Book Title: Gyananjali Punyavijayji Abhivadan Granth
Author(s): Ramnikvijay Gani
Publisher: Sagar Gaccha Jain Upashray Vadodara
Catalog link: https://jainqq.org/explore/012058/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SIIMAMjali 'pUjya muni zrI puNyavijayajI abhivAdana graMtha | (a Korosh Jal Education International For Privata & Personal use only www.ainelibrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ **** pUjya AgamaprabhAkara munirAja zrI puNyavijayajI mahArAja Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali , - pUjya muni zrI ! ya vi ja ya che abhivAdana graMtha prakAzaka zrI sAgara gaccha jaina upAzraya vaDodarA prAptisthAna zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, vAliyA Teka reDa, muMbaI-26 N Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka jayaMtIlAla cunIlAla zAha maMtrI zrI sAgara gaccha jaina upAzraya paToLiyA poLa vaDodarA (gujarAta) vIra ni. saM. 2495 : vikrama saMvata 2025, mAha : I. sa. 1960, phebruArI saMpAdake sva. pUjya paMnyAsa zrI ramaNIkavijayajI mahArAja bhegIlAla ja. sAMDesarA umAkAMta premAnaMda zAha kAMtilAla DAhyAbhAI kerA ratilAla dIpacaMda desAI kiMmata : paMda2 rUpiyA ThAkoralAla goviMdalAla zAha, zAradA mudraNAlaya pAnakora nAkA, jummA masjida sAme amadAvAda muka : hiMdI lekho jayaMtilAla ghelAbhAI dalAla vasaMta prinTiMga presa ghelAbhAInI vADI amadAvAda Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suadevayA bhagavaI nANAvaraNIyakammasaMghAyaM / tesiM khaveu sayayaM jesiM suasAyare bhattI // Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurubhaktino virala avasara (prakAzakIya nivedana) parama pUjya AgamaprabhAkara muni mahArAja zrI puNyavijayajI mahArAjanuM vi. saM. 2024nuM comAsuM, vaDodarA zrIsaMghanI vinatithI, vaDodarAmAM thayuM; jogAnujoga emanA dIkSita jIvananuM e sAThamuM comAsuM hatuM. tethI mahArAjazrInA dIkSA paryAyanI SaSTipUtine samAraMbha UjavavAnuM bahumAna ane gaurava anAyAse vaDodarAnA zrI saMghane maLyuM, ene ame amArA zrIsaMghanuM sadbhAgya mAnIe chIe. pUjya AgamaprabhAkarajI mahArAjanA A caturmAsanA ane dIkSA paryAya-SaSTipUrtinA dharmotsavanA kAyamI saMbhAraNArUpe "jJAnAMjali" graMtha pragaTa thaI rahyo che, eno amane khUba AhalAda che. A graMtha pUjya mahArAjazrInI AjIvana, akhaMDa ane niSThAbharI jJAnopAsanAnuM ane zrIsaMghanI ane deza -videzanA vidvAnonI teozrI pratyenI bahumAnabharI bhaktinuM subhaga darzana karavAmAM upayogI thaI zakaze, emAM zaMkA nathI. jJAnInuM bahumAna AvA eka upayogI graMthanA prakAzanathI ame karI zakIe chIe eno amane khUba saMtoSa che. A dharmotsavanA eka bIjA kAyamI saMbhAraNAne paNa ahIM TUMkamAM nirdeza karavo avasara prApta che. suprasiddha zrI mahAvIra jaina vidyAlaye, pUjya puNyavijayajI mahArAjanI rAhabarI nIce, mULabadhAM AgamasUtronI suzodhita-susaMpAdita AvRtti pragaTa karavAnI moTI yojanA hAtha dharI che. A yojanA pramANe pannavaNAsUtra be bhAgamAM prakAzita thavAnuM che ane eno pahelo bhAga taiyAra thaI gayo che. e graMthanuM prakAzana paNa dIkSA paryAya-SaSTipUrtinA dharmotsava prasaMge thaze; ane A graMtha nimitta, Agama prakAzananI yojanAmAM potAnA namra phALArUpe, vaDodarAnA zrIsaMdha taraphathI, zrI mahAvIra jaina vidyAlayane tetrIsa hajAra rUpiyA arpaNa karavAmAM Avaze. jJAnI gurudevanI bhaktino Avo adano avasara amane maLe, e amArA mATe-vaDodarAnA zrI saMghane mATe-eka avismaraNIya dhanya avasara che. - pUjya munivarya zrI puNyavijayajI mahArAjanA dIkSA paryAyanI SaSTipUtine A prasaMga, vaDodarAno zrIsaMgha, eka AjIvana jJAnopAsaka guruvaryanuM yathArtha bahumAna karI zakAya e rIte, yatkiMcit jJAnabhaktirUpe UjavI zakyo te be kAraNe hoya ema lAge che. eka to pUjya mahArAjazrI vaDodarAmAM hoya ke bahAra, emano vaDodarAnA zrI saMdha sAthe dharmasaMbaMdha cAlu ja hoya che; vaDodarAno zrIsaMdha paNa teo pratye khUba Adara ane bhakti dharAve che, ane vi. saM. 2003 ane 2004nAM be comAsAM vaDodarAmAM karyA bAda pUrAM vIsa varSe mahArAjazrIe gayuM (vi. saM. 2024nuM) comAsuM vaDodarAmAM Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karyuM hatuM, eTale amArA zrI saMghamAM khUba utsAha pravartate hato; ane AbAla-gepAla saukoInI evI hArdika bhAvanA hatI ke AvA uttama avasarano yathAzakti lAbha laI levo, ane mahArAjazrInA A caturmAsanI pavitra smRtirUpe, mahArAjazrIne pasaMda hoya evuM kaMIka paNa dharma-jJAna-prabhAvanAnuM kArya karavuM. A prasaMga A rIte jJAnabhakitarUpe UjavAya che, tenuM bIjuM kAraNuM vaDodarAnA zrI saMghane enA pUjya guru taraphathI maLelA jJAnabhaktinA susaMskAra che. yugadraSTA parama pUjya AcArya zrI vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAja, sAdhutA ane samatAnI mUrti parama pUjya pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAja tathA prazAMtamUrti parama pUjya zrI haMsavijayajI mahArAja--e traNe mahApuruSo vaDodarAnI vibhUtio che. uparAMta, parama pUjya pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAjanA ziSyaratna parama pUjya munirAja zrI cataravijayajI mahArAjanuM vatana vaDedarAnI najIkanuM chANI gAma che, ane paramapUjaya caturavijyajI mahArAjanA ziSyaratna AgamaprabhAkara parama pUjya munirAja zrI puNyavijayajI mahArAjanuM vatana kapaDavaMja hovA chatAM, potAnA vaDIlanA vaDodarA sAthenA ghaniSTha saMbaMdhane kAraNe, pATaNa ane amadAvAdanI jema, vaDodarA paNa emanI karmabhUmi rahyuM che. A pAMce sAdhupuruSee zrIsaMdhamAM eka yA bIjA rUpe jJAnagaMgAne pravAhita karavAnuM bhagIratha kArya karyuM che. ane pUjya puNyavijayajI mahArAja Aje, 73-74 varSanI vRddha uMmare paNa, UMgha ane ArAmane bhUlIne, e ja utsAha ane khaMtathI, e bhagIratha kAryane AgaLa vadhArI rahyA che. vaLI, je varSamAM pUjya AgamaprabhAkarajI mahArAjano janma ane parama pUjya AcAryapravara zrI AtmArAma (vijayAnaMdasUrIzvarajI) mahArAjano svargavAsa thayo te ja varSamAM, vi. saM. 1952mAM, pUjya pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAjanI preraNAthI, vaDodarAnA zrIsaMghe zrI AtmArAmajI jaina jJAnamaMdiranI sthApanA karI hatI, ane te bAda pacIseka varSa pachI teozrInI preraNAthI chANImAM zrI choNI jaina jJAnabhaMDAranI sthApanA karavAmAM AvI hatI. vaLI, bhAvanagaranI zrI jaina AtmAnaMda sabhAnA deza-videzamAM vikhyAta banela jaina sAhityanA amUlya graMthanA saMpAdana-saMzodhananuM mahAna ane Adarza kArya mukhyatve pUjya catura vijyajI mahArAja tathA pUjya puNyavijayajI mahArAjanI guru-ziSyanI jeDInA avirata parizrama ane marmasparzI vidvattAne ja AbhArI che. A rIte A pAMca jJAnI ane jJAnaprabhAvanA nirata guruvaryonA (tema ja emanA samudAyanA anya munivarenA paNa) satsamAgamane kAraNe vaDodarA zrIsaMghane jJAnanI bhakti ane jJAnanI prabhAvanA karavAnA je saMskAro maLyA, te paNa dIkSA paryAyaSaSTipUrtinA prasaMganI AvI jJAnabhaktirUpa ujavaNI karavAmAM sAruM evuM nimitta banyA che. ahIM e vAtanI noMdha karatAM AnaMda thAya che ke koI paNa jAtanI padavI svIkAravAno sadaMtara inakAra karatA pUjya puNyavijayajI mahArAjane, vi. saM. 2010mAM, pU. paM. zrI caMdanavijyajI tathA sva. pU. paM. zrI ramaNIkavijayajInI paMnyAsa padavIna samAraMbhamAM, vaDodarAnA zrIsaMghe "AgamaprabhAkaranuM biruda arpaNa karyuM tyAre teoe eno maunabhAve svIkAra karyo, te teozrInI vaDodarA zrI saMgha pratyenI dharmanehabharI mamatAnuM ja supariNAma che. AvA jJAnamUrti ane mamatALu dharmagurunI alpasvalpa bhakti karavAno amane avasara maLyo tethI ame eka prakAranI kRtakRtyatA anubhavIe chIe ane pUjya mahArAjazrIne bhAvapUrvaka vaMdana karIe chIe. jJAnAMjali" graMthanuM prakAzana pUjyapAda mahArAjazrI pratye ananya ane aMtaranI bhakti dharAvatA saMpAdaka-maMDaLanA sabhyone ja AbhArI che. bahu ja TUMkA samayamAM pUjya mahArAjazrInAM lakhANane Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgraha kare, emAMthI prakAzanakSama lakhANonI pasaMdagI karavI, emAMthI keTalAMka lakhANanI nakalo karAvavI, mahArAjazrInAM nAma ane kAmathI paricita mahAnubhAvo ane vidvAno pAsethI mahArAjazrI aMgenAM lakhANo maMgAvavA ane e badhAMnuM jhaDapathI sughaDa mudraNa karAvIne graMthane samayasara taiyAra karI Apa-e kevaLa pisAthI nahIM paNa nircAja bhaktithI ja thaI zake evuM kArya che. A mATe ame saMpAdaka-maMDaLanA sabhyanA khUba AbhArI chIe. - A graMthanA saMpAdaka-maMDaLa taraphanI amArI kRtajJatAnI lAgaNI pragaTa karatI vakhate eka vAtanI noMdha letAM citta bhAre AghAta ane viSAdanI lAgaNIthI bharAI jAya che : saMpAdaka-maMDaLanA movaDI, saMpAdaka mitronA preraNAsthAna ane dIkSA paryAyaSaSTipUrtinA samArohanA preraka ane prANa pUjya paMnyAsajI mahArAja zrI ramaNIkavijayajI mahArAja Aje hayAta nathI! gaI meru terasanA divase paroDhiye savA pAMca vAge, chANu mukAme, pUjya AgamaprabhAkarajI mahArAjanA sAMnidhyamAM, pratikramaNa karatAM karatAM teo svargavAsa pAmyA ! A graMthanA prakAzana vakhate ane a: dharmotsava vakhate hAjara hota to teo kevA rAjI thAta ! ane ApaNane paNa kevo harSa thAta ! paNa ApaNe evuM sadbhAgya nahIM hoya ! Ama chatAM ApaNe eTaluM AzvAsana jarUra laI zakIe ke, aneka sukRtothI ane dharmanI ArAdhanAthI pitAnA jIvanane kRtArtha banAvI janAra e munivara "jJAnAMjali" graMtharUpe ApaNI sAthe ja che ! * jJAnAMjali" graMtha e emanI preraNA ane pUjya AgamaprabhAkarajI mahArAja pratyenI UMDI bhaktinuM ja phaLa che. e svargavAsI munivarane amArI bhAvabharI anekAneka vaMdanA ho ! - sarasvatInI sAthe lakSmIne sumeLa thAya to ja jJAnabhaktinI bhAvanA mUrtarUpa dhAraNa karI zake. A graMthanA prakAzananA kharcane pahoMcI vaLavA mATe nIce mujaba rUA. 9,113)nI sahAya maLI che - rUA. 4101) zrI sAgara gaccha jaina upAzraya, paTeliyA piLa, vaDodarA taraphathI, haste upAzrayanA maMtrI zrI jayaMtIlAla cunIlAla zAha. rUA. 5012) pUjya AgamaprabhAkarajI mahArAjane muMbaI comAsA mATe vinati karavA vaDodarA padhArelA sadgaharo taraphathI, pU. paM. zrI ramaNIkavijyajI mahArAjanI preraNAthI, nIcenI vigate - 501) zrI phUlacaMdabhAI zAmajIbhAI 501) zrI jayaMtIlAla ratanacaMda zAha 501) zrI pipaTalAla bhIkhAbhAI jhaverI 501) zrI sArAbhAI lakSmIcaMda jhaverI 501) zrI ratanacaMdajI rIkhavacaMdajI 251) zrI khAMtilAla lAlacaMda 501) zrI caMdulAlajI khuzAlacaMdajI 25) zrI rasikalAla bhogIlAla jhaverI 501) zrI jayaMtIlAla maNilAla zAha 251) zrI jeziMgabhAI lallubhAI jhaverI 51) zrI khImajIbhAI hemarAja cheDA 251) zrI lakSmIcaMda dulabhajI A rIte gurunI ane jJAnanI bhaktimAM potAne sakriya phALo ApanAra A sarva mahAnubhAvone ame aMtaHkaraNapUrvaka AbhAra mAnIe chIe. dIkSA paryAya SaSTipUrtinI A prakAranI ujavaNI karavAnI yojanAne saphaLa banAvavAmAM tema ja pUjya AgamaprabhAkaranuM comAsuM vaDodarAmAM thAya e mATe amArA zrIsaMghane prayatnazIla karavAmAM mRtyu manirAja zrI caMdrodayavijayajI mahArAje je preraNA ApI che ane je avirata mahenata uThAvI che. tene lIdhe ja A badhuM zakya banyuM che. A mATe ame teono jeTalo AbhAra mAnIe teTale e cho. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vayovRddha pUjya paMnyAsajI mahArAja zrI nemavijayajI mahArAja tathA pUjya paMnyAsa zrI caMdanavijayajI mahArAja taraphathI paNa amane A kAryamAM protsAhana maLatuM rahyuM che, ane pUjya puNyavijayajI mahArAja mArA mATe vaDodarA padhAryA temAM teo paNa nimitta che, eTale A prasaMge ame teone paNa AbhAra mAnIe chIe. A graMtha ATalA TUMkA samayamAM taiyAra thaI zakyo, emAM amadAvAdanA presono sAthe kaMI ochA dhanyavAdane pAtra nathI. zAradA mudraNAlaye te A divasomAM potAnI samagra sAdhana-sAmagrI ane zakti jANe A graMtha pAchaLa ja lagAvI hatI. A mATe ame e presanA saMcAlako-mAlike ane gUrjara graMtharatna kAryAlayanA svargastha mAliko zrI zaMbhubhAI tathA zrI goviMdabhAIne anugAmIo bhAI kAMtilAla goviMdalAla zAha tathA bhAI ThAkoralAla goviMdalAla zAhane dhanyavAda ApIe chIe. uparAMta vasaMta prinTiMga presa ane enA mukhya saMcAlaka zrI jayaMtilAla dalAlane, enuM kavara DijhAIna dorI ApavA badala citrakAra zrI rajanIbhAI vyAsane ane TUMka samayamAM pustakanuM bAiDiMga karI ApavA badala sAMbhAre enDa bradharsane paNa dhanyavAda ApIe chIe. A "jJAnAMjali' graMthanuM prakAzana thatAM pUjya munirAja zrI puNyavijayajI mahArAjanAM chUTAMchavAyAM aneka lakhANo graMthastha thaI zakyAM e joIne, jANe mahArAjazrInAM lakhANo graMthastha thaIne saune mATe sulabha bane evA aneka vidyApremIo ane mahArAjazrInA anurAgIonA manoratho saphaLa karavAnA ame eka namra nimitta banyA hoIe, evI harSollAsanI lAgaNI A prasaMge anubhavIe chIe; ane ATalA prAsaMgika nivedana sAthe A graMtha zrIsaMdhanA karakamalamAM bheTa dharIe chIe. ajha zAMtiH zubha bhavatu ! paToLiyA pipaLa, vaDodarA vi. saM. 2025, vasaMtapaMcamI tA. 22-1-1969, budhavAra guNAnurAgI vADIlAla maganalAla vaidya pramukha sAgaragaccha jaina upAzraya kAryavAhaka kamiTInI vatI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya nivedana gaI divALI pahelAMnI vAta che. vaDodarAnA jJAnabhaktiparAyaNa zrIsaMdhanA bhAvanAzIla AgevAmAM eka zubha vicAra jAgyo hatoH pUjyapAda AgamaprabhAkara munivarya zrI puNyavijyajI mahArAja vIse varSe vaDodarAmAM cAturmAsa rahyA che, to emanA A cAturmAsa nimitte kaMIka evuM kAma karavuM joIe ke je emanA pratyenI ApaNuM bhaktinuM pratIka banI rahe, sAthe sAthe emanI sAhityadvAranI pravRttine anurUpa tema ja sahAyarUpa paNa hoya. A utsava yojavA mATe kaI suyogya nimittane vicAra karatAM pUjya paMnyAsa zrI ramaNIkavijayajI mahArAja tathA pUjya muni zrI caMdrodaya vijayajI mahArAje teone sUcavyuM ke vi. saM. 2025nA mAha vadi pAMcamane divase pUjya puNyavijayajI mahArAjane dIkSA lIdhAM 60 varSa pUrAM thAya che. e nimitte zrIsaMgha icche to mahArAjazrInA dIkSA paryAyanI SaSTipUrtine samAroha yojI zake. A samAroha mahArAjazrInI AjIvana jJAnoddhAranI sampravRttine anurUpa heya. - zrIsaMghe A vicArane saharSa vadhAvI lIdhuM. A mATe ze kAryakrama yojava enI vicAraNA cAlI. pUjya paMnyAsa zrI ramaNIkavijayajInI AjJAthI ame badhA teozrInA sAMnidhyamAM bhegA thayA; A vakhate vaDodarA saMghanA kAryakara ane amArA snehI zrI vADIbhAI vaidya, zrI rasikalAla chaganalAla zAha vagere paNa hAjara hatA. pahele vicAra e Avyo ke A prasaMga nimitte judA judA vidvAnonA abhyAsapUrNa lekhothI samRddha eka abhinaMdana graMtha pragaTa kare. paNa chevaTe savistara vicAraNAne aMte pUjya mahArAjazrInAM judA judA graMthanA upaghAtarUpe ke judAM judAM sAmayikamAM lekharUpe chapAyelAM chUTAMchavAyAM lakhANone tema ja mahArAjazrI pratyenI bhakti ane bahumAnanI lAgaNI darzAvatAM vidvAno ane anya vyaktionAM lakhANone samAvI lete eka abhivAdana graMtha "jJAnAMjali" nAmathI pragaTa kare, e pramANe nirNaya levAmAM AvyA. matalaba ke mahArAjazrInAM potAnAM lakhANo ane mahArAjazrI aMgenAM bIjAonAM lakhANone saMgrahe, e "jJAnAMjali' graMthanI maryAdA AMkavAmAM AvI; ane e ja vakhate eka saMpAdaka-maMDaLa racavAmAM AvyuM. amArI vinaMtithI pUjya paMnyAsa zrI ramaNIkavijayajI mahArAje saMpAdaka-maMDaLanA vaDIla sthAne rahevAnuM maMjUra rAkhyuM. ane samaya maryAdita hato ane kAma ghaNuM hatuM eTale tarata ja teonI vAtsalyasabharI preraNA nIce kAmanI zarUAta karI devAmAM AvI. samAraMbhanI tithi paNa pU. mahArAjazrInI dIkSA tithi mAha vadi pAMcama ane te pachInA be divasa nakakI karavAmAM AvyA. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakhANo ekatra karavAM, emAMthI graMthastha karavA gya lakhANonI varaNI karavI, keTalAMka lakhANanI nakala karAvavI, pU. mahArAjazrI aMgenA vidvAno ane bIjAonA lekhe ekatra karavA, ane e badhAMnI saMkalana karIne 500-600 pAnAMno graMtha chapAvIne samayasara taiyAra kare -A badhA mATe samaya ocho hato, amArI zaktionI paNa maryAdA hatI, chatAM pUjya mahArAjazrI pratyenI amArI bhakti ane pUjya paMnyAsa zrI ramaNIkavijayajI mahArAja taraphathI satata maLatAM rahela hetabharyA pratsAhana ane preraNA amArAmAM niraMtara baLa pUratAM rahyAM che; uparAMta, amane dareka vyakti taraphathI moMmAgI madada paNa maLatI rahI che. ene pratApe ame "jJAnAMjali" graMthane samayasara pUro karI zakyA chIe. A che A graMthanI nAnI sarakhI janmakathA. - pUjya mahArAjazrInI sarvasparzI, marmagrAhI ane pAragAmI vidvattAno khyAla emanAM saMpAdane, lakhANo ke emanI sAthenI jJAnacarcAthI, ane emanA saMyamapUta, udAra ane samabhAvasabhara vyaktitvane khyAla emanA thoDAka saMparkathI paNa AvI zake ema che. vaLI, teozrInI jJAnagarimAnuM, teozrInA viziSTa vyaktitvanuM ane vidvAna ane itara varganA emanA pratyenA bhaktibhAvanuM subhaga darzana A graMthamAMthI paNa lAdhI zake ema che. eTale teozrInA pAMDitya, vyakitatva ke A graMthanI sAmagrI aMge amAre kaMI kahevAnuM che ja nahIM. A graMthamAM saMgrahAyelI sAhityasAmagrI pote ja potAnI vAta kahe, e ja barAbara che. A graMthane anulakSIne amAre je kaMI kahevAnuM che, te kevaLa enA saMpAdana aMge ja kahevAnuM che, je mukhyatve A pramANe che: ' (1) mahArAjazrInAM badhAM lakhANo ekatra karavA ame yathAzaka prayatna karyo che; chatAM koI lakhANuM amArA dhyAna bahAra rahI gayuM hoya evuM banavA joga che. AvuM kaI mahattvanuM lakhANa rahI gayAnuM jeonA khyAlamAM Ave, teo enI mAhitI A graMthanuM prakAzana karanAra saMsthA upara lakhI mokalavAnI kRpA kare. (2) ekatra karela lakhANomAMthI je lakhANo amane graMthastha karavA yogya eTale sthAyI upayogitA ane guNavattAvALAM lAgyAM te lakhANone ja mukhya jJAnAMjali'mAM punarmudrita karIne saMgrahI levAmAM AvyAM che. (3) A lakhANonA punarmudraNa samaye je bAbato vadhAre paDatI prAsaMgika lAgI athavA to jene kamI karavAthI mukhya vastune samajavAmAM kazI khAmI Ave ema na lAgyuM, evI keTalIka bAbato kamI karavAmAM AvI che, ane keTaleka sthAne enI noMdha paNa mUkavAmAM AvI che. joke A saMkSepa bahu ja ochAM sthaLoe karavAmAM AvyA che, chatAM jeone e aMge jijJAsA thAya teo e mULa lakhANa jaI zake che, kAraNa ke kayuM lakhANuM kyAMthI levAmAM AvyuM che, eno sthaLanirdeza dareka lakhANane aMte ApavAmAM Avyo che. A lakhANomAMnAM keTalAMka lakhANe koI viziSTa prasaMge mahArAjazrIe karela pravacanarUpa paNa che. (4) punarmudraNa samaye A lakhANomAM koI azuddhi rahevA na pAme te mATe pUrepUrI cokasAI rAkhavA chatAM emAM bhUla ke azuddhi rahI javAno saMbhava nakArI zakAya nahIM. temAMya chApakAma jhaDapathI karavAnuM hoya tyAM AvI saMbhAvanA vizeSa gaNAya. A aMge amAre A graMthanA vAcako tathA A graMthamAMnA lekhono upayoga karanArAone eka ja vinati karavAnI ke jyAM paNa azuddhi rahI gayAnI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaMkA jAge, tyAM mULa lakhANane joIne enI zuddhi-azuddhinI khAtarI karI levI. keTalIka vAra to mULa lakhANamAM ja azuddhi rahI gayAnuM paNa jovAmAM AvyuM che. joke AvAM sthAne bahu ja ochAM che, chatAM ene zuddha karI levAne ame zaka prayatna karyo che. (5) vastu-nirUpaNamAM koIka vAra eka ja vAta ke vicAra judA judA lekhomAM bevaDAtAM lAgavA chatAM, enI prasaMge citatA ane upayogitAne mahatva ApIne, emAM ame kazI ja kApakUpa na karatAM e jemanA tema kAyama rAkhela che. (6) graMthanA bIjA khaMDanA abhivAdana vibhAgamAMnAM zarUAtanAM aMgrejI lakhANomAM ame, paristhitinI paravazatAne kAraNe, DAyAkriTikala mAsavALA (uccAracihnovALA) akSaro nathI ApI zakyA te mATe vidyA ane vAcako amane daragujara kare. (7) A graMthamAM ApavAmAM Avela "mArA dAdAguru parama pUjya pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAja' zIrSaka lekha, amArI AgrahabharI vinatithI, pUjya mahArAjazrIe na ja lakhI Apela che, eTale A lekhane prathama vAra ja pragaTa karavAnuM mAna A graMthane maLe che. (8) abhivAdana vibhAganAM lakhANo pahelAM saMskRta, pachI aMgrejI ane te pachI gujarAtIhiMdI-e krame ApavA chatAM pUjya mahArAjazrIne jIvana-paricaya Apato Do. umAkAMta zAhane " Life and works of Agama Prabhakar Muni Punya vijayaji" enu's 2420 lekha amAre, mudraNanI sagavaDanI khAtara, gujarAtI hiMdI vibhAganI sAthe Apavo paDyo che, paNa tema karatAM e lekhamAM DAyAkriTikala mArkasavALA akSarone upayoga thaI zakyo, e eka lAbha thayo che. (9) " jJAnAMjali" graMthanI yojanA taiyAra karI tyAre, pUjya mahArAjazrIne ame evI vinati karI hatI ke teozrInAM lakhANo tapAsIne emAM je kaMI pheraphAra ke umero karavA jevuM lAge tenI noMdha teo taiyAra karI Ape; ane e noMdha A graMthane aMte pUrtirUpe ApI devAmAM Ave, jethI graMthamAMnA saMzodhanane lagatA muddAo chelalAmAM chellI zodhane AvarI letA (up-to-date) banI zake. mahArAjazrIe A aMge potAnI saMmati paNa darzAvI hatI. chatAM samaya khUba ocho ane teozrInI vidyApravRttine vistAra bahu moTe, eTale ema karavuM zakya banyuM nathI. Ama chatAM A badhAM lakhANe eka ja graMthamAM surakSita banI gayAM che, eTale bhaviSyamAM paNa kyAreka AvI pUrtinI zakyatA gaNI zakAya kharI. pU. mahArAjazrInAM lakhANone saMbhArI-saMbhArIne enI yAdI taiyAra karavAmAM pUjya paMnyAsajI mahArAja zrI ramaNIkavijayajI mahArAje khUba mahenata karI; e yAdI mujabanI sAmagrI bhAIzrI lamaNabhAI bhejake khUba dhyAna ApIne comerathI ekatra karI ApI; e sAmagrImAMthI jenI jenI nakala karavAnI jarUra jaNAI enI cokasAIpUrvaka nakala zrI madhukAnta rAvaLe karI ApI; De. somAbhAI pArekha ane zrI jayaMtabhAI ThAkare lekhonA saMpAdanamAM kImatI sahAya karI; zrI. navInacaMdra zAha rasa ane utsAhathI daphatarI kAma saMbhALyuM; ArAnA Do. nemicaMdra zAstrIe eka mahattavanA hindI lekhanI nakala karAvI mokalI; zrI kAMtilAla desAI paM. zrI harizaMkarabhAI zAstrI, paM. zrI amRtalAlabhAI bhojaka, Do. nagInadAsa je. zAha, Do. ke. Ara. caMdrA ane zrI caMdrakAnta zAstrIe pUnA jhaDapI nikAlamAM jarUrI sahAya ApI; zAradA mudraNAlaya ane vasaMtaprinTiMga prese graMthamudraNanI Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 javAbadArI pUrI karI; rAmAnaMda presa ane ema. vADIlAlanI ka MpanIe paNa jarUrI sahakAra ApyA Ama aneka zaktie, vyaktie aMte bhAvanAonA triveNIsa gamane lIdhe je su Mdara pariNAma AvyuM te ' jJAnAMjali'rUpe janasamUha sAme rajU thAya che. A kAmAM eka yA khIjI rIte sAtha ApanAra sahunA ame kRtajJa chIe. mahArAjazrInI jJAneApAsanAne biradAvatA A graMthane abhivAdana vibhAga atarane gadgada banAvI mUke evA hRdayasparzI ane vAcanakSama banI zakayo che, te e lakhANA mAkalanAra deza-videzanA vidvAne ane anya vyaktiene ja kAraNe, e kahevAnI jarUra na hoya. amArA nimaMtraNane dhyAnamAM laI, mahArAjazrI pratyenI sahaja bhaktithI prerAI, A lakhANe| mekalanAra sahu kAI teA ame hRdayapUrvaka AbhAra mAnIe chIe. amArI samaja mujaba, pUjya AgamaprabhAkarajI mahArAjanI dIkSAparyAyanI SaSTipUrtinI ujavaNI nimitta, A graMtha taiyAra thaI zakayo, e khUba upayeAgI kA thayuM che: A samAreAhanI A eka nakkara ane cirabbI phalazruti ja lekhI zakAya. e mATe jarUrI Arthika jogavAI karI ApavA badala vaDeAdarAnA zrI sAgara gacchanA jaina upAzrayanA vahIvaTadAre|te ane muMbaInA sagRhasthAne jaina saMdhanI vatI ane amArI vatI ame dhanyavAda ApIe chIe. AveA prasaMga yAjavA mATe vaDAdarAnA zrI saMdhane paNa hArdika dhanyavAda dhaTe che. A graMthane taiyAra karavAmAM ame yatkiMcit nimitta banyA e amAre mana mATe lahAvA che; ane e mATe amane khUba AnaMda thAya che. paNa amArA e AnaMda upara bhAre viSAdanI gherI chAyA pharI vaLI amArA sa`pAdaka-ma`DaLanA sukAnI pUjya paMnyAsajI mahArAja zrI ramaNIkavijyajI mahArAjanA, tA. 16-1-1969nA prAtaHkALamAM, chANI mukAme, thayela aNudhAryAM svargagamanathI ! emanA AvA Akasmika nidhanathI cittamAM eka prakAra sUnakAra vyApI gayeA che; ane amArA kAmaneA hisAba joine rAjI thanAra ane zAbAzI tathA preAtsAhana ApanAra AdaraNIya vaDIlanI kheATa paDI hoya ema ja lAge che. A samAraha vakhate ane A graMthanA prakAzana prasaMge tee upasthita heAta te kevA rAjI thAta! paNa kudaratanA bhAgyavidhAna sAme ApaNe keTalA lAcAra chIe ene A eka vadhu purAvA che. emanA pratyenI AbhAra ane AdaranI lAgaNI vyakta karavA amArI pAse zabdo nathI. parama pUjya munivarya zrI puNyavijayajI mahArAjanI A jJAnaprasAdI abhyAsI ane jijJAsuene mATe khUba upayogI thavAnI che, e niHzaMka che. AvI jIvanane uccAzayI banAvI zake evI vizeSa jJAnaprasAdI ApavA mATe tee AreAgyapUrNa dI jIvana bhAgave evI hArdika prArthanA sAthe teozrIne bhAvapUrvaka vaMdanA karI A nivedana pUru karIe chIe. prAcya vidyA maMdira vAdarA; tA. 26-1-1969 prAsattAka dina bhAgIlAla ja. sAMDesarA umAkAMta premAnaH zAha kAMtilAla DAhyAbhAI kArA ratilAla dIpaca'da desAI saMpAdaka Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - le che je te sva. pUjya paMnyAsa zrI ramaNIkavijayajI mahArAja Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjya paMnyAsajI mahArAja zrI ramaNIkavijayajI mahArAjane zraddhAMjali kALa paNa kevI akaLa lIlA kare che! A "jJAnAMjali" graMthamAM ja enA preraka munivarane amAre zraddhAMjali arpavI paDe che ! kevA karuNa bhavitavyatAga ! - pUjyapAda AgamaprabhAkara munivarya zrI puNyavijyajI mahArAjanA dIkSA paryAyanAM sATha varSa pUrAM thayAM te nimitta, vaDodarAnA zrIsaMghe jJAna ane jJAnInA bahumAnano utsava UjavavAne je vicAra karyo, tenA mukhya preraka hatA pUjya paMnyAsajI mahArAja zrI ramaNIkavijayajI mahArAja. A prasaMga nimitte pUjya puNyavijayajI mahArAjanAM lakhANone graMthastha karavAno vicAra teoe saharSa vadhAvI lIdhe, eTaluM ja nahIM, A graMthanA saMpAdaka-maMDaLanA agraNI banavAnuM paNa teoe maMjUra rAkhyuM; paNa A graMthanA prakAzanano samAreha thAya, te agAu ja teozrIne svargavAsa thayo ! pUjya ramaNIkavijayajI mahArAjanuM vatana jainapurI amadAvAda. teozrInA pitAzrInuM nAma mANekalAla sutariyA, mAtAnuM nAma maNibahena. teono janma vi. saM. 1963mAM. teonuM nAma caMdulAla. traNa bhAIomAM teo sauthI nAnA moTA be bhAI te maNibhAI ane hIrAbhAI - caMdulAlanuM mana bhaNavA karatAM ramata-gamatamAM ane tophAna-maratImAM vadhAre ! eka divasa gilIdaDAnI ramatamAM AMkhamAM jorathI vAgI gayuM. DoLAne to khAsa nukasAna na thayuM, paNa aMdara lehInI kaNa baMdhAI gaI eTale AMkhanuM teja jatuM rahyuM. Ama to teone AMkhanI AvI khAmI che, ema keIne na lAge, paNa jIvanabhara emaNe eka AMkhane bharose ja yathAzakya sarasvatInI upAsanA karI che. be varSanI uMmare ja pitAzrInI chatrachAyA harAI gaI, emAM vaLI ramatiyALa ane tophAnI svabhAva; vidhavA mAtAnA putranuM bhAvI trAjave toLAtuM hatuM. paNa mAtAe zANapaNa vAparIne caMdulAlane amadAvAdamAM luNAvADamAM birAjatA pUjya prazAMtamUrti munivarya zrI haMsavijayajI mahArAja tathA emanA ziSyarana muni zrI saMtavijyajI mahArAja pAse bhaNavA mokalyA. vaLI, A dharmaparAyaNa ane kalyANavAMchu munivaranA saMtasamAgamathI caMdulAlane dharmanuM jJAna to maLyuM ja; uparAMta, enA jIvananI dizA ja palaTAI gaI. caMdulAlanuM aMtara tyAga-vairAgyanA raMgathI raMgAvA lAgyuM. vi. saM. 1981mAM upadhAnatapa karyA pachI, kuTuMbIjanonI AnAkAnI chatAM, vi. saM. 1982nA phAgaNa suda trIjanA roja vaDodarAmAM teoe pUjya haMsavijayajI mahArAja pAse emanA ziSya zrI saMpatavijayajI mahArAjanA ziSya tarIke dIkSA lIdhI. teonI vaDI dIkSA pAdarAmAM thaI hatI. - pUjya ramaNIkavijyajI mahArAjanA aneka guNamAM sauthI caDhiyAto guNa hato vaiyAvaccana. bImAra ke azakta sAdhuonI sevAcAkarI karavAmAM teo potAnA ke bIjA samudAyano bheda bhUlI jatA, ane ArAmanI ciMtA sevyA vagara emAM tanmaya banI jatA. teonI saraLatA, nikhAlasatA ane bhadrapariNAmitA dAkhalo levA jevI hatI. emano svabhAva AnaMdI, udAra ane premALa hato. emane zAstrIya graMthe uparAMta itara sAhitya vAMcavAnI paNa ghaNI ruci hatI. jyAre juo tyAre teo kAM to kaI pustaka dhyAnapUrvaka vAMcatA hoya, ke koI prAcIna graMthanuM saMzodhana-saMpAdana karatA hoya. saMskRta ekAkSarIkeza, zrI zAMtisUriviracita prAkRta "pRthvIcaMdracarita" ane "vairAgyarati"nuM teoe saMpAdana karyuM che. vaDodarA yunivarsiTI taraphathI pragaTa thayela "prAcIna phAgusaMgraha 'nA saMpA Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 danamAM emaNe kImatI sahAya ApI hatI. chelle chelle te triSaSTizalAkApuruSacaritranA pacimA panuM saMpAdana karI rahyA hatA. uparAMta emaNe judAM judAM sAmayikAmAM prAcIna gujarAtI kAvyA saMpAdita karIne pragaTa karyAM hatAM. jyotiSazAstramAM paNa emane keTalIka jANakArI hatI. dharmakriyAnI dizAmAM tene tapa, dhyAna ane jApa tarapha sArI ruci hatI. teeAe e varasItapa karyAM hatAM, tathA eLInI dhyAna-apa pUrvakanI ArAdhanA karI hatI. navakAramaMtrane jApa te khUba ekAgratAthI karatA. tI yAtrAemAM emanuM aMtara khUba aMtarmukha ane prasanna banI jatuM. vaDAdarAnA zrIsaMghe vi. saM. 2010mAM tene tathA muni zrI caMdanavijayajIne panyAsa padavI ApI hatI. tenA guruzrIe pUjya haMsavijayajI mahArAjanI hAjarImAM ja teeAnI sa MbhALa rAkhavAnI bhalAmaNa pUjya muni zrI puNyavijayajI mahArAjane vi. saM. 1990 mAM karI hatI. A pahelAM paNuM tene pUjya puNyavijayajI mahArAjane sArA paricaya hatA; paNa A pachI te, bahu ja ochA apavAda sivAya, e banne sAthe ne sAthe ja rahetA. pUjya puNyavijayajI mahArAjanA jJAnabhaDArAnA ulhAranA kArya mAM tee emanA ati nikaTanA sAthI hatA. uparAMta te, peAtAnI vyavahArakuzaLatAne lIdhe, pUjya puNyavijayajI mahArAjane aneka kAryanI vyAvahArika jALAmAMthI mukta banAvI detA. AvA eka vidyAvyAsaMgI ane cAritraruci munivarane vi. saM. 2025nA pASavida 13 ( meruteraza, tA. 16-1-69 guruvAra) nA divase vaDAdarA pAse chANI mukAme svargavAsa thayA ! teenA svargavAsa aMge pUjya puNyavijayajI mahArAja temanA tA. 27-1-69nA lAgaNIbharyA patramAM lakhe che ke-- " zrI ramaNIka ekAeka aNudhArI rIte vidAya laI gayA ! ghaNAM varSanA AtmIya saMbaMdha eTale sahajamAve aMtarane lAge teA kharuM ja. te chatAM hRdayanuM gAMbhIryAM khAyuM nathI. saMsAramAM ApaNe sa`sArI jevA rahyA eTale aMtarane UNapa lAge to kharI ja. Ama chatAM huM sarvathA samAdhi ane zAMtimAM chuM. vAsadathI bAse vihAra karI padamalA AvyA. tyAM ja rAtavAsAnA vicAra hatA. paNa bapere AhAra karyAM pachI ema ja saune thayuM ke Aje ja vihAra karI chANI paheAMcI jaI e. vicAra nakkI thatAM eeka vAge tyAMthI vihAra karI ame sAMjanA sADApAMca vAgyA lagabhaga chANI pahe McyA. lagabhaga AkhA divasamAM thaIne agIAra mAIlanA vihAra thayA. tene lIdhe mArI keDamAM sakhta du:khAveA thaI gayA. paNa je thAya te sArA mATe ja. AkhA divasamAM ke rAtamAM zrI ramaNIkane keAI gabharAmaNa ke pIDA, kazuM ja nathI thayuM; taddana ArAmamAM-AnaMdamAM ja hatA. terasanA prabhAte pAMca vAge, ame sau prabhAtanuM pratikramaNa sAthe karatA hovAthI, mArI pAse AvIne beThA ane mane jagADayo. huM tarata ja UDyo ane pratikramaNa mATe iriyAvahInI taiyArI karatA hatA tyAM ja te, jema keI sAmAnya rIte sUI jAya tema, DhaLI paDayA. meM tarata ja ramaNIka ! ramaNIka ! ema cAra-pAMca vAra khelAvIne tene halAvyA, paNa mAlyA nahIM, tyAre meM cadrodayavijayane khelAvyA. teNe AvIne beThA karyAM tyAre zvAsa cAlatA hatA. pUchyuM : esavuM che ? tyAre ' nA ' ema melyA. temane temanA Asane laI te me... navakAra, karemi bhaMte, saMthArApeArasI, uvasaggahara, jayaviyarAya, pagAmasajajhAya Adi saMbhaLAvyuM. paNa lagabhaga dasa miniTamAM ja samApta thaI gayuM ! ' svajana samAna hetALa ane hitaci Mtaka e munivarane ame amArI hArdika zraddhAMjali arpaNa karIe chIe, ane emane bhAvapUrvaka vaMdanA karIe chIe. ya naya nA! naya naya mA! --svargasthanA guNAnurAgI-- --prakAzarU --saMpAdakA Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukrama khaMDa pahele pUjya muni zrI puNyavijayajI mahArAjanA lekhe ] gurubhaktino anero avasara saMpAdakIya nivedana pUjya paMnyAsajI mahArAja zrI ramaNIkavijayajI mahArAjane zraddhAMjali viSayAnukrama pUjya muni zrI puNyavijyajInAM graMtha ane saMpAdana kramAMka lekhanuM nAma 1 jJAnapaMcamI 2. jJAnabhaMDAronI samRddhi 3. lIbaDI jJAnabhaMDAranuM avalokana jJAnabhaMDAronI sthApanA : rAjAoe thApela jJAnabhaMDAra-19; maMtrIoe sthApela jJAnabhaMDAro-19, dhanADhaya gRharoe sthApela jJAnabhaMDAro; jJAnabhaMDAranuM rakSaNa: pustakanuM zaradIthI rakSaNa-23, coMTI jatAM pustako mATe-24, cuMTI gayela pustaka mATe-24, jJAnapaMcamI-24; prastuta jJAnabhaMDAra: sthApanA-25, vahIvaTa-26, sthAna-26, vyavasthA -26, TIpa-27, pustaka-27; darzanIya vibhAga : zuddha graMtho-28, svarNAkSarI prata-29, citra-29, sAMdhela pustako-30, lekhakanI khUbI-31, pustaka meLavanArane mATe-31, prastuta liTa-31, lIMbaDI sTeTanuM gaurava-32, upasaMhAra-32; puravaNIH zeTha DAsA devacaMda ane temano parivAra-32, tapasyAgItano sAra-32, kalaza-35, gItamAM jaNAvyA sivAyanuM -35, zeTha DosA devacaMdanA vaMzaje-37. 4, ApaNI adazya thatI lekhanakaLA ane tenAM sAdhano 1. tADa patra kAgaLa Adi : tADapatra-40, kAgaLa-40, kapaDuM-41, bhojapatra-41; 2. kalama Adi: kalama-41, pIMchI-41, jujabaLa-42, 3, zAhI Adi: tADapatranI kALI zAhI-42, prathama prakAra-2, bIje prakAra-42, trIje prakAra-43, kAgaLa para lakhavAnI zAhI 44, TipaNanI zAhI-45, sonerI rUperI zAhI-45, hIMgaLoka-4, haritAla-46, sapheda-46, aSTagaMdha-46, yakSakardama-46, sonerI rUperI zAhIthI lakhavAnuM vidhAna-47; paracUraNa: pustakanA prakAro-47, zabdArtha-7, tripATa-47, paMcapATa-48, sUTa-48, lAhiAne keTalAka akSaro pratye aNagama-48, tADapatranA aMka-48, coMTeluM pustaka-pa1, jJAnapaMcamI-51, upasaMhAra-para. 5, jesalamera ane tenA prAcIna jene jJAna bhaMDAra 6. sAhityasaMrakSaNa 7. jaina sAdhusaMmelana ane paMcAMgI AdhAre praznono nirNaya Agama ane zAstranI vyAkhyA-61, paMcAMgI-62. 39 53 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 8. bRhatkalpasUtra prAstAvika graMthakAranA paricaya : chedatrakAra ane niryuktikAra-6, bhASyakAra zrI saMdhadAsa gaNi kSamAzramaNa-84, TIkAkAra AcAryAM-87, AcArya zrI malayagirisari-87, zrI malagiri ane temanu sUripada-89, malayagirinI graMtharacanA-90, maLatA graMthA 90, alabhya graMthe-91, AcAryazrI malayagirinI TIkAracanA-91, AcArya malayagirinuM bahuzrutapaNu -92, AcArya malayagirinu AMtara jIvana-92, AcArya zrI kSemakItisUri -92; graMthaparicaya : haidaAgamasAhitya-93, kapabRhadbhASya-94, kapacUrNi ane vizeSacUrNi-94, paMcakalpa mahAbhASya-94, nizItha vizeSacUNipa, graMthanu mULa nAma-95; vyAkhyAsAhitya H niyuktibhASya-95, vRtti-6, cUrNi-vizeSarRNi -96, bRhadbhASya-96, avacUrI-97; AMtara paricaya : cheda Agame!-7, utsarga ane apavAda-97, nigraMtha-ni`thI sa`dha-100, ni`tha-ni thI saMdhanA mahAmAnya sthavirA -101, gaccha, kula, gaNa, saMdha ane tenA sthavirA-103, ni tha-nigraMthI saMdha-105, prakIrNAMka hakIkatA-107; pariziSTAne paricaya-108. 9. kalpasUtra kalpasUtranI pratinuM svarUpa-110; pratimAM zabdaprayogonI vibhinnatA-111; sUtrAMka-117, sakSipta ane evaDA pATha-113, kalpasUtra zuM che ?-114, kalpasUtranu pramANu-115, kalpasUtramAM pADabhedo ane sUtronuM ochAvattApaNu -117, cUrNikAre svIkArelA pAThabheda-117, TippanakakAre svIkArelA pAThabhe-117, cUrNi kAra-vipatakakAre svIkArelA pAThabheda-119, sUtraniyukti AdinI pratie-119, niyukti ane cUrNinI bhASA-119. 10. prathamAnuyAga zAstra ane tenA praNetA sthavira A kAlaka prathamAnuyAganA praNetA-127; prathamAnuyoganu gupta sthAnamAM astitva-128. 11. vizeSAvazyaka mahAbhASya-svApara TIkAnuM astitva kSamAzramaNa-mahattarIyA TIkA-134. 67 117 122 130 12. jItakalpasUtra hastalikhita prati-136; chatakapabhASya--136; graMthakAra-136; viSaya-137. 13. jaina kasAhitya ane paMcasaMgraha bhAratIya darzana sAhityamAM karmavAdanuM sthAna-138, jaina danamAM karmavAdanuM sthAna-138, maulika jaina kasAhitya-139, jaina kasAhityanA. praNetA-139, jaina karmavAdasAhityanI vizeSatA-140, paMcasaMgraha ane tene lagatuM sAhitya-141, paMcasaMgrahakAraneA samaya-143, cadraSi mahattaranI anya kRtio-143, 5McasaMgrahane anuvAda-144. 14. kathAnuM saMpAdana 185 kagraMtha dritIya vibhAganuM navIna saMskaraNa-145, karmagraMthanA pariziSTaAdi-145, karmIgraMthane aMge amAruM vaktavya-146, chaThThA karmagraMthanu nAma-146, gAthAsa`khyA 146, bhASA ane chaMda-147, viSaya-147, graMthakArA saptatikAnA praNetA-147, saptatikAnA 136 138 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 racanAkALa-148, TIkAkAra AcArya zrI malayagiri-149, zrI malayagiri ane temanuM sUripada-150, zrI malayagirisUri ane AcArya hemacaMdrane saMbaMdha-151, malayagirinI graMtha racanA-152, maLatA graMtha-152, alabhya graMtha-15ra, AcArya zrI melagirinI TIkAracanA-153, AcArya malayagirinuM bahuzrutapaNuM-153, AcArya malayagirinuM Antara jIvana-154, saMzodhana mATe ekatra karelI hastaprati -154, 1-2, saM. 1 ane saM. 2 saMjJaka pratio-154, 3. saM-2 saMjJaka prati-155, 4. saM. saMjJaka prati-156, 5. ma. saMjJaka prati-156, 6. ta. saMtakaprati-156, 7. chA. saMjJaka prati-156, prati enI zuddhAzuddhi ane saMzodhana-157, AbhAra-157, kSamAprArthanA-157. 15. rastutistotrAdi-sAhityamAM kramika parivartana 158 stutistotrAdi sAhityanuM sarjana ane temAM kramika parivartana-158, upasaMhAra-111. 16, andrastuti caturvizatikA 17. mahAna AcArya zrI hemacaMdrasUri janmasthAnAdi-167, bhaviSyavANa-167, bAlyakALa ane gRhasthajIvana-167, ziSyabhikSAnI yAcanA-168, dIkSA-168, vidyAbhyAsa-168, AcAryapada-168, gurjarezvara zrI siddharAja sAthe samAgama-169, siddhahema vyAkaraNanI nA-169, rAjanaitika nipuNatA-169, kumArapAladeva sAthe saMbaMdha-170, upadezanI asara-170, graMthanA 170, sAMgopAMga sapAdalakSa vyAkaraNa-171, anya graMtha-171, hemacaMdranI kRtionuM gaurava-171, hemacaMdranI kRtionuM sthAna-172, jaina saMpradAyamAM hemacaMdranuM sthAna-12, kAryadakSatA-172, upasaMhAra-172. 18. kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAya 173 bhagavAna zrI hemacaMdranuM jIvanacaritra-173, jIvanacaritranAM sAdhano-174, bhagavAna zrI hemacaMdranuM jIvana-174, vivAdAspada hakIkatano ukela-174, jIvanacaritranI paddhati-174, jIvanacaritrano svAdhyAya-174. 19, siddhahemakumAra saMvata 178 20. AcArya zrI malayagiri ane temanuM zabdAnuzAsana 21. "kathAnakeza" ane tenA kartA zrI devabhadrasUri 184 1. bhAratIya kathAsAhityanI vipulatA-184, 2. jaina pravacanamAM kathAnuyoganuM thAna18 5, 3. kathAnA prakAro ane kathAvastu-186, 4. kathAnakoza graMthano paricaya-187, 5. kathAnakozanA praNetA AcArya zrI devabhadrasUri-188, 6. kathAnakozanAM anukaraNa ane avataraNa-192, 7. kathAnakezanA saMzodhana mATenI pratio-194, khaM. prati- : 194, pra. prati-196, prationI vizeSatA ane zuddhacazukyAdi-197. 22. eka etihAsika jaina prazasti prazastino sAra-202, prazastimAMthI taratI mukhya bAbato-205, aMtima vaktavya-206. 23. suvarNAkSarI kalapasUtranI pratinA aMtamAMnI vistRta prazasti 297 24, mahopAdhyAya zrI yazovijayajIne svargavAsa-saMvata 211 25. jena sAdhusaMsthA ane zikSaNa 212 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. uttarabhAratamAM jainadharmInA itihAsa 27. zramaNabhagavAna mahAvIranI citrakathA 28. tribhuvanatilaka mahAkAvya 29. viduSI sAdhvIe 30. jJAnaprabhA tapasvinI 31, mahuAtmA zrI cAritravijayajI 32-34 vihAra varNana 1, 2, 3 35, jesalamera patradhArA 18 [1] graMtha meLavavAnI paddhati-256; khaMDita thayelA vividha prathA-256; e cA ika graMthA-257; dArzanika graMthAnA nAza-257; jaiyAnI jJAnabhakti ane udAratA -257; AgamAnI prAcIna prati-257; [2] sAthIe bheTa ane vihArayAtrAnI samIkSA 258; satata, ugra ane lAMbe vidyAra-258; lAvAnu tA: tyAMnA madiranI adbhuta kalA-259, ma MdiramAMnI adbhuta zAlabha'jikA ( pUtaLIe -259, killAmAMnA jJAnabhaMDAra-259, vizeSAvazyakabhAgyanI prAcInatama prati-259, keTalAka zraMtheAnI mahattvanI hastapratie-260, rasaprada prazasti-puSpikAe-260, adhUrI yAdIo-260, graMthAnI astavyasta sthitinuM kAraNu-261, ApaNI jJAnabhakti-261, lUNu mATe rasAI bagADavA jevuM-ra61, siddhahema tathA bIjI hastaprata -2 62, sacavAyelA vividha graMthA-262, pracalita kiMvadantIne niSedha-263, [3] 263, [4] 265, [5] 267. 36, vizvanI mahAvibhUti zrI vijayAna dasUrIzvaranA akSaradeha 37, pUjyapAda dAdAguru pratraka zrI kAMtivijayajI mahArAja ahiMsA-samabhAva-anekAMtavAdamUlaka vAtsalyasabhara sAdhutA 276, jIvanasaMbaMdhI keTalIka vigata-29, jJAneAhAranuM kA-280, viziSTa vyaktitva-281, vihAra-283, graMtharacanA 283, upasaMhAra-283, 38. prAtaHsmaraNIya guNaguru puSpadhAma pUjya gurudevanuM hArdika pUjana janma-286, dharmasaMskAra ane pratrajyA--286, vihAra ane abhyAsa-286, zAstralekhana ane saMgraha-286, zAstrasazeAdhana-288, jaina jJAnabhaDArAnA uddhAra-288, zrI AtmAnaMda jaina graMtharatnamAlA-288, gurudevane prabhAva-289, upasaMhAra-289. 39, zrImAna paMDita zrI sukhalAlajI jJAnagAMbhIrya ane pratibhA-ra91, dhAraNAzakti--291, guNagrAhakatA-292, svAtaMtrya-297, paMDitajInI sevA-293, aMtima nivedana-293. 217 225 28 21 234 232 238 para 203 205 185 4, Agamasa`pAdananuM duSkar kA 295 41. puNyazrleAka mahAmAtya vastupAlanA aprasiddha zilAlekhA tathA prazastilekhA 297 zilAlekhAMka 1-299, zilAlekhAMka 2-300, pahelA zilAlekhane bhAvArtha 302, khInna zilAlekhatA bhAvArtha-303, prazastilekhAMka 1-305; prazastilekhAMka 2-309, prazastilekhAMka 7-310, prazastilekhAMka 4314, prazastilekhAMka 5-316, prathastilekhAMka 6-316, prazastilekhAMka 7-318, prazastilekhAMka 8-319, prazastilekhAMka 8-319, prazastilekhAMka 10-320, daze prazastione gujarAtI anuvAda-324, 90 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiMdI tathA saMskRta lekho 1. zAnabhANDAroM para eka dRSTipAta sAhitya pradarzanI, vibhAga aura unakA avalokana-1, tAlikA-1, jJAnabhANDAroM para eka dRSTipAta-3, lekhanaviSayakasAmagrIH tADapatra aura kAgaz2a-8, syAhI-6, raMga-6, lekhanI-10, maSIbhAjana-dAvAta-10, oliyA athavA phAMTiyA-10, jujabala aura prAkAra-11, lipi-11, lekhaka athavA lahiyA-12, pustakoMke prakAra-13, granthasaMzodhana, usake sAdhana tathA cihna Adi : sAdhana-haratAla Adi-14, tUlikA, baTTA, dhAgA-14, saMzodhanake cihna aura saMketa-15, graMthasaMrakSaNake sAdhana-15, jJAnabhANDAroMmeM upalabdha sAmagrI-17. jaina Agamadhara aura prAkRta vAGmaya jaina Agamadhara sthavira aura AcArya-16; (1) sudharmasvAmI-16, (2) zaypaMbhava-20, (3) prAdezika AcArya-20, (4) pAMca sau AdezoMke sthApaka-21, (5) saindhAntika, kArmagranthikAdi-22, (6) bhadrabAhusvAmI-22, (7) zyAmAcArya-24, (8,6,10) Arya suhasti, Arya samudra aura Arya maMgu-24, (11) pAdaliptAcArya-25, (2) Arya rakSita-26, anuyogakA pRthaktva-26, (13) kAlikAcArya-27, (14) guNadhara-27, (15) AcArya dharasena, puSpadanta va bhUtabali-27, (18) AcArya zivazarma-28, (16,20) skandilAcArya va nAgArjunAcArya-28, (21) sthavira Arya govinda-26, - (22,23) devaddhigaNi va gandharva vAdivetAla zAMtisUri-26, (24) bhaddiyAyariya-35, (25) dattilAyariya-35, (26) gaMdhahastI-35, (27-28) mittavAyaga-khamAsamaNa va sAdhurakSitagaNi kSamAzramaNa-36, (26) dhammagaNi khamArAmaNa-36, (30) agastyasiMha ( bhASyakAroMke pUrva )-36, (31) saGghadAsagaNi kSamAzramaNa-37, (32) jinabhadragaNi kSamAzramaNa--37, (33) koTTAryavAdigaNi kSamAzramaNa-37, (34) siddhasenagaNi kSamAzramaNa-37, (35) siddhasenagaNi-38, (36) jinadAsagaNi mahattara-38, (37) gopAlikamahattaraziSya-38, (38) jinabhaTa yA jinabhadra-38, (36) haribhadrasuri-38, (40) koTyAcArya-36, (41) vIrAcAryayugala-40, (42) zIlAMkAcArya40, (43) vAdivetAla zAntisUri-40, (44) droNAcArya-40, (45) abhayadevasUri40, (46) maladhArI hemacandrasUri-41, (47) AcArya malayagiri-42, (48) zrIcandrasUri-43, (46) AcArya kSemakIrti-43, bRhadbhASyakArAdi-43, avaNikArAdi43; prAkRtavAGmaya : jaina Agama--44, prakIrNaMka-46, AgamoMkI vyAkhyA-47, niyuktiyA~-47, saMgrahaNiyA~-48, bhASya-mahAbhASya-48, cUNi-vizeSacUNi-46, prakaraNa50, tArkika prakaraNa-50, Agamika prakaraNa-50, aupadezika prakaraNa-51, dharmakathAsAhitya-51, jainastuti-stotrAdi-53, vyAkaraNa va koza-54, kAvya aura sRbhA Sita-54, alaMkArazAstra-55, nATaka va nATyazAstra-55, prAkRtAdi bhASAeM-58. 3. aMgavijA prakIrNaka graMthakA bAhya svarUpa-62, graMthakI bhASA aura jaina prAkRtake vividha prayoga-63, aMga- . Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 vijjAzAstrakA AMtara svarUpa-67, sAMskRtika sAmagrI-69, aMgavijjA graMthakA adhyayana aura anuvAda-70. nandisUtrake praNetA tathA cUrNikAra nandIsUtrake praNetA-72, cUrNikAra-74, (1) AcArAGgacUNi-anta :-74, (2) sUtrakRtAGgaNi-anta :-74, (3) bhagavatIcUNi-74, (4) jIvAbhigamacUNi-75, (5) prajJApanAzarIrapadacUNi-anta :-75, (6) jambUdvIpakaraNacUrNi-anta :-75, (7) dazAzrutaskandha cUrNi-anta :-75, (8) kalpacUrNi-75, (8) kalpavizeSacUNi-anta :-75, (10) vyavahAracUNi-anta :-75, (11) nizItha vizeSacUNi-Adi :-75, anta :-75, (12) paJcakalpacUrNi-anta :-76, (13) jItakalpabRhaccUNi-anta :-76, (14) AvazyakacUNi-anta :-76, (15) dazakAlikasUtraagastyasiMhacUNi-anta :-77, (16) dazakAlikasUtracUNi vRddhavivaraNAkhyA-anta :-77, (17) uttarAdhyayanacUNi-anta :-77, .. (18) nanda sUtracUNi-anta :-77, (16) anuyogadvArasUtracUrNi-anta :-77, (20) pAkSikasUtracUNi-anta :-78, agastyasiMhIyAcUrNi-80, sUtra aura cUNikI bhASA-83. 5. nandosUtrake vRttikAra tathA TippanakAra nandIsUtrakAra-84, laghuvRttikAra zrIharibhadrasUri-84, durgapadavyAkhyAkAra zrIzrIcandrasUri-84, zrIzrIcandrasUrikA AcAryapada-86, grantharacanA-87, maladhArI zrIhemacandra sUrikRta nandiTippanaka-62, nandIviSamapadaTippanaka-64. 6. mahArAjA khAravelasirike zilAlekhakI 14vIM paMkti chAyA-68; atha-68; cUrNI-88; TIkA-88.. 7. ArAdhanApatAkA aura vIrabhadra 8. rAmAyaNakA adhyayana paumacariyaM-106; triSaSTizalAkApurUSacarita saptama parva-107; vasudevahiMDI-107; caupaNNamahApurisacariyaM-108; kahAvalI-108; sIyAcariyaM-108. 9. AcArya zrI haribhadrasari aura unakI samaramayaGkAkahA 110 10. solaha dizAoM sambandhI prAcIna ullekha 112 11. AcArya zrI vijayavallabhasUrivara 114 janmasthAna, mAta-pitAdi-114; pravrajyAkA saMkalpa--114; suziSyatva-115; jJAnAbhyAsa-116; vihAra-116; AcAryapadArohaNa-116; ziSyasamudAya-117; kSamA aura kAryadakSatA-118; dharmopadezakatA-118; dharmacarcAkI labdhi-118; saMsthAoMkI sthApanA-116; upasaMhAra-116. 12. vallabha-pravacana 120 13. abhidhAnarAjendrakoza aura usake praNetA yugapuruSa zrIrAjendrasUri 14. zrIvallabhagurusaGkSipta caritastutiH 126 15. yogazataka-sampAdanam 127 . granthakAra:-128; brahmasiddhAntasamuccayakAra:-126. 16. prabuddharauhiNeya-sampAdanam 131 102 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa bIje abhivAdana 2. muninyA vinaya: puNyodayaprazastiH 2. . puNyastavaH 3. harizaGkara ambArAma paNDyA prazastipatram 4. dhanasukhalAla zAstrI kiJcitprAsaGgikam 5. chabiladAsa kesarIcanda saMghavI AgamaprabhAkaravijayaH 1. Dr. Walther Schubring 2. Prof. Dr. W. Norman Brown 3. Prof. Dr. L. Alsdorf 4. Prof. Dr. Ernet Bender Homrage and Reminiscences 5. Prof. Dr. Ki. Bruhn 6. Dr. Madame Colette Caillat 7. Dr. George Cardona 8. Prof. Dr. A. N. Upadhye Muni Shri Punyavijayji: -- An Institution 9. Dr. Motichandra 12 10. Dr Pramod Chandra 11. Dr. V. M. Kulkarni Muni Shri Panya vijayaji : a Jnanayogi and Karmayogi 12. Sundarlal Jain 1. raNajita paTela (anAmI) eka dIpaka pragaTavo Agamano 2. ka. munazI 3. DolarabhAI mAMkaDa 4. pUjya muni zrI aMbUvijyajI vidvavarya munirAjazrI 5. pUjya paMnyAsa zrI ramaNIkavijayajI AgamaprabhAkara 6. pUjya paMnyAsa zrI caMdanavijayajI mArA anubhavelA AgamaprabhAkara 7. pUjya upAdhyAya zrI amaramunijI muni zrI puNyavijayajI : eka jyotirmaya vyaktitva 16 8. pUjya muni zrI yazovijayajI "nA upAsaka 9 pUjya sAdhvIjI zrI mRgAvatI zrIjI aneka vaMdana ho e jJAnayogIne ! 10, pUjya sAdhvIjI zrI nirmaLAzrIjI udAracetA pUjya AgamaprabhAkarajI 11. pUjya sAdhvIjI zrI e.kArazrIjI AgamonA khajAnacI 12. paMDita zrI sukhalAlajI puNyarita munizrI 13. muni zrI jinavijayajI satvaguNaparipUrNa samadaza jIvana 14. zeTha zrI kastUrabhAI lAlabhAI niSkAma sevA 15. zrI rasikalAla choTAlAla parIkha anekhI vibhUti 16. paMDita zrI becaradAsa jIvarAja dozI zrI puryane puNya paricaya manuM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . che 51 54 17. DaoN. bhogIlAla ja. sAMDesarA tasmai zrIgurave namaH 18. pro. dalasukhabhAI mAlavaNiyA jJAnatapasvI muni zrI puNyavijayajI 19. Do. harivallabha cU. bhAyANI vaMdanIya jJAnapAsanA. 20. Do. jitendra jeTalI jaina jJAnabhaMDAronA uddhAraka muni zrI puNyavijyajI 44 21. De. prabodha becaradAsa paMDita pUjya puNyavijayajanI vidyAsAdhanA 22. zrI agaracandajI nAhaTA saujanyamUrti muni zrI puNyavijayajI 23. zrI. ravizaMkara ma. rAvaLa saddharmaparAyaNa munizrI puNyavijayajI mahArAjane vaMdanA 50 24. Do. nagIna jI. zAha prAcIna bhAratIya sAhityoddhAraka munizrI 25. Do. caMdrabhAla tripAThI smaraNAMjali 53 26. zrI madhusUdana DhAMkI mahAmanA munijI 27. zrI madhusUdana cimanalAla modI zrI haribhadrasUriviracita apabhraMza carita-kAvya naimiri ' 57 28. zrI upendrarAya ja. sAMDesarA svayaMprakAzita pAragAmI vidvAna , 29. Do. ramaNalAla nAgarajI mahetA muni zrI puNyavijayajI : keTalAMka saMsmaraNo 62 30. zrI kanaiyAlAla bhAIzaMkara dave AgamaprabhAkara muni zrI puNyavijyajI mahArAjane vAphapuSpAMjali 31. zrI khImacaMda cAMpazI zAha pa. pU. A. pra. muni zrI puNyavijayajI mahArAja ane zrI jaina AtmAnaMda sabhA (bhAvanagara) 32. - padmanAbha jenI zrutaprabhAvaka munirAja zrI puNyavijayajI 33. pro. kezavalAla hiMmatarAma kAmadAra muni zrI puNyavijayajI mahArAja H vizuddha sevAnika zramajIvana 34. Do. ramaNalAla ci. zAha preraka vibhUti 35. pre, hIrAlAla 2. kApaDiyA viThaThallabha" sAthenA sAhityika prasaMge 36. 5. aMbAlAla premacaMda zAha bahumukhI pratibhA 37. zrI phUlacaMda haricaMda dozI vaMdana ho ! vaMdana ho ! 38. ratilAla maphAbhAI zAha AgamaprabhAkarajInA jIvananI keTalIka bAjuo. 83 39. Dr. Umakant P. Shah Life and Works of Agama Prabhakar Muni Punyavijayaji 40. zrI ratilAla dIpacaMda desAI pUjya AgamaprabhAkaraTInI jIvanarekhA mahArAjazrInAM 60 cAturmAsanI yAdI 114 41. " graMtha ane graMthakAra' muni zrI puNyavijayajI 115 67 5 5 N N N 80 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaprabhAkara pUjya muni zrI puNyavijayajI mahArAjanAM grantho ane saMpAdano g [teozrInA granthastha karavA lAyaka sarva lekho A 'jJAnAMjali' granthanA ' svAdhyAya-saMzodhana' vibhAgamA chapAyA hoI temanA grantho ane. granthAkAre pragaTa thayelAM saMpAdanonI yAdI ahIM ApI cha.] . grantha athavA saMpAdana prakAzana-varSa munirAmacandrakRtaM kaumudImitrAnaMdanATakam 1917 munirAmabhadrakRtaM prabuddharauhiNeyanATakam 1618 zrImanmeghaprabhAcAryaviracitaM dharmAbhyudayam ( chAyAnATakam ) 1618 * gurutattvavinizcaya 1925 upAdhyAyazrIyazovijayakRtA aindrastuticaturviMzatikA 1628 * vAcakasaMghadAsagaNiviracitA vasudeva-hiNDi 1630-31 * karmagrantha ( bhAga 1-6) 1934-1640 * bRhatkalpasUtram-niyuktibhASyavRttiyutam ( bhAga 1-6) 1933-38 tathA 1942 bhAratIya jainazramaNasaMskRti ane lekhanakalA 1635 pUjyazrIjinabhadragaNikSamAzramaNaviracitaM jItakalpasUtram 1938 kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryapraNItaM sakalArhatstotram zrIkanakakuzalagaNivihitayA vRttyA samalaGkRtam 1642 zrIdevabhadragaNikRta kathAratnakoza 1644 zrIudayaprabhasUrikRtaM dharmAbhyudayamahAkAvyam 1646 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1665 kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryapraNItam triSaSTizalAkApuruSacaritra-mahAkAvyam (parva 2-3-4) 1650 jesalameranI citrasamRddhi 1951 kalpasUtra-niyukti, cUNi, TippaNa, gurjarAnuvAda sahita 1952 aMgavijjA 1657 somezvarakRta kIrtikaumudI tathA arisiMhakRtaM sukRtasaMkIttinam 1961 sukRtakIttikallolinyAdi vastupAla-prazastisaMgraha 1961 somezvarakRtaM ullAgharAghavanATakam 1661 Descriptive Catalogue of palm-leaf Mss. in the Shantinath Bhandar Cambay, Vol. I-II (1961, 1966) Catalogue of Sanskrit and Prakrit Mss. Muniraja Sri Punyavijayaji's collection, Parts I-III (1963, 1965, 1968) zrInemicandrAcAryakRta AkhyAnakamaNikoza 1962 zrIharibhadrasUrikRtaM yogazatakam svopajJavRttiyutam; brahmasiddhAntasamuccayazca 4 somezvarakRtaM rAmazatakam 1966 nandIsUtraM-cUNisahitam nandIsUtraM-vividhavRttiyutam 1966 AcArya hemacandrakRta nighaNTuzeSa 1968 # naMdisuttaM aNuogaddArAI ca 1668 pannavaNAsuttaM ( prathamo bhAgaH ) 1966 pattanajJAnabhANDArasUcipatram mundhamANam jesalamerajJAnabhANDArasUcipatram dasakAlIyasuttaM agastyasiMhacUrNisahitam sUtrakRtAGgacUNi pannavaNAsuttaM (dvitIyo bhAgaH ) [* A nizAnIvALA granthonuM saMpAdana sadgata guruvarya zrI caturavijayajI mahArAja sAthe kareluM che. ___x A nizAnIvALA granthonuM saMpAdana DaoN. bhogIlAla sAMDesarA sAthe karelu che. # A nizAnIvALA granthonuM saMpAdana paM. zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyA tathA paM. zrI amRtalAla mohanalAla bhojaka sAthe kareluM che. ] 1966 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali khaMDa pahelA adhyayana ane sazAdhana [pUjya munivaya zrI puNyavijayajI mahArAjanA lekhA] Y5 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnapaMcamI bhAratIya AryadharmapraNetA vaidika, jaina ane bauddha AcAryoe mAnavajIvanane unnata banAvavA mATe aneka rIta-rivAjo tema ja dhArmika paripATIe cAlu karI che. temAM ApaNe tahevArono mukhya hisso che. A tahevAre aneka kAraNone lakSamAM rAkhIne UbhA karavAmAM AvyA che. tema chatAM temane moTo bhAga mahApuruSonA jIvana-prasaMgothI ja saMkaLAyelo che. vidhavidha kAraNone dhyAnamAM rAkhIne racavAmAM Avela A badhAya tahevArane aMtima ane mahattvane uddeza mAtra eka ja che ke te te tahevArane divase manuSya potAnA jIvanane unnata banAvavA mATe judI judI rIte vicAre keLave ane tene jIvanamAM utAravA mATenuM atarabaLa meLave. A hetune dhyAnamAM rAkhIne ja vasatotsava, zaradutsava Adi jevA mAtra bAhya bhoga ane AnaMdapradhAna tune lagatA je tahevAro janasamAjamAM rUDha che. te tarapha AryadharmavyavasthApaka AcAryoe khAsa kazuMya dhyAna ApyuM nathI. joke A tahevAromAMthI keTalAka vakhatavijJa manuSya kaMIka ne kaMIka vizeSatA tAravI zake, tema chatAM sarvasAmAnya lakSIne cAlu karavAmAM AvatI paripATIomAM A jAtanI paripATIone bheLaseLa karavAmAM kazo ja lAbha hoto nathI. AvA tahevArane temaNe jatA kyAM che ane je tahevAra sarva sAmAnyane sIdhI rIte jIvanavikAsa karavAmAM madadagAra thAya temane ja sthAna ApavAmAM AvyuM che. Aje ahIM je jaina tahevAra viSe lakhavAmAM Ave che, e sAhityarakSaNanA viziSTa udezathI cAlu karavAmAM Avyo che. A tahevArane "jJAnapaMcamI" e nAmathI oLakhavAmAM Ave che. A tahevAra kArtika sudI pAMcamane divase mAnavAmAM Ave che. A divasane "jJAnapaMcamI " thA kAraNathI kahevAmAM Ave che e ApaNe have pachI spaSTa jANI zakIzuM. prAcIna kALamAM jena bhikSao jema bane tema vadhAre ne vadhAre bAbatamAM aparigrahavRtti pasaMda karatA, te eTale sudhI ke jJAnanA sAdhanabhUta pustake rAkhavAM e paNa temane mana gamatI vAta nahatI. AthI teo potAnA jIvanamAM upayogI dareka prakAranI vidyAone kaMThastha rAkhatA. je bhikSae alpasmaraNazaktivALA athavA alpabuddhivALA hatA, temane mATe jaina bhikSusaMsthAe "da". nI vyavasthA rAkhI hatI. saMghATaka eTale bhikSuonuM joDavuM. A saMdhATakanI vyavasthA e udezathI Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali karavAmAM AvI hatI ke kaI paNa bhikSune kyAMya paNa javuM AvavuM agara paThana pAThana Adi kAMI paNa kArya karavuM hoya, to ochAmAM be bhikSuoe maLIne ja karavuM athavA ekabIjAne AthI sahAya paNa maLatI rahe. upara jaNAvyA pramANenI bhikSusaMsthAnI vyavasthA hovAne lIdhe temane pustakAdinA parigrahanI upAdhi vahoravI paDatI nahi. paraMtu samayanA vahevA sAthe jyAre jaina bhikSasaMsthAnAM baMdhAraNomAM nabaLAI AvI ane te te jamAnAmAM bAra bAra varSa jeTalA lAMbA ane bhayaMkara dukALa paDavAne lIdhe jena bhikSuo potAnA AgamagraMthanuM paThanapAThana akhkhalitapaNe karI zakyA nahi, eTaluM ja nahi, paNa je temaNe kaMThAgra karyA hatA te paNa vIsarI gayA. tema ja samartha mRtapAragAmI AcAryo, je te samaye vidyamAna hatA, temAMthI ghaNuMkharAono uparAuparI svargavAsa thavAne kAraNe viziSTa jaina Agamono keTaleka hAsa-hAni thaI gayo. A vakhate samartha jena sthavira bhikSuoe ekaThA maLI paraspara maMtra karI maMjUra karyuM ke have ApaNe ApaNuM AgamagraMtha, jemane jemane jeTalA "kaMThastha rahyA che te badhAne lipibaddha karavAlakhAvavA. A pramANe nirNaya karI jaina sthaviree AgamagraMthone lakhAvavAno AraMbha karyo. A lekhanaAraMbha vIra nirvANa saMvata 880 ane vikrama saMvata 210mAM valabhIpura-hAlanuM vaLA-mAM thayo hato ane temAM mukhya phALe sthavira devagiNi kSamAzramaNane hato. astu. upara jaNAvyA pramANe chevaTe jena Agamo lakhAvA zarU thayA eTale tenuM "rakSaNa karavuM" e paNa anivArya rIte prApta thayuM. A vakhate jaina sthaviree vicAra karI pustakonA rakSaNa mATe aneka niyamo taiyAra karyA ke jethI pustake cirakALa sudhI jIvatA rahe. A niyamamAMnA " jJAna, jJAnI ane jJAnanAM sAdhanonI AzAtanA-avamAnanA na karavI" A eka niyamane aMge temaNe moTo bhAga rekelo che. arthAta mAnavajAti taraphathI thatA hAsane temaNe (sthavie) A eka niyamana karI rokI lIdho. paraMtu te sivAya Itara prANI tema ja kudarata taraphathI thatA pustakanA nAza mATe zuM karavuM e vicAra temanA sAme hAjara thayA. udhaI, uMdara Adi jevAM prANIo taraphathI thatA nukasAnane rokavA taTe pustake rAkhavAnI peTI, majUsa ke kabATa AdinI AsapAsa kacaro ekaThA na thavA devA tema ja temAM uMdara Adi pese tevI jAtanAM te na hovA joIe eTaluM ja basa thAya. paraMtu kudarata taraphathI thatA anivArya ane apAra nukasAnane pahoMcI vaLavA mATe khAsa viziSTa baMdhAraNa sivAya cAlI zakatuM nathI. kudarata taraphathI je pustakone koI moTuM nukasAna thatuM hoya to te comAsAnI mosamathI ja kAyamI nukasAna thayA kare che. A RtumAM pustakabhaMDArane keTalIye cAlAkIthI baMdhabAraNe rAkhavAmAM Ave to paNa temAMnAM hastalikhita pustakane comAsAnI bhejavALI havA asara karyA sivAya rahetI nathI. likhita pustakomAM dAkhala thayela A havAne je veLAsara dUra karavAmAM na Ave, to kALAMtare badhAM pustake coMTIne roTalA jevAM thaI jAya ane thoDA ja varSonA gALAmAM nakAmAM jevAM thaI jAya. mATe puratasaMgrahamAM pesI gayela bhejavALI havA pustakone bAdhaka na thAya ane pustako sadAya mULa sthitimAM kAyama rahe, e mATe temane tApa khavaDAvavo joIe. pustakasaMgrahamAM pesI gayela bhejavALI havAne dUra karavA mATe sauthI sarasa, anukULa ane vahelAmAM vahele samaya kArtika mAsa ja che, kAraNa ke A samaye zarada RtunI prauDha avasthA heI sUryano prakhara tApa ane bhejavALI - havAne abhAva hoya che. ** Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnapaMcamI vizALa jJAnabhaMDAronA herapheranuM A kArya sadAya amuka vyaktine karavuM kaMTALAbharyuM tema ja agavaDakartA thAya ema jANuM kuzaLa zvetAMbara jainAcAryoe kArtika zukala paMcamInA divasane A kAma mATe niyata karyo ane A divase svAbhAvika rIte prApta thatI jJAnabhakitanuM mAhAsya samajAvI A tithinuM mAhAmya vadhArI dIdhuM ane lokone jJAnabhakti tarapha AkarSA. loke paNa A divasane mATe potAnA gRhavyApAra Adine tyAga karI pauSadha (niyamavizeSa) grahaNapUrvaka jJAnabhaktinA puNyakAryamAM potAno phALo ApavA lAgyA. A divase jJAnadarzana-pustakanirIkSaNa ane jJAnabhaktine apUrva lAbha maLavAthI A divasane-kArtika zukala paMcamInA divasane-"jJAnapaMcamI tarIke oLakhavAmAM Ave che. AjakAla tAMbara jainonI vastIvALAM ghaNAMkharAM gAma-nagaromAM A divase je jJAnasthApanA karavAmAM Ave che, te A paripATInA smaraNacihnarUpe ja karavAmAM Ave che. ahIM ema kahevuM ja joI e ke, jema janatA dareka bAbatamAM "sApa gayA ane lIsoTA rahyA" e niyamAnusAra dareka rIta-rivAjomAMthI mULa uddezIne kinAre mUkI bAhya ADaMbaramAM kheMcI jAya che, tema A tahevArane aMge paNa thayA sivAya rahyuM nathI. arthAta A tahevArane divase pustaka bhaMDAra tapAsavA, temAMne kacaro sApha kara, havAI gayela pustakone taDake dekhADavo, ceTI gayela pustakane ukhADI sudhArI levAM, pustakasaMgrahamAM jIvAta na paDe te mATe mUkela ghoDAvaja AdinI poTalIone badalavI Adi kazuM ja karavAmAM AvatuM nathI. eTale atyAre to A tahevAra nAmazeSa thayA jevo ja gaNAya. cahAya tema che, topaNa je samartha puruSoe A tahevAra Ubho karavA mATe potAnI jJAnazaktino upayoga eN, teo te khare ja dIrdhadaza ja hatA ema kahyA sivAya ApaNe rahI zakIzuM nahi. [eka jijJAsu bahena mATe vi. saM. 1986mAM lakhAyelo aprakAzita lekha] Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnabhaMDArenI samRddhi gaNAtu vItarAmaI mAnanIya vidvAna sajajane ! viduSI mAtAo ane bahene! Apa saue mane je sthAnethI bolavAnI pharaja pADI che, te sthAnethI ghaNA vidvAnoe ApaNane ghaNu ghaNI rIte mArgadarzana ApyuM che. eTale mArA vaktavyamAM punarukti Ave ke kAMI navIna sUcana na jaNAya to Apa sau phaktavya gaNaze. Apa saue mane je sthAnethI belavA Ubho karyo che, e sthAna ghaNuM javAbadArIvALuM che eno mane saMpUrNa khyAla che, ethI AvA javAbadArIbharyA sthAnethI belavAmAM eka rIte kharA svarUpamAM bha thAya e svAbhAvika che. ema chatAM Apa saue vizvAsapUrvaka mArA upara je javAbadArI mUkI che te mATe yogya karavA huM jarUra yathAzakti prayatna karIza. sAmAnya rIte vibhAgIya pramukha chellA adhivezanathI cAlu adhivezana daramiyAna bahAra paDelI te te viSayanI navIna kRtionuM siMhAlekana kare che, paraMtu meM Ane badale mArA adhyayananA viziSTa viSayanI rajUAta karavAnuM pasaMda karyuM che ane enI aMdara yathAvakAza AvI keTalIka kRtiono daSTAntarUpe ullekha karavA dhAryuM che. sAhityasaMzodhana ane jJAnabhaMDAranuM avalokana e mAruM mukhya kAryakSetra che. A kArya huM, mArA pUjya guru zrI caturavijayajI mahArAja ane dAdAguru pravartaka zrI kAntivijayajI mahArAjazrIchanI chAyAmAM lagabhaga mArI sattara varSanI vayathI karato Avyo chuM. mArA pUjya guru-dAdAguruonI daSTi vyApaka hatI, eTale e pUjya guruyugalanA e guNanA vArasAne aMza mane bALapaNathI maLe heImArA graMthasaMzodhana aMge jJAnabhaMDAronA avalokanane pariNAme mane je phuraNa thaI che tene Apa sau samakSa rajU karuM chuM. jaina sAdhu hoI jJAnabhaMDAranuM avalokana karatAM mAruM dhyAna mukhyatve jaina kRtio tarapha jAya e taddana svAbhAvika che. Ama chatAM mArA avalekanamAM AvatI jainetara nAnI ke moTI kaI kRti tarapha meM kadIye upekSA sevI nathI. * vIsama gujarAtI sAhitya pariSada saMmelana, okaTobara, 1959mAM amadAvAdamAM maLyuM, te prasaMganuM ItihAsa-purAtatva vibhAganA pramukha pU. muni zrI puNyavijayajI mahArAjanuM pravacana. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnazatAzanI samRddhi re Aja sudhI meM je jJAnabhaMDArA joyA che, temAMthI keTalAka jJAnabhaMDArAne bAda karIne bAkInA joyelA badhAya jJAnabhaDArA zvetAMbara mUrtipUjaka jaina jJAnabhaDArA ja che. eTale Apa sau samakSa mArA vaktavyamAM huM je rajUAta karIza, te badhI mukhyatve zvetAMbara mUrtipUjaka jaina zrIsaMdha ke jaina munivAnA adhikAramAM rahelA jJAnasaMgrahene lakSIne ja karIza. ema chatAM Apa sau khAtarI rAkhaze ke A rajUAta ekadezIya niha ja DrAya. enuM kAraNa e che ke zvetAMbara mUrti pUjaka jainAcAryAM ane jaina munioe upadeza dvArA je jJAnabhaMDArA UbhA karyAM, karAvyA che, temAM temaNe mAtra prAkRta-saMskRtAdi dvaita kRti ja nahi, paNa sa` bhASA ane sarva viSayanI jaina-jainetara kRtionA saMgraha karyokarAvyA che. A ja kAraNane lIdhe jaina jJAnabhaMDArA bhAratIya ane videzIya vidvAnAnA adhyayananu kendra banI zakayA che. Apa saune jANIne AnaMda thaze, ke ApaNA dezamAM ane pazcimanA dezomAM je aneka viSayAne lagatu sAhitya prasiddha thayuM che, temAMnA saMkhyAbaMdha graMthaiAnI prAcIna ane maulika hastapratiSe jaina jJAnabhaMDArAmAMthI ja upalabdha thaI che. Aje bhAratamAM ATalA ane A dRSTie vyApa ane samRddha AvA jJAnabhaMDArA khIje kAMya jovA nahi maLe. pATaNu, khabhAta, jesalamera AdinA atiprAcIna jJAnasaMgraheA tA jagaprasiddha che ja, paraMtu te uparAMta gujarAta, saurASTra, kaccha, mAravADa, mevADa, paMjAba, uttara pradeza, dakSiNa Adi dezAnAM aneka nagara ane gAmAmAM jaina zrIsa'dha ane jaina munienA adhikAramAM je jJAnabhaMDArA che, temAM Apa saunI kalpanAmAMya na Ave tevu ane teTaluM vizALa jaina-jainetara vividha viSayone lagatuM sAhitya vidyamAna che, jene ApaNe samagrapaNe jANatA paNa nathI. jema jema A jJAnabhaMDArAnu avagAhana karavAmAM Ave che, tema tema emAMthI aneka viSayAne lagatI navI navI kRtio prApta thatI ja jAya che. ApaNe ApaNA A jJAnakozenuM nirIkSaNa ane tenI vizvasta yAdIe haju sudhI karI zakayA nathI. ahIM eTalu umeruM ke mAtra gujarAta, saurASTra ane kacchamAM je jJAnasaMgraheA Aje vidyamAna che, temAMnI graMthasaMkhyA, mArI gaNutarI pramANe ochAmAM ochI mUkuM tApaNu, e pAMcathI sAta lAkha jeTalI haze, kadAca enAthI adhika paNa thAya. A saMkhyAmAM prAcyavidyAmaMdira-vaDAdarA, gujarAta vidyAsabhA-amadAvAda, phrAsa sabhA-muMbaI, lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira-amadAvAda ityAdi jAhera vidyAsaMsthAonA granthasaMgraheA umerIe tA A sakhyA enAthI paNa vadhI jAya. A sa jJAnabhaDArAnuM avalAkana ane jenI prAmANika yAdI na thaI hAya tene taiyAra karavAnuM kAma ApaNe dhArI laIe tevuM saraLa nathI; tema chatAM A kArya karavuM e AjanA yuga mATe ati Avazyaka che ane ati rasaprada paNu che. A kAya pAchaLa kharca dhaNuM thAya emAM leza paNa zaMkA nathI ane e kha ApanArA dAtAo maLI Ave emAMya leza paNa zaMkA nathI; paraMtu ApaNane sphUrti zALI kAkartAe maLe ke kema, je gaNatarInAM varSoMmAM ja A kArya pUruM karI nAkhe ? sadgata zrIyuta sI. DI. dalAle ( cImanalAla DAhyAbhAI lAla ) sadgata mahArAjA zrI sayAjIrAva-vaDedarAnI AjJAthI pATaNu ane jesalameranA jJAnabhaMDArAnuM avalokana karI enA je vistRta ripoTsa taiyAra karyAM che, te mATe temaNe traNa-cAra mahinAthI vadhAre samaya lIdhA nahotA. gAkaLagAyanI gatie te AvAM kAmA varSonA aMte paNa pAra na paDe. AjanA gujarAtIe AvAM kAryo karavA mATe skrUti aiLavavI paDaze ane meLavavI ja joI e. na upara je jJAnabha'kArAnI hakIkata tedhavAmAM AvI che, temAMnA prazastio ane puSpikAomAM je hakIkateA, vastuo ane sAmagrI anekaviSayaka graMthe!, eenI samAyelI che, tenuM pRthakkaraNu Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali karavAmAM Ave to gujarAtI bhASAmAM samRddha sAhityano umero thAya. jema Aja sudhImAM hiMdI bhASAmAM vividha viSayonuM kheDANuM ane ene lagato vizALa sAhityarAzi prakAza pAmyo che ane dina-pratidina moTA pramANamAM prasiddha thato jAya che, te ja rIte gujarAtI bhASAne samRddha karavA mATe ApaNe vidyAnAM navAM navAM kSetronI upAsanA ane adhyayana karavAM paDaze; e sivAya samRddha gujarAtI bhASAne jIvaMta rAkhavAno bIjo eka paNa upAya nathI. eka jamAnAmAM prabhutva bhagavatI, AjanA rAjasthAnanA pradezane AvarI letI bhASAnuM sthAna Aje hiMdI bhASAe lIdhuM che tenuM kAraNa e ja che, ke e bhASA AjanA yuganuM viziSTa sAhitya sarjI zakI nathI, eTaluM ja nahi, paNa AjanI rAjasthAnI prajAe paNa sAhityika bhASA tarIke hiMdIne apanAvI lIdhI che; jyAre gujarAtI bhASA Aje evI kakSAe che, jene ApaNe pUrNa ane samRddha bhASA tarIke oLakhA-oLakhAvI zakIe. A paristhitimAM ApaNI gujarAtI bhASAnA vyaktitvane savizeSa khIlavavA mATe ApaNe vividha viSayanuM adhyayana karavApUrvaka teone maulika rIte ApaNI gujarAtI bhASAmAM utAravA joIe ane gujarAtI bhASA bolatI prajAe AvA viSamAM jIvaMta rasa keLavavo joIe. Apa saunA dhyAnamAM rahe ke ApaNuM jJAnabhaMDAromAM saMskRta, prAkRta, apabhraMza Adi bhASAenuM je jaina-jainetara vipula sAhitya vidyamAna che, temAM ApaNI prAcIna bhASAonA kozone samRddha karavAne lagatI ghaNI ja paryApta sAmagrI che. Apa saunA khyAlamAM A mATe prAkRta TekasTa sosAyaTI -dilhI" taraphathI prasiddha thayela viDagA nAmano graMtha, enAM pariziSTo ane prastAvanA bhalAmaNa che. A graMthamAM prAkata, saMrakata kozAne samRddha banAvavA mATenI ghaNI sAmagrI che. saMskRta prAkata dezanA punanirmAtAoe A graMtha ane AvA dareka graMthane, mAtra enAM pariziTa joI saMtoSa na mAnatAM, samagrabhAve jevA ja paDaze. jaina AgamagraMthe ane enA uparanA vyAkhyArUpa niyukta, bhASya, cUrNi, TIkA Adi graMthomAM uparyukta saMskRta-prAkRta kozone lagatI sAmagrI uparAMta dezI kozakAroe dezI tarIke nahi svIkArelA athavA emanI maryAdA bahAra hoI upekSita gaNelA suvA=1. vejita bekI (TaDhInI hAjata), mugharicArUnI DagalI, kRtti =ADatiyA, daivaraca=DhekhALA, kSetraaM=khetI, voDhiyA=vaheLA-vahaLA, bobaDo, purAta=gUMdAnuM jhADa, vALA=pAnetara, caMdu =eNTayuM, kaLAstrI anADI, TALavavA por, vAsaTaya, maravaca=bharoso Adi jevA seMkaDo dezI zabdo vidyamAna che, jenuM prAkata-dezI kozonI daSTie mahattva hovA uparAMta A zabdonI, ApaNI bhASA, saMskRti ane aitihAsika daSTie paNa upayogitA che. AcArya zrI hemacaMdra emanI leNInAmamArAmAM ghaNuM dezI zabdo vize TIkAmAM AvI neMdha karI che. apabhraMza bhASA ke je ApaNI gujarAtI bhASAnI jananI che, tenA keza mATenI sAmagrI A jJAnabhaMDAromAM ochI nathI. AcArya zrI. haribhadrasUrikRta mi3i, sAdhAraNakavikRta vidyAsavaradA, dhohilakavikRta paramavIracariyuM ane taduparAMta devendrasUrikRta sattara vanasUtravRtti, kumArapAraprtibodh, upadezamAlAMdoghaTTovRtti, mUlazuddhiprakaraNavRtti, AkhyAnakamaNikozavRtti, bhavabhAvanAMprakaraNasvepijJavRtti AdimAM AvatI aneka kathAo, e apabhraMza kezanAM sAdhana che. A sivAya A jJAnabhaMDAromAM apabhraMza bhASAmAM ane apabhraMzapradhAna gujarAtI ke rAjasthAnI bhASAmAM racAyelI nAnI nAnI kRtio paNa seMkaDonI saMkhyAmAM vidyamAna che, te paNa A koza mATe upayogI che. ATalI vAta zvetAMbara AcAryanI kRtione lagatI thaI. paraMtu digaMbara AcArya kRta apabhraMza kRtio te saMkhyAmAM ane pramANamAM ghaNu ane ghaNI moTI che, je paikI keTalIka kRtio tAMbara jJAnasaMgrahomAM vartamAna che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnabhaMDArAnI samRddhi [ e ema chatAM digabara jJAnabhaMDArAmAM vipula pramANamAM rahelA digaMbara AcArya kRta mahAkAya graMthAne A koza mATe upayega karavA e ati mahattvanI vAta che. baMgALI lipimAM mudrita 'vauddAno yohA jevI bauddha ane anya bhAratIya vidvAnenI je kRtie upalabdha heAya tene vIsaravI joI e nahi. A pachI ApaNe ApaNI gujarAtI ke rAjasthAnI bhASA AdinA kAza tarapha AvIe te ApaNA A jJAnabhaDArAmAM e kone lagatI bharapUra sAmagrI paDelI che. arthAta Apa sau kalpI paNa na zake teTalI meATI sakhyAmAM jaina Agama, kasAhitya, aupadezika ane kathAprathaiA, kAtatra -siddhahema-sArasvata Adi jevAM vyAkaraNA, raghuvaMza Adi mahAkAvyo, vAmaTAjA, vidhamulamaMtana Adi graMthA, ratnaparIkSAzAstra, vaidyaka, jyotiSa, gaNita Adi aneka viSayanA graMthA upara vikramanI paMdaramI-sALamI-sattaramI zatAbdImAM racAyelA bAlAva`AdhA ane stabonI prAcIna ane lagabhaga e ja samaye lakhAyelI hastaprati seMkaDAnI saMkhyAmAM vidyamAna che, je ApaNA gujarAtI, rAjasthAnI Adi bhASAnA prAmANika kozA taiyAra karavA mATe ghaNI upayegI che. A sAmagrI keTalA vipula pramANamAM che ene Apa saune khyAla ApavA mATe mArA A bhASaNanA aMte pariziSTarUpe pATaNanA jJAnabhaDArA ane lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira--amadAvAdane uparhata karelA mArA vizALa jJAnasaMgraha AdimAMthI tAravIne taiyAra karelI eka yAdI ApavAmAM AvI che. A yAdI jovAthI Apa saunA khyAlamAM Avaze, ke ApaNA prAcIna saMgraheAmAM ApaNI vividha bhASAe nA kAze| mATe keTalI vipula sAmagrI bharI paDI che. ApaNA prAcIna gujarAtI kezanI dizAmAM AMzika kArya ApaNA ghaNA gujarAtI vidvAnee karyuM che. DaoN. sAMDesarAe mahArAjA sayAjIrAva vizvavidyAlaya taraphathI saMcAlita prAcIna gUrjara graMthamAlAmAM saMpAdita karelA rAsa, kAgu, varNakasamuccaya Adi graMtheAmAM kezakArane upayogI zabdakoze! ApyA che. chellA chellA emaNe vakasamuccayane bIjo bhAga saMpAdita karI ghaNI sAmagrI pUrI pADI che. A ja rIte bhAI zrI. madhusUdana meAdI, zrI. ke. kA. zAstrI, zrI. ke. bI. vyAsa, DaoN. harivallabha bhAyANI, muni zrI. abhayasAgarajI, bhAI zrI. ramaNa lAla zAha, DaeNoN. bipinacaMdra jhaverI Adie paNa A dizAmAM peAtAnA hissA noMdhAvyA che. sAthe sAthe ahIM e paNa umeru ke ApaNA graMthasaMgraheAmAM saMgRhIta thayelA graMthaiAnA aMtamAM lakhAyelI graMthakAra ane graMthalekhakonI prazastimemAM tema ja jyotiSa, gaNita Adi mAM saMvata ke sakhyA jaNAvavA mATe zabdAM, arthAt caMdra eTale eka, hasta eTale khe, agni eTale traNu, geAstana eTale cAra, bANu eTale pAMca Adi zabdAMkA ApyA che; e zabdAMkAne keza thAya e paNa ati jarUrI che. Aja sudhImAM joyelA jJAnabhaMDArAmAMnI hAthapeAthIe Adi uparathI Ave eka saMgraha me' karyA che, jene vyavasthita karI yathAsamaya Apa sau samakSa rajU karavA dhAraNA che. ApaNA jJAnabhaMDArAmAM gujarAtI, rAjasthAnI ke mizrabhASAnuM kavitArUpa je sAhitya vidyamAna che, tenI vividhatA ane vizeSatA jANavA mATenA je sa MketeA che, te ApaNe jANavA jevA ane nedhavA jevA che. sAmAnya rIte, ApaNI leAkabhASAnI dRSTie A kRtimAM ATalI badhI vividhatA hAvAnA khyAla bahu ochAne haze. jaina kavie Adie A kSetramAM je vividhatA ANI che, tenAM nAmeAne nirdeza mAtra ahIM karavAmAM Ave che--1. saMdhi, rAsa, catuSpadI-caupa-cupai-cupadIcApa, prabaMdha, pavADu, AkhyAnakathA. ra. paripATI, dhavala-dhoLa, vivAhalA, salAke, hamacI-hamacaDI, DIsANI, gaglaranIsANI, caMdrAlAM, sukhaDI, phUlaDAM, carI, gItA, rAjagItA, bhramaragItA, brahmagItA, luArI, velI, guhalI, hAlaraDuM, nizAlagara, jamaNiyAM-bhAniyAM, hariAlI-hIAlI, garabA. 3. phAga, Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAnAMjali vasaMta, horI, dhamAla=dhamAra, carcarI, navasa, rAgamALA, bAramAsA. 4. cityavaMdana, stavana, stotra, stuti-yuIya, vIsI, vIsI, vijJaptikA-vinati, gIta, bhajana, lAvaNI, chaMda, pUjA, devavaMdana, AratI-maMgaLadIvo. 5. sajajhAya, DhALa, DhALiyAM, DhALiyAM, DhALiyAM, bADhALiyAM, cArabhAla, coka, bAra bhAvanA. 6. pada, kavita, savaiyA, chappa-chapA, kuMDaLiyA, ekavIsA, dehA-duhA-dodhaka-dugdhaghaTa. AmAMnAM madhyakAlIna padya svarUponuM nirUpaNa Do. maMjulAla 2. majamudAre "gujarAtI sAhityanAM svarUpo (padya vibhAga)' tathA De. caMdrakAMta mahetAe "madhyakALanA sAhityaprakAro' e nAmanA graMthamAM karyuM che. saMskRta-prAkRta graMtha upara anuvAdarUpe je gadya sAhitya racAyuM che, tene enA prakAro mujaba stabaka-tibuka, be, bAlAvabodha, bodha, variMka, vacanikA, avacUrI Adi nAmothI oLakhavAmAM Ave che. upara gujarAtI Adi bhASAnA sAhityanI vividhatAne nirdeza karyA pachI sAthe sAthe ApaNuM jJAnabhaMDAromAM saMskRta, prAkRta Adi bhASAne je graMtharAzi che, te uparanI vyAkhyAonAM je bhinna bhinna nAmo ane saMketo che te paNa jANavA jevAM che :-1. niryukita, bhAga, mahAbhASya-bRhadbhASya, saMgrahaNI. 2. cUrNivizeSacUrNi. 3, vRtti, TIkA, vyAkhyA, vivaraNu, vikRti, laghutti, bRhadvRtti, nyAsa, duTikA. 4. dIpaka, dIpikA, pradIpikA, paMjikA, avacerI-avacUrNi. 5. Tipanaka, viSama padaparyAya, durgAdaprabodha, durgapavivRti, pada-bhaMjikA. 6. TippaNI, paryAya. 7. bIjaka. A vividha vyAkhyAo jenA upara racAyelI che tene mULasUtra, mUlagraMtha Adi nAmathI oLakhavAmAM Ave che. A pachI lekhananI paddhatine laI ApaNI hAthapothIone aMge je saMketo che, tema ja enI sAthe saMbaMdha dharAvatAM lekhana Adi sAdhanonAM ghaNAM nAmo, saMketo ane zabdo che, je ApaNuM kaI kezamAM moTe bhAge nahi maLe; jevAM keka, paMcapATha, tripATha, dipATha, riktalipicitra, citrapRSTikA, dUDI, hAMsiyA, coaMka, morapagaluM ke haMsapagaluM, graMthAgraMtha, prati, Adarza, pAThabheda-pAThAntaravAcanAntara, oLiuM-phAMTiuM, kAThAM-baruM, vataraNa, jujavaLa, prakAra, kaMbikA, AMkaNI, graMthi, pATI, pAThAM, cAbaracaMgIcAbakhIcaMgI, jhalamala, vaTAmaNa-rUmAla, kamidAna, sApaDa-cApaDo ItyAdi. ahIM je vividha nAma ApavAmAM AvyAM che, tenA artho ke vistRta samaja ApavAnuM A sthAna nathI. paraMtu A uparathI e khyAla Avaze ke ApaNA vizALa jJAnabhaMDAranuM avalokana karanAre ene lagatI viziSTa paribhASA ane saMketonuM UMDuM jJAna meLavavuM joIe; te ja ApaNuM jJAnabhaMDAronI yAdIo, sUcio ke TIpe, enuM avagAhana ane pRthakakaraNa vyavasthita banaze. ApaNI prAcIna brAhmI athavA vartamAna devanAgarI, gujarAtI Adi lipione vikAsa kema thaye ane emAMthI krame krame AjanI ApaNI lipionAM vividha rUpo kema sarjAyAM--e jANavA mATe A jJAnabhaMDAromAMnI judA judA pradezonA lekhakane hAthe saikAvAra judA judA maroDa ane AkAraprakAramAM lakhAyelI pratio ghaNI ja upayogI che. meM joyelA prAcIna jJAnabhaMDAromAM moTe bhAge bAramA saikAnA prAraMbhathI laIne Aja sudhInI saikAvAra ane dazakAvAra lakhAyelI hAthaprato ja vidyabhAna che. paraMtu jesalameranA killAmAM rahelA kharataragacchIya yugapradhAna AcArya zrI jinabhadrasUrinA jJAnabhaMDAramAM bAramA saikAnA prAraMbhathI lakhAyelI pratio uparAMta, lipinA AkAra-prakArane AdhAre ApaNe jene prAcIna mAnI zakIe tevI lipimAM lakhAyelI, AcArya zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa viracita virodhaaahamaNUnI tADapatrIya prati che. A pratinA aMtamAM lekhanano keI nizcita samaya nathI, ema chatAM enI lipi jotAM e prati vikramanA dazamA saikA pachInI te nathI ja nathI. pATaNa, khaMbhAta, jesalamera AdinA graMthasaMgrahomAM rahelI A badhI prAcIna-arvAcIna hastapratio Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnabhaMDArAnI samRddhi ApaNI bhAratIya brAhmI lipimAMthI devanAgarI lipi sudhInA kramika vikAsanA abhyAsa mATe ghaNI ja upayAgI che. mane lAge che ke ApaNA jJAna-sa`grahe!mAM rahelI judA judA lekhakone hAthe judA judA bharADamAM lakhAyelI prAcIna-arvAcIna pratienA saikA vAra phoTogrAphsa laI lipimAlAnuM eka Alabama banAvavAmAM Ave ane kAI ArTisTa pAse emanI varNamAlAnAM rUpAntarAnA zatAbdInA kramathI cArTsa taiyAra karAvavAmAM Ave, te! bhAratIya vidyArthIe mATe AjanI vyApaka devanAgarI, gujarAtI vagere lipionA kramika vikAsanA UMDA abhyAsa mATenI ati mahattvanI sAmagrI taiyAra thAya. mArI vinatI che ke prAcyavidyA maMdira-vaDAdarA, lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAma dira-amadAvAda jevI gujarAtanI pramukha sasthAe A kA'ne jarUra dhyAnamAM le. ApaNA jJAnabhaMDArAmAMnI vyApaka sAmagrInuM vyApaka dRSTie avagAhana karyAM pachI mane eka vAta sUcavavI cegya lAge che, ke AjanA vidrAnAe vaidika ane bauddha sAhityanA adhyayana ane avagAhana dvArA dhaNuM dhaNu' sa'zAdhana karI aneka viSayeA upara prakAza pADayo che. e ja rIte bhAratIya saMskRtinA mahattvanA aMga tarIke svIkArelI jaina saMskRtinA sAhityanuM adhyayana ane avalAkana karavuM eTaluM ja Avazyaka ane pUraka che. jaina AgameA ane enA uparanA niryukti-bhASyacU-ivRtti Adi vyAkhyAthA, dArzanika sAhitya, kathAsAhitya AdimAM bhAratIya vyApaka saMskRtine samRddha karavA mATenI kalpanAtIta vipula sAmagrI vartamAna che, jeneA kaIka khyAla Ave e mATe ame guru-ziSye eTale ke mArA pUjya guruvarya zrI caturavijayajI mahArAje ane meM saMpAdita karelA vRna graMtha ane vehiko tathA vijJA granthanAM pariziSTA jovA bhalAmaNa karuM chuM. hyuna graMthamAM ApaNA bhAratanI prAdezika, aitihAsika, sAMskRtika Adi aneka viSaye te lagatI mAhitI che. ApaNA gujarAta, saurASTra, kaccha dezanAM AnaMdapura (vaDanagara ), kaccha deza, dIvabaMdara, dvArikA, bhRgukaccha, sApArka, prabhAsa, prAcInavAha, arjuda, ujjayaMta, bhUtataDAga, bannAsA (banAsa nadI ), sarasvatI nadI vagere vigate AmAM che. prAcIna yugamAM ApaNA gAma, nagara, kheDa, kaTa, maDaba, droNumukha AdinI racanA, tenA AkAza ane enI AsapAsa rakSaNa mATe karAtA paththara, IMTa, mATI, dhULa, khapATiyAM AdinA prAkAra, vADa vagere kevAM hatAM tenI hakIkata paNu A granthamAM maLI Ave che. prAcIna yugamAM ApaNe tyAM kaI kaI jAtanAM nANAM-mudrA-sikkAnu calaNa hatuM, enAM kAkiNI, ketara, keDiya, nelaka, dInAra, dramsa, sAbharaka Adi nAmeA, enuM pramANa ane e jyAM cAlatAM te sthaLAtA ullekha paNa AmAM maLe che. tIrthasthAna, utsaveA, jamaNu Adi vizenA ullekhA paNa najare paDe che. patizAlA, bhAMDazAlA, karmAMzAlA, pacanazAlA, vyAdharaNuzAlA Adi zAlA, kutrikApaNu (vizvavastubhaMDAra ), ApaNAM vastranA prakArA, madyanA prakAro, viSanA prakAre, yaMtro Adi agaNita viSayAnI mAhitI AmAM che. tIsthAne, utsava, jamaNu AdinI yAdI paNa AmAM che. A uparAMta mauryavaMzIya azaeNAka-saprati, zAlivAhana, muruDarAja Adi rAjAe; A suhasti, kAlikAcA, lATAcAya, siddhasenasUri, pAdalipta Adi AcAryAnI hakIkata paNa A graMthamAM che. rephreiMDI, jenI racanA anumAne vikramanA pAMcamA saikAnI AsapAsamAM thayAnA saMbhava che, temAM bhagavadgItA, perAgama (pAkazAstra ) ane arthazAstra: A traNa mahattvanA cAnA ullekha che. atyatheca maLI ema kahIte noMdhele, "vikelega mAyA satyena ya daMto avaLo vidyumAno satta tti / A ullekha prAkRtamAM che. e uparathI tema ja A Azaya sAthe sAmya dharAvatuM kAI sUtra kauTilIya .. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] jJAnAMjali arthazAstramAM maLatuM na hovAthI ApaNe e mAnavuM ja rahyuM, ke ApaNe tyAM prAcIna kALamAM kauTilIya arthazAstra uparAMta prAkRta bhASAmAM racAyeluM "arthazAstra" paNa hatuM. Avo ja eka bIjo prAkRta ullekha, AcArya zrI abhayadevasUrikRta navAMgItti Adi graMthonuM saMzodhana karanAra zrI droNAcAryaviracita movaniyudhita vRttimAM paNa Ave che, je prAkRta bhASAmAM koI bIju "arthazAstra" hovAnI mAnyatAne daDha kare che. A graMthanA trIjA gaMdharvadattA laMbakamAM cArudattanI vepAra mATenI musApharInuM varNana che. temAM ajapatha, zaMkupatha, pakSipatha Adi jevA mArgo Ave che, jenuM vistRta varNana sUtrakRtAMgasUtranA agiyAramA adhyayanamAM te te mArgonuM enA sthaLanirdeza sAthe varNana che. cArudattanI A musApharInuM varNana ghaNuM rasapUrNa che, je jANavA icchanAre vachuTI graMtha athavA De. sAMDesarAe kareluM enuM bhASAMtara jovuM joIe. A kathA-graMtha hiMDa-musApharIne lagato hoI emAM judI judI ghaNI jAtanI mAhitI che. mvinA graMtha sAMskRtika dRSTie ghaNo ja mahattvano che. A graMtha mAnavaaMgenI vividha ceSTAo ane kriyAone AdhAre bhUta-bhaviSya-vartamAna praznAdi aMge phalAdeza karato hoI emAM mAnavaaMgonuM seMkaDo rIte sUkSma vibhAjana ane varNana karavAmAM AvyuM che, eTale aMgazAstranA jJAtAonI daSTie A graMtha mahatvanuM sthAna dharAve che. A uparAMta mAnavanI palAMThI vALavI, besavuM, UThavuM, javuM, UbhA rahevuM, nIkaLavuM, paDavuM, suvuM, prazna karo, namana karavuM, revuM, hasavuM, zoka kare, AkraMda karavuM Adi vividha kriyAonA prakAre darzAvelA che. arthAta palAMDIne bAvIsa, besavAnA batrIsa, UbhA rahevAnA aDhAvIsa ityAdi prakAro batAvelA che. manuSyajAti sAthe saMbaMdha dharAvatA gotra, nAma, sagapaNa, rativilAsa, vepAra, gAma, nagara, prAkAra, ghara, zAlA, jalayAna, thalayAna vAhana. zayana, Asana, bhAjana, bhojana, peya, vastra, AbhUSaNa, alaMkAra, tela, utsava, rega, sikkAo Adi vize vibhAgazaH vistRta ullekho che, je ApaNane keTalIye nahi jANelI vigato spaSTa rIte pUrI pADe che. dA.ta., sikkAomAM vattA sikkAnuM nAma Ave che; te Aja sudhI bIje kyAMya jovAmAM nathI AvyuM. AvAmAM vaparAyele mAyA zabda A graMthamAM maLI Ave che. tiryajAti sAthe saMbaMdha dharAvatA pazu-pakSI, sUkSma jIvajaMtu ane vRkSa-latA-gulma-phala-dhAnya Adi vanaspatinA vividha prakAra ane nAmo pUrAM pADe che. prAcIna kALamAM ApaNe tyAM prANIzAstrIo ane vanaspatizAstrIo A vizenuM kevuM jJAna dharAvatA hatA, e ApaNane AthI jANavA maLe che. prajJAvanovAM sUtramAM paNa A viSayane lagatI ghaNI ja mAhitI che. ahIM udAharaNa tarIke traNa graMthomAMnI vigato noMdhavAmAM AvI che. A ja rIte pratyeka jaina AgamamAMthI ApaNane aneka viSayane lagatI vividha sAmagrI maLI Avaze. jaina kathAsAhitya ApaNA cAlu jIvana-vyavahAra sAthe saMbaMdha dharAvatI aneka vastuo pUrI pADe che. te te yuganI prajAnI sAMskRtika saMpatti zI hatI, rIta-rivAje kevA hatA, jIvanasaraNI kevI hatI, te te yuganI prAdezika vyavasthAo, rAjyavyavasthAo, lekavyavasthAo kevI hatI, enI mAhitI ApaNane AmAMthI maLI Ave che. ApaNe tyAM prAcIna kALamAM janmotsava, vivAhotsava Adi vize zI zI rIta hatI, vivAhita varakanyA, gharane vahIvaTa svIkAratA putro, rAjyArohaNa karatA rAjaputro ane prajA, AcAryapada svIkAratA AcAryo ane munigaNa A sarvane mATe zikSAnA prakAro zA hatA vagere ghaNuM ghaNuM maLI Ave che. AjanI ApaNI prajAnA jIvanaghaDatara mATenI ghaNI sAmagrI A kathAsAhityamAM vartamAna che, jenuM sAMskRtika dRSTie adhyayana karI navIna daSTie AlekhavAmAM Ave te Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnabhaMDArAnI samRddhi prajAjIvananA ghaDatara mATenI viziSTa sAmagrI taiyAra thAya. upara jaNAvyuM tema, ApaNA kathAsAhityamAM rahelI sAMskRtika sAmagrInI jema emAM prasaMge prasaMge noMdhAyelI aitihAsika sAmagrI paNa ApaNuM lakSa kheMce che. jaina AgamA uparanA prAcIna niyu`kti, bhASya, cUrNi, vRtti Adi graMtheAmAM aitihAsika sAmagrI vipula pramANamAM hovA chatAM ApaNA vidvAneAmAMnA meTA bhAganA vidvAnee aitihAsika praznonI chaNAvaTa karatAM ghaNI vAra prAcIna sAmagrIne badale AcArya zrI hemacaMdranA zive ane prabaMdhamad Adine ja upayAga karyAM che. paraMtu AcArya zrI hemacandre emanA pariziSTavardhamAM je sAmagrI ekaThI karI che, tenuM mULasthAna upara jaNAvela jaina AgameA uparanA vyAkhyAyeA ja che. AcAya zrI hemacaMdrane zirva racavAnI kalpanA saMbhavataH bhadrezvarasUrikRta vAvI graMthane AdhAre sphurI haze ema lAge che. A granya AcArya zrI zIlAMkakRta 13vantanApura rica pachInA ane anumAne agiyAramA saikAnI racanArUpa che. enA aMtamAM AcArya zrI bhadrezvare pariziSTa tarIke yAkinImahattarAs tu bhavirahAMka AcArya zrI haribhadrasUri sudhInA itivRttanA saMgraha karyAM che, je aitihAsika dRSTie bahu ja mahattvane che. Apa saune jANIne AnaMda thaze ke AcArya zrI zIlAMkakRta 23msamArelAAnuM saMpAdana 'prAkRta TeksTa sAsAyaTI' vatI pATaNanA vatanI bhAI amRtalAla meAhanalAla paDita karI rahyA che. e AkhA graMtha be-eka mahinAmAM prasiddha thaI jaze ane vahI grantha ke je prAkRta ane cAvIsa hajAra zloka pramANu mahAkAya grantha che, tenA mudraNanI zarUAta 'prAkRta TekUsTa seAsAyaTI' taraphathI be-traNa mahinAmAM ja thaze. AzA che, A AkheA grantha ekAda varSamAM taiyAra karI ame ApanI sevAmAM hAjara karIzuM. A sivAya ApaNA bhaMDArAmAM aprasiddha aitihAsika sAmagrI dhaNI che. AcAya mallavAdI, zrI siddhasena divAkara, zrI pAdaliptasUri AdinA prAkRta prabaMdho adyAvidha apragaTa ja che. mahAkavi zrI rAmacaMdrakRta vAravijJAAna prAta jevu ja eka bIjI prazastikAvya maLI AvyuM che, je aitihAsika dRSTie ghaNuM ja mahattvanuM che. aitihAsika sAmagrIpUrNa prAcIna madirA ane upAzrayAnI prazastie paNa haju keTalIye aprasiddha ja che. 13 ApaNA vizALa jJAnabhaDArAmAMnA sAhityamAM rahelI sAMskRtika, aitihAsika Adi sAmagrIne TUMka nirdeza karyAM pachI hastalikhita granthAnA aMtamAM rahelI prazastie ane puSpikAone ApaNe vIsaravI joI e nahi. meATA meoTA rAjAe, amAtya AdinI tema ja keTalAMka moTAM meTAM gAma, nagara, deza Adi vizetI mAhitI ApaNane amuka prabaMdha granthAdimAMthI maLI raheze. kintu ApaNA itihAsanA ghaDataramAM ati upayeAgI vizALa sAmagrI teA ApaNI A prazasti ane puSTiAomAM ja bharI paDI che. nAnAMmoTAM gAma-nagara-dezeA tathA tyAMnA rAjA, amAtyA, temanI TaMkazALA, lazkarI sAmagrI, zAhukArA, kulA, jJAti, kuTumbe sAthe saMbaMdha rAkhatI ghaNI ghaNI hakIkatA ApaNane A prazasti AdimAMthI prApta thaze. vaDagIya AcArya zrI haribhadrasUriSkRta karine meca-apabhraMzanI prazastimAM granthakAre vimalamaMtrInA vaMzanuM varNana karatAM cApAkaTa ane caulukaya rAjAeAnI vigata ApI che, temAM lazkarI sAmagrI ane TaMkazALa Adi vizenI hakIkata noMdhI che, jyAre Aje ApaNane cAvaDA ane sAlakI rAjAenA sikkAe ekAeka maLatA nathI. bhAI zrI amRta vasaMta paMDayAne keTalAka sikkAo maLyA che, jenA para jayasiMhadevanuM nAma vaMcAya che. paraMtu A rAjA caulukaya nareza siddharAja jayasiMhadeva Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14) sAnAMjali hovAnI pUrI khAtarI thaI nathI. kazALanA astitva vize A ulekha caulukya rAjAonA sikakAo vize vadhu jijJAsA pragaTAve che. A pachI lakhanAra-lakhAvanAranI prazastine lagatI keTalIka puSikAo vize vicArIe : 1. jesalameranA killAnA jJAnabhaMDAramAM kramAMka 232mAM vi. saM. 1240mAM lakhAyelI mAladhArI zrI hemacaMdraviracita manamAvanA jarA vovajJAttinanI tADapatrIya prati che, je vaDodarA pAsenA pAdarAnA zreSThI AmraprasAdanI putrI ane vAsapaya (vAsada)nA bAlaprasAdanI patnI hatI teNe lakhAvelI hoI pAdarA ane vAsadane lagatI keTalIka hakIkata A prazastimAM che. (juo pariziSTolekha) 2. khaMbhAta-zrI zAMtinAthanA tADapatrIya bhaMDAramAM kramAMka 214mAM, vi. saM. 1212mAM lakhelI zrI zAMtisUrikRta prAkRta pRthvIvaMtrinI tADapatrIya pratinA aMtanI pupikAmAM TATAzaMkara mahImunotarA A pramANe mahI nadI ane damaNanA vacalA pradezane "lAdeza' tarIke jaNAvyo che. A ja puSkiAmAM tyAMne be vasari hato, tema ja mahArAjA zrI kumArapAlanA nAmollekha sAthe vararAyamAnamaw, sAkSaradapvanakatAvAna4, mAtra rASTra nigArA saMsthApana, ityAdi vizeSaNano je ullekha che, te uparathI gurjarezvaronI rAjyasImAM kyAM sudhI patharAyelI hatI te paNa jANavA maLe che. e puSpikAmAM AvatAM madaNasiMhanayara ane aNera, e be kyAM AvyAM ane Aje temanuM zuM nAma che-haze, e prAcIna-arvAcIna bhUgoLanA niSNAtoe zodhavAnuM che. 3. jesalamera killAmAM vivArA da prajALa saTIkanI tADapatrIya pratinA aMtanI pupikAmAM hatottararAte 1200 vikrama saMvatare vAvau paDhIma trATata puratamaramajhahIta tA arthAta "vi. saM. 1207mAM game te kAraNe pAlInagara bhAMgyA pachI khaMDita thayelA pustakane ajameramAM lIdhuM-kharIzuM ", Ama jaNAvyuM che, te uparathI vi. saM. 1207mAM mAravADanuM pAlInagara bhAMgyuM hatuM, e jaNAya che. - 4, jesalameramAM vi. saM. 1200mAM lakhAyelI hAlatatiA-auvAdamaNanI prati che, je siddhapuramAM lakhAyelI che. temAM tyAMnA mUjhanAthaLaloga bhaThano ullekha che. A pramANe hastalikhita granthanA aMtamAM lakhanAra-lakhAvanArAonI pupikAomAM ghaNuM ja sAmagrI prApta che, jenuM adhyayana ane pRthakkaraNa aneka rIte upayogI che. ahIM eka vastu khAsa dhyAnamAM rAkhavA jevI che ke jainAcAryoe racelA ane lakhAvelA graMthonI prazastio ane puSikAomAM emaNe ghaNI ghaNI bAbatonA ullekha karI aitihAsika sAmagrIno khUba ja saMcaya karyo che. prAcIna kALathI ja jainAcAryonI A eka daSTi hatI. e ja kAraNa che ke sAMpradAyika dRSTi rAkhavA chatAM emanAM lakhANamAM aneka rIte upayogI bane tevI sAmagrIo anAyAse ja AvI che. ApaNuM gujarAtanA itihAsanI sAdhanasAmagrImAMthI paNa je jaina graMtha, prabaMdha, zilAlekha, rAsAo Adi bahumUlya sAdhanone bAda karavAmAM Ave to gujarAtanA itihAsanI kaDIo sAMdhavAnuM kAma durghaTa ja nahi, azakya ja banI jAya. ItihAsanI sAmagrImAM graMthastha sAhitya moTI sAmagrI pUrI pADe che, tema chatAM utkIrNa lekho arthAta zilAlekha, tAmrapatra, sikkAo AdimAMthI maLatI mAhitI paNa ItihAsa mATe ghaNI upayogI che, je dvArA keTalIka vAra upalabdha sAhityika vigatonI tulanA ane cakAsaNI karavAne avasara paNa maLe che. A uparAMta pATaNa, amarelI, kAmareja, AkeTA, vaDanagara Adi sthAne mAMthI a Nu ane ukhanana dvArA prApta thatA imArato, zilpakRtio, vAsa, Ayu, sikkAo, dehAvaze Adi Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAvaranI samRddhi purAtana avaze tArA aitihAsika kALanA sAMskRtika itihAsane parIkSaka ane pUraka evI sAmagrI maLI che. khAsa karI lothala, rojhaDI, somanAtha AdimAMthI prAgaitihAsika ane Agha-aitihAsika kALanI saMskRti vize ghaNI upayogI mAhitI maLI raheze. Aja sudhImAM ApaNA gujarAtanA AMzika ItihAsa vize phArbasa, paM. bhagavAnalAla iMdrajI, zrI. durgAzaMkara zAstrI, zrI. rasikalAla cho. parIkha, pre. komisariTa, zrI. ratnamaNirAva, Do. hariprasAda zAstrI Adie ghaNuM ja mahattvanA prayatna karyA che. gujarAta vidyAsabhAe "purANamAM gujarAta" (bhaugolika khaMDa) ane jaina Agama sAhityamAM gujarAta' jevA Akaragrantha taiyAra karAvI A dizAmAM keTalIka kImatI sAmagrI pUrI pADI che. vaLI "varatupAla ane enuM sAhityamaMDaLa" jevA keTalAka mahAnibaMdha dvArA paNa keTalIka abhyAsapUrNa sAmagrI taiyAra thatI jAya che. vaDodarAnI sthaLanAmasaMsade paNa eka mahattvanuM kArya hAtha dharyuM che, te paNa ApaNe itihAsanI pUrtinuM mahatvanuM aMga che. Ama chatAM upara jaNAvela sAdhanasAmagrI tema ja prasiddhaaprasiddha sAhityika kRtione vigate abhyAya karI emAMthI gujarAtanA sAmAnyataH rAjakIya ane vizeSataH sAMskRtika itihAsanI mAhitI tAravavA pUrvaka gujarAtane saLaMga ItihAsa taiyAra thAya e AjanA gujarAta mATe jarUranuM che. ApaNI bhASAmAM mukA-sikakA, zilpakaLA, citrakaLA, bhASAo, kavio Adi vizenuM sAhitya lagabhaga nahi jevuM che. citrakaLAnA viSayamAM bhAI zrI. sArAbhAI navAbe ApaNuM gujarAtane mahattvanA graMthano saMgraha pUro pADyo che e ApaNe vIsarI jatA nathI. DaoN. maMjulAla majamudAra Adie paNa A dizAmAM ThIka ThIka pratyana karyo che. ema chatAM A kSetramAM haju paNa kAma karavAne ghaNe avakAza che. Apa saune lAgaze ke mArA bhASaNamAM ApaNI gujarAtI tema ja bIjI alabhya kRtio vize kema kAMI nirdeza nathI karyo. Apa saune A vize jaNAvavAnuM ke sagA bhAI zrI mohanalAla dalIcaMda desAInA "gurjara kAvyasaMcaya'nA bhAgo prAsaddha thayA pachI e ja dizAmAM AgaLa saMkriya prayatna karI bIkAneranivAsI zrIyuta agaracaMdrajI nAhaTAe zrIyuta desAInA saMgrahamAM nahi AvelI navIna kRtionA saMgrahano eka moTo bhAga taiyAra karyo che, ane jene koI prasiddha karanAra nahi maLavAthI e ema ne ema paDayo che. ApaNe AzA rAkhIe ke e saMgraha vahelAmAM vahelo prasiddha thAya. A bhAga uparAMta paNa ApaNA jJAnakezomAM haju paNa ajJAta zRMgAramaMjarI rAsa, AbhApuranAkara Adi jevI DhagalAbaMdha kRtio che, jene saMgraha thavo Avazyaka che. aMtamAM aprAsaMgika chatAM , gujarAtI prajA mATe ja nahi, dareka vidvAna mATe upayogI ane mahattvanI havAthI eka vAta rajU karavI ucita mAnuM chuM ke ApaNuM A zaheramAM zeTha zrI. kastUrabhAI lAlabhAI ane emanAM kuTuMbIjanonA AMtara utsAhathI "lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira " nAmanI saMsthA AjathI lagabhaga be varSa pUrve sthApavAmAM AvI che. jemAM mAtra gujarAta ja nahi, kiMtu deza-paradezanA vidvAne AvI saMzodhana ane adhyayana karI zake tevI sAmagrI ekatra karavAno saMka95 che. A saMkalpanA anusaMdhAnamAM A vidyAmaMdirane A vyAkhyAtA tema ja AcArya zrI. vijayadevasUrijI, paM. zrI. kIrtimunija, kheDA jaina zrIsaMgha, zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI-amadAvAda Adi taraphathI nAnA-moTA kImatI saMgraho bheTa maLyA che. tema ja e uparAMta vidyAmaMdiranI kAryavAhaka samitinI anumatithI ane vidyAmaMdirane kharce lagabhaga traNa hajAra navA kImatI graMthe kharIdyA che, jemAM kaha5sUtra, saMgrahaNI. zrIlaMkAtri, punAsaMmavamAzar5, narasiMha mahetAnuM mAmeruM, hito vivilA, DholAmAru, gItA, bAdazAhI-citrAvalI ane vijJaptipatra Adi zani graMtha Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16] jJAnAMjali paNa che. saMskRta-prAkRta sAhitya uparAMta rAjasthAnI, vrajabhASA, saMtavANI ane bhaktisAhitya paNa AmAM samAya che. jinendrabuddhinyAsa, mAdhavIyadhAtuvRtti, aNubhASya, digaMbara AcArya kRta mAgadhI saMskRta, apabhraMza bhASAnA mahatvanA graMtha, dArzanika sAhitya AdinI prAcIna nakale kharIdavAmAM AvI che. veda, upaniSado, bhAgavata, rAmAyaNa, avatAracarita Adi jevA mahA kAvyagraMtho ane e uparAMta Ayurveda, jayotiSa, ratnaparIkSA, vyAkaraNa, koSa, alaMkAra, chaMda, kAvya, nATaka Adi graMthono saMgraha paNa che. AmAMnA keTalAka graMthe evA paNa che, ke je taddana apUrva ja che. ramala vize gurumukhI lipimAM lakhAyela graMthono moTo saMgraha paNa AmAM che. vahIvaMcAnAM LiyAM ane kacchanA rAnA ItihAsane copaDo tema ja japharanAmA jevI sAmagrI paNa che. samayasuMdarapAdhyAyanA hastAkSaramAM lakhAyelI emanI potAnI kRtio, strIkavio kRta adhikamAsamAhAbhya jevI racanAo paNa che. gItagoviMdanA anukaraNarUpa matAviMda, jAnTe praghaMdha AdinI pratio paNa che. A uparAMta kRSNabhagavAnanAM darzana karavA mATenI kAvaDa, jyotiSa mATe upayogI cUDIo vagere sAdhano paNa che. - A vyAkhyAtA taraphathI ane pAlaNapuranA jena zrIsaMdha taraphathI mahatvanI prAcIna mUrtione eka saMgraha paNa A vidyAmaMdirane prApta thayo che. A vidyAmaMdire saMzodhanane lagatI vividha sAmagrI, vizALa hastalikhita ane mudrita granthasaMgraha ekatra karavAnuM kAma atyAre hAtha dhareluM che. e sAthe Disembara mahinAmAM AvanAra mukhya saMcAlaka bhAI zrI. dalasukha mAlavaNiyA ane atyAre vidyAmaMdiranuM saMthAlana karatA upasaMcAlakoe maLIne jaina AgamonA "inDeksa'nuM kArya karavAnuM che. zeTha zrI. kastUrabhAIe jyAM sudhI vidyAmaMdiranuM pitAnuM makAna taiyAra na thAya tyAM sudhI ene vAparavA mATe pAnakora nAkAnuM potAnuM makAna uchInuM ApyuM che. tyAM rahIne saMskRti vidyAmaMdirane lagatuM dareka kArya karavAmAM Ave che. A pramANe Aje gujarAtamAM judI judI saMsthAo viziSTa rIte kArya karyuM jAya che. A saMsthAo potapotAnI yojanAo ghaDI, ekabIjI saMsthAmAM kAma bevaDAya nahi e rIte kAma karyo jAya ane e rIte gujarAtanA sAMskRtika itihAsanI vividha zAkhAone uttarottara vadhu unnati tarapha laI jAya e bhAvanA sAthe Ape mane ApelA mAna mATe AbhAranI lAgaNI vyakta karI A vyAkhyAna pUrNa karuM chuM. [jana yuga, navembara 159; "zrI pherbasa gujarAtI sabhAnuM vaimAsika', julAI-sapTembara, 1959] Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lIMbaDI jJAnabhaMDAranuM avalokana" prastuta purAtana hastalikhita jaina jJAnabhaMDAranuM avaleAkana lakhavA pahelAM tevA prAcIna jJAnabhuMDArAnI sthApanA ane tenA rakSaNane lagatA keTalAka paricaya ApavA e asthAte na ja gaNAya. jJAnabhaMDArAnI sthApanA purAtana hastalikhita tADapatrIya, 1kapaDAnAM tema ja kAgaLanAM rapustakonA aMtamAM daSTigaeNAcara thatA aneka nAnA-meTA ullekhA tathA AcAryaM udayaprabhakRta dharmAbhyudaya ( varatupAlacaritra ), prabhAvacaritra, jinakRta vastupAlacaritra, kumArapAlaprabhadha, sukRtasAgara mahAkAvya, upadezatara'giNI Adi aitihAsika cariRRthA, kumArapAlarAsa, vastupAla-tejapAlarAsa Adi aitihAsika rAsAe tema ja chUTaka jUnAM pAnAMomAM maLatI vividha nAMdhAne AdhAre spaSTa rIte jANI zakAya che ke dareka gacchanA samartha jJAnapriya AcAryAdi munivanA upadezathI ke peAtAnA * sadgata pU. muni zrI caturavijayajI mahArAje sa'pAdita karela ' lIMbaDInA jaina jJAnabhaMDArAnI hastalikhita prationA sUcipatra'nA paricaya-lekha. 1. kapaDA upara lakhAyela pustaka virala ja jovAmAM Ave che. pATaNunA saMdhanA bhaDAramAM kapaDA upara lakhela e pustakA che, jemAMnuM eka saMvata 1418mAM lakheluM 25x5 iMcanA kadavALAM ra pAnAMnu che. sAmAnya khAdInA kapaDAnA be TukaDAne cAkhAnI lahIthI cADI tenI banne bAjue lahI cApaDI akIkanA agara tevA koI paNa dhUTAthI ghUMTI tenA upara lakhavAmAM Avela che. A sivAya anya bhaMDArAmAM kavacit kavacit te te gAmanA saMdhe te te samayamAM vidyamAna AcAryAdi upara meAkalAvela cAmAsAnI vijJaptinA tema ja sAMvatsarika kSamApanAnA sacitra paTA, karmagrathanAM yA, navapada-paMcapadanI anAnupUrvI, sUrimaMtrAdinA paTA Adi paNa kapaDA upara lakhela jovAmAM Ave che. A sarve ekavaDA kapaDAne uparanI jema taiyAra karI lakhela heAya che. 2. jaina pustako tADapatra, kAgaLa ane kapaDA upara ja lakhAyelAM maLe che; te sivAya bheAjapatra, kuLapatra Adi upara lakhAyela maLatAM nathI; tema tenA upara lakhAyAne saMbhava paNa nathI, mAtra yatinA . . Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 ] jJAnAMjali AMtarika ullAsathI aneka rAjAe, ma`trIoe tema ja dhanAtha gRhasthAe tapazcaryAnA udyApana nimitte, jinAgamazravaNu nimitte, peAtAnA athavA peAtAnA paraleAkavAsI svajananA kalyANa mATe, sAhitya pratyenI peAtAnI abhirucine kAraNe agara tevA kAI paNa zubha nimitte navIna pustakAdA~ lakhAvIne athavA purAtana jJAnabhaMDArA astavyasta thavAne kAraNe kAI vecatuM heAya tene vecAtAM laI te meATA meATA jJAnama'DArAnI sthApanA karI che athavA potapeAtAnA zraddheya AcAryAdi munivane tevA pustakasa prahe| adhyayanAdi nimitte bheTa ApyA che. A sthaLe dhyAnamAM rahevu joI e ke sAdhAraNamAM sAdhAraNa vyaktie peAte apasa Mpanna hoya chatAM uparAkta zubha nimittomAMnuM koI paNa nimitta prApta thatAM teoe paNa TIpe TIpe sarAvara bharAya," e nyAye mahAnamAM mahAna jJAnabhaMDArA UbhA karavAmAM mahattvapUrNa kALeA ApyA che. AvA vyaktigata alpa phALA dvArA je kAmeA thayAM che, athavA thAya che, tene jo bAda karI laIe teA sama vyaktie karAvela kAryAMnuM mApa sAmAMthI peNAsA agara tethI paNa vadhAre bAda karatAM je Ave teTaluM ja thAya. eTale pramANamAM nAnA sarakhA dekhAtA A phALAenI kiMmata paNa jevI tevI nathI. << pUjyapAda zrImAna devagiNi kSamAzramaNe graMthalekhanane AraMbha karAvyA tyAre ane te pachI paNa aneka sama tema ja sAdhAraNa vyaktie vizALa jJAnabhaMDArAnI sthApanA karI haze athavA karI che, tene lagatAM aitihAsika sAdhaneAnA abhAvamAM tema ja mArA peAtAnA tadviSayaka UMDA abhyAsane abhAve te cirakAlIna bhaMDArAnA paricaya na ApatAM mAtra te jJAnabhaMDArAnI vizALatAnA khyAla Ave jamAnAmAM arthAt sattaramI ane khAsa karIne aDhAramI-egaNIsamI sadImAM avyavasthita rIte lakhAyela keTalAka matrA bhAjapatra para jovAmAM Ave che. 3. ahI je je nimitte pustako lakhAvAtAM tenAM keTalAMeka pramANeAnA ullekha AgaLa TippaNImAM svAbhAvika Avaze. ane zeSa nIce ApavAmAM Ave che saMvat 1844 varSe miti bhAdravA sudi 2 tithau likhitaM / paM0 IzvarasAgaragaNinA zrI yodhapuramadhye / baMba | mariNahArA zraSairAjajI jJAnAbhivRddhaye kAripitaM citram / / -naM0 27 pasUtra citra, nIvaDI. saMvat 1301 varSe kArtika zudi 13 gurAvadyeha salaSaraNapure zrAgamikapUjyazrIdharmmaghoSasUriziSyazrIyazobhadrasUrINAmupadezena kumarasiMhamAlUputrikayA jasavIrabhAryayA solaNa bhaginyA jAlUnAmikayA putrarANigapAlhaNayoH svasya ca zreyo'rthaM pAkSikavRttipustikA paMDi0 pUnApArzvAt likhApitA || --tADapatrIya pAkSi sUtraTIvA, lovaDI. papAtikasUtra rAjapraznIyasU0 pu0 maMtri chADAkena gRhItvA zrIbhuvanatuGgasUrINAM vAcanAya pravattA / tai: prAkRte kSillA // --tAipatrIya, sAMvarI. koI kAI vAra munie paNa zreyArthe graMtha lakhatA saMvat 1211 varSe Azvinavadi 1 budhadine pUrvabhAdrapadanAmni mUlayoge tRtIyayAme paM0 maNibhadraziSyeNa yazovIreNa paThanArthaM karmakSayArthaM ca likhitaM // -naM. rUoe frttarIdigvana, nesalamera. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lImaMDI jJAnabhaDAranuM avalAkana | 19 teTalA khAtara pAchalI zatAbdImAM rAjA-mahArAjA Adie je jJAnabhaMDArA sthApyA che, tene TUMka paricaya A sthAne ApavAne sahapa che. rAjAoe sthApela jJAnabhaDArA--rAjAomAM jJAnakAzanI sthApanA karanAra e gUrjarezvarA prasiddha che. eka vidvapriya sAhityarasika mahArAjA zrI siddharAja ane bIjA jainadharma pratipAlaka mahArAjA zrI kumArapAla. siddharAje traNa se| lahiyAe ekaThA karI sarvadarzInanA graMtha lakhAvI rAjakIya pustakrAlayanI sthApanA karyAMne tathA AcArya hemacaMdrakRta sAMgopAMga sapAdalakSa (savAlAkha) vyAkaraNa graMthanI seMkaDA pratie lakhAvI tenA abhyAsIone ApyAneA tema ja aMga, maga Adi bhinna bhinna dezeAmAM bheTa mokalAvyAne ane te te viSayanA abhyAsIone te te graMthe pUrA pADavAcAnA ullekha 4prabhAvakaritra tathA kumArapAlaprazna dhamAM che. mahArAjA kumArapAlane mATe paNa kumAra-pAlaprama dhAdimAM ekavIsa jJAnabhaMDAra sthApyAnI tathA peAtAnA rAjakIya pustakAlaya mATe jaina AgamagraMthe ane AcAya hemacaMdraviracita yAgazAstra-vItarAgastavanI hAthapAthI svarNAkSare lakhAvyAnI noMdha che. A sivAya anya rAjAee jaina graMthA lakhAvyA haze tema ja jaina jJAnabhaMDArAnI sthApanA paNa karI haze, paraMtu te saMbadhI khAsa ullekha nahIM maLavAthI te mATe mauna dhAryu che. matrIoe sthApela jJAnabhaDArA--maMtrIomAM jJAnabhaMDAra lakhAvanAra prAggATa (peAravADa) jJAtIya mahAamAtya vastupAla-tejapAla ane esavALa jJAtIya mAMDavagaDhanA maMtrI pethaDazAhu khAsa prasiddha che. mahAamAtya vastupAla-tejapAla nAgendragacchIya AcArya vijayasena tathA uDDaya. prabhasUrinA gRhastha ziSya hatA. temanA upadezathI temaNe jJAnabhaMDArA lakhAvyAnI noMdha jina gaNita vastupAlacaritra, upadezatara'giNI AdimAM najare paDe che. maMtrI pethaDazAhu tapagacchIya 4. rAjJaH puraH purogaizca vidvadbhirvAcitaM tataH / na varvatraya varSa (yAvat ) rAjJA pustaka telane phrU rAjAdezAnniyuktaizva sarvasthAnebhya udyataiH / tadA cAhUya saccakre lekhakAnAM zatatrayam // 104 // pustakAH samalekhyanta sarvadarzaninA tataH / pratyekamevAdIyantAdhye tRNAmudyamaspRzAm // 105 // --tyAddi hemacandrasUripravande kumArapAlaprabaMdha, patra 17 mAM Ane maLatA ja TUMka ullekha che. 5. jinAgamArAdhanatatpareNa rAjarSiraNA ekaviMzatiH jJAnakozAH kArApitAH / ekAdazAGgadvAdazopAGgAdisiddhAntapratirekA saurairNAkSavarlekhitA / yogazAstratrItarAgastavadvAtriMzatprakAzAH sauvarNAkSarA hastapustikAyAM lekhitAH / saptazatalekhakA likhanti // patra 66-67 / / ku0 pra0 / / upadezataraMgiNImAM 21 jJAnakoza sthApyAnuM jaNAvyuM nathI, kintu jaina AgamanI sAta prati tathA hemacaMdrakRta prathAnI ekavIsa pratio lakhAvyAnuM jaNAvyuM che-- zrIkumArapAlena saptazatalekhakapArzvAt 6 lakSa 36 sahasrAgamasya sapta pratayaH sauvarNAkSarAH zrIhe mAcArya praNItavyAkaraNacaritrAdigranthAnAmekaviMzatiH pratayo lekhitAH / / patra 140 / / 6. vastupAlacaritramAM traNa bhaMDAra lakhAvyAnuM jaNAvela che. upadezataraMgiNImAM nIce pramANe jaNAvyuM che: Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20] sAnAMjali AcArya dharmaSasUrine ziSya hatA. temaNe AgamazravaNa karatAM bhagavatIsUtramAM AvatA vIragautama nAmanI senAnANathI pUjA karI. te ekaThA thayela dravyathI pustako lakhAvI bharUca Adi sAta sthAnamAM bhaMDAra sthApyA hatA. A sivAya maMtrI vimalazAha, mahAmAtya AdmabhaTa (AMbaDa), vAlmaTa (bAyaDa) Adi anya maMtrIvaroe jJAnabhaMDAra avazya lakhAvyA haze, paraMtu tene lagatAM kazA pramANe jovAmAM AvyAM nathI. ' dhanADhya gRhasthAe sthApela bhaMDAra-trIjA vargamAM dhanADhaya gRhasthe Ave che. temanAM nAmonI pUrI noMdha ApavI e te zakya ja nathI, chatAM je nAme ApaNuM samakSa vidyamAna che, tenI sapramANa noMdha karavA jaI e te prastuta avalokanane kinAre ja mUkavuM paDe. eTale phakta vAcakane sAdhAraNa rIte khyAlamAM AvI zake teTalA khAtara tevA dharmAtmA gRhasthonAM --pAMca nAmano paricaya Apavo e ja basa gaNAze. jema mahAamAtya vastupAla Adie potapotAnA gurunA upadezathI pustaka lakhAvyAM che, tema kharataragacchIya AcArya jinabhadranA AdezathI dharaNAzAhe mahopAdhyAya zrImahIsamudragaNunA upadezathI naMdurabAranivAsI prAgvATajJAtIya saM. bhImanA pautra "kAlue, AgamagathvIya zrIsatyasUri, jayAnaMdasUri, vivekarasUri-A traNe eka ja guru zrIvastupAlamantriNA sauvarNamaSImayAkSarA ekA siddhAntapratileM khitA, aparAstu zrItADakAgadapatreSu maSIvarNAJcitAH 6 pratayaH / evaM saptakoTidravyavyayena sapta sarasvatIkozA: lekhitAH / patra 142 // 7. zrIdharmaghoSasUripradattopadezavAsitacetasA saM0 (maM) pethaDadevena ekAdazAGgI zrIdharmaghoSasUrimukhAt zrotumArabdhA / tatra paJcamAGgamadhye yatra yatra 'goyamA' AyAti tatra tatra tannAmarAmaNIyakapramuditaH sauvarNaTaGkakaiH pustakaM pUjayati / pratiprazramuktahATaka 36 sahasrAdibahudravyavyayena samagrAgamAdisarvazAstrAsaMkhyapustakalekhanatatpaTTakUlaveSTanakapaTTasUtrottArikAkAJcanavAtikAcArava: sapta sarasvatIbhANDAgArAH bhRgukaccha-suragiri-maNDapadurga-arbudAcalAdisthAneSu bibhraavamUvize | patra 22e | sukRtasAgara mahAkAvyanA sAtamA taraMgamAM pethaDapustakapUjAprabaMdhamAM paNa Ane maLato ja ullekha che. mAtra tyAM dharmaghoSasUrinI AjJAthI keI sAdhue Agama saMbhaLAvyAnuM jaNAvavAmAM Avela che. avato-tato gudriSTayativAvitam guado | 60 | ityAdi. 8. dharaNAzAhe lakhAvela chavAbhigamasUtravRtti, oghaniryukti saTIka, sUryaprajJapti saTIka, aMgavidyA, laghukalpabhASya, sarva siddhAntaviSama padaparyAya, chaMdenuzAsana Adi prato jesalameranA bhaMDAramAM vidyamAna che. tenA aMtamAM nIce lakhelane maLatA ullekho che - saMvat 1487 varSe zrIkharataragacche zrIjinarAjasUripaTTAlaGkArazrIgacchanAyakazrIjinabhadrasUrigurUNAmAdezena pustakametallikhitaM zodhitaM c| likhApitaM sAdharaNAkena sutasAiyAsahitena // 9. A kAlUzAhane paricaya meLavavA IcchanAre jaina sAhitya saMzodhaka, pu. 3 aMka ramAne "naMdurabAranivAsI kAluzAhanI prazasti " lekha jevo. kAlUzAhanI lakhAvela vyavahArabhASyanI prati jema bhAvanagaranA saMghanA bhaMDAramAM che, tema lIbaDInA bhaMDAramAM paNa temanI lakhAvela AcArAMga- niryakti ane sutraptAMgavRttinI pratio vidyamAna che, jenA aMtamAM vyavahArabhASyane akSarazaH maLatI prazasti che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lIMbaDI jJAnabhaMDAranuM avaleAkana [ 23 paraMparAmAM dUra dUra thayela AcAryAMnA upadezathI eka ja saMtatimAM dUra dUra thayela prAgdhATanAtIya pethaDazAha, maMDalIka tathA pata-10kAnhAe navIna graMthe lakhAvI jJAnabhaDAro sthApyA hatA. keTalAka evA 11 gRhasthA hatA, jeo koI vidvAna munivare navIna graMthanI racanA karI hoya tenI ekIsAthe ghaNI nakaleA lakhAvatA. 12keTalAka evA paNa hatA, jeo mAtra kalpasUtranI ja pratA lakhAvatA ane peAtAnA gAmanA upAzrayemAM agara gAmegAma bheTa ApatA. A rIte dareka gacchanA AcAryAdi munivanA puNya upadezathI bhinna bhinna jJAtinA seMkaDA dharmAtmA eka eka gRhasthe eka eka ja nahi paNa anekAneka jJAnabhaMDArA sthApyA hatA. A saunAM pavitra nAmAnuM smaraNa karavuM zakaya nathI, e sthitimAM eka eka agara tethI vadhAre pustake lakhAvanAra vyaktionAM pAMca-dasa nAmAnI neAMdha levI tenA karatAM te sa vyaktione hArdika dhanyavAda apI viramIe e vadhAre yAgya che. jee A puNya puruSonAM nAma tema ja temane savizeSa paricaya meLavavA icchatA hoya temane DaoN. kilahvAna, DaoN. piTarsana, sI DI dalAla Adi sapAkti prAcIna jaina jJAnabhaMDArAnA riporTa jovA bhalAmaNa che. upara nivedana karavAmAM AvyuM tema, Aja sudhImAM seMkaDA jJAnabhaMDArA UbhA thayA ane kALanI kuTilatAne baLe, rAjyanI UthalapAthalane lIdhe, jaina yativanI patitatAne kAraNe, tema ja jaina samAjanI ajJAnatAne lIdhe paNa te badhAya zINuM -vizI thaI gayA, gUjarAta, mAravADa, mevADa,dakSiNa, baMgALa Adi dezeAmAM vasatA patita yativage seMkaDA bhaMDArA naSTa karyAnI vAta sau kAI jANatuM haze. paraMtu te ja dezamAM vasatA ajJAna AgevAna gaNAtA jaina gRhasthavarge svayaM tema ja keTalIeka vAra aNusamajI hovA chatAM cirapratrajita hAI moTA tarIke paDakAyela aNusamaju 13munivanI preraNA ke sammatithI 10. A saunA paricaya mATe juo : purAtattva, varSa 1, aMka 1 mAMnA "eka aitihAsika jaina prazasti 'zIka sArA lekha. 11. AcArya abhayadeva, dharmasAgara upAdhyAya AdinA graMthaiAnI pratimAM je gRhasthAe eka sAthe premapUrvaka aneka Adarza lakhAvavAnA puNya kAryamAM peAtAnI lakSmIne vyaya karyAM che, temanAM nAmeAnI nedha lIdhI che. 12. lekhayitvA varAn kalpAn lekhakaiH rUpasaMyutAn / pattA na sarvazAlAnu svAzvataM yo prasAye (?) | gandhArabandire tau jhalamalayugalAdisamudayopetAH / zrI kalpapustikA pi dattAH kila sarvazAlAsu // --nizIyasUrInI prati, pAlItANA. 17. ahIM karAyela munivaryaMnA ullekha ghaNAne kalpita lAgaze, paraMtu te rIte vahetI nadIomAM ane kUvAmAM padharAvI AvanAra gRhasthAnA meDhethI sAMbhaLelI A vAta che. A sivAya pAlItANAmAM bhIMtA uparanA vastupAla AdinA zilAlekhA rNa avasthAmAM AvI javAne kAraNe bhIMteAnI zebhAmAM ghaTADA thatA hovAthI tene simenTa tema ja raMgathI pUrI devAnI salAha paNa AvA mahAtmA taraphathI meLavI tene pUrI dIdhAnI vAta tyAMnA gharaDA kArabhArIe sabhaLAve che. astu. jyAM vahIvaTa karanArAo niSprANa hAya, tyAM AthI bIjI zI AzA rAkhI zakAya ? --lpasUtra prati, tIvaDo. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22] jJAnAMjali purAtana kImatI pustakone udheIthI khavAI javAne kAraNe, jIrNa thavAne lIdhe, pANIthI bhIMjAIne coMTI javAne athavA bagaDI javAne kAraNe, uMdara Adie karaDI khAdhela hovAne lIdhe, UthalapAthalanA samayamAM ekabIjAM pustakanAM pAnAMo khIcaDArUpa thaI avyavasthita thavAne kAraNe agara tevA anya koI paNa kAraNe vahetI nadIomAM, dariyAmAM athavA jUnA kUvAomAM padharAvIne nAza karyAnI ghaNu thoDAene khabara haze. A pramANe pheMkI devAyela saMgrahamAM seMkaDo alabhya-durlabha mahattvanA graMtho kALanA mukhamAM jaI paDyA che. AvA ja pheMkI devAne taiyAra karAyela aneka sthaLanA kacarArUpa manAtAM pAnAMonA saMgrahamAMthI vijJa munivage keTalAye amRtapUrva tema ja labhya paNuM mahatvanA seMkaDo graMtha zodhI kADhayA che ane haju paNa zodhI kADhe che. A ThekANe A vAta lakhavAno hetu eTalo ja che ke jeo A vAta vAMce teonI najare kyAreya paNa tevo avyavasthita prAcIna pAnAMono saMgraha jovAmAM Ave to teo tene koI paNa vijJa muni agara gRhastha pAse laI jAya ane tema karI naSTa thatA kImatI graMthane jIvita rAkhavAnA puNya athavA cazanA bhAgI thAya. atyAre ApaNA jamAnAmAM jaina munivarga tathA jaina saMghanA svatva nIce vartamAna je mahAna jJAnabhaMDAra che, te badhAya uparokta jJAnabhaMDAronA avazeSothI ja banelA che. ane e jJAnabhaMDAronI purAtatvajJAnI dRSTimAM je darzanIyatA ke bahumUlyatA che, te paNa e avazeSone ja AbhArI che, ema kahevAmAM jarA paNa atizayokti nathI. A avazeSone ApaNe aneka vibhAgamAM vaheMcI zakIe; jema ke samartha jJAta ke ajJAta AcArya kRta alabhya durlabhya graMtho tathA temanA ja sudhArela sUtra, bhAga, cUrNa, TIkA Adi graMtho; mAnya TIkA, caritra, prakaraNa Adi graMthonI tenA kartAne hAthe lakhAyela prato athavA tenA prathamadarzI arthAta graMtha racAyA pachI vizvasta vidvAna vyaktie lakhela pahelI nakala AcAryAdi mahApuruSanA hastAkSara; pAcIna mAnya graMthonA purAtana Adarzo-nakale; mAnya rAjA, maMtrI gRharatha Adie lakhAvela pratio; sacitra pustaka; kevaLa citro svarNAkSarI-cAkSarI pustako ityAdi. sAdhAraNa khyAlamAM AvavA mATe ja A vibhAganI kalpanA che. jJAnabhaMDAronuM rakSaNa A sthAne rakSaNanA be vibhAga pADIzuM : eka to rAjadvArI Adi kAraNone aMge thatI UthalapAthalanA jamAnAmAM AvezamAM AvI vipakSI ke vidhamI prajA dvArA nAza karAtA jJAnabhaMDArenuM rakSaNa ane bIjo zaradI AdithI nAza thatA jJAnabhaMDAronuM rakSaNa. . prathama vibhAgamAM mahArAjA ajayapALanI mahArAjA kumArapALadeva pratyenI daiSavRtti tathA mogalonI temanA humalA samayanI svadharmAdhatA jevA prasaMge samAya che. AvA prasaMgomAM vipakSIo ke vidharmI o sAmA thAya tyAre temanA sAme thaI jJAnabhaMDArone sthAnAMtara karavA mATe athavA bacAvavA bhATe dUradarzitA tema ja parAkrama ja kAma Ave che. ajayapALe kumArapALa pratyenA vairane kAraNe temanAM karela kAryone nAza karavA mAMDyuM, tyAre maMtrI vAbheTe ajayapALa sAme thaI jaina saMghane tyAM vidyamAna pustaka bhaMDAra Adi khaseDavA mATe tvarA karAvI. jaina saMghe paNa samayasUcakatA vAparI tyAM vidyamAna jJAnabhaMDAra Adine gupta sthAnamAM ravAnA karI dIdhA, ane mahAmAtya vAbhaTa tathA tenA nimakahalAla subhaTo potAnA dehanuM balidAna ApI yamarAjanA atithi banyA. jaina saMghe A bhaMDAre te samaye kyAM saMtADyAM ? pAchaLathI tenI koIe saMbhALa lIdhI ke nahi?--Adi kazuM ja kaI jANatuM Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lIMbaDI jJAnabhaMDAranuM avalokana [ 23 nathI, tema ja te hakIkatane ullekha paNa kyAMya thayo nathI. saMbhava che ke tene jyAM rAkhavAmAM AvyA, tyAM ne tyAM ja rahyA hoya. keTalAkanuM kahevuM che ke te badhuM te samaye jesalamera mokalAyuM hatuM, paraMtu tyAMnA killAmAM atyAre je pustakasaMgraha vidyamAna che, te jotAM tema mAnavAne kazuM ja kAraNa nathI maLatuM. tyAMnI daMtakathA pramANe killAnA anya gupta bhAgamAM te saMgraha hoya to kAMI kahevAya nahi; paNa tevo saMbhava ja nathI, tema ghaNI vAra AvI kiMvadantIo vajUda vinAnI ja hoya che. - jema jaina saMghe mogalenI caDAInA jamAnAmAM pratimAonA rakSaNa mATe jAmanagara, prabhAsapATaNa, unA, ajAharA, govA,rAM teja IDara, pATaNa Adi nagaramAM maMdiranI aMdara gupta agamya mArgavALAM tema ja akaya UMDAIvALAM bhUmigRho-bhoyarAM banAvyAM che, tema jJAnabhaMDAronI rakSA mATe banAvyAnuM kakyAMya jANavAmAM ke sAMbhaLavAmAM nathI. AnuM kAraNa eka ja jaNAya che ke jaina maMdira e jAhera tema ja lakSaNayukta makAna hoI tene zodhatAM vAra na lAge ane jJAnabhaMDAronI jema pASANamayI mUrtione sthAnAMtara karavAmAM muzkelIne prazna hoI tenuM gopana najIkamAM najIka sthAnamAM thAya e ja iSTa hovAthI tene mATe guma sthAne javAnI pharaja paDI; jyAre jJAnabhaMDAra rAkhavAnA sthAnanI khAsa oLakha na hovAthI tema ja prasaMgavazAta tene sthAnAMtara karavAmAM kazoya muzkelIbharyo prazna na hovAthI tene mATe tevAM gupta sthAno racavAnI AvazyakatA ravIkArAI nathI. Ama chatAM ema mAnavAnuM nathI ke bha surakSita rAkhavA mATe tevI yojanA karavAmAM nahotI ja AvatI. AnA udAharaNarUpe ApaNI samakSa jesalamerano kille vidyamAna che, jemAMnA makAnamAM tyAMnA bhaMDArane surakSita rIte rAkhavAmAM Avyo che. AcArya siddhasena mATe ema sAMbhaLavAmAM Ave che ke temaNe gupta staMbhane auSadhI vaDe ughADI temAMthI maMtrAnAyanAM keTalAM upayogI pustake bahAra kADhayAM ane staMbha acAnaka jamInamAM UtarI gaye. AvA-bahurUpIbajAra ane mRgalInA navalakathAmAM varNavAyela talesmAtI makAna jevA-gupta staMbha ke makAne, e sadAne mATe IrAdApUrvaka adazya karavAnAM maMtrasaMgraha jevAM pustako mATe bhale upayogI gaNAya, anya pustakasaMgrahane rakSaNa mATe, jene adhikArI Akho samAja che, AvA staMbho ke makAna upayogI na ja hoI zake. bIjA vibhAgamAM varasAdanI jalamizrita zaradI, udheI, udara Adine samAveza thAya che. udhaIthI jJAnabhaMDAranuM rakSaNa karavA mATe pustaka mUkavAnI peTI, majUsa ke kabATa AdinI AsapAsa dhULa-kacare na vaLavA devo tema ja jamInathI addhara rahe tema piTI Adi rAkhavAM, ane uMdarathI bacAvavA mATe, jemAM pustako rAkhavAmAM AvatAM hoya temAM, uMdara pesI jAya tevI polANa ke rasto na hai joIe, e sau koI jANatuM hoya che. paraMtu pustakane zaradIthI kema bacAvavuM ? coMTI javAno saMbhava hoya tevA puratakane kema rAkhavuM ? cuMTI gayela pustakane kema ukhADavuM ?-ItyAdi bAbatothI to AjakAlano jaina munivarga paNa lagabhaga ajANa che, eTale tene lagatI bAbatanI noMdha karavI vadhAre Avazyaka che. pustakanuM zaradIthI rakSaNa hastalikhita pustakanI zAhImAM guMdara paDato hovAthI varasAdanI jalamizrita zaradI lAgatAM te cUMTI jAya che. mATe zaradIthI athavA caTavAthI bacAvavA mATe tene majabUta rIte bAMdhIne rAkhavAM joIe. jaina muniomAM eka kahevata prasiddha che ke " pustakane zatrunI jema majabUta bAMdhavuM. " Ane artha e che ke majabUta baMdhAyela pustakamAM zaradI pravezavA na pAme. adhyayanAdi mATe je pustaka bahAra rAkhyuM hoya tenAM AvazyakIya pAnAM chUTAM rAkhI bAkInAne bAMdhIne ja rAkhavuM. bahAra rAkhela pAnAMne paNa vadhAre paDatI havA na lAge te mATe kALajI rAkhavI. jaina hastalikhita bhaMDAranA kAryavAhake comAsAmAM bhaMDArane ughADatA nathI, tenuM kAraNa paNa pustakane "havA na lAge e che. ' Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ]. jJAnAMjali 0 ceTI jatAM pustake mATe--keTalAMka pustakanI zAhImAM zAhI banAvanAranI aNasamaja athavA dhUrtatAne lIdhe guMdara vadhAre pramANamAM paDI javAthI sahaja mAtra zaradI lAgatAM tenAM pAnAM eMTI javAno bhaya rahe che. tevAM pustakanA dareka pAnA upara gulAla chAMTI de, bhabharAvavo, eTale tenA cAMTavAno bhaya alpa thaI jaze. cAMTI gayela pustaka mATe-keTalAMka pustakone vadhAre pramANamAM zaradI lAgavAthI te seMTIne roTalA jevAM thaI jAya che. tevA pustakane ukheDavA mATe pANiyArAmAMnI sUkI jagyAmAM athavA pANI bharyA bAda khAlI karela bhInAza vinAnI paNa pANInI havAvALI mATalI ke ghaDAmAM jalamizrita zaradI lAge tema mUkavuM. havA lAgyA pachI ceTI gayela pAnAMne dhIre dhIre ukhADavAM. jo vadhAre coMTI gayela hoya to tene vadhAre pramANamAM zaradI lAgyA pachI ukhADavAM, paNa ukhADavA mATe utAvaLa na karavI. A sivAya e paNa eka upAya che ke jyAre mAsAmAM puSkaLa varasAda varasate hoya tyAre cAMdI gayela pustakane makAnamAM khulluM mUkI devuM, ane havA lAgyA pachI uparanI jema ukhADavuM. phera coMTI na jAya mATe tenA dareka pAnA upara gulAla chAMTI devo. A upAya kAgaLanA pustaka mATe che. tADapatrIya pustaka eMTI gayuM hoya to eka kapaDAne nItare tema pANImAM bhIMjAvI tene pustakanI AsapAsa lapeTavuM. jema jema pAnAM havAtAM jAya tema tema ukhADatA javuM. tADapatrIya pustakanI zAhI pAkI hovAthI tenI AsapAsa nItaratuM kapaDuM lapeTatAM tenA akSaro bhUMsAvAne ke kharAba thavAne jarA paNa bhaya rAkha nahi. paraMtu IrAdApUrvaka akSara upara bhInuM kapaDuM ghasavuM nahi. pAnAM ukhADatI veLAe pAnAnI slanuM vacA ekabIjA pAna sAthe cATIne tUTI na jAya te mATe sAvadhAnatA rAkhavI. A sivAya jJAnabhaMDAra rAkhavAnAM sthAno bheja rahita tema ja comAsAmAM pANI na paDe tevAM hovAM joIe e jagavidita che. pustakanuM rakSaNa zAthI zAthI karavuM e mATe keTalAMka likhita pustakanA aMtamAM judI judI jAtanAM saMskRta padyo lakhelAM hoya che, je upayogI hovAthI A ThekANe utAruM chuM :- jale rakSet sthale rakSet rakSet zithilabandhanAt / mUrkhahaste na dAtavyA evaM vadati pustikA / / agne rakSet jalAd rakSet mUSakebhyo vizeSataH / kaSTena likhitaM zAstra yatnena paripAlayet / / udakAnilacaurebhyo mUSakebhyo hutAzanAt / kaSTena likhitaM zAstra yatnena paripAlayet // bhagnapRSThakaTigrIvaM vakradRSTiradhomukham / kaSTena likhitaM zAstra yatnena paripAlayet / / jJAnapaMcamI-ahIM prasaMgopAtta jaNAvavuM joIe ke kArtika zukala paMcamIne jJAnapaMcamI tarIke oLakhAvI dareka zukala paMcamI karatAM tenuM mAhAtma vadhAremAM vadhAre gAvAmAM AvyuM che. tenuM yukti saMgata kAraNa hoya to te e ja che ke varSARtumAM jJAnabhaMDAromAM pesI gayela snigdha havA pustakane bAdhakartA na thAya ane pustaka sadAya potAnI sthitimAM kAyama rahe te mATe tene tApa khavADa joIe. tema ja, upara jaNAvavAmAM AvyuM tema, comAsAnI RtumAM bhaMDAre baMdhabAraNe rAkhela haI tenI AsapAsa vaLela dhULa-kacaro sApha karavo joIe, jethI udheI Adi lAgavAno prasaMga na Ave. A badhuM karavA mATe sauthI sarasa, anukULa ane vahelAmAM vahele samaya kArtika mAsa ja che, Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ra5 lIMbaDI jJAnabhaMDAranuM avalokana kAraNa ke A samaye, zaradaRtunI prauDhAvasthA hoI sUryano prakhara tApa ane bhejavALI havAno taddana abhAva hoya che. vizALa jJAnabhaMDAronI herapheranuM A kArya sadAya amuka vyaktine karavuM khedajanaka tathA agavaDatAbharyuM thAya, jANI kuzaLa tAMbara jainAcAryoe kArtika zukala paMcamI (jJAnapaMcamI)ne divase prApta thatI apUrva jJAnabhakitanuM rahasya, tenAthI maLatA lAbha Adi samajAvI te tithinuM mahAbhya vadhArI dIdhuM, ane lokone jJAnabhakti tarapha vALyA. leke paNa te divasane mATe gRhavyApArano tyAga karI yathAzakya AharAdikane niyama, pIpadhavata Adi svIkArI, jJAnarakSAnA puNya kAryamAM bhAgIdAra thavA lAgyA. je udezathI ukta tithinuM mAhAmya gAvAmAM AvyuM, tene te atyAre abharAI upara mUkavAmAM Avyo che. arthAta pustaka bhaMDAre tapAsavA, tyAMnA kacare rApha karo, pustakone taDake dekhADa, bagaDI gayela pustake sudhAravAM, temAM jIvaDAM na paDe te mATe mUkela ghoDA, vajanA bhUkAnI nirmAlya poTalIo badala nI Adi kazuM ja na karatAM mAtra "sApa gayA ne lIsoTA rahyA " e kahetI pramANe AjakAla tAMbara mUrti pUjaka jainonI vastIvALAM ghaNAMkharAM nAnAMmoTAM nagaramAM thoDAMghaNAM je hAthamAM AvyAM te pustakanI ADaMbarathI sthApanA karI tene pUjA-satkAra AdithI ja kRtakRtyatA mAnavAmAM Ave che. uparokta jJAnapaMcamI tithinA mAtAmyanA kharA rahasyane ane te divasanA kartavyane vicAravAne kAraNe ApaNuM ghaNAMya sthaLenA kImatI pustakasaMgraho udheI AdinA bhakSya banyA che, jenuM tAjuM udAharaNa suratanA vaDAcauTAnA upAzrayamAM mUkela pUjya zrI 108 zrI mohanalAlajI mahArAjanA ziSya munirAja zrI jayamunijIne pustakasaMgraha che, je tapAsa karAyA sivAya paTArAmAM purAI rahevAthI temAMnAM ghaNAMkharAM pustake jIvaDAMe evAM kerI khAdhAM ke jethI te kazAya kAmamAM na rahyAM! praratuta jJAna bhaMDAra sthApana-prastuta jJAnabhaMDAranI sthApanA kyAre thaI athavA koNe karI e mATenuM ulikhita kazu ja sAdhana maLI zakyuM nathI. tema chatAM jarA DosA devacaMdanA vakhatathI pratita bhaMDArano vahIvaTa avicchinna rIte cAlyo Ave che. te pahelAMnAM lIMbaDImAM lakhAyelAM keTalAMka pustaka bhaMDAramAM dekhAya che. e uparathI ema kahI zakAya ke A bhaMDAra temanA pahelAMnA samayano che. bhaMDAramAM je pustaka vidyamAna che e--lIbaDInagara sthAnakavAsI saMpradAyanuM pATanagara hoI temanI sAthenI carcAmAM vAraMvAra pakAnI jarUrata jaNAyAthI-yunivarNanAM mUkelAM hovAno saMbhava vadhAre che. e paNa saMbhava che ke kadAca zeDa DasA devacaMda potAnI lAgavagavALA koI sthaLanA pustasaMgrahane lAvyA hoya. ahIM eTaluM jaNAvavuM joIe ke zeTha DAlA devacaMda AdinI jJAnabhaMDAra pratye hArdika lAgaNI hovA chatAM temaNe pustaka lakhAvavAmAM najIvo ja artha vyaya karyo che. e vAta eTalA uparathI kahI zakAya che ke AkhA bhaMDAramAM DAsA vahorA ane temanA vaMzajanAM lakhAyelAM mAtra be-cAra pustaka ja najare Ave che, ane te paNa sUtrakRtaginiyukti jevAM nAnAM nAnAM. prastuta jJAnabhaMDArane jeTalA vistAramAM atyAre ApaNe joIe chIe teTalo vizALa te vakhate na hoya e svAbhAvika che. jyAre kyAre konA taraphathI bhaMDAramAM pUrti karavAmAM AvI, e saMbaMdhI pUrNa hakIkata maLI nathI, tema tevI AzA paNa na rAkhI zakAya. cAlu zatAbdImAM saM. 1920 mAM * vorA DosA devacaMda ane temanA vaMzajene TUMka paricaya " puravaNI"mAM karAvAze.. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26] jJAnAMjali khataragacchIya zrImAna RddhisAgarajI mahArAja ahIM AvyA tyAre temanA kahevAthI zrIsaMghe keTaluMka pustaka vecANa laI umeryu che. tathA sa. 1979-83 mAM acalagaccha, pAyaca dugaccha, zrImAna vinovijayajI mahArAja ane sAdhvIjI zrI nemazrIjI AdinA pustakasaMgrahAne paNa umere karavAmAM AvyA che. bhaMDAramAM tADapatrIya je prA che te zeTha DAsA devaca', peAtAnA bhAgIdAra sthAnakavAsI mahetA DAsA dhArasI khadhAra sAthenI carcAne prasaMge pAMcaseA (500) rUpiyA DipojhiTa mUkIne pATaNanA saMghavInA pADAnA tADapatrIya pustakabhaDAramAMthI lAvelA che. A vAta jema ahIM prasiddha che, tema pATaNanA te bhaMDAranA rakSaka paTavAe paNa te DipojhiTa peAtAnI pAse hAvAnuM kabUle che. A rUpiyA zeTha DAsA devacaMdanA peAtAnA ke lIkhaDI zrIsaMdhanA te, koI jANatuM nathI. vahIvaTa-jJAnabhaMDAratA vahIvaTa zeTha DAsA devacaMdathI laI Aja sudhI tenA vazarjA karatA hatA. sa'. 1946mAM te sa MdhanI sattA nIce soMpAye, saMdhanI sattAmAM AvyA pahelAM ane pachI paNa bhaDArane sudhAravAne bahAne, tenI TIpa karavAne bahAne agara vAMcavA levAne bahAne vahIvaTa karanAranA vizvAsane athavA temanI aNasamajane lAbha laI kAI keAI mahAzayAe pustako astavyasta karyAnA tema ja pAchAM nahIM ApyAnA avazeSo jovAmAM Ave che. AcArAMgacU| Adi prati adhI bAkI rahela che, nadIcUrNI, zrAddhavidhi Adi pustako sarvathA nathI, svarNAkSarI bhagavatIsUtra harAI gayuM che ane liMgAnuzAsana svApanna TIkA pustakanA aMtima pAnAne rAkhI bAkInu pustaka corI laI tenA badale keAI rAsanAM teTalAM pAnAM jeDI dIdhAM che. zrImAna RddhisAgarjI tema ja prephesara ravajI devarAjakRta TIpe jotAM ghaNAMya pustake astavyasta thayAM jaNAya che. sthAna--Aja sudhI bhaMDAra sa MvegInA upAzrayamAM rahetA hatA. pAchalAM keTalAMka varSa thayAM tene navA maMdiramAM rAkhavAmAM AvyA hatA. hAla tene jUnA derAsaranA uparanA bhAgamAM banAvela jJAnamaMdiramAM rAkhela che. A jJAnamaMdira baMdhAvavA mATe lIMbaDI nivAsI dazAzrImALInAtIya puNyAtmA zeTha bhagavAnadAsa harakhacaMdre peAtAnAM mAtuzrI dIvALIbAinA zreyArthe rU. 5101 Apela che. vyavasthA--prAraMbhamAM pustakonI rakSA mATe tene kAgaLanA tema ja lAkaDAnA DabAmAM mUkI, te DabAete sutarAu paDa sAthe evaDAM sIvela mazarUnAM baMdhanethI sArI rIte bAMdhI majUsamAM rAkhela hatAM. dareka DabAmAM jIvaDAM na paDe te mATe gheADAvajanA bhUkAnI pelI rAkhavAmAM AvelI hatI. graMthane vibhAga jANavA mATe tyAre zI vyavasthA hatI te kahevAya nahi, paraMtu saMbhavataH jema anya prAcIna bhaMDArAmAM graMthAne vibhAga jANavA mATe kAcA sUtaranA dorAthI tene bAMdhela hoya che, tema AmAM paNa hovu joIe. sa. 1954mAM pUjya zrImadvijayAna dasUri (AtmArAmajI) mahArAjanA praziSya zrImad vijayakamalasUri ( te samayanA kamalavijayajI ) mahArAjazrIe cAmAsa' karyuM tyAre temaNe eTalA sudhArA karyo ke dareka graMthane eALakhavA mATe tene pratanI jADAI-paheALAI pramANunAM cAra AMgaLa lAMbAM kavare! guMdarathI cADI balaiyAnI jema caDAvI tenA upara te te graMthanuM nAma, patrasaMkhyA, tene nabara ane DAbhaDAA naMbara lakhavAmAM AvyA. anukrame pustakasaMgrahane mAsane badale kayATamAM rAkhavAmAM AvyuM. aMtima vyavasthA thayA pahelAMne A sAdhAraNa itihAsa che. A anukrame thatI Avela vyavasthAmAM e mATI truTio hatI : eka te e ke je DAbaDAmAM pustakA rAkhavAmAM Avela hatAM, te DAbaDA ghaNAkharA temAM mUkela pustako karatAM savAyA lAMbA-paheALA Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lIaDI jJAnabhaMDAranuM avalokana [ rahe hatA, jethI jeTalI vAra pustake levA-mUkavA mATe tene bahAra kADhavAmAM Ave teTalI vAra temAMnAM cha pustake bhAMgIne bhUko thaI jatAM eTaluM ja nahi, paraMtu je sArI sthitimAM hatAM te paNa akALe nAzanA mukhamAM pahoMcatAM hatAM. bIjI e ke prato upara je kavare caDAvela hatAM te guMdarathI coMTADela hoI tene bahAra kADhIne punaH caDAvavA jatAM, caDAvanAra kuzaLatAthI caDAve tathApi Adi-aMtanAM pAnAM phATI jatAM; ane A rIte ghaNIye sArAmAM sArI pratAnAM Adi-aMtanAM keTalAMya pAnAM jIrNa thaI gayAM che. A sivAya vAMcavA Apela pustako vAMcanAranI bekALane lIdhe athavA pAcho AvyA pachI tene vahIvaTadAranI kALajIne abhAve keTalAMka pustako ane keTalAMeka pustakonAM pAnAMo astavyasta thaI gayAM hatAM. tema ja anya ga7nAM pustake, tenA khAsa rakSaka koI na rahevAthI, saMghanI sattAmAM AvyA bAda avyavasthita dazAmAM paDyAM hatAM. - uparokta kAraNone lIdhe bhaMDAranI vyavasthA punaH thAya e Avazyaka hovAthI saM. 1978mAM pravartakajI mahArAja zrI kAMtivijayajIe comAsuM karyuM tyAre mArA pUjya guru zrI caturavijayajI marAje bhaMDArane vyavasthita karavAnuM kArya zrIsaMghanI sammatithI hAtha dharyuM. A vakhatanI vyavasthAmAM bhaMDAramAMnI dareka pratinAM pAnAM gaNI, ekabIjI pratamAM pesI gayela pAnAMne yathAsthAna goThavI, tene pratipramANa kAgaLanAM kavaro vIMTALI, tenA upara nAma, patra, naMbara Adi lakhavAmAM Avela che. dareka pustaka dITha ane nAnAM nAnAM be-cAra pustaka dITha be pATIo tenI sAthe ceDela phatAthI bAMdhela che. tenA upara bhaMDAranA nAmanuM chApeluM lebala coDI temAM paNa pustakanuM nAma, patrasaMkhyA ane naMbara lakhavAmAM Avela che. A kArya karavAmAM muni zrI jayavijayajI, muni zrI nAyakavijayajI tathA muni zrI meghavijayajIe ghaNI sahAya karI che. A pustakane tenA mApanA DAbaDAomAM mUkI tene suMdara, majabUta ane havAno saMcAra na thAya tevA kabATamAM rAkhavAmAM Avela che. uparokta saghaLI vyavasthA mATe vaDhavANakaeNmpanivAsI vIzAzrImALIjJAtIya dharmAtmA zeTha maganalAla vAghajIe rU. 251 ApyA che, jenuM anukaraNa jaina samAjanI Itara vyaktio kare ema ApaNe IcchIzuM. TIpa-prAraMbhamAM bhaMDAranI TIpa hatI ke nahi te jaNAyuM nathI. tema kaI vRddha puruSane paNa te saMbaMdhI kazI khabara nathI. chatAM ApaNe eTaluM saheje kalpI zakIe chIe ke AvaDA vizALa bhaMDAranI TIpa na hoya ema banI ja na zake. astu atyAre to saM. 1920 mAM kharataragacachIya zrImAna RddhisAgarajIe tathA saM. 1960 nI AsapAsamAM jaina zvetAMbara konpharansa taraphathI Avela prophesara zrIyuta ravajI devarAje karelI TIpa vidyamAna che. zrImAna RddhisAgarajInI TIpa karatAM prophesara mahAzayanI TIpa vadhAre mahattvavALI che; kAraNa ke temAM teoe graMthanuM nAma, patra, bhASA, kartA, zlokasaMkhyA, graMtharacAyA-lakhAyAnI sAla Adi sarva mAhitI ApI che, jyAre RddhisAgarajInI TIpamAM mAtra graMthanuM nAma ane patrasaMkhyA sivAya kAMI ja nathI. chellI TIpa mArA pUjya guruzrIe karI che. A TIpa kevI thaI che ? tema ja aprAsaMgika hovA chatAM e paNa kahI dau ke A veLAnI bhaMDAravyavasthA kevI thaI che?--e parIkSAnuM kArya huM mAthe na rAkhatAM tenA parIkSakane ja soMpI viramuM chuM. pustaka-bhaMDAramAM kAgaLanAM ane tADapatranAM ema be jAtanAM pustaka che. tADapatrIya cha prata sivAya bAkInAM badhAMya pustake kAgaLa upara lakhelAM che. kAgaLanAM pustakomAM vadhAremAM vadhAre lAMbI prati vanasAroddhArakaTIvAnI che. tenI laMbAI 17 IMcanI ane pahoLAI 43 IMcanI che. tAkSatrIya pratAmAM jJAtAdharmavALAM ane tenI dIvAnI prati lAMbI che. AnI laMbAI 37 ane Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] jJAnAMjali pahoLAI 2 IMcanI che. kAgaLanAM pustakomAM sauthI prAcIna prati prazvanodvarATI nI che, jenI laMbAI-pahoLAI upara noMdhavAmAM AvI che. AnA aMtamAM lakhyAno saMvata nathI, paNa tenI lipi Adi jotAM te caudamA saikAmAM lakhAyelI jaNAya che. tADapatrIya pustakomAM jJAtAdharmavALAM ane tenI TakAnI prati prAcIna che. Ane aMtamAM paNa lakhyAnI sAla nathI. bhaMDAramAM svarNAkSarI be prato che, te sivAya badhAM pustako kALI zAhIthI lakhelAM che. lAlazAhIne upayoga kAgaLanAM keTalAMeka pustaka mAM thayela che, paraMtu te zobhA nimitte athavA graMthanA mukhya vibhAgo dhyAnamAM Ave teTalA khAtara ja, tethI vizeSa nahi. badhAMya pustaka jaina devanAgarI lipimAM lakhelAM che. kAgaLanI pratA 14tripATha, paMcapATha ane zUdra ema traNe prakAre lakhelI che. bhaMDAramAM prAkRta, saMskRta, gUjarAtI, hiMdI jaina-jainetaranA dareka viSayanA je je graMthe vidyamAna che, teno vistRta paricaya meLavavA IcchanArane prastuta lisTamAMnuM trIjuM pariziSTa jevA bhalAmaNa che. darzanIya vibhAga - bhinna bhinna daSTie jevA IcchanAra mATe bhaMDAramAM zuM zuM darzanIya che, tene nirNaya teo pote ja kare e ThIka gaNAya. mAtra jeo TUMka mudatamAM bhaMDAranuM sthUla darzana karavA icchatA hoya temane mArgadarzaka thAya tevI temAMnA viziSTa tema ja darzanIya vibhAganI noMdha ahIM karavAmAM Ave che. zuddha graMtho-bhaMDAramAM je keTalAeka graMthe vidvAna munivaroe sudhArelA jovAmAM Ave che, te saumAM vadhAre mahattvanA graMthe keTalAka jaina chedasUtranI bhAga-cUrNanI prata che, je anya bhaMDAramAM ATalI zuddha durlabha che. uparokta chedasUtronI pratiomAM gItAjamaNanI prati zuddhatama che. daSTidoSathI rahI gayela azuddhine azuddhi na gaNIe to "A pratimAM bhUla ja nathI" ema mAnavAmAM jarAya atizayokti nathI. A apekSAe paM jUmadhyapU Adi graMthe UtaratA ja gaNAya. chatAM temAM vidvAna munione hAtha phare che. A cheda graMtho sivAya naM. 12mAM digaMbara AcArya vidyAnaMdasvAmikRta pramAWIFrIkSA graMthanI prati che, je zuddhatama hovA sAthe AkarSaka dhanazalithI alaMkRta che. A prati katakalpabhASyanI pratine jhAMkhI karI de tevI che. ThekaThekANe vizALa TipaNI, pAThAMtaro, pramANazAstrIya graMthomAM AvatI lAMbI carcAmAM dUra dUra sudhI vAraMvAra AvatA tat zabdanA arthanI gUMce TippaNa karyA sivAya ukelavA mATe karela vividha cihno ityAdi te pratinA zodhakanI advitIya nipuNatAne vAcakane khyAla tyAre ja AvI zake ke jyAre te pratine pote sAkSAta hAthamAM laIne jue. A sivAya tisthAna, dhAtuIRIT Adi ghaNAya graMtho sudhArelA che, paNa te dRSTie saMpUrNa tapAsa karela na hoI keTalA graMtha sudhArelA che te kahI zakAya nahi. uparokta graMthonA aMtamAM tenA zodhakoe potAnA nAmano ullekha karyo nathI, jema naM. 6 utarAdhyayana laghuvRtti, naM. 6 Avazyaka Tippana, naM. 11 bRhatkarmastavavRttinA matamA tanA zodhA - 14 vacamAM mULa graMtha ane upara nIce tenI TIkA ema traNa vibhAgamAM lakhAtA pustakane tripATha tathA vacamAM mULa graMtha ane upara nIce tema ja be bAjunA mArjInamAM tenI TIkA ema pAMca vibhAgamAM lakhAtA pustakane paMcapATha kahevAmAM Ave che. tripATha-paMcapATharUpamAM saTIka graMthe ja lakhI zakAya che. A rIte lakhAyela pustakamAM mULa graMtha ane tenI TIkAno vibhAga karavAno zrama dUra thaI jAya che. hAthInI sUMDhanI jema vibhAga pADyA sivAya saLaMga lakhela pustakane zUdra tarIke oLakhavAmAM Ave che, Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokhaMDI jJAnabhaMDAranuM avalAkana tejorAjagaNie karyo che. naM. 6 pratinA aMtamAM nIce pramANe lakhela che likhitaM le. nemAkena / suvihitaziraH ziromaNi - durvAdivRndatama parAsananabhomANisamagravidyApayavipariNItaporatnopAdhyAyaziSyatejorAjagaNinA svAnyopakRtaye zodhitaM pustakamidaM vAcyamAnaM ciraM nandatu // O naM. 11 pratimAM Ane maLatA ja ullekha che. mAtra aMtamAM eTaluM umeravAmAM AvyuM che ke " vA.tegorAganA pustaka nim |''A pratimAM zeAdhake ghaNI ja TippaNI karI che. uttarAdhyayana lavRttinA aMtamAM zloRddha prazasti che, je vistAranA bhayathI jatI karavAmAM Ave che. A tejorAjaNi seALamI zatAbdImAM vidyamAna hatA. temanA hastAkSara jevA icchanAre naM. 6 mavamAvanA prajaranI prati jovI, tenA aMtamAM nIcene ullekha che : bhavabhAvanAprakaraNaM samAptaM / saMvat 1565 varSe caitra sudi 2 dine guruvAre zrItimirapuryAM zrI taporatnopAdhyAyendrANAM ziSya vA0 tejorAjagaribhira lekhi || zubhamastu lekhakavAcakayoH // svarNAkSarI pratA-naM. rU4mAM tsvamUtranI sacitra svarNAkSarI prati che. tenAM pAnAM 96 che. lipi maneAhara che. paNa temAM svanuM pramANa madhyama hovAthI lipi jeTalA pramANamAM jhaLakavI joIe teTalA pramANamAM jhaLakatI nathI. A dRSTie te A prati madhyama ja gaNAya. pratinA aMtamAM nIcenI prazasti che: [ 29 kalpAdhyayanamaSTamaM zrIbhadrabAhusvAmibhiH pratyAkhyAnapUrvAnniryUDhaM dazAzrutaskandhamadhyagatam // graMthAgra 1216 / / saMvat 1514 varSe / mAgha sudi 2 some / maMtri devAlikhitaM / ||80|| prAgvATAnvayazekharo [5] jani varo : mantrIzvaraH kezavaH / tatpatnI jinadharmmabhakticaturA saMzobhate matiH / tatputro guNarAja mantrI nipuNaH pAsAdiputrAnvito / bhAryArUpiriNarAjito vijayate lakSmIyuto dharmmavAn ||1|| tena mAtRpramodAyA'lekhi zrIkalpapustakam / vRddhazAkhAtapogacche zrIjJAnakalazAd guroH ||2|| vidyAgurorupAdhyAyaJcararaNa kIrtipado juSAM / vijayAt sindhumizrAraNAM pradattaM bhaktibhAjinaH || 3|| zrIpUjya bha0 zrI vijaya ratnasUrIndragacchAdhipe / paM0 vijayasamudragaraNIndrANAM dattaM zrIkalpapustakam // naM. 3412 mAM adhyAtmarasika zrIdevaca'draSTakRta adhyAtmapItA tathA zIta-binastavananI 12 pAnAMnI prati paNa svarNAkSarI che. A pratinI lipi tema ja tenI jhaLaka taddana sAdhAraNa che. pratinA aMtamAM " vudgharA DhosA vaDanArtha | mato pota zuddhi ? / / ''ema lakheluM che. A DAsA vaheArA te zeTha AsA devacaMda ja samajavA. citrA-citrAnA vividha namUnA jovA icchanAre naM. rU5 navrUdrIpaprajJaptisaTITM, naM. 27 lpasUtra tritra, naM. rUolpasUtra svarNAkSarI sacitra A traNa pratA tathA naM. rU420 varttamAna- pranAgata pratIta covIsa jina, vIsa viharamAnajina ne sola satInAM citra, naM. 1820 nArInAM citro jovAM. naM. 97 ane 395 pratamAM je citrA che te suMdara, bhAvavAhI ane svAbhAvika che. jema keTalAMka prAcIna kalpasUtrAdi pustakamAMnAM citra bheTamAM ane asvAbhAvika hAya che, jema ke--paDakhAbhara Ubhela mANasa AdinA eka kAna. eka AMkha Adi zarIranAM aradhA avayavA joI zakAya, chatAM citramAM e AMkha, be kAna Adi dekhAva karela heAya che, tathA temaNe paherela vastrAne dekhAva evA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM jJAnAMjali vikRta cItarelA hAya che ke mAneA mANasone kapaDAnI kothaLImAM gaLA sudhI pUryAM hoya ityAdi. A pratAmAM tema nathI. svarNAkSarI pratinAM citrA suMdara hAvA chatAM svAbhAvika nathI. A sivAya tIrthaMkarAnAM, satInAM ane nArakInAM je citrA che te sAdhAraNa che ane saMbhavataH ogaNIsamI sadImAM cItarAyelAM che. ahIM citrAne je suMdara-asuMdara vibhAga pADavAmAM AvyA che, te mAtra mArI sthUla dRSTie ja. zAstrIya citrakaLAnI daSTie jonAra AthI viparIta paNa kahe. cahAya tema hA, tathApi citrAnI apAyela A sUcI temane paNa upayogI thaI paDaze. upara jaNAvyAthI atirikta sUtrakRtAMgasaTIka Adi keTalIye pratAnA Adi-aMtamAM tItha karAdinI suMdara mUttie cItarelI jovAmAM Ave che. paraMtu te saunI noMdha na letAM phkta judI judI jAtanAM citrAnA namUnA ekIsAthe jovA maLe tevAnI ja ahI` sUcI ApI che. sAMdhela pustakA--vAcako ! tame kadAca duniyAmAM ghaNuMya karyAM haze ane ghaNAMya sthaLenAM kImatI pustakAlayA tathA temAMne darzanIya graMthavibhAga Adi joyela haze, tathApi lIbaDInA jJAnabhaMDAramAM vidyamAna sAMdhela pustako jevAM sAMdhela pustako jevAnI nasIbadArI tamane kayAMya nahIM ja sAMpaDI hAya, ane eTale ja Agraha karuM hyuM ke tame kayAre paNa lIbaDInA pAdharamAM thaI te pasAra thAe tyAre A bhaMDAranA darzanIya vibhAgane ane khAsa karIne temAMnAM sAMdhela pustakAne jovAnuM na vIsaratA. cahAya te kAraNe sUrie ane AvI che ke bhaMDAramAM sAMdhelI pratA pAMca che. te pratA dare karaDI khAdhI hoya athavA ceAthA bhAga jeTalI goLAkAra khavAI gayela hatI. tene kharataragacchIya zrI jina temanA ziSyae saMdhAvIne punaH jIvatI karI che. pratAne eTalI nipuNatAthI sAMdhavAmAM buddhimAna gaNAtA mANasa paNa tenA pAnAne prakAza sAme rAkhI tenI chAyAne peAtAnI AMkha upara lAvyA sivAya tene kAM sAMdhelI che e ekAeka na kahI zake. sAMkhyA pachI je akSarA lakhavAmAM AvyA che te paNa AbAda prathamanA lekhakane maLatA ja che, eTale jonArane jo ema kahevAmAM na Ave ke A prati sAMdhela che' teA tene ema kayAre paNa na lAge ke mArA hAthamAM sAMdhela pustaka ApavAmAM AvyuM che. A sAMdhela pratA kAMI eka-be-pAMca pAnAM jevaDI nAnI nathI, kintu nIce jaNAvavAmAM Avaze tema hArA zlokapramANu mahAna graMthA che. te saune AdithI aMta sudhI ekasarakhI rIte sAMdhI pratipaMkti mULa lekhakane AbAda maLatA akSaro pUravA e ayAMtrika yuganA mAnavAnI kaLAne apUrva Adarza ja gaNAya ne ? pratA ane tenA aMtanA ullekhA naM. 40 jItakalpabhASya patra 38 aMtamAM--saMvat 144 varSe saMdhAvitam // naM. 4 paMcaqmAvya patra 44 (aMtamAM kAMI nathI) naM. 42 paMcakalpacUrNI patra 43 aMtamAM--saMvat pU40lR varSe vuM pusta saMcAvitam / naM. 43 bRhatkalpacUrNI patra 157 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kALI jJAnabhaMDAranuM avalokana aMtamAM-saMvat 16dara varSe zrIvatta zrIvarata zrInivarTunarihaMtane jIvirSasuurishissyaiH saMdhApyAlekhi // naM. 44 nizithabhASya patra 66. aMtamAM. zakaddara varSe zrIvatarI zrInirvabhUfma: saMdhANa sevitam zrIratu saMdhAya // upara pramANenA aMtima ullekha parathI ema joI zakAya che ke saM. 1544 thI saM. 1563 sudhI arthAta chUTaka chUTaka ogaNIsa varSa sudhI prate sAMdhavAnI kriyA cAlu rahI. lekhakanI khUbI-naM. 1149 mAM yojAnArI ratudayanI 13 pAnAMnI prati che. tene lakhavAmAM lekhake lAla zAhI ane kALI zAhIne upayoga karyo che. graMtha lakhavAmAM lAla zAhIne upayoga evI rIte karela che ke jethI dareka pRSThamAM be be akSaro vaMcAya che ane AkhI pratanA akSaro saLaMga karatAM nIce pramANe vaMcAya che - gaya vasaha sIha abhisena dAma sasi diNayaraM jhayaM kuMbha / paumasara sAgara vimAraNa bhavaraNa'5 caya zrIAdinAtha zrImahAvIra pratinA Adi-aMtanA pRSThane cheDI bAkInAM covIsa pRSThamAM A pramANenA ogaNapacAsa akSare vaMcAya che. lekhaka barAbara ghaDAyela na hovAthI jevA spaSTa ane sughaDa akSaro dekhAvA joIe tevA dekhAtA nathI. chatAM lekhake kevA kevA prakAranI dhUnavALA hoya che, eno khyAla prekSakone jarUra Avaze. A sivAya tADapatrIya pustake, suMdara suMdara lipinAM kAgaLanAM pustaka tema ja bhaMDAranI navI vyavasthA Adi paNa darzanIya ja gaNAya. pustaka meLavanArane mATe- pustaka laI janAranI aprAmANikatAne aneka vAra kaDavo anubhava karI bhaMDAranA hAlanA kAryavAhakoe keTalAMka varSa thayAM kAyado karyo che ke pustaka maMgAvanAra pAse dara eka pAne eka rUpiyo rokaDuM DipeMjhiTa mukAvavuM, ane te rIte paNa pustaka aradhu ja ApavuM, je baso pAnAMthI vadhAre pAnAMno graMtha hoya to ekasAthe so pAnAM ja ApavAM, vadhAre nahi. A kAyado ekaMdara anumodanIya to che ja, chatAM koIka vAra AmAM apavAdanI AvazyakatA hoya che, tene vicAra kAryavAhaka svayaM kare ema ApaNe IcchIzuM. prastuta lisTa-prastuta lisTane bhaMDAramAM je kramathI pustako goThavela che te rIte chapAvyuM nathI, paraMtu akArAdi kramathI chapAvavAmAM AvyuM che. aMtamAM cAra pariziSTo ApavAmAM AvyAM che. te paikI pahelA pariziSTamAM sArI zrI nema zrIjInAM pAchaLathI umerela pustakonuM lisTa ApavAmAM AvyuM che. bIjAmAM graMthakartAonAM nAmanI anukramaNikA ApavAmAM AvI che, jethI te te graMthakartAnA keTalA graMthe A bhaMDAramAM che Adi jANI zakAya. trIjA pariziSTamAM viSayavibhAgavAra graMthanuM lisTa ApavAmAM AvyuM che, jethI bhinna bhinna viSayanA graMtha jevA IcchanArane vadhAremAM vadhAre anukULatA thAya. A pariziSTa karavAmAM savizeSa kALajI rAkhavA chatAM kyAMya astavyastapaNuM dekhAya te vidvAne 15. A gAthAnI samApti "mavadhu zukraya " e rIte thAya che, chatAM lekhakanI gaphalatathI te chUTI gayuM ane badalAmAM navA akSaro umerI dIdhA. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32] jJAnAMjali tene daragujara kare. cothA pariziSTamAM lIMbaDInA jaina maMdiranI pratimA uparanA lekho ane lagabhaga AjathI 150 varasa agAu thaI gayela tyAMnA saMghamAM ane dhArmika kAryomAM AgevAna zreSTivarya upara lakhela jaina muninA patranI nakala ApavAmAM AvI che. prastuta lisTa ane tenAM pariziSTo karavA mATe saMpAdake ghaNo zrama karyo che, chatAM temAM truTi jaNAya to vidvAno tene sahI le evI mArI saune vinaMti che. lIbaDI sTeTanuM gaurava-kaI paNa rAjyamAM purAtana darzanIya vastuonuM hovuM e tenA gauravamAM umero gaNAya. jo lIbaDI sTeTa vastunI kiMmata karI jANe to prastuta jJAnabhaMDAra e tene mATe ochA gauravanI vastu nathI. upasaMhAra-aMtamAM jemaNe tana, mana ane dhanathI prastuta jJAnabhaMDArane vasAvyo che, tene puSTa karyo che, tema ja tenA rakSaNa ane tenI vyavasthA mATe zrama sevyo che, te saune dhanyavAda apI mArA avalokanane pUrNa karuM chuM. [ lIMbaDI bhaMDAranuM sUcipatra, I.sa. 1928 ] puravaNI } zeTha DosA devacaMda ane temano parivAra vorA zeTha DosA devacaMda ane temanA parivArano paricaya meLavavA mATe ApaNI samakSa khAsa be sAdhana vidyamAna che: eka kavi jerAmakRta tapasyAgIta, je gUrjarabhASAbaddha, anumAne 1839mAM racAyela ane 6 DhALabaddha 81 kaDInuM che. ane bIjuM lAlavijayakRta tapabahumAnabhAsa, je gUrjara, 1839 mAM racela ane 21 kaDInuM che. bhAsamAM mAtra pUjIbAIne tapanI ja hakIkata varNavI che, jyAre gItamAM DosA vorA AdinI bIjI vizeSa vAto paNa gAvAmAM AvI che. AmAM je vAto che temAMnA eka akSarane paNa atyAre lImaDImAM kaI jANatuM nathI. eTale ahIM teno sAra ApavAmAM Ave che. tapasyAgItano sAra gUjarAta dezamAM lImaDI gAma hatuM. tyAM rAjA harabhamajInA vakhatamAM poravADajJAtIya vorA zeTha devacaMdane putra Doso hato. tene hIrAbAI nAme patnI hatI, tenAthI jeTha ane kaselo be putra * ogaNacAlA varSamAM re, mahA vadi pAMcama jANi; zAMtinAtha supasAyathI, kIdhA tapa bahumAna re. 20. tapabahumAnabhAsa. 1. "kAThiyAvADa gUjarAtamAM kyArathI gaNAvA lAgyuM ?'-nA purAtana ullekho zodhanArane jerAma kavine A ullekha upayogI thaI zake khare. 2. A rAjA harabhamajI te pahelA harabhamajI jANavA ke jeoe potAnI rAjagAdI ziyANIthI upADI lIMbaDI ANI hatI. teo I. sa. 1786, vi. saM. 1842 sudhI vidyamAna hatA. : 3. zeTha DosA devacaMda bhalagAmaDethI lIMmaDI rahevA AvyA hatA, ema temanA vaMzajonuM kahevuM che. saMbhava che, rAjA harabhamajInI sAthe ja AvyA hoya. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lIMbaDI jJAnabhaMDAranuM avalokana [ 33 thayA. jeThAne pUchabAI nAme patnI hatI, tenAthI jerAja ane merAja be dIkarA thayA. ane kasalAne senabAI nAme patnI hatI, tenAthI lakhamIcaMda ane trikama be dIkarA thayA. - saM. 1810 mAM mahAtmA zrI devacaMdrajI padhAryA, tyAre DosA vorAe prabhu padharAvavAnI IcchAthI pratiSThA mahotsava zarU karyo. gAmagAmanA lokone notaryA. AvelAone rahevA mATe taMbu AdinI goThavaNa karI ane temane mATe ThekaThekANe pANInI paraba besADI. sattarabhedI pUjA, aSTottarI snAtra AdibhaNAvI zrI devacaMdrajI pAse pratiSThA karAvI sImaMdharasvAmInI pratimA sthApana karI. lekene sukhaDInAM jamaNe ApyAM. anya varNanA lokone paNa jamaNa jamADI saMdhyA saM. 1812 mAM jeThA vorA svarge gayA. saM. 1814mAM DosA vorAe saMdhapatinuM tilaka karAvI siddhAcalane saMgha kADhayo. saM. 1817mAM sAsu-vahu hIrabAIpUjIbAIe saMvipakSI paM. uttamavijayajI pAse upadhAna vahI mALa paherI. saM. 1820mAM bIjI vAra DosA vorAe paMnyAsa mohanavijayajI pAse pratiSThA karAvI ajitavIrya nAmanA viharamAnajinanI mUrti besADI ane gAmegAma kaMketarI lakhI siddhAcaLajIno saMgha kADhavo. pUjA, sAmivala, prabhAvanA Adi karatA ghera pAchA AvyA.A rIte dharmakaraNa karatAM karatAM DosA vorA saM. 1832nA posa vadi 4 ne divase devaloka gayA.A ja varSamAM pUjIbAI e potAnA pati jeThA verA pAchaLa corAsI jamADI. ane e ja varSamAM paM. padyavijayajI vivekavijayajI sAthe lIbaDI tarapha AvyA. temane praveza mahotsava ghaNu ThAThathI karI mAsuM rAkhyA ane upadhAna Adi dharmakaraNI pravartI. saM. 1839mAM paMpadyavijayajI mahArAja lAlavijayAdimunio sAthe bIjI vAra comAsuM rahyA. comAsAmAM pUchabAIe potAnI sAsu sAthe ekAMtamAM nizcaya karI kasalA vorAne pUchyuM ke je tamArI sammati hoya to huM pAMtrIsa upavAsa karuM. kasalAe kahyuM ke tamArA udayamAM hoya te tapa kare, 4. sImaMdharasvAmInI pratimA zAMtinAthanA jUnA maMdiramAM vidyamAna che. tenA uparane lekha ghasAI gayo che, eTale ahIM ApI zakI nathI. 5. sukhaDInA jamaNanuM nAma sAMbhaLI vAcakonA hRdayamAM glAni sAthe yuvAna mANasanA dAMta bhAgI nAkhe tevAM goLa-ghauMnA loTanAM DhephAMnI smRti thaI Avaze. paraMtu vAcake tema na mAnI le. jema suratanI baraphI, khaMbhAtanI sUtarapheNI ane bhajiyAM, bhAvanagaranA dazerA upara thatA phAphaDA, jAmanagaranA aDadiyA ItyAdi te te dezamAM vakhaNAtAM viziSTa pakavAnno che, tema lIMbaDInI sukhaDI e paNa paMkAtuM eka viziSTa pakavAnna che, jenI joDa bIje na jaDe. A pakavAnsamAM ochAmAM ochuM maNe maNa ghI nAkhavAmAM Ave che. eTalA uparathI AnI viziSTatA ka9pI zakAya. vAcaka ! je tamane vizvAsa na hoya ane lIMbaDImAM tamAre koI vizvasta snehI vasato hoya to jarUra A nagaranA jamaNanI sukhaDI maMgAvI cAkhI jeje. 6. ajitavIryanI pratimA zAMtinAthanA jUnA derAsaramAM che. tenA upara nIce lekha che? saMvat 1820 varSe mAhasudi 13 dine vorA DosA devacaMda zrIajitavIrya......... A lekha simenTa lagADI dAbI dIdhuM che. pAlItANunA lekho dAbI devA mATe ANaMdajI kalyANajInI peDhI ane svargastha zrIyuta veNIcaMda saracaMda ekalA ja jasa khATI jAya e lIMbaDInA lokone game kharuM? 7. tapabahumAnabhAsanA kartA lAlavijayajI te A ja, go. 5. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] jJAnAMjali paNa tame vRddha che, tamArI kAyA nabaLI che ane tapasyA ghaNI moTI che, eTale te mATe amArAthI anumati zI rIte apAya ? tame tamArI jiMdagImAM upadhAna vahyAM che, pAMca upavAsa, dasa upavAsa, bAra pAsakhamaNa (15 upavAsa), mA khamaNa(30 upavAsa), karmasUdanatapa, kalyANatapa, vIsasthAnaktapa, elanI oLI, vardhamAna tapanI tetrIsa oLI, caMdanabALAno tapa, AThama, pAMcama, agiyAraza, rohiNI Adi ghaNI tapasyA karI janma saphaLa karyo che. amArA gharamAM tame jaMgama tIrtha samAna cho. tamane AvA duSkara tapa mATe anumati kema apAya ? pUMjIbAI e vaLato uttara Apyo ke tame samaju che, A mAnavadeha kyAM vAra vAra lAdhavAnuM che? tenAthI je sAdhyuM te kharuM. chevaTe karelA vorAnI sammatithI pUjIbAIe tera upavAsanuM pacakhANa karyuM. A samaye kasalA rAnI patnI senabAI, jeNIe eka vAra bhAsakhamaNa tapa karela che, teNIe paNa pAMtrIsa upavAsa karyA. jerAja ane merAjanI patnI mULIbAI ane amRtabAI nAme hatI, temAMthI amRtabAIe mAsakhamaNa karyuM. bahena avalabAIe paNa mAsakhamaNa karyuM. jANe AkhA saMghamAM tapasyAnI labdhi pragaTI hoya tenI jema ekaMdara 75 mA khamaNa thayAM ane saMgha AkhAmAM eva-mahocchava, prabhAvanA thaI rahyAM. A tarapha azAtAne udaya thavAthI pUchabAInuM zarIra ekadama lathaDI gayuM, jenA samAcAra jANatAM ja dhIMgaDamalla 11 dhArasIne putra maheto Doso tema ja saMghanAM mukhya mukhya strIpuruSo tyAM AvyAM, ane 8. avalabAI kaNa? e ahIM jaNAvela nathI. saMbhavataH kasalA rAnI bahena dIkarI hovI joIe. 9. paM. padmavijyajIe samarAdityanA rAsamAM paNa A hakIkata varNavI che - teNe varSe tihAM saMghamAM, tapa kIdhAM ghara gharabAra re; paMcetera mA khamaNa te, thayA jinabiMba mAnanAra re. 14 10. tapabahumAnabhAsamAM eTaluM vadhAre jaNAvavAmAM AvyuM che ke, rAjA harabhamajIe tapasyA karanArane rUpiyAnI lahANI karI hatI. 11. dhIMgaDamalla e dhArasI mahetAnuM upanAma athavA aTaka hoya ema lAge che. 12. DosA mahetA mATe lIbaDInAM gharaDAM pAsethI ema sAMbhaLavAmAM AvyuM che ke teo sthAnakavAsI hatA ane vorA DosA devacaMdanA bhAgIdAra hatA. banneya bhinna bhinna saMpradAyanA hoI vAra tahevAre javA-AvavAmAM bhinnatA paDatI, e vAta baneyane rucatI na hovAthI nizcaya karyo ke yA to ApaNe baneya sthAnakavAsI hovA joIe athavA ApaNe baneya mUrtipUjaka hovA joIe, paNa bhinnatA te ThIka nahi. chevaTe banne jaNAe mUrtine mukhya prazna uThAvyo, jenA nirNaya mATe DosA vorA pAMca rUpiyA DipojhiTa mUkI pATaNanA saMghavInA pADAnA bhaMDAramAMthI jJAtAdharma kathAga, rAjapremIyopAMga ane uvavAIsatrAdinI tADapatrIya prato lAvyA, je prato atyAre lIMbaDInA jJAnabhaMDAramAM vidyamAna che. aMtamAM nirNaya thayA bAda DosA mahetAe ane temanA kuTuMbe sthAnakavAsIpaNAno tyAga karyo. A tyAganI vAta DisA mahetAnA vaMzajo paNa svIkAre che. DosA mahetAnI bharAvelI sImaMdharasvAmInI pratimA lIMbaDInA zAMtinAthanA janA derAsaramAM vidyamAna che. tenA upara nIce pramANe lekha che : saMvat 1820 varSe mAdhazudi 13 dine DosA dhArasI sImaMdharajinabiMba kArapita zrI pAchaLathI A mahetA kuTuMba sthAnakavAsI thaI gayuM che. ahIMnuM saMghavI kuTuMba eka vAra mUrtipUjaka hatuM te paNa atyAre sthAnakavAsI che. A lekanA lattAmAM je maMdira hatuM te zAMtinAthanA jUnA maMdira sAthe bheLavI devAmAM AvyuM che. padmavijayajIe kasalA verA upara lakhela patramAM "DosA dhArasI tathA soMsamala tathA jhaverIne dharmalAbha kahevo" ema jaNAvyuM che te DosA dhArasI A ja jANavA. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lIMbaDI jJAnabhaMDAranuM avalAkana { upa pUjIbAI ne tapasyA pAravA mATe samajAvaTa ane Agraha karyAM. paNa pUjIkhAIe te peAtAnI sAkhe nava upavAsanuM pacakhANa laI lIdhuM. temane pANInA badalAmAM sAkaranuM pANI ApyuM, paNa peAte sAvadhAna hAvAthI tene eLakhI lIdhu ane pheMkI dIdhuM. chevaTe temanuM zarIra taddana lathaDI gayuM eTale temaNe te sAgArI anazana svIkArI AhAranA sarvathA tyAga karI dIdhA. ane sa vAne khamAvI cAra zaraNa laI ceAvIsame upavAse sa0 1839nA zrAvaNa vadi 11ne divase devagata thayAM. A pachI tarata ja paryuSaNApa esatu hovAthI kAI te dharmamAM aMtarAya na thAya mATe kasalA verAe rAvA-kUTavAnu'13 mAMDI vALI dharmakaraNI karavA mAMDI, saMvatsarI dAna dIdhuM ane sadhane pAMca pakavAnnanu jamaNu ApyuM, pUjImAInA tapanimitte ujamaNuM karyuM. ane aDhAra varNa ne jamaNuM Apyu. jerAma kavi ja kahe che ke A rIte aDhaLaka dhanane kharcanAra kasalA vAreA cirakALa ve. kalaza15.pahelAM sAta (1807)mAM zAMtinAthanA prauDha prAsAda karAvyA. te pachI e bi'bapratikA ane saMdha kADhayA, kasalA vArAe tapa, ujamAM, ceArAsI Adi karyAM gItamAM jaNAvyA sivAyanuM veArA DAsA devacaMdanI bharAvelI e pratimAe vidyamAna che, jemAMnI eka navalakhA pAtha nAthanI che, je hAla navA maMdiramAM che ane bIjI AdrinAthanI dhAtunI paMcatIthI che, je jUnA maMdiramAM che. A banne pratimA sa`. 1860mAM bharAvelI che. gItamAM jaNAvyA pramANe DAsA verA sa0 1832mAM devagata thayela hAvAthI A pratimAe temanI peAtAnI bharAvelI nahi paNa temanA parivAramAMnA kAI e temanA nAmathI bharAvelI hovI joI e. A ja varSamAM DAsA vArAnA pautra merAjanI bharAvela eka zyAma pratimA jUnA derAsaramAM che e uparathI ema kalpI zakAya ke kadAca merAje uparokta pratimAo bharAvI hoya. traNe pratimA uparanA lekhA~~~ saMvat 1860 varSe vaizAkha zudi 5 caMdravAsare lIMbaDInagaravAstavyazrIperavADajJAtIyavRddhazAkhAyAM sA / devacaMda tatputra sA / DosAkena pratiSThitaM ca zrItapAgacchadhirAjabhaTTAkarazrIvijayajinendrasUribhiH // zrIrastu // zrInavalakhApArzvanAthabiMbaM bharApitaM saMvat 1860 varSe vaizAkha sudi 5 caMdravAsare lIMbaDInagaravAstavyapAravADajJAtIyavRddha. zAkhAyAM sA / devacaMda tatputra sA / DosAkena zrIyAdinAthabiMbaM bharApitaM pratiSThitaM ca bhaTTAraka zrIvijayajinendrasUribhiH zrItapAgacche | saMvat 1860 varSe vaizAkha suda 5 caMdravAsare maharAja jeThA bharA0 13. vAra tahevAra ke kavyAkattavyane vicAra karyA sivAya maranAranI pAchaLa revA-kUTavAnuM naryuM dhatIMga macAvatA atyAraneA jaina samAja--ane khAsa karIne lIMbaDIvAsI jaina samAja--A viveka tarapha AMkha ughADI jue teA ThIka. 14. jerAma kavi e te samaye lIbaDInA AzrayamAM vasatA bhAjaka hAve joI e. 15. kalazamAMnA " prathama proDha prAsAda zAMtijina sAte kIdhe " e ullekha parathI ema jaNAya che ke DAsA vArAnI dekharekha nIce zAMtinAthanuM maMdira, tenI pratiSThA Adi sa0 1807mAM karAyAM. jo temaNe pAte 1810mAM pratimA padharAvI tyAre ja A maMdiranI pratiSThA Adi thayela hAta te| jerAma kavi avazya teveA ullekha karata. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u6] sAnAMjali DosA vorAnI lakhAvela svarNAkSarI adhyAtmagItAnI prati bhaMDAramAM che, jene ullekha avalokanamAM AvI gayo che. kasalA vorAnI lakhAvela sUtrakRtAMgani ktinI prati che tenA aMtamAM nIce pramANe ullekha che? __ zrIlIbapurIvAstavya voharA zrIpAMca DosA sUta voharA kasalA likhAvItaM saMvat 1821 nA varSe zrAvaNa vadi aSTamyAM candravAsare / bhAMDArAgAreNa / A ullekhanA aMtima mAM rAmareja zabdane sudhArIne mArA vAMcavAmAM harakata na gaNatI hoya to kasalA vorA bhaMDAranA saMrakSaka arthAta kArabhArI hatA ene A purA gaNI zakAya. kasalA vorAnA AgrahathI padyavijayajI mahArAje samarAdityane rAsa racAnuM tenA aMtamAM jaNAvyuM che aDhAra ogaNacAlIsamAM, kAMya mAMgyo rAsa e varSe re; lImaDI comAsuM rahI, kAMI dina dina caDate haraNe re. 12. voharA kasalA Adi de, bhilATA sahasamala nAme re; tasa Agrahe prAraMbhIo, valI nija Atamane hete re. 13. padmavijayajI mahArAje kalA vorA upara saM. 1833mAM temaNe pUchelA praznonA uttararUpe eka patra lakhyo che te jotAM tema ja tenA uparanuM "saMghamukhya vorA kasalA DosA yogya lImaDI nagare " A pramANenuM ThekANuM jotAM kasalA vorA karmagraMthAdi sUkSma padArthonA kevA jJAtA hatA ane lImaDInA saMghamAM temanuM kevuM sthAna hatuM e samajI zakAya tema che. A patranI nakala jevA icchanAre pariziSTa naM. 4 jevuM. (vaMzavRkSa 37me pAne). Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "zeTha DosA devacaMdanA vaMzaja ravajI vorA devacaMda DisA kalA jerAja merAja lakhamIcaMda khImajI karamacaMda hakamacaMda lAlA lakho L- premacaMda pAnAcaMda jasarAja ThAkarasI karatUra metA vadhu caka | oghaDa devasI valama je ziva - | manasukha vADIlAla gaphalata jagajIvana mAhata amulakha zivalAla sukhalAla --- jesaMga ' pepara jayaMtIlAla zoti chagana nAnacaMda |-- mANekacaMda magana ujamasI mehana Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ] jJAnAMjali DAsA vArAnu A vRkSa temanA vaMzaja pAsethI meLavyu che. AmAM meM tapasyAgItane anusAre sudhArA-vadhArA karyAM che. jemanI nIce mIMDAM mukAyAM che te te nAmazeSa thaI cUkayA che. atyAre A vRkSamAMnA mAtra sAteka mANase| hayAta che. DAsA verAmAM je kAryadakSatA, je dharma bhAvanA ane je teja hatAM te atyAre keAImAMye nathI rahyAM. paramAtmA A saune peAtAnA vRddhonA sthAnane ane dhane ajavALavAnI bhavya paLeA apaze te ApaNe avazya khuzI manAvIzuM. pATaDI, saM0 1984, mahA vide 4. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNI adazya thatI lekhanakaLA ane tenAM sAdhana pAzcAtya yAMtrika AviSkAranA yugamAM aneka kaLAone vicAryA pachI tenA punaruddhAra mATe aneka prayatno karavA chatAM temAM ApaNe saphaLatA meLavI zakyA nathI, tema mudraNakaLAnA prabhAvathI adazya thanArI lekhanakaLAne mATe paNa banavAno prasaMga ApaNI najara sAme AvavA lAge che. AjathI pacIsa varSa pahelAM gujarAta tema ja mAravADamAM lahiyAonA vaMzo hatA, jeo paraMparAthI pustaka lakhavAno ja dhaMdho karatA hatA. paraMtu mudraNakaLAnA yugamAM temanI pAse pustako lakhAvanAra ghaTatAM teoe potAnI saMtatine anya udyoga tarapha vALI. pariNAma e AvyuM, ke je lahiyAone eka hajAra ka lakhavA mATe be, traNa, ane sArAmAM sAro lahiyo hoya to, cAra rUpiyA ApavAmAM AvatA hatA, ane teo je suMdara lipi tema ja sAmenA Adarza jevo ja Adarza-nakala lakhatA tevA zuddha suMdara Adarza karavA mATe atyAre ApaNe dara hajAre dazathI paMdara rUpiyA ApIe to paNa tenA lekhaka keI virala ja maLI zake; ane tADapatranI purAtana prati uparathI nakala karanAra to bhAgye ja maLe athavA na paNa maLe. lahiyAonA A bhayaMkara dukALamAM lekhanakaLA ane tenA sAdhanono abhAva avazya thaze e svAbhAvika che. A pramANe aneka zatAbdI paryata bhAratavarSa dvArA ane aMtima zatAbdIomAM jaina munionA prayAsa dvArA jIvana dhArI rahela lekhanakaLA atyAre lagabhaga nAza pAmavA AvI che. A lupta thatI kaLA viSenI mAhitI paNa lupta thatI jAya che. u. tarIke, tADapatra para lakhavAnI rIti lagabhaga bhulAI gaI che. tADapatra para je lIsApaNuM tema ja caLakATa hoya che ke je zAhIne TakavA detA nathI, te kADhI nAkhavAno vidhi maLI zakato nathI. AvI sthitimAM A kaLAnAM sAdhana viSe je kAMI mAhitI maLe te noMdhI rAkhavI joIe. A kaLAnA bhAvI itihAsakArane upayogI thAya e dRSTithI meM mane maLelI hakIktAne A lekhamAM saMgraha karyo che. 1. purAtana hastalikhita pustakonA aMtamAM maLatA . 22rUka vairAva za 24 ja sivita thIma pATa vAnamyAkhya kAyastha mAna" ItyAdi aneka ullekha parathI ApaNe joI zakIzuM ke bhAratavarSamAM kAyastha, brAhmaNa Adi jJAtinA aneka kuTuMba A dhaMdhA dvArA pitAne nirvAha calAvI zakatAM hatAM. A ja kAraNane lIdhe ApaNuM lekhanakaLA prauDhAvasthAe pahoMcI zakI. 2. A mAtra gUjarAtane ja lakSIne lakhavAmAM AvyuM che. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40] jJAnAMjali varNananI sugamatA paDe mATe lekhanakaLAnAM sAdhananuM huM nIce pramANe traNa vibhAgamAM nirUpaNa karIzaH (1) tADapatra, kAgaLa, Adi, (2) kalama, pachI, Adi, ane (3) zAhI Adi. A pachI pustakanA prakAra, lahiyAonA keTalAka rivAja, Tevo ityAdinI mAhitI ApI che. 1. tADapatra, kAgaLa Adi tADapatra-tADanAM jhADa be prakAranAM thAya che: (1) kharatADa, ane (2) zrItADa. gUjarAtanI bhUmimAM je tADanAM vRkSe atyAre vidyamAna che, te kharatADa che. A vRkSanAM patro sthUla, laMbAI-pahoLAImAM TUMkAM tema ja navAM hoya tyAre paNa saheja Takkara ke AMcake lAgatAM tUTI jAya tevAM eTale ke baraDa hoya che. mATe pustaka lakhavAnA kAryamAM teno upayoga karAto nathI. zrItADanAM vRkSo madrAsa, brahmadeza AdimAM thAya che. tenAM pAMdaDAM (pa) laNa, lAMbAM, pahoLAM che tema ja sukumAra hovAthI ghaNuM vALavAmAM Ave te paNa bhAgavAno bhaya raheto nathI. joke keTalAMka tADapatro slaNa tema ja lAMbAMpahoLAM hovA chatAM kAMIka baraDa hoya che, tathApi tenA TakAupaNuM mATe aMdezo rAkhavA jevuM nathI rahetuM. A zrItADanAM pAtrone ja pustaka lakhavA mATe upayoga karAto ane haju paNa te te dezamAM pustaka lakhavA mATe teno upayoga karAya che. kAgaLa jema AjakAla bhinna bhinna pradezamAM bhinna bhinna jAtinA kAgaLo bane che. tema parAtana kALamAM ane atyAra paryata ApaNA dezanA dareka vibhAgamAM potapotAnI khapata tema ja jarUriyAta pramANe bhUgaLiyA, sAhebakhAnI Adi aneka prakAranA kAgaLo banatA ane temAMthI jene je sArA tathA TakAu lAgatA teno te pustaka lakhavA mATe upayoga karatA. paNa AjakAla ApaNA gUjarAtamAM pustaka lakhavA mATe amadAvAdI tema ja kAzmIrI kAgaLano ja upayoga karAya che. temAM paNuM amadAvAdamAM banatA kAgaLe mukhyatayA vAparavAmAM Ave che, kAraNa ke kAzmIramAM je sArA tema ja TakAu kAgaLa bane che tene tyAMnA sTeTa taraphathI potAnA daphatarI kAma mATe laI levAmAM Ave che. eTale koI khAsa lAgavaga hoya te paNa mAtra amuka ghA kAgaLa tyAMthI meLavI zakAya che. A kAgaLo rezamanA banatA hAI eTalA badhA majabUta hoya che ke tene ghaNuM jethI AMcake mAravAmAM Ave topaNa ekAeka phATe nahi. A sthaLe eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM joIe, ke pustaka lakhavA mATe je kAgaLo Ave che te tyAMthI cUMTAIne ja Ave che; tathApi tene zaradInI havA lAgavAthI tene gheTo UtarI jAya che. ghUTo UtarI gayA pachI tenA upara lakhatAM akSaro phUTI jAya che, athavA zAhI TakI zakatI nathI. mATe te kAgaLAne dhoLI phaTakaDInA pANImAM boLI sukAvavA paDe che, ane kAMIka lIlA-sUkA jevA thAya eTale tene akIkanA, kasoTInA agara tevA koI paNa prakAranA ghUMTAthI ghUMTI levA, jethI te doSo dUra thaI jAya che. 3. A tADapatro sApha karyA pachI paNa ra3 phUTathI vadhAre lAMbAM ane 3 IMca jeTalAM pahoLA rahe che. A prakAranAM tADapatra para lakhAyela keTalAMka pustako pATaNanA saMghavInA pADAnA bhaMDAramAM vidyamAna che. 4. bAramI zatAbdInA prAraMbhamAM lakhAyela tADapatro haju sudhI eTalAM badhAM sukumAra che, ke tene vacamAMthI ApaNe upADIe to tenI baMne taraphane bhAga svayameva namI jAya. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNI adRzya thatI lekhanakaLA ane tenAM sAdhanA [1 vilAyatI tema ja ApaNA dezamAM banatA keTalAka kAgaLA ke jene mAvA tejAba athavA spiriTa dvArA sApha karAya che, te kAgaLAnu sattva pahelethI ja naSTa thaI jatuM hovAthI cirasthAyI nathI hotA, mATe pustaka lakhavA mATe tene upaceAga karAye| ja nathI. evA aneka jAtanA vilAyatI kAgaLAnA ApaNe anubhava karyAM che ke je kAgaLe ArbhamAM zveta, majabUta tema ja zlaSNu dekhAvA chatAM amuka varSa vItyA pachI tene joI e te| zyAma tathA vALatAM ja tUTI jAya tevA thaI jAya che. A doSa ApaNe dareka jAtanA vilAyatI kAgaLAne nathI ApI zakatA. kapaDu--ghauMnA ATAnI kheLa banAvI tene kapaDA upara lagADavI. te sukAI gayA pachI te kapaDAne akIkanA agara tevA koI paNa prakAranA chUTA vaDe chUTavAthI te kapaDu. lakhavAne lAyaka bane che. pATaNanA saMdhanA bha'DAramAM, ke je vakhatajInI zerImAM che temAM,saMvat pUrU mAtravA suci rau dezagcchiiy paM0 mahicandreNa likhitA pu0 evA aMtima ullekhavALuM kapaDA upara lakheluM eka pustaka che. kapaDAne upayega pustaka lakhavA karatAM maMtra, vidyA AdinA paTA lakhavA, cItaravA mATe vadhAre karAtA ane haju paNa karAya che. atyAre AnuM sthAna DresiMga kaleAthe lIdhu che. ,, bhAjapatra--Ane upayeAga pradhAnatayA keTalAka maMtro lakhavA mATe karAtA ane haju paNa karAya che. ' bhAratIya prAcIna lipimAtA 'mAM bhAjapatra para lakhAyela pustakanI paNa noMdha karI che. ke ghaNAkharA vidyamAna pustaka bhaDArA tarapha najara karatAM eTaluM nizcitapaNe kahI zakAya, ke pustakA lakhavA mATe tADapatrapa tema ja kAgaLane jeTalA baheALA upayAga karAyA che, teTalA bIjI koI paNa vastutA karAye nathI. temAM paNa lagabhaga vikramanI bAramI zatAbdI paMta te pustaka lakhavA mATe tADapatre ja vaparAyAM che. 2. kalama Aphri kalama-kalama mATe aneka prakAranA kharu vaparAtAM ane vaparAya che, jema ke tajiyAM baru, kALAM kharu, vAMsanAM baru Adi. AmAM tajiyAM baru tajanI mAphaka peAlAM heAya che, mATe ' tajiyAM ' e nAmathI oLakhAya che. e svabhAve baraDa hAya che, tathApi temAM eka guNa e che, ke tenAthI keTaluMya lakhAe tApaNu tenI aNImAM kUce paDatA nathI. A apekSAe kALAM kharu khIje naMbare gaNAya. vAMsanA baru paNa ThIka gaNI zakAya. lekhinInA guNa-doSa viSayaka nIce pramANe doharA maLe che : << mAthe graMthI mata (mati) hare, Iya graMtha dhana khAya; cAra tasunI lekhaNe, lakhanArA kaTa jAya. 1 AdyagranthirharedAyuH, madhyagranthirhared dhanam / antyagranthirharet saukhyaM nirgranthirlekhinI zubhA // 1 // pIchI--AnA upayoga pustaka zodhavA mATe karAya che, jema ke vatA pa, vatA va, mane na karavA hAya, kAI akSara ke paMkti kADhI nAkhavI hAya athavA eka akSarane badale khIjo akSara karavA hAya, tyAre haritAla ke saphedAne te nakAmA bhAga para lagADatAM joI teA akSara banI jAya che. joke AjakAla aneka prakAranI-jhINI, jADI, nAnI, mATI, jevI joI e tevI--pI chIe 66 5. devagiNi kSamAzramaNa, ke jeo jaina sUtranI vAlabhI vAcanAnA sUtradhAra hatA, teozrIe valabhI--vaLA--mAM pustakA lakhAvavAne prAraMbha tADapatrA upara ja karyAM hatA ema sabhaLAya che. A prArabha vIra saMvata 980mAM pharAyA hatA. zrI. 73 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja2] jJAnAMjali maLI zake che, eTale teno paricaya ApavA jevuM kAMI rahetuM nathI. tathApi eTaluM jANavuM joIe ke, ApaNa pustaka-zodhanamAM khisakolInA pUMchaDAnA vALane kabUtaranA pIMchAnA AgalA bhAgamAM parovIne banAvelI pIMchI vadhAre sahAyaka thAya che, kAraNa ke A vALa kudarate ja evA goThavelA hoya che ke, tene ApaNe goThavavAnI jarUra rahetI nathI, tema ja ekAeka saDI ke tUTI paNa jatA nathI. A vALane kabUtaranA pIMchAmAM parovavAne vidhi pratyakSa jevAthI sahajamAM samajI zakAya tevo che. jujabaLa-kalamathI lITIo doratAM DI vAramAM ja kalama bUThI thaI jAya, mATe lITIo doravA mATe Ano upayoga karAte. tema ja haju paNa mAravADamAM keTaleka ThekANe tene upayoga karAya che. A leTAnuM hoya che, ane teno AkAra AgaLathI cIpiyA jevo hoya che. brahmadeza, madrAsa Adi je je pradezamAM tADapatrane khotarIne lakhavAno rivAja che, tyAM kalamane badale loDhAne aNIdAra sayAnA saLiyAno upayoga karAya che. 3. zAhI Adi tADapatranI kALI zAhI-AjakAla tADapatra upara lakhavAno rivAja rahyo nathI, eTale tenI zAhI banAvavAnuM yatheSTa spaSTa vidhAna paNa maLatuM nathI. tema chatAM keTalAMka paracUraNa pAnAMomAM tenA vidhAnanI je judA judA prakAranI kAMIka spaSTa ane kAMIka aspaSTa evI ne maLe che. tene utAro ja mAtra A sthaLe karIza. prathama prakAra- avara- maMtrinA:, rAsa nava nInI cA samakajjala bolayutA, bhavati maSI tADapatrANAm // 1 // vyAkhyA-sahavareti kAMTAseharImo (dhmaaso)| bhRGgeti bhaaNgurpro| triphalA prasiddhaiva / kAsIsamiti kasIsama, yena kASThAdi rajyate / lohamiti lohacUrNam / nIlIti galIniSpAdako vRkSaH, tdrsH| rasaM vinA sarveSAM0 utkalya kvAthaH kriyate, sa ca raso'pi samavartitakajjalabAlayormadhye nikSipyate, tatastADapatramaSI bhavatIti / / " AmAM darekanuM pramANa keTaluM e spaSTa thatuM nathI. joke AmAM badhI vastuone meLavyA pachI kAMI karavAnuM lakhyuM nathI, to paNa eTaluM jANavuM joIe ke tAMbAnI kaDAImAM nAMkhI tene khUba ghUTavuM, jethI dareka vastu ekarasa thaI jAya. bIje prakAra- " kajjalapAiNaMbolaM, bhumilayA pAradassa lesaM ca / usijaleNa vighasiyA, baDiyA kAUraNa kuTTijjA // 1 // tattajaleNa va puNo, gholijjaMtI dRDhaM masI hoi / teNa vilihiyA pattA, vaccaha rayaNoi divasu va // 2 // " " koraDae visarAve, aMguliyA koraDammi kjle| mahaha sarAvala ggaM, jAba ciya ci[ka]gaM manai // 3 // picumaMdaguMdalesaM, khAyaraguMdaM ba bIyajala missaM / bhijjavi toeNa dRDhaM, maddaha jAtaM jalaM susai // 4 // iti tADapatramaSyAmnAyaH // " Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNI adazya thatI lekhanakaLA ane tenAM sAdhana [43 A AryAono je pAnA uparathI meM utAro karyo che, temAM AMkaDA saLaMga rAkhyA che. tene artha jatAM pUrvanI be Aya e eka prakAra ane chevaTanI be Aya e bIjo prakAra hoya tema lAge che. sAmAnya rIte A AryAono artha ApaNe A pramANe karI zakIe- vananakA -kAjaLa jeTale (?) bALa-hIrAboLa ane bhUmilatA (?) tathA pArAno kAMIka aMza, (A badhI vastuone) garama pANImAM (meLavI sAta divasa agara tethI paNa vadhAre divaso sudhI) ghUMTavI. (pachI) vaDIo karI (sUkavavI. sukAyA bAda) kUTavI-bhUko karavo. 1. (jyAre jarUrata paDe tyAre te bhUkAne) garama pANImAM khUba ghUMTavAthI te (lakhavA lAyaka) zAhI bane che. te zAhIthI lakhela pAnAMone (akSarone) rAtrimAM (paNa) divasanI mAphaka vAMce. 2." "kerA kAjaLane karA mATInA zarAvamAM nAkhI jyAM sudhI tenI cIkAza mukAya-dUra thAya, tyAM sudhI AMgaLIo vaDe zarAvamAM lAge tevI rIte tenuM mardana karavuM-ghUMTavuM. (A pramANe karavAthI kAjaLanI cIkAza zarAva cUsI leze). 3. (kAjaLane ane) lIMbaDA ke kheranA guMdarane biyAjalabiyArasanA pANImAM mizra karI, bhIMjAvI, khUba ghUMTavAM; te tyAM sudhI ke temAM nAkhela pANI lagabhaga sukAI jAya. (pachI vaDIo karI sUkavavI Adi upara pramANe jANavuM.) 4." trIjo prakAra" niryAsAt picumandajAd dviguNito bolastataH kajjalaM saMjAtaM tilatailato hutabahe tIvrAtape maditam / pAtre zUlvamaye tathA zana (?) jala kSArasairbhASitaH / sadbhalAtakabhRGgarAjarasayuk saMyukta so'yaM maSI // 1 // " "lIMbaDAnA "nA " eTale kavAthathI athavA guMdarathI bamaNo bIjALa le. tenAthI bamaNuM talanA telanuM pADeluM kAjaLa levuM. (A sarvane) tAMbAnA pAtramAM nAkhI tene sakhta agni upara caDAvI temAM dhIre dhIre lAkSArasa nAkhatA javuM ane tAMbAnI khoLI caDAvela ghUMTA vaDe ghUMTatAM javuM. pachI gaumUtramAM bhIMjAvI rAkhela bhalAmAnA garbhane ghUMTAnI nIce lagADI zAhIne ghUMTavI. temAM bhAMgarAne rasa paNa maLe to nAkhavo. eTale (tADapatra upara lakhavA lAyaka) mI-zAhI taiyAra thaze." dhyAnamAM rAkhavuM ke AmAM lAkSArasa paDe che mATe kAjaLane gaumUtramAM bhIMjAvavuM nahi. nahi to lAkSArasa phATatAM zAhI nakAmI thaI jAya. brahmadeza, madrAsa Adi je je dezamAM tADapatrane kotarIne lakhavAno rivAja che, tyAM zAhInA sthAnamAM nALiyeranI uparanI kAcalI ke badAmanAM uparanAM chotarAMne bALI tenI meSane telamAM meLavIne 6. kAjaLamAM gaumatra nAkhI tene AkhI rAta bhIMjAvI rAkhavuM e paNa kAjaLanI cIkAzane nAbUda karavAne eka prakAra che. gaumUtra teTaluM ja nAkhavuM jeTalAthI te kAjaLa bhIMjAya. zarAvamAM mardana karI kAjaLanI cIkAzane dUra karavAnA prakAra karatAM A prakAra vadhAre sAro che, kAraNa ke AthI vastro, zarIra Adi bagaDavAno bilakula bhaya raheto nathI. paNa je zAhImAM lAkSArasa nAkhavo hoya te A gaumUtrano prayoga nakAme jANo, kema ke gaumUtra kSArarUpa hoI lAkSArasane phADI nAkhe che. che. A leka tema ja tenA TabAnuM-anuvAdanuM je pAnuM mArI pAse che, temAM zloka ane bleka karatAM tene anuvAda ghaNo ja astavyasta tema ja asaMgata che; mATe tene sArabhAga mAtra ja ahIM Apyo che. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali vAparavAmAM Ave che. eTale ke teo kotarIne lakhelA tADapatranA upara te meSane copaDI tene kapaDAthI sApha karI nAkhe che, tyAre kerele bhAga kALo thaI AkhuM pAnuM jevuM hoya tevuM thaI jAya che. kAgaLa para lakhavAnI zAhI- 1-" jinatA kAjaLa baLa, tethI dUNuM guMda jhALa; jo rasabhAMgarAno bhaLe, akSare akSare dIvA baLe. 8 1." 2-" maSyardhe kSipa sadgundaM, gundArdhe bolameva ca / nAkSA-vIya-1rasenovaidrattA pramANane zA. 3-"bIA bola anaI lakakhArasa, kajala jajala (?) naI aMbArasa. - bhojarAja misi nIpAI pAnau phAI misi navi jAI. 1" 4-"kAjala TAMka 6, bIjAola TAMka 12, kherano guMda TAMka 36, aphINa TAMka mA, alatA pothI TAMka 3, phaTakaDI kAcI TAMka che, niMbanA gheTAnuM dina sAta trAMbAnA pAtramAM ghUMTavI." 5-"kAthAnA pANIne kAjaLamAM nAkhI tene khUba ghUMTavuM. kALe nAMdodI, je kALo Ave che, te samajavo." 8. kAjaLane kalavAya teTalA gaumUtramAM ane hIrAboLa tathA guMdarane sAmAnya pAtaLo rasa thAya teTalA pANImAM AkhI rAta bhIMjAvI rAkhI, traNene trAMbAnI ke loDhAnI kaDAImAM kapaDAthI gALIne ekaThAM bheLavI, trAMbAnI kheALI caDhAvelA lAkaDAnA ghUMTAthI khUba ghUMTavA. jyAre cUMTAtA ghUMTAtA temAMnuM pANI lagabhaga svayaM zeSAI jAya, tyAre tene sukAvI devI. AmAM pANI nAkhI bhIMjAyA pachI ghUMTavAthI lakhavAnI zAhI taiyAra thAya che. je bhAMgarAno rasa maLe, te uparyukta traNa vastuo nAkhatI vakhate ja nAkhavo, jethI zAhI ghaNI ja bhabhakAvALI ane tejadAra thaze. 9 lAkSArasanuM vidhAna-cokhA pANIne khUba garama karavuM. jyAre te pANI khadabadatuM thAya tyAre temAM lAkho bhUko nAkhatA javuM ane halAvatA javuM, jethI tene loMdo na bAjhe. tApa sakhta karavo. tyAra bAda dasa miniTe darane bhUko nAkho. tadanaMtara dasa miniTe TaMkaNakhAra nAkho pachI te pANInI amadAvAdI copaDAnA kAgaLa upara lITI devI. je nIce phUTe nahi, to tene utArI levuM, ane TharavA daI vAparavuM. A pANI e ja lAkSArasa samajavo. dareka vastunuM vajana A pramANeH pAzera sAdu pANI, rU. 1 bhAra pIMpaLAnI sArI sukI lAkha, jene dANalAkha kahe che, rU. bhAra paThANI lejara ane eka AnI bhAra TaMkaNakhAra. jeTalA pramANamAM lAkSArasa banAvavo hoya te te pramANamAM dareka vastuonuM pramANa samajavuM. je tADapatranI zAhI mATe lAkSArasa taiyAra kare hoya, to temAM leTaranI sAthe lAkhathI pANe hisse majIThuM nAkhavI, jethI vadhAre raMgadAra lAkSArasa thI kaI kaI ThekANe TaMkaNakhArane badale pApaDiyo ke sAjIkhAra nAkhavAnuM vidhAna paNa jovAmAM Ave che. 10. biyArasa-biyA nAmanI vanaspati vizeSanAM lAkaDAnAM chetarAne bhUke karI tene pANImAM ukALavAthI je pANI thAya te biyArasa jANavo. A rasane zAhImAM nAkhavAthI zAhInI kALAzamAM atyaMta vRddhi thAya che. paNa dhyAnamAM rAkhavuM ke je te rasa pramANatirikta zAhImAM paDI jAya che to te zAhI taddana nakAmI thaI jAya che, kAraNa ke tene svabhAva zuSka hoI te temAM paDela guMdaranI cIkAzano jaDamULathI nAza kare che. eTale te zAhIthI lakheluM sukAI jatAM tarata ja svayaM UkhaDI jAya che. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNI adRzya thatI lekhanakaLA ane tenAM sAdhanA r45 6 haraDAM ane baheDAMnuM pANI karI temAM hIrAkasI nAkhavAthI kALI zAhI thAya che." kAgaLanI zAhInA A cha prakArA paikI pustakAne cirAyuSka banAvavA mATe prathama prakAra ja sarvottama tema ja AdaraNIya che. te pachInA traNa (2-3-4) e madhyama prakAra che. joke A traNa prakArathI banelI zAhI pahelA prakAra karatAM pAkI avazya che; tathApi te pustakane traNa zatAbdImAM mRtavat karI nAkhe che, arthAt pustakane khAI jAya che; eTale tene Adara na ja ApavA e vadhAre ThIka gaNAya. ane aMtima e prakAra (5-6) e te| kaniSTha temaja vanIya paNa che, kAraNa ke A prayAgathI banAvela zAhIthI lakhAyelu pustaka eka zatAbdInI aMdara ja yamarAjanuM atithi khanI jAya che. paNa jo gheADA vakhatamAM ja rada karIne pheMkI devA jevuM kAMI lakhavu hAya, te! A khe prakAra ( 5-6 ) jevA saraLa tema ja sastA upAya eke nathI. TippaNAnI zAhI-- kALI zAhI mATe dhyAna rAkhavA jevI bAbatA-- tr 'bolasya dviguraNo gundo, gundasya dviguraNA maSI / mardayet yAmayugmaM tu, maSI vajrasamA bhavet // 1 // "" " kajjalamaMtra tilatailataH saMjAtaM grAhyam / gundosa nimbasatkaH khadirasatko babbUlasatko vA grAhyaH / dhavasatkastu sarvathA tyAjyaH maSIvinAzakAritvAt / ,, kr i k maSImadhye mahArASTrabhASayA ' DairalI' iti prasiddhasya riGgaraNIvRkSasya vanaspativizeSasya phalarasasya prakSepe sati satejaskamakSikAbhAvAdayo guNA bhavanti / ,, A sivAya zAhInA prayAgamAM jyAM jyAM guMdaranu pramANu kahyuM che, tyAM tyAM te kheranA guMdaranuM jANavuM. je bAvaLa ke lIMbaDAno guMdara nAkhavA hAya teA tethI peNe hisse nAkhavA, kema ke kheranA guMdara karatAM temAM cIkAzanA bhAga vadhAre hoya che. tathA lAkha, kAthA ke hIrAkasI jemAM paDI hoya tevI koI paNa zAhInA upayeAga pustaka lakhavA mATe karavA niha. gocara thatI bhASAnI azuddhi tarapha vAcake A lekhamAM ApelA utArAomAM kavacit khyAla na kare eTalI khAsa bhalAmaNa che. sAnerI-rUperI zAhI--pahelAM sApha eTale koI paNa jAtanA kacarA vinAnA dhavanA guMdaranuM pANI karavuM. pachI tene kAcanI athavA bIjI koI sArI rakAbImAM cApaDatAM javuM ane seAnAnI ke cAMdInI je zAhI banAvavI hoya tene varaka laI tenA upara vaLe nahIM tevI rIte lagADave, ane AMgaLIthI tene chUTavA. A pramANe karavAthI thoDI vAramAM ja te sAnAnA ke cAMdInA varakane bhUkA thaI jaze. tadana tara punaH paNa guMdara lagADI varaka lagADatAM javuM ane ghUMTatAM javuM. A rIte taiyAra thayela bhUkAmAM sAkaranuM pANI nAkhI tene halAvI devA. jyAre bhUko TharI nIce besI jAya tyAre temAMnuM pANI dhIre dhIre bahAra kADhI nAkhavuM. Ama traNacAra vAra karavAthI je sAnA-cAMdIne bhUko rahe e ja ApaNI taiyAra zAhI samajavI. AmAM sAkaranuM pANI nAkhavAthI guMdaranI cIkAzaneA nAsa thAya che, ane sAnA-cAMdInA tejatA hAsa thatA nathI. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 jJAnAjali jo ekIsAthe vadhAre pramANamAM seAnA-cAMdInI zAhI taiyAra karavI hoya, te guMdaranA pANIne ane varakane kharalamAM nAkhatAM javuM ane chUTatAM javuM. pachI sAkaranuM pANI nAkhI sA* karavAne vidhi upara pramANe ja samajave. dhyAna rAkhavuM ke kharala sArA hAvA joIe. jo ghUMTatI vakhate kharala pAte dhasAya tevA haze te temAMnI kAMkarI zAhImAM bhaLatAM zAhI dUSita banaze. hiMgaLAka--kAcA hiMgaLAka, je gAMgaDA jevA heAya che ane jemAMthI vaidyo pAra kADhe che, tene kharalamAM nAkhI temAM sAkaranuM pANI nAkhI khUba chUTavA. pachI tene TharavA daI tenA upara je pALAza paDatuM pANI hAya tene bahAra kADhI nAkhavuM. tyAra bAda punaH temAM sAkaranuM pANI nAkhI tene khUba dhUMTave, ane TharyA pachI upara Avela pILAza paDatA pANIne pUrvavat bahAra kADhI nAkhavuM. A pramANe jyAM sudhI pILAzanA bhAga dekhAya tyAM sudhI karyA karavuM. dhyAnamAM rAkhavuM ke A epAMca vakhata karavAthI ja nathI thatuM, paNa vIsa-pacIsa vakhata A pramANe higaLeAkane dhAvAthI zuddhalAla surakha jevA hiMgaLAka thAya che, ane meATA dhANu hoya te tethI vadhAre vakhata paNa dhAvA paDe che. te zuddha hiMgaLAkamAM sAkaranuM pANI ane gu MdaranuM pANI nAkhatAM javu ane ghUMTatAM javuM. A vakhate eTaluM dhyAnamAM rAkhavu ke guMdaranuM pramANa vadhAre na thAya, te mATe vacamAM vacamAM khAtarI karatAM rahevu, eTale ke eka pAnA upara te hiMgaLAkanA AMgaLI vaDe TIkA karI te pAnAne havAvALI jagAmAM ( pANiyArAmAM agara havAvALA ghaDAmAM eva uN vALA mUkavuM. jo te pAnuM na coMTe te gu MdaranuM pramANa vadhAre nathI thayuM ema samajavu' ane nakhathI khAtaratAM sahajamAM UkhaDI jAya te guMdara nAkhavAnI jarUra che ema jANavuM. sAkaranuM pANI eka-be vakhata ja nAkhavuM. A pramANe taiyAra thayelA hiMgaLAkatA upayAga lAla zAhIrUpe karAya che. haratAla--dagaDI ane varagI e e prakAranI haritAla paikI ApaNA pustaka-saMzodhanamAM varagI hiratAla upayAgI che. Ane bhAMgatAM vacamAM sAnerI varakanA jevI patrIe dekhAya che mATe tene varagI hiratAla e nAmathI eLakhavAmAM Ave che. A haritAlane kharalamAM nAkhI tene khUba jhINI vATavI. ane tene jADA kapaDAmAM--jemAMthI ghaNI ja mahenate chaNI zakAya tevA kapaDAmAM-cALavI. tyAra pachI pharIthI kharalamAM nAkhI khUba laseATavI. pachI temAM guMdaranu pANI nAkhatAM javu ane dhUTatAM javuM. guMdarane bhAga vadhAre paDate na thAya mATe vacamAM vacamAM hiMgaLAkatI peThe khAtarI karatAM rahevuM. saphA--raMgavAne mATe je sUkeA saphedo Ave che, temAM gu MdaranuM pANI nAkhI khUba dhUTavAthI taiyAra thatAM tene pustaka-sazeAdhana mATe upayoga kaya che. aSTagaMdha-ma`trAkSarA lakhavA mATe AnA upayoga karavAmAM Ave che. AmAM--1. agara, 2. tagara, 3. gorocana, 4. kastUrI, 5. raktacaMdana, 6. caMdana, 7. siMdUra ane 8. kesara--, A ATha dravyAnuM mizraNa thavAthI tenuM nAma aSTagaMdha kahevAya che. yakSaka ma--AnA upayoga paNa matrA lakhavA mATe karAya che. 1. caMdana, 2. kesara, 3. agara, 4. barAsa, 5. kastUrI, 6. bharacaka kAla, cha. geArAyana, 8. hiMgaLAka, 9. rata jaNI, 10. seAnAnA varka, ane 11. aMbara----A agiyAra dravyanA mizraNathI bane che. upara batAvyA pramANenA vidhithI taiyAra thayelI zAhI hiMgaLAka, haritAla, saphedA Adine eka Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNI adazya thatI lekhanakaLA ane tenAM sAdhane [47 thALImAM tela copaDI temAM tenI vaDIo pADI devI. sukAyA pachI jyAre jarUra paDe tyAre temAM mAtra pANI nAkhavAthI ja te kAmamAM AvI zakaze. sonerI-rUperI zAhIthI lakhavAnuM vidhAna-sonerI agara rUperI zAhIthI lakhavAnAM pAnAMone kALA, yU, lAla, jAmalI Adi raMgathI raMgI ghUMTavA. pachI sonerI zAhIthI lakhavuM hoya to haritAla 1 ane rUperI zAhIthI lakhavuM hoya to saphedAthI akSare lakhI tenA upara sonA-cAMdInI zAhane pIMchI vaDe pUravI (haritAla-saphedAnA akSaro lIlA hoya tyAre ja tenA upara sonerI-rUperI zAhI pheravavI.) sukAyA bAda te pAnAMne akIka ke kasoTInA ghaMTA vaDe ghUMTavAthI te akSara opa caDAvela sonA-rUpAnA ghareNAnI mAphaka tejavALA dekhAze.' paracUraNa pustakanA prakAro-cAkinI mahattarAgnanuM zrImAna haribhadrasUrie dazavaikAlikasUtranI prathama gAthAnI TIkAmAM saMgama padanI vyAkhyA karatAM pAMca prakAranAM pustakonI vAta na karI noMdha lIdhI che- gaMDI kacchavI muTThI, saMpuDaphalae tahA chivADI ya / eyaM putthayaparaNayaM, vakkhANamiNaM bhave tassa // 1 // bAhallapuhattehiM, gaMDIputtho u tullago dIho / kacchavi aMte taNupro, majhe pihulo muNeyavvo // 2 // cauraMguladIho vA, vaTTAgii muTThiputthago ahavA / cauraMguladIho ciya, cauraMso hoi vinnepro // 3 // saMpuDago dugamAI, phalagA vocchaM chivADimettAhe / taNupattUsiyarUvo, hoi chivADI buhA beti // 4 // dIho vA hasso vA, jI pihalo hoi appabAhallo / taM muriNayasamayasArA, chivADipotthaM bhayaMtI ha / / 5 / / zabdArtha-1. gaMDI, 2. kacchapI, 3. muSTi, 4. saMpuTaphalaka, tathA 5. supATi--A pustaka paMcaka. tenuM vyAkhyAna A thAyaH 1. je bAhalya eTale jADAI ane pRthakatva eTale pahoLAImAM tulya hoI dIrdha-lAMbuM hoya te gaMDI pustaka. 2. je aMtamAM tana-sAMkaDuM ane madhyamAM pahoLuM hoya te kacchapi pustaka jANavuM. 3. je cAra AMgaLa lAMbuM ane goLa hoya te muSTipustaka. athavA je Ara AMgaLa dIrghacaturastra hoya te (muSTipustaka) jANavuM. 4. be Adi phalaka (?) hoya te saMpuTa phalaka. have suparine kahIza-vakhANIza. tanapatra-nAnAM pAnAM ane UMcuM hoya tene paMDito sRpATi pustaka kahe che. 5. je lAMbuM ke TUMkuM hoI pahoLuM thavuM hoya tene (paNa) Agamarahasya pATi pustaka kahe che. tripATha-je pustakanA madhya bhAgamAM moTA akSarathI mULa sUtra ke zloka lakhI nAnA akSarothI upara tathA nIce TIkA lakhavAmAM Ave che, te pustaka vacamAM mULa ane upara nIce TIkA ema traNe vibhAge lakhavAmAM AvatuM hovAthI tripATa e nAmathI oLakhAya che. 11. sonerI rUperI zAhIthI lakhavA mATe haritAla-sapheda saheja vadhAre pramANamAM guMdara nAkhI taiyAra kare. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 jJAnAMjali paMcapATa-je puratakanA madhyamAM moTA akSare mULa sUtra ke zloka lakhI nAnA akSarothI upara, nIce tanA baMne taraphanA mArjinamAM TIkA lakhavAmAM tema ja baMne taraphanA mArjinamAM TIkA ema pAMca vibhAge lakhAtuM hovAthI paMcapATa kahevAya che. sUDha-je pustaka hAthInI sUnI peThe saLaMga-koI paNa prakAranA vibhAga sivAya--lakhAyeluM hoya te sUDha kahevAya. tripATa-paMcapATa pustaka te ja lakhAya ke je saTIka graMtha hoya. ApaNAM purAtana pustako sUDha ja lakhAtAM. tripATa-paMcapATa pustaka lakhavAno rivAja vikramanI paMdaramI zatAbdImAM AraMbhAye ho joIe, ema vidyamAna pustaka bhaMDAro jevAM kahI zakAya. lahIAone keTalAka akSaro pratye aNagamo-lahiyAo pustaka lakhatAM lakhatAM saheja UThavuM hoya athavA lakhavAnuM te divasa mATe ke amuka vakhata mATe baMdha karavuM hoya to "svare, ka- kha----De -ca-cha -janma - - -NuM-tha-da-dha -na - - - - --- - -ha -kSa-jJa " akSaro upara aTakAtA nathI, kAraNa ke teo A pramANe mAne che--" ka kaTa jAve, kha khA jAve, ga garama hove, ca cala jAve, cha chaTaka jAve, ja jokhama dIkhA, Tha ThAma na bese, Dha DhaLI paDe, zuM hANuM kare, tha thIratA kare, da dAbha na dekhe, dha dhana chAMDe, na naThAro, pha phaTakAre, bha bhamA, bha bhAThe, ya phera na lakhe, 2 re, 1 khAMcALo, sa saMdeha dhare, ha hINa, kSa kSaya kare, jJa jJAna nahi." arthAta " gha-jha-- - Da -5-ba-la-va-za" akSaro upara aTake che, kema ke--"gha ghasaDI lAve, jha jhaTa kare, 8 TakAvI rAkhe, Da Dage nahi, ta tarata lAve, 5 paramezara, be baLiye, la lAve, va vAve, za zAnti kare." ema teo mAne che. mAravADanA lekhako mukhyatayA "va" upara vadhAre AdhAra rAkhe che. eTale ke lakhatAM lakhatAM kaI paNa kAma mATe UThavuM hoya ke lakhavAnuM baMdha karavuM hoya to "va" AvatAM UThe. athavA kaI kAgaLamAM "va" lakhIne UThe. tADapatranA aM ke 12 - bhinna bhinna dezIya tADapatranAM pustako, zilAlekho AdimAM AvatA aMkanI saMpUrNa mAhitI, tenI AkRtio Adi mAratIya prAcIna trimitrAmAM ApelI che. eTale tene saMpUrNa paricaya meLavavA IcchanAra vAcakone te pustaka jovA mATe khAsa bhalAmaNa che. A sthaLe mAtra tene sAmAnya paricaya ApavAnI khAtara jesalamera, pATaNa, khaMbhAta, bhAMDArakara InsTiTyUTa, pUnA AdimAM vidyamAna tADapatrIya pustakomAM AvatA keTalAeka aMkenI noMdha karuM chuM 13- 12. tADapatranA aMke eTale tADapatrIya pustakanAM pAnAMnI gaNatarI mATe karelA aMko jANavA jemake paheluM pAnuM, bIjuM pAnuM, pAMcamuM, dasamuM, pacAsamuM, samuM ityAdi. 13. "purAtattva'mAM ApavAmAM Avela aMkenA badale ahIM pU. mu. zrI puNyavijayajI mahArAjanA " jene citrakalpadruma"mAM chapAyela bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLAM" lekha sAthe ApavAmAM aMke (e aMkonA be bloka) A graMthamAM chAyA che. -saMpAdaka Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNI adazya thatI lekhanakaLA ane tenAM sAdhanA ekama aMko 1 = 1, OM, gha, gh, zrI, thI 2 = 2, na, stri, stri, zrI, zrI 3= 3,maH,zrI, zrI, zrI. 4 = ka, ka, pha, phA, pha, pha, ka, kA, ka, kA, ka. 5 = Tha, rTa, Ta,,,,,, na, nA, TA, TI, TA, TI. 6 = pha, pha, phA, pha, phra, phra, phrA, phra, ku, phu, phu, phu. ghara . 7 = ya, rya, yA, ryA. [ = i, I, jhA, jha, . (y= muM, OM, OM dazaka aMko 1 = 3 = lR, rla lR . gha, ghA. 3 = la, lA. 4 = ta, rta, ptA, pta. 6,6, 0 . 144 : su jJAna 7 5 = C, 6 = ghu, ghu. J=1 Lah. G= C9, ai = 4,4,3,4, 0= jema ApaNA cAlu aMke eka lAInamAM lakhavAmAM Ave che, tema tADapatranA sAMketika aka eka lAInamAM nathI lakhAtA, paNa upara--nIce lakhavAmAM Ave che; jema ke 1,4,zh zataka aMko 1 = su, rsa . 2 - sU, sta, sa . = 1 4 4 3 = stA, sA, srA. 4 = rastA, tA, tA. 5 = strI, so, so 6 = staM, saM, sUM 7 = staH, taH,sH [ 4 . Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ] jJAnAMjali ekama, darzaka, sA a`kAmAM 1, 2, 3, ema pRthak pRthak ApavAnu kAraNa eTaluM ja che ke-- eka, be, traNa Adi ekama saMkhyA lakhavI hAya teA ekama aMkamAM ApelA eka, be, traNa Adi lakhavA. dasa, vIsa, trIsa, Adi dazaka saMkhyAmAM eka, be, traNa ema nava sudhI lakhavA heya tA dazaka aMkamAM batAvelA eka, be, traNa lakhavA. ane se, baseA, traNase Adi (zataka) sakhyAmAM eka, be, traNa, Adi lakhavA hoya te zataka akAmAM lakhelA eka, be, traNa Adi lakhavA. ekama, dazakamAM zUnya Ave te tyAM zUnya ja lakhAya che. zaka sakhyA pachI AvatI ekama sakhyA ane sA-zataka saMkhyA pachI AvatI dazaka tathA ekama saMkhyAmAM eka, be, traNa lakhavA hoya teA ekama dazaka akAmAMthI lakhavA, jema ke 16: ra ra ra ra ra ra 1 11, 12, 2:14, eka za ** .. 8 , 2, . lA lA lA thA. haa, thA mA 20, 21, 24, 6, 18; 200 0 26, 27, 21; 2 1 eka dw two sons ta su 0100, 'C14, .40deg, r, '' va eka 54, salDa upara va >> upara 1 : 80, 8; 70, 7, 00: la @ kg of tw<< Ap sU sta 2 174; 200, 222, 3266; ekA staM 6 63, 1 64, 666; 65%; prA ia baM stA sto 641, blyU 474; * 100, . ra ra A str .. 8 Form saH : taH 0700, 2722, 1742, 3 2 atyAre je tADapatrIya pustaka-bhIMDArA vidyamAna che temAM, mArA dhyAnamAM che tyAM sudhI, se pAnAMnI aMdaranAM ja pustakeA che, tethI vadhAre pAnAMnuM pustaka eka paNa nathI. ghaNAMkharAM pustaka traNaseA pAnAM sudhInAM ane keTalAMeka tethI vadhArenAM maLI zake che. kintu pAMcaseAthI vadhAre pAnAMnuM pustaka mAtra pATaNanA saMdhavInA pADAnA tADapatrIya pustaka-sauMgrahamAM eka ja joyuM che; te paNu truTita tema ja astavyasta thaI gayelu che. seAthI vadhAre pAnAMnA tADapatra pustakane surakSita rAkhavuM dhaNuM musIbatabhayu`' thAya e svAbhAvika che, eTale tethI vadhAre pAnAnu` tADapatrIya pustaka nahi lakhAtuM hAya ema anumAna karI zakAya che. tathApi cAraso varSa jeTalA eka purAtana patramAM tADapatrIya akAnI teAMdha maLI che. temAM sAtaseA pAnAM sudhInA aMkonI noMdha karelI che. eTale te noMdha karanAre teTalAM pAnAMnuM agara tethI vizeSAdhika pAnAMnuM pustaka joyuM hAya ema mAnavAne kAraNu che. sto sto staM 030, la, 08deg degdegdeg ma . stA stA degdegdeg K 247; 0 rajA zuM na ra 11 H jU 577, grA 496 pustakarakSaNa--hastalikhita pustakAnI zAhImAM gu Mdara AvatA hovAthI varSARtumAM te coMTI javAne bhaya rahe che, mATe te RtumAM pustakAne havA na lAge tema surakSita rAkhavAM joI e. A ja 54, Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNI adazya thatI lekhanakaLA ane tenAM sAdhana [51 kAraNathI hastalikhita pustakone sArI rIte majabUta bAMdhI kAgaLanA, cAmaDAnA ke lAkaDAnA DAbaDAmAM mUkI kabATamAM ke majUsa (maMjUSA)mAM surakSita rIte rAkhavAmAM Ave che. tema ja khAsa prayojana sivAya varSARtumAM varasAda na varasato hoya tyAre paNa likhita pustakabhaMDArane ughADavAmAM AvatA nathI. je pustaka bahAra rAkheluM hoya, tenA khAsa upayogI bhAga sivAya bAkInAne peka karI surakSitapaNe rAkhavAmAM Ave che. koI pustakanI zAhImAM guMdarano bhAga pramANa karatAM vadhAre paDele hoI tene bahAra kADhatAM coMTavAne bhaya lAgato hoya to tenAM pAnAMo upara gulAla chAMTI deva-bhabharAva, eTale ceTI javAno bhaya alpa thaI jaze. cAMTeluM pustaka-varSARtumAM agara koI paNa kAraNasara pustakane havA lAgatAM te coMTI gayuM hoya te te pustakane pANiyArAnI korI jagyAmAM havA lAge tevI rIte athavA pANI bharyA bAda khAlI karela havAvALI mATalI ke ghaDAmAM mUkavuM. pachI tene havA lAgatAM te pustakanA eka eka pAnAne dUka mArI dhIre dhIre ukhADatA javuM. je vadhAre cAMTI gayuM hoya to tene vadhAre vAra havAmAM rAkhavuM, paNa ukhADavA mATe utAvaLa na karavI. A upAya kAgaLanA pustaka mATe samaje. je tADapatranuM pustaka eMTI gayuM hoya to kapaDAne pANImAM bhIMjavI tene pustakanI AsapAsa lapeTavuM. jema jema pAnAM havAvALo thato jAya, tema tema ukhADatAM rahevuM. tADapatranA pustakanI zAhI pAkI hovAthI tenI AsapAsa bhIMjAveluM kapaDuM lapeTatAM tenA akSaro kharAba thavAno bhaya raheto nathI. tADapatranAM pAnAM ukhADatI vakhate tenAM paDo UkhaDI na jAya te mATe nipuNatA rAkhavI. " pustakanuM zemAM zemAMthI rakSaNa karavuM ene mATe keTalAka lahiyA pustakanA aMtamAM bhinna bhinna zleka lakhe che. te kAMIka azuddha hovA chatAM khAsa upayogI che, mATe tene utAre A sthAne karuM chuM jale rakSet sthale rakSet, rakSet zithilabandhanAt / / murkhahaste na dAtavyA, evaM vadati pustikA // 1 // agne rakSejjalAd rakSet, mUSakAcca vizeSataH / kaSTena likhitaM zAstraM, yatnena paripAlayet // 1 // udakAnilacaurebhyo, bhUSakebhyA hutAzanAt / kaSTena likhitaM zAstra, yatnena pariyAlayet // 1 // bhagnapRSThikaTigrIvA, vakradRSTiradhomukham / kaSTena likhitaM zAstraM, yatnena paripAlayet // 1 // A sivAya keTalAka lekhake potAnI nirdoSatA jAhera karavA mATe paNa keTalAka zloka lakhe che- adRSTadoSAnmativibhramAdvA, yadarthahinaM likhitaM mayA'tra / tanmArjayitvA parizodhanIyaM, kopaM na kuryAt khalu lekhakasya // 1 // yAdRzaM pustakaM dRSTa, tAdRzaM likhitaM mayA / / yadi zuddhamazuddhaM vA, mama doSo na dIyate // 1 // jJAnapaMcamI-tAMbara jeno kArtika zukala paMcamIne jJAnapaMcamI e nAmathI oLakhAve che. A tithinuM mAhAsya dareka zukala paMcamI karatAM vizeSa manAya che. tenuM kAraNa eTaluM ja ke varSaRtune lIdhe pustaka-bhaMDAromAM pesI gayelI havA pustakone bAdhakta na thAya mATe te pustakane tApa khavaDAvavo joIe, jethI temAM bheja dUra thatAM pustaka pitAnA rUpamAM kAyama rahe. tema ja varSA Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para) jJAnAMjavi RtumAM pustaka-bhaDArane baMdhabAraNe rAkhelA hAI udheI Adi lAgavAne saMbhava hAya te paNa dhULakacarA Adi dUra thatAM dUra thAya. A mahAna kArya sadAne mATe eka ja vyaktine karavu' agavaDabhayu'' ja thAya. mATe kuzaLa jainAcAryere daraka vyaktine jJAnabhaktinuM rahasya ane te dvArA thatA phAyadAo samajAvI te tarapha AkarSavA prayatna karyo. te divasane mATe leke paNa peAtAnA gRhavyApArane cheDI daI yathAzakaya AhArAdikane niyama karI prauSadhavata svIkArI pustakarakSAnA mahAna puNya kAryaMmAM bhAgIdAra thAya che. varSAne lIdhe temAM pesI gayelA bhejane dUra karavA mATe sahuthI sarasa, anukULa ane vahelAmAM vahelA samaya kArtika mAsa ja che. temAM zaradaRtunI prauDhAvasthA, sUnAM prakhara kirA tema ja varSARtunI bhejavALI havAnA abhAva hAya che. k je uddezathI ukta tithinuM mAhAtmya varNavavAmAM AvyuM hatuM te atyAre lagabhaga bhulAI gayA che. eTale ke pustaka-bhaMDArAnI tapAsa karavI, tyAMne kacaro sApha karavA Adi lupta ja thayuM che. mAtra tenA sthAnamAM AjakAla zvetAMbara mUrtipUjaka jaineAnI vastivALAM ghaNAMkharAM gAmAmAM sApa gayA ane lIsATA rahyA" e kahevata pramANe keTalAMka pustakAnI ADaMbarathI sthApanA karI tenI pUjA, satkAra Adi karavAno rivAja cAlu che. muMbaInI kacchI jaina dazA osavALanI dharmazALAmAM hajI paNa pustakanI pratilekhanA, tapAsa, sthApanA Adi vizeSa vidhisara karavAmAM Ave che, jethI anya gAmeA karatAM ukta tithine uddeza keTaleka aze tyAM jaLavAtA jovAya che. astu. atyAre cahAya tema thatuM ho, tathApi eTaluM teA kahI zakAya ke sAhityarakSA mATe jainAcAryAe je yukti ceAjI che te ghaNI ja kunehabharI che. kiMga'bara jaine jyeSDa zukala paMcamIte jJAnapaMcamI kahe che ema mArA sAMbhaLavAmAM che. je te vAta sAcI ja hoya to eTaluM kahI zakIe ke pustaka-rakSAnI dRSTie kArtika zukala paMcamI vadhAre yogya che. upasa hAra-mudraNayugamAM likhita sAhityane ukelanArAone temaja te pratye AdarathI jonArA ene duSkALa na paDe te mATe ApaNA gUjarAta vidyApIDa ane gUjarAta purAtattva maMdiranA nipuNa saMcAlake yeAgya vyaktiene A dizAmAM paNa prere ema icchI huM mArA lekhane samApta karuM chuM. ['purAtattva' traimAsika, ASADha, sa. 1979 ] * prastuta lekhanI sAmagrI tema ja tene aMge keTalIka samaja huM mArA vRddhe guru pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAja tema ja gurujI zrI caturavijayajI mahArAja dvArA meLavI zakayo chuM, te badala temaneA upakAra mAnuM chuM. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jesalamera ane tenA prAcIna jaina jJAnabhaMDAre jesalameranA jagavikhyAta jaina jJAnabhaMDAro jyAM AvelA che e rAjasthAna (mAravADa)mAM AvelA aneka dezI rAjyo paikI eka prAcIna dezI rAjya hatuM. svataMtra bhAratane adhikAra jAmyA pachI, bIjA dezI rAjyanI jema, tenuM visarjana thayuM che. e rAjya rAjasthAnanI vAyavya sarahade AveluM che. ane pAkistAnanI sarahada tyAMthI bahu dUra nathI. sauprathama enI rAjadhAnI lokavAmAM hatI, paNa pAchaLathI rAjadvArI Adi kAraNone laIne te jesalameramAM lAvavAmAM AvI hatI. ane e pachI ja e rAjya jesalamera rAjya tarIke oLakhAvA lAgyuM. jesalamera rAjadhAnI sthapAyA bAda tenI vyApAra viSayaka AbAdI vadhatI cAlI ane vyApArI loko ane bIjI prajA tyAM vasatI gaI tenI sAthe sAthe tyAM jaina-jainetara dhArmika sthAnonuM paNa nirmANa thatuM thayuM. AjathI doDhase varasa pahelAM jesalameramAM jenonAM sattAvIsa ghara hatAM. ane te rIte tyAM bIjI vastI paNa hatI. paraMtu rAjya sAthe kaI vAtamAM vAMdho paDavAthI ghaNA vyApArIo ane te sAthe bIjI prajA paNa tyAMthI hijarata karI gayAM. A rIte rAjyanI AbAdI ghasAtI cAlI. pAchaLathI rAjya sAthe samAdhAna thayuM. keTalAka vyApArIo vagere pAchA AvyA, te chatAM rAjyanI AbAdI jAmI nahIM. AthI vyApArIo vagere leko dhIre dhIre bahAra jatA gayA. eTale AjanuM jesalamera e prAcIna kALanuM samRddha jesalamera rahyuM nathI. Aje tyAMnI jUnI AlizAna ImArato tenI pUrvakAlIna samRddhi ane AbAdIne khyAla Ape che. dhIre dhIre e ImArato paNa paDatI jAya che ne tenAM khaMDiyero jovA maLe che. jesalameranA nAnA pahADa upara Avela killAmAM rAjyanA mahela che, bIjAM makAna che, tema ja kharataragara chIya jenoe baMdhAvelAM, jene ati bhavya kalAnAM dhAmA kahI zakAya tevAM, ATha zikharabaMdha maMdiro che. e paikInAM aSTApada-ciMtAmaNi pArzvanAthanuM yugalamaMdira ane bIjAM be maMdire to atibhavya zilpa sthApatyanA namUnArUpa che. khAsa karIne A maMdiramAM praveza karatAM tenAM toraNo tathA vividha bhAvone rajU karatI atiramya AkRtivALI zAlabhaMjikAo tathA temAMnA staMbhomAM upasAvelAM anekavidha bhavya rUpe, ghumaTo Adi zilpasamRddhithI maMdiranI bhavyatAmAM anekagaNo vadhAro thAya * tA. 15-7-1965nA roja amadAvAda-vaDodarA reDiyo sTezanethI apAyelo vArtAlApa. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 3 jJAnAMjali A che. ame jyAre jesalameranA bhaMDArAne vyavasthita karI rahyA hatA, tyAre tyAM jarmana vidvAna DaeN, ela. AsaDA AvyA hatA. temaNe killAnAM A madirA joI prabhAvita thaI jaNAvyuM maMdiramAM gUjarAtI kaLA kayAMthI AvI? tyAMnA kArIgarAne pUchatAM eka vRddha kArIgare jaNAvyuM ke amArA gurue gUjarAtI hatA. gujarAtamAM jyAre mAgalAnAM lazkarI karI rahyAM hatAM tyAre gujarAtanI prajA upAdhimAM hAI zilpIe pAsethI kAma laI zakI nahi. eTale navarA paDelA zilpIe te samaye nirupadrava evA e rAjasthAnamAM gayA. ane temaNe tyAMnI dhanADhaya prajAnI icchA pramANe madirA bAMdhavAnuM kAma karyuM.... e ja kAraNathI tyAMnAM ane bIjA sthaLAnAM videzanI racanAmAM gujarAtI zilpakaLAnuM mizraNa thayuM che. A killAmAM jainetara madira paNa che. eka madiramAM sUryadevanI mUrti che. lAge che ke prAcIna kALamAM tyAM pUjA thatI haze. A maMdira rAjyane AdhIna che. jesalamera gAmamAM tapAgacchIya jaina zrAvaka saMghe badhAveluM jaina madira che, paNa te bhavya heAvA chatAM sAdhAraNa gaNI zakAya tevu che. jesalameranI bahAra ghaDIsara nAmanu eka vizALa taLAva che. temAM jo cemAsAmAM Avaka barAbara rahe te tyAMnI prajA be-traNa varSa sudhI pANIne upayoga kare tApaNu pANI na khUTe eTale pANIne bhaMDAra emAM bharAya che. A pANInI Avaka mATe taLAvamAM evA rastAe karavAmAM AvyA hatA. paraMtu Aje e rastAenI rAjye evI upekSA karI che ke jethI te taLAvamAM prazna eka va vApare eTalA paNa pANIne saMgraha thateA nathI. jesalameranI AbehavAne kAraNe tyAM cAmAsAnI RtumAM etraNa iMcathI vadhAre varasAda paDatA nathI. tyAM cha iMca varasAda paDe tyAre A ghaDIsara taLAva eka mahAsarAvara jevuM banI jAya che. sAmAnya rIte jesalameranA pradeza registAna heAvA chatAM tenI AsapAsanI jamIna eTalI majabUta che ke temAM paDeluM pANI cusAI na jatAM jemanuM tema jamA rahe che. eTale kharekhara raeNtInuM raNa tenAthI dUra ja che. paNa vAvAjhoDAM Adi kAraNAne laI ne A pradezamAM keTaleka sthaLe retI jAmI jaI registAna jevu thaI jAya che. jesalameranI bahAra aneka jaina yutinI samAdhie che, tema ja bIjI paNa aneka zeTha zAhukAra AdinI samAdhie che. paNa enI koI khAsa kALajI nahIM rAkhavAne kAraNe temAMnI amuka samAdhie paDatI jAya che ane amuka navI banatI jAya che: ema banatu' ja rahe che. ahIM AsapAsa paththarAnI meTI meATI khANA che, jemAM khArA paththarane maLatA paththare meATA pramANamAM thAya che. jesalameramAM makAne bAMdhavA mATe mukhyatve A paththarAnA ja upayoga thAya che. tyAMnI prazna mATe paNa A paththarA atisulabha che. tyAMnA kArIgaro A paththarAmAMthI nAvaNiyAM vagere aneka dharagaththu vastuo banAvI sastA mUlye praznane Ape che. uparAMta, ahIM vIMchIA vagere prakAranA paththaro nIkaLe che, jemAMthI pyAsA, rakAbI, chUTAe, kharalA, peparaveTa vagere aneka prakAranI suMdara suMdara vastue bane che. sAmAnya prajA peAtAnAM ghare raMgavAmAM ghaDIsara taLAvamAM namI gayelI vidhavidharaMgI mATInA upayAga kare che. A pradezanI sAmAnya paristhitinuM avaleAkana karyAM pachI jesalameranA atimahattvanA prAcIna jaina jJAnabhaMDArAnuM nirIkSaNa karIe. jesalameramAM badhAM maLIne 10 jJAnabhaMDArA che: (1) kharataragIya yugapradhAna AcArye jinabhadrasUrine, (2) kharatara vegaDagacchatA, (3) AcAyaeNganA, (4) ane (5) thAharu zAhane, () DuMgarajInA, (7) tapagacchatA, (8) lAMkAgacchanA, (9) AcArya zrI vRddhicaMdrajI mahArAjaneA, Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [55 jesalamera ane tenA prAcIna jaina jJAna bhaMDAra (10) AcArya zrI lakSmIcaMdrajI mahArAjano. A 10 paikI tapAgaccha ane laMkAgacchanA e be jJAnabhaMDAre bAda karatAM bAkInA badhA ja jJAnabhaMDAro zrI kharataragacchanI sattAmAM ane dekharekhamAM che. A 10 paikI bIje, cothe ane AThamo e traNa bhaMDArone killAmAM AvelA kharataragacchIya AcArya jinabhadragaNijJAnabhaMDAramAM bheLavI devAmAM AvyA che. A bhaMDAro zAntinAtha jaina maMdiranI nIcenA bhoMyarAmAM atisurakSita rIte rAkhavAmAM AvyA che. A bhoMyarAmAM be kAra vaTAvyA pachI nAnI sAMkaDI bArIvALA trIjA bhayarAmAM A bhaMDAro rAkhelA che. prAcIna kALamAM paththaranI abharAIe karI temAM killAnA atigauralAryA tADapatrIya pustakasaMgrahane rAkhavAmAM Avato hato, ane tene baMdha karavA mATe lAkaDAMnA bAraNAM hatAM. Aje e bhaMDArone ame sTIlanA kabATamAM surikSata rAkhyA che. kilAne AcArya jinabhadrIya jJAnabhaMDAra Akhe ne Akhe tADapatra upara lakhAyelA graMthano ja saMgraha che. A uparAMta kharataragacaNIya vaDA upAzrayamAM tathA AcAryagara chanA upAzrayamAM ane tapAgacchanA tathA lokAgacchanA jJAnabhaMDAromAM paNa tADapatra upara lakhAyela thoDA thoDA graMtha che. ekaMdare ahIM badhI maLIne tADapatra upara lakhAyela 600 pothIo che. pustako saMkhyAnI dRSTie te upara je 10 bhaMDAronAM nAma ApavAmAM AvyAM te badhAmAM maLIne 12 thI 13 hajAra karatAM vadhAre nathI. AmAM sAmAnya rIte prAcIna tADapatrIya mahatvanA graMtha che. graMthasaMkhyAnI dRSTie 20, 25 ke 50 hajAra ke tethI vadhAre graMthasaMkhyA dharAvanAra gujarAtamAM pATaNa, amadAvAda, khaMbhAta, vaDodarA vagerenA jJAnabhaMDAro che, paraMtu te jJAnabhaMDAronA graMthe aneka vAra jovAyelA tema ja temAMnI sAhityAdine lagatI sAmagrI sahaja sulabha hoI tenuM mahatva hovA chatAM paNa vidvAnone te ekAeka AkarSaka lAgatA nathI, ane te mATe teonI Urmi ke utkaMThA bahu zAMta hoya che, jyAre ahIMnA bhaMDAra dUra pradezamAM tema ja te bhaMDAronI sAhityika sAmagrInuM avalokana durlabha tema ja duSkara hoI tenuM mahatva vadhAre lAge te svAbhAvika che. jesalameranA tADapatrIya jJAnabhaMDAramAM kASThacitrapaTikAo ke suvarNAkSarI, rIyArI Adi graMthanI apUrva ane alabhya sAmagrIo paDI che, jethI ahIMnA bhaMDAronuM mahattva ghaNuM ja vadhI jAya che. sAthe sAthe ahIMnA tADapatrIya bhaMDAromAM evA ghaNe aMze tADapatrI upara lakhAyelA che, je ati prAcIna, prAcInatama che, jenI nakale bIje kyAMya paNa maLavI muzkela che, jethI te saMzodhananI dRSTie ghaNuM ja mahatvanA che. atrenA bhaMDAromAM citrasamRddhi tema ja prAcIna kASThacitrapadrikAo vagere sAmagrIo eTalI badhI vipula pramANamAM sacavAyelI che ke jethI bhaMDAronuM mUlya ghaNuM vadhI jAya che. 13mI thI 15mI sadI sudhImAM cItarAyelI kAThacitrapadikAono ahIM evaDe moTe saMgraha che ke je ApaNane ApaNI prAcIna saMskRtinAM gauravabharyA bIjaka pUrAM pADe che, ApaNane navAI utpana kare che ane cakita karI de che. A citrapadikAomAM jaina tIrthakaronA jIvanaprasaMgo, kudaratanAM da, aneka prANIonI AkRtio vagerene lagatAM vividha dRzyo jovA maLe che. 13mI sadImAM cItarAyela eka padikAmAM jIrAphanuM citra che. e uparathI ApaNane lAge che ke bhAratanI prajAne prANIo pratye kevo prema hato. jIrApha e bhAratIya pradezanuM prANI nathI, te chatAM A paphrikAmAM e prANInuM citra che. te jotAM bhAratIya prANIsaMgrahAlayamAM tene vasAvavAmAM AvyuM haze, je joIne citrakAre A kASTha padrikAmAM e prANInuM citra doryuM haze. A citrapaTikAo uparanA raMga, raMgomAM meLavavAmAM AvatA vairaniza vagerenI banAvaTa eTalI badhI mahatvanI che ke Ane 500-700 varSa vItI javA chatAM paNa raMgo jhAMkhA ke kALA nathI paDayA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa6] jJAnAMjali ke UkhaDI paNa nathI gayA, e eka mahattvanI vastu che. prAcIna tADapatrIya pratiomAM je jaina tIrthakare, jaina AcAryo tema ja graMtha lakhAvanAra zreSTivarya AdinAM citro che, tenA raMge paNa Aje jevA ne tevA ja dekhAya che. voTarakalara jevA A raMge hovA chatAM temAM meLavavAmAM AveluM slapadravya evI rIte meLavavAmAM AvyuM che ke jene kAraNe raMgo jarA paNa jhAMkhA nathI paDyA ke bIjAM pAnAM sAthe e raMge coMTI nathI gayA, mULa citramAMthI UkhaDI gayA nathI, ke ghasAI javA paNa pAmyA nathI. A uparathI ApaNane spaSTa rIte lAge che ke te te kALe ApaNI pAse raMge banAvavA vagerene lagatI mahattvanI prabhAvazAlinI kaLA hatI. A uparAMta tADapatrIya pratiomAM jyAM graMthanA khAsa vibhAgo ne prakaraNe samApta thatAM hoya che, tyAM kALI zAhIthI cakra, kamaLa, Adi vividha prakAranAM suzobhano cItaravAmAM AvatAM hatAM, jethI graMthanA te te vibhAganI samAptine ApaNe vinA parizrame zodhI zakIe; AvAM zebhanovALI anekAneka tADapatrIya prati ahIMnA killAnA tADapatrIya graMthasaMgrahamAM che. prAcIna tADapatrIya graMthonI samRddhimAM, saMkhyAnI daSTie, pATaNanA bhaMDAra caDiyAtA che, chatAM jesalameranA bhaMDAromAM je keTalIka vizeSatAo che, te bIje kayAMya nathI. ahIMnA bhaMDAramAM jinabhadragaNi kSamAzramaNa viracita vizeSAvazyaka mahAbhASyanI ati prAcIna tADapatrIya pothI che. lekhana saMvata spaSTa nathI chatAM lipinuM svarUpa jotAM 9mA saikAmAM athavA 10mA sikAnA prAraMbhamAM e pothI lakhAI hoya tema lAge che. A pathIe ahIMnA bhaMDAronA gauravamAM ghaNo moTo umero karyo che. prAcIna lipionA abhyAsIo mATe A pothInuM ghaNuM ja mahattva che. khAsa karIne A eka mahAna graMtha hoI A pothIne AdhAre te samayanI lagabhaga saMpUrNa kahI zakAya tevI eka varNamAlA taiyAra karI zakAya, ke je lipivizAradane te yuga pahelAMnA ane pachInA baLe sakAonI lipione ukelavAmAM madada karI zake. - A sivAya bIjA koI paNa jJAnabhaMDAramAM na maLI zake tevI prAcIna eTale ke vi. saM. 1246 ane 178 AdimAM kAgaLa upara lakhAyela paDazatipinaka Adi graMthano prAcIna saMgraha kilAnA bhaMDAra sAthe joDI dIdhelA kharatara vegaDagachanA bhaMDAramAM che. e A bhaMDAronI bhavya vizeSatA che. che. vebarane eziyAmAMnA cArakaMda nagaranI dakSiNe daza bhAIla upara AvelA kugiara gAmamAMthI cAra nATakanI nakala maLI hatI, je I. sa.nI pAMcamI-chaThThI sadImAM lakhAyelI mAnavAmAM Ave che. paraMtu haja sudhI jaina jJAnabhaMDAromAM upara jaNAvelI pratie karatAM bIjI koI kAgaLa upara lakhAyelI prAcIna prati maLI zakI sAMbhaLavAmAM AvI nathI. A rIte A jJAnabhaMDAro sAhityika saMzodhananI dRSTie ghaNA ja mahatvanA che. jesalameranA jJAnabhaMDAra aMge bAhya dRSTie ATaluM jaNAvyA pachI ApaNe temAMnI sAhityika saMpattinuM nirIkSaNa karIe. ahIMnA ke game tyAMnA jena jJAnabhaMDAra eTale bIjA sAMpradAyika jJAnabhaMDArAnI jema sAMpradAyika sAhityano ja saMgraha nahi, paNa bhAratIya, vyApaka, sarvadezIya sAhityane ja e saMgraha samajavo joIe. e ja rIte A bhaMDAre tADapatrIya tema ja itara jJAnasaMgraha samajavA joIe. e dRSTie jotAM A bhaMDArane vaidika, jaina ane bauddha graMthanI khANurUpa gaNavA joIe. AmAM dareka prakAranA sAhityane saMgraha hovAthI te bhAratIya prajAne aNamola khajAno che. vyAkaraNa tathA prAcIna kAvya, keza, chaMdagraMtha, alaMkAra, sAhitya, nATaka vagerenI prAcIna, alabhya gaNI zakAya tevI vizALa sAmagrI che. te uparAMta temAM vaidika tathA bauddha sAhitya-saMzodhana Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jesalamera ane tenA prAcIna jaina jJAna bhaMDAra [57 mATenI apAra ane apUrva sAmagrI che. dArzanika tatvasaMgraha graMthanI 12 mA saikAnA uttarArdhamAM lakhAyelI prati paNa che. jaina Agama graMthanI prAcIna pratio A jJAnabhaMDAramAM ghaNI che, je jaina AgamanA saMzedhana Adi mATe ghaNI ja mahattvanI che. Agama-sAhitya paikI dazavaikAlika sUtra uparanI agatyasiMha sthaviranI prAcIna prAkRta TIkA eTale ke cUNi Aje bIjA koI paNa jJAnabhaMDAramAM nathI. pAdalipasurikRta jyotiSkaraMDaka prakIrNa ka vRttinI prAcIna prati A bhaMDAromAM ja che. jainAcAryanI A racanA tivido mATe AkarSaNarUpa graMtha che. tenI nakale bIje kyAMya jovAmAM AvI nathI. bauddha dArza. nika sAhitya paikI tattvasaMgraha ane tenA uparanI vyAkhyA, dharmottara uparanI malavAdinI ane bIjI vyAkhyAonI prAcIna ane maulika racanAnI nA atizuddha rUpe A bhaMDAroe ja pUrI pADI che. "devIya chaMda zAstra ane tenA uparanI TIkA, kasi ane tenI vyAkhyA Adi graMthe jesalameramAM ja che. vakaeNkitajIvita tema ja prAkRta bhASAmAM racAyela alaMkAra viSayaka graMtha, ubhaTa kAvyAlaMkAra, kAvyaprakAza uparanI somezvaranI vyAkhyA, abhidhAvRtti, mAtRkA ane mahAmAtya aMbAdAsakta kalpalatA, ane saMketa uparanI pahalavazeSa vyAkhyAnI saMpUrNa prati A bhaMDAramAM ja sacavAyelI che. A rIte A jJAnabhaMDAre e mAtra sAMpradAyika dRSTie ja nahi paNa vyApaka dRSTie ghaNuM ja mahattvanA che. - sAhityika sAmagrI uparAMta temAMnI citrasamRddhi, kASThapaTTikAo Adi ke jene paricaya upara huM karAvI cUkyo chuM, te ane graMthanA aMtamAMnI prAcIna graMtha-lekhakonI pupikAe jotAM temAM je aitihAsika ane sAMskRtika vigatonI noMdha che, te ochA mUlyanI nathI. dAkhalA tarIke mAladhArI hemacaMdrasUrikRti bhavabhAvanA prakaraNa paNa TIkAnI eka prati che, je vi. saM. 1240mAM lakhAyelI che. temAM pAdarA, vAsada Adi gAmanAM nAmano ullekha che; ityAdi aka9ya aitihAsika ane sAMskRtika sAmagrI A bhaMDAromAM bharelI paDI che. ethI ja A jJAnabhaMDAro bhAratIya tema ja videzIyA jenajainetara vidvAnonA AkarSaNarUpa banI zakyA che. ["kyAbhAratI, ogasTa 1965] Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhitya-saMrakSaNa - pUrvakAlIna zRMkhalAbaddha itihAsa jaLavAI zake tema pUrvapuruSanI amUlya vANI saMbhALavAmAM jaina samAje vAparelI dIrghadarzitA mATe pUrva ane pazcimanA sAkSara muktakaMThe prazaMsA karI rahyA che; kema ke jaina sAkSaroe ItihAsa-saMrakSaNanI zarUAta zIlAlekha, tAmrapatro ane saMjJAsucaka citrapaTothI sadIo pahelAM karI ane te sAthe sAhitya-saMrakSaNa arthe tADapatro tathA bhAjapatrono upa ga zarU karI dIdhuM ane zodhaka daSTie AgaLa vadhIne kApaDa tathA jADA kAgaLomAM zAstragraMthane hAthe lakhAvIne seMkaDo game sAhityano vikAsa karyo. tathA te sAdhano yAvatacaMdra-divAkarau jaLavAI rahe te mATe tene Aga, pANI ke jIvajaMtu sparza na karI zake tevI salAmata janAthI DAbaDA tathA bhaMDamAM saMrakSaNa AyuM : e vAtanI agamya bhaMDAre, bhoMyarAo ane thAMbhalAomAM chupAyela graMthasaMgraha atyAre paNa khAtarI Ape che. na maLelAM sAdhane uparathI jANI zakAya che ke saikAo pahelAMthI sAhitya-lekhana ane saMgraha mATe dareka gacchanA samartha AcAryAdi munivarganA upadezathI ke potAnA AMtarika ullAsathI aneka rAjAo, maMtrIo tema ja dhanADhathe gRhasthAe tapazcaryAnA udyApana nimitte, jinAgamizravaNa nimitte, potAnA athavA potAnA paralokavAsI svajananA kalyANa arthe, sAhitya pratyenI potAnI abhirucine kAraNe agara tevA kaI paNa zubha nimitte navIna pustakAdarzo lakhAvIne athavA purAtana jJAnabhaMDAre meLavIne meTA meTA jJAnabhaMDAranI sthApanA karIne jJAnane pracAra karyo che. A sthaLe dhyAnamAM rahevuM joIe ke, sAdhAraNamAM sAdhAraNa vyaktioe paNa uparokta zubha nimittomAMnuM keI paNa nimitta prApta thatAM mahatvapUrNa phALo ApavAmAM pAchI pAnI nathI karI. 1. mAtra yationA jamAnAmAM arthAt sattaramI ane khAsa karIne aDhAramI-ogaNIsamI sadImAM avyavasthita rIte lakhAyela keTalAka maMtre bhAjapatra para jovAmAM Ave che. 2. pATaNanA saMghanA bhaMDAramAM kapaDA upara lakhelAM be pustaka che, jemAnuM eka saMvata 1418 mAM lakheluM 254pa IcanA kadavALAM 92 pAnAMnuM che. sAmAnya khAdInA kapaDAnA be TukaDAne cAkhAnI lahIthI ceDI tenI banne bAjue lahI paDI akIkanA agara tevA kaI paNa ghUMTAthI ghUMTI tenA upara lakhavAmAM Avela che. A sivAya comAsAnI vijJapti, sAMvatsarika kSamApanA, karmagraMthanAM yaMtra, anAnupUrvI Adi paNa ekavaDA kapaDA upara lakhAyela maLe che. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTa sAhitya-saMrakSaNa pUjyapAda zrImAna devardhigaNI kSamAzramaNe graMthalekhanano AraMbha karAvyo tyAre ane te pachI aneka samartha tema ja sAdhAraNa vyaktioe vizALa jJAnabhaMDAronI sthApanA karI che. enuM saMpUrNa saMzodhana karavuM azakya che. paraMtu upalaka najare jotAM sAhityarasika mahArAjA siddharAja jayasiMhe traNaso lahiyA ekaThA karI sarva darzananA graMtho lakhAvI rAjakIya pustakAlayanI sthApanA karyAno tathA AcArya hemacaMdrakRta savAlAkha zlopramANa vyAkaraNa graMthanI seMkaDo pratio lakhAvI tenA abhyAsIone dezaparadezamAM bheTa mokalAvyAno ullekha "prabhAvaka caritra " tathA " kumArapAlaprabaMdha "mAM che. mahArAjA kumArapAlane mATe paNa kumArapAlaprabaMdhAdimAM ekavIza jJAnabhaMDAra sthApyAne tathA potAnA rAjakIya pustakAlaya mATe jaina Agama graMtho ane AcArya zrI hemacaMdraviracita yogazAstra, vItarAgastavanI hAthapothI svarNAkSare lakhAvyAnI beMdha che. maMtrIomAM jJAnabhaMDAra lakhAvanAra mahAmAtya vastupAla-tejapAle nAgaeNdragacchIya AcArya vijayasena tathA udayaprabhasUrinA upadezathI jJAnabhaMDAro lakhAvyAnI noMdha jinaharSagaNita "vastupAlacaritra', "upadeza taraMgiNI" AdimAM najare paDe che. tema ja mAMDavagaDhanA maMtrI pethaDa zAhe tapagachIya AcArya dharmaghoSasUri pAse Agama zravaNa karatAM bhagavatIsUtramAM AvatA vIra-gautama nAmanI sonAnANathI pUjA karI, te ekaThA thayela dravyathI pustake lakhAvI bharUca Adi sAta sthAnomAM bhaMDAra sthApyA hatA. A uparAMta gRhasthomAM, kharataragacchIya AcArya jinabhadranA AdezathI dharaNuM zAha, mahopAdhyAya zrI mahIsamudragaNInA upadezathI naMdurabAranivAsI saM. bhImanA pautra kAlue, AgamagachIya zrI satyasUri, jayAnaMdasUri ane vivekaranasUrinA upadezathI pethaDazAha, maMDalIka tathA parvata-kAnhAe navIna graMthe lakhAvI jJAnabhaMDAro sthApyA hatA. Aja sudhImAM AvA seMkaDe jJAnabhaMDAro UbhA thayA ane kALanI kuTilatAne baLe, rAjyanI UthalapAthalane lIdhe ke jaina samAjanI ajJAnatAne lIdhe temAMnA ghaNuM zIrNa-vizIrNa thaI gayA. ane ghaNuM mAlikInA mohamAM ke ajJAnatAthI udheInA mukhamAM adazya thayA ke jIrNa dazAne pAmyA. A uparAMta pANIthI bhIMjAIne ceTI javAthI athavA to bagaDI javAne kAraNe, uMdara Adie karaDI khAdhela hovAne lIdhe, UthalapAthalanA samayamAM ekabIjA pustakanAM pAnAMothI khIcaDArUpa thaI avyavasthita thavAne kAraNe agara tevA anya koI paNa kAraNe vahetI nadIomAM, dariyAmAM athavA jAnA kavAomAM padharAvIne seMkaDe graMtha gumAvI devAyA tenI to bahu thoDAone ja khabara haze. AvA ja pheMkI devAne taiyAra karAyela aneka sthaLanA kacarArUpa manAtAM pAnAMonA saMgrahamAMthI vijJa munivage keTalAye amRtapUrva, alabhya tema ja mahattvanA seMkaDo graMtha zodhI kADhyA che, e vAta je dhyAnamAM rahe to evA naSTa thatA aneka kImatI graMtha haju paNa maLI zake. jema jaina saMghe mogalonI caDAIne jamAnAmAM pratimAonA rakSaNa mATe maMdiranI aMdara gupta agamya bhArgavALAM tema ja akaya DAIvALAM bhUmigRho-bhoMyarAnI saMkalanA vicArI hatI, tema jJAnabhaMDAranI rakSA mATe jesalamerane kille jovAthI tyAMnA bhaMDArane kevI rIte surakSita rAkhavAmAM AvatA hatA te samajAze. AcArya siddhasena mATe ema sAMbhaLavAmAM Ave che ke temaNe gupta staMbhane auSadhi vaDe udhADI temAMthI maMtrAnAyanAM keTalAMka upayogI pustake bahAra kADhayAM ane staMbha acAnaka jamInamAM UtarI gayo. AvAM ( tilasmAtI) gupta staMbhe ke makAnamAM keTaluMya maMtrasAhitya sadAne mATe adazya paDayuM haze, te kalpanA bahAra rahe che. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 ] jJAnAMjali prAcIna sAhityane A rIte prakAzita karIne tenA saMrakSaNa mATe pustaka mUkavAnI peTI, majUsa ke kabATa Adi jamInathI addhara rAkhavAno rivAja che ke jethI dhULa, udheI ke uMdara upadrava karI zake nahi. tema ja hastalikhita pustakAnI zAhImAM guMdara paDatA heAvAthI zaradI lAgatAM te coMTI na jAya te mATe graMthabhaMDAranuM sthAna bhejarahita tema ja ceAmAsAnuM pANI na Utare tevuM pasaMda karavAmAM tathA dareka graMthane majabUta rIte bAMdhIne rAkhavAmAM Ave che. jaina hasta-likhita bhaMDAranA kA vAhake ceAmAsAmAM bhaMDArane udhADatA nathI tenuM kAraNa paNa pustakane havA na lAge e che. ATalI saMbhALa chatAM jo koI pAnAM zAhInA doSathI ceTIne rATalA jevAM thaI gayAM hAya, te tevAM pustakane ukhADavA mATe pANiyArAmAMnI sUkI jagyAmAM athavA pANI bharyAM bAda khAlI karela bhInAza vinAnI paNa pANInI havAvALI mATalI ke ghaDAmAM jalamizrita zaradI lAge tema mUkavAM ane te havAnI asara thavA pachI coMTI gayela pAnAMne dhIre dhIre ukhADavAM. je vadhAre coMTI gayela hAya teA tene vadhAre pramANamAM zaradI lAgyA pachI ukhADavAM, paNa ukhADavA mATe utAvaLa na karavI. cAmAsAmAM puSkaLa varasAdanA bhejanI asara paNa e kAma kare che. AvAM pAnAM pharIthI coMTI na jAya mATe tevA dareka pAnA upara gulAla chAMTI deve. A upAya kAgaLanA pustaka mATe che. jo tADapatrIya pustaka coMTI gayu hAya te eka kapaDAne nItare tema pANImAM bhIMjAvI tene pustakanI AsapAsa lapeTavu' ane jema jema pAnAM havAtAM jAya tema tema ukhADatA javuM, tADapatrIya pustakanI zAhI pAkI heAvAthI tenI AsapAsa nItaratuM kapaDuM lapeTatAM tenA akSara bheMsAvAne ke kharAba thavAne bhaya rAkhavA nahi. varSARtumAM jJAnabhaMDArAmAM pesI gayela snigdha havA urADavAne kArtika mAsamAM zaradaRtunI proDhAvasthA hAI sUryanA prakhara tApa anukULa che. tethI kArtika zukala paoNMcamI (jJAnapa McamI) mATe jJAnabhaktinuM mAhAtmya jaNAvyuM che. paraMtu atyAre A parvanA hetune samajIne pustaka-bhaMDArA tapAsavA, tyAMte kacarA sApha karavA, pustakAne taDakA dekhADave, bagaDI gayela pustakA sudhAravAM, temAM jIvaDAM na paDe te mATe mUkela gheADAvajanA bhUkAnI peATalIe badalAvavI, Adi kazuM ja na karatA mAtra tenI vastIvALAM ghaNAMkharAM nAnAM-moTAM nagaromAM gheADAMghaNAM, je hAthamAM AvyAM te, pustakonI ADaMbarathI sthApanA karI tenI pUjA-satkAra AdithI ja kRtakRtyatA mAnavAmAM Ave che. te AzA che ke jJAnanA upAsake ane jJAnabhaMDAranA saMrakSake jJAnabhiktane mA~ samajI yathAvidhi jJAnApAsanAne apUrva lAbha leze. ['jaina' sAptAhika, rajata mahAtsava graMtha, vasaMtapaMcamI, sa'. 1986 ] Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAdhusa melana ane paMcAMgI AdhArepraznanA nirNaya (!)* purisA saccameva samabhijAragAhi, saccassa AraNAe uvaTThie se mehAvI mAra tarai / --prayAga || << ' bhAvi jaina sAdhusaMmelanamAM atyAranA carcAspada praznane nirNaya kema lAvavA ?' e mATe je aneka vAtA uccArAI rahI che, temAMnI eka vAta khAsa karIne saunuM dhyAna kheMcI rahI che. e vAta bIjI kAMI ja nahi kintu poMcAMgI AdhAre ja dareka praznanA nirNaya lAvavA," e che. eTale Aje ApaNe e vicAravuM Avazyaka che ke, paMcAMgI eTale zuM? 'paMcAMgI ' zabda kayArathI rUDha thayA che ? prAcIna kALamAM poMcAMgI hatI ke nahi ? hatI te te kaI ? atyAre paMcAMgI kone kahevAmAM Ave che? pacAMgImAM kaI bAbateAne samAveza thAya che? paMcAMgIne atyAranA sAdhujIvana sAthe ze ane keTalA anvaya athavA saMbaMdha che ? enA AdhAre niNaeNya eTale zu' ? ane kayA praznone nirNaya? uparokta praznonI carcA karavA agAu ApaNe * Agama eTale zu' ane zAstra eTale zuM ? e bAbata vicArI laI e, kAraNa ke Aje A bannenA vAstavika svarUpane na samajavAne lIdhe Agamika tema ja zAstrIya bhAkhatA nirNaya lAvatAM paMcAMgIne nAme dhaNA ja gUMcavADA UbhA karavAmAM Ave che. ane tethI leAkeA ghaNA ja gUMcavADAmAM paDe che. * Agama ' ane ' zAstra 'te bheda samajAyA pachI kema lAvavA ? ' e mA ghaNA ja sugama thaI jAya che. dhyAnamAM laI levI iSTa che. pa`cAMgI dvArA kaI jAtanA praznane ukela eTale e dRSTie A bannenI vyAkhyA Agama ane zAstranI vyAkhyA--mArI alpamati dvArA huM Agama ane zAstranI vyAkhyA A rIte samajuM chuMH--Agama trikALa-abAdhita hoya che; zAstramAM te te dravya, kSetra, kALa, bhAva AdinA pheraphAra sAthe meTA pheraphAro thaI jAya che. arthAt Agamika padArthAMnuM svarUpa sadAya ekasarakhu hAI Agame! haMmezAM ekarUpamAM kAyama rahe che; temAM kayAreya paNa parivartanane avakAza nathI hAtA; jyAre zAstrIya padArthA, je eka kALe ati mahattvanA heAya che, te ja samayanA * amadAvAdamAM vi. saM. 1990nA phAgaNa vada trIjane rAja zarU thayela jaina sAdhusa`melana agAu lakhAyelA lekha. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 jJAnAMjala vahevA sAthe nirupayeAgI nIvaDe che ane tenuM sthAna khIjA padArthAM le che. Agamika padArthA eTale tattvajJAna ane zAstrIya padArthA eTale ApaNA jIvana sAthe sabaMdha dharAvatAM bAhya AcArA, vyavahArA ane niyamane. A banne jAtanA padArthAMnA varNanane lakSIne ApaNe Agama ane zAstrane vibhAga pADavA joI e. arthAt Agamika padArthAnu jemAM varNana hoya te zAstra. athavA ema paNa kahI zakAya ke jemAM tattvajJAnanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM hoya te Agama ane jemAM ApaNA jIvanane lagatA AcAra-vyavahAra ane tenI sAthe saMbaMdha dharAvanAra niyamaneAnuM kathana karavAmAM AvyuM hoya te zAstra. A dRSTie vicArIe teA, atyAre ApaNA samakSa aMga, upAMga, chedatrAdi tema ja tene anusaratA bIjA sahasrAvadhi graMthArUpa je mahAna graMtharAzi vidyamAna che, e badhAya Amika ane zAstrIya ema banne prakAranA viSayeAthI mizrita che. eTale koI paNa praznane ukela lAvavA mATe paMcAMgIneA upayAga karavA pahelAM Agama ane zAstranuM svarUpa dhyAnamAM levuM khAsa Avazyaka che. jo Agama ane zAstranA svarUpane khyAlamAM lIdhA sivAya poMcAMgI AdhAre dareka praznanA niya karavAnI vAtA karavAmAM Avaze te te vAstavika nahi ja gaNAya. ane te rIte levAyelA nirNaye prAmANika nahi ja Thare; para Mtu tethI UlaTA vadhAre ne vadhAre goTALA UbhA thaze. astu. have ApaNe ApaNA mukhya viSaya tarapha AvIe. paMcAMgI----ApaNe saue kabUla karavu oI e ke, ' paMcAMgI ' zabda atyAre je arthamAM rUDha che, e arthamAM te te TIkAtrathA racAyA pachI ja rUDha thayA che. eTale ke niyu`kti, sa MgrahaNI, bhASa ane cUrNiprathAnI racanA thaI tyAM sudhI te ApaNe jene atyAre paMcAMgI tarIke oLakhIe chIe, te arthamAM A zabda rUDha nahAtA, e anumAna saheje nIkaLI zake che. tyAra bAda bhASya, cUrNi, TIkAmraUAnI racanA thayA pUrve paMcAMgI ke paMcAMgI zabda " hatA ke nahi e vicAravuM bAkI rahe che. prAcIna cUrNa Adi graMthAmAM kayAMya " paMcAMgI " zabda jovAmAM AvyA nathI. paraMtu pAkSikasUtramAM pAchaLanA bhAgamAM, jyAM sutrAnuM kIrtana athavA varNana che tyAM Ave che ke, sattesa samathe sativrutti satta gaN arthAt sUtra sahita 1, artha sahita 2, graMtha sahita 3, niryukti sahita 4, saMgrahaNI sahita pa." A uparathI ApaNane eTalu kahevAnuM baLa maLe che ke, pAkSikasUtrakAranA jamAnAmAM jeke bhASya, cUrNi, TIkAtrathAnI racanA nahAtI ja thaI, emAM jarAya zaMkA nathI, tema chatAM te jamAnAmAM upara jaNAvela sUtra, artha, graMtha, niyukti ane saMgrahaNIrUpa paMcAMgI hatI. para Mtu A pAMcane " 5'cAMgI ' tarIke oLakhatA ke nahi ?--e nakkI karavA mATenuM khAsa kAI paNa pramANa maLatu nathI, tema tenA hAvAnI saMbhAvanA paNa nathI. munivara zrIyuta kalyANuvijayajInuM mAnavu che ke pAkSikasUtramAM jaNAvela uparAkta pAMca vastue e te jamAnAnI pa cAMgIrUpa che. AjakAla ApaNe sUtra upara je pAMca prakAranI vyAkhyA arthAt ni+kti, saoNMgrahaNI, bhASya, cUrNi ane TIkA che ene paMcAMgI tarIke svIkArIe chIe. A pAMcamAM niyukti, saMgrahaNI ane bhASya e gAthAchaMdobaddha prAkRta TIkA che, cUrNi gadyabaMdha prAkRta TIkA che, ane TIkA e saskRta bhASApradhAna TIkA che. ekaMdara A pAMce mULa sUtra uparanI vividha prakAranI vyAkhyA che. vAtika, acUrNi, Tippanaka Adi je vividha prakAranI nAnI-moTI sUtraTIkAe maLe che, e badhAMne samAveza TIkA zabdamAM ja karI levAneA che. "" Aje ApaNA samakSa je aMga, upAMga, chedazAstra Adi rUpa graMthasamUha ane tene lakSIne nirmANu # Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene sAdhusaMmelana ane paMcAMgI AdhAre praznone nirNaya (1) thayelI paMcAMgI vidyamAna che, e pratyeka nathI Agama ke nathI zAstra, kintu temAM Agamika eTale tatvajJAna ane zAstrIya eTale ApaNA mAnavajIvana sAthe saMbaMdha dharAvatA bAhya AcAradine lagatA niyamonuM nirUpaNa hoI e dareka graMtha mizrarUpa che. eTale AnA dvArA AgAmI jaina sAdhusaMmelana samakSa upasthita thanAra vividha dhArmika-sAmAjika praznone ukela karatAM pahelAM uparokta banneya prakAranA arthAta Agamika ane zAstrIya praznone vibhAga karI levo ja joIe. A be vibhAgone nirNaya nahi thAya ane ApaNe sau mAtra ema ja kathA karIza ke, "badhAya praznono ukela paMcaraMgI AdhAre lAvavo." te saue yAda rAkhavuM ke, AjanA saLagatA bhISaNa praznone ukela kyAreya paNa AvavAno nathI. ane e ja kAraNathI sAdhusaMmelana mATe satyavRtti karanAra ane te mATe anumodana ApanAra darekedareka pratye mArI namra vinaMtI che ke, paMcAMgI AdhAre dareka praznone ukela ANavAnI mohaka jALamAM kaI na mUMjhAya, tema ja vAstavika hitane vicAra karI, A mATe Agraha paNa keI na rAkhe. paMcAMgI AdhAre dareka praznono ukela lAvavAnI vAto karatAM pahelAM ApaNe e ja vicAravuM joIe ke, jaina Agama ane tene lakSIne nirmANa karAyela paMcAMgI paikInA eka paNa akSarano atyAra nA ApaNA jIvana-prasaMgo sAthe kazoya meLa che? Aje AcArAMgasUtra, uttarAdhyayanasUtra, dazavaikAlikasutra Adi pramANe ApaNAmAM kyo jaina sAdhu jIvana vitAve che? piMDeSaNadhyayana, piMDaniryukti Adi zAstrAnusAra ko jaina muni gaucaracarcA care che arthAta bhikSA le che? bRhatakalpasUtra, vyavahAra, nizItha, dazAkalpa Adi chedazAstro mujaba ke jena bhikSu pitAnA aticAra ane pApanI zuddhi mATe prAyazcitta le che? atyAre vidyamAna AcAryo, upAdhyAya, pravartake, anuyogAcAryo, gaNie ane darekedareka jaina munione huM vinavuM chuM ke, uparokta zAstrAnusAra jIvana vitADavAno keIne paNa dAvo hoya to te jAhera thAya, ane nahi te saue e kabUla karavuM ja rahyuM ke, atyAre ApaNuM jIvanamAM uparokta zAstromAMnuM kazuM ja nathI. Aje koI ema kahe ke "vahuratnA vasuMdharA" arthAta "jagatamAM koI ne koI evo hoya" to te vAta mAnavAne huM taiyAra nathI. atyAre je ApaNe paMcAMgI AdhAre dareka praznone nirNaya lAvavAnI vAta karIe chIe, temAM te eka paNa e nathI dekhAto ke je uparokta zAstrAnusAra potAnuM jIvana kyAya paNa vitADato hoya. vadhAre to zuM, paNa atyAranA moTAmAM meTA manAtA koI paNa jaina AcArya Adine pUchavAmAM Ave ke tamArA gocaracanA deva kayA enuM varNana kare, to tenuM varNana karavuM to dUra rahe paNa e doSonAM nAma letA paNa teo vicAranA vamaLamAM gothAM khAtAM haze, ane e ja dazA bIjA anekAneka viSayamAM. paNa ApaNe joIzuM. A sthitimAM e zAstrAnusAra jIvanacaryAnI AzA hoya ja kyAMthI ? huM to eTale sudhI kahuM chuM ke, vartamAna samayamAM jene zakya sAdhu-jIvanane Adarza gaNI zakAya, evuM vizuddha ane niSkapaTa jIvana vitADanAra virala saMta paNa ApaNAmAMthI jaDavo muzkela che. AjanA ApaNuM sAdhujIvIonI jIvanacaryA, AcAra ane vyavahAra, AhAra, vihAra ane nihAra, vANu ane vartana, samiti ane guti, pratikramaNa-paDilehaNa, javuM-AvavuM ityAdi pratyeka kriyAo tarapha najara karIzuM te eka paNa kriyA aNIzuddha najare nahi ja Ave. AjanI pratikramaNakriyAne kaI game teTalI vyavasthita rIte karavAne dAvo kare, tema chatAM e pratikramaNa dvArA je vAstavika doSa ane aticArone krama goThavo ane prAyazcittAdi dvArA tenuM saMzodhana karavuM e to nathI ja hatuM. te A ThekANe huM eTaluM kabUla karuM chuM ke keTalAka muni mahAnubhAvo evA saralehRdayI, guNa Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64] jJAnAMjali meLavavAnI IcchAvALA hoya che ane che ke--jeo pratikramaNadi kriyAmAM tenAM sUtronA arthanuM ciMtana vana karI potAnI truTine arthAta khAmIne samajI aMtaramAMthI duHkhI thAya che tema ja potAnA pramAdane, pitAnA ajJAnane, tema ja potAnA mohajanya bhAvone jarUra aMtarathI niMde che. ane e ja rIte je bAbatamAM pote zithila hoya te dareka mATe teone aMtarAtmA dubhAya che. A jAtanI pitAnI khAmIne joI zakanAra guNavAna mahApuruSone huM mArA aMtarathI abhinaMdana ApuM chuM ane tevAone vaMdanapaNa karuM chuM. paraMtu huM te ahIM e vAta karI rahyo chuM ke, AcArAMgAdi zAstrAnusAra sAdhujIvana vitADanAra atyAre koNa che? ane enA uttara rUpe kahuM chuM ke, tevo kaI ja nathI. yAkinI mahattAputra AcArya haribhadra jevA gadaSTisamuccayanA AraMbhamAM lakhe che ke - ratve chAyA jofrTLe nittanuM vIra" arthAta "yogIgamya vIra jinezvarane IchAyogathI namaskAra karIne." je loko bheganI sAMketika paribhASAne samajatA haze, teo "IcchAyoga" zabdathI samajI zakaze ke, AcArya haribhadra jevA pitAne veganI kaI ane kevA prakAranI jaghanya kakSAe mUke che? nyAyavizArada, nyAyAcArya zrImAna yazovijyapAdhyAya nyAyAlaka graMthanA aMtamAM same che -"asmAdRzAM pramAdagrastAnAM caraNakaraNahInAnAM abdhau pota iveha pravacanarAgaH zupAya: | arthAta "amArA jevA pramAdI tathA cAritra ane kriyAthI hInane samudramAM vahANanI peThe dharma tarapha rAga che e eka ja (taravA mATe) zubha sAdhana che." uparokta baneya mahApuruSoe potapotAnA graMthamAM prasaMga lAvIne ThAlavelA aMtaranA UbharAthI ApaNe samajI zakIe chIe ke, AcArAMgAdi zAstrAnusAra jIvana vitADavuM keTaluM duSkara che. e bAbatano anubhava A bane mahApuruSone kevo ane keTale thayo haze, tyAre ja A jAtanI vANI temanA hRdayamAMthI sarI paDI che. AcArAMga sUtrAdinI sAthe ApaNA jIvanane je ApaNe kharekharI rIte sarakhAvIe to ApaNe kabUla karavuM paDaze ke ApaNAmAM sAdhutAne aMza paNa nathI. tema chatAM ApaNe sAdhu kahevaDAvatA hoIe athavA ApaNI mAnyatAnusAra atyAre sAdhupaNuM hoya to atyAranI ApaNuM sAdhutAne lagatA AcArAdine nirUpaNa karanAra zAstra judAM ja hovAM joIe; bhagavAna mahAvIranuM AcArAMga ane ApaNuM AcArAMga juduM ja hovuM joIe. AjanI ApaNuM piMDaniyaMti paNa judI ja hovI joIe, ane Ajane mATenA prAyazcittagraMtha paNa judA ja hovA joIe. Aje seMkaDo varSothI sAdhujIvanamAM bhISaNa parivartana ane vikRti thatAM AvyAM che, tema chatAM te ja paMcAMgI, tenAM te ja AcAra-vyavahAra ane niyamo ane lagabhaga tenI te ja prAyazcittavyavasthAnI vAto kare rAkhI che, enuM pariNAma e AvyuM che ke, atyAranA ApaNA sAdhujIvananI maryAdA zI?--enI kazI ja vyavasthA nathI rahI. AjanA navadIkSitathI laIne moTA AcArya sudhInA darekedareka avyavasthita dazAmAM AvI gayA che. A saMbaMdhamAM ghaNIe mArmika bAbato kahI zakAya tema che, paraMtu A lekha lakhavAne e irAdo nathI ke atyAranA ApaNA mULa dhyeyane AghAta pahoMcADavo. A badhuMya lakhavAno Azaya e ja che ke ApaNe saue paMcAMgI AdhAre AjanA praznono ukela lAvavAnI vAto karatAM pahelAM e vicAravuM joIe ke, je paMcAMgInI ApaNe vAta karIe chIe, ene ApaNA sAdhujIvana sAthe eka zatAMza jeTalAya meLa che kharo ? je e meLa na hoya to tene AdhAre AjanA ApaNuM praznone ukela lAvavAnI vAta karIe e zI rIte cAlI zake? paMcAMgI AdhAre ApaNe sAdhujIvananA praznone vicAravA tarapha bedarakArI rAkhI, tenA dvArA mAtra ApaNe mAnI lIdhela ke pakaDI rAkhela be-cAra bAbatono nirNaya lAvavAnI vAta karIzuM, te Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAdhusa Mmelana ane pa'cAMgI AdhAre praznonA nirNaya (!) [ 65 temAM leke ApaNA daMbha ke cAlabAjI sivAya bIjuM kAMI ja nahi jue. ane A rIte ApaNe ApaNA praznone vAstavika ukela kayAreya paNu lAvI zakavAnA nathI. Aje ApaNA samakSa grahaNane lagateA eka sAmAnya prazna upasthita thayeA che. ene mATe bhinna bhinna AcAryAdie bhinna bhinna vAte uccAre che, e joI khare ja hAMsI Ave che ke, paMcAMgI AdhAre nirNaya levAnI vAto karanAra ApaNA saunI sthiti kevI hAsya janaka che ! koI ekakhIjAnA vicArAnI Apale karatA nathI, tema vastusthitineAya koI vicAra karatA nathI ke, " grahaNa e zu che ? enI sAthe ApaNe keTale aMze levAdevA che? ane ApaNI kalpasatra-vAcananI kriyA kayA prakAranI che? " ane sau pAtapeAtAnAM mAMtavyo jAhera kare jAya che. jaina sapradAyanI mAnyatA mujaba rAhu nAmane eka graha, jenuM vimAna kALu' che, e sUrya ane pRthvInI ADe AvatAM ApaNane sU upara paDatI enI chAyA dekhA de che. vaidika kALamAM vaidikAnI prabaLatAne vaza thaI ApaNe temanu anusaraNa karatA hatA, tema chatAM ApaNI Avazyaka kriyA prasaMge ApaNe ene mahattvabharyuM sthAna nathI ApyuM. paNuM parvamAM kalpasUtranA vAcanane ApaNe avazya kavya tarIke mAnIe chIe, eTale Ane aMge grahaNane ATaluM badhuM mahattva Apavu e mate teA koI rIteya yogya nathI lAgatu. tema je vaidika jamAnAnI prabaLatAne lIdhe e niyamana ghaDAyu che e kAraNu atyAre rahyuM nathI. vaidika jamAnAnI asarane lIdhe AvAM anekAneka niyamane ghaDAyAM hatAM, jene atyAre ApaNe visArI- choDI mUkayAM che. te pachI AvI bAbatane vaLagI rahevuM ene aM ja ze! che ? astu. uparAMta grahaNanA praznane aMge game te thAe, te sAthe atyAre kazIya levAdevA nathI. huM AthI eTalu ja kahevA icchuM hyu ke, je ApaNe paMcAMgImAMnI vastunA hAte-Azayane sthitaprajJa ane sthiracitta thaI nahi vicArIe te uparAkta grahaNanA praznanI jema darekedareka praznamAM kheMcatANu ja rahevAnI che. ApaNe paMcAMgIne tapAsIzuM' te jaNAze ke emAM te te samayamAM bhinna bhinna sauMpradAya, bhinna bhinna upAsanA ane vidharmI sAmrAjyAdinA kAraNe je je jAtanI paristhiti UbhI thatI gaI tene lakSIne te te jAtanAM AcAra, vyavahAra ane niyamaneAnA umerA karAtA gayA. te te jamAnAne anulakSIne karAyelA e umerAne jo ApaNe paMcAMgImAMthI bAda karI laIe teA temAM mukhya mukhya niyame ane upaniyameA sivAya bIjuM kazuya zeSa na rahe. eTale jema pUzAstrakAroe peAtapeAtAnA jamAnAne vicAra karI niyame ane upaniyame ghaDayA hatA, tema na karatAM mAtra paMcAMgI AdhAre praznonA ukela lAvavAnI vAte karIe e kAI paNa rIte DahApaNabharyuM. manAya kharuM? mane Azraya thAya che ke bhagavAna vasvAmIne gAcarI levA jatAM dravya, kSetra, kALa, bhAvane vicAravAnI AvazyakatA jaNAI hatI, tyAre ApaNe ApaNA mahattvanA prazno mATe e badhAMne tarachoDI kADhIe ane mAtra " poMcAMgI ' " paMcAMgI " ema geAkhatA rahIe te te eka jAtanI jaDatA ane ghelachA ja gaNAze. e AgamA, e chedazAstro, e pa'cAMgI vagere atyAre sAmAMthI pANIsA bAda karIe eTaluM ca krAma Ave tema nathI. e badhuya mAtra eka prakAranA mAIka tarIke ja ApaNA jIvanamAM upayukta thAya tema che. arthAt temAMnA bhinna bhinna paristhitimAM ApelA nirNaya ane dhaDelA niyameAne dhyAnamAM laI atyAranI paristhitimAM ApaNe zu karavu joIe ?-e dRSTie ja te kAma Ave tema mA re Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66] jJAnAMjali che. e sivAya e dareka zAstro ApaNuM mATe dUra UbhA rahI be hAtha joDI darzana karavA jevAM che. atyAranA samayamAM tenA AdhAre cAlavAno dAvo ke vAta karavI e to veMtiya mANasa bharata cakravatInI sAthe bAtha bhIDavAnI vAta kare enA jevuM che. te samayanA niyamane Aje kAma Ave tema nathI. AjanI ApaNI paririthati bhinna che. eTale AjanuM ApaNuM nirmANa e paNa bhinna ja hovuM joIe. aMtamAM, huM sAdhu saMmelana aMge satyavRtti karanAra dareka mahAnubhAvone pharI pharIne namra vinaMtI karuM chuM ke sAdhusaMmelana bharatAM agAu A ane AnA jevI bIjI bAbatone spaSTa karI nAMkho. paMcAMgI" zabdanI mehaka jALamAM phasAI na paDatA. "paMcAMgI"nA vAstavika rahayo ukela lAvaje. pATaNa tA. 1-8-1933 tarUNa jaina", tA. 16-1-1934 : vi. saM. 1990 ] Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatka9pasUtra': prAstAvika 1 kapa che graMthakArane paricaya prastuta bRhatkalpasUtra mahAzAstra, jenuM kharuM nAma ja che, tenA saMpAdana sAthe tenA uparanI niyukita, bhASya ane TIkAnuM saMpAdana karela hoI, e badhAyanA praNetAo koNa che--hatA, tene lagate zakya aitihAsika paricaya A nIce karAvavAmAM Ave che. chedasUtrakAra ane niryuktikAra jaina saMpradAyamAM ghaNA prAcIna kALathI chedasUtrakAra ane niyaMtikAra tarIke caturdazapUrvadhara sthavira Arya bhadrabAhusvAmI jANItA che. A mAnyatAne keTalAye prAcIna graMthakAroe temanA graMthamAM jaNAvI che, ane e ja mAnyatA Aje jaina saMpradAyamAM sarvatra pracalita che. paraMtu niyukti, cUrNi vagere prAcInatama granthanuM sUkSma adhyayana karatAM, temAMnA ullekho tarapha dhyAna ApatAM, uparokta rUDha sAMpradAyika mAnyatA bAdhita thAya che. eTale A lekhamAM upara jaNAvelI cAlu sAMpradAyika mAnyatAnI, banneya pakSanAM sAdhakabAdhaka pramANe dvArA, samIkSA karavAmAM Ave che. chedasUtronA praNetA caturdazapUrvavidda bhagavAna bhadrabAhusvAmI che" e viSe koI paNa jAtano visaMvAda nathI. joke chedatromAM tenA AraMbhamAM, aMtamAM agara koI paNa ThekANe khuda granthakAre potAnA keka bRhatka9pasUtra'nA, sagata pU. munizrI caturavijayajI mahArAja ane pU munizrI puNyavijayajI mahArAje saMpAdita karelA cha graMthe bhAvanagaranI zrI jaina AtmAnaMda sabhAe prasiddha karyA che. chaThThA graMthamAMnuM A mahAzAstra viSenuM, pU. munizrI puNyavijyajI mahArAjanuM prAstAvika vaktavya ahIM ApyuM che. 1. dazAzrutaskaMdha, kalpa (bRhatkalpasUtra), vyavahAra, nizItha (AcAraprakalpa), mahAnizItha ane paMcakalpa-A cha granthane chedasUtra" tarIke oLakhavAmAM Ave che. prastuta lekhamAM chedasUtrakAra sAthe saMbaMdha dharAvanAra prathamanAM cAra sUtro ja samajavAnAM che. 2. AvazyakasUtra, dazavaikAlikasutra Adi zAstro uparanI gAthAbaddha vyAkhyAne niryukita tarIke oLakhavAmAM Ave che. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali nAma Adi kazAyano ullekha karyo nathI, tema chatAM temanA pachI thayela granthakAroe je ullekha karyA che, te jotAM spaSTa rIte samajI zakAya che ke, chedasUtrakAra caturdazapUrvadhara sthavira Arya bhadrabAhu svAmI ja che. dazAzrutaskaMdhasatranI niryuktinA prAraMbhamAM niyuktikAra jaNAve che ke - vaMdAmi bhaddabAhu, pAINaM carimasagalasuyanANi / suttassa kAragamisiM, dasAsu kappe ya vavahAre / / 1 / / arthata--"prAcIna gotrIya, aMtima zrutakevalI tema ja dazAzrutaskaMdha, kalpa ane vyavahAratranA praNetA, maharSi bhadrabAhune huM namaskAra karuM chuM." A ja pramANeno ullekha paMcakalpanI AdimAM paNa che. A banneya ulekho jotAM, tema ja bIjuM kaI paNa bAdhaka pramANa na hovAthI, spaSTa rIte kahI zakAya ke, "chedasUtronA nirmAtA caturdazapUrvadhara aMtima zrutakevalI sthavira Arya bhadrabAhu svAmI che ane temaNe dazA, kapU ane vyavahAra e traNa chedasUtronI racanA karI che. A ullekhamAM niryuktiracanA karavAne lagatA tema ja teozrI "naimittika sthavira" hovAne lagato kazoya ullekha nathI, e dhyAnamAM rAkhavA jevuM che. upara ame je gAthA TAMkI che, tenA upara paMcakalpa-mahAbhASyakAre je mahAbhASya karyuM che, temAM paNa niyukitagranthanI racanA karyAne lagato kazoya ullekha nathI. mahAbhASyanI gAthAo A nIce ApavAmAM Ave che - kappaM ti NAmaNipphaNNaM, mahatthaM vattukAmato / riNajUhagassa bhattIya, maMgalaTThAe saMthuti // 1 // titthagaraNamokAro, satthassa tu aAie samakkhA ao| iha puNa jeNa'jjhayaNaM, NijjUDhaM tassa kIrati tu // 2 // satthANi maMgalapurassarANi suhasavaNagahaNadharaNAriNa / jamhA bhavaMti jaMti ya, sissapasissehiM pacayaM ca // 3 // bhattI ya satthakattari, tatto ugaoga goravaM satthe / eeNa kAraNeNaM, kIrai AdI NamokAro // 4 // 'vada' abhivAda thutIe, subhasaddo rogahA tu prigiito| vaMdaraNa pUyaNa maNaM, thugaNaM sakAramegaTThA / / 5 // bhadaM ti suMdaraM ti ya, tullatyo jattha suMdarA vAhU / so hoti bhaddabAhu, goNNaM jeNaM tu bAlatte // 6 // pAeNa Na lakkhijja i, pesalabhAvo tu bAhujuyalassa / uvavaraNamato NAma, tasseyaM bhaddavAhu tti // 7 // aNNe vi bhaddabAhu, visesaraNaM goNNagahaNa pAINaM / aNNesi pa'visiDhe, visesaNaM carimasagalasutaM // 8 / carimo apacchimo khalu, coddasapuvvA tu hoti sagalasutaM / sesANa vudAsaTTA, suttakara'jjhayaNameyassa // 9 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "bRhapasUtra : prAstAvika [ 29 kiM teNa kayaM taM tU, jaM bhaNNati tassa kArato so u / bhaNragati gaNadhArIhiM, savvasuyaM ceva puvakayaM // 10 // tatto ciya NijjUDhaM, aguggahavAe saMpayajatINaM / to suttakArato khalu, sa bhavati dazakappavavahAre // 11 // A ullekhamAM mahAbhASyakAre caturdazapUrvadhara sthavira Arya bhadrabAhusvAmIne mAtra sUtrakAra tarIke ja jaNavyA che, e navamI gAthAnA uttarArdhathI spaSTa thAya che. upara niryukti, bhASya ane mahAbhAganA ullekhamAM caturdazapUrvadhara sthavira Arya bhadrabAhuvAmIne dazA, kalpa ane vyavahAra e traNa che.sUtronA racayitA jaNAvavAmAM AvyA che; paraMtu paMcakalpabhASyanI cUrNimAM teozrIne nizIthasUtranA praNetA tarIke paNa jaNAvyA che. e ullekha ahIM ApavAmAM Ave che " teNa bhagavatA AyArapakappa-dasAkappavavahArA ya navamapuvvanIsaMdabhUtA nijjUDhA / " paMrapar patra ? ( likhita) arthAta-te bhagavAne ( bhadrabAhusvAmIe) navamA pUrva mAMthI sArarUpe AcAraprakalpa, dazA, kalpa ane vyavahAra e cAra sUtro uddhAryA che-rahyAM che. A ullekhamAM je zrAvArapU nAma che e nizIthasatranuM nAmAntara che. eTale atyAre gaNAtAM cha chedasUtro paikI cAra maulika chedasUtronI arthAt dazA, kalpa, vyavahAra ane nizIthasUtranI racanA caturdazapUrvadhara sthavira Arya bhadrabAhusvAmIe karI che. - tilyoti prakIrNaka, jenI racanA vikramanI pAMcamI zatAbdinI zarUAtamAM thayelI hovAnuM virya zrImAna kalyANavijayajI "vInirvA saMta zrI naina nAnA" ( pRSTha 30, Ti27)mAM sapramANa jaNAve che, temAM nIce pramANe jaNAvyuM che : sattamato dhirabAhU jANuyasIsupaDicchiya subAhU / nAme madvAdu ravihI sAdhama soni (?) | 24 | so vi ya coddasapubI vArasavAsAiM jogapaDivanno / suttattaNa nibaMdhai atthaM ajjhayaNabaMdhassa // 15 // tIrthodagAraprakIrNakanA prastuta ullekhamAM caturdazapUrvadhara bhagavAna bhadrabAhusvAmIne sUtrakAra tarIke ja varNavyA che, paraMtu tethI AgaLa vadhIne "teo niryuktikAra' havA viSe ke temanA naimittika havA viSe sUcanA sarakhIye karavAmAM AvI nathI. upara TUMkamAM je pramANo noMdhAyAM che e uparathI spaSTa rIte samajI zakAze ke-chedasUtronA praNetA, aMtima RtakevalA sthavira Arya bhadrabAhu svAmI ja che. A mAnyatA viSe koIne kazoya virodha nathI. virodha to Aje " niyuktikAra keNu? athavA kayA bhadrabAhusvAmI ?" eno ja che, eTale AjanA lekhamAM e viSe ja carcA ane samIkSA karavAnI che. 1. prAcIna mAnyatA mujaba dazAzrutaskaMdha ane kalpane eka sUtra tarIke mAnavAmAM Ave athavA kapa ane vyavahArane eka sUtrarUpe mAnI laIe te cArane badale traNa sa thAya. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70] jJAnAMjali jaina saMpradAyamAM Aje eka evA mahAn varga che ane prAcIna kALamAM paNa hatA, je " niyuktiAnA praNetA caturthAMza pUrvavid chedmasUtrakAra sthavira A bhadrabAhusvAmI ja che" e paraMparAne mAnya rAkhe che ane peAle che. e varganI mAnyatAne lagatAM arvAcIna pramANeAne--niraka lekhanu svarUpa mATu' thaI na jAya e mATe--jatAM karI, e viSenA je prAcIna ullekhA maLe che e saunA ullekha karyA pachI niyuktikAra bhadrabAhusvAmI, caturdazapUrvadhara sthavira A bhadrabAhusvAmI nathI paNa te karatAM kAI judA ja sthavira che." e amArI prAmANika mAnyatAne lagatAM pramANe ane vicArasaraNI rajU karavAmAM Avaze. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bRhatkalpasUtra" : prAstAvika [ st 5. "sAnUnAmanugrahAya caturdazapUrvadhareNa bhagavatA bhadrabAhusvAminA kalpasUtraM vyavahAsUtraM cAkAri, ubhayeArapi ca sUtra sparzika niyuktiH / " bRhatkalpapITikA malayagirikRta TIkA, patra 2. 6. " iha zrImadAvazyakAdisiddhAntapratibaddha niyuktizAstrasaMsUtraNasUtradhAraH... zrIbhadrabAhusvAmI ... kalpanAmadheyamadhyayanaM niryuktiyuktaM niryUDhavAn / " bRhatkarUpapIThikA zrIkSema kIrtisUrianusandhitA TIkA, patra 177. " ahIM je cha zAstrIya ullekhe ApavAmAM AvyA che e badhAya prAcIna mAnya AcArya varAnA che. ane e " niyukitakAra caturdazapUrvavid bhagavAna bhadrabAhusvAmI che e mAnyatAne Teke Ape che, A ullekhAmAM sauthI prAcIna ullekha AcArya zrI zIlAMkane che, je vikranI AThamI zatAbdInA uttarA athavA navamI zatAbdInA AraMbhane che. A karatAM prAcIna ullekha, khaMtapUrvaka tapAsa pharavA chatAM, amArI najare AvI zakayo nathI. hatA . upara nAMdhela cha ullekhe paikI AcArya zrI zAntisUrinA ullekha bAda karatAM bAkInA badhAya ullekheAmAM sAmAnya rIte eTalI ja hakIkata che ke, " niyuktikAra caturthAMzapUvi bhadrabAhuvAnI che paNa zrI zAntyAcAryanA ullekhamAM eTalI vizeSa hakIkata che ke--" prastuta ( uttarAdhyayanasUtranI ) niyu timAM keTalAMka udAharaNA arvAcIna arthAt caturdazapUdhara niyuStikAra bhagavAna bhadrabAhuravAnI karatAM pAchaLanA samayamAM thayelA mahApuruSone lagatAM che, mATe * e koI khIjAnAM kahelAM-umerelAM che' evI zaMkA na lAvavI. kAraNa ke, bhagavAna bhadrabAhusvAmI caturdazapUrvavid zrutakevaLI hAI traNe kALanA padArthAne sAkSAt jANI zake che. eTale e udAharaNA kAI khIjAnAM umerelAM che evI zaMkA kema thaI zake ? '' niyu`kti AdimAM AvatI virAdhAspada bAbatAne radiyA ApavA mATenI jo koI majabUtamAM majabUta dalIla kahe ke zAstrIya pramANa kahe tA te A eka zrI zAntyAcAye Apela samAdhAna che. atyAre mATe bhAge dareka jaNa mAtra A eka dalIlane anusarIne ja sASa mAnI le che. paraMtu uparokata samAdhAna ApanAra pUjya zrI zAntisUri pote ja khare prasaMge UMDA vicAramAM paDI ghaDIbhara kevA ceAbhI jAya che? ane te Apela samAdhAna khAmIvALuM bhAsatAM kevA vikalpA kare che, e ApaNe AgaLa upara joIzuM. upara cha vibhAgamAM Apela ullekhAne aMge amAre ahIM A karatAM vizeSa kAMI ja cavAtu nathI; je kAMI kahevAnuM che te AgaLa upara prasaMge prasa Mge kahevAmAM Avaze. 3 ** have ame upara|kta arthAt " niyuktikAra caturdazapUrvavid bhadrabAhusvAmI che" e mAnyatAne bAdhita karanAra pramANeAnA ullekha karI te pachI tene lagatI yAgya carcA rajU karIzuM. 1. ( ka ) mUDharaNa iyaM suyaM kAliyaM turA gayA samAyati ihaM / anukutte samAyAro, nasthi punnutte sameAyaro // 762 jAvaMti ajjavarA, apuhuttaM kAliyAge ya / senAre dukhta, niyamuyavidivACT || 76 // * * Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali (kha) tuMbavaraNasannivesAyo, niggayaM piusagAsamallINaM / chammAsiyaM chasu jayaM, mAUyasamanniyaM vaMde / / 764 // jo gujjhaehiM bAlo, nimaMtimro bhoyaNeNa vAsaMte / Necchai viraNIyaviNo , taM vairarisiM NamaMsAmi / / 765 / / ujjeNIe jo jaMbhagehiM, prANa kviUraNa thuyamahiyo / akkhINamahANasiyaM, sIhagiripasaMsiyaM vaMde // 766 / / jassa aNuNNAe vAyagattaNe dasapurammi eyarammi / devehiM kayA mahimA, payANusAra masAmi / / 767 / / jo kannAi dharaNeNaya, NimaMtimro juvvaNammi gihavaiNA / nayarammi kusumanAme, ttaM vairarisiM NamaMsAmi // 768 / / jeNuddhariyA vijA, pAgAsagamA mahApariNApro / vaMdAmi ajavairaM, apacchimA jo suyaharANaM / / 766 // * (ga) apuhutte aNuprogo, cattAri duvAra bhAsaI ego / puhuttANuogakaraNe, te attha tano u vAcchinnA // 773 // deviMdavaMdiehiM, mahANubhAgehiM rakhiajjehiM / jugamAsajja vibhatto, aNurogo to karo cauhA // 774 / / mAyA ya rUbasomA, piyA ya nAmeNa somadeva, tti / bhAyA ya phaggurakkhiya, tAsaliputtA ya pAyariyA // 776 // nijjavaraNabhaddagutte, vIsu paDhaNaM ca tasya puvvagaya / pavvAviyo ya bhAyA, rakkhiakhamaNehiM jagano ya / / 777 // (dha) bahuraya-paesa-avvatta-samuccha-duga-tiga-abaddhigA ceva / satte e NiNhagA khalu, titthammi u baddhamAraNassa // 778 / / bahurayajamAlipabhavA, jIvapaesA ya tIsaguttAyo / avvattA''sADhAyo, sAmuccheyA''samittAno // 776 // gaMgApro do kiriyA, chalugA terAsiyANa uppattI / therA ya goTThamAhila, puTThamabaddhaM parUviti // 780 / / sAvatthI usabhapuraM, seyaviyA mihila ullugAtIraM / purimaMtaraMji dasapura, rahavIrapuraM ca gayarAiM / / 781 // cohasa seolasa vAsA, coisa vIsuttarA ya doNi sayA / aTThAvIsA ya duve, paMceva sayA u coyAlA // 782 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yassUtra' : prAstAvika paMcasayA culasIyA, cha cceva sayA raNavottarA huti / gANuppattI ya duve, uppaNNA givvue sesA // 783 // micchAdiThThIyAraNaM, jaM tesiM kAriyaM jahiM jattha / savvaMpi tayaM suddhaM, mUle taha uttaraguraNe ya / / 788 / / vazyakaniyukti / pADaliputta mahAgiri, ajasuhatthI ya seTThi vsubhuutii| vaidisa ujjeNIe, jiyapaDimA elakacchaM ca // 1283 // Avazya arahate baMdittA, caudasapubI taheva dasapuvI / ekkArasaMgasuttatthadhArae savvasAhU ya // 1 // aoheNa u Nijjuti, vuccha crnnkrnnaannuogaao| appakkharaM mahatthaM, aNuggahatthaM suvihiyAraNaM // 2 // aoghaniryakti / apuhutta-puhuttAI, niddisiuM ettha hoi ahigAro / caraNakaraNANuprogeNa tasya dArA ime huti // 1 // dazavaikAlikaniyukti / jaha jaha paesiNI jANugammi pAlittao bhamADei / taha taha sIse viyaNA, paNassai muruMDarAyassa / / 4687 // nai kaNhavinna dIve, paMcasayA tAvasAraNa riNavasaMti / pavvadivasesu kulavai, pAlevuttAra sakAre // 503 / / jaNa sAvagANa khisaNa, samiyakhaNa mAiThANa levenn| sAvaya payattakaraNaM, aviNaya loe calaNa dhoe // 504 // paDilAbhiya vaccaMtA, nibuDDu naikUla milaNasamiyAyo / vimhiya paMca sayA tAvasANa pavvaja sAhA ya // 505 / / piNDaniyukti / 5. (ka) bhagavaM pi thUlabhaddo, tikkhe caMkammio na uNa chinno / aggisihAe vuttho, cAummAse na uNa daDDho // 104 // ujjeNi kAlakhamaNA, sAgarakhamaNA suvaNNabhUmIe iMdo AuyasesaM, pucchai sAdivvakaraNa ca / / 120 // (kha) uttarAdhyayanasUtranA yaatu2||y adhyayanamA bahuraya paesa avvatta samuccha0 yA ( niryukita gAthA 164thI gAthA 178 sudhI)mAM sAta nidbhavo ane digaMbaramatanuM, Avazyaka niryukti gAthA, 778 thA 78mA che te 42tA, vistRta varNana che. sau.10 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali 74] (ga) rahavIrapuraM nayaraM, dIvagamajjANa ajjakaNhe ya / sivabhUissuvahimmi pucchA therANa kahaNA ya // 178 // uttarAdhyayanasUtraniryakti / egabhavie ya baddhAue ya abhimuhiyanAmagoe ya / ete tinni vi desA, davvammi ya poMDarIyasya // 146 // vRttiH- 'ege' tyAdi / ekena bhavena gatena anantarabhava eva yaH pauNDarIkeSu utpatsyate sa ekabhavikaH / tathA tadAsannataraH pauNDarIkeSu baddhAyuSkaH / tato'pyAsannatamaH 'abhimukhanAmagotraH' anantarasamayeSu yaH pauDarIkeSu utpadyate / ete' anantaroktAH trayo'pyAdezavizeSA dravyapauNDarIke'vagantavyA iti / / sUtrakRtAMganiyukti zruta0 2, adhya0 1, patra 267-68 / / A vibhAgamAM Avela AdhAre "niktikAra caturdazapUrvadhara sthavira Arya bhadrabAhusvAmI" hovAnI mAnyatAno virodha karanArA che, je khuda niyukti ane zUrNinthamAMnA che, eTaluM ja nahi, paNa niryuktikAra "caturdazapUrvadhara bhadrabAhusvAmI" hovAnI mAnyatAne lagatA prathama vibhAgamAM Apela purAvAo karatAM vadhAre prAcIna tema ja vicAraNIya che. have ame A pramANonI carcA karatI vicArasaraNI rajU karIe chIe. niryuktikAra bhadrabAhusvAmI, e je caturdazapUrvavidda bhadrabAhu svAmI ja hoya to temaNe racelA niktigraMthamAM nIcenI bAbato na ja hovI joIe, je atyAre niryuktigraMthomAM pratyakSapaNe jovAmAM Ave che. 1. (4) Avazyakaniyukti gAthA 764 thI 76 sudhImAM sthavira bhagupta (zrI vajasvAmInA vidyAguru), Arya siMhagiri, zrI vajasvAmI, tosaliputrAcArya, AryarakSita, phalyurakSita Adi arvAcIna AcAryone lagatA prasaMgonuM varNana. (juo ullekha 1 rava). (ra) piMDaniyukti gAthA 498mAM pAdaliptAcAryane prasaMga ane gAthA 53 thI 505mAM vasvAmInA mAmA Arya samitasUrine saMbaMdha, brahmadIpika tApasenI pratrajyA ane brahmadIpika zAkhAnI utpattinuM varNana. (juo ullekha 4). (4) uttarAdhyayananiyukti gAthA 120 mAM kAlikAcAryanI kathA ( jue ullekha 5 ). 2. oghaniryukti gAthA 1mAM caudapUrvadhara, dazapUrvadhara ane agiyArasaMgajJAtAone sAmAnya namaskAra karyo che, e pUjya zrI droNAcArye jaNAvyuM che tema, aNaghaTato nathI paNa Ava. ni. gAthA 764thI 769 sudhImAM dazapUrvadhara zrI vAsvAmIne nAma laIne namaskAra karavAmAM Avyo che, te ucita nathI. (juo ullekha 1 tathA 2 ). 3. (4) Ava. ni. gAthA 76 3 ane 774mAM jaNAvyuM che ke Arya vajIsvAmInA jamAnA sudhI kAlisUtrAdinI judA judA anuyogarUpe vaheMcaNI thaI na hatI, paNa te bAda e vaheMcaNI thaI che, ane e deveMdranaMdita bhagavAna AryarakSite kALa ane potAnA durbalikA puSyamitra nAmanA vidvAna ziSanI smaraNazaktinA hAsane joIne karI che. (juo ulekha 1 1 ane T). - (4) dazavaikAlikaniryukita gAthA 4mAM anuganA pRthakRtva-apRthakRtvano ullekha che, ane jaNAvyuM che ke A zAstrane caraNakaraNanugamAM samAveza thAya che. (juo ullekha 3). Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (75 bUchatkalpasUtra' : prAstAvika (1) oghaniryukti gAthA 2 mAM eno samAveza caraNakaraNAnuyogamAM hovAnuM jaNAvyuM che. (ullekha 4. Ava. ni. gAthA cha78 thI 783mAM ane uttara ni gAthA 164 thI 178 sudhImAM sAta nivo ane AThamA digaMbaramatanI utpatti ane temanI mAnyatAonuM varNana karavAmAM AvyuM che, jemAMnA ghaNAkharA caturdazapUrvadhara bhadrabAhuvAmI pachI thayelA che. arthAta ekaMdara zramaNa bhagavAna mahAvIranA nirvANa pachInA sAta saikA sudhImAM banela prasaMge A banne niyaMtigraMthamAM noMdhAyelA che. (juo ullekha 1 tathA 5 ). 5. sUtrakRtAMgani kti gAthA 164mAM dravyanikSepane lagatA traNa Adezo arthAta traNa mAnyatAeno ullekha che, je caturdazapUrvadhara bhagavAna bhadrabAhu pachI thayela sthavira Arya suhastI Adi arvAcIna sthavironI mAnyatArUpa hoI teno ullekha niryutigranthamAM saMgata na hoI zake. (ullekha 6). upara jaNAvela bAbato caturdazapUrvavidda bhadrabAhukRta niyaMtigranthomAM hoya e koI paNa rIte ghaTamAna na kahevAya. pUjya zrI zAMtyAcAryanA kahevA pramANe "niyuktikAra trikALajJAnI hatA eTale niryuktimAM e bAbatano ullekha he ayogya nathI." e vAtane ApaNe ghaDIbhara mAnI laIe tema chatAM niryuktigranthomAM nAma laIne zrI vajasvAmIne namaskAra, anuganI pRthaphatA, nidvavAdinI utpatti, potAnA pachI utpanna thayela AcAryonI mAnyatAono saMgraha Adi bAbatone ullekha koI paNa rIte saMgata mAnI zakAya nahi. kAraNa ke- () koI paNa mahAna vyakti "namo tistharasa, no prAthariyA, namo uvajJAthA, Ro noi savasAhU'' ityAdi vAkyo dvArA dharma pratye athavA guNe pratyeno Adara pragaTa karavA mATe sAmAnya namaskAra kare e ayogya nathI, paNa e ja vyakita pitAnA karatAM laghu daraje rahela vyaktine nAma laIne namaskAra kare e to koI paNa rIte ucita na gaNAya ane ema banI zake paNa nahi. caudapUrvadhara bhagavAna bhadrabAhusvAmI, ghaniryuktinA maMgalAcaraNamAM karyuM che tema, guNe pratye bahumAna darzAvavA khAtara dazapUrvadhara Adine ke sAmAnyatayA sAdhusamudAyane namaskAra kare emAM aNaghaTatuM kazuM ja nathI, paNa teozrI sthavira Arya vajIsvAmIne " rUrisa, namarfma, vaMfma jhajhavaphara" e rIte sAkSAta nAma laI namaskAra kare athavA potAnA ziSyane "maravaM ghuttamo" ema vyaktigata nAma laI "mAva'' tarIke lakhe e kyAre paNa banI na zake; ane e paddhati vinayadharmanI rakSA khAtara koI paNa zAstrakArane ke mRtadharane mAnya na ja hoI zake. (4) caturdazapUrvavidda bhagavAna bhadrabAhusvAmI, jemaNe anuganI apRthapha dazAmAM niyuktigraMthanI racanA kyanuM kahevAmAM Ave che, teozrI 1. pitA pachI lagabhaga cAra sikA bAda bananAra anuyogapRthaphatvanI ghaTanAno ullekha kare, 2. temanA pitAnA pachI thanAra vironI jIvanakathA ane mAnyatAonI neMdha le, ane 3. keTalAka niko ane digaMbaramata, je temanA potAnAthI keTaleya kALAMtare utpanna thayelA che, temanI utpatti ane mAnyatAone niyuktigraMthomAM varNave,e kaI paNa prakAre svIkArI ke kalpI zakAya tema nathI. je uparyukta ghaTanAo banyA agAu ja teno ullekha niryuktigraMthomAM karI devAmAM Ave to te te mAnyatA ke mata amuka puruSathI rUDha thayAnuM kahevAmAM Ave che e zI rIte kahI zakAya ? (4) je daza Agamo upara niryuktio racAyAno ullekha AvazyakaniryuktimAM che, e paikInAM AcArAMga ane sUtrakRtAMga e be aMga Agamo caudapUrvadhara Arya bhadrabAhusvAmInA jamAnAmAM jaina Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 1 jJAnAMjali sAmpradAyika mAnyatAnusAra atimahAna ane paripUrNa hatAM, tema ja enA pratyeka sUtra para ekIsAthe cAra anuga pravRtta hatA; e sthitimAM uparokta aMgaAgama upara gUMthAyela niyaMtigrantho ati vizALa ane cAra anugamaya hovA joIe, tema ja bIjA AgamagraMtho upara nirmANa karela niyuMtigraMtho paNa cAra anugamaya ane vistRta hovA joIe; ane te uparAMta emAM upara nirdeza karela anaganI prathaphatAno ke arvAcIna sthavironI jIvanakathA sAthe saMbaMdha dharAvatI koI paNa bAbatane ullekha sadaMtara na hovo joIe. A kathana sAme "niryukitakAra caturdazapUrva dhara zrI bhadrabAhuvAmI hovAnI mAnyatA tarapha valaNa dharAvanArA vidvAnonuM kahevuM che ke-"niryuktikAra, caturdazapUrvavidda bhadrabAhuvAmI ja che. teozrIe jyAre niryuktigraMthanI racanA karI tyAre e niryuktigraMthe cAra anugamaya ane vizALa na hatA; paNa jyAre sthavira Arya rakSite pitAnA durbalikA puSyamitra nAmanA vidvAna ziSyanI vismRtine tema ja temanI pAchaLa bhAvimAM thanAra ziSya-praziSyAdi saMtatinI atyaMta maMda buddhine dhyAnamAM laI anuyogane pRthaka kya, tyAre uparokta cAra anugamaya niryuktigraMthane paNa pRthapha anugarUpe vyavasthita karI lIdhA." - jeke, jema sthavira Arya rakSita bhagavAne anugane pRthapha karyAnA tema ja Aryaska dila Adi viroe bhAthurI pramukha bhinna bhinna vAcanAo dvArA AgamonI punavyavasthA karyAnA athavA e AgamonI vAcanA cAlu karyA Adine lagatA vividha ulekho maLe che. tema niryaktigrasthAne vyavasthita karavAne lagato eka paNa ullekha maLato nathI; tema chatAM uparokta samAdhAnane thoDI vAra mATe kabUla karI laIe to paNa e samAdhAna sAme eka virodha to Ubho ja che ke- sthavira Arya rakSitanA jamAnAmAM AcArAMga ane sUtrakRtAMga e be aMgaAgamanuM pramANa te ja hatuM, je caturdazapUrvadhara sthavira Arya bhadrabAhusvAmInA jamAnAmAM hatuM, eTale e niryuktigraMtha cAra anuyAgamaya hovAne badale bhale eka anugAnusArI che, paraMtu e niyuktigraMthanuM pramANu to sUtragraMthanI vizALatAnI mAphaka vizALa ja hovuM joIe; paNa tema na hotAM AjanA ApaNuM sAme vidyamAna niyaMtigrantha bhAthurI Adi vAcanAo dvArA atisaMskAra pAmela ane jena sAmpradAyika mAnyatAnusAra ati TUMkAI gayela aMtima sUtrasaMkalanAne ja AbAda anusare che. anuganI pRthaktA Adine lagatI bAbato viSe kadAca ema kahevAmAM Ave ke "e ullekha vira Arya rakSite niyuktigraMthonI punavyavasthA karI tyAre umerela che" to paNa niyaMtigranthomAM gochA mAhila nidbhava ane digaMbaramatanI utpattine lagatI hakIkata niyuktigranthamAM kyAMthI AvI ? ke je banneyanI utpatti sthavira zrI Arya rakSita bhagavAnanA svargavAsa pachI thayela che. A bAbatane umeranAra koI trIjA ja sthavirane zodhavA javuM paDe evuM che. vastutaH vicAra karavAmAM Ave to koI paNa sthavira maharSi prAcIna AcAryanA graMthane anivArya rIte vyavasthita karavAnI AvazyakatA UbhI thatAM temAM saMbaMdha joDavA pUrato ghaTato umere ke sahaja 1 Avassayassa dasakAliyassa taha uttarajjhamAyAre / sUyagaDe NijjutiM tahA vocchAmi dasANa ca // 64 // kappassa ya Nijjutti, vavahArasseva paramaniuNassa / mUriyapAttApu, tu rUfsamAsika 2 | ha .. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhakalpasUtra': prAstAvika [ 77 pheraphAra kare e sA hoI zake, paNa tene badale te mULa graMthakAranA jamAnAo pachI banelI ghaTanAone ke tevI koI bIjI bAbatone mULa graMthamAM navesara ghusADI de ethI e graMthanuM maulikapaNuM, gaurava ke prAmANikatA jaLavAya kharAM ? ApaNe nirvivAdapaNe kabUla karavuM joIe ke mULa graMthamAM evo navo umere kyAreya paNa vAstavika tema ja mAnya na karI zakAya. koI paNa sthavira maharSi evo aNaghaTato umere mULa graMthamAM na ja kare ane je kaMI kare to tevA umerAne te ja jamAnAnA sthavire maMjUra na ja rAkhe. ane tema bane to tenI maulikatAmAM jarUra UNapa Ave. ahIM prasaMgavazAt ame eka vAta spaSTa karI laIe chIe ke cartudazapUrvadhara bhagavAna bhadrabAhunA jamAnAnA niryuktigraMthane Arya rakSitanA yugamAM vyavasthita karAya ane Arya rakSitanA yugamAM vyavasthita karAyela niryukticaMne te pachInA jamAnAmAM vyavasthita karavAmAM Ave eTaluM ja nahi, paNa e niyuktigraMthamAM uttarottara gADAM ne gADAM bharIne vadhAre ghaTADo karavAmAM Ave, A jAtanI kalpanAo amane jarAya yuktisaMgata lAgatI nathI. keI paNa maulika graMthamAM AvA pheraphAro karyA pachI e graMthane mULa puruSanA nAmathI prasiddha karavAmAM khare ja enA praNetA mULa puruSanI tema ja te pachInA ravironI prAmANikatA dUSita ja thAya che : upara jaNAvavAmAM AvyuM te sivAya niyuM ktigranthamAM traNa bAbato evI che ke je niyuktikAra cartudazapUrvadhara hovAnI mAnyatA dharAvatAM ApaNane aTakAve che : 1. uttarArthanasUtramAM akomamaraNIya nAmanA adhyayanamAM nIce pramANenI niyukti gAthA che: savve ee dArA, maraNavibhattIi vaNiyA kamaso / sagalaNiuNe payatthe, jiNa caudasapuvvi bhAsaMti // 233 // arthAta-bharaNavibhaktine lagatAM badhAM dvArane anukrame varNavyAM, (paraMtu) padArthone saMpUrNa ane vizada rIte jina eTale kevaLajJAnI ane cartudazapUvI (ja) kahe che-kahI zake che, A gAthAmAM ema kahevAmAM AvyuM che ke--"padArthone saMpUrNa ane vizada rIte kevaLajJAnI ane caudapUrvadhara ja kahe che;" je niryuktikAra pate caudapUrvI hoya to gAthAmAM "varudrasaputrI " ema na lakhe. zrImAna zAtyAcAryuM parISahAdhyayananA aMtamAM jaNAvyuM che ke-"bhagavAna bhadrabAhusvAmI caturdazaparvavid grutakevalI hoI traNe kALanA padArthone sAkSAta jANI zake che mATe arvAcIna udAharaNo joI ene mATe bIjAnAM karelAM haze ema zaMkA na karavI," paraMtu A pramANe samAdhAna ApanAra pUjyazrI zAntAcAryane uparokta gAthAnI TIkA karatAM ghaDIbhara vicAramagna thavA sAthe kevuM mUMjhAvuM paDayuM che, e ApaNe nIce ApelA emanI TIkAnA aMzane dhyAnamAM letAM samajI zakIe chIe sampratyatigambhIratAmAgamasya darzayannAtmauddhatyaparihArAyAha bhagavAn niyuktikAraH savve ee dArA0 gAthAvyAkhyA--' sarvANi 'azeSANi etAni 'anantaramupadarzitAni 'dvArANi' arthapratipAdanamukhAni maraNavibhakteH 'maraNavibhakatyaparanAmnA'syaivAdhyayanasya vaNitAni' prarUpitAni mayeti zeSaH, 'kamasA' tti prAgvat kramataH / Aha evaM sakalA'pi maraNavaktavyatA uktA uta na? ityAha-sakalAzca-samastA nipuNAzca-azeSavizeSakalitAH sakalanipuNAH tAn padArthAn iha prazastamaraNAdIn jinAzva-kevalinaH caturdazapUrviNazca-prabhavAdayo jinacaturdazapUrviNA 'bhASante' vyaktamabhidadhati, ahaM tu mandamatitvAnna tathA varNayituM kSama ityabhiprAyaH / svayaM caturdazapUrvitve'pi Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali yaccaturdazapUryupAdAnaM tat teSAmapi SaTsthAnapatitatvena zeSamAhAtmyakhyApanaparamaduSTameva, bhASyagAthA vA dvAragAthAdvayAdArabhya lakSyanta iti preryAnavakAza eveti gAthArthaH // 233 / / -uttarAdhyayana pAiyaTIkA, patra 240 / uparokta TIkAmAM zrImAna zAtyAcArye be rIte samAdhAna karavA prayatna karyo che-1. ni. ktikAra pote caudapUva hovA chatAM " puthvI' ema lakhyuM che te caudapUrvadharo Apa ApasamAM arthajJAnanI apekSAe pasthAna patita arthAta ochAvattI samajavALA hovAthI pitAthI adhikanuM mAhAya sUcavavA mATe che. 2. athavA dAragAthAthI laIne ahIM sudhInI badhIye bhAvyagAthA hAvI joIe eTale zaMkAne sthAna nathI." AvuM vaikalpika ane nirAdhAra samAdhAna e kayAreya paNa vAstavika na gaNAya. tema ja A samAdhAnane cUrNikArane Teke paNa nathI. jyAre koI paNa sthaLe virodha jevuM Ave tyAre tene svecchAthI "bhASyagAthA che" ityAdi kahI nirAdhAra samAdhAna ApavAthI kAma cAlI zake nahi, eTale pUjyazrI zAntisUrijInA uparokta nirAdhAra ane vaikalpika samAdhAnane, jenA mATe khuda pote paNa zaMkita che, mAnya rAkhI zakAya nahi. 2. sUtrakRtAMgasUtranA bIjA zrutaskaMdhanA pahelA puMDarIkAdhyayanamAM "puMDarIka' padanA nikSeponuM nirUpaNa karatAM dravyanikSepanA je traNa Adezone niyuktikAre saMgraha karyo che, e bahakalpasUtracUrNikAranA kahevA pramANe sthavira Arya maMgu, sthavira Aryasamudra ane sthavira AryasuhastI e traNa sthavirenI judI judI traNa mAnyatArUpa che. cUrNikAre jaNAvela vAta sAcI hoya-bAdhita hovA mATenuM koI pramANa nathI-to ApaNe ema mAnavuM joIe ke caturdazapUrvavid bhadrabAhukRta niryuM. ktigraMthomAM temanA pachI thayela vinA Adezano arthAta emanI mAnyatAono ullekha hAI ja na zake. ane jo e sthavironA matone saMgraha niryukitagraMthamAM hoya to "e kRti caturdazapUrvadhara bhadrabAhunI nathI paNa keI bIjA ja sthaviranI che" ema kahevuM joIe. je pAchaLa thayela virenI kahevAtI mAnyatAono saMgraha caturdazapUrvadharanI kRtimAM hoya to e mAnyatAo Arya maMgu Adi virenI kahevAya ja nahi; je koI A pramANe kahevA prayatna kare to e sAme virodha ja Ubho thAya. atu. niyuktimAM pAchaLanA sthavirenA uparakta dravyanikSepanA traNa Adeze jotAM niyaMtikAra caturdazapUrvadhara bhadrabAhu svAmI hovAnI mAnyatA bAdhita thAya che. 3. upara ame je be pramANu TAMkI AvyA te karatAM trIjuM pramANa vadhAre sabaLa che ane e dazAzrutaskaMdhanI niryuktinuM che. dazAzrutaskaMdhanI niryuktinA prAraMbhamAM nIce pramANe gAthA che- vaMdAmi bhaddabAha, pAINa crimsglsuynaanni| suttassa kAragamisiM, dasAsu kappe ya vavahAre // 1 // 1. gaNaharatherakayaM vA, AesA mukkavAgaraNato vA / dhuvacalavisesato vA, aMgA'Na gesu NANattaM // 144 // cUNiH-kiM ca AesA jahA ajjamaMgU tivihaM saMkhaM icchati-egabhaviyaM baddhAuyaM abhimuhnAmard 2 | aSaNamuddA viddha3 mimunAmAtta 2 | aNuthI - abhimuhanAmagoyaM icchati / / kalpabhASyagAthA ane cUrNi (likhita prati ) Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bRhatka pasUtra ' : prAstAvika [ 79 dazAzrutaka niyuktinA AraMbhamAM chedatrakAra caturdazapUrvadhara sthavirabhadrabAhune upara pramANe namaskAra karavAmAM Ave e uparathI saukAI samajI zake tema che ke, " niyuktikAra caturdazapU dhara bhadrabAhusvAmI hoya te pote peAtAne A rIte namaskAra na ja kare.' eTale A uparathI ja ema siddha thAya che ke, niyuktikAra caturdazapUrvadhara bhadrabAhusvAmI nathI, paNa kAI khIjI ja vyakti che. ahI koI e ema kahevAnuM sAhasa na karavu ke, " A gAthA bhASyakAranI athavA prakSipta gAthA haze," kAraNa ke khuda cUrNikAre ja A gAthAne niryuktigAthA tarIke jaNAvI che. A sthaLe saunI jANa khAtara ame cUrNinA e pAne ApIe chIe-- cUrNi: - taM puNa maMgalaM nAmAdicaturvidhaM AvassagANukumeNa parUveyabvaM / tattha bhAvamaMgalaM nijjuttikAro Aha-vaMdAmi bhaddabAhu, pAINa carimasagala suyaNANi / suttassa kAragami siM, sAmuddhe ca vavadAre! // * fr :-mATU nAmeLa / pArphano mesena rimo padhdhimo| sapanArUM voTsapuvAd / kiM nimittaM namokkAro tassa kajjati ? ucyate- jeNa suttassa kArao Na atthassa, atyo tittha - gato to / jeNa bhaNNatiatthaM bhAsati arahA0 gAthA / kataraM suttaM ? dasAo kappo vavahAro 5 / tarAto sadbhutam ? ughyate-vacalALavughdhAto 5 avA sAyamaMgalaM navI, sA taheva SavijJA - dazAzrutaskaMdhaniyukti ane cUrNi ( likhita prati ) ahIM ame cUrNine je pATha ApyA che emAM cUrNikAre " bhAvamaMgala niyuktikAra kahe che" ema lakhIne ja " vani mATuM '' e ma'galagAthA ApI che eTale keAI te bIja-trIjI kalpanA CC karavAne avakAza rahete| nathI. bhagavAna bhadrabAhunI kRtirUpa chedatrAmAM dazAzrutarapha dhasUtra sauthI pahelu hAI tenI niyuktinA prAraMbhamAM temane namaskAra karavAmAM AvyA che, e iMdatrAnA praNetA tarIke atya'ta aucityapAtra ja che, jo cUrNikAra, niyuktikAra tarIke caturdazapUrvadhara sthavira A bhadrabAhune mAnatA hAta, te teozrIne A gAthAne ' niyuktigAthA ' tarIke jaNAvavA pahelAM manamAM aneka vikalpe UThavyA hota. eTale e vAta nirvivAdapaNe spaSTa thAya che ke, " caturthAMzapUrvadhara bhadrabAhusvAmI niyuktikAra nathI." amane teA lAge che ke niyuktikAranA viSayamAM udbhavelA goTALA cUrNikAranA jamAnA pachIte| ane te nAmanI samAnatAmAMthI janmeleA che. upara ame pramANapuraHsara carcA karI AvyA te kAraNasara amArI e dRDha mAnyatA che ke, AjanA niyuktiprathA nathI caturdazapUrvadhara sthavira A bhadrabAhusvAmInA racelA ke nathI e anuyAgapRthak vakAra sthavira A rakSitanA yugamAM vyavasthita karAyela; paraMtu AjanA ApaNA niryuktitra thA uparAuparI paDatA bhayaMkara dukALA ane zramaNavanI yAdazaktinI khAmIne kAraNe kha MDita thayela AgameAnI sthavira AryAMka dila, thivara nAgArjuna Adi sthaviree punaHsakalanA athavA vyavasthA karI tene anusaratA hAI te pachInA che. upara ame jaNAvI AvyA te mujaba AjanA ApaNA niyuktigranthA caturdazapUrvavid sthavira A bhadrabAhusvAmIkRta nathI-na hAya, te eka prazna saheje ja upasthita thAya che ke tyAre e niyuktigranthA kaNe racelA che? ane ene racanAsamaya kayA hovA joI e ? A praznane lagatAM labhya pramANA ane anumAne ame A nIce rajU karIe chIe : Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ] jJAnAMjali ' chedatrakAra caturdazapUrvadhara bhagavAna zrI bhadrabAhuvAnI e janiyuktikAra che' e bhrAnta mAnyatA jo samAna nAmamAMthI janmI hAya, ane tevA saMbhava ja vadhAre che, te ema anumAna karavuM ayeAgya nahi manAya ke, chedatrakAra karatAM koI bIjA ja bhadrabAhu nAmanA sthavira niyuktikAra hovA joI e che. A anumAnanA samanamAM ame eka bIjuM anumAna rajU karIe chIe : dazA, kapa, vyavahAra ane nizItha e cAra chedatre, AvazyakAdi daza zAstra uparanI niyukti, uvasaggaharasteAtra ane bhadrabAhusaMhitA maLI ekaMdara sALa 1 granthA zrI bhadrabAhusvAmInI kRti tarIke zvetAMbara saMpradAyamAM sarvatra prasiddha che. AmAMnAM cAra chedatro caturdazapUrvadhara sthavira A bhadrabAhuta tarIke sarvamAnya che, e ame pahelAM kahI AvyA chIe. niyuSktitranthA, ame upara anumAna karyuM che te mujaba, ' chedatrakAra zrI bhadrabAhusvAmI karatAM judA ja bhadrabAhuvAmIe racelA che.' e amAruM kathana jo vidnmAnya hAya teA ema kahI zakAya ke, dardI niyuktigranthA, upasa harasteAtra ane bhadrabAhusa MhitA 2 e bAre graMthA eka ja bhadrabAhukRta hovA joI e. A bhadrabAhu khIjA koI nahi paNa jee vArAhI saMhitAnA praNetA jyotirvid varAhamihiranA pUrvAzramanA sahAdara tarIke jaina saMpradAyamAM jANItA che ane jemane aSTAMganimitta ane matravidyAnA pAragAmI arthAt naimittika tarIke eLakhavAmAM Ave che, te che. emaNe bhAI sAthe dhArmika spardhAmAM AvatAM bhadrabAhusaMhitA ane upasa harasteAtra jevA mAnya graMthAnI racanA karI hatI athavA e graMthaiA racavAnI emane anivAya rIte AvazyakatA jaNAI hatI. bhinna bhinna saMpradAyanA upAsaka bhAI emAM saMhitA padAlaMkRta graMtha racavAnI bhAvanA janme e pArasparika spardhA sivAya bhAgye ja saMbhave. niyuktikAra ane upasargaharasteAtrAdinA racayitA eka ja bhadrabAhu ane te paNa naimittika bhadrabAhu hAvAnuM anumAna ame eTalA uparathI karIe chIe ke, AvazyakaniyuktimAM gAthA4 1252 thI 1270 yoniyuktti, pikaniyuktti ane vaheMcavaeNniyu tti A traNa niyu'tirUpa prathA anukrame Avazyakaniryukita, dazavaikAlika niyukti ane kalpaniyuktinA a MzarUpa hAI tenI gaNatarI ame A ThekANe judA graMtha tarIke ApI nathI. saMtanivRtti, prAAntistotra, sAvanakSa vasuahaiiM kI Adi graMthA bhadrabAhusvAmikRta heAvA sAme aneka virAdhA hAI e graMthAnA nAmanI nAMdha paNa ahIM lIdhI nathI. 2. bhadrabAhusaMhitA graMtha Aje labhya nathI. Aje maLatA bhadrabAhusahitA graMtha kRtrima che. 3. pAvayaNI 1 dhammakahI 2 vAI 3 Nemittio 4 tavassI 5 ya / vijjA 6 siddho 7 ya kaI 8 aThTha eva pabhAvagA bhaNiyA // 1 // ajarakkha 9 naMdiseNo 2 siriguttaviNeya 3 bhaddabAhU 4 ya / khavaga 5 'jjakhavuDa 6 samiyA 7 divAyaro 8 vA 4. ihA''haraNA // 2 // gaMdhavvanAgadatto, icchai sappehiM khilliuM ihayaM / taM jai kahaMci khajjai, ittha hu doso na kAvvo / / 1252 / / ee te pAvAhI, cattAri vi kohamANamAyalobhA / je hi sayA saMsattaM jariyamiva jayaM kalakalei // 1252 // eehiM ahaM khaio, cauhi vi AsIvisehiM pAvehiM / visanigdhAyaNaheDaM, carAmi vivihaM taveAkammaM // 1264 // * * Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bRhatkalpasUtra' : [ 1 sudhImAM gaMdha. nAgadattanuM kathAnaka ApavAmAM AvyuM che, temAM nAganuM viSa utAravA mATe kriyA karavAmAM AvI che ane upasarga hatotramAM paNa visadaraniMgamaMta ityAdi dvArA nAgane viSeAtAra ja varNavavAmAM AvyA che. e samAnatA eka mUlaka hAya ema mAnavAne ame svAbhAvika rIte ja prerAI e chIe. niyuktigranthamAM maMtrakriyAnA prayAga sAthe 'svADhA 'patA nirdeza e tenA raciyatAnA e vastu pratyenA premane athavA enI jANakArIne sUcave che. ane evA aSTAMganimitta ane maMtravidyAnA pAragAmI naimittika bhadrabAhu jyotirvid varAhamihiranA bhAI sivAya khIjA koI jANItA nathI eTale ema anumAna karavAne kAraNa maLe che ke upasa harastAtrAdinA praNetA ane niyuktikAra bhadrabAhu e eka ja vyakti hAvI joI e. '; prAstAvika niyuktikAra bhadrabAhu naimittika hAvA mATe e paNa eka sUcaka vastu che ke, temaNe AvazyakasUtra Adi je mukhya daza zAstro upara niyukti racI che, temAM sUryaprAptizAstrane sAmela rAkhela che. A uparathI ApaNe niyuktikAranI e vidyA viSenI kuzaLatA ane premane joI zakIe chIe ane temanA naimittika hAvAnuM anumAna karI zakIe chIe. . A karatAMya niyuktikAra AcArya naimittika hAvAnuM sabaLa pramANu AcArAMganiyuktimAMthI ApaNane maLI Ave che. AcArAMganiyuktimAM ' dik ' padanA bhedo ane e bhedAnuM vyAkhyAna karatAM niyuktikAra - prajJApakadizA'nI vyAkhyA nIce pramANe Ape che : " arthAt--jyAM rahIne je prajJApaka vyAkhyAtA je dizAmAM mukha rAkhIne koI ne " nimitta kahe te tenI pUrva dizA ane pAchaLanI bAjumAM pazcima dizA jANavI. jattha ya jo paNNavao, kassa vi sAhai disAsu ya NimittaM / joho ya ThAI, sA puvvA pacchao avarA // 51 // tA. 11 A gAthAmAM niyuktikAre " sar sAhara visAsu ya iimatta '' ema jaNAvyu che e uparathI ApaNane khAtarI thAya che ke tenA praNetAne nimittanA viSayamAM bhAre zokha hatA. nahitara AvA AcArAMgasUtra jevA caraNakaraNAnuyAganA tAttvika granthanuM vyAkhyAna karatAM khIjA koI tAttvika padArthatA nirdeza na karatAM nimitteneA nirdeza karavA tarapha tenA praNetAnuM dhyAna jAya ja zIrIte ? keTalAka prAcIna vidvAneA chedatra, niyukti, bhadrabAhusa MhitA, upasaggaharasteAtra--e badhAMyanA praNetA caudapUrvadhara bhadrabAhusvAmI che e kahevA sAthe ema paNa mAne che ke eezrI vArAhIsa'hitA AdinA praNetA jyotirvid varAhamihiranA saheAdara hatA. paraMtu A kathana kaI rIte saMgata nathI. kAraNa ke varAhamihirane samaya, paMcasiddhAntikAnA aMtamAM pe|te nirdeza kare che te pramANe, zaka saMvata 427 arthAt vikrama saMvata 562-chaThThI zatAbdItA uttarAdha-niIta che. eTale chedatrakAra "" siddhe na maMsiUNa, saMsAratthA ya je mahAvijjA / vocchAmi daMDakiriyaM savvavisanivAraNi vijjaM // 1266 // savvaM pANAivAyaM paJcakkhAI mi aliyavayaNa ca / savvamadattAdAraNaM, abbaMbha pariggahaM svAhA // 1270 // 1. saptAzvivedasaMkhyaM zakakAlamapAsya caitrazukkA dau / ardhAstamite bhAnau, yavanapure saumyadivasAdye // 8 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Taka | caturdazapUrva bhadrabAhu ane upasargaharastotrAdinA racayitA tema ja tirvivarAhamihiranA sadara bhadrabAhu taddana bhinna ja nakkI thAya che. * upasargaharastotrakAra bhadrabAhu ane jyotirvi6 varAhamihiranI paraspara saMkaLAyelI je kathA caudamI zatAbdImAM noMdhapothIne pAne caDhelI che, emAM satyAMza hoya tema saMbhava che. eTale upasargaharastotrakAra bhadrabAhusvAmIne caturdazapUrvadhara tarIke oLakhAvavAmAM Ave che e binapAyAdAra je Thare che. tema ja bhadrabAhusaMhitAnA praNetA tarIke e ja caturdazapUrvadharane kahevAmAM Ave che e paNa vajUdadAra nathI rahetuM. kAraNa ke bhadrabAhusaMhitA ane vArAhIsaMhitA e samAnanAmaka grantho pArasparika viziSTa spardhAnA sUcaka hoI banneyanA samakAlabhAvI hovAnI vAtane ja vadhAre Teke Ape che. A rIte be bhadrabAhu thayAnuM phalita thAya che. eka chedatrakAra caturdazapUrvadhara sthavira Arya bhadrabAhu ane bIjA daza niryuktio, bhadrabAhusaMhitA ane upasargaharastotranA praNetA bhadrabAhu, jeo jaina saMpradAyamAM naimittika tarIke jANItA che. A bannaya samartha graMthakAro bhinna hovAnuM e uparathI paNa kahI zakAya ke, tigAliprakIrNaka, AvazyakTraNa, Avazyaka pAribhadrIyA TIkA, pariziSTaparve Adi prAcIna bhAnya graMthomAM jyAM caturdazapUrvadhara sthavira Arya bhadrabAhunuM caritra varNavavAmAM AvyuM che, tyAM bAra varasI dukALa, teozrInuM nepALa dezamAM vasavuM, mahAprANa dhyAnanuM ArAdhana, sthUlabhadra Adi munione vAcanA ApavI, chedasUtronI racanA karavI ItyAdi hakIkata Ave che, paNa varAhamihiranA bhAI hovAno, niyuktigrantho, upasargaharastotra, bhadrabAhusaMhitA AdinI racanA karavI Adine lagato tema ja teo naimittika hovAne lagate kazeya ullekha nathI. AthI ema saheje ja lAge ke, chedasUtrakAra bhadrabAhuvAmI ane niryukti AdinA praNetA bhadrabAhusvAmI banneya judI judI vyaktio che. niyaMtikAra bhadrabAhu e vikramanI chaThThI sadImAM thayela jyotirvi6 varAhamihiranA sahodara hoI niryuktigraMthanI racanA vikramanA chaThThA saikAmAM thaI che e nirNaya karyA pachI amArA sAme eka prazna upasthita thAya che ke, pAkSikasUtramAM sUtrakIrtananA pratyeka AlApakamAM ane naMdIsUtramAM aMgapraviSTa zrutajJAnanA nirUpaNamAM nIce pramANenA pATho cheH kUtte sathe sAthe sanitti, asaMgaLig' pAkSika sUtra, saMjJAno ninuttIno saMgAthI raMgo" naMdIsatra. ahIM A baMneya sUtrapATho ApavAno Azaya e che ke, A baMneya sUtro, jenI racanA vikramanA chaThThA saikAnA AraMbhamAM ja athavA pAMcamI zatAbdInA uttarArdhamAM thaI cUkavAne saMbhava vadhAre che, temAM niryukitano ullekha thayelo che. upara jaNAvavAmAM AvyuM che tema je niyukitakAra vikramanA chaThThA saikAne bIjA caraNa lagabhaga thayA hoya to te pahelAM gUMthAyela A baMneya sUtromAM niryukti ullekha kema thAya che ? e praznanuM samAdhAna nIce pramANe thaI zake che : pAkSikasUtra ane naMdIsUtramAM niryuktino je ullekha karavAmAM Avyo che, e atyAre ApaNA sAme vartamAna daza zAstranI niryuktine lakSIne nahi, kintu goviMdaniryukti Adine dhyAnamAM rAkhIne karavAmAM Avyo che. niyuktikAra sthavira bhadrabAhasvAmI thayAnI vAta sarvatra prasiddha che, paraMtu emanA sivAya bIjA keI niryuktikAra thayAnI vAtane koI virala vyaktio ja jANatI haze. nizIthacUrNanA 11 me Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra prAstAvika [ 83 uddezAmAM "jJAnastana" nuM svarUpa varNavatAM bhASyakAre jaNAvyuM che ke, "jovaMo nA arthAta jJAnanI corI karanAra goviMdAcArya jANavA." A gAthAnI cUrNamAM cUrNakAre goviMdAcAryane lagatA eka viziSTa prasaMganI TUMka noMdha lIdhI che, tyAM lakhyuM che ke, "temaNe ekaeNkiya jIvane siddha karanAra goviMda niyuktinI racanA karI hatI." A ullekhane AdhAre spaSTa rIte jANI zakAya che ke, eka vakhatanA bauddha bhikSu ane pAchaLathI pratibodha pAmI jaina dIkSA svIkAranAra goviMdAcArya nAmanA sthavira niryuktikAra thaI gayA che. teozrIe kayA Agama upara niyaMtinI racanA karI haze e jANavA mATenuM ApaNuM sAme kazuMya pramANa ke sAdhana vidyamAna nathI; tema chatAM cUrNakAranA ullekhanA aucityane dhyAnamAM letAM zrImAna goviMdAcAryo bIjA keI Agama graMtha upara niryuktinI racanA karI ho yA game tema ho, te chatAM acArAMgasUtra upara-khAsa karI tenA zastraparijJAnAmaka prathama adhyayana upara-temaNe niyukti racI hovI joIe. zastraparijJA adhyayanamAM mukhyatayA pAMca rathAvaronuM-ekeMdriya jIvonuM-ane trasa jIvonuM ja nirUpaNa che. atyAre ApaNu samakSa goviMdAcAryakRta goviMdaniyukti graMtha nathI tema ja nizItha bhAga, nizItha cUNI, kalpacUrNa AdimAM AvatA viniSpatti eTalA sAmAnya nAmanirdeza sivAya koI paNa cUrNa Adi prAcIna graMthomAM e niryuktimAMnI gAthAdine pramANa tarIke ullekha thayele jovAmAM nathI Avyo; eTale ame mAtra uparokta anumAna karIne ja aTakIe chIe. ahIM ame saunI jANa khAtara uparokta nizIthacUrNane pATha ApIe chIe : raviMdra nALe, DhaMsaLe suttatha gaThThA vA .. pAvaMciyauvacaragA, udAyivadhagAdigA caraNe // goviMda0 gAhA--goviMdo nAma bhikkhu / so ya egeNa AyarieNa vAde jito aatthaarsvaaraa| tato teNa ciMtitaM-siddhatasarUvaM jAva etesiM no labbhati tAvate jetuM Na sabaiti / tAhe so nANaharaNaTThA tassevA''yariyassa sagAse nikkhNto| tassa ya sAmAyiyAdipaDhaMtassa suddhaM smmttN| tato guruM vaMdittA bhaNati-dehi me vate / Ayario bhaNAti-naNu dattANi te vtaanni| teNa sabbhAvo kahioM / tAhe gurUNA dattANi se vatANi / pacchA teNa egidiyajIvasAhaNaM goviMdanijjuttI I !" TT nALo | nizIthacUNi uddeza 11, dvitIya khaMDa patra-8-6.--pATaNa saMghavInA pADAnI tADapatrIya prti|| bhAvArtha-goviMdanAme bauddha bhikSu hato. te eka jainAcArya sAthe aDhAra vakhata vAdamAM hAryo. teNe vicAryuM ke, jyAM sudhI AmanA siddhAMtanA rahasyane jANyuM nathI, tyAM sudhI Amane jItI zakAze nahi. te bhikSue jJAnanI corI karavA mATe te ja AcArya pAse dIkSA lIdhI. sAmAyikAdi sUtrono abhyAsa karatAM tene zuddha samyaktva prApta thayuM. teNe gurune kahyuM ke, mane tone svIkAra karAvo. AcArye kahyuM ke, bhAI! tane vratono vIkAra karAvyo ja che. teNe potAno Azaya jaNAvya. gurue tene punaH to ApyAM. teNe ekendriya jIvone sAbita karanAra goviMdaniryuktinI racanA karI. goviMdaniryuktine nizIthacUrNa AdimAM darzanaprabhAvakazAstra tarIke jaNAvavAmAM Avela che-- ' NANa0 gAthA-AyArAdI NANa, goviMdaNijjuttimAdI desaNaM, jattha visae carittaM Na sujjhati tato niggamaNa carittaTThA / / nizItha cUNi u0 11, dvitIya khaMDa patra 160:-pATaNa saMghanA bhaMDAranI tADapatrIya prati // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84] jJAnAMjali saguru-kula-sadese vA, nANe gahie saI ya sAmatthe / vaccai u annadese, daMsaNajuttAi attho vA // 2880 // cUNi :-saguru0 gAhA / appaNo Ayariyassa jattio Agamo tammi savvammi gahie svadeze yo'nyeSAmAcAryANAmAgamastasminnapi gRhIte dasaNajuttAdi attho va'ti goviMdaniyuktavAdyarthahetoranyadezaM brajati // kalpacUNi patra 116.-pATaNa saMghanA bhaMDAranI tADapatrIya prati // 'daMsaNajuttAi atthova'tti darzanavizuddhikAraNIyA govindaniyuktiH, AdizabdAt sammatitattvArthaprabhRtIni ca zAstrANi tadarthaH tatprayojanaH pramANazAstrakuzalAnAmAcAryANAM samIpe gacchet // kalpaTIkA patra 816. goviMdaniryukitapraNetA goviMdAcArya, amArI samaja pramANe, bIjA koI nahi paNa jemane naMdIsatramAM anugadhara tarIke varNavavAmAM AvyA che ane jeo mAthurI yugapradhAnapaTTAvalImAM aThThAvIzamAM yugapradhAna hovA sAthe jeo mAtharI vAcanAnA pravartaka sthavira Arya skaMdilathI cAthI yugapradhAna che te ja hovA joIe. eozrI vikramanA pAMcamA saikAnA pUrvArdhamAM vidyamAna hatA. emaNe racela goviMdaniyuktine lakSIne ja pAkSikasUtra tathA naMdIsatramAM niryuktino ullekha karAyo che ema mAnavuM amane vadhAre saMgata lAge che. amAruM A vaktavya je vAstavika hoya te pAkSikastra ane naMdIsUtramAM thayela niryuktinA ullekhane lagatA praznanuM samAdhAna svayameva thaI jAya che. aMtamAM ame amAre prastuta lekha samApta karavA pahelAM TUMkamAM eTaluM ja jaNAvIe chIe ke chedasUtrakAra ane niyaMtikAra sthavire bhinna hovA mATenA tema ja bhadrabAhusvAmI aneka thavA mATenA spaSTa ullekho bhale na maLatA hai, te chatAM Aje ApaNe sAme je prAcIna pramANa ane ullekha vidyamAna che, te uparathI eTaluM cokkasa jaNAya che ke chedatrakAra sthavira ane niyuktikAra sthavira eka nathI paNa judA judA ja che. A vAta nirNata chatAM chedasUtrakAra ane niyaMtikAra e bannayanA ekajIMtvanI brAti samAnanAmamAMthI janmI hoya, ane e saMbhava paNa vadhAre che, eTale Aje anekAneka vidvAno A anumAna ane mAnyatA tarapha saheje ja dorAya che ke, chedatrakAra paNa bhadrabAhusvAmI che ane niyaMtikAra paNa bhadrabAhusvAmI che. chedasUtrakAra bhadrabAhu caturdazapUrvadhara che ane niyukitakAra bhadrabAhu naimittika AcArya che. ane ame paNa amArA prastuta lekhamAM A ja mAnyatAne sapramANa puravAra karavA savizeSa prayatna karyo che.* bhASyakAra zrI saMghadAsagaNi kSamAzrama prastuta kalpabhAbanA praNetA zrI saMghadAsagaNi kSamAzramaNa che. saMghadAsagaNi nAmanA be AcAryo thayA cheH eka vasudevahiMDi-prathama khaMDanA praNetA, ane bIjA prastuta kalpalaghubhASya ane paMcakalpabhASyanA praNetA. A baMneya AcAryo eka nathI paNa judA judA che, kAraNa ke, vasudevahiMDi-madhyama khaMDanA a "bRhakalpasUtra'nA prAstAvika vaktavyanuM zarUAtathI te ahIM sudhInuM lakhANa "chedatrakAra ane niryuktikAra" zIrSaka nIce, sAva nahIM jevA be-cAra zAbdika pheraphArane bAda karatAM, akSarazaH zrI mahAvIra jaina vidyAlaya rajata mahotsava smAraka graMtha" (I. sa. 1941)mAM pragaTa thayuM che - saMpAdaka Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra' : prAstAvika kartA AcArya zrI dharmasenagaNi mahattaranA kathanAnusAra vasudevahiDi-prathama khaMDanA praNetA zrI saMghadAsagaNi "vAcaka" padAlaMkRta hatA, jyAre kalpabhASyapraNetA saMghadAsagaNi "kSamAzramaNa ' padavibhUSita che. uparokta baMneya saMghadAsagaNine lagatI khAsa vizeSa hakIkata svataMtra rIte kyAMya jovAmAM nathI AvatI eTale temanA aMgeno paricaya ApavAnI vAtane ApaNe gauNa karIe to paNa baMneya judA che ke nahi tema ja bhASyakAra athavA mahAbhASyakAra tarIke oLakhAtA bhagavAna zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa karatAM pUrvavattI che ke temanA pachI thayelA che, e prazno to sahaja rIte utpanna thAya che. bhagavAna zrI jinabhadragaNie temanA vizeSaNavatI graMthamAM vasudevahiMDi graMthanA nAmano ullekha aneka vAra karyo che eTaluM ja nahi, kintu vasudevahiMDi-prathama khaMDamAM AvatA RSabhadevacaritranI saMgrahaNa gAthAo banAvIne paNa temAM dAkhala karI che, eTale vasudevahiDi prathama khaMDanA praNetA zrI saMdhadAsagaNi vAcaka to nirvivAda rIte temanA pUrvabhAvI AcArya che. paraMtu bhASyakAra zrI saMghadAsagaNi kSamAzramaNa temanA pUrvabhAvI che ke nahi e koyaDe to aNaUkalyo ja rahI jAya che. Ama chatAM, prAsaMgika hoya ke aprAsaMgika hoya to paNa, A ThekANe e vAta kahevI joIe ke- bhAgakAra AcArya eka nahi paNa aneka thaI gayA che, eka bhagavAna zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa, bAjA zrI saMghadAsagaNi kSamAzramaNa, trIjA vyavahArabhASya AdinA praNetA ane cothA kalpabRhabhASya AdinA kartA-A pramANe sAmAnya rIte cAra bhASyakAra AcArya thavAnI mArI mAnyatA che. pahelA be AcAryo to nAmavAra ja che. cethA kalpabRhabhASyanA praNetA AcArya, jemanuM nAma jANI zakAyuM nathI, e AcArya to, mArI dhAraNuM pramANe, kalpacUrNa kAra ane vizeSacUrvIkAra karatAMye pAchaLa thayelA AcArya che. tenuM kAraNa e che ke, mukti kapalaghubhA, jenA praNetA AcArya zrI saMghadAsagaNi kSamAzramaNa che, tenI 16 11mI gAthAmAM pratilekhanAnA kALanuM-vakhatanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. tenuM vyAkhyAna karatAM cUrNakAra ane vizeSacUrNakAre je AdezAMtarane arthAta paDilehaNanA samayane lagatI vidhavidha mAnyatAono ullekha karyo che, te karatAMya navI navI vadhArAnI mAnyatAo kalpabRhadabhASyakAre uparokta gAthA uparanA mahAbhASyamAM karyo che, je vAkinImahattarAsUna AcArya zrI haribhadrasUriviracita paMcavastaka prakaraNanI svapajJavRttimAM upalabdha thAya che. A uparathI e vAta nizcita rIte kahI zakAya ke kalpabRhad bhAganA praNetA AcArya, kalpacUrNa-vizeSacUrNa kAra pachI thayelA che ane yAkinImahattarAsanuM AcArya zrI haribhadrasUrithI kAMIka pUrvavatta athavA samasamayabhAvI che. A uparathI eka bIjI vAta upara saheje prakAza paDe che ke, yAkinImahArAsnu AcArya zrI haribhadra bhagavAnane ati prAcIna mAnavone je Agraha rAkhavAmAM Ave che te prAmANiktAthI dUra jAya che. 1. suvvai ya kira vasudeveNa vAsasataM paribhamateNa imammi bharahe vijAhariMdaNaravativANarakulavaMsasaMbhavANa kaNNANaM sataM pariNItaM, tattha ya sAmA-viyayamAdiyANa rohiNIpajjavasANANa guNatIsa labhatA saMghadAsavAyaeNaM ubnnivddhaa| vasudavahiMDI madhyamakhaMDa upoddhAta // 2. pratilekhanAnA Adezone lagatA uparokta kalpacUrNa, vizeSacUrNa, mahAbhASya ane paMcavatuka paNa TIkAnA ullekho jevA IcchanArane praratuta mudrita saniyaMti-laghubhASyavRtti sahita bRhakalpasatra, dvitIya vibhAga, patra 488-89, gAthA 1661nI TIkA ane te uparanI TipaNI jevA bhalAmaNa che. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 } ATaluM jaNAvyA pachI eka vAta e che, te kayAMya maLatuM nathI; tema chatAM e kSamAzramathI pUrvabhAvI hovAnI mArI dRDha bhadragaNi kSamAtramaNe peAtAnA vizeSaNavatI graMthamAM---- jJAnAMjali kahevI bAkI che ke, vyavahAra bhASyanA praNetA kayA AcA AcAryAM eTale ke vyavahArabhASyakAra, zrI jinabhaNi mAnyatA che. tenu kAraNa e che ke, bhagavAna zrI jina so sudADhanAgo, AsaggIvo ya hoi aNNesiM / siMho giddhao tti ya, hoi vasudevacariyammi // 33 // sIho ceva sudADho, jaM rAyagihammi kavilabaDuo tti / ires vavahAre goyamovasamio saNikkha to // 34 // A be gAthA paikI bIjI gAthAmAM vyavahAranA nAmanA ullekha karyAM che, e viSaya vyavahArasUtranA chaThThA uddezAnA bhAgamAM-- sIho tiviTTha nihato, bhamiuM rAyagiha kavalibaDugati / jiNavara kahaNamavasama, goyamovasama dikkhA ya // 162 // A pramANe Ave che. A uparathI zrI jinabhadraNa karatAM vyavahArabhASyakAra pUrvavattI che' emAM leza paNa zaMkAne sthAna nathI. A uparAMta bIjuM e paNa kAraNa ApI zakAya ke, bhagavAna zrI jinabhadranI mahAbhASyakAra tarIkenI prasiddhi che, e temanA pUrvavartI bhASyakAra athavA laghubhASyakAra AcAryane ja AbhArI hoya. Aje jaina Agamo upara nIce jaNAvyA pramANenA bhASyaprathA jovAmAM tema ja sAMbhaLavAmAM AvyA che: 1-2 kapalaghubhASya tathA kalpabRhadbhASya, 3 mahat paMcakalpabhASya, 4-5 vyavahAralaghubhASya tathA vyavahArabRhadbhASya, 6-7 nizIthalaghubhASya tathA nizIthabRhadbhASya, 8 vizeSAvazyakamahAbhASya, 9-10 AvazyakasUtra laghubhASya tathA mahAbhASya, 11 eniyuktibhASya, 12 dazavaikAlikabhAgya, 13 piDaniyuktibhASya. A pramANe ekadara tera bhASyagraMthA atyAre sAMbhaLavAmAM AvyA che. te paikI kapabRhadbhASya Aje apUrNa ja arthAt trInna uddeza apUrNAM paMta maLe che. vyavahAra ane nizItha uparanA bRhadbhASya graMthA kAMya jovAmAM AvyA nathI. te sivAyanAM badhAMya bhAkhyA Aje upalabdha thAya che, je paikI mahattva cakalpabhASya, vyavahAralaghubhASya ane nizIthalaghubhASya bAda karatAM badhAMya bhAgye chapAI cUkayAM che. ahI ApelI bhASyonAM nAmeAnI nAMdha paikI phakta kapalaghubhASya, maha5 McakalpabhASya ane vizeSAvazyaka mahAbhASyanA praNetAne ja ApaNe jANIe chIe; te sivAyanA bhASyakAro kANu hatA e vAta te atyAre aMdhArAmAM ja paDI che. Ama chatAM, joke mArA pAse kazuya pramANa nathI chatAM, ema lAge che ke kalpa, vyavahAra ane nizItha laghubhASyanA praNetA zrI sa dhadAsagaNi kSamAzramaNa hoya tevA ja saMbhava vadhAre che. kapalaghubhASya ane nizIthalaghubhASya e bemAMtI bhASyagAthAonuM ati sAmyapaNu ApaNane A banneya bhASyakArA eka heAvAnI mAnyatA tarapha ja dorI jAya che. aMtamAM bhASyakArane lagatuM vaktavya pUrNa karavA pahelAM eka vAta tarapha vidvAnonuM lakSya deAravu cita che ke, prastuta bRhatpalaghubhASyanA prathama uddezanI samAptimAM bhASyakAre-- Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huM chuM huMkalpasUtra " : prAstAvika "1 udiSNajohAula siddha seNo, sa patthivo Nijjiyasattu seNo / ,, [ 87 ' A gAthAmAM, ke je AkhuM prakaraNa ane A gAthA nizIthalaghubhASya seALamA uddezAmAM che, temAM lakhelA *'siTrumeLo' nAma sAthe bhagavAna zrI sa MdhadAsagaNi kSamAzramaNane kAI nAmAntara tarIkene saMbaMdha teA nathI ? joke cUrNIkAra, vizeSacI kAra Adie A saMbaMdhamAM khAsa kazuM ja sUcana karyuM... nathI, tema chatAM 'siddhasena ' zabda evA che ke je sahajabhAve ApaNuM dhyAna kheMce che. eTale koI vidvAnane koI evA ullekha vagere bIje kayAMyathI maLI ya ke je sAthe A nAmaneA kAMI anvaya hoya teA jarUra dhyAnamAM rAkhe, kAraNa ke siddhasenagaNi kSamAtramaNanA nAmanI sAkSI nizIthacUrNI, paMcakalpacUrNI, Avazyaka hAribhaddI vRtti Adi graMthAmAM aneka vAra Ave che. e nAmAdi sAthe bhASyakArane ziSyapraziSyAdi saMbaMdha hAya athavA bhASyakAranuM koI nAmAMtara hAya. aratu, game te hA, vidvAnAne upayogI lAge te tee A bAbata lakSamAM rAkhe. ( gAthA 3289) ( TIkAkAra AcAye prastuta bRhatkalpasUtra mahAzAstra upara e samartha AcAryAe maLIne TIkA racI che. te paikI eka prasiddha prAvacanika ane saba TIkAkAra AcArya zrI malayagirisUri che ane bIjA tapAgacchIya AcArya zrI kSemakArttisUri che. AcArya zrI malayagirisUrivare prastuta mahAzAstra upara TIkA racavAnI zarUAta karI che, paraMtu e TIkAne teezrI AvazyakatravRttinI jema pUrNa karI zakayA nathI. eTale AcArya zrI malayagirijIe racelI 4600 leAkapramANa TIkA ( mudrita pRSTha 176 ) pachInI AkhAye graMthanI sama TIkA racavA tarIkenA gauravavaMtA meru jevA mahAkAryane tapAgacchIya AcArya zrI kSemakIrttirie upADI lIdhuM che ane TIkAnirmANanA mahAna kAryaMne pAMDityabharI rIte sAMgeApAMga pUrNa karI temaNe peAtAnI jaina prAvasanika gItA AcArya tarIkenI yAgyatA siddha karI che. ahIM A banneya sama TIkAkArone TUMkamAM paricaya karAvavAmAM Ave che. AcArya zrI malayagirisUri guNavaMtI gujarAtanI gauravavaMtI vibhUti samA, samagra jaina para'parAne mAnya, gUja rezvara mahArAjA zrI kumArapAladeva pratiAdhaka mahAna AcArya zrI hemacaMdranA vidyAsAdhanAnA sahacara, bhAratIya samagra sAhityanA upAsaka, jainAgamazirAmaNa, samartha TIkAkAra, gUjarAtanI bhUmimAM azrAntapaNe lAkhA zlokapramANu sAhityagaMgAne relAvanAra AcArya zrI malayaMgara koNa hatA ? temanI janmabhUmi, jJAti, mAtA-pitA, gaccha, dIkSAguru, vidyAguru vagere keNa hatA ? temanA vidyAbhyAsa, graMtharacanA ane vihArabhUminAM kendrarathAna kAM hatAM ? temane ziSyaparivAra hatA ke nahi ?--ityAdi dareka bAbata Aje lagabhaga aMdhArAmAM ja che, chatAM zeAdha ane avalAkanane aMte je kAMI apa-svapa sAmagrI prApta thaI che tenA AdhAre e mahApuruSane ahIM paricaya karAvavAmAM Ave che. AcArya zrI malayagirie peAte peAtAnA traMceAnA aMtanI prazastimAM " cavavAvi miiA, siddhi tenAzrutAM lokaH // eTalA sAmAnya nAmeAllekha sivAya pAtA aMgenI khIjI kAI paNa khAsa hakIkatanI neAMdha karI nathI. tema ja temanA samasamayabhAvI ke vALa thanAra lagabhaga badhAya aitihAsika graMthakArAe sudhdhAM A jainazAsanaprabhAvaka AgamajJadhuraMdhara saiddhAntika sama mahApuruSa mATe mauna ane udAsInatA ja dhAraNa karyAM che. phakta paMdaramI sadImAM thayelA zrImAna jinamaMDana Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 ] jJAnAMjali gaNie temanA kumArapAlaprabaMdhamAM "AcArya zrI hemacaMdra vidyAsAdhana mATe jAya che" e prasaMgamAM AcArya zrI malayagirine lagatI viziSTa bAbatane ullekha karyo che, jeno utAro ahIM ApavAmAM Ave che - _"ekadA zrIgurUnApRcchayAnyagacchIyadevendrasUri malayagiribhyAM saha kalAkalApakauzalAdyartha gauDadezaM prati prasthitAH khillUragrAme ca trayo janA gatAH / tatra glAno muniyAvRtyAdinA praticaritaH / sa zrIraivatakatIrthe devanamaskaraNakRtAttiH / yAvad grAmAdhyakSazrAddhebhyaH sukhAsanaM praguNIkRtya te rAtrau saptAstAvata pratyaSe prabaddhaH svaM raivatake pazyanti / zAsanadevatA pratyakSa bhUya kRtaguNastuti: 'bhAgyavatAM bhavatAmatra sthitAnAM sarva bhAvi ' iti gauDadeze gamanaM niSidhya mahauSadhIranekAn mantrAn nAma-prabhAvAdyAkhyAnapUrvamAkhyAya svasthAnaM jagAma // ekadA zrIgurubhiH sumuhUrte dIpotsavacaturdazIrAtrau zrIsiddhacakramantra : sAmnAyaH samupadiSTaH / sa ca padminIsvIkRtottarasAdhakatvena sAdhyate tataH sidhyati, yAcitaM varaM datte, naanythaa| x x x x x te ca trayaH kRtapUrvakRtyAH zrIambikAkRtasAnnidhyAH zubhadhyAnadhIradhiyaH zrIravatakadaivatadRSTau triyAminyAmAhvAnA-'vaguNThana- mudrAkaraNa- mantranyAsa- visarjanAdibhirupacArairgurUktavidhinA samIpasthapadminIstrIkRtottarasAdhakakriyAH zrIsiddhacakramantramasAdhayan / tata indrasAmAnikadevo'syAdhiSThAtA zrIvimalezvaranAmA pratyakSIbhUya puSpavRSTi vidhAya 'svepsitaM varaM vuguta' ityuvAca / tataH zrIhemasUriNA rAjapratibodhaH, devendrasUriNA nijAvadAtakaraNAya kAntInagaryAH prAsAda ekarAtrau dhyAnavalena serIsakagrAme samAnIta iti janaprasiddhiH, malayagirisUriNA siddhAntavRttikaraNavara iti / trayANAM varaM dattvA devaH svasthAnamagAt // " ninAmAnaya kumArapAnapravaragha, patra 22-23 bhAvArtha-AcArya zrI hemacandra gurnI AjJA laI anyagIya zrI devendrasUri ane zrI malayagiri sAthe kaLAomAM kuzaLatA meLavavA mATe gaudaza tarapha vihAra karyo. rastAmAM AvatA khilUra gAmamAM eka sAdhu mAMdA hatA temanI traNe jaNAe sArI rIte sevA karI. te sAdhu giranAra tIrthanI yAtrA mATe khUba jhaMkhatA hatA. temanI aMtasamayanI bhAvanA pUrI karavA mATe gAmanA lokone samajAvI pAlakhI vagere sAdhanano baMdobasta karI rAtre sUI gayA. savAre UThIne jue che te traNe jaNa potAnI jAtane giranAramAM jue che. A vakhate zAsanadevatAe AvI temane kahyuM ke, Apa saunuM dhAreluM badhuMya kAma ahIM ja pAra paDI jaze, have A mATe Apane gauDadezamAM javAnI jarUrata nathI. ane vidhi-nAma-mAhAtmya kahevApUrvaka aneka maMtra, auSadhI vagere ApI devI pitAne ThekANe cAlI gaI eka vakhata gumahArAje temane siddhacakane maMtra AkhAya sAthe A, je kALI caudazanI rAte patinI strInA uttarasAdhakapaNathI siddha karI zakAya.........traNe jaNAe vidyAsAdhananA purazcaraNane siddha karI, ambikAdevInI sahAyathI bhagavAna zrI neminAtha sAme besI siddhacakramaMtranI ArAdhanA karI. mancanA adhiSThAyaka zrI vimalezvaradeve prasanna thaI traNe jaNAne kahyuM ke, tamane gamatuM varadAna mAgo. tyAre zrI hemacandra rAjAne pratibaMdha karavAnuM, zrI devendrasUrie eka rAtamAM kAntInagarIthI serIsAmAM maMdira lAvavAnuM ane zrI malayagirie jaina siddhAntonI vRttio racavAnuM vara mAgyuM. traNene temanI IcchA pramANenuM vara ApI deva pitAne sthAne cAlyo gayo. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra' : prAstAvika [ 89 upara kumArapAlaprabandhamAMthI je utArA ApavAmAM AvyeA che, emAM malayigira nAmane je ullekha che e bIjA kaI nahi paNa jaina AgameAnI vRtti racavAnuM vara mAganAra hoI prastuta malayagira ja che. A ullekha TUMkA hovA chatAM emAM nIcenI mahattvanI bAbatAnA ullekha thayelA ApaNe joI zakIe chIe H (1) pUjya zrI malayagiri bhagavAna zrI hemacandra sAthe vidyAsAdhanA mATe gayA hatA. (2) temaNe jaina AgamenI TIkAe racavA mATe varadAna meLavyuM hatuM athavA e mATe te utsuka hAI yogya sAhAyanI mAgaNI karI hatI. (3) ' manarisUrinA ': e ullekhathI zrI malayiri AcArya. pavibhUSita hatA. < "" zrI malayagiri ane temanuM RSipada--pUjya zrI malayagiri mahArAja AcA padabhUSita hatA ke nahi ? e praznane vicAra AvatAM, jo ApaNe sAmAnya rIte temanA racelA granthAnA aMtanI prazastio tarapha najara karIzuM te ApaNe temAM teozrI mATe " cApi maryAi eTalA sAmAnya nAmanirdeza sivAya bIje kazAya khAsa vizeSa ullekha joI zakIzuM nahi. tema ja temanA pachI lagabhaga eka saikA bAda eTale ke caudamI sadInI zarUAtamAM thanAra tapAgacchIya AcArya zrI kSemakIrttisUrie zrI malayagiriviracita bRhatkalpasUtranI apUrNa TIkAnA anusanmAnanA maMgalAcaraNa ane utthAnikAmAM paNa emane mATe AcArya tarIkeneA spaSTa nirdeza karyAM nathI. e viSete spaSTa ullekha te ApaNane paMdaramI sadImAM thanAra zrI jinamaSpanagaNinA kumArapAlaprabandhamAM ja maLe che. eTale saukAI ne ema lAgaze ke teozrI mATe AcArya tarIkene spaSTa nirdeza karavA mATe AcA zrI kSemakIrti jevAe jyAre upekSA karI che te teozrI vAstavika rIte AcArya padavibhUSita haze ke kema ? ane amane paNa e mATe tarka-vitarka thatA hatA. paraMtu tapAsa karatAM amane eka evuM pramANa jaDI gayuM ke jethI teozrInA AcArya padavibhUSita havA mATe khIjA koI pramANanI AvazyakatA ja rahe nahi. e pramANu khuda zrI malayagiriviracita sthApazabdAnuzAsanamAMnu che, jene ullekha ahIM karavAmAM Ave che 11 evaM kRtamaGgala rakSAvidhAnaH paripUrNamalpagranthaM laghUpAya AcAryo malayagiriH zabdAnuzAsanamArabhate / A ullekha joyA pachI kAI ne paNa teozrInA AcA paNA viSe zaMkA raheze nahi. zrI malayagirisUri ane AcArya zrI hemacandranA saMbaMdha--upara ApaNe joI AvyA chIe ke zrI alayagirisUri ane bhagavAna zrI hemacandrAcAya vidyAbhyAsane vikasAvavA mATe tema ja maMtravidyAnI sAdhanA mATe sAthe rahetA hatA ane sAthe vihArAdi paNa karatA hatA. A uparathI te 1. bRhatkapatranI TIkA AcArya zrI kSemakIrttie vi. saM. 1332mAM pUrNa karI che. 44 2. " AgamadurgamapadasaMzayAditApo vilIyate viduSAm / yadvacanacandanarasairmalayagiriH jayati yathArthaH // 5 // zrImalayagiriprabhavo yAM kartumupAkramanta matimantaH / sA kalpazAstraTIkA, mayA'nusandhIyate'lpadhiyA // 8 // 3. cUrNikRtA cUrNirAsUtritA tathApi sA nibiDajaDimajambAla jaTAlAnAmasmAdRzAM jantUnAM tathAvidhamavabodhanibandhanamupajAyata iti paribhAvya zabdAnuzAsanAdivizvavidyAmayajyotiHpuJjaparamANughaTita mUrtibhiH zrImalayagirimunIndrarSipAdaiH vivaraNamupacakrame // mAna. 12 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 ] jJAnAMjali paraspara ati nikaTa saMbaMdha dharAvatA hatA, te chatAM e saMbaMdha keTalI hada sudhIno hato ane teNe kevuM rUpa lIdhuM hatuM e jANavA mATe AcArya zrI malayagiri pitAnI AvazyavRttimAM bhagavAna zrI hemacandranI kRtimAMnuM eka pramANu TAMkatAM teozrI mATe je prakAranuM bahumAnabharyo ullekha karyo che te ApaNe joIe. AcArya zrI malayagirine e ullekha A pramANe che - tathA vATu : stuti juvA- anyonyapakSapratipakSabhAvAd, yathA pare matsariNa : pravAdAH / nayAnazeSAnavizeSamicchan, na pakSapAtI samayastathA te // " hemacandrakRta anyayogavyavacchedadvAtriMzikA, zloka 30 / / A ullekhamAM zrI malayagirie bhagavAna zrI hemacandrano nirdeza "riva:" evA ati bahumAnabharyA zabdathI karyo che. A uparathI bhagavAna zrI hemacandranA pAMDitya, prabhAva ane guNonI chApa zrI malayagiri jevA samartha mahApuraSa para keTalI UMDI paDI hatI, enI kalpanA ApaNe saheje karI zakIe chIe. sAthe sAthe ApaNe e paNa anumAna karI zakIe ke, zrI malayagiri zrI hemacandrasUri karatAM vayamAM bhale nAnA moTA hoya, paraMtu vrataparyAyamAM to teo zrI hemacandra karatAM nAnA ja hatA. nahi to teo zrI hemacandrAcArya mATe game teTalAM gauravatAsucaka vizeSaNo lakhe paNa "arava:" ema to na ja lakhe. malayagirinI grantharathanA-AcArya zrI malayagirie keTalA granthoracA hatA, e viSeno spaSTa ullekha kyAMya jovAmAM nathI Avato, tema chatAM temanA je grantho atyAre maLe che, tema ja je granthonAM nAmano ullekha temanI kRtimAM maLavA chatAM atyAre e maLatA nathI, e badhAyanI yathAprApta noMdha A nIce ApavAmAM Ave che: maLatA graMtha nAma graMthalokapramANa 1 bhagavatIsUtra dritIyazatakavRtti 3750 2 rAjapraznIpAMgaTIkA 370 0 mudrita 3 jIvAbhigama pAMgaTIkA 16000 mudrita 4 prajJApanopAMgaTIkA 16000 mukita 5 caMdraprajJayupAMgaTIkA 950 0 6 sUrya pratyupAMgaTIkA 950 0 7 naMdIsUtraTIkA 7732 mukita 8 vyavahArasUtravRtti 34000 mudrita 8 bRhakalpapIThikAvRtti--apUrNa 46 0 0 mudrita 10 AvazyakavRtti--apUrNa 18000 mudrita 1. ahIM ApavAmAM AvelI zlokasaMkhyA keTalAkanI mULagraMtha sahitanI che. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bRhatkalpasUtra' : prAstAvika nAma 11 piDaniyuktiTIkA jyeAtikara kaTIkA 12 13 dharma saMgrahaNIvRtti 14 karma prakRtivrutti 155 casaMgrahavRtti paDazAtivrutti 16 17 sapratikAvRtti 18 gRhasaMgrahaNIvRtti 19. zrRkSetrasamAsavRtti 20 malayagirizabdAnuzAsana alabhya graMthA graMthazleAkapramANa 6700 mudrita 5000 mudrita 10000 mudrita 8000 mudrita 18850 mudrita 2000 mudrita 3780 mudrita 5000 mudrita 9500 mudrita 5000 (?) 4. tattvarthAdhigamatraTIkA 5 dharma sAraprakarNa TIkA re 6. devendranarakendraprakaraNa TIkA 1 jammuddIpaprAptiTIkA 2 AdhuniyuktiTIkA 3 vizeSAvasyakaTIkA ahIM je graMthanAM nAmeAnI noMdha ApavAmAM AvI che, temAMthI zrI malayagirizAnuzAsana sivAyanA badhAya graMthai TIkAtmaka ja che, eTale ApaNe AcA` malayagirane graMthakAra tarIke oLakhIe te karatAM temane TIkAkAra tarIke eLakhavA e ja susaMgata che. [91 AcAya zrI malayagirinI TIkAracanA-Aja sudhImAM AcArya zrI haribhadra, gaMdhahastI siddhasenAcArya, zrImAn kATayAcArya, AcArya zrI zIlAMka, navAMgIkRttikAra zrI abhayadevasUri, maladhArI AcArya zrI hemacaMdra, tapA zrI devendrasUri Adi aneka sama TIkAkAra AcAryo thaI gayA che, te chatAM AcArya zrI malayagirie TIkAnirmANanA kSetramAM eka judI ja bhAta pADI che. zrI malayagirinI TIkA eTale temanA pUrvavartI te te viSayanA prAcIna graMthA, cUrNi, TIkA, TippaNu Adi aneka zAstronA dena uparAMta pAtA tarakanA te te viSayane lagatA vicArAnI paripUrNatA samajavI jAI e. gaMbhIramAM gaMbhIra viSayAne catI vakhate paNa bhASAnI prAsAdikatA, prauDhatA ane spaSTatAmAM jarA sarakhI paNa UNapa najare paDatI nathI ane viSayanI vizadatA eTalI ja kAyama rahe che. '' 1. " yathA ca pramANavAvitatvaM tathA tattvArthaTIkAyAM bhAvitamiti tato'vadhAryam " prajJApanAsUtraTIkA || '' 2. " yathA cApuruSArthatA arthakAmayostathA dharmasAraTIkAyAmabhihitamiti neha pratAyate / dharmasaMgrahaNITokA // tr 3. vRttAdInAM ca pratipRthivi parimANa devendranara kendre prapaJcitamiti neha bhUyaH praote '' saMgrahanIvRtti, vatra 206 " Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 ] jJAnAMjala AcArya malayagirinI TIkA racavAnI paddhati TUMkamAM A pramANenI che--teozrI saupahelAM mULasUtra, gAthA ke klAkanA zabdArthanI vyAkhyA karatAM je spaSTa karavAnuM heAya te sAthe ja kahI de che; tyAra pachI je viSayeA paratve vizeSa spaSTIkaraNanI AvazyakatA hoya temane " ayaM mAva:, muitta mati, ayamAya:, vamatra yam ' ityAdi lakhI AkhAya vaktavyane sAra kahI de che. A rIte pratyeka viSayane spaSTa karyA pachI tene lagatA prAsaMgika ane AnuSaMgika vidhyAne carcavAnu tema ja tadviSayaka aneka prAcIna pramANeAne ullekha karavAnuM paNa teozrI cUkatA nathI; eTaluM ja nahi, paNa je pramANeAnA ullekha karyo hAya tene aMge jarUrata jaNAya tyAM viSama zabdonA arthA, vyApyA ke bhAvA' lakhavAnuM paNa teo bhUlatA nathI, jethI koI paNa abhyAsIne tenA artha mATe mUMjhAvu na paDe ke phAMphAM mAravAM na paDe. A kAraNasara tema ja, upara jaNAvavAmAM AvyuM tema, bhASAnI prAsAdikatA ane aMtema ja viSayapratipAdana karavAnI vizada patine lIdhe AcArya zrI malayagirinI TIkA ane TIkAkArapaNuM samagra jaina samAjamAM khUba ja pratiSThA pAmyAM che. AcArya malayagirinuM mahuzrutapaNuM--AcArya malayagiriSkRta mahAna graMtharAzinuM avagAhana karatAM temAM je aneka Agamika ane dArzanika viyAnI carcA che, tema ja prasaMge prasaMge te te viSayane lagatAM temaNe je anekAneka kalpanAtIta zAstrIya pramANA TAMkelAM che, e zvetAM ApaNe samajI zakIzuM ke, teozrI mAtra jaina vADmayanuM ja jJAna dharAvatA hatA ema naheAtuM, paraMtu uccamAM ucca kakSAnA bhAratIya jaina-jainetara dArzanika sAhitya, jyAtirvidyA, gaNitazAstra, lakSaNazAstra Adita lagatA vividha ane viziSTa zAstrIya jJAnane vizALa vArase dharAvanAra mahApuruSa hatA. teozrIe peAtAnA graMthAmAM je rIte padArthAnuM nirUpaNa karyuM che e tarapha ApaNe sukSma rIte dhyAna ApIzuM te ApaNane lAgaze ke e mahApuruSa vipula vADmayavAridhine ghUMTIne pI ja gayA hatA; ane Ama kahevAmAM ApaNe jarA paNa atizayAkti nathI ja karatA. pUjya AcArya zrI malayagirisUriyaramAM bhale game teTalu vizvavidyAviSayaka pAMDitya hA, te chatAM teozrI ekAMta nitimAnA dhArI ane nitimA parAyaNa hAI temane ApaNe nitimA parAyaNa jainadharmanI paribhASAmAM Amika ke saiddhAntika yugapradhAna AcArya tarIke eLakhIe e ja vadhAre ghaTamAna vastu che. AcArya malayagirinuM Antara jIvana--vIrava mAna-jaina-pravacananA alaMkArasvarUpa yugapradhAna AcArya pravara zrI malagiri mahArAjanI narekhA viSe ekAeka kAMI paNa melavuM ke lakhavuM e khare ja eka agharuM kAma che; te chatAM e mahApuruSa mATe TUMkamAM paNa lakhyA sivAya rahI zakAya tema nathI. AcArya zrI malayagiriviracita je vizALa grantharAzi Aje ApaNI najara sAme vidyamAna che, e peAte ja e prabhAvaka puruSanA Antara jIvananI rekhA dorI rahela che. e grantharAzi ane temAM varNavAyelA padArthA ApaNane kahI rahyA che ke e prajJApradhAna puruSa mahAna jJAnayeAgI, karmayogI, AtmayegI agara je mAne te hatA. e guNadhAma ane puNyanAma mahApuruSe potAnI jAtane eTalI chupAvI che ke emanA vizALa sAhityarAzimAM kAI paNa ThekANe emaNe peAtAne mATe yadavApi malayagirinA ''eTalA sAmAnya nAmanirdeza sivAya kazuMya lakhyuM nathI. vAra vAra vaMdana he| e mAna-mavihita mahApuruSanA pAdapadmane ! AcArya zrI kSemakItisUri--AcArya zrI kSemakIrttisUri tapAgacchanI paraparAmAM thayela mahApuruSa che. emanA vyaktitva viSe viziSTha paricaya ApavAnAM sAdhaneAmAM mAtra temanI A eka sama graMtharacanA ja che; A sivAya temane vize bIjo kazA ja paricaya ApI zakAya tema nathI. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra : prAstAvika [ 93 tema ja Aja sudhImAM temanI bIjI koI nAnI ke moTI kRti upalabdha paNa thaI nathI. prastuta graMthanI-TIkAnI racanA temaNe vi. saM. 1332 mAM karI chee uparathI teozrI vikramanI tera-caudamI sadImAM thayela AcArya che. temanA guru AcArya zrI vijayacaMdrasUri hatA, jeo tapagacchanA Adya pusA AcArya zrIjagaracaMdasUrivaranA ziSya hatA ane teo bRhapezAlika tarIke oLakhAtA hatA. AcArya zrI vijayacandrasUri bRhapozAlika kema kahevAtA hatA te viSenI vizeSa hakIkata jANavA icchanArane AcArya zrI munisuMdarasUriviracita tridazataraMgiNI-gurnAvalI" zleka 100thI 134 tathA paMnyAsa zrImAna kalyANavijayajI saMpAdita vistRta gUrjarAnuvAda sahita "tapAgaccha paTTAvalI" pRSTha 153 jevA bhalAmaNa che.* grantha-paricaya graMthakAra ane graMthanI pratio viSe lakhyA pachI graMthanA bAhya ane aMtaraMga svarUpa viSe the batAvI devuM ahIM ucita manAze. prati bRhaka9pasUtra ane tenA uparanI vyAkhyAo vagereno paricaya ApavA pahelAM, prastuta zAstra cheda AgamomAMnuM eka hoI cheda Agama sAhitya keTaluM che ene ullekha karavAmAM Ave che. sAmAnya rIte jaina AgamonI saMkhyA pistAlIsanI gaNAya che. e pistAlIsa AgamomAM chedaAgamono samAveza thaI jAya che ane e chedaAgamo che che. tenA upara jeTaluM vyAkhyA sAhitya racAyuM che ane Aje jeTaluM upalabdha thAya che, te A nIce jaNAvavAmAM Ave che: chedaAgama sAhitya nAma kartA bleka saMkhyA 1 dazAzrutaskaMdha bhadrabAhusvAmI 2106 niryukti gA. 144 2225 vRtti brahmarSi pArdhacaMdrIya 3100 stabaka (bhAvAnuvAda ) kapa (bRhakalpasUtra ) bhadrabAhusvAmI 375 ,, niryukita-laghubhASya bhASya saMghadAsagaNi kSemAzramaNa gA. 6490 zlo. 7500 , , bRhabhAva apUrNa e cUrNi 11000 vizeSacUrNi 1400 0 vRtti malayagiri-kSemakArti 35000 avacUrI saubhAgyasAgara 1500 tabaka paMcaka95mahAbhAga saMghadAsagaNi mAbamaNuM gA. 2574 le. 3135 cUrNi 3245 * "bRhakalpasUtra'nA chaThThA bhAgamAM chapAyela A prAstAvika vaktavyanA pR. 30 thI pR. 54 sudhImAM pratibhA paricaya, pAThabhedo ane saMpAdana paddhati aMge nirUpaNa karavAmAM AvyuM che, tenuM ahIM punarmudraNa karavAmAM nathI AvyuM. jijJAsuoe A mATe mULa graMtha jevo. - saMpAdaka cUrNi Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * kartA cUrNi 1000 jJAnAMjali nAma kasaMkhyA 3 vyavahAra sUtra bhadrabAhusvAmI 688 bhA' ya gA. 4629 le. pa786 1036 0 vRtti malayagiri 29000 stabaka 4 nizIthasUtra bhadrabAhuvAmI 825 bhAgya gA. 6569 ka. 7500 , vizeSacUrNi jinadAsa mahattara 28000 , vizAddezakavyAkhyA zrIcandrasUri staka 5 mahAnizIthasUtra 4544 , ratabaka jIvakalpasUtra jinabhadragaNi kSamAzramaNa gA. 103 bhASya gA. 26 06 ke, cUrNi siddhasenAcArya Tipanaka zrI candrasUri 1120 tilakAcArya 1800 kalpabRhabhAge--ahIM je cha chedagraMthane lagatI noMdha ApavAmAM AvI che temAM kalpavRdraSyi 3q " ema jaNAvyuM che, tenuM kAraNa e che ke, pATaNa, jesalamera, bhAMDArakara InsTiTayUTa pUnA vagere dareka sthaLe A graMthanI hastapratio adhUrI ja maLe che. jesalameramAM tADapatra upara lakhAyelI be nakale che, paNa te banne prathama khaMDa che, bIjo khaMDa kayAMya jovAmAM Avyo nathI. AcArya zrI kSemaTTIrtAie vRhatkalpanI TIkA racI tyAre temanA sAme A bRhabhAva pUrNa nakala hatI e temaNe TIkAmAM ApelAM bRhalkAbanAM uddharaNothI nizcitapaNe jANI zakAya che. kalpacUNi ane vizeSacUrNi--kalpacUrNi ane kavizeSacUrNinI je be tADapatrIya prAcIna prati Aje maLe che temAM lakhAvanArAonI garabaDathI eTale ke cUrNi-vizeSacUrNine 'khaMDano viveka na karavAthI keTalIka pratiomAM cUrNi-vizeSacUrNinuM mizraNa thaI gayuM che. paMcaka95mahAbhASya-paMcakalpamahAbhAva e ja paMcakalpasUtra che. ghaNA kharA vidvAna sAdhuo evI bhramaNAmAM che ke, paMcakalpasUtra uparanuM bhAgya te paMcakalpabhAkhyuM ane te uparanI cUrNi te paMcaka95cUrNi, paraMtu A temanI mAnyatA brAMta ane bhUlabharelI che. paMcakalpa nAmanuM kaI satra hatuM nahIM ane te paNa nahIM. bRhakalpasUtranI keTalIka prAcIna prationA aMtamAM "paMcaTbUtra samAptam'' AvI puSikAmAtrathI bhulAvAmAM paDIne keTalAke ema kahe che ke, meM amuka bhaMDAramAM joyuM che, paNa A bhrAMta mAnyatA che. kharI rIte, jema piMDaniryukti e dazavaikAlikaniyaMtino ane ghaniryukti e Avazyakaniryuktino pRthapha karelo aMza che, te ja rIte paMcakalpabhASya e ka5bhAgano eka jude pADela vibhAga che; nahIM ke svataMtra koI sUtra. AcArya zrI malayagiri mahArAja ane zrI kSemakIrti, sUri mahArAja prastuta bRhaka9pasUtranI TIkAmAM vAraMvAra A rIte ja ullekha kare che. , vRtti Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ braha99pasUtra': pAstAvika [ 5 nizIthavizeSacUNi-Aje jene sau nizIthacUrNi tarIke oLakhe che e nizIthasUtra uparanI vizeSacUrNi che. nizIthacUrNi hovI joIe, paraMtu Aje ene kyAMya pato nathI. Aje to ApaNA sAme nisIhavise saguNa ja che. cheda AgamasAhityane jANyA pachI ApaNe graMthanA mULa viSaya tarapha AvIe. graMthanuM mULa nAma-prastuta "bRhapasUtra'nuM mULa nAma kago " che. tenI prAkRta-saMskRta vyAkhyA-TIkAone paNa "kapabhAsa', "ka parsa cuNagI' Adi nAmathI ja oLakhavAmAM Ave che. eTale nikartha e che ke, A graMthanuM "bRhakalpasUtra' nAma pAchaLathI zarU thayuM che. tenuM kAraNa e che ke dazAzrutaskaMdhanA AThamA adhyayanarUpa paryuSaNApatranI jAhera vAcanA vadhyA pachI e kalpasUtra ane prastuta kalpazAstrane alaga alaga samajavA mATe ekanuM nAma kalpasUtra ane prastuta kalpazAstranuM nAma bRhau5sUtra rAkhavAmAM AvyuM che. Aje jaina janatAne moTo bhAga " kalpasUtra' nAmathI paryuSaNAkalpasUtrane ja samaje che, balka 'kalpasUtra" nAma paryuSaNakalpasatra mATe rUDha thaI gayuM che. eTale A zAhakane bhinna samajavA mATe "bRhatkalpasUtra' nAma ApyuM che te yogya ja che. prastuta sUtra pramANamAM nAnuM eTale ke mAtra 475 lekapramANa hovA chatAM emAM rahelA gAMbhIryanI dRSTie ene eka mahAzAstra ja kahevuM joIe. A eka prAcInatama AcArazAstra che ane jaina dharmazAstroma tenuM sthAna ghaNu UMcuM che. temAMya jena zrama mATe te e jIvanadharmanuM mahAzAstra che. AnI bhASA prAcIna prAkRta athavA ardhamAgadhI hovA chatAM jema bIjAM jaina Agama mATe banyuM che tema AnI bhASAne paNa TIkAkAra AcArya zrI bhAgiri ane zrI kSemakIrtisUrie badalI nAkhI che. kharuM jotAM AvuM parivartana keTale aMze ucita che e eka prazna ja che; tema chatAM sAthe sAthe Aje e paNa eka moTo savAla che ke, te te AgamonI prAcIna prAcInatama vividha pratio ke tenA pratyuttara sAme rAkhIe tyAre temAM je bhASA ane prayogo viSayaka vaividhya jovAmAM Ave che te, samartha bhASAzAstrIne gaLe paNa DacUro vALI de tevAM hoya che, temAM paNa niryukti, bhAga, mahAzAstra, cUrNi, vizeSacUrNi vagere vyAkhyAkAronA aparimita ane saMkhyAtIta pAThabheda ane pAThavikAre maLe tyAre to cakkara AvI jAya tevuM bane evI vAta che. A paristhitimAM amuka javAbadArI laIne beThelA TIkAkAra Adi viSe ApaNe ekAeka bolavA jevuM kazuMya nathI rahetuM. vyAkhyA sAhitya kalpamahAzAstra upara vyAkhyAnarUpe niyukti-bhAga, cUrNi, vizeSacUrNi, bRhadbhAga, vRtti, avacUrI ane stabaka graMthanI racanA thaI che. te paikI A prakAzanamAM mULasUtra, niryukti-bhAgya ane vRttine prasiddha karavAmAM Avela che, jeno paricaya ahIM ApavAmAM Ave che. niryukti-bhAgya-AvazyakaniryuktimAM khuda niyaMtikAra bhagavAne "vapUrA 3 binnati." (gAthA 95) ema jaNAvela hovAthI prastuta kalpamahAzAstra upara niryukti racavAmAM AvI che. tema chatAM Aje niyukti ane bhAkha, e banneya paraspara bhaLI jaIne eka graMtharUpa thaI javAne lIdhe tenuM pRthakkaraNa prAcIna cUrNikAra Adi paNa karI zakyA nathI. TIkAkAra AcArya zrImalayagirie paNa mUtrasparAjanimiSya vaio jatho nAta :" ema jaNAvI niryukti ane bhAgane judA pADavAnuM jatuM karyuM che; jyAre AcArya zrI kSemakattie e prayatna karyo che. tema chatAM temAM teo saphaLa nathI thayA bae ethI goTALo ja thayuM che. e ja kAraNa che ke TIkAnAM pratyantaramAM tathA cUrNi Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali vizeSacUrNimAM e mATe vividha nirdezo maLe che (juo pariziSTa cothuM ), svataMtra prAcIna bhASyapratiomAM paNa A aMgeno kazo viveka najare nathI Avato. A kAraNasara ame amArA prastuta prakAzanamAM niyukti-bhASya graMthanI gAthAonA aMke saLaMga ja rAkhyA che, ane e rIte badhI maLIne 4ha0 gAthAo thaI che. prAcIna bhAyupratimAM aneka kAraNasara gAthAe bevaDAvAthI tema ja astavyasta gAthAo ane gAthAMke hovAthI tenI gAthAsaMkhyAnI ame upekSA karI che. amAre gAthAkrama ati vyavasthita, prAmANika ane ati susaMgata che. bhASAdaSTie prAcIna bhAkhyaprationI gAthAnI bhASAmAM ane AcArya zrI bhalayagiri-kSemakIrtie ApelI bhASyagAthAnI bhASAmAM ghaNe ghaNo pharaka che, paraMtu amAre TIkAkArone nyAya ApavAno hovAthI temaNe potAnI TIkAmAM je svarUpe gAthAo lakhI che tene ja pramANa mAnIne ame kAma calAvyuM che. Ama chatAM sthAne sthAne anekavidha mahatvanA pAThabheda vagere noMdhavAmAM ame ALasa karyuM nathI. bhAganI bhASA mukhyatve prAkRta ja che, tema chatAM ghaNe sthaLe gAthAomAM mAgadhI ane zaurasenInA prayogo paNa jovAmAM Ave che. keTalIka gAthAo prasaMgavaza bhAgadhI ke zaurasenI bhASAmAM paNa racAyelI che. chaMdanI daSTie AkhuM bhAgya pradhAnapaNe AryAzaMdamAM racAyuM che, tema chatAM saMkhyAbaMdha sthaLe aucitya pramANe bIjA bIjA Ide paNa Ave che. vRtti-prastuta mahAzAstranI vRttino prAraMbha AcArya zrI bhalayagirie karyo che ane tenI samApti lagabhaga savAso varSa bAda tapA AcAryapravara zrI kSemakIrtisUrie karI che. vRttinI bhASA mukhyatve saMskRta hovA chatAM temAM prasaMgopAtta AvatI kathAo prAkRta ja che. vRttinuM pramANa sUtra-niryukti-bhAgya maLIne 42500 zleka lagabhaga che, eTale je AmAMthI sUtra-niyukti-bhASyane bAda karIe to vRttinuM pramANa 3500 bleka lagabhaga thAya che. AmAMthI lagabhaga 4000 lekapramANa TIkA AcArya zrI malayagirinI che ane bAkInI AkhI TIkA AcArya zrI kSemakIrtipraNIta che. cUNi-vizeSacUNi-cUrNi ane vizeSacUrNi, e bRhaskalpasUtra uparanI prAcIna prAcInatama vyAkhyAo che. A vyAkhyAo saMskRta mizrita prAkRtapradhAna bhASAmAM racAyelI che. A vyAkhyAonI prAkRtabhASA AcArya zrI hemacandrAdiviracita prAkRta vyAkaraNAdinA niyamone vazavartI bhASA nathI, paraMtu eka judA kulanI ja prAkRtabhASA che. A vyAkhyAmAM AvatA vividha prayogo jotAM enI bhASAnuM nAma zuM ApavuM e prazna eka keyaDArUpa ja che. huM mAnuM chuM ke Ane koI svataMtra bhASAnuM nAma ApavuM te karatAM "mitrAtamA '' nAma ApavuM e ja vadhAre saMgata vastu che. bhASAnA viSayamAM rasa lenAra pratyeka bhASAzAstrIne mATe jaina Agama ane tenA uparanA niryukti-bhAga-cUrNi. vizeSacUrNi graMthonuM adhyayana ane avalokana parama Avazyaka vastu che. bRhadabhASya-niyukti, bhASya ane bRhabhAga e traNeya jaina Agama uparanA vyAkhyAgraMtha haMmezAM padyabaMdha ja hoya che. prastuta bRhadabhAgya paNa gAthAbaMdha che. TIkAkAra AcArya zrI kSemakIrtimahArAja sAme prastuta bRhabhAge saMpUrNa hovA chatAM Aje ene saMpUrNa meLavavA ame bhAgyazALI thaI zakayA nathI. Aje jyAM jyAM A mahAbhASyanI pratio che tyAM prathama khaMDa mAtra che. jesalameradurganA zrI jinabhadrasUri jaina jJAnabhaMDAramAM jyAre A graMthanA be khaMDo joyA tyAre manamAM AzA janmI ke A graMtha pUrNa maLe, paNa tapAsa karatAM nirAzA sAthe joyuM ke banneya prathama khaMDanI ja nakale che. AnI bhASA paNa prAcIna mizra prAkRtabhASA che ane mukhyatve AryA chaMda hovA chatAM prasaMgopAtta bIjA bIjA paNa chaMdo che. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhakalpasUtra': prAstAvika [ 97 avacUrI-bRhatkalpasUtra upara eka avacUrI (atisaMkSipta TIkA) paNa che. enA praNetA zrI bhAgyasAgarasUri che ane e 1500 zlokapramANa che. mULa graMthanA zabdArthane spaSTa rIte samajavA IcchanAra mATe A avacUrI mahattvanI che ane e TIkAne anusarIne ja racAyelI che. prastuta avacUrInI prati saMvata 1628mAM lakhAyelI hoI e te pahelAM racAyelI che. Atara paricaya prastuta bRhatkalpa mahAzAstranA Antara paricaya mATe ame dareka bhAgamAM viratRta viSayAnukramaNikA ApI che, je badhAya bhAgonI maLIne 15ra pRSTha jeTalI thAya che, te ja paryApta che. A anukramaNikA jevAthI AkhA graMthamAM zuM che te dareke dareka vidhAna munivara Adi sugamatAthI jANI-samajI zakaze. tema chatAM prastuta mahAzAstra e, eka chedazAstra tarIke oLakhAtuM hoI te viSe ane tenA anusaMdhAnamAM je je khAsa ucita hoya te aMge vicAra karavo ati Avazyaka che. chedaAgama--chedaAgamo badhA maLIne chanI saMkhyAmAM che, jeno ullekha ane tene lagatA vizALa vyAkhyA sAhityanI noMdha ame upara karI AvyA chIe. A chedaAgamomAM, manasA, vAcA, karmaNA avisaMvAdI jIvana jIvanAra paramajJAnI tIrthakara, gaNadhara, sthavira Adi maharSioe jagatanA mumukSu nirca tha-nircathIone ekAMta kalyANa sAdhanA mATe je maulika ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, aparigrahavratAdirUpa mArga darzAvyo che te aMge te te deza, kALa tema ja te te yuganA mAnavonI vAbhAvika zArIrika ane mAnasika vRttio ane valaNane dhyAnamAM laI bAdhaka niyamonuM vidhAna karavAmAM AvyuM che, jene zAstrIya paribhASAmAM apavAda kahevAmAM Ave che. A apavAdo arthAta bAdhaka niyama utsarga eTale ke maulika mArganA vidhAna sAme hovA chatAM e, maulika bhArganA bAdhaka na hatAM tenA sAdhaka che. AthI samajAze ke chedaAgamomAM atigaMbhIra bhAve ekAtuM AtmalakSI banIne maulika ahiMsAdi niyamo aMge te te anekavidha vartamAna paristhitine lakSamAM laI bAdhaka niyamo aMge vidhAna ane vicAra karavAmAM AvyA che. tAvika daSTie vicAratAM ema kahI zakAya ke jaina chedaAgamo e, ekAnta ucca jIvana jIvanAra gItArtha jaina sthaviro ane AcAryonI sUmekSikA ane temanI prauDha pratibhAno sarvocca paricaya ApanAra mahAna zAstra che. usarga ane apavAda-prastuta bRhakalpasUtra, e chedaAgamomAMnuM eka heI emAM utsarga ane apavAdamArganuM arthAta sAdhaka-bodhaka niyamonuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. e utsa-apavAdo kayA, keTalA ane kaI kaI bAbata viSe che?--e graMthanuM avalokana karanAra joI-jANI zakaze. paraMtu e utsarga ane apavAdanA nirmANane mULa pAyo ze che ? ane jIvananuM rahasya samajanAre ane tenuM mUlya mUlavanAre potAnA jIvanamAM teno upayoga kaI rIte karavAno che-karavo joIe ?-e vicAravuM ane samajavuM ati Avazyaka che. A vastu ati mahattavanI hoI khuda niryukti-bhAgyakAra bhagavaMtoe ane tadanugAmI prAkRta-saMskRta vyAkhyAkAroe sudhAM prasaMga AvatAM e viSe ghaNuM UMDANathI aneka sthaLe vicAra karyo che. jagatanA koI paNa dharma, nIti, rAjya, prajA, saMdhi, samAja, sabhA, saMsthA ke maMDaLo-tyAgI he ke saMsArI-e tenA ekadhArA maulika baMdhAraNa upara nabhI ke jIvI zake ja nahi, paraMtu e saune te te sama-viSama paristhiti ane saMgene dhyAnamAM rAkhIne aneka sAdhaka-bAdhaka niyamo ghaDavA paDe che ane to ja te potAnA astitvane cirakALa sudhI TakAvI rAkhI potAnA uddezone saphaLa ke ciraMjIva banAvI jJAna 13 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali zake che. Ama chatAM jagatanAM dharma, nIti, rAjya, prajA, saMdhi, samAja vagere mAtra tenA niyamonA nirmANa upara ja jAgyA-jIvyA nathI, paraMtu e niyamanA prAmANika zuddha ekanika pAlanane AdhAre ja te jIvyA che ane jIvanane unnata banAvyuM che. A zAzvata niyamane najara sAme rAkhIne, jIvanamAM vItarAgabhAvanAne mUrtarUpa ApanAra ane te mATe ekadhAro prayatna karanAra jaina gItArtha maharSioe utsarga apavAdanuM nirmANa karyuM che. utsarga' zabdano artha "mukhya" thAya che ane "apavAda' zabdano artha "gauNa thAya che. prastuta che Agamone lakSIne paNa utsarga apavAda zabdane e ja artha che. arthAta utsarga eTale Ara jIvana, cAritra ane guNonI rakSA, zuddhi ke vRddhi mATenA mukhya niyamonuM vidhAna ane apavAda eTale Antara jIvana AdinI rakSA, zuddhi ke vRddhi mATenA bAdhaka niyamanuM vidhAna. utsarga apavAdanA ghaDatara vizenA mULa uddeza tarapha jotAM baneyanuM mahattva ke mukhya pAnuM eka samAna che. eTale sarvasAdhAraNane sahajabhAve ema lAgyA vinA nahi rahe ke eka ja hetu mATe AvuM daividhya kema? paraMtu jagatanuM sUkSma rIte avalokana karanArane e vastu samajAyA vinA nahi rahe ke, mAnavajIvanamAM sahaja bhAve sadAne mATe je zArIrika ane khAsa karIne mAnasika nirbaLatAe adhikAra jamAvyo che, e ja mA daividhyanuM mukhya kAraNa che. A paristhitine pratyakSa joyA-jANyA pachI dharma, nIti, saMdhi, samAja, prajA AdinA nirmAtAo potAnI sAthe rahenAra ane cAlanAranI bAhya ane AMtara paristhitine dhyAnamAM na le ane sAdhaka-bAdhaka niyamonuM vidhAna na kare, to e dharma, nIti, rAjya, prajA, saMgha vagere vahelAmAM vahelAM ja paDI bhAMge. A maulika sukSma vastune lakSamAM rAkhI jaina saMghanuM nirmANa karanAra jaina sthaviroe e saMdha mATe utsarga-apavAdanuM nirmANa karI pitAnA sarvocca jIvana, gaMbhIra jJAna, anubhava ane pratibhAno paricaya Apyo che. utsarga apavAdanI maryAdAmAMthI jyAre pariNAmiyANuM ane zuddha vRtti paravArI jAya che, tyAre e utsarga ane apavAda, utsarga apavAda na rahetAM anAcAra ane jIvananAM mahAna dUSaNo banI jAya che. A ja kAraNathI utsarga apavAdanuM nirUpaNuM ane nirmANa karavA pahelAM bhA' kAra bhagavaMte pariNamI, apariNamI ane atipariNAmI ziSyo eTale ke anuyAyIonuM nirUpaNa karyuM che (juo gAthA 792-97, pR. 149-50) ane jaNAvyuM che ke, yathAvasthita varatune samajanAra ja utsarga mArga ane apavAdamArganI ArAdhanA karI zake che. tema ja AvA jinAjJAvazavata mahAnubhAva ziSyo-tyAgI anuyAyIo-ja cheda AgamajJAnanA adhikArI che ane potAnA jIvanane nirAbAdha rAkhI zake che. jyAre pariNAmibhAva adazya thAya che ane jIvanamAM zuddha sArika sAdhutAne badale svArtha, svachaMdatA ane upekSAvRtti janme che, tyAre utsarga apavAdanuM vAstavika jJAna ane pavitra-pAvana vItarAgadharmanI ArAdhanA dUra ne dUra ja jAya che ane aMte ArAdhanA karanAra paDI bhAMge che. ATalo vicAra karyA pachI ApaNane samajAze ke utsarga ane apavAdanuM jIvanamAM zuM sthAna che ane enuM mahattva kevuM, keTaluM ane kaI daSTie che? prastuta mahAzAstramAM aneka viSaye ane prasaMgone anulakSIne A aMge khUba khUba vicAra karavAmAM AvyA che. AMtara ke bAhya jIvananI evI koI paNa bAbata nathI ke je aMge utsarga apavAda lAgu na paDe. e ja kAraNathI prastuta mahAzAstramAM kahevAmAM AvyuM che ke " jeTalA utsa-maulika niyama-che teTalA ane te ja apavAdo-bAdhaka niyama-che ane jeTalA bAdhaka niyamo-apavAda che teTalA ane te ja maulika niyama-utsargo che" (juo gAve 322 ) A ja hakIkatane savizeSa spaSTa karatAM bhASyakAra bhagavaMte jaNAvyuM che ke, Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhakalpasUtra : prAstAvika ( [ 99 " utsarganA sthAnamAM eTale ke utsargamArganA adhikArI mATe utsarga e utsarga che ane apavAda e apavAda che. paraMtu apavAdanA sthAnamAM arthAta apavAdamAganA adhikArI mATe apavAda e utsarga che ane utsarga e apavAda che. A rIte utsarga ane apavAda potapotAnA sthAna ane paristhiti para zreyaskara, kAryasAdhaka ane baLavAna che" (juo gAva. 323-24) utsarga-apavAdanI samatulAnuM ATaluM sUkama nidarzana e, jainadarzananI mahAna tatvajJatA ane anekAntadarzananI siddhinuM viziSTa pratIka che. utsarga apavAdanI samatulAnuM nidarzana karyA pachI tene ekadhAruM vyApaka ane vidheya mAnI levuM joIe nahi, paraMtu temAM satyadarzipaNuM ane viveka hovAM joIe. eTalA ja mATe bhAvakAra bhagavaMte kahyuM che ke - Na vi kiMci aNuNNAyaM, paDisiddhaM vA vi jiNavariMdehiM / esA tesiM ANA, kajje sacceNa hotavvaM // 3330 // arthAta-jinezvaroe kazAya mATe ekAMta vidhAna ke niSedha karyo nathI. temanI AjJA eTalI ja che ke kArya prasaMge satyadarzI arthAta saraLa ane rAga-dveSarahita thavuM joIe. sthavira zrIdharmadAsagaNie upadezamAlAprakaraNamAM paNa A ja AzayanI vastu kahI che-- tamhA savvAgunnA, sabaniseho ya pavayaNe natthi / / bAyuM varSa sunakannA, tAIva vALiyo che rUhara che arthAta-jinAgamamAM kazAya mATe ekAnta AjJA ke ekAnta manAI che ja nahi, phakta dareka kArya karatAM lAbhane vicAra karanAra vANiyAnI mAphaka Avaka ane kharcanI eTale ke naphA-ToTAnI sarakhAmaNI karavI. upara jaNAvavAmAM AvyuM te uparathI samajI zakAze ke utsarga apavAdanI mULa jIvAdorI satyadarzitA che. jyAM e cAlI jAya ke temAM UNapa Ave tyAM utsarga e utsarga nathI raheto ane apavAda e apavAda paNa nathI rahI zakato; eTaluM ja nahi, paraMtu jIvanamAMthI satyano abhAva thatAM pAramArthika jIvana jevI koI vastu ja nathI rahetI. AcArAMgasUtra zru. 1, a0 3, u03 mAM kahevAmAM AvyuM che ke, "gT ! savameva samafmagAgAha, sarasa mAIIU 3vakRii se meDhAvI mAruM tarU" arthAta he Atmana ! tuM satyane barAbara oLakha, satyanI maryAdAmAM rahI prayatna karanAra vidvAna ja saMsArane pAra kare che." Ano artha e che ke, utsarga-apavAdasvarUpa jinAjJA ke jinapravacananI ArAdhanA karanAranuM jIvana darpaNa jevuM svaccha ane sphaTikanI jema pAradazI hovuM joIe. utsarga -apavAdanA gAMbhIryane jANanAre jIvanamAM talavAranI dhAra upara athavA ajamArga mAM ( jenI be bAju UMDI khINa AvI hoya tevA ati sAMkaDA pahADI mArga mAM) cAlavuM paDe che. jIvananA IMdhIbhAva ke svArthane ahIM jarA jeTaluM sthAna nathI. utsarga apavAdanA zuddha saMpUrNa jJAna ane jIvananI ekadhAratA, e bannene sadA mATe ekasAthe ja cAlavAnuM hoya che. upara ApaNe utsarga apavAdanA svarUpa ane maryAdA viSe je vicAryuM ane jANyuM te uparathI A vastu tarI Ave che ke, utsarga mArga jIvananI sabaLatA upara Ubho che, jayAre apavAdamArganuM vidhAna jIvananI nirbaLatAne AbhArI che. ahIM darekane sahaja bhAve e prazna thayA vinA nahi rahe ke, jaina gItArtha sthavira bhagavaMtoe apavAdamArganuM vidhAna karIne mAnavajIvananI nirbaLatAne kema Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 ] jJAnAMjali poSI ? paraMtu kharI rIte e vAta ema che ja nahi ! sAcI hakIkata e che ke, jema pagapALA musApharI karanAra bhUkha, tarasa ke thAka vagere lAgatAM rastAmAM paDAva nAkhe che ane jarUrata jaNAtAM tyAM rAtriyAso paNa kare che, te chatAM jema e musApharane rAtrivAsa e enA AgaLa pahoMcavAmAM aMtarAyarUpa nathI, paraMtu jaladI AgaLa vadhavAmAM sahAyarUpa che, te ja rIte apavAdamArganuM vidhAna e jIvananI bhUmikAne nirbaLa banAvavA mATe nathI, paNa bamaNA vegathI AgaLa vadhAravA mATe che. alabatta, jema mArgamAM paDAva nAkhanAra musApharane jaMgala jevAM bhayAnaka sthAno hoya tyAre sAvadhAna, apramatta ane sajAga rahevuM paDe che, tema AMtara jIvananA mArgamAM AvatAM bhayasthAnamAM apavAdamArganuM Asevana karanAra tyAgI nirgatha-nigraMthIone paNa satata sAvadhAna ane sajAga rahevAnuM hoya che. je Antara jIvananI sAdhanA karanAra A viSe moLo paDe to tenA pavitrapAvana jIvanano bhukko ja bolI jAya, emAM be mata ja nathI. eTale ja apavAdamArganuM sevana karanAra mATe "pAkI gayelA gUmaDAvALA mANasa'nuM udAharaNa ApavAmAM Ave che. jema gUmaDuM pAkI gayA pachI temAMnI rasI kADhatAM te mANasa potAne ochAmAM ochuM darada thAya tevI cokasAIpUrvaka sAcavIne dabAvIne rasI kADhe che, te ja rIte apavAdamArganuM Asevana karanAra mahAnubhAva nirmatha-nigraMthIo vagere paNa potAnA saMyama ane vratone ochAmAM ochuM dUSaNa lAge ke hAni pahoMce tema naaeke ja apavAdamArganuM Asevana kare. prastuta bRhatkalpasUtra cheHAgamamAM ane bIjAM che AgamomAM jena nigraMtha-nigraMthIonA jIvanane sparzatA mULa niyamo ane uttaraniyamone lagatA prasaMgane anulakSIne gaMbhIrabhA vividha vicAraNAo, maryAdAo, apavAda vagerenuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. e nirUpaNa pAchaLa je tArivaktA kAma karI rahI che tene gItArtho ane vidvAno AtmalakSI thaIne madhyastha bhAve vicAre ane jIvanamAM utAre. nirNatha-nirgathIsaMgha-prAcIna kALamAM jaina sAdhu-sAdhvIo mATe nircatha-nigraMthI, bhikSubhikSaNI, yati-yatinI, pAkhaMDa-pArSaDinI vagere zabdono prayoga thato. Aje A badhA zabdonuM sthAna mukhyatve karIne sAdhu ane sAdhI zabda lIdhuM che. prAcIna yuganA uparyukta zabdo paikI yatizabda tisaMsthAnA janma pachI aNagamato ane bhraSTAcArasUcaka banI gaye che. pApaMDa zabda paNa dareka saMpradAyanA mAnya AgamAdi graMthamAM vaparAvA chatAM Aje e mAtra jaina sAdhuo mATe ja nahi paNa dareka saMpradAya mATe apamAnajanaka banI gaye che. nigraMtha nircathIsaMdhanI vyavasthA ane baMdhAraNa viSe, bhayaMkara duSkALa Adi kAraNone laI chinnabhinna dazAmAM AvI paDelAM AjanA maulika jaina AgamomAM paNa vaijJAnika DhaMganI hakIkatonAM je bIjo maLI Ave che ane tene pAchaLanA viroe vikasAvIne punaH pUrNa rUpa ApavA je prayatna karyo che, e jotAM ApaNane jaNAze ke te kALe nigraMtha-nircathI saMghanI vyavasthA ane baMdhAraNa keTalAM vyavasthita hatAM ane eka sArvabhauma rAjasattA je rIte zAsana calAve teTalA zuddha niyatAnA gaurava, gAMbhIrya, dhIraja ane damAmapUrvaka tenuM zAsana nabhatuM hatuM. A ja kAraNathI AjanAM jaina Agama vetAMbara jaina zrIsaMgha, jemAM mUrtipUjaka, sthAnakavAsI ane terApaMthI traNeyano samAveza thAya che, tene ekasarakhI rIte mAnya ane parama AdaraNIya che. - digaMbara jaina zrIsaMgha "maulika jaina Agamo sarvathA nAza pAmI gayAM che" ema mAnIne prastuta Agamone mAnya karato nathI. digaMbara zrIsaMghe A Agamone game te kALe ane game te kAraNe jatA karyA ho; paraMtu ethI teNe dhaNuM khoyuM che ema ApaNane sahaja bhAve lAge che ane koI Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra' prAstAvika ( 101 paNa vicArakane ema lAgyA vinA nahi rahe; kAraNa ke jagatanI koI paNa saMskRti pAse tenA pitAnA ghaDatara mATenuM maulika vAya hovuM e anivArya vastu che; enA abhAvamAM enA nirmANano bIjo koI AdhArastaMbha ja na bane. Aje digaMbara zrI saMdha sAme e prazna aNaUkale ja paDyo che ke jagatabharanA dharmo ane saMpradAyo pAse tenA AdhArastaMbharUpa maulika sAhitya chinnabhinna, apUrNa ke vikRta, game tevA svarUpamAM paNa vidyamAna che, jyAre mAtra digaMbara saMpradAya pAse temanA mULa puruSa eTale ke tIrthakarabhagavaMta ane gaNadharoe nirmita karela maulika jaina Agamane eka akSara sarakhAya nathI rahyo ! A jAtanI kalpanA buddhisaMgata ke yuktisaMgata nathI eTaluM ja nahi, paNa game tevA zraddhALune paNa akaLAmaNa pedA kare ke mUMjhavI mUke tevI che. kAraNa ke samagra jainadarzanamAnya ane jainatattvajJAnanA prANabhUta mahAbaMdha (mahAdhavala siddhAnta) vagere mahAna graMthanuM nirmANa jenA AdhAre thaI zake evA maulika graMthonuM ati prabhAvita jJAna ane tenuM pAraMparya te jamAnAnA nirca the pAse rahyuM ane jaina AgamonuM jJAna ekIsAthe sarvathA nAza pAmI gayuM, temAMnA ekAda aMga, zrutaskaMdha, adhyayana ke udeza jeTaluMya jJAna koI pAse na rahyuM; eTaluM ja nahi, eka gAthA ke akSara paNa yAda na rahyo...A varatu koI paNa rIte koIneya gaLe Utare tevI nathI. astu. digaMbara zrIsaMghanA agraNI sthavira bhagavaMtoe game te kAraNe jaina Agamane jatA karyA hoya, te chatAM e vAta cokkasa che ke temaNe jaina Agamone jatA karIne potAnI maulika jJAnasaMpatti evA uparAMta bIjuM ghaNuM ghaNuM khoyuM che, emAM be mata nathI. AjanA jaina Agamo mAtra sAMpradAyika dRSTie ja prAcIna che tema nathI, paNa graMthanI zilI, bhASAzAstra, ItihAsa, samAjazAstra, te te yuganI saMskRtinAM sUcana Adi dvArA prAcInatAnI kasoTI karanArA bhAratIya ane pAzcAtya vidvAno ane skolare paNa jena AgamonI maulikatAne mAnya rAkhe che. ahIM eka vAta khAsa dhyAnamAM rAkhavA jevI che ke AjanA jaina AgamomAM molika aMze ghaNuM ghaNuM che emAM zaMkA nathI, paraMtu jeTaluM ane je kAMI che e badhuMya maulika che, ema mAnavA ke manAvavA prayatna karavo e sarvajJa bhagavaMtone dUSita kuravA jevI vastu che. AjanA jaina AgamomAM evA ghaNuM ghaNuM aMze che, je jaina Agamone pustakArUDha karavAmAM AvyA tyAre ke te AsapAsamAM umerAyelA ke pUrti karAyelA che; keTalAka aMze evA paNa che ke je jainetara zAstrone AdhAre umerAyelA hoI jena daSTithI dUra paNa jAya che, ItyAdi aneka bAbato jaina AgamanA abhyAsI gItArtha gaMbhIra jaina munigaNe vivekathI dhyAnamAM rAkhavA jevI che. nirNa"tha- nithI saMghanA mahAmAnya sthaviro--ApaNuM rASTrIya utthAna mATenI hilacAlanA yugamAM jema havanaro ane lAkhonI saMkhyAmAM dezanA mahAnubhAvo bahAra nIkaLI paDyA hatA. e ja rIte e paNa eka yuga hato, jyAre janatAmAM amuka varga saMsAranA vividha trAsothI ubhagIne zramaNa-vIra-vardhamAna bhagavAnanA tyAgamArga tarapha vaLyo hato. AthI jyAre nigraMthasaMghamAM rAjAo, maMtrIo, dhanADyo ane sAmAnya kuTuMbIo pitAnA parivAra sAthe hajAronI saMkhyAmAM dAkhala thavA lAgyA, tyAre temanI vyavasthA ane niyaMtraNa mATe te yuganA saMghasthaviree dIrdhadarzita pUrvaka saMghanA niyaMtraNa mATenA niyamonuM ane niyaMtraNa rAkhanAra mahAnubhAva egya vyaktio ane temane viSenA niyamonuM nirmANa karyuM hatuM. A viSenuM vistArathI vivecana karavA mATe eka svataMtra pustaka ja lakhavuM joIe, paraMtu atyAre to ahIM prasaMgopAta mAtra te viSenI dhUla rUparekhA je Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 1 jJAnAMjali ApavAmAM Ave che. prAraMbhamAM ApaNe jANI laIe ke nirNatha-nircathI saMghanA vyavasthApaka mahAmAnya sthaviro koNa hatA ? emane kaye nAme oLakhavAmAM AvatA ane temanA adhikAro ane javAbadArIo zAM zAM hatAM ? - nirgatha-nirca thIsaMghamAM javAbadAra mahAmAnya sthavire pAMca che: (1) AcArya, (2) upAdhyAya, (3) pravartaka, (4) sthavira ane (5) ratnAdhika. A pAMce javAbadAra sthavira mahAnubhAvo adhikAramAM uttarottara UtaratA hovA chatAM temanuM gaurava lagabhaga ekadhAruM mAnavAmAM AvyuM che. A pAMce saMghapuruSo saMghavyavasthA mATe je kAMI kare te parasparanI sahAnubhUti ane javAbadArIpUrvaka ja karI zake, evI temAM vyavasthA che. khuda AcArya bhagavaMta sauthI vizeSa mAnya vyakti hovA chatAM mahattvanA prasaMgamAM pitAnI sAthenA upAdhyAya Adi sthavirenI sahAnubhUti meLavyA vinA kazuMya karI na zake, evI AmAM yojanA che. ekaMdara rIte jaina saMghavyavasthAmAM vyakti svAtaMtryane ochAmAM ochuM athavA nahi jevuM ja sthAna che; kharI rIte "nathI' ema kahIe te khoTuM nathI. A ja kAraNa che ke koI paNa prakAranI jaina dhArmika saMpatti kadI vyaktine adhIna rAkhavAmAM nathI AvI, che paNa nahi ane hovI paNa na joIe. 1. AcArya bhagavaMtane adhikAra mukhyatve nigraMtha nirmathI saMghanA ucca kakSAnA adhyayana ane zikSAne lagato che. 2. upAdhyAyIno adhikAra sAdhuonI prAraMbhika ane lagabhaga mAdhyamika kakSAnA adhyayana ane zikSAne lagato che. A banneya saMghapuruSo niryatha-nircathIsaMghanI zikSA mATenI javAbadAra vyaktio che. 3. pravartakane adhikAra sAdhujIvanane lagatA AcAra-vicAra-vyavahAramAM vyavasthita rIte ati gaMbhIrabhAve nircatha-nigraMthIone pravRtti karAvavAnuM ane te aMgenI mahatvanI zikSA viSeno che. 4. sthavirano adhikAra jaina nigraMthasaMghamAM praveza karanAra zivene-nigraMthone sAdhudharmopayogI pavitra AcArAdine lagatI prAraMbhika zikSA adhyayana vagere viSe che. trIjA ane cothA naMbaranA saMghasthavire nigraMtha nigraMthasaMghanI AcAra-kriyAviSayaka zikSA uparAMta jIvanavyavahAra mATe upayogI dareka bAhya sAmagrI viSenI-eTale vastra, pAtra, upakaraNa auSadha vagere pratyeka bAbatanI-javAbadArI dharAvanAra vyaktio che. pahelA be saMghasthaviro nigraMtha-nigraMthIsaMghanA jJAna viSenI javAbadArIvALA che. ane bIjA be saMdhasthaviro nircatha-nigraMthIsaMghanI kriyA-AcAra viSenI javAbadArIvALA che. nigraMtha-nircathIsaMghamAM mukhya javAbadAra A cAra mahApuruSa che. emane je prakAranI javAbadArI soMpavAmAM AvI che tenuM pRthakkaraNa karIe to ApaNane spaSTapaNe jaNAI Avaze ke zramaNa vara-vardhamAna bhagavAne je jJAna-kriyArUpa nirvANamArgane upadeza karyo che, tenI suvyavasthita rIte ArAdhanA, rakSA ane pAlana thaI zake e vastune lakSamAM rAkhIne ja prastuta saMghasthavironI sthApanA karavAmAM AvI che. 5. nAdhika e nigraMthanircathIsaMghamAMnA viziSTa AgamajJAnasaMpanna, vijJa, vivekI, gaMbhIra, samayasUcakatA Adi guNothI alaMkRta nirmathe che. jyAre jyAre nircatha-nircathI saMghane lagatAM nAnAM ke moTAM game te jAtanAM vividha kAryo AvI paDe tyAre teno nirvAha karavAne AcArya Adi saMghaviranI AjJA thatAM A mahAnubhAvo inakAra na jatAM haMmezAMne mATe khaDe page taiyAra hoya che. vRSa tarIke oLakhAtA baLavAna ane dharyazALI samartha nigraMtho ke jeo gaMbhIra muzkelInA prasaMgomAM potAnA zArIrika baLanI kasoTI dvArA ane jIvananA bhAge paNa AkhA nigraMtha-nircathI saMghane haMmezAM sAcavavA mATenI javAbadArI dharAve che, e vRSabhono samAveza A ratnAdhika nigraMthomAM ja thAya che. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 107 bRhatkaparva: prAstAvika upara sAmAnya rIte saMghasthaviranI javAbadArI ane temanI pharajo viSe TUMkamAM ullekha karavAmAM AvyuM che, te chatAM kAraNa paDatAM ekabIjA ekamekane koI paNa kAryamAM saMpUrNa javAbadArIpUrvaka sahakAra ApavA mATe taiyAra ja hoya che ane e mATenI dareka yogyatA eTale ke prabhAvita gItArthatA, viziSTa cAritra, sithataprajJatA, gAMbhIrya, samayasUcakatA Adi guNo e prabhAvazALI saMghapuraSomAM hoya che-hovA ja joIe. upara AcAryane mATe je adhikAra jaNAvavAmAM Avyo che te mAtra zikSAdhyakSa vAcanAvAyane anulakSIne ja samajavo joIe. eTale vAcanAcArya sivAya digAcArya vagere bIjA AcAryo paNa che ke jeo niva-nircathIo mATe vihArapradeza, anukULa-pratikULa kSetra vagerenI tapAsa ane vividha prakAranI vyavasthAo karavAmAM nipuNa ane samartha hoya che. gaccha, kula, gaNa saMgha ane tenA sthaviro-mAtra gaNatarInA ja nircatha-nigraMthIone samudAya hoya tyAre to upara jaNAvyA mujabanA pAMca saMghasthavirethI kAma cAlI zake. paraMtu jyAre hajAronI saMkhyAmAM sAdhuo hoya tyAre to upara jaNAvelA mAtra gaNatarInA saMghapura vyavasthA jALavI na zake te mATe ga7, kula, gaNa ane saMghanI vyavasthA karavAmAM AvI hatI ane te darekamAM uparyukta pAMca saMghasthavirenI goThavaNa rahetI ane teo anukrame gacchAcArya, kulAcArya, gaNAcArya ane saMghAcArya Adi nAmathI oLakhAtA. upara jaNAvelA AcArya Adi pAMca saMghapuruSo koI paNa jAtanI agavaDa sivAya jeTalA nidha-nigraMthIonI dareka vyavasthAne jALavI zake teTalA nigraMthanircathIonA saMghane ga7 kahevAmAM Avato. evA aneka gonA samUhane kula kahetA. aneka kulanA jUthane gaNa ane aneka gaNanA samudAyane saMgha tarIke oLakhatA. kula-gaNa-saMdhanI javAbadArI dharAvanAra AcArya, upAdhyAya Adi te te upapadanAmathI arthAta kulAcArya, kulapAdhyAya, kulapravartaka, kulasthavira, kularatnAdhika Adi nAmathI oLakhAtA. gaccha ane gacchAcArya Adi kulAcArya Adine javAbadAra hatA, kule gaNacArya Adita javAbadAra hatAM, gaNe saMghAcArya Adine javAbadAra hatA. saMdhAcAryA te yuganA sabha nigraMthanidhIsaMgha upara adhikAra dharAvatA ane te yugane samasta nigraMtha nircathI saMgha saMdhAcAryane saMpUrNapaNe javAbadAra hato. je rIte gaccha, kula, gaNa, saMdha ekabIjAne javAbadAra hatA, te ja rIte ekabIjAnI javAbadArI paNa anivArya rIte levI paDatI hatI ane letA paNa hatA. udAharaNa tarIke koI nircatha ke nircathI lAMbA samaya mATe bImAra rahetA hoya, apaMga thaI gayA hoya, gAMDA thaI gayA hoya, bhaNatA-gaNatA na hoya ke bhaNavAnI jarUrata hoya, AcArya AdinI AjJA pALatA na hoya, jaDa jevA hoya, ullaMTha hoya, nircatha-nigraMthIomAM jhaghaDo paDyo hoya, ekabIjAnAM ziSya-ziSyAne nasADI gayA hoya, dIkSA choDavA utsuka hoya, koI gacha Adie ekabIjAnI maryAdAne lepa karyo hoya athavA ekabIjAnA kSetramAM, nivAsasthAnamAM jabaradastIthI praveza karyo hoya, ga9 AdinA saMcAlaka saMghapuruSe pitAnI pharajo bajAvI zake tema na hoya athavA gyatAthI ke pharajethI bhraSTa hoya, ityAdi prasaMge AvI paDe te samaye ga7 A viSenI javAbadArI kulane sepe te te kulAcArye svIkAravI ja joIe. tema ja prasaMga Ave kula, gaNane A vAtanI javAbadArI bhaLAve to kulAcAryuM paNa te levI joIe, ane kAma paDatAM gaNu, saMdhane kahe tyAre te javAbadArIne nikAla saMghAcAryo lAvavo ja joIe, Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ] jJAnAMjali nirgathIsaMghanI mahattarAo-- jema zramaNa vara-vadhamAna bhagavAnanA nircathasaMdhamAM agragaNya dharmayavasthApaka sthavironI vyavasthA karavAmAM AvI che, e ja rIte e bhagavAnanA nircathI saMdha mATe paNa potAne lagatI ghaNIkharI dharmavyavasthA jALavavA mATe mahattarAonI eTale nircathIsaMdha-sthavirAonI vyavasthA karavAmAM AvI che. ahIM prasaMgopAtta mahattarAzabda viSe jarA vicAra karI laIe. nircathIsaMghanI vaDIla sAdhI mATe mahattarApada pasaMda karavAmAM AvyuM che, mahattamA nahi, e sahetuka che ema lAge che. ane te e ke vIra-vardhamAnaprabhunA saMghamAM nircathI saMghane nircathasaMghanI adhInatAmAM rAkhavAmAM Avyo che, eTale e svataMtrapaNe kyAreya mahattama gaNAya nathI, ke tene mATe mahattamA' padanI vyavasthA karavAmAM Ave. e ja kAraNa che ke, nigraMthasaMghanI jema nircathIsaMghamAM kaI svataMtra kula-gaNa-saMghane lagatI vyavasthA paNa karavAmAM nathI AvI. ahIM koIe evI kalpanA karavI joIe nahi ke, "A rIte to nigraMthI saMghane parAdhIna ja banAvavAmAM Avyo che. kAraNa ke, kharuM jotAM, zramaNa vIra-vardhamAna bhagavaMtanA saMghamAM keInaya mATe mAnI lIdhelI svataMtratAne sthAna ja nathI, e upara kahevAI gayuM che. ane e ja kAraNane lIdhe nirmathasaMghamAMnA amuka darajajAnA gItArtha mATe paNa mahattarapada ja mAnya karavAmAM AvyuM che. nirgathIsaMdhamAM pravattinI, gaNAvachedinI, abhiSeka ane pratihArI--A cAra mahattarAo prabhAvayukta ane javAbadAra vyaktio manAI che. nigraMthasaMdhamAM AcArya, upAdhyAya, pravartaka ane sthavira athavA ratnAdhikavRSabhano je darajo che, te ja darajaje nirgathIsaMghamAM pravattinI, gaNavadinI, abhiSeka ane pratihArIne che. pravattinIne mahattarA tarIke, gaNavacchedinIne upAdhyAyA tarIke, abhiSekAne sthavirA tarIke ane pratihArI nigraMthIne pratizrayapAlI, dvArapAlI athavA TUMke nAme pAlI tarIke oLakhavAmAM AvatI hatI. A cAre nigraMtha nircathIsaMdhamAnya mahAnubhAva padastha nigraMthIo nigraMthasaMghanA agragaNya saMghasthavironI jema ja jJAnAdiguNapUrNa ane prabhAvasaMpanna vyaktio hatI--e vastuno khyAla prastuta kalpabhAthanI nIcenI gAthA uparathI AvI zakaze : kAeNa uvaciyA khalu paDihArI saMjaINa gIyatthA / pariNaya bhutta kulINA abhIya vAyAmiyasarIrA // 2334 // A gAthAmAM batAvelA pratihArI-pAlI nigraMthInA lakSaNa uparathI samajI zakAze ke nircathIsaMgha viSenI savizeSa javAbadArI dharAvanAra AcAryA, pravattinI vagere kevI prabhAvita vyaktio hatI? nircathIsaMghamAM amuka prakAranAM mahattvanAM kAryo ochAmAM ochAM hovAthI ane e kAryo viSenI javAbadArI nigraMthasaMghanA agragaNya AcArya Adi sthavira upara hovAthI, e saMghamAM sthavirA ane ratnAdhikAo tarIkenI svataMtra vyavasthA nathI. paraMtu tene badale vRSabhasthAnIya vAlI-pratihArI sAvInI vyavasthAne ja mahattva ApavAmAM AvyuM che. A pAlI-pratihArI sAthvInI yogyatA ane tenI pharajanuM prasaMgopAtta je digdarzana karAvavAmAM AvyuM che (juo kalpabhASyadi gAthA 2334 thI 41 tathA 5951 Adi) te jotAM ApaNane nigraMthasaMdhanA baMdhAraNanA ghaDavaiyA saMdhasthavironI viziSTa kuzaLatAnuM bhAna thAya che. upara jaNAvyA pramANe nircathIsaMdhanI mahattarikAonI vyavasthA pAchaLa mahatvane eka khyAla Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 105 ke bRhatkalpasUtra ' ; prAstAvika e paNa che ke ni'thIsaMdhanI aMgata vyavasthA mATe temane Dagale ne pagale paravazatA na rahe, tema ja dareka bAbata mATe ekabIjAnA sahavAsamAM ke atiprasaMgamAM AvavuM na paDe. ahIM e vastu dhyAnamAM rahe ke, jaina saMskRtinA praNetAee nigraMthasaMsthA ane ni thIsaMsthAne prAraMbhathI ja alaga karI dIdhela che ane Aje paNa baMneya alaga ja che. khAsa kAraNe ane niyata samaye ja temane mATe paraspara maLavAnI maryAdA bAMdhavAmAM AvI che. brahmavratanI maryAdA mATe A vyavasthA atimahattvanI che ane A jAtanI maryAdA, jagatanA itihAsa jotAM, jaina zramaNusaMdhanA mahattarAnI dIdarzitA pratye mAna pedA kare tevI vastu che. ATaluM jANyA pachI ApaNe e paNa samajI levu joI e ke ni thasa MdhanA mahattarAnI vyavasthA jema jJAnakriyAtmaka meAkSamArganI ArAdhanA, rakSA ane pAlana mATe karavAmAM AvI che, te ja rIte nirdhya thIsaMdhanI mahattarikAeAnI vyavasthA paNa e ja uddezane dhyAnamAM rAkhIne karavAmAM AvI che. tema ja ni 'thasadha ane sadhamattA je rIte ekabIjAne pAtapotAnI pharajo mATe javAbadAra che, te ja rIte ni thIsaMdha ane tenI mahattarA paNa pAtapeAtAnI pharajo mATe parasparane javAbadAra che. ahIM e dhyAnamAM rahe ke zramaNa vIra-vamAna bhagavAnanA sadhamAM strIsaMdhane je rIte javAbadArIbharyA pUjyasthAne virAjamAna karI anAyAdha javAbadArI soMpavAmAM AvI che tema ja strIsaMdha mATenA niyameAnu je rIte nirmANu karavAmAM AvyuM che, te rIte strIsaMsthA mATe jagatanA koI paNa saMpradAyamAM hAvAneA bhAgye ja sabhava che. upara nigraMtha-ni thIsaMdhanA agragaNya pAMca sthavira bhagavaMte| ane sthavirAne saMkSepamAM paricaya karAvavAmAM AvyA che, temanI cAgyatA ane pharajo viSe jaina AgamAmAM ghaNuM ghaNuM kahevAmAM Avyu che. e ja rIte nitra tha-ni thIsaMdha viSe ane temanI yAgyatA Adi viSe paNa ghaNuM ghaNu kahevAmAM AvyuM che. ni-ni thIsa'--zramaNa bhagavAna mahAvIranA nitha-ni thIsaMdhamAM te te yogyatA ane paristhitine lakSIne temanA ghaNA ghaNA vibhAge pADavAmAM AvyA che. tema ja temanI yogyatA ane pArasparika karo viSe paNa kalpanAtIta vastunI vyavasthA karavAmAM AvI che. bAla, vRddha, glAna, tapastI, adhyayana-adhyApana karanArA, vaiyAta sevA karanArA, nitha-ni thIsadhanI vividha prakAranI sagavaDA jALavavAnI pratijJA lenAra Abhipratika vaiyAtmaka, gacchavAsI, padhArI, pratimAdhArI, gaMbhIra, agaMbhIra, gItA, agItA, sahanazIla, asahanazIla vagere aneka prakAranA nitra ce| hatA. upara jaNAvyA pramANenA zramaNu mahAvIra bhagavAnanA samasta ni tha-nitra thIsa`dha mATe Antara ane bAhya jIvanane sparzatI dareka nAnI-meTI bAbate) prastuta mahAzAstramAM ane vyavahArasUtra Adi anya chedagranthAmAM rajU karavAmAM AvI che; jema ke, 1. gaccha-kula-gaNa--saMdhanA sthavirA-mahattarApadasthAnI yAgyatA, temanu gaurava ane temanI peAtAne tema ja ni tha-nitra thIsaMdhane lagatI adhyayana ane AcAraviSayaka sAraNA, vAraNA, nAdanAdi viSayaka vividha karajo; 2. sadhamahattarAnI pArasparika kro, javAbadArIe ane maryAdA; 3. ni`tha-ni'thIsaMdhanI vyavasthA jALavavA mATe ane uparavaTa thaI maryAdA bahAra vartanAra sadhasthavirAthI laI dareka nitha-nigraMthInA aparAdhAne vicAra karavA mATe sadhasamitionI racanA, tenI maryAdAo-kAyadAe, samitionA mahattarA, judA judA aparAdhone lagatI zikSAe ane ayeAgya rIte nyAya teAlanAra arthAt nyAya bhaMga karanAra samitimahattA mATe sAmAnya zikSAthI laI amuka mudata sudhI ke sadAne mATe padabhraSTa karavA sudhInI zikSAe; jJAnAM, 14 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 ] jJAnAMjali 4. nigraMthanircathIsaMghamAM dAkhala karavA yogya vyaktionI yogyatA ane parIkSA, temanA adhyayana, mahAvratonI rakSA ane jIvanazuddhine sAdhatI tAvika kriyAo; 5. nigraMtha nircathIonI vigaccha, paragaccha Adine lakSIne pArasparika maryAdAo ane pharajo. A ane A jAtanI saMkhyAbaMdha bAbato jaina AgamamAM ane prastuta mahAzAstramAM jhINavaTathI chaNavAmAM AvI che; eTaluM ja nahi, paNa te dareka mATe sUkSmaNikA ane gaMbhIratAbharyA utsarga apavAdarUpe vidhAna paNa karavAmAM AvyuM che ane prAyazcittone nirdeza paNa karavAmAM Avyo che. ullaMThamAM ulUMTha ane pApImAM pApI nigraMtha tarapha prasaMga AvatAM saMghamahattaroe kevI rIte kAma levuM ? kevI zikSA karavI ? ane kevI rahema rAkhavI? vagere paNa gaMbhIrabhAve jaNAvavAmAM AvyuM che. prastuta mahAzAstrane sthitaprajJa ane pariNAmika buddhithI avalokana karanAra ane vicAranAra, jaina saMghapuruSo ane temanI saMghabaMdhAraNaviSayaka kuzaLatA mATe jarUra AlAdita thaze emAM leza paNa zaMkA nathI. upara nigraMtha nircathIsaMghanA baMdhAraNa viSe je kAMI TUMkamAM jaNAvavAmAM AvyuM che, e badhI prakAzayuganI nAmazeSa vigato che. e prakAzayuga zramaNa mahAvIra bhagavAna bAda amuka saikAo sudhI cAlyo che. emAM sau pahelAM bhaMgANa paDyAnuM ApaNane sthavira AryamahAgiri ane sthavira Arya suhastinA yugamAM jANavA maLe che. bhaMgANanuM anusaMdhAna turata ja thaI gayuM che, paraMtu te pachI dhIre dhIre sUtravAcanA Adi kAraNasara amuka sadIo bAda ghaNuM moTuM bhaMgANa paDI gayuM che. saMbhava che ke, ghaNI muzkelI chatAM A saMdhasUtra-saMdhabaMdhAraNa ochAmAM ochuM, chevaTe bhagavAna zrI devagiNi kSamAzramaNa Adi sthavaree Agamone pustakArUDha karavA nimitte valabhI-vaLAmAM saMdhamelApaka karyo, tyAM sudhI kAMIka naLyuM hoya (2); A pachI to jainasaMghanuM AkhuM baMdhAraNa chinnabhinna ane astavyasta thaI gayuM che. ApaNane jANIne Azcarya thaze ke, A mATe khuda kalpabhASyakAra bhagavAna zrIsaMgha dAsagaNi kSamAzramaNe paNa pitAnA jamAnAmAM, jaina saMghamAM lagabhaga ati nAlAyaka ghaNuM ghaNu saMghamahattare UbhA thavA mATe phariyAda karI che. teozrIe jaNAvyuM che ke - AyariyattaNaturito, puvvaM sIsattaNaM akaauunnN| hiMDati coppAyarito, niraMkuso mattahatthi va // 373 / / artha-pote pahelAM ziSya banyA sivAya (arthAta gurukulavAsamAM rahI gusevApUrvaka jaina Agamone abhyAsa ane yathArtha cAritranuM pAlana karyA vinA ) AcAryapada levAne mATe talapApaDa thaI rahela sAdhu ( AcArya banyA pachI) madonmatta hastInI peThe niraMkuza thaIne cokhA mUrkha AcArya tarIke bhaTake che. 373 channAlayammi kAUNa, kuDiyaM abhimuhaMjalI suddhito| gerU pucchati pasiNaM, kinnu hu sA vAgare kiMci / / 374 // artha-jema koI geraka parivrAjaka tridaMDa upara kaMDikAne mUkIne tenA sAme be hAtha joDI Ubhe rahI page paDIne kAMI prazna pUche to te kuMDikA kAMI javAba Ape kharI ? jevuM A kaMDikAnuM AcAryapaNuM che tevuM ja uparokta AcAryanuM AcAryapaNuM che. 374 sIsA vi ya turaMtI, AyariyA vi hu lahu pasIyaMti / teNa darasikkhiyANaM, bhario loo pisAyAraNaM // 375 / / artha--(bhAnabhUkhyA) ziSya AcArya Adi paddhIo meLavavA mATe utAvaLA thAya che ane Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huM ; DutkalpasUtra' : prAstAvika (107 jinAgameAnA marmAtA vicAra nahi karanAra AcAryAM ekadama ziSyane meDhAInAM pUtaLAM banAvavA maherAna thaI jAya che. A kAraNathI kazuya nahIM samajanAra anadhaDa AcArya pizAcAthI AkhA lAka bharAI gayA che. 375 prastuta bhASyagAthAothI jaNAze ke bhASyakAranA jamAnA pahelAM ja jaina saMdhakhadhAraNanI ane ni`tha-nigraMthIonA jJAnanI kevI durdazA thaI gaI hatI ? tihAsanAM pAnAM uthalAvatAM ane jaina saMdhI bhUtakAlIna AkhI paristhitinuM digdarzana karatAM jaina nirtha thAnI jJAnaviSayaka durdazA e atisAmAnya gharagaththu vastu jevI jaNAya che. caturdazapUrvadhara bhagavAna zrI bhadrabAhusvAmI ane zrI kAlikAcA bhagavAna samakSa je prasaMge vItI gayA che, e ApaNane digmUDha banAvI de tevA che. bhagavAna zrI bhadrabAhuvAmI pAse vidyAdhyayana mATe, te yuganA zrIsaMghanI preraNAthI " zUjhamavaslAmimuvalAni paMca meDhAvIrAM sattAni gAni '' arthAt sthUlabhadrasvAmI Adi pAMca se| buddhimAna nirdethA gayA hatA, paraMtu, AvazyakacUrNimAM pUjyazrI jinadAsagaNuM mahattare jaNAvyA mujaba, '' mAseLa paLa DhohaiiM tihaiiM ti sabve osaritA '' (bhA. 2, patra 187) eTale ke eka, be ane traNa mahinAmAM te bhAvI saMdhapuruSa bhagavAna zrI sthUlabhadrane bAda karatAM bAkInA badhAya buddhinidhAne palAyana thaI gayA. bhagavAna zrI bhadrabAhusvAmIne " gosaMghamsa ANaM gatimati tarasyo vaMDo?'' pUchanAra jainasathe uparAkta buddhinidhAnono javAba lIdhAnA kalyAMya kAya ullekha nathI. ane ATalA meTA vargane pUchavA jeTalI sadhanI gu Ayaza kalpavI paNa muzkela che. 2. sthavira AkAlaka mATe paNa kahevAmAM Ave che ke temanA ziSyA temanI pAse bhaNatA naheAtA, e mATe tee temane choDIne peAte ekalA cAlI nIkaLyA hatA. 3. A uparAMta bhASyakAra bhagavAne paNa bhASyamAM peAtAnA jamAnAnA nigraMtheAnA jJAna mATe bhayaMkara apamAnasUcaka 'siliyAmAM pisAyAM '' zabdathI ja AkhI paristhitinuM digdarzana karAvyuM che. 4. valabhImAM pustakArUDha thayAne mAtra cha saikA thayA bAda thanAra navAMgavRttikA pUjya zrI abhayadevAcAya mahArAjane aMgasUtro upara TIkA karatI vakhate jaina AgamenI nitAnta ane ekAnta azuddha ja pratie maLI tema ja peAtAnA AgamaTIkAgraMthonuM saMzodhana karavA mATe jaina AgameAnu` viziSTa pAra'pa' dharAvanAra yogya vyakti mAtra caityavAsI zramaNAmAMthI bhagavAna zrI droNAcArya. eka ja maLI AvyA. A ane AvI bIjI aneka aitihAsika hakIkatA jaina nigra MthonI vidyAruci mATe phariyAda karI jAya che. A paristhiti chatAM jaina ni Mthasa MdhanA sadbhAgye tenA nAmane ujjavala karanAra ane sadIonI malinatA ane aMdhakArane bhUMsI nAkhanAra, game teTalI nAnI saMkhyAmAM chatAM duniyAnA koI paNa itihAsamAM na jaDe tevA samartha yugapustro paNa yugayugAMtare pragaTa thatA ja rahyA che, jemaNe jaina niMtha-nitra thIsadha mATe sadIonI kheATa pUrI karI che. jaina nitha-ni thIsaMdha sadA mATe ApatA-dIpate rahyo che, e A yugapustrone ja pratApa che. paraMtu Aje punaH e samaya AvI lAgyA che ke parimita saMkhyAmAM rahelA jaina ni tha-ni thIenuM sadhasUtra ahaMtA-mamatA, asahanazIlatA ane pAkaLa dharmane nAme cAlatI pArasparika IrSAMte lIdhe jinnabhinna, astavyasta ane pAMgaLuM banI gayuM che. ApaNe aMtarathI evI zubha kAmanA rAkhIe ke pavitrapAvana jaina AgamAnA adhyayana Adi dvArA temAMnI pAramArthika tattvacintanA ApaNA saunAM mahApApAne dhoI nAkhA ane punaH prakAza prApta thAe! r k prakIrNa : hakIkatA--prastuta mahAzAstra amuka dRSTie jaina sAMpradAyika dharmazAstra hovA chatAM e, eka evI tAttvika jIvanaSTine lakSIne lakhAyeluM che ke, game te sa`pradAyanI vyaktine A mahA Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ] jJAnAMjali zAstramAMthI preraNA jAgyA vinA nahi rahe. A uparAMta bIjI aneka bAhya dRSTie paNa A graMtha upayogI che. e upayogitAne darzAvanAra evAM tera pariziSTo ame A vibhAgane aMte ApyAM che, jene paricaya A pachI ApavAmAM Avaze. A pariziSTonA avalokanathI vividha vidyAkaLAnuM talasparzI adhyayana karanAre samajI ja levuM joIe ke prastuta graMthamAM ja nahi, dareka jaina AgamamAM athavA samagra jaina vADmayamAM ApaNe prAcIna saMskRtine lagatI vipula sAmagrI bharI paDI che. ame amArAM tera pariziSTomAM je vistRta che ane utArI ApyA che te karatAM paNa anekagaNI sAmagrI jaina vADmayamAM bharI paDI che, jeno khyAla prastuta graMthanA darekedareka vibhAgamAM ApelI vipayAnukramaNikA jovAthI AvI jaze. pariziSTane paricaya prastuta graMthane aMte graMthanA navanItarUpa tera pariziSTa ApyAM che, jene paricaya A nIce ApavAmAM Ave che: 1. prathama pariziSTamAM mudrita kalpazAstranA cha vibhAgo paikI kayA vibhAgamAM kaSathI kyAM sudhInAM pAnAM che, kayo arthAdhikAra uddeza Adi che ane bhASyanI kaI gAthAthI kayAM sudhInI gAthAo che, e ApavAmAM Avela che, jethI vidvAna munivarga Adine prastuta zAstranA adhyayana, sthAnaaghaNu AdimAM sugamatA ane anukULatA rahe. 2. bIjA pariziSTamAM kalpa (prA. kapo) mULazAstranAM sUtro paikI je satrone nikita, bhAga, cUrNi, vizeSacUrNi ke TIkAmAM je je nAmathI oLakhAvyAM che, tenI ane tenAM sthaLonI noMdha ApavAmAM AvI che. 3. trIjA pariziSTamAM AkhAya mULa kalpazAstranAM badhAMya sUtronAM nAmanI--jenAM nAma niyuktibhAgakArAdie ApyAM nathI te sudhAnI-gyatA vicArIne kramavAra saLaMga neMdha ApavAmAM AvI che. tema ja sAthe sAthe je je sUtronAM nAmonAM ame pheraphAra Adi karela che tenAM kAraNo vagere paNa ApavAmAM AvyAM che. 4. cothA pariziSTamAM ka5mahAzAstranI niyaMtigAthAo ane bhASagAthAo ekAkAra thaI javA chatAM TIkAkAra AcArya zrI kSemakIrtisUrie te gAthAone judI pADavA mATe je prayatna karyo che, temAM judAM judAM pratyantara ane cUrNi, vizeSacUrNi jotAM parasparamAM kevI saMvAditA ane visaMvAditA che tenI vibhAgazaH noMdha ApI che. 5. pAMcamA pariziSTamAM ka95bhASyanI gAthAono akArAdikama Apyo che. 6. chaThThA pariziSTamAM ka5TIkAkAra AcArya zrI malayagiri ane zrI kSemakIrtisUrie TIkAmAM sthAne sthAne je anekAneka zAstrIya uddharaNo ApyAM che, teno akArAdikrama, te te graMthonA yathAprApta sthAnAdinirdezapUrvaka ApavAmAM Avyo che. 7. sAtamA pariziSTamAM bhAgamAM tathA TIkAmAM AvatA laukika nyAyanI noMdha ApavAmAM AvI che. e neMdha, nirNayasAgara presa taraphathI prasiddha thayela "laukikanyAyAMjali" jevA saMgrahakArone upayogI thAya, e daSTie ApavAmAM AvI che. keTalIka vAra AvA prAcIna graMthomAM prasaMgopAtta je laukika nyAyono ullekha karavAmAM Avyo hoya che, te uparathI te te laukika nyAya keTalA prAcIma Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhaka9pasUtra' : prAstAvika [109 che tene ItihAsa maLI jAya che. tema ja tevA nyAyanuM vivecana paNa AvA graMthamAMthI prApta thaI jAya che. 8. AThamA pariziSTamAM vRttikAe vRttimAM darzAvelA sUtra tathA bhAgaviSayaka pAThabhedonAM sthaLonI noMdha ApavAmAM AvI che. 9-10, navamA-dazamA parizi TAmAM vRttikArIe vRttimAM uddhikhata graMtha ane graMthakArono nAmanI yAdI ApavAmAM AvI che. 11. agiyAramA pariziSTamAM kalpabhASa, vRtti, TippaNI AdimAM AvatAM vizeSa nAmanA akArAdikamathI koza ApavAmAM Avyo che. 12. bArame pariziSTamAM kalpazAstramAM AvatAM agiyAramA pariziSTamAM ApelAM vizeSanAmonI vibhAgavAra noMdha ApavAmAM AvI che. 13. teramA pariziSTamAM AkhA kapamahAzAstramAM AvatA, purAtatvavidone upayogI anekavidha ullekhanI vistRta noMdha ApavAmAM AvI che. A pariziSTa atiupayogI hoI enI vistRta viSayAnukramaNikA, graMthanA prAraMbhamAM Apela viSayAnukramamAM ApavAmAM AvI che. A pariziSTane jevAthI purAtattvavidonA dhyAnamAM e vastu AvI jaze ke jene AganA vistRta bhaya, cUrNi, vizeSacUrNi, TIkA vageremAM temane upagI thAya tevI aitihAsika, bhaugolika, sAmAjika, sAMpradAyika tema ja vividha viSayane lagatI kevI ane keTalI vipula sAmagrI bharI paDI che, ane kathAsAhitya, bhASAsAhitya Adine lagatI paNa ghaNI sAmagrI che. prastuta pariziSTamAM meM to mAtra mArI daSTie ja amuka ullebenI tAravaNI ApI che, paraMtu, huM purAtattvavidone khAtarI ApuM chuM ke, A mahAzAstranAkaramAM A karatAMya vipula sAmagrI bharI paDI che. aMtamAM gItArtha jaina munivara ane vidvAnonI sevAmAM prArthanA che ke, ame guru-ziSe prastuta mahAzAstrane sagapUrNa banAvavA kALajIbharyo prayatna karyo che, te chatAM amArI samajanI khAmIne lIdhe je je khalanAo thaI hoya tenI kSamA kare, sudhAre ane amane sUcanA paNa Ape. ame te te mahAnubhAvonA sadA mATe RNI rahIzuM. saMvata 2008, kArtika zudi 13; bikAnera (rAjasthAna) Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalpasUtra* kalpasUtranI prationuM svarUpa bhASA ane maulika pATha-Aje ApaNI sAme kalpasUtranI je prAcIna tADapatrIya ke kAgaLanI pratio vidyamAna che, temAM vikramanA teramA saikA pahelAMnI eka paNa prati nathI. temAM paNa khaMbhAtanA zrI zAMtinAthajInA prAcIna tADapatrIya bhaMDAranI eka prati, ke je vikrama saMvata 1247mAM lakhAyelI che, tene bAda karatAM bAkInI badhIya pratio vikramanA caudamA ane paMdaramA saikAnI ane moTA bhAganI pratio te pachInA samayamAM lakhAyelI che. A badhI pratiomAM bhApAdaSTie ane pAThenI daSTie ghaNuM ghaNuM sama-viSama paDyuM che, ane paDI gayelA pAThe, ochAvattA pATho tema ja azuddha pAThonI paraMparA viSe to pUchavAnuM ja zuM hoya ! Aje ApaNA mATe atiduHkhanI vAta e che ke, jesalameradurganA kharataragacchIya yugapradhAna-pravara AcAryazrI jinabhadrasUrinA prAcInatama jaina jJAna bhaMDAra mAMthI maLI Avela anumAna dazamA saikAnI AsapAsamAM lakhAyelI vizeSAvazyaka mahAbhAganI prati jevA kaI raDyAkhaDavA apavAda sivAya, koI paNa jaina AgamanI maulika prAcIna ke arvAcIna sAvaMta sAMgopAMga akhaMDa zuddha prati eka paNa ApaNA samakSa nathI. tema ja cUrNi kAra, TIkAkAra Adie kevA pAThe ke Adarzane apanAvyA hatA e darzAvanAra Adarzo-pratio paNa ApaNe sAme nathI. A kAraNasara kalpasUtranI maulika bhASA ne tenA maulika pAThanA svarUpano nirNaya karavo ApaNA mATe atiduSkara vastu che. ane e ja kAraNane lIdhe AjanA dezI-paradezI bhASAzAstrajJa vidvAnoe AjanI atiarvAcIna hastaprationA AdhAre jaina AgamonI bhASA viSe je keTalAka nirNa bAMdhelA che ke ApelA che, e mAnya karI zakAya tevA nathI. jarmana vidvAna DaoN. ela. AlsaDepha mahAzaya cAlu varSamAM jesalamera AvyA tyAre temanI sAthe A viSenI carcA thatAM, temaNe paNa A vAtane mAnya rAkhIne jaNAvyuM hatuM ke "A viSe punaH gaMbhIra vicAra karavAnI jarUrata che." A paristhitimAM kalpasUtranI maulika bhASA ane tenA maulika pAThonI ciMtAne jatI karIne, mAtra enI atyAre maLI zakatI prAcIna pratio ane cUrNi, Tippanaka, TIkAkAra vagereno Azraya * "kalpasUtra'nA saMpAdananI (prakAzaka-zrI sArAbhAI maNilAla navAba, amadAvAda, sane 1952) prastAvanAmAMthI. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kadapasUtra [ 111 laI maulika pAThonI najIkamAM AvI zake tevI AvRtti taiyAra karavA prayatna karyo che ane te sAthe vividha pAThabheda ane pratyuttaronI neMdha paNa te te sthaLe ApI che. zrI cUrNikAra bhagavAna sAme je keTalAka pATha hatA, te AjanI ame tapAselI saMkhyAbaMdha pratio paikI koIpaNa pratimAMthI maLI zakyA nathI. pinakakAra zrI pRthvIcandrasUri paNa keTalIka vAra cUrNikArane ja anusare che; paNa teTalAmAtrathI ema mAnI levuM na joIe ke temaNe e badhA pATho pratyantaromAM najare joyA ja haze. ka5kiraNavalikAra mahopAdhyAya zrI dharmasAgarajI anekAneka pAThabhedonI noMdha sAthe cUrNikAre svIkArelA pAThonI noMdha Ape che, paraMtu tethI cUrNikAra bhagavAne mAnya karelA pATha temaNe koI pratimAM joyA hoya tema mAnavAne kazuM ja kAraNa nathI. eka vAta khAsa noMdhapAtra che ke, khaMbhAtanI saM. 1247 vALI prati, je mArA prastuta saMzodhanamAM sAmela che te, kiraNAvalI TIkAkAra sAme paNa jarUra hAjara hatI. A pratinA pAThabhedanI noMdha kiraNavIkAre ThekaThekANe lIdhI che. cUrNikAra mahArAja sAme je keTalAka pATho hatA, te AjanI TIkAo vAMcanArane navA ja lAge tevA che. e pAThabhedonI noMdha ame cUrNi ane pinakamAM te te sthaLe pAdaTippaNImAM ApI che ane AgaLa upara A prAstAvikamAM paNa ApIzuM. pratiomAM zabdaprayogonI vibhinnatA-(1) Aje kalpasUtranI je saMkhyAbaMdha pratio ApaNu samakSa vidyamAna che te paikI moTA bhAganI prAcIna pratiomAM, jyAM zabdoccAramAM kaThinatA UbhI thatI hoya tevAM sthaLomAM, aspaSTa "1" butivALA ja pATha vyApaka rIte jovAmAM Ave che; jema ke, phaLiyA, tithI, jAya che, kAtharUmsa, sAutha ityAdi; jyAre kaI kaI prAcIna pratiomAM ane keTalIka arvAcIna pratiomAM "" zruti vinAnA ja pATho vyApaka rIte jovAmAM Ave che. A viSe prAcInatA kayA prayoganI, e nirNaya karavo muzkela che. te chatAM eTalI vAta to cokakasa ja che ka, aTHAT, ITgADuM, vaga vagere zabdI je rIte lakhAya che te rIte bolavA ghaNI muzkelIbhayo ApaNI jIbhane lAge che. saMbhava che, atiprAcIna kALamAM A zabda A rIte ja lakhAtA hoya ane uccAramAM "I" kRti karAtI hoya. e "i" zrutine ja vaiyAkaraNoe sUtra tarIke apanAvI lIdhI hoya. A viSe game te ho, paNa ApaNe jIbha te AvA prayogonA uccAraNamAM viSamatA jarUra anubhave che ane AvA prayogo spaSTa uccAraNa mATe ApaNe dhIraja paNa mAgI le che. e dhIraja vyApaka rIte durlabha hovAthI arvAcIna prAkRta bhASAmAM 'ya' zrutie vyApakapaNuM lIdhuM hovAne vadhAre saMbhava che. (2) prAkRta bhASAmAM jyAM aspaSTa "" zruti karavAmAM Ave che, tyAM kalpasUtranI keTalIka pratiomAM karAyele paNa jovAmAM Ave che, jema ke caruM vattA vagere. AvA prayogo prAcIna prAkRta graMthamAM ghaNe sthaLe jovAmAM Ave che. AcArya zrI dhamadhoSasUrie caityavaMdanabhASya uparanI saMghAcAraTIkAmAM ApelI prAkRta kathAomAM AvA prayogo ja vyApaka rIte ApelA che, jene lIdhe kyAreka kyAreka artha meLavavAmAM gUMcavaNa paNa UbhI thAya che. e game tema ho, prayogonI pasaMdagI e graMthakAronI icchA upara ja AdhAra rAkhe che. (3) arvAcIna prAkRta bhASAmAM ane graMthapratiomAM "vaH saMyo? '' (siddhahema 8-1-84) e vyAkaraNaniyamane anusarIne sayogamAM gurU jufouTV yuvata vageremAM have svarane prayoga jovAmAM Ave che, paraMtu prAcIna kALanI prAkRta bhASAomAM A niyamane kazuM ja rathAna na hatuM. e ja kAraNa che ke prAkRta bhASAnA darekedareka AgamagraMtha, prakaraNagraMtho tema ja kathAsAhitya graMthonI prAcIna, prAcInatama likhita pratiomAM have svarane badale nora, thora, jofjamA, vAta e pramANe Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 ] jJAnAMjali guruvarane prayoga ja mukhyatve jovAmAM Ave che. ane A ja niyama kalpasUtrane paNa lAgu paDe che. . (4) prAcIna kALamAM prAkRta bhASAmAM mAtra nita nita mati vagere prayogomAM parasavarNa tarIke 'na' vyaMjanane sthAna hatuM, te sivAya prAkRtamAM "na' vyaMjana svIkAravAmAM ja nahoto Avyo. e ja kAraNa che ke keI paNa prAkRta bhASAnA graMthanI prAcIna hAthapothIomAM "ra" ne badale mane, T4 a rra tA. Tr" vageremAM "T' no prayoga ja jovAmAM Ave che. nATayazAstranA praNeta maharSi bharate temanA nATayazAstramAM adhyAya 17mAM jyAM prAkRta bhASAnA niyame AvyA che temaNe nIcenA padya dvArA prAkRta bhASAmAM "ra" nathI ema jaNAvyuM che-- e-okAraparAI, akAraparaM ca pAyae Natthi / va-saMsAramavizaifLa , --vavA-tavALariDuM che kaha5(bRhatka95)sUtra cUrNikAre tema ja TIkAkAra AcArya zrI malayagiri rie paNa kalpabhASyanI sapAyayavayaTIOTo gA2 nA vyAkhyAnamAM paNa prAkRtalakSaNane nirdeza karatAM uparyukta bharatamunipraNIta lakSaNagAthAne ja ullekha karyo che. (5) arvAcIna prAtamAM "----7----vAMjhAthI " (siddhahema -2-177) A niyamanuM anusaraNa jevuM jovAmAM Ave che tevuM ane teTaluM prAcIna kALamAM na hatuM. tema ja ra---ma'' (siddhahema -267) vagere niyamone paNa eTaluM sthAna na hatuM. A kAraNasara prAcIna prAkRta ane arvAcIna prAkRtamAM ghaNI vAra zabdaprayogonI bAbatamAM sama-viSamatA jovAmAM Ave che. (6) A uparAMta kalpasUtranI pratimAM jyAM sAmAsika pado che tyAM svadIrghavara tema ja vyaMjanonA dirbhava-adirbhAva vagerene lakSIne zabdaprayogomAM ke pAThAmAM ghaNo ghaNo viparyAsa levAmAM Ave che, je moTe bhAge nakala karanAra lekhakone AbhArI che. upara meM saMkSepamAM prAcIna arvAcIna prAkRta bhASA aMgenA niyamo viSe je kAMI jaNAvyuM che, tene lIdhe prAcIna-arvAcIna graMthapatiomAM zabdaprayogonI sama-viSamatAne lagatA ghaNA ghaNu pAThabhedo thaI gayA che. A pAThabhede svAbhAvika rIte ja thaI gayA nathI, paraMtu pAchaLanA AcAryoe hajANIbUjIne paNa A zabdaprayogone samaye samaye badalI nAkhyA che; athavA prAcIna prAkRta bhASAnA prayA sAthe saMpaka ocho thavAne lIdhe jyAre munivarga sahelAIthI te te zabdaprayoganA mULane samajI zakato na hovAthI zrI abhayadevAcArya, zrI malayagiri AcArya vagerene te te zabdaprayogo badalI nAkhavAnI AvazyakatA jaNAI ane temaNe te te zabdaprayogone badalI paNa nAkhyA che. Ama karavAthI graMthano viSaya samajavAmAM saraLatA thaI, paraMtu bIjI bAju jaina AgamonI maulika bhASAmAM ghaNuM ja parivartana thaI gayuM; jene lIdhe Aje "jena AgamanI maulika bhASA kevI hatI te zodhavAnuM kArya duSkara ja thaI gayuM. A parivartana mAtra amuka Agama pUratuM maryAdita nathI, paraMtu darekedareka AgamamAM ane ethI AgaLa vadhIne bhAgya-cUrNigraMthamAM sudhAM A bhASAparivartana dAkhala thaI gayuM che. eTale jaina AgamonI maulika bhASAnA zodhake jena Agama-bhASya AdinI judA judA kulanI pratio ekatra karIne ati dhIrajathI A nirNaya karavAnI jarUrata che. A sthaLe, jarA viSayAMtara thaIne paNa, eTaluM jaNAvavuM ati Avazyaka mAnuM chuM ke, bhASAdaSTie jaina AgamonuM adhyayana karanAre jesalameranA killAnA zrI jinabhadrIya jJAnabhaMDAranI tema ja Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka9pasUtra [113 lokAgacchanA bhaMDAranI ane te uparAMta AcAryavara zrI jabUri mahArAjanA jJAnabhaMDAranI bhagavatIsUtranI--ema tADapatrIya prAcIna traNeya pratio jarUra jovI joIe. pATaNa zrI hemacaMdrAcArya jaina jJAnamaMdiramAM padharAvelA saMghanA jJAna bhaMDAranI anugArasUtranI prati paNa jovI joIe. jesalameranA killAnA uparyukta bhaMDAranI anumAna dazamA saikAnI AsapAsamAM lakhAyelI vizeSAvazyaka bhASyanI prati paNa bhUlavI na joIe. A uparAMta jaina Agama uparanA bhASyagraMtha ane cUrNigraMthanuM paNa A dRSTie avalokana karavuM joIe. A badhA avalokanane pariNAmeya jaina AgamonI maulika bhASAnuM vAstavika digdarzana karAvavuM azakyaprAya che, te chatAM A rIte e bhASAnA najIkamAM pahoMcI zakavAnI jarUra zakyatA che. atu, have mULa viSaya para AvIe. upara jaNAvavAmAM AvyuM tema, pAchaLanA AcAryoe AgamasUtra AdinI bhASAmAM samaye samaye ghaNuM ghaNuM parivartana jarUra karyuM che, te chatAM ghaNeya sthaLe te te maulika bhASAprayogo rahI javA pAmyA che. eTale e rIte, meM je pratine mArA saMzodhana ane saMpAdanamAM mULa tarIke rAkhI che temAM paNa tevA prayoga vidvAnone ThekaThekANe jovA maLaze. keTalAka khAsa tevA prayogonA pAThabhedo paNa ApavAmAM AvelA che. mArA saMzodhanamAM je 7-che nAmanI pratio che, temAM "ra" kArabahula pAThe che. bharatanAzAstranA 17mA adhyAyamAM rAkArabala, pkAra bahula, nakora bahula, vakAra bahula, 3kArabahula, takArabahula Adi prAkRtabhASAprayogo viSe je, te te pradezanI prAkRta bhASAmAM ke bhASApriyatAne lakSIne vaheMcaNI karavAmAM AvI che ke, te kALamAM bhale pracalita ke ucita ho; paraMtu pAchaLanA jamAnAmAM te prAkRtabhASA darekedareka pradezamAM khIcaDuM banI gaI che ane te ja rIte vividha kAraNone AdhIna thaIne jaina AgamonI maulika bhASA paNa khIcaDuM ja banI gaI che. eTale jaina AgamonI maulika bhASAnuM anveSaNa karanAre ghaNI ja dhIraja rAkhavI jarUrI che. sUtrAMka--Aje ApaNuM sAme kalpasUtranI je prAcIna pratio tADapatrIya ke kAgaLanI vidyamAna che, te paikI koImAM paNa sUtronA aMke nathI. mAtra soLamA-sattaramA saikAnI, khAsa karI sattaramA saikAnI-pratiomAM sUtrakanI paddhati maLe che. paraMtu te satrAMka saMkhyA ghaNI vAra to meLa vinAnI jovAmAM Ave che. eTale meM je sUtrAMke ApyA che te mArI dRSTie ApyA che. upara jaNAvelI pratiomAM tharAvalImAM sUvAMka che ja nahi ane sAmAcArImAM paNa keTalIkamAM ja maLe che, paraMtu A rItathI e pratiomAM moTe bhAge sUtrAMkanuM akhaMDapaNuM jaLavAyuM nathI; jyAre meM sUtrAMkanuM akhaMDapaNuM jALavavA prayatna karyo che. meM je sUtravibhAga karyo che tenA auciya-anI cityapaNAnI parIkSAnuM kArya vidvAnone sepuM chuM saMkSipta ane bevaDA pATho-kalpasUtranI prAcIna-arvAcIna pratiomAM kaImAM koI ThekANe to kaImAM koI ThekANe ema, vAraMvAra AvatA zabdo ke pAThene saMkSipta karavAmAM AvyA che. udAharaNa tarI devANuppiyA ne pahale devA, asaNapANakhAimasAima ne pahale a|paa| khaa| sA asaNa 4 ke 4 4 ema karavAmAM AvyuM che. khaMbhAtanI saM. 1247mAM lakhAyelI pratimAM prAcIna lekhanaparaMparA jaLavAyelI haI saT athavA asaba ane kaI ThekANe vasaT DhuM ema karela che. jyAM eka zabdathI cAra zabda samajI levAnA hoya tyAM cAranA aMka tarIke , huM ke zuM akSarano prayoga karavAmAM Avato. A ja pramANe jyAM cha zabdo samajI levAnA hoya tyAM che saMkhyAnA jJAnAM. 15 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 ] jJAnAMjali sUcaka tarIke , 8 ke 1, akSara vAparavAmAM Avyo che. tADapatrIya pratiomAM eka bAju A akSara dvArA ja patrAMka sUcavavAmAM Ave che. jemane A akSarAMkanuM jJAna nathI hotuM te AvA akSarakene graMthamAMnA cAlu pAThanA akSara tarIke mAnI levA ke artha saMgati karavA prayatna kare che athavA e akSarakene nakAmA samajI kADhI nAkhe che. A akSaranuM jJAna pAchalA jamAnAmAM vIsarAI javAne lIdhe graMthamAM ghaNA goTALA thayA che ane prationAM pAnAM astavyasta rIte lakhAI gayAM che, jenI mAThI asara ApaNe pUjyapAda AgamoddhAraka AcArya bhagavAna zrI sAgarAnandasUrIzvarajI mahArAjanA anuyoga dvAracurNi AdinA saMpAdana ane saMzodhanamAM joI zakIe chIe. pUjyapAdazI samakSa Adarzo astavyarata AvyA ane teo vadhAre pratyuttara meLavavAnI AvazyakatA nahotI gaNatA, eTale uparokta asaranuM pratibiMba temanA saMpAdanamAM AvI ja jAya, emAM zaMkAne sthAna ja na hoya. A to thaI saMkSipta pAThonI vAta. have ApaNe bevaDAyelA pAThe viSe joIe-- kalpasUtramAM ArSa sutra paddhati hovAne lIdhe sthAne sthAne keTalIka vAra pAThano bevaDa uccAra karavAno hoya che; A sthaLe tene keTalIka vAra TUMkAvavAmAM Ave che. A TUMkAvavAne krama kaI paNa pratimAM AdithI aMta sudhI ekadhAre nathI; jema ke vA nANu jhu, vA nANuM vitta A pAThane koI pratimAM vA nA[ , vArattA Ama lakheluM hoya che, to koI pratimAM grAma [ 3 , 2 tA ema lakhele che, jyAre koI pratimAM vA5 nA re, 2 vitta ema lakheluM che. meM prathamathI ja jaNAvI dIdhuM che ke mArA saMpAdanamAM eka pratine mukhya tarIke svIkArIne huM cAlyo chuM, eTale huM AzA rAkhuM chuM ke mArA saMpAdana dvArA A badhI vividhatA saheje ja vidvAnanA khyAlamAM AvI jaze. ane ethI AvA vividha ane vicitra pAThabhedane meM jatA karyA che. kapasUtra zuM che? prastuta kalpasUtra, e kaI svataMtra sUtra che ke koI sUtrano avAntara vibhAga che?'--e viSe vetAMbara jaina zrIsaMghamAM-jemAM sthAnakavAsI ane terApaMthI zrIsaMghano paNa samAveza thAya che - bhinna bhinna prakAranI mAnyatA cAlu che. zvetAMbara mUrtipUjaka zrIsaMgha-jemAM darekedareka gone samAveza thAya che-ekIavAje ema kahe che ane mAne che ke, kalpasUtra e kaI svataMtra graMtha nathI, navIna graMtha nathI, paraMtu dazAzratadha nAmanA chedaAgamane AThamAM adhyayana tarIkeno eka maulika ane prAcInatama vibhAga che, ane tenA praNetA caturdazapUrvavid sthavira Arya bhadrabAhusvAmI che; jyAre sthAnakavAsI ane terApaMthI zrIsaMghe, dazAzrutaskaMdhasUtranI keTalIka prAcIna karatalikhita pratiomAM prastuta AThamA adhyayanarUpa kahapasUtranI atisaMkisa vAcanAne joIne, ema mAnI le che ke, cAlu ativiratRta kalpasUtra e eka navuM sUtra che. A banneya mAnyatA aMge prAmANika ane spaSTa samAdhAna ane uttara meLavavAnA sabaLa sAdhana tarIke ApaNe sAme dazAzrutaskaMdhatranI niryukti ane e sUtra uparanI cUrNi, ke je niryuktigraMthane AvarIne racAyelI che, e be che. A niryukti ane cUNi e banneya kalpasUtra uparanA vyAkhyAgraMtha che. niyukti gAthArUpe-padyarUpe prAkRta vyAkhyAgraMtha che. niryukti ke je sthavira AryabhadrabAhu svAmI viracita che, ane cUrNi ke jenA praNetA koNa? --e haju sudhI jANavAmAM nathI AvyuM, te chatAM A banneya vyAkhyAgraMthe ochAmAM ochuM soLaso varSa pUrvenI racanAo che, emAM leza paNa zaMkAne avakAza nathI. kalpasUtra uparanA A banneya vyAkhyAgraMtho ke je vyAkhyA meM prastuta kalpasUtra sAthe saMzodhana karIne saMpAdita karyA che, tenuM Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 115 bArIkAIthI adhyayana ane tulanA karatAM niyukti-cUrNimAM je hakIkata ane sUtrAzanuM vyAkhyAna jovAmAM Ave che, e uparathI sthAnakavAsI ane terApaMthI zrIsaMghanA gItAne prastuta kalpasUtrane kalpita mAnI levAne kazuM ja kAraNa nathI maLatuM. tema ja dazAzrutaskaMdha sUtranI caudamA rasaikAnA prAraMbhamAM lakhAyelI aneka pratio Aje vidyamAna che, jemAM prastuta kalpasUtra AThamAM adhyayana tarIke saLaMga ane saMpUrNa lakhAyeluM che. AthI koIne ema kahevAne to kAraNa ja nathI rahetuM ke sthAnakavAsI ane terApaMthI saMpradAya sAme koI kaDhipata Aropa UbhA karavA mATe ke kahita uttara ApavA mATenA sAdhana tarIke A sutra racI kADhavAmAM AvyuM che. jo Ama hota te svataMtra kalpasUtra ke e kalpasUtrabhita dazAzrutaskaMdhavanI Aje vikrama saMvata 1247thI laIne je anekAneka prAcIna tADapatrIya ane kAgaLa upara lakhAyelI prati maLe che te maLatI na hota. tema ja upara jaNAvelI pratie uparAMta niryukti ane zUrNimAM A kalpasUtranuM vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che te paNa na hota. prastuta kalpasUtra sAthe prasiddha karelI niyukita ane cUrNi, e koI svataMtra vyAkhyAgraMtha nathI, paraMtu dazAzrutaskaMdhasUtra uparanI niyukita ane cUrNiomAMthI kapala pUrato judo pADI lIdhelo aMza ja che, e dhyAnamAM rahe. kalpasUtranuM pramANa kapara kevI ane kevA svarUpamAM hovuM joIe, e viSe Aje pAzcAtya vidvAno ane temanA matane mAnya karanAra ApaNuM dezanA vidvAno eka judI ja mAnyatA dharAve che. temanuM dhAravuM che ke, kalpasUtramAM cauda svama Adine lagatAM keTalAMka AlaMkArika varNana vagere kalpasUtramAM pAchaLathI umerAyelAM che. virAvalI ane sAmAcArIno keTaleka aMza paNa pAchaLathI umerAyeluM hovAno saMbhava che. A viSe mArA adhyayanane aMte mane je jaNAyuM che te ahIM jaNAvavAmAM Ave che - Aje ApaNu samakSa kalpasUvanI je pratio che, te paikI khaMbhAtanA zrI zAMtinAthanA tADapatrIya bhaMDAranI prati vi. saM. 1247mAM lakhAyelI hoI sau karatAM prAcIna che; temAM cauda svamane lagatA varNa graMtha bilakula che ja nahi. tema ja meM mArA saMzodhana mATe je che pratione saMpUrNapaNe upayoga karyo che te paikI ane i e be pratiomAM svane lagato varNa graMtha prakArAntare ane ati saMkSipta che; jyAre bIjI pratiomAM vartamAnamAM pracalita svama viSane varNakagraMtha akSarazaH maLe che. A rIte cauda svama viSe traNa vAcanAntare mArA jevA mAM AvyAM che. zrImAna cUrNikAra ane temane pagale cAlanAra TipanakakAra paNa svamasaMbaMdhI varNa graMtha mATe sarvathA cUpa ja che; svamasaMbadhI varNakagraMthanA eka paNa zabdanI teo vyAkhyA nathI karatA. A badhuM jotAM svapna saMbaMdhI pracalita varNa graMtha aMgenA maulikapaNa viSe jarUra zaMkAne sthAna che. paraMtu te sAthe bIjo prazna e Ubho thAya che ke trizalA kSatriyANa cauda svone joIne jAge che, e nAnAM nAma pachI tarata ja tae | sA tisalA khattiyANo ime eyArUve orAle coddasa mahAsumiNe pAttiA NaM paDibuddhA satra Ave che; arthAta " trizalA kSatriyANI A ane A prakAranAM udAra cauda mahAsvapnane joIne jANI" e sUtramAM "A ane A prakAranAM udAra" e vAkaya jatAM ApaNane saheje e prazna thAya che ke "A prakAranAM udAra eTale kevAM udAra ?" A jAtano prazna ke jijJAsA, ApaNane cauda svapnane lagatA varNa graMthanA astitvanI kalpanA tarapha kheMcI jAya che. ane A kAraNasara A ThekANe cauda svanane lagatA koI ne koI prakAranA varNa graMthanuM hovuM e anivArya banI jAya che. paraMtu jyAM Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11} ] jJAnAMjali sudhI ApaNA sAme bIjI prAcIna prati| na hAya tyAM sudhI e vakagraMtha kevA hovA joI e, enA nirNaya karavAnuM kAma ghaNuM kaThina che. atyAranA pracalita va kathanA maulikapaNA viSe zaMkAne sthAna che; te chatAM eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM ati Avazyaka che ke pracalita svapnaviSayaka va kamra tha arvAcIna heAya tepaNa te anumAna hajAra varSathI arvAcIna te nathI ja. A uparAMta indra, garbhApahAra, adRzAlA, janma, prItidAna, dIkSA, kevalajJAna, cAturmAMsa, nirvANa, kRmi AdiviSayaka sUtrapATha ane varNa kamra MthanA astitvanI sAkSI teA cUrNikAra pate paNa Ape che. e pachInAM jinacaritA ke jemAM trevIsa jinezvarAnAM caritra ane aMtarA viSenAM sUtrapAThane samAveza thAya che, tenI tathA gaNadharAdi sthavireAnI AvalI ane sAmAcArItraMtha hAvAnI sAkSI niyuktikAra ane cUrNikAra ema banneya sthavireza purimannarimALa ghvo ni. gA. 62 ane tenI cUrNi dvArA Ape che. gaNadharAdi sthavirenI AvalI A kalpasUtramAM je rUpe jovAmAM Ave che tevI ane teTalI teA caturdazapUdhara bhagavAna zrI A bhadrabAhuravAmipraNIta kalpasUtramAM hAI ja na zake. eTale jyAre prastuta kalpasUtrane athavA AgamAne pustakArUDha karavAmAM AvyAM, te jamAnAnA virAe e umerelI che, ema kahevuM e ja savizeSa ucita che. Ama chatAM eka prazna te ApaNA sAme AvI UbheA ja rahe che ke, AjanI ati arvAcIna arthAt sALamA-sattaramA saikAmAM lakhAyelI, pratimAM je sthavirAvalI jovAmAM Ave che, e kayAMthI AvI ? kAraNa ke khabhAta, amadAvAda, pATaNa, jesalamera vagerenI sakhyAbaMdha tADapatrIya pratie tapAsI, temAMthI mane pAchaLanA ravirAne lagatI sthavirAvalI kAI paNa pratimAMthI maLI nathI. Ama chatAM ema mAnavAne te ApaNuM mana jarAye kabUla nathI thatuM ke e aMza nirAdhAra hAya ! eTale A viSe cAkasAIbharyu anveSaNa karavAnI ApaNI pharaja UbhI ja rahe che. : ATaluM vicAryA bAda sAmAcArI Ave che. temAM zarUAtanAM paryuSaNAviSayaka je sUtro che te paikI sUtrAMka 271mAM gatarAviyase vra, no te vvarU taM La kavAyaLAvitta! A pramANe je sUtrAMza che te 5'camInI caturthI karAI te pachIneA che, ema ApaNane svAbhAvika ja lAge che. A sutrAMzane ApaNe kevA artha karavA joIe ane utsa-apavAdanI maryAdAne lakSamAM rAkhIne enI saMgati kevI rIte sAdhavI joI e ?-e vicAravA jevI bAbata che. mane lAge che, ane utsargIapavAdanI maryAdAne mArI alpabuddhie huM samajyuM zru tyAM sudhI " saMvatsarIparvanI ArAdhanA kAraNasara bhAdrapada zudi pacamI pahelAM thaI zake, paraMtu te pachI nahi A vacana sthavira bhagavate te samayanI maryAdAne lakSIne ja jaNAvyuM che; paraMtu teTalA mAtrathI utsa-apavAdanI maryAdA jANanAra gItArthere A sUtrane sadA mATe ekasarakhuM vyApaka karavu na joi e. arthAt bhagavAna zrI kAlakA samakSa je prakAranA prasaMga upasthita thayA. te ja prakArane tethI UlaTA prasaMga koI sama gItA samakSa AvI paDe teA te, paMcamI pachI paNa saMvatsarInI ArAdhanA karIne ArAdhaka thaI zake ane khIjAone paNa ArAdhaka banAvI zake. ane tema karavAmAM te gItA sUtrAttAne ane utsa'apavAdanI maryAdAne saMpUrNa rIte ArAdhe che, ema ApaNe samajavuM joI e. >> A uparAMta sAmAcArInuM vyAkhyAna saMkSepamAM niyuktikAre ane samagrabhAve cUrNikAre karela hovAthI tenA astitvanI prAcInatA svayaMsiddha che, eTale e viSe mAre khAsa vadhAre kahevA jevu kazu ja rahetu` nathI. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ t117 107 kalpasUtra ka pasUtramAM pAThabhedo ane sUtronuM ochAvattApaNuM kalpasUtranI prAcIna pratiomAM pAThabhedo ane sUtronuM ochAvattApaNuM ghaNe sthaLe che ane vividha rIte Ave che. A badhuMya ame kalpasUtranI pAdaTippaNImAM vistRta rIte ApeluM che. Ama chatAM cUrNikAra ane temane pagale cAlanAra TippanakAre temanA yuganI prAcIna pratione AdhAre je pATha svIkArIne vyAkhyAna karyuM che, te pAThabhedane samAveza upara jaNAvela pAdaTippaNamAM moTe bhAge thato nathI. eTale te pAThabhedone tAravIne nIce ApavAmAM Ave che: cUrNikAre svIkArelA pAThabhede satrAMka mudrita sUtrapATha cUrNi pATha putvarattAvarattakAlasamagaMsi puvarattAvarattaMsi -muiMga -muravapaTTha hiM kusalehi mehAvIhiM jiya0 paThehi NiuNehiM jiya0 62 uNhodaehi ya (nayA) aNegagaNanAyaga0 mA sAmAsi pA45 astavyasta pittijje pettejjae 1222 aMtarAvAsa aMtaravAsa 123 aMtagaDe (nayA) 126-27 sUtra pUrvApara che. 232 pajjosaviyAraNaM pajjosavie 281 aNaTThAbaMdhissa aTThANabaMdhissa TipanakakAre svIkArelA pAThabheda satrAMka mudrita sUrapATha Tippana pAThabheda 3 puvvarattAvaratta aDDha rattAvaratta 6 -mAraNaMdiyA -mAraNaMdiyA raNaMdiyA 7 atthoggahaM atthoggahaNaM 6 vinAya vinnaya" dhArae vArae ,, pariniThie supariniTThie 14 mahayAhayanaTTagIyavAiyataMtItalatAlatuDiya- mahayAhayanaTTagIyavAiyasaMkhasaMkhiyakharamuhIpoyAghaNamuiMgapaDupaDahavAiyaraveNaM piripiriyApaNavapaDahabhabhAhoraMbhabherIjhallarIduMduhitatavitataghaNajhusirataMtItalatAlatuDiyamuiMga paDunAiyaraveNaM 26 rayaNANaM tyAhi ahAbAyare rayaNANaM jAva ahAbAyare 33 puzvarattAvarasa aDDharattAvaratta46 aturiyaM acavalamasaMbhaMtAe aturiyamasaMbhaMtAe Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali 118] sutrAMka mudrita sUtrapATha Tipana pAThabheda 51 phalavittivisese phala bisese 52 -caMcumAlaiyaromakUve cucumAla ie UsaviyaromakUve 53 -saMpunna -puna54 vinAya vinnaga54 sUre bIre sUre dhIre vIre 60 -guMjaddharAgasarise kamalAyarasaMDavibohae -guMja dvabaMdhujIva [pArAvatacalaNanayaNaparahuyasu uhiyammi sUre sahassarassimmi diNayare rattaloyaNa jAsuyaNakusumarAsi] higulayaNiyateyasA jalate ya sayaNijjAo abbhuTTha rAtireyarehatasarise kamalAyarasaMDavohae uThi yammi sUre sahassarassimmi tassa ya karapahAraparaddhammi [aMdhakAre vAlAyavakuMkumeNaM khaciya va jIvaloe sayaNijjAo abbhuTe / / ] 61 pIgaNijjehi jivaNijjehi dappaNijjehi pIpaNijjehiM dIvaNijjehiM dappaNijjehi mayaNijjehiM vihaNijjehi sabdhi- tippaNijjehiM sabdhi,, paTTehiM kusalehi mehAvIhiM jiya pattIhi giuNehi jiya62 ayasumahagghadUsarayaNasusaMvue nAsAnIsAsavAyavojjha vak cuharavannapharisajuttahayalAlApelavAtiregadhavalakaNagakhaciyaMtakamma dUsarayaNasaMvue 63 agasuhapharisayaM agasuhaphAsayaM 65 siggha0 Adipadarahita siggha0Adipadasahita 68 rannA vaMdiya rannA acciyavaMdiya78 viuleNaM puppha viuleNa asaNeNaM jAva puppha84 - sAvita vyene| pAra mahApahesu vA 5ch| cha , sannikkhittAI sannikkhitAiM sannihiyAI 62 uDubhayamANa savvattubhayamANa -gaMdhamallehi vavagayarogasogamohabhayaparittA- gaMdhamallehiM jaM tassa gabhassa hiyaM bhiyaMpatyaM g2abbhasAjaM tassa gabbhassa hiyaM miyaM patthaM gabha- posaNaM taM dese ya kAle ya AhAramAhAremANI posaNaM taM dese ya kAle ya AhAramAhAre- vivittamauehi sayaNAsaNehiM pairikasuhAe mANI vivittamauehi sayaNAsaNehi pairi- maNANukulAe bihArabhUbhIe pasatthadohalA sammAkusuhAe maNANukulAe vihArabhUmIe NiyadohalA avimANiyadohalA vucchinnadohalA pasatyadohalA saMpunnadohalA sammANiya- saMpunnadohalA viNIyadohalA vavagayarogasogadohalA avimANiyadohalA vucchinnadohalA mohabhayaparittAsA suhaM suheNaM triNayIdohalA suhaM suheNaM 67 mane 66 sUtra Tika patra 12-13nI 3 aMkanI pAdaTippaNI tu. 88 sUtrAMnI ussukkaM yA aNegatAlAyarANucariyaM sudhAno sUtrapAlamA 87 mA sUtramAM AvI jAya che. 67 --AIkhaga -Arakkhaga Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kapasUtra [ 119 satrAMka mudrita sUtrapATha Tipana pAThabheda 101 teraNaM mittatAiniyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNaM tassa niyagasayaNasaMbaMdhiparijaNassa nAyANa ya taM nAyaehi ya saddhiM taM 102 -bhuttottarAgayA bhuttottarAe 111 ceccA dharaNaM ceccA rajz2a ceccA rajjaM ceccA dharaNaM 113 mIsiegaNaM maMjumaMjuNA mIsieNaM abhibhaviya gAmakaMTae maMjumaMjuNA 240 -A cihna vacamAMne pATha 241 sUtramAM matta goviD pachI che. cUrNikAra-TipanakakAre svIkArelA pAThabheda savAMka mudrita sUtrapATha cUrNiTippanaka-pAThabheda 113 ghosega ya paDibujjhamANe pa 2 savvi- ghoseNa apaDibujjhamANe savvi123 suvyaggI naam| aggivese nAma 123 acce lave gRhatte pANU accI lave mutte pANu 127 amAvasAe avAmaMsAe 225 mATThAI saMpadhUmiyAI maTThAisamaTThAi saMpadhUmiyAi 241 usiNodae viyaDe suddhaviyaDe 261 nagare thA ceva evamAikkhai sudhA nagare sadevamaNuyAsurAe parisAe majjhaTite ceva evamAikkhaI A uparAMta pratyaMtaramAM ochovatAM satro, e chAvattA pATha, pAThabhedo ane sUtronA pUrvAparane lagatA je vividha pAThAMtaro che, te ane te te sthaLe pAdaTipaNImAM ApelA che; tenuM avalokana karavA vidvAnone bhalAmaNa che. kalapasvaniyukti AdinI prati prastuta kalpasatranI AvRtti sAthe kalpaniryukti, kalpacUrNi ane pRthvIcaMdrAcArya viracita kalpa Tipanaka-A traNa vastu prakAzita karavAmAM AvI che, e upara kahevAI gayuM che. A traNe graMthanI pAMca pAMca pratione meM AdithI aMta sudhI saLaMga upAga karyo che. e pratio khaMbhAta ane jesalamera jJAnabhaMDAranI hatI. A prationa meM khAsa koI saMketa ke tenI saMjJA rAkhI nathI. paNa je pATha eka pratimAM hoya tene prastra ke pratyuttare thI jaNAvela che ane je pATha ghaNI pratomAM hoya tyAM tyAreq ema pAThabheda sAthe jaNAvyuM che. uparokta badhI ja pratio tADapatrIya pratio che ane te teramA ane caudamA saikAmAM lakhAyelI che. arthAta meM mArA saMzodhana mATe prAcIna pratio kAmamAM lIdhI che. niyukti ane zUrNinI bhASA upara jema kalpasUtra mATe kahevAmAM AvyuM che, tema niryukticUrNinI je prAcIna pratio mArA sAme che, temAM bhASAprayogonuM vaividhya ghaNuM che. A bhASAvaividhya ane tenA maulika svarUpane vIsarI javAne kAraNe AjanI jema prAcIna kALanA saMzodhakoe paNa graMthamAM ghaNuM ghaNuM goTALA karI nAkhyA che. A goTALAone anubhava prAcIna pratie uparathI graMthanuM saMzodhana karanArane bahu Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20} jJAnAMjali sArI rIte hoya che. AvA pAThonAM DhagalAbaMdha udAharaNa ApI zakAya tema che. te chatAM huM ahIM mAtra prastuta kalpacUrNimAMthI eka ja udAharaNa ApuM chuM, je uparathI vidvAnone khyAla Avaze ke AvA pAThonA saMzodhakone zAbdika zuddhi sivAya arthasaMgati viSe kazuMya dhyAna nathI hotuM. prastuta kalpasUtranI cUrNimAM (pR. 94mAM) mAM utikjhirse uta A zuddha pATha lekhakonA lipidoSathI mAM grfkana ti pATha banI gayo ane ghaNuM pratiomAM A pATha maLe paNa che. A pATha kaI bhAgyavAne sudhAravA prayatna karyo ane tene badale temaNe moNa tibbara ti pATha karyo, jenI arthadaSTie saMgati kazI ja nathI. kharI rIte mar giffkagalsa uta (saM. mA panaghaNana ti) eno artha "nigoda athavA phUga na vaLe" e che. AvA ane AthIye lipidoSa AdinA moTA goTALAo cUrNigraMthomAM ghaNuM ja thayA che. ane A badhA goTALAo AjanA mukita cUrNaprathAmAM ApaNane jemanA tema jovA maLe che. ahIM prasaMgopAtta jaina munivaronI sevAmAM savinaya prArthanA che ke, jaina Agamo ane te uparanA niryukti-bhAgya-cUrNi Adi vyAkhyAgrathanuM vAstavika adhyayana ane saMzodhana karavA IcchanAre prAkRtAdi bhASAnA gaMbhIra jJAna mATe zrama levo joIe. A jJAna mATe mAtra bhagavAna zrI hemacandrAcAryakRta prAkRta vyAkaraNa ja basa nathI. prAkRta bhASAnA agAdha svarUpane jotAM AcArya zrI hemacaMdrakRta prAkRta vyAkaraNa e to prAkRtabhASAnI bALapothI ja banI jAya che. eTale A mATe niryukti-bhAgyacUrNi Adi graMthonuM bhASAjJAnanA viveka ane pRthakkaraNapUrvaka adhyayana karavuM ati Avazyaka che. A adhyayanane pariNAme bhagavAna zrI hemacaMdrasUrinA upara bALapothIrUpe oLakhAvelA prAkRta vyAkaraNamAM keTalAM agAdhatA ane gAMbhIrya bharyA che ane e vyAkaraNanuM sarvAgI svarUpa ghaDavA mATe temaNe keTaluM agavAhana ane zrama karyo che, tene ApaNane khyAla AvI zake che. prAcIna prAkRta vyAkaraNamAM je prayogo ane sUtro nahotAM e AcArya zrI hemacaMdranA vyAkaraNamAM kyAMthI AvyAM? tema ja e bhASA upara lekhakonA lipidoSa, bhASAonAM vimizraNa vagerenI zI zI asara thaI che ane teno viveka keTalI dhIrajathI zrI hemacaMdrAcAryo karyo che?--tene sAco javAba jaina Agama ane te uparanA vyAkhyAgraMtha AdinA adhyayanathI ja ApI zakAya tema che. AcArya zrI hemacaMdranA prAkRta vyAkaraNanI racanA bAda vizvanAM badhAM ja prAcIna prAkRta vyAkaraNa gauNa banI gayAM che, tenuM kAraNa emanA vyAkaraNanI sarvadezIyatA ane saMgapUrNatA che. A uparAMta, jaina AgamanA adhyayana ane saMzodhana mATe jeTalI bhASAjJAnanI AvazyakatA che, teTalI ja jarUriyAta uttarottara lekhakadeSAdine kAraNe azuddhinA bhaMDArarUpa banI gayelA jaina Agama ranA niyaMkti-bhASya Adi vyAkhyAgraMthanA adhyayana Adi mATe prAcIna graMthastha lipi ane temAMthI lekhakoe upajAvI kADhelA bhrAmaka pATha ke vividha prakAranA lipiSonA jJAnanI paNa che. A lipinI maulikatA ane lekhake e karelI vikRtionuM bhAna jeTaluM vizeSa eTalI ja graMthasaMzodhanamAM saraLatA rahe che. A sAthe prAcIna graMthomAM jyAM saMkhyAno nirdeza karavAmAM aAvatA ke bhAMgAo athavA bhaMgALa vagerenI saMkhyA Adi dekhADavAmAM AvatAM tyAM temane akSarAMkamAM dekhADatA. eTale e akSarakenuM jJAna paNa eTaluM ja Avazyaka che. viSayAMtara thaIne ATaluM jaNAvyA pachI huM mULa viSaya tarapha AvuM chuM. upara jaNAvelA bhrAmaka che ke lipimedajanita vikata azuddha pAThenA pAThAbhedone mATe ? keTaleka ThekANe tevA vividha pATha ke jenI arthasaMgati kaI rIte thaI zakatI hoya, tevA pATho ApyA Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahapasUtra [121 paNa che. juo cUrNi, patra 90, Ti. 2. A ThekANe paTTaTya . pAvakRttika imakriAM huM, zugRttija mannathuM saM. pravAtatha A traNa pAThabhedo apAyA che. e ja rIte yogya lAgyuM che tyAM tevA pAThabhedane saMgraha karavAmAM Avyo che. keTalIka vAra prAkRta bhASAbhedajanita hajAro prakAranA pATho paikI koI kaI pAThabhede nepyA che; bAkI moTe bhAge jatA karavAmAM AvyA che. udAharaNa tarIke NauiM NatuI Nauti Naturti, uubaddhitA uDubaddhitA, ovaddhitA, puNNimAte puSNimAe poNimAte, novA nojha toya tata, novA mona mora moya mota ityAdi. AvA svaravikAra, vyaMjanavikAra, pratyayavikAra vagerene lagatA anekavidha pATha paikI kavacita kavacita pAThabheda ApyA che; bAkI moTe bhAge evA pAThone jatA karavAmAM AvyA che. TippanakakAra AcArya zrI pRthvIcaMdrasUri mahArAja che. temanA samayAdi viSe hAla turatamAM kazuM kahevAnI mArI taiyArI nathI. eTale mAtra temane viSe eTaluM kahuM chuM ke teo caudamA saikAmAM vidyamAna hevAno saMbhava che. dipakakAre TipanakanI racanA karavAmAM cUrNikAranuM anugAmipaNuM sAdhyuM che. cUrNikAra ane TippanakakAre AkhA kalpasUtra upara zabdazaH vyAkhyA nathI karI eTale temanA sAme kalpasUtranI vAcanA kevI haze e spaSTapaNe kahevuM muzkela che. tema chatAM temanI vyAkhyAomAM je keTalAMka bIjo che te uparathI je pRthakkaraNa thaI zake te meM A prastAvanAmAM jaNAvyuM che. aMtamAM prastuta kalpasUtranuM je rUpa ghaDAvuM joIe temAM mArI najare keTalIka UNapa rahI che, paNa temAM mArI jesalameranA jJAnabhaMDAra vagerenI pravRtti kAraNa che. te chatAM prati kalpasUtranuM saMkhyAbaMdha prAcIna pratione AdhAre je prAmANika rUpa ghaDAyuM che te ekaMdara ThIka ja ghaDAyuM che. A kAryamAM chavAsthabhAvajanita anekAneka khalanAo thavAno saMbhava sahaja che, tene vidvAne kSamAnI najare jue ane yogya saMzodhana kare e abhyarthanA che. ("kalpasUtra' saMpAdana, sane 1952) Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamAnuyAgazAstra ane tenA praNetA sthavira A kAlaka ' pariAo pavvajjAbhAvAo natthi vAsudevANaM / hoi balAga so puraNa paDhamaNuogAo NAyavvo / Avazyaka niyukti, gAthA 412. dIkSA laI na zakavAne kAraNe vAsudevane dIkSAparyAya nathI paNa baladeve dIkSA svIkAra kare che mATe temane dIkSAparyAya che. te ame ahIM jaNAvatA nathI eTale jee jANavA icche temaNe prathamAnuyAgathI te jANI levA. tattha tAva summasAmiNA jaMbUnAmassa paDhamANuoge titthayara- cakkuvaTTi - dasAravaM saparUvaNAgayaM vasudevacariyaM kahiyaM ti / vasurerI, prathama suM, patra 2. sudharmAMsvAmIe ja%0 nAmanA potAnA ziSya samakSa prathamAnuyoganA vyAkhyAna prasaMge tIrthaMkara, cakravartI ane dazArenuM caritra varNavatAM vasudevanuM caritra kahyuM hatuM. 3 mehAvIsIsamma ohAmie kAlagajjatherANaM / sajjhatieNa aha so khite imaM bhaNio / / 1538 / / sthavira A kAlakane buddhimAna ziSya dIkSA mUkIne dharavAsamAM cAlyeA gayA tyAre temanA sahAdhyAyIe temane ( kAlakAne) upahAsa karatAM A pramANe kahyuM : afragi sattaM Na ya NAto tArisI muhutto u / jattha thiro hoi seho nikkhato aho ! hu boddhavvaM / / 1536 / / Apa ghaNuM bhaNyA, paNa tevuM mukta nathI jANI zakayA ke je muddamAM niSkAMta eTale dIkSA lIdhelA ziSya sthira rahe. ahA! haju Apane paNa keTaluM jANavAnu che ? Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | prathamAnugazAstra ane tenA praNetA sthavira AI kAlaka [123 to eva sa omatthaM bhaNio aha gaMtu so patiTThANaM / / AjIvIsagAsammI sikkhati tAhe nimitta tu // 1540 // A pramANe jyAre sahAdhyAyIe kAlakAryane temanI UNapa jaNAvI tyAre temaNe pratiSThAnapuramAM jaIne AjIvakonI pAse nimittavidyAno abhyAsa karyo. aha tammi ahIyammI vaDaheTha niviTTa annayakayAti / sAlAhaNo NariMdo pucchatimA tiNNi pucchAo // 1541 / / aSTAMganimittavidyA bhaNI gayA bAda keIka prasaMge sthavira Arya kAlaka vaDanA jhADa nIce beThA che, tyAM zAlivAhana rAjA AvI caDe che ane AcAryane A pramANe traNa prazno pUche che : pasuliDi paDhamayAe bitiya samudde va kettiyaM udayaM / tatiyAe pucchAe mahurA ya paDeja va Na va ? tti // 1542 / / pahele prazna : bakarI vagere pazuonI lIDIo kema thAya che ? bIjo prazna : samudramAM pANuM keTaluM ? trIjo prazna : mathurAnuM patana thaze ke nahi ? paDhamAe vAmakaDagaM dei tahiM sabasahassamullaM tu / bitiyAe kuMDalaM tU tatiyAe vi kuMDala bitiyaM // 1543 // pahelA praznanA uttarathI prasanna thaI rAjA zAlivAhane AcAryane lAkhamUlyanuM DAbuM kahuM bheTa karyuM. bIjA ane trIjA praznanA uttarathI rAjI thaI rAjAe be kuMDale bheTa karyo. AjIvitA uvahita gurudakkhiNNaM tu eta amhaM ti| tehi tayaM tU gahitaM iyarocitakAlakajjaM tu // 1544 // A prasaMge, Arya kAlakane nimittavidyA bhaNuvanAra AjIvaka sAdhuo tyAM hAjara hatA, temaNe "A amArI gurudakSiNa che" ema kahI te traNeya ghareNAM laI lIdhAM. ane Arya kAlaka pitAnA samayocita kAryamAM lAgI gayA. _NaTummi u sutammo aTummi aNaTe tAhe so kuNai / logaNujogaM ca tahA paDhamaNujoga ca do'vee / / 1545 / / jeno sUtrapATha bhulAI gayo che, chatAM jeno artha eTale ke bhAva bhulAyo nathI, evA lokonoga ane prathamAnuga nAmanA be graMthanI temaNe punaH racanA karI. vahu nimitta tafthe padamaNano hRti racAruM jiNa-caki-dasArANaM putvabhavAi nibddhaai|| 1546 / / uparokta be graMtha pachI pahelAmAM ghaNA prakAranI nimittavidyA ane prathamAnuyogamAM jinezvara, cakravatI ane dazAronA pUrvabhavAdine lagatuM caritra gUMthavAmAM AvyAM che. te kAUNaM to so pADalIputte uvahito saMghaM / bei kataM me kiMcI aNuggahaTThAya ta suNaha // 1547 // A banneya graMthanI racanA karIne teo pATalIputramAM pahoMcyA ane tyAMnA zrIsaMghane kahyuM ke: meM kAMIka karyuM che tene anumaha karIne tame sAMbhaLo. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnA jali 124] to saMgheNa nisaMta soUNaya se paDicchitaM taM tu / / to ta patiThitaM tU NayarammI kusumaNAmammi // 1548 / / te pachI pATalIputramAM vasatA zrIsaMghe te dhyAnamAM lIdhuM. ane dhyAnamAM laIne temanA graMthane AdarapUrvaka svIkAryA. A rIte kusumapura-pATalIputramAM te graMtha mAnya thayA. emAdINaM karaNaM gahaNa NijjUhaNA pakappo U / / saMgahaNINa ya karaNaM appAhArANa tu pakappo // 1546 // paMcakalpa mahAbhASya ItyAdi naSTa-bhraSTa, zIrNa vizIrNa ane vismRta graMthanI nispRhaNa--uddhAra karavo tenuM nAma prakalapaka95 kahevAya che. taduparAMta alpa yAdazakti dharAvanAra mATe saMgrahaNI graMthanI racanA karavI te paNa prakalpakalpa nAmathI ja oLakhAya che. 4 pacchA teNa sutte Na gaMDiyANuyogA kyaa| saMgahaNIo vi kappaTThiyAraNaM appadhAraNAraNaM uvaggahakarANi bhavaMti / paDhamANuogamAI vi teNa kyaa| paMcakalpabhASya cUrNI pachI (achAMganimitta bhaNI gayA bAda) temaNe sUtra naSTa thaI gayela hovAthI gaThikAnuyoganI paNa racanA karI, saMgrahaNIonI paNa racanA karI. alpasmaraNazaktivALA bALajIvone upakAra thaze ema mAnIne prathamAnuyoga AdinI paNa racanA temaNe karI. etaM savvaM gAhAhiM jahA paDhamANuoge taheva ihai pi vanijjati vittharato / AvazyakacUrNI, bhAga 1, patra 160. A badhuM gAthAo dvArA jema prathamAnugamAM varNana che, te ja pramANe ahIM vistArathIlaMbANathI varNana karavuM. pUrvabhavAH khalvamISAM prathamAnuyogato'vaseyAH / AvazyakahAribhadrI vRtti, patra 111-2 AmanA (kulakaranA) pUrvabhavonuM caritra prathamAnugathI jANI levuM. tatra puSkalasaMvarmo'sya bharatakSetrasya azubhabhAvaM puSkalaM saMvarttayati nAzayatItyarthaH / evaM zeSaniyogo'pi prathamAnuyogAnusArato vijJeyaH / anuyogadvAra hAribhadrI vRtti, patra 80. puSkalasaMvarta nAmano megha bharatakSetranI azubha paristhitino nAza kare che. A ja pramANe bAkInA meghAnI hakIkta vagere prathamAnugathI jANI levuM. se kiM taM aNuoge ? aNuoge duvihe pagNatte, ta jahA-mUlapaDhamANuoge ya gaMDiyANuoge ya / se ki taM mUlapaDhamANuoge? ettha raNaM arahatANa bhagavaMtAraNaM putvabhavA devalogagamaNANi cavaNANi ya jammaNANi ya abhiseyA rAyavarasirIo sIyAo pavvajjAo tavA ya bhattA kevala Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamAnuyogazAstra ane tenA praNetA sthavira ApyuM kAlaka | 125 pAyA yatitthappavattaNANi ya saMghayaNa saMThAraNaM uccattaM AuM vannavibhAgo sIsA gaNA gaNaharA ya ajjA pavattaNIo saMghassa cauvvihassa vA vi parimANa jiNa-maNapajjava ohinANa-sammattasuyanANiNo ya vAI aNuttaragaI ya jattiyA ya siddhA pAovagayA ya je jahiM jattiyAI bhattAi chettA aMtagaDA muNivaruttamA tamaraoghavippamukkA siddhipahamaraNuttaraM ca saMpattA, ee anne ya evamAiyA bhAvA mUlapaDhamANuoge kahiyA Aghavijjati paNNavijjati parUvijjaMti se ttaM mUla paDhAoge | kiMgaDiyANuoge ? 2 aNegavihe paNNate, taM jahA - kulagaragaMDiyAo titthagaragaMDiyAo haragaDiyAo dasAragaDiyAo vAsudevagaMDiyAo harivaMsagaMDiyAo bhaddabAhugaMDiyAo tavokammagaMDiyAo citataragaMDiyAo ussappiNIg2aDiyAo osappiNIgaMDiyAo amara-nara- tiriyanirayagaigamaNavivihapariyadRNANuoge, evamAiyAo iMDiyAo Aghavijjati paNNavijjati parUvijjati, se ttaM gaMDiyAoge / samAvAyAMgasUtra, sUtra-47. anuyoga zuM che? anuyAga e prakAre che: mUlaprathamAnuyAga ane ga MDikAnuyoga, mUlaprathamAyoga zuM che? mUlaprathamAnuyAgamAM arahaMta bhagavatAnA pUrvabhavA, devalAkamAM avatAra, devalAkathI gujaravuM, janma, meru upara janmAbhiSeka, rAjyaprApti, dIkSAnI pAlakhI, dIkSA, tapasyA, kevalajJAnaprApti, dha pravana, sa MghayaNu, saThANu, UMcAI, AyuSya, zarIrano varNa vibhAga, ziSyA, samudAyA, gaNudharA, sAdhvIsaMkhyA, pravrutinIe-samudAyanI AgevAna sAkhIo-caturvidha saMdhanI janasaMkhyA, kevaLajJAnI, manaHparyAyajJAnI, avadhijJAnI, caturda zapUrvadhare, vAdI, anuttaravimAnagAnIonI ane siddhonI saMkhyA, jeTalA upavAsa karI siddhimAM gayA tyAdi bhAvAnuM varNana prathamAnuyAgamAM karAyuM che. gAMDikAnuyoga eTale zuM ? gAMDikAnuyoga aneka prakAre che--kulakaragaDikAo, tIrtha karagaDikA, cakravartI ga`DikA, dazAraga DikAe, vAsudevagaDikAo, harivaMzagaMDikA, bhadrabAhugaMDikAo, tapaHka gaDikAo, citrAMtaraga MDikAo, utsarpiNIgaMDikA, avasarpiNIma DeikAe, deva-manuSya-tiya ca narakagati paribhramaNa Adine lagatI gaDikAe ityAdi hakIkatA gaMDikAnuyAgamAM kahevAI che. 9 nahi~sUtramAM sutra 56mAM samavAyAMga sUtrane maLateA ja pATha che. * upara ekIsAthe je aneka utArAo ApavAmAM AvyA che te prathamAnuyoga zuM che? ' te viSe viziSTa prakAza pAtharanArA ullekhA che. Aje kAIka koIka virala vyaktione bAda karatAM bhAgye ja koI ne khabara haze ke "prathamAnuyoga e dharma kathAnuyAgane lagatA vistRta ane viziSTa graMtha hatA." e graMtha A yugamAM ja aprApya thaI gayA che ema nathI, paraMtu saikAo pUrve te naSTa thaI gayA che-- khAvAI gayA che. Aje mAtra e graMtha vizenI sthUla mAhitI pUrI pADatA keTalAka vIkharAyelA ullekhe ja ApaNA sAme vartamAna che. Ama chatAM A virala ullekhA dvArA ApaNane keTalIka e graMtha aMgenI ane te sAthe keTalIka bIjI paNa mahattvanI hakIkatA jANavA maLI zake che. ApaNe anukrame te joI e : 1. upara ApelAM prAcIna avataraNA paikI trIjA ane ceAthA ullekhathI e vAta spaSTa thAya che ke prAcIna kALamAM eTale mUtrakALamAM prathamAnuyoga nAmanA graMtha hatA ja, jene naditrakAra ane samavAyAMgasUtrakAre mUlaprathamAnuyoga nAmathI oLakhAvela che. paraMtu kALabaLe te lupta thaI javAne Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali 126 ] lIdhe temAMnI je ane jeTalI hakIkato maLI Ave te AdhAre tene punaruddhAra sthavira Arya kAlake karyo hato. vasudevahiMDI, AvazyakacUrNi, avazyaka sUtra ane anuyogakArasUtranI hAribhadrI vRtti AdimAM prathamAnuyoganA nAmane je ullekha che te A punarUddharita prathamAnuyogane lakSIne che; jyAre Avazyaka sUtranI niryuktimAM (avataraNa 1 ) Avato prathamAnuyoga nAmano ullekha, saMbhava che ke, mUlaprathamAnuyogane lakSIne paNa hoya! 2. ATha ane nava ullekhane AdhAre ApaNane jANavA maLe che ke prathamAnugamAM mAtra tIrthakaronAM ja jIvanacaritra hatAM, paraMtu trIjA ulekhane AdhAre prathamAnugamAM tIrthakaronAM caritra uparAMta cakravartI ane dazAronAM paNa caritro hatA. mane lAge che ke sUtrakALamAM prathamAnuyoganuM game te svarUpa che, paraMtu sthavira Arya kAlake punaruddhAra karyo tyAre tenuM svarUpa AcArya zrI bhadrezvarakRta kahAvelI, zrI zIlAMkAcAryavRta caupaNamahApurisacariya ane AcArya zrI hemacaMdrakRta triSTizalAkApuruSacaritane maLatuM hovuM joIe. 3. pAMcamo ullekha jotAM samajI zakAya che ke, prathamAnuyoga graMthanI racanA gadyapadyarUpe hatI. paraMtu prastuta graMtha Aje ApaNe sAme nathI, eTale tenI bhASAzailI, varNanapaddhati, chaMda vagere viSaya, A graMthamAM zI zI vizeSatA ane vividhatAo haze, e ApaNe kharA svarUpamAM samajI zakIe tema nathI. te chatAM anuyogaThArasUtra uparanI hAribhadI vRtti(ullekha chamAM pAMca mahAmenuM varNana jevA mATe prathamAnuyoga jevAnI bhalAmaNa karI che. e uparathI prathamAnuyogamAM prasaMge prasaMge ghaNI ghaNI hakIkatono samAveza hovAne saMbhava che. ' 4. samavAyAMga sUtra ane naMdisUtra(ullekha 8-9)mAM prathamAnuyogane badale mUlaprathamAnuga nAma bhaLe che, tenuM kAraNa mane e lAge che ke, jyAM sudhI sthavira Arya kAlake prathamAnugane punaruddhAra nahoto karyo tyAM sudhI sUtrakAlIna prathamAnugane prathamAnuyoga nAmathI ja oLakhavAmAM Avato haze, paraMtu sthavira Arya kAlake e graMthano uddhAra karyA bAda sUtrakAlIna prathamAnagane mUlaprathamAnuga nAma ApyuM hovuM joIe. joke samavAyAMgasUtra-naMdisatranA cUrNivRttikAroe vyutpajyartha siddha keTalAka vikalpika lAkSaNika artho ApyA che, paNa mArI samaja pramANe e vAstavika arthane sparza nathI karatA. je prathamAnuyogamAM mAtra tIrthakaronAM ja caritra hota to cUrNivRttikAronA artho lAkSaNika na rahetAM vAstavika banI jAta. paraMtu, ApaNe saMbhAvanA karI zakIe chIe tyAM sudhI, prathamAnuyogamAM mAtra tIrthakaronAM ja caritro hoya ane temanI sAthe anivArya rIte saMbaMdha dharAvatA cakravartIvAsudevAdinAM caritro hoya ja nahi, e kadIye banavA yogya nathI. eTale prathamAnugamAM mAtra tIrthakaronAM caritro hovAnI vAta naMdiva-samavAyAMgasUtramAM maLatI hoya ke mAtra tIrthakara-cakravata dazAronAM caritro hovAnI vAta paMcakalpabhAyAdimAM maLatI hoya to paNa ApaNe e samajI ja levuM joIe ke prathamAnuyogamAM, upara kahevAmAM AvyuM tema, tresaTha zalAkApuruSa ane te sAthe saMbaMdha dharAvatI aneka vyaktionAM caritrone samAveza thavo joIe. eTale cUrNikRttikAronI vyAkhyAne ApaNe ahIM lAkSaNika ja samajavI joIe. digaMbara AcArya zrI zubhacaMdra praNIta aMgaNattImAM prathamAnuyogamAM zuM che te viSe A hakIkata jaNAvI che- ___paDhama micchAdiTThiM avvadikaM AsidUNa paDivajja / - bhugono paDhiyAro Duto mAjuthono so || 3 || Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamAnuyegazAstra ane tenA praNetA sthavira Arya kAlaka [ 127 cauvIsaM titthayarA paiNo bAraha chakhaMDabharahassa / Nava baladevA kiNhA Nava paDisattU purANAiM // 36 // tesi vaNNaMti piyA mAI NayarANi tiNha putvabhave / paMcasahassapayANi ya jattha hu so hodi ahiyAro // 37 / / dvitIya adhikAra. digaMbara AcArya zrI brahmahemacaMdra viracita zrutaskaMdhamAM A pramANe nirdeza che : titthayara cakkavaTTI baladevA vAsudeva paDisattU / paMcasahassapayAraNaM esa kahA paDhamaaNiogo // 31 // prathamAnuganA praNetA prathamAnuyoganA svarUpa vize TUMkamAM jaNAvyA pachI tenA praNetA sthavira Arya kAlaka viSe TUMkamAM jaNAvavAmAM Ave che: 1. paMcakalpamahAbhASya ane tenI cUrNi (ullekha 3-4)mAM jaNAvyA pramANe sthavira Arya kAlake prathamAnuyoga graMthano punaruddhAra karyo hato. te ja rIte temaNe gaMDikAnuyoga nAmanA graMthano paNa uddhAra karyo hato. lokAnuyoga ane jaina Agamo uparanI saMgrahaNIonI racanA paNa temaNe karI hatI. gaMDikAnuyogamAM zuM che te mATe AThamo ullekha jovA bhalAmaNa che. gaNitAnuyogamAM aSTAMganimittavidyA gUMthavAmAM AvI che. ane saMgrahaNIo, e jaina AgamonI gAthAbaddha saMkSipta viSayAnukramaNikA che. Aje ApaNe spaSTa rIte jANI zaktA nathI ke "ahIM jaNAvelI saMgrahaNIo kaI?" te chatAM saMbhavataH bhagavatIsUtra, pannavaNAsara, vAbhigamasUtra, AvazyakasUtra AdimAM AvatI saMgrahaNIgAthAo ja A saMgrahaNIo hovI joIe. 2. sthavira Arya kAlake aSTAMganimittavidyAnuM adhyayana AjIvakazramaNe pAse karyuM hatuM. eTale ke nimittavivAnA viSayamAM sthavira Arya kAlaka mATe AvakanuM gurutva ane vAraso hatAM. vIra vardhamAna bhagavAne aSTAMganimittavidyAne sAmAnya rIte bhaNavAno niSedha karela haI jaina zramaNomAMthI e vidyA bhUMsAI gaI hatI, paraMtu samayabaLane kAraNe e ja vidyA punaH zIkhavAnI AvazyakatA jaNAtAM Arya kAlakane AjIvaka nigraMthanuM sAnnidhya sAdhavuM paDayuM che. paMcakalpa bhASyamAM "rAjA zAlivAhane Arya kAlakane upahata karela kaTaka ane kuMDalane Avaka zramaNa potAnI gurudakSiNa tarIke laI gayA." A ullekhathI " te jamAnAmAM AjIvanirca mAM parigrahadhArI nirca thI paNa hatA" e jANavA maLe che. 3. prathamAnuyogAdinA praNetA sthavira Arya kAlaka rAjA zAlivAhananA samakAlIna hatA. rAjA zAlivAhane Arya kAlakane pUchayuM hatuM ke "mathurAnuM patana thaze ke nahi?tene uttara Arya kAlake zo A hato e paMcakalpamahAbhASyamAM jaNAvyuM nathI, te chatAM rAjAe prasanna thaI kuMDala ApyAno ullekha che te uparathI rAjAne vijaya jaNAvyo haze. je vijayano ullekha vyavahArabhAcUrNi-rIkAmAM ane bRhaka95bhAga 1-cUrNi-TIkAmAM Ave che. eTale paMcakalpabhASyamAM je praznonuM nirdeza che e 1. mahurANattI daMDe Niggaya sahasA apucchiyaM kayaraM / tassa ya tikkhA ANA duhA gayA do vi pADeu // 152 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 ] jJAnAMjali saMbhavita ja che. ane A ja kAraNasara rAjA zAlivAhanano kAlakArya sAthe saMbaMdha dharmabhAvanAmAM pariNamyo haze ema lAge che. ane A ja dharma saMbaMdhane kAraNe kAlakAryo rAjA zAlivAhananI khAtara bhAdrapada zukla paMcamIne badale bhAdrapada zukala caturthIne divase saMvatsarI parvanI ArAdhanA karI hatI. A uparathI ApaNe eTaluM nizcita karI zakIe chIe ke aSTAMganimittavidyApAraMgata, prathamAnunogagaMDikAnuyogalakAnuyoga-ane jaina AgamonI saMgrahaNIonA praNetA, tema ja paMcamAne badale caturthIne divase saMvatsarI karanAra sthavira Arya kAlaka eka ja che ane te rAjA zAlivAhananA samakAlIna hatA. A yugamAM rAjA zAlivAhana sAthe saMbaMdha dharAvanAra bIjA koI kAlakAryA hovAno ullekha maLato nathI. prajJApana satranA praNetA zyAbhArya-kAlakArya A kAlakArya karatAM judA ja che. prathamAnuyoganuM gupta sthAnamAM astitva prathamAnuyoga graMtha ghaNuM cirakALathI naSTa thaI javA chatAM paNa e graMthe gupta sthAnamAM hovAno ane tyAMthI devatAe koI koI AcAryane vAMcavA mATe ApyAnI keTalIka kiMvadaMtIo ApaNe tyAM cAlatI hatI ane tenA be ullekha mArA jevAmAM AvyA che, je paikIne eka ullekha jayasAgarakRta gurUpAradyastavavRttinI prAraMbhika prastAvanAmAM che ane bIjo ullekha harSabhUSaNakRta zrAddhavidhivinazcayamAM che. pahelA ullekhamAM prathamAnugagraMthanI hAthapothI zAsanadevatAe kharatara AcArya zrI jinadattasUrine ApyA ane vAMcyAne ullekha che. ane bIjAmAM gujarezvara mahArAjA zrI kumArapAladevapratibAdhaka AcArya zrI hemacaMdrane AdhyAne, eka rAtrimAM vAMcI lIdhAno ane tadanusAre triSaSTizalAkApurUSacaritra rasyAno ullekha che, je vizeno jarA sarakhoya nirdeza AcArya zrI hemacaMdra potAnA zalAkApurapacaritramahAkAvyamAM karyo nathI. A devatAI vAtone ApaNe keTale aMze mAnavI e eka gaMbhIra koyaDo ja che. AvI racanAonI nakala karavA devAmAM ke karI levAmAM na Ave, e eka navAInI ja vAta che ne? atu, e banneya ullekha A nIce noMdhavAmAM Ave che ? 1. "jJAnadarzanacAritrAgaNyapuNyAtizayasattvaraJjitazrIzAsanadevatAvitIrNAjjayinIsthitamahAkAlaprAsAdamadhyavattizailamayabhArapaTTabITakAntaHsaMgopitapurAsiddhasenadivAkaravAcitadazapUrvadharazrIkAlikasUriviracitAnekAdbhutazrIprathamAnuyogasiddhAntapustakaratnArthasamyakparijJAnajagadviditaprabhAvAH nijapratibhAvabhavavismApitadevasUrayaH zrIjinadattasUrayaH" gurupAratantryastavavRttiH 2. zrIhemAcAryAH prathamAnuyoga devatAprasAdAllabdhvakarAtrAvavadhArya ca tadanusAreNa trisssstticaritrAni nAthurita ! zrAddhavighavinizcaya. guruparataM vyastavavRttinA ullekhamAM DhivivAravArita ema ullekha karyo che te mAtra kalpita ane aprAmANika che, kAraNa ke AvazyakacUrNikAra jinadAsagaNi ane Avazyaka tathA goyAvarIe naIe taDe paiTThANa nayaraM / tattha sAlavAhaNo raayaa| tassa kharagao amacco / annayA so sAlavAhaNo rAyA daMDanAyagaM ANavei-mahuraM ghettUNa sigghamAgaccha / so ya sahasA apucchiUNa daMDehiM saha Niggato / tato ciMtA jAyA-kA mahurA ghettavvA ? dakSiNamahurA uttaramahurA vA ? / tassa ANA tikkhA, puNo pUcchina tIrati / tato daMDA duhA kAUNa dosu vi pesiyA, gahiyAto do vi mahurAto / tato vaddhAvago pesio / teNAgaMtUNa rAyA vaddhAvito -teva! to vi maghurAto mahiyAta vyavahArabhASya-TIkA, bhAga 4, patra 36 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamAnugazAstra ane tenA praNetA sthavira Arya kAlaka [ 129 anuyogadvAra-vRttikAra yAkinImahattarAsUnu AcArya zrI haribhadde cUrNi ane vRttimAM aneka ThekANe ane aneka viSayamAM prathamAnuyoganI sAkSI ApI che, jemAMnA thoDA upayogI ullekho meM A lekhanA prAraMbhamAM ApyA che eTale prathamAnuyoganI prati meLavavA mATe ke vAMcavA mATe AcArya zrI siddhasena divAkarane devatAnI jarUrata jarAya na hatI, bhale zrI jinadattasUri mahArAjane ha. zrI harSabhUSaNe karele lekha paNa karipata ja che. saMbhava che, garapAtaMtryastavavRttikAranI spardhAmAM harSabhUSaNe paNa eka tukako Ubho karyo hoya. tukako paNa jete nahi, eka rAtrimAM ja AcAryazrI hemacaMdra prathamAnuga vAMcI lIdho. mane to lAge che ke banne mahAnubhAvoe tukkA ja uDAvyA che. AvA devatAI tukkAo ApaNe tyAM ghaNuM cAlyA che. prabhAvacaritrakAra AcAryo paNa eka AvI ja kathA rajU che- evAmAM buddhAnaMda maraNa pAmI vyaMtara thayo ane pUrvanA vairabhAvathI teNe bhallAdikRta nayacaka ane padmacaritra e banneya graMtha potAne tAbe karyA ane te koIne vAMcavA deto na hato." - prabhAvaka caritra bhASAMtara, pRSTha 123. kharekhara AvI kathAo artha vinAnI ja che. malavAdI prAcIna nayacaka graMthane vAMce che tyAre temanA hAthamAMthI devatA te graMthane paDAvI laI jAya che, ane enI ja bhalAmaNathI nirmANa thayelA nayacaka graMthanI rakSA karavAnI e devatAne paravA nathI, tyAre to AvI kathAo upahAsajanaka ja lAge che ? aMtamAM, prAsaMgika na hovA chatAMya meM A lekhamAM paMcakalpamahAbhASya ane tenI cUrNine ulekhanI noMdha karI che eTale mAre kahevAnI vastu anuprasanta to che ja, ane te e ke paMcakalpamahAbhASya nAma sAMbhaLI ghaNA vidvAne ema dhArI le che ke paMjA nAmanuM sUtra hovuM joIe. paraMtu kharuM jotAM tema che ja nahi. paMcaka95bhASya e ka5bhAgamAMthI chUTo pADelo eka bhAgyavibhAga tenuM mULa sUtra je kahI zakAya te te kalpasUtra (bRhakalpasUtra) ja kahI zakAya; jema Avazyaka niryuktimAMthI oghaniryuktine judI pADavAmAM AvI che, dazavaikAlika niryuktimAMthI piMDaniryuktine judI karI che te ja rIte kalpabhAgamAMthI paMcakalpabhASyane paNa alaga karavAmAM AvyuM che. bRhakalpasUtranI keTalIka jUnI prationA aMtamAM jaM pasUtra samAptama Avo ullekha joI keTalAka bhramamAM paDI jAya che, paraMtu kharI rIte bhramamAM paDavuM joIe nahi. evA nAmollekhavALI prati badhI bRhatkalpasUtranI ja pratio che. ['AcArya zrI vijayavallabhasUri smAraka grantha," I. sa. 1956] jJAnAM. 17 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyaka mahAbhASya-svapajJa TIkAnuM astitva AjanA lekhanuM maMgaLavarUpa zIrSaka vAMcIne mAtra jaina jagata ja nahi, kintu vizeSAvazyakamahAbhASya graMthanuM gaurava samajanAra jainetara jagata paNa AnaMdamagna thaze, emAM leza paNa zaMkAne sthAna nathI. Aja paryata bhagavAna zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNakRta vizeSAvazyaka mahAbhASya uparanI svopajJa TIkA naSTa thayAnI ja mAnyatA pracalita hatI, paraMtu tapAsane pariNAme e graMthanI pajJa TIkA vidyamAna che ane ene jovA ApaNe sau nasIbadAra chIe enI prastuta lekhathI darekane khAtarI thaze. sAthe sAthe e jANIne darekane dilagIrI paNa thaze ke, praratuta TIkAne chaThThA gaNadharanI vaktavyatA sudhI pahoMcADIne bhagavAna zrI jinabhadragaNi svargavAsI thaI gayA che; chatAMya ApaNuM parama saubhAgya che ke e apUrNa TIkAne zrIkaTTAryavAdi gaNi mahattara mahArAje pUrNa karI che. prastuta vopajJa TIkAnI zarUAtamAM zrI kSamAzramaNa bhagavAne maMgalAcaraNa ke avataraNa Adi jevo kazeya ullekha karyo nathI tema ja teozrI potAnI TIkAne racatAM ekAeka svargavAsI thayela hovAthI prazasti ke puSpikA jevo ullekha paNa ApaNane maLI zake tema nathI. atu. saupahelAM ApaNe kSamAzramaNakRta paNa TIkAno prAraMbha aMza joIe. hUM | OM namo vItarAya che kayapavayappaNAmo vuccha caraNaguNasaMgahaM sayala AvassayANuogaM gurUvaesANusAreNa // 1 // procyante hyanena jIvAdayaH asminniti vA pravacanam / athavA pragataM pradhAnaM zastamAdau vA vacanaM dvAdazAMgam / athavA pravaktIti pravacanam / tadupayogAnanyatvAdvA saMghaH pravacanam / praNamanaM praNAmaH pUjetyarthaH, kRta: pravacanapraNAmo'nena kRtapravacanapraNAmaH / 'vocchaM' vakSye / caryate taditi caraNaM cAritram guNAH mUlottaraguNAH caraNaguNAH / athavA caraNaM cAritram guNagrahaNAt samyagdarzanajJAne / teSAM saMgrahaNaM saMgrahaH / saha kalAbhiH sakala: saMpUrNa ityarthaH / asti hyatad dezagRhItatvAd ve(vi)kalo'pi saMgrahaH, ayaM tu samastagrAhitvAt sakalaH / katham ? sAmAyike eva dvAdazAMgArthaparisamApteH / vakSyate ca-" sAmAiyaM tu tivihaM samma suyaM tahA carittaM c|" ityAdi / kiM ca samyagdarzanAditrayeNa na saMgRhItam ? ataH sakala iti| tam caraNaguNasaMgahaM Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyaka mahAbhASya.paNa TIkAnuM astitva [131 sayalaM / kazcAsau ? AvazyakAnuyogaH / avazyakriyAnuSThAnAdI Avazyakam, anuyojanamanuyogaH arthavyAkhyAnamityarthaH, AvazyakasyAnuyoga AvazyakAnuyogaH tam AvazyakAnuyogam / gRNaMti zAstrArthamiti guravaH, bruvantItyarthaH, te punarAcAryAH arhadAdayo vA, tadupadezaH tadAjJA gurUpadezAnusAraH, gurUpadezAnuvRttirityarthaH, tayA gurUpadezAnuvRttyA gurUpadezAnusAreNeti / tassa phala0 gAhA // .. [pravartakaprati, patra 1] upara kahevAI ja gayuM che ke bhagavAna zrI jinabhadra kSamAzramaNa, TIkAnI racanA karatAM, ekAeka svargavAsI thaI gayA che; eTale teno upasaMhAra, pupikA ke prazasti ApaNane maLI zake tema nathI. A sthitimAM prastuta TIkAnA racayitA bhagavAna zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa che ke hatA e hakIkata ApaNane temanA pitAnA zabdomAM maLI zake tema nathI, paraMtu e hakIkata ApaNane uparokta TIkAne pUrNa karavAnuM mahAna puNya kArya karanAra bhagavAna zrI kAryavAdigaNi mahattaranA TIkAnusaMdhAnanA prAraMbhika aMzamAMthI maLI zake che, je aMza A nIce ApavAmAM Ave che : Na ha vai0 gAhA // saumya ! " na ha vai [sa] zarIrasya priyApriyayorapahatirasti, azarIraM vAva santaM priyApriye na spRzataH" ityeSAM ca vedapadAnAM na vAkyArthamavabudhyate bhavAn ataH saMzete kimiha bandhamokSau syAtAM na veti / na ceha saMzayo'nurUpaste, yato niSpaSTamevedamucyatesazarIrasyeti / bAhyAdhyAtmikAnAdizarIrasaMtAnamayo bandhaH / tathA'zarIraM vAva santamityazeSazarIrApagamasvabhAvo mokSa iti / chiNNammi0 gAhA // nirmApya SaSThagaNadharavaktavyaM kila divaMgatAH pUjyAH / anuyogamAryadezika ( ? ) jinabhadragaNikSamAzramaNAH / / cha / tAneva ca praNipatyAtaH paramavivi ?)ziSTavivaraNaM kriyate / koDAryavAdigaNinA mandadhiyA zaktimanapekSya // 1 // saMghaTanamAtrametat sthUlakamatisUkSmavivaraNapadasya / zivabhaktyupahRtalubdhakanetravadidamananurUpamapi // 2 // sumatisvamatismaraNAdarza(?)parAnuvacanopayogavelAyAm // madvadupayujyate ced, gRhNantvalabhA( sA )stato'nye'pi // 3 // atha saptamasya bhagavato gaNadharasya vaktavyatAnirUpaNasambandhanAya gAthAprapaMca:-te pavvaie souN0| AbhaTo ya0 / kiM maNNe asthi devA0 taM maNNasi rayitA0 / sacchaMdacAriNo puNaH / de mauryaputra ! AyuSman kAzyapa ! tvaM manyase-jArakAH saMkliSTAsuraparamAdhArmikAyattatayA karmavazatayA paratantratvAt svayaM ca duHkhasaMprataptatvAd ihA''gantumazaktAH, asmAkamapyanena zarIreNa tatra gantu karmavazatayaivAzaktatvAt pratyakSIkaraNopAyAsambhavAdAgamagamyA eva zruti-smRtigraMtheSu zrUyamANAH zraddheyA bhavantu; ye punaramI devA te svacchandacAriNaH kAmarUpAH divyaprabhAvAzca kimiti darzanaviSayaM nopayAnti ? kimiha nA''gacchantItyabhiprAyaH, avazyaM na santi, yenAsmAdRzAnAM pratyakSA na bhavanti ato na santi devAH, asmadAdyapratyakSatvAt, kharaviSANavat zrUyate ca zrutyAdiSu, tad AgamaprAmANyAdanumAnagamyatvAdvA paramANvAdivat kiM santIti / evaM bhavato deveSu saMzayaH / mA 1. "anuyogamArgadezaka" mev| 48 sahI salave che. . 2. "sumatiH smaraNAdarzaH " me| pA: mI sagata sAre che.. . Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 ] jJAnAMjali kuru saMzayam // athAdRSTAzrutanAmagotrAbhimASaNa-hRdayasthArthaprakaTIkaraNavismApanAnaMtaraM devAbhAvapratipAdakahetorasiddhatodbhAvanArthaM pratyakSapramANasiddhatAM prakAzayan bhagavAnAha-mA0 gAhA / (pravartaprata, pUtra 6-ra) upara bhagavAna zrI kAryavAdigaNie pUrva TIkAkAra zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNanA nAmano ane e apUrNa TIkAnA anusaMdhAnakAra tarIke potAnA nAma Adino je nirdeza karyo che, te noMdhavAmAM Avyo che. A ullekhathI e hakIkata spaSTa thAya che ke, bhagavAna zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNe vizeSAvazyaka mahAbhASyanI TIkA pUrNa nathI karI, paraMtu cha gaNadharanI vyAkhyA sudhI ja te thaI zakI che thaI che. ane te samaya daramiyAna teozrI svargavAsI thayA che. upara je ullekha noMdhavAmAM AvyuM che temAM zrI kaTTAryavAdigaNi mahArAja mahattara hatA tevo ullekha joke nathI, paraMtu prastuta TIkAmAM temaNe be ThekANe pote mahattara havAnI sAbitI ApatA ullekha karelA che. eka namaskAranI vyAkhyA pUrNa thAya che tyAM ane bIjo graMthane aMte 1. dharmakathAdivaditi namaskAraniyuktibhASyavyAkhyAnaM samAptam // cha // ||kRtiH koTAryavAdigaNimahattarasya // atha sUtrasparzikaniyuktiH kramaprAptA, tasyAH saMbaMdhArtha gAthA / kayapaMcaNamokkAro0 ityaadi| [varNaprati, patra 70] 2. saMvAoinamUrta marsa sAmathara TIT | hoi parikammiyamaI joggo sesANuogassa // sarvasUtrArthakana(ma)yasya anuyogasya mUla(laM) kAraNaM bhASyaM sAmAyikasya gAthAnibaddhaM 'jJAtvA' gurUpadezAt svayaM vA zabdArthanyAyasiddhAntaprAvINyAdavagamye( mya a) rtham , anena parikamitabuddhiryogyo bhavati sAmAyikAnuyogavyatiriktasya zeSAnuyogasya zravaNe'nupravacane ceti / paramapUjyajinabhadragaNikSamAzramaNakRtavizeSAvazyakaprathamAdhyayanasAmAyikabhASyasya vivaraNamidaM samAptam ||ch|| sUtrakAraparamapUjya zrIjinabhadragaNikSamAzramaNaprArabdhA samathitA zrIkoTTAcAryavAdigaNimahattareNa zrIvizeSAvazyakalaghuvRttiH // cha / [pravartAva prati, patra 26] upara kaDhAryavAdigaNi mahArazrIe spaSTa karI dIdhuM che ke pote je TIkA racI che te jinabhadragaNi kSamAzramaNInI apUrNa TIkAnA anusaMdhAnarUpe che. eTale A TIkAno chaThThA gaNadharavAda sudhIno pUrva aMza ane aMza ja bhagavAna zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNaviracita che e nirvivAda che. A rIte vizeSAvazyaka mahAbhASyanI paNa apUrNa athavA khaMDa TIkAnuM astitva ane tene koTTAryavAdigaNimahattare pUrNa karyAnuM jANyA pachI, keTavAcAryakRta TIkA saha mudrita thayelI vizeSAvazyaka mahAbhASyaTIkAnA praNetA koTayAcArya kaNa athavA kayA?--e Adi aneka prazno ApaNuM sAme AvIne UbhA rahe che. khAsa karI mukita TIkAnA AdhAre pUjyapAda pravacanikAcArya zrI sAgarAnaMdasUrIzvarajI mahArAjazrIe uparokta mukita TIkAnI prastAvanAmAM ane zrImAna muni zrIjinavijayajIe jatakalpacUrNinI prastAvanAmAM pota-potAnAM maMtavyanA samarthanamAM je anekavidha anumAno doryA che, temane to e aMge navesara ja UhApoha karavAno Ubho rahe che. astu ! e game te he, ahIM ApaNe prasaMgopAtta pajJa TIkA aMge keTaluMka avalokana ane vicAra karI laIe. 1. ahI pratimAM voTTAvArya che paNa e lekhaknI bhUlathI ja lakhAyela che. vAstavika rIte voTTArtha ja hevuM joIe. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyaka mahAbhASya-svApajJa TIkAnuM astitva | 13 mudrita keATavAcAryAMya vizeSAvazyaka TIkAmAM ane maladhArI AcArya kRta TIkAmAM svapana TIkAne nAme je je ullekha Ave che te badhAya prastuta svApana TIkAa'zamAM akSarazaH che. u. tarIke, mudrita koTayAcAya TIkAnA patra 245-265-282 mAMnA kSamAzramaNakRta TIkAnA ullekhA anukrame likhita prava kajI mahArAjazrInI pratinA patra 33-35-38mAM che. mudrita patra 358 mAM zrImAna kAyAcArye 'pUrva labdhasamyaktvAditrayAH sUkSmasamparAyAdayaH' iti pUjyapAdAH yA pramANe uddharesa yA nimita pravartakapratimAM patra 53 mAM che. yA uparAMta patra 584 mA zrImatkSamAzramaNapUjyapAdAnAmabhiprAya lakSaNIyaH tathAhi pramANene, svApanna TIkA-aMzanI bhrAnti pedA karatA je pATha che e AkhA pUrvIpakSa uttarapakSane lagatA pATha kSamAzramaNa-mahattarIya TIkAmAM nIce mujaba che: athavA kazvidAha - mutto karaNAbhAvAdityAdi / ajJAnI muktaH, akaraNatvAt, AkAzavat / nanvevaM dharmasvarUpaviparyayasAdhanAd viruddha:, AkAzavadajIvo'pi muktaH prApnoti etasmAdeva hetoriti / evamAcAryeNokta paraH kila pratyAha- bhavatu tannAma, nAmetyabhyanujJAyAm, ajIvo nAma mukto bhavatu, na kazciddoSaH, eSo'syAbhiprAya:- viruddho'sati bAghane tannAmo (mA) jIvatvamiSTameveti siddhasAdhanAd viruddhAbhAva iti / nanu caivamAha - tasyAbruvANasya svato'bhyupagamavirodha iti bAdhane sati kathaM viruddhatA codyate ? sarvatra ca viruddhAnaikAntikatveSUbhayasiddhasya parigraha iti nyAyalakSaNAt mA vA'tra parihAragAthA - davvAmuttattasahAvajAtito tassa dUravivarIyaM / Na hi ta ( ja ) cca taragamaraNaM juttaM Nabhaso va jIvattaM // iyamapyasambaddhA, yataH pareNaivaM codite eSA yujyate vaktum, na svayaM codite viruddha tat kathametadgamanIyaM pUjyakSamAzramaNapAdAnAmabhiprAyo lakSaNIyaH ? ucyate - parasyApi jIvapadArthazrAjIvapadArtha caityubhayaM vidyate, jIvaH saMsArI muktazceti dvedhA, tasya muktasyAjIvatvApAdanamaniSTameva parasyaikAntavAdinaH padArthasaMkarApattibhayAt, tasyAjIvatvamabhyupagama eva virodhaH, tattazvAsati bAdhane viruddhacodaneti yuktamevAcAryeNa bhaNyate, svayamAtasyAbhyupagamavirodhAbhAvAt parasya ca jIvapadArthasyAjIvaprApteraniSTApAdanAt kadAcit sarvAtmaguNahAne siddhatva prAptAvajItvavamevetyupara (?) iti tannivAraNArthamiyaM gAthA yujyate davvA - muttatasahAvajAtito0 / [ prava0 patra, 92-93 ] mAyArya zrI manudhArIme mudrita patra 274 ma kSamAzramaNapUjyaizva ' thINaddhi' ityAdi gAthAyAmitthaM vyAkhyAtam " sa ca kila jadhanyo'nantabhAgaH " ityAdi yA pramANe ne kSamAzramaNIya TIkAnA ullekha karyAM che te likhita pratinA patra 26 mAM che. temaja mUlaTInA nAmathI je mana:paryAyajJAnanA darzana viSe carcA karI che te likhita pra. pratinA patra 35 mAM che. zrI maladhArIe patra 208 mAM vRdghaTI vagaranA nAmanA ullekha karyA che te kSamAzramazrI mATe ke temanI TIkA mATe nathI. mudrita bhaladhArI rInA patra 1106 bhAM saMvyavahArarAzigatavizeSaNaM ceha pUrvaTIkAkAraiH nRtam ema lakhyuM che. A ullekha kSamAtramaNu mahattarIya TIkAmAM nathI, paraMtu e ullekha hAribhadrIyA ane kevAcAIyA TIkAmAM jarUra che. kSamAzramaNa-mahattarIya TIkAmAM te| A rIte pADe che : atha eSAmeva caturNAM sAmAyikAnAM kiM kena jIvena spRSTapUrvaM prAptapUrvamityarthaH, ata ucyate - sajIvehiM suyaM / zrutajJAnaM mithyAdRSTirapi labhate iti sarvajIvairanantena kAlena zrutasAmAyikaM labdhapUrvamiti sukhamevocyate / yA pAThAM saMvyavahArarAzi vizeSa che nahi, meTale pUrva TI Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ] jJAnAMjali kAra zabdano artha sAmAnya rIte AvazyakasUtra Adi upara TIkA karanAra AcAryo ja' samajavAno che. zrImAna kosthAcArye paNa potAnI TIkAmAM je TIkA, kUtarI, sAvarathamUtraTIvA vagere ullekha karyA che e badhAya AvazyakasUtraniryukti uparanI hAribhadrIyA TIkA, yUrNi Adine lakSIne ja che ema mAnavuM joIe. kSamAzramaNa-mahattarIyA TIkA prastuta upalabdha kSamAzramaNaprArabdha ane kaTTAryavAdigaNimahattara pUrNa karelI TIkAne ApaNe labhAzramaNa-mahattarIyA TIkA tarIke oLakhavI e vadhAre sagavaDa bharelI vastu che. bhASyagAthAnI saMkhyAnA mukAbale prastuta TIkAne ardhA karatAM kAMIka vadhAre pUrvabhAga zrI kSamAzramaNa bhagavAne racele che ane te pachIno samagra uttarabhAga zrI mahArazrIna che. kSamAzramaNathInI TIkAnuM svarUpa saMkSipta hoI temanI pUrva aMzanI TIkA lagabhaga 4500 zleka jeTalI che, jayAre mahattarazrInI TIkA sahaja vistAra pAmatI hoI pachIne aMza lagabhaga 5750 zleka jeTaluM che; ekaMdara TIkAnuM pramANa anumAna 10250 zloka jeTaluM che; chevaTe dasa hajArathI to ochuM nathI ja. prastuta TIkAne koTTArya bhagavAne laghutti tarIke oLakhAvI che ethI ApaNane evI lAlaca saheje ja thAya tema che ke temaNe prastuta laghuvRtti ane bRhatti ema be vRttio racI haze ane prastuta laghuvRtti ane mudrita keTayAcAryanI vRttinA praNetAnA nAmamAM amuka sAmya jotAM tevI kalpanA UThavI e svAbhAvika vastu paNa che; paraMtu TIkAnuM avalokana karatAM ApaNo e bhrama bhAMgI ja jAya che ane spaSTa rIte lAge che ke banneya TIkAkAra eTale ke kSamAzramaNIya TIkAnA anusaMdhAtA keTTArya mahArAja ane mudrita TIkAnA praNetA koTavAcArya baneya AcArya eka nathI paNa judA che. enAM kAraNo aneka che: - 1. paheluM kAraNa to e ke, bannayanA nAma, upAdhi vageremAM bheda che. kSamAzramaNIya TIkAnA anusaMdhAtA AcAryanuM nAma keTTArya che ane temaNe potAne mATe "vAdigaNimahattara evuM vizeSaNa ApyuM che, jayAre mudrita TIkAmAM mAtra aMtanI atisaMkSipta pupikAmAM mAtra rUti TacavAryatA dIvA samAjoti eTaluM ja jaNAvyuM che. je baneyanA praNetA AcArya eka ja hota to moTI jaNAtI kakSAcAryAya TIkAmAM AvI atisaMkSipta, sAdI-vizeSaNa vinAnI pupikA na ja hota. - 2. bIjuM kAraNa e che ke, mudrita keTayAcAyaya TIkAmAM TIvA, mUnaTI), mUtAvaravADa, jAva, unanamAryags: Adi je ullekho che te paikIno eka paNa ullekha kSamAzramaNa-mahattarIya TIkAmAM nathI, tema ja patra 224, 934 AdimAM je bhAgyanA pAThabhedanI noMdha che te paNa kSamA maha0 TIkAmAM nathI. 3. A uparAMta bhaladhArI AcAryo patra 273 mAM je tu "so gf savagaDha jethavi' ityAdigAthAyAM " sa punarakSaralAbha :" iti vyAcakSate, idaM cAnekadoSAnvitatvAt jinbhdrgnnisamarzramaUTUATIbhAi vAnAvasaMtame nakSar: e pramANe je anyanA matanI samAle karIne ene asaMgata jaNAvela che, e pATha mukita keTayAcAryAya TIkA patra 186 mAM che, kSamAzramaNamahattarIya TIkAmAM nathI. A ane A sivAyanAM bIjAM ghaNAM evAM kAraNo che ke jethI baneya TIkAnA praNetA AcAryo judI judI vyakti che. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyaka mahAbhASya-rapa TIkAnuM astitva [135 ATaluM jANyA-vicAryA pachI eka vastu dhyAnamAM rAkhavA jevI che ke graMthapramANanI dRSTie kSamAzramaNa-mahattarIya TIkA karatAM keTayAcAyaya TIkA moTI che kharI; arthAta eka TIkA 10250 zleka jeTalI ane bIjI 13700 zleka jeTalI che; te chatAM, tAtvika dRSTie jotAM, kSamAzramaNamahattarIya TIkA ja vistRta ane mahattvanI che. keTalIka kathAo ane keTalIka gAthAo ke jene kSamA maha0 TIkAmAM sugama jaNAvIne cheDI dIdhI hoya tenI vyAkhyA, vivecana ke sUcana AmAM bhale hoya, paraMtu bAkInAM dareka tAvika ke carcika sthaLo vagere aMge to kSamAzramaNamahattarIya TIkA ja caDiyAtI che. UDatI najare baneya TIkAnAM saMkhyAbaMdha sthaLane sarakhAvatAM kSamAzamaNu-mahattarIya TIkA karatAM khAsa vizeSa gaNI zakAya tevuM keTayAcAryAya TIkAmAM kazuM ja mArA jovAmAM AvyuM nathI. paraMtu eTaluM to spaSTa dekhAyuM che ke, lagabhaga kSamAzramaNa-mahattarIya TIkAne sAme rAkhIne ja keTayAcArya mahArAje potAnI TIkAnuM nirmANa karyuM che. meM je saMkhyAbaMdha sthaLonI sarakhAmaNI karI che te dareka sthaLe kSamA. maha0 TIkA karatAM keTayAcAyaya TIkAmAM saMkSepa je jovAmAM Avyo che, eTaluM ja nahi, paNa pramANa tarIke ApelAM uddharaNe paNa kSamA maha0 TIkA karatAM kyAMya navAM jovAmAM AvyAM nathI ke khAsa vizeSa paNa kazuM karavAmAM AvyuM nathI, A vizenuM baneya TIkAonuM vizeSa aMtaHparIkSaNa bIjI vAra karavA vicAra rAkhe che. vidvAnone huM AnaMdasaMdeza ApuM chuM ke prastuta kSamAzramaNa--mahattarIya TIkAne zrIjinAgAmaprakAzinI saMsada dvArA savAra prakAzamAM mUkavA banatuM karavAmAM Avaze. vaDodarA, phAgaNa zudi 2. ("zrI AtmAnaMda prakAza, phAgaNa, saM. 2004) Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jItaka5tra* hastalikhita prati-prastuta granthanA saMzodhana mATe pUjyapAda pravartaka zrI 1008 zrI kAtivijayajI mahArAjanA vaDodarAnA hastalikhita jena jJAna bhaMDAranI navI lakhAyela mAtra eka ja pratino AdhAra levAmAM Avyo che. A pratine, lIbaDInA jaina jJAnabhaMDAranI koI vidvAne sudhArela prAcIna pratinA AdhAre me sudhArI hatI. A uparAMta, prastuta graMthane sudhAravA mATe Avazyakaniyukita, piMDa kti, oghaniyukita, vyavahArabhASya, bRhatkalpabhAya, paMcakalpabhASya vagere graMthono paNa upayoga karavAmAM AvyA che, ane jema bane tema prastuta graMthane zuddha karavA mATe prayatna karavAmAM Avyo che. prastuta graMthanI hastalikhita pratimAM ame be khAsa vizeSatAo joI che: eka pAsavarNaviSayaka arthAta damaliya to Dhorita phiyAnsefhuM A pramANe ghaNe ThekANe prAcIna samayathI karelA parasavoM che. ane bIjI vizeSatA-jyAM jyAM prastuta graMthanI je je stragAthAnuM bhASya samApta thAya che tyAM te te gAthAnA aMkane tADapatrIya pratomAM AvatA patrAMkadarzaka akSarako dvArA darzAvavAmAM Avyo che. uparokta parasavaNuM ane gAthAdarzaka akSaroke AkhA graMthamAM karavAmAM AvyA haze, paraMtu lekhakAdinI ajJAnatAne lIdhe keTaleka ThekANe A vastu kAyama rahI che ane keTaleka ThekANe che parivartana paNa thayuM che. ame, A baMneya vastuo amArA pAsenI pratimAM je pramANe bhaLI che te rIte kAyama ja rAkhI che. AthI ame eTaluM ja jaNAvavA IcchIe chIe ke, A graMthamAM parasavarNa vagere je che te ame hastalikhita pratine AdhAre ja karelA che. jItaka95bhASya-prastuta bhASyagraMtha e kalpabhASya, vyavahArabhASya, paMcakalpabhAga, piMDaniryukti vagere graMthonI gAthAnA saMgraharUpa graMtha che, kAraNa ke graMthamAM evI DhagalAbaMdha gAthAo che, jene uparokta graMthomAMnI gAthAo sAthe akSarazaH sarakhAvI zakAya. graMthakAra-A pustakamAM chavakalpasUtra ane tenA bhAgano samAveza karavAmAM AvyuM che. chatakalpasUtranA praNetA bhagavAna jinabhadragaNi kSamAzramaNa che e nirvivAda hakIkata che. A saMbaMdhamAM tema ja bhagavAna jinabhaNinA samayanirNaya viSe vidarya zrImAna jinavijayajIe pote saMpAdana *zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNakRta "jatakalpasUtra'nA saMpAdananI (prakAzaka-zrI babalacaMda kezavalAla modI, amadAvAda, saM. 1994) prastAvanA. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jItaka95sUtra [ 137 karela cUrNi sahita chatakalpasUtranI prastAvanAmAM savistara AlocanA karI che. eTale A viSayanA jijJAsuone te prastAvanA jevA bhalAmaNa che. ahIM mAre mAtra eTaluM ja kahevAnuM che ke chatakalpabhASyanA kartA koNa che ? prastuta bhASyamAM koI paNa ThekANe bhAkhyakAre potAnA nAmano ullekha karyo nathI; nathI cUrNikAre prastuta bhASyane potAnA graMthamAM kyAMya ullekha karyo, tema te bIje kaI e spaSTa ullekha paNa maLatuM nathI, jenA AdhAre bhAgyakAranA nAmane cakkasa nirNaya karI zakAya. tema chatAM prastuta chatakalpabhAganA tisamayahArAdINaM, gAhANa'TTaNha vI sarUvaM tu / / vittharayo vapNejjA, jaha heTThA''vassae bhaNiyaM // 61 // A gAthAmAMnA "na haidrADavA ma e pATha tarapha dhyAna ApatAM ApaNane saheje ema thAya che ke, ahIM " na AvahmaNa maLiye " eTalo ja pATha basa chatAM bhAgyakAre vadhArAno '' zabda zA mATe mUkyo ? " heThA '' zabda e kaI pAdapUraNarthaka zabda nathI ke ApaNe tema mAnIne calAvI laIe. kharuM jotAM graMthakAra "Dha" ane "" e be zabdone anukrame "gha" ane "T '' arthamAM ja vApare che. dA.ta. "TTA maf " arthAta pUrva mAta+]; "vachuM'' arthAta 3 vacce, A uparathI e phalita thAya che ke, "karatuta gItA '' graMthanA bhAvakAre "timaya '' arthAta "navA tikSama-" (Ava. niyaMtti TthA rU0) ityAdi ATha gAthAonuM svarUpa pUrve AvazyakamAM vistArathI varNavyuM che." Avazyaka niyuM katyantargata "gAvasthA timayA.' Adi gAthAonuM bhASyagraMtha dvArA viratRta vyAkhyAna karanAra bhagavAna jinabhadragaNi kSamAzramaNa sivAya bIjuM kaI ja nathI. eTale mArI e dRDha mAnyatA che ke, prastuta takalpabhAganA praNetA bhagavAna zrI jinabhadragaNi kSamAkSamaNa che. bhASyakAra tarIke be AcAryo jANItA cheH eka bhagavAna zrI saMghadAsagaNi kSamAzramaNa ane bIjA pUjya zrI jinabhagaNi kSamAzramaNa. kalpabRhabhASya vagerenA praNetA koNa che? e nirNata nathI. paNa e A be karatAM koI trIjA ja AcArya che ema ame mAnIe chIe. astu, e game te ho, topaNa pUjya zrI jinabhadrANi kSamAzramaNanI mahAbhAgyakAra tarIkenI khyAti hoI prastuta bhASyamAM temanA pUrve thaI gayela bhagavAna zrI saMdhadAsagaNikRta bhASyagraMthAdinI gAthAo hovAmAM koI paNa prakArano virodha nathI. viSaya-prastuta graMthamAM jaina nigraMthanigraMthIonA judA judA aparAdhasthAnaviSayaka prAyazcittonuM chatavyavahArane AzrI nirUpaNa karavAmAM AvyuM che, je viSayAnukramaNikA jevAthI spaSTa rIte jANI zakAze. aMtamAM huM eTaluM ja icchuM chuM ke, prastuta graMthanA saMzodhanamAM sAvadhAnI rAkhavA chatAM khulanAe rahevA pAmI hoya tene vidvAne kSamApUrvaka sudhArIne vAMce. [ "chatakalpasUtra, prastAvanA, saM. 194] Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena karmasAhitya ane "paMcasaMgraha* bhAratIya darzana sAhityamAM karmavAdanuM sthAna kevalajJAnadivAkara, sarvatavaraMhasyavedI, vipakartA ane jagaduddhatAM bamaNu bhagavAna zrI vIra-vardhamAna tIrthaMkara pratipAdana karela jainadarzanamAM syAdvAda, ahiMsAvAda vagere vAde jema enA mahatvanA aMgasvarUpa che. e ja rIte ane eTalA ja pramANamAM karmavAda e paNa enuM evuM ja pradhAna aMga che. syAdvAda ane ahiMsAvAdanA vyAkhyAna ane varNanamAM jema jainadarzane jagatabharanA sAhityamAM eka bhAta pADI che, e ja pramANe karmavAdanA vyAkhyAnamAM paNa eNe eTalAM ja kauzala ane gaurava darzAvyAM che. e ja kAraNa che ke, jainaMdazaMne karelI karmavAdanI zodha ane tenuM vyAkhyAna e baneya bhAratIya darzana sAhityamAM tenA anekAntavAda, ahiMsAvAda vagere vAnI mAphaka cirasmaraNIya mahatvanuM sthAna bhogavI rahela che. jainadarzanamAM karmavAdanuM sthAna Aje sAmAnya mAnyatA evI che ke "jainadarzana karmavAdI che." alabatta, A mAnyatA asatya to nathI ja; chatAM A mAnyatAnI ADe eka evI brAnti janmI che ke "jainadarzana mAtra karmavAdI che." A saMbaMdhamAM kahevuM joIe ke "jainadarzana mAtra karmavAdI che ema nathI, paNa te vizvavAdI chatAM TUMkamAM mahAtArkika AcArya zrI siddhasena divAkaranA- kAlo sahAva niyaI puvvakayauM puriskaarnnegNtaa| micchatta te cevA samAsao hoti sammattaM // A kathanAnusAra kAlavAda, svabhAvavAda vagere pAMca kAraNavAdane mAnanAra darzana che. " karmavAda e uparokta pAMca kAraNavAda paikIno eka vAda che, Ama chatAM upara jaNAvelI brAnta mAnyatA ubhavavAnuM mukhya kAraNa eTaluM ja che ke, jainadarzane mAnya karela pAMca vAdo pachI karmavAde sAhityanA kSetramAM je vizALa sthAna rokeluM che enA zatAMza jeTaluMya sthAna bIjA eka paNa vAde rokavuM nathI. A * zrI caMdramahattarAcAryakRta "paMcasaMgraha'-AcArya bhalayagirikRta TIkAnA anuvAda sahita dvitIya khaMDa-(anuvAdaka ane prakAzaka : zrI hIrAlAla devacaMda zAha, amadAvAda, sane 1941)nuM Amukha. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 130 jaina kasAhitya ane paMcasaMgraha uparathI samajI zakAze ke "jainadarzana mAtra karmavAdane mAnanAra darzana nathI, paNa te TUMkamAM pAMca kAraNavAdane mAnanAra anekAntavAdI darzana che." maulika jena karma sAhitya jaina karmavAdanuM svarUpa ane tenuM vyAkhyAna atyAre vidyamAna jaina AgamomAM chUTuM chUTuM amuka pramANamAM hovA chatAM e eTaluM apUrNa che ke je je karmavAdanI mahattAnA aMgarUpa na banI zake, tema ja jaina Agamo paikInuM koI paNa Agama evuM nathI je kevaLa karmavAdaviSayane lakSIne hoya. A sthitimAM sauIne e jijJAsA saheje ja thAya ane thavI ja joIe ke, "tyAre jainadarzananA aMgabhUta karmavAdanA vyAkhyAnanuM mULa sthAna yuM ?" A viSe jene karmavAdaviSayaka sAhityanA vyAkhyAtA ane praNetAono e javAba che ke "jaina karmavAdaviSayaka padArthonuM mULabhUta, vistRta ane saMpUrNa vyAkhyAna karmapravAdapUrvamAM arthAt karmapravAda pUrva nAmaka mahAzAstramAM karavAmAM AvyuM che; e mahAzAstranA AdhAre amAruM karmavAdanuM vyAkhyAna, graMtharacanA vagere che." Aje A mULabhUta mahAzAstra kALanA prabhAvathI vismRti ane nAzanA mukhamAM paDI gayuM che. Aje ApaNI samakSa vidyamAna karmavAdaviSayaka sAhitya e uparokta mahAzAstranA Azayane AdhAre nirmANa karAyela aMzarUpa sAhitya che. upara jaNAvela mahAzAstranI vismRti ane abhAvamAM karma sAhityanA nirmAtAone karmavAdaviSayaka keTalIye vastuonAM vyAkhyAno prasaMge prasaMge choDI devAM paDyAM ane keTalIye vastuonAM visaMvAda pAmatAM tAtvika varNane zradharo upara choDI devAmAM AvyAM che" jana karma sAhityanA praNetAo jene karmavAdaviSayaka sAhityanA praNetAo tAMbara ane digaMbara ema be vibhAgamAM vaheMcAI 1. (4) "araja gujA, yajurAdhare 1LavavAmi che ?" " karaNaM kriyA, tAe viNA jA uvasAmaNA sA akaraNovasAmaNA......tAte aNuogo vocchinno to taM ajANato Ayario jANaMtassa namokkAra kareti // " karmaprakRti cUrNa-upazamanAkaraNe // " akaraNakRtopazamanAyA nAmadheyadvayam, tadyathA-akaraNopazamanA, anudIrNopazamanA ca / tasyAzca sampratyanuyogo vyavacchinnaH / " malayagirIyA TIkA // (kha) tatra yA karaNarahitA tasyA vyAkhyA nAsti, tadvetRNAmabhAvAt / " __ paMcasaMgrahe svopjnyttiikaa| (ga) "jIvapadapratibaddhAnAM tvAlApagaNanAdInAM dvArANAM prarUpaNA sampradAyAbhAvAd na kriyate" bRhatkalpasUtravibhAga 4, patra 1216 (gha) " zeSANi tu dravyapramANAdIni saptAnuyogadvArANi karmaprakRtiprAbhRtAdIn granthAn samyaka paribhAvya vaktavyAni / te ca karmaprakRtiprAbhatAdayo granthA na samprati vartante iti lezato'pi darzayituM na zakyante / yastvaidaMyugIne'pi zrute samyagatyantamabhiyogamAsyAya pUrvAparau paribhASya darzayituM zaknoti tenAvazya darzayitavyAni / prazonmeSo hi satAmadyApi tIvratIvratarakSayopazamamabhAvenAsImo vijayamAno lakSyate / api cAnyadapi yat kiJcidiha jhUNamApatitaM tat tenApanIya tasmin sthAne'nyat samIcInamupadeSTavyam / santo hi paropakArakaraNakarasikA bhavantIti / / saptatikA gAthA 53, malayagirIyA TIkA, patra 241 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 1 jJAnAMjali jAya che, te chatAM kavAdanuM vyAkhyAna ane varNana te eka ja rUpamAM rahyuM che. e ja kAraNa che ke dareka tAttvika viSayamAM banneya sapradAya samAnata trIya tarIke oLakhAya che. e sAhityanI vizeSatAnA viSayamAM paNa ubhaya saMpradAya samAna darajjAmAM UbhA che. alabatta, graMthakartAonA kSayApazamAnusAra graMtharacanA ane vastuvanamAM sugama-durgAmatA, nyUnAdhikatA ke vizadAvizadatA haze ane hAI zake, te chatAM, vAstavika rIte jotAM, banneya paikI koInAya karmavAda-viSayaka sAhityanuM gaurava enDru AMkI zakAya tema nathI. avasare avasare, jema dareka viSayamAM bane che tema, karmavAdaviSayaka sAhityamAM paNa ubhaya saMpradAye ekabIjAnI vastu lIdhI che, varNavI che ane sarakhAvI paNa che. e ja puravAra kare che ke karmavAdaviSayaka sAhityamAM banneya paikI ekeyanuM gaurava enDru nathI. banneya saMpradAyamAM kavAdaviSayaka niSNAta AcAryAM ekasamAna darajjAnA thayA che, jemanA vaktavyamAM kayAMya skhalanA na Ave. ka prakRti, pa`casaMgraha jevA sama graMthe, tene viSaya ane tenAM nAma ApavA vagere bAbatamAM paNa banneya sa'pradAya eka kakSAmAM UbhA che. zvetAMbara sapradAyamAM bhagavAna zrI zivazarrasUri, cUrNikAra AcArya, zrI caMdraSi mahattara, zrImAna garSiM, navAMgIkRttikAra AcArya zrI abhayadevasUri, zrI municaMdrasUri, maladhArI zrI hemacaMdrAcArya, zrI cakrezvarasUri, zrImAna dhanezvarAcAya, kharatara AcArya zrI jinavallabhasUri, AcArya zrI malayagiri, zrI yaze devasUri, zrI paramAnaMdasUri, bRhadgacchIya zrI haribhadrasUri, zrI rAmadeva, tapA AcAryAM zrI devendrasUri, zrI udayaprabha, zrI guNaratnasUri, zrI munizekhara, Amika zrI jayatilakasUri, nyAyavizArada nyAyAcArya mahApAdhyAya zrI yarovijayajI vagere sakhyAbaMdha maulika tema ja vyAkhyAtmaka karmavAdaviSayaka sAhityanA praNetA ane vyAkhyAtA niSNAta AcAryAM ane sthavirA thaI gayA che. e ja rIte digaMbara saMpradAyamAM paNa bhagavAna zrI puSpadaMtAcA, zrI bhUtabali AcArya, zrI kundukundAcAya, svAmI zrI samantabhadrAcArya, zrI guNadharAcArya, zrI satiSabhAcArya, zrI vIrasenAcAya, zrI nemicadra, siddhAntacakravartI vagere karmavAdaviSayaka sAhityanA praNetA ane vyAkhyAtA pAraMgata AcAryAM ane sthavirA thayA che. banneya sa MpradAyanA vidvAna graMthakArAe karmavAdaviSayaka sAhityane prAkRta-mAgadhI, saMskRta tema ja leAkabhASAmAM utAravA ekasarakhA prayatna karyAM che. zvetAMbara AcAryAe karyuM prakRti, paMcasaMgraha, prAcIna-arvAcIna kathrathA ane tenA upara cUrNi, bhASya, TIkA, avacUrNi, Tippanaka, bAe Adipa viziSTa ka sAhityanuM sarjana karyu che; jyAre digaMbara AcAryae mahAkaprakRtiprAbhuta, kaSAyagrAmRta, gAmbhaTasAra, labdhisAra, kSapaNAsAra, paMcasaMgraha vagere zAstro ane tenA upara mAgadhI, saMskRta, hindI Adi bhASAmAM vyAkhyAtmaka vizALa ka`sAhityanI racanA karI che. kavAdaviSayaka? uparyukta ubhaya sapradAyane lagatA sAhityamAM aneka prakAranI vizeSatA hAI ekabIjA sa'pradAyanA sAhitya tarapha durlakSa karavuM ke upekSA karavI e karmavAdaviSayaka apUrva jJAnathI vaMcita rahevA jevI ja vAta che. chevaTe TUMkamAM eTaluM ja kahevuM basa che ke jainadanamAnya kavAdane puSTa banAvavAmAM ubhaya sa'pradAye ekasarakhA kALeA ApyA che. jaina karmavAdasAhityanI vizeSatA jaina te kavAdanA viSayamAM vicAra karatAM karma zI vastu che? jIva ane karmanA saMcAga kevI 1. zvetAMbara-digaMbara kavAviSayaka sAhityanA paricaya meLavavA icchanAre zrI jaina AtmAnada sabhA, bhAvanagara taraphathI bahAra paDela ane pUjyapAda gurudeva zrI caturavijayajI mahArA2e saMpAdita karela saTInAzcavAra: trInAH rmantrAHnI prastAvanA ane tapAgacchanAyaka zrI devendrasUri viracita vAra:rmapranyAHmAMnA chaThThA pariziSTrane jovAM. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina kaAEsAhitya ane paMcasa'grahuM | 141 rIte thAya che tema ja e sayeAga kacArane ane kayA rUpamAM che? karmanAM dalika, tenI vaNAe, tenA bedA, tathA te kevI rIte badhAya ane udayamAM Ave che ? udayamAM AvavA pahelAM tenA upara jIva dvArA zIzI kriyAe thAya che ? karmAMte AzrayIne jIva dvArA thatI vividha kriyAo, jene karaNa kahevAmAM Ave che, e zI vastu che ane tenA keTalA prakAro che? karmonA baMdha ane nirAnAM zAM zAM kAraNA ane ilAnte che? karmAMbadha ane tenA udayAdine pariNAme AtmAnI kaI kaI zakti AvRta tema ja vikasita thAya che ? kayA kAraNasara karmAMnA ba`dha dRDha ane zithila thAya che? karmanA baMdha ane nirjarAne lakSI jIva kevI kevI viziSTa kriyAo kare che ? karmAMnA baMdha ane nirjarAne AdhAra zAnA upara che? AtmAnI AMtarika zubhAzubha bhAvanA ane dehanita bAhya zubhAzubha kriyA kaba dhArdikanA viSayamAM kevA bhAga bhajave che ? zubhAzubha karmo ane tenA rasanI tItra-maMdatAne pariNAme AtmA kevI kevI sama-viSama dazAone anubhava kare che? vagere sakhyAtIta praznone vicAra ane ukela karela che. A uparAMta anAdi kapariNAmane pratApe AtmA kevI kevI paristhitiomAMthI pasAra thayA che, thAya che ane vividha kriyAe kaye` jAya che, enu` vAstavika ane viziSTa varNana jaina te varNavela kavAdamAM jeTalA vipula ane vizada rUpamAM maLI Avaze, eTalA spaSTa rUpamAM bhAratIya dhRtara danasAhityamAM kayAreya labhya nathI. bhAratIya anya darzana sAhityamAM AtmAnI vikasita dazAnuM varNana vizada rUpamAM maLI Avaze paNa avikasita dazAmAM enI zI sthiti hatI ? kaI kaI paristhitie eNe vaTAvI ane temAMthI tene vikAsa kaI vastunA pAyA upara thayeA, e vastunuM varNana lagabhaga ghaNA ja echA pramANamAM maLI Avaze. mahAna AcArya zrI siddhinI upamitibhavaprapa`cA kathA, maladhArI zrI hemacandramUranI bhavabhAvano, maMtrI yaza:pAlanuM mAharAja parAjya nATaka; maheApAdhyAya zrI yazeovijayajInI vairAgyakapalatA vagere jainadarzananA karmavAdane atibArIkAIthI rajU karatI kRtienu nirmANu ane e kRtie Aje bhAratIya sAhityamAM aoNDa sthAna zeAbhAvI rahI che e jainadarzananA kavAdane ja AbhArI che. prasagAcita ATaluM jaNAvyA pachI have mULa viSaya tarapha AvIe. mULa viSaya pAMcasa'graha mahAzAstrane gujarAtI anuvAda che. e anuvAdane aMge kAMI paNa kahevA pahelAM paMcasaMgrahu zI vastu che ane tene lagatu' kayu` karyu. viziSTa sAhitya Aje labhya che ityAdi jANavuM-jaNAvavuM aiti Avazyaka hAI zarUAtamAM ApaNe e ja joI e. pAMcasagraha ane tene lagatuM sAhitya pAMcasaMgraha e kavAdaniSNAta AcArya zrI caMdraSi mahattara viracitaka sAhityaviSayaka prAsAdabhUta mahAna graMtha che. emAM AcAryazrIe jaNAvyA pramANe zataka Adi pAMca graAAnA sakSepathI samAveza hAI athavA emAM pAMca dvArAnu varNana hoI ene pAMcasaMgraha e nAmathI eLakhAvavAmAM Avye che. graMthakAre mULa graMthamAM pAMca dvArAnAM nAmeA ApyAM che, paNa zataka Adi pAMca graMthaiA kayA e mULamAM ke vapajJa TIkAmAM kayAMya jaNAvyuM nathI. chatAM AcArya zrI malayagirie A graMthanI TIkAmAM? jaNAvyuM che te mujaba A graMthamAM AcArye (1) zataka, (ra) saptatikA, (3) kaSAyaprAmRta, (4) satka, ane (5) ka`prakRti A pAMca prathAnA saMgraha karyAM che. A pAMca prathai paikI saptatikA ane karma prakRti 1. " vajjAnAM zatava.-tatiA-vAyatrAmRta-sama-maMRtikSaLAnAM prasthAnAm / / paMcasaMgraha gAthA 1 TIkA // "" Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142] jJAnAMjali e be graMtho AmAM spaSTa rIte jovAmAM Ave che, paNa bAkInA traNa graMthane AcAryo kerI rIte samAveza karyo che e spaSTa rIte samajavuM ghaNuM kaThina che. khAsa karIne Aje je be graMtho ApaNane maLatA nathI evA satkarma ane kaSAyaprAbhRtane samAveza AcAryo kaye ThekANe ane kevI rIte karyo che e samajavAnuM ke kalpanA karavAnuM kAma to atyAre ApaNe mATe azakya ja che. A sthitimAM ApaNe eTaluM anumAna karI zakIe ke karmaprati ane saMtatikA e be graMthanA viSaye ati svataMtra hoI AcAryo e be graMthane svataMtra rIte AmAM saMgrahyA che ane bAkInA traNa graMthano viSaya paraspara saMmilita thaI jato hoI te graMthane saMmilita rUpe saMgrahyA haze. bhagavAna zrI caMdrarSi mahattare prastuta graMthamAM zataka Adi je pAMca graMthana saMgraha karyo che, te paikI eka paNa graMthanA nAmano sAkSI tarIke svopa TIkAmAM kyAMya ullekha karyo nathI. paraMtu AcArya zrI malayagirinI TIkAmAM kaSAyaprAbhRta sivAyanA cAra graMthono pramANa tarIke aneka ThekANe ullekha thayeluM jovAmAM Ave che. satkarmano ullekha temaNe be ThekANe karyo che paNa te eka ja rU5 I kharI rIte e eka ja gaNI zakAya. zataka, saptatikA ane karma prakRti e traNa graMtha atyAre alabhya hAI e viSe ApaNe khAsa kazuM jANe ke kahI zakatA nathI. A ThekANe ApaNe eTaluM kahI zakIe ke, AcArya zrI malayagiri samakSa sakarmazAstra vidyamAna hatuM, paraMtu kaSAyaprAbhRta graMtha to temane ApaNI jema labhya nahote ja; nahi to teo A graMthano ullekha kaI ne kaI ThekANe karyA sivAya rahe nahi. AcArya zrI caMdrarSi mahattare paMcasaMgraha graMthamAM je pAMca graMthone saMgraha karyo che te paikI zataka, saptatikA ane karmaprakRti e maulika graMtha kahetAMbarAcArya kRta ja che e vastu atyAre maLatA A traNa graMthe sAthe paMcasaMgrahamAM saMgRhIta viSayanI sarakhAmaNI karatAM nirvivAda rIte samajI zakAya che. phakta satkarma ane kaSAyaprAbhRta e be zAstra, je atyAre zvetAMbara saMpradAyamAM labhya na hoI digaMbara saMpradAyamAM labhya hovAnuM mAnavAmAM Ave che. eTale AcArya zrI caMdraSie saMgRhIta satkarma ane kaSAyaprAbhRta graMthe digaMbaramAnya graMtho haze ke zvetAMbaramAnya svataMtra graMtha haze e zaMkA svAbhAvika rIte ja upasthita thayA sivAya rahI zakatI nathI. AnuM samAdhAna spaSTa rUpe karavuM dhArI laIe teTaluM saraLa bhale na hoya, te chatAM eTalI vAta to nirvivAda che ke prastuta paMcasaMgraha zAstramAM zvetAMbarAcArya kRta prakaraNonA saMgrahano ja saMbhava adhika saMgata tema ja aucityapUrNa che. ahIM eka vastu spaSTa karI devI gya che ke, "kaSAyaprAbhUta e nAma prAbhRtazabdAnta hoI samayaprAbhRta, SAbhUta vagere prAbhRtAnta graM digaMbara saMpradAyanA hoI kaSAyaprAbhUta graMtha paNa digaMbaracATyakRta hovo joIe,' ema koIne lAge; A sAme eTaluM ja kahevuM basa che ke, zvetAMbaramAnya graMtharAzimAM siddhapAhuDa, siddhaprAbhRta, karmaprAbhUta vagere graMthe suprasiddha che, e rIte tAMbara saMpradAyamAM kaSAyaprabhUta graMtha hovAmAM bAdhaka thavAne kazuM ja kAraNa nathI. paMcasaMgraha vagerenI jema samAna nAmanA ane samAna viSayanA graMtha Aje paNa labhya che. 1. ye punaH satkarmAbhidhagranthakArAdayaste kSapakakSINamohAn vyatiricya zeSANAmeva nidraadviksyosamiti tathA ra tatha:- nAdurArA 36o, vIja(4) vavaje ghare '' tamane tenodIraNA'pi ityAdi / muktA0 AvRtti, patra 116 / tadu sarmathe-"niddAduparata 39o, vILAvavo " = rara7 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je karma sAhitya ane paMthasaMgraha [ 143 paMcasaMgraha upara paNa ane AcArya zrI malayagiririta ema be samartha TIkAo maLe che, je anukrame daza hajAra ane aDhAra hajAra zloka pramANa che. A banneya TIkAo ekIsAthe ati vyavasthita rUpamAM muktAbAI jaina jJAnamaMdira, DabhoI taraphathI prasiddha thaI cUkela che. tema ja zreSTivarya devacaMda lAlabhAI vagere taraphathI A TIkAo chUTI chUTI paNa prakAzita thaI cUkela che. A uparAMta khaMbhAtanA zAMtinAthanA tADapatrIya jaina jJAnabhaMDAramAM vA( rAmadevakRta 2500 zleka pramANa dIpaka nAmanI TIkA hovAnI noMdha maLe che, paraMtu A TIkA mArA jevA mAM haju sudhI AvI nathI. A dIpaka game tevo hoya te chatAM kahevuM joIe ke svopaNa TIkA ane malayagirikRta TIkAnI kakSAthI e heThaLa ja haze athavA A TIkAone anusarIne ja e saMkSipta kRti banI haze. paMcasaMgrahakArane samaya paMcasaMgrahakAra AcArya kayA samayamAM thayA haze athavA teozrI kaI zAkhAnA haze ityAdi viSe kazeya spaSTa ullekha kyAMya jovAmAM Avato nathI. phakta pa4 TakAnA aMtanI prazastimAM pote pArzvarSine ziSya che eTaluM ja jaNAvyuM che. eTale paMcasaMgrahakAra bhagavAna zrI caMdrarSi zrI pArzvarSinA ziSya hatA ethI vizeSa ApaNe emane viSe bIjuM kazuM ja spaSTa rUpamAM jANI zakatA nathI. teozrI mahattarapada vibhUSita hatA ke kema e viSene ullekha paNa temanI kRtimAM maLatuM nathI. svopA TIkAmAM potA mATe "jafsir" varNamAnena sAdhunA eTale ja ullekha che; tema ja AcArya zrI malayagirie paNa maya jafSanI sAdhunA eTale ja ullekha karyo che. Ama hovAthI paMcasaMgrahakAra AcArya mahattarapada vibhUSita hatA e mATe bIjA sAmAnya rIte cAlu ullekhane ja AdhAra ApaNe rAkhI zakIe. AcArya zrI caMdrarSinA sattAsamaya viSe eTaluM ja anumAna karI zakAya ke, gargarSi, siddharSi, pArSi, caMdrarSi Adi RSi zabdAnta nAma moTe bhAge navamI-dazamI zatAbdImAM vadhAre pracalita hatAM. eTale paMcasaMgrahakAra AcArya zrI caMdrarSi mahattara navamA-dazamA saikAmAM thaI gayelA hovA joIe. e jamAnAmAM mahattarapada paNa cAlu hatuM eTale caMdrarSi mahattaranA upara jaNAvela sattA samaya mATe khAsa kaI bAdha Avato nathI. "upamitibhavaprapaMca kathA'nA praNetA AcArya zrI siddharSinA guru garga rSinA praguru dellI mahattara mahattarapada vibhUSita hatA. caMdraSi mahattaranI anya kRtio - bhagavAna zrI caMdrarSi mahattarakRta graMthamAM paMcasaMgraha ane tenA uparanI pajJa TIkA sivAya temanI bIjI kaI kRti haju sudhI jovAmAM nathI AvI. siri-saptatika karmagraMtha temanI kRti tarIke pracalita che, paraMtu e mAnyatA bhUlabharelI che, e meM zrI jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara taraphathI prasiddha thayela karmagraMthanA bIjA vibhAganI mArI prastAvanAmAM spaSTa rIte sAbita karyuM che. A uparAMta sittari karmagraMtha uparanI prAkRta vRtti-cUrNi temanI kRti hovAnuM mAnavAmAM Ave che paraMtu siri cUrNinI arvAcIna pratinA aMtamAM tevo kaze ullekha maLatuM nathI, ane prAcIna tADapatrIya pratio, - je mArA jovAmAM be-traNa AvI, te aMtamAMthI khaMDita thaI gayelI hoI e viSe cokkasapaNe kazuM ja kahI zakAya tema nathI. 1. amU mUtafphato vIrasvatI selsamaraHA nimittalAsaH prasio vistare che. upamitibhavaprapaMcakathA prazasti // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144] jJAnAMjali paMcasaMgrahane anuvAda - Aje karmavAdaviSayanA rasike samakSa je paMcasaMgraha mahAzAstrano saMpUrNa gujarAtI anuvAda rajU karavAmAM Ave che, e racanA zrAddhavarya mAstara hIrAcaMda devacaMdanI che. paMcasaMgraha jevA prAsAdabhUta graMthane saraLa ane vizada rIte lekamAnasamAM Utare e gujarAtI bhASAmAM anuvAda karavo e kAma koI paNa vidvAna mAnI le teTaluM saraLa ke sukhasAdhya nathI. eka sAdhAraNamAM sAdhAraNa graMthane lekabhASAmAM utAravA mATe keTalAya parizrama karavo paDe che, to karmasAhitya jevA gahana ane gaMbhIra viSayanA prAsAdabhUta mahAzAstrane lokabhASAmAM utAravA mATe e viSayanuM keTaluM UMDuM jJAna ane ciMtana hovAM joI e e saheje samajI zakAya tevI vastu che. bhAIzrI hIrAcaMdabhAIe paMcasaMgrahane anuvAda karavA uparAMta aneka sthaLe viSayane spaSTa karavA mATe viziSTa TippaNIo karI enA gauravamAM khUba ja umere karyo che. - ahIM eka khAsa muddAnI vastu darekanA dhyAnamAM rahevI jarUrI che ke mAstara hIrAcaMdabhAIe jaina samAjanuM aNamoluM ratna che. Aje jaina samAjamAM karmasAhityamAM UMDe rasa, abhyAsa ane ciMtana dharAvanAra je gaNIgAMThI viziSTa vyaktio che, temAM hIrAbhAInuM sthAna viziSTa che. eTale emaNe karele A anuvAda keTale viziSTa che ene uttara svAbhAvika rIte ja maLI rahe che. bhAIzrI hIrAcaMdabhAIe AvA prAsAdabhUta graMtha gujarAtI anuvAda karI mAtra jaina sAhitya ane jaina samAjanI ja sevA nathI karI paNa eka viziSTamAM viziSTa tAvika kRti arpaNa karI gurjaragirA ane gujarAtI sAhityane paNa samRddha karyA che. temanI A kRti temanA karma sAhityaviSayaka agAdha jJAna sAthe ciraMjIva rahI jaze. - paMcasaMgraha graMthamAM zAstrakAre je gauravapUrNa viSe carcA che tene paricaya vAcake graMthanI zarUAtamAM ApelI viSayAnukramaNikA joIne ja karI le e vadhAre yogya che. aMtamAM, jaina prajA, AjakAla gUjarAtI bhASAmAM utarAtA tAtvika jaina sAhityamAM dinapratidina vadhAre ne vadhAre rasa lenArI ane jJAna-cAritra samRddha thAo eTaluM IchI viramuM chuM. [ "paMcasaMgraha, dvitIya khaMDa, Amukha, sane 1941 ] Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmagraMthonuM saMpAdana* karmagraMtha dvitIya vibhAganuM navIna saMskaraNa-A vibhAgamAM tapAgacchIya mAnya AcArya pravara zrI devendrasUrikRta pajJa TIkAyukta zataka nAmanA pAMcamA karmagraMthano ane AcArya zrI malayagirikRta TIkAyukta sittari nAmanA chaThTha karmagraMthane samAveza karavAmAM AvyuM che. A banneya saTIka karmagraMthane bIjA vibhAga tarIke prasiddhimAM lAvavA mATene yaza varSo agAu zrI jainadharma prasAraka sabhA, bhAvanagara prApta karyo che. Aje e prakAzana alabhya hovAthI ame ene bIjI vAra prakAzamAM lAvavA prayatna karIe chIe. A vakhatanA prakAzanamAM saMzodhanakArya mATe prAcInatama tADapatrIya ane kAgaLanI pratono upayoga karavA uparAMta TIkAkAroe TIkAmAM uddata karelAM pramANonAM sthaLAnI noMdha ane prAkRta pAThanI chAyA paNa ApavAmAM AvI che. AdimAM ane aMtamAM karmagraMthanA abhyAsIone ati upagI viSayAnukrama, pariziSTa vagere paNa ApavAmAM AvyAM che, jene paricaya A nIce karAvavAmAM Ave che: karma graMthanAM pariziSTa Adi-A vibhAganA aMtamAM ame cAra pariziSTa ApyAM che. pahelA pariziSTamAM TIkAkAroe TIkAmAM uddata karelAM Agamika tema ja zAstrIya gadya-padya pramANonI akArAdi kramathI anukramaNikA ApI che, bIjA-trIjA pariziSTamAM TIkAmAM AvatA graMtho ane graMthakAranAM nAmonI sUcI che ane cothA pariziSTamAM pAMcamA-chaTTA karmagraMthamAM tema ja tenI TIkAmAM AvatA pAribhASika zabdone keSa (jenI vyAkhyA Adi mULa ke TIkAmAM hoya) sthaLanirdozapUrvaka ApavAmAM AvyuM che. A uparAMta A vibhAganI zarUAtamAM viSayAnukramaNikA pachI ame gharmasthAnatataviSayatutAnirverAnAM vizvanI zAstramadhyavatanAM sthAnAM ni:" e mathALA nIce Iye karmagraMthamAM gAthAvAra AvatA vividha viSaye samAnapaNe ke viSamapaNe digambarIya zAstromAM kyAM kyAM Ave che tene lagatI eka ati mahatvanI neMdha ApI che. A vidvattApUrNa nedha digambara jaina vidvAna nyAyatIrtha nyAyazAstrI paM. zrI mahendrakumAra mahAzaye taiyAra karI che. A noMdha karmagraMthanA viziSTa abhyAsIone eka navIna mArganuM sUcana kare che. ame IcchIe chIe ke A gauravabharyA saMgrahanuM karmaviSayaka sAhityanA viziSTa abhyAsIo dhyAnapUrvaka avalokana kare. * paMcama ane SaSTha karmagranthanA, sva. guruvarya zrI caturavijayajI mahArAje karelA saMpAdananI (prakAzaka: zrI jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara, sane 1940) prastAvanA. jJAnA. 19 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 ] jJAnAMjali karmagraMthane aMge amAruM vaktavya-zrI AtmAnaMda jaina graMtharatnamAlAnA mukhya saMcAlaka ane enA prANasvarUpa pUjya guruvara zrI caturavijayajI mahArAje svasaMpAdita karmagraMthanA prathama vibhAganI prastAvanAmAM AcArya zrI devendrasUri ane temanA navya pAMce karmagraMthono vistRta paricaya Ape che, eTale A vibhAganI prastAvanAmAM mAre je kAMI kahevAnuM che e mukhyatve karIne chaThThA karmagraMtha ane tenA kartA Adine aMge ja kahevAnuM che. chaThTha karmagraMthanuM nAma-A vibhAgamAM chapAyela chaThThA karmagraMthanuM nAma sittari che. A prakaraNanI gAthA sittera hovAthI Ane sittarie nAmathI oLakhavAmAM Ave che. eka jamAno evo paNa hato jyAre graMthane enA viSaya Adi uparathI na oLakhatAM mAtra tenI padyasaMkhyAne AdhAre ja oLakhavA-oLakhAvavAmAM AvatA hatA. AnA udAharaNa tarIke AcArya zivazarmakRta zataka, AcArya siddhasenakRta kAviMzikA prakaraNa AcArya haribhakRta paMcAzakaprakaraNu, viMzativiMzatikA prakaraNa, Dazaka prakaraNa, aSTaprakaraNa, AcArya jinavalabhakRta SaDazItiprakaraNa Adi anekAneka prAcInatama jenAcArya kRta graMthanAM nAmono nirdeza karI zakAya tema che. ApaNuM cAlu prakaraNa paNa e koTinuM heI enI gAthAsaMkhyAne AdhAre sittari e nAmathI oLakhavAmAM Ave che. gAthAsaMkhyA-amArA prastuta prakAzanamAM sittari karmagraMthanI 72 gAthAo che. aMtanI be gAthAo mULa prakaraNanA viSayanI samApti uparAMtanI hoI tene gaNatarImAM na laI e--ane na levI joIe--to A prakaraNanuM AcArye ApeluM sittari e nAma susaMgata ane sArthaka ja che. zrI jainadharma prasAraka sabhA taraphathI prasiddha thayela dvitIya vibhAgamAM, A prakaraNanI amArA prakAzanamAM AvatI 72 gAthA uparAMta "Gra nava TUnni aTTao '' Tre 6 "vAsapAsaphUsavA" To 48 ane "maputhArU taja'' gAi 58 A traNa gAthAo vadhAre che. A traNa gAthAo paikI "vaMja nava TUnni" gAthA 6 TIkAkAre varNavelA ATha karmanI uttaraprakRtionA svarUpanA anusaMdhAnamAM koI vidvAne TippaNarUpe noMdhelI aMdara pesI gaI che. 58 mI gAthA tarIke mukAyelI "madhyagai jAi0" gAthA sitteramI gAthA tarIke bIjI vAra AvatI hovAthI be paikI game te eka ThekANe e gAthA punarukta ane nirupayogI che. ahIM jovAnuM eTaluM ja rahe che, ke be sthAna paikI kyA sthAnanI gAthA vadhArAnI che ? Ano uttara ApaNane nANutarAyedasaMgagAthA 57nI TIkA jotAM saheje maLI rahe che ke, ekadhArA cAlatI 57mI gAthAnI TIkAmAM gAthAnI adhUrI TIkAe ekAeka vacamAM AvI paDatI "maNuyagaI jAi0" gAthA 58 tadana asaMgata che. eTaluM ja nahi, paNa je TIkApa kitaone "madhyagaI ' gAthAnI TIkA tarIke mAnI levAmAM AvI che e paNa eka bhUla thaI che. astu. kharuM jotAM gAthA 57mAM "navanAma" ueN ca" ane gAthA 69mAM "ugAya navanAmAM A pramANe be gAthAmAM "navanAma padane nirdeza Avato hovAthI tenA spaSTIkaraNa mATe TImakAre "navanAmedhU tatastA 4 nava pratIndriyati " e pramANenuM avataraNa mUkI 70mI gAthA tarIke je "maNuyagaI jAi0 gAthA svIkArI che e ja susaMgata ane sUtrakArasaMmata gAthA che. 1. amArA prakAzamAM A gAthA 67mI che. 2. amArA prakAzanamAM A gAthA pAmI che. 3. amArA saMprAdana pramANe gAthA 55. 4. amArA saMpAdanane AdhAre gAthA 66. 5. amArA saMpAdana mujaba gAthA 67, Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmapranthanuM saMpAdana 147 saMzodhana mATe ekaThI karelI tADapatrIya vagere prAcIna pratomAM paNa uparokta baMneya gAthAo nathI. cUrNikAra bhagavAne cUrNimAM "paMca nava" gAthA lIdhI che kharI, paNa te mAtra uttara pravRtionA vyAkhyAnanI sUcanA pUratI ja, nahi ke sUtrakAranI gAthA tarIke. ""magaI jAi " gAthAno to cUrNikAre pa8 mI gAthAnA sthAnamAM nirdeza sarakhAya karyo nathI, tema TabAkAre paNa A gAthAno nirdeza karyo nathI. A rIte A baMneya gAthAo sUtrakAra saMmata nathI. have rahI bArapaNasayA gAthAnI vAta. A gAthA upara avataraNa tema ja TIkA hovA chatAM, ame ene cUrNikAranA "ruff 3rayafacqyavanivasthAmaNa thA-vAraTLasala" A kathanAnusAra bIjI antarbhASyagAthAonI mAphaka mULa prakaraNanI gAthA tarIke gaNatarImAM lIdhI nathI. A rIte prasAraka sabhAnI AvRttimAM mULaprakaraNagAthA tarIke prakAzana pAmelI traNe gAthAo sittariprakaraNakAranI nathI. sittariprakaraNanI to 72 gAthAo ja che. mudrita prakaraNamAlA tema ja Taba vageremAM A prakaraNanI 92 gAthAo jevAmAM Ave che; e badhIye vadhArAnI gAthAo moTe bhAge arthanI pUrti ane tenA spaSTIkaraNa mATe cUrNikAra-TIkAkAroe kAmAM ApelI antarbhAgya AdinI ja gAthAo che. A vastu enA aMtamAM AvatI gAthA uparathI spaSTa rIte samajI zakAya che: gAhaggaM sayarIe, caMdamahattaramayANusArIe / TIgAi niyamiyANaM, egUNA hoi nauI u // bhASA ane chaMda-janakalyANanA Icchuka jainAcAryoe kajihavAne anukULa prAkRtabhASA ane graMtharacanAne anukULa AryA chaMdane ja mukhyapaNe pasaMda karela hoI temanI maulika dareka racanAo prAkRtabhASA ane AryA chaMdamAM ja thaI che. e rIte sittarI karmagraMthanI racanA paNa prAkRtabhASA ane AryA chaMdamAM ja thaI che. viSaya--pAMcamA chaThThA karmagraMthanA viSayane paricaya A vibhAgamAM AvelI vistRta vidhyA nukramaNikA jevAthI vAcakone maLI raheze. graMthakAro navya pAMca karma graMtha ane tenI paNa TIkAnA praNetA AcArya zrI devendrasUrivarano vistRta paricaya pUjyapAda gurudeva zrI caturavijayajI mahArAje prathama vibhAganI prastAvanAmAM Apelo hoI ahIM mAtra saptatikA prakaraNa ane tenI TIkAnA praNetAo viSe ja vicAra karavAmAM Ave che. saMtatikAnA praNetA saptatikA prakaraNakArane lagatA prazna vivAdagrasta che. sAmAnya pracalita mAnyatA evI che ke enA praNetA zrI candraSi mahattara che, ane mAtra A rUDha mAnyatAne anusaravA khAtara pUjya guruvara zrI caturavijayajI mahArAjazrIe paNa karmagraMthanA prathama vibhAganI prastAvanAmAM ane A vibhAgamAM saptatikAnA zIrSakamAM "TocandraSimahattaraviracita" ema jaNAvyuM che, paraMtu vicAra karatAM A rUDha mAnyatAnA mULamAM kaI paNa AdhAra jaDato nathI. saptatikA prakaraNa mUlanI prAcIna tADapatrIya pratomAM carSi mahattara nAma garbhita "Trg Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148] jJAnAMjali sArI" gAthA (A gAthA ame upara lakhI AvyA chIe) javAmAM Ave che e paNa ApaNane sattaranA praNetA candrarSi mahattara hovA mATenI sAkSI ApatI nathI. e gAthA to eTaluM ja jaNAve che ke, "carSi mahattaranA matane anusaratI TIkAnA AdhAre sattarinI gAthA (70 ne badale vadhIne) navyAsI thaI che." A ullekhamAM siri prakaraNanI gAthAmAM vadhAre kema ke enuM kAraNa ja mAtra sacavavAmAM AvyuM che, paNa enA kartA viSe ethI kazeya prakAza paDatA nathI. AcArya zrI malayagiri paNa TIkAnI zarUAtamAM ke aMtamAM e mATe kazuMya jaNavatA nathI. eTale A rIte fsattanA praNetA aMgenA prazna aNaukalyo ja rahe che. sittari prakaraNa draSimahattarapraNIta hovAnI mAnyatA amane to bhramamUlaka ja lAge che. ane e tenA aMtanI "gAhage sayarIe." gAthAmAM AvatAM thandrarSi mahattara e nAma zravaNa mAtramAMthI ja janma pAmela che. ane TabAkAre karelA asaMbaddha arthathI e bhramamAM umero thayo che. kharuM jotAM candrarSi mahattarAcArye paMcasaMgraha graMthanI racanA karI che temAM saMgraha karelA athavA samAvelA zataka, saptatikA, kaSAyaprAbhRta, satkarma ane karma prakRti e pAMce graMtho candrarSi mahattaranA pahelAM thaI gayela AcAryonI kRtirUpa hoI prAcIna ja che. atyAranI rUDha mAnyatA mujaba kharekhara jo satatikAkAra ane paMcasaMgrahakAra AcArya eka ja hota to bhAgyakAra, cUNi kAra Adi prAcIna graMthakAronA graMthomAM jema zataka, sapratikA, kamaprakRti Adi graMthonAM nAmanA sAkSI tarIke ullekha maLe che tema paMcasaMgraha jevA prAsAdabhUta graMthanA nAmano ullekha paNa jarUra maLa joIto hato. paraMtu evo ullekha kyAMya jovAmAM nathI Avato e eka sUcaka vastu che, ane A uparathI ApaNe e anumAna karI zakIe chIe ke "sapratikA"nA praNetA paMcasaMgrahakAra karatAM kaI judA ja AcArya che ke jemanuM nAma ApaNe jAtA nathI, ane te prAcInatama AcArya che. saptatikAne racanAkALa-bhagavAna zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNe temanA vizeSaNavatI graMtha mAM sittari karma graMthamAM AvatA viSayane aMge carcA karI che, tyAM sittari prakaraNanA nAmano ullekha karyo che eTale A prakaraNa mahAbhASyakAra zrI jinabhakagaNi kSamAzramaNanA kALa pahelAM racAI cUkayuM hatuM e nirvivAda hakIkata che. bhagavAna zrI jinabhadragaNi samaya vikramanI sAtamI sadIno gaNAya che eTale e pUrve A prakaraNa racAyuM hatuM ema mAnavAmAM kazI harakata nathI. 1. "jA sayarIys" gAthAne artha TabAkAre A pramANe karyo che---"cadramahattarAcArya. nA matane anusaravAvALI sittera gAthA vaDe A graMtha racAyela che. temAM TIkAkAre racelI navI gAthAo umeratAM navyAzI thAya che. 191aaaa vivecana-e saptatikA graMthakartA candramahattara AcAryo te pUrve sittera ja gAthA karI hatI" ItyAdi. (zreyaskaramaMDaLanI AvRtti). - 2. savATu dUra thA, nAriTuM gharatha saMhittArAjA vaMza gaDhavA, te natharmidALafma che 2 " gzvasaMgrahRA "prajAnAM zatAva-saptati-rAyabamRta-savarma-karmaprakRtilkssnnaanaaN granthAnAm, athavA paJcAnAmarthAdhikArANAM yogopayogamArgaNA-bandhaka-banddhavya-bandhehata varaghavidhinALAnA saMgharuM: gharacAMgharuM: " (vaMsaMsthA , mayaniriTIvA) II 3. "sayarIe mohabaMdhaTThANA paMcAdao kayA paMca / aniyaTTiNo chaluttA NavAdaodIraNApagae / 90 // sarIyae do vigappA, sammAmicchaM smohbNdhmmi| bhaNiyA uIraNAe, cattAri #runnihi? | e? tyavivaI: nAthar : .. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kamaranthanuM saMpAdana (149 - ahIM sAthe sAthe e vAta dhyAnamAM rahe ke mahattara pada ane gargaSi, siddharSi, pArSi, candraSi Adi jevAM RSipadAMta nAmo sAmAnya rIte pAchalA jamAnAnA hoI sittari prakaraNanI racanAne samaya ane candraSi mahattara e nAmano saMbaMdha paNa viSamatAbharyo che e kAraNasara paNa sittarinA praNetA candraSi mahattara karatA nathI. sittari prakaraNakAra viSe A karatAM vizeSa ame atyAre kazuM ja kahI zakatA nathI. TIkAkAra AcArya zrI malayagiri sittari TIkAnA praNetA AcArya zrI malayagiri che e ApaNe TIkAnA aMtamAM AvatA nAmalekha parathI jANI zakIe chIe. emano zakya paricaya ahIM karAvavAmAM Ave che. guNavaMtI gujarAtanI gauravavaMtI vibhUti samA, samagra jaina paraMparAne mAnya, gUrjarezvara mahArAja zrI kumArapAladeva pratibodhaka mahAna AcArya zrI hemacandranA vidyAsAdhanAnA sahacara, bhAratIya samagra sAhityanA upAsaka, jainAgamajJaziremaNi, samartha TIkAkAra, gujarAtanI bhUmimAM azrAMtapaNe lAkha zlekapramANu sAhityagaMgAne relAvanAra AcArya zrI malayagiri koNa hatA ? temanI janmabhUmi, jJAti, mAtA, pitA, gaccha, dIkSAguru, vidyAguru vagere keNa hatA ? temanA vidyAbhyAsa, graMtharacanA ane vihArabhUminAM kendrasthAna kyAM hatAM ? temane ziSya parivAra hato ke nahi ?-ItyAdi dareka bAbata Aje lagabhaga aMdhArAmAM ja che. te chatAM zodha ane avalokanane aMte je kAMI alpa-svalpa sAmagrI prApta thaI che, tene AdhAre e mahApuruSano ahIM paricaya karAvavAmAM Ave che. AcArya zrI malayagirie pote potAnA graMthanA aMtanI prazastimAM "ravAra mattAjiri, fiddha tenAthatAM tA:" eTalA sAmAnya nAmollekha sivAya pitA aMgenI bIjI koI paNa khAsa hakIkatanI noMdha karI nathI. tema ja temanA samasamayabhAvI ke pAchaLa thanAra lagabhaga badhAya aitihAsika graMthakAroe suddhAM A jainazAsanaprabhAvaka AgamAdhuraMdhara siddhAtika samartha mahApuruSa mATe mauna ane udAsInatA ja dhAraNa karyA che. phakta paMdaramI sadImAM thayelA zrImAna jinamaMDanagaNie temanA kumArapAlaprabaMdhamAM AcArya zrI hemacandra vidyAsAdhana mATe jAya che e prasaMgamAM AcArya zrI malayagirine lagatI viziSTa bAbatane ullekha karyo che, jene utAre ahIM ApavAmAM Ave che - "ekadA zrIgurUnApRgacchayAnyag2acchIyadevendrasUri-malayagiribhyAM saha kalAkalApakauzalAdyartha dAM prati kalAka vijJAne 4 jJanA 11: . tatra nAno rAva yAdinA praticaritaH / sa zrIraivatakatIrthaM devanamaskaraNakRtAtiH / yAvadgrAmAdhyakSazrAddhebhyaH sukhAsanaM praguNokRtya te rAtrau suptAstAvat pratyUSe prabuddhAH svaM raivatake pazyanti / zAsanadevatA pratyakSIbhUya kRtaguNastatiH 'bhAgyavatAM bhavatAmatra sthitAnAM sarva bhAvi' iti gauDadeze gamanaM niSidhya mahauSadhIranekAnmantrAnAmaprabhAvAdyAkhyAnapUrvamAkhyAya svasthAnaM jagAma / ekadA zrIgurubhiH sumuhUrte dIpotsavacaturdazIrAtrau zrIsiddhacakramantraH sAnmAyaH samupadiSTaH / sa ca padminIstrIkRtottarasAdhakatvena sAdhyate tataH sidhyati, yAcitaM varaM datte, nAnyathA / x x x x te ca trayaH kRtapUrvakRtyAH zrIambikAkRtasAnnidhyAH zubhadhyAnadhI radhiyaH zrIraivatakadaivata dRSTI triyAminyAmAhvAnA-'vaguNThana-mudrAkaraNa-mantranyAsa-visarjanAdibhirupacArairgurUktavidhinA samIpasthapadminIstrIkRtottarasAdhakakriyAH zrIsiddhacakramantramasAdhayan / tata indrasAmAnikadevo'syAdhiSThAtA zrovimalezvaranAmA pratyakSIbhUya puSpavRSTiM vidhAya 'svepsitaM varaM vuNuta' ityuvAca / tataH zrIhema Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150] jJAnAMjali sUriNA rAjapratibodhaH, devendrasUriNA nijAvadAtakaraNAya kAntInagaryAH prAsAda ekarAtrau dhyAnabalena serIsakagrAme samAnIta iti janaprasiddhiH, malayagirisUriNA siddhAntavRttikaraNavara iti / trayANAM varaM dattvA deva: svasthAnamagAt / " jinamaNDanIya kumArapAlaprabandha, patra 12-13 // bhAvArtha-"AcArya zrI hemacandra gurunI AjJA laI anya chIya zrI devendrasUri ane zrI malayagiri sAthe kaLAomAM kuzaLatA meLavavA mATe gaudaza tarapha vihAra karyo. rastAmAM AvatA khilUra gAmamAM eka sAdhu mAMdA hatA temanI traNe jaNAe sArI rIte sevA karI. te sAdhu giranAra tIrthanI yAtrA mATe khUba jhaMkhatA hatA. temanI aMta samayanI bhAvanA pUrI karavA mATe gAmanA lokone samajAvI pAlakhI vagere sAdhanane baMdobasta karI rAtre suI gayA. savAre UThIne jue che to traNe jaNe potAnI jAtane giranAramAM jue che. A vakhate zAsanadevatAe AvIne temane kahyuM ke, Apa saunuM dhAreluM badhuMya kAma ahIM ja pAra paDI jaze. have Apane A mATe gauDedezamAM javAnI jarUrata nathI. ane vidhi, nAma, mAhAtmya kahevApUrvaka aneka maMtra, auSadhI vagere ApI devI pitAne ThekANe cAlI gaI eka vakhata gurumahArAje temane siddhacakrane maMtra AmnAya sAthe A, je kALI caudazanI rAte patinI strInA uttarasAdhakapaNAthI siddha karI zakAya. * mara * * traNe jaNAe vidyAsAdhananA purazcaraNane siddha karI, aMbikA devInI sahAyathI bhagavAna zrI neminAtha sAme besI siddhacakramaMtranI ArAdhanA karI. maMtranA adhiSThAyaka zrI vimalezvedeve prasanna thaI traNe jaNAne kahyuM ke, tamane gamatuM varadAna mAge. tyAre zrI hemacandra rAjAne pratibaMdha karavAnuM, zrI devedrasUrie eka rAtamAM kAntI nagarIthI serIsAmAM maMdira lAvavAnuM ane zrI malayagirasUrie jaina siddhAMtonI vRttio racavAnuM vara mAgyuM. traNene temanI IcchA pramANenuM vara ApI deva potAne sthAne cAlyA gaye." upara kumArapAlaprabaMdhamAMthI je utAra ApavAmAM Avyo che, emAM malayagiri nAmano je ulekha che e bIjA koI nahi, paNa jaina AgamonI vRttio racavAnuM vara mAganAra hAI prastuta malayagiri ja che. A ulekha TUMko hovA chatAM emAM nIcenI mahatvanI bAbatono ullekha thayela ApaNe joI zakIe chIeH 1. pUjya zrI malayagiri bhagavAna zrI hemacandra sAthe vidyAsAdhana mATe gayA hatA. 2. temaNe jaina AgamonI TIkAo racavA mATe varadAna meLavyuM hatuM athavA e mATe pote utsuka hoI yogya sAhAyanI mAgaNI karI hatI. 3. "malayagirisUriNA' e ullekhathI zrI malayagiri AcArya pada vibhUSita hatA. zrI malayagiri ane temanuM sUripada pUjya zrI malayagiri mahArAja AcAryapada vibhUSita hatA ke nahi ? e praznane vicAra AvatAM je ApaNe sAmAnya rIte temanA racelA graMthonA aMtanI prazastio tarapha najara karIzuM to ApaNe temAM teozrI mATe "paDhavApi manathanifir" eTalA sAmAnya nAmanirdeza sivAya bIje kazeya khAsa vizeSa ullekha joI zakIzuM nahi. tema ja temanA pachI lagabhaga eka sikA bAda eTale ke caudamI sadInI zarUAtamAM thanAra tapAgacchIya AcArya zrI kSemakIrtisUrie zrI malayagiriviracita 1. " vR tvamUtra'nI TIkA AcArya zrI kSemakIrtie vi. saM. 1332mAM pUrNa karI che. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 kapranthanuM saMpAdana bRhaspasUtranI apUrNa TIkAnA anusaMdhAnanA maMgalAcaraNa ane usthAnikAmAM paNa emane mATe AcArya tarIkeno spaSTa nirdeza karyo nathI. e viSeno spaSTa ullekha to ApaNane paMdaramI sadImAM thanAra zrI jinamaMDana gaNinA "kumArapAlaprabaMdhamAM ja maLe che. eTale sauIne ema lAgaze ke teozrI mATe AcArya tarIkeno nirdeza karavA mATe AcArya zrI kSemakIrti jevAe jyAre upekSA karI che to teozrI vAstavika rIte AcAryapadavibhUSita haze ke kema ? ane amane paNa e mATe tarkavitarka thatA hatA. paraMtu tapAsa karatAM amane eka evuM pramANa jaDI gayuM ke jethI teozrInA AcAryapadavibhUSita hovA mATe bIjA koI pramANunI AvazyakatA rahe ja nahi. e pramANu khuda zrI malavagiriviracita pajJazabdAnuzAsanamAMnuM che, jeno ullekha ahIM karavAmAM Ave che. 2 " evaM kRtamaGgala rakSAvidhAnaH paripUrNamalpagrathaM laghUpAya AcAryo malayagiriH dAnuzAsanamamite | A ullekha joyA pachI koIne paNa teozrInA AcArya paNa viSe zaMkA raheze nahi. zrI malayagirisUri ane AcArya zrI hemacaMdrane saMbaMdha--upara ApaNe joI AvyA chIe ke malayagiriruri ane bhagavAna zrI hemacaMdrAcArya vidyAbhyAsane vikasAvavA mATe tema ja maMtravidyAnI sAdhanA mATe sAthe rahetA hatA ane sAthe vihArAdi paNa karatA hatA. A uparathI teo paraspara atinikaTa saMbaMdha dharAvatA hatA, te chatAM e saMbaMdha keTalI hada sudhIno hato ane teNe kevA rUpa lIdhuM hatuM e jANavA mATe AcArya zrI malayagirie potAnI AvazyakavRttimAM bhagavAna zrI hemacaMdranI kRtimAnuM eka pramANu TAMkatAM teozrI mATe je prakArano bahumAnabharyo ullekha karyo che te ApaNe joIe. AcArya zrI malayagirino ullekha A pramANe che : " tathA cAhuH stutiSu guravaH anyonyapakSapratipakSabhAvAd, yathA pare matsariNaH pravAdAH / nayAnazeSAnavizeSamicchan, na pakSapAtI samayastathA te / / ' __hemacandrakRta anyayogavyavacchedadvAtriMzikA, zloka 30 / / A ullekhamAM zrI malayagirie bhagavAna zrI hemacaMdrano nirdoSa "Yrava:" evA ati bahumAnabharyA zabdathI karyo che. A uparathI bhagavAna zrI hemacaMdranA pAMDitya, prabhAva ane guNonI chApa zrI malayagiri jevA samartha mahApurupa para keTalI UMDI paDI hatI enI kalpanA ApaNe saheje karI zakIe chIe. sAthe sAthe ApaNe e paNuM anumAna karI zakIe ke zrI malayagiri zrI hemacaMdrasUri karatAM vayamAM bhale nAnA-moTA hoya, paraMtu vrataparyAyamAM to teo zrI hemacaMdra karatAM nAnA ja hatA. nahi to teo zrI hemacaMdrAcArya mATe game teTalAM gauravasUcaka vizeSaNo lakhe paNa "gurava:" ema to na ja lakhe. 1 " AgamadurgamapadasaMzayAditApo vilIyate viduSAm / yadvacanacandanarasaimalayagiriH sa jayati yathArthaH // 5 / / zrImalayagiriprabhavo, yAM kartumupAkramanta matimantaH / sA kalpazAstraTIkA, mayA'nusandhIyate'lpadhiyA // 8 // 2 "-cUNikRtA cUNirAsUtritA tathApi sA niviDajaDimajambAlajaTAlAnAmasmAdRzAM jantUnAM na tathAvidhamavabodhanibandhanamupajAyata iti paribhAvya zabdAnuzAsanAdivizvavidyAmayajyoti:puJjaparamANudhaTitamUrtibhiH zrImalayagirimunIndraSipAdaH vivaraNamupacakrame / " Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 ] jJAnAMjali malagigiranI graMthacanA-AcArya zrI malayagirie keTalA graMtha racyA hatA e viSenA spaSTa ullekha kayAMya jovAmAM nathI AvatA. tema chatAM temanA je gra Mtha atyAre maLe che, tema ja je grecAnAM nAmAne ullekha temanI kRtimAM maLavA chatAM atyAre e maLatA nathI, e badhAyanI yathAprApta noMdha A nIce ApavAmAM Ave che: maLatA graMthA nAma 1 bhagavatI sUtra dvitIyazataka vRtti. 2 rAjapraznIyopAGgaTIkA 3 jIvAbhigamopAGgaTIkA 4 prajJApanopAGgaTIkA 5 candraprajJaptyupAGgaTIkA 6 sUryaprajJaptyupAGgaTIkA 7 nandI sUtraTIkA 8 vyavahArasUtravRtti bRhatkalpapIThikAvRtti - apUrNa 10 AvazyakavRtti - apUrNa 11 piNDaniryuktiTIkA 12 jyotiSkaraNDakaTIkA 13 dharmasaMgrahaNIvRtti 14 karma prakRtivRtti 15 paMcasaMgrahavRtti 16 SaDazItivRtti 17 saptatikAvRtti 18 bRhatsaMgraNIvRtti 16 bRhatkSetrasamAsavRtti 20 malayagirizabdAnuzAsana 1 jambUdvIpaprajJapti TIkA 3 vizeSAvazyaka TIkA 5 dharmasAraprakaraNa TIkA alabhya graMthA mathalA pramANa? 3750 3700 16000 16000 6500 6500 7732 34000 4600 18000 6700 mudrita mudrita mudrita mudrita mudrita mudrita mudrita mudrita mudrita mudrita mudrita 5000 10000 8000 mudrita 18850 mudrita 2000 mudrita 3780 mudrita 5000 mudrita 6500 mudrita 5000 (?) 2 oghaniryakti TIkA 4 tattvArthAdhigamasUtra TakA 6 devendra ra kendraprakaraNa TIkA 4 1. ahI ApavAmAM AvelI zleAkasa khyA keTalAkanI mULagraMtha sahitanI che. "" 2. " yathA ca pramANabAdhitvaM tathA tattvArthaTIkAyAM bhAvitamiti tato'vadhAryam / prajJApanAsUtra TIkA // "" 3. " yathA cApuruSArthatA arthakAmayostathA dharmasAraTIkAyAmabhihitamiti neha pratAyate / dharma saMgrahaNI TIkA // 4. " vRttAdInAM ca pratipRthivi parimANaM devendranarakendra prapaJcitamiti neha bhUyaH prapaJcayate " saMgrahaNIvRtti, patra 106 // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma graMthonuM saMpAdana [153 ahIM je graMthonAM nAmonI noMdha ApavAmAM AvI che temAMthI zrImalayagirizabdAnuzAsana sivAyanA badhAya graMtho TIkAtmaka ja che. eTale ApaNe AcArya malayagirine graMthakAra tarIke oLakhIe te karatAM temane TIkAkAra tarIke oLakhavA e ja susaMgata che. - AcArya zrI malayagirinI TIkAracanA-Aja sudhImAM AcArya zrI haribhadra, gaMdhahastI siddhasenAcA, zrImAna koTavAcArya, AcArya zrI zIlAMka, navAMgIvRttikAra zrI abhayadevasUri, maladhArI AcArya zrI hemacaMdra, tapa zrI devendrasUri Adi aneka samartha TIkAkAra AcAryo thaI gayA che, te chatAM AcArya zrI malayagirie TIkAnirmANanA kSetramAM eka judI ja bhAta pADI che. zrI malayagirinI TIkA eTale temanA pUrvavatta te te viSayanA prAcIna graMtho, cUrNi, TIkA, dipaNu Adi aneka zAstronA dehana uparAMta pitA taraphanA te te viSayane lagatA vicAronI paripUrNatA samajavI joIe. gaMbhIramAM gaMbhIra viSayone carcatI vakhate paNa bhASAnI prAsAdikatA, prauDhi ane spaSTatAmAM jarA sarakhI paNa UNapa najare paDatI nathI ane viSayanI vizadatA eTalI ja kAyama rahe che. AcArya malayagirinI TIkA racavAnI paddhati TUMkamAM A pramANenI che: teozrI saupahelAM mULasUtra, gAthA ke lekanA zabdArthanI vyAkhyA karatAM je spaSTa karavAnuM hoya te sAthe kahI de che. tyAra pachI je viSa para vizeSa spaSTIkaraNanI AvazyakatA hoya temane " mAM mAva:, limui mavati, mayamArAthI, matra 6 '' ityAdi lakhI AkhAya vaktavyano sAra kahI de che. A rIte pratyeka viSayane spaSTa karyA pachI tene lagatAM prAsaMgika ane anuprAsaMgika viSayone carcavAnuM tema ja tadiSayaka aneka prAcIna pramANone ullekha karavAnuM paNa teozrI cUkatA nathI, eTaluM ja nahi, paNa je pramANone pote ullekha karyo hoya tene aMge jarUrata jaNAya tyAM viSama zabdonA artho, vyAkhyA ke bhAvArtha lakhavAnuM paNa teo bhUlatA nathI, jethI koI paNa abhyAsIne tenA artha mATe mUMjhAvuM na paDe ke phAMphAM mAravAM na paDe. A kAraNasara tema ja upara jaNAvavAmAM AvyuM tema bhASAnI prAsAdikatA ane artha tema ja viSayapratipAdana karavAnI vizada paddhatine lIdhe AcArya zrI malayagirinI TIkAo ane temanuM TIkAkArapaNuM samagra jaina samAjamAM khUba ja pratiSThA pAmyAM che. AcArya malayagirinuM bahaRtapaNuM-AcArya malayagirikRta mahAna graMtharAzinuM avagAhana karatAM temAM je aneka Agamika ane dArzanika vijyonI carcA che, tema ja prasaMge prasaMge te te viSayane lagatAM je anekAneka kalpanAtIta zAstrIya pramANo TAMkelAM che, e jotAM ApaNe samajI zakIzuM ke, teozrI mAtra jaina vADmayanuM ja jJAna dharAvatA hatA ema nahotuM, paraMtu uccamAM ucca kakSAnA bhAratIya jaina-jainetara dArzanika sAhitya, jyotirvidyA, gaNitazAstra, lahANuzAstra Adine lagatA vividha ane viziSTa zAstrIya jJAnano vizALa vArasa dharAvanAra mahApuruSa hatA. teozrIe potAnA graMthomAM je rIte padArthonuM nirUpaNa karyuM che e tarapha ApaNe sUkSma rIte dhyAna ApIzuM to ApaNane lAgaze ke e mahApuruSa vipula vibhayavAridhine ghUMTIne pI ja gayA hatA, ane Ama kahevAmAM ApaNe jarA paNa atizayokti nathI ja karatA. pUjya AcArya zrI malayagiririvaramAM bhale game teTaluM vizvavidyAviSayaka pAMDitya ho, te chatAM teozrI ekAMta nirvatimAganA dhorI ane nirvatimArgaparAyaNa I temane ApaNe nirvatimArga parAyaNa jainadharmanI paribhASAmAM Agamika ke saiddhAMtika yugapradhAna AcArya tarIke oLakhIe e ja vadhAre ghaTamAna vastu che. jJAnAM. 20 -- Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 ] jJAnAMjali AcArya malayagirinuM AtarajIvana-vIravaddhamAna-jena-pravacananA alaMkAraravarUpa, yugapradhAna, AcAryapravara zrI malayagiri mahArAjanI jIvanarekhA viSe ekAeka kAMI paNa bolavuM ke lakhavuM e khare ja eka agharuM kAma che, te chatAM e mahApuruSa mATe TUMkamAM paNa lakhyA sivAya rahI zakAya tema nathI. AcArya zrI malayagiriviracita je vizALa graMtharAzi Aje ApaNI najara sAme vidyamAna che e pote ja e prabhAvaka puruSanA AMtarajIvananI rekhA dorI rahela che. e graMtharAzi ane temAM varNavAyelAM padArtho ApaNane kahI rahyA che ke, e prajJApradhAna puruSa mahAna jJAnayogI, karmayogI, AtmAgI, agara je mAno te hatA. e guNadhAma ane puNyanAma mahApuruSe potAnI jAtane eTalI chupAvI che ke emanA vizALa sAhityarAzimAM koI paNa ThekANe emaNe potAne mATe " mAjirita' eTalA sAmAnya nAmanirdeza sivAya kazuMya lakhyuM nathI. vAra vAra vaMdana che e mAna-madavirahita mahApuruSanA pAdapaghane ! saMzodhana mATe ekatra karelI hastalikhita prati prastuta vibhAgamAM prakAzana pAmatA pAMcamA- karmagraMthanA saMzodhana mATe prAcIna tADapatrIya ane kAgaLa upara lakhAyela sAta pratio ekaThI karavAmAM AvI hatI, jenA saMketa vagereno paricaya ahIM ApavAmAM Ave che. 1-2, saM. 1 ane saM. 2 saMjJaka prati -A baMneya pratio pATaNa-saMghavInA pADAnA tADapatrIya jJAnabhaMDAranI che. e bhaMDAra atyAre zA. sevaMtIlAla choTAlAla paTavAnI saMbhALa nIce che. saM. 1 saMsaka prati tADapatrIya che ane te saTIka chaye karmagraMthanI che. tenAM pAnAM 351 che ane tenI laMbAI-pahoLAI 35 xrA IMcanI che. pratinI dareka paMDImAM vadhAremAM vadhAre che ane ochAmAM ochI cAra paMktio lakhAyelI che. enI lipi tema ja sthiti ghaNI ja sArI che ane tenA aMtamAM nIce pramANe ulekha che : " iti zrImalayagiriviracitA saptatiTIkA samAptA // cha / granthAgram 3800 // cha / saMvat 1462 varSe mAgha zudi 6 bhome adyeha zrIpattane likhitam // cha // zubhaM bhavatu // ukezavaMzasambhUtaH, prabhUtasukRtAdaraH / / vAsI sANDausIgrAme, suzreSThI mahuNAbhidhaH // 1 // moghIkRtAghasaGghAtA, moghIrapratighodayA / nAnApuNyakriyAniSThA, jAtA tasya sadharmiNI // 2 // tayoH putrI pavitrAzA, prazasyA guNasampadA / hAdUrdarIkRtA doSairdharmakamaiMkakarmaThA // 3 // zuddhasamyakatvamANikyAlaGkataH sukRtodayaH / etasyA bhAgineyo'bhUdAkAkaH zrAvakottamaH // 4 // zrIjainazAsananabho'GgaNabhAskarANAM __ zrImattapAgaNapayodhisudhAkarANAm / vizvAdbhutAtizayarAziyugottamAnAM zrIdevasundaraguruprathitAbhidhAnAm / / 5 / / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmagraMthanuM saMpAdana [155 puNyopadezamatha pezalasannivezaM tattvaprakAzavizadaM vinizamya samyak / etatsupustakamalekhayaduttamAzA sA zrAvikA vipulabodhasamRddhihetoH // 6 / / bANAGgavedendumite 1465 pravRtte / saMvatsare vikramabhUpatIye / zrIpattanAhvAnapure vareNye, zrIzAno nihita taram | 7 | yAvadvyomAravinde kanakagirimahAkarNikAkIrNamadhye vistIrNodIrNakASThAtuladalakalite sarvadojja mbhamANe / pakSadvandvAvayAtau varataragatitaH khelatau rAjahaMsau tAvajjIyAdajasra kRtiyatibhiridaM pustakaM vAcyamAnam // 8 // guma bhavatu . " saM. 2 prati paNa tADapatrIya che ane saTIka pAMca karmagraMtha sudhInI che. tenAM pAnAM rathI 306 che ane pAMcamA karmagraMthano aMtano thoDo bhAga khUTe che. pratinI laMbAI-pahoLAI 2242 IMcanI che. dareka pUMThImAM cha ke sAta lITIo che. pratinA dekhAva ane lipine dhyAnamAM letAM e cuM sadImAM lakhAyelI lAge che. enI sthiti sAdhAraNa che. uparyukta baMneya prationI paMktio avyavasthita hovAne lIdhe tenI akSarasaMkhyA jaNAvI nathI. A baMneya pratio lAMbI hoI traNa vibhAgamAM lakhAyelI che ane enAM pAnane dorAthI vyavasthita rAkhavA mATe vacalA be vibhAgamAM kANuM pADelAM che. 3. saM. 2 saMjJaka prati-A prati paNa uparyukta saMdhavInA pADAnA tADapatrIya bhaMDAranI ja che ane tADapatra upara lakhAela che. A prati phakta AcArya malayagirikRta TIkAyukta saDatA karma graMthanI che. enI patrasaMkhyA 122 che. te paikI 45, 61, 101, 108 e cAra pAnAM khovAI gayAM che. pratinI laMbAI-pahoLAI 144rA IcanI che ane pUkI dITha pAMcathI sAta lITIo che. prati jIrNa sthitimAM che. prati be vibhAgamAM lakhAyelI che ane tenAM pAnAMne vyavasthita rAkhI zakAya e mATe vacalA vibhAgamAM doro parovavA mATe eka kANuM pADavAmAM AvyuM che. pratinA aMtamAM nIce mujabanI graMthanA nAma ane lekhanasamayane darzAvatI pupikA che : ti mananaviracitA saptativArA samAptA 5 chuM II che 60 rU che che ! saMvat 2222 varSa...6 vRdhe | saMthA' . rU760 | " upara eka vAra saM. 2 saMsaka pratino paricaya ApI devA chatAM ahIM bIjI vAra saM. 2 saMjJaka pratine paricaya ApavAmAM Avyo che eno Azaya e che ke, uparokta saM. 2 saMjJaka prati pAMca karmagraMtha sudhInI che. ane A saM. 2 saMjJaka prati mAtra saMtatiA karmagraMthanI che. banne prati eka ja bhaMDAranI che eTale A pratine ame uparokata pratinA anusaMdhAna tarIke saM. 2 e saMjJAthI ja oLakhAvI che. A pratinI zarUAta patra 1 thI thavA chatAM emAM sAtivA TIkAnI zarUAta gAthA 31nI TIkAnA aMta bhAgathI thAya che e eka vicitratA che. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156] jJAnAMjali 4 sa. saMzaka prati-A prati pATaNa zrIsaMghanA vizALa jJAnabhaMDAranI che, je atyAre zeTha dharmacaMda abhayacaMdanI peDhInA kAryavAhakanI dekharekha nIce che. A prati tADapatra upara lakhAyelI che ane te phakta saTIka saptatikA karmagraMthanI che. enAM pAnAM 280 che. enI laMbAI-pahoLAI 1pa42 IMcanI che. pAnAnI pUThI dITha cArathI cha paMktio che. pratinI sthiti sArI che. aMtamAM nIce pramANenI sAdI pupikA che : - ti zrI maya......sattativAdI samApta: || che 4thA rU0 | i // HIR mahAzrIH // zubhaM bhavatu zrIsaMghasya // pratinA aMtamAM saMvatano ullekha nathI te chatAM tenI sthiti jotAM e caudamI sadInI zarUAtamAM lakhAI hoya ema lAge che. 5. ma. saMzaka prati-A prati pATaNanivAsI zA. malakacaMda lAcaMda hastakanI che ane te kAgaLa upara lakhAyelI che. prati saTIka ye karmagraMthanI ane tripATha lakhAyela che. enAM patra 92 che. pratinI laMbAI-pahoLAI 10mAjA IcanI che. dareka pRimAM caudathI seLa paMktio che ane paMkti dITha 50 thI 6ra akSare che. pratinI sthiti ghaNI ja sArI che. aMtamAM nIce pramANe puSpikA che: " iti zrImalayagirisUriviracitA saptatiTIkA smaaptaa|| cha // // saMvat 1704 varSe Iftta zuri 6 some livita che ke 4thA rUDA | sarvathA 2406ra che e che ke e che che || zrI: ke zrI ratu che ! ____ caturdazasahastrANi, sArdhazatasamanvitam / granthaM karmavipAkAnAM, SaNNAmatra nirUpitam // 1 // tacca vAcyamAnAravovasIyamAnA bhavatu // zrIrAjanagare likhitA / / etasyAM zucisampradAyavigamAttAdRk suzAstrekSaNA bhAvAdgranthagatArthabodhaviharAbuddhazca mAndyAnmayA / duSTaM kliSTamaziSTa [ matra ] samayAtItaM ca yatkiJcana prAjJaiH zAstravicAracAruhRdayaH kSamyaM ca zodhyaM ca tat // 1 // zrImajjainamataM yAvajjayavajjagatIhitam / astu vRttiriyaM tAvadabhuvi bhavyopakAriNI // 2 // iti bhadram // 6. ta. saMzaka prati-A prati pATaNa-phophaLiyAvADAnI AgalI zerImAMnA tapAgacchIya pustakabhaMDAranI che. A bhaMDAra atyAre zA. malakacaMda dolAcaMdanI dekharekhamAM che. prati kAgaLa upara tripATa lI che ane saTIka the karmagraMthanI che. tenAM pAnAM 119 che. pratinI laMbAI-pahoLAI 144 IMca che. pAnAnI dareka pUDImAM 24 thI 27 lITIo che ane lITI dITha 3 thI 81 akSaro che. prati ghaNI ja sArI sthitimAM che ane aMtamAM A pramANe pupikA che : " saMvata 1606 varSe kAttika zuda 4 gurau dine likhitam / zubhaM bhavatu // " 7. chA. saMzaka prati-A prati vaDodarA najIka AvelA chAyApurI (chANa) gAmanA jJAnamaMdiramAM rahelA pUjyapAda parama gurudeva pravartaka zrI 1008 zrI kAnDivijyajI mahArAjazrInA pustakabhaMDAranI che. A jJAnabhaMDAra hamaNuM tyAMnA zrIsaMghanI dekharekha nIce che. A prati kAgaLa upara zraDha lakhAyelI che ane te saTIka cha karmagraMthanI che. enAM pAnAM 256 ane laMbAI-pahoLAI 104 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma graMthonuM saMpAdana (157 iMca che. dareka pAnAmAM 15 paMktio che ane paMDita dITha 53 thI 60 akSaro lakhAyelA che. prati ghaNI sArI sthitimAM che. aMtamAM khAsa pupikA jevuM kazuMya nathI. prationI zuddhAzuddhi ane saMzodhana--upara ame je sAta prationo paricaya Apyo che te paikI vadhAre sArI ane zuddha pratio tADapatranI ja gaNAya; kAgaLa upara lakhAyelI prati tADapatrIya pratothI sAdhAraNa rIte bIje naMbare ja gaNAya. te chatAM e pratoe saMzodhanakAryamAM pUrepUrI madada ApI che. A sAta prAcIna-prAcInatama pratione sAme rAkhI pUjya gurupravara zrI 1008 zrI caturavijyajI mahArAje prastuta karmagraMthanA dvitIya vibhAganuM ati gauravatAbharyuM saMzodhana ane saMpAdanakArya karyuM che ane ene pAThAMtara vagerethI vibhUSita karyo che. karmagraMthanA prathama vibhAganI mAphaka A vibhAgamAM pratyeka phormanAM praphapatrone eka eka vAra AdithI aMta sudhI meM ati kALajIpUrvaka tapAsyAM che tema ja pAThAMtarAdine nirNaya karavAmAM yathAzakartha svalpa sahakAra paNa Ave che. te chatAM A samagra graMthanA saMzodhana ane saMpAdanane lagato badheya bhAra pUjya guruvare ja upADyo che e mAre spaSTa rIte kahI devuM ja joIe. AbhAra A vibhAganA saMzodhanamAM upayogI hastalikhita prAcIna pratio, bhaMDAranA je je kAryavAhakoe amane ApavA mATe udAratA darzAvI che, jemanAM nAmo ame upara prationA paricayamAM lakhI AvyA chIe, te saune AbhAra mAnIe chIe. A pachI ame syAdvAra mahAvidyAlaya, banArasanA jaina darzanAdhyApaka digaMbara vidvAna zrIyuta mahenadrakumAra jaina nyAyatItha, nyAyazAstrIne savizeSa AbhAra mAnIe chIe, jemaNe che karma graMthamAM AvatA viSaye sama ke viSama rIte digambarAcAryaviracita graMthamAM kaye kaye ThekANe Ave che tene lagato gAthAvAra sthalanirdezarUpa saMgraha taiyAra karI Ape che. A saMgrahane ame prastuta vibhAgamAM prAraMbhamAM prakAzita karyo che. A uparAMta ame paMDitavarya zrIyuta bhagavAnadAsa harSa candranA nAmane paNa bhUlI zakIe tema nathI. kAraNa ke paM. zrI mahendrakamAra mahAzaye taiyAra karela upara jaNAvela nadhanI nakala eTalI bhrAmaka hatI ke e nakala presamAM cAlI zake ja nahi. A sthitimAM A gauravabharyo saMgraha mudraNathI vaMcita ja rahI jAta; paraMtu paM. zrIyuta bhagavAnadAsabhAI e te te digaMbarIya graMtho joIne A saMgrahanI suvAcya ane presane lAyaka pAMDityabharI kaeNpI pitAnA hAthe navesara karI ApI, jene lIdhe A saMgraha prakAzamAM Avyo ane amAruM karmagraMthonuM navIna saMskaraNa vadhAre gauravavaMtuM banyuM. A gaurava mATeno kharo yaza paM. zrI bhagavAnadArAbhAIne ja che ema ame mAnIe chIe. kSamAprArthanA-aMtamAM vidvAno samakSa eTaluM ja nivedana che ke, praratuta saMskaraNanA saMpAdana ane saMzodhanane nirdoSa banAvavA tema ja gauravayukta karavA ame guru- ziSya dareka zakya prayatno karyA che. te chatAM AmAM je khalanA ke UNapa jaNAya te badala vidrAne kSamA kare eTaluM ijhI viramuM chuM. [ paMcama-paSTa karmagrantha prastAvanA, sane 1940 ] Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stuti-stotrAdi-sAhityamAM kramika parivartana parivartanazIla saMsAramAM evI eka paNa vastu nathI ke je darekedareka bAbatamAM deza-kALa AdinA parivartana sAthe navo avatAra dhAraNa na kare. A aTala niyamathI ApaNuM stuti-stotrAdiviSayaka sAhitya paNa vaMcita nathI rahI zakyuM, arthAta jagatanI ananya vibhUtinuM potAmAM darzana karanAra ane te ja vastuno bIjAne sAkSAtkAra karAvanAra tIrthakara deva Adi jevI mahAvibhUtione lagatuM stuti-stotrAdi sAhitya uparyukta zAzvata niyamathI askRSTa nathI rahI zakavuM, e ApaNe ApaNu samakSa vidyamAna vividha ane vipula stuti-stotrAdi-viSayaka sAhityanuM digdarzana karatAM saheje joI zakIe chIe. eka samaya evo hato ke jyAre, atyAre ApaNI najara sAme de pAsanAne lagatuM je citravicitra stuti-stotra-ratavanAdi-viSayaka sAhitya vidyamAna che te leza paNa na hatuM; tema chatAM ekabIjA darzana, ekabIjA saMpradAya ane eka bIjI prajA sAthenA sahavAsane kAraNe janasamAjanI abhirucine te te tarapha DhaLelI joI dharma dhuraMdhara jainAcAryoe e prakAranA sAhityanA nirmANa tarapha pitAnI najara doDAvI ane krame krame e jAtanA sAhityane sAgara relAvA lAge. stuti-stavAdi sAhityanuM sarjana ane temAM kemika parivartana Aje ApaNe samakSa vidyamAna saMgItAlApathI bharapUra stuti-stotra-stavanAdine lagatA sAhityarAzine joI ApaNane jarUra e AzaMkA thaze ke je jamAnAmAM AjanA jevuM stuti-stotrAdi sAhitya nahi hoya te jamAnAnI janatA Atmadarzana karanAra-karAvanAra mahAvibhUtionI prArthanA kaI rIte karatI haze ? paraMtu te yuganI janatAnA jIvana ane mAnasano vicAra karatAM eno uttara saheje ja maLI rahe che ke te yuganI stuti-upAsanA-bhakti e mAtra atyAranI jema kAvyamAMka-vitAmAM ke chavAmAM-vANamAM utAravArUpa na hatI; kintu te stuti e mahApuruSonA caritane ane temanA pavitra upadezane jIvanamAM utAravArUpa hatI. eTale te jamAnAmAM atyAranI jema DhagalAbaMdha ke citravicitra stuti-stotrAdi sAhityanI prajAne AvazyakatA nahotI jaNAtI. e ja kAraNa hatuM ke te yuganI janatA mATe AcArAMgasUtra AdimAM AvatI upadhAnazrAdhyayana, vIrastutyadhyayana Adi jevI virala chatAM vizada stutio basa thatI hatI, jemAM tIrthakaredevanA jIvaMta ane bhArobhAra tyAgajIvananuM satya svarUpamAM varNana hatuM. A stutio jIvananA talane sparzanAra tema ja bhAvavAhI hoI e dvArA ekAMta Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stuti-stavAdi sAhityamAM kramika parivartana [158 jIvanavikAsanI Icchuka te yuganI janatA mahAvibhUtionA punita paNe vicarI jIvanane vAstavika stutimaya banAvatI hatI. paraMtu kudaratanA aTala niyamane AdhIna jagata ane janatA kyAre paNa sthirasthAyI nathI rahyAM, nathI rahetAM ane raheze paNa nahi. dezakALane palaTAvA sAthe janasAdhAraNanI abhiruci badalAI ane stuti-sAhityanA navIna sarjananI AvazyaktA AgaLa vadhI. pariNAme jainadharmanA prANa samA gaNatA AcAryazrI siddhasena divAkara ane temanI samakakSAmAM ja kadama rAkhanAra svAmI zrI saMmatabhadrAcArya jevA dharmadhuraMdhara AcAryavone stuti-sAhityanA navasarjananI AvazyakatA jaNAI ane e AcArya yugale gaMbhIrAtigaMbhIra, tAttvika jJAnapUrNa stuti-sAhityane jhare vahAvyo, jenAthI jainadarzana ane jainasAhitya Aje gauravavaMtuM che. uparyukta be mahApuruSanA stutisAhityanI tulanAmAM mUkI zakAya evA stuti-sAhityano umere karanAra pAchalA samayamAM kalikAlasarvajJa AcArya zrI hemacaMdra ane nyAyavizArada nyAyAcArya mahopAdhyAya zrI yazovijayajI e be mahApuruSo khAsa dhyAna kheMce che, jemaNe gaMbhIra tattvajJAnathI bharapUra vipula stuti-stotra, sAhitya saryuM che. Azcarya ane dilagIrIno viSaya e che ke uparyukta mahApuruSanI gaMbhIra kRtio tarapha ApaNuM lakSya jarA sarakhuMya jatuM nathI. astu. AcArya zrI siddhasenanI kAtrizikAo, svAmI zrI samaMtabhadranuM svayaMbhU stotra, AcArya zrI hemacaMdranI ayogavyavacchedakAciMzikA, agavyavahedakAciMzikA ane vItarAgastotra, nyAyAcArya zrI yazovijayopAdhyAyakRta vIrarastuti, zaMkhezvara pArzvajinastuti, pratimA zataka, paramAtmasvarUpa paMcaviMzatikA-A badhI stutionuM sthAna jaina sAhityamAM ati gauravabharyuM che, paraMtu e badhIone carcavAnuM tema ja teno paricaya ApavAnuM A sthAna nathI. upara jaNAvela hatutio pachI AcArya zrI siddhasenakRta kalyANumaMdira stotra ane AcArya zrI bhAnatuMgakRta bhaktAmara stotra Adi stotro Ave che. A stotromAM gauravabharyA ane sUkSma buddhigamya tatvajJAnanuM sthAna bhaktirase lIdhuM che. ane A jAtanI abhiruci vadhatAM mahAkavi zrI dhanapAla, mahAkavi bihUNa, kavicakravatI zrIpAla, gUrjarezvara mahArAjA zrI kumArapAla, mahAmAtya zrI varatupAla AcArya zrI jinaprabha, AcArya zrI munisuMdara Adie RSabha paMcAzikA Adi jevI anekAneka bhaktirasabharI kRtio jenadarzanane athavA jena sAhityane arpaNa karI che. A pachI citravicitra stuti-stotra-sAhityanuM sthAna Ave che. A vibhAgamAM seMkaDo jenAcArya tema ja jaina munioe phALo Apyo che. tema chatAM kharataragacchIya AcArya zrI jinaprabhe vidhavidha bhASAmaya ane vidhavidha chaMdamaya citravicitra stuti-stotra-sAhityanA sarjanamAM je vizALa phALo Ape che e sauthI mokhare Ave che. A AcAryanA jeTaluM vipala ane vidhavidha prakAranuM stutistotra-sAhitya keI e saryuM nathI ema kahevAmAM ane jarAye atizakti thatI nathI. uparyukta stuti-stotrAdine lagatuM samagra sAhitya moTe bhAge saMskRta bhASAmAM gUMthAyuM che. joke mahAkavi zrI dhanapAla, AcArya zrI jinadattasUri vagere vidvAnoe prAkRta, apabhraMza Adi bhASAmAM keTalAMka stuti-stotronI racanA karI che paNa tenuM pramANu saMskRta-bhASAbaddha stotro karatAM bahu ja ochuM che. lagabhaga AcArya jinaprabhasUrinA jamAnA pahelAMthI stuti-stotrAdi sAhityamAM bhAvavAhI bhaktirasa ANavAne badale enuM sthAna pAMDityadarzane lIdhuM, arthAta vidhavidha bhASA, vidhavidha chaMdo ane Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160]. jJAnAMjali vidhavidha yamaka-zleSa-citrAlaMkAramaya kRtio gUMthAvA lAgI tyArathI e rAtromAM kalAmaMdira stotra, bhaktAmara stotra, RSabha paMcAzikA, vItarAgastotra, ratnAkara paccIsI Adi stotronA jevI bhAvavAhitAe gauNarUpa lIdhuM ane tenuM mukhya sthAna lagabhaga zabdADaMbare lIdhuM. A kahevAne artha e nathI ke uparyukta AlaMkArika kRtiomAM bhaktirasa nathI ja hota; emAM bhaktirasa hoya che to kharI ja, paraMtu bAhya zAbdika tema ja Arthika citravicitratA zodhavA jatAM AMtara bhaktirasa DhaMkAI jAya che athavA jhAMkho paDI jAya che. A pramANe saMskRta, prAkRta, apabhraMza Adi bhASAmAM racAtA ratuti-stotrAdi-sAhitye lagabhaga soLamI sadImAM na palaTo khAdhe, jene pariNAme je rastuti-stotrAdi-sAhitya saMskRta, prAkRtAdi bhASAmAM nirmANa thatuM hatuM te anukrame vadhAre ne vadhAre gujarAtI bhASAmAM gUMthAtuM cAlyuM. AnI asara eTale sudhI thaI ke nyAyAcArya zrImAna yazovijapAdhyAya ane temanA sahAdhyAyI zrImAna vinayavijayopAdhyAya jevAne paNa A jAtanuM vipula stuti-stavanAdi-sAhitya sarjAvAnI AvazyaktA jaNAI athavA ema kahIe ke pharaja paDI. A badhAne pariNAme gujarAtI bhASAnA stuti-sAhityamAM DhagalAbaMdha caityavaMdana, stuti, stavana, devavaMdana, pUjA, bhAsa, gIta, phAga vagere kaMI kaMI prakAranI kRtiono umero thaye. A sivAya bhinna bhinna dezamAM pAdavihArathI vicaratA jainAcAryAdie te te dezanI bhASAmAM keTalIka racanAo karelI che, arthAta gujarAtI, hiMdI, mAravADI, paMjAbI, kacchI, dakSiNI, phArasI vagere aneka bhASAmAM anekAneka kRtio karI che. A badhI kRtio joke ghaNI thoDI maLe che, tema chatAM te dvArA deza-kALa ane prajAnI asara sAhitya upara kevI ane keTalI thAya che enuM mApa ApaNane maLI rahe che. A badhA kathanano sAra e che ke, eka kALe ApaNe rastuti-sAhityanA viSayamAM kyAM hatA ane tyAMthI khasatA khasatA Aje kyAM AvyA ? tema ja ene aMge ApaNe kevuM ane keTaluM parivartana anubhavyuM ?--eno khyAla AvI zake. eka kALe rasutinuM svarUpa tIrthakaradevanA carita ane upadezane zraddhApUrvaka jIvanamAM utAravuM e hatuM. te pachI e mahApuruSane, temanA dharma ane tattvajJAnanI jhINavaTathI parIkSA karI, oLakhavA sudhI ApaNe AvyA, arthAta vizuddha zraddhAbaLathI khasI ApaNe tarkanI sarANe caDyA. te pachI vaLI kALAMtare ApaNe e mahApuruSanA jIvananI, dharmanI ke temanA tattvajJAnanI tarka dvArA sUkSma parIkSA karavAnuM buddhine kaSTadAyaka kArya dUra mUkI bhaktirasamAM bhaLyA. khare ja, AthI ApaNe prajJAnI tIvra kasoTIthI kaMTALIne buddhinI maMdatAmAM praveza karyo, ema nathI lAgatuM? A pachI anukrame pAchA haThatA haThatA chevaTe ApaNe vidhavidha bhASA, chaMda, alaMkAra Adi sAthe saMbaMdha dharAvatA zabdADaMbaramAM AvI thobhyA. bhASAnI pasaMdagI mATe paNa ApaNe jabaradasta palaTo khAdhe che. vedika ane bauddha saMskRtinA prabhAvane lIdhe jainadharmane pitAnI priyatama prAkRta bhASA jatI karI tenA badale saMskRtabhASA apanAvavI paDI che. chaMda, alaMkAra AdinI pasaMdagImAM paNa lagabhaga ema ja banyuM che, arthAta gAthA, vaitAlIya Adi amuka gaNyA-gAMThayA chaMda tema ja alaMkArone pasaMda karanAra jaina saMskRtine vidhavidha chaMda, alaMkAra Adi svIkAravA paDayA che. A badhI vAta mukhyatve karIne saMskRta, prAkRta, apabhraMza Adi bhASAmAM gUMthAyela stuti-stotrasAhityane lakSIne thaI. chevaTe A badhAyamAMthI palaTI khAI gujarAtI bhASA ane judA judA prakAranAM Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stuti tetrAdi sAhityamAM kemika parivartana [161 rAga-rAgiNInI pasaMdagImAM moTe bhAge sahavAsI prajA ane saMpradAyAMtaranI asara ghaNI ja thaI che, e ApaNe te te kRtionA prAraMbhamAM Apela cAla athavA rAha batAvanAra kaDI uparathI samajI zakIe chIe. gurjara stuti-sAhityanA sarjana pachI khAsa parivartana e thayuM ke citravicitra zabdADaMbaragarbhita stuti-sAhityanA nirmANa samaye osarI gayela bhaktirasa keTaleka aMze pAcho nave avatAre Avyo. upasaMhAra prastuta lekhamAM, ApaNA vizALa stuti-sAhitya upara deza, kALa, dharma, prajAnI saMskRti AdinI keTalI ane kevI asara thaI che e TUMkamAM jaNAvavAmAM AvyuM che. e uparathI e sAhityanA praNetAo upara te te deza, kALa AdinI asara keTalA pramANamAM paDI haze enuM anumAna ApaNe dorI zakIzuM. jagatanI mahAnamAM mahAna gaNAtI vibhUtio paNa pitAne yuganI asarathI mukta rahI zakatI nathI. AcArya siddhasena, AcArya malavAdI, AcArya jinabhadra, AcArya haribhadra, AcArya hemacaMdra, zrI yazovijApAdhyAya Adi jevA samartha puruSonA graMthonuM sUkSma nirIkSaNa karIzuM to jaNAze ke e mahApuruSo paNa potAnA deza-kALanI asarathI mukta rahI zakyA nathI, eTaluM ja nahi, paNa prasaMga AvatAM bhinna bhinna prakAranI lAgaNIonA AvezamAM paNa AvI gayA che. ["zrI jaina dharma prakAza, suvarNa mahotsava vizeSAMka, caitra, saM. 1991] Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ endrastuticaturvizatika* Aje vidvAna samakSa paNa TIkA sahita aindrastuticaturvizatika dharIe chIe, jenA kartA nyAyavizArada nyAyAcArya zrImAna yazevipAdhyAya che. teozrI mATe Aja sudhImAM ghaNuM lakhAyuM che, chatAM haju ghaNuM lakhavuM zeSa rahe che. paraMtu atyAre tene lagatI taiyArI na hovAthI te bAbatathI viramI bhAtra stutione aMge ja ahIM kAMI lakhavAno irAde che. atyAre ApaNe samakSa 96 kAvyapramANa yamakAlaMkAramayI je stuticaturvizatikAo vidyamAna che, te saumAM racanA samayanI dRSTie AcArya bapabhadikRta stuticaturvizatika prathama che ane yazovijapAdhyAyakRta aMtima che. atyAre nIce pramANenI stuticaturvizatikAo jovAmAM Ave che : 1. stuticaturvizatikA AcAryapabhadri mudrita 2. >> zobhanamuni , * mahApAdhyAya zrI yazavijyajIkRta "aindrastuticaturvizatikA nI (prakAzaka-zrI jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara, saM. 1984) prastAvanA. 1 AcArya bapabhadi pAMcAla (paMjAba) dezanivAsI hatA. temanA pitAnuM nAma bapi, mAtAnuM nAma bhadi ane pitAnuM nAma surapAla hatuM. temaNe sAtame varSe dIkSA lIdhI hatI. mAtA-pitAnI prasannatAne mATe temanuM nAma baMpa-bhadi rAkhavAmAM AvyuM hatuM. temanuM mukhya nAma bhadrakIrti hatuM. guru AcArya siddhasena hatA. kanojanA rAjA AmarAje teone yAvAjajIva mitrarUpe ane maraNa samaye guru tarIra svIkAryA hatA. "gauDavo" mahAkAvyanA kartA mahAkavi zrIvAphapatirAjane pAchalI avasthAmAM pratibaMdha karyAnuM paNa kahevAmAM Ave che. temane janma saMvata 800, bhAdrapada tRtIyA, ravivAra hastanakSatra; dIkSA 807 vaizAkha zukala tRtIyA; AcArya pada 811 citra vadi 8; svargavAsa 895 zrAvaNa zudi 8 svAti nakSatra. emaNe tArAgaNanA mane graMtha racyo che, je atyAre maLato nathI. " bhadrakItebhraMmatyAzAH kIttistArAgaNAdhvanA / prabhA tArAdhipasyeva zvetAmbaraziromaNe: // 32 // " tilakamaJjarI, pR. 4 AmanuM vizeSa caritra jANavAnI IcchAvALAe prabhAvaka caritra, upadezaratnAkara Adi graMtho jevA. 2. zobhanamuni mahAkavi dhanapAlanA laghu bhAI thAya. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aindrastuticaturvizatikA ( 163 3. stuticaturvizatikA me vijayagaNi3 ,, yazovijapAdhyAya 5. , (apUrNa) ajJAta 5 27 thI 39 kAvya agara blekapramANu yamakAlaMkAramayI ke stuticaturvizatikAo nIce pramANenI maLe che? 1. rastuticaturvizatikA 29 le. kavicakravartI zrIpAla 27 kA. somaprabhAcArya8 39 zla. dharmaghoSasUrila mukita 28 ka. , 3. meruvijayagaNi vijayasenasUrinA rAjyamAM thayA che. temanA gurunuM nAma AnandavigaNi hatuM. 4. A caturvizatikAnI prAraMbhanI sAta ja stutio (28 kAvya) "dAdAsAhebanI pUja" Adi pustakamAM chapAI che; pAchaLanI maLatI nahIM hoya ema lAge che. 5. A pAMca stuticaturvizatikA sivAyanI 96 kAvyapramANa AMcalika kalyANasAgarasUrikRta paNa eka maLe che, paraMtu te yamakAlaMkAramayI na hovAthI tenI ahIM noMdha lIdhI nathI. 6. A stutiomAM 24 padya pratyeka tIrthakaranI stutirUpa hoya che, ane traNa padya anukrame sarva jinastuti, jJAnastuti tathA zAsanAdhikAtRdevatAnI stutirUpa hoya che, je dareka tIrthakaranI stutinA padya sAthe joDIne bolavAnAM hoya che. keTalIka caturvizatikAmAM 27 karatAM vadhAre padya che tenuM kAraNa mAtra eTaluM ja che ke, temAM maMgalAcaraNa ke kartAnAsagarbha kAvya athavA bane sAmela hoya che. jemAM 29 karatAM vadhAre padya che, temAM zAzvata jina, sImaMdhara Adi jinonI stutinAM pA paNa sAmela che ema jANavuM. 7. kavicakravartI zrIpAla prAgvATajJAtIya (poravADa) hatA. temanA pitAnuM nAma lakSmaNa hatuM. teo gUrjarezvara siddharAjanA bALamitra hatA. temane siddharAja "kavIndra" tathA "brAtaH' e zabdothI ja saMbodhatA. teo prajJAcakSu hatA. vaDanagaranA killAnI prazastimAM pote ane nAbeyanemidvisaMdhAna kAvyamAM AcArya hemacaMdra Apela "inipUnamatravaraghaH' e vizeSaNathI temaNe kaI mahAna graMthanI racanA avazya karI che; paraMtu atyAre to ApaNane temanI kRtinA namUnA tarIke prastuta caturvizatikA ane vaDanagaranA killAnI prazasti ja jovA maLe che. nAbeyanemisindhAnakAvyane A kavicakravartI e ja zodhela che. siddharAjanA adhyakSapaNuM nIce thayela vAdidevasUri ane kumudacaMdrAcAryane vAda samaye teo sabhAmAM hAjara hatA. temanA putra siddhapAla tathA pautra vijayapAla paNa mahAkavi hatA. A saune vistRta paricaya meLavavA IcchanAre zrImAna jinavijayajI saMpAdita draupadI svayaMvaranATakanI prastAvanA jevI. 8. somaprabhAcArya mahArAjA kumArapAladevanA samayamAM ane te pachI paNa vidyamAna hatA. temaNe suktamuktAvalI, sumatinAthacaritra, kumArapAlapratibaMdha, zRMgArarAvyataraMgiNI, zatArthIvRtti Adi graMtha rahyA che. 9. dharmabari karmagraMthAdi prasiddha samartha graMthanA praNetA tapA devendrasUrinA ziSya hatA. temaNe cAyavandana bhASyanI saMdhAcAra nAmanI TIkA, zrAddhajItaka5, samavasaraNa, yonistava, kAlasattari Adi graMtha racyA che. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = = = 164 ] jJAnAMjali 5. stuticaturvizatikA 30 zle. jinaprabhasUri 10 28 ka. , 29 zle. cAritraranagaNi1 29 ka. , 29 kA. dharmasAgaropAdhyAya 2 27 ka. , (yamakarahita prAkRta) 27 AryA 12, zAzvatajinayuta viharamAnajinacaturvizatikA 27 kA. mudrita upara noMdha lIdhI te sivAyanI anya stuticaturvizatikAo hovI joIe, paNa atyAra sudhImAM je je daSTipathamAM AvI che tenI ja noMdha mAtra A rathaLe karI che. ahIM Apela sUcImAMnI lagabhaga ghaNIkharI RSabhAdi vIraparyanta jinanI tema ja yamakAlaMkAramayI che. AthI itara alpa pramANamAM ja jovAmAM Ave che, jenI noMdha paNa upara lIdhI che. bhinna bhinna AcAryAdita parvatithimAhAmyagarbhita, tIrthamAhAbhyagarbhita tema ja tIrthakaronI Taka stutio camaka pAdapUrtirUpa tathA sAmAnya chandarUpa ghaNA ja viratIrNa pramANamAM upalabdha thAya che. A sarva caturvizatikAomAMnI agara chUTaka koI paNa cAra pAnI stuti devavandanamAM kAryotsarga karyA pachI avazya balavAnI hoya che. temAM nIce pramANenA adhikAra- viyo hoya che athavA hovA joIe: 10. AcArya jinaprabha kharataragacchIya hatA. teozrIe saMdehaviSapadhi, vidhiprapA, vividhatIrtha. kalpa Adi aneka graMze racyA che. stava-stuti-stotrakAra tarIke te teonuM sthAna sau karatAM UMcuM che. temaNe tapA zrI somatilakasUrine ziSya-praziSyone bhaNAvavA mATe ekIsAthe sAta se stotra beTa ApyAM hatAM. pratya navIna stotranI racanA karyA pachI ja bhojana levuM evI temanI pratijJA hatI __"purA zrIjinaprabhasUribhiH pratidinanavastavanirmANapuraHsaraniravadyAhAragrahaNAbhigrahadbhiH pratyakSapadmAvatIdevIvacasA'bhyudayinaM zrItapAgacchaM vibhAvya bhagavatAM zrIsomatilakasUrINAM svazaikSaziSyAdipaTanavilokanAdyaH rthayamakazleSa-citra-cchandovizeSAdinavanavabhaGgIsubhagA: saptazatImitAH tavA 35vatA nigamatAM: " siddhAranA matavAvaNUrijhAme che 11. cAritraratnamaNi tapA somasundasUrinA ziSya hatA. temaNe jJAnapradIpa, citrakUTavihAraprazasti AdinI racanA karI che. teo vikramanI paMdaramI-seLamI sadImAM vidyamAna hatA. 12. dharma sAgaropAdhyAya vijayadAnasUrinA ziSya ane prasiddha AcArya hIravijayasUrinA gurubhAI hatA. teozrIe gacchAntarIone parAsta karavA mATe aneka samartha ane pramANabhUta graMthanI racanA karI che. temanI kRtiomAM jabUdIpaprApti TIkA, kalpakiraNIvalI, hariyAvahISatrizikAsaTIka, paryapaNuMdazazataka, pravacanaparIkSA, DizakIvRtti, aukimatotsatradIpikA, tapAgacchIyapaTTAvalI Adi mukhya che. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aindrastuticaturvizatikA ahigayajiNa paDhama thuI, bIA savvANa taIa nANassa / veyAvaccagarANaM, uvaogatthaM cautya thuI / 52 // devavandanabhASya // arthAta-prathama stutimAM vivakSita kaI eka tIrthakaranI stuti, bIjImAM sarva jinonI stuti, trIjamAM jinapravacananI ane cothImAM vaiyAvRtyakara devatAonuM smaraNa. upara je stuticaturvizatikAonI sUci ApavAmAM AvI che te paikI zobhanamunikRta caturvi. zatikAnA anukaraNarUpa ApaNI prastuta caturvizatikA che ema tenI sAthe sarakhAvatAM spaSTa rIte tarI Ave che. A anukaraNa chanda, alaMkAra, vizeSaNa, bhAvArtha Adi aneka rIte karavAmAM AvyuM che, eTaluM ja nahi, paNa keTaleka sthaLe to vAkanAM ane padanAM pada paNa nahi je pheraphAra karIne jemanAM tema upAdhyAyajIe AharI lIdhAM che. je ApaNe barAbara tAraNa kADhIe to lagabhaga co bhAga jeTalI stutio evI ja najare paDe ke jemAM zobhanastutimAM AvatAM keTalAMeka vizeSaNe mAtra zAbdika pheraphAra karIne lIdhelAM che. joke chanda ane alaMkAra mATe keIno dAvo na ja hoI zake, chatAM zobhana munie je rasuti mATe je chanda ane yamakAlaMkArano je bheda pasaMda karyo che tene ja upAdhyAyajI pasaMda kare e uparathI eTaluM to kahI zakAya ke, teozrI samakSa zobhanamunikRta rastutio ja mukhyatayA Adarza rUpa che. A prakAranI pasaMdagIthI upAdhyAyajIne yamakAlaMkAramayI stutinA nirmANamAM tema ja zobhanastutinAM pada-vAkya-vizeSaNonA AvaraNamAM kevI sugamatA thaI che, e nIcenAM udAharaNo parathI samajI zakAze : kAvya pAda 83 1 jalavyAlavyAghnajvalanagajarugbandhanayudho 84 1 gajavyAlavyAghrAnalajalasamidbandhanarujo 4 3 pAyAdvaH zrutadevatA nidadhatI tatrAbjakAntI kramau 4 2-4 saubhAgyAzrayatAM hitA nidadhatI puNyaprabhAvikramau 72 1 yA'tra vicitravarNavinatAtmajapRSThamadhiSThitA 72 1-2 cakradharA karAlaparaghAtabaliSThamadhiSThitA prabhA suravinatAtanubhavapRSThamanuditApadaraM gatAravAk 17 1 sumate sumate 18-4 vibhavAH vibhavAH 17 1 sumati sumati 17-4 vibhavaM vibhavaM 24 1 gAndhAri vajramusale jayataH samIra 24 3 gAndhAri vajramusale jagatI tavAsyAH 37 1 jayati zItalatIrthakRtaH sadA 1 jayati zItalatIrthapatirjane 73 1 nudaMstanuM pravitara mallinAtha me . 1 mahodayaM pravitanu mallinAtha me 66 1 vyamucaccakravatilakSmI. 66 3 vigaNitacakravattivaibhavaM0 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali pAda kAvya 71 1 bhImamahAbhavAbdhi0 / za. 71 1 bhImabhavodadhe0 88 1 hastAlambitacUta lumbilatikA yasyA jano'bhyAg2amat 88 3 dadyAnityamitAmralumbilatikAvibhrAjihasttA'hitam ahIM je vAkyonI noMdha ApI che te upAdhyAyajIe padavALyAdinuM AharaNuM kevuM karyuM che, te jANavA mATe. vizeSaNa ane bhAvArthanuM AharaNa to AkhI stutimAM sthaLe sthaLe jovAmAM Ave che. tenAM udAharaNo A sthaLe na ApatAM jijJAsuone te stutio sAthe sarakhAvavA bhalAmaNa che. upara kahevAmAM AvyuM ke, "prastuta caturvizatikA zobhatutinA anukaraNarUpa che' e uparathI koIe ema na mAnI levuM ke A caturvizatikAmAM kazI navInatA ja nathI. upAdhyAyanI evI kaI kRti ja nathI ke jemAM navInatA tema ja gAMbhIrya na hoya. te gaMbhIratAne teozrIe svayaM TIkAmAM sthaLe sthaLe prakaTa karela che. ame te paMktione bhUlAkSaramAM chapAvI che. A paMktio zAstrIya gaMbhIra vicArothI bharapUra che. A ThekANe eka vAta kahevI joIe ke, jema anya pratibhAsaMpanna vidvAna kavionI yamakAlaMkAramaya kRtio kilachArtha, pUrAvayava Adi devothI vaMcita nathI rahI zakI, te ja pramANe upAyAyajInI prastuta kRti paNa te dethI vaMcita nathI ja rahI zakI. joke keTalAMka padyo evAM paNa tAravI zakAya tema che. jemAM AvA doSo na paNa hoya, tathApi teTalA uparathI AkhI kRtine nirdoSa to na ja kahI zakAya. nAne moDhe kahevAyelI A vAtane vidvAno kSamAnI daSTithI jue ema IcchuM chuM. prastuta stutinA saMpAdana samaye tenI paNa TIkAyukta mAtra eka ja prati pUjya zrImAna sAgarAnandasUri mahArAja pAsethI maLI che. te 24 pAnAMnI ane navIna lakhelI che. A pratino utAre jenA uparathI karavAmAM Avyo che te prati veMTI gayela hatI. tene ukhADatAM temAM je rathaLe akSara UkhaDI gayA te sthAna navI pratimAM khAlI che. lekhake pramAdathI aneka sthaLe pATha choDI dIdhA che, eTaluM ja nahi, paNa te lipino anna hovAthI teNe paNa azuddhiomAM moTo umero karyo che. A rIte prastuta caturvizatikAnI prati atyaMta azuddha hovA chatAM tene zuddha karavA mATe tema ja tUTI gayelA pAThone upAdhyAyajInA zabdomAM ja sAMdhavA mATe yathAzakya yatna karyo che. pratimAM jyAM jyAM azuddhio hatI te dareka sthaLe sudhArelA pATho goLa kaSTamAM ApyA nathI, paraMtu lagabhaga aMdara ja sudhArI dIdhA che. A pramANe karavAmAM koI sthaLe pramAdathI khalanA thavA pAmI hoya to te mATe vidvAno samakSa kSamAyAcanA che. uparokta prati sivAya eka avacerinI prati pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAjanA chANInA jJAnabhaMDAramAMthI maLI che. A avacUri paNa TIkAne AdhAre karela TAMcaNarUpa hoI paNa TIkAnA ja zabdomAM hovAthI TIkAnA saMzodhanamAM kavacita kavacit sahAyaka thaI che. prastuta caturvizatikAnI presa kepIne vaLAnivAsI nyAya-yAkaraNatIrtha paM. zrI becarabhAIe tapAsI temAMnI azuddhiomAM ghaTADo karyo che. uparanA sajajanonI sahAyathI A caturvizatikAne dhyAnapUrvaka sudhAravA chatAM alanA thaI hoya athavA azuddhi rahI hoya te vidvAne tenuM parimArjana kare ema IcchI viramuM chuM. ['enDrastuticatuviratikA" prastAvanA, saM 1984] Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAna AcArya zrI hemacaMdrasUri* janmasthAnAdi vizvanI mahAvibhUtionA jIvananI kiMmata temanA janmasthAna, jAti, mAtA-pitA Adi uparathI AMkavAmAM nathI AvatI' e vAta saMpUrNa rIte satya hovA chatAM sAmAnya prajA temanA viSenI A jijJAsAne rokI zakatI nathI eTale sau pahelAM ahIM bhagavAna zrI hemacaMdranA janmasthAna Adino paricaya ApavAmAM Ave che. bhagavAna zrI hemacaMdrane janma vikrama saMvata 1145nI kArtikI pUnamane divase dhaMdhUkAmAM thaye hato. temanA pitAzrInuM nAma cAciga hatuM, mAtAnuM nAma pAhiNI hatuM ane temanuM pitAnuM nAma cAMgadeva rAkhavAmAM AvyuM hatuM. temanI jJAti meDha hatI. bhaviSyavANI zrI hemacaMdranA janma pahelAM temanA guru bhagavAna zrI devacaMdrasUri, jeo caMdraga7mukuTamaNi ane pUrNatalagacchanA prANa samA hatA, temanAM darzana temanA mAtA-pitAne thayAM hatAM. te vakhate temaNe cAciga ane pAhiNIne jaNAvyuM hatuM ke tamAro putra jainazAsanano uddhAraka mahAprabhAvaka puruSa thaze. bAlyakALa ane gRhasthajIvana AcArya hemacaMdrane bAlyakALa ane gRhasthajIvana viSe ApaNe phakata eTaluM ja jANI zakIe ke cAMgadeva bALaka (bhAvI hemacaMdrAcArya) pAMca varSano thayo tyAre eka vakhata te tenI mAtA sAthe devamaMdiramAM darzana karI guruvaMdana mATe upAzraye gayo. A prasaMge caMcaLa svabhAvane bALaka caMgadeva, vihAra karatAM karatAM tyAM (dhaMdhUkAmAM) AvIne rahelA zrI devacaMdrasUrinA Asana upara besI gayo. A samayane lAbha laIne AcAryo bALakanAM lakSaNo joI lIdhAM ane tenI mAtAne tenA janma pahelAM pote kahelI vAta yAda karAvI. * zrI haima sArasvata satra (pATaNa, sane 1939) mAM rajU thayele nibaMdha. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168] jJAnAMjali ziSyabhikSAnI yAcanA AcArya zrI devacaMdrasUrie cAMgadevamAM jainazAsananA mahAprabhAvaka puruSa tarIkenI yogyatAnAM dareka zubha cihno ane svAbhAvika capaLatA joyA pachI saMghanA AgevAna gRhasthone belAvyA ane keTalIka vAtacIta karIne temane sAthe laI teozrI cAciga ane pAhiNIne ghera gayA. AcAryazrI ane zrIsaMghane potAne AMgaNe padhArelA joI pAhiNue temanuM yogya svAgata karyuM ane temanA AgamananuM kAraNa pUchyuM. AcAryazrIe jaNAvyuM ke "tAro putra jainazAsanano uddhAra karanAra mahApuruSa thaI zake tevAM zubha lakSaNothI alaMkRta che, mATe tArA putrane tuM amane ziSya tarIke arpaNa karI de." A sAMbhaLI gharamAM pAhiNI pote ekalI hovAthI vimAsaNamAM paDI gaI ke eka taraphathI bALakano pitA gharamAM nathI ane bIjI bAju gurudeva ane zrIsaMgha mAre AMgaNe padhArelA che, A sthitimAM mAro dharma zuM hoI zake ? tema ja potAnA prANAdhika guNavAna putrane ApI de paNa zI rIte ?" Akhare pAhiNIe jAte ja nirNaya karI lIdhuM ke, "gurudeva ane zrI saMdha mArA sadbhAge mAre AMgaNe padhArelA che, temanA vacanane anAdara karavo joIe nahi; tema ja mAro putra jainazAsana ane jagatano tAraNahAra thato hoya to mAre AnaMda ja manAvavo joIe." A pramANe vicAra karI pAhiNIe potAnA guNavAna priya putrane gurumahArAjanA karakamalamAM arpaNa karI dIdho. dIkSA janmAMtaranA zubhasaMskArI bALaka cAMgadeve gurumahArAjanA nirmaLa nehabharyA upadezAmRtanuM pAna karyuM ane AMtarika utsAhapUrvaka gurucaraNamAM vikrama saMvata 1150mAM saMsAratAriNI pravajyA svIkArI ane temanuM nAma somacaMdra rAkhavAmAM AvyuM. vidyAbhyAsa vizvanA jhagamagatA sitArA samAna mahApuruSomAM kudaratI ja evI pratibhA ane buddhivaibhava hoya che ke teo agamya rIte ja dareka prakAranI vidyAne sahajamAM ane svalpa samayamAM meLavI le che. temane keI sarasvatIne prasanna karavA javuM paDatuM nathI ke nathI temane koInA vadhAre paDatA guravanI paNa AvazyakatA hatI. ApaNuM bALamuni zrI somacaMdra paNa potAnI svAbhAvika prajJAnA baLe thoDAM ja varSomAM vidyAnA dareka kSetramAM pAraMgatapaNuM meLavI lIdhuM hatuM. AcAryapada bALamuni zrI semacaMdra bALaka hovA chatAM abALasvabhAvI uttamasaMskArasaMpanna mahApuruSa hatA. e ja kAraNe temanA bALasvabhAvasulabha caMcaLatA Adi guNoe temane vidyAbhyAsa ane tyAga-saMyamane Adarza sAdhavAmAM khUba ja sahAya karI hatI. bAlyAvasthAthI ja teozrI jitendriya, saMyamI ane sthiracittavALA hatA. emanA e viziSTa guNono paricaya ApaNane emanA bALajIvananI pratyeka pravRttimAMthI saheje maLI rahe che. emano UMDe vidyAbhyAsa, apUrva tyAgavRtti, prauDha tapaHprabhAva ane svAbhAvika ojasvitA vagere prabhAvazALI guNa joI gurudeva AcArya zrI devacaMdrasuri ane zrIsaMghe maLI saMvata 11karamAM sattara varSanI ummare pahoMcelA bALamuni zrI somacaMdrane AcAryapada upara sthApita karyA ane emanuM nAma somacaMdrane badale hemacaMdra rAkhavAmAM AvyuM. A pachI teozrI hemacaMdrAcArya tarIke oLakhAvA lAgyA. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAna AcArya zrI hemacadrasUri gujarezvara zrI siddharAja sAthe samAgama bhagavAna hemacaMdrAcAya dezavidezamAM vihAra karatA karatA ane sthAna sthAnamAM peAtAnA tyAga ane pAMDityanA saurabhane veratA veratA anukrame gUrjarezvaranI rAjadhAnI pATaNa nagaramAM padhAryAM. emanA pATaNanA nivAsa daramiyAna leAkasamudAyamAM ane virDsamAM temanA tyAga, tapa, pAMDitya vagere guNAnI khyAti khUba vadhI. chevaTe A badhAya samAcAra gUjarAtanA prajApriya mAnya vidvAna mahArAjA zrI siddharAja jayasiMhadevanI rAjasabhAmAM paNa paheoMcI gayA ane vidvAna gUrjarezvare bhagavAna zrI hemacadrAcA ne utkaMThAbharyAM hadaye Ama traNa mekahyu. AcArya zrIe paNa, dharmabhAvanAnI vRddhi vagere dhyAnamAM laI, e Ama traNane kabUla rAkhyu ane gUrjarezvarane darzana ApavA mATe peAte temanA sthAnamAM gayA. bhagavAna zrI hemacaMdranAM darzana ane vacanAmRtanuM pAna karI gurjarezvara eTalA prasanna thayA ke temaNe AcAryazrIne prasa Mge prasaMge peAtAne tyAM padhAravA mATe bhAvabhInA Agraha karyAM. AcArya zrI paNa gurjarezvaranI vinaMtIne mAnya rAkhIne avAranavAra jatA-AvatA. A pachI uttarAttara bhagavAna zrI hemacaMdranuM sthAna gUrjarezvaranI rAjasabhA ane tenA vidra'mAM dhaNuM ja AgaLa paDatu thaI gayuM. vikrama saMvata 1181 mAM gUrjarezvaranI rAjasabhAmAM khuda gUrjarapati ane kavicakravatI zrIpALanA adhyakSapaNA nIce karNATakadezIya diga Mbara tArkikAcAya vAdI zrI kumudacaMdra sAthe thayela guradezIya zvetAMbara tArkikazi|maNi, ' syAdvAdaratnAkara' graMthanA praNetA mahAvAdI zrI devasUrinA vAda prasaMge rAjasabhAmAM bhagavAna zrI hemacaMdrAcAryanuM mahattAbharyuM sthAna hatuM. siddhahema vyAkaraNanI racanA vidvAna gurjarezvara mahArAjA zrI siddharAja jayasiMhadevanI rAjasabhA eTale samagra gujarAta ane deza-videzanA paMDitacakravartI enI sabhA. e rAjasabhAnA saghaLA vidvAne bhagavAna hemacaMdra pratye temanA abAdhya pAMDityane kAraNe bahumAnanI najare jotA hatA. vikrama saMvata 1192mAM mAlavapati zrI yazeovarmAne harAvyA pachI tyAMnI lUMTamAM tyAMnA rAjakIya jJAnabhaDAra ( pustakAlaya ) gUrjarezvaranA hAthamAM AvyeA hateA. tenuM avalokana karatAM temAM bheAja vyAkaraNanI nakala joyA pachI gU rezvaranA hRdayamAM peAtAnA dezamAM svataMtra vyAkaraNanA sarjana mATenI tItra Urmi utpanna thaI ane peAtAne e vicAra temaNe rAjasabhAnA mAnya prakhara vidvAne samakSa jAhera karyo. A prasaMge rAjasabhAnA dareka vidvAne bhagavAna zrI hemacaMdrAcArya tarapha AMgaLI cIdhIne ekIavAje jaNAvyuM ke " mahArAja ! ApanI A atimahAna icchAne pUrNa karavA mATe A mahApuruSa sivAya bIjuM koI sama nathI." chevaTe gUjaredhare AcAryazrIne joItAM dareka sAdhana peAtAnI rAjakIya lAgavagathI pUrAM pADayAM ane AcAryazrIe peAtAnA ane gUrjarezvavaranA nAmane amara karatA sarvAMgapUrNa siddhahema vyAkaraNanI racanA karIne mAtra gUrjarezvarane ja niha paNa AkhA vizvane peAtAnA ajoDa pAMDityane paricaya ApyA. kahevAnI jarUrata nathI ke A pachI gurjarezvara bhagavAna hemacaMdraneA ananya mitra-sevaka banI gayA hatA. rAjanaitika nipuNatA [ 169 bhagavAna hemacaMdranA, jema temanA guNothI AkarSAyelA, sakhyAbaMdha pUjako ane mitro hatA te ja rIte temanA virodhIonI sakhyA paNa teTalI ja hatI. Ama chatAM peAtAnI prakhara pratibhA ane rAjanaitika nipuNatAnA pratApe tee e badhAyanA aDagapaNe sAmane karI zakayA hatA ane emanA AkhA jIvanamAM evA eka paNa prasaMga AvyA nathI ke koI paNa prasa Mge koI paNa emane tejovadha karI zakayuM hAya. khare ja, mAnavajAti mATe badhuya zakaya haze, paNa parasparaviruddha vAtAvaraNa ane kAvAdAvAthI bharanAnAM, 22 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 ] jJAnAMjali pUra rAjasabhAmAM aDagapaNe TakI rahevuM--ane te paNa saMkhyAtIta varSoMnA pArasparika virAdhanA bhAga banela zramasaMskRtinA dhAraka sAMpradAyika puruSa mATe--ghaNuM ja adharuM che. chatAM ApaNe Aje e pratyakSa anubhavI zakIe chIe ke bhagavAna hemacaMdra e sthitimAM paNa aDagapaNe UbhA rahI zakayA hatA. eTale A rIte vicAra karatAM khare ja bhagavAna hemacaMdre jagata samakSa dhArmikatApradhAna rAjanaitika nipuNatAne apUrva Adarzo khaDA karyA che. kumArapAladeva sAthe sabaMdha bhagavAna hemacaMdra e caulukayavaMzI gurjaradharAnA gADha samAgamamAM AvyA hatA; eka mahArAjA zrI jayasi deva ane khIjA mahArAjA zrI kumArapAladeva. ekanI sAthe amuka aMze dhArmikatAneA saMbaMdha hAvA chatAM mukhyatve vidvattAneA saMbaMdha hatA, je ApaNe upara joI AvyA chIe; jyAre bIjAnI sAthetA saMbadha dhArmikatAmAMthI janmyA hatA ane dhArmikatAmAM ja pariNamyA hatA. AcAryAM. hemacaMdrane mahArAjA zrI kumArapAladeva sAthene saMbaMdha, teo jyAre mahArAjA siddharAja taraphanA mRtyubhayathI trAsIne nAsabhAga karatA hatA te prasaMge thayA hatA. ane e mukhyatve karIne bhayaprasaMganA temanA rakSaNanI dhArmika vRttimAMthI janmyA hateA ane AdRithI aMta sudhI e saMbadha e rUpamAM ja kAyama anyA hatA. upadezanI asara bhagavAna hemacaMdranA upadeze mahArAja zrI kumArapAladevanA hRdayamAM eTalI tIvra ane UMDI asara nIpajAvI hatI ke Akhare e eka dhArmika athavA jainadharmAvalI rAjA banI gayeA hateA. te chatAM bhagavAna hemaca Mdre temanI pAse jainadharmAMne lagatAM ja kAryo karAvavAmAM tatparatA rAkhI hatI ema ja naheAtu', paraMtu sarvasAmAnya hitanAM kAryo paNa temaNe karAvyAM hatAM. sarvasAmAnya hitanAM kAryomAM mukhyapaNe sAta vyasana--jemAM jugAra, mAMsa, dArU, vezyA, zikAra, cArI ane vyabhicAranA samAveza thAya che ane je prajAjIvana ane mAnavatAne halake darajje laI janAra che--te upadeza ane rAjasattA dvArA aTakAvavAmAM AvyAM hatAM. jyAM lAgavaga paheAMcI zake tevAM anya rAjyomAM paNa citrapaTa Adi sAdhatA dvArA e mATe prayatna karavAmAM Avyo hatA. A sivAya atiprAcIna samayathI cAlye! AvA binavArasadAra vidhavA strInI milakata paDAvI levAnA rivAja, jenI vArSika Avaka khetera lAkhanI AsapAsanI hatI, tene paNa jate karavAmAM AvyA hatA. A badhAMya karatAM bhagavAna hemacaMdranA upadezanI mahAbhArata asara e thaI hatI ke mAMsAhAra nimitte tema ja yajJayAgAdimAM nirarthaka rIte thatA aneka pazuonA saMhArane dayALu gUrjarezvara dvArA aTakAvavAmAM AvyeA hateA. TUMkamAM ApaNe ema kahI zakIe ke, gUjarAta vagere dezAmAM Aje paNa je durvya sanAnA alpa pracAra che, niva``ziyAnuM dhana paDAvI levAnA rivAja jovAmAM nathI AvatA tema ja yajJayAgAdi nimitte thatA pazuvadha lagabhaga aTakI gayA che, e bhagavAna hemacaMdrasUrinA pavitra upadeza ane gUrjarezvara mahArAja zrI kumArapAlanI ajoDa dhArmikatAnA ja pratApa che. graMthanA Aje bhagavAna hemacaMdranA je prathA maLe che tenI teAMdha ahIM ApavAmAM Ave che: Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 000 zleka mahAna AcArya zrI hemacaMdrasUri [ 171 sAMgopAMga sapAdalakSa vyAkaraNa siddhahema laghutti siddhahema brahavRtti 18000 siddhahema bRhanyAsa 84000 (apUrNa maLe che) siddhahema prAkRtavRtti 2200 liMgAnuzAsana saTIka 3184 uNAdigaNa vivaraNa 3250 dhAtu pArAyaNa vivaraNa 5600 anya graMtho abhidhAnaciMtAmaNi pajJa TIkA saha 10000 abhidhAnaciMtAmaNi pariziSTa 204 anekArtha kepa 1828 nighaMTupa dezInAmamAlA paNa vRtti sAthe 3500 kAvyAnuzAsana svopasa alaMkAracUDAmaNi ane viveka sAthe chaMdenuzAsana chaMdacUDAmaNi TIkA saha 3000 saMskRtabhAzaya mahAkAvya 2828 prAkRta thAzraya mahAkAvya 1500 pramANumImAMsA paNa vRtti sAthe 2500 (apUrNa) vedAMkuza (dijavadanacapeTA) 1000 triSTizalAkA puruSacarita mahAkAvya 10 parva pariziSTa parva yogazAstra pajJa TIkA saha 12570 vItarAgastotra 188 anyagavyavahedakAviMzikA 3. kAvya agavyavacchedAtrizikA mahAdevastotra upara bhagavAna hemacaMdrasUrita graMthanAM nAmonI je yAdI ApavAmAM AvI che, temAMnA vividha vize, te te graMthamAM karavAmAM Avelo che te viSayano UhApeha, ane te te graMthamAM karelI tattaSiyaka anekAneka zAstrAnI jhINavaTabharI carcA-A badhA tarapha dhyAna ApatAM jANI zakAya che ke teozrIe sAhityanA pratyeka aMgane ke nyAya Ape che, e pratyeka aMganI keTalI jhINavaTathI mImAMsA karI che ane e pratyeka aMgane vicAra karavA mATe te samayanA vizALa sAhityanuM temaNe keTalI gaMbhIratAthI avagAhana karyuM haze. ane te sAthe temanI pratibhA, temanuM sUkSmadarzipaNuM, temanuM sarva digAmI pAMDitya ane temanA bahuzrutapaNAno paricaya paNa ApaNane AthI maLI rahe che. hemacaMdranI kRtionuM gaurava bhagavAna hemacaMdra racelA graMtha eTale gaMbhIra ane sarvagapUrNa graMtharacanA. siddhahema vyAkaraNa, 3500 32 ) 44 , Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 ] jJAnAMjali dvayAzrayamahAkAvya, abhidhAnaze ke kAvyAnuzAsana Adi jevA prAsAdabhUta mahAgraMthe ja nahi, paNa anya vyavacchedakAviMzikA jevA phakta 32 kAvyanA eka nAnA sarakhA stutigraMthane laIne vicAra karavAmAM Ave te paNa ApaNe ema ja kahevuM paDe. AcArya hemacaMdra A nAnIzI kRtimAM syAdvAda, naya, pramANa ane saptabhaMgI viSe tema ja svaparadarzananA siddhAnta upara atigaMbhIra ane sUkSma vicAra rajU karI jagatane pitAnA mahAna vijJAnano paricaya karAvyo che. hemacaMdranI kRtionuM sthAna AcArya hemacaMdranI kRtiono sAhityanA samarAMgaNamAM koI paNa sthaLe parAbhava ke anAdara thayo nathI, eTaluM ja nahi, kintu temanI kRtione bhAratavarSanA prAcIna samartha jainetara vidvAnoe sudhAM mAnya rAkhI che. chanda zAstranA TIkAkAra halAyudha jevA vidvAnoe to pitAnI kRtiomAM AcArya hemacaMdanI kRtiomAMthI graMthasaMdarbhanA saMdarbhe ja apanAvI lIdhA che. jaina saMpradAyamAM hemacaMdranuM sthAna bhagavAna hemacaMdranuM jaina saMpadAyamAM je ati ucca sthAna hatuM, tenuM varNana karavuM te eka rIte vadhAre paDatuM ja gaNAya. te chatAM TUMkamAM eTaluM kahevuM joIe ke temanA samayanA koI gaccha ke paraMparA evAM na hatAM ke je emanA guNothI mugdha na hoya ane jeNe emanA guNonuM varNana na karyuM hoya. TIkAkAra tarIkenuM ajoDa kauzala dharAvanAra samartha AcArya zrI malayagirie to AvazyasUtranI vRttimAM tathA rAhuH sutapu guvaH e pramANe lakhI bhagavAna zrI hemacaMdrakRta anya gavyavacchedakArnAizikAmAMnA laeNkano ullekha karyo che ane e rIte bhagavAna hemacaMdrane potAnA guruvasthAnamAM mAnI lIdhA che. kAryadakSatA - bhagavAna zrI hemacaMdrane temanA jIvanamAM rAjya ane rAjAnA anuyAyIo, mitro ane virodhIo, jena ane jainetara, dharmopadeza ane navasAhityasarjana, nirmathavana ane jagatane saMbaMdha-e darekane ekasarakhe nyAya ApavAno hato. A dareka kArya paikI eka paNa kAryane teozrIe temanA jIvanamAM che nyAya Apyo nathI. uparanI bAbatone vicAra karatAM khare ja ApaNe Azcaryamugdha banI jaIe chIe ke e mahApuruSa kaye samaye kaI vastune kevI rIte nyAya ApatA haze, emanuM jIvana keTaluM niyamita haze ane jIvananI paLepaLane teo keTalI mahatvanI lekhatA haze. khare ja, vizvanI mahAvibhUtiomAM bhagavAna zrI hemacaMdranuM sthAna keI aneruM ja che ane e emanI kAryadakSatAne ja AbhArI che. upasaMhAra aMtamAM eTaluM kahevuM vadhAre paDatuM nathI ke, dezavidezane lAkho ja nahi balake karoDo ke abajo varSane ItihAsa ekaThA karavAmAM Ave topaNa bhagavAna zrI hemacaMdrAcArya jevA nilepa, AdarzajIvI, vidvAna, sAhityasarjaka, rAjanItipuNa, vyavahArajJa, varcasvI ane pratibhAdhArI puruSanI jeDa jaDavI ati muzkela che. ane e ja kAraNasara bhagavAna zrI hemacaMdrAcArya mATe "kalikAlasarvajJa' tarIkenuM je biruda javAmAM AvyuM che emAM leza paNa atizayokti nathI. [[kahesArasvatasatra nibaMdhasaMgraha) Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya Amukha " sUryodaya samaye sarasvatI nadI kinAre UbhelI eka mahAna zakti, potAnA prakAzathI-tejathIAkhA gujarAtane chAI detI ko ane tamane hemacaMdrAcArya dekhAze." -zrI dhUmaketu bhagavAna zrI hemacandranuM jIvanacaritra dhAtrI gurjarInA hRdayamAM saMskAritA, vidyA ane vizuddha dhArmikatAne prANa pUranAra, vizvanI mahAvibhUtisvarUpa, kalikAlasarvajJa bhagavAna zrI hemacaMdrAcAryanAM prAkRta, saMskRta, gujarAtI ane hiMdI bhASAmAM svataMtra tema ja anuvAdAtmaka aneka jIvanacaritro AlekhAI cUkyAM che. Do. bulara jevA vidhAne e mahApuruSanA prabhAvathI AkarSAI emanI jIvanarekhA jarmana bhASAmAM paNa dorI che. Aje e ja mahApratApI puruSanA jIvanacaritramAM ra. rA. bhAIzrI dhUmaketu mahAzaye taiyAra karela eka navIna kRtino umero thAya che. bhAIzrI dhUmaketu eTale gujarAtInA pratibhAvAna, saMskArI, prauDha lekhaka ane gujarAtanI prajAnA karakamalamAM eka pachI eka zreSTha-zreSThatama saMskArapUrNa graMthapuSpono upahAra dharanAra mAtA gUrjarIno panotA putra. e samartha lekhakane hAthe gujarAtanI saMskAritAnA AghadraSTA ane sarjaka bhagavAna zrI hemacaMdranuM jIvanacaritra lakhAya e gujarAtI prajA ane girAnuM ahobhAgya ja gaNAya. AcArya zrI hemacaMdranAM Aja sudhImAM zraddhA ane pAMDityapUrNa saMkhyAbaMdha jIvanacaritro lakhAI cUkyAM che, chatAM bhAIzrI dhUmaketunI A kRti e mahApuruSa pratye eka judA prakAranI ja zraddhApUrNatA ane kuzalatA rajU kare che. jema zraddhAnI amuka prakAranI bhUmikAthI dUra rahI jIvanacaritro AlekhavAmAM ghaNI vAra bhUlo thAya che, ane vAstavika vastusthiti DhaMkAI jAya che, e ja rIte kevaLa zraddhAnI bhUmikAmAM UbhA * zrI dhUmaketukRta "kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcAryanuM (prakAzaka jainAcArya zrI AtmAnaMda zatAbdI mAraka TrasTa, muMbaI, sane 1940) Amukha. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 ] jJAnAMjali rahI chavanacaritro lakhavAmAMya evA ane eTalA ja goTALAo utpanna thavA sAthe kharI vastune anyAya paNa maLe che. e viSeno viziSTa viveka ApaNane zrI dhUmaketue lakhela prastuta jIvanacaritra dvArA batAvyA che. jIvanacaritranAM sAdhana bhAIzrI dhUmaketue prAkRta-saMskRta dayAzraya mahAkAvya, meharAjaparAjya nATaka, kumArapAlapratibodha, prabhAvacaritra, prabaMdhaciMtAmaNi Adi prAcIna-arvAcIna aitihAsika sAhitya ane temAM noMdhAyela mahattvanI prAmANika ane kiMvadattIone AdhArabhUta rAkhI prastuta chavanacaritra lakhyuM che. bhagavAna zrI hemacandranuM jIvana prastuta chavanacaritramAM upara jaNAvela prAcIna-arvAcIna aitihAsika sAhityane AdhAre bhagavAna zrI hemacaMdranA jIvanamAM je prakAranI unnata mAnavatA ane Adarza sAdhutA hatAM, je jAtane temanA jIvanamAM sarasvatI, rAjanIti ane dharma e triveNIne sumeLa hato ane e triveNInA jIvaMta gaMbhIra pravAhane je rIte temaNe gujarAtI prajAnA aMtaramAM vahAvyo ane paDyo hato, eka gujarAtI tarIke temanAmAM dezAbhimAna ane prajAbhimAna keTaluM hatuM, duzmana jevAne teo je rIte vinayathI jItI letA hatA, teozrI kevA lokeSaNA ane vairattithI rahita hatA, je rIte temaNe pitAnA jamAnAnA rAjAe, prajAo, vidvAno, sAhitya ane dharmone temanI sAdhutAnA raMgathI raMgI dIdhA hatA; gujarAta, gurjarezvara ane gujarAtanI prajAne mahAna banAvavAnI ane jovAnI temanI je prakAranI adbhuta kalpanA hatI, kevA ane keTalA sarvadezIya amogha pAMDityane prApta karI temaNe gujarAtanI prajAnA karakamalamAM sarvAgapUrNa vidhavidha prakArane vizALa sAhityarAzi arpaNa karyo che, temanI pratibhAe aNahilapura pATaNa ane gUjarAtano sAmAjika, rAjakIya, dhArmika tema ja vidyA, kaLA, vijJAnaviSayaka Adarza keTale unnatinA zikhare pahoMcADyo hato, gujarAtanI prajAne saMskArapUrNa banAvI jagata samakSa je rIte unnatamastaka ane amara karI che-ItyAdi pratyeka vastune susaMgata rIte AlekhavAmAM je nipuNatA, rasasiMcana ane bhAvapUrNatA bhAI zrI dhUmaketue ApyAM che, eTalA vipula pramANamAM Aja sudhI lakhAyela AcArya zrI hemacaMnAM jIvanacaritra paikI kaImAMya ApaNe joI zakIzuM nahi. Aje gujarAtanI prajA durvyasanamAMthI UgarI hoya, enAmAM saMskAritA, samanvayadharma, vidyAraci, sahiSNutA ane udAramatadarzitA vagere guNo dekhAtA hoya, tema ja bhAratavarSanA itara pradeza karatAM gujarAtanI prajAmAM dhArmika jhanUna vagere doSa ati alpa pramANamAM najare paDe che ane AkhA gujarAtanI prajAne vAcA pragaTI che--e bhagavAna zrI hemacaMdra ane temanA jIvanamAM tanmaya thayela sarvadarzanasamadarzitAne ja AbhArI che. vivAdAspada hakIkatano ukela prastuna jIvanacaritramAM Aje carcA ane vitaMDAvAda viya thaI paDela eka khAsa vastu carcavAmAM AvI che ane te sAthe teno ukela paNa karavAmAM Avyo che, te e ke, "bhagavAna zrI hemacaMdrAcAryanA saMparka ane sahavAsathI gurjarezvara mahArAja zrI kumArapAladeva jainadharmAnuyAyI thayA hatA ke nahi?" A AkhA praznane chaNunI veLAe bhAIzrI dhUmaketue e viSayane kaDavAza bharI rIte carcanAra jaina ane jainetara ubhayane mITho upAlaMbha ApavA sAthe-AcArya zrI hemacaMdra amAtAmahIpaNe kumArapAlane kevA prakAranAM jainatvanAM sAcAM to arpaNa karyA hatAM ane udAtta ane Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 175 kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcArya samabhAvane sparzatAM e tavone jIvanamAM utArI e gUrjarezvare jenata athavA paramahaMtapaNAne prApta karI tenA raMgathI AkhA gujarAtanI prajAne kevI raMgI dIdhI hatI--e vastune ghaNuM sarasa rIte AlekhI che ane e rIte AcArya zrI hemacaMdra ane kumArapAla e baMneya guru-ziSyanA saMbaMdhane ane emanA udAra asAMpradAyika tema ja vizuddha jainatvane zobhAvyuM che. e ja kAraNa hatuM ke zrI kumArapAle pitAnA gurunI mAphaka jIvanamAM rAja chatAM unnata mAnavatA ane viziSTa sAdhutA pragaTAvI hatI. bhAIbI dhUmaketu mahAzaye taTastha ane jhINavaTabharI rIte AlekhelA A prakaraNano e ja rIte svAdhyAya karavAthI e vastu spaSTa rIte samajI zakAze ke, AcArya zrI hemacaMdranA upadeza ane sahavAsane pariNAme zrI kumArapAle potAnA jIvanamAM jainadharma, tenA vizuddha to ane tene mAnya sarvadarzana samadarzitAne eTalAM pacAvI lIdhAM hatAM ke temanA jIvanamAM evI sAMpradAyika jaDatAne sthAna na hatuM, jethI potAnA rAjadharmane harakata Ave athavA koI saMpradAyAMtaranI lAgaNI dubhAya ke tene AghAta pahoMce. jIvanacaritranI paddhati kRtrimatAthI rahita ane aitihAsika tathyane Avedana karatA prastuta chavanacaritramAM koI paNa prasaMganA varNanane AraMbha ane tenI pUrNAhuti evI ajaba rIte karavAmAM AvyAM che ke jethI ene vAMcatAM saukoI mugdha banI jAya. jIvanacaritramAM caritranAyakanA jIvananI ghaTanAonuM sAmAnya varNana lakhI nAkhavuM ke karI devuM e dareka mATe zakya che, paraMtu caritranAyakane jIvanamAM rahelI ojasvitAne sarvasAmAnya janatAnA hRdayamAM akRtrima rIte sAkSAtkAra karI devo e ghaNuM kaThina kAma che. tema chatAM bhAIzrI dhUmaketue e kAma ati saraLatAthI pAra pADyuM che, e prastuta chavanacaritranA svAdhyAyathI saheje ja samajI zakAze. temaNe bhagavAna zrI hemacaMdranA jIvanamAM ghaTelI dareka viziSTa ghaTanAne pUrNa nyAya Apyo che, eTaluM ja nahi, paNa temanA jIvana sAthe saMbaMdha dharAvatI parApUrvathI cAlI AvatI kiMvadantIo jevI hakIkata sudhdhAMne AjanA sarvasAmAnya lekhakonI mAphaka nirarthaka gaNI phagAvI na detAM tenA mULamAM rahela rahasyane AlekhavAmAM khUba ja gaMbhIratA ane prauDhatA darzAvI che ane e rIte AjanA lekhakone eka viziSTa mArganuM sUcana paNa karyuM che, e A jIvanacaritranI noMdhavA lAyaka khAsa vizeSatA che. jIvanacaritrane svAdhyAya prastuta chavanacaritrano zuka sAMpradAyika paddhatie svAdhyAya karanAra jena ke jenetara kadAca caritranAyaka ane lekhaka mahAzayane anyAya ja karaze. eTale pratyeka vAcake AvAM jIvanacaritra vAMcatI ane vicAratI vakhate saMkucita sAMpradAyika bhAvanAne tyAga karI udAra mana ja rAkhavuM joIe. bhagavAna zrI hemacaMdrAcAryanA jIvanamAM je koI paNa khAsa vizeSatA hoya to te e ja che ke, emaNe lUkhA saMpradAyane Azraya na letAM zramaNa bhagavAna vIra-vardhamAne bahumAnya karela tyAga, tapa ane samabhAva-syAdvAdadharmane potAnA jIvanamAM utArI jainadharmanAM vAstavika tatvo ane saMskAra gUjarAtI prajAnI vyakti-vyaktinA jIvanamAM vyApaka bane evo mArga lIdho hato. je bhagavAna zrI hemacaMdrAcAryanA jIvanamAM A unnata bhAvanAne sthAna na hota to jainadharmanA maulika siddhAto samagra prajAnA jIvanamAM je rIte vyApaka banyA che, ane jainadharma ane gujarAtanI prajA unnatinA zikhare pahoMcI zakyAM e, na banI zakta; tema ja Aje zrI hemacaMdrAcAryanuM sarvadarzanamAnya vyakti tarIkenuM je ugya sthAna che, te paNa na hota. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 ] jJAnAMjali kaI paNa yugamAM vAstavika dharma ane dhArmikatAe vyApaka svarUpa lIdhuM hoya to, te tyAre ja ke jyAre tenA praNetA ane saMcAlakonA jIvanamAM zuddha tyAga, tapa ane samabhAve sthAna meLavyuM hoya. eka kALe bhAratavarSanI Arya prajAnA Arya mAnasamAM A udAtta bhAvanAe eTaluM vyApaka sthAna prApta karyuM hatuM ke mAtra eka dezamAM, eka gAmamAM ke eka paDozamAM ja nahi, paraMtu eka ja gharamAM bhinna bhinna dharmo ane saMpradAya ekasAthe vasI zakatA, paraspara vicAronI Apa-le karI zakatA ane anAbAdhapaNe potapotAnI paddhatie sau jIvanavikAsa paNa sAdhI zakatA hatA. Aje ApaNe saue ApaNuM jIvanamAMthI A vijJAnapUrNa samabhAvane sarvathA khoI nAkhe che, enuM pariNAma e AvyuM che ke ApaNe sahavAsI bhinna bhinna dharmo ke saMpradAya sAthe samabhAva-maitrIbhAva sAdhI zakatA nathI ema ja nahi, paNa potapotAnA saMpradAya ke samUhamAMya saheja vicArabheda paDatAM mAnavatAne tyAga karI asabhya ane jaMgalI dazAe pahoMcI jaIe chIe, ane ApaNe je dharma ane dhArmikatAne vikAsa sAdhavA mAgIe chIe eno dina-pratidina ApaNA jIvanamAMthI abhAva thato jAya che. bhagavAna zrI hemacaMdra jevA AdarzajIvI puraSanAM pavitra jIvana Apasaune A kSakatAnA gartAmAMthI ugAranAra thAya ema ApaNe sau jarUra IcchIe-ichavuM ja joIe. Aje e samaya AvI lAgyo che, jyAre dharmamAtra vyApaka rIte manuSyane enA vanavikAsamAM kaI rIte sahAyaka bane e dareka vijJa manuSya sthitaprajJa banI vicAravuM ja joIe ane to ja tyAga, tapa ane samabhAvarUpa vAstavika dharma ane dhArmikatA ApaNA jIvanamAM sthAna laI zakaze. e sivAya potapotAnA mAnelA saMpradAyanI rIti pramANe bAhya kriyAnA vAghA game teTalA najare dekhAya, paraMtu sAcI dhArmikatA te marI ja jaze. AjanI ApaNuM saunI jIvanacaryAne vicAra karavAmAM Ave te ApaNane, kadAca sArvatrika na kahIe topaNa, ApaNe moTA bhAganI dhArmikatA to marI gayelI ja dekhAze. AnuM mukhya kAraNa bIjuM ekeya nathI paNa, ApaNe saue sAMpradAyika ane sAmudAyikatAnA saMkucita ane atisaMkucita kUvAmAM paDIne ApaNuM vijJAnavRtti ane samabhAvanAnA vizALa tattvane jIvanamAMthI bhulAvI dIdhuM che, e che. A prasaMge huM Itara saMpradAyone lakSI kazuMya na kahetAM jainadharmAnuyAyIone lakSIne eTaluM sUcana karavuM ati Avazyaka mAnuM chuM ke, bhagavAna zrI hemacaMdrAcAryanA nAma upara vArI janAra atyAranA vidvAna jaina zramaNa ane jena AcAryo e maharSinA pavitra jIvanamAMthI A eka ja udAtta guNane potAnA jIvanamAM thoDoghaNaye pacAve to AjanA jaina saMpradAyamAM sulaka, niSmANa ane artha vagaranI zuSka carcAo pAchaLa je kImatI samaya, sAdhujIvana ane agAdha jJAnazaktinI barabAdI thavA sAthe jaina prajAnA dhArmika jIvana ane tenI aDhaLaka dhArmika saMpattinI khAnAkharAbI thaI rahI che, e aTakI jAya; te sAthe Aje jaina zramaNo ane zrIsaMdhamAM je vaividha, kusaMpa vagere phelAI rahyAM che te paNa nAbUda thaI jAya ane mRtyuzAmAM paDelI sAcI dhArmikatA punarjIvana prApta kare. AjanI vikRta carcAo ane virUpa pravRttioe jaina zramaNa ane jaina prajAne chinnabhinna tema ja anAtha dazAmAM mUkI dIdhI che, e vastu jarAya upekSA karavA jevI nathI. AjanI chinnabhinna sthiti ane anAthatAne dUra karavA mATe jaina zrIsaMghanI samartha vijJa vyaktioe satvare yogya pagalAM levAM joIe. temAM sauthI prathama e hovuM joIe ke, Aje kudake ne bhUsake janma dhAraNa karatAM vyaktivAdanAM poSaka darekedareka vartamAnapatrone aTakAvavAM joIe, athavA e vartamAnapatronuM dhoraNa nakkI karavuM joIe. AjanA vyaktivAdakanAM poSaka ane asabhya jaina vartamAnapatroe jaina prajAnI Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcArya [177 dhArmikatA ane aikyane je asahya phaTakAo lagAvyA che, evA vidhamI gaNAtA taraphathI seMkaDo varSomAM paNa bhAgye ja lAgyA haze. Aje jagata parasparamAM aikya sAdhI AgaLa vadhavA prayatna karI rahyuM che, tyAre jaina dharmaguruo ane jaina prajA zudra carcAo pAchaLa samaya ane buddhine veDaphI kalaha karI rahela che e tadana anicchanIya ane khedajanaka vastu che. ATaluM prasaMgopAtta sUcana karyA pachI TUMkamAM ema kahI zakAya ke, samabhAvarahita sAMpradAyitakA e prajAjIvanane unnata karavAne badale patita ane avivekI banAve che, jyAre samabhAvapUrNa sAMpradAyikatA e sva-paranA jIvanane unnata ane vijJAnapUrNa saraje che. A udAtta guNane lIdhe ja bhagavAna zrI hemacaMdra tarapha siddharAja jevo apakSapAtI rAjA temane pakSapAtI banyo hato, ane dezavidezamAM cira paribhramaNa karI " vicAracaturmukha' banela rAjA zrI kumArapAle ziSyavRtti dhAraNa karI hatI. tema ja A ja eka udAtta guNane lIdhe teozrIe jainadharmAnuyAyI kavicakravartI zrIpAla ane vaidika dharmanuyAyI samartha vidvAna zrI devabodhi jevA paraspara virodhI vidaghugalanA vacamAM aikya sAdhI ApyuM hatuM. bhagavAna zrI hemacaMdranA jIvanacaritranA svAdhyAya dvArA AjanA jaina dharmaguruo ane jaina prajA A guNalezane jIvanamAM pacAvI ekarUpa ane amara bane. aMtamAM A Amukha pUruM karavA pahelAM pratyeka vAcakanuM dhyAna huM eka vastu tarapha doruM chuM, ke zrI dhUmaketue prastuta jIvanacaritranA lekhanamAM keTalI prAmANiktA, keTalI taTasthatA ane keTaluM anAgrahiNapaNuM jALavelAM che e, gujarAtanA sAkSararatna bhAIzrI jhaveracaMda meghANIe "janmabhUmi' dainikapatra (tA. 27-10-1940, aMka 118, pAnuM 7 ) nA 8 kalama ane kitAba" vibhAgamAM "AMdalano " lakhatAM je hakIkata jaNAvI che e uparathI samajI zakAze. bhAIzrI meghANIe jaNAvyuM che ke - zrI dhUmaketunA pitAne paMcAzI varSanI vaye, pUrNa vAnaprasthAvasthAmAM deha paDyo. ene kharakhare jatAM dhUmaketue phakta ATalI ja eka ghaTanA kahI: huM "hemacaMdra'nuM pustaka lakhato hato. e pUruM thavA AveluM ne emAM hemacaMke pitAnA mRtyunuM bhAvi cha mahinA agAu bhAkhyAnI vAta lakhatAM meM nIce TippaNa kareluM ke "moTA puruSono mahimA vadhAravA AvI vAto cAlatI haze. te pachI mArA pitAnI mAMdagInA khabara maLyA, gAMDaLa gaye, khabara paDavA ke emaNe potAnuM mRtyu barAbara paMdara divasa para bhAkhyuM hatuM. davA-upacAranI nA kahI dIdhI hatI, saune maLavA bolAvI lIdhA hatA. te pachI bhAkhela divase emaNe mArA hAthanuM pANI pIdhuM, pIne paDakhuM pheravI gayA, pharI e jAgyA nahi. meM goMDaLathI pAchA AvIne "hemacaMdra'nA kaMpojha thaI gayelAM yuphemAMthI pelI mArI TippaNIkA kADhI nAkhI." kharakharAnA javAbamAM AthI kazuM ja vadhu zrI dhUmaketu bolyA nathI." A uparathI saune khAtarI thaze ke, jagatanA sanAtana satyane rajU karavAnI je anivArya javAbadArI sAhityasarjakane mAthe rahelI che enuM saMpUrNa bhAna bhAIzrI dhUmaketune hAI potAnI koI paNa mAnyatA pratye teo AgrahI nathI. A sthitimAM rahI lakhAyela prastuta jIvanacaritrane vAMcanArAo e ja vastune dhyAnamAM rAkhI ene svAdhyAya kare ane ApaNuM sAhityasarjake, kavio ane maMthalekhake bhAIbI dhUmaketunI mAphaka sanAtana satyane rajU karanArA bane eTaluM IrachI viramuM chuM. pATaNa. ["kalikAlasarvajJa zrIhemacaMdrAcArya, Amukha, sane 1940] jJAnAM. 23 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhahemakumAra saMvata "bhAratIya prAcIna lipimAlA'mAM Aja sudhImAM pracalita thayela vaidikasaMvata, kaliyugasaMvata, vIra saMvata, vikramasaMvata, zAlivAhana-zakasaMvata, guptasaMvata, siMhasaMvata vagere anekAneka saMvatane paricaya karAvavAmAM Avyo che, je paikInA ghaNAkharA saMvato to Aje janatAnA smRtipaTa parathI bhUMsAI gayA che. mAtra vIrasaMvata, vikrama saMvata, zAlivAhana-zakasaMvata jevA gaNatarInA ja saMto janatAmAM ekadhArI rIte AdarapAtra rahyA che. tema chatAM eTalI vAta to cokakasa ja che ke, je je vyaktionAM nAmanA saMvata cAlu thayA haze-che, temanA pratye koI khAsa kAraNane laIne ja janatAne pakSapAta baMdhAyo haze ane te te saMto temanA anuyAyIonI vidyamAnatA paryata cAlIne chevaTe bhUMsAI gayA haze. e badhuM game tema ho te chatAM saMtonI utpattie ItihAsamAM moTAmAM moTuM sthAna prApta karyuM che eTale e saMvata konA konA nAme ane kyAre kyAre cAlu thayA che ene lagatI maulika hakIkatone zodhavA ane meLavavA pAchaLa vidvAnoe ati jhINavaTabharI rIte prayatna ane zrama sevyA che. AjanA A saMkSipta lekhamAM evA ja eka viziSTa saMvatano paricaya karAvavAmAM Ave che, jenuM nAma vikrama saMvata che. A saMvatane ullekha kyAMthI maLe che ene lagato paricaya ApyA pachI saMvatanA aMge vicAra karavAmAM Avaze. upara jaNAvela "siddha-hema-kumAra' saMvatano ullekha girirAja zrI zatruMjyanA zikhara uparanI camukhajInI TUMkanA mULa maMdiranA mukhya daravAjAnI DAbI bAjune maMdiramAM rahela eka dhAtunI pratimA uparanA lekhamAMthI maLI Avyo che. e lekha Akho ahIM ApavAmAM Ave che: zrIsiddhahemakumAra saM 4 vaizASa va 2 gurau bhImapallI satka vyava0 harizcaMdra bhAryA guNadevi zreyorthaM zrIzAMtinAthabiMbaM kAritaM / / upara Apela dhAtupratimAlekhamAM kaI khAsa mahattavane aitihAsika ullekha nathI, tema nathI e lekhamAM pratiSThA karAvanAra AcAryAdinA nAmano ullekha, tema chatAM A atisaMkSipta pratimAlekha temAM maLatA zrImira 4 eTalA ullekhane pariNAme atigauravavaMtu sthAna prApta karI le che ke je saMvatano ullekha Aja sudhI kyAMya jovAmAM ke noMdhavAmAM Avyo nathI. prastuta pratimAlekhamAM tenI pratiSThA karAvanAra AcArya dinA nAmano ullekha nathI eTale. prastuta saMvata kyAre cAlyuM haze ? e saMvata calAvavA pratye kene savizeSa pakSapAta haze ? tema ja e saMvata calAvanAra anuyAyI varga sabaLa ke nirbaLa haze?-ItyAdi hakIkatanuM ApaNe mAtra anumAna ja karavAnuM rahe che. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhahemakumAra saMvata (176 prastuta pratimAlekhamAM maLatA zrIfsaddha-ma-kumAra saMvatamAM gujarAtanI mahAvibhUtisvarUpa traNa vyaktionAM nAmano samAveza thAya che: eka, gUrjarezvara mahArAja zrI siddharAja jayasiMhadevanA nAmano; bIje, kalikAlasarvajJa syAdvAdavijJAnamUti gUrjarezvarayugalanA mitra ane guru AcArya pravara zrI hemacaMdrasUrinA nAmane ane trIje, gurjarezvara paramArhata mahArAja zrI kumArapAladevanA nAmane. A rIte gujarAtanI mahAprabhAvasaMpanna A traNa vibhUtionAM nAmanA Adya Adya aMzanA saMkalana dvArA prastuta saMvatane upanna karavAmAM AvyuM che emAM leza paNa zaMkAne sthAna nathI. A saMvatanI utpatti vyavasthita rIte thaI hoya tema mAnavAne ApaNI samakSa atyAre eka paNa pramANa ke sAdhana nathI, e dazAmAM ApaNe eTaluM ja mAnavuM joIe ke prastuta dhAtupratimAlekhamAM maLato zrI siddhahemakumAra saMvatano ullekha bhagavAna zrI hemacaMdra pratye atibahumAnanI lAgaNI dharAvanAra koI vyaktie karyo che, ane e ullekha, mArI samaja pramANe, traNe mahAtmAonA svargavAsa pachI ja thayo haze. prastuta saMvata calAvavA pAchaLa koI sabaLa vyaktiono hAtha dekhAto nathI. nahi to e saMvatano ulekha keTalAka graMthonI prazastiomAM ane pupikAmAM tema ja keTalAka prAcIna zilAlekhamAM jarUra ApaNane maLI zakta. paraMtu haju sudhI kyAMya paNa e saMvatano ullekha vidvAnanI najare caDyo nathI. phakta kaI mahAnubhAvanA hRdayamAM gUjarAtanI A vibhUtio pratye bhakti UbharAI AvI haze, jene pariNAme eNe ATalo ullekha karI potAnI kartavyaparAyaNatA rajU karI potAnI jAtane dhanya ane kRtakRtya karI che, e sivAya vizeSa kazuM lAgatuM nathI. nahitara AjanA amuka varga ja calAvelA AtmasaMvata ane dhama saMvata jevA saMvate paNa amuka varSe paryaMta cAlu raheze ane enA ullekha amuka amuka sthAna mAM ulikhita maLaze, jyAre gUjarAtanI traNa samartha mahAvibhUtionA nAmathI vibhUSita prastuta siddhahemakumAra saMvata pAchaLa sabaLa to zuM paNa upara jaNAvyA mujabano AbhasaMvata ane dharma saMvatanA anuyAyI varga jevo sAmAnya varga paNa haze ke kema e kahevuM ke samajavuM muzkela nathI. atu. prastuta "siddhahema-kumAra" saMvata pAchaLa sabaLa vyaktiono hAtha ho agara na hai, athavA ene sabaLa vyaktioe kadAca (?) Teke na paNa A heya; tema chatAM ApaNe saue AnaMda ja mAnavo joIe ke, te jamAnAmAM evI kaI vyaktio hatI ja ke jemane ema lAgyuM hatuM ke gUjarAtanI A traNa mahAprabhAvaka mahAvibhUtionI yAdagIrInI nizAnI tarIke temanA nAmano saMvata jarUra cAlo joIe ane te mATe prayatna paNa karyo. khare ja, te yuganI janatAe ekamata thaI A mahAvibhUtionI yAdagArImAM saMvata calAvyo hota to Aje gujarAta ane gujarAtanI prA jagatanI najare savizeSa gauravavaMtI lekhAta. aMtamAM A ThekANe jena prajAnuM ane khAsa karI atyAre zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhInuM eka vastu tarapha bhArapUrvaka lakSya daravuM ucita mAnuM chuM ke ApaNe tyAM mahattvanI vastuonA saMrakSaNa ane sAcavaNI tarapha je lakSya hovuM joIe te rAkhavAmAM nathI AvatuM. eTale ahIM huM peDhIne kAryakartAone bhArapUrvaka jaNAvuM chuM ke, comukhajInI TUMkamAM rahelI A gauravavaMtI dhAtunI pratimAne evA sthAnamAM rAkhavAmAM Ave ke jyAMthI e pratimA-jema vimavasImAMthI pAjano lekha guma thaye tema ja vimalazAnA maMdiramAMthI ajae kArIgarIvALI dhAtunI pratimA UpaDI gaI, tema -gUma na thAya. khare ja, mane to A pratimA joIne ene cerI laI koI yogya sthAnamAM mUkavAnuM ja mana thayuM hatuM. paNa sAce ja kaI aitihAsika vastuonA vyApArIne hAthe e pratimA caDhI na jAya e mATe zeTha A. ka. pa.nA kAryakartAoe dhyAnapUrvaka vyavasthA karavI ghaTe. A "zrI jena satya prakAza, juna, 1943] Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI malayagiri ane temanuM zabdAnuzAsana AgamadurgamapadasaMzayAditApo vilIyate viduSAm / yadvacanacandanarasaimalayagiriH sa jayati yathArthaH / / -kAvArya zrImatarika | prastuta saMkSipta lekhamAM AgamajJamukuTamaNi samartha TIkAkAra AcArya zrI malayagirikRta zabdAnuzAsana-vyAkaraNa paricaya karAvavAmAM Ave che. A0 zrI malayagirie saMkhyAbaMdha jaina Agama, prakaraNe ane graMtho upara TIkAonI racanA karI che, paraMtu temanI jo svataMtra graMtharacanA koI hoya to te mAtra prastuta pajJavRtti sahita zabdAnuzAsana graMtha ja che. zrI malayagirisUri, kalikAlasarvajJa bhagavAna zrI hemacaMdrAcAryanA vidyAsAdhanasamayanA sahacara hatA. temanA pratye teozrInuM eTaluM bahumAna hatuM ke temaNe pitAnI Avazyakasava uparanI vRttimAM bhagavAna zrI hemacaMdrane tathA vahUi: rasutipu guravA (Ava, vRtti, patra 11) e zabdothI guru tarIkenA hArdika premathI saMbodhyA che. AzrI malayagirie malayagirizabdAnuzAsananI racanA karavA chatAM ApaNe teozrIne A0 zrI hemacaMdranI jema vaiyAkaraNAcArya tarIke saMbadhI ke oLakhAvI zakIe tema nathI. e rIte to ApaNe teozrIne jaina paribhASA pramANe Agamika ke saiddhAMtika yugapradhAna AcArya tarIke oLakhAvIe e ja vadhAre gauravarU5 ane ghaTamAna vastu che. siddhAMtasAgaramAM rAtadivasa jhIlanAra e mahApuruSe vyAkaraNanA jevA kilaSTa ane viSama viSayane hAthamAM dharyo e hakIkta harakeI ne mugdha karI de tevI ja che. samartha vaiyAkaraNAcArya bhagavAna zrI hemacaMdra je jamAnAmAM sAMgopAMga sapAdalakSa zabdAnuzAsana vyAkaraNagraMthanI racanA karI hoya e ja jamAnAmAM ane e samartha vyAkaraNanI racanA thaI gayA bAda taratamAM ja AcArya zrI malayagiri navIna zabdAnuzAsana graMthanA nirmANa mATe prayatna kare ke himmata kare e vAta prathama dRSTie ApaNane saMkecakAraka to jarUra lAge che, tema chatAM ApaNane AthI eka evuM anumAna karavAnuM kAraNa maLe che ke A0 zrI malayagirie, bha0 hemacaMdra jevA potAnA murabInA sarvatomukhI pAMDityathI mugdha thaI ane kutUhalavRttithI prerAIne A zabdAnuzAsanagraMthanI Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI malayagiri ane temanuM zabdAnuzAsana 181 racanA karI haze; athavA teozrInA jIvanamAM jarUra kaMI evuM preraNAdAyI kAraNu utpanna thayuM haze, jethI prerAIne temaNe A vyAkaraNagraMthanI racanAnuM kArya hAtha dharyuM haze. zrI malayagirie potAnI vyAkaraNaracanAmAM saMjJA prakaraNa Adi pratyeka vastu mATe zAkaTAyana, cAMdra vagere prAcIna vyAkaraNone jarUra lakSyamAM rAkhyAM ja haze, tema chatAM temaNe potAnI vyAkaraNa racanAnA mukhya kendrasthAna tarIke bhagavAna zrI hemacaMdrAcAryanA pajJa brahavRtti sahita siddhahemazabdAnuzAsanane ja rAkheluM che. jema bhagavAna hemacaMdra vyAkaraNanA prAraMbhamAM siddhiH sthati ane vAt e sUtro gUDyAM che, te ja rIte zrI malayagirie potAnA zabdAnuzAsananI zarUAta siddhinenittA ane norvaH sUtrothI ja karI che. A sivAya zrI hemacaMdra ane zrI malayagiri e bane AcAryonAM zabdAnuzAsanamAM sUtronuM lagabhaga eTaluM badhuM sAmya che, jethI harakeI vidvAna jare bhUle ja paDI jAya. ane tethI ja Aja sudhImAM madrita thayela AcArya zrI malayagirinA TIkAgraMthomAM AvatAM vyAkaraNasavonA aMke ApavA vageremAM khUba ja goTALo thaI gayuM che. keTalIka vAra e sUtrone siddhahemavyAkaraNanAM sUtro samajI aMka ApavAmAM AvyA che, ane keTalIka vAra pANinIya vyAkaraNanAM sUtro samajI tenA aMke ApavAmAM AvyA che, jyAre keTalAMka sUtro nahi maLavAne lIdhe tenA sthAnano nirdeza paDato ja mUkavAmAM Avyo che. A pramANe A bAbatamAM khUba ja goTALo thavA pAmyo che; paraMtu zrI malayagirinuM zabdAnuzAsana joyA pachI e cokkasa rIte jANI zakAyuM che ke zrI malayagirie potAnA TIkAgraMthamAM je vyAkaraNa TAMkyAM che e nathI siddhahemazabdAnuzAsananAM ke nathI pANinIya vyAkaraNanAM ke bIjA keI vyAkaraNanAM; paraMtu e sUtro temaNe potAnA bhalayagirizabdAnuzAsanamAMthI ja TAMkyAM che. prastuta malayagiri vyAkaraNanI pajJa vRtti, e AcArya hemacaMdranA siddhahema vyAkaraNanI bRhavRttinuM pratibiMba ja che, e baneya vRttionI tulanA karavAthI jANI zakAyuM che. ane e ja kAraNasara Aje maLatI malayagirizabdAnuzAsananI hastalikhita pratio bhArobhAra azuddha hovA chatAM tenuM saMzodhana ane saMpAdana jarAya azakya nathI ema meM khAtarI karI lIdhI che. prastuta vyAkaraNanI racanA A0 malayagirie gUrjarezvara paramahaMta rAjarSi zrI kumArapAladevanA rAjyaamala daramiyAna karI che e ApaNe bhalayagirizabdAnuzAsananA "ite dare" (kRtti, tRtIya pAda, sUtra 22) sUtranI pajJa vRttimAM AvatA " rAtana kumArapAnaH" e udAharaNa parathI spaSTa rIte jANI zakIe chIe. Ano artha e thayo ke AcArya zrI malayagirikRta je je graMthamAM prastuta zabdAnuzAsananAM sUtro maLe te graMthanI racanA prastuta zabdAnuzAsananI racanA bAdanI tema ja mahArAja zrI kumArapAladevanA rAjyamAM thayelI che. athavA ema paNa banyuM hoya ke zrI malayagirie pitAne zabdAzAsananI mUla dvAdazAdhyAyInI racanA gUrjarezvara mahArAjA zrI jayasiMhadevanA rAjya daramiyAna karI hoya, te AdhAre pitAnA TIkAgraMthamAM so TAMkatA hoya ane zabdAnuzAsana uparanA pajJa vivaraNanuM nirmANa teozrIe mahArAjA zrI kumArapAlanA rAjyamAM karyuM hoya. e game tema he, te chatAM eka vAta to nirvivAda ja che ke zrI malayagirie potAnA zabdAnuzAsana uparanI svapanna vRttinI racanA te zrI kumArapAladevanA rAjyaamala daramiyAna ja karelI che. AcArya malayagirikRta svopajJazabdAnuzAsananI prAcIna hastalikhita pratio Aje traNa jJAnabhaMDAromAM che ema jANavAmAM AvyuM cheH 1. eka pATaNa-vADIpArzvanAtha jJAnabhaMDAramAM kAgaLa upara lakhelI prati. 2. bIjI pATaNa-saMdhavInA pADAnA tADapatrIya pustakabhaMDAramAM tADapatra upara lakhAyela Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182] jJAnAMjali prati. ane 3. trIjI pUnA-Dekkana kelejanA bhAMDArakara InsTiTyUTanA hastalikhita pustakasaMgrahamAM tADapatra upara lakhelI prati. A sivAyanI bIjI je je hastalikhita pratio jaina munionA jJAnabhaMDAromAM jovAmAM tema ja sAMbhaLavAmAM AvI che te badhIye, je huM na bhUlato houM ane nathI ja bhUlate te, pATaNa-vADIpArzvanAthanA graMthasaMgrahanI pratinI nakale ja che. ane e pratio dharAvanAra paikI bhAgye ja koIne khabara haze ke emanI e vyAkaraNa-prati saMpUrNa nahi paNa adhUrI ja che. upara jaNAvelI traNe pratio paikInI ekeya prati saMpUrNa nathI, tema ja traNe pratio ekaThI karavAmAM Ave to paNa A0 layagirita zabdAnuzAsana pUrNa thAya tema nathI. 1. pATaNa-vADIpArzvanAthanA bhaMDAranI prati paMcasaMdhi, nAma, AkhyAta ane chata sudhInI che. arthAta A pratimAM catuSkavRtti, AkhyAtavRtti ane kRtti ema traNa vRttinA maLI ekaMdara trIsa pAdano samAveza thAya che. paraMtu taddhitavRtti ke je aDhAra pATa jeTalI che te A pratimAM nathI. 2. pATaNa-saMghavInA pADAnI tADapatrIya prati ati khaMDita che. e prati, mArA dhAravA pramANe, lagabhaga 500 pAnAM jeTalI hovI joIe, tene badale atyAre enAM mAtra 330 thI 456 sudhImAM ja pAnAM vidyamAna che ane temAM paNa vacamAM vacamAMthI saMkhyAbaMdha pAnAM gUma thayAM che. tema chatAM A truTita prati taddhitavRttinI hoI enuM atighaNuM mahatva che. A pratimAM lekhake AkhA graMthanA patrAMke ane dareka vRttinA vibhAgasucaka patrAMke ema be jAtanAM patrAMke karyA che. e rIte A pratinA 330 pAnAmAM taddhitavRttinAM pAnAM tarIke 35 mo aMka Avyo che. eTale taddhitavRttino prAraMbha 34 pAnAM jeTale bhAga A pratimAM nathI. e cotrIsa pAnAMmAM taddhitIne lagabhaga doDha adhyAya gUma thayo che. A pratinAM atyAre je khaMDita pAnAM hayAta che temAM taddhitanA dvitIyAdhyAya dvitIyapAdanA apUrNa aMzathI zarUAta thAya che ane lagabhaga 400mA pAnA daramiyAna dazamA pAdanI samApti thAya che. A pachI thokabaMdha pAnAM gUma thayAM che. mAtra pAMca-daza ja chuTaka pAnAM che. A rIte saMghavInA pADAnI prati ati khaMDita heI pAchaLanAM ATha pAda emAM che ja nahi. 3. Dekakana kaoNlejamAMnI pratinI tapAsa karAvavA chatAM haju ene aMgenI cekakasa mAhitI maLI zakI nathI ke e prati keTalI ane kyAM sudhInI che. e mAhitI meLavavA mATe prayatna cAlu ja che. tema chatAM adhUrI tapAsa parathI ema to cakkasa jaiNavA maLyuM che ke e prati dvArA paNa prastuta zabdAnuzAsananI pUrNatA thAya tema nathI. Dekkana kolejanI A prati tADapatra upara lakhAyelI ane khaMDita che. prastuta vyAkaraNa pUrNa na maLe tyAM sudhI ApaNe enI saMkhyA tema ja patta vRttinuM cokakasa pramANa jANI zakIe tema nathI. paraMtu enI apUrNa dazAmAM paNa tenA adhyAya ane pAdasaMkhyAnuM pramANa cakkasa rIte jANI zakAya tema che. khuda A0 zrI malayagirie taddhitanA navamAM pAdana saMthAyaT: pAThasUtrasaGgho vA se sUtranI zvApa vRttimA aSTAvadhyAyAH parimANamasya aSTakaM pANinIyaM sUtram / daza manayarIya e pramANe jaNAvyuM che, ene AdhAre jANI zakAya che ke malayagirizabdAnuzAsananI bAra adhyAya ane aDatAlIsa pAdamAM samApti thAya che. joke zrI malayagirie, Ai zrI hemacaMdranI mAphaka, pupikAmAM adhyAya ane pAdanI noMdha vibhAgavAra karI nathI, tema chatAM temane eka adhyAyanA cAra pAda ja abhISTa che e, taddhitavRttimAM AvatI ti zrImanayarivarti rAvAnu Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAya zrI malayagiri ane temanu zabdAnuzAsana [ 183 rAAsane taddhite dvitIyAghyAye dvitIya: vAva: samApta: A mujabanI puSpikA ane te pachI saptama-ama Adi pAdonI samAptine lagatI puSpikAe Ave che tene AdhAre nakkI karI zakAya che. vADIpArzvanAthanA bhaDAranI prati ke je kRtti sudhI samApta che, temAM pAdasakhyA A pramANe cheH pacasa'dhinA pAMca pAda, nAmanA nava pAda, AkhyAtanA deza pAda ane kRtanA cha pAda. A rIte pAMcasa Mdhi ane traNa vRttinAM maLI ekaMdara 30 pAda thAya che, arthAta vADIpArzvanAthanI prati ayAyanA hisAbe amAdhyAya dvitIyapAda pantanI che ema kahI zakAya. AmAM khIne aDhAra pAda jeTale vibhAga umerIe tyAre bAra adhyAya pramANa malayagirizabdAnuzAsana vyAkaraNa saMpUrNa bane. saMdhavInA pADAnI khaMDita tADapatrIya pratinA lagabhaga 400mA pAnAmAM rUti zrImalayAiraviracite zavAnurAgasane tahite gama: pAyaH samApta: e pramANe AvyuM che, eTale te pachInAM pAnAMmAM khIjA ArDa pAda hAvA mATe jarAya zaMkAne sthAna nathI. ane e mujaba AcArya zrI malayagiriSkRta zabdAnuzAsana bAra adhyAya ane aDatAlIsa pAdamAM samApta thavA viSe paNa zakA jevuM kazuM ja nathI. A zrI malayagirie peAtAnA zabdAnuzAsana sAthe saMbaMdha dharAvatA svataMtra dhAtupATha, uSNAdi gaNu AdinI racanA karI heAya tema jaNAtuM nathI. emanA zabdAnuzAsananA abhyAsIone e mATe te anya AcAkRta dhAtupADa Adi tarapha ja najara karavI paDe tevu che. zrI malayagirisUrinA zabdAnuzAsanane paTTana-pAna mATe khAsa upayoga thayA hoya tevuM dekhAtu nathI. e ja kAraNa che ke enI nakalA sihahema vyAkaraNanI mAphaka vipula pramANamAM prApta thatI nathI. Ama chatAM AcArya zrI kSemakIrtie bRhatkalpasUtranI TIkAnA anusaMdhAnanI utthAnikAmAM zarUnushaasnaadivishvvidyaamyjyotiH puJjaparamANughaTitamUrtibhiH zrImalayagirimunIndra pipaadaivivrnnkrnnmupname A pramANe zrI malayagirinA zabdAnuzAsananI khAsa noMdha lIdhI che. e uparathI emanA vyAkaraNanA vidvAnemAM amuka prakAranA viziSTa prabhAva tA jarUrI hatA emAM jarAya zaka nathI. prastuta vyAkaraNagraMtha apUrNa hAI enA aMtanI prazistamAM zrI malayagirie kaI kaI khAsa vastunI noMdha karI haze e kahI zakAya ema nathI. tema chatAM enI zarUAtamAM AvatA veMtamangglvidhaan: paripUrNamalpagrathaM laghupAya AcAryo malayagiriH zabdAnuzAsanamArabhate yA ullegnamAM temaNe peAtAne AcA` tarIke oLakhAvyA che. e vastu taddana navI che ke je temanA anna kAI graMthamAMya noMdhAyela nathI, AcArya zrI bhalayagirisUrivaranA zabdAnuzAsanane lagatI ATalI sa`kSipta noMdha lakhI A lekhane ahIM ja samApta karavAmAM Ave che. A zrImalayagirinA jIvananA sa MkSipta chatAM ativiziSTa paricaya meLavavA icchanArane zrI jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara taraphathI prasiddha thayela sauau rAtava-saptativALo vaAEmapadau rmaprasthaunI mArI lakhelI gUjarAtI prastAvanA jevA bhalAmaNa che. ['zrI jaina satya prakAza', dIpeAtsavI aMka, bhAdaraveA-Ase, sa'. 1997 ] 1. nAmanA nava pAdamAM liMga, strIpratyaya, kAraka ane samAsaprakaraNanA samAveza karavAmAM AvyA che. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAratnakeza" ane tenA rtA zrI devabhadrasUri Aje AcArya zrI devabhadrasUriviracita ratnakozanA yathArtha nAmane zobhAvato e kathAratnakoza nAmane atidurlabha graMtha prakAzita karI jainathAsAhityarasika vidvAnonA karakamaLamAM upahArarUpe arpaNa karavAmAM Ave che, jenI sAvaMta paripUrNa mAtra eka ja tADapatra upara lakhAyelI prAcIna prati, khaMbhAtanA zrI zAMtinAtha jaina jJAnabhaMDArane nAme oLakhAtA ati prAcIna gauravazALI tADapatrIya jJAnabhaMDAramAM jaLavAyelI che. tene aMge nIcenA muddAo upara vicAra karavAmAM Ave che: 1. bhAratIya kathAsAhityanI vipulatA. 2. jaina pravacanamAM dharmakathAnuyoganuM sthAna. 3, kathAnA prakAro ane kathAvastu. 4 kathAnakozagraMthane paricaya. 5. tenA praNetA. 6. anya jaina kathAgUMthAdimAM kathAnakezanuM anukaraNa ane avataraNa. 7. saMzodhana mATe ekatra karelI prAcIna pratione paricaya tathA saMzodhana vizenI mAhitI. 1. bhAratIya kathAsAhityanI vipulatA-AjanI pratyakSa duniyAmAM je mAnavapra vase che temAM bhaNelAgaNelA kuzAgramativALA loko be-traNa TakA jeTalA ja che, jyAre bAkIno 87 TakA jeTalo bhAga akSarajJAna vinAno chatAM svayaMskurita saMvedanavALo che. AmAM kevaLa akSaraparicaya dharAvanArA ane akSaraparicaya vinAnA chatAM potAnI haiyAukalatathI vyavahAra ane paramArthane toDa kADhanArA lokono samAveza che. A 97 TakA jeTalI atyadhika saMkhyA dharAvanArA loka vijJAna, tattvajJAna, gaNitavidyA, bhUgoLa ke khagoLavidyAmAM UMDA UtaravA jarAya rAjI nathI tema taiyAra paNa nathI. temane to ghaNuM saraLa rIte samaja paDe ane e samaja dvArA jIvanano rasa mANu zakAya ane vyavahAra tema ja paramArthane samajI mAnavajIvananI kRtakRtyatA anubhavAya evA sAhityanI apekSA che. eTale e vastune ApaNuM pUrva maharSioe vipula pramANamAM kathA, upakathA, AkhyAno, AkhyAyikAo, aitihAsika caritro Adi sarjIne pUrI rIte saMtevI paNa che. A rIte jotAM kathAsAhityane saMbaMdha mukhyatyA AmajanatA sAthe che ane AmajanatA vipula hovAthI tenI sAthe saMbaMdha dharAvatuM kathAsAhitya paNa vipula, vivigha ane AmajanatAnI khAsiyatone lakSamAM rAkhI sugama ane subodha bhASAmAM sarjAyeluM che. A prakAranuM kathAsAhitya jema jaina saMpradAyamAM vipula che e ja rIte * zrI devabhadrasurita kathA ratnakezanA saMpAdananI (prakAzakaH zrI jaina AtmAnaMda sabhA, bhAva- nagara, saM. 2000) prastAvanA. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAranakAza ane tenA kartA zrI devabhadrasUri [ 195 vaidika ane bauddha saMpradAyamAM paNa ati vipula pramANamAM che eTaluM ja nahi, paNa bhAratavarSanI jema bhAratavarSanI bahAra paNa A jAtanuM kathAsAhitya eTalA ja pramANamAM upalabdha thAya che. jJAnanI dRSTie vijJAna, tattvajJAna, bhUMgALa, khagALa, gaNita, Ayurveda, adhyAtmazAstra, yogavidyA, pramANuzAstra vagere vidyAnuM mahattva jarAya ochuM nathI, para Mtu te badhI gahana vidyAne sarvagamya karavAnuM sAdhana mAtra eka kathAsAhitya che; mATe ja bhAratavarSanA tema ja bhAratanI bahAranA prAcIna-arvAcIna kuzAzramati vidvAno paNa kathAsarjananI pravRttimAM paDayA che ane e dvArA emaNe AmajanatAne tyAga, tapa, vairAgya, dhIraja, kSamA, niHspRhatA, prANisevA, satya, nirlobhatA, saraLatA Adi guNAnI siddhi mATe vividha preraNA ApI che. AmajanatAne keLavavAnu kAma sahaja sAdhyuM nathI, tema chatAM tyAga, sadAcAra, saraLatA, samayajJatA Adi sadguNAthI vibhUSita mahAputre AmajanatAne upadeza dvArA keLavI zake che, sAhityasarjana dvArA dorI zake che ane aneka gUMca ukelI tenI sAdhanAnA mArgane saraLa banAvI Ape che. A dRSTie paNa kathAsAhityanuM mUlya anekagaNuM vadhI jAya che. 2. jaina pravacanamAM kathAnuyAganuM sthAna--jema mahAbhArata ane rAmAyaNanA praNetA vaidika maharSioe AmajanatAnA pratinidhi banI e matheAnI racanA karI hatI, e ja pramANe jaina para parAe paNa AmajanatAnI vizeSa khevanA karavAmAM ja peAtAnu gaurava mAnyuM che. eka kALe jyAre vaidika paraMparA AmajanatAnI TI rAjAnI Azrita thaI AmajanatAnuM pratinidhipaNu gumAvI eDI eTalu ja nahi, paNa e AmajanatAnI svAbhAvika bhASA tarapha paNa sugALavI thaI gaI, barAbara e ja vakhate jaina para parAmAM anukrame thayela mahAmAnya tIrthaMkara bhagavAna zrI pArzvanAtha ane zramaNa bhagavAna zrI vIra- mAnasvAmIe AmajanatAnuM pratinidhipaNu' karyuM' ane tenI svAbhAvika bhASAne apanAvI te dvArA ja peAtAnuM dharmAMtI pravartAvyuM ane AmajanatA sudhI paheAMce evA sAhityanirmAlgune pUrepUrA Teke ApyA, eTaluM ja nahi, paNa jaina pravacananA je mukhya cAra vibhAgeA batAvyA che temAM AmajanatAnA atipriya e kathAsAhityane khAsa sthAna paNa ApyuM che. jaina pravacana caraNukaraNAnuyAga, dha kathAnuyAga, gaNitAnuyAga ane dravyAnuyAga--e cAra vibhAgamAM vaheMcAyeluM che. AmAM AmajanatAnu` pratinidhitva dharAvanAra dharma kathAnuyAga viziSTa sthAna bhAgave che. sadAcaraNAnA mULa niyame ane temane AcaraNamAM mUkavAnI vividha prakriyAeAnA sAhityanu nAma caraNakaraNAnuyAga che. e sadAcaraNA jemaNe jemaNe strI ke puruSe--AcarI batAvyAM hAya, evAM AcaraNAthI je lAbhA meLavyA hAya athavA e AcaraNeA AcaratAM AvI paDatI musIbatene veDDI temane je rIte pAra karI hoya, tevAM sadAcAraparAyaNa dhIra, vIra, gaMbhIra strIpuruSonAM aitihAsika ke kathArUpa jIvatAnA sarjananuM nAma dhakathAnuyAga che. A viSe zAstrakAra tA ema paNa kahe che ke, AvA prakAranA dharmAMkathAnuyoga vinA caraNakaraNAnuyAganI sAdhanA kaNa banI jAya che ane janatA te tarapha vaLatI ke AkarSatI paNa nathI. Ama jaina dRSTie 'eka apekSAe cAre anuyeAgAmAM dharmakathAnuyoga prAdhAnya dharAve che' ema kahevuM lezamAtra anucita nathI. jemAM khageALabhUgALanAM vividha gaNitA Ave te gaNitAnuyAga ane jemAM AtmA, paramAtmA, jIvAdi tattvA, ka, jagatanuM svarUpa vagere kevaLa sUkSmabuddigrAhya viSayA varNavavAmAM AvyA hAya te dravyAnuyoga. A cAra anuyAga paikI mAtra eka dha kathAnuyAga ja eveA che je AmajanatA sudhI pahAMcI zake che ane tethI ja khIjA anuyegA karatAM keI apekSAe tenuM mahattva samajavAnuM che. jaina para'parA ane vaidika para parAnI peThe bauddha paraMparAe paNa kathAnuyogane sthAna Apelu che eTaluM ja nahi, paNa sarakhAmaNImAM vaidika paraMparA karatAM bauddha paraparA, jaina para'parAnI peThe, AmajanatAnI savizeSa pratinidhi rahelI che. jaina paraMparAnA caraNakaraNAnuyAga mATe bauddha paraMparAmAM vinaya nAnAM. 24 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186] jJAnAMjali piTaka" zabda, dharma kathAnuga mATe "suttapiTaka" ane gaNitAnuga tathA dravyAnuyoga mATe "abhidhammupiTaka zabda yojAyo che. "piTaka' zabda jaina paraMparAnA "dvAdazAMgIgaNipiTaka" sAthe joDAyelA "piTaka zabdane maLato "peTI' arthane batAvate ja zabda che. suttapiTakamAM anekAneka kathAono samAveza che. dIvanikAya, majumanikAya, suttanipAta vagere anekAneka graMthone "suttapiTaka ' mAM samAveza thAya che. jaina paraMparAno dharmakathAnuyoga, bauddha paraMparAno suttapiTaka ane vaidika paraMparAne itihAsa e traNe zabda lagabhaga ekarthaka zabda che. dharmakathAnuyoga, pathya bhajana-pAna jevo che. jema pathya anna-pAna mAnavazarIrane data, nIrogI, puruSAthI, dIrghajIvI ane mAnavatAparAyaNa banAve che, tema dharma kathAnuga paNa mAnavInA manane preraNA ApI baliza, svastha, nigrahI, sadAcArI ane sadAcArapracArI banAve che ane ajarAmara paristhiti sudhI pahoMcADe che. belatAM-cAlatAM, upadezaka karatAM dharmakathAnuga mAnavanA upara evI sArI asara upajAve che je dhIre dhIre paNa pAkI thayelI ane jIvanamAM UtarelI hoya che. saMkSepamAM ema kahI zakAya ke dharmakathAnuga mAnavane kharA arthamAM mAnavarUpe ghaDI zake che ane AdhyAtmika dRSTie pUrNa svataMtratA sudhI pahoMcADe che. 3. kathAnA prakAre ane kathAvastu-AcArya zrI haribhadrasUrivare samarAIzcakahAmAM kathAonA vibhAga karatAM artha kathA, kAmakathA, dharma kathA ane saMkIrNa kathA ema cAra vibhAga batAvyA che. je kathAmAM upAdAnarUpe artha hoya, vajepAra, laDAI, khetI, lekha-lakhata vagerenI paddhatio, kaLAo, zilpa, suvarNasiddhi vagere dhAtuvAda, tathA arthopArjananA nimittarUpa sAma, daMDa Adi nItionuM varNana hoya tenuM nAma artha kathA. jemAM upAdAnarUpe kAma hoya ane prasaMge prasaMge dUtInA abhisAra, strIonAM ramaNa, anaMgale, lalitakaLAo, anurAgapulakita nirUpelAM hoya te kAmakathA. jemAM upAdAnarUpa dharma hoya ane kSamA, mArdava, Arjava, abha, tapa, saMyama, satya, zauca vagerene lagatAM mAnavasamAjane dhAraNa-poSaNa ApanArAM ane tenuM sarvasaMrakSaNa karanArAM varNana hoya te dharmakathA. ane jemAM dharma, artha ane kAma e traNe vargonuM yathAsthAna nirupaNuM hoya ane e traNe vargone samajAvavA tema ja paraspara abAdhaka rIte vyavahAramAM lAvavA yuktio, tarko, hetuo ane udAharaNa vagere ApelAM hoya te dharma kathA. kathAonA A cAra prakAra paikI kevaLa eka dharmathI ja dharmakathAnayogamAM Ave che. mULa jaina AgamomAM paNa jJAtAdharmakathAga, upAsakadazAMga, aMtakRdazAMga, anuttarapapAtikadazAMga, vipAka vagere aneka Agamo paNa dharmakathAne pradhAnapaNe varNave che. jJAtAdharmakathAMganuM je prAcIna kathAsaMkhyA pramANa kahevAmAM AvyuM che temAM te AgamamAM sADA traNa karoDa kathAo ane teTalI ja upakathAo vagere hovAnuM kaheluM che. e jotAM jaina paraMparAmAM dharmakathAnuM sAhitya keTaluM vipula hatuM e sahajamAM ja kalpI zakAya tema che. dharmakathAomAM paNa yuddha, khetI, vaNaja, kaLAo, zipa, lalitakaLAo, dhAtuvAdo vagerenuM varNana Ave che, paraMtu dharma pradhAna rasthAne hoya ane bAkI badhuM AnuSaMgika rIte dharmanuM poSaka hoya. e ja rIte artha kathA ane kAmakathAmAM paNuM dharmanuM varNana na ja Ave ema nahi, paNa artha ane kAma emAM pradhAna hoya; e ja daSTie te te kathAne tevAM tevAM nAmo apAyelAM che. prastuta kathAnakoza dharmakathAone mahAna graMtha che. temAM upara kahyA pramANe arthakathA ane kAmakathAnuM prAsaMgika nirUpa hovA chatAM, dharma pradhAna sthAne hoI tene dharmakathAno graMtha gaNavAmAM kazeya bAdha nathI. AvI kathAomAM kathAonuM varatu divya hoya che, mAnavya hoya che ane divyamAnavya paNa hoya che. kathAnakezanI dharmakathAonuM vastu pradhAnapaNe mAnavya che ane kavacita divyamAnavya paNa che. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAranakAza ane tenA kartA zrI devabhara { 187 4. kathAranakAzagraMthanA paricaya-prastuta graMtha prAkRta bhASAmAM gadya-padyarUpe atiprAsAdika sAla kAra racanAthI racAyelA ane anumAna sADAagiyAra hajAra zlokapramANa che. bahu nAnI nahi, bahu meATI paNa nahi, chatAM sakSipta kahI zakAya tevI maulika pacAsa kathAonA saMgraharUpa A kRti che. prastuta graMtha mukhyatve prAkRta bhASAmAM racAyelA heAvA chatAM temAM prasaMgeApAtta saMskRta ane apabhraMza bhASAnA upayoga paNa graMthakAre karelA che; khAsa karI dareka kathAnA upasaMhAramAM upadeza tarIke je cAra zlokA ane puSpikA ApavAmAM AvyAM che e teA sa MskRta bhASAmAM ja che. A graMthamAM samyakatva Adi tetrIsa sAmAnya guNe| ane pAMca aNuvrata Adi sattara vizeSa guNAne lagatI kathAonA samAveza karavAmAM AvyA che. dha kathAonA granthomAM zRMgAra Adi seAnI vipulatAne lIdhe dharmakathAnuM dharma kathApaNuM gauNu thavAne doSa jema keTalIka dharmakathAonI racanAmAM AvI jAya che tema A graMthamAM graMthakAre jarA paNa thavA dIdhuM nathI, eTalu ja nahi, paNa prastuta dharmakathAgraMthamAM zRMgAra ADhi jevA rasane lagabhaga abhAva chatAM A dharmakathAgraMtha zrRMgAra rahita banI na jAya athavA emAMnI dharmakathAnA vAcana ke zravaNamAM vaktA ke zrotAnI rasavRtti leza paNa nIrasa athavA rukSa na banI jAya e viSenI dareka cokasAI graMthakAre rAkhI che. prastuta graMthamAM graMthakAra je je guNu viSe kathA kahevI zarU kare che tenA prAraMbhamAM, kathAnA varNanamAM ane enA upasaMhAramAM, te te guNanu svarUpa, tenuM vivecana ane tene lagatA guNa-doSo lAbhahAninuM nirUpaNa temaNe ati sarasa paddhatie kayu che. upara jaNAvavAmAM AvyuM tema A graMthamAM tetrIsa sAmAnya guNa ane sattara vizeSa guNa maLI je pacAsa guNAnuM varNana karavAmAM AvyuM che, te uparAMta prasaMgopAtta bIA aneka mahattvanA viSayA varNavavAmAM tema ja carcavAmAM AvyA che; jevA ke--upavanavarNana, RtuvaNaeNna, rAtrivarNana, yuddhavarNana, smazAnavarNana Adi varNanA; rAjakulanA paricayathI thatA lAbheA, satpuruSanA mArga, ApaghAtamAM deSa, dezadana, puruSanA prakArA, nahi karavA lAyaka-karavA lAyaka--cheADavA lAyaka-dhAraNa karavA lAyaka-vizvAsa nahi karavA lAyaka ATha ATha bAbateA, atithisatkAra Adi naitika viSayo; chIMkanA vicAra, rAjalakSaNA, sAmudrika, mRtyujJAnanAM cihno, akAladAdgamakalpa, ratnaparIkSA Adi leAkamAnasane AkanAra sthUla viSaye; devagurudharmatattvanuM svarUpa, gurutattvavyasthApanavAdasthala, aSTa prAtihAryanu svarUpa, vedApauSayatvavAdasthala, dharmatattvaparAmarzI, ratnatrayI, jinapratimAkAradhArI matsya ane kamaLA, jinapUjAnuM vistRta svarUpa, sAmAnya dharmopadeza, mUrtti pUjAviSayaka carcAsthala, hastitApasa tathA zaucavAdamatanuM nirasana, anaMtakAyakaMdamULanA bhakSaNanuM sadoSapaNuM Adi gaMbhIra dhArmika vicArA; upadhAnavidhi, dhvArApaNavidhi, mUrtipratiSThAvidhi Adi vidhAne ane te uparAMta aneka kathAo, tathA subhASitAdi vividha viSayA AlekhavAmAM AvelA che. A badhI vastu prastuta graMthanI viSayAnukramaNikA jovAthI dhyAnamAM AvI zakaze. A uparathI prastuta graMthakAra keTalA samartha ane bahuzruta AcArya hatA ane temanI kRti keTalI pAMDityapUrNa ane agaMbhIra che e paNa samajI zakAze. prastuta kathAratnakAzanI khAsa vizeSatA e che ke, bIjA kathAkAzagraMthAmAM ekanI eka pracalita kathA saMgrahAyelI heAya che, tyAre A kathAsa'grahamAM ema nathI; paNa, kaI kaI ApavAdika kathAne bAda karIe teA, lagabhaga badhI ja kathAo apUrva ja che, je bIje sthaLe bhAgye ja jovAmAM Ave. A badhI dhakathAone nAnAM bALakAnI bALabhASAmAM utAravAmAM Ave te eka sArI jevI bALakathAnI zreNi taiyAra thaI zake tema che. graMthakAre varNanazailI evI rAkhI che ke e rIte kathAzreNI taiyAra karavA IcchanArane dhaNuM zeAdhavAnuM nathI rahetuM. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188] jJAnAMjali pa. kathAnakezanA praNetA AcArya zrI devabhadrasUri-praratuta graMthanA praNetA AcArya zrI devabhadrasUri che. teozrI vikramanI bAramI zatAbdInA mAnya AcArya che. kharataragacchIya paTTAvalimAM temanA viSe mAtra eTale ja ullekha maLe che ke, "temaNe vi. saM. 1167mAM zrImAna jinavallabhagaNine ane vi. saM. 1169mAM vAcanAcArya zrI jayadevasUriziSya zrI jinadattane AcAryapadArUDha karyA hatA." AthI vizeSa emanA viSe bIje kazo ja ullekha e paTTAvalIomAM dekhAto nathI. eTale AcArya zrI devabhadrasUri viSenI khAsa hakIkata ApaNe emanI potAnI kRtio Adi uparathI ja tAravavAnI rahe che. ___ AyArya zrI hevamAsarinA viSayamA bhanI bhabhUmi, bhavata, jAti, bhAtA-pitA, diikssaasaMvata, AcAryapadasaMvata Adine lagatI kazI noMdha haju sudhI kyAMya jovAmAM AvI nathI. tema chatAM temaNe pote racelA mahAvIracaritra (je vi. saM. 1139mAM AcAryapadArUDha thavA pahelAM guNacaMdranAmA12yaamaa 2-yuche), thAlnaza vi. sa. 1158mA 2yAyeso cha ) mane pAvanAyaritra (je. vi. saM. 1168mAM raceluM che) nI prazastiomAMthI temanA viSenI keTalIka mahattvanI mAhitI ApaNane maLI rahe che; eTale sau pahelAM ApaNe uparokta traNeya granthanI prazastionA upayogI aMzane joI laIe " aisayaguNarayaNanihI micchattatamaMdhaloyadiNanAho / dUrucchAriyavairo vairasAmI samuppanno // 47 // sAhAi tassa caMde kulammi nippaDimapasamakulabhavaNaM / Asi sirivaddhamANo muNinAho saMjamanihi vva // 48 // muNivaiNo tassa haradRhAsasiyajasapasAhiyAsassa / Asi duve varasIsA jayapayaDA sUra-sasiNo vva // 50 / / bhavajalahivIisaMbhaMtabhaviyasaMtANatAraNasamattho / bohittho vva mahattho sirisUrijiNesaro paDhamo // 51 // anno ya pUnnimAyaMdasaMdaro buddhisAgaro suurii|| nimmaviyapavaravAgaraNa-chaMdasattho pasatthamaI // 53 / / egaMtavAyavilasiraparavAikuraMgabhaMgasIhANaM / tesi sIso jiNacaMdasUrinAmo samupanno / / 54 // saMvegaraMgasAlA na kevalaM kadhavirayaNA jeNaM / bhavvajaNavimhayakarI vihiyA saMjamapavittI vi // 55 // sasamaya-parasamayannU visuddhasiddhatadesaNAkusalo / sayalamahivalayavitto anno'bhayadevasUri tti // 56 // jeNAlaMkAradharA salakkhaNA varapayA pasannA ya / navvaMgavittirayaNeNa bhAraI kAmiNi vva kayA // 57 / / tesiM asthi viNeo samatthasatthatthabohakusalamaI / sUri pasannacaMdo caMdo iva jaNamaNANaMdo // 58 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thAranakAza ane tenA kartA zrI devabhadrasUri tavvaya sirisumaivAyagANaM vizeyaleseNaM / gaNiNA guNacaMdeNaM raiyaM sirivIracariyamimaM // 56 // jAo tIse suMdaravicittalakkhaNavirAiyasarIro / jeTTo siddho puto bIo puNa voranAmo ti / / 75 / / tehi titthAhi paramabhattipavtrassamuvvahaMtehiM / vIra jiNavariyameyaM kAraviyaM muddhabohakaraM // 80 // naMdasiruidda 1936 saMkhe vokkaMte vikkumAo kAlammi / jessa suddhataiyAtihimmi some samattamimaM // 83 // guNacandrIya- devabhadrIyamahAvIracaritaprazastiH // 'caMdakule guNagaNavaddha mANasirivaddhamANasUrissa / sImA jiNesaro buddhisAgaro sUriNo jAyA // 1 // tANa jiNacaMdasUrI sIso siriabhayadevasUri vi / ravi - sasahara vva payaDA ahesi siyaguNamaUhehiM // 3 // tesi asthi viNeo samatya satyatyapArapattamaI / sUrI pasannacaMdo na nAmao atthao vi paraM // 4 // tassevagehi sirisumaivAyagANaM viNeyalesehiM / sireidevabhaddasUrIhiM eta raio kahA koso // 5 // saMghadhuraMdhara sirisiddha-vIraseTThINa vayaNao jehiM / cariyaM carimajiNidassa viraiyaM vIranAhassa // 6 // parikammiUNa vihiyaM jehiM sai bhavvalogapAuggaM / saMvegaraMgasAlAbhihANamA rAhaNArayaNaM // 7 // vasubArudda 1958 saMkhe vaccate vikamAo kAlama | lihio paDhamammiya potthayammi gaNiamalacaMde 66 LL titthami vahate tassa bhayavao tiyasavaMdaNijjammi | caMdakulammi pasiddho viulAe vairasAhAe || sirivaddhamANasUrI ahesi tava - nANa-caraNarayaNanihI | jassa'jjavi sumaraMto logo romaMcamuvhara || // 6 // devabhadrAcAryayakathA kozaprazastiH // [ 189 tassA''si donni sIsA jagavikkhAyA divAyara-sasi vva / Ayariya jiNesara - buddhisAgarAyariyanAmANo // tesiM ca puNo jAyA sIsA do mahiyalammi supasiddhA / jiNacandasUrinAmo bIo'bhayadevasUri tti // siddhatavittivirayaNa pagaraNauvayariyabhavvaloyANa / ko tANa guNalavaM pi hu hojja samatyo pavitthariuM // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali ke, " ' . ' ' nA 190 ] tesi viNeyassa pasannacandasUrissa savvaguNanihiNo / payapaumasevagehiM sumaiuvajjhAyasissehiM // saMvegaraMgasAlA'rAhaNasatthaM jayammi vitthariyaM / raiyaM ca vIracariyaM jehiM kahArayaNakoso ya // sovanniDayamaMDiyamuNisuvvaya 1 vIrabhavaNa 2 ramaNIe / bharuyacche tehi ThiehiM maMdire Amadattassa // siridevabhahasUrIhi viraiyaM pAsanAhacariyabhimaM / lihiyaM paDhamilluyapotthayammi gaNiamalacandeNa // kAle vasurasarudde 1168 vaccaMte vikamAo siddhamimaM / aNuciyamiha sUrIhiM khamiyavvaM sohiyavvaM ca // // iti zrIprasannacandrasUripAdasevakazrIdevabhadrAcAryaviracitaM pArzvanAthacaritaM samAptam / " hevamayapArzvanAthacaritArita che A uparAMta AcArya zrI jinacaMdrasUriviracita saMgaraMgazAlA graMthanI pupikA, je AcArya zrI devabhadrasUrinA saMbaMdhamAM upayogI che, te paNa joI laIe--- " iti zrImajinacandrasUrikRtA tadvineyazrIprasannacandrasUrisamabhyathitena guNacandragaNi [nA] pratisaMskRNA jinavallabhagaNanA ca saMzodhitA saMvegaraGgazAlA''rAdhanA samAptA // " upara je cAra graMthonI prazasti ane puSpikAno ullekha karavAmAM AvyuM che, e uparathI AcArya zrI devabhadrasUrinA saMbaMdhamAM nIcenI hakIkata tarI Ave che: AcArya zrI devabhadra, zrI sumativAcakane ziSya hatA. AcArya padArUDha thayA pahelAM temanuM nAma guNacaMdragaNI hatuM, je nAmAvasthAmAM temaNe vi. saM. 1125 mAM saMgaraMgazAlA nAmanA ArAdhanAzAstrane saMskArayukta karyuM ane vi. saM. 1161 mAM mahAvIracaritranuM nirmANa karyuM hatuM. saMgaraMgazAlAnI pupikAmAM "dine zrIkavannapUrisamaItena jULarAjanA" tathA mahAvIracaritranI prazastimAM sUra purAvaMzo vaMTo gva gAmarrro . tatrayaLalirijhumavAcaTIT viLayasena ! tA luNaa " e mujabanA AcArya zrI prasannacaMdra ane zrI devabhadrasUrinA pArasparika saMbaMdhanA dUrabhAvane sUcavatA "samarNAyana" ane "tAthaLa ' jevA zabdo jovAmAM Ave che jyAre kathAnakoza ane pArzvanAthacaritranI prazaritamAM e bannayanA pArasparika aucityabhAvabharyA guNAnurAgane varasAvatA "rasevofha" ane "payAmasetrahi" jevA zabdo najare paDe che. AnuM kAraNa e ja kalapI zakAya che ke, AcArya zrI prasannacaMde guNacaMdramaNinA guNothI AkarSAI temane AcAryapadarUDha karyo haze ane e rIte e banneya AcAryo ekabIjAmAM otaprota thayA haze. upara jaNAvavAmAM AvyuM tema guNacaMdragaNi ane zrI devabhadrasUri e banneya eka ja vyakti che emAM leza paNa zaMkAne sthAna nathI, kAraNa ke je zreSinI vijJaptine AdhIna thaI mahAvIracaritranI racanA karyAne nirdeza kathAnakoza ane pArzvanAthacaritramAM che e ja ullekha, gunAmanirdeza, paTTaparaMparA vagere badhuMya ekasarakhuM mahAvIracaritramAM maLI Ave che. tema ja kathA ratnakezakAra ane pArzvanAthacaritrakAra potAne saMgaraMgazAlA graMthanA saMskartA tarIke oLakhAve che chatAM e nAma-devabhadrasUri nAma Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAnakoza ane tenA kartA zrI devabhadrasUri [ 11 -e graMthanI pupikAmAM maLatA guNacaMdragaNi e nAmano ullekha maLe che, je mahAvIracaritranA praNetAnuM nAma che. eTale keI paNa jAtanI zaMkA vinA Ane artha eTalo ja che ke, AcArya devacaMdra ane guNacaMgaNie banneya eka ja vyakti che. upara "guNacaMdragaNi ane zrI devabhadrasUri e bhinnanAmadhArI eka ja mahApuruSa che' e sAbita karavA mATe temanI je traNa kRtiono ullekha karavAmAM Avyo che te uparAMta temaNe aneka stotronI tathA pramANuprakAza (?) jevA samartha dArzanika graMthanI paNa racanA karI che. temanAM stotro paikI traNa tetro tema ja pramANaprakAza ( 3) graMthane jeTale aMza labhya thaI zakyAM che e badhAMyane ahIM kathAnakozane aMte prasiddha karela che. e prasiddha karela stotro jotAM tema ja kathAratnakeza AdimAM sthaLe sthaLe AvatI dArzanika carcAo jotAM zrI devabhadrAcAryane samartha dArzanika AcAryanI kaTimAM samAveza karavo jarA paNa anucita ke asaMgatibharyo nahi ja lAge. prastuta prakAzanane aMte je dArzanika prakaraNa ane stotro prasiddha karavAmAM AvyAM che, e pATaNa khetravaraNI pADAnA tADapatrIya bhaMDAramAMnI prAcInatama tADapatrIya prakaraNapathImAMthI maLI AvyAM che. jene AdhAre taiyAra karI prasiddha karavAmAM Avela che. e rastotro jevAM maLyAM che tevAM ja zakya saMzodhana sAthe prasiddha karyA che, eTale enA saMbaMdhamAM khAsa kazuM ja kahevAnuM nathI, paraMtu "pramANuprakAza" nAmanuM je prakaraNa prasiddha karyuM che, e prakaraNanA nAmane athavA enA praNetAne sUcavato kazoya ullekha e pothImAMthI maLI zakyo nathI, te chatAM e apUrNa ane nirnAmaka prakaraNanuM nAma meghamAprArA" ApyuM che te e prakaraNanA trIjA lekamAM AvatA pramANetra yata safdvAta: pravAte '' e Arthika anusaMdhAnane lakSamAM rAkhIne ja ApavAmAM AvyuM che. e ja rIte graMthapraNetA tarIke AcArya devabhadranA nAmano ullekha karavAmAM Avyo che enuM kAraNa e che ke, A prakaraNa, upara tADapatrIya pothImAM, devabhadrasUrikRti stotrasaMgraha sAthe saMlagna hoI tema ja AcArya devabhadranI stotraracanAmAM tema ja bIjI dareka kRtimAM temanI dArzanikatAne prabhAva dekhAto hoI A kRti temanI hovI joIe ema mAnIne meM pote prastuta prakaraNane emanI kRti tarIke nirdezI che. eTale saMbhava che ane kadAca zakya paNa che ke-prastuta prakaraNanuM nAma "pramANaprakAza" na hoya ane enA praNetA AcArya devabhadra paNa na hoya. Ama chatAM e prakaraNamAM AThamo zleka joyA pachI "prastuta prakaraNa zvetAMbarAcAryaviracita che" e viSe to jarA paNa zaMkA rahetI nathI: vAdanyAyastataH sarvavittve ca bhuktisambhavaH / pustriyozca samA muktiriti zAstrArthasaMgrahaH // 8 // A lekamAM jaNAvyA pramANe "prastuta prakaraNamAM kevaLajJAnIne AhArane saMbhava che ane puruSa ane strIne ekasarakhI rIte mokSa prApta thaI zake che, A be viSayo carcavAmAM Avaze." AthI prastuta prakaraNa kahetAMbarAcAryapraNIta ja che, e nirvivAda rIte puravAra thAya che. A pramANe ahIM TUMkamAM jaNAvavAmAM AvyuM che te uparathI ApaNane khAtarI thAya che ke, pUjya AcArya zrI devabhadrasuri samartha kathAkAra, rasutikAra tema ja dArzanika bahuzruta AcArya hatA. AcArya devabhadrasUrinA saMbaMdhamAM ATaluM nivedana karyA pachI teozrI kayA gacchanA hatA" e prazna rahI jAya che. A viSe ahIM eTaluM ja kahevuM prApta che ke, Aje emane jeTalA graMtha vidyamAna che e paikI kaImAM paNa teozrIe potAnA guno nAmanirdeza karyo nathI, paraMtu e graMthanI vistRta prazastiomAM teo potAne mAtra vajazIkhIya ane caMdrakulIna tarIke ja oLakhAve Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] jJAnAMjali che. eTale A viSe ame paNa teozrI pote potAne oLakhAve che tema temane "vajalAkhIya ane caMdrakulIna AcArya tarIke ja oLakhAvIe chIe. joke jesalameranI tADapatrIya pArzvanAthacaritranI pratinI prazastimAM "vinA, vapharasIhA' pAThane bhUMsI nAkhIne badalAmAM rara varasAgi" pATha, ane "sAyanitaravuddhiArAvacanAmaro ' pAThane bhUMsI nAkhIne tenA sthAnamAM "cAra nivRddhiAra varasa gAthA" pATha lakhI nAkhelo maLe che, paraMtu e rIte bhUMsI-bagADIne navA banAvelA pAThono aitihAsika pramANa tarIke kyAre paNa upayoga karI zakAya nahi. eTale ame evA pAThone amArI prastuta prastAvanAmAM pramANa tarIke svIkAryA nathI. upara jaNAvavAmAM AvyuM tema jesalameramAM evI ghaNI prAcIna pratio che, jemAMnI prazasti ane pupikAonA pAThane, ga7vyAmohane adhIna thaI bagADIne te te ThekANe "kharatara" zabda lakhI nAkhavAmAM Avyo che, je ghaNuM ja anucita kArya che. 6. kathA ratnakozanAM anukaraNa ane avataraNa-AcArya zrI devabhadrano prastuta kathAnakeza racAyo tyArathI tenI viziSTatAne laI eTalI badhI khyAti pAthI cUkyo hato ke bIjA bIjA jaina AcAryoe potapotAnA graMthomAM tenAM anukaraNa ane avataraNo karIne potAnI ane pitAnI kRtionI pratiSThA vadhArI hatI. AcArya zrI devabhadrasUrikRta devavaMdanabhASya upara zrI dharmakIrtie racelI saMdhAcAravidhi" nAmanI TIkAmAM kathAnakezanI kathAne jemanI tema sahaja pheraphAra karIne udharI che. tema ja suvihita pUrvAcAryapraNIta "guptattvasiddhimAM kathAnakezanuM eka AkhuM prakaraNuM ja akSarazaH goThavI dIdhuM che. ane AcArya zrI jinaprabhasUrie pitAnA vidhiprapA graMthamAM dhvajAropaNavidhi, pratiSThapakaraNasaMgraha tathA pratiSThAvidhi nAmanAM prakaraNomAM kathAnakozanAM te te saLaMga prakaraNa ane temAM AvatA zlekanAM avataraNa karelAM che. ukta hakIkatane spaSTa khyAla Ave te mATe A nIce thoDoka utAre ApIe chIe : kathAratnakAza vijayakathAnaka 11 tassa ya ranno mitto ahesi daDhagADharUDhapaDibaMdho / AbAlakAlasahapaMsukIlio nAma sirigutto // 16 / / suhisayaNabaMdhavANaM thevaM pi hu neva dei ogAsaM / ghaNamucchAe pariharai dUrao sAhugoTTi pi // 21 // navaraM cirapurisAgaya-sAvayadhammakkhaNaM jahAvasaraM / jiNapUyaNAipamuhaM jahApayaTTa kuNai kiM pi // 22 // ukkhaNaNakhaNaNapariyattaNAhiM govei taM ca niyayadhaNaM / avahArasaMkiyamaNo paikavaraNaM laMchaNe niyai // 23 // siTTha jaNaNIe annayA ya tuha putta ! saMtio tAo / sAhiMto maha kahamavi paritosagao gihAdUre // 52 // aTThAvayassa koDIu aTTa ciTThati bhuuminihiyaao| tA vaccha ! kiM na ThANAI tAI iNhi khaNesi ? tti // 53 // tyAtri | Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAnakeza ane tenA kartA zrI devabhadrasUri [ 193 saMghAcAravidhi vijayakumArakathA pR. 428 dRDhagADha pratibandhaH zrIguptAkhyaH kuberasamavibhavaH / sahapaMsukIlio tassa Asi mitto mahAkiviNo // 2 // na dadAti svajanebhyaH kiJcinna vyayati kiJcidapi dharma / dhaNamucchAe vajjai gamAgamaM savaThANesu // 3 // navaraM cirapuruSAgata-jinavaradharmakSaNaM yathAvasaram / jiNapUyaNAipamuhaM jahApayaTTa kuNai kiM pi // 4 / / utkhananakhananaparivartanAdibhiH taddhanaM nijaM nityam / avahArasaMkiyamaNo govaMto so kilesei // 5 // sadanAnta: kiJcidapi dravyamapazyannasau bhukleshH| bhoyaNamavi ajjato kayA vi jaNaNIi imamutto / / 8 / / vatseha sthAne'STau koTayaH kanakasya santi nikSiptAH / tuha piuNA tA giNhasu kayaM kilesehiM sesehiM // 6 // rUtyAdri che prastuta vijaya nAmanA zreSThiputranI kathA kathAnakozakAre caityAdhikAramAM ApelI che, tyAre e ja kathA saMdhAcAravidhinA praNetAe stotranA adhikAramAM varNavelI che. kathAnakozamAM e kathA AkhI prAkRtamAM che, tyAre saMdhAcAravidhikAre e kathAne be bhASAmAM eTale ke eka ja gAthAmAM pUrvArdha saMskRta ane uttarArdha prAkRta ema be bhASAmAM jelI che. saMdhAcAravidhiTIkAmAMnI kathAmAM je uttarArdha prAkRta che te AkhI kathAmAM moTe bhAge kathAnakezanA akSareakSara uddharela che ane pUrvArdha paNa kathAnakozamAMnI kathAnA lagabhaga anuvAda jevA che, je upara ApelI sAmasAmI gAthAone sarakhAvavAthI spaSTa thaI jAya ema che. AcArya mahArAja zrI vijyanItisUri taraphathI prasiddha thayela gustattvasiddhimAM pR. 47 upara saMvegaraMgazAlAnA nAme uddharela "zvetarama so vAsadharo nAma mA viyo" e gAthAthI zarU thatuM 59 gAthAnuM je prakaraNa che te AkhuMya kathAnakezanA pR. 10 thI 12 mAM gAthA 185 thI 243 sudhImAM che. gurutatvasiddhimAM A prakaraNa saMgaraMgazAlAnA utArA tarIke jaNAvela che. paNa kharI rIte A prakaraNuM kathAnakozamAMnuM ja che. A uparathI gurutattvasiddhinA racanA samaya upara paNa prakAza paDe che ane kathAnakozanI AdeyatA paNa puravAra thAya che. vidhiprapA pR109 upara pratiSThA prasaMgane lagatI keTalIka mudrAonA varNana aMgenI pAMca gAthAo ApelI che te ane tyAra pachI pR. 111 upara pratiSThA saMbaMdhe je 39 gAthAo che te badhI akSaraza: prastuta kathAnakozamAM pR0 86 gAthA 17 thI 55 sudhImAM upalabdha che. tathA pR. 114 upara vijAropaNavidhi nA nAma nIce je 40 thI 50 gAthAo noMdhelI che te paNa kathAnakezamAM AvatA vijayathAnakamAM pR0 71 upara ApelI 114 thI 124 gAthAo che. vidhiprapAkAre tyAM kathAnakozanA nAmano ullekha paNa karyo che. A pramANe ahIM kathAratnakezanuM anukaraNa ane avataraNa karanAra suvihita puruSonA be-traNa graMthanI tulanA karI che, paraMtu bIjA AcAryonI kRtimAM paNa kathAnakezanAM anukaraNo ane ava jJAnAM. 25 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] htv taraNo jarUra haze; paraMtu ahIM te ATalethI ja viramuM chuM. A anukaraNe ane avataraNee paNa prastuta kathAratnakeza graMthanA saMzodhanamAM vadhArAnI sahAya karI che eTale e daSTie paNa te te anukaraNa karanArA ane avataraNa karanArA AcAryo vizeSa smaraNArha che. 7. kathA ratnakezanA saMzodhana mATenI prati -Aje kathAnakozanI ekaMdara traNa prati vidyamAna che ema jANI zakAyuM che. je paikInI eka prati khaMbhAtanA tADapatrIya bhaMDAramAM che, eka pravartakajI mahArAja zrI kAMtivijyajI mahArAjanA vaDodarAnA vizALa jJAnabhaMDAramAM che ane eka cUra(mAravADa)nA terApaMthIya jJAnabhaMDAramAM che. A rIte Aje jovA-jANavAmAM AvelI traNa prato paikI mAtra khaMbhAtanA bhaMDAranI prati ja sAvaMta paripUrNa che. te sivAya pUjya pravartaka mahArAja zrInA bhaMDAranI prati eka kALe sAghata paripUrNa hovA chatAM atyAre emAMthI Adimadhya-aMtamAMnAM ghaNAM pAnAM gUma thayelAM heI khaMDita prati che; jyAre cUrunA bhaMDAranI prati kAgaLa upara lakhAyelI graMthanA uttarAkhaMDarUpa che. A traNa prato paikI je be ati prAcIna tADapatrIya pratione meM mArA prastuta saMzodhanamAM upayoga karyo che tene paricaya A ThekANe karAvavAmAM Ave che khaM prati-A prati khaMbhAtanA "zrI zAMtinAtha jaina jJAnabhaMDArane nAme oLakhAtA prAcInatama ane gauravazAlI tADapatrIya jaina jJAnabhaMDAranI che. prati atisukomaLa suMdaratama zrItADapatra upara suMdara lipithI lakhAyelI che. enI patrasaMkhyA 317 che. tenI dareka pUThImAM traNa, cAra ke pAMca lITIo lakhelI che. dareka lITImAM 127 thI 140 lagabhaga akSaro che. e akSare ThekaThekANe nAnA-moTA lakhAvA chatAM lipinuM saudarya AdithI aMta sudhI ekasarakhuM jaLavAyeluM che. pratinI laMbAI pahoLAI 314rA IcanI che. prati lAMbI hoI tenAM pAnAM suvyavasthita rIte rahI zake e kAraNasara doro parovavA mATe tenA vacamAM be kANuM pADI traNa vibhAgamAM lakhAyelI che. prati vikrama saMvata 1286mAM lakhAyelI hovA chatAM tenI sthiti haju jevI che tevI nirAbAdha che. prati ghaNI ja azuddha che eTaluM ja nahi, paNa emAM ghaNe ThekANe paMktionI paMktio jeTalA pATho paDI gayA che, tema ja lekhakanI lipiviSayaka ajJAnatAne lIdhe sthAna-sthAna para akSaronI pherabadalI tathA astavyasta bahu ja thayelAM che. pratinA aMtamAM tenA lakhAvanAra puNyavAna AcArya ane zrAvakanI ekavIsa leka kTalI lAMbI prazasti lakhelI hovA chatAM kaI bhAgyavAne e prazastine sadaMtara bhUMsI nAkhavAnuM puNyakArya upArjana karyuM che ! te chatAM e ghasI-bhUMsI nAkhelI prazastine ati prayatnane aMte ame je rIte ane jeTalI vAMcI zakyA chIe teTalo utAre A nIce ApIe chIe: ___ iti pravrajyArthacintAyAM zrIprabhaprabhAcandracaritamuktam / taduktau ca samyaktvAdipaJcAzadarthAdhikArasambaddhaH kathAratnakozo'pi samAptaH // cha // cha / cha // maGgalaM mahAzrIH // zubhaM bhavatu / / zivamastu sarvajagataH parahitaniratA bhavantu bhUtagaNAH / doSAH prayAntu nAzaM sarvatra sukhI bhavatu lokaH // 1 // cha / 603 // cha / saMvat 1286 varSe zrAvaNa zudi 3 budhe'dyeha prahlAdanapure kathAratnakozapustakamalekhIti bhadramiti // cha / // cha / cha / // zrImadvIradRzaH pAntu sudhAvRSTe: sahodarAH / stra bhUgarbhazasyAnAM phalasampattihetukam // 1 // zrImatprAgvATavaMzo jagati vijayateH / ..jagurugaNanAprauDhamedhAbhirAmaH / " *****************AnAmAibhavAnaVIna. ! Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAnakoza ane tenA kartA zrI devabhadrasUri | [ 195 ucceH zAkhAsahastraiH parikalitavapuH pAtrapUrAnvito'sau, citraM chidrana yasminnaghajaDakalito naiva yukto na hInaH // 2 // tasmin kSmAbhRti...yayanodayA...namalakSaNAbhiduri......sA......sa / / 3 / / .................kto, moDherake vIrajinasya bhaktaH / agaNyapuNyopacito'tra zasyo, dedAkhyasAdhuH strajana kamAnyaH // 4 // tasyAtmajo delhaNanAmaveya, audAryadhairyAdiguNairameyaH / kalatrametasya babhUva dhanyA, dAnaka......rireva...... // 5 / / .........prabhUtA................................. / .......tadAnazIlochIte mimItetphalayetanUje // 6 // AdyA''dimasyAjani delhukAkhyA, kAnta'bhavaddhAiNikA dvitiiyaa| putro'parasyAH kila rAjadevo, jyeSThaH kaniSTho'jani kAmadevaH // 7 // rAjadevasya to.............................. / ............................................ // 8 // nA...kAmA viditA prazAntA, pativratA thehaDasAdhukAntA / vikhyAtavaMzA patibhaktiraktA, doSavimuktA kuladharmayuktA // 6 // ...zubhaM suma......samA..................... / tasya praNAma......takAmarAmadeva iti nirmitana // 10 // ........................vuvartikAH // 11 // prathamA vijayiNi ma, dvitIyA bholikAbhidhA / zambhUdevo vinIto'sti, bholiiputrH............|| 12 / / patnI kalhU rAmadevasya dakSA pratyakSeyaM dRzyate zuddhapakSA / bharturbhaktA zuddhazIlA vinItA, jAtA ceyaM rAmacandrasya sItA // 13 // mAlavamaMDalamadhye........................bhUpAla... / ............NopAjitasaMtata pANDityaM rAmadevo yam // 14 // jinendradevAla [ya]pauSadhe ca, vApIsaraHkUpanipAnakAni / navIna-jIrNoddharaNeSu nityaM sadodyataH paNDitarAmadevaH / 15 // SaDdarzane pUjanabaddhakakSaH, dAne ca dInoddharaNe ca dakSaH / sannyAyamArga kRtazuddhapakSaH..................... // 16 // ..................zrI.........heM kulagotra...... / prasAdamAsAdya vaTadurItyA AcandrasUryaM zatazAkhametu // 17 // ta ......surayo mAnyAH, zrIzrIparamezvarAH / / tatpAdAmbujaravayaH, zrIjagazcandrasUrayaH (?) // 18 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali afka.. saM vatarAM ............................. che | zrIsomatilakasUribhUriguNazcaritacArucAritraH / tacchiSyaH somayazAstasmAdupadezamAsAdya // 20 // vidyAdAnaM dAnato mukhyametajjJAtvA samyak zrIkathAratnakozaH / fpatro.............puSyatonainaM rahyuM.....22 ...... | 22 fTT=..........vartI drazya mahe.... fifsALAkyonA........cA | yAvara baso ...... | 22 I che !!......... ......... che . prastuta pratinAM pAnAM vacamAM kaI kaI ThekANe ghasAI gayelAM che e bAda karIe to A prati sAvaMta paripUrNa che. prati khaMbhAtanA jJAnabhaMDAranI hoI tenI saMjJA ame khaM rAkhI che. paraMtu jyAM praprati khaMDita hAI phakta A eka ja pratinA AdhAre saMzodhana karyuM che tyAM A pratinA azuddha pAThone TippaNamAM ApatAM A pratine ame tau e saMketathI oLakhAvI che. eTale ke AthI ame ema jaNAvavA IcchIe chIe ke jyAM ame pAThabheda sAthe prata ema noMdhyuM hoya tyAM ema samajavuM ke e ThekANe pra. prati khaMDita hoI te te vibhAgane mAtra khaM pratinA AdhAre ja saMpAdita karavAmAM AvyuM che. pra. prati-A prati pUjyapAda vayovRddha zAMtimUrti paramagurudeva pravartakajI mahArAja zrI 1008 zrI kAMtivijayajI mahArAjanA vaDodarAnA jaina jJAnabhaMDAranI che. e prati pATaNa zrI saMdhanA jJAnabhaMDAranAM astavyasta tADapatrIya pAnAMmAMthI meLavelI hoI kharI rIte e pATaNa zrIsaMghanA jJAnabhaMDAranI ja prati kahI zakAya. A prati suMdaratama zrItADapatra upara atimanahara ekadhArI lipithI lakhAyelI che. pratinA aMtano bhAga adhara hoI tenAM ekaMdara keTalAM pAnAM haze e kahI zakAya tema nathI. te chatAM atyAre je pAnAM vidyamAna che te 139 thI 295 sudhI che. temAM paNa vacamAMthI 17. 18, 201 thI 227, 24 ane 25 A pramANe badhAM maLI ekaMdara ekatrIsa pAnAM gUma thayAM che. eTale A pratinAM vidyamAna pAnAM mAtra 126 hoI sAmAnya rIte ema kahI zakAya ke A pratinAM be bhAganAM pAnAM gUma thayAM che, jyAre mAtra trIjA bhAga jeTalAM ja pAnAM vidyamAna che. Ama chatAM A khaMDita prati zuddhaprAya hoI eNe prastuta graMthanA saMzodhanamAM khUba ja madada karI che. aneka ThekANe paMktionI paMkti jeTalA pATho, je khaM0 pratimAM paDI gayelA hatA, te paNa A khaMDita prati dvArA pUrI zakAya che. prastuta pratine kaI vidvAne vAMcIne sAMgopAMga sudhAravA prayatna karyo che ane kaI kaI ThekANe kaThina zabda upara TippaNa paNa karela che. prastuta prati tADapatrIya lakhANanA jamAnAmAM ja game te kAraNasara khaMDita thayela hoI temAM ghaNe ThekANe pAnAM navAM lakhAvIne umeravAmAM AvyAM che, je khaM, pratine maLatI kaI prati uparathI lakhAyelAM hoya tema lAge che. pratinA pAnAnI dareka pUThImAM pAMca ke cha lITIe lakhelI che. dareka lITImAM 115 thI 130 akSaro che. pratinI laMbAI-pahoLAI 3042 IMcanI che. A prati paNa, upara jaNAvyA mujaba, doro parovavA mATe vayamAM be kANuM pADI traNa vibhAgamAM lakhavAmAM AvI che. pratinI lipi ane sthiti Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAnakeza ane tenA kartA zrI devabhadrasUri ( 197 jotAM e khaM prati karatAM vadhAre prAcIna che ane enI sthiti jarAjI thaI gaI che. prastuta prati atyAre pravartakajI mahArAjazrInA jJAna bhaMDAramAM hoI enI saMjJA ame praDha rAkhI che ane jyAM pratimAMnA sudhArelA pAThabhedone ame pAThAMtaramAM AvyA che tyAM prasaM. ema jaNAvyuM che. prationI vizeSatA ane zuddha zuddhayAdi--upara je be prationo paricaya ApavAmAM Avyo che te paikI pra prati brAnti rahita zuddha lipimAM lakhAyelI che. emAM lekhakanA lipiviSayaka ajJAnajanita azuddhio bahu ja ochI che tema ja e pratine koI vidvAne sudhArelI paNa che; eTale tenA viSe phakta eTaluM ja kahevAnuM rahe che ke pratinA zodhake kathAsamAptinI puSikAmAM keTaleka ThekANe ta zrIdevamadrasUrivarate" e pramANe graMthakAranA nAmane nirdeza karatI je paMkti umerelI che e ame svIkArI nathI. A sivAya A prati viSe kazuM ja kahevAnuM nathI. paraMtu khaM, pratimAM lekhakanA pramAda ane lipiviSayaka ajJAnapaNAne laI DuM , p 1, " tu, 2 3, Tu , Tha , 4 2, 3 2, na ta, ratha kahyuM, te , titti, nu sU, tu tu, " 1, 6 ya, 3 4, sa, na ma, za Sa sa ityAdi akSarono paraspara viparyAsa thavAne lIdhe ghaNI ja azuddhio vadhI javA pAmI che. tema ja pratinA lekhake ghaNe ThekANe paDimAtrA ane have IkAranI velaMTi--mAM kazo bheda rAkhe nathI. ghaNe ThekANe ekavaDAne badale bevaDA ane bevaDAne badale ekavaDA akSare lakhI nAkhyA che. A jAtanA azuddha pAThone ame lipibrAtinA niyamo, zAstrano viSaya, graMthakAranI bhASA, chaMdanuM aucitya Adi vastune lakSamAM rAkhI sudhAravA prayatna karyo che. ane A rIte sudhArelA pAThane, vAcakagaNane vAMcavAmAM garabaDa ke brAnita na thAya e mATe kaSTakamAM na ApatAM mULamAM ja ame ApyA che ane azuddha pAThane yathAyogya nIce TippaNamAM ApyA che. paraMtu jyAM jyAM bIjI prati sahAyaka thatI rahI che tyAM ame evA azuddha pAThAne jatA ja karyA che. prastuta saMpAdanamAM ghaNe ThekANe jo, ho7i, 09ta ityAdi jevA pasavarNayukta pATho najare paDaze e ame nathI karyA paNa pratimAM ja e jAtanA parasavarNavALA pATho che. tema ja 3ya (saMcita)ne badale , sAluM saMvalA (saM. sAkSAta) ne badale saMrva saMva jevA vividha prayogo dekhAze ane dIrgha tathA anusvArathI para bevaDAyelA akSaravALA raM, vavA, vAvAya jevA pATho paNa jovAmAM Avaze. e badhA pATha AkhA graMthamAM ThekaThekANe upalabdha thatA hoI e badhAne sudhAravA anucita samajI jema ne tema kAyama rAkhavAmAM AvyA che. prastuta mudraNamAM jyAM jyAM pratimAM pATha ke aAro paDI gayelA lAgyA che tyAM tyAM arthAnusaMdhAna mATe je navI pAThapUrti karavAmAM AvI che e dareka pAThone [ ] AvA cerasa kokamAM ApyA che. prastuta prakAzanamAM patra 101 nA bIjA pRSThamAM pahelA kalekanA uttarArdhamAM brAntithI "gatisamma"i pATha chapAyo che tene sudhArIne "nitasamudra' e pramANe vAMco. aMtamAM prastuta graMthanA saMzodhanamAM ane tenI viSama padArtha dyotaka TippaNI karavAmAM ati sAvadhAnatA rAkhavA chatAM atizramathI thayelI khalanAo jaNAya tene sudhArIne vAMcavA vidvAnone abhyarthanA che. iti zama. ['kathAnakeza" prastAvanA, saM. 2007 ] Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka aitihAsika jaina prazasti jainAe ane jainAcAryAe jema peAtAnA prAcIna sAhityanI rakSA karI che te pramANe gauravabharyAM jainetara sAhityanuM paNa rakSaNa tema ja paNa te te graMtheAnA utArA karAvI, te te graMthA upara TIkA -Tippara Adi racI, aneka prakAre karyuM che. A prakAranu rakSaNa tema ja peASaNa khaDanAtmaka dRSTithI ja karAtuM hatuM tema nahI, kiMtu guNagrAhipaNAthI ane sAhityavilAsitAthI paNa. AnA udAharaNarUpe zrImAna haribhadrasUri, hemacaMdrAcArya tathA zrImAna yaze|vijayApAdhyAya AdinA graMthAmAM AvatAM avataraNA ja basa thaze. gujarAtanA jainetara kavionA gauravabharyAM zrI vatsarAja viracita 'va', kAyasthakavi seTTela viracita 'yamunTarIyA' Adi graMthenuM rakSaNa paNa pATaNanA jaina bhaMDArAmAM ja thayuM che. jema jainee sAhityasevA aneka prakAre karI che tema gujarAtanA mahApuruSonA-rAjA mahArAjAe, temanA mahAmAtye, te te samaye vidyamAna sAhityavilAsI dhanADhayo ane dharmAtmAnA--ane te te 1. mahAkavi rAjazekharakRta 'kAvyamImAMsA' graMtha, je bareADA eriyenTala sirIjha taraphathI chapAIne bahAra paDayo che, tenI traNa kopIe jaina bhaMDAramAMthI ja maLI hatI. bauddhagraMtha 'kamalazIla saTIka'nI kApI paNa jaina bhaMDAramAMthI maLI che. zubhalImata ke je prAcIna che te matane paNa eka graMtha pATaNanA tADapatranA jaina bha`DAramAM vidyamAna che. A pramANe nyAya, kAvya-nATaka, alaMkAra, jyotiSa, nIti AdinA aneka graMthaiA vidyamAna che ke jenI kApI anyatra na paNa maLe. 2. dinAganA nyAyapraveza para haribhadranI TIkA, dharmAMttara upara mallavAdinu TippaNa, rUTanA kAvyAlaMkAra upara misAdhunI TIkA, mammaTanA kAvyaprakAzanI mANikayaMdrakRta kAvyaprakAzasa ketakIkA, paMca kAvya upara anyAnya jainAcAryAnI TIkAo, kAdabarI upara bhAnucaMdra-siddhicaMdranI vistRta TIkA ane mammaTanA kAvyaprakAza upara nyAyAcA zrImad yazAvijayApAdhyAyanI vistRta TIkA-A pramANe aneka graMthA para TIkA racAI che. "6 3. evaM krameNa 'eSA' sadRSTi: 'satAM' munInAM bhagavatpataJjali bhadantabhAskarabandhu bhgvdttvaavInAM yoginAnityartha:'' ceAgaSTi TIkA, patra 15. tathA 'vRddhiAvaij' rUcatra mAvatA mayyAre. bAvasthAvitam" haima kAvyAnuzAsanaviveka, patra 173 ityAdi. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tihAsina prazasti samayanAM pATanagarAdinI jAhojalAlI ityAdinA avadAtonI rakSA paNa aneka prakAre karI che. A prakAranA ApaNe cAra vibhAga karIzuM: 1. temanA caritragarbhita graMtho, 2. temanA nAmAdigarbhita zilAlekho,5 3. graMthakAroe potAnA graMthonA prAraMbhamAM ke aMtamAM uhilakhita te te varNanayukta prazastio, ane 4. graMthanA lakhAvanAre tenA aMtamAM lakhAvela prazastio. jyAM sudhI uparyukta prakAranAM aMgomAMnuM eka paNa aMga apUrNa hoya tyAM sudhI gUjarAtanI vibhUtionuM saMpUrNa avadAta ApaNe jANI zakIe nahIM. A ja kAraNathI AvA prakAranA sAhityanA saMgrahanI AvazyakatA jovAyelI che. prastuta prazastine ApaNe caturtha vibhAgamAM dAkhala karIzuM. A prazastimAM jaNAvela pethaDazAhe cAra jJAnabhaMDAre sthApyA, maDilake paNa keTaluMka graMthedvAranuM kArya karyuM, ane parvate paNa pustakabhaMDAra sthA" ityAdi ullekhathI tema ja mahArAjA kumArapALe, maMtrI varatupALa-tejapALe ane pethaDazAha Adie aneka bhaMDAra sthApyAnA anya ThekANe maLatA ullekhothI ja gujarAtanA itihAsanA jainoe karelA kAryanI saheje jhAMkhI thAya che. 'jiNadAsamahattara' iti tena racitA cUNiriyam // . samyak tathA''mnAya............bhAvAdatrokta yadutsUtram / matimAndyAdvA kiJcittacchodhyaM zrutadharaiH kRpAkalitaH // 1 // zrIzIlabhadrasUrINAM ziSyaH zrIcandrasUribhiH / vizakoddezake vyAkhyA dRbdhA svaparahetave / / 2 / vedAzvarudrayukte 1174 vikramasaMvatsare tu mRgazIrSe / mAdhasitadvAdazyAM samApito'yaM ravau vAre // 3 // iti zrI nizIthacUrNiviMzakoddezakavyAkhyA samAptA // prathAgra0 saMkhyA 28000 / / svasti zrIprabhuvarddhamAnabhagavatprAsAdavibhrAjite zrI saMNDerapure surAlayasabhe prAgvATavaMzottamaH / AbhUrbhUriyazA abhUt sumatibhUrbhUmiprabhuprAcita stajjAto'nvayapadmabhAsuraravi: zreSThI mahAnAsaDaH // 1 // sanmukhyo moSanAmA nayavinayanidhiH sUnurAsIttadIya stabhrAtA varddhamAnaH samajani janatAsu svasaujanyamAnyaH / anyUnA'nyAyamArgA'panayanarasikastatsutazcaNDasiMhaH saptA''saMstattanUjAH prathitaguNagaNAH pethaDasteSu pUrvaH // 2 // narasiMharatnasiMhI caturthamallastatastu mujAla: bikramasiMho dharmaNa ityete'syAnujAH kramataH // 3 // snndderke'nnhilpaattkpttnsyaa4. dvayAzraya mahAkAvya, kumArapAlapratibaMdha, kumArapAlacaritra, mohaparAjya nATaka, vimaLabaMdha, vastupALacaritra, sukRtasAgara ityAdi. 5. mirinAra, zatrunaya, mAsu, taa2|| Adi mahAtIrthAnA samA.... Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 ] ssnne ya eva niramApayaducca caityam / svasvaiH svakIyakuladaivatavIrasevyaza- (?) kSetrAdhirAjasatatAzritatasannidhAnam // 4 // vAsA'vanI tena samaM ca jAte kalau kutau sthApaya devahetoH / vIjApuraM kSatriya mukhyabIja - sauhArdato lokkarArddhakArI ( ? ) // 5 // atra rIrImayajJAtanandanapratimAnvitam / yazcaityaM kArayAmAsa lasattoraNarAjitam // 6 // yoskArayatsacivapuGgavavastupAla - nirmAte'rbuda giristhitanemicaitye / uddhAramAtmana iva bruDato hyapAra saMsAradustaraNavAridhimadhya iddhaH // 7 // gotrAtre (gotre'trai ) vA''dyAptavimbaM bhImasAdhuvidhitsitam / yaH pittalamayaM haimadRDhasandhimakArayat // 8 // caramajinavarendrasphAramUrtiM vidhAya gRhanivasatau prAtiSThipacchuddhalagne / puraurutaradevaukaH sthitAyAM ca tasyAM samahamatilaghoH zrIkararNadevasya rAjye // 2 // kharasasamayasome 1360 bandhubhi: SaDbhireva samamiha suvidhInAM sAdhane sAvadhAnaH / vimalagiriziraH sthAdIzvaraM cojjayante yadukulatilakAbhaM nemimAnamya modAt // 10 // nijamanujabhavaM yaH sArthakaM zrAk cakAra vihitagurusa paryaH pAlayan sAGghapatyam / kalasakalakalAsatkauzalI niSkalaGkaH punarapi SaDakArSId yo hi yAtrAstathaiva // 11 // tribhiH kulakam / munimuniyakSa 1377 mite'bde durbhikSavilakSadInajanalakSAn / vakSyAsnUnAnnAnAM dAnAtsvasthAMzca yaH kRtavAn // 12 // samayazrutiphalamatulaM svaguroryo'thaikadA'vabudhya sudhIH / sakalaM vimalaM satataM sadAgamaM zrAvaya mama tvam / / 13 / / jJAnAMjali Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [201 eka aitihAsika jana prazasti ityathitavAMstasmai gurau pravRtte'karottathA kartum / tadgatavIragautamanAmArI rairajataTaGkaH // 14 // tenA'rhaNAdhanenAlekhayadAptoktikozasacatuSkam / satyAdisUrivacanAt kSetranavakauptavAn vittam // 15 // tribhiH kulakam / tattanayaH padmAhvastadudbhavo lADaNastadaGgabhavaH / asti smA''haNasiMhastadaGgajo maNDalikanAmA // 16 // zrIraivatArbudasutIrthamukheSu caityo ddhArAnakArayadanekapureSvanalpaiH / nyAyAjitairghanabharairvaradharmazAlAH / yaH satkRto nikhilamaNDalamaNDalIkaiH // 17 // vasurasaMbhuvanapramite 1468 varSe vikramanRpAd vinijitavAn / duSkAlaM samakAlaM bahvannAnAM vitaraNAd yaH // 18 // varSeSu saptasaptatya'dhikacaturdazazateSu 1477 yo yAtrAm / devAlayakalitAM kila cakra zatruJjayAyeSu // 16 // 'zrutalekhanasaGghArcAprabhRtIni bahUni puNyakAryANi / yo'kArSId vividhAni ca pUjyajayAnandasUrigirA // 20 // vyavahara ityAkhyo'bhUdakSastattanUja eva vijitAkhyaH / varamaNakAInAnI sattvavatI janyajani tasya // 21 // tatkukSya'nupamamAnasakAsArasitacchadAtraya: putrAH / abhavan zreSThAH parvata-DUGgara-narabadasunAmAnaH // 22 // teSva'sti parvatAkhyo lakSmIkAntaH sahasravIreNa / poIApramukha kuTumbaiH parIvRto vaMzazobhAkRt // 23 // DuGgaranAmA dvitIyaH svacArucAturyavaryamedhAvAn / patnI maGgAdevI ramaNaH kAnhAkhyasutapakSaH // 24 // svakAritA'hatpratimApratiSThAM vidhApya tau parvataDuGgarAbhidhau / varSe hi nandeSutithau 1556 ca cakratuH __zrIvAcaka (?)sthApanasanmahotsavam / 25 / / khartutithimita 1560 samAyAM yAtrAM tau cakratuH sutIrtheSu jIrApallIpArvA'rbudAcalAyeSu sollAsam // 26 // gandhArabandire to jhalamalayugalAdisamudayopetAH / zrIkalpapustikA api dattAH kila sarvazAlAsu // 27 // sAnA. 26 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 ] kRtasaGghasatkRtI vAcAcayatAM cAdApayatAM tau ca rUpyanANakayug / dadatuzca sitApuJjaM samastatannAgarikavaNijAm // 28 // kRtavantau tAvityAdi vihitacaturthavratAdarau sukRtam / AgamagacchezazrIvivekaratnAkhyaguruvacanAt // 26 // athottama parvatakAnhanAmakau sArthodyamI sUripadapradApane / AkAritAnAM ca samAnadharmiNAm nAnAvidhasthAnasamAgatAnAm // 30 // puMsAM dukUlAdikadAnapUrvakaM samasta saddarzanasAdhupUjanAt / mahAmahaM tenaturuttaraM tau pavitracittau jinadharmavAsito // 31 // yugmam / Agamagacche vibhUnAM sUrijayAnandasadguroH kramataH / zrImadviveka ratnaprabhasUrINAM sadupadezAt // 32 // zazimunitithi 1571 mitavarSe samagra siddhAntalekhanaparAbhyAm / tAbhyAM vyavahara-paravatakAnhAbhyAM sukRtarasikAbhyAm // 33 // paRtuSa Deka mite'bde 1666 vRddhatapagurUNAm / zrIhIravijayasUrIzvaraprabhUNAM pravaraziSyaiH // zrIkanaka vijayagaNi- rAmavijaya zreyotra // saMvat 1735 varSe ASADhamAse kRSNapakSe 6 tithau somavAre zrIsthaMbhatIrthe mANikacokamadhye SArUvADAmadhye lipIkRtam // // yAdazaM pustake dRSTa tAdRzaM likhitaM mayA / yadi zuddhamazuddhaM vA mama doSo na dIyatAm // 11 T: 11 // zubhaM bhavatu // cha // prazastinA sAra 1. zrI vardhamAnasvAmInA maMdirathI alaMkRta saIrapura(sAMDerA)mAM prAgdhAravaMzIya (peravADa) jJAtIya, sumatizAhanA yazasvI ane rAjamAnya AbhU nAmane putra hatA. tenA putra zreSThI AsaDe hateA. 2. Asauno nyAyavAn, vinaya bhane sanamAnya bhoSa (mokSa) naamte| putra huto. te meSatA bhAI vamAna hatA. tete siMha nAme sadAcArI putra hatA. caMDasiMhane sAta putro hatA. temAM sahuthI moTo pethaDa hatA. jJAnAMjali 3. pethaDane bhathI cha nAnA AI hatA - narasiMha, ratnasiMha, yaturtha bhasa (sothabhasa), bhugbhasa, vikramasiddha ane dhaNu. 4. pethaDe aNahilapATaka pattananI pAse Avela saMDerakamAM peAtAnA dhana vaDe peAtAnI kuladevatA ane vIraseza (?) nAmanA kSetrapALathI sevAyela athavA rakSita meTuM caityamaMdira karAvyuM. 5. A zlokane Azaya samajAtA nathI. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka aitihAsika jaina prazarita ( 103 6. pethaDe vIjApuramAM svarNamaya pratimAlaMkRta tema ja toraNathI yukta eka maMdira karAvyuM. 7. ane AbugirimAM mahAmAtya zrI vastupALakArita neminAthanA maMdirano-apAra saMsAra samudramAM DUbatA pitAnA AtmAnA uddhAranI jema-uddhAra karAvyo. 8. tema ja pitAnA gotramAM () thaI gayela bhImAzAhanI karAvatAM apUrNa rahela pittalamaya AghAsa-AdIzvaranI pratimAne svarNathI daDha saMdhivALI karI (!). 9-10-11. tathA carama jinavaranI-mahAvIranI manohara mUrtine taiyAra karAvI gharamaMdiramAM (poNArUpe) sthApanA karI ane te mUrtine saMvata 1760mAM, ke jyAM laghuthaka mahArAjA karNadeva (karaNaghelo) rAjya calAvatA hatA te vakhate, zubha vidhinA sAdhanamAM sAvadhAna pethaDe che bhAIonI sAthe mahotsava pUrvaka nagaranA moTA maMdiramAM zubha muhUrte sthApana karyA bAda siddhAcaLamAM AdIzvarane ane giranAramAM neminAthane bheTI potAnA manuSyajanmane pavitra karyo. tadanaMtara bIjI vakhata saMgha patipaNuM svIkArI saMghanI sAthe cha yAtrAo karI. 12. saMvata 1377nA duSkALa vakhate pIDAtA aneka janone annAdikanA dAnathI sukhI karyA. 13-14-15. eka vakhate dharmAtmA pethaDe guru pAse jinAgamizravaNane ghaNo lAbha jANI pitAne te saMbhaLAvavA mATe gurune prArthanA karI. guru tene saMbhaLAvavA mATe pravRtta thayA tyAre teNe temAM AvatA vIra-gautamanA nAmanI kramazaH svarNa-rUya nANukathI pUjA karI. te pUjAthI ekaThA thayela dravya vaDe zrI satyasUrinA vacanathI teNe cAra jJAnabhaMDAra lakhAvyA. tema ja nava kSetramAM paNa anya dhanano vyaya karyo. - 16. pethaDano putra pava, tene lADathuM, lADaNano AhaNasiMha, ane tene maMDalika nAmano putra hato 17. maMDalike giranAra, Abu Adi tIrthomAM caityono uddhAra karAvya tathA potAnA nyAyapArjita dhanathI aneka gAmamAM dharmazALAo karAvI. tema ja te aneka rAjAone mAnIto hato. 18. vikrama saMvata 1460nA dukALa vakhate lokone anAdi ApI dukALane ekIsAthe jItI lIdho. 19. tathA saMvata 1477mAM zatruMjaya Adi mahAtIrthonI yAtrA karI. 20. tema ja jyAnaMdasUrinA upadezathI pustakalekhana, saMdhapUjA Adi vividha dharma teNe kyAM. * A pratimAo paMcadhAtumaya hoya che. paNa temAM svarNa bhAga vadhAre hovAthI svarNamaya kahevAya che. 1. A pratimAne uddhAra AbumAM karAvyuM hoya. 2. dhanADhya gRhasthoe pitAnA gharamAM pUjAne mATe rAkhela jinapratimAdi sAmagrI jyAM rahe tenuM nAma gharamaMdira-gRhaprAsAda-che. 3. A pratimA sthApanavidhi sAMDerAmAM saMbhave che. - 4, A duSkALa tema ja te pachInA be varSanA duSkALanI sUcanA anya prazastimAM paNa vidyamAna cha. " aSTASaSTAdivarSatritayamanumahAbhASaNe saMpravRtte dubhikSe lokalakSakSayakRti nitarAM klpkaalopmaane|" ItyAdi juo. jaina konpharansa heralDa, pu. 9, aMka 8-9mAM zrImAna jinavijayajI saMpAdita jJAtAsUtranA aMtamAM ulikhita prazasti. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204] jJAnAMjala 21. maMDilakanA vyavaha21 vijita nAmane putra hatA. tene varamaNukAI nAme strI hatI. 22. tenI kukSIrUpa mAnasamAM haMsa samAna parvata, DuMgara ane narmada nAmanA traNa putro hatA. 23. temAM parvata sahasravIra (putra) tathA peAIA (bhAryA) Adi kuTuMbanI sAthe vaMzanI zAbhA vadhAranAra hatA. 24. ane bIjo DuMgara--jene maMgAdevI bhAryAM ane kAnhA nAmaneA putra hatA--vaMzanI zeAbhA vadhAranAra hatA. 25. pataDuMgare (be bhAIoe) pote taiyAra karAvela mUrtine pratiSThA ( aMjana-zalAkAra) karAvIne saMvata 1559mAM temaNe sthApanamaheAtsava karyAM. 26. sa. 1560mAM temaNe charApallI (jIrAvalA) pArzvanAtha, aqhuda Adi tIrthAMnI yAtrA karI. 27-28. tadana tara gaMdhAra baMdaramAM temaNe dareka zALAmAM-upAzrayamAM jhelamala (?) yugalAdinI sAthe kalpasUtranI prati arpaNa karI. tema ja saMdhaneA satkAra karI nagaranivAsI viSNukajanene rUpAnANAnI sAthe sAkaranAM paDIkAM apAvyAM. 29. ityAdi sukRtA karyAM pachI AgamagacchIya zrI vivekarananA upadezathI caturthI vrata (brahmacaya) pratye Adara karyAM. 1. gAMdhI, mAdI AdinI jema dhadhAthI rUDha thayela zabda hAvA joI e. * 2. pratimAmAM devatvArApaNa nimitte karAtA vidhAnavizeSane * aMjanazalAkA ' kahe che. k 3. A gaMdhAra gAma, bharUca jillAnA jaMbUsara tAlukAmAM Avelu che. enI AsapAsanA pradezamAM e paNu eka tIrthasthAna jevu gaNAya che. upara varNavavAmAM Avelu kAvItI ane A tI, " kAvIgadhAra' Ama sAthe joDakArUpe ja kahevAya che. A gadhAra gAma te sattaramA saikAnuM prasiddha gaMdhAra baMdara ja che, jeneA ullekha phrIrasaumAya, vigayaprApti, vinayaavamAhAtmya ane phoravinayasUriAsa vagere graMthAmAM vAraMvAra Ave che. akabara bAdazAha taraphathI jyAre savata 1638nI sAlamAM hIravijayasarite AgrA tarapha AvavAnuM AmaMtraNa AvyuM hatuM te vakhate e AyA vaya A ja gAmamAM cAturmAsa rahelA hatA. hIravijayasUri ane vijayadevasUri vagere e saikAnA tapAgacchanA samartha AcAryAyatie ghaNI vakhate A gAmamAM AvelA ane se MkaDA tienI sAthe cAturmAsa rahelAnA ullekhA vAraMvAra ukta prathAmAMthI maLI Ave che. e uparathI jaNAya che ke te vakhate e sthaLa dhaNuM ja prasiddha ane samRddha zrAvakAthI bhareluM haze. Aje te tyAM phakta 5-25 jhUMpaDAe ja dRSTiAcara thAya che. jUnAM spaMdiranAM khaDerA gAma bahAra UbhAM dekhAya che. vartamAnamAM je maMdira che te bharUcanivAsI gRhastheAe hAlamAM ja navuM baMdhAvyuM che. e sthaLe phakta e madiranA khaMDera sivAya bIjuM kAMI paNa jUnuM makAna vagere paNa jaNAtuM nathI. aDhIsA traNaso varSa pahelAM je sthaLa ATaluM badhuM bharabharATIvALu` hatu` tenuM Aje sarvathA nAmanizAna paNa dekhAtuM nathI tenuM kAMI kAraNa samAtuM nathI. tyAMnA lokone pUchatAM amane kahevAmAM AvyuM ke, eka vakhata e gAma upara dariyA pharI vaLyA hateA ane tenA lIdhe AkhuM zahera samudramAM taNAI gayuM hatuM. paraMtu A lekhAvALI jinapratimAe ane madira kema bacavA pAmyuM ane bAkInuM zahera kema saMpUrNa naSTa thaI gayuM tenuM samAdhAna kAMI amane adyApi thaI zakayuM nathI. zeAdhakAe A bAbatamAM vizeSa zeAdha karavAnI jarUrata che.--sa. [prAcIna jaina lekhasaMgraha ]. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka aitihAsika jaina prazasti [201 30-31. jinadharmamAM dRDha zraddhAvALA, pavitra cetaka ane vivekaratnane AcAryapada apAvavA mATe udyamavALA parvata ane kAnha (kAkA-bhatrIjAe ) maheAtsavamAM bhinna bhinna sthaLeAethI Avela sAdharmikAne rezamI vastrAdinA dAnapUrvaka tema ja sAdhusamudAyanA samAnapUrvIka mahAna maheAtsava karyAM. 32-33. AgamagacchanAyaka zrI jayAnaMdasUrinA kramathI thayela zrI vivekaratnaprabhasUrinA upadezathI saMvata 1571mAM-samasta Agama lakhAvatAM sukRtaiSI vyavahAru parvata-kAnhAe [ nizIthacUrNi pustaka lakhAvyuM che. ] saMvata 1666mAM hIravijayasUrIzvaranA ziSyoe [lakhAvyuM ], kanavijaya-rAmavijaye, saMvata 1735nA adhADa vide 9 somavAre khabhAtamAM mANekacokamAM [A pustaka] lakhyuM che. prazastimAMthI taratI mukhya bAbate A prazastinA nAyake sAMDeranA rahevAsI tema ja prAgvATajJAtIya hatA. AmAM kula tera peDhIonAM nAmeA AvyAM che. paNa temAMthI mukhyatayA puNyakRtya. chaThThI peDhIe thaela pethaDe, dazamIe thayela malike ane bAramIe thayela parvate ja karyAM che. pethaDanA sukRtA--sAMDerAmAM madira karAvyuM, vIjApuramAM eka caitya svamaya (pa McadhAtumaya ) pratimAyukta madira karAvyuM. AkhuchamAM vastupALakRta neminAthanA caityanA uddhAra karAvyA. bhImAzAhanI apUrNa pratimAne pUrNa karAvI. sAMDerAmAM mahAvIraprabhunI pratimA saMvat 1360mAM sthApana karI. te samaye laghuvayaska karNadeva rAjya karatA hatA. cha vakhata siddhAcala AdinA sa`dha kahADI yAtrA karI. 1377nA dukALamAM lokone annAdika ApI sahAya karI. satyamUrinA kathanathI cAra jJAnakeza lakhAvI sthApana karyA. ma`DalikanAM puNya kRtyA--girinAra, Akhu AdimAM caityanA uddhAra karAvyA. keTalAMka gAmAmAM dharmazALAo karAvI. 1468mAM dukALa vakhate leAkeAne anna-vastrAdi ApI madada karI. 1477mAM zatruMjayAdinI yAtrA karI. jyAnaMdasUrInA upadezathI graMthalekhana, saMdhabhakti Adi dharmAMkRtyA karyAM. parvatanAM sukRta mRtyu----saMvata 1559mAM pratimA sthApana karI. 1560mAM Akhu Adi tIrthonI yAtrA karI. gadhAra baMdaramAM dareka upAzrayamAM kalpasUtranI pratA ApI ane tyAMnA rahevAsI viNaka lokone rUpAnANA sAthe sAkaranAM paDIkAM ApyAM. vivekaratnanA AcArya pada-pradAnane mahAtsava karyo. vivekaratnanA upadezathI graMthabhAMDAgAra sthApana karavA mATe pustake lakhAvatAM saMvata 1571mAM prastuta nizIthacUrNi pustaka lakhAvyuM. A prazastithI e dukALanI mAhitI maLe che. eka sa`vata 137chatA ane khIjo saMvata 1468 nA. vivekarananI AcArya padavI saMvata 1560 ane 70nA vacamAM thaI che. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 ] jJAnAMjali prazasti uparathI UpajatuM vaMzavRkSa sumati AbhU AsaDa - meSa (mekSa) vardhamAna vardhamAna caMDasiMha payA narasiddha pethaDa narasiMha svani catuSa baLa anala vikramasiddha vikramasiMha ratnasiMha caturthamala muMjAla (cemila) dharma dharmanuM 5 lADaNa AhalaNasiMha maMDalika vijita patnI varamaNakAI) parvata (5. pioIA) DuMgara (5. maMgAdevI) narmada sahasavIra kAhA aMtima vaktavya prastuta prazasti "nizIthacUrNi" tathA "vizeddezakavyAkhyA'nA aMtamAM ulikhita che. (cUrNi kAra jinadAsa mahattara che ane vyAkhyAkAra zIlabhadrasUriziSya zrI caMdrasUri che. vyAkhyA saMvata 1174mAM banI che.) A prazasti je Adarza uparathI utArI che te pustakanA lakhAvanAranI nathI paNa jenA uparathI A pustaka lakhAyuM che te pustakanI pratikRti jenA uparathI thaI che te pustakanA lakhAvanAranI A prazasti che, kAraNake te pustakano utAro saMvata 1571mAM thayo che. tenA uparathI hIravijayasUrinA ziSyoe saMvata 1666mAM pratikRti rakhAvI, ane tenA uparathI 173pamAM khaMbhAtamAM utAro thayo ke jenA uparathI A prazasti utArI che. A prazastimAM azuddhio ghaNI hatI tene sudhArIne ApI che. phakta jyAM khAsa anya ka9panA karavAno avakAza hoya te sthaLe mULa pATha rAkhI zuddha pATha keSTakamAM Ave che. A pustaka pATaNanA rahevAsI sadgata zeTha aMbAlAla cunIlAlanA bhaMDAranuM che. te bhaMDAra hAla pAlItANAmAM ANaMdajI kalyANajInI dekharekhamAM che. hAla teno vahIvaTa pAlItANAnA rahevAsI mAstara kuMvarajI dAmajInA hAthamAM che, jemanI udAratAthI A prazasti vAcakonA netra AgaLa prApta thaI che. A sthaLe A traNenA nAmane ApaNe bhUlIzuM nahIM. purAtatva, Acina, saM. 1978 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvarNAkSarI kalpasUtranI pratinA aMtamAnI vistRta prazasti A lekhamAM bhAvanagara-zrIsaMdhanA jaina jJAnabhaMDAramAMnI suvarNAkSarI kalpasUtranI pratine ane tenA aMtamAM lakhAyelI eka vistRta prazastine paricaya ApavAmAM Ave che. e prati atyAre bhAvanagara-zrIsaMghanA bhaMDAramAM--surakSita teA na kahevAya paNu,--rakSita che. bhAvanagaramAM zrIsaMdhanAM dareka kAryA "zeTha DeAsAbhAI abhecaMdanI peDhI'nA nAmathI cAle che. eTale prastuta jJAnabhaDAra e peDhInA Azraya nIce hAI enI kALajIbharI dekharekha peDhInA prANa samA vayovRddha kAryakartA dharmAtmA vidvAna zeTha kuMvarajI ANaMdajI rAkhe che. prastuta pratine nabara DA. 27 naM. 15 che, enI patrasaMkhyA 95 che. laMbAI-paheALAI 15xjA iMcanI che. dareka pAnAmAM lITIe keTalI che e gaphalatathI noMdhavuM rahI gayu che eTale atyAre mane yAda che te pramANe temAM sAta lITI hovI joI e. ane dareka lITImAM akSarA 28 thI 74 sudhI che. AkhI prati e vibhAgamAM lakhAyelI che eTale e vibhAga pADavA mATe vacamAM paNa vela che ane dareka pAnAnI cAmera paNa vela che. e vela kAI kaLAnA khAsa namUnArUpa nathI paraMtu tadna sAdI ja che. pratinI lipi suMdara che ane prati dekhAvamAM tema ja avasthAmAM paNa bahu ja sArI che. pratimAM suvarNamaya akSara lakhavA mATe pAnAnI jamIna ( Background)lAla, AsamAnI ane jAMbalI ema traNa raMgathI raMgIna karavAmAM AvI che, jyAre citrA nIcenI jamIna lAla ja rAkhavAmAM AvI che. citromAM raMganuM vaividhya khAsa nathI; emAM mukhyatve karIne sonerI ra'gane ja upayoga karavAmAM Avyo che. Ama chatAM citro su MdaratAthI jarAya vegaLAM ke vaMcita nathI. prastuta citro pasUtranI hastalikhita pratimAM sAmAnya rIte je jAtanAM citro jovAmAM Ave che te ja jAtanAM che. prastuta pratine aMge ATaluM jaNAvyA pachI have ApaNe e pratinA aMtamAMnI vistRta prazasti joI e. bhujjo bhujjo uvadasei tti bemi // cha // pajjosavaNAkappo sammatto // cha // graMthA 1216 sarvasaMkhyA // cha // saMvat 1517 varSe AkhADha sudi aSTamI some zrIaNahilapurapattane / zrI zrI kharataragacche // zrIjinacaMdrasUrirAjye zrI upAdhyA [ya] siddhAnta ruciudyamena likhitaM vAchAkena // Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 ] jJAnAMjali e 80 // AsIdUkezavaMzyeSu thullazAkhAsamudbhavaH / maMtrI durlakSasiMhAkhyaH padmastasyAMgajaH punaH / 1 jiNAko jinabhaktAtmA noDAkaH kRtyasAdhanaH / dhanI dhanapatizcaite padmAkasya sutAtrayaH // 2 AryA bhAryA jiNAkasya satI jAsaladevikA / va gaH smarasiMhazca putradvayamidaM tayoH // 3 tatra va gajaH sarvasamaH samadharo'jani / sutaH samarasiMhasya sAligaH zlAghanIyadhIH // jIvAdevIbhavo bhAti megharAjaH paraH punaH / / 4 noDAbhAryA nAmaladevI holI sutau tayoauM dvau / isA-malhasaMjJau harSAkhyaH somadattazca // 5 putrikApaMcakaM cAsIt gurubhaktiparAyaNam / vImAI ca tathA celI sArU vArU dhanAIti // 6 zrIvatsa-zrImantau sAdhusadayavatsa-zatruzalyau ca / / iti haMsarAja-haMsaladevyoH putrA bhuvi khyAtAH // 7 malhUbhAryA mANika devI jAtA amI jagatkhyAtAH / zrIdhara-surapati-su(zu)bhakara-sahasramallAH sute dve ca // 8 mAMjU-kastUrAInAmnyau bhAryA[s]sti sIdharasya satI / siriyAdevI putrAzcatvAraH khyAtanAmAnaH // 6. teSUdayakarNa-AsakarNa-zrIkarNa-rAjamallAzca / chAjI-pUnAInAmatazca putryau tathA jAte // 10 ratnAdevI surapatibhAryA zubhakarasya raMgAde / saddharmakarmaniratA sainamallasya sahasAde // 11 harSarAjasya jAyA[s]sti rajAI dharmatatparA / gurugacchasAdhusAdhvInAM bhaktivyaktimanoharA // 12 valhAdevI jAtA(jAyA) dhanapatisAdhoH sutAstu catvAraH / zivadatto nagarAjo laSarAjo jIvarAja iti // 13 jajJe[]tha nagarAjasya tanayaH sajanAbhidhaH / tasyAstyudayasiMhAkhyastanayo dIptimAnati // 14 ratnAIkukSiratnAni laSarAjasya sUnavaH / sonapAla-pUnapAla-amIpAlAdayo'dbhutAH // 15 // dillI-gUrjara-mAlava-siMdhuSu marumaMDale ca nRpmaanyaa| maMtrIpadmasya saMtatirudayavatI nirupamA bhAti // 16 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [208 suvarNAkSarI kalpasUtranI pratinA aMtamAnI vistRta prazasti asyAzca karaNIyAni tadyathA - sthAne sthAne [s] hatpratiSThA-yAtrA-''cAryapadAdiSu / utsavAzcakrire'mIbhiH kastAnanyaH kariSyati // 17 / zrI lokahitAcAryAH sAgaracandrasUrayaH / zrIbhAvaprabhasUrIndrAH zrIjinacandrasUrayaH // 18 ete zrIguru(ra)vo [s] mIbhiH sthApayAMcakrire kramAt / lakSmasiMha-jiNA sAdhu-dhanapati-smarasiMhakaiH // 16 yugmaM // devakAryaM guroH kArya saMghakAryaM svakAryavat / kurvato dhanapatyAdeH prazaMsAmaH kiyadvayam // 20 kica / vinayavatI zIlavatI dAnavatI sadvivekaraMgavatI / mANikadevI malhUbhAryA jayatIha puNyavatI // 21 sA graMthalakSamekaM lekhitapUviNyudArasaccaritA / lekhayati sma suvarNAkSararamyaM kalpasUtramidam // 22 itazca // cAMdre kule zrIjinacandrasUriH siddhAntavettA[s] bhayadevasUriH / sadvallabhaH zrIjinavallabho'pi yugapradhAno jinadattasUriH // 23 bhAgyAdbhutaH zrIjinacandrasUriH [sUri] babhUvAn jinapatyabhikhyaH / jinezvaraH sUrirudAracetAH jinaprabodho duritApanetA // 24 sAMvegikaH zrIjinacandrasUriH sUrijinAdiH kuzalAvasAnaH / padmAzritaH zrIjinapadmasUrirlabdhenidhAnaM jinalabdhisUriH // 25 mahopakArI jinacandrasUrijinodayaH sUrirudagrabhAgyaH / prazAntamUrtijinarAjasUriyugapradhAnA jinabhadrasUrayaH // 26 tato'pi ca zrIjinacandrasUrayaH nayojjvalAH zAsati gacchamAtmanaH / teSAmadhInaM kila kalpapustakaM mANikyadevI kurute sma bhaktitaH // 27 prativarSa mahAharSAnmahotsavapuraHsaram / / vAcyamAnaM ciraM sadbhirnandatAt kalpapustakam // 28 saMvat 1517 varSe zrIaNahillapurapattane sA0 malhUbhAryayA mANikade zrAvikayA pustakamidaM lekhitaM ciraM naMdatu // cha // kRtiriyaM zrIsiddhAntarucimahopAdhyAyaziSyasAdhusomagaNeriti bhadram // cha // zrIzubhaM bhavatu // kalyANamastu // cha // shriiH|| upara ApelI vistRta prazasti aitihAsika hakIkato karatAM maMtrI padma=pavAkanA vaMkSaje ane khatararASTrIya samartha AcAryonAM nAmothI ja bharAyelI che. eTale A AkhI prazastine zabdazaH anuvAda ApavA karatAM temAMnI khAsa khAsa hakIkatonuM tAraNa ApavuM e ja vadhAre ucita ane saMgata che ema mAnI e ja ahIM ApavAmAM Ave che. sAnAM. 27 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] jJonAi saupahelAM A prazastinA vIsa zleAkeAmAM maMtrI padmAkanA vaMzajonI ane temanA dharmaguruonI nAmAvalI ApavAmAM AvI che ke jenA vaMzamAM thayela sA. manI bhAryA mANikade zrAvikAe prastuta sacitra suvarNAkSarI kalpasUtranI sudara ane suzAlita prati lakhAvI che. e nAmAvalI uparathI maMtrI padma=padmAkanuM vaMzavRkSa nIce mujabanuM anI zake che: vAga samadhara UkezavavaMzIya sthUlazAkhIya-maMtrI durlakSasiMha=lasiMha (?) dharmaguru lAkahitAcAya jiNAka-bhAryAM jAsaladevI dharmaguru sAgartha drari zrIvatsa bhAryA nAmaladevI ramasiMha=samarasiMha bhAryA jIvAdevI dhama ru jinaca MdrasUri medharAja sAliga I DAka dhanapati-bhAryA vahAdevI dha guru bhAvaprabhasUra zivadatta nagarAja {; sajjana udayasiMha [ sAnapAla bhAryA hAlI ha sA. DAMsA bhAryAM haMsaladevI sA, mahu bhAryA mANikade bhAryAM rajAI svarNAkSarI kalpasUtra lekhikA zrImanta sadhyavartI zatruzalya sIdhara zrIdhara surapati zubhakara sahasramalla mAMjU bhA. siriyAdevI bhA. ratnAdevI bhA. raMgAde bhA. sahasAde (putrI) lakharAja bhAryA rahnAI svarAja pUnapAla amIpAla sAmadatta karatUrAI (putrI) udayakaNa AsakaNuM zrIkaM samala (putrI) hAjI (putrI) pUnAI A va zAvalI uparAMta prAraMbhanA vIsa zleAkeAmAM maMtrI padmanAM vaMzajonA sukRtanA koI khAsa spaSTa ullekha karavAmAM nathI AvyA, paraMtu sAmAnya rIte eTaluM ja kahevAmAM AvyuM che ke maMtrI padmanA vaMzajo dilhI, gUjarAta, mAlavA, siMdha, mAravADa vagere dezamAM temanA mULa puruSonI kArakirdInA pratApe rAjAe taraphathI mAna pAmatA hatA. tema ja A vaMzamAM thayelA vaMzajoe pratiSThA, yAtrA tema ja AcArya padArApaNuM vagere prasa MgeAmAM dhaNA maheAsavA UjavyA che. * noDAkane khIbhAI, celI, sArU, vArU ane dhanAI e nAmanI pAMca putrIo paNa hatI, Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvarNAkSarI kalpasUtranI pratinA aMtamAnI vistRta prazasti [ 11 < prazastinA ekavIsa-bAvIsamA zlokamAM * mANekabAI dharmAtmA hatI ane teNe kalpasUtra sacitra suvarNAkSarI prati lakhAvI te pahelAM eka lAkha zleAkapramANa graMthA laMbAvyA hatA' ema jaNAvyuM che. A pachInA bAkInA kSeAkeAmAM kharataragacchIya AcAryanAM nAmeAnI paTTAvalI ane chevaTe prastuta sacitra suvarNAkSarI kalpasUtranI pothI lakhAvIne mANekabAI e je AcArya te--ke jemanuM nAma jinacaMdrasUri che--adhIna karI che te hakIkata jaNAvI che. kharataragacchIya AcAryonAM nAmeA A pramANe cheH 1 caMdrakulIya AcArya zrI jinaca MdrasUri, 2 tatparlR Agamana zrI abhayadevAcA, 3 tapaTTe zrI jinavallabhasUri, 4 tatpade yugapradhAna zrI jinadattasUri, pa tatpade zrI jinacaMdrasUri, huM tatpade zrI jinapatisUri, 7 tatpade zrI jinezvarAcA, 8 tatpade zrI jinaprameAdhasUri, 9 tatparlR zrI jinacaMdrasUri, 10 tapaTTe zrI jinakuzalasUri, 11 tapade zrI jinapadmasUri, 12 tapaTTe zrI jinalabdhisUri, 13 tatpade zrI jinacaMdrasUri, 14 tapaTTe zrI jineyasUri, 15 taTTe zrI jinarAjasUri, 16 tapaTTe zrI jinabhadrasUri, 17 tapade zrI jinacaMdrasUri, jemane prastuta pasUtranI sacitra svarNAkSarI prati mANekabAI e vaheArAvI che-sAdara arpaNa karI che. 6 prastuta prazastinI zarUAtamAM thADeA gadyamaya prazasti-aMza che, jemAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke prastuta sUtranI prati vikrama savaMta 1517 aSADa sudi 8 seAme aNahilapura pATaNamAM, kharataragacchIya AcArya zrI jinacaMdrasUrinA rAjyamAM upAdhyAya zrI siddhAntarucigaNinI dekharekha nIce vAchAka nAmanA lekhake lakhI che.' ane aMtanA gadya prazasti-azamAM ' prazastinI racanA upAdhyAya zrI siddha:ntarucigaNiziSya zrI sAdhuseAmaNie karI che' e sUcavavAmAM AvyuM che. upara jaNAvavAmAM AvyuM' tema prastuta pratineA janma pATaNamAM thayuM che ane tyAMthI sthAnAMtara pAmatI pAmatI e atyAre bhAvanagaranA zrIsaMdhanA jJAnabhaMDAramAM surakSita rIte sthira sthAna pAmI che. [ zrI jaina satya prakAza,' julAI, 1943 ] Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahepAdhyAya zrI yazovijajIne svargavAsa-saMvata nyAyavizArada nyAyAcArya mahopAdhyAya zrI yazovijyajI mahArAjanA svargavAsa-saMvatanA viSayamAM Aje vidvAnomAM matabheda pravarte che. tenuM mukhya kAraNa temanI racanAomAM aMtamAM zabdAMka dvArA ullikhita racanA-saMvata che. agiyAra aMganI sajajhAya ane hetugarbhapratikramaNa sajajhAya, A be sajajhAyonI chelI DhALa lagabhaga samAnArthaka che, eTaluM ja nahi, paNa gAthAo paNa lagabhaga sarakhI ja che ane A banneya sajajhAye suratamAM ja racelI che. A banneya sajhAyonI chelI gAthA nIce pramANe che : yuga yuga muni vachare re, zrI ja sa vi ja ya uvajajhAya, surata comAsu rahI re, kiyo e supasAya vairAga. agIAra aMga sajajhAya. surati comAsu rahI re, vAcaka jasa kari joDi, yuga yuga muni vidhu vachare re, devo maMgaLa keDi vairAga. hetugarbha pratikramaNa sajajhAya. uparanI beya sajhAyamAM teozrIe je racanA-saMvatane zabdAMka dvArA nirdeza karyo che temAMnA * yuga" zabdAMkathI be saMkhyA gaNavI ke cAra saMkhyA gaNavI, e viSayamAM Aje vidvAnomAM matabheda cAlu che. je "yuga" zabdAMkathI be saMkhyA levAmAM Ave te uparyukta baneya sajhAyanI racanA vikrama saMvata 17raramAM thaI ema gaNAya. ane je cAra saMkhyA mAnavAmAM Ave to A baneya sajajhAyonI racanA vikrama saMvata 1744mAM thaI manAya. munivara zrI kAMtivijayajI ke jeo saMbhavataH mahopAdhyAya zrI vinayavijayajI mahArAjanA gurubhAI ja hatA, temaNe zrI yazovijapAdhyAyanA saMkSipta caritrarUpa "sujasalibhAsa'nI racanA karI che, temAM teozrIe yazovijapAdhyAyanA svargavAsana saMvata 1743 Ape che. A kAraNane laI keTalAka vidvAno "yuga" zabdathI be saMkhyA mAne che, jethI "sujasevelibhAsanA kathanamAM virodha na Ave. ane e rIte paM. zrI bhadrakavijayajIe yazovijapAdhyAyaviracita gUrjara sAhitya saMgrahanA prathama bhAganI prastAvanAmAM saM. 17rarano ja nirdeza karyo che, jyAre keTalAka vidvAne saMvata 1744 ja mAne che. A sthitimAM vAstavika nirNaya karavA mATe koI bIjA pramANanI AvazyakatA UbhI thAya che. keTalAka mahinA pahelAM amArA hAthamAM hetugarbha pratikramaNa sajhAya"nI eka prati AvI, je saMvata 1743mAM lakhelI che. enA aMtanI lekhakanI puSpikA nIce pramANe che: // iti zrI paDikamaNa hetugarbha samudhrita svAdhyAya jasavijayagaNikRta saMpUrNamidam smaapt| saMvat 1743 varSe caitra vadi 2 dine vAra ravidine laSitaM // cha // bhadra saMghasya / suzrAvaka sAhA makalasI laSAvIta zrI rAjanagaramadhye / vAcanAra cIraM jIvIt // graMtha 340 // A pupikA jatAM "yuga" zabdAMkathI cAra saMkhyA na letAM be saMkhyA ja gaNavI e nirNaya thaI ja jAya che, ane AthI zrI kAMtivijayajIe nirdeza karelA saMvatamAM bAdha Avato nathI. [ "jaina" sAptAhika, paryuSaNaka, saM 2021] Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAdhusaMsthA ane zikSaNa vartamAna jaina sAdhusamudAyanI jJAnanA viSayamAM ati maMda athavA ati daridra dazA joIne jaina samAjanA anekAaneka hiteSI samaju manuSyonA hRdayamAM Aje e vicAra spharI rahyo che ke, jenA sAdhuonI jJAnanA kSetramAM kevI ane keTalI yogyatA hovI joIe? arthAta jaina zramaNonuM zikSaNa kayA dharaNe ane kaI jAtanuM hovuM joIe? uparyukta praznane aMge svataMtra vicAro pragaTa karavA karatAM ApaNe ApaNI prAcIna jaina sAdhusaMsthAnA zikSaNa tarapha sahaja daSTipAta karI laIe, jethI vartamAna jaina zramaNa saMsthAnA zikSaNane Adarza kevo hovo joIe e praznane UhApoha agara ukela ApoApa ja thaI jAya. Aje ja nahi paraMtu ati prAcIna kALathI paNa vaidika ane bauddha dharmAvalaMbIo karatAM alpa saMkhyAmAM rahela jainadharme Aja sudhI jagata samakSa potAnuM vyaktitva tema ja astitva jALavI rAkhela che e konA ane zAnA prabhAvathI ? eno jo ApaNe sthira citte vicAra karIzuM to uttara e ja maLaze ke, sAdhujIvI jaina zramaNa saMsthA ane tenA vizALa zikSaNanA prabhAvathI je dharmo, je zramaNasaMsthA ane tenA je udAtta zikSaNanA dhoraNathI, Aja paryata potAnuM prabhAvazALIpaNuM TakAvI rAkhyuM che, eTaluM ja nahi, paNa te sAthe jagatabharanA dhamene potAnA viziSTa saMskArone vArasoya arpaNa karyo che e ja dharma, Aje ApaNe comera najara nAMkhIzuM to, dina pratidina pratyeke pratyeka bAbatamAM nisteja ane prabhAvahIna thato najare Ave che. A uparathI ApaNe e vicAravuM ati Avazyaka che ke, ApaNuM prAcIna zramaNa saMsthAnA zikSaNamAM evI kaI vizeSatA hatI ? ane Aje emAM kyAM UNapa AvI che ? tema ja e UNapa dUra karavA mATe ApaNe zuM karavuM joIe ?' jagata tarapha najara karIzuM to jaNAze ke, je dharma, je samAja, je prajA ke je rASTramAM jeTalo vidyAne vizALa Adarza haze, teTaluM ja tenuM vyaktitva jagata samakSa vadhAre pramANamAM jhaLakI UThaze. ane jeTalI enA vidyAnA AdarzamAM saMkucitatA ke ochAza haze eTalI enA vyaktitvamAM UNapa ja AvavAnI. eka kALe jaina zramaNa saMsthAnuM dareke dareka bAbatamAM keTaluM vyaktitva hatuM ? Aje e vyaktitva kayA pAtALamAM jaI rahyuM che? e samajavAnI ke vicAravAnI zakti paNa ApaNe sau gumAvI beThA chIe. astu. have ApaNe mukhya viSaya tarapha AvIe. ApaNI samakSa vidyamAna pUrvAcAryonA jIvatA jIvana samA prAcIna graMthonuM ApaNe sakSma rIte Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 ] jJAnAMjali avalokana karIzuM te jaNAze ke e jamAnAne Adarza keTalo vizALa tema ja vastusparzI hatA ? ane Ajano ApaNo zikSaNano Adarza ke nirjIva che ? AcArya zrI siddhasena divAkara, AcArya zrI haribhadra, tarka,paMcAnana AcArya zrI abhayadeva, AcArya zrI hemacaMdra, zrImAna yazovijayopAdhyAya Adi tema ja bhASyakAra, cUrNikAro, AcArya zrI zIlAMka, zrI zAtyAcArya, mAladhArI zrI hemacaMdra, navAMgI TIkAkAra abhayadevasUri, AcArya zrI malayagiri, zrI kSemakIrti sUri Adi seMkaDo AcAryonI kRtiomAM dArzanika, sAMpradAyika, vyAkaraNa, chaMda, alaMkAra, tiSa, nimitta, lakSaNa, AyurvedAdi viSayaka saMkhyAbaMdha graMcenAM uddharela pramANe arthAta sAkSIo jotAM ApaNane e vAtane sAkSAtkAra thAya che ke, e pUrvapuruSomAM tattvajJAnapipAsA keTalI sateja hatI ! temano abhyAsa ane avalokana kevAM sarvAdigUgAmI hatAM ! svaparadarzananA vividhaviSayaka thokabaMdha graMthanA adhyayanAdi mATe e puruSoe keTalI satata jAgRti ane tvarA rAkhI hatI ! jaina dharma upara thatA ayogya AkSepono kevI dhIrajathI ane keTalI gyatApUrvaka javAba vALatA ! anya darzanamAM rahela vAstavika tattavone kevI rIte apanAvI letA ! badhA karatAM Azcaryajanaka te e che ke, dArzanika athaDAmaNanA yugamAM bhAratavarSanA keI paNa khUNAmAM kaI navIna graMthanI racanA thAya ke tarata ja te graMthanI nakale tenA abhyAsI zramaNonA hAthamAM pahoMcADavAmAM AvatI. je jamAnAmAM AjanI jema relagADI, tAra ke TapAla jevuM eka paNa sAdhana na hoya te samaye A vastu zI rIte zakya thatI haze ? evI zaMkA sauneya saheje thAya; paraMtu vastusthiti e hatI ke, dezavidezamAM pAdavihAra dvArA paribhramaNa karato zramaNavarga A mATe sAvadha raheto. koI navIna graMtharacanA thaI sAMbhaLe ke tarata ja te tenI nakala tenA abhyAsI vidvAnone pahoMcADI de. A uparathI e paNa kalpI zakAya che ke teo kevA svadharmarakSaNanika hatA ! tema ja itara saMpradAya sAthe bhaLIne temanI kRtione kevI samajabharI rIte meLavI letA hatA ! prAcIna graMtho tarapha najara karIe tyAre khulluM joI zakAya che ke te graMthanA praNetA AcAryAdikoe pitAnA jamAnAnI vidyAnA koI paNa aMganA abhyAsane choDyo nathI, jyAre atyAranA ApaNuM zramaNavarganI dazA evI che ke pote je saMpradAyanA dhuraMdhara tarIke hovAno dAvo kare che, te saMpradAyanAM maulika zAstrono temano abhyAsa paNa ati chIcharo athavA nahi jevo ja hoya che. A sthitimAM ApaNe emanA pAsethI dareka viSayane lagatA UMDA abhyAsanI AzA zI rIte rAkhI zakIe ? paraMtu Aje AkhA jagatanI paristhitie eTale jabaradasta palaTe khAdhe che ke, kevaLa lUkhI sAMpradAyiktA dhAraNa karI, svadharmanuM-jenadharmanuM gaurava nahi TakAvI zakAya athavA tenI rakSA ke abhivRddhi paNa nahi sAdhI zakAya. Aje pazcimanuM vAtAvaraNa AkhA bhAratIya dharmone je rIte hacamacAvI rahyuM che, e samajavA mATe vijJa jaina dharmaguruoe jarUra sAvadha thavuM joIe ane AcArya haribhakAdinI jema tulanAtmaka dRSTie atyAranA samagra sAhityano UMDo abhyAsa-avalokana Adi karI judA judA viSayanA viziSTa sAhityanuM nirmANa karavuM joIe. jo tema nahi thAya to pUrvakALamAM jema jaina zramaNo ane jainadharma itara saMpradAyo ane itara dharmone mukAbale UbhA rahI zakyA che. tema atyAre UbhA rahI zakaze ke nahi, eTaluM ja nahi, paNa atyAre jaina zramaNanI vidyAnAM kSetromAM je ALasu sthiti najara sAme AvI rahI che, e jotAM jaina zramaNonuM guruvapada TakI zakaze ke kema e eka vicAraNIya bAbata che. eka samaya evo hato, jyAre jainAcAryo ane jainadharmanA astitvane samartha vidhAnothI gAjatI rAjasabhAomAM sthAna hatuM. Aje emano ja vAraso ane gaurava dharAvavAno dAvo karanAra jaina zramaNonuM Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana sAdhusaMsthA ane zikSaNa [ rAja vidyAnA keI paNa kSetramAM navuM sarakhuMya sthAna agara vyaktitva che kharuM? jenetara vidvAnonuM vidyAnA vividha vibhAgomAM je gauravabharyuM sthAna ApaNe joI rahyA chIe, temAMnuM ekazatAMza jeTaluMya Aje ApaNA jena zramaNanuM sthAna hoya ema mArI daSTie nathI lAgatuM. jyAM sudhI ApaNe vidyAnAM vivadhi kSetromAM gauravazAlI sthAna ke vyaktitva prApta nahi karIe, tyAM sudhI jetetara vidvAno dvArA jainadharma upara thatA anekAneka agya AkSepane ApaNe prAmANika radiye nahi ApI zakIe. keI paNa jAtane vicAra karyA sivAya ke dhIraja rAkhyA sivAya agaDabagaDe game tema Apela radiyAothI jainadharmanuM gaurava vadhavAne badale vadhAre ne vadhAre ghaTatuM ja jaze-jAya che. A jAtane anubhava Aja sudhImAM ApaNe aneka vakhata karI cUkyA chIe ane karI paNa rahyA chIe. Aje ApaNI jJAnaviSayaka maMdatAne pariNAme je kArya sahajamAM sAdhya hoya, tene mATe keTalIye vAra moTI sabhAo karI nakAmo hAhA macAvavo paDe che, ane enuMya phaLa pAchuM zunyamAM Ave che. A prakAranI daridratAo pheDavA mATe ApaNe-ApaNuM zramaNavage-sarvatomukhI vidyAbhyAsa ane zAstrAvalekana karavuM Avazyaka che.. Aje ApaNe zramaNavarganI sthiti jeTalI sAdhanasaMpanna che, teTalI ja Aje emanI jJAnaviSayaka dazA saMkucita tema ja sukha, matta ane mUchita che. A sthiti dUra karavA mATe ApaNe yogya prayatno karavA joIe. . Aje ApaNe zramaNasamudAya aMdara aMdaranA najIvA praznonI carcAmAM je buddhi ane kImatI samayano durvyaya karI rahela che, tene badale e buddhi ane samayane upayoga koI vidyAnA viziSTa kSetra mATe kare e ja vadhAre iSTa che. jyAre eka eka mukhya ane avAMtara viSaya upara moTAM zAstronAM nAM hoya teve vakhate ApaNe phakta jIvavicArAdi prakaraNanI gAthAo gAkhIne, amuka zAstro vAMcIne phelAtA pharIe e koI paNa rIte cAlI zake tema nathI. A kahevAno Azaya e nathI ke jIvavicAra Adi prakaraNo ke anya zAstrone abhyAsa nirupayogI che, paraMtu jema ApaNuM pUrvapue pitAnA jamAnA sudhInA samagra sAhityanuM avalokana karIne navIna zAstronI racanA dvArA pitAnA yugane anukULa paddhattie dharmata pragaTa karyA che, tema atyAre ApaNe paNa ApaNu samakSa je pratyeka viSayanAM vividha zAstro racAyAM hoya, tene saMkucita manovRtti ke sAMpradAyika bhAvanAne dUra rAkhIne tulanAtmaka dRSTie abhyAsa Adi karavAM joIe. pUrvakALamAM thaI janAra AcAryAdi karatAM pAchaLanA samayamAM thanAra AcAryAdi jaina zramaNa mATe, sAhityanA abhyAsanI daSTie, javAbadArI ati paNa vadhI jAya che, kAraNa ke pAchaLa thanArane potAnA yuga sudhImAM nirmANa thayela samagra sAhityarAzinI sUkSma samAlocanA abhyAsa Adi karavAnAM hoya che. Aje ApaNe zramaNavarganI jJAnaviSayaka bedarakArInuM, ane je udAra paddhatie zAstrAbhyAsa karavo joIe te rIte nahi karI zakavAnuM phaLa e AvyuM che ke dharmadhuraMdhara tarIke AjanA yugane anukULa navIna dharma sAhityanA nirmANanI potAnI pharajane teo adA karI zakyA nathI ke, je pharajane ApaNuM pUrvapuruSa avicchinnapaNe bajAvatA AvyA che. mane kahetAM khare ja zarama lAge che ke AjanI skUlomAM jainadharmanA abhyAsane lagatI pustikAonA nirmANano yaza, DhagalAbaMdha AcAryo, upAdhyAya, pravartake, anugAcAryo ane vidvattAno dha karanAra bIjA aneka zramaNonI vidyamAnatA chatAM, eka gRhastha phesara bhAIzrI hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA khATI jAya che. che keI atyAranA jaina sAdhumAM evI gyatA che ke je A daSTie kAMI karI zake? AjanA sAdhusamUhane e kalpanA sarakhA nathI, (haze te bahu ochAne ja haze) Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 ] jJAnAMjali ke Aje ApaNI zI pharaja che? Aje ApaNe kayAM dhasaDAI rahyA chIe ? jJAnAgAra ane dharmAMgAra tarIkenAM ApaNAM upAzraya, jainamaMdira Adi jevAM dharmAlayeA kevAM klezanA sthAnarUpa banI rahyAM che? ApaNI vidyAviSayaka ane cAritraviSayaka kevI daridra sthiti che? Aje jaina tarIke eLakhAtI prajA jainadharmathI kevI ane keTalI vimukha thatI jAya che enAM kAraNeA ane upAye kayAM ? ityAdi. A jAtanA vicAro karavA teA dUra rahyA, paNa UlaTI AjanA ApaNA jaina sAdhusamudAyanI dazA tA evI thaI che ke koI manuSya kAMI navIna vicAra ke vastu rajU kare teA tene dhIrajathI samajIne ke vicArIne tenA sAme prAmANika, zAstrIya ke bauddhika dalIlA rajU karavAne badale tee pAtAnI sAdhutAte na chAje tevA mArgo le che. jo ApaNA munivara saveLA cetIne peAtAnA kAryakSetrane ke dRSTibiMdune ekadama nahi badale, te havenI duniyAmAM temanu sthAna kayA prakAranu raheze, athavA raheze ke nahi, e eka mahAna prazna ja che. upara je kAMI kahevAmAM AvyuM che, te AjanI duniyAnA samagra sAhityane lakSIne kahevAmAM AvyuM che. have ApaNe ApaNA sAmAnya abhyAsa tarapha AvIe jaina sAdhue saMskRta, prAkRta, vyAkaraNAdine abhyAsa karavA pahelAM jIvavicAra Adi pUrvAcAkRta prakaraNAne jema bane tema sArA pramANamAM mukhapATha karI yAda karI levAM joI e. vyAkaraNAdi bhaNI gayA pachI prakaraNA mukhapATha karavAM azakaya ja thaI jAya che. ane enu phaLa e Ave che ke zAstronu vAcana karatI vakhate ghaNI ja muzkelI paDe che. jemane prakaraNa thAnA abhyAsa hoya che, temane jaina Agama AdinA adhyayana vAcanamAM kaMTALA na AvatAM sugamatA sAthe rasa Ave che. jaina AgamAnA abhyAsane aMge anubhava uparathI ema jaNAyuM che ke AjakAla sAdhue mATe bhAge koI paNa saTIka prakaraNazAstra ke Agamane vAMce tyAre mULa gAthAnA ke mUtrane, pATha tarIke uccAra karI tarata ja TIkA vAMcIte AgaLa cAlatA thAya che. paraMtu e sUtrane arthazA? mULa sUtra ane TIkAne paraspara barAbara meLa maLyA che ke nahi? e saMbadhI khyAla ghaNA ja ochA rakhAya che. Anu phaLa e Ave che ke koI ThekANe e sUtrane pramANu tarIke ullekha Ave, tyAre tene zabdA karavA mATe paNa gUcavAvu paDe che. A kahevAtA artha eTalo ja che ke pratyeka mULa graMthane TIkAnI mardAthI barAbara spaSTa karI levA joI e. A sivAya e graMthAnA bhinna bhinna daSTie abhyAsa karavA joI e, jethI e zAstronu gaurava ane tenA praNetA mahApuruSanI sarvadezIyatAnA khyAla AvI zake. AjanA A TUMkA lekhamAM ApaNI sAdhusaMsthAnA zikSaNane aMge je sAmAnya vicAra-sphuraNA thaI e noMdhavAmAM AvI che. kharekharI rIte te AjanI sAdhusaMsthAnA zikSaNu ane tenA kramane mATe huM kAMI paNa lakhu e karatAM zikSaNanA vAstavika rahasyane samajanAra vidvAne lakhe e ja vadhAre iSTa che. prastuta lekhamAM je kAMI lakhyu che, tene TUMka sAra e ja che ke ApaNA zikSaNanA Adarza ati vizALa hAvA joI e. ApaNe dareka bhale e Adarza na paheAMcI zakIe, tema chatAM ApaNe ApaNI anabhijJatAne kAraNe vidyAnA viziSTa abhyAsathI vaMcita na rahI jaI e. aMtamAM huM darekane vinaMti karuM chuM ke mArA A lekhamAM keAInAya upara AkSepa thAya, tevu kazuMya lakhyuM nathI, tema chatAM sAmAnya rIte dorelI rUparekhAmAM evA bhAsa thateA lAge te| te badala aMta:karaNathI kSamA mAguM chuM. A lekhane samApta karatAM pahelAM huM bhAIzrI dhIrajalAlane aneka vAr dhanyavAda ApuM chuM ke jemaNe prastuta "zikSaNAMka"nA prakAzana mATe atula zrama sevye che. ['jaina jyoti,' zikSaNAMka, AsA-kArataka, sa', 1990] Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara bhAratamAM jainadharmanA itihAsa* bhAratIya A mahAsaMskRtinA AvirbhAva ane tenA pAyAne majabUta karavA mATe bhAratavarSoMnI traNa mahApratApI mahAprajAe peAtAnAM samagra jIvana, zakti, buddhi ane vijJAnaneA vizALa phALA arpaNa karyAM che. e traNa mahAprajAe eTale jaina, bauddha ane vaidikadharma saMcAlako ane te te dharmanI anuyAyI prajA. A traNa mahAprajA paikI jaita prajAe bhAratIya A mahAsa MskRtinA vikAsamAM, e sa`skRtine pagabhara karavAmAM ane ene vizvavyApI banAvavA mATe kevA ane keTale adbhuta bhAga bhajavyeA che tenI rUparekhAne rajU karatA eka apUrva graMtha bhAI cimanalAla zAha Aje jaina prajAnA karakamalamAM upahArarUpe dharI rahyA che. bhAI zrI cimanalAle temanA prastuta graMthamAM saMkhyAbaMdha pAzcAtya vidvAnonA vizALa graMtharAzinA avalAkana, abhyAsa ane mananane a Mte dehanarUpe je hakIkatA rajU karI che e uparathI ApaNane khyAla AvI zake che ke paurANika kALamAM athavA ati prAcIna agamya yugamAM jaina prajA game teTalI mahAna hA, game tevaDA vizALa pRthvIpaTane teNe peAtAnI asmitAthI vyApta karI dIdhA heAya, tema chatAM anya prajA karatAM ati nAnA pramANamAM rahI gayelI jaina prajAe pAchalAM traNa hajAra varSa daramiyAna bhAratIya A mahAsaMskRtinA pratyeka aMgamAM prANa pUravA mATe peAtAnAM jIvana, zakti ane vijJAnane keTalA samartha ane sadiggAmI phALeA ApyA che. jainadharmAnuyAyI prajAnI saMkhyA mATe game teTalA meATA AMkaDAe rajU karavAmAM Ave, tema chatAM cAvIsamA tIrthaMkara zramaNa bhagavAna mahAvIre AjathI 2500 varSa pUrve peAtAnA ziSya-samudAyanA vihAra-pAdaparibhramaNa dvArA deza-videzamAM pharavA mATe je kSetramaryAdA-A kSetro nakkI karyAM che, e tarapha lakSa ApatAM, tema ja te pachI lagabhaga bIjA saikAmAM thaela aMtima zrutakevaLI sthavira A bhadrabAhusvAmIne bAravarasI bhayaMkara dukALa Adi prasaMgAne laI uparAkta kSetramaryAdA sivAyanA anya dezamAM vihAra karavA vagerenI AvazyakatA jaNAtAM, temaNe e vihArakSetranI maryAdA vageremAM umerI ane * * uttara hindustAnamAM jainadha' 'te ( a MgrejImAM mULa lekhaka zrI. cimanalAla jecaMda zAha, gujarAtI bhASAntarakAra: zrI. phUlacaMda haricaMda dozI, prakAzakaH lAMgamaeNnsa grIna eNnDa kaMpanI limiTeDa, I. sa. 1937) upAddhAta, jJAnAM. 28 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 ] jJAnAMjali pheraphAra kare yogya mAnI pote racelA bRhakalpamAM te te viSayane sthAna ApyuM e dhyAnamAM letAM, ane te uparAMta jainadharmAnuyAyI mahAna saMpratirAja ke jeo sthavira Arya suhastinA ziSya tarIke oLakhAya che, temaNe vaidika saMskRtipradhAna adha, draviDa vagere dezamAM jainadharmano pracAra karyA pachI jaina zramaNa-zramaNIone te te dezamAM paribhramaNa karavA mATe chUTa ApavAmAM AvI, jene ullekha niryuM, ktikAra, bhAgAkAra Adie potapotAnA graMthamAM karyo che, te jotAM samajI zakAya che ke vaidika saMskRtinI prabaLatAne pratApe eka kALe jainadharmAnayAyI prajA ati TUMka saMkhyAmAM rahI gaI hatI. e ati nAnA pramANamAM rahI gayelI nAnI sarakhI jaina prajAe potAnA tema ja bhAratIya Arya mahAsaMskRtinA sarvatomukhI utthAna mATe potAnI zaktine keTale Azcaryajanaka paricaya Ape che eno sahaja khyAla ApaNane bhAIzrI cimanalAla zAhe ApaNA sanmukha bheTa dharelA A graMtha uparathI AvI zake che. bhAI zrI cimanalAla zAhe temanA pustakamAM je ItihAsa Ape che e mukhyatve karIne uttara hiMdustAnamAMnA jainadharmane lagato che ane te paNa zramaNa bhagavAna mahAvIra pachInAM mAtra eka hajAra varSano ja che. eTale te sivAyane uttara hiMdustAnane ItihAsa ane bIjA dezamAM jainadharma ane jaina prajAne lagato itihAsa lakha haju bAkI ja rahe che. bhAI zrI zAhe lakhela pustaka jevAM saMkhyAbaMdha pustake lakhAze tyAre ja jainadharma ane jaina prajAnA itihAsanI sAcI rUparekhA Avaze. paraMtu ApaNane e jANIne Azcarya ane dilagIrI thaze ke varSonAM varSo agAu pAzcAtya tema ja bhAratIya jainetara vidvAnoe jaina sAhitya ane jaina itihAsanAM vividha aMgone je UMDANa ane jhINavaTathI chapyAM che ane enuM je mahattva AMkaDyuM che, teno potAne jainadharmAvalaMbI tarIke oLakhAvatI jaina prajAne ja nahi paNa "jainadharmanA pracAraka tarIke dAvo karanAra jaina dharmaguruone sudhAM khyAla sarakho nathI ane haju varSo pachI paNa e dhyAnamAM Avaze ke kema e zaMkAspada vastu che. jyAre pAzcAtya ane bhAratIya jainetara vidvAne saMzodhananA madhyAhnakALe pahoMcavA AvyA che tyAre jaina prajA mATe haju saMzodhananA viSayamAM paroDha paNa thayuM nathI. navIna saMzodhananI vAta bAjue rAkhIe to paNa Aja sudhImAM jainetara vidvAnoe atizramapUrvaka je sAdhanasAmagrI taiyAra karIne rajU karI che teno AsvAda levA mATe paNa ApaNane samaja ane samaya nathI, AthI vizeSa zocanIya bIjuM zuM hoI zake ? AjanI jaina prajA, jemAM jaina dharmaguru ane jaina upAsaka vargane samAveza thAya che tene moTe bhAge AchI-pAtaLI kathAo sivAya, jainadharma ane jaina prajAno vikAsa ane gaurava vAstavika rIte zAne AbhArI che? jainadharmanI abhivRddhi kyAM kAraNoe thaI zakI hatI ? jaina prajAe kayAM kayAM mahatvanAM kAryo karyA che ? tema ja jaina prajA ane jainadharma Itara prajAo ane dharma sAthe spardhAmAM kaI kuzaLatAne AdhAre TakI zakyAM hatAM ?--ene khyAla bahu ja ochAne che. AnuM pariNAma e AvyuM che ke sUtradhAra samI lekhAtI vartamAna jaina gusaMsthA jainadharmanI rakSA ane tenI unnatinA praznane bhUlI jaI najIvA prazno ane najIvI bAbato upara mahinAonA mahinAo ja nahi paNu varSo sudhI nirjIva ane buddhihIna carcAo karavA uparAMta ekabIjA sAme AghAta-pratyAghAta karI jainadharmane jhAMkhapa lagADI rahela che. A praznane ahIM ayogya rIte carcavAne amAre leza paNa irAdo nathI, tema chatAM eTaluM kahyA sivAya cAle tema nathI ke vartamAna jaina dharmaguruone AjanA jaina samAjanI ke jainadharmanI paristhiti nihALavAnI jarA sarakhIya paravA ke navarAza nathI. atu. A viSayane ahIM paDato mUkI ApaNe ApaNA mULa viSaya tarapha AvIe. Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara bhAratamAM jainadharmano itihAsa [ 219 samaya-parivartana sAthe prajAnI dharma, samAja, tattvajJAna, sAhitya, kaLA Adi dareka viSayane lagatI jijJAsA ane abhirucinA mArgo ane prakAre paNa badalAyA sivAya nathI rahI zakatA. eka jamAne zraddhAyugano hato ke jyAre jagatanA sanAtana satyane, AtmasvarUpane ke koI paNa padArthane nirNaya karavA mATe prajAne tarka ke dalIlone Azraya zodhavo paDato na hato. tema ja e sanAtana satya vagereno potAnA jIvanamAM sAkSAtkAra karanAra ApaNA pUrva puruSone-temanAM jIvana tyAga ane tapa dvArA ativizuddha ane paraNita hAI-pote anubhavelA sanAtana satya AdinA upadezane samarthana mATe tarka ke yuktio nI AvazyakatA nahotI paDatI. paraMtu kALanI kSINatAne pariNAme Atmadharma, jJAnI puruSanuM Atmika jJAna ane temanAM tyAga-tapa pAtaLAM paDI jatAM temane potAnA vaktavyanA samarthana mATe tarka ane yuktione Azraya levo paDyo ane e rIte prajA paNa temane upadeza vagerene tarka, yukita Adi dvArA karavA lAgI, jene pariNAme zraddhAyuganuM sthAna tarkayuge lIdhuM. tarkayugamAM pratyakSa, parokSa Adi pramANenuM sthAna hatuM, paraMtu AjanA ApaNA cAlu vaijJAnika yugamAM pratyakSa pramANane ja mukhya sthAna ApavAmAM AvyuM che. A paristhitimAM bIjI bAbatonI jema dharmo. tatvajJAna, Agama Adine paNa pratyakSa pramANanI zarANa upara caDavuM paDayuM che, jemAMthI AjanA aitihAsika yugano janma thayo che. AjanA aitihAsika yugamAM dharmanA praNetA, temanA astitvanI sAbitI ane sattA samaya, temaNe upadezelAM dharmato , temano anuyAyI varga ane e varganuM vijJAnakalA-kauzalya, enA rItarivAja vagere dareka nAnI-moTI vastune pratyakSa maLatI aitihAsika sAbitIA sAthe kamyA pachI ja tenI satyatA, yogyatA ane grAhyatA upara bhAra mUkI zakAya che. A AkhI vastusthitine dhyAnamAM letAM atyAre nisteja banatA jainadharmanA gauravane navesara opa caDhAvavA mATe ApaNane ApaNu samakSa vidyamAna mahatva bharI prAcIna aitihAsika sAbitIo ane tene lagatuM vividha sAhitya ekatrita karavA mATenA prayatnanI AvazyakatA jaNyA sivAya nathI rahetI. keI paNa rASTra, prajA, jAti ke dharmane mATe potAnI unnati sAdhavAnI bhAvanAnuM mukhya aMga je kAMI hoya che te mAtra tene bhUtakAlIna ItihAsa che, jemAMthI tene aneka phuraNAo maLI rahe che. je ane tene prAcIna itihAsa nathI athavA jene e gauravazALI itihAsanuM vAstavika jJAna nathI. e kyAre paNa potAnuM utthAna ke punaruddhAra ekAeka karI zake ja nahi. ane tethI ja ApaNane punaruthAnanI preraNA maLe evA ApaNuM prAcIna ane prAmANika itihAsane ApaNe taiyAra karavo joIe. AjanI ApaNuM A anivArya AvazyakatAne eka aMkoDa bhAIzrI zAhanA prastuta graMthathI joDAya che ke je jAtano graMtha jaina prajA mATe pahelavahelo ja che. bhAIzrI zAha muMbaI yunivarsiTInI ema.e.nI DigrI meLavavA mATe "jainadharmanA prAcIna ItihAsanA viSayane pasaMda karyo. jene pariNAme temaNe Jainism in North India nAme aMgrejI pustaka taiyAra karyuM, e ja pustakano gujarAtI anuvAda ApaNu samakSa dharavAmAM Avyo che, jenA uparathI ApaNane ApaNuM eTale ke jaina prajAnA dharma, nIti, tatvajJAna, AcAra, vyavahAra, kalA, zilpa, sAhitya Adi sAthe saMbaMdha dharAvatA ItihAsa uparAMta carcAspada viSayane carcavA mATenuM eka khAsa daSTibiMdu paNa maLI rahe che. arthAta paraspara vivAdAspada manAtA aitihAsika viSayanI carcA ekabIjA vidvAno keTalI sukSmatAthI, keTalI zAstrIyatAthI, keTalI prAmANikatAthI ane keTalI sabhya bhASAmAM kare che tema ja e praznone carcavAmAM keTale samabhAva ane sthitaprApaNuM rAkhe che. AjanA carcAspada, dhArmika, sAmAjika Adi praznonI asabhya ane kaMdAgrahabharI rIte carcA karanAra Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 ] jJAnAMjali atyAranA jaina samAje uparokta dRSTibiMdunuM jarUra anukaraNa karavA jevuM che, jethI carcAspada viSayanuM chevaTa zAbdika vitaMDAvAdamAM ke kaDavAzamAM na pariNamatAM tenA satya nirNayamAM ja Ave. A uparAMta pAzcAtya tema ja bhAratIya vidvAne taTastha vRtti rAkhI jainadharmanAM dareka aMgone saMzodhanone lagatI judI judI daSTie kevA UMDANapUrvaka tapAse che e paNa jaina vidvAnoe dhyAnamAM levA jevuM che, jethI vartamAna saMzodhana paddhati ane tene lagatA daSTibiMdune na samajavAne lIdhe ' tema ja keTalAka navIna prazno carcavAmAM aneka goTALAbharyA prasaMge UbhA thAya che, te thavA na pAme. prastuta graMthanAM prakaraNonuM nirIkSaNa karatAM ApaNane e paNa samajAze ke ApaNuM prAcIna jIvana keTaluM vijJAnamaya ane kalApUrNa hatuM ane AjanuM ApaNuM jIvana keTaluM chIcharuM, kalAvihIna tema ja nirmAlya banI gayuM che. eka kALe ApaNe kyAM hatA ane Aje ApaNe kyAM UbhA chIe ? prastuta graMtha, pAzcAtya tema ja bhAratIya vidvAnonA saMkhyAbaMdha graMthanA avelekana ane manananA dehanarUpa hoI AmAM svataMtra vicArasaraNIne sthAna khAsa karIne ApavAmAM nathI AvyuM e hakIkatane bhAIzrI zAhe pote potAnA prastuta graMthanA upasaMhAramAM jaNAvI che. eTale A pustakanA vAcakoe A vAta dhyAnamAM rAkhIne ja A graMthanuM vAcana karavuM, jethI A graMthamAMnI keTalIka vicArasaraNInI truTine Arepa bhAIzrI zAha upara na jAya. prastuta graMthamAM jainadharmane lagatA aneka viSayo carcavAmAM AvyA che, je paikInA keTalAka zramaNa bhagavAna mahAvIranA samayanI carcA Adi jevA viSayo veLunA keLiyA gaLavA jevA taddana lukhA ane agharA paNa che ane keTalAka rAjavaMzamAM jainadharma," "kaliMga dezamAM jenadharma" vagere jevA rasaprada ane sarvagrAhya viSaye paNa che. A badhA viSayone saMgraha karavAmAM ane krama goThavavAmAM bhAIzrI zAhe apUrva kuzaLatA dAkhavI che. have ame prastuta graMthamAMnAM prakaraNo upara sahaja daSTipAta karI amArA vaktavyane samApta karIzuM. prathama prakaraNamAM bhagavAna mahAvIra pahelAM jainadharma kevA svarUpamAM hato tema ja jainadharma ane jene je covIsa tIrthakarane mAne che te paikInA kayA kayA tIrthakaronAM nAmo ullekha jainetara sAhityamAM maLe che ane temanI aitihAsikatAnA viSayamAM vidvAnonA kevA abhiprAya che e khUba sarasa rIte carcavAmAM AvyuM che. bIjA prakaraNane cAra vibhAgamAM vaheMcI nAkhavAmAM AvyuM che. prathama vibhAgamAM bhagavAna mahAvIranA samaya daramiyAna brAhmaNa prajAmAM saDAo ane temanA atyAcAro kevI rIte vadhI paDayA hatA tema ja jAti pAMtinA bheda ane lUkhA tema ja kaMTALAbharyA kriyAkAMDe vadhArI mUkI temaNe samagra prajAne kevI dabAvI dIdhI hatI e bAbatanI carcA karyA bAda jaina ane bauddhadharmo athavA bhagavAna mahAvIra ane buddha bhagavAne te sAme AdhyAtmika vAtAvaraNa UbhuM karI samasta janatAne-pachI te puruSa ho yA strI ho athavA brAhmaNa, kSatriya, vaizya ane zuddha jAti paikIne kaI paNa hoI paNa prakArano bheda rAkhyA sivAya saune ekasarakhI rIte AdhyAtmika dharmanI samakakSAe sthApana karyA e jaNAvavAmAM AvyuM che. bIjA vibhAgamAM bhagavAna mahAvIranA garbhApahArane aMgenI AjanA vidvAnonI buddhigamya mAnyatA, temanA janma, gRhavAsa, pravajyA, nirvANu samaya ane jainadharmane lagatI sAmAnya tema ja lAkSaNika Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 uttara bhAratamAM jainadharmano itihAsa bAbatone ullekha che trIjA vibhAgamAM bhagavAna mahAvIre upadezelA tyAgadharma ane tattvonuM vistRta varNana ApavAmAM AvyuM che. bhagavAna mahAvIra jagatanI utpattinA AdikaraNa tarIke keI Izvarane kahetA nathI ke jagatane AdimAna mAnatA nathI, paraMtu jagatanuM cakra kALa, svabhAva, niyati, karma ane puruSArtha-A pAMca kAraNanA meLathI svayaM cAlyA kare che, ane te paNa anAdi kALathI ja cAlyA kare che. e cakrane preranAra ke sAkSIrUpa koI anAdi vyaktine jaina darzana mAnatuM nathI. jana darzanano mukhya AdhAra anekAMtavAda ane ahiMsAnA siddhAMta upara che. anekAMtavAdanA pratApe jainadharmI jagatabharanA dharma ane saMpradAyonI mAnyatAone potAmAM samAvI saunI sAthe aikya sAdhavA prayatna karyo che ane ahiMsAnI bhAvanAne pariNAme jagata sAthe teNe bhrAtRbhAva sAthe che. A ja kAraNane laI nAnI saMkhyAmAM rahelA janadharme potAno prabhAva dareka dharma upara pADyo che ane potAnA astitvane ciraMjIva banAvyuM che. jainadharmanA anekAMtavAda ane ahiMsAnA siddhAntane, tenA vAstavika svarUpane dhyAnamAM nahi lenArA bhale parasparavirodhI tema ja nirmAlyatApapaka mAne-manAve ane tenA viSe game tevAM citro kADhe; te chatAM jagatane tatvajJAna ane bhrAtRbhAvanA vizALa Adarza pUrA pADanAra jainadharmanAM A be viziSTa to sadAya jainadharmanI jema ciraMjIva ja raheze. A uparAMta jainadharmanA karmasiddhAnta sAme paNa evo AkSepa che ke jainadharmane A siddhAMta prANImAtrane nirmAlya tema ja puruSArthahIna banAvanAra che. A badhA AkSeponI amRtA puravAra karavA mATe bhAIzrI zAhe prAmANika carcA karavA sAthe e saMbaMdhamAM aneka vidvAnonA abhiprAyanI noMdha lIdhI che. alabatta, ApaNe ahIM eTaluM jarUra umeravuM joIe ke A siddhAMto jene prajAnA aMgamAM jeTalI tanmayatAthI rithara thavAM joIe te rIte banI zakayuM nathI, jene pariNAme A mahAna siddhAMta pAchaLa rahelI udAtta bhAvanAne, keTalAka apavAdo bAda karatAM, jaina prajAe lagabhaga visArI dIdhI che. jainenA ahiMsAnA Adarza jainadharmamAM udAra bhAvanA poSavA uparAMta prAyazcittanA mahattabharyA tatvane sthAna ApyuM che, jene pariNAme sAmAyika ane pratikramaNa e be mukhya vidhAno jaina prajAnA jIvanamAM mukhya bhAga bhajave che. A banne vidhAno keTalAM mahattavayukta che ane tenI keTalI apUrvatA che tenI yogya carcA vidvAnonI najare karavAmAM AvI che. sAmAyika, pratikramaNa, jinapUjA Adi jevAM mahattvanAM vidhAna tarapha dhRNAnI najare jonAra AjanA jainoe-khAsa karI navIna-varge A Akhoya viSaya vAMcI-vicArI jIvanamAM avazya utAravA jevo che. cAlu vibhAgamAM jainadharmane lagatA sAdhudharma ane gRhastha dharmanA AcAro ane jIvAdi tavonuM ' vistRta svarUpa pratipAdana karavA sAthe naya, pramANa ane saptabhaMgInuM varNana ApavAmAM AvyuM che. prakaraNane aMte cethA vibhAgamAM bhagavAna mahAvIranA yugathI zarU karI ATha sadI daramiyAna jainadharmamAMthI judA paDelA athavA janmelA paMthabhedono arthAta AjIvaka saMpradAya, sAta nivo ane zvetAMbara-digaMbara saMpradAyane itihAsa ApavAmAM Avyo che. trIjuM prakaraNa be vibhAgamAM lakhAyuM che te paikI prathama vibhAgamAM bhagavAna pArzva ane mahA- vIranA dharmane rAjyAzraya keTale mane hato ane keTale aMze te rAjadharma banI zakyo hato, tenuM Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222] jJAnAMjali vivecana che. khAsa karIne bhagavAna mahAvIranA yugamAM magadhano mahAna zaizunAga biMbisAra urphe zreNika, vaizAlIno rAjA ceTaka urphe jitazatru, caMpAno rAjA dadhivAhana, kauzAMbI rAjA zatAnIka ane keTalAka licchavI rAjAo vagere je je rAjAo jainadharmAvalaMbI hatA tema ja avaMtIne rAjA caMThapradyota ane bIjA je je rAjAo jainadharma pratye bahumAnabharI lAgaNI dharAvatA hatA, teono ane te sAthe vaizAlI, kuMDagrAma, vANijyagrAma, caMpA, siMdhusauvIra-vItabhaya vagere nagare kyAM AvyAM tene lagatI aitihAsika mAhitI ApavAmAM AvI che. bIjA vibhAgamAM: bhagavAna mahAvIra pachInA yugamAM mahArAjA keNika, tenA uttarAdhikArI udayana vagere naMdavaMzIya rAjAo ane temanA zakaDAla, sthUlabhadra, zrIyaka vagere mahAmAtyo, mauryavaMzI mahArAjA caMdragupta ane mahAna saMpratirAja vagere je je rAjAo jaina hatA tema ja je je rAjAo jainadharma pratye sahAnubhUtibharyuM valaNa dharAvatA hatA te badhAne paricaya ApavAmAM Avyo che. uparokta jena rAjAo paikI mahArAjA saMpratinuM sthAna jainadharmanA itihAsamAM ujajavaLa kArakirdIbharyuM ane ati gauravavaMtuM che. mahAna saMprati mAtra pote ja jainadhama hato eTaluM ja nahi, paNa teNe:vaidika saMskRtipradhAna AMdha, draviDa vagere dezomAM jainadharmane jhaMDo pharakAvyo hato. bhaga mahAvIranA Aja sudhInA 2500 varSanA itihAmAM moTA pAyA para jenadharmane pracAra ane abhivRddhi karanAra AvI prabhAvazALI vibhUti bIjI eka paNa utpanna thaI nathI, jene pratApe jaina sUtrakArone potAnA maulika rItarivAjomAM parivartana ke umere karavAnI pharaja paDI hoya. jaina prajAnuM A eka mahAna durbhAgya che ke tene tyAM eka vyaktie zarU karelA kAryane sAMgApAMga pAra utAranAra ke poSanAra prANavAna koI pAchaLa nathI hatuM. jema jainadharmanA pracAranI bAbatamAM mahAna saMpratinI pAchaLa koI enA jevI vibhUti pAkI nathI te ja rIte jaina sAhitya, kaLA, zilpa, vijJAna vagerenA vikAsanAM kSetromAM je gaNIgAMThI vyaktio ApaNe tyAM janmI che, tenA sthAnane zobhAvanAra bIjI vyaktio paNa ApaNe tyAM virala ja jamI che. cothuM prakaraNa "kaliMgadezamAM jainadharma' che. A prakaraNamAM atyAre orisA tarIke oLakhAtA kaliMga dezanA jaina samrATa khAravela ane tenA hAthIguphA zilAlekhono gauravavaMto itihAsa che, jeno samaya I. sa. pUrve bIje saikA che. samrATa khAla ane tenA hAthIguphA zilAlekhonuM mahatva phakta jenadharmanA itihAsanI daSTie ja nahi paNa bhAratIya sAmAjika ane rAjakIya najare paNa tenuM mahattva atighaNuM che. dhArmika, sAmAjika ane rAjakIya dRSTine lakSyamAM rAkhI lakhAyela pAMDityapUrNa Avo vizada zilAlekha jagatabharanA itihAsamAM bhAgye ja bIje jovAmAM Avaze. mahArAjA khAravela ane tenA zilAlekha jainadharmane mATe abhimAnanuM sthAna hovA chatAM AzcaryakAraka ghaTanA to e che ke samagra vetAMbara-digaMbara jaina sAhityamAM mahArAjA khAravelanA nAmano ke tene maLatA tevA bIjA koI nAmAMtarano ullekha sarakho maLato nathI. khare ja, A paNa eka na ukelI zakAya tevo koyaDo che ke jaina saMpradAye AvI mahAna vibhUtine kayA kAraNe visArI mUkI haze. atu! game tema che, te chatAM A zilAlekho jaina dharma mATe ati mahatvanA che. jaina mUrti ane tenI upAsanAnuM prAcInatama vidhAna A zilAlekha pUruM pADe che. A zilAlekhanI zarUAtamAM svastika ane namaskAramaMtranA prAraMbhanA be pade maMgaLa tarIke ApavAmAM Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara bhAratamAM jainadharmane itihAsa [ 223 AvyAM che e uparathI jainAnI varitaka-racanA ane namaskAramaMtro pAsanA ati prAcIna hovAnI sAbitI maLe che. khaMDagirimAMnI uparyukta hAthIguphA upara kerAyelA zilAlekhomAM kaI kaI bAbato che? tema ja e guphAmAM zuM zuM che? ane khaMDagiri-udayagirinI TekarIo para bIjI kaI kaI ane keTalI guphAo che ane temAM zuM che? e badhI hakIkatano vistRta paricaya A prakaraNamAM ApavAmAM AvyuM che. ahIM prasaMgopAtta eka vAta sUcavavI ucita jaNAya che che ke, je guphA ane je zilAlekho jainadharmanA gauravanI daSTie ati mahattvanA che, jenA vAcana mATe varSonA varSo thayAM bhAratIya tema ja pAzcAtya samartha vidvAna rAtadivasa prayatna karI rahyA che ane jenA darzanArthe daravarSe saMkhyAbaMdha videzI tema ja bhAratIya vidvAno jAya che, e guphAnuM darzana karavuM to dUra raho, paraMtu tene aMgenI mAhitI sarakhI paNa ApaNane lagabhaga nathI enA jevuM dilagIrIjanaka bIjuM zuM hoI zake ? tIrthayAtrA ane paramAtmopAsanAmAM rasa lenArA ApaNe tIrthayAtrA ane paramAtmopAsanAnA kharA mAhAtmyane vIsarI ja gayA chIe. eTale tIrthayAtrA ane paramAtmopAsanA karavA chatAM ApaNe dina -pratidina jaDaprAya thatA jaIe chIe. Ane pariNAme AjanI ApaNI tIrthayAtrA athavA paramAbhopAsanA koI paNa jAtanA kaLAvidhAnane, vijJAnane athavA paramAtmavarUpane na aDakatAM moTe bhAge rUDhirUpa ja banI rahe che. ApaNe IcchIzuM ke jene prajA tIrthayAtrA ane paramAtmopAsanAnA kharA rahasyane samaje ane prAcIna pavitra gauravabharyA dhAmanAM darzana karavA bhAgyavAna thAya. pAMcamA prakaraNamAM mathurAnA kaMkAlITIlA TekarI paranA mahatvanA zilAlekhonI noMdha ApavAmAM AvI che ane te sAthe vikramAditya, kAlakAcArya vagerene paricaya paNa che. chaThThA prakaraNamAM guptavaMzIya rAjAomAM jainadharma kevI rIte dAkhala thayo hato tenI ane te sAthe valabhIvaMzanA dhruvasenanI noMdha levAmAM AvI che. sAtamA prakaraNamAM jaina sAhitya ke jemAM mukhyatve karIne cauda pUrva ane agiyAra aMga, bAra upAMga, dasa peyanA, cha cheda Agama, cAra mUlasUtra, be cUlikAsUtra ema pistAlIsa Agamano samAveza thAya che tene ane valabhImAM puratakalekhana nimitte zrImAna devaddhigaNi kSamAzramaNanA Adhipatya nIce maLelI saMdhapariSadane paricaya Apyo che. - A pachI bhadrabAhasvAmInA niyaMti graMtha ane tenA racanAkALane nirdeza vagere karavAmAM AvyuM che. e racanAkALa ane niryuktikAra caudapUrvadhara hovAnI vAta amArI mAnyatA ane alakana anusAra vAstavika nathI, jenA aneka purAvAo vidyamAna chatAM e viSayane ame ahIM carcAtA nathI. A sivAya prastuta prakaraNamAM dharmadAsagaNi ane temanI upadezamALA, vAcaka umAsvAti ane temanA tatvArthAdhigamasUtra vagere graMtha, siddhasenAcArya ane temanAM nyAyAvatAra, sanmati vagere prakaraNa, pAdalipta ane temanA taraMgavatI, praznaprakAza, nirvANalikA vagerenI noMdha ApI che. prastuta prakaraNamAM je yuganA jaina sAhityanI noMdha karavAmAM AvI che te sivAyanuM maulikatAne lagatuM bIjuM vipula sAhitya hovA chatAM ahIM rUparekhA pUratI je sAhityanI noMdha levAmAM AvI che te ochI nathI. chellA prakaraNamAM jaina mUrtiviSayaka ane zilpa ane sthApatyaviSayaka kaLAvidhAne kevAM Adarza Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224] jJAnAMjali hatAM tema ja jaina prajAe e kaLAvidhAnane vikasAvavA mATe keTale vega Apyo che tenuM vistRta varNana karavAmAM AvyuM che. upara ApaNe TUMkamAM prastuta graMthanuM avalokana karI AvyA te uparathI jaine prajAnuM e yugamAM dareka viSayamAM keTaluM vyApakapaNuM hatuM ane tenI jIvanasaraNI kevI sarvatomukhI hatI e spaSTa rIte samajI zakAya che. aMtamAM ame IcchIe chIe ke bhAIzrI zAhanI jema Ajano jaina samAja-khAsa karI vidvAna munivarga-vartamAna yuganI saMzodhana paddhatine dhyAnamAM laI jainadharma pratyenuM pitAnuM RNa adA kare ane vidvAno taraphathI saghaLA mahAna dharmonA avalokana ane anveSaNamAMthI jainadharmanI upekSA karavAmAM AvI che tene dUra karI jaina sAhityanAM je anekAneka aMge aNukhIlyAM paDyAM che te te vikasAve, jethI anya vidvAna taraphathI jainadharma upara thatA ayogya AkSepo dUra thAya. - prastuta pustakane gujarAtI bhASAmAM anuvAdita karI jaina prajA samakSa upahAra karanAra zrI phUlacaMdabhAI haricaMda dozI tema ja zrI. cimanalAla jecaMdabhAInI jaina prajA sadA RNI ja che. [" uttara hiMdustAnamAM jaina dharmano upaghAta, I. sa. 1937] Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa bhagavAna mahAvIranI citrakyA* eziyA deza ane temAM paNa khAsa karIne bhAratavarSa, e avatArI mahApuruSonI janmadAtrI pavitra bhUmi che. e pAvana bhUmine bhagavAna zrI rAmacaMdra, bhagavAna zrIkRSNa bhagavAna zrI buddha ane bhagavAna zrI mahAvIra-vardhamAnasvAmI jevA aneka avatArI puruSoe pitAnA avatArathI ujajavaLa banAvI che ane samagra prajAne vyAvahArika tema ja AdhyAtmika jIvananA pavitra pATha zikhavADyA che. e avatArI puruSonI jIvanakathA ane temanI zikSAne rajU karatuM viziSTa sAhitya, e jema mAnavajIvanamAM prANa pUranAra varatuM che, te ja rIte e avatArI puraSonA AMtara ane bAhya jIvanapravAhane rajU karatI zilpakalA ane citrakaLA, e paNa eka evI ja mahattvanI vastu che. ekamAM akSara dvArA avatArI puruSanI kathA rajU thAya che, jyAre bIjAmAM anakSara AkRti dvArA avatArI puruSanI kathA UbhI karavAmAM Ave che. A banneya sAdhana dvArA AlekhAyelI avatArI mahApuruSonI jIvanakathA prajAjIvanane vikAsa sAdhavAmAM nimittabhUta hoI ApaNe tyAM A banneya akSara-akSara kaLAone prAcIna kALathI apanAvAmAM AvI che. bhagavAna zrI rAma, zrIkRSNa ane zrI buddhanI anupama ane AkarSaka evI anekAneka akSarakathAo ane anakSarakathAo Aja sudhImAM prajA samakSa rajU thaI cUkI che, ane saMbhava paNa che ke haju aneka rajU thaze; jyAre magadhanI puNya bhUmimAM UbhA rahI ahiMsA ane anekAMtavAdane atigaMbhIrabhAve vizvane saMdezo ApanAra zramaNa bhagavAna zrI vardhamAnasvAmI mATenI eka paNa yugAnurUpa jIvanakathA ke citrakathA sarajAIne prajA samakSa rajU thaI na hatI, e eka, avatArI puruSonI unnata bhAvanAthI pUjA karanAra bhAratIya AryaprajA mATe moTAmAM moTI UNapa ja hatI, paraMtu upara jaNAvelI be UNapa paikInI eka UNapane dUra karavA mATe vaNataryo ane vaNavIna mAtA gurjarIne eka citrakaLAniSNAta jAye, koI na jANe te rIte, ekAMtamAM varSothI paramAtmA zrI vIra-vardhamAnasvAmInI anAra jIvanakathAne AlekhavAnA vividha ghATa ghaDI rahyo hato. Aje e ja kalAkAre ati vyavasthitarUpe AlekhIne taiyAra karelI e anekSara-bhASAmaya citrakathA, eka graMthanAM aneka prakaraNonI * "zramaNa bhagavAna zrI mahAvIradevaH zrI kalpasUtra varNita citramaya jIvanaprasaMge" (citrakAraH gokuladAsa kApaDiyA; prakAzaka : harajIvanadAsa haridAsa ane bIjAo, muMbaI, sane 1949)-e citrasaMpuTanuM Amukha. jJAna. 29 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 ] jJAnAMjali mAphaka, aneka citromAM ApaNuM sAme rajU thAya che. A citrakathAnA avelenAra dareke jANavuM joIe ke ApaNA sAme rajU thatI citrakathA e adha citrakathA che-pUrvArdha che. ene uttarArdha te haju ApaNuM kalAkAre taiyAra karelo temanI pAse ApaNe sau mATe chupAyeluM ja paDe che. upara jaNAvelA ajANyA kalAkAra, e prastuta citrakathAnA sarjaka bhAI zrI gokuladAsa kApaDiyA. prastuta citrakathAnA Alekhana mATe temaNe je AtmIya bhAva sAdhyo che tenuM varNana zabdomAM utAravuM kadIye zakya nathI. ajoDa vastunI siddhinA AtmIya bhAvanI sarakhAmaNI dhananA DhagalAthI ke dunyavI koI paNa kImatI vastuthI karI zakAya nahi. svataMtra AMtarika preraNA sivAya mAtra dunyavI vastu dvArA jagatamAM kadIye tatvajJAnIo, sAhityakAra, kavio ke vividha kSetranA viziSTa kalAvida ane kalAkAra pedA karI zakAyA ja nathI ane pedA thaI zake paNa nahi. bhAI zrI kApaDiyAe svataMtra AMtarika bhAvathI prerAIne zramaNa bhagavAnanI je citrakyA saraLa che, e sarajavA mATe temanA sAme vartamAna yugane anurUpa citranirmANa karI zakAya tevI viziSTa citrakRtionA keI namUnAo taiyAra paDyA na hatA ke jhaTa laIne teo te citro dorI kADhe. paraMtu prastuta citrakathAnA nirmANa mATe temaNe zramaNa bhagavAna mahAvIranAM jIvanacaritrono UMDo abhyAsa karavA uparAMta talasparzI ciMtana ane avalokana pAchaLa kevuM ane keTaluM ugra tapa tapyuM che, enI kalpane mAtra sAmAnya janatAne ja nahi, paNa ghaNI vAra to vidvAna ane vicArakamAM khapatI vyaktione paNa AvavI muzkela che. zramaNa bhagavAna mahAvIranA jIvanaprasaMgone rajU karatAM, citrothI bharapUra, suMdara-suMdaratama sacitra kahapasUtranI teramA saikAthI sattaramI sadI sudhImAM uttarottara vadhAre saMkhyAmAM lakhAyela tADapatrIya ane kAgaLa upara suvarNAkSara, rIyAkSara ane kALI zAhImAM lakhAyelI thokabaMdha hastalikhita pratio, citra paTikAo ke prAcIna zilpakRtionuM avalokana bhAIzrI kApaDiyA mATe jarUra mahAvIrajIvananA amuka prasaMgonuM Alekhana ane tenI paddhatinI kalpanA karavAmAM upayogI nIvaDayuM haze; te chatAM vartamAna yuga ane prAcIna yugane anupama meLa sAdhatI citrakathAne navasarjana mATe to e sAdhana ati alpa ja gaNAya. e mATe to temaNe prAcIna yuganI zilpakRtio ane citrakRtione UMDo abhyAsa karyo che. te te yuganAM prAsAdaracanA, rAcaracIluM, aMgaracanA, SavibhUSA, AbhUSaNo, raMgarekhAMkana Adine laganuM avalokana ane pRthakkaraNa paNa karyuM che, eTaluM ja nahi, hitu bhAIzrI kApaDiyAe zramaNa bhagavAna mahAvIranI vihArabhUminAM amuka sthaLonI pagapALA saphara karIne e pAvana bhUminAM puNya rajakaNomAMthI paNa A citrakathAnA AlekhananI bhavya preraNuM meLavI che. A uparathI bhAI kApaDiyAe zramaNa bhagavAna vIra-vardhamAnasvAmInI citrasthAnA Alekhana pAchaLa varSo sudhI kevI ugra tapasyA sAdhI che tene ApaNane sahaja khyAla AvI zake che. Aje ApaNI najara sAme AvIne je citrakathA khaDI che evI yugAnurUpa Adarza citrakathA prAcIna yugamAM nahi ja sarajAtI hoya ema ApaNe na ja kahI zakIe. paraMtu te aMgeno spaSTa vistRta ullekha ke te avazeSa Aje ApaNe sAme eka paNa hAjara nathI. je che te atia85 ane aspaSTa che. Ama chatAM matharAnA kaMkAlITIlAmAMthI maLI AvelA avazeSomAM " zramaNa bhagavAne mahAvIrane garbhApahAra" ane "daityadamana" e be prasaMgane lagatI zilpakRtio maLI AvI che. e jetA zramaNa bhagavAna mahAvIranA jIvanaprasaMgone sparzatI citrakRtio paNa te yugamAM bauddha jAtaka zilpo ke zrIkRSNanI jIvanalIlAne vyakta karatAM ziponI jema jarUra sarajAtI haze ema ApaNane Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa bhagavAna mahAvIranI citrakalA | 227 it << lAgyA sivAya rahetuM nathI. A hakIkatane nabaLA ke sabaLeA Teke ApatA eka atisa`kSipta ullekha AvazyakasUtranI TIkAmAM AcArya zrI haribhadrasUrie patra 233, gAthA 560nI TIkAmAM samavasaraNanuM vyAkhyAna karatAM deva-manuSya Adi bAra padAnA citra AdithI alaMkRta citrita samavasaraLavaTTane ullekha " pUrvAcAryovavejJAnavitavRddhicitravamaMvalena tu sarvAiva Tempo na nivIyanti arthAt pUrvAcAryAMnA upadezathI AlekhAyelA paTTa AdimAMnA citranA AdhAre " ityAdi vAkayathI ApyA che. alabatta, A citrapaTA kevAM haze e kahevu atyAre kaDina kAma gaNAya, tema chatAM te yuganA sama gItA AcAryA tarapha najara nAMkhatAM A citrapaTTomAM kaIka viziSTatA dvAvAne jarUra saMbhava che. bhagavAna zrI pArzvanAthasvAmIne temanI rAjakumAra avasthAmAM temanA peAtAnA prAsAdamAMnI citrazALAmAMnA " neminAtha bhagavAna dvArA rAjImatIne tyAga '"ne lagatA prasaMgane jotAM amuka sphuraNA thayAnA ullekha prAcIna caritromAM maLe che. e uparathI prAcIna yugamAM jinezvaradeva Adi avatArI puruSonI jIvanakathAne lagatA prasaMgeAnAM citro jarUra derAtAM hatAM ema ApaNane spaSTa bhAsa thAya che. ane te paNa, citrazALAnA sthAnanuM aucitya vicAratAM viziSTa kalAnA namUnArUpa ja hovAM joI e ema paNa ApaNane lAge che. bhAI zrI kApaDiyAe ekAMta AtmIya bhAve zramaNa vIra-va mAnasvAmInI citrakathA sarjIne atisaMkucita mAnasa dharAvatI jaina prajAne viziSTa dhapATha ApyA che ke ApaNI vibhUtionI vAstavika pUjA pAchaLa varSonAM varSA sudhI kevuM AMtara tapa tapavu paDe che ane e mATe ke AtmIya bhAva jAgrata karavA paDe che. bhAI zrI kApaDiyAe aneka varSa sudhI AtmIya bhAve athAga zrama sevI ApaNane zramaNa bhagavAna mahAvIranI citrakathA upahata karI che te badala temane ApaNA saunAM aMtaranAM abhinaMdana ane vaMdana che ane te sAthe ApaNe sau AzA rAkhIe chIe ke temaNe AlekhelI zramaNu mahAvIranI citrakathAne pUrvA upahata karIne jema ApaNane vibhUtipUjAnA puNyamAM bhAgIdAra banAvyA che te ja rIte tee e citrakathAne uttarA upaEta karI punaH ApaNane satvara e pUjAnA puNyamAM bhAgIdAra banAve. aMtamAM eka vAta ApaNe karI laIe ke vamAna yugane anurUpa zramaNa vIravamAna prabhunI sauprathama Ada citrakathA sarajavAne yaza bhAI zrI kApaDiyAne phALe jAya che ane e rIte te ciramaNIya raheze. [ * zramaNa bhagavAna zrI mahAvIradeva * e citrasaMpuTanu Amukha, I. sa. 1949 ] Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tribhuvanatilaka mahAkAvya* dIrghatapasvI zramaNa bhagavAna zrI mahAvIra, bhagavAna zrI buddhi ane vaidika maharSioe potAnA AdhyAtmika tatvaciMtana ane saMvedananA aMte bhAratIya prajAne jJAna ane bhaktiyegano viziSTa vAraso arpaNa karyo che. bhAratIya prajAmAM namra, bhakika, vivekI ane jijJAsu mahAnubhAva AtmA e e vArasAne jhIle che ane enI ArAdhanA mATe prayatna paNa karyo che. tema chatAM jJAnanI sAdhanA kartavyaparAyaNatAne adhIna hoI, prAraMbhamAM e mArganI sAdhanA saune mATe saraLa ke sugama nathI hotI; jyAre bhaktimArganI sAdhanA, e sahaja saMgama hoI moTA bhAganA sAdhaka AtmAo e tarapha ja AkarSAya che. bhaktiganuM A AkarSaNa athavA enI sAdhanA, e aMte te jJAnanI sAdhanAne mArge ja pahoMce che. jJAnayoga, e sAdhakanI siddhino mArga che, jyAre bhaktimArga, e sAdhananI zodhane mArga che. e ja kAraNane laI bhaktigI AtmAo sAdhanAnAM sAdhanonuM je pRthakkaraNa kare che tene pANImAM utAre che. ane ethI ja ApaNI pAse kImatI ane mahAna kahI zakAya te dharmakathAo, avadAnakathAo ane purANakathAone vAraso Avyo che. A kathAonuM kavana ke sarjana, e bhaktiyoganuM pratIka che. A kavana ke sarjanamAM jeTalI Atmika vizuddha dazA kAma kare eTalI enI Atmika sAdhanA vizaddha, ane jeTalI emAM UNapa eTalI ja Atmika sAdhanAmAM UNapa rahe che. AvI kRtionuM sarjana mukhyatve bhaktiyogIonuM ja sarjana hoya che. jJAnayogIo mATe kaI akasmAta ke camatkArane bAda karIe to, AvuM kavana ke sarjana bhAgye ja hoya che. enuM kAraNa e che ke teo te satata pitAnI sAdhanAnI siddhiomAM ja lIna banI gayelA hoya che. e vAta kharI che ke AvA jJAnayogI AtmAo je kAMI bole ane jyAre paNa bele, tyAre emanuM vaktavya vizuddha saMvedanamAMthI pragaTeluM hoI temanuM belavuM, e sarjana ane kavanarUpa ja hoya che. bhaktiyogIone potAnI vANune zabda ane arthanA alaMkAra paherAvavAnA hoya che tyAre jJAnayogIone tevuM karavuM paDatuM nathI. bhaktigIonuM aMtara vedanAmaya ane vAcALa hoya che; jJAnagIonuM hRdaya nirAmaya ane mUka hoya che. A ja jJAnegI ane bhaktiyogIne bheda athavA lakSaNa che. bhAIzrI hIrAbhAIe zramaNa bhagavAna zrI mahAvIranA caritranuM " tribhuvanatilaka" nAme je kavana * "tribhuvanatilaka mahAkAvya -bhagavAna mahAvIra caritanuM (racayitA ane prakAzaka: zrI hIrAcaMda kasturacaMda jhaverI, muMbaI, saM. 2022) puravacana. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tribhuvanatilaka mahAkAvya t Rape ane sarjana karyuM che, e bhaktiyoganuM pariNAma che. vyaktinA jIvanamAM sahaja bhAve je preraNA jAgI hoya che te game tevA saMyogomAM ke vidgomAM jIvaMta rahe che. bhAIzrI hIrAbhAInI je kathA meM jANu che te uparathI huM kahI zakuM chuM ke temanA hRdayamAM bhaktiyoga ghaNe UMDe Utarelo che. yuvAvasthAnA prAraMbhakALe temaNe A carita-kavitA-graMthanI zarUAta karI hatI. paraMtu vyaktinA jIvanamAM kudaratanAM sarjano kahe, cahAya bhAvibhAvanA sarjana kaho, ajaba hoya che. A rIte temaNe jIvanamAM ghaNI lIlI-sUkI ane taDakI-chAMyaDIo joI, jenA pariNAme temanA "tribhuvanatilaka'nuM sarjana viramI gayuM. Ama chatAM vyaktinA jIvanamAM jenAM mULa UMDAM melAM hoya tevI bhAvanA, game teTalI taDakI chAMyaDI Ave topaNa, eka vAra bhale te karamAyelI dekhAya, te chatAM enAM mULa to sajIvana ja hoya che ane prasaMga prApta thatAM e pAMgarI UThe che. bhAIzrI hIrAbhAI mATe A ja hakIkata che. jIvananI lIlI-sUkI ane taDakI-chAMyaDInA yoge viramI gayelI "tribhuvanatilakanI racanA Aje sarvA ge pAMgarIne khIlI UThI ApaNI najara sAme AvI che. emanA jIvananA anero sAthe temano bhaktiyoga paNa phaLyo che. zAstronuM avagAhana karatAM ApaNe joyuM che ke paurANika kALamAM athavA prAgaitihAsa kALamAM saMkhyAtIta rAjAo, mahAmAye, zreSThIo vagere anekavidha vyApAramAM DUbelA hovA chatAM AMtarajIvanane lagatAM vividha kAryo temaNe karyA che. A ja rIte prAcIna aitihAsika yugamAM zreNika, ceTaka, udayana, zatAnIka, pradezirAja Adi rAjAo, upAsakadazAMga AdimAM AvatA kuberabhaMDArIne bhulAve tevA AnaMda, dhanya, zAlibhadra, kRtapuNya Adi dhanADhatha zrAvakee AMtarajIvananI sAdhanA mATe jJAna-dhyAnasamAdhinI sAdhanA karI hatI. A ja yuga sAthe saMbaMdha dharAvatA mahArAjA zrI saMpratirAje AMtarajIvananI sAdhanA uparAMta jainadharmanA pracAra ane abhivRddhi mATe potAnuM jIvana ane tana-mana-dhana, badhuMya samarpita karI dIdhuM hatuM. madhyayugamAM gUrjarezvara mahArAjA zrI kumArapAla deve bhaktigapradhAna jJAnayoganI sAdhanA karI hatI. sajajana maMtrI ghavAyelI avasthAmAM raNamorace besI pratikramaNa jevI | karatA hatA. mahAmAtya vastupAla, maMtrI hovA chatAM, tIrthayAtrAe saMthe laI jatA. kaLAdhAma samAM maMdiranAM nirmANa ane jIrNoddhAra, jJAnabhaMDAronuM lekhana, sthApanA ane zAstrAdhyayana karavA uparAMta naranArAyaNanaMda, AdinAthamanorathastotra, aMtasamayanI ArAdhanA, subhASitanuM nirmANa Adi temanA jIvananI mahattvanI pravRttio hatI. maMtrI pethaDazAha maMtrIpadane lagatA saMkhyAbaMdha vyApAra hovA chatAM temaNe 544 gAthA pramANe upadezamAlA prakaraNa jevAM prakaraNo kaMThe karyA hatAM; maMdira nirmANa ane jIrNoddhAra, jainAganuM zravaNa ane jJAnabhaMDArenI sthApanA Adi kAryo karyA che. khaMbhAtanA zrAvaka zrI RSabhadAsa kavi vyApArI hovA chatAM temaNe saMkhyAbaMdha rAse, stavano, sajajhA, stutionI racanA karI che. A rIte prAcIna ane madhyayugIna AvI saMkhyAbaMdha vyaktionAM nAme ApaNe ahIM TAMkI zakIe tema chIe. vartamAna yugamAM paNa AvI saMkhyAbaMdha vyaktio ApaNI najara sAme che, je aneka prakAranI pravRttiomAM khUcelA hovA chatAM, temanA jIvanamAM aneka kAryo sAvadhAnI ane kuzaLatAthI karI rahyA che. bhAIzrI motIcaMda giradhara kApaDiyA, solisiTarano dhaMdho hovA chatAM, temaNe temanA jIvanamAM adhyAtmakalpadruma, AnaMdadhanapadasaMgraha, zAMtasudhArasa, jene daSTie ga, AcArya zrI hemacaMdra jevA aneka graMtho ane anuvAde taiyAra karI ApaNane bheTa ApyA che. upamitibhavaprapaMco kathA jevA prAsAdabhUta graMthanuM bhASAMtara ane siddharSi, e to emanI mahAmUlyavatI racanA ja gaNAya. bhAIzrI Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra3 ] " : sAmAjali mohanalAla dalIcaMda desAI, vakIlAtanI pravRttivALA hovA chatAM, temaNe ApaNane jaina sAhityano ItihAsa, jaina gurjara kavio jevI bIjI nAnI-moTI aneka kRtio ApI gayA che. jene kenpharansa heralDa ane jaina yuganA teo taMtrI hatA. jIvanamAM temaNe AvI sAhityalakSI vividha pravRttione nyAya Ape che. bIkAneravAsI bhAIzrI agaracaMda nAhaTA emanI jIvanapravRtti sAhityanA kSetramAM ghaNI vizALa che. zrI jinacaMdrasUri, bIkAnera lekhasaMgraha Adi aneka graMtha taiyAra karavA uparAMta temaNe pitAnA jIvanamAM aneka viSane AvarI letA hajAre lekha lakhyA che. Aje teo vRddhAvasthAe pahoMcavA chatAM temanI sAhityika pravRtti satata cAlu ja che. bAbu zrI pUrNacaMdrajI nahAra paNa eka viziSTa kAryakara hatA. temaNe prAcIna lekhasaMgrahanA aneka bhAgo taiyAra karyA che. A sthaLe zeTha zrI kastUrabhAI lAlabhAInuM nAma paNuM vIsarI zakAya tema nathI. aneka prakAranI vyApArika pravRttiomAM lIna hovA chatAM, temaNe potAnA jIvanamAM dhArmika, sAmAjika, zikSaNa, jIrNoddhArAdi kAryomAM kuzaLatApUrvaka pravRtti AdarI che. zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhInuM saMcAlana emanI pratibhAne ja AbhArI che. Aje ApaNe tyAM sAhitya Adi kSetromAM pravRtti karanAra aneka vidvAne che emAM jarAya zaMkA nathI. paNa ahIM to mAre e vastu kahevAnI che ke vyApArI jIvana jIvanAranA jIvanamAM AvI pravRttiene bahu ocho avakAza hovA chatAM prAcIna yugamAM, madhya yugamAM ane arvAcIna yugamAM aneka mahAnubhAvo AvI sAdhanA karI gayA che, ane karI rahyA che. bhAIzrI hIrAbhAI paNa eka vyApArI ja che. temaNe saMsAranI lIlI-sUkImAMthI pasAra thaI paramAtmA zrI mahAvIra prabhunA jIvanane lagatI pitAnI " tribhuvanatilaka" kAvyaracanA ApaNane ApI che e emanA bhaginI viziSTa sAdhanA che. upara, ItihAsakAlIna je je vyaktionAM nAmo ullekha karyo che te ane te keTinI anya vyaktio, jemanuM jIvana vizuddha bhAvanAparAyaNa che, te badhI mArI najare UrdhvagAmI ane viziSTa bhaktiyoganI sAdhaka che emAM leza paNa zaMkA nathI. AvA bhaktiyoge ApaNane vidhavidha viSayanAM zAstrono khajAno arpaNa karyo che. - bhAIzrI hIrAbhAInI kavitA parIkSAnI dRSTie game tevI manAtI ho, te chatAM mArI dRSTie kavitAmAM je sAhajikatA hovI joIe te A kavitAmAM mane dekhAI che. zabdonI ane arthanI gUMthaNI paNa rasiMka, rocaka ane prAsAdika che. kavitAnI racanA tANItUsIne karI hoya tema paNa nathI. A badhuM chatAM, bhaktiyegamAM ApyAvita ke tarabaLa AtmasaMtuSTa kavine, potAnA AMtarika bhakitayoga sAthe ja saMbaMdha hoI potAnI kavitA mATe koInAya abhiprAya ke stutinI kAmanA hatI nathI ane hovI paNa na joIe, e ja bhakitayoganI viziSTa sAdhanAnI siddhi che. tribhuvanatilaka"nI racanAmAM je vibhAgo pADyA che ane paramAtmA mahAvIra bhagavAnanA jIvananAM je je prasaMgo AvarI levAmAM AvyA che, tene viveka suyogya rIte thayo che. aMtamAM eTaluM kahevuM basa thaze ke bhAIzrI hIrAbhAI e lIlI-sUkImAMthI pasAra thavA chatAM, pitAnA aMtaramAM saMgharI rAkhelI " tribhuvanatilakanI racanAne varSane aMte paNa mUrtarUpa ApyuM e, AcArya zrI haribhadrasUrinI yoga paribhASAmAM kahIe to, temanI avaMcaka yogabhUmikAnA bhakitayoganuM phaLa che. bhAIzrI hIrAbhAI e sAdhelA A bhaktiyogane jIvana paryata jIvanamAM jIvato rAkhI deva-guru-dharmanI ane AMtarika AtmaganI sAdhanA ane ArAdhanAmAM tatpara rahI jIvanane savizeSa ujajavaLa ane dhanya banAve, e ja maMgaLa zubha kAmanA che. ['tribhuvanatilaka mahAkAvya ', purovacana, saM. 2022] Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viduSI sAdhvIe zItanAM jhelAM je khame, lUnI lahera khAya; dhara kare aLakhAmaNAM, te nara jAtrAe jAya. kavizrI udayaratnagaNi "" prastuta " zrI sametazikharajI tIdana " pustakanA prathama vibhAgamAM pravRttinI sAdhvIjI zrI raMjanazrIjInuM jIvanacaritra ApavAmAM AvyuM che, e eka rIte ThIka ja thayuM che. sAmAnya rIte Aje jaina vADmaya sAme keTalAka mahAnubhAvAnI kariyAda che ke, vizvanA vividha vAGamayanAM kSetramAM anAbAdhapaNe gati karanAra ane viziSTa-viziSTatama zAstronI racanA karanAra jainAcAryAe jaina sAdhvInI jIvanakathAonuM Alekhana karavA sAme AMkhamIMcAmaNAM kema karyAM che? tema ja udAsInatA kema dhArI che? prAcIna jJAnabhaMDArAmAM rahelI bAramA-teramA-caudamA saikA AdimAM lakhAyelI hastapratienA atamAM lakhAyelI lekhakAnI puSpikAmAM yazrI mahattarA, sumerusuMdarI mahattarA, prabhAvatI mahattarA, paramazrI mahattarA, ajitasu darI gaNinI, jagasuMdarI gaNinI, nilamati gaNinI, devasara ga., jinasuMdarI ga., kIrti zrI ga., tilakaprabhA ga., dhalakSmI ga., marudevI ga., vinayazrI ga., Alamati ga., mahimA ga., zrImatI ga., mAnasiddhi ga., puNyasiddhi ga., zAMtivallarI ga., jagamata ga., sAdhvI nalinaprasA, sA. kevalaprabhA, sA. cAritralakSmI, sA. padmalakSmI, sA. bhAvasuMdarI, sA mayaNAsuMdarI, sA. bhuvanasuMdarI Adi saMkhyAbaMdha mahattarA, gaNinI, pravRttinI, tema ja sAdhvInAM nAmeAnI hAramALA jovAmAM Ave che. AcArya zrI haribhadrasUri bhagavAne AvazyakasUtravRtti, dazavaikAlikasUtravRtti Adi aneka prathAmAM peAtAnI dhamAtA mahattarAnA nAmane mahattarAyA yAkinyA dharmaputreNa cintitA | kRtiriyaM sitAmbarAcAryajinabhaTa ( bhadrapAThA0 ) nigadAnusAriNo vidyAdhara kulatilakAcAryajinadatta ziSyasya dharmato jAiNimahattarAsUnoratpamaterAcAryaharibhadrasyeti ityAdi ullekhA dvArA ciraMjIva banAvyuM che. AcArya zrI siddharicita upamitibhavaprapaMcA kathAprathanI prathama prati sAkSAta zrutadevatA svarUpa zrImatI gaNA nAmanI sAdhvIe lakhI hatI, jenA nAmanA amara ullekha AcArya siddharSie peAte prazastimAM A pramANe karyAM che : ,, 41 * * zrI sametazikhara tIdana,' vibhAga 1 thI panuM ( prakAzakaH zrI sametazikhara jIrNoddhAra samiti, sa, 2020) Amukha. "" Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali ra32 ] " prathamAdarza likhitA sAdhvyA shrutdevtaanukaarinnyaa| kuvAmaguru ziSya jAmiyaT II 22 " mAladhArI AcArya zrI hemacaMdrasUrijIe vizeSAvazyaka TIkAnA aMtamAM potAnA jIvanamAM savizeSa preraNArUpa AdaraNIya vyaktionAM nAmono ullekha A rIte karyo che- tatazcAbhayakumAragaNi-dhanadevagaNi-jinabhadragaNi-lakSmaNagaNi-vibudhacandrAdimunivRndazrI mahAnanda zrI mahattarA-vIramatIgaNinyAdisAhAyyAt / re re ! nizcitamidAnI hatA vayam yadyetaniSpadyate, tato dhAvata dhAvata, gRhIta, lagata lagata' ityAdipUrakurvatAM sarvAtmazaktyA yugapat praharatAM hAhAravaM kurvatAM ca mohAdicaraTAnAM cirAt kathaM kathamapi viracayya taddvAre nivezitametaditi / tataH ziro hRdayaM va hastAgyAM kuTTayan viSANo mohamahAcaraTaH samastamapi vilakSIbhUtaM tarataiya, ninIne ja sanAyameva !' A ullekhamAM AcAryo mahAnadaMzI mahattA ane vIramatI gaNinInAM nAme ApyAM che, te ati mahattavamUcaka vastu che. jJAnazrI nAmanI AryAe nyAyAvatArasUtranI siddharSi AcArya kRta TIkA upara TipaNI cI che, je Aje jesalameranA jJAnabhaMDAramAM vidyamAna che. temAM aMtima padya A pramANe che- iti sannidhAya citte jJAnazrIrAdhikA guNairvayA / AcAryasarvadevainijagurubhiH preritA sapadi / " guNasamRddhi mahattarAe vikrama saMvata 1400mAM aMjanAsuMdarI kathA prAkRtanI racanA karI che. Aje e khaMDita hAlatamAM jesalameranA jJAnabhaMDAramAM vartamAna che. enI prazarita A mujaba che - sirijesalamerapure vikUmacaudahasatuttare varise / vIrajiNajammadivase kiyamaMjaNasuMdarIcariyaM // 502 // kRtiriyaM zrI jinacandrasUriziSyiNI zrIguNasamRddhimahattarAyAH // upara aneka daSTie sAdhvIonAM nAmono ullekha karavAmAM Avyo che, je jotAM ApaNane ema lAge che ke jenI sAmagrIoe jaina zAsananI unnatimAM potAnA jIvanano viziSTa phALo Ape che ane zramaNa-vIra-vardhamAna prabhunA zAsanane prabhAvita karyuM che. pATaNa, mAtara AdimAM sAdhvI mahattAnI prAcIna mUrtionAM darzana thAya che, chatAM Azcarya to che ja ke koI paNa evI zAsanaprabhAvikA mahattarA, gaNinI ke sAjavInI jIvanakathA Aje ApaNA sAme nathI. eka rIte jaina vADmayamAM A khAmI ja che. astu. vartamAna yugamAM aneka sAdhvIonAM nAnAM-moTAM jIvanacaritra lakhAI rahyAM che e harSanI vAta che. - pravartinI sAdhvIjI zrI raMjanazrIjInuM jIvanacaritra bhAIzrI dhIrubhAI zAhanI kalamathI lakhAyuM che, eTale mAre koI khAsa lakhavAnuM rahetuM nathI. chatAM sAdhvIjI zrI raMjanazrIjIe ati bALavayamAM pitAnAM mAtuzrI sAthe cAritra laI jJAnAbhyAsa karI jIvanane tyAga-tapa-vairAgyamaya banAvavA yathAzakti saMvizeSa prayatna karyo che, jenA prabhAve temane eka sAro evo guNagaNasuzobhita sAvIsamudAya paNa che. zrI sametazikharajI tIrthane jIrNoddhAra e emanA jIvananuM mahAna kArya che, e eka satya hakIkata che. maMdiranI pratiSThA samaye zrI raMjanazrIjI potAnA sAdhvIsamudAya sAthe ugra vihAra karI yathAsamaya tyAM pahoMcI zakyAM ane te kArya pUrNa thatAM tarata ja pAchAM vaLI amadAvAda mA Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [233 viduSI sAdhvIo guNInI sevAmAM pahoMcI gayAM. e emanI jIvanasAdhanAnuM viziSTa phaLa che. Aje parAkASThAe pahoMcela jJAnadazAmAM paNa teo samAdhimagna che, e emanI jIvanasAdhanAnuM ja baLa che ane AkhA jIvananAM kAryone kharo saravALo e ja che. sametazikharajI tIrthano ulekha jJAtAdharmakathAMgasUtranA AThamA bhalI adhyayanamAM tema ja vyavahAra bhAvamAM Ave che. A pachInA cAra vibhAgomAM sametazikharajI tIrthane jarNoddhAra, pratiSThA, u, aitihAsika rAsa, TUMko paricaya, tIrthadarzana, sametazikharanA uddhAra AdimAM bhAga lenAra ane sevA ApanArano paricaya ane amadAvAdathI sametazikhara javAno mArga ityAdi vastu ApavAmAM AvI che. tIrthane lagatAM keTalAMka phoTogrAphI citro paNa ApavAmAM AvyAM che. A rIte A pustaka e mahattvanuM pustaka banI gayuM che. aMtamAM prastuta sametazikhara tIrthanI rakSA yAtrAdi karanAra saune dhanyavAda ApI mAruM saMkSipta vaktavya pUrNa karuM chuM. ["zrI sametazikharatI darzana'nuM Amukha, saM. 2020] jJAna. 30 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnaprabhA tapasvinI* zraddheya mahAnubhAva mahApuruSonuM paramapAvana jIvana e, ApaNI AMtarapreraNA mATenuM ajoDa sAdhana che. e zraddheya mahApuruSo sAthe nikaTatA ane ekarUpatA sAdhI temanA guNAnu AdarabhAve pRthakkaraNa karI jIvanamAM utAravA prayatna karIe e ja mahApuruSonu' sAcu' jIvanacaritra ane e ja ApaNA mATe mahAmUlI vastu. Ama chatAM mahApuruSonAM vana viSe ApaNe AMkelI sImA e temanA jIvananI ke jIvanacaritranI sImA na gaNAya. apUrNa mAnave, mahApuruSone peAtAnI vanasImAnAM mAnada DathI mApelA hAI ne, e mATeteA sAcA mAnadaMDa banI ja na zake. tema chatAM jIvanacaritrane jayAre taTastha ane sAhajika bhAve spavAmAM Ave tyAre game te prakAranuM jIvanacaritra peAtAnA sAcA rUpamAM ThIka ThIka dIpI teA UThe ja che. Aje evu ja eka sAkhIzrInuM jIvanacaritra ApaNI najara sAme Ave che, jemAM kRtrimatA ke kRtrima guNAne Arepa karavAnI vRtti ApaNe zvetA nathI. peAtAnA sahaja svarUpamAM e AlekhAI gayu che ane ethI enI AdeyatA savizeSa vadhI paDI che. jIvanacaritranI je lAkSaNikatA gaNI zakAya te AmAM amuka aMze sacavAI che. prastuta jIvanacaritra sAdhvIjI zrI 1008 zrI dAnazrIjI mahArAjanuM che. e sAdhvIzrI paMcAsa varSa-adhI sadI jeTalA dIparyAyanuM cAritra pALIne paraleAkavAsI thayAM che. emanA jIvanacaritranA AmukhamAM emanA jIvananI hakIkatA viSe te ahIM mAre kazuM' ja umeravAnuM na hoya, te chatAM amuka vastu te| teAMdhavI ja joI e. je kuTuMbamAM zrImatI dAnazrIjI mahArAja janmyAM hatAM e kuTuMba sAce ja eka baDabhAgI kuTuMba gaNAya, jemAMthI eka pachI eka kAkA, khe bhatrIjA, eka bhatrIjI, eka bhatrIjA vahu ane bhatrItaenI mAtAe dIkSA laI jainazAsanane dIpAvyu` che ane peAtAnA AtmAnuM kalyANa sAdhyuM che. zrImatI dAnazrIjI mahArAjanA jIvanamAM ApaNe sahajabhAve jJAna ane cAritrane viziSTa prabhAva joI zakIe chIe, jete lIdhe temanA sahavAsathI pratibeAdha pAmI anekAneka ucca kuTuMbanI zrAvikA nAnI nAnI vayamAM dIkSita thaI che. jemaNe zrImatI dAnazrIjI mahArAjanAM darzana karyAM che tene te *'jJAnaprabhA tapasvinI sAdhvI zrI dAnazrIjI 'tu (prayAjaka : zrI. phUlacaMda harica Mda dezI; prakAzaka mANeka zeThANI zrAvikA upAzraya, kapaDavaMja, I. sa. 1952) Amukha. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnaprabhA tapasvinI | 235 temanI yeAgyatA, prabhAva, ejasa vagere viSe pratyakSa ja anubhava che. huM teA A sAdhvIthI sAme nAnA bALakabhAve ja khelelA chuM. jema dharmanAM sAdhane keTalAMka sarvavyApI hAya che ane keTalAMka dezavyApI; mahAnubhAva mahApuruSonAM vanacaritra viSe paNa A ja hakIkata che. sarvavyApI sAdhanane sau keAI ekasarakhI rIte jANatA hoya che, jyAre itara sAdhana mATe tema nathI hatuM. mahAnubhAva mahApuruSa viSe paNa A ja vAta che. te sAthe e paNa eka hakIkata che ke koI paNa mahApuruSanuM jIvanacaritra e zraddhALu tema ja taTastha AtmAe mATe eka jIvananI jaDIbuTTI samAna vastu che. A badhuM game tema ho, te chatAM " zrImatI dAnazrIjI mahArAja eka suyogya vibhUti svarUpa hatAM" e huM zraddhApUrvaka mAnuM chuM ane kahuM chuM. temanuM jIvanaciratra zraddhALu tema ja taTastha A banneya prakAranA AtmAone vanapreraNA [ 'jJAnaprabhApravRtinI sAdhvI zrI dAnazrIjI' nu Amukha, I. sa. 1952 ] ApanAra jarUra nIvaDaze. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAtmA zrI cAritravijayajI* jyAre jyAre kaI paNa prajAnuM ke samAjanuM AMtarajIvana kALanA prabhAvathI kaho yA game te kAraNe kaho, nirbaLa bane che, tyAre tene punarjanma meLavavA mATe AraMbhamAM mukhyapaNe AdarzajIvI mahAna AtmAonI jIvanakathA tarapha daSTi doDAvavI paDe che. ane e jIvanakathAomAMthI jarUra evuM keI ne koI viziSTa preraNAbaLa maLI ja rahe che ke, je dvArA mAnavane avanatinA gartamAMthI punaradvAra thaI zake. e ja mukhya kAraNasara prAcIna kALathI bhAratIya prajAmAM vidhavidha rIte pavitra jIvana gALanAra puNyapuSonI jIvanakathA lakhavAnI paripATI cAlI Ave che. AkhAya vizvamAM ati cira kALathI svAbhAvika rIte sarvoparI pavitra jIvana gALanAra prajAnA bAhya ane AMtarajIvanano sarvoparI hAsa joI Aje pratyeke pratyeka vijJa paraSanuM hRdaya kaMpI UThe che ane tethI e dareka, potAnA ane prajAnA jIvananuM punarutthAna thAya e mATe potapotAthI jeTalo bane teTale phALo ApavA taiyArI karI rahela che. A rIte atyAre dareke dareka dharma, samAja, prajA AdimAM thaI gayela judA judA prakAre zuddha jIvana jIvanAra mahApuruSanI smAraka graMthamALA, lekhamALA Adi je kAMI prasiddha karavAmAM Ave che e khare ja ISTramAM iSTa che. ekAtmaka rUpa bhAratIya prajAnA avayabhUta gaNAtI ApaNI jaina prajA-jeNe eka kALe Adarza jIvana gALavAno mArga rajU karavAmAM moTo phALo Apyo che, atyAre bAhya ane AMtarakalahathI eTalI kharaDAI gaI che ke, je tenA punaruthAna mATe judI judI rIte savara dhyAna ApavAmAM na Ave to sAce ja e jena prajAnuM nAva kyAre, kyAM ane kayA khaDaka sAthe athaDAI te nAza pAmaze e kalpavuM ghaNuM ja muzkela che. A sthitimAMthI jaina samAjane ugArI levA mATe je mahAnubhAvoe A cAritrasmAraka graMtha" jaina prajAnA karakamalamAM arpaNa karavAno saMkalpa karyo che ene sau koI vadhAvI le emAM saMzaya ja na hoI zake. - pUjyapAda svargastha zrImAna cAritravijayajI mahArAjazrIne meM nAnI vayamAM AjathI lagabhaga tetrIsa varSa pahelAM vikrama saMvata 1966mAM vaDodarA mukAme yela tenuM kAMI AchuM AchuM smaraNa thAya che. te vakhate mArI vaya nAnI ane dIkSA lIdhe mAtra daza mahinA thayelA hoI teozrIne * "zrI cAritravijaya"nuM (saMpAdaka zrI. bAlAbhAI vIracaMda desAI, prakAzakaH zrI cAritra smAraka granthamAlA, vIramagAma, saM. 1992) Amukha. Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAtmA zrI cAritravijayajI [ 277 aMgata paricaya mane thayo che ema huM kahI zakuM nahi. tyAre A "ramAraka graMthamAM huM te mahApuruSanI kaI smArakakathA AlekhavAno, ema sau koIne saheje zaMkA thayA vinA nahi ja rahe. paNa teno uttara mAtra e ja hoI zake ke, mahApuruSo sthUla dehe maravA chatAM guNo dvArA teo jagatamAM sadAya jIvatA hoya che. e ja kAraNa che ke, zramaNa bhagavAna mahAvIradevajeone atIta thaye saikAonA saikAo vahI gayA tema chatAM Aje AkhuM jagata ane ApaNe e mahApuruSane oLakhIe chIe-oLakhavAne dAvo karIe chIe ane enA punita nAmane azAntapaNe japIe chIe. A ja rIte huM zrImAna cAritravijayajI mahArAjazrIne sthUla dehe adasya hovA chatAM guNo dvArA oLakhI zakuM chuM ane A smArakagraMthamAM te puruSanA alparivarUpa guNAnuvAda karI mArI bhAratIne pavitra karuM chuM-karavA prayatna karI rahyo chuM. mahApuruSanI kiMmata enA sthala dehanA AkAra upara, tenA mAtA-pitA upara, jAti upara ke deza upara : e kazAya upara nathI. enI kiMmata ke mahattA enA AMtarajIvana ane enI kArakirdI upara avalaMbelI che eTale huM ApaNA smArakagraMthanAyaka "cAritrane skUlarUpe oLakhato na houM athavA temanI mukhAkRtinuM mane smaraNa na hoya ethI e mahApuruSanA guNanuvAda karavA mATe mane koI paNa prakArane rAdha thAya tema nathI. pUjyavara zrIyuta cAritravijayajI mahArAjazrI keNa hatA, kyAMnA hatA, ItyAdi kazuMya huM jANato nathI. mAtra eTaluM ja jANuM chuM ke, teozrI prajJAMza AcArya mahArAja zrI vijyakamaLamUri mahArAjanA praziSya hatA. tema chatAM e puruSe potA pAchaLa avazeSarUpe mUkela be viziSTa saMbhAraNathI huM temane savizeSa oLakhuM chuM. eka to atyAre jagata potAnI AMkhe sAkSAta joI zake evuM pAlitANAnA pAdaramAM AveluM yazovijaya jaina gurukula" jemAM saMkhyAbaMdha jaina bALaka viziSTa jJAnano vArasa meLavI rahyA che. enI zubha sthApanA ApaNuM smArakagraMthanAyaka "cAritra"ne hAthe ja thayela che ane ene eozrInA ja vidvAna zikhyo athAga parizramathI jIvana pUrI rahyA che. khare ja potAnA gurudevanI zakti ane utsAhano akhaMDa vAra e vidvAna ziSyamAM UtarI Avyo che. ethI e mahApuruSamAM rahela gyatAne ApaNane saheje sAkSAtkAra thaI jAya che. bIjo prasaMga pAlitANAnA jalapralayano che. e jalapralayamAM taNAtA saMkhyAbaMdha manubene teozrIe potAnA jIvananI darakAra karyA sivAya daivI sAhasa dvArA bacAvIne abhayadAna ApyuM hatuM. te prasaMge teozrIe je samayasUcakatA vAparI hatI e jaina munijIvananI zilIne zebhAve tevI hatI. " sAdhuthI kAcA pANImAM UtarAya nahi, gRhasthane bacAvavAthI pApa lAge" ityAdi apekSika jena zilInAM vAkyone vikalendriyanI mAphaka pakaDI na rAkhatAM vicArapUrvaka teozrIe je kAMI karyuM ethI jainazAstranI syAdAda zailIne khacita ja zobhAvI che, jenA AgamanAM e vAkyo jaDatAbharyA nathI paNa koI gaMbhIra AzayathI tema ja keI deza, kALa, vyakti vizepane lakSIne che-sArvatrika nathI ema sAbita karI ApyuM che. jaina samAja e mahApuruSane ane temanA guNone yAda karI temanA pratyenA RNa adA kare tema ja e mahAtmAnA guNone jIvanamAM utAravA yatna kare e ja aMtima zubhecchA sAthe e mahApuruSane 1008 vAra vaMdana ho. [" zrI cAritravijaya"nuM Amukha, saM. 192] Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihAravarNana [1] pUjyapAda prAtaHsmaraNIya zAtyAdiguNaNaNAlaMkRta vRddha gura deva pravarta kajI mahArAja zrI 1008 zrI kAntivijayajI mahArAjajI tathA pUjya guruvarya zrI 108 zrI catuvijayajI mahArAja Adi muni maMDaLanI sevAmAM zizu puNya-prabhA-ramaNIkanI savinaya sabahumAna vaMdanA 1008 vAra svIkRta . Apa guske dharmaprasAde sukhazAtAmAM hazo. ame zizuo paNa ApanI kRpAdRSTithI AnaMdamAM chIe. vizeSa, AburoDa sudhInA amArA vihAranA samAcAra zrI meghavijayajI mahArAjanA patramAM lakhyA hatA te Ape vAMcyA haze. have AgaLanA samAcAra ApanI sevAmAM nivedana karuM chuM. AburoDathI amAre IrAde Abugiri upara javAno hato, paNa ThaMDInA kAraNe upara javAnI nA AvavAthI ApathI AjJAnusAra upara javAno vicAra ame mAMDI vALyo, ane suratamAM nAnI moTI paMcatIrthayAtrAno krama goThavyo. paNa te arasAmAM amane samAcAra maLyA ke khIvANImAM mahA sadI 10ne pratiSThA mahotsava che ane te samaye paM. zrI lalitavijayajI mahArAja paNa tyAM padhAravAnA che. A khabara maLavAthI mAravADamAM pratiSThA mahotsava kevA thAya che, e jovAnI utkaMThAthI paMcatIrthayAtrAnA vicArane vaheto mUkI ame AburoDathI mahA sudi 6 nA divase khIvAdI tarapha prayANuM karyuM. AburoDathI vihAra karatAM amane- __ marudeze paJca ratnAni kAMTA bhAThAzca parvatAH / karatu rAja 34 zvamaM vastranuve I e mAravADa dezanAM paMkAtAM pAMca rane paikInAM "kAMTA" "bhAThA' ane parvato' e traNa ratnone, Dagale ne pagale sAkSAtkAra thavA lAge. joke sAmAnya rIte A ranonuM darzana to amane pAMthAvADAthI ja thavA lAgyuM hatuM, paNa mabhUminAM alaMkArabhUta e ratno potAnI rAjadhAnImAM savizeSa zobhI rahe emAM pUchavAnuM zuM hoya vAru ? rAjadaMDa ane vastralUMTana e be kIMmatI ratnonuM darzana amane ApanA pratApe nathI thayuM. ahIMnI prajAne e baneya ratnanuM darzana avAranavAra thatuM ja rahe che. khAsa sirohI rAjyamAM prajAne eno Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihAravarNana [ 239 anubhava vadhAre thAya che, ema sAMbhaLavAmAM AvyuM che. rAjadaMDanI asara ahIMnI prajA upara eTalI tIvra thaI che ke ahIMnA rahevAsImAM lakSAdhipati kaNuM ane garIba kaNa e jANI zakAya ja nahi, kAraNa dhanavAna hoya ke garIba, darekanAM ghara, paheraveza, khAnadAna badhuM ekasarakhuM ja sAduM hoya che. joke atyAre ahIMnI rAjanItimAM pheraphAra thavAnA kAraNe tema ja ahIMnI prajAnA paradezamAM rahevAne lIdhe uparokta bAbatamAM ghaNAya apavAda najare Ave che, tema chatAM hajuye prajAne moTo bhAga evo che je ekasAthe beThA hoya to e pArakhavuM zakya nathI ke AmAM dhanADhya koNa che ane sAdhAraNa keNa che ? eka samaya evo hato ke jyAre ahIMnA rAjAo prajA paikInA keIne paNa khAnapAna, paheraveza AdimAM ThAThamAThavALo jue ke tarata ja tene lUMTI karIne khAlI karI nAkhe. Aje e sthiti to ahIMnA rAjakartAonI nathI rahI. vastralUMTanAne arthAta lUMTAvA bhaya hajI sirohI rAjyamAM che kharo. je eka gAmathI bIje gAma jatAM cokIdAra mINo na lIdhe hoya te jarUra rastAmAM lUMTAvAno bhaya rahe che jodhapura rAjayamAM e bhaya rahyo nathI, kAraNa ke jodhapura sarakAre rastAmAM ThekaThekANe cokIo besADI dIdhI che. eTale e rastethI janAre niyama pramANe cokI ApI devI joIe. sAthe vaLAu levAnI jarUrata rahetI nathI. sirohI rAjyane lagatI keTalIye eba lagADe evI vAto sAMbhaLavAmAM Ave che; paNa e sAthe ApaNane atyAre kAMI levAdevA nathI. AburoDathI prayANa karI ame pAMcame divase khIvANudI pahoMcyA. ahIMthI cAlatAM cAlatAM ame pAMcapacAsa mAravADI bhASAnA zabda ane keTalAMka vALo zIkhI lIdhAM. ane jyAM tyAM bheLaseLavALI mAravADI bhASA hAMke rAkhavA lAgyA. keTalIka vAra amArI bhASA sAmo mANasa na samaje tyAre amane che ke " the kaNa dezarA AdamI ho ? thArI bolImeM ThA ke nahIM paDe, thArI belI aThArI nahI ve." amo A sAMbhaLI agaDabagaDe uttara ApIe ane majA thAya. AkhareDathI ame pahelA be divasa relave saDaka upara cAlyA. relave saDaka upara cAlatAM vaLAunI AvazyakatA rahetI nathI, paNa saDaka upara patharA ane kAMkarI evI pAtharela che ke paganAM taLiyAM chalAI jAya. atu. be divasa cAlyA ane aThThAvIsa mAIlanI musApharI karI. trIje divase relave saDaka paDatI mUkI ane vaLAu laI ame gADA raste cAlyA, cothe divase amAre gaDArate ja zivagaMja javuM hatuM. paNa mAravADI sevakonI-maMdiranA pUjArInI-harAmakhorIne lIdhe vaLAu na AvavAthI aMte amAre relave saDakanuM ja zaraNuM levuM paDayuM. prasaMgopAtta eka anubhava jaNAvI dauM ke A sevake gALethI ja sIdhA thanAra hoya che. bhalamanasAIthI temanI sAthe vAta karavAmAM Ave to jANe koI kAMI kahe tuM ja nathI, tema AMkha ADA kAna kare ane jyAre temanI sAthe kaDakAIthI vAta karavAmAM Ave tyAre ja sIdhA rahe. mArI sAthe prabhAvijayajI hovAthI ane te A dezanA paricita hovAthI badhAMyane pahoMcI vaLatA hatA. astu. pahelA be divasa relave saDaka upara cAlavAthI amArA paganAM taLiyAM evAM ghasAI gayAM hatAM ke Aje sAta mAIla cAlatAM traNa kalAka lAgyA. ATaluM cAlyA pachI zivagaMja pahoMcavA mATe amAre nava mAIla cAlavAnuM bAkI ja hatuM. zivagaMja javA mATe amAre relave phATakathI UtaravAnuM hatuM rastAmAM ame pUchIe ke, "zivagaMjaro rasto kaThesa jAve che ?" tyAre javAba maLe ke "dhake Ave. jeTalI vAra je koIneya pUcho : eka ja nizALe bhaNelA hoya tenI jema eno e ja javAba maLe. chevaTe phATaka AvyuM ane ame gADArate UtarI zAntino zvAsa - lIdheH jeke cAlavAnuM to hatuM ja-paNa relave saDaka upara kAMkarIne lIdhe paga mukAto nahoto tene 1. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 ] jJAnAMjali badale ArAma maLyo. AgaLa cAlatAM ame koIne pUchIe ke " zivagaMja aThAsu tare re ?" tyAre e loke keTalIka vAra sudhI amArI sAme ja joI rahe. jyAre be traNa vAra pUchIe tyAre bele ke "vAre savagaja jANo ve ? " ame samajI gayA ke ame zivagaMja jevuM azuddha (?) nAma uccArIe te A lake zI rIte samajI zake ? chevaTe ame kahyuM ke " hAM, savagaja jANo vi.' tyAre kahe ke "tIna ke ve.' ame AgaLa rasto kApavA mAMDayo ane manamAM ne manamAM vicAra thayo ke megAthinisa je vidvAna rAjadUta "caMdraguptane badale "sensekarsa" ItyAdi lakhe ane atyAranI vijJa briTiza prajA "gaMgAjI" Adi zabdone bagADI "gejIMjha" (Ganges) Adi bole -lakhe to gAmaDAnI abhaNa prajA, gAmanAM nAmo bagADe emAM zI navAI ? astu ame keTaluMya cAlIe ane raste maLanArane pUchIe paNa zivagaMja traNa kesanuM be kesa na thAya. A khare traNa traNa mAIlanA eka kesane lebe, traNa kosa bhUmi vaTAvI baporanA deDha vAge ame savaja=savajagA urphe zivagaMjanA pAdaranAM darzana karyA ane gAmamAM pahoMcyA. tyAMthI khovANudI sAta bhAIla ja dUra hatuM eTale bIje divase tyAM ghaNuM ArAmathI pahoMcyA. khovANadI gAmamAM pratiSThA mahotsava hovAne kAraNe khUba mAnavamedanI jAmI hatI. bhAravADamAM evo niyama che ke pratiSThA mahotsava vakhate AjubAjunA gAmanA lokone notaravA joIe. AjubAjunA loko koI kAraNasara na AvatA hoya to pratiSThA karanAre pAghaDI utArIne paNa saune manAvavA paDe che ane loko paNa pratiSThA karAvanAranA gaurava khAtara mArga kADhI manAI jAya che ane pratiSThA mahotsavamAM bhaLI zobhAmAM vadhAro kare che. bhAratIya AryaprajAne samartha zAstAoe Arya prajAnA jIvananI pavitratAnA sukAtA pravAhane sajIvana rAkhavA mATe je buddhimattAbharyA rItarivAjo cAlu karyA hatA te badhAyanA maulika udezo jema prajAe bhUMsI nAkhyA che, tema AvA mahotsava prasaMge parasparathI vikhUTI paDI gayelI AMtara tathA bAhya ekatA tema ja mIThAza sAdhavA mATe je namratA vagere pragaTa karAtAM tema ja bhiSTa bhojana jamAtAM te Aje mAtra bAhya ane te paNa kSaNika mitratA ane mIThAzanA rUpamAM pariNamI gayAM che. ahIMyAM strIonAM ToLAM gAtAM gAtAM deDAdoDI karatAM hoya che, paNa te zuM gAya che. e jarAya samajAya nahi; tema ja kudaratI strIjanasulabha kaMThamAdhurya paNa temanAmAM hotuM nathI. mAtra badhI bhegI thaIne hoho karatI hoya ema lAge che. A kAMI jaina strIo mATe ja nathI, paNa anya komanI strIo gAtI hoya temanA paNa e ja hAla che. strIo doDAdoDa karatI hoya tyAre sAme AvanAranI darakAra temane hotI nathI. je sAme AvanAra pitAne saMbhALe nahi te ubhayapakSa jarUra parasparamAM athaDAI paDe. ghaNI vAra evA banAvo banI jAya che ke sAme AvatAM gAya, bheMsa ke ghoDAonI paNa temane paravA hotI nathI. jyAre sAmo mANasa bUma pADe tyAre muzkelIthI dUra haThe. AvA banAve banavAmAM temane ghUMghaTa ane te sAthe temanI zunyatA e ja kAraNabhUta che. ahIMnI prajAnAM khAna-pAna, paheraveza, bhASA, kaMTha Adi je juo te badhuM jADuM ja jADuM che. vidhAtAe A dezamAM ekalA pANIne ja kema pAtaLuM rahevA dIdhuM haze ? e samajAtuM nathI! ahIMnA gAu bahu moTA. keTalIka vAra traNa mAIlane eka gAu thaI jAya che, paNa moTe bhAge aDhI mAIlana gAu to hoya ja. "gAu" ne "kesa' kahe che. ahIMnA leke sAmAnya rIte "sa" ne "ca" bele che ane "ca" ne "sa" tarIke uccAre che. tathA "ra" akSarane mUrdhanya hovA chatAM kaMThatha akSaranI jema bole che. eTale e uccAramAM "ga" akSarano bhAsa thAya che. astu. A to Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihAravarNana [ 241 badhI sAmAnya vAta thaI. sAthe e paNa kahevuM joIe ke, ahIMnA loka-zrAvakono sAdhu pratye atIva prema che. sAdhuo mATe teo khUba ja talase che. sAdhuone joIne teo harSa gadgada banI jAya che. temano premabharyo Agraha tarachoDa ghaNuM ja muzkela thaI paDe che. ame te ghaNeya ThekANe evA premabharyA Agrahane tarachoDIne AgaLa cAlyA chIe, kAraNa ke amAre amArI svecchAe viharavAnuM nahotuM. je ApaNe munivargano AvAM kSetromAM vihAra thAya to ghaNo ja lAbha thAya. ahIMnI prajAmAM udAratA ghaNI ja che. ahIMnA loko pratikA, jinamaMdira vageremAM dara varSe hajAra nahi paNa lAkho rUpiyA kharace che. jo pratibhAsaMpanna sAdhupuruSe temane samayAnukUla jaina dharmanI vRddhinAM kAraNo samajAve to jarUra teo potAnI kharI pharaja samaje ane potAnI udAratAnA pravAhane te mArgamAM vahAve emAM jarAye zaka nathI. mAravADanA jainamaMdiramAM, khAsa karI tIrthasthAnomAM je jAtanI cokhavaTa, saphAI ke ujaLAza hevI joIe e amuka sthAne bAda karIe to bahu ja ochA pramANamAM hoya che athavA nathI ja hotI. enuM mukhya kAraNa e che ke, e tIrthasthAnonA rakSaNa mATe tema ja tenA jIrNoddhAra mATe je Avazyaka dhana joIe e tyAM nathI hotuM, tema ja tevI Avaka paNa tyAM hotI nathI. keTaleka ThekANe ema paNa hoya che ke, parApUrvathI cAlyA AvatA vahIvaTakartAo pote e maMdironI saMbhALa rAkhatA nathI-rAkhI zakatA nathI ane potAnI sattA tUTI javAnA bhaye e maMdire zrIsaMghane paNa soMpatA nathI. ahIMnA maMdiramAM kSaNavAra AMkhane saMtoSavA khAtara TAIsano (raMgaberaMgI vilAyatI ITono) upayoga moTA pramANamAM karavAmAM Ave che; tema ja hAre rUpiyA kharca kAcanA TukaDAonuM manamehaka paNa takalAdI kAma karAvavAmAM Ave che, je DAM varSomAM UkhaDIne nAza pAmI jAya che ane maMdiranI zobhAne beDoLa banAve che. hajAro rUpiyA kharca mUrkhatAne kharIdanAra A buddhimAnone (?) koNa samajAvI zake ? dara varSe AvA takalAdI kAmamAM hajAre rUpiyAno durupayoga thato joI jarUra du:kha thayA vinA rahetuM nathI. astu. upalaka dRSTie jotAM A badhI mAravADanI je vAto dhyAnamAM AvI te jaNAvI che. khIvANudImAM maMdiranI pratiSThA mahotsava joyo. gUjarAta karatAM kAMI khAsa navInatA mane to lAgI nathI. ahIM maMdira upara I, ke kaLaza caDAvanAranI ghaNI ijajata gaNAya che. e karatAMya vadhAre vaja caDAvanAranI kIrti gaNAya che. ane maMdiramAM bhagavAnanI mUrti padharAvanArano te sau karatAM vadhAre yaza phelAya che. ApasamAM leke laDatA hoya tyAre e jAtanA maheNa tarIkenA zabdo paNa saMbhaLA mAM Ave che. jema ke: " thAre bApane miMdarajI upara aMDe te nahi caDAve che ? " ityAdi. A rIte ekabIjA ekabIjAne kahe che ema sAMbhaLavAmAM AvyuM che. khIvANadIthI vihAra karI ame takhatagaDha gayA. tyAM vidvAna munivara zrI kalyANavijyajI mahArAjanAM darzana karyA ane temanI sAthe traNa divasa rahI vividha vArtAvinoda karI AnaMda anubhavyuM. AgaLanI hakIkata have AvatA patramAM nivedana karIza. sarve munimaMDaLanI sevAmAM sAdara vaMdanA. sevaka upara kRpAdraSTi rAkhaze, egya sevA pharamAvaze. dA. zizu puNyavi.nI 1008 vAra vaMdanA. ['prasthAna', ASADha-zrAvaNa, saM. 1988] jJAnAM. 31 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali 24ra ] vihAravarNana [2] pUjyapAda prAtaHsmaraNIya zAtyAdiguNagaNapata vRddha guruvara pravartakajI mahArAjajI tathA pUjya guvara zrI caturavijayajI mahArAjajI Adi munimaMDalanI pavitra sevAmAM. caraNe pAka zizuleza puNya-prabhA-ramaNIkanI 1008 vAra vaMdanA svIkAraze. ApanI kRpAthI ame AnaMdamAM chIe. Apa gurudevo paNa dharmapasAthe sukhazAMtimAM haze. vi. takhatagaDha sudhInA samAcAra ApanI sevAmAM nivedana karI cUkyo chuM. takhatagaDhathI vihAra karI ame umedapura gayA. umedapurA e jodhapura nareza zrI umedasiMhajInA nAmathI navuM vasAvavAmAM Avela gAma che. tyAM praveza karavA pahelAM dUrathI bALakanA jyanAda saMbhaLAvA lAgyA. ame jANatA ja hatA ke e jayanAda uccAranAra bALake "zrI pArzvanAtha umeda jaina bALAzramanA vidyArthIo hatA. e bALAzrama ApaNA paM. zrI lalitavijayajI mahArAjanA avirata zremathI kahe, cahAya upadezathI kaho, ughADavAmAM AvyuM che. vidyAvihIna mAravADamAM jaina prajA mATe vidyAnAM mIThAM jharaNuM vahevaDAvanAra mukhyatayA ApaNA pUjya AcArya mahArAjazrI 1008 zrI vijayavallabhasUri che. eozrInA avirata zremathI mAravADamAM sau pahelI vidyAlaya kholavAnI bhAvanA janmI che. eozrInA niHsvArtha upadezathI janmatI bhAvanAone kacarI nAkhavA mATe keTalAka ApaNA munivaroe tema ja temanA anuyAyI gRhastha varga suddhAM athAga zrama sevyo che, tema chatAM dezavidezamAM vicaratI mAravADI prajAmAMnA samajadAra varge e vyaktiono sAmano karIne paNa potAnI bhAvanAone jIvatI jAgatI rAkhI che. ane enA pariNAmarUpa ja "varakAnuM zrI pArzvanAtha jaina vidyAlaya" cAlu che. A vidyAlaya sAta varSa thayAM cAle che. ene toDI pADavA mATe hajuye aneka prayatno thaI rahyA che. paraMtu pitAnA udayane ichatI ane pitAnA kartavyamArgane samajatI prajAnA manorathane nirmala karavA mATe e prayane samartha nathI thaI zakyA. astu. ApaNe IcchIzuM ke e mahAnubhAvo zAnta citta vicAra kare ane potAnI bhUlane samaje ane sudhAre, jethI sva-para-ubhayanuM kalyANa sadhAya; anyathA jAmelI prajA potAnuM kAma AgaLa dhapAvavAnI che emAM zakaya ja nathI. eka samaya evo hato, jyAre AcArya mahArAjazrI vijayavalabhasUrijIe golavADamAM athavA golavADanAM gAmomAM pahelavahelA keLavaNI mATe vidyAlaya UbhAM karavA mATenA upadezanI zarUAta karI tyAre loko khIsAmAMthI paisA kADhavA paDavAnA bhayathI upAzrayamAM ja na AvatA athavA AghApAchA thaI jatA. Aje sthiti e che ke AcArya mahArAjajI keso dUra hoya tyAM e leke potAnA gAmamAM padhAravA mATenAM AmaMtraNa ApavA hAjara thAya che. umedapurane bALAzrama tenAthI be pharloga dUra Avela morI gAmanA vaccenA medAnamAM AvyuM. che. emAM se vidyArthI o rahe che. mevADa, vAgaDa, mALavA AdinA vidyArthIo paNa A saMsthAmAM AvelA che. saMsthA sthapAse mAtra eka ja varSa thayuM che, paNa eTalAmAM enI pragati ThIka thaI che ema kahI zakAya. bALAzramanAM pitAnAM svataMtra makAna ghaNuMkharAM thaI javA AvyAM che. kAMI sthAyI phaMDa paNa thayuM che. saMsthAe potAnI svataMtra skUla cAlu karI che. e skUlano lAbha AjubAjunI prajAne paNa maLe che. saMsthAmAM dhArmika abhyAsa skUlanA samayamAM ja dAkhala karavAmAM Avyo che jethI dhArmika abhyAsa vidyArthIne bhArarUpa na lAge. A badhuM ApaNuM paMnyAsajI ma. zrI lalita Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihAravarNana-2 [ 23 vijayajInA athAnta zramane ja AbhArI che ane emanAthI ja A saMsthA sajIvana thaI che ane thavAnI che. saMsthAmAM atyArano emano nivAsa eka kulapatinI garaja sAre che. je saMsthAmAM eozrI na hoya to mAravADI haThIlA mA-bApa bALAzramanA baMdhAraNano anAdara karI bALakone parIkSA Adi jevA kharA mokAnA vakhate lagna Adi prasaMgonuM bahAnuM kADhI ghera laI javAno je durAgraha laI bese che emane samajAvI saMsthA ane bALakanuM bhAvI sudhAravAnuM muzkela bane tema ja sarakArI amaladAro dvArA bALAzrama upara AvI paDatI aneka muzkelIo pAra karavI e badhuM emanI pratibhAsaMpanna vANInA prabhAvathI ja thaI zake che. tema ja vidyArthIone avasare avasare dhArmika upadezane paNa lAbha maLato rahe che. | gujarAtI prajA keLavAyelI ane sahanazIla che jyAre ahIMnI praLa a85 keLavAyelI che. e lagabhaga paradezamAM vasanArI che eTale ahIM vasanArI prajA sAmAnyatayA meMthe' karanArI evaM ja kI hevAthI je atyAre sAdhunI chAyA na hoya te saMsthAnuM jIvana TuMkAI ja jAya e sthiti che. atu. meM to mArI bhUla daSTie je joyuM-jANyuM te lakhyuM che, bAkI AvI saMsthAonuM vAstavika avalokana tenA jANakAro kare ane teno paricaya Ape e ja ucita kahevAya. umedapurathI vihAra karI ame AhAra gayA. AhAra e tristutionuM kendrasthAna che. tyAM zrImAna rAjendrasUri mahArAjano vizALa jJAnabhaMDAra che ema meM sAMbhaLyuM hatuM. mArI IcchA e bhaMDAra jovAnI hatI paNa tyAM koI paricita na hovAthI ame leTA gAma gayA. tyAM rastAmAM ja zrImAna bhUpendrasUrijI mahArAja tathA upAdhyAya zrI yatIndravijayajI mahArAja Adi bheTI gayA. zrImAna yatIndravijayajIne huM oLakhato hovAthI meM bhaMDAra dekhADavA mATe temane jaNAvyuM. teozrIe kahyuM ke jAlerathI pAchI vaLatAM tame ahIM Avaze tyAre jarUra bhaMDAra dekhADIza. amAre lAMbe javAnuM hovAthI pAka kalAka UbhA UbhA vAta karI AgaLa cAlyA ane leTA pahoMcyA. leTAmAM ame jyAM UtaryA hatA tyAM gAmaThI nizALa cAlatI hatI tyAMnA mAstara pAsethI bALakene prAraMbhamAM je IITo 3 namaH siddhaFAdi pATIo bhaNavavAmAM Ave che temaja cANakya nItinA ke je rIte bhaNAvavAmAM Ave che tene meM utAro karyo. ahIMnA dareke dareka bALakane e pATI Adi gekhAvavAmAM Ave che. bALakanI jIbha chUTI thAya tema ja tene nItinuM jJAna maLe e mATe je kAtaMtra vyAkaraNanuM prathama pAda cANakyanIti AdinA pATho apAtA e badhAya Aje evA vikRta thaI gayA che, je sAMbhaLatAM ApaNane hasavuM ja Ave. IITo huM namaH siddha huM 3 4 5 - tR tRg che ga ga ga : A pANIne uccAra A pramANe kare che - be liTi, bhale, mIThuM, baDabIlIArI, ugaNa coTIo, mAthe poThIo, nAno vaTalo, mAme mAvaLo, mAMmAre hAthameM deya lADu, sIrAMvALI chokarI, pAchI vALI kuMDALI, dhAme DhAyo dhekale, mAthe caDIo chokara, hAthamAM Doga lI, AIDA do bhAIDA, baDo bhAI kAno, eI beI I. baDIne ukAya. Au Au AMkaDA, baDe pAMkhaDa kAMTelA lIlI naravI kAMTelA baDI lIlI kAMTelA. lIlA hutA hApa, vaDA hApA vele, ena mena gADI, vaDI gADI bhAge, olagavALA baLadIyA, baDe beMgaNa jotarIA, amIA de AsarI, eka sAthe eka de, dUja AgaLa de de. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali kAtaMtra vyAkaraNanA prathama pATanI pATI A rIte gaThavavAmAM Ave che -fso varA, samamnaayaa, tre catura kadasiyA, dau saveza, daze samAnA, tekhu dughavA, varaNo varaNo, nazi savaraNo, puravorakkhA, pAro dardhA, sArovaraNo, viNaje nAbhi, ikarAdeNi, saMdhya kazaMNi, kAdi nAuM, viNa je nAbhi, te varagA paMco paMciA, varagAM NAu, prathama divaTiyA, zrI zakho sArAMziyA, gorAgokha, vatoraNe, anusAra zaMkhA, ninAMpinamaH aMghAsaMdhA, jerelavvA, ukhamaNa zaMkhoSAhA / upara ITe 3 nama: sidna AdinI je pATI jaNAvI che tene sau keI gekhe gekhAve jAya che, paNa koIne AkhI jiMdagImAMya khabara nathI paDatI ke A zuM che ? A pATImAM koI kaI aMza mane spaSTa nathI samajAto tema chatAM e pATI joDaNIrUpa che e spaSTa dekhAya che. jema ke- prAraMbhamAM be lITI che, te pachI bhale mIMDuM ane be pANa che. pachI coTalIvALe ukAra che. (devanAgarI lipimAM ukAra upara pAMkhaDuM tANavAthI ekAra bane che. jema ke 3. tenA upara ardhacaMdrAnusvArarUpa poDhiye beTho che. te pachI vIMTalArUpa na che, AgaLa ja che ane tene AgaLa be lADavArUpa visarga che. pachI su che ane tenI pAchaLa kuMDALIrUpa hasva prakAra che, te pachI mAM gha joDelo che. enA upara anusvArarUpa chokaro beThe che. AgaLa pUrNavirAmasUcaka lITI che je DhaMnI sAthe joDAI gayela hevAthI upara beThela anusvArarUpa chokarAe hAthamAM DAMga pakaDelI hoya tevI lAge che. ityAdi vicAra karatAM e spaSTa jaNAya che ke A pATI joDaNIrUpa ane lipinA AkArasUcaka che. kAtaMtra vyAkaraNanAM suvALI pArTI mULa sUnuM rU5 vikRta thaIne banelI che. vAstavamAM e siddho varNasamAmnAyaH / tatra caturdazAdau svarAH / daza samAnAH / teSAM dvau dvAvanyonyasya savaLI te pUrve zraddhaH | ityAdi satro che. upara svaranI pATI ApI che tema vyaMjananI pATI paNa che. ene svaranI sAthe ja zIkhavavAmAM Ave che. gUjarAtanI gAmaThI nizALamAM A pATI to bhaNAvavAmAM Ave che. emAM ane mAravADanI pATImAM saheja aMtara haze kharuM. e pATI A pramANe che:- kakko kevaDo, khakhe khAjelA, gagA gorI gAya vIyANI, ghaghA gharaTa palANyo jAya, nanIo (Da Da e) AmaNa damaNuM, caccA cInI cepaDI, chachA vadiyA poTalA, jajo jesalavANIe, jhajha jhoLI sArIkhe, bagIo khAMDe, TaTTo pilikhApu, ThaThA Thebara gADuo, Dapha DAmara gAMTha, DhaDhA saMge pUche, guNo tANa sele, tatto tAve te le, thathA thai rakhavAlI, dadIe dIvo, dhadhIo dhANake, nanIo ghulAyase, papA pilI pATe, phiphA phagaDe jeDe, bambA mAMhe cAMdaNuM, bhabhIo bhATa bhUle nare, mamIo mocaka, yayIo jADe peTake, rAyare kaTAramala, lallA ghaDe lAtavA, vavA viMgaNa vAsa de, zazA koTA maraDIA, SaSe khUNe phADIo, sAse daMtI leka, hAhAlA hariNekale, lAve lachi de paNihAra, khaNIA khATaka mera, pAle bAMdhyA be cora, maMgala mahAzrI, de vidyA paramesarI. zrImAna rAjendrasUrie kalpasUtranA bhASAMtaramAM uparokta pATIonA artho ApyA che, e meM joyA, paNa mane e badhA baMdhabesatA lAgyA nathI. keTalAya tANu tUsIne kADhelA e artho che. - pahelI pATIne artha A pramANe emAM Apo che. be lITI-jIvanI be rAzi che siddha saMsArI. bhale-are jIvatuM siddhanI rAzimAM bhaLavA Icche che. mIMDuM-saMsAra UMDe kUvo che. temAMthI tuM nIkaLavA icche che. baDa bilADI-saMsAramAMthI jIvane kADhavA mATe be bilADI che. ogaNa ceTIo mAthe poThIo -cauda rAjalakanI peTI upara siddhanA jIva rahela che. nine vaTale-jIva tuM kAmabhogathI viMTaLAyele. Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihAravarNana-2 [ 245 rahIza teA adhAti thaze. mameA mAule-saMsAramAM vane meha mAmeA che. mamAre hAthameM do ya lADu --mAhanAM hAthamAM kAma-bhAgarUpa e lADu che tethI jIvane meha pamADe che. AvA badhA ardhAM ApyA che. AvA ardhAM badhaesatA na kahevAya. cANakayanItinA pAMca pacIsa zlokA dhaNA bALakeA zIkhe che. e zlokA kathAkAra vyAsa leAkeAnA zleAkeAcArane maLatA ja azuddha thaI gayA che. A pATIe mAravAmAM eka cheDAthI bIjA cheDA sudhI dareke dareka ThekANe bALakone zIkhavavAmAM Ave che. || 60 || OM nama: fDhuM nI pATI koI jamAnAmAM mAravADa dezamAM jaina saMskRtinuM prAbalya sUcave che ema mane lAge che. siddha pada jaina saMpradAyamAM jeTaluM pUjya ane mAMgalika manAya che, eTaluM bIjA soMpradAyamAM bhAgye ja manAtu' haraze. leTAthI jAlAra eka gAu thAya che tyAM ame gayA. enu prAcIna nAma jAvAla che. tyAM jaI te ame gAmanAM dizanAM darzana karyAM. ahIMnA madire dhaNA ja melAM che. madirAnI jevI blei e tevI sArasaMbhALa nathI. eka madiramAM zrI hIravijayasUrijInI mUrti che e ghaNI ja sarasa che, paNa e emane ema melI hAlatamAM paDelI che. apeAranA ame ahIMnu tApakhAnuM jovA gayA. A tApakhAnu megala jamAnAnI masjida che. e DhagalAba`dha jainamaMdire teDI emAMnA maDapAne akaLadha lAvIne taiyAra karavAmAM AvI che. e maMDape| mahArAja caMdanavihAra, kumAravihAra Adi aneka jaina rAjavihArAmAMnA maMDapeA che. e maDapeAnI chatamAM je kAraNI che e AjIjInI karaNI kevI che e meM AjInI yAtrA karI nathI eTale huM jANatA nathI. paNa sAMbhaLavAmAM Avyu' che te pramANe AbhujInI kAraNIne harAve eTalI adbhuta che. A kAraNI jotAM mane haeNnDakemerA yAda AvyA. je mArI pAse e hota te! jarUra huM chatamAMnI e kAraNInA phATA laI leta. maMDapeAnI RtumAM ane thAMbhalAomAM ThekaThekANe aneka nAnAmeTA zilAlekhA che. e badhAya lagabhaga chapAI gayA che. mogala jamAnAnI e rijada rAjapUtAnA hAthamAM AvatAM emAM tApeA geAThavavAmAM AvatI hovAthI ene tApakhAnA tarIke oLakhavAmAM Ave che. A masjida athavA te pakhAnuM ghaNuM ja vizALa che. jAlAra AvanAra A teApakhAnAne na jue e te! enu jAlAra AvavuM e na AvavA barAbara che. bIje divase ame killAmAM dana mATe gayA. killA jAlAranI najIkanA pahADa upara Avela hAvAthI jAleradu tarIke oLakhAya che. ApaNA AcAryAM A durgane kanakAcala, svarNagiri Adi nAmeAthI ALakhAve che. pahADa upara lagabhaga ardhA mAIla jeTalA caDAva caDayA pachI ApaNA maMdire Ave che. tyAM pahoMcatAM rastAmAM traNa daravAjA Ave che. trIjA daravAjAmAM sarakArI paheregIre rahe che. teo tyAM AvanAra pAse aMdara dAkhala thavA mATene pAsa mAge che. pAsa na heAya temane aMdara javA mATe manAI karavAmAM Ave che. ame mazinA pUjArI sAthe gayA hatA eTale amAre pAsanI AvazyakatA rahI na hatI. trIjA daravAjAmAM pesatAM ja eka masjida najare paDI. ame aMdara gayA te joI teA e jaina maMdirAnA bhavya maDapAnI banelI che. masjida joI ne ame enAthI thoDA atare AvelAM ApaNAM jinAlayeAnAM darzana karyAM.. A madirAnI hakIkata Ape ' jaina'patranA raupya mahAtsava aMkamAMnA munizrI kalyANavijayajInA lekhamAM vAMcelI che eTale nathI lakhatA. A sivAya najIkamAM ja sarakArI dArUgeALA vagere bharelAM aneka makAneA che. ceDe dUra eka phUDa ane devInuM maMdira Avelu Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 1 jJAnAMjali che. kuMDa dhaNA mATe che paNa temAMnuM pANI vaparAza na heAvAne lIdhe svaccha nathI. killAmAM aneka ThekANe teApA geDavavAnA meAcA che. ame keTanI rAMge rAMge mAIla deDha mAIla sudhI pharIne killAne ane e meracAne jeyA. keTaleka ThekANe hajuye tApe| paDelI che ane enA upara lekhA paNu kotarAyelA che. rAMge thaI ne ame rAjA vIramadevanI ceAkIe javAnA hatA, paNa e ghaNI dUra hovAthI ame adhavacathI pAchA vaLyA ane upAzraye AvyA. trIje divase ame leAra pAsenI eka TekarI upara Avela nAnI ceka evA gayA. ene mATe evI kiMvadantI che ke AjathI khasAeka varSa pahelAM tyAMnA rAktae, peAtAnI kaLA batAvavA mATe Avela kAI naTane kahyuM ke A be sAmasAmI je TekarIe dekhAya che ( ekathI bIjI e mAline AMtare AvelI che) tenA upara deraDuM bAMdhI te doraDA upara thaI ekathI bIjI TekarI upara tuM naya teA tame jAleAranA kille bakSisa karI dauM. naTe kahyuM: " mahArAja ! Apa killo nahi ApI zake mATe rahevA de." rAntae kahyuM: "tArAmAM ekathI bIjI TekarIe pahoMcavAnI tAkAta nathI ema ja kahI de, hi ApavAnI vAtane javA de." chevaTe e sama kalAdhara naTe vAta kabUlI lIdhI ane doraDuM bAMdhI te upara thaI cAlavA mAMDayu. cAlatAM cAlatAM ardhe raste AvyA tyAre rAAne athavA rAjAnA koI amaladArane lAgyuM ke A kille naTanA hAthamAM jAya e phIka nathI thatuM. Ama vicArI naTa adhavacamAM hatA te ja vakhate eka bAjuthI deraDuM kApI nAMkhyuM ane naTarAja nagaranA adhavacamAM paTakAI paDI marI gayA. Aje nagaranA je sthaLe e naTa paTakAI ne maraNa pAmyA hatA te sthaLe lekha che. e lekha jovA huM gayA, paNa bAra bharacaka hovAthI tema ja lekhavALI jagAe leAkeA TALe maLavAthI, lekha vAMcavAnuM banI zakayu` nathI. bIje divase amAre vihAra karavAnA heAvAthI jevAnA samaya na maLyA. kadAca vakhata maLyA heAta tepaNu lekhavALA paththara bAranA vacamAM Avela hovAthI te uparanA lekhane leAkeAe TocI TAMcIne kharAba karI nAkhela hAI tene vAMcaveA duSkara hatA. Aje paNa naTa leke A nagaramAM rAtavAseA vasatA nathI. huM ane munizrI ramaNikavijayajI e samatha kalAdhara naTarAjanA smRticihnane teevA mATe gayA. ame e TekarInA rastA mATe leAkeAne pUchyuM, paNa tyAM koNa jatuM hAya ke rastA hoya athavA rastAne naNunAra hAya. astu ame anumAnathI cAlavA mAMDayuM. raste eka Mdara amane dhaNA sArA maLI gayA. lagabhaga pAMcaseA phITa UMcI e TekarIne ame ghaNI kharI eLagI gayA, paNa uparaneA cALIsa pacAsa phITa jeTalA bhAga evA kaparA nIkaLyA ke rastA ja na maLe. chevaTe Amatema pharI pharIne paththarAnI phATAkhAlAne Azraya laI ne ame sabhALapUrvaka Toca upara paDuAMcyA. tyAM eka lagabhaga samarcArasa ane cAlIseka phITa lAMbI-paheALI zilA AvelI che. tenA madhya bhAgamAM e samartha naTarAjanI cAkI banAvelI che. cekI ArasanI banelI che. emAM lekha Adi kazuya nathI. mAtra eka thAMbhalA upara e iMca moTA kAtarelA " pUrava mAtra OM" A akSarA najare AvyA. ame ceka upara ThaMDI havAne jhIlatA peANAeka kalAka beThA ane mArI pAsenI kAtarathI cAkInA thAMbhalA upara amAru nAma, saMvata, tithi Adi kAtarI kADhyuM. pachI tyAM besI amArI pAsenA dUrabInathI AjubAjunA pradeza, pahADAM, gAme Adi joyuM ane sAvacetI pUrNAMka e kaparI TekarI upara sahIsalAmata ame nIce UtarI AvyA. * Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihAravarNana-2 [ 247 raste viSama ane kAMTALA jhADothI vyApta eTale saMbhALa rAkhavA chatAM kapaDAM kAMTAmAM bharAya ane phATI jAya emAM prazna hoya kharo ? bIjI TekarI upara kAMI che ke nahi e ame tyAM gayA nathI eTale kahevAya nahi, e TekarI upara javAne rastA ghaNo kaThaNa hato ane amane javAne avasara paNa na hatI. naTanI cekInA sAme dUra nIcenA medAnamAM harajI khAMDuM che. e rAjA viramadevanA mastaka sAthe bAdazAhanI dIkarIe lagna karyA ane te sAthe pote daphanAI mUI e hakIkatanA smaraNa mATe baMdhAyeluM che ema kahevAya che. e ArasanuM che. eka moTI UbhI bhIMta jevuM ane majidanA AkAranuM e makAna che. A cakI ane khAMDu jAleranA pazcima taraphanA daravAjA bahAra vAyavya koNamAM AvyAM che. ahIMnA caMDInA maMdiramAM ApaNA maMdiranA thAMbhalAo che, paNa dUra hovAthI ame jatAM jatAM adhavaccethI pAchA vaLyA. jAlorathI ame sIdhA AhAra AvyA ane "abhidhAna rAjendra prAkRta koza'nA samartha praNetA zrImAna rAjendrasUri mahArAjanA jJAnabhaMDAranI TIpa joI bhaMDAra ati vizALa che paNa pustaka lagabhaga navAM lakhAyelAM che. khAsa navuM pustaka kAMI jovAmAM AvyuM nathI. AthI huM ema nathI kahe ke e bhaMDAramAM mahattva nathI. bAkI atyAranA mudraNayuge likhita jJAnabhaMDAranI kiMmata ochI karI nAMkhI che e sarvatra prasiddha vAta che. A bhaMDAramAM pAlIvAlagachanI paTTAvalI apUrva hatI. tene meM utAre karI lIdhuM che. emAM keTalIka vAto, sAcI hoya ke na he, paNa navI che. vijJapti citrapaTa Adi darzanIya vastuo paNa bhaMDAramAM che. ApazrI ghaNI vAra vAtavAtamAM kahetA ke, rAjendrasUrijI jabaradasta lekhaka hatA, kAma paDe to eka divasamAM sAtaso zloka lakhI kADhatA, emanA akSare motInA dANA jevA hatA, e vAta mArA dhyAnamAM hatI. eTale meM emane hastAkSarathI lakhAyela bhagavatIsUtra, pannavaNusUtra Adi saTIka sacitra pustakonAM darzana karyA. khare ja suMdara lipivinyAsa karanAra teo hatA emAM jarAya zaka nathI. AhAramAM tristutikanuM vizALa maMdira che. pahelAM triratutika ane caturastutika paraspara haLatAbhaLatA na hatA tema ekabIjAnA maMdiramAM bhagavAnanA darzana karavA mATe paNa jatA na hatA, paraMtu atyAre eTaluM vera rahyuM nathI, joke potapotAnA pakSanI tANutANuM to che ja. AhArathI ame guDA bAlotarA AvyA. tyAMthI umedapura jatAM rastAmAM yatizrA nemavijayajInI bagIcI che. temAM makAna bAMdhI mAMdaDI gAmamAMthI nIkaLelI pratimAo padharAvavAmAM AvI che. emAM be kAussagiyA che. je jAvAlanA rAjA udayasiMhanA maMtrI yazovIre potAnI mAtA udayazrInA kalyANanimitte padharAvelA che. A maMtrI bIje kaI nahi paNa AbujI upara maMtrI vastupAla-tejapAlakArita luNizavasatinA pratiSThA mahotsava upara Avela jAvAlanA rAjA udayasiMhanI sAthe AvanAra teno maMtrI hato, jeNe luNigavasati banAvavAmAM thayela zilpane lagatI cauda moTI bhUla maMtrI vastupAla-tejapAlane dekhADI hatI. Ape umedapuranA eka patramAM sUcavyuM hatuM ke AcArya mahArAjajIe lakhyuM che ke puNyavijaya Adi mAravADamAM AvyA che to sAthe sAthe kesariyAnAthajInI yAtrA kare to bhaLavuM thaI jAya. amane thayuM ke, AcArya mahArAjazrI svayaM amane darzana devA Icche che to amAre darzanano lAbha zA mATe na levo ? amAre to ekasAthe sthAvarajaMgama ema ubhaya tIrthanA darzanano lAbha hato eTale ame Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali 248 ] umedapura AvI kesariyAnAthanI yAtrAe javAno nirNaya karyo ane mevADa dezane rasto lIdhe. umedapurathI takhatagaDha thaI sAMDerAva gayA. ahIMnuM maMdira teramI sadInuM che. mAravADanAM ghaNuMkharAM maMdire agiyAramI bAramI teramI sadInAM che ane bAvana jinAlaya, covIsa jinAlaya Adi vizALa le che. A maMdiranA gabhArAo ghaNuM sAMkaDA hoya che. maMdiranI bAMdhaNI gUjarAtanAM maMdira karatAM judI jAtanI che. navA maMdire evAM nathI banatAM. navAM te lagabhaga gUjarAta jevAM ja bane che. ahIMnA maMdiramAMthI hamaNuM eka navuM bhoMyaruM nIkaLyuM che. emAMthI paththaranA TukaDAo nIkaLyA che temAMnA eka upara saMvata 1060 eTalA akSare che; AgaLanA TukaDA maLyA nathI. sAMDerAvathI ame varANA AvyA. ahIMyAM paNa umedapuranI jema bALakone kalAla sAmethI saMbhaLAto hato. ame pArzvanAtha jaina vidyAlayanA makAnamAM UtaryA hatA. A vidyAlayamAM svataMtra skUla Adi sAdhano moTA pAyA upara che. ahIMyAM miDala sudhIno abhyAsa karAvavAmAM Ave che. te pachI AgaLa abhyAsa karavA IcchanArane jodhapura Adi ThekANe javuM paDe che. vidyAlaya miDalathI AgaLanA kalAse khelavA Icche che. saMbhava che ke navA vargo UghaDaze. varakANathI ame muMDArA gayA. tyAM cAra divasa rahyA. temAM yatijI zrI jasavaMtasAgarajIno ardho pustaka bhaMDAra jovAnuM ja kAma karyuM. A bhaMDAra jUno che. emAM saMskRta TIkAgraMtha karatAM saratabaka sUtro, kathA Adi graMtho ja vadhAre che. e sivAya vaidyaka, jotiSa Adi graMtho paNa che. bhaMDAra mATe che, paNa atyAranA mudraNayugamAM likhita jJAnabhaMDAranI kiMmata ochI ja thaI gaI che. maMtra-taMtrAdi jevA IcchanAra mATe to A bhaMDAra rasaprada che. phAgaNa comAsI caudaza ame ahIM ja karI. bhaMDAra mAMthI meM nAnAM prakaraNone utAro karyo che. phAgaNa vadi ekame ame muMDArAthI tyAMnA zrAvaka-zrAvikA samudAya sAthe rANakapurajI AvyA. rANakapurajImAM ApaNI dharmazALA, maMdire, sarakArI kI e sivAya bIjuM kAMI ja nathI. ApaNuM cAra maMdire ane eka sUryamaMdira maLI ekaMdara pAMca maMdire che. maMdira AdinI comera UMcA UMcA pahADa aTakAyelA che. pAMce maMdiramAM sarvazreSTha, mahAna ane darzanIya maMdira prAgATavaMzavibhUSaNa zeTha dharaNazAha saMdhavInuM baMdhAveluM maMdira che. e maMdiranuM nAma vargava thI mAra prasAruM che. e maMdira bAMdhanAra bAhoza sUtradhAra zilpInuM nAma rA. depAka che. maMdirane ekasarakhA vizALa cAra dizAmAM cAra daravAjA che. mukhya daravAje pazcima dizA taraphane manAya che, ane e ja atyAre khullo rahe che. loko A daravAjethI ja aMdara dAkhala thAya che, bAkInA traNa daravAjAo jaMgalI prANI, cora Adine kAraNe baMdha ja rahe che. maMdiranI pratiSThA vi. saM. 1896mAM thaI che. e prasaMge tapA zrI somasuMdarasUri Adi aneka AcAryo sAmela hatA. maMdira jotAM ja ati adabhUta lAge che. tyAM vasanArA sevako kahe che ke A maMdira jaina saMpradAya prasiddha nalinI gulma nAmanA devavimAnamAM jevuM jaina maMdira che tene maLatuM bAMdhavAmAM AvyuM che. A vAta kadAca atizayoktibharI hoya tema chatAM maMdiranI bAMdhaNI ati AzvaryabharI che emAM leza paNa atizayokti nathI. ame maMdirane jotA hatA tyAre tyAMnA eka sevake gAyuM ke- AbujInI keraNI, ne rANakapuranI bAMdhaNI, tAraMgAne uMcapaNa, ne zetruMjAno mahimA, kaTako baTake khA, paNa rANakapurajI jA. khare ja, jema AbujInI keraNI ajoDa che tema ahIMnA maMdiranI bAMdhaNIno namUno paNa duniyAmAM bIje jaDe. ahIMnA maMdiranI bAMdhaNune pUrepUro khyAla samartha phoTogrApharanA phoTA Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihAravarNana-2 [ 249 uparathI paNa bhAgye ja AvI zake tema che. cauda se cuMmAlIsa thAMbhalAo, vividha maMDapa, vividha karaNayukta chato ane toraNo, unnata ane koraNIyukta thAMbhalAo, mALanI racanA, zikharo ane chevaTe maMdiranI vizALatA e badhI bAbatono khyAla e phoTAothI ekasAthe zI rIte AvI zake ? Ama chatAM maMdira dhAryA pramANe pUrNa thaI zakayuM nathI. ema kahevAya che ke dharaNazAhe potAnuM AyuSya alpa jANuM maMdiranuM adhUruM raheluM kAma jematema karIne pUruM karAvI lIdhuM. upalaka dRSTie jonArane paNa maMdiranI e apUrNatA dhyAnamAM AvI jAya tema che. maMdiramAM praveza karatAM tema ja uparanA bhAgamAM aneka ThekANe masjidanA AkAro banAvelA che. e muslima rAjAo athavA temanA amaladAro dhArmika jhanUnamAM AvI maMdirane toDI na nAkhe e moTene eka tarIke che. saMkhyAbaMdha jaina maMdire A tarIkAthI mogalonA hAthathI bhAMgatAM bacI javA pAmyAM che. maMdirane mukhya lekha caumukhajInA dvAra pAse lAge che. e sivAya bhItomAM ane thAMbhalAo upara bIjA ghaNuM lekho che. paNa ghaNuMkharA tyAM yAtrA karavA AvanArAoe tyAMnA salATone paisA ApIne, jANe lakhI devAthI yAtrA saphaLa thaI jatI na hoya tema potAnI yAtrA saphaLa'nA lekho kotarAvyA che. ThekaThekANe salATonAM nAma katarAyelAM che. ane haju paNa lakhAye-ketarAye jAya che. pitAnI puNya lakSmIne pANInI jema A maMdira baMdhAvavA mATe kharacanAra saMghavI zeTha dharaNuzAhanI ane potAnAM saMpUrNa zilpakauzalyane A maMdiranI racanA mATe kAmamAM lenAra sUtradhAra rA. depAkanI mUrtio mULa gabhArAnI sAme AvelA be thAMbhalAmAM korAyelI che. A banneya mahApuruSonA vaMzaje atyAre vidyamAna che, paNa mULa puruSone e lakSmIvaibhava ane jJAnavaibhava Aje emanAmAM nathI rahyAM. A maMdiramAM corAsI bhoMyarAM che evo purANo cheSa cAlyo Ave che, paNa atyAre koIne enI yAda nathI. ame maMdiramAM pAMca bhoMyarAM joyAM. emAMnuM eka bhoMyaruM je rAyaNanA jhADanI najIkamAM uttara bAjInA mukhanI sAme AveluM che, e darzanIya che. bIju sAmAnya che. keTalAMka bhoMyarAM to moTAM ALAM jevAM che. maMdiranI vizALatA jotAM nAnAM moTAM thaI corAsI bhoMyarAM hovAM asaMbhava nathI. ame je joyarAM joyAM temAM sArAmAM sArI nAnI tema ja moTI saMkhyAbaMdha mUrtio avyavasthita dazAmAM paDelI che. e badhI paMdaramI ane soLamI zatAbdInI pratiSThita che. ahIMnuM maMdira lagabhaga pAMca zatAbdIonA vAyarA khAvAne lIdhe ghaNe ThekANe punarjIvana mAMge che. eka lAkha rUpiyA hoya to te paNa ochA paDe tema che. kaI bhAgyazALI Ano jIrNoddhAra karAvavA pitAne hAtha laMbAve ema sI keI icche ane kahe. paNa mane kahevA de to huM to umeruM ke, e dravya vijJa manuSyanA hAthamAM ja soMpavuM joIe ke jethI maMdirane uddhAra thavAne badale enI kaLAne, enI prAcInatAne ane enI abhutatAne nAza na thAya. Aje varSonAM varSo vahI javA chatAM ApaNuM tIrtho ane maMdiranA vahIvaTartAone e khabara nathI ke jIrNoddhAra eTale zuM ? ane jIrNoddhAra kone kahevAya ? koI pokArI pokArIne kahe to te sAMbhaLavAne temane kAna hatA nathI ane samajavAne buddhi tema ja hRdaya hotuM nathI. vadhAre dUra kyAM jaIe paNa ApaNI mAnya ANaMdajI kalyANajInI peDhInA zeThiyAone ane kAryAyartAone paNa khabara nathI ke jIrNoddhAra eTale zuM ? svargastha zeTha zrI veNIcaMda sUracaMdabhAIe ThekaThekANe ArasanI lAdIo lAdI lAdIne keTalAya nAza karyo che, maMdirane lakSaNavihIna karyA che. rakhe kyAMya zatruMjayanI prAcInatA kAyama rahI jAya e mATe lekhevALA parikare kADhI nAMkhyA che athavA lekho DhAMkI dIdhA che! AvI aneka vAto peDhInA kArya kartAonA khyAlamAM haju sudhI AvI ja nathI. peDhInA kAryakartAonA magajamAM je vAte pratikSaNa jJAnAM. 32 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 ]. jJAnAMjali ramatI rahevI joIe, tene temane svaneya khyAla hoto nathI, e keTaluM behUduM tema ja zocanIya che. Aje siddhAcaLajI upara najara karIzuM to bhAgye ja prAcInatA najare Avaze. paisA kamAvA khAtara maMdironI majabUta bhItone toDIne navA gokhalAo banAvI ahIMnI mUrtio tyAM ane tyAMnI mUrtio ahIM ema ekabIjA ThekANenI ane ekabIjAnA nAmanI mUrtionI pherabadalI karavAnuM kAma ghaNI hoziyArIthI karAya che, ane karAyuM che. maMdiranI bhatemAM navesara gokhalAo karavAthI bhIMtane osAra pAtaLo paDatAM maMdira alpAyu thAya, e vAtane vicAra paisA kamAnAre zA mATe karavo joIe vAra? meM evI aneka mUrtio joyelI che ke jenI mULa derI ane zilAlekha Adi badhuMya kAyama hovA chatAM mAtine tyAMthI dezavaTo bhogavavo paDyo che. AvAM parivartana ucita na gaNAya. atu. A to meM prasaMgavazAta lakhI nAkhyuM. A tIrthano vahIvaTa paNa ApaNI peDhI kare che. enI ja dekharekhamAM maMdiranA Avazyaka jaNedhAranuM kAma na thayuM ane pharatImAMnI derIomAM ArasanI lAdIo eNTADavAmAM AvI che. e mATe amadAvAdanA ja kaI bhAgyavAna zrAvake pacIsa-trIsa hajAra rUpiyA ApyA che ema sAMbhaLavAmAM che. pharatInI derIomAM ArasanI lAdIo caTADyA sivAya kAMI aTakayuM na hatuM; enA badale bIjA Avazyaka kAma mATe je kharaca karyuM hatuM te te vadhAre ucita gaNAya. A maMdirane sAmAnya rIte jotAM paNa be kalAka lAge tema che. je kharA jenAra Ave che teo eka divasamAM maMdira joI zakatA nathI. ame maMdiranA nirIkSaNa mATe pAMcathI cha kalAkane samaya hato ane amArI yAtrA samApta karI hatI. ahIMnI yAtrAmAM Apane ame vAraMvAra yAda karyA hatA. e ja. zizuone yogya sevA pharamAvaze. kRpAdRSTi che tevI rAkhazojI. lAbhavi. ma.. kapUra vi. ma. meghavi. ma. Adine sAdara vaMdanA. da. zizu puNyanI 1008 vAra vaMdanA. dIsai viviha'cchariyaM, jANijjai sujaNa-dujaNaviseso / vinnANaM ca kalijai, hiMDiz2jaI teNa puhavoe // 1 // [ "prasthAna," bhAdrapada, saM. 1988 ] vihAravana [3] jainetara Adi dareka prajA kesariyAjInI upAsanA kare che kharI, paNa e badhAya karatAM e prabhunI parama upAsaka ahIMnI bhIla prajA che. samayanA pheraphAra sAthe bhale bIjI prajA kesariyAnAthajInI upAsanA choDI de, paNa ahIMnI bhIla prajA e prabhunI upAsanAne svaneya visAre tema nathI. kesariyAnAthanI ananya bhakta e prajAnA rItarivAja Adi ghaNuM rasaprada che. eTale e paNa Apane jaNAvuM chuM. udayapura ane DuMgarapura sTeTamAM maLI emanI vasatI Azare cAra pAMca lAkha jeTalI haze. e prajA eTalI nItizIla che ke, potAnI cokI maLI gayA pachI prANute paNa mANasane AMca AvavA na de. e prajA eTalI saMvibhAgazIla che ke, potAne tyAM pitAnA nAtIlA game teTalA Ave topaNuM e saune ApIne ja pote khAya. e leke mukhyatve khetIthI ane te sivAya jagalanAM lAkaDAM, ghAsa Adi upara pitAne nirvAha calAve che. pahADomAM jyAM bhIlonI ja vasatI che tyAM Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihAvaNana-3 [[ 25 temanI pAsethI ghAsa, lAkaDAM Adine sTeTa taraphathI kara levAmAM Avato nathI. jyAM bIjI vasatI hoya tyAM kara levAmAM Ave che. emano khorAka mukhyatve bAjarI, makAI ane khaDadhAnano che. ane zikAra karI mAMsAhAra paNa e loko kare che. A prajA eTalI vyasanI che ke temanA paisA badhA dArUmAM ja UDI jAya che. emanAM gAmo traNa-cAra mAIlanA vistAramAM vaselAM hoya che. e prajA dArU pInAra ane jhanUnI hAI ApasaApasamAM laDI na paDAya e uddezathI judI judI TekarIo upara dUra dUra eka eka babbe ghara, jhUMpaDAM vagere bAMdhI vase che. emanA lagnanI vidhi brAhmaNagora karAve che. ane e gorane teo jyAre khetI pAke tyAre lAgAo Ape che. koI kAraNasara emane ekaThAM thavAnI AvazyakatA paDe tyAre tyAre temane nAyaka Thela vagaDAve ane e dvArA saune eTalI tvarAthI bhegA kare ke eka sAdhanasaMpanna rAjA paNa eTalI tvarAthI e kAma na karI zake. DhelanA zabda uparathI je jAtanuM kAma hoya tene e loko pArakhI le che. udayapura ane DuMgarapura rAjyamAM ekathI bIje gAma jatAM TharAvela cakI ApavI paDe che. meLA upara kesariyAjInI yAtrAe AvanAra mATe cokIne dara adhe che. sAdhu, brAhmaNa, rAjapUta, musalamAna pAsethI cokI kyAMya levAtI nathI; tema sarakArI amaladAro ane sarakAra jemanI corI mAka kare temanI paNa cokI nathI levAtI. ceka lenAra bhale kalAvAra vAre Ave tyAre vArApharatI cokI levA Ave che-bese che. bhIla prajA bharava, jogaNa, kAlikA, caMDI Adi ghaNuya devadevIne mAne che, tema chatAM e loko kesariyAnAthajIne sauthI vadhAre mAne-pUje che. jyAre tyAre Dagale ne pagale kesariyAnAthajInI ja bAdhA AkhaDI rAkhe che. dara pUname emanAM ToLAM kesariyALa Ave che. paNa phAgaNa vadi AThamanA meLA upara te emanAM jhuMDanAM jhuMDa Ave che. A divase cAre tarapha najara nAkhIe tyAM rastAo bhalabhIlaDIthI ja UbharAtA hoya che. A meLAne divase rastAnI comera mAIla sudhI TekarIo upara bhIla ceka karatA AThe pahora UbhA rahe che. kesariyAcha AvanAra bhIla-bhIlaDIo gIto gAtAM gAtAM Ave che, ane meLAne divase to emanAM jhUMDanAM jhUDe gIta gAvAmAM vyasta rahe che. e gItomAM mukhyatve bAdhA-AkhaDI rAkhanArane ze lAbha thayo e ja varNana hoya che. namUnA dAkhala eka gIta Apane lakhI mokalAvuM chuM : amadAvAda moDA tIratha0 jAI re jaI kuMvara mAMdo thAya tIratha, ghaNe akele thAMI tIratha thArI jelamAM laI re tIratha kuMvarIo vaMceka tIratha0 kuMvara hajI valio tIratha yArI saMdha cAle tIratha0 sonAvAle merIo' tIratha0, rUpAvALI cakalI tIratha0. rUpAvALA kukaDA tIratha, sonAvALI mAchalI tIratha0. magarA mAMhe dhuleva hai tIratha, pArI saMdha calAvo tIratha0. hAtha mAMhe jalaro leTIo tIratha, hAtha muMDA devo tIratha0. ugato sUraja bAMdI levo tIratha, lIlI pILI gADI tIratha0. kuMvara ramatA thAye tIratha, saghaLo saMga cAlavA lAge tIratha0. norala jeDa me tIratha, amadAvAda krU meDA tIratha0. raste lAge tIratha, danaDA bUDI jAya tIratha0. 1 mAM. 2 page cAlIne yAtrA karavAnI belamA eTale mAnatA. 3 vaMce-bace, jIvato rahe. 4 hajAgavalio-vadhAre mAMdo paDayo. 5 mera. 6 nAnAM DuMgarA. 7 divasa. 8 Athame. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2para jJAnAMjali vADIne bagIcA tIratha, sagavADe suthAra belA tIratha, dhAma juNa mokalo tIratha0. canaNarUka kA tIratha, canaNa to verAvo tIratha0. gADIo ghaDAvo tIratha, aDadI gADI aDadI vAlI tIratha0. pArI saMgha calAvo tIratha, sUraja keme jhAMko tIratha0. kAce re beDalo tIratha, kAMkara beDalI tIratha0. mora sAte ne sayA 13 tIratha, dAtaNa Ane meDe tIratha0. sAthere kaDakAirAlu tIratha, sAthe vATIpa Alu tIratha0. sAbu16 kAgalA karA tIratha, kAcano beDalo bharI lAvo tIratha.. taTake beThele chaDI levo tIratha, jAI re dhAmA doDa tIratha0. sTeparI 17 re jAMpA dra tIratha, calAvo gADI calAvo tIratha0, kAleja sAmelajI tIratha, gujarAtameM sAmalajI tIratha0. khaDakame kAleja tIratha, DuMgarapura paDAva tIratha0. dhAmatIre DAka mokale tIratha, dhAmA doDe reDAka tIratha0. saghaLo saMdha calAve tIratha, hiMdu vaDalo AI tIratha0. kheravADA AvI lAge tIratha, tIyAM 18 paDAva karAvo tIratha0. danaDo bUDI jAya tIratha, danaDo UgI jAya tIratha0. saMdha calave lAge tIratha, AvI lAgo sema tIratha0. AvI lAgA bhayAvAlI vAvaDI tIratha, AvI lAga kAlAjI tIratha0. pArIre 19 bolamAM ceDI tIratha, rUpAvALA morIyA tIratha, morIyA te ceDA lAgA tIratha, cakalI te caDavA lAgA tIratha0. rUpAvAlI mAchalI tIratha, mAtalI to eDavA lAgA tIratha, kesara caDave lAgA tIratha0, belamA to AvI kadI tIratha0. A jAtanAM gIta gAya che. gIta strI ane puruSa sAthe maLIne paNa gAya che. puruSa ane strIo ardhacaMdrAkAra UbhAM rahIne pharatAM pharatAM tAlIo pADatAM gAya che. vacamAM tAna caDAvavA mATe UMcethI pura22222 zabda vAraMvAra bolIne kudatAM rahe che. dareka gItane eka ja paddhatithI jADA svare gAya che, dareka kaDIne bIjI vAra bolatI vakhate AdimAM "bhAI bhAre tIratha jAI re' umere che, jema ke - amadAvAda moDA tIratha jAI re, jAI mAre tIratha jAI re, amadAvAda meDA tIratha jAI re jAI yAtrAe AvanAra dareka bhIla-bhIlaDI nAhIdhe prabhunI pUjA kare che, ane prabhune gaLe, hRdaye, caraNe vaLagI paDe che, tema ja jorajorathI jekArA bolatA rahe che. bhIlomAM vairAgya Ave che tyAre bhagata banI jAya che. e bhagato mAMsAhArano sadaMtara tyAga kare che, ane bhIlonI sAthe khAvAnuM paNa choDI de che. bhagate ekabIjAne tyAM khAya pIe kharA. e 9 doDatA. 10 juNa-janamANasa. 11 caMdananuM jhADa. 12 kAkhamAM. 13 sakhIo. 14 kogaLA. 15 ghauMnA loTanI bATI. 16 culu kogaLA. 17 ThAkora, 18 tyAM. 19 page cAlIne yAtrA karavAnI mAnatA caDAvI. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihAravaNane-3 ( 253 loke khAsa kAMI jJAna dharAvatA hotA nathI, eTale upadeza ApavA jevuM kAMI karatA nathI; paNa pitAnI praNAlI pramANe je bhajano AvaDatAM hoya te bhalene saMbhaLAve che. e bhagato kesariyAnAthajInA upAsaka hoya ja che. ahIMnI bhIla prajAnI "zrI kesariAnAthajI pratye ATalI daDha bhakti, yAtrA karavA AvatAM jatAM zrIkesariyAjInAM vidhavidha gIto gAvAM, koI prasaMga paDatAM kesariyAnAthanI ja mAnatA mAnavI, enA nAma para prANa pAtharavA taiyAra thavuM." ityAdi bAbato jotAM mane lAge che ke kaI jamAnAmAM A AkhAye prajA custa jaina dharmAvalaMbI hovI joIe. keI aka9ya paristhitimAM parAvartana pAmI javA chatAM e prajAmAM hajuye jainatvanAM uparyukta avazeSo rahI javA pAmyA che. lobha-lAlacane vaza thaI ApaNe game tevAM devI-devatAonI mAnatA ke upAsanA karIe tema chatAMye devI-devatAo sAthe ApaNe aMgata leza paNa saMbaMdha joDAto nathI, jyAre A bhIlAti mATe tema nathI, balake pote je anekavidha devI-devatAone rAtadivasa mAnatA pUjatA hoya che tenAthI paNa adhika kesariyAnAthajInI upAsanA kare che, kaSTa Adi AvI paDatAM enI ja mAnatA mAne che ane enA nAmanA sogana lIdhA pachI kyAre paNa pratijJA bhraSTa thatA nathI-ethI, khare ja e prajA eka kALe jaina dharmAvalaMbI haze ema mAnavAne kAraNa che. pUjya gurUdeva ! A vakhate ame kesariyAnAthajImAM cAra divasa rahyA. yAtrA sArI rIte karI, ane je jANI zakAya te jANavA yatna paNa karyo. caitra vadi bIjane divase prabhAtamAM kesariyAnAthajInAM darzana karI ame udayapurano rasto lIdhe. pahele divase prasAda ane bIje dIvase TIDI AvI rahyA. ahIM amane samAcAra maLyA ke ahIMthI pUrva dizAmAM be mAIla upara jAvara mAtA che. tyAM jenajetaranAM ghaNAM maMdire tUTelAM paDyAM che, ane te jovA lAyaka che. pUjya AcAryadevanI AjJA laI baporanA traNa vAge huM, muni zrI caraNavijayajI ane ramaNikavijayajI tyAM javA taiyAra thayA. jatI vakhate pUjya AcArya ma0 e bhalAmaNa karI ke sAthe pANune ghaDe laI jAo, jethI AvatAM sAMja paDI jAya to harata na paDe. AcArya devanI AjJA pramANe ame pANI laIne be cokI karanAra amArA mANaso sAthe tyAM gayA. gAmamAM praveza karatAM ja sau pahelAM jAvara mAtA urphe aMbAjInuM maMdira AvyuM. enI sAme zivanuM maMdira che, ane ahIMthI aNu paNa mAIlanI dUrI para viSNu bhagavAnanuM maMdira che. AnI vacamAM ApaNe cAra bhavya maMdire ubhelAM che. sAra-saMbhALa na hovAthI e badhAMya tUTIphUTI gayAM che, tema chatAM haju ghaNeya bhAga Ubho che. darekamAM atyAre ghAsa bharavAmAM Ave che. bArazAkha tema ja thAMbhalAomAM lekho vidyamAna che. e badhA ame utAravA lAgyA; paNa sUryuM eTalI zIdhra gati karI ke ame amAruM kAma pUruM karI rahIe te pahelAM ja e adazya thaI gaye. amAre be mAIla javAnuM latuM. bhayaMkara pahADI raste hato. chevaTe patharAmAM athaDAtA athaDAtA TIDI tarapha cAlyA. rastAmAM AcArya mahArAjazrIe sAme cekIAta mokalyA hatA te maLyA. temanI pAse dIvo hato. eTale amane cAlavAthAM sugamatA paDI. ame TIDI pahoMcyA, ane pratikramaNa karI bIje divase jAvara javAnI AjJA ame AcArya maTha zrI pAse mAgI. teozrInI AjJAthI ame pahelA divasanA traNe sAthIo pAchA jAvara gayA. tyAM keI zrAvakanI vasatI na hovAthI ame AsapuranA ApaNA zrAvaka zeTha nihAlacaMdajI tArAvata ane kacarUbhAIne sAthe laIne gayA. ane bAkI rahelA badhA lekha lIdhA, ane pAchA dUra Avela bIjAM pAMca maMdiro jovA gayA. tyAM je lekho hatA teno paNa utAre karyo. eka maMdiramAM to barAbara pacAsa IcanI padmAsanAkAra be suMdara mUrtio taddana Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 ] jJAnAMjali akhaDa paDelI che. ekaMdara ApaNAM nava dare che, je vizALa ane atibhavya che. jainetaranAM daseka madirA che. paNa e taddana sAdAM ane nAnI derI jevAM che. upara meM je traNu jAvara mAtA, ziva ane viSNunAM madira jaNAvyAM che e te vizALa, ati suMdara ane vikramanI seALamI sadImAM banelAM che. zrImatI mIrAMbAI ahIMnA viSNumaMdiramAM vasatAM hatAM, ema kahevAya che. musalamAne sAmenA yuddhanA prasaMge rANA pratApe ahIMnA pahADA uparanA killAmAM ghaNA samaya vItAvyo che. A gAmaneA ane ApaNAM dezane musalamAna yudghanA samayamAM ja nAza thayeA che. te pachI e gAma pharIthI vasyuM che, paNa pUrvanI AbAdI emAM AvI zakI nathI. ApaNAM mA padanI ane seALamI sadImAM banelAM che. savArathI bapeAranA eka vAgyA sudhI ame A madirA jevAnu kAma karyuM, te pachI AhAra karI vizrAMti laI ThaMDA paheAra thatAM sAMje ame cha mAIla dUrabArApAla pahoMcyA. AcArya mahArAja zrIe Aje kAyA paDAva karyAM hatA. bIje divase savAre teozrI udayapura pahoMcavAnA hatA, ane amAre paNa lAMkhe paMtha kApI udayapura ja paheAMcavAnu` hatu`. AcArya mahArAja amArA mATe gAmamahAra kAyA eTale ame sAthe praveza karI zakayA. ApazrIe pUjya AcArya deva upara lakhyuM hatuM ke puNyavijayajI zeThajI rAzanalAlajIne eLakhatA nathI te| paricaya karAvo ane emanI pAsethI sAMbhaLavA jevI ane jANavA jevI vAtA saMbhaLAvo. ApanI sUcanA mujaba zeDa rezanalAlajInA DIka paricaya thayA. eetrI pAsethI ghaNA khajAneA che. koI zrama karanAra hAya teA ghaNuM ja kAma thaI zake tevu che. meM temanI pAse ghaNI vAte sAMbhaLI, ane divasa sudhI temanI vAte sAMbhaLIe te khUTe tema nathI. temanI pAse mahArANA pratApe zrI hIravijayasUri upara lakhela patranI mULa nakala che tenI meM nakala karI lIdhI che, ane tenA phoTA utAravAnI bhalAmaNa karIne AvyA chuM, je mArA pATaNa AvyA pachI Avaze. uyapura eka aThavADiyuM rahI ame caitra vada 11nA rAja vihAra karyAM, ane bhaMDAra, meATAgAma, nAMdesanA, DhAla, sAyarA ane bhANapura ATale ThekANe mukAma karI barAbara akSayatR IyAne divase ame rANakapuracha AvyA. moTAgAma ane nAMdesamAmAM ApaNAM deza che, paNa tene pUjanArA badhAya bArApathI ane terApaMthI thaI gayA che. A madirA seALamI sadImAM baMdhAyelAM che. sAyarAnI pAse eka bhATanuM sAyarA gAma che. tyAM ApaNuM eka maMdira che je atyAre khAlI paDayuM che ane seALamI sadInu che. ema kahevAmAM Ave che ke mevADanI aMdara lagabhaga ApaNAM traNa hajAra maMdira che, je atyAre naSTa-bhraSTa athavA anaSTa sthitimAM paDelAM che. A badhAyanuM avaleAkana karavAmAM Ave te keTalIye aitihAsika sAmagrI sAMpaDe, paNa aMdara aMdara kalahamAM macela ApaNane kayAM A vAtanI paDI che? rANakapurathI sAdaDI, varakANA, zivagaMja, sIrAhI ane enI vacamAM AvatAM gAmAmAM mukAma karatA ame Aje aNAdarA AvI paheAMcyA chIe. AvatI kAle prabhAtamAM ame delavADAnAM jagamazahUra kAraNIvALA maMdiranAM dana karI AnaMda ha manAvIzuM. sIreAhIthI aAdarA AvatAM sIrAhI pahelAM mIrapura karIne gAma che, temAM ApaNAM cAra maMdira che. traNa khAlI paDayAM che. traNe akabadha madirA che. e madira teA mane evAM lAgyAM che ke te badhAyA pachI game te kAraNe emAM pratimAjI padharAvavAnA suyeAga maLI zakayA ja nathI. eka maMdira eTalu badhuM bhavya, mahAna ane ajaba kAraNIvALu che ke jete baMdhAvavA besIe teA hajArA rUpiyA joIe. e maMdira jIrAullA pArzvanAthanuM hatuM. Aje e khAlI paDavu' che. e maMdiramAM ekAda mUrti hoya teA enI sArasabhALa thAya, ane e maMdira tIrUpa banyuM rahe. je eka maMdira sAdhAraNa madira jevuM che temAM pratimAo che. ahI eka Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihAravana-3 [ 255 dhazALA che, temAM eka pUjArI ane ceAkiyAta rahe che. gAma taddana bhAgI gayu che. eka paNa dhara ahIM nathI. enAthI dUra eka mAlane cheTe e gAma pharIthI vaseluM che. ApaNAM maMdiza pahADanI vacamAM AvelAM che. sthAna dhaNuM bhayaMkara che. amArI sAthe sIrAhI rAjyanA nAyaba dIvAnanI bhalAmathI dareke dareka ThekANe cAkriyAta hAya che, eTale ame te! niyapaNe rahIe chIe. have amu girinI zItaLatAno anubhava karI emAMnAM bhavya maMdiranAM darzana karI pAchA aNuAdarA maDhAra, pAMthAvADA ane jene mATe vRhatkalpa sUtranA TIkAkAre "vajJAsAyAM pUrAvavaravyamAnayAM talUravAnIyavyavitAyAM kSetramUmAM dhAnyAni prIyante ' eve ullekha karyo che evA banAsa nadInA retALa pradezanuM punaH darzana karatA pATaNa AvIzu. e ja. yeAgya sevA lakhazeAjI. sarvAM munimaMDaLane sAdara vaMdanA. Apane dareka ThekANe yAtrAmAM yAda karyAM che. zizuo upara kRpAdRSTi rAkhazeAjI. AbujI amAre thatuM ja rahevAnu hAvAthI have kAMI khAsa lakhavAnuM raheze nahi. dazA} aNuAdarA vaizAkha vadi prathama dazamI saMvata 1988 6. zizu puNya 1008 vAr vaMdanA [ ' prasthAna,' jyeSTha, saM. 1989 ] Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jesalamera patradhArA [1]. [ saM. 200 nA caitra vadi 14nA roja zrI. ratilAla dIpacaMda desAI upara lakhelA patramAMthI]. graMtha meLavavAnI paddhati tamane patra lakhyA pachI bhaMDArane tapAsavAnuM amAruM kArya AgaLa cAlyuM che. eka eka pothImAM je saMkhyAbaMdha pAnAMo bhegAM bhaLI gayAM che e badhAMnA prathakaraNa mATe ame e pAnAMona aneka daSTie vagIkaraNa karyuM che e atyAre jovA jevuM che. tame ghaNAMya pradarzano joyAM haze. paraMtu amAruM A pradarzana bhalabhalAne Azcaryacakita kare tevuM che. seMkaDo varSathI potAnA kuTuMbathI judAM paDI gayelAM e pAnAMone ame punaH emanA kuTuMba sAthe bheLavavAnuM kAma karIe chIe. e pAnAMonA gaMjane judI judI daSTie goThavI tenA akSaro, pAnAMonI jAtio, aMkonA prakAro, lipi ane viSaya vagerene lakSamAM laI kevI rIte graMthane pArakhavAmAM Ave che, ane kayA graMthanAM e pAnAM hoI zake e mATe je vividha kalpanA ane avakana karI nirNaya karavAmAM Ave che te eka jovA jevI vastu che. koI graMthanAM eka-be pAnAM hoya, koI graMthanAM pAnAMonA TukaDAo hoya e badhAyane joI vividha nizAnIo ane zabda vagere uparathI graMthanuM nAma kema pakaDI pADavAmAM Ave che, te tame najare juo to tAjuba ja thaI jAo. khaMDita thayelA vividha graMtha amArI uparyukta rIte anusAra A ja sudhImAM ane aneka graMthonAM pAnAMone soga banAvI dIdhAM che, aneka graMthanAM pAnAMonA TukaDAone paNa paga banAvI dIdhAM che; ane nirupayogI gaNAtA e TukaDA AdinI kiMmata paNa vadhArI dIdhI che, chatAM je pAnAMonA TukaDAo vagerene patto ja nathI e rIte to graMthane AkhA karavA muzkela che. ahIMyAM eka tADapatrIya pAnAMnA TukaDAone Dhagale je temAM bhagavatI sUtra, kalpacUrNi, vyavahAracUrNi, karmaprakRti, tilakamaMjarI mahAkavi kuttakaviracita vakroktichavita, gadarzana ane tenA uparanuM vAcaspati mizranuM bhASya vagere saMkhyAbaMdha graMthanAM pAnAMonA TukaDAo maLI AvyA, je paikInA upayogamAM AvI zake te te rAkhavAmAM AvyA che; bAkI to je rUpe badhuM kacuMbara paDeluM che, teno upayoga paNa zo thAya ? Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 257 jesalamera pavadhArA rA. rA. sI. DI. dalAle je graMthonAM pAnAMo saMkhyAbaMdha noMdhyAM che te, mane lAge che ke, amuka pAnAno naMbara joI e noMdhyo che. u.ta. kuttata vakroktijIvitanAM pAnAM temaNe 300 noMdhyAM che. Aje enAM pAnAM mAtra gaNatarInAM che. ane truTaka pothIo ane jeTalI kholI te badhIomAMthI eka-be-cAra pAnAM maLatAM ja rahyAM che. chevaTe nAnA TukaDA paNa hAtha lAgyA che. ane upara jaNAvela kacarAmAMthI paNa 5-10 pAnAMnA moTA TukaDAo hAtha lAgyA che. AcArAMgacUrNi vagere saMkhyAbaMdha graMtho oLakhI na zakAvAne kAraNe noMdhyA sivAyanA ja rahyA che. ane adhUrA graMthonAM nAme vagere noMdhyA sivAya ja rahI gayuM che. be cArjika graMtho - be cAcika graMtha ahI che, je paikIno eka graMtha padyasUrikRta che, ane bIjo jinapatisUri kRta A bane graMthano viSaya e che ke AzApallImAMnA udayanata jaina mUrtio vaMdanIya kharI ke nahIM? jinapatisUrie e pratimAo vaMdanIya na hovAnuM puravAra karyuM che, jyAre zrI pradyumnasUrie te vaMdanIya hovAnuM puravAra karyuM che. A banneya graMthonAM nAma sI. DI. dalAlanA lisTamAM noMdhAyA ja nathI. paNa eka bhrAmaka nAma tarIke ja te noMdhAyela che. AvAM AvAM to ghaNuM nAmo bhrAmaka che ane keTalAMya neMdhAyAM nathI. dArzanika graMthAne nAza ahIMnA bhaMDAromAM je dArzanika graMtho che te to moTe bhAge bhAMgIne bhUkko ja thaI gayA che, ane e badhIya nakale bAramA-teramA saikAmAM lakhAyelI che. pAchaLanA jamAnAmAM dArzanika graMtho taraphanI rasavRtti tUTI gaI ane caritro taraphano jhoka vadhato gayo tema tema A sAhitya vIsarAtuM gayuM ane tenI nakala karavA pratyenI udAsInatA paNa pariNAme Aje ApaNA bhaMDAromAMthI anekavidha sAhitya naSTa thaI gayuM. vAdidevasUri, AcArya malayagiri, AcArya hemacaMdra, zIlAMkAcArya, mAladhArI hemacaMdrAcArya vagere potAnA graMthomAM je dArzanika vagere sAhityagraMthanI neMdha kare che e graMthanuM nAmanizAna Aje ApaNe tyAM nathI. jainonI jJAnabhakti ane udAratA chatAMya ApaNe AnaMda mAnavA jevuM che ke tUTIphUTI hAlatamAM paNa Aje ApaNI jJAnabhaMDArone lIdhe e sAhitya ane enA viziSTa avazeSo sacavAI rahyA che. jenI prajAe jema jJAnabhakti nimitte keTaluMka bagADayuM che tema, ApaNe jJAnabhakti nimitte sAcavI paNa ghaNuM jANyuM che. sarvadezIya graMtha graha jena bhaMDAre sivAya bIje ja muzkela che. jena bhaMDAronI vizeSatA ane mahattA hoya to te e ja che ke, " miyAta lAgI jaze" evA tuccha vicArapravAhane kyAreya paNa jenoe ane jainAcAryoe prAcIna yugamAM sthAna nahotuM ApyuM ane saMgrahanI daSTie Aje paNa apavAda bAda karIe to e ja beya cAluM che. AgamonI prAcIna prati jaina AgamonI, saMzodhanamAM kAma AvI zake tevI keTalIya prAcIna pratio che ke je teramA saikAnA pUrvArdhamAM lakhAyelI che. A pratio ja vAstavika rIte ApaNuM AgamonA saMzodhana mATe AdhArastaMbha che. khaMbhAta, pATaNa vageremAM paNa AgamagraMthanI evI ghaNI pratio che, je saMzodhana mATenA AdhArastaMbha samAna che. jJAnAM. 33 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 ] jJAnAMjali atyAre to bhaMDArane tapAsavAnuM ane vyavasthita karavAnuM kAma cAle che, eTale saMzodhanakArya sthigitaprAya jevuM che; chatAMya sahajasAja cAle jAya che. amArA pradarzananuM jemaNe darzana karavuM hoya temaNe te eka mahinAmAM ja jesalamera AvavuM joIe. dharmakAryamAM Adara rAkhazo, devadarzanamAM saMbhAraze. dharmaranemAM umero karazo, da. puNyavi. taraphathI sasneha dharmalAbha. [ " jana' sAptAhika, tA. 30 eprila, 150 ] (2) [ saM. 2006nA vaizAkha suda 10nA roja zrI ratilAla dIpacaMda desAI upara lakhelA patramAMthI] sAthIone bheTe ane vihArayAtrAnI samIkSA tame chellA chellA sAbaramatI maLyA te pachI ame satata vihAra karIne, dhAryA samaye, jesalamera pahoMcyA to kharA ja. amAre je divase jesalameramAM praveza hato te divase je banAva banyo tethI tamane AnaMda ane Azcarya thaze. bhAI phatecaMda belANI, paMDita amRtalAla, bhAI nagInadAsa ane bhAI cimanalAla vagere, jeo jesalamera mArI sAthe rahI kAmamAM madada karavAnA hatA, te badhAya amArI kAma karavAnI pustakAdinI samagra sAmagrI sAthe moTaramAM AvI pahoMcyA. ane lagabhaga jesalamera sAta mAIla jeTaluM dUra haze te sthaLe AvIne amane bheTI gayA. ane badhAya moTaramAMthI UtarI paDyA. aNadhArI rIte jaMgalamAM maMgalanI jema amArA sauno bheTo thaye ethI ane aNadhArI rIte amArI samagra sAmagrI amArI sAthe ja pahoMcI ethI amArA saunA AnaMdano pAra na rahyo. amArA saune mATe A prasaMga eka maMgaLarUpa ja hate. amAre saue kyAM rahevuM ? kAryakrama kema goThave ? ane ekabIjAe kevI vyavasthA karavI ?--enI satvara goThavaNa thaI gaI ane nizcitapaNe eka paNa ghaDI ke miniTa bagADaDyA vinA amArA dareka kAmanI goThavaNa thaI gaI jaMgalanA vacamAM amane bheTI jatAM sau moTaramAMthI UtarI paDyA ane vinayavaMdana vidhi patAvIne sau sAthe cAlavA taiyAra thaI gayA, paraMtu sAthe pustakAdi sAmAnathI bharacaka ladAyelI AkhI moTara hatI tenI vyavasthA karavAnI hoI bhAI belANI ane amRtalAla paMDita amArI sAthe rahyA ane bIjAo moTaramAM besI jesalamera AgaLa AvI pahoMcyA ane ame sAdhuoe ane bhAI belANI vageree barAbara mAha zudi 15 ne divase sAMjanA sayAcAra ane sADAcAranA vacamAM jesalameranA daravAjAmAM praveza karyo. amAruM A muhUrta game tevuM hoya paNa amArA mATe to e samaya atyaMta maMgaLamaya muhUrtarUpa ja hato ke je samaye ame amArI vihArayAtrA nirvidhanapaNe samApta karI hatI. satata ugra ane lAMbo vihAra amArA vaDIla pUjya meghavijayajI mahArAjajI ane zrI ramaNIkavijayajInI tabiyata rastAmAM zithila thaI hatI, tema chatAM saue satsAhapaNe avirata vihAra karyo ja rAkhyo hato. huM te dharmapasAthe mArI sahaja sthitie ja A tarapha AnaMdathI vihAra karIne Avyo chuM. vihAra amArA lagabhaga cauda-paMdara mAlinA to ghaNA ja thAya che ane chelA vihAre to soLa ane aDhAra mAIlane ja hatA chatAM amArA dhAryA pramANe nirvidanapaNe ame jesalamera pahoMcyA ane te uparAMta ame Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jesalamera patradhArA [ 259 lavAjI tIrtha, ke je jesalamerathI dasa mAIla dUra che, tyAMnI yAtrA ane meLAnA darzanano lAbha paNa amArA kAryakartAonA samudAya sAthe laI zakyA. eTale amAre thAka UtarI gayA hoya tema amane lAgatuM hatuM. laDavAjInuM tIrtha: tyAMnA maMdiranI adbhuta kalA jesalamerathI bIje divase ame lokavAi pahoMcyA ane tyAMnA meLAnA darzanano ane yAtrAno lAbha laIne jesalamera AvyA, jyAMnuM maMdira zilpa sthApatyakaLAnA Adarza namUnArUpa che. joke atyAre je maMdira che te prAcIna mULa maMdira nathI, tema chatAM prAcIna maMdiranA pAyA upara AjathI lagabhaga pAMca saikA pahelAM baMdhAveluM maMdira che. emAM je kaLA che e to bhalabhalAne AMjI nAkhe tevI che. e viSe zrIyuta bAbu pUrNacaMdra nahAre ghaNuM lakhyuM che eTale te viSe tamane khAsa lakhato nathI. maMdiramAMnI addabhuta zAlabhaMjikAo (pUtaLIo) ahIM AvIne ame bIje ja divase killAmAM gayA. tyAMnAM maMdiranAM darzana karyA. khare ja, e maMdire enI kaLAkRti ane zAlabhaMjikAo mATe ajoDa che. zIlabhaMjikAonA aMgabhaMga e to nRtyakalAniSNAtane sAce ja viramaya pamADe tevI vastu che. je zilpakAroe A zAlabhaMjikAo ghaDI haze temane nRtyakaLAnA aMgabhaMga viSe kevo ajaba khyAla have e jANIne ApaNane Azcarya thAya tema che. nRtyakalAvizAradane mATe to A maMdire ane enI zAlabhaMjikAe yAtrAdhAmasvarUpa kilAmAM jJAna bhaMDAra darzana karIne killAmAM jJAnabhaMDAra kholAvyo ane temAMthI bhAIzrI cimanalAla DAhyAbhAI dalAle (jemanuM TUMkuM nAma sI. DI. dalAla kahevAmAM Ave che) taiyAra karela ane zrI jinavijayajI dvArA maLelI mAhitI anusAra amuka pustaka meM mArA saMzodhananI dRSTie tAravyAM ane kAryakartA zeTha phatecaMdajI mahetA ane bhAI pyArelAla jiMdANIjIe amane jesalameranA bhAIonI sammatithI ApyAM. vizeSAvazyaka bhASyanI prAcInatama prati e pustakomAM ame vizeSAvazyaka bhASya khAsa IrAdApUrvaka lAvyA hatA. zrImAna jinavijayajIe A pratinA aMtamAM saMvatane je ullekha che, e graMthakAranA graMtharacanA samadhane sUcavata che, e daSTie teno upayoga karyo che. paNa mArI daSTi to e pratine joIne judI judI daSTie enuM mahattva AMkavA lAgI ane te daSTie ja ame teno upayoga karyo che. e pratinA aMta bhAgamAM lekhana saMvata nathI, paNa tenI lipi jotAM te prati 9mA saikAmAM lakhAyelI hoya tema lAge che, 10mA saikAthI arvAcIna hovAno saMbhava koI rIte nathI. eTale A prati bhAgyakAranI bhASyagraMthane lagatI maulika bhASAnuM svarUpa vagere kevAM haze te mATe ati mahattvanI che. tema ja bhAratIya lipivizArade mATe 10mAM sikAnI AsapAsa brAhmI lipinuM svarUpa kevuM haze tene lagatI eka viziSTa lekhamALA paNa A pratinA AdhAre taiyAra karI zakAya tema che. mane lAge che ke Aje ApaNe sAme je bhAratIya jJAnabhaMDAre jovA-jANavAmAM che te sarvamAM A prati prAcInatama che. eTale te daSTie A pratinuM ane jesalameranA bhaMDAranuM mahatva vadhI jAya che. Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20] jJAnAMjali keTalAka graMthanI mahatvanI hastapratie ghaniyuktinuM bRhabhASya paNa ahIMnA bhaMDAramAM vidyamAna che, jenI ame kopI karAvI lIdhI che. ka5mahAbhASyanI ahIM kopI che, paNa te ardhAbhAganI ja che. caudamA saikAmAM TIkA racanAra AcArya kSemakIrtAi e A mahAbhASyanI sAkSI AdithI aMta sudhInI ApI che. chatAM Aje ApaNe sAme enI saMpUrNa prati kyAMya jovAmAM nathI AvI te Azcarya jevI ja vAta che. anuyogadvAranI hAribhadrIya vRttinI prati mAtra pATaNa-vADI pArzvanAthanA bhaMDAramAM ja che, te sivAya ahIMthI tenI eka prati maLI che. pATaNanI prati ahIMnI pratinA utArArUpa hovA sAthe te pratine koI viziSTa vidvAne sajAvelI che. ahIMnI prati paNa sudhArelI che, jenA zodhake keTalAka pATha bagADyA che. A prati najare jovAthI e bhramaNAone ApaNe niHzaMkapaNe sudhArI zakyA chIe. ane emAMthI keTalIka navI paMktio paNa maLI AvI che. anugadvArasUtranI mULa prati paNa mane pAThabhedanI dRSTie madadagAra thaI che. TIkAkAra AcArya zrI hemacaMdra bhaladhArIe je pAThabheda ApyA che, te paikInA keTalAka pAThabhede mane AmAMthI maLyA che. joke meM mAladhArI mahArAje bhegA karelA Adarzo paikI ghaNA meLavI lIdhA che, tema chatAM haju paNa amuka Adarza (pratyaMtara) mArA hAthamAM AvavA bAkI che. eTale mULasUtranuM anusaMdhAna eTaluM khaMDita ja raheze. saMbhava che, kaI navo Adarza kyAMyathI maLI Ave. khaMbhAtano bhaMDAra tapAso bAkI che ja. ahIM AvIne ame anugaddArasUtra ane tenI hAribhakI ane mAladhArI TIkAo ahIMnA pratyataro sAthe meLavI lIdhI che ane pAThe zuddha karI lIdhA che. bRhatakalpa ane tenI TIkAnI prAcIna prati maLI tene paNa ame meLavI lIdhI che. A kAma paMDita amRte karyuM che. ane bhAI nagInadAse paNa temAM bhAga Ape che. jyotiSakaDaka ane sUryaprApti paNa sudhArI lIdhAM che. jyotiparaMDakamAM gAthA vagere kAgaLanI pratiomAM astavyasta maLI Ave che, te ahIMnI pratimAMthI ThIka maLI AvyAM che; chatAM hajuya goTALo to che ja. sUryaprApti paNa ahIM ati prAcIna hovAne lIdhe ThIka thaI cUkI che. mULasUtra ame gujarAta AvIne pATaNanI ane mArA pAsenI tADapatrIya pratAne AdhAre taiyAra karIzuM. rasaprada prazastio-pupikAe bhavabhAvanAprakaraNa-AcArya mAladhArIkRta prajJA TIkAnI be pratio ahIM che. tene saMzodhana mATe upayoga karyo che. A prationA aMtanI graMthakAranI prazasti ane lakhAvanAranI prazastio ghaNe rasa pedA kare tevI che. lakhAvanAranI prazastione AdhAre e jamAnAmAM A graMtha tarapha lokono ke Adara hato te jaNAya che, e ApaNane AnaMda Ape tevI vastu che. AvI pupikAo ahIM traNa jAtanI maLI che. A prakaraNanI TIkAnA Adi bhAgamAM je neminAtha caritra che tenI paNa eka judA graMtha tarIkenI nakala ahIM che, ane tenA aMtamAM saheja pheraphAra sAthe bhavabhavanAprakaraNavRttinA aMtamAM AvatI prazasti ja lakhavAmAM AvI che. prati te arasAnI hoI eTale ke saMvata 124pamAM lakhAyelI haI mAladhArI mahArAje pote ja tema karyuM haze tema lAge che. adhurI yAdI ahIMnA bhaMDAranI ghaNI prato astavyastaprAyaH che. zrIyuta sI. DI. dalAlanA lisTamAM je nAmo. noMdhAyAM che te mAtra amuka pAnAM hAtha AvI gayAM ke amuka nAma joI lIdhuM teTalA uparathI ja thayuM che. Aje bhaMDAramAM evI DhagalAbaMdha pothIo che, jemAM eka eka pothImAM dasa-dasa ane vIsa-vIsa Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 261 jesalamera patradhAra graMthonAM pAnAM bharAI beThAM che. je graMthe Aje bhaMDAramAM adhUrA che te badhAyanAM pAnAM A pothIemAM najare Ave che. ahIM AvanAra darekedareke bhaMDArane potAnA kAmapUrato che, paNa koIe AkhA bhaMDArane tapAsIne ane tenuM pRththakkaraNa karIne bhaMDArane vyavasthita karavAnuM kAma kyuM nathI. zrIyuta dalAlanA lisTamAM je graMthane pUrNa lakhyA che te paikInA lagabhaga saMkhyAbaMdha graMthe apUrNa che. je graMthane zrIyuta dalAle potAnI noMdhamAM Incomplete ane and other loose leaves Adi jaNAvela che, te paikInA saMkhyAbaMdha graMthane ame pUrNa karyA che. amuka varSa pahelAM aDI zrI jinaparisAgarasUrijI mahArAje bRhatakalpabhASyanI pratimAM khUTatAM pAnAM lakhAvyAM che e pratinAM khUTatAM e pAnAM ame A truTita patrasaMgrahamAMthI zodhI kADhayAM che. sI. DI. dalAlanI noMdhamAM kaviracita vakrokitajIvitanI mAtra eka ja pratinI noMdha che, jyAre truTita pAnAMomAMthI ame eka bIjI prati-ane te paNa dalAle noMdhelI prati karatAM ghaNI ja prAcIna pothI che te--zodhI kADhI che. graMthanI astavyasta sthitinuM kAraNa ahIMnA bhaMDAranAM pustako je rIte astavyasta dekhAya che, ane ApaNA gujarAtamAM paNa e rIte ja pATaNa, amadAvAda, lIbaDI vageremAM banyuM che, tenuM kAraNa ApaNI jJAnapAMcama paNa che. loke samajyA vinA prato chUTI mUke ane pachI tene (tenAM pAnAMne) kema meLavavAM e khabara na paDe eTale jema Ave tema prato astavyasta bhegI karavAmAM Ave. A rIte ApaNI avivekabharI jJAnabhaktine lIdhe ApaNA hAthe seMkaDo graMthe nAza pAmyA ane khaMDita thaI astavyasta paNa thaI gayA. ApaNI jJAnabhakti ApaNA bhaMDArone ane tenI rakSAne lagato ItihAsa jema ApaNane ujajvaLa banAve te che, tema temAM AvAM avivekanAM dhAbAM paNa paDelAM che, tema chatAM jaina prajAe jeTaluM sAhitya sarajAvyuM che ane je rIte sAcavyuM che, ane Aje paNa sAcavI jANe che ane je duniyAmAM bIje kyAMya jaDe ema nathI. ApaNuM bhaMDAromAM abhyAsanI dRSTie, jJAnanI daSTie, tulanAnI daSTie, ane khaMDanamaMDananI daSTie vagere aneka dRSTie je rIte jJAnarAzi athavA pustaka rAzi sacavAyelo che, teTale ane tevo koIe bhAgye ja sAcavyuM haze. Aje to AvA prAcIna jJAnabhaMDAronI joDa jeno sivAya bIje ochI ja jaDaze. Aje bhAMDArakara insaTaTayUTa vagerenA saMgraho e moTe bhAge jenonA ja saMgrahanuM phaLa che. aratu. have mULa vAta. lUNu mATe rasoI bagADavA jevuM ahIMnA jJAnabhaMDAramAM saMkhyAbaMdha graMtho prAcIna-prAcInatama che, jeno ApaNe Aje upayoga karavo ja joIe. nahi to ApaNuM sAhitya nirmAlya ja rahI jaze. Aje ApaNe mukita graMtha aMge evA saMkhyAbaMdha dAkhalAo ApI zakIe tema chIe ke prAcIna pratio sAthe sarakhAvI na zakavAne lIdhe e graMthe keTalA badhA azuddha rahevA pAmyA che. mAtra jaina graMtho ja nahi paNa jenetara graMtho-dArzanika Adi viSayane lagatAnIpaNu e ja dazA che. mArI to e icchA che ke ahIMnA ane pATaNa-khaMbhAtanA bhaMDAromAM evI evI je agiyAramAthI teramA ane vadhAremAM vadhAre caudamA saikA lagabhaga lakhAyelI dareka pratine ApaNe ApaNuM mudrita ke amudrita pratio sAthe sarakhAvI levI joI e. paMdaramA sikA pachInI pratio moTe bhAge bekALajIthI lakhAyelI hovAne lIdhe ane ApaNI kRpaNutAne pariNAme azuddhaprAyaH ane avyavasthita rIte lakhAyelI che. A vastu ahIMnA zeTha zrI Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262] jJAnAMjali dharaNAzAhanA graMthA ane pATaNa AdimAM zrI devasuMdarasUrijIe lakhAvelA Adi graMthe zvetAM spaSTa dekhAI Ave che. prAcIna pratie ApaNe joIzu te temAM aneka jAtanAM cihno, mlAka AdinA aMka, adhikAra pUrNa thatA heAya tyAM vividha nizAnIe ane zeAlane vagere jovAmAM Ave che, jyAre ApaNA kASyadeSathI lahiyA sAthe pustakalakhANanA bhAva aMgenI rakajhakane lIdhe lahiyAoe mAtra akSare lakhavAnuM kAma jArI rAkhyuM ane vacamAM AvatAM cihno, nizAnIo vagere badhuya ane te uparAMta gAthA AdinA ake! vagere paNa lakhavuM choDI dIdhu. khare ja, A vastu lUNa mATe jema AkhI rasAI bagADavAmAM Ave tenA jevI banI che. hArA zlokonA graMthaiAmAM ake, cihno vagerenA leAkeAnI gaNutarI ja lakhANu tarIke karavAmAM na Ave te lahiyAnI AMkhe ApaNe jarUra ja caDIe, paraMtu vaNikavRtti hoya tyAM viveka keTalIka vAra jate! rahe che. are, vastu kevI kadarUpI banI jAya che te dhyAnamAM AvatuM ja nathI. Aje paNa pustakonI bAbatamAM jaina sAdhuene lahiyAo sAthe AvI rakajhaka kAyama cAlatI meM najare mATe bhAge dareka sthaLe anubhavI che. tethI e badhAe zu zu khAyuM che tenI mane vadhAremAM vadhAre mAhitI che. astu. mArA patramAM ADI vAte AvI jAya che. paNa mane thAya che ke ApaNA keTalAka AvA vyavahArazane lIdhe ApaNe pote upara jaNAvyA mujaba kevI kevI hAni hAMsala karI che, tene ApaNane khyAla Ave. siddhahema tathA mIjI hastapratA vastu mArI teA icchA che ke ahInA bhaMDAranI prAcIna dareka pratinuM sarakhAmaNI karIne saMzAdhana karI levuM. e kAraNathI pacAzaka, dhabiMdu vagere jevA graMthe| ame meLavI lIdhA che. pa'cAzaka saTIka jevA viziSTa graMthanI teA graMthakAranI graMtharacanAnA najIkanA samayamAM lakhAyelI ja eka nakala ahIM che. ame tene paNa upayeAga karI lIdheA che. siddhahema vyAkaraNanI keTalIka prAcIna prati paNa ahI che. tene paNa ame upayAga karyAM che ane karI laIzuM. eka pAMcamA adhyAya te sa. 1206mAM lakhAyele che. siddhahema vyAkaraNa dareka daSTie taiyAra karavA jevI vastu che. ghaNAe enA mATe zrama kare che, chatAM temAMthI UpeA rItasara koI dUra karatuM nathI; adhdharathI ja badhAe kAma karyuM jAya che ane e rIte dhanane avyavasthita rIte vyaya thAya che. navI TIkA racavAnA vyAmeAha karatAM je vidyamAna che tene surUpa banAvavA prayatna karavAmAM AvyA heta te! ghaNu' cAgya thAta. paNa koInI icchAne ApaNe gheADI ja rokI zakIe chIe ? ahIMnA bhaMDAramAM siddhahema uparanA zrI kanakaprabhasUriSkRta laghunyAsanI catuSka ttineA aMza 1271mAM lakhAyeleA che, ane te prathamAda che, ema tenA aMtanA vyAkaraNacatuSkAvacUrNikAyAM SaSThaH pAdaH samAptaH // prathamapustikA pramANIkutA // cha // saMvat 1271 varSe kArtika zudi 6 zukre zrInaracandrasUriNAmAdezena paM. guNavallabhena sAmarthiteyaM pustiketa // 6 // prasthA%0 66 // maMtranu " A pramANenA ullekhathI A prati prathamAda DAvA viSe zakAne sthAna nathI lAgatuM. graMthakAra ane zrRtharacanAne samaya paNa ghaTamAna ja che. sacavAyelA vividha graMthA bhaMDArane jema jema tapAsatA jaI e chIe tema tema aneka dRSTie navu navu maLatuM rahe ja che. AcArya pAdaliptasUriSkRta jyotikara DakanI TIkAnI prati paNa bhaMDAramAMthI maLI AvI che. zrI sI. DI. dalAlanI ke keAInI neAMdhamAM A mahattvanA graMthanI neAMdha nathI. sanmatita, tattvasa'graha vagere jevA graMthe. bAramA sakAnI pratikRtie che, ane bIjuM ghaNuM ghaNuM sAhitya bhaMDAramAM che ane ghaNuM Aje paNa sArI sthitimAM che. vizeSAvazyaka mahAbhASya, jenI meM upara noMdha lIdhI che, te graMtha Aje paNa Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jesalamera patradhArA [ 263 akhaMDa rIte sacavAyela che, ane e rIte saMkhyAbaMdha kAvya, chaMda, alaMkAra, keSa ane dArzanika sAhityanA graMthe sarasa rIte sacavAyelA che. keTalAya graMtho-bhagavatIsUtra Adi jevA-sacavAyelA che ane tenAM tADapatro eTalAM uttama jAtinAM che ke e prati saM. 1271mAM lakhAyelI che, chatAM haju huM zarata sAthe kahI zakuM chuM ke bIjA hajAra varSa sudhImAM paNa koI kudarate dhArele kapa na Utare to--tene leza paNa AMca Ave tema nathI. ahIM lAMbAmAM lAMbI tADapatranI pithI 38 IMca lAMbI ane pahoLI traNa Ica lagabhaganI maLI AvI che. pracalita kiMvadantIne niSedha ahIMnA bhaMDAro viSe kiMvadantI cAle che ke, A bhaMDAra pATaNathI rAjadvArI viplavanA prasaMgamAM surakSita sthAna samajIne ahIM lAvavAmAM Avyo che. paNa Aje bhaMDAramAM je pothIo vidyamAna che te jotAM ema mAnavAne kazuMya kAraNa nathI. je te samayane e bhaMDAra hoya to temAM bAramA ane teramA saikA pahelAMnAM ja lakhAyelAM pustaka vadhAre hovAM joIe. paraMtu ahIMnA AkhA bhaMDArane tAravIe to bAramA saikAmAM lakhAyelAM pustake pAMca-pacAsa ke poNo ja che; jyAre te bAdanAM saMkhyAbaMdha che. khAsa karIne atyAre bhaMDAramAM je graMthasaMgraha che te kharatara AcArya vara zrI jinabhadrasUrijInA upadezathI khaMbhAtanA rahevAsI zreSivara parIkSaka (pArekha) zrI dharaNu zAhe lakhAvela che ane teNe AkhA bhaMDArano eka tRtIyAMza athavA tethI paNa adhika bhAga rokyo che. bAkIno teramA ane caudamA sikAmAM lakhAyeluM che. eTale cAlI AvatI kivadantI bahu vajUdavALI dekhAtI nathI. ahIM eka guptastaMbha hovAnI mAnyatA che tenA mULamAM zuM tathya che e to atyAre ApaNe zuM kahI zakIe ? ["jaina" sAptAhika, tA. 7, 14 ane 21 me, 1950] [3] | [ saM. 2006nA mAha suda 12, phAgaNa suda 12, caitra vada 2 ane vaizAkha suda 6nA roja pU. munizrI jaMbuvijayajI upara lakhelA patromAMthI ] phaledhIthI ame seLa mAIla ane aDhAra mAIlanA vihAra karIne paNa cha divase ahIM meLA upara AvI gayA chIe. thAkanI to vAta ja na pUchaze. A vakhate amAro vihAra kaThina thayo che. kAMI vaye paNa asara dekhADavA mAMDI che. joke bIjI to khAsa asara nathI, chatAM amuka asara te thAya ja; chatAM ahIM pahoMcatAM ane aSTasiddhi thatAM thAka jato rahyo che ane jato raheze. dvAdazAra (dvAdazArayacakra)nA mULa mATe huM satata jAgRta chuM; pAnAM pAnAMne phaMphoLuM chuM. ahIM AvI jesalamerathI dasa mAIla levAi che tyAM meLAmAM gayA. tyAMthI AvI tarata ja bhaMDAra kholAvyo che, ane tADapatrIya pratio lAvIne saMzodhananuM kAma zarU karI dIdhuM che. A pradezane lagatA keTalAka samAcAro-pAkIstAnanA tophAnone lagatA-peparamAM AvavAthI keTalAkane amArA mATe ciMtA thAya che. Apa e viSe ciMtA na karatA. ahIM koI vAte vadhe nathI. alabatta, ahIM AkhA pradezamAM lazkara ghaNuM rAkhavAmAM AvyuM che, e vAta kharI che. paNa A tarapha koI vAtane bhaya nathI. eTale Apa e viSe nizciMta raheze. Apa saunA sabhAvathI ane Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 ] jJAnAMjali huM je kAma mATe AvyA chuM tenA prabhAvathI ame nirupadrava rahIzuM, evA mArA vizvAsa che. ahIM AvIne ame bhaMDAra barAbara tapAsyA nathI. paNa je je graMthAnuM sa`zeAdhana karavAnu che, te te graMthaiAnI pratie pasaMda karIne lAvIe chIe, ane sazeAdhana karIne pAchI mUkI AvIe chIe. Aja sudhImAM ame 1. anuye gaddArasanna-tenI cUI, hAribhadravRtti ane maladhArIyA vRtti. 2. sUrya prApti TIkA. 3. jyAtiSkara'Daka saTIka. 4. bhavabhAvanA saTIka. 5. pacAzaka saTIka. 6. bRhatkalpa saTIka, cha, vizeSAvazyaka bhASyanI kepI. 8. edhaniyuktibhASyanI nakala. 9. dharmAMttara malavAdIya Tippana 10 pratApanA sUtra mULa vagere graMthAnuM kAma karyuM che, bIjAnuM cAlu che. ahIMnA bhaDAra astavyasta ghaNA che, tema temAM keTalIka prati graMthakAreAnA samasamayamAM lakhAyela hoI tIrUpa ane zuddhatama che. sa`zeAdhananI dRSTie ghaNI ja mahattvanI A prate che. bAkI graMthaiA adhUrA paNa ghaNA che; astavyasta paNa ghaNA che; keTalIka peAthIomAM teA pAMca-daza ja nahi, paNa pa Mdara-paMdara vIza-vIza pratienAM pAnAM bhaLI gayAM che. e pAnAM je je pAthIonAM heAya temAM huM vyavasthita rIte tapAsIne mUkavA prayatna karu chuM. have e kAma karavAnuM che ane barAbara thaze. dharmAMttaranuM mallavAdIya Tippana ahIMnI che ane pATaNanI eka--ema traNa prataeNA sAthe meLavIne taiyAra thayuM che. Apane e mekalavAmAM Avaze. traNa pratA meLavavA chatAM AdinA ane vacamAMne jarA jarA bhAga khaDita tA raheze. traNe peAthIe jINuM ane khADita ja maLI che, chatAM traNanA AdhAre alpa aMza ja nyUna raheze. hajI tapAsa cAlu che, kadAca apUrNa peAthImAMthI pratienA TukaDA maLI Ave paNa kharA. dharmAMttara upara eka bIjI TippaNa paNa ahI che. te bauddha AcAryanu che. kartAnuM nAma nathI, paNa prati 1116mAM lakhAyelI heAI dhaNI sArI che. tenI ame phATA kApI karI laIzuM. ame teA ahI je je jaina-jainetara sAhityagraMthA, caritro ane dArzanika, AlaMkArika vagere graMthA che te darekane sazeAdhana dvArA upayoga karI lazuM. je graMthA nahi maLatA haiAya tenI nakalo paNa karI laIzuM. ahIM AvanArA dareke bhaMDArane sudhAravAne dAvA karyAM che, paNa kharI rIte tevu kazuM ja kAI karI zakayA nathI. jyAM sudhI graMthanA adhavacamAMnAM pAnAM kayA graMthanAM haze, tenI kalpanA na Ave tyAM sudhI A graMthAlayane vyavasthita karavAnI vAta phAMphAM jevI che. huM A ekeka zraMthanAM pAnAMone judAM pADI pArakhIne yeAgya karI sAthe mUkI dau' chuM.... vizeSAvazyakanI keTavAcAryAMya pAthI ahI che. huM ene meLavI laIza. svApanna TIkA ahIM jaDI nathI. kadAca apUrNa pAthIemAMthI maLI Ave teA nA na kahevAya. dvAdazAranI prati maLavAneA saMbhava atyAre na ja kahevAya. hamaNAM eka navI peAthInI bhALa lAgI che. tenI me tapAsa karAvI che. jo khAsa haze te| meLavIzuM. mane nathI lAgatuM ke koI khAsa hAya. tapAsa karAvI che. siddhahemalaghuvRttine eka adhyAya ahI 1206mAM lakhelA hatA te meLavI lIdhA che. khInna adhyAyeA 1216mAM lakhAyelA che te paNa meLavI laIzuM. siddhahema ane bRhaddhatti barAbara taiyAra karavA jevI vastu che. ame ahIMthI amArI pAsenAM kImatI likhita pustaka! atyAre te gujarAta meAkalI ApyAM che. drabyAla kAranI kopI paNa karAvI laIzuM. tattvasa Mgraha ame meLavI laIzuM. uparAMta mADaravRtti, abhidhAvRttimAtRkA vagere je graMtha prAcIna che tene meLavI laIzuM, jethI sa`zeAdhanamAM tene yAgya upayAga thaI zake. ahIMnA bhaMDAra aMge pATIe, badhatA, peTIo vagere karAvavAnu che. A mATe muMbaI gADIjInA zrIsaMdhe kharca karavAnuM kabUla karyuM che. phoTogrAphanuM kharca phATAmrA*nI nakalA je je mahAnubhAve leze temanA upara jaze. bAkI mane eTaluM jarUra thayu che ke, jo ahIM na AvyA hAta te ApaNA Agama-sa`zA Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jesalamera patradhArA [ ra6pa dhanamAM eTalI UNapa ja rahI jAta. che ahIM je paMdaramA saikAmAM ane te pachI lakhAyela tADapatrIya graMthe che te te azuddhinI dRSTie kAgaLanI pratone mahAta kare tevA che. bAramA-teramA saikAmAM je prato lakhAI che te badhI divya svarUpI pratio che. caudamA saikAmAM kAMI ThIka. chatAM eTale upakAra ke keTalAka alabhya graMthe e lakhANamAMthI ApaNane maLI Ave che. atyAre to huM saMzodhananuM kAma kinAre rAkhIne AkhA bhaMDArane tapAsI rahyo chuM. eka eka pothImAM saMkhyAbaMdha graMthanAM pAnAMo bhegAM thaIne banelI pothIone meM vibhAgavAra vaheMcIne bhaMDAranA saMkhyAbaMdha graMthane pUrA karyA che; nahi oLakhAtA graMthane oLakhI kADhayA che; nahi tapAsAyelA ane bhrAmaka nAmavALA graMthanAM satya nAmo pArakhI kADhyAM che. sUrya prajJaptiTippaNa nAmanuM pustaka joyuM tyAre zrI pAdaliptAcAryanI jyotiraMTananI vRtti nIkaLI AvI che, jene nirdeza zrI malayagirijI ma. sUryaprajJapti AdimAM kare che. Aja sudhI e jANavAmAM AvI nahotI. e graMtha ahIMthI maLela che. ane e rIte aneka graMthanAM pAnAMo, TukaDAo je nirupayogI dazAmAM paDelAM hatAM te badhAMyane punaH potAnA kuTuMbamAM bheLavIne sopayogI banAvI devAmAM AvelA che. sanmatinI TIkA ahIM bAramA saikAnA pUrvArdhamAM lakhAyelA jevI anumAna dekhAya che. bephikara rahejo, huM pratyeka graMthano upayoga vyavasthita rIte karI laIza. nahIM te AkhA graMthenA phoTogrAphasa laIne soMpIza. tattvasaMgrahanI prati-IkAsa prati-divya ahIM che. tenI saMzodhita nakala ApIza. sAMkhyatavakaumudI vagere graMtho paNa te ja rIte kArya karavA mATe soMpIza. Akho bhaMDAra divya rUpa che. have to mArI IcchA e ja che ke, ApaNe satvara maLIe ane mahatvanAM kAryone jIvanamAM prAraMbhIne pUrNa rUpa ApIe. ApaNe eka evA saMzAdhanasika munivaranuM maMDaLa sthApI zakIe to ghaNuM ja sAruM thAya. atyAre to huM AkhA bhaMDArane vyavasthita banAvI rahyo chuM. [ "jana' sAptAhika, tA. ane 18 jUna, 150 ] [4] mu. bAlApura-muni zrI jabuvi. yogya............mAruM zarIra ghaNuM sAruM che ane kAma barAbara cAle che.... Apa jANIne rAjI thazo ke ahIMnA bhaMDAranuM pAnuM pAnuM tapAsI lIdhuM che. badhA graMthone sarasa rIte vyavasthita karI dIdhAM che, ane AkhuM lisTa riporTanA svarUpamAM taiyAra thaI cUkayuM che. Aje ja pUrNAhuti thaI che. be mahinA pustakonI vyavasthA-lisTa pAchaLa gayA che. have bIjuM kAma zarU karIzuM. bhaMDAramAMthI AcArya pAdaliptanI tibbaraMDaka TIkA maLI che. sarvasiddhAntapraveza nAmano graMtha padarzanane maLato che. ahIM be nakale che, tenI kopI karI rahyo chuM. ekAda be divasamAM pUrNa thaze. pramANutabhava nAmanA jaina graMthanI kopI paNa karI levAnI che. Apane upayogI thaze e daSTie jAte ja kaMpI karavAmAM Ave che. A sivAya sAMkhyasatikA upara be navIna TIkAo mukitathI anya paNuM maLI AvI che. tenI nakala paNa thaze. prati eka 1171 nI lakhelI che ane bIjI paNa eTalI jJAnAM. 34 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali 266] ja prAcIna che. TIkAkAronuM nAma lakhyuM nathI; ekamAM nAma hatuM te kapAI gayuM che, ane mAtra eka + akSara ja rahyo che. te pachInA traNa akSaro kapAI gayA che. maThira to nahi ja, kAraNa ke A vRtti judI ane moTI che. mAre to chapAI che. te sAthe to sarakhAvI dIdhI che. bIjImAM to nAma ja nathI. baMneyanI nakala karAvI laIza. meLavIne jovA mekalIza. AgamonI prati AgamonI pratio keTalIka to bahu prAcIna ane sarasa che. je huM ahIM Avyo na hota to eTaluM kAma adhUruM ja ane apUrNa ja raheta. dazavaikAlika cUrNi chapAI che. tenI prAcIna pratio pATaNamAM paNa che. te sarakhAvIne huM mArI prati ahIM laI Avyo chuM; ahIMnI prAcIna prati sAthe meLavI tyAre bhavADA jevuM ja lAgyuM. Apa jANune Azcarya pAmazo ke mudrita ane ApaNA bhaMDArAnI prAcIna prationA aMtarbhAgamAM eka tADapatrIya pAnA jeTale pATha ja nathI. ahIMnI pothImAM e badhe ja pATha che. graMthakAra-cUrNikAra sthaviranA nAmanI prazasti vigere badhuMya che. A rIte ApaNe mATe apUrva vastu maLI gaNAya. meM to chevaTe ahIMnI prati uparathI nakala karAvavAno ja nirNaya ja prAcIna prati che te sAthe meLavI laIza. ahIM keTalAya graMthonI prati evI che ke je graMtha racAyela hoya te pachI taratanI ja athavA te ja samayanI che. dharmavidhi. karmagraMthanI TIkAo, bhavabhAvanA saTIka, paMcAzaka Adi aneka graMthe A keTinA che. ame badhA ja meLavI lIdhA che ane bIjA meLavI laIzuM. samititane eka khaMDa ahIM adhUro che, bIje che ja nahi. paNa ahIM je tADapatranA seMkaDo TukaDAo paDyA che e TukaDA TukaDAne meM aneka vAra joI nAkhyA che. jyAre jyAre jouM chuM tyAre apUrva vastu maLI ja Ave che. e rIte samitinA pAnAno eka TukaDo maLI Avyo temAM puSikAne aMza maLyo che. temAM taravavadhavidhAvinya sanmatiTIAvA akSaro che. A uparathI samati nAmano ullekha maLe che e mahattvanI vastu che. TukaDe taddana nAne che, paNa A daSTie mahattvano che. evA to meM vividha TukaDAo kADhyA che. anuyogakArasUtranI pratinA TukaDeTukaDA thaI gayA che; e TukaDAone meM TukaDAomAMthI judA vINI kAvyA che. e eTalA mahattvanA che ke Aje ApaNe jema pAThabheda vagerenI noMdhe yogya pATha ko, kayo pATha TIkAkAra sammata che vagere noMdhIe chIe evI temAM noMdha lIdhI che. Apa A TukaDA jozo tyAre khuza thaI jaze ane eTaluM dekhAya che ke ApaNe nasIbavAna chIe. sAmagrI vividha maLatI ja rahe che. dvAdazAranI pothI ke bIjuM kazuMya ahIM nathI. bauddhagraMthe paNa khAsa ahIM nathI. be-pAMca che. nyAyabiMdu TIkA Adi amuka graMtha che. ahIM ame jeTalA prathe prAcIna che tenA Adi-aMtanAM pAnAMnA phoTA jarUra levAnA chIe jethI cihno, lipi vagerene paricaya sahaja thAya. sacitra prationA paNa pheTA laIzuM tema ja mahatvana graMthanA phoTAo laIzuM. eka vAta jaNAvuM: dvAdazAranI pothImAM pupikAne aMte je 2 nA aMka jevuM AvatuM hatuM te zuM ema prazna thayo hato. Apa jANazo ke te daMDamAtra ja che. prAcIna bAramA saikAnI pratimAM evA ja daMDa-pUrNa virAma Ave che. 22 A agara Ane maLatAM ja e daMDo che. AdiaMtamAM AvatI Akatio vagerenA phoTAo jarUra levAnA che. amAruM kAma keTaluM bAkI che ene uttara Apa jANaze ke ahIM ame AvatA mAha-phAgaNa sudhI rahevAnA chIe. tyAre ane satata kAma karIzuM tyAre kAma pUrNa thaze. ahIM prAcIna pratio Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jesalamera patradhAra [ 267 evI che ke meLavI lIdhA vinA cAle ja nahi ane bIje ApaNane AvAM ke tevAM pratyantare ja maLaze nahi. eTale ahIM je hoya ke che tenuM kAma karI ahIM karI levuM, jethI ApaNo mArga saraLa banI jAya. atyAre ahIM sAmAnya garamI che. lU vagere kazuM ja nathI, tema ja ame eka sthaLe sthAyI thaIne beThA chIe, eTale garamI amane satAve tema nathI. jesalameramAM bAra mahinAnA dhAbAnuM nakkI karIne ja AvyA chIe. bhaMDArane surakSita karIzuM, pustakonuM saMzodhana barAbara karIzuM, te bAda ja nIkaLIzuM. nyAyakaMdalI vagere ghaNuM ghaNuM graMthanI prAcIna nakale ahIM che. tattvasaMgrahanI nakala ahI bAramI sadInI che, ene paNa ame meLavI laIzuM. kAvyakalpalatAvivekanI ahIM prati che, e viveka kayA graMtha upara che te khabara paDatI nathI. viveka graMtha paNa jaina che ane te jenA upara che te graMtha paNa jaina hovo joIe. paNa te te khabara paDI nathI. amaracaMdranI vikalpalatA nathI, kAraNa ke vivekanI prati saM. 1205 mAM lakhAyelI che. amaracaMda teramAnA uttarArdhanA vidvAna che. viveka maLyo che. kavikalpalatA maLI nathI, teno prAraMbha A pramANe che: yat pallave na vivRtaM durbodhaM mandabuddhibhizcA'pi / kriyate kalpalatAyAM tasya viveko'vamatisugamaH // 1 // dUraMkasAvati . "votapota catra kucaMdramaNavara " rUti che ityAdi che. AthI kalpalatA mULa graMtha che, jenA upara pallava ane te baneya upara viveka che. vivejhanuM bIjuM nAma paDyuM paNa che. atyAre to kepI taiyAra thaI gaI che. ame to atyAre badhe viziSTa saMcaya karI rahyA chIe. pachI badhuMya thaI paDaze. zrIdharanI nyAyakaMdalI ApanA saMgrahamAM che ? hoya to meLavavA kAma Ave. mArA pAse nathI, tema maLatI nathI. hoya te avasare mokalAvavA karaze. pramAkSamAM paNa asala prati che te paNa meLavI laIzuM. banaze teTaluM ame badhA karI laIzuM te jANazo. khAsa sucavavA jevuM hoya te jaNAvaze. ghaniryuktidroNavRtti 1117 nI lakhelI che. e rIte bIjA graMthanuM che. AvA graMtho meLavyA sivAya kema rahevAya ? ame ahIMthI trIje varSe gUjarAta pahoMcavA dhArIe chIe ane AgamanuM kAma vegavAna cAle tema saMkalpa. dvAdazAra paNa te arasAmAM chapAya te ISTa che. vizeSa have pachI lakhIza. hamaNAM je bhAIe ahIMyAM kharca mATe rU. 25,000 gharakharca khAte lakhIne ApyA che te AvyA che. te paNa jovA-sAMbhaLavAnI IMtejArIthI AvyA che. [jaina' sAptAhika, tA. 9 julAI, 1950 ] [5] - jesalamera-muni puNyavijaya. amalanera-munizrI jabuvi. yogya sukhasAtA. huM dharma sAthe AnaMdamAM chuM. tame paNa thazo. tamArA patre badhA ja maLI gayA che. mArI prakRti taddana svastha che. ahIMnuM pustakanI phoTogrAphInuM kArya pUrNa thaI cUkyuM che. tame mokalAvela nayanacakranI B prati Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 ] jJAnAMjali tema ja zrI raMgavimaLajI mahArAjanI pratio ane siddhivinizcayanI baneya prationI sarasa philma UtarI gaI che. tame joIne ati prasanna thaze. meM Dabala kopI pejhITivanI utarAvavA vicAra karyo che, jethI kaI vAra tamane ane tamAre kArya karavAnuM hoya tyAre harakata na Ave ane kAma DhIlamAM na paDe. dazavaikAlikanI pratinI paNa philma UtarI gaI che. A uparAMta ghaNA graMthenI philma UtarI che. vizeSamAM hamaNuM eka baDe bhaMDAra kholavAmAM AvyuM, temAMthI cAranAra prathama vaMdunI prAcIna prati, munisuvratallAmapratijarita, sanAdvArajhULa tathA nanTIgrafnanI pratio maLI 2 che, je divya che. A badhAnI mAIkrophilma utarAvI lIdhI che. anugadvAcUrNinI prati divya che. eTale ke gujarAtamAMthI maLelI khaMbhAtanA ane pATaNanA bhaMDAronI tADapatrIya teramA-caudame saikAmAM lakhAyelI sAthe pAMca mudrita pratine meLavatAM pAnAMnAM pAnAM ane paMktionI paMktio paDI gayelI maLavA uparAMta hajAro azuddhio maLI hatI. mane abhimAna hatuM ke A prati ghaNI ja zuddha thaI cUkI che, paraMtu ahIMnI prati sAthe meLavatAM mArA abhimAnane bhukko ja thaI gayo che. A uparathI mane khAtarI thaI che ke, ApaNA pAse prAcIna-prAcInatama pratio na hoya to ApaNuM zAstrone sarvAgapUrNa zuddha karavAM e ati duSkara kArya che. A viSenI khAtarI A pUrve thaI cUkelI che ane have savizeSa thAya che. ApaNuM cUrNigraMthomAM to eTalI badhI azuddhio che ke je lipinuM ane tenA vikAranuM jJAna spaSTa rIte na hoya te cUrNijthe sudhArA kadIye zakaya nathI. AcArAMga cUrNinI ja vAta karuM ke Aje enI zuddha ke prAcIna pratio ApaNane maLatI nathI. je maLe che te caudamApaMdaramA saikAmAM lakhAyelI maLe che. e badhI prato eka ja mAnI jaNI saMtati samAna che. ghaNI vAra to kAna-mAtrAnoye pharaka ekabIjamAM na maLe, lipine vikAra paNa ativiSama. A paristhitimAM lipinuM ane tenA vikAranuM pRthakkaraNa dhyAnamAM na hoya to A ane bIjI badhIe cUrNio zodhavI jarAya zakya nathI. astu, ApaNa neha pUratI aMtaranI vAta thaI. tamArA nayana mATe mane prAcIna pratinI ciMtA satata rahe che. paNa haju jJAnI bhagavaMtanI ApaNA upara e mATe amadaSTi nathI UtarI. naMdisatranI jeTalI pratio gujarAtamAM meM joI mahAazuddha ja joI. paNa ahIMnI prati joIne to huM harSaghela ja thaI gayo ane gadgada ja thaI gaye. eTalI zuddha prati ke tenI zI vAta karuM ! anugadvAcUrNi vize lakhavuM rahI gayuM, paNa tame jANuM che ke gujarAtanI prAcIna tADapatrIya pratio zuddha hovA chatAM temAM kevA vikAra thaI gayA che ane saMkhyAbaMdha ThekANe bane traNatraNa lAIno paDI gayelI che. gujarAtanI pratiomAM peja astavyasta lakhAyelAM che, jyAre ahIMnI prati taddana vyavasthita rIte lakhAyelI che ane azuddhio hovA chatAMya atiupayogI judA kulanI prati che. meM upara jaNAvyuM che ke A daSTie ati mahatvanI A banneya prationI mAIkrophilma nakala karAvavAmAM AvI che, emAM prAcIna-prAcInatama alabhya, durlabha ane zuddhatama Agama, bhAkha, cUrNi, vRtti, prakaraNa graMze ane te uparAMta vyAkaraNa, kAvya, kAza, alaMkAra, chaMdograMtho ane jaina-jainetara dArzanika graMthe uparanI jainAcAryonI vyAkhyAo vagerene samAveza thAya che. A phoTogrAphImAM keTalAka graMtha evA che je graMthakAre racA te ja varSamAM lakhAyelA che. saMdhAcAra vRtti (caityavaMdana bhASya upara) khuda dharmaghoSasUri mahArAjanI potAnI prati che, siddhahemavyAkaraNa laghu nyAsano eka khaMDa prathama Adarza che. A pramANe vividha dRSTie mahattvanA evA graMthono samAveza A mAIkrophimiMga keTogrAphImAM che. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jesalamera patradhArA " A badhAnI vyavasthita phoTogrAphI karAvIne rAkhe evA bhAgyavAnanI zodha karavAnI bAkI ja rahe che. zAsanasevAnA nAme anekavidha jhaghaDA UbhA karanAra ApaNe AvA nakkara kAryamAM ApaNI buddhi, kAryazakti ane dhanano vyaya karatAM ke samayano sadupayoga karatAM zIkhIe to jarUra zAsanasevA thAya. eka rIte huM ema kahI zakuM ke zrImatI jaina zvetAMbara konpharansa jesalameranA jJAnabhaMDArano jIrNoddhAra karavA pAchaLa ane mAIkrophimiMga Adi aMgenuM mahAkArya karavA mATe udAra citte je sevA karI che ane kare che tene jena prajAne eka viziSTa mArgadarzana karAvyuM che. zAsanasevAnI lUkhI vAto ane paMcAMgInI pelI vAto karanArane A viSenI kazI jhAMkhI sarakhI paNa nathI ane bhAsa paNa nathI ke paMcAMgI zuM ane Aje paMcAMgI kevI ciMtharehAla che. tenI rakSA zI rIte thAya ? teno temane svapane paNa khyAla nahi Avyo hoya. astu. have mULa vAta. tame jANI lo ke mAIkrophibhiganuM kAma ghaNuM sarasa thayuM che ane temAM bhAI belANIno prayatna atighaNo che. A uparAMta ahIM saM. 1279mAM kAgaLa upara lakhAyela nyAyasUtra, nyAyabhASya, nyAya[vAtikatAtparyavRtti ane nyAyavAtikatAtparyapariddhi graMthanI udhaIe khAdhelI ane hAtha aDakADatAM tUTI jAya tevI pothIno ame dilhI mokalIne jIrNoddhAra karAvyo che. eTale ke e AkhI sAta pAnAMnI pothInI banne bAjue atibArIka rezamI kapaDuM caTADavAmAM Ave che, jethI jIrNaprati punarjIvita thAya che. A AkhI pothI pAMDityapUrNa mArjInala nothI vyApta che. tenI mAIkrophilma ame karAvI ja lIdhI che, paNa te uparAMta A pratine ame evI banAvI dIdhI che ke seMkaDo varSo sudhI tene AMca nahi Ave. Aje jaina jJAnabhaMDAromAM rahelA seMkaDo kImatI jIrNa graMthane jIrNa ane nakAmA samajI nAkhI devAmAM Ave che, paNa saue A rIta jANavI joIe ane A rIte ja jJAnoddhAra karavo-karAvavo joIe. Aje to evAM evAM sAdhana utpanna thayAM che ke ApaNI kalpanAmAMya na Ave. taddana bhUMsAI gayelA akSare ke koI amuka akSare bhUMsI navA lakhyA hoya to te akSare mULa kayA hatA te paNa vAMcI zakAya che ane enI phoTogrAphI paNa AvI zake che. ApaNA prAcIna jJAnabhaMDAronI ghaNI pratie AvA sAdhananA abhAve khaMDita lakhAyelI che. A yuganAM AvAM sAdhanono upayoga karavAmAM Ave to e khaMDitapaNuM ke zaMkitapaNuM saheje dUra thaI jAya. TibeTana graMtho mATe prayatna karavAmAM Avyo, paNa koI dhIratuM nathI. bhAvanagaranA mahArAja je atyAre madrAsanA gavarnara che temanA dvArA prayatna karavAmAM Ave, paNa te mATe paNa pUrI lAgavaga heya toya AvavAno saMbhava che ke kema te kalpanAtIta che. chatAM prayatna karavAmAM Avaze. zAMtiniketanathI eka citrakAra adhyApakabhAI zrI kRpAlasiMha zekhAvata AvyA hatA. temaNe mane kahyuM ke A mATe huM prayatna karIza. mArI IcchA che ke temane patra lakhuM ane bhadaMta zAMtibhikSu mahAzayane paNa patra lakhuM. mane yAda che tyAM sudhI bhadaMta zAMtibhikSuno tame mArA uparanA koI patramAM ullekha karyo hato. eTale tame temanI sAthe patravyavahAra karyo ja haze. chatAMya huM temanI sAthe patra. vyavahAra karIza. kadAca sabhAge maLe. joke saMbhava ocho che chatAM prayatna karIza. kharI rIte to AvA seTa kharIdI levA ja joIe. paNa kiMmata eTalI badhI che ke atyAre e muzkela che. cInanA elacIne e viSe pUchatAM tenI kiMmata sAMbhaLI AkAzanA tArA ja najare paDe che. chatAM ApaNuM upayogI graMthe je chUTaka maLI Avaze to cInI elacI dvArA prayatna karavA bhAI belANIne kahela che. cInI bhASAnI pAThazALA mATe paNa prabaMdha karavA jaNAvela che. jarUra maLI ja Avaze.' Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 ] jJAnAMjali hamaNAM eka lisTa ke jemAM buddhisTa tripiTaka upara cAinijha anuvAdonI akArAdi kramanI yAdI che te jovAmAM AvyuM che. meM tenI be nakalA magAvI che. jo maLaze teA meAkalI ApIza. A yAdImAM hInayAna-mahAyAna taiya zAkhAnAM tripiTakeA upara je cAinijha anuvAde che te ubhayanI yAdIne samAveza thAya che. tAMjura-khAMnnura yAdI maLI nathI. maLaze te meLavavA prayatna karIza. tripiTakAnI yAdInI te| eka nakala AvI ja che. bIjI Avye tamane mekalIza, nahi te| je nakala AvI che te meAkalI ApIza. A yAdImAM muzkelI e che ke badhAM cAinijha nAmeA che ane mULa yAdInuM iMDekasa mAtra che. mULa yAdImAM dareka graMthanuM varNana che. paNa A yAdImAM te mAtra akArAdi kramathI nAmeA ane naMbara ja che. mULa yAdI maLatI nathI, nahi teA maMgAvI leta. tame meAkalAvelI dazavaikAlikanI peAthInA akSarA dhaNA jhINA heAI maikrophilmamAM barAbara nathI AvyA. prAjekaTathI ke rIDarathI paNa e vacAvA muzkela che, chatAM bhaviSyamAM enuM karavAmAM Avaze. philma te levAI ja cUkI che. philma levAmAM ema paNa banyuM che ke bIjI pratinA pheTA pramANenu phAkasa rahevAthI AnA akSare bahu ja jhINA AvI gayA che. bhAI khelANI hamaNAM badhI sAmagrI laIne ahIM AvI gayela che. hajI dilhImAM keTalu ke kAma bAkI che te puruM karI levAnuM che. navA je bhaMDAra khAlavAmAM AvyA che temAMthI e divya citrapaTTi kAe maLI AvI che, jemAM banne bAjue maLIne cAra bAjumAM tresaTha zalAkA puruSanAM citro che. ane te uparAMta je AcAye' graMtha lakhAvavAnA upadeza ApyA temanuM ane lakhAvanAra zrAvaka-zrAvikAnuM paNa citra che. pATalI chaseA ke sAtaseA varSo jUnI che. paNa AkhI pATalI eTalI sacavAI che ke jenI bhavyatA, rUpanirmANu, raMga vagere jotAM AMkheA TharI jAya che. A citrapaTTikAonA bleksa-raMgIna blAsa-banAvI levAmAM Avaze. eka kalpasUtranI prati paNa sacitra ati suMdara che. temAMthI paNa blAsa banAvI levAmAM Avaze. mAikrophilma teA utarAvI ja laIza. Avu' dhaNuM dhaNuM ahIM che. oN. ela. Alsa ahIM AvI gayA. jesalameramAM cAra divasa rahI gayA. pATaNamAM pUjyapAda gurudeva ane vRdgha gurudevanI hAjarImAM teo maLI gayA hatA. tyArabAda temane samAcAra maLI ja gayA hatA ke te pUjya gurudevA svargavAsI thaI cUkayA che, ane atyAre huM bhaMDArAnu` kA` karI rahyo chuM. eTale e vidvAne badhI mAhitI meLavI ane ahIM AvI gayA che. jarmana vidyApIThamAM atyAre saMkhyAbadha vidyArthI e jaina AgamasAhitya, kathAsAhitya Adi upara adhyayana karI rahyA che. temane upayogI thAya e dRSTie DaoN. AsaDephe caupannamahApurisacariya', paumacariya, dazavaikAlika cUrNi agastyasiMhakRta, jaMbUddIpaprajJapti ane tenI cUrNi vagere ghaNA graMthonA phoTAe peAtAnA kemerAthI lIdhA che. kemere| paNa sarasa hatA, joke kemerAnA upayAga karavAmAM te mane kAcA lAgyA che, kAraNa ke AvI prAcIna ane pILI paDI gayelI vagere tADapatrIya ane kAgaLanI pratine keTalA ekaspAjha Apave| vagere bAbatamAM pahelethI cAkkasa akhatarA na karelA heAya te temAM evaraekasapeAjha vagere banI jAya che, ane te ja rIte DaoN. AsA mATe banyuM che. chatAM eka vAta che ke jarmanImAM AvI phoTogrAphIne ThIka karI levAnu sAdhana haze ja, jethI temane ApaNI jema nirAza thavApaNuM na paNa heAya. ahIM'nA bhaMDAra ane amAruM sadezIya kArya ane mAikrophilmiMga erenjamenTa vagere jANIne bahu ja prasanna thayA che. ame taiyAra karela DiskripTiva keTaleAga joI ne atiprasanna thayela che. ahIMnAM maMdire ane temAMnAM tAraNA, staMbha, maMDapa, zAlabha MjikAe, nRtyakumArikA vagere joI ne e je pUrNa zabda A loko AvI vastuonu` mUlyAMkana kevu samaje che. ApaNuM nirIkSaNu uccAre tethI ApaNane lAge ke Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jesalamera patradhArA [ 21 kevuM chIcharuM ane nirmAlya che! ApaNane ghaNI vAra ema ja thaI Ave che ke ApaNI jaina prajA jema zraddhAbhaktipUrNa hRdayavALI che te rIte tenAmAM AvI vijJa daSTi bhaLe to tenuM aMtasteja kevuM jhaLahaLI UThe! paNa Aje ApaNe aikyanI vAto karavA chatAM nita nita sAThamArI karIe ane jaDatA tarapha jaIe tyAM AvA bhavya jIvanaghaDataranI AzAnI jhAMkhI zI rIte thAya ? AbujInI kaLA karatAMya ahIMnI zilpakaLAmAM DaoN. AsaDorphane vadhAre mAdhurya jaNyuM che. bhAI jitendra jeTalI ahIMthI amadAvAda pahoMcI gayA che. temaNe nyAyakaMdalI ahIMnA bhaMDAranI cAra prAcIna prato sAthe meLavIne taiyAra karI zuddhipatraka taiyAra karyuM che ane pAThabhedo paNa laI lIdhA che. tenI eka nakala kArabana peparavALI temaNe mane arpaNa karI che. kiraNAlInI pratimAM mudrita karatAM je adhika bhAga ahIMnI pratimAM hato tene utAra karI lIdhuM che. tenI paNa kArabana nakala ApaNA che. tame sthira thaze tyAM A badhuM tamane pahoMcADIza. zrImAna jinavijyajI ahIM AvyA tyAre temaNe nyAyasatrAdi uparanI abhayatilakagaNie racelI paMcaprasthAna TIkAnI kaMpI karAvI hatI. te paNa ahI'nI prati sAthe sarakhAvIne ThIka karI lIdhI che. temaNe kaeNpI karAvI tyAre kaI kaI pAnuM maLela na hatuM. te ame ahIMnAM prakIrNaka pAnAMomAMthI zodhI kADhyuM hatuM. tenI nakala paNa bhAI jeTalIe karIne graMthamAM pUrti karI lIdhI. AnI eka tADapatrIya nakala suratamAM zrI hukamamunijI mahArAjanA bhaMDAramAM che. tenI navI nakala vijayakamalasUri jaina pustakeddhAra paMDe lakhAvelI jenAnaMda pustakAlayamAM che te ahIMnA sAthe meLavI levAya to e kArya suda thAya, e IrAde jainAnaMda pustakAlayanA saMcAlaka ane vijayakamaLasUrIzvara pustakAra phaDanA kAryakartAo dvArA maMgAvyuM. paNa huM temanI najare pustaka sAcavavA mATe lAyaka puravAra na Tharyo eTale e vahIvaTakartAoe mane te purataka nA mokalyuM. AthI atyAre A kArya adhUruM ja rahyuM che. vijayakamasUrIzvara pustakeddhAra phaMDanA kAryakartAo, najare maLe tyAre je potAnA kArya aMge moTI vAto kare ane potAnA riporTamAM sAdhuone pustaka maMgAvavA AmaMtraNa Ape ane sAdhuo maMgAve tyAre temAM kazuM ThekANuM na hoya, e karatAM to teo potAnA riporTamAM AvAM upahAsajanaka AmaMtraNa vidhAna sAdhuone na Ape to ja ane hAthInA cAvavAnA ane dekhADavAnA dAMta jevI vAto na kare to ja zobhAspada lekhAya. astu. samititanI ahIMnI pratinI presakopI pUrNa thavA AvI che, jethI tamane AnaMda thaze. Aje to ATalethI basa karuM chuM. kAmakAja lakhaze. devadarzanamAM saMbhArazo. [" jena' sAptAhika, 28 eprila, ane 5 me, 15] Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvanI mahAvibhUti zrI vijyAnaMdasUrivarane akSaradeha jyAre jyAre prajAnA jIvanamAMthI prANa UDI jaI prajA nitina banI jAya che ane jyAre tene sAce ja ema lAge che ke pote ghora aMdhakAramAM DUbatI jAya che, tyAre tyAre tene punarjIvana athavA navIna prakAza meLavavA mATe potAnI prAcIna vibhUtio-arthAta asta pAmI gayela chatAM jIvatAjAgatA pUrva mahApuruSa-nI jhagamagatI jIvanajyotinuM darzana karavAnI utkaMThA thAya che. mahApuruSonI jIvanajyotanA pravAho savaMtogAmI hoI tenuM saMpUrNa darzana vivekapura sara karavAnuM ApaNu jevA sAdhAraNa koTinA dareka manuSya mATe zakya nathI hotuM, eTale e tanuM AchuM AkhuMya darzana ApaNa saune thAya ane ApaNuM saumAM navesarathI navacetana pragaTe, e uddezathI ApaNA saunI vacamAM vasatA prANavaMtA prajJAzALI mahApuruSo aneka upAya yoje che. ApaNA pUrva mahApurUSoe samyajJAna-sadvidyAnI prApti, samyagdarzana-satya vastunI oLakha ane samyaphacAritra-sadgaNI jIvananI prApti mATe Aja sudhImAM tithio, pa, kalyANakamahotsa, aSTAdvikAo vigere jevA aneka prasaMge upadezyA-pravartAvyA che. e ja mahApuruSonuM anusaraNa karI AjanA yugamAM paNa jayaMtI, zatAbdI, jAhera vyAkhyAna Adi jevA aneka zubha prasaMge UbhA karavAmAM Ave che, jethI prajAjIvanamAMthI osarI gayelA bAhya ane AtyaMtara jJAnAdi guNonI krame krame prApti tema ja vRddhi thAya. cAlu varSe ApaNI samakSa vizvavikhyAta mahApuruSa nyAyAMbonidhi jainAcArya zrI 1008 zrI vijayAnaMdasUrivara (prasiddha nAma zrI AtmArAmajI mahArAja)nI "zatAbdI ne prasaMge upasthita thaye che, je aDagapaNe e mahApuruSane punita pagale cAlanAra ane emanA ja-AjJAdhArI prabhAvazALIpaTTadhara AcAryapravara zrI vijayavallabhasUrinI apUrva bhakti ane preraNAne pariNAme janme che. je mahApunI zatAbdI UjavavAnI che temane lakSIne temanA "smAraka graMtha" mAM kAMI lakhavAnuM AmaMtraNa tenA utpAdaka tema ja saMpAdaka taraphathI maLe, paraMtu je mahApuruSane ApaNe najare nihALyA na hoya athavA je mahApuruSane najare jovAnuM sadbhAgya ApaNane prApta thayuM na hoya, temanA saMbaMdhamAM kAMI paNa lakhavA pravRtti karavI e eka daSTie kRtrima gaNAya; tema chatAM bIjI daSTie vicAra karatAM lAge che ke mahApuruSo pUla dehe bhale A phAnI duniyAno tyAga karI gayA hoya te chatAM teo- sama dehe kahe, cahAya akSaradehe kaha-sadAya A jagatamAM jIvatA-jAgatA ja hoya che, eTale ApaNe Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jesalamera patradhArA [ 273 e mahApuruSane temanA akSaradeha uparathI oLakhavA prayatna karIe te kRtrimatA nahi gaNAya. svargavAsI guskeve potAnA jIvanamAM je anekAneka satkAryo karyA che, temAM e mudevanI graMtharacanAne paNa samAveza thaI jAya che. teozrInI graMtharacanA pratipAdaka zilInI tema ja khaMDana-maMDanAtmaka ema banyaya prakAranI che. e graMthano sUkSma rIte abhyAsa karanAra saheje samajI zake tema che ke e graMthanI racanA karanAra mahApuruSa kevA bahuzruta tema ja tattvagaSaka daSTie keTalA vizALa ane UMDA abhyAsI hatA ! varastunI vivecanA karavAmAM temAMthI keTalA gaMbhIra hatA ! tema ja khAsa khAsa mahatvanA sArabhUta padArthono vibhAgavAra saMgraha karavAmAM temane keTaluM prakhara pAMDitya varyuM hatuM ! gudevanI graMtharacanAmAM tavanirNayaprAsAda, jenatavAda, ajJAnatimirabhAskara, navatatva, jenadharmaviSayaka praznottara, cikA praznottara, samyaktvazadvAra, pUja-stavana-sajhAya-bhAvanApadasaMgraha vagere graMtho pradhAna sthAne che. A badhAya graMthe e gurudeve janakalyANArthe hiMdI bhASAmAM ja racelA che, jenA abhyAsa ane avalokana dvArA dareka sAmAnya manuSyo jenadharma tema ja Itara dharmonAM tattavone ane tenA sArAsArapaNane saheje samajI zake. svargavAsI gudevanI sarvavyApI yazakIrtine nahi sahI zakanAra keTalAka mahAnubhAvo, upara jaNAvyA pramANe e gudeve saMskRta-prAkRtAdi bhASAmAM ke graMthanI racanA na karatAM mAtra hiMdI bhASAmAM ja badhA graMthanI racanA karI che, e kAraNa ApI teozrImAM khAsa UMDo abhyAsa na hovAnI vAto karI AtmasaMtoSa manAve che; e vAtano prativAda karavA khAtara nahi paNa e svargavAsI gurudevamAM vAstavika rIte keTaluM UMDuM jJAna, keTalI pratibhA ane keTaluM gaMbhIra Alocana hatAM, e jANavA mATe ApaNe sahaja prayatna karIe emAM vadhAre paDatuM kazuM ja nathI. svargavAsI gurUdeve racelA mukhya mukhya graMthanI ame upara je nAmAvalI ApI gayA chIe, temAM je saMkhyAbaMdha Agama ane zAstronI vicAraNAo bharelI che e dvArA teozrInA bahuzruta paNanI tema ja vijJAna ane UMDA AlecananI ApaNane khAtarI maLI jAya che, tema chatAM ApaNe teozrInA saMgRhIta jJAnabhaMDAro-pustakasaMgraho tarapha najara karIe to ApaNane teozrInA gaMbhIra vijJAnanI savizeSa jhAMkhI thaI jAya che. svargavAsI gurdevanA jJAnabhaMDAramAM temanA saMzodhita anekAneka graMtho che, temAM sanmatitaka zAstranI hastalikhita pratine e gurudeve pote vAMcIne sudhArelI che. e sudhArelA pAThone mudrita sanmatitarkanA saMpAdakoe tenI TipaNImAM ThekaThekANe sthAna ApyuM che. je graMthanA adhyayana mATe hajAro rUpiyAnuM kharca karI nAkhavA chatAMya Aje kaI jaina sAdhu kharI rIte emAM pAra paDI zakyA nathI, e graMthanuM vAcana-adhyayana, sthAnakavAsI jevA avidyApradhAna samAjamAMthI Avela eka vyakti, potAnI svayaMpratibhAne baLe samatitarka jevAM zAstronI mahattAne samajI, potAnA jIvananI TUMka kArakidI mAM kare e karatAM e svargavAsI mahApuruSanI pratibhAnuM ane teozrInI vijJAnazaktinuM jvalaMta udAharaNa bIjuM zuM hoI zake ? je mahApuruSa AvA mahardika graMthonA adhyayana-manana mATe jIvatI prakRtti kare e mahApuruSamAM tarkavidyAviSayaka svayaMpratibhAjanita keTaluM viSada pAMDitya haze e spaSTa . karavAnI A ThekANe AvazyakatA rahetI nathI. paMjAba dezamAM Aje sthAna-sthAnamAM svargavAsI gurudevanA vasAvelA vizALa jJAnabhaMDAro che. paMjAba AkhAmAM dIpatA jJAnabhaMDAro je kaI hoya to te gudevanA vasAvelA A jJAnabhaMDAre jJAna. 35 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 ] jJAnAMjali ja dIpatA che. e bhaMDArAmAM sAra sAra prathAnA sagraha karavA ApaNA gurudeve athAga prayatna karyo che. nyAyavizArada nyAyAcAya maheApAdhyAya zrImAna yAviyApAdhyAyakRta pAtaMjalayeAgadarzIna TIkA, anekAMtavyavasthA Adi jevA anekAneka alabhya-duCbhya prAsAdagraMthAnI nakalA A bhaMDArAmAM vidyamAna che; Aje A prathAnI nakale bIje katyAMya jovAmAM nathI AvatI. svavAsI gurudeve peAtAnA vihAra-paribhramaNa daramiyAna gAma-gAmanA jJAnabhaDArAnI bArIkAIthI tapAsa karatAM jyAMthI maLI AvyA tyAMthI te te graMtheAnA utArA karAvyA che. ahIM ApaNe mAtra eTaluM ja jovAnuM che ke e gudevamAM apUrva sAhityane pArakhavA mATe keTalI sUmekSikA hatI! jo gurudevanA bhaMDArAne barAbara bArIkAIthI tapAsavAmAM Ave te temAMthI ApaNe keTalIye apUtA joI-tAravI zakIe. svavAsI gurudeva temanA jamAnAnA eka pravya-pUchavA lAyaka puruSa hatA, eTale teeAzrIne gAmegAmanA zrIsaMghe| taraphathI tema ja vyaktigata rIte paNa nAnI ke meTI dareka bAbatanA vividha prazno pUchavAmAM AvatA. ane tyAre teozrI te te praznonA je uttarA ApatA (jemAMnA keTalAka te samayanA jaina dharma prakAza' mAsikanA aMko vageremAM chapAyelA che), e jotAM ApaNe teeAzrInI uttara ApavAnI paddhatimAM sthitaprajJapaNuM, udAratA, niSpakSapAtapaNuM tema ja anAgrahIpaNuM vagere spaSTa rIte joI zakIe chIe. keTalAka eka ja viSayanA praznonA uttarA e gudeve praznakAranI jijJAsA, paristhitinI yeAgyatA vagere dhyAnamAM rAkhI eTalI gaMbhIratAthI tema ja yAgyatAthI ApyA che ke jemAM ApaNane e gurudevanI sthitaprajJatA tema ja anAgrahIpaNAne saheje khyAla AvI jAya che. A ThekANe ame udAharaNa khAtara--paryuSaNAmAM mahAvIra janmanA divase zrIphaLa vadheravAM e zAstrAkta che ke kema? e rivAja kAyama rAkhavA ke kema ? e cAlu rivAja baMdha karI zakAya ke nAha? ane baMdha karavA yeAgya jaNAya te ze| mA levA ?--A prazno saMbaMdhamAM svargavAsI gurudeve je judA judA mArgadarzoka uttara| ApyA che ( jue, jaina dharma prakAza, ' pustaka 9, aMka 8 ane 10) tema ja temAM zrIsaMdhamAM koI paNa prakArane vikSepa UbhA thavA na pAme te mATe je mAdana karAvyuM che e jovAnI mAtra bhalAmaNa karIe chIe. * aMtamAM, TUMkamAM ame eTaluM ja kahIe chIe ke jyAre jyAre prajAmAM dhArmika tema ja naitika nizcetanatA pragaTe che tyAre tyAre tenAmAM prANa pUravA mATe ekAda avatArI puruSa janma dhAraNa kare che, tema svavAsI gurudeve avatAra dhAraNa karI jaina prajAmAM aneka rIte prANa pUryAM che. je jamAnAmAM teeAzrIe gUjarAtanI dharA upara paga mUkayo tyAre jaina sAdhuonI saMkhyA ati alpa hatI, temAM zAstrajJA gaNyAgAMThayA hatA, deza-videzamAM jaina sAdhue pracAra ativirala hatA; teve samaye A badhI bAbatamAM e gudeve peAtAnI pratibhA dvArA sagIna umerA karyAM che. emanI pratibhAne baLe ja zrImAna vIracaMda rAdhavajI gAMdhI cikAgeAnI sarvadha pariSadamAM jaI te jainadharmanAM tattvone vizvanA medAnamAM rajU karI zakayA che. e svargavAsI paramapavitra gurudevanA agamya tejane pratApe ApaNe sau vamAna yugane anurUpa dharmasevA, sAhityasevA ane janasevA karavAnuM baLa meLavIe eTaluM icchI viramIe. kuNThA'pi yadi sotkaNThA, tvadguNagrahaNaM prati / SA bhAratI taha, svastyetasyai kimanyayA ? // AcArya hemacandra [ jainAcAya zrI AtmAnaMda janmazatAbdI smAraka graMtha,' sa. 1992 ] Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjayapAda dAdAguru pravartaka zrI kAMtivijyajI mahArAja mArA parama upakArI pUjyapAda dAdAguruzrInuM jyAre paNa puNya smaraNa karuM chuM tyAre, sAcA gurunA jJAna ane cAritranA prabhAvanuM varNana karatI rojU mana cAhyAvaM ziSyaH sadanasaMsArA: e kAvyapaMkti aMtaramAM guMjI UThe che, ane enI yathArthatA samajAI jAya che. sAcA gurunuM to jIvana ane AcaraNa ja ziSyanI zaMkAonuM nivAraNa karI de che. meM mArA dAdAguruzrImAM eka Adarza dharmaguru, vidyAguru ane dIkSAguru tarIke A mahimA pratyakSa anubhavyo che. emanI hAjarI mAtrathI -kevaLa emanAM darzanathI ja-kaMIka zAstrIya bAbatonA saMzAnuM nirAkaraNa thaI jatuM, eTaluM ja nahIM, jIvanasAdhanA ane cAritranI ArAdhanAne lagatI aneka zaMkA-kuzaMkAonuM paNa jANe ApameLe ja zamana thaI jatuM. AvA jIvanasiddha prabhAvaka mahApuruSa hatA mArA parama pUjya dAdAguru pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAja, Aje A uMmare ane cha dAyakA jeTalA dIkSA-paryAya pachI paNa lAge che ke AvA vAtsalyamUrtine zirachatra tarIke meLavavAmAM huM keTalo badhe bhAgyazALI hato ! emanuM smaraNa aMtarane gadgada banAvI mUke che, ane jANe Aje paNa huM emanI AgaLa bALamuni houM evuM saMvedana cittamAM jagADe che. sAce ja, teozrInA mahAna upakAranI kaI sImA ja nathI. kuTuMbanA saMskArane lIdhe ane khAsa karIne mArAM prAtaHsmaraNIya mAtuzrInI hitaciMtA ane preraNAne lIdhe mArAmAM je kaMI alpa-svalpa dharmasaMskAre paDyA hatA, ane deva-guru-dharma pratyenI zraddhAnuM je kaMI sAmAnya bIjAropaNa thayuM hatuM, tene jJAna pAsanA ane saMyamaArAdhanArUpe je kaMI vikAsa thayo, te mArA paramapUjya dAdAgurudeva ane mArA parama pUjya gurujI zrI caturavijayajI mahArAjanI mArA pratyenI niHsIma dharmakRpAne pratApe ja. zIla ane prajJAthI samRddha emanA sphaTika samA nirmaLa jIvananuM smaraNa ane Alekhana eka dharmamArgadarzaka ane AtmabhAvapreraka dharmakathA ja banI rahe che. ApaNuM AsanmopakArI, carama tIrthakara, bhagavAna zrI mahati-mahAvIravardhamAnavAmInA zAsanamAM samagra jaina Agamane dravyAnuyoga, gaNitAnuyega, caraNakaraNanuyoga ane dharmakathAnuga, ema cAra * A graMthanA saMpAdakonI vinatithI pUjya mahArAjazrIe A "jJAnAMjali" graMtha mATe lakhI Apela lekha. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali vibhAgamAM vaheMcIne emAM dharmakathAnuyogane paNa samAveza karavAmAM AvyuM che, te uparathI paNa samajI zakAya che ke dharmanI prabhAvanAmAM ane AtmasAdhanAmAM dharmakathAnuM keTaluM mahattva che. jJAnayoga, dhyAga, karmayoga ane bhaktiga, e cAra prakAranA yogomAMnA bhaktiyoganI jema, sAmAnya buddhinA, e chA bhaNelA, bhalA-LA bALa-jIvone gammata sAthe jJAna ApIne emane saraLatA ane sugamatApUrvaka nIti, sadAcAra ane dharmanI samajUtI ApavAmAM dharmakathAnuyoganI upayogitA ane upakArakatA ghaNuM vyApaka che. mArA dAdAgurunI jIvanakathA e dharmabodhaka eka pAvanakArI dharmakathA che ahiMsA-samabhAva-anekAMtavAdamUlaka vAtsalyasabhara sAdhutA jainadharmo prarUpela AtmasAdhanAnA rAjamArgano ane pUjya pravartakajI mahArAjanI akhaMDa jIvanasAdhanAno vicAra karIe chIe to ema ja lAge che ke teozrImAM e bane ekarUpa banI gayAM hatAM; ane tethI teonuM jIvana jainadharma ane saMskRtinA eka sAcA pratinidhi kahI zakAya evA dharmaprabhAvaka puruSanuM ke sva-para ubhayanuM kalyANa sAdhanAra maharSi sAdhu-saMtapuruSanuM Adarza jIvana hatuM. jaina tIrthakare ane maharSioe bhavabhramaNanA aMtane eTale ke mokSaprAptine AtmasAdhanAnuM eTale ke adhyAtmasAdhanAnuM aMtima dhyeya mAnIne, enA mukhya upAya tarIke, jIvanamAM ahiMsAnI sAdhanA ane pratiSThA karavAnuM pharamAvyuM che. ane ahiMsAne siddha karavAnA mukhya sAdhana tarIke saMyama ane tapanI ArAdhanAne sthAna ApyuM che. vaLI, ApaNA zAstrakAra bhagavaMtoe havAmAnaM sAmavi-zramaNajIvanano sAra to upazama eTale ke zAMti ane samatA che-ema kahIne dharmasAdhanAmAM samatA ke samabhAvanuM keTaluM mahatvanuM sthAna che, e samajAvyuM che. A rIte vicArIe to samatA eTale ke samabhAvanI prApti e ja AtmasAdhanA ke dharmasAdhanAnuM dhyeya ke kendra banI jAya che. uparAMta, mAnasika ahiMsAnA pAlananA ane satyanA nAnA-meTA eka-eka aMzane zodhI kADhavAnA ane svIkAravAnA eka amogha upAya tarIke jainadharme nayavAda ane svAdAda eTale ke anekAMtadaSTinI prarUpaNA karI che. A anekAMtavAda e AtmasAdhanA ane tattvavicAraNAnA kSetramAM jaina darzananuM eka AgavuM kahI zakAya evuM pradAna che. A rIte jainadharmanI sAdhanA-prakriyAmAM ahiMsA, samabhAva ane anekAMtadaSTi e ratnatrayI kendrasthAne birAje che, athavA kahe ke e prakriyAnuM e ja aMtima sAdhya ke dhyeya che. ane AtmasAdhanAnI yAtrAmAM AgaLa vadhatAM vadhatAM chevaTe e traNe ekarUpa banI jAya che; AnuM ja nAma mokSa eTale ke bhavasAgaranA cheDA. (kharI rIte e traNe ekabIjAmAM evAM to e taprota che ke je e traNamAMnA game te ekanI yathArtha ane jIvanaspazI sAdhanA karavAmAM Ave to bAkInAnI sAdhanA paNa ApoApa thatI rahe; ane je ekanI paNa upekSA karavAmAM Ave to bIjAnI sAdhanAmAM kSati AvyA vagara na rahe.) ahiMsA, samatA ane anekAMtadaSTi : AtmasAdhanAnA sAdhanarUpa tema ja sAgarUpa A guNasaMpattinI apramatta ArAdhanAnI dRSTie jyAre mArA dAdAguruzrInI saMyamasAdhanAno vicAra karavAmAM Ave che, tyAre ema ja lAge che ke e traNeno pavitra triveNIsaMgama emanA jIvanamAM sAva sahajapaNe sadhAye hato; ane teoe zramaNajIvanano eka zreSTha Adarza pitAnI sadA apramatta dharma sAdhanA dvArA jIvI batAvyo hato, e meM pratyakSa joyuM che. emanI AvI siddhi AgaLa mastaka namI jAya che. ahiMsA te zramaNa-jIvananuM mahAvata ja che; ane pUrI jAgRti rAkhavAmAM Ave to ja enuM pAlana thaI zake che. ekendriya ane kIDI-kuMthuA jevA sUkSmAtisUkSma jIvothI laIne te kuMjara sudhInA koI paNa jIvane jarA paNa kilAmaNa na thAya, ane mAnavInI to lAgaNI paNa na dubhAya, Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyapAda dAdAguru pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAja [ 277 AvI rIte AhAra, nihAra ane vyavahAra goThavavAmAM Ave e A mahAvratanI rakSA mATe jarUrI che. pUjya pravartakajI mahArAja A mATe to satata jAgrata hatA, ane jANe-ajANe paNa kaI doSa ke aticAranuM sevana na thaI jAya enI paNa pUrepUrI sAvacetI rAkhatA hatA; paNa A mahAtrata aMge emanI vizeSatA meM teozrInI karuNaparAyaNatAmAM joI che. koInuM jarA paNa duHkha jue ke emanuM haiyuM karuNAbhInuM thaI jatuM-bIjAnuM kaSTa emanAthI joI zakAtuM ja nahIM. ane A prasaMge, saMkaTamAM AvI paDelA pratye sahAnubhUti batAvIne, ene dilAso ApIne ke bIjA koIne ene sahAyatA karavAnI preraNuM karIne ja saMtoSa na mAnatAM, teo jAte ja kaMI paNa karatA tyAre ja emane saMtoSa tho; ane e vakhate pote vRddha che, jJAnavRddha che ke cAritra che, e kaI vicAra emane na Avato. pitAnA ke bIjA samudAyano ke nAnA-moTAno bheda rAkhyA vagara bimAra sAdhuonI teo samAnabhAve ane lAgaNIpUrvaka vaiyAvacca karatA e to kharuM ja, paNa emanI pAse Avela ke kAma karatA ke jhahara mAMdagImAM AvI paDe to enI saMbhALa rAkhavAnuM paNa teo na cUkatA. ane emanI pavitra nizrAmAM kAma karatA lahiyAonA to teo hetALa zirachatra ja hatA. emane jarA paNa asukha upajatuM to teo becena banI jatA, ane e muzkelInuM nivAraNa thAya tyAre ja teo nirAMta anubhavatA. pUjya dAdAguruzIno vaiyAvaccana ane dayALutAno A guNa ati virala hato. uMmara vRddha thaI zarIra azakata banI gayuM ane AMkhonuM teja paNa aMdara samAI gayuM, chatAM emano A guNa jarAya ocho thayo na hato. AvI sthitimAM paNa lAkaDIne Teke ke keIne sahAre upAzrayamAM mAMdA thayela sAdhuo ke lahiyAo pAse jaIne emane sukhapRchA karatA ane emanA mAthe ane zarIre vAtsalyapUrvaka hAtha pheravatA meM aneka vAra joyA che. AvA to keTalAya prasaMge mArA smaraNamAM saMgharAyelA paDayA che. enI yAda AvatAM, emanI ahiMsakatA ane karuNALutAnA vicArathI, aMtara gadgada banI jAya che. A badhuM teone eTalA mATe sAva sahajapaNe sAdhya banI zakahyuM ke emanA nAno aMzamAtra na hato ane jIvamAtra pratye emanA hRdayamAM vAtsalyano akhUTa karo satata vahyA ja karato hato. mitta ke samUhu e jinezvadevano saMdeza emanA romaromamAM dhabakato hato. jevI nirmaLa teozrInI ahiMsA mahAvratanI ArAdhanA hatI, evI ja uttama emanI samatAnI sAdhanA hatI. ema lAge che ke samatA ke samabhAvanuM amRta to emanA jIvananA aNuaNumAM siMcAyeluM hatuM; samatAnA to teo sAgara ja hatA. tethI ja niMdAthI na kyAreya akaLAvuM, stutithI na kadI phulAvuM ane vera-virodhanA vinAzakArI vamaLamAM kaI divasa na aTavAvuM-AvI sthitaprajJatA teone sahajapaNe siddha thaI hatI. aMdarathI mananuM ke tananuM koI duHkha jAgI UThayuM hoya ke saMdha, samAja ke kaI vyakti nimitte bahAra jhaMjhAvAta jAgI UThaDyo hoya, chatAM mArA dAdAguruzrIne, himAlayanI jema e badhAthI avicalita ane askRSTa rahIne, prazAMtapaNe, svasthatApUrvaka ane apramattabhAve saMyamanI ArAdhanA karatA meM joyA che. vaLI, keI bAbatamAM koI emane potAnA virodhI mAnI le to, ema thatuM aTakAvavuM emanA hAthanI vAta na hatI, paNa teo pote to koI pratye AvI aNagamAnI ke tiraskAranI lAgaNI na dharatA; ane saMsAramAM pravartatA kapAya Adi kSadra bhAvono vicAra karIne sAmAnA doSane paNuM vIsarI jatA. teonI kSamAzIlatA Adarza hatI; teo sAcA arthamAM kSamAzramaNa hatA. emaNe samabhAva e keLavI jANe hato ke emAM mArA-tArAne bheda dUra thaI gayo hato. tIrthakara bhagavaMtanuM samarANa samA ho-sAcA zramaNa thavuM hoya to samatA Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 ] jJAnAMjali keLavavI ja joIe--e vacana pUjya dAdAguruzrInA aMtaramAM barAbara vasI gayuM hatuM. ane tethI samabhAvanI kyAreya upekSA na thaI jAya, enI teo sadA sAvadhAnI rAkhatA hatA. samatAnI AvI labdhi meLavIne teozrI sAcA zramaNa banyA hatA ane, ahiMsA ane samatAnI jema anekAMtadaSTi eTale ke syAdvAda ane nayavAdano mahimA emanA jIvanamAM tANa-vANanI jema vaNAI gayo hato; kAraNa ke teo satyanA eka-eka aMzanA khapI hatA; ane matAgraha ke sAMpradAyika saMkucitatAne kAraNe satyanA koI paNa aMzanI jANatAM ke ajANatAM upekSA thaI jAya e emane kaI rIte maMjura na hatuM. tethI ja teo "mAte sAcuM" evI haThAgrahI manovRttithI dUra rahIne "sAcuM te mAru" evI guNagrAhaka ane satyaupAsaka dRSTine apanAvI zakyA hatA, ane badhA dharmonA sArA sArA aMzane Adara karI zakayA hatA. zAstrAbhyAsa ane zAstronA uddhAranA kAryamAM paNa teo mArA-tArApaNunA bhedabhAvathI mukata banIne, haMsa-kSIranIra nyAye, hamezAM sAra grahaNa karatA rahetA hatA, ane koI paNa dharma, paMtha ke saMpradAyanI niMdAthI sadA dUra rahetA hatA sarva saTfma sAmya -vizvamAM satya e ja sArabhUta tava che--e zAstravANInuM hArda teo pUrepUruM samajI gayA hatA, ane tethI satyanI upAsanA mATe sadA tatpara rahetA kAyAne, rAga-dveSane ke kalezakara mumatane vaza thayA ke satya khaMDita thayA vagara na rahe. bIjAnI vAtane enI dRSTithI samajavAno prayatna na karIe topaNa satyanI upAsanAne AMca AvI jAya. ATalA mATe teo eka apramatta AtmasAdhaka saMtanI jema, potAnI jAtane AvI bAbatothI sadA bacAvI laIne satyanI zodhane AnaMda anubhavatA rahetA hatA. ema ja kahevuM joIe ke pUjya dAdAguruzrInuM jIvana jIvatA anekAMtavAdanA eka javalaMta udAharaNarUpa hatuM; emanA jIvana ane vyavahAramAMthI jANe vagara badhe anekAMtadaSTine jIvanaspaNa bodhapATha maLI raheto hato. A rIte ahiMsA, samabhAva ane anekAMtavAdanI jIvanamAM ekarUpatA sAdhavAne lIdhe pUjya dAdAgarazrInA jIvanamAM ganIeTale ke mana-vacana-kAyAnI pravRttinI ekarUpatA atisahajapaNe ja sadhAI gaI hatI. vicAravuM kaMIka, belavuM kaMIka ane vartana-vyavahAra kaMIka evo cittanI asthiratA ke malinatA darzAvato visaMvAda kyAreya emanAmAM jovAmAM nathI Avyo. gItArtha, saMghasthavira ane zAsanaprabhAvaka mahApuruSa kevA hoI zake, e teozrInA jIvanamAMthI barAbara samajI zakAtuM hatuM. teo evA zAMta, dhIragaMbhIra, kaThADAhyA, ochAbolA ane hetALa hatA ke emanA paricayamAM AvanAra nAnI-moTI vyakti-emAM caturvidha saMghamAMnI game te vyaktino ke bIjI paNa game te vyaktino samAveza thato-nA aMtaranAM dvAra emanI pAse UghaDI jatAM; potAnI bhUlanI kabUlAta karavAmAM evI vyaktine eka prakAranI nirAMta thatI. ane pUjya dAdAguruzrI taraphathI paNa ene evI madhyastha, zANI ane zakti mujabanI salAha ke AjJA maLatI ke enuM jIvana palaTAI jatuM. keInI kaMI kSati jANavAmAM AvI hoya, ane kyAreka e vyakti pUjya dAdAguruzrIne potAnA virodhI mAnIne teozrIno avarNavAda karatI hoya, to paNa enI e khAmInuM uccAraNa karavAnuM kevuM ? game te vyaktinI bhUla emanA sAgara samA gaMbhIra aMtaranA UMDANamAM sadAne mATe samAI jatI. matalaba ke koI paNa prasaMge, kaSAya ane kalezane kAraNe karmabaMdhana thaI jAya ane potAno AtmA haLukarmI ane alpasaMsArI banavAne badale bhArekama ane bhavAbhinaMdI na banI jAya enI ja teozrI satata ciMtA sevatA ane e mATe sadA prayatnazIla rahetA. gAyabhuttiH jina muvi ke samabhAvamavi * cAvavAmanaHvarSe yojaH (tAvArthasUtra) Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyapAda dAdAguru pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAja (ra79 navA na mu vaMde--e bhagavAna vitarAga tIrthaMkaradevanI vANIne teoe barAbara aMtaramAM utArI hatI. ane tethI teozrInuM jIvana eka sAcA saMtapuruSanuM jIvana banI zakavyuM hatuM. jIvanasaMbaMdhI keTalIka vigato have dAdAguruzrInA janma, mAtA-pitA, dIkSA vagerenI keTalIka vigato joIe :- teozrI vaDodarAnA rahevAsI hatA. vi. saM. 1907mAM teono janma thayo hato. teonI jJAti dazA zrImALI hatI. saMsArI avasthAmAM tenuM nAma chaganalAla hatuM. teo pariNIta hatA, paNa emanuM aMtara to saMyamamArganI ja jhaMkhanA karatuM hatuM, eTale gharamAM rahyA chatAM teo jaLakamaLa jevuM alipta jIvana jIvavAno prayatna karatA hatA; ane saMsArI maTI lAgI kyAre banAya, enI rAhamAM hatA. zAha choTAlAla jagajIvanadAsa paNa vaDodarAnA vatanI hatA. ane emanuM mana paNa vairA gvAbhimukha hatuM. be samAnadhama jIvo vacce saheje dharmaneha baMdhAI gayo. ane vairAgyabhAvanA utkaTa banatAM, vi. saM. 1935nI sAlamAM, jyAre chaganalAla aThThAvIsa varSanI bharayuvAna vayamAM hatA tyAre, bane mitro, paramapUjyapAda, zAsanarakSaka, paMjAbadezaddhAraka, nyAyAMnidhi, ajJAnatimirataraNi AcAryadeva zrI 1008 zrI vijayAnaMdasUrIzvarajI ( prasiddha nAma zrI AtmArAmajI) mahArAjazrIna caraNomAM jaI pahoMcyA. pUjya AtmArAmajI mahArAja mahApratApI ane jJAna ane cAritranI sAkSAbhUrti hatA. emanuM teja, bala ane parAkrama sUrya jevuM apUrva hatuM; ane paMjAbamAM zvetAMbara mUrtipUjaka jainadharmanA punaruddhAranuM bhagIratha kArya karIne teo jainadharmanA mahAprabhAvaka jyotirdhara banyA hatA. AvA dharmanI jAjavalyamAna mUrti samA mahApuruSanA varada haste, vi. saM. 1935nA bhAva vadi 11nA roja, baMne mitroe pratrajyA aMgIkAra karI. chaganalAlanuM nAma muni kAMtivijayajI ane choTAlAlanuM nAma muni huM savijayajI rAkhavAmAM AvyuM. muni kAMtivijyajInI dIkSA pUjya munirAja zrI lakSmIvijayajI mahArAjazrInA ziSya tarIke thaI hatI, paraMtu pAMca varSa bAda emanI vaDI dIkSA thaI te vakhate pUjyavarya zrI lakSmIvijayajI mahArAja kALadharma pAmyA hatA, eTale teone pUjyapAda zrI AtmArAmajI mahArAjanA ziSya banAvavAmAM AvyA. sAdhujIvananA AcAranuM teo khUba sajAgapaNe pAlana karatA hatA, ane emAM khAmI na Ave enuM paNa pUrepUruM dhyAna rAkhatA hatA, chatAM zramaNudharmanI javAbadArIne teo eTalI moTI samajatA hatA ke munipadanuM pAlana barAbara thaI zake to tethI ja teo pUrNa saMtuSTa hatA. eTale teozrIe kyAreka koI padavInI cAhanA karI na hatI, eTaluM ja nahIM, enAthI hamezAM dUra ja rahetA hatA. chevaTe 50 varSanI uMmare vi. saM. 1957mAM, pATaNanA zrIsaMdhanA ane samudAyanA Agrahane kAraNe, teoe pravartaka padavIne svIkAra karyo hato. A padavI pachI 41 varSa sudhI sAva nirmA, bhAve, kevaLa dharma kartavyanI buddhithI ane karmonI nirjarA karavAnI vRttithI, vividha rIte zAsana, zrIsaMdha ane samAjanI sevA karIne, tresaTha varSa jeTalA sudIrgha samaya sudhI nirmaLa cAritranuM pAlana karIne, 9 varSanI paripakava vaye, vi. saM. 1998nA aSADa sudi 10ne divase, pATaNamAM teozrI svargavAsI thayA. A pahelAM be varSa agAu mArA parama upakArI guruzrI svargavAsI banyA hatA. uparAuparI vaDIlonuM zirachatra dUra thaI javAthI huM eka prakAranI nirAdhAratA anubhavI rahyo. paNa chevaTe saMgonI viyogAntatAne vicArIne ane mukhyatve pUjya dAdA che jogAnujoga pUjya AcArya bhagavAna zrI vijayavallabhasUrijI mahArAja paNa vaDodarAnA vatanI hatA, ane emanuM nAma paNa chaganalAla hatuM. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 ] jJAnAMjali guruzrI ane guruzrIe Apela tyAga-vairAgyanA baLe meM mArA manane ravastha karavAno ane yathAzakti saMyamamArganI ArAdhanA karavA sAthe jJAnabhakita ane adhyayana-saMzodhananI sAdhanA dvArA cittane ekAgra ane glAnimukta karavAno prayatna karyo. zAsananA prANa samA ane jaina saMskRtinA amUlya vArasA samA ApaNuM prAcIna zAstragraMtha tema ja ApaNA dezanA prAcIna sAhityanI sAcavaNI, enA saMzodhana-saMpAdana ane jJAnabhaMDAronI suvyavasthA ane sthApanAnuM kAma mArA A baMne upakArI vaDIlane keTaluM priya hatuM, te kevaLa huM ke amArA samudAyanAM sAdhu-sAvIo ja nahIM, paNa teonA paricayamAM AvanAra jaina-jainetara vikAne paNa sArI rIte jANe che. mAre kahevuM joIe ke jJAnasevA ane jJAnoddhAranA teonA A vArasAe mane jIvanamAM khUba sadhiyAro Apyo che, ane mArA cittane sadA prasanna rAkhyuM che. eka adano vArasadAra potAnA vaDIle ke pUrvapuruSa pAsethI AthI vadhAre sAro vAraso meLavavAnI zI apekSA rAkhI zake ? mane to ema ja lAge che ke Aje paNa e banne puNyacarita pUjyanI kRpA mArA upara satata varasI rahI che. jJAneddhAranuM kArya pUjya dAdAguruzrI zAstroddhAranA kAmamAM evA to otaprota banI gayA hatA ke jANe e emanuM jIvanakArya ke emane jIvana-AnaMda ja na hoya ! pUrvAcAryo ane anya vidvAnoe mahAzrama ane sAdhanApUrvaka racela prAcIna-arvAcIna svadarzananA ke itara graMthonI rakSA, enA mUlyAMkana, lekhana Adi bAbatamAM teo khUba UMDA UtaryA hatA. emanI AvI avihaDa jJAnaprItine lIdhe ja AjathI Azare poNoso varSa pahelAM (vi. saM. 1952mAM) vaDodarAmAM zrI AtmAnaMda jena jJAnamaMdiranIane keTalAMka varSe chANImAM chINI jJAnabhaMDAranI sthApanAnI preraNA ApI hatI. A jJAnabhaMDAromAM nava hajAra uparAMta graMtheno saMgraha che, jemAM tADapatrIya ane kAgaLa upara lakhAyelI, ema baMne prakAranI prato che. emAM prAkRta, saMskRta, apabhraMza, rAjasthAnI, gujarAtI Adi bhASAmAM racAyela zAstrIya graMtho uparAMta vyAkaraNa, kAvya, keSa, chaMda, alaMkAra, nATaka, Ayurveda, zilpa, jyotiSa jevA vividha viSayanA tema ja judAM judAM darzane AvarI letA graMthono vipula ane bahumUla saMgraha che. A bhaMDAromAM AvI nirbheLa jJAnopAsanAnI vyApaka dRSTie ja graMtheno saMgraha karavAmAM Avela hovAthI e deza-videzanA jaina ane jainetara vidvAnone mATe samAna rIte upayogI ane upakAraka banI zakyA 1. A jJAnamaMdiranI sthApanA aMge prosiDiMga bukamAM je noMdha sacavAI rahI che, te nIce mujaba che : aha. paramapUjya jainadharmAcArya 1008 zrI vijayAnaMdasUrIzvarajI-AtmArAmajI mahArAja kailAsavAsI thavAthI temanI yAdagIrI rAkhavA mATe vaDodarAmAM thayelI jAherasabhA-saM. 195ranA jeTha sudi 11 ravivAra tA. 21 jUna sane 1896nA roja pUjya munirAja zrI kAMtivijayajI mahArAjanI adhyakSatAmAM jaino (a) jainetaro, vaDodarA zaheramAM vidyAdhikArI, vidvAno, nAgarikonI jAherasabhA jAnIzerInI pauSadhazALAmAM maLI hatI. te sabhAmAM te vakhatanA pUjya munirAja zrI kAMtivijayajI mahArAjanI preraNAthI zrI AtmArAmajI mahArAjanA nAmathI phrI jaina lAyabrerI sthApavAmAM Ave te temAM maganalAla cunIlAla vaidhe potAne sarakAramAMthI zrImaMta sayAjIrAva gAyakavADa mahArAje kumArapALaprabaMdhanuM bhASAMtara temanA pharamAna mujaba karavAthI paritoSika-inAma dAkhala bhaLelI rakamamAMthI rU. 501) ApavAnI bhAvanA temanA pitAzrInI saMmatithI darzAvI te vadhAvI levAmAM AvI, ane AtmAnaMda jaina jJAnamaMdiranI sthApanAno nirNaya karavAmAM Avyo." Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyapAda dAdAguru pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAja [ 281 che. prAcIna graMthono A uttama saMgraha karavA uparAMta bIjuM mahAna kArya teoe e karyuM ke je graMthanI pratio anyatra aprApya, ativirala ke jIrNazIrNa hatI, evA jaina-jainetara saMkhyAbaMdha graMthanI potAnI jAta dekharekha nIce, kuzaLa lahiyAone hAthe, nakale karAvI hatI. eka jamAnAmAM teozrInA hAtha nIce ekIsAthe pacIsa-pacIsa, trIsa-trIsa lahiyAo kAma karatA hatA. e dazyanuM Aje paNa smaraNa thaI AvatA jANe ema ja lAge che ke koI jJAnadhAraka maharSi jJAnoddhAranI eka mahAzALA calAvI rahyA che, ane emAM potAnI sarva zaktinuM siMcana karI rahyA che. vaLI, prAcIna graMthanA saMgraha ane rakSaNa mATe jema teoe navA jJAnabhaMDA sthapAvyA hatA, tema jUnA jJAnabhaMDArone vyavasthita ane surakSita banAvavA mATe paNa khUba jahemata uThAvI hatI. pATaNa, lIMbaDI AdimAM rahelA bhaMDAre teonI AvI jJAnabhakitanI kIrtigAthA banI rahe ema che. ane pATaNamAM navuM sthapAyela zrI hemacaMdrAcArya jaina jJAnamaMdira te, pATaNanA saMkhyAbaMdha avyavasthita banI gayela graMthabhaMDAronA suvyavasthita mahAbhaMDArarUpa banI gayela hovAthI, jaina vidyA ane bhAratIya vidyAnA deza-videzanA abhyAsIo mATe jJAnatIrtha samAna banI gayela che. A jJAnamaMdiranI sthApanAmAM pUjya dAdAgurudeve je jhaMkhanA sevI hatI ane preraNA ApI hatI te saukoIne mATe dAkhalArUpa banI rahe ema che. navA jJAnabhaMDAronI sthApanA ane jUnA jJAnabhaMDAronI surakSAnI sAthe sAthe ja prAcIna zAstragraMthonA uddhAra tarapha paNa teozrInuM pUrepUruM dhyAna hatuM. ane eTalA mATe AvA graMthonA saMzodhana -saMpAdana ane zuddhIkaraNa mATe teo jAte kAma karatA ane bIjAone preraNA ApatA. bhAvanagaranI zrI jena AtmAnaMda sabhA taraphathI prasiddha thatI zrI AtmAnaMda jaina graMthamAlA, pravartaka zrI kAMtivijyajI jene aitihAsika graMthamAlA vagerenA saMcAlana ane vikAsa mATe teo haMmezAM prayatnazIla rahetA hatA. A kAryamAM pUjyapAda AcArya mahArAja zrI vijayavallabhasUrijI mahArAja, pUjyapAda AcArya mahArAja zrI vijayadAnasUrijI mahArAja, pUjyapAda zrI haMsavijayajI mahArAjanA suziSya munivara zrI delatavijayajI Adi ghaNAno phALo che, chatAM A graMthamALAne enI zarUAtathI ja jIvita rAkhavAmAM mArA pUjya dAdAguruzrIne ane pUjya guruzrIne phALo ati mahattvano ane moTo che, e satya hakIkata che. ahIM eka vAta te samajI ja levAnI che ke pUjya dAdAguruzrInI jJAnoddhAranI ke zAsanaprabhAvanAnI darekedaraka pravRttimAM, kAyAnI chAyAnI jema, mArA pUjya gurudeva zrI caturavijayajI mahArAjano hamezAM dharmapuruSArthabharyo ghaNo moTo phALo raheto. A uparathI sauhIne nizcitarUpe lAgaze ke guru-ziSyanI A joDIe jJAnoddhAranA puNyakAryanI pAchaLa ja potAnuM samagra jIvana samarpita karI dIdhuM hatuM. mArAmAM zAstrasaMzodhananI je kaMI ati alpa-svalpa chUrti ke dRSTi AvI che, te mArA A baMne zirachatrone ja AbhArI che, eTaluM ja nahi, paNa mArAmAM je kaMI sAruM che, te A guruyugalanI kRpAnuM ja phaLa che. viziSTa vyaktitva pUjya dAdAguruzrI kevA karuNALu ane vAtsalyamUrti hatA, emane svabhAva kevo zAMta ane paragaju hato, teo keTalA badhA dhIra-gaMbhIra ane bolavA karatAM karavAmAM mAnanArA hatA, emanAmAM madhyasthatA, guNagrAhaka vRtti ane satyazodhaka dRSyine kevo sumeLa sadhAyo hato ane emanuM jIvana kevuM vimaLa jJAnI 36 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 ] jJAnAMjali hatuM, ane AvI badhI guNavibhUtine baLe emanuM vyaktitva kevuM prabhAvazALI ane ujajavala hatuM, e aMge to, punaruktino doSa vahorIne paNa, emanA e divya guNonuM vAraMvAra saMkIrtana karavAnuM mana thaI Ave che. emanA AvA viziSTa vyaktitvanI cho5 emanA paricayamAM AvanAranA aMtara upara paDyA vagara na rahetI. sauhIne teo potAnA hitaciMtaka svajana sabhA ja lAgatA. dAdAguruzrInA AvA vyaktitvathI lIMbaDInA darabAra zrI delatasiMhabApu vagere khUba prabhAvita banyA hatA. teone koI paNa kAraNasara jAmanagara ke pATaNa AvavAnuM thatuM tyAre teo dAdAguruzrInAM darzane avazya AvatA. eka vAra te teo eka nokarane laIne ekalA ja AvyA hatA. teozrI pratyenA AvA Adara ke AkarSaNanuM eka kAraNa e paNa hatuM ke teo jema sau pratye samAna dharmaraneha dharAvatA hatA, tema jUnI-navI game te prakAranI vicArasaraNIne samabhAve samajI, vicArI ane AvakArI zakatA hatA; amuka prakAranI vicArasaraNIne kAraNe kaI paNa vyakti pratye anAdarano bhAva darzAvavAnuM emanI prakRtimAM ja na hatuM. tethI rUDhicusta, sudhAraka ke uddAma vicAro dharAvanAra saukoIne mATe teo pUchAThekANuM banI zakyA hatA. Ano sAra e ke teozrImAM mAnavatAno sadguNa ATalI keTie khIlyo hato. samadazIpaNuM, nehALatA, vaizyAvacca karavAne bhAva vagere vagere teozrInA viziSTa guNone lIdhe teone potAno sAdhusamudAya nAno hovA chatAM emanI chatrachAyAmAM vizALa sAdhusamudAya raheto hato. teonuM samudAyamAM evuM bahumAna hatuM ane samudAyanA hitanI teo evI ciMtA sevatA hatA ke eka vakhata, vi. saM. 1957mAM, pUjya muni zrI vallabhavijayajIne AcArya padavI ApavAnI vAta AvI tyAre teoe dIrdhadaSTi ane samayajJatA vAparIne e baMdha rAkhavAnI salAha ApI; ane saue emanI A salAha mAnapUrvaka vadhAvI lIdhI. vaLI, paMDitavarya zrI becaradAsajI sAme zrIsaMghamAM virodha jAge ke muni zrI jinavijayajIe dIkSAno tyAga karyo te vakhate, teo pratye jarA paNa hIna bhAva sevyA vagara, pUjya dAdAguruzrIe emane AzvAsana, hitazikhAmaNuM ane mArgadarzana ApIne emanI viziSTa zaktiono lAbha samAjane maLato rahe e mATe je prayatna karyo hato, te pUjya dAdAguruzrInI udAratA, sAdhutA ane mahAnubhAvatAnI sAkSIrUpa banI rahe ema che. emanA jIvanamAM AvA to aneka prasaMgo meM joyA che. " hai. devavrata bhAMDArakara, zrI cImanalAla DAhyAbhAI dalAla jevA ApaNA dezanA vidvAno ane che. harmana yAkebI, narmana brAuna jevA videzI vidvAnoe dAdAguruzrInI pAsethI ghaNI preraNuM meLavI hatI. A lakhatI vakhate vi. saM. 1997 ke 1998nI sAlano eka prasaMga yAda Ave che. gujarAtanA suprasiddha sAkSara, lekhaka ane kavi ane gujarAta yunivarsiTInA atyAranA upakulapati bhAIzrI umAzaMkara joSI pUjya dAdAguruzrI pAse pATaNa AvyA hatA. e javAnA hatA ane bIje ja divase mahAvIra jayaMtInuM parva AvatuM hovAthI mArI vinaMtIne mAnya rAkhI teo rokAI gayA hatA. A jayaMtI prasaMge pUjya dAdAguruzrIe, ati sAhajIkapaNe, bhagavAnanA guNAnuvAda tarIke, thoDIka miniTa sAva sAdI ane saraLa vANImAM vyAkhyAna ApyuM hatuM. aMtaranI lAgaNInI sahaja abhivyakti pe apAyelA A pravacanathI bhAIzrI umAzaMkara joSI khUba prabhAvita thayA hatA. A vaktavyanA potAnA hRdaya upara aMkita thayela pratibiMbano ullekha, pAchaLathI, teoe mArA uparanA eka patramAM karyo hato. temAM teoe jaNAvyuM hatuM ke " pUjya mahArAjazrIe ativRddha avasthA Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyapAda dAdAgura pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAja [ 283 hovA chatAM mahAvIra jayaMtInA prasaMge je sArvajika vyAkhyAna ApyuM, tethI mane lAgyuM ke bhAratamAM hajI paNa rUSiteja jAgatuM che." Avo ja eka bIjo prasaMga paNa ahIM noMdhavA jevo che. bhAratIya kaLAnA abhyAsI zrI ena. sI. mahetA (zrI nAnAlAla cImanalAla mahetA) eka vAra dAdAguruzrIne maLavA pATaNa AvelA. mArI yAda pramANe teo paMDitavarya zrI sukhalAlajI sAthe AvyA hatA. zrI mahetA pUjya dAdAguruzrI tathA zAMtimUrti pUjya haMsavijayajI mahArAja-e traNee ekAMtamAM lAMbA vakhata sudhI vAto karI. e pachI A be saMtapuruSonI potAnA citta upara paDelI chApa aMge teoe kaMIka evI matalabanuM kaheluM ke sAmAnya rIte huM bIjAothI bhAgye ja aMjAuM chuM, paNa A be sAdhupuruSothI huM khUba prabhAvita banyo chuM. bane RSi jevA kevA saumya, ane zAMta che! vihAra pUjya dAdAguruzrIe jJAnabhaMDAronA uddhAra Adine potAnuM eka jIvanakArya mAneluM hovAthI moTe bhAge teone e kAryamAM ja otaprota rahevuM paDatuM, ane tethI teo vihAra ocho karI zakatA. chatAM teozrIe paMjAba, rAjasthAna, gujarAta, saurASTra Adi pradezamAM vicArIne tyAMnI bhUmine pavitra karI hatI ane tyAMnI janatAne potAnI samadarzI sAdhutAne lAbha Apyo hato. jJAnabhaMDAronA uddhAranI daSTie pATaNa to teozrInI karmabhUmi ja banyuM hatuM. graMthanA teozrIe khAsa kaI svataMtra graMthanI racanA nathI karI. te chatAM teoe jaina tattvasAra nAmanA graMthano gujarAtI bhASAmAM anuvAda karyo hato, je chapAI gayuM che. paNa tenI AtmazuddhinI ane prabhunA mArganuM anusaraNa karavAnI tIvra jhaMkhanA ane potAnA doSonA darzanathI thatI vedanA teozrInI stavana, sajajhAya ane vairAgyapade rUpa kAvyakRtiomAM jovA maLe che. A kRtio saMkhyAmAM bhale ochI hoya paNa, pahADamAMthI nIkaLatI saritAnI jema saMvedanazIla aMtaranA UMDANamAMthI sahajapaNe pragaTelI hovAthI. guNavattAmAM caDiyAtI che. teozrInI A hRdayasparzI kAvyakRtio "AtmakAMti prakAza' nAme prasiddha thayelI che. ema kahevuM joIe ke aMtarasparzI jJAnarasa e teone jIvanarasa hato. jyAre zarIra azakata thaI gayuM ane AMkhonuM teja paNa aMdara samAI gayuM, tyAre paNa kaIne kaI vAcakane pAse rAkhIne teo niraMtara zAstrazravaNa karatA ja rahetA; emAM teo duHkhamAtrane vIsarIne Atmika AnaMdano anubhava karatA. kayAreka manamAM kaI kavitA phurI Ave to pAse rAkhelI saleTa upara moTAmeTA akSarethI TapakAvI letA. upasaMhAra dAdAguruzrInA guNonuM smaraNa ane saMkIrtana karatAM thAka to muddala lAgato ja nathI, ane eka parama upakArI mahApuruSanA upakAranuM smaraNa karatAM citta ane AlAda anubhave che, paNa have A dharmakathA pUrI karuM. A dharmakathAne pUrI karatI vakhate eka pAvana prasaMga yAda Ave che. dAdAguruzrInI bImArInA chellA divaso hatA. emane sAthaLa upara gUmaDuM thaI AvyuM, te phUTayuM to kharuM, paNa kaI rIte 2jhAya nahIM. mane thayuM, have sthiti gaMbhIra che. Ama to emane zAtA pUchavAno mAro krama na hato -pautra dAdAne zI zAtA pUche? paNa te divase teonI pAse jaIne pUchyuM : "kema sAheba, zAtA che ne ?" dAdAguruzrIe AkhuM smita karIne mArA zarIre vAtsalyabharyo hAtha pheravatAM kahyuM : "nAnuM sarakhuM Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 ] jJAnAMjali TabukaDuM AvyuM hatuM ane AvaDuM moTuM thaI gayuM !" ane ema kahIne heta varasAvato teozrIne varada hAtha mArA mAthe mUkyo ! AvuM vAtsalya pApIne huM dhanya banI gayo ! te pachI 4-5 divase ja teo svargavAsI thayA. mArA jIvana-ghaDataramAM ane mArA zAstrAbhyAsanA vikAsamAM mArA pUjya dAdAguruzrI ane pUjya guruzrInA phALAno vicAra karuM chuM to mane to ema ja lAge che ke A kaI janma-janmAMtaranA puNyanuM phaLa ja mane maLatuM rahyuM che. vizALa vaTavRkSa jevA emanA vAtsalyasabhara Azrayane meM jIvanabhara anubhava karyo; eka paNa caturmAsa teothI alaga karavAno prasaMga ne Avyo; potAnA jIvanaprasaMgonuM varNana karI aneka vAra teoe mane jIvanadarzana karAvyuM; teozrInA caraNe besIne jJAna ane cAritranI yathAzakti ArAdhanA karavAno sonerI avasara maLyo ane prabhunA zAsananI yathAmati-zakti sevA karavAnI bhAvanAnI bheTa AvA paramopakArI mahApuruSo pAsethI maLI, e kaMI jevuM tevuM sadbhAgya na kahevAya. A badhAno vicAra karatAM mArA aMtaratama aMtaramAMthI eka ja vani nIkaLe che ke atyAre huM je kaMI chuM te mArA pUjya dAdAguruzrI ane pUjya guruzrInA pratApe * mArA A parama upakArI mahApuruSo pratyenI mArI AbhAranI UMDI lAgaNIne, koI ajJAta kavinA subhASitane upayoga karIne, vyakta karuM to mAre kahevuM joIe ke- na maiMne ha~sake sIkhA hai, na maiMne roke sIkhA hai| maiMne jo kucha bhI sIkhA hai, inhIMkA ho ke sIkhA hai / staMbhatIrtha, poSa vadi 3, vi. saM. 2025 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAtaHsmaraNIya guNaguru puNyadhAma pUjya gurudevanuM hArdika pUjana pUjyapAda, prAtaHsmaraNIya, guNubhaMDAra, puNyanAma ane puNyadhAma tathA zrI AtmAnanda jaina graMtharatnamAlAnA utpAdaka, sa'zeAdhaka ane sapAdaka gurudeva zrI 1008 zrI caturavijayajI mahArAja vi. sa. 1996nA kArtika di 5 nI pAchalI rAtre paraleAkavAsI thayA che, e samAcAra jANI pratyeka guNagrAhI sAhityarasika vidvAnane duHkha thayA sivAya nahi ja rahe. te chatAM e vAta nirvivAda che ke jagatanA e aTala niyamanA apavAdarUpa keI paNa prANadhArI nathI. A sthitimAM vijJAnavAna satpuruSA peAtAnA anitya jIvanamAM temanAthI bane teTalAM satkAryAM karavAmAM parAyaNa rahI peAtAnI AsapAsa vasanAra mahAnubhAva anuyAyI vargane viziSTa mArge cIdhatAM jAya che. pUjyapAda gurudevanA jIvana sAthe svagurucaraNuvAsa, zAstrasa MzAdhana ane nAnAdvAra e vastue ekarUpe vaNAI gaI hatI. peAtAnA lagabhaga pacAsa varSa jeTalA cira pravrajyAparyAyamAM apavAdarUpa --ane te paNa sakAraNa--varSoM bAda karIe te AkhI jiMdagI tee!zrIe gurucaraNusevAmAM ja gALI che. prathamudraNanA yuga pahelAM temaNe saMkhyAbadha zAstronA lakhavA-lakhAvavAmAM ane sa MzAdhanamAM varSo gALyAM che. pATaNa, vaDAdarA, lIMbaDI AdinA vizALa jJAnabhaMDArAnA uddhAra ane tene surakSita tema ja suvyavasthita karavA pAchaLa varSo sudhI zrama uThAvyA che. zrI AtmAnaMda jaina zra'tharatnamALAnI temaNe barAbara trIsa varSa paMta apramatta bhAve sevA karI che. zrI A. je. gre. 2. mA.nA teA teezrI Atmasva rUpa ja hatA. pUjyapAda gurudevanA jIvana sAthe chagaDAneA khUba ja meLa rahyo che. ane e aphathI aMkita varSAmAM temaNe viziSTa kAryA sAvyAM che. teozrIne janma vi. sa. 1926mAM thayA che, dIkSA 1946mAM lIdhI che, huM je bhUlatA na heAuM te) pATaNanA jaina bhaMDArAnI suvyavasthAnuM kArya 1956mAM hAtha dharyuM hatuM, " zrI AtmAnanda jaina graMtharatnamAlA "nA prakAzananI zarUAta 1966mAM karI hatI ane satata kavyaparAyaNa, apramatta, AdabhUta saMyamI jIvana vitAvI 1996mAM teozrIe paraleAkavAsa sAdhyeA che. astu. ** have pUjyapAda gurudeva zrImAna caturavijayajI mahArAjanI TUMka jIvanarekhA vidvAneAne jarUra rasaprada thaze, ema mAnI koI paNa jAtanI atizayoktine epa ApyA sivAya e ahI taddana Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali sAdI bhASAmAM doravAmAM Ave che. janma-pUjyapAda gurudevano janma vaDodarA pAse Avela chANa gAmamAM vi.saM. 1926nA caitra zadi 1ne divase thayo hato. temanuM potAnuM dhanya nAma bhAI cunIlAla rAkhavAmAM AvyuM hatuM. temanA pitAnuM nAma bhalucaMda ane mAtAnuM nAma jamanAbAI hatuM. temanI jJAti vIzA poravADa hatI. teo pitA sAthe cAra bhAI hatA ane traNa bahene hatI. temanuM kuTuMba ghaNuM ja khAnadAna hatuM. gRhastha paNAne temano abhyAsa te jamAnA pramANe gujarAtI sAta copaDIe eTale hato. vyApArAdimAM upayogI hisAba Adi bAbatomAM teozrI hAMziyAra gaNAtA hatA. dharma saMskAra ane pravajyA-chANI gAma svAbhAvika rIte ja dhArmika saMskArapradhAna kSetra hoI bhAI zrI cunIlAlamAM dhArmika saMskAra prathamathI ja hatA ane tethI temaNe pratikramaNamUtrAdine lagato yogya abhyAsa paNa prathamathI ja karyo hate. chANuM kSetranI jaina janatA atibhAvuka hoI tyAM sAdhusAdhvIonuM Agamana ane temanA upadezAdine lIdhe lokamAM dhArmika saMskAra haMmezAM poSAtA ja rahetA. e rIte bhAI zrI cUnIlAlamAM paNa dharmanA daDha saMskAre paDyA hatA, jene pariNAme pUjyapAda prAtaHsmaraNIya anekagaNagaNanivAsa zAMtajIvI paramagurudeva zrI 1008 zrI pravartakajI mahArAja zrI kAntivijayajI mahArAjane saMyoga thatAM temanA prabhAvasaMpanna pratApI varada zubha haste temaNe DabhoI gAmamAM vi.saM. 1946nA jeTha vadi 10ne divase ziSya tarIke pravajyA aMgIkAra karI ane temanuM zubha nAma muni zrI caturavijayajI rAkhavAmAM AvyuM. vihAra ane abhyAsa-dIkSA lIdhA pachI temanA vihAra pUjyapAda gurudeva zrI pravartakajI mahArAja sAthe paMjAba tarapha thato rahyo ane te sAthe krame krame abhyAsa paNa AgaLa vadhato rahyo. zarUAtamAM sAdhugya AvazyakakriyA sUtro ane jIvavicAra Adi prakaraNone abhyAsa karyo. te vakhate paMjAbamAM ane khAsa karI te jamAnAnA sAdhuvargamAM vyAkaraNamAM mukhyatve sArasvata pUrvArdha ane candrikA uttarArdha pracAra hato, te mujaba teozrIe teno abhyAsa karyo ane te sAthe kavya, vAlsaTAlaMkAra, zratadha Adino paNa abhyAsa karI lIdhuM. A rIte abhyAsamAM ThIka ThIka pragati ane praveza thayA bAda pUrvAcAryata saMkhyAbaMdha zAstrIya prakaraNa-je jaina AgamanA pravezadvAra samAna che-no abhyAsa karyo. ane tarkasaMgraha tathA muktAvalInuM paNa A daramiyAna adhyayana karyuM. A rIte kramika sajIva abhyAsa ane vihAra banneya kArya ekIsAthe cAlatAM rahyAM. upara jaNAvavAmAM AvyuM tema pUjyapAda gurudeva zrI caturavijayajI mahArAja krame krame sajIva abhyAsa thayA pachI jyAM jyAM prasaMga maLe tyAM tyAM te te vidvAna munivarAdi pAse tema ja potAnI meLe paNa zAstronuM adhyayana-vAcana karatA rahyA. bhagavAna zrI hemacandrAcArye kahyuM che ke "myAno phi varmar - namAvati." e mujaba pUjyavara zrI gurudeva zAstrIya vagere viSayamAM AgaLa vadhatA gayA ane anukrame koIne madada sivAya svataMtra rIte mahAna zAstrone svAdhyAya pravartAvA lAge che, jenA phaLarUpe ApaNe "Atmananda jaina graMtharatnamALA"ne Aje joI zakIe chIe. zAsalekhana ane saMgraha-vizvavikhyAtakIrti, punitanAmadheya, paMjAba dezoddhAraka, nyAyAnidhi jainAcArya zrI vijayAnandasUrivaranI avarNanIya ane akhUTa jJAnagaMgAnA pravAhane vArase emanI vizALa zikhyasaMtatimAM nirAbAdha rIte vaheto rahyo che. e kAraNasara pUjyapravara prAtaHsmaraNIya prabhAvapUrNa paramagurudeva pravartakajI mahArAja zrI 1008 zrI kAntivijayajI mahArAjazrImAM paNa e jJAnagaMgAno nirmaLa pravAha satata jIvato vaheto rahyo che, jenA pratApe sthAna sthAnanA jJAnabhaMDAromAMthI zreSTha-zreSThatama Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 287 guNaguru puNyadhAma pUjya gurudevanuM hArdika pUjana zAstronuM lekhana, tene saMgraha ane adhyayana Adi cirakALathI cAlu hatAM ane Aja paryata paNa e pravAha avicchinnapaNe cAlu ja che. upara jaNAvela zAstralekhana ane saMgrahaviSayaka saMpUrNa pravRtti pUjyapAda guruvara zrI caturavijayajI mahArAjanA sUkSma parIkSaNa ane abhiprAyane anusarIne ja haMmezAM cAlu rahyAM hatAM. puNyanAmadheya pUjyapAda zrI 1008 zrI pravartakajI mahArAje sthApana karelA vaDodarA ane chANanAM jaina jJAnamaMdiromAMnA teozrInA vizALa jJAnabhaMDAronuM bArIkAIthI avalokana karanAra eTaluM samajI zakaze ke e zAstralekhana ane saMgraha keTalI sUkSma parIkSApUrvaka karavAmAM AvyA che ane te kevA ane keTalA vaividhyathI bharapUra che. zAstralekhana e zI vastu che e bAbatane vAstavika khyAla ekAeka koIneya nahi Ave. e bAbatamAM bhalabhalA vidvAna gaNAtA mANaso paNa kevAM gothAM khAI bese che ene khyAla prAcInaarvAcIna jJAna bhaMDAramAMnAM amuka amuka pustaka tema ja gAyakavADa oriyenTala insTiTayUTa AdimAMnAM navAM lakhAyela pustaka jevAthI ja AvI zake che. kharuM jotAM zAstralekhana e vastu che ke, tene mATe jema mahattvanA upayogI graMthanuM pRthakkaraNa ati jhINavaTapUrvaka karavAmAM Ave eTalI ja bArIkAIthI pustakane lakhanAra lahiyAo, temanI lipi, graMtha lakhavA mATenA kAgaLa, zAhI, kalama vagere darekedareka vastu kevI hovI joIe enI parIkSA ane tapAsane paNa e mAgI le che. - jyAre uparyukta bAbatonI kharekhara jANakArI nathI hotI tyAre ghaNI vAra evuM bane che ke, lekhaka graMthalipine barAbara ukelI zake che ke nahi ? teo zuddha lakhanArA che ke bhUlo karanArAvadhAranArA che ? teo lakhatAM lakhatAM vacamAMthI pATho chUTI jAya tema lakhanArA che ke kevA che? irAdApUrvaka goTALo karanArA che ke kema ? temanI lipi suMdara che ke nahi ? ekasarakhI rIte pustaka lakhanArA che ke lipimAM goTALo karanArA che?--ityAdi parIkSA karyA sivAya pustako lakhAvavAthI pustako azuddha, bramapUrNa ane kharAba lakhAya che. A uparAMta pustaka lakhAvavA mATenA kAgaLa, zAhI, kalama vagere lekhananAM vividha sAdhano kevAM hovAM joIe enI mAhitI na hoya to pariNAma e Ave che ke sArAmAM sArI paddhatie lakhAelAM zAstro-pustake a5 kALamAM ja nAza pAmI jAya che. keTalIka vAra to pAMca-paccIsa varSamAM ja e graMtho mRtyunA moMmAM jaI paDe che. pUjyapAda guruvarathI uparokta zAstralekhana viSayaka pratyeka bAbatanI jhINavaTane pUrNapaNe samajI zakatA hatA, eTaluM ja nahi, paNa teozrInA hastAkSaro eTalA suMdara hatA ane evI suMdara ane svaracha paddhatie teo pustaka lakhI zakatA hatA ke bhalabhalA lekhakane paNa AMTI nAkhe. e ja kAraNa hatuM ke game tevA lekhaka upara temane prabhAva paDato hato ane game tevA lekhakanI lipimAMthI teozrI kAMI ne kAMI vAstavika khAMcAkhUMca kADhatA ja. pUjyapAda gurudevanI pavitra ane prabhAvayukta chAyA taLe ekIsAthe trIsa trIsa, cAlIsa cAlIsa lahiyAo pustaka lakhavAnuM kAma karatA hatA. teozrInA hAtha nIce kAma karanAra lekhakanI sAdhu samudAyamAM kiMmata aMkAtI hatI. TUMkamAM ema kahevuM joIe ke jema teozrI zAstralekhana ane saMgraha mATenA mahatvanA graMthono vibhAga karavAmAM niSNAta hatA, e ja rIte teozrI lekhanakaLAnA talasparzI hArdane samajavAmAM ane pArakhavAmAM paNa niSNAta hatA. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra88 ] jJAnAMjali pUjyapAda guruvaranI pavitra caraNachAyAmAM rahI temanA cirakAlIna lekhanakaLAviSayaka anubhavone jANIne ane saMgrahIne ja huM bhAre "bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA" nAmano graMtha lakhI zakyo chuM. kharuM jotAM e graMthalekhanano pUrNa yaza pUjya gurudevazrIne ja ghaTe che. zAstrasaMzAdhana-pUjyapAda guruvarazrIe zrI pravartakajI mahArAjazrInA zAstrasaMgrahamAMnA navA lakhAvela prAcIna graMtho paikI saMkhyAbaMdha mahatvanA graMthe anekAneka prAcIna pratyantaro sAthe sarakhAvIne sudhAryA che. jema pUjya gurudeva lekhanakaLAnA rahasyane barAbara samajatA hatA, e ja rIte saMzodhanakaLAmAM paNa teozrI pAraMgata hatA. saMzodhanakaLA, tene mATenA sAdhano, saMketo vagere pratyeka vastune teozrI pUrNa rIte jANatA hatA. emanA saMzodhanakaLAne lagatA pAMDitya ane anubhavanA paripAkane ApaNe teozrIe saMpAdita karela zrI AtmAnaMda jaina graMtharatnamALAmAM pratyakSapaNe joI zakIe chIe. jaina jJAnabhaMDArono uddhAra-pATaNanA vizALa jaina jJAnabhaMDAre eka kALe ati avyavasthita dazAmAM paDyA hatA ane bhaMDArAnuM darzana paNa ekaMdara durlabha ja hatuM. emAMthI vAcana, adhyayana, saMzodhana Adi mATe pustaka meLavavAM ati duSkara hatAM. enI TIpo-lisTo paNa barAbara joIe tevI mAhitI ApanArAM na hatAM ane e bhaMDAro lagabhaga joIe tevI surakSita ane suvyavasthita dazAmAM na hatA. e samaye pUjyapAda pravartakajI mahArAja zrI kAntivijayajI (mArA pUjya gurudeva) zrI caturavijayajI mahArAjadi ziparivAra sAthe pATaNa padhAryA ane pATaNanA jJAnabhaMDAronI vyavasthA karavA mATe kAryavAhakono vizvAsa saMpAdana karI e jJAnabhaMDAranA sArvatrika uddhAranuM kAma hAtha dharyuM ane e kAryane sarvAgapUrNa banAvavA zakya sarva prayatno pUjyapAda zrI pravartakajI mahArAjazrIe ane pUjya gurudevazrI caturavijyajI mahArAjazrIe karyA. A vyavasthAmAM bauddhika ane zramajanya kArya karavAmAM pUjyapAda gurudevane akaya phALo hovA chatAM pote gupta rahI jJAnabhaMDAranA uddhArane saMpUrNa yaza teozrIe zrIgucaraNe ja samarpita karyo che. lIMbaDI zrIsaMdhanA vizALa jJAnabhaMDAranI tathA vaDodarA-chANImAM sthApana karelA pUjyapAda zrI pravartakajI mahArAjazrInA ati vizALa jJAnabhaMDAranI sarvAgapUrNa suvyavasthA pUjya guruveryo eTale hAthe ja karI che. A uparAMta pUjyapravara zAtamUrti mahArAjazrI 1008 zrI haMsavijyajI mahArAjazrInA vaDodarAmAMnA vizALa jJAnabhaMDAranI vyavasthAmAM paNa temanI mahAna madada hatI. zrI AtmAnaMda jaina graMtharatanamAlA--pUjya zrI guruzrIe jema potAnA jIvanamAM jena jJAnabhaMDArane uddhAra, zAstralekhana ane zAstrasaMzodhanane lagatAM mahAna kAryo karyA che, e ja rIte temaNe zrI A. je. caM. 2. mA.nA saMpAdana ane saMzodhananuM mahAna kArya paNa hAtha dharyuM hatuM. A graMthamALAmAM Aja sudhImAM badhA maLIne vividha viSayane lagatA nAnA-moTA mahattvanA nevu graMca prakAzita thayA che, jemAMnA ghaNAkharA pUjya gurudeve ja saMpAdita karyA che. - A graMthamALAmAM nAnAmAM nAnA ane moTAmAM moTA ajoDa mahattvanA graMtha prakAzita thayA che. nAnA-moTAM saMkhyAbaMdha zAstrIya prakaraNane samUha A graMthamALAmAM prakAzita thayo che e A graMthamALAnI khAsa vizeSatA che. A prakaraNe dvArA jaina zramaNa ane zramaNIone khUba ja lAbha thayo che. je prakaraNonAM nAma meLavavA ke sAMbhaLavAM paNa ekAeka muzkela hatAM, e prakaraNo pratyeka zramaNa-zramaNInA hastagata thaI gayAM che. A graMthamALAmAM ekaMdara jaina Agame, prakaraNo, aitihAsika ane aupadezika prAkRta, saMskRta kathAsAhitya, kAvya, nATaka Adi viSayaka vividha sAhitya prakAza Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNagurU puSyadhAma pUjya gurudevanuM hArdika pUjana [ 289 pAmyuM che. e uparathI pUjyapAda gurudevamAM keTaluM vizALa jJAna ane keTalo anubhava hato e saheje samajI zakAya tema che, ane e ja kAraNasara A graMthamALA dina pratidina dareka dRSTie vikAsa pAmatI rahI che. chellAmAM chellI paddhatie graMthonuM saMzodhana, saMpAdana ane prakAzana karatA pUjyapAda gurudeve jIvananA astakALa paryata athAga parizrama uThAvyo che. nizIthasUtracUrNi, kalpacUrNi, malayagiri vyAkaraNa, devabhadrasUrikta kathAnakoza, vasudeva hiMDI-dvitIya khaMDa Adi jevA aneka prAsAdabhUta graMthonA saMzodhana ane prakAzananA mahAna manorathone hRdayamAM dhAraNa karI, svahaste enI presa kepIo ane enuM ardhasaMzodhana karI, teozrI paralekavAsI thayA che. atu. mRtyudeve ke nA manoratha pUrNa thavA dIdhA che ! Ama chatAM jo pUjyapAda gurupravara zrI pravartakajI mahArAja, pUjya gurdeva ane samasta munigaNunI AziSa varasatI haze-che ja, to pUjya gurudevanA saMkone mUrta svarUpa ApavA ane temaNe cAlu karelI graMthamALAne savizeSa ujajavala banAvavA yathAzakya alpa-svalpa prayatna huM jarUra ja karIza. gurudevane prabhAva-pUjyapAda guvamAM dareka bAbatane lagatI kAryadakSatA eTalI badhI hatI ke kaI paNa pAse AvanAra temanA prabhAvathI prabhAvita thayA sivAya raheto nahi. mArA jevI sAdhAraNa vyakti upara pUjya gurudevane prabhAva paDe emAM kahevApaNuM ja na hoya, paNa paMDita pravara zrIyuta sukhalAlajI, vinmAnya zrImAna jinavijyajI Adi jevI anekAneka samartha vyaktio upara paNa teozrIne apUrva prabhAva paDyo che ane temanI viziSTa pravRttinuM sajIva bIjApaNuM ane preraNA * pUjyapAda gurudevanA sahavAsa ane saMsargathI prApta thayAM che. jaina maMdira ane jJAnabhaMDAra vagerenA kArya mATe AvanAra zilpIo ane kArIgare paNa zrI gurudevanI kAryadakSatA joI temane AgaLa bALabhAve vartatA ane temanA kAmane lagatI viziSTa kaLA ane jJAnamAM umere karI jatA. pUjyapAda guruzrIe potAnA vividha anubhavonA pATha bhaNAvI pATaNanivAsI trivedI govardhanadAsa lakSmIzaMkara jevA ajoDa lekhakane taiyAra karela che, je AjanA jamAnAmAM senA-cAMdInI zAhI banAvI suMdaramAM suMdara lipimAM sonerI kImatI pustaka lakhavAnI viziSTa kaLA tema ja lekhanakaLAne aMge talasparzI anubhava paNa dharAve che. pATaNanivAsI bhojaka bhAI amRtalAla mohanalAla ane nAgAranivAsI lahiyA mULacaMdajI vyAsa vagerene suMdaramAM suMdara presakepIe karavAnuM kAma tema ja lekhana-saMzodhanane lagatI viziSTa kaLA paNa pUjya gurudeve zIkhavADayAM che, jenA pratApe teo Aje paMDitanI ke TimAM khape che. ekaMdara Aje dareka ThekANe eka evI kAyamI chApa che ke pUjyapAda prarvatajI mahArAja ane pUjya gurudevanI chAyAmAM kAma karanAra lekhaka, paMDita ke kArIgara hoziyAra ane sugya ja hoya. upasaMhAra-aMtamAM huM kaI paNa prakAranI atizayokti sivAya ema kahI zakuM chuM ke, pATaNa, vaDodarA, lIMbaDIne jJAnabhaMDAranAM pustako ane e jJAnabhaMDAre, zrI AtmAnaMda jaina graMtharatnamALA ane enA vidvAna vAcake, ane pATaNa, vaDodarA, chANI, bhAvanagara, lIMbaDI vagere gAma-zahere ane tyAMnA zrIsaMgha pUjyapAda paramagurudeva zrI caturavijayajI mahArAjanA pavitra ane sumaMgaLa nAmane kadIya bhUlI nahi zake. [ saddagata guruvarya zrI caturavijayajI mahArAje karelA, paMcamaane SaSTha kamaranyanA saMpAdanane prAstAvika lekha, sane 1940]. jJAnAM, 37 1 2 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAna paMDita zrI sukhalAlajI vidyAguru--zrImAna paoNMDita sukhalAlajI mArA vidyAguru che. ApaNA jIvananI pragati mATenAM je vividha aMge che temAM vidyAguru e eka viziSTa aMga che. mArA vanamAM me' je anekAneka sAdhu vidyAgurue ane gRhastha vidyAgurue meLavyA che, e saumAM sarvocca sthAna huM e vyaktine ApuM chuM. temAM prathama sthAna pUjyapravara, satata jJAneApAsanAparAyaNa, aneka jJAnabhaMDArAnA udghAraka, vyavasthApaka ane zrI jaina AtmAnaMda graMtharatnamALAnA soMpAdaka zrI caturavijayajI mahArAjanu che, jee mArA dIkSAguru ane zikSAguru che. jIvananA caudame varSe mane mArI janmadAtrI ane dharmAdAtrI mAtAe (je Aje vRddhAvasthAmAM jIvaMta che ane jemanuM nAma sAdhvIjI zrI ratnazrIjI che) temanAM caraNAmAM sAMpyA ane temanAM ja zrIcaraNAmAM huM dIkSA ane zikSA pAmyA. mArI ceAgyatAnusAra * teozrIe atiyeAgyatApUrvaka mane aneka viSayonI jAte tema ja aneka paMDitA dvArA kramika zikSA ApI. aneka prakAranAM kAryonI kuzaLatAnI prApti paNa mate temanA ja dvArA thaI che ane temanA jIvanamAMthI meM ghaNI ghaNI preraNA ane yogyatA meLavI che. Aje mArAmAM je kAMI che tenu mULa A gurudeva ja che. khIju` sthAna paDita zrI sukhalAlajInu che, jemaNe mane ekAMta AtmIya bhAve adhyayana karAvyuM che, tema ja prasaMge prasaMge mane aneka viSayAnu' jJAna pustake dvArA nahi paNa moDhethI ja ApIne mArI daSTine temaNe vizada banAvI che. mArA jIvananA yoga ja koi evA vicitra haze ke jethI huM mArA jIvananA prAraMbhathI aneka prakAranAM kAryamAM parAvAI javAne lIdhe jIvanamAM adhyayana ati alpa karI zakayo chuM. tema chatAM mArA upara vidyAguruone evA prema hatA ke jethI Aje mArI e UNapa koInI najare nathI AvatI; chatAM e vAta teA dIvA jevI che ke mAru adhyayana ati apUrNa che. A baMne gurue mArA tIkhA svabhAvane AnaMdathI jIravIne paNa mane dareka rIte samRddha karyAM che. e guruomAMthI eka custrI ke jee mArA jIvananuM sarvasva hatA, te teA Aje svavAsI thaI cUkayA che. paNa eka guru Aje vidyamAna che, jemanI pAse Aje paNa huM aneka rIte adhyayana karu chu.. Aje jyAre paNa hu` mArA A vidyAguru pAse jAuM chuM tyAre teozrI, game teTalA kAryavyasta hAya tema chatAM, peAtAnuM dareka mahattvanuM kAryAM cheDIne paNa mArI sAthe anAkuLapaNe peAtAnA atigaMbhIra adhyayana ane ciMtanamAMthI udbhavelI anubhavapUrNa vAtA kare che, jethI jIvanamAM navuM jJAna Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAna paMDita zrI sukhalAlajI [ 291 ane phuraNAo jAge che. upara huM kahI Avyo chuM ke mArA jIvanamAM meM adhyayana ghaNuM ochuM karyuM che, te chatAM mArA vidyAguruzrIe prasaMge prasaMge anekavidha dArzanika, zAstrIya Adi aneka viSayo moTethI ja evI rIte samajAvyA che, jethI Aje lagabhaga anAbAdhapaNe huM mahAzAstromAM praveza karI zakuM chuM. A rIte meM mArA jIvanamAM be guruo dvArA jIvaMta preraNA meLavI che. temAM zrImAna paMDitajInuM sthAna paNa ati viziSTa che. huM A baMne guruone aMtaramAMthI kadIye visArI zakuM tema nathI. jJAnagAMbhIrya ane pratibhA-zrImAna paMDitajIe temanA jIvanamAM sarvadezIya jJAnanI sAdhanA karI che. temanuM jJAna keI eka viSayane lakSIne che tema nathI. paNa temanuM jJAna ghaNuM vyApaka ane vizvatomukhI che. jainasaMghamAM temanI joDI bhAgye ja maLI zake eTaluM jJAna paMDitajI dharAve che. jaina dArzanika, Amika ane karmavAda viSayaka sAhityanuM temaNe ghaNuM UMDANathI avagAhana karyuM che. na yugamAM jenadarzanamAnya anekAntavAda vize teoe talasparzI ciMtana karyuM che ane e vizenA saMkhyAbaMdha ciMtanapUrNa lekho teozrIe lakhyA che, jene Aje jainAcAryo ane jaina munivarga AdarathI jue che. jenetara dArzanika sAhitya, upaniSado AdinuM adhyayana ane ciMtana paNa teozrIe eTalA ja UMDANathI karyuM che, ane jyArathI temaNe Iliza bhASAne svAyatta karI te pachI to temaNe seMkaDo pAzcAtya ane paurvAtya vidvAnoe lakhelA tatvaciMtanapUrNa saMkhyAbaMdha graMthanuM avagAhana karI potAnA jJAnane amaryAdita banAvyuM che. e ja kAraNa che ke zrImAna paMDitajI jyAre paNa ekanA eka viSayane pharI pharI carce che, tyAre paNa temAM navInatA ane prauDhatAnuM saune darzana thAya che. paMDitajInI pratibhA paNa evI che ke jethI teo pratyeka viSayane gaMbhIra rIte svAyatta karI le che. Aje ATalI uMmare paNa paMDitajIno zAstravyAsaMga leza paNa ocho thayo nathI. potAnI prakRtine svastha rAkhavA paMDitajI ghaNuM ghaNuM lAMghaNo ane ardhalAMdhaNa kheMcI kADhe che, paraMtu jJAnopAsanAnI lAMghaNa teo bhAgye ja kare che. game tevI paristhitimAM divase ke rAte zrImAna paMDitajInuM tatvaciMtana nirAbAdhapaNe cAlatuM ja hoya che. zrImAna paMDitajI mAtra zAstraniSNAta kAzInA paMDita jevA paMDita nathI, paraMtu teo dhArmika, sAmAjika, rAjakIya, bhASAzAstra Adi aneka viSayonuM UMDuM jJAna dharAve che. e ja emanA jJAnagAMbhIryanuM sAdhaka banyuM che. Aje mane bAsaTha varSa thavA AvyA che. temAM huM lagabhaga mArA bALapaNathI ja eTale ke vIsa varSanI uMmare zrImAna paMDitajIno vidyArthI banyo chuM. meM paMDitajIne satata adhyayanaparAyaNa ane ciMtanaparAyaNa ja joyA che. vividha zAstronA vividha viSayonI temaNe eka ja daSTie chaNAvaTa karI che. temAM vicAraparAkSukha sAMpradAyika bhAvanAne kadIye sthAna ApyuM nathI. te chatAM teozrIe sAMpradAyikatAne kadIye nirupayogI mAnI nathI; paraMtu e sAMpradAyikatA evI na hovI joIe ke jIvana-vikAsanA mArga ane satya-jJAnanI ArAdhanAmAM bAdhaka thAya. zrImAna paMDitajIe jenadarzananA A vyApaka daSTibiMdune lakSamAM rAkhIne vidyAsAdhanA karI che tethI ja temanI daSTi ati gaMbhIra, satyAthI ane tAvika banI che. dhAraNuzakti-zrImAna paMDitajI ke zatAvadhAnI nathI, te chatAM temanI smaraNazakti ati jIvaMta che. jIvananA AdikALathI temaNe je je adhyayana karyuM che e badhA viSe Aje paMDitajIne mATe tAjA ja jovAmAM Ave che. moTe bhAge adhyayana karanAra mATe evuM hoya che ke je viSayane . jyAre abhyAsa karatA hoya tyAre te te sAjAtAjA hoya che, paNa pAchaLathI te nahivata banI jAya Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 ] jJAnAMjali che, jyAre paMDitajI mATe tema nathI. dA.ta., paDitajIne ApaNe koI saMskRta bhASAnA prayAga viSe kAMI pUchIe ke A zabdaprayAga viSe kema samajavuM, tyAre paMDitajI siddhahemavyAkaraNanA adhyAya, pAda ane sUtra sudhdhAMne naMbara ApIne ApaNate javAba Apaze. e ja rIte bIjA viSayAmAM paNa ApaNe pUchIzuM te| te te viSayanAM maulika sthAneAnI yAdI ApavApUrvaka ja paMDitajI ApaNI sAthe vAta karaze. dareka viSayamAM AvI tAjI smRti e paDitajInI avadhAnazakti ke dhAraNAzaktine jIvaMta purAvA che. bIjI rIte ApaNe paDitajInI dhAraNAzakti ane smRtine joI e. teezrI jyAre koI graMthane ke viSayane hAthamAM le che tyAre eka ja graMthanI aneka vyAkhyA ke te te viSayanA aneka graMthaiAne ekIsAthe sAMbhaLI le che ane tyAra bAda kayA kayA vyAkhyAkArA ke graMthAkAroe kaI kaI rIte te te viSayanuM pratipAdana karyuM che, kayAM kayAM ekabIjAnAM maMtavyeA judAM paDe che, te te AcAryAMnA pratipAdanamAM kaI kaI vizeSatAe che ityAdinuM pRthakkaraNa te barAbara karI le che. se'kaDe leAkapramANa aneka graMthasa MdarbhAne maraNumAM rAkhI tenuM Avu pRthakkaraNa karavuM e paDitajInI dhAraNA ane smaraNu zaktine sacATa purAvA che. sAmAnya rIte leAkAmAM kiMvadantI cAle che ke ' sADI buddhi nAThI.' A kivadantI sAmAnya jaDa janatA mATe sACka haze, paraMtu nAnepAsanApArAyaNa vyaktie mATe e kadIye sAOka nathI, jenI sAkSI zrImAna paDitajI pUre che. ATalI u'mare paNa pa`DitajInI smaraNazakti sAjI-tAjI che, eTalu ja nahi, paNa te smaraNazakti Aje yauvanavaye paheoMcI che. zu' prAcIna kALamAM ke zu' AjanA yugamAM ApaNane AvA DhagalAbaMdha purAvAo maLI Avaze ke jemanuM jIvana ciMtanaparAyaNa hAya che, evI vyaktienI buddhi, smRti ke pratibhA mAMdagImAM ke mRtyunI anya kSaNa panta jevI ne tevI ja rahe che. stharavirazrI vasvAmIe ArakSitane jIvananA aMta paryaMnta vidyAdhyayana karAzyuM hatuM. sthavirazrI ArakSitasUri eka se| vIsa varSanI uMmaranA hatA. temaNe peAtAnA vidvAna ziSya sthavira A dulikA puSyamitrane jIvananA aMta sudhI vidyAdAna dIdhuM hatuM. mAthurI ane vAlabhI vAcanAnA pravartaka sthavireza paNa vRddha hatA. vizeSAvazyakabhASya upara svepanna TIkA lakhanAra AcArya jinabhadragaNi kSamAzramaNa chaThThA gaNudharavAda sudhI TIkA lakhatAM lakhatAM ke lakhIne svavAsI thayA. AcAya zrI haribhadrasUri tattvArthInI TIkA racatAM racatAM ja paraleAkavAsI thayA. AcArya zrI malayagiri AvazyakasUtranI ane bRhatkalpasUtranI vyAkhyAo apUrNa rAkhIne devalAkavAsI thayA. chellA chellA nyAyavizArada nyAyAcArya mahApAdhyAya zrI yazeAvijyajI paNa saMkhyAbaMdha graMthAne adhUrA rAkhI svastha thayA. prAcIna yugamAM thaI gayelA sakhyAbaMdha mahAnubhAvAmAMthI e-pAMcanI A vAta thaI. vamAnamAM paNa Aje vRdghAvasthAmAM rahelA aneka munivareA evA che ke jeo satata adhyayanaparAyaNa rahe che. AgamAddhAraka zrImAna sAgarAnaMdasUri mahArAjanA meM chellAM chellAM suratamAM darzona karyAM, tyAre temane ghaNI vAra vAyunI asadgha takalIpha rahetI. traNa-traNa divasa sudhI suvAya, besAya ke uThAya nahi evI avasthAmAM paNa temanI pAse kAgaLa, pensila paDayAM ja hAya. A avasthAmAM je sphuraNA thAya tene pote tarata TapakAvI letA. A ja rIte jainetara ane pAzcAtya tattvaciMtakonI aneka hakIkate ApaNI sAme che, je uparathI ApaNane e khAtarI thAya che ke jemanuM jIvana jJAnApAsanAmaya ane tAttvika ciMtanamaya hAya che. temanI caitanyazaktie jIvananI anya kSaNA pa``ta jIvatI-jAgatI ja rahe che. zrImAna pa`DitajInI paNa caitanyazakti sucArurUpe vatI-jAgatI jovAmAM Ave che. guNagrAhkatA----paMDitajInI dRSTi haMmezAM guNagrAhiNI ja rahI che. game te saMpradAyanAM zAstro Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAna paoNMDita zrI sukhalAlajI * 293 vAMce, game tevI vyaktinAM lakhANeA vAMce ke game te vyaktine paricaya sAdhe--e badhAya prasaMgeAmAM temanI dRSTi guNagrAhiNI ja rahI che, e temanAM lakhANA uparathI ane temanI sAthenA vArtAlApa parathI anubhavI zakIe chIe. zrImAna paDitajInuM guNagrAhakapaNuM' kevuM che tenAM udAharaNA teA mArI pAse aneka che; paNa temAMnuM eka prasa MgeApAtta TAMkuM chuM. eka vAra huM ane paDitajI sAthe beThA hatA, tyAre vArtAnA koI prasa Mga AvatAM temaNe AcArya zrI lAvaNyasUriviracita siddhasenIyA dvAtri'zikAonI TIkA ane muni zrI ra MdhavijayajIe taiyAra karela nidbhavavAda Adi viSayamAM vAta karI ke, mahArAjajI ! meM A graMtha joyA. vastunA pratipAdananI zailI game tevI hA, paNa jyAre vyaktine vastu barAbara grAhya thaI hAya tyAre vastunA hArdane te peAtAnA lakhANamAM utArI zake che, ane e rIte AvAM lakhANeA tAttvika dRSTie AdarapAtra che." A te mAtra eka udAharaNa ja Apyu che. paNu pAMDitajI sAthe vAteA karavAmAM anekAneka prasa`geAmAM temanI guNagrAhakatA tarI ja Ave che. A guNagrAhakatAne lIdhe ja teo hareka viSayamAM taTastha parIkSaNa paNa vyavasthita rIte karI jANe che. << ja svAtaMtrya--paMDitajI jIvanavyavahAramAM ane vicArAmAM hamezAM svataMtra rahyA che. peAtAnI vidvattA viSe temane kadIye abhimAna jAgyuM nathI. koI praleAbhana temane kadIye AkarSI zakayuM nathI. temanA jIvanamAM evA ghaNA prasaMgeA AvyA che, jemAM aneka judI judI vyaktie temane aneka rIte AkarSavA prayatna AdaryA che, paraMtu jyAre temane khabara paDe ke A bhadhuM pralAbhanarUpa che, tyAre temaNe sAmI vyaktine sApha sAph kahI ja dIdhuM che ke, " tamArA pakSamAM kevADAmAM AkavA mATe ke amuka uddezathI ja jo A hAya te! ApaNA saMbaMdha ahI ja pUrA thAya che." paMDitajIne nAme koI phaLa vecI khAvA mAge teA te kadIye zakaya nathI. peAtAnI prajJAne gIre mUkIne tee kadI vAta karatA nathI, evA prasaMga upasthita thatAM ja tee tene kApI nAkhe. tee peAtAnA vicArAmAM hamezAM svataMtra ja rahyA che. keAInAya gamA-aNagamAnI ke mAnApamAnanI temaNe A mATe darakAra rAkhI nathI. tema chatAM peAtAnA vicAre ayeAgya bhAsatAM tenuM parivartana karavAmAM paNa teo AnAkAnI kare tevA nathI. paMDitajInI sevA--zrImAna paoNMDitajIe vyApaka rIte jaina prajAnI je sevA karI che te cirasmaraNIya ja raheze. temaNe jaina tattvajJAnanA prAsAdbhUta sanmatitaka jevA mahAna graMthane sa Mzodhita karIne eka mahAna kAryAM karyuM che. te uparAMta pramANamImAMsA, jJAnabiMdu Adi graMthAne suyogya rIte saMpAdita karyAM che. devendrasUriSkRta karmaprathAne hiMdI anuvAda temaNe karyo che. Aja sudhImAM temaNe vividha viSayanA ciMtanapUrNa lekhA lakhyA che. A badhAM kAryomAM kayAreka ekabIjAne gamatI-aNagamatI bAbatAne samAveza thavA chatAM vighna jaina prazna pa`DitajInI viziSTa sevAne svIkAra karaze emAM leza paNa zaMkAne sthAna nathI. aMtima nivedana--zrImAna paMDitajIe jIvanamAM ati vizALa ciMtanapUrvaka vidyAsAdhanA ane ArAdhanA karI che, eTaluM ja nahi, paNa bhAI dalasukha mAlaviyA jevA peAtAnI ja kakSAnA tattva ciMtaka ziSyane paNa taiyAra karyA che. uparAMta DaoN. nathamalajI TADhiyA, zrImatI DaoN. indukaLAbahena vagere aneka vyaktie mATe prauDha vayanA mahAnibaMdha ( thIsisa ) lakhavAmAM sAkSI ane preraNAdAyaka anyA che. aneka vidvAnAe emanI pAsethI gaMbhIra vicArA meLavyA che, ane mArA vizvAsa che ke paDitajI peAtAnI jiMdagImAM ghaNuM ghaNuM karI jaze. chatAMya mArI eka hakkadAra ziSya tarIke bhIkha che ke zrImAna paMDitajIe peAtAnA jIvanamAM adhyayana karatAM AcAryazrI siddhasena divAkara, AcAryazrI Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] jJAnAMjala malavAdI, yAkinImahattarAputra zrI haribhadrAcAya ane yazovijayApAdhyAya vize ane temanA gra'tharAzi vize peAtAnA hRdayamAM je vyApaka ane gabhIrAtigaMbhIra vigateAnA saMcaya karyo che, tene yathAsamaya mUrtarUpa ApI bhAratIya prajAne ane te sAthe jaina prajAne samRddha banAve. mArI A bhIkha mAtra taTastha rahIne meADhAnI ja bhIkha nathI, paNa te aMge je kAMI sAdhatA Avazyaka hoya te badhAMya pUrAM pADavAnI pratijJA sAthenI bhIkha che. te mATe ati Avazyaka Arthika sAdhanane paNa AmAM samAveza karIne ja huM bhIkha mAgI rahyo chuM. huM teA vaSaeNthI AvI AzA rAkhuM chuM ane zrImAna paoNMDitajIne prasaMge prasaMge vinaMti paNa karuM chu ane Aje guruguNagAna-prasaMge puna: paN vInavuM chuM. zrImAna paMDitajIe prasaMge prasaMge uparyukta mahApuruSo viSe je TUMkI phUMkI noMdheA karI che ane je bhAveA vyakta karyA che te joyA pachI anekAneka jaina vidvAna munivarA aMtarathI mAne che ke A mahApuruSonu' tAttvika jIna ane emanA graMtharAzinuM tAyika parIkSaNu zrImAna paDitajI sivAya AlekhI zake evI bIjI eka paNa vyakti jaina samAjamAM tema ja anya samAjamAM che ja nahi. ['paMDita sukhalAlajI : paricaya tathA aMjali,' I. sa. 1957 ] Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama-saMpAdananuM duSkara kArya ahIMyAM vidvAna vaktAoe je kaMI kahevuM joIe te ghaNuM kahyuM che. bahuM kahevAnuM rahetuM nathI. temAM paNa mAre zuM kahevuM e eka moTo prazna che. - huM to IchuM ke ame je A kAma karIe chIe temAM amArI truTi kyAM che te sUcavanAra amane maLe. mahenata to ghaNuM karavAmAM AvI che. tema chatAM prasaMge prasaMge vicAravAmAM Ave tyAre truTi eTalI badhI dekhAya che ke ATalA mahAbhArata kAmane nirdoSa kevI rIte pAra pADavuM te paNa sAme eka moTo prazna che. tema chatAM Aje keTalAMka sAdhanone lIdhe, prAcIna bhaMDAranAM avalokanone lIdhe, sAhityanI AlocanAne lIdhe, ane vidvAnonA samAgamane lIdhe je kaMI skUrti jIvanamAM jAgI che teno upaga ahIM karI levo, e daSTie A pravRtti hAtha dharI che. duniyAnA vidvAno upara najara karIe tyAre amAruM saMpAdana pUrNa che, ema kahevAnI ame hiMmata nathI karatA. joke A kAma huM eLe nathI karato; badhA jANatA hoya ke huM A kAma ekale karuM chuM, tema chatAM paNa emAM mArI sAthe AtmIya bhAve kAma karanAra ghaNuM mi dalasukhabhAI 5. amRtalAla vagere ghaNuM ghaNA evA vidhAna che, jeo A kAryamAM rAtadivasa racyApacyA rahe che. ene laIne bhAro bhAra ocho thaI jAya che. chellAM varSomAM mArI AMkhe motiyAne lIdhe asamartha hatI. te veLA A vidvAnoe ja kAmane vega Apyo hato. sAta varSa vahI gayAM. sAThanI sAlathI A vicAra thayo hato. ATalAM varSomAM eka ja volyuma bahAra paDayuM. AthI e vicAra Ave ke sAta varSamAM eka ja volyuma bahAra paDayuM, to badhuM kAma kyAre pAra paDaze? bIjI tarapha daSTi karavAmAM Ave to eka eka viSaya para Aje vidvAno je vicAre che, e vicAravAno samaya nathI, kAma ghaNuM moTuM che, eTale ame maryAdA nakakI karI Agame taiyAra karIe chIe. De. bIMga, De. yamana, De. AlsaDorpha e badhAe Agama viSe ghaNuM vicAryuM che. hamaNAM Do. Asiphane be ArTikalsa AvyA che. eka to ithI paritrA viSe hato. A kriTikala prakAzana tyAMnA jarnalamAM prakAzita karyuM hatuM. A lekhano gujarAtI anuvAda mahAvIra jaina vidyAlayanA suvarNa aMkamAM hatA. ithI parinnA viSe jaina sAdhune pUchavAmAM Ave to paNa te batAvI nahIM zake ke te * zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaInI mUla AgamasUtro prakAzita karavAnI yojanA mujaba zrI jaina Agama graMthamAlAnA prathama graMtha "naMtisutta punarAvuM 'nA prakAzana samAroha prasaMge Apela pravacana. amadAvAda, tA. 26-2-1968. Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 ] jJAnAMjali kevI vastu che ne tenuM keTaluM mahatva che. DaoN. AsaDeTTe tenA adhyayanane kAvyamaya banAvyuM che. huM nathI dhArato ke amArAmAMthI keIneya eno khyAla hoya ke A adhyayana kAvyamaya che ke tenA chaMdone khyAla hoya. ame tyAM sudhI pahoMcyA nathI. badhA Agamo bhegA karavAmAM Ave to sahakArathI azuddhionuM saMzodhana thAya; e ekAeka zakya nathI. tema chatAM prAcIna Adarzo ekatra karIe to keTalIka vAra zuddha pATha maLe che. e AdhAre atyAranuM kArya karavAmAM Ave che. sAmAnya rIte amArI dRSTi kaMIka zraddhAbhimukha che. keTalIka vakhata ema kahevAmAM Ave che ke zraddhA maulika vicArone roke che. ema banatuM haze, paNa zraddhAnI maryAdA karI bIjA pAThabhedo vicAratAM ghaNI vastuo vicArAya che. mAtra eka graMthanA pratyaMtaranA AdhAre A saMzodhana karavAmAM nathI AvatuM. paNa te graMthanAM avataraNo, uddharaNene prAcIna pramANene ane AgamanA pAThone TIkAkAre, cUrNikA, TippanakAre ne vRttikAroe-badhAe jyAM jyAM nirdeza karyo che te te sthaLonI tapAsa thAya che. atyAra sudhI je je Agama chapAyA che tene, prAcIna tADapatrIonI je je prato maLI zakI te prate sAthe sarakhAvI zuddha karI rAkhyA che. tene AdhAre pAThone nirNaya karIe chIe. ghaNI vAra evuM bane che ke saMzodhanakAre saMzodhanamAM koI sthaLe jarUra jaNAya tyAM pATha dAkhala karelo hoya che. te yogya sthaLe dAkhala thayo che ke kema e viSe zaMkA jAge che. amArI A moTI muzkelI che. eTale zuddha pAThe nakkI karavA muzkela che. kaI pratimAM joI pATho dAkhala karyA che ke kema e jesalamera, pATaNa, Dekkana koleja, surata, vaDodarAnA bhaMDAro joIne, tathA khaMbhAtanA bhaMDAranI paNa prAcIna prationI tapAsa karIne nakkI karIe chIe. prAcIna kALathI tyAM pATho paDI gayA che. Aja sudhI ame eka ja kAma karyuM che. dareka prAcIna graMthone anekAneka pratio sAthe sarakhAvya che. ene AdhAre e rIte eka eka AgamanuM saMpAdana thAya che. bhavie paNa e ja paddhati raheze. A Agamo taiyAra karIe chIe te vidvAne tapAse; tapAsIne khalanA hoya tema ja saMpAdanapaddhatimAM doSa hoya to tenuM bhAna karAvaze to ame rAjI thaIzuM. stuti karanAra te ghaNuM maLe che, paraMtu truTio dekhADanArA evA vidvAno ghaNuM ochA maLe che. huM icchuM chuM ke koI truTio batAve. ame e vastu lakSamAM laI tene bhaviSya amArAM saMpAdanomAM upayoga karIzuM. atyAre dalasukhabhAI vagere ahIM che nahIM. te badhA sahakAryakarono A kAryamAM sahakAra che. AtmIya bhAve potAnuM jIvana e otaprata karIne rahela che. evA kAryakaro na hoya to A kAma na thAya. prAcIna kALamAM abhayadevAcAryuM paNa lakhyuM che ke TIkAo racatAM pahelAM dareka AgamanI zuddha pratio taiyAra thatI; aneka jAtanAM pAThAMtaro joI javAtAM. evAM pAThAMtare ke jenA pAThabheda mUMjhavI nAMkhe ke seMkaDe kRtionA pAThabhedomAMthI ka pATha svIkAre ane kayAne jate karavo ? zrI abhayadevAcAryane tethI ja lakhavuM paDayuM ke vAcanAnAmanekatvAt pustkaanaamshuddhitH| sUtrANAmatigAmbhIryAt matabhedAcca kutracit / / dareka graMthomAM kyAMka thaDA ne thoDA vadhatA, kyAMka nAnA ne kyAMka moTA, kyAMka zuddha ne kyAMka azuddha pAThabhede maLI Ave che. seMkaDo varSothI lipinA vikArothI, lahiyAo lipi samajatA nahIM tethI tema ja vidvAne bhASA na jANe tethI pAThabhedo vadhatA rahyA che. badhAne vicAra karavo duSkara che. tema chatAM ame vItarAgadevanA pratApe je kaMI buddhinuM biMdu maLyuM che, tene ArAdhanAmAM upayoga karyo che. vidhAne guTio kSamA kare. Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAha vANI kapAtIla matalalAmanimela vA mAdikana mAnAdyAnapAla kanAzakSa pAlana sAnukA kimavikAsAsAvAnAmAdAya dazalaka dila kI mAtAnamA prAvi kAlI kavi parAkSAgratA kamalakati rAmapAla hinilAH sacita kAlAkAma zizradAnAdAgAsa ana bhAvA OM mAtra poTa rAgAtsanala 240dhAna vizuda bhAva mukha pAla valasAvAnAsA pAlava satanAma kamAtI nizamana sa bhavAmada navatarAdhAka gaNapa rivala mAla 981110 10 tapArAsanasada sAdhA pAritAlAI lagatamAgrIvamupAla nAtimAlavA kapa nAnakAnanAsAda ka ||naaidinii (mdinii|| dasmAtyAnI dAvi pani simidaMgule vidA didAnAlA kAlagrIvA pAlaka 11 nAkAvakimArtha sumItAlAba : saha tmaatpaalnvaalaa|| // zrIvikramasaMda kiyA nAmAlA dAda 20 mitarumalaga tIrthAdhirAja zatruMjayagirivara upara, vAghaNa pALanA samArakAma daramyAna, tAjetaramAM maLI Avela mahAma`trI vastupAlanA vi. sa'. 1288nA e zilAlekhA paikInA pahelA zilAlekha. (jue pRSTha 299) Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ABAunamaHmakAreasnamAtamavayavadAmAlAvAyalalavAjamAvAna duraRERAmAva AwardvidizAkezImaraNadilavAmAmAgAradyAnikArAgAvayAunamaegsalAya sAmanazAsana agamA bImAlAdArAvAlAnamanbINalAyakAmAnAtilakAmAlanasamAlaekAzAnakamA navazAsArasmasApaDa Earadipdhamana mAmebAghezIdAkATAkATa nisAnA dikhAyAvAdAvirasalneadhirapasAramA BETERESTIN yasakAritAmA nAmizviAlamavirAjinamanAsAsAraNA lakatamAmaTonamesanakatAvAsamArata mAti sanasadAmArAva3minamAnamAla ya mAmAmAlimakarAyabAmagAbAda KER-ghasAra nayAgAra dAtAkAwais: dAkhavalAyavIravala sAmI FacImAkSikAmAlatI dinAnAzayazAlA mAravalakmapAmAhAvimanAtAvAdAmAsayamAdAyamAbAvakASENART J ladastI vAlAnInaEiS nAvAmAgavinimakSiAmA nAdinaaalahakamIyamAnAsvAdhInatA RTHENRNEkAmamahAzAnAtAnA lAnyAmavalIya samitikaadaarzimalAbAligaNAzmiAsmiAnAsamA AFTEERImakalagAvavAzitakarakamalAla mahAvavATA vasnapiyamadImAlAravAlAlamAsmiAnisamAdhAmaTekAbalAvAtAvAgArAma mAtyArAvANavatakalAmAdhAmAdhAvAgatAdaERIAng sajanamAnasAmAnAvakAmAkSAvarazamalavAmAsasvAvadhanamAlAamaARREREFEEL mAvAnizAniyamAmamATAnAmazAsakAnavAsamA bajAramAbAvAtAvamAkSiArakSaBARAsAvAkamAvaNavAvaratApadiERERACEREETsayAmAnAmAmAusamAgamayamaNamA kamaladevaravAzAlAbAsihAhAkAritAmAmAmAnAFEEsabAlamAnasaMEaratvapatakSyamavAdinIvAriyApatimahA bAkAmAmahAmanyAnamAlanasamA mamAyAmapAlavatApanagamAmalarAvAvivAravAbhimAnAdhikAlAkI mAramAvasrAyalamadhyabhAgalaSE MUARMeasanEATHEEmAnisamAyaNamilanasAnadAyAmAsana ghA maqateag maPPEACERaaaaaaaaaanarAdhAdadAbAdamA savAganavajJAvakakamAnata RasAramanapadadhirako garalaa MSADERaancNDamAanaPAvAsAvayAsamAyazItilAlasamma danakAnanAmita mati dAmadhyakAvApAdAdinApazanakAmina BAIEOneDHE milinAlasvatA SAMBHARATPAnamAlAmAlIsAdhanamA tIrthAdhirAja zatragirivara uparathI, vAdhaNa pALanA samArakAma daramyAna, tAjetaramAM maLI Avela mahAmaMtrI vastupAlanA vi.sa. 1288 nA me zikSAmA paiDInA bhI zikSA. (shume| 504 300) Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A che. puNyazloka mahAmAtya vastupAlanA aprasiddha zilAlekhe tathA prazasti lekho [tIthAdhirAja zatrujya uparathI maLela be zilAlekho tathA dasa graMthastha prazastilekha.] A lekhamAM gUrjarezvara mahAmAtya vastupAla ane tejapAla saMbaMdhI adyAvadhi aprasiddha be zilAlekho ane dasa prazasti lekho ApavAmAM AvyA che. upara jaNAvelA banne zilAlekho eka ja divase lakhAyelA che ane eka ja sthAnamAMthI maLI AvyA che, tethI A be zilAlekho vastupAla-tejapAle tIrthAdhirAja zatruMjayagiri upara karAvelI paLanA ja che te nizcita thAya che. bIjA zilAlekhamAM zatruMjaya upara zrI AdIzvara bhagavAnanA maMdiranI sAme poLa karAvyAne ullekha che tethI ema lAge che ke Aje jene vAghaNapoLa kahe che te piLanA rathAne vastupAla-tejapAlanI karAvelI piLa hovI joIe. prastuta zilAlekho paNa vAghaNapoLanA samArakAmamAMthI maLI AvyA che tethI paNa A hakIkata vadhAre spaSTa thAya che. vastupAla-tejapAle karAvelI poLa kyAre karNa-zIrNa thaI haze ? teno jIrNoddhAra ke tenA sthAne navIna poLa kyAre thaI? ane navI thayelI poLanuM "vAghaNapoLa' nAma kema thayuM?--A hakIkata have zodhavI rahI. astu. pahelA zilAlekha saMskRta padyamaya che. bIjA zilAlekhanI racanA saMskRta gadya-padyamaya che. bane zilAlekhomAM AvatAM keTalAMka padyo gUrjarezvarapurahita somezvaradevaviracita lUNusahI-(AbU)-prazastilekha, zrI udayaprabhasUriviracita sukRtakIrti kallolinI, zrI arasiMha Thakakaraviracita sukRtasaMkIrtana, ane zrI narendraprabhasUrikRta vastupAlaprazasti AdimAM maLe che, tethI A zilAlekhono paghavibhAga vastupAlasaMbaMdhita sAhityamAMthI levAya che te nizcita thAya che. pahelA zilAlekhamAM vastupAla-tejapAlanI saMkSipta yazogAthA che, ane te bIjA zilAlekhanI pUrvabhUmikArUpa che. AthI e spaSTa thAya che ke vastupAla-tejapAle aviratapaNe lakSmIne sadvyaya karavAmAM pAchI pAnI nahotI karI; tema ja teo yuddhabhUmimAM jayavaMtA yoddhA hovA uparAMta uttama koTinA rAjanItijJa hatA. bIjA zilAlekhanI mukhya cAra hakIkato A pramANe che : jJAnAM. 38 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 ] jJAnAMjala 1. vastupAla-tejapAle zatru Mjaya upara ujjayatAvatAra, sta Mbhanaka tIrthaMvatAra, satyapura tIrthAMvatAra, naMdIzvarAvatAra ane zakunikAvihArAvatAranA nAme pAMca tI smAraka madirA karAvyAM hatAM, indramaDapa karAvyA hatA, kapardiyakSanA madirane jarNoddhAra karAvyA hatA, tejapAlanI patnI anupamAnA nAmanuM anupamAsarAvara baMdhAvyu` hatu`, ane mULanAyaka zrI AdIzvarabhagavAnanA maMdira sAme pUrva-pazcima bhAgamAM peAtAnI ane peAtAnA bhAIonI mUrtio sahita eka peALa karAvI hatI. 2. vastupAlanAM mAtA-pitA ane bhAI enAM nAmeAnA ullekha. 3. vastupAla-tejapAlanA zrIsaMdha pratye ananya bahumAnavALA bhaktibhAva. 4. vastupAla, gUrjarezvara mahArAjA vIradhavala, lAvaNyAMga-laiMgi ( vastupAlanA moTA bhAI), mahtvadeva-mAladeva ( vastupAlanA meATA bhAI), tejapAla ( vastupAlanA nAnA bhAI), caitrasila ( vastupAlanA putra ), ane lUsi Mha ( tejapAlanA putra )nI guNAnuvAdapUrvaka yazAgAthA. banne zilAlekhAne zilA upara lakhanAra khaMbhAtanivAsI vAjaDane putra dhruvaka aTakavALA jayaMtasiMha che. giranAranA zilAlekhAnA AdhAre A jayatasihanu' aparanAma caitrasiMha hatuM ane te kAyathavaMzIya vAliganA putra sahajiganA putra vAjanA putra hatA e hakIkata jANI zakAya che. pahelA zilAlekhane kAtaranAra bakulasvAmI nAmanA zilpIne putra dhruvaka aTakavALA puruSottama che. giranAranA zilAlekheAnA AdhAre A puruSAttama vastupAle zatrujaya upara bAMdhelA iMdramaDapa ane naMdIzvarAvatAranA mukhya zilpI sAmadevanA putra akulasvAmInA putra hatA e jANI zakAya che.2 khIjA zilAlekhane kAtaranAra kumArasiMha nAmanA sUtradhAra che. A kumArasiMha sUtradhAra vAhaDane putra hatA te hakIkata giranAranA zilAlekheA uparathI jANI zakAya che. 3 Aja sudhImAM upalabdha thayelA vastupAlanA zilAlekhAnI lipi ane utkIrNana suMdara che. peAtAnA zilAlekhAnu lipisauSThava barAbara jaLavAya te mATe lekhanakaLAmAM siddhaharata lekhakanI ane tadanusAra te lekhane suMdara rIte kAtaranAra sUtradhAranI vastupAla khAsa pasaMdagI karatA hatA. Aje upalabdha thatA vastupAlanA zilAlekhAmAM lekhaka ane utkIrNAMka kalAkArAnA nAmavALA je lekhA zatruMjaya, giranAra ane khaMbhAtamAMthI maLyA che, temAM lekhaka ane utkIka upara jaNAvelA ja che. lUNavasahI- ( AmmU ) nA zilAlekhamAM lekhakanuM nAma nathI tethI temAM jaNAvelA utkIrNaka sUtradhAra kelhaNanA putra dhAMdhalanA putra caDezvara lipimAM ane kAtaravAmAM sihata haze ema lAge che. AvI, kAInA paNu kArya sAthe tenA nAmane amara karavAnI vastupAla jevI mahAnubhAvatA virala vyaktiomAM ja hoya che. khIjA zilAlekhamAM AvatI zatru Mjaya upara pALa karAvyAnI hakIkata sivAyanI banne zilAlekhAnI hakIkatA vastupAlanA sabaMdhamAM racAyelA sAhityamAM ane prazastilekhAmAM maLI Ave che, eTaluM ja nahi, paNa A zilAlekhAmAM je ullekha nathI tevI vastupAla saMbadhI hakIkatA Aje moTA pramANamAM maLI Ave che. tene sakSipta nirdeza karatAM pahelAM prastuta banne zilAlekhAne bhAvArtha sahita akSarazaH pATha ane vastupAlane lagatA adyAvadhi aprasiddha dasa prazastilekhA ane tene TUMka paricaya ApavA ucita lAge che. 1. juo giranAra inkripzansa, na. 2, 21 29. 2. juo giranAra inkripzansa, naM. 2, 23-24, 24-25, 26-27, 28-29. rU. juo giranAra inkripzansa, naM. 2, 21-27, 2728, Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyaka mahAmAtya vastupAlanA aprasiddha zilAlekha tathA prazastilekhe [29 zilAlekhAGka-1 [1] // 0 // OM namaH zrIsarvazAya // vizvasthitiprathamanATakasUtradhAro brAjhaM maho dhRtama............ .........namrakirITakoTi zakra.........surA sa yugA [2] didevaH // 1 // svairaM bhrAmyatu nAma vIradhavalakSoNIMdukItidivaM pAtAlaM ca mahItalaM ca jaladherantazca naktaMdivaM / dhIsiddhAMjananirmalaM vijayate zrIvastupAlAkhyayA tejaHpAla[3]samAhvayAbhavadidaM yasyA dvayaM netrayoH // 2 // deva svarnAtha ! kaSTa, nanu ka iva bhavAn ? naMdanodyAnapAlaH, khedastatko'dya ? kenApyahaha! hata itaH kAnanAta klpvkssH| hu~ mA vA[4]dIstadetatkimapi karuNayA mAnavAnAM mayaiva prItyAdiSTo'yamuphastilakayati talaM vastupAlacchalena // 3 // vizve'smin kasya ceto da.........sya vizvAsamuccaiH prauDha-[5] zvetAMzurociH pracayasahacarI vastupAlasya kIrtiH / manye teneyamArohati giriSu.........yate gahvareSu sargotsaMgA.........jala (1)......yAti pAtAlamUlam // 4 // sa eSa niH-[6]zeSavipakSakAlaH __ zrIvastupAlaH [ padamadbhutAnAm ] / yaH zaMkaropi praNayivrajasya vibhAti lakSmIparirambharamyaH // 5 // ki brU.........ha.........nIrani.........muSya zrIvastupAlasacivasya[7]guNapraroham / dainyA giro......neka.................. prItispRzaH kimapi yatra dRzaH patanti // 6 // zlAghyo na vIradhavalaH kSitipAvataMsaH kairnAma vikrama-nayAviva mUrtimaMtau / zrI[][vastupAla] iti vIralalAmatejaH pAlazca buddhinilayaH sacivau yadIyau // 7 // anaMtaprAgalbhyaH [sa] jayati balI vIradhavala: sazailAM sAMbhodhiM bhuvamanizamuddhartumanasaH / imau mantri[9][praSThau] kamaThapati-kolA[ghipa]kalA madabhrAM bibhrANau mudamudayinI yasya tanutaH // 8 // Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3001 jJAnAMjali ......naMdatu yAvadiMdu-tapanau satkarmaniSNAtatAM puSNAtu prayato jagannijaguNaiH prINAtu [10] [lokapRNaiH / zreyAMsi zrayatAM yazAMsi cinutAmenAMsi vidhvaMsatAM svAminya......vivAsanAM (1) ca tanutAM zrIvastupAlazciraM // 9 // duHsthatvena kadImAnamakhilaM bhuulokmaalok[11 ya nAvirbhUtakRpArasena sahasA vyApAritazcetasA / pAtAlAd balirAgataH svayamayaM zrIvastupAlacchalA ttejaHpAlamiSAnmahImanimiSAvAsAcca karNaH punaH // 10 // tena bhrAtRyu[12]gena yA pratipuragrAmAdhvazailasthala vApIkUpanipAnakAnanasaraprAsAdasatrAdikA / dharmasthAnaparaMparA navatarA cakre'tha jIrNoddhatA tatsaMkhyApi na budhyate yadi pa[13]raM tadvedinI medinI // 11 // kSoNIpIThamiyadrajaHkaNamiyatpAnIyabinduH patiH siMdhUnAmiyadaMgulaM viyadiyattAlA ca kAlasthitiH / itthaM tathyamavaiti yatribhUvane zrIva[14]stupAlasya tAM dharmasthAnaparaMparAM gaNayituM zaMke sa eva kSamaH // 12 // yAvaddivIMdunArko vAsukinA vasumatItale zeSaH / iha sahacaritastAvattejaHpAlena vastupAlo'stu // [15] 13 // zrIvikramasaMvat 1288 varSe pauSa zudi 15 zukre prazastiniSpannA // etAmalikhat vAjaDatanujanmA dhruvakajayatasiMhAkhyaH / udakiradapi bakulasvAmisutaH puruSottamo vimalAM // zilAlekhAGka-2 [1] // 0 // OM namaH zrIsarvajJAya // devaH sa vaH zatamakhapramukhAmaraughAlataprathaH prathamatIrthapatiH punAtu / dharmakramo'pi kila kevala eva loke nItikramo'pi yadupakramameSa bhAti // 1 // zrIvikramasaMvat 1288 [2] varSe pauSa sudi 15 zuke zrImadaNahilapuravAstavyaprAgvATavaMzAlaMkaraNa Tha0 zrIcaNDapAtmaja Tha0 zrIcaNDaprasAdAMgaja Tha0 zrIsomatanuja Tha0 zrIAzArAjanandanena Tha0 zrI kumAradevIkukSisaMbhUtena Tha0 zrIlUNi [3]ga mahaM0 zrImAladevayoranujena mahaM0 zrItejaHpAlAgrajanmanA caulukyakulanabhastalaprakAzanakamArsaNDamahArAjAdhirAjazrIbhuvanaprasAdadevasutamahArAjazrIvIradhavaladevaprItipratipannarAjyasarvaizva[4]ryeNa saM[0] 77 varSe zrIzatrujayojayaMtaprabhRtimahAtIrthayAtrotsavaprabhAvAvirbhUtazrImaddevAdhidevaprasAdAsAdita............tyena zrIzAradApratipannApatyena mahAmAtyazrIvastupAlena anuja mahaM0 zrItejaHpA 5 lena ca iha svakAritasauvarNadaMDakalazavirAjitasaJcArutoraNAlaMkRtazrImadujjayaMtastaMbhanakatIrthayAvatArara....... Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyazrleAka mahAmAtya vastupAlanA aprasiddha zilAlekhA tathA prazastilekhA ( 302 .. hRtamaM nandIzvara satyapurazakunikAvihArakapardiyajJAyatanoddhAra anupamAbhidhA[6] mahAsarovaraprabhRtipradhAna dharma sthAna paraMparAvirAjitasya zrIzatruMjaya mahAtIrthamaulimukuTAyamAnasya zrI [ ? yugAdi tIrthaMkara zrI RSabhadevabhavana syAgra pratolI kAritA // cha // cha [7] bhUyAdbhavalayasya vIradhavalaH svAmI samudrAvadheH zrImudrAdhikRtaH kRtaH sukRtinA yenAzvarAjAtmajaH / yasmA.... .. vizvopakAravatI // 1 // [4] nyAtmA khalu vastupAlasacivaH sarvo'pi sampadyate yatsaMparkavazena meduramadodreko vivekI janaH / . kautukamaho ( ? ) ... .. vitanute naivAntaraM kiMca[9] // 2 // tyAgArAdhini rAdheye hyekakaNaiva bhUrabhUt / udite vastupAle tu dvikarNA varNyate'dhunA // 3 // zrIvastupAlate [jaHpA ] lau jagatIjanasya cakSuSyau / puruSottamAkSigatayoH syAtAM sadRzau na ravi-zazinoH // 4 // tajanmA. [10] tAbhyAmeva ca zrIgurjarendrasacivAbhyAmihaiva pratolyAH pazcimabhAgabhittidvaye zrIAdinAthadeva yAtrAyAta zrI : .... hasnAtrotsava nimittaM pUrNakalazopazobhitakarakamalayu galaM svavRdvAndhavayoH Tha0 (11 | zrIlUNiga mahaM0 zrImAladevayoH zrImadevAdhidevAbhimukhaM mUrtidvayamidaM kAritaM // cha // lAvaNyAMgaH zizurapi ... ... kasya nAsItprazasya: lAghApAtraM dadhadapikalAmAtramidurvizeSAt / datte ciMtAmaNiraNura [12]pi prArthitAni prajAnAM tApaklAnti vidhuvati sudhAbiMduraNyaMgalagnaH // 1 // maMtrIzvaraH sa khalu kasya na malladevaH sthAnaM.. .. nijAnvayanAmadheyaH / niSpiSya nirdayamadharmamayaM yadaMgaM yenodamUlyata kalipratima [13] ladaH // 2 // malladeva iti devatAdhipathIrabhUstribhuvane vibhUtibhUH / dharmakarmadhiSaNAvaza yazorAzidAsita sitadyutidyutiH // 3 // tathA zrI zatruMjaya mahAtIrthayAtrA mahotsave samAgacchadatucchazrIbhramaNasaMghA 14]ya kRtAMjalibaMdhabaMdhuraM pratolyAH pUrvabhAgabhittidvaye svakAritametayoreva zrImahAmAtyayoH pUrvAbhimukhaM [mUrtti]yugalaM svAgataM pRcha (ccha ) ti / uktaM ca etadarthasaMvAdi anenaiva zrIzAradApratipannaputreNa mahA 15 kavinA mahAmAtyazrIvastupAlena saMghapatinA - adya me phalavatI piturAzA mAturAziSi zikhAM'kuritAdya / zrIyugAdijina yAtrika lokaM prINayAmyahamazeSamakhinnaH // 1 // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] jJAnAMjali puNyalokadvayasyAsya tejaHpA[16]lasya maMtriNaH / / devazca mara( ? ru)devazca zrIvIraH sarvadA hRdi // 2 // tejaHpAlaH sacivataraNinaMdatAdbhAgyabhUmi yaMtra prApto guNaviTapibhinirvyapohaH prarohaH / yacchAyAsu tribhuvanavanakhiNISu pragalbhaM prakrIDati prara[17] maramudaH kIrtayaH zrIsabhAyAH // 3 // yaH zaizave vinayavairiNi bodhavaMdhye dhatte naya ca vinayaM ca guNodayaM ca / soyaM manobhavaparAbhavajAgarUkarUpo na ke manasi cuMbati jaitrsiNhH||4|| zrIvastugala cirakA[18]la................. .........bhavatvadhikAdhi kazrIH / yastAvakInadhanavRSTihRtAvaziSTaM ziSTeSu dausthya............pAvakamucchinatti / / 5 // zrItejapAlatanayasya guNAnatulyAn zrIlUNasiMhakRtinaH kati na stuvanti ? / [19] zrIbaMdhanoddharatarairapi yaiH samaMtA duddAmatA trijagati kriyate'sya kIrteH // 6 // prasAdAdAdinAthasya yakSasya ca kapardinaH / vastupAlAnvayasyAstu prazastiH svastizAlinI // 7 // __ stammatIrthadhruvajayatasiMhena likhitA // [20] utkoNA ca sUtra0kumArasiMhena mahAmAtyazrIvastupAlasya prazastiriyaM // zubhamastu // cha // pahelA zilAlekhano bhAvArtha vizvasthitirUpa nATakanA prathama sUtradhAra, brahmatejane dhAraNa karanAra, karoDa Idro ane surAsure jemane vaMdana kare che te zrIyugAdideva jayavaMtA varte. (1) buddhirUpI siddhAMjanathI nirmaLa thayeluM vastupAla-tejapAlarUpI jenuM netrayugala che te viradhavalanI kIrti svarga, pAtALa, pRthvI ane samudra paryanta ahoniza prasare. (2) idanA naMdanavanano rakhevALa ane kahe cheH he devakanA svAmI! upAdhi thaI che. idra kahe che: zI upAdhi che? udyAnapAla kahe che : ApaNuM naMdanavanamAMthI kalpavRkSa corAyuM che. IMdra kahe che. AvuM bela mA, manuSyo upara karuNuM UpajavAthI meM kalpavRkSane vastupAlarUpe pRthvItaLane zobhAvavA kahyuM che. (3) cotho zloka khaMDita che tethI tene bhAvArtha lakhyo nathI. samasta zatruone parAjita karanAra ane AzcaryakArI jIvana jIvanAra A vastupAla snehIjanone sukha ApavAthI zaMkara samAna hovA chatAMya lakSmInA AliMganathI zobhAyamAna thaIne prakAze che; meTale vi samAna che. (5). Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyazleka mahAmAtya varatupAlanA aprasiddha zilAlekho tathA prazastilekho [ 303 cha pada khaMDita che tethI tene bhAvArtha nathI lakhe. mUrtimaMta zaurya ane nIti jevA anukrame vIraziromaNi vastupAla ane buddhimAna tejapAla jevA jenA maMtrI che tevA mahArAjA viradhavalanI koNa prazaMsA nathI karatuM? (7) kachapAvatAra ane varAhAvatAranI kaLAne dhAraNa karanArA A be zreSTha maMtrIo jenA udayakArI atIva AnaMdane phelAve che te anaMtazauryavALo baLavAna varadhavala jaya pAme che. ahIM viradhavalane parvata ane samudra sahita pRthvIne niraMtara uddhAra IcchanAra jaNavyuM che. (8) pavitra jIvana jIvanAra zrI varatupAla dIrgha kALa paryata sadAcArI janonuM poSaNa karo, potAnA jagavyApI guNathI jagatane khuza kare, kalyANane vara, yaza meLo ane pApono nAza karo. (9) dAridrathI pIDAtA mAnavIone joIne aMtaramAM karuNuM UpajavAthI pAtALamAMthI balirAjA vastupAlarUpe ane svargamAMthI karNa tejapAlarUpe AvyA che. (10) te bAMdhavabelaDIe (vastupAla-tejapAle) pratyeka nagara, gAma, pravAsamArga ane parvata upara vA, kUvA, navANa, paraba, udyAna, sarovara, maMdira ane sadAvrato rUpI dharmasthAnanI je zreNi banAvI che tathA jeno jIrNoddhAra karyo che tenI saMkhyA paNa jANI zakAtI nathI-kadAca pRthvI te jANatI hoya te ! (11) pRthvItalanAM rajakaNonI saMkhyA, samudranAM biMduonI saMkhyA, AkAzanI aMgulasaMkhyA ane kALasthitinI mAtrAonI saMkhyA jANanAra traNe lekamAM je kaMI hoya te bhale hoya, paNa vastupAle karelAM dharmasthAnonI gaNatarI karavA mATe pote vastupAla paNa samartha haze ke kema, tenI zaMkA thAya che. (12) jyAM sudhI AkAzamAM caMdranI sAthe sUrya che, patALamAM vAsukI nAganA sAthe zeSanAga che, tyAM sudhI A lekamAM vastupAla ne tejapAlanuM sAhacarya ho. (13) zrI vikrama saMvata 1288nA varSamAM piSa suda 15 zukravAre A prazasti taiyAra thaI A suMdara prazastine vAjaDanA putra dhruvaka aTakavALA jayasiMhe zilA upara lakhI ane bakulasvAmInA putra puruSottame kotarI. bIjA zilAlekhano bhAvArtha prAraMbhamAM sarvapnane namaskAra karyA che ane prathama tIrthakara zrI yugAdijinanI stuti karI che. zrI zatruMjaya ane giranAranI yAtrAnA utsavathI prabhAvita thaIne saMvata 1277mAM sarasvatInA dattakaputra mahAmAtya zrI varatupAla ane tejapAle zatruMjayatIrtha upara suMdara toraNathI alaMkRta ujajayaMtAvatAra, staMbhanaka(khaMbhAta tIrthAvatAra, naMdIzvarAvatAra, satyapura(sAra)tIrvAvatAra ane zakunikAvihAravatAra ema pAMca tIrthonAM pratIkarUpe maMdira banAvyAM hatAM tathA anupabhAnA nAmanuM sarovara karAvyuM hatuM tema ja kapadiyakSanA maMdiranuM punaruddhAra karyo hato. pote karAvelAM A dharmasthAnothI zobhAyamAna zatrujya mahAtIrthanA mukuTa samAna zrI yugAditIrthaMkarabhagavAnanA maMdiranI sAme vikrama saMvata 1288nA varSamAM poSa sudi 15 zukravAre aNahilapuranA rahevAsI prAgvATa(poravADa)vaMzamAM alaMkArasamAna Thakkara zrI caMDaprasAdanA putra Thakkura zrI soma nA putra Thakkura zrI AzArAjanA putra ane zrI kumAradevInA putra . Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 ] jJAnAMjali tema ja Thakakara zrI bhUNiga ane mahAna zrI mAladevanA nAnA bhAI tema ja tejapAlanA moTA bhAI caulukyavaMzamAM sUrya samAna mahArAjAdhirAja zrI bhuvanaprasAdadevanA putra mahArAjA zrI viradhavalanI prItithI samagra rAjyanA aizvaryane pAmelA varatupAle tathA tenA nAnA bhAI tejapAle piLa karAvI, jeNe azvarAjanA putra(varatupAla)ne zrI mudrAdhikArI banAvyo te vIradhavala rAjA samudra paryanta pRthvIne svAmI thAo. (1). jenA paricayathI koI paNa mANasa nirmada ane vivekI thAya che te vastupAla kharekhara dhanyAtmA che. (2) tyAgazIla karNanA samayamAM pRthvI eka karNavALI hatI, te varatupAlanA udaya pachI be karNavALI thaI. (3) zrI vastupAla ane tejapAla jagatanA mANasonI AMkharUpa che, tethI viSNubhagavAnanI AMkharUpa sUryacaMdranI upamA temanA mATe ucita gaNavI na joIe. (4) ane te ja be bhAIoe upara jaNAvelI pioLanA pazcimabhAganI be bhIto upara zrI AdinAthadevanI yAtrA mATe AvelA......... nAsavanimitte pUrNakalazathI zobhAyamAna hatayugalavALI pitAnA vaDIla Tha. zrI bhUNiga ane mahAna zrI mAladevanI mUrtio zrI devAdhidevanA sanmukha banAvI. ' jema mAtra eka ja kaLAne dhAraNa karanAra caMdra vakhaNAya che pUjAya che, ati nAne ciMtAmaNi lokone ichita Ape che ane aMga upara lagADeluM amRtanuM biMda tApane dara ke bALaka hovA chatAM lUNasiMha (vastupAlane moTo bhAI) sarva janomAM prazaMsApAtra che. (1) kaLiyuganuM adharmamaya aMga pIsIne jeNe kalikAlarUpI zatruno garva hoya che tevA divyarUpavALA dhArmika ane yazasvI maMtrIzvara maladeva(vastupAlanA moTAbhAInI prazaMsA koNa nathI karatuM ? (2-3) tathA prastuta pioLanA pUrva bhAganI be bhI upara banAvelI hAtha joDIne UbhelI pitAnI (zrI varatupAla ane tejasvInI) mUrtio zrI zatruMjaya mahAtIrthayAtrA mahotsavanimitte AvatA mahAna zrIzramaNusaMgha prati svAgata pUche che. ahIM mahAkavi saMghapati zrI vastupAlanI aMtararmi jaNAvI che te A pramANe - huM (vastupAla) Aje zrI yugAdijinanI yAtrAe AvelA samasta yAtrikone agrAntapaNe khuza karuM chuM--eTale ke yAtrikonI bhakti karuM chuM--AthI ja mArA pitAjInI AzA phaLI che ane mAtAjInI AzISamAM Aje aMkura phUTayA che. (1) jenA bane loka pavitra che, tevA zrI tejapAlanA hRdayamAM sadA zrI yugAdijina ane zrI vIrajina che. (2) jenI sabhAnI vistRta pramodavALI kAtio traNe bhuvanamAM krIDA kare che tevA guNavAna, bhAgyavAna ane maMtrIomAM sUrya samAna tejapAla AnaMda pAme. (3) | vijayanuM jemAM bhAna na hoya evI abodha bAlyAvarathAmAM paNa je nya, vinaya ane guNodayane dhAraNa kare che te A jaitrasiMha (vastupAlano putra) sarva keInAM manane cuMbe che-sparza che. (4) jenA ApelA dAnane aMzamAtra paNa lokenuM dAridraya haNe che evA zrI vastupAla adhikAdhika lakSmIvAna thAo. (5) Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyaaAka mahAmAtya vastupAlanA aprasiddha zilAlekhA tathA prazastilekhA [ 305 jenA guNeAe jenI kIrtine traNa jagatamAM vyApta karI chete A tejapAlanA putra lUNasiMhanA guNAnI sarvakAI prazaMsA kara che. (6) bhagavAn zrI AdinAtha ane kapardi yakSanI kRpAthI A prazasti vastupAlanA vaMzanuM kalyANa karanArI thAmI. (7) mahAmAtya . zrI vastupAlanI A prazasti staMbhatIrtha(khaMbhAta)nivAsI dhruva jagatasiMhe lakhI ane sUtradhAra kumArasiMhe kAtarI. kalyANu hA ! have mahAmAtya zrI vastupAla saMbaMdhita adyAvadhi aprasiddha daza prazastilekhAne akSarazaH pATha ane te lekhAnA TUMka paricaya ApavAmAM Ave che: * prazastilekhAGka -1 svasti zrIvalizAlAyAM vastupAlAya mantriNe / yadyazaH zazinaH zatruduSkIya zarvarIyitam // 1 // zauNDIro'pi vivekavAnapi jagattrAtA'pi dAtA'pi vA, sarvaH ko'pi pathIha mantharagatiH zrIvastupAlabhite / svajyotirdahanAhutIkRtatamastomasya tigmadyuteH, kaH zItAMzupuraHsaro'pi padavImanvetumutkandharaH ? // 2 // zrIvastupAlasacivasya yazaHprakAze, vizvaM tirodadhati dhUrjaTihAsabhAsi / manye samIpagatamapyavibhAvya haMsaM devaH sa padmavasatizcalitaH samAdheH // 3 // vAstavaM vastupAlasya vetti kazcaritAdbhutam ? | yasya dAnamavizrAntamarthiSvapi ripuSvapi // 4 // zUnyeSu dviSatAM pureSu vipulajvAlAkarAlodayAH, khelanti sma davAnalacchalabhRto yasya pratApAgnayaH / jugbhante sma ca parvagarvita sitajjo tiH samutsekita jyotsnAkandalakomalAH zaravaNavyAjena yatkIrtayaH // 5 // kundaM mandapratApaM, giriza girirapAhaMkRtiH sAnubinduH pUrNenduH, siddhasindhurvidhRtavidhurimA, paJcajanyaH samanyuH / zeSAhirnirvizeSaH, kumudamapamada, kaumudI niSprasAdA, kSIrodaH sApanodaH, kSatamahima himaM yasya kIrteH purastAt // 6 // yasyorvItilakasya kinnaragaNodgItairyazobhirmuhuH smera dvismayalolamaulivigalaccandrAmRtojjIvinAm / spRSTirnAbhavadIdRzI mama na me no me'pyavApyeti gAM muNDana pariNaddhadhAtRzirasAM zambhuH paraM pipriye // 7 // jJAnAM. 35 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306] jJAnAMjali rAkAtANDavitendumaNDalamahaHsandohasaMvAdibhiH ___ yatkIrtiprakarairjagattrayatiraskAraikahevAkibhiH / anyonyAnavalokanAkulitayoH zailAtmajA-zUlinoH kva tvaM kva tvamiti pragalbharabhasaM vAco vicerumithaH // 8 // bADhaM proDhayati pratApazikhinaM kAmaM yazaHkaumudI sAmodAM tanute satAM vikacayatyAsyAravindAkarAn / zatrustrIkucapatravallivipinaM niHzeSataH zoSaya tyanyaH ko'pyudito raNAmbaratale yasyAsidhArAdharaH // 9 // tatsatyaM kRtibhiryadeSa bhuvanoddhAraikadhaureyatAM bibhrANo bhRzamacyutasthitiratiprItyuttaraM gIyate / yatra prema nirargalaM kamalayA sarvAGgamAliGgite keSAM nAma na jajJire sumanasAmaurjityavatyo mudaH ? // 10 // na yasya lakSmIpatirapyupaiti janArdanatvAt samatAM mukundaH / vRSapriyo'pyugra iti prasiddhi dadhat trinetro'pi na cAsya tulyaH // 11 // svasti zrIbalaye namo'stu nitarAM karNAya dAne yayo raspaSTe'pi dRzAM yazaH kiyadidaM vandyAstadetAH prajAH / dRSTe samprati vastupAlasacivatyAge kariSyanti tAH kIrti kAJcana vA punaH sphuTamiya vizve'pi no mAsyati // 12 // yasmin vizvajanInavaibhavabhare vizvambharAM nirbhara zrIsambhAravibhAvyamAnaparamapremottarAM tanvati / prANipratyayakArikevalamabhUdu dehIti saGkIrtana lokAnAM na kadApi dAnaviSayaM na prArthanAgocaram // 13 // dRzyante maNi-mauktikastavakitA yadvidvadeNIzo yajIvantyanujIvino'pi jagatazcintAzmavismAriNaH / yacca dhyAnamucaH smaranti guravo'pyazrAntamAzIgiraH prAduHSantyamalA yazaHparimalAH zrIvastupAlasya te // 14 // koTIraiH kaTakA'GgalIya-tilakaiH keyUra-hArAdibhiH kauzeyaizca vibhUSyamANavapuSo yatpANivizrANitaiH / vidvAMso gRhamAgatAH praNayinIrapratyabhizAbhRta staistaiH svaM zapathaiH kathaM kathamapi pratyAyayAzcakrire // 15 // taistairyena janAya kAJjanacaurazrAntavizrANitai rAninye bhuvanaM tadetadabhito'pyaizvaryakASThAM tathA / dAnekavyasanI sa eva samabhUdatyantamantaryathA bAma yAcaka pasambhAvayan // 16 // Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyazrlAka mahAmAtya vastupAlanA aprasiddha zilAlekhe tathA prasastilekhA tyAgo yadvasuvasuvAritajagaddAridrayadAvAnalazvetaH kaNTakakuTTanaikarasikaM varNAzrameSvanvaham / saGgrAmazca samagravairivipadAmadvaitavaitaNDika stanmanye vasati tridhA'pi sacivottaMse'tra vIro rasaH // 17 // AzcaryaM vasuvRSTibhiH kRtamanaH kautUhalAkRTibhi smin dAnaghanAghane tata ito varSatyapi pratyaham / dUre durdinasaMkathA'pi sudinaM tat kiJcidAsIt punaaaraamasa ko'pi kamalollAsaH paraM nirmitaH // 18 // sAkSAd brahmaparamparAM gatamiva zreyovivarttaH satAM tejaHpAla iti pratItamahimA tasyAnujanmA jayI / yo dhatte na dazAM kadApi kalitAvadyAmavidyAmayIM ye copAsya parispRzanti kRtinaH sadyaH parAM nirvRtim // 19 // saGgrAmaH kratubhUmiratra satatoddIpraH pratApAnalaH zrUyante sma samantataH zrutisukhoGgArA dvijAnAM giraH / mantrIzo'yamazeSa karmanipuNaH karmopadeSTA dviSo hotavyAH phalavAMstu vIradhavalo yajvA yazorAzibhiH // 20 // lAgyo na vIradhavalaH kSitipAvataMsaH kairnAma vikrama-nayAviva mUrtimantau / zrIvastupAla iti vIralalAmatejaH pAlazca buddhinilayaH sacivau yadIyau // 21 // anantaprAgalbhyaH sa jayati valI vIradhavalaH zaila sAmbhodhi bhuvamanizamuddhartumanasaH / imau mantripraSTau kamaThapati- kolAdhipakalA madabhrAM bibhrANau mudamudayinIM yasya tanuta: // 22 // yuddhaM vAridhireSa vIradhavalakSmAzakradorvikramaH potastatra mahAn yazaH sitapaTATopena pInadyutiH / so'yaM sAramarudbhiraJcatu paraM pAraM kathaM na kSaNAd yAtrA''zrAntamaritratAM kalayatastAveva mantrIbhvarau ? // 23 // raM bhrAmyatu nAma vIradhavalakSoNIndukIrttirdiva pAtAlaM ca mahItalaM ca jaladherantazca naktandivam / siddhAna nirmala vijayate zrIvastupAlAkhyayA tejaHpAlasamAhvayA ca tadidaM yasyA dvayaM netrayoH // 24 // || zrImantrI zvaravastupAlayazasAmuccAvacairvIcibhiH sarvasminnapi lambhite dhavalatAM kallolinI maNDale / veyamiti pratItivikalAstAmyanti kAmaM bhuvi bhrAmyantastanusAdamanditamudo mandAkinIdhArmikAH // 25 // [ 307 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4304 1 ho rohaNa ! rohita tvayi muhuH kiM pInateyaM ? zruNu bhrAtaH ! samprati vastupAlasacivatyAgairjagat prIyate / tenAstaiva mamArthikuTTanakathAprItirdarI kinnarIgItaistasya yazo'mRtaizca tadiyaM medasvitA me'dhikam // 26 // deva ! svarnAtha ! kaSTaM, nanu ka iva bhavAn ! nandanodyAnapAlaH, khedastatko'dya ? kenApyahaha ! tava hRtaH kAnanAt kalpavRkSaH / huM mA vAdIstadetat kimapi karuNayA mAnavAnAM mayaiva prItyAdiSTo'yamustilakayati tala vastupAlacchalena // 27 // karNAyAstu namo namo'stu balaye tyAgaikahevAkinau pyupamAnasampadamiyatkAlaM gatau tyAginAm / bhAgyAmbhodhirataH paraM punarayaM zrIvastupAlazciraM manye dhAsyati dAnakarmaNi parAmaupamyadhaureyatAm // 28 // vyomotsaGgarudhaH sudhAdhavalitAH kakSAgavAkSAGkitAH stambhazreNivijRmbhamANamaNayo muktAvacUlojjvalAH / divyAH kalpamRgIdRzazca viduSAM yatyAgalIlAyitaM vyAkurvanti gRhAH sa kasya na mude zrIvastupAlaH kRtI ? // 29 // yad dUrIkriyate sma nItiratinA zrIvastupAlena tat kAJcit saMvananauSadhImiva vazIMkArAya tasyekSitum / kIrtiH kauanikuJjamaJjanagiriM prAkzalamastAcalaM vindhyorvIdhara zarva parvata- mahAmerUnapi bhrAmyati // 30 // devaH paGkajabhUrvibhAvyabhuvanaM zrIvastupAlodbhavaiH zubhrAMzudyutibhiryazobhirabhito'lakSyairvilakSIkRtam / kalpAntoddhatadugdhanIradhipayaH santApazaGkAkulaH zaGke vatsara-mAsa-vAsaragaNaM saMkhyAti sargasthiteH // 31 // citra citraM samudrAt kimapi niragamad vastupAlasya pANeya dAnAmbupravAhaH sa khalu samabhavat korttisiddhasravantI / sA'pi svacchandamArohati gaganatalaM khelati kSmAdharANAM zRGgotsaGgeSu raGgatyamarabhuvi muhurgAhate khecarorvIm // 32 // puNyArAmaH sakalasumanaH saMstuto vastupAla statra smerA guNagaNamayI ketakI gulmapaGktiH / tasyAmAsIt kimapi tadidaM saurabha kIrtidambhAd yena prauDhaprasarasuhRdA vAsitA digvibhAgAH // 33 // sevaM secaM sa khalu vipulairvAsanAvAripUraiH sphItAM sphAtiM vitaraNatarurvastupAlena nItaH / jJAnAMjali Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyazloka mahAmAtya vastupAlanA aprasiddha zilAlekhA tathA prasastilekhA tacchAyAyAM bhuvanamakhilaM hanta ! vizrAntametad dolAkeliM zrayati paritaH kIrttikanyA ca tasmin // 34 // zrIvastupAlayazasA vizadena dUrAdanyonyadarzanadaridradRzi trilokyAm | nAbhau svayambhuvi vasatyapi nirvizaGkAM zaGke sa cumbati hariH kamalAmukhendum // 35 // sa eSa niHzeSavipakSakAlaH zrIvastupAlaH padamadbhutAnAm / yaH zaGkaro'pi praNayivrajasya vibhAti lakSmIparirambharamyaH // 36 // cItkAraiH zakaTavajasya vikaTairazvIya heSAravaitra taNotkarasya bahalairbandIndrakolAhalaiH / nArINAmatha caccarIbhirazubhapretasya vitrastaye mantroccAramivA''cacAra caturo yastIrthayAtrAmaham // 37 // // pate maladhArinarendra prabha] sUrINAm // zrIraivatAcalasthazrIzatruJjayAvatArapraveze vAmabhittigA prazastireSA // cha // prazastilekhAGka -2 zreyaH puSyatu zAzvataM yadukulakSIrArNavendurjino yatpAdAbjapavitramaulirasamazrI rujjayanto'pyayam / dhatte mUrdhni nijaprabhuprasRmaroddAmaprabhAmaNDalaivizvakSoNibhRdAdhipatyapadavIM nIlAtapatrojjvalAm // 1 // prIti pallavayantu vo yadupaterdevasya dehayuto bhRGgAbhAH zazikundasundara ra dajyotizchaTAlaGkRtAH / yaH (? yAH) sammohaparAjayaikapizunaprotkIrNavarNasphurapUrvApaTTasanAbhayaH zuzubhire dharmopadezakSaNe // 2 // AnandAya prasavatu sadA kumbhikumbhopamAnaM nAbheyasya sphuritacikurottaMsamaMsadvayaM vaH / zreyaH sampatkalazayugalaM zrRGkhalAnaddhamuccai yanmanyate vipulamatayaH puNyalakSmInidhAnam // 3 // yatkalpadruma kAmadhenu maNibhiryacchadbhiriSTaM phalaM zreyaH kiJcidupArjiM tatpariNatiH zrIvastupAlaH kila / yat tvetasya gataspRhAnapi janAnicchAdhikaM dhinvataH puNyaM tatparipAkamA kalayituM sarvajJa eva prabhuH // 4 // varddhiSNupuNyabhaya santatiradbhutazrIH zrIvastupAlasacivaH sa cirAyurastu / saMklRpta saGghapatinA kRtatIrthayAtrAH khelanti yasya zizavo'pi gRhAGgaNeSu // 5 // // zrInAgendragacche zrIvijayasenasUriziSyazrIudayaprabhasUrINAm // cha // t 30 * Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 prazastilekhAGka - 3 pANiprabhApihitakalpatarupravAlazcaulukyabhUpatisamAnalinI marAlaH / dikcakravAlavinivezitakIrttimAlaH so'yaM cirAyurudiyAdiha vastupAlaH // 1 // ekastvaM bhuvanopakAraka iti zrutvA satA~ jalpitaM lajjAnamrazirAH sthirAtalamidaM yad vIkSase vedmi tat / vAgdevIvadanAravindatilaka ! zrIvastupAla ! dhruvaM pAtAlAda balimuddidhIrSurasakRnmArgaM bhavAn mArgati // 2 // na jAtu vizrAmyati tAvakInA dInAtinirvAsaka ! vastupAla ! / jihvA pareSAM guNamAdadAnA karadvayI ca draviNaM dadAnA // 3 // karNe'bhyarNamupAgate surapatervairocane rocaya tyuccairAtmarucA bhujaGgabhuvanaM prApte zivatvaM zivau / jAtaH kAlavazena yaH kila khilastyAgasya mArgaH punaH so'yaM samprati vastupAla ! bhavatA zreyaskRtA vAhyate // 4 // vastupAlaH kathaM nAma nA'yaM jImUtavAhanaH ? | upakriyAmahInAM yaH karoti dviSatAmapi // 5 // ullAsitapallavakaH kalpataruH kalpate na saMvaditum / sumanaHsamRddhimadhikAM pAlayatA vastupAlena // 6 // karo'yaM kalpastava kamalavAsA ca gau sudhAsUktiH saiSA zizirakarabimbaM mukhamidam / taditthaM pAthodhermathanahRta ratnasya bhavatA samudreNaupamyaM bhavati sacivendo ! kimucitam ? // 7 // prAyaH santi narAH parApakRtaye nityaM kRtopakramAH kastAna dustaduSkRtotkaradurAlokAn samAlokate ? | drayastu sa vastupAlasacivaH SADguNyavAcaspati rvAcA siJcati yaH sudhAmadhurayA durdaivadagdhaM jagat // 8 // vairocane caritavatyamareza maitrImekatra nAganagaraM ca gate dvitIye / dInAnanaM bhuvanamUrddhamadhazca pazyadAzvAsitaM punarudArakareNa yena // 9 // kutrApi nopasargo varNavikAro nipAtato vA'pi / sacivottamena racitA na vyAkaraNasthitiryena // 10 // te tiSThantyapare narendrakaraNavyApAriNaH pAraNAM ye nityaM pavanAzanA iva paraprANAnilaiH kurvate / stotavyaH punarazvarAjatanujo yaH sArasArasvatAdhAraH kAraNamantareNa kurute pathyaM pRthivyA api // 11 // jJAnAjali Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyazrleAka mahAmAtya vastupAlanA aprasiddha zilAlekhA tathA prasatilekhA bhavati vibhave puMsAM cakSustRtIyamiti zrutirna tu kumatayaste vIkSante sati tritaye dRzAm / ayamiha paraM mantrI netradvaye'pi karasthitA malakaphalakaprAyAM lokadvayImavalokate // 12 // vastupAla ! sadA haste satyapyamRtavarSiNi / vairivargaH 'sadAhaste yat tadetadihAdbhutam // 13 // AkarSana sidaNDameva na punaH pAdaM vimuJcanniSu zreNImeva na mAnitAM vinamayan dhanvaiva noccaH ziraH / kampaM dantapidhAnameva na manaH saMkhye dadhAnazcama tkAraM kasya cakAra naiva sacivastomaikavAstoSpatiH ? // 14 // prAsAdAstava vastupAla ! ta ime tanvanti cetaH satAM sAnandaM zazizekharAdvi zikharagrAmAbhirAmazriyaH / yeSAM kAJcanakumbhasambhava mahaH sandoha santarpitAH santyuccaistu hinoccaye'pyupacayaM puSNanti pUSNaH karAH // 15 // paripIDitA samantAjjaDasamayenAmunA girA devI / zrIvastupAlasacivaM nibiDaguNaM paTamivAzrayati // 16 // uddhRtya bAhumahameSa muhurvedAmi brUtAM sa madvacasi vipratipadyate yaH / yadyasti kazcidaparaH paramArthavedI zrIvastupAlasacivena samaH kSamAyAm // 17 // zrIvastupAla ! cirakAlamayaM jayantasiMhaH sutastava bhavatvadhikAdhika zrIH / yastAvakInadhana vRSTihRtAvaziSTaM ziSTeSu dausthyadavapAvakamucchinanti // 18 // yathA yathA'yaM tava vastupAla ! gotraM guNaiH sUnuralaGkaroti / tathA tathA matsariNAM narANAmavaimi citteSvanalaM karoti // 19 // purA pAdena daityArerbhuvano parivartinA / adhunA vastupAlasya hastenAdhaH kRto baliH // 20 // madhyastha kathayanti kecidiha ye tvAM sAdhuvRttyA budhAH zrImantrIzvara ! vastupAla ! na mRSA teSAmapi vyAhRtam / karNo'bhUdupari kSiterbaliradhastvaM cAtra madhye tayoH sthAtetyartha samanvaye nanu vayaM madhyasthamAcakSmahe // 21 // kampAkulamavalokya prativIrANAM raNAGgaNe hRdayam / anukampAkulamayamapi sacivazcakre nijaM cetaH // 22 // narendrazrImudrA sapadi marirevApaharate hatAzA caitanyaM paricaritamAlinyamanasAm / 1 dAhena sahitaH sadAhaH / [ a Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 712 ] jJAnAMjali ihA'mAtye bhrAntyA'pyakalitakalaGke punarasau vivekAviSkAraM racayati paraM gIriva guroH|| 23 // loke'sminnayameva mantritilakaH zreyAniti vyAhRtaM satya mAnaya mA'pamAnaya sakhe ! mAnya tdnyairjnaiH| etasmin sukRtAmaye'pi samaye saumyena yaH karmaNA dharma saMcinute karoti ca mahAjaino nijainovyayam // 24 // ke vA skhalanti na narendra niyogamudrAM hastasthitAM madhughaTImiva dhArayantaH ? / tAM dIpikAmiva kare punareSa kRtvA sanmArgamaJcati nirastatamaHsamUhaH // 25 // kArpaNyAtizayena kazcana dhanaM yaH svaM nidhatte sa tad bhoktu nAtra na vA'pyamutra labhate hastAdadhastAd gatam / yaH pAtrapratipAdanena saphalIbhUtAM vibhUtiM puna (kte'smin viditAgamo'nugamayatyanyatra janmanyapi // 26 // mayA mohaM nItAH kati na matimanto'pi kimahaM nikRSTa zliSTA vipaNiSu paNastrIgaNanayA? / viSAdaM kRtvA zrIriti kila gatA tIrtha miva taM tataH sanmArgeNa pratidivasamenAM nayati yaH // 27 // guNaiH pareSAM gaNazo gRhItairguNIti yuktA kila kIrtirasya / apyarthisArthapratipAditazrIH, zrImAniti khyAtiridaM tu citram // 28 // AlokanAdapi vinAzitasajjanAtiH, zrIvastupAlasacivaH sa ciraayurstu| yatkIrtayastridivasindhupayaHsapakSAH prakSAlayanti kalinA malinAM dharitrIm // 29 // kecit kavIndramapare puruSapradhAna, jAnanti saMyati suduHsahamanyumanye / manye'hamenamiha karNamivAvatIrNa', zrIvastupAlavapuSA viduSAM tapobhiH // 30 // netrotsavaM suvati tApamapAkaroti, datte sadA sumanasAmamRtaiH prmodm|| sallakSaNapraNayinIM ca bitti mUtti, kiM rohiNIpatiraho ! nanu vastupAlaH ? // 31 // lokAnAM vadanAni dInavadanaH kasmAt samAlokase, bhrAtaH ! samprati ko'pi kutracidapi trAtA na jAtApadAm / astyekaH paramatra mantritilakaH zrIvastupAlaH satAM, daivAdApatitaM chinatti sukRtI yaH kaNThapAza haThAt // 32 // mattAridvipasiMhasiMhanacamUcakreNa vikrAmato yasyAsisphuritAni tAni dadRzuH ke vA na revAtaTe ? / tasyApi prasabhaM babhaJja bhujayoH saMrambhamabhonidhi prAnte saiSa sarISadRSTighaTanAmAtreNa mantrIzvaraH // 33 // vikrAmadvairicakraprahitazitazarAsAraduravIra vyApAre yasya nA''sIdatiparuSaparuSaH saGgare bhaGgarekhA / Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyazleka mahAmAtya vastupAlanA aprasiddha zilAlekhe tathA prazaritalekhe [ kAle tena zrIvastupAlAd vilasadasilatAbhImavRttAdamAtyA datyAkArAvatAraH prathamamadhigataH sindhurAjAtmajena // 34 // ye nArinAgadamanIM dadhatAsilatAmamoghamantreNa / uttAritaroSaviSaprasaraH samare kRtaH zaGkhaH // 35 // amAtyataraNe ! zRNu kSaNamidaM madIyaM vacaH, svacakra-paracakrayorapi puraH pramodAt sadA / tavopakRtimarthinaH prakRtimapramattendriyAH, kRtiM ca kRtipuGgavA yuvatayaH stuvantyAkRtim // 36 // sA kAlidAsasya kavitvalakSmIH, sphuTaM praviSTA tvayi vastupAla ! / AsAditA'smAbhiravekSamANaiH, sAkSAdiyaM tatpadapaddhatiryat // 37 // dharaNe! dharaH sthito'sau nAgaH zeSaH karoti dhRtimatulAm / punnAgaH punarupari sthito'zvarAjAtmajaH satatam // 38 // zrIvastupAlaH sa cirAyurastu yanmantrasaMtrastasamastazatroH / caulukyabharnustadasezca tiSThatyalabdhasiddhiH paramAraNecchA // 39 // tisraH spRzannapi tithIriva jagatIreSa te yazovAraH / zrIvastupAla ! kalayati nAvamatAM me tadAzcaryam // 40 // kalpAyurbhavatu dviSo'bhibhavatu zrIvastupAlaH kSitau durdaivAnaladagdhasAdhujanatAnirvApaNaikApaNaH / ambhodheH savidhe vidherapi manasyAtanvatA vismayaM yena krodhakarAlabhAlabhrakuTirbhagnA bhaTAnAM ghaTA // 41 // manye dhuri sthitamima sacivaM zucInAM madhyasthameva munayaH punarAmananti / mAtaH! sarasvati ! vivAdapadaM tadetanniIyatAM saha mahadbhirupAgataM me // 43 / / Alokate'sya na khalo'pi kimapyavadyaM vidyAbhibhUtapuruhUtapurohitasya / yasyAyamAhatabhujArgalayA vyadhAyi zrIvIravezmani kaliH skhalitapravezaH // 43 // viracayati vastupAlazzulukyasaciveSu kaviSu ca pravaraH / na kadAcidarthaharaNaM zrIkaraNe kAnyakaraNe vA // 44 // pracAraM caurANAM pracuraturagazrIH prazamayannameyaM pAtheyaM pathi pathikasArthAya vitaran / digantAdAhUtairvihitabahumAnaiH priyajanaiH samaM mantrIyAtrAmayamakRtazatruJjayagirau // 45 // yo mAnye mAnamuccaiH suhRdi suhRdayaH snehamalpe prasAda bhIte rakSAM daridre draviNavitaraNaM yAnahIne ca yAnam / mAge ge'pi kurvannapara iva surakSmAruhaH mApamantrI yAtrAM kRtvojayante vijitakalimalaH prApa saGghaprabhutvam // 46 // anujanmanA sametastejaHpAlena vastupAlo'yam / madayati kasya na hRdayaM madhumAso mAdhaveneva // 47 // zAna. 40 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4] jJAnAMjali sa zrItejaHpAlaH sacivazcirakAlamastu tejasvI / yena janA nizcintAzcintAmaNineva nandanti // 48 // lavaNaprasAdaputrazrIkaraNe lvnnsiNhjnko'sau|| mantritvamatra kurutAM kalpazataM kalpatarukalpaH // 49 // zrIvastupAlatejaHpAlau jagatIjanasya cakSupyo / puruSottamAkSigatayoH syAtAM sadRzau na ravi-zazinoH // 50 // tattvaprakAzakatvena tayoH svacchasvabhAvayoH / parasparopameyatvamAsIllocanayoriva // 51 // panthAnameko na kadApi gacchediti smRtiproktamiva smarantau / sahodarau durddharamohacaure sambhUya dharmA'dhvani tau pravRttau // 12 // tena bhrAtRyugena yA pratipura-grAmA'dhva-zailasthalaM / __ vApI-kUpa-nipAna-kAnana-saraH prAsAda-satrAdikA / dharmasthAnaparamparA navatarA cakre'tha jIrNoddhatA tatsaMkhyA'pi na budhyate yadi paraM tadvedinI medinI // 53 // yAvad divIndunA'rko vAsukinA vasumatItale zeSaH / iha sahacaritastAvat tejaHpAlena vastupAlo'stu // 54 // // ete gUrjarezvarapurohita Tha0 somezvaradevasya // cha / prazastilekhAGka-4 bhUyAMsaH padavAkyasaGgatiguNAlaGkArasaMvargaNa prakSINapratibhAH sabhAsu kavayaH krIDantu kiM tAdRzaiH ? / drAkSApAnakacarvaNapraNayibhirgumphaigirAmugiran niHsIma rasameka eya jayati zrIvastupAlaH kaviH // 1 // guNagaNamavalamvya yasya kIrtiH prathayati narttanacAturI vicitrAm parikalitavizAlavaMzakoTiH paTutaradikarikoTikarNatAlaiH // 2 // jagadupakRtivyApAraikapravINamateritaH, kathamidamabhUdevaM vizvApakAraparaM yazaH / dvijaparivRDhamlAniM dhatte tuSAragireH kalAM, dalayati surasrotasvinyAstanoti parAbhavam // 3 // yadIyaprAdhAnyAdanupadamavApyodayadazAM, prazAsti kSamApIThaM jaladhivalayaM vIradhavalaH / apAste yanmantrairapi ca ripucakre raNakalAvilAsAnevoccaiH kalayati manorAjyaviSayAn // 4 // Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 325 puNya loka mahAmAtya vastupAlanA aprasiddha zilAlekha tathA prazastilekha parIhAsaprauDhAH zivazikharibhAsAM vidadhato marAlI mAlinyaM muSitamahimAno himagireH / triyAmAjIvAtoH kavalitakalaGkAH pratidizaM dizanti prAgalbhI yadasamayazaHpUravisarAH // 5 // yasya stasbhapure parAkramacamatkAreNa pAre girAmudgrovo'pi namannamandasamarAhakArakAraskarAt / sAmApasRtapradhAvitahayaprasvedavindUtkarairanAkSIdayazaHprazastimasitaiH saGgrAmasiMhaH pathi // 6 // kSIraM kSAramamodinI kumudinI rAkA varAkI hatA zrIhInAstuhinAvanIvarabhuvo mandaiva mandAkinI / niHsArANi saroruhANi na ca te hasAH prazaMsAspadaM yatkIrtiprasare surebhadazanacchAye dizazcumvati // 7 // yasyAndhaGkaraNe'pi bhUyasi dhane niHzeSazAstrAgama jJAnajyotirapAstamohatamaso naa'bhuunmdprshryH| nonmIlanti ca dharmavarmitatanorudAmakAmabhrama cApapreritamArgaNavyatikaravyApivyathAvIcayaH // 8 // vaprAbhaH kanakAcalaH sa parikhAmAtra nidhiH pAthasAM dvIpAnyaGgaNavedikA parisaro vindhyATIniSkuTaH / yasyA'cumbitacitrabuddhivilasaJcANakyasAkSAtkRte. rudyoge karagartanatitajagatyavyAjamunmIlati // 9 // tIrthayAtrAmipAd yena tavantA digjayotsavam / / parAbhavo vipakSasya balino'pi kaleH kRtaH // 10 // digdhairdugdhamahodadhau himagirau smeraiH zive sAdaraiH sAsphoTaiH sphaTikAcale samudayattoSaistuSAraviSi / reje yasya vikasvarA'mbujavanastomeSu romAJcitai runmIlanmadarAjahaMsaramaNIramyairyazorAzibhiH // 11 // yahAna yadasImazauryavibhavaM yadvaibhavaM yadyazo yavRttaM bhaNadoSThakaNThamabhajat kuNThatvametasya yat / AjanmAskhalitairvacobhirabhajad bhaGgaprasaGgaiH kathaM sAmya yAtu vasantapAlakRtinA tasmAd girAmIzvaraH ? // 12 // te nIhAravihAriNaH, kavacitAste candanaiH syandibhiH, te pIyUSamayUSamanavapuSaH, te pdmsnmaashritaaH| mAkandAGkaramaJjarInigaDitAH krIDanti te santataM, siktAH sUktisudhArasena sukaveH zrIvastupAlasya ye // 13 // Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16] jJAnAMjali yasya sAhityapAthodhipadavIpAradRzvanaH / zrayanti vAgvahitrANi vicitrANi kavIzvaroH // 14 // AmodaM sumanaHsu saMvidhatI puMskokilapreyasI nAdazrIsuhRdAM muhuH kavigirAmunmudrayantI pthH| mAkandAkuramaJjarImiva guNazreNi samAtanvatI seyaM hanta ! vasantapAla ! bhavataH kIrtirvasantAyate // 15 // AjanmA'pi zaye kRtAya sukRtastomAya yatnAnmayA / ___yadyAsAdyata ko'pi dUSaNakaNaH zrIvastupAla ! tvayi / yatkalpadrumapallavadyutimavaSTabhyaiva kalpadrumaM pANidhika kurute tavaiSa manute ko'muM na doSAzritam // 16 // // ete kavisArvabhaumazrIhariharasya // cha / prazastilekhAGka-5 mukhamudrayA sahAnye dadhati kare sacivamantriNo mudrAm / zrIvastupAla ! bhavato vadAnya ! tad dvitayamunmudram // 1 // kItiH kandalitendukAntivibhavA, dhatte pratApaH punaH prauDhiM kAmapi tigmarazmimahasAM, buddhirbudhArAdhanI / pratyujIvayatIha dAnamasamaM karNAdibhUmIbhujaH, tat kiJcinna tavAsti yanna jagataH zrIvastupAla! priyam // 2 // gItaM na svadate, dhinoti na vidhuH, prINAti vINA na sA, ___ kAmyaH so'pi na kokilAkalavaraH(? ravaH), zravyo na haMsasvanaH / vAgdevIpadapadmanUpura ! yadi zrImalladevAnuja ! zrUyante sacivAvataMsa! bhavatA saMkIrtitAH suuktyH||3|| tiSThanto'pi sudUratastribhuvanavyAptipragalbhAtmanA tena tvadyazalA vayaM sumanaso nirvAsitAH sadmanaH / tairetairihi tadvirodhirabhasAd vaddhA sthitiste hRdi kSantavyaM kavibAndhavena tadidaM zrIvastupAla ! tvayA // 4 // // ete mahAmAtyazrIvastupAlaparamamitramantrizrIyazovIrasya // cha / prazastilekhAGka-6 svasti zrIvastupAlAya zAlante yasya kIrtayaH / vyomni yanmAti gaurAGgIdhammilla iva mallikAH // 1 // zrIrAmaH sukRtasuto vasantapAlaH kiM vAcyaH zucicaritAni yadyazAMsi / Adhatte visavizadopavItatantuvyAjenorasi rasikaH svayaM svayaMbhUH // 2 // Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyazleka mahAmAtya vastupAlanA aprasiddha zilAlekhe tathA prazasitalekhe [ 37 tattAdRgnavadharmakarmaracanAsaMvarmitAnAM muhu rmAhAtmyaM kila vastupAlayazasAM kaH prastutaM na stute / vandyo'pi dyusadA sadA kalayati zvetAMzu-sAdhipa svaHsrotAMsi jaTAtaTe yadupamApUtAni bhUtAdhipaH // 3 // IdRkkiJcanadAnavikramadharoddhAraizcirAya'te / zuddhaM sAdhu ca vastupAlasaciveneveti devo hriH| zrIkAnto'pi jitAsuro'pi jagatAM dhuryo'pyayaM varNikAM tvatkIrteriva darzayatyabhisabhaM hastAttakambucchalAt // 4 // zrImantrIza ! vasantavat tava yazo lakSmIsakhISu svayaM gAyantISu jagannidherudarabhUH pAtAlapAtA smitaH / zrotuM nAbhipathe vibharti nibhRtaM devaH sahasrasphaTa zaGke zuklasahasrapatramiSato mUrdhA tamakSizravAH // 5 // tvatkIrticchannamUogiriza-girijayoogabhAjoH karAna sparza bhUyoviyogavyasanacakitayorarddhanArIzabhAvaH / jajJe zrIvastupAla ! dhruvamayamanayostvatpratApAgnikIlA lIlAbhistArakArtasvaravaravapuSoH sandhibandhAbhirAmaH // 6 // surastrINAM vaktraiH zucibhirabhibhUto'pi mahasA mahaGkArAdvaitaM yadakRta kalaGkI himakaraH / mudA tejaHpAlAgraja ! tadapi mASTuM smayamayai__ ramIbhirgAyadbhirdizi vidizi tene tava yazaH // 7 // yadi viditacaritrairasti sAmyastutiste kRtayugakRtibhistairastu tad vastupAla ! / catura ! caturudanvadvandhurAyAM dharAyAM tvamiva punaridAnI kovidaH ko vidagdhaH ? // 8 // mayyevaM jAgarUke zaraNamupagato matprabhuprauDhakIti spardhAbaddhAparAdhastribhuvanavibhunA hu~ kimetena pAlyaH / ityAkramyAtitIvra prathamamamumumAkAntaciSmadakSi cchadmA saMzopya dInaM zazinamanamayad vastupAlapratApaH // 9 // pAtAle tvadarAtibhUpativadhUnetrAmbupUraH patan pAthonAthapathaiH kadarthayatu mA pIyUSakuNDAni naH / ityabdheramumuddharanti vibudhAH zyAmena somAyane kumbheneva sakajalaM jalamidaM tallakSmalakSyAdiha // 10 // asmatprabhuprabhavatIvratarapratApaspoMddhataH kathamanena dhRto'yamaurvaH / yAtrotsave taba vasanta ! mahIrajobhiritthaM krudheva pidadhurjalarAzimazvAH // 11 // Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] jJAnAMjali zrImantrIzavataMsa ! nUtanabhavatkIrtipravandhAvalI nityavyAlikhanena tAlataruSu cchinnacchadatheNiSu / kaH syAdasya nisargadurgatakavitrImaNDalasya zrute rAkalpaH kSitikalpavRkSa ! na yadi svarNAni dadyAH sadA // 12 // // ete Tha0 lUNasIha suta Thakara arasiMhasya // cha / prazastilekhAGka-7 amandapadanisyandapadapremapacelimAH / vAcaH zrIvastupAlasya vandyA vAcaspaterapi // 1 // siddhe siddhanRpe, zanairavasite rAjyapratApo dRDho ( ? pe dRDhe ) ___ jAtA gUrjaranirjarendramahiSI gopopabhogyaiva bhUH / kAruNyAdupakAriNo bhagavatastadvastupAlacchalAt sargo'yaM sukRtaiH satAM pariNataH zrI-vAGmayo vedhasaH // 2 // lakSmI nandayatA, rati kalayatA, vizvaM vazIkurvatA, akSaM toSayatA, munIn mudayatA, citte satAM jAgratA / saMkhye'saGkhyazarAvalI vikiratA, rUpazriyaM muSNatA, naikadhyaM makaradhvajasya vihito yeneha darpavyayaH // 3 // zeSAhiH saha zaGkareNa, zazinA rAkA, saro mAnasaM haMsaH, kairaviNIkulAni zaradA, gaGgA tuSArAdriNA / sambhUyApi na yasya vizrutaguNagrAmasya jetuM kSamAH snAnottIrNasurendradantiradanacchAyAvadAtaM yazaH // 4 // kastUrikApaGkakalaGkitAni vaktrAmbujAni dviSadaGganAnAm / prakSAlayAmAsa cirAya cAru yatkhaDgadhArAmalinapravAhaH // 5 // naivAnyaH sparddhamAno'pi vavRdhe yasya kIrtibhiH / Rte viyuktavairistrIgaNDamaNDalapANDutAm // 6 // asAvAdyaH sargaH zivi vali-dadhIciprabhRtayo _ vidhAtuAsena vyavasitavato dAtRvidhaye / kalau saMkSiptaitatprakRtiparamANUccayamayaH samAsenedAnI sphuTamayamamAtyaika tilakaH // 7 // saubhrAnaM pitRbhaktiratra nibiDA maitrIti rAmAyaNI yenAzrAvi nRzaMsabhArgavabhujopAkhyAnavaja kathA / kiJcAnyat tapasaH suto narapatInAkramya yoSTavAn parvA''sIdadhikaM tadeva rataye yasyAnizaM bhAratam // 8 // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyazleka mahAmAtya vastupAlanA aprasiddha zilAlekho tathA prazaritalekha [319 mua-bhojamukhAmbhojaviyogavidhuraM manaH / zrIvastupAlavaktrendau vinodayati bhAratI // 9 // deve svargiNyudayanasute vartamAnaprabhUNAM __dUrAdarthI viramati bata! dvArato vAritaH san / diSTayai tasminnapi kusamaye jAtamAlambanena svacche vAJchA phalati mahatAM vastupAle vizAlA // 10 // utkarSo'yamathApakarSaviSayaH sadbhyo na zakAmahe ye cA'rocakinaH sadA kRtadhiyastebhyastu bddho'nyjliH| patasthAnuguNopamAnarasikA dAne dame pauruSe kiM kurmo matiranyameti na samutkampA'pi campAdhipe // 11 // anye vAci pare kriyAsu sacivAH santyeva rAjAGgaNe zaGke yairanuzIlitaM gurukulaM mA sAhasAH pakSiNaH / AzArAjasutastu sa stutipadaM zrIvastupAlaH satA mekaH karmaNi vAci cetasi samujAgatiM yaH kAryiSu // 12 // pAlane rAjalakSmINAM lAlane ca manISiNAm / astu zrIvastupAlasya nirAlasyaratirmatiH // 13 // // etAnI paNDitaAmabhrAtRpaNDitadodarasya // cha // prazastilekhAGka-8 svasti zrIbhUmisImAvipinaparisarAt kSIranIrAbdhinAdha[ :] pRthvyAM zrIvastupAlaM kSitidhavasacivaM vodhayatyAdareNa / asyAmAsmAkapacyAM kupuruSajanitaH ko'pi cApalyadoSo niHzeSaH saiSa lokampRNa] guNa ! bhavatA mUlato mArjanIyaH // 1 // -paM0 jagasIhasya // prazastilekhAGka-9 kalikavalanajAgratpANikhelatpratApadhutilaharinipItapratyanIkapratApaH / jayati samaratattvArambhanirdambhakelipramuditajayalakSmIkAmuko vastupAlaH // 1 // tvaM jAnIhi mayA'sti cetasi dhRtaH sarvopakAravatI, kiM nAmA? savitA, na, zItakiraNo, na svargivRkSo, na hi / parjanyo, na hi, candano, na hi, nanu zrIvastupAlaH, tvayA jJAtaM samprati, zailaputri-zivayorityuktayaH pAtu vaH // 2 // sArasvatA'mbhonidhipArvaNenduH zrIvastupAlaH scivaadhiraajH| ciraM jayatveSa sahA'nujanmA saputrapautraH saparicchadazca // 3 // Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 ] // bhRgukacchIya dhruva Tha0 vIkalasuta u0 vairasiMhasyaite // cha // zukSma mavatu zrIlakSya kRti // cha|| mam // che / prazastilekhAGka - 10 pUrve dIpasparddhipAre'ndhakAre yaM pazyanti jyotirantarmunondrAH / vizvAtmAnaM devamAdyaM tamIDe cUDAratnaM yasya bAlaH zazAGkaH // 1 // nendoH kalA na girijA na kapAlazuktirnokSA na bhasma na jaTA na bhujaGgahAraH / yAtrAsti nAnyadapi kiJcidupAsmahe tadrUpaM purANamunizIlitamIzvarasya // // 2 // ekastridhA hadi sadA vasati sma citra yo vidviSAM ca viduSAM ca mRgIdRzAM ca / tApaM ca sammadabharaM ca ratiM ca siJcan sU( ? zo) maLA ca vinayena cahIyA haiM // 3 // vicchAyatAM jhagiti niHzvasitena ninyuryasyArivArijadRzastrayamAyatena / bhartturyazazca vadanaM ca kalaGkazUnyazItAMzubimba sadRzaM maNidarpaNaM ca // 4 // zIleti zIlarucirAbharaNA kalatra yasyAbhavajjalanidheriva jahanukanyA / vyomendranIlamukurAntaru ( ? ra) rundhatIyaM yasyA janena kRtinA pratimeti mene // 5 // // iti mAndhAtRnagara maDezvaraprazastikAvyAni // cha // jJAnAMjali zubhaM bhavatu zrIsaGghasya iti bhadram // cha // upara jaNAvelA daza prazastilekhAne sa MkSipta paricaya A pramANe che: prazastilekhAMka 1: A prazastinA kartA AcArya zrI narendraprabhasUri che. ahIM vastupAlane vIra, viveka, janarakSaka, vidhI-avireAdhi jatAne dAna ApanAra, satAmukhIkIrtivALA ane bhAgyavAna jaNAvyA che. uparAMta ahIM e paNa jaNAvyu` che ke, tenA vidvAnAnI patnIe maNimAtIenAM AbhUSaNA paheratI ane tenA sevake paNa dAnazIla hatA. prazastilekhAMka 2 : A prazatinA kartA vastupAlanA guru nAgendragacchIya zrI vijayasenasUrinA ziSya AcArya zrI udayaprabhasUri che. ahIM giranAra, zrI neminAtha ane zrI AdIzvara bhagavAna prati bhaktibhAva vyakta karIne vastupAlanI dAnazIlatA ane dhArmikatA jaNAvI tene dIrdhAyu thavAnI AziSa ApI che. prazastilekhAMka 3H A prazasti gUrjarezvara purAhita sAmezvaradeve racelI che. AnAM keTalAMka padyo sAmezvaradevaracita kArtikaumudI tathA lUNavasahI( AbU )nI prazastimAM maLe che. vastupAlanA dIrdhAyunI AziSa ApavA uparAMta pAMDitya, dAnazIlatA, apakAraka upara upakArIpaNuM, A bhava-parabhavanI sthitinuM ciMtana, yuddhamAM hatAza zatrue pratye anukaMpA, vivekIpaNuM, dhArmikatA, adhikAranA sadupayoga, sadAcArIpaNuM, yuddhajaya vagere vastupALane lagatI hakIkatAnuM hRdayaMgama varNana A prazastimAM che. uparAMta, tejapAla ane jayaMtasi MhanI dAnazIlatA tathA vastupAlanA pratyeka kAryomAM tejapAlanA sAhacatA ullekha paNa A prazastimAM che. Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyazlAka mahAmAtya vastupAlanA aprasiddha zilAlekhe tathA prazastilekhA [ 3ra1 prazastilekhAMka 4: AnA racayitA kavisArvabhauma harihara paDita che. A prazastimAM vastupAlanI dAnazIlatA ane yazasvitAne suMdara rIte varNavIne tenI kIrtinI vyApakatA jaNAvI che. varatupAle saMgrAmasiMhane parAjita karyAnA ullekha paNa ahIM che. vastupAle karelA zaMkhanRpaparAbhavanA prasaMgane varNavatuM zaMkhaparAbhava nATaka A rihara paDite racyuM che. prazastilekhAMka 5: mAtra cAra kAvyAtmaka A prazastinA racayitA mahAmAtya vastupAlanA parama mitra yazeAvIra maMtrI che. AmAM vastupAlane guNavAna mitro pratyenA AMtarabhaktiyukta sneha ane vastupAlamAM evI kaI vastu nathI je jagatamAM koI ne paNa apriya hAya, A e hakIkate mukhyatayA jaNAvI che. uparAMta vastupAlanI sakti (subhASitA) zreSThatama hatI tene paNa nirdeza ahIM jANI zakAya che. prazastilekhAMka 6 : A prazasti 40 lUNasiMhanA putra kara arasiMha--hapura arisiMhe--racelI che. ahI' vastupAlanI saccaritratA, dharmabhAvanA ane dAnazIlatA varNavIne tenI kIrtinI vyApakatA tathA vIratA jaNAvI che. prazastilekhAMka 7: Ama nAmanA paMDitanA bhAI dAdara nAmanA paDite A prazasti racI che. ahI vastupAlamAM lakSmI-sarasvatInu aikaya batAvyuM che. uparAMta tenI sUkti, rAvate mukhI kA dakSatA, vIratA, dAnazIlatA ane vidvattAnA ahIM nirdeza karyAM che tema ja tenA yazane sarva divyApI jaNAvyA che. prazastilekhAMka 8 : mAtra eka ja padyamaya A prazasti jagasiMhu paoNMDite racI che. ahI vastupAlane AlaMkArika rIte satpuruSa jaNAvelA che. prazastilekhAMka 9 : A prazaritanA kartA bhRgukaccha(bharUca)nivAsI dhruva aTakavALA Thakkara vIkalanA putra Thakkura vairasiddha che. ahIM vastupAlane mahAna yoddho, zreSTha paropakArI ane vidvAna jaNAvela che. prazastilekhAMka 10 : A prazastimAM enA racanAranuM nAma ApyuM nathI. aMtanI puSpikA uparathI jANI zakAya che ke mAMdhAtRnagaramAM AvelA mar3ezvara nAmanA zivAlayanA zilAlekhanI A prazasti che. AnAM pahelAM be padyo zaMkaranI pUjA-bhaktirUpe che ane bAkInAM traNa padyo vastupAlanI prazastirUpe che. AmAM vastupAlanuM nAma nathI tema ja aMtima pAMcamA padyamAM prazastinA mukhya nAyakane zIlA nAmanI patnI jaNAvI che tethI A prazasti vastupAlanI haze ke kema, tevI zaMkA thAya te svAbhAvika che. saMbhava che ke zilAlekha uparathI paraMparAe utArA thatAM mULa prazastineA keTaleka bhAga letenA deje bhulAI javAthI lupta thayA hoya. bAkI je pethImAM vastupAlanI prazastionA ja saMgraha AvatI A prazasti vastupAlanI ja hovI joIe ema mAnI zakAya. uparAMta, vastupAle TI mUrti nA punarudvArA tema ja zivanAM pUghna-dana karyAnA ullekhA te tenA samayanI ja kRtiemAM rajA 1; tethI prastuta prazasti vastupAlanI na heAya tema mAnavAne koI kAraNa nathI. A pratipAdana jo sAcuM heya te vastupAlanI patnI sAkhunA nAmane susaMskRta karI kadAca zIlA tarIke ahIM nirdiSTa karyuM' hoya tevu anumAna thaI zake. A prazastionA kartAe paikI AcAryazrI narendraprabhasUri, AcArya zrI udayaprabhasUri, gurjarezvarapurAhita zrI sAmezvaradeva, kavisArvabhauma harihara pa MDita, maMtrI yazeAvIra ane Thakkara arisiMhanA saMbaMdhamAM sA. 41 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varara] jJAnAMjali che. bhogIlAla sAMDesarAe potAnA "mahAmAtya vastupAlanuM sAhitya maMDaLa ane saMskRta sAhityamAM teno phALo" nAmanA pustakamAM savistara lakhyuM che. sAtamAM prazastilekhanA kartA dedara paMDita, AThamA prazastilekhana kartA jagasiMha ane navamA prazastilekhanA kartA Thakkara vairisiMha-A traNa vidvAnonAM nAma prAyaH anyatra anupalabhya che. AthI vastupAlanA vidadlamAM A traNa nAma umerAya che. ahIM jaNAvelA daza prazastilekhonA saMgrahanI hastalikhita prati ane zrI lAvaNyavijayajI jaina jJAnabhaMDAra(rAdhanapura)mAMthI maLI che. prastuta prati vikramanA paMdaramA zatakane aMtabhAgamAM lakhAyelI che. prastuta daza prazasti lekho paikI pahelA prazastilekha sivAyanA nava le adyAdhi aprasiddha che. pahelA prazastilekhanuM mudraNa siMghI jaina graMthamAlAmAM saMthAMka 5 tarIke "mahAmAtya-vastupAla-kIrtikIrtanasvarUpa sukRtakIrtikarlolinyAdi vastupAlaprazastisaMgraha' nAme prasiddha thayelA graMthamAM thayeluM che. chatAM ahIM ApelA A pahelA prazastilekhamAM varatupAle giranAra upara karAvelA zatruMjayAvatAra tIrthanI DAbI bAjunI bhIMta uparanA zilAlekhanI nakalarUpe prastuta pahelo prazastilekha che te hakIkata vizeSa hovAthI jijJAsuone ane saMzodhakane upayogI samajIne ahIM Ave che. vastupAlane lagatA anyonya sAhityanI tathA A prazastionI gaMbhIra pAMDityapUrNa racanA jotAM varatupAla ucca koTino kAvya parIkSaka hato te hakIkata spaSTa thAya che. dazamo prazastilekha, pahelAM jaNAvyuM tema, zivAlayanA zilAlekhanI uttarottara thatI AvelI nakalarUpe che. eTale pahelA ane dezamAM prazasti lekha sivAyanA ATha prazastile vastupAlanI paricAyaka rastuti-prazastirUpe che. alabatta, A prazastio vastupAlanA kaI paNa zilAlekhanA gadyabhAga sAthe mUkavA mATe barAbara saMgata thAya tevI che. Ama chatAM AThamo prazastilekha mAtra eka padyarUpe che tethI A prazasti to kevaLa rastutiprazaMsArUpe ja gaNAya. A uparathI anumAna thAya che ke, jemAM prAcIna kALamAM mahArAjA bhoja Adi vidyApriya ane dAnazIla rAjAo samakSa kuzaLa kavio pitAnI uttamottama kRtio rajU karIne suyogya parIkSaka pAsethI puraskAra laIne garva anubhavatA tema vastupAla samakSa paNa aneka vidhAno AvatA haze ja ane te temanI kRtionI pUrepUrI mahattA samajIne samucita puraskArathI temane sanmAnatA haze emAM jarAya zaMkA nathI. saMbhava che ke AThamo prazastilekha AvA ja koI prasaMgano hoya. prAraMbhamAM ApelA bIjA zilAlekhamAM vastupAla mATe vaparAyeluM vizeSaNa vApratipaHTTR(sarasvatIne dattaka putra) paNa vastupAlamAM uttama pAMDitya ane pAMDityaparIkSaNa hatuM te vastunuM sUcaka che. vastupAlanuM A vizeSaNa jarAya atizayokti ke vicArutArUpe nathI paNa e eka hakIkatanuM sUcaka che, kAraNa ke, vastupAle pote racelA naranArAyaNananda mahAkAvya ane raivatakAdrimaMDananeministavanA aMtamAM pitAne vAvI dharmamUna ane zArAghamaMjUnuM eTale ke sararavatInA dharmaputrarUpe jaNAve che. te TUMkamAM, vastupAlano paricaya ApanAra labhya sarva sAdhanemAM tenuM pAMDitya Dagale ne pa . khAyeluM hovAthI vidhAnane enA pratye ananya AkarSaNa hatuM te nirvivAda hakIkata che. sApa sI. ahIM e paNa samajI levuM joIe ke, vastupAlanA saMbaMdhamAM upalabdha thatI nAnI moTI racanAonI e vizeSatA che ke tenA racanArA ucca koTinA viziSTa vidvAna hatA. AvA vidvAne vidyA pratyenA samucita AMtarika Adara sivAya kevaLa dhanakuberanA dhanathI AkarSAya tevA yAcakattivALA hoI zake ja nahi, ane hoya to temanI racanAo AvI prAsAdika banI zake nahi. A uparathI vastupALamAM vidyA pratye tema ja vidvAno pratye bahumAnayukta bhakti hatI te hakIkata spaSTa thAya che. Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyazloka mahAmAtya vastupAlanA aprasiddha zilAlekhA tathA prAtilekhA [ 323 Aje pracuramAtrAmAM upalabdha thatI puNyaleAka mahAmAtya vastupAlasa MbaMdhita samagra sAmagrIne jotAM te vIragAthA, dAnagAthA, dharmagAthA ane vidyAgAthAnA sAce adhikArI hatA ema spaSTa jaNAya che. A hakIkatane TUMkamAM paricaya A pramANe che : anyAnya yuddhamAM saphaLa yeddA tarIkenI kAmagIrI, za`khanRpa Adi rAjAone parAjaya karavA tema ja buddhi-zaktithI rAjyavahIvaTanu' sa`cAlana : A vastune vastupAlanI vIragAthA kahI zakAya. dIna-hIna-duHkhI janone anukapAAna ApavuM, sArvajanika upayAga thAya--lAbha levAya--tevAM sthAnA dA.ta., kUvA, vAvA, taLAvA, parA, satrAgAre-sadAtratA vagere badhAvavAM ane vidyAnA bahumAnarUpe vidvAneAne puraskArarUpe bhaktibhAvapUrvaka dAna ApavuM...A vastune vastupAlane dAnadharma hI zakAya. Abu-delavADAnAM vizvavikhyAta 'diranuM nirmANu; zatruMjaya upara indrabha'Dapa, naMdIzvarAvatAra, rata'bha nakatIrthaMvatAra, zakunikAvihArAvatAra, satyapuratIrthAMvatAra, ujjaya tAvatAra, avalokana sAMbha-pradyumnaAMbAnAmakagiranArazikharacatuSTAvatAranAM pratIkarUpe te te tIrthAdinuM nirmANa; giranAra upara aSTApadAvatAra, sammetazikharAvatAra, zatrujayAvatAra. staMbhanakatIrthAMvatAranA pratIkarUpe te te tIrthanuM nirmANa; dhALakA vagere thaLeAmAM navIna jinamaMdiranuM nirmANa, zrIpa cAsarapAjinamaMdira (pATaNa), zrIpA jinamaMdira tathA zrIyugAdijinamaMdira (khaMbhAta); vyAghrapallI-vAghelanuM jinamaMdira, zrIdIdharajinamaMdira tathA aMbikAma`dira (kAsaddhadatI); valabhI(vaLA)nuM zrIyugAdijinamaMdira Adi aneka jinamadirAne jarNodvAra; aneka jinamadirAmAM vividha jinabienuM pratiSThApana; dhoLakA, khaMbhAta vagere sthaLAmAM navA upAzrayeAnuM nirmANu; bharUca vagere thaLeAnAM maMdiramAM suvarNadaMDAdi caDAvavA; zatruMjaya, ujjaya tArdika aneka tIrthaMnI anekazaH yAtrAe karavI; sAta graMthabhaMDArA lakhAvavA----A badhI hakIkatAne vastupAlanI dharmagAthA kahI zakAya. mALavA subhaTavarmA nAmanA rAjA DabhoInA vaidyanAthanA zivAlayanA suvarNa kalaze! laI gayA hatA tenA sthAnamAM vastupAle navA suvarNa kalaza sthApyA| hatA; khaMbhAtamAM bhImanAthanA zivAlayamAM suvarNa - daMDa ane suvarNa kalaza caDhAvyA?; bhaTTAditya-sUryanI pratimAnA suvarNa mukuTa karAvyA ane te ja bhaTTAdityanI pUjA mATe vaka nAmanA vanamAM phUMA karAvyA; svayaMbhU vaidyanAthanuM akha`DamaMDapavALu zivAlaya baMdhAvyuM;pa bakulAditya-nA madiramAM UMcA maMDapa karAvyo; dhALakAmAM rANakabhaTTArakanA madirA IhAra karAvyo;7 prabhAsamAM sAmanAthanI bhaktipUrvaka pUjA karI;9 nagarA gAmamAM saMvata 903nI sAlamAM ativarSAne lIdhe paDI gayelA sUryamaMdiramAM patnI ratnAdevInI mUrti tUTI gaI tASTitethI tenA sthAne peAtAnI patnI lalitAdevInA puNyasaubhAgyanimitte saMvata 1292mAM ratnAdevInI ti banAvI, je saMbadhI zilAlekha' Aje paNa surakSita che, tema ja vastupAla taraphathI rAja 1--7. A sAta TippaNIovALI hakIkatA Thakkara arasiMhakRta sukRtasaMkIrtana, AcAryazrI udyaprabhasUriracita kIrti kallolinI, zrInarendraprabhasariracita vastupAlaprazasti Adi vastupAlanA samayanI ja racanAomAM savistara varNavelI che. 8. A hakIkta gUrjarezvarapurAhita sAmezvaradevaracita kArtikaumudImAM maLe che. 9. jue enAphsa Ak zrI bhAMDArakara erienTala ricarsa insTiTayUTa-pUnA : vA. 9, pRSTha 180, lekha 2. Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324] jJAnAMjali pAMcaso brAhmaNo vedapATha karatA tevI hakIkta prabaMdhAmAM maLe che-A badhI hakIkato uparathI vastupAlamAM parasaMpradAya pratye te te saMpradAyanI paraMparAne anurUpa nicha Adara hato te spaSTa thAya che. rAjya ke dezanA mukhya rAjapuruSoe kema vartavuM joIe, te mATe vastupAla kharekhara dAkhalArUpa eTale ke Adarza samAna che. svadharmasthAnanI sAthe sAthe paradharmasthAnanA nirmANa Adi hakIkatone paNa samadraSTA vastupAlanI ucca prakAranI dharmagAthA kahI zakAya. - A lekhamAM prasaMge prasaMge AvatI tathA anyatra paNa moTA pramANamAM upalabdha thatI vastupAlasaMbadhita vidyA pratyenI ane vidvAna pratyenI bhakti vagere hakIkata tema ja naranArAyaNanandamahAkAvya jevA prAsAdika graMthanI racanA karavI vagere bAbatone vastupAlanI vidyAgAthA kahI zakAya. Aje varatupAlanA saMbaMdhamAM jeTalI vividha sAmagrI upalabdha che teTalI bhAgye ja gujarAtanA kaI bIjA aitihAsika puruSanI maLatI haze. yatra tatra prasiddha thayelI vipula sAmagrInA AdhAre AvA vidhavirala puNyazloka mahAmAtyanA jIvananAM vividha pAsAMne comerathI cacIne eka graMtha lakhAya te te eka udhyogI, preraka ane mahattvanuM kArya gaNAze. A lekhamAM ApelA be zilAlekhonI phoTokopI ApavA badala zeTha zrI ANaMdajI kalyANajInI peDhInA vahIvaTakartAone tathA daza prazastilekhavALI hastalikhita pratino upayoga karavA ApavA badala zrI lAvaNyavijayajI jaina jJAnabhaMDAra(rAdhanapura)nA vahIvaTakartAone dhanyavAda ApIne prastuta lekha pUrNa karuM chuM. iti. ['zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNa mahotsava graMtha, sane 1968 ] Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnabhANDAroM para eka dRSTipAta * sAhitya-pradarzanI vibhAga aura unakA avalokana AjakI hamArI sAhitya-pradarzanI meM vidvAn, jijJAsu evaM sAmAnya janatA - sabako lakSameM rakha kara chude chude vibhAga kie gae haiN| sAmAnya janatAkA sambandha to sirfa citra tathA camakIlIbhar3akIlI vastuoMke sAtha hI hotA hai, jaba ki vidvAn evaM jijJAsukA to pratyeka vastuke sAtha tanmayatApUrNa sambandha hotA hai / ataH unheM sAhitya-pradarzanIke vibhAgoM kA avalokana isI dRSTise karanA cAhie / aisI sAhityika pradarzanI meM suvidhA evaM yogyatA ke anusAra cAhe jo vastu cAhe jisa sthAna para rakhI ho, parantu yahA~ para jo sUcanA tathA tAlikA dI gaI hai usake AdhAra para prekSaka una una vastuoM kA paryavekSaNa kreN| isI dRSTise yaha tAlikA dI gaI hai / sAhitya evaM kalA sambandhI vijJAnakI apekSAse pradarzanIkA mahatva haiM, aura hameM yaha nahIM bhUlanA cAhie ki pradarzanIkI saccI AtmA evaM hArda bhI yahI hai / yaha dRSTikoNa sammukha rakhakara yadi pradarzanIkA nirIkSaNa kiyA jAya to vaha rasaprada evaM hamAre jIvanameM preraNAdAyI bana sakegA / tAlikA 1. sAhitya vibhAgakI dRSTise pradarzanI meM vyAkaraNa, koza, chanda, alaMkAra, kAvya, nATaka, dArzanika sAhitya, aitihAsika sAhitya, prAcIna gujarAtI-hindI sAhitya, jyotiSa, vaidyaka, fArasI sAhitya, gurumukhImeM likhI huI pustakeM Adi rakhe gae haiM / * akhila bhAratIya prAcyavidyA pariSadke 17 veM adhivezana ke prasaMga para gujarAta vidyAsabhA, ahamadAbAda zrI bho. je. adhyayana - saMzodhana vidyAbhavana yojita sAhitya-pradarzanIke prayojaka muni zrI puNyavijayajIkA pravacana 30 aktUbara, 1953 / Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali 2. jainetara vidvAnoM ke likhe granthoMke upara jainAcAryoM dvArA racita vyAkhyA-prantha / 3. digambarAcArya kRta graMtha / 4. eka hI vyaktike likhAe hue granthoMkI rAzi / 5. viSayAnukramase zreNibaddha likhAe grantha / 6. granthakAroM kI svayaM likhI huI yA zuddha kI huI yA likhAI huI pratiyAM / 7. granthakI racanAke bAda usameM kie gae savizeSa parivartanakI sUcaka prati / 8. qhAsa qhAsa mahApuruSoMke hastAkSara / 9. zrAvaka aura zrAvikA dvArA likhita tAr3apatrIya prati / 10. zuddha kiya hue tathA TippaNI kie hue grantha / 11. syAhIkI praur3hatA aura eka jaisI likhAvaTako sUcita karanevAlI granthasAmagrI / 12. lekhanapaddhatike prakAra - tripATha, paMcapATha, sastabaka Adi / 13. bhinna bhinna zatAbdiyoMkI bhinna bhinna prakArakI lipiyA~ / 14. tAr3apatrIya akSarAMkoMkA darzana / 15. prAcIna bhAratameM vyavahRta kAgaz2okI judI judI jAteM / 16. rAjakIya itihAsakI dRSTi se pratiyokA saMkalana / 17. sunaharI aura rUpaharI akSaroMmeM likhita sacitra kalpasUtra Adi / 18. sacitra tAr3apatrIya tathA kAgaz2akI pratiyA~ / 19. citrazobhana, riktalipicitramaya, lipicitramaya, aMkacitramaya, citrakarNikA, citrapuSpikA, citrakAvyamaya pratiyAM / 20. vijJaptipatra evaM vardhamAna-vidyA Adike paTa / 21. aneka prakArake bAz2I, gaMjIphe Adi / 22. jIrNa-zIrNa, sar3I-galI pratiyA~ko kAgaz2a Adi cipakA kara unakA punaruddhAra karanekI kalA pradarzita karanevAlA granthasaMgraha / 23. tAr3apatra, kAgaz2a Adike namUne / 24. lekhanakI sAmagrI-dAvAta, kalama, tUlikA (pIMchI), granthI, baTTe, bholie, jujabala, prAkAra, syAhI, haratAla Adi / 1. pradarzanI dekhanevAle prekSakoMko eka khAsa sUcanA hai ki yahAM para rakhI gaI sAmagrImeM jo usake lekhana Adike saMvatkA nirdeza kiyA gayA hai vaha vikrama saMvat samajhanA cAhie / Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnabhaMDAra para eka daSTipAta [ 3 25. bhinna bhinna prakArake sacitra sundara Dibbe aura pAThe / Upara jo vibhAga die gae haiM unameM se kucha aise bhI haiM jinakA yadi svataMtra vivecana na kiyA jAya to unake bAremeM spaSTa khyAla nahIM A sakatA / parantu isa saMkSipta lekhameM unakA vivecana denA zakya nahIM haiN| __ prastuta vibhAgoMmeM zrAvikA sAvadeko sundara lipimeM likhI huI eka tAr3apatrIya prati hai| hamAre jJAnabhANDAroM meM puruSa lekhaka - sAdhu kiMvA zrAvaka - dvArA likhita granthoMkI nakaleM to saikar3oM aura haz2AroMkI saMkhyAmeM milatI haiM, parantu sAdhviyoM evaM zrAvikAoMke hAthakI likhI huI pratiyA~ to kabhI kabhI- virala hI dekhane meM AtI haiN| mere praguru pUjya pravartaka dAdA zrIkAntivijaya mahArAjazrIne mer3atAke jJAnabhANDArameM zrAvikA rUpAdeke hAthakI lisvo huI malayagiriko AvazyakavRttikI prati dekhI thI, parantu Aja vaha prati vahA~ke bhANDArameM nahIM hai| isa samaya to hamAre sammukha prAcIna ginI jA sake aisI yahI eka mAtra prati hai aura vaha hai khambhAtake zAntinAtha-bhANDArameM / jJAnabhANDAroM para eka dRSTipAta isa yugake vikasita sAdhana aura vikasita vyavahArakI dRSTi se lAibrerI yA pustakAlayoMkA vizvameM jo sthAna hai vahI sthAna pahaleke samayameM usa yugakI maryAdAke anusAra bhANDAroMkA thA / dhana, dhAnya, vastra, pAtra Adi dunyavI cIz2oke bhANDAroMkI taraha zAstroMkA bhI bhANDAra arthAt saMgraha hotA thA jise dharmajIvI aura vidyAjovI RSi-muni yA vidvAn hI karate the| yaha prathA kisI eka deza, kisI eka dharma yA kisI eka paramparAmeM sImita nahIM rahI hai / bhAratIya AryoMkI taraha IrAnI Arya, krizciyana aura musalamAna bhI apane sammAnya zAstroM kA saMgraha sarvadA karate rahe haiN| bhANDArake itihAsake sAtha aneka bAteM saMkalita haiM-lipi, lekhanakalA, lekhanake sAdhana, lekhanakA vyavasAya ityAdi / parantu yahAM to maiM apane lagabhaga cAlIsa varSake pratyakSa anubhavase jo bAteM jJAta huI haiM unhIMkA saMkSepameM nirdeza karanA cAhatA huuN| jahA~ taka maiM jAnatA hU~, kaha sakatA hU~ ki bhAratameM do prakArake bhANDAra mukhyatayA dekhe jAte haiM - vyaktigata mAlikIke aura sAMdhika mAlikIke / vaidika paramparAmeM pustaka saMgrahoMkA mukhya sambandha brAhmaNavargake sAtha rahA hai| brAhmaNavarga gRhasthAzramapradhAna hai| use putra-parivAra AdikA parigraha bhI iSTa hai - zAstrasammata hai / ataeva brAhmaNa-paramparAke vidvAnoMke pustaka-saMgraha mukhyatayA vyaktigata mAlikIke rahe haiM, aura Aja bhI haiN| gujarAta, rAjasthAna, uttarapradeza, bihAra, baMgAla, mithilA yA dakSiNake kisI pradezameM jAkara purAne brAhmaNa-paramparAke saMgrahako hama dekhanA cAheM to ve kisI-na-kisI vyaktigata kuTumbakI mAlikIke hI mila sakate haiM / parantu bhikSu-paramparAmeM isase ulaTA Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali prakAra hai / bauddha, jaina jaisI paramparAe~ bhikSu yA zramaNa paramparAmeM sammilita haiN| yadyapi bhikSu yA zramaNa gRhasthoMke avalambanase hI pharma yA vidyAkA saMrakSaNa, saMvardhana karate haiM to bhI unakA nijI jIvana aura uddeza aparigrahake siddhAnta para avalambita hai-unakA koI nijI putra-parivAra Adi nahIM hotaa| ataeva unake dvArA kiyA jAnevAlA yA saMrakSaNa pAnevAlA granthasaMgraha sAMdhika mAlikIkA rahA hai aura Aja bhI hai / kisI bauddha vihAra yA kisI jaina saMsthAmeM kisI eka AcArya yA vidvAnkA prAdhAnya kabhI rahA bhI ho taba bhI usake AzramameM bane yA saMrakSita jJAnabhANDAra tattvataH saMghakI mAlikIkA hI rahatA hai yA mAnA jAtA hai / ___ sAmAnya rUpase hama yahI jAnate haiM ki isa dezameM bauddha vihAra na honese bauddha saMghake bhANDAra bhI nahIM haiM, parantu vastusthiti judA hai / yahAMke purAne bauddha vihAroMke choTe-bar3e aneka pustaka-saMgraha kucha usa rUpameM aura kucha nayA rUpa lekara bhAratake par3osI aneka dezoMmeM gae / nepAla, tibbata, cIna, sIlona, barmA Adi aneka dezoMmeM purAne bauddha zAstrasaMgraha Aja bhI sulabha haiN| jaina-paramparAke bhikSu bhAratake bAhara nahIM ge| isalie unake zAstrasaMgraha bhI mukhyatayA bhAratameM hI rahe / zAyada bhAratakA aisA koI bhAga nahIM jahA~ jaina pustaka-saMgraha thor3e-bahuta pramANameM na mile / dUra dakSiNameM karNATaka, Andhra, tAmila Adi pradezoMse lekara uttarake paMjAba, yuktapradeza taka aura pUrvake baMgAla, bihArase lekara pazcimake kaccha, saurASTra taka jaina bhANDAra Aja bhI dekhe jAte haiM, phira bhale hI kahIM ve nAmamAtrake hoN| ye saba bhANDAra mUlameM sAMdhika mAlikIkI haisiyatase hI sthApita hue haiN| sAMdhika mAlikIke bhANDAroMkA mukhya lAbha yaha hai ki unakI vRddhi, saMrakSaNa Adi kAryoMmeM sArA saMgha bhAga letA hai aura saMghake jude jude darjeke anuyAyI gRhastha dhanI usameM apanA bhaktipUrvaka sAtha dete haiM, jisase bhANDAroMkI zAstrasamRddhi bahuta bar3ha jAtI hai aura usakI rakSA bhI ThIka ThIka hone pAtI hai| yahI kAraNa hai ki bIcake andhAdhundhoke samaya saikar3oM vighnabAdhAoMke hote hue bhI haz2Aroko saMkhyAmeM purAne bhANDAra surakSita rahe aura purAne bhANDAroMkI kAyA para nae bhANDAroMko sthApanA tathA vRddhi hotI rahI, jo paramparA Aja taka cAla rhii| isa viSayameM do-eka aitihAsika udAharaNa kAfI haiM / jaba pATana, khambhAta Adi sthAnoMmeM kucha utpAta dekhA to AcAryoMne bahumUlya zAstrasampatti jesalamera Adi jaise dUravartI surakSita sthAnoMmeM sthAnAntarita kii| isase ulaTA, jahA~ aise utpAtakA sambhava na thA vahA~ purAne saMgraha vaise hI cAlU rahe, jaise ki karNATakake digambara bhANDAra / yo to vaidika, bauddha Adi paramparAoMke granthoMke sAtha merA vahI bhAva va sambandha hai jaisA jaina-paramparAke zAstra-saMgrahoMke sAtha, to bhI mere kAryakA mukhya sambandha paristhitikI dRSTise jaina bhANDAroMke sAtha rahA hai / isase maiM unhIMke anubhava para yahA~ vicAra prastuta karatA hU~ / bhAratameM kamase Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnabhaMDA para eka daSTipAta kama pAMca sau zahara, gA~va, kasabe Adi sthAna hoMge jahA~ jaina zAstrasaMgraha pAyA jAtA hai| pAMca saukI saMkhyA - yaha to sthAnoM kI saMkhyA hai, bhANDAroM kI nhiiN| bhANDAra to kisI eka zahara, eka kasabe yA eka gA~vameM pandraha-bIsase lekara do-pA~ca taka pAe jAte haiN| pATanameM bIsase adhika bhANDAra haiM to ahamadAbAda, sUrata, bIkAnera Adi sthAnoMmeM bhI dasa dasa, pandraha pandrahake AsapAsa hoNge| bhANDArakA kada bhI sabakA ekasA nhiiN| kisI kiso bhANDArameM pacIsa haz2Ara taka grantha haiM, to kisI kisImeM do sau, pA~ca sau bhI haiN| bhANDAroMkA mahatva judo judI dRSTi se AMkA jAtA hai - kisImeM grantharAzi vipula hai to viSaya-vaividhya kama hai; kisImeM viSaya-vaividhya bahuta adhika hai to apekSAkRta prAcInatva kama hai; kisImeM prAcInatA bahuta adhika hai; kisImeM jainetara bauddha, vaidika jaisI paramparAoMke mahattvapUrNa grantha zuddha rUpameM saMgRhIta haiM to kisImeM thor3e bhI grantha aise haiM jo usa bhANDArake sivAya duniyAke kisI bhAgameM abhI taka prApta nahIM haiM, khAsakara aise grantha bauddha-paramparAke haiM; kisImeM saMskRta, prAkRta, apabhraMza, prAcIna gujarAtI, rAjasthAnI, hindI, fArasI Adi bhASAvaividhyakI dRSTi se grantharAzikA mahattva hai to kisI kisI purAne tAr3apatra aura citrasamRddhikA mahattva hai| saurASTra, gujarAta aura rAjasthAnake jude jude sthAnomeM maiM rahA hU~ aura bhramaNa bhI kiyA hai| maiMne lagabhaga cAlIsa sthAnoMke saba bhANDAra dekhe hai aura lagabhaga pacAsa bhANDAromeM to pratyakSa baiThakara kAma kiyA hai| itane parimita anubhavase bhI jo sAdhana-sAmagrI jJAta evaM hastagata huI hai usake AdhAra para maiM kaha sakatA hU~ ki vaidika, bauddha evaM jaina paramparAke prAcIna tathA madhyayugIna zAstroM ke saMzodhana AdimeM jinheM rasa hai unake liye aparimita sAmagrI upalabdha hai| zvetAmbara, digambara, sthAnakavAsI aura terahapaMtho-ina cAra phirakoMke Azrita jaina bhANDAra haiM / yo to maiM ukta saba phirakoke bhANDAroMse thor3A bahuta paricita hU~ to bhI merA sabase adhika paricaya tathA pratyakSa sambandha zvetAmbara paramparAke bhANDAroMse hI rahA hai / merA khayAla hai ki viSaya tathA bhASAke vaividhyakI dRSTi se, granthasaMkhyAkI dRSTise, prAcInatAkI dRSTise, granthoM ke kada, prakAra, alaMkaraNa AdikI dRSTise tathA alabhya, durlabhya aura sulabha parantu zuddha aise bauddha, vaidika jaisI jainetara paramparAoMke bahumUlya vividha viSayaka granthoMke saMgrahakI dRSTi se zvetAmbara paramparAke aneka bhANDAra itane mahattvake haiM jitane mahattvake anya sthAnoMke nhiiN| mAdhyamakI dRSTi se mere dekhanemeM Ae granthoMke tIna prakAra haiM- tAr3apatra, kAgaz2a aura kpdd'aa| tAr3apatrake grantha vikramakI navIM zatIse lekara solahavIM zatI takake milate haiN| kAgaz2ake grantha jaina bhANDAroMmeM vikramakI terahavIM zatIke prArambhase abhI takake maujUda haiN| yadyapi madhya eziyAke yArakanda zaharase dakSiNakI ora 60 mIla para kugiyara sthAnase prApta kAgajake cAra grantha lagabhaga I. sa. kI pA~cavI zatIke mAne jAte haiM, parantu itanA purAnA koI tAr3apatrIya yA kAgaz2I grantha abhItaka jaina Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali bhANDAroM meM se nahIM milA / parantu isakA artha itanA hI hai ki pUrvakAlameM likhe gae grantha jaise jaise bUr3he hue - nAzAbhimukha hue -vaise vaise unake uparase naI naI nakaleM hotI gaI aura nae race jAnevAle grantha bhI likhe jAne lge| isa taraha hamAre sAmane jo grantha-sAmagrI maujUda hai usameM merI dRSTise, vikramakI pUrva zatAbdiyose lekara navIM zatAbdI takake granthoM kA avataraNa haiM aura navIM zatAbdIke bAda nae race gae granthoMkA bhI samAveza hai / mere dekhe hue granthoM meM tAr3apatrIya granthoMkI saMkhyA lagabhaga 3,000 (tIna haz2Ara) jitanI aura kAgaz2ake granthoMkI saMkhyA to do lAkhase kahIM adhika hai / yaha kahane kI z2arUrata nahIM ki isameM saba jaina firakoMke saba bhANDAroMke granthoM kI saMkhyA abhipreta nahIM hai, vaha saMkhyA to dasa-pandraha lAkhase bhI kahIM bar3ha jaaygii| judI judI apekSAse bhANDArIkA vargIkaraNa nIce likhe anusAra kiyA jA sakatA hai / itanA dhyAnameM rahe ki yaha vargIkaraNa sthUla hai / prAcInatAkI dRSTise tathA citrapaTTikA evaM anya citrasamRddhikI dRSTi se aura saMzodhita tathA zuddha kie hue Agamika sAhityakI evaM tArkika, dArzanika sAhityakI dRSTi se - jisameM jaina paramparAke atirikta vaidika aura bauddha paramparAoMkA bhI samAveza hotA hai - pATana, khambhAta aura jesalamerake tAr3apatrIya saMgraha prathama Ate haiN| inameM se jesalamerakA kharatara-AcArya aMjinabhadrasUri saMsthApita tADapatrIya bhANDAra prathama dhyAna khIMcatA hai| navIM zatAbdIvAlA tAr3apatrIya grantha vizeSAvazyaka mahAbhASya jo lipi, bhASA aura viSayakI dRSTise mahattva rakhatA hai vaha pahale pahala isI saMgrahameM se milA hai / isa saMgrahameM jitanI aura jaisI prAcIna citrapaTTikAe~ tathA itara purAnI citrasamRddhi hai utanI purAnI aura vaisI kisI eka bhANDArameM labhya nhiiN| isI tAr3apatrIya saMgrahameM jo Agamika grantha haiM ve bahudhA saMzodhita aura zuddha kie hue haiN| vaidika paramparAke vizeSa zuddha aura mahattvake kucha grantha aise haiM jo isa saMgrahameM haiN| isameM sAMkhyakArikA parakA gauDapAda-bhASya tathA itara vRttiyA~ haiM / yogasUtrake Uparako vyAsabhASya sahita tattvavaizAradI TIkA hai / gItAkA zAMkarabhASya aura zrIharSakA khaNDanakhaNDakhAdya hai / vaizeSika aura nyAyadarzanake bhASya aura unake uparako kramika udayanAcArya takakI saba TIkAe~ maujUda haiM / nyAyasUtra uparakA bhASya, usakA vArtika, vArtika parakI tAtparyaTokA aura tAtparyaTIkA para tAtparyaparizuddhi tathA ina pA~coM granthoMke upara viSamapadavivaraNarUpa 'paMcaprasthAna' nAmaka eka apUrva grantha isI saMgrahameM hai / bauddha paramparAke mahattvapUrNa tarkagranthoMmeMse saTIka saTippaNa nyAyabindu tathA saTIka saTippaNa tattvasaMgraha jaise kaI grantha haiM / yahA~ eka vastukI bhora maiM qhAsa nirdeza karanA cAhatA hU~ jo saMzodhakoMke liye upayogI hai / apabhraMza bhASAke kaI aprakAzita tathA anyatra aprApya aise bArahavIM zatIke bar3e bar3e kathA-graMtha isa bhANDArameM haiM, Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnabhaMDA para eka daSTipAta [7 jaise ki vilAsavaIkahA, ariTanemicariu ityAdi / isI taraha chanda viSayaka kaI grantha haiM jinakI nakale purAtattvakovida zrI jinavijayajIne jesalamera meM jAkara karAI thii| unhIM nakaloMke AdhAra para prophesara velinakarane unakA prakAzana kiyA hai / khambhAtake zrIzAntinAtha tAr3apatrIya granthabhANDArakI do-eka vizeSatAe~ ye haiM / usameM citrasamRddhi to hai hI, para gujarAtake suprasiddha maMtrI aura vidvAn vastugalakI svahastalikhita dharmAbhyudayamahAkAvyako prati hai / pATanake tIna tAr3apatrIya saMpahoMkI aneka vizeSatAe~ haiN| unameMse eka to yaha hai ki vahIMse dharmakIrtikA hetubindu arcaTakI TIkAvAlA prApta huA, jo abhItaka mUla saMskRtameM kahIMse nahIM milA / jayarAzikA tattvopaplaba jisakA anyatra koI patA nahIM vaha bhI yahIMse milA / ___ kAgaz2a-granthake aneka bhANDAroMmeMse cAra-pA~cakA nirdeza hI yahA~ paryApta hogaa| pATanagata tapAgacchakA bhANDAra gujarAtI, rAjasthAnI, hindI aura phArasI bhASAke vividha viSayaka saikar3oM pranthoMse samRddha hai, jisameM 'AgamaDambara' nATaka bhI hai, jo anyatra durlabha hai / pATanagata bhAmAke pADekA bhANDAra bhI kaI dRSTise mahattvakA hai / abhI abhI usImeMse chaThI-sAtavIM zatIke bauddha tArkika AcArya zrI dharmakIrtike suprasiddha 'pramANavArtika' granthakI svopajJa vRtti milI hai jo tibbatase bhI Ajataka prApta nahIM huI / khambhAtasthita jainazAlAkA bhANDAra bhI mahattva rakhatA hai / usImeM vi. saM. 1234 kI likhI jinezvarIya 'kathAkoza' kI prati hai| jaina bhANDAroMmeM pAI jAnevAlI kAg2ajakI pothiyoM meM yaha sabase purAnI hai / ATha sau varSake bAda Aja bhI usake kAgaz2akI sthiti acchI hai| upAdhyAya zrI yazovijayajIke svahasta-likhita kaI grantha, jaise ki viSayatAvAda, stotrasaMgraha Adi, usI bhANDArase abhI abhI mujhe mile haiM / jesalamerake eka kAgaz2ake bhANDArameM nyAya aura vaizeSika darzanake sUtra, bhASya, TIkA, anuTIkA AdikA pUrA seTa bahuta zuddha rUpameM tathA saTippaNa vidyamAna hai, jo vi. saM. 1279meM likhA gayA hai| ahamadAbAdake kevala do bhANDAroMkA ho maiM nirdeza karatA huuN| pagathiyAke upAzrayake saMgrahameMse upAdhyAya zrI yazovijaya jIke svahastalikhita prameyamAlA tathA vItarAgastotra aSTama prakAzakI vyAkhyA- ye do grantha abhI abhI AcArya zrI vijayamanoharasUrijI dvArA mile haiN| bAdazAha jahA~gIra dvArA sammAnita vidvAn bhAnucandra aura siddhicandra racita kaI grantha isI saMgrahameM haiM, jaise ki naiSadhakI tathA vAsavadattAko TIkA Adi / devazA ke pADekA saMgraha bhI mahattvakA hai / isameM bhI bhAnucandra, siddhicandra ke aneka grantha sune gae haiN| kapar3e para patrAkArameM likhA abhI taka eka hI grantha milA hai, jo pATanagata zrIsaMghake bhANDArakA hai| yoM to rola - Tippaneke AkArake kapar3e para likhe hue kaI grantha mile haiM, para patrAkAra likhita yaha eka hI grantha hai| sone-cA~dIkI syAhIse bane tathA aneka raMgavAle saikar3oM nAnAvidha citra jaise tAr3apatrIya Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8] jJAnAMjali granthoM para milate haiM vaise hI kAgajake granthoM para bhI haiN| isI taraha kAgaz2a tathA kapar3e para Alikhita alaMkArakhacita vijJaptipatra, citrapaTa bhI bahutAyatase milate haiN| pAThe ( par3hate samaya panne rakhane tathA pratAkAra grantha bA~dhaneke liye jo donoM ora gatte rakhe jAte haiM - pudre), Dibbe Adi bhI sacitra tathA vividha AkArake prApta hote haiN| DibboMkI eka khUbI yaha bhI hai ki unameMse koI carmajaTita haiM, koI vastra jaTita haiM to koI kAgaz2ase mar3he hue haiN| jaisI Ajakala ko chapI huI pustakoMkI jildoM para racanAe~ dekhI jAtI haiM vaisI ina DibboM para bhI Thappose - sA~coMse DhAlI huI aneka tarahako raMga-biraMgI racanAe~ haiN| Upara jo paricaya diyA gayA hai vaha mAtra digdarzana hai jisase prastuta pradarzanImeM upasthita kI huI nAnAvidha sAmagrIkI pUrvabhUmikA dhyAnameM A sake / yahA~ jo sAmagrI rakhI gaI hai vaha uparyukta bhANDAroMmeMse namUneke taura para thor3I thor3I ekatra kI hai| jina bhANDArokA maiMne Upara nirdeza nahIM kiyA unameMse bhI dhyAna khIMce aisI aneka kRtiyA~ pradarzinImeM lAI gaI haiM, jo usa usa kRtike paricAyaka kArDa Adi para nirdiSTa haiN| tAr3apatra, kAgaz2a, kapar3A Adi para kina sAdhanoMse kisa kisa taraha likhA jAtA thA ?, tAr3apatra tathA kAgaz2a kahA~ kahA~se Ate the ?, ve kaise likhane lAyaka banAe jAte the ?, sone, cA~dIkI syAhI tathA itara raMga kaise taiyAra kie jAte the?, citrakI tUlikA Adi kaise hote the? ityAdi bAtoMkA yahA~ to maiM saMkSepameM hI nirdeza kruuNgaa| bAkI, isa bAremeM maiMne anyatra vistArase likhA hai| lekhana viSayaka sAmagrI tAr3apatra aura kAgaz2a - jJAnasaMgraha likhavAne ke liye bhinna bhinna prakArake acchese acche tAr3apatra aura kAgaz2a apane dezake vibhinna bhAgoMmeM se maMgAe jAte the / tAr3apatra malabAra Adi sthAnoMmeM se Ate the| pATana aura khambhAtake jJAnabhANDAroMmeM se isa bAreke pandrahavIM zatoke antake samayake ullekha upalabdha hote haiN| ve isa prakAra haiM : // saM 1489 varSe jye0 vadi / patra 354 malabAranAM // varya pRthula saMcayaH // zrI // pATanake bhANDArameM se bhI isIse milatA-julatA ullekha milA thaa| usameM to eka pannekI kImata bhI dI gaI thii| yadyapi vaha pannA Aja astavyasta ho gayA hai phira bhI usameM Ae hue ullekhake smaraNake AdhAra para eka pannA chaha AnekA AyA thaa| grantha likhaneke liye jisa taraha tAr3apatra malabAra jaise sudUravartI dezase maMgAe jAte the, usI taraha acchI jAtake kAgaz2a kAzmIra aura dakSiNa jaise dUrake dezoMse maMgAe jAte the| gujarAtameM ahamadAbAda, khambhAta, sUrata Adi aneka sthAnoMmeM acche aura maz2abUta kAg2az2a banate the / idharake vyApArI abhI taka apanI bahiyoMke liye inhIM sthAnoMke kAgaz2akA upayoga karate rahe haiN| zAstra likhaneke liye sUrata se kAgaz2a maMgAnekA eka ullekha saMskRta padyameM milatA hai| vaha padya isa prakAra hai : Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnabhaMDArI para eka dRSTipAta 'surAtpurataH korakapatrANyAdAya cetaso bhaktyA / likhitA pratiH prazastA prayatnataH kanakasomena // " 66 isakA sArAMza yaha hai ki sUrata zahara se kore kAgaz2a lA karake hArdika bhakti se kanakasoma nAmaka munine prayatnapUrvaka yaha prati likhI hai / tAr3apatra meM moTI-patalI, komala-rUkSa, lambI- choTo, caur3I-sa~karI Adi aneka prakArakI jAteM thiiN| isI prakAra kAgaz2oMmeM bhI moTI patalI, sapheda - sA~valApana lI huI, komala rUkSa, cikanI-sAdI Adi aneka jAteM thiiN| inameM se zAstralekhanake liye, jahA~ taka ho sakatA thA vahA~ taka, acche se acche tAr3apatra aura kAgaz2akI pasaMdagI kI jAtI thii| kAgaz2akI aneka jAtoM meM se kucha aise bhI kAgaz2a Ate the jo Ajakala ke kArDake jaise moTe honeke sAtha hI sAtha majabUta bhI hote the / kucha aise bhI kAgaz2a the jo Ajake patale baTara pepara kI apekSA bhI kahIM adhika mahIna hote the / ina mahIna kAgaz2oMkI eka yaha vizeSatA thI ki usa para likhA huA dUsarI ora phailatA nahIM thA / Upara jisakA ullekha kiyA gayA hai vaise bArIka aura moTe kAgaz2oMke Upara likhI huI DhekI Dhera pustakeM isa samaya bhI hamAre jJAnabhANDAroMmeM vidyamAna hai / isake atirikta, hamAre ina jJAnabhANDAkA yadi pRthakkaraNa kiyA jAya to prAcIna samayameM hamAre dezameM bananevAle kAgaz2oMkI vividha jAteM hamAre dekhane meM Ae~gI | Upara kahI huI kAgaz2a kI jAto meM se kucha aisI bhI jAteM haiM jo cAra sau, pA~ca sau varSa bItane para bhI dhuMdhalI nahIM par3I haiN| yadi ina granthoM ko hama dekheM to hameM aisA hI mAlUma hogA ki mAno ye naI pothiyA~ haiM / --- [e syAhI - tAr3apatra aura kAgaz2ake Upara likhanekI syAhiyA~ bhI qhAsa vizeSaprakArako banatI thIM / yadyapi Ajakala bhI tAr3apatra para likhanekI syAhIkI banAvaTake tarIkoMke vividha ullekha milate haiM, phira bhI usakA saccA tarIkA, pandrahavIM zatIke uttarArddha meM lekhanake vAhanake rUpameM kAgaz2akI ora logoM kA dhyAna savizeSa AkarSita hone para, bahuta jaldI vismRta ho gyaa| isa bAtakA anumAna hama pandrahavIM zatIke uttarArddhameM likhI gaI aneka tAr3apatrIya pothiyoMke ukhar3e hue akSaroMko dekhakara kara sakate haiM / pandrahavIM zatIke pUrvArddhameM likhI huI tAr3apatrakI pothiyoMkI syAhIkI camaka aura usI zatI ke uttarArddhameM likhI huI tAr3apatra kI pothiyoMkI syAhIkI camakameM hama jamIna-AsamAnakA farka dekha sakate haiN| alabattA, pandrahavIM zatIke antameM dharaNA zAha Adine likhavAI huI tAr3apatrIya granthoMkI syAhI kucha ThIka hai, phira bhI usI zatIke pUrvArddhameM likhI gaI pothiyoMkI syAhI ke sAtha usakI tulanA nahIM kI jA sktii| kAgaz2ake Upara likhanekI syAhIkA qhAsa prakAra Aja bhI jaisekA taisA surakSita rahA hai arthAt yaha syAhI cirakAla taka TikI rahatI hai aura granthako nahIM bigAr3atI / raMga jisa taraha granthoMke lekhana Adike liye kAlI, lAla, sunaharI, rUpaharo Adi 2 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] jJAnAMjali syAhiyA~ banAI jAtI thIM usI taraha grantha AdimeM varNita viSayake anurUpa vividha prakArake citroMke Alekhanake liye aneka prakArake raMgokI anivArya AvazyakatA hotI thii| ye raMga vividha khanija aura vanaspati Adi padArtha tathA unake mizraNameMse sundara rUpase banAe jAte the| yaha bAta hama hamArI A~khoM ke sAmane AnevAle saikar3oM sacitra grantha dekhanese samajha sakate haiN| raMgokA yaha mizraNa aisI safAIke sAtha aura aise padArthoMkA kiyA jAtA thA, jisase vaha granthako khA na DAle aura khuda bhI nisteja aura dhuMdhalA na pdd'e| lekhanI - jisa taraha likhaneke liye drava dravyake rUpameM syAhI Avazyaka vastu haiM usI taraha likhaneke sAdhana rUpase kalama, tUlikA Adi bhI Avazyaka padArtha haiN| yadyapi apanI apanI suvidhAke anusAra aneka prakArake sarakaNDe tathA narakaTameMse kalameM banA lI jAtI thIM, phira bhI graMtha likhanevAle lahie yA lekhakako satata aura vyavasthita rUpase likhanA par3atA thA, isaliye qhAsa vizeSa prakArake sarakaNDe pasaMda kie jAte the| ye sarakaNDe vizeSataH amuka prakArake bAMsake, kAle sarakaNDe athavA dAlacInI kI lakar3I jaise pIle aura maz2abUta narakaTa adhika pasaMda kie jAte the| inameM se bhI kAle sarakaNDe adhika pasanda kie jAte the / ina sarakaNDoke guNa-doSakA vicAra bhI hamAre prAcIna granthoM meM kiyA gayA hai ki kalama kaise banAnI tathA usakA kaTAva kaisA honA cAhie ityAdi / kalamake nApa Adike liye bhI bhinna bhinna prakArakI mAnyatAe~ hamAre yahAM pracalita haiN| maSIbhAjana-dAvAta - syAhI bharaneke liye apane yahAM kA~cakI, saphAIdAra miTTIkI tathA dhAtu Adi aneka prakArakI dAvAteM banatI hogI aura unakA upayoga kiyA jAtA hogA / parantu unake AkAra-prakAra prAcIna yugameM kaise hoge - yaha jAnanekA viziSTa sAdhana isa samaya hamAre sammukha nahIM haiN| phira bhI Aja hamAre sAmane do sau, tIna sau varSakI dhAtukI vividha prakArakI dAvAne vidyamAna haiM aura hamAre apane z2amAneke purAne lekhaka tathA vyApArI syAhI bharaneke liye jina dAvAtoM tathA DibbiyoMkA upayoga karate Ae haiM una parase unake AkAra Adike bAremeM hameM kucha khyAla A sakatA hai| sAmAnya rUpase vicAra karane para aisA mAlUma hotA hai ki kAMca yA miTTIkI dAvAtoMkI taraha TUTanekA bhaya na rahe isalie pItala jaisI dhAtukI dAvAteM aura DibbiyA~ hI adhika pasaMda kI jAtI hoNgii| oliyA athavA phAMTiyA - grantha likhate samaya likhAIkI paMktiyA~ barAbara sIdhI likhaneke liye tAr3apatra Adike Upara usa z2amAnemeM kyA karate hoMge yaha hama nahIM jAnate, parantu tAr3apatrIya pustakoMkI jA~ca karane para amuka pustakoMke pratyeka pannekI pahalI paMkti syAhIse khIMcI huI dikhAI * detI hai / isase aisA sambhava pratIta hotA hai ki pahalI paMktike anusAra anumAnase sIdhI likhAI Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnabhaDAro para eka dRSTipAta [ea dhAgA likhI jAtI hogii| kAgaz2ake Upara likhe hue kucha granthoMmeM bhI Upara kI pahalI lakIra syAhIse khIMcI huI dIkha par3atI hai / isa parase aisA mAlUma hotA hai ki jabataka 'oliyA' jaise sAdhanakI zodha nahIM huI hogI athavA vaha jabataka vyApaka nahIM huA hogA tabataka uparyukta tarIke se athavA usase milate-julate kisI dUsare tarIke se kAma liyA jAtA hogaa| parantu grantha-lekhanake liye kAgaz2a vyApaka banane para likhAI saralatA se sIdhI likhI jA sake isaliye 'oliyA' banAnemeM AyA / yaha 'oliyA ' gattA athavA lakar3o kI patalI paTTI meM samAntara surAqha karake aura unameM dhAgA pirokara usapara idhara udhara na ho jAya isaliye - zleSa (goMda jaise cikane ) dravya lagAkara banAyA jAtA thA / isa tarIke se taiyAra hue oliyeke Upara pannA rakhakara ekake bAda dUsarI, isa taraha samUcI paMkti para u~galI se dabAkara lakIra khIMcI jAtI thI / lakIra khIMcaneke isa sAdhanako 'oliyo' athavA 'phA~TiyA' kahate haiM / gujarAta aura mAravAr3ake lahie Aja bhI isa sAdhanakA vyApaka rUpase upayoga karate haiM / isa sAdhana dvArA taha lagAkara khIMcI huI lakIreM prArambha meM Ajakala ke voTara kalara kI lakIroMvAle kAgaz2akI lakIra jaisI dikhAI detI haiM, parantu pustaka bA~dhane para tathA taha baiTha jAne para likhAvaTa svAbhAvikasI dIkha par3atI hai / javala aura prAkAra * pannoMke Upara athavA yaMtrapaTa AdimeM lakIreM khIMcane ke liye yadi kamakA upayoga kiyA jAya to usakI bArIka noka thor3I hI derameM kU~cI jaisI ho jAya / isaliye hamAre yahA~ prAcIna samayameM lakIreM khIMcaneke liye 'jujavala' kA prayoga kiyA jAtA thA / isakA aprabhAga cimaTe kI taraha do tarapha mor3akara banAyA jAtA hai / isaliye ise 'jujavala' athavA 'jujabala ' kahate haiM / yaha kisI-na-kisI dhAtukA banAyA jAtA hai / isI taraha yaMtrapaTAdimeM gola AkRti khIMcane ke liye prAkAra ( parakAla, aM0 Compass) bhI banate the / isa prAkArakA lakIra strIMcanekI tarafakA mu~ha jujavalase milatA julatA hotA hai, jisase gola AkRti khIMcaneke liye usameM syAhI Thahara sake / - lipi - jaina jJAnabhANDAragata zAstroMkI lipikI pahacAna kucha vidvAna jaina lipike nAmase karAte haiN| sAmAnyataH lipikA svarUpa prArambhameM eka jaisA hone para bhI samaya ke pravAhake sAtha vividha svabhAva, vividha deza evaM lipiyoMke samparka aura vibhinna paristhitike kAraNa vaha bhinna bhinna nAmase pahacAnI jAtI hai| yahI siddhAnta jaina- lipike bAremeM bhI lAgU hotA hai / udAharaNArtha, hama bhAratavarSakI pracalita lipiyoM ko hI dekheM / yadyapi ye saba eka hI brAhmI lipikI sahodara lar3akiyA~ hai, phira bhI Aja to ve saba sautilI lar3akiyA~ jaisI bana gaI haiN| yahI bAta isa samaya pracalita hamArI 1. 'oliyA yaha nAma saMskRta ' Ali' athavA ' Avali', prAkRta ' olI' aura gujarAtI 'oLa' zabda parase banA hai / 4 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali 12] devanAgarI lipiko bhI lAgU hotI hai jo ki hindI, marAThI, brAhmaNa aura jaina Adi aneka vibhAgoMmeM vibhakta ho gaI hai / jaina-lipi bhI lekhanapraNAlIke vaividhyako lekara yatiyoMkI lipi, kharatara gacchakI lipi, mAravAr3I lekhakoMkI lipi, gujarAtI lekhakoMkI lipi Adi aneka vibhAgoMmeM vibhakta hai / aisA hone para bhI vastutaH yaha sArA lipibheda lekhanapraNAlIke hI kAraNa paidA huA hai| bAkI, lipike maulika svarUpakI jise samajha hai usake liye jaina-lipi jaisI koI vastu hI nahIM hai / prasaMgopAtta hama yahA~ para eka OMkAra akSara hI leN| jaina-lipi aura marAThI, hindI Adi lipimeM bhinna bhinna rUpase dikhAI dene vAle isa akSarake bAremeM yadi hama nAgarI lipikA prAcIna svarUpa jAnate hoM to saralatAse samajha sakate hai ki sirpha akSarake maroDameMse hI ye do AkRtibheda paidA hue haiN| vastutaH yaha kucha jaina yA vaidika OMkArakA bheda hI nahIM hai| lipimAlA kI dRSTise aise to aneka udAharaNa hama de sakate haiN| isaliye yadi hama apanI lipimAlAke prAcIna-arvAcIna svarUpa jAna leM to lipibhedakI vicAraNA hamAre sAmane upasthita hI nahIM hotii| jaina granthoM kI lipimeM satrahavIM zatIke anta taka pRSThamAtrA - paDimAtrA aura agramAtrAkA hI upayoga adhika pramANameM huA hai, parantu usake bAda pRSThamAtrAne UrdhvamAtrAkA aura agramAtrAne adhomAtrAkA svarUpa dhAraNa kiyaa| isake pariNAmasvarUpa bAdake z2amAnemeM lipikA svarUpa saMkSipta aura choTA ho gayA / lekhaka athavA lahiyA - apane yahA~ grantha likhanevAle lekhaka athavA lahie kAyastha, brAhmaNa Adi aneka jAtiyoMke hote the| kabhI kabhI to pIr3hI dara pIr3hI unakA yaha avicchinna vyavasAya banA rahatA thaa| ye lekhaka jisa taraha likha sakate the usI taraha prAcIna lipiyA~ bhI vizvasta rUpase par3ha sakate the| lipike pramANa aura sauSThavakI ora unakA bahuta vyavasthita khyAla rahatA thaa| lipikI maror3a yA usakA vinyAsa bhinna bhinna saMskArake anusAra bhinna bhinna rUpa letA thA aura lipike pramANake anusAra AkAra-prakArameM bhI vividhatA hotI thii| koI lekhaka lambe akSara likhate to koI capaTe, jabaki koI gola likhate / koI lekhaka do paMktiyoM ke bIca mArjina kamase kama rakhate to koI adhika rakhate / pichalI do-tIna zatAbdiyoMko bAda kareM to qhAsa karake lipikA pramANa hI bar3A rahatA aura paMktiyoMke Upara-nIcekA mArjina kamase kama rhtaa| ve akSara sthUla bhI likha sakate the aura bArIkase bArIka bhI likha sakate the| lekhakoke vahama bhI aneka prakArake the| jaba kisI kAraNavaza likhate likhate uThanA par3e taba amuka kakSara Ae tabhI likhanA banda karake uThate, anyathA kisI-na-kisI prakArakA nukasAna uThAnA par3atA hai - aisI unameM mAnyatA pracalita thii| jisa taraha amuka vyApArI dUsarekA roz2agAra khUba acchI tarahase calatA ho taba IrSyAvaza use hAni pahu~cAneke upAya karate haiM, usI taraha lahie bhI eka-dUsareke dhandhemeM antarAya DAlaneke liye syAhIkI cAlU dAvAtameM tela DAla dete, jisase kalamake Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnabhaMDA para eka daSTipAta [13 Upara syAhI hI jamane na pAtI aura usake dAg2a kAgaz2a para par3ane lagate / khAsa karake aisA kAma koI koI mAravAr3o lahiye hI karate the kintu aisI pravRttiko kusamAdI - kamInApana hI kahA jAtA thaa| kucha lahie jisa phaTTI para pannA rakhakara pustaka likhate use khaDI rakha karake likhate to kucha Ar3I rakha kara likhate, jaba ki kAzmIrI lahie aise siddhahasta hote the ki panneke nIce phaTTI yA vaisA koI sahArA rakhe binA hI likhate the| adhikatara lahie Ar3I phaTTI rakha kara hI likhate haiM, parantu jodhapUrI lahie phaTTI khar3I rakhakara likhate haiN| unakA mAnanA hai ki "Ar3I pATIse lugAiyAM likheM, maiM to marada hoM sA!" isake atirikta apane dhandheke bAremeM aisI bahutasI bAteM hai jinheM lahie pasanda nahIM karate / ve apanI baiThanekI gaddI para dUsare kisIko baiThane nahIM dete, apanI cAlU dAvAtameM se kisIko syAhI bhI nahIM dete aura apanI cAlU kalama bhI kisIko nahIM dete / lahiyoM ke bAremeM isa tarahakI vividha hakIkatoke sUcaka bahutase subhASita Adi hameM prAcIna granthoMmeM se milate haiM, jo unake guNa-doSa, unake upayogakI vastuoM tathA unake svabhAva AdikA nirdeza karate haiN| jisa taraha lahie grantha likhate the usI taraha jaina sAdhu, sAdhvI, zrAvaka evaM zrAvikAe~ bhI sauSThavaparipUrNa lipise zAstra likhate the / jaina sAdhvIyoM dvArA tathA devaprasAda (vi. saM. 1157) jaise zrAvaka athavA sAvade (anumAnataH vikramakI 14vIM zatI), rUpAde Adi zrAvikAoM dvArA likhe gae grantha to yadyapi bahuta hI kama haiM parantu jaina sAdhu evaM jaina AcAryoMke likhe grantha to saikar3okI saMkhyAmeM upalabdha hote haiN| pustakoMke prakAra - prAcIna kAlameM (lagabhaga vikramakI pAMcavI zatIse lekara) pustakoM ke AkAra-prakAra para se unake gaNDIpustaka, muSTipustaka, saMpuTaphalaka, chedapATI jaise nAma die jAte the| ina nAmokA ullekha nizIthabhASya aura usakI cUrNi AdimeM AtA hai / jisa taraha pustakoMke AkAra-prakAra parase unheM uparyukta nAma die gae hai usI taraha bAdake samayameM arthAt pandrahavIM zatIse pustakoMkI likhAIke AkAra-prakAra parase unake vividha nAma par3e haiM; jaise ki zUDa athavA zUDha pustaka, dvipATha pustaka, paMcapATha pustaka, sastabaka pustaka / inake atirikta citrapustaka bhI eka prakArAntara hai / citrapustaka arthAt pustakoM meM khIMce gae citroMkI kalpanA koI na kare / yahA~ para 'citrapustaka' isa nAmase merA Azaya likhAvaTakI paddhatimeM se niSpanna citrase hai / kucha lekhaka likhAIke bIca aisI sAvadhAnIke sAtha jagaha khAlI chor3a dete haiM jisase aneka prakArake caukora, tikona, SaTakoNa, chatra, svastika, agnizikhA, vajra, DamarU, gomUtrikA Adi AkRticitra tathA lekhakake vivakSita granthanAma, gurunAma athavA cAhe jisa vyaktikA nAma yA zloka - gAthA Adi dekhe kiMvA par3he jA sakate haiN| ataH isa prakArake pustakako hama 'riktalipicitrapustaka' isa nAmase pahacAneM to vaha yukta hI hogaa| isI prakAra, Upara kahA usa taraha, lekhaka likhAIke bocameM khAlI jagaha na chor3akara kAlI syAhIse Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] jJAnAMjali avicchinna likhI jAtI likhAvaTake bIcameM ke amuka amuka akSara aisI sAvadhAnI aura khUbIse lAla syAhIse jikhate jisase usa likhAvaTameM aneka citrAkRtiyA~, nAma athavA zloka Adi dekhepar3he jA sakate / aisI citrapustakoMko hama 'lipicitrapustaka' ke nAmase pahacAna sakate haiM / isake atirikta 'aMkasthAnacitrapustaka' bhI citrapustakakA eka dUsarA prakArAntara hai| isameM aMkake sthAnameM vividha prANI, vRkSa, mandira AdikI AkRtiyAM banAkara unake bIca patrAMka likhe jAte haiN| citrapustakake aise kitane hI itara prakArAntara haiN| granthasaMzodhana, usake sAdhana tathA cihna Adi jisa taraha granthoMke lekhana tathA usase sambaddha sAdhanoM kI AvazyakatA hai usI taraha azuddha likhe hue granthoM ke saMzodhanakI, usase sambaddha sAdhanoMkI aura itara saMketoM kI bhI utanI hI AvazkatA hotI hai| isIliye aise anekAneka prakArake sAdhana evaM saMketa hameM dekhane tathA jAnaneko milate haiN| sAdhana- haratAla Adi - granthoMke saMzodhanake liye kalama AdikI AvazyakatA to hotI hI hai, parantu isake atirikta azuddha aura anAvazyaka adhika akSaroMko miTAneke liye athavA unheM parivartita karaneke liye haratAla, saphedA AdikI aura qhAsa sthAna athavA viSaya AdikI pahacAnake liye lAla raMga, dhAgA AdikI bhI AvazyakatA hotI hai / tAr3apatrIya pustakoMke z2amAnemeM akSaroMko miTAneke lie haratAla AdikA upayoga nahIM hotA thA, parantu adhika akSaroMko pAnIse miTAkara use aspaSTa kara dete the athavA una akSaroMkI donoM ora 4 2 aisA ulaTA sIdhA gujarAtI nauke jaisA AkAra banAyA jAtA thA aura azuddha akSara yuktise sudhAra lete the / isI prakAra viziSTa sthAna AdikI pahacAnake liye una sthAnoMko gerUse raMga dete the / parantu kAgajakA yuga Aneke bAda yadyapi prArambhameM yaha paddhati cAlU rahI kintu prAyaH turaMta hI saMzodhanameM nirupayogI akSaroM ko miTAne ke liye tathA azuddha akSaroMko parivartita karaneke liye haratAla aura saphedekA upayoga dikhAI detA hai| tUlikA, baTTA, dhAgA- Upara nirdiSTa haratAla Adi lagAneke liye tUlikAkI AvazyakatA par3atI thI tathA haratAla Adike daradarepanako dUra karaneke liye kaur3I Adise use pIsa lete the / tUlikAe~ gilaharIkI dumake vAloMko kabUtara athavA morake paMkhake agale pole bhAgameM pirokara choTI-bar3I jaisI cAhie vaisI hAthase hI banA lI jAtI thI athavA AjakI taraha taiyAra bhI avazya milatI hogii| syAhI Adi ghoMTaneke liye baTTe bhI akoka Adi aneka prakArake pattharake banate the| inake atirikta tAr3apatrIya pranthoMke z2amAnemeM granthake vibhAga athavA viziSTa viSayakI khojameM Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnabhaMDA para eka daSTipAta [15 dikkata yA mahenata na ho isaliye tAr3apatrake khugakhameM dhAgA pirokara aura usake agale hisseko aiMThana lagAkara bAhara dikhAI de isa taraha use rakhate the / saMzodhanake cihna aura saMketa - jisa taraha Adhunika mudraNake yugameM vidvAna granthasampAdaka tathA saMzodhakoMne pUrNavirAma, alpavirAma, praznavirAma, Azcaryadarzaka cihna Adi aneka prakArake cihna - saMketa pasanda kie haiM, usI taraha prAcIna hastalikhita pustakoMke z2amAne meM bhI unake saMzodhaka vidvAnoMne likhita granthomeM vyartha kATa-chA~Ta, dAg2a-dhabbA Adi na ho, Tippana yA paryAyArtha likhe binA vastu spaSTa samajhameM A jAya isake liye aneka prakArake cihna kiMvA saMketa pasaMda kie the, jaise ki - (1) galitapAThadarzaka cihna, (2) galitapAThavibhAgadarzaka cihna, (3) 'kAnA' darzaka cihna, (4) anyAkSaravAcanadarzaka cihna, (5) pAThaparAvRttidarzaka cihna, (6) svarasandhyaMzadarzaka cihna, pAThAntaradarzaka cihna, (8) pAThAnusandhAnadarzaka cihna, (9) padacchedadarzaka cihna, (10) vibhAgadarzaka cihna, (11) ekapadadarzaka cihna, (12) vibhaktivacanadarzaka cihna, (13) Tippanaka(vizeSa noTsa)darzaka cihna, (14) anvapadarzaka cihna, (15) vizeSaNa-vizeSya-sambandhadarzaka cihna aura (16) pUrvapadaparAmarzaka cihna / cihnoMke ye nAma kisI bhI sthAnapara dekhane meM nahIM Ae parantu unake hetuke lakSameM rakhakara maine svayaM hI ina nAmokI AyojanA kI hai| __ grantha-saMrakSaNake sAdhana likhita pustakoMke liye do prakArakI kAMbiyoMkA (saM0 kambikA phuTa jaisI lakar3IkI paTTI) upayoga kiyA jAtA thA / unameM se eka bilakula capaTI hotI thI aura dUsarI hA~sa arthAt Ageke bhAgameM choTese khaDevAlI hotI thii| pahale prakArakI kAMbokA pustaka par3hate samaya u~galIkA pasInA yA mailakA dAg2a usa para na par3e isaliye use panne para rakhakara usa para u~galI rakhane meM kiyA jAtA thA / jisa taraha Aja bhI kucha safAIpasaMda aura vivekI puruSa pustaka par3hate samaya u~galIke nIce kAgaz2a vagairaha rakhakara par3hate haiM ThIka usI taraha pahale prakArakI kAMbIkA upayoga hotA thaa| dUsarI tarahakI kAMbIkA upayoga panneke eka sirese dUsare sire taka yA yaMtrAdike Alekhanake samaya lakIreM khIMcaneke liye kiyA jAtA thA / kambikAke upayogakI bhA~ti hI pustaka mur3a na jAya, bigar3a na jAya, usake panne ur3a na jAya, varSAkAlameM namI na lage - isa tarahakI granthakI surakSitatAke liye kavalI ( kapar3ese mar3hI huI choTI aura patalI caTAI), pAThe arthAt puDhe, vastraveSTana, Dibbe AdikA bhI upayoga kiyA jAtA thA / pAThe aura Dibbe nirupayogI kAgaz2okI lugadImeMse athavA kAgaz2oko eka dUsareke sAtha cipakAkara banAe jAte the| pAThe aura DibboMko sAmAnyataH camar3e yA kapar3e Adi se mar3ha liyA jAtA thA athavA unheM bhinna bhinna prakArake raMgoMse raMga lete the| kabhI kabhI to una para latA Adike citra aura Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16] pAnAMjali tIrthaMkara Adike jIvanaprasaMga yA anya aitihAsika prasaMga vagairahakA Alekhana kiyA jAtA thaa| yaha bAta to kAgajako pustakoMke bAremeM huii| tAr3apatrIya grantha Adike saMrakSaNa ke liye aneka prakArako kalApUrNa citrapaTTikAe~ banAI jAtI thii| unameM sundara - sundaratama belabUTe, vividha prANI, prAkRtika vana, sarovara Adike dRzya, tIrthakara evaM AcArya Adike jIvanaprasaMga AdikA citraNa hotA thA / isake liye bhI vastrake veSTana tathA Dibbe banAe jAte the aura unameM jIva-jantu na par3e isaliye asagandha (saM0 azvagandha) ke cUrNakI vastrapolikAe~ - kapar3ekI poTaliyA~-rakhI jAtI thIM / granthasaMgrahoM para caumAsemeM namI aura uSNakAlameM garamIkI asara na ho tathA dImaka Adi pustakabhakSaka jantuoMkA upadrava na ho isaliye unake lAyaka sthAna hone caahie| aise atyanta surakSita, sugupta evaM AdarzarUpa mAnA jA sake aisA eka mAtra sthAna jesalamerake kileke mandirameM bacA huA hai / isameM vahA~kA zrIjinabhadrasUrikA jJAnabhANDAra surakSita rUpameM rakhA gayA hai / chaha sau varSoMse calA AtA yaha sthAna jainamandira meM Ae hue bhUmigRha-tahaqhAneke rUpameM hai / chaha sau varSa bIta jAne para bhI isameM dImaka Adi jIva-jantuoMkA tathA sardI-garamIkA kabhI bhI saMcAra nahIM huA hai / yaha to hamArI kalpanAmeM bhI ekadama nahIM A sakatA ki usa z2amAneke kArIgaroMne isa sthAnakI tahameM kisa taraha ke rAsAyanika padArtha DAle hoMge jisase yaha sthAna aura isameM rakhe gae grantha abataka surakSita raha sake haiN| jJAnabhANDAroMke makAna jisa taraha surakSita banAe jAte the usI taraha rAjakIya viplavake yugameM ye makAna sugupta bhI rakhe jAte the| jesalamerake kilekA uparyukta sthAna nirupadrava, surakSita evaM sugupta sthAna hai / isake bhItarake tIsare tahaqhAnemeM jJAnabhANDAra rakhA gayA hai aura usakA daravAjA itanA choTA hai ki koI bhI vyakti nIce jhukakara hI isameM praviSTa ho sakatA hai / isa daravAjeko banda karaneke liye sTIlakA Dhakkana banAyA gayA hai aura viplavake prasaMga para isake mu~hako barAbara DhaMka deneke liye caurasa patthara bhI taiyAra rakhA hai jo isa samaya bhI vahA~ vidyamAna hai / isake bAdake do daravAjoM ke liye bhI banda karanekI koI vyavasthA avazya rahI hogI parantu Aja usakA koI avazeSa hamAre sAmane nahIM hai| tahaqhAnemeM nIce utaraneke rAsteke mukhake liye aisI vyavasthA kI gaI hai ki viplavake avasara para use bhI bar3e bhArI pahAr3I pattharase isa taraha DhA~ka diyA jAya jisase kisIko kalpanA bhI na A sake ki isa sthAnameM koI cIz2a chipA rakhI hai| tahaqhAneke mu~hako DhaMkanekA uparyukta mahAkAya patthara isa samaya bhI vahAM maujUda hai| jisa taraha jJAnasaMgrahoMko surakSita rakhaneke lie makAna banAe jAte the usI taraha una bhANDAroMko rakhaneke liye lakar3I yA pattharakI bar3I bar3I majUsA (saM. maMjUSA=peTI) yA alamAriyA~ banAnemeM AtI thiiN| prAcIna jJAnabhANDAroMke jo thor3e-bahuta sthAna Ajataka dekhanemeM Ae haiM unameM adhikAMzataH majUsA hI dekhanemeM AI haiN| pustakeM nikAlane tathA rakhanekI suvidhA evaM Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnabhAMDA para eka daSTipAta [17 unakI surakSitatA alamAriyoMmeM hone para bhI majUsA hI adhika dikhAI detI haiM / isakA kAraNa unakI maz2abUtI aura viplavake samaya tathA dUsare cAhe jisa avasara para unake sthAnAntara saMcAraNa kI saralatA hI ho sakatA hai| yahI kAraNa hai ki ina majUsoko pahie bhI lagAe jAte the| yaha bAta cAhe jaisI ho, paraMtu grantha-saMgrahakI surakSitatA aura lene-rakhanekI suvidhA to UrdhvamahAmaMjUSA arthAt alamArImeM hI hai| jesalamerake tahaqhAnemeM lakar3I evaM pattharakI majUsAe~ tathA pattharakI alamAriyA~ vidyamAna thIM parantu mere vahA~ jAneke bAda ve saba vahA~se haTA lie gae haiM aura unake sthAnameM vahA~ para sTIlakI alamAriyAM Adi banavAI gaI haiN| hama jaba jesalamera gae taba vahA~kA granthasaMgraha uparyukta majUsAoMmeM rakhaneke badale pattharakI alamAriyoM meM rakhA jAtA thA / bar3I mAravAr3ameM lakar3IkI apekSA patthara sulabha honeke kAraNa hI unakI alamAriyA~ banAI jAtI thii| ataH inakI majabUtI Adike bAremeM kisI bhI prakArake bicArako avakAza hI nahIM hai / jaina zrIsaMghakA lakSya jJAnabhANDAra basAnekI ora jaba kendrita huA taba usake sammukha unake rakSaNakA prazna bhI upasthita huaa| isake praznake samAdhAnake liye dUsare sAdhanoMkI taraha usane eka parva-divasako bhI adhika mahattva diyaa| vaha parva hai jJAnapaMcamI -- kArtika zuklA paMcamIkA dina / samUce varSakI sardI, garamI tathA namI jaisI RtuoM kI vividha asaroMmeMse guz2arI huI zAstrarAziko yadi ulaTa-pulaTa na kiyA jAya to vaha asamayameM hI nAzAbhimukha ho jAya / ataH use bacAne ke liye usako heraphera varSameM eka bAra avazya karanI cAhie jisase unameMkI anekavidha vikRta asara dUra ho aura zAstra kAyamo Arogya-dazAmeM rheN| parantu vizAla jJAnabhANDAroMke ulaTapherakA yaha kAma ekAdha vyaktike liye duSkara aura thakAnevAlA na ho tathA aneka vyaktioMkA sahayoga anAyAsa hI mila sake isaliye isa dharma-parvakI yojanA kI gaI hai| Aja isa dhArmika parvako jo mahattva diyA jAtA hai usake mUlameM pradhAna rUpase to yahI uddeza thA, parantu mAnavasvabhAvake svAbhAvika chichalepana tathA nirudyamopanake kAraNa isakA mUla uddeza vilupta ho gayA hai aura usakA sthAna bAharI dikhAve evaM sthUla kriyAoMne le liyA hai| jJAnabhANDAroM meM upalabdha sAmagrI ye jJAnabhANDAra vividha dRSTise samRddha aura mahattvake haiN| inakI mukhya vizeSatA yaha hai ki inakA saMgraha yadyapi jainoMne kiyA hai phira bhI ve mAtra jainazAstroMke saMgraha taka hI maryAdita nahIM haiN| unameM jaina-jainetara athavA vaidika-bauddha-jaina, saMskRta, prAkRta, apabhraMza, gujarAtI, hindI, marAThI, phArasI Adi bhASAoMkA tathA jaina-jainetara RSi-sthavira-AcAryoMke race hue dharmazAstroMke atirikta vyAkaraNa, koza, chanda, alaMkAra, maMtra, taMtra, kalpa, nATya, nATaka, jyotiSa, lakSaNa, Ayurveda, darzana evaM Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] jJAnAMjali saMskRta, prAkRta, apabhraMza Adi bhASAke caritra-grantha, rAsa Adi vividha sAhitya vidyamAna hai| saMkSepameM hameM yaha kahanA cAhie ki ina bhANDAroMkA saccA mahattva inakI vyApaka aura vizAla saMgrahadRSTike kAraNa hI hai / jisa taraha ina vizAla bhANDAroMmeM vividha prakArake lekhana-saMzodhana-rakSaNa viSayaka sAdhana evaM saMgraha hai usI prakAra tAr3apatra, kAgaz2a aura kapar3eke Upara kAlI, lAla, sunaharI, rupaharI Adi aneka prakArako syAhIse likhe hue aneka AkAra-prakArake atyanta sundara aura kalApUrNa sacitra-acitra patrAkAra, guTakAkAra kuMDalI-AkAra likhe hue grantha vidyamAna haiN| aneka prakArake sacitra-acitra vijJaptipatra, tIrthayAtrAdike citrapaTa, yaMtrapaTa, vidyApaTa AdikA vizAla saMgraha ina bhANDAromeM hai| jainoMne ina bhANDAroMke saMgraha ke liye hArdika manoyogake sAtha hI sAtha apanI sampatti pAnIkI nAI bahAI hai| isI taraha inake saMrakSaNake liye bhI unhoMne saba zakya upAya kie haiN| isa prakAra jJAnabhANDAra, unameM upalabdha sAmagrI evaM grantharAzi tathA unakI vyavasthA Adike bAremeM hamane saMkSipta varNana yahA~ para kiyA / vizAla evaM vaividhyapUrNa ina grantharatnoMkA parIkSaka samyak upayoga kareM - yahI hamArI Antarika abhilASA hai / Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agamadhara aura prAkRta vAGmaya jaina Agamadhara sthavira aura AcArya jainAgamoM meM varttamAnameM upalabhyamAna dvAdaza aMgoMkI sUtraracanA kAlakramase bhagavAn gaNadhara ne kI. vIra nirvANake bAda prArambhika zatAbdiyoMmeM ina AgamoMkA paThana-pAThana pustakoMke AdhAra para nahIM, apitu gurumukhase hotA thA. brAhmaNoMke samAna par3hane-par3hAne vAloMke bIca pitA-putra ke sambandhakI sambhAvanA to thI hI nahIM. vairAgyase dIkSita hone vAle vyakti adhikAMzatayA aisI avasthAmeM hote the, jinheM svAdhyAyako apekSA bAhya tapasyA meM adhika rasa milatA thA. ataeva guru-ziSyoM kA adhyayanaadhyApanamUlaka sambandha uttarottara virala honA svAbhAvika thA, jaina AcArakI maryAdA bhI aisI thI ki pustakoMkA parigraha bhI nahIM rakhA jA sakatA thA. aisI dazA meM jainazrutakA uttarottara viccheda honA AzcaryakI bAta nahIM thIM. usakI jo rakSA huI vahI Azcarya kI bAta hai. isa Azcarya jina zrutadhara AcAryoMkA vizeSa yogadAna rahA hai, jinhoMne na kevala mUla sUtrapAThoM ko vyavasthita karanekA prayatna kiyA apitu una sUtroMkI arthavAcanA bhI dI, jinhoMne niyukti Adi vividha prakArakI vyAkhyAeM bhI kIM, evaM AnevAlI saMtatike lie zrutanidhirUpa mahattvapUrNa sampatti virAsata rUpase de gaye, una aneka zrutadharokA paricaya denekA prayatna karUMgA. ina zrutagharoMmeM se kucha to aise haiM jinakA nAma bhI hamAre samakSa nahIM AyA hai. yadyapi yaha prayatnamAtra hai. - pUrNa saphalatA milanA kaThina hai, tathApi maiM Apako kucha naI jAnakArI karA sakA to apanA prayatna aMzataH saphala mAnUMgA. -- (1) sudharmasvAmI ( vIra ni0 8 meM divaMgata ) - * AcAra Adi jo aMga upalabdha haiM * 14-16 aktUbara, san 1961 meM zrInagara ( kAzmIra ) meM huI akhila bhAratIya prAcyavidyApariSadke 'prAkRta aura jainadharma vibhAgake adhyakSa padase prastuta kiyA abhibhASaNa / Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20] jJAnAMjali ve sudharmasvAmIkI vAcanAnugata mAne jAte haiM. tAtparya yaha hai ki indrabhUti Adi gaNadharoMkI ziSyaparamparA antatogatvA sudharmasvAmIke ziSyoMke sAtha mila gaI hai. usakA mUla sudharmasvAmIkI vAcanAmeM mAnA gayA hai. bhagavatI jaise AgamoMmeM yadyapi bhagavAn mahAvIra aura indrabhUti gautamake bIca hue saMvAda Ate haiM kintu una saMvAdoMkI vAcanA sudharmAne apane ziSyoM ko dI jo paramparAse Aja upalabdha hai- aisA mAnanA cAhie, kyoMki AgamoMke TIkAkAroMne eka svarase yahI abhiprAya vyakta kiyA hai ki tattat AgamakI vAcanA sudharmAne jambUko dI. yadyapi sudharmAkI aMgoMkI vAcanAkA avicchinna rUpa Aja taka surakSita nahIM rahA hai phira bhI jo bhI surakSita hai usakA sambandha sudharmAse jor3A jAtA hai, yaha nirvivAda hai. gaNadharoMke varNanaprasaMgameM sudharmAkI jo prazaMsA AtI hai use svayaM sudharmA to kara nahIM sakate, yaha spaSTa hai. ataeva tattat sUtroM ke prArambhika bhAgakI racanAmeM Agamoke vidyamAna rUpake saMkalanakartAkA hAtha rahA ho to koI Azcarya nahIM. (2) zayyaMbhava (vIra ni0 83 meM divaMgata)-- apane putra manakake lie dazavakAlikakI racanA kara inhoMne jaina zramaNoM ke AcArakA AcArAMgake bAda eka nayA sImAstambha DAlA hai, isakI racanAke bAda itanA mahattva bar3hA ki jaina zramaNoMko prArambhameM jo AcArAMgasUtra par3hAyA jAtA thA unake sthAna para yahI par3hAyA jAne lagA (vyavahArabhASya0 u0 3, gA0 176) itanA hI nahIM, pahale jahA~ AcArAMgake zastraparijJA adhyayanake bAda bhramaNa upasthApanAkA adhikArI hotA thA vahA~ aba dazavaikAlikake cauthe SaDjIvanikAya nAmaka adhyayanake bAda upasthApanAke yogya samajhA gayA (vahI gA0 174). pahale jahAM AcArAMgake dvitIya adhyayanake paMcama uddezagata AmagaMdha sUtrake adhyayanake bAda zramaNa piNDakalpI hotA thA vahA~ aba dazavaikAlikake paMcama piNDaiSaNA nAmaka adhyayanakI vAcanAke bAda zramaNa piNDakalpI hone lagA (vahI, gA0 175). dazavaikAlikasUtra digambaroM ( sarvArthasiddhi 1-20) evaM yApanIyoMko bhI bahuta samaya taka samAna rUpase mAnya rahA hai, yaha bhI isakI vizeSatA hai. (3) prAdezika AcArya - jinake nAmakA to patA nahIM kintu jo vibhinna dezoMmeM AgamokI pravarttamAna vyAkhyAoMke pravartaka rahe unakA paricaya tattaddeza-pradezase sambaddha rUpase milatA hai. ataNva maiMne unheM "prAdezika AcArya"kI saMjJA dI hai. sUtrakRtAMgakI cUrNimeM (patra. 90 ) 'pUrvadignivAsinAmAcAryANAmarthaH. pratIcya-paradinivAsinastvevaM kathayanti' isa prakAra paurastya pAzcAtya evaM dAkSiNAtya AcAryokA ullekha pAyA jAtA hai. . vyavahArasUtrakI cUrNimeM " eke AcAryA lATA evaM brukte -NhANavivajaM varaNevacchaM kIrati. apare AcAryA dAkSiNAtyA bruvate-yugalaM NiyaMsAvijati" isa prakAra dAkSiNAtya aura lATadezameM Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agamaghara aura prAkRta vAlmaya [21 vicarane vAle AcAryoMkA ullekha milatA hai. kalpacUrNi evaM nizIthacUrNimeM (bhAga 2 patra0 134) bhI lATAcAryakA ullekha prApta hotA hai. yahA~ lATadeza bhagavAn mahAvIrake vihArameM varNita lADhadeza nahIM, kintu gujarAtameM mahInadI aura damaNake bIcake pradezako samajhanA cAhie, jisake pramukha nagara bhRgukaccha (bharuca) aura darbhAvatI (DabhoI) Adi the. bhAratIya vidyAbhavanake AcArya padmazrI muni jinavijayajI sampAdita pustakaprazasti saMgraha pRSTha 107 prazastikramAMka 69 AdimeM " zrI vosari lATadezamaNDale mahIdamunayorantarAle samastavyApArAn paripanthayati" ityAdi ullekha bhI pAye jAte haiM. jinAgamaviSamapadaparyAyameM paMcakalpake viSamapadaparyAyameM "lADaparivADIe lADavAcanAyAmityarthaH" aisA ullekha hai. isI prakAra isI granthameM nizIthasUtrake viSamapadaparyAyameM "lADAcAryAbhiprAyAt . mAdhurAcAryAbhiprAyeNa parao rAIe cintA'smAkam" isa taraha mAthurAcAryakA bhI ullekha pAyA jAtA hai. isI taraha SaTkhaNDAgamakI dhavalA TIkAmeM uttarapatipatti va dakSiNapratipatti rUpase jo do prakArakI pratipattiyoM kA ullekha hai vaha bhI mUlataH tattatpradezake AcAryoko vizeSa rUpase mAnya hone vAlI paramparAkA hI nirdeza hai (SaTkhaNDAgama bhA0 1 bhUmikA pR0 57 tathA bhA0 3 bhUmikA pR0 15). dhavalAkArane inakA jo artha kiyA hai vaha isa prakAra hai ; " esA dakSiNapaDivattI / dakkhiNaM ujjuvaM AyariyaparamparAgadamidi eyaTTho .............esA uttrpddivttii| uttaramaNujjuvaM AyariyaparamparAe NAgadamidi eyttttho||" - SaTkhaNDAgamaH dhavalA, bhA0 5, pR0 32 isase pratIta hotA hai ki dhavalAkArake samakSa dakSiNapratipattikI mAnyatA paramparAgata the| jaba ki uttarapratipatti paramparAgata nahIM thI. (4) pAMca sau AdezoMke sthApaka - sthavira Arya bhadrabAhusvAmIne AvazyakaniyuktikI 1023vIM gAthAmeM "paMcasayAdesavayaNaM va" isa gAthAMzase pAMca sau AdezoM kA nirdeza kiyA hai. AvazyakacUrNikAra zrI jinadAsamahattara tathA vRttikAra zrI haribhadrasUrine " pAMca sau Adeza "ke viSayameM likhA hai ; " arihappavayaNe paMca AdesasatANi. Na vi aMge Na vi uvaMge pADho asthi evaM-marudevA aNAdi-vaNassaikAiyA aNaMtaraM uccaTTittA siddha tti 1 / tahA sayaMbhUramaNamacchANa paumapattANa ya savvasaMThANANi valayasaMThANaM mottuM 2 / karaDa-ukkaraDA ya kuNAlAe ete jadhA tadhA bhaNAmi - karaDaukkaraDANa nigamaNamUle vasahI, devayANukaMpagaM, rudrusu panarasadivasavarisaNaM kuNAlANagariviNAso, tato tatiyavarise sAee Nagare doNha vi kAlakaraNaM, ahesattamapuDhavi kAlaNaragagamaNaM, kuNAlANagariviNAsakAlAo terasame varise mahAvIrasta kevalanANuppattI 3. eyaM abaddhaM." (AvazyakacUrNi bhA0 1 pRSTha 601; haribhadravRttipatra 465) arthAt jina hakIkatoMkA ullekha kisI aMga yA upAMga AdimeM nahIM milatA hai kintu jo sthavira AcAryoMke mukhopamukha calI AI haiM unakA saMgraha " pAca sau Adeza" kahalAtA hai. ina pAMca sau mAdezoMkA koI saMgraha Aja upalabdha Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22] jJAnAMjali nahIM hai kintu AvazyakacUrNi, vRtti AdimeM idhara-udhara viprakIrNakarUpameM kucha-kucha AdezoMkA ullekha pAyA jAtA hai| (patra 465 tathA bRhatkalpasUtravRtti bhA0 1 patra. 44 Ti0 6). (5) saiddhAntika, kArmagranthikAdi - jaina AgamoMkI paramparAko mAnane vAle AcArya saiddhAntika kahalAte haiM, karmavAdake zAstroke pAramparyako mAnanevAle AcArya kArmagranthika kahe jAte haiM, tarkazAstrakI paddhatise Agamika padArthoMkA nirUpaNa karane vAle sthavira tArkika mAne gaye haiM. jaina Agama Adi zAstroMmeM sthAna-sthAna para inakA ullekha kiyA gayA hai. bhinna-bhinna kula, gaNa AdikI paramparAoMmeM jo-jo vyAkhyAbheda evaM sAmAcArIbheda arthAt AcArabheda the unakA tattat kula, gaNa Adike nAmase " nAilakuliccayANaM AyArAo ADhavettA jAva dasAto tAva Natthi AyaMbilaM, NivItieNaM paDhaMti " (vyavahAracUrNi) isa prakAra dekhA jAtA hai. (6) bhadrabAhusvAmI- (vIra ni0 170 meM divaMgata)--- antima zrutakevalIke rUpameM prasiddha ye AcArya apanI antima avasthAmeM jaba dhyAna karaneke lie nepAladezameM gae the taba vIra saMvat 160 meM zrutako vyavasthita karanekA sarva-prathama prayatna pATalIputrameM huA thA, aisI paramparA hai. gyAraha aMgoMke jJAtA to saMghameM vidyamAna the kintu bArahaveM aMgakA jJAtA pATalIputra meM koI na thA. ataeva saMghakI AjJA zirodhArya kara AcArya bhadrabAhune kucha zramaNoMko bArahaveM aMgakI vAcanA denA svIkAra kiyA, kintu sIkhane vAle zramaNa zrIsthUlabhadrake kutUhalake kAraNa bArahavAM aMga samagrabhAvase surakSita na raha sakA. usake caudaha pUrvomeM se kevala dasa pUrvokI hI paramparA sthUlabhadrake ziSyoM ko milI isa prakAra AcArya bhadrabAhuke bAda koI zrutakevalI nahIM huA kintu dasa pUrvokI paramparA calI arthAt bAraha aMgoM meM se cAra pUrva jitanA aMza vicchinna huA. yahIse uttarottara vicchedanakI paramparA bar3hI. antatogatvA bArahavAM aMga hI lupta ho gayA, evaM aMgoM meM kevala gyAraha aMga hI surakSita rahe. gyAraha aMgomeM se bhI jo praznavyAkaraNasUtra abhI upalabdha hai vaha kisI naI hI vAcanAkA phala hai kyoMki samavAyAMga, nandI Adi AgamoMmeM isakA jo paricaya milatA hai usase yaha bhinna hI rUpameM upalabdha hai. AcArya bhadrabAhune dazA, kalpa aura vyavahAra ina tIna granthokI racanA kI, yaha sarvasammata hai kintu inhoMne nizIthakI bhI racanA kI aisA ullekha kevala paMcakalpa-cUrNikArane hI kiyA hai. phira bhI Aja nizIthasUtrakI khaMbhAtake zrIzAMtinAtha jJAna-bhaNDArakI vi0 saM0 1430meM likhI huI pratimeM tathA vaisI anya pratiyoMmeM isake praNetAkA nAma vizAkhagaNi mahattara batAyA gayA hai. vaha ullekha isa prakAra hai: dasaNa-carittajutto gutto guttIsu sajaNahipasI / NAmeNa visAhagaNI mahatarao NANamaMjasA // 1 // Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agamazvara aura prAkRta vADmaya kittI- kaMtipiNo jalapattapaDaho (?) tisAgaraNiruddho / puNaruttaM bhamati mahi sasi vva gagaNaMgaNaM tassa // 2 // tassa lihiyaM NisIhaM dhammadhurAdharaNa pavarapujassa / ArogadhAraNijjaM sissa - pasislovabhojjaM ca // 3 // digambara paramparA meM lAke anusAra 14 aMgabAhya arthAdhikAra haiM. inameM kalpa aura vyavahArako eka mAnA gayA hai tathA nizIthako alaga sthAna diyA gayA hai. isase yaha to spaSTa hotA hai ki kalpa, vyavahAra aura nizothakI aMgabAhya arthAdhikArakI paramparA calI AtI thI. bhadrabAhukRta kalpa vyavahAra jisa rUpameM Aja zvetAmbara paramparA meM mAnya hai usI rUpameM digambara paramparA meM ullikhita aMgabAhya kalpAdi mAnya the yA usase bhinna- yaha nizcayapUrvaka kahanA kaThina hai, kintu unakA jo viSaya batAyA gayA hai yahI viSaya upalabdha bhadrabAhukRta kalpAdi meM vidyamAna hai. donoM paramparAoMke matase sthavirakRta racanAeM aMgabAhya mAnI jAtI rahI haiM. bhadrabAhu taka zvetAmbara digambarakA matabheda spaSTa nahIM thA. ina tathyoMke AdhAra para saMbhAvanA kI jA sakatI hai ki kalpa-vyavahArake jina adhikAroM kA ullekha dhavalAmeM hai una arthAdhikAroMkA sUtrAtmaka vyavasthita saMkalana sarvaprathama AcArya bhadrabAhune kiyA aura vaha saMghako mAnya huA. isa dRSTi dhavalA meM ullikhita kalpa-vyavahAra aura nizItha tathA upalabdha kalpa vyavahAra aura nizIthameM bheda mAnakA koI kAraNa nahIM hai. phira bhI donoM kI ekatAkA nizcayapUrvaka vidhAna karanA kaThina hai. [ 23 AcArya bhadrabAhu kI jo vizeSatA hai vaha yaha hai ki inhoMne apane ukta graMthoM meM utsarga aura apavAdoMkI vyavasthA kI hai. itanA hI nahIM kintu vyavahArasUtra meM to aparAdhoM ke daNDakI bhI vyavasthA kI gaI hai. aisI daNDavyavasthA evaM AcArya Adi padavIkI yogyatA Adike nirNaya sarvaprathama inhIM graMthoMmeM milate haiM. saMghane graMthoMko pramANabhUta mAnA yaha AcArya bhadrabAhukI mahattAkA sUcaka hai. zramaNoM ke AcAra ke viSaya meM dazavaikAlikake bAda dazA-kalpa Adi graMtha dUsarA sImAstambha hai. sAtha hI eka vAra apavAdakI zurUAta hone para anya bhASyakAroM va cUrNikAroMne bhI uttarottara apavAdoMmeM vRddhi kI. saMbhava hai ki isI apavAda-mArgako lekara saMgha meM matabhedakI jar3a dRDha hotI gaI aura Age cala kara zvetAmbara - digambarakA sampradAya-bheda bhI dRDha huA. bRhatkalpa bhA0 6 kI prastAvanA meM maiMne aneka pramANoMke AdhAra para yaha siddha kiyA hai ki upalabdha niyuktiyoM ke karttA zrutakevalI bhadrabAhu nahIM hai kintu jyotirvida varAha mihira ke bhrAtA / dvitIya bhadrabAhu haiM jo vikramakI chaThI zatAbdImeM hue haiM. apane isa kathanakA spaSTIkaraNa karanA yahA~ ucita hai. jaba maiM yaha kahatA hUM ki upalabdha niryuktiyA~, dvitIya bhadrabAhukI haiM, zrutakevalI bhadrabAhukI nahIM taba isakA tAtparya yaha nahIM ki zrutakevalI bhadrabAhune niyuktiyoM kI racanA kI hI nahIM. merA tAtparya kevala itanA hI hai ki jisa antima saMkalanake rUpameM Aja hamAre samakSa niyuktiyA~ upalabdha Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] jJAnAMjali : 66 haiM ve zrutavalI bhadrabAhukI nahIM haiM. isakA artha yaha nahIM ki dvitIya bhadrabAhuke pUrva koI niyuktiyA~ thIM hI nahIM. niryukti rUpameM AgamavyAkhyA kI paddhati bahuta purAnI hai. isakA patA hameM anuyogaddhAra lagatA hai. vahAM spaSTa kahA gayA ki anugama do prakArakA hotA hai suttANugama aura nijjuttiaNugama. itanA hI nahIM kintu niryuktirUpase prasiddha gAthAeM bhI anuyogadvAra meM dI gaI haiM. pAkSikasUtrameM bhI ' sanijjuttie " aisA pATha milatA hai. dvitIya bhadrabAhuke pahale bhI govinda vAcakakI niyuktikA ullekha nizIthabhASya va cUrNimeM milatA hai. itanA hI nahIM kintu vaidikavAGmaya meM bhI nirukta ati prAcIna hai. ataeva yaha nizcayapUrvaka kahA jA sakatA hai ki jainAgamakI vyAkhyAkA niyukti nAmaka prakAra prAcIna hai. yaha saMbhava nahIM ki vikramakI chaThI zatAbdI taka AgamoMkI koI vyAkhyA niryukti rUpameM huI hI na ho. digambaramAnya mUlAcAra meM bhI Avazyaka- niyuktigata kaI gAthAeM haiM. isase bhI patA calatA hai ki zvetAmbara - digambara sampradAyakA spaSTa bheda honeke pUrva bhI niyuktiko paramparA thI. aisI sthiti meM zrutakevalI bhadrabAhune niyuktiyoM kI racanA kI hai| - isa paramparAko nirmUla mAnanekA koI kAraNa nahIM hai. ataH yahI mAnanA ucita hai ki zrutakevalI bhadrabAhune bhI niryuktiyoM kI racanA kI thI aura bAda meM govinda vAcaka jaise anya AcAryoMne bhI usI prakAra kramazaH bar3hate-bar3hate niyuktiyoM kA jo antima rUpa huA vaha dvitIya bhadrabAhukA hai. arthAt dvitIya bhadrabAhune apane samaya taka kI upalabdha niyukti - gAthAoMkA apanI niyuktiyoM meM saMgraha kiyA ho, sAtha hI apanI ora se bhI kucha naI gAthAeM banA kara joDa dIM. yahI rUpa Aja hamAre sAmane niyukti ke nAmase upalabdha hai. isa taraha kramazaH niryukti gAthAeM bar3hatI gaIM. isakA eka prabala pramANa yaha hai ki dazavaikAlika kI donoM cUrNiyoM meM prathama adhyayanakI kevala 57 niyukti gAthAeM haiM jaba ki haribhadrakI vRtti meM 157 haiM. isase yaha bhI siddha hotA hai ki dvitIya bhadrabAhune niyuktiyoM kA antima saMgraha kiyA. isake bAda bhI usameM vRddhi hotI hai. isa spaSTIkaraNa ke prakAzameM yadi hama zrutakevalI bhadravAhuko bhI niyuktikAra mAneM to anucita na hogA. ----------------- (7) zyAmAcArya ( vIra ni0 376 meM divaMgata ) - inhoMne prajJApanA upAMgasUtrakI racanA kI hai. prajJApanAsUtra "vAyagavakhaMsAo tevIsaimeNa dhIrapuriseNa" isa prAraMbhika ullekhake anusAra ye vAcakavaMzake 23 veM puruSa the. (8, 9, 10) Arya suhasti ( vIra ni0 291), Aryasamudra ( vIra ni0 470 ) aura Arya maMgu (vIra ni0 470) - ina tIna sthaviroM kI koI khAsa kRti hamAre sAmane nahIM hai, kintu jaina AgamoMmeM, khAsakara niyukti, bhASya, cUrNi AdimeM nAma-sthApanA Adi nikSepa dvArA padArthamAtrakA jo samagrabhAva se prajJApana kiyA jAtA hai isameM jo dravya-nikSepa AtA hai isa viSaya meM ina tIna sthaviroM kI mAnyatAkA ullekha kalpacUrNimeM kiyA gayA hai : Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agamadhara aura prAkRta vADmaya [ 25 46 -- 'kiMca AdesA jahA - ajjamaMgU tivihaM saMkhaM icchati, egabhaviyaM baddhAuyaM abhimuhanAmagottaM ca. ajjasamuddA duvihaM, baddhAuyaM abhimuhanAma-gottaM ca ajjasuhatthI egaM abhimuhaNAma - goyaM icchati " ye tIna mahApuruSa jaina AgamoMke zreSTha jJAtA mAnanIya sthavira the. (11) pAdaliptAcArya ( vIra ni0 467 ke AsapAsa ) - ina AcAryane taraMgavaI nAmaka prAkRta-dezI bhASAmayI ati rasapUrNa AkhyAyikAkI racanA kI hai. yaha AkhyAyikA Aja prApta nahIM hai kintu hArijagacchIya AcArya yaza ( ? ) racita prAkRta gAthAbaddha isakA saMkSepa prApta hai. DA0 arnsa laoNyamAnane isa saMkSepameM samAviSTa kathAMzako par3hakara isakA jarmanameM anuvAda kiyA hai. yahI isa AkhyAyikAkI madhuratAkI pratIti hai. dAkSiNyAMka udyotanasUri, mahAkavi dhanapAla Adine isa racanAkI mArmika stuti kI hai. inhIM AcAryane jyotiSkaraMDakazAstrakI prAkRta TippanakarUpa choTI sI vRtti likhI hai. isakA ullekha AcArya malayagirine apanI sUryaprajJaptivRtti meM (patra 72 va 100) aura jyotiSkaraMDakavRtti meM (patra 52, 121,237) kiyA hai. yadyapi AcArya malayagirine jyotikaraMDaka - vRttiko pAdaliptAcAryanirmita batalAyA hai kintu Aja jaisalamera aura khaMbhAtameM paMdrahavIM zatImeM likhI gaI mUla aura vRtti sahita mUlakI jo hastapratiyA~ prApta haiM unheM dekhate hue AcArya malayagirike kathanako kahA~ taka mAnA jAya, yaha maiM tajjJa vidvAnoM para chor3a detA hU~. uparyukta mUlagrantha evaM mUlagranthasahita vRttike aMtameM jo ullekha haiM ve kramaza: isa prakAra haiM : kAlaNNANasamAso pugvAyaripahiM vaNNio eso / diNakara paNNattIto sissajaNahio suhopAyo || puSvAyariyakayANaM karaNANaM jotisammi samayammi | pAlittaNa iNamo rahayA gAhAhiM parivADhI // kAlaNNANasamAso puvvAyaripahiM nINio eso / diNakarapaNNattIto sissajaNahio pio ......U nItisamasamapaNaM / pAlittaraNa iNamo raiyA gAhAhiM parivADI // // Namo arahaMtANa // vAyara kAlaNNANasliNamo vittI NAmeNa caMda [ ? leha ] tti / sivanaM divAyagehiM tu royigA ( raiyA) jiNadevagati hetUNaM (? gaNihetuM ) // // 0 1580 // - jyotiSkaraNDakavRtti prAnta bhAga. ---jyotiSkaraNDaka prAnta bhAga, ina donoM ullekhoM se to aisA pratIta hotA hai ki mUla jyotiSkaraMDaka prakIrNaka ke praNetA pAdalitAcArya haiM aura usakI vRtti, jisakA nAma 'candra [lekhA ] ' hai, zivanandI vAcakakI racanA hai. AcArya malayagirine to sUryaprajJaptivRtti evaM jyotiSkaraMDaka - vRtti meM isa vRttike praNetA pAdalipsako kahA hai. saMbhava hai, AcArya malayagirike pAsa koI alaga kulakI pratiyA~ AI hoM jinameM mUlasUtra aura * Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali vRttikA Adi-antima bhAga chUTa gayA ho. jaisalamerake tAr3apatrIya saMgrahako jyotiSkaraMDaka mUlasUtrakI pratimeM isakA Adi aura antakA bhAga nahIM hai. AcArya malayagiriko aise hI kulakI koI khaMDita prati milI hogI jisase anusaMdhAna karake unhoMne apanI vRttikI racanA kI hogI. ina AcAryane 'zatrujayakalpa'kI bhI racanA kI hai. nAgArjunayogI inakA upAsaka thA. isane inhIM AcAryake nAmase zatrujayamahAtIrthakI talahaTImeM pAdalitanagara pAlItANA] vasAyA thA, aisI anuzruti jaina granthoM meM pAI jAtI hai. (12) AryarakSita (vIra ni0 584meM divaMgata) --- sthavira Arya vajrasvAmI inake vidyAguru the. ye jaina AgamoM ke anuyogakA pRthaktva-bheda karanevAle, nayoM dvArA hone vAlI vyAkhyAke Agrahako zithila karanevAle aura anuyogadvArasUtrake praNetA the. prAcIna vyAkhyAnapaddhatiko inhoMne anuyogadvArasUtrakI racanA dvArA zAstrabaddha kara diyA hai. ye zrI durbalikApuSyamitra, vindhya Adike dIkSAguru evaM zikSAguru the. yahA~ para prasaMgavaza anuyogakA pRthaktva kyA hai, isakA nirdeza karanA ucita hogA. anuyogakA pRthaktva kahA jAtA hai ki prAcIna yugameM jaina gItArtha sthavira jaina AgamoMke pratyeka choTe bar3e sUtroMkI vAcanA ziSyoM ko cAra anuyogoMke mizraNase diyA karate the. unakA isa vAcanA yA vyAkhyAkA kyA DhaMga thA, yaha kahanA kaThina hai phira bhI anumAna hotA hai ki usa vyAkhyA meM - (1) caraNakaraNAnuyoga-jIvanake vizuddha AcAra, :(2) dharmakathAnuyoga --- vizuddha AcArakA pAlana karanevAloMko jIvana-kathA, (3) gaNitAnuyoga --- vizuddha AcArakA pAlana karanevAloMke aneka bhUgola-khagolake sthAna aura (4) dravyAnuyoga-vizuddha jIvana jIne vAloMko tAttvika jIvanacintA kyA va kisa prakArakI ho, isakA nirUpaNa rahatA hogA aura ve pratyeka sUtrakI naya, pramANa va bhaMgajAlase vyAkhyA kara usake hArdako kaI prakArase vistRta kara batAte hoMge. samayake prabhAvase buddhibala va smaraNazaktikI hAni honepara kramaza: isa prakArake vyAkhyAnameM nyUnatA Ato hI gaI jisakA sAkSAtkAra sthavira Arya kAlaka dvArA apane praziSya sAgaracandrako diye gaye dhUlipuMjake udAharaNase ho jAtA haiM. jaise dhUlipuMjako eka jagaha rakhA jAya, phira usako uThAkara dUsarI jagaha rakhA jAya, isa prakAra usI dhUlipuMjako uThA-uThAkara dUsarI-dUsarI jagaha para rakhA jAya. aisA karane para zurUkA bar3A dhUlipuMja antameM cuTakImeM bhI na Ave, aisA ho jAtA hai. isI prakAra jaina AgamoMkA anuyoga arthAt vyAkhyAna kama hote-hote paramparAse bahuta saMkSipta raha gayA. aisI dazAmeM buddhibala evaM smaraNazaktikI hAnike kAraNa jaba caturanuyogakA vyAkhyAna durghaTa pratIta huA taba sthavira AryarakSitane caturanuyogake vyAkhyAnake Agrahako zithila kara diyA. itanA hI nahIM, unhoMne pratyeka sUtrakI jo nayoMke AdhArase tArkika vicAraNA Avazyaka samajhI jAtI thI use bhI vaikalpika kara diyA. zrIAryarakSitake ziSya Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ra7 jaina Agamadhara aura prAkRta vAlmaya praziSyokA samudAya saMkhyA meM bar3A thA. unameM jo vidvAn ziSya the una sabameM durbalikApuSyamitra adhika buddhimAn evaM smRtizAlI the. ve kAraNavazAt kucha dina taka svAdhyAya na karaneke kAraNa 11 aMga, pUrvazAstra Adiko aura unakI nayagarmita caturanuyogAtmaka vyAkhyAko vismRta karane lage. isa nimittako pAkara sthavira Arya rakSitane socA ki aisA buddhismRtisampanna bhI yadi isa anuyogako bhUla jAtA hai to dUsarekI to bAta hI kyA ? aisA socakara unhoMne caturanuyogake sthAna para sUtroMkI vyAkhyAmeM unake mUla viSayako dhyAnameM rakhakara kisI eka anuyogako ho prAdhAnya diyA aura nayoM dvArA vyAkhyA karanA bhI Avazyaka nahIM samajhA. vaktA va zrotAkI anukulatAke anusAra hI nayoM dvArA vyAkhyA kI jAya, aisI paddhatikA pracalana kiyA. tadanusAra vidyamAna AgamoMke sUtroM ko unhoMne cAra anuyogoMmeM vibhakta kara dIyA jisase tat-tat sUtrakI vyAkhyA kevala eka hI anuyogakA Azraya lekara ho. jaise AcAra, dazavakAlika Adi sUtro kI vyAkhyAmeM kevala caraNakaraNAnuyogakA hI Azraya liyA jAya, zeSakA nahIM. isI prakAra sUtroMko kAlika-utkAlika vibhAgameM bhI bAMTa diyA. (13) kAlikAcArya (vIra ni0 605ke AsapAsa)-paMcakalpamahAbhASyake ullekhAnusAra ye AcArya zAlivAhanake samakAlIna the. inhoMne jainaparamparAgata kathAoMke saMgraharUpa prathamAnuyoga nAmaka kathAsaMgrahakA punaruddhAra kiyA thA. isake atirikta gaMDikAnuyoga aura jyotiSazAstraviSayaka lokAnuyoga nAmaka zAstrokA bhI nirmANa kiyA thA. jaina AgamagraMthoMkI saMgrahaNiyoM kI racanA inhIMkI hai. jaina AgamoM ke pratyeka choTe-choTe vibhAgameM jina-jina viSayoMkA samAveza hotA thA unakA bIjarUpa saMgrahaM ina saMgrahaNI gAthAoMmeM kiyA gayA hai. eka prakArase ise jaina AgamoMkA viSayAnukrama hI samajhanA cAhie. Aja yaha saMgraha vyavasthitarUpameM dekhanemeM nahIM AtA hai, tathApi saMbhava hai ki bhagavatI, prajJApanA, Avazyaka Adi sUtroM kI TIkAoMmeM TIkAkAra AcAryone pratyeka zataka, adhyayana, pratipatti, pada Adike prArambhameM jo saMgrahaNI gAthAe~ dI haiM ve yahI saMgrahaNI-gAthAe~ hoM. (14) guNadhara (vIra ni0 614-683ke bIca)- digambara AmnAyameM AgamarUpase mAnya kasAyapAhuDake kartA guNadhara AcArya haiM. unake samayakA nizcaya yathArtharUpameM karanA kaThina hai. paM0 hIrAlAla jIkA anumAna hai ki ye AcArya dharasenase bhI pahale hue haiM. (15) AcArya dharasena, puSpadanta va bhUtabali (vIra ni0 614-683ke bIca ?)digambara AmnAyameM SaTkhaMDAgamake nAmase jo siddhAntagrantha mAnya haiM usakA zreya ina tInoM AcAryoko haiM. jisa prakAra bhadrabAhune caudahapUrvakA jJAna sthUlabhadra ko diyA usI prakAra AcArya dharasenane puSpadanta aura bhUtabaliko zrutakA lopa na ho, isa dRSTise siddhAnta par3hAyA jisake AdhAra para donoMne SadakhaNDAgamakI racanA kI. inakA samaya vIranirvANa 614 va 683ke bIca hai, aisI saMbhAvanA kI gaI hai. Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] jJAnAMjali (16, 17) Arya maMkSu aura nAgahasti - kaSAyapAhuDakI paramparAko surakSita rakhanekA vizeSa kArya ina AcAryoMne kiyA aura inhIMke pAsa adhyayana karake AcArya yativRSabhane kasAyapAhuDakI cUrNikI racanA kI thI. ina AcAryoMko naMdIsUtrakI paTTAvalI meM bhI sthAna milA hai. naMdI sUtrakArane Arya maMgu aura nAgahastikA varNana isa prakAra kiyA hai : bhaNagaM karagaM jharagaM pabhAvagaM NANa- daMsaNa-guNArNa / vaMdAmi ajjamaMguM suyasAgara pAragaM dhIraM // 28 // NANammi daMsaNammi ya tava viNae NiccakAlamujjutaM / ajANaMdilakhamaNaM sirasA vaMde pasaNNamaNaM // 29 // vaDDhau bAyagavaMso jasavaMso ajaNAgahatthINaM / vAgaraNa karaNa-bhaMgiya-kamma pagaDI pahANANaM // 30 // AryamaM Arya maMkSu haiM, aisA nirNaya kiyA gayA hai. isase vidvAnoMkA dhyAna isa aura jAnA Avazyaka hai ki Aja bhale hI kucha graMthoMko hama kevala zvetAmbaroMke hI mAne aura kuchako kevala digambaroke kintu vastutaH eka kAla aisA thA jaba zAstrakAra aura zAstrakA aisA sAmpradAyika vibhAjana nahIM huA thA. Arya ke viSaya meM eka khAsa bAta yaha bhI dhyAna dene yogya hai ki unake kucha vizeSa mantavyoM ke viSaya meM jayadhavalAkArakA kahanA hai ki ye paramparAke anukUla nahIM (SaTkhaMDAgama bhA0 3 bhUmikA pRSTha 15 ). (18) AcArya zivazarma ( vIra ni0 825 se pUrva ) - jaina dharmakI aneka vizeSatAoMmeM eka vizeSatA hai usake karmasiddhAnta kI. jisa prakAra SaTkhaNDAgama aura kasAyapAhuDa vizeSataH karmasiddhAntake hI nirUpaka haiM usI prakAra zivazarmakI kammapayaDI aura zataka karmasiddhAntake hI nirUpaka prAcIna graMtha haiM. inakA samaya bhASya - cUrNikAla ke pahale kA avazya hai. - (19, 20) skandilAcArya va nAgArjunAcArya (vIra ni0 827 se 840). - ye sthavira kramazaH mAthurI yA skAndilI aura vAlabhI yA nAgArjunI vAcanAke pravartaka the. donoM hI samakAlIna sthavira AcArya the. inake yugameM bhayaMkara durbhikSa upasthita hone ke kAraNa jaina zramaNoko idhara-udhara viprakIrNa choTe-choTe samUhoM meM rahanA par3A. zrutadhara sthaviroM kI viprakRSTatA evaM bhikSAkI durlabhatAke kAraNa jainazramaNoM kA adhyayana - svAdhyAyAdi bhI kama ho gayA. aneka zrutadhara sthaviroMkA isa durbhikSameM dehAvasAna ho jAneke kAraNa jaina AgamoMkA bahuta aMza naSTa-bhraSTa, chinna-bhinna evaM asta-vyasta ho gayA. durbhikSake antameM ye donoM sthavira, jo ki mukhya rUpase zrutadhara the, baca rahe the kintu eka-dUsare bahuta dUra the. Arya skandila mathurAke Asa-pAsa the aura Arya nAgArjuna saurASTrameM. durbhikSake antameM Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [29 jaina Agamadhara ora prAkRta vAlmaya ina donoM sthaviroMne vI0 saM0 827se 840 ke bIca kisI varSameM kramazaH mathurA va valabhImeM saMghasamavAya ekatra karake jainAgamoMko jisa rUpameM yAda thA usa rUpameM grantharUpase likha liyA. donoM sthavira vRddha hone ke kAraNa paraspara mila na sake. isakA pariNAma yaha huA ki donoMke ziSyapraziSyAdi apanI-apanI paramparAke Agamoko apanAte rahe aura unakA adhyayana karate rahe. yaha sthiti lagabhag2a der3ha sau varSa taka rahI. isa samaya taka koI aisA pratibhAsampanna vyakti nahIM huA jo AgamoMke isa pAThabhedakA samanvaya kara pAtA. isI kAraNa AgamoMkA vyavasthita lekhana Adi bhI nahIM ho sakA. jo kucha bhI ho Aja jo jainAgama vidyamAna haiM ve ina donoM sthaviroM kI dena haiM. (21) sthavira Arya govinda (vIra ni0 850se pUrva)-ye pahale bauddha AcArya the aura bAdameM inhoMne jainadharma svIkAra kiyA thA. inhoMne govindaniyukti kI racanA kI thI jisameM pRthvI, pAnI, agni AdikI sajIvatAkA nirUpaNa kiyA gayA hai. yaha niyukti kisa Agamako lakSya karake racI gaI, isakA koI ullekha nahIM milatA. phira bhI anumAna hotA hai ki yaha AcArAMgasUtrake prathama adhyayana zastraparijJA athavA dazavaikAlika sUtrake caturtha adhyayana cha jIvagiyAko lakSya karake racI gaI hogI. Aja isa niyuktikA kahIM para bhI patA nahIM milatA hai. AcArya goviMdake nAmakA ullekha dazavaikAlikasUtrake caturtha adhyayanakI vRttimeM AcArya haribhadrane bhASyagAthAke nAmase jo gAthAeM uddhRta kara vyAkhyA kI hai usameM " goviMdavAyago viya jaha parapakvaM niyattei" (patra0 53,1 gA0 82) isa prakAra ullekha AtA hai. AcArya haribhadra * goviMdavAyaga' isa prAkRta nAmakA saMskRtameM parivartana 'gopendra vAcaka' nAmase karate haiM. AcArya zrI haribhadrasUrine apane yogabindu granthameM gopendrake nAmase jo avataraNa diye haiM, ve saMbhava hai ki inhIM gopendra vAcakake ho. jainaAgamoMke bhASyameM ina govinda sthavirakA ullekha ' jJAnastena 'ke rUpameM kiyA gayA hai. isakA kAraNa yaha hai ki ye pahale jainAcAryokI yukti-prayuktiyoM ko jAnakara unakA khaNDana karanekI dRSTi se hI dIkSita hue the, kintu bAdameM unake hRdayako jainAcAryokI yukti-prayuktiyoMne jIta liyA jisase ve phirase dIkSita hue aura mahAn anuyogadhara hue. naMdIsUtrakI prAraMbhika sthavirAvalImeM inakA paricaya prakSiptagAthAke dvArA isa prakAra diyA hai: goviMdANaM pi Namo aNuoge viuladhAraNiMdANaM / niccaM khaMti-dayANaM parUvaNAdullabhidANaM // (22, 23) devaddhiMgaNi va gandharva vAdivetAla zAMtisari (vIra ni0 993)devarddhigaNi kSamAzramaNa mAthurI vAcanAnuyAyI pratibhAsampanna samartha AcArya the. inhIMkI adhyakSatAmeM valabhImeM mAthurI evaM nAgArjunI vAcanAoke vAcanAbhedoMkA samanvaya karake jainaAgama vyavasthita kiye gaye aura likhe bhI gaye. gandharva vAdivetAla zAntisUri vAlabhI vAcanAnuyAyI mAnya sthavira the. inake viSayameM - Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30] jJAnAMjali vAlabbhasaMghakajje ujamiyaM jugapahANatullehiM / gaMdhavdhavAiveyAlasaMtisUrIhiM valahIe // isa prakArakA prAcIna ullekha bhI pAyA jAtA hai. isa gAthAmeM 'valabhImeM vAlabhyasaMghake kAryake lie gandharva vAdivetAla zAntisUrine prayatna kiyA thA ' aisA jo ullekha hai vaha vAlabhyasaMgha kArya vAlabhIvAcanAko lakSya karake hI adhika saMbhavita hai. anyathA 'bAlabbhasaMghakajje' aisA ullekha na hokara 'saMghakajje' itanA hI ullekha kAphI hotA. isa ullekhase pratIta hotA hai ki zrIdevarddhigaNi kSamAzramaNako mAthurI-vAlabhI vAcanAoMko vyavasthApita karanemeM inakA pramukha sAhAyya rahA hogA. digambarAcArya devasenakRta darzanasAranAmaka granthameM zvetAmbaroMkI utpattike varNanaprasaMgameM ---- chattIse parisasapa vikkamarAyassa maraNapattassa / / soraTe uppaNNo sevaDasaMgho hu valahIe // 52 // ekka puNa saMtiNAmo saMpatto valahiNAmaNayarIe / bahusIsasaMpautto visapa soraTTae ramme // 53 // isa prakArakA ullekha hai. yadyapi isa ullekhameM diyA huA saMvat milatA nahIM hai tathApi uparyukta 'bAlabhasaMghakajje' gAthA meM nirdiSTa vAlabhyasaMghakArya, zAMtisUri, valabhi, Adi ullekhake sAtha tulanA karaneke liye darzanasArakA yaha ullekha jarUra upayukta hai. devarddhigami jo svayaM mAthurasaMva ke yugapradhAna the, unakI adhyakSatAmeM balabhInagarameM ekatrita saMghasamavAyameM donoM vAcanAoMke zrutadhara sthavirAdi vidyamAna the. isa saMghasamavAyameM sarvasammatise mAthurI vAcanAko pramukha sthAna diyA gayA hogA. isakA kAraNa yaha ho sakatA hai ki mAthurIvAcanAke jainaAgamoMkI vyavasthitatA evaM parimANAdhikatA thI. isameM jyotiSkaraMDaka jaise granthoMko bhI sthAna diyA gayA jo kevala vAlabhI vAcanAmeM hI the. itanA hI nahIM apitu mAthurI-vAcanAse bhinna evaM atirikta jo sUtrapATha evaM vyAkhyAntara the una sabakA ullekha nAgArjunAcAryake nAmase tattat sthAna para kiyA bhI gayA. AcArAMga AdikI cUrNioMmeM aise ullekha pAye jAte haiM. samajhameM nahIM AtA ki jisa samaya jainaAgamoMko pustakArUDha kiyA hogA usa samaya ina vAcanAntaroMkA saMgraha kisa DhaMgase kIyA hogA?, jainaAgamakI koI aisI hastaprati maujUda nahIM hai jisameM ina vAcanAbhedoMkA saMgraha yA ullekha ho. Aja hamAre sAmane isa vAcanAbhedako jAnanekA sAdhana prAcIna cUrNigranthoke alAvA anya eka bhI grantha nahIM hai. cUrNiyAM bhI saba AgamoMkI nahIM kintu kevala Avazyaka, nandI, anuyogadvAra, dazavakAlika, uttarAdhyayana, AcArAMga , sUtrakRtAMga, bhagavatI, jIvAbhigama, jambUdvIpaprajJapti, nizItha, kalpa, paMcakalpa, vyavahAra evaM dazAzrutaskandhako hI milatI haiM. ___ Upara jina AgamoMkI cUrNiyoM ke nAma diye gaye haiM unameM se nAgArjunIya-vAcanAbhedakA ullekha kevala AcArAMga, sUtrakRtAMga, uttarAdhyayana va dazavaikAlikakI cUrNiyoMmeM hI milatA hai. anya AgamomeM Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Acamadhara ora prAkRta vAlmaya [31 nAgArjunIya vAcanAkI apekSA nyUnAdhikya yA vyAkhyAbheda kyA thA, isakA Aja koI patA nahIM lagatA. bahuta saMbhava hai, ye vAcanAbheda cUrNi-vRtti Adi vyAkhyAoMke nirmANake bAdameM sirpha pAThabhedake rUpameM pariNata ho gaye ho. yahI kAraNa hai ki cUrNikAra aura vRttikAroM kI vyavasthAmeM pAThoMkA kabhI-kabhI bahuta antara dikhAI detA hai. (1) dazavaikAlikasUtrakI anAmakartRka mudritacUrNike pRSTha 204 meM " nAgajjuNiyA tu evaM paDhaMti-evaM tu gugappehI aguNA'Navivajae " isa prakAra eka hI nAgArjunIya vAcanAkA ullekha pAyA gayA hai. yaha ullekha pAThabhedamUlaka nahIM apitu vyAkhyAbhedamUlaka hai. mAthurI vAcatA vAle "aguNANa vivajjae-aguNAnAM vivarjakaH" aisI sIdhI vyAkhyA karate haiM, jabaki nAgArjunIya vAcanA vAle " agugA'gavivajjae-aguNariNaM akuvvaMto" arthAt 'aguNarUpa RNa nahIM karate' aisI vyAkhyA karate haiM. isa cUrNimeM nAgArjunIya nAmakA yaha eka hI ullekha dekhanemeM AyA hai. isI dazavakAlikasUtrakI sthavira agastyasiMhakRta eka anya prAcIna cUrNi pAI gaI hai jo abhI prAkRta TeksTa-sosAyaTI kI ora se chapa rahI hai. isameM (pR. 136) isa sthAna para uparyukta vAcanAbhedakA ullekha kiyA hai kintu nAgArjunIya nAmakA ullekha nahIM hai. isase bhI yahI pratIta hotA hai ki nAgArjunIya pAThabhedAdi kevala pAThAntara va matAntarake rUpa meM hI raha gaye haiM. prAcIna vRttikAra AcArya haribhadra bhI apanI vRttimeM kahIM para bhI nAgArjunIya vAcanAkA nAmollekha karate nahIM haiM. (2) AcArAMgasUtrako cUrNimeM nArgArjunIyavAcanAbhedakA ullekha paMdraha jagaha pAyA jAtA hai1. bhadanta nAgArjunIyAstu paDhaMti pR0 62 vRttipatra 118 2. NAgajjuNiyA paDhaMti 3. bhadaMtaNAgajuNiyA tu paDhaMti 113 4. bhadaMtaNAgajjuNiyA 120 166 pR0 2 5. bhadaMtaNAgajjuNiyA paDhaMti __ pR0 139 vRttipatra 183 pR0 2 6. ettha sakkhI bhadantanAgArjunAH 198 pR0 2 7. nAgArjunIyAstu ___, 201 pR0 1. 8. NAgajjuNIyA , 239 pR0 1 9. bhadanta NAgajjuNA tu , 245 pR0 1 10. NAgajjuNiyA u , 219 11. NAgajjuNA , 232 vRttipatra 253 pR0 2. 12. NAgajjuNA tu , 237 , 256 pR0 1 13. NAgajuNA 287 207 219 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] jJAnAMjali 14. NAgajjuNA tu paDhaMti , 302 vRttipatra 303 pR0 1 15. bhadantanAgArjunIyAstu ,, 313 yahAM para AcArAMgacUrNi aura zIlAMkAcArya racita vRttike jo pRSTha-patrAMka Adi diye gaye haiM ve AgamoddhAraka pUjya AcArya zrI sAgarAnandasUri sampAdita AvRttike haiM. uparyukta paMdraha ullekhoM meM se pAMca ullekha zIlAMkIya vRttimeM nahIM haiM. bAkIke dasa ullekha zIlAMkAcAryane diye haiM. ve sabhI ullekha AcArAMgake prathama zrutaskandhakI cUrNi-vRttimeM hI haiM. dvitIya zrutaskandhakI cUrNi-vRttimeM nAgArjunIya-vAcanAkA koI ullekha nahIM hai. yahAM AcArAMga-cUrNimeM se nAgArjunIyavAcanAke jo paMdraha ullekha uddhRta kiye gaye haiM unameM sAta jagaha ati pUjyatAsUcaka 'bhadanta' vizeSaNakA prayoga kiyA hai jo anya kisI cUrNi-vRtti AdimeM nahIM hai. isase anumAna hotA hai ki isa cUrNike praNetA, jinake nAmakA ullekha kahIM bhI nahIM milatA, kama-se-kama nAgArjunIya paraMparAke prati Adara rakhane vAle the. (3) sUtrakRtAMgakI cUrNimeM nAgArjunIya vAcanAke jo ullekha milate haiM una sabhI sthAnoM para 'nAgArjunIyAstu' aisA likhakara hI nAgArjunIya vAcanAbhedakA ullekha kiyA gayA hai jo prathama zrutaskandhameM cAra jagaha va dUsare zrutaskandhameM nau jagaha pAyA gayA hai. AcArya zIlAMkane apanI vRttimeM 'nAgArjunIyAstu paThanti' likhakara nAgArjunIya-vAcanAkA :ullekha cAra jagaha kiyA hai. saMbhava hai pichale jamAne meM nAgArjunIya vAcanAbhedakA koI khAsa mahattva rahA na hogA. prasaMgavazAt eka bAtakI sUcanA karanA hama yahA~ ucita samajhate haiM ki sUtrakRtAMgacUrNikAra 'aNuttaraNANI-aNuttaradaMsI aNuttaraNANadasaNadharo, eteNa ekatvaM NANa-dasaNANaM khyApitaM bhavati' [zruta 1 adhya0 2. u0 2 gA0 22] isa ullekhase ekopayogavAdI AcArya siddhasenake anuyAyI mAlUma hote haiM. (4) uttarAdhyayanasUtrakI cUrNimeM cUrNikAra AcAryane pA~ca sthAnoM para nAgArjunIya vAcanAbhedakA ullekha kiyA hai. pAiya-TIkAkAra vAdivetAla zAntisUrijIne bhI ina pAMca sthAnoM para nAgArjunIya vAcanAbhedakA ullekha kiyA hai. kintu sirpha eka sthAna para nAgArjunIyakA nAma na lekara 'paThyate ca ' aisA likhakara nAgArjunIya vAcanAbhedakA ullekha kiyA hai. [patra 264-1]. kucha vidvAn sthavira Arya devarddhigaNike Agama-vyavasthApana va Agama-lekhanako vAlabhI vAcanArUpase batalAte haiM, kiMtu Upara vAlabhI vAcanAke viSayameM jo kucha kahA gayA hai usase unakA yaha kathana bhrAnta siddha hotA hai. vAstavameM vAlabhI vAcanA vahI hai jo mAthurIvAcanAke hI samayameM sthavira Arya nAgArjunane valabhInagarameM saMghasamavAya ekatra kara jaina AgamoMkA saMkalana kiyA thA. Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agamadhara aura prAkRta vADmaya [ 33 sthavira Arya devadvigaNine valabhImeM saMghasamavAyako ekatrita kara jaina AgamoMko vyavasthita kiyA va likhavAyA. usa samaya lekhanakI prArambhika pravRtti kisa rUpa meM huI isakA spaSTa ullekha kahIM bhI nahIM milatA. sAmAnyatayA mukhopamukha kahA jAtA hai ki valabhImeM hajAroM kI saMkhyA meM graMtha likhe gaye the, kintu hamAre sAmane zIlAMkAcArya, navAMgavRttikAra abhayadevasUri Adi vyAkhyAkAra AcAyoM ke jo viSAdapUrNa ullekha vidyamAna haiM unase to yaha mAnA nahIM jA sakatA ki itane pramANa graMthalekhana huA hogA. zrIzIlAMkAcAryane sUtrakRtAMgakI apanI vRttimeM isa prakAra likhA hai : 46 iha ca prAyaH sUtrAdarzeSu nAnAvidhAni sUtrANi dRzyante, na ca TIkAsaMvAdI eko'pyAdarzaH samupalabdhaH, ata ekamAdarzamaGgIkRtyAsmAbhirvivaraNaM kriyata iti etadavagamya sUtravisaMvAdadarzanAcitavyAmohona vidheya iti / " [ mudrita patra 336-1] arthAt cUrNisaMmata mUlasUtra ke sAtha tulanA kI jAya aisI eka bhI mUlasUtra kI hastaprata AcArya Riteinso nahIM milI thI. zrI abhayadevAcAryane bhI sthAnAMga, samavAyAMga va praznavyAkaraNa ina tInoM aMga-AgamoM kI vRtti prArambha evaM antameM imI AzayakA ullekha kiyA hai, jo kramazaH isa prakAra hai : pustakAnAmazuddhitaH / matabhedAcca kutracit ||2|| 2. yasya graMthavarasya vAkyajalagherlakSaM sahasrANi ca catvAriMzadaho ! caturbhiradhikA mAnaM padAnAmabhUt / tasyoccairaculukA kRtiM vidadhataH kAlAdidoSAt tathA, dulaikhAt khirtA gatasya kudhiyaH kurvantu kiM mAdRzAH ? ||2|| 1. vAcanAnAmanekatvAt, sUtrANAmatigAMbhIryAda 3. azA vayaM zAstramidaM gabhIraM, prAyo'sya kUTAni ca pustakAni / sUtraM vyavasthApyamato vimRzya, vyAkhyAnakalpAdita patra naiva // 2 // Upara udAharaNa ke rUpameM zrI zIlAMkAcArya va zrI abhayadevAcArya ke jo ullekha diye haiM unase pratIta hotA hai ki valabhImeM sthavira Arya devarddhigaNi, gaMdharvavAdivetAla zAntisUri Adike prayatnase jo jaina AgamoMkA saMkalana evaM vyavasthApana huA aura unheM pustakArUr3ha kiyA gayA, yaha kArya jaina sthavira zramaNoMkI jaina AgamAdiko graMthArUr3ha karane kI alpa rucike kAraNa bahuta saMkSipta rUpameM hI huA hogA tathA nikaTa bhaviSya meM hue valabhIke bhaMgake sAtha hI vaha vyavasthita kiyA huA AgamoMkA likhita choTA-sA graMthasaMgraha naSTa ho gayA hogA / pariNAma yaha huA ki Akhira jo sthavira mArya skkrandila evaM sthavira Arya nAgArjuna ke samaya kI hastapratiyAM hoMgI, unhIMkI zaraNa vyAkhyAkAroM ko lenI par3I hogI. yahI kAraNa hai ki prAcIna cUrNiyAM evaM vyAkhyAgraMthoM meM saikar3oM pAThabheda ullikhita Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] jJAnAMjali pAye jAte haiM jisakA udAharaNake rUpameM maiM yahAM saMkSepameM ullekha karatA hU~ : AcArAMgasUtrako cUrNimeM cUrNikArane nAgArjunIya vAcanAke ullekhake alAvA 'paDhijjai ya' aisA livakara unnIsa sthAnoM para pAThabhedakA ullekha kiyA hai. AcArya zrI zIlAMkane bhI apanI vRttimeM upalabdha hastapratiyoMke anusAra kitane hI sUtrapAThabheda diye haiM. isI prakAra sUtrakRtAMgacUrNimeM bhI nAgArjunIya vAcanAbhedake alAvA 'paThyate ca, paThyate cAnyathA sadbhiH, adhavA, athavA iha tu, mUlapAThastu, pAThavizeSastu, anyathA pAThastu, ayamararakalpaH, pAThAntaram' Adi vAkyoMkA ullekha kara kevala prathama zrutaskandhakI cUrNimeM hI lagabhaga savA sau jagaha jinheM vAstavika pAThabheda mAne jAya aise ullekhoMkI gAthAkI gAthAeM, pUrvArdhake pUrvArdha va caraNake caraNa pAye jAte haiM. dvitIya zrutaskandhake pAThabheda to isameM zAmila hI nahIM kiye gaye haiM. AcArya zIlAMkane bhI bahutase pAThabheda diye haiM, phira bhI cUrNikArako apekSA ye bahuta kama haiM, yahAM para eka bAta khAsa dhyAna dene yogya hai ki khuda AcArya zIlAMkane svIkAra kiyA hai ki 'hameM cUrNikArasvIkRta Adarza milA hI nahIM.' yahI kAraNa hai ki unako TIkAmeM cUrNikI apekSA mUla sUtrapATha evaM vyAkhyAmeM bahuta antara par3a gayA hai. isake sAtha merA yaha bhI kathana hai ki Aja hamAre sAmane jo prAcIna sUtrapratiyAM vidyamAna haiM unake pAThabhedoMkA saMgraha kiyA jAya to sImAtIta pAThabheda mileMge. inameM agara bhASAprayogake pAThabhedoMko zAmila kiyA jAya to, maiM samajhatA hU~ ki, pAThabhedoMkA saMgraha karane vAlekA dama nikala jAya. phira bhI yaha kArya kama mahattvakA nahIM hai. prAkRta TeksTa sosAyaTIkI orase jo AgamoMkA sampAdana kiyA jA rahA hai usameM isa prakArakI mahattvapUrNa saba bAtoMko samAviSTa karanekA yathAsaMbhava pUrA dhyAna rakhA jAtA hai. dazavakAlikasUtra para sthavira agastyasiMhakRta cUrNi, ajJAtanAmakartRka dUsarI cUrNi aura AcArya haribhadrakRta ziSyahitAvRtti - ye tIna vyAkhyAgraMtha maulika vyAkhyArUpa haiM. inake alAvA jo anya vRttiyAM vidyamAna haiM una sabakA mUla srota AcArya haribhadrakI bRhadavRtti hI hai. AcArya haribhadrane apanI vRttimeM " tatrApi 'katyahaM, kadA'haM, kathamahaM' ityAdyadRzyapAThAntaraparityAgena dRzya vyAkhyAyate" (patra 85-1) aisA kaha kara pAThabhedoMkI jhaMjhaTase chuTakArA hI pA liyA. anAmakartRka cUrNi, jisakA ullekha AcArya haribhadra apanI vRttimeM vRddha-vivaraNake nAmase karate haiM, usameM kahIM-kahIM pAThabhedoMkA ullekha hone para bhI unakA koI khAsa saMgraha nahIM hai. kintu sthavira agastyasiMhaviracita cUrNimeM sUtrapAThoMkA nyUnAdhikya, pAThabheda, vyAkhyAbheda AdikA saMgraha kAphI mAtrAmeM kiyA gayA hai. mUlasUtrakI bhASAkA svarUpa bhI vRddhavivaraNa evaM AcArya haribhadrakI vRttikI apekSA bahuta hI bhinna hai. vRddhavivareNa va AcArya haribhadrakI vRttimeM mUlasUtrakI bhASAkA svarUpa AjakI prAcIna tAr3apatrIya pratiyoMmeM jaisA pAyA jAtA hai, karIba-karIba usase milatA-julatA hI hai. Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agamadhara aura prAkRta vAlmaya [35 ___ yahA~ para prAcIna cUrNiyoM evaM unameM prApta honevAle pAThabhedAdikA ullekha kara ApakA jo samaya liyA hai usakA kAraNa yaha hai ki calabhI nagara meM sthavira Arya devaddhiMgaNi kSamAzramaNa pramukha jaina saMghane jo jaina AgamoM kA vyavasthApana kiyA thA aura inheM graMthArUDha kiyA thA vaha yadi vistRta rUpameM hotA to vAlabhI graMthalekhanake nikaTa bhaviSyameM honevAle cUrNikAra, AcArya haribhadra, AcArya zIlAMka, zrI abhayadevasUri Adiko vikRtAtivikRta Adarza na milate. jase Aja hameM cAra sau, pA~ca sau, yAvat hajAra varSa purAnI zuddhaprAyaH hastapratiyAM mila jAtI haiM usI prakAra cUrNikAra Adiko bhI valabhIvyavasthApita zuddha evaM prAmANika pATha vAle Adarza avazya hI milate, kintu vaisA nahIM huA. isake liye unhoMne viSAda hI prakaTa kiyA hai. ataH mujhe yahI lagatA hai ki devarddhigaNi kSamAzramaNakA graMthalekhana bahuta saMkSipta rUpameM huA hogA, jo valabhIke bhaMgake sAtha hI naSTa ho gayA. (24) bhadiyAyariya - sUtrakRtAMgacUrNi, patra 405 ke " atra dUSagagikSamAzramaNaziSyabhadiyAcAryA bruvate" isa ullekha ke anusAra bhadiyAcArya sthavira dUSagaNike ziSya the. inake nAmakA ullekha evaM matakA saMgraha agastyasiMhaviracita dazavaikAli kacUrNi patra 3 aura anAmakartRka dazavaikAlikacUrNi patra 4 meM bhI pAyA jAtA hai. (25) dattilAyariya --- inake nAmakA nirdeza evaM matakA saMgraha uparyukta donoM dazavaikAlikacUrNiyoMke kramazaH 3 va 4 patrameM hai. ajJAtakartRka dazavaikAlikacUrNimeM bhadiyAyariya evaM dattilAyariya - ina donoM sthaviroMke nAmoM kA ullekha va inake matakA saMgraha sAmAnyatayA kiyA gayA hai, jaba ki agastyasiMhaviracita cUrNimeM " iha kayareNa ekkeNa ahikAro? savvaNNubhAsie kA ekkoyamayaviyAraNA ? tahA vi vakhANabhedapadarisaNatthaM krittinimittaM gurUNaM bhaNNati - bhadiyAyariovaeseNaM bhinnarUvA ekA dasasadeNa saMgihIyA bhavaMti tti saMgahekakeNa ahikAro, dattilAyariovaeseNa suyanANaM khaovasamie bhAve vati tti bhAvekakeNa ahigAro" isa prakAra hai. isa taraha ina donoM sthaviroMke nAmakA ullekha 'kittinimittaM gurUNaM' isa vAkyase bar3e Adarake sAtha kiyA hai. sambhava hai, cUrNikArakA ina sthaviroke sAtha anuyogaviSayaka koI khAsa ghaniSTha sambandha hogA. (26) gaMdhahastI-AcArya zIlAMkake AcArIMgasUtrakI vRttike prArambhameM "zastraparijJAvivaraNamatibahugahanaM ca gandhahastikRtam" isa ullekhase gandhahasti AcAryako AcArAMgasUtrake prathama adhyayana zastraparijJAkA vivaraNakAra batAyA hai. himavaMtasthavirAvalimeM AcArya gandhahastike viSayameM isa prakArakA nirdeza hai____ "teSAmAryasiMhAnAM sthavirANAM madhumitrA-''yaMskandilAcAryanAmAnau dvau ziSyAvabhUtAm / AryamadhumitrANAM ziSyA Aryagandhahastino'tIvavidvAMsaH prabhAvakAzcAbhavan / taizca pUrvasthavirottaM Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3] jJAnAMjali somAsvAtivAcakaviracitatattvArthopari azItisahasrazlokapramANaM mahAbhASyaM racitam / ekAdazAGgopari cAryaskandilasthavirANAmuparodhatastaivivaraNAni racitAni / yaduktaM tadacitA''cArAgavivaraNAnte therassa mahu mittassa sehehiM tipucanANajuttehiM / muNigaNavidiehi vadhagayarAgAidosehiM // baMbhaddIviyasAhAmauDehiM gandhahatthivibuhehiM / / vivaraNameyaM rahayaM dosayavAsesu vikkamao // " himavaMtasthavirAvalike isa aMzameM AcArya gandhahastiko tattvArthagandhahastimahAbhASyake praNetA evaM gyAraha jaina aMga AgamoMke vivaraNakAra batalAyA hai, jabaki AcArya zalAMkane inheM kevala AcArAGgake prathama adhyayanake racayitA hI kahA hai. dUsarI bAta yaha hai ki inakI gyAraha aMgakI vRttiyoMke uddharaNa yA nAmollekha bhASya-cUrNi-vRttiyoMmeM kahIM bhI dikhAI nahIM dete. aisI sthitimeM paTTAvalike isa ullekhako kahAM taka mAnA jAya, yaha eka prazna hai. yahAM para ganvahastI, yaha vizeSanAma hai, vizeSaNa nahIM. zIlAMkAcAryanirdiSTa gandhahastI himavaMtasthavirAvalinirdiSTa gandhahastI hI haiM yA anya, isakA nirNaya karanA kaThina hai. sthavirAvalimeM jo AcArAMgavivaraNakI aMtima prazastikA uddharaNa diyA gayA hai vaha kahAM taka ThIka hai, yaha kahanA bhI jarA kaThina hai. isa vizeSanAmake sAtha rahe hue gauravako dekhakara hI bAdameM isa nAmakA upayoga vizeSaNake rUpameM hone lagA. tattvArthasUtravRttike praNetA siddhasenAcArya 'gandhahasti' kahe jAte the. ye himavaMtasthavirAvali dvArA nirdiSTa gandhahastIse anya hI haiN| kyoMki inakA samaya vikrama AThavIM zatIke bAdakA hai, jaba ki sthavirAvalinirdiSTa gandhahastikA samaya vikrama 200 hai. zrI yazovijayajI upAdhyAyane apanI gurutattvavinizcayakI svopajJa vRttimeM sanmatitarkake praNetA siddhasenAcAryako bhI 'gandhahastI' likhA hai. (27-28) mittavAyaga-khamAsamaNa va sAdhurakSitagaNi kSamAzramaNa - ina donoM sthaviroMkI mAnyatA evaM nAmakA ullekha vyavahArabhASya gA0 492kI cUrNimeM cUrNikArane kiyA hai. (29) dhammagaNi khamAsamaNa-ina kSamAzramaNake maMtavyakA ullekha kalpavizeSacUrNimeM " ahavA dhammagaNikhamAsamaNAdeseNaM savvesu vi padesu imA sohI-therAIsuM ahavA0 gAhAdvayam" isa prakAra hai. (30) agastyasiMha (bhASyakAroMke pUrva)- ye sthavira Arya vajrakI zAkhAmeM hue haiM. inhoMne dazavakAlikasUtra para cUrNikI racanA kI hai. yaha cUrNi dazavaikAlikasUtrake vividha pAThabheda evaM bhASAko dRSTi se bahuta mahattvakI hai. isa cUrNimeM bhASyakArakI gAthAoMkA ullekha na honese inakI racanA bhASyakAroMke pUrvakI pratIta hotI hai. isameM kaI ullekha aise bhI haiM jo cAlU sAmpradAyika praNAlIse bhinna prakArake haiM. AcArya zrI haribhadrane apanI vRttimeM kahIM bhI isa cUrNikA ullekha nahIM kiyA hai, isakA kAraNa yahI pratIta hotA hai. vidvAnoMkI bhI jJAtiyAM hotI haiM. isameM kalkiviSayaka Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agamadhara aura prAkRta vAya [39 jo mAnyatA calatI hai aura jisakA vistRta varNana titthogAliyapaiNNayameM pAyA bhI jAtA hai, isa viSayameM " aNAgatamaDhe Na NiddhAreja-jadhA kakI amuko vA evaMguNo rAyA bhavissai" aisA likhakara kalkiviSayaka mAnyatAko Adara nahIM diyA hai. isa cUrNimeM " bhaNitaM ca vararuciNA-aMbaM phalANaM mama dAlimaM piyaM' [pR0 173] isa prakAra vararucike koI prAkRta graMthakA uddharaNa mila sakatA hai. vararucikA yaha prAkRta uddharaNa prAkRtavyAkaraNapraNetA vararucike samayanirNayake lie upayukta honekI sambhAvanA hai. isa cUrNikI prati jaisalamerake jinabhadrIya jJAnabhaNDArameM surakSita hai. isakA prakAzana prAkRta TekasTa sosAyaTokI orase mere dvArA sampAdita ho kara zIghra hI prakAzita hogA. (31) saMghadAsagaNi kSamAzramaNa (vi0 5vIM zatAbdI)-ye AcArya vasudevahiMDI - prathama khaNDake praNetA saMghadAsagaNi vAcakase bhinna haiM evaM inake bAda ke bhI haiM. inhoMne kalpalaghubhASya aura paMcakalpamahAbhASyakI racanA kI hai. ve mahAbhASyakAra jinabhadragaNi kSamAzramaNake pUrvavartI haiM. (32) jinabhadragaNi kSamAzramaNa (vi0 kI chaThI zatI)- ye saiddhAntika AcArya the. inakI mahAbhASyakAra evaM bhASyakArake rUpameM prasiddhi hai. dArzanika-gambhIracintanaparipUrNa vizeSAvazyaka mahAbhASyako racanAne inheM bahuta prasiddha kiyA hai. kevalajJAna aura kevaladarzana viSayaka yugapadupayogadvayavAda evaM abhedavAdako mAnanevAle tArkika AcArya siddhasena divAkara aura mallavAdIke matakA inhoMne uparyukta bhASya evaM vishessnnvt| granthameM nirasana kiyA hai. jIta kalpasUtra, bRhatsaMgrahagI, bRhatkSetrasamAsa, anuyogadvAracUrNigata aMgulapadacUrNi aura vizeSAvazyaka-svopajJavRtti-SaSThagaNadharavAda vyAkhyAnaparyanta--inake itane grantha Aja upalabdha haiM. (33) koTTAyavAdigaNI kSamAzramaNa (vi0 540ke bAda)- ina AcAryane jinabhadragaNikI svopajJa vRttikI apUrNa racanAko pUrNa kiyA hai. inhoMne anusandhita apanI isa vRttimeM yaha sUcita kiyA hai " nirmApya SaSThagaNadhara-vyAkhyAnaM kila divaMgatA pUjyAH" arthAt chaThe gaNadharavAdakA vyAkhyAna karake pUjya jinabhadragaNI svargavAsI hue. AgekI vRttikA anusandhAna inhoMne kiyA hai. isa racanAke atirikta inakI anya koI racanA nahIM milI hai. yaha svopajJavRtti lA0 da0 vidyAmandira, ahamadAbAdakI orase prakAzita hogI. (34) siddhasenagaNi kSamAzramaNa (vi0 chaThI zatI)--inakI Aja koI svatantra racanA prApta nahIM hai. inake race hue kucha sandarbha, jo niyukti, bhASya Adike vyAkhyAnarUpa gAthAsandarbha haiM, nizIthacUrNi va AvazyakacUrNimeM milate haiM. nizIthacUrNimeM inakA nAma evaM gAthAe~ chaH jagaha ullikhita haiM, jinake bhadrabAhukRta niyuktigAthAoM tathA purAtanagAthAoMke vyAkhyAnarUpa honekA nirdeza hai. AvazyakacUrNimeM (vibhAga 2, patra 233) inake nAmake sAtha do vyAkhyAna-gAthAe~ dI gaI haiM. paMcakalpacUrNimeM bhI " uktaM ca siddhasenakSamAzramaNagurubhiH" aisA likha kara inakI eka gAthAkA Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali uddharaNa kiyA hai. ina ullekhose patA calatA hai ki inakI Agamika vyAkhyAnagarbhita koI kRti yA kRtiyA~ avazya honI cAhie, jo Aja upalabdha nahIM haiM. (35) siddhasenagaNi (vi0 saM0 chaThI zatI)---inakI eka hI kRti prApta huI hai-jinabhadragaNi kSamAzramaNakRta jItakalpa para racita cUrNi. uparyukta siddhasenagaNI kSamAzramaNase ye siddhasena gaNi bhinna haiM. (36) jinadAsagaNI mahattara (vi0 7vIM zatAbdI) - nizIthacUrNike prArambhika ullekhAnusAra inake vidyAguru pradyumnagaNi kSamAzramaga the. Aja jo cUgiyA~ upalabdha haiM inameM se nandI, anuyogadvAra aura nizIthakI cUrNiyAM inhIM kI racanAe~ haiM. (37) gopAlika mahattara ziSya (vi0 7vIM zatAbdI)-uttarAdhyayanacUrNike racayitA AcAryane apane nAmakA nirdeza na kara * gopAlikamahattA ziSya' itanA hI ullekha kiyA hai. inakI koI racanA upalabdha nahIM hai. (38) jinabhaTa yA jinabhadra (vi0 8vIM zatAbdI)- ye haribhadrake vidyAguru the. Avazyaka vRttike antameM AcArya haribhadrane inakA nAmollekha kiyA hai. etadviSayaka puSpikA isa prakAra hai-"kRtiH sitAmbarAcAyajinabhaTanigadAnusAriNo vidyAdharakulatilakAcAryajinadattaziSyasya dharmato yAkinImahattarAsUnoralpamaterAcAryaharibhadrasya." isa ullekhameM 'jinabhaTanigadAnusAriNaH' vAkya vidyAgurutvakA sUcaka hai. pratyantaroM meM 'jinabhaTa 'ke bajAya 'jinabhadra' nAma bhI milatA hai. "guravastu vyAcakSate" aisA likhakara kaI jagaha haribhadrasUrine apanI -kRtiyoMmeM inake mantavyakA nirdeza kiyA hai. (39) haribhadrasUri (vi0 8vIM zatAbdI) - inakA upanAma 'bhavaviha' bhI hai. apanI kRtiyoMmeM inhoMne 'bhavaviraha' padakA kaI jagaha prayoga kiyA hai. kahIM kahIM inakI kRtiyoMmeM kevala 'viraha' padakA prayoga honeke kAraNa inheM virahAGka bhI kahate haiM. ye apaneko aneka granthoM kI antima puSpikAmeM 'dharmato yAkinImahattarAsUnu'ke rUpameM bhI likhate haiM. ye jaina AgamoMke pAraMgata AcArya the evaM darzanazAstroMke prakhara jJAtA the. inhoMne 1444 pranthokI racanA kI aisA praghoSa calA AtA hai. inhoMne apanI kRtiyoM meM apanI jina-jina racanAoMke nAma nirdiSTa kiye haiM unameMse bhI bahutase grantha Aja aprApya haiM. phira bhI prAcIna jJAnabhaMDAroko TaTolanese inakI naI racanAe~ prApta hotI haiM. kucha varSa pahale hI khaMbhAtake prAcIna tAr3apatrIya bhaMDArameMse inakA racA huA yogazataka nAmaka grantha prApta huA thA. abhI hAla hImeM kaccha-mAMDavIke khataragacchIya prAcIna jJAnabhaMDarameMse isI pranthakI svopajJa TIkAkI vi0 saM0 1164meM likhI huI tAr3apatrIya prati bhI prApta huI hai. Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agamadhara aura prAkRta vAGamaya [ 32 isI prakAra Aja apane pAsa jo lAkhoM kI tAdAda meM hastapratiyAM vidyamAna haiM, jinakI vyavasthita sUciyAM abhI taka nahIM banI haiM, unheM TaTolA jAya to bahuta saMbhava hai ki, apanI kalpanA bhI na ho aisI prAcIna prAcInatama aneka kRtiyAM prApta hoM. AcArya haribhadrane tattvavicAra aura AcArake nirUpaNa meM samanvayazailIko viziSTa rUpase Adara diyA hai, ataH inakI racanAoM meM pracura gAMbhIrya AyA hai. inake viSaya meM vidvAnoMne aneka dRSTiyoMse kAphI likhA hai, tathApi prasaMgavaza yahAM kucha kahanA anucita na hogA. inhoMne Avazyaka, nandI, anuyogadvAra, dazavaikAlika, prajJApanA, jIvAbhigama aura piNDaniryukti - ina jaina AgamoM para apratima evaM maulika vRttiyoM kA nirmANa kiyA hai. Avazyaka sUtra para to inhoMne do vRttiyA~ likhI thIM. inameM se ziSyahitA nAmaka 22000 lokaparimita laghuvRtti hI prApta hai; kintu durbhAgya hai ki dArzanika cintanoMke mahAsAgara jaisI bRhadvRtti anupalabdha hai. isa vRttikA inhoMne apanI ziSyahitA - laghuvRttike prAraMbhameM " yadyapi mayA tathAnyaiH kRtA'sya vivRttistathApi saMkSepAt " isa prakAra nirdeza kiyA hai. isI bRhadvRttiko lakSya karake inhoMne nandI sUtra kI vRttimeM bhI " sAGketika zabdArtha sambandhavAdimatamapyAvazyake vicArayiSyAmaH " isa prakArakA ullekha kiyA 1. isa ullekhase patA lagatA hai ki isa bRhadvRtti meM inhoMne kitane dArzanika vAdoMkI gaharI samIkSA kI hogI. isa bRhadvRttikA pramANa malaghArI AcArya hemacandra ne apane Avazyaka hAribhadro vRttike Tippana meM ( patra 2 - 1 ) " yadyapi mayA vRttiH kRtA ityevaMvAdini vRttikAre caturazItisahasrapramANA'nenaivAvazyakavRttiraparA kRtA'sIditi pravAdaH " isa ullekha dvArA 84000 zloka batalAyA hai. AcArya haribhadra aneka viSayoMke mahAn jJAtA the. inakI grantharacanAoM kA pravAha dekhane se anumAna hotA hai ki ye pUrvAvasthA meM sAMkhyamatAnuyAyI rahe hoMge. inhoMne usa yuga ke bhAratIya darzanazAstroMkA gaharAI se adhyayana karanemeM koI kamI nahIM rakhI thI. yahI kAraNa hai ki inhoMne atigaMbhIratApUrvaka samasta dArzanika tattvoMkA jainadarzana ke sAtha samanvaya karanekA prayatna kiyA hai. inhoMne dharmasaMgrahaNI, paMcavastuka, upadezapada, viMzativiMzikA, paMcAzaka, yogazataka, zrAvakadharmavidhitaMtra, dinazuddhi Adi zAstroMkA tathA samarAiccakahA, dhUrtAkhyAna Adi kathAoMkA prAkRta bhASA meM nirmANa kara prAkRtabhASAko samRddha kiyA hai. ina granthoMmeM dArzanika, zAstrIya, jyotiSa, yoga, caritra Adi aneka viSayoMkA saMgraha hai. isa prakAra prAkRtabhASAko inakI bar3I dena hai. isI prakAra saMskRtameM bhI inhoMne anekAntavAda, anekAntajayapatAkA, nyAyapraveza, zAstravArtAsamuccaya, SaDdarzanasamuccaya, aSTakaprakaraNa, SoDazakaprakaraNa, dharmabindu, yogabindu, yogadRSTisamuccaya, lokatattvanirNaya Adi grantha banAye haiM. isa prakAra saMskRtabhASAko bhI inakI bar3I dena hai. (40) koTayAcArya ( vi0 9vIM zatAbdI) inhoMne vizeSAvazyakamahAbhASya para TIkA kI hai. isake alAvA inakI anya koI racanA nahIM milI hai, Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40] jJAnAMjali (41) vIrAcAryayugala - (1 vi0 9-10 zatAbdI aura 2 vi0 13 za0) AcArya haribhadra uparyukta piNDaniyuktivRttiko pUrNa kiye binA hI divaMgata ho gaye the. isakI pUrti vIrAcAryane kI thI. vIrAcArya do hue haiM. eka AcArya haribhadrakI apUrNa vRttiko pUrNa karanevAle aura dUsare piNDaniyuktikI svatantra vRtti banAne vAle. ina dUsare vaurAcAryane apanI vRttike prArambhameM isa prakAra likhA hai : "paJcAzakAdizAstravyUhapravidhAyakA vivRtimasyAH / Arebhire vidhAtu pUrva haribhadraprivarAH // 7 // te sthApanokhyadoSaM yAvad vivRti vidhAya divamagaman / taduparitanI tu kaizcid vIrAcAryaiH samApyeSA // 8 // tatrAmIbhiramuSyAH sugamA gAthA imA iti vibhAvya / kAzcinna vyAkhyAtAH, yA vivRtAstA api stokam // 9 // tAH samprati mandadhiyAM durbodhA iti mayA samastAnAm / tAsAM vyaktavyAkhyAhetoH kriyate prayAso'yam // 10 // (42) zIlAMkAcArya (vi0 10 za0)- inhoMne AcArAMga va sUtrakRtAMgakI TIkA kI hai. ina do TIkAoMmeM dArzanika padArthokI aneka prakArase vicAraNA kI gaI hai. AcArAMga prathama zruta skaMdha TikAkI samApti vi0 saM0 907meM huI hai aura dvitIya zrutaskaMdhaTIkAkI samApti vi0 saM0 919 yA 933meM huI hai. cauppannamahApurisacariyake praNetA zolAMkase ye zIlAMka bhinna haiM. (43) vAdivetAla zAntisUri (vi0 11 vIM zatAbdI )--uttarAdhyayanasUtrakI pAiyaTIkAke praNetA yahI AcArya haiM. ye vikramako gyArahavIM zatAbdImeM hue haiM. gopAlikamahattaraziSya praNIta cUrNike bAda aneka dArzanika vAdoM se pUrNa samartha TIkA yahI hai. isake bAda jo aneka TIkAe~ likhI gaI una sabakA mUla srota yahI TokA hai. isameM prAkRta aMzakI adhikatA hai ataH isakA nAma 'pAiya TIkA' pracalita ho gayA hai. AcArya haribhadraviracita aura AcArya malayagiriviracita AvazyakasUtrakI TIkAe~, droNAcAryakI odhaniyuktivRtti va nemicandrasUrikI uttagadhyayanasUtrakI sukhabodhA TIkA prAkRtapradhAna hI hai. (44) droNAcArya (vi0 12 za0)- ye jaina AgamoMke atirikta svaparadarzanazAstroke bhI jJAtA AcArya the. inhoMne abhayadevAcAryaviracita jaina aMga AgamoMkI TIkAoMke atirikta anya TIkAgranthoMkA bhI saMzodhana Adi kiyA hai. inakI apanI eka hI kRti hai aura vaha hai oghaniyuktivRtti. (45) abhayadevasUri (vi0 12 vIM za0)-- inhoMne sthAnAMga Adi nau aMgasUtroM para vRttiyAM banAI haiM ataH ye 'navAjhavRttikAra 'ke nAmase pahacAne jAte haiM. ina aMga AgamoMmeM jagaha -jagaha varNaka-saMdarbhIkA nirdeza kiyA gayA hai ataH sarvaprathama inhoMne aupapAtika upAMgasUtrakI vRtti Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agamadhara aura prAkRta vADmaya [41 banAI jisase bAra-bAra AnevAle nirdiSTa varNakasthAnomeM ekavAkyatA banI rahe. AcArya abhayadevasUrikI ina vRttiyoMkA saMzodhana va parivardhana uparyukta caityavAsI zrI droNAcAryane kiyA hai, jo usa. yugake eka mahAn Agamadhara AcArya the. AcArya abhayadevasUrine apanI ina vRttiyoM meM kAphI dattacitta hokara apane yugameM prApta anekAneka prAcIna-prAcInatama sUtrapratiyoMko ekatra kara aMgasUtroke pAThoMko vyavasthita karanekA mahAn kArya kiyA hai, ataH inakI vRttiyoM meM pAThabheda evaM vAcanAntara AdikA kAphI saMgraha huA hai. isa kAryameM inake aneka vidvAn ziSya-praziSyoMne inheM sahAyatA dI hai, isa prakArakA ullekha inhoMne apanI granthaprazastiyoM meM kiyA hai. (46) maladhArI hemacandrasari (vi0 12 za0)--ye AcArya jaina AgamoMke samartha jJAtA the. inhoMne jinabhadragaNi kSamAzramaNaviracita vizeSAvazyakamahAbhASya para 28000 zlokaparimita vistRta vivaraNakI racanA vi0 saM0 1175meM kI. anuyogadvArasUtra para inhoMne vistRta vyAkhyA racI hai. AvazyakasUtrakI hAribhadrIvRtti para vistRta Tippana bhI inhoMne likhA hai. ye racanAeM inake prakhara pANDityakI sUcaka haiM. ina vivaraNoMke atirikta inhoMne prAcIna zatakakarmagranthavRtti, jIvasamAsaprakaraNavRtti, puSpamAlAprakaraNa svopajJavRttiyukta, bhavabhAvanAprakaraNa svopajJavRttiyukta Adi anya grantha bhI banAye haiM. vizeSAvazyakamahAbhASyakI TIkAke antameM Apane apanI grantharacanAoMkA krama isa prakAra diyA hai-- __" tato mayA tasya paramapuruSasyopadezaM zrutvA viracayya jhaTiti nivezitamAvazyakaTippanakAbhidhAnaM sadbhAvanAmaJjUSAyAM nUtanaphalakam. tato'paramapi zatakavivaraNanAmakam , anyadapyanuyogadvAravRttisaMjJitam , tato'paramapyupadezamAlAsUtrAbhidhAnam , aparaM tu tavRttinAmakam , anyacca jIvasamAsavivaraNanAmadheyam, anyattu bhavabhAvanAsUtrasaMjJitam aparaM tu tadvivaraNanAmakam , anyacca jhaTiti viracayya tasyAH sadbhAvanAmaJjUSAyA aGgabhUtaM nivezitaM nandiTippanakanAmadheyaM nUtanaM phalakam. etaizca nUtanaphalakainivezitairvajramayIva saJjAtAsau maJjUSA teSAM pApAnAmagamyA. tatastairatIvacchalaghAtitayA saJcUrNayitumArabdhaM taddvAra-kapATasampuTam , tato mayA sasambhrameNa nipuNaM tatpratividhAnopAyaM cintayitvA viracayitumArabdhaM taddvArapidhAnahetovizeSAvazyakavivaraNAbhidhAnaM vajramayamiva nUtanakapATasampuTam , tatazcAbhayakumAragaNi-dhanadevagaNi-jinabhadragaNi-lakSmaNagaNi-vibudhacandrAdimunivRnda-zrImahAnanda-zrImahattarA vIramatIgaNinyAdisAhAyyAd re re ! nizcitamidAnI hatA vayaM yadyetanniSpadyate, tato dhAvata dhAvata gRhIta gRhNIta lagata lagata' ityAdi prakurvatAM sarvAtmazaktyA praharatAM hAhAravaM kurvatAM ca mohAdicaraTAnAM cirAt kathaM kathamapi viracayya tadvAre nivezitametaditi." [ patra 1356 ] isa ullekhameM Apane nandiTippanaka racanAkA ullekha kiyA hai, jo Aja prApta nahIM hai. sAthameM yaha bhI eka bAta hai. ki- inhIMke ziSya zrI zrIcandrasUrine prAkRta munisuvratasvAmicaritrake 8 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42] jJAnAMjali antameM zrI hemacandrasUrikA jIvanacaritra diyA hai jisameM inakI grantharacanAoMkA bhI ullekha kiyA hai kintu usameM nandIsUtraTippanakake nAmakA nirdeza nahIM hai, yaha Azcarya kI bAta hai. munisuvratasvAmicaritrakA ullekha isa prakAra hai. je seNa sayaM raiyA gaMthA te saMpai kahemi // 41 // muttamuvapasamAlA-bhavamAvaNapagaraNANi kAUNaM / gaMthasahassA caudasa terasa vittI kayA jeNa // 42 // aNuogahArANaM jIvasamAsassa taha ya sayagasta / jeNaM cha satta cauro gaMthasahassA kayA vittI // 43 // mUlAvassayavittIe uvari raiyaM ca TippaNaM jeNa / / paMca sahassapamANaM visamaTThANAvabodhayaraM // 44 // jeNa visesAvassayasattassuri savittharA vittii|| raDyA paripphuratthA aDavIsasahassaparimANA // 45 // vakkhANaguNapasiddhiM soUNaM jassa gujrnriNdo| jayasiMhadevanAmo kayaguNijaNamaNabamakkAro // 46 // isa ullekhameM zrIhemacandrasUriracita saba granthoke nAma aura unakA granthapramANa bhI ullikhita hai. sirpha isameM nandIsUtraTippanakakA nAma zAmila nahIM hai. saMbhAvanA kI jAtI hai ki isa caritakI prArambhika nakala karaneke samaya prAcIna kAlase hI 44 gAthAke bAdakI eka gAthA chuTa gaI hai. astu, kucha bhI ho, zrIhemacandrasUri mahArAjane Apa hI apanI vizeSAvazyakavRttike antameM "anyacca jhaTiti viracayya tasyAH sadbhAvanAmaJjUSAyA aGgabhUtaM nivezitaM nandiTippanakanAmadheyaM phalakam " aisA ullekha kiyA hai. isase yaha bAta to nirvivAda hai ki Apane nandiTippanakakI racanA avazya kI thI, jo Aja prApta nahIM hai. Aja jo nandiTippanaka prApta hai vaha zIlabhadrasUri evaM dhanezvarasUri ina do guruke ziSya zrIcandrasUrikA racita hai jo prAkRta TeksTa sosAyaTIkI orase chapa kara prakAzita hogA. (47) AcArya malayagiri (vi0 12-13 za0)-inake guru, gaccha Adike nAmakA koI patA nahIM lagatA. ye gUjarezvara caulukyarAja jayasiMhadevake mAnanIya aura mahArAjA kumArapAladevake dharmaguru zrIhemacandrAcAryake vidyA-ArAdhanAke sahacArI the. AcArya hemacandrake sAtha inakA sambandha ati gahare pUjyabhAvakA thA. isalie inhoMne apanI AvazyakavRttimeM AcArya hemacandrakI dvAtriMzikAkA uddharaNa dete hue "Aha ca stutiSu guravaH " isa prakAra unake lie atyAdaragarbhita zabdaprayoga kiyA hai. inhoMne nandIsUtra, bhagavatI-dvitIyazataka, rAjapraznoya, prajJApanA, jIvAbhigama, sUryaprajJapti, candraprajJapti, vyavahArasUtra, bRhatkalpa, Avazyaka piNDaniyukti evaM jyoti karaNDaka-ina jaina-AgamoM para sapAdalakSa zlokapramANa vRttiyoMkI racanA kI hai. inakI ina vRttiyoM aura dharmasaMgrahaNI, karmaprakRti, paMcasaMgraha Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agamadhara ora prAkRta vAya [43 AdikI vRttioMke avagAhanase patA lagatA hai ki ye kevala jaina AgamoMke hI dhuraMdhara jJAtA evaM pAraMgata vidvAn na the apitu gaNitazAstra, darzanazAstra evaM karmasiddhAntameM bhI pAraMgata the. inhoMne malayagirizabdAnuzAsana nAmaka vyAkaraNakI bhI racanA kI thI. apane vRttigraMthoM meM ye isI vyAkaraNake sUtroMkA ullekha karate haiM. inake jambUdvIpaprajJaptiTIkA oghaniyuktiTIkA, vizeSAvazyakavRtti, tattvArthasUtraTIkA, dharmasAraprakaraNaTIkA, devendranarakendraprakaraNaTIkA Adi kaI grantha Aja prApta nahIM haiM. inakI koI maulika kRti upalabdha nahIM hai. dekhA jAtA hai ki ye vyAkhyAkAra hI rahe haiM. vyAkhyAkAroM meM inakA sthAna sarvotkRSTa hai. ___ (48) zrIcandrasari (vi. 12-13 za0)--zrI zrIcandrasUri do hue haiM. eka maladhArI zrI hemacandrasUrike ziSya, jinhoMne saMgrahaNIprakaraNa, munisuvratasvAmicaritra prAkRta, laghupravacanasAroddhAra AdikI racanA kI hai. dUsare candrakulIna zrIzIlabhadrasUri aura dhanezvarasUri guruyugalake ziSya, jinhoMne nyAyapravezapaJjikA, jayadeva chandaHzAstravRtti-Tippanaka, nizIthacUrNiTippanaka , nandisUtrahAribhadrIvRttiTippanaka, jItakalpacUrNiTippanaka, paMcopAMgasUtravRtti, zrAddhapratikramaNasUtravRtti, piNDavizuddhivRtti AdikI racanA kI hai. yahA~ para ye dUsare zrIcandrasUri hI abhipreta haiM. inakA AcAryAvasthAke pUrvameM pArzvadevagaNi nAma thA-aisA Apane hI nyAyapravezapaJjikAkI antima puSpikAmeM sUcita kiyA hai. (49) AcArya kSemakIrti (vi. 1332)-ye tapAgacchake mAnya gItArtha AcArya the. AcArya malayagiriprArabdha bRhatkalpavRttikI pUrti inhoMne bar3I yogyatAke sAtha kI hai. AcArya malayagirine jo vRtti kevala pIThikAkI gAthA 606 paryanta hI likhI thI usakI pUrti lagabhaga sau varSake bAda meM inhoMne vi0 saM0 1332meM kI. isa vRttike atirikta inakI anya koI kRti prApta nahIM huI hai. bRhadbhASyakArAdi (vi0 8 vIM za0)-yahAM para anekAneka prAcIna sthaviroMkA jo mahAn Agamadhara the tathA jinake pAsa prAcIna guruparamparAoMkI virAsata thI, saMkSepameM paricaya diyA gayA. aise bhI aneka gItArtha sthavira haiM jinake nAmakA koI patA nahIM hai. kalpabRhadbhASyakAra Adi evaM kalpavizeSacUrNikAra Adi isI prakArake sthavira haiM jinakI vidvattAkI paricAyaka kRtiyAM Aja hamAre sAmane vidyamAna haiM. avacUrNikArAdi (vi. 12 za0 se 18 za0)- Upara jaina AgamoMke dhuraMdhara sthaviroMkA paricaya diyA gayA hai. inake bAda eka choTA kintu mahattvakA kArya karane vAle jo prakIrNakakAra, avacUrNikAra Adi AcArya hue haiM ve bhI cirasmaraNIya haiM. yahA~ saMkSepameM inake nAmAdikA ullekha kara detA hU~-- 1. pArzvasAdhu [vi0 saM0 956], 2. vIrabhadragaNi [vi0 saM0 1078 meM ArAdhanApatAkA, bRhazcatuHzaraNa Adike praNetA], 3. namisAdhu [saM. 1123]. 4. nemicandrasUri [saM0 1129], Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44] sAnAjali 5. municandrasUri [vi0 12vIM zatAbdI; lalitavistarApaJjikA, upadezapadaTIkA, devendranarakendra prakaraNavRtti, anekasaMkhyaprakaraNa, kulaka Adike praNetA], 6. yazodevasUri [saM0 1180], 7. vijayasiMhasUri [saM0 1183, zrAvakapratikramaNacUrNike praNetA], 8. tilakAcArya [saM0 1296], 9. sumatisAdhu [vi0 13vIM za0], 10. pRthvIcandrasUri [vi. 13vIM za0], 11. jinaprabhasUri [saM0 1364], 12. bhuvanatuMgasUri [vi014 vIMza0], 13. jJAnasAgarasUri [saM0 1440], 14. guNaratnasUri (vi0 15vIM za0], 15. ratnazekharasUri [saM0 1496], 16. kamalasaMyamopAdhyAya [saM0 1544], 17. vinayahaMsagaNi [saM0 1572], 18. jinahaMsasUri [saM0 1582], 19. harSakula saM0 1583], 20. brahmarSi [vi0 16vIM za0], 21. vijayavimalagaNI-vAnarSi [saM0 1634], 22. samayasundaropAdhyAya [vi0 17 vIM za0], 23. dharmasAgaropAdhyAya [saM0 1639], 24. puNyasAgaropAdhyAya [saM0 1645], 25. zAnticandropAdhyAya [saM0 1650], 26. bhAvavijayagaNi [vi. 17 vIM za0], 27, jJAnavimalasUri vi0 17vIM za0], 28. lakSmIvallabhagaNi [vi0 17vIM za0], 29-30 sumatikallolagaNi va harSanandanagaNi [saM0 1705, sthAnAMgasUtravRttigatagAthAvRttike racayitA], 31. nagarSi [vi0 18 vIM za0] ityAdi. ina vidvAn AcAryone jaina AgamoM para choTI-bar3I mahattvakI vRtti, laghuvRtti, paMjikA, avacUri, avacUrNi, dIpikA, dIpaka, Tippana, viSamapadaparyAya Adi bhinna bhinna nAmoM vAlI vyAkhyAeM likhI haiM jo mUlasUtroMkA artha samajhanemeM bar3I sahAyaka hai. ye vyAkhyAeM prAcIna vRttiyoMke aMzoMkA zabdazaH saMgraha rUpa hone para bhI kabhI-kabhI ina vyAkhyAoMmeM pAribhASika saMketoMko samajhAneke lie pracalita dezI bhASAkA bhI upayoga kiyA gayA haiM. kahIM-kahIM prAcIna vRttiyoMmeM 'sugama' ' spaSTa' 'pAThasiddha' Adi likhakara chor3a diye gaye sthAnoMkI vyAkhyA bhI inameM pAI jAtI hai. isa dRSTise ina vyAkhyAkAroMke bhI hama bahuta kRtajJa haiM. mAkRta vAGmaya bhAratIya prAkRta vAGmaya aneka viSayoM meM vibhakta hai. sAmAnyataH inakA vibhAga isa prakAra kiyA jA sakatA hai: jaina Agama, jaina prakaraNa, jaina carita-kathA, stuti-stotrAdi, vyAkaraNa, koSa, chaMdaHzAstra, alaMkAra, kAvya, nATaka, subhASita Adi. yahAM para ina sabakA saMkSepameM paricaya diyA jAyagA. jaina Agama - jisa prakAra vaidika aura bauddha sAhitya mukhya aura avAntara aneka vibhAgoMmeM vibhakta hai usI prakAra jaina Agama bhI aneka vibhAgoMmeM vibhakta hai. prAcIna kAlameM AgamoMke aMga Agama aura aMgabAhya Agama yA kAlika Agama aura utkAlika Agama isa taraha vibhAga kiye jAte the. aMga Agama ve haiM jinakA zramaNa bhagavAn mahAvIrake gyAraha gaNadhara-paTTaziSyoMne Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agamadhara ora prAkRta vAlmaya nirmANa kiyA hai. aMgabAhya Agama ve haiM jinakI racanA zramaNa bhagavAn mahAvIrake anya gItArya sthaviroM, ziSyoM-praziSyoM evaM unake paramparAgata sthaviroM ne kI thI. sthaviroMne inhIM AgamoMke kAlika aura utkAlika aise do vibhAga kiye haiM. nizcita kiye gaye samayameM par3he jAne vAle Agama kAlika haiM aura kisI bhI samayameM par3he jAne vAle Agama utkAlika haiM. Aja saikaDoM varSoMse inake mukhya vibhAga aMga, upAMga, cheda, mUla, Agama, zeSa Agama evaM prakIrNakake rUpameM rUr3ha haiM. prAcIna yugameM ina AgamoMkI saMkhyA naMdIsUtra aura pAkSikasUtrake anusAra caurAsI thI parantu Aja paiMtAlisa hai. naMdIsUtra meM evaM pAkSikasUtrameM jina AgamoMke nAma diye haiM unameMse Aja bahutase Agama aprApya haiM jaba ki Aja mAne jAnevAle AgamoMko saMkhyAmeM naye nAma bhI dAkhila ho gaye haiM jo bahuta pIcheke arthAt gyArahavIM zatAbdIke prathama caraNake bhI haiM. Aja mAne jAnevAle paiMtAlIsa AgamoMmeMse bayAlIsa AgamoMke nAma naMdIsUtra aura pAkSikasUtrameM pAye jAte haiM kintu Aja AgamoMkA jo krama pracalita hai vaha gyAraha aMgoMko chor3a kara zeSa AgamoMkA naMdIsUtra aura pAkSikasUtrameM nahIM pAyA jAtA. naMdIsUtrakArane aMga Agamako chor3akara zeSa sabhI AgamoMko prakIrNakoMmeM samAviSTa kiyA hai. Agamake aMga, upAMga, cheda, prakIrNaka Adi vibhAgoMmeMse aMgoM ke bAraha honekA samarthana svayaM aMga graMtha bhI karate haiM. upAMga Aja bAraha mAne jAte haiM kintu svayaM nirayAvalikA nAmaka upAMgameM upAMgake pAMca varga honekA ullekha hai. cheda zabda niyuktiyoMmeM nizIthAdike lie prayukta hai. prakIrNaka zabda bhI naMdIsUtra jitanA to purAnA hai hI kintu usameM aMgetara sabhI AgamoMko prakIrNaka kahA gayA hai. aMga AgamoMko chor3akara dUsare AgamoM kA nirmANa alaga-alaga samayameM huA hai. paNNavaNA sUtra zyAmAryapraNIta hai. dazA, kalpa evaM vyavahAra sUtrake praNetA caturdaza pUrvadhara sthavira Arya bhadrabAhu haiM. nizIthasUtrake praNetA Arya bhadrabAhu yA vizAkhagaNi mahattara haiM. anuyogadvArasUtrake nirmAtA sthavira AryarakSita haiM. naMdIsUtrake kartA zrI devavAcaka hai. prakIrNakoMmeM gine jAne vAle causaraNa, AurapaJcakkhANa, bhattapariNNA aura ArAdhanApatAkAke racayitA vIrabhadragaNi haiM. ye ArAdhanApatAkAkI prazastike 'vikkamanivakAlAo aThuttarime samAsahassammi' aura 'attarime samAsahassammi' pAThabhedake anusAra vikrama saMvat 1008 yA 1078 meM hue haiM. bRhaTippaNikAkArane ArAdhanApatAkAkA racanAkAla 'ArAdhanApatAkA 1078 varSe vIrabhadrAcAryakRtA' arthAt saM0 1078 kahA hai. 'ArAdhanApatAkA' meM graMthakArane 'ArAhaNAvihiM puNa bhattapariNAi vaNNimo puci' (gAthA 51) arthAt 'ArAdhanAvidhikA varNana hamane pahale bhakta-parijJAmeM kara diyA hai' aisA likhA hai. isa nirdezase yaha graMtha inhIMkA racA huA siddha hotA hai. Ajake causaraNa evaM AurapaJcakkhANake racanA-kramako dekhanese ye prakIrNaka bhI inhIMke race hue pratIta hote haiM. vIrabhadra kI yaha ArAdhanApatAkA yApanIya 'AcAryapraNIta ArAdhanA bhagavatI' kA anukaraNa karake racI gaI hai. naMdIsUtrameM 'AurapaJcakkhANa' kA jo Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 ] jJAnAMjala nAma AtA hai vaha Ajake ' AurapaccakkhANase alaga hai. sAmAnyataH vIrabhadrAcAryako bhagavAn mahAvIrakA ziSya mAnate haiM parantu uparokta pramANako par3haneke bAda yaha mAnyatA bhrAnta siddha hotI hai. isa prakAra dUsare Agama bhI alaga-alaga samayameM race hue haiM. ho sakatA hai ki rAyapaseNIyasUtra bhagavAn mahAvIra ke samaya hI meM racA gayA ho. Aja naMdI - pAkSikasUtroMke anusAra AgamoMke caurAsI nAmoM va Ajake pracalita AgamoM ke nAmoM se vidvAn paricita haiM hI ataH unakA ullekha na karake maiM muddekI bAta kaha detA hU~ ki aMgasUtroMmeM jo praznavyAkaraNasUtra hai vaha maulika nahIM kintu tatsthAnApanna koI nayA hI sUtra hai. isa bAta kA patA naMdIsUtra va samavAyAMgake Agama-paricayase lagatA hai. AcArya zrI municaMdrasUrine devendra- narakendra prakaraNa kI apanI vRttimeM rAjapraznIya sUtrakA nAma 'rAjaprasenajit' likhA hai jo naMdIpAkSikasUtrameM dIye hue ' rAyappaseNaiyaM' isa prAkRta nAmase saMgati baiThAne ke lie hai. vaise rAjanI meM pradezirAjAkA caritra hai. isa Agamako par3hate hue petavatthu nAmaka bauddha graMthakA smaraNa ho jAtA hai. prakIrNaka -- - sAmAnyatayA prakIrNaka dasa mAne jAte haiM kintu inakI koI nizcita nAmAvalI na honeke kAraNa ye nAma kaI prakArase ginAye jAte haiM. ina saba prakAroMmeM se saMgraha kiyA jAya to kula bAIsa nAma prApta hote haiM jo isa prakAra haiN| -------- 1. causaraNa, 2. AurapacakkhANa, 3. bhattapariNNA, 4. saMthAraya, 5. taMdulaveyAliya, 6. caMdAve, 7. devidatthaya, 8. gaNivijjA, 9. mahApacakkhANa, 10. vIrasthaya, 11 isi bhAsiyAI, 12. ajIvakappa, 13. gacchAyAra, 14. maraNasamAdhi, 15. titthogAli, 16. ArAhaNApaDAgA, 17. dIvasAgarapaNNatti, 18. joisakaraMDaya, 19. aMgavijjA, 20. siddhapAhuDa, 21. sArAvalI, 22. jIvavibhatti. ina prakIrNakoM ke nAmoMmeM se naMdI- pAkSikasUtrameM utkAlika sUtravibhAgameM devidatthaya, taMduveyAliya, caMdAvejzaya, gaNivijjA, maraNavibhatti-maraNasamAhi, AurapaccakkhANa, mahApaccakkhANa, HTC nAma aura kAlika vibhAgameM isibhAsiyAI, dIvasAgarapaNNatti ye do nAma isa prakAra 9 nAma pAye jAte haiM. phira bhI causaraNa, AjakA AurapaccakkhANa, bhattapariNNA, saMthAraya aura ArAhaNApaDAgA - ina prakIrNakoM ko chor3akara dUsare prakIrNaka bahuta prAcIna haiM, jinakA ullekha cUrNi - kAroMne apanI cUrNiyoM meM kiyA hai. taMdulaveyAliyakA ullekha agastyacUrNi (patra 3) meM hai. jaise karma prakRti zAstrakA kammappagaDI saMgrahaNI nAma kahA jAtA hai, isI prakAra dIvasAgarapaNattikA dIvasAgara paNNatisaMgrahaNI yaha nAma saMbhAvita hai. zvetAMbara mUrtipUjaka varga titthogAlipaiNNayako prakIrNako kI ginatI meM zAmila karatA hai, kintu Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene Agamadhara ora prAkRta vAlmaya [47 isa prakIrNakameM aisI bahuta-sI bAteM haiM jo zvetAmbaroMko svapnameM bhI mAnya nahIM haiM aura anubhavase dekhA jAya to usameM AgamoMke naSTa honekA jo krama diyA hai vaha saMgata bhI nahIM hai. ____ aMgavijjApaiNNaya eka phalAdezakA 9000 zloka parimita mahattvakA graMtha hai. isameM grahanakSatrAdi yA rekhAdi lakSaNoMke AdhAra para phalAdezakA vicAra nahIM kiyA gayA hai, kintu mAnavakI anekavidha ceSTAoM evaM kriyAoMke AdhAra para phalAdeza diyA gayA hai. eka taraha mAnA jAya to mAnasazAstra evaM aMgazAstrako lakSyameM rakhakara isa graMthakI racanA kI gaI hai. bhAratIya vAGmayameM isa viSayakA aisA evaM itanA mahAkAya graMtha dUsarA koI bhI upalabdha nahIM huA hai. AgamoMkI vyAkhyA Upara jina jaina mUla AgamasUtroMkA saMkSepameM paricaya diyA gayA hai unake Upara prAkRta bhASAmeM aneka prakArakI vyAkhyAe~ likhI gaI haiM. inake nAma kramaza:--niyukti, saMgrahaNI, bhASya, mahAbhASya; ye gAthAbaddha-padhabaddha vyAkhyAgraMtha haiM. aura cUrNi, vizeSacUrNi evaM prAcIna vRttiyA~ gayabaddha vyAkhyA graMtha haiM. niyuktiyA~-sthavira Arya bhadrabAhu svAmIne dasa AgamoM para niyuktiyAM racI haiM, jinake nAma inhoMne AvazyakaniyuktimeM isa prakAra likhe haiM ASassayassa 1 dasakAliyassa 2 taha uttarajjha 3 mAyAre / sUyagaDe Nijjutti 5 vocchAmi tahA dasANaM ca 6 // kappassa ya Nijjatti, pavahArasseva paramaniuNassa 8 sariyapaNNattIe 9 vocchaM isibhAsiyANaM va 10 // ina gAthAoMmeM sUcita kiyA hai tadanusAra inhoMne dasa AgamoMkI niyuktiyA~ racI thIM. AgamoMkI astavyasta dazA, anuyogakI pRthaktA Adi kAraNoMse ina niyuktiyoMkA mUla svarUpa kAyama na rahakara Aja inameM kAphI parivartana aura hAni-vRddhi ho cuke haiM. ina parivartita evaM parivarddhita niyuktiyoMkA maulika parimANa kyA thA ? yaha samajhanA Aja kaThina hai. khAsa karake jina para bhASyamahAbhASya race gaye unakA mizraNa to aisA ho gayA hai ki svayaM AcArya zrI malayagiriko bRhatkalpakI vRtti (patra 1)meM yaha kahanA par3A ki-- sUtrasparzikaniyuktirbhASyaM caiko graMtho jAtaH' aura unhoMne apanI vRttimeM niyukti-bhASyako kahIM bhI pRthak karanekA prayatna nahIM kiyA hai. sUryaprajJapti aura RSibhASitasUtrakI niyuktiyA~ upalabdha nahIM haiM. uttarAdhyana, AcArAMga, sUtrakRtAMga, dazA ina AgamokI niyuktiyokA parimANa spaSTarUpase mAlUma ho jAtA hai. Avazyaka, dazakAlika AdikI niyuktiyoMkA parimANa bhASyagAthAoMkA mizraNa ho jAnese nizcita karanA kaThina jarUra hai, tathApi parizrama karanese isakA nizcaya ho sakatA hai kintu kalpa va vyavahArasUtrakI Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 ] jJAnAMjali niyuktiyoM kA parimANa kisI bhI prakAra nizcita nahIM kiyA jA sakatA / hA~, itanA avazya hai| ki - - cUrNi - vizeSacUrNikAroM ne kahIM-kahIM ' purAtanagAthA, niyuktigAthA' ityAdi likhA hai, jisase niryuktigAthAoMkA kucha khyAla A sakatA hai to bhI saMpUrNatayA niyuktigAthAoM kA viveka yA pRthakkaraNa karanA muzkila hI hai. Upara jina niryuktioM kA ullekha kiyA hai inake atirikta oghaniyukti, piMDaniryukti aura saMsaktaniyukti ye tIna niyuktiyA~ aura milatI haiM. inameM se oghaniyukti Avazyaka niyuktimeMse aura piMDaniyukti dazavaikAlikaniyuktimeMse alaga kiye gaye aMza haiM. saMsaktaniyukti bahuta bAdakI evaM visaMgata racanA hai. sthavira Arya bhadrabAhuviracita niyuktiyoM ke alAvA bhASya aura cUrNiyoM meM goviMdanijjuttikA bhI ullekha AtA hai, jo sthavira Arya goviMdako racI huI thI. Aja isa niyuktikA patA nahIM hai. yaha naSTa ho gaI yA kisI niyuktimeM samAviSTa ho gaI ? yaha kahA nahIM jA sakatA. nizIthacUrNimeM isa prakArakA ullekha milatA hai- 'teNa egiMdiyajIva sAhaNaM govindanijjuttI kayA" inake alAvA aura kisI niyuktikArakA nirdeza nahIM milatA hai. niyuktiyoMkI racanA mUlasUtroMke aMzoMke vyAkhyAnarUpa hotI hai. saMgrahaNiyAM -- saMgrahaNiyoM kI racanA paMcakalpa mahAbhASyake ullekhAnusAra sthavira Arya kAlakakI hai. pAkSikasUtrameM bhI "sasutte saatye sagaye sanijjuttie sasaMgahaNie" isa sUtrAMzameM saMgrahaNIkA ullekha hai. isase bhI pratIta hotA hai ki saMgrahaNiyoMkI racanA kAphI prAcIna hai, Aja spaSTarUpase patA nahIM calatA hai ki sthavira Arya kAlakane kaunase AgamoMkI saMgrahaNiyoM kI racanA kI thI aura unakA parimANa kyA thA ? to bhI anumAna hotA hai ki -- bhagavatIsUtra, jIvAbhigamopAMga prajJApanAsUtra, zramaNaprati kramaNasUtra AdimeM jo saMgrahaNiyA~ pAI jAtI haiM ve hI ye hoM. isase adhika kahanA kaThina hai. - bhASya- mahAbhASya - jaina sUtroMke bhASya- mahAbhASyakArake rUpameM do kSamAzraNoMke nAma pAye jAte haiM. 1 saMghadAsagaNi kSamAzramaNa aura jinabhadragaNi kSamAzramaNa jaina AgamoMke mahAkAya bhASya - mahAbhASya nimnokta ATha prApya haiN| 1 vizeSAvazyaka mahAbhASya 2 kalpalaghubhASya 3 kalpabRhadbhASya 4 paMcakalpabhASya 5 vyavahArabhASya 6 nizIthabhASya 7 jItakalpabhASya 8 oghaniryuktimahAbhASya. kalpalaghubhASya evaM paMcakalpamahAbhASya ke praNetA saMghadAsagaNi kSamAzramaNa haiM va vizeSAvazyaka mahAbhASya praNetA jinabhadragaNi kSamAzramaNa haiM. dUsare bhASya- mahAbhASyoMke kartA kauna haiM, isakA patA abhI taka nahIM lagA hai. saMvadAsagaNi jinabhadragaNise pUrvavartI haiM. zrIjinabhadragaNi mahAbhASyakAra ke nAmase labdhapratiSTha haiM. jina AgamoM para niyuktiyoM kI racanA hai unake bhAgya, mUlasUtra va niyuktiko Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agamadhara aura prAkRta vAlmaya [48 lakSyameM rakhakara race gaye haiM. jinakI niyuktiyA~ nahIM haiM, unake bhASya sUtrako hI lakSita karake race gaye haiM. udAharaNa rUpameM jItakalpasUtra aura usakA bhASya samajhanA cAhie. mahAbhASyake do prakAra haiM- pahalA prakAra vizeSAvazyaka mahAbhASya, oghaniyukti mahAbhASya Adi haiM, jinake laghubhASya nahIM haiM. ve sIdhe niyuktike Upara hI svataMtra mahAbhASya haiM. dUsarA prakAra laghubhASyako lakSita karake race hue mahAbhASya haiM. isakA udAharaNa kalpabRhadbhASyako samajhanA cAhie. yaha mahAbhASya apUrNa hI milatA hai. nizItha aura vyavahArake bhI mahAbhASya the, aisA prayoSa calA AtA hai, kintu Aja ve prApta nahIM haiM. nizItha mahAbhASyake astitvakA ullekha bRhaTTippanikAkAra - prAcIna graMthasUcIkArane apanI sUcImeM bhI kiyA hai. Upara jina mahAkAya bhASya - mahAbhASyakA paricaya diyA gayA hai unake alAvA Avazyaka, oghaniyukti, piMDaniyukti, dazavaikAlika sUtra Adike Upara bhI laghubhASya prApta hote haiM. kintu inakA mizraNa niyuktiyoMke sAtha aisA ho gayA hai ki kaI jagaha niyukti-bhASyagAthA kauna-sI evaM kitanI haiM:-isakA nirNaya karanA kaThina ho jAtA hai. isameMse bhI jaba maiMne AvazyakasUtrakI cUrNi aura hAribhadrI vRttiko dekhA taba to maiM asamaMsajameM par3a gayA. cUrNikAra kahIM bhI 'bhASyagAthA' nAmakA ullekha nahIM karate haiM, jabaki AcArya haribhadra sthAna-sthAna para 'bhASya aura mUlabhASya 'ke nAmase avataraNa dete haiM. AcArya zrI haribhadra jina gAthAoMko mUlabhASyakI gAthAeM pharamAte haiM unameMse bahuta-sI gAthAoMkA ullekha yA una para cUrNi cUrNikArane kI hI nahIM hai. yadyapi unameMse kaI gAthAoMkI cUrNi pAI jAtI hai, phira bhI cUrNikArane kahIM bhI una gAthAoMkA 'mUlabhASya' ke rUpameM ullekha nahIM kiyA hai. pratIta hotA hai ki - AcArya zrI haribhadrane dazavakAlikaniyuktikI taraha isa vRttimeM kAphI gAthAoMkA saMgraha kara liyA hai. cUrNi-vizeSacUrNi - AcArAMga, sUtrakRtAMga. bhagavatIsUtra, jIvAbhigama, jaMbUdvIpaprajJapti, prajJApanAsUtra, dazA, kalpa, vyavahAra, nizItha, paMcakalpa, jItakalpa, Avazyaka, dazavakAlika, uttarAdhyayana, piMDaniyukti, nandIsUtra, anuyogadvAra-aMgula-padacUNi, zrAvakapratikramaNa IryApathikI Adi sUtraina AgamoMkI cUrNiyA~ abhI prApta haiM. nizIthasUtrakI Aja vizeSa cUrNi hI prApta hai. kalpakI cUrNi-vizeSacUrNi donoM hI prApta haiM. dazavaikAlikasUtrakI do cUrNiyAM prApta haiM. eka sthavira agastyasiMhakI aura dUsarI ajJAtakartRka hai. AcArya zrI haribhadrane isa cUrNikA 'vRddhavivaraNa' nAma diyA hai. anuyogadvArasUtrameM jo aMgulapada hai usa para AcArya zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNane cUrNi racI hai. cUrNikAra zrI jinadAsagaNi mahattara aura AcArya zrI haribhadrane apanI anuyogadvArasUtrakI cUrNi-vRttimeM zrIjinabhadrake nAmase isI cUrNiko akSarazaH le liyA hai. IyopathikIsUtrAdikI cUrNike praNetA yazodevasUri haiM, isakA racanAkAla saM0 1174 se 1180 kA hai. zrAvaka pratikramaNacUrNi zrI vijayasiMhasUrikI racanA hai, jo vi0 saM. 1182 kI hai. Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50] jJAnAMjali jyotiSkaraMDaka prakIrNaka para zivanaMdI vAcaka viracita 'prAkRta vRtti' pAI jAtI hai, jo cUrNimeM zAmila ho sakatI hai. Ama taurase dekhA jAya to pIchale jamAnemeM prAkRtavRttiyoM ko 'cUrNi' nAma diyA gayA hai. phira bhI aise prakaraNa apane sAmane maujUda haiM, jinase patA calatA hai ki prAcIna kAlameM prAkRta vyAkhyAoMko 'vRtti' nAma bhI diyA jAtA thA, dazavaikAlikasUtrake donoM cUrNikAroMne apanI cUrNiyoMmeM prAcIna dazavaikAlikavyAkhyAkA 'vRtti' ke nAmase jagaha jagaha ullekha kiyA hai. Upara jina cUrNiyoMkA ullekha kiyA gayA hai, unameM se prAyaH bahuta-sI cUrNiyA mahAkAya haiM / ina saba cUrNiyoMke praNetAoke nAma prApta nahIM hote haiM, phira bhI sthavira agasiMha, zivanaMdi vAcaka, jinabhadragaNi kSamAzramaNa, jinadAsa mahattara, gopAlikamahattaraziSya -ina cUrNikAra AcAyoMke nAma milate haiM. ___ cUrNi-niyuktioMkI racanA pichale jamAne meM baMda ho gaI, kintu saMgrahaNI, bhASya-mahAbhASya, cUrNikI racanAkA pracAra bAdameM bhI cAlU rahA hai. saMskRta vRttiyoMkI racanAke bAda yadyapi AgamoM para aisA koI prayatna nahIM huA hai to bhI AgamoMke viSayoko lekara tathA choTe-moTe prakaraNoM para bhASyamahAbhASya-cUrNi likhanekA prayatna cAlU hI rahA hai, yaha Age prakaraNoMke prasaMgameM mAlUma hogA. ___ yahAM para jaina Agama aura prAkRta vyAkhyAgranthoM kA paricaya diyA gayA hai| ye bahuta prAcIna evaM prAkRta bhASAke sarvotkRSTa adhikAriyoMke race hue haiM. prAkRtAdi bhASAoMkI dRSTise ye bahuta hI mahattvake haiM. prakaraNa prakaraNa kisI khAsa viSayako dhyAnameM rakhakara race gaye haiM. merI dRSTi se prakaraNoMko tIna vibhAgoMmeM vibhakta kiyA jA sakatA hai-tArkika, Agamika aura aupadezika. tArkika prakaraNa-AcArya zrI siddhasenakA sanmatitarka, AcArya zrI haribhadrakA dharmasaMgrahaNI prakaraNa, upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta zrIpUjyalekha, tatvaviveka, dharmaparIkSA AdikA isa koTike prakaraNoM meM samAveza hotA hai. yadyapi aise tArkika prakaraNa bahuta kama haiM, phira bhI ina prakaraNoMkA prAkRta bhASAke atirikta tatvajJAnakI dRSTise bhI bahuta mahattva hai. Agamika prakaraNa-Agamika prakaraNoM kA artha jaina AgamoMmeM jo dravyAnuyogake va gaNitAnuyogake sAtha saMbandha rakhane vAle vividha viSaya haiM unameMse kisI ekako pasaMda karake usakA vistRta rUpameM nirUpaNa karanevAle yA saMgraha karanevAle graMtha prakaraNa haiM. aise prakaraNoMke racanevAle zivazarma, jinabhadra kSamAzramaNa, haribhadrasUri, candrarSi mahattara, gargarSi, municaMdrasUri, siddhasenasUri, Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agamadhara aura prAkRta vAlmaya [5] jinavallabhagaNi, abhayadevasUri, zrIcandrasUri, cakrezvarasUri, devendrasUri, somatilakasUri, ratnazekharasUri, vijayavimalagaNi Adi aneka AcArya hue haiM. inameMse AcArya zivazarma, candrarSi mahattara, gargarSi, jinavallabhagaNi, devendrasUri Adi karmavAdaviSayaka karmaprakRti, paMcasaMgraha, prAcIna karmagraMtha aura navyakarmagraMtha zAstroMke praNetA haiM. inameM bhI zivazarmapraNIta karmaprakRti aura candraSipraNIta paMcasaMgraha, va inakI cUrNi-vRttiyA~ mahAkAya graMtha haiM. ye do zAstra AgamakoTike mahAmAnya graMtha mAne jAte haiM. inake alAvA AcArya jinabhadrake saMgrahaNI, kSetrasamAsa, vizeSaNavatI, haribhadrasUrike paMcAzaka, viMzativizikA, paMcavastuka, upadezapada, zrAvakadharmavidhitaMtra, yogazataka, saMbodhaprakaraNa Adi, municandrasUrike aMgulasaptati, vanaspatisaptati, Avazyakasaptati tathA saMkhyAbaMdhakulaka Adi, siddhasenasUrikA 1606 gAthA parimita pravacanasAroddhAraprakaraNa, abhayadevasUrike paMcanimranthIsaMgrahaNI, prajJApanAtRtIyapadasaMgrahaNI, saptatikAbhASya, SaTsthAnaka bhASya, navatattva bhASya, ArAdhanAprakaraNa, zrIcandrasUrikA saMgrahaNIprakaraNa, cakrezvarasUrike 1123 gAthA parimita zatakamahAbhASya, siddhAMtasAroddhAra, padArthasthApanA, sUkSmArthasaptati, caraNakaraNasaptati, sabhApaMcakasvarUpaprakaraNa Adi, devendrasUrike devavaMdanAdi bhASyatraya, navyakarmagraMthapaMcaka, siddhadaMDikA, siddhapaMcAzikA Adi, somatilakasUrikA navya bRhatkSetrasamAsaprakaraNa, ratnazekharasUrike kSetrasamAsa, guruguNaSaTtriMzikA Adi prakaraNa haiN| yahA~ mukhya mukhya prakaraNakAra AcAryoMke nAma aura unake prakaraNoMkA saMkSepameM digdarzana karAyA gayA hai. anyathA prakaraNakAra AcArya aura inake race hue prakaraNoMkI saMkhyA bahuta bar3I hai. inameM kitaneka prakaraNoM para bhASya, mahAbhASya aura cUNiyA~ bhI racI gaI haiM. ___ aupadezika prakaraNa - aupadezika prakaraNa ve haiM, jinameM mAnavajIvanakI zuddhike lie anekavidha mArga dikhalAye gaye haiM. aise prakaraNa bhI aneka race gaye haiM. AcArya dharmadAsakI upadezamAlA, pradyumnAcAryakA mUlazuddhiprakaraNa, zrI zAntisUrikA dharmaratnaprakaraNa, devendrasUrikA zrAddhavidhiprakaraNa, maladhArI hemacandrasUrikA bhavabhAvanA aura puSpamAlAprakaraNa, candraprabhamahattarakA darzanazuddhiprakaraNa, varddhamAnasUrikA dharmopadezamAlAprakaraNa, yazodevasUrikA navapadaprakaraNa, AsaDake upadezakaMdalI aura vivekamaMjarI prakaraNa, dharmaghoSasUrikA RSimaMDala prakaraNa Adi bahutase aupadezika choTe-choTe prakaraNa haiM, jina para mahAkAya TIkA bhI racI gaI haiM, jisameM prAkRta-saMskRta-apabhraMza bhASAmeM aneka kathAoMkA saMgraha kiyA gayA haiM. eka rItise mAnA jAya to ye TIkAeM kathA-kozarUpa hI haiM. dharmakathA sAhitya jainAcAyoMne prAkRta kathAsAhityake viSayameM bhI apanI lekhanIkA upayoga kAphI kiyA hai. jainAcAyoMne kAvyamaya kathAeM likhanekA prayatna vikrama saMvat prArambhake pUrva hI zurU kiyA hai. AcArya pAdaliptakI taraMgavatI, malayavatI, magadhasenA, saMghadAsagaNi vAcaka viracita vasudevahiMDI, Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ] jJAnAMjali dhUrtAkhyAna Adi kathAoMkA ullekha vikramakI pAMcavIM chaThI sadImeM race gae bhASyoM meM AtA haiM. dhUrtAkhyAna to nizIthacUrNikArane apanI cUrNimeM [gA0 296, patra 102 - 105] bhASya gAthAoMke anusAra saMkSepa meM diyA bhI hai aura AkhyAnake antameM unhoMne "sesaM dhuttakkhAnagAhANusAreNa Neyamiti" aisA ullekha bhI kiyA hai. isase patA calatA hai ki prAcIna kAlameM 'dhUrtAkhyAna' namaka vyaMsaka kathAgrantha thA, jisakA AdhAra lekara AcArya zrI haribhadrane prAkRta dhUrtAkhyAnakI racanA kI hai. prAcIna bhASya AdimeM jina kathA-granthoM kA ullekha pAyA jAtA haiM unameMse Aja sirpha eka zrI saMghadAsagaNikA vasudevahiMDI grantha hI prApta hai, jo bhI khaNDita hai. dAkSiNyAGka AcArya zrIudyotanasUrine apanI kuvalayamAlA kathAkI [20 saM0 zAke 700 ] prastAvanA meM pAdalita, zAlavAhana, SaTparNaka, guNADhya, vimalAGka, devagupta, raviSeNa, bhavaviraha, haribhadra Adike nAmoMke sAtha unakI jina racanAoM kA nirdeza kiyA hai unameM se kucha racanAeM prApta haiM, kintu, pAdaliptako taraMgavatI, SaTparNakake subhASita Adi racanAeM, guNADhayakI pizAcabhASAmayI bRhatkathA, vimalAGkakA harivaMza, devaguptakA tripuruSacaritra Adi kRtiyA~ Aja prApta nahIM haiM. saMghadAsakI vasudevahiMDI, dharmasena mahattarakA zaurasenI bhASAmaya vasudeva hiMdI dvitIya khaNDa, vimalAGkakA paumacariya, haribhadrasUrikI samarAiccakahA, zIlAGka vimala - matikA uppanna mahApurisacariya, bhadrezvarakI kahAvalI Adi prAcIna kathAeM Aja prApta haiM. ye saba racanAeM vikramakI prathama sahasrAbdImeM huI haiM. inake bAdameM arthAt vikramakI bArahavIM zatAbdI meM cauvIsa tIrthaMkaroMke caritra Adi aneka caritoMkI racanA huI hai, jo anumAnataH do-tIna zatAbdiyoM meM huI hai. vardhamAnasUri -- AdinAthacaritra aura maNoramA kahA, somaprabhAcArya -- sumatinAtha caritra aura kumArapAlapratibodha, guNacaMdrasUri aparanAma devabhadrasUri - pArzvanAthacarita, mahAvIracariya aura kahArayaNakosa, lakSmaNagaNi--- supAsanAhacariya, vRhadgacchIya haribhadrasUri - candraprabhacaritra aura neminAha cariu apabhraMza, devasUri - padmaprabhacarita, ajitadevasUri zreyAMsacarita, devacandrasUri -- zAntinAtha caritra aura mUlazuddhiprakaraNaTIkA, nemicandrasUri - anantanAthacaritra aura mahAvIracaritra, zrIcandrasUrimunisuvratasvAmicarita aura kuMthunAthacaritra, padmaprabhasUri -- munisuvratacaritra, maladhArI hemacandrasUriariSTanemicaritra, (bhavabhAvanAvRtyantargata), ratnaprabhasUri -- ariSTanemicarita, yazodevasUri - candraprabha carita, candraprabhopAdhyAya - vAsupUjyacaritra, zrIcandraprabhasUri - vijayacandra kevalicaritra, zAntisUripRthvIcandra caritra, vijayasiMha sUri - bhuvanasundarI kahA, dhanezvara --surasundarIkahA Adi prAkRta kathA- caritagrantha prAyaH mahAkAya grantha haiM aura vikramakI gyArahavIM-bArahavIM zatAbdImeM hI race gaye haiM. inake atirikta dUsarI bhI dazazrAvakacarita, varddhamAnadezanA, zAlibhadrAdi carita, RSidattAcarita, jinadattAkhyAna, kalAvaIcariya, davadaMtI kahA, susaDhakahA, maNivaicariya, saNakumAracariya, taraMgavatI-saMkSepa, sIyAcariya, sirivAlakahA, kummAputtacariya, maunaekAdasIkahA, jambUsAmicariya, kAlikAcAryakathA, Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agamadhara aura prAkRta vAlmaya [53 siddhasenAcAryAdi prabaMdha Adi aneka choTI-moTI prAkRta racanAeM prApta hotI haiM. ye svatantra sAdhucarita strI-puruSake kathAcarita hone para bhI inameM prasaMga-prasaMga para avAntara kathAeM kAphI pramANameM AtI haiM. ina mahAkAya kathA-caritoMkI taraha saMkSipta kathAcaritake saMgraharUpa mahAkAya kathAkozoMkI racanA bhI bahuta huI hai. ve racanAeM bhadrezvarasUrikI kahAvalI, jinezvarasUrikA kathAkoza, nemicandra-AmradevasUrikA AkhyAnakamaNikoza, dharmaghoSakA RSimaNDalaprakaraNa, bharatezvarabAhubalivRtti Adi haiM. apabhraMzameM zvetAmbara jaina saMpradAyameM mahAkavi dhanapAlakA satyapuramahAvIrastotra, dhAhilakA paumasiricariu, jinaprabhasUrikA vairasAmicariu Adi choTI-choTI racanAeM bahuta pAI jAtI haiM, kintu bar3I racanAeM zrI siddhasenasUri aparanAma sAdhAraNa kavikRta vilAsavaI kahA [aM0 3620, racanA saM0 1123] aura haribhadrasUrikA neminAhacariu [graMthAgra 8032, racanA saM0 1216] ye do hI dekhanemeM AtI haiM. AcArya zrI hemacandrane siddhahemacandra vyAkaraNa-aSTamAdhyAyameM prAkRtAdi bhASAoMke sAtha apabhraMza bhASAoMko zAmila kiyA hai, phira bhI zvetAmbara sampradAyameM apabhraMza bhASAkA prayoga vizeSa nahIM huA hai. sAmAnyatayA zvetAmbara AcAryoMne apane granthoM meM subhASita aura prasaMgAgata kathAoMke lie isa bhASAkA upayoga kiyA hai. mUlazuddhiprakaraNavRtti, bhavabhAvanAprakaraNavRtti, AkhyAnakamaNikozavRtti, upadezamAlA doghaTivRtti, kumArapAlapratibodha AdimeM apabhraMza kathAeM AtI haiM, jo do sau-cAra sau zlokase adhika parimANa vAlI nahIM hotI haiM. digambara jaina sampradAyameM isase viparIta bAta hai. digambara AcAryoMne dharmakathAoMke lie prAkRta-mAgadhIke sthAnameM apabhraMza bhASAkA hI vizeSa rUpase upayoga kiyA hai. digambarasampradAyameM zAstrIya granthoMke lie prAcIna AcAryoMne zaurasenI bhASAkA bahuta upayoga kiyA hai. unhoMne atimahAkAya mAne jAe~ aise dhavala, jayadhavala, mahAdhavala zAstroMkI racanA kI hai. samayasAra, paMcAstikAya Adi saikar3oM zAstra bhI zaurasenI meM likhe gaye haiM. jainastuti stotrAdi ___ jainAcAryoMne stuti-stotrAdi sAhitya kAphI likhA hai. phira bhI pramANakI dRSTi se dekhA jAya to prAkRta bhASAmeM vaha bahuta hI kama hai. AcArya pAdalipta, AcArya abhayadeva, devabhadrasUri, jinezvarasUri, jinavallabha AdikA samagra stutistotrAdi sAhitya ekatra kiyA jAya to, merA anumAna hai ki, vaha do-cAra hajAra zlokoMse adhika nahIM hogA. ina stotroMmeM yamaka, samasaMskRta prAkRta, SaDbhASAmaya stotroMkA samAveza kara lenA cAhie. Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] vyAkaraNa va koza prAkRtAdi bhASAoMke vyAkaraNoM evaM dezI Adi kozoMkA vistRta paricaya prAkRta bhASAke pAraMgata DaoN0 pizalane apane 'kampereTiva grAmara oNpha dI prAkRta leMgvejeja ' granthameM paryApta mAtrA meM diyA hai, ataH maiM vizeSa kucha nahIM kahatA hUM. isa yugameM mahattvapUrNa cAra prAkRta zabdakoza jaina vidvAnoMne taiyAra kiye haiM : 1. tristutika AcArya zrI rAjendrasUrikA abhidhAnarAjendra. 2. paMDita haragoviMdadAsakA pAiyasada mahaNNavo. 3. sthAnakavAsI munizrI ratnacandrajIkA pAMca bhAgoM meM prakAzita ardhamAgadhI koza. 4. zrI sAgarAnandasUrikA alpaparicita saiddhAntika zabdakoza. kAvya aura subhASita jJAnAMjAla prAkRta bhASA meM racita pravarasenake setubaMdha mahAkAvya, vAkpatirAjake gauDavaho, hemacandrake prAkRta dvayAzraya mahAkAvya Adise Apa paricita haiM hI. setubaMdha mahAkAvyakA ullekha nizIthasUtrakI cUrNimeM bhI pAyA jAtA hai. mahAkavi ghanapAlane ( vi0 11vIM zatI) apanI tilakamaMjarI AkhyAyikAmeM setubaMdha mahAkAvya va vAkpatirAjake gauDavahokI stuti jitaM pravarasenena rAmeNeva mahAtmanA / taratyupari yat kIrti seturvAGmayavAridheH // hRSTvA vAkUpatirAjasya zakti gauddvdhoddhraam| buddhiH sAdhvasaruddheva vAcaM na pratipadyate // 31 // ina zabdoM meM kI hai. isI kavine apanI isa AkhyAyikAmeM prAkRteSu prabandheSu rasaniHSyandibhiH padaiH / rAjante jIvadevasya vAcaH pallavitA iva // 24 // isa prakAra AcArya jIvadevakI prAkRta kRtikA ullekha kiyA hai, jo Aja upalabdha nahIM hai. AcArya dAkSiNyAMka zrI udyotanakI kuvalayamAlA kahA prAkRta mahAkAvyakI sarvotkRSTa rasapUrNa racanA hai. hAla kavikI gAthA saptazatI, vajjAlaga Adiko sabhI jAnate haiM. isI prakAra lakSmaNa kavikA gAthAkoza bhI upalabdha hai. samaya sundarakA gAthAkoza bhI mudrita ho cukA hai. bRhaddippanikAkArane ' sudhAkalazAkhyaH subhASitakozaH paM0 rAmacandrakRtaH " isa prakAra zrI hemacandrake ziSya rAmacandrake subhASitakozakA nAmollekha kiyA hai, jo Aja alabhya hai. "L Upara jina kathA - caritAdi graMthoMke nAma diye haiM, una sabameM subhASitoM kI bharamAra hai. yadi ina sabakA vibhAgazaH saMgraha aura saMkalana kiyA jAya to prAkRta bhASA kA alaMkAra svarUpa eka bar3A bhArI subhASita bhaNDAra taiyAra ho sakatA hai. Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agamadhara aura prAkRta vAlmaya 155 alaMkArazAstra jaisalamerake zrI jinabhadrIya tADapatra jJAnabhaMDArameM prAkRta bhASAmeM racita alaMkAradarpaNa nAmaka eka alaMkAra graMtha hai, jisake prAraMbhameM graMthakArane : suMdarapayaviNNAsaM vimalAlaMkArarehimasarIraM / suradevica kavvaM ca paNaviraM pavaraSaNNaDDhe // 3 // isa AryA meM zrutadevatA'ko praNAma kiyA hai. isase pratIta hotA hai ki yaha kisI jainAcAryakI kRti hai. isakA pramANa 134 AryA haiM tathA yaha hastaprati vikramakI terahavIM zatAbdIke pUrvArdhameM likhI pratIta hotI hai. nATaka va nATyazAstra rAjA Adi ucca vargake vyaktiyoMko chor3a kara nATakoMmeM zeSa sabhI pAtra prAkRta bhASAkA hI prayoga karate haiM. yadi hisAba lagAyA jAya to patA lagegA ki- saba milAkara nATakoMmeM saMskRtakI apekSA prAkRta adhika nahIM to kama bhI prayukta nahIM huI hai. ataeva prAkRta bhASAke sAhityakI carcAmeM nATakoMko bhulAyA nahIM jA sakatA. svataMtrarUpase likhe gaye nATakoMse to Apa paricita haiM hI, kiMtu kathAgraMthoMke antargata jo nATaka Aye haiM unhIMkI vizeSa carcA yahAM abhISTa hai. prasaMgavazAt yaha bhI kaha dUM ki- Avazyaka cUrNimeM prAcIna jaina nATakoMke honekA ullekha hai. zIlAMkake cauppanna-mahApurisacariyameM (vi0 10 vIM zatI) vibudhAnaMda nAmaka ekAMkI nATaka hai. devendrasUrine candraprabhacaritameM vajrAyudha nATaka likhA hai. AcArya bhadrezvarane kahAvalImeM va devendrasUrine kahArayaNakosameM nATakAbhAsa nATaka diye haiM. ye saba kathAcaritAntargata nATaka haiM. svataMtra nATakoMkI racanA bhI jainAcAryone kAphI mAtrAmeM kI haiM. zrI devacandramunike caMdralekhAvijayaprakaraNa, vilAsavatInATikA aura mAnamudrAbhaMjana ye tIna nATaka haiM. mAnamudrAbhaMjana abhI aprApya hai. yazazcandrakA mudrita kumudacaMdra aura rAjImatI nATikA, yazaHpAlakA moharAjaparAjaya, jayasiMhamUrikA hammIramadamardana, rAmabhadrakA prabuddharauhiNeya, meghAbhakA dharmAbhyudaya va bAlacaMdrakA karuNAvajrAyudhanATaka prApta haiM. rAmacaMdrasUrike kaumudImitrANaMda, nalavilAsa, nirbhayabhImavyAyoga, mallikAmakaranda, raghuvilAsa va satyaharizcandranATaka upalabdha haiM; rAghavAbhyudaya, yAdavAbhyudaya, yaduvilAsa Adi anupalabdha haiM. inhoMne nATakoMke alAvA nATyaviSayaka syopajJaTIkAyukta nATyadarpaNakI bhI racanA kI hai. isake praNetA rAmacaMdra va guNacaMdra do haiM. ina donoMne milakara svopajJaTIkAyukta dravyAlaMkArakI bhI racanA kI hai. nATyadarpaNake atirikta rAmacaMdrakA nATyazAstraviSayaka prabaMdhazata' nAmaka anya graMtha bhI thA jo anupalabdha hai. yadyapi bahutase vidvAn 'prabaMdhazata' kA artha 'cikIrSita sau graMtha' aisA karate haiM, kintu prAcIna graMthasUcImeM " rAmacaMdrakRtaM prabaMdhazataM dvAdazarUpakanATakAdi Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59] jJAnAMjali svarUpajJApakam " aisA ullekha milatA hai. isase jJAta hotA hai ki 'prabaMdhazata' nAmakI inako koI nATyaviSayaka racanA thI. inake atirikta jyotiSa, ratnaparIkSA zAstra, aMgalakSaNa, Ayurveda Adi viSayaka prAkRta graMtha milate haiM. AyurvedaviSayaka eka prAkRta graMtha mere saMgrahameM hai, jisakA nAma ' yoganidhAna' hai. paM0 amRtalAlake saMgrahameM prAkRtabhASAmeM racita kAmazAstrakA 'mayaNamauDa' nAmaka graMtha bhI hai. yahAM para maiMne Agama aura unako vyAkhyAse prAraMbha kara vividha viSayoMke mahattvapUrNa prAkRta vAGmayakA atisaMkSipta paricaya denekA prayatna kiyA hai. isase Apako patA lagegA ki-prAkRta bhASAmeM kitanA vistRta evaM vipula sAhitya hai aura vidvAnoMne isa bhASAko samRddha karaneke lie kyA kyA nahIM likhA ? apane-apane viSayakI dRSTise to isa samagra sAhityakA mUlya hai hI, kintu isa vAGmayameM jo sAMskRtika evaM aitihAsika vipula sAmagrI bharI par3I hai, usakA patA saTIka bRhatkalpasUtra, nizithacUrNi, aMgavijA, caupannamahApurisacariyaM Adike pariziSToMko dekhanese laga sakatA hai. prAkRta bhASA aura usake sarvAMgINa kozakI sAmagrI isa vAGmayameMse hI paryApta mAtrAmeM prApta ho sakatI hai. pUrvokta prAkRta kozomeM nahIM Aye hue hajAroM zabda isa vAGmayase prApta ho sakate haiM. isI taraha AcArya hemacaMdrakI desI nAmamAlA' meM asaMgrahIta saikaDoM dezI zabda isa vAGmayameM dikhAI dete haiM. isake lie vidvAnoMko isI varSa prakAzita DaoN0 e0 ena0 upAdhye dvArA saMpAdita prAkRta kuvalayamAlA evaM paM0 amRtalAla bhojaka dvArA saMpAdita 'caupanamahApurisacariyaM' kI prastAvanA evaM zabdakozoMkA pariziSTa dekhanA cAhie. merA mata hai ki ---- bhaviSyameM prAkRta bhASAke sarvAMgINa kozake nirmAtAoM ko yaha samagra vAGmaya dekhanA hogA; yahI nahIM apitu saMskRta bhASAke kozake nirmAtAoMko bhI yaha vAGmaya dekhanA va zabdoMkA saMgraha karanA ati Avazyaka hai. isakA kAraNa yaha hai ki --prAkRta va saMskRta bhASAko apanAne vAle vidvAnoMkA cirakAlase ati naikaTya rahA hai| itanA hI nahIM apitu jo prAkRta vAGmayake nirmAtA rahe haiM ve hI saMskRta vAGmayake nirmAtA bhI rahe haiM. ataH donoM kozakAroMko eka-dUsarA sAhitya dekhanA Avazyaka hai. anyathA donoM koza apUrNa hI hoMge. isa AgamAdi sAhityase vidvAnoMko Antarika va bAhya athavA pAramArthika va vyAvahArika jIvanake sAtha saMbaMdha rakhanevAle aneka viSayoM kA jJAna prApta ho sakatA hai. yadyapi bhAratIya Arya RSi, muni evaM vidvAnoMkA mukhya AkarSaNa hamezA dhArmika sAhityakI ora hI rahA hai, tathApi inakI kuzalatA yahI hai ki -- inhoMne lokamAnasako kabhI bhI nahIM ThukarAyA, isIlie inhoMne pratyeka viSayako lekara sAhityakA nirmANa kiyA hai. sAhityakA koI aMga inhoMne chor3A nahIM hai| itanA hI nahIM apitu apanI dharmakathAoMmeM bhI samaya-samaya para sAhityake vividha aMgoMko yAda kiyA hai. yahI kAraNa hai Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agamadhara aura prAkRta vADmaya [ 57 ki apanI prAcIna dharmakathAoM meM dhArmika sAmagrIke atirikta lokavyavahArako sparza karanevAle aneka viSaya prApta hote haiM. udAharaNa ke taura para kathA - sAhitya meM rAjanIti, ratnaparIkSA, aMgalakSaNa, svapnazAstra, mRtyujJAna Adi aneka viSaya Ate haiM. putra-putriyoMko paThana, vivAha, adhikArapradAna, paradezagamana Adi aneka prasaMgoM para zikSA, rAjakumAroM ko yuddhagamana, rAjyapadArohaNa Adi prasaMgoM parahita zikSA, putra-putriyoMke janmotsava, jhulAne, vivAha Adi karane kA varNana, RtuvarNana, vanavihAra, anaMgalekha dharmazAstra, nItizAstra, alaMkArazAstra, sAhityacarcA Adi vividha prasaMga; sAhUkAroMkA vANijya vyApAra, unakI paddhati, unake niyama, bhUmi va samudra meM vANijya ke lie jAnA, bhUmi va samudra ke vAhana, va jahAjake prakAra, tadviSayaka vividha sAmagrI, jIvana ke sadguNa-durguNa, nIti- anIti, sadAcAra durAcAra AdikA varNana ityAdi saikar3oM viSayoMkA isa sAhitya meM varNana hai. ye sabhI sAMskRtika sAdhana hai. vasudevaDI prathama khaMDa ( patra 145 ) meM cArudattake caritameM cArudattakI sthala saMbaMdhI va sAmudrika vyApArika yAtrAkA atirasika varNana hai jisameM deza-videzoM kA paribhramaNa; sUtrakRtAMga kI mArgAdhyayana-niryukti meM ( gA0 102 ) varNita zaMkupatha, ajapatha, latAmArga AdikA nirdeza kiyA gayA hai. isameM yAtrA ke sAdhanoMkA bhI nirdeza hai. paralokasiddhi, prakRti- bicAra, vanaspati meM jIvatva kI siddhi, mAMsabhakSaNa ke doSa Adi aneka dArzanika dhArmika viSaya bhI pAye jAne haiM. isI vasudevahiMDa ke sAtha jur3I huI dhammillaDiMDImeM " atthasatye ya bhaNiyaM - 'viseseNa mAyAe satyeNa ya haMtavo appaNo vivaDDhamANo sattu' tti" ( pR0 45 ) aisA ullekha AtA hai jo bahuta mahattvakA hai. isase sUcita hotA hai ki prAcIna yugameM apane yahAM prAkRta bhASAmeM racita arthazAstra thA. zrI droNAcArya ne oghaniyukti meM " cANakae vi bhaNiyaM ( patra 152-2 ) aisA ullekha kiyA hai. yaha bhI prAkRta arthazAstra honekI sAkSI detA hai, jo Aja prApta nahIM hai. isI graMthameM pAkazAstrakA ullekha bhI hai jisakA nAma porAgamasatya diyA hai. - 'jai kAiyaM na vosirai to adoso' tti" Ajake yugameM prasiddha prinsa oNpha velsa, kina merI, TyuTAniyA Adi jahAjoM ke samAna yuddha, vinoda, bhoga Adi saba prakArakI sAmagrIse saMpanna rAjabhogya evaM dhanADhyoMke yogya samRddha jahAjoM kA varNana prAkRta zrIpAlacarita AdimeM milatA hai. ratnaprabhasUriviracita neminAthacaritameM alaMkArazAstrako vistRta carcA AtI hai. prahelikAeM, praznottara, citrakAvya AdikA varNana to aneka kathAgraMthoM meM pAyA jAtA hai. zrAvakapratikramaNasUtrakI arthadIpikA vRtti meM ( pR0 127) maMtrI putrI - kathAnakarme kisI vAdIne maMtrIputrIko 56 praznokA uttara prAkRta bhASAmeM cAra akSaroM meM dene kA vAdA kiyA hai. maMtrI putrIne bhI 'paravAyA' ina cAra akSaroMmeM uttara diyA hai. aisI kliSTAtikliSTa paheliyA~ bhI ina kathAgraMthoM meM pAI jAtI haiM. Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58] jJAnAMjali saMkSepameM kahanA yahI hai ki-prAkRtake isa vAGmayameM vipula aitihAsika evaM sAMskRtika sAmagrI mila sakatI hai. yadi isakA pRthakkaraNa kiyA jAya to bahuta mahattvako sAmagro ekatra ho sakatI hai. prAkRtAdi bhASAeM jahA~ Aja taka pAzcAtya aura etaddezIya vidvAnoMne prAkRta bhASAke viSayameM paryApta vicAra kiyA ho, vizeSataH prAkRtAdi bhASAke prakANDa vidvAn DaoN0 pizava mahAzayane varSoM taka ina bhASAoMkA adhyayana karake aura cAroM dizAoMke tattadviSayaka saikar3oM granthoMkA avalokana, adhyayana, parizIlana, cintana Adi karake prAkRta Adi bhASAoMkA mahAkAya vyAkaraNa taiyAra kiyA ho vahA~ isa viSayameM kucha bhI kahanA eka dussAhasa ho hai. maiM koI prAkRtAdi bhASAokA pAraprApta vidvAn nahIM hU~, phira bhI prAkRta Adi bhASA evaM sAhityake abhyAsI vidyArthIko haisiyatase mujhe jo tathya pratIta hue haiM utako maiM Apake sAmane rakhatA hU~. prAkRta Adi bhASAoMke vidvAnoMne 1 prAcIna vyAkaraNa 2 prAcIna granthoMmeM AnevAle prAkRta bhASAke saMkSipta lakSaNa aura 3 prAcIna granthoM meM AnevAle prAkRta bhASAoMke prayogoMko dhmAnameM rakhakara prAkRtAdi bhASAoMke viSayameM jo vicAra aura nirNaya kiyA hai vaha paryApta nahIM hai. isake kAraNa ye haiM -- 1. vyAkaraNakAroMkA uddezya bhASAko niyamabaddha karanekA hotA hai, ataH ve apane yugake pracalita sarvamAnya tattad bhASAprayogoM evaM tatsaMvAdo prAcIna mAnya graMthoke prayogoMkI apanI dRSTise tulanA karake vyAkaraNakA nirmANa karate haiM. khAsa kara unakI dRSTi apane yugako ora hI rahatI hai. Ajake vyAkaraNoMko dekhakara hama isa natIje para pahu~ca sakate haiM. ataH ina vyAkaraNoMse prAcIna yugakI bhASAkA pUrNa patA lagAnA asaMbhava hai. 2. prAcIna vyAkhyAgrantha AdimeM ardhamAgadhI Adike jo eka-do paMktiyoMmeM lakSaNa pAye jAte haiM unase bhI prAkRta bhASAoMke vAstavika svarUpakA patA lagAnA paryApta nahIM hai. DA0 pizalane ardhamAgadhI aura mAgadhIke viSayameM jaina vyAkhyAnakAroMke aneka ullekhoMko de kara pramANapurassara vistRta carcA kI hai. usameM maiM itanI pUrti karatA hU~ ki--svara-vyaJjanoMke parivartana aura vibhaktiprayoga Adike atirikta tatkAlIna bhinna-bhinna prAntIya (jahA~ bhagavAn mahAvIra aura unake nirgranthoMne vihAra, dharmopadeza Adi kiyA thA) zabdoMkA svIkAra yA mizraNa bhI ardhamAgadhIkA lakSaNa honekI sambhAvanA hai. jaina nirgranthoM ko vihAra-pAdabhramaNa, bhikSA, dharmopadeza, tattatprAntIya ziSya-praziSyoMke adhyayana-adhyApana Adike nimitta tattaddezIya janatAke saMparkameM rahanA par3atA hai. ataH inakI bhASAmeM sahaja hI bhinna-bhinna prAntIya bhASAoMke svara-vyaJjanaparivartana, vibhakti-kAraka Adike prayogoMke sAtha prAntIya zabdaprayoga bhI A jAte haiM. bhASAkA isa prakArakA prabhAva prAcIna yugakI taraha Ajake jaina nimranthoMkI bhASAmeM bhI Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamavAra aura prAkRta vAlmaya (59 dekhA jAtA hai. jaina AgamoMke niyukti bhASya-cUrNi AdimeM aneka sthAnoM para ekArthaka zabda diye jAte haiM aura vahA~ kahA bhI jAtA hai ki---"bhinna-bhinna dezoMmeM rahanevAle ziSyoM ko matibhrama na ho isa lie ekArthaka zabda diye haiM". isa ullekhase bhI yahI pratIta hotA hai ki--ardhamAgadhIkA svaravyaJjanAdi parivartana Adike atirikta 'tattatprAntIya bhASAoM ke zabdoMkA saMgraha ' yaha bhI eka pramukha lakSaNa hai. 3. vAstava meM prAkRta bhASAoMke prAcIna grantha hI ina bhASAoke pRthakkaraNake liye akATya sAdhana haiM aura sacamuca hI uparyukta do sAdhanoMkI apekSA yaha sAdhana hI atiupayukta sAdhana hai. isakA upayoga DaoN0 pizala Adi vidvAnoMne atisAvadhAnIse kiyA bhI hai, tathApi maiM mAnatA hU~ ki vaha aparyApta hai. kyoMki DaoN0 pizala Adine jisa vizAla sAhityakA upayoga kiyA hai vaha prAyaH arvAcIna pratiyoMke AdhAra para taiyAra kiyA gayA sAhitya thA jisameM bhASAke maulika svarUpa AdikA kAphI parivartana ho gayA hai. isI sAhitya kI prAcIna pratiyoM ko dekhate haiM taba bhASA aura prayogoMkA mahAn vailakSaNya najara AtA hai. khuda DaoN0 pizala mahAzayane bhI isa viSayakA ullekha kiyA hai. dUsarI bAta yaha hai ki---DaoN0 pizala Adi vidvAnoMne aitihAsika tathyake AdhAra para jinameM prAkRta bhASApravAhoMke maulika aMza honekI adhika saMbhAvanA hai aura jo prAkRta bhASAoMke svarUpanirNayake liye anivArya sAdhanakI bhUmikArUpa haiM aise prAcInatama jaina AgamoMkA jo prAcIna prAkRtavyAkhyA sAhitya hai usakA upayoga bilakula kiyA hI nahIM hai. aisA ati prAcIna zvetAMbarIya prAkRta vyAkhyAsAhitya jaina AgamoMkI niyukti-bhASya-mahAbhASya-cUrNiyAM haiM aura itara sAhityameM kuvalayamAlAkahA, vasudevahiMDI, cauppannamahApurisacariyaM Adi haiM, tathA digaMbarIya sAhityameM dhavala, jayadhavala, mahAdhavala, tiloyapaNNattI Adi mahAzAstra haiM. yadyapi digaMbara AcAryoMke grantha aitihAsika tathyake AdhAra para zvetAMbara jaina AgamAdi granthoM kI apekSA kucha arvAcIna bhI haiM tathApi prAkRta bhASAoMke nirNayameM sahAyaka jarUra haiM. mujhe to pratIta hotA hai ki--prAkRta bhASAoMke vidvAnoMko prAkRta bhASAoMko vyavasthita karaneke liye DaoN0 pizalake prAkRtavyAkaraNakI bhUmikAke AdhAra para punaH prayatna karanA hogA. yahA~ para jisa niyukti-bhASya-cUrNi-kathAgrantha Adi zvetAMbara-digaMbara sAhityakA nirdeza kiyA hai vaha ativistRta pramANameM hai aura isake praNetA sthavira kevala dharmatattvoMke hI jJAtA the aisA nahIM kintu ve prAkRta bhASAoke bhI utkRSTa jJAtA the. prAcIna prAkRta bhASAoMkI inake pAsa maulika virAsata bhI thI. jaina AgamokI maulika bhASA ardhamAgadhI kahI jAtI hai. usake svarUpakA patA lagAnA Aja zakya nahIM hai. itanA hI nahIM kintu valabhImeM AgamoMkA jo antima vyavasthApana huA usa samaya bhASAkA svarUpa kyA thA, isakA patA lagAnA bhI mAja kaThina hai. isakA kAraNa yaha hai ki---Aja Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] jJAnAMjali hamAre sAmane usa samayakI yA usake nikaTake samayakI jaina AgamoMkI eka bhI prAcIna hastaprati vidyamAna nahIM hai. isa dazAmeM bhI Aja hamAre sAmane AcArAGga, sUtrakRtAGga, dazavaikAlika Adi AgamoMkI cUrNiyA~ aura kucha jaina AgamoMke bhASya-mahAbhASya aise raha gaye haiM jinake AdhAra para valabhIpustakAlekhanake yugakI bhASA aura usake pahaleke yugakI bhASAke svarUpake nikaTa pahu~ca sakate haiM. kyoMki ina cUrNiyoMmeM mUlasUtrapAThako cUrNikAroMne vyAkhyA karaneke liye prAyaH akSaraza: pratIkarUpase uddhRta kiyA hai. jo bhASAke vicAra aura nirNayake liye bahuta upayogI hai. kucha bhASya mahAbhASya aura cUNiyAM aisI bhI Aja vidyamAna haiM jo apane prAcIna rUpako dhAraNa kiye hue haiM. ve bhI bhASAke vicAra aura nirNayake liye upayukta haiM. isake atirikta prAcIna cUrNi Adi vyAkhyAgranthoM meM uddharaNarUpase uddhRta jaina Agama aura sanmati, vizeSaNavatI, saMgrahaNI Adi prakaraNoMke pATha bhI bhASAke vicArake liye sAdhana ho sakate haiM. AcArya zrI hemacandrane prAcIna prAkRtavyAkaraNa evaM prAcIna prAkRta vAGgamayakA avalokana karake aura dezI dhAtuprayogoMkA dhAtvAdezoMmeM saMgraha karake jo ativistRta sarvotkRSTa prAkRta bhASAoMke vyAkaraNakI racanA kI hai vaha apane yugake prAkRta bhASAke vyAkaraNa aura sAhityika bhASApravAhako lakSyameM rakhakara hI kI hai. yadyapi usameM kahIM-kahIM jaina AgamAdi sAhityako lakSyameM rakhakara kucha prayogoM AdikI carcA kI hai tathApi vaha bahuta ho alpa pramANameM hai. isa bAta kA nirdeza maiMne sArAbhAI navAba-ahamadAbAda dvArA prakAzita kalpasUtrakI prastAvanAmeM [pR0 14-15) kiyA bhI hai. AcArya zrIhemacandrane jaina Agama AdikI bhASA aura prayogoM ke viSayameM vizeSa kucha nahIM kiyA hai to bhI unhoMne apane vyAkaraNameM jaina AgamoMke bhASya AdimeM AnevAle kucha vyApaka prayogoMkA aura yuSmad-asmad Adi zabdoM evaM dhAtuoMke rUpoMkA saMgraha jarUra kara liyA hai. DaoN0 pizalane kaI rUpa nahIM milanekA apane vyAkaraNameM nirdeza kiyA hai unameM se bahutase rUpa aura prayoga jaina AgamoMkI bhASya-cUNiyoMmeM najara Ate haiM. isa dRSTise prAkRta bhASAoke vidvAnoMko ye grantha dekhanA atyAvazyaka hai. ina granthoMmeM kaI prakArake svara-vyaJjanake vikAra vAle prayoga, naye-naye zabda evaM dhAtu, naye-naye zabda-dhAtuoMke rUpa, Ajake vyAkaraNoMse siddha na honevAle ArSa prayoga aura naye-naye dezIzabda pAye jAte haiM jinakA ullekha pizalake vyAkaraNameM nahIM huA hai. vyAkaraNa, dezInAmamAlA Adi zAstra racane vAloM kI amuka nizcita maryAdA hotI hai, isa parase unake jamAnemeM amuka zabda, dhAtuprayoga Adi nahIM the yA unake khayAlameM amuka nahIM AyA thA, yaha kahanA yA mAna lenA saMgata nahIM. DaoN. pizalane 'khaMbha' zabdakA niSpAdana vedameM AnevAle 'skaMbha' zabdase kiyA hai. isa viSayameM pizalake vyAkaraNake hiMdI anuvAdake AmukhameM zrIyukta joSIjIne 'prAkRta vaiyAkaraNoMko isa bAtakA patA nahIM lagA' ityAdi likhA hai, yaha unakA pizalake vyAkaraNakA hiMdI anuvAda karaneke AnandakA bhAvAveza mAtra hai. hamezA yuga-yugameM sAhityanirmANakA alaga-alaga prakArakA tarIkA hotA hai. usake Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agamadhara aura prAkRta vADmaya [61 anusAra hI sAhityakI racanA hotI hai. AjakA yuga aitihAsika parIkSaNako AdhArabhUta mAnatA hai, prAcIna yuga sAmpradAyikatAko AdhArabhUta mAnakara calatA thA. Ajake yugake sAdhana vyApaka evaM sulabha haiN| prAcIna yugameM aisA nahIM thA. ina bAtoMko dhyAnameM rakhA jAya to vaha yuga aura usa yugake sAhityake nirmAtA leza bhI upAlambha yA AkSepake pAtra nahIM haiM. agara dekhA jAya to sAdhanoMkI durlabhatAke yugameM prAcIna maharSi aura vidvAnoMne kucha kama kArya nahIM kiyA hai. pizalake vyAkaraNake hiMdI anuvAdaka zrIyukta joSIjIko pAzcAtya aura etaddezIya vidvAnoMkI vipula vicArasAmagrImeMse prAkRta bhASAoMke sambandhameM jJAtavya koI lekhAdi najarameM nahIM AyA, sirpha unakI najarameM viduSI zrImatI DolcI nittike granthakA AcArya zrI hemacandra evaM DaoN0 pizalake vyAkaraNako atikaTu TIkA jitanA aMza hI najarameM AyA hai jisakA sArAkA sArA hindI anuvAda AmukhameM unhoMne bhara diyA hai jo pizalake vyAkaraNake sAtha asaMgata hai. eka ora joSIjI svayaM DaoN. pizalako prAkRtAdi bhASAoMke maharSi Adi vizeSaNa dete haiM aura dUsarI ora DolcI nittike lekhakA anuvAda dete haiM jo prAkRta bhASAke vidvAnoMko samagrabhAvase mAnya nahIM hai, yaha bilakula asaMgata hai. eka dRSTi se aisA kahA jA sakatA hai ki-zrIyukta jozIjIne aisA nikRSTa koTikA Amukha, jisameM Apa prAkRta bhASAoM ke viSayameM jJAtavya eka bhI bAta likha nahIM pAye haiM,--likha kara apane pANDityapUrNa anuvAdako evaM isa prakAzanako dUSita kiyA hai. DaoN0 pizalakA 'prAkRta bhASAoMkA vyAkaraNa' jisakA hindI anuvAda DaoN0 hemacandra joSI DI0 liTne kiyA hai aura jo vihAra rASTra bhASA pariSada kI orase prakAzita huA hai. usameM anuvAdaka aura prakAzakoMne bahuta azuddha chapaneke liye kheda vyakta kiyA hai aura vistRta zuddhipatra denekA anugraha bhI kiyA hai to bhI pariSadke mAnya kuzala niyAmakoMse merA anurodha hai ki 68 pannokA zuddhipatra dene para bhI prAkRta prayoga aura pAThoMmeM aba bhI kAphI azuddhiyAM vidyamAna hai, khAsa kara jaina AgamoM ke prayogoM aura pAThoMkI to anargala azuddhiyAM rahI haiM. inakA kisI jaina AgamajJa aura prAkRta bhASAbhijJa vidvAnase parimArjana vinA karAye isakA dUsarA saMskaraNa na nikAlA jAya. zabdokI sUcIko kucha vistRta rUpa diyA jAya evaM grantha aura granthakAroke nAmoMke pariziSTa bhI sAthameM diye jAya~. antameM apanA vaktavya samApta karate hue Apa vidvAnoMse abhyarthanA karatA hU~ ki ---- mere baktavyameM apUrNatA rahI ho usake liye kSamA kareM. sAtha hI mere vaktavyako Apa logoMne zAntipUrvaka sunA hai isake liye Apako dhanyavAda. sAtha hI maiM cAhatA hU~ ki hamArI isa vidyApariSad dvArA samAna bhAvapUrvaka saMzodhanakA jo prayatna ho rahA hai usase vizuddha Aryadharma, zAstra, sAhitya evaM samasta bhAratIya prajAkI vizada dRSTike sAtha tAttvika abhivRddhi-samRddhi ho. [ munizrI hajArImala smRti-prantha, byAvara, I. sa. 1964 ] Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgavijjA prakIrNaka granthakA bAhya svarUpa yaha grantha gadya-padyamaya sATha adhyAyoM meM samApta hotA hai aura nava hajAra zloka parimita hai| sAThavA adhyAya do vibhAgameM vibhakta hai, donoM sthAnapara sAThaveM adhyAyako samAptisUcaka puSpikA hai| merI samajhase puSpikA antameM hI honI cAhie, phira bhI donoM jagaha honese maiMne puvvaddhaM uttaraddhaM rUpase vibhAga kiyA hai| pUrvArdhameM pUrvajanma viSayaka prazna-phalAdeza haiM aura uttarArdhameM AgAmi janma viSayaka prazna-phalAdeza haiN| AThaveM aura unasaThaveM adhyAyake kramase tausa aura sattAIsa paTala (avAntara vibhAga) haiN| navavA~ adhyAya, yadyapi kahIM kahIM paTalarUpameM puSpikA milanese (dekho pR. 103 ) paTaloMmeM vibhakta hogA parantu vyavasthita puSpikAyeM na milanese yaha adhyAya kitane paTaloMmeM samApta hotA hai yaha kahanA zakya nahIM / ataH maiMne isa adhyAyako paTalose vibhakta nahIM kiyA hai kintu isake prAraMbhika paTalameM jo 270 dvAra diye haiM unhoke AdhArase vibhAga kiyA hai / mUla hastalikhita AdarzoMmeM aise vibhAgoMkA koI ThikAnA nahIM hai, na pratiyoM meM puSpikAoMkA ullekha koI DhaMgasara hai, na dosausattara dvAroM kA nirdeza bhI vyavasthita rUpase milatA hai, tathApi maiMne kahIM bhraSTa puSpikA, kahIM bhraSTa dvArAMka, kahIM pUrNa ghaTakA cihna jo Aja vikRta hokara apanI lipikA "haTha" sA ho gayA hai, ityAdike AdhArapara isa adhyAyake vibhAgoM ko vyavasthita karanekA yathAzakya prayatna kiyA hai / isa graMthameM padyoMke aMka, vibhAgoMke aMka, dvAroMke aMka vagairaha maiMne hI vyavasthita rUpase kiye haiN| likhita AdarzoMmeM kahIM kahIM purAne jamAnemeM aise aMka karanekA prayatna kiyA gayA dekhA * stafariant (Science of Divination through Physical Signs and Symbols; prakAzaka-prAkRta TeksTa sosAyaTI, vArANasI, I. sa. 1957)ke saMpAdanakI prastAvanAse uddhRta / Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agavijajA prakIrNaka [7 jAtA hai, kintu koI bhI isameM saphala nahIM huA hai| sabake saba adhabicameM hI nahIM kintu zurUse hI pAnImeM baiTha gaye haiM, phira bhI maiMne isa granthameM sAyaMta vibhAgAdi karanekA saphala prayatna kiyA hai| graMthakI bhASA aura jaina prAkRtake vividha prayoga jaina AgamoMkI maulika bhASA kaisI hogI - yaha jAnanekA sAdhana Aja hamAre sAmane koI bhI nahIM hai| isI prakAra mathurA-vallabhI AdimeM AgamoMko pustakArUDha kiye taba usakI bhASAkA svarUpa kaisA rahA hogA isako jAnane kA bhI koI sAdhana Aja hamAre sAmane nahIM hai / isa dazAmeM sirpha Aja una granthoM kI jo prAcIna arvAcIna hastapratiyA~ vidyamAna haiM - yaha eka hI sAdhana bhASAnirNayake liye bAkI raha jAtA hai| itanA anumAna to sahaja hI hotA hai ki jaina AgamoMkI jo mUla bhASA thI vaha pustakArUDha karaneke yugameM na rahI hogI, aura jo bhASA pustakArUDha karaneke jamAnemeM thI vaha Aja nahIM rahI hai --- na raha sakatI hai| prAcIna-arvAcIna cUrNivyAkhyAkArAdine apane cUrNi-vyAkhyAgranthoMmeM jo sAreke sAre granthako pratIkoMkA saMgraha kiyA hai, isase patA calatA hai ki sirpha AgamoMkI maulika bhASAmeM hI nahIM, kintu pustakArUDha karaneke yugakI bhASAmeM bhI Aja kAphI parivartana ho gayA hai / prAkRta vRttikAra arthAt cUrNikAroMne apanI vyAkhyAmoMmeM jo AgamagranthoMkI pratIkoMkA ullekha kiyA hai usase kAphI parivartanavAlI AgamagranthokI pratIkokA nirdeza saMskRta vyAkhyAkAroMne kiyA hai| isase pratIta hotA hai ki AgamagranthoMkI bhASAmeM kAphI parivartana ho cUkA hai| aisI paristhitimeM AgamoMkI prAcIna hastapratiyA~ aura unake UparakI prAkRta vyAkhyArUpa cUrNiyA bhASAnirNayake vidhAnameM mukhya sAdhana ho sakatI haiM / yadyapi Aja bahutase jaina AgamoMkI prAcInatama hastalikhita pratiyA~ duSprApya haiM to bhI kucha aMgaAgama aura sUryaprajJapti Adi upAMga vagairaha Agama aise haiM jinakI bArahavIM-terahavIM zatAbdImeM likhita prAcIna hastapratiyA~ prApya haiM / kitaneka Agama aise bhI haiM jinakI caudahavIM aura pandaravoM zatAbdImeM likhita pratiyA~ hI prApta haiN| ina pratiyoMke atirikta Agama granthoke UparakI prAkRta vyAkhyArUpa cUrNiyA~ AgamoMkI bhASAkA kucha vizvasanIya svarUpa nizcita karanemeM mahattvakA sAdhana bana sakatI haiM, jina cUrNiyoMmeM cUrNikAroMne jaisA Upara maiM kaha AyA hUM vaise prAyaH samagra granthakI pratIkoMkA saMgraha kiyA hai / yaha sAdhana ati mahattvakA evaM ativizvasanIya hai| yadyapi cUrNigranthoMkI ati prAcIna pratiyAM labhya nahIM haiM tathApi bArahavoM terahavIM caudahavI zatAbdImeM likhita pratiyA~ kAphI pramANameM prApya haiM / yahA~ eka bAta dhyAnameM rakhanekI hai ki bhale hI cUrNigranthoMkI ati prAcIna pratiyAM prApya na bhI hotI ho, to bhI ina cUrNigrathoMkA adhyayana-vAcana bahuta kama honese isameM parivartana vikRti Adi honekA saMbhava ati alpa rahA hai| ataH aise cUrNigranthoko sAmane rakhanese AgamokI bhASAkA nirNaya karane, . prAmANika sAhAyya mila sakatA hai| yaha bAta to jina AgamoMke Upara Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] jJAnAMjali cUrNi vyAkhyAyeM pAI jAtI haiM unakI huI / jinake Upara aise vyAkhyAgrantha nahIM haiM aise AgamoM ke liye to unake prAcIna arvAcIna hastalikhita pratyantara aura unameM pAye jAnevAle pAThabhedoMkAvAcanAntaroMkA ati viveka puraHsara pRthakkaraNa karanA yaha hI eka sAdhana hai / aise pratyantaroM meM milanevAle vividha vAcanAntaroko pRthakkaraNa karanekA kArya bar3A muzkila evaM kaSTajanaka hai, aura unameM se bhI kisako maulika sthAna denA yaha kAma to atisUkSmabuddhigamya aura sAdhya hai / bhagavatI sUtrakI vikrama saMvat 1910 kI likhI huI prAcInatama tADapatrIya prati AcArya zrI vijaya jambUsUrimahArAjake bhaMDAra meM hai, terahavIM zatAbdImeM likhI huI do tADapatrIya pratiyA~ jaisalamera meM haiM, terahavIM zatAbdImeM likhI huI eka tADapatrIya prati khaMbhAtake zrI zAntinAtha jJAnabhaMDAra meM hai aura eka tADapatrI terahavIM zatAbdI meM likhI huI baDaude ke zrI haMsavijayajI mahArAja ke jJAnabhaMDAra meM hai / ye pA~ca prAcIna tADapatrIya pratiyA~ cArakula meM vibhakta ho jAtI haiN| inameM jo prAyogika vaividhya hai vaha bhASAzAstrIyoMke liye bar3e rasakA viSaya hai / yahI bAta dUsare AgamagranthoM ke bAremeM bhI hai / astu, prasaMgavazAt yahA~ jaina AgamoMkI bhASA ke viSayameM kucha sUcana karake aba aMgavijjAkI bhASA ke viSaya meM vicAra kiyA jAtA hai / isa graMtha kI bhASA sAmAnyatayA mahArASTrI prAkRta hai, phira bhI yaha eka abAdhya niyama hai ki jaina racanAoM meM jaina prAkRta ardhamAgadhI bhASAkA asara hamezA kAphI rahatA hai aura isa vAste jaina granthoM meM prAyogika vaividhya najara AtA hai| isakA kAraNa yahI pratIta hotA hai ki jaina nirgranthoMkA pAdaparibhramaNa aneka prAntoMmeM pradezoM meM honeke kAraNa unakI bhASAke Upara jahA~ tahA~kI lokabhASA AdikA asara par3atA hai aura vaha mizra bhASA ho jAtI hai / yahI kAraNa hai ki isako ardhamAgadhI kahA jAtA hai / yahA~ para yaha dhyAna rakhane kI bAta hai ki jaise jaina prAkRta bhASAke Upara mahArASTrI prAkRta bhASAkA asara par3A hai vaise mahArASTro bhASAke Upara hI nahIM, saMskRta Adi bhASAoMke Upara bhI jaina prAkRta- ardhamAgadhI bhASAkA asara jarUra par3A hai / yahI kAraNa hai ki aise bahutase zabda idhara tira prAkRta saMskRta Adi bhASAoM meM najara Ate haiM / astu, isa aMgavijjA granthako bhASA mahArASTrI prAkRta pradhAna bhASA hotI huI bhI vaha jaina prAkRta hai / isI kAraNa se isa graMtha meM hrasva-dIrghasvara, dvirbhAva-advirbhAva svara vyaMjanoMke vikAra avikAra, vividha prakArake vyaMjanavikAra, vicitra prayoga-vibhaktiyA~ Adi bahuta kucha najara AtI haiM / bhASAvidoMke paricayake liye yahA~ inakA saMkSepa meM ullekha kara diyA jAtA hai / kakA vikAra - parikkhesa saM0 parikleza, nikkhuDa saM0 niSkuTa Adi / kakA avikAra- akala, sakaNNa, paDAkA, jUdhikA, nattikA, pAkaTita Adi / kSakA vikAra --kha saM. vRkSa, lukANi saM. rUkSANi, chota saM. kSuta, chudhA saM. kSudhA, Adi / Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgavijajA prakIrNaka [15 khakA vikAra-kajjUrI saM. kharjUrI, sAdhiNo saM. zAkhinaH Adi / khakA avikAra-mekhalA, phalikhA Adi / gakA vikAra-chaMdoka, maka saM. mRga, makataNhA saM. mRgatRSNA Adi / ghakA vikAra-gohAtaka saM. goghAtaka, ullaMhita saM. ullacita, chattoha saM. chatrauSa aadi| . ghakA avikAra-jaghanna, coraghAta Adi / cakA avikAra-acalAya, jAcitaka Adi / jakA avikAra-jojayitavva, pajojaissaM Adi / DakA vikAra--chalaMgavI saM. SaDaGgavit , damilI saM. draviDI Adi / takA vikAra--udusobhA, aNodga, padolI, vadaMsaka, ThidAmAsa, bhAradhika, paDikuMDita saM. prati kuMcita Adi / takA avikAra-~-utu, cetita, vetAlika, pitaro, pitussiyA, jUtagiha, jUtamAlA, jotisika Adi / thakA vikAra---Amadhita, vIdhI, kadhA, maNoradha, radhappayAta, pudhavI, gUdha, rAyapadha, pAdheja, padhavAvata, midho, tadha, jUdhikA Adi / thakA avikAra---madhApatha, rathagiha Adi / dakA vikAra--kataMba, kAtaMba, rApappasAta, lokahitaya, rAtaNa saM. rAjAdana, pAtava, muniMga saM. mRdaGga, vetiyA Adi / dakA avikAra-odanika, pAdakiMkaNikA, assAdehiti, pAdakhaDuyaka Adi / dhakA vikAra-parisAhasato saM. parSaddharSakaH Adi / dhakA avikAra-oghi, osadha, avidheya, avvAbAdha, khudhita, pasAdhaka, chudhA, saM. kSudhA Adi / pakA vikAra-vauttha Adi / pakA avikAra-apalikhita, apasArita, apaviddha, apasakaMta, porepacca saM0 puraHpatya, cetitapAdapa aadi| bhakA avikAra--parabhuta saM0 parabhRta Adi / yakA vikAra-asavvao saM. yazasvataH Adi / rakA vikAra--dAlita saM. dArita, phalikhA saM. parikhA, lasiyA saM. rasikA Adi / vakA vikAra-apamaka saM. avamaka, apamatara, apIvara saM. avivara, mahApakAsa saM. mahAvakAza aadi| Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11] jJAnAMjali hakA vikAra-ramassa saM. rahasya, bAdhiraMga saM. bAhyAGga, pradhita saM. prahita, NAdhiti prA. NAhiti __ saM. jJAsyati Adi / lupta vyaMjanoMke sthAnameM mahArASTrIprAkRtameM mukhyatayA aspaSTa ya zruti hotI hai, parantu jaina prAkRtameM ta, ga, ya, Adi varNoMkA Agama hotA hai| takA Agama-rAtovarodha saM. rAjoparodha, pUtA saM. pUjA, pUtiya saM. pUjita, Amatamata saM. Amayamaya, gurutthANIta saM. gurusthAnIya, cetitAgata, saM. caityagata, pAtuNaMto saM. praguNayan , javAtU saM. yavAgU, vItapAla saM. bIjapAla Adi / __gakA Agama-~-pAguna saM. prAvRta, saguNa saM. zakuna Adi / yakA Agama--pUyiya saM. pUjita, rayita saM. racita, payuma saM. padma, rayatagiha saM. rajatagRha, sammoyiA saM. sammud Adi / ___ jaina prAkRtameM kabhI kabhI zabdoMke prArambhake svaroMmeM ta kA Agama hotA hai| ye prayoga prAcIna bhASya-cUrNi aura mUla Agama sUtroMmeM bhI dekhe jAte haiM / topabhogato saM. upabhogataH, tUNa saM. Una, tUhA saM. UhA, teteNa saM. eteNa, tUkA saM. yUkA Adi / anusvArake AgamavAle zabda-giMdhI saM. gRddhi, saMlI saM. zyAlI, muMdikA, saM. mRdvIkA, appaNi saM. Atmani Adi / anusvArekA lopa--sassayita saM. saMzayita Adi / prAkRta bhASAmeM hasva-dIrghasvara evaM vyaMjanoMke dvirbhAva-ekIbhAvakA vyatyAsa bahuta huA karatA hai / isa graMthameM aise bahutase prayoga milate haiM---AmasatI saM. AmRzati, appaNI saM. Atmani, NArie saM. nAryAH, vukha saM. vRkSa, NikhuDa, NikUDa, kAvakara, sayANa saM. sakarNa Adi / jaise prAkRtameM zAlivAhana zabdakA saMkSipta zabda prayoga sAlAhaNa hotA hai vaise hI jaina prAkRtameM bahutase saMkSipta zabdaprayoga pAye jAte haiM.-sAva aura sAga saM. zrAvaka, ujmA saM. upAdhyAya, kayAra saM. kacavara, jAgU saM. yavAgU, rAtaNa saM. rAjAdana Adi / ___ isa granthameM siddha saMskRtase prAkRta bane hue prayoga kaI milate haiM - abbhuttidvati saM. abhyuttiSThati, ssA aura sA saM. syAt, keyica kecicca, kaci kvacit , adhIyatA, atapparaM saM. ataH param , asa saM. asya, yAva saM. yAvat , viyANIyA saM. vijAnIyAt , passe saM. pazyet , pate aura pade saM. patet, paNivate saM. praNipatati, thiyA saM. striyAH, paMthA, pecchate saM. prekSate, Nicaso, issajja saM. aizvarya, hAu saM. snAyu Adi / Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgavijajA prakIrNaka [17 isa granthameM nAma aura AkhyAtake kitaneka aise rUpa-prayoga milate haiM jo sAmAnyatayA vyAkaraNase siddha nahIM hote, phira bhI aise prayoga jaina AgamagranthoM meM evaM bhASya-cUrNi Adi prAkRta vyAkhyAoMmeM najara Ate haiN| atthAya caturthI ekavacana, acalAya thIya enAya pahusAya uduNIya strIliGga tRtIyA ekavacana, jArIya cuDilIya NArIya Narie NAsAya phalakIya strIliGga SaSThI ekavacana, acalAya gayasAlAya darakaDAya pamadAya vimukkAya disAMja strIliGga saptamI ekavacana, appaNiM appaNI lokamhi yuttagghamhi kamhiyi saptamI ekavacana / sakANiM imANiM abhaMtarANiM prathamA bahuvacana / pavekkhayi saM. pravIkSate, gacchAhiM saM. gaccha, jANejo saM. jAnIyAt , vAijo vAejo saM. vAcayet vAdayet , vibhAejo saM. vibhAjayet, pavedejo saM. pravedayed / aise vibhaktirUpa aura dhAturUpoMke prayoga isa granthameM kAphI pramANameM milate haiN| isa prantha - pacchelita saM. praseNTita, pajjovatta saM. paryapavarta, paccodAra saM. pratyapadvAra, rasotIgiha saM. rasavatIgRha, dihi saM. dhRti, tAlaveMTa tAlaboTa saM. tAlavRnta, giMdhi saM. gRddhi, sassayita saM. saMzayita, avaraNa saM. aparAhna, vagairaha prAkRta prayogoM kA saMgraha bhI khUba hai| ekavacana dvivacana bahuvacanake liye isa granthameM ekabhassa dubhassa-bibhassa aura bahubhassa zabdakA ullekha milatA hai| NikkhuDa NikkUDa NikhuDa NikUDa saM. niSkuTa, saMlo sallI sallIkA saM. zyAlikA, vilayA vilakA saM. vanitA, sammoI sammodI sammoyiA saM. sammud, viyANeja-jA-jjo viyANIyA-viyANeya vijANittA saM. vijAnIyAt, dhItA dhIyA dhItara dhItarI dhautu saM. duhita vagairaha eka ho zabdake vibhinna prayoga bhI kAphI haiM / AliMganessa saM. AliGgedetasya vuttANekavisati saM. uktAnyekaviMzatiH jaise saMdhiprayoga bhI haiN| kitaneka aise prayoga bhI haiM jinake artha kI kalpanA karanA bhI muzkila ho jAya; jaise ki parisAhasato saM. parSaddharSakaH Adi / ___yahAM viprakIrNa rUpase prAcIna jaina prAkRtake prayogoMkI vividhatA evaM viSamatAke viSayameM jo jo udAharaNa diye gaye haiM unameMse koI do-pA~ca udAharaNoM ko bAda karake bAkIke sabhI isa graMthake hI diye gaye haiM jinake sthAnoM kA patA granthake antameM chape hue kozako (pariziSTa 2) dekhanese laga jaaygaa| aMgavijjAzAstrakA AMtara svarUpa aGgavijJAzAstra yaha eka phalAdezakA mahAkAya grantha hai / yaha grantha graha-nakSatra-tArA Adike dvArA yA janmakuNDalIke dvArA phalAdezakA nirdeza nahIM karatA hai kintu manuSyakI sahaja pravRttike Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] jJAnAMjali nirIkSaNa dvArA phalAdezakA nirUpaNa karatA hai| ataH manuSyake halana calana aura rahana-sahana Adike viSayameM vipula varNana isa granthameM pAyA jAtA hai / yaha grantha bhAratIya vAGmayameM apane prakArakA eka apUrvasA mahAkAya graMtha hai / jagatabharake vAGmaya meM itanA vizAla, itanA vizada mahAkAya grantha dUsarA eka bhI athApi paryaMta vidvAnoMkI najara meM nahIM AyA hai | isa zAstra nirmAtAne eka bAta svayaM hI kabUla kara lI hai ki isa zAstrakA vAstavika paripUrNa jJAtA kitanI bhI sAvadhAnI se phalAdeza karegA to bhI usake solaha phalAdeza meMse eka asatya hI hogA, arthAt isa zAstrakI yaha eka truTi hai / yaha zAstra yaha bhI nizcita rUpase nirdeza nahIM karatA ki solaha phalAdezoMmeMse kaunasA asatya hogA / yaha zAstra itanA hI kahatA hai ki " solasa vAkaraNANi vaakrehisi| tato puNa ekaM cukkihisi, paNNaraha acchiDDANi bhAsihisi, tato ajiNo jiNasaMkAso bhavihisi " pRSTha 265, arthAt " solaha phalAdeza tU karegA unameM se ekameM cUka jAyagA, panarahako saMpUrNa kaha sakegA - batalAegA, isase tU kevala jJAnI na hone para bhI kevalI samAna hogA / "" isa zAstra jJAtAko phalAdeza karaneke pahele prazna karanevAlekI kyA pravRtti hai ? yA prazna karanevAlA kisa avasthAmeM rahakara prazna karatA hai ? isake tarapha usako khAsa dhyAna yA khayAla rakhane kA hotA hai / prazna karanevAlA prazna karaneke samaya apane kauna-kaunase aGgokA sparza karatA hai ? vaha baiThake prazna karatA hai yA khar3A rahakara prazna karatA hai ?, rotA hai yA ha~satA hai ?, vaha gira jAtA hai, so jAtA hai, vinIta hai yA avinIta ?, usakA AnA-jAnA, AliMgana-cuMbana karanA, ronA, vilApa karanA yA Akrandana karanA, dekhanA, bAta karanA vagairaha saba kriyAoM kI paddhatiko dekhatA hai; prazna karanevAleke sAtha kauna hai ? kyA phalAdi lekara AyA hai ?, usane kaunase AbhUSaNa pahane haiM vagairahako bhI dekhatA hai aura bAdameM aGgavidhAkA jJAtA phalAdeza karatA hai / isa zAstra ke paripUrNa evaM atigaMbhIra adhyayanake binA phalAdeza karanA ekAeka kisIke liye bhI zakya nahIM hai / ataH koI aisI sambhAvanA na kara baiThe ki isa granthake sampAdakameM aisI yogyatA hogI / maiMne to isa vaijJAnika zAstrako vaijJAnika paddhatise adhyayana karane vAloko kAphI sAhAyya prApta ho sake isa dRSTise mereko mile utane isa zAstra ke prAcIna Adarza aura etadviSayaka idhara-udhara kI vipula sAmagrIko ekatra karake, ho sake itanI kevala zAbdika hI nahIM kintu Arthika saMgatipUrvaka isa zAstrako zuddha banAneke liye sucAru rUpase prayatnamAtra kiyA hai / anyathA maiM pahile hI kaha cukA hU~ ki kAphI prayatna karanepara bhI isa granthakI ati prAcIna bhinna-bhinna kulakI zuddha pratiyA~ kAphI pramANameM na milaneke kAraNa aba bho grantha meM kAphI khaMDitatA aura azuddhiyAM Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ t se agavijjA prakIrNa ka raha gaI haiN| maiM cAhatA hU~ ki koI vidvAn isa vaijJAnika viSayakA adhyayana karake isake marmakA udghATana kare / Upara kahA gayA usa mutAbika koI vaijJAnika dRSTivAlA phalAdezako apekSA isa zAstrakA adhyayana kare to yaha grantha bahuta kImatI hai - isameM koI pharka nahIM hai / phira bhI tAtkAlika dUsarI dRSTise agara dekhA jAya to yaha grantha kaI apekSAse mahattvakA hai / AyurvedajJa, vanaspatizAstrI, prANIzAstrI, mAnasazAstrI, samAjazAstrI, aitihAsika vagairahako isa granthameM kAphI sAmagrI mila jAyagI / bhAratake sAMskRtika itihAsa premIyoMke liye isa granthameM vipula sAmagrI bharI par3I hai| prAkRta aura jaina prAkRta vyAkaraNajJoM ke liye bhI sAmagrI kama nahIM hai / bhaviSya meM prAkRta kozake racayitA ko isa granthakA sAdhanta avalokana nitAnta Avazyaka hogA / sAMskRtika sAmagrI isa aMgavidhA granthakA mukhya sambandha manuSyoMke aMga evaM unakI vividha kriyA- ceSTAoMse honeke kAraNa isa grantha meM aMga evaM kriyAoM kA vizada rUpameM varNana hai / granthakarttAne aMgoM ke AkAraprakAra, varNa, saMkhyA, tola, liGga, svabhAva Adiko dhyAna meM rakhakara unako 270 vibhAgoM meM vibhakta kiyA hai [ dekho pariziSTa 4 ] | manuSyokI vividha ceSTAe~, jaise ki baiThanA, paryastikA, Amarza, apazraya-Alambana TekA denA, khar3A rahanA, dekhanA, ha~sanA, prazna karanA, namaskAra karanA, saMlApa, Agamana, rudana, paridevana, krandana, patana, abhyutthAna, nirgamana, pracalAyita, jambhAI lenA, cumbana, AliMgana, sevita Adi; ina ceSTAoMkA anekAneka bheda-prakAroMmeM varNana bhI kiyA hai / sAthameM manuSya ke jIvana meM honevAlI anyAnya kriyA- ceSTAoMkA varNana evaM unake ekArthakoM kA bhI nirdeza isa granthameM diyA hai | isase sAmAnyatayA prAkRta vAGmayameM jina kriyApadoM kA ullekha saMgraha nahIM huA hai unakA saMgraha isa graMtha meM vipulatAse huA hai, jo prAkRta bhASAkI samRddhikI dRSTise bar3e mahattvakA hai [ dekho tIsarA pariziSTa ] | sAMskRtika dRSTise isa graMtha meM manuSya, tiryaMca arthAt pazu-pakSI kSudra jantu, deva-devI aura vanaspatike sAtha sambandha rakhanevAle kitane hI padArtha varNita haiM [ dekho pariziSTa 4 ] / isa granthameM manuSyake sAtha sambandha rakhanevAle aneka padArtha, jaise ki - caturvarNa vibhAga, jAti vibhAga, gotra, yoni-aTaka, sagapaNa sambandha, karma-dhaMdhA - vyApAra, sthAna- adhikAra, Adhipatya, yAna - vAhana, nagara-grAma- maDaMba - droNamukhAdi prAdezika vibhAga, ghara-prAsAdAdike sthAna vibhAga, prAcIna sikke, bhANDopakaraNa, bhAjana, bhojya, rasa, surA Adi peya padArtha, vastra, AcchAdana, alaMkAra, vividha prakAra ke taila, apazraya-TekA deneke sAdhana, rata surata krIDAke prakAra, dohada, roga, utsava, vAditra, Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70) jJAnAMjali Ayudha, nado, parvata, khanija, varNa-raMga, maMDala, nakSatra, kAla-belA, vyAkaraNa vibhAga, ina sabake nAmAdikA vipula saMgraha hai| tiryagvibhAgake catuSpada, parisarpa, jalacara, sarpa, matsya, kSudra jantu Adike nAmAdikA bhI vistRta saMgraha hai / vanaspati vibhAgake vRkSa, puSpa, phala, gulma, latA Adike nAmokA saMgraha bhI khUba hai| deva aura deviyoMke nAma bhI kAphI saMkhyAmeM haiN| isa prakAra manuSya, tithaMca, vanaspati Adike sAtha sambandha rakhanevAle jina padArthoM kA nirdeza isa graMthameM milatA hai, yaha bhAratIya saMskRti evaM sabhyatAkI dRSTise atimahattvakA hai / AzcaryakI bAta to yaha hai ki graMthakAra AcAryane isa zAstrameM etadviSayaka praNAlikAnusAra vRkSa, jAti aura unake aMga, sikke, bhAMDopakaraNa, bhAjana, bhojana, peya dravya, AbharaNa, vastra, AcchAdana, zayana, Asana, Ayudha, kSudra jantu Adi jaise jaDa evaM kSudra cetana padArthoMko bhI isa granthameM puM-stro-napuMsaka vibhAgameM vibhakta kiyA hai / isa graMthameM sirpha ina cIjoMke nAma mAtra hI milate haiM, aisA nahIM kintu kaI cIjoke varNana aura unake ekArthaka bhI milate haiN| jina cIjoMke nAmoMkA patA saMskRta-prAkRta koza Adise na cale, aise nAmokA patA isa granthake sandarbhIko dekhanese cala jAtA hai / . isa graMthameM zarIrake aGga, evaM manuSya-tiryaca-vanaspati-deva-devI vagairahake sAtha saMbaMdha rakhanevAle jina-jina padArthoke nAmokA saMgraha hai vaha tadviSayaka vidvAnoMke liye ati mahattvapUrNa saMgraha bana jAtA hai| isa saMgrahako bhinna bhinna dRSTise gaharAIpUrvaka dekhA jAyagA to bar3e mahatvake kaI nAmoMkA tathA viSayoMkA patA cala jAyagA / jaise ki kSatrapa rAjAoMke sikkoM kA ullekha isa granthameM khattapako nAmase pAyA jAtA hai [ dekho a0 9 zloka 186 ] / prAcIna khudAImeMse kitane hI jaina yAgapaTa mile haiM, phira bhI AyAga zabdakA ullekha-prayoga jaina granthoM meM kahIM dekhanemeM nahIM AtA hai, kintu isa granthameM isa zabdakA ullekha pAyA jAtA hai| [dekho pRSTha 152, 168] | sahitamahakA nAma, jo zrAvastI nagarIkA prAcIna nAma thA usakA bhI ullekha isa granthameM a0 26, 153 meM najara AtA hai| inake atirikta AjIvaka, DupahAraka Adi aneka zabda evaM nAmAdikA saMgraha-upayoga isa granthameM huA hai jo saMzodhakoMke liye mahattvakA hai| aMgavijjA granthakA adhyayana aura anuvAda kucha vidvAnoMkA kahanA hai ki isa granthakA anuvAda kiyA jAya to acchA ho / isa viSayameM merA mantavya isa prakAra hai phalAdezaviSayaka yaha grantha eka pAribhASika grantha hai| jabataka isakI paribhASAkA patA na lagAyA jAya tabataka isa granthake zAbdika mAtra anuvAdakA koI mahatva nahIM hai| isaliye isa granthake anuvAdakako prathama to isakI paribhASAkA patA lagAnA hogA aura etadviSayaka anyAnya grantha dekhane hoMge; jaise ki isa granthake aMtameM prathama pariziSTa rUpase chape hue grantha jaise grantha aura Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgavijA prakIrNaka [71 usakI vyAkhyA meM nirdiSTa parAzarI saMhitA jaise granthoMkA gaharAIse avalokana karanA hogaa| itanA karanepara bhI granthakI paribhASAkA jJAna yaha mahattvakI bAta hai| agara isakI paribhASAkA patA na lagA to saba avalokana vyarthaprAya hai aura tAttvika anuvAda karanA azakya-sI bAta hai| dUsarI bAta yaha bhI hai ki yaha grantha yathAsAdhana yadyapi kAphI pramANameM zuddha ho cukA hai, phira bhI phalAdeza karanekI apekSA isakA saMzodhana apUrNa hI hai| cirakAlase isakA adhyayana-adhyApana na honeke kAraNa isa granthameM aba bhI kAphI truTiyA~ vartamAna haiM; jaise ki grantha kaI jagaha khaMDita hai, aGga AdikI saMkhyA saba jagaha barAbara nahIM milatI aura sama-viSama bhI haiM, isameM nirdiSTa padArthoMkI pahacAna bhI barAbara nahIM hotI hai, aGgazAstrake sAtha sambandha rakhanevAle padArthoMkA phalAdezameM kyA aura kaisA upayoga hai ? isakI paribhASAkA koI patA nahIM hai / isa taraha isa granthakA vAstavika anuvAda karanA ho to isa granthakA sAdhanta adhyayana, AnuSaGgika granthoMkA avalokana aura etadviSayaka paribhASAkA jJAna honA nitAnta Avazyaka hai| ['aMgavijA'kA sampAdana, I. sa. 1957] [kucha saMkSepa karake ] Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandisUtrake praNetA tathA cUrNikAra* nandIsUtrake praNetA nandIsUtrakArane nandIsUtrameM kahIM bhI apane nAmakA nirdeza nahIM kiyA hai, kiMtu cUrNikAra zrI jinadAsagaNi mahattarane apanI cUrNimeM sUtrakArakA nAma nirdiSTa kiyA hai, jo isa prakAra hai --- "evaM katamaMgalovayAro therAvalikame ya daMsie arihesu ya daMsitesu dUsagaNisIso devavAyago sAhujaNahitaDhAe iNamAha " [patra 13 ] isa ullekha dvArA cUrNikArane nandIsUtrapraNetA sthavira zrI devavAcaka haiM -- aisA batalAyA hai| AcArya zrI haribhadrasUri evaM AcArya zrI malayagirisUrine bhI isI AzayakA ullekha apanI apanI TIkAmeM kiyA hai, kintu inakA mUla AdhAra cUrNikArakA ullekha hI hai| cUrNikArake ullekhase hI jJAta hotA hai ki - nandIsUtrake praNetA nandIsUtrasthavirAvaligata aMtima sthavira zrI duSyagaNike ziSya zrI devavAcaka haiN| ___ paMnyAsajI zrI kalyANavijayajI mahArAjane apane 'vIranirvANa saMvat aura jaina kAlagaNanA' nibandhameM (nAgarIpracAriNI bhAga 10 aMka 4) anekAneka pramANa aura yukti dvArA nandIsUtrapraNetA sthavira devavAcaka aura jaina AgamoMkI mAthurI evaM vAlabhI bAcanAoMko saMvAdita karanevAle zrIdevarddhigaNi kSamAzramaNako eka batalAyA hai| ___navyakarmagraMthakAraAcArya zrI devendrasUri mahArAjane apanI svopajJa vRttimeM devarddhivAcaka, devarddhikSamAzramaNa nAmake ullekhapUrvaka anekavAra nandIsUtrapAThake uddharaNa diye haiM, ye bhI unhoMne * zrIdevavAcakaracitaM nandIsUtram-zrIjinadAsagaNimahattaraviracitayA cUA saMyutam (prakAzaka-prAkRta TeksTa sosAyaTI, vArANasI, I. sa. 1966 ) ke sampAdanakI prastAvamAse uddhRta / Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hanIsUtrake praNetA tathA cUrNikAra [73 devavAcaka aura devarddhikSamAzramaNako eka vyakti mAnake hI diye haiM / yaha bhI zrI kalyANavijayajo mahArAjakI mAnyatAko puSTa karanevAlA sabUta hai| tathApi nandIkI sthavirAvalImeM aMtima sthavira duSyagaNi haiM, jinako nandIcUrNikArane devavAcakake guru darzAye haiN| taba kalpasUtrakI vi. saM0 1246 meM likhita pratise lekara Aja paryantakI prAcIna-arvAcIna tADapatrIya evaM kAgajakI pratiyoMmeM sthavirAvalike pAThoMkI kamI-bezIke kAraNa koI eka sthavirakA nAma vyavasthita rUpase pAyA nahIM jAtA hai| isa kAraNa ina donoM sthaviroMko eka mAnanA kahA~ taka ucita hai, yaha tajjJa vidvAnoMke liye vicAraNIya hai / devavAcaka aura devarddhikSamAzramaNa ina nAma aura vizeSaNa-upAdhimeM bhI aMtara hai / sAthameM yaha bhI dekhanA jarUrI hai ki nandIsUtrakI sthavirAvalImeM vAyagavaMsa, vAyagapaya, bAyaga, isa prakAra vAyaga zabdakA hI prayoga milatA hai, dUsare koI vAdI, kSamAzramaNa, divAkara jaise padokA prayoga najara nahIM AtA hai| agara devavAcakako kSamAzramaNakI bhI upAdhi hotI to nandIcUrNikAra jarUra likhate hI / jaise dvAdazAranayacakraTIkAke praNetA siMhavAdI gaNi kSamAzramaNa, vizeSAvazyakakI apUrNa svopajJa TokAko pUrI karanevAle koTTAyavAdI gaNi mahattara, sanmatitake praNetA vAdI siddhasenagaNI divAkara Adi nAmoMke sAtha do vizeSaNa-upAdhiyA~ juDI huI milatI haiM isI taraha devavAcakake liye bhI do upAdhiyoMkA nirdeza jarUra milatA / ataH devavAcaka aura devarddhikSamAzramaNa, ye donoM eka hI vyakti haiM yA bhinna, yaha prazna aba bhI vicAraNIya pratIta hotA hai / kalpasUtrakI sthavirAvalI aura nandIsUtrakI sthavirAvalIkA melajhola kaise, kitanA aura kahA~ taka ho sakatA hai, yaha bhI vicArArha hai| vAcakapadako apekSAkRta prAcInatA hone para bhI kalpasUtrakI samaya samaya para parivardhita sthavirAvalImeM ghera aura svamAsamaNapadakA hI nirdeza najara AtA hai, yaha bhI donoM sthavira aura sthavirAvalIkI vizeSatA evaM bhinnatAke vicArakA sAdhana hai / yahA~ para prasaMgopAtta eka bAta spaSTa karanA ucita hai ki-bhadezvarasUrikI kahAvalImeM eka gAthA nimnaprakArakI naz2ara AtI hai vAI ya khamAsamaNe divAyare vAyage ti egaTThA / pucagayaM jassesaM jiNAgame tammime nAmA // .. ___arthAt - vAdI, kSamAzramaNa, divAkara aura vAcaka, ye ekArthaka-samAnArthaka zabda haiN| jinAgamameM jo pUrvagata zAstra haiM unake zeSa arthAt aMzoMkA pAramparika jJAna jinake pAsa hai unake liye ye pada haiN| ___ isa gAthAse yaha spaSTa hai ki-ina upAdhiyoMvAle AcAryoMke pAsa pUrvagatajJAnakI paraMparA thii| kintu Aja jaina paramparAmeM jo aisI mAnyatA pracalita hai ki-ina padadhAraka AcAryoMko eka pUrvamAdikA jJAna thA, yaha mAnyatA bhrAnta evaM galata pratIta hotI hai / kAraNa yaha hai ki agara Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali 74] AcArAGgAdi prAthamika aMgaAgama zIrNavizIrNa ho cUke the, isa dazAmeM pUrvazrutake akhaMDa rahanekI saMbhAvanA hI kaise ho sakatI hai| sthavira zrI devavAcakakI nandIsUtrake sivA dUsarI koI kRti upalabdha nahIM hai / cUrNikAra nandIsUtracUrNike praNetA AcArya zrI jinadAsagaNi mahattara haiM / sAmAnyatayA Aja yaha mAnyatA pracalita hai ki jaina AgamoMke bhASyoM ke praNetA zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa aura cUrNiyoMke racayitA zrI jinadAsagaNi mahattara hI haiM, aura aise prAcIna ullekha paTTAvalI AdimeM pAye bhI jAte haiM; kintu bhASya-cUrNiyoMke avagAhanake bAda ye donoM mAnyatAe~ galata pratIta huI haiM / yahA~ para bhASyakAroM kA vicAra aprastuta hai, ataH sirpha yahA~ para jaina AgamoMke Upara jo prAcIna cUrNiyA~ upalabdha haiM unhIM ke viSayameM vicAra kiyA jAtA hai / Aja jaina AgamoM ke Upara jo cUrNinAmaka prAkRtabhASApradhAna vyAkhyAgrantha prApta haiM unake nAma kramazaH ye haiM - 1 AcArAGgacUrNi, 2 sUtrakRtAGgacUrNi, 3 bhagavatIcUrNi, 4 jIvAbhigamacUrNi, 5 prajJApanAsUtrazarIrapadacUrNi, 6 jambUdvIpakaraNacUrgi, 7 dazAkalpacUrNi, 8 kalpacUrNi, 9 kalpavizeSacUrNi, 10 vyavahArasUtracUrNi, 11 nizIthasUtravizeSacUrNi, 12 paJcakalpacUrNi, 13 jItakalpabRhacUrNi, 14 AvazyakacUrNi, 15 dazakAlikacUrNi zrIagastyasiMhakRtA, 16 dazakAlikacUrNi vRddhavivaraNAkhyA, 17 uttarAdhyayanacUrNi, 18 nandIsUtracUrNi, 19 anuyogadvAracUrNi, 20 pAkSikacUrNi / Upara jina bIsa cUrNiyoMke nAma diye haiM unake aura inake praNetAoMke viSayameM vicAra karaneke pUrva etadviSayaka cUrNigranthoMke prApta ullekhoMko maiM eka sAtha yahA~ uddhRta kara detA hU~ jo bhaviSyameM vidvAnoMke liye kAyamakI vicArasAmagrI banI rheN| (1) AcArAGgacUrNi / antaH se hu niraalNbnnmpptidvito| zeSaM tadeva // iti AcAracUrNi parisamAptA // namo suyadevayAe bhagavaIe // granthAnam 8300 // (2) sUtrakRtAGgaNi / antaH sadahAmi jadha sUtreti NetavvaM savamiti // namaH sarvavide vIrAya vigatamohAya // samApta cedaM sUtrakRtAbhidhaM dvitIyamaGgamiti / bhadraM bhavatu zrIjinazAsanAya / sugaDAMgacUrNiH samAptA / / pranthAnam 9500 // (3) bhagavatIcUrNi zrIbhagavatIcUrNiH parisamApteti // iti bhadraM / / Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandI sUraka praNetA tathA cUrNikAra [75 ___suadevayaM tu vaMde jIi pasAeNa sikkhiyaM nANaM / vizyaM pi batava (? baMbha) deviM pasannavANi paNivayAmi // graMthAnaM 6707 // zrI // (4) jIvAbhigamacUrNi isa cUrNikI prati adyAvadhi jJAta kisI bhaMDArameM dekhanemeM nahIM AI hai| (5) prajJApanAzarIrapadaNi / antaH - jamihaM sAyaviruddhaM baDhe buddhivikaleNa hojA hi / taM jiNavayagavihannU khamiUNaM me pasohiMtu // 1 // // sarIrapadassa cuNNI jiNabhadakhamAsamaNakittiyA samattA // anuyogadvAracUrNi patra 74 / ___ yAkinI mahattarAsUnu AcArya zrI haribhadrasUrikRta anuyogadvAralaghuvRtti patra 99 meM bhI yahI ullekha hai| (6) jambUdvIpakaraNaNi / antaH evaM uvarillabhAgasta terAsiyaM paujiyavvaM / viruvvehavuDDhIo aanneyvaao| jaMbuddIvapaNyattikaraNANaM cuNNI samattA // (7) dazAzrutaskandhacUrNi / antaH jAva NayA vi / jAva karaNao- savvesi pi NayANaM0 gAdhA // dazAnAM cUrNi samAtA // (8) kalpacUrNi AuyavajA u0 gAhA 99 / vitthareNa jahA visesAvassagabhAse / 'sAmittaM ceva pagaDINaM ko kevattiyaM baMdhai ? khavei vA kettiyaM ko u? tti jahA kammapagaDIe / etaM pasaMgeNa gataM / anta: tao ya ArAhaNAto chiNNasaMsArI bhavati saMsArasaMtati chettuM mokkhaM pAvatIti // kalpacUrNi samAptA / / granthAnam - 5300 pratyakSaragaNanayA nirNItam // [ sarvagranthAnam - 14784] / (9) kalpavizeSacUrNi - antaH kappavisesacuNNI samatteti // (10) vyavahAracUNi / antaH vyavahArasya bhagavataH arthavivakSApravarttane dakSam / vivaraNamidaM samAptaM zramaNagaNAnAmamRtabhUtam // 1 // (11) nizIthavizeSacUrNi / AdiHnamiUNa'rahaMtANaM, siddhANa ya kammacakkamukkANaM / sayaNasiNehavimukkANa savvasAhUNa bhAveNa // 1 // savisesAyarajuttaM kAu paNAmaM ca atthadAyissa / paJjuNNakhamAsamaNassa caraNa-karaNANupAlassa // 2 // Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 ] jJAnAMjali evaM kayapaNAma pakapaNAmassa vivaraNaM vane / puvvAyariyakayaM ciya ahaM vi taM caiva uvisese // 3 // bhaNiyA vimutticUlA ahuNA'vasaro NisIhacUlAe / ko saMbaMdho tissA ? bhaNNai, iNamo nisAmehi ||4|| terahaveM uddezake antameM saMkara DamauDavibhUsaNassa taNNAmasariNAmassa / tassa suteNesa katA visesacuNNI Nisauhassa || paMdrahaveM uddezake antameM raivikaramabhiSANaksvarasattamavaggaMta akkharajueNaM / NAmaM jassitthIe suteNa tisse kayA cuNNI // solahaveM uddeza anta meM deha~Do soha thorA ya tato jeTThA sahoyarA / kaNiTThA deulo gaNNo sattamo ya tiijjio / etesi majjhimoM jo u maMdevI (maMdaghI) teNa vittitA ( cintitA ) // antaH 1 jo gAhAsutattha cevaMvidhapAgaDo phuDapadattho / raio paribhAsAe sAhUNa aNuggahaTThAe || 1|| ti cau-paNa mavagge ti-paNa-ti-tigakkharA ThaveM tersiM / paDhama-tatiehi NiTThai sarajuehiM NAmaM kathaM jassa|| 2 || gurudiNNaM ca gaNittaM mahattarattaM ca tassa tudveNa / teNa katesA cuNNI visesaNAmA misIhassa ||3|| Namo sudevayA bhagavatIe || jiNadAsagaNimahatteraNa raiyA misIhacuNNI samattA // ------ -- (12) paJcakalpacUrNi / antaH - kappapaNassa bheo parUvio mokkhasAhaNaTTAe / jaM cariUNa suvihiyA kareMti dukkhakkhayaM dhIrA || paJcakalpacUrNiH samAptA // granthapramANaM sahasratrayaM zatamekaM paJcaviMzatyuttaram 3125 // (13) jItakalpabRhaccUrNi / antaH iti jeNa jI dANaM sAhUNazyAra paMka parisuddhikaraM / gAhAhiM phuDaM razyaM mahurapayatthAhi pAvagaM paramahiyaM // 1 // jiNabhaddavamAsamaNaM nicchiyasutta'tthadAya gAmala caraNaM / tamahaM vaMde payao paramaM paramo vagAra kAriNaM mahagghaM // 2 // // jItakalpacUrNiH samAptA / siddhasenakRtireSA || (14) AvazyakacUrNi / antaH karaNanayo- savvesi pi nayANaM0 gAvA // iti AvassaganijjutticUNgI samAptA // maMgalaM mahAzrIH || -- 1. isa gAthAse jJAta hotA hai ki cUrNikAra zrI jinadAsagaNi mahattara ke pitAkA nAma nAga athavA to candra hoMgA | 2. isa gAthAke arthakA vicAra karanese cUrNikAra zrI jinadAsagaNi mahattarako mAtAkA nAma prAkRta govA saMskRta gopA adhika saMbhavita hai / 3. isa gAthAmeM ullikhita dehaDa Adi cUrNikAra zrI jinadosagaNi mahattarake sahodara bhAI haiM / 4. isa cUrNi para Tippana racanevAle zrI zrIcaMdrasUrijI prastutacUrNikA bRhacUrNike nAmase ullekha karate haiN| Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nadIsUtraka praNetA tathA cUrNikAra 77 (15) dazakAlikasUtraagastyasiMhacUNi / antaH - evametaM dhammasamukittaNAdicaraNa-karaNANegaparUvaNAgabhaM nevvANagamaNaphalAvasANaM bhaviyajaNANaMdikaraM cuNNisamAsavayaNeNa dasakAliyaM parisamattaM // nmH| vIravarassa bhagavato titye koDIgaNe suvipulammi / guNagaNavairAbhassA vairasAmissa sAhAe // 1 // maharisisarisasabhAvA bhAvA'bhAvANa munnitprmtthaa| risiguttakhamAsamagA khamA samANaM nidhI Asi // 2 // tesi sIseNa imA kalasabhavamaiMdaNAmadhejjeNaM / dasakAliyassa cuNNI payANa rayaNAto uvaNasthA // 3 // ruyirapada-saMdhiNiyatA char3iyapuNaruttavittharapasaMgA / vakkhANamaMtareNAvi sissamatibodhaNasamatthA // 4 // sasamaya-parasamayaNayANa jaMthaNa samAdhitaM pamAdeNaM / taM svamaha pasAheha ya iya viNNattI pavayaNINaM // 5 // // dasakAliyacuNNI parisamattA // (16) dazakAlikasUtracUNi vRddhavivaraNAkhyA / antaH anjhayaNANaMtaraM 'kAlagao samAdhIe ' jIvaNakAlo jassa gato samAhIe tti / jahA teNa ettieNa ceva ........ ArAhagA bhavaMti tti // dazavaikAlikacUrNi sammattA // granthAgrantha 7400 // (17) uttarAdhyayanacUNi / antaHvANijakulasaMbhUto koDiyagaNito ya vjsaahiito| govAliyamahatarao vikkhAto Asi logammi // 1 // sasamaya-parasamayaviU oyastI dehiyaM sugaMbhIro / sIsagagasaMparikhuDo vakkhANaratippiyo AsI // 2 // tesiM sIseNa imaM uttarAyaNANa cuNNikhaMDaM tu / raiyaM aNuggahatthaM sIsANaM maMdabuddhINaM // 3 // jaM etthaM utsuttaM ayANamANeNa viratitaM hojA / taM aNuogadharA me aNuciteuM samAreMtu // 4 // // SaTtriMzottarAdhyayanacUrNI samAptA // granthAgraM pratyakSaragaNanayA 5850 // (18) nandIsUtracUNi / antaH Ni re Na ga ma ta Na ha sa dA ji yA (?) pasupatisaMkhagajadvitAkulA / kamaTTitA dhImataciMtiyakkharA phuDaM kaheyaMta'bhidhANa kattaNo // 1 // zakarAjJo pazcasu varSazateSu vyatikrAnteSu aSTanavateSu nandyadhyayanacUrNiH samAptA iti // graMthAgram 1500 // (19) anuyogadvArasUtracUrNi / antaH caraNameva guNo crnngunno| ahavA caraNaM cAritram , guNA khamAdiyA aNegavidhA, tesu jo jahaDio sAdhU so savvaNayasammato bhavatIti / / // kRtiH zrIzvetAmbarAcAryazrIjinadAsagaNimahattarapUjyapAdAnAmanuyogadvArANAM cUrNiH // Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78] (20) pAkSikasUtracUrNi / antaH anuSTupabhedena chaMdasAM graMthAgraM catvAri zatAni 400 // pAkSikapratikramaNacUrNI samApteti || zubhaM bhavatu sakalasaMghasya maMgalaM mahAzrIH || 1. Upara jina bIsa cUrNiyoMke Adi-antAdi aMzoke ullekha diye haiM, inake avalokanase pratIta hotA hai ki - prajJApanAsUtra ke bArahaveM zarIrapadakI cUrNi zrI jinamadragaNi kSamAzramaNakRta hai / Aja isakI koI svatantra hastaprati jJAnabhaMDAroMmeM upalabdha nahIM hai, kintu zrI jinadAsagaNi mahattara aura AcArya zrI haribhadrasUrine kramazaH apanI anuyogadvArasUtra kI cUrNi aura laghuvRttimeM isa cUrNiko samagra bhAvase uddhRta kara dI hai, isase isakA patA calatA hai| zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNane prajJApanAsUtra para sampUrNa cUrNi kI ho, aisA pratIta nahIM hotA hai / isakA kAraNa yaha hai ki - prAcIna jaina jJAnabhaMDAroM meM prajJApanAsUtracUrNikI koI hAthapothI nahIM haiM / dUsarA yaha bhI kAraNa hai ki- AcArya zrI malayagiri apanI prajJApanAvRttimeM sirpha zarIrasada kI vRttike sivA aura kahIM bhI cUrNipAThakA ullekha nahIM kiyA hai / ataH jJAta hotA hai ki zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNane sirpha prajJApanasUtrake bArahaveM zarIrapada hI cUrNa kI hogI / AcArya malayagirine apanI vRttimeM isa cUrNikA chaH sthAnoM para ullekha kiyA hai / jJAnAMjali 2. nandI sUtracUrNa, anuyogadvAracUrNi aura nizIthasUtra cUrNike praNetA zrI jinadAsagaNi mahattara haiM jo ina cUrNiyoM ke antima ullekha se nirvivAda rUpase jJAta hotA hai / nizIthacUrNike prArambhameM Apane apane vidyAgurukA zubha nAma zrI pradyumna kSamAzramaNa batalAyA hai| saMbhava hai ki Apake dIkSAguru bhI ye ho hoN| ina cUrNiyoM kI racanA jinabhadragaNi kSamAzramaNake bAdakI hai| isakA kAraNa yaha hai kinandI cUrNi meM cUrNikArane kevalajJAna- kevaladarzana viSayaka yugapadupayoga- ekopayoga-kramopayogakI carcA kI hai evaM sthAna sthAna para jinabhadragaNike vizeSAvazyaka bhASyakI gAthAoM kA ullekha bhI kiyA hai / anuyogadvAra cUrNimeM to Apane zrI jinabhadragaNikI zarIrapadacUrNiko sAdhanta uddhRta kara dI hai | ataH ye tInoM racanAyeM zrI jinabhadragaNike bAdakI hI nirvivAda siddha haiM / 3. dazavaikAlika cUrNike karttA zrI agasyasiMhagaNI haiN| ye AcArya kauTikagaNAntargata zrI vajrasvAmIkI zAkhAmeM hue zrI RSigupta kSamAzramaNake ziSya haiN| ina donoM guru-ziSyoM ke nAma zAstrAntaravattiM honeke kAraNa paTTAvaliyoM meM pAye nahIM jAte haiM / kalpasUtrako paTTAvalImeM jo zrI RSiguptakA nAma hai sthavira Aryahasti ziSya honeke kAraNa evaM khuda vajrasvAmI se bhI pUrvavartI honese zrI agastya - siMhagaNike guru RSiguptase bhinna haiM / kalpasUtrakI sthavirAvalIkA ullekha isa prakAra hai ----- therassa NaM ajjasuhatthissa vAsiddhasaguttassa ime duvAlasa therA aMtevAsI ahAvaccA abhiNNAyA ho / jahA Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandI sUtraka praNetA tathA cUrNikAra [74 there ya ajarohaNa 1jasabhadde 2 mehagaNI 3 ya kAmiDDhI 4 / sudriya 5 suppaDibuddhe 6 rakkhiya 7 taha rohagutte 8 ya // 1 // isigutte 9 sirigutte 10 gaNI ya baMbhe 11 gaNI ya taha some 12 / .. dasa dA ya gaNaharA khalu ee sIsA suhatthissa // 2 // sthavira Aryasuhasti zrI vajrasvAmIse pUrvavartI honese ye RSigupta sthavira dazakAlikacUrNipraNetA zrI agastyasiMhake guru zrI RSigupta kSamAzramaNase bhinna haiM, yaha spaSTa hai / AvazyakacUrNi, jisake praNetAke nAmakA koI patA nahIM hai, usameM tapasaMyamake varNanaprasaMgameM AvazyakacUrNikArane isa prakAra dazavaikAlikacUrNikA ullekha kiyA hai tavo duviho- vajjho abbhataro ya / jadhA dasavetAliya cuNNIe cAulodaNaMtaM (? cAlaNedANataM) aludreNaM NijjaraRs sAdhUsu paDivAyaNIyaM 8 / [ AvazyaktvacUrNi vibhAga 2 patra 117 ] AvazyakacUrNike isa uddharaNameM dazavaikAlikacUrNikA nAma naz2ara AtA hai| dazavaikAlikasUtrake Upara do cUrNiyA~ Aja prApta haiM - eka sthavira agastyasiMhapraNIta aura dUsarI jo AgamoddhAraka zrI sAgarAnandasUri mahArAjane ratalAmakI zrI RSabhadevajI kezarImalajo jaina zvetAMbara saMsthAkI orase sampAdita kI hai, jisake kartAke nAmakA patA nahIM milA hai aura jisake aneka uddharaNa yAkinImahattarAputra AcArya zrI haribhadrasUrine apanI dazavaikAlikasUtrakI ziSyahitAvRttimeM sthAna sthAna para vRddhavivaraNake nAmase diye haiN| ina do cUrNiyoMmeMse AvazyakacUrNikArako kaunasI cUrNi abhipreta hai, yaha eka kaThina-sI samasyA hai| phira bhI AvazyakacUrNike Upara ullikhita uddharaNako gaurase dekhanese hama nirNayake samIpa pahu~ca sakate haiM / isa uddharaNameM "cAulodaNataM" yaha pATha galata ho gayA hai| vAstavameM " cAulodaNaMta" ke sthAnameM mUlapATha " cAlaNedANataM" aisA hogA / parantu mUlasthAnako binA dekhe aise pAThoMke mUla AzayakA patA na calane para kevala zAbdika zuddhi karake saMkhyAbandha pAThoMko vidvAnoMke galata banAneke saMkhyAbandha udAharaNa mere sAmane haiM / dazavaikAlikasUtrako prApta donoM cUrNiyoMko maiMne barAbara dekhI haiM, kintu "cAulodaNaMtaM" kA koI ullekha unameM nahIM pAyA hai aura isakA koI sArthaka sambandha bhI nahIM hai / dazavaikAlikasUtrako agastyasiMhIyA cUrNimeM tapake nirUpaNakI samAptike bAda "cAlaNedANiM" [patra 19] aisA cUrNikArane likhA hai, jisako AvazyakacUrNikArane "cAlaNedANaMtaM" vAkya dvArA sUcita kiyA hai / isa pAThako bAdake vidvAnoMne mUla sthAnasthita pAThako vinA dekhe galata zAbdika sudhArA kara bigADa diyA aisA nizcitarUpase pratIta hotA hai / ataH maiM isa nirNaya para AyA hU~ ki-- AvazyakacUrNikAranirdiSTa dazavaikAlikacUrNi agastyasihIyA cUrNi hI hai| aura isI kAraNa agastyasiMhIyA cUrNi AvazyakacUrNike pUrvakI racanA hai| Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80] jJAnAMjali AcArya zrI haribhadrasUrine apanI ziSyahitAvRttimeM isa cUrNikA khAsa taurase nirdeza nahIM kiyA hai| sirpha raivakkA saM0 rativAkyA nAmaka dazavaikAlikasUtrako prathama cUlikAkI vyAkhyAmeM [patra 273-2] " anye tu vyAcakSate" aisA nirdeza karake agastyasiMhIyA cUrNikA matAntara diyA hai| isake sivA kahIM para bhI isa cUrNike nAmakA ullekha nahIM kiyA hai| isa agastyasiMhIyA cUrNimeM tatkAlavartI saMkhyAbandha vAcanAntara-pAThabheda, arthabheda evaM sUtrapAThokI kamI-bezIke kAfI nirdeza haiM, jo atimahattvake haiN| yahA~ para dhyAna dene jaisI eka bAta yaha hai ki donoM cUrNikAroMne apanI cUrNImeM dazavaikAlikasUtrakI eka prAcIna cUrNI yA vRttikA samAna rUpase ullekha raivakkAcUlikAkI cUrNImeM kiyA hai, jo isa prakAra hai" ettha imAto vRttigatAto pduddesmettgaadhaao| jahA dukkhaM ca dussamAe jIviuM je 1 lahusagA puNo kAmA 2 / sAtibahulA maNussA 3 aciradvANaM cimaM dukkhaM 4 // 1 // omajaNammi ya khiMsA 5 baMtaM ca puNo niseviyaM bhavati 6 / aharovasaMpayA vi ya 7 dulabho dhammo gihe gihiNo 8 // 2 // nivayaMti parikilesA 9 baMdho 11 sAvajjajoga gihivAso 13 / ete tiNNi vi dosA na hoti aNagAravAsammi 10-12-14 // 3 // sAdhAraNA ya bhogA 15 patteyaM puNNa-pAvaphalameva 16 / jIyamavi mANavANaM kusaggajalacaMcalamaNiccaM 17 // 4 // Natthi ya avedayittA mokkho kammassa nicchao eso 18 / padamaTThArasametaM vIravayaNasAsaNe bhaNitaM // 5 // " __ agastyasiMhIyA cUrNI dUsarI mudrita cUrnAmeM [patra 358 ] " ettha imAo vRttigaadhaao| uktaM ca" aisA likhakara Upara dI huI gAthAyeM uddhRta kara dI haiN| ina ullekhoMse yaha nirvivAda hai ki-dazavaikAlikasUtrake Upara ina do cUrNiyoMse pUrvavartI eka prAcIna cUrNI bhI thI, jisakA donoM cUrNikAroMne vRtti nAmase ullekha kiyA hai| cUrNIko 'vRtti' kahanekA praghAta prAcIna hai| isameM yaha bhI kahA jA sakatA hai ki-AgamoM ke Upara padya aura gadyameM vyAkhyAgrantha likhanekI praNAli adhika purANI hai / aura isase himavaMtasthavirAvalImeM ullikhita nimna ullekha satyake samIpa pahu~catA hai Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandIke praNetA tathA cUrNikAra [81 ___ "teSAmAryasiMhAnAM sthavirANAM madhumitrA-''ryaskandilAcAryanAmAnau dvau ziSyAvabhUtAm / AryamadhumitrANAM ziSyA Aryagandhahastino'tIvavidvAMsaH prabhAvakAzcAbhavan / taizca pUrvadharasthavigettaMsomAsvAtivAcakaracitatattvArthopari azItisahasrazlokapramANaM mahAbhASyaM racitam / ekAdazAGgopari cA''ryaskandilasthavirANAmuparodhatastairvivaraNAni racitAni / yaduktaM tadracitA''cArAGgavivaraNAnte yathA therassa mahumittassa sehehiM tipuvvanANajuttehiM / muNigaNavivaMdiehiM vavagayarAyAidosehiM // 1 // baMbhaddIviyasAhAmauDehiM gaMdhaha sthivibuhehiM / vivaraNameyaM raiyaM dosayavAsesu vikkamao // 2 // AcArAgasUtrake isa gaMdhahastivivaraNakA ullekha AcArya zrI zIlAGkane apanI AcArAGgavRttike upodghAtameM bhI kiyA hai| kucha bhI ho; jaina AgamoMke Upara vyAkhyA likhanekI praNAlI adhika prAcIna hai| 4. uttarAdhyayanasUtracUrNike praNetA kauTikagaNIya, vajrazAkhIya evaM vANijakulIya sthavira gopAlika mahattarake ziSya the / isa cUrNikArane cUrNimeM apane nAmakA nirdeza nahIM kiyA hai| inake nizcita samayakA patA lagAnA muzkila hai / tathApi isa cUrNimeM vizeSAvazyakabhASyakI svopajJa TIkAkA sandarbha ullikhita honeke kAraNa isakI racanA jinabhadragaNi kSamAzramaNake svargavAsake bAdakI hai| vizeSAvazyaka bhASyako svopajJa TIkA zrIjinabhadragaNi kSamAzramaNako antima racanA hai| chaThe gaNadharavAda taka isa TIkAkA nirmANa hone para ApakA dehAnta ho jAneke kAraNa bAdake samagra graMthakI TIkAko zrIkoTTAryavAdI gaNI mahattarane pUrNa kI hai| 5. jItakalpabRhacUrNike praNetA zrIsiddhasenagaNI haiM / isa cUrNAMke antameM Apane sirpha apane nAmake atirikta aura koI ullekha nahIM kiyA hai| zrIjinabhadragaNi kSamAzramaNakRta granthake Upara yaha cUrNI honeke kAraNa isakI racanA zrIjinabhadragaNike bAdakI svayaMsiddha hai| isa cUrNIko TippanakakAra zrIzrIcandrasUrine bRhacUrNInAmase darzAI hainatvA zrImanmahAvIra paropakRtihetave / jItakalpabRhacUrNAkhyA kAcitprakAzyate // 1 // uparinirdiSTa sAta cUrNIyoMke atirikta teraha cUrNIyoM ke racayitAke nAmakA patA nahIM milatA hai| tathApi ina cUrNIyoMke avalokanase jo hakIkata dhyAnameM AI hai isakA yahA~ ullekha kara detA hU~ / yadyapi AcArAGgacUrNI aura sUtrakRtAGgacUIke racayitAoMke nAmakA patA nahIM milA hai to bhI bhAcArAGgacUrNImeM cUrNIkArane paMdraha sthAna para nAgArjunIya vAcanAkA ullekha kiyA hai, unameMse sAta sthAna para "bhadaMtanAgajjuNiyA" isa prakAra bahumAnadarzaka 'bhadanta' zabdakA prayoga kiyA hai, isase anumAna hotA hai ki ye cUrNIkAra nAgArjunasantAnIya koI sthavira hone caahie| sUtrakRtAGgacUrNImeM jahA~ jahA~ nAgArjunIya vAcanAkA ullekha cUrNIkArane kiyA hai vahA~ sAmAnyatayA Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82] jJAnAMjali nAgajjuNiyA itanA hI likhA hai| ataH ye donoM cUrNIkAra alaga alaga jJAta hote haiN| sUtrakRtAGgacUrNImeM jinabhadragaNIke vizeSAvazyakabhASyakI gAthAoM evaM svopajJa TIkAke sandarbha aneka sthAna para uddhRta kiye gaye haiM, isase isa cUrNIkI racanA zrIjinabhadragaNike bAdakI hai| parantu AcArAGgacUrnAmeM jinabhadragaNike koI granthakA ullekha nahIM hai, isa kAraNa isa cUrNI kI racanA zrIjinabhadragaNike pUrvakI honekA sambhava adhika hai / bhagavatIsUtracUrNImeM zrIjinabhadragaNIke vizeSaNavatIgranthakI gAthAoMke uddharaNa honese, aura kalpacUrNImeM sAkSAt visesAvassagabhAsakA nAma ullikhita honese ina donoM cUrNIyoM kI racanA nizcita rUpase zrIjinabhadragaNike bAdakI hai / dazAsUtracUrNImeM kevalajJAna-kevaladarzanaviSayaka yugapadupayogAdivAdakA nirdeza honese yaha cUrNI bhI zrIjinabhadragaNIke bAdakI hai / AvazyakacUIke praNetAkA nAma cUrNIkI koI pratimeM prApta nahIM hai / zrIsAgarAnandasUri mahArAjane apane sampAdanameM isako jinadAsagaNimahattarakRta batalAI hai| pratIta hotA hai ki - ApakA yaha nirdeza zrIdharmasAgaropAdhyAyakRta tapAgacchIya paTTAvalIke ullekhako dekha kara hai, kintu vAstavameM yaha satya nahIM hai| agara isake praNetA jinadAsagaNi hote to Apa isa prAsAdabhUta mahatI cUrNImeM jinabhadragaNIke nAmakA yA vizeSAvazyakabhASyakI gAthAoMkA jarUra ullekha karate / mujhe to yahI pratIta hotA hai ki isa cUrNIkI racanA jinabhadragaNike pUrvakI aura nandIsUtraracanAke bAdakI hai / dazavaikAlikacUrNI (vRddhavivaraNa) meM aura vyavahAracUrNImeM zrIjinabhadragaNi kI koI kRtikA uddharaNa nahIM hai, ataH ye cUNIyA~ bhI jinabhadragaNi kSamAzramaNake pUrvakI honI caahiie| jambUdvIpakaraNacUrNI jambUdvIpaprajJaptikI cUrNI mAnI jAtI hai, kintu vAstavameM yaha jambUdvIpake paridhi-jIvA-dhanuHpRSTha Adi ATha prakArake gaNitako spaSTa karanevAle kisI prakaraNakI cUrNI hai| vartamAna isa cUrNImeM mUla prakaraNakI gAthAoM ke pratIka mAtra cUrNIkArane diye haiM, ataH kucha gAthAoMkA patA jinabhadrIya bRhatkSetrasamAsaprakaraNase lagA hai, kintu kitanIka gAthAoMkA patA nahIM calA hai ? isa cUrNImeM jinabhadrIya bRharakSetrasamAsakI gAthAyeM bhI uddhRta naz2ara AtI haiM, ataH yaha cUrNI unake bAdakI hai| yahAM para cUrNIyoMke vividha ullekhoMko lakSyameM rakha kara cUrNIkAroM ke viSayameM jo kucha nivedana karanekA thA, vaha karaneke bAda aMtameM yaha likhanA prApta hai ki-prakAzyamAna isa nandIsUtracUgIke 1. " zrIvIrAt 1055 vi. 585 varSe yAkinIsUnuH zrIharibhadrasUriH svargabhAk / nizItha-bRhaskalpabhAdhyA''vazyakAdicUrNikArAH zrojinadAsamahattarAdayaH pUrvagatazrutadharazrIpradyumnakSamaNAdiziSyatvena zrIharibhadrapritaH prAcInA eva yathAkAlabhAvino bodhyAH / 1115 zrIjinabhadragaNiyugapradhAnaH / ayaM ca jinabhadrIyadhyAnazatakakArAdbhinaH sambhAvyate / " iNDiyana eNTIkverI pu. 11. pR. 253 // [siridevavAyagaviraiyaM " naMdIsutaM" meMse uddhRta. ] Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandI sUtraka praNetA tathA cUrNikAra [83 praNetA zrIjinadAsagaNimahattara haiM, jisakA racanAsamaya spaSTatayA prApta nahIM hai, phira bhI Aja nandIsUtracUrNIkI jo pratiyA~ prApta haiM, unake aMtameM saMvatkA ullekha naz2ara AtA hai, jo cUrNIracanAkA saMvat honekI saMbhAvanA adhika hai / yaha ullekha isa prakAra hai zakarAjJaH paJcasu varSazateSu vyatikrAnteSu aSTanavateSu nandyadhyayanacUrNI samAptA iti / arthAt zAke 598 (vi. saM. 733) varSameM nandyadhyayanacUrNI samApta huI / isa ullekhako kitaneka vidvAn pratikA lekhasamaya mAnate haiM, kintu yaha ullekha nandyadhyayanacUrgIkI samAptikA arthAt racanAsamAmikA hI nirdeza karatA hai, lekhanakAlakA nhiiN| agara pratikA lekhanakAla hotA to ' samAptA' aisA na likhakara 'likhitA' aisA hI likhA hotA / isa prakAra gadyasandarbhameM racanAsaMvat likhanekI prathA prAcIna yugameM thI hI, jisakA udAharaNa AcArya zrIzIlAGkakI AcArAgavRttimeM prApta hai| sUtra aura cUrNikI bhASA __nandIsUtra aura usakI cUrNIkI bhASAkA svarUpa kyA hai ? isa viSayameM abhI yahA~ para adhika kucha maiM nahIM likhatA huuN| sAmAnyatayA vyApakarUpase mujhe isa viSayameM jo kucha kahanA thA, maiMne akhilabhAratIya prAcyavidyApariSat-zrInagarake liye taiyAra kiye hue mere " jaina Agamadhara aura prAkRta vAGmaya" nAmaka nibandhameM kaha diyA hai, jo 'zrIhajArImala smRtigrantha' meM prasiddha kiyA gayA hai, usako dekhane kI vidvAnoko sUcanA hai| [rNisahita 'nandIstra', prastAvanAse, vArANasI, 1966 ] Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandIsUtrake vRttikAra tathA TippanakAra nandIsUtrakAra nandIsUtrake praNetA sthavira deva vAcaka haiN| inake sambandhameM jo kucha kahanekA thA vaha cUrNi sahita nandIsUtrakI prastAvanAmeM kaha diyA hai| laghuvRttikAra zrIharibhadrasari isa granthAGkameM prakAzyamAna vRttike praNetA yAkinImahattarAdharmasUnu AcArya zrIharibhadrasUri mahArAja haiN| inake viSaya meM vidvAnoMne aneka dRSTi se vicAra kiyA hai aura likhA bhI bahuta hai / ataH yahA~ para mujhe adhika kucha bhI kahanekA nahIM hai| jo kucha kahanekA thA, vaha maiMne, zrI lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRtividyAmandiragranthAvalIke caturtha granthAGkarUpameM prasiddha kiye gaye 'saTIka yogazataka aura brahmasiddhAntasamuccaya' kI prastAvanAmeM kaha diyA hai| ataH vidvAnoMse prArthanA hai ki usa prastAvanAko dekheM durgapadavyAkhyAkAra zrI zrIcandrasari ina granthAGko sampAdita nandIvRttiTippanaka, jisakA nAma granthakArane durgapadavyAkhyA diyA hai, isake praNetA AcArya zrIzrIcandrasari haiM / ye apaneko candrakulIna AcArya zrIzIlabhadrasUrike ziSya zrIdhanezvarAcAryake ziSya batalAte haiN| ____ inakA, AcAryapadaprAptikI pUrvAvasthAmeM nAma pArzvadevagANa thA, aisA ullekha inhIMkI racita * zrIdevavAcakaviracitaM nandIsUtram - zrIzrIcandrAcAryakRtadurgapadavyAkhyA-ajJAtakartRkaviSamapadaparyAyAbhyAM samalakRtayA AcAryazrIharibhadrasUrikRtayA vRttyA sahitam (prakAzaka-prAkRta TeksTa sosAyaTI, vArANasI, I. sa. 1966) -yaha sampAdanakI prastAvanAse uddhata. Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandIsUtrake vRttikAra tathA pinakAra fev pATana - khetravAsI pADAkI nyAyapravezapaJjikAkI tADapatrIya prattiko puSpikAmeM pAyA jAtA hai / jo isa prakAra hai nyAyapravezazAstrasya sadvRtteriha paJjikA svaparArtha dRSTA ( dRbdhA) spaSTA pArzvadevagaNinAmnA ||1|| graha 9rasa6 rudrai11ryukte vikramasaMvatsare'nurAdhAyAm / kRSNAyAM ca navamyAM phAlgunamAsasya niSpannA // 2 // nyAyapravezavivRteH kRtvemAM paJjikAM yanmayA'vAptam / kuzalo'stu tena loko labhatAmavabodhaphalama tulam // 3 // yAvallavaNodanvAn yAvannakSatramaNDito meruH / khe yAvaccandrArkau tAvadiyaM paJjikA jayatu ||4|| zubhamastu sarvajagataH parahitaniratA bhavantu bhUtagaNAH / doSAH prayAntu nAzaM sarvatra sukhI bhavatu lokaH // 5 // iti zrIzIlabhadrasUriziSya sugRhItanAmadheya zrImaddhanezvara va riziSyaiH sAmAnyAvasthAprasiddha paNDitapArzvadevagaNyabhidhAnavizeSAvasthA vApta zrIzrI candrasUrinAmabhiH svaparopakArArthaM dRbdhA viSamapadabhaJjikA nyAyapravezakatteH paJjikA parisamApteti // AcArya zrI zrI candrasUri, jinakA pUrvAvasthA meM pArzvadevagaNa nAma thA, unhoMne apane guru zrI dhanezvarAcAryako zrIjinavallabhagaNiviracita sArdhazatakaprakaraNa-aparanAma-sUkSmArthavicArasAraprakaraNa kI vRttikI racanA aura usake saMzodhanAdi meM sAhAyya diyA thA, aisA isa vRttikI prazastimeM khuda vRttikAra gurune sUcita kiyA hai / isa prazasti meM zrI zrIcandrasUrikI guru- praguru Adi paramparAkA aura vaMzAdikA upayukta varNana honese yaha prazasti yahA~ dI jAtI hai sampUrNa nirmalakalAkalitaM sadaiva jADayena varjitamakhaNDitavRttabhAvam / doSAnuSaGgarahitaM nitarAM samasti cAndraM kulaM sthiramapUrvazazAGkatulyam // 1 // tasmi~zcaritradhanadhAmatayA yathArthAH saMjajJire nanu dhanezvarasUrivaryAH // nIhArahAraharahAravikAzikAzasaMkAzakIrttinivahairghavalIkRtAzAH // 2 // niHsaGgavihAriNo'malaguNA vizrAntavidyAdhakhyAkhyAtAra iti kSitau praviditA vidvanmano modinaH / ye'nuSThAnijaneSu sAmpratamapi prAptopamAH sarvatastebhyaste'jitasiMhavaraya ihAbhUvan satAM sammatAH // 3 // udAmadhAmabhavajantu nikAmakAmakAme bhakumbhataTapATanasiMhapotAH / zrIvarddhamAnamunipAH suvizuddhabodhAstebhyo'bhavan vizada kIrtivitAnabhAjaH ||4|| lokAnandapayodhivarddhanavazAt sadvRttatAsaGgataiH saumyatvena kalAkalApakalanAcchlApyodayatvena ca / dhvastadhvAntatayA tataH samabhavazcandrAnvayaM sAnvayaM kurbANAH zucizAlino'tra munipAH zrIzIlabhadrAbhighAH // 5 // niHsaMkhyairapi labdhamukhyagaNanairAzAvikAzaM satAM kurvANairapi saGkaTIkRtadigAbhogairguNaprINikaiH / zvetairapyanuraJjitatribhuvanairyeSAM vizAlairguNaizvitraM ko'pi yazaH paTaH prakaTitaH zveto vicitrairapi // 6 // Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 ] cakruH ||8|| 1 satarka karkazadhiyaH suvizuddhabodhAH suvyaktasUktazata mauktikazuktikalpAH / teSAmudAracaraNAH prathamAH suziSyAH sadyo'bhavannajita siMha munIndravaryAH // 7 // teSAM dvitIyaziSyA jAtAH zrImaddhanezvarAcAryAH / sArddhazatakasya vRttiM guruprasAdena zazi 1 muni7pazupati11saGkhye varSe vikramanRpAdatikrAnte / caitre sitasaptamyAM samarthiteyaM gurau vAre // 9 // yuktAyuktavivecana-saMzodhana-lekhanaikadakSasya / nijaziSyasu sAhAyyAd vihitA zrIpArzvadevagaNeH // 10 // prathamAdarze vRttiM samalikhatAM pravacanAnusAreNa / municandra-vimalacandrau gaNI vinItau sadodyuktau // 11 // zrI cakrezvarasUribhiratipaTubhirnipuNapaNDitopetaiH / aNahilapATakanagare vizodhya nItA pramANamiyam // 12 // isa prazasti meM AcArya zrI zrIcandrasUrikI pUrvajaparamparA isa prakAra hai. candrakulIna zrIdhanezvarAcArya zrI ajitasiMhasUra | zrI ajita siMha sUri 1 zrI vardhamAnasUra | zrI zIlabhadrasUri zrIdhanezvarasUri I zrIpArzva devagaNa = zrI zrIcandrasUri jJAnAMjali nyAyapravezapaJjikAkI prazastikA Upara jo ullekha kiyA hai usake aMtameM 'zrIzrIcandrasUrikA hI pUrvAvasthA meM pArzvadevagaNa nAma thA aisA jo ullekha hai vaha khuda pranthapraNetAkA na hokara tatkAlIna kisI ziSya-praziSyAdikA likhA huA pratIta hotA hai / astu, kucha bhI ho, isa ullekhase itanA to pratIta hotA hI hai ki - zrIcandracArya hI pArzvadeva gaNi haiM yA pArzvadevagaNI hI zrI zrI candrasUri haiM, jinakA ullekha ' dhanezvarAcAryane sArdhazatakaprakaraNakI vRttimeM kiyA hai / zrIzrIcandasUrikA acAryapada zrIzrIcandrasUrikA AcAryapada kisa saMvata meM huA ? isakA koI ullekha nahIM milatA hai, phira bhI AcAryapadaprAptike bAdakI inakI jo grantharacanAyeM Aja upalabdha haiM unameM sabase pahalI racanA nizIthacUrNiviMzo dezakavyAkhyA hai| jisakA racanAkAla vi. saM. 1174 hai / vaha ullekha isa prakAra hai - Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandIsUtrake vRttikAra tathA pinakAra [87 samyak tathA''mnAyAbhAvAdatroktaM yadutsUtram (:) / matimAndyAdvA kiJcit kSantavyaM zrutadharaiH kRpA kalitaiH // 1 // zrIzIlabhadrasariNAM ziSyaiH zrIcandrasUribhiH / viMzakoddezakavyAkhyA dRbdhA svaparahetave // 2 // vedAvarudrasaGkhye 1174 vikramasaMvatsare tu mRgazIrSe / mAghasitadvAdazyAM samarthiteyaM ravau vAre // 3 // nizIthacUrNiviMzodezakavyAkhyAprazastike isa ullekhako aura inake guru zrI dhanezvarAcAryakRta sArdhazatakaprakaraNavRttikI prazastike ullekhako dekhate hue, jisakI racanA 1171 meM huI hai aura jisameM zrIcandrAcArya nAma na hokara inakI pUrvAvasthAkA pArzvadevagaNi nAma hI ullikhita hai, itanA hI nahIM, kintu prazasti ke 7 veM padyameM jo vizeSaNa inake lie diye haiM ve inake liye ghaTamAna honese, tathA khAsa kara pATana-khetravasI pADAkI nyAyapravezapaJjikAkI prAcIna tADapatrIya prati ke aMtameM unake kisI vidvAna ziSya-praziSyAdine -" sAmAnyAvasthAprasiddhapaNDitapArzvadevagaNyabhidhAna-vizeSAvasthAvAptazrozrIcandrasarinAmabhiH" aisA jo ullekha dAkhila kiyA hai, ina sabakA pUrvApara anusaMdhAna karanese itanA nizcita rUpase pratIta hotA hai ki --- inakA AcAryapada vi. saM. 1171 se 1174 ke bicake kisI varSameM huA hai / grantharacanA prantharacanA karanevAle zrIzrIcandrAcArya mukhyatayA do hue haiN| eka maladhAragacchIya AcArya zrIhemacandrasUrike ziSya aura dUsare candrakulIna zrI dhanezvarAcAryake ziSya, jinakA pUrvAvasthAmeM pArzvadevagaNi nAma thA / maladhArI zrI zrIcandrasUrike race hue Aja paryaMtameM cAra grantha dekhanemeM Aye haiM - 1 saMgrahaNI prakaraNa 2 kSetrasamAsaprakaraNa 3 laghupravacanasAroddhAraprakaraNa aura 4 prAkRta munisuvratasvAmicaritra / prastuta nandIsUtravRttidurgapadavyAkhyAke praNetA candra kulIna zrIzrIcandrAcAryakI aneka kRtiyA~ upalabdha hotI haiM, jinake nAma, unake antakI prazastiyoMke sAtha yahAM diye jAte haiM (1) nyAyapravezapaJjikA aura (2) nizIthacUrNiviMzoddezakavyAkhyAke nAma aura prazastiyokA ullekha Upara ho cUkA haiN| (3) zrAddhapratikramaNamUtravRtti / racanA saMvat 1222 / prazastikuvalayasaGghavikAsapradastamaHprahatipaTuramalabodhaH / prastutatIrthAdhipatiH zrIvIrajinenduriha jayati // 1 // vijayante itamohAH zrIgautamamukhyagaNadharAdityAH / sanmArgadIpikAH kRtasumAnasAH jntujaaddybhidH||2|| nityaM prAptamahodayatribhuvanakSIrAbdhiratnottamaM, svayotistatipAtrakAntakiraNairantastamobhedakam / svacchAtucchasitAmbarai katilakaM bibhrat sadA kaumudaM zrImat candrakulaM samasti vimalaM jADyakSitipratya lam // 3 // tasmin sUriparamparAkramasamAyAtA bRhatprAbhavAH samyagjJAnasudarzanAtivimalazrIpadyaskhaNDopamAH / sacAritravibhUSitAH zamadhanAH saddharmakalpAMhipA vikhyAtA bhuvi sUrayaH samabhavan shriishiilbhdraabhidhaaH||4|| Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali tatazca teSAM padapamahaMsaH, samagragacchAbharaNAvataMsaH / dhanezvaraH sUrirabhUt prazasyaH, ziSyaH prabhAvaprathito yadIyaH // 5 // niHzeSAgamatarkazAstrasakalAlaGkArasaMvinidheryasyendorivadIdhitIvitamaso vAco'mRtasyandinIH / AsvAcAmitabhaktisamabhavikAH svAtmAnamastAzubhaM manyante sma surApavargarucirazrIprAtramatyuttamam // 6 // zrIcandramarinAmA ziSyasteSAM babhUva gurubhaktaH / tena kRtA spaSTArthA zrAddhapatikramaNavRttiriyam // 7 // karanayanasUryavarSe 1222 prAtaH puSyAmadhusitadazamyAm / dhRtiyoganavamakakSe samarthitA prakRtavRtti riyam // 8 // utsUtraM yad racitaM matidaurbalyAd kathazcanApi mayA / tacchodhayantu kRtino'nugrahabuddhiM mayi vidhAya // 9 // yAvat sumeruzikharI zikharIkRto'tra, nityairvibhAti jinabimbagRhaimanojJaiH / zrIcandrasariracitA bhuvi tAvadeSA, nandyAt pratikamaNavRttiradhIyamAnA // 10 // pratyakSaraM nirUpyAsya granthamAnaM vinizcitam / zlokapaJcAzaduttarazatAnyekonaviMzatiH // 11 // // granthAnam 1950 // (4) jItakalpabRhaccUrNidurgapadavyAkhyA / racanAsaMvat 1227 / prazasti-- iti jItakalpacUNiviSayA vyAkhyA samAptA / jItakalpabRhaccUNauM vyAkhyA zAstrAnusArataH / zrIcandrasaribhidhA sva-paropakRtihetave // 1 // muni-nayana-taraNivarSe 1227 zrIvIrajinasya janmakalyANe / prakRtagranthakRtiriyaM niSpattimavApa ravivAre // 2 // saGgha-caitya-gurUNAM ca sarvArthapravidhAyinaH / vazA'bhayakumArasya vasatau dRbdhA subodhakRt // 3 // ekAdazazataviMzatyadhikaM zlokapramANagranthAnam / granthakRtiH pravivAcyA munipuGgavasUribhiH satatam // 4 // yadihotsUtraM kizcid dRbdhaM chamasthabuddhibhAvanayA / tanmayi kRpAnukalitaiH zodhyaM gItArthavidvadbhiH // 5 // samAtA ceyaM zrIzIlabhadraprabhu-zrIdhanezvaramaripAdapadmacaJcarIkazrIzrIcandrasUrisaMracitA jItakalpabRhaccUrNidurgapadaviSayA nizIthAdizAstrAnusArataH sampradAyAcca sugamA vyAkhyeti / yAvallavaNodanvAn yAvannakSatramaNDito meruH / khe yAvaccandrArko tAvadiyaM vAcyatAM bhavyaiH // 1 // (5) nandIsUtralaghuvRttidurgapadavyAkhyA / prazasti - zrIdhanezvarasUrINAM pAdapadmopajIvinA / nandivRttau kRtA vyAkhyA zrImacchIcandrasariNA // 1 // iti samAptA zrIzIlabhadraprabhu-zrIdhanezvarasariziSyazrIzrIcandrana riviracitA nandiTIkAyA durgapadavyAkhyA // nandivRttidurgapadavyAkhyAnte / Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandIsUtrake vRttikAra tathA pinakAra (6) sukhabodhA sAmAcArI prazasti iccesA gihatthasAhusatthANudvANavihipadarisaNaparA sirisIlabhaddasUri-dhaNe sarasU ( risissa siricaMdarisamuddhariyA subohA sAmAyArI sammattA / iti bahuvidhapratiSThA kalpAn saMvIkSya samuddhRteyaM zrI zrI candrasUriNA // samuccayapranthAgram 1386 // - [ce kamalavane pAtAle kSIrode saMsthitA yadi svarge / bhagavati ! kuru sAnnidhyaM bimbe zrIzramaNasaGgha ca // 1 // // iti zrIsukhabodhA sAmAcArI samAptA // saM. 1300 mAgha zudi 10 gurau zrIcandragacche maNDanIyazuddhAGkasUribhirlikhApitA / (7) nirayAvalikAdipaJcopAGgasUtravRtti / racanA saM. 1228 / prazasti iti zrIzrIcandrasvariviracitaM nirayAvalikAzrutaskandhavivaraNaM samAptamiti / nirayAvalikAdipaJcopAGgasUtravRttigranthApram 637 // vasu-locana-ravivarSe 1228 zrImacchrI candrasUribhirdvadhA / AbhaDavasAkavasatau nirayAvalazAstravRttiriyam // 1 // (8) piNDavizuddhiprakaraNavRtti / racanA saMvat 1978 / prazasti samApteyaM zrIzrIcaMdrasUriviracitA sUkSmapadArthaniSkaniSkaSaNa paTTa kasannibhapratimajinavallabhAbhidhAnAsscAryadRbdhapiNDavizuddhizAstrasya vRttiH // yaca jinavallabho dRDhamatiH piNDaiSaNAgocaraM, prajJAvarjita mAnavopakRtaye prAjyArthamalpAkSaram | zAstraM piNDavizuddhisaMjJitamidaM zrIcandrasUriH sphuTAM, tadvRttiM sugamAM cakAra tanudhIH zrIdevatAnugrahAt // 1 // ba-muni-rudairyukte vikramavarSe 1178 khau samApyeSA / kRSNaikAdazyAM kArtikasya yoge prazaste ca // 2 // asyAM catuHsahasrANi zatAnAM ca catuSTayam / pratyakSarapramANena zlokamAnaM vinizcitam ||3|| graM0 4400 // Upara zrI zrIcandrasUrikI jina ATha kRtiyoM ke nAma unakI prazastiyoM ke sAtha ullikhita kiye haiM, unako dekhane se yaha spaSTa hotA hai ki - prArambhakI chaH racanAyeM candrakulIna AcArya zrI dhanezvara ke ziSya zrI zrI candrasUrikI hI haiN| sAtavIM nirayAvalyAdipaMcopAMgavyAkhyA bhI anumAna inhIMkI racanA mAnI jAtI hai| AThavIM piNDavizuddhiprakaraNavRttikI racanA inhIM AcAryakI hai yA nahIM, yaha kahanA jarA kaThina hai / kyoM ki isa racanAyeM vRttikArane " zrIdevatAnugrahAt " aisA ullekha kiyA hai, jo dUsarI koI kRtimeM nahIM pAyA jAtA hai / yadyapi racanAkAla aisA hai, jo apaneko inhIM AcAryakI 12 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali racanA honekI ora AkarSaNa karatA hai| phira bhI isa bAtakA vAstavika nirNaya maiM tajjJa vidvAnoMke para choDa detA huuN| Upara maiMne zrI zrIcandrAcAryakI racanAoM ke nAma aura unake antakI prazastiyokA ullekha kiyA hai, unako dekhate hI vidvAnoMke dilameM eka kalpanA jarUra UThegI ki ina AcAryakI vikrama saMvat 1169, 1174, 1178, 1180, 1222, 1227, 1228 Adi saMvatameM racI huI jo kRtiyA~ pAI gaI haiM unameM saM. 1180 bAda ekadama unakI racanA saM. 1222 meM A jAtI hai, to kyA ye AcArya cAlIsa varSake aMtarameM niSkriya baiThe rahe hoMge ? jarUra yaha eka mahattvakA prazna hai, kintu anya sAdhanoMke abhAvameM isa samayameM itanA hI javAba de sakatA hU~ ki - prAcIna granthokI sUcI bRhaTTippanikAme, jainagranthAvalI AdimeM 1 zramaNapratikramaNasUtravRtti, 2 jayadevachandaHzAstravRttiTippanaka, 3 sanatkumAracarita ra. saM. 1214 graM. 8127 Adi nAma pAye jAte haiM / isI taraha inakI aura kRtiyAM jarUra hogI, kintu jaba taka aisI kRtiyAM kahIM bhI dekhane-sunane meM na AyeM taba taka inake viSayameM kucha kahanA ucita pratIta nahIM hotA hai / parantu yaha to nirvivAda hai ki-bicake varSoM meM racI huI inakI granthakRtiyA~ avazyameva honI caahie| pATana - zrIhemacandrAcArya jaina jJAnamaMdirasthita zrIsaMghajainajJAnabhaMDAra kramAMka 1023 vAlI prakaraNapustikAmeM zrI zrIcandrAcAryakRta anAgatacaturviMzatijinastotra hai, jo yahAM upayukta samajha kara diyA jAtA hai, kintu yaha kRti kaunase zrIcandrAcAryakI hai yaha kahanA zakya nahIM hai / stotra - vIravarassa bhagavao voliyaculasIyavarisasahasehiM / paumAI cauvIsaM jaha huMti jiNA tahA thunnimo||1|| paDhamaM ca paumanAI seNiyajIvaM jiNesaraM namimo / bIyaM ca sUraseNaM vaMde jIvaM supAsassa // 2 // taiyaM supAsanAmaM udAyajIvaM paNadvaibhavavAsaM / vaMde sayaMpabhajiNaM puTTilajIvaM cautthamahaM // 3 // savvANubhUyanAmaM daDhaujIvaM ca paMcamaM vaMde / chaTuM devasuyajiNaM vaMde jIvaM ca kittissa // 4 // sattamayaM udayajiNaM vaMde jIvaM ca saMkhanAmassa / peDhAlaM aTTamayaM ANaMdajiyaM namasAmi // 5 // puTTilajiNaM ca navamaM surakayase sunaMdajIvassa / sayakittijiNaM dasamaM vaMde sayagassa jIva ti // 6 // egArasamaM muNimuvayaM ca vaMdAmi devaIjIvaM / bArasamaM amamajiNaM saccaijIvaM jagapaIvaM // 7 // nikasAyaM terasamaM vaMde jIvaM ca vAsudevassa / baladevajiyaM vaMde caudasamaM nippulAijiNaM // 8 // sulasAjIvaM vaMde panarasamaM nimmamattanAmANaM / rohiNijIvaM namimo solasamaM cittaguttaM ti // 9 // sattarasamaM ca vaMde revaijIva samAhijiNanAma / saMvaramadvArasamaM sayAlijIvaM paNivayAmi // 10 // dIvAyaNassa jIvaM jasoharaM vaMdimo iguNavIsaM / kanhajiyaM gayatanhaM vIsaimaM vijayamabhivaMde // 11 // vaMde igavIsaimaM nArayajIvaM ca mallinAmANaM / devajiNaM bAvIsaM aMbaDajIvassa vaMde haM // 12 // amarajiyaM tevIsaM aNaMtaviriyAbhihaM jiNaM vaMde / taha sAibuddhajIvaM cauvAsaM bhadajiNanAmaM // 13 // Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nanhIsutrake vRttikAra tathA ppanakAra [ca ------ ussappiNIe cauvIsajiNavarA kittiyA sanAmehiM / siricaMda sUrinAmehiM suhayarA huMtu sayakAlaM // 14 // // iti anAgatacaturviMzatijinastotram // yahAM para eka bAta ko spaSTa karanA ati Avazyaka hai ki - prAkRta pRthvIcandracaritake praNetA candrakulIna zrIzAntisUrijIne apane isa caritakI maMgalagAthAmeM sUcita kiyA hai ki'dhanezvarAcAryakI arthagambhIra vANIkA Apake Upara baDA prabhAva paDA hai' aura isI caritakI prazastimeM Apane likhA hai ki-- candrakulIna zrI sarvadevasUri ke svahastase dIkSA pAne vAle zrI zrIcandrAcAryakI kRpAse Apako AcAryapada prApta huA hai / vaha maMgalagAthAntargata gAthA aura prazasti isa prakAra haiM / maMgalagAthAntargatagAthA - jannANaghaNalaveNaM vavaharamANA vayaM maidarihA | karimo parovayAraM tesi namo guru ghaNesANaM // 10 // prazasti AsI kuMdiduddhe vilasasikule cArucArittapatta sUrI seyaMvarANaM varatilayasamo savvadevAbhihANo || nANAsUri pasAhApayitumahimA kapparukkho vva gaccho jAo jatto pavitto guNasurasaphalo supasiddho jayammi ||1|| tesiM cAsssI suyajalanihI khaMtadaMto pasaMto, sIso boso siyaguNagaNo nemicaMdo muNiMdo / jo vikkhAo puivalae suggacArI bihArI, manne no se mihira sasiNo teya-kaMtIhiM tulA ||2|| tesiM ca sIso payaIjaDappA, adiTThapuvvillavisisattho / parovayArekarasAviyajjho, jAo nisaggeNa kaittako DDI // 3 // jo satradevamunipuMgava dikviehi, sAhitta-takka-samaesu susikkhiehiM / saMpAvi varapayaM siricaMda sUripujjehiM pakkhamuvagamma guNesu bhUri ||4|| saMvegaMbunivANaM evaM sirisaMtisUriNA teNaM / vajjariyaM varacariyaM muNicaMdaviNeyavayaNAo // 5 // ja kiMci ajuttaM vuttamettha maijaDa - rahasavittIhi / tamaNuggahabuddhIe soheyavvaM chaillehiM // 6 // igatIsAhiyasolasa sarahiM vAsANa nivvue vAre / kattiyacarimatihIe kittirikakhe parisamattaM ||7|| Upara dI gaI pRthvIcandracaritakI maMgalagAthAntargata dasavIM gAthA aura usakI prazasti ko dekhane se yaha pratIta hotA hai ki - prAkRta pRthvIcandracaritake praNetA AcArya zrI zAntisUrike hRdayapara zrIdhanezvarAcArya ke arthagaMbhIra vicAroMkA bhArI prabhAva paDA hai aura zrI zrI candrAcArya, jo sAhitya, tarka aura siddhAnta ke pAraMgata the, unakI kRpAse Apako AcAryapada prApta huA thA / isa prakAra yahA~ para isa AcAryayugala ke nAmoM ko sunate hI yaha bhI saMbhAvanA ho AtI hai ki -- ye do AcArya, sArdhazataka - prakaraNavRtti Adike praNetA zrI dhanezvarAcArya aura nyAyapravezapaJjikA nizIthaviMzoddezakavyAkhyA Adike praNetA pArzvadevagaNa aparanAma zrI zrIcandrAcArya, guru-ziSya kI joDI ho ! / parantu Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82] jJAnAMjali pUrvopara ullekhoMkA anusaMdhAna karanese pratIta hotA hai ki - pRthvIcandracaritameM nirdiSTa zrIdhanezvarAcArya aura zrI zrIcandrAcArya judA haiM / isakA kAraNa yaha hai ki - yadyapi pRthvIcandracarita meM nirdiSTa dhanezvarAcArya kauna the ? kinake ziSya ? yaha spaSTa nahIM hai, to bhI zrI zrIcandrAcArya, jinakI sahAyase zrI zAntisUriko sUripada prApta huA thA, ve candrakulIna zrI sarvadevasUrike hastase dIkSA pAye the, aisA to isa prazasti meM sApha ullekha hai, isase jJAta hotA hai ki pArzvadevagaNa aparanAma zrI zrIcandrAcAryase pRthvIcandracaritanirdiSTa zrIcandrAcArya bhinna haiM / dUsarI bAta yaha bhI hai ki pArzvadevagaNi aparanAma zrI zrIcandrAcAryakA AcAryapada maiM Upara likha AyA hU~ tadanusAra, vi. saM. 1171 se 1174 ke bIcake kisI bhI varSa meM huA hai; taba pRthvIcandra caritakI racanA vIrasaMvat 1631 arthAt vikramasaMvat 1961 meM huI hai, jisa samaya zAntyAcAryako AcAryapada pradAna karane ke liye sahAyabhUta honevAle zrI zrIcandrAcArya prauDhAvasthAko pA cUke the / ataH ye dhanezvarAcArya aura zrIcandrAcArya prastuta nandIsUtravRttidurgapadavyAkhyAkAra zrIcandrAcArya aura unake guru dhanezvarAcArya se bhinna hI ho jAte haiM / isa prakAra yahA~ nandivRttidurgapadavyAkhyAkAra candrakulIna zrI zrIcandrAcAryakA yathAsAdhanaprApta paricaya diyA gayA hai / madhArI zrI hemacandrasUrikRta nandiTippanaka isa nandivRttike Upara maladhAragacchIya AcArya zrIhemacandrasUrikRta Tippanaka bhI thA, jo Aja prApta nahIM hai / Aja paryaMtameM maiMne saMkhyAbandha jJAnabhaMDAroM ko dekhe haiM, inameM se koI jJAnabhaMDAra meM vaha dekhane nahIM AyA hai / phira bhI Apane isa TippanakakI racanA kI thI-- isameM koI saMzaya nahIM hai / khuda Apane hI vizeSAvazyaka mahAbhASyavRttike prAnta bhAgameM apanI grantharacanAoM kA ullekha karate hue isa racanAkA bhI nirdeza kiyA hai jo isa prakAra hai - * iha saMsAravArAMnidhau mAM nimagnaM.... avalokya ko'pi .... mahApuruSaH.... cAritramayaM mahAyAnapAtraM samarpayAmAsa / bhaNitavAMzca - bho mahAbhAga ! samadhiroha tvamasmin yAnapAtre / samArUDhazcAtra.... bhavajaladhimuttIrya prApsyasi zivaratnadvIpam / samarpitaM ca mama tena mahApuruSeNa sadbhAvanAmaJjUSAyAM prakSipya zubhamananAmakaM mahAratnam / abhihitaM ca mAM prati -- rakSaNIyamidaM prayatnato bhadra ! | etadabhAve tu sarvametat pralayamupayAti / ata eva tava pRSThataH sarvAdareNaitadapaharaNArtha lagiSyanti te moharAjAdayo duSTataskarAH / 're re taskarAdhamAH ! kimetadArabdham ? sthirIbhUya lagata lagata sarvAtmanA ' iti bruvANo mohacaraTacakravartI sasainya evA''rabdho yugapat praharttum / kecitvatIvacchalaghAtino mohasainikAH jarjarayanti sadbhAvanAGgAni / tato mayA tasya paramapuruSasyopadezaM smRtvA viracaya jhaTiti nivezitamAvazyaka TippanakA bhivAnaM sadbhAvanAmaJjUSAyAM nUtanaphalakam, tatosparamapi ........ Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandIsUtrake vRttikAra tathA pinakAra [ 3 zataka vivaraNa nAmakam, anyadapyanuyogadvAravRttisaMjJitam, tato'paramadhyupadezamA lAsUtrAbhidhAnam, aparaM tu tadvRttinAmakam, anyacca jIvasamAsavivaraNanAmadheyam, anyattu bhavabhAvanAsUtrasaMjJitam, aparaM tu tadvivaraNanAmakam, anyacca jhaTiti viracayya tasyAH sadbhAvanAmaJjUSAyA aGgabhUtaM nivezitaM nandinikanAmadheyaM nUtanaM dRDhaphalakam / etaizca nUtanaphala kairnivezitairvajramayIva saJjAtA'sau maJjUSA teSAM pApAnAmagamyA / tatastairatIva cchalaghAtitayA saJcUrNayitumArabdhaM tadddvArakapATasampuTam / tato mayA sasambhrameNa nipuNaM tatpratividhAnopAyaM cintayitvA viracayitumArabdhaM tadddvArapidhAnahetoH vizeSAvazyakavivaraNAbhidhAnaM vajramayamiva nUtanakapATasampuTam / tatazcAbhayakumAragaNi dhana devagaNi-jinabhadragaNilakSmaNagaNi-vibudhacandrAdimunivRnda-zrImahAnanda - zrImahattarAvIramatIgaNinyAdisAhAyyAd ' re re nizcitamidAnIM hatA vayaM yadyetad niSpadyate, tato dhAvata dhAvata, gRhNIta gRhNIta, lagata lagata' ityAdi pUtkurvatAM sarvAtmazaktyA yugapat praharatAM hAhAravaM kurvatAM ca mohAdicaraTAnAM cirAt kathaM kathamapi viracayya taddvAre nivezitametaditi / tataH ziro hRdayaM ca hastAbhyAM kuTTayan viSaNNo mohamahAcaraTaH, samastamapi vilakSIbhUtaM tatsainyam, nilInaM ca sanAyakameva / tataH kSemeNa zivaratnadvIpaM prati gantuM pravRttaM tad yAnapAtramiti // - maladhArIya zrIhemacandrasUrikRta vizeSAvazyakavRttiprAnte / isa ullekha ko paDhane se pratIta hotA hai ki Apane AvazyakahAribhadrIvRttiTippanakakI taraha nandihAribhadrIvRttiTippanakakI bhI racanA kI thI / yadyapi zrI hemacandrAcArya mahArAja isa TippanakaracanAkA ullekha Apa karate hI haiM, phira bhI AzcaryakI bAta yaha hai ki - inake hI ziSya zrI zrIcandrasUri mahArAjane prAkRta munisuvratasvAmicaritra kI prazastimeM apane dAdAguru aura guruke, saMkSipta hote hue bhI, mahattvake caritrakA varNana karate hue zrI hemacandrAcAryako granthakRtiyoM kA ullekha kiyA hai, usameM sabhI kRtiyoMke nAma dRSTigocara hote haiM, sirpha isa nandiTippanakakA nAma usameM nahIM pAyA jAtA hai / vaha ullekha isa prakAra hai je teNa sa raiyA gaMthA te saMpai kahemi | suttamuvaesamAlA bhavabhAvaNapagaraNANa kAUNa | gaMthasahassA caudasa terasa vittI kayA jeNa // aNuogadArANaM jIvasamAsassa taha ya sayagassa / jeNaM cha satta cauro gaMthasahassA kayA vittI // mUlAvasyavittIe uvari raiyaM ca TippaNaM jeNaM / paMcasahassapamANaM visamadvANAvabohayaraM // jeNa visAvasyasuttassuvariM savitrA vittI / raiyA pariphuDatthA aDavIsasahassa parimANA // - munisuvratasvAmicaritra prazasti / isa ullekhameM zrI zrIcandrasUrine apane gurukI saba kRtiyoMke nAma diye haiN| sirpha nandiTippanakakA nAma isameM nahIM hai, jisakA nAmollekha khuda maladhArI zrI hemacandrAcArya mahArAjane vizeSAvazyakavRttike prAntabhAgameM kiyA hai / yadyapi munisuvratasvAmicarita ke isa ullekhako prAcIna Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAli 94] tADapatrIya pratiyoMse milAyA gayA hai, tathApi sambhava hai ki prAcIna kAlase hI nandiTippanakake nAmako nirdeza karanevAlI gAthA chUTa gaI ho| astu, kucha bhI ho, phira bhI jaba vizeSAvazyakattike aMtameM khuda zrI hemacandrAcArya mahArAja Apa hI nandiTippanakaracanAkA nirdeza karate haiM to yaha nirvivAda hI hai ki Apane nandiTippanakakI racanA avazyameva kI thI, jo Aja nahIM pAI jAtI hai| nandIviSamapadaTippanaka ___ isa granthAGkameM pR. 182 se 186meM nandIsUtravRttiviSamapadaTippanaka mudrita hai| isa Tippanakako zrI candrakIrtimarikI kRti batalAyA hai, kintu yaha racanA vAstavameM unakI racanA nahIM hai / isa Tippanakake mudraNa samaya khaMbhAtakI vi. saM. 1212 meM likhita tADapatrIya pratiko dhyAnameM rakha kara, evaM pATanake bhaMDAroMko kucha pratiyoMke anta bhAgameM nirayAvalikAdipaMcopAGgaparyAya aura nandIvRttiviSamapadaparyAyako isI Tippanakake sAtha dekha kara 'zrIcandrakIrtimarikRta' aisA likha to diyA hai, kintu khaMbhAtake bhaMDArakI aura jaisalamerake bhaMDArakI prAcIna tADapatrIya niHzeSasiddhAntaparyAya aura sarvasiddhAntaviSamapadaparyAyakI pratiyoMko gaurase dekhI taba yaha samajha bhrAnta pratIta huI hai / khaMbhAtake bhaMDArakI pratimeM aura jaisalamerabhaMDArakI pratimeM alaga alaga siddhAntoke paryAya honese donoM pratiyA~ judI judI haiM / ataH itanA nizcita hotA hai ki - khaMbhAtakI niHzeSasiddhAntaparyAyakI prati, jo jisa varSameM grantharacanA huI usI varSameM likhI huI hai, usameM jitane siddhAntoMke paryAya haiM, utanI hI zrIcandrakItimUrikI racanA hai| zeSa siddhAntaparyAyoMkI racanA kisI anya gItArthakI racanA hai, jisakA nAma jJAta nahIM hai| khaMbhAta bhaMDArakI pratimeM nandIviSamapadaparyAya nahIM hai, taba jaisalamera bhaMDArakI pratikA prArambha nandIviSamapadaparyAyase hI hotA hai / ataH yaha nirvivAda hI hai ki isa mudrita nandIviSamapadaTippanakakI racanA zrIcandrakIrtimarikI na ho kara kisI anya gItArthakI racanA hai| nandIviSamapadaparyAya prAyazaH nandIvRttidurgapadavyAkhyAse uddhRta hone ke kAraNa, ajJAtakartRka anya sarvasiddhAntaviSamapadaparyAya grantha agara ekakartRka hI hai to, yaha racanA nirvivAdarUpase zrI zrIcandrAcAryake bAda kI hI hai| yahA~ para vidvAnoM kI jAnakArIke liye upayukta samajha kara khaMbhAtakI pratikA pUrNa paricaya diyA jAtA hai-- kramAGka 87 (1) niHzeSasiddhAntavicAra (vyavahAra saptamoddezaparyanta) patra 129vA + 1-210 (2) niHzeSasiddhAntavicAra (vyavahAra aSTamodezase Age) patra 1 -20 Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandIsUtrake vRttikAra tathA TippanakAra antima prazasti ziSyAmbhoja divAkarasya purataH zrIdharmaghoSaprabhoH, siddhAntaM vimalAkhyasUrigaNabhRcchiSyeNa saMzRNvatA / smRtyarthaM gaNicandrakIrttikRtinA kecid vicArA varAH, santyete paripiNDitAH parilasatsidvAntaratnAkarAt // (3) pratiSThAvidhi patra 21-22 (4) prAyazcittavicAra patra 23 va (5) niHzeSasiddhAntaparyAya patra 24 - 111 dRDhagAlidhoyapottI sadasavatthaM ti bhaNiyaM hoi 5 | rAlaga kaMgU ||ch| saMvat 1212 ASADha vadi 12 gurau likhiteyaM siddhAntoddhArapustikA lekhaka devaprasAdeneti || || pranthApram 1670 // dvitIyakhaNDam ||ch|| ziSyAmbhojavanaprabodhanaraveH zrIdharmaghoSaprabhoH vaktrAmbhojavinirgatAH katipayAH siddhAntasatkA amI / paryAyA gaNicandrakI rttikRtinA saJcintya sampiNDitAH svasya zrIcimalAkhyasUrigaNabhRcchiSyeNa cintaakRte||ch Aste zrImadakharvaparvatatibhiH sarvodayaH kSmAtale chAyAchannadigantaraH parilasatpatrAvalI saGkulaH / sevAkArinRNAM navInaphalado'pyazrAntasAndrayutiH nizcidraH saralatva kautuka karaH prAgvATavaMzaH satAm // mauktikahArasaGkAzaH samAsIt tatra vIhilaH / zrAvako guNasaMyogAnnarANAM hRdaye sthitaH || samajani dhanadevaH zrAvakastasya sUnuH, prathitaguNasamudro manuvANIvilAsaH / gaganabalayaraGgatkIrtticandrodaye'smin, lagati na ca kalaGkAH khaJjanaM yasya satkAH // [ 85 tasya ca bhAryA yazomati, tayozca putro guNaratnaikarohaNAcalo dharmacandanadrumamalayaH kIrttisudhAdhavalitasamastavizvavalayo yazodevazreSThI / tasya ca AMbIti nAmnA janavatsalA'bhUd bhAryA yazodevagRhAdhipasya / yasyAH satInAM guNavarNanAyAmAdyaiva rekhA kriyate munIndraiH // tayozca putrA uddharaNa - Ambiga- vIradevAkhyA babhUvuH solI- lolI- sokhInAmAnazca putrikAH saJjajJire / anyadA ca siddhAntalekhanabaddhAdareNa jinazAsanAnuraJjitacittena yazodeva zrAvakeNa siddhAntavicAra - paryAyapustikA lekhayAmAsa / pUjya zrI vimalAkhyarigaNabhRcchiSyasya cAritriNo yogyA'sau gaNicandra kIrttividuSo vidvajjanAnandinI / zAstrArthasmRtihetave parilasajjJAnaprapA pustikA bhaktiprAzcitayatyupAsakayazodevena nirmApitA // yAbaccandra-ravI nabhastalajuSau yAvacca devAcalo yAvat saptasamudramudritamahI yAvannabhomaNDalam / yAvat svargavimAnasantatiriyaM yAvacca digdantinastAvat pustakametadastu sughiyAM vyAkhyAyamAnaM mude || // iti prazastiH samAptA // cha // Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali (6) katicit siddhAnta vicAra tathA paryAya patra 11 yahA~ para khaMbhAtake zrI zAntinAtha tADapatrIya jaina jJAnabhaMDArako kramAMka 87 pustikAkA jo vivaraNa aura prazastiyAM dI gaI haiM isase jJAta hotA hai ki- yaha prati do khaMDameM vibhaka hai| prathama khaMDake prAraMbhake 128 patra isa samaya prApta nahIM haiM, jinameM saMbhava hai ki-AcArya zrI candrakIrtisUrikI hI koI kRti hogii| 129 vA+1-220+1-20 patroMmeM aMga-upAMga-cheda-Agamagata upayukta vicAroMkA saMgraha hai, jo AcArya zrI candrakIrtine apane vidyAguru zrI dharmaghoSasarike pAsa jaina siddhAntoMkA zravaNa-adhyayana karate karate kiyA hai, jisakA nirdeza Apane prazastipadyameM kiyA hai| 21se 23 patroMmeM pratiSThAvidhi evaM prAyazcittAdhikArakA saMgraha hai| patra 24se 111meM niHzeSasiddhAntaparyAya haiM, jinameM AcArya zrI candrakIrtine paJcavastuka, AcArAGga, sUtrakRtAGga, sthAnAGga, samavAyAga, bhagavatIsUtra, praznavyAkaraNa, jIvAbhigama, prajJApanA, nizIthacUrNi, kalpa, vyavahAra, paJcakalpa, dazA, jItakalpa, pAkSikasUtra, ina solaha zAstroMke paryAya arthAt viSamapadake artha diye haiN| pATana, jaisalamera Adike jJAnabhaMDArako pratiyoMmeM nandIsUtravRtti, AvazyakavRtti, dazavakAlikavRtti, oghaniyukti, piNDaniyukti, piNDaniyuktigAthA, uttarAdhyayanabRhadvRtti, AcArAGga, sUtrakRtAGga, sthAnAGga, samavAyAGga, bhagavatIsUtra, jIvAbhigama, prajJApanA, prajJApanAvivaraNa, jItakalpa, ina solaha zAstroMke paryAya haiM / yadyapi isa sarvasiddhAntaviSamapadaparyAya granthameM AcArAGgAdi zAstroke paryAya avazyameva zAmila haiM, tathApi donoM paryAya alaga alaga haiM / kitaneka zAstroMke paryAya zrIcandrakIrtisUrikI racanAmeM vistRta haiM, to kitaneka zAstroMke paryAya dUsarI racanAmeM vistRta haiN| isI taraha kitaneka zAstroMke paryAya paraspara eka dUsarameM nahIM bhI haiN| yaha donoM viSamapadaparyAyakI dI huI sUcIyoM ko dekhanese pratIta hogA / ataH donoM viSamapadaparyAyakAroMkA prayatna alaga alaga hai, grantha bhI jude haiM, granthakAra bhI bhinna haiM / pATanake bhaMDAra AdimeM aisI pratiyAM bhI najara AtI haiM, jinameM donoM viSamapadaparyAya grantha sAthameM likhe haiN| kintu AcArya candrakItimUrikI grantharacanAprazasti khaMbhAtakI pratike sivA aura koI pratimeM najara nahIM AtI hai, jo aneka dRSTi se mahattvakI hai| . isa prazastiko dekhanese patA calatA hai ki- yaha prati zrAvaka yazodevane vi. saM. 1212 ASADhamAsameM khuda granthakAra zrI candrakItimUrike liye likhavAI hai / sAthameM isa prazastiko dekhate hue grantharacanAkA samaya bhI vi. saM. 1212 saMbhAvita kiyA jA sakatA hai| yaha pustikA khuda granthakArake liye likhavAI honeke kAraNa isa pratiko prathama prati kaha sakate haiM, isa dRSTise isa pratikA aura bhI mahatva baDha jAtA hai / ina AcAryakI anya koI kRti abhI taka dekhane meM nahIM AI hai| Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandI sUtrake vRttikAra tathA pinakAra [87 isa pustikAke sAtha katicisiddhAntavicAra tathA paryAyake jo gyAraha patra jur3e hue haiM, inakA isa granthake sAtha koI sambandha nahIM hai / ye viprakIrNa panne haiN| yahA~ para gItArtha munigaNa evaM vidvadvargase nivedana hai ki isa granthameM mere anavadhAnase nandIvRttidurgapadavyAkhyAke zIrSakoMmeM zrI zrIcandrAcAyanAmake sAtha jo maladhAri vizeSaNa chapA hai una sabhI sthAnoMmeM candrakulIna aisA sudhAra liyA jAya / aura nandIvRttisaMkSiptaTippanakake sAtha 'zrI candrakIrtimaripraNIta ' chapA hai usako miTA diyA jAya / yahA~ para granthakAroMke viSayameM jo vaktavya thA, vaha samApta ho jAtA hai ? [ vRttisahita 'nandIstra,' prastAvanAse, vArANasI, I. sa. 1966] Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAjA khAravelasirike zilAlekhaka 14vIM paMkti mAnya vidvanmahodaya zrIyuta kAzIprasAda jAyasavAla mahAzayane kaliMgacakravartI mahArAja khAravela ke zilAlekhakA vAcana, chAyA aura artha Adi bar3I yogyatA ke sAtha kiyA hai / tathApi usa zilAlekhameM adyApi aise aneka sthAna haiM jo arthakI apekSA zaMkita haiM / Ajake isa lekhameM ukta zilAlekhakI 14vIM paMktike eka aMza para kucha spaSTIkaraNa karanekA irAdA hai / vaha aMza isa prakAra haiarahate pakhInasaMsitehi kAyanisIdIyAe yApanAvakehi rAjabhitini cinavatAni vAsA sitAni / - 37 46 Upara jo aMza uddhRta kiyA gayA hai isameM se sirpha jisake nIce lAina kI gaI hai isake viSayameM hI isa lekhameM vicAra karanA hai / zrImAn jAyasavAla mahAzayane isa aMzakI " kAyaniSIdyAM yApajJApakebhyaH " aisI saMskRta chAyA karake "kAyaniSIdI (stUpa) para ( rahanevAloM ) popa batAne vAloM (pApajJApakoM ), ke liye " aisA jo artha kiyA hai isake badale meM upari nirdiSTa aMzakI chAyA aura isakA artha isa prakAra karanA adhikatara ucita hogA chAyA - kAyanaiSedhikyA yApanIya kebhyaH - yApanIyebhyaH / artha - (kevala mana aura vacanase hI nahIM balki ) kAyAke dvArA prANAtipAtAdi azubha kriyAoM kI nivRtti dvArA ( dharmakA ) nirvAha karane vAloMke liye / 1 nAgarIpracAriNI patrikA bhAga aisA bhI likhA hai / 10 aGka 3 meM 2. dekho, nAgarIpracAriNI patrikA bhAga 8 aMka 3 " jo kadAcit * yApajJApaka' kahalAte the / " Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAjA khAravelasirika zilAlekhakI 14 vI pakti ice yahA~para "kAyanisIdIyAya yApanAvakehi" aMzakA jo artha kiyA gayA hai vaha ThIka hai yA nahIM ?, isa arthake lie kucha AdhAra hai yA nahIM ?, ukta zilAlekhake aMzake sAtha pUrNatayA yA aMzataH tulanA kI jAya aise zAstrIya pATha jainagranthoM meM pAye jAte haiM yA nahIM? ukta zIlAlekhakA sambandha digambara jaina sampradAyase hai yA zvetAmbara jainasampradAyase hai ? ityAdi viSayoMkA nirNaya karanemeM sugamatA honeke liye jainagranthoMke pATha kramazaH uddhRta kiye jAte haiM - zvetAmbara jainasampradAyake sAdhugaNako pratidina Avazyaka kriyArUpameM AnevAle' SaDvidha AvazyakasUtra' ke tIsare * vandaNaya' (saM0 vaMdana) nAmaka AvazyakasUtrameM nimna likhita pATha hai-- icchAmi khamAsamaNo ! vaMdiuM jAvaNijjAe nisIhIyAe aNujANaha me miuggahaM nisIhi xxx jattA bhe javaNijaM ca bhe.... mAnya AcArya zrI jinadAsagaNi mahattarane aura yAkinImahattarAsUnu zrI haribhadrAcAryane 'SaDvidha AvazyakasUtra' kI cUrNI aura TIkAmeM isa sUtra para ativistRta vyAkhyA kI hai, jisameMse upayogI aMza yahA~ para uddhRta kiyA jAtA hai - __ cUrNI- "jAvaNijjAe nisIhiyAe / yAvaNI yAnAmajA keNati payogeNa kajasamatthA, jA puNa payogeNa vi na samatthA sA ajAvaNIyA, tAe jAvaNijAe / kAe ? nisIhiyAe, nisIhi nAma sarIragaM vasahI thaMDilaM ca bhaNNati, jato nisIhitA nAma Alayo vasahI thaMDila ca, sarIraM jIvassa mAlayo tti, tathA paDisiddhanisevaNaniyattassa kiriyA nisIhiyA, taae||" -Avazyaka cUrNI, uttarabhAga, patra 46 // . . TIkA-yA prApaNe, asya jyantasya karttaryanIyac , yApayatIti yApanIyA tayA / vidhu gatyAm , asya nipUrvasya pani niSedhanaM niSedhaH niSedhena nirvRttA naiSedhikI, prAkRtazailyA chAndasatvAdvA 'naSedhikA' ityucyate / x x x 'yApanIyayA' yathAzaktiyuktayA 'naiSedhikyA' prANAtipAtAdinivRttayA tanvA zarIreNetyarthaH // x x x yApanIyaM cendriya-noindriyopazamAdinA prakAreNa * bhe' bhavatAm ? zarIramiti gamyate // " ---- Avazyaka, hAribhadrI TIkA, patra 546-47 // " icchAmi khamAsamaNo ! vaMdiuM jAvaNijjAe nisIhIyAe matthaeNa vaMdAmi " khamAsamaNasuttaM / / ina uddhRta pAThoMmeM " kAyanisIdIyAya yApaJAvakehi " aMzase pUrNatayA aura aMzataH tulanA kI jAya aisA donoM prakArakA ullekha hai| 1. AvassayaM chavihaM paNNattaM, taM jahA-sAmAiya, cauvIsatthao, vaMdaNayaM, paDikkamaNaM, kAussaggo, paJcakkhANaM / mandomuttaM / Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali 100] ___ 'vivAhapaNNattI' (saM0 vyAkhyAprajJapti dUsarA nAma bhagavatIsUtra) aura 'nAyAdhammakahAo' (saM0 jJAtAdharmakathAH) Adi jaina Agama granthoM meM " yApAvakehi " aMzake sAtha tulanA ko jAya aisA pATha aura sAthameM isakA artha bhI milatA hai / jo isa prakAra hai "vANiyagAme nAmaM nagare x x x somilaM nAma mAhaNe x x x samaNaM bhagavaM mahAvIraM evaM bayAsI - jattA te bhatte ! ? javaNija te bhaMte ! ? avvAbAhaM pi te ? phAsuyavihAraM te ? somilA ! jattA vi me, javaNija pi me, avvAbAhaM pi me, phAsuyavihAraM pi me / x x x kiM te bhaMte ! javaNija ? somilA ! javaNijje duvihe paNNatte, taM jahA-iMdiyajavaNijje ya noiMdiyajavaNijje y| se kiM taM iMdiyajavaNijje ? somilA ? jaM me soindiyacakkhidiyadhANidiyajibhidiyaphAsiMdiyAi niruvahayAI vase vaTaMti se taM indiyajavaNijje / se kiM taM noindiyajavaNijje ! somilA ! jaM me kohamANamAyAlobhA vocchinnA no udoreMti se taM noiMdiyajavaNijje / settaM javaNijje // -bhagavatIsUtra saTIka, patra 757-58 // yaha uparyukta pATha hI akSarazaH 'nAyA dhammakahAo' Adi jaina AgamoMmeM naz2ara AtA hai| farka mAtra itanA hai ki- 'bhagavatIsUtra' meM somilanAmakA brAhmaNa zramaNa bhagavAna mahAvIrako ye prazna pUchatA hai, taba 'jJAtAdharmakathAH' Adi sUtroMmeM zuka nAmaka parivrAjaka Adi bhinna bhinna vyakti thAvaccAputra Adi muniyoMko ye prazna pUchate haiM / AcArya abhayadevane uparyukta sUtrakI TIkAmeM 'javaNijja' kA saMkSita artha isa prakAra likhA hai'yApanIyaM' mokSAdhvani gacchatAM prayojaka indriyAdivazyatArUpo dharmaH / / . -bhagavatIsUtra saTIka, patra 759 isa lekhameM jina zAstrIya pAThoMkA ullekha kiyA gayA hai ve sabhI zvetAmbara jaina sampradAyake granthoMmeM pATha haiN| digambara jainasampradAyake granthoM meM " kAyanisIdIyAya yApAvakehi " aMzake sAtha tulanA kI jAya aise pATha haiM yA nahIM yaha jaba taka maiMne digambara sAhityakA madhyayana nahIM kiyA hai taba taka maiM nahIM kaha sakatA huuN| aura nyAya-vyAkaraNatIrtha paM0 zrIharagoviMdadAsa kRta 'pAiasaddamahaNNavo' Adi kozoMke jaisA koI digambara sAhityakA koza bhI nahIM hai ki jisake dvArA mere jaisA alpAbhyAsI bhI nirNaya kara sake / digambara sampradAyake sAhityake viziSTa abhyAsI paM0 zrInAthUrAmajI premI aura 'anekAnta' patrake sampAdaka bAbU jugalakizorajI mukhtAra mahAzayake dvArA mujhe samAcAra mile haiM ki - Upara likhe pAThoMke sAtha tulanA kI jAya aisA koI pATha digambara sampradAyake granthoMmeM abhI taka dekhanemeM nahIM AyA haiN| 1. dekho patra 106-7. . Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10 mahArAjA khAravelasirika zilAlekhakI 14 vI paMkti yahA~ para prazna ho sakatA hai ki-khAravela-zilA-lekhakI 15vIM paMktimeM "arahatanisIdIyAsamIpe "kA " arhatakI niSIdI (stUpa)ke pAsa" aisA artha kiyA gayA hai--arthAt 'nisIdiyA' zabdakA artha 'stUpa' kiyA hai aura 14 vIM paMktimeM isI zabdakA bhinna artha kyoM kiyA jAtA hai ? isakA samAdhAna yaha hai ki-zvetAmbara jainasampradAyake granthoMmeM 'nisIhiyA' yA 'nisehiyA' zabda bahuta jagahoM para bhinna bhinna arthameM prayojita kiyA gayA hai NisIhiyA strI0 [nizIthikA ] 1 svAdhyAya-bhUmi, adhyayanasthAna, (AcArAMga 2-2-2) / 2 thor3e samayake liye upAttasthAna, (bhagavatI 14-10) / AcArAMgasUtrakA eka adhyayana (AcA0 2-2-2) / NIsIhiyA strI0 [naSedhikI] 1 svAdhyAyabhUmi, (samavAyAMga patra 40) / 2 pApakriyAkA tyAga, (prtikrmnnsuutr)| 3 vyApArAMtarake niSedharUpa sAmAcArI AcAra, (ThANAMgasUtra 10 patra 499) / 4 mukti-mokSa / 5 zmazAnabhUmi, tIrthaMkara yA munike nirvANakA sthAna, stUpa, samAdhi, (vasudevahiNDi patra 264-309) / 6 baiThanekA sthAna / 7 nitambadvArake samIpakA bhAga (rAja praznIya sUtra ) / 8 zarIra, 9 vasati-sAdhuoMke rahanekA sthAna, 10 sthaNDila-nirjIba bhUmi, (Avazyaka cUrNI) / * -pAiasahamahaNNavo patra 512-13 // aMtameM isa lekhako samApta karate hue mujhe kahanA cAhie ki-prastuta lekhakA kalevara kevala zAstrIya pAThoMse hI baDha gayA hai, kintu zilAlekhake aMzakI tulanA aura isake arthako spaSTa karaneke liye yaha anivArya hai| [anekAMta,' mAgha vi. saM. 1986 ] * ina arthoM meM kucha naye artha bhI zAmila kiye gaye haiN| Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhanApatAkA aura vIrabhadra gata kArtikamAsake 'jainahitaiSI' meM 'aitihAsika jainavyaktiyA~' zIrSaka lekhake aMtargata 'vIrabhadra 'kA ullekha karate hue, 'ArAdhanApatAkA 'ke viSayameM lekhaka mahAzayane likhA hai ki" eka zvetAmbara vidvAn dvArA hamako aisA mAlUma huA thA ki 'ArAdhanApatAkA 'ke kartA 'vIrabhadra' digambarAcArya haiM / " astu, jina zvetAmbara vidvadvaryane 'vIrabhadra'ko digambarAcArya batAyA vaha kisa AdhArase, isa bAtako to ve hI jAna sakate haiN| parantu mujhe isa granthakA sAdhanta nirIkSaNa karanese aisA mAlUma huA hai ki isake kartA AcArya zvetAmbara hI haiN| ataH maiM isI viSayaka pramANA~ko kramazaH nIce uddhRta karatA huuN| AzA hai ki pAThaka unapara vicAra kreNge| 'ArAdhanA-patAkA 'meM 1 parikramavidhi, 2 gaNasaMkamaNa, 3 mamatvavyuccheda aura 4 samAdhilAbha, ye dvAra lAbha mukhya haiN| prastuta granthakArane 51 vI gAthAmeM ullekha kiyA hai ki " ArahaNAvihiM puNa bhattapariNAi vaNNimo puvvaM / osaNaM sa cceva u sesANa vi vaNNaNA hoi // " arthAt -ArAdhanA-vidhiko hamane pahale 'bhaktaparijJA' prakIrNakameM varNana kiyA hai, vahI vidhi sarvatra samajhanI cAhiye / isase spaSTa mAchama hotA hai ki 'bhaktaparijJA' aura prakRta grantha, (ArAdhanApatAkA) donoMke kartA mahAzaya eka hI haiN| 54 vI gAthAmeM likhA hai ki " bhattapariNAmaraNaM bhaNiyaM saparakkamassa saviyAraM / tassArAhaNamiNamo bhaNaMti kamaso cauddAraM // " Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhanApatAkA aura vIrabhadra [ 103 arthAt - savicAra - bhaktaparijJAmaraNa zaktivAle ( svastha zarIravAle ) ko hotA hai / ataH usakI ArAdhanAko cAra dvAroMse kahate haiM / bhaktaparijJA 'kI dasavIM gAthA isa prakAra hai 4 " aparakkama sa kAle apahuppaM taMmi jaM tamaviyAraM / tamahaM bhattapariNNaM jahApariNNaM bhaNissAmi | 39 isameM likhA hai ki asvastha zarIravAleko jo parijJA hotI hai use avicAra - bhaktaparijJA kahate haiM / usa avicAra - bhaktaparijJAko maiM yathAvasthita (?) rUpase kahU~gA / matalaba yaha huA ki, bhaktaparijJA do prakArakI hai, eka avicAra aura dUsarI savicAra | avicAra - prarijJAkA varNana ' bhaktaparijJA ' grantha meM aura savicAra - parijJAkA kathana prastuta pranthameM kiyA gayA hai / aura isase ina donoM granthoMkA pArasparika sambandha bhI pAyA jAtA hai / parikramavidhi - dvArAMtargata liMgadvArakI 64 vIM gAthAmeM likhA hai ki " uvahI puNa therANaM codasahA' sutanidhiTTho || " arthAt sthavirakalpiyoMke liye sUtrameM caudaha prakArake upadhikA vidhAna kiyA hai / yaha sthavirakalpa aura caudaha prakAra ke upAdhikA vidhAna kiyA hai / yaha sthavirakalpa aura caudaha prakArake upadhikA vidhAna digambarAcAryake ArAdhanAgranthameM nahIM ho sakatA / ' Acelakuddesia ' Adi jo daza prakArakA kalpa hai usameMse prathama hI 'mAcelakya (nagnatva) ' kalpakI jo vyAkhyA granthakI 70 vIM gAthAmeM dI hai usakA astitva digambarAcArya ke pranthameM nahIM bana sakatA / vaha gAthA isa prakAra 66 'juNNehiM khaMDiruhiya asavvataNuNa ururhi (1) mailehiM / celehiM sacela cciya acelagA huMti muNivasabhA || 1 caudaha prakArake upadhikA varNana nimnalikhita gAthAoM meM hai| pataM 1 pattAbaMdho 2 pAyadvavaNaM 3 ca pAyakesariyA : / balAI 5 rattANaM 6 ca gocchAoM 7 pAyanijogo // tineva ya pacchAgA 10 rayaharaNaM 11 ceva hoi muhapattI 12 / emro duvAlasaviho uvahI jiNakappiyANaM tu // ee caiva duvAlasamattaga 13 airega colapaTTo 14 ya / emro caudasaviho vahI puNa theraka paMmi // aMSaniryukti -- gAthA 668-69-70 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104] jJAnAMjali isameM likhA hai ki ' jIrNa khaMDita .... aura malina vastroM ke dhAraNa karane para bhI sAdhuloka acelaka (nagna) kahalAte haiM / prastuta 'ArAdhanApatAkA 'meM ' bhaktaparijJA' granthakI 170 gAthAoMmeMse 114 gAthAe~ jyoM kI tyoM uThAkara rakkhI gaI haiN| aneka gAthAyeM piMDaniyuktikI, aneka Avazyaka niyuktikI, kitanI hI Avazyaka kI haribhadrIya TIkAmeM pramANa rUpase do huI aura kitanI hI AvazyakAntargata pariSThApanikA niyuktikI, isa prakAra bahuta-sI gAthAe~ isameM dUsare granthoMse saMgraha kI gaI haiN| ataH isa granthako 'saMgrahagrantha ' kahanA kucha bhI anucita na hogA / 894 nambarakI gAthAmeM likhA hai ki- " eyaM paccakkhArNa saviyAraM vaNiyaM savitthAraM / itto bhattapariNaM leseNa bhaNAmi aviyAraM // " arthAt -yaha savicArapratyAkhyAna (parijJA) vistArapUrvaka kathana kiyA gayA, aba avicAraparijJAkA saMkSepase ( 'bhaktaparijJA' granthameM vistArase varNana honeke kAraNa) karatA huuN| isake bAda daza gAthAoMmeM usakA varNana diyA gayA hai / aMtameM iMgiNI-maraNa aura pAdopagamanakA bhI varNana saMkSepase kiyA hai| __maiM samajhatA hU~, isa sampUrNa kathanase pAThakoM ko isa bAtakA jarUra nizcaya ho gayA hogA ki yaha 'ArAdhanApatAkA' grantha zvetAmbarAcAryanirmita hai, digambarAcAryakRta nahIM / / ukta lekhameM Age calakara, lekhaka mahAzayane yaha bhI prakaTa kiyA hai ki-" isake sivAya jainagranthAvalImeM 'vIrabhadra' nAmake do AcAryokA aura bhI ullekha kiyA gayA hai| eka 'catuHzaraNa' nAmake zvetAmbara granthake kartA vIrabhadragaNi', jinake viSayameM ukta granthake TIkAkArane likhA hai ki ve mahAvIra bhagavAnke ziSya the...." yadyapi 'jaina granthAvalI' meM 'catuHzaraNa' ke kartA vIrabhadragaNi' ko TIkAkArake kathanAnusAra mahAvIra paramAtmAkA ziSya likhA hai parantu 'catuHzaraNa', 'bhaktaparijJA' aura 'ArAdhanApatAkA' ke kartRnAma-garbhapayoMke nirIkSaNase tInoM hI granthoMke kartA prAyaH eka hI vyakti jAna par3ate haiM / yathA:" iya jIvapamAya mahArivIra mahaMta meya maJjhayaNaM / " --ctuHshrnn| " iya joIsarajiNavIramaNiyANusAriNI miNamA / " -bhaktaparijJA / " iya visayavai rijiNavIra mahamArAhaNaM pasAhesu / " ." iya sundarAI jiNavIsmaddamaNiyAI pavayaNAhiMto / " -aaraatnaaptaakaa| Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhanApatAkA aur vIrabhadre [ 105 catuHzaraNake TIkAkArane catuHzaraNake kartA 'vIrabhadragaNi' ko jo mahAvIra bhagavAnkA ziSya batalAyA hai, vaha kevala gatAnugatika kiMvadaMtI para avalambita hai, jo abhItaka catuHzaraNa, bhaktaparijJA Adi ke bAremeM badastUra calI AtI hai / isase adhika 'vIrabhadra' saMbaMdhI vizeSa hAla mAlUma nahIM huA | vIrabhadrake isa 'ArAdhanApatAkA ' grantha aura upalabdha huA aura usakI do kApiyA~ milIM / ataH pAThakoMke parijJAnArtha yahA~ usakA bhI kucha paricaya de diyA jAtA hai yaha dUsarA ' ArAdhanApatAkA ' grantha prAkRta, kartA ke nAmase virahita, dvAtriMzadvArAtmaka aura gAthA pramANa 993 ko liye hue hai / isake maMgalAcaraNakI aura atyakI gAthAyeM kramazaH ye haiM " paNamirana miranariMdavaMdiyaM vaMdiuM mahAvIraM / bhImabhavannavagaNaM pajaMtArAhaNaM eyaM // 1 // battIsa dArehiM bhaNihi khavagassa uttama vihI | " " ArAhaNApaDAyaM eyaM jo sammamAyarai dhanno / so lahai suddhasaddho tiloyacaMdujjalaM kiti // 930 // yaha grantha bhI vetAmbarIya hai; kyoM ki isake sukRtAnumodana dvArameM 377 vIM gAthA isa prakAra hai -- 14 39 arthAt - kAla ( jisa vakta kAlikAdi zruta par3hanekA samaya batAyA hai vaha ) meM zrutakA adhyayana kiyA ho, aMgazruta ( dvAdazAMga ) anaMgazruta ( upAMgAdi ) kA yogavahana ( vidhAnavizeSa ) kiyA ho, aura pratilekhanA AvazyakAdika yathAvasthita kiyA ho usakA anumodana karatA hU~ / " kAli ya suyassa guNaNaM aMgANaMga-suyajogavahaNaM jaM / aNahiya- ahINakaraNaM paDilehAvarasayAINaM || " isase spaSTa hai ki yaha grantha bhI digambarAcArya viracita nahIM; kyoM ki dvAdazAMgI aura upAMgazruta digambarAcAryasaMmata na honese unake yahA~ inakA yogavahana 'zazazRMga' samAna hai / yaha ' ArAdhanA-patAkA ' grantha terahavIM zatAbdI ke anantarakA hai; kyoM ki isameM 'AzAtanAdoSa-pratikramaNa ' dvArAntargata gurukI tetIsa AzAtanA saMbaMdhI " purao pakkhAsane " Adi tIna gAthAe~ ' devendrasUri ' kRta ' guruvaMdanabhASya ' kI haiM; aura ye devendrasUri terahavIM zatAbdI meM hue haiM / aMtameM ' ArAdhanA-patAkA 'kI pustakeM ikaTThI kara dene vAle munivarya zrI jasavijayajIkA upakAra mAnatA huA maiM isa lekhako yahIM samApta karatA hU~ / [ 'jaina dvitaiSI' disambara, I. sa. 1919 ] Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAmAyaNakA adhyayana bhAratavarSakI puNyabhUmimeM eka vaha yuga thA, jaba ki vaha dharmapradhAna bhUmi thI, jisako hama dharmayugake nAmase jAnate haiN| usa yugameM, puNyabhUmi bhAratameM, jina-jina mahApuruSoMne avatAra dhAraNa kiyA, ve na to kisI saMpradAyameM sImita ho kara rahe the aura na kisI saMpradAyane hI unako apane gherekA sImita vyakti mAnA thaa| usa yugameM hone vAle RSi-maharSi bhI aise the, jinhoMne prajAko vizuddha dharmAmRtakA pAna karAyA thaa| yahI kAraNa thA ki usa yugako prajAkA jIvana bhI unnata, vizada evaM vizAla bhAvanAoMse paripUrNa thaa| jisa yugakA nirmANa RSi-maharSiyoMne kiyA, usa pavitra yugako RSiyuga yA dharmayuga kahanA atyaMta samucita hogaa| rAmAyaNake vAstavika adhyayanakI jijJAsA rakhanevAloMke lie yaha nitAMta Avazyaka hai ki rAmAyaNake viSayameM jo-jo sAdhana Aja bhAratameM upasthita hoM, una saboMkA adhyayana evaM avalokana karanA hI cAhie / zAyada bahuta kama vidvAna mahAnubhAvoMko hI yaha jJAta hogA ki rAmAyaNake viSayameM jainAcAryoMne apanI lekhanI ThIka-ThIka calAI hai| isa laghu lekhameM rAmAyaNake viSayameM jainAcAryoMne jo mahattvapUrNa kArya kiyA hai aura jo choTe-bar3e rAmAyaNa graMtha prAkRta, saMskRta Adi bhASAoMmeM likhe haiM unakA paricaya diyA jAtA hai| 1. paumacariyaM - yaha sabase prAcIna evaM vistRta rUpameM likhA gayA rAmAyaNakathA graMtha hai / isake praNetA nAgilavaMzIya sthavira-AcArya rAhuprabhake ziSya sthavira zrI vimalAcArya haiM / vIrasaMvat 530 arthAt vikrama saMvat 60meM yA isvIsan 4meM isa graMthakI racanA huI hai| prAkRta bhASAmeM 9000 AryAparimita yaha caritagraMtha hai| jainAcAryoMne rAmAyaNa-viSayaka jo graMtha likhe haiM, una saboMmeM yaha mahAkAya graMtha hai| zrI rAmacaMdrako jainagraMtha evaM jainAcArya padmanAbhase pahacAnate haiM, ataH Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAmAyaNakA adhyayana [ 107 graMthakA prAkRta nAma " paumacariu" (saM0 padmacarita ) rakhA gayA hai / isakA saMpAdana svargastha jarman vidvAn DaoN0 yAkobIne bar3I yogyatA se kiyA hai aura prakAzana vikrama saMvat 1970 meM bhAvanagara (saurASTra ) kI 'jainadharma prasAraka sabhA' ne kiyA hai / isa graMthakI racanA bar3I vizada zailI se kI gaI hai / ataH rAmAyaNake adhyayanakI dRSTike atirikta sAhitya, bhASA, sAmAjika itihAsa Adike lie bhI yaha mahattva rakhatA hai / digaMbara AcArya zrI jinasena racita padmapurANa isI graMthakA prAyaH akSarazaH saMskRta rUpAMtara hai / 2. triSaSTizalAkA puruSacarita saptama parva - triSaSTizalAkA puruSacarita graMthake praNetA prasiddha AcArya zrI hemacaMdra haiM / yaha samagra graMtha daza parva evaM pariziSTa parvako milAkara gyAraha parvoMmeM racA huA hai / samagra graMtha saMskRta bhASAmeM 32000 zlokapramANa haiM / vikramakI terahavIM zatIke prAraMbha meM isakI racanA huI hai / isake sAtaveM parva meM rAmAyaNakA 3500 zlokoM meM varNana hai / AcArya zrI hemacaMdra kI pratibhA vizvatomukhI thI / ve jo kucha likhate the, use ekAMgI na banAkara vyApaka zailIse likhanekA prayatna karate the aura jaina-jainetara tattadviSayaka graMthoM kA adhyayana karake likhate the, ataH unakI racanAyeM sahaja hI gAMbhIryakA darzana ho jAtA hai| rAmAyaNakA adhyayana karanevAloM ko isakA adhyayana bar3e mahattvakA hogA / vikrama saMvat 1968 meM bhAvanagarakI jainadharma prasAraka sabhAne isa mahAkAvya graMthakA samagra rUpameM prakAzana kiyA hai / I 3. vasudeva hiMDI - mahAkavi guNADhayekI pizAcabhASAmayI vaDDakahA- saM0 bRhatkathA-ke anukaraNarUpa yaha graMtha do khaMDoM meM prApta hai / pahale khaMDake praNetA zrI saMghadAsagaNi vAcaka haiM | aura dUsareke racayitA zrI dharmasenagaNi mahattara haiN| pahale khaMDakI bhASA jaina prAkRta hai aura dUsarekI bhASA mAgadhI - zaurasenI hai / pahale khaMDake 29 laMbhaka haiM aura dUsareke 71 laMbhaka haiM, isa prakAra yaha samagra graMtha zatalaMbhakapramANa hai / pahale khaMDakI graMthasaMkhyA 10381 zloka hai aura dUsare kI 17000 zlokaparimita hai / pahale khaMDakI racanA vikramakI chaThI sadI hai aura dUsare kI anumAnataH sAtavIM sadI pratIta hotI hai / donoM khaMDoM kI racanA bhinna-bhinna samayakI hai / yahA~ para yaha bAta dhyAna dene yogya hai. - pahale khaMDakI racanA pUrNa rUpameM hI hai, ataH dUsare khaMDa ke abhAva meM bhI kisIko yaha pratIta na hogA ki yaha graMtha apUrNa hai / isake badale meM yaha avazya pratIta hogA ki dUsare khaMDakA nirmANa evaM anusaMdhAna usake racayitA AcAryane apanI kalpanAmAtra se hI kiyA hai, na ki apUrNa graMthakI pUrttike lie / pahalA khaMDa bIcameM se bhI khaMDita hai aura isakA aMta bhAga bhI naSTa 1 sayalakalAgamanilayA (yo) sikkhAviyakaiyaNo sumuhayaMdA (do) / kamalAsaNA (No)guNaDDhA (DDho) sarassAI jassa vaDDa kahA - udyotana- kuvalayamAlAkahA prAkRta. Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ] jJAnAMjali ho gayA hai / isa graMthameM zrIkRSNake pitA vasudevakA kumArAvasthA meM dezabhramaNa varNita hai / dezATanakI vividha sAmagrI evaM prAcIna kathAsAhityake itihAsakI dRSTi se hI yaha graMtha mahattvakA hai itanA ho nahIM, kiMtu mahAkavi guNADhyakI vaDu kahAkA kyA svarUpa thA, isakA patA calAneke lie aura tulanAke lie bhI yaha graMtha bar3e mahattvakA hai| jarman vidvAn DaoN0 AlsDaoNrphane isa graMthakA isa dRSTise adhyayana karake vahA~ke jarnalameM eka lekhe bhI isa viSayameM likhA thaa| isa graMthakA prathama khaMDa aura isakA gujarAtI bhASAmeM anuvAda bhAvanagarako 'zrI jaina AtmAnaMda sabhA' ne prakAzita kiyA hai / mUla prAkRta graMthakA saMpAdana hama guru-ziSya zrI caturavijayajI mahArAja aura maiM, donoMne sAtha mila kara kiyA hai| aura gujarAtI anuvAda DaoN0 bhogIlAla je0 sAMDesarAne kiyA hai| isa prathama khaMDakA sArabhAga yUropakI svIDiza bhASAmeM bhI prakAzita ho cukA hai| isa prathama khaMDake pR0 240-245 meM rAmAyaNakA saMkSipta varNana hai aura yaha baDe mahattvakA bhI hai / adhyayana karane vAloMko yaha aMza avazya hI dekhanA caahie| 4. caupaNNamahApurisacariyaM-- isakI racanA nirvRtikulIna AcArya zrI mAnadevake ziSya AcArya zrI zIlAMka-aparanAma zrI vimalamatine prAkRtabhASAmeM gadya-padya rUpameM kI hai / isakA racanAsamaya anumAnataH vikramakI navIM-dasavIM zatAbdI pratIta hotA hai / isakI 11500 zloka saMkhyA hai| isameM AcArya zrI zIlAMkane prasaMgopAtta rAmAyaNakA saMkSipta varNana kiyA hai| yaha aMza sirpha 50 zloka jitanA hai / isa caritagraMthameM AcAryane 'vibudhAnaMda' nAmaka ekAMkI rUpaka-racanAkA bhI samAveza kiyA hai| 5. kahAvalI-isakI racanA AcArya zrI bhadrezvarasUrine prAkRtameM kI hai / graMthakA pramANa 23000 zloka jitanA hai| isakA racanAkAla nizcita nahIM hai, phira bhI anumAnataH vikramakI navIM-dasavIM sadIse arvAcIna nahIM hai| isameM AcAryane rAmAyaNakA varNana ThIka rUpameM kiyA hai| vasudeva hiMDI evaM caupaNNamahApurisacariyaMkI apekSA ThIka-Thoka hai, vistRta hai / 6. sIyAcariyaM-yaha graMtha prAkRta bhASAmeM hai| isake racayitAke nAmakA patA nahIM calA hai| 3400 isakI graMthasaMkhyA hai / graMtha arvAcIna kRti nahIM hai / Upara jina graMthoM ke nAmoMkA ullekha kiyA gayA hai, unake atirikta aura bhI isa viSayake 1 DaoN. AlsDaoNrphake isa nibaMdhakA gujarAtI anuvAda DaoN0 sAMDesarAne apane gujarAtI anuvAdakI prastAvanAmeM diyA hai| Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAmAyaNakA adhyayane [104 aneka graMtha jaina-sAhityameM pAe jAte haiM / kiMtu ve sabhI prAyaH arvAcIna haiM aura upari nirdiSTa graMthokI prAyaH inameM chAyA hI hai| yahA~ para jina graMthoMkA nirdeza kiyA gayA hai, vaha jaina zvetAmbara-sAhityako lakSameM rakha kara kiyA gayA hai| digaMbara jaina-kathAsAhityameM bhI padmapurANa, tevaThiguNAlaMkAracariya Adi anekAneka graMtharatna saMskRta, apabhraMza Adi bhASAoM meM bar3I praur3ha zailIse nirmita pAe jAte haiN| gujarAtI va hiMdI bhASAmeM bhI rAmAyaNako lakSita karake digaMbara-zvetAMbarAcArya nirmita aneka racanAe~ huI haiN| [ 'rASTrakavi maithilIzaraNa gupta abhinandanagraMtha,' kalakattA, I. sa. 1959 ] Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI haribhadrasUri aura unakI samaramayaGkA kahA __ . jo icchai bhavaviraha, bhavavirahaM ko na baMdhae suyaNo / samayasayasatthakusalo, samaramiyaGkA kahA jassa // dAkSiNyAGka AcArya zrI udyotanasUri mahArAjane apanI prAkRta kuvalayamAlA kathAke prArambhika prastAvanAgraMthameM aneka prAcIna mAnya AcArya aura unakI kRtiyoMkA smaraNa kiyA hai aura isa prasaMgameM unhoMne AcArya zrI haribhadrasUri, (jinako, viraha aMka honese virahAMka AcArya mAnA jAtA hai) aura unakI samaramayaGkA kahAkA bhI smaraNa kiyA hai| yahI ullekha maiMne isa lekhake prArambhameM diyaa| isa ullekhako dekhate hue patA calatA hai ki AcArya zrI haribhadrasUri mahArAjane samaramayaGkA kahA nAmakA koI kathApaMtha banAyA thaa| AcArya zrI haribhadrasUrikI kRtirUpa prAkRta kathAgrantha samarAica kahA milatA hai, parantu samaramayaGkA kahA grantha to Aja taka kahIM dekhane yA sunanemeM nahIM AyA hai / ataH yaha grantha vAstavameM kauna grantha hai, isa viSayako parIkSA atilaghu lekhameM karanA hai| mujhe pUrA vizvAsa ho gayA hai ki AcArya zrI udyotanasUrijIne samarAica kahAko hI samaramayaGkA kahA nAmase ullikhita kiyA hai| prazna yaha upasthita hogA ki-samarAiccakahA isa nAmameM samara+Aica zabda haiM taba samaramiyaMkA nAmameM samara+miyaMkA zabda haiM / AiJcakA artha sUrya hai taba miyaMka-(saM. mRgAGka)kA artha pracalita paribhASAke rUpameM candra hotA hai| ataH samarAicca aura samaramiyaMka ye do nAma ekarUpa kaise ho sakate haiM ? aura isI prakAra samarAiccakahA evaM samaramiyaMkA kahA ye do grantha eka kaise ho sakeMge? isa vivAdAspada praznakA uttara isa prakAra hai jaina pratiSThAvidhike granthoMko dekhanese patA calatA hai ki eka jamAnemeM candrakI taraha Aditya Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 111 AcArya zrI haribhadrasUri aura unakI samaramayakkA kahA sUryako bhI zazAMka, mRgAMka Adi nAmase pahacAnate the| jaina pratiSThAvidhAna Adike prasaMgameM nava grahoMkA pUjana kiyA jAtA hai| isameM nava grahoMke nAmase alaga-alaga mantroccAra hotA hai / ina mantroMmeM sUryakA mantra AtA hai vaha isa prakAra hai "OM hIM zazAGkasUryAya sahasrakiraNAya namo namaH svAhA / " isa prAcInatama mantrameM sUrya yA Adityako 'zazAGka' vizeSaNa diyA gayA hai| isase patA calatA hai ki eka jamAnemeM candrakI taraha sUryako bhI zazAGka, mRgAGka Adi nAmase pahacAnate the / adhika sambhava hai ki isI paripATIkA anusaraNa karake hI AcArya zrI uddyotanasUrine apane kuvalayamAlA kahA granthakI prastAvanAmeM samarAica kahA granthako hI samaramayaGkA kahA nAmase ullikhita kiyA hai| isa prakAra mujhe pUrNa vizvAsa hai ki samarAicca kahA aura samaramayaGkA kahA ye donoM eka hI granthake nAma haiN| [premI-abhinaMdana-graMtha,' TIkamagaDha, I. sa. 1946 ] Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaha dizAoM sambandhI prAcIna ullekha "rAjasthAna-bhAratI" patrikAke bhAga 3 ke 3-4 saMyukta aMkameM bhAI zrI badrIprasAdajI sAkariyAne rAjasthAnI sAhityameM 16 dizAyeM' zIrSaka lekhameM rAjasthAnI sAhityameM prApta 16 dizAokA paricaya diyA hai| yaha sUcanA avazya mahattvakI hai aura Adhunika sAhityameM ina vizeSa dizAoMkA nAmollekha nahIM pAyA jAtA / parantu unako ina dizAoMke nAmoMkA yA nAmAntara viSayaka koI prAcIna ullekha prApta nahIM huA hai| ataH unhoMne apane lekhameM sUcita kiyA hai ki " dizAoM aura vidizAoMkI madhyasthAnasUcaka saMjJAo vAlI vizeSa vidizAoMkI sUcanA saMsArakA koI koza-sAhitya nahIM detA / " parantu AcArAMga sUtrakI niyuktimeM, jahAM para dizAoMke viSayameM vistRta carcA kI gaI hai, vahAM para niyuktikAra sthavira AcArya bhagavantane daza kSetra dizAoM evaM aThAraha prajJApaka dizAoMke nAma sUcita kiye haiN| daza kSetra dizAoke nAma kramazaH isa prakAra haiM iMda 1, 'ggeI 2, jammA 3, ya nerutI 4, vAruNI 5, ya vAyavvA 6 / somA 7, IsANA 8, vi ya vimalA 9, ya tamA 10, ya boddhavvA // (AcArAMga niyukti, gAthA 43) isa gAthAmeM kramazaH indrA 1, AgneyI 2, yAmyA 3, naitI 4, vAruNI 5, vAyavyA 6, somA 7, IzAnA 8, vimalA 9, aura tamA 10, ina daza kSetradizAoMke nAmoMkA ullekha hai| isa gAthAmeM Urdhva dizAkI 'vimalA' aura adhodizAkI ' tamA' nAmase pahacAna karavAI gaI hai| aThAraha prajJApaka dizAoMke nAma niyuktimeM isa prakAra milate haiM dAhiNapAsammi u dAhiNA disA uttarA u vAmeNaM / eyAsimaMtareNaM aNNA cattAri vidisAo // 52 // Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlahu dizA sambandhI prAcIna ullekha eyAsi ceva aTTahamaMtarA aTTha hu~ti aNNAo / solasa sarIra ussaya bAhallA samvatiriyadisA // 53 // TThA pAyatANaM ahodisA sIsauvarimA uDDhA / eyA aTThArasa vI paNNavagadisA muNeyavvA // 54 // evaM ekappiyANaM dasaha aTThaNha ceva ya disANaM / nAmAI vucchAmI jahakkAmaM ANuvI // 55 // putrvA 1, ya puJcadakkhiNa 2, dakkhiNa 3, taha dakkhiNAvarA 4 ceva / avarA 5, ya avarauttara 6, uttara 7, putravuttarA 8 ceva // 56 // sAmutthANI 1, kavilA 2, khelijA 3, khalu taheva ahidhammA 4 | pariyA 5, dhammA 6, ya tahA sAvittI 7, paNNavittI 8 ya // 57 // TThA neraiyANaM ahodisA uvamaNi u devANaM / eyAI nAmAI paNNavagassA disANaM tu // 58 // ina gAthAoMmeM se chappanavIM gAthAmeM cAra dizAyeM aura dizAoMke bIcameM rahI huI cAra vidizAyeM, isa taraha ATha dizAoMke nAma haiM aura 57 vIM gAthAmeM upari nirdiSTa ATha dizAoMke bIcameM sthita ATha vidizAoM ke nAma haiN| jinake kramase ye nAma haiM-- [ 113 pUrvA 1, sAmutthAnI 2, pUrvadakSiNA 3, kapilA 4, dakSiNA 5, khelijA 6, dakSiNAparA 7, abhidharmA 8, aparA 9, pariyA 10, aparottarA 11, dharmA 12, uttarA 13, sAvitrI 14, pUrvottarA 15, paNNavittI 16 / ina dizAoMmeM adhodizA aura devadizA yA divyadizAko milAnese aThAraha prajJApaka dizAyeM hotI haiM / dizAoMkI vividhatA ke viSaya meM viziSTa paricaya pAnekI icchAvAloMko AcArAMgasUtra niyuktikI gAthA 40 se 62 dekhanI cAhie / [ ' rAjasthAna bhAratI', julAI - akTUbara, 1954 ] Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI vijayavallabhasUkhira yahAM para paMjAba kesarI AcAryapravara zrI vijayavallabhasUrivarake jIvanakA paricaya karAyA jAtA hai| ye cAritrazIla, prabhAvasampanna, gurubhakta evaM jaina samAjako niHsvArtha sevA karanemeM apane jIvanako pUrNa kara denevAle mahApuruSa haiM / ApakA jIvana itanA vizuddha hai, jisako suna kara manuSyake hRdayaMgata anekAneka doSa dUra ho jAya / yahA~ para inake sampUrNa jIvanavRttako likhane kA saMkalpa nahIM hai aura na itanI taiyArI bhI hai, kintu sirpha inake jIvanako saMkSipta rUparekhAkA Alekhana mAtra karanekA irAdA hai / isa mahApuruSake jIvanakA pUrNa paricaya prApta karaneko cAhanA vAle mahAnubhAvoMko zrIyuta kRSNalAlajI varmA saMpAdita " Adarza jIvana " nAmakI pustaka sAdhanta par3ha lenA ucita hai / janmasthAna, mAta-pitAdi-isa mahApuruSakA janma vikrama saMvat 1927 kArtika zukla dvitIyAke zubha dina dharmakSetra bar3odA zaharameM huA thaa| Apake pitAkA zubha nAma zrIyuta dIpacaMdabhAI thA aura mAtAkA nAma zrIpatI icchAbAI thaa| ApakA dhanyanAma " chaganalAla" thA / ApakA kula svAbhAvika hI dharmasaMskAra sampanna thA, aura Apa khuda bhI janmasaMskArasampanna AtmA the, ataH Apako bAlyAvasthAse hI vItarAgadevapraNIta dharmake prati atyanta zraddhA evaM Adara thA / pravrajyAkA saMkalpa-saMsArameM bahudhA karake yaha eka aTala niyama hai ki apanI AtmAkI unnatike abhimukha pratyeka vyaktiko apane jIvana-vikAsake liye koI aisA eka na eka nimitta jarUra milanA cAhie jisake saMyogase vaha apane jIvanavikAsake liye apUrva evaM akalpanIya dharmasAmagrI prApta kara leve / evaM kSaNa bhI koI aisA apUrva hotA hai ki jisa samaya milA huA zubha saMyoga manuSyake jIvana-vikAsake liye amogha sAdhana sA ho jAya / saMvat 1942 kA varSa dhanya thA, jisa samaya apane caritranAyaka gRhavAsameM the aura taba ApakI umra anumAna paMdraha sAlakI ho Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI vijayava9labhasUrivara [ 115 cukI thI / isa samaya svargavAsI gurudeva zrI 1008 zrI vijayAnanda sUvira ( AtmArAmajI mahArAja ) kA bar3odA zaharameM padhAranA huA / ina dharmakathA - labdhisampanna parama gurudevakI dharma|dezanAkA asara apane caritranAyaka - jinakA zubha nAma gRhavAsameM " chaganalAla " thA, - para khUba par3A | usI samaya se Apane apane jIvanako gurudeva ke caraNoMmeM nyochAvara kara denekA apane dilase nizcaya kara liyA, arthAt dIkSA grahaNa karanekA dRr3ha saMkalpa kara liyA / aura apane bar3e bhAI zrIyuta svamacandabhAI se apanA nizcaya bhI jAhira kara diyA / 66 saMsArameM moha bhI eka bar3I cIz2a hai / bar3e bhAIne dIkSA lenese Apako manA kara diyA, to bhI Apa gurudevake sAtha raha kara dharmArAdhana karane lge| yaha dekha kara Apake bar3e bhAIko gurudeva prati asaMtoSa evaM avizvAsa hone lagA / usa samaya gurudevane lAbhAlAbhakA vicAra karake khImacaMdabhAIse kahA ki jaba taka ApakI sammati na milegI jaba taka " chagana " ko dIkSA nahIM dI jAya yaha vizvAsa rakhanA / antameM Apako dRr3ha vairAgya bhAvanAko dekha kara, kaI mahInoM ke bAdameM, Apake bar3e bhAIne gurudeva ke caraNa meM kSamAprArthanA ke sAtha Apako dIkSA deneke liye sammati de dI / svaumacaMdabhAIkI anumati mila jAne para gurudevane saMvat 1944 vaizAkha zukla 13 ke dina rAdhanapura meM dIkSA dii| Apako zrI harSavijayajI mahArAjakA ziSya banAyA aura nAma " muni zrI vallabhavijayajI " rakkhA gayA / I suziSyatva -- Apa janmasaMskArasampanna AtmA honese evaM Apako apanI mAtAkI orase dharmake dRr3ha saMskAroMkA vArasA milaneke kAraNa ApameM anekAneka guNa bhare the / phira bhI bhaviSya meM unheM mahApuruSa honeke liye jina guNoM kI AvazyakatA thI ve sarvazAstrapAraMgata dharmadhuraMdhara sarvaguNasampanna gurudeva zrI 1008 zrI vijayAnandasUrivarakI chAyAmeM prApta ho gae / gurudeva ko bhI apane isa laghutama ziSyakI sahaja vinayazIlatA, buddhi, kAryadakSatA AdikA paricaya alpa samaya meM hI ho gayA / ataH Apane apane mahattva ke dharmakAryoMkA bhAra inake Upara DAla diyA / Apake lie gurudevake aMtaHkaraNameM anekAneka zubha AzAyeM thI / yahI kAraNa thA ki una gurudevane apane isa guNaguru laghu ziSya ke prati apanI asIma kRpAkI dhArA bahAI thI / Apake hRdaya meM yaha bhI pratIta ho gayA thA, ki Apa jainadharma evaM jaina samAjakI unnatike lie jo kucha karanA cAhate haiM usakI pUrNAhuti isa laghu ziSya ke dvArA hone vAlI hai / isI aTala vizvAsake kAraNa apane dehAnta hone ke samaya Apane paMjAba - zrIsaMghake samakSa apane isa laghu ziSyako AcArya padase sammAnita karane kI zubha AzA prakaTa kI thI / sacamuca hI jagatameM aisA guru-ziSya sambandha dhanya hai, jahA~ ziSya apane viziSTa guNoMke dvArA gurudevake hRdayako apanI tarapha kara letA hai aura gurudeva apane guNavibhUSita vinIta ziSya ko dekha kara prasanna hote haiM / Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali jJAnAbhyAsa - hamAre carita nAyakane gurudeva zrI 1008 zrI vijayAnandasUrivarakI caraNachAyA meM raha kara unake pAsa jaina darzanaviSayaka viziSTa evaM vividha zAstroMkA adhyayana avalokana Adi kiyA hai / itanA hI nahIM kintu caritanAyaka mahApuruSane gurudevameM rahI huI samayazakti evaM guNoMko apane andara samAviSTa kara liyA hai / eka tarahase Aja hama yaha kaha sakate haiM ki ye caritanAyaka mAnoM sAkSAt una gurudevakA pratibimba hI hai / isa mahApuruSane una gurudeva kI ekatA se aharniza kI huI sevAke prabhAva se unameM rahA huA pratibhAzAlI jJAna, unakA nirmala caritra, unakI amogha dharmadezanA, unakI vAdalabdhi, unakI tattvapratipAdanazakti, unake kSamA, gAmbhIrya Adi guNa, unakA brahmateja, tapateja Adi guNoM ko apane ApameM mUrtta kara liyA hai| isake alAvA Apa una gurudevakI caraNopAsanAke prabhAva se vinayazIla, atinatra evaM saralasvabhAvI bhI bane haiM / vihAra - yadyapi apane caritanAyaka AcAryapravara zrI vijayavallabhasUri mahArAjane mAravAr3a, mevAr3a, mAlavA, gujarAta, dakSiNa Adi anekAneka dezoMko apane caraNasparzase pAvana karate hue arinii janatAko apanA cAritra, apanI amogha dharmadezanAzakti, apane gAmbhIrya kSamA Adi guNoMkA paricaya karAyA hai, phira bhI Apake vihArakA kendrasthAna svargavAsI gurudeva zrI 1008 zrI AtmArAmajI mahArAjakI antasamayakI AjJA aura unako Antarika icchAke anusAra ' paMjAba' hI rahA hai aura rahegA / ye mahApuruSa apane jIvanameM gurudevakI taraha sadA apratibaddha vihArI haiM, yahI nahIM parantu jahAM Apake jAnese tanika mAtra bhI lAbha honekI saMbhAvanA ho vahAM cAhe kitanA bhI dUra ho, vihAra karake pahu~caneke lie Apa kabhI kaSTa nahIM mAnate / vandana ho aise upakArI dhIra puruSake caraNoM meM / 116] AcArya padArohaNa ke samayakI icchA aura 1 AcArya padArohaNa - apane caritanAyaka mahApuruSa - jinakA pUrvameM muni zrI vallabhavijayajI nAma thA ko svargavAsI gurudevakI anta AjJA ke anusAra zahara lAhaura meM paMjAba zrIsaMghane samudAya ke praur3ha evaM jJAnacAritravRddha mahAmuniyoM kI sammati se vikrama saMvat 1981 mArgazIrSa zukla paMcamIke dina AcArya padapradAnapUrvaka svargavAsI gurudeva ke paTTa para virAjamAna kiyA hai / svargavAsI gurudevake hRdayameM yaha bAta pakkI jamI huI thI ki - mere bAdameM mere taiyAra kiye hue dharmakSetroMko sadAke liye agara siMcana karane vAlA koI bhI hogA to 'merA vallabha' hI hogA / sAthameM ApakA yaha bhI khayAla thA ki - agara mere jIvanako bhAvanAoM ko mUrtasvarUpa dene vAlA koI ho sakatA hai to vaha bhI " merA vallabha " hI ho sakatA hai / yahI eka mahattva bharA kAraNa thA ki svargavAsI gurudevane apanI sampUrNa kRpA bhaviSyameM mahApratApI hone vAle apane laghu ziSya -jo apane caritanAyaka haiM - ke Upara brsaaii| kyA hI Azcaryajanaka ghaTanA hai ki- - una gurudeva ke hRdayameM jo vicArAMkura paidA huA thA usake mutAbika Aja taka Apake pATako dIpAne vAlA, apane boye hue dharmakSetroMko upakAra-dhArAse siMcana karane - Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI vijayavallabhasUrivara [ 117 vAlA aura apanI hRdayaMgata bhAvanAoMko mUrtarUpameM lAne vAlA " vallabha " ke sivAya dUsarA eka bhI nahIM ho sakA hai aura na hone vAlA hai / dhanya hai una dIrghajJAnI svargavAsI gurudevako ! aura gurudevakI manobhAvanAoM ko phalita karane vAle apane caritanAyakako ! - ziSyasamudAya - apane caritanAyaka AcArya zrI vijayavallabhasUrikA ziSya samudAya bhI mahAn evaM praur3ha hai / Apake samudAya meM khAsa karake ati prabhAvasampanna upAdhyAyajI mahArAja zrI sohanavijayajI mahArAja the| inakI kAryadakSatAke liye apane caritanAyakako bar3A vizvAsa thA aura inako Apa apanI bhujAke samAna mAnate the / inake dehAntale Apako bahuta hI AghAta pahu~cA thA, lekina mahApuruSa saMsArakI vastusthitiko dhyAnameM lekara aisI bAtoM ko gambhIratAke sAtha pI jAte haiN| AcArya mahArAja zrI vijayalalitasUrijo Apake dUsare acche vidvAn evaM prabhAvazAlI ziSya haiM / ApakI vANI meM itanI madhuratA aura prasannatA bharI hai jo bar3e bar3e vidvAnoM ko bhI mugdha kara letI hai / ApakI upadezazailI meM prabhAva hai| Apake nijI upadezase umedapura ( mAravAr3a ) meM " pArzvanAtha umeda jaina bAlAzrama" sthApita kiyA gayA hai / Apake gurudeva arthAt apane caritanAyaka ke upadezase sthApita kiyA huA varakANAkA " pArzvanAtha jaina vidyAlaya " bhI isa samaya inako dakSatA evaM sahAyatA se pratidina vRddhiko pA rahA hai / Apa bhI apane caritanAyakakI bhujAke samAna haiM / Apake ziSya tapasvIjI zrI vivekavijayajI mahArAja haiM, zAnta svabhAvI haiM evaM niraMtara zAstravAcana aura svAdhyAya - dhyAnameM tatpara raha kara apanA samaya vyatIta karate haiM / AcArya zrI vijayavidyAsUrijI mahArAja apane sAtha hI janme aura sAtha hI dIkSita hue apane laghu bhrAtA zrI vicAravijayajIke sAtha gurudevakI AjJAse kitanA hI samaya paMjAba meM vicarate rahe aura gurudevakI anupasthitimeM vahAMke upAsakoM ko dharmopadeza dvArA dharmameM sthira rakhate rahe haiM, ve bhI hamAre caritanAyaka ke ziSya haiM / AcArya zrI vijayaumaGgasUrijI mahArAja hamAre caritanAyakake praziSya haiM, acche vidvAn haiM aura kaI bar3e 2 granthoMkA sampAdana sucAru rUpase kara rahe haiM / paMnyAsa zrI samudravijayajI mahArAja gaNi gurudeva ke ananya bhakta praziSya ratna haiM / gurudevakI AjJAko Apa paramAtmA kI AjJAkI taraha vinA ' nanu na ca ' kiye prasannatAke sAtha zirodhArya kara lete haiM / gurudevako bhI apane isa praziSyake lie atyanta santoSa hai aura Apa isa samaya gurudeva ke sAtha hI vicara rahe haiM / inake atirikta hamAre caritanAyakake aura bhI bahutase vidvAna ziSya-praziSya haiM, jinakA vizada varNana isa lekha meM kara sakanA asambhava hai / Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 jJAnAMjali kSamA aura kAryadakSatA--saMsArameM yaha koI AzcaryakA viSaya nahIM hai ki-mahApuruSoM ke jIvanameM unake sAmane anekAneka pratispardhI yA niSkAraNa mithyA virodha karane vAle uTha khar3e hote haiM aura unake jIvana meM kaI tarahakA anukUla-pratikUla vAtAvaraNa paidA hotA rahatA hai, lekina yaha to Azcaryajanaka hai ki-isa avasthAmeM unakI buddhi, pratibhA, dhIratA akSobhya hotI hai / apane caritanAyaka isa bAtake apavAda kaise ho sakate haiM ? Apake jIvanameM Apake sAmane virodha karane vAlI aneka vyaktiyA~ uTha khar3I hotI rahI haiM, kaI tarahake anukUla-pratikUla saMyoga bhI upasthita hote rahe haiM, phira bhI Apane apanI ekaniSTha dharmavRtti, pratibhA aura kAryadakSatAke dvArA una sabako nisteja evaM dUra kara diyA hai| itanA hI nahIM kintu Apa, tUphAnameM Aye hue samudrameM apane ber3eko zAnti evaM dhIratAke sAtha pAra le jAne vAle viziSTa vijJAnadhAraka sukAnIkI sau kAryadakSatAse sadA akSubdha rahakara apane dhyeya aura kAryako Age pahu~cAte rahe haiN| Apane apanese virodha karanevAloM ke liye na kabhI koI viruddha vAtAvaraNa phailAnekI koziza kI hai aura na unake liye apane hRdayameM kisI bhI tarahake vaira-vaimanasyako sthAna taka diyA haiN| dhanya ho aise kSamAzIla evaM kAryadakSa guruvara " zrI vallabha" ko! / jaina samAjakA bhI dhanya bhAgya hai ki Aja bhI usake udarameM aise mahApuruSa virAjamAna haiN| dharmopadezakatA-- caritanAyaka AcAryavara zrI vijayavallabhakI dharmadezanA jinhoMne sunI hai unheM isa bAtakA Azcarya na hogA ki---ApameM dharmopadeza denekI kitanI prauDha zakti hai ? ApakI vyAkhyAna dene kI paddhati vyApaka, ojasvI, pAMDityapUrNa evaM zAnta hai| ataH Apa kisI bhI mata, sampradAya yA gacchAntarake viSayameM vinA kisI prakArakA AkSepa kiye vAstavika dharmake rahasyoM kA pratipAdana karate haiN| yahI kAraNa hai ki-deza-videza jahA~ kahIM Apa padhArate haiM vahIM Apake vyAkhyAnameM jaina ho yA jainetara, svagacchakA ho yA kisI dUsare gacchakA, svasaMpradAyakA ho yA para sampradAyakA, sabhI niHsaMkocatayA Ate haiM aura prasannatApUrvaka apano dharmabhAvanAoMko puSTa banA kara sulabhabodhi evaM alpasaMsArI banate haiN| Apake dharmopadezako suna kara bar3e bar3e vidvAna bhI mugdha ho jAte haiM / Apake zAntarasapUrNa dharmopadezake prabhAvase saiMkar3oM gA~voMmeM cirakAlase cale A rahe jhagar3e evaM vaira-vaimanasya zAnta ho cuke haiN| isI kAraNako lekara jaina samAjako yaha vizvAsa ho gayA hai ki--zAntike paigaMbara samAna isa mahApuruSake caraNa jahA~ hoMge vahA~ Ananda hI Ananda aura zAnti hI zAnti hogI / Aja jaina samAja apane isa prabhAvaka caritanAyakako " zAntikA sandezavAhaka "ke nAmase pahacAnatA hai| ApakA upadeza itanA vyApaka hai ki-choTe bar3e sabhI AsAnIse samajha jAte haiN| dharmacarcAkI labdhi-- caritanAyaka AcAryavarameM dharmacarcA karanekI koI apUrva labdhi evaM Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI vijayavallabhasUrivara [ 119 zakti hai / carcA karane vAlA cAhe zvetAmbara ho yA digaMbara, svagacchakA ho yA paragacchakA, mUrtipUjaka ho yA sthAnakavAsI, sanAtanI ho yA AryasamAjI, jaina ho yA jainetara, hindu ho yA musalamAna, pArasI Adi koI ho, cAhe jijJAsAvRttise AyA ho, cAhe Apake pAMDityakI parIkSA karaneke irAdese AyA ho yA vakratAse kevala virodha karaneke lie AyA ho, sabhIke sAtha Apa prasanna cittase dharmacarcA karate haiM, aura apane vaktavya ko sthApita karate haiN| dharmacarcA karane vAlA cAhe kaise bhI prazna kare, cAhe kisI prakArase kare, ApakI prasannatAmeM tanika bhI nyUnatA hone nahIM pAtI hai| dharmacarcAke samaya carcA karanevAlA cAhe kitanA bho garma ho jAya lekina Apake mukha para koI tarahakA vikAra dRSTigocara nahIM hotA hai| Apako zAnti Adise aMta taka eka sI kAyama rahatI hai / Apako dharma carcA karanekI ina vizeSatAoMke kAraNa Aja janatA Apako paMjAba kesarI' isa upanAmase sambodhana de rahI hai|| saMsthAoMkI sthApanA-apane caritanAyakane svargavAsI gurudevake saMketAnusAra apane dhArAvAhI upadeza dvArA sthAna sthAna para vidyAlaya, gurukula, lAibrerI Adike rUpameM aneka jJAnasatra khar3e kiye haiM / svargavAsI gurudeva sadA yaha kahate rahe the ki jaba taka jaina prajA jJAnasampanna na hogI unake jJAnabhaMDAra evaM sAhityakA saMrakSaNa aura pracAra na hogA taba taka jainadharma kI unnati honA saMbhava nahIM hai / sAtha sAtha unheM yaha bhI patA cala gayA thA ki jaba taka jaina prajA, jo Aja sadiyoMse dhArmika, naitika, vidyAkalA aura Arthika Adike viSayameM dina pratidina kSINa hotI calI hai, usakA punarutthAna na hogA taba taka jainadharma evaM jaina prajAko unnati na hogii| isake viSayoM svargavAsI gurudevane apane granthoM meM prasaMga pAkara kaI prakArake ullekha kiye haiM / ina saba bAtoMko dhyAnameM rakhate hue apane caritanAyakane una gurudevako hRdayagata bhAvanAoMko mUrta rUpa diyA hai| upasaMhAra -hama pUjyapAda mAnanIya paramagurudeva AcArya zrI 1008 zrI vijayavallabhasUrikI jIvanakathAkA upasaMhAra karate hue itanA hI kahanA kAphI samajhate haiM ki yahAM para hamane ina mahApuruSakA jo jIvana lIsvA hai, vaha saMkSipta rUparekhA mAtra hai, vistArase ApazrIjIkA jIvana eka bRhad granthakA rUpa dhAraNa kara sakatA hai| aMtameM hamArI yahI hArdika bhAvanA hai ki hamAre caritanAyaka sudIrghAyu ho aura unakI chatrachAyAmeM yaha jaina samAja dina dunI rAta caugunI tarakkI karatA rhe| [ 'sevaka' sAptAhika, gujarAMvAlA-paMjAba, tA. 1 navembara sane 1940 ] Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vallabha-pravacana pUjyapAda AcArya bhagavAn zrI 1008 zrI vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAjazrIjIke dharmavyAkhyAnoMkI pustikAkA yaha prathama bhAga jijJAsu mahAnubhAvoMke karakamalameM upahRta kiyA jAtA hai / pUjya AcArya mahArAjazrIjIne ye vyAkhyAna bIkAnera zaharameM cAturmAsanivAsake samaya jaina janatAke samakSa diye the / Apake ye vyAkhyAna kevala sAmAnya janatAke liye hI nahIM, apitu upayukta evaM jJAtavya anekAneka viSayoMse paripUrNa honeke kAraNa vidvAnoMke liye bho upayukta haiN| zrI AcArya bhagavAn jainadarzana yA jainadharmake anuyAyo hone para bhI ApakI vyAkhyAnazailI udAtta evaM vyApaka honese jainetara prajAke liye bhI ye vyAkhyAna jIvanakI preraka sAmagrIrUpa bana gaye haiN| jainadarzana eka aisA mahAn dharmadarzana hai, jisane paraspara virodhI mAnyatA rakhane vAle vizvake samagra darzanoM ko apane udarameM samAviSTa kara liye haiN| arthAt jainadarzana sarvadharmasamanvayAtmaka darzana hai| aise mahAn darzanake rahasyako pAnevAle mahAnubhAva AcAryazrIjIkA jJAnagAMbhIrya kitanA vyApaka aura vizAla thA, isakA patA ApakI vyAkhyAnazailIse cala jAtA hai| jainadharma evaM jainadharmAnuyAyI mahAnubhAvoMkI Aja kyA dazA hai ? Aja kahA~ para khalanA ho rahI hai ? isake kAraNa aura nivAraNake upAya kyA haiM ? ina bAtoMkA ciMtana Apake dilameM rAtadina avirata rUpase calatA hI rahatA thaa| jainadharmAnuyAyI zrIsaMghakI unnati aura pragatike liye Aja kyA karanA Avazyaka hai ? isake liye Apa sadaiva apramatta bhAvase pravarttamAna the aura Apake aMtaramaM bhArI tamannA bhI thI / Apane apanI isa dharmavyAkhyAnamAlAmeM prasaMga-prasaMga para aneka svarUpameM apane * -- vallabha-pravacana', prathama bhAga (saMpAdaka-muni nemicandra prakAzaka-zrI AtmAnanda jaina mahAsabhA, ambAlA, I. sa. 1967) kI prstaavnaa| Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilA-pravacana [ 191 saMvedana evaM sujhAva prakaTa kiye haiN| Apa apane vicAroMmeM evaM kAryoMmeM itane acala dhIra-vIra-gaMbhIra the ki jaina prajAkI zikSA Adike viSayameM, samartha sAdhuvargAdikA bhArI virodha hone para bhI, Apane jIvanta vicAra evaM prayatna kiye haiN| aura inake miSTa phala jaina zrIsaMghako prApta bhI hue haiM / aise samartha pratibhAsampanna vyaktitva ke svAmI zrI AcArya bhagavAnakI yaha vyAkhyAnamAlA jaina prajAke liye avazyameva mArgadarzanarUpa viziSTa pustikA bana gaI hai| isa prathama vibhAgameM haraeka vyaktike jIvanameM atyAvazyaka dAna-zIla-tapa-bhAvanA-viSayaka vividha dRSTikoNoMko sulajhAne vAle vyAkhyAnoMkA saMgraha hai| ina vyAkhyAnoMko evaM anyAnya prakAzita honevAle vyAkhyAnoMko paDhanese ApakA vyaktitva kitanA mahAn thA aura Apake antastalameM jainadharma evaM jaina zrIsaMghakI pragatike liye kitanA bhArI Andolana cala rahA thA, isakA qhayAla A sakatA hai / itanA hI nahIM, ApakA dharmadarzana evaM samAjadarzana kitanA gaharA thA, isakA bhI patA cala jAtA hai; sAtha-sAtha svargastha gurudeva pUjyapAda zrI 1008 zrI vijayAnandasUrIzvarajI mahArAjazrIjIke zrIcaraNoM meM nivAsa karake, unake dharmavicAroMko jhelakara Apane una vicAroMkI kitanI aura kaisI sAdhanA evaM ArAdhanA kI hai, isakA bhI patA laga sakatA hai| ___ antameM, maiM AzA karatA hU~ ki - pUjya AcArya bhagavAnakI isa vyAkhyAnamAlAse haraeka mahAnubhAva lAbha uThAve / [ "vallabha-pravacana" bhAga-prathamakI prastAvanA, ambAlA, I.sa. 1967 ] Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAna rAjendrakoza aura usake praNetA yugapuruSa zrI rAjendrasUri AcArya pravara zrI rAjendrasUri mahArAja jainazAsanameM eka samartha puruSa hue haiN| unakA zatAbdImahotsava manAyA jAtA hai, yaha ati mahattvakA evaM vidvagaNake liye AnandakA viSaya hai / jisa mahApuruSane abhidhAnarAjendra nAmaka mahAkozakA yA vizvakozakA nirmANa karake jaina prajAke Upara hI nahIM, samagra vidvajjagatake Upara mahAn anugraha kiyA hai, aura aisI maharddhika kRtikA nirmANa karake unhoMne sAre vidvatsaMsArako prabhAvita evaM camatkRta kiyA haiM, aisI prabhAvaka vyaktikA zatAbdIprasaMga samasta vizva ke liye AnandasvarUpa hai / mahati -mahAvIra-vardhamAnasvAmike zAsanameM anekAneka zAsanaprabhAvaka yugapuruSa ho cuke haiMsthavira Arya bhadrabAhusvAmI, sthavira Arya skandila, zrI nAgArjuna sthavira Adi zrutadharoMne jaina AgamoM kI vAcanA-lekhana Adi dvArA rakSA kii| zrI devarddhigaNi kSamAzramaNa, gaMdharvavAdivetAla zAntisUri Adi anuyogaghara sthaviroMne jaina AgamoMko vyavasthita kara ekarUpa banAye / sthavira zrI bhadrabAhusvAmI, sthavira Arya goviMda Adi prAvacanika sthaviroMne AgamoMke Upara niyuktirUpa gAthAbaddha vyAkhyAgraMthokI racanA kI / sthavira Arya kAlakane AgamoMke bIjakarUpa arthAt viSayAnukramaNikArUpa gAthAbaddha saMgrahaNI - zAstroMkI racanA kI / zrI saMghadAsagaNi kSamAzramaNa, zrI jinabhadragaNi zrI siddhasena gaNi kSamAzramaNa Adi Agamika AcAryoMne jaina AgamoMke Upara bhASyalaghubhASya -- mahAbhASya Adi prAsAdabhUta gAthAbaddha vizAla vyAkhyAgrantha likhe / sthavira agastyasiMha, jinabhadragaNi kSamAzramaNa, jinadAsa mahattara, gopAlika mahattara ziSya Adi sthavirone AgamoMke Upara ati vizada prAkRta vyAkhyAgranthoMkA nirmANa kiyA / yAkinImahattarAputra AcArya zrI haribhadra, zrI zIlAMkAcArya, vAdivetAla zrI zAntisUri, navAGgIvRttikAra zrI abhayadevAcArya, AcArya zrI abhayadeva - kSamAzramaNa, Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnarAjendrakoza ora usake praNetA t123 sUrinirmita navAGgIvRttike parIkSaka evaM zodhaka zrI droNAcArya, maladhArI hemacandrasUri, AcArya zrI candrasUri, AcArya zrI malayagiri, AcArya zrI kSemakIrti Adi sUrivaroMne jaina AgamoMke Upara vistRta evaM ati spaSTa vRtti, vyAkhyA, vivaraNa, TokA, TippaNokI racanAeM kii| AcArya zrI siddhasena divAkara, zrI mallavAdI AcArya, zrI siMhavAdigaNi kSamAzramaNa, AcArya zrI haribhadra, zrI siddhavyAkhyAtA, abhayadeva tarkapazcAnana, vAdivetAla zrI zAntisUri, zrI municandrasUri, zrI vAdidevasUri, zrI hemacandrAcArya, zrI ratnaprabhasUri, zrI naracandrasUri, maladhArI devaprabhasUri, paJcaprasthAna mahAvyAkhyA granthake racayitA zrI abhayatilakagaNi, zrI rAjazekhara, zrI pArzvadevagaNi pramukha tArkika AcAyauMne vividha prakArake darzanaprabhASaka maulika zAstroMkI evaM vyAkhyAgranthoM kI racanA kI / AcArya zrI zivazarma, zrI candrarSi mahattara, zrI gargaSi, zrI abhayadevasUri, zrI jinavallabhagaNi, zrI devendrasUri Adi karmavAdaviSayaka zAstroMke jJAtAoMne karmavAdaviSayaka maulika zAstroMkA nirmANa kiyaa| isa prakAra anekAneka AcAryavaroMne jaina Agamika evaM aupadezika prakaraNa, tIrthakara Adike saMskRta-prAkRta caritra aura kathAkoza, vyAkaraNa-koza-chanda-alaGkAra-kAvya-nATaka-AkhyAyikA Adi viSayaka sAhityagrantha, stotrasAhitya AdikA vizAla rAzirUpameM nirmANa kiyA hai| antameM kitaneka vidvAn mahAnubhAva AcArya evaM zrAvakavaroMne cAlu hiMdI, gUjarAtI, rAjasthAnI Adi bhASAoMmeM prAcIna vividha granthoM kA anuvAda aura svataMtra rAsAdi sAhityakA ati vipula pramANameM Alekhana kiyA hai / isa prakAra Aja paryanta anekAneka mahAnubhAva mahApuruSoMne jaina vAGmayako samRddha evaM mahAn banAneko sarvadezIya prayatna kiyA hai, jisase jaina vAGmaya sarvotkRSTatAke zikhara para pahuMca gayA hai / isa utkRSTatAke pramANakA nApa nikAlaneke liye aura isakA sAkSAtkAra karaneke liye Ayata gaja bhI avazya cAhiye / abhidhAnarAjendrakozakA nirmANa karake sUripravara zrI rAjensUri mahArAjane jaina vAGmayakI utkRSTatA evaM gaharAIkA nApa nikAlaneke liye yaha eka atiAyata gaja hI taiyAra kiyA hai| 'vizvakI prajAoMne dharma, nIti, tattvajJAna, saMskRti, kalA, sAhitya, vijJAna, AcAra-vicAra Adi vividha kSetroM meM kyA, kitanI aura kisa prakArako pragati evaM krAnti kI hai ? aura samagra prajAko saMskArakA kitanA bhArI maulika vArasA diyA hai ?' isakA paricaya pAneke anekavidha sAdhanoMmeM sabase pradhAna sAdhana, unakI maulika bhASAke anekavidha vyAkaraNa evaM zabdakoza hI ho sakate haiM, vizeSakara zabdakoza hii| prAkRta bhASA, jaina prajAkI maulika bhASA hone para bhI isa bhASAke kSetrameM prAyogika vidhAnakA nirmANa karaneke liye prAcIna vaidika evaM jainAcAryone kAphI prayatna kiyA hai / aura isI kAraNa Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124] jJAnAMjali pANini, caMDa, vararuci, hemacandra Adi aneka mahAvaiyAkaraNa AcAryoMne prAkRta vyAkaraNoMkI racanA kI hai / AcArya zrI hemacandrakA prAkRta vyAkaraNa prAkRta, mAgadhI, zaurasenI, paizAcI, cUlikA paizAcI evaM apabhraMza bhASA, ina chaH bhASAoMkA vyAkaraNa honese prAkRta vyAkaraNakI sarvotkRSTa sImA bana gayA hai / kyoM ki bhASAzAstraviSayaka aneka dRSTibiMduoko najarameM rakhate hue AcAryane isa vyAkaraNakA nirmANa kiyA hai / prAkRtabhASA vizvatomukhI evaM bahurUpI bhASA honeke kAraNa yathapi isakA paripUrNatayA vidhAnAtmaka vyAkaraNa banAnekA kArya ati duSkara hI thA, phira bhI AcArya zrI hemacandrane apanI samRddha vidvattA ke dvArA isakA bIjarUpa saMgraha evaM nirmANa sarvazreSTha rItyA kara diyA hai, jisase hemacandra ke vyAkaraNameM ArSa, dezya Adi vividha prayogoMke vidhAnakA saMgraha evaM samAveza ho gayA hai / sthAnakavAsI vibhUSaNa kavivara zrI ratnacandrajI svAmIne apane ArSaprAkRta vyAkaraNa meM inhIM Apa prayogAdiko sucAru rItyA pallavita kiyA hai| paMDita becaradAsajI dosI, AcArya zrI kastUrasUri, paMDita prabhudAsa pArekha Adine gujarAtI bhASAmeM prAkRta vyAkaraNoMkA nirmANa kiyA hai / pAcAtya vidvAn DaoN. pizala, DaoN. kovela Adine bhI aMgrejImeM prAkRta vyAkaraNoMkI racanA kI hai, kintu ina sabakA mukhya AdhAra AcArya zrI hemacandrakA prAkRtavyAkaraNa hI hai / isa prakAra prAkRtabhASA ke vyAkaraNake kSetrameM kAphI prayatna huA hai aura ho rahA hai ! kintu prAkRtabhASA zabdakozake viSaya meM paryApta evaM vyApaka kahA jAya aisA koI prayatna Aja paryaMta nahIM huA thA / aise samaya meM vIsavIM sadIke eka mahApuruSake antara meM eka camatkArI sphuraNA huI, jisake phalasvarUpa abhidhAnarAjendrakozakA avatAra huA / yadyapi prAcIna yugameM prAkRtabhASA ke sAtha sambandha rakhanevAle zabdakozoM kA nirmANa AcArya pAdalipsa, zAtavAhana, avantIsundarI, abhimAnacihna, zIlAGka, dhanapAla, gopAla, droNAcArya, rAhulaka, prajJAprasAda, pAThodUkhala, hemacandra Adi aneka AcAryoMne kiyA thA, kintu ina zabdakozoMmeM sirpha dezI zabdoM kA hI saMgraha thA, prAkRtabhASAke samRddha koza ve nahIM the / aisA samRddha evaM vyApaka koza banAnekA yaza to zrI rAjendrasUrijI mahArAjako hI hai / yahA~ eka bAta vidvAn vAcakoMke dhyAnameM rahanI cAhie ki- Aja kitane bhI vizvakoza taiyAra ho, phira bhIdezya zabdoMkA sarvAntima vizada, vizAla evaM atiprAmANika zabdakoza AcArya zrI hemacandrake bAda meM kisane bhI taiyAra nahIM kiyA hai| dezI zabdoMke liye sarvapramANabhUta prAsAdazikhara kalaza samAna dezI zabdakoza zrI hemacandrAcAryaviracita dezInAmamAlA hI hai / prAkRta granthoM kA adhyayana karanevAloMke liye, aura khAsa kara jaba prAkRta bhASAkA sambandha, sahavAsa, paricaya aura gaharA adhyayana dhIre-dhIre ghaTatA- ghaTatA khaMDita hotA calA ho, taba prAkRta bhASA vistRta evaM vyavasthita zabdakozako nitAnta AvazyakatA thI / aise hI yugameM zrIrAjendrasUri mahArAjake hRdaya meM aise vizvakozakI racanAkA jIvaMta saMkalpa huA / yaha unakI sarvatomukhI pratibhA Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 125 abhadhAnarAjendrakeza ora usake praNetA evaM unake yugapuruSatvakA eka anUThA pratIka hai / abhidhAnarAjendrakrozakI racanAke bAda paM0 zrI haragovindadAsajIne pAiyasahamahaNNavo, sthAnakavAsI munivara zrI ratnacandrajI svAmIne jinAgamazabdakoza Adi koza aura AgamoddhAraka AcAryavara zrI sAgarAnandasUri mahArAjane alpaparicitasaiddhAntikazabdakoza Adi prAkRta bhASAke zabdakoza taiyAra kiye haiM, kintu ina saboMkI kozanirmANakI bhAvanAke bojarUpa Adi kAraNa to zrI rAjendrasUri mahArAja evaM unakA nirmANa kiyA abhidhAnarAjendrakoza hI hai| vividhakozanirmANake isa yugameM saMbhava hai ki bhaviSyameM aura bhI prAkRta bhASAke vividha kozoMkA nirmANa hogA hI, phira bhI abhidhAnarAjendrakozakI mahattA, vyApakatA evaM upayogitA kabhI bhI ghaTanevAlI nahIM hai, aiso isa kozakI racanA hai| yaha abhiyAna koza mAtra zabdakoza nahIM hai, vaha jaina vizvakoza hai| jaina zAstroke koI bhI viSayakI AvazyakatA ho, isa kozameMse zabda nikAlate hI usa viSayakA paryApta paricaya prApta ho jAyagA / Ajake jaina-ajaina, pAzcAtya paurastya sabhI vidvAnoM ke liye yaha koza sirpha mahattvakA zabdakoza mAtra nahIM, kintu mahattvakA mahAzAstra bana gayA hai| yahI kAraNa hai ki abhidhAnarAjendrakoza Aja etaddezIya aura pAzcAtya dezIya sabhI vidvAnoM kI stuti evaM AdarakA pAtra bana gayA hai| [ 'zrImad vijayarAjendrasUri smAraka grantha,' I. sa. 1957 ] Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvallabhagurusahitacaritrastutiH / bAlyabhAvAttadIkSAya AbAlyabrahmacAriNe / brahmatejo'lakRtAya namo ballabhasUraye // 1 // vijayAnandasUrIndrapAdasevAprabhAvataH / prAptajJAnAdikauzalyaH jayatAtsUrivallabhaH // 2 // zAnto dhIraH sthitaprajJo dirghadarzI jitendriyaH / pratibhAvAnudArazca jayatAd guruvallabhaH // 3 // zAtaM zrIvIradharmasya rahasyaM yena vAstavam / dhAritaM pAlitaM cApi jayatAtsUrivallabhaH // 4 // zrIvIroktadravyakSetrakAlabhAvazazekharaH / atajjJatanmArgadarzI jayatAd guruvallabhaH // 5 // jAgarUkaH sadA jainazAsanasyonnatikRte / sarvAtmanA prayatitA jayatAtsUrivallabhaH // 6 // jainavidyArthisajjJAnavRddhathai vidyAlayAdikAH / saMsthAH saMsthApitA yena jayatAd guruvallabhaH // 7 // pAJcAlajainajanatAdhArastaddhitacintakaH / tadrakSAkArI prANAnte jayatAtsUrivallabhaH // 8 // sAdharmikoddhArakRte paJcalakSImasUtrayat / rUpyANAM mumbaIsAd jayatAd guruvallabhaH // 9 // vijayAnandasUrIzahRdgatA vizvakAmanAH / prodbhAvitA yathAzakti jayatAtsUrivallabhaH // 10 // jIvanaM jIvitaM cAru cAritra cAra pAlitam / kArya cAru kRtaM yena jayatAd guruvallabhaH // 11 // [ AcArya zrIvijayavallabhasUri smArakanatha' muMbaI I. sa. 1656] Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazataka-sampAdanam lA. da. bhAratIyasaMskRtividyAmandiragranthamAlAyAzcaturthagranthAGkarUpeNa yAkinImahattarAsUnuzrIharibhadrasUripraNItaM svopazaTIkAsahita 'yogazatakaprakaraNam' tathA khaNDitApUrNarUpeNa labdhatvAd azAtagrantha-granthakArAbhidhAno granthaviSayavibhAgAvalokanena zrIharibhadrasUripraNIta: 'brahmasiddhAntasamuccayaH' iti asmAbhiH parikalpitAbhidhAno granthazceti prakaraNayugala prakAzyate / tatra yogazataka mUlamAtraM DaoN0 jhaverI indukalAbhaginyA pANDityapUrNagUrjaragirAnuvAdena vistRtaprastAvanayA ca saha sampAdya prasiddhi prApitam / sAmprataM tadeva adyAvadhyajJAtayA svopATIkayA samalakataM prasiddhi nIyate / asya kilaikaiva tADapatropari likhitA'tiprAcInA zuddhaprAyA pratiH kacchadezAntargatamAMDavInagarasthakharataragacchIyajainazAnabhANDAgAre surakSitA''sIt |saac pratistadbhANDAgArarakSaka-mAMDavIjainazrIsaGghamAnyamahAnubhAvazreSThivaryazrImohanalAla popaTabhAI zAhadvArA samAsAditA / asyAH prateH SaTtriMzatpatrANi / pratipatraM tADapatrapRthulatvAnusAreNa kasmizcitpatre catasraH yAvat kasmiMzcitpatre saptApi paGktayo vartante / pratipaGti kvacitSaSTiH saptatiH yAvat kvacidazItyakSarANyapi likhitAni dRzyante / pratiriyaM madhye chidrayutA vibhAgadvayena ca likhitA vrtte| AyAma-pRthulatve kilAsyAH prateH 13 / 42 / iMcapramitamasti / pratiriya kenApi viduSA munipravarAdinA sAdyantaM vAcitA saMzodhitA ceti zuddhaprAyA kvacitkvacicca TippaNIyutA'pi varIvRtyate / asyAH prateH prAntabhAge "saMvat 1165 phAlguna sudi 8 likhiteti" itirUpA lekhanasamayAvedikA puSpikA vartate iti asyAH prateH lekhanakAlaH 1165 varSarUpaH spaSTameva jJAyate / zuddhaprAyAyA asyA ekasyA eva prAcInatAlapatrIyapraterAdhAreNAsya svopATIkAvibhUSitasya yogazatakaprakaraNasya sampAdanaM saMzodhanaM ca vihitamasti / yadyapi pratiriya sAmAnyabhAvena zuddharUpA yatate tathApyanekAnekeSu sthaleSvazuddhayo varttanta eva ityatastatra tatra sthaleSu tattadviSayakagranthAdyAdhAreNAsya granthasya sucArusaMzodhanakRte prayatitamasti / * zrIharibhadrasUriviracitaM yogazatakaM svopajJavRttyA sahitam, brahmasiddhAntasamuccayazca (prakAzaka lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmandira, amadAvAda, I. sa. 1665) ityetasya sampAdanasya prstaavnaa| Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128] jJAnAMjali granthasyAsya pANDityaparipUrNA pratikRtiH (presa kApI) bhojakakulamaNDanasya gRhasthabhAve'pi prAptAtmaramaNatAdharmasya dharmAtmano giradharalAlasya pautreNa tathA AtmaramaNatAniSThasya dharmabhAvanAvAsitAntaHkaraNasya mohanalAlasya nandanena amRtalAlapaNDitenAtisAvadhAnatayA vihitetyasya granthasya sampAdane saMzodhane cAtisaukarya saJjAtam / dvitIyaH kila khaNDitApUrNalabdhatvAd asmatkalpitAbhidhAno brahmasiddhAntasamuccayanAmA grantho'smingranthAnke prakAzyate / ayaM kila grantho'Nahiha purapattanIyazatazaHkhaNDIbhUtatAlapatrIyagrantharAzimadhyAt zIrNavizIrNatAlapatrakhaNDarUpeNa mayava samupalabdho mama pArzva eva vartate / iyaM hi pratiH pratipatraM sAtadvitrakhaNDA dvAtriMzatpatrAtmikA'pUrNA 423 zlokaparyantamAsAditA'sti / pratipatraM catasraH paJca vA paGktayo vartante / pratipaGki paJcacatvAriMzad yAvadaSTacatvAriMzadakSarANi likhitAni nirIkSyante / pratiriyaM prAyaH zuddhava vartate tathApi kvacitkvacidazuddhayo'pi dRzyante / asyAH praterantima patraM nopalabdhamiti nizcita. tayA na jJAyate kasminsamaye likhito'yaM granthaH ? iti, tathApi lipitAlapatrIyajAtilekhanapaddhatyAdyavalokanena iyaM pratiH dvAdazyAM zatAbdyAM likhitetynumiiyte| pratiriyamAyAma-pRthulatve 11 // x 1 // iMcapramANA vartate / asyAH prateH dvAdaza patraM sarvathaiva nopalabdham / tathA 7 taH 10, 22, 24, 26, 29taH 32 patrANAmuttaravibhAgo naSTa iti nopalabdhaH / asyAH zIrNavizIrNakhaNDakhaNDIbhUtApUrNapraterAdhAreNAsya brahmasiddhAntasamuccayagranthasya sampAdanaM saMzodhanaM ca vihitamasti / asyApi granthasya vaiduSyapUrNA pratikRtiH (presa kaoNpI) paNDitazrIamRtalAlenaivAtisAvadhAnatayA mahatA zrameNa nirmitA'sti, yenAsyApi sampAdane saMzodhane ca samadhikaM saurymjni| kiJca-asya granthayugalasya saMzodhana kevalaM mayava vihitamiti nAsti / kintu paNDitazrIsukhalAlajit-lA. da. bhA. saM. vidyAmandiramukhyaniyAmakadalasukhamAlavaNiyA-paNDita amRtalAla-munipravarathIjambUvijayajI-prajJAMzamunivarazrIkAntivijayaprabhRtibhiH sthAnasthAneSu saMzodhana saMsUcanaM ca vihitamasti / api ca paNDitazrIamRtalAlena tu pratikRtividhAnAdArabhya pruphapatrAdyavalokana-pariziSTavidhAnAdisamagrakAryeSu dattacittatayA sAhAyyaM vihitamastIti samavadhArayantu vidvAMsaH / __ granthayugalamapyetad yogaviSayakaM vartata iti tanmArgasisAdhayiSavo jijJAsavo vA munivarA vidvAMsazcAvazyamevA''sAdayiSyanti svepsitametadgranthayugalAvagAhanena / granthakAra: svopajJaTIkAsamalaGkRtasyAsya yogazatakAkhyaprakaraNasya praNetA yAkinImahattarAsUnurAcAryazrIharibhadrasUrireveti tatpuSpikAdyavalokanena spaSTameva zAyate / prastutagranthakarturAcAryasya sattAsamaya-nivAsasthAna-jIvana-pANDitya-granthanirmANAdiviSaye DaoN. yAkobI paNDitasukhalAlajI-zrIjinavijayajI-prazAMzazrIkalyANavijayajI-DA. jhaverI indukalAbhaginIprabhRtimiranekairvidvatpravaraiH subahu vicAritamullikhitamapi cAstIti nAtrArthe kazcitprayAso vidhiiyte| kevalaM zrIharibhadrasUripAdaviracitanavInagranthanAmollekhAdiviSaye kiJcitprayatyate / tatra tAva Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAgazataka-sampAdanam [ 128 prakAzyamAnaiSA yogazatakaprakaraNasya svopajJaTIkA kacchadezIya mAMDavInagarasthita kharatara - gacchIya jainajJAnakozAt sAmpratameva prAptA'sti / na khalviyaM grantharacanA'dya yAvad jJAtacarA''sIditi / tathA'syAM svopajJaTIkAyAM " niloMThitaM caitadupadezamAlAdiSviti neha prayatnaH (pR. 24 ) ityulekhadarzanAt sAmprataM kutrApyadRzyamAnaH zrImadbhirviracita upadezamAlAkhyo grantha AsIditi nizcIyate / evameva zrImadbhirmalayagiryAcAryapAdaiH zrIjinabhadragaNikSamAzramaNacaraNanirmitasaGgrahaNIprakaraNavRttau zrIharibhadrasUripurandara vihitAyAstadvRtteH sthAnasthAneSu ullekhaH kRto'stItyatastatsaMsUtritA saGgrahaNI prakaraNavRttirapyAsIditi / upalabhyate hIyaM jesalamerubhANDAgAra - matsagRhItajJAnakozAdiSviti / aparaM ca zrImadbhiryAkinI mahattarAsUnubhiH svakIyA''vazyaka ziSyahitAkhyalaghuvRttiprArambhe " yadyapi mayA tathA'nyaiH kRtA'sya vivRtistathApi saGkSepAt / taducitasattvAnugrahahetoH kriyate prayAso'yam / " ityullekhadarzanAdviduSAm tad jJAtacarameva yat-zrImadbhiH pUrvaM AvazyakasUtropari bRhadvRttiviracitA, tadanantaraM ziSyahitAkhyA laghuvRttiriti / tathA malavArizrI hemacandra sUripAda saMsUtrita ziSya hitA vRttiTipanakAntarvarttinaH " yadyapi mayA vRttiH kRtA " ityevaMvAdini ca vRttikAre "caturazItisahapramANA'nena vAssvazyakavRttiravarA kRtA''sIditi pravAdaH " ityulekha darzanAcca sA vRddaddUttizcaturazItisahasrazlokapramANA''sIdityapi viditacarameva prajJAvatAM prAjJAnAmiti / tathApi 'tatra vRhadvRttau taiH sUrizaH ke ke padArthAH kathaM vyAvaNitArthAcitA vA''san ? ' ityAve ChisabhIryapUrNa eka ullekhastaiH svaviracitanandisUtralaghuvRttau " sAGketika zabdArtha samba ndhavAdimatamapyAvazyake nayAdhikAre vicArayiSyAmaH " (pR. 68) itirUpo niSTaGkito'sti / etadeolekha mAtra darzanAdetajjJAyate yat-- zrImadbhistatra bRhadvRttau dArzanikajagadAzcaryakArakA etAdRzaH saMkhyAtItAH padArthA vAdimatAzca vyAvaNitAzcacitA nirastAcApi bhaviSyantIti / durdaivametadasmAkInaM yatsA cirakAlAdeva duHSamAkAlena kavaliteti / brahmasiddhAntasamuccayakAraH matparikalpitanAmnaH prastutasya brahmasiddhAntasamuccayAkhyasyAsya prakaraNasyAntimaM patraM tAvannopalabdhamiti tatpraNetRtannAmAdiviSayakaM kimapi pramANaM sAkSAnnAstIti prAgevAssveditam / tatra khaNDitApUrNalabdhasyAsya prakaraNasya brahmasiddhAntasamuccayaH' iti nAma granthAdyazlokoktaviSayAnusAreNa matparikalpitameva / nirmAtA punarasya prakaraNasyaitadgranthagataviSayAdivicAraNena yAkinI mahattarAsa nurAcAryazrIharibhadrapAda AbhAti / tathAhi tatra tAvad yathA'nyeSu zrIharibhadrAcAryavinirmiteSu yogadRSTisamuccayaprabhRtigrantheSu zrImahAvIra jinanamaskAraH pratipAdyaviSayollekhazca dRzyate tathA'trApi grantha iti / tathA yogadRSTisamuccaya- yogabindu-aTakaprakaraNa-viMzativiMzikAdiprakaraNeSu yAhazI viSayavibhAgavicAraNaparipATI yAdRzazca pAribhASikazabdaprayogo varIvRtyate tathaivAtrApi granthe tAdRzyeva viSayavicAraNArapATI tAza eva ca pAribhASika zabdAdiprayogo dRSTipathamavatarati / tathA lalitavistarAvRttyAdivadatrApi prakaraNe ' AgamenAnumAnena0 ' iti zloko'pi vartate / evameva yogabinduprakaraNe 'dAnaM bhRtyAvirodhena ' ityatra yathA 'bhRtyAvirodha ' vAkyaprayogo vartate tathA'trApi prakaraNe 'bhRtyAnAmuparodhena ' ( zlo0 190 ) ' bhRtyAnAmuparodhazca ' ( lo0 200 ) ityatra iyate / tathaiva SoDazakaprakaraNe 'adveSo jijJAsA' ityAdipadye yathA'STAGgAnAM nirUpaNaM jJA. 17 39 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 jJAnAMjali tathA'trApi 'adveSazcaiva jijJAsA' (zlo0 35 ) iti padye nirIkSyate / lalitavistarAvRtti -yogadRSTisamuccayAdiSu yathA icchAyogAdInAM svarUpaM vartate tathaivA'trApi prakaraNe 18991 padyeSu nirUpyate / tathA yogadRSTisamuccaye yathA'vedyasaMvedyapadavartyapi mitrAdyAdyacaturdRSTigataviziSTaguNAnvito vyAvarNito'sti tathA'trApi mithyATirapi yuktaH sa ca tAdRkkriyAnvitaH' iti 54 padye vyAvaNito'sti / etAni punarviziSTasthAnAni yAnyasya prakaraNasya zrIharibhadrAcAryakRtatvamAvedayanti-- 1. atrAdhikAriNo'pyuktA apunarvandhakAdayaH / traya-eva0 zlo0 37 / ahigArI puNa ___etthaM viNgeo apuNabaMdhagAitti / -yogaza0 gA0 9. 2. na jAnAti tAmanyo naSTanAzanaH-zlo0 136 / ___ guruNo ajogijogo0 jogiguNahIlaNANaDhaNAsaNA0 -yogaza0 gA0 37. 3. devatAbahumAnena-zlo0 163 / guru-devayAhi jAyai--yogaza0 gA0 62. 4. zivajJAnaM ya AsAdya--ityAdi 263-65 zivAgamazlokAH etIe esa jutto samma asuhassa khavaga moNeo / -yogaza0 gA0 85. 5. kAyapAtAdibhAve'pi zubhAlambanayogataH / -zlo0 171 / taha kAyapAiNo Na puNa cittamahikiJca bohisatta tti| -yogaza0-gA0 88. 6. AzcaryamAvatastvAzu kazcit tenaiva janmanA / -zlo0 413 / ___ jai tabbhaveNa jAyai jogsmttii| yogaza0 gA0 92. 7. zlo0 392taH 94 mRtyujJAnacihnAni / NANaM cAgama-devaya-paihA--sumiNaMdharAda'diTTIo / -yogaza0 gA0 97. sopegaiteSAmupayullikhitAnAM pramANAnAmanusandhAnenedaM brahmasiddhAntasamuccayaprakaraNaM zrI. haribhadrAcAryasaMsUtritamevA''bhAti / api cAtra mukhyavRttyA yogazatakaprakaraNenaiva saha tulanA vihitA'sti / kiJca yadi zrIharibhadrasUripAdapraNotayogavindu-yogadRSTisamuccaya-aTakaprakaraNa-SoDazakaprakaraNa-viMzikAprakaraNAdibhiH sahAsya prakaraNasya tulanA vidhIyeta tadA'sya prakaraNasya zrIharibhadrakRtatvanizcAyakAni prabhUtAni pramANAni samupalabhyeranityatra na kazcisandehaleza iti / prayatiSyate kilaitadartha samayAntare pRthaglekharUpeNa / ___ atraitatkila jJApanIyamasti yadidaM brahmasiddhAntasamuccayAkhyaM prakaraNaM dvAtriMzatpatraM 423 payaM yAvaca khaNDitApUrNarUpeNa samprAptamasti tathApyasya prakaraNasya prAntabhAgavatti evaM patraM patradvikameva vA vinaSTaM sambhAvyate, nAdhikamiti / api caitatprakaraNAvalokanenaitadapi sambhAvyate yat-zrImadbhiharibhadrasUricaraNaiH sarvadarzanasamanvayasAdhakAnyanyAnyapyetAzi bhinnabhinnAni prakaraNAni saMsUtritAnyavazyameva bhaviSyantIti / atastAvadidaM nivedyate -yena kacchamAMDavIsthakharataragacchIyajainabhANDAgArapratipAlakena zAha mohanalAla popaTalAla mahAnubhAvena svopajJaTokAyutA yogazatakaprakaraNapratiraticira Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAgarAta-sampAdanama [ 3 kAlaM yAvadasmabhyamaudAryabhAvena samarpitA, yaizca vidvatpravarairetadgranthayugalasya saMzodhane bhinnabhinnarUpeNa mahAmUlyaM sAhAyyaM vitIrNa tebhyaH sarvebhyo'pi sAbhAraM dhanyavAdadAnaM na vismarati mama hRdayam / [' zrIharibhadrasUriviracitaM yogazatakaM svopajJavRttyA sahitam, brahmasiddhAntasamuccayazca ' ityetasya sampAdanasya prastAvanA, amadAvAda, 1965 ] nivedaka:bRhadgurupravarttakakAnti vijaya ziSyANugurupravarazrIcaturavijayacaraNopAsakaH muniH puNyavijayaH / prabuddha rauhiNeya - sampAdanam * asya prabuddha rohiNeyAbhidhanATakasya kartAraH zrImadvAdidevasUriziSyazrIjayaprabhasUriziSyAH zrImanto rAmabhadramunivarA iti prastAvanAntargatena 'vAdIndrasmayasaMcayavyayatraNaH zrIdevasUriH prabhustadgacchAmbudhipArvaNo'mRtaruciH saiddhAntikagrAmaNIH / zrImatsUrijayaprabhaH zamanidhistraividyavRndAraka stacchiyo'sti samastanistupaguNArAmaH sa rAmaH kaviH // satyaM santyeva zItAMzusaMgItavanitAdayaH / dhuryaM kimapi mAdhurya rAmabhadragirAM punaH // 66 tatastadviracitaM sakarNazravyanavyoktisUktimuktAJcitaM vividhasnigdharasavaidagdhya nidhAna' prabuddha rauhiNeyAbhidhAnaM prakaraNamabhineSyAmaH / " ityanena pAThena prakaTameva pratIyate / sattA samayazcaiva vikramIyastrayodazazatAbdIya eva, zrImadvAdidevasUripraziSyatvAt zrImatpArzvacandraputra- zrImadyazovIra - zrI ajayapAlakA ritazrIyugAdidevaprAsAdAntarasya nATakasya sAmAjikairabhinayasamAdezanAcca / * zrI rAmabhadramuniviracitaM pravuddharohiNeyam (prakAzaka - zrI jaina AtmAnanda sabhA, bhAvanagara, I. sa. 1918 ) itye sampAdakIyanivedanam / Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali 132] zrImatAM vAdidevasUrINAM prabhAvakacaritrAntargatena "zrIbhadrezvarasUrINAM gacchabhAraM samarpya te / jainaprabhAvanAsthemanistuSazreyasi sthitAH // rasayugmaravau varSe 1226 zrAvaNe mAsi saMgate / kRSNapakSasya saptamyAmaparAhaNe gurodine // martyalokasthitaM lokaM prativodhya purandaram / bodhakA iva te jagmurdivaM zrIdevasUrayaH // tribhivizeSakam // " anena padyatritayena 1226 varSe divaMgatatvaM prakaTameva / eteSAmeva ca sUrivarANAM praziSyatvAdetadgranthakartutrayodazazatAbdayantabhAMvitvaM spaSTameva / / zrImadyazovIrasattAsamayo'pi trayodazazatAbdIya eveti prAcInajainalekhasaMgrahadvitIyabhAgAntargatazrIjAloradurgalekhakAtspaSTamevAvabudhyate / sa cAyam OM // saMvat 1221 zrIjAbAlipurIyakAJcanagirigaDhasyopari prabhuzrIhemasUriprabodhitazrIgUrjaradharAdhIzvaraparamArhatacaulukyamahArAjAdhirAjazrIkumArapAladevakArite zrIpArzvanAthasaskamUlavimvasahitazrIkuvaravihArAbhidhAne jainacaitye / sadvidhipravartanAya bRhadgacchIyavAdIndra. zrIdevAcAryANAM pakSe AcandrArka samarpite // saM. 1242 varSe etaddezAdhipacAhamAna kulatilakamahArAjazrIsamarasiMhadevAdezena bhAM0 pAsUputra-bhAM0 yazovIreNa samuddhate zrImadrAjakulAdezena zrIdevAcAryaziSyaiH zrIpUrNadevAcAryaH / saM. 1256 varSe jyeSTha su0 11 zrIpArzvanAthadeve toraNAdInAM pratiSThAkArye kRte / mUlazikhare ca kanakamayadhvajAdaNDasya dhvajAropaNapratiSThAyAM kRtAyAM / saM. 1268 varSe dIpotsavadine abhinavaniSpannaprekSAmadhyamaMDape zrIpUrNadevasUriziSyaiH zrIrAmacandrAcAryaiH suvarNamayakalazAropaNapratiSThA kRtA // zubhaM bhavatu // cha / " ____ saMzodhanasamaye'sya nATakasyaikameva pustakaM pattanasthavADIpArzvanAthasatkapustakabhANDAgArAtsuzrAvaka-vADIlAla-hIrAcanda-dalAladvArA''sAditam / taccAtIvAzuddhaM purAtanaM kvacitkvacitpatitapATham / tadAdhAreNaiva saMzodhitamidam / kvacitkvacidarthasaMgatAvasatyAmanyAdarzAntarAlAbhena tathaiva mudritam / tacca dhomadbhiH saMzodhya vAcanIyamityabhyarthayate ___zrImaccaturavijayacaraNopAsakA punnyvijyH| [ 'prabuddharauhiNeya' sya sampAdakIyanivedanam , bhAvanagara, I. sa. 1918 ] Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJA nAM jali khaMDa bIjo abhivAdana Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nANadivAyarassa Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjya pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAja Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | pUjya zAMtamUrti munivara zrI haMsavijayajI mahArAja pUjya munivarya zrI caturavijayajI mahArAja Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjya sAdhvIjI zrI ratanazrIjI mahArAja Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjya AgamaprabhAkara munirAja zrI puNyavijayajI mahArAja Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // puNyodayaprazastiH // puNyamUti: puNyacetA: puNyadhI: puNyavAGmahAH / puNyakarmA puNyazarmA zrIpuNyavijayo muniH // 1 / / nisargavatsalo dhIro vizAlahRdayastathA / paropakArapravaNo namrasaumyasvabhAvabhAk // 2 // udAttacintano dIpraprajJo vAcaMyamastathA / / nirbhIkaH satyasAmarthyaprabhAprasRmarodayaH / / 3 / / jena-vaidika-baudvAnAM zAstraSu suvizAradaH / sammAnanIyo viduSAM vidyAsaMstheva jaGgamA // 4 // yadIyo vyavasAyazca mukhyarUpeNa vartate / zreSThapaddhatitaH prAcyazAstrANAM parizodhanam // 5 // bahuprAcInazAstrADhyabhANDAgArAvalokanam / kRtvA zrameNa yo'kArSIt teSAmuddhAramuttamam // 6 // mahAmedhAvinA yena prAcInA bahugauravAH // 7 // granthAH sampAditAH santi vidvadAnandakAriNaH / / 7 // vidyAsaGgaparAyaNo munipadAlaGkArabhUtakriyaH zreSThAcArI rAcAravicArapUtavikasavaiduSyaniSpAditam / bhavyazlokamanalpadhAmamahimA bibhranmahAsAttviko jIyAd vizvajanAya puNyavijayaH puNyaprakAzaM dizan // 8 // mANDala ( voramagAma) muninyAyavijayaH // puNyastavaH // ajAtazatrave vizvamitrAya snehamUrtaye / sarveSAM ca hitaM kartuM tatparAya nisargataH / / 1 // mahAvipazcite prAcyazAstrazodha-prakAzane / samapitasvaniHzeSajIvanasthAmasampade // 2 // cAritrodyotadIprAya niHspRhAyAbhayAya ca / zrIpuNyavijayAyAstu namaH puNyavibhUtaye // 3 // mANDala (vIramagAma ) muninyAyavijayaH vi.saM. 2024, bhAdrapada-amAvAsyA / sA.sa. 1 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali // prazastipatram // AtmAnandamaharSiziSyapramukha: prajJAvatAmagraNIH zrIyukto munirAjakAntivijayaH prAvartako gIyate / tacchiSyazcaturAdimo hi vijayazcAturyazAlI mahAn ___tacchiSyo munirAjapuNyavijayo jIyAtsamAH zAzvatIH // 1 // dhaiyA~dAryaguNavirAjitamanA dAkSiNyadAnayutaH / khyAtaH sAmyaguNena vizvahitakRd vidyAcaNo buddhimAn / kAryAkAryavicAracArudhiSaNaH zAstreSu pAraGgabhI so'yaM zrImunirAjapuNyavijayo jIyAtsamAH zAzvatI: // 2 // zAstrANAmapi zodhane navanavonmeSAndadhatsarvadA aitiye kuzalo vinodarasiko yeka: purAtattvavid / vyAkhyAtA ca vizeSataH svasamaye jainAgame bhAskara: so'yaM zrImunirAjapuNyavijayo jIyAtsamA: zAzvatIH / / 3 / / kItiryasya ca bhArate zucitamA jApAnadeze tathA jarmanyAM ca suvistRtA gatimatI dUraM tato bhUtale / sAhlAdAzca bhavanti te sumanasaH sammIlya sAvuttamaM so'yaM zrImunirAjapuNyavijayo jIyAtsamAH zAzvatIH / / 4 / / bhANDAgAragatAMzca hastalikhitAn zrIstambhane pattane sthitvA jesalamerake ca nagare granthAnsamuddhArayan / zrImatpattanake vasanbahusamAH kAryaM tadevoDha vAn so'yaM zrImunirAjapuNyavijayo jIyAtsamAH zAzvatIH // 5 // kAMzcit philmagatAnanekavidhinA kAMzcitpraticchAyayA saGgRhyAtmasamAnanalpadhanato'mUlyAnmaNIgranthakAn / zrIlAdAkhyasubhAratIyabhavane tAntAnsamAnApipat soyaM zrImunirAjapuNyavijayo jIyAtsamAH zAzvatIH // 6 // satsampAdanakAryakauzalavatA granthA na sampAditAH prAvINyaM ca dadhAti lekhaviSaye lekhAn likhansarvathA / bAlyAdAgamapATharAgavazataH sampAdayannAgamAn so'yaM zrImunirAjapuNyavijayo jIyAtsamAH zAzvatIH // 7 // jainaH sannapi bhinnabhinnamatage viprAdike'kiJcane sAhAyyaM draviNaM pradApayati yaH strIpumbhidaM santyajan / AcAryArthaguNaivibhAti sutarAM nApekSate tatpadam so'yaM zrImunirAjapuNyavijayo jIyAtsamAH zAzvatIH // 8 // le. viduSAmanucaraH ahamadAbAda harizaGkara ambArAma paNDayA Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana stambhatIrtha // kiJcatprAsaGgikam // cakraM bhramati vizvasya lokA AyAnti yAnti ca / strasvakarmaNyabhiratAH kecittiSThanti sarvadA // 1 // tathAsminvidyate loke pUjyapUjyamahAmuniH / zrIpuNyavijayo nAma puNyaM puNyavatAM satAm // 2 // AtmArAma gurostadvatkAntivijayastataH / caturavijayebhyazva prAptavidyaH kramAdasau // 3 // AtmavAnkAntiyuktazca caturaH samajAyata / vayasyatpe munerdIkSAM gRhItvA'zikSayajjanAn // 4 // gahanAgamazAstreSu kRtabhUriparizramaH / prAkAzayata zAstrANi vanAnIva vibhAkaraH // 5 // munitrayazva 'vijayA: ' vallabhahaMsakAntayaH / vaTodarasthasaMvebhyaH jIvanaM dApayanti ca // 6 // vaTodarazrIsaGghana " AgamAnAM prabhAkaraH / sArthenopadhinA tena bhUSito yatirADasau // 7 // nairujyaM bhAskaro dadyAdvizvadevAzva zaM tathA / RtavaH santu vo bhadrAH jovantu zaradAM zatam // 8 // // tatra zrI RSabhAdayo jinavarAH kurvantu vo maGgalam // vaTodaram 12 // AgamaprabhAkaravijayaH // AgamazAstrakovidaH, munizrI puNyapAlakaH / gacchabhedena na spRSTaH, tuSTaH jJAnAmRte sadA // 1 // matAnekAntavAdI ca viSame samatArasaH / prabhAvazAlI netA ca, sadaiva kAryatatparaH // 2 // bhAgyavAMstvAM samApnoti, pararASTre'pi vyApakaH / karttA ca saMskartA ca saralAmAgamapaddhatim // 3 // rakSAyAM sadAkuzalaH purANanavajJAnavAn / vidyAdhyayanadAne ca vidvanmUlyAMkane sadA // 4 // jayaMzca sa munipuNya - vijayo jJAniparSadi / yatInAM ca gRhiNAM ca sa bhavenmArgadarzakaH // 5 // / 3 dhanasukhalAla zAstrI chabiladAsa kesarIcanda saMghavI Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali I am very glad to have an opportunity to pay my respect to Acarya Muni Punyavijayaji, Agama Prabhakara, who is my esteemed friend. for many years But of his many performances I should like to mention his monumental edition of Brhatkalpabhasya which can serve as a model to all those in his country who are preparing the publication of works hitherto unedited and his organisation of that vast collection of manuscripts which thanks to the printed catalogue will open the treasury of Jain and other literatures for public use. May he live to see many more years in good health ! Dr. Walther Schubring Professor University, 2, Hamburg, 52, Borchlingweg 33, GERMANY. My acquaintance with Muni Sri Punya vijayaji began in the autumn of 1928, when I went to India to examine and photograph manuscripts dealing with the story of Kulaka. One of the cities where I spent time on this mission was Patan, where I sought out Muni Catura Vijaya. Muni Punya Vijaya, then a young man, was a disciple of Mani Catura Vijaya, and was deputed by his master to search out and bring me manuscripts. Young as he was then, no one could have been better informed than he about the contents of the many Jain libraries in Patan, and even more, nobody could have been more helpful in utilizing his knowledye in my behalf. This assistance to scholars, particularly to scholars from abroad, has been characteristic of Muni Punya Vijaya throughout the forty years that have passed since I first met him. He has many times since 1928 given help to me, and many more times has given help to students or colleagues of mine engaged in Jain studies. His own great knowledge has always been available to anyone who sought it, and it would be impossible to assess the total amount of kindly service he has given to American and Enropean inquirers. This I speak of from my own knowledge; in the case of Indian inquirers I have not the same direct personal information, but I think it likely that the situation with them is the same as with foreign scholars. Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana tv Such has been Muni Punya Vijaya's career, a double career of scholarly production on his own part and of scholarly assistance to others working in the field of Jainism. Thus, his contribution to Jain studies has consisted of direct production by himself and indirect influence upon others engaged in research. He has been throughout his whole career a worthy representative of the best Indian tradition of learning and teaching. When last I saw him, which was a few years ago, he seemed both physically and mentally strong, and destined to fill out many years of selfless scholarly activity and generosity. Long may he continue in the kind of labour which he has pursued for the past sixty years! more Prof. Dr. W. Norman Brown Professor Emeritus of Sanskrit University of Pennsylvania Philadelphia, Pennsylvania, U. S. A. III It is a privilege as well as a real joy for me to contribute a few lines to the Jnananjali to be presented to Agama Prabhakara Munimaharaj Punyavijayaji on his completion of sixty years of his life as a monk. My connection with him dates from the time when, in 1931, I was presented with a copy of the then just published edition of the Vasudevahindi, on the title page of which his name as an editor is associated with that of his venerable Guru Munimaharaj Catura vijaya. The text made known for the first time by the two erudite monks proved to be of exceptional interest and importance for the literary history not only of Jainism but of India in general; to me personally it soon became the object of rewarding researches occupying me to this day. A few years later, just before the outbreak of the second world war, Punyavijayaji did not hesitate to send me a manuscript from Patan bhandar on loan to Berlinan unprecedented step which might be taken as a symbol of what must certainly be regarded as the essence of his life-work, his greatest achievement and his everlasting service to the cause of Jainism and of Indology- the preservation and safeguarding, re arranging and cataloguing, and making accessible to research of the magnificent manuscript treasures formerly locked up and jealously guarded in the bhandars of Gujarat and Rajasthan. I had a unique opportunity of watching this work in progress when during my first visit to India after the war, in 1951, I was invited by Muniji to Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali Jaisaliner where he was engaged in sorting and putting in order the manuscripts of the fainous Great Bhandar, of which he permitted me to photograph a selection of special interest to me. The days spent with him and his devuted helpers, both monks and layinen, in the fantastic desert city, and subsequently at Patan, Cambay and Ahmedabail, are deeply engraved upon my memory. Meetings and discussious with him in subsequent years have increased the debt of gratitude I owe him and highten. ed my appreciation of a model monk and true scholar of wide interests. I hope and pray that he may be enabled to continue for many more years with unimpaired health and undiminished energy, his admirable work to the benefit of the Jain Dharma, of India, and of ludology in East and West. Prof. Dr. L. Alsdorf Professor of Indology, University of Hamburg. IV Homage And Reminiscences My introduction to studies in India was most auspicious. At that time my teacher recommended me to the Muniji who generously agreed to my reading old Gujarati texts with him*. His erudition and good humor made each visit a delight and I am ever grateful to him for his encouragement of my researches. He made it possible for me to microfilin manuscripts which, otherwise, would not have been accessible to me. Often when invaluable documents were deposited in bhandars I could not reach, he would ask that they be sent to him. What other means had I to indicate my appreciation of his selflessness but to devote in yself to these researches over the years to the best of my ability and beyond ? It would be presumptuous of me to even attempt to write of the height and breadth of this noble personage's scholarly achievements and contributions or to allude to his selfless efforts to further Jain studies (and Indian studies, as well ) by providing for reseachers' inspection and * My good frind, Dr Umakant Premanand Shah, will recall those days in ea. rly 1949 when he would accompany me to the Muniji's asram in Baroda until he was sure that I coulj make my thoughts clear and comprehend the discussion. The Muniji far too modestly disclaimed skill in Hindi, and the three of us had few illusions regarding the calibre of my Gujarati in those early days. Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana ure manuscript collections carefully organized by him over the years. Only his work need speak for him--and that of the many scholars so gratefully indebted to him. To me his friendship and kindness will be a continuing inspiration. Prof Dr. Ernet Bender. Professor of Indo-Aryan Languages and Literatures, University of Pennsylvania; Editor, Journal of the American Oriental Society. V In March 1969 Agamaprabhakara Munishri PUNYAVIJAYA will celebrate the 60th anniversary of his pravrajya. I regard it as a great privilege to have been invited to supplya contributionto the present JNANANJALI If one were to survey the various fields of Indology with reference to the work done already and to the work still to be done, one would find unexpected differences. Just as the density map of a country offers striking contrasts, one would discover on the " map " of Indology a very uneven distribution of the publications, and Jain literature is, unfortunately, one of those fields where the investigation of many problems is still in its initial stage. It is in this context that a western observer would review the scholarly activities of a person like Muni Shri PUNYAVIJAYA, But let us not be misunderstood. Jainism has been studied for more than a century and does by no means present a complete blank on the indological map. However there are elements in the heritage of Jainism which are of ontstanding importance but have so far received scant attention only. It is due to the energy and vision of Muni PUNYAVIJAYA that many of these elements have come to light again. Muni PUNYAVIJAYA is perhaps the greatest living specialist" in the field of Jain literature, but he is not a specialist in the sense that he devoted all his lifetime to the study of one particular section of the material. He had a rare instinct for urgency which compelled him to shift his interest from one field to another as soon as he felt that the most urgent work had been completed and that new and different tasks waited for his attention. Muni PUNYAVIJAYA has not completed all his works alone. He published soine texts together with his Guru CATURAVIJAYA. He also had students who worked under his guidance. But it can be said with some confidence that to him goes the main credit for the publication of Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali such important texts as Vasudevahindi, Brhatkalpasutrabhasya, Angavija, and Nandisutta. To the outsider these are just texts taken from the vast field of Jain literature. But those acquainted with the subject know that each of these editions initiated or will initiate a distinct line of research within the realin of Jain studies. It was with the belp of the Vasudevahirdi edition that the writer's Guru Professor ALSDORF could critically survey both the origins of Jain mythology and the literary tradition starting with Gunadhya's famous Brhatkatha ( and which includes the Kathasaritsagara of Somadeva ). Again it is mainly with the help of the Brhatkalpasutrabhasya edition that a systematic study of the Bhasya-phase of Jain literature can be undertaken. And again is it the Nandisutta edition ( to be followed by an edition of the Anuogasutta ) which will supply the theoretical background for a study of the Bhasyas and the other early commentaries. Last but not least is it a rare text like Angavijja which will supply the basis for a systematic study of prognostication as practised by the early Jain community. But Muni PUNYAVIJAYA knew that the responsibility of a scholar is not restricted to the work just under his hands. There were wider responsibilities. When Muni PUNYAVIJAYA started his work as a scholar, thousands of ancient manuscripts were in a rather precarious condition, lying as they did in old-fashioned Bhandars, always accessible to the action of deteriorating forces, but not always accessible to the eye of the scholar. Muni PUNYAVIJAYA changed the situation. It is due to his initiative that the manuscripts of Jaisalmer, Cambay and Pattan are now arranged and accommodated in a manner which answers to modern requirements. It was also the Maniji who prepared for the first time adequate catalogues of the collections just mentioned (some of these still await publication ). Muni PUNYAVIJAYA was also not unaware of the growing appreciation of Indian miniature painting. Here too he collected and studied material which has so far received little or no attention. It is not my duty to supply a detailed account of Muni PUNYAVIJAYA's activities. This will Be done by other contributors who are more competent. It would however be ungrateful if I did not mention that the Mniji supplied to my Guru Professor ALSDORF in 1939 a' manuscript of a work almost unknown upto that day : Silanka's Cauppannamahapurisacariya. It was on the basis of this manuscript (and of two other Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana manuscripts supplied by the Muniji at a later date) that I could prepare my thesis on this text. Perhaps I would never have become interested in Jainism had not these three manuscripts waited for a student. It was again in 1956 that I had the opportunity to meet the Muniji in Ahmedabad. I still remember vividly the discussion I had with him, and I regret that in those days I was mainly occupied with other tasks so that the discussion could not be continued in the form of constant consultations. But during the last years I have again taken up the study of Jain literature, this time together with any friend and colleague pr. c. B TRIPATHI who is among the contributors to this volume. Both of us feel that the progress of our work which centres around Bhasyas and Niryuktis is largely dependent on the co-operation with Muni PUNYAVIJAYA. We therefore hope that the Muniji will work for many years to come with his usual energy and lend his advice to all those whose studies cover Jain literature. Prof. Dr. K. Bruhn Freie Universitat, Berlin. Seminar for Indische Philologie, Berlin. VI To anyone listening to members of the Jaina community, it immediately appears that Muni Shri Punyavijayaji is deeply admired and venerated all over India. If then you are awarded the honour and privilege of being introduc. ed to this eminent personality, you readily feel that you are entering some unknown and extraordinary world. At first, a Westerner will probably be somewhat bewildered while going up the steps and crossing the monks' quarters in the building where Muniji often puts up when in Ahmedabad. In the further corner of the story, Muniji will be seated on the floor, somowhat in the shadow of the plain cupboards where all kinds of manuscripts are carefully kept. Sometimes, he will be deeply engaged in study, reading or writing on his knees, surrounded by manuscripts and books which cover the ground around him. Sometimes he will be discussing with scholars. Or else, he 1. Published later on at the instance of Muni PUNYAVIJAYA by Pt. A. M. BHOJAK as Volume III of the PRAKRIT TEXT SERIES, $11. 24. 2 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90) jJAnAMjali will be receiving various sorts of visitors. Some of them displaying all possible curios in front of him; others who either nced his advice in an unusual circumstance, or ask for his direction in their everyday life cr just want to see him, because they will be comforted, thanks to his benevolence. You will immediately realise that Muniji is leading a true, deep religious life; that he is gifted with an extraordinarily curious and open mind, with keen insight and right judgement. I shall not linger on his vast learning which has so much contributed, as everyone knows, to the progress of Jaina studies. Apart from his dynamic interest in his work, what strikes one still more, probably, is his direct and modern ontlook, and his undomitable energy. One cannot but be aina zed seeing how accurately he stulied and catalogued the manuscript collections in Gujarat and Rajasthan; how keen he always has been in preserving them, being well aware of the most modern methods and desiderata in this field; how successfully he helped to reorganise more than one Jaina Bhandar, going even so far as to be, 60 to say, one of the scientific promotors of the remarkable Lalbhai Dalptbhai Institute in Ahmedabad which, from his hands, at the very beginning, received a valuable set of ten thousand manuscripts as a sort of foundation present. It is well known too, how Muniji backed the efforts of all those who are genuinely interested in restoring the monuments of Jaina faith. It is a great success that thanks to him and some other devoted Acaryas, so many members of the Jaina community have discovered the real nature of the achievements of Jainism, and are striving for still better knowledge. Everyone is grateful to Muniji for this long fight and glorious victory, in which his only weapons have been his learning, intelligence and strong will, his unselfishness, his true faith and sympathy for all men. Dr. Madame Colette Caillat Pare Eiffel, 92, Siverss, France VII I am honoured to be asked to contribute a few words of homage to the volume honoring Muni Shri Punya vijayaji, whose contributions to In. dology are so well known. I only once had the pleasure of meeting Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana 14 the Muni personally, but this single occasion was sufficient to place me in his debt for his kindness and to leave me humbly impressed with his wide learning. It is an honor and a distinct pleasure to join others in paying tribute to the Muni. Dr. George Cardona, Professor of Linguistics, Department of Linguistics, University of Pennsylvania. Philadelphia, 19104, U. S. A. VUI Muni Shri Punyavijayaji : An Institution It is a rare privilege, indeed, to pay my humble tributes to Muni Sri Punyavijiyaji Maharaja who has completed seventyfive years of his significant and fruitful career. Muniji is more an institution than an individual; and his life, characterised by literary activities and religious picty, is quite exemplary. The literary pursuits which he is carrying on mark a continuity of scholarship from his grand teacher, Pravartaka Sri Kantivijayaji and through his teacher, Muni Sri Chatura vijayaji. In fact, these three have a common and continued literary career which has been of great benefit for the publication and study of some important works in Prakrit and on Jainism. These three worthy monks form a composite personality as it were and remind me of Virasena-Jinasena Gunabhadra of yore. Muni Punyavijayaji leads a pious and religious life of a Jaina monk. Naturally, this brings on him a number of restrictions; and the members of the lay community have a great claim on his time and energy. Still he finds time for continued research on Jainological works, many of which have seen the light of day through his efforts. His dedication to the cause of learning is unique, in these days. He has devoted major part of bis time to the preservation and up-keep of old Mss. in most of the Bhandaras practically all over Gujarat. But for his tireless efforts in this direction many old Mss. would have decayed and fallen into oblivion. Thus the students of Indian literature are specially indebted to him for all that he has done for some of the great Bhandaras of Gujarat. There is a human and co-operative aspect in his great scholarship. It is thereby that he has won the hearts of many academicians, especially Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 921 jJAnAMjali men of letters working in different Universities and Institutions, both in India and outside. His is, therefore, a life of cooperative scholarship. He has a remarkable memory for details. He is equipped with deep learning outlook; and he is a veritable stock of information on Jainolo und allied branches of Indian learning. Not only he easily shares his information with his other colleagues but also helps with material as well different scholars working in various fields of studies. He has obliged the community of scholars more fruitfully than even a big institution can claim to do." His research methodology has its special characteristics. He never embarks on speculative hair-splitting He goes on putting forth fresh information and unquestioned facts. He is not required to argue out his case too much. His conclusions naturally follow. I only pray and earnestly wish that Muvi Shri Punya vijayaji lives a long career with a healthy body and vigorous mind leading his religi. ous and scholarly life for his spiritual benefit as well as for the advancement of learning. Prof. Dr. A. N Upadhye, Retired Professor of Ardha-magadhi, Rajaram College, Kolhapur, General President, All India Oriental Conference, 23rd session, Aligarh, 1966 IX Dear Prof. Sandesara, I am glad to know that you are bringing out some kind of an appreciation volume in honour of Muni sri Punyavijayaji who has completed 60 years of Diksha paryaya. There is hardly any scholar in Jainology of Muni sri Punyavijayji's standing. His high intellectual attainments lead him to difficult fields hich he unhesitatingly traverses and finally reaches the goal. The textual problems of the Prakrit texts which defy solution are quite casy for him to solve. But he is not merely a dry scholar but has a keen eye for objects of art. Many superb examples of Jain paintings lying unnoticed have been discovered by him. To him goes the credit of bringing them to the notice of the scholars. He is always ready to help young scholars and whenever they request for his help he gives it to them unhesitatingly. Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana ( 13 May he live long to edit a large number of ancient Jain texts whose critical editions are bound to be a lasting contribution to Indian scholarship. With kind regards, Yours sincerely, Dr. Motichandra Director, Prince of Wales museum, Bombay. Dear Dr. Sandesara, I feel honoured by your request for a note of appreciation on the life and works of Muni sri Punyavijayaji. His contribution to the world of Jaina learning and thus to the understanding of Indian culture in all its aspects has been profound, but I am particularly appreciative of the great work he has done in the collection and preservation of manuscripts froin the traditional Jaina collections. This has brought to light a large number of illustrated manuscripts of fundamental importance to our understanding of Indian miniature painting. His extreme kindness and generosity in making these available for free study to all students, irrespective of religion or nationality reveals the temperament of a great scholar who feels advanc.:d with every step forward in the advancement of knowledge by whomsoever this may be brought about and who is diminished when this process is in any way impeded or interrupted. 1 rccall with the great. est happiness the many hours I have spent with him, when no manuscript was too precious or fragile to be studied at leisure, and no question was too small to merit a careful and considered answer. In himself, the Muni reincarnates all those qualities which have made the Jaina monastic tradition the custodian and preserver of learning even in the darkest circunstance of the past. I send my most respectful obeisance to him on this auspicious occasion and pray that he will be given a long life to continue his exemplary work. With kind regards, Yours sincerely, Dr. Pramod Chandra Director, American Academy of Benares, VARANASI Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] jJAnAMjali XI Muni Shri Punyavijayaji : a Jnanayogi and Karmayogi During my long stay of twenty years at Ahmedabead, I had the good fortune and proud privilege of coming in close contact with and knowing intimately Muni shri Punyavijayaji Maharaja and deriving immense benefit by discussions with him on many doubts and difficulties which faced me in the course of my studies and research work. He is completing the 60th years of his Diksa paryaya this year and naturally we, who know him and his work, are very happy to celebrate this unique occassion by bringing out a felicitation volume in his honour. Maharajashri is one of the leading savauts of oriental learning, more particularly of Prakrit language and literature, Jaina Agamas and Jainology. Whenever I met him in the Jaina Upasraya at Lunasavade, A hunedabad, he welcomed me with a smiling face and putting side the work in hand spent hours with me discussing and elucidating vorious points raised by me. What struck me most about him was his profound learning, wide scholarship, broad outlook, real modesty, devotion to Truth and Dharma, his pure, spotless personal life and conduct and his concern for the good of others. One truly feels lifted up in his presence. His presence is both inspiring and ennobliug. Even at this age he works very hard keeping late hours. He readily and promptly helps students and scholars by lending them rare books and Manuscripts, withcut laying any conditions. Men of his character and calibre they are unfortunately getting rarer day by day -- constitute the real wealth of our country. I should like to describe him, in the words of the Bhagavadgita as a Jnanayogi and a Karmayogi at the same time for he strives for personal salvation but at the same time works for the sake of the welfare and the spiritual good of the community as a whole. I wish him on this happy occaision sull hundrel year 's life for carrying on the literary activities in the field of oriental learning and research and the propagation of true Dharma among the masses. Dr. V. M. Kulkarni, Professor, Ismail Yusuf College. Jogeshwari, Bombay. Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 44 XII I feel great pleasure to express my deep feeling of reverence and appreciation for Agama prabhakar Muni shri PUNYAVIJAYAJEE at the celebration of his sixtieth year of initiation in Jain order of monkhood. I have had the privilege of comining in close contect with him on several occasions. Undoubtedly, his life and discourses cast an unbounded charm and spell on all those who approach him for guidance and inspiration. But his principal work lies in the sphere of literary research. His contributions in this field, so far untraversed by any, have been immense. Following on the lines of his reverential preceptors Pravartaka Muni shri Kantivijayajee and Muni shri Chaturvijayajee he has exploited his talents in the preparation of critical editions of Jain Againis. His unparalleled achievements in this field speak for theinselves. Like a brilliant star in the firmament or a crystal gem in the diadem, he shines in the galaxy of scholars whose devotion to literary work is the goal of their lives. Sundarlal Jain, Delhi. Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ] jJAnAMjali eka dIpaka pragaTyo Agamane eka dIpaka pragaTa Agamana, krame krame e thaye prabhAkara, ga kaze jJAnapaMcamIne eka dIpaka pragaTayo Agamane. DAhyA tAta, zuM mANeka mAtA! puNyavijayanA catura pAtA, dharmadhuraMdhara Agama jJAtA; sAmaMjasya sakalanuM sundara, cega kharekhara akSarane, eka dIpaka pragaTayo Agamane. jaMgama vidyAmaMdira pita, kSaNe kSaNe akSarane gote, netra-nUra-kSINa jote jete puNyavijaya A bhavya gaNAze, saMskRtinI saMpanne, eka dIpaka pragaTA Agamane. jJAnasthaviranI adbhuta dIkSA, samAja, Agama ajoDa zikSA, dhanya! dhanya! tapa tyAga titikSA; manasA, vAcA, kameM sAdhu! sAdhuvAda Alamane, eka dIpaka pragaTaco Agamana. raNajita paTela ( anAmI) priya bhAIzrI sAMDesarA, muni zrI puNyavijayajI abhivAdana samArohanuM nimaMtraNa maLyuM. A dharmotsavamAM huM saune saphaLatA icchuM chuM. muni zrI puNyavijayajI mahArAje ApaNA sAhityanI khUba sevA karI che. Izvara emane lAMbuM AyuSya Ape evI mArI prArthanA. bhAratIya vidyA bhavana, muMbaI li. tA. 4 okaTobara, 1968. ka. munazInAM vaMdana. Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [17 snehI bhAIzrI bhogIbhAI AgamaprabhAkara munizrI puNyavijayajI mahArAjanA dIkSA paryAyanI SaSTipUrti prasaMge eka dharmotsava UjavavAnuM nakakI karyuM che te jANyuM. mahArAjazrIe prAcIna sAhitya ane khAsa karIne hastalikhita gra vize je adabhuta kAma karyuM che tenA mATe ApaNe sau emane aMjali ApIe te yogya ja che. ekaniSThAthI devI sarasvatInI upAsanA ATalA lAMbA samaya sudhI emaNe karI che te prasaMge ApaNe emane abhinaMdana ApIe. rAjakoTa-1. DolarabhAI mAMkaDa tA. 13-11-1968. kulapati, saurASTra yunivarsiTI. viddarya munirAjazrI - pU. muni zrI aMbUvijayajI ||shriishNkheshvrpaarshvnaathaay namaH // vidarya munirAjazrI puNyavijayajI mahArAja bhAratIya vidvAnomAM viziSTa koTinuM sthAna dharAve che. mArA anaMta upakArI pUjyapAda guru deva munirAjazrI bhuvanavijayajI mahArAjAnI preraNA ane kRpAthI AjathI 24 varSa pUrve mAre emanA saMparkamAM AvavAnuM thayuM tyArathI Aja sudhInA emanI sAthenA saMbaMdhamAM emanA jIvananAM vividha pAsa e anubhavavAno mane yoga prApta thaye che. jaina AgamazAstro, dharmazAstro, vyAkaraNa, sAhitya Adi vividha viSayanA teo prakAMDa ane vyApaka vidvAna che. te uparAMta ati mahattvanuM emanuM saMzodhanakArya che. emanI saMzodhanazailI ati gaMbhIra tema ja tulanAtmaka che. sAhityasaMzodhananA samudramAM e sadA bhagna hoya che. emaNe je saMzodhana-saMpAdanazailI vikasAvI che te aneka daSTie ucca koTinI che. emanI saMpAdanazailIne AdhAre adhyayana, saMzodhana ane saMpAdanamAM parizrama karanAra cheDA prayatna ghaNI ja saphaLatA meLave che. A emanA pAMDityanI vAta thaI. emanI svabhAvagata udAratA joIe tyAre ApaNane e mahAmAnava ja lAge. kaI paNa vastunA pradAnamAM e ati udAracetA che. aneka varSonA ghaNA ja parizramane aMte taiyAra karelI sAdhanasAmagrI ane saMzodhano koI paNa jAtanA saMkoca ke bhedabhAva vinA e gyapAtrane kSaNavAramAM ApI de che. koI paNa vyaktine mATe emanAM dvAra sadAye khullAM hoya che. saMzAdhakane tema ja abhyAsIone sahAya karavA e sadAye tatpara hoya che. nAnA-moTAno ke svapara bheda emanA pAse janArane bAdhaka thato nathI. vicAronI bAbatamAM abaddha, anAgrahI ane samAdhAnapriya che. emanuM samagra jIvana eka prakAranA jJAnayajJarUpa che. ane sAhitya-saMzodhakone mATe emanuM sthAna sadAye AzvAsanarUpa che. jaina munioe Aja sudhI vipula pramANamAM graMtharacanA karI che tema ja jaina-jainetara graMthone saMgraha paNa moTA pramANamAM karyo che. AvA hajAro graMtha bhAratanAM bhinna bhinna sthaLonA jaina-jJAna bhaMDAra AdimAM astavyastarUpe vidyamAna che. temAMnA pATaNuM, jesalamera, lIMbaDI, vaDedarA Adi sthaLomAM e graMthane vyavasthita karIne suMdaramAM suMdara rIte surakSita hAlatamAM mUkavAnuM atyaMta mahattvanuM puNyakArya je emanA hAthe thayuM che te ajoDa che. kayA kayA jaina jJAnabhaMDAremAM kayA kayA graMtho che, kevA kevA prAcIna che, emAM mahattvanI kahI zakAya tevI kaI kaI viziSTatA che, A badhI bAbatonI emanA jJA. a. 3 Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ] jJAnAMjali pAse jeTalI mAhitI che teTalI bhAgye ja khIjA keI vidvAna pAse haze. e mAtra vidvAna nathI paNa jagama jJAnakoza che. hastalikhita graMthe| ane lipi Adi saMbaMdhI sUkSmatara anubhavAne emanA pAse je khajAne che tenI ApaNane pUrI kalpanA paNa AvI zake tema nathI. prAcIna hastalikhita graMthAnA kendra samAna pATaNa, jesalamera, amadAvAda, lIMbaDI Adi aneka sthaLeAnA jJAnabhaMDArAnA emaNe je dvAra karyAM che te emanuM zakavartI bhagIratha puNyakArya mAtra jaina saMdhanA itihAsamAM nahi, paNa bhAratanA itihAsamAM paNa suvarNAkSare teoMdhAyelu raheze. emanI avasthA 75 AsapAsa haze. chatAM kAya karavAne temane utsAha jotAM temanuM mAnasa yauvanathI bharapUra che. A 'mare temaNe vizALa AgamasAhityanuM bhagIratha saMpAdanakAryAM upADayuM che. AgamanA vizALa samudramAM tulanAtmaka, aitihAsika tema ja zuddhinI daSTie emanuM je talasparzI avagAhana che tema ja temanI pAse je vividha dubha hastalikhita sAmagrI che te jotAM jo teozrInA hAthe AgamasAhitya prakAzita thAya teAM khUba ja suMdara bane e svAbhAvika che. ApaNe zAsanadevane prArthanA karIe ke arihaMtabhASita pavitra zrutajJAnanI parama upAsanA mATe emane khUba khUba dIrghAyu ane nIrogI jIvana prApta thAya. 45 AgamAnuM tema ja bIjA paNa dharmAMtra caiAnuM temanA hAthe sAMgeApAMga suMdara prakAzana thAya ane temanI zrutajJAnaupAsanAthI vartamAnakAlIna tema ja bhaviSyakAlIna jaina sa'dha khUba gauravaMtA ane samuddha ane e abhilASA. AgamaprabhAkara pU. paMnyAsa zrI maNikavijayajI AgamaprabhAkara pU. puNyavijayajI mahArAjanA eka nikaTatama a MtevAsI ane ziSya tarIke mAru citta aneka bhAve| ane smaraNothI UbharAI jAya che. keTaluM lakhuM ane kevI rIte lakhuM ? hRdayamAM che e sarva A kalamamAMthI kevI rIte Utare? e mATe teA eka pustaka lakhavuM joI e, paNa taiya sa MtASakAraka lakhAya ke kema ? vaLI zArIrika prakRti koI prakAranA lekhanarUpa prayatnamAMya pratyavAya nAkhe che. AthI huM teA mahArAja zrInA vyaktitvanA AgamaprabhAkara-aMgane ja bahu saMkSepamAM mAnAMjali aNu karIza. mUla Agame! uparanI TIkAone mahAna upakrama navAMgI vRttikAra zrI abhayadevasUrie pATaNamAM karyA hatA. abhayadevasUrinI TIkA na heAta te| AgamenA arthA karavAnuM bahu kaThina banyu heta. tyAra pachI Azare nava se| varSa bAda zrI sAgarAna'dasUrijIe pATaNamAMthI AgamavAcanAnuM kAma ArjyuM ane AgameAnuM kaDIbaddhu prakAzana karyuM.... zrI sAgarAnaMdasUrijI tema ja zrI puNyavijayajI 'tenI janmabhUmi kapaDavaMja. pATaNa e Agama-adhyayananI karmabhUmi che. zrI puNyavijayajI mahArAje e ja nagaramAM zrI jinAgamaprakAzinI zaMsadanI sthApanA karI ane Agama-prakAzananuM bhagIrathakA tyAMthI ArabhAyu ane tene vividha vyaktie ane saMsthAone sahakAra sAMpaDayo. zrI abhayadevasUrine kAladhama kapaDavaMjamAM thayA. zrI puNyavijayajIne janma kapaDavaMjamAM thaye ane te paNa jJAnapAMcamInA divase. A badhu zuM Akasmika ja haze ? nA. itihAsanA kAryakAraNubhAva ApaNe pUrA samajI Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 19 ke samajAvI zakatA nathI, tethI te nahi ja hoya ema zI rIte manAya ? eTaluM to cokkasa lAge che ke mahAna Amika AcAryone yuge yuge pragaTa thatA jJAna-puruSArtha ApaNuM samayamAM AgamaprabhAkaranA vyaktitvamAM surekha abhivyakti pAme che. mArA anubhavelA AgamaprabhAkara pU. paMnyAsa zrI caMdanavijayajI saMsArI avasthAmAM, saM. 1984nA jeTha sudamAM huM pATaNa gaye hato. pU. puNyavijayajI mahArAjanAM darzana prathama vAra thayAM hatAM evuM maraNa che. jeTha vadamAM mArI dIkSA kapaDavaMjamAM muni rAjazrI uttamavijayajI pAse thaIte pachI, saM. 1985mAM vihAra karIne vaDI dIkSA mATe vaDIla guruvaryonI sAthe huM pATaNa gayo tyAre mArA guru zrI uttamavijayajI mahArAja godharAthI comAsuM karIne mahesANu padhAryA hatA. mArI vaDI dIkSA vakhate teozrIno patra pU. pravartaka zrI kAntivijayajI mahArAja upara Avyo ke " subhadravijayajIne zrI nemavijayajI mahArAja pAse vaDI dIkSA apAvo." pU. puNyavijyajI mahArAja, jeo e vakhate yuvAvasthAmAM hatA temaNe paNa A sUcanane anumodana ApyuM ane nAma caMdanavijaya rAkhI ane zrI nemavijayajI mahArAjano ziSya banAvaDAvyuM. A bhAgyavAne mane ane mArA gurujIne aneka dhArmika ane vidyAkIya prasaMgoe dIrdha dRSTi pUrvaka mUlyavAna sahAya karelI che. mArI ane zrI ramaNikavijayajInI paMnyAsa padavI keTalAMka varSa pahelAM vaDodarAmAM ekasAthe thaI te samaye UThe comAse lAMbA vihAra karI teo padhAryA hatA, e prasaMge vaDodarAnA saMghe teone "AgamaprabhAkara 'nI padavI bhaktipUrvaka ApI hatI, jene samasta jaina samAje ane bhAratIya vidvAnasamUhe hArdika anumodana ApyuM che. zrI AgamaprabhAkarajI jJAna-dhyAnamAM, bhaNavA-bhaNAvavAmAM apramatta rahenAra ane paropakAra mATe sadA prayatna karanAra che e meM pratyakSa joyuM ane anubhavyuM che. keI sAdhu-sAbI bimAra hoya ke temane kaI vastuno khapa hoya tyAre temanI jarUriyAto koI zrAvakane upadeza ApI teo pUrI kare che. emanAM vyAkhyAne haMmezAM tattvazIla hoya che. sAdhu-sAdhvIne ke ziSyone bhaNAve tyAre khUba jhINavaTathI, dAkhalA-dalIle sAthe samajAvIne jhINavaTathI teo vAcanA Ape che. ane prAcIna granthonA saMzodhananuM temanuM kAma to satata cAlu ja hoya che. ATalI pAkaTa vaye paNa kAmane thAka jevI vastu emanAmAM dekhAtI nathI. temaNe vaDIla guru ane dAdAguru pAsethI je vAraso lIdho che ene khUba vadhAryo ane vikasAvyo che. AvA satata kAryazIla thoDAka ja munivare samAjamAM jovA maLe muni zrI puNyavijayajI : oka jyotirmaya vyaktitva pU. upAdhyAya zrI amaramunijI, AgarA zramaNa bhagavAna mahAvIrane mAnavake Antarika vyaktitvakA vizleSaNa karate hue zreSTha , afsvA sakSaNa vatAyA hai: "kurNa " eka hI vyaktitvameM zruta aura zIlakA samanvaya, prajJA, zraddhA aura karmaniSThAkA sammilana durlabha hai, ati durlabha hai| isa durlabhatAko sulabha karane vAlA vyaktitva vastutaH zreSTha evaM vilakSaNa hai, miTTIke dharAtala parakA jyotirmaya ratna hai / Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20] zAnAM li AgamaprabhAkara munizrI puNyavijayajImeM maiMne prathama sammilanake madhura kSaNoMmeM hI isa vilakSaNatAkA nikaTase anubhava kiyA thaa| maiM jabase usa mahAmahima jJAnAtmAke saMparkameM AyA hU~, merA yaha anubhava dRDhase dRDhatara hotA gayA hai / deza-kAlake dhuMdhalAne vAle vyavadhAnoMke bAvajUda bhI hamArA vaha paricaya, Aja bhI madhurase madhuratama hai, nikaTase nikaTatama hai, " hai " hI kyoM, bhaviSyake kSaNoMmeM bhI vaha jisa vegase pravAhita hai, nahIM kaha sakatA, vaha kaba taka, kahAM taka pravAhita rahegA ? kintu itanA mujhe lagatA hai ki isa pravAha ko jaldI hI kahIM kinArA nahIM milegaa| __san 1952 meM sAdaDI ( mAravADa )meM zramaNa sammelanake avasara para unakA sarvaprathama madhu-madhura sAkSAtkAra huA / zruta-zIla-zraddhA evaM saralatAkI eka adbhuta saurabha jaise unake vyaktitvase prasphuTita ho kara paripArzva ko mahakA rahI thii| itanA jJAna, aura itanI vinamratA! dUra dUra taka itanI ujjvala khyAti tathA nirmala kIti aura prathama vArakI nikaTatAmeM hI itanA mAdhurya, jo kabhI bhulAyA nahIM jA sakatA! itanA sahaja nijatva ki, jo kabhI advaitatAkI vismRti nahIM karA sakatA / mujhe lagA, yaha vyaktitva vahuta UcA~ hai-himAlaya-sA, aura bahuta gaharA hai-sAgara-sA / paricaya aura vicAracarcAke pazcAt mere manameM unake vyaktitvakI jo pratikriyA huI, vaha pratikriyA rUpameM nahIM, kintu haka phalazrutike rUpame, maineM tatrastha apane snehI munijanoMko batalAI : isa vyaktitvameM jJAnakA vaha Aloka hai, jo itihAsakI kandarAoMmeM chipe adhakArako naSTa karake satyako udghATita kara sakatA hai, vaha adbhuta sphUrti aura niSThA hai, jo vizRMkhalatAoM evaM vismRtiyoMkI tahameM dabI huI zruta-paramparAko punarujjIvita kara sakatI hai| ___ samayake lambe vyavadhAnoMke pazcAt Aja maiM apane isa mUlyAMkanako jaba unakI upalabdhiyoMke saMdarbha meM parakhatA hU~, to lagatA hai mUlyAMkana bahuta kucha sahI thA / unhoMne aba taka jo kucha diyA hai, usane eka sirese vidvajjagatako camatkRta kara diyA hai, jaina-ajaina sabhI manISI unakI upalabdhiyoMko mukta kaMThase sarAha rahe haiN| ... sAdaDI zramaNa sammelanake pazcAt unake snehasikta Agrahase hI pAlanapurameM sammilita cAturmAsa karanekA bhI saMkalpa huA thA, kintu paristhitiyoMkI jaTilatA hI kahU~, kucha aisI thI ki saMkalpa pUrA na ho sakA, aura ekasAtha baiTha kara Agama-anusandhAnakI dizAmeM hone vAlI aneka parikalpanAeM evaM vicAraNAeM adhUrI raha gaI / kyA hI acchA hotA, hama do paramparAoMke sAthI milakara Agama saMpAdanakI dizAmeM aisA kucha karate ki jo bhaviSya ke lie eka dhArAkA cintana detaa| bahuzruta manISI paMDita becaradAsajI, evaM pratibhAmUrti dalasukhabhAI mAlavaNiyAke mAdhyamase jaba jaba bhI munizrIko carcA calI to maiM satata yahI sunatA rahA hU~ ki ve prAcIna granthoMke anusandhAna evaM parizIlanameM aba bhI usI niSThAke sAtha saMlagna haiM, jaisA ki Aja se 15-20 varSa pUrva the / lagatA hai, unakA jIvana zrutadevatAke caraNoM meM sampUrNa niSThA evaM sAmarthya ke sAtha - samarpita ho gayA hai / isa patha para ve sadA taruNa hI rheNge| unheM vRddhatva kabhI AegA nhiiN| aura vaha AnA bhI nahIM cAhie / Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [sa ke jaina AgamoMko, talasparzI anuzIlana-parizIlanake sAtha, jisa adhunAtana pariveSameM ve upasthita kara rahe haiM, isakA ucita mUlyAMkana saMbhavataH vartamAna pIDhI ThIka taraha na kara pAe, kintu AnevAlI pIDhI niHsaMdeha ise hRdayakI zraddhAke sAtha muktamanase svIkAra karegI aura isa niSThAzIla zrutasamupAsakake caraNoM meM vinamra AdarAMjalike sAtha natamastaka hogii| 1. Agama anuzIlanameM itane vyasta rahate hue bhI jaba koI jijJAsu unake pAsa pahu~catA hai to ve usI sneha evaM tanmayatAke sAtha usakA samAdhAna karate haiM, jisa sneha evaM tanmayatAse ve apane kAryameM juTe rahate haiM / maiMne dekhA hai, kucha mahAnubhAva vikSepoMke kAraNa ukhaDa jAte haiM, jhuMjhalA paDate haiM / paraMtu munizrIjIke jIvana-darzanameM zAyada vikSepa jaisI koI sthiti nahIM hai / jo kucha hai vaha sama hai, jo hara hAlatameM unheM sama-ekarasa banAe rakhatA hai| yahI kAraNa hai ki aneka vyastatAoM tathA jimmedAriyoMke bIca bhI unake paricayameM AnevAlA vyakti kabhI rUkSatA va ulajhana anubhava nahIM krtaa| unakA madhura, spaSTa evaM sahAnubhUtipUrNa vyavahAra vastutaH unake vyaktitvakI adbhuta vilakSaNatA hai, jo kabhI unake prati parAyepanakI anubhUti nahIM hone detii| ___ Aja ve apane dIkSAparyAyake yazasvI 60 varSa pUrNa kara rahe haiN| unhone apane isa gauravamaya sAdhanA-kAlameM jo akhaMDa zrutasevA kI hai, paraMparAgata vicAroMko pUrvAgrahase mukta cintana evaM taTastha dRSTi dI hai, nava adhyetAoMko snehapUrNa mArgadarzana kiyA hai, vaha kevala jaina samAjake lie hI nahIM, api tu bhAratIya saMskRti evaM sAhityake samupAsaka pratyeka vyaktike lie yugayugAntara taka gauravapUrNa evaM zraddhArha rhegaa| 'parAnA pAsa pU. muni zrI yazovijayajI caMdra jevuM zItaLa ane samudra jevuM gaMbhIra jIvana jevuM hoya, namratA, saralatA ane puruSArthanI mUti jevI hoya, jIvananA mukhya pAyA jevA bane vavyA, eTale ke vinaya ane vivekanA Adarzo nevA hAya, 'jJAne maunaM'nI nii yathArtha zana 42vA hAya, Aryana ane: mola vaccye 55 sadAya prasanna rahetI mukhamudrAnuM je tamAre darzana karavuM hoya, mArA-parAyAnA bhedanuM adarzana karavuM hoya, to munijIne juo ane tamane uparokta tema ja bIjA aneka guNanuM darzana lAdhaze. : : pUjya puNyanAbhadheya puNyavijayajIne eka saptAha nihALo te tamane jJAnanI mahAdhUNI jagAvIne beThelA eka avadhUtanAM darzana thaze. tame jJAnacarcA kare ane tamane punita jJAnagaMgAmAM snAna ' karAvatA jJAnInuM darzana thaze. pahelavahelI ja mulAkAta lezo to tame tamArI sAthe nahi paNa miniTe sudhI AMkhathI akSaro sAthe prema karI rahelA jJAnapremIne nIrakhazo. gheDo vakhata raho to tamane jJAnagugunii gare 'parA' upAsanA 42tA se yogAnu 24295 thaze. emanI AjIvana sAdhanAnA phaLa svarUpa, UMDA adhyayana ane gaMbhIra parAmarzapUrvaka saMzodhita thayelI AgamazAstranI pavitra kRtio jyAre vidvAnonA hAthamAM mukAze tyAre ja emaNe karelA mahAna kAryanI sAcI jhAMkhI thaze, ane tyAre ja temanI kRtionuM sAcuM mUlya aMkAze. e kArya pUrNa thaze tyAre te kArya zakavatI banI jaze eTaluM ja nahi, paNa ekavIsamI sadInuM jaina saMghamAM "sahuthI zirAmA ya Aze ane, mAnA zahAmA 4 tA, se mevAI' bhejI ze. Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ] jJAnAMjali AvI vyaktio virala janme che, saikAmAM gaNatarInI ja pAke che, mATe avinayano doSa vahorIne, kSamA mAgI laIne, atinamra bhAve (khAnagImAM vinaMtio to ghaNI karI paNa) have jAheramAM ja vinaMtI karuM ke have Apa e samayane saMpUrNa sadupayoga karI zake tevA sthaLamAM rahI ApanI ane ApanA vartulanI tamAma zaktione kAme lagADI pAMca varasamAM AgamonuM saMpUrNa prakAzana thAya tevo bhagIratha puruSArtha karo. anya tamAma kAryone sthagita karI prakAzana mATe bhekha lo! zAsanadevane prArthanA ke mArI vinaMtino amala thAya tevI anukULatA Apane Ape. aMtamAM, jJAna e ja jemanuM tapa che,jJAna e ja jemanuM dhyAna che, ane jJAna e ja jemanuM sarvasva che evA tyAgI mitra munivarane bhUribhUri vaMdana ! paramAtmA temane zatAyu banAve e ja punaH punaH prArthanA. aneka vaMdana hai e jJAnayogIne! pU. sAdhvIjI zrI mRgAvatI zrI jI. ApaNA mahAna prAcIna AcAryoe vismRta thatA jJAnane bacAvavA mATe athAga prayatno sevI tADapatro upara jJAnane sthira karyuM; ane jaina, vaidika, bauddha paraMparAnA tathA bIjA bhinna bhinna viSayonA aneka graMthonI hajAro prati lakhAvI ene jesalamera, pATaNa, khaMbhAta, vaDodarA, amadAvAda, lIMbaDI vagere zaheranA jJAnabhaMDAromAM saMgraha karyo hato. svAdhyAyanI rUci ochI tha ii gaIte bhaMDArone tALA cAvImAM ja pUrI rAkhyA, pustakane jJAnanA pratIkarUpe pUjavA lAgyA, teno upayoga na thayo, sArasaMbhALa na thaI! keTalIka prato ane pustake udhaIonA AhAra rUpe pariNamyAM ! AvI viSama ane aghaTita dazA jJAnabhaMDAronI thavA pAmI. sAdhusamAja, gRhastha samAjamAM jJAnanI ruci, jJAna pratye sAcuM bahumAna jJAnanI pragati karavAnI vRtti dhIme dhIme ghaTatI gaI AvA samaye virala saMtonI dRSTi te tarapha kheMcAI. te dizAmAM kArya zarU thayuM. parama pUjya pravartaka zrI kAntivijayajI mahArAja tathA teonA vidvAna suziSya pUjya caturavijayajI mahArAje te dizAmAM ghaNuM karyuM. dAdAguru zrI pravartakajI mahArAja ane potAnA gurujInA hAtha nIce taiyAra thaI pUjyapAda AgamaprabhAkarajI mahArAje te vArasAgata zrutajJAnanI bhaktine svajIvanamAM sthAna ApyuM; te kArya e pUjyazrInA jIvananA aMgarUpe banI gayuM. aneka jJAnabhaMDArone cirAyuSya banAvavA mATe navesarathI DabAo, kabATo vagere taiyAra karAvIne punarjIvana arpaNa karyuM che. jesalamera jevA dUra vikaTa raNa pradezamAM ugra vihAra karI tyAM pahoMcyA. te mahAtIrthanI yAtrA karI, sAthe jJAnayAtrA karI ! tADapatrIonA TukaDAonA kothaLAo ane poTalAMo teonI pAse ThalavAyAM ! temAMthI TukaDe TukaDe kADhI, joDI astavyasta pAnAMnA DhagalAo vyavasthita karIne alabhya anupama jJAnagraMthe uddha! apUrva kArya karyuM ! ghaNI vAra teo jJAnabhaktimAM evA lIna hoya che ke jyAre saMpAdananuM kArya karatA hoya tyAre teonI sAme jaI UbhA raho to keTalIye vAra sudhI teone khyAla paNa na Ave ! AvI che teonI ekAgratA ! ane saraLatA to nAnA bALaka jevI! udAratA to emane ja varelI che. mAMDamAMDa eka prata maLI hoya ane koI jJAnapipAsu mAge to vinA saMkoce tene ApI de! teonI mRtabhakti, nirabhimAnatA, nirADaMbaratA, udAratA Adi guNo emanI eka eka pravRttimAM Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [23 upara tarI Ave che. emaNe teA sAce ja jJAnanI paraba mAMDI che ane sAMpradAyikatA vinA, koI paNa jAtanA bhedabhAva vinA, enu pANI ee saune pAye jAya che. AvA jJAnayeAgI AgamaprabhAkara muni pUjya zrI puNyavijayajI mahArAjane dIrdhakAlIna 60 varSAMte| dIkSA paryAya thayA te ApaNA mATe anerI AnaMdaprada vAta che. A avasare dIkSASaSTipUrti utsava UjavavA te vAstavamAM jJAna ane cAritranI bhaktinA apUrva lAbha vaDeAdarA zrIsa'dhe lIdhA che. A zubhAvasare paramAtmA pAse e ja prArthanA che ke pUjya mahArAjazrI AreAgyapUrvaka cirakAla Agama-sAhityanI sevAnuM kArya karatA rahe ! te kAryamAM tene prabhu pUrNatayA saphaLatA Ape! e zubhecchA sAthe vadana heA ApaNA e jJAnayeAgIne udAracetA pUjya AgamaprabhAkarajI pU. sAdhvIjI zrI nirmaLAzrIjI sattAvIsa varSa pUrve vihAra karatAM karatAM mArA pU. mAtA-gurudeva AdinI sAthe yAtrA nimitte pATaNa javAnuM thayuM. tyAM dIsaMyamI, jJAneApAsanArata ane pratibhAsaMpanna AgamaprabhAkara pUjya puNyavijaya mahArAja sAhebanI vidvattAnAM guNagAna sAMbhaLIne darzana karavAnI abhilASA jAgI. sAthe sAthe kaMIka kAca paNa thavA lAgyA ke AvA mahAvidvAna vyakti khInna samudAyanI vyaktinI sAthe mana mUkIne vAta karaze ke kema ? paraMtu prathama darzane ja vidvattAnI sAthe teonI nirabhimAna vRtti, nikhAlasatA ane udAratAdi sadguNAne anubhava thayA. AthI ja khAla, yuvA, vRddha ane vidvAna koI paNa vyaktine temanuM sAMnidhya preraNAdAyaka ane AnaMdaprada bane che. 66 pacIsa varSa pUrve pATaNanivAsI zreSThI lallubhAI geApALadAsanI putrI suzrI ma`gubahenane soMyama grahaNa karavAnI abhilASA jAgI zrI. maMgubahenanuM kuTuMba jJAnArjana ane vyAkhyAnAdi mATe sAgaranA upAdhyeya jatuM, tethI te samudAyanAM sAdhu-sAdhvIjI mahArAjonI sAthe emane vizeSa paricaya hAya te svAbhAvika che. bIjA samudAyanAM sAdhvIjI mahArAja pAse dIkSA levAnI bhAvanA jAgrata thatAM ja eka visaMvAda jAgyA. keTalIka vyaktinI icchA hatI ke zrI moMgubahene khIjA samudAyamAM dIkSA na levI joI e. teoe peAtAnI aMtara-vyathA pU. puNyavijaya mahArAja sAhebane kahI sabhaLAvI : " gurudeva! A samudAyamAM aniza jJAnAdi ArAdhanA karanAra dIkSAthI bahena anyatra dIkSA le te te kayAM sudhI ucita che? jo ApazrIne dIkSA ApavAnuM kahe to Apa nA pADajo. bIjA samudAyamAM dIkSA levAthI te e ApanAM darzana mATe paNa nahi AvI zake." zrI AgamaprabhAkarae te vyaktine pratyuttara ApyA ke, "huM jJAnAdi ArAdhanAne mAnuM chuM, saMpradAyatAne mAnatA nathI. jJAnAdi upAsanA mATe sva-kalyANakArI game te samudAyamAM dIkSita thAya ane vaMdanA Ave ke nahi temAM mane zuM vAMdhA hAI zake ? dIkSAbhilASI yAgya vyaktine te samudAyanA AcAryanA kathanAnusAra dIkSA ApavI te pratyeka sAdhunuM kavyu che. '' pUjya AgamaprabhAkarajInA AvA svAbhAvika ane nikhAlasa pratyuttara temanI antaH udAratAne apUrva paricAyaka che. A jAtanI nikhAlasatA satra durlobha hoya che. aneka vidvAnA, paMDita, risa skAlarA Adi temanI vidvattAne lAbha levA avAranavAra AvatA hAya che. paNa meM evAM sAdhu-sAdhvIjI mahArAjane paNa temanAM danA AvatAM joyAM che, je temanA saMpradAyagata na hoya, chatAM paNa AvanAra koI paNa vyaktine Avazyaka pustako tathA AtmIya Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna bhAve ucita parAmarza ApatA kyAreya sva-parapaNAno bheda spazI zakyo nathI. hamaNAM eka paMDitajImane maLavA Avela. prasaMgopAtta temaNe potAnA mahAnibaMdhanI taiyArIo mATe Avazyaka pustake jovAnI icchA darzAvI. meM temane pU. AgamaprabhAkarajI pAse pustako maLavAnI saMbhAvanA batAvI. paMDitajIne meM prathama ja joyela tema temaNe paNa mahArAja sAhebanAM prathama ja darzana karela. tyAM paMDitajIe Avazyaka ane alabhya pustakamAMthI noMdha karavA badala khUba ja AnaMda vyakta karela. , vi. saMvata 1922nA grISmAvakAzamAM S.S.C. thI M.A. sudhInI baheno mATe amadAvAdamAM saMskAra-adhyayana-satra'nuM Ayojana thayela. saMvata 1923 mAM bhAvanagaramAM ane saMvata 1924 mAM punaH amadAvAdamAM Ayojana thayela. pU. mahArAja sAhebe pratyeka satramAM potAno amUlya samaya kADhIne kanyAone yathocita upadeza ane mArgadarzana Apela. meLAvaDA prasaMge paNa kanyAonA vaktavya sAme aruci na darzAvatAM teo temanA mATe preraNArUpa banatA. jema sphaTikanuM svarUpa antasbA ekasamAna hoya che, tema pU. mahArAja sAhebanuM jIvana ekarUpa che, temAM daMbhane koI avakAza nathI. A kAraNathI temanA viSayamAM kaI AlocanA kare ane svakAryavaza koI temanI prazaMsA paNa kare; pU. mahArAjazrI te vyaktinI dAMbhika prazaMsA tathA tenA viSayanI mahatvapUrNa AlecanA jANatA hoya, chatAM gaMbhIratAvaze tenI niMdA karavAthI aLagA rahIne sahajapaNe tenuM kArya pUrvavata karI Ape, jethI te vyaktine kalpanA paNa na Ave ke mahArAjazrI bhAre dAMbhika vyavahAra jANe che. - hiMgaNaghATamAM zrevirya baMsIlAlajI kacaranA baMgale upadhAnatapanimitte mAlA-paridhAna mahosava hato. te prasaMge pU. mahArAja sAhebane vinaMti karI ke madhyapradezamAM alabhya ucca koTinI pratonuM eka pradarzana yojAya to janatAne sAre lAbha maLe. pU. AgamaprabhAkarajIe potAnA be paMDito sAthe keTalI prAcIna alabhya vividha prato anya sAmagrI sAthe mokalIne janatAne enAM darzanano lAbha apAvyo. - prAcIna jJAnabhaMDArAnA mahAna uddhAraka, saMrakSaka ane saMzodhaka pUjyazrI jesalamera padhAryA tyAre jesalamera jJAnabhaMDAranAM pustake jIrNazIrNa avasthAmAM hatAM, chatAM enAM darzana durlabha hatAM. vyavasthApakone pustakonI avyavasthitatAno bhaya raheto hato. paNa pUjyazrInI vidvattAnA kAraNe te alabhya prate saharSa jovA maLI. kaSTa sahana karIne temanA jJAnabhaMDArane vyavasthita karyo te teonI udAravRtti ane apUrva kAryadakSatAnuM dyotaka che. prAyaH 75 varSanI avasthAmAM paNa yuvAnone mATe preraNArUpa banI rahe tevI ghaNI vAra akhaMDa 20 kalAkanI jJAnopAsanA teoe prApta karela siddhinI paricAyikA che. Atmasthita yogInI mAphaka AgamasaMzodhana kAryamAM jyAre lIna hoya tyAre zreNivarya kastUrabhAI jevA vyaktione paNa temanI pratIkSA karavI paDe. paNa te pratIkSAmAM paNa AnaMdanuM vAtAvaraNa sarjAya, jyAre mahArAjazrIne khyAla apAya ke ahIM koI ApanI pratIkSA karI rahyuM che. pUjyazrI AgamazAstronA marmajJa che. temanI AgamaviSayaka dhAraNuo sarvAdhika prAmANika ane anekAnta-daSTikoNathI avyAdhita che. AgamaviSayaka jaTila praznonuM samAdhAna karavAnI temanAmAM abhuta kSamatA che. A kAraNe ja sAdhvIjI mahArAjanA vyAkhyAnAdi viSayamAM temanI dRSTi spaSTa che. temanA samudAyanA AcArya paNa sAdhI saMsthAne taiyAra karavA va-para samudAyanA sAdhvIjI mahA Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 2pa rAjene potAnI samakSa vyAkhyAnAdi karAvavAmAM sva-hInatAnI lAgaNIno kadApi anubhava karatA nathI, kintu bhagavAnanA zAsananA cAra saMdha paikI A paNa mAtArUpa mahattvapUrNa saMgha che tema mAne che, tenA utkarSamAM ja badhAne utkarSa anubhave che. pUjyazrInA dIkSA paryAyanI SaSTipUrtinA pAvana prasaMge sAdhvIjI pAyazAzrIjI Adi samudAya saha, huM zraddhA-bhaktinA akSata samarpita karIne pUjyazrIne vaMdana karuM chuM ane A dharmotsava UjavavA badala vaDodarAnA zrIsaMghane dhanyavAda ApuM chuM. AganA khajAnacI pU. sAdhvIjI zrI kArazrIjI - saMto ane mahApuruSonAM kSara ane akSara baMne jIvanacaritro Adhunika bhautikavAdamAM phasAyelA saMsArI manubhyo mATe dIvAdAMDI samAna che. mahAna vibhUtionAM kAryo ane vacanomAMthI saraLa jIvana ane ucca ciMtana mATenI prabaLa preraNA anAyAse maLatI hoya che. jenazAsananA prabhAvaka, vicakSaNa, dhuraMdhara AgamajJAtA, saujanyamUrti, prakAMDa vidvAna ane saMzodhaka pUjya zrI puNyavijyajI mahArAjanA pavitra kamala jevA jIvananI suvAsane zabdomAM varNavavI e duSkara kArya che.' AgamaprabhAkara pU. mahArAjazrIne janma AjathI 74 varSa pahelAM pavitra evA kapaDavaMjamAM lAbhapAMcamanA divase thayo hato. zrI DAhyAbhAI ane zrImatI mANekabahenanuM dAMpatya, jJAnapaMcamIe jJAnadIvaDo prakAzita thavAthI dhanya banI gayuM. savivekI mAtApitAe bAlapaNamAM ja aNamola motIne parakhI lIdhuM. saguNa ane saMskAranA siMcanane anukULa Ave evuM zikSaNa ane vAtAvaraNa temaNe ApyuM. cauda varSanuM tejasvI ratna jyAM jhabakArA mAravA lAgyuM tyAM vatsala mAtAe hRdayanI udAratA dAkhavI ane pote pApIne ucherelA, kalimAMthI puSarUpe prakaTAvelA panotA putrane jainazAsananA caraNe artha tarIke arpaNa karyo. dhanya che e mAtAne. eka kema ke kuTuMbanA maTI teo samasta samAjanA banI gayA. pUjya mahArAjazrIe kizora ane yauvanakALano upayoga dharmazikSAmAM karyo. temanA gurujanuM nAma pU. caturavijayajI hatuM. temaNe chANImAM dIkSA-zikSA grahaNa karI hatI pU. mahArAjazrI dIkSA svIkAra karyA bAda keTaleka vakhata pATaNamAM rahyA ane pUjya dAdAnI sevAmAM parAyaNa thavA uparAMta jJAna dhyAnamAM masta rahevA lAgyA. svabhAve saraLa ane nikhAlasa hovAthI teo abhyAsakALe paNa saunAM mana jItI letA. teozrInuM anubhavajJAna alaukika ane AzcaryakAraka che. saMzodhanatti tathA tana-mananI ekAgra vRttithI temaNe potAnuM jIvana AgamomAM gUMthI dIdhuM. Agama emanA zvAsocchavAsamAM ramI rahyA. AgamonA adhyayana ane saMzodhana mATe temaNe jIvananI ekeeka kSaNa kharacI che. jANe jaina dharmanA Agamone khajAno sAcavanAra khajAnacI na hoya! te mATe temanAM dhRti, khaMta ane tapa kharekhara prazaMsanIya che. temanI vidvattA ane temanA cAritryathI AkarSAI aneka videzI vidvAno temanI pAse AvatA tyAre aMgrejInA jJAnanA abhAve temane ghaNI muzkelI paDatI, tethI temaNe nizcaya karyo ke jyAM sudhI pUratuM aMgrejI na AvaDI jAya tyAM sudhI dUdha grahaNa na karavuM. ane be varSamAM to temaNe e saMkalpa siddha karyo. jJA. a. 4. Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] jJAnAMjali pUjyazrI jevA vidyAnurAgI vidvAne virala ja haze. temaNe moTAmAM moTuM kArya e karyuM ke astavyarata tathA jIrNazIrNa thaI gayelA asaMkhya bhaMDAronI temaNe punarvyavasthA karI-karAvaDAvI. pATaNamAM lagabhaga 25 hajAra pustakonuM saMgrahAlaya tathA amadAvAdamAM paNa lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmandira jevI saMsthAo pUjyazrInI preraNA ane parizramanA pariNumarUpa che. AvI saMsthAomAM abhyAsIo mATe anukULatA ane suvyavasthA karelI che. mAravADanI marabhUmimAM-jesalameramAM-paNu pote be varSa nivAsa karyo ane aneka kaSTo veThIne tyAMnA bhaMDArane punaruddhAra karyo. paropakAra ane kevaLa janakalyANanA ja hetuthI pravRtti karI rahelA A prakAranA saMtone paNa zArIrika maryAdA to naDe e kudaratano krama che. vadhatI jatI vaya chatAM pote sadAya prasanna rahIne juvAnone paNa zaramAve evI adA ane bhAvanAthI teo roja AThathI daza kalAka satata kArya karatA hoya che. jhAMkhuM thaI gayeluM AMkhonuM teja paNa have prabhukRpAthI punaH prApta thavA lAgyuM che. temanAM tapa ane teja, dhairya ane kAryaniSThA, zAMti ane zraddhA, temanI pAse janArane prabhAvita karyA vinA rahe tema nathI. AvA vItarAgI mahAnubhAvane padavI ke pratiSThAno to moha hoya ja kyAMthI ? sAdhutAthI mAtra svAMga sAdhutA nahIM paNa vANI, vicAra ane kAryo vaNAI rahelI sAdhutAthI--zobhatuM jIvana, mAtra jaina samAjanuM ja nahIM paNa mAnavasamAjanuM khAsa karIne gujarAtanuM to-gaurava che. emanAM caraNomAM praNAma karI ApaNe eka ja prArthanA karIe ke AvA jJAnasthavira, vayasthavira, advitIya AgamaprabhAkara munizrInA zarIrane prabhu lokasevAnI dRSTie, svArtha ane dIrdhAyu Ape ane jaina zAsananI Agamata temanA dvArA vadhu ane vadhu javalaMta banAve. puNyacarita munizrI - paM. zrI sukhalAlajI, amadAvAda jyAre huM munizrI puNyavijayajI vize vicAra karuM chuM, tyAre temanI oLakhANa mATe " puNyacarita" e ja zabda vAparavo mane vizeSa saMgata lAge che. Aja sudhInA, gepana varSa jeTalA temanI sAthenA lAMbA paricayathI huM temane je rIte oLakhavA pAmyo chuM, tene ati saMkSepamAM atre nirdeza karavA dhAruM chuM. te uparathI vAcako samajI zakaze ke huM temane mATe "puNyacarita' evuM sArthaka vizeSaNa zA mATe vAparuM chuM? nibhatA-meM ATalA lAMbA paricayamAM kyAre paNa munizrI puNyavijayajImAM daMbhanuM tattva joyuM nathI, je sAmAnya rIte dareka paMthanA veSadhArIomAM saheje tarI AvatuM hoya che. mana, vacana ane vyavahAranI judAI moTA bhAge pratikA sAcavavAnA khoTA khyAlamAMthI poSAya che, paNa evI pratiSThAne lebha zrI puNyavijayajIne sparze nathI, e varatu meM aneka kaTokaTInA prasaMgoe paNa joI che. AcArya haribhadra dharmanAM prAthamika lakSaNemAM nibhatAne prathama sthAna ApyuM che, te vAstavika che. satata karmayoga-muni zrI puNyavijayajIno 1915mAM temanA guru ane dAdAgurunI hayAtImAM mAre prathama paricaya thayo, tyArathI Aja sudhI meM temanAmAM ekadhAro karmayoga nihALyo che. ane te karmayoga eTale zAstroddhAra ane bhaMDAroddhArane. Aje to emanA A karmayoga vize jaina ane jetaromAM, A deza-paradezamAM eTalI badhI jANa thaI che ke e vize kAMI paNa kahevuM te punarukti Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 27 samAna lAge che. temaNe zAstro ane bhaMDAronA mukhya kendra gaNAtA gujarAta ane rAjasthAnanAM kevaLa prasiddha zaheromAM ja jaI tema ja rahI te aMge vyavasthita kAma nathI karyuM, paNa najIka ke dUra jyAM nAnA gAmaDAmAM ke upekSita evAM sthaLomAM nAnA-moTA zAstrasaMgrahanI vAta sAMbhaLI, tyAM paNa jAte pahoMcIne te zAstrasaMgraha aMge badhuM ja ghaTatuM karyuM che. A badhuM kAma aMgata zAstrasaMgraha vadhAravA mATe nahi paNa te te bhaMDAra ane zAstro vadhAre surakSita kema rahe ane vadhAre sulabha kema bane ane chatAMye emAMthI kazuM guma na thAya e dRSTie teoe kAma karyuM che. ane A kAma eTaluM badhuM vizALa, masAdhya ane kaMTALo upajAvanAruM che, chatAM emaNe e prasanna citte karyuM che. sthAnakavAsI, mUrtipUjaka ke itara paraMparAnA aneka sAdhuoe ke vidvAnoe maLIne paNa je, jevuM ane jeTaluM kAma nathI karyuM che, tevuM ane teTaluM kAma ekale hAthe munizrI puNyavijayajIe karyuM che; alabatta, prAraMbhika varSomAM temanA guruzrI muni caturavijayajI ane dAdAguruzrI pravartaka zrI kAMtivijayajI sahAyaka ane mArgadarzaka hatA ja. sUcipatro-munizrIe nAnAmoTA saMkhyAbaMdha bhaMDAronI hastalikhita prationuM eka eka pAnuM joI e astavyasta pratione paNa susaMgata karI che. tenA yogya saMrakSaNa mATe venTano ane DAbaDAonI sagavaDa paNa karI che. vadhArAmAM, e anubhavanA AdhAre, temaNe aneka tA kAgaLanI prationAM Adhunika Dhabe, upayogitAnI dRSTie, aneka sUcipatro taiyAra karyA che ane keTalAMka chapAvyAM paNa che, jene lAbha dezavidezanA vidvAne ane kelare saraLatAthI le che. Adhunika sagavaDane upayoga-prAcIna ke arvAcIna likhita hajAro pothIo mULa svarUpamAM daSTi samakSa Ave ane ene vyApaka upayoga thaI zake e dRSTithI temaNe mAikrophilma ane phoTosTeTakaeNpI dvArA saMkhyAbaMdha pratione sarvasulabha banAvavAno bhagIratha prayatna karyo che, je suvidita che. saMgrahavRtti-A uparAMta emaNe jyAMthI paNa labhya hoya tyAMthI navanavAM zAstro ane navanavA viSayonA graMthane (pachI te likhita hoya ke mukita) saMgraha paNa sArI peThe karyo che. audArya-A saMgraha upara paNa emaNe aMgata mAlikIne bhAva paDyo nathI, paNa jene jene upayoga hoya, te badhAne udAratApUrvaka pUrA pADavAnI vRtti satata poSI che, je meM anyatra bhAgye ja joI che. sapaNa-Aja sudhInA potAnA aMgata saMgrahano mahAmUlya ane durlabha jevo bhAga emaNe sarva upaganI daSTie amadAvAdanA lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira jevI sArvajanika saMsthAne arpita karyo che, ane temAM satata umere karatA ja jAya che. saMpAdana ane dhIraja-munizrI puNyavijyajIe ekalA ane bIjAnA sogamAM aneka gra prakAzita karyA che. emanA saMpAdananI vizeSatA e che ke temAM Adhunika skolarane joItuM badhuM ja saraLatAthI maLI Ave evAM pariziSTa hoya che. A kAma jeTalI dhIraja ane spaSTa dRSTinI apekSA rAkhe che. teTalI dhIraja ane teTalI spaSTa dRSTi temane svAbhAvika che. tethI temanI pAsethI kAma levuM hoya to e kAma lenAre paNa eTalI ja dhIraja ane eTalI ja udAratA keLavavAnuM kaThaNa kArya karavuM joIe, e saheje phalita thAya che. sadA prasana ane nira--tame jyAre paNa munizrIne maLo tyAre tamane eka ja vAta dekhAze ke teo sama-viSama badhI paristhitimAM prasanna yA antarmukha daSTi heya evA ja jaNAvAnA. aneka Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ]. jJAnAMjali gaccha ane saMghADAo vacce, eka yA bIjA kAraNe, nAnI ke moTI khaTapaTa cAlatI meM joI che. paNa muni zrI puNyavijayajIne meM kyAreya koInA pratye kaTutA anubhavatA joyA nathI. jeo sAva rUDhicusta ane saMkucita vRttinA hoya temanA pratye paNa temanA manamAM DaMkha meM joyo nathI. ane jeo vadhAre paDatI chUTa lenAra hoya temanA pratye paNa tucchatAnI lAgaNuM sevatA meM temane anubhavyA nathI. UlaTuM pitAnI pAse kAMIne kAMI Azraya levA AvanArane emaNe udAra daSTie nabhAvyA che, ane dharmanA upabRhaNa. aMganuM poSaNa ja karyuM che. A rIte jotAM huM emane "puNyacarita" evuM sArthaka vizeSaNa ApavA lalacAyo chuM. sattvaguNaparipUrNa samadarzI jIvana muni zrI jinavijayajI, caMderiyA munivara zrI puNyavijayajI mahArAjanA ekAMta jJAnopAsaka puSyamaya jIvananA sahavAsano vizeSa lAbha mane ghaNuM lAMbA samaya sudhI maLe che. paraMtu e badhAM smaraNo eTalAM badhAM vistRta che ke jemanuM Alekhana karavAne ahIM avakAza nathI. eka prakAre mahArAjazrI ane huM nAnapaNanA sAthI chIe. je mahAna sAdhu zreSTha, sva. pUjyapAda, pravartaka zrI kAtivijayajI mahArAjanA paramapriya praziSya hovAne kAraNe zrI puNyavijayajI mahArAje emanA vAtsalabharyA je AzIrvAda prApta karyA che, te ja pUjyapAda pravartakajI mahArAjanA karaNapUrNa AzIrvAda meLavavAnuM mane paNa kiMcita sadbhAgya prApta thayuM hatuM. ame banne varSo sudhI sAthe rahyA chIe, sAthe vihAra karyo che, sAthe vidyAdhyayana paNa karyuM che; ane pATaNanA jena bhaMDAromAM rahelA graMthonuM avalokana, prazasti lekhana Adi kArya paNa sAthe rahIne karyuM che. prAcIna graMthonA saMzodhana ane saMpAdana AdinuM prAraMbhika kArya paNa ame sAthe ja rahIne AraMvyuM hatuM. zrI puNyavijyajI mahArAjanA AMtara ane bAhya bane dRSTie samAna rUpe nirmaLa, nivyaMja, vizuddha, anADaMbara ane sarvaguNaparipUrNa jIvanano huM viziSTa sAkSI chuM. emanA paramasaujanyabharelA svabhAvathI emanA saMparkamAM AvanAra jaina ane arjuna evA aneka vidvAno pUrNa paricita che. emanA jIvananuM ekamAtra parama lakSya jJAnanI upAsanA karavAnuM rahyuM che. emaNe nathI kyAreya koIpaNa padavI prApta karavAnI abhilASA sevI ke nathI kyAreya koI saMgha ke samAja taraphathI saMmAna prApta karavAnI AkAMkSA rAkhI. nathI emaNe koI dhanavAnone potAnA khAsa anurAgI banAvavAnI kazI lAlasA batAvI ke nathI koIne potAnA ziSyo banAvavAnI bhAvanA vyakta karI. bAhya AcAranI dRSTie paNa vartamAna sAdhusamAjamAM huM emane eka zreSTha sAdhu tarIke mAnuM chuM, tema ja paramajJAna pAsaka tarIke paNa huM emane sarvazreSTha vidhAna muni samajuM chuM. A paMktio lakhanAra vyaktie paNa barAbara 60 varSa pahelAM arthAta muni zrI puNyavijayajIe jyAre dIkSA lIdhI tenA be mAsa pUrve emanA ja saMpradAyanA eka vRddha muni pAse rAjasthAnanA pAlI gAmamAM sAdhuveza dhAraNa karyo hato. joke enI agAu, sAta varSa pahelAM, meM 13-14 varSanI nAnI vayamAM, mAtAno ane parivArano moha choDI, tyAgI jIvananI be dIkSA laIne mUkI dIdhI hatI. sarvaprathama vedAdi zAstronuM adhyayana karavAnI tema ja yogAbhyAsI banavAnI ghelachAne lIdhe vi. saM. 1958nA vaizAkha mAsamAM eka zaiva saMnyAsI manAtA, kevaLa kApInane dhAraNa karanAra khAkhI bAvA pAse bhairavI dIkSA lIdhI hatI ane Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 9 e rIte huM eka kApIna sivAya bIjI koI vastra dhAraNa nahIM karavAnI TaigaMbarI jIvanacaryAnuM anuzaraNu karanAra baTuka saMnyAsI banyA. paraMtu 6-cha mahinA pachI, e khAkhI bAvAnAM duritrA joI mane bhayajanaka trAsa thayA; ane eka aMdhArI madhya rAtrIe huM enA TALAmAMthI jIva laI ne nAsI chUTayo. tyAra pachI vi. sa. 1959nA Ase mAsamAM jaina saMpradAyanA sthAnakavAsI tapasvI sAdhune paricaya thatAM e sAmArganI dIkSA lIdhI, jenuM me 7-8 varSa sudhI barAbara pAlana karyuM. paraMtu e daramyAna mane je tIvra jJAnapipAsA thavA lAgI tenI tRpti e saMpradAyamAM pUrNa thAya tevu na lAgavAthI huM je mAge javAthI mArI jJAnavRddhi thAya te mAnI zodhamAM paDayo ane a Mte e saMpradAyanA sAdhuvezane paNa me parityAga karyAM. te pachI saMvata 1965nA mAgazara mAsamAM, ukta rIte jaina zvetAMbara mUrtipUjaka sapradAyanA saMvigna mAnI dIkSA grahaNa karI. ane A zarIra te divasathI muni jinavijayanA nAme oLakhAvA lAgyuM. paraMtu mArA koI ajJAta prAyeAganA baLe 7-8 varSa pachI meM e sapradAyanA sAdhuvezane paNa parityAga karyo, ane e dIkSita vanathI uparata thayA. kevaLa muni jinavijayajI evuM nAma A zarIrane vaLagI rahyu ane tethI ja loko mane 'munijI' tarIke oLakhyA kare che. e vakhate me dezasevAnI ane sAhitya upAsanAnI cAthI dIkSA lIdhI, ane huM sAdhuvananA mArga karatAM anya bhAge pravRtta thayA. te pachI huM mAtra nAmane muni rahyo. e daSTie jyAre huM muni zrI puNyavijayajI mahArAjanA puNyamaya chuM, tyAre emanA ekasarakhI rIte cAlyA AvatA pavitra vana vize zraddhA bharelI lAgaNI UbharAI Ave che. 60 varSa jeTalA emanA lAMbA kalpanA ane anubhUti che. emanu` sAdhujIvana ga`gAnA pravAhanI mAphaka ane uttara|ttara vRddhi prApta karatuM vahetuM rahyuM che. jIvananuM siMhAvaleAna karuM mArA manamAM eka ananya dIkSAparyAyanI mate paripUrNa satata, zAMta, sthira, nirmULa eka meTA vidvAna hovA chatAM emaNe peAtAnI vidvattAnuM prana karavAnI dRSTie kayAreya karaze prayatna karyAM nathI. jaina sAdhusamAjanA eka viziSTa samAnya ane agraNI sAdhupuruSa hAvA chatAM peAtAnI mahattA pradarzita karavAnI emaNe kazI pravRtti karI nathI. peAte ATalA moTA vidvAna ane anekajanavantatIya muni hovA chatAM koI paNa bhAvanAzIla gRhastha ke vidvAnane tyAM ekalA ja paheAMcI javAnI emanI Teva emanI saraLatAnI dyotaka che. potAnA saMpradAyanA niyamenuM sArI rIte pAlana karatAM chatAM teo anya saMpradAyanA koI sAdhue pratye ke temanA bhinna AcAra-vicAra pratye kayAreya anAdara batAvatA nathI. e rIte teozrI samadarzI sAdhupuMgava che, ema ja kahevu joI e. peAtAnA saMpradAyanA je rUTa vicArA emane ucita na lAgatA hAya, tenuM anusaraNa karavAnI emanI vRtti hotI nathI; ane e mATe koI kazI TIkA-TippaNI kare te tee tenA para kazuM lakSya ApatA nathI ke tene kaze| prativAda paNa karatA nathI. navA navA jJAnabhaDArA jovAnI, e bhaMDArAmAM chupAI rahelA vividha viSeAnA ajJAta ane alabhya-durlabhya graMAA jevA-tapAsavAnI emane hamezAM tIvra utkaMThA hAya che. ane e mATe zArIrika svAsthyanI paravA karyAM vagara lAMbA lAMbA vihAra paNa e karyA kare che. sAhityane prakAzamAM lAvavAnI emanA jevI tItra utkaMThA koI paNa jaina sAdhumAM meM joI nathI. je kaiAI sAhityapriya sAdhu ke gRhastha emanI pAsethI peAtAnA kAryamAM je kAI prakAranI sahAyatAnI apekSA rAkhatA hoya che, temane yathAyogya sahAyatA ApavAnI udAra vRtti teo hamezAM dAkhavatA hoya che. je divasathI ame prathama vAra samAgamamAM AvyA ane amArI vacce snehabhAvanI graMthI 'dhANI, Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali 30 ] tyArathI te atyAra sudhI paNa e evI ne evI ja sudaDha rahI che: e vastu mArA jIvana mATe eka amUlya pAtheyarUpa che. zarUAtamAM keTalAMka varSa sudhI amAro bannene jIvanapravAha sarakhI dizAmAM vaheto rahyo, paNa pachI mAre jIvanapravAha judA mArge vaLe, ane judAM judAM rUpa dhAraNa karatA gayo. sama-viSama ane ubaDakhAbaDa gaNAya evAM vividha kAryakSetromAM huM karato rahyo ane mArA jIvananuM koI lakSya sthira na thayuM. munivara zrI puNyavijayajI mahArAjanA nizcala ane viziSTa dhyeyalakSI jIvanapravAha sAthe mArA vizRMkhala jIvanamAM je kaMIka samAna tattva jevuM mane lAgatuM hoya te te mAtra eka sAhityika upAsanA aMgenuM che. ane mArI e sAhityika upAsanAmAM teozrI sahAya tathA egya sahakAra ApavAnI atyaMta udAra ane nikAma vRtti dAkhavatA rahyA che. emanI AvI ananya kapA mATe huM kayA zabdomAM mAro kRtajJabhAva pragaTa karuM te mane samajAtuM nathI. paramAtmArUpa paraM ti pAse mArI eTalI ja hArdika prArthanA che ke teozrI pUrNa zatAyu thAya ane emanI akhaMDa jJAnopAsanAne prajavalita pradIpa jJAna pAsakonAM jIvanane sadAya preraNAdAyaka prakAza pradAna karato rahe ! niSkAma sevA zeTha zrI kastUrabhAI lAlabhAI, amadAvAda Azare pacIsaso varSa pUrve, paramapUjya mahAvIra svAmI bhagavAne jainadharmanAM mULa tanuM AcAravicAra mATe mArgadarzana karyuM, tyAra pachI ghaNuM AcAe jainadharmanAM mULa tane jIvanamAM sAkAra banAvavA phALo Apyo che. A muni mahArAje ane AcAryoe je upadezo ApyA ane jainadharmamAM praNAlikAo sthApI, te keDI para pUjya muni zrI puNyavijayajI mahArAje, vadhAre javalaMta prakAza ApavAnI kriyA cAlu rAkhI che. AgamonA adhyayana ane te aMgenA saMzodhanamAM temaNe je siddha karyuM che, tevuM kArya chellAM pAMca se varSamAM anya kaI AcAryuM karyuM nathI. A satya che e to badhA svIkAraze. munizrInAM adhyayana ane prakAzanomAM eka vAta tarI Ave che ke palaTAtA saMjogomAM ane badalAtI paristhitimAM, jenadharmanA AgamanA astitvanI jarUra rahe che. temaNe jenadharmanA siddhAMtonI saMskRtinA pheraphAra najaramAM rAkhI ucca zreNInI samIkSA karI che. AvA UMcI kakSAnA adhyayanamAM teozrIne phALe mahAmUlyavAna che. atikaThina prAkRta bhASAmAMthI samajAya tevuM gujarAtI bhASAMtara karavuM e kriyA athAga parizrama ane jJAna mAMge che.' AvA abhyAsa ane jJAnanA saMpAdananI kadara thAya ja. temanI kadara karI temane AcAryanI padavI ApavAnI vAraMvAra vinaMtI thavA chatAM, temaNe vinaya ane namratAthI teno asvIkAra karI, tyAganI bhAvanA mUrtimaMta karI che. AvA niHspRhI jJAnInI nirmaLa vicArasaraNIne lAbha prApta karavA ApaNe ApaNI jAtane dhanya mAnavI joIe. AvA jJAnIne dharmanA vADAo hoya nahIM. temaNe anya dharmone paNa talasparzI abhyAsa karI, jainazA ane AgamonI advitIyatA puravAra karI che. sAthe sAthe anya dharmanAM suMdara to samajavAM joIe ema paNa sAbita karyuM che. vidyA, vinaya, namratA ane niHspRhatA A jamAnAmAM bhAgye ja jovA maLe che. A guNe temane advitIya kakSAmAM mUke che. pUjya muni zrI puNyavijayajI mahArAjanI siddhio ApaNane niSkAma sevAnuM daSTAMta pUruM pADe che. jainadharmanI upAsanA Agamo pramANe pUrepUrI karatA hovA chatAM temaNe ItihAsa ane sAhityanuM Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 31 saMzodhana karyuM ane ucca sAhityane je saMgraha karyo te temanI eka anupama zaktinuM pratibiMba che. vadhumAM temaNe A Akhoye saMgraha, "lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdirane arpaNa karI teno vistRta pramANamAM lAbha levAya te paNa lakSamAM rAkhyuM. jJAnanI prabuddhatA meLavavAnA kaThaNa bhArgamAM temaNe vihAra karI bIjAne je ApyuMtenI stuti karI ApaNe temanI vaSTipUrtinA prasaMge abhivAdana ApIne saMtoSa mAnIe te pUratuM nathI. abhyAsa ane ciMtana jaina AcAryo ane jena samAjamAM vadhAre thAya ane temanI cIdhelI keDI para cAlI e saMzodhanakriyA cAlu rAkhIe to ja temanuM bahumAna yathArtha gaNAya. preraNAdAyI AvA muni mahArAjane prabhu dIrdhAyu bakSe ane ApaNane vadhu jJAna maLe evI AzA ApaNe rAkhIe. anekhI vibhUti zrI rasikalAla choTAlAla parIkha, amadAvAda muni zrI puNyavijayajI mahArAja gujarAtanI anokhI vibhUti che. zramaNo ke saMnyAsIo saMsArano tyAga kare che eno artha zuM ? bhautika rIte to teo jagatamAM rahe che. vanamAM rahe to paNa temano nirvAha to leke ja kare che. hakIkatamAM koI lokonI bahAra rahI zakatuM nathI, saMsAra tajI zakatuM nathI. eka sthaLa tajIne bIje sthaLe jAya eTale jagata, loka ke saMsArano tyAga thato nathI. arthAta tyAgane artha bIjo koI che. e jIvana jIvavAnI rItamAM che. pitAnuM ke pitAnA kuTuMbanuM ke nAtajAtanuM ke pradeza ke dezanuM hita ke vArtha sAdhavAmAM saMsArI mANasa rokAyelA rahe che. saMsAratyAgI sAdhu zemAM rokAyeluM rahe che ? evA koI kAryamAM e rokAyela rahe che, je AmAMnA kazAthI maryAdita nathI, chatAM A badhAMne samAvI le che. ene mATe Atmahita ane lokahita avirodhI hoya che. e niHspRhI bane che eno artha e ke potAnI bhAvanAmAM, vicAramAM, AcaraNamAM, pravRttimAM ene saunA hitanI pRhA rahe che. A arthamAM niHspRhI thavuM ke pRhI thavuM e aMgata, ke kuTuMbAdinI maryAdAmAM rahenAra ke eno bhAra vahanArane moTe bhAge durghaTa hoya che. AthI AvI AkAMkSAvALA, AtmAnA ane saMsAranA hitArthe saMsArano tyAga kare che, ema samajavAmAM tyAganAM artha ane katArthatA che. arthAta saMsAratyAgInA tyAganI kRtArthatA tenI pravRtti jIvananA kayA kSetramAM kevI ane keTalI che tenAthI aMkAya. A daSTie munizrI puNyavijyajInA muni tarIkenA jIvanane vicAra karIe to khyAlamAM Avaze ke emanI pravRtti keTalI badhI lokapakAraka che! emanA munijIvananA yama-niyama-saMyamathI vIryavAna banelI buddhizakti ane dhananA aparigrahane laIne maLelI udAratAno lAbha vidyAkSetrane je maLyo che te anokho che. | gujarAta, bhAravADa, mevADa, mALavA Adi pradezamAM vidyAsaMrakSaNa ane saMvardhananuM kAma jainamani paraMparAthI karatA AvyA che. emanuM A kArya jena saMpradAyanA sAhityanuM saMrakSaNa karavA ke tenuM saMvardhana karavA pUratuM ja rahyuM nathI. jaina jJAnabhaMDAromAM jaina saMpradAyanA graMthone saMgraha ane sAcavaNI thayAM che, tenI sAthe sAthe ja bIjA saMpradAyanA graMtho ane koI paNa saMpradAyanA na gaNAya athavA sarva saMpradAyanA gaNAya, jene AcArya hemacaMdra "sarvapArvatra ' kahe che, evA vyAkaraNa, keza, kAvya, alaMkAra ityAdinAM thayAM che. pATaNanA ke khaMbhAtanA ke amadAvAdanA jaina bhaMDArA tapAsavAthI A ApoApa dekhAI Ave che. A pravRttimAM jUnI pratio sAcavavAnA kAma sAthe tenI navI nakalo Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32] jJAnAMjali paNa karAvAya che, je eka jAtanI prAcIna kALanI prakAzanapravRtti kahevAya. ghaNo naSTa thaI jato bhAratIya prAcIna vidyAne vAraso AthI ja sacavAI rahyo che. AjanA yugamAM muni zrI puNyavijayajInI A kSetramAM pravRtti bahumAna yogya thaI che. temanI guru paraMparAmAM pravartaka muni zrI kAntivijyajI, muni zrI caturavijayajIe A dizAmAM je pravRtti AdarI hatI te muni zrI puNyavijayajIe yazasvI rIte AgaLa vadhArI che. lIMbaDI, pATaNa, khaMbhAta, chANuM AdinA bhaMDAronI vyavasthitatA emane AbhArI che. A bhaMDAronAM varNanAtmaka keTaloga, je emane hAthe taiyAra thaI prakAzita thayAM che ke thavAnI taiyArImAM che, e emanI bhAratIya prAcIna vidyAnI eka meTI sevA che. muni zrI puNyavijyajInI A pravRttinuM navuM phaLa te amadAvAdamAM zeTha zrI kastUrabhAI lAlabhAI ane emanA bIjA bhAIonI udAra sakhAvatathI sthapAyeluM ane cAlatuM zrI lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira che. jemAM emanA pitAnA graMthabhaMDAra uparAMta bIjA aneka hastalikhita graM saMgRhIta thayA che. uparAMta, mahAne ane virala gaNAya e purAvatusaMgraha paNa emAM emanI dvArA thayela che. muni zrI puNyavijyajIne hAthe ATalI eka sevA paNa vidyAkSetre maTI gaNAya. paraMtu ethI paNa adakI sevA, e je rIte potAnI udAra ane saujanyabharI rIte bIjA abhyAsIone ane saMzodhakone A badhI sAmagrI sulabha karI Ape che ane emAM mArgadarzana Ape che e che. A emanuM saMrakSaNakArya thayuM. emanuM saMvardhanakArya paNa eTaluM ja ujajavala che. prAcInazilInA abhyAsamAM niSNAta hoI pote Adhunika saMzodhana ane vivecananI paddhatimAM paNa nipuNa che. emanAthI thayelAM prAkRta, saMskRta graMthonA saMpAdanone, temAMnA vividha prakAranA zabdAnukramono ane saMdhanadaSTithI taTasthabhAve lakhAyelA vidvattApUrNa upadyAtone je kaI lAbha uThAve che, tenuM mAthuM sahaja rIte temanA tarapha namI paDe che. AvI virala vibhUtinI daSTine lAbha vidyAkSetrane samRddha banAvyA kare e ja A prasaMge prArthanA hoya, ane sAthe sAthe e prArthane paNa hoya, ke emanI paraMparA sAcave evA bIjA munio pote taiyAra karatA rahe ! zrI puNyane puNyaparicaya paMDita zrI becaradAsa jIvarAja dozI, amadAvAda jIvanamAM keTalAka paricaya vizeSa sukhadAyaka ane ciraMtana samaya sudhI avismaraNIya koTinA nIvaDe che, tyAre keTalAka paricaya jIvanane dhanya banAvavAnA sAmarthyavALA paNa hoya che. mAre mATe ane mArA kuTuMba mATe zrI puNyano (eTale ke AgamaprabhAkara zrI puNyavijayajI munirAjano paricaya upara jaNAvelI baMne koTine ekasAthe sparze evo che, e mAro potAne jAta anubhave che. A vAta kAMI lekamAM mAtra jAhera karavAnA rasathI nathI lakhato, paraMtu zrI puNyano dIkSA paryAya 61mAM varSamAM praveze che, e prasaMga mATe vaDodarAmAM eka suMdara samAroha thavAne che. te samAroha samitinA utsAhI vidvAna bhAIoe mane patra lakhIne sUcavela che ke A prasaMge tamAre jarUra kaMIka lakhI mokalavuM joIe. eTalA mATe ja je vAtane mArA potAnA hRdayamAM atyAra sudhI saMgharI rAkhI saMtoSa ane prasAda anubhavato rahyo chuM, tene ahIM zabdanA rUpamAM AlekhavA thoDoghaNe prayAsa karuM chuM. Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 33 pacAsathI paNa vadhAre varasa pahelAMnI vAta che ke atyAre je makAnamAM zrI puNya comAsuM che tenA pUrvavata jUnA makAnamAM vaDodarAmAM ja muni zrI jinavijyajI sAthe zrI puNyano mane sauthI prathama paricaya thaze. pUjya zrI pravartakajI mahArAjano tathA mAnanIya zrI caturavijayajI mahArAjano paNa te vakhate sauprathama samAgama thayo. rAtano vakhata hatA, zI vAtacIta thaI te to atyAre smaraNamAM nathI, paNa kAMI sAhitya-saMpAdana-saMzodhana vA kAMI lekhana vize e vAta hatI eTalo khyAla rahyo che. vaDodarA keTale samaye huM rahele e paNa yAda nathI AvatuM. paNa prathama samAgama ja evo thayo ke vAraMvAra samAgama karavAnuM mana thayA karatuM. pUjya pravartaka mane bila mArA pitAnA sthAne bhAselA ane pUjya zrI caturavijayajI paNa khAsa vizeSa snehALa-AkarSaka lAgelA. te vakhate huM AgamanA bhASAMtaranA kAmamAM hato ke zrI jinavijayajI sAthe " jena sAhitya saMzodhaka"nI pravRttimAM hato, e paNa smRtimAM rahyuM nathI. mArA vicitra vicAro hovA chatAM e munitrayanI vizeSa sahAnubhUti meLavI zakele e to mane barAbara yAda che. sahAnubhUtino artha kaI ema na samaje ke e muniono mArA vicArone Teke hatA, paNa bhinna rIte vicAranAra vyakti sAthe emanuM vartana potAnA samAna vicAra dharAvanAra sAthe jevuM hoya tevuM barAbara meM anubhaveluM. ahIM meM jaina muniomAM paNa paramasahiSNutAno guNa hoya che, evuM sauthI prathama ja anubhavyuM, je anyatra kyAMya anubhavela nahIM. e ja guNa tyAre zrI puNyamAM jevo hato tevo Aje paNa vizeSa vizadapaNe vikasele che. mArI pravRtti zrI puNyanI jema ja jaina sAhityanA saMzodhana-saMpAdana ane te aMge banI zake evuM kAMI lakhavAnI rahetI. emAM zrI puNyane sahakAra jyArathI huM temane maLyo tyArathI Aja sudhI satata raheto Avela che. e mATe jAheramAM ane lekhomAM paNa meM temanuM vizeSa RNa svIkArela che. ane ahIM paNa e svIkRtine duharAvIne saMtoSa mAnuM chuM. ane prathama paricayathI te Aja sudhI meM tenI koI maryAdA lopI hoya tevuM smaraNamAM nathI. mANasa chuM ane svastha paNa kharo ja, chatAM temanI maryAdA banI zake te rIte jALavavA jAgRti rAkhavAmAM ja meM AnaMda anubhavyo che. evo paNa prasaMga Avelo ke jyAre mArA vicAra pramANe nyAyane khAtara koI harijana kesane aMge jubAnI ApavA vicArato hato athavA kAMI lakhavA dhArato hato ane tema karatAM bIjI paraMparAnA keI rUDha prakRtine muninI pratiSThAne dhakko pahoMce evI paristhiti hatI, tyAre mAtra zrI puSyanI taraphanA bahumAna ane Adarane khAtara e pravRtti baMdha rAkhelI evuM mAruM temanA tarapha mAnasika AkarSaNa raheluM. pUjya pravartakajInA samAgamamAM meM temanI krAMtiyukta vicakSaNatA anubhavelI ane e ApaNe tyAM UpaDelA bAladIkSAnA jhaMjhAvAtamAM meM barAbara anubhavI. A aMge pUjya pravartaka pAse salAhasUcana meLavavA bhAvanagaravALA mArA mitra zrI bhAyacaMdabhAI vakIla sAthe pATaNa paNa gayela. pahelI mulAkAta vaDodarAmAM, pachI muMbaImAM ane tyAra pachI aneka vAra pATaNamAM thayelI. te vakhate je krAMtiyukta vicAradhArA pUjya zrI pravartakajImAM anubhavelI te temanA A praziSyamAM paNa UtarI AvelI che ema mane anubhavathI samajAyuM che. bRhakalpanuM saMpAdana-saMzodhana ane temAM lakhAyelI prastAvanA ja zrI puNyanI krAMtiyukta vicAradhArAnAM sAkSIrUpa che. eka kahevAtA gItArtha munie zAstranuM nAma daIne evI vAta vahetI mUkelI ke dIkSAnA prasaMgamAM sAdhuo chokarAone sAdhvInA upAzrayamAM paNa saMtADI zake che, evuM zAstravacana che. ane te A hakIkata mithyA ja lAgelI ane A aMge meM "dIkSAnuM sA. a. 5 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ] jJAnAMjali zAstra' nAmano eka moTo nibaMdha taiyAra karIne te vakhate pragaTa thatA "sughoSA" patramAM chapAvelo. zrI puNya paNa AvuM narAtALa khoTuM vahetuM mUkavAmAM AveluM vidhAna vAMcI potAnI krAMtiyukta vicAradhArAne jAheramAM pragaTa karatAM leza paNa acakAyA nahIM. ane temaNe vizeSa namrabhAve e kahevAtA gItArtha munine paDakArelA, paNa zrI puNyane koI paDakArI ja na zakayuM. AmAM meM zrI puNyanI nirbhayatA ane zAsananI vizuddha bhakti, e guNo vizeSa pramANamAM camakelA joyA. ane e prasaMgathI vizeSa prabhAvita thayele huM temane asAdhAraNa Adara sAthe mAnavA lAgyo ane te samayathI Aja sudhI temanA tarapha mAruM AkarSaNa vadhatuM ja cAlyuM. mane to haju sudhI paNa ema ja lAgyA kare che ke vartamAnamAM jaina zramaNAdi saMghanI je paristhiti che, temAM saMzodhana karI tene barAbara vyavasthita karavAnuM sAmarthya kaI jaina munimAM hoya to te A zrI puNyamAM ja che. ane A dRSTie ja kapaDavaMjamAM jyAre temanA aMge eka samAroha thayele, je vakhate paMDita sukhalAlajI pramukhasthAne hatA ane zeTha zrI kastUrabhAI paNa viziSTa sthAne birAjelA hatA, tyAre zrI puNyane vinaMtI karelI ke samayane pravAha badalavA lAgyo che, eTale te pravAha sAthe jaina saMgha pitAno tAla milAve e rIte Ape krAMtino nAda karI jaina saMghane bhArgadarzana ApavuM joIe ane atyAre paNa mArI temane e ja vinaMtI vizeSa Agraha sAthe che. tasmai zrIgurave nmH| Do. bhegIlAla ja. sAMDesarA, vaDedarA pUjya puNyavijyajI mahArAjanuM prathama darzana sane 1930 mAM mane thayuM hatuM. e varSe vaDodarA rAjya pustakAlaya pariSada pATaNamAM maLI hatI. e nimitte yojAyelA pradarzanamAM prAcIna hastalikhita pratA. vaDodarA prAcyavidyAmaMdiramAMthI AvelA paM. lAlacaMda gAMdhInI sAthe, goThavatA meM temane joyA hatA. pATaNanA mArgo uparathI pasAra thatA teone aneka vAra abhAvapUrvaka huM joto. paNa temane pratyakSa paricaya to 1931nA me mAsamAM thaye. navI zarU thanAra siMghI jena sirIjhanA kAma mATe jarUrI sAmagrI ekatra karavA sAru purAtattvAcArya jinavijayajI pATaNa AvyA hatA. bhAre saMkecapUrvaka huM temanI pAse gayo ane mArA alpa vAcanamAMthI upasthita thayelA, gujarAtanA itihAsa ane sAhitya viSenA keTalAka praznonI temanI sAthe carcA karI. jinavijayajIne mArAmAM rasa paDyo; bIje divase puNyavijayajI pAse teo mane laI gayA, mAro paricaya karAvyuM ane eka vidyArthI tarIke snehapUrvaka temane mArI soMpaNuM karI. kema jANe janmAntarane na hoya evo pragADha ane UMDe amAre saMbaMdha te samayathI zarU thaye-A vatu AvA ja zabdomAM pU. mahArAjazrIe paNa aMgata vAtacItamAM aneka vAra bhAvapUrvaka kahI che e nedhatAM huM dhanyatA anubhavuM chuM. mahAmAtya vastupAlanA sAhityamaMDaLanA eka sadasya amaracaMdra potAnA mArgadarzaka arisiMha mATe prayajele zabda vAparIne kahuM to, e " kalAguru"nI AMgaLI pakaDIne saMrakRta, prAkRta ane gujarAtI praziSTa ("kalAsikala") sAhityanA bharacaka, suvizrata ane sapATa rAjamArgonI baMne bAjue dUra sudhI khIlelAM, pramANamAM alpaparicita aDAbIDa ramaNIya vanamAM, lIlI vanarAIomAM ane zItaLa nikuMjomAM tathA ajANyA DuMgaramAM e pachI huM viharavA lAgyo ane saMzodhananI keDIe eka lAMbI majala zarU thaI enAM yAda Ave eTalAM saMsmaraNo ane anubhavo noMdhavA besuM to eka pustaka bharAya. kadAca e lakhavAno samaya meLavI zakAya che paNa e mATenuM A sthAna nathI. ahIM to A mahAna manISI Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana ane virala sAdhupuruSa sAthenA mArA saMparkanI thoDIka vAto ja karIza. dAdAguru sadgata pravartaka zrI kAnDivijyajI mahArAjanA vArdhakyane kAraNe mahArAjazrI emanA guru sadagata caturavijayajI mahArAja sAthe pATaNamAM keTalAMka varSa sthira vAsa karI rahelA hatA. pATaNamAM maNiyAtI pADAmAM AvelA sAgaranA upAzrayanA mALa upara eka vizALa khaMDamAM dAdaranI sAme Azare nevuM varSanA vRddha pravarte kajI mahArAjanuM Asana rahetuM; temanI bAjumAM pUjya caturavijayajI ane pUjya puNyavijayajI mahArAjanAM Asane tathA pAse pUjya puNyavijayajI mahArAjanA vaDIla gurubaMdhu sadgata pUjya meghavijyajI mahArAjanuM Asana--evI vyavasthA rahetI. e vizALa khaMDanI aMdaranA eka oraDAmAM prAcIna hastapratonA utsAhI saMgrAhaka sva. pU. jazavijayajI mahArAja ane temanA gurubaMdhu sva. pU. nyAyavijayajI mahArAja rahetA. jaina upAzrayamAM dharmArAdhananuM vAtAvaraNa to hoya ja e kahevAnI bhAgye jarUra rahe. paNa sAgaranA upAzrayamAM utkaTa vidyAprema ane satata jJAnasAdhanAnuM vAtAvaraNa hatuM enI UMDI chApa mArA bAlamAnasa upara paDelI che. AMkhanAM nIra UMDAM gayAM hoya evI sthitimAM paNa pravartakajI mahArAja hastaprato tapAsatA hoya ane vAMcatA vAMcatAM zlokasaMkhyAnAM ke bIjAM agatyanAM rathAnoe lAla nizAnIo karatA hoya. caturavijayajI mahArAja ane puNyavijayajI mahArAjanI sAme, muMbaInA nirNayasAgara presamAM chapAto temano saMskRta, prAkRta saMpAdanano pRphanA thAkaDA paDyA hoya. e tapAsavA uparAMta navAM saMzodhana ane presa-kapIonI meLavaNInAM kAmo cAlatAM hoya. pU. jazavijayajI mahArAja prakIrNa hastalikhita pAnAMone paNa tapAsIne kALajIpUrvaka goThavatA hoya. dezaparadezanA vidvAno vAraMvAra AvI caDhatA hoya ane temanI sAthe vividha prakAranI jJAnacarcAo cAlatI hoya. lagabhaga sADatrIsa varSa bAda, ApaNA dezanI tema ja videzanI aneka vidyAsaMsthAonA anubhava pachI lakhuM chuM ke sAgaranA upAzrayanuM vAtAvaraNa keI paNa dezanI viziSTa saMzodhana-saMsthAnI barobarI kare ema hatuM. athavA ema kahuM ke evI saMsthAo karatAM caDhiyAtuM hatuM to paNa kazI atyukti nathI, kema ke dhArAdhoraNo ke darakhAstonI jaMjALa ke ophisa-kAmanI paLojaNeno tyAM sadaMtara abhAva hato. solaMkI yuganA pATaNamAM sthaLe sthaLe AvelA upAzraye tema ja sahastraliMga sarovaranA tIrapradezanA vidyA maThonI sArasvata samRddhinuM sAtatya jANe ke tyAM anubhavAtuM hatuM. gujarAta vidyApIThanA purAtattva mandiranuM kAmakAja keTalAMka varSa pahelAM ATopAI gayuM hoIe prakAranuM saMzodhana kArya karanAra gujarAtamAM eka ja saMsthA te samaye hatI-ane te vaDodarAnuM prAccavidyAmaMdira (orienTala InsTiTyUTa). AvI saMsthAnA saMzodhake ane adhyApakonA mArgadarzana ane saMparkathI maLI zake ethIye adako lAbha gujarAtanA eka khUNe AvelA pATaNamAM mane maLyo ene aNunubaMdha gaNa? saMzodhana mATenAM pustakonI anukULatA paNa tyAM paryApta hatI. vaLI, saMsthA mAM hoya evuM kacerInA samayanuM baMdhana ke adhyApake ke mArgadarzaka vidvAno sAthe maLavAne ke kAma karavAno samaya agAuthI nakakI karavAnuM niyaMtraNa, evuM kazuM tyAM nahotuM, e paNa eka moTuM svAtaMtrya hatuM. na upAzraye javAne mAro lagabhaga dararojano krama hato. raskUlamAM rajA ke vekezana hoya tyAre vadhAre kalAke tyAM huM gALI zakato. pU. puNyavijayajI mahArAje hastapratonuM vAcana mane pahelAM zIkhavyuM. pravartakajI mahArAja pAse hastapratonA kaDA paDyA hoya te huM IcchA mujaba pheMdo, tapAsatA ke vAMcato. emAMthI keTalIka prato vizeSa vAcana ke nakala mATe huM ghera laI jato. sacitra vijJaptipatro paNa nirIkSaNa ke vAcana mATe ghera laI javAnI manA nahotI ! mahArAjazrI pAse aneka viSenI vAto Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali sAMbhaLato ane temane aneka prazno pUchato. emanA vaDIla gubaMdhu pU. meghavijyajI mahArAja pAse AsapAsanA mahollAmAM rahetA kizore kuMlanA abhyAsa mATe ke vArtA-vinoda mATe AvatA; temanI sAthe ramato ane temane ghera jato. e arasAmAM-mahArAjazrI sAthenA paricaya pachI ekAda mAsamAM- temanI sUcanAthI AcArya hemacandranA "prAkRta vyAkaraNa'nuM vAcana emanI pAse AvyuM. mahendra jaina paMcAMganA saMpAdaka jyotirvida munizrI vikAsa vijyajI (pachIthI vijayavikAsacaMdrasUrijI) mArA sahAdhyAyI hatA. "prAkRta vyAkaraNa'nAM Azare paMdaraso sUtro rasa ane utsAhathI mukhapATha karelAM. e mATe mahArAjazrIe bheTa ApelI che. pI. ela. vaidya-saMpAdita " prAkRta vyAkaraNanI nakala eka medhA saMbhAraNuM tarIke meM sAcavI rAkhI che. deza-videzanA aneka vidvAnonAM darzana sAgaranA upAzraye thayAM. "prAkRta vyAkaraNa'nuM amAruM vAcana cAlatuM hatuM e samaye ja suprasiddha jarmana vidvAna De. AlsaDorpha AvyA hatA. mahArAjazrI ane temanI vacce saMskRtamAM thayelA vArtAlApanAM keTalAMka vAkyo Aja sudhI mane zabdazaH yAda che. jenAzrita citrakalAnA saMzodhana mATe AvelA amerikana vidhAna che. normana brAunanuM prathama darzana tyAM thayuM hatuM. pU. paMDita sukhalAlajI ane zrI rasikalAlabhAI parIkhanAM prathama darzana ekasAthe tyAM thayAM hatAM. zrI balavaMtarAya ka. ThAkora ane zrI rAmanArAyaNa vi. pAThakane sau pahelAM tyAM maLavAnuM thayuM hatuM. jaina gurjara sAhityanA viziSTa saMzodhaka zrI mohanalAla dalIcaMda desAI ane vaDodarA prAcyavidyA mandiranA e samayanA niyAmaka Do. vinayatoSa bhaTTAcArya sAthe prathama vArtAlApa tyAM theye hato. paM. becaradAsa dezI, zrI madhusUdana modI ane paM. lAlacaMda gAMdhIe prAkRta apabhraMza sAhityanA UMDA abhyAsIone potAnAM kAma karatA tyAM joyA hatA. bhaviSyamAM jeo pU. mahArAjazrInA atyaMta kAryakSama saMzodhana-sahAyaka thavAnA hatA te paM. amRtalAla bhojaka sAthenI AjIvana maitrIno AraMbha tyAM thayo hato. eka kizoranA jIvanamAM mAtra traNeka varSamAM thayelI A kamANI bahumUlya hatI, ema pazcAdavalokana karatAM mane lAge che. sane 1974mAM ame amadAvAda rahevA gayA; ane thoDAka samaya patrakAratvamAM gALyA pachI AgaLa abhyAsa mATe huM kolejamAM joDAyA. mahArAjazrIne nivAsa to pATaNamAM hato. rajAo ane vaeNkezanamAM huM acUka pATaNa jato ane agAunA krama pAcho cAlu thaI jato. enI vigatomAM UtaravAnuM ahIM prastuta nathI. bahAra vasatA aneka pATaNa mitro ane snehI saMbaMdhIo mane kahetA ane Aje paNa kahe che ke "pATaNamAM ame zuM karIe ? amAro samaya jato nathI." paNa ukta kramane kAraNe pATaNamAM bhAre vakhata bahu phalaprada rIte jato, eTaluM ja nahi, hakIkatamAM vaeNkezana TUMkI paDatI. evI be vaeNkezanamAM thaI pU. mahArAjazrI pAse prAkRta mahAgraMtha "vasudeva-hiMDI'nuM (jenuM saMpAdana teoe tathA temanA pUjaya gujIe kareluM che) sAdyanta vAcana meM karyuM ane pacha rAtI anuvAda karyo, je bhAvanagaranI zrI jaina AtmAnaMda sabhAe pragaTa karyo che. te sane 1947mAM ema. e. thaI gujarAta vidyAsabhAnA ucca abhyAsa ane saMzodhana vibhAgamAM (pachInA . je. vidyAbhavanamAM ) huM jeDA. "jaina Agama sAhityamAM gujarAta' e viSayanuM saMzodhanakArya saMsthA taraphathI mahArAjazrIne soMpAyuM hatuM, paNa agama-vAcanAnuM bhagIratha kArya teoe hAtha dharatAM e kArya mane soMpAyuM ane e viSayanA zreSTha tadvida tarIke temanI anekavidha sahAya mane maLI. emanuM ja kAma 'prekSI" tarIke meM karyuM ema kahevAmAM atyukti nathI. sane 1951mAM vaDodarA yunivarsiTImAM joDAyA pachI prAcIna gurjara granthamALAnuM meM Ayojana Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 30 karyu. e mATe hastaprata-sAmagrI ekatra karavAmAM pU. mahArAjazrI taraphathI kImatI sahAya maLI. traNa khAlAvamedha sahita ' SaSTizataka-prakaraNa ', ' prAcIna phAgusa Mgraha ' ane ' vaka samuccaya 'nAM kAme temanI sahAya vinA A rIte thaI zakayAM na heAta. aneka vidyArthIe ane abhyAsIene apekSita sAmagrI pUrI pADavAnI khatabharI kALajI pU. mahArAja sAhebe lagabhaga adha zatAbdI thayAM rAkhI che. sane 1958mAM prAcyavidyAna diranA niyAmaka tarIke mArI niyukti thaI ane e sauMsthA taraphathI pragaTa thatI gAyakavADjha erienTala sirIjha 'nA mukhya saMpAdaka tarIke paNa mAre kAma karavAnuM AvyuM. A sirIjhanA AraMbha zrI cimanalAla DAhyAbhAI lAle karyAM hatA ane enA prathama graMtha tarIke rAjazekharanI ' kAvyamImAMsA ' sane 1916mAM prasiddha thaI hatI. vaDAdarAnareza zrI. sayAjIrAva gAyakavADanI sUcanAthI cimanalAla dalAle pATaNanA hastalikhita graMthabhaMDAronI tapAsa karI. enA ahevAlane pariNAme A sirIjhanA rAjya taraphathI AraMbha thayA hatA. bhaMDArAnI tapAsa mATe agAu pATaNa AvelA vidvAne phaoNrbsa, blyUlara, piTarsana, bhAMDArakara, kAthavaTe ane maNilAla nabhubhAI karatAM ghaNI vistRta tapAsa cimanalAla dalAla karI zakayA enuM sauthI moTuM kAraNa pU. pravakajI mahArAja ane pU. caturavijayajI mahArAja taraphathI temanI kAmagIrIne saMpUrNa sahakAra ane sahAya maLyAM e hatuM. gAyakavADa sirIjhanA ghaNA mUlyavAna graMthA pATaNa bhaMDAranI hastapratA uparathI sa`pAdita thayelA che. A sirIjhane tathA tenI AyAjaka saMsthAne pU. mahArAjazrI taraphathI vividha prakAranI sahAya Aja sudhI maLatI rahI che e temanI gurupara parAnu` sAtatya che. khaMbhAtanA tADapatrIya bhaMDAranI temaNe taiyAra karelI varNanAtmaka sUci tathA emanAM bIjA keTalAMka saMpAdanA A sirIjhamAM pragaTa karI zakA chIe e amAre mATe parama hatA viSaya che. jIvanamAM ardhI zatAbdI sudhI mahArAjazrIe graMthasaMgeApananuM kArya karyuM, paNa graMthAneAye parigraha temaNe rAkhyA nathI. daseka varSa pahelAM emanI preraNAthI zeTha karatUrabhAI lAlabhAI e amadAvAdamAM sthApelA bhAratIya saMskRti vidyAma Mdirane pAte ekatra karela virala hastapratAnA ane mudrita graMthAne vizALa saMgraha teee bheTa ApIne sarvane upalabdha banAvyA che. peAtAnI anekAneka taiyAra presa-kaeN pIenuM paNa lAyaka vidvAne vitaraNa karI detAM temaNe kadI saMkoca anubhavyA nathI. kevaLa huM ja nahi, paNa mArAM sarva kuTuMbIjano ane bALako pU. mahArAjazrInA gADha paricayamAM AvyAM chIe ane temaneA satatavAhI vAsaNyabhAva amane maLyA che e mATe ame dhanyatA anubhavIe chIe. hellAM aDhAra varSa thayAM huM vaDAdarAmAM sthira thayA chuM. eTalA samayamAM aneka vAra mahArAjazrInu vaDAdarAmAM Agamana thayu che tema keTalAMka cAturmAsa paNa thayAM che. hareka vakhate vaDeAdarAmAM pravezatAM ane vaDAdarA cheDatAM temaNe ane temanA samasta munima`DaLe ekAda divasa teA amAre tyAM avazya gALyA che e kadI bhulAya ema nathI. * jJAnAMjali ' graMthanA abhivAdana vibhAganA aneka lekhAmAM pU. mahArAjazrInA eka parabha viziSTa vidvAna ane sa'zeAdhaka tarIkenA guNAne deza-videzanA saMzAdhanapravINAe peAtAtAnA dRSTibinduethI nirdeza karelo hoI e ja vastunI punarAvRtti huM ahI nahi karuM. paNa varSothI anubhavAyelI eka vAtanA nirdeza ahIM karavAnuM mana thAya cheH dI kALanI nirbheLa jJAnabhaktie pU. mahArAjazrInA nisarga saraLa Rju vyaktitvane khUba sAttvika banAvyuM che. nAmAbhidhAnane anurUpa te puNyAtmA che. saMzAdhananA kSetramAM mAre prathama praveza karAvanAra vidyAguru tee hovA chatAM ceDAMka varSathI amArI vacce sazodhanaviSayaka vArtAlApa maryAdita pramANamAM ja thAya evuM ajJAta rIte banyuM Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38] jJAnAMjali che. mahArAjazrInuM: vyaktitva e koTie pahoMceluM anubhavAya che ke temanI upasthitimAM vAtAvaraNa pavitra thAya ane AsapAsanAM manuSyanAM mAnasa paNa sAvi Alane anubhave. AvI sthitimAM guru vANIne upayoga kare toye zuM ane na kare toye zuM ? juvoDu mauna ghAhA ziSNAtu chinnasaMzayAH / jJAnatapasvI muni zrI puNyavijayajI pro. dalasukhabhAI mAlavaNiyA, TerenTo (keneDA) pUjyapAda munirAja zrI puNyavijayajI dIkSA paryAya sATha varSane thayuM ane sATha varSa satata vidyAniSThAmAM gayAM che, tene sAkSI chellAM 34 varSathI te pratyakSathI ane te pUrvanAM varSono parokSa jJAnathI chuM. paNa temanI jJAnaniSThA AcAraniSThAnya nathI tenI paNa mane khAtarI thaI che. A ja kAraNa che ke temanI pratiSThA vidvAnomAM ane jaina samAjamAM paNa che. sarvaprathama temano paricaya I. sa. 1935nA unALAmAM thayo. pATaNanA sAgaranA upAzrayamAM teo keTalIka bahenane bhaNAvI rahyA hatA ane pU. paM. zrI sukhalAlajI ane huM upara gayA. jaina sAdhu eka gRhasthane Adara Ape e navuM dazya prathama vAra joyuM, ane prathama vAra ja namratAnI mUrtinAM darzana thayAM, te bhulAya tema nathI. pU. mahArAjazrInI A mUrti lAMbA gALAnA paricaya pachI paNa jhAMkhI paDI nathI, uttarottara ujajvala banatI gaI che ane te kAraNe mAro Adara uttarottara vadhato ja rahyo che. pramANamImAMsAnuM saMpAdana karavAnI daSTie pU. paM. sukhalAlajI lagabhaga Akho unALo pATaNamAM rahyA ane temanI sAthe huM paNa rahyo ane pU. mahArAjazrInI jIvanacaryA jete rahyo. teozrInI sAthe temanA pU. guru zrI caturavijayajI ane temanA paNa guru pU. zrI pravartaka kAMtivijayajI mahArAjane joyA-eka eka karatAM caDiyAtA ane paraspara tathA anya pratye sadvyavahAramAM kuzaLa. saumya pU. pravartaka zrI kAMtivijayajI bIje mALe bAraNA pAse ja beThA heya-temanI saumyamUrti bhulAya tema nathI. pU. caturavijayajI to saMzodhanamAM vyasta ja hoya, paNa pU. pravartaka keIne kAMIka samajAvI rahyA hoya-A nityanuM dazya hatuM. ane pU. puNyavijayajI paThana-pAThana-saMzodhana-Ama traNa kAryomAM rata dekhAyA. kadI paNa e traNamAMthI ekeyane divase UMghatA ke ADe paDakhe thatA joyA nahi. sadA apramatta e traNenI mUti tAjI hoya tema najara samakSa taravare che. Aje e trimUrti mAMthI pU. mahArAjazrI ja che, paNa temanI A uMmare paNa apramattatA to tenI te ja che--tethI Adara uttarottara vadhe ja jAya che. pachI to pU. mahArAjazrIne saMparka uttarottara vadhato gayo, ane temanA aneka guNono pratyakSa paricaya thate rahyo; tenA varNananI lAMbI hAramALA thAya, paNa prastutamAM to amuka ja gaNAvI zakAya. | mArA mitra zrI ratibhAI desAI pU. mahArAjazrInA bALakahadaya upara ApharIna che. keImAM AMTIghUMTI jouM chuM te mana pAchuM paDatuM anubhavuM chuM, eTale bALakahRdaya pU. mahArAjazrInuM spaSTa vaktavya paNa khUMcatuM nathI. ghaNI vAra anubhavyuM che ke jyAM bIjA ghaNuM badhuM chupAvIne vAta karavAmAM kuzaLa hoya che, tyAM pU. mahArAjazrI temanA khulA, nirdoSa, nirmaLa vaktavyathI sAmAnuM mana AkarSI zake che. kyAreka temanI kaDavI vANuM paNa mIThI ja lAge che. joke evI kaDavI vANInuM temanuM kSetra bahu ja parimita Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 39 che. bALakane jema ramakaDAno prema hoya tema pU. mahArAjazrIne pustaka-pAnAMne prema che. jyAre kaI mArA jevo abudha hastapratane kema pakaDavI ane kema vAparavI e jANato na hoya ane pratane bagADI mUke agara bagADavAnI taiyArI karato hoya tyAre temanuM e bALakahadaya jovA jevuM bane che, AkuLavyAkuLa banI jAya che. kyAreka e AkuLatA manamAM saMgharI rAkhe che paNa kayAreka A nimitte teo roSe bharAya che tyAre jovA jevuM bane che-A eka mAtra kSetra temanA reSane prakaTa karavAnuM nimitta bane che, AthI bIjA nimitte rela temanAmAM joyo nathI, anubhavyuM nathI. pustaka-pAnane temano A prema parigrahamUlaka nathI, paNa tenI surakSAnI dRSTimAMthI niSpanna che, tenAM aneka pramANe ApI zakAya tema che. pote saMzodhita karelI prata, tenI nakala ke koI chApela pustaka koIne paNa ApI devAmAM temaNe kadI saMkeca karyo nathI, A bAbatanI sAkSI aneka vidvAne pUraze. AjanA vidvAno udAra banI zake che paNa pote zuddha karela prata ke tenI nakala bIjAne tene nAme saMpAdita karavA ApatA nathI-temAM eka mAtra apavAdabhUta pU, mahArAja che. A bAbata huM mArA jAtaanubhavathI paNa kahI zakuM chuM. temaNe mane mArA saMpAdana mATe upayogI aneka prato meLavI ApI, te to kharuM ja, uparAMta temaNe pote karela ke karAvela nakale paNa mane saMpAdana mATe ApI che. A prasaMge mAre spaSTa karavuM joIe ke pramANuvArtika(svArthanumAna)nI prata ane tenI nakala temaNe ja mane saMpAdana mATe ApI ane meM tenuM saMpAdana karyuM. ane e kAraNe mAre vijhiTiMga prophesara tarIke keneDAmAM AvavAnuM banyuM che. bhAratamAM upalabdha pramANavArtikanI ekamAtra prata ane tenI nakala anya kaI pAse hota to te kaIne Apata ja nahi, evuM enuM mahatva che. paNa pU. mahArAjazrInI udAratA che ke vinA "nanuM ja ra" temaNe mane e soMpI dIdhI. e ja pramANe vizeSAvazyaka mULa paNa vRttinI nakala paNa temanI ja udAratAne kAraNe mane maLI ane tenuM saMpAdana meM mArA nAme karyuM. tabindu-TIkAnI nakala temaNe jAte ja ajANI lipimAMthI ghora parizrama karIne karI ane te paNa temaNe pU. paM. sukhalAlajIne saMpAdana mATe ApI dIdhI-A te prasiddha dAkhalA che, paNa te sivAyanA AvA to aneka dAkhalA che, jemAM niHsaMkocabhAve temaNe anya sAmagrI pUrI pADI che. koI paNa dezI-videzI vidvAnane jena bhaMDAranI prata joItI hoya to te prata, agara tenI nakala, agara ke soMpavAmAM jarA paNa sakeca teo anubhavatA nathI. AthI che. brAuna ane pre. ADoka jevA videzI vidvAno paNa prate mATe temanuM zaraNa svIkAre che. ane eka kALe je ema kahevAtuM ke jaina bhaMDAranI prata to aprApya ja lekhavI joIe--A vAtane khoTI pADavAmAM 5. mahArAjazrIno moTo phALo che; ane have ema manAvA lAgyuM che ke jaina bhaMDAronI prata paNa vidvAnone upalabdha thaI zake che. jJAne ddhAraka sAdhupuMganI traNa peDhIne hastapratasaMgraha, jemAM aneka mahattvanI prata saMdharavAmAM AvI hatI, te lAlabhAI dalapatabhAI bhA. saM. vidyAmaMdirane soMpI devAmAM temaNe je udAratA dAkhavI che te mAtra anukaraNIya ja nahi paNa temanI nirmala aparigrahavRtti ja dAkhave evI che. te saMgraha maLyo tene AdhAre ja, zeTha zrI karatUrabhAI lAlabhAI ane emanA kuTuMbanI sakhAvatathI, e vidyAmaMdiranI amadAvAdamAM sthApanA thaI ane beeka varSa pachI temAM huM jeDAye. ane meM anubhavyuM che ke kyAreya paNa e prata mArI che-e prakArano ahe temanAmAM je nathI, tema ja e soMpI daIne pote moTo upakAra karyo che evI bhAvanA paNa meM temanAmAM joI nathI, paNa jANe ke samAjanuM samAjane ja maLyuM che evI dhanyatA temaNe anubhavI che. AvI udAra ane aparigrahavRttinI bhUmikA upara Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali lA. da. vidyAmaMdiranuM caNatara thayuM che. Aje temanA e daza hajAra pratonA saMgrahamAM bIjI pacIseka hajAra uparAMta prato temanI ja bhalAmaNathI saMsthAne maLI che ane hajI bIjI keTalI maLaze teno aMdAja karavo muzkela che. ghaNA ja thoDA samayamAM temanI ane pU. sukhalAlajanI doravaNI nIce cAlatI A saMsthA dezavidezamAM prasiddhine pAmI che temAM temanA mUka AzIrvAda ja kAraNa che. lA. da. vidyAmaMdiranA navA makAnanuM uddaghATana zrI javAharalAla neharunA hAthe thavAnuM hatuM. pU. mahArAjazrIe soMpela jaina bhaMDAranI ane prAcIna lekhanakaLAnI sAmagrInuM pradarzana te prasaMge goThavavAmAM AvyuM hatuM. mAtra pAMca ja miniTa e pradarzananA nirIkSaNa mATe zrI neharunA kAryakramamAM hatI, paNa e sAmagrInI samaja levAmAM pU. mahArAjazrI sAthe pradarzanamAM temaNe aDadho kalAka gALyo. AvI mahatvanI sAmagrI temaNe vidyAmaMdirane soMpI che. tenuM mUlya rUpiyAmAM to thaI zake tema che ja nahIM. sacitra hastaprato amUlya ja gaNAvI joIe. A amUlya vArase vidyAmaMdirane maLe che. paNa vidyAmaMdiranA baMdhAnAra atithigRha ke upAzrayamAM teo sthiravAsa karaze ke nahi e carcA-prasaMge temaNe je kahyuM che te vicAravA jevuM che. teoe kahyuM : mane to mArA A zrAvakabhaktonI vacce ja rahevuM game che, temanI mane dUpha che, mArI temane che. amArI dalIla hatI ke mahArAjazrI, ApanuM kArya to vidyAnuM che. saMzodhananuM che ane temAM te A badhA bAdhaka ja bane che. game tyAre game te Ave, Apa game tevA gaMbhIra kAryamAM gUMthAyA che paNa bhAvika sAthe vArtAlApa te karavo ja paDe. Ama Apane samaya bagaDe che, vidyAnuM kAma rakhaDe che vagere. paNa AnI sAme temanI dalIla e che ke, khapIne bodha Apavo e paNa amAruM te eTaluM ja mahattvanuM kAma che. koNa kaI rIte bodha pAme te kAMI kahevAya nahi. ApaNA daravAja to khullA ja rahevA joIe. ane joyuM che ke te khullA ja che. saMzodhananuM kAma choDI teo nAnAM bALake sAthe paNa AnaMdapUrvaka vAta karI zake che. amane temane e samaya bagaDato jaNAya che, paNa temane mane e samayane sadupayoga ja che. e bALake ja bhaviSyanA nAgarike che, temanAmAM susaMskAra sIMcavA e paNa teo potAnuM kAma mAne che. Ama kharA arthamAM teo dharmaguru che, vidyAguru che. lA. da. vidyAmaMdirane mAtra hastaprato ja temaNe ApI che ema nathI, paNa jiMdagIbhara cUMTI ghUMTIne saMgharelAM sAta-ATha hajAra mudrita pustako paNa temaNe seMpI dIdhAM che. soMpI dIdhAM che eTale have kharI rIte te temanI muzkelI vadhI che. potAnA saMzodhanakAryamAM jarUrI pustako paNa temaNe saMsthAne ApI dIdhAM, have te pustakano upayoga ame karatA hoIe tyAre temane paNa te jarUrI thaI paDe che. amArI pAsethI maMgAvavAno saMkeca temanAmAM meM anubhavyo che ane joyuM che ke atyaMta jarUrI pustako punaH temaNe vasAvI lIdhAM che. AvI saMkecavRtti bhavyatAnuM lakSaNa che. temanI pAsenuM kaI pustaka koI jue ane mahArAjajI anubhave ke A pustaka jenArane jarUrI jaNAya che, to teo tarata ja te tene niHsaMkocabhAve ApI de che. Ama je jJAnottejanA kharA bhAvapUrvaka temanAmAM che, te anyamAM virala hoya che, tethI tenuM mUlya vizeSa che. kAmanI tallInatA temanAmAM jevI e preraka bane che. ghaNI vAra joyuM che ke eka DhIMcaNa UMce rAkhI kAMIka lakhatA hoya ane koI AvI caDe to temanuM dhyAna te tarapha doravAmAM Ave to ja jAya che. AvI ekAgratA lAdhI che, chatAM AgaMtuka sAthe te choDI tarata ja vAta karavA lAgI javAmAM potAnA kAryanI hAninuM duHkha temaNe anubhavyuM nathI, AnaMda ja anubhavyuM che. A temanI moTAI che, je temane atyaMta namra banAve che, ahaMkAranI chAMTane avakAza nathI detI, ane samabhAvanI vRddhi Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana kare che. zeTha ke daridra AgaMtuka temane mana samAna mahatva dharAve che. zrI kastUrabhAI sAthe vAta karavAmAM Tale samaya teo le te ApavAmAM temane jema saMkoca nathI, tema sAva daridra AvI potAnuM du:kha gAya to te sAMbhaLavAmAM paNa temane samayane saMkeca nathI; banenI vAta AdarabhAve ja sAMbhaLe che. daridrane paNa "have baMdha kare, mAre kAma che"--evuM kadIya temaNe kahyuM hoya e jANamAM nathI. Ama sarva sAthe samAna vartana temanA kAmamAM amane to bAdhaka jaNAya che, paNa temane mana e paNa eka kAma ja che; tethI tenuM mahattva ochuM nathI. Ama kharA arthamAM teo dharmaguru che. Adhunika kALe jaina bhaMDAranA uddhAraka' evuM biruda temane ApIe to anucita nahi gaNAya. lIMbaDI, pATaNa, khaMbhAta, jesalameranA bhaMDArane temaNe kareluM uddhAra to sarvavidita che. paNa ghaNA anAmI bhaMDArA temaNe joyA che ane tenI suvyavasthA mATe prayatna karyo che. ane temanA uddhAranuM e sulakSaNa che ke temanI sAmagrInuM eka paNa pAnuM ADuMavaLuM na thAya tenI takedArI rAkhe che. temAMthI bIjAnI jema corI karavI te temanuM kAma nathI. AthI temanI pratiSThA evI jAmI che ke saukoI pitAnA bhaMDAro ughADIne temane niHsaMkocabhAve soMpI de che. bhaMDAranI cakAsaNI e to dhULadheyAnuM kAma che. kacarA tarIke kothaLAmAM bharI dIdhelAM pAnAMmAMthI mahatvanI prate temaNe taiyAra karIne bhaMDAramAM mUkI che. AcArya haribhadrane apUrva grantha tADapatranA TUkaDAthI bharelA TUMkamAMthI taiyAra karIne vidyAmaMdirane chApavA Apyo tyAre khabara paDI ke keTaluM apAra vairya temanAmAM che. aneka bhaMDAronuM nirIkSaNa karatA hoI kaI prati kyAM che te to temanI smRtimAM ja rahe che. paNa tevA nirIkSaNanI sAthe sAthe prakhya-saMzodhananuM kAma paNa teo karatA rahe che. koI granthanI uttama prati najare caDe ke tarata ja tene AdhAre mudrita pustakamAM saMzodhana ane pAThAMtaronI noMdha tatkALa karI-karAvI le che. seMkaDe tevA pratye temaNe saMzodhita karyA che ane te temanA pustakAlayamAM che. jyAre paNa keIne e saMzodhita pustakanI jarUra hoya tyAre teo te saharSa ApI de che. nAlaMdA mahAvihAranA adhyakSa sAtakeDI mukharjIe tavasaMgrahanuM mudrita pustaka, je temaNe jesalameranI pratane AdhAre zuddha karyuM hatuM, ane temAM khUTatAM pAnAMnI pUrti paNa karI hatI, te jesalameranI pratanA phoTo sAthe mokalI ApyuM hatuM tene huM sAkSI chuM. chellA 35 thI 40 varSathI teo AgamanA saMzodhananA kAryamAM rata che. je paNa bhaMDAramAM AgamanI vizuddha prata jue che tenAM pAThAMtaro chApela pustakamAM letA rahe che. mAtra mULanA ja nahi paNa niryukti Adi badhI TIkAonA paNa; TIkAmAM AvelAM mULanAM uddharaNone upayoga paNa mULa sUtranA zuddhIkaraNamAM kare che-Ama Agamane zakya eTalI badhI rIte vizuddha karI prakAzita karavAnuM temanuM svapna bahu jUnuM che. tenA prakAzananI yojanAmAM paNa temane rasa che ja. AthI chevaTe have zrI mahAvIra jaina vidyAlaye enA prakAzanane yaza levA nakkI karyuM che. paNa e yaza pU. mahArAjazrInI kAma karavAnI je prakriyA che te pramANe cAlatA vidyAlayane Akaro paDI jAya tema che. paNa pU. mahArAjazrI te potAnI rIte ja te kAma karavAnA. koI chApavAnuM nakkI karI te choDI de teno temane roSa nathI. kAma satata cAlu rahevuM joIe, kAmamAM tanmayatA joIe, paNa temanuM kAma eTale mAtra AgamasaMzodhananuM ja kAma nathI paNa bIjAM aneka kAmo che. sau yathAsaMga temane samaya mAgI le che ane te ApavAmAM temane jarA paNa saMkoca nathI. temane mana mahatvanI taratamatA nathI; je TANe je jarUrI hoya te TANe te karI devuM e enuM mahattva che. hamaNAM ja meM temane vinaMtI karI ke ahIM jJA. a. 6 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ] jJAnAMjali upamitibhavaprapa'cA kathA' nA khInne praveza mAre bhaNAvavAnA che, te tenAM pAThAMtA ane zuddhi mate koI sArI pratane AdhAre karI mekale. mArI A vinaMtI svIkArIne te temaNe tarata karI meAkalyuM. AvuM te anekane mATe teo karatA hoya che; te emane ravabhAva che. eTale ApaNI dhIraja na rahe ane ApaNe ema mAnIe ke pU. mahArAjazrI amuka kAma ja kare, bIjuM na ja kare, e banavuM asaMbhava jaNAya che. paNa eTaluM te| nakkI ja che ke temaNe taiyAra karela pustakamAM anya dvArA sazodhana lagabhaga azakaya ja che, kAraNa ke temane prayatna yathAzaya sakala sAmagrIne upayoga karIne sa`zAdhita pustaka taiyAra karavAneA rahe che. AthI AgamanI je AvRtti temanA dvArA taiyAra thaze te lagabhaga chevaTanI ja haze. AvatI peDhImAM ATalI dhIraja, ATalI khAMta ane ATaleA parizrama karI AvA prAcIna granthAnA ulhAranI niSThA javalle ja maLavA saMbhava che. jaina samAja paisAnA mUlyamAM badhI vastunI kiMmata AMke che--tene A niSThAnuM mUlya samajavAmAM ghaNI aDacaNa paDe tema che. kAraNa, te te ema ja vicAre ke A pustaka chapAyuM temAM ATalAM varSe gayAM ane ATaluM kharca thayu. paraMtu je AgamAne te pavitra ane pramANarUpa mAne che, tenA zuddhIkaraNanA mUlyane paisAmAM AMkI zakAya ja nahi. A mATe bAyabala mATe tenA anuyAyI je kharca kare che--Aje paNa tenA vizuddha aMgrejI anuvAda mATe--tene aMdAja te jaina samAja pAse mUkavAmAM Ave te temaNe rUpiyAmAM niha paNa lAkhA rUpiyAmAM pAI jeTalA paNa kharcI Agama mATe nathI karyAM te jaNAI Avaze. mahArAjazrIne mana AvA kAryonu mUlya paisAmAM nathI, svayaM kAtuM ja mahattva che. kAryanuM mahattva vIsarAI jAya ane paisAnuM mahattva vadhI jAya to kAma yathAyeAgya thaI zake nahi--A bhAvanA temanA svabhAvagata che. temane vizvAsa che ke kA` sAru haze teA paisAne kAraNe te aTakI paDaze nahi. temaNe anubhavyuM che ke temanuM kaI paNa kArya te kAraNe aTakI paDayuM nathI. ghaNI vAra teo jesalameranA bhaMDAranA uddhAranI vAta kare che. nIkaLyA tyAre mAtra tene uddhAra karavA che e eka ja niSThA laI te nIkaLyA, ane tyAM pahoMcI gayA. sAthIone melAvyA, temanA bhAjana vagerenI vyavasthA karI ane rAta-dina eka karI e kAmamAM sau lAgI gayA. kAma pUruM thayu ane te mATe paisA maLI rahyA. Aje te bhaMDAra surakSita-vyavasthita che. paNa te eve sthaLe che, jyAM AkramaNane bhaya sadaiva rahe che. A ciMtA temane satAvI rahI che. paNa A jaina samAja saMpatti-parigrahamAM mAte che...bhagavAnanA vacanathI viruddha jaI te; enI mArApaNAnI bhAvanA jatI nathI. jesalameranu jesalameramAM rahevu joI e--A bhAvanA kayAreka kadAca te amUlya bhaMDArane okhamamAM nAkhI deze, paNa e sajjatA tene anyatra khaseDaze nahi ! AvI jaina samAjanI sthiti che. paNa mahArAjazrIe teA peAtAnI pharaja bajAvI. have jaina samAje tenI bhAvI surakSAnA prazna ukelavAnA che. AzA rAkhIe ke TrasTIemAM sadguddhi Ave. AvA mahattvapUrNa bhaMDArane pUro upayega thAya tevI vyavasthA paNa jarUrI che, anyathA te lebiyAnA dhananI jema nirupayeAgI paDI raheze. je AcAye te bhaMDAranI yojanA karI haze temane AtmA A lebhiyAnA dhanane joI te rAjI nahi thatA hoya; temane mana te tene satata upayega thAya emAM ja e bhaDAranI mahattA che. Aje evI koI vyavasthA tyAM nathI. te thavI jarUrI che. teA ja pU. mahArAjazrIe karela prayatna vizeSa saphaLa thaze. pU. mahArAjazrIe susaMpAdita karI aneka pustake prasiddha karyAM che. ahIM dUra mArI pAse tenI sUcI nathI. paNa je atyanta mahattvanAM che tenA nirdeza teA jarUrI che. pU. mahArAjazrInA nAmanI chApa * AzA rAkhu chuM ke temanA A abhivAdana granthamAM te sUcI ApavAmAM Avaze. Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana (43 je pustaka upara hoya te vidjjagatamAM vizvasanIya AvRtti gaNAya che--e hakIkata che. vaLI, temanI tIkSNa dRSTi pustakanuM mahattva pArakhI zake che ane tethI temaNe je kAMI saMpAdita karyu che te mahavanu hoya che. bRhatkalpa bhASya jevA mahAgrantha, jaina AcAryAM ane AgamadharAte virodha chatAM, teoe saMpAdita karyAM, te eka sudhAraka tarIke nahIM paNa temAM je bhAratIya saMskRti mATenI sAmagrI che, tethI vidvAnone zA mATe vacita rAkhavA ?--e bhAvanAthI. ane e granthanuM mahattva vijagatamAM aMkAyuM che paNa kharuM. teve ja bIjo grantha che vasudevahiDDI. te jyArathI prakAzita thayA che tyArathI Aja sudhI barAbara vidvAne te viSe kAMI ne kAMI lakhatA rahyA che : : bhASASTie, kathAvastunI dRSTie ane bIjI aneka dRSTie e granthanuM mUlya vidvAneAne mana bahu meru che. gRhakathA, je atyAre anupalabdha che, tenI sAmagrIne upayoga vasudevahaDDImAM thayA hoI tenI vizeSatA vidvAnane mana vasI che tethI tenI carcA avAranavAra saMzodhananAM mAsikeAmAM ane pariSadAmAM thatI ja rahe che. aMgavijA nAmaneA grantha Ama te nimittazAstrane grantha che, paNa temAM je bhAratIya saMskRti viSenI sAmagrI bharI paDI che te jyAre DA. vAsudevazaraNu agravAle joI tyAre vagara mAgye tenI prastAvanA temaNe lakho. AvA tA aneka granthA temaNe saMpAdita karyA che. ane tethI vidajjagatamAM susaMpAdaka tarIke temanu nAma khyAta thayuM che. pU. mahArAjazrI zatAyu thAya ane sAhityanI ane sAmAnya jananI paNa sevA karatA rahe evI zubhAzA sevuM chuM ! vaMdanIya jJAnApAsanA DaoN. havallabha cU. bhAyANI, amadAvAda vidyAkSetre jemaNe ciraMjIva arpaNa karyu che tevA tejasvI ane gauravazALI jaina zramaNAnI mahAna paraMparAnuM AgamaprabhAkara puNyavijayajI mar3ArAje peAtAnI aradhI zatAbdIthI paNa vadhu vistaratI jJAnepAsanA dvArA sa`rakSaNa ane saMvardhana karyuM che. puNyavijayajInI bahuzrutatA, avirata sa MzodhanavRtti ane svabhAvabhUta vidyAprIti sarvavidita che. temanI prakRtinI A lAkSaNikatAe temanA adyAvidha jIvananA kAryakalApamAM trividha rUpamAM pragaTa thatI rahI che: (1) prAcIna sAhitya ane saMskRtine lagatA temanA bahumUlya saMzodhanakArya dvArA; (2) prAcIna jJAnabhaMDArAnA vyavasthAkA dvArA; ane (3) anyanA sa`zeAdhanakA'mAM aneka prakAre sahAyabhUta ane preraka thavA dvArA. mahArAjazrInI saMkhyAbaMdha sazodhana-saMpAdananI kRtiomAM prAkRta sAhityanA ' vasudevaddhi Di' ane * a'gavijjA' jevA ananya ane aNumAla graMthAnA samAveza thAya che. prAcIna sAhitya, bhASA itihAsa ane saMskRtinA adhyayana mATe A prathAnuM eTaluM badhuM mahattva che ke aneka vidvAnone te varSo sudhI rokI rAkhaze. paNa temanI sa MzodhanapravRttinA kaLazarUpa teA che temaNe AdarelA jaina AgamonI zAstrazuddha vAcanA taiyAra karavA mATe mahAbhArata puruSA. mULa hastapratA, temanA paranu cUrNi, vRtti AdirUpa TIkAsAhitya vagere samagra sAdhanasAmagrIneA AdhAra laIne adyatana paddhatie jaina AgamagraMthAnA prAcInatama pATha niIta karavA e prAkRtavidyAnuM eka pAyAnuM kAryAM che. mahAbhAratanI pramANubhUta vAcanA taiyAra karavA jeTalu ane jaina samAjanI dRSTie teA sarvAdhika mahattvanuM--A kArya atizaya kahina ane jaTila che, ane aneka varSoMne lagAtAra zrama, dhIraja, adhyayana tathA sAdhanasAmagrInA saMcaya ane UMDuM parezIlana mAgI le tevuM che. puNyavijayajIe A kAne peAtAnu myu. Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 ] jJAnAMjali che, ane eka rIte te temanAM vidyA ane jJAnane lagatAM anya temanAM kAryo, svaya' ghaNA mahattvanAM hAvA chatAM, A jIvanakAryanA AnuSaMgika phaLa rUpe ja che. pATaNanA jagaprasiddha jJAnabhaMDArAnI vyavasthAne lagatuM temanuM cirasmaraNIya sevAkAryuM, jesalanIranA aitihAsika paNa aprApya jevA jJAnabhaMDAranAM amUlya ratnAne sarvasulabha banAvavAne temane puruSA, tema ja anya bhaMDArAnI tapAsa, vyavasthA ke hastapratanI sUcionuM nirmANu--e sau Agama saMpAdananA pradhAna lakSyane paheAMcavAnA temanA bhagIratha ane jIvanavyApI prayAseAnI lAkheNI ADapedAza lekhe ja samajavAnAM che. mahArAjazrI pAsethI ahIMnA tema ja paradezanA, zikhAuthI mAMDIne AMtararASTrIya khyAti dharAvatA, aneka vidvAneA ane saMzodhakone atyaMta udAratAthI, tatparatAthI ane nirmamabhAve saMzedhanakArya aMge vividha prakAranI sahAya sadA maLatI rahI che. ane ene vyApa paNa ghaNA moTA cheH aneka bhaDArAmAMthI hastaprate sulabha karI ApavI ane te aMgenA temanA anyanya jJAna ane anubhavatA muktapaNe lAbha ApaveA, kAI te sazodhananI tAlIma ke preraNA ApavI, keI ne sa'zeAdhananI vividha gUMca ukelavAmAM mArgadarzana ApavuM, te! kAMka saMzAdhana-saMsthAnI ke prakAzana-pravRttinI sthApanAnA sakriya preraka ane preAtsAhaka banavuM. A sau emanI UMDI vidyAprIti ane vidvatprItinAM ja phalita che. jyAre A badhAneA koIka vyavasthita vRttAMta taiyAra thaze tyAre te prAcIna sAhityasa MzAdhananA kSetramAM maLatA sahakAra ane sadbhAva aMgenuM eka atizaya preraka purataka banI raheze. puNyavijayajInI azrAnta kAryalaganI, udAratA, vatsalatA ane nikhAlasa saraLatAne zabdomAM mUkavAne kAI paNa udyama asaphaLa rahevAne. te badhAMne sAcA anubhava ane AsvAda teA temanA pratyakSa saMparka mAM AvIne ja pAmI zakAya. puNyavijayajInuM tathA temanA atyaMta nikaTanA bahuzruta sahayAgI--muni jinavijayajI, paMDita sukhalAlajI ane paMDita becaradAsajInuM prakhara vidyAsa MvardhananuM ekaniSTha kA arvAcIna gujarAtanA saMskArajIvananu eka atyaMta ujjavaLa prakaraNa che. mahArAjazrInI jJAnasAdhanA yathApUrva calatI rahe, Agamasa'pAdananuM jIvanakA yazaravI rIte pAra paDe ane te aMge Avazyaka ane anivArya evAM dIrdhAyuSya, svAsthya, zakti ane sarva prakAranA sahakArane suyeAga emanA paratve avirata thatA rahe ema ApaNe sau sarvAtmabhAve icchIe. jaina jJAnabhaMDArAnA uddhAraka muni zrI puNyavijayajI oNoN, jitendra jeTalI, dvArakA prAcyavidyAsaMzAdhananA kSetramAM rasa lenAra saMzodhaka vidvAneAmAM ane emAM paNa hastapratAne AdhAre peAtAnuM saMzAdhana AgaLa dhapAvanAra vidvAneAmAM muni zrI puNyavijyajIne na oLakhanAra evA bhAgye ja koI bhAratIya ke pUrva tathA pazcimanA videzI vidvAna haze. zuM bhAratamAM ke zuM anya pUnA ke pazcimanA dezAmAM emanI khyAti hastapratAnA tathA aneka jaina jJAnabhaMDArAnA udghAraka tarIke amara rahe evI che. jaina jJAnabhaMDArAnI zAstrIya paddhatithI uddhAra karavAnI gurucAvI emanA lipizAstranA viziSTa jJAnamAM rahelI che. bAlyavayamAM ja dIkSA lIdhA bAda emaNe paDitA pAse vyAkaraNa, sAhitya vagere judAM judAM zAstrone abhyAsa karyAM. tyAra bAda yuvAna vayathI ja emane rasa vidyAmAM--emAM paNa vizeSa saMzAdhanamAM --sArA hAI emanA praguru pravartaka muni zrI kAntivijayajI tathA guruvaryAM muni zrI caturavijayajInI Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana preraNAthI haratapratonA uddhAranA kAryamAM jhaMpalAvyuM ane anubhava tathA ekadhArI sAdhanA dvArA sAruM evuM naipuNya paNa prApta karyuM. emanA praguru tathA gurunA hAtha nIce sArI evI tAlIma meLavyA bAda emaNe jaina AgamonuM zAstrIya paddhatithI saMpAdana karI uddhAra karavAnA hetuthI jaina Agama graMtho uparAMta "vasudevahiDi" jevA sarjaka graMthanuM hastapratone AdhAre, hastapratone uddhAra karatAM karatAM, saMpAdana ane e rIte uddhAra karyo che. emane praguru tathA guru kramazaH kALadharma pAmyA pachI paNa Aja dina sudhI lagabhaga 74 varSanI vaye paNa eka yuvAnane paNa preraNA Ape e gatithI A saMzodhana tathA saMpAdananuM kAma cAlu rAkhyuM che. e kAmanA paripAkarUpe jaina AgamonA aneka graMthanuM zAstrIya saMpAdana emanA pratyakSa mArgadarzana nIce thavA uparAMta bIjA paNa aneka graMthanuM zAstrIya saMpAdana emanA kuzaLa hAthe thayuM che. A uparAMta AvuM saMzodhana tathA saMpAdana zAstrIya paddhatithI karanAra aneka bhAratIya tema ja videzanA vidvAna hastapratono upayoga karI zake evI vyavasthA emaNe karI che. Ama Aje je saMzadhana tathA saMpAdana kSetramAM khyAtanAma che, temAMnA ghaNuM vidvAnonA teo A prAcyavidyAnA saMzodhanakSetranA zikSaka tathA sahAyaka rahyA che. gujarAtamAM emaNe mukhyatve pATaNano hemacaMdrano jJAnabhaMDAra, khaMbhAtane zAMtinAthano bhaMDAra, lImaDIne bhaMDAra tathA bIjA nAnA-moTA bhaMDAronuM vyavasthita Akalana tema ja saMkalana karavA uparAMta A kSetramAM koI paNa saMzodhaka vidvAnane Azcaryamugdha karI nAkhe evuM kAma te jesalamera jevA pradezamAM doDha varSa rahI tyAMnA jJAnabhaMDAranA uddhAranuM karyuM che. emaNe A kAma kaI ajaba rIte karyuM che teno khyAla, jeNe A kAma thatuM pratyakSa joyuM hoya tene ja AvI zake. ahI ja emanI lipizAstranI agAdha nipuNatA pratyakSa dekhAya che. jesalameranA jJAnabhaMDAramAM TrasTIonI vinaMtithI teoe saMpradAyanA niyamanuM yathArtha pAlana karI, emanI sAdhumaMDaLI sAthe pagapALA ja I. sa. 1950mAM pATaNathI vihAra karyo hato. tyAM A kAma karavA mATe rahevAnI tathA kAma karavAnI aneka muzkelIo hatI, paraMtu A badhI muzkelIone emaNe emanI kArya karavAnI sAhajika kuzaLatA tathA kunehathI pAra karI hatI. jesalameranA A jJAnabhaMDAranI tADapatra upara lakhAyelI hastaprato ekabIjA sAthe evI to seLabheLa thaI gaI hatI ke ene chUTI pADI vyavarita karavA mATe koI paNa vidvAna hiMmata hArI jAya. agAu A kAma pAra pADavA mATe prayatna khyAtanAma vidvAna muni zrI jinavijayajI taraphathI thayo hato, paNa emaNe A kAryanI vikaTatA joI e kAma mUkI dIdhuM hatuM. vaDodarAnA vidvAna zrI dalAle paNa mAtra A bhaMDAranI pratAnI, e prate je rIte upalabdha thaI e rItanI, eka sUcI mAtra taiyAra karI hatI. paraMtu muni zrI puNyavijayajIe, upara jaNAvyuM tema, aneka muzkelIo vacce emanA sahAyaka sAthIdAro sAthe khaMta ane dhIrajathI A kAma satata parizrama karI pAra pADayuM. tADapatranI hastaprato evI to bheLaseLa thaI gaI hatI ke keTalIka harataprato aMdara hovA chatAM e che ke gUma thaI gaI che te kahI zakAtuM na hatuM. emaNe jesalameramAM pote je khaMDamAM rahetA hatA, tyAM sau pahelAM badhIye hastaprato maMgAvI. tADapatranI A hastapratonAM ekeeka patra judAM karI naMkhAvyAM. ema karyA bAda emaNe lAgalagATa be mAsa sudhI divasanA lagabhaga 16 thI 17 kalAka sudhI sAthIdAro sAthe kAma karI eka eka tADapatra khUba ja dhIrajathI ane khaMtathI goThavyA. AmAM keTalAeka tAtronI sarakhA akSaravALI be prato paNa hatI. emAM amuka patra kaI matanuM che, Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali eno nirNaya emanI sUkSmakSikA ane lipizAstranA gaMbhIra jJAnane AdhAre karyo. A parizramanA pariNAme lagabhaga 80 jeTalI tADapatra uparanI hastaprate, je agAunAM sUcIpatromAM nathI ema jaNAtI, te badhIye A saMmizraNamAMthI maLI AvI. A ja rIte kAgaLa upara lakhAyelI hastapratone paNa maMgAvI; emAM mAtra seLabheLa thayela hastapratone judI pADI vyavasthita karI. tADapatra karatAM kAgaLa upara lakhAyelI hastapratonI saMkhyAnuM pramANa lagabhaga dazeka hajAra jeTaluM hoI, paraMtu saMmizraNa ochuM hoI e kAma vyavasthita karavAmAM dhAravA karatAM ocho samaya gaye. tADapatranI prato pharIthI A rIte mizrita na thaI jAya mATe pratyeka prata dITha eka eka elyuminiyamanI tADapatranA mA5nI peTIo taiyAra karAvI. tathA e peTIone rAkhavA jodhapuranA enjiniyara pAse seIpha DipojhiTa volTana jevuM ja eka AkhuM volTa taiyAra karAvaDAvyuM ane pratyeka peTI e volTamAM rAkhavAmAM AvI nakAmA jaNAtA tADapatronA avazeSanuM eka nAnakaDA kAcathI maDhela Tebala upara pradarzana paNa goThaveluM. Ama Akheya bhaMDAra zAstrIya rIte vyavasthita karavAmAM Avyo. emanI pAse vaijJAnika daSTi paNa hoI A badhI pratImAMthI emane jarUrI evI tADapatranI prato tathA kAgaLanI hastapratonuM paNa dilhI khAte potAnA khAsa aMgata sAthIdAre mokalI kendra sarakAranI sahAyathI mAIkrophilma karAvyuM ane A rIte jesalameranA AMTApherA vAraMvAra na karavA paDe e paNa thayuM. anya lipizAstrIonA jJAnathI emanA lipizAstranA jJAnanI vizeSatA che. teo mAtra lipio vAMcI hastapratanuM lakhyAnuM varSa enA maraDanA AdhAre nakkI karI zake che eTaluM ja nahIM, paraMtu emanI AgavI vizeSatA to jadI ja che. te e che ke teo nAgarI lipinA koI paNa varSanA maroDano satata abhyAsa karyA pachI e moDane eTale hastagata karI le che ke e ja maroDamAM teo lakhI paNa zake che. tADapatranI keTalIeka pratonuM saMzodhana tathA anya hastapratonuM saMzodhana emaNe te te hastapratanI pitAnI lipimAM ja e ja maroDathI karyuM che, jethI vAcaka, saMzodhaka vidvAnane muzkelI na paDe. hastaprato kema vAMcavI ane judI judI hastapratonA judA judA varSanA maroDa kevA hoya che, tenuM zikSaNa emaNe ghaNune ApayuM che. potAnI AgavI sUjhathI pATaNamAM ja teo sArA lahiyAonuM sarjana karI zakyA che. atyAre to navI vaijJAnika paddhati cAlu thaI hovAthI lahiyAonI vizeSa jarUra nathI paDatI, kAraNa ke nakala karavAnuM kAma have phoTosTeTa ke mAIkrophilma dvArA thaI zake che. Ama chatAM prAcIna lekhanakaLAnA emanA atyAre aprApya evA pustakane jovAthI paNa lekhanakaLA vize emanuM jJAna keTaluM gaMbhIra tathA vizALa che, ene khyAla AvyA vinA na rahe. e pustaka chapAyA pachI atyAra sudhImAM emane emAM eTale badhe vadhAro karyo che ke pharIthI jyAre enuM prakAzana thaze tyAre ethI diguNImAtrAmAM e jovA maLaze. emanI A vizeSatA upara ane emanA jJAnathI mugdha thaIne ja amadAvAdanA dAnavIra zeTha zrI kastUrabhAI lAlabhAIe eka sAruM saMzodhanamaMdira UbhuM karavAnuM emane sepyuM. hAlanuM "lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira " e eka rIte A vinamra vidvAnanuM sarjana che. emAM Aje lagabhaga 30000 (trIsa hajAra) hastaprato uparAMta mudrita pustakanuM paNa sAruM evuM granthAlaya che. pote jIvanamAM saMgRhIta karelI hastaprato tathA aneka amUlya prAcIna vastuo emaNe khUba udAratAthI A saMzodhanamaMdirane, ene vidvAno upaga karI zake e hetuthI, bheTa ApI dIdhI che. Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 47 lipizAstranA tema ja anya aneka kaLAonA pAragAmI ane parIkSaka evA A munizrImAM jJAnanI gaMbhIratA sAthe vinamratA ane RjutA evI to jAmI gaI che ke eka nAnA bALakane paNa emanI sAthe besI vAta karatAM saMkoca thato nathI. emanuM vAtsalya ane kAma karavAnI ane khI rIta kaI paNa vidvAnano ke maLavA janAra vyaktino saMkeca kSaNamAtramAM dUra kare che. teo saMpradAye jaina hovA chatAM sAMpradAyika saMkucitatAthI para hovAne kAraNe vizvamAM sau saMzodhaka vidvAnono prema saMpAdana karI zakyA che ane e rIte teo eka vizvamAnava che. Aje paNa bhAratanA ke anya pUrva ke pazcimanA koI paNa vidvAnane emanI sahAya maLavAmAM koI paNa jAtane aMtaraya nathI naDato. AvA mAtra jaina saMpradAyanA ja nahi paNa ApaNA dezanA ane atizayokti vinA AkhA vizvanA prAya vidyA saMzodhananA ratnane paramakRpALu paramAtmA svArtha ane dIrgha AyuSya Ape e ja prArthanA. ti zam | pU. puNyavijayajInI vidyA sAdhanA DaoN. prabodha becaradAsa paMDita, dilhI ApaNI sAdhusaMsthAnA sabhyo sAthe mAro paricaya nahivata ; je thoDe paricaya tene saMdarbha paNa judo : bALapaNathI ame sAdhuone mArA pitAjI pAse abhyAsa karavA AvanAra vyakti tarIke che. emane vidyApremI ane saMzodhaka tarIke ja oLakhavAne amArA bALapaNanA saMskAra; svAbhAvika rIte ja, bahu ochA sAdhuo sAthe A bhUmikAe paricaya keLavI zakAya. meM pU. puSyavijayajI mahArAjane eka vidyApremI ane saMzodhaka tarIke ja joyA ane oLakhyA che. huM hAIskUlamAM bhaNato hato tyAre mArA pitAjI sAthe pATaNa javAnuM banyuM. aitihAsika nagara, prAcIna avazeSo ane jJAnabhaMDAro evAM aneka AkarSaNa. pitAjIne pU. caturavijayajI ane pU. puNyavijayajI mahArAjane maLavAnuM kAma. AcArya hemacaMdranI paraMparA ane jJa saMdarbhamAM e viziSTa sAdhuo sAthe mAro prathama paricaya. pachI to, mArA pitAjI sAthe ane ekalA, pU. puNyavijayajI mahArAjane maLavAnuM aneka vAra thayuM che; mArAmAM paraMparAmAnya dhArmika saMskArono abhAva, vaMdanA karatAM ke sukhazAta pUchatAM paNa AvaDe nahIM, chatAM pU. puNyavijayajI mahArAje mane kadApi evuM lAgavA dIdhuM nathI ke huM bahAranuM chuM ke mArA vartanamAM kaMI UNapa che. mArA vidyAbhyAsamAM emaNe rasa lIdhe che eTaluM ja nahi, paNa emae. thayA pachI bhASAvijJAnanA abhyAsArthe vilAyata javA mATe emanA thakI mane sahAya paNa maLI che. A badhuM, vidyAnA tAMtaNe ja baMdhAyeluM; AgamonA saMpAdanamAM, saMpAdana paddhatimAM, zabdonA artho ane vyutpattiomAM emanI daSTi ane mArI dRSTimAM ghaNo pharaka ane emane enI jANa, chatAM udArabhAve emaNe mArI pravRttine haMmezAM vega ane Teko ApyAM che. vidyAdhanomAM paNa AvI udAratA virala hoya che. vidyAkSetre pU. puNyavijayajI mahArAjanI keTalIka noMdhavA jevI-gujarAta jene mATe gaurava le ane RNI rahe tevI-siddhiono ullekha asthAne nahIM gaNAya; huM ahIM emAMnI beno ullekha karuM chuM. jesalameranA bhaMDAronI hAthapratonI yAdInuM saMpAdana ane madhyakAlIna gujarAtI lakhAvaTanuM adhyayana. jesalameranA jarjarita bhaMDAro ane veravikhera thaI gayelI pothIonA DhagalA-koThIomAM bharelI -jeNe joyA hoya emane ja pU. puNyavijayajI mahArAjanA A mahAbhArata kAmano aMdAja AvI Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 ]. jJAnAMjali zake. vilAyatathI AvIne huM jesalamera gayo hato; e vakhate pU. mahArAja je utArAmAM hatA e kadAca kaI dharmazALA jevuM makAna haze; seMkaDo pAnAMo pAtharIne kayA granthanAM kayAM pAnAM kyAM che e zodhavAnuM ane goThavavAnuM cAlatuM hatuM. najIkamAM najIka relave sTezanathI sATha mAIla dUra, khAvAnI kazI vyavasthA nahIM', vIjaLIno abhAva, (huM to thoDA divasamAM ja pAcho Avyo !) bhaMDAronA jaDa rakhevALo-AvI aneka agavaDo chatAM pU. mahArAjazrI ane emanA sahAyakoe khUba parizrama karIne A bhaMDArane vyavasthita karyA che, ane have to e hastapratonI saMkalita yAdI paNa ApaNuM hAthamAM pahoMcI che. satata saMpAdanakAryamAM pravRtta rahetA pU. mahArAjajIe lahiyAonI Adato ane emanI lekhaNanI khAmI-khUbIono jhINavaTathI abhyAsa karyo che ane enA paripAkarUpe eka abhyAsagrantha lakhe che. madhyakALanI hAthanI lakhAvaTanA abhyAsa mATe A pustaka mahatvanuM che. pethInI lakhAvaTane tapAsIne pU. mahArAjajI e pothInA lekhanano kALa ekasAIthI nakakI karI zake che. prAcIna ane arvAcIna bhASAnA vidyArthIoe A vidyA emanI pAsethI zIkhavI joIe ane A paraMparA cAlu rAkhavI joIe. gujarAtamAM graMthasaMpAdanakaLAne sAro vikAsa thayo che temAM pU. mahArAjajIne moTo phALo che. pU. puNyavijayajI mahArAjanI vidyAsAdhanAne lAbha gujarAtanAM vidyAmaMDaLane maLato rahe e A zubha prasaMge prArthanA. saujanyamUrti muni zrI puNyavijayajI zrI agaracandajI nAhaTA, bIkAnera AgamaprabhAkara pUjya munivarya zrI puNyavijayajI vizvakI virala vibhUti haiM, jinhoMne apane jIvanako bahuta hI ucca Adarza para pratiSThita kiyA aura jana-sAdhAraNase lekara vidvajjanoMke preraNA kendra evaM AdaraNIya bane / munizrIke prathama darzana maiMne avase karIba 40 varSa pahale pATaNameM kiye the, jaba ki ve apane dAdAguru pravartaka kAMtivijayajI aura apane guru zrI vidvadvarya caturavijayajIke sAtha sAgarake upAzrayameM cAturmAsa meM sthiratA kiye huye the / maiM apane kuTuMbake sAtha tIrtha-yAtrAke daurAna pATaNa gayA thA, usa samaya Apa tInoMke darzana maiMne karake apaneko dhanya maanaa| pATaNake hastalikhita granthabhaMDAroMko suvyavasthita aura surakSita karanekA aura apane guruzrI dvArA prAcIna granthoMke sampAdanakA jo kArya cala rahA thA, usameM Apa pUrNa sahayogI the / usake bAda hamArI hastalikhita pratiyoM kI khoja aura jJAnabhaNDAroMke avalokanameM vizeSa ruci hotI gaI aura munizrIkA saMparka "kavivara samayasundarajI saMbaMdhI hamAre zodhakArya aura jainetara granthoM para jaina TIkAyeM" nAmaka mere nibandhake prasaMgase baDhA / phira saM. 1962 meM unhoMne hameM pATaNa jJAnabhaNDArameM jo kavivara jinaharSa ke stavana AdikI saMgraha-prati thI, usakI nakala karAkara bhejI / kathAratnakozake prasaMgameM bhI Apase patravyavahAra calA / sAhityika kAryoM meM Apase sahayoga prApta karanekA suavasara to barAbara milatA rahA, para adhika nikaTa saMparka meM rahanekA maukA jaba saM. 2006meM Apa jaisalamerake bRhad jaina jJAnabhaNDArakI suvyavasthAmeM lage the, taba jaisalamera kaI dina sAtha rahanekA milaa| hamane dekhA ki Apa pratipala jJAnopAsanAmeM Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [48 dattacitta rahate / sabake sAthameM ApakA aisA madhura vyavahAra thA ki barabasa Apake samparkameM AnevAle AkarSita huye binA nahIM rahate / / jaisalamerameM Apa rAtako 12 baje taka nirantara kArya karate rahate the| 12 baje bhI bijalI banda ho jAne para hI ApakA kArya ruktaa| itanA parizrama karate huye bhI Apa bar3e prasannacitta najara Ate / saba samaya Apa sabake liye sulabha the / mujhe baDA saMkoca hotA thA ki Apase jaina tattvajJAna aura sAhitya saMbaMdhI carcA to karanI jarUrI hai, para Apa saba samaya jJAnopAsanAmeM lage huye haiM, to inakA amUlya samaya lenA kahAM taka ucita hogA ? kaI dinoM taka to maiM isI pazopezameM rahA / para ApakI udAratA, vizAla hRdayatA, saujanya evaM vAtsalyatAkA paricaya pAtA rahA, isase eka dina sAhasa vaTorakara Apake pAsa baiTha gayA aura apane manakI bAta bar3e saMkocake sAtha kaha ddaalii| isake uttarameM Apane jo zabda kahe ve Aja bhI mere kAnoMmeM gUMja rahe haiM / Apane pharamAyA ki " Akhira maiM yaha saba kAma kisake liye kara rahA hUM ? Apa jaise jJAnaruci aura sAhityasevI vyaktike liye to maiM saba kAma chor3akara apanA samaya deneko taiyAra huuN| Akhira mere isa parizramakA lAbha Apa jaise vyakti hI uThAyeMge aura mere kAryakA sahI mUlyAMkana tabhI ho skegaa|" maiM Apake yaha amUlya vicAra sunakara gadgada ho gayA aura phira to khulakara laMbe samaya taka kaI prakArakI bAteM hotI rhiiN| isa saccI sAdhutAkA darzana mujhe ApameM bar3e acche rUpameM dikhAI diyA / aura maiM ApakA bhakta bana gyaa| jaisalamerakA kArya karate samaya Apake aneka sadguNoMkA mujhe paricaya milA / bIkAnerake jJAnabhaNDAroMkI carcA karate huye maiMne Apase jaisalamerakA kArya pUrNa hone ke bAda bIkAnera padhAranekA anurodha kiyA aura Apa kRpA kara bIkAnera padhAre / taba to ApakI kRpAkA aura bhI adhika lAbha milA / sabase bar3I aura virala vizeSatA mere anubhava meM yaha AI ki gaccha, matakA ApameM tanika bhI vyAmoha nahIM hai / apane kiye huye kAmakA lAbha dUsare uThAveM isameM prasanna honA, dUsaroMke kAryameM sadA sahayogI banakara unheM protsAhita aura lAbhAnvita karanA, sabake sAthameM madhura saMbaMdha aura sadA prasanna aura khilA huA ceharA, nAma aura yazakI kAmanA na karate huye apane kiye huye viziSTa zramapUrNa saMzodhanako dUsaroMke upayogake liye pUrI TUTa de denaa| saralatA aura AtmavizvAsa, saujanya aura AtmIyatA Apake virala vyaktitva ke mahattvapUrNa pahalU haiM / aise sadguNa itanI adhika mAtrAmeM anyatra khojane para bhI nahIM mileNge| nAmAnurUpa Apa puNyakI sAkAra pratimA haiM / Apake kAryoM aura mRdu vyavahArase AkarSita hokara loga apane Apa Apako sahayoga deneke liye utsuka ho jAte haiM / Apake samparka meM AnevAle sAdhAraNa vyakti asAdhAraNa bana gaye / sArA jIvana Apane sAhityopAsanAmeM lagA diyaa| para koI vyastatA va alagAva nahIM / khullA hRdaya aura pavitra, Adarza evaM khullA jIvana / dhanya hai| ___akele apane ApakA kAma karanevAle vyakti to bahutase mileMge para unameM prAyaH saMkucita vRtti itanI adhika rahatI hai ki sArA zreya ve svayaM hI lenA cAhate haiM / dUsaroMko sahayoga dene va Age bar3hAne meM ve prAyaH udAsIna rahate haiM / para munizrI puNyavijayajIne anekoM vyaktiyoMko taiyAra karake sahayogI bano liyA aura jo bhI vyakti unase sahayoga leneko gayA yA zA. sa. 7 Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 jJAnArjali AyA, unheM mukta hasta aura udAra hRdayase ve pUrA sahayoga dete haiN| aura svayaM sarvathA niHspRha rahate haiN| apane varSoM ke amUlya saMgrahako unhoMne lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, ahamadAbAdako de diyA / anekoM sthAnoMke jJAnabhaNDAroMkA Apane nirIkSaNa hI nahIM kiyA para unakA uddhAra kara diyaa| unakI vyavasthita vivaraNAtmaka sUcI taiyAra karaneke sAtha pratiyoMkI surakSAkA bhI pUrNa prayatna karavA diyA hai / jaisalamerake jJAnabhaNDArako jo Apane bhavya rUpa diyA hai vaha anya kisI ke bhI dvArA sambhava nhiiN| pATaNake jaina jJAnabhaMDAroMkA ekatrIkaraNa karake hemacandrasUri jJAnamaMdira kI sthApanAkI vaha bhI Apake atizaya prabhAvakA hI dyotaka hai| jaina AgamAdi sAhityake saMzodhana, sampAdana aura prakAzanameM Apane jitanA bhoga diyA hai, vaha sadA smaraNIya rahegA / jahAM kahIM bhI jaina AgamoMkI prAcIna va zuddha prati milanI sambhava thI, vahAM svayaM apanI maMDalIke sAtha Apa pahuMce aura eka-eka vAkya, zabda yA akSara takako bar3I bArIkIse milAna kara pAThabheda likhe / itanA saba karate huye bhI ApameM abhimAnakA nAma taka nahIM / mAnavocita hI nahIM sAdhakocita guNa to ApameM kUTa kUTa kara bhare huye haiM / 70 varSa se bhI adhika umra ho jAne para bhI ApameM vahI utsAha laura umaMga hai| ApakA AtmavizvAsa bhI bahuta prabala hai / apanI sArI zakti AgamasevAmeM niyojita kara rakhI hai / zAsanadevase prArthanA hai ki Apa zatAyu hoM aura apane varSoMke zramako saphala banA skeN| kAma bahuta bar3A hai| bahuta samaya aura zramakI apekSA hai / anya muniyoM AdikA jo sahayoga milanA apekSita thA, vaha nahIM milane para bhI Apa vidvAnoMke sahayogase AgamAdike prakAzanameM pUrNa rUpase juTe huye haiM / jaisalamera aura pATaNake jJAnabhaNDAroMke sUcIpatra zIghra hI prakAzita hoM, aura Agama-prakAzanakA kAma joroMse Age bar3he, yahI zubha kAmanA hai / munizrIke pAdapadmoMmeM bhAvase vandanA / saddharmaparAyaNa munizrI puNyavijayajI mahArAjane vaMdanA zrI. 21 / 12 ma. rAvaNa, amahApA. pUjya munizrI puNyavijayajI A yuganA prAcIna graMtha sAhityanA prakhara samuddhAraka che evI chApa mArA mana para jyAre amadAvAdamAM bhagubhAInA vaMDAmAM jaina sAhitya bhaMDAronuM eka virATa pradarzana prathama vAra thayuM tyArathI paDI gaI hatI. te pradarzana batAvavA sArAbhAI navAba mArA sAthI banyA hatA. temane meM te ja samaye jaNAvyuM hatuM ke jaina graMthamAM vipula citrasAmagrI bharI che te prakAzita thAya te jaina saMpradAye gujarAtamAM kalAne ke samAzraya Ape che tenuM prajAsamastane bhAna thAya. sArAbhAIe e vAta upADI lIdhI ane kApaDanI dukAnamAMthI samaya meLavI jaina bhaMDAromAMnA citragraMtho mAgI lAvI tenA guNonuM mUlyAMkana mArI pAse karAvatA te vakhate ekAda vAra mane munizrI puNyavijayajI pAse laI gayelA evuM yAda che. temanA kAmamAM munizrIe ghaNI preraNA ane sahAyatA karI tethI ja jaina graMthomAMnAM citronAM prakAzana te karI zakyA hatA ema mAruM mAnavuM che. zrI kanaiyAlAla munazIe pATaNamAM hemasatra UjavavA pariSadane mATe AmaMtraNa meLavyuM tyAre saMgrahonA saMrakSaNa mATe taiyAra thayelA makAna ane aMdaranI pAkI vyavasthA joyAM tyAre ja munizrInA Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [51 athAga parizrama ane vidyopAsanAno khyAla maLe. avAvaru ghare ane bhaMDAromAMthI ekatra karelA sahastrAvadhi viSayonI virala hastaprato ane graMthonI suvigate sUcipatraka taiyAra karI samucita vyavasthAvALA mahAlayamAM punaH sthApita karI gujarAtanA yugapuruSa kalikAlasarvajJa hemacaMdrasUrinA smArakanuM udghATana thayuM te veLA meM e graMthabhaMDAronuM darzana karyuM. graMthanI citrasAmagrImAM gujarAtanI kalAno itihAsa joyo ane pUrNa jijJAsubhAve munizrInA vArtAlApo sAMbhaLyA tyArathI jenAzrita kalAono huM bhAvika banI gaye; kalA dvArA dharmabhAvanA kevI rIte vikAsa pAmI che tenuM darzana karI zakyo ane kalAnI AdhyAtmika prakRti paNa samajI zako. pUjya puNyavijayajI jayAre amadAvAda padhAratA ane ghaNA mahinA mArA gharanI najIkanA upAzrayamAM nivAsa karatA tyAre koI ne koI sajana mulAkAtI sAthe temanAM darzane jato te dareka prasaMge temanA saMzodhananI prakriyA ane zuddhi mATe sAvadhAnInI vAto sAMbhaLato; temAMthI temanA parizrama ane vidvattAnA navA pradezanuM bhAna meLavato. eka vAra temaNe tAjetaramAM hAtha lAgelI "aMgavidyA' nAmanA graMthanI prakIrNa mAhitI ApavA mAMDI, jemAM manuSyanAM aMga-upAMgenA uparathI tenI prakRtinuM nidAna kema thaI zake tenuM zAstra varNavyuM hatuM. tene aMge mane vismaya thayuM ke prAcIna vidvAnoe kevI sUkSmatAthI pratyeka svarUpa ane lahANuM mATe kevA sUcaka paryAye kenyA hatA. A meghera graMtha ghaNe bhAge bhAratanI madhyastha sarakAra taraphathI prasiddha thayo che. prAcIna graMthonA saMzodhana ane saMrakSaNa mATe kevAM sAdhano Aje upalabdha che tenI mAhitI temaNe deza-paradezo pAsethI meLavI tene prayojI che! tUTI jatAM pAnAMne plAsTikanA astaramAM sAcavI levAnuM, phoTosTATa nakala levAnuM, mAIkrophilmo karAvI levAnuM ane saMrakSaNanAM sAdhano lagADavAnuM temanuM jJAna mane Azcaryamugdha karatuM. jaina saMpradAyanI prathA pramANe upAzrayamAM rAtri dIpota rakhAya nahIM, kAraNa ke tenAthI havAmAM karatAM asaMkhya jIva-jIvAtanI hiMsA thAya che. paraMtu munizrIne temanA kArya mATe divasano samaya ocho paDato eTale temaNe zaMku AkAranA pUMThAnA bhUMgaLA nIce vIjaLI goLo rAkhI nIce paDatA prakAzathI rAtanA lagabhaga eka vAgyA sudhI temanuM saMzodhana-lekhanakArya cAlu rAkhyuM hatuM, jemAM ahiMsAvratano jarAya bhaMga thavA dIdhA vinA vidyopAsanA akhaMDa jALavI hatI. emaNe eka pachI eka jaina graMthabhaMDAronI hastapratonI vyavasthA karI tenA graMthakAra ane vastuviSayanI vigatovALI sUcI (keliphona) taiyAra karyA che te emanuM yugavata mahAbhArata dharmakArya che ane te mATe samagra gujarAta temanuM RNuM raheze. prasannatA ane pUrvagraharahita abhedabhAve vizvane jenArA munivaramAM teozrI ananya che. temane bhAvapUrvaka mArI vaMdanA arpatAM huM dhanyatA anubhavuM chuM. prAcIna bhAratIya sAhitya ddhAraka munizrI Do, nagIna jI. zAha, amadAvAda vidattA ane vinamratAno subhaga saMyoga eTale munizrI puNyavijayajI. saMskRta ane prAkRta bhASAmAM lakhAyela bhAratIya asmitAnA prANabhUta prAcIna sAhityanI guNavattA ane iyattAne pragaTa Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa2 ] jJAnAMjali karanAra munizrI bhAratanuM eka aNamola ratna che. pAdavihArI munizrIe pATaNa, khaMbhAta, lIMbaDI, jesalamera jevAM aneka sthaLonAM jJAnabhaMDArone vyavasthita karyA che ane aneka graMtharatnone zodhI ApyAM che; bhAratIya darzananA ziramora kahI zakAya evA-pramANavArtika pattavRtti jevA--graMthane bhaMDAramAMthI bahAra kADhI jagata samakSa rajU karyA che. bhAratIya saMskRtinI daSTie khUba ja mahattavanA evA "aMgavijA' Adi graMthanuM saMzodhana-saMpAdana paNa emaNe eka sanniSTha saMzodhakane chAje e rIte karela che. vaLI, bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakalA" jevA abhyAsapUrNa maulika graMtho paNa emaNe lakhyA che. atyaMta noMdhapAtra mahattvanI vAta to e che ke emaNe aneka vidvAnone taiyAra karyA che; taiyAra karyA che eTaluM ja nahi, paraMtu teo A saMzodhananA kSetramAM jIvanabhara rahe e rIte temanI mamatAbharI mAvajata karI che. | munizrIne kIrtinI mahattvAkAMkSA nathI. potAne prApta thayela mahattavanA graMtho pote jAte ja saMpAdana karavAne badale teo, je bIjA sugya vidvAno hoya che, temane ja ghaNuM umaMgathI saMpAdana karavA Ape che. A guNa A kSetre khUba ja virala che. vidyArthIone teo dhIrajathI samaje che, samajAve che, ane tethI ja te dUra-sudUrathI vidyArthIo emanI sAthe carcA-vicAraNA karavA Ave che ane vidvattA ane nikhAlasatAno AsvAda mANI jAya che. videzamAM thaI rahelA prAcyavidyAnA saMzodhanakAryamAMya emano hisso nAnosuno nathI. aneka vidvAnone teo saMzodhana-sAmagrI sulabha karI Ape che ane potAnA jJAnano lAbha Ape che. Ama munizrI eka jIvaMta vidyApIThazA che. teo aneka saMzodhana saMsthAo sAthe saMkaLAyelA che. jodhapuranuM prAcyavidyApratiSThAna temaNe levarAvelI jesalameranA jJAnabhaMDAranI hastapratAnI mAIkrophilamanI kaTokopIothI samRddha che. vaDodarAnA prAthavidyAmaMdirane temano umaLakAbharyo sahakAra maLe che ane tenI graMthamALAne teo amUlya graMtharatno saMpAdita karI ApI ke saMpAdana karavA mATenI sAmagrI pUrI pADI samRddha karI rahyA che. vaLI, prAcIna bhAratIya sAhityanA saMzodhana-saMpAdanane vega maLe e hetuthI munizrIe eka evI saMsthAnI kalpanA karI ke jyAM aneka jJAnabhaMDAro bheTa ke anAmata tarIke Ave, vyavasthita thAya ane temAMnI apragaTa kRtio prakAzita thAya; jyAM je hastapratone temanA mAlika ke rakSaka ApavA taiyAra na hoya temanI mAIkrophilmano vipula saMgraha hoya; jyAM vidvAna saMzodhakone eka ja sthaLe saMzodhana-sAmagrI sulabha thAya. A vicAra vikhyAta udyogapati zeThazrI kastUrabhAI lAlabhAIne khUba ja gamI gayuM ane Ama janma thaye lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdirane. teozrIe potAno hastapratono kImatI saMgraha vidyAmaMdirane bheTa dharyo ane e rIte vidyAmaMdira zarU thayuM. prAkRta TeksTa sosAyaTInA teo praNetA che ane zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI Agama prakAzana janAnA teo prANu che. gujarAtI sAhitya pariSa (amadAvAda adhivezana)nA itihAsa vibhAganA tema ja ola inDiyA orienTala kenpharansa (1961)nA prAkRta vibhAganA adhyakSapade virAja cUkelA munizrI itihAsa, lipizAstra, prAkRta, saMskRta, jUnI gujarAtI, rAjasthAnI vagerenA aThaMga abhyAsI vidhAna che. Ama puNyAtmA munizrI puNyavijayajI mAtra gujarAta ja nahi samagra bhArate garva levA jevA eka nirADaMbara vinamra vidyApuruSa che. emane jJAnayajJa hajuya anekAneka varSo sudhI cAle ane aneka saMzAdhakane dIrdhakALa sudhI emanI hUMpha maLyA kare e ja abhilASA. Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 53 smaraNAMjali Do. caMdrabhAla tripAThI, barlina sana 1964nI UtaratI saMsthAnA divasonI vAta che. DiseMbaranI sattAvIsamI tArIkhe nehI bhAIzrI dinakara trivedIe sUcana karyuM je pU. pA. sunirAja zrI puSpavinayana amadAvAdamAM vihare che, temanAM darzana karI Ave. Ameya mArA kuTuMbano jaina muni-vidhAno pratye pUjyabhAva hate jagadga surisamrATa zrI vinayanemisUrIzvaranI amArA upara amIdaSTi hatI. mArI janmabhUmi khaMbhAtamAM teozrInAM tathA temanA ziSyasamudAyanAM darzanathI aneka vAra ame punita thayelA. vaLI, bhAratamAM ne pachI jarmanImAM jaina Agama ane darzananA prAsaMgika adhyayanane kAraNe muni zrI kuSyavinAnInuM puNyanAma keTalIye vAra dagocara thayuM hatuM. tethI e AgamaprabhAkaranI pavitra mUrtinAM pratyakSa darzanano avasara amUlya mAnI huM tarata ja gayo. pU. pA. munizrI kAryavyasta hatA toye emaNe kRpA karIne mArI vidyApravRttionuM bayAna zAntithI sAMbhaLyuM, mahAI upadeza Apyo ane bhAvi svAdhyAya arthe zubhAziSa sAthe dharmalAbha dIdhA. huM dhanya banyo. (A ja divase murabbI zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyAne paricaya sAdhavAnI taka maLI hatI e kema vIsarAya ?) eprila 1947mAM IzvarecchAe mane barlina bolAvyo. ahIM prAdhyApaka khUnanA nirdezAnusAra mAruM mukhya kAryakSetra banyuM che. jenAgamane svAdhyAya, gauNarUpe jaina darzana ne itihAsa, sau pahelAM zrI manojadArabhUtrano pATha karyo, ane jarmanImAM surakSita mAtRkAo ekaThI karI teomAMnAM pAThAntare yAM. A viSayamAM pU. munizrI duSpavinaya na tathA murabbI De. sAMDesarA ne dalasukhabhAIne saMparka sAthe, tene pratiSa paNa acirAta suNavA maLe. kramazaH vaya-niryuMf ne saMbaMdhita jUna, madhya, TIkA Adi pratyenAM vAcana-manana AraMbhAyAM, temAMye munizrI puNavinayanInI savistara sUcanAo emanA patro dvArA upalabdha thaI che. zrI. vinayavannamasUri-, zrI. raMgArImata-, zrI. moDhanatAtaLI-smarathomAM prakAzita munizrI pukhyavayanA vividha lekhae paNa anekavidha pathapradarzana karyA karyuM che. vaLI svamUtra, viva5-marSya, vRkrAsUtra-marg, ga vijhA ItyAdi grantharanonAM munizrI dvArA zAstrIya daSTithI saMpAdita saMskaraNa jevAM, vAMcavAM, ullekhavAM paDyAM che. chellA pAMca-cha mahinAthI sTrAsabarganA graMthAlayanI jaina-mAtRkAonuM vistRta vivaraNa lakhI rahyo chuM, temAMye munizrI puSpavinayanI dvArA saMkalita khaMbhAtanA zrI zAntinAtha bhaDAranI vivaraNI eka AdhAragrantha banI che. Ama, ati dUrastha e vidyAmUrtinA jJAnabhAskaranI pavitra prabhA prasanna prakAza pAtharI mArI AMdhaLI jevI AMkhone unmalita karI rahI che, ane antarcakSu samakSa to e saumyamUrti agaNita veLA pratyA banI rahI che. tethI smaraNAMjalinI A paMktio gurudakSiNArUpe samarpatAM punaH puna :praNipAta sAthe saprazraya prArthanA je e AgamaprabhAkaranA varada nirdezanamAM thatahevatAnAM zrIcaraNeSu bhaktibharyA adhyakusumo prastuta karavAnA ane aneka AnandapUrNa avasare Avo. jainAgamaprabhAkI prasannA vizvatomukhI / .. vidvattoSakarI ciraM jIyAcchIpuNyabhAratI / / Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali 54 ] mahAmanA munijI zrI. madhusUdana DhAMkI, vArANasI munizrInA lekhanapradAnathI te varSothI abhinna hato; paNa prathama vAra darzana thayelAM pAMceka sAla pahelAM, amadAvAdanA luNasAvADAnA upAzraye. e pachI to traNeka vAra jude jude prasaMge amadAvAda khAte pharIne emanAM darzanano yoga prApta thayele. be'ka vAra to vAstavetA zrI prabhAzaMkarabhAI ane eka vAra vivarya paM. aMbAlAla premacaMda zAhanI sAthe munijIne maLavAnuM thayeluM. vAstuzranthanI khoja aMge emanA saMparka-parAmarzana e hato prasaMga; e avasare ghaNI upayukta mAhitI emanI pAsethI prApta thayelI. chelle, thoDA mAsa pahelAM ja vaDodarAmAM zrI AtmAnanda jaina upAzrayamAM The. umAkAnta zAhanI saMgAthe emanAM darzane javAne suyoga prApta thayele. A badhI mulAkAta daramiyAna emane viSe je kaMI sAMbhaLeluM te pratyakSa joyuM. munizrInI vidyAnI lahANa aMgenI avadhi udAratA, bhAratanI bhUtakAlIna saMskRtinuM saMzodhana karavA IcchanAra saukoI paranI emanI apAra mamatA, ane sAthe ja joyuM emanuM goravapUrNa, tAmradIpta, saubhadra ane prasannakara vyaktitva. saujanyamUrti, vidyAvatsala munijI pAse vidyAnI Tahela nAkhanAra kaI khAlI hAthe pAchuM jatuM nathI. emanA vidyAvyAsaMgI svabhAvane paricaya to prakAzita saMzodhanAtmaka lekho ane emaNe saMpAdita karela mUlyavAna prAcIna granthasAhitya parathI maLI ja rahe che. satvazIla, viveka-vinIta ane hatunika e lekhana bhAratIya saMskRtinAM keTalAMye jANatAM ane aNajANa pAsAMone ajavALe che. paNa sAthe ja, sAdhu hoya ke saMsArI, vidvAnonA paDachAyAmAM keTalIka vAra bhaLI jatI mAna, matsara, mAyA ane asUyAnI tamistra chAyAe munijIthI to hajAro jojana cheTI bhAgatI dITha : ethI thayelA sAnandAzcaryano nirdeza devAnI bhAgye ja jarUra manAya. taponiSThA, nispRhatA, tavacityamayatA ane DuMgaranA khoLe ramatI jaladhArAzI pAradarzitA to cAritryazIla jaina muniomAM apekSita, jIvanamAM ghaNI vAra jovA maLatI, saMskAragata ne svabhAvagata lAkSaNikatAo che: varSonA abhyAsa-riyAjhathI vikaselI, ghUMTAyelI, jIvana sAthe otapreta banelI, purANAM madha ane cokhA jevI pathya ane madhura. paNa tavAnuSaMgika ane AcArasAdhanA atiriktane vidyAvyAsaMga ane temAMye vaLI ItihAsapravaNu daSTi, gaSaNavRtti to bahu theDA jaina muniomAM jovA maLI che. A kSaNe haiye caDhe che AcAryazrI vijayadharmasUri, muni zrI caturavijayajI ane kAtivijayajI, munizrI jinavijayajI, jayantavijayajI ane kalyANavijayajI, tripuTI mahArAja ane jammuvijyajI jevAM thoDAMka, paNa tejasvI nAme. prAcIna itihAsa pagI vA -prabaLe ane caityaparipATIo, granthaprazastio, gurnAvalIo ane paTTAvalIo; tema ja purAtattva ane kalA-ItihAsanA maulika sAdhanoutkIrNa le, purANa pratimAo ane mandira, pratastha citro prabhUti sAdhanasAhitya-ne prakAzamAM lAvavA A sau tyAgarata munione noMdhapAtra, niSkAma ane yazasvI phALo rahyo che. ne e kSetre mahArAjazrInuM-munithI puNyavijayajInuM-to AgavuM, viziSTa ane prazasya pradAna rahyuM che. emanA dvArA sampanna saMzodhana lekho-prakAzananI pUrNa yAdI ahIM na ApatAM A paLe jenI smaraNapaTa para chApa UpasI Ave che te pramukha pradAnanI vAta karuM to emAM dezaviratI dharmArAdhaka sabhA taraphathI prakAzita "jaina grantha prazasti saMgraha ane gAyakavADa oriyenTala sirIjhamAM prasiddha Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 55 thayela khaMbhAtanA zAntinAtha jinAlayanA granthabhaMDAranI tADapatrIya hastapratonI vigatapUrNa sUci noMdhanIya che; gujarAta ane rAjasthAnanA madhyakAlIna itihAsamAM keTalAka khUTatA raMge e granthanI prazastio-pupikAo dvArA pUrI zakAya che. "zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNa mahotsava aMkamAM prasiddha thayela zatruMjaya para maLI AvelA maMtrIzvara vastupAlanA zilAlekhanI vAcanAvALo emano lekha vAghelAyugIna purAtattva tema ja vastupAla-tejapAlanA jIvana ane kArya saMbaMdhI eka mahatvapUrNa, navA sAdhanano umero kare che. paNa emanI kIrtidA te banyuM che "vasudevahinDI" ane "agavijajA"nuM saMpAdana. guptakAlIna bhAratIya saMskRtinA adhyayanamAM atyadhika agatya dharAvanAra A be virala ane bahumUla prAkRna granthanI labdhi mATe bhAratIya vidyAvido munizrInA haMmezanA aNu banyA che. sarasvatInI upAsanA ane paramAdara te AryadharmanI Itara be zAkhAo-brAhmaNa ane bauddhajeTalAM ja jaina saMpradAyamAM paNa rahyAM che. temAMye vAgelInI pratimAnAM sarjane jenAzrita kalAmAM jeTalAM thayAM che teTalAM anyatra jANyAM nathI. zAradAnI kevaLa sthUla pUjA ja nahIM, vidyopArjanasarjanamAM paNa jaina munivare ochA pravRtta nahotA rahyA, vidyopAsanAnI e mahAna paraMparAnA sAMprata kALe munizrI eka sImAstaMbha banI gayA che. itihAsa-purAtatva atirikta, emanA jenAmo paranAM saMzodhana ghaNI daSTie mUlyamaya manAya che. emanI e mahAna sevAnA pratighoSarUpe, samAjamukhe svayaMbhU prabhavelA, emane saMdhAyela AgamaprabhAkara'nA abhidhAnanI yathArthatA, sArvatrika svIkRti viSe zaMkAne koI ja sthAna nathI. nantisUtra"nI emaNe varSonA parizrama bAda, ane moTI saMkhyAmAM ekaThI karelI purANI pratonA milAnAdhAre taiyAra karelI saMzuddha vAcanAvALI AvRtti, paddhatipUrNa jinaAgamoddhAranA anulakSamAM eka sImAcihnarUpe yAdagAra banI raheze. saMpradAyanI AmanyAmAM rahevA chatAM, sAdhukarmanuM sAhacarya jarAye aLaguM na karavA chatAM, ane e kAraNathI dorAI jatAM sImAvartuLa-ghaNI ghaNI maryAdAo ane ethI UbhI thatI agavaDo-nI sAme e ja saMyogano, ne e saMjogomAM emane ja labhya banI zake tevI keTalIka virala suvidhAono, emanI ja sAme khUlI zake tevAM vArmayika sAmagrIne ane purAvAtunA bhaMDAronA kAronI takano parama sadupayoga karI, eka bAjuthI naSTabhraSTa thatI prAcIna saMpattinA jatanApUrvakanA parirakSaNa-parimArjananI preraNAmUrti banI rahyA, ane bIjI bAju e mUlyavAna sAdhana-sAmagrIne prakAzamAM lAvavAnA-purANA bhAratanI saMskRtinA ApaNA jJAnamAM vadhAre karavAnA-teo adha sadI uparAMtanA avizAntajhamI puruSAthI paNa banI rahyA. AthI e kSetramAM ladhAyelAM pariNAmeno vicAra karIe to AjanI, emanI najara sAmenI peDhI, ane AvanArI peDhIo emanI keTalI RNI che e vAtanuM satvara bhAna thAya che. purANI emUla hastapratono saMgraha ekaTho karanAra 'lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira sarakhI prAyAvaNa saMrathA pAchaLa muninI preraNA prabhAvaka banelI ane tenI sthApanA samaye paheluM kAma to potAne ja daza hajAra jeTalI pratono saMgraha arpaNa karavAnuM kahyuM : eka rIte zeSa rahela parigrahanI mAtrA paNa ghaTADI : vratadhArI sAdhunA dharmane emaNe pUrepUre caritArtha karI batAvyuM che. emanI saMzodhanAbhimukha vRtti paraMparAnAM zreSTha tane judAM tAravI, sAcavI laI aniSTa pAsAMothI dUra rAkhanArI antara lAlabattI banI hoya tema lAge che. AcArya haribhadrasUri ane parama sAdhu hemacandazI emanI bhUmApravaNadaSTi ane sarvadarzana samabhAvanI ADamAM paNa e ja satyAnveSI dIpazikhA kAraNabhUta banI hoya tema aMdAjIe te khoTuM nathI. tava para AchAdanarUpe Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 ] jJAnAMjali rahelA tattanA kalevaranI jANakArI paNa tasvAvabodha jeTalI ja ITa che, ItihAsa-kathAnuyoga-caritAnuyoga-nuM anuzIlana ane avekSaNa paNa upakAraka pravRtti che; nirlepabhAve Acaro to e muktimArganI bAdhaka nahIM, paLojaNarUpe nahIM, sAdhaka poSaka ane puSTikara che evuM mAnanArAo ApaNane saune munijI sarakhI vibhUtino Aje sAtha che e moTA sabhAgyanI vAta che. emanI A vyApaka dRSTi ane samucita valaNa keTalAM lAbhadAyI-phaLadAyI banyAM che tenAM prajajavala daSTAnto to che munijInuM potAnuM ja kavana ane emanI preraNAthI ane prabhAvathI gujarAtamAM nirmAyela karmaTha vidvAnonuM vartuLa. ziSya parivAravRddhinI mAthAkuTamAM paDavAne badale, bojArUpa, ahaMtAvardhaka padavIone AvakAravAne badale, munizrIe to purANI pratonAM saMvardhana-saMrakSaNamAM pravRtta rahevuM pasaMda karyuM che. zrAvake pAsethI prazaMsAnAM pupanI prAptinA parizramI banavAna ke saMdhAgraNI dhanika zrAvakonI (satkArya siddhaze paNa) sAdhUcita gaurava choDI khuzAmata karavAno khyAla munine sparyAnuM jANyuM nathI. saMsAra choDyA chatAM saMsArIonI jhINI-moTI pravRttiomAM phurasade Acho-UMDe ke ADakataro rasa levAnI (anyathA mAnasasvabhAvasahaja) pravRtti munizrIne AkarSI zakatI nathI. ADaMbara ane yazeSaNathI para rahelA mahArAjazrIne sAdhudharma kaMthAmAM coMTele na rahetAM antaraMgamAM Utarele che te vastu to emanA prathama ja vAra darzanArthe AvelI vyakti paNa anubhave che. | munizrI eka UMcI koTinA vaktA, prabhAvaka vyAkhyAtA che, e vAtathI emanA zrotAjane suparicita che; paNa aitihAsika ane sAMskRtika viSenAM pAsAMone dIpta karanAra, AgamonA pAThanuM adhikArathI saMzodhana karanAra munijInuM Agama-taviSayaka ane darzananA antaraMganuM jJAna paNa keTaluM talAvagAhI ane sUkSma che te to temanI sAthe prasaMge pAtta vicAravimarza karanAra vidvAne sArI rIte jANe che. eka prasaMga mArA mATe to smaraNIya banI gaye che. tatvajJAnanA eka prameya aMge manamAM UThela keyaDa gherI AzaMkAnuM kAraNa bane, bhAre amUMjhaNuM thayelI. tene khulAso kadAca mahArAjazrI pAsethI maLe evI AkAMkSAthI eka sAMje emanI pAse eka ja gaye. prAsaMgika vAtacIta pachI mArI vAta emanI pAse rajU karI: "je parabrahma ke siddhagatie pahoMcela AtmA sarvada, trikAlajJa hoya, daiTa-adaSTa vizvanA sakala vAjIva padArthonI gati, sthiti, kriyA ane e saunA atita-anAgatathI saMjJAta hoya, to eno vyavahAramAM artha eTale ja thAya ke mAnavapuruSArthanI vAta bhrAmaka Thare; hAra badhuM ja nirmitine paDe lakhAI cUkyuM che ane niyati anusAra yathAkALe sau baLe jaze; mAnava kaMI karato ja nathI. Ama ja hoya to Avaka-gozAlakano niyativAda-enI prarUpaNAne keTalAMka kaDhaMgA pAsAMo ane radhULa nikane bAjue rAkhatAM -eka siddhAntarUpe ke prameyarUpe sAco ja kare." Ano mane je uttara maLe temAM samAdhAna to hatuM ja, paNa vizeSamAM manizrInI zAstrapUta ja nahIM, saMvittizIla prajJA ane vada caudazanI rAte dekhAtA zukranA graha jevI prakAzamAna, svaccha, tArkika medhAnAM darzana thayAM. jaina munine chAje tevI, "bhASAsamiti "nuM tava sAcavatI emanI vANI kevI RtaMbharA, arthaprabodhI, ane amegha banI zake che ane e paLe khyAla Avyo. emaNe samajAvyuM ke "A prazna IzvaranA dRSTikoNathI nahIM, mAnavInI daSTie jovAno che. kartutvabhAva kriyArata manuSya pote sevato hoya che ane niyaticakra tema ja emAMthI pAmavAnA chuTakArA mATe e je puruSArtha kare che ene pote to niyatithI ajJAta-asaMprajJAta rahIne ja karato hoI, tenI daSTie vyavahAramAM niyatinuM astitva ke astitva sarakhuM ja banI rahe che; enA potAnA bhAvathI te, saMgonA takhtA para e pote ja kriyAne kartA, ane kayAreka kayAreka Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 57 vidhAyaka-nirNAyaka hoya tevu pratItipUrvaka mAnate hAya che; niSphaLatA maLe yA te| ApattimAM Ave tyAre pUrva karmAdhIna badhuM banI rahyuM che tevu cAreka kahetA hoya che. AthI niyatinI zAzvatato ane mAnavAtmAnI nijasvI kriyA-mAnyatAne ane mANasane thatI karmAnusAra phalaprApti vacce, kaivalyanA abhAvamAM niyatinA ete rahelA ajJAnane kAraNe, koI avarodha UbheA thateA nathI." A vAta azarIrI, cittamaya bhUmikA parathI munijI kahI rahyA heAya tevuM gAMbhIryAM ane kALatattvanA lepane anubhava e paLe karyAnuM yAda che. sAThe sATha varSanA sAdhujIvanane munizrIe tapa, RRta ane adhyayanathI ujamALyuM che. mAru gurjarInA janAdaraNIya jyotirdhara, paramasAravata munizrInI dIkSAparyAyInA, dADha dAyakA bAda thanArA amRtAtsava prasaMge, emanI pAsethI have pachI thanArAM pradAneAne abhinaMdavA, ne emanA sArasvatakane vaMdanA devA karIne ekaDA thavAnI zubha kAmanA emane jANanAra saukoInA hRdayamAM A paLe sphurAya mAna thatI haze ! zrI haribhadrasUri viracita apabhraMza rita-kAvya 'nemiLAdara ' zrI madhusUdana cimanalAla meAdI, amadAvAda prastuta kAvyanu' saMpAdana che hastapratAne AdhAre huM tathA prA. bhAyANI atyAre lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira taraphathI karI rahyA chIe. A kAvyanA eka alpa-bhAga ' saLatunumArIrika 'nu saMpAdana preA. yAkobIe I. sa. 1920mAM mena yunivarsiTI taraphathI taiyAra karyuM hatuM. tyAre temanI pAse, atyAre lA. da. bhAratIya sa MskRti vidyAmaMdiranA kabAnI, kAgaLanI lagabhaga 16mA saikAnI hastaprata hatI. te prata ghaNI azuddha che, chatAM temaNe eka viziSTa kRtinuM sArI rIte saMpAdana karyuM hatuM. sa. 7. te A caritakAvyane kaDI 444 kaDI 786 eTale 342 kaDI jeTale ja AkhuMya carita-kAvya 8032 zlokapramANa cheH bhAga che. paJcakharagaNaNAe siloga-mANeNa iha pavaMdhaMmi ava ya sahassA battIsa - silogayA hoMti // [dareka akSara gaNutAM zlAkanA mApathI A prabaMdhamAM 8032 zloka che. ] A vizALa caritakAvya vaDagacchanA zrIcaMdrasUrinA ziSya zrI haribhadrasUrie kumArapAla rAjAnA rAjya samaye aNahilavADa pATaNamAM racyuM hatu.. kumaravAlaha nivaha rajjami aNahilavAss nayari anaraNu-suyaNa - vuhayaNaha saMgami soluttara-vAra-saya-kattiyaMmi terasi-samAgami assiNi-rikkhiNa soma-diNi supavitti, laggaMmi ehu samatthi kaha-vi niya-pariyaNa-sAhajjami // [kumArapAla rAjAnA rAjyamAM aNuhilavADa nagaramAM ghaNA sajjana ane mudhajananA saMgamamAM, saM. 1216, kArtika mAsanI terase, azvina-nakSatranA pavitra lagnamAM semavAre potAnA parijatenI madadathI A (ritakAvya) khUba ja AyAsathI racyuM ] tA. a. 8 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 ] jJAnAMjali A kAvyanuM sa'pAdana kevaLa kAgaLanI azuddha hAthaprata uparathI azakaya banyu hAta. te zakaya nyu. mahArAjazrI puNyavijayajIe mAI krAphilma karI lIdhelI jesalamIranA bhaDAranA tADapatranI pratane kAraNe. te mAI krophilma karelI nakalanI phATAsTATa kopI amane mahArAjazrIe ApI. te prata ghaNI ja spaSTa, zuddha ane lagabhaga kavinI samakAlIna hoya evI che. A tADapatranI pratate paDakhe kAgaLanI vrata rAkhIne ame! zuddha pATha sArI rIte tAravI zakayA chIe. mahArAjazrInI phoTosTArTa nakala vinA A zakaya banyuM na heAta ane gujarAtI bhASAnA vikAsane upakAraka ApaNA ja prAMtamAM lakhAyelA eka apabhraMza-kAvyane nIrakhavA ApaNe bhAgyazALI thayA na heAta. 'neminAannarika 'nI apabhraMza bhASA zrI hemacaMdrAcArye temanA vyAkaraNamAM nirdezelI bhASA sAthe ghaNuM sAmya dharAve che. sAthe sAthe prAcIna gUjarAtI je revaMtarirAmu, paMcataMDavarAmu vagere kAvyAmAM mAlUma paDe che tethI sAthe pure gAmI tarIke te sAtatya dekhADe che. lagabhaga alpa bhAga bAda karatAM AkhAya graMtha aTapaTA' vastu ' chaMdamAM racAyele che, e tenI viziSTatA che; kAraNa ke sAmAnya rIte prApta thatAM ane chapAyelAM apabhraMza kAvyo sadhi-bahu racanAmAM tathA pramANamAM arvAcIna kAgaLanI hastaprate uparathI taiyAra thayelAM che. A rIte saMkSepamAM ne.. eka apratima saMpAdanA ane abhyAsA graMtha che. A kAvyamAM AvatA dhaNA prayogA, kahevatA, zabdayojanA vagere gujarAtI bhASAmAM atyAre paNa pracalita che. tenA be-traNa dAkhalA ApuM te A TUMkA lakhANamAM prastuta hAI zake. dAkhalA tarIke : kaDI 878 : taya pariyaNu sayalu sANaMdu anonaI muha kamala saccavaMtu puraNu puNu payaMpai / ari pekkhaha pekkhaha ya tubbhi dharivi maNu ThANi saMpai // diTTu ju rAmiNa sivigulauM taM phaliyauM bharahassu / pii sayalu jaggu taM phuDa huyajaM avassu // [ tyAra pachI badhAya parijana Ana Mdita banI ekabIjAnAM mukhakamala nIrakhatA vAraMvAra khelavA lAgyA : " atyAre manane ThekANe rAkhIne, are, tame jue, jue! ' je svapnuM rAme joyu te bharatane pharyuM ema je badhAM jaNa khele che te avazya phuTa banyuM che!"] 'rAmanuM svapnuM bharatane phaLyuM' e kahevata atyAre paNa gUjarAtImAM che. bIjI kaDI 852 : nUNa viyarahuM vayaNi mati-kuccu tahasIlavaitti niya-nAmu neu pAyAli volauM / tA erisu mah purau mana bhaNeha puNu vayaNu bholauM // tayati dovi agaMgarai- purau bhaNahi sa-visAya | eiNa jaliNa na vaphahaI ehi muga kahamavi bhAya // [" kharekhara tame tamArA mAM upara mesanA kucaDA lagAveA; te pramANe huM karuM teA * zIlavatI ' je mAruM nAma che tene pAtALamAM laI jaIne khALI dauM. te A pramANe bhALavanArA khela pharIthI tame mArA AgaLa na melA," eTale te teya bahene viSAdapUrvaka ana gati pAse mAlavA lAgI : " bhAI, A pANIthI e maga koI hisAbe paNa baphAvAnA nathI!''] Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana paTe A pANIthI e maga caDhaze nahi" e zabdaprayoga gUjarAtImAM jANIto che. bIju eka daSTAMta ApuM chuM, jemAM zrI hemacaMdrAcArye emanA apabhraMza vyAkaraNamAM ApeluM duhAnuM udAharaNa jarA judI rIte dekhA de che : rukimaNInuM haraNa karIne kRNa AvyA che. tene mUkIne te ekalA rukamInA vizALa sainya sAme laDavA jAya che. te samayanI sakimaNInI vimAsaNa ane kRSNano uttara nIcenI kaDImAM cheH kipi havihai taM na yANAmi tayA~taru vihasiuNa bhaNai kaNhu-mA lAhi bhAmiNi / avaloisu eka khaNu ki-pi jamiha vaTTai rnnNgnni|| amhe thoDA riu vahu ya ehu kAyara paMti / niyasu niyaMviNi gayaNa-yali ravi kittiya dippaMti / / [[rukimaNI bolIH " kAMIka apUrva thaI jaze--huM te jANatI nathI !" eTale hasIne kRNa belyA: "he bhAminI, ema na samajatI; A raNAMgaNamAM je kAMI thAya te eka kSaNa mATe tuM jo ! ame thoDA ane ripu bahu che e to kAyaro bole che. he nitaMbinI, tuM je; AkAzamAM keTalA sUrya prakAze che? (eTale ke, eka ja sUrya prakAze che.)] A ja prakArano duha si. he. 4. 476nA udAharaNa tarIke ApavAmAM Ave che: amhe thovA riu vahu ya kAyara emva bhnnNti|| ____ muddhi NihAlahi gayaNayalu kai jaNa joNha karaMti // [ ame ceDA ane ripu bahu ema kAyara jano bele che. he mugdha, AkAzane tuM nihALaH keTalA jaNa (tyAM) nA kare che ? (arthAta ke-eka caMdra ja caMdrikAne prasAre che.)]. A duhe pracalita hoya ane te judA judA svarUpe te kALe yojAto hoya; athavA to premacaMdrAcAryo ne haribhadrasUrie e Devato pheraphAra karyo hoya ema paNa bane. uparanI meM to svalpa che. ne. .mAM gujarAtI bhASAnA parimApaka prayoga ghaNuM noMdhapAtra che. vyAkaraNa tathA bhASA baMneya dRSTie ne. 2. nuM saMpAdana ane prakaTIkaraNa Avazyaka hatuM: ane te mahArAjazrIe tADapatranI te graMthanI prata prApta karAvI ApI zakya banAvyuM che te A temanA prazastigraMthamAM noMdha pAme te Avazyaka che. A uparAMta apabhraMza ane prAkRtanA abhyAsamAM, graMthanI hastaprata prApta karavAmAM, pATaNanA bhaMDAra batAvavAmAM ane keTalAMka apabhraMza kAvyo jevAM ke gharamafsari3, sunavANu, varasAnivari4 vagere taiyAra karavAmAM temaNe mane khUba ja madada karI hatI. temanA viSe A smaraNa karatAM meM mArA hemasamIkSA" nAme graMthamAM temane karelA graMthasamarpaNanI kalekatrayI ahIM punaraMkita karavA mAruM mana huM rokI zakato nathIH lokopakArakaraNakavinizcayoM vidvadvaraiH pratibhayA shrtprtcittH| niSThApito vividhasundaratAlapatrAbaddheSu bodhanikaraH khalu pustakeSu // 1 // Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 ] jAtaH sa mAnavakadAgrahalupta kalpaH pASaNDadambhakaluSe'rthapare yuge'smin / tasyoddhati janahitAya kariSyamANo granthAbhirakSaNaparIkSaNayojanAbhiH // 2 // yaH prAkRtAdiracanAsu purAtanISu granthapradAnaviSamasthalazodhanairmAm / prAvezayadgururivAtha kRti mamaitAM puNyAtmapuNyavijayAya samarpayAmi // 3 // svayaMprakAzita pAragAmI vidvAna zrI upendrarAya ja, sAMDesarA, amadAvAda. mArA murabbI meATA bhAI DA. bAgIlAla sAMDesarA pATaNamAM khUba nAnI vayathI ja pU. AgamaprabhAkara muni zrI puNyavijayajI mahArAja pAse saMskRta, prAkRta, jUnI gujarAtI vagere bhASAone abhyAsa karatA. eTale amArA kuTuMbane pU. puNyavijayajI mahArAja ane emanA samudAyanA munimahArAje sAthe dhaniSTha sabaMdha baMdhAyelA. pachI te| ame pATaNathI amadAvAda rahevA AvyA. ane te pachI keTalAka samaye pU. puNyavijayajI mahArAja paNa pATaNathI vihAra karIne amadAvAda luNusAvADAnA upAzraye AvyA. eTale mane amadAvAdamAM emanA satsaMgane viziSTa lAbha maLyA. zaeNrabajAranA atyaMta samaya ane dhyAna khecI letA dhaMdhAmAMthI samaya kADhIne emanI pAse vAraMvAra javAnuM zakaya nahAtuM. paNa te chatAM jyAre jyAre ThIka ThIka samaya maLe che ema lAgatuM tyAre tyAre huM emanI pAse jaI ne kalAka sudhI khesateA. eThA pachI eTaleA rasa paDatA ke besI ja raheteA; UThavAnuM mana ja na thatuM ! te paNa dareka vakhate premathI emanI pAsenI kAI navIna viziSTa cIja-vastu batAvatA, vidyAnAM aneka kSetronI vividha vAnagIo cakhADatA. ane ema hu' emanI premALa, jJAnapUta satsaMgati ullAsathI mANatA. e kalAka gALavAnu dhArIne gayA hAu' ane traNa kalAka te saheje vItI jatA ! jJAnAMjali evAmAM meM mahAbhAratanA svAntaHsukhAya abhyAsa AraMbhyA. eTale jJAnagASTi daramiyAna mArA A abhyAsa aMge huM emanuM mArgadarzana mAgatA, ane te maLI rahetu. khAsa karIne jaina AgamemAMnA upayukta AdhArabhUta sandarbho e sahelAIthI ane Azcaryajanaka varAthI kADhI ApatA. ane e daramiyAna meM emanI pAragAmI Rju vidvattA anubhavI. A pAragAmI vidvattAnu eka utkRSTa udAharaNa : mArA mahAbhAratanAM mUkti-ratnenuM samAlAcana karatA grantha * bhArata-ratna ' mATe hu zreSTha zlokAnI pasaMdagI karatA hatA. temAM RSi sanasujAtanA brahmavidyAedhamAMnA e leAkanuM tAtpa mane sama jAtuM hatuM, paNa tene artha gujarAtImAM yathAtatha abhivyakta karavAnuM muzkela lAgatuM hatu.. eTale te mATe gujarAtanA prathama paMktinA vidvAneAte saMparka sAdheA. paNa saMtASakAraka artha besADavAnu kAryaM adhUruM ja rahyuM. eka vakhata banne kSeAka laIne huM pU. puNyavijayajI mahArAja pAse gayA. emaNe svAbhAvika RjutAthI kahyu: 'huM vaidika para parAneA jANakAra nathI. eTale mArA karelA a bhAgye ja satASakAraka haze.' Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana meM kahyuM : "tema chatAM Apane svataMtra rIte je artha yogya lAgato hoya te karI Apo. kadAca kAma AvI jAya." pUjya mahArAjazrIe "sA' kahI, atyaMta dhyAnapUrvaka artha besADyo. ame pachI enA upara dIrgha carcAvicAraNA karIne artha vyavasthita karatAM te artha kevaLa "saMtoSakAraka nahoto rahyo, paraMtu upaniSadonI prAcIna praNAline anurUpa hato ! prastuta zloko ane tene artha A pramANe che : na sAdhunA nota asAdhunA vA samAnametaddRzyate mAnuSeSu / samAnametadamRtasya vidyAdevaMyukto madhu tadvai paripset / yoginastaM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam // maka bhAva, bhAM. o. InI vAcanA, "udyogaparva', 45-20 nAsyAtivAdA hRdayaM tApayanti nAnadhItaM nAhutamagnihotram / mano brAhmIM laghutAmAdadhata prajJAnamasya nAma dhIrA labhante / yoginastaM prapazyanti bhagavantaM sanAtanam // 21 // ("bhArata ratna', saLaMga leka 61, 12) artha: A (brahma)nuM svarUpa manuSyomAM tapAsIe-joIe to te sAdhu jevuM ke asAdhu samAna-jevuM dekhAze nahi-maLaze nahi. (5Nu) e brahmanuM samAna svarUpa-sAcuM svarUpa, amRtatvamAM -apramAdamAM-vItarAgabhAvamAM-vAtamohabhAvamAM jaNAze. eTale AvI vRttiovALo yogI ja te madhune meLavavAnI icchA rAkhe-meLavI zake. yogIo te sanAtana bhagavAnane pratyakSa jue che. (AvA brahmaliTu yogInA) hRdayane ativAde-vicitravAdo tapAvatA nathI-mUMjhavatA nathI. ene adhyayana nahi karyAno ke Ahuti nahi ApyAno khyAla paNa tapAvato nathI. paNa enuM mana brahmadazAnI laghutAne-haLavAzane-samatAne dhAraNa kare che. A prajJAna(brahma)ne dhIra yogIo prApta kare che. gIo te sanAtana bhagavAnane pratyakSa jue che. A zlokamAM upaniSadaprasiddha madhuvidyA, parivrAjaka ane zramaNa thavAnuM rahasya tathA prajJAnaprAptine saMkSepamAM bhAvavAhI saMgraha kare che. bRhadAraNyaka'mAM "vizvamAM je kaMI che te ekabIjAnuM, parasparanuM "madhu'-madha ApanAra tatva -che ema kahyuM che. jema madhamAkhe paraspara sahakArathI maLIne madha banAve che, pachI e madha madhamAne khAvA kAma lAge che, ema jagatamAM paraspara saMpa ane sahakArathI sAco AnaMda prApta thAya che...A dareka prANI padArthomAM vasanAra-vyApI rahenAra puruSa e ja AtmA, amara, brahma ane sarva kaMI che," ema kahyuM che. (bRhadAraNyaka' 2-5; vaLI jue 'chAMdegya' 3). vaLI bIje sthaLe "bRhadAraNyaka upaniSada' kahe che, "samAnabhAvane pAmela tyAgI parivrAjaka eSaNA mAtrane tyAgIne anAsakta, mukta ane mUMjhavaNa vinAno thAya che. A AtmajJane "meM pApa karyuM, meM puNya karyuM' evA be vicAra nathI thatA. e baMnene tarI jAya che. ene "amuka karyuM ke amuka na karyuM' evo tApa thato nathI. Avo AtmA zAnta, dAna, uparata, titikSu ane samAhita thaIne AtmAmAM ja AtmAne to AtmAnI laghutA-haLavAzane prApta kare che." ("hadAraNyaka 4-4-22,23.) Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] jJAnAMjali maharSi sasujAte brahmane ahIM "prajJAna" nAmathI saMbodhyuM che. aitareya upaniSadamAM prajJAna brahmaema saMbodhana karIne enA upara vivaraNa karyuM che, je A hRdaya ane mana che, te uparAMta samyajJAnazakti, AjJA denAra zakita, aneka dRSTithI jANavAnI zakti, kAle jANanArI zakti, medhA, daSTi, dhRti, mati, mananazakti, adamya vega, smRti, saMkalpa, kriyAmAM pariNata irachA, prANazakti, kAmazakti ane saMyamanI zakti; e badhAM prajJAna brahmanAM nAma che... palI, thAvara, jagama vagere je kaI prANuo che te badhAM prajJAnetra che--praNArUpa paramAtmAthI ja kArya karanArAM che, prajJAnamAM ja pratiSThita che. brahmAMDa pratAnetra che. prajJA enI pratiSThA che. prajJAna brahma che." ("aitareya" 3-1-2, 3) pUjya puNyavijayajI mahArAja saMpradAye jaina sAdhu che. paNa emanAmAM 'sAMpradAyikatAne abhAva che. pariNAme sAva svataMtra rIte vaidika paraMparAnA AgamanuM hArda sUcavato bhAvArtha emanA hRdayamAM UgI zakyo. enAthI e paNa siddha thayuM ke 'saMpradAyavAdIone mata game te hoya, paNa bhAratIya darzanenuM rahasya kevaLajJAna, nirvANu, brahma ke viSNunuM paramapada e eka ja tattvane jJAnIoe ApelAM bhinna nAma che. ane pUjya mahArAjazrI A jJAnanA ajoDa upAsaka che, pAragAmI vidvAna che, pariNAme jaino karatAM vadhu pramANamAM jenetara vidvAne emanI sahAya le che. ane e ja rIte jaina vidvAnonA mukAbale jainetara vidvAnonI phoja emanA saMzodhana ane vidyopAsanAnA udAtta kAryamAM emane hArdika sahAya Ape che. AgamaprabhAkara mahArAjazrInI ATalI pAragAmI vidvattA ane RjutA chatAM, emane AcArya padavI to zuM paNa bIjI koI nAnakaDI padavI ApavAnuM paNa haju sudhI zrI jaina saMghane sUjha, nathI, e paNa eka ajAyabI che ! joke enuM A samatAvAna jJAnayogIne du:kha paNa nathI. rAjA karatAM rAjAne banAvanAra haMmezAM moTo che. ema emane sAmAnya padavI nathI maLI. paraMtu bIjAne "padavIo" ApI zake tevuM "AgamaprabhAkara'nuM svayaMbhU biruda emane prApta thayuM che. prabhAkara pitAnA tejathI prakAzita che, svayaMprakAza che; emane paraprakAzanI jarUra nathI. e to prakAza ApanAra che. kavacita prApta thatA A maMgala avasare huM pUjya mahArAjazrInuM abhivAdana karuM chuM. muni zrI puNyavijayajI--keTalAMka saMsmaraNe Do. ramaNalAla nAgarajI mahetA, vaDodarA ghaSyiALI poLanA upAzrayamAM sAMjanA jhAMkhA prakAzamAM eka pATa para beThelA dhIra gaMbhIra mukhamadrAvALA mahArAjanI sAme keTalAka khyAtanAma vidvAno beThA hatA. ahIM jaina darzanazAstra, sAhitya, citrakalAno itihAsa vagere vize vAtacItamAM jhaDapabhera badalAtA jatA hatA. viSaya badalAya paNa munizrInI gaMbhIra mudrAmAM phera paDate nahIM tema ja temanI dareka viSayanI sUjha ane saraLa samajAvavAnI paddhati paNa ekasarakhI rahetI; e dazya Aje najara samakSa AvatAM muni zrI puNyavijayajI samakSa mastaka jhUke che. A mAro munizrI sAthe A prathama meLApa AjathI be dAyakA pahelAM thayeluM. te vakhate kaMI prasaMgopAtta, De. umAkAnta zAhanI tapAsamAM huM nIkaLelo ane cAlatI jJAnagejImAM hAjara raheze. che. umAkAnta bhAIe mArI oLakhANa munizrIne ApatAM jaNAveluM ke jUnAM ThIkarAM, patharA vagerenI Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [63 tapAsa karavAnuM mAruM kAma che, ane te tapAsathI ItihAsa para sAro prakAza paDe che. munizrI sAthe tyAra pachI mAro paricaya vache, ane tenI sAthe temanI jAgRti tathA jJAnopAsanAne temane A jIvana yajJa paNa najara samakSa Avyo. munizrInI utkaMThA bhAre. temaNe mane jaNAvyuM ke ame jyAre vihAra karatA hoIe chIe tyAre ghaNI varatuo jotA hoIe chIe, paNa temAM ThIkarAM, TekarA vagereno spaSTa khyAla Avato nathI, to e ThIkarAM kevAM hoya che te mAre jovAM che. mane ghaNI navAI lAgI. paNa e bhAva dabAvI daIne mahArAjazrIne meM jyAre jUnI vastuo batAvI tyAre temaNe je cokasAIthI prazno pUchyA te koI paNa purAvastuvidanI jijJAsAnI kasoTIe jarA paNa Utare ema na hatA. temaNe e vastuo oLakhI lIdhI ane tene mATe vadhu mAhitI bAbata paNa Takora karI, tyAra bAda mahArAjazrIne mAre eka zilAlekha bAbata prazna pUchavAno prasaMga ubho thayo tyAre meM je patra lakhe tene vaLatI TapAle atyaMta vigatavAra javAba maLI jatAM mAruM kAma ukalI gayuM. A eka mAtra mArA anubhava nathI, paNa temanA paricayamAM AvanAra aneka lokone A anubhava che. pro. benDara, pra. normana brAuna jevA paradezI vidvAno paNa munizrInA paricayamAM AvyA pachI Aje paNa temanuM nAma, temaNe temane ApelI madada vagerene lIdhe je adirapUrvaka saMbhAre che te sAMbhaLatAM rAjazrIe potAnI sAme pAsanAnI phelAvelI suvAsa mahekI UThe che. AjathI eka varSa para ame zAmaLAjI pAsenA devanI morI gAmanI sImamAM khodakAma karatA hatA. tyAre mahArAjazrI vihAramAM hatA. kapaDavaMjathI kezariyAjI temane javAnuM hatuM. mahArAjazrIne mukAma kapaDavaMjamAM che evI khabara paDatAM mahArAjazrInAM darzana karIne AgaLa vadhavuM evuM nakkI karIne ame moTara kapaDavaMjamAM vALI. mahArAjazrIne mukAma kyAM hato te khabara na hatI. tethI tyAM bajAramAM pUchaparacha karI ne amane rastAmAM takalIpha paDaze ke kema evo vicAra karatA hatA tyAM amRtalAla bhojaka maLyA, temaNe amAre mArga saraLa karI Apyo. mahArAjazrI te kapaDavaMja kolejamAM vyAkhyAna ApavA gayA hatA, evI khabara temanA utArA pAse pahoMcyA tyAre amane maLI. paNa saMdhyAkALa thavA Avyo hato eTale mahArAjazrI jaladI AvI pahoMcaze evI amArI dhAraNA sAcI pADatA, teo AvI pahoMcyA. dUrathI ja amane temaNe oLakhI pADayA ane kapaDavaMja tarapha nIkaLavAnuM kAraNa pUchyuM. meM devanI morInA tUpa tathA vihAranA utpanananI vAta karI. eTale temaNe TIMToIthI devanI merI keTaluM dUra thAya ? rasto kevo che ? zAmaLAjIthI tenuM aMtara keTaluM ? vagere prazno pUchavA zarU karyA. meM temane e sthaLano paricaya Apyo eTale temaNe vihArane kAryakrama joyo ane mane kahyuM ke amuka divase baporanA e ukhanana jevA ame AvIzuM. devanI morInI amArI chAvaNImAM meM mArA sahakAryakartA zrI sUryakAnta caudharIne mahArAjazrInA AgamananA samAcAra ApyA tethI te AnaMdamAM AvI gayA ane emanA AgamananI rAha jotA thaI gayA, niyata samaye vihAra karato saMdha AvI pahoMcyo. pU. mahArAjazrI, pU. paM. ramaNikavijyajI ane temanA sAthIdAra sAdhuo, sAdhvIjIo, zrAvako ane zrAvikAothI stUpa ane vihAra UbharAye. ghaDIbhara to lAgyuM ke mahAvIra ane gautama buddhano kALa sajIvana thayuM. vihAra joI ne ghaNuM lekIne upAzraya yAda AvyuM ane tRpa tathA vihAramAM saMghanA loko pharavA lAgyA. paNa mahArAjazrIe amane ukhanana samajAvavAnuM kahyuM, eTale eka pachI eka ukhanananI vigato Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali ame ApavA mAMDI. paNa mahArAjazrInI praznAvalInI jhINavaTa, vigato jANavAnI temanI AturatAne pariNAme amArI kharekhara parIkSA thaI. tenuM zubha phaLa e AvyuM ke keTalIka bAbato para ame e che vicAra karyo hato tenI para vicAraNA thaI ane ukhanananA judA judA vibhAgo vadhu spaSTa thayA. puNyavijayajI mahArAja mAtra ukhanana joIne saMtoSa mAne evA na hatA. emaNe temAMthI nIkaLelI vastuo joI tenI vigatavAra parIkSA karI tyAra bAda merI pArzvanAthanuM sthaLa pUchyuM. devanI morInI AjubAjunA bauddha tathA hiMdu avazeSothI tathA jaLAzayo vagerethI te ame paricita hatA, paraMtu amArI tapAsamAM jaina avazeSo amane maLyA na hatA. tethI A praznone javAba takALa Apavo muzkela hato. sAre nasIbe devanI morInA ThAkora zrI surajamalasiMha jADejA amArI sAthe hatA. temane devanI morInI sImano paricaya eTale vizALa hato ke temaNe tarata ja amArI chAvaNInA naiRtya khUNAmAM bAvaLanI jhADI batAvI ane kahyuM ke pelI jhADInI pAchaLa jaina derAsara hatuM ane te sthaLanI e pratimA hatI. hAla navAM bAMdhakAmo ane rastAonI racanAne lIdhe e derAsaranuM nizAna rahyuM nathI. pAchaLathI e ja sthaLethI keTalIka jaina pratimAo ThAkora sAhebe meLavI hatI ane vaDedarA yunivarsiTIne ApI hatI, je hakIkata ThAkora sAhebanI mAhitInI saccAI darzAvatI hatI. devanI morInA avazeSo joIne mahArAjazrIno saMdha kezariyAjIne raste mezvo nadInI vizALa khINamAMthI, zAmaLAjI tarapha AgaLa vadhato ame joI rahyA ane mArA sAthIdAroe kahyuM ke, " AvA jenAra Ave to ApaNo AnaMda keTalo badho vadhe !" AgamaprabhAkara muni zrI puNyavijayajI mahArAjane vApuSpAMjali zrI kanaiyAlAla bhAIzaMkara dave, pATaNa saMto hi satyena nayanti sUrya / saMto mUfma tapanA ghArita che. saMto atirmutamathastha rAga satAM madhye nAvasIdanti santaH // 47 // mahAbhArata 3-281 sajano ja satyathI sUryane gatimAna kare che, sajajano dharatIne tapa vaDe dhAraNa kare che, te (yama) rAja! sajajane bhUta-bhaviSyanI AdhAragati che, sajajanonI madhye sajajana kadI sIdAto nathI. "mahAbhArata.' 3-281. prAtaHsmaraNIya 5. pU. puNyavijyajI mahArAja pATaNamAM lAMbo kALa rahyA te daramyAna, A saMta mahApuruSanA samAgamamAM AvavAno ananya lAbha ghaNe vakhata maLe che. jyAre jyAre temanA darzane gayo chuM tyAre tyAre, ghaNuM Avazyaka kAryomAM racyApacyA rahetA hovA chatAM, teoe sasmita vadane AvakAra Ape hato. temanI mukhya pravRtti pustakedvAramAM kendrita hatI. pATaNanA bhaMDAre, je adarzanIya banyA hatA, tene temanA guru ane paramaguru, pa. pU. zrI caturavijayajI mahArAja ane pravartaka pa. pU. zrI kAMtivijayajI mahArAjanA Adeza pramANe, te dareka bhaMDArone saMzodhI tenA graMthane vyavasthita karI, paddhatisara temaNe sulabha ane darzanIya banAvyA. kAraNa, prAcIna kALamAM sthapAyelA A bhaMDAronA graMtha, peTI-paTArAomAM piTakAM bAMdhI nAkhyA hatA. tenA saMrakSaka jaina Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana zreSThIo A graMthomAM zuM che te jANatA na hatA, chatAM dhArmika dRSTie A jJAnabhaMDAra che ema mAnI, tenA pratye pUrNa Adara ane bhakti rAkho, tenI saMgepanA rAkhatA hatA. temAM ghaDAvajanI poTalIo mUkavI, UdhaI na lAge te mATe tene upara-nIce karI tapAsavA ane pAchA paTArAmAM padharAvI, tenuM saMrakSaNa karavAmAM ja potAnuM kartavya samajatA. pa. pU. puNyavijayajI mahArAje pitAnA guru zrI pU. caturavijayajI sAthe A badhA bhaMDArone vArApharatI tapAsI, temAMnA dareka graMthonAM, pahelAM te, krama pramANe pAnAM goThavyAM; pachI te kayA viSayanA graMtho che tenI yAdI taiyAra karI. taduparAMta te badhAnI prazastio tapAsI, te graMthane racanAkALa, lakhyAkALa, lakhanAra, lakhAvanAra zreSThI, ane kyAM racAya ke lakhAyo, tenI sarva vigate taiyAra karI, tenI vyavasthita yAdIo karAvI. A dareka kArya pite jAte karatA, temanI madadamAM keTalAka bhAIo ke lahiyAone rAkhatA chatAM, pUrNa cokasAIthI te yAdI karAvatA. sAmAnya mANasathI to AvuM bhagIratha kArya banavuM azakya che, jyAre varSo sudhI ekadhArI A sArasvata ArAdhanA, A mahApuruSe pitAnI svastha ke asvastha dazA hoya chatAM, satata jArI rAkhI. divasa-rAta A kAryane temanA jIvananA mukhya dhyeya tarIke temaNe svIkAryuM ane prabhunI parama kRpAthI te avicchinna rIte pUrNa karyuM. pATaNamAM bhaMDAronI saMkhyA nAnIsUnI nathI. lagabhaga cauda-paMdara bhaMDAre, te darekamAM seMkaDo bake hajAre graMtha, vaLI kAgaLa upara lakhAyelA graMthonI sAthe tADapatramAM lakhAyelA graMthe, te darekanI bhASA paNa judI judI, kaI saMskRtamAM lakhAyelA koI prAkRtamAM lakhAyelA, keI apabhraMza bhASAmAM, to koI prAcIna gujarAtImAM lakhAyelA, A badhA graMtho hatA. keI graMtha mULa prAkRtamAM, to tenI vyAkhyA saMskRtamAM, kaI saMskRta ane gujarAtI bhASAmAM. Ama A graMthaddhAranA bhagIratha kAryamAM, vividha dRSTie kAma karavAnuM hatuM. keTalIka vakhata graMthanAM pAnAM avyavasthita maLatAM, tene meLavavAnuM kArya vikaTa hatuM. kadAca keTalAM pAnAM maLatAM paNa nahi, chatAM A mahAvidvAna puruSa tethI mUjhAtA nahi. koI graMthanAM pAnAM bIjA graMthomAM pesI jatAM, to A vicakSaNa puruSa tene jotAM ja oLakhI kADhatA, pAchA tenA mULa graMthamAM mUkatA ane pUrvAparanuM saMmelana karIne ja te kArya pUruM karatA. koI divasa temane A kArya mATe kaMTALo ke aNagame AvyAnuM jANavAmAM nathI. temanI apUrva medhAzaktinA baLe, ka ka ka graMthono che, te tarata ja teo samajI jatA. koI koI graMthanA ananya prasaMgo vAMcI vicAratA ane temanI pAse kAma karatA ke amArA jevA AgaMtukone kahetA-samajAvatA. temaNe phakta pATaNanA bhaMDAro ja tapAsI vyavasthita banAvyA nathI, paNa jesalamera jevAM dUra dUranAM gAmoe jaI tyAMnA bhaMDAra tapAsI, vyavasthita banAvyA che. chelle chelle khaMbhAta ane amadAvAdanA bhaMDAre tapAsI, tene vyavasthita karavAnuM kArya paNuM A mahApuruSe karI, sArasvata ArAdhanAno mahAyajJa temaNe jIvana paryaMta cAlu rAkhyo che. temanA jIvananuM mahAmUluM prazasya kArya, seMkaDo vidvattApracura mahAgraMthonuM saMpAdanakArya che. AkhAya jIvana daramyAna graMthonuM saMzodhana, ane vyavasthA karyA pachI, temanA dhyAnamAM prAcIna apUrva graMthanuM prakAzana karavA mATe vicAraNA udbhavI. seMkaDe graMthonA avagAhanathI temanuM jJAna abhUtapUrva vistAra pAmyuM, ane Aje to teo eka pratyakSa svarUpe jJAnakoSa jevA ja che. game te viSaya saMbaMdhI ApaNe prazna karIe to tenuM rahasya samajAvavA te pUrato prayatna kare ja. AvI apUrva medhAne kAraNe temanuM jJAna khUba vistAra pAmyuM che. temaNe seMkaDo graMtha saMpAdana karI bahAra mUkyA che, je temanI anubhUta vidattAnI jhAMkhI karAve che. saMpAdita karela graMtha pAchaLa paNa temanI cIvaTa jJA. a. 9 Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali ane khaMta keTalI sajIva che te dareka graMthonA parizIlanathI jANI zakAya che. darekamAM pAThAMtaro meLavavAM, jyAM lahiyAnI bhUla hoya tyAM sudhAre sUcave, te darekanI prastAvanAmAM graMthanA guNadoSo prakaTa karavA, tenA kartA tathA lekhakanI pichAna ApavI, tenA upara thayela TIkA-TipaNInI ne meLavavI vagere sArvatrika bAbato vicArIne, pachI ja je te graMtha bahAra mUkavA teo taiyArI karatA. A mahAna parizrama veThIne paNa, bIjA lekhakonI mAphaka, jene sArasvata upAsanA dvArA kaI eSaNa ke svArtha nathI, tevA devadUta jevA mahApuruSane niSkAma sevAbhAvI mahAsaMta tarIke ja oLakhAvI zakAya. pATaNamAM jyAre teo vidyamAna hatA, tyAre temanI pAse vividha viSayenI vicAraNA mATe ke graMtha vAMcavA mATe levA-ApavA, ke koI zaMkA hoya to tenA samAdhAna mATe javAnuM thatuM tyAre teo sadAkALa kAryarata ja hoya. chatAM je je viSaya mATe prazna karuM, teno vigatapUrNa ahevAla ApI zaMkAnuM samAdhAna karatA. Aje to pATaNanA moTA bhAganA jJAnabhaMDAro eka ja jJAnamaMdiramAM vyavasthita rIte lAvI, moTA sTIlanA kabATamAM suvyavasthita rIte rAkhyA che. A mahAna lokasevAnuM kArya, pa. pU. pravartaka kAMtivijyajI mahArAjanI preraNAthI thayuM, ane temAM pa. pU. puNyavijayajI mahArAjane phALo nAnosUno nathI. A bhaMDAro mATe eka bhavya graMthAgAra sva. zeThazrI hemacaMda mohanalAla ane temanA bhAI e temanA pitAzrInA smAraka tarIke 5pU. pravartaka kAMtivijayajInA AdezathI baMdhAvela che, jenuM nAma hemacaMdrAcArya jJAnamaMdira che. A badhAnuM sAcuM zreya pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAja ane temanA ziSya pU. caturavijayajI ane praziSya pa. pU. puNyavijayajI mahArAjane ja ghaTe che. pahelAMnA vakhatamAM pATaNanA bhaMDAro jevA zrI bhAMDArakara, pITarsana, phArbasa ane bIjA aneka vidvAno pATaNa AvelA, paNa temane badhA bhaMDAro jovAnI suvidhA maLI na hatI, kAraNa, bhaMDAranA vyavasthApakane zaMkA hatI ke, A amaladAro kadAca ApaNuM graMthe pANInA mUle rAjasattAdhIzonI madadathI laI jaze. AthI teo bhaMDAranAM zeDAM poTaka batAvatAM. vaLI te dhULa khAtA prAcIna graMtha vyavasthita, avyavasthita sthitimAM joI, bhaMDAre mATe te amaladAro potAnA anubhava pramANe abhiprAyo bAMdhatA. sva. maNilAla nabhubhAI dvivedI paNa pATaNanA bhaMDAro jovA gAyakavADa sarakAra taraphathI AvelA. temane thoDAka bhaMDAro jovA maLelA. chelle sva. zrI cImanalAla dalAla gAyakavADa sarakAra taraphathI punaH pATaNa AvelA. temaNe pa. pU. pravartaka kAMtivijayajI mahArAjazrInI sahAyathI ghaNAkharA bhaMDAro joyA hatA. ane temAMnA sArA paMthe ahIMthI laI jaI, temaNe vaDodarAnI pauvatyagraMthamALAmAM prasiddha karyA. tyAra bAda pravartakajInuM dhyAna A bhaMDAronA samuddhAra tarapha gayuM ane temaNe potAnA ziSyamaMDaLanI sahAya laI badhA bhaMDArane vyavasthita karyA, jemAM 5. pU. puNyavijayajI mahArAje ananya phALo noMdhAvyuM che. Aje to temanI yojanA mujaba badhA bhaMDAra hemacaMdrAcArya jJAnamaMdiramAM AvI gayA che, jyAre keTalAka haju je te mahollAomAM ja che. A jJAnamaMdiranA graMthanI vistRta yAdI, tema ja keTalAkanI aitihAsika daSTie upayukta aMtya prazastio paNa pustakAkAre bahAra mUkavAnI vyavasthA thaI che. Aja sudhImAM 14000 graMthanI yAdI chapAI gaI che, haju bAkInuM kAma AgaLa cAlI rahyuM che. AthI je mahAna jJAnasamudra pATaNamAM pracchanna hato, te dUbhogya banAvavA mATe, A saMtapuruSe, potAnA jIvanano moTo bhAga khacI, Aje sulabha banAvyo che, je sArasvata ArAdhanAno eka virala prayAsa gaNAvI zakAya. pa. pU. puNyavijayajI mahArAjanuM jIvana sadAkALa vidyAvyAsaMgI ane eka mahAna saMtane anu Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 67 rUpa RSimuni jevuM gaNAvI zakAya tema che. temanI pAsethI dezaparadezanA anekAneka vidvAnoe preraNA ane sUcanAo meLavI che. keTalAye vidvAne temanA a MtevAsI banI, temanA jJAnaneA lAbha meLavavA pATaNa AvI rahetA hatA. temanA apUrva jJAnaprabhAvathI, zrI. DaoN. harmana yAAkhI jevA keTalAye paradezI vidvAne temanA pratye apAra prema ane Adara seve che. prAcIna sAMskRti ane itihAsa tathA kalA pratye vadhu preraNA mane temanA dvArA ja maLI che. keTalAye graMthe vAMcavA-vicAravA ApI mArI te bhAvanAne uttejita banAvavAmAM temane meATe kALA che te kema bhUlI zakAya? dUra dUra rahyA hatAM paNa sadAkALa teo peAtAnI amIdraSTi mArA upara rAkhe che. temaNe mArAmAM reDelA sakArA ane temanI preraNAthI ja mane mArA lekhanakAryAMmAM keTaluka baLa maLyuM che, je badala huM temanA Ajanma RNI chuM. te A yuganA sAcA AdraSTA, mahAna sa MtapuruSa che. bhartRharinA zabdomAM kahIe te-~mnsi vacasi kAye puNyapIyUSapUrNAstribhuvanamupakArazreNibhiH prINayantaH // paraguNaparamANun parvatIkRtya nityaM nijahRdi vikasantaH santi santaH kiyantaH // 71 // - bhRrtRhari nItizataka je mana, vacana ane kAyAnAM puNyarUpI amRtathI pUrNa che, jeo traNe bhuvanane upakArAnI hAramALAthI prasanna kare che, kAyama bIjAnA paramANu jevaDA guNeAne parvata samAna gaNIne peAtAnA hRdayamAM praphulla thAya che, evA sa MteA vIrala ja hAya che. AgamaprabhAkara pa. pU. puNyavijayajI mahArAjamAM A badhA guNo adhiSThAna pAmyA che, ane tethI ja teo, sArasvataupAsanA ne paramajJAnaupAsanA dvArA, peAtAnuM AtmakalyANa sAdhI rahyA che. hamaNAM te temaNe sauthI vikaTa ane mahAna kAryo AgamAnA saMpAdananuM upADayuM che. bhAMDArakara eriyenTala insTiTayUTa ane vAdarA eriyenTala insTiTayUTa jevI sasthAee, mahAbhArata ane rAmAyaNanI zuddha vAcanAe taiyAra karI jema bahAra mUkI che, te ja pati ane kAryo pramANe, 45 AgamAnI zuddha vAcanAnuM bhagIratha kAryaM temaNe svIkAryuM che. AvuM bhagIratha kArya temaNe jyAM hAya tyAM pUrNa kha Mta ane cIvaTathI rAtadivasa karI, peAtAnuM jIvana A mahAna parama dhArmika kAryamAM ceAjyuM che. prabhu temane dIrghAyuSya bakSI, temaNe svIkArela kArya paripUrNa karAve, e ja aMtaranI ananya zubhecchA sAthe, temane vaMdana karI mArI A vAkpuSpAMjali arpaNu karatAM vikhIza. pa. pU. A. pra munizrI puNyavijayajI mahArAja ane zrI jaina AtmAnaMda sabhA (bhAvanagara) zrI, khImacaMdra cAMpazI zAha, bhAvanagara parama pUjya gurudeva AgamaprabhAkara munirAja zrI puNyavijayajI mahArAjane dIkSAparyAMya sADa varSanA pUrA thatAM temane abhinaMdana ApavAnA A zubha prasaMge teezrIne ardhya ApatAM huM AnaMda ane gauravanI lAgaNI anubhavuM chuM. prAcIna jaina sAhitya khUba samRddha ane vizALa che. jaina pUrvAcAryAM, vidvAnA ane sAhityakAroe dharma, darzana, ItihAsa, sAhitya, kaLA, jyAtiSa vagere Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 ] jJAnAMjali vidhavidha viSayo para vipula pramANamAM thai racyA che. jaina caritrakathAe ane kheAdhakathAo, temanI aneAkhI zailInA lIdhe, vAcakone hRdayaMgama banI che. bhAratanA kathAsAhityanA vikAsamAM jaina kathAe ane rAsAe teAMdhapAtra phALA che. jainee A sAhitya peAtAnA bhaMDAromAM khUba kALajIpUrvaka sAcavI rAkhyuM che, paraMtu samayanA vaheNa sAthe te avyavasthita banI gayuM che. A sAhityanuM vyavasthita saMzodhana ane prakAzana thAya te jaina samAjane, abhyAsIone ane vidvAnane jainadharmAMnA vizeSa paricaya thAya ane jaina sAhitya tarapha vizeSa abhiruci vadhe. A hetuthI A sAhityanu sazodhana ane prakAzana atya'ta jarUrI banyu` che. munirAja zrI puNyavijayajI mahArAje A bAbatamAM dhaNuM ja prazaMsanIya kArya karyu che. prAcIna jaina sAhitya ane AgameAnu saMzAdhana karI tenuM prakAzana karavAmAM temanI kAmagIrI advitIya che. pATaNa, jesalamera, vaDeAdarA jevAM sthaLAe saMgrahAyelA graMthenu je khaMtathI, je UMDI sUjhathI ane je abhyAsapUrNa vidRSTithI temaNe sazodhana karyuM che ane tenA saMrakSaNa mATe tathA mahattvanA graMthAnI mAIkrophilma utArI vidvAnone sulabha karavA mATe temaNe je jahemata uThAvI che tenI prazaMsA karavA pUratA zabdo jaDe tema nathI. temanuM A kArya cirakALa sudhI yAda raheze. A kA paMDita sukhalAlajIe kahyuM che tema "na kevaLa jaina paraparA sAthe saMbaMdha rAkhe che, na kevaLa bhAratIya paraMparA sAthe saMbadha dharAve che, paraMtu mAnava saMskRtinI dRSTie paNa e upayAgI che." parama pUjya nyAyAMbhAnidhi AcArya zrI vijayAna'dasUrIzvarajI (AtmArAmajI) mahArAja eka mahAna krAMtikArI yugapuruSa hatA. temanA samayamAM jaina samAjamAM ajJAna, vahema, aMdhazraddA, kurUDhi vagere ghara karI gayAM hatAM. te badhAMne dUra karavA temaNe bhagIratha puskhA karyAM. paba, bhAravADa, gujarAta vagere pradezeAmAM satata vihAra karI jaina samAjanAM netrA jJAnarUpI aMjanazalAkA vaDe khelyAM. temanA bhavya upadezanI asara taLe samAja jJAnapUrvakanI kriyA ane kriyAsahitanA jJAna vaDe raMgAvA mAMDayo hateA, ane jainadharma, darzana, sAhitya tathA zikSaNa mATe kaMIka navuM ceAjana karavAnI tenAmAM tamannA jAgI hatI. temanA ziSya pUjya pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAja jainadharma ane sAhitya pratye apUrva prema dharAvatA hatA. temanI saMzAdhanadiSTa paNa aneAkhI hatI. temanA prabaLa puruSArthAthI pATaNa ane lIbaDInA vizALa graMthabhaMDArAnA uddAra thayA hatA ane vaDAdarA tathA chANImAM paNa eka eka vizALa graMthabha'DAranI sthApanA thaI hatI. temanA ziSya pUjya muniratna zrI caturavijayajI ma. paNa mahAna vidvAna ane prAcIna graMthenA niSNAta saMzAdhaka ane saMpAdaka hatA. temaNe peAtAnA guru pra. kAMtivijayajI ma.ne graMthabhaDArAnA uddhAra karI suvyavasthita karavAmAM saMpUrNa madada karI hatI. temanA ziSya pUjya AgamaprabhAkara munirAja zrI puNyavijayajI mahArAje cauda varSanI nAnI umare dIkSA laI dAdAguru pravaka ma. tathA gurudeva zrI caturavijayajI ma. pAsethI prAcIna graMthAnA saMzodhana, sa'rakSaNa ane sa'pAdananI uttama tAlIma lIdhI, ane te tenA kALadha pAmyA pachI teoe zarU karelu' kA te taraphanI bhaktinA pratIkarUpe ekale hAthe upADI lIdhu', eTalu ja nahi, paNa te kAte vidva-gatamAM khyAtanAma banAvI dIdhuM, e ja temanI yazaHkalagI che. bhAvanagaramAM zrI jaina AtmAnaMda sabhAnI sthApanA pU. AtmArAmajI ma.nA svargavAsa pachI pacIsamA divase, eTale ke vi. sa. 1952nA bIjA je sudi khIja tA. 13-6-1896nA rAja, teozrInA anuyAyIe ane praza'sakoe bhaktibhAva nimitte teozrInI smRti kAyama jaLavAI rahe te hetuthI karI. zarUAtathI ja A sabhA pratye teezrInA samudAyanA munimahArAjonI kRpAdRSTi Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana rahI che. ane temanA taraphathI prasaMge prasaMge kImatI sahayoga maLato rahyo che. paraMtu temAMye khAsa karIne pU. pravartaka zrI kAMtivijayajI ma. muniratna zrI caturavijyajI ma. ane A. pra. munirAja zrI puNyavijayajI ma.nI amIbharI daSTi to sabhA mATe saMjIvanI nIvaDI che. A sabhAne eka mukhya hetu pUrvAcAkRta jaina sAhityanA saMzodhana, prakAzana ane pracArano che. te kAryano prAraMbha karavAmAM ane tene vegavaMta karI prazasta banAvavAmAM A guru-ziSya-praziSya tripuTIne mukhya puruSArtha che. pU. pravartakazrInI preraNAthI A sabhAe sauprathama pa. pU. AcArya zrI AtmArAmajI ma.nA hiMdImAM lakhelA graMtha "jaina tavAdarzanA gujarAtI anuvAdathI pustaka-prakAzanano AraMbha vi. saM. 1956mAM karyo. paraMtu A kAryane vega to tyAre ja maLyo ke jyAre temanA ziSya zrI caturavijyajI mahArAje vi. saM. 1966mAM saMskRta, prAkRta, ardhamAgadhI vagere bhASAomAM pUrvAcAryoe lakhelA Agama, darzana, karmavAda, anuyogaviSayaka graMtho mULa, bhASya, TIkA, avacUri vagere sahita saMzodhita karIne prasiddha karavAnI yojanA ghaDI ane te yojanAne "zrI jaina AtmAnaMda graMtharatnamAlA" evuM nAma ApIne tene saphaLa banAvavAno bhAra upADI lIdhe. A yojanA jyAre ghaDAIne amalamAM makAtI hatI, tyAre zrI puNyavijayajI ma.nI uMmara mAtra cauda-paMdara varSanI hatI ane temaNe tAvaLa ja dIkSA lIdhI hatI. paraMtu vaya ane abhyAsa vadhatAM teo gudeva sAthe A kAryamAM joDAyA ane ' vi. saM. 196mAM guTevanA kALadharma pAmyA pachI A graMtharatnamAlAnA prakAzananI saghaLI javAbadArI temaNe svIkArI lIdhI. A saMbaMdhamAM teo kahe che ke "A sabhAnA sekreTarI zrI vallabhadAsabhAI vagere gudeva zrI caturavijayajI ma. pAse AvatA ane A sAhityapravRtti mATe carcAvicAraNA karatA. huM bALakanI jema A badhuM sAMbhaLato paNa samajato nahIM. ema chatAM A che pAtaLo khyAla kharo ke kAMIka mahattvanI vAtu thAya che. te samaye mane kalpanA na hatI ke mAre A sabhA sAthe saMbaMdha thaze ane mAre A javAbadArI upADI levI paDaze." A zrI jena AtmAnaMda graMtharatnamAlAmAM nAnAmAM nAnA ane moTAmAM moTA ajoDa mahatvanA graMtha prakAzita thayA che. nAnAMmoTAM saMkhyAbaMdha zAstrIya prakaraNono samUha temAM prasiddha thayo che e tenI khAsa vizeSatA che. A prakaraNa dvArA jaina zramaNa-zramaNIone khUba ja lAbha thayo che. je prakaraNonAM nAma meLavavA ke sAMbhaLavAM paNa ekAeka muzkela hatAM e prakaraNo temane hastagata thaI gayAM che. Agamika, dArzanika, aitihAsika, kAvya-nATakaviSayaka vidhavidha sAhityanA kula 92 graMtha prasiddha thayA che. temAMnA ghaNA moTA bhAganA graMthenA saMpAdana ane prakAzananI saMpUrNa kAryavAhI A guru-ziSya belaDIne AbhArI che. bRhakalpasUtra (cha bhAgamAM), cha karmagraMthe be bhAgamAM), tripaSTizalAkApurupayaritramahAkAvya (cAra parva, be bhAgamAM), vasudeva hiMDI (be bhAgamAM) ane anya evA ati kaThina graMthanuM temanuM saMzodhana-saMpAdana sagavizuddha ane zAstrIya che, ane te graMthanI prastAvanA tema ja pariziSTo abhyAsapUrNa ane anya saMzodhanakAryamAM ati upayogI thaI paDe tevA che. pUrvanA tema ja pazcimanA prakhyAta vidvAnoe A saMpAdanonI muktakaMThe prazaMsA karI che e ja zrI puNyavijayajI mahArAjanI vidvattA ane pratibhAnI biradAvalI che. zrI puNyavijayajI mahArAjanA zrI jaina AtmAnaMda sabhAne haMmezAM amIbharyA prema ane AzIvada maLatA rahyA che. zrI jaina AtmAnaMda graMtharatnamAlAnA saphaLa saMcAlana uparAMta bIjI aneka rIte A sabhAne pratiSThita karavAmAM temano phALo ajoDa che. A sabhAe vi. saM. 2023mAM pitAno sittera varSane maNimahatsava Ujaze, tyAre anya puSkaLa kAmagIrI hovA chatAM ane tabi Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali 50 ] yata paNa barAbara na hovA chatAM sabhAnA kAryavAhakanI vinaMtine savIkArIne atizaya zrama veThIne amadAvAdathI vihAra karI bhAvanagaramAM te maNimahotsavanI zAna ane gaurava vadhAravA pote padhAryA te ja temanI A sabhA pratyenI hamadardI darzAve che. A sabhA sadAne mATe temanI atyaMta RNI che. munizrI puNyavijayajI mahArAja kharekhara jJAnanI sAdhanA karanAra tapasvI che. Aje 74 varSanI uMmare paNa temanI jJAnasAdhanA pUrNa utsAha, pUrNa ekAgratA, pUrNa ekaniSThAthI cAle che. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI mULa AgamonI saMpUrNa saMzodhita AvRtti taiyAra karI prasiddha karavAnI yojanAnA pAyAmAM teo pote che ane Aje aviratapaNe teo te kArya mATe je jahemata uThAvI rahyA che te ApaNane Azcaryacakita karI de che. ATalI badhI vidvattA hovA chatAM A jJAnatapasvImAM jarA paNa ahaMbhAva nathI. teo haMmezAM jijJAsuonI jJAnapipAsA tRpta karavA taiyAra ja hoya che, ane te mATe potAne paDatA parizrama ke pitAnA kAmamAM paDatI khalelanI jarA paNa darakAra karatA nathI. ghaNI vAra jijJAsuo ane mulAkAtIono pravAha vaheto rahe che ane temanA hAtha uparanA kAmamAM vikSepa thAya che, chatAM jarA paNa acakAyA vinA saune prasanna vadane maLe che, ane saune saMtoSa Ape che. temanI A saumyatA kharekhara prazaMsanIya che. nirahaMkAratAnI sAthe sAthe teo namra ane udAra che. pitAnA moTA kAryane najIvuM gaNavAnI ane bIjAe karelA nAnA kAryane moTuM batAvavAnI vRtti teo dharAve che. zrI AtmAnaMda sabhAnA te teo prANa che, chatAM te sabhAnA maNimahotsava prasaMge potAnA kAryane eka biMdu samAna gaNAvatAM temaNe kahyuM hatuM ke, " gurudeva zrI caturavijyajI ma. nA svargavAsa pachI AtmAnaMda sabhA mATe sAhitya pragaTa karavA aMgenI javAbadArI amArI upara AvI che. sabhAe je sevA karI che temAM ame paNa biMdu meLavyuM che te amArA AnaMdanI vastu che." teozrInI satyaniSThA paNa ajoDa che. satya vastu svIkAratAM jarA paNa acakAtA nathI, eTaluM ja nahIM, paNa apriya hoya tevuM satya vivekapUrNa bhASAmAM kahI detAM paNa jarAye kSobha anubhavatA nathI. A bAbatamAM bRhakalpasUtranA pahelA bhAganI prastAvanAmAM ApavAdika bAbatonI temaNe je vizada carcA karI che ane zAstrasaMmata AdhAro TAMkIne AjanI uchUkhelatAbharI dIkSA pravRttinI je AkarI TIkA karI che te temanI satyaniSThAnI pratItirUpa che. AjanA A zubha prasaMge ame A satyaniSTha, namra, nirahaMkArI, saumya, jJAnatapasvI munirAjane savinaya vaMdanA karIe chIe ane teozrI saMpUrNa svAstha sahita zatAyu thaI teozrInI jJAnasAdhanA satata aviratapaNe cAlu rahe te mATe prArthanA karIe chIe. zrutaprabhAvaka munirAja zrI puNyavijayajI 1. pAnA nainI, na sarvara (fmafzana), yu. p. p. munirAja zrI. puNyavijayajIke darzanakA prathama avasara mujhe karIba aThAraha yA bIsa varSa pahale prApta huaa| taba maiM ahamadAbAdameM pUjya zrI. paNDita sukhalAlajIkA antevAsI thA aura unhIMke sAtha munirAjajIke darzana karane gayA thaa| sudUra dakSiNake digamvara AmnAyameM janma aura kAraMjA (vidarbha) ke digaMbara jaina gurukula jaisI saMsthAmeM vidyArthIjIvana vyatIta kiyA huaa| ina kAraNoMse digambara AmnAyake mere saMskAra bahuta dRDha the| ahamadAbAda jaise Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [71 zvetAMbaroMke mahAnagarameM rahate hue bhI unake vizAla maMdiroMke darzanakA yA unake munijanoMkA sahajasAdhya paricaya pAnekA bhI koI khAsa utsAha nahIM thaa| svayaM pUjya paNDitajI to isa viSayameM udAsIna hI the| phira bhI unake muMhase kisI eka jaina sAdhukI maiMne manaHpUta prasaMzA sunI ho to vaha munirAja zrI puNyavijayajI kI! pUjya paMNDitajI aura munirAjajIkI jaba bheMTa hotI taba ina doM anagArikoMke dharmavAtsalyase koI bhI vyakti prabhAvita hue binA nahIM rhtaa| usa prasaMga para munirAjajIkA 'mitti me savvabhUesu' isa ArSa vacanako mUrtimaMta karAnevAlA prasanna vyatkitva jo maiMne dekhA hai vaha Aja bhI yAda AtA hai| jaina siddhAntameM munijanoMke jo prazama, virati Adi guNa ginAe haiM, unheM munirAjajIke isa subhaga vyaktitvameM dekhakara merI sampradAyabaddha aneka graMthiyAM khula gaI ! binA kisI upadezase hI zramaNa samAjakI maulika ekatAkA maiM darzana kara pAyA isakA zreya zrI munirAja puNyavijayajI ko hI hai| Ajanma brahmacArI rahakara, vrataniyamoMse baddha hokara zramaNakA jIvana bitAnA to mahAn puruSArtha hai hii| lekina usa sImita jIvanako samajopayogI aura antataH dharmopayogI banAnA to viraloMko hI sAdhya hai| munirAjajIne apane jIvanameM jo bhaNDAroMkA uddhAra kiyA hai, AgamoMko prakAzita kiyA hai vaha to kArya jahA~ taka merA khayAla hai aura kisI bhI vyaktine -na to bauddhoM meMse, na digambara jainoMmese aura na vizAla hindu samAjake sAdhujanoMmese-nahIM kiyA hai| purAne graMthoMkA saMgraha karanA to eka baDA rahasyamaya vyavasAya hai| pAzcAtya dezoMme myUjhiyamameM tathA prasiddha lAyabrarIyoMmeM jo graMtha ekatrita kiye haiM unake pIche baDA romAMcaka itihAsa hai| isameM corI karanI paDI hai, lAMca khilAnI par3I hai, jabardastIse lUTa bhI kI I hai| isa vyavasAyameM kaI logoMne kAphI dhanakA bhI saMgraha kara liyA hai| pUjya munirAjakI yaha baDI vizeSatA hai ki unhoMne jaina bhaNDAroMkoM baDI kuzalatAse isa durdazAse bacAyA, lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira jaisI saMsthAoMko nirmANa karake una granthoMko prakAzameM lAyA aura atyanta niHspRhabhAvase yogya vyaktiyoMke mAMgane para mUlapratiyAM bhI dilvaaii| sAta varSa pahale meM landana vizvavidyAlayase chuTTI lekara bhArata AyA thA taba unase vasudhArA dhAraNIkI tIna pratiyAM-jo anyatra kahIM milatI nahI thIM-maiMne prApta kI thii| yaha eka bauddha graMtha hai jo gujarAtake jainoMmeM pracalita hai| munirAjajIne isa prakAra aneka aprakAzita hastalikhita graMyoMko prakAzameM lAyA hai aura aneka vidvAnoMkA saMgraha bhI kiyA hai / jaina paramparAke anusAra zrutakI prabhAvanA karanA yaha tIrthaMkara prakRtike bandhakA nimitta mAnA gayA hai| pUjya munirAja puNyavijayajImeM isa guNakA jo prakarSa dekhA gayA hai vaha avazya hI AgAmI kAlameM bhI mahAn kalyANa karanevAlA hai aisA merA vizvAsa hai| unheM uttama Ayu aura ArogyakI prApti ho yahI hamArI namra prArthanA hai / muni zrI puNyavijayajI mahArAja : vizuddha sevAniSTha zramaNajIvana che. kezavalAla hiMmatarAma kAmadAra, vaDodarA // rahasyaM sAdhunAmanupadhi vizuddhaM vijayate // utt22||bhyrit (pati ) parama pUjya mahArAja zrI puNyavijyajInA dIkSA mahotsavanA prasaMgane sATha varSo thayAM tenA Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 ] jJAnAMjali smaraNamAM vaDeAdarAnA zrI jaina sa`ghe mahArAjazrInA lekhAnI prasiddhi karavAnA nirNaya karyo che te jANatAM ghaNA Anada thayA. e granthamAM mahArAjazrInI sAthenA mArA theADA-ghaNA paricayanA lakhANanA samAvezarUpe eka lekha mAkalavAnu, grantha prakAzana mATe niIta thayelI samitinI vatI prAcyavidyAma`diranA vidvAna adhyakSa bhAI zrI bhogIlAla sAMDesarAe mane likhita nimaMtraNa A'yu' te mATe emane ane samitineA huM aMtaHkaraNapUrvaka AbhAra mAnuM chuM. aMgrejI bhASAmAM mArA A prayAsane varNavuM teA huM lakhI zakuM ke I regard it as my proud privilege to pay my humble tribnte to the learning and the selfless devotion to duty and pursuit fo knowledge of the respected Muni Maharaj. munizrInA paricayamAM huM varSothI chuM. e paricaya mArA vaDAdarA zaheranA nivAsa daramiyAna ane mahArAjazrInA vaDAdarA zaheranA nivAsa daramiyAna ane mahArAjazrInA vaDAdarA zaheramAM thayelAM caturmAsA daramiyAna huM keLavI zakayo chuM.. emanAM vyAkhyAne meM ati AnaMdathI lAbha uThAvyA che, ane emanI sAthe jaina vidyA saMbadhI carcA karI emanA jJAnaneA sArA lAbha lIdho che. hamaNAM ja, vikrama saMvata 2024nA cAturmAsa daramiyAna, jAnI zerInA upAzrayamAM thayelAM-thatAM emanAM vyAkhyAnanuM koI koI vAra zravaNa karyu che. varSA agAu ghaDiyALI peALamAM jaina dharmAMzALAmAM mahArAjazrI narasiMhajInI pALamAM AvelA jJAnamadiranI hasta-likhita prateAnuM sa`pAdana karavAmAM vyAvRta rahetA hatA tyAre huM temanI pAse ghaNI vAra jatA-AvatA hatA. jyAre jyAre huM darzananA lAbha lau chuM tyAre mane evuM thAya che ke, huM zaheramAM rahetA heAuM te| kevuM sAru'! te huM' A paricayane sArI rIte keLavI zakuM! atyAre te e azakaya che, kAraNa ke mAruM nivAsasthAna upAzrayathI dUranA vasati-sthAnapratApagaja-mAM AvI gayuM che. huM icchu ke, vAdarAnA zrIsa'dha nizrAnI savaDa vikasatA vaDAdarA zaheranI jaina-jainetara janatAne vadhAre ApavA zaktimAna thAya ! eka dRSTie zrI puNyavijayajI mahArAje jaina Agama-sAhityanI vAcanAne purogAmI ane saha-yugI kAkarAnI paraparAne sAcavI rAkhI che, te| bIjI daSTie, e ja purANI paraMparAne emaNe navA, vartamAnayugI, yuropIya ghATa ApyA che. jaina zvetAMbara AgamasAhityanI vAcanAe pATalIputra, mathurA ane valabhI(vaLA) mukAme thaI; te vAcanAe samUhavAcanAe hatI; ane temanA nirNaya samUha-nih yA hatA; e hareka sthaLe vidvAna munirAjo bhegA thayA hatA, ane paraMparAthI cAlatA AvatA, vivAdAspada pAThene zuddha karI-karAvI, aMtima rUpa ApavA emaNe prayatnA karyA hatA; temAM valabhI vAcanAne je svarUpa ApavAmAM AvyuM hatuM te svarUpa atyAre aMtima svarUpa gaNAya che, ane tene badhA zvetAMbarI pakSA mAnya kare che. A vAcanAe nirNaya thayA tyAre vAcanAnA mAdhyama viSe matabheda hatA; paNa chevaTe mahAvIranI dezanAonA mAdhyama-ardhamAgadhIne sarvAnumatie svIkAra thaye| hatA. A saMkalanAnA vidvAnee eka bAbata lakSamAM lIdhI hoya paNa kharI : dakSiNa bhAratanA digaMbarI sAhityanuM--jema ke kundakundra AcAryanA sAhityanuM--mAdhyama ardhamAgadhI hatuM, te anusAra, uttara bhAratanuM mAdhyama paNa ardhamAgadhI rAkhavAmAM AvyuM haeNAya ! alabatta, jaina vidvAneAthI saMskRtanI upekSA teA thaI zake ema nahotuM. muni-mahArAjoe ardhamAgadhInuM mAdhyama te rAkhyuM, paNa pAThe uparanI vRttio, vivecanAe, vyAkhyAe--e mATe emaNe saMskRtanuM mAdhyama rAkhyuM; pariNAme jainanA saMskRta bhASAne paricaya sAbUta rahyo. emaNe e girvANa mAdhyamamAM bhASyA, nATakA, mahAkAvyeA, phAvyazAstro vagere lakhyAM, te ja sAthe emaNe prAdezika bhASA, elIe, rAjasthAnI, hindI, gujarAtI, Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 73 kAnaDI, tAmila vagere mAdhyamA rAkhI temAM paNa navuM sAhitya ApyuM. durbhAgye te prayAsa ekapakSIya rahyo; jainetara vidvAnoe ardhamAgadhIne paricaya keLavyA nahi ! mahArAja zrI puNyavijayajIe A paraMparAne sAcavI rAkhIne jaina vidyAne ApaNane paricaya karAvyA che, jaina Agama-sAhityanI emanI vAcanA vyaktigata rahI che. prathama kakSAnI vAcanA atyAre bilakula zakaya nathI. mahArAjazrInI A vyaktigata vAcanA svacchaMdI, sAMpradAyika ke kaI amuka hetulakSI nathI. emanI vAcanAmAM mULa pAne ja vaLagI rahevAmAM Ave che. emanA niNaeNyA pUrve thayelI sAmUhika vAcanAe ane temanA upara thayelI vRttie vagerenA tulanAtmaka abhyAsa pachI ja levAmAM AvyA che. A hakIkata huM nata-anubhavathI ahIM lakhI zakuM chuM; e jAta-anubhavanI noMdha mAre ahIM levI ja joI e. muMbaInA mahAvIra jaina vidyAlaya taraphathI saMzeAdhane thAya che ane te sAhitya prasiddha paNa thAya che; emAM zvetAMbarI Agama-sAhityanAM kaI kaI sUtreAte samAveza thayA che. evA eka sUtranu` sauMpAdana karavAnu mahArAjazrIe hAtha upara lIdheluM, te pUruM karavAmAM vilaMba thayelA. vidyAlayanA kArya karIe te kAryo veLAsara pUruM karI ApavAnI mahArAjazrIne vinaMtI karelI. mahArAje kAkarAne dha lAbha pharamAvatAM, vila`banI spaSTatA karatA je javAba ApelA te vidyAlayanA ripe nivedanamAM, samagra prasiddha thayelA, je mArA vAMcavAmAM AvelA ane jene me' nivedanamAMthI kADhI mArI phAIlamAM gAThavI rAkhelA che......e hetuthI ke, evAM keAI khIjAM sa`pAdanA thatAM hoya te mATe mahArAjazrIneA javAba mArgadarzaka thaI zake. mAre ahIM kahevuM joI e ke, AvAM kaI kaI navIna saMpAdane prasiddha-mudrita thayelAM prakAzanAnA AdhAra upara saMgrahIta thayelAM hoya che, ane e prayAseAmAM mahArAjazrIe keLavelI tulanAtmaka vAcanAnA Azraya-avakAza hAteA nathI ! puNyavijayajI mahArAjanI tamAma vAcanAneA A mukhya vaizeSika guNa che. AvI viziSTatA prAcIna DhAne anusaratA ApaNA paDitAne bahu ochA pramANamAM lAdhelI hAya che. puNyavijayajI mahArAja prAcIneAmAM Ave che, sAthe temanA prayAse navayugI prayAsonI kakSAmAM Ave che. jaina mAnyatAte tee A navIna zailIthI vicAre che tethI temanAM maMtavye! yuropIya vAtAvaraNathI raMgAyelA vid-vamAM ekadama mAnyatA pAmyAM che. emanA vicArAmAM sAMpradAyika tattva ghUsI zakayAM nathI. atyAre te| hareka vicAraka mAne che ke koI paNa maMtavyamAM koI samaya-adhIna tattva hAya teA tene vicAra je te samayanI maryAdAone samajIne thavA joIe, ane emAM sAMpradAyika Agraha hovA joI e nahi. mahArAjazrInI dRSTimAM A navIna zailIne samAveza thAya che e huM mArA emanA paricayathI jANI zakayo dhru, ane tene A lekhamAM mUkavAnuM huM mAruM kathya samajuM chuM. eka vAra vaDAdarA mukAme me' AcArAMgasUtranI mArI vAcanAne kAI keAI anubhava emanI samakSa mUkaye. mUkatAM mane kAMIka sakAya teA thatA hatA, chatAM zuddha vicAraNA mATe meM e sakAcane dUra karI mArA viSayanA ekAda e muddAe emanI samakSa mUkayA. mane je javAba maLyA tethI mane atyaMta AnaMda thayeA. mahArAjazrIe mArA vicArane puSTi ApI, uparAMta spaSTa karyuM ke, AcArAMgasUtranI saMkalanA karanAra AcArya gRhasthAzramamAM jaina dIkSA lIdhI te agAu te vaizvika matanA prakhara paMDita, vivecaka ane tattvaciMtaka hatA, eTale AcArAMganI saMkalanAmAM emane pUrvAzramaneA raMga, vizuddha bhAve, Ave sA. a. 10 Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] jJAnAMjali temAM kazuM Azcarya nathI ! mane puNyavijayajI mahArAja durAgrahathI parAbhUkha jaNAyA che. bALadIkSAdevadravya, pUjAvidhi, digaMbara sthAnakavAsI terApaMthI gacchavAda, e vivAdathI teo mukta rahyA che. samakita-mithyAtvanA vivAdathI temanI daSTi kuMThita thaI nathI. temanA AcAra kaDaka rahyo che, to ekAMgI kriyAvAdathI teo bilakula raMgAyelA nathI. zuddha, vivekapracura, abhiniveza rahita temanAM vyAkhyAna anubhavavAmAM AvyAM che. jyAM padravyamAM, paMcAstikAyamAM mAnyatA che, jyAM syAdvAda-anekAMtamAM zraddhA che, tyAM jainatva hoI zake che ema teo mAne che, sAthe sarva darzano pratye teo samabhAva5Ne rahe che, dharma-religion ane science-sAyaMsa, e be vacce virodha saMbhavato nathI ema teo kahe che. jaina AgamamAM nidanono vicAra Ave che. A eka vizeSa prayoga che. tenuM prAgAMtara huM aMgrejImAM dissent zabdathI karIza. kethalika carcanI mAnyatAothI proTesTa judA paDavyA ane DisenTara kahevAyA. e ja proTesTamAM matAMtara thayAM. teo paraspara dissents kahevAya che. mahAvIranA samayamAM be mukhya dissents-nihna thaI gayA : (1) maMkhalIputra gozAlaka, (2) khuda mahAvIrano jamAI jamAli. mahAvIra pachI nidana thayA, emane nirdeza karavAnI ahIM jarUra nathI. vaLI eTaluM kahevuM basa thaze ke, A nivo paraspara ekamekane mithyAtvI kahetA AvyA che. joke khUbI to e che ke dareka nino jainonI mukhya bhAnyatAo paMcAstikAya, pakavyavicAra, anekAMtavAda-syAvAda emAM to mAne che ja, chatAM eka samUha bIjA dareka samUhane miThAvI-a-jaina mAne che! A saMkacita vicAradhArA che. mahArAjazrI AvA saMkucitapaNAthI vimukha rahyA che, sAthe teo pitAnA paraMparAgata,* gagata samUhamAM rahIne ja sevA karatA rahyA che, ane badhA samUhe temanA pratye saMmAna sevatA rahyA che. keTalAye sthAnakavAsI sAdhuo temano paricaya keLavavAnI tatparatA darzAve che, e mAre jAta anubhava che. jaina vidyAnI emaNe AjIvana sevA karI che e ja emanA jIvananuM sAphalya che. ApaNe IcchIe ke AvA pavitra mAnava jaina vidyAnI sevA karavA sadaiva samartha rahe, dIrgha AyuSya bhogave, ane ArogyamAM rahe! preraka vibhUti Do. ramaNalAla cI. zAha, muMbaI dareka vyaktinA jIvanamAM koI koI vyakti preraNArUpa banI jAya che. je keTalIka vaDIla ane pUjanIya vyaktio mArA jIvanaghaDataramAM preraNArUpa banI gaI che temAM parama pUjya muni zrI puNyavijyajI * mahArAja agrasthAna dharAve che. emanI preraNAe ja mane prAcIna jaina sAhitya pratye ane ethI paNa vizeSa dharma pratye anurAgI banAvyo che. emanA AzIrvAdathI ja jIvanamAM keTalAMka kAryA huM saphaLatApUrvaka pAra pADI zakyo chuM ane ethI emanA pratye huM ghaNo ja RNI chuM. - pUjya mahArAja sAheba sAthe mAre paricaya lagabhaga doDha dAyakAno che. emanAM pahelavahelAM darzana karyA amadAvAdamAM eriyenTala konpharansa bharAI tyAre. jaina munio paNa AvI kaoNnpharansamAM rasa le che e jANIne tyAre Azcarya thayeluM ane ApaNuM "jJAnabhaMDAre" vize pU. mahArAja sAhebe * huM icchuM ke niSphana upara koI Thesis mahAnibaMdha lakhe-gozAlaka maMkhalIputra-AjIvikA uparano Thesis aMgrejImAM che te zailI upara, Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana T7pa je pravacana karyuM te sAMbhaLIne te mArI mugdhatAno pAra rahyo na hato. pUjya mahArAja sAhebanA vadhu nikaTanA saMparkamAM AvavAnuM banyuM I. sa. 1955mAM. e varSe amadAvAdamAM seMTa jheviyarsa kolejanI sthApanA thaI ane muMbaInI seMTa jheviyarsa koleja taraphathI amadAvAdanI senTa jheviyarsa kolejamAM gujarAtI viSayanA prAdhyApaka tarIke kArya karavA mATe eka varSa mATe mane mokalavAmAM Avyo. savAranI kaeNleja hatI eTale samaya paNa puSkaLa maLato hato. roja sAMje sarita kuMjamAM pUjya paMDitajI zrI sukhalAlajI pAse jato hato ane emane kaMIka vAMcI saMbhaLAvato hato. te samaye "nala-damayaMtInI kathAne vikAsa" e viSaya upara mahAnibaMdha lakhavAnA kAryane haju AraMbha ja meM karyo hato. pUjya paMDitajI sAthe e viSayanI vAta karatAM emaNe e mATe pUjya puNyavijayajI mahArAjano saMparka sAdhavAnuM sUcana karyuM ane e pramANe eka divasa bapore huM jaina sosAyaTInA upAzrayamAM jaI caDyo. pU. mahArAja sAhebane meM vaMdana karyA, paraMtu vidhisara vaMdana karatAM mane AvaDatuM nahotuM. pUjya mahArAja sAhebane mAro kaI paricaya na hato, paraMtu prathama mulAkAte ja emaNe mArI sAthe koI svajananI jema khUba umaLakAbhera vAta karI ane tethI huM atyaMta prabhAvita thaI gayo. emanA AvakAre mAruM hRdaya jItI lIdhuM. potAnA kAmamAMthI. samaya kADhI emaNe mAre mATe puSkaLa samaye Ayo ane te ne te ja vakhate emaNe mAruM kaMI paNa ThAmaThekANuM lIdhA vinA mane madhyakAlIna jaina kRtionI be hastaprato ApI. emaNe mArAmAM mUkelA asAdhAraNa vizvAsa zvAsane kAraNe huM emanA vyaktitvathI vadhAre AkarSAyo ane pachI to emane vaMdana karavAne tathA emanuM mArgadarzana meLavavAne roja upAzraye javAno mAro kAryakrama banI gayo. naLadamayaMtInI kathA vizenA mahAnibaMdhanI pUrva taiyArImAM meM je keTalIka kRtio joI temAM samayasuMdarakRta "nala-davadaMtI rAsa' paNa hato. paraMtu e kRti apragaTa hatI eTale hastapratane AdhAre ene abhyAsa karavAno hato. joke hastapratanI lipi barAbara vAMcatAM mane AvaDatuM nahotuM, je pUjya mahArAja sAheba pAsethI zIkhavA maLyuM, eTaluM ja nahi, emanI preraNAthI samayasuMdaranI e kRtinuM saMpAdana karavAnuM kArya meM hAtha dharyuM, jemAM pUjya mahArAja sAhebanA ziSya pUjya darzanavijayajI mahArAje paNa mane ghaNuM sAhAya karI. pUjya puNyavijayajI mahArAjanA hAtha nIcenI tAlImane pariNAme e saMpAdana sArI rIte taiyAra thaI zakayuM ane e jyAre puratakarUpe pragaTa thayuM tyAre emanA caraNakamalamAM meM e arpaNa karyuM. Ama, jUnI gujarAtI bhASAmAM lakhAyelI jaina rAsAdi kRtionA saMzodhasaMpAdananA kSetramAM pUjya mahArAja sAhebe ja mane praveza karAvyuM ane emanI ja preraNAthI tyAra pachI upAdhyAyajI zrI yazovijayajIkRta 'jabUsvAmI rAsa'nuM saMpAdana paNa taiyAra karI prakAzita karyuM. I. sa. 1955-56mAM amadAvAdanI seMTa jheviyarsa kolejamAM eka varSa kAma karI bhAre muMbaI pAchA pharavAnuM thayuM. pUjya mahArAja sAhebane vaMdana karavA gayo tyAre mAro dharma pratyeno anurAga vadhato joIne emaNe mane saMbhAraNuM tarIke eka prAcIna kalAtmaka siddhacakrajInI bheTa ApI, jenA nitya darzana-vaMdanane pariNAme, mAre prAmANikapaNe kahevuM joIe ke, mane jIvanamAM asAdhAraNa lAbho thayA che. muMbaI AvIne pUjya mahArAja sAheba sAthe patravyavahAra dvArA saMparka rAkhavAno prayatna karyo, paraMtu saune haze evo je anubhava mane thaze. pUjya mahArAja sAhebanI A eka jANItI khAsiyata Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali che ke teo sAmAnya rIte patravyavahAra bahu rAkhatA nathI. TapAlaTikiTano bane teTalA ochAmAM ochA parigraha ane saMdhane ochAmAM ochuM kharca karAvavAnI bhAvanAmAMthI A vRtti janmelI manAya che. paraMtu anivArya hoya tyAre pUjya mahArAja sAheba avazya patrane javAba Ape che evo paNa anubhava che. meM jyAre jyAre dhArmika ke sAhityika viSayanI koI agatyanI bAbata vize emanuM mArgadarzana maMgAvyuM hoya tyAre tyAre acUka temanA taraphathI svaccha ane maroDadAra akSare muddAsara ane cIvaTapUrvaka lakhelo patra maLe che. bALabrahmacArI, lAMbA dIkSA paryAyavALA, saMyamanI ArAdhanAmAM magnacitta, jJAnavRddha ane tapovRddha thivira pUjya mahArAja sAhebe potAnI tabiyatanI paNa darakAra karyA vagara pATaNa, jesalamera, amadAvAda vagere sthaLe jaina bhaMDAronI hastapratone vyavasthita karavAnuM amUlya kArya karyuM che. asahya garamImAM mAthe bhInuM potuM mUkIne dhIkhatA patarA nIce bharabapore jyAre emane meM devasAnA pADAnA upAzrayamAM prasanna citte kArya karatA joyA tyAre to mAruM mastaka emanAM caraNomAM namI paDayuM hatuM. emanA athAga parizramayukta avirata kAryane kAraNe tema ja cAritryanI zreSThatAne kAraNe kaI saMdha ke samAje teo varSothI upAzrayamAM potAnA kAmane mATe lAiTano upayoga karatA hovA chatAM teno virodha ke UhApoha karyo nathI. pUjya mahArAja sAhebanI. Atmika zakti eTalI prabaLa che ke aDadhI rAta sudhI kArya karyuM hoya ane rAtanA ekabe kalAkanI UMdha maLI hoya to paNa bIje divase savAre teo evA ja svastha ane prasanna hoya ane divase ArAma levAnI emane jarUra paNa na hoya. AvI rIte ekAda divasa nahi, divasonA divasa sudhI kArya karavAnI asAdhAraNa zakti teo dharAve che. zuM jaina ke zuM bauddha, zuM hiMdu ke zuM khristI, dareka dharma ke saMpradAyanA tyAgI sAdhuomAM paNa jovA maLe che lokeSaNAnI abhipsA tyAgI mahAtmAonI lokaprazaMsA ApoApa ja thavA lAge che, paraMtu samaya jatAM kyAreka keTalAkamAM vadhu lokeSaNAnI vAsanA jAge che. paraMtu pUjya mahArAja sAhebe enA upara paNa vijaya meLavyo che. emaNe sahaja maLatI AcAryanI padavInI paNa je khevanA karI nathI, to lekeSaNAnI to vAta ja zI karavI ? jIvananAM vividha kSetromAM mahAna gaNAtI koI koI vyaktionA nikaTanA saMparkamAM AvavAnI jyAre ApaNane taka maLe che tyAre te darekane ApaNo anubhava ekasarakho nathI hoto. keTalIka mahAna gaNAtI vyaktionA jema jema nikaTanA saMparkamAM ApaNe AvIe chIe ane emanI vizvasanIya vyakti banIe chIe tema tema e mahApuruSamAM rahela ahaMkAra, daMbha, ugra rAgadveSa, saMkucita ane svArthaparAyaNa dRSTi, khaTapaTa, cAritryanI zithilatA, upadeza ane vartana vaccenI visaMvAditA ItyAdi ApaNI najare caDavA lAge che ane vakhata jatAM e mahApuruSamAM vAmana puruSanuM ApaNane darzana thatuM jAya che. bIjI bAju keTalAka evA kharekhara mahAtmAo hoya che, jemanA jema jema nikaTanA saMparkamAM ApaNe AvatA jaIe chIe tema tema temanA cAritryanAM ajJAta ujajavaLa pAsAMonuM vadhu ane vadhu darzana ApaNane thatuM jAya che. parama pUjya puNyavijayajI mahArAja sAhebanA jema jema nikaTanA paricayamAM AvavAnuM thatuM gayuM tema tema emanA jIvananAM atyaMta ujajvaLa pAsAMonuM vadhu ane vadhu darzana mane hamezAM thatuM gayuM che. AvA bhavyAtmAnAM caraNomAM ApaNI koTi koTi vaMdanA hajo. Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana ' 'vidballabha' sAthenA sAhityika prasaMgA prA. hIrAlAla 2. kApaDiyA, surata vyasana--AjathI pacAsa varSa upara muMbaI vidyApIThanI ema.e.nI parIkSAmAM gaNita sAthe uttIrNa thayA bAda muMbaInI vilsana kaeNlejamAM gaNitanA adhyApaka tarIke kAma karatI veLA mane jaina sAhityanA viziSTa abhyAsa karavAne suyeAga sAMpaDayo. vAta ema banI ke e varSe " zAstravizArada ' jainAcArya zrI. vijayadharmasurijInu' emanA bahuzruta vineye sahitanu` mu`baImAM cAturmAsa thayu ane mane ene yatheSTa lAbha maLayo. tyArathI mane anekavidha viSayAne bedha karAvanArA mahattvapUrNa jaina tema ja ajaina granthA vAMcavA vicAravAnA, teAMdhA karavAnA, lekheA lakhavAnA tathA kRtie yAjavAne raMga lAgyo. e mArA svAdhyAyanA eka agarUpe pariNamyA. AgaLa jatAM e mAruM vyasana thaI paDayuM. e Aje paNa A vRddhAvasthAmAM vikaTa paristhiti udbhavatAM mAnasika samatulA jALavavAmAM, sAhityane nirbheLa AnaMda prApta karavAmAM tema ja sAhityakSetrane peAtAnAM mahAmUlyazALI pradAna vaDe gauravAMkita karanArA viSudhAne kaMI nahi te parAkSa samAgama sAdhavAmAM sahAyabhUta banyuM che. [ 77 prAthamika paricaya---cALIseka varSoM upara sva. bAjIsAheba jIvanalAla panAlAle mane ' A ta jIvana jyAti ' taiyAra karavAnuM kAma soMpyuM. e kA. sAMgApAMga bane, enuM samucita AyeAjana thAya ane e sarvAMze kAryasAdhaka thaI paDe e mATe emaNe mane te samayanA dharma dhuraMdhara jaina AcAryo ane munivaronA pratyakSa samAgama sAdhavAnI sUcanA karI. tadanusAra huM pATaNa gayA ane pravaka zrI kAntivijyajI mahArAjazrIne maLyA. emaNe mane emanA peAtAnA praziSya munizrI puNyavijayajI sAthe A saMbaMdhamAM vicAraNA karavI DIka thaI paDaze ema kahyuM. sAthe sAthe mArA sadgata pitA ane pitAmahanA paMjAmAEAraka ' zrI AtmArAmajI mahArAjazrInA samudAya sAthene dharmasneha hatA te jaNAvyuM. A pramANenA AhlAdaka vAtAvaraNamAM huM puNyavijayajIne maLyuM. A mArA emanI sAthenA prathama paricaya hatA. AthI gheADIka vAtA thayA bAda ja emaNe mArA gharamAMthI emanA saranAme 'azubha samAcAra'nA nirdezapUrvakanA mArA upara lakhelA patra ApyA. A emanI vyavahArakuzaLatAvivekabuddhinu' dyotana kare che, nahi te " prathamaprAse makSi[ '' jevA ghATa thate, jAhera vyAkhyAna--apeArane samaya thavA AvyeA hateA eTale vAta AgaLa na vadhI. rAtre munizrIne pharIthI maLavAnu thatAM emaNe mane eka jAhera vyAkhyAna ApavA kahyuM. e uparathI mAre kayA kayA muddA khAsa carcavA te bAbata me' emane pUchI eTale e dizAmAM emaNe vedhaka prakAza pADayo. bIje divase mArA vyAkhyAna prasaMge ee ja nahi paNa emanA praguru paNa padhAryAM. AthI mane sAnadAya thayuM ane mArA utsAhamAM vRddhi thaI. krUrIthI maLavAnuM thatAM caravaLe, kaTAsaNuM ityAdi zabdonI carcA cAlI. udAratA-kAlAMtare me' jainAcAya zrI vijayalabdhisUrijI tyAM ja-pATaNamAM hatA temane vandanAdi dvArA lAbha levAnI icchA darzAvI, te emanI sAthe yathAyeAgya sumeLa nahi hAvA chatAM tarata ja-jarA paNa saMkoca vinA emaNe ceAgya prabaMdha karI ApyA, A emanI udAratA. Ama mArA emanI sAthene prAthamika paricaya pAMgaravA lAgyA. upahAra--puNyavijayae devendrasUriSkRta " sAra: mgranthA: ''tI eka nakala mane bheTa ApI tyAre emaNe gujarAta lipimAM nimnalikhita ullekha karyo hateA : Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 3 jJAnAMjali bhAI zrI hIrAlAla rasikadAsa kApaDIAne sasneha upahAra muni puNyavijaya saM. 1993nA mArgazIrSa kRNu paMcamI " kAlAMtare emaNe mane bIjA be karmagranthane lagatA pustakanI paNa eka nakala bheTa ApI hatI. enA upara bALabodha lipimAM nIce mujaba ullekha karyo hato :__ "bhAI zrI hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyAne sAdara samarpita puSpavinA" nideza---" nyAyavizArada nyAyAcArya mahApAdhyAya zrI yazovijya ramRtigranthanA Amukha (pR. 13mAM puNyavijayajIe "eka suyogya vidvAna lekhaka" tarIke mAro nirdeza karyo che. sahakAra-muMbaI sarakAranI mAlikInI jaina hastalikhita prationuM varNanAtmaka sUcIpatra meM traNeka varSa pUnAmAM rahIne soLa vibhAgamAM je pUrNa karyuM hatuM te bhAMDArakara prApya vidyAsaMzodhana maMdira taraphathI Aje varSo thayAM chapAya che. atyAra sudhImAM nava vibhAga prakAzita thayA che. A paikI 1) C G C M [ Vol XVII, pts 1-2 & Dt. 3 pp. 1-56] je I. sa. 1975 thI 1940 nA gALAmAM prasiddha karAyAM che tenAM bIjI vAranAM mudraNapatronI eka nakala, je saMsthAe mArI vijJatithI emanA upara paNa ekalatI hatI, temAMno aMgrejI sivAyane bhAga tapAsI javA emaNe kRpA karI hatI. eca ve aya yastal" Journal of the University of Bombay" (Vol. VI, pt. 6)mAM mAro lekha nAme " Outlines of Palaeography" 1938mAM chapAye temAM pR. 89mA "jaina citrakalpadruma" gata puNyavijayajInA "jaina lekhanakaLA" nAmanA vistRta lekhanI meM noMdha lIdhI che ane aMtamAM emanA pratye kRtajJatA darzAvI che. noMdha karatI veLA meM emane "an erudite scholar and a gaina saint" tarIke ullekha karyo che. nikhAlasatA ane nirbhayatA-paccIseka varSa upara AgamoddhAraka zrI AnandasAgarasUrijI ahIM-suratamAM-lIMbaDAnA upAzraye sthiratA karatA hatA evAmAM puNyavijayajI ahIM A ja upAzrayamAM padhAryA. prasaMgopAtta eka rAtre meM eka munizrInI upasthitimAM emane nimnalikhita be vivAdagrasta bAbato viSe pitAnA vicAro rajU karavA vijJapti karI ane emaNe nikhAlasatA ane nirbhayatApUrvaka e bAbate upara je prakAza pADyo te mArI jiMdagImAM A jAtane pahele ja anubhava hato ? (1) zramaNa bhagavAna mahAvIrasvAmI ane mAMsAhAra. (2) mahAtmA' gAMdhIjI ane eka lAkha varSamAM thaI gayelA tIrthakaro. viThalabha-munizrI puNyavijayajI mATe Aje keTalAMye varSo thayAM meM "vikallabha' vizeSaNa yoryuM che ane mArI anyAnya kRtiomAM meM eno ullekha paNa karyo che. A samAsanA tapuruSa tema ja bahutrIhi e baMne artha mane pUrepUrA abhipreta che. eo vidvAnone priya che tema ja emane paNa vidvAno priya che. A jagajAhera bAbatane meM A vizeSaNa dvArA mUrta svarUpa ApyuM che. vizeSamAM AthI te meM A lekhanuM "puNya prasaMge" jevA dhayartha ka zIrSakane badale "vikallabha" tarIke emane prAraMbhamAM ja nirdeza karavAnuM vadhAre ucita gaNyuM che. AthI A vizeSaNanI jANa vadhAre vyApaka banaze evI AzA che. e emanA egya sanmAnanuM pratIka thaI paDaze. 1. Descriptive Catalogue of the Government Collection of manuscripts" 2. "vikruSa vacchamaH vikrama: " 3. "vida vadyuma cahya 4 vidaDhama:" Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 79 bhalAmaNa-prAkRta TesTa sosAyaTI" taraphathI prakAzita thatAM pustako mane bheTa maLatAM rahe e mATe emaNe A saMsthAnA saMcAlaka mahAnubhAvone bhalAmaNa karI hatI ema jANavA maLe che. mane zarUAtanA keTalAka graMtho bheTa maLyA te A bhalAmaNanuM pariNAma che ema mAruM mAnavuM che. lAkSaNika papakAra-muMbaI vidyApITha taraphathI "AkAracitronAM udAharaNa"ne aMge mAre aMgrejI lekha sacitra svarUpe prasiddha thato hato tevAmAM bhAre amadAvAda javAnuM thayuM. tyAM tArIkha 13-3-'55nA reja munizrIne maLavA gayo tyAre 63 AkAracitrothI alaMkRta ane udayavijaye 317 pavomAM racelA vijJaptipatranI kapaDA upara coMTADAyelI ane kAgaLa upara lakhAyelI TippaNAnA AkAranI eka hAthapothI emaNe mane batAvI hatI eTaluM ja nahi, paNa bhalla, zaMkha ane zrIkarInAM citro e uparathI emaNe mane AlekhI ApyAM hatAM. vizeSamAM A amUlya ane virala hAthapothI bhAre mArI janmabhUmimAM-surata laI javI hoya to te mATe pUrI sAnaMda taiyArI batAvI hatI. paNa A alabhya vastu laI javAnI meM nA pADI hatI. kAlAMtare meM A hAthapothI jovA mAgI tyAre temaNe kahyuM ke sAkSaravarya zrI jinavijayajI e prakAzanArthe laI gayA che. anya citronuM kAma AthI aTakI paDayuM. Aje A hAthapothI kyAM che ane e vitakhipatra sacitra svarUpe prakAzita thayuM hoya to tenI mane khabara nathI. emanI lAkSaNika paropakArattine-saujanya-eka yAdagAra bIje paNa prasaMga bane che? tA. 24-3-55ne roja emaNe mane aSTa maMgaLanAM AkAracitrothI vibhUSita caMdraprabhasvAmistavananI vi. saM. 1512mAM lakhAyelI hAthapothI Apa mArI A pravRttimAM mane protsAhita karyo. A kRti mArA uparyukta lekhamAM chapAI che. A hAthapothI aMzataH mULa tema ja citro ema baMne rIte aMzataH khaMDita hatI, paNa ekabIjAno lAbha laI huM ene paripUrNa svarUpa ApI zakyo hato. ( patravyavahAra ane akSarecausaraNa ityAdi paInI prAcInatA ane paMcakalpanA paricaya jevA viSe viSe patravyavahAra dvArA emaNe mane potAnA vicAro darzAvyA hatA. gujarAtI tathA bALabodha baMne lipinA emanA akSaro sundara, spaSTa, subodha ane nayanapriya che, ema emanA lakhANuthI jaNAyuM che. samAgama-bhAre muni zrI puNyavijayajI sAtheno samAgama moTe bhAge parokSa che. emanI racelI kRtionuM vAMcana karatAM mane AnaMda thaye che. eka abhinava dRSTAMta tarIke kahIza ke nandIsuranI caNi sahitanI emanI AvRttimAM emaNe Agama dvArakane aMge je prazaMsanIya ane abhivandanIya udagAra mUrta karyA che teno bRhaka5 (bhA. 1) gata emanI prastAvanAmAM AgamahAraka aMge karelA ullekha sAthe sarakhAvatAM mane sAnaMda Azcarya thayuM hatuM. eka ja sujJa ane sahRdaya vyaktinA jIvanamAM paNa prasaMganusAra kevI kevI vilakSaNa-paraspara viruda jaNAtI ghaTanAo bane che tenuM A eka javalaMta udAharaNa che. suga-viThalabha muni zrI puNyavijyajInA mArA upara vividha upakAro thayo che. tene cakiMcita nirdeza karavA mATe mane je A suyoga sAMpaDayo che te Do. sAMDesarA ane hai, umAkAMtanA tA. 19-9-'68 nA bhAvabhInA AmaMtraNane AbhArI che. abhilASA-puNyavijayajIe potAnA sATha varSanA dIrghakAlIna dIkSA paryAyane vizeSataH sAhityanI abhivRddhi karIne sArI rIte dIpAvyo che te badala hArdika abhinandana Apate ane e satkArya Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 ] jJAnAMjali mAM emanI uttarottara adhika pragati thatI rahe ane e svapara hitakArI bane e abhilASa darzAvato huM viramuM chuM. bahumukhI pratibhA paM. aMbAlAla premacaMda zAha, amadAvAda jaina sAdhusamAjamAM keTalAka vidvAna munie potAnI kAryapaddhatithI alaga tarI Ave che temAM AgamaprabhAkara munirAja zrI, puNyavijyajI mahArAjazrInuM nAma ApI zakAya. temanI vidvattA, pratibhA, dArya, namratA ane sAdhucarita sahadayatA vagere guNo temanA AgavA vyaktitvano khyAla karAve che. temaNe saMpAdita karelA aneka graMthe ane viziSTa nibaMdhothI temanI vidvattA ane pratibhAno paricaya maLe che. vidvAno ke vidyArthIone upayogI evI sAhityika sAmagrI pUrI pADavAnA temanA audArya vize vidvAnoe pitAnI kRtiomAM temanI zatamukhe kRtajJatA pradarzita karI che. game tevA nAnA mAnavI pAsethI temaNe koI kArya para sahAya lIdhI hoya to ApaNe sAdhusamAjamAM alaga tarI Ave evI temanI AbhAra pradarzana karavAnI namratA joIne te ghaNI vakhata evo mAnavI zarama paNa anubhave. temanI sAthe vAta karatAM temanI rajUAtamAM kaMI paNa chupAvavAnI kRtrima vANIne ke vAtane saheje paNa AbhAsa na thAya evI emanI pAradarzI ju sahRdayatA che. nibhIka Alekhaka mahArAjazrIe vizALakAya "bUta kalpasUtra'nAM aneka pariziSTo ane prastAvanAthI alaMkRta karelA saMpAdana pachI niryuktionA kartA bhadrabAhuvAmI pahelA ke bIjA e viSayane eka lekha taiyAra karyo. temaNe niryuktionA AMtarabAhya parIkSaNa pachI nirNaya karyo ke maLI AvatI keTalIka niryuktio avazya caudapUrvadhara bhadrabAhusvAmInI nahIM paraMtu varAhamihiranA bhAI bIjA bhadrabAhu svAmI racita lAge che. A emano nirNaya jaina sAdhusamAjamAM "niryuktio badhI pahelA bhadrabAhuvAmI racita che' evI mAnyatA sAme khaLabhaLATa macAve evo hato. temaNe keTalAMye pramANe ApIne potAnA nirNaya viSayaka lekha lakhyo che. mane yAda che ke eka jene mAsika patramAM pragaTa karavAne te lekha ApavAmAM AvyuM. paNa mAsika patranA taMtrIne AvA nirNaya sAme Dara lAgatAM te lekha mahArAjazrIne parata karyo. chevaTe mahAvIra jaina vidyAlayanA silvara jyubilI graMthamAM e prasiddha thaye, paraMtu temanI akATa dalIla sAme kaI hajI sudhI javAba ApI zakyuM nathI. mahArAjazrIe "bRhakalpasUtra'nA prAstAvika vaktavyamAM AgamoddhAraka A. zrI. sAgarAnaMdasUrijI sAme je bhAre dhujAre karyo che te paNa emanI nirbhIkatAnuM ja udAharaNa che. jenonA sAdhusamelana vakhate Agamo ane tenI paMcAMgInI vAta cheDAI. badhA sAdhue judI judI rIte paMcAMgInI vAta karatA hatA tyAre mahArAjazrIe paMcAMgInA nirNaya vize nAne paNa muddAsarane lekha lakhI jaina sAdhusamAjanI mAnyatA sAme ThapakAbharI cImakI ApI hatI. saMpAdananI cIvaTa-mahArAjazrInI saMpAdana viSayaka cIvaTa te ApaNane daMga banAvI mUke evI che. pAThabheda levAnI emanI paddhati, anya graMthonA samAMtara saMdarbho, zabdonI sUcI, tenA prakAra, pAThabhedamAM samAna kulanI prationo vibhAga karI pahelA kaI levI ne pachI kaI levI, kone mahatva Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 81 ApavuM ane kane gauNu samajavAM e vize te je emanI pAse besIne kAma kare che agara jemaNe kAma karyuM che temane ja vadhu khabara che. Ama chatAM temaNe mahAvIra jaina vidyAlaya taraphathI saMpAdita thatAM AgamatrAmAM sarvaprathama nadi-anuyogadvAra 'mAM je saMpAdakIya vistRta nibaMdha--nibaMdha zuM ? eka saMpAdanazAstra racI kApu che e dvArA vidvAne jANI zakaze ke mahArAjazrInI saMpAdana viSayaka samaja ane cIvaTa keTalI sUkSma ane UMDI che? mahuzruta pAMDitya--te Agama, tattvajJAna, darzana, kAvya, alaMkAra, chaMda, kaiAza vagere vividha viSayanA jANakAra che e emanA sapAdana-prathA uparathI jANI zakAya che. e sivAya zilAlekhe, zilpa-AkRti-sthApatya, citrakaLA, graMthabhaMDAreA vize emanI samaja khUba UMDI che. te je niya Ape te vaijJAnika rIte paNa barAbara khare nIkaLe. . emanI pAsethI te te viSayanuM jJAna meLavatAM pratyeka viSayo te pAradarzI banAvI jijJAsune sa MtuSTa karI de che. temanI pAse anubhavanI vArtAne paNa amUlya khajAneA kaMThastha che. game tevA kaThina viSayane anubhavanI matAraMjaka vAteA dvArA sahaja ane saraLa banAvI detA meM sAMbhaLyA che. vidyAnI lagana--mahArAjazrI pAse jaIe tyAre temanA eka UbhA DhIMcaNu upara hAthalakhANa rAkhIne kaMI ne kaMI saMpAdanakA laI ne te beThelA ja hoya ema mAlUma paDe. ApaNA javAnA kaMI avAja na thAya teA keTalAya samaya sudhI cupacApa emanI vidyAdevInI upAsanAvidhi jovAne lahAvA maLe. jyAre teo pensilane badale iMDIpena ke akSara bhUMsavA mATe rabara levA hAtha lAMkhA karatAM najara pherave tyAre ja sAme AvelA jijJAsu upara temanI najara paDe. ane mahArAjazrI AgaMtukanI yogyatA samajIne kAM teA hAtha uparanuM kAma nIce mUkI de, agara jaNAve ke, be miniTamAM huM vAta karuM chuM. emanI pAse janArane yogyatA mujaba AdaramAna maLe ja e mArA anubhavanI vAta che. Ama emanA vyavahAru vananI UjaLI bAju emanI vidvattAmAM seAnAmAM sugaMdha jevI lAgyA vinA na ja rahe. guNagrAhitA - tee nAnA ke sAmAnya lAgatA mANasanI vizeSatAnI paNa khUba mAnabhera kadara karatA heAya evuM anubhavAyu che. temanA saMpAdanamAM lahiyAthI mAMDIne moTA vidvAna, jemane jemane! sahakAra maLyA hAya, temane tee ni:sakeAca bhAve AbhAra mAne che. peAte je viSayamAM jANatA na hoya te viSaya mATe tee jijJAsu AgaLa spaSTa ekarAra karatAM e viSayanA jANakAranu nAma ane saranAmuM ApI evA vidvAnanuM mUlya AMkI paricaya karAve che. audA --game tevA vidvAnane joItI hAthapratA, chapAyelA graMthaiA ke bIjI sAmagrI te udAra hAthe pUrI pADe che. emAM emane veThavuye paDe che chatAM tee peAtAnA A prakAranA audAryuMmAM leza paNa kacAza nathI rAkhatA. are ! temanA vicArA vize virAdha darzAvanArA keTalAka sAdhune paNa temaNe bane teTalI saveLA sAmagrI pUrI pADavAnAM aneka udAharaNA che. temanA AvA audAryAMthI sa Mzodhaka jagat suparicita che. paradezI vidvAne paNa temanA A audAryane AsvAda mANI rahyA che ane temanA pratyenu RNa khUba Adara sAthe tee jAhera kare che. tA. a. 11 Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 ] jJAnAMjali mahArAjazrI vize dAkhalApUrvaka khUba lakhI zakAya, paNa ahIM tA meM anubhavelI upalaka dRSTie muddAsaranI AchIpAtaLI noMdha ApI che. meM paNa temanA bahuzruta pAMDitya ane audAryanA AsvAda lIdhA che. laI rahyo chuM. e vize huM ahIM Adara sAthe mArI AbhAranI lAgaNI vyakta karuM chuM. temanI uparyukta bahumukhI pratibhAne mArI vaMdanAbharI A aMjali che. kapaDavaNajanI puNyabhUmi ! dharmAbhAonI janetA ! jJAnadIpaka pragaTAvavA, zAsanane udyota karavA, jaina jagatane caraNe te dharmadhuraMdhara ApyA. Aje eka puNyaratna samA prabhAkarane bhAvanAnI aMjali arpIe. vadana hA! vadana hai!! zrI phUlacaMda haricaMda dyAzI, pAlItANA pitA svarge sidhAvyA, mAtAne vairAgya lAdhyA, bALa maNilAlanI rakSA mAtAnA aMtarane valeAvI rahI. maNilAla tA subhaTa hatA; saMsAranI asAratA jANI, saMyama mArge prayANa karyuM; mAtA dhanya dhanya banI gaI ! pravartaka jevA dAdA guru, catuvijaya jevA guru maLyA; sayama-yAtrA abAdhita cAlI. zAstrAnA abhyAsa mAMDayA, buddhiprabhAnA camakArA bAlaziSye dAkhavyA. nAnAdvAranA draSTA pravakajIe bhaMDArA kheAlyA, jJAnakhajAnAne bacAvyA, prateA ne pAnAMe joI vaLyA; jJAna jyAta jhaLahaLI rahI, gurujInuM sa`zAdhana kAryo, vana paMta akhaDa rahyuM. dAdA guru te gurunA pA puNyaratnane maLyAH jJAnanA samuddhArane maMtra jIvanamAM vaNAI gayA. pu jAkezarI yugavIra pATaNane AMgaNe padhAryAM, pravakajanI bhAvanA prekhI jJAnadirane ahAleka jagAvyeA; pATaNanA AbALavRddhoe jJAnamaMdira sa Mdeza suNyo, dhareNAMnA varasAda varasyo. hemacaMdrAcArya jJAnamaMdira mATe hemaca'dabhAI vacane baMdhAyA, bhavya jJAnama Mdira baMdhAyuM. dAdAguru ne gurujIne vArasA puNyaratne savAyeA karI zAbhAnyeA : jJAnadiranA khajAne joI joI zeAdhI vaLyA. jainapurInAM bhAgya jAgyAM, amadAvAda sAda ApI rahyuM; jainapurI amadAvAdamAM jJAnaprakAza pragaTAvyA. paNa tyAM te jaisalameranA bhaDArA puNyaratnane sAMbharyAM, mabhUmi tarapha prayANa karyuM. Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 83 abhivAdana adabhuta sAhitya-khajAnAne veravikhera joI joI azrubiMdu camakyAM. jJAnanA uddhAra arthe nija jAtane ghasI nAkhI; jJAnarone jALavavA mAIkrophilma lIdhI; khajAnAne ciraMjIva banAvyo; amadAvAda punaH padhAryA. dharmanika kastUrabhAIe puNyaratnanI preraNA pAmI abhinava jJAnadIpaka pragaTAvya; vidvAnonuM jUtha maLyuM, sarvAMgasuMdara jJAnavihAra sthApavAnAM svapna siddha thayAM. varSonI tapazcaryA phaLI, gujarAtane jJAnavAraso ApI javA bhekha lIdhe. AgamaprakAzananI jhaMkhanA varasothI hRdaye ramatI hatI; mahAvIra vidyAlayanA yoge e mahAsvapnanI siddhinA zrIgaNeza maMDAyA : jJAnoddhAra, jJAnaprakAza, jJAnakhaja, jJAnadAna jIvanamaMtra banI rahyAM. sATha sATha varSa sudhI saMyama ArAdhI tapa ane tyAgabhAvanAthI jIvanane ujALyuM; navanavAM prasthAna karyA; advitIya graMtharatno ApyAM jJAnadIpane prajavalita rAkhavA. jaina jagatane, vidvAnone, yuvaka hRdayane, sAdhusaMtone, nUtana mArga cIMdhe, saMyamayAtrA nirvidhra banI. sATha sATha dIpa pragaTAvo ! sATha sATha dhUpasaLIo dhare ! Aje zrI puNyaratnanI saMyamayAtrAnA yazasvI sATha varSa pUrAM thAya che jIvanayAtrA sumadhura banI raho! vaMdana ho! vaMdana ho ! AgamaprabhAkarajInA jIvananI keTalIka bAjuo zrI ratilAla maphAbhAI zAha, mAMDala je je puruSo sAmAnya jIvanamAMthI AgaLa vadhI mahAna banI zakyA che, emanuM jIvana tapAsaNuM te daza varSanI AsapAsanA bAlyakALamAM ja emanAmAM eka evo guNa draDhIbhUta thayelo mAlUma paDe che ke je dvArA e AgaLa vadhI bhaviSyamAM jhaLakI UThe che. bAlyakALanA gAMdhIjImAM satyana, vinobAjImAM brahmacaryane, zrImad rAjacaMdranAM ciMtanano, buddhamAM dhyAna ane mahAvIramAM nirbhayatAne guNa puSTa thayela najare paDe che. AgamaprabhAkara muni zrI puNyavijayajI mahArAja Aje bahumukhI pratibhA dharAvatA bahuzrutavidvAna, zAstronA gahana saMzodhaka, vidyAnA avirata upAsaka ane cAritryavAna saMtapuruSa tarIke jaina-jainetara samAjamAM khUba jANItA thayA che. paNa bALapaNamAM potAnA bhAvi jIvanane anurUpa koI paNa guNa ke zakti emanAmAM dekhAtAM nahotAM. emanAmAM kevaLa eka ja guNa hato ane te bhAtRAjJAnA pAlanano. e guNane AdhAre ja e Aje pratiSThAnA zikhare pahoMcI zakyA che. vidhavA mAtA dI levA cAhatAM hatAM, paNa potAnA ekanA eka putra maNilAlanI emane Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 1 jJAnAMjali ke, ciMtA thatI, jethI mAtAe kahyuM ke, " haiyA ! jo tuM paNa mArI sAthe dIkSA laI le te! mane tArI ciMtA maTe ane huM nizciMta banI mAruM dIkSAjIvana saphaLa karI zakuM." putre AthI javAba ApyA " mA ! tame kahezeA tema ja huM karIza. mArI ciMtA na karaze|.'' AthI mAtAe rAjI thaI jaNAvyuM ke va tu dIkSita na thAya tyAM sudhI A vAta keAI ne paNa na kahevI, nahi te kuTuMbIe tane rASTrI rAkhaze ne mArI ciMtA vadhArI mUkaze." AthI mAtRbhakta maNilAle peAtAnA bhAvi jIvananI ci'tA ke rUparekhA doryA vinA ja mAtAnI AjJA tarata svIkArI laI kahyA pramANe pAlana karyuM ane anukULa samaya prApta thatAM AtmArAmajI urphe vijayAnaMdasUrIzvarajInA ziSya pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAjanA ziSya muni zrI caturavijayajI mahArAja pAse pAlitANA mukAme dIkSA aMgIkAra karI. 60 varSa pahelAM mAtRAjJAnA pAlananI eka nAnIzI ghaTanAmAMthI e maNilAla Aje AgamaprabhAkara muni zrI puNyavijayajIrUpe prakAze|javala banI rahyA che. sAkhI-mAtAnuM emane samaya samaya para mAdarzana maLyA karatuM, ane munizrI paNa traNeka varSoM para sAdhdhI-mAtuzrI amadAvAdamAM kALadharma pAmyAM tyAM sudhI avAranavAra be-cAra divase emanA darzane jaI AvatA ane vihAramAM dUra hoya teA khabara-aMtara puchAvI letA. paNa chellAM 15-20 varSathI bannene prAyaH amadAvAdamAM ja rahevAnuM banyuM hatuM. guru pazu mAtAnI jema udAra ane vizAla hRdayanA maLyA hatA. be varSa pahelAM emanA guru viSe prazna pUchatAM emaNe jaNAveluM ke, " gurue nathI mArA adhyayana ke kAryamAM kadI rokaToka karI ke nathI koI vidhi-niSedhane Agraha rAkhyA. emane vizvAsa hateA ke e je kaMI karatA haze e sAruM ja karatA haze." pUrNa svAtaMtrya bakSatI gurunI AvI udAratA ane vAtsalyanuM varNana karatAM karatAM mahArAjazrInAM netro surbhInAM thaI gayAM. eka sama vidvAna, prakhara sa`zeAdhaka ane seMkaDAhajArAnuM abhivAdana jhIlatA prabhAvazALI saMtamAM paNa kevuM bhakti-A, kevuM premabhInuM haiyu vaseluM che, e jANI huM Azramugdha banI gayA. meM emanA viSe thADu dhaNuM sAMbhaLyuM hatuM, paNa daza varSa pahelAM ja prathama emanAM darzana thayAM. huM eka nibaMdha lakhI emane vaMcAvavA gayelA. paNa nibaMdhanA pAnAM pheravI e taDUkI UThayA : " koI mahArAje caDAvyeA lAge che. zAstramAM zu che enI ka MI khabara che? Avedya nibaMdha na cAle,'' kahI emaNe e mane pAcho soMpyA. huM nirAza thaI pAcho pharyo. cha mahinA pachI emAM sudhArAvadhArA karI tathA ka MIka abhyAsa vadhArI karI pahoMcyA. sAthe muddAnI karelI tAravaNI hAthamAM ApI. * vidvAneAmAM AvuM kaMI na cAle" ema kahevA chatAM meM karelA prayatna mATe emanA haiyAmAM UThelI sahAnubhUtinI lAgaNI hu' A vakhate joI zakayo hateA. AthI hiMmata karI pUchyu ke " Apa e vAMcI kSatie batAvA teA pharI prayatna karu." " mane bilakula samaya ja nathI " ne javAba sAMbhaLI " teA keAI vidvAna meLavI na Ape ?'' ema jaNAvatAM e peAtAnuM kAma paDatuM mUkI tarata ja UbhA thayA ane mane sAthe laI, kharA bapAre, khataragacchanA upAzraye jhaverIvADamAM paheAMcyA ane mArA e nibadha mahAna zAsanaprabhAvaka AcArya zrI premasUrIzvarajInA vidvAna ziSya zrI bhAnuvijayajI mahArAjane tapAsI mArgadarzana ApavA soMpyA. chuM mAsa pachI trIjI vakhata emanI pAse pahoMcyA te emAM umerAyelI navI dalIle joI e rAjI thayA ane A kaMIka vidvAne ne gaLe Utare tevI vAta che, kahI alpa praza'sA sAthe 'mane prAtsAhita karyAM. Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 85 jyAre e jANe che ke A mANasa vyavahAranI ADIavaLI vAto karI nakAmo samaya bagADavA nathI Avato, paNa kevaLa tatvacarcA arthe ke kaMIka dhArmika sAhityanuM sarjana karI mArgadarzana mATe Ave che, tyAre pitAnuM agatyanuM kAma bhAvIne paNa e kalAka--be kalAka evAone Ape che-e AzAthI ke vAveluM kaMI nakAmuM nahIM jAya. Ama je kaI zubha prayatna kare che ene salAha-sUcana ApavA ke madada karavA potAnuM kAma paDatuM mUkIne paNa e taiyAra ja rahe che. chellAM 8-10 varSanA nikaTanA paricaya pachI mane emanAmAM je je guNo, zaktio tathA svabhAvanuM darzana thayuM che e aMge keTalAka prasaMge huM rajU karavA icchuM chuM ke je dvArA bIjAone preraNArUpa emanA svabhAva ane guNo, je jhaTa najare caDatA nathI, enuM darzana karAvI zakAya. anubhavI mAnasazAstrI-emaNe koI kitAba vAMcIne nahIM paNa mAnavasvabhAvanuM UMDuM nirIkSaNa karIne je anubhava meLavyo che ene AdhAre vyaktine samajIne e kAma letA hoya che, jethI harekane saMtoSa ApI sahuno cAha meLavI le che. udyogapati zeThazrI kastUrabhAI lAlabhAI jevA maLavA AvavAnA hoya ne emanI sAthe je je kAmanI vicAraNA karavAnI hoya e kAryonuM lisTa e taiyAra rAkhe che ke jethI jemane sanI kiMmata che emano na bagaDe samaya ke na rahI jAya koI vAta bhUlamAM. A guNane kAraNe e vizeSa saphaLa thaI zakyA che. bIjAo sAthe kema kAma levuM e munithI sArI rIte jANe che ane e ja emanA vijayanI cAvI che. vicAromAM krAMtikAra-zAstronA gahana adhyayanane kAraNe emAM pravezelI vikRtio tathA bhUlabharelI mAnyatAo e sArI rIte samajatA hoI koI yogya vyakti maLe che tyAre e potAnA spaSTa vicAro rajU kare che, ane tyAre e eka mahAna krAMtikAra ane sudhArakanA rUpamAM pragaTa thaI jAya che. AcAramAM paraMparAvAdI-paNa sAmayika paristhiti tathA potAnI maryAdAne dhyAnamAM laI nathI e potAnA vicAro jAheramAM mUkatA ke nathI ene lipibaddha karavA cAhatA. kharuM kahIe to, saMzodhanakAryamAM e eTalA badhA belA rahe che ke emane bIjI jhaMjhaTamAM paDavAno samaya ja nathI. AthI bhaviSyanA sAmarthagI yugapradhAne para e ciMtA choDI daI zAstro pratyenI zraddhAthI ja cAlavAmAM emaNe pitAnA mananuM valaNa keLavyuM che, je kAraNe paraMparAne vaLagI rahevAmAM tathA cAlyA AvatA vyavahArone sAcavI levAmAM e Aje DahApaNa mAne che. spaSTa vakatRtva; snehabhInuM haiyuM-Ama chatAM koI prazna para jAheramAM bolavAnI pharaja AvI paDe che tyAre emanA krAMtikArI AtmA saLavaLI UThe che, ane tyAre, sAmUhika virodhanA bhaye, pitAne je satya lAgatuM hoya ene pragaTa karavAmAM nathI kadI e kSebha pAmatA ke nathI potAnA vicArone gopavI rAkhatA. vaLI, virodhInA guNa pratye e AdarazIla rahetA hoI jema enA guNa gAI zake che, tema prasaMga Ave Aptajanano doSa hoya to enI TIkA paNa karI zake che. A prakRtine kAraNe nAnI ane namAlI vAtone prANaprazna banAvatA moTA AcAryone paNa bahumAna sAthe sAcI vAta saMbhaLAvI de che, ane AvI spaSTa ane kaDavI vAta sAMbhaLavA chatAM harakoI emanI TIkA sahI le che, enuM kAraNa emanA dilamAM nathI keI pratye dveSa-kaDavAzanI lAgaNI ke nathI keIne vagevavAnI vRtti; paNa eve vakhate paNa emanA dilamAMthI kevaLa nehabharyo sabhAva ja nItarato hoya che, e che. A kAraNe koI alpazruta hoya, ochuM bhaNelo hoya ke koIne emanI sAthe ugra matabheda hoya, topaNa munizrInA sAnidhyamAM keIne parAyApaNuM lAgatuM ja nathI. emaNe sarjelA nirmaLa ane svaccha vAtAvaraNane ja e prabhAva che. Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 1 jJAnAMjali mananI ekAgratA--luNasAvADAnA upAzraye raveza pAsenI bArIe emanuM Asana hAI me eka vAra pUchelu ke, " A rastethI ceAvIse kalAka nAnAM-moTAM vAhane pasAra thatAM hAI AvA bhAre dheAMghATamAM Apane khalela nathI paDatI ? ethI teA bahetara che ke A sthAna ja badalAve! te ? " emanA javAba hatA ke, " kAmanA ja rasa hAya ane mananI jo ekAgratA hAya tA dheAMdhATanI khabara ja paDe nahIM. mate teA kadI dheAMghATa naDyo ja nathI. ' mAMDalamAM ame 15-20 bhAI e bIjAne khalela paDe evI rIte upAzrayamAM vArtA karatA hatA. mahArAjazrIne thoDA ArAma leA hateA. paNa e te dhrAMghATa vacce ekAda miniTamAM ja ghasasATa U MghI gayA ane jAgIne pharI peAtAnA kAmamAM lAgI gayA. amArI vAtA ke garabaDanI emanA para kazI ja asara nahotI. kharekhara, mananI AvI svastha dazA ane kAryamAM AvI ekAgratA e sAdhanAnuM eka UMcuM seApAna che; jyAre bIjAe AvI paristhitimAM becena anI jAya che. masta ekAkI kAkara--sa'zAdhana aMge lAkhA hastalikhita pratA emaNe najara taLe kADhI hAI enI sUci banAvavI, jarUrI prathA prakAzita karavA tathA e aMge UMDuM sa`zAdhana karavuM vagere gaMjAvara kAmeA paDelAM hAI meM prazna karyAM ke, " Apa bIjA munienI mahda letA hai| te ? ane have teA ApanI u Mmara paNa thaI che." emaNe javAba Apela ke, " AgameAnI TIkA lakhanAra abhayadevasUrijI mahArAja paNa ekalA ja hatA; caityavAsI droNAcArya kAMIka madada karatA kharA; bAkI emane keAnI sahAya hatI ? ane A teA bhAvanAnA prazna che, Ama traNatA nahIM. ethI jete rasa che, kAma karavAnI hAMsa che ene kANu reke che? ane evAne cAhe paNa kANu nahIM ? " nispRha yAgI--eka divasa bhaNelA-gaNelA AzAjanaka lAgatA eka brAhmaNa yuvAna emanA ziSya tarIke dIkSita thayA. A aMge meM e ziSyane maLavA jovAnI icchA karI te| hasIne emaNe jaNAvyu ke, " e ahI' enI heAMsathI AvyA hatA ane dila UpaDayu tyAre kahyA vinA bhAgI chUTayo ! bAkI tA rahyo eTalu` naphAmAM. ane e cAlye gayA te ApaNuM zuM laI gayA ! '' Ave! zi'ya maLatAM naheAtA emane hantareka thayA ke cAlyA jatAM naheAtA saheje kheda thayA. niHspRha yAgInI jema naNe kaMI banyuM nathI tema teo te pAtAnA kAryomAM ja masta hatA. svAdavijetA--peAtAnA saMzodhanakArya pAchaLa teo jevA ekAgra banI jAya che tevA ja e arthe svAdavijetA paNa banI zake che. jesalameranA jJAnabhaDArA tapAsavA mATe e khAsA deDha-e va tyAM kAyelA. tyAre kevaLa maInA roTalA ane jADI dALa para ja emane rahevAnu` hatu`. paNu emane teA peAtAnA kAmane ja ekamAtra rasa hatA; svAda-asvAdanI emane paDI ja nahAtI. viracita sAdhanA--jAhera pravrutti vyaktine vyApaka pratiSThA meLavI Ape che. paNa jJAnasAdhanA ane saMzodhananuM kAryaM ekAMtanA eka khUNe thatuM hoI evA sAdhakane kAI eLakhI zakatuM nathI. paNa munizrIe Aja sudhI jenAM dvAra baMdha hatAM e jesalameranA prAcIna jJAnabhaMDArA khAlAvavA je vIrAcita sAdhanA karI che enI pAchaLa eka itihAsa hAI ethI ja e sahunuM AkarSaNa banyA che. dUra dUranA pradeza, vacamAM AvatAM retInAM raNA, UDatI retInI DamarIo tathA lAMbA lAMbA atare AvelAM gAmeAe badhAM vaccethI pasAra thaI dhAmadhakha tApe tapatI bhUmimAM paheAMcavu, ajJAna bhAI ne samajAvI bhaMDArA khAlAvavA, tathA doDha-be varSAM tyAM rahI nAnI-meTI Apattie sahevI ane dhAryuM kAma pAra pADI samAja ane sarakAranuM paNa dhyAna kheMcavuM, e hyu-ena-sAMganA pravAsanuM smaraNa karAvatA eka rAmAMcaka pravAsa hatA; kharuM kahIe teA, e emanA jIvananI mahAna yAtrA hatI. ane Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 87 e kAraNe ja e vyApaka pratiSThA pAmyA che. mahAna yajaka-AvI zaktio uparAMta emanAmAM yojanAzakti che, vyavathAzakti che. sAthe khaMta, cIvaTa, cokasAI, dhagaza ane lIdheluM kAma pAra pADavAnI pUrI javAbadArI paNa che. A kAraNe mAMgI lAvelA graMtha ke pothIo e kadI posTa dvArA ravAnA nathI karatA, paNa potAnA vizvAsu mANase dvArA ja mokalavAnI ane mAlikanA hAthanI pahoMca meLavI levAnI khAsa cIvaTa rAkhe che. AvA AvA guNathI AkarSAvAne kAraNe zeTha zrI karatUrabhAI lAlabhAInI kevaLa prazasti gAIne ja e nathI besI rahyA; paNa emanI pAsethI lAkho rUpiyAnI gaMjAvara rakama kaDhAvI "lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranI sthApanA paNa e karAvI zakyA che. A saMsthAmAM saMzodhana-adhyayana uparAMta hastapratonI jALavaNI tathA kaLA-kArIgarInA aprApya namUnAonA saMgraha mATe paNa khAsa vibhAga rAkhavAmAM AvyA che. A saMskRti vidyAmaMdirano uddhATanavidhi bhAratanA paMtapradhAna javAharalAla netannA haste thayo tyAre e badhA vibhAge viSe munizrIe emane jhINavaTabharyo khyAla Apyo hato. Aje te e vidyAmaMdira vidyA premI pravAsIo mATe eka yAtrAdhAma banI rahyuM che, je kharekhara munizrInI sAdhanA ane tapazcaryAnuM jIvatuM jAgatuM saMsmaraNa che. kaLAkArIgarInuM UMDuM jJAna-saMzodhanakArya aMge prAcIna pothIo, enI banAvaTa, racanA, emAM derAyelAM citro, sonerI rUperI akSaro tathA emAM vaparAtAM aneka prakAranAM AnuSaMgika sAdhanonA abhyAsathI emane prAcIna kaLA-kArIgarIne paNa UMDe abhyAsa thayo che. ne ethI evA namUnAo paNa ekaThA karavAno emaNe zokha keLavyo che, je kAraNe prAcIna zilpAkRtio, kaLAnA avazeSo, dhAtunI pratimAo tathA hastalikhita prato ane jUnAM citro--ema vividha vastuonA vecanArA emanI pAse AvatA ja rahe che. UMDA abhyAsane kAraNe e evI cIjonI kiMmata AMkI zakatA hoI vecanArA bhAgye ja emane ThagI zake che. Ama chatAM kayAreka aprApya varatuo meM mAgyA dAma apAvIne paNa e rAkhI le che. lipionA UMDA abhyAsI-Aja sudhImAM hajAro-lAkho hastapratonuM emaNe nirIkSaNa karyuM hoI lipi tathA akSaranA maroDa parathI ja e prata kayA saikAmAM lakhAyelI che e teo kahI zake che. lipi viSe emaNe mane aneka akSara pleTamAM dorI samajAveluM ke saike roke keTalAka akSare mULamAMthI badalAtA rahevAthI ane eka saikAmAM vaparAtA e akSare bIjA sikAomAM bIjA akSaronuM rUpa dhAraNa karatA hoI lipijJAnanA talasparzI abhyAsa vinA zAstra vAMcanAra ghaNI vAra oDanuM coDa ja vetarI nAkhe che." emaNe eka dAkhale ApI samajAveluM ke "amuka saikAmAM A vAkya amuka rIte vaMcAtuM. bIjA saikAmAM e ja akSare bIjI rIte vaMcAtA hoI e ja vAkya bIjI rIte vaMcAya che ne tethI mULa artha kyAMyano kyAMya cAlyo jaI no ja artha emAMthI nIkaLI Ave che." (e vAkya huM Aje yAda rAkhI zakyo nathI.) Ama prAcIna lipionA e eka bahu meTA abhyAsI che. saujanya ane namratAnI mUrti-Ama emanAmAM aneka guNa, zaktio ane agAdha jJAna hovA chatAM emano pradhAna guNa kahevuM hoya to ema kahevuM joIe ke teo vinaya ane namratAnI mUrti che. haiyAnI mRdutA paNa eTalI ja. DaMkha-dveSa e samaje ja nahIM, jethI harakoInuM-virodhIonuM paNa- teo sarakhuM ja sanmAna karatA hoI saheje ja dila jItI le che. mahAvidvAna ane mahApratiSThita evA A muninI AvI smatA ane mRdutA emanuM mAnasa keTaluM UrdhvagAmI tathA bhadra che e pradarzita kare che. Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98] jJAnAMjali thAone bhaMDAra-pitAnA saMzodhanakAryamAM e eTalA belA rahe che ke bIjAone AkarSavAnuM ke moTA utsavo-mahatsava UbhA karI jUtha jamAvavAnuM emanI pAse evuM koI sAdhana ja nathI. tema ja potAnuM kArya bIjAo samajI zake evI harekanI bhUmikA paNa hotI nathI. Ama chatAM premabhInuM haiyuM, vANInI mIThAza ane nAnI-moTI dharmakathAo dvArA rasajamAvaTa karavAnI je kuzaLatA emane prApta thaI che, ethI e nAnA ke moTA, abhaNa ke bhaNelAone potAnA tarapha AkarSa zake che. emanI pAse dharmakathAono evo bhaMDAra bharyo che ke je kadI khUTato ja nathI. mAMDalamAM 5-6 divasonA emanA rokANa daramyAna rAtre bAra-bAra vAgyA sudhI evI rasabharI vArtAo dvArA ja amane e jakaDI rAkhatA. rasa jamAvaTa karavAnI emane sahaja labdhi prApta thaI che, ema kahuM to te khoTuM nahi gaNAya. eka uttama kathAkAra tarIke ame tyAre ja emane prathama oLakhyA hatA. peTa pakaDIne hasAvavAmAM paNa e pUrA pAvaradhA che. nAnAM bALake, baheno ke ochuM bhaNelAono cAha meLavavAmAM emanA kathAbhaMDAre paNa emane khUba sahAya karI che. huM mAnuM chuM ke emanA jIvananI bIjI bAjuo jevA-samajavA mATe ATaluM pUratuM gaNAze. bAkI emanI vidvattA, koI paNa viSayanuM vizleSaNa karavAnI emanI abhuta zaktio, saMzodhanakSetre Aja sudhI kareluM kAma, saMpAdita karelA graMtho, sAhityakSetre karelI sevA, Aja sudhI AvelI aDacaNo tathA maLelI madada vagere prasaMgone samAvatI emanI jIvana-ghaTanAo viSe te emanA nikaTamAM rahelA muni mahArAja zrI ramaNikavijayajI, zrI ratilAla dIpacaMda desAI ke zrI amRtalAla bhojaka jevA ja emanA viSe pramANabhUta prakAza pAtharI zake. chelle, emanA AdaraNIya muni zrI nyAyavizArada, nyAyatIrtha nyAyavijyajI mahArAje je eka zloka dvArA emanA jIvananA guNarAzIne gUMthI lIdhe che, e bleka ApIne ja huM mAro lekha pUrNa karuM chuM : " yo namno vinayAvadAtacarito mAdhyasthyavibhrAjitaH zrAmaNyaprabhayonnato vizadayA saumyasvabhAvojjvala: // nityaM prAkatanazAstrazodhanaparo vidyAsudhAgAhavAna, puNyaujAH sa munIndrapuNyavijayo jIyAt sadA'tmadhutA / / jeozrI svabhAve ati namra che; vinayayukta jemanuM uttama cAritrya che ane madhyasthavRttithI jeo AdaraNIya banyA che; vaLI, zrAmanI nirmala prabhAthI jeo prazaMsanIya che; zAMta-saumya svabhAvathI ujajavala che ane prAcIna zAstranA saMzodhanakAryamAM sadA magna rahI vidyArUpI amRtamAM avagAhana karatA rahe che evA puNya-sarvazIla munirAja zrI puNyavijayajI mahArAja uttama AtmaprabhAthI sadA jayavaMta rahe ! Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Life and Works of Agama Prabhakara Muni Punyavijayaji Dr. Umakant P. Shah, Baroda. It is indeed a great privilege to pay my humble tributes to Agama Prabbakara Muni Sri Punyavijayaji who has completed by now seventy five years of his significant and scholarly life dedicated at the feet of the Goddess of Learning. It is not only a privilege but also an opportunity to fulfil though partly my duty towards one who is one of my main teachers in my Jaina studies and without him I would not have been able to get such an easy access to various Jaina shrines and manuscript libraries, Not only this, but we are, as destiny would have it, related in an interesting manner as if all this was predestined long ago. The grand-teacher (Dadaguru) of Muni Shri Punyavijayaji bad before renunciation married a cousin sister of my father. In the year of Grace 1895, on Sunday, October twenty-seven, was born in a middle class Bania family at Kapadvanj, in Gujarat, a child which within the last fifty years or so has made what may be called 'Dharma-vijaya' not only in India but also in countries of Europe and America, Kapadvanj is situated on the ancient traditional highway between Gujarat and Malwa, at a distance of about twentyeight miles N.E. of Nadiad. It is an old historical city well-known for its famous torana (archway) of stone built in the Solanki Age. Still earlier it has been mentioned as a district town called Karpatavanijya in a copper-plate charter, dated equivalent to 867 A.D. (Epigrapbia Indica, Vol.I, page 55). Known to the Skanda Pujana, this place, especially the region around it, was known as Karpata in the age of the Mahabharata. As its old name suggests the town was naturally a trade centre on the ancient highway followed by caravans. But it was also a cultural centre as is obvious from the torana mentioned above and varions antiquities found in this district. It continued to be a cultural centre down to our age and the famous Jaina Acarya Sri Sagaranandasuri, wbo is credited with publishing for the first time, in our age, almost all Jaina cancnical texts which hitherto were almost inaccessible to in odern scholars, was boro bere. In this town of Kapad vanj died the great commentator of Jaina canops, Acarya Sr Abhayadeva Suri, in the eleventh century. He died on the Rsi pancant day and Agamaprabhakara Muni Punyavijayaji was born on the Rsi pancami day after atout pine centuries. The Rsiponcami is an auspicious day of worship of Jnana-booksand both these great scholars have spent their lives in the preseivation and propagation of knowledge-the Agamas. In a way Muni Punyavijaya has excelled the work of both Abhayadeva Suri and Sagarananda Suri by preparing critical editions of the Agamas and other monumental texts like the Vasudevahindi. Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjalI Shri Dahyabhai Dosi and Shrimati Manekhen, the father and mother, called him Manilal. The father went to Bon bay to earn bis living while the mother and the child stared in Kapadranj. One day, Manekren went to the riverside to wash clothes leaving Manilal, a child of two or three montos onl., slemping soundly in the cradle, when the house caught fire and before the mother could return, almost the whole house was gutted and the mother wailed that her only son was burnt alive. But God willed otherwise. A local Muslim Bohra gentleman, passing by, had immediately rushed in the house, saved the cbild and carried him to his own house. Those were the cays when Hindus and Muslims lived peacefully together and respected each others' religious sentiments. So the Bohra gentleman went to another Hindu house and brought milk etc. in the Hindu's utensils and sed the child. Then he wept out, found the mother, broke the good news and assured that her child was not fed with Muslim's utensils, water etc. So Manilal, destined to become a scholar monk and a friend of all scholars irrespective of caste or creed, was saved by a pious gentleman of another creed. The father, learning the catastrophy rushed back to Kapadvanja and took his wife and son to Bombay where during their stay of about eight to ten years aailal had his primary education. Then another catastrophy, a blessing in disguise, occurred. Shri Dahyabhai died. Manilal was only ten years old. Manekben, his widowed mother, of a deeply religious miod, realised the transitoriness of the world and desired to become a Jaina nun. But what to do with the son who was barely ten years old ! Manekben sold off everything and the whole property, turned into cash, was deposited with an honest, reliable merchant of her community, with the instructions that the property may be handed over to her son if in future her son (wborn she bad decided to consecrate as a Jaina monk) demands the property, after giving up monkhocd, wishing to return to the Samsara. After going on a pilgrimage to the mount Satrunjaya, sbe came back to the village Chhani, close to Baroda, where Pravartaka Muni Sri Kantivijayaji was staying with his disciples. At her request Manilal only 13 years old, was consecrated as a Jaina monk at the bands of Muni Sri Chaturavijava, a worthy pupil of Pravartaka Sri Kantivijayaji. The boy monk was called Punyavijaye. This barpened on the fifth day of the dark half of the month of Magha in the V.S. 1965=February 1909, Wednesday, The very next day the mother took diksa as a Jaina nun and was heuceforth known as Sadhvi Ratanasti. Neither the son nor the mother returned to the worldly bondage. Punyavijaya was fortunate in having as his teacher an able scholar and researcher Muni Sri Chaturvijayaji and as his grand-teacher, the great personality well-known as Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana Pravartaka Sri Kaativijayaji who was himself a worthy disciple of Acarya Sri Vijayananda Suri, popularly known as Sri Atmaramji Maharaja. Pravartakaji vever cared for fame but it was he who, nieking Patan his chief certre, began retrieving and bringing to light the masterly works of the past bidden uncared for in the Jaina Bhandaras. The gates of knowledge bitherto locked in Patan were thrown open to all. Till death at the age of about a hundred years Pravartakaji continued to inspire all, love all, fraternize all and sponsor editing and publication of rare works, collecting and acquiring manuscripts from all over Gujarat ud Rajasthan and getting manuscript COTIES picuared from rare palin-leaf and paper manuscripts and builuing up uew manuscript-bhandaras at Baroda, Chhani etc. of choicest texts. It was Pravartakaji who helped Muni Sri Jinavijayji in various ways during the latter's young age and was generous enough to help him invariably even taongh the latter abandoned the traditioual garb of a Jaina monk for getting more freedom in his scholarly pursuits. Much of the credit for giving to the word 'wo emitent scholars, pamely, Padmasri Muni Jina vijayaji (Editor, Rajasthan Series, Singhi Series, etc.), and Agama Prahakara Muni Punyavija yaji, goes to the unostentatious pious Pravartakaji. Pravartakaji was fortunate in having a co-student (Guru.bandhu, disciple of the same Guri) in Munl Sri Hamsavijayaji. Both of them hailed from Baroda. Both ran away together from their parental home to renounce the world ard to become monks. Both worked together to retrieve and preserve manuscript-wealth of India from being decayed and lost. Both worked silently with close cooperation never caring for name or fame. Their great services to this cause can be demonstrated by citing only a few instances. In the Baroda Collections (Sri Atmaramaji Jaina Jnana Bhandara) built up by these two monks, there are some rare manuscripts : Jigabhadraganiksavasramana's Svopajna cika of Visesavasyaka-bhagya, an important rare old MS. of the Angavijja, and a richly illustrated manuscript of Kalpasutra painted at Juuna pur, besides several other texts including illustrated manuscripts, painted wooden book covers etc. etc. From the Jesalamera Bhandara also, access to which vas difficult then, these two great monks obtained copies of works like Caupannamabapurisa "eariyam etc. and deposited them at Baroda. Paunvasa Sri Ramanikavijayaji, the disciple of Late Muni Sri Hamsavijayaji, is now working in close cooperation with Muni Sri Punyavijayaji and is himself editing several texts inspite of bis bad health, The Oriental Institute, Baroda, has been fortunate in having the utmost cooperation and help of Pravastakaji ani bis disciples. The first volume of the G.O. Series, namely, the Kavyamimamsa of Rajasek aara could be puil sned from the inanuscript obtained through these monks. Ever since the publica ou of the 1. It is unfortunate that while this matter is about to be printed the sad news of Paonyasaji's death reaches us, He left this ixortal world on 16th Jan., 1969, Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjalI first volum, several rare texts like the Ganakarika, the Tattvasamgraha of Santaraksita, the Samarangana Sutradhara, the Sangito panisad-saroddhara, the Ullagha. Raghava of Somesvara, and Catalogues of Palm-leaf manuscripts from the Bhandaras at Jesalmer, Patan and Cambay, could all be published only with the generous help and loans of manuscripts from Sarvasri Mini Kantivijayaji, Catura vijayaji, Punyavijayaji, Hamsavijayaji and Ramanikavijayaji. Muni Punyavijaya is himself a very deep scbolar of Sanskrit, Prakrits, Apabhramsa and old Gujarati language. Not only this but he is a good scholar of various Indian philosophical systems, Chandassastra, literature, Vyakarana etc. Muni Punyavijayaji had the good fortune to learn, in his younger days, from Pandit Sukblalji and Muni Sri Chaturavijayaji. Jointly with his guru Muni Chaturavijayaji, he edited in 1930 a tough text like the Vasudevahindi of which only one palm-leaf manuscript is available and being a text of about fifth century A.D. the selection of various readings of this Prakrit text was indeed an uphill task. The Vasudevahindi is a Jaida version of the lost Bihatkatha of Gunadhya and it is a mine of cultural and linguistic data for students of Indology. In fact research activity of Muni Punyavijayaji had started much earlier. As early as 1917 A.D. he edited the Sanskrit play Kaumudi-Mitrauanda-Nataka of Muni Ramachandra. Next year he edited one more work, Prabuddha-RauhineyaNataka of Muni Ramabhadra ( 13th cent. A.D.) and the Dharmabhyudaya-ChayaNataka of Acarya Meghaprabha. In 1928, he edited the Aindrastuti-Caturvimsatika of Upadhyaya Sri Yasovijaya. One most important work, however, was the editing (Jointly with his guru Muni Sri Chaturavijayaji) of the BIhatkal pa-bhasya with Niryukti and Tika, published in six volumes between the years 1983 and 1942. The learned introduction to this work gave, for the first time, a first-class new approach to the problem concerning authorship of Niryuktis, Bhasyas, Curnis etc. The Intro. duction was written long ago but due to unforseen circumstances the last volume containing the introduction could be published much later, He was not only interested in the editing of works. During all these years he has been rearranging several manuscripts collections, collecting, collating or acquiring manuscripts, and studying the format, scripts, age, etc. of the several manuscripts handled by him. An intensive study thus made by him is published in his famous big article (a small monograph in itself) entitled Bharatiya Sramana Samskrti ane Lekhanakala published first in the Jaina Citrakal padruma, vol. 1 (1935), and later in a separate book form. In 1938, he edited the Fitakalpa-Sutra of Jinabhadragani K$amasramana (sixth century A.D.). In 1944, came another important text in Prakrit, namely, the Katharatnakosa of Sri Devabhadragaai. In 1949, he edited the Dharmabhyudaya Mahakavya of Udayaprabbasuri. Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAlavAhana During the intervening periods, he has been continuing the editing of a more reliable fresh edition of the Trisastisalakapurusacarita, started by Muri Sri Caranavijaya who died in 1938. Three volumes are already published. In 1951, he edited and published several rare illustrated wooden book-covers from Jesalmer, in a book entitled, Jesalmer ni Citrasamyddhi. This shows that he not only realises the value of art, but also has an interest in it and an eye for it. One of his very important publications is the Critical text of the Kalpa-sutra with Niryukti, Curni, Tippana and Gujarati translation, entitled Pavitra Kalpa-sutra, and published in 1952. In this work he published for the first time a rare hitherto unknown curni by Agastya-simhasuri which helped scholars to revise their earlier views regarding the beginning of the tradition of writing Niryuktis and Curnis. His learned introduction to this work is indispensable for all students of the Jaina canon. The editing and publication of a very obscure text like the Angavijja (composed in c. 4th cent. A.D.) from only a few corrupt manuscripts was a feat which only a scholar of his calibre could perform in editing such an early Prakrit text in which several readings and usages differ from later Prakrit readinos etc, This work which is a great nine of data about the culture of India of the late Kushana-Ksatrapa and enriy Gupta period, was published, in 1961, as the first volume of the Prakrit Text Series of the Prakrit Text Society of whom Dr. Rajendra Prasad, the then President of India, was one of the founder members along with Muni Punyavijayaji, Dr. V. S. Agrawala, Acarya Sri Vijayendra Sari. and a few others. In 1961, were also published his editions of the Kirti-Kaumudi of Somesvara and the Sukstasankirtana of Arisimha in one volume in the Singhi Jaina Series, also the Sukyta-kirtikallolini-adi and Vastu pala-Prasastisangraha in another volume in the same series, and Ullagha-Raghava-Nataka of Somesvara (edited jointly with Dr. B. J. Sandesara) in the G. 0. Serics. In the Gaekwad Oriental Series, he has published (1961, 1966 A.D.) his two volumes of the Catalogue of Palm-leof manuscripts in the Santinatha Jaina Bhandara at Cambay. Catalogue of Sanskrit and Prakrit manuscripts in the collections of Muni Punyavijayaji are published (1963, 1965, 1968) in three volumes in Lalbhai Dalpatbhai Bharatiya Samskriti Vidya Mandir Series. In 1965 was published his edition of the Yogasatakam of Haribhadrasuri (with author's own comm.) in the same L. D. Series, and the Ramasatakam of Somesvara (with 3 commentaries, jointly edited with Dr. B. J. Sandesara) in the G. O. Series, Baroda. Last year (1968) he has published in the L. D. Series, his interesting edition of Nighanfu-sesa of Acarya Hemacandra with hitherto unpublished commentary of Srivallabhagani containing several words of local contemporary usage noted by the commentator. Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 ka Silatiorell In the Prakrit Text Series Muni Punyavijayaji published in 1962 his edition of another voluminous Katha-work, the Aiganaka-manikota with Viti. The above is not a complete list of all the big an small works edited by him. Perhaps I have missed some smil works published several years ago. I am not referring here to his various research articles since they are printed in this felicitat on volume (Janjali) along wita date of publier tion, But the most important works that he has critically edited ani is still editing are the Jaius Canonical Texts, of which tw volames are already published-(1) Nandisutram with Cuni (1966 A. D.) and (2) Nandisutram with various commentaries (1968 A D.). The critical editions of the Anvyogadiarasutun and the Prajna panasutram are under printing. A few words may be said about this great venture of the Muniji. For several years he silently continued to study and collate maauscripts of the forty-five Jaina Agama texts cad their Niryuk is, Bhasyas, Canis aut Tikas. One can imagine the number of texts and their manuscripts that he had to find out, study and collate single-hanted for several years. He had only two or three scribes working with him and even payment of the salaries of these scribes was extremely difficult till sometime in 1947-48 Saeth Kastu bhai came to know of it and paid off the dues and began giving active patronage in all such activities of the Muniji. Several other Jaina merchants had helped him before and have been helping him even now. I am only citing one instance of his "ayacakatva." Sometime in 1950 the Muniji went to Jesalmer and reorganised the whole bhandara there under difficult circumstances including scarcity of drinking water. He not only reorganised whole bhandara and catalogued it but made all arrangements for preservation of the rare manuscripts and with foresight he also managed to get prepared microfilms of almost all the rare palm-leaf and paper manuscripts, Over and above this he collated on the spot or got copied several manuscripts of Sanskrit and Prakrit texts which have been not only useful to him but also to several other scholars in India and abroad. Here he discovered for the first time the earliest surviving palm-leaf manuscript on the soil of India, namely, the Visesavasyakabhasy a of Jinabhadragani Ksamasramena, dating from the tenth century. Here he discovered a commentary of the Jyotiskarandaka by Muni Padalipta Suri. Here were noted several other manuscripts, though formerly known, but whose importance was made known only because he scrutinized them. For example, a manuscript of Subandhu's Vasavadatta gave some important new readings. A manuscript of the Kiranavali (a Nyaya text) had some further chapters which were hitherto unknown. Complete text of Kiranavali was never obtained or published. The Jesalmer manuscript preserved some more portion not traced before. The palm-leaf manuscript of Tallvasangraha was found to be very important for its readings could not be utilized when the G.O. Series edition was published. Instances like these can be added to show the great service he has been able to render to the cause of Indology by his visit to Jesalmer. Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana Reorganisation of Bhandaras is a silent but great service which the Musiji has been rendering for the last few decades, over and above his other activities of editing etc. He has reorganised and catalogued several Bhandaras at Baroda, Chbabi, Patan, Ahmedabal, Cambay, Bhavnagar, Limbdi, Jesalmer etc. He has deposited one copy of the Catalogue in each Bhandara ard has kept one eopy with him so that any scholar approaching bim firds it very conrepient to refer to the lists of mes, of several such Bhandaras. And now, he is also preparing indices of such crtalogues according to the subjects of the texts and so on. He has a kpack of rearranging leaves or folios of several manuscripts mixed up together and often tattered to pieces. He would never like to throw awav even a snall broken piece of a folio from any Bhandara. He has the patience and perseverence to save all such pronuscripts and preserve them. All his work is Irat and tidy. He has possibly handled several lakhs of manuscripts during his life tire, perhaps the greatest numrer that any living Indologist could have bordled. So far as undated menuscripts from Gujarat, Rajasthen ard Malwa are concerred, bis assessment of their age seems to be the most reliable. Like a true monk nurtured in best Indian traditions, he is generous and bas given away as gift bis collection of about ten thousand manuscripts to start the L.D. Institute of Indology, Ahmedabad. Any genuine scholar of any caste or creed, halling from India or abroad can easily obtain from him loan or transcripts or information of manuscripts for his or her research work. He knows that knowledge is not one man's monopoly. When he edits a work like the Btbatkalpa-bhasya, the Angavijia or the Vasudevabindi, be prepares and publishes several types of indices of such texts and is quite scientific in editing of texts. In the words of Dr. Walter Schubing, "His monumental edition of BrbatKalpa-Bbasya can serve as a model to all those in his country who are preparing the publications of works hitherto unedited." In the words of Prof. Dr. W. Norman Brown, Agama--Prabhakara Muni Punyavi. jaya is "a worthy representative of the best Indian tradition of learning and teaching." His life's work can be summarised into three successful activities -(1) Organisation of vast collections of nanuscriots, (2) Scholarly production and (3) Scholarly assistance. As Dr. A.N. Updhye aptly puts it "Muniji is more an Ipstitution than an Individual, and his life, characterised by literary activities and religious piety, is quite exemplary." The above remarks contain po exeggeration. There is hardly any scholar who has approached him and returned without receiving the desired help and guidance. Though a Jaina monk by faith, in the preservation and publi. cation of knowledge he bas no sectarian bias or fanaticism. By nature he is very humble, modest, frank and unassuming. Inspite of his many-sided scholarly activity he does not neglect his duties as a Jaina monk towards the laity that approach him with devotion. Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjalI I have watched him praying and chanting hymns with full devotion in a Jiana temple at Delyada and that showed me the quality of his heart. In 1952, when the Seventeenth session of the All India Oriental Conference took place at Ahmedabad, Muni Punyavijayaji selected and brought to Ahmedabad from various Bbandaras several palm-leaf and paper-manuscripts of various types and arranged a first class exhibition in the Town Hall at Ahmedabad, the like of which has not been arranged in India, in living memory. His address on this Occasion will be found in the collections of his papers published in this volume. In 1959 Muni Sri Punyavijayaji was elected President of the section of History and Ancient Inidian Culture of the Twentieth session of the Gujarati Sahitya Parishad, Ahmedabad. In 1961, he was elected President of the Prakrits and Jainism Section of the Twenty-first session of the All India Oriental Conference, which met in Srinagar, Kashmir. The Mahavira Jaina Vidyalaya, Bombay, with the financial assistance of several Jaina donors, has undertaken to publish critical texts of the Jaina canon which are now being published under the joint editorship of Muni Sri Punyavijayaji and Pandit Prof. Dalsukhbhai Malvania. In Prof. Malvania, a worthy disciple of Pandit Sukhlalji and the able Director of L.D. Institute of Indology, Ahmedabad, Muniji has obtained a worthy collaborator and successor in his old age for the work of critical editions of the Jaina Agamas. In about 1953-54 the Jaina Samgha at Baroda recognised him and honouring the Muniji's work on the Agamas conferred on him the rare title of AgamaPrabhakara. Muniji never cares for name, power or position. He has persis. tently refused the offer of the title of Suri or Acharya which his elders amongst monks were eager to confer on him. He prefers to remain a simple Jaina Muni. It is because of these qualities in him that he is loved by almost all the monks of various Jaioa Gacchas even though on several theological matters they do not see eye to eye. Muniji has been trying to bridge over the differences and bring together the various Acharyas of the Svetambara community in his humble way. Though not officially recognised he is one of the greatest living leaders of the Svetambara Jaina community of monks. The title of Agama-Prabhakara which the Jaina Samgha has decided to attach to his name is quite appropriate. In fact he is doing a new Vacana of the Jaina Canon, after about fifteen hundred years since the last one was done at Valabhi, in the later half of the fifth century A.D., under the guidance of Sri Deverdhi Gani Ksamasramana. May he live long enough to complete it! I offer my humble Homage to this great Jaina erudite monk. Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana pUjya AgamaprabhAkarazrInI jIvanarekhA zrI ratilAla dIpacaMdra desAI, amadAvAda samakritanuM mULa ANIe jI, satya vacana sAkSAta; sAcAmAM samita vase jI, mAyAmAM mithyAtva 3, prANI ! ma karIza mAcA lagAra. zrI udayaratna aMtaramAM satyanI cAhanA jAge te jIvana-vikAsanuM paheluM pagathiyuM sAMpaDe. sAcu' vicAravuM, sAcuM khelavuM ane sAcuM AcaravuM e ja dhA mA; ane e mArge cAlavuM e ja mAnavajIvanane mahimA. satyane mArge cAlavA mATe je chaLaprapaca, daMbha ane ahaMkArathI aLagA rahe ane saraLatA, nikhAlasatA ane namratAne apanAve, e sAcI dhArmikatAnA amRtanuM pAna karIne jIvanane amRtamaya banAve! peAtAnI jAtanuM ane vizvanuM satyadarzana pAmavAnA mukhya upAya che niSThAbharI, niHsvArtha ane nirmaLa jJAnasAdhanA. eTale jIvanasAdhanAnA dhyeyane varela sAdhakanA jIvanamAM kAIka bhUmikA evI paNa AvI paheAMce che ke jyAre satyasAdhanA ane jJAnasAdhanA ekarUpa banI jaI ne sAdhakane avera, dveSa, abhaya, ahiMsA ane karuNA jevA daivI guNAthI samRddha banAvI de che. - pUjya AgamaprabhAkara munivarya zrI puNyavijayajI mahArAjanI utkaTa jJAnasAdhanA ane saumya satyasAdhanA AvI ja vanaspI hAI UdhvagAmI jIvananA eka uttama Adarzo banI rahe evI che. ane tethI ja emane vairAgya zuSka ke udAsa nahIM paNa prasannatAthI sabhara ane * citta prasange re pUjana phalU kahyuM re ' e yegIrAja Ana MdaghananI uktinI yathArthatA samajAve eve che. ema kahevuM joI e ke tee nirbheLa ane satyagAmI jJAnasAdhanA dvArA sadA prasannatApUrvaka pAtvadevanuM ane AtmadevanuM abhyaMtara pUjana karIne peAtAnA jIvanane saccidAnaMdamaya banAvatA rahe che. [ 97 tIrthaM'karAe dharmAMtInI sthApanA karIne jaina saMskRtine vizvamaitrIne paigAma gAjatA karyAM pU bhAratanI puNya bhUmimAMthI. paNa samayanA vaheNa sAthe e saMskRtinA vaheNe paNa peAtAneA mArga badalyeA ane e saMskRtinI gaMgA pUrva taraphathI pazcima tarapha vahevA lAgI. gUjabhUmine bhagavAna ariSTanemi dvArA karuNA ane vairAgyanI bhAvanAnA vArase maLelA ja hatA. eTale gujarAtanI dharatIne pUrva bhAratanI saskRti khUba ruci gaI; e saMskRtine paNa pazcima bhAratanA pradeza bhAre anukULa AvI gayA. vaLI, e saMskRtinI bhAvanAne leAkajIvanamAM vahetI rAkhanArA aneka vanasAdhaka sa MtA ane jyeAti rA samaye samaye A dharatImAM nIpajatA rahyA ane dhArmikatA ane saMskAritAnI jyeAtane jhaLahaLatI rAkhatA rahyA. ane tethI ja gujarAtanI janatA ahiMsA ane karuNAnI bhAvanAne Aje paNa peAtAnA vanamAM vizeSa pramANamAM apanAvI zake che. muni zrI puNyavijayajI AvA ja eka gujarAtanA prabhAvaka puruSa che, ane tenuM jJAneAhAranuM apUrva kA dharmasaMskRtinA zAsravArasAne surakSita ane cira'jIva banAvavAnA zakavatI kA tarIke sadA smaraNIya banI rahe evuM che. teonI pAvana jIvanarekhAnAM dana karI pAvana thaI e. vatana, mAtA-pitA ane dIkSA mahArAjazrInuM mULa vatana kapaDavaMja. kapaDavaMja dharmazraddhAnA raMge raMgAyeluM ane tyAga, vairAgya ane saMyamanI abhiruci dharAvatuM zahera che. tyAMnAM sakhyAbaMdha dharmAnurAgI bhAIo ane bahene e dIkSA grahaNa karIne AtmasAdhanAnA mArga apanAvyA che; ekAda dhara paNa evu` bhAgye ja haze, jyAMthI tA. a. 13 Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnIjali keI ne koI vyakita tyAgamArganI yAtrika na banI hoya. keTalAka dAkhalA te evA paNa che ke jyAre eka kuTuMbanA badhA sabhyoe saMyamane svIkAra karyo hoya! vaLI, zAstronA uddhAramAM paNa kapaDavaMjanuM viziSTa arpaNa hoya ema lAge che. bhUtakALamAM ApaNuM pavitra AgamasUtromAMnAM nava aMgasutro upara vizada TIkA racanAra zrI abhayadevasUrijInI e nirvANabhUmi che; ane emanI pavitra smRtimAM emanA nAmanuM eka jJAnamaMdira paNa zeDAM varSo pahelAM tyAM UbhuM karavAmAM AvyuM che. vartamAna samayane vicAra karIe to AgamagraMthono uddhAra karanAra be samartha Agamadhara mahApuruSonI janmabhUmi banavAnuM gaurava paNa kapaDavaMjane ja prApta thayuM che. A be Agamadhara dharma puruSa te pUjya AgoddhAraka AcArya zrI sAgarAnaMdasUrijI mahArAja, ane pUjya AgamaprabhAkara muni zrI puNyavijayajI mahArAja. mahArAjazrInA pitAzrInuM nAma DAhyAbhAI emanAM mAtuzrInuM nAma mANekabahena. baMnene dharma upara ghaNI AsthA. temAMya mANekabahenane to dharma tarapha vizeSa anurAga. vaLI, AjathI poNoso varSa pahelAM ApaNA dezamAM kanyAkeLavaNInuM pramANa nahIM jevuM hatuM, tyAre paNa mANekabahene gujarAtI cha dhoraNano ane pAMca pratikramaNa, jIvavicAra, navatAva vagerene abhyAsa karyo hato. mahArAjazrIne janma vi. saM. 195ra nA kArataka sudi pAMcama (jJAnapaMcamI ke lAbhapAMcama)nA divase thayele. teonuM nAma maNilAla. mANekabahenane pAMca saMtAna thayelAM. emAM A eka saMtAna ja Ucharela- ane te paNa jANe kALanA moMmAM keLiyo thatAM bacI gayuM hoya e rIte ! maNilAla haju be-cAra mahinAnA ja thayA hatA ane ghaDiye jhUlatA hatA. e vakhate eka divasa emane gharamAM mUkIne mANekabahena nadIe kapaDAM dhovA gayelAM. pAchaLa ekAeka mahollAmAM Aga lAgI ane emAM mANekabahenanuM ghara paNa jhaDapAI gayuM. e bUmarANa sAMbhaLIne eka vahorA gRhastha tyAM doDI AvyA. emaNe bALakanA rovAno avAja sAMbhaLyo, ane gharamAMthI e bALakane laIne pitAne ghera mUkI AvyA. A bAju nadI kinAre mANekabahenane AganI khabara paDI; e te hAMphaLAphAMphaLA AvI pahoMcyAM. joyuM to ghara AgamAM svAhA thaI gayeluM. emane thayuM ke gharanA ekanA eka vaMzavelAne paNa Age bharakhI lIdho ! emanA du:khano pAra na rahyo. pelA vahorA gRhastha mAnatA hatA ke hamaNAM A bALakanAM mA-bApa AvIne ene laI jaze; paNa sAMja sudhI koI na AvyuM ! e vahorA gRhastha nekadila hatA, ane ene e khyAla hato ke A bALaka kaI hiMdunuM saMtAna che, eTale emaNe e bALakane hiMdanA gharanuM pANI maMgAvIne pAyuM ane bakarInuM dUdha pIvarAvyuM. rAta thaI topaNa e bALakane laI javA mATe koI na AvyuM eTale bIje divase savAre emaNe gheraghera pharIne tapAsa karI. Akhare mANekabahenane pitAno dIkaro sAjesAro maLI gayo ! emanA AnaMdano pAra na jANe te divasathI rAmanAM rakhavALAM maLyAM ! mAtA ane putrano bhAgyayoga kaMIka vilakSaNa hato. 27 varSanI nAnI uMmare mANekabahena vidhavA thayAM! AkhI jiMdagI dharmanuM pAlana karavAmAM ane dharmanI vANI sAMbhaLavAmAM gALelI, eTale AvA kAramAM saMkaTa vakhate dharma ja sAco sahAro ApI rahyo. mANekabahenanuM aMtara vairAgyane jhaMkhI rahyuM ane e saMsArano tyAga karavA taiyAra thayAM. paNa vacamAM eka avarodha hato : cauda varSanA maNilAlanuM zuM karavuM ? ene kene bharose soMpo ? maNilAle eka nizcaya karyo. bA kahe tema karavuM. mAne paNa thayuM : huM saMsArano tyAga karuM to mArA putrane saMsAramAM zA mATe rAkhuM ? chevaTe baMnee dIkSA levAnuM nakakI karyuM. vi. saM. 1965 nA mAha vadi pAMcamanA divase maNilAle vaDodarA pAse pANI gAmamAM munivarya zrI caturavijayajInA ziSya tarIke dIkSA lIdhI; nAma puNyavijayajI rAkhavAmAM AvyuM. Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 99 maNilAlanI dIkSA pachI e divase ja mANekabahene zrI mehanalAlajI mahArAjanA samudAyamAM pAlItANAmAM dIkSA lIdhI. emanuM nAma sAdhvIjI zrI ratnatrIjI. ratnazrIjI sayamanuM pAlana karavAmAM sadA jAgrata rahelAM. pAchalI avasthAmAM emanI AMkhAnAM teja aMdara UtarI gayAM. chatAM dharmanI jAgRti khUba. eka vAra teo sakhta bImAra thaI gayAM. DokaTare kahyu ke sarakhI rIte ilAja karavA mATe sAdhvIne ispitAlamAM dAkhala karavAM kleI e. A sAMbhaLIne ratnatrInuM aMtara valApAta karI rahyuM; emane thayuM : kayA bhavane mATe ispitAlamAM jaI te chakAyanI virAdhanA karIne saMyamanI virAdhanA karavI ? e teA kaI paNa rIte ispitAlamAM na javu paDe e ja jhaMkhI rahyAM. dAktarane paNa emanI A jhaMkhanAnI khabara paDI. bIje divase dAktara AvyA; tabiyata kaMIka DIka lAgI. emaNe kahyuM : mahArAja ! Apane ispitAlamAM naDI laI jaI e. dAktaranI vAta sAMbhaLIne sAdhvIjInA mukha upara AnaMda ane saMtAyanI rekhAe vilasI rahI. emane jIvana ke maraNanI na koI AkAMkSA hatI ke na maraNane kAI bhaya hatA. game te rIte saMyamanI virAdhanA thatI aTake e ekamAtra emanI jhaMkhanA hatI. traNeka varSa pahelAM ( vi. sa. 2022mAM ) te svargavAsI thayAM ! dadAguru, guru ane vidyAbhyAsa muni zrI puNyavijachanA dAdAguru pravartaka zrI krAMtivijayajI mahArAja eka Adarza zramaNa hatA. ahiMsA, saMyama ane tapanuM amRta emanA romaromamAM vyApelu' hatuM. teo samatAnA sarAvara ane guNanA bhaMDAra pratApI puruSa hatA. satavanane zAbhatI udAratA emaNe evI keLavI jANI hatI ke emane mana A mArA ane A parAyA evA koI bheda na hatA : jaina-jainetara saune tee vAsaNyapUrvaka AvakAratA ane dharmasAdhanAmAM ke jJAneApAnamAM joItI sahAya ApatA. pramAda te emane sparzItA ja nahI. ane kAI nA tiraskAra karavA, koInA upara rAja karavA ke mA-vacana-kAyAnA valaNamAM visaMvAda rAkhIne chaLa, prapaMca ke daMbhane Azraya ApavA, e te emanA svabhAvamAM ja na hatuM. emanu jIvana jIvatA anekAMtavAda jevuM guNagrAhI ane satyacAhaka hatuM. jevA udAra mahArAjazrInA dAdAguru hatA, evA ja udAra tenA guru zrI caturavijayajI mahArAja hatA. vaLI, teo jevA udAra hatA evA ja vyavahAradakSa, kAryaniSTha ane satata sAhityasevI vidvAna hatA. ane dAdAguru tathA guru banne nAneApAsanA ane jJAnendvAkanA pavitra dhyeyane varelA hatA. jJAna vagara na sayamane sAceA mA lAdhe, na sayamanI nirmala ArAdhanA thaI zake, na saMdhaneA abhyudaya thaI zake ke na dharmanI prabhAvanA thaI zake; ane tIrthaMkara bhagavAnanA abhAvamAM emanI vANI ja sadhanu' parama AlaMbana banI zake : A parama satya tenA 'taramAM barAbara vasI gayu` hatu`. emanA pagale pagale zrI puNyavijayajI mahArAjanuM jIvanakAryAM paNa nAnAra banI gayuM. ane A rIte praka zrI kAMtivijayajI mahArAja, munivaryAM zrI caturavijayajI mahArAja ane munirAja zrI puNyavijayajI mahArAja--dAdAguru, guru ane ziSya~tI tripuTIe chellAM sADa-sittera varSa daramyAna jJAneAhAranI eka ekathI caDiyAtI je pravRtti karI batAvI te mATe kevaLa jaina saMdha ja nahIM paNa jaina vidyA ane bhAratIya vidyAnA deza-videzanA abhyAsIe ane vidvAnene pagu sadA mATe emanA ezi MgaNa raheze. pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAjanI jema zAMtibhUti munipravara zrI haMsavijaya mahArAja paNa vaDAdarAnA ja vatanI hatA. teenI jJAti vIsA zrImAlI. emanA pitAzrInuM nAma jagajIvanadAsa. mAtAnu nAma mANekabahena. emanA janma vi. saM. 1914nA aSADa vide amAvAsyAne divase. emanu nAma cheThAlAla, sephLa varSInI uMmare sUrajabahena sAthe emanAM lagna thayAM hatAM, paNa te vaDIleAnI Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 ] jJAnAMjali AjJAne kAraNe ane vaDIlone saMtoSa ApavA khAtara ja, bAkI emanA aMtaramAM to lagna pahelAM nAnI uMmarathI ja vairAgyanI bhAvanA ramatI hatI; pariNAme lagna pachI teo jaLakamaLa jevuM jIvana jIvavA lAgyA. paNa manane kayAM sudhI dabAvI zakAya ? chevaTe saMsArano tyAga karavAnI bhAvanA vadhu utkaTa banI. ane 21me varSe teo potAnA mitra chaganalAla sAthe paMjAba pahoMcI gayA banne mitroe saM. 1935nA mAha vadi agiyAraze pU. AtmArAmajI mahArAja pAse dIkSA lIdhI. emanuM nAma muni haMsavijayajI rAkhIne emane muni zrI lakSmIvijayajInA ziSya banAvavAmAM AvyA. emanA mitra chaganalAla e ja pU. puNyavijayajI mahArAjanA dAdAguru pravartaka zrI kAMtivijyajI mahArAja. zrI haMsavijayajI mahArAja zANuM, Tharela ane game tevAnA aMtarane vaza karI le evA zAMtinA sarovara jevA hatA. emanI vANImAM pavitratA ane AtmIyatAnI saravANI vahetI. potAnA saMyamanI ArAdhanAmAM teo sadA jAgrata rahetA. aneka pradezomAM vicarI, aneka AtmAone bodha pamADI, aneka tIrthonI yAtrA karI ane paMcAvana varSa jeTalA dIrdha samaya sudhI nirmaLa saMyamanI ArAdhanA karI vi. saM. 1990nA phAgaNa zudi pahelI dazamanA divase teo pATaNamAM samAdhipUrvaka svargavAsa pAmyA. pU. puNyavijayajI mahArAjane A mahApuruSanA saumya ane preraka sahavAsane paNa lAbha maLyo hato. dIkSAnuM paheluM ja varSa mahArAjazrIe potAnA vaDIle sAthe DabhoImAM karyuM. DabhoI to ApaNuM jJAnadivAkara ane mahAna jyotirdhara mahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjanI nirvANabhUmi. sarva zA ane marmagrAhI vidattAthI zobhatA e prabhAvaka mahApuruSe ahIM ja ciravizrAma lIdhelA ! jogAnujoga kahe ke kudaratano koI akaLa saMketa kaho, zrI puNyavijayajI mahArAja zrI yazovijayajI mahArAja pratye UMDe anurAga dharAve che tathA emanA jIvanasparzI ane vizvamukhI pAMDityanA teo parama bhakta che; ane, jANe bhaktane potAnI AvI niHsvArtha ane nirmaLa bhaktine badale maLI rahe te hoya ema, zrI upAdhyAyajI mahArAje potAnA hAthe lakhelI teonI potAnI tema ja bIjAonI saMkhyAbaMdha kRtio mahArAjazrIne judA judA bhaMDAromAMthI sahajapaNe hAtha lAgI che, ane hajI paNa hAtha lAge jAya che. are, hajI doDheka mahinA pahelAM ja mahArAjazrI khaMbhAtanA zrI zAMtinAtha tADapatrIya bhaMDArane vyavasthita karavA ane pAyacaMda gacchanA bhaMDAranuM nirIkSaNa karavA mATe khaMbhAtamAM rokAyA hatA, tyAre paNa pothIonAM nakAmAM mAnI lIdhelAM pAnAMomAMthI upAdhyAyajI mahArAjanA hastAkSaramAM lakhAyelI kaI adhUrI prata teone maLI AvI hatI ! ema paNa kahI zakAya ke zrI yazovijayajI mahArAja jevI jJAnavibhUtinA nirvANane lIdhe vidyAtIrtha banela e bhUminA saMparke paNa mahArAjazrIne vidyAsAdhanAnI prabaLa preraNuM ApI haze. mahArAjazrI potAnA vidyAbhyAsanI vAta karatAM kahe che ke koI viSayano ekadhAre saLaMga abhyAsa karavAnuM mArA jIvanamAM bahu ochuM banyuM che. vaLI, amuka varSo sudhI ekAgra banIne abhyAsa karyo ane pachI prAcIna prate vAMcavAnuM ke prAcIna graMthonA saMzodhananuM kAma zarU karyuM evuM paNa nathI banyuM. kaMIka pUrvasaMskAra kaho, kaMIka vaDIlenI kRpA kahe ke kaMIka jJAnAvaraNIya karmano kSayopazama kahe, moTe bhAge, vidyAbhyAsa ane zAstrasaMzodhananuM kAma sAthe sAthe ja cAlatuM rahyuM che; ane, kAma kAmane zIkhave, ema, zAstronuM vAcana ane saMzodhana karatAM karatAM navA navA viSayonuM jJAna maLatuM rahyuM. e kahevAnI jarUra nathI ke AnA pAyAmAM tejasvI buddhi, kaI paNa viSayane jANavAnI utkaTa jijJAsA ane te viSayanA mULa sudhI pahoMcavAnI ane enA vistArane paNa samajavAnI tAlAvelI rahelI che. Ama abhyAsa ane vidyApravRtti sAthe sAthe cAlatAM rahevA chatAM teoe judA judA vidvAno Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana pAse je kaMI abhyAsa karyo che, tenI ahIM noMdha levI ghaTe che. dIkSAnA pahelA varSamAM mahArAjazrIe dAdAguru ane guruzrInI nizrAmAM badhAM prakaraNono abhyAsa karyo--jANe zAstrIya bodhane pAme naMkhAye. bIje varSe vasonA zrAvaka zrI bhAyalAlabhAI pAse mArgopidezikAno abhyAsa karyo. te pachI paMDita zrI nityAnaMdajI zAstrI pAse siddhahema laghuvRtti, hemalaghuprakriyA, caMdraprabhA vyAkaraNa, hitopadeza, dazakumAracarita vagerenuM parazIlana karyuM. pALiyAdavALA paMDita zrI vIracaMdabhAI meghajI pAse laghuttino adhUro abhyAsa pUro karyo, ane kAvyanuM vAcana karyuM. A samaya daramyAna dAdAguruzrI ane guruzrInI UMDI vidyAvRttinA saMskAre te potAnuM kAma karatA ja hatA. emanI saMzodhananI pravRtti joIne ke jJAnoddhAranI emanI vAto sAMbhaLIne mahArAjazrIne ema to lAgatuM ja ke A kaMI sAruM kAma thaI rahyuM che, ane AvuM kAma ApaNe paNa karavA jevuM che--jANe pUrvajanmane koI saMskAra ane bhaviSyano koI kAryoga ja kAma karI rahyo hato ! evAmAM jaina darzana tema ja bhAratIya badhAM darzananA UMDA abhyAsI paMDitavarya zrI sukhalAlajInI pAse abhyAsa karavAno yoga banI che. pATaNa ane vaDodarAmAM vi. saM. 1971 ane 1972mAM mahArAjazrIe paMDitajI pAse kAvyAnuzAsana, tilakamaMjarI, tarkasaMgraha ane chaMdanuzAsanano abhyAsa karyo. A graMthanA abhyAsa nimitte ane paMDitajInA bahoLA jJAnane lIdhe bIjI aneka bAbato paNa ApameLe ja adhyayananA kSetramAM AvI jatI. ane e rIte jJAnanA sImADAne ane daSTine vikAsa thato. A arasAmAM pATaNathI zrI kesariyAjI tIrthano saMgha nIkaLyo, temAM mahArAjazrI sAthe paMDitajI paNa gayelA ane e saMghamAM paNa vidyAbhyAsa cAlu rahelo ! paMDitajI pAse adhyayana cAlatuM hatuM tyAre mahArAjazrI prAcIna pratAnA pAThAMtare meLavavAnuM tema ja zAstrIya graMthanAM prapha tapAsavAnuM kAma vizvAsapUrvaka karatA thaI gayA hatA. A pachI to paMDita sukhalAlajI ane mahArAjazrIne avAranavAra sAthe kAma karavAnuM banatuM rahyuM, ane samaya jatAM paMDitajI potAnA zAstrasaMzodhananA kAme paNa mahArAjazrI pAse AvatA rahyA. bhAvanagaranA bIjA comAsAmAM paMDitajI sanmatitarkanA saMzodhananA kAme ane lIMbaDInA comAsAmAM tatvArthasUvanA kAme mahArAjazrI pAse gayelA. lIMbaDImAM paMDitajIe bauddhadarzananA keTalAka muddAothI mahArAjazrIne paricita karyA; mahArAjazrIe bauddha graMtha hetubiMdunI nakala paMDitajI mATe karI ApI; eno upayoga paMDijIne sanmatitarkanA saMpAdanamAM karavAno hato. pAchaLathI hetubiMdu graMtha vaDedarAnI gAyakavADa oriyenTala sirIjha taraphathI pragaTa thaye. mahArAjazrIe A graMthanI karI Apela nakala eka Adarza nakala tarIke gujarAta vidyApIThamAM sAcavI rAkhavAmAM AvI che. - A rIte paMDitajI ane mahArAjajI vacce gADha saMbaMdha baMdhAI gayo. paMDitajI mahArAjazrInA nirdabha sAdhujIvana ane satyAgrAhI jJAnasAdhanA pratye khUba Adara dharAve che; mahArAjazrI paMDitajInI agAdha ane vyApaka vidvattA ane akiMcanabhAva pratye evo ja Adara dharAve che. Aje paNa A banenuM milana thAya che, tyAre vidyAvinodanuM suprasanna vAtAvaraNa prasarI rahe che. paMDitajI pratyenI potAnA vidyAguru tarIkenI bahumAnanI lAgaNI darzAvatAM, potAnA gurudevanuM smaraNa karavAnI sAthe, mahArAjazrI kahe che ke - zrImAna paMDita sukhalAlajI mArA vidyAguru che. ApaNuM jIvananI pragati mATenAM je vividha aMgo che temAM vidyAguru e eka viziSTa aMga che. mArA jIvanamAM meM je anekAneka sAdhu vidyAguo ane gRhastha vidyAguo meLavyA che, e saumAM sarvocca sthAne huM be vyaktione ApuM Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 ] jJAnAMjali chuM. temAM prathama sthAna pUjyapravara, satata jJAnapAsanA parAyaNa, aneka jJAnabhaMDAronA uddhAraka, vyavasthApaka ane zrI jaina AtmAnaMda graMtharatnamALAnA saMpAdaka zrI caturavijyajI mahArAjanuM che, jeo mArA dIkSAguru ane zikSAguru che.........bIjuM sthAna paMDita zrI sukhalAlajInuM che, jemaNe mane ekAMta AtmIyabhAve adhyayana karAvyuM che, tema ja prasaMge prasaMge mane aneka viSayonuM jJAna pustake dvArA nahi paNa moDhethI ja ApIne mArI daSTine temaNe vizAda banAvI che. mArA jIvanano yoga ja kaI evo vicitra haze ke jethI huM mArA jIvananA prAraMbhathI aneka prakAranAM kAryomAM parovAI javAne lIdhe jIvanamAM adhyayana ati apa karI zakyo chuM. tema chatAM mArA upara vidyAguone evo prema hato ke jethI Aje mArI e UNapa keInI najare nathI AvatI; chatAM e vAta to dIvA jevI che ke mAruM adhyayana ati apUrNa che. A baMne guruoe mArA tIkhA svabhAvane AnaMdathI jIravIne paNa mane dareka rIte samRddha karyo che. be guomAMthI eka gurUkI ke jeo mArA jIvananuM sarvasva hatA, teo to Aje svargavAsI thaI cUkyA che. paNa eka guru Aje vidyamAna che, jemanI pAse Aje paNa huM aneka rIte adhyayana karuM chuM. Aje jyAre paNa huM mArA A vidyAguru pAse jAuM chuM tyAre teozrI, game teTalA kAryavyasta hoya tema chatAM, potAnuM dareka mahattvanuM kArya choDIne paNa mArI sAthe anAkuLapaNe potAnA atigaMbhIra adhyayana ane ciMtanamAMthI uddabhavelI anubhavapUrNa vAto kare che, jethI jIvanamAM navuM jJAna ane kuraNAo jAge che." (jJAnAMjali, pR. 290) - mahArAjazrIe pUjya AcArya zrI vijayavallabhasUrijI (te kALe muni zrI vallabhavijyajI) pAse aradhA anugadvAranuM; pU. paM. nemavijayajInA ziSya muni zrI lAvaNyavijyajI pAse Avazyaka hAribhakI TIkAnuM ane potAnI meLe ghaniryuktinuM vAcana-adhyayana karyuM', sAthe pAlItANAmAM gurutavinizcaya sudhAryuM. AgamasUtronA mahAna uddhAraka pUjya sAgarAnaMdasUrIzvarajI mahArAje pATaNamAM AganI vAcanA zarU karI tyAre keTalAka taraphathI virodhano sUra vaheto karavAmAM Avelo. mahArAjazrI e vAcanAne lAbha to na laI zakyA paNa emane thayuM ke AvA kAryane virodha kare e barAbara nathI; A kAma to karavA jevuM che. pachI A vAcanA pAlItANAmAM cAlu rahI tyAre pAlItANunA bIjA comAsA daramyAna mahArAjazrIe eno lAbha laI ghaniyaMtinI droNAcAryanI TIkA pUrI vAMcI ane pannavaNusUtra uparanI bhAgiri TIkA ane bhagavatIsUtranI abhayadevasUrinI TIkA adhUrI vAMcI. bhAvanagaranI be comAsAnI sthiratA daramyAna mahArAjazrIe potAnI meLe ja paThana-pAThana karavAnuM cAlu rAkhyuM; uparAMta vAddha ane jJAnavRddha zeThazrI kuMvarajIbhAI ANaMdajI pAse karmaprakRti, prakaraNo vagerenuM vAcana karyuM. mahArAjazrIno bodha jANI zrI kuMvarajIbhAI khUba rAjI thayA. emaNe kahyuM badhuM upasthita che; mAtra gurugama joIe. mahArAjazrI zrI kuMvarajIbhAIne gurusthAnIya mAne che. vi. saM. 199nI sAlamAM mahArAjazrI AgamamaMdiranI pratiSThA mATe pAlItANuM gayA tyAre bImAra zrI kuMvarajIbhAIne zAtA pUvA mATe khAsa bhAvanagara gayA hatA; te vakhate zrI kuMvarajIbhAIe aTapaTI lipimAM lakhele eka copaDo mahArAjane ApatAM teoe te vAMcI Apyo hato. mahArAjazrInI zaktino Avo vikAsa joIne zrI kuMvarajIbhAI khUba rAjI thayA. vividha viSayanA vyApaka abhyAsa aMge mahArAjanI sAthe je savAla-javAba thayA te jANavA jevA cheH savAla-Ape prAkRta abhyAsa kyAre, kevI rIte karyo ? javAba-ema lAge che ke prAkRtinuM jJAna zarUAtathI ja hatuM. pATaNane bIjA comAsAmAM pUjya gurujI pAse paumacariyaM vAMcyuM; e vAMcatAM prAkRta bhASA khUlI gaI. pachI vaDedarAmAM paMDita sukha Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 103 lAlajI pAse zrI hemacaMdrAcAryanuM prAkRta vyAkaraNa aradhuM vAMcyuM; sAthe sAthe paumacariya` pATaNanA saMdhavInA pADAnI tADapatrIya pratanA AdhAre sudhAra sa0 AgameAnA abhyAsanI vizeSa ruci kayAre jAgI ? ja0 muni zrI lAvaNyavijayajI pAse Avazyaka hAribhaddI vRtti vAMcatA e tarapha vizeSaruci thaI; ane pUjya sAgarAnaMdasUrijInI vAcanA khUba gamI. sa0 aprabhaMza bhASAnuM jJAna kevI rIte thayuM ? 40 e teA kevaLa e bhASAnuM sAhitya vAMcatAM vAMcatAM ja thayuM. sa0 prAcIna lipi vAMcavAne abhyAsa kevI rIte thayA ? ja. e paNa mATe bhAge kAma karatAM karatAM ja thayA, ema kahI zakAya. pATaNanA bIjA cAmAsAmAM ( eTale dIkSAnA TTA varSe ) sAkSara zrI cimanalAla DAhyAbhAI dalAla (sI. DI. dalAla ) pATaNanA jJAnabhaMDArA tapAsavA AvelA, e vakhate emane prAcIna haratalikhita prate meM vAMcI ApI hatI. devanAgarI lipi pahelAMnI brAhmI lipine ukelavAnuM ane devanAgarI lipinA akSarAnA saike seke badalAtA marADane ukelavAnuM paNa mahAvarAne lIdhe kAvI gayuM. alabatta, AmAM zrI gaurIzaMkara hIrAcaMda ojhAnA bhAratIya lipimALAnA pustakane paNa upayoga karAtA rahyo che. judA judA saikAnI lipine ukelavAnA AvA mahAvarAne lIdhe, jene aMte lekhana-saMvata na noMdhyA hAya evI kRti paNa kayA saikAmAM lakhAyelI hAvI jeI e enA mATe bhAge sAcA aMdAja, e graMthanI lipi uparathI, karI zakAya che. sa0 Apane bauddha sAhitya ane vaidika sAhitya tarapha ruci kevI rIte thaI ? ja0 mATe bhAge vaLATTuraNamAM-taeNina-kAnathI sAMbhaLI sAMbhaLIne. mAruM eka sadbhAgya rahyuM che ke judA judA viSayanA vidvAnane avAranavAra maLavAnuM banatuM rahe che. e vakhate amArA kAma uparAMta bIjI je kaMI jJAnavArtA thAya te huM pUrNa utsukatA ane jijJAsApUrvaka sAMbhaLatA rahuM chuM. ema karatAM keTaluMka jJAna anAyAsa maLI rahe che. ane eka vAra keAI bAbatamAM jijJAsA jAgI eTale pachI svAbhAvika rIte ja ene lagatA graMthA jovAnu ane che. ane tethI ApaNe koI paNa bAbatane aitihAsika ane tulanAtmaka dRSTie tathA taTathavRttithI vicAra karatA thaI e chIe. AnuM pariNAma e Ave che ke judI judI dharmasa smRti vaccenA uparachallA vireAdhanA badale enI bhItaramAM rahelA samAnatAnA tattva tarapha ApaNuM dhyAna vizeSa jAya che, ane ApaNe koI paNa bAbatanA samabhAvapUrvaka ke satyazodhaka ane guNagrAhaka daSTie vicAra karatAM zIkhIe chIe. jIvanasAdhanAmAM ke jJAnanI upAsanAmAM A bAbata bahu mahattvanI ane dhaNI upayogI nIvaDe che. sa0 prAcIna graMthenA saMzodhananI zarUAta Ape kayAre karI ? ja0 amuka kAmanI amuka vakhate ja zarUAta thaI ema cAkkasa na kahI zakAya. zAstroneA abhyAsa ane sa`zAdhananA abhyAsa lagabhaga sAthe sAthe ja cAlateA rahyo. pUjya gurujI jyAre prAcIna graMthAnu` sa'zAdhana karatA tyAre ja mULa pAThonA artha besADavAne, pADAMtare zeAdhavAnA, anI saMgati mATe zuddha pATha kayo hoI zake eneA, lipi ukelavAne--ema badhA abhyAsa kAma karatAM karatAM AgaLa vadhatA rahyo. A badhAnI pAchaLa eka vAta mAlUma paDe che ke abhyAsa ane jJAnanI vArtAmAM ke zAstronA saMzAdhana-saMpAdanamAM je rasa paDatA, tene lIdhe bIjI pravRtti tarapha bhAgye ja dhyAna jatuM. pUjya gurujInAM saMpAdanAmAM sahAyarUpa thatAM thatAM sthiti evI AvI ke keTalAMka ati kaThina gaNAya Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ] jJAnAMjali evA prAcIna graMthanuM saMpAdana ame sAthe maLIne karyuM; keTalAka graMthonuM saMpAdana meM ekalAe karyuM, eTaluM ja nahi, chevaTe evuM paNa banyuM ke pAThAMtaro noMdhe pUjya gurujI ane pAkane nirNaya karuM chuM ! ahIM eka prasaMga khAsa yAda Ave che; saMvata 1995nA comAsAmAM mane saMgharaNIno evo ugra vyAdhi thaI AvyuM ke zarIra nicovAI jAya ane zaktimAtra harAI jAya; vyAdhi kaI rIte kAbUmAM Ave ja nahIM. A vakhate vaDodarAnA zrI vADIbhAI vaidyano ilAja cAlato hato. kyAreka to salAha maLe ke have bIjAnI davA karo ! paNa meM to thAkyA ke kaMTALyA vagara dhIrajapUrvaka e ja ilAja cAlu rAkhyo. doDheka varSa sudhI cAlela A upadrava daramyAna mane moTAmAM moTo sadhiyAro Apo mArA zAstravyAsaMge. kathAnakoSanuM saMpAdana ane nizIthacUrNinuM adhyayana meM A bImArI daramyAna ja karyuM -jANe huM mAruM kAma karato rahyo, dardI potAnuM kAma karatuM rahyuM. mane to A badhuM dAdAguruzrI ane gurujInI ja kRpAnuM phaLa lAge che. potAnA gurujI ane dAdAguruzrI uparanI zraddhAne darzAvatAM mahArAjAe pote ja kahyuM che ke - "je pUjyapAda gurupravara zrI pravartakajI mahArAja, pUjya gurudeva ane samasta munigaNanI AziSa varasatI haze-che ja, te pUjya gurudevanA saMkalpone mUrta svarUpa ApavA ane temaNe cAlu karelI graMthamALAne savizeSa ujajavala banAvavA yathAzakya alpa svalpa prayatna huM jarUra ja karIza." ( jJAtAMjali, pRSTha 289 ) saha Ape koI zAstrIya graMtha racavAne kyAreya prayatna kare ? ja hA. lIMbaDInA pahelA comAsAmAM (vi. saM. 1978mAM) pUjya dAdAgurujI ane guruzrI tyAMnA bhaMDArano uddhAra karavAnA kAmamAM rokAyelA hatA tyAre mane vizeSAvatA upara TIkA racavAne vicAra thaI Avele. paNa pachI e vicAra pramANe kAma na thayuM. sava ApanAmAM satyAgrAhI madhyasthabhAva kyAMthI Avyo ? ja svAbhAvika rIte tathA pUjya dAdAgurujInA satata samAgamathI. A rIte dIkSA lIdhA bAda zrI puNyavijyajI mahArAje potAnI svayaM phuraNAthI, dAdAguru tathA gurujInI vAtsalyabharI kRpAdRSTithI ane judA judA vidvAnonA sahakArathI pitAnI jJAnasAdhanAne sagAhI, marmasparza ane satyamUlaka banAvI ane jANe bhaviSyanA jJAdhAranA mahAna kAryane mATe pitAnI jAtane susajaja banAvI lIdhI. jJAnoddhAranuM zakavatI kArya Ama to zrI puNyavijayajI mahArAja eka AtmasAdhaka saMta che, ane potAnA AtmabhAvanI kayAreka upekSA na thaI jAya ke saMsAranI vRddhi kare evI AtmavirodhI pravRttimAM jarAya na aTavAI javAya enI teo satata jAgRti rAkhe che; ane apramattapaNe potAnI sAdhanAne AgaLa vadhAratA rahe che; Ama chatAM emanuM jIvanakArya (mission) to vividha rIte jJAnano uddhAra karavAnuM ja rahyuM che -emano avatAra ja jJAnanA uddhAra mATe thayo che. ane kahevuM joIe ke, kudarate sepelA e jIvanakAryane teo, Aje lagabhaga poNoso varSa jeTalI vRddha uMmare paNa evI ja nikA, evI ja smRti ane evI ja tatparatAthI karI rahyA che--jANe ema lAge che ke A kArya karatAM na to teo vayanI maryAdAne ke na to zakti-azaktine pichAne che. thoDIka prAcIna hastaprato emanI AgaLa mUkI daIe athavA to ekAda hastalikhita bhaMDAranI vacce teozrIne besArI daIe, to teo AhAra, ArAma Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 105 ane UMdhane vIsarIne emAM evA tanmaya banI javAnA ke jANe keI UMDA AtmaciMtanamAM UtarI gayela yogIrAja ja joI le ! emane A rIte jJAnoddhAranA kAryamAM nirata jevA e paNa eka lahAvo che. jJAnoddhAranI teozrInI AvI asAdhAraNa pravRttinI keTalIka vigato joIe. zAsAbhyAsa-jJAnoddhAranuM paheluM pagathiyuM che svayaM zAstronuM talasparzI ane sarvasparzI adhyayana. A adhyayana pAchaLanI dRSTi sAMpradAyika kadAgrahathI mukta, aitihAsika, tulanAtmaka ane satyazodhaka hoya to ja e sva-para upakAraka banI zake. mahArAjazrInA abhyAsanI A ja vizeSatA che. ane tethI teo sadA guNanA grAhaka ane satyanA cAhaka banI zake che. vaLI, emane mana vidyA e nirbheLa vidyA ja che; emAM mArA-tArApaNane koI bheda teo rAkhatA nathI. ane zAstrIya graMtha uparAMta laukika vidyAonA graMthanuM paNa teo evA ja AdarathI avalekana-avagAhana kare che. AthI teo pitAnAM zAstronI khUbI ane maryAdAothI paricita rahI zake che, tema bIjAonAM zAstronI khUbIo ke maryAdAothI paNa paricita rahI zake che, pariNAme emanA abhyAsamAM tema ja nirUpaNamAM satyanI AbhA prasarI rahe che; ane e vizeSa sacoTa ane pratItikara banI zake che. AcAryapravara zrI haribhadrasUrijIe temanA yogabiMdu graMthamAM (leka pa24) kahyuM che ke- AtmIyaH parakIyo vA ka. siddhAnto vipazcitAm ? dRSTeSTAbAdhito yastu yuktastasya parigrahaH // eTale ke vidvAnane mana A siddhAMta mAre ane A parAyo e koI bheda nathI hoto; paNa je jovAthI ane ISTathI abAdhita hoya tene svIkAra karavo, e ja ucita che. pUjya puNyavijayajI mahArAjanuM adhyayana AvuM ja taMdurasta ane vimaLa dRSTithI paripUta hoya che. ane tethI ja e dezavidezanA vidvAnone mATe AvakArapAtra banI zake che. teozrInuM adhyayana AvI nirmaLa buddhithI thayeluM hovAthI emanA lakhANamAM enI chApa spaSTa jovAmAM Ave che. samabhAvI AcArya haribhadrasUrie zAstravArtAsamuccayamAM kapila maharSine divya mahAmuni" (bleka 237) ane bhagavAna buddhane "mahAmuni (zleka 466 ) jevAM bahumAnavAcaka vizeSaNathI nirdeza karyo che, tema puNyavijayajI mahArAjanAM lakhANamAM paNa A paraMparAnuM virala sAtatya jovA maLe che. jyAM kyAMya koI dharmapuruSane ke mahAna vyaktine ullekha karavo haze to teo te bahumAsUcaka zabdathI ja karaze. karma sAhitya aMgenA pitAnA lekhamAM digaMbara sAhityane nirdeza karatAM teo lekhe che - digaMbara saMpradAyamAM paNa bhagavAna zrI puSpadaMtAcArya...vagere karmavAdaviSayaka sAhityanA praNetA ane vyAkhyAtA pAraMgata AcAryo ane sthaviro thayA che." ( jJAnAMjali, pR. 140 ) stuti-stotraviSayaka sAhityamAM kharataragacchanA AcArya zrI jinaprabhasUrijInA arpaNane biradAvatAM mahArAjazrI kahe che ke-- A pachI citravicitra stuti-stotra-sAhityanuM sthAna Ave che. A vibhAgamAM seMkaDe jainAcArya tema ja jaina munioe phALo Ape che. tema chatAM kharataragacchIya AcArya zrI jinaprame vidhavidha bhASAmaya ane vidhavidha chaMdomaya citravicitra stuti-stotra-sAhityanA sarjanamAM je vizALa phALo Ape che e sauthI mokhare Ave che. A AcAryanA jeTaluM vipula ane vidhavidha prakAranuM stuti-stotra-sAhitya keIe saryuM nathI ema kahevAmAM atre jarAye atizayokti thatI nathI." ( jJAnAMjali, pRSTha 159 ) jJA. a. 14 Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to ] jJAnAMjali e ja rIte zrI dhUmaketulikhita kalikAlasarvajJa zrI hemacadrAcA' pustakane AvakAratAM te mukta mane kahe che ke-- <" : AcArya zrI hemacaMdranAM Aja sudhImAM zraddhA ane pAMDityapUrNa saMkhyAbaMdha jIvanacaratro lakhAI cUkayAM che, chatAM bhAI zrI dhUmaketunI A kRti e mahApuruSa pratye eka judA prakAranI ja zraddhApUrNatA ane kuzaLatA rajU kare che. jema zraddhAnI amuka prakAranI bhUmikAthI dUra rahI jIvanacaritro AlekhavAmAM ghaNI vAra bhUle! thAya che, ane vAstavika vastusthiti DhaMkAI jAya che, e ja rIte kevaLa zraddAnI bhUmikAmAM UbhA rahI jIvanaciratro lakhavAmAMya evA ane eTalA ja goTALAe utpanna thavA sAthe kharI vastune anyAya paNa maLe che. e viSene viziSTa viveka ApaNane zrI dhUmaketue lakhela prastuta jIvanacaritra dvArA batAvyA che. ' ( jJAnAMjali, pRSTha 173 ) mahArAjazrInA kathananI tema ja emanAM lakhANe ke saMpAdaneAnI vidyAtAmAM je bhAre pratiSThA che te teonI AvI guNagrAhaka, satyazodhaka ane taTastha dRSTine kAraNe ja. vaLI, mahArAjazrI e paNa jANe che ke jo ApaNe anya dharmanA mahAna puruSone mATe mAnabharyAM zabda vAparIe teA tethI ApaNu` citta luSita thatuM aTake che, eTaluM ja nahi, sAmI vyakti paNa ApaNA pUjya puruSo mATe bahumAnabharyAM zabdonA prayAga kare evI ene premabharI pharaja pADI zakIe. AthI UlaTu, jo ApaNe bInnane mAnya vyakti mATe halakA zabdone prayAga karIe te ethI ApaNA vicAra ane vANI teA dUSita thAya ja che; uparAMta e sAmI vyaktine ApaNane mAnya vyaktine mATe kharAba vANIne prayAga karavAnA eka prakArane paravAneA maLI jAya che! dhanane khapI jema zeAdhI zeAdhIne dhanane saMcaya kare, tema mahArAjazrI satyane! ane guNAtA zeAdhI zodhIte saMgraha karavAnI dRSTie ja zAstronu avagAhana kare cheH e ja emanA zAstrAbhyAsanI virala vizeSatA che. prAcIna graMthAnuM soAdhana--peAtAnA guruzrInA pagale pagale mahArAjazrIe paNa eka sama saMzodhaka tarIkenI khyAti prApta karI che. emanAM saMpAdaneAnI sarvAMgaparipUrNatA joI te paradezanA vaijJAnika sazodhaka vidvAnA paNa DAlI UThe che. teezrIne hAthe AkarAmAM AkarA trA paNa aNIzuddha banIne navajIvana pAmyA che. graMtha-soMpAdananA kAryoMmAM teeAzrIne varelI asAdhAraNa siddhinAM kAraNeA aneka che : te zAstranA viSayathI ane graMthamAM AvatA chatara sAhityanA saMdarbhothI suparicita hAya che; ane je bAbata teeAnI samAjamAM AvatI na hoya te bAbatane, game te rIte, khulAseA meLavIne ja tee AgaLa vadhe che. akSarAnA vividha mareDA chatAM judA judA saikAnI lipine ukelavAmAM tee siddhahasta che. ane sauthI AgaLa vadhIne zAstronA ( tema ja anya graMtheAnA paNa) sa`zeAdhananI bAbatamAM emanI dhIraja ane khata sAcA arthamAM apAra che. A kArya karatAM emane na te kayAreya kaTALeA Ave che ke na te teo kayAreka utAvaLa kare che. nAnA sarakhA uMdarane zeAdhavA DuMgara khAdavA jeTalI mahenata karavI hoya ke suvarNanI kaNI meLavavA dhULadhoyAnI jema dhULanA DhagalAne tapAsavA hoya tApaNa teo hamezAM taiyAra hoya che; ane kayAreka ATalI badhI mahenatanuM pariNAma zUnyamAM Ave tApaNa teo nirAza thatA nathI. satyanI ekAda hIrAkaNI mATe paNa te divasarAta mathAmaNa karyA ja kare che; ane ATaluM badhuM karavA chatAM tenA bhArathI mukta banIne sadA supranna rahI zake che. emanA AvA Adaza aneka saMzAdhanagraMthAnAM nAma lekhAvI zakAya; paNa enI yAdI ApavAnuM A sthAna nathI. ane teoe Agamasa zeAdhananuM je mahAna kArya AraMbhyuM che, te teA emanA jJAnamaya vyaktitvanA Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 107 sArarUpa ane paMdarame varSa pahelAM mahAna prabhAvaka zrI devaddhi gaNi kSamAzramaNe karela Agamasakalana jevu zakavartI ane sudIrgha kAla sudhI upakAraka ja lekhAvuM joIe. prationA niSNAta pArakhu ane uddhAraka--prAcIna jIrNazIrNa hastapratA te jANe mahArAjazrInA hAthamAM AvatAM ja peAtAnI ApavItI kahevA lAge che! prata nAnI hoya ke meATI, surakSita hAya ke cha, adhUrI hAya ke pUrI darekedareka pratinuM mahArAjazrI pUrNa dhyAnathI avaleAkana kare che; ane keAI jhaverI jeTalI cIvaTathI hIrAnI parakha kare eTalI cIvaTathI enuM mUlyAMkana kare che. mahArAjazrI graMthalekhananI ane pracAnI sAcavaNInI prAcIna tema ja arvAcIna paddhati tathA sAmagrIthI tema ja Adhunika vaijJAnika sAdhanAthI pUrNa paricita hAvAne kAraNe kayA SNe graMthanA punaruddhAra mATe kevI mAvajata karavAnI jarUra che te tee barAbara jANe che. prAcIna graMthaiAnA ekasarakhA mApanAM seLabheLa thaI gayelAM pAnAMemAMthI tema ja tADapatrIya graMthaiAnA TukaDAomAMthI AkhA ke adhUrA graMthAne taiyAra karI ApavAnI mahArAjazrInI sUjha ane nipuNatA herata pamADe evI che. cATIte roTalA thaI gayelI kaMIka prate emanA hAthe navajIvana pAmI che. pratienA uddhAranA teenA A kAryamAM mAIkrophilma, phoTosTeTa ane enlArjamenTa levarAvavAneA paNa samAveza thAya che. matalaba ke je rIte bane te rIte te prAcIna pratAne surakSita banAvavAnuM kArya karatA ja rahe che. graMthabha'DArAnA uddhAr-mahArAjazrI tathA emanA gurujI ane dAdAguruzrIe maLIne lIMbaDI, pATaNa, khaMbhAta, vaDAdarA, bhAvanagara, pAlItANA, amadAvAda, jesalamera, bikAnera, jodhapura uparAMta gujarAta, saurASTra ane rAjasthAnanA sa`khyAbaMdha graMthabhaDArAne tapAsI, emane suvyavasthita karI, keTalAkanI yAdIe taiyAra karI ApI ane keTalAkanI savistara sUcIete mudrita karI ApI; vaLI kayAMka reparA, baMdhanA, DAbaDA ke peTIe ane kabATa sudhdhAMnI vyavasthA karAvI keTalAya prAcIna graMthabhaMDArAne nAmazeSa thatA bacAvI lIdhA che. A mATe temaNe je jahemata uThAvI che, ane je kaSTasAdhya vihArA karyA che, te bInA zrutarakSAnA itihAsamAM seAnerI akSare a Mkita thaI rahe evI che. temAMya jesalameranA bhaMDArAnI sAcavaNI mATe sALa-sALa mahinA sudhI teee je tapa karyuM che, ene itihAsa tA jevA preraka che evA ja romAMcaka che. A kAmAM jema aneka muzkelI AvI tema emAM sahAyake paNa ApameLe AvI maLyA hatA. jesalameranA bhaMDAranA ulhAranA anusaMdhAnamAM traNa bAbate vizeSa noMdhapAtra banI tene nirdeza ahIM karavA prasa MgeAcita che. (1) vi. sa'. 2006nA kArataka viSe sAtame mahArAjazrIe jesalamera mATe vihAra karyAM. e vakhate zeDa zrI kastUrabhAI lAlabhAI mahArAjazrIne sAbaramatImAM maLelA. te pachI mahArAjazrI jesalameramAM kAma karatA hatA tyAre tee jesalamera jaI ne cAreka divasa tyAM rokAyA hatA ane mahArAjazrI dvArA thaI rahela kAmane pratyakSa joyu. uparAMta kayAreka tene pATaNa javAnuM thatAM tyAMnA zrI hemaca'drAcArya' jaina jJAnamaMdiranuM emaNe nirIkSaNa karyuM. A badhAMne lIdhe emanA manamAM jJAnabhaMDArAnA rakSaNa ane bhAratIya sa'skRti tathA jaina sa`skRtinA adhyayana mATe kaIka nakkara kAma karavAnI bhAvanAnAM bIja ropAyAM. enuM pariNAma aMte amadAvAdamAM lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya sa'skRti vidyAmaMdiranI sthApanAmAM AvyuM. (2) jesalameranA vihAra mATe mahArAjazrI amadAvAda thaIne pATaNa jaI rahyA hatA. eka divasa vahelI savAre raNu MjathI teee relanA pATe pATe vihAra zarU karyAM. pUrA prakAzanA abhAve emaNe garanALAne na joyu. ane garanALAthI 15-17 phUTa nIce paDI gayA. paNa je zaktie bacapaNamAM Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ] jJAnAMjali AgathI ane moTI uMmare saMdhayaNInA kAramA vyAdhimAMthI mahArAjazrIne bacAvI lIdhA hatA, eNe ja A vakhate paNa emane AbAda bacAvI lIdhA. ATale UMcethI paDyA chatAM emane khAsa kAMI vAgyuM nahIM, ane te pachI teoe tereka mAIla jeTale vihAra karyo ! rAmanAM kevAM addabhuta rakhavALAM! mahArAjazrI kahe che, huM gautamasvAmInuM nAma laI vihAra karuM chuM eTale upadravomAMthI bacI javAya che. (3) jesalameranA bhaMDAronA uddhAra daramyAna tyAMnI tADapatrIya pratonI mAIkrophilma levarAvavAnA kAma mATe zrI phatehacaMda belANane avAranavAra dillI javAnuM thatuM. A daramyAna rASTrapati bAbu rAjendraprasAdajInuM dhyAna AvI amUla sAhityasamRddhi tarapha ane khAsa karIne ahiMsAnA paigaMbara bhagavAna mahAvIranI dharmavANuM je bhASAmAM sacavAI che, te prAkRta bhASAnA graMtho pragaTa karavA tarapha gayuM. ene lIdhe chevaTe prAkRta TeksTa sosAyaTInI sthApanA karavAnuM zakya banyuM. A prAcIna graMthe ane enA bhaMDAronI jALavaNI kevI rIte karavI e bAbatamAM mahArAjajI niSNata che, eTale emane hAthe je je bhaMDArano uddhAra thAya che te cirakALa mATe surakSita banI jAya che. ane AvA bhaMDArone vidvAno sahelAIthI upayoga karI zake evI geThavaNa paNa jyAM zakya hoya tyAM karavAnuM teo cUkatA nathI, e emanA jJAnabhaMDAronA uddhAranI bIjI viziSTatA che. jJAnamaMdiranI sthApanA-dAdAguru ane gurujInA prayAsathI e baMnenI janmabhUmi vaDodarA ane chANamAM samRddha jJAnabhaMDArenI sthApanA cheka poNoso ane pacAseka varSa pahelAM thaI hatI. uparAMta teonA, mahArAjazrInA tema ja AcArya mahArAja zrI vijayavalabhasUrijI mahArAjanA saMyukta prayAsathI pATaNamAM zrI hemacaMdrAcArya jaina jJAnamaMdira nAme zAnadAra graMthabhaMDAranI sthApanA thaI ane tenuM uddaghATana vi. saM. 1995mAM zrI kanaiyAlAla mANekalAla munazInA hAthe thayuM. vidvAno ane abhyAsIo mATe pATaNamAM eka vidyAnI paraba zarU thaI. A badhA upara suvarNakaLaza caDAvya jenapurI amadAvAda. pUjya puNyavijayajI mahArAjanI sarasvatI ane bhAvanAnA ane zeTha zrI kastUrabhAI lAlabhAInI zrI ane udAratAnA saMgamane tIre zrI lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdirane nAme eka jAjaramAna vidyAtIrthanI sthApanA vi. saM. 2013nA vijayAdazamIne zubha divase thaI. mahArAjazrIe potAnA hastalikhita ane mati hajAro graMthane amUlya khajAno e saMsthAne bheTa ApI dIdhuM. samayanA vahevA sAthe e saMsthA paMDita zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyAnA saMcAlana nIce uttarottara pragati sAdhI rahI che. gujarAtanA gaurava samI A saMsthA jaina vidyA ane bhAratIya vidyAnA deza-videzanA vidyArthIo ane vidvAnanuM yAtrAdhAma banI rahela che. - mahArAjazrIne aMtaramAM eka bIjI jhaMkhanA paNa ramI rahI che, eno nirdeza paNa ahIM ja kara prasaMgocita che. mahArAjazrInA manoratha che ke mULa AgamasUtronI je susaMpAdita AvRttio taiyAra thAya, enA AdhAre eka AgamamaMdiranI racanA karavAmAM Ave. mahArAjazrInA A manorathanI saphaLatAmAM ApaNane bevaDo lAbha che: eka to badhAM AgamasUtronI susaMdhita AvRttio pragaTa thavAne lIdhe e badhA dharmagraMtho sadAne mATe suvyavasthita banI jaze; ane bIje lAbha te AvuM AgamamaMdira UbhuM thaze te, ApaNusaunAM prArthanA ane prayana ho ke mahArAjazrInA A manoratha saphaLa thAya. - kaLAnI parakha-prAcIna prato ane graMthabhaMDArenA saMrakSaNanI kaLAnI viziSTa jANakArInI Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 109 sAtheAsAtha pratAne ane graMthastha tema ja anya citrasAmagrI ke prAcIna kaLAmaya vastune pArakhavAnI mahArAjazrInI zakti paNa adbhuta che. uparAMta kaI pratanuM, kaI daSTie zuM mUlyAMkana karI zakAya enI paNa tee spaSTa samaja dharAve che. vidvAnAne sahukAra----A badhA uparAMta mahArAjazrInI sauthI caDiyAtI ane ativirala kahI zakAya evI viziSTatA che, vidvAne ane vidyAnA khapIne jarUrI badhI sahAya ApavAnI tatparatA. jemane chApela pustaka!, hastalikhita prata, enI mAIkreAphilma ke pheTAsTeTa kopI vagere joI e tene te vastu te teo tarata ja sulabha karI Ape che, eTaluM ja nahIM, koI teoe karela ke karAvela ane bIjI pratAne AdhAre sudhArela koI prAcIna graMthanI taiyAra presakopInI mAgaNI kare te te paNa tee jarAya khamacAyA vinA pUrNa udAratAthI ApI de che; ane ema karIne pote koInA upara ahesAna karyu. hAya, evA bhAva na teA jAte anubhave che ke na te bIjAne dekhAvA de che. eka vAra zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyAe banArasanA koI vidvAnane syAdAdaranAkaranA badhA bhAge nI jarUra heAvAnI ane paisA kharcavA chatAM paNa bajAramAMthI e nahIM maLatA hovAnI sahaja vAta karI. mahArAjazrIe tarata ja kabATa udhADIne e pustakanA badhA bhAga dalasukhabhAI ne ApyA ane e vidvAnane mekalI ApavA sUcavyuM; ane vadhArAmAM umeryu ke e eneA upayAga karaze e paNa lAbha ja che ne ! ApaNe te vaLI game tyAMthI meLavI laIzuM. zAdhavA icchIe teA AvA teA saMkhyAbaMdha prasa`geA sAMpaDI zake. Ane sAra e che ke jJAtAdvAramAM ane jJAnaprasAramAM teozrIne eve jIvaMta sa che ke e kAma tee peAte kare ke khIjA kare, e emane mana sarakhu che; ane bIjAne enI jJAnApAsanAmAM badhI sagavaDa maLI rahe enI te pUrI ciMtA rAkhe che. peAte game tevA gaMbhIra kAmamAM ekAgra thayA hAya, paNa koI jijJAsu Ave te te leza paNu kRSaNatA karyA vagara pUrepUrA samaya Ape che. ane emane kaI bAbatamAM jarAka prazna pUchIe te! emanI zatamukhe pAMgarelI vidyApratibhAnAM tarata ja darzana thAya che; ane emanuM bahuzrutapaNuM ke zAstrapAragAmIpaNu joI ne ApaNe Azramugdha thaI jaI e chIe. ke vinamra vidvattA--mahArAjazrI aneka viSayeAnA pAragAmI vidvAna hAvA chatAM te kayAreya peAtAnI paMDitAI ke vAcAturIthI bIjAne AMjI nAkhavAnA prayatna nathI karatA. aMtaramAMthI vahetI emanI sahaja saraLa vANI jANe sAmI vyaktine vaza karI le che. gayA varSe zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI Agama prakAzana yeAjanAnA pahelA graMtha naMdi-anuyAgAra sUtranuM amadAvAdamAM prakAzana thayuM te vakhate emaNe uccArelA A udgArA teenI vinamratA ane satyapriyatAnI sAkSI pUre evA che: " A AgamA taiyAra karIe chIe te vidvAnA tapAse; tapAsIne skhalanA hAya tema ja saMpAdanapatimAM doSa hoya teA tenuM bhAna karAvaze tA ame rAjI thaIzuM. stuti karanAra te dhaNA maLe che, paraMtu truTio dekhADanArA evA vidvAne ghaNA echA maLe che. huM icchuM chuM ke koI truTio batAve. ame e vastu lakSamAM laI tene bhaviSya amArAM saMpAdaneAmAM upayoga karIzuM." (jJAnAMjali, pRSTha. 296) peAtAnI khAmI batAvanAra kAI nIkaLe evI sAme cAlIne mAgaNI karavI, keAI khAmI batAve teA tethI rAjI thavuM ane bhUlane sudhArA sUcave te ene AbhAra mAnavA--AvI unnata bhUmikA teA keI uccAzayI, satyaniSTha ane yAgamaya AtmAne ja saMbhavI zake. mahArAjazrIne e sAva sahajapaNe siddha thaI che. vidyAvAna ke kaLAvAna gRhastha hoya tepaNu enuM samucita sanmAna thavuM ja joIe e vAta Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 ] jJAnAMjali jANItA citrakAra zrI gokuladAsa kApaDiyAnA citrasaMpuTanA AmukhamAMnA mahArAjazrInA nIcenA udgArothI paNa jANI zakAya che. teozrI lAgaNIpUrvaka mukta mane kahe che ke - "bhAI zrI kApaDiyAe aneka varSo sudhI AtmIyabhAve athAga zrama sevI ApaNane zramaNa bhagavAna mahAvIranI citrakyA upahata karI che te badala temane ApaNA saunAM aMtaranAM abhinaMdana ane vaMdana che." (jJAnAMjali, pR. 227) sAce ja, AvI udAratA ane guNagrAhaka dRSTinAM darzana ati durlabha che. jJAnaprasAranI jhaMkhanA-vikAsa mATe vidyAnA AdarzanI jarUra samajAvatAM teo kahe che ke- jagata tarapha najara karIzuM to jaNAze ke, je dharma, je samAja, je prajA ke je rASTramAM eTale vidyAno vizALa Adarza haze, teTaluM ja tenuM vyaktitva jagata samakSa vadhAre pramANamAM jhaLakI UThaze. ane jeTalI enA vidyAnA AdarzamAM saMkucitatA ke ochAza haze eTalI enA vyaktitvamAM UNapa ja AvavAnI. eka kALe jaina zramaNa saMsthAnuM darekedareka bAbatamAM keTaluM vyaktitva hatuM? Aje e vyaktitva kayA pAtALamAM jaI rahyuM che?" ( jJAnAMjali, pura 213) jaina zramaNasamudAyanI atyAranI nabaLI jJAnabhUmikA aMge kheda darzAvatAM teo kahe che ke- "prAcIna graMtha tarapha najara karIe tyAre khulluM joI zakAya che ke te graMthonA praNetA AcAryAdikoe potAnA jamAnAnI vidyAne kaI paNa aMganA abhyAsane choDavo nathI, jyAre atyAranA ApaNuM maNavarganI dazA evI che ke pote je saMpradAyanA dhuraMdhara tarIke hovAno dAvo kare che, te saMpradAyanAM maulika zAstrono temano abhyAsa paNa ati chIcharo athavA nahi jevo ja hoya che. A sthitimAM ApaNe emanI pAsethI dareka viSayane lagatA UMDA abhyAsanI AzA zI rIte rAkhI zakIe ?. eka samaya evo hato, jyAre jainAcAryo ane jaina dharmanA astitvane samartha vidvAnothI gAjatI rAjasabhAomAM sthAna hatuM. Aje emane ja vAraso ane gaurava dharAvavAno dAvo karanAra jena zramaNonuM vidyAnA koI paNa kSetramAM najIvuM sarakhuMya sthAna agara vyakti che kharuM? jainetara vidvAnonuM vidyAnA vividha vibhAgomAM je gauravabharyuM sthAna ApaNe joI rahyA chIe, temAMnuM eka zatAMza jeTaluMya Aje ApaNe jaina zramaNonuM sthAna hoya ema mArI dRSTie nathI lAgatuM." ( jJAnAMjali, pR. 213-215) prAcIna graMthonA jatana pratyenI ApaNI upekSAvRtti aMge TIkA karatAM mahArAjazrI kahe che ke - jema janatA dareka bAbatamAM "sApa gayA ane lIsoTA rahyA" e niyamAnusAra dareka rIta-rivAjomAMthI mULa uddezone kinAre mUkI bAhya ADaMbaramAM kheMcI jAya che, tema A tahevArane aMge (jJAnapaMcamI aMge) paNa thayA sivAya rahyuM nathI. arthAta A tahevArane divase pustaka bhaMDAro tapAsavA, temAMno kacaro sApha kare, havAI gayela pustakone taDake dekhADavo, coTI gayela puratone ukhADI sudhArI levAM, pustakasaMgrahamAM jIvAta na paDe te mATe mUkela ghoDAvaja AdinI poTalIone badalavI Adi kazuM ja karavAmAM AvatuM nathI. eTale atyAre to A tahevAra nAmazeSa thayA je ja gaNAya." (jJAnAMjali, pRSTha 5) mahArAjazrInA A badhA uThyAre jJAnaprasAranI ane jJAnoddhAranI emanI bhAvanA keTalI tIvra che enuM sUcana kare che. ane mAtra AvI bhAvanA vyakta karIne ke vartamAna paristhitinI sAme roSa ke aphasosa jAhera karIne ja niSkriya besI na rahetAM e dizAmAM teo tana toDIne, mana daIne pUrNa Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [ 111 niSThApUrvaka kAma karI rahyA che e, hakIkata ja emane sAcA jJAnoddhAraka puravAra kare che. mahArAjazrI pI.eca.DI.nA mahAnibaMdhanA parIkSaka tarIkenuM, gujarAta sAhitya sabhAnA amadAvAdamAM sane 1959mAM maLela vIsamA adhivezananA itihAsa-purAtatva vibhAganA pramukha tarIkenuM ane ola-inDiyA oriyenTala konpharansanA sane 1961mAM kAzmIramAM maLela ekavIsamAM adhivezanA prAkRta ane jainadharma vibhAganA adhyakSa tarIkenuM bahumAna meLavI zakyA, te teonI jIvanavyApI vidyAtti, pAragAmI vidvattA ane jJAnoddhAranI pravRttine kAraNe ja. jIvanasAdhanA ane vyaktitva jJAnanI upAsanA karatAM karatAM zuka jJAnI ke pothI paMDita na banI javAya, athavA to jo gifjonI jema jIvana ane dharma judAM paDIne hRdayane rITuM na banAvI mUke, enI mahArAjazrI satata jAgRti rAkhe che; ane karmabaMdha ocho thAya, bhavanA pherA ochI thAya ane kaleza-kathA paNa ochA thAya evo prayatna teo satata karatA rahe che. pArakAnI niMdA-kUthalImAM teo kyAreya paDatA nathI; ane sAmAnA nAnA sarakhA guNane paNa moTo karI jANavAno emano sahaja svabhAva che. emanuM jIvana zIla ane prajJAnA tejathI sabhara che. jJAnanI jema cAritrane paNa teo pUrNa yogathI AvakAre che. samabhAva emanA aNuaNumAM chalakAya che. ane tethI pote amuka phirakA ane amuka gachanA hovA chatAM potAnA samudAyanI jema bIjAnA samudAyano, potAnA gacchanI jema bIjAnA ga7ne, potAnA phirakAnI jema bIjAnA potAnA dharmanI jema bIjAnA dharmane Adara karI zake che, ane, madhamAkhInI jema, jyAMthI sAra maLI zake tyAMthI sAra grahaNa karI zake che. vi. saM. 2008mAM sAdaDImAM maLela rathAnakavAsI sAdhusaMmelanamAM mahArAjazrI pratye je Adara ane prema batAvavAmAM Avele, te teonI AvI vizALa dRSTine kAraNe. mahArAjazrInA ane sthAnakavAsI zramaNasamudAyanA sAmasAmethI AvatAM sAmaiyAM be nadIonAM nIranI jema ekarUpa banI gayAM e dazya yAda rahI jAya evuM hatuM. teono A samabhAva, AvuM guNAnurAgI valaNa tema ja AvI satyagrAhaka manovRtti jotAM saheje AcAryo haribhadranuM smaraNa thaI Ave che. teo zAstronI ane zAstrone jANavAno dAvo karatI vyaktinI, ema bannenI maryAdA jANe che, ane tethI ja vakhata Ave samatApUrvaka kaDavuM satya paNa uccArI zake che. temanA kathanamAM saccAIno evo raNako hoya che ke sAmI vyakti eno pratIkAra karavA bhAgye ja prerAya che. vi. saM. 1990nI sAlamAM amadAvAdamAM maLela munisamelana vakhate cAra munionI kamiTImAM ane aMte samelanane saphaLa banAvavAmAM teo je kaMI nirNAyaka kAmagIrI bajAvI zakyA te emanA A guNane lIdhe. ApaNuM zramaNusaMdhanA judA judA samudAya vacce je vADAbaMdhI jevuM thaI gayuM che, tenAthI mahArAjazrI alipana che; ane kaI paNa samudAya, gaccha ke phirakAnA sAdhuo pAse jatAM emane kayAreka kSobha ke saMkoca thato nathI; tema emanI pAse AvavAmAM paNa koI paNa samudAya, cha ke phirakAnA sabhyone saMkoca thato nathI. emanA aMtaranAM dvAra saune AvakAravA mATe sadA khullAM ja hoya che. ane tethI ja teo tyAga-vairAgyamaya saMyamajIvanane sAco AnaMda mANI zake che. mahArAjazrI junavANIpaNAnI maryAdA ane navA vicAranI upayogitA barAbara samaje che; chatAM rakhe ne jJAnahAra ane jJAnasAdhanAnA potAnA jIvanakAryane kSati pahoMce, eTalA mATe junavANIpaNAnI sAthe saMkaLAI gayelA moTA moTA ADaMbarabharyA mahotsavathI ke sudhArA mATenI jehAdamaya caLavaLathI Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 ] jJAnAMjali sadA dUra rahe che. ane chatAM A bAbatamAM emanA vicAro suspaSTa che; ane avasara AvyuM teo ene nirbhayapaNe vyakta paNa kare che. teone mana keI kAma nAnuM ke najIvuM nathI athavA koI kAma moTuM nathI; kAma e kAma ja che-bhale pachI duniyAnI sthUla najare e nAnuM hoya--ane kAmanI rIte ja e kAma karavuM joIe; emAM utAvaLane avakAza na ja hoya : A guNa mahArAjazrInI samagra pravRttione AvarI le che. ane tethI teo dareka kAmane cIvaTapUrvaka karavA TevAyA che. ziSyo vadhAravAnA, nAmanA meLavavAnA ke padavI levAnA vyAmohathI teo taddana alipta che. AcArya padavI mATenI pATaNa zrI saMghanI AgrahabharI vinatine teoe vinamratA tema ja daTatApUrvaka inkAra ja karyo hato. vi. saM. 2010mAM vaDodarAnA zrIsaMghe teone AgamaprabhAkaranuM biruda ApyuM te paNa teone pUchyA vagara ja. mahArAjazrI jema jJAnanI lANI kare che, tema dharmanI lANI paNa teo satata karatA rahe che. game tevAM gaMbhIra kAma vacce paNa teo bALajIvone dharmanI vAta samajAvavAmAM kyAreya AnAkAnI ke samaye lobha karatA nathI. emanA aMtaramAM e vAta barAbara vasI che ke je vyakti je meLavavA Ave te tene ApaNe ApavI ja joIe, kAraNa ke emanuM jIvana ane dharma ekAkAra banI gayAM che. emane upAzrayamAM pratikramaNa karatA ke derAsaramAM prabhudarzana-catyavaMdana karatA jovA e eka lahAvo che. leza paNa utAvaLa karyA vagara jANe AtmA ane paramAtmA sAthe nirAMte vAta karatA hoya evI prasannatA ane zAMti teo tyAre anubhave che. ' teonuM aMtara khUba karuNAbhInuM che; koInuM paNa duHkha joIne e dravavA lAge che. emanI pAse kaMIka duHkhI vyaktio sahAya mATe Ave che; ane emanA bAraNethI khAlI hAthe kaI pAche gaye jANyuM nathI. je sagavaDa hoya te lAkha rUpiyA paNa dIna janonAM duHkha dUra karavA mATe thoDA samayamAM vaheMcI naMkhAve evo dayALu, udAra ane paragaju emane svabhAva che. | game tevI mUMjhavaNanA samaye ke svajana-sAthInA viyoga vakhate paNa teo saMsAranA bhAvone vicArIne je rIte svastha ane zAMta rahI zake che, te emaNe sAdhelI sthitaprajJatAnuM ghAtaka che. tAjetaramAM ja (tA. 1-1-69nA roja) teonA cirasAthI paMnyAsajI mahArAja zrI ramaNIkavijayajInA aNadhAryA kALadharma vakhate teo je svasthatA jALavI zakyA, te emanI jIvanasAdhanAne baLe ja. piluM sAgaramAM taratuM badhuM joyuM che? pANI game teTaluM vadhe chatAM e te jaLanI upara ne upara ja rahe che. mahArAjazrI pAse prAcIna prato, kaLAmaya sAmagrI ane purAtattvanI vastuone ke uttama saMcavuM hoya che ! chatAM e kyAreya moha-mAyAne jagAvIne emanA akiMcanabhAvane khaMDita karI zakato nathI. teoe pratiSThA karI che, dIkSA ApI che, avAranavAra jJAnanAM sAdhano ane kaLAnI sAmagrInAM pradarzana jyAM che ( vi. saM. 2009 mAM amadAvAdamAM oriyenTala konpharansanA adhivezana vakhate jeluM pradarzana khUba moTuM ane khUba AkarSaka tema ja yAdagAra banyuM hatuM ), nAnA-moTA utsavomAM paNa bhAga lIdhe che; are, vi. saM. 2019 mAM kapaDavaMjamAM teonA 68 mA janmadivasane utsava UjavavAmAM AvyuM emAM paNa emaNe hAjarI ApI che, ane jIvanamAM kaMI kaMI nAnAM-moTAM yazanAmI kAmo karyA che; paNa e badhuM ja jaLakamaLanI jema sAva alipta bhAve. Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana ., namratA ane jJAnI pratyenI bhaktithI prerAIne teo vi. saM. 2004nI sAlamAM AcAryazrI sAgarAnaMdasUrijIne khAsa vaMdanA karavA ane zAtA pUchavA sUrata gayA hatA-AcArya mahArAja tyAre mAMdagIne bichAne hatA. e bane AgamavettAonuM milana jeoe joyuM teo dhanya banI gayA. kayAreka koInI sAthe nArAja thavAne ke koInA pratye re karavAno prasaMga Ave to paNa evI lAgaNI, jarAka pavana lAgatAM pATI uparathI retI sarI paDe ema, tarata ja emanA mana uparathI dUra thaI jAya che. kaSAyone ghere raMga ke Akare DaMkha emanA cittane kyAreya calita karI zakato nathI. mahArAjazrInI kuNAza to juo : vi. saM. 2006 mAM teo jesalamera jaI rahyA hatA. te vakhate varANAmAM AcArya mahArAja zrI vijayavallabhasUrijIne maLavAnuM thayuM. e emanuM AkharI milana hatuM. e vakhate AcArya mahArAjanI AMkhanAM teja zamI gayAM hatAM. mahArAjazrIe sahajabhAve lAgaNIbhInA svare kahyuM : A5 to sadA prakAzamAna cho; ApanAM netronuM teja pAchuM AvavuM joIe. e vAtane traNeka varSa vItI gayAM. muMbaImAM DokaTara Dagane AcArya mahArAjanI AMkhe oparezana karyuM; AMkhanuM zamI gayeluM teja pharI jAgI UThayuM. A samAcAra mahArAjazrIne eka patrathI amadAvAdamAM maLyA. patra vAMcIne ane emAM AcArya mahArAjanA akSare joIne mahArAjazrInuM haiyuM gadgada thaI gayuM. mahArAjazrInI AMkho harSanAM AMsu vahAvI rahI. prasanna vairAgyanuM ja A pariNAma ! sArI samudAyanA utkarSanI vAta mahArAjazrInA haiye kevI vaselI che, e aMge teoe kahyuM che ke pATaNa-mAtara AdimAM sAdhI mahattAnI prAcIna mUrtionAM darzana thAya che, chatAM Azcarya to che ja ke koI paNa evI zAsanaprabhAvikA mahattarA, gaNinI ke sIvInI jIvanakathA Aje ApaNuM sAme nathI. eka rIte jaina vADumayamAM A khAmI ja che. astu. vartamAna yugamAM aneka sAthIonAM nAnAM-moTAM jIvanacaritro lakhAI rahyAM che e harSanI vAta che. " ( jJAnAMjali, pR. 232 ) dharmane ane dhArmikatAne vyApaka daSTie samajavAnI jarUranuM sUcana karatAM mahArAjazrI kahe che ke- "Aje e samaya AvI lAge che, jyAre dharma mAtra vyApaka rIte manuSyane enA jIvanavikAsamAM kaI rIte sahAyaka bane e dareka vina manuSya sthitaprajJa banI vicAravuM ja joIe ane to ja tyAga, tapa ane samabhAvarUpa vAstavika dharma ane dhArmikatA ApaNuM jIvanamAM sthAna laI zakaze. e sivAya potapotAnA mAnelA saMpradAyanI rIti pramANe bAhya kriyAnA vAghA game teTalA najare dekhAya, paraMtu sAcI dhArmikatA te marI ja jaze. AjanI ApaNuM saunI jIvanacaryAno vicAra karavAmAM Ave te ApaNane kadAca sArvatrika na kahIe topaNa, ApaNe moTA bhAganI dhArmikatA te marI gayelI ja dekhAze. AnuM mukhya kAraNa bIjuM ekeya nathI, paNa ApaNe saue sAMpradAyika ane sAmudAyiktAnA saMkucita ane atisaMkucita kUvAmAM paDIne ApaNI vijJAnavRtti ane samabhAvanAne vizALa tatvane jIvanamAMthI bhulAvI dIdhuM che, e che." (jJAnAMjali, pR. 176), AvI dhArmikatAne samajavA ane jIvanamAM utAravA mATe mahArAjazrI sadA sarvadA prayatnazIla rahe che ane koI paNa nimitte AtmadhananuM apaharaNa karI janAra taskara aMdarathI jAgI na uThe ke bahArathI pesI na jAya e mATe niraMtara jAgatA rahe che. bALaka jevI nirdoSatA teone sahaja siddha che. chelle chelle mahArAjazrInI aMtarmukha daSTi ane jIvanajAgRtinA eka prasaMga noMdhI A dharmakathAnuM samApana karIe. eka vAra mahArAjazrIne tAva Avyo. tAva ghaNe Akare ane asahya banI jAya eTale vadhAre jJA. a. 15 Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAnAMjali hato. mahArAjazrI becena banIne kyAreka kyAreka bUma pADI UThatA. eka vAra to e bolI UThayA ke ApaNuM adhyAtma khovAI gayuM! e kevuM nabaLuM samajavuM! - mane thayuM, jene pitAnA adhyAtmanI zakti-azaktine ATale khyAla che, enuM adhyAtma nabaLuM ke khovAI gayeluM kevI rIte gaNI zakAya? huM e prasaMgane praNamI rahyo. mahArAjazrInI AgamasaMzodhana dvArA jJAnoddhAra karavAnI jhaMkhanA keTalI utkaTa che te teozrInA vidarya munirAja zrI aMbUvijayajI uparanA patramAMnA nIcenA TUMkA chatAM lAgaNIthI bharela, sAragarbhita udagArothI ja samajIe. teo lakhe che ke have to mArI IcachA e ja che ke ApaNe satvare maLIe ane mahatvanAM kAryone jIvanamAM prAraMbhIne pUrNa rUpa ApIe. ApaNe eka evA saMzodhanarasika munivaranuM maMDaLa thApI zakIe to ghaNuM ja sAruM thAya." ( jJAnAMjali, pR 265). pUjya mahArAjazrInI A bhAvanA saphaLa che evI prArthanA sAthe e jJAnI ane jJAnoddhAraka guruvaryane ApaNe anekAneka vaMdana che ! namo namo naanndivaayrss| pU0 puNyavijayajI manAM 60 cAturmAsanI gAmanA akArAdikrame yAdI ( kauMsa bahArane aMka cAturmAsanuM ane kausamAM aMka vi. saM. nuM sUcana kare che.). amadAvAda-37,38 (2001)2002), 41 (2005), 44 thI 53 (2008 thI 2017), 55 thI 59 (2019 thI 2023). kapaDavaMja-54 (2014). kheDa-4 (1968). jAmanagara-16,17 (1980,1981). jesalamera-42 (2006). DabhoI-1 (1965). pATaNa-5,6,7 (1969,1970,1971), 20 thI 36 (1984 thI 1999). pAlItANA-11,12 (1975,1976). bIkAnera-43 (2007). bhAvanagara-13,14 (1977,1978). muMbaI-2 (1977). lIbaDI-15 (1979), 19 (1983). vaDodarA-8 (1972), 10 (1974), 3940 (2003,2004), 60 (2024). vaDhavANukempa (surendranagara )-18 (1982). surata-2,3 (1966,1967) Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana [15 muni zrI puNyavijyajI prAcyavidyAnA mahAna paMDita ane prAkRta bhASAnA UMDA abhyAsI tathA saMzodhaka muni zrI puNyavijayajInuM saMsArI nAma maNilAla hatuM. temano janma vikrama saMvata 195ranA kArataka sudi panA roja thayela. temanA pitAnuM nAma DAhyAbhAI dozI, ane mAtAnuM nAma mANekabahena (dIkSita thayA pachI zrI ratanazrIjI) ane vatana kapaDavaMja. kapaDavaMjamAM ciMtAmaNi pArzvanAthanI khaDakImAM maNilAlanuM ghara hatuM. teo jyAre be-traNa mahinAnA hatA, tyAre eka vakhata temanA mahellAmAM kudaratI kopathI Aga lAgI. Akheya mahollo baLIne khAkha thaI gayo. maNilAlanuM ghara paNa bhaDake baLavA lAgyuM. bALaka maNilAla A samaye gharamAM ghoDiyAmAM sUtA hatA. temanAM mAtA nadIe paDAM dhovA gayela. gharamAM bIju kaI hatuM nahi, kema ke pitA dhaMdhArthe muMbaI rahetA. aMdarathI bALakanI cIsa sAMbhaLIne kaI sAhasika vahorA sajajane baLatA gharamAM pesI bALakane bacAvI lIdhe. baLatA nIMbhADAmAMthI IzvarakRpAe salAmata nIkaLelAM bilADInAM baccAMnI jema ja jANe maNilAla jIvatA rahevA pAmyA. A AganA prasaMga pachI pitAjI kapaDavaMja AvIne kuTuMbane muMbaI teDI gayA. AthI maNilAlane nAnapaNathI ja muMbaI rahevAne prasaMga banyo. teo lagabhaga ATheka varSa muMbaI rahyA ane tyAM temaNe gujarAtI cha dhoraNa sudhI abhyAsa pUro karyo. eTalAmAM temanA pitAjI avasAna pAmyA. vidhavA thayelAM mAtAne jaina dIkSA levAno vicAra thayo, paNa dasa varSanA anAtha bALakane TaLavaLatI sthitimAM choDI kema devAya? tethI temaNe maNilAlane prathama dIkSita banAvavA vicAryuM, bALakane laI pAlitANuM tIrthasthAnamAM comAsuM karI, tyAMnI navANuM yAtrA vidhipUrvaka patAvI teo chANI (vaDodarA) gAmamAM te samaye birAjamAna zrI kAMtivijayajInA munimaMDaLanA caraNe pahoMcyAM. tyAM tera varSanI uMmaranA maNilAlane temaNe vi. saM. 1965nA mahA vadi pAMcamane divase dIkSA apAvI ane guruzrI caturavijayajIe bALakanuM dharmanAbha puNyavijyajI rAkhyuM. bIje ja divase temanAM mAtAe paNa dIkSA lIdhI. praguru zrI kAMtivijayajanI mamatA ane kALajIe zrI puNyavijayajInA vidyA jIvananuM UMcuM ghaDatara karyuM. temanA abhyAsa mATe je be-cAra adhyApakone upayoga thayele temAM paMDita zrI sukhalAlajInuM nAma mokhare che. vaLI guruzrI caturavijayajI zAstranA saMpAdana tathA saMzodhananA bhAre rasika hovAthI tene zokha zrI puNyavijayajIne paNa lAge, te eTale sudhI ke zArIrika kaSTo veThIne paNa saniSThApUrvaka saMzodhana kArya karavAnuM Aja sudhI temaNe cAlu rAkhyuM che. ATha mAsa gAma-pratigAma pharatAM pharatAM tema comAsAnA sthiravAsamAM paNa temanI jJAnasAdhanA cAlu ja rahI che. maguru vRddhAvasthAmAM hovAthI munijIne pATaNamAM lAgalagATa aDhAra varasa rahevAnuM thayuM; te daramiyAna pATaNanA ekeeka bhaMDAranuM avalokana temaNe karyuM ane judA judA tamAma bhaMDArone temanA guru ane pragurunI preraNAthI eka vyavasthita jJAnamaMdiranA rUpamAM pheravI nAkhavAno vicAra mUrta banyo. ene pariNAme pATaNamAM hemacaMdrAcArya jaina jJAnamaMdiranI sthApanA thaI. bhaMDAronAM pustakanuM vagIkaraNa karIne je sarasa goThavaNI thaI che, enI pAchaLa munizrIno bhAre zrama rahelo che. bhaMDAronAM tamAma pustakonuM eka moTuM lakheluM sUcipatra paNa temaNe taiyAra kareluM che. e jJAnamaMdiranA pravezadvAra pAse je zilAlekha che temAM muni zrI puNyavijayajInuM nAma paNa aMkita thayeluM che. bhaMDAronI Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 ] jJAnAMjali vyavasthA ane temAMnAM pustakonA va karaNanI sAthe sAthe ja saMpAdana-saMzodhananuM kArya ane ucca abhyAsanA vidyArthIo tathA vidvAnone saMzodhanamAM madada karavAnuM kArya paNa cAlu hatuM. - temane hAthe aneka zAstrIo ane saMzodhako ghaDAyA che. Do. bhegIlAla sAMDesarA, zrI jagadIzacaMdra jene, mUrti zAstranA abhyAsI ane vikaToriyA myujhiyamanA kapureTara zrI. zAMtilAla chaganalAla upAdhyAya ityAdi temanA ziDyo che. De. beMDara, De. AsaDorpha, zrI. madhusUdana modI, pre. kAntilAla vyAsa, zrI jitendra jeTalI ityAdi vidvAno paNa pitAnA saMpAdana-saMzodhanakAryamAM temanI pAsethI kImatI mArgadarzana pAmatA rahyA che. temanI sAhityapravRttimAM lIMbaDI(saurASTra nA jJAnabhaMDAranuM saMzodhana tathA tenA moTA sUcipatranuM prakAzana noMdhapAtra che. jaina AgamonA saMpAdana tathA saMzodhananuM bhagIrathakArya temaNe AraMbhya che. ane te kArya adyatana Dhabe karavAno temane manasUbe che. temanI samagra saMzodhana pravRttinuM preraka baLa mukhyatve A kAryamAM raheluM che ema kahI zakAya. e pravRtti mATe prAcInamAM prAcIna pratAnI zodha sAsa temaNe bhara unALAmAM jesalamIrane vikaTa pravAsa kheDyo che ane tyAM asahya yAtanAo ane parizrama veThIne paNa deDha varSa lagI rahyA che. jesalamIranA graMthabhaMDAro uthalAvavAmAM ane sUkA raNa jevA, kazI jAtanI sagavaDa-suvidhA vinAnA pradezamAM rahI avirata zrama karavAmAM keTalI sanniSThA, ane titikSAvRtti joIe te anubhavIo sArI peThe jANe che. munie e badhuM veThIne jesalamIranA mRtaprAya bhaMDArone saMjIvanI chAMTI che ema kahIe to kazuM khoTuM nathI. bhaMDAronI suvyavasthA karavI uparAMta 214 jeTalI atyaMta durlabha pratonI temaNe pheTo-philma levarAvI lIdhI che. e mAIkrophilmamAM jaina sAhitya uparAMta brAhmaNa sAhitya, bauddha sAhitya vagerenA paNa aneka amUlya graMtha che. jene Agama ane bIjAM maLIne kula 49 pustakonA pAThane tyAMnI pratio sAthe meLavIne tenAM pAThAMtare temaNe utarAvI lIdhAM che. lagabhaga 16 jeTalAM jaina Agamo ane anya jaina pustakanI pUrI nakale temaNe karAvI che. jesalamIra uparAMta jodhapura, bikAnera ane nAgAranA jJAna bhaMDAra tathA rAjasthAnanA mukhya mukhya rAjakIya jJAnasaMgrahe paNa temaNe jAte tapAsI lIdhA che. jesalamIranA jJAnabhaMDArone temaNe taiyAra karela vRttAMta tathA tyAMnAM pustakanuM sUcipatra TUMka samayamAM prasiddha thavAnAM che. Do. AllaDophe paNa jarmana bhASAmAM munizrInA jesalamIranA vasavATa vize eka lekha prasiddha karyo che. munizrI lipizAstra( Palaeography )mAM nAgarI lipinA asAdhAraNa niSNAta che. lipi uparathI teo hastaprata kaI zatAbdImAM lakhAI che teno cokakasa nirNaya karI zake che. vaLI, piote je lipine eka vAra paricaya kare che te anazuddhapaNe lakhI paNa zake che. munizrInI A virala zakti khAsa noMdhapAtra che. prAcIna sAhityanA saMpAdana ane saMzodhanamAM satata racyApacyA rahetA muni zrI jinavijayajI, paMDita sukhalAlajI ane paM. becaradAsajI vagere vidvAnone saMpAdana-saMzodhana kAryamAM temaNe ghaNI sahAya karelI che ne haju paNa karatA rahe che. temanI sAthe kAma karavAmAM ghaNuMkharuM amadAvAdanA vatanI zrI ramaNIkavijyajI hoya che. muni zrI puNyavijayajIe saMskRta-prAkRtanAM tamAma saMpAdane temanA guru zrI caturavijayajI sAthe karelAM che. -graMtha ane graMthakAra, pustaka 10, sane 195ramAMthI uddhata. Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 oo QCA