Book Title: Gujarati Sahitya Kosh Part 02
Author(s): Chandrakant Topiwala, Raman Soni, Ramesh R Dave
Publisher: Gujrati Sahitya Parishad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/016104/1
JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI sAhityakAro. - khaMDa : 2 2.1rvAcIna kALa For Personal & Private Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI sAhityakoza khaMDa : be arvAcInakALa mukhya saMpAdaka caMdrakAnta TopIvALA saMpAdako ramaNa sonI (1984-1985) rameza ra. dave (1985-1990) gujarAtI sAhitya pariSada amadAvAda Jain Education international For Personal & Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ GUJARATI SAHITYA KOSH (Encyclopedia of Gujarati Literature) Edited by Chandrakant Topiwala Published by Gujarati Sahitya Parishad Ashram Road, Ahmedabad 380 009 (c) gujarAtI sAhitya pariSada prathama AvRtti, 1990 : prata 2,000 prakAzaka : prakAza na. zAha maMtrI, gujarAtI sAhitya pariSada govardhanabhavana, Azrama mArga amadAvAda 380 009 cAra rUpiyA Rs. 400 gujarAta rAjya, gujarAta sAhitya akAdamInI Arthika sahAya dvArA prakAzita mudrA: goviMdabhAI bI. paTela saMjIva prinTarI, mirajhApura, amadAvAda 380 001 For Personal & Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdana-taMtra mukhya saMpAdaka : caMdrakAnta TopIvALA saMpAdaka : ramaNa sonI (1984-1985) rameza ra. dave (1985-190) mukhya sahAyako : jayaMta gADIta niraMjanA vArA kauzika brahmabhaTTa harSavadana trivedI sahAyake : bArInA mahetA pArula mAMkaDa pareza nAyaka zraddhA trivedI kIrtidA jozI mRdulA mAtrAvADiyA vizeSa sahAya : niraMjana desAI For Personal & Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA 1. salAhakAra samiti 2. gujarAtI sAhityakezanI yojanA 3. saMpAdakIya 4. adhikaraNalekhako 5. mahattvanA saMdarbhagraMthanI sUci 6. kezasAmagrI 7. pariziSTa 1-640 641 For Personal & Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ salAhakAra samiti . zrI viSNuprasAda trivedI (adhyakSa) 2. zrI nagInadAsa pArekha (kAryakArI adhyakSa) 3. sva. umAzaMkara jozI 4. sva. anaMtarAya rAvaLa 15. zrI harivallabha bhAyANI 6. zrI ke. kA. zAstrI 3. zrI bhegIlAla sAMDerArA 8. zrI yazavanta zukala 9. sva. sureza ha. joSI 10. zrI niraMjana bhagata 11. zrI upendra paMDayA 12. zrI jayanta pAThaka 13. kazI uzanasa 14. zrI ramaNalAla jozI 15. zrI sitAMzu yazazcaMdra A uparAMta sane 1980thI 1989 daramiyAna gujarAtI sAhitya pariSadanA hoddedAro : pramukha: zrI manubhAI paMcoLI, 'darzaka' upapramukha : sva. Izvara peTalIkara zrI hIrAbahena pAThaka sva. zivakumAra joSI zrI amRtalAla yAjJika maMtrI koSAdhyama : karI raghuvIra caudharI zrI pinAkina ThAkora zrI kumArapALa desAI zrI maphata ojhA zrI dhIrubahena paTela zrI praphulla bhAratIya zrI hemanta desAI zrI bhoLAbhAI paTela zrI priyakAnta parIkha zrI narottama palANa zrI varSA aDAlajA zrI cimanalAla trivedI AmaMtrita : 1. zrI cI. nA. paTela 2. zrI dhIrubhAI ThAkara 3. zrI mohanabhAI paTela 4. rava. je. bI. senTila 5. zrI ena. bI. vyAsa 6. zrI hasu yAjJika niyAmaka: caMdrakAnta TopIvALA For Personal & Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI sAhityakozanI janA gujarAtI sAhityane sarvAgI paricaya ApatA A koza gujarAtI sAhitya pariSadanA eka dAyakAnA tapanI phalazruti che. A prakAzana apUrva bhale haiya, ananya te che ja. ra! saMkalpa kema karIne thaye enI keTalIka vigato paNa aitihAsika saMdarbhamAM noMdhapAtra che. zrI ravIra caudharI pariSadamaMtrI hatA tyAre amane gujastte rAnave sarakAra sAthe karelA paravAramAM noMdhAyuM che tema sana 1979 nA rananI 22 mI tArIkha va. umAzaMkara jozI, karI marAvanuM zukala, va, Izvara peTalIkara ane zrI pinAkina ThAkora sAthe emaNe te vakhatanA mukhyapradhAna zrI bAbubhAI jazabhAI paTela samakSa A yojanA rajU karI. zikSaNa maMtrI zrI navalabhAI zAha ane nANA maMtrI zrI dinezabhAI zAha zrI bAbubhAI paTelanI saMmatine amalamAM mUkI ane nava mAsanI TUMkI mudatamAM sAhityakozanI yojanA zarU thaI. | gujaratI sAhitya pariSadanI kAryavAhaka samitie niyukata karelI varaNI samitie rAhata"kezana saMpAdananI mukhya javAbadArI upADavA mATe navI peDhInA saMniSTha abhyAraNIone nimaMtraNa ApavA TharAvyuM. te pramANe tA. 8-12-1979 nA patrathI zrI jayaMta koThArIne mukhya rasaMpAdaka tarIke ane zrI caMdrakAnta zeThane sahasaMpAdaka tarIke sevA ApavA nimaMtraNa pAThavyAM. emanI saMsthAnI jI. ela. esa. galarsa koleja ane gUjarAta vidyApITha emanI sevAo liyana para ApIne pariSadane upakRta karI che. sAhityakozanuM kAma zarU karyuM tyAre aMdAja evo hato ke saMpAdananuM kAma pAMceka varSanI mudatamAM pUruM thaI jaze. paraMtu zrI jayaMta koThArInAM khaMta ane cIvaTane kAraNe saMpAdanamAM rAMze dhanavRtti maLI. 14nAmAM eka navuM parimANa umerAyuM. tethI mudata bevaDAI. emaNe kozanA rAhakAryakaro sAthe graMthAlayo ane graMthabhaMDAronI mulAkAta lai, jayAM zaka hatuM tyAM hastapratA paNa tapAsI ane pUrve thayelAM A prakAranAM saMpAdanakAryonI durastI paNa karI. zrI jayaMta keThArIe sADA cAra varSa pachI mAnArha mukhya saMpAdaka tarIke sevAo ApI. zrI caMdrakAnta zeThane mAthe zrI ke. lA. savAdhyAyamaMdiranA niyAmakanI javAbadArI AvatAM emane kAryabhAra zrI ramaNa senIe saMbhALyuM. zrI koThArI tA. 30-6-1987 thI sAhityakozanA saMpAdanakAryamAMthI, mukata thayA tyAre zrI jayaMta gADIta sAhityakozanA bIjA bhAga sAthe saMkaLAyelA hatA. emaNe zrI jayaMta koThArInA uttarAdhikArI tarIke stutya kArya karyuM che. zrI rameza dave paNa A yojanA sAthe AraMbhakALathI saMkaLAyelA rahyA che. zrI caMdrakAnta TopIvALa e zrI ka. lA. svAdhyAyamaMdiranA niyAmaka thavAnI sAthe samagra kezayojanAnI vahIvaTI javAbadArI upADI lIdhI. potAnA saMpAdana heThaLa kezano bIjo-trIjo bhAga niyata samayamAM pUro thAya e mATe teo kutasaMkalpa hatA. A bIjA khaMDanAM kartAo tema ja kRtionAM pAMca pacAsa jeTalAM adhikaraNa agAuthI taiyAra hatAM. zrI caMdrakAnta TopIvALA mukhya saMpAdaka tarIke adhikaraNonI rAkhyA naveka hajAra rAdhI laI gayA. saMpAdana uparAMta mudraNanuM kAma paNa emanI dekharekha nIce thayuM. saMpAdaka tarIke emane zrI ramaNa sonI ane zrI rameza ra. davene sahayoga sAMpaDayo che. pariSada A traNeya vidrAnI sevAonI kadara kare che. AraMbhika varSomAM kozanI salAhakAra samitinA sabhyoe divasenA divaso ApyA che. va. umAzaMkara jozI, zrI harivallabha bhAyANI, zrI nagInadAsa pArekha ane zrI yazavanta zukalanI Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ sevAo avismaraNIya raheze. jarUra UbhI thAya tyAM zrI cI. nA. paTela pAsethI paNa mArgadarzana maLatuM. saMkalpa karyo tyAre sAhityakozanI 1,100 nakala chApavAnI gaNatarI hatI. paraMtu pariSadanA eka TrasTI phrI eca. ema. paTelanI sAhathI 2,000 nakala chApavAnuM madhyastha rAmitie sUcavyuM. kAgaLa pAchaLa agAuthI rokANa karavuM ke kema e eka prazna hato. paNa e jokhama phAyadAkAraka Thare eTalI hade pachInAM varSomAM kAgaLanA bhAva vadhyA che. koza mATenA A khAsa kAgaLa tA enI guNavattA nakkI karIne taiyAra karAvelA che. anyathA kozanuM nirmANakharca ghaNuM vadhI jAta. gujarAta rAjya sarakAra A yojanA mATe paMcotera TakA anudAnanI zarate vadhumAM vadhu dasa lAkha rUpiyA Apaze evo Adeza haze. tadanusAra gujarAta sAhitya akAdamInA mahAmAtra zrI hasu cAlike A yojanAmAM to rasa dAkhavI. vahIvaTI sugamatA karI ApI che, enI noMdha letI AbhAranI lAgaNI jAge che. gujarAta ane gujarAta bahAra vasatA samagra gujarAtI samAno AvakAra A sAhitya kozane maLaze evI AzA che. tA. 25-5-1990 govardhana-bhavana gujarAtI vizva pariSada amadAvAda 380009 priyakAnta parIkha vinAyaka rAvaLa For Personal & Private Use Only maMtrIo narottama palANa prakAza na. zAha
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdakIya gurjAtI sAhitya pariSade hAya parezA gujarAtI sAhityakozane khaMDa 1 madhyakALa aMgono che; te A kAMDa 2 avicInakALane lago che. gujarAtI bhASAsAhityanAM adhyayana ane adhyApananA yunivarsiTIomAM je rIte vistAra thayo che e jotAM gujarAtI lalitasAhityaviSayaka sAmagrI eka sthAna para sAhityanA abhyAsIone upalabdha thAya, gujarAtI lekhako ane kRtiono paricaya maLe, gujarAtI sAhityane vikAsa ane enI gatino Alekha UbhA thAya, gujjInI sAhityanA vyApano khyAla Ave ane enI vaiyaktikatA tema ja vizeSatAno aNasAra maLe e mATe eka bRhatkAya saMdarbhagraMtha Avazyaka hate. A koza evA saMkalpanuM pariNAma che. A arvAcIna - khaMDa 2, 1850thI 1950 vacce janmelA kartAo ane emanI kRtione samAve che. kavitA, TUMkIvArtA, ekAMkI, navalakathA, nATaka, nibaMdha, caritrakathA, pravAsakathA, vivecana vagere lalita-sa hipanA prakAromAM thayeluM koI paNa kArya staranA ane ruciniSpakSa rahIne ekasAthe saMgrahI levAno ahIM sarvagrAhI prayatna che. jarjarita ane chUTIchavAI paDelI aneka pustakasUcio ne zekhacinono vyApaka upayoga karatI veLAe vana nahIM paraMtu samAvezane akarI niyama gaNyo che; e rIte joIe to A koza saMdarbhagraMtha to che, paNa sAthe sAthe samasta arvAcIna gujarAtI lekhakonI zakaya eTalI sarvAzleSI sUci Apato mAhitIgraMtha paNa che. arvAcInakALamAM gujarAtI sAhityanA vividha prakAromAM pradAna karanArA lagabhaga badhA ja kartAonuM pratinidhitva e rIte ahIM upase che. kartAo ane kRtio maLIne ekaMdara 9,000 jeTalAM adhikaraNo ahIM akArAdikramamAM saMpAdita thayAM che. alabatta, A koza hovAthI aviralekhana mATe pUrvaprakAzita graMthonI vipula sAmagrI pahelAM saMgRhIta thAya, e sAmagrImAMthI nidAmaNa ane kATachATa dvArA vivekapUrvaka saMcayana vAya, saMcayana pAmelI sAmagrI sAmapurvaka sthApita thAya, yogya pariprekSyamAM eno saMpa thAya ane saMkSepa pAmelI sAmagrI aMte nizcita karelI vyavasthAmAM saMkalita thaI saMpAdanamAM dAkhala thAya - evo upakrama sahaja che. sAmagrInA saMdarbhamAM upayogitA, cokasAI, rasapradatA jevI bAbatAne paNa avagaNI na zakAya. sAthe sAthe kozanA adhikaraNanI nema maulikatA dalIlabAjI, ke vizeSa taraphadArInI nahi, paNa vizeSaNavAcako ane zreSThatAvAcako vinA hakIkatAnA samatula vivaraNanI tema ja prAthamika paricayAtmaka bhUmikAnI ja hoI zake. A koza AvAM aneka pariprekSyo laIne cAlyo che. kozanAM adhikaraNe be tabakke taiyAra thayAM che. pahele tabakke bahAranA niSNAto dvArA tema ja saMsthAnA potAnA niyukata adhikRtavarga dvArA. bIje tabakke mAtra saMsthAnA potAnA niyukta adhikRta varga dvArA ja. adhikaraNalekhananA vipula rAzi bIje tabakke pUro thayo che. kartA paranAM adhikaraNe traNa vargamAM vaheMcI zakA: mahattvanA kartAo para thayeluM vistRta adhika; kartAnI jIvanasAmagrInA abhAvamAM enI kRtio para vivaraNa karanuM madhyama adhikaraNa ane mAtra kartAnAma ane enI kRmio darzAvatuM atyaMta sadA adhikaraNa, adhikaraNo aMgenAM kesAMka vizika guNIno nIce pramANe che. 1. 1950 pahelAM janme, kartAo aMge ja ahIM adhikaraNo che. kayAreka mAhitInA abhAvamAM A rekhA ullaMghAI hoya te te apavAdarUpa haze. 2. kartAnI aTaka para adhikaraNa mukAyuM che; jayAM aTaka prApya nathI banI tyAM kartAnA nAma para adhikaraNa mukAyuM che. kartA takhallusathI prasiddha hoya topaNa kartAnA mULa nAma para ja adhiraNa mukAnuM che. jema ke, zuddha tribhovanadAsa puottamadAsa, sundarama ' ane kozamAM . For Personal & Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ varNavAra yojanAmAM 'sundaram ne praveza ApI tyAM pratinirdeza mukAyA che. jema ke, sundarama : juo, luhAra tribhuvanadAsa puruSottamadAsa. 3. agatyanAM takhallA mATe ja pratinirdeza darzAvyo che. jayAM mULa nAma prApya nathI banyuM tyAM adhikaraNa takhallAsa para ja rAkhyuM che. vaLI, takhallusa 'harSada paTela" heya te harSada paTela' tarIke praveza Apyo che, paTela harSada' tarIke nahiM. 4. divaMgata kartAomAM jemanI janmatArIkha ke mRtyutArIkha maLI zakI nathI tyAM (C) Dezana upayoga karyo che. 5. keza mATe vidyamAna kartAo pAsethI mAhitIpatraka dvArA vigato meLavIne emanAM adhikaraNa taiyAra thayAM che. A saMdarbhamAM pAkistAna, amerikA ane iMglenDa vasatA kartAone paNa saMparka sAdhavAmAM Avyo che. 6. adhikaraNamAM pahelAM kartAparicaya ane pachI enI kRtionAM jUthavAra nirdezavivaraNa ApyAM che. mahattvanA lekhakonI 1989 sudhInI racanAone lakSamAM lIdhI che. 7. mAtra anuvAdo ke mAtra saMpAdanagraMtha jenA nAma para hoya evA kartA para adhikaraNa karyuM nathI. chatAM apavAda-rasthAne rAkhyAM che. 8. lalitasAhityanAM pustako sAthe kartAoe mahattvanAM lalitetara pustako lakhyAM hoya te ene vivekapUrvaka maryAdita rIte samAveza karyo che. 9. pratyeka adhikaraNane aMte saMdarbha sAmagrI ke saMdarbhagraMthono nirdeza karyo nathI. ema karavA jatAM akAraNa pUnakitao ane akSarasaMkhyA vadhI javAne saMbhava UbhuM thAta. A kozamAM kartA-adhikaraNa uparAMta kRti-adhikaraNo che. kRti-adhikaraNomAM mahattvanAM pustako paranAM adhikAraNe te hoya che, paraMtu mahattvanAM pustakomAM paDelI neMdhapAtra gujarAtI sarjaka kRtio para paNa vaiyakitaka adhikaraNa samAvyAM che. jema ke, 'gaMgotrI' jevA mahatvanA kAvyasaMgraha para to adhikaraNa hoya ja, paNa emAMnI 'baLatAM pANI' jevI noMdhapAtra kAvyakRti para paNa adhikaraNa heya. e rIte noMdhapAtra kAvyaracanAo, ekAMkIo, TUMkIvArtAo, nibaMdho paranAM adhikaraNo ahIM sAmela karyA che. gujarAtI kathAsAhityanAM mahattvanAM pAtro para paNa adhikaraNa mukAyAM che. jema ke, "mAnavInI bhavAIne kALu ke "jhera to pIdhAM che jANI jANI'nA gopALabApA. pustako paranAM adhikaraNomAM sAla, lekhaka ane sArane mukhya aMga gaNyAM che, tyAre vaiyakitaka kRtio paranAM adhikaraNamAM kRtinA lekhakano nirdeza ane kRti aMgenuM sAvivecana kareluM che. Ama, A kozanA samAyojanamAM kartA ane pustaka aMgenA be ghaTaka uparAMta kAvya, ekAMkI, TUMkIvArtA, nibaMdha ane caritranA bIjA pAMca ghaTakone praveza apAyo che. A prakAranI kozanI vistIrNa pariyojanA pUrI karavAmAM rahelI keTalIka maryAdAo tarapha dhyAna kheMcavuM jarUrI che. mAnavazakita, arthaboja ane samayamaryAdAne lakSamAM rAkhI eka-eka pustakanI cakAsaNI zakaya nathI banI. uparAMta sarvAzleSI gujarAtI kartAsUci ane graMthasUcinA abhAvamAM judI judI apUrNa ane kAreka azAstrIya sUcione tema ja kartAoe bharelAM mAhitIpatrakone upayoga karavo paDyo che. 1 jAnyuArI 1865thI 30 jUna 1867 paryaMtanI kopIrAiTa yAdI pahelAMnI pIla je. bI.nI graMthasUci paNa aneka jAherAta karavA chatAM ane prayatna pachI paNa hAtha caDI nathI. kyAreka mUlata na maLatAM bIjA-trIjA AdhArathI calAvavuM paDyuM che. prajAnI udAsIna itihAsavRttine kAraNe pramANabhUta sAmagrIne bahudhA abhAva vartAya che. kayAreka to sAmagrI ja jaLavAyelI nathI. ekanA eka lekhakanI ekAdhika janmasAla ke mRtyunA noMdhAyelI hoya, eka pustakanI aneka sAla maLI Ave, eka pustaka anya zIrSakathI yA khoTA zIrSakathI noMdhAyuM hoya ane khoTA sAhitya For Personal & Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAramAM mukAyuM hoya, eka lekhakanAM pustako anya lekhakanA nAme caDhI gayAM hoya, eka lekhaka aneka nAme lakhatA hoya-AvI arAjakatA vacce mULa srota pAse jaI jAtatapAsathI saMzodhana karavuM e Adarza gati che, paraMtu e sarvathA zakaya na banatAM samAdhAnane mArga svIkArI zakaze eTalI durastI karI che. A pachI paNa AvA sarvakapa kozamAM je guTio ane khalane rahe enI AkharI javAbadArI te mukhya saMpAdakane zire ja rahe. A kozanI racanAmAM keTalIya saMsthAo ane vyakitaone phALe sIdhe rahyo che. gujarAta vidyApIThanA kaeNpIrAiTa graMthAlaye ane je. je. vidyAbhavananA graMthAlaye kImatI sahAya pahoMcADI che; te sarvazrI madhusUdana pArekha, ayuta yAjJika ane prakAza vegaDe emanI aMgata sAmagrIno upayoga karavA devAnI udAratA dAkhavI che. bahAranA niSNAta adhikaraNalekhakonA sahakAra vagara A kArya alUNuM rahyuM hota. saMjIva presane sahakAra ane khAsa te zI joItArAma paTela jevA sAhityavida pUphavAcakanI samaja ane cIvaTane lAbha kezane zakaya eTalI zuddha vAcanA bakSI zakayo che, e AnaMdanI vAta che. A sivAya jJAta-ajJAta sAdhano dvArA jayAM-javAMthI sahAya maLI che e mATe sAhityakoza saune RNI che. aMtamAM, A koza dvArA gujarAtI lalitasAhityaviSayaka sAmagrInuM saMrakSaNa thaze ane ene sugama prasAra tharo te korAnI e sArthakatA haze. amadAvAda, tA. 25-5-1990 caMdrakAnta TopIvALA For Personal & Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikaraNa-lekhako uza. ade. azvina desAI vivecaka. adhyApaka, paTela ramaNa bradharsa eNnDa paTela jI. Ara. komarsa koleja, bAraDolI a.rA. anaMtarAya rAvaLa vivecaka. gujarAta rAjayanA bhUtapUrva bhASAniyAmaka ane gujarAta yunivarsiTInA anusnAtaka gujarAtI vibhAganA adhyakSa. a.yA. amRtalAla yAjJika vivecaka. nivRtta prAdhyApaka ane AcArya, mIThIbAI koleja, vilepArle, muMbaI u.paM. upendra paMDayA vivecaka.nivRttA prAdhyApaka, bhASAsAhitya bhavana, saurASTra yunivarsiTI, rAjakoTa naTavaralAla paMDavA, 'uzanas' kavi, vivecaka. nivRtta AcArya, zrImatI je. pI. zropha ArTsa koleja, valasADa ka.jA. kanubhAI jAnI vivecaka. nivRtta prAdhyApaka, gUjarAta vidyApITha, amadAvAda kAM.A. kAMtilAla AcArya vivecaka. nivRtta AcArya, mahilA ArTsa koleja, naDiyAda ki so. kizorasiMha solaMkI navalakathAkAra, vivecaka. prAdhyApaka, ArTsa eNnDa komarsa koleja, mahudhA kI.jo. kIrtidA jozI prAdhyApaka, zrI saNA sI. yu. ArTsa kaoNleja, amadAvAda ku.ka. kRSaNakAnta kaDakiyA vivecaka. prAdhyApaka, sAbaramatI Arsa eNnDa komarsa koleja, amadAvAda kau.bra. kauzika brahmabhaTTa kavi. saMdarbha sahAyaka, ka. lA. svAdhyAyamaMdira, gujarAtI sAhitya pariSada, amadAvAda. pachIthI kopI- da, amadAvAda. pachIthI kApI- rAiTara, navanItalAla eNnDa kaMpanI, amadAvAda cuMTo. racaMdrakAnta TopIvALA kavi, vivecaka. niyAmaka, ka. lA. svAdhyAyamaMdira, gujarAtI sAhitya pariSada, amadAvAda caM.vyA. caM. pU. vyAsa | vivecaka. AcArya, ArTsa enDa komarsa koleja, dAhoda caze. caMdrakAnta zeTha kavi, vivecaka. prAdhyApaka, gUjarAta vidyApITha, amadAvAda ja.ke. jayaMta koThArI vivecaka, nivRtta prAdhyApaka, jI. ela. esa. A kaeNleja, amadAvAda ja.gA. jayaMta gADIta navalakathAkAra, vivecaka. prAdhyApaka, ka. lA. svAdhyAya maMdira, gujarAtI sAhitya pariSada, amadAvAda ja.tri. jayendra trivedI vivecaka. nivRtta AcArya, mahilA koleja, bhAvanagara ja.paM. jayaMta paMDayA vivecaka. aMgrejInA nivRttA prAdhyApaka, bhakata vallabha ghaLA ArTsa koleja, amadAvAda ja.. jayaMta moDhA kavi. kaoNmyuniTI orgenAijhara, yu. sI. DI. vibhAga, porabaMdara nR.pA. vRdhita pArekha vivecaka. prAdhyApaka, Arsa enDa sAyansa koleja, pATaNa divyA. dakSA vyAsa vivecaka. prAdhyApaka, Arsa eNnDa komarsa koleja, vyArA dI.ma. dIpaka mahetA vivecaka. kalcarala aphersa spezyAlisTa. yu. esa. inpharmezana sarvisa, muMbai dha.mA. dharmendra mAstara, madhuram' kavi, vivecaka. nivRtta prAdhyApaka, sI. bI. paTela ArTsa kaeNleja, naDiyAda dhI.ThA. dhIrubhAI ThAkara vivecaka. nivRtta AcArya, ArTsa koleja, moDAsA, saMpAdaka, gujarAtI vizvakoza, amadAvAda dhI ya dhI.ma. dhIrendra mahetA kavi, navalakathAkAra, vivecaka. prAdhyApaka, rAmajI ravajI lAlana koleja, bhuja na.5. narottama palANa vivecaka. prAdhyApaka, paTela koleja, bhAyAvadara For Personal & Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ na.rA. nalina rAvaLa kavi, vivecaka. aMgrejInA prAdhyApaka, bI. DI. ArTsa koleja, amadAvAda ni.. niraMjanA vorA vivecaka. saMdarbha sahAyaka, ka. lA. svAdhyAya maMdira, gujarAtI sAhitya pariSada, saMzodhana sahAyaka, gUjarAta vidyApITha, amadAvAda 5.nA. pareza nAyaka navalakathAkAra, vivecaka. 52498, grInapArka epArTa- menTa, nAraNapurA, amadAvAda pA.mAM. pArula mAMkaDa saMzodhana sahAyaka, lA. da. bhAratIya vidyAbhavana, amadAvAda pa.bha. puSpA bhaTTa saMpAdaka. prAdhyApaka, A eNnDa komarsa koleja, kapaDavaMja pra.ta. prabhAzaMkara teraiyA vivecaka. nivRtta prAdhyApaka, bhASAsAhitya bhavana, saurASTra yunivarsiTI, rAjakoTa pra.da. pravINa darajI kavi, vivecaka. prAdhyApaka, Arsa eNnDa komarsa koleja, luNAvADA pra.5. pramodakumAra paTela vivecaka. prAdhyApaka, anusnAtaka gujarAtI vibhAga, saradAra paTela yunivarsiTI, vallabhavidyAnagara pra.ba. prasAda brahmabhaTTa vivecaka, navalakathAkAra. prAdhyApaka, ArTsa eNnDa komarsa koleja, IDara pra.ma. praphulla mahetA vivecaka. prAdhyApaka, eca. ke. ArTsa koleja, amadAvAda baji. baLavaMta jAnI vivecaka. prAdhyApaka, bhASAsAhitya bhavana, saurASTra yunivarsiTI, rAjakoTa bAda, baTuka dalIcA vivecaka. prAdhyApaka, gavarnamenTa ArTsa kaoNleja, surendranagara ba.5. bahecarabhAI paTela navalakathAkAra, vivecaka. AcArya, Arsa eNnDa komarsa koleja, viramagAma bA.ma. bArIna mahetA kavi, navalakathAkAra. naheru phAunDezana, amadAvAda bha.bha. bharata bhaTTa vivecaka. prAdhyApaka, lekabhAratI grAma vidyApITha, saNosarA bhA.jA. bhAnumatI jAnI navalakathAkAra, prAdhyApaka, ema. pI. ArTsa eNnDa kamarsa koleja, amadAvAda bhUjI. bhUpendra suratI vivecaka. prAdhyApaka, navayuga pArTsa koleja, surata ma.pa. maNilAla paTela kavi, navalakathAkAra, vivecaka. prAdhyApaka, anusnAtaka gujarAtI vibhAga, saradAra paTela yunivarsiTI, vallabhavidyAnagara ma.pA. madhusUdana pArekha hAsyanibaMdhakAra, vivecaka. nivRtta adhyApaka, eca. ke. ArTsa koleja, amadAvAda ma.sa. manasukha sallA vivecaka, AcArya, lokabhAratI grAma vidyApITha, saNosarA mR.mA. mRdulA mAtrAvADiyA saMdarbha sahAyaka, ka. lA. svAdhyAya maMdira, gujarAtI sAhitya pariSada, amadAvAda mo.5. motIbhAI paTela vivecaka, AcArya, bI. eNDa. koleja, surendranagara me.ze. mohammada zekha vivecaka. prAdhyApaka, sAbarakAMThA ArTsa eNnDa komarsa koleja, prAMtija yA.da. yAsIna dalAla patrakAra. prAdhyApaka, e. DI. zeTha patrakAratva bhavana, saurASTra yunivarsiTI, rAjakoTa 2.ThA. ravIndra ThAkora vivecaka. nivRtta AcArya, zrImatI saguNA sI. yu. ArTsa koleja phora garlsa, amadAvAda rAtri. rameza trivedI vArtAkAra. suparavAIjhara, zrImatI esa. ema. khamAra garlsa hAIskUla, kaDI 2.da. rasikabhAI dave vivecaka. prAdhyApaka, bhASAsAhitya bhavana, saurASTra yunivarsiTI, rAjakoTa 2.5. ramaNa pAThaka vArtAkAra, vivecaka. nivRtta adhyApaka, ArTsa eNnDa komarsa koleja, cIkhalI For Personal & Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2.ma.zu. rameza ma. zukala vivecaka. DirekaTara, eNkeDemika sTApha koleja, saurASTra yunivarsiTI, rAjakoTa 2.ra.da. rameza ra. dave navalakathAkAra, vivecaka. prAdhyApaka, ka. lA. svAdhyAya maMdira, gujarAtI sAhitya pariSada, amadAvAda 2.zA. rasika zAha vivecaka. bI6, phaleTa naM. 24, khIrAnagara, sAntAkrujha (vesTa), muMbaI 400054 2.zu. ravikAnta zukala vivecaka. prAdhyApaka, ArTsa enDa komarsa koleja, vyArA rA.nA. rAjendra nANAvaTI vivecaka, saMskRtanA prAdhyApaka ane adhyakSa, saMskRta vibhAga, mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI, vaDodarA ro.vyA. rAjeza vyAsa kavi. kopI rAITara, amadAvAda lade. lavakumAra desAI vivecaka. prAdhyApaka, gujarAtI vibhAga, mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI, vaDodarA vi.a. vinoda adhvaryu vivecaka. nivRtta AcArya, ArTsa eNnDa komarsa koleja, bAlAzinora vi.jo. vinoda jozI kavi, vivecaka. prAdhyApaka, bhASAsAhitya bhavana, bhAvanagara yunivarsiTI, bhAvanagara za.o. zazin ojhA vivecaka. prAdhyApaka, phargyusana kaoNleja, pUnA zi.paM. zirISa paMcAla vivecaka, navalakathAkAra. prAdhyApaka, gujarAtI vibhAga, mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI, vaDodarA saDa. satIza DaNAka kavi, vivecaka. prAdhyApaka, khelavaDa koleja, surata sa.vyA. satIza vyAsa vivecaka, prAdhyApaka, bhASAsAhitya bhavana, gujarAta yunivarsiTI, amadAvAda su.he. susmitA heDa vivecaka. nivRtta prAdhyApaka, navagujarAta ArTsa koleja, amadAvAda hatri. harSavadana trivedI saMdarbha sahAyaka, ka. lA. svAdhyAya maMdira, gujarAtI sAhitya pariSada, amadAvAda ha.zA. hariprasAda zAstrI vivecaka, saMzodhaka. nivRtta adhyApaka, je. je. vidyAbhavana, amadAvAda hi.bha. himAMzu bhaTTa vivecaka. prAdhyApaka, bhASA sAhitya bhavana, saurASTra yunivarsiTI, rAjakoTa hemA desAI kavi, vivecaka. prAdhyApaka, bhASAsAhitya bhavana, saurASTra yunivarsiTI, rAjakoTa che 12 For Personal & Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahatvanA saMdarbhagraMthonI sUci -arvAcIna kavitA (sundaram) -arvAcIna gujarAtI sAhityanI vikAsarekhA (dhIrubhAI ThAkara) -Adhunika kavitApravAha (jayanta pAThaka) AtmakathA: svarUpa ane vikAsa (DaoN. rasIlA kaDiyA) -ApaNAM strIkavio (kulIna ke. vorA) -ApaNuM vivecanasAhitya (hIrA ke. mahetA) -ekAMkI: svarUpa ane vikAsa (maphatalAla bhAvasAra). ena eNnsAikalapIpaMDayA oNva inDiyana liTarecara (gaMgArAma gaga) - ena eNnsAikapIDiyA eNva inDiyana liTarecara - . 1, 2, 3 (amareza datta) -- keTeloga oNva bukasa prinTeDa ina dha bombe presiDensI : 1896 thI 1937 -keTega oNva neTiva pablikezansa ina dha bombe presiDensI apa Ta 31 Disembara 1864 (elekajhenDara grAMTa) -keTega oNva marAThI eNnDa gujarAtI prinTeDa bukasa ina dha lAibrerI oNva dha briTiza myujhiyama (ja. epha. lUmahArTa) -kopIrAiTa graMthasUci : I.sa. 1900 pahelAM prakAzita thayelAM pustako -kSarAkSara (dhIru parIkha) -khaMDakAvya : svarUpa ane vikAsa (cinu modI) -gata zatakanuM sAhitya (vijayarAya ka. vaidya). -gujarAta varnAkyulara lAibrerInAM pustakonI yAdI - bhA. 1 -gujarAta sAhityasabhAnI kAryavAhI: 1933, '34, '35, 36, '37, 38, '39, '40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, '48, '49, 53, 55, '56, 57, 58, '59, '61, '64, '66, '68, '69 -gujarAtanA nAgaranuM phArasI bhASA ane sAhityanuM kheDANa (choTubhAI ra. nAyaka) -gujarAtanA sArasvata (ke. kA. zAstrI) -gujarAtI graMthakAra ane graMtho - bhA. 1 (maNizaMkara goviMdajI vaighazAstrI) -gujarAtI graMthasUci (kikubhAI ra. desAI) -gujarAtI takhalluse (tribhuvana vIrajIbhAI hemANI) -gujarAtI navalakathA (raghuvIra caudharI, rAdhezyAma zarmA) -gujarAtI nATayasAhityane udbhava ane vikAsa (maheza cekasI) -gujarAtI bAlasAhitya -gujarAtI sAhityakAra paricayakoza (ratilAla sAM. nAyaka) -gujarAtI sAhityanI vikAsarekhA (vijayarAya ka. vaidya) -gujarAtI sAhityano itihAsa bhA. 1, 2, 3, 4 (umAzaMkara jozI, anaMtarAya rAvaLa, yazavaMta zukala, cimanalAla trivedI) -gujarAtI adhyApakone mAhitIkoza (vinAyaka rAvaLa, baLavaMta jAnI, manahara modI) -gUrjara sAkSara jayantIo -graMtha ane graMthakAra - bhA. 1-11 (hIrAlAla tri. pArekha) -grAma pustakAlaya graMthasUci (kikubhAI ra. desAI) -caritrasAhitya : svarUpa ane vikAsa (upendra bhaTTa) jared Buliseks (13tat? 24 For Personal & Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ -caMdrakAnta bakSIthI phero (sumana zAha) -chellA be dAyakA: cAra kavi (cinu modI) -jJAnakoza paricayagraMtho (cunIlAla pra. bAroTa). -dha inDiyana nezanala bibliogrAphI : 1957, 58, 'pa9, '60, '61, 'dara, '63, '64, '65, '66, 71, '72, '73, '74, '75, '76, 77, '79 --dha ensAikalopIDiyA ova inDiyA (hebrI zelabarga). -naMdazaMkarathI umAzaMkara dhIrendra mahetA) -nibaMdha : svarUpa ane vikAsa (pravINa darajI) -pArasI sAhityano ItihAsa nAza karI pIlAM) -bAlasAhitya sarvasaMgraha (gijubhAI badhekA) -biMbdhiogrAphI ova inDiyana liTarecara (bI. esa. kezavana, vI. vAya. kulakaNI) -binjiogrAphI oNva sTejebala plejha ina inDiyana laeNvejijha - bhA. 1-2 (candravadana mahetA) --buddhivardhaka pustakAlaya graMthanAmAvalI - bhA. 1 -bhAratIya sAhityakoza (nagendra) -rASTrIya graMthasUci (bI. esa. kezavana, kuMjabAlA kApaDIA) --zabdalokanA yAtrI (ramaNalAla jozI) -sarjaka setu (azoka "caMcala'). saMpadA (lakSmaNa pIMgaLazIbhAI gaDhavI) -sAThInA sAhityanuM digdarzana (DAhyAbhAI derAsarI) -sittara gujarAtI kavayitrIo: 1960-1982 (gItA parIkha) -svAtaMtryasaMgrAmanA laDavaiyA - bhA. 1-2 -svAtaMtryottara gujarAtI kavitA (dakSA vyAsa) - ijha hU - hRdayamAM paDelI chabIo - bhA. 1-2 (umAzaMkara jozI) For Personal & Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ For Personal & Private Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI sAhityakeza khaMDaH be arvAcInakALa For Personal & Private Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ For Personal & Private Use Only:
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI sAhityakeza - 2 e : juo, jozI gaurIzaMkara govardhanarAma. A vokebyularI iMgliza eNnDa gujarAtI (1822): gujarAtI bhASAne jUnAmAM jUne zabdakoza. enA saMpAdakanuM nAma maLatuM nathI, paNa enA mudraka pharadunajI marjhabAnajI che. kula 208 pRSThasaMkhyA dharAvatA A kozamAM 2,512 jeTalI zabdasaMkhyA che. emAM 'khodAnI eTale IzavaranI bAbata', 'paMkheruM jAnavaronI bAbata' vagere bAbato para judA judA vibhAge che. caMTo. akelA : saraLa paNa sabaLa vANImAM racAyelAM rASTrabhakitapreraka, layabaddha ane geya kAvyone saMgraha 'phUla bane aMgAra (1965) nA kartA. ni.. akkaDa brijaratnadAsa jamanAdAsa : "cunIlAla ghelAbhAI zAhanuM jIvanavRttAMta' (1925), 'gujarAtanA itihAsanA sahelA pATho' (1935), 'ekalA ekalAM' (1937) tathA 'ApaNA dezane saraLa itihAsa' (1949) vagere pustakonA kartA.. ni.. akkaDa latA : bALako mATe preraNArUpa banI rahe tevI pustikA 'bhArata jayeta -paMDita javAharalAla naheru' (1964) nAM kartA. ni.. akkaDa valabhadAsa jamanAdAsa (18-2-1904) : caritrakAra, nibaMdhakAra, bALasAhityakAra. janma vatana sUratamAM. tyAM ja zikSaNa prApta karI 1921 mAM maeNTrika. svAtaMtrya-saMgrAmanA gALAmAM 1930-32 mAM jelavAsa. 1942 thI 1968 sudhI gujarAta mitra'mAM kaTAra-lekhaka. naTavaralAla mALavI sAthe dhUpasaLI' (1926) ne anuvAda ApyA pachI maulika lakhANa tarapha vaLyA. 'bALaDAyarI' (naTavaralAla mALavI sAthe, 1928) mAM bALakonA manabhAva AlekhyA che, te 'bALapatro' (1930) nI zailI bALamAnasane anurUpa jaNAya che. 'phUlamALa' (1961)mAM saMpa, Izvara, rASTraprema vagere viSayo para bALa-kizoropayogI bedhAtmaka vArtAprasaMga che. vallabhadAsanAM bALapayogI caritre ullekhanIya che. 'vinobA' (1958) vinebAnA bALapaNanA prasaMge sAthe bhUdAna-pravRttine AvarI letuM sAduM caritra che. 'kavivara TAgora ane paM. motIlAla naheru' (1960)mAM caritranAyakonA saLaMga jIvananuM TUMkuM Alekhana che. ApaNA vidyamAna kavio ane vidvAnone prAthamika paricaya ApatuM "kavio ane vidvAne (1962) ane bhArata tema ja gujarAtanA keTalAka sukhyAta keLavaNIkArone paricaya karAvatuM keTalAka keLavaNIkAro' (1962) saraLa ane suvAya pustaka che. saMtasuvAsa' (1962) keTalAka saMtonAM rekhAMkane Ape che. caritrasAhityanI dRSTie gujarAtI sAhityakoza - 2 : 1 For Personal & Private Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ akhADAvAlA haragoviMdadAsa bhikhArIdAsa - ajIba mahattvanuM pustaka "mAdAma bhIkhAIjI kAmA' (1962)mAM videzamAM ApaNI rASTrIya asmitAne vyakata karanAra pArasI nArInuM gauravapUrNa caritra nirUpAyuM che, uparAMta, emaNe *nistAna praveza paramakI ne Ave, 1939 jAna 'rASTrabhASA prAraMbhinI' (parameSThI jaina sAthe, 1940), 'bApunI svarAja yAtrA' (1930), 'bhAratanA itihAsanI vAto (1936) pustako ApyAM che. bA.ma. akhADAvAlA haragoviMdadAsa bhikhArIdAsa : 'jJAnavela'nA kartA, $1.2 akhA : eka adhyayana (1941) : umAzaMkara jozIno akhAnAM jIvana-kavanane samagrapaNe tathA UMDANathI carcA chagI mUlavatA abhyAsagraMtha. maLI zakI teTalI hastapratonA jhINavaTabharyA abhyAsane baLe akhAnI racanAonI zuddha vAcanA sAdhavAnA zramathI tema 'chaMda ane bhASA' prakaraNathI akhAnI kRtionI atyAra sudhImAM anubhavAyelI ghaNI durgaMdhatA ane kUTatAne ochI karI nAkhavAnA kartAnA prayAsa jeTalI je A pustakanI noMdhapAtra viziSTatA kartAe temAM prathamavAra cIMdhI dekhADelA akhA uparanA purogAmI 'prabodhabatrIzI'kAra mAMDaNanA thoDAghaNA paNa cAro NanI kahevAya. akhAno samaya, cono vanaprasaMgo, enA gurU puSTimArga sAtheno eno saMbaMdha enI kavitAmAM zuddhAdvaitanA saMskAra, eNe prayojelA chaMda, enI kRtionA racanA-krama, enA samakAlIna vedAMtI kavio, enI kavitAmAM paDeluM samAjanuM pratibiMba--A badhI bAbatA vize sAdhAra abhyAsapUrNa carcA ane nirNayo pustakane abhyAsIo mATe khUba muvAna ane upayogI bhaga banAve che. 'akhegItA'mAM tattvajJAna pote je kavitA banyuM hAvAnA emanA abhiprAya tathA "akho upamAkiva che" ane "kho ApaNA hasatA kavi che" evI akhAnI emaNe tAravI dekhADelI viziSTatAo abhyAsIo vaDe sarvasvIkArya bane tevAM che. rA. agaravALA jagajIvana mANekalAla : aMbAjInAM stutiviSayaka gItAno saMgraha 'aMbikA vizvagAyana saMgraha' (1973)nA kartA, ni., 11 dariyA (45) : manahara modInA gajhala, kone ahIM kAlAnukrame nahi paNa kAlavyutkramamAM goThavavAmAM AvI che: 1983-85nI tene navI 32 gaDyo, pachI 192-8nI 21 gajhala, pachI 1967-64nI 33 gajhalo ane chelle 1963-56 nI 11 gajhalA. Ane kAraNe kivanI paripakavatAnAM samarthanA rUpe enI bhUtakAlIna gajhalanA staro gAThavAyelA lAge che. pUrve narI AtyaMtikatAne varelA A kiva ahIM paraMparA sAthe samanvaya racI zako che. 11 dariyo' racanA evA samanvayamAMthI UpaselI A saMgrahanI sazakata gajhala che. ekaMdare bhASAnI tAjagI dhyAnapAtra che, caM.TA. 2: gujarAtI sAhityakoza - 2 agravAla mehanalAla dAtArAma (21-12-1944) : navalakathAkAra. janma surendranagaramAM. bI.esasI. sudhIno abhyAsa, vepArI, aghora nagArAM vAge' bhAga 1-2 (1972, 1973) emane nAme che. cA acaratabA : 819 copAImAM lakhAyelI kRti 'acaratasAgara' (bI, juna, 1978)mAM karyAM, (1.41. acAriyA ratanazAha pharAmajI : 'lADaghelA' (1932), 'lagananAM lapharAM' (1933), 'bhAgyavaMtI bhAminI' (1934), 'kudaratanI karAmata' (1935), 'khubasuratInA ga' (1935), 'nAjhanIna mAMDavIna' (1936), 'pakAbaMdha bharathAra' (1933), 'vivAda pachInAM vina' (1938), 'paraNyA pachInI paMcAta' (1939), 'maDamanI mahAkANa' (1940), 'bhUlAnAM bhAvaTAM' (1941), 'paraNI. chatAM kuMvArI' (1942), chanI AMkha adhabI (1944), 'jAdu ke jhADu'(1948) vagere navalakathAonA kartA, caTA acyuta : manubhAI paMcoLI 'darzaka'nI navalakathA e to pIdhAM che jANI jANI'nI nayikA rohiNInA diyara, navalakathAnA trIjA bhAgamAM ijharAyela ane brahmadezanI sarahada para yu" ane pratyenA anubhavo sAthe e mahattvanI kAmagIrI bajAve che. To acyuta yAjJika : juo, yAjJika thendra ThAkoralAla ajaya paramAra : juo, paramAra takhtasiMha urAbhAI, ajANI UmiyAzaMkara ziva (2011-1934) : navalakAkAra, vArtAkAra. janma bhujamAM. i.esa.sI. sudhIno abhyAsa. sarakArI mahesUla khAtAmAM nAkarI. vAMkAneramAM mAmalatadAra, 'cInI uNa rata' bhAga 1-2 (1969), 'maherAmaNane khALa (1969), 'mAno khelADI' (1973), 'sUraja dIse sonala varaNA', 'rakhApuM'vagere temanI sAmAjika vAstavane nirUpatI caritrapradhAna navalakathAno che, dharatInAM vakha' ane kacchaDo bele khalakamAM' TUMkIvArtAmono tathA pirANA ukhAmAM onA saMgraha che. temanI pAsethI anuvAdita pustako paNa maLe che. navA ajitasAgara : kiva kALa' ane 'gIta.kara' (1900) mAMnAM maulika kAvyo tathA AnaMdaghananAM 108 padono anuvAda temanI pAsethI maLe che. ni.vA. ajIba :gunegAronI lAza' (1964), 'jUnI sAdAgaro' (1964), 'adRzya gunegAra' (1964), 'aparAdhInA ekarAra (1965) vagere jAsUsI navalakathAonA kartA. ni va.. For Personal & Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajhIjha - aDAlajA varSa mahendrabhAI ajhIjha : juo, tripAThI dhanazaMkara hIrAzaMkara, ajhIjha abdula : navalakathAkAra, bALasAhityakAra. bI.esasI., elaela.bI. sudhIno abhyAsa. 'romAMcaka rahasya' temanI jAsUsI navalakathA che. 'ImAnanAM motI'mAM saraLa zailImAM lakhAyelI bALavArtAo che. pAkistAna (1955) mAM rAjakIya avyavasthAne kAraNe prajAne bhAgavavI paDatI muzkelIonuM nidarzana che. ni.vA. ajhIjha kAdarI : juo, kAdarI abdulaajhIjha ohamadamiyAM. aTakaLa (1979) : manoja khaMDeriyAne kAvyasaMgraha. ahIM 72. gajhale mukataka, 11 gIta, 10 achAMdasa ane 7 dIkAvyaracanAo saMgRhita che. gajhalanI saMkhyA tema ja iyattA sUcave che ke sarjakane mukhya jhoka gajhala paratve che. zabdanuM gayA bhavanuM leNuM cUkavavA kAvyasarjana thaI rahyuM che -evI kavizraddhA vyakata karatAM saMkhyAbaMdha zera ane gajhala saMgrahanI vizeSatA bane che. 'varasonAM varasa lAge' evI sudI radIpha-kAphiyA dharAvatI gajhalathI AraMbhAtI kavine A bIjo saMgraha temanI vikAsagati paNa Alekhe che. 2.ra.da. aDadhe raste (1943) : kanaiyAlAla munazInI 1906 sudhInAM saMsmaraNo ApatI AtmakathA. AnA anusaMdhAnamAM sIdhAM caDhANa' (1943) nA pUrvArdha ane uttarArdhamAM AtmakathA AgaLa vadhe che; ane emAM 1907 thI 1922 sudhInAM saMsmaraNo maLa che; jyAre 'svapnasiddhinI zodhamAM' (1953) 1923 thI 1926 sudhInA gALAnAM saMsmaraNo Alekhe che. Ama, kula traNa graMthamAM vistarelI munazInI AtmakathAnA pahelA graMthamAM TekarInA munazIo, bAlyakALa ane vaDodarA kaoNlejanA anubhava che, to bIjA graMthamAM muMbaInI zerIomAM ane hAIkorTamAM je banyuM enuM dhyAna che; sAthe 'mezvaramya'nI noMdhe che. trIjA graMthamAM pahelIvAranAM patnI atilakSmIbena hayAta hovA chatAM lIlAbena taraphanA AkarSaNathI ubhI thayelI mane sthitinAM citro che. AtmakathAmAM pravezI jatA kalpanAnA aMzA, taraMgalIlAne levAyelo Azraya, ahaMne vartAyA karato sUra, lekhanamAM kaMIka aMze vartAtI vizRMkhalatA jevAM tattvone bAda karatAM munazInI AtmakathA caritralekhananI jIvaMta paddhatine kAraNe suvAya che. AtmanirIkSaNa karatAM AtmasanmAnavRtti A AtmakathAnI zakita ane maryAdA che. caM.To. aDava : harikRSNa pAThakanI vyaMgyaracanA "aDavApacIsI'nuM hAyapAtra.. caMTo. aDAlajA tArAcaMdra popaTalAla (17-10-1877, 1970) : navalakathAkAra, bAlavArtAkAra. vatana ane janmasthaLa haLavada. prAthamika zikSaNa haLavadamAM, mAdhyamika zikSaNa phorTa proprAyaTarI hAIskUla muMbaImAM. 1905 mAM maeNTrika. vikaToriyA jyubilI Tekanikala insTiTayuTamAMthI ela.TI.ema.nI parIkSAmAM prathama AvI phelozipa meLavI. pahelAM vaDodarAnA kalAbhavanamAM ane pachIthI vaDodarA rAjayanA vyApAra-udyoga khAtAmAM vIviga AsisTaMTa. 1908 mAM "sAMja vartamAna" mAM nAnA-moTA lekho ane vArtAothI sarjanano AraMbha karI emaNe zaherI samAjanA goTALAnuM nirUpaNa karatI "daMbhI duniyA' (1939), rAjapUtayugIna samAjane AlekhatI 'narabaMkA' (1934) ane 'kIrti (1941) jevI navalakathAo; zreSThavIrakathAmALA, zauryakathAmALA tathA samAjakathAmALA jevI bAla ane kizorakathAzreNIomAM ekalamala', 'mAthAnI bheTa', 'bahAravaTiyA ane jhamaku zeThANI', hAthInI sAThamArI', 'rAjapUta bacco" ane "siddharAja jevI bAlavArtAo; madhyayugIna prema, zaurya, saccAI ane kheladilIne nirUpatI "vIranI vAto' : 1-4 (1925, 26, 28, '31), vIrAMganAnI vAto' : 1-2 (1931), "saurASTranI premakathAo' (1932), khAMDAnA khela' (1941), 'aitihAsika kathAkuMja' (1943) tathA kAThiyAvADanI daMtakathAo' (1944) jevI prasaMgakathAo; tema ja vyAvasAyika kSetranA anubhavonA nicoDarUpa 'hAthavaNATa', 'pATaNanA paToLAM', kaLAkauzalya', 'vaDodarA rAjyanI kalAkArIgarI' ane 'pravAsadarzana' jevI pustikAo ApI che. A uparAMta emaNe ravIndranAthanAM bahena suvarNakumArInI baMgALI navalakathA premaprabhAva'ne e ja nAmathI anuvAda paNa karyo che. 2.ra.da. aDAlajA varSA mahendrabhAI AcArya varSa guNavaMtarAya (10-8-1940) : navalakathAkAra, nATyakAra, vArtAkAra. janma muMbaImAM. vatana jAmanagara. 1960mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI gujarAtI-saMskRta sAthe bI.e. ane 1962mAM samAjazAstra sAthe ema.e. 1961 thI 1964 sudhI AkAzavANI muMbaImAM pravakatA. 1975 thI 1977 daramiyAna 'sudhA'nA taMtrI. 1966 thI lekhana-vyavasAya. 'zrAvaNa tArAM saravaDAM' (1968), viyeTanAmanA bhISaNa naramadhane AlekhatI "Ataza' (1976), 'gAMTha chUTayAnI veLA' (1980), jalajIvananA vyApaka bhraSTAcArane AlekhatI 'baMdIvAna" (1986) suvAra, navalakathAo che. te uparAMta suvAcya laghunavalomAM mAre paNa eka ghara hoya' (1971), 'retapaMkhI' (1974) ane 'kharI paDele Tahuko' (1983) sparzakSama che. 'timiranA paDachAyA" (1969) mAM chinnabhinna banatuM mAnavavyakitatva tathA 'eka paLanI parakha' (1969) mAM rajU thayelI aMtaryAtanA sparza che. 'pagalAM' (1983) eka sarasa rahasyakathA banI che. pAMca ne eka pAMca' (1969) rahasyakathAnuM viSayavastu AkarSaka che. tema ja "avAjano AkAra' (1975), 'chevaTanuM chevaTa' (1976) tathA 'pAchAM pharatAM' (1981) suvAcya rahasyakRtio che. nIlimAM mRtyu pAmI che' (1977) mAM nAnA nAnA aMkoDA vaDe kathAgUMthaNI thaI che. rahasyakathAonA lekhanamAM gujarAtI sAhityakoza - 2 : 3 For Personal & Private Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ aDAlajA zivalAla pipaTalAla - adhyAru maNizaMkara jagannAtha emaNa perImesanane prabhAva jhIlyo che. "sAMjane uMbara' (1983) ane "e' (1979) emanI TUMkIvArtAonA saMgraha che. da.vyA. aDAlajA zivalAla popaTalAla : 'kumudA ane kAntA' (1897) navalakathAnA kartA. ni.vA. aDAlajA sI. sI. : gujarAtI bhASAmAM lakhAyeluM aMgrejI bhASAnuM vyAkaraNa "e prAyamara oNpha IMgliza graMmara" (pA. A. 1959)nA kartA. - ni.. aDhiyA vIrendra dvArakAdAsa, preraNA' (19-6-1925): 'mArI nUtana bhAratanI yAtrA' (1915) ne kartA. ni.. atariyA IsAjI musAjI amIrajI : 'dIvALI ane lAcaMdanuM phArasa' (1890) nA kartA. pA.mAM atijJAna : bhaviSyamAM draupadInI thanAra mAnahAni jANatA hovA chatAM ene nivAravA asamartha atijJAnI sahadeva draupadIno upabhoga karI zakatA nathI - evA vRtAMtanI ArapAsa vRAtarehAthI racAyeluM kAntanuM mahatvanuM khaMDakAvya. ri.TI. athavA (1974) : gulAma mohammada zekhane kAvyasaMgraha, ahIM citrakAra kavinAM gadyakAvyomAM Adhunika saMvedanA sAthe vAstavane mUrta karavAnI navI pravidhinI tAjagI che. citrakalAnAM dRzya parimANoe bhASAnI kAvyatAno nahIM paNa bhASA dvArA UbhI thatI mUrtatAnA kayAsa kADhI le che ane tethI vAvinyAsanI navI bhaMgIoe AkAra lIdhe che. 'jasalamera' kAvyajUthamAM citrakAranI AMkhe joyeluM sthaLa kavinI rasaMvedanAmAM rUpAMtara pAmyuM che; to 'rAma paTelanAM rekhAMkanAmAM citrA paratvenI citrakAranI cetanA kAvyacetanAmAM palaTAyelI jAvAya che. A saMgraha 2iAdhunika kavitAne baLa ke gadyamijAja batAvyo che. rAMTo. adama TaMkAravI : juo, paTela Adama musA. adhipati nagInadAsa maMchArAma, 'adhipati', 'ArAmI', 'bhImasena': burAnapuramAM janma. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa rajratamAM. pitA dvArA prakAzita che. pAM 'gujarAtamitra' tathA 'dezImitramAM 5trakAratva. pachIthI muMbaI jaI rUnI ejananI. pharI 'bhImasena' ane 'gaDagaDATa' nAmanAM hAsyarasika pAnuM prakAzana. emaNe caritragraMtha caritramALA' tathA navalakathAo "eka ramUjI vArtA : zeTha nathubhAI TekacaMda' (1894), 'naTavara caMDALacekaDI athavA meTAnAM che (1898), 'navalaraMgI navala athavA phezananI phizIyArI' (1920), 'bhakatANI ke bhAmaTI' (1917), "madhura madhurI yAne muMbaInI mohinI' (1905), 'lAlamalAla athavA suranI sahelANI' (1918), 'tArA : sUryapuranI suMdarI', 'abaLA athavA ceryAzInuM cakra' (1921), 'laTakALI lalanAnAM lakSaNa'; nATako 'bALavidhavA rUpasuMdarI (1885), 'raMgIlI ne chabilI athavA sarasvatIno zaNagAra (1888) uparAMta padyakRti 'dIvALI' (1916) ApelAM che. 2. 2. da. adhyAtmajIvana athavA amarajIvanane zratibodha (1902-03) : govardhanarAma tripAThInI A apUrNa rahelI kRti putrI lIlAvatInA tarpaNa arthe racAyelI che. upaniSada, gItA ane paMcadazIne AdhAre sAco jIvanamukata puruSa kevI rIte vyavahare vicare che, samaSTi kAje ene paNa kevA kartavyakarma prApta thAya che, jIvanamukatanI AvI dRSTinuM pAzcAtya philasUphI sAthe keTaluM sAmya che ane bhAratIya dRSTinI zI vizeSatA che, pAzcAtya vicArake enI upara nikriya ke devavAdI haivAne je Aropa mUke che te kevo nirAdhAra che te 19 mI sadInA vijJAnavicAranA saMdarbhamAM, cAra prakaraNamAM jhINavaTabharI sateja tArkika mAMDaNI dvArA lekhake darzAvyuM che. .. adhyAtmAnaMda sarasvatI : 'kaDI 8ImAM AnaMdamayI mA' (1983), 'rAmakRSNa paramahaMsa' (1983) ane svAmI vivekAnaMda - 2'nA kartA. ni.vA. adhyApaka kezavalAla zivarAma, "pATaNakara': nAkAra, nATaka maMDaLInA saMcAlaka tarIke vadhu prasiddha. aMgrejI operAnI asara jhIlatuM, geyanATaka tarIke khUba prasiddhi pAmeluM saMgIta lIlAvatI' (1889), 'sItApArvatI nATaka' (1895) ane pavitra lIlAvatI' (1896) emanI kRtio che; te 'bAlajJAna subodha' (1888) ane jaina konpharansanI kavitA' (1983) emanI anya racanAo che. za.tri. adhyAru devarAma jhINAbhAI : mahAprabhujInI sevApUjAnuM varNana ApatAM stutiviSayaka kAvyono saMgraha 'lADilezajInuM rasamaya dhoLa' (1931) nA kartA. ni.vA. adhyAruM bhulAbhAI ghelAbhAI : 'udepuranA mahArAjA rUpasiMha rAThoDa ane guNasuMdarInuM nATakanA katAM. ni.vA. adhyAru maNizaMkara jagannAtha : rUDhigata paraMparAo, vahema ane aMdhazraddhAne kAraNe kuTuMbamAM ane samAjamAM satI visaMvAditAne varNavatuM sAmAjika nATaka 'rUkSmaNi" (1885) nA kartA. ni.vA. ' 4: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ avarSa kapilarAma narabherAma - anahadanI sarahade adhvaryu kapilarAma narabherAma : 'jAgIne jouM to' bhAga 1-2 (1958) nA kartA. adhvaryu pannA ramezabhAI (29-7-1933) : nibaMdhakAra. janma muMbaImAM. 1954 mAM samAjazAstra sAthe bI.e. 1958 mAM elaela.bI.; gujarAtI ane aMgrejI viSayo sAthe 1977 mAM ema.e. muMbaI mahAnagarapAlikAnA prAthamika zikSaNa vibhAganA suprinTenDanTa. nibaMdhasaMgraha "khAbo bharIne ujAsa' (1981) nI lalitanibaMdha svarUpano 16 racanAonuM viSayanimirmahadaMza prakRti che. ka.bra. adhvaryu bhUpeza dhIrubhAI (5-5-1950, 21-5-1982) : kavi, vArtAkAra, vivecaka. janma valasADa tAlukAnA cIkhalImAM. 1966 mAM esa.esa.sI. 1970mAM bIlImerAnI koleja mAMthI gujarAtI sAthe bI.e. 1972 mAM e ja viSaya sAthe ema.e. 1972-73 pAlanapuramAM, 1973-74 bAlAsinoramAM, 1974-77 moDAsAmAM adhyApana. paraMtu vyavasAyanI nirarthakatA jaNAtAM adhyApana cheDayuM ane svataMtra sAhityalekhana svIkAryuM. chelle kalA ane sAhityanI sArthakatA aMge paNa sAzaMka. gaNadevInI nadImAM DUbI javAthI avasAna. "hanumAna lava kuza milana' (1982) ramaNa sonI, jayadeva zukala ane dhIreza adhvaryu dvArA saMpAdita maraNottara vArtAsaMgraha che. ahIM 16 vArtAomAM bhASAnA vividha starethI janmatAM saMvadane tema ja saMdigdhatAonA Alekha che. dakSyAMkana ane manosthitine ghAtaka Alekha savizeSa dhyAna kheMce che. 'prathama snAna' (1986) maraNottara kAvyasaMgraha che. emAM arthanA viSama vyApArI ane vicitra adhyAhAra ApatI emanI kavitAnI oLakha nAdathI ja thaI zake evuM badhI racanAnuM kalevara che. chatAM A racanAo nAda AgaLa nathI aTakatI; potAnAmAM saMkelAI jatI svAyatta kavitAnI aMta khatA ane pratibaddhatA sAthe parAvRtta thatI kavitAnI bahimuMkhatA vacce ahIM racanAoe rasto karyo che. prathama snAna ke bUTakAvyo' jevI vilakSaNa kRtio atyaMta noMdhapAtra che. caM.To. adhvaryu maNizaMkara dalapatarAma, "manu kavi' : temaNe bharatharI rAjA, trAkuMvarI, draupadI cIraharaNa, bAraDolI vijaya vagere vize lAMbA saMvAdAtmaka garabAone saMgraha 'bhArata jayoti garabA" (1928) tathA vADAsinoranA rAjAne prajA para julama varNavatuM 18 kaDInuM "vADAsInerano rAjA ke rAkSasa yAne julamathI luMTAyelI prajAnI lAja' (1922) kAvya ApyAM che. ni.vo. adhvaryu ratilAla rAmazaMkara (29-9-1908, 8-8-1988) : kavi. janma lImaDI tAlukAnA haDALA-bhAlamAM. haMTara TreIniMga kaeNleja, rAjakoTa ane pre. rA. TreIniMga kaoNleja, amadAvAdamAM zikSaNa. 1942 nI 'hinda choDo' laDatanA svAtaMtryasenAnI. 40 varSanA dIdI zikSaNakArya bAda nivRtti. gAMdhIjInA jIvana upara AdhArita 'gAMdhIjIvana' bhAga 1-7 (1967-1969) mahAkAvya racavAno prayAsa che. A uparAMta 'saMgIta pravezapothI' (1942), 'saMskAra gIta' (1957), 'saMskAra prArthanA' (1957) vagere bALako mATenA kAvyasaMgrahA che. 'mAnavatAnAM motI' (1964) ane "dhanya jIvana' (1964) aitihAsika-paurANika pAtro para AdhArita kathAgIto ane saMgItarUpakonA saMgraho che. "bhakita gIta' (1980), "dharmanItinAM pado' (1981) temanAM upadezAtmaka kAvyonA saMgraha che. gItA kahe che' (1975), 'jIvana ArasI' (1977), 'karmanI gati' (1980), 'gAMdhI prasaMgapuSpo' (1983), 'indulAla yAjJika' (1984), 'ravizaMkara rAvaLa' (1984), 'gAMdhIjInuM sAcuM svarUpa' (1985), 'liyo TaoNlsTaoNya' (1985), 'varSA yogadarzana (1976), 'prAcIna varSAvijJAna' (1977) vagere emanAM prakIrNa viSayo para lakhAyelAM pustako che. - ba.da. adhvaryu vinoda bApAlAla (24-1-1927) : kavi, vivecaka, saMpAdaka. janma DAkoramAM. prAthamika, mAdhyamika zikSaNa DAkoramAM. 1943 mAM maeNTrika. ucca zikSaNa muMbaImAM. 1947 mAM vilsana kolejamAMthI saMskRta sAthe bI.e. tathA bhAratIya vidyAbhavanamAMthI gujarAtI mukhya viSaya sAthe ema.e. 1954mAM e. jI. TIcarsa kaeNlejamAMthI bI.e. ane 1957mAM ema.eDa. 1957 thI 1969 sudhI amadAvAdanI bI. DI. A kolejamAM gujarAtInA prAdhyApaka. 1969 thI bAlAsinoranI A-komarsa kolejanA AcArya. 1987 thI nivRtta. kAvyasaMgraha "naMditA' (1960) mAM prayogazIla kavitA che. arthaghanatA, pratIkAtmakatA ane lAghava emanI kavitAnAM pramukha lakSaNo che. emaNe navalakathA sAhityasvarUpa para "mAyAlaka' (kanubhAI jAnI sAthe, 1965) nAmaka pustaka ApyuM che. 'gujarAtI nATakanuM gadya' (1967)mAM nATakanI bhASA tapAsI che. "paMgalAka' (1987) nATasAhityaviSayaka lekhono saMgraha che. premAnaMda tathA narasiMhakRta 'sudAmAcarita' (1966) nA saMpAdana uparAMta emaNe premAnaMdakRta 'abhimanyu AkhyAna' (1968) nuM saMpAdana karyuM che. gujarAtI pratinidhi vArtAo' (1983) ane suvarNa kesUDAM - ekAMkI' (1984) paNa emanAM saMpAdano che. pra.2. anaDA choTubhAI ratanazI : dakSiNa bhAratane aitihAsika, bhaugolika ane sAMskRtika paricaya karAvatuM pustaka pravAsapatro'nA kartA. anahadanI sarahade: sAputArA DAMgamAM asureluM uzananuM baLavAna soneTaguccha. caM.ko. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 5 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ anaMta - aparicita jJa aparicita vai anaMta : bALamAnasane AkarSe tevI saraLa ane hiMsaka kathanazailImAM lakhAyelI bALavArtAo 'dADamaparI' (1955) ane 'nIlama'nA kartA. ni.vA. anAgata (1968): harIndra davenI A laghunavala arpazI jIvana mRtyu vacce jholAM khAtA nAyaka AlAkanI najara sAme UghaDatI enA jIvananI ekalatA ane anizcitatAnA anubhavanuM kAvyAtmaka zailImAM nirUpaNa kare che. lekhakanA dRSTibiMduthI kahevAyelI kathAmAM AlAka uparAMta maMjarI ane krisTina pramukha pAtrA che. mANasonI vastI gumAvI beThelA uDa gAmamAM rahetAM, kazuMka gumAvIne, kAMka UMDo jakhama paikIne paNa jIvavA mathatAM bIjA' aneka pAtro gauNa paNa AkarSaka rUpe AlekhAyAM che. chAtIe sapheda koDhanetra dharAvatI krisTinanA pAtranuM Alekhana atyaMta saMvedanazIla rIte thayuM che. mRtyunA AbhanI bhUmikA para krisTina mATe enuM saMvedana aMte AlokanI prApti banI rahe che. dI.ma. anAya bhAratI jo, paraMtu maganabhAI, anAmI : juo, paTela rajita mohanalAla, anAryanAM aDapalAM (1955) : hAMgIra aduga saMjAnAno vivecana zekhono saMgraha, chaMdanI carcAthI zarU thato A guMca pigaLanI carcA sAthe pUro thAya che e bAbata khAsa noMdhapAtra che. pArasIone gujarAtI ane sAkSarI gujarAtI sAthena saMbaMdha tapAsavAno lekhakanA upakrama paNa ahIM mahattvano banyo che. A lekhAmAM ADaMbarI pAMDitya ane bedarakAra lakhANa taraphanI lekhakanI khabaradArI mukhya bhAga bhajave che. mu.mA. aniketa: vIra gaudharInI velakayA 'jamunA'mAM nAyikA amRtA sAthe saMkaLAyelA be yuvAnamAM astitvavAdI udayananI sAme mukAyeluM kAvyavAdI potra. anila : 'sumanadevI (1901) tathA 'viyoginI' (nArAyaNa vizanajI kura sAthe, 1994) vArtAsaMgrahAnA kAM anila bhaTTa : juo, dalAla jayaMtI ghelAbhAI. anunaya (1938): 'aMtarIkSa' pachInA gALAmAM lakhAyelI bAvana jeTalI racanAone samAvatA jayanta pAThakano kAvyasaMgraha, ahIM soneTa, gajhala ane gIta mukhya kAvyaprakAro che. manuSya, prakRti ane praNayanAM parimANAmAM vAtacItano laya gUMthIne cAlatAM A saMgrahanAM kAvyomAM sarjakatAnA unmeSa pramANamAM ochA che, chatAM 'mANasa', 'banakakavA jevI svAdhI racana o dhyAna kheMce che. 15/24 anupacaMdra madhuzcaMdra: jaina dharmanA 24 nIrthaMkAmAM caityavaMdanAnA saMgraha 'caityavaMdana cAvIsI' (1981)nA kartA, 1: gujarAtI sAhityakAya - 2 diva. anupamarAma mIThArAma : 'bhAratIbhUSaNa'(1889)nA kartA. 2.ra.da. anubhUti lIla pAI beDI tene virya' jevI pAkanI upADa pAmatuM suvAnuM soMpUrNa gIta mAM anurAganI viSa nArAnI bAhomAM nAsika pAtronI gaSita bAjuo tarapha jhUkatA viSNu paMDAnA pravAsanibaMdha. co. --ane mRtyu (1982) : IlA Araba mahetAnI, mRtyunI anubhUti nirUpatI navalakathA. saMskRtanA prAdhyApaka naciMtA pAtAne thayelA mutyuno atyaMta najIkanA anubhavanI ane sALA vinA mRtyuthI bhayabhIta banI kevI rIte adha:patana pamato jAya che tenuM enI mane vikRtionuM Alekhana A kathAnaka banyuM che. naciketAnI upaniSada-saMjJA vyaMgyavAcaka navI vArtAkAre potAnI AgavI rIte jIvana nirUpaNathI mRtyunA cAra UbhA kyAM che. mRtyu viSayaka vicAronAM saMgAM upagala avataraNAne bAda karatAM navalakathA mRtyunI lIlAnuM subhaga darzana karAve che. .. anApakuMvarabA : (19-20mI sadInA saMdhikALa): pAlItANAnAM rAjamAtA. 'kIrtanasaMgraha' emanA nAme che. pAmAM. anyokita : aDhAra vAMkAM aMgavALuM UMTa anyanA vAMkA aMganI gaNatarI karavA nIkaLe che evI vakratAne vinAdapUrvaka rajU karatI dalapatarAmanI jANItI kAvyaracanA. caM. anvIkSA (13) nizAno vivecana lekhA pahelA saMgraha, kula 24 lekhAmAMthI 8 sAhityatattvane tathA kartA-kRtine lagatA che, jyAre 15 lekhA graMthasamIkSAnA che. 15 paheAino gucanI sAhina vivecananA saMpratyayA tapAsatA pahelA tattvalakSI lekha vizada paNa banyo che. lekhaka pAnAno anuvAda. riAdaLanuM vAsanA pravezada rUpe mukavA ahIM punarmudrita abhyAsalekha eNrisToTalanI kAvya vicAraNAno vizadabhave ane ThAsara ja kare che, kaI kRti svarUpa ni vAto lekhAmAM vivecakanA sAhityaviA puSTha roDa che. cacamIya vividha rUpanI kRtione AvarI letI ane mahadaMze Adhunika samayanI che e vizene bAhya rIte ane samIkSAmAM emanA eka svarUpalakSI rahyo che e bAbata AMtarika rIte lekhakanAM vyApaka Adhunika vizva valaNone darzAve che. tattvaminAnI cAre viAdatAnI meLe e A vivecanalekhAnI vizeSatA che. da. aparicita 7 aparicita = (1975) : candrakAnta TopIvALAno, cAra khaMDomAM vaheMcAyelA A prathama vivecanasaMgraha che. For Personal & Private Use Only www.jaine|brary.org
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahelA. vibhAgamAM 'kavi ane zabdAyana', 'kavitAnI navatara mudrA', 'AjanI vinA bhASAbhimukha abhigama', 'Adhunika gujarAtI kavitAmAM artha-vilaMbana' jevA bhASAbhimukha Adhunika kavitA vizenA bhASAlakSI lekhA che; bIjA vibhAgamAM 'abhijJA', 'kSaNa je ciraMtana', 'saMgati', 'spaMda ane chaMda', 'tArIkhanuM ghara', 'ekAnta', 'vahI jatI pAchaLa ramya ghoSA', 'mANasanI vAta', 'bIjA sUrya' ane 'aMgata' e kAvyasaMgrahonAM vivecanAtmaka avalAkano che; bIba vibhAgamAM agiyAra kAvyonI vastuniSTha ane sauMdarya-bhASAnika tapAsa che jyAre cApA khaMDamAM badale, dheryAM, pAvI, carA vAle, DokavA pAmI nA, phI vageranA kALasarjana viSayaka vivecanAtmaka paricayanA che. emanA mate adyatana kavitAnuM vyAvartaka lakSaNa e tenI bhASAbhimukhatA che. Adhunika vinAnI sarjanaprakriyAmAM anubhavanuM bhASAkaraNa nathI letuM, paNa bhASAnuM anubhavIkaraNa siddha thAya che. sarjanaprakriyA e vaijJAnika tapAsana viSaya che, tyAre kAvyabhASA e bhASAvijJAna ane bhASAtattvaciMtananI viSadha che vivecaka A kRtinI jenA varNavavA saMketavijJAna, sauMdaryazAstra, bhASAvijJAna jethI hAlanI aneka vidyAzAkhAonI rAya le che. vastuniSTha vaijJAnikona svIkAra, vividha vidyAkhAonI saMjJanA, nATasthyapUrNa tapAsa vagere A cUdhanAM noMdhapAtra gAyo che. .. abda kavi : juo, turiyA abdula sulemAna, abdula kAdara bAvakIra mAma sAheba : caritrAtmaka pustaka 'hajarata muhammada'(1932)nA kurtA, ni.vA. abdula kAdara hasanaalI : suzikSita strI-puruSonA sukhI dAMpatyajIvanane nirUpatI navalakathA bAnAM kamara' tema kara cho dUta" bhAga 1 (136)no karyAM. ni.vA. abdullA IsmAila : 'khUnI begama yAne DAkunI dIkarI' (1921), 'kAbulanAM kALAM maMDhAM'(1921) vagere jAsUsIkathAonA kartA. vi. abhayakumAra: bALavArtAsaMgraha 'khayakrama kathAo - 2' (14) nA ketAM. .sa. abhinavano rasavicAra ane bIjA lekhA (1969) : bhAratIya kAvyazAstrane lagatA abhyAsalekhA dharAvatA nagInadAsa pArekhanA vivecanasaMgraha, 162 pRSThamAM vistaratA 'abhinavano rasavicAra' e A saMgrahanA mUrdhanya lekha che. vakrokti athavA takana kAvyavicAra', 'ramaNIyatA : jagannAthanA kAvyavicAra' tathA 'kSama no cAvicAra paNa A ja prakAranA vivaraNAtmaka lekhA che. A lekhAmAM lekhake mULa graMthAmAM je te kAvya ada kavi - amAsathI punama zreNI zAstrIe karelI vicAraNAnI vivaraNapUrvaka mImAMsA karI che. 'kAvyamAM artha' nAmaka lekhamAM saMskRta vyANa, nyAya ane mImAMsA darzanAmAM 'artha' vize je carcAo thaI che tenA nirdeza karI lekhaka vicAraNA karI che. 'rasAbhAsa' vizenA prathama lekhamAM lekhaka mukhya graMthonA AdhAre kAvyamAM khAsa zuM che enuM nirUpaNa karyuM che. tathA bIjA lekhamAM enI khaMDanamaMDana pa nArkika cA~ karI che. saMgrahanA chellA lekhamAM lekhake gujarAtInA mArA bhAganA vidrAnoe nATAlaMkAra AkhyAna'ne kAvyaprakAra samavAmAM karelI bhUlanI vigatavAra chaNAvaTa karI vAstavamAM A kAvyaprakAra kevA che e darzAvyuM che.. A vakhAmAM lekhake mukhyatve je te viSayanuM vivaraNa ane AvazyakatA jaNAI nAM ane Aga UhApA karyA che. pra.. abaeNMkara zazIkAnta rakatapananA dardIonI manovyadhAnuM nirUpaNa karatI navalakathA mA kone karyuM"(1969)no karyAM. alu. abhyAsaka : 'khaMbhAtanA khUnI' (1973) nAmanI navalakathAnA kartA. G.la. amadAvAdI caMDulAba: sAmAjika navalakthA 'snehasaMgIta' (1954) nA kartA. tri. amara : risaka pustaka 'huM ane zrImatIjI' (1974) nA kAM. [4. amara AzA: maNilAla nabhubhAI dvivedInI jANItI gajhala, 'kaMI lAkho nirAzAmAM amara AzA chupAI che' jevI paMkita A gajhalanI che. cA amara pAlanapurI : juo, mahetA pravINacandga maNilAla. amaratakAkI : Izvara peTalIkaranI suprasiddha TUMkIvArtA 'lohInI sagAI' mAM gAMDI dIkarI maMgu pratyenA asIma vAtsalyane kAraNe aMte gAMDI banI jatI mAtAnuM pAtra, caM 15.4. amaradAsa mahaMtazrI: bhajanasaMgraha 'satyaprakAza amara bhajana mALA'(1954)nA kartA. amarisaMha kezavajI : svAmI dayAnaMda sarasvatIne prArthanA rUpa lakhAyelA 100 loko 'dayAnaMda zataka'(1933)nA kartA, kau.bra. amarelIvALA rAMkara trikamajI : pUNyano sthULa saMvAdomAM rAcatI ne saMvAdatattvane lIdhe ja nATyaprakAramAM sthAna pAmatI kiMna 'zAMnA ane prapaMcInA khAranAM karyAM, kIma cAvaDAnI amAsathI punama bhaNI (1977): kizani AtmA, lekhaka ane jiyAnI yAtrA' tarIke paNa oLakhAvI che. emAM 'paDavo'gI zarU karI 'pUnama' sudhInAM gujarAtI sAhityakoza - 2 : 7 For Personal & Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ amAsanA tArA - amIna cImanabhAI kheDIdAsa prakaraNomAM adhyAtmayAtrAne vikAsa darzAvAya che; ane chellA prakaraNa 'satsaMga'mAM lekhakanA jIvanamAM AvelA mahApuruSanI AtmacetanAe je vidhAyaka kArya karyuM ene vizenuM AtmaciMtana 24 the"nuM che. anya aMgenI aMgata zodha ahIM zabdavilAsanI hinImAM AvelI atizayokitane nivArIne cAlavAnI sabhAnatA pragaTa kare che. .To. amAsanA tArA (1953): kizanasiMha cAvaDAnuM emanA saMsmaraNavizvane AlekhatuM A pustaka marmaparzI samRticitro ane bhAvapUrNa rekhAcitro Ape che. amAsanI rAte camakatA tArAo jevAM tejasvI vyakitane ahIM aMgata lAgaNIthI rahyAM che. mUrta zailI, raMgadarzI saMvedana ane kAvyAtmaka ' vega che, e ja kAraNe nanu ustAda, phaiyAjhakhAM, phakkaDacAcA, narmadAbA jevAM pAtra vizeSa banyAM che. prasaMga-nirUpaNamAM jIvanamAMgalyane sUra pramukha che. caM.To. amIdhara mahArAmajI : keTalIka dhArmika prakAranI racanAo ane bhajanana graMtha "keTalAMka bhajano' (1933) nA kartA. kau.bra. amIna : juo, maNiyAra rahamatullA adrarahamAna. amIna AjhAda : juo, tAherabhAI badaruddIna. amIna ApAjI bAvAjI (6-7-1894, 12-5-1978): nibaMdhakAra, caritralekhaka. janma karamasada (ji. kheDA)mAM. prAthamika zikSaNa vasemAM ane mAdhyamika zikSaNa peTalAdamAM. vANijyanA viSayo sAthe muMbaI yunivarsiTImAMthI snAtaka. ATheka varSa muMbaImAM rahI, 1920mAM eNDiTarsanI peDhI sthApI. A pachI, vaDodarA-peTalAdamAM eNDiTarsane vyavasAya vikasAvyA bAda 1952 thI amadAvAdamAM. uttaravaye vatana vasenA vikAsamAM. emaNe cha pustako ApyAM che. te paikInuM 'kurasadanI RtunAM phUla' (1966) vicAradohana, vivecana ane rekhAcitro ema traNa khaMDomAM vibhakata che. prathama khaMDamAM jagatanA mahApunA ciMtananA saMya che, bIjA khaMDamAM traNeka vivecane che ane trIjA khaMDamAM mahAtmA gAMdhI tema ja metIbhAI amInanAM rekhAcitra che. 'mArA jIvananA raMgataraMga' (1966)mAM emANa potAnA jIvanavikAsane tabakkAvAra Alekha Apyo che. 'yamaparAjaya' (1966) zrI araviMda racita mahAkAvya "sAvitrI'nuM gadya rUpAMtara che. 'matIne pamarATa' carotaranA jANItA samAjasudhAraka zrI motIbhAI amInanuM jIvanacaritra che. 'gAMdhI : jIvana ane vicAra' ane 'gItA-navanIta' te te viSayane lakSya banAvatAM emanAM anya pustako che. kau.bra. amIna IzvarabhAI jhaverabhAI : kAvyagraMtha 'AzvAsanam', 'kAvyabindu' (1912) ane 'hRdayadarzanam ' (1912) nA kartA. kau.bra. 8: gujarAtI sAhityakAza - 2 amIna gevardhanadAsa kahAnadAsa, 'saMta' (27-8-1891): navalakathAkAra, caritrakAra, anuvAdaka. janma vatana sineramAM. prAthamika zikSaNa vatanamAM. aMgrejI pAMca dhoraNa sudhInuM zikSaNa vaDodarAmAM. vaDodarA rAjyamAM vatanadAra tarIke. emaNe be aitihAsika navalakathAo 'dakSiNane vAgha' (1920) ane 'pATalIputranI paDatI' (1924) tathA eka sAmAjika navalakathA 'durbhAgI dArA' (1923) lakhI che. uparAMta, 'dAdAbhAI navarojInuM TUMkuM jIvanacaritra' (1917) paNa emaNe lakhyuM che. emaNe noMdhapAtra anuvAdo ApyA che. 'bUra TI. vaizigTana' (anu. 1914), 'adbhuta AgabeTa', 'pratijJApAlana, yuropanA raNaraMga' (traNeya 1916) ane 'chatrapati rAjArAma" (1917) emanAM anya pustako che. bA.ma. amIna geviMdabhAI rAmabhAI (7-7-1909, 16-6-1979): nATyalekhaka, navalakathAkAra, vArtAkAra. janma rAmalamAM. vatana vaso (kheDA). 1928 mAM maeNTrika. 1936 mAM muMbaInI siDanahAma kolejamAMthI bI.kaoNma. laeNradalAlane vyavasAya. cAra dAyakAnA lAMbA samaya daramiyAna sAmAjika samasyAone nATaka, navalakathA ane vArtA rUpe nirUpatA rahelA A lekhake vAtanuM vatesara' (1934), 'reDiyama' (1937), vArtA parathI. lakhela 'kALacakra' (1940), 'veNunAda' (1941), 'hRdayapalaTo' (1947), 'tame nahIM mAne' (1958) jevA nATaya ane ekAMkI-saMgraho ApyA che. 'mADIjAyo' (1947), 'be mitrA' (1943), 'jUnuM ane navuM' (1947) jevI navalatrayI uparAMta 'trividha tApa' (1948), 'navanirmANa' (1953), 'pApI prANa" (1966), "eka dina e AAvaze' (1977) jevI navalakathAo emanA nAme che. 'raMganAM caTakA' (1942) ane 'tripuTI' (1946) emanA vArtAsaMgraho che. amIna caMdrakAnta cImanabhAI (18-6-1981) : navalakathAkAra, kavi, saMpAdaka. janma vIrasada (kheDA)mAM. 1991 mAM bI.e., 1963 mAM ema.e. emaNe kAvyasaMgraha "chAlaka' (1982); navalakathAo 'acArI' (1966), 'ullaMghana' (1971), 'manISA' (1967); lekakathA ne saMgraha 'savA maNa senAne dAMTa' (1963); saMpAdanA 'sudAmAcarita' (1982) ane 'okhAharaNa' (1982); uparAMta keTalAMka bALasAhityanAM tathA anuvAdanAM pustako ApyAM che. amIna cImanabhAI kheDIdAsa, 'adIci', 'anurAgI', 'cinmaya paTela', 'satyadeva' (19-9-1937): kavi, navalakathAkAra. janma kaDI tAlukAnA vAmajamAM. ema.e., ema.eDa. 'svargabhUmi'nA taMtrI. lekhanane vyavasAya. 'svapnanI chAyA' (1975), 'satyadeva bhajanAvali' 1-2 (1982), 'satyadeva dohAvalI' (1982) emanA kAvyagraMtho che. 'magaranAM AMsu' (1978) ane 'kulaghAtaka' (1980) emanI For Personal & Private Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ amIna cImanabhAI ha. - amRtA navalakathAo che. 'muj' (1978), 'kaLiyuganI pigalA' (1983) emanA vArtAsaMgraha che. 'saMgha' (1982) emana Take che. uparAMta 'a. 5gAM lagna gIta' (1976), 'verAtAM phUla' ('L939) vagere emanAM saMpAdano che. amIne zAMtibhAI narasihabhAI (28-5-1913): vArtAkAra, nibaMdhakAra. janma vase mAM. pavaye maMDikala supriTenDenTa. anaka hAMripaTalamAM meDikala oNphisara. visAvaceka raMjanakathA prakAranI sAdhAraNa kaTinI paraMparAgata DAmAM pAra rahayakathAo 'karAmatara-kaMTana' (1956), '! jevA kimiyAgara' (1956), 'ebImUna' (1956) ane ' - pada (1956), uparAMta 'thiyosephikala leTara (197) emanI kRtio che. - pA.mAM. amIna zivAbhAI zAmaLabhAI : 'kAvyAmRta'nA kartA. amIna cImanabhAI ha. : "jIvana: ritra 'vAtaM-1 nikI do! ane vinaMtI' (1977) nA kena. ' amIna jayaMtIlAla hAthIbhAI : dezabhakita tema ja sAhasanA gaNAne viSaya banAvanuM araLa zailInuM gadya-pustaka 'punarutthAna: gAMdhIyuganuM chAyAcitra' (1923) : kata. kau.vya. amIna navInacaMdra: ghaTanAprANu ane zithila racanA baMdhana laI rajULa manoraMjananI kakSAmAM 2 | :vanI paraMparika rAma [jaka navalakathA "prIta na jANe deza videza' (19:20:) --11: 'pa !! paraja' (1971) nA karnA. pho. .. amIna pratipada : paraMpara gata rAtrInAM gItA rA' , jdabaddha kAvyo ApatA saMgraha 'Umi mAMsu' (1919) nA kanAM. kI.. amIna phakIrabhAI gAvindabhAI: dezanI AjhAdI viSayaka racanAnA paghAMgraha 'AjhAdIne maMtrAnAM gAyana' (193) ne! kana. amRta : ja, paMDayA amathAlAla mayArAma. amRta ghAyala : jI, bhaTTa amRtalAla lAlajIbhAI. amRtalAla vrajadAsa : 'vairATa pAMcAlI' (1890) nA kartA. ko.. amRtavajaya : munizrI pArzvavijaya prAyani ane amRtavi racita graMtha 'IlakhAmRta saMgraha' (1943) nI lipi devanAgarI che. munizrI amRtavijayajIe upadezelI jene dharmanI vicAradhArA prastuta graMthano viSaya che. :: >> amIna mahendra kezavalAla (28 | 1 : 5) : kavi, 1/* mana, amadAvAda. 1968 mAM e viSaya rA: 51/- yuvarATI - mAMthI ema.e. 1960 thI 1974 2 | sADAsAnI kolejamAM ane 1974 thI rA'khera kalArka, pAki .mAM ' .'' paka. ' rava. rava' ne mane! ahi-rAmapaka* nAka va rAdara paDado.. gujarAtI kavitAnA rAtamA dAyakAmAM nitAMta vastulakSitA mAnI prathAna karI rahelI A ca vinatvavAdI .1bhAvanAnI dIka TIka mArAja jhIlatI - chAMdarA racana.nA ra grA, 'virata (1960), zIrSaka sUcave che tema, jIvana paratvenI virAMtanAva, va' banAva che. 'huM' (1936) emanA bIjA kAyado graha che. kau.. amIna ratibhAI DAhyAbhAI ('{ 1-1902) : pravAlapaka. janma mahesANA jillAnA gAkArayAmAM. 1921 mAM maTaka, vAI, kaDI, amadAvAdamAM zikSaka ane gRhapati tarIkenI kAmagIrI. emanAM pustako bALako mATenI bAdhakathAonA saMgraha 'zabedha' (1968) tathA laghupravAsakathA 'jIvanayAtrA' (1969) che. e.Ta. amIna rAmubhAI : 1942 nI laDatane viSaya banAvI lakhAyelI kRti 'bhabhUkatI javALA'nA kartA. kau.bra. amRtA : udayana ane aniketa javAM be pAtro vacce praNayadvidhAmAM mukAyelI, raghuvIra caudharInI navalakathA "amRtA'nI nAyikA. caM... amRtA (1965): raghuvIra caudharInI pAtrapradhAne kIrtidA navalakathA. nA pArgo ane aDhAra prakaraNamAM vistarelI A kathAmAM nA tra che: udayana, amRtA ane anikata. tamane [r[paristhitimAM mUkIne temanI arasaparasa kriyA-pratikriyA ke bhAva pratibhAva rUpa ja kRti vikare che. traNa pAtra uccakeTinI buddhimAna dharAve che, paraMtu emanAM dRSTibindu bhinna che; eTaluM ja nahIM, jIvana pratyenA viziSTa abhigraho paNa che, je temanI vacce sUkSma saMgharSa prarI temanA saMbaMdhamAM saMkulanA lAve che. amRtAnI varAgI enuM nimitta bane che. paraMtu e traNeya pAtrA svAbhimAna, svataMtra vyakitatva ane [nirNayanA purarakAra karanArAM hAI A rAMgha dhULa thavAna badala guma thatA gayA che. e rIta caritrAmAM AvatA anAgata vaLAMkA ane temanA vikAsa kathAne rasaprada banAva che. kathAnA AraMbha temanA vArtAlApomAM vyakata thayelAM temanAM khaba, uttarottara saMvadananuM rUpa pAmatAM gayAM che ane emAM tIvratA sadhAtI gaI che. aMta sadhAtA dRSTibinduonA saMvAdamAM lekhakanI jIvanadRSTine saMketa joI zakAya, paraMtu prabhAva paDe che, jidagIne pUrI niSThAthI jIvI gayelA udayananA mRtyuthI sarajAtA avakAzano. cetanApravAha, amRti, ravana, purAkalpana jevI prayukitao ane subaddha gadya, tama ja sthaLakALanAM pramANabhUta nirUpaNA lekhakanI sajajatAne paricaya gujarAtI sAhityakoza - 2 :9 For Personal & Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ ame komaLa kamaLa - artha mAtRvAtsalya nATakanA kendramAM che. ra.TA. aravindA: tatkAlIna sAmAjika varanuna kathAnaka rUpa vANI laI paraMparAgata be lakhAyelI vArtAonA rAMgraha 'vArtAlA 'nA Ape che. dhI.ma. ame komaLa komaLa : marAgAra avasthAnI kalpanA karatuM mAdhava rAmAnujanuM prasiddha gIta. rAM.. ame badhAM (1936): 14tIndra dave ane dhanarakhavAva mAM dvArA AtmakathanAtmaka zailIe lakhAyelI navalakathA. ahIM kathAnAyaka tema ja nirUpaka vipinanA janma pUrvanI kSaNAthI mAMDIne lagna pachInI keTalIka kSaNA rasudhInuM kathA-kathana jAvA, ma' che. kan -- 15, " "mAM \hvatI kAkIna, bomalikasAMskRtika bAbatonI carcA rasaprada che. emAM bhUtakALa-prItinI UMcI mAtrA jAvA maLe che. be sarjako dvArA thayelAM A prakAranuM sahalekhana gujarAtI kathAsAhityamAM kadAca prathama che. ramaNabhAI nIlakaMdanI 'bhadra bhadra' hAsyanavala pachI ApaNA hAsyasAhityamAM A bIjI mahattvapUrNa kRti bane che. sarjakadrayanI ucca kakSAnI baMgyavRtti, parikuna zailI, tatkAlIna samaya ane rathaLane abhivyakata karavA mATenA sUratI bAlInA kSama viniyoga, kathAvastunuM tArkika ane jaikhika nirUpaNa, sthULa tema ja sUkSma baMne prakAranAM pAtronuM vyavasthAbaLa Alekhana vagerenA kAraNe kRti AsvAdya banI che. da.bi. ayabAnI nUramuhammada abdularahemAna, nUra parabaMdarI' (306-1928): kavi. janma porabaMdaramAM. maMrika sudhIne. abhyAsa. 'muMbaI samAcAra' dainikanA taMtrIvibhAga sAthe saMlagna. emaNa paraMparAmAM rahIne keTalIka sArI gajhala racanAo ApI che. arAlavALA ramaNika baladevadAsa, 'sAMdIpana' (1-9-1916, 24-4-1981): kavi. janma kheDA jillAnA khaDAlamAM. vatana . katama rana sudhInuM zikSA vatana para chIpa) gAme. nabaLI Arthika sthitine kAraNe pitAnA dhIradhAra na khetInA dhAMdhAmAM joDAyA. 1931 mAM amadAvAda AvI "yupiTara milsa ityAdi milomAM phensI jobara tarIke kAma karyuM. ahIM 'kumAra'mAM cAlatI budhasabhAnA saMsarga kAvya-lekhana AraMbhaj. 1940 thI pharI aMgrejI zikSaNa AraMbhI 1944 mAM maeNTika ne 1948 mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe snAtaka thayA. daramiyAna '-gujarAta samAcAra' ane 'prajAbaMdhu' samAcArapatrAmAM patrakAra, cheka 1951 mAM bhe. je. vidyAbhavanamAMthI anusnAtaka thai 1912 mAM zikSakanA vyavasAyanA AraMbha. 1954 mAM bI.eDa. thaI mAdhyamika zALAnA zikSaka tarIke che. varSa kAma karyuM. 1960mAM mADArAnI Arsa ane sAyansa kolejamAM tema ja 1962 thI thoDAka samaya amadAvAdanI pI. DI. Thakkara kolejamAM adhyApaka. sAta varSa 'prabhAtImAM bhASAMtarakAra tarIkenI kAmagIrI. amadAvAdamAM avasAna. cAlIsInA dasakAmAM atratatra prakAzita thatAM rahelAM emanAM kAvyA pratIkSA' rUpa 1941 mAM graMthastha thayAM. emanAM kALAmAM dInatanAmabhAva, dezaprema ane prakRtiprama javA viSayo che; ne chaMdovidhAna para kAbU jAvA maLI che. 'nagInAvADI' (1941) mAM sugayuM ane bALakone sparza evAM bALakAvyA che. Rtu, nadI, gAma, pazu javAM prakRti ane dIvALI-janmASTamI ujavAM parvAnA saMdarbhamAM bALamAnAnI asarajhIlatAM bALakAvyo 'rapALA' (1945) mAM rAMgrahAyAM che. bhina varga ane prakRti dharAvatA mAnavAnAM caritra tema prasaMgAlakhanAne rAMgraha 'sAMdIpaninAM rekhAcitrA' (1945) vArtA paSe avI zailI dharAve che. deza videzanI vaividhyapUrNa sAdAkathAonA anuvAda 'sAhasakathAo' (1946) ana ToranToyanI bodhaka TUMkIvArtAonA anuvAda 'sAcI jAtrA' emanA bhASAMtarakAra tarIkenA paricaya Ape che. bA.ma. are ke: laghuka oraDImAM thAbaMdha atithione notaratA hRdayanA vitha paratvene samabhAva vyaMjanApUrNa rIte AlekhanuM rasundaram nuM kAvya. ca.TA. artha (1935): 1921 thI 1935 sudhInA gALAmAM lakhAyelAM kAvyomAMthI keTalAMkane samAvatA 'sneharazima'ne prathama kAvya ca.TA. ayAcI kaNaprasAda ma. : pAMtrIsa prakaraNomAM vistaratI sAmAnya jika navalakathA 'jIvanasaMgrAma' (1940) nA kartA. kau.pra. ayAcI maNizaMkara maganalAla: sAMga kAvya "zrIkRSNalIlA kathAkAvya athavA dazamalIlA' (1911) nA katAM. ko.bra. ayAcI ravAjI mUlajI (1938): vatana ane janmasthaLa meDavadara, pratApapacIsI', "mAMDavaDo', 'nA'tA mAravA' (1948) tathA aMjAranI honArata" emanA nAma che. ni.vA. arama : nATayakRtio 'paisAne paraNelI patalI', 'baherAma ane zIrIna' ane 'lavajI lakSAdhipati - nATaka'nA kartA. ka.cha. aravinda: juo, zAha hIrAlAla Ara. aravindanI mA : zivakumAra jozInuM ekAMkI. putra avinda taraphanI patinI kaThoratA sAme sahiSNutAne aMte vidroha karatuM 10: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ arjuna nAnajI - arvAcIna gujarAtI sAhityanI vikAsarekhA saMgraha. trIjA-cothA dAyakAmAM gAMdhIjInI preraNAthI navatsAha dhAraNa karelI peDhInA A mahattvanA kavinI racanAomAM rASTrasthAnanI pravRtti, janajAgRti, svAtaMtryaprAptino talasATa tama 18 dalitapIDita phanI anukaMpA vizeSa rUpe abhivyakata thAya che. prabhAva ane ciMtananAM dIrghakAvyo paNa ahIM che. gaya-ageya racanAomAM ArthanI prAdikatA che. kayAMka TAgAranI chAyA jhilAyelI che. tatkAlIna vAtAvaraNa ane utsAhane kAraNa tama 14 zithila saMvidhAnanA kAraNe ja A racanAo ochI AkarSe che. "bhagna svapnanI nAva' ke 'ekaDahuM bahusyAm' mahattvanI racanAo che. arjuna nAnajI : aitihAsika navalakathA 'uttara rAselAsa - 2'nA ka . ka.cha. arjuna bhagata (1858, 1900): tavadarzanane tAkatI, tithimahinA jevI paraMparita tathA carotarI taLapada bolImAM racelI chaMdobaddha racanAone saMgraha 'arajuna vANI' (1922) nA kata. ardhazatAbdInA anubhavabAla (1923) : 1927mAM ujavAyelI pAtAnI rajuvarNajayaMtI veLA kavi nhAnAlAle pAMca zaheromAM pAta vALelA sanmAna pratyuttaranAM vyAkhyAnone saMgraha. "eka gurjaratmAnI ghaDatarakathA' nAmaka muMbaInuM vyAkhyAna badhAMmAM e rIte mahattvanuM gaNAya ke temAM kavie potAne ghaDanArAM pustako ane vyakitao vize tema ja potAnA viSe emanA caritralekhakana upayogI nIvaDe evI vAta karI che. vaDodarAnA bhASaNamAM premAnaMda ane dayArAmana, naDiyAdanAmAM tyAMnA ahityakArona ane suratanAmAM narmadana ane sAthe paDachAmAM dalapatarAmana ramaraNAMjali ApyA vinA kavi rahyA nathI. amadAvAda-sUratanAM bhASaNAmAM e baMne zaheronI badhI aitihAsika-sAMskRtika viziSTatAonI ane naDiyAdanA bhASAmAM carotaranI prakRtinI noMdha emaNa lIdhI che. kavitva, itihAsa-rasa, gujarAta-prama ane abhyAsIpaNAnA paricaya pAMca bhASaNA ApI rahe che. potAnA sAhityasarjanane jagatanA sAhityanA mukAbalAmAM mUlavavAnI ane bhAratIya itihAsa tathA bhAratIya kavitA jIvI jANavAnI muMbaInA bhASaNamAM kavie sAhityasarjakone ApelI zIkha ane kavitAnAM mULa citta-lAbhamAM nahIM, paNa citta-prasannatAmAM che evI potAnI kAvyavibhAvanAnI vaDodarAnA bhASaNamAM ApelI samaja dhyAna kheMce che. - a.rA. arvAcIna kavitA (1946): 1845 pachInI gujarAtI kavitAnI rUparekhA Apato sundaram no vivecanagraMtha. ahIM jUnA ane navA ema be pravAhomAM kavitA vahecI che. stabako, enA khaMDako tathA peTAvibhAgamAM, vikasatI kavitAne kALakrame avalokI che. kula 350 jeTalA kavionI nAnImoTI savA hajAra jeTalI vAMcelI kRtiomAMthI sundarame ahIM kAvyaguNa dharAvatA lagabhaga 250 jeTalA lekhako ane temanI kRtione avalokayAM che. alpaprasiddha kavio ane kRtiomAMthI vadhu avataraNa levAnuM ane dezanAM darzanone TALavA lakhake munAsiba gamyuM che. A samagra avalokana pAchaLa, kAvyanuM mUlyAMkana karavAne kAvyanI potAnI ja dRSTi sauthI vadhu nyAyapUrNa nIvaDe che evA saMkalpa rahale che. chaMdolaya, zabdavicArazailI ane AMtarika tattvanI trividha sAmagrIne mUlyAMkananA mukhya ghaTaka gaNI kavitAne AnaMda ane saundaryanA karma tarIke tapAsI che. kRtionAM pratyakSa vAcana sAthe maLelo A zrAddha ya itihAsagraMtha jhINavaTathI thayelA parizIlanano mUlyavAna namUno che. caM.ro. arvAcIna kAvyasAhityanAM vaheNA (1938): rAmanArAyaNa vi. " pAThakanAM hakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALAnAM pAMca vyAkhyAnone samAvatA AlocanagraMtha. gujarAtI kavitAnA vikAsane ahIM taTasthapaNa sarvAzleSI Alekha ApavAnA hRdaya prayatna che. zarUmAM arvAcIna kAvyanA svarUpane ghaDatAM sAmAnya aitihAsika baLanI carcA karyA pachI bhASA ane prAsanI sadRSTAMta samIkSA karI che. alaMkAra ane rIta para vivaraNa karyuM che; uparAMta kAvyamAM sUma upAdAna rUpe AvatAM vicAra ane lAgaNInuM paNa parIkSaNa karyuM che. chelle, kAvyanA prakAro batAvI upasaMhAra karyo che. kavi ke vyakitane gauNa karI kevaLa aitihAsika pravAhA upara TheraveluM lakSa tema ja dRSTAMtomAM kRti ke kartAnA mahatva karatAM vakatavyanA nidarzanano Azaya A graMthane vastulakSI parimANa Ape che. caM.ko. arvAcIna gujarAtI sAhityanI vikAsarekhA (156) : 1850thI AraMbhAtA gujarAtI sAhityanAM vividha pAsAMonI abhyAsalakSI rajUAta karatA dhIrubhAI premazaMkara ThAkarane itihAsagraMtha. A pustakanI navamI saMvardhita AvRtti (19811982) be khaMDamAM prakAzita thaI che. prathama khaMDamAM sudhAraka yuga ane sAkSara yuga (1850-1915) no samAveza karyo che. bIjA khaMDamAM gAMdhI yuga, anugAMdhI yuga ane Adhunika pravAha (195-1980) ne AvarI lIdhA che. parivartana pAmatA jatA sAmAjika, rAjakIya ane sAMskRtika parivezanI vacce vahetA rahelA gujarAtI sAhityanA pravAhane Alekha ApavAno ahIM prayatna thayo che. vikAsanA vividha tabakkAvAra mahatvanuM sAhityika pradAna karanAra sAhityakAronAM jIvana ane sarjana vizenI nAnI-moTI rasaprada vigato ahIM kuzaLatAthI gUMthI levAyelI che. lekhaka ke kRti viSe aMgata abhiprAyathI doravAyA vagara tenuM taTastha ane samabhAvI vivecana lekhake ApyuM che. adyatana sAhityapravAhanI gatividhi, tenI pazcAdbhUmikA ane navI vibhAvanAo sahita prayogalakSI sarjako ane kRtionI vigatavAra carcA emaNe gujarAtI sAhityakoza - 2 : 11 For Personal & Private Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ arvAcIna ciMtanAtmaka gadya - alImahammada e. epha. karI che. kavitA, navalakathA, nATaka, navalikA, ekAMkI vagere sAhityasvarUpane. saMkSepamAM paricaya ApavAnI sAthe tenuM racanAvidhAne samajAvavA prayatna paNa emaNe karyo che. itihAsalakSI vipula sAmagrInI rajUAtamAM keTalIka maryAdAo hovA chatAM gujarAtI sAhityanA itihAsamAM pravRta graMtha lakhakamUlyavAna pradAna che. - ni.. arvAcIna ciMtanAtmaka gadya (1950): viSNuprasAda 2. trivedInAM 1944-45 nAM Thakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALAnAM pAMca vyAkhyAnone samAvata graMtha. sAhityanuM pravAhadarzana karAvatA A graMthamAM durgArAma mahetAthI AnaMdazaMkara sudhInA gALAnI vicArasAmagrInuM avalokana karavAno prayatna thayo che. durgArAma mahetA, pUrva narmada ane uttara narmada, tema ja navalarAmanI vicAraNA rajU karyA pachI bhALAnAtha, mahIpatarAma, ramaNabhAI, narasiMharAva, kAna vagerene dharmazAdhaka ciMtanapravAha tapAsyo che. A pachI gekuLajI, manaHsukharAma, maNilAla, nathurAma zarmA, AnaMdazaMkara vagerenI vedAMtI vicAradhArAnuM mUlyAMkana karyuM che. arvAcIna sAhitya ane vivecanamAM kautuka rAga' ja lekha graMthane aMte pUrti rUpe mUkelo che. A graMthamAMthI pragaTatA lekhakane lAkSaNika dRSTikoNa mahattvanuM che. e.TI. alakakiMthArI : govardhanarAma mAdhavarAma tripAThInI prasiddha-praziSTa navalakathA 'sarasvatIcaMdranuM strI pAtra. sarasvatIcaMdranA mehamAM paDelI, kumudasuMdarInI pariNIta naNaMda alakakizorIne sarasvatIcaMdra kaTokaTInI kSaNe kevI rIte ugArI le che enuM mArmika citraNa thayuM che. muslima grAmasamAjanA vAtAvaraNa vacce AkAra letA mANasanI navalakathAo che. 10.ga. alavI vArisahusena husenI pIra (1928): ekAMkIkAra. janma amadAvAdamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa amadAvAdamAM lai 1946 mAM maeNTrika. 1951 mAM u6-phArasImAM 2nAtaka ane e ja viSayomAM 1953 mAM anusnAtaka. 1955 thI amadAvAdanI senTa jheviyarsa kolejamAM urdU-phArasInA adhyApaka ane 1970mAM alIgaDha yunivarsiTImAMthI aMgrejI viSayamAM ema.e. thayA pachI aMgrejInA adhyApaka, emanA ekAMkIsaMgraha "nIrave cAMdanInuM ghuvaDa' (1971) mAM paraMparA sAthe taMtu jALavatAM cAra dIrdha ekAMkIo che. bA.ma. alArakhA cAMdabhAI: 'hIrAnuM haraNa' (1984)nA kartA. 2.2.da. alArakhiyA hAjI mahammada zivajI (13-12-1879, 21-1-1921): sAhityika patrakAra, lekhaka, janma muMbaimAM. vatana kaccha. ghera thoDA samaya gujarAtInA abhyAsa pachI phorTa hAIskUlamAM aMgrejI chaThThA dhoraNa sudhInuM zikSaNa. 1895 thI aMgrejI, hiMdI ane marAThIne abhyAsa. prasiddha "vIsamI sadI' akhabAranA saMsthApaka. citrakaLAnA marmajJa. 40 varSanI yuvAna vaye muMbaImAM avasAna. sAhityakAra karatAM patrakAra vadhu evA hAjI mahammada salIma upanAmathI "mogala raMga mahela', "zIza mahela' jevI vArtAo ane keTalAka anuvAda ApyAM che. uparAMta, emaNa urdU zAyarIothI bharapUra nATaka 'maherUnnIsA athavA zahenazAha jahAMgIra ane nUrajahAMne prema' (1904) tathA AtmavidyA para lakhAyelI navalakathA 'razIdA' (1908) ApyAM che. pa.mAM alAvelI pharAmareja be: 'kamanasIba koNa?" (1944), 'mArInI mahAkANa' (1947), 'saratanI sAMkaLa' (1947), 'kALAM bajAra' (1947), 'dayALu DAku' (1948) vagere navalakathAonA caM.. kartA. alika: 'cAra AMsu' (1928) kathAnA kartA. alagArI : juo, vyAsa harikRSNa mehanalAla. alavI jalAluddIna saAduddIna, 'jalana mAtarI' (1-9-1934): gajhalakAra. kAnma vatana kheDA jillAnA mAtara gAmamAM. 1953 mAM maeNTrika. gujarAta sTeTa TrAnsaporTamAM karI. emanA gajhala ane mukatakonA saMgraha 'jalana' (1984)mAM premanI nahIM, paraMtu koza, vyaMgya, zaMkA, phariyAda ane khuddArInI gajhale che. gajhalanI saraLa bhASA ghaNI jagyAe vedhaka banI che. 'UminI oLakha' (1973) e 'kumAra' mAsikamAM, gujarAtInA keTalAka noMdhapAtra gajhalakAronA jIvanakavana vize emaNe lakhelA paricayAtmaka lekhane saMgraha che. che.ga. alavI vajIruddIna saAduddIna, 'vajU mAtarI' (1-1-1931): kavi, vArtAkAra. janma vatana mAtaramAM. vyavasAye patrakAra. avahelanA' (1979) mAMnI Adhunika achAMdasa kavitAnI sagAtra AjhAda najhama kavinuM gajhalakSetre potIkuM arpaNa che. saragama' (1973) mAM potAnA jIvanamAM AvelA manuSyanAM jIvananI viSamatAne AlekhatAM prasaMgacitra che. "UMDA kUvA ne TUMkAM doraDAM' (1979) tathA "kAMTe kAMTe gulAba' (1981) aliyANA mAdhavalAla trikamalAla : 'pralAda nATaka' (1889)nA kartA. alI Desa: dhUmaketunI suprasiddha TUMkIvArtA 'posTaoNphisa'nuM putrInA patranI pratIkSA karatAM karatAM mRtyu pAmanuM vAtsalyarasabhara vRddhanuM pAtra. caM.TI. alImahammada e. epha.: 'talesmAtI ramUjI vArtA' (1888) tema ja mULa aMgrejI ane tenI samAnArthI gujarAtI kahevatAne 12: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ alalAbelI - azoka saMgraha "IMglIza pravarbsa' (1888) nA katAM. bAraNe, "ajaba mAnavI', 'bhAMgyAnA bheru'nI samIkSAo TUMkI ane ghAtaka che. allAbelI (1942): raMgabhUmi upara e jamAnAmAM saphaLa rIta ja.gA. bhajavAyelA, guNavaMtarAya AcAryanA A triaMkI nATakanuM vara avasare vasaMta (1989) : kavi. saMyukata kAvyasaMgraha 'jhaMkRtinAM aitihAsika che. nAyaka mULa mANakanA zauryavAna, TekIlA tathA 55 kAvyo paikInAM AraMbhanAM 30 kAvyo A kartAnAM che. vatanapremI vyakitatvane ane enI nikA tathA bahAdurIne pIDitA pravyanI hamadardI, kAMti tema ja kavacit praNayaA nATaka upasAve che. nATakanI dRzyayAjanA saphaLa che. prakRtine viSNu karIne racAyelI, mahadaMze cauda paMkitanI racanAlekhakanA citrapaTanI duniyAnA anubhavano lAbha paNa A mAM keTalIka gIta prakAranI che. anya 25 racanAonA kartA nATakane maLyo jaNAya che. citrAtmaka Alekhana, gatizIla durgeza zukala che. saMvAdo tathA kramaza: saMgharSa prati gatimAna kathA-vastunI gUMthaNI A kRtinI vizeSatAo che. ma.pa. avasAna saMdeza: kAlpanika mRtyu saMdarbhe 'nava karazo koI zAkanI zIkha ApatI narmadanI jANItI kAvyaracanA. emAM "vIra satya avakAza : navalakathAkAra 2. va. desAInI sAmAjika navalakathA ne rasika TekIpaNuM ari paNa gAze dilathI' jevI paMkita dvArA onI pragADha chAyA jhIlatI kRti 'AlApInA kartA. AtmakhumArIthI bharyuM vyakitatva AbehUba UpasyuM che. .bra. rAMTo. avakAza (1972): nalina rAvaLane 'ugAra' nA anugAmI avAja: Aghalaghuzrutiyukata vasantamRdaMgamAM lakhAyeluM ane kAvyasaMgraha. lagabhaga 93 jeTalI racanAomAM citanagarbha maunanA virodhamAM avAjanI saMvedanamudrAo janmAvanuM rAjendra pratIko, phUrtilAM kapanA ane gatizIla suzliSTa kAvyabaMdha zukalanuM yazasvI kAvya. jAvAya che. prakRti, saMskRti ane manuSya-premanA trividha rata ca.TA. emanuM saMvedana ghAtaka che. paraMparita chaMdaprayogonI emanI avAjane khedI zakAtuM nathI: sahamitrone karAtA saMbodhana dvArA viziSTa zailI che. ahIM "azvatthAmAnI svagatokita' emanI lekhananI azakayatAne vyaMjanAthI upasAvatI lAbhazaMkara ThAkaranI vaiyakitaka lAkSaNikatA pragaTa karatuM mahattvanuM kAvya che. mahattvanI Adhunika kAvyaracanA. caM.ro. e.To. avalokanA (1965): 'suMdaram'nA vivecanasaMgraha. 1935 thI avAziyA metIlAla trikamajI: 'bAlarakSaNa-1-2' (1905) tathA 1961 daramiyAna 19dA judA nimitte lakhAyelA A lakhAmAM 'rAdhArA digdarzaka' (1913) nATakanA kartA. gujarAtI gadya ane padya-kRtionAM avalokano che. keTalAka 2.ra.da. adhyayanalakhA ane keTalAka pravezako che. graMthanA pUrvArdhamAM padya paranA lekhA che. temAM "zrI baLavaMtarAya avinAzAnaMda (19 mI sadIne madhyabhAga) : kavi. svAmInArAyaNa ka. ThAkoranI kavitAsamRddhi', 'traNa sukavio', 'zeSanAM kAvyo', saMpradAyanA sAdhu. zRMgArarasanAM keTalAMka manahara padane saMgraha 'kalApI : sAhityakAra tarIke' e adhyayanalekhA che. viSaya ane avinAzAnaMda kAvya' (1921) nA kartA. bhAvanI dRSTie thayelI A tapAsa kAvyasUjhavALI che ane 2.ra.da. emAMnAM moTA bhAganAM nirIkSaNA vyApaka svIkRti pAme evAM azabda rAtri (1959): priyakAnta maNiyArane 'pratIka' pachI che. 1941 nA varSanI ane bIjI padyakRtionAM avalokana tathA seLa racanAone samAvatA kAvyasaMgraha. mukhyatve jhUlaNA, manahara, pravezaka-lekhAmAM potAnA samakAlIna ghaNA navAdita kavionI harigIta jevA mAtrAmeLa chaMdanI lAMbI TuMkI paMkitaomAM DhaLelI samabhAvapUrvaka thayelI samIkSAo che. racanAo kavinAM AMtarasaMcalanone pratibiMbita karatI Ave che. graMthanA uttarArdhamAM mukAyelAM gadyAvalokanomAM 1941nA 'cAlatAM cAlatAM ne anupa ke hAthIne mizropajAti navuM varSanI gadyakRtionI samIkSA vizeSa bhAga roke che. e saMvedana jagADe che. sAmAjika, sAMskRtika ke nagara saMdarbhamAMthI sivAya 'kaumudI', 'prasthAna', 'sAbaramatI' vagere sAmayikomAM UpaselAM pratIkone vyApaka prabhAva vistarata jovAya che. pragaTa thayelA TUMkA samIkSAtmaka lekho ane keTalAka pravezaka- racanAomAM mAnavatAvAdI dRSTine anukaMpa che. "khisakolIo'nI lekhe ahIM che. navalakathA, nATaka, navalikA vagere sAhitya citrAtmaka vyaMjakatA ke 'tame gAMdhIjIne joyA hatA?'no bhaMga kRtionI samIkSAnI sAthe dharma, itihAsa, tatvajJAna ityAdi smRtimAM jaLavAI rahe tevAM che. sAhityetara pustakonI samIkSA paNa che. yaMtI dalAlanA ekAMkI ca.TA. saMgraha 'javanikA', munazInI AtmakathAo "aDadhe raste' ane azAka, 'caMcala': gujarAtI sAhityakArone mitAkSarI paricaya 'sIdhAM caDhANa', dhUmaketunA navalikAsaMgraha 'taNakhA: maMDaLa 4' ApatI mAhitIkoza 'sarjaka setu' (1983) nA kartA. tathA pannAlAlanI navalakathAo 'mAnavInI bhavAI', "pAchale che caMTo. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 13 For Personal & Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka pArasI hata- aMgata azvamedha (1986): cinu modInuM nATaka, azva sAthene paTarANInA sabhya yogane vidhi A nATakanA kendramAM che ane strInI pazusaMyoganI jhaMkhanA karaNaparyavasAyI banI aMtamAM pratIkAtmakatA tarapha vaLa che; e enI kalAtmakatA che. vivAdAspada viSayavastuvALuM ! nATaka nA keTalAka mukhara zene gALI nAkhe to maMcanakSama che. i.TA. azvina: eNnjiniyara banIne nokarI na maLatAM gAMdhIcIMdhyA grAmoddhAranA kAryamAM lAganuM ramaNalAla vasaMtalAla desAInI navalakathA 'grAmalakSamI - bhAga 1-4' nuM mukhya pAtra. ca.TA. azvinIkumAra : juo, paramAra jayamala prAgajIbhAI. aSTamaMgalA: "asahakArI ane AtmabhAgI raMbhA' (1922) navalakathAnA kartA. azoka pArasI hata: azoka pArasI hato evA jIvaNajI 4. modInA saMzodhana parathI azokanI pharate pArasI parivezanA prasaMge UbhA karI saMzodhana para vinoda karato jyotIndra davenA hAsyanibaMdha. 4. dA. azrughara (1966): rAvajI paTelanI pahelI navalakathA. kSayathI pIDAtA kathAnAyaka satyanuM pAtra kathAnA kendramAM che. saeNneToriyamathI vatana bhaNI ane pharIne vatanathI seneTeriyama bhANInI nAyakanI yAtrA vacce AptajananI huMpha jevuM pAtra che nAyikA lalitAnuM. paraMtu lalitAnI prathama prAptithI mAMDI lalitAnI aMtima prApti vacce vedanAnI je gatividhi navalakathAkAre upasAvI. che, bhAvavaLAMkA ane bhAvasaMkramaNe je rIte nirUpyAM che, - abhivyakitanI ja tAjagI ane bhASAnI je kAvyAtmakatA upasAvI che te A navalakathAne AkarSaka Therave che. .TI. azvattha (1975): naTavaralAla kuberadAsa paMDayA - uzanas'ne kAvyasaMgraha. emAM thoDAMka mukataka, thoDAMka hAIka sAthe 128 kRtiono samAveza thayo che. prakRti, praNaya ane gRhajIvana tathA rojiMdI ghaTanAo kAvyamAM supere DhaLyAM che. kuTuMbajIvanamAM vizeSa rasa ane ruci hovAthI ahIM kAvyanAyikA ghararakhu gRhiNI banIne Ave che. hAgarAta ane pachI', 'navuM ghareNuM', 'ANuM', 'piyara gAmanA jUnA caMdrane', 'tame sAthe rahejo - A ane AvAM bIjAM kAvyomAM gharagaththu bhASA, enA laya ane lahekAne tathA chANakAne paNa upayoga che. prakRticitrAmAM khAsa aMdhakAra ane taDakAnuM Alekhana thayuM che. gItamAM rAjendra-niraMjananI paraMparA sacavAyelI che. gajhalamAM kayAMka bhASA naDI che. kavinA sAcA mijAja emanAM saoNneTomAM pamAya che. ekaMdare teo vismaya ane saMvedananA kavi che. paraMparAmAM rahIne paNa potIkA avAja emaNe ahIM pragaTAvyo che. asara sAlarI: 'kAIde Ajhama muhammadaalI jinnAha' (1939) caritragraMthanA kartA. caM.. asara suratI : juo, cAMdIvALA dAudabhAI vAya. asIra jhapharaalI: ja, mistrI jApharaalI. astI (1966): zrIkAnta zAhanI prayogazIla laghunavala. sureza jASI pachI ja ghaTanAvihIna viSayavastu sAthe kathAvizeSa upasAvavAnA prayatno thayA temane A eka che. dRzyonI sAMkaLI rUpe ke kalpanenI zreNI rUpe ke vicAronI mUrtatA rUpe vistarelo uthApaTa nAyaka te'nI catanAmAMthI gaLAIna AvelA che. kendramAM ekalatA che. zarIna nAke ubhA rahIne pasAra thatI sRSTine jAtA nAyakanI sarvatra pratikriyA che. Ama, A ekapAtrI laghunavala che; anya pAtro enI sAmagrI rUpa che. bhASAnI layAtmaka gatividhithI gadya AsvAdya banyuM che. eka niyama tarIke lekhake pustakamAM dIrgha 'I' tathA dUrava "unA ja upayoga karyo che. ra.TI. asmata : kizanasiMha cAvaDAnI TUMkIvAtAM. dezanA bhAgalA vakhate muslima yuvatI asmata hiMdu prItamalAla mATe bhAratamAM AvI enI sAthe lagna karI le che ane e ja yuvatI pAkistAnI chAvaNImAM jatAM potAnuM dhyAna pheravI lagnane phoka karI de cheevA rahasyanI AsapAsa A satyakathA gUMthAyelI che. ra.TI. azvatthAmA (1973): madhu rAyanA bhajavI zakAya tevAM ekAMkIone saMgraha. emAM jharavuM, 'kAgaDI ? kAgaDAM? mANase', azvatthAmA', 'jhumarI tayA' ane 'tuM evuM mAne che' ema kula pAMca nATakRtio che. A sarva, iyanesko ane baeNkiTanA nATayalekhananA prabhAva heThaLa janmelI Adhunika 'eNbsarDa' raMgabhUminI sabhAnatAthI lakhAyelI che. nATayakAranI paristhiti-nirmANakalA ane pAtrocita bhASAnA vividha arthastaro sarjavAnI gadyazakita lekhakane saphaLa nATakakAra tarIke sAbita kare che. 'jheravuM' prayogazIla ane pracalita ekAMkI che. ciMTo. azvatthAmAnI svagatokita: paurANika saMnivezamAM Adhunika saMvedana ApatI nalina rAvaLanI dIrgha kAvyakRti. ca.TI. aMkalasarIA meharabAnuM bahAmagara: 'IrAnamAM musApharI' (1972) nAM kartA. aMgata (1971): rAvajI paTelanAM chAMdasa, achAMdasa, gIta, gajhala 14: gujarAtI sAhityakoza - 2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMjAriyA bhRgurAya durlabhajI - aMjAriyA hiMmatalAla gaNezajI ane dIdI racanAone samAvata makhAnAra kAvyasaMgraha. uttama ane lokapriya vAna. saMmizraNamAMthI janmeluM rAvajInI kavitAnuM kalevara 'dagdha Rpikavi'nuM che. ahIM nagaramAM AvI paDavAthI chinavAI gayelA grAmINa asababanI jhaMkhA che. kSayanI zadhyAgrata gAnA ane niyana, dAca bahAranA jagatanA thayelA viyAganI vedana! che tema + |-| vaiyakinaka vedanA che. rAvajInI kavitAmAM baLa sAthe idiyabaLa paNa noMdhapAtra che. je vardI paraMpara jamA pAsuM che, te za"danA arthane paraMparAnI tarasImAmAMthI choDAvavAnI jahamata paNa che. mRtyu daLavA upahArA racatI 'rava. huMzIlAlanI yAdamAM', bhina bhinna mijAjamudAo ane badalAtAM vAstava parimANa batAvatI 'saMbaMdha' ane DAraMbhathI aMta sudhI indriyagata camatkRtikonI hAramALA sarjatI 'mArI AMkhe kaMkunA sUraja AthamyA' mahattvanI racanAo che. .TA. aMjAriyA bhRgurAya durlabhajI (6-10 1913, 7 3 1980): sAhitya saMzAdhaka, vivecaka. janma rAjakoTamAM. pitA jAmanagaramAM zikSaka tathI prAthamika zikSaNa jAmanagaramAM. mAtA pitAnA avasAnane kAraNe maMTika rAdhInuM, pachI- zikSaNa rAjakoTamAM. 1935mAM bI.e. bhAvanagaranI zAmaLadArI kolejamAMthI aMgrejI ane gujarAtI viSayo sAtha. e ja viSaya sAthe ema.e.na! A mAsa muMbaImAM karyA, paNa parIkSA adhUrI choDI. pIeca.DI. mATe kavi kAnta vize UMDo abhyAsa karyo, paraMtu e kAma paNa adhUruM mukAyuM. tabiyatane kAraNe thoDAM varSa jetapuramAM rahI rASTrasevAnAM kAma karyA ane thoDAM varSa pIeca.DI.na! abhyAsa ma Te amadAvAdamAM rahyA, te sivAya muMbaImAM che nivAsa. khA. gI Tayuzane!, cikana akaeNDamI ane sArA gujarAtI bhAmAM (anukama maMtrI tyA emAsikanA taMtrI tarIke) kAmagIrI ane kolejamAM adhyApanakArya-ema vividha prakAranI ne vikSapabharI vyAvasAyika kArakidI. 1977 mAM muMbaInI mIThIbAI kolejamAMthI aMgrejInA adhyApaka tarIke nivRtta thayA. avasAna muMbaimAM. saMzAdhaka vidvAnanI tIkSaNa adRSTi ane sAhityavivecakanI rasajJatA tathA vizleSaNazakita dharAvatA A lekhake jANI, zadArtha, chaMdolaya, kRtipATha, kRtiracanA ane kartAjIvananA samagra amArAkSatramAM aviratapaNa ane khAMtapUrvaka kAma karyA karyuM ne aneka lekho lakhyA, ja graMthastha dharAra na karyA. 'kAnta vize' (1983) emanA, lekhaka-abhyAsanA eka asAdhAraNa namUno rajU karatA, maraNottara prakAzita lekhasaMcaya che. umAzaMkara jozI saMpAdita 'kalAnta kavi'mAM saMgharAyelAM kAvyAnA kanRtvanA koyaDAne apUrva sajajatA ne sAmarthyathI carcatA saMzodhanalekha ane anya ghaNA lekhA haju sAmayikAmAM ja rahyA che. emaNe narasiMharAva dIveTiyA kRta 'kavitAvicAra' (1969), praphlAda pArekha kRta 'bArI bahAra" (trI. A. 1978) ane 'zrIdharANI ane prahalAdanAM kAvyo' (1975) nuM saMpAdana paNa karyuM che. ja.ko. aMjAriyA mULarAja caturbhuja, 'giradhArI', 'phakkaDarAma', 'mULarAja jADiyA', 'mUlama', 'ramatArAma' (25-3-1916) : hAsyakAra, kaTAralekhaka, nibaMdhakAra. janma karacha-aMjAramAM. maMTikayuleTa. 1938 thI kalakattAne 'navarojha' sAptAhika (guja.) mAM "ramatArAma'nA upanAmathI lakhana-yuvarAjyanA raMbha karI devacata tema ja vividha sAmakiAmAM kalame lakhI. 1954 thI 1964 daramiyAna muMbaI rAmAcAra'nI mAhika rAvRttimAM 'tIrachI najare" kaoNlama saMbhALI. 'ke ne Taca' (1985) e emanA hAryajanaka TukAonA sabhya che. sUkama hArI karatAM razULa hAya upahAsa vyakata karatA A pustakane jAtIndra davenA 'pravezaka'ne lAbha maLyA che. 'lAkaDAnA lADu' (1949) mAM videzI patra patrikAmAMthI rUpAMtarita karelA TucakA-prasaMganA samAveza thayo che. mukhyatve TucakA ane nibaMdhakAnuM svarUpa dharAvatAM emanAM anya lakhANa: 'AnaMda bajAra' (1950), 'galagapATA' (1953), 'ToLaTappA' (1953), 'phurasadanA phaDAkA' (1953), 'hasAmaNAM | (1953), 'hArayahiDALa' (1953) mAM graMtharatha thayAM che. bA.ma. aMjAriyA motIlAla gAMgajI: 'plagana mAratA be motInA hAra" (1898) tathA kaMkotarI, ThaMDI, nimaMtraNa vagara kema lakhavAM tenuM nidarzana karatA graMtha 'patrapraveza' (1903) nA kartA. pa.mAM. aMjAriyA himatalAla gaNezajI (2-10-1877, 28-1-1932): rAMpAdaka, rAjakoTamAM janma. 1898 mAM vaDodarAthI bI.e. thaI 1899 mAM gAMDala rAjayanI keLavaNI khAtAmAM nokarI svIkArI. 195 mAM ema.e. thayA pachI 1986 thI 1932 sudhI muMbaInI nagarapAlikAnI zALA samitimAM pahelAM madadanIza ane pachI mukhya adhIkSaka tarIke kAmagIrI bajAvI. pachIthI, nivRtti pUrvanA eka dasakA daramiyAna, karva kaoNleja ja pAchaLathI esa.ena.DI.TI. yunivarsiTI tarIke jANItI thayelI te mahilA kolAnA saMcAlanamAM sakriya rahyA. AjIvana adhyayana-adhyApanamAM rata rahelA emaNa vyApakapaNa upayogI nIvaDe evAM gujarAtInI gadya padya kRtionAM saMpAdana ApyAM che. 'dezabhakitanAM kAvyo' (1963 1905), 'kAvyamAdhu' (1963), 'kavitApraveza' (1908), gujarAtI nATakonAM gItA sahitanI pracalita gujarAtI gaya racanAonA saMcaya 'saMgItamaMjarI' (1909), bALakAvyono saMcaya "madhubiMdu (1915), 'padyasaMgraha' (1920), 'sAhityapravezikA' (1922) tathA tenI 1943 mAM karelI zAlaya AvRtti sAhityaprAraMbhikA', 'gadyapraveza : 1-2' (1931-32), 'padyapraveza' (1932), 'kAvyasaurabha' (1949) vagere emanAM saMpAdana sAhityarasikonI vAnaruci mATe tema ja vidyArthIone pUraka vAcana mATe sahAyaka banelAM che. A saumAM 19 mI ane 20 mI sadInA saMdhikALanI gujarAtI kavitAnuM pAlgavanI 'golDana TrejharI'nI dhATIe thayeluM saMpAdana 'kAvyamAdhurya' (1903) noMdhapAtra pradAna gujarAtI sAhityakoza - 2 : 15 For Personal & Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMjIrabAga dhanajIbhAI barajorajI--aMtANI vIneza dinakararAya che. uparyukata saMpAdana'mAMnA azvArA khAmAM emanI kAvyarniMA, sAhityanI samaja tathA emanA saraLa, pravAhI ane chaTAyukata gadyane! paricaya maLe che. A saMpAdana uparAMta emaNe kAgisakRta nAke 'vikramorvazodha mAM anuvAda (pa) paNa kAM che. gurjaronI vinA nI hinda uparAMta maNe itihAsa, mULa zaNanA baLA vA vaLI varI haitI keTalIka tako paNa lakhI che. 2.3. aMjIrabAga dhanajIbhAI barajorajI: cale mArA bApa yAne kocInA sahakAra'(13) mArkanA koM ... aMta ghaDIe ajAmila jAmilanI kevAnA kArya nika ina ane vaizvika ne ApanI mukhya pekanI kAvyaracanA. AMtarapaTa (1961): gAMdhIvicAraprabhAva heThaLa sAthe saMkaLAyelI raNabhAI temaja kAI - navalakathA. pati kezava ane brAhmaNa yuvaka narahari vacce jhUlatI, AzramamAM zikSita harijanakanyA panI kezava ane kalerAnA samasyA vikrama'nI vyavahArathI ciDAI senavela pAchI phare che; paraMtu pachI kAracainAmAM nAnaka pherava ghavAnAM panI muMbaI jAya che, paNa kezava bacatA nathI. kezavanuM mRtyu panI para eka gherI chAyA choDI jAya che. AvA kathAvastune ahIM narmadA, manahara, panI, kaMdhu ane pharI panI, ema pAtramukhe vighaTana karyuM che ane vividha pAtragata dRSTibiMduo upasAvavAnA prayatna karyA che. lekhakanA Azaya sAmAjika samasyAnA ukelanA nathI, paNa samasyA aMgenA potAnA saMvedananA che. aMtANI gulAbarAya bI ze ppAmAM vaheMcAyelI bahAravaTiyAnI ApavItI vArtA anyavAdI badamAze pAne ke bhUMDAro krama thavAnA karyA. aMtANI dilasukharAya hIrAlAla (1-6-1972): caritrakAra, esa.esa.sI. sudhInA abhyAsa, sarakArI nokarI. 2.2.8. 'hajarata hAjI pIra valI' (1979) caritragraMtha uparAMta 'kaccha nAgara jJa:ti darzana' (1978) ane 'bhujadarzana'graMthA emanA nAme che. caM.TA. aMtANI niraMjana bihArIlAla (7-10-1940) : navalakathAkAra. janmasthaLa jAmanagara. 1962mAM bI.e. 1963mAM elaela.bI. bhujamAM vakIlAta. 16: gujarAtI sAhityakoza - 2 emaNe 'tapana, tuSA, numi'(16), 'mane to prIta nibhAI (1962), 'zariyA ekalo ja dura" (1962), "caina Ave. nA" (16) nayanA vane mijhama" (1963), 'sAvana'(1964) ane 'bebI Do'(16) jevI navalakpAo aMtANI rAjA ramezacaMdra (16-4-1949): vArtakAra, 14:, 1966 mAM esa.esa.sI., 1931 mAM bI.e., 1974mAM gujaratI, hindI viSayo sAthe ema.e. 1967thI gujarAta varSo bArDamAM. emanA vArtAsaMgraha 'paDAva' (1982)mAM kAvyamaya nirUpaNapatine kAraNe atItanA ochAyA heThaLa pIDAtAM pAtrAnI karuNatA, ghaTanAnI vakratA ane nATyAtmakatA AsvAdya banyAM che. pA.mAM. aMtANI vIneza dinakararAya (27-6-1946): navalakathAkAra, vArtAlekhaka. janma 6pura tAlukA mAMDavI kaccha)mAM, mAdhyamika zikSAna nakhatrANAmAM lai 1962 mAM gorAsI, 6mAMthI1963mAM gujarAtI hindI viSayo sAthe bI.e. ane 1964mAM munI saMskRta viSayo sAthe ema.e. bhujanI komarsa kolejamAM pAMca varSa gujarAtInA adhyApaka tarIke kAma karyA bAda 1975thI AkAzavANImAM kAryakrama nidhAra emaNe 'nagaravAsI' (1974),'DrIpa'(1935), 'pArAvana' (1979), 'priyajana'(1992), 'AsopAlava' ane cothA mALe. pIpaLe!' eka pustaka rUpe, 1986), 'anuva' (1963), 'bIjuM kAI nI'(1983), 'sUjranI pAraM dariyA' (1964), 'vaNasAla kAmALA'(1986), 'kADhyA' (1986) jevI navalakathAothI AThamA dAyakAnA navalakathA sAhityamAM noMdhapAtra sthAna meLavI lIdhuM che. pahelI be kRtiomAM AsapAsanA gata sAthe jAto sAMkaLI na zakyo ane banatI ghaTanAomAM arthazUnyanA anubhava karatA, vaiyakitaka mudrA bhUMsI nAkhavA mathatA eka saMvedanazIla bI beMkanI AMtarayA che. 1mAM pa saMbaMdhane judA judA dRSTikoNathI jovA-samajavAno upakrama che. ane mATe lekhaka koI jJAAtmika pariktanuM nimitto gaya pachI saMtulana jaLavAya e rIte saMvedananuM samajamAM rUpAMtara kare che. A badhI kRtiomAM pAtrA eka ja staranAM che ane darUpa paNa manA saMvavizva para ja che gharanAnuM e saMvedananA saMketa banavAthI vizeSa mahattva nathI. 'bIjuM koi nadhImAM bhAmAtranI bahAranAM pAtro hovA chatAM kRtinI ibArata A ja prakAranI rahI che. A kRtiomAM bhASA lagabhaga eka ja staranI che; ane emAM pratIko tathA kalpanAno upayoga vizeSarUpe yajJA che. emaNe lekhananI zAna phUMkAvAnAMyathI karelI. hAlArava' (23) saMgrahanI gaNIsa vArtAnAmAM prayogazIlatA A kheMce che. kendraspa saMvedanano tAga levAnuM ane pratIka ke spenanI madadathI tene upasAvavAnuM valaNa, jagatanI arthazUnyatAnuM bhASAkIya haLavAzathI nirUpaNa ane mAnavavyavahAranI kSudratAnI For Personal & Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhivyakita e A vArtAonI vizeSanAo che. 'tarasanA kUvAnuM pratibiMba', 'sAMDhaNI', 'koro sAraMga' kacchanA raNapradezanI vidhi vArtAo che. dhI.. aMtima adhyAya (1983) manubhAI paMcoLI - 'darzakanA nATayagraMthamAM traNa ekAMkIono samAveza thayo che. nATavastu bIjA viSNuddhamAMthI lIdhuM che. nAtsIoe yahUdIo upara AcarelA atyAcAronI vAta A traNa ekAMkIo --'sAdo', 'aMtima adhyAya' ane 'helana'ne ekasUtre parove che. A pratyeka ekAMkI paristhitanI pAra jaI darzAvuba UMcA UThanArA mAnavIonI jijiviSAnA jayane nirUpe che. manuSya kadI nAza nahIM pAme e kASThA A kRtione samakAlIna na rahevA detAM sarvakAlIna sthApita kare che. mu.mA. aMta:srotA : cunIlAla maDiyAnI TUMkIvArtA. AMgaLiyAta putra mATe nikhAra naiH dharAvatA vRddha pitAnA aMta:srotanuM emAM nirUpaNa che. .. aMdarAnA mANekalAla nAnajI; ulaTI vANInuM spaSTIkaraNa' (anya sAthe, 1904) padyakRtinA kartA. 2.ra.da. aMdhAriyA kanubhAI mohanabhAI, 'gebI' (24-11-1943): kavi. janma bhAvanagaramAM. 1965mAM gujarAtI-hindI viSayo sAthe bI.e., 1975mAM ema.e. pahelAM sAvarakuMDalA, pachI bhAvanagaramAM hiMdInA zikSaka, teo AvA' kAvyasaMgrahanA kanAM che. caMTo. aMdhAriyA caMdrakAnta ratilAla, 'badamAza'(15-7-1947): kavi. janma bhAvanagaramAM. 1964mAM maeNTrika. 1969mAM bI.koma, bhAvanagaramAM baeNnka opha baroDAmAM kalArka. emanA gajhalasaMgraha 'mAthAnI maLI'(1973)mAM tIvra kaTAkSa dvArA samAjanI viSama paristhitino citAra rajU karavAmAM nAvyA che. pA.mAM. aMdhAriyA buddhilAla bhagavAnadAsa, 'naMdana'(14-10-1936): vi. janma bhAvanagaramAM. 1956 mAM mikenikala enjiniyara, saMghavI inDasTrImAM kAke, emaNe gajhalasaMgraha 'naMdanavana' (1979) ane 'DAra'(1933) ApyA che. pA.mAM. aMdhAriyA ravIndrakumAra ratilAla (7-7-1945): caritrakAra, janma bhAvanagaramAM. 1965mAM arthazAstra sAthe snAtaka, 1973mAM hiMdI viSaya sAthe ema.e. 1987 mAM zikSaNa viSayamAM pIeca.DI. prAraMbhamAM zikSaka ane pachI adhyApaka tarIke bhAvanagara aMtima adhyAya - Akalana amarelImAM kAmagIrI bajAvI, 1981 thI gu. 6. saMghavI zikSaNa mahAvidyAlayamAM vyAkhyAtA. 'bAlamUti' mAsikanA saMpAdaka, 'mAtRbhUminA marajIvA' (mAtIbhAI paTela sAthe, 1978) caritragraMtha uparAMta candrazekhare jAzada', camAra gimitra' ane 'azaphAkaullAkhAM'caritrapustako emaNe ApyAM che. emaNe 'gAya kI go''(1976) navalakthAnI gujarAtI anuvAda paNa ApyA che. pA.mAM. aMyAjInA rUstamajI bhIkhAjI: 'muMbaI samAcAra'mAM be hapate pragaTa thayelI vArtA 'mAtAnA premanI amarakathA : mahAdevanI mA (1955)nA kartA. 22.6. aMbArAma maMgalajI: '(7) ranovA'(9) padyakRtinA katAM. 2.2.2. aMbAlAla DAyara : juo, bhAvasAra aMbAlAla hAlacaMda. AMbAzaMkara gaurIzaMkara : 'devatAI sapanuM athavA aitihAsika nyAyarUpa saMvAda'(1887)nA kartA. ... aMbAzaMkara mAtIrAma : 'gadacandravALA' (1894) caturaMkI nATakanA kartA. aMbuja : juo, mahetA aMbAlAla mANekalAla, Ai. ema. esa. esa.: dilAvara duzmana' navAnA kartA. 2.ra.da. ... Akalana (1964): rAmanArAyaNa vi. pAThakanA prakAzita-aprakAzita trIsa vivecanalekhono saMgraha. A graMthamAM cha lekhA saMskRtasAhityavicArane lagatA che, traNa lekho mAcacarcAnA che, be lekho vArtA upara che, jyAre cha vakhA chaMdacarcAne lagatA che. anya lekho prakIrNa che. A graMthanuM dhyAnAkarSaka pAsa lekhakanA saMskRta sAhityavicAra viSayaka lekho che. A graMtha viSe noMdhAyuM che tema, rAmanArAyaNa pAThakanA samayathI saMkRtasAhityanuM punarutthAna zarU thAya che. lekhakanI kAvyavicAraNAnuM mahattvanuM lakSaNa che saMskRta-kAvyavicAranI samakAlIna saMdarbhamAM tapAsa, kAvya ke nATayamAM sAmAjikane je rasAnubhUti thAya che te kAvya ke nATakamAM pAtrAnA bhAvo rUpI sAmagrIthI kaI rIte judI paDe che te muddAne lekhaka saMskRta-kAvyavicArathI AgaLa jaI mArmika rIte Ta karI Ape che. mammaTanI rasamImAMsA' saMskRta-sAhityavicAranI sarvagrAhI, sUkSma ane maulika abhigamathI mukta raAta karana lekha che. saMskRta tema ja pAnya kAvyavicAranA utkRSTa prathAnI racanAno paripAka A graMthamAM che. For Personal & Private Use Only 6.2. gujarAtI sAhityakoza - 2:17 www.jalnelbrary.org
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ AkAra - AcArya anaMta AkAra (1963): caMdrakAnta bakSInI navalakathA, paDaghA DUbI gayA', 'zamA' ane kalatAnA kinArA jevI vatanI navalatripuTI pachI pahelI ja vAra Adhunika kahIne biradAvAyA che evA, mAnava vizenA -astitvavAdI lakSaNo dharAvatA abhigama kaMIka AkAra pAme che. A navalakathAnA yazanA pAtranirUpaNamAM. A navalakathAno lAgaNIhIna banI gayelA, Azcarya-vimaya AghAta pAmavAnuM gumAvI beThA Ayaka ga potAnI AsapAsanA jIvananI vyakitao sAthenA saMbaMdhamAM vyaM rAkhe che, astitvavAdI beparavAIthI. ane moniyAmAM mANasanI vedanA eka ja sakriya vanuM che. karNatAnI duniyAnI atala nirAzA ane vedanAnAM saMvedana ghaTanA ane pAtranI kiyAmAM A AkaMdare saphaLatAthI mu karyA che. nAyakanI vedanA ane lAgaNIhInA tArkika rIte mRtyunI anivAryatA tarapha kevI rIte jAya che e harSanA naLA ane kRtrima lAgatA pAtra dvArA niIne, e zakapanA tarapha aMgulinirdeza karyA che. paNa yazano mAtano bhaya chUTI gayA che ane te pUrNavirAmanI jema jIvyA kare che. 'AkAra'mAM nirbhrAnta pAtranuM vyavasthita kAThuM dhAryuM che .. AkAza tathA kALa vizenI garabI : dalapatarAmanI gaNanApAtra padyakRti. caMThA. AkAza badhe AsamAnI che: bhUgALanuM aMtara ke bhASAnI dIvAla mANasanuM hradaya pheravI zakatAM nathI, evA vicArabIjane vikasAvatA vADIlAla DagalInA aMgata nibaMdha. Do. AkuvAlA guMdAvanadAsa cimanalAla: vividha saMtakavionAM padonAM AsvAdalakSI bhAkhyono graha 'kIrtanamAMjarI'(1964)nA kartA. AkuvAlA sI. ke. : kozakAra. 'zALApayogI gujarAtI zabdakoza' (anya sAthe, 1997), 'gujarAtI ladhu zabdakoza' (anya sAthe, 1962), 'jIzikSaNa'(16) vAM kAma tema kara vyAsanAM pustako uparAMta emaNe 'samAjAma' ('1965), 'buniyAdI zikSaNa'(1965) ane saMskRtanuM abhinava adhyApana' (1964) jevAM zikSaNaviSayaka pustako paNa lakhyAM che. ... '' AgagADI: caMdravadana mahetAnuM kzAnta nA, emAM cenI niyAnA vAstavika citra vacce garIba be-AmanAra karaMbanI zAsamijAjI U~ca sAhebAnA atyAcArathI thatI vA. kAMka ati-utkaTa lAgatI chatAM kRtigata saMdarbhamAM nAcocita nirUpaNane kAraNe nirvAdya banatI vAstavikatApUrvaka AlekhAyelI che. vastu tatkAlIna yugacaMdaoNla che, chatAM badalAyelA samaya saMdarbhamAM paNa mukita potAnuM viziSTa mahattva jALavI rAkhe che, te temAMnA kuNAtmaka-kAnta nirUpaNa uparyaMta vizeSata: nA 18: gujarAtI sAhityakAza - 2 tenI gujarAtI nAkSatre tenA apamina evI mana mArUpautrI ane takhtApakatAne kAraNe A nAka, A rIte gujarAtI nATaka tema je raMgabhUminA navaprasthAna tarIke paNa mahattvanuM che. lekhake A prakAranA 'navA nATaka'thI gujarAtI nAra ane raMgabhUmine paraMparAgane khAvA ane rItapaddhatithI mu karI arvAcInatAnA uMbara para mUkI ApyAM che. vi.a. Aganu (1966) ivAvanI paccIsa TUMkIvArtAonA saMgraha. cIlecalu karatAM judI paDatI ane ghaTanA sAthe kAma pADI ghaTanAno vizeSa rIte upayoga karatI A vArtAo rahasyavaLAMko ane bhASAnI mAvatane kAraNe hI paDe che. ghaNI vArtAo videzI vAtAvaraNamAM mukAyelI che. vaLI, pAtrasahaja bhASAne upasAvavAmAM ane khAsa tA bALakanA dRSTi cI lakhAyelI coTI', 'mArI bA' jevI vArtAomAM bALakanI manodazA ane enI abhivyakitamAM pramANabhUtatA vAM che. caM.TA. AgevAna anavara mAhamadabhAI (4-12-1936): caritralekhaka, saMpAdaka. janma mahArASTranA AkolA gAmamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa zivarAjagaDha, goMDalamAM. muMbaImAM maeNTrika. AgrA hindI vidyApITha tarakkI vidyAlaMkAranI pI. che, bhagaMgALI, marAThI, rAjasthAnI, vraja, cAraNI, kacchI ane aMgrejI bhASAnA jJAtA. muMbaImAM 'jayagujarAta' ane 'rUpalekhA' sAptAhikanA kAryAlayamAM nArI. nAstAnA maMtrI. emaNe 'vedasAhityanA paricaya'(1965) ane kathAsaMgraha 'advaita' (1934) uparAMta sAdhanA ane sAkAra' (1989), 'cinmayA gAyatrI' (1989) jevAM dharmaciMtananAM pustako ApyAM che. romana ane mAla'(52), garadhara kiMvA' (1952), 'sAMI dInadaraveza' (1953), 'kavi gaMga'(1954), 'saMna. dInadayALa'(1954), 'dAsI jIvaNa' (1956), sana dADu'(1987) vagere saMtasAhitya vizenAM tema 'rannAda' (1966), 'rAjasthAnanI rasadhAra' (1974), 'kasuMbInA raMga' (1988) vagere lokasAhitya vizenAM saMpAdanA paNa emaNe ApyAM che. ni.vA. AcArya atyaMta 13-1-1925): nATakakAra, prema mAMsamAM. 1943 mAM dharma vize che obara, rAjakoTanI bI.e. 1948 mAM surata khAte rojagAra adhikArI. 1977mAM te ja khAtAmAM rojagAra niyAmakanI jagyA parathI nivRtta. emanI pAsethI dezanATakono saMgraha "bIlagulAla (1957), ekAMkIsaMgraha 'madArInA khela'(1956), anya gArDa ekAMkIono saMgraha 'meghadhanuSa'(1958), triaMkI nATaka 'maMgalamUti'(1969), ekAMkIsaMgraha amasuhAga'(1977), pUvanAnA nivAraNa mATe lakhAyela nATaka navI prabhAta' For Personal & Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1937), triaMkI nATaka 'kariyAvara'(1933), 'zA phaLI' (1977) navA 'prAcArI (1966) maLyAM che, pAmAM. AcAryaaMbAlAla lajyAzaMkara : zAradApIThanA zaMkarAcArya mAdhavatIrthasvAmInI pATaNa-yAtrA nimitte racela 'mahArAjazrInI kavitAo' (19) tathA 'vATikA'(1914)no karyAM, 22. AcArya indradeva gAyatrIprasAda, 'AcArya', Anandama,' ||7-11-1:26): janma UMjhAmAM. 1943mAM arthazAstra sAthe bI.e., 1949 mAM e ja viSaya sAthe ema.e., 1952 mAM 'laghuvatana'viSaya para pIeca.DI. hiMdustAna peTroliyama korporezana sAthe saMlagna. kArTa nakalAmAM sakriya rasa. be ghaDI gammata'(1982) emanA kArTunA tema ja daLavA vinodI lekhAne saMgraha che. A uparAMta 'AcAryanI AjakAla -bhAga 1-2'(1982) emanAM kArTuna-pustako che. ardhazAsa para paNa emanAM pustako che. Do. AcArya kanubhAI karamazIbhAI, 'kanu', 'dila'(14-10-1949) : navalakathAkAra, nibaMdhakAra. janmasthaLa-vatana vArAhI, prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa vArAhImAM. 1974mAM gujarAtI ane hindI viSaya sAthe bI.e., 1976 mAM ema.e., 1944mAM lola.bI. jAgRti uttara buniyAdI vidyAmaMdira, DAvarA (tA. DIsA)mAM AcArya. emaNe aramAnanI kabara'(1978), 'dhaka dhacanAM ura' (19), 'praNavIra pazu caDa'(ka) jevI sAmAjika ane aitihAsika navalakAno uparAMta banAsadarzana' (1979), 'uttara gujarAtanI asmitA' (1982) ane 'AjhAdInI amara gAthA' (1984) jevAM saMpAdita pustako ApyAM che. 2.6. AcArya kalyANajI mULajI : 'kANAM'(1885) padyaracanAsaMgrahanA kartA. AcArya kALidAsa prabhAzaMkara: kAvyamALAnA hatAM. 2... .. AcArya kAMtilAla mAdhavalAla (18-5-1923): vivecaka. janmasthaLa vIramagAma. 1947mAM gujarAtI saMskRta viSayo sAthe ema.e. 1956 thI 1973 sudhI svAmInArAyaNa ArTsa kALaja, amadAvAdamAM AdhyApaka tathA AcArya. tyArabAda mahi ArTsa kole, naDiyAdamAM AcArya, hAla nivRtta. emaNe adhyApanakAryanA anuSaMge karela svAdhyAya rUpe "kavi premAnaMda ane tenI kRtio (anya sAthe, 1965), 'sAhityika nibaMdhamALA - 1-2' (anya sAthe, 1968-70) jevAM pustakA temaja 'sudAmAcarita' (anya sAthe, 1967)nuM saMpAdana ApyAM che. 2.ra.da. AcArya bAlAjI hajayAzaMkara- AyArya jagadIzacandra zAMtilAla AcArya guNavaMtarAya pApabhAI (9-10, 25-11-1965); navalakathAkAra, nATaghakAra, navalikAkAra, nibaMdhakAra, patrakAra. janma jalasaramAM. vanana jAmanagara. zAleya zikSaNa kaccha-mAMDavImAM, AthI khAsIo pAsethI mAgasAsanI kcAonA ane pitA polisakhAtAmAM hovAthI mIra, vAgherA, bAroTonAM Teka, ravApaNa, vAMmardInI kathAona! saMskAra paDayA. kolejanuM zikSaNa eka satrathI AgaLa nahIM, rANapuramAM hasanAlI khojAnA 'saurASTramitra'mAM 1927mAM joDAyA. pachI 'saurASTra'nA taMtrImaMDaLamAM. tyAMthI 'phUlachAba' sAptAhikanA taMtrI tarIke gayA. prajAbaMdhu' ne 'gujarAta samAcAra'sAthe paNa saMlagna 'mojamAna' philma-sAhikanA paNa taMtrI rahyA. 1945mAM raNajitarAma suvarNacandrakathI puraskRta emanI sAgarakathAomAM 'dariyAlAla'(1938) uttama che. uparAMta 'bhagavA nejA' (1937), 'sarapharoza' (1953), 'hAjI kAsama tArI vIjaLI' (1954), 'ratnAkara mahArAja' (1964) vagere mukhya che, to emanI aitihAsika navalakathAomAM 'giranArane khALe' (1946), 'senApati'(1947), 'gurjaralakSmI' (1952), 'zIdhara mAMhenA' (1957), 'rALa kALa jAgebhAga 1-2' (1959), 'bhUta raDe bheMkAra'(16) vagere mukhya che. emaNe vAghelA putra graMthAvila ane gujarAta graMthAvila aMtargata 'vizaLadeva' (1960), 'arjunardeva' (1965), 'IDariyo gaDha'(1962) vagere navalakathAo ApI che. emaNe ApelI sAmAjika navalakthAnomAM korI kitAba' (1935), "virATano jhabbA'(1938), 'putrama' (1940), 'rAmakahANI' (1941) vagere noMdhapAtra che; to jAsUsakathAomAM 'chalI salAma'(1962), 'kaDI ane kAMTA'(1962) vagere dhyAna kheMce che. 'oTanAM pANI'(1938), 'zrI ane sarasvatI' (1956), 'nIlarekhA'(1962), 'jobanapagI' (1964) vagere emanA navalikAsaMgraho che. emaNe 'ajJAbelI'(1946), 'jogamAyA ane zilAlekha' (1949), 'akhAvana' (1957), 'mAra rAja' (1957) jevA nAbasaMgraho paNa ApyA che. emanA prakIrNa sAhityamAM 'huM bAvo ne maMgaLadAsa' (1936), 'subhASacandra bAjha' (1946), 'mUMjhavatA praznA'(1947), 'ApaNe pharI na vicArIe '(1959) vagereno samAveza thAya che. 2.ma.zu. AcArya vijya : 'zrI jainavarAtaka'(1961) padyakRtinA ku 2.2.8. AcArya jagadIzacandra zAMtilAla, 'yogezvarajI' (15-8-1921): kavi, navalakathAlekhaka, nibaMdhakAra. janma amadAvAda jillAnA saroDAmAM. gujarAtI ane saMskRtanA abhyAsI. 'kRSNa rukimaNI', 'gAMdhIgaurava' (1969), 'sAMI saMgIta' (1978), 'tarpaNa' (1983) vagere emanA kAvyagraMthA che; to 'uttarapatha - bhAga 1-2'(1969), 'rasezvarI' (1970), For Personal & Private Use Only gujarAtI sAhityakoza - 2 : 19
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya jaTAzaMkara narmadAzaMkara - AcArya madhusUdana giradharalAla 'parIkSita' (1976) vagere emanI navalakathAo che. 'gItA- bhUmikA ane ApaNe dharma' (1947), 'madhyayuganI sAdhanAdhArA' darzana' (1974), 'sAdhanA' (1975), 'ArAdhanA' (1977), ' (1956) vagere noMdhapAtra che. pIprema' (1978), "rozanI' (1977) vagere emanAM prakIrNa pustako che. AcArya yaMtIlAla zaM. : rAya bhagavAnanI parANika kathA rAM,TA.. para AdhArina gaNI prarAMgawAonA saMgraha 'dAnI lAAcArya jaTAzaMkara narmadAzaMkara : chaMdobaddha pAMca pUrAMgaDAvyAnI sAra - '' (anya sAthe, 1941) nA katAM. saMgraha 'kAbindu' (1961) nA kartA. 2.ra.da. AcArya navInacandra AnaMdIlAla (1-6-1924): rAMzAdhaka. AcArya jatIndra pra.: gItA dvArA zrIkRpaNa, siddharAja, hemacaMdrAcArya janma paMcamahAla jillAnA bAkoramAM. 1942 mAM maMdika, tathA narathiI babalabhAI mahetA sAdhInA saMskArasevakAna 1954 mAM itihAsa ane bhAratI saMskRti viyAmAM bI.e., aMjali apanA 'gItagUrjarI' (1963) ane 'sukhI' (1963) 1959 mAM bhAratIya saMskRti viSayamAM ema.e. 1945 thI jevA kAvyasaMgrahAnA tathA 'upaniSada amRta' (1964) nA kartA. 1965 amadAvAdamAM zikSaka. 1965 thI 1984 ena. ke. .tri. Arsa koleja, amadAvAdamAM adhyApaka. AcArya jamiyatarAma vajezaMkara : kavi, jIvanacaritralekhaka. 'gujarAta darzana' (1983) emaNa bilakhA ane hine AdhAre taiyAra karyuM che. uparAMta gujarAtanA cAvaDA rAjayanA emaNa kAvyasaMgraha 'divyasaMdeza (1932) tathA jIvanacaritra 'yogezvara lele' (1964) uparAMta dharmavicArane tAkatAM sAMskRtika itihAsa' (1973), 'gujarAtanA sADAMkIkAvIne ini hAsa' (1973), 'mughalakAlIna gujarAta' (1974), 'gujarAtanA 'AdhyAtmika vicArasRSTi (1930), 'garamRti' (1932), dharmanaharaya' (1953), 'jIvanagItA' (1954), 'urbodhana' dharmasaMpradAya' (1983) vagere emanA sAMskRtika itihAsanA graMtho che. (1958), 'dAmpatyagItA' (1958), 'trIzakita' (1959) jevAM purako paNa ApyAM che. rara.da. AcArya nAthAlAla mANekalAla : 'rAM gIta rAmAyaNa'nA kAM. AcArya jayaMtIlAla maphatalAla, puMDarika' (18-10-1901, 19-7-1988): kavi, saMpAdaka, anuvAdaka. janma kaDI (ji. AcArya prItama nAnAbhAI: 'rAnI madhyamacaritra'(1908) nA mahesANA)mAM. vatana amadAvAda. 1925 mAM maeNTrika. 19ra9 mAM kartA. gujarAta kolejamAMthI saMskRta ane gujarAtI viSayo sAtha bI.e. 1936-34 daramiyAna zAMtiniketanamAM AcArya AcArya bihArIlAlajI : "vAMkArA' (1896) : katAM. kSitimohana sena pAse madhyakAlIna saMtasAhitya, yoga-sAdhanA ane baMgALI bhASA-sAhityanuM adhyayana. 1935 thI 1970 sudhI anukrama sI. ena. vidyAlaya, zAradAmaMdira, bhAratIya AcArya buddhisAgarasUrIzvara (1834, 9 -1965): namasthaLa vidyAlaya, gujarAta vidyAsabhA, zreyas hAIskUlamAM zikSaNakArya. vijApura, jena sAdhu. emaNa kSitimohana sena kRta baMgALI graMtha para AdhArita emaNa kavitA, tattvajJAna, vyAkaraNa ane dharma cvA vidhyA "gujarAtanA saMtakavio ane bAulapaMtha' (1973), "zrI para gujarAtI tema ja saMskRta bhASAmAM nAnAM moTAM 108 'zAradAdevI' (1943), ravIndranAthanA jIvanaprasaMgo para AdhArita pustako ApyAM che. e pachI 'bhavanarAMdInA 12 kheDA, vArtAonA saMgraha 'ThAkaradAnI vAtA' (1940), 'maramI kakkAvali subodha', 'rAbaramatI guNazikSaNa kAvyagraMtha', saMtAnuM darzana' (1982) javA gadyagraMthA; 'gAra' (1939), 'paMcathI vyAkarANa" jevA kAvyagraMthA tema 'amAnya 'dIvaDA' (1939) tathA ravIndranAthanAM kAvyonA anuvAda vyAkhyAnamALA', 'AtmapradIpa', 'jJAnadIpikA', 'paramAtmadarzana', rAhata maulika kAvyono saMgraha 'dIvATANuM'(1973) javA anubhavapazcIsI', 'tabi', 'tattvajJAnadIpikA', 'tatva vicAra' ane 'AgamAra' javA darzana thA nAMdhapAtra che. kAvyasaMgrA; aMbubhAI purANI tathA mANekalAla desAInA mRtigraMthA ana 'mIrAM janma zatAbdI graMtha" jevAM rAMpAdana ApelAM che. A uparAMta emaNe baMgALI bhASAmAMthI ravIndranAtha, AcArya bhagavatIprasAda kezavalAla : 'mavAnI maja8nAgara' zrIaraviMda ane gaurIzaMkara ojhAnAM tema ja aMgrejImAMthI ' (1963) nA kartA. mAtAjInAM pustakonA gujarAtI anuvAdo paNa ApyA che, je paikI "mAnavadharma' (1938), brahmacarya' (1947), 'rohitya' AcArya madhusUdana giradharalAla : nATakakAra. abhyAsakALa daramiyAna, (1940), madhyakAlIna bhAratIya saMskRti' (1933), gItAnI AjhAdInI laDatamAM 1930mAM jalagamana. tyArabAda zikSaNakSetra 20: gujarAtI sAhityakAza -2 For Personal & Private Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya mahAprabhu- AcArya veNIrAma mULajIbhAI praveza na maLatAM zAstrIya saMgItanI tAlIma laIne te kSetra apanAvyuM. 'maMgalamU'i emanI prathama nATakRti che. raMgabhUmi para rAphaLa banelA emanA bIjA nATaka 'premagAI' (1957) mAM mAha ane prema varanA nAvika bhadanuM nirUpaNa thayuM che. ni.. AcArya mahAprabhu: puruSottama - TIka' (1871) nA karnA. 2.ra.da. AcArya mULazaMkara umAzaMkara (6-3-1918) : kavi. amadAvAdamAM janma. gujarAtI -cAra dhoraNa sudhIno abhyAsa. vyavasAya yajamAnavRA . 'kIkRpA janmAva' (1960), vAlmIki gurupUrNimA nagarayAtrA' (1966) emanA padyagraMtho che. uparAMta guruvara vAlamIki bhavya kathAmRta' (1950) paNa emanA nAma che. e.TI. AcArya rameza ravizaMkara, ravirAna' (26-10-1943): kavi, rAMpAdaka. 1965 mAM arthazAstra ane AMkaDAzAstranA viSayo sAtha bI.e. 1962 thI 1966 rAdhI TIkara-rANa (tA. haLavada)mAM zikSaka. tyAM ja 1964 pachI AcArya. 1966 nA chaeka mA sAyalAmAM zikSaNa khAtAmAM vistaraNa adhikArI. 1967thI 1979 daramiyAna sTeTa benka opha saurASTranI haLavada zAkhAmAM. vaeNTasanane batAvatAM temanI sAthe ghaniSTha saMbaMdha baMdhAyA, te purAtattva-saMzodhana mATe piSaka banyo. alaga alaga sthaLa thoDe samaya zikSaNakArya. 1868 mAM jUnAgaDha presanA maeNnejara, pachI 1888 thI 1892 rAdhI vikaToriyA jayubilI myujhiyama (vATasana myujhiyama)mAM kyureTara. amA AratImALA', 'candrahAsAkhyAnanA duhA' (1862), 'narabherAmanA hA', 'vAgharInI hamacI' (1861), 'varasanAviraha' (1896), 'sairidhIsaMpU' (19637), 'caMDIpAThanA sArane garabA' (1862) jevI padyakRtio ane gujarAtI bhASAnuM vyAkarANa", "anyaprAsaMkoza', kavitAvAkazataka' jevAM gujarAtI bhASA-sAhityanAM pustako tema ja 'azoka kSatrapasaMbaMdhita mApaNA', 'rada guNI strIcaritra' (1887), 'dharmamALAnuM bhakitavicArasUtra' (1871) jevAM prakIrNa viSayanAM pustako ApyAM che. navarAtrinA garabA-stotra' (1865) ane 'maMgalASTakasaMgraha' jevI saMcayA uparAMta saMskRta graMthonA gujarAtI anuvAdo paNa karyA che, je paikI "pharatikomudI' (1908), "caDI AkhyAna' (1892), 'prabodhacandrodaya nATaka' (1877), puSpadaMtaracita "zivamahimmutAtra' (1876) tathA 'vikramAMkadevacarita' (1911) noMdhapAtra che. AcArya vijayapadhari : jena (makitapadAnA saMgraha 'zrI padyaratavanamAlA' (1937) nA kartA. cha prayogalakSI racanAo che. 31 akSaranuM mApa sAcavatA ane dazya kalpana'ne prAdhAnya ApatA jApAnI tAnkA kAvyaprakAranI. chanuM racanAonA saMgraha 'DhAIphana' (1982) e emano bIjA prayogalakSI kAvyasaMgraha che. mana imeja prakAranI aDhAra kAvyakRtionuM saMpAdana "mAna imeja 79' (madhu koThArI, esa. esa. rAhI sAthe, 1938) tema ja gajhalAnA AsvAdanuM pustaka 'gajhalanI AsapAsa' (anya sAthe, 1983) e emanAM saMpAdano che. "vAha bhai vAha' (esa. esa. rAhI sAthe, 1979) bALakAvyAnuM saMpAdana che. AcArya rAmamUti : A rAdaya kAryakare AkarSaka citro dvArA gAmaDAna viSama paristhitimAMthI ugAravA AmUla kAMti sUcavatuM 'gAmanA vidrA' (1966) pustaka ApyuM che. pA.mAM. AcArya lakSamIzaMkara nAgaradAsa : 'nAnI nAnI vAto' (1916)nA AcArya vijayasUri (1880, ~): caritrakAra, itihAsakAra. janma sanakhatarA (ji. kyAlakoTa, paMjAba)mAM. pUrvAzramanuM nAma budhAmalajI gopAladAsa. prAthamika zikSaNa janmabhUmimAM, pachI, zyAlakoTamAM. 1895 mAM jainadharmanI dIkSA. emaNa 'saMkRtaprAkRta sirIjha zarU karI, je Aje bhAvanagaramAM 'yazavijaya. graMthamALA'ne nAme cAle che. deza paradezamAM jenadharma-hityane prasAra karyA. 'hamAMda lAyabrerI'nI zarUAta emaNe karelI. emanI pAsethI caritra 'mahAkSatrapa rAjA rudradAmA' (1937) ane pravAsavarNana "vaizAlI' (1958) uparAMta "minisAirA oNva vijayadharmasUri' (1923) maLe che. mR.mAM. AcArya vidyAzaMkara kaNAzaMkara (28-8-1858,-): navalakathAkAra. janma pATaNa tAlukAnA zaMkhArI gAmamAM. vaDodarAmAM 'mAmiya' nAmanA patranuM be varSa saMcAlana. pachI pATaNamAM vakIlAtanodhaMdhA. kaDI prAnta pustakAlaya pariSadanA pramukha tarIke paNa kArya kareluM. emanI pAsethI 'paragaja pArasIo' (1898) tema ja 'nekalesanI navalakathA' (1899) navalakathAo prApta thaI che. zra.tri. AcArya veNIrAma mULajIbhAI (1867, 1938): bhakatakavi. janma haLavadamAM. bhakitakAvyono saMgraha "aMbikA caritra kAvya" (1983) emanI racanA che. pA.mAM. kartA. AcArya valabhajI haridAra (26-6-1889, 11-1-1911) : kavi, saMpAdaka, anuvAdaka. janma jUnAgaDhamAM. tyAMnI saMskRta pAThazALAmAM abhyAsa. 1861 mAM paMDita bhagavAnalAla indrajIne azokanA zilAlekhAnI nakala karAvavAmAM sahAya. 1863mAM pATaNanA zilAlekhanI nakala karI graMtha rUpe karnala gujarAtI sAhityakoza - 2 : 21 For Personal & Private Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zAMtilAla puranAma- AThavaLe pAMDuraMga vaijanAtha AcArya zAMtilAla purUnama (25-10-1933): bolIvijJAna- tarIke 1945 sudhI sevA. amadAvAdanA mila eNnarsa eNsovida. janma jAmanagara jillAnA latIpuramAM. prAthamika zikSaNa sIezananA sahAyaka maMtrI, 1947 mAM raNajitarAma suvarNalatIpuramAM ane mAdhyamika zikSaNa jAmanagaramAM. 1953 mAM caMdrakathI purata. 2sa.esa.sI., 1957 mAM aliyAbADAthI bI.e., 1959 mAM sItA-vivAsana' (1923) emanuM lAMbuM kAvya che. 'kumAra' ema.e. 1958 thI gUjarAta vidyApIThanA kozavibhAga sAthe ane prakRti' (vasaMcAlita)mAM emaNe anekavidha lekhamALA saMlagna. 1960mAM saradAra vallabhabhAI koleja, amadAvAdamAM ApI che, jemAM vanavagaDAnAM vAsI' lakha ullekhanIya che. adhyApana. 1960mAM Da. prabodha paMDitanA mArgadarzana nIce 1947 mAM A lekhamALAnuM pustakAkAre prakAzana thayuM. emaNe gujarAta yunivarsiTImAMthI pIeca.DI. 1962-64 mAM gujarAta aneka vargamAM prANIonuM vibhAjana karIne parazu-paMkhInI yunivarsiTI bhAyAbhavanamAM. 1964 thI pharI gUjarAta vidyApIThamAM sRSTinI mAhitI ApanuM 'gujarAtanAM prANIonI sarvAnukramaNI' joDAI AdivAsI saMzodhana kendranA adhikArI ane 1967 thI ' (1950) pustaka paNa lakhyuM che. upaniyAmaka. pA.mAM. gujarAtI bhASAmAM bolIvijJAnanA kSetre vaijJAnika sarvekSaNa AcArya hariprasAda kAlidAsa (13-11-1919) : vArtAkAra. janma karI sAmagrI sAthe saMniSThAthI kAma pADanAra A lekhake bhASAkIya jhIMjhuvADAmAM. 1939mAM vaDhavANathI maeNTrika. dharmendrasiMhajI koleja, tema ja sAMskRtika dRSTie potAnA adhyayananAM noMdhapAtra rAjakoTamAMthI bI.e. 'phUlachAba'nA taMtrImaMDaLamAM sevA. 1953mAM tAraNo ApyAM che. "kacchI zabdAvali' (1965) ane 'bhIlI ema.e. thayA pachI gujarAta rAjaya vecANaverAnA adhikArI. gujarAtI zabdAvali' (1965) anukrame kacchI bhASA ane 1977 mAM nivRtti. 'AdhyAtmika tAravI' nAmanA sAmayikanuM bhIlI gujarAtI bhASAnA nAnakaDA koza che. bolIne abhyAsa saMpAdana. icchanArAone tAtkAlika upayogamAM Ave evI sAmagrI vastuvaividhya dharAvatI paNa kathAvarane kalAtmaka opa ApaemAM che. 'semenTala phoniksTa oNva kacchI' (1966) mAM kacchI vAmAM UNI UtaratI vArtAonA saMgraha 'ratInAM daharA' (1961), bhASAnA dhvanione abhyAsa prastuta che. gujarAtI bhIlI 'phUla ne kAMTA' tema ja 'tejarekhA' emaNa ApyA che. vAtacIta' (1967) mAM bhIlI bhASAnA namUnAonA vadhu. abhyAsa karAyela che. 'codharIo ane cedharI zabdAvali Aja : dhrANendriyanA vyApArathI aMdhAranuM ramaNIya rUpa UbhuM karavuM (1969) mAM dakSiNa gujarAtanI mahattvanI AdivAsI caudharI prahalAda pArekhanuM yazasvI kAvya. jAtinI belI ane te dvArA emanA samAjano ane emanI saMskAritAno paricaya che. 'bhASAvivecana' (1973) bhASAnA AjhAda bipinabhAI tithIbhAI, 'bipina AjhAda'(1-6-1938); hArdane samajavAmAM upayogI thAya tevA lekhana saMcaya che. caritrakAra. janma sAdAnApurAmAM. ema.e., bI.eDa. sekanDarI A lekhe avalokana ke carcAnA svarUpamAM che, paNa emAM skUla phora dha blAisa, vastrApura, amadAvAdamAM zikSaka, abhyAsanI dRSTi joI zakAya che. emanuM 'DaoN. prabodha paMDita' 'mAnavatAnI maheka' (1967) ane "ApaNA saMtA' (1980) (1977) gujarAtI graMthakAra zreNInuM pustaka che, jemAM Adara javA caritragraMtho uparAMta emaNa keTalAMka saMpAdana ane anuvAda pUrvaka prabodha paMDitanuM caritra ApI bhASAvijJAna kSetre temaNa paNa ApyAM che. karelA pradAnane upasAvavAne saMniSTha ane savistara prayatna thayo che. 'hAlArI belI' (1978) emane zodhaprabaMdha che. 'belIvijJAna : keTalAka prazno' (1984) mAM khAsa to bolIvijJAnamAM AThamuM dilahI: kRSNalAla zrIdharANInI emanA uttarArdhakALanI mahattvanI kAvyaracanA. rAjayaparivartananA itihAsanI sAkSIe dhvanimudrita paTTIne utAravAnA praznonI carcA karI che. bhaviSyanI kSaNa parathI vartamAnanA vivakanI zAdha e A caM.TA. racanAnuM lakSya che. AcArya zrInivAsa kezava: bALavArtAsaMgraha "ajANI nagarI' rAMTo. (1975) nA kartA. AThavaLe pAMDuraMga vaijanAtha : svAdhyAya pravRtti dvArA dharma-saMskRti 2.ra.da. kSetre abhiyAna karanAra tathA samAjakalyANanI pravRttimAM saMlagna. AcArya harinArAyaNa giradharalAla, 'vanecara', 'vanaphUla' emaNe 'bhAvagaMgA', 'premapravAha', 'prArthanAprIti', 'zrIkRSaNa(25-8-1897, 23-5-1984): kavi. janma vIramagAmamAM. jIvanadarzana', 'kAvyavida', 'zrIsUkatam', 'kRNASTakam ', vatana UMjhA. mAdhyamika zikSaNa siddhapura ane pATaNamAM. 1914 mAM jijJAsupAtheya', 'sAMskRtika vicAradhArA', 'RvismaraNa', maeNTrika. 1919 mAM gujarAta kaoNlejamAMthI saMskRta viSaya sAthe 'jIvanatIrtha', 'saMskRticitana', 'jIvanamAM zuM khUTe che?', bI.e. tejasvI kArakirdIne kAraNe AnaMdazaMkara dhruvanA priya 'jIvanabhAvanA', 'gItAmRtam ' jevAM kAvya, tattvajJAna ane ziSya, gUjarAta vidyApIThamAM gujarAtI, saMskRta ane tattva- saMskRtizodhanane lagatAM pustako ApyAM che. jJAnanA adhyApaka. pachI bharatakhaMDa TesTAila milsamAM maeNnejara 2,2,8, ca.TA. 22: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ ADezarA zazina ena. - Adhunika sAhityasaMNAkoza AtmAkurI govidAcAranu : pravAsapustaka "ramaNAzramanI mArI yAtrA' (1945) nA kartA. AtmAnaMda (svAmI) : bhakitarasadhArA' (1983) padyakRtinA kanAM. AtmAnaMdagiri : vedAMtanA 523 kaThina zabdonI samajatI ApatA 'vedAMta zabdakoza (1964) nA kartA. AtmAnAM khaMDera : AMtarasaMgharSo ane mathAmaNa dvArA mugdhatAthI samaja sudhInA cittavyApArane nirUpatI umAzaMkara jozInI sauneTamAlA. caMTo. AtmAnaMda nAraNajI : jaina stavanenA saMgraha 'subhASita stavanAvali'nA kartA. pA.mAM. AtmArAma bhagavAnadAsa : "suratanA hullaDano garabo' (anya sAthe, 1934) nA kartA. 2.ra.da. AtmArthI: "kaLiyuganI kathanI tyA samAjahitakara doharA' ' (1929) tathA jIvanacaritra "rAjacandra' (1905) nA kartA. ADezarA zazina ena. (26-1-1947): kavi. janmasthaLa dhroNa. ema.e. aMgrejInA vyAkhyAtA. 'mAdhukarI' emanA kAvyasaMgraha che. ni.vA. AtamarAma : 'hajI ye na jAge mAro AtamarAma" jevA ughADathI AtmanirNayanI kSaNane nAtaranuM bhajananA vALamAM lakhAyeluM rAmanArAyaNa vi. pAThakanuM gIta. caMTo. AtmakathAnA TukaDA (1979): phAdhara vAlesanuM AphrikA-yuropanA pravAsavarNana sAthe AtmakathA rajU karatuM pustaka. ahIM rItasara AtmakathA lakhavAnI vRtti nathI, paraMtu lakhavA lAyaka che ene TukaDe TukaDe lakhyuM che. lekhaka mAne che ke A badhA TukaDAone sAthe jADanAra taMtu zraddhA che; ane jIvanamAM saunI zraddhA vadhe evA A AtmakathAno hetu che. mAtApitA, moTAbhAI, nAnAjI vagaranAM caritra lekhake sArI rIte upasAvyAM che. ca.TA. Atmanimajajana (1959): maNilAla nabhubhAI dvivedInA A kAvyasaMgrahamAM bhajane, gItA, gajhala ane vRttabaddha racanAo maLIne kula paMcAvana kRtio che. maNilAlanI kavitAnA mULamAM emanA aMgata jIvananA tIvra AghAtajanaka anubhavo rahelA che, janI nikhAlasa vAta emaNe AtmavRttAntamAM karelI che. gItA ane gajhalamAM buddhi ane hRdayanA udAtta samanvayarUpa adhyAtma-anubhava dhyAna kheMce che. e dRSTie "gagane Aja premanI jhalaka' ane 'ga rasabhara' jevAM gIto tathA 'amara AzA', 'kimata' ane 'A jAme icchamAM' jevI gajhalo uttama che. ziSTatA, rasikatA, arthalakSitA, suvAcyatA ane arthaprerakatA e vRttabaddha racanAonAM mukhya lakSaNo che. 1889 mAM lakheluM 'garIbAI kAvya ane pRthvI chaMdane prayoga -emAM koIne trIsInI kavitAnI AgAhI dekhAya. dhI.dA. AtmavRttAnta (1979): 1886 AsapAsa maNilAla nabhubhAI dvivedIe 28 varSanI uMmare kathA rUpe lakhavuM zarU kareluM ane pachI (17 (1-'1889 thI 22-8-1895 sudhI) DAyarI rUpe cAlu raheluM A Atmacaritra dhIrubhAI ThAkarane hAthe saMpAdita thaI ghaNAM varSe pragaTa thayuM. temAM lekhake, koI parama vizvAsu mitra samakSa hRdaya kholatA hoya tema, nikhAlasabhAve kareluM A ravAnubhavakathana che, je maNilAlanA mAnasane tema emanA kAvyAdi sAhityane samajavAmAM upayogI che. kharuM jotAM A AtmavRttAMtamAM lekhaka, ciMtaka, paMDita ane adhyAtmapremI lokazikSaka tarIke khyAti pAmelA jIvanavI vyAdhi, kusaMga ane atRma premavRSAne kAraNe adamya banelI prakRtinI sAme calAvelA yuddhanI dAruNa kathA che. temAM tatkAlIna samAjasthitinuM pratibiMba pANa jhilAyuM che. dhI.ThA. AdanavAra abdulaganI abdularahemAna: 'bahAra gulazana gAyanarasa' (1890) nA kartA. AdamathI zekhAdama sudhI: cetanAnA vikArone sAMkaLI latI zekhAdama AbuvAlAnI jANItI gajhala. caM.To. AdimatAnI eka anubhUti : nagarasabhyatAthI dUra vanamAM AdimatAne ratisabhara ane indriyasabhara anubhava ApanuM yaMta pAThakanuM soneTa. caM.To. Adila mansUrI : juo, majUrI phakIramahaMmada gulAbanabI. AdilazAha jaTAzaMkara jayendrabhAI (1-6-1874, ~): kavi, nibaMdhakAra. janma jUnAgaDhamAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa jUnAgaDhamAM. muMbaImAM esa.TI.sI. thayA ane tyAM ja polisa inspekaTara tarIke nivRtta thayA. nibaddhAlaMkAra ratna' (1900), 'mIjAjI zRMgAra' (1960), 'hAreziyasa' (1907), 'strIonA patro' (1930) vagere emanAM prakAzita pustako che. hatri. Adhunika sAhityasaMkSAkoza (1986) : gujarAtI sAhitya pariSadane Azraye candrakAnta TopIvALA, pareza nAyaka ane harSavadana trivedI saMpAdita, sAhityanI saMjJAone paricaya ApatA gujarAtI sAhityakoza - 2 : 23 For Personal & Private Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnaMdaprasAda trikamalAla - ApaNuM evuM A koza gujarAtI bhASAmAM pahelo che. lagabhaga 1,000 uparAMtanI saMjJAono emAM samAveza karavAmAM Avyo. ' che. dareka aMgrejI sAhityasaMjJA sAthe gujarAtI paryAya, e saMjJAnI samajUtI ane enI samajUtI mATenuM zakaya hoya tyAM gujarAtI udAharaNa ApeluM che. A saMjJAo taiyAra karavAmAM anya kozenI saMjJAono sAra rUpe, kayAreka koIka pustakanI sAmagrIne AdhAre, kayAreka rasvataMtra rIte ema vividha stare lekhana thayuM che. kozanuM dhyeya saMzodhanavivecanamAM paryAyanI nizcitatA, sAthe sAthe varNanAtmaka ojAro pUrAM pADavAnuM che. e.To. AnaMdaprasAda trikamalAla: 'rANakadevI' (1883) vArtAnA kartA. ni.. AnaMdaprasAdajI: padyakRti 'zrI kIrtanaratnamALA' (1934) nA kartA. hatri. Anandapriya: juo, Thakkara naMdalAla mohanalAla. AnaMdamImAMsA (1963): rasikalAla cho. parIkhanA A graMtha ma. sa. yunivarsiTInA upakrame apAyelAM mahArAjA sayAjIrAva vyAkhyAnamALAnAM traNa vyAkhyAnanuM graMthastha svarUpa che. bhAratIya tattvavicAranI traNa mukhya samarayAo sat cit ane AnaMda paikI AnaMdatattva para ahIM lekhake dArzanika mImAMsA karI che. AnaMda-mImAMsAnA kendramAM abhinavaguptanI rasamImAMsA ane temAMnA 'AnaMdamaya saMvidano khyAla che. A vicAraNAmAM pAzcAtya sauMdaryamImAMsAnA saundaryanA khyAlane paNa samucita viniyoga thayo che. bhAratIya paraMparAmAM kAvyAnaMdane brahmAnaMdasahodara gaNavAmAM Avyo che. A baMne AnaMdamAM mUlagata tattva karyuM che tenI carcA karI lekhaka evA niSkarSa para AvyA che ke, AnaMdanuM mUlagata tattva bhUmAM eTale ke sukha che. bhUmAnI dRSTie vicAratAM teo evo nirdeza kare che ke pramane AnaMda, jJAnopAsanAne AnaMda, niSkAma karmanA AnaMda tathA adhyAtmAnaMda-A badhAMmAM 'bhUmAnuM tattva che. emanA mate bhUmA =sukha e mAnavacittanI eka sahaja preraNA che ane jo A preraNA bIjI preraNAone vaza kare to mAnavanuM UrdhvIkaraNa vizAlIkaraNa-a tIkraNanuM tanAmAM sAmarthya che. pAribhASika ekasAI, viSayAnurUpa bhASA, bhAratIya tema ja pAzcAtya tattvavicAra ane sauMdaryavicAranuM adhikRta jJAna ane viSayanI zAstrIya rajUAta e lekhakanA mahatvanA guNo che. soMdaryazAstra vizenA gujarAtInA alpa sAhityamAM A graMtha eka noMdhapAtra umero che. hatri. AnaMda vijayarAja: 'jAsUsakathA' mAsikamAM pragaTa thayelI rahasyakathAo "khataranAka khela' (1964), khUnI paDachAyo' (1965), khUnI ToLakI' (1965), "khephanAka rahasya', 'TrenamAM lAza', matane sodAgara' ane 'sanasanATI'nA kartA. 2.2,da. AnaMdI Izvara: 'akSarayAtrA-akSaragIta' (1958), 'akSaragIto' (1919)nA kartA. ha... ApaNA kavio (1942): narasiMhayuganI pahelAMnA kavionI mAhitI ApatA kezavalAla kAzIrAma zAstrIne graMtha. ahIM ughATanamAM AryonA AgamanathI cheka apabhraMza bhASA sudhIne vikAsa-Alekha ApI gaurjara apabhraMzanI prathama tema ja dvitIya bhUmikAnA kavione ane pachI rAsayuganA kavionA paricaya Apyo che. aMtamAM 15 mAM zatakanA gadyasAhityane nirUpyuM che. bhASA ane sAhityasvarUpanI lAkSaNikatAonI sadRSTAMta carcA karatuM A pustaka AdhArasAmagrI tarIke atyaMta mahattvanuM che. caM.dA. ApaNAM sAkSararatna - 1-2 (1934-35): prathama 1924mAM chapAyela graMtha sAhityamaMthanamAMthI thoDuM kADhI bIjuM umerI. tenAM kavi nhAnAlAle banAvelAM be pustaka. "pUrvAcAryAnAM, samakAlInonAM ane nhAnerAonAM guNapravacano A graMthamAM che. javAnone biradAvyA che, sAvaDiyAne vaMdyA che, vRddhone pULyA che." - e kavinA zabdone baMne pustakomAMnI sAmagrI Ama to ekaMdare sAcA TharAva che; paNa pUrvajA ane anugAmIo pratya kavi jeTalA udAra jaNAya che teTalA udAra samakAlInA paratva dekhAtA nathI evI chApa emaNe narasiMharAva, ramaNabhAI ane baLavaMtarAya ThAkora paratve be-eka vyAkhyAna-lekhAmAM kADhelA udgAra parathI paDe che. madhyakAlInamAM mIrAM, premAnaMda tema ja dayArAma ane arvAcInamAM dalapatarAma, narmadAzaMkara, navalarAma, govardhanarAma, kAta, tribhuvana pramazaMkara tema ja lalita ahIM kavi pAsethI emanI lAkSaNika vANImAM ja kadara-bUjha pAmyA che temAM nhAnAlAlanI sahRdayatA ane Avazayaka abhyAsazIlatAnAM darzana thAya che. mitro amRtalAla paDhiyAra ane kAna tema ja nRsiha vibhAkara vizenAM vyAkhyAnamAM che te vyakitaonA vyakitatvane paNa dalapatarAma ane narmada paranAM vyAkhyAnonI jama kavie sArI aMjali ApI che. tribhuvana kavinA 'kalApIne virahanI ane lalitanA be kAvyasaMgrahonI kivie lakhelI prastAvanAo te bau kavionI viziSTatAo sAthe temanI maryAdAo paNa nirdeza ApatA, sad bhAvapUrNa chatAM svastha ane samatola sAhityamUlyAMkananA sArA namUnA che. sAro namUne nathI eka phUlapAMdaDI' (pRthu zukala racita)ne pravezaka, jemAM eka AzAspada navInanI pITha thAbaDavA jatAM rasvasthatA ane samatulA dIka pramANamAM cukAI gayelI che. a.rA. ApaNuM evuM: pablika Teliphona bUthamAM ajANyA avAja ane eka rAhadArI vaccenI paristhiti UbhI karI mAnavasaMbaMdha ane ekalatAbhItinI AsapAsa cAlatuM madhu rAyanuM ekAMkI. rAMTo. 24: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApaNuM vivecanasAhitya-AbuvAlA zekha Adama mulAM zujAuddIna ApaNuM vivecanasAhitya (1939): hIrA ke. mahetA | hIrA rA. pAThakane A zodhaprabaMdha che. emAM narmadathI zarU karI navalarAma, maNilAla dvivedI, ramaNabhAI, narasiMharAva, gavardhanarAma, ke, ha. dhruva, AnaMdazaMkara dhruva, ba. ka. ThAkAra, nahAnAlAla sahita munazI sudhInA vivecakonA kAryanuM vaiyakitaka pradAna pAsavAmAM aAvyuM che. A tapAsamAM vivecanadRSTine nahIM paNa itihASTine prayojI che; ane ema gujarAtI vivecanavikAsano Alekha ApavAno prayatna thayo che. caM.To. ApaNe ghaDIka saMga (1962): digIza mahetAnI prayogazIla laghunavala. kolejakanyA arvAcInA ane prophesara zUTinAM praNayarasagapaNanA varanune ahIM amadAvAdanA zaherI jIvananI paDache haLavI gaMbhIra zailIe mUrta rUpa maLyuM che. pAtra ke paristhiti paratve lekhakanI vakratA ane emane vyaMgya vinodane prere che, chatAM ekaMdare lAgaNIne puTa A hAsyakathAne viziSTa banAve che. ca.TA. ApaNA dharma (1916): AnaMdazaMkara bApubhAI dhruvane bhAratIya tattvadarzanano graMtha. zAstro, purANAmAMthI dharmanAM tattvonI carcA ahIM kendrasthAne che. karmayoga', 'puruSArtha', 'adhikAra ane abhada', 'zrama vyavasthA' ane 'mUrtipUjA' jevA muddAonI carcAmAMthI teo mULa hArdane-marmane samajAvatA jaNAya che. 'kenopaniSada', 'zrImad bhagavad gItA', "aSTAdazazlokI gItA', pa darzana' jevA lekhAmAMthI je te graMthanuM hArda Upase che; tA 'khAMDAnI dhAra', 'cAMdaliyA' vagara narvedanamUlaka AsvAda- lekhA che. keTalAka lekha praznonI bhUmikA upasthita karIne enA nirAkaraNa rUpe lakhAyelA che - jevA ke "kapila nirIzvaravAdI hatA ke kema?', 'gautama buddha nirIzvaravAdI hatA ke tetharavAdI?', 'varNavyavasthA janmathI ke karmathI ?" vagere. bhAratIya dharma, tattvadarzananA keTalAka muddAone carcatA A saMcaya gujarAtImAM dharma ane tatvavicAraNAnA cinagraMtha tarIke mahattvanuM sthAna dharAve che. ba.jA. ApaNe vAra ane vaibhava (1961): manubhAI paMcoLI - 'darzaka'nuM prAcIna bhAratIya saMskRtinA itihAsanuM A adhyayana tatkAlIna prajAjIvananAM vividha pAsAMone sparza che. A adhyayana rAjakIya itihAsa nathI, sAMskRtika itihAsa che. vedayugIna bhAratIya saMskRtithI mAMDIne harSavardhana (I. 147) sudhInA bhAratanA sAMskRtika jIvananuM ahIM nirUpaNa thayuM che. itihAsanI taththalakSitAnI sAthosAtha enI dArzanika dRSTibhUmi paNa lekhake ahIM pUrI pADI che. samagra graMtha tera prakaraNomAM vaheMcAyelA che. pahelA prakaraNamAM vedanA AdhAre AryonI saMskRtinuM nirUpaNa thayuM che. bIjA ane trIjA prakaraNamAM Aryo ane anAryo vaccenA saMbaMdhanI pUrvabhUmikA, tene vikAsa, tenA puraskartAo vagerenuM vAlmIki, vyAsa vagerenAM dRSTAMto dvArA spaSTIkaraNa karAyuM che. cothA prakaraNamAM brAhmaNayugamAM yajJAdinA thayelA vikAsanuM nirUpaNa che. pAMcama ane chaThThA prakaraNamAM mahAbhArata, upaniSada vagere graMthe, temAMnuM vAtAvaraNa, temAM vyakata thayelAM vidhAnane saMdarbha Adi rajU karavAmAM AvyAM che. sAtamuM prakaraNa buddha ane mahAvIranA AcAravicAronuM tulanAtmaka adhyayana che. navamAM prakraNamAM AryonI saMskRtinAM cAra mukhya aMgo-vividhatAmAM ekatA jovAnI dRSTi ane ahiMsA, strI-sanmAna, varNAzramavyavasthA, tarkazuddha vyavasthita vicAra karavAnI Teva -bAbate ullekha thayo che. dasamAM prakaraNamAM vedayugathI mAMDIne buddha sudhInI vividha rAjyapaddhationuM nirUpaNa che. agiyAramAM prakaraNamAM hiMdustAnanI aMdara ane enI bahAra eziyAmAM bauddhabhikSukA, zilpIo, vyApArIo vageree saMskRtine vistAra kaI rIte sAdhyo te darzAvavAmAM AvyuM che. bAramAM ane temAM prakaraNamAM "azvamedha-punaruddhArayuga'nuM,-lagabhaga cha varSanA itihAsanuM nirUpaNa che. Ama, veda pUrvenA yugathI mAMDIne madhyakALa sudhInA sAMskRtika itihAsanuM nirUpaNa karato A graMtha noMdhapAtra pradAna che. ha,tri. ApanI yAdI: praNaya ane bhakitanA saMyojanamAMthI raMgadarzI ibArata racatI kalApInI atyaMta lokapriya sUphIvAdI gajhala. caM.To. ApAbhAI hamIrabhAI : vasamI veLAnA vIra' (974) nA kartA. ni.vA. AkikAvALA Adama bI. : 'AratanI suMdarI yA to vidhavAnI varaghoDo' (1926) padyakRtinA kartA. AbuvAlA zekha Adama mullAM zujAuddIna, 'zekhAdama' (15-101929, 20-5-1985): kavi, navalakathAkAra. amadAvAdamAM janma. gujarAtI viSaya sAthe anusnAtaka. 'gujarAta samAcAramAM patrakAra tarIke kArakirdInI zarUAta. sAmyavAdI yuvaka mahotsava nimitte mosko gayA. tyAMthI polaeNnDa thaIne pazcima jarmanImAM. 1956 thI 1974 sudhI pazcima jarmanImAM nivAsa. tyAM 'vAisa oNpha jarmanI' mAM hindustAna reDiyo vibhAgamAM hindIu savisanuM saMcAlana karyuM. bhAratamAM parata AvyA pachI patrakAra rahyA. AMtaraDAnI bImArIthI avasAna. "cAMdanI' (1953) emano prayogalakSI gajhalane prathama kAvyasaMgraha che. temAM saMskRta chaMdo ane gajhala para emanuM prabhutva jaNAya che. "ajaMpa' (1959), 'havAnI havelI' (1978), "sonerI laTa' (1959), 'khurazI' (1975), 'tAjamahAla' (1972) emanA anya padyasaMgraho che. emanAM kAvyomAM tIvra bhAvasaMvedane, AratabharI abhivyakita, sauMdaryane kepha, praNayanI gulAbI mastI, svapnila taraMgenI lIlAnuM cAturya che. rAjakIya-sAmAjika viSaya para kaTAkSa karatAM emanAM 'khurazI kAvyo' noMdhanIya che. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 25 For Personal & Private Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Abha ruve enI navalakha dhAre-Ave emanI navalakathAomAM mukhyatve mAnavatAvAdI abhigama che. abhivyakita maLI che. 'tamannAnA tamAzA' (1976), 'tuM eka gulAbI sapanuM che' caM.To. (1976), 'AyanAmAM koNa che?" (1977), 'naMdara rAgI sapanAM Ara. ena. : jAsUsIkathA 'kusumakalA - bhAga 1' (1985) nA kartA. jUThAM' (1978), 'rezamI ujAgarA' (1979), 'phUla banIne Avaje' (1980) vagere emanI navalakathAo che. amaNa Ara. epha. ema.: 'kudhArAnI kalpanA pAne ramUja racanA jarmana vArtAomAMthI cUMTIne 'zreSTha jarmana vAtA' (1978) (1891), 'padamaNI - 1' (1892), 'navaraMganI navI cIjonA kartA. nAme anuvAda Apyo che. huM bhaTakatA zAyara chuM' (1972) nAme Atmacaritra ApyuM che. uparAMta devanAgarI lipimAM 'dhira bAdala - khUlate bAdala' tema ja apane Ika khyAba ko ora. bI. ema. : juo, mAdana ratanajI baharAmajI. daphanA ke AyA huM' jevA udde gajhala-saMgraho paNa ApyA che. Ara. vI. : halAmaNa jeThavA nATaka paMcAMkI' (1964), 'yAgI bAda. gApIrAMda' (1904) jevAM nATako tathA halAmaNa jeThavAnAM Abha ruve enI navalakha dhAre - bhAga 1-2 (1964): zivakumAra gAyananA kartA. jozInI A navalakathA baMgALanI pArzvabhUmi, sAmyavAdI hatri, vicArasaraNI ane pravRttio tathA bhAratIya itihAsanA Araja: 'cIlajhaDapa' jAsUsIkathAnA kartA. 1941 thI 1950nA mahattvanA samayagALAna Ava che. dezapremanI bhAvanAthI raMgAyela jayamanabahenanA ravairAcArI putra AraNyaka: juo, pAThaka prANajIvana vizvanAtha. azeSa; tenI suMdara, sarakArI, suzikSita baMgALI patnI kAjala; Arasa: juo, paMDayA ramezacaMdra chaganalAla. sAmyavAdI pravRttiomAM saMDovAyelA tenA bhAI utpala - kathAnAM mukhya pAtra che. azeSa-kAjalanuM premalagna azeSanI siddhAMta ArasI: juo, paTela ramaNalAla aMbAlAla. vihoNI jIvanarIti ane strIsaMga-lolupatAne kAraNe chinnabhinna ArasIvALA maherajI ke.: 'mAtImALA' (1903) nA kartA. thatuM jovAya che. kathA phalezabaeNka paddhatithI rajU thaI che, paNa ha.bi. lekhaka vacce vacce kathAnAyaka tema ja vAcaka sAthe vAta karI le ArohaNa: baLavaMtarAya ka. ThAkoranI saLaMga pRthvI chaMdamAM lakhAyelI che. aitihAsika sAmagrInuM Akalana pAtronA aMgata jIvananI - lAkSaNika kAvyakRti. parvatanA ArohaNanI sAthe sAthe vicAranAM sAthe nahIM sAM nahIM raNa samuM thaI zakayuM nathI. ArohaNane emAM vyaMjita karAyAM che. dI.ma. AmalIvALA gevardhanadAsa raNachoDadAsa : 'kuSNasudAmA' (1909) Arya nAgajIbhAI : jIvanacaritra "rASTravidhAtA maharSi dayAnaMda nATakanA katAM. hatri. sarasvatI' (1965) nA kartA. hatri. AmrapAlI (1954): dhUmaketunI guptayugIna navalakathA. emAM biMbisAranA magadha dezanI ane licchavI gaNataMtranA vaizAlI AlA khAcara : madhyakAlIna mUlyone sAMpratakAlIna viparIta saMjAgA vaccenI sUkSma spardhAnI kathA che. biMbisAranA putra ajAta varace hAsyAspada rIte jALavI rAkhavA mathato, rameza pAkhanA zatrunA ghaDataramAM phALo ApanAra rAjayanA brAhmaNamaMtrI vardhakAra kAvyasaMgraha 'khammA AlA khAcaranA nAyaka. rAjakumAramAM cakravatIpadanA saMskAra IcyA hatA. vaizAlI emAM e.To. naDatararUpa hatuM. A saMdarbhamAM baMne rAja je rAjanItino AvasatthI viThThalarAya thazezvara, 'rasika': emaNe 'bAlakAvyamALA ghATa ApavAnI vetaraNamAM hatAM tenA Alekha A navalakathAmAM ' (1925), 'rasikanAM kAvyo' (1934) tathA "sarala kekAravanI maLe che. anuSaMgI meghamUInA" nAmanA kAvyasaMgrahA; jona opha Arka para ahIM paNa je praraNAmUrti che te vaizAlInI janapadakalyANI AdhArita raNacaMDI' (1931) ane itihAsa, bhUgoLa, vijJAnanA AmrapAlI che. vaizAlInI ekatA ane sarvoparitAne TakAvavA zikSaNamAM sahAyaka banatA saMvAdone saMgraha 'bALasaMvAdo tathA mATe e pahelAM potAnuM strItva hoDamAM mUke che ane bIjI nATako' (1935); uparAMta bAlavijJAna ane bhUgoLanI vArtA" vAra mAtRtva. licchavI prajAnA gaNataMtrane potAnAM apUrva ' (1935) jevI pustikA ApyAM che. balidAnathI unnata rAkhanArI AmrapAlI nagarazAminIne badala zakitarUpA nArI tarIke A kathAmAM pragaTa thAya che. Ave: "ame re sUkuM rUnuM pUmaDuM' jevI paMkitathI UghaDatuM, ja.paM. tAjagIbharyA dRSTAMtathI ramya virodha upasAvatuM pAraMparika bhajanaAyuSyanA avaze: rAjendra zAhanI yazasvI sauneTamAlA. ahIM DhALamAM racAyeluM makaraMda davenuM pada vatanamAM ghara bhaNI pAchA pharelA vRddhanI saMvedanAne kalAtmaka ra.TI. .To. 26: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Athara jerAma jIvarAja - AMdhaLI galI Athara jerAma jIvarAja : padyakRti 'jayarAja smaraNAMjali AMkhe aTavANI jyAre: manasukhalAla jhaverInuM vanazrI vacce (1940)nA kartA. AtmazrIne anubhava karAvatuM pAraMparika bhajanaDhALamAM lakhAyeluM hatri. ' gIta. Azara rUganAtha pururAma : kathAkRti 'zrIharikathA'nA kartA. ca.TA. hatri. AMgaLiyAta (1986): dalita dRSTikoNane sabaLa unmeSa dAkhavatI AzA pharAmaroja aradezIyara: "nasIyate bAga" (1906) navala josepha mekavAnanI navalakathA. kheDA jillAnA gAmaDAmAM paTela kathAnA kartA. ane ThAkoronA samAjathI gherAyelA vaNakarasamAjanA jIvanasaMgharSanI A kathAnuM daratAvejI mUlya UMcuM che. prAdezika bhASAnuM pota Azita vaMdarAbAdI: juo, koTaka surezacaMdra zAmajIbhAI. navalakathAnA nirUpakathI cheka pAtro rAdhI ekasarakhuM vaNAyeluM hovA chatAM saMvedanazIla rajUAta ane vAstavanA cipUrNa AzIrvAda himmatalAla: jIvanacaritra 'dilejAna dorata-Isu samAyojanane kAraNe navalakathA prANavAna banI che. masiMha' (1929) nA kartA. caM... hatri. AMTiyA phirojha (13-3-1914): nATakakAra, itihAsa ane AsamAnI baLavaMtarAya bhUkhaNadAsa (31-10-1939) : navalakathA arthazAstra viSayo sAthe bI.e. abhyAsakALa pachI nAkSatramAM ' kAra. janma olapADa tAlukAnA barabaMdhanamAM. 1957mAM maeNTrika. praveza. jillA paMcAyata ane kalekaTara kacerI, suratamAM 1960thI adya emanAM cha nATako' (1951) mAnavanirbaLatAnuM viziSTa darzana paryanta kalArka ane nAyaba ciTanI, ApatAM, pArasI bolImAM lakhAyelAM ne takhtAlAyakI dharAvatAM emaNa "khAsI prIta' (1976), 'preyasI' (1979), "dhabakatAM nATako che. e ja rIte emanAM '9 navAM nATako' (1954) haiyAM' (1982), 'hAmaNuM smita' (1983) ane 'vAsaMtI tema ja '15 nATako ne agiyAra TacUkaDIo' (1957) pArasI pAnakharanAM DUsakAM (1984) nAmanI prasaMgapradhAna sAmAjika komanA mAnasane viziSTa lakhAvaTathI haLavI rIte rajU kare che. navalakathAo lakhI che. 'navaraMga' (1960) mAM agAunA nATyasaMgrahamAMthI pasaMda karelAM 2.ra.da. navA nATako mukAyo che. Asima rAMderI: juo, sUbedAra mahemudamiyAM mahaMmadaImAma. ra.TA. AsthAvAdI surendra: "saMkaTone sAmane karanAra yusupha' (1968) AMtaragAMdhAra (1981): 'ravavAcakanI zodha' jevA basakAvyonA kathAkRtinA kartA. mahattvanA jUthane samAvato lagabhaga 47 racanAono, rAjendra hatri. zukalane kAvyasaMgraha. taLapadA kauvatane saMskRta prauDhi sAthe AhIra lakSamaNarAva geviMdajI: 'premapriya garabAvaLI' (1890) samanvita karatuM kavinuM bhASAkarma ne che. racanAo arthapadyakRtinA kartA. ghanatAne tAke che. saMgrahane aMte mukAyelI vallIonI atyaMta hatri. saMskRtapracura zailI bhaMganI dhArane kAraNa AsvAdya banI che. AhujA dalapatarAya raNumala, mayUra" (15-9-1941) : navalakathA ra.TA. kAra, vArtAkAra. janma bhajadAravA (siMdha)mAM. gujarAtI cAra AMdolana (1951, saMvardhita AvRtti - 1969): rAjendra zAhana, dhoraNa sudhI abhyAsa. patrakAratvano vyavasAya. sATha gItAne saMgraha. A gItAmAM ravIndra-prabhAva prabaLa 'chatrapati zivAjI ane sUratanI lUMTa' (1978) jevI navala varatAya che. praNaya, prakRti ane adhyAtma jevA sanAtana kathA ane "majabUrIne mAMcaDe' jevI laghunavala emaNa ApyAM viSayAnuM nirUpaNa karatAM gItAmAM tatsama, tadbhava ane dezya che. 'najara tArI hRdaya mAruM' (1961) emano vArtAsaMgraha che. zabdAvalInI sAthe vraja, hindI, baMgALI ane mevADI zabdone 'kamaLa, kesUDo ane gulAba" emanuM bAlasAhityanuM pustaka che. prayoga dhyAna kheMce che. varNasaMyojana saMbaMdhe cIvaTa dAkhavatA emaNe keTalIka siMdhI vArtAonA anuvAda paNa ApyA che. A kavinI kAvyabAnImAM dareka zabda pUrvApara svara-vyaMjananA rAM.. saMdarbhamAM aucityapUrvaka yojAya che. nhAnAlAlanAM gIteM pachInuM, gItakSetranuM A mahattvanuM prasthAna che. AMkha: jhINAbhAI desAI, 'sneharazmi'nI TUMkIvArtA. emAM pra.bra. nAraNanI jugupsA preratI AMkhanA vahemamAM enuM khUna karI AMdhaLI galI (1983): dhIrubahena paTelanI laghunavala. ekalabesatA ane phAMsIne divase paNa mota sAme savasthatA jALavatA vAyA premALa pitAnI sAra-saMbhALa mATe apariNIta rahetI ane jerAmabhAInI UMDI saMvedanazIlatAnuM nirUpaNa manubhAInA pAtra pachI lagnavaya vaTI jatAM lagnanI taka gumAvI beThelI kuMdananI dvArA AkarSaka rIte thayuM che. AsapAsa kathA vistarelI che. bhADUta pareza ane zubhAMgInuM caM.To. prasanna dAmpatya enAmAM lagnanI icchAne uddIpta kare che ane gujarAtI sAhityakALa 2 : 27 For Personal & Private Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ AMbAjI savAmI - indulAla yAjJikanI AtmakathA pareza enI oNphisanA eka vidhurane zodhI paNa lAve che. itihAsanI ArasI : caDatIpaDatInA cakrane upasAvanuM malabArInuM paraMtu mRta pitAnI bhUtakALanI vilAsitAnI jANa thatAM temanA A kAvya "sagAM dIThAM meM zAhaAlamanAM bhIkha mAgatAM zerIe pratye tema ja jIvana pratye zraddhAbhraza thatAM aMte kuMdana potAnA jevI jANItI paMkita Ape che. vartamAna jIvananI AMdhaLI galImAM ja jIpa karavAnA vikapa svIkArI le che. AvA kathAnakanA vartuLamAM kuMdananuM pAtra inAmadAra becaradAsa laDhamIdAsa : sAkhI, prabhAtiyAM tema ja dhyAnAkarSaka che. madhyakAlIna gaya racanAonA DhALamAM racalI bhakitapradhAna pada mu.ma. racanAonA saMgraha 'zI pragaTa caMtAmaNi rasika kIrtana aMbAjI svAmI : padyakRtio namI rAjAne rA' (1921) ane (1913) nA kartA. 'satI guNasuMdarIne rAsa' (1922) nA kartA. hatri. iMTALA: rasundaram nI kAvyakRti. samAjaracanAmAM upekSitone navA caNatara rUpe rAmAvI levAnA bAdha karatAM iTALAnA udAharaNane kalAtmaka rIte vikasAvyuM che. ignAza pItAmbara: chappA, sAkhI tema ja prAcIna bhajanAnA ca.TA. dezya DhALAmAM racAyelI, pada ane bhajana prakAranI racanAonI iMTonA sAta raMga: madhu rAyanI hariyAjUthanI vArtAomAMnI pustikA 'gItasaMgraha' (pIra paMjA sAthe, 1924) nA kartA. eka. koI phrenya-sAhebanI dhUnane kAraNe jagatanI iTAnI gaNatarImAM lAgelA anekAmAMnA eka hariyA phrencazAhabanI icchAvara (1987): aspRzyatAnA kalaMkane nirUpatI raghuvIra tUTatI zraddhAne Teko Ape che - evA taraMga ane atizayokitanI caudharInI navalakathA. kRtimAM vyakitanAM jAtigata tema ja - bhAMya paranA kathAnakane lekhake A vAdya karyuM che. svabhAvagata manAvalANA vacce sarjAtA saMgharSanuM nirUpaNa thayuM che. caM... maMdiranA mahaMta catura gAsAMI eka bAju maMdiranA guMbajamAM indu: pRthvIlokanA eka mAnavI paramAtmA-svarUpa manAtA zrIpaDela tirADane chAvaravA mathe che, jayAre bIjI bAju kathAnAyaka kRSNane kaLiyugamAM pRthvI para nahIM avataravA badala karavA mAMDe maMgaLa harijana ane savarNa vaccenI tirADane sAMdhavAmAM che-evI romAMcaka kapanA rajU karanI vArtA-pustikA "zrIkRSaNa mA-bApa ane patnI kamanI sAme laData ApI raphaLa thAya che. upara kesanA kana. viziSTa gadyathI AraMbha pAmatI kRti kramaza: pAtragata bhASA ka.. prayojanAnI vividha tarehA sAthe kAma pADe che. sAmAjika indukumAra (1909, 1927, 1932): nAnAlAlanuM traNa vAstavanuM navuM dastAvejI nirUpaNa na karatI kathA tenAM pAtronA aMkamAM prakAzita A bhAvanApradhAna sAmAjika nATakakAraNa viziSTa tema ja baLakaTa jIvana-abhigamAthI noMdhapAtra bane che. pAMtrIseka varSanA lAMbA gALA daramiyAna lakhAyeluM che. nATakakAranI kephiyata evI che ke A nATaka dRzya nahIM paNa zrAvya che; ijanera devIdAsa jhINAbhAI (1861): nATayalekhaka. aMgrejI che grIsanI praziSTa paddhatinuM nahIM paNa romenTika paddhatinuM che; dhoraNa sudhI abhyAsa. muMbaI porTa TrasTamAM varahAusakIpara. zeksapiyaranI nahIM paNa zalInI zailInuM che. prema ane deza emaNe hanumAna-mAtA aMjanI para AdhArita paMcAMkI nATaka sevAno Adarza rajU karatuM tema ja lagnasnehane mahimA karatuM aMjanI' tathA triaMkI nATaka 'kalAvatI' (1896) ApyAM che. A nATaka DolanazailImAM racAyeluM che. vacce vacce gItA mukAyAM che. nATakamAM kriyAzIlatAnA abhAva che. Arthika sUtrane sahAre itarA (1973): 'pratyaMcA" pachIne sureza jozIne aDhAra zIrSaka pAtra eka parimANamAM pharyA karatAM hoya evuM lAge che. rahita kAvyono saMgraha. paheluM kAvya ravIndranAthane apAyelI nATakanA baMdha ekaMdare zithila che ane rAmakTika mAnasanuM aMjali che, jayAre bAkInAM moTA bhAganAM kAvya ramanTika AropANa pAtrA, prasaMgo ane bhASA para thayA karavuM anubhavAya dhArAnAM che. kAvyonA kendramAM kRtrima nagarajIvana, viphaLa prama, che. Ama chatAM nATaka ni:zaMkapaNa nhAnAlAlanI pratibhAnI ekalatA, zUnyatA, virati ane hatAzA che. sauthI vadhu jANItA vilakAtAnuM pariNAma che. thayelA kAvya "eka bhUlA paDelA romenTikanuM du:svapna'nA nAyaka rAMTo. sureza jAzInI vArtAonA nAyakanA gotranA che. A sarva indulAla yAjJikanI AtmakathA - bhAga 1 thI 6 (1955, 1956, kAvyomAM prajAyelAM ghaNAM kalapane bhayAnakatAnI anubhUti 1969, 1971, 1973): samAjavAdI lokasevaka tema ja karAvavAmAM ThIka ThIka saphaLa thayAM che. ghaNAM kAvyonI zailI mUlyaniSTha rAjakAraNI tarIke sukhyAta indulAla yAjJikanI Atmaka65navAdI, pratIkavAdI to kayAreka ativAstavavAdI paNa che. kathA. indubhAI, pote jemanI jemanI sAthe saMbaMdhamAM AvelA kAvyapadAvali bahudhA tatsama rahI che. ane je je ghaTanAo sAthe saMkaLAyelA enuM vigate Alekhana karatA ahIM dRSTigocara thAya che, eTale A AtmakathAmAMthI zi.paM. 28: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ indrajitavadha-irAnI rUtama (gustAW) khurazeda nirUpaNa karatI A saMgrahanI kavitAnI padAvali tatsama che.. me.5. pAka : juo, satyA paratanajI kAmazadajI. ibrAhima, "anvara: islAmanA dharmapuruSonAM jIvanacaritrono rAMgraha 'mahAna avaliyA arthAt ummatanA jyotirdharo - 1-2' (1956) nA karyo. ka.bra. ibrAhima raNachoDabhAI : khristI dharmane kendramAM rAkhI karavAmAM thai AvelI bodhapradhAna ane bhajana-zailInI racanAo 'manohara kAvyamALA tathA dhanauDAu dIkarAnuM AkhyAna' (1927)ne prathama bhAga 'manahara kAvya mALA' che, to bIjA bhAgamAM "dhana uDAu-dIkarAnuM AkhyAna' zithila AkhyAnazailIe racAyeluM traNa bhAgamAM vibhakata che. hRdayavATikA' (1922) emanI saMpAdita bhajana-pustikA che. ibhA : navalakathA 'dukhiyArI ratnaprabhA yAne rAjakhaTapaTane citAra (bI. A. 194) nA katAM. irAnI dInazA meravAna : bodhadAyaka sUtro ane kaMDikAone saMgraha 'jindagAnIne sAthI' (punarmudraNa, 1950), rojiMdI manazanI ane neka vicAro', 'sukhadu:khane sAthI', 'dIyAra saMgraha" tathA "jIvatI jagatanA katAM. emanI sAthe saMkaLAyela vyakitao ane ghaTanAone vigate paricaya maLe che ane e nimitte indubhAInA vyakitatvane, emanI vicAradhArAne paNa paricaya prApta thAya che. prathama bhAganuM peTAzIrSaka che. 'jIvanavikAra', jemAM vatana 'naDiyAdanI sikala', pUrvajonI vigate ane indulAla yAjJikanA jIvananAM pahelAM pacIsa varSanI ghaTanA AlekhAyelI che. pahalA, bIjA ane trIjA bhAgamAM jIvananAM 31 varSanA hisAba ekadhArI rIte prApta thAya che. paNa, pachIthI 1956 thI 1968 sudhI teo mahAgujarAta AMdolanamAM vizeSarUpe sakriya hatA e kAraNa AtmakathAlekhana khoraMbha paDeluM ane tethI puna: AtmakathAlekhana tarapha pachI bahu moDe meDe vaLelA. cothA bhAgamAM trIjA bhAgathI adhUrI rahatI sAmagrI AgaLa dhapI che. ahIM 1924 thI 1935 sudhInI vigato che. pAMcamA bhAgamAM 1956 thI 1965 sudhInI vigatA che. A be bhAga 1971 mAM prakAzita thayelA. aMtima chaThThA bhAgamAM AraMbhanAM 323 jeTalAM preka kartAnAM potAnAM lakhelAM che, paNa pachInA tamAma bhAga, 1936 thI temanI sAthe saMkaLAIne rahelA dhanavaMta ojhAe lakhalA che. emaNe indulAla yAjJikanI DAyarI, patro ane anya sAmagrIno upayoga karIne A bhAga pUrA tArathI, taiyAra karyA che. indubhAInI vicAradhArA, mahAgujarAta AMdolana, majUrautkarSa mATenI laDatA ane A samaya daramiyAnanI kaMI kaTalIka ghaTanAo e A cha bhAgamAM vibhakata graMthanI viSayasAmagrI che. - ba.kA. indrajitavadha (1887): dolatarAya kRpArAma paMDayAnI kAvyakRti. saMta mahAkAvyanI vyAkhyAna lakSamAM rAkhI e dhATIe gujarAtI bhASAmAM kAvya avatAravAnA A pahelA AvAsa che. aitihAsika vana viSaya banAvavA chatAM saMvidhAna atyaMta | zithila che ane arthaprauDhine prayatna chatAM alaMkAronI kRtakatA che - e kAraNe A kRti UMcI guNavattA pragaTa karatI nathI. ekaMdare kavinuM yAna mahAkAvyanA racanAkarma karatAM mahAkAvyanI vyAkhyAne anurANamAM vadhu rokAyelAM varatAya che, cuM.TA. indradhanu (1939): suMdarajI beTAInA, pAMca vibhAgamAM vibhAjita 112 kAvyono saMgraha. 'prayANa' nAmaka prathama gucchamAM jIvananI gatividhine lagatAM keTalAMka dAM-saraLa soneTa che. kavinI vicArasRSTi ane jIvanadRSTi bhAvanApUrNa che ane tenuM nirUpaNa ThIka ThIka mukhara che. bIjA guracha 'praNayamaMgala'nAM kAvyomAM premanI vividha anubhUtio nirUpAyelI che. indradhanu' nAmanuM putra-viyoganuM kAvya karuNaprazasti svarUpanuM che. anya kAvyomAM premanA pratyakSa saMvedane ane bhAvanAtmaka lAgaNIonuM Alekhana noMdhapAtra che. 'praNayavaiSamya" nAmanA gurachamAM premAnya vedanAnuM gAna che. prakRtidrAmAM prakRtivarNananAM kAvyo che, to 'jhAMjharI'nAM 27 kAvyamAM rahasya, adhyAtma ane sadbhAvanAnuM nirUpaNa thayeluM che. prakRti, prema ane prabhunuM irAnI baherAma khe. : vyAvasAyika raMgabhUmi mATe lakhAyela nATaka "AzAnI ImArata' (1936)nA kartA. kau.bra. irAnI baherAma ja. : caritrakRti "sAkArInA saru-1-2' (sa. ma. desAI sAthe)nA kartA. irAnI maheravAna che. : prahasane prakAranA triaMkI nATaka 'saMbhIra ghaTAlA' (1908) nA kartA. 1 kI.bra. . irAnI rUstama (gustAspa) khurazeda (1939, 1892): kavi, navalakathAkAra, nATayakAra, 'pArasI sAhityanA meghANI' tarIke oLakhAyelA A abhyAsIe pahelIvAra "lekakathA' zabda spaSTa rIte vAparyo che. "rajapUtavIrakathA bhAga 1-2-3' (1879), lokakathA' (1885), 'vilakSaNa kathAgraMtha' (1886), 'zAhanazAha akabarazAha kathAgUMthe' (1888) vagere emanuM lAkakathAAnuM sAhitya che. A uparAMta emaNe aitihAsika navalakathAo gulazIrInA' (1889), 'dokhame nozIravAna', 'arebIyana kissA ane kAvyasaMgraha 'rUstamI gujarAtI gajhalistAna (1891), 'rUstamI kavitA', 'rUstamI gAyaNa', 'rUstamI phAgabAjI, 'rUpAu betAbAjI', 'rUstamI munAjAta', rUstamI gaMjabAjI' jevAM kula pacAseka pustako ApyAM che. ' rAMTo. gujarAtI sAhityakoza - 2 :29 For Personal & Private Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ irAnI sunA kAvazAha IsamAIlI nasIruddIna pIramahamada irAnI sunA kAvazAha: praNayapradhAna navalakathA "dilAvara dila' (1952) tema ja kuTuMbajIvananA saMgharSane AlekhatI sAmAjika kRti "bApanA zApa ke khudAnA khepha' (1954) nA kartA. muddAonuM nirUpaNa karata karasanadAsa mULajIne pravAsagraMtha. pravAsanI agatyathI AraMbhI AgabATa-pravAsa, laMDana zaherane pariveza tathA IlaeNnDanAM prakhyAta rathaLAnAM surata ane jhINavaTabhaya varNana ApavA sAthe lekhake zilpa-sthApatya, hunnara-udyogA, myujhiyama ane manoraMjananAM mAdhyamo vize tema ja prajAnAM tatkAlIna Arthika, sAmAjika, rAjakIya ane sAMskRtika saMcalane aMgenAM potAnAM nirIkSaNA ApI graMthane rocaka banAvyo che. IMglaeNnDanAM vikhyAta sthaLanAM raMgIna citra A graMthanuM eka vizeSa AkarSaNa che. lekhakanI sAhityasarjana-pravRttinA suphaLa tarIke tema ja gujarAtI pravAsasAhityanI viziSTa kRti rUpe marAThImAM anuvAdita A graMthanuM AgavuM mUlya che. bA.ma. Izvara peTalIkara : juo, paTela IzvarabhAI motIbhAI. IzvaracaraNadAsajI : caritralekhaka. svAmInArAyaNa saMta-paraMparAmAM thaI gayelA rAMta guNAtItAnaMda svAmInA bhakatajIvanana AlekhatA caritrapradhAna graMtho 'zrI guNAtItAnaMda svAmI (1962) tema ja "akSaramUrti guNAtItAnaMda svAmI' (1979) emaNe ApyA che. "vacanAmRta' (1925) tema ja "abajI bApAzrInI vArtA 1-2' emanA saMpAdita graMtho che. irAnI seharAba zaheramAra, mazareka' (1887, 1923): 'dunyAI cakkara yAne caDatI paDatI' (1904), 'parasatAna cakrama' (1915), betAba khalakata yAne becena duniyA' (1915), 'ghelA ghAMcInuM kuTuMba' (1916), hamazIra ke zamazIra' (1917), 'talavAranI dhAra' (1918), "akkalamanTa bevakUpha' (1918), 'takadIranI takalIpha (1918), 'hindustAnanI khUbasurata pAdazAha (1919), 'begamAM ane zayalAkumArI' (1919), 'takalAdI tAja' (1919), 'akkalane khajAna' (1920), 'lUTAru mubAraka' (1923) vagere navalakathAonA kartA. caMTo. irzAdagaDha: cinu modIne, gajhala ane daza tasbIo samAvata kAvyasaMgraha. 'tI' "kSaNikA' pachIne kavine bIjo prayoga che. A baMne dvArA gajhalanA svarUpane ekatva ApavAno prayatna thayo che. kSaNikA'mAM pahelA zeranA kAphiyA radIphane chellA zeramAM punarAvartita karavAmAM Ave che, tyAre 'sI'mAM malA ane makatAne lagabhaga ekAkAra karI takhallusane doharAvI prAraMbhanA ane aMtanA cheDAne eka karavAthI racanAnuM vartuLa pUruM thAya che. 'parvatane nAme paththara dariyAne nAme pANI' e jANItI tabI ahIM che; to gajhalomAM aMgata vedanA bhASA-saMvedananuM preraka baLa banI che. - caM.TA. ilahisaba: 'prema-suMdaranI vArtA' (1904) nA kartA. kau.ba. ilAkAvyo ane bIjAM keTalAMka (1933): candravadana cImanalAla mahetAno kAvyasaMgraha. A kAvyomAM bhAI-bahenanA pArasparika, nirvyAja prema ane zraddhAnA bhAvone AdratAthI AlekhatAM mRticitrAmAM kizoravayanI mugdhatA, svapnazIlatA ane saraLatAnuM darzana thAya che. dalapatazailInI zabdALutAnA anubhava sAthe kathananI pravAhitA, kalAsUjha ane kalpanAnI lIlA racanAne AsvAdya banAve che. keTalAMka taLapadAM nAnAM prakRticitro ane vAstavika prasaMgavarNana kAvyagata bhAvane tAdRza banAve che. gujarAta, gAMdhIjI, narmadA ane svadezaprema jevA viSayo paranI racanAo paNa ahIM saMgrahAyelI che. ni.vA. IvA Deva: juo, dave praphulla naMdazaMkara. izAka sulemAna: 'layalA majanU' (1879)nA kartA. IzvaralAla jasarAja : caritralekhaka. vi. saM. 1868 mAM rAja sthAnanA mAravADamAM janmelA ane pitAnA camatkArapUrNa jIvanane laIne te pradezamAM bhagavAnanA avatArarUpa manAyelA rAmadevajInuM saraLa ane lokabhogya zailImAM A lekhake lakheluM jIvanacaritra 'zrI rAmadevajI nakaLaMga caritra' (1936) mukhyatve rAmadevajInA paramabhakata harajI bhATInAM bhakatane tema ja pracalita daMtakathAo para AdhArita che. kau.ba. IzvaralAla bhAIbAbhAI: sAmAjika triaMkI nATaka 'hamatakumArI nATaka' (giradharalAla kAlabhAI paMDyA sAthe, 1913) nA kartA. ka.gha. IzvaralAla vasaMtalAla kAMtilAla : jIvanaviSayaka suvicAro svarUpanuM ciMtanAtmaka gadya rajU karatAM pustako 'jIvana jIvavA jevuM che' (1960) ane 'jIvanavaibhava' (1969) nA kartA. IsamAIla mahaMmada : rahasyakathA 'sapharI bIbI athavA bhedI suMdarInAM bhadI kAvatarAM' (1916) nA kartA. ka.. IsamAIlI nasIruddIna pIramahaMmada, 'nasIra IsmAIlI', 'jhabIna' (12-8-1946): navalakathAkAra, vArtAkAra. janma hiMmatanagaramAM. vatana dhoLakA. 1962 mAM maeNTrika, 1967mAM bI.koma, 1969mAM ema.koma., 1973mAM elaela.bI. senTrala baeNnka oNpha inDiyAmAM oNphisara. IMglenDamAM pravAsa (1866): 1863 mAM vyavasAya aMge karelI, IMglaeNnDayAtrAnuM bAra prakaraNa ane pratyeka prakaraNamAM bAra-bAra 30: gujarAtI sAhityakoza - 2 Jain Education Intematonal For Personal & Private Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ IsA Ahamada kAjI- udezI cAMpazI viThThaladAsa paraMparA ane prayogayukata vArtAsaMgraha "AmAM kayAMka tame kAvyono samAveza che. ahIM gAMdhIjInA prabhAvane kAraNe cha' (1976), vAgaDaMbara ane atiraMjakatA chatAM gherA asahakAra, satyAgraha-AMdolana, rASTrabhAvanA, balidAna ityAdi saMvedanane rajU karatI navalakathA "tUTelA eka divasa' (1978) viyA agresara rahyA che. kavinI zailI kayAMka bahAnAlAlanI, ane 'jhabakAra' (1974) emaNa ApyAM che. uparAMta, potAnI kayAMka ba. ka. ThAkoranI asaravALI anubhavAya che. chelle chela panI jhubedAnA mRtyuthI lAgelA kAramAM AghAtamAMthI janmelI emAM araviMdanuM jIvanadarzana bhaLeluM paNa joI zakAya che. traNa karaNa vArtAo rAmAjanI vividha samasyAone vANI ekaMdare emane abhigama saraLa ane pAradarzaka rahyo che. letI emanI navalikAo zAyada AkAza rApa che' (1982) mAM mukhyatve kavi rASTrIya cetanAnA u6 gAyaka tarIke ahIM UpasyA che. graMtharatha che. mR.mA. pA.mAM. utsuka: juo, zAha harSavadana chaganalAla. IsA Ahamada kAjI: rahasyakathA 'be bheda urpha bharamabharyA udayana : raghuvIra caudharInI navalakathA 'amRtA'ne praNayatrikoNanuM DikiTava' (1921)nA kartA. kau.bra. eka pAtra. premabhagna astitvavAdI udayana hirozImAmAMthI yukemiyAne dardI thaIne Ave che ane amRtAnI vizuddha zuzruSAthI navuM teja pAme che.' ugArAma (1928, 1968): kavi. goMDala najIkanA bAMdarA ca.TA. gAmanA vatanI. divasa mahenata-majUrI ane rAtre dharmapatnI udavADiyA aradezara zApurajI: 'paramAtmAne pAma'nA kartA. sonAmAM sAthe bhajanamaMDaLI calAvI upadeza-pravRtti. ka.cha. emanA nAma keTalAMka bhakatane maLe che. - caM.. udANI mahAsukhalAla durlabhajI (24-5-1912): kavi. janma rAjakoTamAM. 1932 mAM maeNTrika. jayaMta inDasTrIjha solvanTa ugra: gautama muninA apathI ahalyA zilA kevI rIte banI plAnTa (vejiTebala ghI-utpAdaka)mAM menejare. gaI ane rAmacaMdrajI vaDe tene kaI rIte uddhAra thayo te ghaTanAne puSpa paccAsa pAMkhaDInuM' (1985) UrmikAvyo, dezabhakitanAM vyAvasAyika raMgabhUmi mATe nATaDhabe rajU karatI kRti 'patita kAvyono saMcaya che. pAvana athavA ahoddhAranA . e.TI. udezI cAMpazI viThThaladAsa, 'caMdrApIDa (24-8-1892, ujajavalakumArIbAI : jena sAMpradAyika paraMparAnI padyazailImAM racAyelI AtmakalyANane laya banAvatI padya-pustikA 'ujajavala 26-2-1974) : navalakathAkAra, vArtAkAra, nibaMdhalekhaka, kavi, patrakAra. janma TaMkArAmAM. vatana gAMDala. maeNTika pachI gujarAtI kAvyakusumo' (1941) nAM kartA. zALAmAM zikSaka. 1922 mAM "navacetana' mAsikane kalakattAmAM prAraMbha. 1942nA komI ramakhANane lIdhe 'navacatana' sAthe uttamacaMda umedacaMda: rAvasAheba raghunAtharAvajIne aMjali rUpe vaDodarA sthaLAMtara, 1946 mAM pharI kalakattA. 1948 mAM lakhAyelI padyakRti 'dilagIrIno dekhAva' (camanalAla narasiha 'navacetana' sAthe amadAvAdamAM sthAyI. 1972 mAM navacetana'nA dAsa sAthe, 1875), mukhyatve praNaya tema ja kavacit dharmane suvarNa mahotsava. TUMkI mAMdagI pachI amadAvAdamAM avasAna. nimitta banAvI mATe bhAge garabAnA rUpamAM racelAM paDyo emanA "kavitA kalApa' (1918) mAM saraLa ane bAdhAtmaka 'gulacamana gAyana' (camanalAla narasiMhadAsa sAthe, bI. A. kAvyo, to haiyuM ane zabada' (1973) mAM uttarakALa lakhAyelI 1875) tathA anya padyakRti 'bhagavatI kAvya : 1' (1887) nA gajhalo saMgrahita thaI che. jaMjIrane kANakAre' (1927) ane tAtI talavAra' (1928) vIrarasanI, to "satI citA' (1924), 'AzAnI imArata' (1931), 'nasIbanI balihArI' (1934), uttamarAya bhagavAnadAsa : kAvyapustaka 'sarbodha citavanamALAnA 'ghelI guNyila' (1935), mAnavahaiyAM' vagere emanI samasyAkaryA. ka.. pradhAna sAmAjika navalakathAo che. navalakathA parathI e ja nAma lakheluM nATaka 'jaMjIrane jhaNakAre' (1933) vIrarasanuM, uttarA ne abhimanyu: uttarAnA du:svapnathI abhimanyunI to 'navI rozanI' (1943) sAmAjika nATaka che. A uparAMta, niyatino aNasAra ApanuM narasiMharAva dIveTiyAnuM khaMDakAvya. dezI nATaka kaMpanIoe emanAM lakhelAM 'satI candrikA', 'navA jamAne', saMsAracakra' ane "divya prabhAta' nATako bhajavelAM. uttarAyana (1954): dezaLajI paramAranA kAvyasaMgraha. emAM paNa "mRtisaMvedana' (1954) saraLa zailImAM lakhAyeluM emanuM 1920 thI 1953 nA samaya daramiyAna judA judA cha tabakko Atmacaritra che. 'jIvanaghaDatara' (1968), 'jIvanamAMgalya" racAyelAM 205 kAvyo uparAMta vyakitavizeSa paranAM arpaNa- (1970) ane 'jIvanajhaMjhA' (1973) e nibaMdhasaMgrahomAM katAM. .TA. gujarAtI sAhityakAza -2 :31 For Personal & Private Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ udezI devIdAsa kAnajI - upavAsInA vicAro emaNe lakhelA nIna, cAritrya, niSThA jevAM jIvana-vidhAyaka prerakabaLAne mahimA karatA ladhunibaMdho che. 'madhubindu' (1944)mAM emanI bhASAne vArtAo che. jIvana ane sAhitya'(1943)mAM saMgrahanA zIrSakane anusaranA emanA lekhA saMgrahita che. bA.ma. uddezI devIdAsa kAnajI: padyanA upayogathI saMvAdaDhabe lakhAyelI kRti sad guNI canI'(1892)nA kartA. kI... udgAra (1962) nibana rAvaLano kAvyasaMgrahata kula ekavIsa racanAo ApatA A saMgrahamAM kavinA peAtAnA avAja viziSTa che. A racanAo mATe bhAge pratIko ane kalpanAnI Adhunika chAyA sAthe layAnvita paMkitaonA padyamAM vistare che. ane kendramAM saMvedananI samatkRti dharAve che. 'savAra - 1', 'urdU ga', 'kAma' jevI racanAo dhyAna kheMce che. 'muMbaI'ne vikarALa paMkhInI maLelI rUpakAtmakatA rocaka ane vyaMka che. ho. unnayana (1945): sundaram nA vArtAsaMgraha. 1939mAM 'khAlakI ane nAgarikA' nAme prasiddha saMgrahamAM bIjI pAMca vArtAo umerI navesarathI thayeluM A prakAzana che. 'khAlakI' A saMgrahanI ja nahIM, gujarAtI vArtAsAhityanI uttama vArtAomAMnI eka che. bIvarane pahelI grAmINa yuvatI bAkInI samAgama kSaNa sudhI pahoMcatI A vArtAnI vAstavalakSI tAjagI ane enuM kalAtmaka pariNAma apUrva che. 'nAgarikA'mAM pustakaDa patinI sAthe samAgama icchatI ane judI rIte phaMTAI jatI nAgarI nAnuM Alekhana che teTalI vArtAomAM mitra nirUpaNa ane zithila saMvidhAna hovA chatAM 'nAsiMha'ke prasAdanI kheMcanI' jevI vAto dhyAnArya banelI che. za unmIlana (1934): anaMtaya rAvaLanA vivecanasaMgranAnAmArA vIrA vivecanalekhAnA A saMgrahamAM "kApIne gadyasAhitya, dharmAMtara ane kAntanI kavitA', 'paMDitayuganA mahArathI'tathA 'kavizrInI titara racanAo' e abhyAsalekhA che. emAM kApInA samagra vAhananI samagradI tapAsa karatA pahelA abhyAsalekha sauthI vizeSa dhyAnapAtra che. 'ramaNabhAInI sAhityadhanA, naMdazaMkaranI arthayAtrA' tathA sAhitya kSetranuM bhava' e AkAzavANI para pAyelA vAAipa che. saMgrahamAM, rAka rUpe lakhAyelA lekhonI saMkhyA vizeSa che. vastu tarapha jAvAno saujanyapUrNa abhigama jAne potAne iSTa vAta asaMdigdha rIte kaTu banyA vagara kahevAnI tasyanA A vivecanalekhAnI lAkSaNikatA che, 8.gA. upakrama (1997) tyaMta koThArIne lAMbA abhyAsaputa lekhAno saM. sikkAMtacarcA, arvAcIna-madhyakAlIna kRtio, sAhitya 32 : gujarAtI sAhityakoza - 2 prakAra-ema vividha kSetra aMgenAM tarkapuSTa tAraNA ahIM sacavAyAM che. 'kaLA eTale zuM, 'nATakamAM rasa ane kriyA', 'jIvanano vaibhavamAM kaLAno mahela hA bekhAnI circAmAM prAyAnA samanvaya che; to meghANI, kAnta ke premAnaMda vizenAM lakhANamAM taTastha mulavaNIne prayAsa che. gujarAtI navalakathA ane mArI paranA emanA khAraka tema ja sthUlibhadra viSayaka traNa phAgukAvyo paranA emanA tulanAtmaka niSkarSa dhyAna kheMce che. moTA. uparavAsa-sahavAsa----aMtaravAsa (1975): traNa bhAgamAM vistaratI potAnI A bRhada kathAne raghuvIra caudharIe vartananI AtmakathA' tarIke oLakhAvI che. vAnama pachInA gALAmAM je rIte navAM rAjakIya, sAmAjika ane Arthika paribaLo ApaNe tyAM gatizIla thayAM ane tenA pariNAme vatananA lokajIvanamAM je bAhya ane DAMgarika parivartana rakhAyuM teno A dastAvejI kA che. 1947thI 1972 sudhInA samayagALA laI temAM cUMTaNImAnuM rAjakAraNa, mahAgujarAtanI caLavaLa ane gujarAta rAjyanI sthApanA, sevAdaLa, sahakArI pravRtti jevI aneka ghaTanAo lekhake ahIM rajU karI che; paNa eka sarjaka lekhe raghuvIranA mukhya rasa te, A badhAM navIna paribaLoe mAnava cAritrya para tema ja mAnavI-mAnavI vaccenA vyavahAro ane saMbaMdho para ke rInanI karI pADI che tenuM saMkhyAbaLuM Alekhana karavAmAM che. piyu bhagata, karasana mukhI, magA manAra, hoLIcA vagerenuM AyamanI paiDI; narasaMga, bhImA, lAlA, DhaDA, kaMku, vAlI vagerenI vacalI peDhI; ane devu, lavajI, hatI, ramaNa, himanI vagerenI taraNa peDhI - ema traNa peDhInI kathA emaNe sahetuka rajU karI che. narasaMga, devu, ramaNa ane lavajI jevAM agraNI pAtrAnAM manAmaMthanAmAM ke temanI mathAmaNAmAM vighaTita thatA samAjIvananuM mArmika citra jovA maLe che, vaLI, jUnI mAnyatAo ane aMdhazraddhAone laIne jIvana gujAratAM jUnI peDhInAM pAtrA sAme navA vicAro, navI lAgaNIo ane navI sabhAnatA dharAvatAM tapAtra A phlAmAM AgavA pariprekSya racI Ape che. sarjaka pAse vatananA lokajIvanano vizALa anubhava hovAthI bhinna-bhinna prakRtivALAM patranuM bhAtIgaLa viSNu e UbhuM karI zakavA che; alabatta, kevaLa dastAvejI dRSTie sthAna pAmelI aneka vigato jivAtA jIvanane ahIM sapATIe ja sparze che, tema ja kathAmAM sthAna pAmelAM mukhya-gauNa sarva vRttAMtonuM saMkalana paNa zanila DI javA pAmyuM che, e tenI cAkkasa maryAdAo che. alabatta, samayanA prabhAvane sabhAnapaNe jhIlavA mathatI A samAjathA ekaMdare prabhAvaka che. pra.pa. upavAsI: juo, gAMdhI bhogIlAla cunIlAla, upavAsInA vicAro : naTavaralAla pra. bUcane hAsyanibaMdha, anya paDAmAM paNa khAdyapadArdhanA prakSepo karanuM upavAsanuMmAnasa For Personal & Private Use Only www.jainlibrary.org
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ nara nA upahAra-upAdhyAya prANazaMkara bhavAnIzaMkara emAM nirUpAyuM che. rAMTo. upahAra : baLavaMtarAya ka. ThAkorane saMbodhIne lakhAyeluM, kAnanA kAvyasaMgraha 'pUrvAlApa'nuM 1. paNa sauneTa kAntanI prakRti ane premaviSayaka ramaNIya rAMdadhatAnI rAmuddhi pragaTa kare che. navalakathA jyotirdhara" (1984), vArtAsaMgraha 'pANIdAra matI' (1984) ane nATaka 'mane mApha karo' (1980) emanAM pustakA che. paM.8. upAdhyAya gaNapatizaMkara bhAlacaMdra, 'pApI gaNa': bhajana prakAranI 135 racanAone saMgraha 'paddha-pukAra' (1958) nA kartA. upAdhyAya gevinda: raMga avadhUta mahArAja viSayaka prazastipradhAna racanAonI pustikA "avadhUta smaraNa' (1947) nA kartA, kau.. upAdhyAya vidarAma jerAma: bhagavAna svAmInArAyaNanI stuti rUpa lakhAyelI kRti 'zrIjI mahArAjanA loko tathA garabA" (1896) nA katAM. upAdhyAya gaurIzaMkara tribhavana : padyakRtio "nIlA, pramIlA ane auraMgajheba nATakanAM gAyane' (1967), 'dArA ane auraMgajheba nATakanAM gAyane' (1961), mRgalocanI nATakanAM gAyane' (1911), 'svAmI rAmAnaMda nATakanAM gAyana (bI. Ai. 1911), 'vIra kerArI nATakanAM gAyano' (trI. A. 1929), tema ja navalakathA 'allAuddIna khUnIne rAjaraMga athavA maMDalagaDhanI mehinI'nA kartA. upAdhyAya amRta manasukhalAla (10-3-1935): janmasthaLa nAnAvADA (ji. sAbarakAMdA), muMbaI yunivariTImAMthI 1960mAM mukhya viSaya saMskRta ane gauNa ratare prAcIna bhAratIya saMskRtinA viSaya sAthe bI.e., tyAMthI ja 1967 mAM saMskRtagujarAtI viSayo sAthe ema.e. gujarAta yunivarsiTImAMthI "hamacandrAcArkakRta 'kAvyAnuzAsanam'nuM AlocanAtmaka adhyayana" e viSayamAM pIeca.DI. 1962thI 1967 sudhI muMbaInI nyU ' IrA hAIskUlamAM zikSaNakArya. 1968 thI 1980 sudhI bhavana koleja, muMbaImAM saMskRtanA viSayamAM adhyApana. hAla, 1983 thI maharSi vedavijJAna akAdamImAM prAdhyApaka. 'praziSTa saMskRta sAhityane itihAsa' (1976), 'upanayana saMskAra" (1986) saMkSipta adhyayana "vAyupurANa' (1981), 'gujarAtI sAhityane itihAsa' (caturabhAI paTela sAthe, 1987) tema ja mahAnibaMdha nimitte thayela saMzAdhana-kArya 'dha kAvyAnuzAsana opha :cArya hemacandrAcArya' (aMgrejImAM, 1987) emanA abhyAsa-graMtha che. 'mahAna zikSikAo' (1986) emanuM anUdita pustaka che. uparAMta, mahAkavi kAlidAsakRta 'vikramorvazIya' tema ja bhAsakRta 'svapnavAsavadattA nATakonA gujarAtI anuvAda emaNe ApyA che. kau.bra. upAdhyAya amRtalAla bhAIzaMkara, 'amarIza': vaiSNava saMpradAyane kendramAM rAkhI lakhAyelI bhavana prakAranI padyaracanAonI pustikA 'ii amarIza bhajanAvalI : 1' (1916)nA kartA. ja kau.bra. upAdhyAya kAzIrAma maganalAla: padmAvatInA ravayaMvaranI kathAna paghamAM nirUpanI kRti 'padmAvatI svayaMvara nATaka' (1885) nA kartA. kau.pra. upAdhyAya kAMtibhAI (6-11-1919): janmasthaLa nAnAvADA. 194 mAM bI.e. vyavasAye pustakavijetA. saLaMga bALavArtAkRti 'sukhanAM svapna' (1951), caritrakRti 'vIracaMdabhAI gAMdhInuM jIvanacaritra' (1964) tema ja khalila jibrAnanI kRtionA anuvAdo "maMdiratAra' (1949) ane "vaSNu ane phINa' (1966) emanA nAme che. kI... upAdhyAya gaNapatabhAI rAghavajIbhAI, 'dhUnI' (16-10-1936): navalakathAkAra, vArtAkAra, nAlekhaka. janma amarelI jillAnA iMgaroLAmAM. vinIta. Ayurveda vizArada. prAthamika zikSaka. upAdhyAya ja. ma.: gAMdhIjInI zaikSaNika kArakirdIne lakhanuM pustaka "mahAtmA gAMdhIjInI zaikSaNika siddhio'nA kartA. kau.vya. upAdhyAya janmazaMkara vizvanAtha : 'bhArata gaurI' (1985) navalakathAnA kartA. ka.. upAdhyAya ThAkorarAma vallabharAma: padyakRti 'Aja nakumAra zUrA abhimanyu nATakanAM gAyana' (1889)nA katAM. kau.. upAdhyAya nAraNajI lakramIrAma : padyamAM lakhAyelI caritrakRti 'jhI zAradAmadanA karI. zaMkarAcArya mahArAjanuM vRttAMta' (1886) nA katAM. ka.. upAdhyAya pratAparAya irachAzaMkara (21-9-1921) : vArtAsaMgraha 'suvarNaphUla' (1956), navalakathA "aMtaryAna' (1957) tema ja anya kRti 'sAkSAtkAra' (1952) nA katAM. kI.. upAdhyAya prANazaMkara bhavAnIzaMkara : zrImadbhagavadgItAnAM sArabhUta tattvone padyamAM utAravAnA prayatnamAM lakhelI padyaracanAonI pustikA 'gItAbhajano' (1943) nA kartA. ka.. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 33 For Personal & Private Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAdhyAya phulazaMkara lAlabhAI - upAdhyAya harilAla jAdavajI upAdhyAya phulazaMkara lAlabhAI : padyakRti "vidyAvilAsI rasubodha- mitra vilAsa'nA kartA. kau.. upAdhyAya bApujI dayAzaMkara : padyakRti "narmadAjIne. garabe'na: katAM. upAdhyAya bhAIlAla jamanAzaMkara: navalakathA ' daNa athavA suzIlA-lIla: : 1' (1913)nA kartA. kau.pra. upAdhyAya bhUpendra: ramUjapradhAna haLavI zailInA lekhasaMgrahA 'trikoNano cotho khUNo' (madanakumAra majamudAra sAthe, 1973), 'trikoNano pAMcama khUNo' (madanakumAra majamudAra ane uSAbahena majamudAra sAthe, 1983), mULe gherI barajasanI kRtine anuvAda 'sAthI saMgI vinAnA' (1956) tema ja anUdita caritrAno saMgraha "arvAcIna bhAratanA zilpIo' (1971) nA kartA. ka.. upAdhyAya maNilAla vallabhadAsa : prArthanA, stuti, bhajana, AratI jevAM svarUpamAM karelI padyaracanAonI pustikA 'maNivallabha bhajanamalikA' (1968) nA kartA. upAdhyAya maNilAla sukharAma: hindu dharmagraMtha zrImad bhAgavatanI kathAnA sArane gadya-padya mizrA Dhabe saMkSepamAM rajU karatI kRti 'bhAgavata-sAra' (1960) nA kartA. upAdhyAya ravi: prakIrNa kAvyo. rAMgraha 'uranA sUra' (1961)nA kartA. ni.vI. upAdhyAya rAmacaMdra ema.: subodha ane rasika zailImAM lakhAyelI sAmAjika navalakathA 'nirdoSanAM rudana' (1935) nA kartA. ni.ve. upAdhyAya vAmanabhAI pI. (30-1-1922, 107-1977) : kavi. janma bhAvanagaramAM. mAdhyamika zikSaNa bhAvanagaramAM. vyavasAya Ayurveda tabIba. emanI pAsethI kAvyasaMgraha "vAmana kavana' (1977) maLyo che. ni.ve. upAdhyAya vAsudeva nAthAlAla (18-2-1943) : navalakathAkAra. bI.e., bI.eDa. kaMkAvaTI (tA. dhrAMgadhrA) nI zALAmAM AcArya. emaNe "maMgala sUtra' (1976), 'tUTathI baMdha - vahyAM pUra', 'saMjAga', 'pUratI jhaMkhanA' vagere navalakathAo ApI che. | ni.vA. upAdhyAya vivekavijaya (1987): covIsa tIrthakaronAM stavana', gahUlIo, garabAo tathA mahAvIra svAmInuM pArA) vagere kRtionA saMgraha 'abhinava ratavana galIsaMgraha' (1939)nA kartA. ni.vA. upAdhyAya zaMkaralAla jI, 'zizu': svAmI zrI. cinmayAnaMdajInA padyamAM lakhAyelA jIvanavRttAMta 'RNamukita' (1946) nA kartA. ni.vA. upAdhyAya siddhimuni : sa bAdhaka padyakRtio ane mahAna bhakatAnA jIvananI prasaMgakathAonA saMcayarUpa pustaka "sadAcAra ane sukha' (1946) nI katAM. ni.vA. upAdhyAya surendra dhIrajalAla, 'sarala' (24-8-1945) : navalakathAkAra. janma suratamAM. 1967mAM rasAyaNazAstranA viSaya sAthe bI.esasI. suratanI dha surata pIpalsa ko-o. benkamAM sabaoNphisara. emanI navalakathA karAya raMgalA' (1972) mAM muMbaInI jhUMpaDapaTTImAM vasatA zApita-pIDita samAjanuM Alekhana pradhAnatathA vAstavika ratara thayuM che. laghunavala 'aMgabhaMga' (1974) mAM apaMga kathAnAyakane thato vyarthatA ne chinnabhinnatAne anubhava mukhyatve Alekhya viSaya che. kAruNyapradhAna, satyaghaTanAtmaka navalakathA 'mastImAM DUbelI ghaTanA' (1981) kathApravAhane kAraNa vAcanakSama bane che. daMpatI vacce janmelA AMtaravigrahanI kathA 'Ta suparNA' (1976) ane muja malakamAM huM khAvAyA' emanI anya gadyakRtio che. ka.. upAdhyAya harilAla jAdavajI (22-1-1916): navalakathAkAra, janma mesALa meTA khIjaDiyA (ji. amarelI)mAM. prAthamika ka.. upAdhyAya manubhAI DI.: kavacit dazabhakitane viSaya banAvatI tema ja maMgala gIto, prArthanA ane garabA svarUpamAM racAyelI kizArabhAgya padyaracanAonA saMgraha "sabarasa-gItasaMgraha (1963) nA kartA. ka.cha. upAdhyAya matIrAma dalapatarAma : "satI citAmaNI svayaMvara AkhyAna' (1899) nA kartA. ni.. upAdhyAya mehanalAla amathAbhAI: caturaMkI nATaka 'jagadekacavizAlAkSI' (anya sAthe, 1894)nA katAM. upAdhyAya yazavaMta hari: 'praNayatripUTI yAne bhAgyarekhA' navalakathAnA kartA. ni.va. upAdhyAya raNadhIra : zrIaravida vizenuM caritrAtmaka pustaka 'pragaTayA aMtaryAmI' ane 'samagra jIvana yoga che tathA sat asat nA saMgharSonI mahAkathAnA nAyaka arjunanuM caritrAlekhana karatuM pustaka 'yudasva' (1988) nA kartA. ni.vA. 34: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikSaNa paDadharImAM 1923thI 1931, e pachI 1934 sudhI jAmanagaranI saMskRta pAThazALAmAM pANinIya kaumudInA abhyAsa, 1936 thI 1942 daramiyAna cAraNa kavi-vArtAkAre ne! saMparka 1944 thI 1959 sudhI muMbaImAM khAnagI peDhImAM nokarI, tyArabAda navalakathA lekhana, vAcakavargane prasaMga-pravAhamAM jakaDI rAkhanArI paDatA gaDhanA paDachAyA - 1-2'(1962), 'rudhiranuM ratilaka'(1963), 'nArI hatI eka namaNI' (1971), 'mevADane kesarI' (1976), zaurya pratApI anuvaMza' (1978) jevI vIseka aitihAsika navalakathAo tema ja gaurI(1953) prIte parovAyAM' (1961), 'nathI sUkAyAM nIra' (1964), 'kundana caDayuM kAMTa'(1967), 'kuMvArI mAtA'(1977), 'maMgaLapherA'(1983) jevI pAMtrIseka sAma:jika navalakathAo emaNe lakhI che. A uparAMta emaNe bALavArtAsaMgraha 'puSpamaMgala'(1951) tathA 'saurASTranI gAthA 1 2'(1957), kAraThI vAtAM' (1956), 'saurASTranI vIragAthAo: 15'(1971) vagere lAkasAhityanAM pustako paNa lakhyAM che. 2.2.5. upAyana (1961): viSNuprasAda trivedInA paSThipUti abhinaMdanagraMtha. pahelA traNa khaMDomAM lekhakanAM vivecanAtmaka lakhANomAMthI pasaMda karAyelA lekhA che; tA cAthA khaMDamAM lekhakanA jIvanakAryane mUlavatA, vividha sAthIo dvArA lakhAyelA lekhA che. pahelo khaMDa 'bhAvanAmAM AiMtacarcAnA lekho che. oittama jAtinI kavitA', 'anubhAvanA', 'soryanI upAsanA' vA sakhAmAM kALapadArtha tarapha javAnuM emanuM koMgI valaNa pragaTa thAya che. AnaMda ApavA sivAya satyanuM darzana karAvavuM tene e uttama kavitAnuM lakSaNa mAne che, saMskRta kAvyasiddhAMtA pratyenuM emanuM cikitsaka valaNa 'rasa, saundarya ane AnaMda', 'rasanA siddhAMtamAM sApekSatA', 'sAdhAraNIkaraNa' jevA lekhAmAM dekhAya che. emane lAge che ke rasidhdAMta Adhunika sAhityane mUlavavA mATe aparyApta che; tethI rasane sthAne sauMdarya-ramaNIyatAne kAvyamUlyAMkanamAM vadhu svIkArya mApadaMDa emaNe gayo che. vivecananA udbhava', 'vivecakano kAryapradeza', 'vivecananI pratiSThA' jevA lekho vivecanapravRtti vizenA emanA vicAro pragaTa kare che. vivecana vivecakanI vaiyakitaka mudrAthI aMkita bane che, eTale vivecana paNa sarjanAtmaka pravRtti che; - eTalI AtyaMtikatAe e na gayA hoya, paNa vivecana kaLAkRtinA sAkSAt anubhavanA AnaMdathI dhabakatuM hAya tene e iSTa rU gaNe che. bIba khaMDamAM lekhakanAM varvAcIna ciMtanAtmaka gadya' paranAM Thakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALAne upakrame apAyelAM pAMca vyAkhyAno mukAyAM che. narmadathI AnaMdazaMkara sudhI lakhAyelA gujarAtI ciMtanAtmaka gadyamAM vyakata thayelA vicAronI temAM tapAsa che. trIjA khaMDamAM lekhakanI kautukarAgI vivecananI vizeSatAothI prabhAvita kRti-samIkSAnA lekhA bhale bahu sugrathita na hoya, tUTakachUTaka hoya, paraMtu marmALAM upAyana--umaravADiyA babhAI lAlabhAI ane UMDI sUjha tathA rasajJatAthI bharelAM nirIkSaNovALA jarUra che. ja',', upana bhaTTAcArya : juo, bhaTTa upendra rAmazaMkara, umatiyA naTavaralAla amaratalAla, 'huM umatiya:'(10 91929): janma vaDanagaramAM, 1954 mAM amadAvAdanI Tarsa kolejamAMthI aMgrejI ane mAnasazAstranA viSayo sAthe bI.e. tema ja gujarAta yunivarsiTImAMthI aMgrejI ane gujarAtI viSayo sAthe ema.e. 1958 thI 1962 daramiyAna sarasvatImAM dara hAIskula, amadAvAdamAM zikSaka. 1967thI amadAvAda ATarsa komarsa sAyansa koleja, amadAvAdamAM adhyApaka. kAvyasaMgraha 'gItakA'(1962)nAM batrIsa UbhIne mAM nArI tyanA prabhAva kendrabAne che. 'pUriNI'(1973) emanuM mULe rasika mahetA kRtya e ja nAmanI navalakAnuM traNa aMkanuM nATacarUpAMtara che. $1. umara jetapurI o, gAMDIla uMmara mIna. umaravADiyA prakhaMDubhAI makanajI: bAbarAdbodha vAnAM zarU (1920)nA kartA, (.)], umaravADiyA bahubhAI lAlabhAI, 'kamaLa', 'kizorIlAla varmA', dhIrajalAla gajAnanajI mAMhenA', 'suMdara'mAM tripADI,''hama trADI' (13-3-18, 14-1-1956); nApA, janma veDa (ji. surata)mAM, pitAnI sarakArI karIne kAraNe, prAthamika-mAdhyamika zikSaNa judAM judAM gAmAmAM. 1920mAM muMbaIthI bI.e. te pachI keTalAka samaya khAnagI ane sarakArI karI. 1927mAM muMbaIthI lavarathI gaI. vakIlAta zarU karI. 1928 thI 1936 vakIlana nimitte navAsa daramiyAna sAmAjika pravRttiomAM sakriya rasa lIdhe. 1936 thI 1949 sudhI amadAvAda milamAlika maMDaLanA pagAradAra maMtrI tarIkenI kAmagIrI, emAMthI nivRtta thaI pharI vakIlAta. amadAvAdamAM avasAna. emaNe 1926mAM 'sInAnA viNa caurSaka nIce ro5nI kiMmanonA vikArarUpa kAvyonA no roya pragaTa karyA che. jemAM krisa brAuniMganAM soneTa parathI sUcita racanAo paNa che. 1921 mAM mAnavakitanA durvyaya tathA samAjanAM aniSTone viSaya karIne cAlatA riDananA suprasiddha nATaka "dhi skUla phora skenDala'nuM rUpAMtara 'saMsAra eka jIvananaTaca' prasiddha karyuM. 1920mAM vijayarAya vaidya sAthe 'cetana neM 1924 mAM jayonA zukala sAthe 'vinoda' mAsika zarU karyAM hatAM. munazIe potAnI AsapAsa tejasvI taruNonuM maM ii 1922-23mAM Aditya saMsadanI sthApanA dardIna 'gukhzana' mAsika zarU karyuM namAM paNa barabhAI hissedAra banyA. emanA vAtAnuM vana'(1924) vArtAsaMgrahamAM ThIka ThIka rItibheda-kakSAbheda darzAvatI vArtAracanAo che ane eka ekAMkI For Personal & Private Use Only gujarAtI sAhityakoza - 2:35
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ umarIgara jamazedajI rUstamajI- UghaDatI dIvAla nATaka tathA eka aMgata nibaMdha paNa che. A kRtiomAM emanI vilakSaNa vicArarasRSTino prabhAva che; paraMtu ane vadhAre kalAtmaka ne rAjaLa abhivyakita sAMpaDI che. emanAM ekAMkI nATakAmAM. 1922 mAM lakhAyelA emanA pahelA dhyAna khecatA nATaka 'lAmahapANI' rAmAvatA 'masyagaMdhA ane gAMgeya tathA bIjI cAra nATako' (1925) tathA 'mAlAdevI ane bIjA nATako' (1927) nATadhasaMgraho pachI emANa 'ravAlinI ane bIjAM nATako' e nAme saMgraha karavA vicAreluM, paNa e thaI zakayuM nahIM ane 1927mAM lakhAyelA chellA nATaka 'zavAlinI' emanAM pasaMda karelAM nATakanA maraNottara saMgraha 'baTabhAInAM nATako' (saM. anaMtarAya rAvaLa, 1911) mAM ja samAvavAnuM thayuM. 'manTayagaMdhA ane gAMgaya tathA bIjA cAra nATako'mAMnA 'mahammada paigaMbara' nATakane kAraNe emane muslimonA virodha sahana karavAne Avyo ane sarakArI pratibaMdhane kAraNe saMgrahamAMthI e nATaka rada karI 'mananAM bhUta nAma nATaka mUkavAnuM thayuM. Adhunika samayane anurUpa navAM mUlyonI dRSTie paurANika viSayone e sparzatA ane potAnuM navuM arthaghaTana mUkatA. vicAra emanAM nATakonuM eka baLavAna pAraNuM banI rahyo. dubahulatA tathA samayavistArane kAraNe ekAMkImAM apekSita saghanatAnI dRSTie UNI UtaratI emanI A racanAo keTalIka kacAze dharAve che, chatAM e kRtio enA vicArobaLa, vicArane anurUpa nATavakSama paristhitinI saMkalpanA, ghAtaka ne sajIva pAtrAlekhana ane vAchaTAyukata saMvAdothI potAnuM AgavuM rUpa ghaDe che. 1928-29 mAM e thoDA samaya mATe jokhkhA zukala sAthe 'sudarzana' sAptAhikanA taMtrI banelA. paraMtu vastuta: A rAmayathI emanI sAhityika kArakirdI sthagita thaI gaI hatI. 1935 mAM "rAsa aMjali" nAmaka garabAsaMgraha tathA 'zAkuntala'ne pAtranAme, prasaMge vagerenA pheraphAro vaDe arvAcIna samayamAM DhALIne taiyAra kareluM rasalakSI rUpAMtara 'zakuntalA rasadarzana' pragaTa thAya che, paNa e mAtra kSaNika jhabakAro nIvaDe che. 1937 mAM prakAzita kIrtidAne kamaLanA patra" 1924-25 mAM "mAnasI"mAM lakhAyelI lekhamALA che. munazInA 'gujarAta enDa iTsa liTarecara'nI samIkSA nimitta A graMthamAM gujarAtI sAhityanI siddhi-siddhinuM rasALa ane ramatiyALa, patrarIlIe kareluM arUDha ane marmagrAhI avalokana rajU thayuM che. 1922 mAM "ApaNA keTalAka mahAjana' e zIrSaka heThaLa 'gujarAtamAM pragaTa thayelAM agragaNya gujarAtIonAM nijIdRSTinAM ane nikhAlasa rekhAcitra, 1926-27 mAM suvarNamAlAmAM pragaTa thayelI 'madhusUdana' nAme adhUrI navalakathA tathA prakIrNa lakhA Adi emanuM keTaluMka lekhana graMthastha thayuM nathI. ja.kA. umarIgara jamazedajI rUstamajI: kavi. emaNa kayAMka pArasI bolIne maroDa chatAM zAhanAmAnI Dhabe be racIne nIti-bhakitayukata kAvyasaMgraha 'jamazI vANI(1904) raraya che. vaLI, kalApInA saMvAdane AdhAre jesala-toralanA rasaMvAdane padyarUpa ApyuM che. pa.mAM. umAkAnta : juo, paTela umeda tribhuvana. umiyAbahena : 'kavanamukata bhajanAvalI - 1'nAM kartA. ni.. umedacaMda ravicaMda: baLAhityanA punaH 'gulAba'nA kartA. .ivA. umeza kavi: juo, mahetA umeza gaurIzaMkare. uzanas : juo, paMDayA naTavaralAla kuberadAsa. uSA (1918): kavi nhAnAlAlanI sarjakatAno eka navo unmeSa dAkhavatI, gujarAtanI pahelI gaNAvA pAtra laghunavala. prathama darzanathI lagna sudhInAM, dilane taDapAvatI judI judI bhAvarithatimAM nAyaka "huMnAM vAnara hRdayasaMvedananuM Umisabhara ane kAvyamaya bhASAmAM vAcakane saMbhaLAvAnuM raheluM bayAna e A snehakathA pradhAna AkarSaNa che. vacamAMnA ghaNA tema ja chellA prasaMganA Alekhana dvArA upasAvAtI rahelI nAyakanI snehamUrti uSAnA guNa-vyakitatvanI chabI paNa ochI AkarSaka nathI. kathAnI pRSThabhU ApaNAM vrato, utsavo, parvo vagere sahitanA gujarAtanA samAjajIvananI che. upAnAM lagna eka zrImaMta kuTuMbanA nabIrA sAthe mA-bApa vaDe jAya ema goThavIne kartA kathAmAM vAstavano raMga thoDoka lAvyA che, paNa e lakSmIputrane parAgavA cAhatI potAnI benapaNIne mAhyarAmAM besADI daI upA mAtA pitAnI saMmati jItI laI aMte nAyaka sAthe icchita lagnathI joDAya che. aneka sthaLe kAvyakaTie pahoMcatuM tAjagIbharyuM, AlaMkArika gadya A lada gadyakathAne kAvyAtmaka sAhityakRti banAve che. a.rA. ujA phakIracaMda maganalAla: bALakAvyasaMgraha 'bAlagItathI (1982) nA kartA. .ivA. UghaDatI dIvAla (1974): caMdrakAnta zeThano achAMdasa racanAono saMgraha. vAtacItanI bhASAnA rojidA lahakA ane baMgavinAda tema ja kaTAkSa vakratAnA kAkuothI jAta sAthe vAta mAMDatI A kavinI Adhunika bhAvamudrAo ghaNIvAra tirthaka kAvyamudrAo banI zakI che. ahIM AtmaviDaMbanAnuM valaya samAja, saMskRti, Ithara, dharma ane rAjakAraNane UMDaLamAM latuM lanuM ane bhAvavizva janmAve che. cADiyo, mIMDu, jokara, kamAnDa eMjina, dalo taravADI, Dholane Dha, bhAbho sarahadanA sUbA - A badhAM 'DiyA'nAM vividha svarUpa che. AtmaviDaMbanA dvArA AtmaparIkSaNa ane Atmazodha nu ahIM kAragata 36: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ nIvaDo che. eka caMDiyAnI namunedAra banAvaTa saMgrahanI ghAtaka racanA che. caM UDaNa carakalaDI: umAzaMkara jozInuM AAMka. navastu A pramANe che. zuM tapha AkarSI koDabharI caMdInA vivAha OMno pitA sAthe goThavAya che. vaMdA. UnavAlA jamazeda mANekajI : 'jenI pArasI gujarAtIne saMkSipta zabdakoza' (1955)! kartA. oNjI UnavAlA zIrInabAI mAM ane na4i3), 'himAlayanA mahAtmA'(1947), 'bAge bulabula ane gulistAna' (1949), 'mahera ane sarIya' (1969) jevI navalakathAonAM pharyA. cA UrdhvamUtra (1965): bhaJavIkamA zarmAnI 630 pRSThomAM vistaranI 'azva', 'sarpa' ane 'azvattha' nAmanA traNa khaMDomAM vaheMcAyelI A navalakathA mANasanI mUlahInatAne ekAkI suzikSita nArI kSamA ane tenA paricayamAM AvatAM bAdala, DaoN. kuNAla ane pre!. nihAranAM pAtro dvArA upasAve che. A kathAnAM badhAM mukhya pAtra samakSa eka ja samasyA che, peAtAnA sAcA janakanI bhALa. mAtApitA ane sAgara gaeNlanA paraspara gUMcavAyelA saMbaMdhonA vAtAvaraNamAM jenuM bALapaNa vItyuM che ne AmAM traNamAMthI eke puruSanA pUrNapaNe svIkAra karI zakatI nathI ane ekalatAnA odhAre vacce jIvatI rahe che. kalpanapradhAna nazailIthI phlezabeMka patie lakhAyelI A navalakathA dhyAnArha che. viSaya : no, zAhu nibAga cunIlA dama. UMjhAvALA zokhIna : thoDIka prazasya racanAonA saMgraha bahucarAbhakitabhAva'(1932)nA kartA, A.. RNAnubaMdha (1963) : be khaMDomAM vaheMcAyelI Izvara peTalIkaranI samasyAmUlaka sAmAjika navalakA, azleSAnA mukhe prathama puruSa kathana rItimAM AkhI vAta kahevAyelI che. kuTuMbanA sukha khAtara pAMtrIsa varasa lagI avivAhita rahelI azleSA, pati subaMdhu ne premI parjana sAthe rAjIvana jIvanI kAkAnAM saMtAnonI mitra tarIke emanA saMparkamAM Ave che. subaMdhu pratye enA manamAM jAgelI sahAnubhUtine subaMdhunI hena nihArikA premamAM palaTAve che. subaMdhu kRttikA sAthe chUTAcheDA levA taiyAra nathI to, kRttikA jema be puruSo sAthe UDaNa carakalaDI - eka UMdara ane jadunAtha jIvana gALe che tema e be strIo sAthe jIvana gALe evA Agraha te seve che. paNa lekhake chevaTe subaMdhu-kRttikA ane paazleSA, evA maLa meLavIne A samasyAnA tADa kADhavo che emAM emanI sAthe kika dRSi vyakta thAya che. sIpUrNa saMbaMdha ke bALAno prazna saMkaLAyevA hAi samAja saMmata vinAnA saMbaMdhalekhakane mAnya nathI, tema te ca nirUpaNamAMthI phalita thAya che. subaMdhu ane azleSAnAM kuTuMbIjenA tathA rAMpAkAkIe A prazna paratve eka pakSa racyo che, paraMtu pAyAne mAnya nathI enuM nirUpaNa paNa lekhaka pUrepUrI taTasthatA jALavIne kare che. AthI AnA sAhasika vastunirUpaNamAM abhijAtyanuM vAtAvaraNa racAyuM che. dhI.ma. birAja: jo, travADI havana kuMberache. e. ena. pI.: navamA sattAina saMnApanA tA. e. ena. bI. Dablyu: marI, gajhala, garabI ane bada 'gAyanarUpI gulAMkAvalI nATaka'(1885)nA kartA. ... e. e pAMcaLa vajhIra ane mUrkha vacce nAra' (1888)nA kartA. ... e. DI. esa. navalA ne ke phana'(14)nA kanAM, ... A.DI. ke. vo, kAtara aradezara dAdAbhAI, e. bI. Ara. : 'svacchaMdI kamaLA' nAmanI navalakathAnA kartA. ... eka AgiyAne : agiyAnA dRSTAMta dvArA 'je poSatuM te mAratuM'nA saMdeza ApatI kalApInI jANItI kAvyaracanA. caM.TA. eka AjJAMkita sevaka : zArdUlavikrIDita, harigIta, dAhaDA, bhujaMgI ane kuMDaLiyAbaghdha kRti 'zrImaMta mahArAjA sayAjIrAva gAyakavADa vize'nA kartA. ... eka uSa:kAlanI samRddhi: ziloMganA potAnA nivAsasthAnanA AMgaNAmAM eka uSa:kAlanI samRddhinuM smaraNalekhakana ciMtanAtmaka zreNAmAM laI jAya che, enuM yAna Apana tilAla mohanalAla trivedInA nidha gorA, eka baMdara ane jadunAtha 64) "ma" DrArA prakAzana lAbhazaMksa kAra ane subhASa zAhanuM lekhanuM triaMkI nATakara baeNsTanA 'veiTiMga phora godone anulakkIne vakhAyeluM A nATaka astitvavAda ane eNbsarDanI vicAradhArAone tathA e gujarAtI sAhityakoza 2:37 For Personal & Private Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka riphoniyana rojayueTa - eka musAphara baMnenA prayogapravAhone care che. A ane ba nAmanA be ajANyA zakhsano satata saMvAda cAlato hovA chatAM emanI vImAM kAI dAra nathI. astitvanI vedanA, mukhya ane nI paristhitio, jIvananI viphaLatA - A badhAnA adhyAsA Thera Thera paDaghAyA kare che. caM.TA. eka elphinsToniyana grejayueTa : nATaka'duniyA darpaNa'(1885)nA 5. 2..da. eka elphinsToniyana vidyArthI: 'zeksapiyaranAM nATakomAMnI vArtA -bhAga 1-2'nA kartA. ... eka kavi: manahara ane tATaka jevA chaMdo ane garabA, garabI, prabhAtiyA jevA kAvyaprakAro prayojatI 'gAtrezvarI stutyAvaLI' (1901)nA kAM. eka kAThiyAvADI to, dare naberAma prANajIvana, eka khaMbhAtI 'chappananA dukALamAM khaMbhAta zaheranI hAlata' (1200). ... eka gujarAtI: karNa pA'(18)nATakano karyAM. ... eka gurjara juo, desAI AMbAlAla sAkaravALa eka gRhastha : jIvanacaritra 'AnaMdIbAI joSI'(1887), 'sAvitrI' (1927) tathA manAITrena ane tAkiya vacce laDAI (1887) ane 'mAro lADako dIkaro'(1888)nA kartA. ... ... eka grejyueTa nibaMdha paNa'(103) ane anuvAdagraMtha 'kAunTa opha monTekrisTonA kartA, ... eka ghA: paMkhInI upara pagaro nAkhatAM paMkhInA UTI gayelA vizvAsanI vedanAne vAcA ApatuM kalApInuM jANItuM kAvya. kalApInI aMgata vedanAnA putra A kAvyane maLelA che. 3: gujarAtI sAhityakAza - 2 kAvya. eka ja de cinagArI : hirahara bhaTTanuM mahAnalane prArthanuM jANItuM caM.TA. eka juvAna pArasI : kathAtmaka kRti 'janAnakhAnAnI bIbIo' (1868)nA kartA. ni.vA. eka Teliphona raoNka sAgarathI vikhUTuM paDeluM pANI. sagarane Teliphona kare evI kalpanA DrAya samAna bhASAkarmano paricaya ApatI candrakAnta TopIvALAnI kAvyakRti. ... eka thiyosophisTa : 'nAnakanuM jIvanacaritra'(1910)nA kartA. eka navIna jo, carI DAhyAbhAI dhagaza che, eka nAmerI vRddhane maLatAM: 26mI janmadine potAnA ja vRdasvakSano sAmano karanuM milana rAvaLanuM kAvya eka pArasI sadguhastha : 'amerikAnI musApharI'(1864)nA kartA. eka pArasI strI : pArasI laDhaNa jhIlatI gujarAtI bhASAmAM strIgRti viSayaka bodha ApatI kRti baddha pradarzana garabAvI (1869)nAM pharyAM. eka pitA: juo, parIkha nahira drArakAdAsa, eka pravAsI : 'nAgaDhano miyA'(1894) pravAsakonA kartA. ... eka bAraiyAnuM zabdacitra mahAdevabhAi desAInA nidha jelanA eka gunegAra bAraiyAnA taLapadA pAtrane enI ukitaothI upasAveluM ahaM citraNa che. mAM kA ro eka brAhmaNa : prAcIna zivane'(18) ne mUkhanAM nirdezo sA dorAno saMgraha "zInA kanAM, eka bhakata : 'jagadaMbanA navA garabA'(1907) tathA 'gadaMbAnA navA garabA'(ba)na! kAM ... eka bhUlA paDelA romenTika kavinuM du:svapna sureza jAnI prasiddha dIrgha kAvyaracanA. parakIyA banelI nAyikAnA AMtarabAhya vAstavanI vedanAraka nAyakakalpanA kAvyanA kendramAM che. caM.TA. eka mahamadIna munazI: sInamAM nathI AvA (1)nA karyA. eka mIThuM prakaraNa : muMbaI choDavAnuM thatAM muMbaI bhulAya che, paNa zALAnA vidyAdhIno tenI moDI ditI gAtI nathI; evI bhAvamuddAne nirUpatA rAmanA samaNAtmaka nibaMdha Do. eka mulAkAta : sureza joSInI TUMkIvArtA. mukhya pAtra hasamukha trivedInA cittamAM racAtuM bhAvajagata ane aMte vAstavamAMthI hatuM enuM palAyana kupanazreNIonI racanAvI praznala karyuM che caM.To. eka musAphara : gIti, kuMDaLiyA, chappA, doharA ane garabIbada padyakRti 'khaMbhAtanI raiyata upara du:khano pokAra'(1939) nA karyAM. For Personal & Private Use Only 2.2.2. )
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ - eka muhAjana - eka ekalavya: rahasyakathA "AMkhe oDhayAM aMdhArA' (1976) nA kartA. eka muhAjarIna : pravAsapustaka 'pezAvarathI masko' (1932) nA katAM. mu.mA. eka yati : 'sara zrI sUryadAsanuM jIvanacaritra' (1911) nA kartA. eka yuvaka : juo, kArabhArI bhagubhAI phoharAMda. eka racanAra : pAMtrIsa kaDInI padyakRti 'varasAdanI vadhAmaNI'nA katAM. eka rasanna : upajAti, lavANI, vasaMtatilakA, manahara, dohara, vagere vRromAM racAyelI padyakRti "zRMgAra' (1888) nA kartA. eka vidyArthI : 'trIdharmabodhaka' (1885) padyakRti tathA 'mazIda ane Aka' (1870) nATakanA kartA. eka vidrAna : 'kamiyAgAra caritra' navalakathAnA katAM. eka vyakita : juo, desAI padmAvatI. eka zikSaka : padyakRti "vividhopayogI viSayanA kartA. eka sabhAsada : bAlananI sAmAjika badIno virodha karanI kathA 'bhAnumatI' (1882) : kartA. ekAta (1966, 1978): 120 jeTalAM kAvyo dharAvatA sureza dalAlane prathama kAvyasaMgraha. emAM madhyakAlIne gapajIvananA bhAve, praNaya, prakRti, adhyAtma ane samakAlIna : dhunika cetanAne vyakata karatA viSayone gUMthavAna. kavie praya:rA karyA che. neTo, anya chAMdasa racanA, achAMdasa kAvyo ane gIta - ema vividha prakAromAM emanI sarjakatA ::vikRta thaI che. gIte emane vizeSa ruce che. prastuta saMgrahamAMnuM gItAnuM pramANa enI sAkSI pUre che. ghaNAM gItAmAM zabada karatAM sUranuM prabhutva vadhAre rahevuM lAge che. Ama chatAM "valAnA davalA saMgAtha', 'Tapake', 'hetuM ne. mele', 'ta jANuM, 'vaibhyAna. thAka', 'Ijana' jevAM gIte kAvyAtmaka che. rAdhAkRpagaviSayaka keTalAMka gIte paNa AsvAdya che. 'nikaTa dUra', 'Apa' ane e ja zamaNe pramANamAM sArAM soneTa che. "aSADhamAM virahI vRkSanI tulanAe Adhunika nAgarI nAyakanI virahavedanA kevI dAruNa che e emaNe sarasa rIte upasAvyuM che. e ja zamaNamAM savAra, bapora, sAMjanA reDhiyALa nityakrama pachI zaharI nAyakana bhAvatI ratane mahimA suMdara rIte pragaTa karavAmAM Avyo che. 'phaleTamAM' nAmanuM paraMparita harigItamAM racAyelAM eka lAMbu kALa dhADI mukharatA hovA chatAM kavikarmanI dRSTie noMdhapAtra che. emAMnA. aAdhunika sabhyatA paranA kaTAkSa AsvAda banyA che. belacAlanI sahaja bhASAnA lahekAo dvArA ahIM kavitva nipanna thayuM che. jAjA - jarA saMbhALajA' paNa AvI ja zailImAM lagabhaga AvA ja viSaya para sarjAyeluM kAvya che. 'ekAnta'mAM paraMparAnuM anusaraNa vadhAre ane maulika unmelA chA jAvA maLe che. sa.vyA. ekAntanI aDoaDa : zrIkAnta zAhanuM ekAMkI. ahIM bAMDiyAnuM baTana teDI nAkhatA hemaMta chevaTe khuda potAnA tUTelA baTana zodhe che - evI nArithatimAM eka vyakitatvanAM be UpaselAM pAsAM javAM pAtrone :vikAra che. rAMTo. ekAMkI: svarUpa ane sAhitya (1956): mahArAjA sayAjIrAva vizvavidyAlayanA bhAratIya saMgIta-nRtya-nATaya mahAvidyAlayanA vidyArthIo samakSa naMdakumAra pAThaka ApelAM vyAkhyAnono saMgraha. ahIM saMskRta sAhityamAM ekAMkI, pAzcAtya sAhityamAM ekAMkI ane tenA ubhava-vikAra, ekAMkInuM saMvidhAna, raMgamaMca ane ekAMkI, gujarAtI sAhityamAM ekAMkI vikArA tathA ekAMkI ane reDiyo nATaka jevA viSayAMge samAviSTa che. viSaya-pravezanI bhUmikAe upayogI banatA A saMgrahamAM nirUpita sAmagrI ane tenI rajUAta muddAsara che. eka sabhya : garabI, retI ane pado: saMgraha "hRdayavinAda' (1902) nA kartA. eka saMdhyA: nadInI pAra UtaranA daMpatInA pANInA ane premanA yugapata anubhavanA tAjagIpUrNa citAra ApanuM rAmanArAyaNa vizvanAtha pAThakanuM kAvya. rAMTo. eka strI: 'bhaviSanATaka'nA. kanAM. ' eka snehI: 'ga vidagamana' (1980) nA katAM. eka hatI sarvakAlIna vAratA : jagadIza joSInI jANItI gItaracanA. praNayanI kathI. sAthe saMkaLAyelI vedanAe ahIM vaiyakitaka rUpa dhAraNa karyuM che. ca.To. eka hiteccha: pravAsakathA 'DAkorane bhemiyA' (1894) nA kartA. eka hindu: "rAjAbAi TAvara viraha : bhAga 1-2 (1891) nA kartA. rara.da. eko (Echo): juo, dalAla phUnI. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 39 For Personal & Private Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ eca. ema. paTela-ema. ema. vI. eca. ema. paTela: juo, paTela hIrubhAI mULajIbhAI. eca. ema. sI.: 'iMglIza-gujarAtI DikazanarI'nA kartA. eca. bI. ema. : rahasyakathA rajUsa ke jAdugara nA kartA. navalakathAnA kartA. rAM.. aMjiniyara gula jahAMgIra : 'nirdoSa ke dApita' navaDa kathAnAM kartA. ni.. enjiniyara geradhanadAra DAhyAbhAI (ra9-1-1892,-): kavi, anuvAdaka. janma lImAM. vatana rAne. 1909 mAM maeNTrika. 1917 mAM aMDipharana ane vikasAna kolejamAMthI bI.e. 1921 mAM elaela.bI. 1926 thI selisITara. emaNe aDhAra vargamAM rAmAyaNanI kathA kadanuM ziSTa dIrghakAvya samAvatA kAvyasaMgraha 'zrIrAmacaritAmRta' (1913) tathA rASTrIya gItAnA saMgrahaprabhAtapherI' (1930) e be maulika kRtio ApI che. A uparAMta emaNe saMrakRta, pazciyana ane baMgALI bhASAnI keTalIka uttama kRtionAM bhASAno paNa karyA che. e paikI paMDita jagannAtha-kRta 'karuNAlaharI' (1939), 'laharIyugala' (baMgAlaharI ane yamunAlaharI), kavi puSyadaMta-racita 'zivamahimna' (1955), 'kaMThAbharaNa - 1-2-3 (1957 66), 'kRpagalIlAmRta - 1-2' (1944-51), ravIndranAtha-kRta 'utsarga' (1933) ane gItAMjali' (1928) tathA 'umara khayyAmanI rubAI' (1932-33) noMdhapAtra che. eDanavALA gulAmaabbAsa zamasuddIna, 'nAzAda' (15-5-1949): kavi, navalakathAkAra, janma vaDodarAmAM. 1965 mAM maeNTrika. 1971mAM vanaspatizAstra-rAyaNazAstra sAthe bI.esasI. oparezana risarca gra pamAM pahelAM phIlDa invesTigeTara, 5chI 1973 thI sTeTa benka oNpha iDiyA, vaDodarAmAM keziyara, emaNe 'guMjArava' (1983) gajhalasaMgraha ane 'adhikamaNa' (1983) rahaya-navalakathA ApyAM che. caM.ko. eDanavALA nUrabhAI samasuddIna (1914): 'samAja ane samasyA (939) tathA 'mananAM motI' (1971)ne kata. ni.vA. eDanavALA mInu darAba (21-10-1927): nibaMdhakAra. janma pUnAmAM. muMbaInI nyu IrA hAIskUlamAMthI maeNTrika. 1948 mAM vilsana kolejamAMthI aMgrejI viSaya sAthe bI.e. 1954mAM amerikAnI neltha-vesTarna yunivarsiTImAMthI ema.esa. ane 1956 mAM rAjayazAstramAM pIeca.DI. hAla viskonsinI lorensa yunivarsiTImAM rAjyazAstra vibhAganA vaDA. amerikAnAM bhUtakALa, baMdhAraNa, rAjayapaddhati, kuTuMbavyavasthA, bhArata-amerikAnI tulanA ane ajaMpa, adhIrA, jijJAsu amerikone paricaya karAvatI pustikA 'amerikA AvuM che' (1969) emaNe lakhelI che. pA.mAM. eDanavALA meharabAnu phirojazAha: 'kALA mahelanI rUpasuMdarI yAne pAyA mAla pAdazAhane' (1908), suMdara jhArA', 'zAhajAdI chInA', 'dAmAnaMdano killo', 'nAmAMkita nArIo', 'AgalA jamAnAne philasUpha' vagere maulika tathA anuvAdita vArtAonavalakathAonA kartA. ni.vA. edalajI nasaravAnajI: padyakRti 'vidhavAnI arajI' (1859),dviaMkI nATaka "chelabaTAu ane mehanArANI' (1881) tathA 'kalagI gAyanasaMgrahanA kartA. ' ni.vA. ena. bI. ela. : navalakathA 'takebarIne tejaza' (1939)nA katAM. ni.vA. eMjiniyara kAvasajI DI.: triaMkI nATaka 'phabI jALa' (1935) ane "dharamI gunAhagAranA kartA. ni.vA. eMjiniyara kekobAda hIrajIbhAI : "kalesana para rakAsa' (1928) aMjiniyara jahAMgIra DI., 'habara': 'dUbarAna khavIsa,' mArI nAgaNa', 'jarathostI jIgara' jevAM nATakonA kartA. ' .TA. eNnjiniyara jahAMgIra ma. : pArasI samAjanAM citra rajU karatI hAsyapradhAna laghunATikAono saMgraha 'traNa nATako' (1955)nA kartA. - pA.mAM. aMnjiniyara bepsI : preraNAdAyaka jIvanacaritranAM pustako 'lAkhANA jIvanaprasaMge' (1979) ane 'guru nAnakanI vAto' (1980)nA katAM. ni.vA. eMjinayara seharAbajI khuradajI: pAlIzA gujarAtImAM chatrIsa pAnAMnI vIrarasapradhAna 'gujarAtI navala' (1868) tema ja 'kavi bhagavAnadAsa urphe bhAu marajInuM janmacaritra' (1896)nA katAM. ema. Ara. : vAtAMo garIbInI sUga ane 'caMDALAkI'nA katAM. ni.vA. ema. Ara. ema.: pArasI zailInI rasavAhI vArtA vArInA raMDAponA kartA. ni.vA. ema. ema. vI. : caritralakSI ane dharmabAdhaka nATaka 'dAnezvarI rAjakumAra lalitAMga' (1947) tathA dhArmika prasaMgone AdhAre racAyelA saMvAdone rAMcaya dhArmika saMvAda' (1973) nA kartA. ni.vA. 40: gujarAtI sAhityakAza:2 For Personal & Private Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ ema. ema. esa. ojhA kAzIrAma bhAIzaMkara ema. esa. esa. : kutUhalapreraka rasika vArtAo dhArelAmAM dhULa', 'jAta ne sAthI' tathA 'mahabata ke muzIbata'nA kartA. ni.va. esa. ema. : kathA kRti 'garIbInA gajabanA kartA ni.. esa. pI. vI. : ravAhI zailImAM lakhAyelI vArtAone saMcaya phonanA pharatA'nA kartA. ni.vo. esa. vI. sI. : 'guradA vidyArthInuM jIvanacaritra'nA kartA. ni.vA. esthara khImacaMda : prathama biratI gujarAtI strI-kavi. dalapatarItine anurA temanA kAvyapustaka 'bAdhakAvya' (1895)mAM khristI dharmanI mahattA vArNavatAM ane sAMsArika vyavahAra vizenAM kAvyo, nItiviSayaka garabA ane mAMgalika prasaMge gAvAnAM gIta che. amANa 'jhIzuMgAra' nAmanuM pustaka paNa lakhyuM che. ni.vA. eLa nahi te baLa : pannAlAla paTelanI jANItI TUMkIvArtA. sAsare AvavA mATe hAthe karIne patinA mAra khAIne piyarathI pati sAthe cI lIganI rUkhInI u=Aka nAnuM emAM sarasa nirUpaNa che. rAM.do. eTI bamanazA nasaravAnajI : hAsyapradhAna vArtA 'gulanI bhUlane bhUlane bhega' (1894) tema ja navalakathA 'nazIba' (bI. . 1894) nA kartA. | ki.vA. (pUrva AphrikA)mAMnI nyU inDiyA inphoransa kaMpanI limiTeDa, muMbaInA cIpha ejanTa. e daramiyAna 'bRhad gujarAta' nAmanA sAptAhikanuM prakAzana. 1920thI 1926 muMbaInI rASTrIya zALAmAM nAcArya. 'muMbaI samAcAra', 'prajAmitra - pArasI', 'vaoNisa oNpha inDiyA vagere samAcArapatronA aMgrejI vibhAganuM saMpAdana. 1926 mAM pharI paradeza. 'TAMgAnikA opiniyana' ane 'DakeTanA taMtrI. mukhyatve aMgrejI ane gujarAtI patrakAra tarIke kAma karatA emaNe itihAsa, rAjakArAga ane e aMgenI khaTapaTanuM nirUpaNa karatI 'ajojI ThAkora (1928), 'takSazilAnI rAjamAtA' (1938), kAThiyAvADI rAjaramata' (1940), 'pitRhatyA' (1942) ane 'puNya baMsarI' jevI navalakathAo ApI che. "dhanI vaNakara ane bIjI vAto' (1940) nAmane vArtAsaMgraha ane 1940 pUrvenI kAvyaracanAono saMgraha 'jUnA jUnA kAgaLiyA' (1952) tathA lokasAhityanI pracalita premakathAonuM DolanazailImAM nirUpaNa karatAM 'maha ane unALI' (1935) tema ja "saNI ane vijANaMda) (1935) nAmanAM kathAkAvyo paNa emaNa ApyAM che. raziyA ane jarmanInA AjhAdInA itihAsanuM nirUpaNa karatAM 'razmiA' (1938) tathA "svataMtra jarmanI' (1938) jevAM itihAsanAM pustako emanA nAma che. nAnAlAla kavinA kayAyana'nA aMgrejI anuvAda (1929) paNa emaNa karyA che. o gaMgA vaLI jAo: yazavaMta trivedInI, mane vizvanAM gatipUrNa dayA rAnI kaTavalayanI kAvyakRti. caM... A nyUyorka: viziSTa nAlayamAM Tekanolojikala yuganA hAsana ' pazcimI dusthAmAM rajU karatI candravadana mahetAnI kAvyaracanA. e.To. oghaDavALA hajubhAI : jaina dharmanAM vividha prakAranAM stavana rAM graha 'jena navI gAyanasaMgraha' (18999)nA kartA. ni.vA. ocachavalAla : sanya dvArA zodhAtA occhavalAlanA haLavA nirUpaNathI jIvananA gaMbhIra marmane rajU karanuM cinu modInuM caritralakSI kAvya. .TI. ojasa pAlanapurI : juo, saiyada moTAminAM alImiyAM. ojhA ucharaMgarAya kezavara (5-9-1890, 6-8-1953): navalakathAkAra, patrakAra. vatana-janmasthaLa janAgaDha. prAthamika zikSaNa rAjakoTa ane dhrAMgadhrAmAM tathA mAdhyamika zikSaNa verAvaLa ane jUnAgaDhamAM. jUnAgaDhanI bahAuddIna kolejamAMthI itihAsa ane arthazAstra viSayo sAthe 1913 mAM bI.e. e pachI kenyA ojhA umiyAzaMkara nathubhAI: karuNaprazastikAvya "bAvAjI rAjaviraha' (1890) tathA 'mitraviraha' (1891) : 'dabAdha vAtAM grahanA katAM. ni.vA. ojhA karuNAzaMkara girajAzaMkara: 'kaNAkRtya kavitA' (1982) uparAMta zivazakitanI stuti vizenAM pustako karuNA rasa' (1884) ane 'zivazakitanAM prabhAtiyAM' tathA 'vauThAnA meLAnuM varaNana - garabA (1881)nA katAM. ni.ve. ojhA kAzIrAma bhAIzaMkara, 'premI' (9-2-1886, 1954) : kavi, navalakathAkAra, caritrakAra, vatane DAnsarathaLa pAlItANA. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa anukrame pAlItANA ane bhAvanagaramAM. 1914 thI 1922 vaDodarAnA 'hindaviyu' sAptAhikanA sahataMtrI. pachIthI dayA-pracAriNI mahAsabhAnA madadanIza maMtrI ane e nAte upadezaka. emaNe 'baMgAlaharI'nI dhATIe narmadAnAM sauMdaryadhAmanuM varNana karanuM 'narmadAzataka', vaDodarAnA mahilA maMDaLa karelA rAra-garabAnA kAryakrama nimitte racelI rAsakRtiono saMgraha 'rAsamaMjarI' (1925), aMbikA kAvyamALA' (1926), 'zivaprArthanA' (1928) ane "somanAtha pratiSThA mahotsava' (1921) jevI kAvyakRtio uparAMta cAra yogInI vArtA' (1913) nAmanI AtmakathanAtmaka raulInI navalakathA tathA gAMdhIjI, tilaka, nhAnAlAla, yAjIrAva, zeTha amRtalAla lAlajI ane durgAzaMkara rUganAtha zAstrI jevI gujarAtI sAhityakoza -2 :41 For Personal & Private Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ ojhA kezavalAla tribhAvanadAsa - ojhA dhanavaMta prItamarAya vyakitaonA smRtirUpa paricaya karAvatI 'tilaka vistabAvanI, sAjI thaze. bAvanI', 'nagaDhanAM sakramo, bApu, 'hAnAga janma suvarNamaDAnsava'(1923) ane 'durgAzaM natha grInuM biMkha nacatra' vagere noMdhapAtra pustako ApyAM che. emaNe 'kRSNa bhajanasaMgrA'(12)nuM saMpAdana karyuM che; to brAMDapurANamAM nirUpana 'ugIna'(1924) ane paMDita jaganenacina 'gaMgAlaharI'(1939) vAM samazlokI bAyanarI paNa karyA che. ojhA kezavalAla tribhovanadAsa gajhala-kavvAlInA svarUpamAM rAMDache. bhagavAno na maMgAnuM bhAna prasaMgane varNavatI kRtiono saMDha DaranI gana samAnI kI' (pra) nA nAM, vA ATha gaNapatarAma levA: 'ekreDIganuM caritra' (1975) tavA sarakArI sahA one viliyama DaeNlanAM caritra'(1949)nA kAM. [mA ojha saMlAla zaMkaralAla, mAMduM mAnavI' (5-9-1944) : vi. ane mArAmAM viAnA cakAmAM, .. elAba zuM namo mejisTreza vagere emanAM ga 'nArI. garImAM'(1935), gama ko kabhI'(1) 'pUchAyA' (1983) mAM kAratako che. 'gujana' (1939), 'yuzana'(1985), '13LATa' (1985) saMpAdana che. yadukAna maMgaLajI, kava bhATakaranI 'rAsataraMgiNI'nI racanApADIne anusaratI racanA 'rasamaNi'(1927), strIjIvananA mAdarzane vaNI letI kRtionA saMgraha 'rAsezvarI' (1930), 'rAsagaMgA'(1939), 'rAsamaMdAkinI' tathA padyabaddha vArtAonA saMgraho 'kathAkuMja'(1930) ane 'gItakathAo'(1938), bALakAvyono saMgraha 'poDhAmaNAM'(1971) ane 'gajarA'(1932), 'suMdara saMvAdA'(1943), 'kuMvarabAInuM mAmeruM" tathA 'maMgala garabAvalI' jevAM pustakonA kartA. 22.6. ojhA cunIlAla jayazaMkara : caritranAyakanA jIvana ane sAhityanA tathA kAryano pramANabhUta paricaya ApatA ane adhyAtmanI vizada chatAM saraLa bhASAmAM carcA karatA 'kayADAcAryajI'(1947) caritragraMtha, 'pakSapAtarahita anubhavaprakAza' (bI. A. 1953) anuvAdagraMtha tema ja zRMgAra, adbhuta, karuNa ane zAMtarasanI TUMkIvArtAone saMgraha 'puSpalatikA'(1929)nA kartA, pA.mAM, jhA chelazaMkara chaganalAla, 'camana unAkara' : nAgara jJAtinA harSanAM paDo tema ja uttarArdhamAM hIlImAM kuTuMba nAnA paricata ApanI kRti 'paricaya'(1955)nA kartA. kau.bra. 42: gujarAtI sAhityakoza - 2 ojhA jayaMtIlAla maMgaLajI (11-12-1892, 1969): jIvana caritralekhaka tathA bALanATyakAra. janma jAmanagaramAM. vatana vAMkAnera, prAmika ane mAdhyamika zikSaNa rAjakoTamAM, jUnAgaDhanI bArIna kolejamAMthI bI.e. 1996 mAM kabaimAM maMtra,ba, thaI madhyaprAntamAM vakIlAta. 1967thI rAjakoTanI rAjakumAra kolejamAM adhyApana. 1947 thI 1948 vivekAnaMda gurukuLamAM ane 1949 thI 1953 amadAvAdanI lAIna lamAM AcArya. emaNe nAma zarmAnA dharmavakAsanuM bhakitabhAvapUrvaka nirUpaNa karanuM 'navacarinAmu'(19) ane 'mA zAradA' (1949) jevAM caritra: 'vigatava'(ne, 1938), 'kaMLavaNI'(1943), vAno vivekAnaMda' (1943), 'vIravI' (1947), 'vi naMdanI vANavAna'(5) jevAM bAdhaka puna; mArAM laIzuM tyA'(1935) ane 'tArakamaMdira'(1946) vA baLa nATakonA saMgraho ane gItagurlDa" jevAM bALasahanyanAM pustako ApyAM che. A uparAMta amaNe gAviMdamaMdara netra' (1985) navA ne besADa'(pa) mAM besavAnuM ka paNa karyuM che. . ojhA tanasukharAya icchAzaMkara, 'zivendu (20-12-1923): vi. janma vatana bhAvanagara jillAnA zaheramAM, 1943mAM maeNTrika. 1952 mAM gujarAtI-aMgrejI viSayo sAthe gujarAta yunivarsiTI mAMthI bI.e. ane 1954mAM ema.e. zALA ane kolejomAM zikSaNakArya. 'bhUkaMpa'(1958) emanA praya ne kAMtinA bhAvAne Alekhata kopara Da che. 'pAla' :5)gIta : kaM 'Da'(ba) 'caMdra' (1959) tathA khaMDakAvyono saMgraha 'durgA (1938) e emanA kAvyaracanAnA anya graMtho che, sAmayikomAM prasiddha thayelA emanA vivecanalekho graMthastha che. ','ll ojhA diganta bAlacandra (25-10-1939): navalakathAkAra esa.esa.sI. sudhInA sAM navA pAna', 'citra' tavA kAvyanA naM gI. auAra nA nAnA ko-orDineTara taMtI, sAMprata samayanA vAtAvaraNane AlekhatI hRdayasparzI 'gaMdI gaNI bhamArA bharanI'(1969) ane 'naka'(1986) navalakAo emaNe khI che. uparAMta emaNe ke varga: caherA eka mhArAM aneka tathA nATakonA anuvAda paNa ApyA che. ni.vA. ojhA divyakAnta: 'aDavA' (1933), 'aMdheranagarI' (1973), 'bhALA bhaTTa' (1973) tathA 'rAjA nAgaDiyA'(1973) vagere bALavAnogonA tAM [vA. ojhA dhanavaMta prItamarAya (23-9-1912): caritrakAra ane navalakathAkAra. janmasthaLa rAjakoTa jillAnuM vasAvaDa gAma, vatana rAjakoTa junAgaDha ane mAvAmAM ukSiNa latha bI.esasI. thoDo vakhata svAtaMtrya-AMdolanamAM jhaMpalAvyA pachI patrakAratva ane lekhananA vyavasAya. For Personal & Private Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAta, bhArata ane vizvanAM anya rASTronA prAcIna arvAcIna mahApururSeonAM lana ane temanI vanabhAvanAno saMkSipta paricaya ApatI, Azare se eka jeTalI, bALako ane kizArone upayogI caritrapustikAo emaNe pragaTa karI che. dalapatarAma, narmada, navalarAma, phArbasa, priyadarzI azoka, akabara, bhagavAna mahAvIra, kebIra, nAnaka, gAMdhIjI, kArya mAkarsa, AinsTAina hiMda mahA puruSonAM biA para A pustikAo che. mAsa vinA nahIM cAle (1936) tathA 'kalaMkazAbhA'(1947) emanI sAmAjika navala kathAo che. 'siMhAvalAkana'(1972)e sa3 varSa sudhInuM peAtAnuM zu AvarI lenuM emanuM AtmacaritrAtmaka pustaka che 'zrAmajIvIonuM saMpanazAsa'(1934), 'gulAmInI khatra (1939), 'cInanA navA avatAra'(1946) vagere vAdI vicAraNAno paricaya ApatI pustikAo che. 'samAnatAno rAha' (1934), 'samAjavAdI siddhAMta ane saMskAra' emanA anuvAdagraMthA che. 'indulAla yAjJikanI AtmakathA : bhA.6' e graMthanuM emAMya kAMpAne karyuM che. 4.gA. ojhA prabhAzaMkara mAhezvara : padyakRti 'svayaMsphuraNa : 1'(1963)nA 3. 2.ra.da. ojhA bAbubhAI ke. : nATyalekhaka. emanA triaMkI nATaka 'siMhasanano zokha' (1938)mAM humAyunA maigALanI aiti hAsika ghaTanA kendramAM che. uttarArdhamAM nATakanAM gAyana che. uttarArdhamAM noTarsanAM gAyanA sarvenI anya triaMkI nATavapustikA "zrImaMta ke nAna (1939) che, jenA viSaya sAmAjika che. 'sinemAnI suMdarI'(1978) ane 'lavakuza' emanI anyanAdhakRtio che. ni.ve. ojhA makanajI nAthubhAI: 'saMsAranIti mArgadarzaka'(1896)nA rDA. ni.vA. ojhA maphata jIvarAma (1-3-1946): kavi, navalakathAkAra, vivecaka, saMpAdaka. janma vatana mahesANA jillAnA jAmaLAmAM. zALAnA abhyAsa mahesANA jillAnA sejAmAM. 1962mAM esa.esa.sI., 1997mAM gujarAtI hindI viSayo sAthe gujarAta yunivarsiTImAMthI bI.e., 1969mAM e ja yunivarsiTImAMthI gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe ema.e., 1978 mAM pIeca.DI. amadAvAdanI sarasapura ArTsa eNnDa komarsa kolejamAM, vaDodarAnI ema.esa. yunivarsiTImAM adhyApaka. pachIthI gujarAta yunivarsiTInA bhASAsAhityabhavanamAM adhyApaka. 'dhummasanuM A nagara'(1974), 'paDaghAnuM cakarAtuM AkAza' (1975), 'azubha'(1936), 'mAsa bhItarathI hAra' (1938), "apaDAuna'(1984) Adhunika valaNone pragaTa karanAro emanA kAvyasaMgraho che. ojhA prabhAzaMkara mAhezvara -o muLajI AzArAma paraMparAthI saheja judI paDatI emanI navalAomAM 'ghughavatA sAgaranAM mauna' (1973), 'pInuM karaganuM phUla' (1975), 'paththaranI kAyA AMsunAM darpaNa' (1976), 'sapanAM badhAM majAnAM' (1977), 'ame to pAnakharanAM phUla'(1978), 'ame tarasyA sAjana' (1979), 'sUraja DUbe mRgajaLamAM'(1981), 'sAtamA puruSa'(1982), 'sAnerI sapanAMnI rAkha'(1984), 'AMsunA Ugyo gulamahera' (1984), 'mRgajaLa to dUranAM dUra' (1985), 'caherA vacce lAhInI nadI' (1985) mukhya che. 'kAcanA mahelanI rANI'(1974), 'nakAmAM ogaLano sUrya (1983) emanA vArtAsaMgraho che, nA 'lIlA pILA havAlAmukhI' (1978) emano ekAMkIsaMgraha che. paLapaLanAM pratibiMba' (1985) emanA nibaMdhasaMDha che. 'unnatabhU '(1975), 'udghASa'(1977), 'unmiti' (1978), 'rAvajI pala' (1981), 'saMvi'(1985) emanA vivecanasaMgraho che. 'svAtaMtryottara gujarAtI kavitA'(1980) emanA zAdhinabaMdha che. ApaNAM sAhityasvarUpA para, ApaNI sarjakapratibhA opara, tema ja svAtaMtryottara gujarAtI sAhityane anulakSIne kavitA, TUMkIvArtA, ekAMkI, nibaMdha, vivecana para emaNe saMpAdana karelAM che. prayogazola gujarAtI TUMkIvArtA'(1986) ane 'ekAMkitarAMca' (1986) emanAM saMpAdano che; to 'dhUmaketunI bhAvasRSTi'(1973), 'zabdayoga'(1984)nA e sahasaMpAdaka che. caMca ojhA mayAzaMkara jaTAzaMkara : rasika, bAdhadAyaka navalakathA 'kizorI - 1'(1943)nA kartA. nivA ojhA mayaMgaLajI harajIvana 1830, 1995) saMpAdaka. janma mahuvAmAM. prAthamika zikSaNa mahuvA ane gaDhaDAmAM. 1886-1889 daramiyAna rAjakoTa ane amadAvAdanI TreniMga kaoNlejamAM abhyAsa. rAjakoTanI mela TreniMga kolejamAM 22 varSa sudhI gujarAtI, saMskRta ane bIjagaNitanA adhyApaka. tyAMnI ja phimela kolejamAM heDamAstara ane suparinTenDenTa. chelle rAjakumAra kolejamAM zAstrI tarIke saMskRtanuM adhyApana. 1944mAM nivRtta. emanI pAsethI 'okhAharaNa ane mAmeruM'(1973) saMpAdita pustaka tathA 'narmagadyamAMnA rAmAyaNa, mahAbhArata ane iliyaDanA sAranuM mULa sahita spaSTIkaraNa'(1904) jevAM pustako uparAMta 'bhagavatsnaraNa'(1910), 'IzvarastutionA gujarAtI padyasaMgraha'(1920) ane 'nItipAThamALA' jevA saMskRta ane tenA gujarAtI anuvAdarUpa stuti tathA prArthanAsaMcaya maLyAM che. 2... ojhA mugaTalAla : nATyakRti 'karmasaMoga' (anya sAthe, 1932)nA rDA. vi. ojhA mULajI AzArAma (-,1919): nATaTyakAra. vAghajI AzArAma ojhAnA nAnAbhAI, 1879 mAM sthapAyelI 'morabI Arya subodha rAjarAtI sAhityakoza - 2:43 For Personal & Private Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ ojhA ratilAla karuNAzaMkara ojhA vrajalAla mehanalAla nATaka maMDaLI' mATe emaNe lakheluM, kRSNa-rukimaNInA bhakata rAjA aMbarISa ane durvAsA muninI kathA para AdhArita 'aMbarISa' (1903), bhAgavatanA dazamaskaMdhanA pUrvArdha para AdhArita 'rAvadha' (1969) ane zaMkaralAla zAstrInuM nATaka "sAvitrI' para AdhArita 'sukanyA sAvitrI' (1910) vagere nATako emAMnAM gAyanAnI pustikAo sahita prakAzita thayAM che. ojhA ratilAla karuNAzaMkara : praNavanAda' (1920), 'kamANInI kaLA' (1944), 'karachanA saMta abajI bApA' (1945), 'vAmI bhAskarAnaMdajIana vijayakRSNa govAmI', 'jIvanagItA' (1949) vI racanAonA kartA. ojhA lakamIzaMkara popaTabhAI: navalakathA 'kizArInI kuzaLatA (1917) nA kartA. ni.. ojhA lAbhAI kALidAsa (1860,-) : kavi, nATayakAra. vatana mahuvA. daza varSa zikSaNakArya karyA pachI satharA gAme tribhuvana karamazIne paricaya thatAM muMbaImAM vasavATa. dalapatarItinA A kavie hunnarakhAnanI caDAI'nI dhATI anusaraNa karatI "Arthasiha ane aphINasiMha', AryadharmanI avanati ane e sthitinI rAdhAraNA aMgane upadeza ApanI ' padeza' (1892), tetrIsa garabInI 'bAlAsadupadezabatrIsI' (1893), dAharabaddha 'lallusai' (1892), bAdhaka 'kAvyakusumAkara' (1909), Izvaranuti, dharma, satkarmamahima', nIti cAra tathA samayanI sarvoparitA vagere viSayAnuM nirUpaNa karatI kunino saMgraha 'kAvyaprabhAkara (1889), 'gujarAtI kAvyarAmAyaNa' (1913) jevI padyakRtio ApI che. A uparAMta emaNe 'du:khamAM dilAze ane vipattimAM dhIraja' (1930), "tIrthayAtrA digdarzana' (1933) ane nATaka 'dubhAya du:khadarzaka' javI gadyakRtio paNa ApI che. o ratilAla gaurIzaMkara, kavi kulakara' (4-4-1938): 'rAmarAMgaNanA rada', 'makatA ke bhagavAna', 'rAnI kalAvatInuM mukhyAna' (1959) vagara puraskAnA kartA. ni.vA. ojhA rUpazaMkara udayazaMkara, upanya', 'saMcita ' (17-8-1866, 13-1-1932): kavi ane nATayakAra. janma rAjakoTa jillAnA vasAvaDamAM. vatana goMDala, abhyArA aMgrejI cAra dhAraNa. " varSanI uMmare jUnAgaDhanA darabArI chApakhAnAmAM. te vakhate 'jJAnadIpaka' mAsika zarU karyuM. pachI bagasarA pAsenA ludhiyA tAlukAnA kAThI darabAranA kArabhArI. 1891mAM haDALAnA vAjasUravALA ane kavi kalApI sAthe paricaya tathA temanI sAthe hiMdanI musApharI. pravAsa daramiyAna kalApI sAthe maitrIsaMbaMdha. 1895 mAM kalApInA AmaMtraNathI lAThImAM, 'kalApIne sAhityadarabAra'nA saMcAlaka. zA vakhate lAThImAM DepyuTI kArabhArI ane mukhya kArabhArI. pachI thADa rAmaya hALAmAM. keTalAka vakhata muMbaI jaI vepAra. AyuSyanAM chellA varSamAM mArabI AvI tyAM khetInAM ojAro vacavAnuM kAma. A badhAM varSo daramiyAna kalApInA sAhityane pragaTa karavAmAM ghaNI vyakitaone sahAya. mahAbata viraha' (1884) e jUnAgaDhanA navAba mahAbatakhAnanA mRtyu nimitte mahAbatakhAnanA jIvanane AlekhatI gadyapaghamiti racanA emanA sahakartutvanI nIpaja che. "aMcit nAM kAvyo' (1938) mAM bhajana, gajhala, khaMDakAvya prakAranAM kAvyo che, jemAM Izvarabhakita, praNaya ane dezabhakita mukhya bhAva che. emanI ghaNI racanAo para kalApInI asara che. 'kalApInuM sAkSarajIvana' (1916) e porabaMdaramAM bharAyelI gujarAtI sAhinya pariSada vakhate lakhelo kalApInA sAkSarajIvana ane vyakitatvane paricaya karAvatA nibaMdha che. 'kalApInA saMvAdo' (1909), kAzmiranA pravAsa athavA svarganuM svapna' (1912) emanAM saMpAdana che. "jJAnadIpaka' ane 'saurASTradarpaNa" sAmayikomAM pragaTa thayelI sahalekhananI 'udayaprakAza', 'rANakadevI-rAkheMgAra" vagere nATayaracanAo tathA bIjAM keTalAMka prakIrNa kAvyo ane lekhe emanI pAsethI maLyAM che. ja.gA. ojhA vAghajI AzArAma (1858, 1896): nATayalekhaka. vatana morabI. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa anukrame dhArajI ane goMDalamAM. rAjakoTanI hAIskUlamAMthI meTrika. marabInI aMgrejI zALAmAM zikSaka. nAdurasta tabiyatane lIdhe dasa varSe nivRtta. pachIthI morabInA ThAkoranA putranA zikSaka. vacce jAmanagaranI aMgrejI skUlamAM zikSaka. 1839 mAM morabI mAya subodha nATaka maMDaLI'nI sthApanA ane nAlekhana tathA nATakanI bhavANI. gujarAtI raMgabhUminA utkarSamAM rakriya yogadAna. vaDhavAmAM avasAna. emaNa viSayavastunI dRSTie dhAmika, paurANika ane aitihAsika nATako lakhyAM che, paraMtu nATakanI phalazruti saMdarbha emanA abhigama satyane jaya ne pApane kSaya-nA kaviyAyane anusaravA uparAMta sudhArAvAdI rahyA che. dareka varSe traNa-cAra saphaLa nATako ApanAra A nATayakAra pAsethI 'sItAsvayaMvara' (1878), 'rAvaNavadha' (1880), 'okhAharaNa' (1880), 'citrasena gaMdharva' (1881),"pRthurAjarAThoDa' (1881), trivikrama' (1882), cAMparAja vADe' (1884), 'kesarasiMha paramAra' (1886), 'bhartuhari' (1886), "biyArA 4 (1892), ' rAsa' (vIrabALaka) (1892) 'satI rANakadevI' (1892), 'vandrahAsa' (1983) vagere nATako maLyAM che. ojhA vIramatI kAlidAsa : ahiMsAnuM mahatva nirdezanuM nATaka "aMtima tyAga' (1951) nAM kartA. ni.ve. ojhA vrajalAla mohanalAla (23-9-1909): kavi, bALahityakAra, janma kherAlumAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa pUnAmAM. 44: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ ojhA zazin naTavaralAla - oDimmasanuM halesuM 1940mAM pI.TI.sI. pUnAnI vividha zaikSaNika saMsthAomAM zikSaka. 1939 thI 1941 daramyAna 'kusuma' mAsikanuM saMpAdana. emanI pAsethI bALakanI bhAvanAzIlatA ane prakRtipremane paze evA 'rAsakalikA' (1941), 'khaTadarzana' (1961) ane 'bAlakusumaghAna' (1964) nAmanA bALakAvyasaMgraha ane 'gAMdhIjIvana dIpikA' (1968) tathA gujarAtI vyAkaraNa praveza dhoraNa-3 (1933) maLyAM che. A uparAMta emaNe marAThI nATayakAra prA. pTikaranA laghunATakano 'nATaka besI gayuM (1961) e nAmathI gujarAtI anuvAda ApyA che. ojhA zazin naTavaralAla (3-2-1924): kavi, vivecaka, anuvAdaka. janma vatana bhAvanagaramAM. 1940mAM maeNTrika. 1944 mAM gujarAtI mukhya viSaya sAthe muMbaI yunivasiTImAMthI bI.e. ane 1946 mAM ema.e. 1948 thI pUnAnI pharazna kolejamAM gujarAtInA caha. 'abhyarthanA' (1959)nI gaMbhIra kAvyaracanAo karatAM haLavI vinAda ane kaTAkSa pradhAna kAvyaracanAo vizeSa dhyAnapAtra che. "madhyakAlIna gujarAtI AkhyAna' (1969) emane AkhyAnanA ravarUpa ane madhyamavIna gujarAtI kavitAmAM thayelA tenA vikAsanI carcA karatA vivecanagraMtha che. e sivAya 'mAnavatAnAM lIlAma' (1951) ane '80 divasamAM duniyAnI pradakSiNA(1961) e videzI navalakathAonA anuvAdo che. "sukhI jIvananI pagadaMDI' (1954) e kaNa aNi kSaNa' marAThI nibaMdhapura takano, 'sadAcArane pagale' (1959) e marAThI nibaMdhakAsaMgraha 5Dha pAulano, yugAMta' (1980) e irAvatI kaMvanA graMthane tathA purAtattvane caraNa' (1984) e Do. hasamukha sAMkaLiyAnI aMgrejI AtmakathAne anuvAda che. ja.gA. ojhA zAmajI vizvanAtha : "bAdhapatrikA' (1894), 'haricaritra' (1898), 'zivamahAbhya" tathA "RtuvilAsa' vagere dhArmika tathA sAMsArika prasaMgane nirUpanI padyakRtionA kartA. ni.. ojhA zAMtilAla sArAbhAI: keTalIka anUdita racanAone samAvate kAvyasaMgraha 'rasadhArA' (1924), uparAMta gujarAtI - aMgrejI saMkSipta zabdakoza' (1950) tema ja bALazailImAM utArelI zukanAsa pipaTa dvArA kahevAyelI "popaTanI vArtAnA kartA. kau.. ojhA sureza dAmodaradAsa (11-3-1937): bALasAhityakAra, navalikAkAra. janma saurASTranA pUDA gAmamAM.abhyAsa bhAvanagaramAM. 1955 mAM maeNTrika. 1950mAM inTaramiDieTa citranI parIkSAmAM uttIrNa. 1964 mAM esa.TI.sI. 1954 thI bhAvanagaranI sanAtana dharma hAIskUlamAM citrazikSaka. emanI pAsethI 'vAMsaLIvALA' (1972), 'bhiyo' (1972), 'udara sAta pUMchaDiyo' (1972), 'vAgha Avyo re vAgha' (1972) jevI sacitra bALavArtAonI pustikAo tathA "saMketa' (1983) navalikAsaMgraha maLyAM che. ni.. ojhA suhAsa abhAI (25-11-1936): navalakathAkAra. janma khaMbhAtamAM. 1957mAM muMbaInI vilsana kolejamAMthI tattvajJAna ane mane vijJAnanA viSayo sAthe bI.e. tyAMthI ja, e ja viSayo sAthe 1959 mAM ema.e. 1968thI 1970 sudhI janmabhUmi prakAzana (muMbaI)nA sAmayika 'sudhA' sAthe saMkaLAyelAM. 1971thI 1975 daramiyAna gokaLIbAI hAIskUla (muMbaI)mAM | zikSikA. hAla, 1977 thI aMkura uccatara mAdhyamika zALAmAM. emanI vIsa prakaraNamAM vistarelI navalakathA 'dvidhA' (1971)mAM ema.e. thayelA kathAnAyaka anila pAse Tayuzana mATe AvatI nAMdatA sAthe baMdhAte premasaMbaMdha pachIthI dAmpatyamAM pheravAtAM anilanA manamAM pUrvanI paricita nalinIne saMdarbhe UThelI didhAnuM Alekhana mukhya che. kau.. ojhA hRdayakAta: samAja ane kaTuMbanI jaDatA, malinatAne krUratA sAme baMDa pokAratI pAMca navalikAone saMgraha 'jalatI jayota (1935), javAharalAla naheru, subhASacaMdra bojha ane ema. ena. raoNyane caritragraMtha 'traNa rASTravibhUtio' (1938) tathA jIvanacaritra 'mustuphA kamAlapAzAnA kartA. pA.mAM. oDiTyusanuM halesuM (1934): sitAMzu yazazcandrane bhASAnI apUrva zakyatAo UbhI karatA kAvyasaMgraha. parAvAstavavAdane mArga svIkArelA hovA chatAM A kavine kAvyavyApAra bahudhA potIko che. ahIM parAvAstavavAda sAthenuM anusaMdhAna ane emAMthI vizeSa rIte thatA A kavine viracheda noMdhapAtra che. A vAda tarkanA koI paNa varcasvathI mukata tema ja koI paNa sauMdaryaniSTha ke naitika pUrvagrahathI mukata evA vicAranuM anulekhana icche che; ane zuddha manogata savayaMsaMcalanone, svayaMskaraNone, kuraNaAlekhanane, svapnasRSTine, atarkane, anaitihAsika samayane, udde zapUrvakanI asaMgatine, taraMgalIlAne, cittabhrama ke indriyabhramane anusare che. sitAMzu A vAdanA spriMgaborDathI ghaNI racanAomAM UMcAIne pAmyA che. saMmehananI svayaMcAlitatAnI joDAjoDa ahIM saMjananI sabhAnatA che, sauMdaryanika abhivyakita ane sauMdaryaniSTha ekatA baMnene svIkAra che. kavinuM valaNa prati-buddhivAdI che, te sAthe sAthe prati-lAgaNIvAdI paNa che. acetana zabdasamUha ane zabdasAhacaryothI zeThinadI bhASAnuM A kavi atikramaNa kare che. A saMdarbhamAM, 'dA.ta., muMbaI hayAtInI tapAsane eka sarariyala ahevAla' jo A saMgrahanuM AzAspada kAvya che, te maganakAvyo' A saMgrahanI mUDI che. A racanAone kALotaro upahAsa potAnA pratyeno che. A saMgrahanAM kAvyomAM atarka sAthe kAma pADanAra kavi satata prajJAna sAthe laIne cAlyo che. rAMTo. gujarAtI sAhityakoza -2 :45 For Personal & Private Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ otarAtI dIvAlo-kaDakiyA kRSaNakAnta occhavalAla otarAtI dIvAle (1925): asahakAranI laDatamAM bhAga levA badala sAbaramatI jelavAsa daramiyAna pazupaMkhI ane vanaspati- sRSTinAM viziSTa saMvedane AlekhatuM dattAtreya bAlakRSNa kAlelakaranuM ladApustaka. ahIM cAra dIvAla vaccenI AnaMdayAtrA che. kudarataghelA lekhakanI, A lakhANomAM upadeza, pracAra, DahApaNa ke vidrattAne sthAne anubhavanI, sukhadu:khanI ane kalpanAnI Apa-le che. lekhakanA duniyA taraphanA prema ane emanI khuzamijAjIe baMdhiyAra jelajIvananI vacce paNa kIDIoo, khisakolIo, kAgaDAo, bilADIo, vAMdarAo, vaMdAo, kAnakhajUrA jevA jIvalokane saundaryaparakha najarathI jhaDapyo che. dIvAlamAMthI maLatI AkAza ane tArAnakSatranI jhalake e lekhakanA ekAntanA kutUhalane uroLyuM che. nirUpaNamAM rahelI haLavAza ane vinedavRttio tema ja prasanarazcie lekhananuM lalitarUpa dhAraNa karyuM che. kacchanuM saMskRtidarzana (1959): rAmasiMhajI rAThoDane gujarAtanA karacha vistArane samagralakSI paricaya karAvate graMtha. pramANe ApIne prastuta karAyelI vigatene vizeSa spaSTa karavA mATe rekhAcitrA ke phoTogrApha paNa ahIM prastuta karyA che. prakaraNa 1mAM karacha vistAranI bhaugolika, bhUstarazAstrIya, khanIja, vyavasAya, prakRti, vanya ane raNa prANIsRSTinI vigate tema ja sAMskRtika vigate prastuta thayelI che. prakaraNa 2 mAM gujarAtanA itihAsamAM kacchanuM sthAna spaSTa karyuM che. prakaraNa 3 thI 28 mAM karachanA dhArmika, aitihAsika, sAMskRtika ane vyavasAyakendrarUpa sthaLane vigate paricaya karAvyo che; uparAMta kacchanA raNane vigate paricaya Apyo che. prakaraNa 29 kacchanA lekasAhityane lagatuM, te prakaraNa 30 kacchanA aitihAsika lekhone lagatuM che. caM.. othAriye haDakavA : atirekathI lakhavAne vaLagelA lekhako para kaTAkSa karate navalarAma paMDavAne patrazailIne nibaMdha. caM... odhavadAsajI (1889, 14-1-1956): kavi. janma abaDAsA (karacha)mAM. zaMkarAnaMdajInI gAdInA pUrNakAmajI pachInA saMcAlaka. Izvaranagara gurukuLanA saMsthApaka. emaNe gujarAtI tema ja hindI bhASAmAM padaracanA karI che. 2.ra.da. odhAriyA araviMda jayaMtIlAla, "rAhI odhAriyA' (21-3-1946): kavi. janma bhAvanagaramAM. ema.e., bI.eDa. AphreDa hAIskUla, bhAvanagaramAM zikSaka. Abha vasyuM AMkhamAM' (1978) ane tame kahe te' (1982). emanA kAvyasaMgraho che. caM.. oraDe: vatananA gharanA oraDAnA samagra asabAba vacce aneka kSaNone vAgoLatA pravINa darajIne lalitanibaMdha. caMTo. orapADI chaganalAla narottamadAsa: 'zrInAthadvArA garabAvaLI' (1896) nA kartA. ni.. oliyA joSI: juo, koThArI jagajIvanadAsa trikamajI. othIMgaNa: AtmajJAnanAM bhajana' (be bhAga)nA kartA.. ni.. kacchI jayasukhalAla bhagavAnadAsa: giranAra-yAtrAnuM varNana karatI padyakRti 'giranAraviSi' (1885) nA kartA. 2.2.da. kacchI yuvakumAra (8-10-1921): vArtAkAra, janma jUnAgaDhamAM. 1942 mAM bI.koma., 1946 mAM elaela.bI. sahAyaka vecANaverA kamizanara. emaNe "vArasa' (1951) ane "vidhinA lekha' (1962) jevA vArtAsaMgraho tema ja lekhasaMgraha 'be naMbarane hire' (1977) jevAM pustaka ApyAM che. ni.ve. kacchI prItamalAla nRsiMhalAla: 'tulanAtmaka bhASAzAstra' (1920)nA kartA. kaTAriyA ibrAhima hasana (17-8-1926): kavi. janmasthaLa dhorAjI. cha dhoraNa sudhI abhyAsa. zikSaka. emaNe kAvyasaMgraha "ajoDa' (1970) Apyo che. ni.ve. kaTAriyA husena IbrAhima (2-12-1945): janmasthaLa jetapura. maeNTrikyuleTa. zikSaka. emaNe 'svarganAM jharaNA" graMtha Apyo che. 2.ra.da. karelI dorAba bI.: rahasyakathA "abhuta uThAvagIranA kartA. ka. da. DA. : juo, travADI dalapatarAma DAhyAbhAI. kakalyA ratana che. eka rAjapUta vIrAMganAe patinA apamRtyunA veranI karela vasUlAtanuM nirUpaNa karatI vArtA 'vIra vanitA (1937) nA kartA. kaDakiyA kRSNakAnta occhavalAla (29-9-1940): vivecaka, janma devagaDhabAriyAmAM. 1962 mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1964 mAM ema.e. nATayavidyAmAM DiplomA. 1976 mAM pIeca.DI. hAlamAM sAbaramatI ArTsa kaoNleja, amadAvAdamAM gujarAtInA adhyApaka. 'kAvyagaMga : damachAyA' (1961) emane kAvyasaMgraha che. 'pururAma jogIbhAI : eka adhyayana' (1967) jIvanacaritra che. 2.2,da. 46 : gujarAtI sAhityakoza- 2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaMDalA- kanaiyAlAla caMdulAla lalubhAI 'svarUpa' (1970) emanI navalakathA che. emaNe 'zarvilaka-nAprayoga: zilpanI dRSTie' (1979), 'pita' (1982), 'abhinIta' (1986), 'rUpakita" (1987) jevA nATayavivecananA graMtha ApyA che. I.sa. 1921 thI 1940 sudhInI gujarAtI ane hindInI aitihyamUlaka navalakathAone tulanAtmaka abhyAsa - bhAga 1-2' (1978, 1981) emano zodhaprabaMdha che. ba.da. kaDalAM : umAzaMkara jozInuM ekAMkI, va:khiye dalacaMda makAI mATe bhIlabAI hatInAM paganAM kaTalAM kaDhAvI letAM acakAtA nathI - evA nAdhavane ahIM prabhAvaka uThAva maLyo che. ra.TA. kaDAka bhALAnAtha rAjArAma : padyakRtio "zAnikAraka sArasaMgraha' (1908) tema ja paMcama nI ravuti arthe racAyelI kRti 'bhartubhASa' (1914) nA kartA. (1974), "AMkha UghaDe te AkAza' (1975), zUnya nisAsA' (1976), 'mAnavatAne maheMkavA do' (1980), 'sUrajane kaho ke jarA thaMbhI jA' (1981), "thIjI gayelAM AMsu' (1983) vagere yuvAna haiyAMnA bhAvone vAcA ApatI navalakathAo che. eka AMsunuM AkAza' (1979) emane ladhukathAsaMgraha tathA kaDInI eMravagAthA(1979) emanuM rAMzAdhana-saMpAdana che. ni.vI. kathaka : juo, brokara gulAbadAra harajIvana. kathAkAra mukuMdarAya durlabharAma: 'amRtadhArA bhajanAvali'nA katAM. kaDiyA kAnitabhAi maNilAla, kAnana" (20-5-1950): kavi. janma mANasAmAM. ema.e., bI.eDa. sAbaramatI ArTsa enDa phemarI koleja, amadAvAdamAM adhyApaka. 'gApti'nA taMtrI. 'kalarava (1983) bALasAhityanuM pratika emanI pasthI maLyuM che. 'maghamaghATa' (1981) emanuM saMpAdana che. caM... kaDiyA cakubhAI chaganalAla: umiyAjI rasika madhura gAyana saMgraha' (anya sAthe, 1898)nA 6 . kathopakathana (1969): sureza joSInA A vivecanagraMthamAM kathAsAhi" vinA 18 lekhA pAMca vibhAgamAM vaheMcAyelA che. pahelA vibhAgamAM, saiddhAMtika lekhA che. emAMnA 'navalakathA vize nibaMdhe gujarAtI kathAsAhityanA vivacanane pranAne pahelI vakhata yogya pariyyamAM mUkI ApyA che. bIjA vibhAganA gujarAtI navalakathA vizanA lekhAmAM emaNe gujarAtI navalakathA pratyenA potAnA tIvra saMtAnAM kAraNo vigate carcA che. trIjA vibhAgamAM pAzcAtya navalakathA vizenA, cothA vibhAgamAM TUMkIvArtAnI racanALA tathA gujarAtI TUMkIvArtA vizenA, to chellA vibhAgamAM pAzcAtya kIvArtA vizenA AsvAdya lekho che. sAza jASI navalakathAne zuddha sAhityasvarUpa banAvavAnA [grahI hovAthI A lekha ThIkaThIka carcAspada banyA che. pAzcAtya navalakathAo ane TUMkIvArtAmonA parizIlane emanI cine ghaDI che, ba-ve gujarAtI kathAsAhityane 25 vizvasAhityanA saMdarbhamAM mUlave che. rUparacanAvAdI abhigama dharAvatA A vivecanagraMtha navalakathA ane TUMkIvArtAnA praznone zuddha sAhityika saMdarbhamAM rajU karyA che e tenI mahatvanI siddhi che. kaDiyA rAmajIbhAi mehanalAla (26-5-1931): navalakathAkAra. vatana masA jillA- dhIka. 1951 mAM maeNTrika. 1956 mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1966 mAM ema.e. 25 varSathI kaDInI varI aAra. TI. hAyara sekanDarI skUlamAM zikSaka. emanuM rAnakA' 'eka mALAnA vIsa maNakA' (1963) vArtArAM prahathI zarU thayuM che. DhAMkelI hatheLIo' (1983) emane bIjo vArtAsaMgraha che. kAcanI dIvAla' (1978), 'pUrvakSaNa' (1976), "AthamanA rasUrajano ajavALAM' (1933), haiyuM khovAyuM AMkhamAM (1980), 'gulamahorane sparza' (1982), 'TahukAmAM khovAyeluM paMkhI' (1982) ane 'tarasa mugajaLanI' (1983) e emanI navalakathAmAM che. raMgabharyA sapanAM' (1978) kathAkRti manevaijJAnika praznanuM nirUpaNa kare che. zra.tri. kaDIkara yazavaMta nAthAlAla,*bidAra', 'ya', 'yazarAja', "vAtsalya muni' (12-5-1934): navalakathAkAra. janma mahesANA jillAnA kaDImAM. 1975 mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI bI.e. 1975 mAM dilahI yunivarsiTImAMthI bI.kema. amadAvAdamAM relavemAM gArDa tarIkenI nokarI. samAcArapatromAM kaTAralekhaka, emanI pAsethI 'nIla gaganane tAro' (1971), "anAmikA' (1972), 'ThagArI prIta' (1973), 'vistaratAM vedanAnAM vana' kadama raghunAtha gaMgArAma : navalakathAkAra, vArtAkAra. marAThIbhASI. vyavasAye tabIba. giranAM jaMgalomAM vasatA mAladhArI samAjanI jIvaMta jIvanakathA 'mAladhArI' emanuM nedhapAtra pradAna che. "devadAsI' navalAsaMgraha, jayabhikha-saMpAdita 'vidyArthI vAcanamALAnI dasamI zreNImAM pragaTa thayela 'giranAM jaMgalo' tema ja keTalAka tabIbI graMtha emapa ApyAM che. ka.bra. kanu dila: juo, AcArya kanubhAI karamazIbhAI. kanuM suNAvakara : juo, paTela kanubhAi DAhyAbhAI. kanaiyA bhIkhArAma zavajI : lalita, doharAne sAkhIbaddha "vAMDhAvilApa' (1875) uparAMta "vijaLIvilApa' (1889) nAmanI padyakRtinA kartA. kanaiyAlAla caMdulAla lalubhAI: navalakathA "AdarzAdarza meLa', navalikAsaMgraha "sTApa" uparAMta "raso hai saH-1-2-3' gujarAtI sAhityakoza - 2 :47 For Personal & Private Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ kanaiyAlAlajI - karasanadAsa mULajI (5958), 'ane padarzana'(1961), 'zIgItA rahasya', 'brahmano nakazA', 'jJAna-vilAsanI ramata' vagere pustakonA kartA, ... kanaiyAlAlajI, 'vaDgA:"premasvarUpa zrIkRSNa - bhA. 1-2' ane 'zrIvilAprabhunAM dhoLa tathA padasaMha'(1946)nA kartA, ... nAM. ne mAnIlAla bI. : --nAsika navA 'sAMcI'(1929)nA .. kanyAvidAya : 'kesariyALA sApho gharanuM phaLiyuM laIne cAle' jevI dRzyasaMvedanathI sabhara paMkitathI jANItuM thayeluM anila jozInuM gIta. caM.TA. kapAsI jajIvana mAvajI (1896, --): navalakathAkAra. janma mAM. tema kuMDa, madhyamaka zaNa maleka sudhI guMDA bAnI nuM phimAM parinTenDenDa itihAsa ne tattvajJAnamAM rasa dharAvanAra tema ja hindIoNMga bhASAnI jANa emaNe jAnanuM gaurava Ano vila mI!! ci'(1939), 'mevADano punarudvAra yAre bhAgavidheyaka khAtuM me dhI..kramaNa vana kivA 5NI caDatIpaDI' je vI, zika muThThI zubhadonAM caritranuM nirUpaNa karatI nAvAo lakhI che. kapAsI vinoda jagajIvanadasa (23-7-1938): navalakathAlekhaka. nyU lamAM, 9 mAM viramAMthI bI. 164 thI zu,,mAM nivA 2.2.8. *nimeSa'(19) navalakathA uparAMta hAIkuthI ena sudhI'946), 'hA' (1988), 'paradezamAM jaina dharma' phUTa) tenuM mAM no che, kavarmipata surA jALInI TUMkAvAnAM. lImaDA parathI bare pAMdaDAnI gati sAthe vAta kaMpanathaNIno gAvAsukinI ma ahIM kapAlakalpita sRSTino romAMca race che. <, kabIravaDa : kabIravaDane dRzya kalpanAmAM jhIlatuM narmadanuM mahattvanuM 'kRti', kamara e. ke. je.: navalakathA 'lagnamAM DhIla'(1905) nA kartA. kula: 'yamunAjIne ArTa (1958)nA kartA, ... kamalavijaya : 'Atmahitopadezaka jinaguNarastavanAvila'(1899)nA kartA. 48: gujarAtI sAhityako - 2 2.2.8. ... kamaleza : 'pariNItAnuM saubhAgya(1964) ane Ikotera kAvyono saMgraha svalpanA karyAM. 2... kamAu dIkaro te putranI jagyAe potAnuM pavAya pAcha rANA upara DhaLatA lakhuDo aMte e ja kamAu dIkarAne zIMgaDe mAta pAme che, eka viyAkarSaka citAra ApanI sunIgAva maDiyAnI prasiddha TUMkIvArtA. caM.. kacAsa kesanA kAvasajI dInazAha, 'dilakhuza'(1948, 1910): kavi, pravAsakathAlekhaka, nATaghakAra. emaNe sara jamazedajInA putra rUstamajInA akALa avasAna nimitte raceluM 'ahevAle rUstamajI jamazedajI jIjIbhAI'(1872), 'dilakhuza' upanAma taLe raceluM, muMbaImAM musalamAnAe pArasIo sAme karelA hunnaDanuM zithila benabAjImAM varNana karatuM 'phasAde baravArI'(1975), eka sadI pUrve muMbaI. zaranuM nirUpaNa kanuM muMbaI zahera tathA tenI racanA', 'kIma Ne irAna'(1898) tenA IrAne dezamAM pharI'(1886) vagere pustako ApyAM che. IrAnanA itihAsanAM patra! ane prasaMgo para AdhArita keTalAMka nATako uparAMta 'bena ane manIha tathA zekha sAdIkRta 'dilanAmAM bhASAntara paNa somaNe karyAM che. karakariyA nIdhAna maheravAnajI: viziSTa dhyeyapUrvaka karela thavAnuM hAsya.pUrNa varNana karatI pravAkAno raMgabhumi para kheDa' jyAM ijhanasa para ThaMDA hataoN. kolA (1968): nA mubAraka mana gujarAtI bhASAnI sAcA arthamAM pahelI navalakathA. A pUrvenA beeka prayatno chatAM A aitihAsika navalakathA je navalakathAnA svarUpanI pahelIvAra parakho bAMdhI hopa che. zonA meke rIse rasalanA sUcanathI volTara ronI aMgrejI aitihAsika naLakathAonA DhAMcAmAM, vAghelA vaMzanA chellA rAjapUta rAjA karaNanI AsapAsa kathAnaka gUMthAyeluM che. aitihAsika vigato sAthe kalpita vArtAne yojIne tatkAlIna lokanI rItabhAta, rAjanIti, emanA AcAravicAranAM mahattvanAM varNana apAyAM che; paraMtu 'pApA kSaya, dharmanA jaya'jevA uddezo prabaLa karavA jatAM vastusaMkalanA zithila, pAtrAlekhana nabaLuM ane saMvAdo prANahIna banyAM che. ekaMdara kaLA mATenA gadyane ghaDavAmAM A kRtimAM thayelA prAraMbhika puruSArtha ullekhanIya che. DA. karasanadAsa mULajI (25-3-1932, 24-8-1831): sudhAra, patrakAra, pravAsalekhaka. janma muMbaImAM, mAdhyamika ne ucca zikSaNa eNlphinsTana insTiTayuTamAM. kolejakALa daramyAna, 1852 thI 4, pragatizIla vicAra-vaNone kAraNemAno paNa AdhAra gumAvyo. ethI pranikaLa banelA mAlika saMghomAM abhyAsa adhuro che,DI, For Personal & Private Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAkA DosAbhAI pharAmajI -kapUra vijayajI kAkA DosAbhAI pharAmajI (1830, 1902):bodhAtmaka 'buddhiprakAza nibaMdha' (1856), pravAsapustaka 'greTabriTananI musApharI' (1861) uparAMta be bhAgamAM pragaTa 'pArasIonI tavArIkhanA kartA. karANI jahAMgIra bejanajI: 'kismatanI karAmata' (1950), dilAvara saiyada (1952), 'darajI ane zAhajAde' (1952), bagalArUpI khalIpha' (1952), 'mUka vaheMtiyo' (1952), 'bhUtAvaLuM vahANa (1952), phAtimAM ane khudanI hADamArIo' (1952) vagere navalakathAonA kartA. rAM.. karANI nauzeravAnajI rUstamajI: "DhoMgasAMga vArtAmALA' (anya traNa lekhako sAthe, 1915) nA katAM. karANI pesI : 'bhAratImAtA' ane 'dagAbAja Azaka vAtanA ka. 2.ra.da. karANI mahera: nATayalekhaka. emaNe Da. dArAM rU. hakImanI sAthe nakadila', "dhIrajanuM dhana', 'rAhe rAsta', "khadAI insApha' ane amIraNa koNa?" jevAM bodhaka nATako lakhyAM che. ra.ra.da. karAmajI kAvasajI: "sarakasanI zAhajAdI' (1917) navalakathAnA muMbaInI eka zALAmAM zikSaka banyA ane vacce 1857mAM thoDAka mAsa DIsAmAM heDamAstara rahI AvyA. A sivAya 1855 thI 1863 "satyaprakAza', ' rAsta gophatAra' ane 'strIbodha'nuM taMtrIkArya saMbhALyuM ne dhArmika-sAmAjika badIo viruddha nirbhIkatAthI lakhyuM. enA eka pariNAma rUpe, emanA para 1861mAM 'mahArAja lAyabala kesa' thayA je ekale hAthe laDIne e jItyA. 1893 mAM ane e pachI 1867 mAM, ema be vAra vyavasAyanimitte IMgleMDa gayA. 1867 thI 1871 sudhI, pahelAM rAjakoTamAM ane pachI lIMbaDImAM sarakArI prazAkanI kAmagIrI karI. tyAM emanI sudhArakapravRttio vitarI. lIMbaDImAM avasAna. buddhivardhaka rAmAmAM vaMcAyA ane pachI enA vArSikamAM pragaTa thayo e dezATaNa viza nibaMdha' (1853) emanuM prathama jAhera lakhANa. tyArapachI 'satyaprakAza', rAsta gophatAra' ane 'ii bAdha'mAM ekadhArI rIte pragaTa thatAM rahelAM emanAM lakhANo mukhyatve dhAmika, naitika ke sAmAjika sudhArA viSe hatAM. A lakhANAne rAmAvatA emanA graMtho pradhAnapaNe emanI sudhAraka tarIkenI ane gauNa paNa vicAraka tarIkenI pratibhA upasAve che. AvA graMthAmAM vyakitagata ane sAmAjika nIti prabodhatA nItisaMgraha' (1856) ane (nItivacana' (anuvAda, 1859); strI-upayogI, badhapradhAna tathA narmazakinanI camakavALA lakhene rAMcazya 'sAMsAra-rAkha' (1860); hAsyakaTAkSabhaya, hetulakSI, saMvAdapradhAna prasaMgane saMgraha kuTuMbamitra' (1881): liMka ane brAhmaNonI svAdhatAne ughADI pADatI pustikA vedadharma tathA vedadharma pachInAM dharmapustako' (1866) ane rAdhAraNaviSayaka nibaMdhone saMgraha 'nibaMdhamALA' (1870) vagarane samAveza thAya che. mahArAja lAyabala kera" (1862) jadanAthajI mahArAja emanI rame mAMDelA badanakSInA kesane samagra ahevAla Ape che, to 'mahArAjAno itihAsa' (1865) ane e ja varSe aMgrejImAM lakhela ' hirI oNva dha sekaTa oNva. mahArAjajha oNra vabrabhAcAryAjha' vallabha saMpradAyanA mahArAjanI anItine aitihAsika tathyo sAthe nirUpe che. emanI sauthI vadhu noMdhapAtra kRti che "IMgleMDamAM pravAsa (1866), IMgleMDanAM mahattvanAM sthaLonAM vividharaMgI citro dharAvato A graMtha iMglaMDanAM vividha rathaLenAM rocaka ne citrAtmaka varNane sAthe tyAMnI prajA, saMskRti ane tatkAlIna sAmAjikarAjakIya pariveza vizenAM lekhakanAM nirIkSaNone vigate nirUpe che. ethI, gujarAtI pravAsasAhityamAM enuM sthAna viziSTa che. Azare 100 zabdo dharAvate zALApagI ladhukoza "dha pokeTa gujarAtI-IMglIza DIkSanarI' (1862) emanuM bIjuM mahatvanuM kAma gaNAyuM che. uparAMta, nItibodhaka' (1857), 'rAmamahanarAya" (1858), 'sudhAro ane mahArAja' (1861) vagere patrikAo; 'muMbaIbajAra' (1859) ane "dharmabodhaka pAkhaMDakhaMDana' (1860) e alpakAlIna sAmayiko tathA 'DAMDiyo'mAMnAM emanAM lakhelAM kahevAmAM keTalAMka anAmI lakhANa eTaluM emanuM anya lekhanakArya paNa sudhAraka-patrakAra tarIkenI emanI jIvanapravRttine je nirdeza che. bA.me. e.To. karImaalI jAphara: kANIsaMgraha' (1884)nA kartA. 2.ra.da. karuNAzaMkara kAlidAsa: padyakRti 'chappanIA kALanI utpatti' (1980)ne kartA. 2.ra.da. karNika mAdhavarAva bhAskararAva: bALasAhityakAra, emaNe svAmIbhakata sUrapALa' (1921), 'marAja' (1938), pannAkamArI" ane "manaraMjana" jevAM bALanATako; 'maharSi parazurAma' (1923), "satI sAvitrI' (1935), "amRtalAla Thakkara' (1940), 'udayana vatsarAja' (1947) ane 'dvijendranAtha roya' (1948) jevAM caritro ane kAverIne jaLadhodha' (1947) tathA candrabhAgA' (1948) jevAM pravAsa-varNananAM pustako ApyAM che. A uparAMta zaradacandranI navalakathA 'caritrahIna' (1938) ane ziSaprazna' (1938)nA anuvAdo paNa karyA che. kapUravijayajI (20mI sadIne saMdhikALa): 'jaina hitabodha' (1966), 'jaina tattvapravezikA' (1909), prazamarati' (1909), 'zuddhAzuddhi upAya' (1909), 'zatruMjaya mahAtIrthAdi yAtrAvicAra' (1913), 'zrAvaka kalpataru' (1913), kAmaghaTa kathA prabaMdha' (1915) ane 'gaClIsaMgraha' (1925) jevAM pustako emaNe lakhyAM che. pA.mAM. gujarAtI sAhityakoza -2 :49 For Personal & Private Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalagIvAlA umaradIna - kalAthI mukulabhAI DALAbhAI lagIvAlA umIna : "dilaraMgI gAyana-bhA. 1-2 (1935)nA kartA. gokha : yakalA 'divAvara digaMbara'nA kartA, 2.ra.da. haMsa: garabInI be laghupustikA 'sauvI'(1948) ane 'rAsadIvaDInI pUrti'(1948)nA kartA, pA.mAM. 2.ra.da. kalApI : jeno, aihila surasiMhajI takhAsiya kalApIno kekArava : kalApInI 1892thI 1900 sudhInI DIsA jelIcanone rAmAvato sarvasaMta, kaMpInA avasAna pachI, 1903 mAM kAntane hAthe enuM auprayama saMpAdana-prakAzana thayuM e pUrve 1896mAM kalApIe pote makaranI gujArava' nAme, tyAM sudhInAMsarvakAvyo'mitramaMDaLa kAryo tathA prasaMganimitte bheTasogAda tarIke ApavA" mATe prakAzita karavAnI yojanA karelI paNa e kAma avasAnaparyaMta pUruM pADI na zakAyeluM. 1931mAM kalApInA bIjA mitrajagannAtha tripAThI ("sAgara")nekAntavRttimAMna chapAyela 34 kALone samAvIne 249 kAvyonI saMdhita ane saTippaNa AvRtti prasiddha karI, svataMtra mudrita 'hamIrajI gohela' paNa emAM samAvI devAyuM. A bRhat saMgrahanI e pachI paNa ghaNI AvRttio thatI rahI che ne emAMthI pasaMda karelAM kAvyonA keTalAka laghusaMcayA paNa taiyAra thayA che e kalApInI vyApaka lokacAhanA sUcave che. kegApInuM saMvedanataMtra saghagrAhI hatuM ethI sAhitya ne dharmaciMtananA aneka zuM thAna thApana-parizIlananAsauro kavitAnA viSayA ne enI niti para paNa jhilAyelA che. kArava'nI prakRtiviSayaka kavino para ane kalApInI raMgadarzI kAbarIta para varjhavartha, zailI, kITsa jevA emanA priya kavionI asara paDelI che. A divanAM tema ja divasana, garTa, milTana, velDasmi AdinAM kAvyonA mukta anudAdA ne rUpAMtaro tathA keTalIka kRtionAM anusarjano phUMkArava'mAM che. 'meghadUta', "saMghara', 'zRMgArazataka' jevI saMskRta kRtionI gara paNa kArava'nI citA para lAyelI che. samakAlIna gujarAtI kAvyaparaMparAnI keTalIka chAyAo paNa emAM jhilAyelI jovA maLe che. AraMbhanI kavitA para dalapatarAmanI tema ja tatkAlIna dhaMdhAdArI nATakonI gAyano ne lAvaNIonI asara che ne te pachI nariAva, govardhanarAma, maNilAla, kAnta hiMdanI kavitAnI asaro viSeya, chaMda, prakAdi para paDatI rahI che. A badhuM chatAM kalApInI vedanA-saMvedanA potIkI che ne enA nirUpaNamAM enA potAnA avAja raNake che. *kekArava'mAM vividha svarUpo paranI kavitA maLe che : utkaTa Urmi ne bhAvanAzIlanAne olAtI bhASAnI sAhajikatAthI abhina karatAM hovAthI emAMnAM vRttabaddha kAvyA viziSTa nAra janmAve che. svarUpanI dRSTie keTalIka kacArAvALI jaNAtI gajhalo aMtargata mijAjanI enAM mastI ne da.dilonI dRSTine dhyAnAAM che. zAnanI vyakitapremanI (ike mijAja, to karatAM pAchaLanI prabhupremanI (ike hakIkI) gajho kAvyaguNe caDiyAtI che. 'ApanI paraH gujyanI tyikAra-2 yAdI" enuM noMdhapAtra vAta ke kalApInAM khaMDakAvyomAM kAntanA jevI patitA nathI ne UmilatA tathA beodhAtmakatAe kALadhane zithila karI nAkhyo che; chatAM bhAvanAsahaja saraLa nirvahaNI, manorama citrothI, pAtracinanA maMcananA asarakAraka AvekhanathI ne khAsa te prasAdika bhASAzailIthI e potAnuM AgavApaNa siddha kare che. 'bilvamaMgaLa' emanuM uttama khaMDakAvya manAyuM che. mahAkAvya tarIke racavA dhAreluM emanuM be hajAra uparAMta prationuM, 4 sarge adhUra raheluM 'hamIrajI gohela' khaMDakAvyanI najIka rahetuM itihAsaviSayaka kathAkAvya che. viSaSanirUpaNanI bAbatamAM kArava'mAM premaviSayaka kavitA sauthI vadhu dhyAnapAtra che. eka rIte, saMgrahanI moTA bhAganI kavitA enA UrmizIla kavinI AtmakathArUpa che. kalApInA 26 varSanA TUMkA AyuSyanAM chellAM ATheka varSanA aMgata premavananA ja, bahmA, emAM citAra che. svabhAvaiktithI indriyasparzI citro rUpe AlekhAyelI prakRtinI kavitA paNa rucira che ne kavinI zarSa dRSTinI paricAyaka che. vinA ApanAM chellAM be varSanI kavitA prabhubhaktinI ne ciMtanalakSI che. gata vAnA rogAvego zamanAM cittamAM paDelA vairAgyasaMskAya jAgata thavAthI ke vanabhAga AdinA graMthonA vAcanathI kavi parama tattvanI khAjanI dizAmAM vaLelA. e saMvedana prauDha kAvyarUpa paNa pAmyuM che. 'kekArava'nI kavitAnI noMdhapAtra vizeSatA ane maLelI vyApaka lokavAnA che. kalApIe sAkSara kavio dvArA lakhAnI jubAMdha kavitAno samayagALAmAM e vakhate pracilata svarUpomAM ne bahavRttomAM kAcanA karI hovA chatAM emAM thayelA prAsAdika bhASAnA sahaja viniyoge ne pAradarzI saMvedananA vedhaka Alekhane tema ja emanA gAvegI premasaMbaMdhanA nirUpaNe tathA miudagAromAM bhaLelA raMgadarzI kavinA bhAvanAzIla citane A kavitAnuM hradayasparzI ne vAkapriya banAvI che. eTale kAMka kAvyabhAvananI mukharatAmAM to kayAreka enA nirUpaNanA prastAramAM varatAtI kalAsaMgamanI ochapa chatAM ne kavinA kaMika sImita rahI nA anubhavanI maryAdA chatAM prakAranI kavitA tAnI AgavI viziSTatAothI potAnuM mahattva TakAvI rAkhe che. ra.sa. kalArthI niraMjanAbena mukulabhAI : buddha, TAgora, svAmI vivekAnaMda, gAMdhIjI akSara valabhabhAI Adi mahApuruSanA mahattvano jIvanaprasaMgAne vaNI letuM ne cAritryanirmANanA AzayathI lakhAyeluM pustaka 'maherAmaNanAM motI'(1963), saMta gurudayALa mallikajInuM jIvanacaritra 'prabhukRpA-kiraNa'(1967) tema ja saMpAdana 'svAmI vivekAnaMdanI vAto' (1964)nAM kartA. ka kalArthI mulabhAI DAhyAbhAI (20-1-1420, 19-2-1998): nibaMdhakAra ane caritralekhaka. janma muMbaImAM. eNlphinsTana kaoNlejamAMthI ema.e. e pachI gujarAta vidyApIThamAM adhyApana ane 'vinIta joDaNIkoza' tema ja 'vidyApITha vAcanamALAnuM sahasaMpAdana. For Personal & Private Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kalAla mANekalAla rAmasahAya- kavi kahAnajI dharmasiMha rahasya vAcanarasamAM sahAyaka nIvaDe che. kathAprasaMge vacce vikSepa sarajI, sUtradhAranI rUe, have pachInAM prakaraNomAM zI sAmagrI AlekhAze evI ghoSaNA kathAnirUpaNanI tareha tarIke noMdhapAtra che. kahapanA cauhANa : juo, cauhANa yazavaMtarAya jagajIvanadAsa. kalyANaprabhuvijaya: 'zrI kalyANa kautukakaNikA' (1955), 'parvatithi bhakitabhAskara' (1954) tathA 'zrI pravacanapradIpa - bhA. 1-2' | (1955)nA kartA. mukhyatve jIvanacaritra ane bAMdhakakathAonA A lekhake nAnAM-- meTAM se-savA pustako lakhyAM che. e paikI 'rAjAjInI dRSTAMtakathAo' (1959), 'zrImad rAjacandranI dRSTAMtakathAo' (1959), bhagavAna IsunI bodhaka kathAo' (1959), 'zekha sAdInI bAdhaka kathAo', 'bApujInI vAto' (1957), nAnI-nAnI vAtA', bedhaka TIkaDI', 'saMtAnI jIvanaprasAdI', 'cIna dezanAM kathAnaka' jevI pustikAo ane 'rAmacandra' (1955), 'zIla ane sadAcAra" (1955), 'pratibhAnuM pata' (1956), 'dharmasaMsthApako' (1957), 'saradArazrInI pratibhA' (1959), 'bA-bApu' (1961), 'saradArazrIno vinoda' (1964), 'krImad rAjacandra ane gAMdhIjI (1964) jevI caritrAtmaka pustikAo noMdhapAtra che. emaNe dharma-ciMtana saMbaMdhI prastikAo paNa lakhI che, jemAM 'jIvana ane maraNa' (1953), 'nIti ane vyavahAra' (1958) tathA 'jIvanAmRta' (1959) mukhya che. A uparAMta emaNa karelAM saMpAdana ane anuvAdomAM "dharmapravartana' (1958), 'ApaNAM 'ne' (1960), 'ravIndranI vanasaurabha' (1961), 'triveNI saMgama (1962), ':haranI jIvanasaurabha' (1968) jevAM saMpAdane tathA 'bAmina phrenkalinanI AtmakathA', 'bhakatarAja tathA ' 'lAbha ane karuNA' (1959) tavA anuvAdo mukhya che. ra.ra.da. kalAla mANekalAla rAmasahAya : 6 kaDInA bAdhaka kALa 'pAyamAlIne paNa * 2 nI bAdhaka davA 'paNamAlInA pahaDa yAne durguNane dariyo' (1915) nA kartA. kalyANavAlA seharAba a.: 'pIlananI beTI yA haiyAnI hakamata' ane 'nakalInAiTa' (1937)nA kartA. kalyANI bhAgIlAla: 'ranevadhAma rAnAM sUnAM' (1966) ane 'gorAM rUpa ne aMgura kALAM' navalakathAonA kartA. kalyANIjIdevI (1838, -): 'atha devIzrI bhajanabhAskara" (1929) nAM kartA. kayAkara nAraNa karasana : padyakRti "zaherI-gAmaDiyAne jhaghaDA' (1905) nA kartA. 6.,da, kAla aMbAlAla para kavi aMbAlAla prahalAdajI : manuSyavabhAvanI lAkSaNikatAo gadya-padyamini hAsika nirUpaNa karatA 'pUbIne prajAne urphe cAlu jamAnAne citAra' (1916)nA kartA. kalAla viSakumAra zrIrAma, da. (6 2 10:45, 18 '1989) : gadyalekhaka, kavi. janma kuMbAimAM. vatana hArI. 1959mAM erA.ra.rI, 1965 mAM bI.esa. 1976 mAM ema.eDa. 1964 thI hAIskUla zikSaka. lIlAnarI' (1981) emanA bodhakathAsaMgraha che. emanA kAvyasaMgraha 'vana lI nAghara (1985) mAM gIteM, gajhale, hAIka, sauneTa ane achAMdasa racanAono rAmAveza che. pA.mAM. kalAla harilAla kALidAsa : 'bhakitabhAskara' (1927)nA kartA. kalpataru (1987): madhu rAyanI rahasyagarbha vaijJAnika navalakathA. gaNatarInI sekaMDamAM, mANasa mAge te saghaLuM sarajI devAnI, kalpavRkSa samI zakita dharAvatA kapyuTara dvArA tene tyakatena bhukitathA:" jevo sahaastitvane maMtra sAkAra karavA mAgatA kathAnAyaka kiraNa kAmadAra emanI kalpataru nAmanI abhuta ane apUrva janA zI rIte pAra pADe che enuM rocaka nirUpaNa kathAmAM thayuM che. 1995nI sAlane kathAsamaya tarIke pasaMda karIne cAlelA sarjakanI dIrdhadRSTi vijJAnanA vikarALa vikAsa aMgenA aMdezAne pArakhI zakI che. yuddha ane tajajanya vibhISikAo vadhatAM ja rahe e mATe sAmUhika prayatna karatI mahAsattAo kirANa kAmadArane parezAna karavA zI zI cAla cAle che tenA nirUpaNa dvArA kathAmAM umerAyeluM kavi AnaMda nahAnAlAla:pitA nhAnAlAlanI prathama mRtyusaMvatsarIe racelI aMjali svarUpanI bAra racanAone saMgraha 'dvAdazA' tema ja vArtAsaMgraha 'jagata pAchaLanuM jagata' (1929)nA kartA. kau.bra. kavi Ara. vI.: 'yogIndra-gopIcaMda' nATakanA kartA. ni.vA. kavi udayarAma: 'jAddIna mahetAba' (1903) navalakathAnA kartA. ni.. kavi kanaiyAlAla : juo, paTela nAthAlAla lIlAcaMda. kavi kahAnajI dharmasiMha: kavi, nATyakAra, dalapatazailInA A kavie 'gorakSAprakAza' (1891), 'suMdarItilaka yAne subodha garabAvaLI (1892), 'saMtoSazataka' (1896) ane 'svalpasaMgraha' jevI kAvyakRtio; 'DholAmAru' (1893) nATaka; "zeTha goviMdajI ThAkarazI mULajInuM jIvanacaritra' (1904) ane 'saubhAgyavatInuM saMsAracitra' jevAM pustako ApyAM che. A sarva paikI 'gorakSAprakAza', 'suMdarItilaka...' tathA 144 madhyakAlIna hindI kavionI bhakitarasika kRtionA saMpAdana 'subodhasaMgraha' (1888)ne samAvato emane sarvakRtisaMgraha 'kahAnakAvya' (1897) paNa pragaTa thayelo che. A T gujarAtI sAhityakoza - 2 :51 For Personal & Private Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi kAlidAsa narasiMha- kavi dayAzaMkara bhagavAnajI uparAMta emaNe "adhyAtmabhajanamALA', "kAThiyAvADI sAhitya, 'camatkArika dRSTAMtamALA', 'satsaMgaziromaNi', "sAhityaratnAkara - tema ja sAhityasaMgraha' jevAM saMpAdana paNa karyA che. 22.da. kavi kAlidAsa narasiha : bAlApayogI 'ekalAM ekalAM : 1-9' (1937), bedhapradhAna nATayakRti pratibhAne svayaMvara athavA kalAno nAda' (1940), "mAtRbhASAnuM zikSaNa' (1944) tema ja 'bhASAdarzana' (1950)nA kartA. pA.mAM. kavi kAlidAsa bhagavAnadAsa (1900,-): kavi. janma pATaNamAM. prAthamika keLavaNI. tricinApallImAM jhaverI vepArI peDhImAM nokarI. emaNe bhakitakAvyono saMgraha 'bhajanAmRta' (1927), puruSottamamAsa bhajanikA', 'prabhu prerita hArA svaracita ugAro' (1938) tathA gajhale ne gItAno saMgraha 'kAvyaprasAdI' (1957) racyAM che. vaLI, 'mArA zubha vicAro" (1931), haribApu, kubAkuMbhAra, naphIjha ane paMju bhaTTanAM caritro ApanuM 'nUtana varSanI bheTa' (1957) jevAM pustako ane 'nArAyaNa kavaca ane AratIo' (1957)nuM saMpAdana emaNe ApyAM che. pA.mAM. kavi kAzIrAma devazaMkara : strIne rApatnI hovAne kAraNe sahevAM paDatAM du:khanuM varNana karatuM kAvya 'zakyasapATo' (1886)nA kartA. ni.. kavi kALidAsa/ karaNasiha kavi: bhAva, bhASA ane chaMdanI dRSTie suyojita kAvyono saMgraha karNakAMDa ane bIjAM kAvyonA kartA. ni.. kavi karNAnaMda : vakIla bApubhAIne garaba'nA kartA.. ni.vo. kavi kRSNadAsa (19 mI sadI): kacchI kavitA kuDo nAtonA kartA. pA.mAM. kavi kRSNarAma: dhruvAkhyAna' (kavi kALidAsa sAthe, 1951) mAM prakAzita kRti "kaLikALanuM varNana'nA kartA. ni.. kavi gaNapatarAma vizvanAtha: zrI rAmacaMdranA azvamedhayajJanuM varNana ApatI padyakathA 'rAmAzvamedha' (1881) nA kartA. | ni.. kavi gaMgAzaMkara jezaMkara : mAghapaMDitanI be putrInI vArtA dvArA strI- zikSaNanI himAyata karanuM kAvya "vanitAvidyAbhyAsa' (1859) tathA 'nAmamALA graMtha'nA kartA. ni.. kavi giradharalAla harakizanadAsa: 'DAkoralIlA' (1876), 'mohinI' (1884), 'navaratna' (1889), 'rasaraMganA khyAla' (1896), tathA bharatakhaMDane pravAsa' (1897) nA kartA. kavi anubhujadAsa: hiMdImizrita gujarAtI bhASAmAM copAIbaddha padyakRti 'madhumAlatInI vAratA' (1874)nA kartA. ni.. kavi cunIlAla da.: prahalAdajInuM caritranA kartA. ni. . kavi choTAlAla: 'gujarAtane tapasvI'nA ramUjI pratikAvyarUpe, "jAme jamazeda'nA taMtrIne uddezIne racAyelI padyakRti "madIkhAnAne tapasvI' (1933) nA kartA. ni.. kavi choTAlAla dalapatarAma: jIvanacaritra 'kAThiyAvADI kavi bhavAnI zaMkara narasiMharAma' (1922) nA kartA. ni.vo. kavi janasukharAma narahararAma; "ahiMsAbhAskara' (1913), janasukharatnamALA' (1915), 'mUrtipUjA' (1915), 'sanAtana dharmabhA' (1915) tathA "kRSaNanA parama bhakata meradhvajanuM AkhyAna' vagere pustakonA kartA. ni.. kavi jayaMta nhAnAlAla: AphrikAmAM zikSaka tarIkene vyavasAya. prAsaMgika vyAkhyAne, cAra lekhe, eka vArtA ane sAta kAvyaracanAone samAvata saMgraha "sAhitya saravANI (1967)nA kartA. ni., kavi jorasiMha: dahAchaMdamAM lakhAyelI 'paMDita javAharalAla naherune aMjalinA kartA. ni.ve. kavi DAhyAbhAI devacaMda: bhAratanA 263 saMtabhakatAnAM jIvanacaritrone sarala-rasika vArtArUpe nirUpatuM pustaka "bhakatamAla'(1895) nA kartA. ni.ve. kavi DAhyAlAla zivarAma: guNa-avaguNane sanAtana dhruddha tema ja gAMdhIjInI 1914nI pravRttione viSaya banAvIne lakhAyeluM vyavasAyazailInuM sAmAjika nATaka 'duHkhI saMsAra" (kavi kAnta sAthe, 1915) nA kartA. kau.ba. kavi tulajArAma IjajatarAma: kRSNanAM suMdara citra rajU karatuM kAvya 'subodhacaMtAmaNi' (1909)nA kartA. pA.mAM. kavi trApajakara : juo, bhaTTa paramAnanda maNizaMkara. kavi tribhu: juo, chAyA tribhuvanalAla anuparAma. 2.2,da. kavi dayAzaMkara bhagavAnajI (1859, ~): caritralekhaka, anuvAdaka. janma jAmanagaramAM. 1884 mAM jAmanagara sTeTamAM vakIlanI parIkSAmAM sekanDa kalAsa pAsa. anya sthaLoe vakIlAta karyA bAda 1891 thI jAmanagara khAte saphaLa vakIlAta.. emaNe ApelA caritragraMthamAM kastUrabAne, patimAM Atmavilopana karanAra sahadharmacAriNI tarIke sAro paricaya karAvatuM para: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi dayAzaMkara ravizaMkara - kavi nhAnAlAla dalapatarAma selsamaeNna. akasmAtathI amadAvAdamAM avasAna. 'pUjAnAM phUla' (1987) emanA kAvyasaMgraha che. caM.. kavi narasiMharAma jeThAbhAI: amarelI tAlukAnA devaLIyA gAmanA vatanI. emanA pustaka 'upadezasAgara' (1889) mAM Izvarabhakita vizenA upadezanAM kuMDaLiyA, prahelikA, cAbakhA, garabI vagere prakAranAM pado che. 'nRsiMhanIti" tathA "vyAsagItA' emanI anya padyakRtio che. ni.vo. kavi narmadAzaMkara nArAyaNa: satayuganAM lakSaNonuM padyamAM varNana karatI kRti "satayuga - 1' (1912) nA kartA. ni.. kavi naMdalAla viThThaladAsa: stavana, bhajana, rASTragIto, suvAkyo ane 'snehadarpaNa athavA vatsarAja-udayana' jevA triaMkI nATakane samAvata saMgraha 'rasakuMja athavA vividha rasagabhita kAvyarasadhAra' (1929)nA kartA. 'kastUrabA' (1944), tatkAlIna rAjakIya vAtAvaraNanI ane lokamAnasanI prAsaMgika jijJAsA saMtoSanuM 'raNAMDI kepTana lakSamI' | (1946) ane prasaMganirUpaNa tema ja varNana dvArA caritranAyakane paricaya karAvatuM "amArA saradAra" (1946) e pustako mukhya che. zaradabAbunI "patheradAbI' (be bhAga) tathA "anurAdhA ane nirUpamAdevInI bahena" e baMgALI kRtionA emaNe karelA anuvAda che. tri. kavi dayAzaMkara ravizaMkara (1878, 1948): kavi, anuvAdaka. janma bhAva (tA. pAdarA)mAM. zikSaNa khaMbhAtamAM. vaDodarAmAMthI 'sAhityavAcaspati'. emane 'daryadamana' nAmanI padyakati uparAMta satyanArAyaNanI kathA ane jaMbugururacita jinazatakanA gujarAtI anuvAdo tathA vivAhamImAMsA-khaMDanavimarza' ane 'zivasahasranAmamAlA' nAmanA saMskRta graMtho ApyA che. 2.ra.da. kavi dalapatarAma DAhyAbhAI : juo, travADI dalapatarAma DAhyAbhAI. kavi dalapatarAma durlabharAma (19 mI sadIne uttarArdha) : kavi. vatana surata. narmadanI sabhAmAM potAnI kavitAo vAMcatA. narmadazailInA kavi. soLa varSa parizrama uThAvI emaNe dharma, nIti, vaidika, yoga, sAmudrika Adi zAstronI jANakArI meLavI hatI. emanA 'dalapatadullabhakRta' (bhAga 1,2,3) (1868, 1869, 1872) kAvyagraMtha maLe che. pahelA bhAgamAM brahmasvarUpa ane IzvaraprArthanA, bIjA bhAgamAM kanyAo mATe racela 'gItagarabAvalI' gavavA ne trIjA bhAgamAM prakIrNakAvyo che. bhASA azuddha hovA uparAMta narmadano je paNa emanI racanAomAM nathI. cArAda kaLA ane zAstronI samaja rajU karato, saMskRta-prAkRtamAMthI anUdita padyagraMtha 'sakalazAstranirUpaNa" e emane noMdhapAtra graMtha che. A uparAMta, 'bhASAbhUSaNa' (1878) paNa emanI pAsethI maLe che. kau.ba. kavi dAmodara zivalAla: "zrI sayAjIrAva suyaza' tathA 'zrI phariharAva lagnamahotsavanA kartA. ni.po. kavi dAmodaradAsa nirUjI : bhagavAna zivanA stutiviSayaka garabAone saMgraha 'ziva bAvaLI' (1898)nA kartA. ni.. kavi durgArAma : peTalAda tAlukAnA nAra gAmanA vatanI. emanA pustaka 'nItisAgara' (1895) mAM nItibodhanAM vacano padyamAM nirUpelAM che. ni.. kavi durgAzaMkara AdityarAma : "bhakitavilAsakAvya" ane gujarAtI geya DhALamAM anUdita karelAM mahAbhArata" tathA "zivapurANa'nA kartA. - bi.va. kavi naTavaralAla nahAnAlAla (22-8-1917, 17-2-1989): kavi. janma rAjakoTamAM. 1950mAM maeNTrika. mila-jina sTorsamAM kavi nAgezvara : 1855 nI sAla AsapAsa saurASTranA gAdhakaDA gAmamAM A kavi thaI gayAnI vIgata che. saurASTramAM emanuM nAma bahu jANItuM hatuM, paraMtu atyAre emanAM kAvyo, lekho ke ullekhe upalabdha nathI. rAMTo. kavi nUra mahamada: 'indrAvatI' kAvyane kartA. ni.vA. kavi nAnAlAla dalapatarAma, premabhakita' (16-3-1877, 9-1-1946): kavi, nATayalekhaka, vArtA-navalakathA-caritrakAra, anuvAdaka. janma, kavi dalapatarAma DAhyAbhAIne tyAM, amadAvAdamAM. aTaka trivedI, paNa zALAne copaDe tema tyArapachI jIvanabhara bhAIonI peThe kavi'. agiyAra varSanI uMmare mAtAnA mRtyu pachI potAno allaDaveDAthI vRddha pitAne potAnAM bhaNatara ane bhAvi vize ciMtA karAvanAra na hAnAlAla mATe morabImAM heDamAstara kAzIrAma davene tyAM emanI dekharekha nIce gALavuM paDeluM 1893nuM maeNTrikanuM varSa 'jIvanapalaTAno saMvatsara' banyuM. amadAvAdanI gujarAta, muMbaInI eNliphansTana ane pUnAnI Dekkana, e traNe sarakArI kolejomAM zikSaNane lAbha meLavI 1899 mAM tattvajJAnanA mukhya viSaya sAthe bI.e. ane 1901mAM itihAsa viSaya sAthe ema.e. thayA. emane abhyAsa emanA sarjanane poSaka banyo hato. emanI abhyAsakramanI bIjI bhASA phArasI emane pAchaLathI mogala nATakonA lekhanamAM kAma lAgI hatI. Tenisane emanI sneha, lagna ane strI-puruSa-saMbaMdhanI priya bhAvanAne, to mArTinanA abhyAse emanI dharmabhAvanAne poSI hatI. emanA samagra sarjanamAMno kavitA, itihAsane tattvajJAnano triveNIsaMgama emanA itihAsa tattvajJAnanA yunivarsiTI-zikSaNane AbhArI gaNAya. emanI bhakitabhAvanA, dharmadRSTi tathA zubha bhAvanA pAchaLa gharanA svAmInArAyaNI saMskAra tathA amadAvAda-pUnA-muMbaInA gujarAtI sAhityakoza -2 :53 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi nhAnAlAla dalapatarAma prArthanA rAmAjonA saMparka UbhelA hatA. ema.e. thayA pachI rAjakumAro mATenI be kaoNleja-nAmadhArI zALAonA adhyApaka : 1902 thI 1904 sAdarAnI skoTa kolejamAM ne 1904 thI 1918 rAjakoTanI rAjakumAra kolejamAM. vacamAM be-aDhI varSa rAjakoTa rAjayanA saranyAyAdhIza ane nAyaba divAnanI paNa kAmagIrI bajAvI. 1918 mAM kAThiyAvADa ejansInA zikSaNAdhikArI nimAyA. 1919 mAM gAMdhIjInI pacAsamI janmahatayantIne nimitte 'gujarAtano tapasvI' racanAthI temane suMdara aMjali ApanAra kavie roleTa eNkaTa ane jaliyAMvAlA bAganA hatyAkAMDe janmAvelA rASTraprakopa ane gAMdhIjIprerita asahakAranI havAmAM 1920mAM lAMbI rajA upara UtarI 1921mAM e rAkArI nAkarInuM rAjInAmuM mokalI ApI amadAvAdane potAnuM kAyamI nivAsasthAna banAvyuM. tyAM emanI svamAnI prakRti tathA bAhya saMjogoe emane sakriya rAva/kAraNathI dUra rAkhI potAnA rArasvatajIvanakAryamAM ja rata rAkhyA. rAjakoTa khAtene ullAsakALane mukAbale kavinuM amadAvAdanuM aDhI dAyakAnuM jIvana tapasyAkALa baneluM. amadAvAdamAM avasAna. sahiyarjaka tarIke kavinuM pradhAna ane uttama pradAna UrmikAya che. evI emanI kavitAmAM keTalAMka kAvya'-bhA.1-2-3 (1903, 1908, 1935), 'hAnA nhAnA rAsa'- bhA. 1-2-3 (1910,1928,1937), 'gItamaMjarI'-1-2 (1928,1956), 'rAjasUtronI kAvyatripuTI' (1903, 1905, 1911), 'citradarzano' (1921), 'premabhakita bhajanAvali' (1924), 'dAMpatyaratra' (1931), 'bALakAvyo' (1931), 'maherAmaNanAM motI' (1939), 'johAgaNa' (1940), 'pAnetara' (1941) tema ja 'prajJAcakSunAM prajJAbiMduo' (1943)no samAveza thAya che. bALakAvyo, hAlaraDAM, lagnagIta, rAsa-garabA, bhajana, artha-aMjalikAvyA, zaipakAvya, karaNaprazasti, prAsaMgika kAvyA, kathAgItA - ema prakAradRSTie sAruM vaividhya emAM che. AraMbhakALamAM AtmalakSI banatI paNa thoDA ja rAmayamAM paralakSitA tarapha gati karatI A kavinI kavitAnA mukhya kavanaviSaya prakRtisauMdarya, praNaya ane prabhu che. akSarameLa-mAtrAmeLa chaMdo, paraMparAprApta layameLa racanAnA DhALe ane gajhala-kavvAlInA yatheccha viniyoga sAthe paghamukata DolanazailI paNa enuM vAhana banela che. chaMdane nahi paNa bhAvanA ane tene anuvartatA vANInA Dolana eTale layane kavitAne mATe Avazyaka mAnatI kavinI samaje e zailI prathama indukumAra' nATaka mATe paNa pachI kavitA mATe paNa prayojI che. keTalAMka citrakAvyo, 'vasaMtotsava" (1898, 1905), "oja ane agara' (1913). ane dvArikApralaya' (1944) jevAM kathAkAvyo tema ja 'kurukSetra (1926-40) jevuM mahAkAvya DolanazailImAM lakhAyAM che. joke evI dIrdhakathAtmaka racanAomAM paNa gIte kavie mUkayAM che. e mUkayA vagara A UrmikAvyanA kavithI rahI zakAya ema hatuM nahi. kathAtmaka kavitAmAM 'vasaMtotsava' ane 'oja ane agara' kavinA 'prema-bhakita" upanAmanA prema-pAsAnuM sarjana che, to 'haridarzana' ane 'vazuvihAra' (1942) e prasaMgavarNananI AtmalakSI kAvya racanAo bhakita-pAsAnI nIpaja che. darikApralaya' ane bAra kAMDanuM 'kurukSetra' e paurANika vastu paranI dIdI racanAo mahAkAvya lakhavAnI mahattvAkAMkSAthI prerAyelI kRtio che, jemAMnAM mahAkAcita upamAcitro ane kavinuM varNanakauzala dhyAna khece che. temanuM maraNottara purANakapa prakAzana banela 'harisaMhitA (traNa bhAgamAM, 1959-60) emanI sauthI vipulakAya kRti hovA chatAM nirdhArelAM bAra maMDaLamAMthI ATha jeTalAM ja hAI apUrNa rahI che. zrIkRSaNe potAnA zatAbdI mahotsava pachI arjuna-subhadrA ane yAdava parivAra sAthe meTo saMgha kADhI seLa varSa cAlelI bhArayAtrA saddharma-saMsthApanArtha karI, evuM enuM varanuM kalpita che. maMDaLanA adhyAyanA AraMbhe ne aMte mUkelA anyavRna zloko sivAya samasta kRti kavie anuTupa vRttAmAM lakhI che. emAM gItA paNa Ave che. kavinA sarjanAtmaka sAhityamAM kavitA pachI Ave emanAM DAlanazailImAM lakhAyelAM cauda nA. pAMkhuM va, maMtharagati kArya ane kriyAzIla nahi teTalAM ugArazIla pAtra A bhAvapradhAna ane kavitAI nATakonAM mukhya lakSaNo che. e nATakamAM varanudRSTie 'indukumAra' - 1-2-3 (1909, 1927, 1932), 'premakuM?' (1922), 'gopikA'(1935), 'puNyakaMthA'(1937), 'vagaraNa' (1943), 'ajita ane ajitA' (1952) ane 'amaravela' (1954) sAmAjika nATake che; 'kyA-kayu' (1914) kalidvAparanI saMdhyAnuM kAlpanika nATaka che; 'vizvagItA' (923) paurANika-prAcIna-madhyakAlIna bhAratIya ane kAlpanika varanuvA nATaka che; ane 'rAjarSi bharata' (1922), 'jahAMgIra-nUrajahAna' (1928), 'zAhanazAha akabarazAha' (1930), 'saMghamitrA' (1931) ane 'zrIharSadeva' (1952) aitihAsika nATako che. 'saMghamitrA' ane 'zrIharSadeva' saMskRta nATayazailImAM praveza vinAnA sAta sAta aMkonAM, vacamAM vRttabaddha kalekAvALAM nATako che. 'gApikA'mAM paNa pravazA vinA pAMca saLaMga aMka che. nhAnAlAla bhAvalAka ke kAvyaloka kahevAya evI A nATakanI sRSTi sneha, lagna, sevA, saMyama ane samanvayanI priya bhAvanAonA uSathI gAjatI rahe che. vizvagItA'mAM sthaLa ane kALanI to ThIka paNa kAryanI paNa ekatA chAMDI ekAMkIonA saMgraha jevA banI beThelA nATakane 'adRzya bhAva ekAgratAnuM nATaka banAvavAnuM ane 'amaravela'mAM sinemA, nATaka ane saMgItane samanvaya sAdhyAnuM kavie prayogasAhasa dekhADayuM che. Ama, kavitAnI mAphaka nATayalekhanamAM paNa A kavi potAnI cAle ja cAlyA che, jema emaNe 'uSA'(1918) ane 'sArathI' (1939) e gadyakathAomAM paNa karyuM che. sAmAjika vAstavanI pRSThabhU sAthe sneha, saMvanana ane lagnanI praNayakathA banelI e bemAMnI AgalI kRtine gujarAtInI pahelI laghunavala kahevAya. emAMnI gaghasaurabhe ene gujarAtanI 'kAdaMbarI' paNa , kahevaDAvI che. enAthI bamaNA kadanI 'sArathI' che. 'AvaDe te briTana jagata -itihAsane mahArathI thAya ane bhAratakhaMDa jagat -sArathI thAya' evA potAnA rAjakIya darzananA sAranI kavie rAjelI A navalakathA paNa kavinuM eka viziSTa sAhasa gaNAze. jene pote ja 54: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi prANajIvana merArajI-kavi mANekabAI kahAnajI vArtAo nahi paNa prasaMgo ane teja:Nuo', "aNukiraNo" dasa dAva' ane 'gujarAtanI bhUgoLa" jevAM nAnAM zikSaNapayogI ane "hIrAnI karaco' kahI oLakhAvI che evI vArtAhI gadya- pustako paNa eka zikSakanI dRSTi-vRttithI emaNe lakhyAM hatAM, racanAone saMgraha 'pAMkhaDIo' (1930) paNa emanuM evuM ja jemAMnuM chelluM viziSTa kahevAya. bIjuM sAhasa. potAnI sarjakatAnI "vIjaLIkhAlI leDana jArane a.rA. 'pUrvAcAryonA meghADaMbaronI vIjaLIthI pAchI pUravA anuvAdanA kavi prANajIvana merArajI : jAmanagaranA mahArAjA jAmasAheba zrI Azaro letA kavie karelA be premaviSayaka kAlidAsa-kRtio meghadUta' (1917) ane 'zakuntalAnuM saMbhAraNuM' (1926)nA sara vibhAjInA mRtyu nimitte racAyeluM kAvya "vibhezaviraha' ane bhagavadgItA' (1918), "vaiSaNavI paDaza graMtho' (1925), (1895)nA kartA. ni.ve. 'zikSApatrI' (1931) ane 'upaniSat paMcaka' (1931) e cAra dhArmika kRtionA anuvAdo emanA "premabhakita' kavinAmane parokSa kavi bAlakRSNa, bAlakavi': padyakRti 'samayane sitAro ane vakhata rIte sArtha karAve che. tevAM vAja' uparAMta "rajhaLato rAjahaMsa', 'praNayalIlA', 'bAlakavinA sarjanetara gadyasAhityamAM AtmaparicayAtmaka "ardha- yoginI', 'mRNAlinI', 'premaguccha' vagere navalakathAonA kartA. zatAbdInA anubhavola' (1927) ane temAM maLatI emanA 2.ra.da. kavighaDataranI kathAnI pUrvakathA jevI thoDIka nAnA 'hAnA'nI kathA kavi bAlacandrAcArya: "karuNA vayuddha nATaka' (1886)nA kartA. jemAM AvI jAya che te cAra pustako (1933, 1934, 1940, kau.bra. 1941)mAM pragaTa thayela emanuM pitRcaritra 'kavIzvara dalapatarAma prathama dhyAna kheMce. dalapatarAmanAM jIvana-kavana vizenI yathApalabdha kavi bALakarAma naMdarAma: kAvyagraMtha "nItilatAkuMja kavitAnA kartA. badhI vIgatabharapUra pramANabhUta mAhitInI sAthe 19mA zatakanA gujarAtano je sAMskRtika itihAsa emAM pRSThabhU tarIke vistArathI kavi bhUdharadAsajI: padyakRti kalyANamaMdira stotranA kartA. AlekhAya che te kavinA A pitRcaritranuM dastAvejI itihAsa kau.ba. mUlya vadhArI Ape che. caritrakAra nhAnAlAla sAhityavivecaka paNa - kavi bhegIlAla mahAzaMkara : kathAtattvavALI kRti 'sudharelI suMdara che. emanAM 'sAhityamaMthana' (1924), tenA navA avatArarUpa gavarI ane phezanamAM phasAyela phattehalAla' (1916)nA kartA. 'ApaNAM sAkSararatno -bhA. 1-2' (1934, 1935), 'jagata kau.ba. kAdaMbarIomAM sarasvatIcaMdranuM sthAna' (1933) e pustako tathA keTalAMka potAnAM ne bIjanAM pustakonAM emanAM pRthakkaraNa, samagra kavi bhegIlAla ratanacanda: tatkAlIna kAvyaparaMparA ane dezabhakita, darzana ane rasa-rahasyodghATanathI mUlavavAnI sTopharDa bUka ane pauruSa tema ja bhakitatattvane nimitta rUpe svIkArI karavAmAM AvelI DAuDana jevAnI paddhatine iSTa mAnanAra A kavinuM, pAMDitya 'gajhala' saMjJA dharAvatI racanAonI pustikA kohinUra gajalakAvya' karatAM rasikatAnA trAjave sAhityakRtine taLanAruM, saMskAragrAhI (1921) ane A ja svarUpanI bhajana ane kakko" prakAranI sAhityavivecana vastuta: emanA lekhana-manananI upasiddhi racanAnI pustikA "kAvyamaMjarI'nA kartA. kahevAya. kavitA ne kavidharma vizenA emanA nizcita abhiprAyo ane bhAvanAono tathA kalAsikala' ane 'romenTika kalAzailIo kavi mahAjana: "vAlo nAmorI" ane "amarajI divAna" jevAM paratve emanA valaNane paricaya emAMthI maLI rahe che. gujarAtanAM nATakothI suvidita thayelA nATyakAra. emaNe 'vidhinA lekha' tathA . ghaNAM ane muMbaI-karAMcI jevAM bahAranAM zaheromAM kavie ApelAM 'bAla samrATa' nAmanAM raMjakazailI dharAvatAM nATako paNa ApyAM che. vyAkhyAnamAMnAM ghaNAM "ardhazatAbdInA anubhavabela' (1927), 2.ra.da. 'ubaidhana(1927), 'saMsAramaMthana' (1927), "saMbodhana' kavi mahIpata :racanAbaMdha zithila hovA chatAM kathArasane lIdhe vAcanakSama (1930), 'gurudakSiNA' (1935), 'maNimahotsavanA sAhityabela banelI navalakathA "tana melAM mana UjaLAM' (1966)nA kartA. -1-2'(1937) ane muMbaImAM mahotsava' (1939)mAM saMgahita thayAM che. emAM emanAM itihAsa-rasa, guNadarzI samanvayadRSTi, sateja dhArmikatA, lokahitacitA, bhAratIya saMskRti ane dharme - kavi mahekama : saLaMga kAvya "lakSmI ane pArvatIne saMvAda' kAle puraskArelAM ciraMtana jIvanamUlyo paranI AsthA, abhyAsazIlatA (1882)nA kartA. ane bhAvanAzIlatA che. emAMnuM sAMbhaLavuM mIThuM lAgatuM gadya paNa kau.bra. enI eka viziSTatA. abhyAsapUrNa rUpe prathama taiyAra karAI kavi mANekabAI kahAnajI: prAcIna sAhityamAMthI anukaraNIya dUto vaMcAyelAM A vyAkhyAne gRhajIvana, zikSaNa, samAjaprazna, laI, strI jIvanamAM navI AzA prerI temane protsAhita kare tevA sAhitya, dharma, kalA - ema jIvananAM badhAM mukhya kSetrane sparzI lekha ane kAvyono saMgraha mahilA saMsAra' (DaoN. rakhamAbAI sAthe, vaLatAM hAI kavine eka svastha abhyAsI vicAraka tarIke rajU kare 1923) nAM kartA. che. vyavahAru gujarAtI tathA aMgrejI vyAkaraNo, 'sAdI kasaratanA ni.vo. kau.ba. gujarAtI sAhityakoza -2 : 55 For Personal & Private Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi mATAlAla-kavi vinayacandra jIvaNalAla kavi maTAlAla : juo, khabaradAra aradezara pharAmarajha. kavi metIlAla nathuzAha: padyakRti 'zrIkRSNalIlA'nA kartA. anuvAda che, paNa zailInuM prauDhatva dhyAna khece che. zrIkRSaNanA caritrane varNavatuM zrIkRSaNajanma caritra' (1869) e sAMga kAvyaracanA suMdara padabaMdhane kAraNe ullekhanIya che. "revAzaMkara kRta kAvya' (1875) e gujarAtI-vraja bhASAmAM lakhAyelAM pada, garabI, gajhala, rekhatAone saMgraha che, jene pradhAna viSNu bhakita che. 'zAmaLazAhane vivAha' (1885), 'jADAMdhara AkhyAna' (1888) ane "narasiha mahetAnA bApanuM zrAddha' (1928) e traNeya AkhyAnaraulIne anusare che. 'zabdasiddhAMtikA (1886) sAMga bAdhAtmaka padyakRti che. "phArbasaviraha'nA anusaraNamAM rAcatI manaharamALA' (1980) ane 'tribhuvanakIti' (1908) uparAMta 'bhASA mahAbhArana', 'nakArAmacaritra', 'kAmanAtha mahAbhya' ane 'caMDIcaritra' paNa emanA nAme che. | bA.ma. kavi revAzaMkara vijayarAma: 'zaMkaravilAsa' (1884)nA katAM. kau.vya. kavi mohanalAla dalapatarAma (1872 thI 1903 daramyAna hayAta): kavi. kavIzvara dalapatarAmanA moTA putra. jIvananAM bAvIrA varSa daramiyAna chUTaka chUTaka pragaTa thayelI kAvya-puritakAonuM saMkalana mohanavANI urphe mohana-kAvyadohana' (1888) mAM dalapatarAmanI rItinI kAvyaracanAo hovA chatAM temanA jeTaluM vaiyya ke sAmarthya nathI. vakramIne mahimA karana dIda kAvyaracanA 'lakamImahimA' (1972) AkhyAna prakAranI kRti che. te, sarasvatInA mahimA sthApanuM ne 'lakSmImahimAne mukAbale vizeSa sauSThava ne prauDhi dAkhavanuM dIdakAvya "vidyAmahimA' (1874) emAMnA prasaMganirUpaNane lIdhe vizeSa AsvAdya bane che. 'puruSaprayatA ane IzvarakRpA' (1903) ane 'sUratanA purane garabo' e emanI anya kRtio che. emaNe paMcAMkI nATaka 'mINaladevI' (1891) paNa lakhyuM che. kau.ba. kavi raNachoDadAsa metIlAla: kathAtatvavALI kRti 'jUnA jamAnAnI jelI yAne navI AMkhe jUnA tamAsa : 1' (1915)nA kartA. kau.bra. kavi ratilAla viThThaladAsa: 'karaNaghelo paMcAMkI nATaka', 'caMdanamalayAgiri nATakanAM gAyane' (1904), 'vIramatI ane jagadeva paramAra nATakanAM gAyane' (1904), 'zrI navIna caMdrahAsa nATakanAM gAyana' (1905) nA kartA. ni.. kavi ramezacandragulAbasiMha: kathAtmaka kRti "dhana kenuM tema ja samAjazikSaNanA AzayathI lakhAyelI pustikAo 'ajhA hAtha raLiyAmaNa' ane 'rAragavo'nA kartA. kau.bra. kavi rAmazaMkara gaurIzaMkara : garabI, pada ane lAvaNIbaddha padyakRti 'daragAhI daMga' (1874) nA kartA. 2.2,da. kavi tIrtha (paramahaMsa): jIvanane unnatine mArge vALavAnA AzayathI lakhAyelA 11 badhapradhAna lekhanuM pustaka "ughaDatAM jIvananAM bAraNAM' (1973), 'jIvana-darzana', 'zAMtinI zodha' tema ja saMpAdane vinayapatrikA :2' ane 'sakhI maNirAma vANIsaMgrahanA kartA. au.. kavirUpazaMkara gaMgAzaMkara : padyakRtio 'ziva stuti' (1871), 'rasika rUpakAvya-bhA. 1-2' (1872, 1874) tathA vanitAviga" (1880)nA kartA. kavi lamIdAsa premajI: pAkaraNA brAhmaNone, taDAM nahi pADatAM saMpIne rahevA vInavatAM padyonI puritakA 'kacchI bhATIA mahAjanane araja' (1894)nA kartA. kau.. kavi lAdhArAma : 'kAvyavinodanA kartA. ni.vA. kavi vallabhajI suMdarajI, 'kAvyabhUSaNa': 'bAlavAcana' mAsika ane "kAThiyAvADI' aThavADikanA adhipati. emaNe "rAjanagaranA ratna' (1918)mAM amadAvAdanAM ane muMbaInA mahAza' purataka 1-2 (1920, 1948) mAM muMbainAM agragaNya strI-puranA paricaya ApyA che. uparAMta '80 divasamAM duniyAnI musApharI', 'bhayaMkara kUtaro', 'chUpI polIsanI vArtAo', hArayataraMga' tema ja narorAma bAla graMthAvalinAM 21 pustakA emanA nAme che. rAM.. kavi vADIlAla sAMkaLacaMda : iSTadeva raNachoDarAyanA annakUTa vakhate gavAtAM pada tema ja anya veLAe gAvAnAM bhajanAnI pustikA "prasAdIyA' (1903, jaina saMpradAyanAM jJAnapadenI pustikA (koMnpharansa dAnamALA: 1'(1908) ane dAMtAnA mahArAja zrI hamIrasiMhajI sAhebanA rAjyAbhiSeka prasaMge racelAM pagho 'AnaMdavilAsa : 1'nA kartA. kau.. kavi vinayacandrajIvaNalAla, 'upamanyu, "badanAma' (15-9-1935): navalakathAkAra, kavi. janma mahesANA jillAnA devAmAM. vatana kala. abhyAsa inTara Arsa sudhI. 1953 thI 1964 sela ane bhArata peTroliyama kaMpanImAM vividha sevAo, pUrva AphrikAmAM. 1969 thI lesTara (IlaeNnDa) mAM briTiza yunAiTeDa zu mazInarI kaMpanImAM oNphisara. 'praNayapaMthe' (1961) emanI sAmAjika navalakathA che ane 'uradhabakAra" (1985) emane kAvyasaMgraha che. . e.To. kavi revAzaMkara jayazaMkara : emanI kAvyapravRtti pacAseka varSa sudhI cAlelI. emanuM prathama prakAzana 'ekAdazI kathA' (1855) e 26: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi vI. Ara.- kavicarita kavi vI. Ara.: pAMca aMkamAM vibhakata zauryapradhAna ne caritrAtmaka nATaka "dhArA5ti jagadeva paramAra' (1904) nA kartA. kau.bra. kavi zaMkaralAla maganalAla (18-2-1896,-): kavi. AjolamAM janma. homiyopathImAM ema.DI.bI. pAchaLathI yugAnsamAM zikSaka. "kAvyacaMdrodaya' (1913), 'divya kizorI' (1914), 'sadgaNamALA' (1914), 'gurukIrtana' (1917) vagere pustako emaNe ApyAM che. emaNe tulasIkRta 'rAmacaritamAnasa'nuM bhASAMtara 'rAmAyaNa" (1875) karyuM che. kALajIthI thayelAM A bhASAMtara zuddha bhASA ane sAhajika paghabaMdha dharAve che. pUrvameghamAM sAMga pRthvI ane uttarameghamAM saLaMga bradharAne viniyoga karatuM "meghadUta' (1898) bhASAMtara guNavattAmAM sarerAza che. kAlidAsAdi saMskRta kavionI kRtione chappA-deharAmAM utAratI racanA 'kAvyakalApa' (1872) paNa anuvAda che. 'zRMgAratilaka', 'zRMgArASTaka', 'vairAgyazataka' ane haMsata' Adi anya anuvAdonuM sAmaTuM pustaka karavAnI emane umeda hatI. jIvananA aMtakALe 'mahAbhArata'ne anuvAda karavA tarapha vaLyA hatA. 'virATaparva'nuM bhASAMtara AraMbhaLyuM hatuM. bA.ma. kavi zivAnaMda rAmakRSNabhAI : caritrakRtio dha.dhu. AcAryazrI vihArIlAlajI mahArAjanA virahanuM varNana' (1869), 'bhArata mArtaDa vedAMta bhaTTAcArya paMDita zrI gaTalAlajI mahArAjanA virahanuM varNana' tathA kAvyakRti 'kanyAvikraya' ane 'mitravilAsa'nA kartA. ni.vo. kavi zAmaLabhAI puMjAbhAI : kavAlI ne gajhala tarIke oLakhAvAyelI zRMgArapradhAna ne pAraMparika DhabanI racanAonI pustikA 'sonerI bulabula' tema ja anya kAvyakRti 'vaTalAyelA hinduo (1915) nA karyA. kavi zivAnaMdajI:abhyAsasthI thatA lAbha ane abhyAsa nahi karavAthI thatA nukasAnane subedhaka padyomAM rajU karatI pustikA 'vidyAthIna kAvyasubodha' (1969)nA kartA. kavi sumati zaMkaralAla: dhamika dRSTie karelAM padyAnuM pustaka "gurukIrtananAM katAM. kavi harSada : "rItaLA ane baLiyAkAkAne saMvAda' ane vinA oSadhathI plega roga-nivAraNa :ramUjI rasika hitopadeza saMvAda' (1905) nA kartA. kavi zAntAbahena cImanalAla: 1936 mAM karelA kAzamIranA pravAsanuM vIgatapracUra ane saraLa zailImAM bayAna ApatuM pustaka 'kAzamIra' (1954) nAM kartA. ka.cha. kavi zivadAsa nAraNa : bhAvanagaranA aitihAsika mahimA karatI padyakRti "dila biradAvalI' (18999)nA kartA. ka.cha. kavi zivalAla dhanezvara, "anupa' (1859, 1899): kavi, anuvAdaka. pAMcamA dhoraNa sudhInuM zikSaNa uttarasaMDAmAM. zALA baMdha thatAM zikSaNa adhUruM. pitA sAthe matabheda thatAM ghara choDI amadAvAda jaI tyAM TreniMga kolejamAM abhyAsa zarU karyo, paNa mahIpatarAme Thapako ApatAM abhyAsa choDI devAtaja gAmamAM gAmaThI nizALa kADhI. tyAMthI ghoghA jaI kanyAzALAmAM joDAyA. 1869 mAM muMbaI gayA. pahelAM kanyAzALAmAM, pachI chApakhAnAmAM nokarI karI. pratikULa Arthika sthitimAM potAnuM pustaka paisA laI pArasI gRhasthane nAme caDAvI ApyuM. 1875 thI kacchanA rAjavI kuTuMbanA zikSaka. 1887mAM karachanA mahArAjA sAthe IMglaeNnDane pravAsa. tyAMthI AvyA pachI kacchanA kAyadAne abhyAsa karI pahelAM aMjAramAM pachI 1894 thI muMdrAmAM nyAyAdhIza. mRtyu vatana muMdrAmAM. - 1871 mAM, eka mAsika zarU karavAnA uddezathI 'prAstAvika kAvya:aMka-1'nuM emaNe prakAzana karyuM tyArathI emanI kavana-pravRtti AraMbhAI. 'prAstAvika kAvya'mAMnAM prAsaMgika ane IzvaraprItinAM kAvyo upara madhyakAlIna kavionI asara che. 'zrInAthajInI peDhImAM rU. 72,000 corI thaI te vIze tathA te corI pakaDavAmAM zeTha lakSmIdAsa khImajIe je yatna karayA te vize (1871) e prAsaMgika padyakRti ja che. karachanA mahArAjA sAthe kavie karelA mahAbaLezvaranA pravAsane nirUpatI kAvyakRti 'pravAsavarNana' (1886) alaMkArasoMdarya dharAvatI chatAM rAjA ane aMgrejonI atiskRti tema ja binajarUrI vigatene kAraNe zithila banelI che. "kacchabhUpati vivAha varNana' (1885) e emaNe AzrayadAtA rAjAnI padyarUpamAM karelI stuti ja che. sekyanuM sAla: 1-2' e prAsaMgika padyaracanA che. kavi haMsa: juo, kAnAbAra haMsarAja harakhajI. kavi hIrAcaMda kAnajI: 'gujarAtI grAphikala glasarI'(1857), 'nAmArthabodha' (1864), 'gujarAtI kozAvaLI' (1865), 'pIMgaLAdaza' (1865), 'bhASAbhUSaNa' (1866) ane 'jJAnazatakabhA. 1-2' (1863, 1864) nA kartA. kavicarita-bhA. 1-2 (1939, 1941): gujarAta vidyAsabhAnA A ke. kA. zAstrI dvArA taiyAra thayelA A graMthamAM madhyakAlIna gujarAtI kavitAnI jainetarazAkhAne itihAsa che. jenenara kaviomAM jUnAmAM jUnA kavi asAItathI A pustakane AraMbha. thAya che ane lagabhaga 110 jeTalA kavione emAM AvarI levAyA che. A itihAsamAM kavinI kRtimAM je eNe sUcana karyuM hoya eTalA ja caritranA bhAgane praveza Apyo che ane kalpanAne ocho avakAza Apyo che. gujarAtI kavitAnA vikAsamAM kavinuM zuM pradAna rahyuM che ene ja zakaze paricaya ahIM mukhya gaNavAmAM Avyo che. rAMTo. gujarAtI sAhityakoza -2 : 57 For Personal & Private Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavitA - kavIzvara uttamarAma puruSottama kavitA : bhavabhUtinI kAvyapaMkitane anulakSIne kavitAnuM amRtasvarUpe, AtmAnI kalAsvarUpe ane vAdaivIsvarUpe vivaraNa karato AnaMdazaMkara dhruvane prasiddha vivecanAtmaka nibaMdha. ' e.TI. kavitA ane sAhitya-- vaeNlyuma 1-2-3-4 (1926, 1927, 1928, 1929): pUrve 1903 mAM A ja nAmathI prakAzita thayeluM ramaNabhAI nIlakaMThanA lekhanuM pustaka aprApya banatAM pachIthI gujarAta varnAkayulara sosAyaTIe bIjuM ghaNuM sAhitya umerI cAra vaeNlyumamAM pragaTa karele graMtha. vaeNlyuma 1mAM kavitA, kavitvarIti, chaMda ane prAsa, vRttimaya bhAvAbhAsa, kAvyAnaMda paratvenA lekho che; vaeNlyumara mAM 'abhaMgamALA', 'vibhAvarIsvapna', 'pRthurAjarAsA', 'hRdayavINA', 'sarasvatIcaMdra' vagere kRtionI samAlocanA che; velyuma 3 mAM jude jude prasaMge apAyelAM vyAkhyAna tema ja lakhAyelA nibaMdhane saMgraha che; vaeNlyuma 4 mAM hAsyarasa' vizenA vistRta vizada nibaMdha uparAMta lekhakanAM kAvyo ane TUMkIvArtA ono samAveza thayo che. saMskRta ane pAzcAtya dhoraNoe kAvyavivecananI sauMdaryaniSTha bhUmikA bAMdhavAnuM prAraMbhika kArya A vivecake karyuM che evuM A graMthamAMthI phalita thAya che. ca.TA. kavitAnI samaja (1974) : hamana desAIne vivecanagraMtha. 'abhyAsa' sAmayikamAM prakAzita kavitAnuM svarUpa, kavine zabda, zabdanAda, mukatapadya ane achAMdarA jevA paMdara lekho ahIM saMzodhita, saMvardhita rUpe saMgrahita thayA che. pariziSTa rUpe kavitA. ane bhASA, padyaracanAne paricaya ane alaMkAra tathA kAvyabhAvananI. carcA karI che. nirUpita viSayanI pUrvabhUmikA banatA A graMthanI raraLatA ane vizadatA uparAMta nirUpya abhyAsaghaTakanI thayelI dRSTAMta carcA tenI upAdeyatA darzAve che. jIvanamUlya" e be vyAkhyAnalekhomAM pahelo dIrgha lekha lekhaka kavi hovAne lIdhe emanI kAvyasamaja jANavA mATe mahattvano che. kavinI sarjanAtmaka zakitathI saMcArita thato vyavahArane zabda kAvyamAM potAnuM viziSTa sauMdarya dhAraNa kare che. zabda dvArA ja kavinI anubhUti pratyakSa bane che; paraMtu zabda samAjagata che tethI zabda potAnI sAthe sarjakanAM bhAva, bhAvanA, darzana badhuM laIne Ave che. kAvya kavinA saMvedanane mUrta kare che te sAthe kavinA cittamAM AtmasAt thayelA koI jIvanamUlyane paNa pragaTa kare che. kAvyanA mUlyAMkanamAM kaLAkIya to ne emAMthI pragaTa thatuM jIvanamUlya -- baMnenuM mahattva che e TI. esa. eliyaTanI vAta lekhaka svIkAre che. zaikasapiyaraviSayaka traNa lekhamAM 'zeksapiyara' zeksapiyaranA jIvana ane sarjanano paricaya Apato lAMbo lekha che. 'maeNkabetha'mAM zekasapiyaranI uttama TrejeDInuM vigate rasalakSI vivecana che. 'zeksapiyara : pratibhAchabI' e esa. Ara. bhaTTanA 'zeksapiyara graMthane pravezaka che. 'kavi raoNbarTa phrosTa' amerikana kavi raoNbarTa phrosTa sAthe thayelI mulAkAtane AdhAre lakhAyela vyakitalakSI nibaMdha che. "AdhyAtmika kavitAnI dizA aMgata saMbaMdhanI dIptithI opana suMdaram nI sarjakazakitanI vizeSatAo batAvane nibaMdha che. akhegItA' ane 'dazamaskaMdha' e madhyakAlIna kRtio tathA 'sAhebano praveza', 'kayAM che parIkSita", "khAvAyelA nArA' ane 'Adhunika bhAratanI rAdhanA' e arvAcIna kRtionA rasAsvAdalakSI pravezako che. kavinI sAdhanA (1961): umAzaMkara jozInI vivecanagraMtha. kAvya ane sAhitya aMgenI keTalIka tattvacarcA karatA lekho ahIM samAvAyA che; tema chatAM carcA kevaLa parokSa na rahetAM pratyakSa banI che, vicAraNA tarkabaddha chatAM rasaprada rahI che. ravIndranAtha, govardhanarAma ane hemi paranA lekhomAM sAhityasamaja sudhI pahoMcavAno ane potAnI sAhityasamajane vyakata karavAno kImatI avarAra sAMpaDyo hoya evuM joI zakAya che. 'vivecananI sAdhanAmAM viSNuprasAda trivedInI vivecanapravRttine emANa savistara tapAsI che. 'kavinI sAdhanA'ne lekha emanA sarjaka tarIkenA dRSTibiMdune parizya Ape che. caM.TA. vatAzikSaNa (1924):vivecanAnA vyavahAru zikSaNa mATebhAnatAthI keDI pADatuM ba. ka. ThAkoranuM pustaka. kAvyanuM kAvyatve kArIgarIthI para rahI jatAM pAMca-paMdara vasAmAM birAje che ane emAM paMcAzInevuM-paMcANuM TakA kauzala-kArIgarIne AviSkAra hoya che. lekhakano mata che ke kArIgarI zIkhI-zIkhADI zakAya che. janmajAta asAdhAraNa zakitavALA kavionI sAthe sAthe ApazikSaNa paNa kavi-kalAsarjaka banI zakAya che, uparAMta bhAvakanI upabhogAsvAdananI zakita janmasiddha nathI hotI, ene paNa keLavavI paDatI hoya che. Ama, sarjaka ane bhAvaka baMnenA zikSaNane tAkatuM A lakhANa UcharatA kavione salAha ApatAM ApatAM kavitAtattvanuM vizleSaNa kare che ane anuvAda tema ja anukRtionAM mUlyane paNa tapAse che. caM.. kavinI zraddhA (1972): umAzaMkara jozInA vivecanasaMgraha. siddhAMtacarcAnA, pAzcAtya ne gujarAtI sarjako vizenA tathA keTalIka gujarAtI sAhityakRtionA pravezakarUpe lakhAyelA lekhe ahIM saMgrahita thayA che. 'kavinI zraddhA' ane 'kalA pote paNa eka kavinuM vasiyatanAmuM: AvatI kAlanA saMbhavita mRtyu pachI sUraja, pavana, sAgara, candra ane agnie karavAnA kAryane kAvyapUrNa rIte nirUpatuM sureza joSInuM noMdhanIya kAvya. ca.TA. kavirAja mAvadAnajI: IzvarastutinAM gIta-bhajanone saMgraha 'kavi kIrtanAvalI' (1950)nA kartA. ni.vA. kavIzvara uttamarAma puruSottama: 'khaMDerAva mahArAjanA garabA (1858) ane pAkazAstra" tathA "vivAhavarNana' (1871)nA kartA. pA.mAM. 58: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavIzvara jugalakizera - kaMthAriyA bAlAzaMkara ullAsarAma kavIzvara jugalakizora : bIbADhALa paurANika vastu dharAvatA 'bhASA kasabAtI dAdu kAsama DI. ke. bArabara: bhAvanagaranA rAjavI sukhahanumAna maha'nATaka' (1883) nA kartA. sihajInA mRtyu samaye lakhAyeluM kAvya 'takhtavilApa' (1896), kaMThepakaMTha jaLavAyelI vArtAo chela jarara ane rANI bumananI vAta (1966) ane bApu bhAlALAnI vArtA (trI. :. 1935)nA. kavIzvara dalapatarAma (1933, 1934, 1949, 1941): traNa bhAga kartA. paNa cAra daLadAra graMthamAM kavi nhAnAlAle lakheluM pitRcaritra. upalabdha badhI prakAzita sAmagrI uparAMta kavie, pitAe aMtima avasthAmAM petAnA jIvanaprasaMge viza karAvelI nAMne upayoga kasuMbIne raMga: saMsAranA vividha anubhava sAthe saMkaLa:tA raMgane karI amapUrvaka e taiyAra karyuM che. kuTuMbanA pUrvajo, dalapatarAmane raMgadarzI vegathI rajU karatuM jhaveracaMda meghANInuM jANItuM gIta. uchera, temanA pigaLano abhyAsa ane kavitAlekhanane prAraMbha, rAM... temanuM amadAvAdamAM Dagamana, phaoNrbasane gujarAtI zIkhavavA uparAMta kaseTiyA vaikuMThalAla madanalAla, 'kIkuMTha': kIrtanasaMgraha 'bhAvanA' 'rAsamALA'nI dhArasAmagrI meLavI ApavAnI temanI sahAya, ' (anya sAthe)nA kartA. tamanuM gujarAtabhamaNa, sarakArI tatha: gujarAta varnAkayulara sesAyaTInI temanI sevA, temanuM jIvananA pUrvArdhanuM kaluSita paNa uttarArdhanuM kasturabAI (vimaLAdevI) (1868,-): 205 bhakitapUrNa padane. mIThuM dAMpatyajIvana, temaNe bajAvelI svAmInArAyaNa saMpradAyanI saMgraha 'vijJAnacandra (trI. a. 1924)nAM kartA. tathA gujarAtI sAhityanI sevA- sarvanI pramANabhUta vIgatapracura mahitI : caritra Ape che. phaoNrbasa sAthenA pitAnA kasturavi : jainadharmaviSayaka stuti, batrIsI ane 315 bedhaka AtmIya saMbaMdhane kavie prastuta caritramAM sArI evI jagyA ::pI che te, dalapatarAmanA jIvana ane kAryane te banyAM tevAM suvAkadho. saMgraha 'bedhasudhA(1935)nA kartA. banAvavAmAM phaoNsane mahattvane phALe jotAM ucita kare. dalapatarAmanA kAryanI mulavaNI karatAM temane mATe "prajAnA pure hita', kaLasAkara nArAyaNajI govardhanarAma : zrImad bhAgavatamAM nirUpita dezamALI', "navayuganA vAlmIki', "sudhArAnI velIonA uddhavajI ane gepInA saMvAdane lekhanuM kAvya 'premagIta' saMsthApaka', arvAcIna gujarAtanA 'havAranA sUrya" jevA prazasti- (parama:naMda maNizaMkara bhaTTa sAthe, 1923) tatha: sAkSarI zailImAM zabdo vAparatA nhAnAlAlane narmadanA paga evI prazastinA samAna lakhAyelI navalakathA 'ciMtAmaNi' (1936)nA katAM. adhikArano khyAla hovAthI narmadane paNa : caritramAM emaNe ni.vI. ghaNAM pRSTho ApyAM che. narmadanI ane dalapatarAmanI vacce beya. kaMcanasAgara : zatruMjaya parvatanuM mAhAsya kara graMtha "zatruMjaya, bheda na hato, zailIbheda hata" ema jaNAvI narmadane 'vIra ane girirAjadarzana' (1979) nA kartA. dalapatarAmane dhIra, narmadane 'krAMtivAdI' ane dalapatarAmane 'vikAsavAdI', narmadane rajoguNIna: arthamAM " radhi' ane kaMTaka premAbahena : jIvanacaritrakarmayAgI nAraNadakAkA' (1978)nAM dalapatarAmane 'brahmapi' evAM vizeSaNothI navAjI kavie pitAnI sarasaI sthapavA prayAsa karyo che temAM tema ja pitAnI emanI atiskRtimAM taththAMza che. nathI. A caritramAM tenA nAyakanA koLiyA mAhanalAla gapALajI (5-8-1923) : tanma cAga pitA kahya: vediya: tatha: prathama patnInAM tema ja phaoNrbasa ane narmada (ji. bhAvanagara) mAM. 1964mAM esa.esa.sI. talATI-sahauparAMta karasanadAsa mULajI, rAyacaMda zeTha :di vyakitaonAM maMtrI ane pachIthI grAmasevaka. 1984 mAM nivRrt. rekha:citra; paNa para: udAva pAmyAM che. aMdara pRSThabhU tarIke 19 mAM emaNe 'kI zakita biradAvalI-bhA. 1-2 (1964, 1972) zatakana: gujarata: sAMskRtika itihAsa-kavina zabdomAM, manI pAkavi jevI che. davA guNa kI dIdheluM ra9pa ra. suradA" vistArathI raju thayela che, je dara vejI che. hasamuDa DAnuM he I tene 2 : raritrahI ::gavI viziSTata: galI paDe tema che. kaM.riyA tripura zaMkara bAlAzaMkara, data.': 74 gajhala, dilaka. evI ja viziSTatA A graMthanA vAcanane ekaMdare AsvAdya 'pAraI' nAmanuM dIrghakAvya ane hAphijhanI anUdita gajhalone banAvatI tenA kavi-lekhakanI alaMkArapriya, rAmApracura ane ! maraNottara prakAzita saMcaya "mastAnI' (1970) nA kartA. vAgmitAna: sArA-mAThA beu aMzAvALI lAkSaNika gadyazailInI . . . paNa gaNAvAya. patharATa ane punarukitanA doSa chatAM A bRhat kaMthAriyA bAlAzaMkara ullAsarAma, 'kalAntakavi', 'bala', 'nijAnaMda' dalapata caritra gujarAtI caritrasAhityanI eka mUlyavAne ' 15-118, 1-4-1898): kavi, gajhalakAra, anuvAdaka. kRti che. damAM janma. maMdike pachI priviyasa sudhIno abhyAsa. saMgIta, 2. ekabI-phArasI bhASA, vrajabhASA ane pigaLanuM zikSaNa. maNilA la kartA. gujarAtI sAhityakoza -2 : 19 For Personal & Private Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaMthAriyA mahAdevaprasAda bhogIlAla - kaMdoI kapUrarAMda vAlajI jevA mitra ane dalapatarAma jevA kAvyagurunA sahavAsamAM nAnI ::karSaka rUpa dhAraNa kare che ane phArasI raulInI gajhalonI chaTA uMmarathI ja emanI kAvyaprIti pAMgarelI. vedAMta, sUphIvAda, taMtra- paNa anubhava karAve che. Umine mUrta karatAM aneka anupama zabda che ane nArada bhakitasUtrane! abhyAsa paNa emaNe karyo hate. citra sarjatAM, 'haripremapaMcadazI'nAM AtmalakSI UrmikAvya paNa vapAradhaMdhAmAM kheTa javAthI nekarInI zarU:ta karelI. 1880mAM emanuM DagavuM pradAna che. ameda tathaghoghAnI kasTama ophisamAM kalArka, 1881-82 mAM emanI prakIrNa kAvya kRtio meDaTebhAge svataMtra DhabanAM umibhacamAM revanyu khAtAmAM, 1982-83 mAM penisa suparinTenDenTanA kAvya jevI, kAra paratve vadhAre surekha ane aMgrejI kAvyasanI zirastedAra, chelle ja meMdamAM tijorI kArakuna. gujarAta vidya:- asaravALI che. amAraMbhakALanI racanAone bada karatAM dalapatasamAna: nAyaba maMtrI, vaDodarA rAjayamAM prAcIna graMthe ddhAranI raulInI asara temanA para lAMbA samaya rahI nathI. atmalakSI pravRttimAM saMzodhaka tathA 'buddhiprakAza'nA sahAyaka maMtrI tarIkenI UrmikAvyA ane gajhalanA DAraMbha tathA vikAsanI dRSTie jotAM, vividha kAmagIrI mAga bajAvelI. 1889 mAM trama sika 'bhAratI- yogya rIte ja suMdaram A soMdaryalubdha masta prakRtinA kavimAM bhUpaNa'nA prakAzananI zarUData karI. 'kRSNamahe:daya' tatha: hiMdImAM 'sarjaka pratibhAnI prathama AviSkAra' nihALe che. 'sarasvatI saudarya' nAmanAM mAsikanuM saMpAdana kareluM. 1896 nA saMskRta, aMgrejI ane phArasI bhASAmAMthI svataMtra mUlAnusArI. jUnathI phArasI aitihAsika tavArIkhe pragaTa karatuM 'itihAsa- anuvAda ApavA prAraMbha paNa lagabhaga bAlAzaMkarathI ja thAya mAla' mAsika lagabhaga 11 aMka sudhI calAvyuM. emanI maulika che. emanI anuvAdapravRtti chUTaka mukatakathI paraMbhI ta:, ane anUdita kRtio mahadaro : saMpadana-pravRttine lIdhe ja nATake:, nAradabhakitasUtra' ane 'sAhityadarpaNa' jevA gadyagra thA prakAzamAM AvI. marakInA raMgathI TUMkI mAMdagImAM yuvAnavaye JdhI vistarelI che. comana; anuvAdo emanI sahityasUjhasamAjanI, vaDodarAmAM mRtyu. spaSTa pratIti karAve che. 'dIvAne hAphikanI dasa gajhalona: anuvAda zikhariNI chaMdanA se lekamAM lakhAyelA emana: AtmalakSI ApIne emaNa phArasI zailInI gajhalene gujaratI bhASa:mAM kAvya 'kalAntakavi'mAM mukhyatve vipralaMbhazRMgAranuM nirUpaNa che. vyavasthita AraMbha karyo. zakita saMpradAyanA mudAmaMtra javI cImanI priyA, kavitA ane adhyadevI jagadaMbAne anulakSatI 'tripaTa- kuti 'saudaryalaharI' mahadaMze mULa kRtinuM anusarjana che. vANIpremaLa vANIne nirUpatA : kAvyanA AraMbhamAMna: 75 thI 80 sAmarthya, alaMkArasauMdarya ane bhakitabhAvanA hRdayasparzI nirUpaNa sudhIna: lekAmAM sUphIvA prerita 20 laukika sauMdaryatattvanI tIvra kAraNe amane: :: cInuvAda iMgha banyo che. abhIpsa: ane ena: virahanuM saraLa paNa samutkaTa gAna che. priyA nATakAna. sIdha: mUlAnusArI anuvAdomAM prAraMbhanI kacAza rArthanA pUrvasahavAsanAM smaraNanA saMdarbhe vasaMtathI pAnakhara hAvA chatAM emanA prayatno prazasya che. mULa kRtinA kAna sudhInI cha RtuonAM vividha sthaLakALanAM mane hara varNana, deha- vividha prakAranA chaMda ane kayAreka raMgamaMcane anurUpa gaya ragasaudaryanAM unmAdaka citro ane premAveganAM lekhana. che. kAvyAM ragiNImAM DhaLyA che. leka: bhArtha saraLa banAvavA tenA zAMta bhakitabhAvathI mAdaka zRMgAranuM zamana thAya che. aneka bhASA- vistAra paNa karyo che. 'mRchakaTika'nA anuva:damAM mULa kRtinI dAH have chatAM emanI kavitA bhAvasaMvedanAnA nirdabha ane vastusaMkalana tathA saMvAdo jaLavAyAM che. rAjazekharana! nibaMdha nirUpaNamAMnI saccAi, sAhajika prAsAnuprAsathI sarjAtuM prAkRta nATakanA hindI anuvAda uparathI emaNa kaEramaMjarI' nAdamAdhurya, saMskRta kavitAnI ziSTa bhAvachaTa', alaMkArasamRddhi, bhASAMtara karyuM che. nATakanI bhASa'mAM leke kitane. samucita chaMdaprabhutva ane prAsAdika banIne kAraNe gujarAtI kavitAnA upayoga thAya che. caMdrAvali nAmanI rAjakumArInA kIkRpamAM pUjyanA vikAsamAM mahattvane: phALo Ape che. ekaniSTha premane nirUpatI, bhAratendu harizcaMdranI hidI nATikA ogaNacAlIsa UrmikAvyanI mALa: 'haripremapaMcadazI'mAMnI 'caMdrAvaline! emaNa padyAnuvAda ApyA che. 'ina akabarI', keTalIka najAkatavALI gajhaloe bAlAzaMkarane gujarAtI sAhityamAM 'tArIkha pharitA', devadAsanI rAjanIti', 'mirAte sikaMdarI', AraMbhakALanA paNa saphaLa gajhalakAra tarIke AgavuM sthAna apAvyuM 'mAkaMpelesanA pravAsa' vagere paNa emanI anuva:dita kRtio che. che. emanuM nikhAlasa, nIDara hRdaya ne masta svabhAva A gajhalamAM ni.va:. vyakata thAya che. badha' athavA 'gujAre je zire tAre', 'jigarane kaMthAriyA mahAdevaprasAda bhegIlAla (27-9 1886) : pravAsalekhaka. thAra', 'nAdAna bulabula' vagere gajhale: vizapa noMdhapatra che. hiMda janmasthaLa naDiyAda. prathamika-mAdhyamika zikSaNa naDiyAda ane dharmanI premalakSaNA bhakita ane sUphIvAdanA rasamasta zRMgArano muMbaImAM. hemiyopathInA DokaTara, 'dhavaMtari' masikanA taMtrI. saMyoga emanI aneka gajhalamAM thaye: che. A kAvyomAM darekanI patrarUpe lakhAyela 'mAro amerikAnA pravAsa' (1923) tathA paMdara karI rAkhavAnI yojanAne kAraNe kAvyane vyartha vistAra sadhAyo anya ArogyaviSayaka pustaka emanA nAme che. che ane pAchaLanA bhAgamAM kAmi pacArika DhabanI banI che. kadhAreka radIpha-kAphiyAnuM baMdhana paNa barAbara jaLavAyuM nathI. tema ni.vA. chatAM emanAM kAvyomAM UminI tAjagI anubhavAya che. gajhalamAM kaMdoI kapUracaMda vAlajI: 'zrI jaina gAyanasaMgraha - bhA. ' dareka kaDI eka svayaMpUrNa mukatakarUpanI hAya che, e dRSTie joIe ' (1911)nA kartA. tA emanI apUrNa kRtionI aneka kaDI svataMtra mukataka 60: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaMdoI kasturabhAI rAmacandra- kAjI anavaramiyAM ajAmiyAM saMgraha 'kI kaMdoI kasturabhAI rAmacandra: prabhubhakitanAM pado satsaMgabhakita' (1920)na: kartA. kaMrArA kIlAbhAI jagajIvanadAsa : eMzI kRtione saMgraha mAtAjInA navIna chaMda prakAza - bha!. 1, 2, 3 (1915) nA kartA. banAvAyelI che. lekhakanI uddAma ghAtaka vRttie aMtane vivAdA pada banAvyA che; paraMtu samagrakRtigata yathArtha dRSTi, bauddhika vicakSaNatA, prahasane cita svAbhAvikatA tatha: raMgamaMcakSamatAne kAraNe : nATayakRti saphaLa nIvaDI che. samakAlIna raMgabhUminI lAkSaNikatAo sAthe sAhityaguNane paNa jALavatI A kRti gujarAtI nATakanI paraMparAgata ane navIna svarUpa vaccenI kaDI tarIke paNa mahattvanI che. kaMsAra jamanAdAsa zivalAla: bhakitaviSayaka padone. saMgraha 'zrI bhagavatI chaMdamALA' (1950) na: kartA. kaMsArA jitendra, 'kismata': 'caMbalanI ..ga' (1976), "caMbala tArI vedanA' (1978) ane 'tIsarI kasama' navalakathAnA kartA. kAkAsAheba: juo, kAlelakara dattAtreya bAlakRpaNa. kAga: juo, dulA bhAyA. kAgaDa zApurajI baherAmajI: 'pArasI aTako' (1898)nA kartA. kaMsArA ThAkarazI pI.: 'kAMtinI jIta' (1962) nATakanA kartA. kAgaDI? kAgaDAM? mANasa?: ekalata: ane saMbaMdhahInatA vacce jivAtA jIvananuM lakSya karavuM ane prekSAgAramAMthI prekSake kAkA : kanaiyAlAla mANakalAla munazInI prakhyAta aitihAsika navalakatha: ( patra banAvI ApazuprayAga racanuM madhu rAyanuM ekAMkI. gujarAtI nAtha'nuM kalpita patra. maMjarI mane. ene prema ra.. ane gujarAta mATenuM enuM zaurya apratima rAlekhAyelAM che. kAgaDo: ghanazyAma desAInI prasiddha TUMkIvArtA. ahIM nize zarIra caM... ane kAgaDAmAM vibhakata maraNAra cetanAmAMthI janmatI sakSama kAkaDiyA durlabha: 'rUstamanI Umi' (1975) padyakRtinA kartA. paristhitinuM vArtAkarma dara kalAtmaka nirvANa thayuM che. caM.... kAkA upaja: padyakAra. vidyArthIonAM mA-bApa ane vAlIone kAgadI mahamuda enDa mahammadabhAI : 'bAdazAhI gaganamALa' saMbodhIne puchAyelA prazno ane pachIthI apAyelI zikhAmaNone (1929)nA. katAM. nirUpatAM agiyAra padyAna: saMgraha "vAlI mitra' (1966) tatha: "zikSaNa mAge che samaya'nA kartA. kAgaLa: manamehanathI mAMDI cheka prekSaka sudhIna: badhAne ja kAgaLa khAvAne. roga lAgu paDe che, evA nATyavastunI paNa kAkAjInI bedhakathA : sumana zAhanI TUMkIvArtA. aneka hAthamAMthI gUMthatuM rameza zAhanuM ekAMkI. i.. gujaravAnuM ane rAja avaseinane hAthe mRtyu pAmavAnuM nimitta! kAkAjI (urphe kAkAkauva')nuM potAnuM ja sItArAma-raTaNa che -evI kAgaLavALA harilAla cUnIlAla: 'bala sanmitra'na: kartA. sAmagrIne e hIM paraMparika vyakathAnA svarUpamAM nave DhaMge mUkelI che. kAcanI sAme kAya: madhu rAyanI 'pAnakora nAke' ane 'gumbane" caM.. jevI e paNa hArmonikA prakAranI TUMkIvArtA che. lekhake layAtmaka kAkAnI zazI (1928): kanaiyAlAla munazInuM triaMkI prahasana. pravAhitA ane prAsaramata drArA patipatnI-ramAM ane anulanA emAM jamAna:nA jANatala paNa premALa sajajana manaharalAla saMbaMdhenuM saMkala svarUpa upasavyuM che. (kAkA) tathA temAga ucherelI, saMsAranAM chalachamathI anabhinna zazikalana ::laMba madhuragaMbhIra saMvedanasabharatA vikase che; kAcavAlA baddIna zasuddIna, 'badarI kAcavAlA': kAvyasaMgraha 'ThaMDA, tA anya patrAne anulakSIne prayojAyelAM upahAse-kaTAkSa- ni:zvAsa' (1949)na: kartA. viDaMbanA hAsyanipAna: vibhAva banI rahe che. patranAM .. paraspara vRttio ane vyavahArathI strI-puruSa-saMbaMdha viSayaka kAjI anavaramiyAM ajAmiyA, 'jJAnI' (1843, 22-10-1916): nidarzAtmaka mImAMsa: samI nATayakRtimAM manuSyanI sahaja- kavi. janma visanagaramAM. pitA ajAmiyAM anumiyAM. pUrvajo. vRttijanya nirbaLatAo para DhAMkapicheDe karIne AdhunikatAnA mULa arabastAnanA. tyAMthI gujarAtamAM pATaNamAM AvI vaselA :DaMbarI AMTI nIce karAta: vAstavika udhAmAM pAchaLa chupAyelI ane kAjInuM kAma karatA. visanagara kara kAmagIrI mATe bakSira ubhI bhadrajAnI bhItarI jaMtuvRttinI vakI ThekaDI karAyelI che; maLe, tethI tyAM vasavATa. bAlyAvasthAthI ja dharma, Izvara, saMtaane thiyitavyanI kadara karavatadhAra hAsyavyaMgyanI haLavAzathI sahya sAdhu-saMnyAsI jevA vairAgyavAna puruSanuM emane AkarSaNa. pote caM.rA. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 61 For Personal & Private Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAjI goradhanadAsa narAmarAma - kAtaraka aradesara DI. 12 varSanA hatA tyAre eka premamasta saiyada sAheba visanagaramAM AvelA, jenI emaNe khUba sevA karI ane prabhupremane raMga pAko thayo. e pachI e jaMgala ke kabrastAnamAM ekAMtavAsa karatA ane prabhudhyAnamAM masta rahetA. pAchaLathI saMbaMdhIo ane bhakatenA AgrahathI kAjavADAnI eka jUnI majidamAM rahyA. 1881 mAM makkA-madInAnI haja karelI. bAda, rAtmakalyANa ane popakAranAM kAryomAM mAna. pAchaLathI bImArI asahya banatAM pAlanapura gayelA ane tyAM avasAna pAmya'. pAlanapuramAM emanI kAjhima mirajA muhammada : mAstara dalapatarAma bhagubhAI (surata) racita pragaTa zabdakoza "zabdArthasaMgraha para AdhArita 15,000 zabda samAvatA gujarAtI-aMgrejI zabdake za' (anya sAthe, 1846) emaNe racI che. kADhI mustaphA zAha sAheba : 'guNI nasImA' (1919) navalakathAnA bharatha che.. kAja jayavatI : nibaMdhakkara, baLavA vakha ka . . * 1 *** . * - 1 koTApATA jAla ratanazAha ; bhaparA nuM.' ' nA . :: kAraka . ene 11. - . : 1 sevA e :.. mATe nAgeza- jananA i , rAma nAmanA kAma thayuM che. emanA padomAM - - - - - -nA che. gujanA 6 ema . . . ja che. emanAM gujarAtanA -- *51 v , jra, baMDavI (12-8-'19 , trIpIna zA mAM nAkhatAM ' ... :- : , , ': , '. rAmAyakAmAM kAma- kalakata pragaTa vA vA thI , . . kAThiyAvADI zAmajI nI * - - - * 1... - dApazikhA (1937) kAvyasaMgrahamAM ekamAtra bhAve te "nA 11 ta vanamAM che. 1962 mAM pragaTa thayelAM * * * * * * ! * * '''' nA laganA du"1" garabA nI katA. elala kI - mAM nA dIla - - - - - - lAghava ane pArasadAra uki camanI racanAnuM che. khAM laIne , 1 Hun R : vaDe yA : ka gujarAtI bhASAnA saMtukaviomAM emanuM sthAna noMdhapAve che. kema' (1962) emanI pAsethI maLe che kANAkayA kAmAdA paNeda -383. jama bhaktine ne vA. -kAjI gAdAsanA umajhana nI gira sAva amANa kAra vAcanamALA'nuM saMpAdana karyuM che, ..... ---- --- -- ----- , - "nAtAva 3. anAna kAra javuM - kaM *"." . ku nahI , ga6 (25-61906-} : . . . . . * :: :: : -ka- ' - 6 - " " , " ' '' : " paDI huM tamanaE aMtara ra. mAM daLI : 4. 1952 bAra: nitanajphara mAne - - - - - - - - * - * * * * '3 * 11 - * - spazata! nApAtra che ? savaka anedI chaa' : - 3 - - 987). suratamAM janma. 1936mAM bI.e. 1940mAM - 11 - saMvAdAna e guha savAra*: *;rAtI- majA . pa . . vA , vibhAvanAomAM satI nA daramAM kama eka : nAnA hatAla varad gahamAM mAM kata ramata ane cina-paramehanAnI abhivyakita che. khaMDakAvya "dharmadIpa :: ; . . . . . . na jAna, tana, nA mAraka :.., . ra ra .4 : 1 2 nAM che. ramAna mAMla 'Ta' : 4' (1962) e 'lIvarI 3. (293 " . hA!i ja pta karavA kAsa: variTa Da.. :rasika naM.8kanAM vana' (1889) : padyaracanAo 'jamAno paNa kaliyugane kAko' ane 'gulazane bekhAra tamAzAhaNa purabahAranA kartA. kAjhima gulAmahusena mahamada, sagara' (25-6-1901,-: gajhalakAra, nAlekhaka. janmasthaLa muMdrA (kaccha). rAMprata paristhitinuM tAttvika nidarzana karatA emanA gajhalasaMgraha 'sagIranI gajhalo' (1951)mAM bhASAnuM joma ane hRdayaparzitA noMdhapAtra che. "sAce sevaka' ane 'vIra karAyela emanAM aitihAsika nATako che. navarojha' emanuM islAma dharma viSayaka pustaka che. kAtaraka aradezara DI.: navalakathA "DihAusa athavA serabazA zeThane vAsa' (1899) ane pArasI samAjanuM nirUpaNa karatI navalakathA 'kismatane kehera ane camatkArI bheda' (1900)nA kartA. ni.ve. 22: gujarAtI sAhitya - 2 Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAtaraka jamazeda kAvasajI - kAnta vize kAtaraka jamazeda kAvasajI : suratanA dAvara modI khAnadAnanA vaDIla 'nAnAbhAI puMjIonI tavArIkha' (1935)nA kartA. ni.vA. kAtaraka jahAMgIra rustamajI : pArasI kuTuMbajIvanane paricaya ApatI. sAmAjika navalakathA "aphasanuM AMsu' (1938)nA kartA. ni.vo. (1938) ApyA che. kAtariyA prAgajIbhAI rA.: bALasAhityakAra. emanAM pustako AzarAno dharama" tathA "dhAnanA DhagalA' samAja zikSaNa-sAhityanI pracArapustikA rUpe pragaTa thayelAM che. maMgaLabhAvanA' (1961), 'dANAnA mAlika' (1961), chAzane saMgharo' (1961), 'paraNAvavA mATe' (1961), 'bhUvAne choDIne' (1961) vagere emanAM bALasAhityanAM pustako che. ni.vA. kAthAvALA ThAkoradAsa chaganalAla: IzvarastutithI AraMbhAtA, rAMta zailInA aMkI "chela pamakalA nATaka' (1888)nA kartA. ni.. kAdarI abdulaajhIjha ohamadamiyAM, "ajhIjha kAdarI' (26-10-1932): kavi. janma vaDodarAmAM. dazamA dhoraNa sudhInA abhyAsa. sArAbhAI kemikalsa, vaDodarAmAM nokarI. 'keDI' (1984) ane 'khAsa' (1984) emanA kAvyasaMgraha che. caM.ko. kAdarI mahebubamiyAM imAmabakSa (6-11-1873,-): caritrakAra, vatana amadAvAda. 1892 mAM bI.e., 1901 mAM elaela.bI. keLavaNIkhAtAmAM tathA nyAyakhAtAmAM nokarI. emaNe saraLa bhASAmAM vigate mAhitI ApatuM jIvanacaritra para saiyada ahamada: jIvanacaritra' (1913) tema ja 'musalamAnonI caDatI-paDatIne itihAsa' (1986) ane 'lavAda mArgadarzaka' (1911) pustako ApyAM che. ni.vA. kAviyAM: phUTapAtha para rahetA ane vezyAvRttithI jIvatA amalI ke khissAkAtaru kezariyA jevAM pAtronI vAstavikatAnAM bhItarI paDa ravAbhAvikatAthI ukheDanuM rasundaram nuM ekAMkI. caMTo. kAna: madhu rAyanI prasiddha TUMkIvArtA. ahIM potAnA eka ja kAnanA mAhAtmathI oLakhAtA hariyAnI vyathAkathA taraMganI kakSAe vine pUrNa rIte AlekhAyelI che. emAM ekAMgaprazastithI vyakitatvanAM ghaNAMbadhAM aMge paratve janmatI upekSA aMge upahAsa tAjagIthI Upasyo che. rAMTo. kAnajI: anyane paraNAvelI jIvInI vedanA ane aMte enA gAMDapaNane apanAvI leto, pannAlAla paTelanI navalakathA 'maLelA jIvana nAyaka, ra.TI. kAnAbAra haMsarAja harakhajI, 'kavi haMsa' (1892, -) : janma amarelImAM. cha varSanI uMmare AMkha gumAvI, chatAM maeNTrika sudhInA abhyAsa. 1920mAM gAMdhIjInA samAgamamAM AvyA. satyAgraha AMdolana daramyAna jelavAsa. emaNe padyagraMtho "kAvyatriveNI' (1922) ane "haMsamAnasa ni.vA. kAnugA jayasukhalAla occhavalAla (1898, 1979): vArtAkAra, bharUca jillAnA meda gAmamAM janma. 1928mAM bI.e. TreniMga kolejanA AcArya ane samAjazikSaNakhAtAmAM adhikArI, emanA prauDhazikSaNanA hetulakSI pustaka "sonAnI ITa ane bIjI vAto'mAM rUpakAtmaka zailInI TUMkI, saraLa, subodha vArtAo che. "paMcazIla' (1971) sadAcAranAM pAMca aMga darzAvatI dharmakathA che. "nibaMdhakaLA' (1933) emanuM nibaMdha vizenuM pustaka che. ni.vA. kAnugA vAhIdaahamadakhAna husenakhAna (23-4-1943): navalakathA - lekhaka. janma aMkalezvaramAM. 1967mAM bI.esasI. 1972 mAM bI.eDa. 1974 thI TaMkArIA hAIskUlamAM zikSaka. emaNe sAmAjika navalakathA "zyAma jalamAM sonerI mAchalI (1982) ApI che. kAnugA vijayAgaurI: raraLa bhASAmAM lakhAyelAM pustakA "rASTrIya garabAvaLI' (1921) ane 'rASTrIya bhajanAvalI' (1922) nAM kartA. ni.vA. kAnugA haMsAbahena : bAdhaka bALavArtAono saMgraha 'dAdImA nI vAto | (1928)nAM kartA. ni.vA. kAnuDAne bAMdhyo che hIrane dara : kRSayazAdAnA paricita prasaMgane anulakSIne racAyelI harIndra davenI ekadama potIkI gItaracanA. e.TI. kAneTakara vAsudeva bApujI: 'cAra navala' (1863)nA kartA. rAM.rA. kAnta: juo, bhaTTa maNizaMkara ratnajI. kAnta vize (1983): bhRgurAya aMjAriyAne maraNottara prakAzita vivecanalekhasaMgraha. emAM 1943 thI 1967 sudhImAM lakhAyelA lekho ne apAyelAM vyAkhyAno uparAMta kAnta-thIsisa nimitte thayelI noMdho--'kAnta : salavArI', 'kAntanAM kAvyonI AnupUvI' ane 'kAntanA jIvana aMgenI mulAkAta-dho' che. A noMdha hakIkatamAM rasa levAnI, e mATenI vizALa dastAvejI sAmagrIne sAdhanomAM ghUmI vaLavAnI ane kharI hakIkata sudhI pahoMcavAnI lekhakanI zakitane paricaya karAve che. teo pramANabhUta hakIkatane AdhAre potAnuM darzana paNa race che, je emanA pUrvAlApa: chaMdanI dRSTie' jevA lekhe batAve che. ukata lekha kAvyagata chaMda-abhyAsanI eka nUtana dizA ughADanAro che, tema anya ghaNA lekhomAM paNa emanI tavyadRSTinI sAthe sAthe emanAM rasajJatA ane mArmika vivecakatvanAM prabhAvaka udAharaNo maLI Ave che. ja.ko. gujarAtI sAhityakoza- 2 : 63 For Personal & Private Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAntA - kApaDiyA dArAM khurazedajI kAnA (1822): mahilAla na. drivedInI pahelI sAhityakRti yazikharI rArapALa bhuvaDanA aitihAsika vRttAMtamAM kalpanA ane svAnubhava miAita karIne emaNe A nATakanA vastunI guNI karavI che. nAnI prastAvanA ke bharatavAkaya vinAnuM, karaNa tavALuM, pakSAnya paddhatinuM nATaka racavAno nA prayatna che. sena kAnAnuM madhura dAmpatya darzAvatA AraMbhano prasaMga aneka vipattiomAM pagaTAno jaine chevaTuM kAntA-surasenanA citApraveza rUpe paryAvAna pAme che. nATakanI kriyA sAthe tAla letA pAtranA manoveganuM karSaka nirUpaNa, jayaMta pAtracitraNa ane vinAnA samucana upayoga drArA thatI rasaniSpattine kAraNe ja, vastusaMkalanA zithila ane saMvAdo dIrghasUtrI hovA chatAM, ramaNabhAI nIlakaMThe 'kAntA'ne cheka 1949 sudhInA gujarAtI navahityamAM eka ja AvAsanaskAna' tarIke biradAvyuM che. dhIkAra kAntikAkA : pati nutana samAjanI sthApanA mATe piMgone panAra birAdara ba) (bI)nI kayA preraka zailImAM AlekhanuM pustaka 'khira ba'(1936)nA kA ni.vA. kApaDiyA IzvaralAla karazanadAsa : 'yazodharacaritra'(1916)nA kartA. unAvA.. kApaDiyA kanubhAI bAla (23-8-1932): kavi, saMpAdaka, janma vaDodarAmAM. emanI pAsethI rasollAsabharyAM praNayaminAM kAvyo tathA arthacATa sAdhatI gajhalo ne mukatakono saMgraha 'phorama' maLyuM! che, 'samarpaNa' tathA 'tarpaNa' emanAM kAvyasaMpAdano che. ni.vA. ApaDiyA kundanikA narottamadAsa dave kunikA makaraMda, 'hadhana' (11-1-1927): vArtAkAra, navalakathAkAra, lIMbaDImAM janma. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa odhamAM. 1949mAM bhAvanagaranI rAjakAraNa ane itihAsa viSayo rAthe bI.e. 1955thI 157 sudhI 'yAtrika' ne 1962thI 1980 sudhI 'navanIta'nAM saMpAdaka, 1985no sAhitya akAdamI, dilhIno puraskAra. emanI prathama racanA 'premanAM AMsu' vArtA che. dhUmaketu, zaradabAbu, TAgora, dheMpiyara ane izanamAMthI potAne sarjanakAryanI preraNA maLI hovAnuM e jaNAve che. emanA vArtAsaMgrahomAM 'premanAM AMsu'(1954) tathA 'vadhu ne vadhu suMdara' (1968), 'kAgaLanI hoDI'(1978) ane 'javA daIzuM tamane'(1983) mukhya che. philasUrya, gAMgIta ne prakRti jevA viSayone vizeSa rIte prayojatI emanI vArtAomAM rahasyamayatA koI ne koI rIte AlekhAyelI hoya che. emaNe lakhelI traNa navalakathAo paikI pahelI paroDha thato pahelAM'(1968) jIvanamAM paDelA du:khanA tattvane atikramIne manuSya potAnA AnaMdarUpa sAthe zI rIte anudhita thaI zake e mULabhUta prazna cheDIne kalAtmaka dhvanimayatAthI paroDhanAM AzAkiraNanI jhAMkhI karAvatI kathA che. 'aganapipAsa'(1972) buddhi 64: guvatI Ahityakoza - 2 karatAM hRdaya paranI AsthA pragaTa karIne navA dRSTikoNa pragaTa karatI kakSA che, 'sAta pagalAM AkAzamAM 14 nAmanI emanI cicata dIrdhanavala Adhunika nArInA vidrohanI kaIka za dastAvejI kathA che. - emaNe traNeka anuvAdo ApyA che; kImatI lora Isa vAIDara nAmanI khikAnI navatrAno anuvAda 'vasaMta Avo' (1962) merI elana cejhanA jIvananA - khAsa karI bALapaNanA -- anubhavono sAhityika suSamavALo anuvAda 'dilabhara maitrI' (1963) ane baMgALI lekhana caNI caMdanA pravAsavarNanano anuvAda 'pUrNakuMbha'(1977), uparAMta emanA prakIrNa lekhAno saha dvArA ane dIvA'(15), prArthanAsaMklana paramasamIpe'(1982) paNa noMdhapAtra che. mApa. kApaDiyA kubAlA: emaNe 1954 ane 15nI ya graMthasUcinuM saMpAdana bI.esa. kezavana sAthe karyuM che, jemAM aMgrejI tema ja bhAratanI vividha bhASAomAM pragaTa thayelAM pustakonI vargIkRta sUdha ApavAmAM AvI che. [... kApaDiyA jagajIvanadAsa bhavAnIzaMkara : 'parziyana kalaza' tathA 'sujJa kAkI'(1893) jemanI navalakAo che. 'viSama vaka' nA dinAM mahArANI ane temanuM kuTuMba dharitrAtmaka pustaka che. 'vikramorvazIya' (1891), 'bhartRhari nItizataka' (1894), "abhijJAna zAkunala' (1892), 'mAlavika mitra'(1893) vagere emanAM anuvAdanAM pustako che. navA paDiyA jIjIbhAI maracaMdajI; navalakAkAra, vArtAkAra, peDha belu paMcI'(1885), 'bAI lAkaDIno avAja hoya ke'(1885), "bAIsAheba eka ajAyaba bharama'(1889), 'pAkanAra vADudAna' (1891), 'e te bairI' (1893), 'hIrAnI vIMTI' (1893) vagere emanI navalakathAo che. 'nizALiyA yAne bAlanasIhata' (1901) tathA 'pakhavADika vArtAsaMgraha'(1901)mAM emanI vArtAo saMkalita thaI che. nivA, kApaDiyA jIvaNalAla karasanadAsa : 'cetanakarmacaritra' tathA 'paMcendriya saMvAda'(19)nA kartA, nivAra kApaDiyA ThAkoradAsa jhINAbhAI: padyakRtionA saMgraha 'ThAkorakRta bhajanasAgara'(1925)nA kartA. ... kApaDiyA dAro khurazedajI, 'begaNa', 'zAnirda'(44-17) : 'eka lohInA'(1922), 'tokhamanI takobarI'(1923), 'bhavanA bhAga'(1924), 'nasIbanA dagA'(1938) navalakathAonAM kartA. caM.TA. For Personal & Private Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ kApaDiyA dInazA dorAjI - kApaDiyA sAkaralAla maganalAla kApaDiyA dInazA dorAjI:'premanI Aga' (1944) navalakathAnA kartA. vINA' (1932) emanA nAme che. rAMTo. mR.mAM. kApaDiyA dInazAha dAdAbhAI : vArtAkAra, bI.e., elaela.bI. kApaDiyA maNilAla DAhyAbhAI: rAjavI kuTuMbonI rItarasamono eNDavokeTa. paricaya ApatuM, gIta-saMvAdamAM lakhAyeluM 'navInacaMdrakAntA emanI vArtAo chaTakAmAM chaTakuM' (1943) ane dhutArI | nATaka' (1910)nA kartA. ni.. dhaNiyANI' (1943)mAM strIonA manabhAvanuM rocaka zailImAM nirUpaNa che. pAMca vArtAo' (1953) ghaTanApradhAna TUMkIvArtAone kApaDiyA mInu bI.: tabIbI vyavasAyanA saMdarbhe DaoNkaTaranA mAnasane saMgraha che. paricaya ApatuM, meliyeranI kRti para AdhArita, vyaMgAtmaka ramUjI ni.. nATaka 'ane maMcerA DaoNkaTara thayA!'nA kartA. kApaDiyAnemacaMda giradharalAla caritrAtmaka kRti "sItArAmacaritra-1' nive. (1911), kAvya "aMjanAsuMdarI' (1909) tathA vArtA 'citrasena kApaDiyA mInecara serAbajI : pArasI belInI asara jhIlatI rasika, padmAvatI' (1929)nA kartA. sAmAjika ane jJAna sAthe gammata ApatI kathA 'beimAna koNa ni.vo. - marada ke orata"nA kartA. kApaDiyA paramAnaMda kuMvarajI (18-6-1893, 17-4-1971): gadya ni.vA. lekhaka, saMpAdaka. janma rANapuramAM. 1909 mAM maeNTrika, 1913mAM kApaDiyA metIcaMda giradharalAla, 'adhyAtma kalpadruma', 'maukika' muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e. thaI 1916 mAM elaela.bI. (1911): "AnaMdaghana padyaratnAvalI'ne AdhAre racAyeluM pustaka kApaDa tathA jhaverAtano vepAra. 'taruNa jaina', 'prabuddha jaina" jevAM jaina dRSTie yoga : 1' (1915), pravAsavarNananuM pustaka sAMpradAyika jaina sAmayikonA ane 'prabuddha jIvananA saMpAdaka. 'yuropanAM saMsmaraNo' (1927), nibaMdhasaMgraha "navayugane jaina" 'jaina dharmanuM hArda (1967) ane 'jaina yuvaka pravRtti vize (1935) ane AdhyAtmika lekhono saMgraha "sAdhyane mArge' mArI dRSTi' emanAM sAMpradAyika pustako che. "satyaM ziva suMdaram' (1940)nA kartA. (1954) tathA " cinayAtrA' (1974)nA samAjadarzana, tattvacarcA, pA.mAM. RtuvarNana, pravAsavarNana ane vyakitaparicaya vizenA lekhomAM kApaDiyA motIlAla narottamadAsa : 'hAsaMgraha' (1927)nA kartA. emanAM prakRtiprema, saMskAragrAhitA, kalAbhakita ane pragatizIla ni.vo. vicAraNAno paricaya maLe che. kApaDiyA raNajita: jAsUsI navalakathA 'bhedI dallo'nA kartA. ni.vI. ni.. kApaDiyA pIrojA maMcerazA : rAjavaMzI strIonuM cAritryabaLa ane vIratvanuM Alekhana karatI rasika vArtAone saMgraha "namunedAra kApaDiyA ratilAla durlabhadAsa : 'lAlabApAnA janoInA garabA" nArI' (1941)nAM kartA. (1905) ane muMbaInA AkarSaNe satI muzkelIonuM varNana ni.vo. karatI vArtA 'muMbaInI mohinI yAne vasaMtakumArI' (1908)nA kartA. ni.. kApaDiyA pestanajI phirojazAha: 'hayarata', 'karamanI kahANI' (1926), 'bAra ke pobAra' (1930) navalakathAonA kartA. kApaDiyA zaMkaralAla DAhyAbhAI: 'lallubhAI rAyacaMdanuM jIvanavRttAMta' (1915) tathA 'sAmayika svarUpa' (1937), 'syAdvAda samIkSA (1951) ane 'tattvArthaprazna radIpikA' (1952) jevAM jaina kApaDiyA prabhAvatI cunIlAla (1901, 26-9-1975): kavi. janma dharmaciMtananAM pustakonA kartA. suratamAM. vidyAbhyAsa oche paNa vAcanane zokha. 1940mAM pU. moTAnA paricayamAM. kensarathI amadAvAdamAM avasAna. kApaDiyA sAkaralAla maganalAla, 'madhukara (1896,-): navalakathAkAra, 'prabhAkiraNa' (1987) e rajanIkAnta jozI dvArA saMpAdita anuvAdaka. aMgrejI bhASAnA sva-adhyayana bAda 'jAme jamazedanA emane maraNottara prakAzita kAvyasaMgraha che. taMtrIvibhAgamAM. rAMTo. emaNe "lohIne vepAra" ane "dhIkhato javALAmukhI' jevI kApaDiyA phirojha rustamajI: vividha rAgamAM lakhAyelAM nItibodha maulika navalakathAo tema ja videzI navalakathAonA anusarjanaane bhakitagIno saMgraha 'phirojha gAyanasaMgraha' (1923)nA kartA. rUpa kamanasIba lIlA-bhA. 1-2' (1917), 'kalaMkita kAunTasa', ni.. 'sauMdarya-vijaya-bhA. 1-5', 'madhura milana', 'AnaMdajharaNAM', kApaDiyA bhagavAnadAsa raNachoDadAsa, 'zyAmasuMdara" (2-11-1905, 'bulabula', 'masamAdhi" ane "laMDana rAjarahasya-bhA. 1-2" 20-2-1961): nATako grejayueTa (1931) tathA basurI ' (1928) nAmanI navalakathAo ApI che. A uparAMta emaNe gujarAtI sAhityakoza - 2 : 65 For Personal & Private Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ kApaDiyA sumana ena. -kAbA edalajI dhanajI 'hAu TU vina dha phrejha enDa inphalyuaMsa pIpala', ravIndranAtha- kRta 'gerA', sIDanI heplarakRta 'leDI ova dha nAiTa'nA anukrame 'jindagI jIvavAnI jaDIbuTTI', 'gorA' ane 'rAtanI rANI nAme gujarAtI anuvAda tathA "pele pAra' ane 'gunhegAra' jevA nATavAnuvAda paNa ApyA che. kApaDI mehanadAsa dharmadAsa (15-1-1915): janma manapharA (kaccha)mAM. 1938 mAM maeNTrika. prAthamika zikSaka. kacchI bhASAnA prabhutvavALI kRti "mekaNadAdA' emanA nAme che. kApaDiyA sumana ena.: vividha rAga-rAgiNI ane DhALAmAM tulasIdAsanI jIvanakathA varNavatuM 'bhakatakavi tulasIdAsa AkhyAna (1955) ane geya DhALomAM racAyelA garabAone saMgrahasumana garabAvali' (trI. A. 1955)nA kartA. ni.. kApaDiyA suMdaralAla aMbAlAla, nalina': 'mahAkAvyonI kathA ane gujarAtano itihAsa' (anya sAthe, 1956)nA kartA. kApaDiyA hIrAlAla rasikalAla, 'navakoNa', 'nirva', 'zramaNa (28-7-1894,-): saMpAdaka. janma vatana suratamAM. prAthamika ne mAdhyamika zikSaNa suratamAM. ucca zikSaNa muMbaImAM. 1918mAM ema.e. thaI vilsana kolejamAM gaNitanA adhyApaka. 1931-33 daramiyAna pUnAnA bhAMDArakara risarca insTiTayuTamAM jaina hastapratanI yAdI taiyAra karI. emanA priya viSayo hatA gaNita, tattvajJAna ane purAtattvasaMzodhana. emanA para jainAcArya zrI vijayadharmasUrine gADha prabhAva hato. 1925 thI lekhanavAcanane ja mukhya vyavasAya tarIke svIkArela. traNa bhAgamAM vaheMcAyele emane 'zrIharibhadrasUri' (1963) e lagabhaga 12mI sadI pahelAM thayelA jainamuninA jIvanakavananI zraddhaya mAhitI Apato mUlyavAna graMtha che, to madhyakALamAM thayelA vinayavijyajI gaNivaranA jIvanakavananI mAhitI emanA 'vinayasaurabha'mAM saMgrahita thaI che. "jJAnaputra zramaNa bhagavAna mahAvIra' emaNe bhinnabhinna samaye lakhelA lekhe tathA ApelAM bhASaNono saMgraha che ane emAM jaina tattvajJAnanI paribhASAno bahoLo upayoga thayelo che. emanuM pustaka "pataMgapurANa athavA kanakavAnI kathanI' e hunnaraudyoga tathA ramatanA itihAsa rUpe vigatavAra mAhitI Ape che. hariyALI-saMcaya" e AgamonA adhyayanane emaNe Apele padyAtmaka anuvAda che. A uparAMta saMkhyAbaMdha saMskRta-prAkRta graMthenAM saMpAdana paNa emaNe karyo che. zratri. kApaDI bAlakadAsa jIvanadAsa, 'AnaMdabhikhuM' (14-3-1942): caritrakAra, bALasAhityakAra. janma bIlakhAmAM. prathama varSa vinayana sudhIno abhyAsa. vaidaka. emaNe "zrI rAmamanohara lohiyA' (1979) caritragraMtha uparAMta gIranI zauryakathAo ane bIjI vArtAo' (1970), zikArakathAo- bhAga 1thI 4' (1980), "gIranA siMha' (1975) ane 'ApaNuM bhejana' (1978) vagere pustako ApyAM che. caM.To. kAbarAjI kekhuzarU navarojajI (21-8-1892, 25-4-1908) : navalakathAkAra, nATyakAra. janma muMbaImAM. 1867 mAM nATakanI duniyAmAM jhaMpalAveluM ane 'vikaToriyA nATaka maMDaLInI sthApanA karelI. AraMbhamAM 'citrajJAnadarpaNa', 'bAge nasIhata' jevAM patro sAthe saMlagna, pachI 'pArasImitra'nA taMtrI. 1967thI cAlIsa varSa sudhI 'rAsta gophatAra'nA taMtrI. 'strIbodha' mAsikanA saMpAdaka. pArasI nATakanuM ghaDatara ane raMgabhUminuM saMskaraNa karanAra A lekhake pArasI sAhityamAM navo yuga zarU karela ane kalAtmakatAnAM pahelIvAra eMdhANa ApelAM. mukhyatve emanI kRtio aMgrejI parathI sUcita hovA chatAM maulikatAnI chApa upasAve che. 'bejana manIjeha' (1869), 'sUDI vacce sepArI' (1878), 'harizcandra (1876), 'lavakuza' (1879), 'vinAzakALe viparIta buddhi (1879) jevAM nATako ane 'dukhiyArI bacu" (1887), 'gulI garIba' (1890), 'vecAyele vara' (1892), hozaMgabAga' (1898), 'dInI DAhI' (1896), 'bhALo ghelo' (1898), 'khovAyelI khaTalI' (1898), "mIThI mIThI' (1899), "cAlIsa hajAranI cAnajI' (1901), 'dArAzAnA' (1902), 'bhIkhA bharabharIyo (1903) jevI navalakathAo emanI pAsethI maLela che. ra.TI. kAbarAjI putaLIbAI jahAMgIra : navalakathAkAra, caritrakAra, anuvAdaka. pAtranirUpaNa tathA kathAsaMkalanAnI dRSTie emanI navalakathAo 'paisA ke pyAra athavA lagna ke vakhANa' (1919) ane 'mInocahera mIzanarI' (1928) noMdhapAtra che. 'vijayI vikaTeriyA caritrAtmaka pustaka che, to 'zuMgAramAraka' aMgrejI uparathI anUdita karelI vArtAono saMgraha che. ni.vA. kAbarAjI bamanajI navarojajI (1860, 1925): navalakathAkAra, nATakakAra, pAMcamA dhoraNathI ja nATayalekhanano prAraMbha. 1882 thI 'kurasada' mAsikanA taMtrI. 1902mAM 'navarAza" mAsikanA paNa taMtrI. kekhuzarU kAbarAjInA bhAI. zaikasapiyaranAM nATako ane aMgrejI navalakathAkAra re DjhanI navalakathAonAM rUpAtarone tAkatI A lekhakanI kRtio ziSTa - gujarAtImAM nahi paraMtu pArasI bolImAM lakhAyelI che ane pArasI samAjane upasAve che. "sipAhI baccAnI sajajanI' (1885), eka paththaranA pratApa' (1890), 'saMsAra" (1893) ityAdi lagabhaga pacAsa navalakathAo emaNe lakhI che. "pharAmarza' (1889), gAmanI gorI' (1890), 'bApano zrApa' (1919) vagere emanAM nATako che. rAMTo. kAbA edalajI dhanajI: emaNe navalakathA "hasana binasabbAha' (bI. A. 1907), jIvanacaritra "mahammada hajharata' (1911) 66: gujarAtI sAhityakoza -2 Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAbANI avinAza-kAmadAra cunIlAla harakizanadAra ane 'iyada ahamada (1912) ApyAM che. uparAMta emaNe dharma ane itihAsa vizenAM pustaka paNa lakhyAM che. kAbANI avinAza : ra9rapakathA 'DuplikeTa DAku(1968) nA katAM. sAmAnyajJAna viSayaka ane khagoLa viSayaka emane aneka prakIrNa graMthamAM 'jAmanagaranuM sUryagrahANa' (1936), vizvadarzana (1938)', 'jagatamAM jANavA jevuM' (1945), ' vinI vicitratAra' (1950), 'preraka kathAo' (1962) vagere mukhya che. A uparAMta emaNe harIndranAtha caTTopAdhyAyanAM mULe baMgALImAMthI aMgrejImAM anuvAda pAmelAM nATakonuM gujarAtImAM 'harIndranAM be nATaka' (anya sAthe, 1933) nAme bhASAMtara karyuM che. ko.. kAmadAra dalIcaMda metIcaMda : kIjI mahArAjanA jIvanaprasaMgone AvarI letI padyaracanAono saMgraha 'satsaMgamahimA' (1930)nA kartA. kAbila DeDANavI : juro, DeDANavALA abbAmullAM nUrabhAI. kAmadAra kezavalAla himatalAla (15-4-1891, 25-11-1976) : vivecaka, nibaMdhakAra. janma rAjakoTamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa goMDalamAM ucca zikSaNa jUnAgaDha, amadAvAda ane pUnAmAM. 1912 mAM phargyusana kolejamAMthI itihAsa. rAjayazAstra ane arthazAstra viSayo sAthe bI.e. 1916 mAM ema.e. 1918 mAM surata kolejamAM adhyApanane raMbha. 1919thI nivRtti sudhI vaDodarA kolejamAM itihAsa ane arthazAstranuM adhyApana. emaNe "sArasvatIcaMdranuM rAjakAraNa', 'gujarAtanA saMskAritvanuM ghaDatara" ane "divijayI jaMgI khAM', 'akabara', 'gujarAtano sekAMkIyuga' ityAdi svAdhyAyapUrNa lekhA dharAvato lekhasaMgraha rAmApa: 1-2' (1940) tema ja ' hindustAnano zALopayogI itihAsa' (1926), hindanI prajAno TUMko itihAsa' (1927), 'e hisTarI oNva dha mugala rUla ina inDiyA' (1928), 'gujarAtanI itihAsa samRddhi' (1944) uparAMta 'arthazAstra' (1933) : "svAdhyAya avabeDadhikA' (1934) jevAM pustako pyAM che. kAmadAra naMdalAla giradharalAla, 'premI musAphara boTAdavAlA': prabhAtiyAM, chappA ane nRti jevAM kAvyarUpamAM racela bhakitapUrNa paghone saMgraha 'musApharagItA' (1927) nA kartA. kAmadAra morArajI mathurAdAsa (1875, 1938): emanA kAvya saMgraha 'taMbUrAno tAra' (1937) mAM lokavANInI halakavALAM bhajane, karachI bhASAnAM kAvyo tathA arthanI camatkRtivALI dalapatuzailInI badhapradhAna kavitA maLe che. ni.vA. kAmadAra vijayazaMkara tribhuvana : 'saMtajIvananAM pAvaka saMramaNA' (1981) tathA 'rASTragItAMjalinA kartA. ane mAnasarovara kAmadAra vRjalAla tribhuvanadAsa : 'kelA (1926) pravAsakathAnA kartA. kAmadAra zAMtilAla: saMvAdapradhAna triaMkI nATaka 'rUpA-nuM ghara (1958)nA kartA. kAmadAra nIlAla kalyANajI : 'tamagara rAyatAna' (1931) ane 'tavaMgaranI talavAra' (1933) vArtAonA kartA. 2.ra.da. kAmadAra choTAlAla mAnasiMga, 'cakrama', 'sUryakAnta' (4-2-1898, 1983): caritralekhaka, anuvAdaka. janma saurASTranA moTA devaLiyA gAmamAM. vatana jetapura. prAthamika zikSaNa jetapuramAM, mAdhyamika zikSaNa jetapura ane jUnAgaDhamAM. 1916mAM maeNTrika. 1920mAM jUnAgaDhanI bahAuddIna kolejamAMthI bI.e. 1920thI 1927 sudhI muMbaImAM vibhinna kSetramAM nokarI. daramiyAnamAM tyAM ja pustakavikretA 'sI. jamanAdAsanI kaM.'nI sthApanA karI. 1927thI 1958 sudhI vAMkAneramAM hAIskUlamAM zikSaka. bALasAhityamAM vizeSa rasa. emanI caritrAtmaka kRtiomAM buddhisAgara' (1952), rAjAjI, naTena, dInabaMdhu ne lAdhA saMgAdinAM lakhANone AdhAre thayeluM, mahAtmA gAMdhInA jIvananA keTalAka prasaMgonuM saMkalana 'gAMdhIjInA jIvanaprasaMgo : 1, 2, 3, 4 (1961) ane bhAratIya tema ja videzIya vibhUtionA rocaka jIvanaprasaMgonuM saMkalana 'mane nIrakhavA game' (1964)no samAveza thAya che. 'bUkara TI. voziMgTananuM Atmacaritra' (pUrvArdha) (bI. saMva. A. 1936), 'bhAratabhakata gokhalenAM saMsmaraNo' (1936) e emaNe karelAM bhASAMtaro che. kAmadIna aradezara serAbajI (1838, 1889): nibaMdhalekhaka. 'gurutvAkarSaNa', 'hindu zabdanI utpatti', 'berAmagora hindustAnamAM', 'pyAra vacce keTaluM aMtara che?" Adi rasaprada nibaMdhono saMgraha 'paracUraNa lakhANo' emaNe Apyo che. A uparAMta pArasIonuM navuM, karAranuM varSa' (1882) tathA 'rapidhvana gahAmbAranA jazano jevI dharmabodhaka pustikAo paNa ApI che. kAmAM pestanajI pharAmajI (1815, 1897) : 'dAsabodha' tema ja 'karImad bhagavad gItAnuM bhASAMtaranA kartA. ca.TA. kAmadora cUnIlAla harakizanadAsa; sAkhI nathI lAvaNIbaddha che garabIone saMgraha 'kajoDAne garaba' (1880)nA kartA. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 67 For Personal & Private Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAminI -- kArANI dulerAya lakhAbhAI kAminI (1970): potAnA koI paNa eka phUlanuM nAma bolo to ?' nATakanuM madhu rAye karatuM nathavArUpAntara cAra vibhAga ane sAta praNamAM vaheMcAyelI A kRti nI rajuAtanI vilakSaNatA ane saMkulatAne kAraNe noMdhapAtra che. vArtAnA kendramAM zekhara salAnI eka kalpita kayA che; ane enuM khUna vArtAnI pakAvo che. nATaka ane jIvana, pAtrA ane mANasA, vAstava ane kalpanA, cittAnA vyavahAra ane zarIranA bAhya vyavahAra -A badhAMne gUMcavI nAkhatI A rahasyakathA lekhakanI atyaMta potIkI racanArItithI AkarSaka che. bhASAnI prasaMgocita tema ja pAtrocita lavacIkatA ane paraMparAgata mUlyonI navI arthasamaja navavadhAne AsvAdya banAve che. caM.ko. kAmela ustAda munazI gulAmaalIkhAM : 'Are zamazIra'(1914) nATakanA kartA. 2... kAyara (1959): meAhammada mAMkaDanI navalakathA. laghunavalanA laka para nirUpAyelI, relave akasmAtathI nAka banatA pariNIta yuvAna giradharanI puruSayAtanAnI A kathA che; te sAthe sAthe bharyA strItvanA uchALa vacce patnIbhAvanuM mAtRbhAvamAM zamana karatI yuvAna caMpAno lAgaNIjagatanI paNa A kathA che. cinI sImA vaDI vAya evA viSaya-saMdarbhamAM UbhAM thatAM jakhamane ii A lekhaka nirUpaNamAM saMta ane saMbaddha rahyA che. zarIra ane lAgaNInA praznAne anekavidha rIte vidhita karI premanA aMzane sUcita rIte upasAvavAmAM A kRti saphaLa rahI che. rAMTo. kAyastha araviMda : navalakathAkAra. emaNe 'sapanAnA sAta raMga', udara kinArA dariyAnA', 'ghara-bahAra' ane 'AkAzanI A pAra' nAmanI navalakathAo; 'kayAM che kalpavRkSa", 'TahukA vinAnI vasaMta', 'ThaMDI havAomAM' ane 'sUryodaya' nAmanA vArtAsaMgraho tema ja "mahela", 'vizeSa' ane 'khula jA sImasIma' nAmanAM nATako ApyAM che. 2.ra.da. kAyA lAkaDAnI, mAyA dhuDAnI (1963): panti dAlanA nATayaviSayaka sauMda vivecanalekhono saMgraha. 'paDado UpaDe che tyAre' e lekha junI iMgabhUminI bhItarI duniyAno svAnubhavasabhara, aDjha, citrAtmaka zailImAM citAra Ape che. tyAra pachInA lekhAmAM nAno hetu, nATakanI vyAkhyA, nATyAtmaka anubhUti, vyavasAyI raMgabhUminA itihAsa, baMdhAyelAM nATayagRhonA itihAsa ane te pUrvenI paristhiti, ramaNalAla desAI, hyAbhAI dhoLazAjI AdinA nATayalekhananI taTastha AleAcanAo, ekAMkInuM taMtravidhAna, jemAM pravezayojanAnuM prayojana ane tenAM thAno, ekAMkImAM prayogazIlatA AdinI saiddhAMtika-tAttvika vicAraNA che. 'svAdhyAya' A saMgrahanA ullekhanIya lekha che, jemAM svagata, atiraMjana, nATakamAM kalpanAnuM sthAna, vAchaTA ane saMvAda, saMgharSI ane kArya tathA raMgasUcananuM tAttvika svAnubhavI mUlyAMkana Ta: gujarAtI sAhityakoza - 2 che. vAsanI arU, mArmika, kaTAyukta, tArkika gadyalaDhaNanAM darzana paNa ahIM thAya che. ra.ThA. kArakhAnIza zazIkAnta zrIdhara (28-9-1920): dhuniyAno saMgraha 'preraNA'nA tuM. ni.vA. kAraNa vinAnA mANasA (1977): prabodha parIkhano vArtAsaMgraha, sAhacarcAnA dora para ane AtyaMtika vicalano para nabhatI A vArtAomAM vArtAtattva nahIM paNa bhASAtattva lakSya banyuM che. A vArtAomAM ekanA eka pradeza pharI pharIne UghaDayA karato hoya evI eka prakAranI ekavidhatAno anubhava che; tema chatAM AvI sAhasayAtrAomAM jAtane ane vizvane pAmavAnA prayatna upara tarI Avato joI zakAya che. caM.TA. kArabhArI bhagubhAI phatehacaMda, 'eka yuvaka' (1871, 10-9-1914): navalakthAkAra, nibaMdhakAra, kozakAra, anuvAdaka. janma ane prAthamika .paNa sAdarA mANasAmAM. mAdhyamikane ucca zikSaNa amadAvAdavaDodarAmAM, amadAvAdamAM kAgaLano vyavasAya. 'prajAbaMdhu', 'jaina', 'jainapanAkA', 'samAyocaka' jevAM gujarAtI tathA 'peTrIeTa' jevAM aMgrejI patronuM prakAzana, yuropa-pravAsa daramiyAna perisa pAsenA barkamAM avasAna. emaNe sadguNI suzIlA' (1979), 'paMcabAlikA', 'rAja bhASA', 'mudA', 'kAMDanerA rahasya : bhA. 1-2', 'vivekavilAsa', 'zaru mAhAtmya', 'zAvidhi', 'zrIpAlacarita', 'dharmabiMdu', 'jainatIrthayAtrA varNana'(1911) ane dilhI darabAra'(1912) jevAM pustako lakhyAM che. A uparAMta emaNe 'gujarAtI provarga viSa dhera igliza ikveilansa' (1989), 'saeNlpha iMgliza insTrakaTara', 'sTuDanTsa aMgrejI gujarAtI DikzanarI'(1895), A gujayAtI-aMgrejI DikazanarI' tema ja 'sTAra iro-- gujarAtI DikazanarI' jevA koza racelA che. prasiddha itihAsavida ToDanA 'rAjasthAna'nA tathA vivekAnaMdanA patrA ane temanA 'bhakitayoga' nAmanA pustakanA gujarAtI anuvAda paNa emaNe kara che. For Personal & Private Use Only 2.ra.da. kArANI dulerAya lakhAbhAI, 'jaLamaLa', 'satArama'(26-2-186, 26-2-1989): cchanA cAhityakAra. janmasthaLa muMdrA (kaccha). dasamA dhoraNa sudhIno abhyAsa. aMgrejI, gujarAtI, urdU, siMdhI, vraja ane kacchI bhASAnA jANakAra, mudrA ane guMdiyALAmAM zi#. tyArabAda keLavaNIkhAnAmAM nAyaba zikSaNAdhikArI 1949mAM nivRtta thayA pachI sonagaDha (saurASTra)mAM jaina chAtrAlayamAM 25 varSa suparinTenDenTa. vyavasAyane kAraNe kacchanA grAmapradezomAM pravAsa karavA maLelI suvidhAno upayoga emaNe saMta bhajanikonI vANI, temanA jIvanaprasaMgA, zauryakathAo, bhakitakathAo tathA bhajanA, chaMda, pirolI, kacchI kahevato ane kavitA, kAphIo ema aneka prakAranuM lokasAhitya ekatra karavAmAM karyo. kacchI loka
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAriyA azvinakumAra navalacaMda - kAlidAsa maganalAla kAriyA mohanalAla viThThaladAsa: nATaka "vIra jasarAja' (193739) tathA "mahArAjazrI jalArAmajInuM caritra' (1914) nA kartA. kAriyA vallabhajI goradhanadAsa: giranAra-yAtrAnuM varNana karatI padyakRti 'giranAravidhi' (1885)nA kartA. kAriyA harUbhAI govidajI (26-9-1932): bALavArtAlekhaka. janma morabImAM. 1954 mAM bI.esasI., 1962mAM elaela.bI. muMbaInI godAvarI syugara milamAM kharIdI adhikArI. emaNe bALavArtAsaMgraha 'laghu ane Tallu' (1953) Ape che. kArlo kara nArAyaNa govidajI: 'Thagasena rAjakuMvaranI adbhuta ne camatkArika vArtAo' (anya sAthe, 1985)nA kartA. sAhityanA kSetre aneka prakAranAM saMzodhana-saMpAdana karIne kacchanI saMskRtinI sAthe sAthe temAM DuMgarA, guphAo, vanaspati, nadIo tema ja rAgane pAra lokone paricaya karAvyo ane kacchanA meghANInuM biruda meLavyuM. emanuM sAhitya mukhyatve karachI-gujarAtI bhASAmAM ane saMzodhita lokasAhityanI prApta sAmagrIne AdhAre sarjAyeluM che. kArANI-kAvyakuMja: bhA. 1 thI 5' (1935-1978)nAM emanAM, lokagItonA AsvAdya DhALomAM ane chaMdamAM lakhAyelAM gItakAvyomAM jIvananAM gahanatama rahasya ane gherA AnaMdanI kAvyocita ne hRdayasparzI abhivyakita thaI che. "onalabAvanI athavA gharabhaMgajI gAthA..' (1965) e potAnI patnInA mRtyu-prasaMge esI jeTalAM kavitAmAM lakhAyelI karuNaprazasti che. 'gAMdhIbAvanI' (1948) hiMdI vraja bhASAmAM, 'zAha latIphane rasAle' (1979) siMdhI bhASAmAM, 'zAyara najhIra' (1979) urdUmAM ane kacchI- kisAbAvanI(1983) kacchI bhASAmAM lakhAyelI emanI kAvyakRtio che. kacchanA kalAdharo' (1934), 'kacchanA saMto ane kavio: bhA. 1-2 (1959, 1964), "mekaNadAdA' (1960), karachanI rasadhAra'nA 1 thI 4 bhAga vagere pustakomAM karachanI ujajavaLa lokagAthAo, zauryakathAo tema ja saMta-bhajaniko ane vIrapuranAM jIvanacaritro preraka ane rasaprada zailImAM ApyAM che. 'jAma canesara 1966), 'jAma rAvaLa' (1968) ane "Ama lakSarAja (1979) e navalakathAnA svarUpamAM lakhAyelI itihAsakathAo che. "jADejA vIra kheMgAra' (1969), 'jagaDUdAtAra (1971), 'jAma abaDo' ane 'jhArejo yuddha' kacchI lokavANInA sAmarthyanI pratIti karAvatAM emanAM nATako che. kacchI belInA marmIlA coTadAra saMvAdo, lokakaMThe gUMjI rahe tevAM gIte ane jIvaMta kathAvastune kAraNe tenA upara paNa A nATako saphaLa banyAM che. emaNe kacchI-gujarAtI zabdakoza' (1982) taiyAra karyo che ane 'kArA DuMgarA kacchanA' (1963)mAM kacchane itihAsa Ape che. uparAMta kacchanAM rasajharaNAM' (1928), 'kacchI kahevato' (1930), 'kacchanuM lekasAhitya' (1965), 'kaccha kathAmRta' (1970), 'kacchI pirolI' (1974), 'kacchI bAla akhANI' (1981) vagere pustako ApIne emaNe kacchanI bhAtIgaLa lokasaMskRtine vAraso jALavI rAkhavAmAM mahattvanuM pradAna karyuM che. ni.. kAriyA azvinakumAra navalacaMda (8-3-1946): kozakAra. janma morabImAM. 1970mAM aMgrejI viSayamAM ema.e. 1972 mAM elaela.ema. 1972 thI 1976 sudhI jUnAgaDha tema ja morabInI lo kolejamAM adhyApaka. pachIthI gedharAnI lo kolejamAM AcArya. emaNe aMgrejI-gujarAtI kAnUnI zabdakoza (1981) racyo che. 22.da. kAriyA karasanadAsa sI.: 'apamAnanI Aga' (1939) tathA "mevADI talavAra nATakanAM gAyane ane TUMkasAra' (1935) nA kartA. 2.ra.da. kArlekara harizcaMdra govidajI : 'Thagasena rAjakuMvaranI addabhuta ne camatkArika vArtAo' (anya sAthe, 1905) nA kartA. 2.2.da. kAlacakra: sukhadu:kha, saMpatti-vipattinA avasthAntara sAthe ramatula rahevA jJAnane AkAya sUcavata manaHsukharAma sUryarAma tripAThIne nibaMdha. caM.ko. kAlANI kAtilAla lavajIbhAI (27-7-1930) : vivecaka, caritrakAra. janma amarelI jillAnA jharamAM. vatana kheDA jillAnuM sojitrA. 1949mAM maeNTrika. 1953mAM gujarAtI-itihAsa viSayo sAthe bI.e. 1955 mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe ema.e. 1960mAM elaela.bI. 1973 mAM pIeca.DI. amerikAnI veina sTeTa yunivarsiTImAMthI mAsTara oNva pablika eDaminisTrezana. 1955-56 mAM vilsana koleja, muMbaImAM ane 1956 thI 1960 sudhI eca. ela. koleja opha komarsa, amadAvAdamAM adhyApaka. 1960-62 veina yunivarsiTI, amerikAmAM vijhiTiMga skalara. 1963 thI Ajaparyata yu.esa. inpharmezana sarvisa, muMbaImAM gujarAtI vibhAganA vaDA. emaNe chaMdo paranA vivecananuM pustaka "chAMdasI' (1972) tema ja jIvanacaritra "saMta phrAnsisa' (1976) ApyAM che. "rAmanArAyaNa vi. pAThaka : vADa mayapratibhA' (1981) emane mahAnibaMdha che. amRtanuM Acamana'nA pAMca khaMDa (1977, 1978, 1980, 1982, 1983) mAM ciMtAnAtmaka nibaMdhe che. 'kuraLa' (1971) tamiLa vedano emaNe karela gujarAtI anuvAda che. - e.To. kAlidAsa: juo, jhAlA gaurIprasAda cunIlAla. kAlidAsa devazaMkara: rUpadevajInA garabA' (1877)nA kartA. kI.bra. kAlidAsa maganalAla: "bAlastavanAvali' (1984)nA kartA. 2.ra.da. gujarAtI sAhityakoza -2 : 69 For Personal & Private Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAlelakara dattAtreya bAlakRSNa - kAvasajI maMcerajI kAlelakara dattAtreya bAlakRSNa, 'kAkAsAheba' (1-12-1885, 21-8-1981): nibaMdhakAra, pravAsalekhaka. janma mahArASTranA satArAmAM. marAThImAM prAthamika zikSaNa pUnA, zAhapura, belagAma, ta, sAghanura ane dhAravADa vagere sthaLethI laIne 1903 mAM maeNTrika. 1907mAM pUnAnI phargyusana kolejamAMthI philosophI viSaya sAthe bI.e. 1908mAM elaela.bI.nI prathama varSanI parIkSA. 1908mAM belagAmamAM gaNeza vidyAlayamAM AcArya. 1909 mAM marAThI dainikamAM. 1910mAM vaDodarAnA gaMganAtha vidyAlayamAM. 1912 mAM vidyAlaya baMdha thatAM himAlayanA pagapALA pravAse. 1915thI zAMtiniketanamAM. 1920thI gUjarAta vidyApIThamAM prAcIna itihAsa,dharmazAstra, upaniSado ane baMgALInA adhyApaka. ahIM gujarAtI joDaNIkozanuM kAma emaNe saMbhALeluM. 1928mAM vidyApIThanA kulanAyakapade. 1934 mAM vidyApIThamAMthI nivRtti. 1935mAM 'rASTrabhASA samitinA sabhyapade rahI hindI bhASAnA rASTrIya kakSAe pracAranuM kArya. 1948 thI gAMdhI smAraka nidhi, muMbaImAM ane 195ra thI e dilhImAM khaseDAI tyAre dilhImAM smAraka nidhinA kAryamAM jIvananA chellA divasa sudhI vyasta. dazeka vakhata kArAvAsa bhogavelo ane pAMceka vakhata videzapravAsa kheDelo. 1952 mAM rAjyasabhAmAM saMsadasabhya tarIke ne 1953 mAM 'bekavarDa kalAsa kamizananA pramukha tarIke teo niyukata thayelA. 1959nA 'gujarAtI sAhitya pariSadanA vIsamA adhivezananA pramukha. 1964mAM 'padyavibhUSaNane ilkAba ane 1965nuM sAhitya akAdamI, dilhInuM pAritoSika. 'himAlayane pravAsa' (1924), 'brahmadezano pravAsa' (1931), 'pUrva AphrikAmAM' (1951), 'zarkarAdripa ane moreziyasa' (1952), rakhaDavAne AnaMda' (1953), "UgamaNo deza' (1958) e emanA pravAsagraMtha che. sthaLanI sUkSmAtisUma khAsiyata ane sthaLasaMdarbhe cittamAM jAgatAM smRtisAhacaryone teo Alekhe che, pariNAme A pravAsagraMthonI sAmagrI mAtra mAhitImUlaka lekhe na banI rahetAM nibaMdhanuM rUpa dhAraNa kare che. 'smaraNayAtrA' (1934) AtmakathA na banatAM zaizavanA prasaMgone AtmapadI zailImAM rajU karatI saMsmaraNakathA banI rahe che. 'bApunI jhAMkhI' (1946) ane "mIThAne pratApe' (1955) jevA graMtho bApunA pUrNarUpanA jIvanacaritra viSayaka graMthanuM svarUpa dhAraNa na karatAM jIvanacaritra mATenI zraddheya viSayasAmagrI pUrI pADatA graMtha banI rahe che. dharmodaya' (1952)mAMthI kAkAsAhebanI dharmabhAvanA ane zraddhAnuM rUpa dRSTigocara thAya che. zrI netramaNibhAIne' (1947), 'ci. caMdanane' (1958) ane vidyArthinIne patro' (1964)mAM te te vyakitaone lakhelA emanA patro saMgrahita che. emaNe, gAMdhIjIe judI judI vyakitaone lakhelA patronAM chaeka jeTalAM saMpAdane paNa taiyAra karelAM. "prAsaMgika pratisAda' (1970) e emanI DAyarInA aMzo dharAvatI DAyarI zailInI noMdhone saMgraha che. ahIM caritrAtmaka sAhityanAM Atmacaritra, jIvanacaritra jevAM svarUpe gauNasvarUpe, te patra ane DAyarI jevAM gauNasvarUpe mukhyarUpe emanI pAsethI prApta thAya che. emanuM ciMtanAtmaka lakhANa saMskRti, kalA ane sAhitya -ema trividha kSetre vaheMcAyeluM che. 'otarAtI dIvAlo' (1925), 'jIvatA tahevAro' (1930), 'jIvanasaMsakRti' (1936), 'jIvanabhAratI' (1937), 'gItAdharma' (1944), 'jIvanalIlA' (1956), 'paramasakhA mRtyu' (1966) mAMthI emanuM saMskRticiMtana tema ja 'jIvanano AnaMda' (1936), 'jIvanavikAsa' (1936), 'avAranavAra (1956), 'jIvanapradIpa'(1916), 'ravIndrasaurabha'(1956), 'gujarAtamAM gAMdhIyuga' (1970) ityAdi graMthomAMthI emanuM kaLA ane sAhitya viSayaka citane prApta thAya che. emanA sAhityaciMtanamAMthI sAhityanAM prayojana ane kArya, sAhityanI kasoTI, zakita ane saphaLatA vize, sAhitya ane nIti, jIvanamUlyo vagere vizenA vicAro maLe che. zRMgAra, vIra, karuNa vagere ranI zakita ane kArya vize emaNe karelI parIkSA tathA praziSTa graMthonA sevananI emaNe karelI himAyata Aje paNa eTalI ja prastuta ane upayogI che. emanA vipula sAhityamAMthI keTalAka vicArapradhAna, lalita ane aMgata nibaMdhonAM paNa suMdara udAharaNo maLe che. emanuM moTA bhAganuM sAhitya zikSaNa ane patrakAratvanI kAmagIrInI nIpajarUpa che. emaNe patrakAratva kSetre je pradAna karyuM che tenuM ghaNuM mUlya che. prAraMbhamAM 1909mAM lokamAnya tilakanA marAThI patra rASTramata'mAM sevAo ApelI. pachI 1922 thI 'navajIvana'mAM joDAyelA. emaNe lakhelA taMtrIlekho tathA zikSaNa ane sAhityanI viSayasAmagrI dhyAnArha banI rahe e koTinI che. 1936 thI 'bhAratIya sAhitya pariSadanA hindI mukhapatra "haMsanA saMcAlanamAM emaNe sevAo ApelI. hindInA pracArArthe 'vihaMgama'mAM saMpAdakapade paNa rahelA. 1937 thI gAMdhIvicAradhArAnA pracArArthe 'sarvodaya' zarU kareluM. 1948mAM emaNe 'maMgalaprabhAta" zarU kareluM, je 1975 sudhI cAleluM. gujarAtI uparAMta hiMdI ane marAThI bhASAmAM paNa emaNe patrakAratvanI kAmagIrI karI che. eka nIDara ane mUlyaniSTha patrakAra rahIne emaNe prakAzita karelI sAmagrIne kAraNe emane aneka vakhata kArAvAsanI sajA thayelI. gAMdhIyugIna gujarAtI sAhityamAM kAkAsAhebanuM sthAna sImAkhaMbha koTinuM che. jIvanavAdI kalAmImAMsaka-vicAraka kAkAsAhebanuM gadya gujarAtI gadyanA vikAsamAM mahattvanuM pradAna kare che. emane 'savAI gujarAtI' sarjaka tarIkenuM biruda A kAraNe ja maLeluM. bhAva, bhASA ane abhivyakita saMdarbhe emanA nibaMdhonuM UMcuM mUlya aMkAyuM che. ba.jA. kAvasajI pharadunajI: 'gulabaMkAvalI' (1902)nA kartA. 22.da, kAvasajI acarajI, manasukha': jIvanacaritra eka nAmavara jindagInI TUMka tavArIkha' (1902)nA kartA. 2.ra.da. 70: gujarAtI sAhityakoza - 2 Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyacarcA-kAvyamAM zabda kAvyacarcA (1975): sureza jozInA A cothA vivecanasaMgrahamAM kAvyane lagatA 21 lekhone cAra vibhAgamAM ane eka pariziSTamAM vaheMcavAmAM AvyA che. pahelA vibhAgamAM kAvyane lagatI siddhAMtacarcA; bIjA vibhAgamAM gujarAtI kAvyavivecananA keTalAka prazna para vicAraNA; trIjA vibhAgamAM pAzcAtya ane bhAratIya kavitA vizanA abhyAsalekho; cothA vibhAgamAM jIvanAnaMdadAsanI tathA vidA karaMdIkaranI kavitA paranA AsvAdalekhe che; te pariziSTamAM rasamImAMsAnI keTalIka samasyAo rajU karAI che. prabhAvavAdI vivecananA varcase ane maryAdita rUcie gujarAtI kAvyavivecanane ane gujarAtI kavitAne kevI rIte kuMThita karyA tene sAro Alekha A graMthamAM prApta thAya che. ahIM sureza jozIne abhigama rUparacanAvAdI che; eTaluM ja nahi, kAvyane sAco AsvAda kRtine kendramAM rAkhavAthI ja thaI zake che, e abhigamanuM paNa nidarzane sAthe pratipAdana karavAmAM AvyuM che. zi.paM. kAvyatatvavicAra (1947) : AcArya AnaMdazaMkara bApubhAI dhu vanA vivecanAtmaka lekhe tema ja graMthAvalakone samAvato A graMtha rAmanArAyaNa pAThaka ane umAzaMkara jozI dvArA saMpAdita thayo che. rAma graMtha be bhAgamAM vaheMcAyelo che. sAhityacarcA ane graMthAvalokana. pahelA bhAgamAM sAhityanAM judAM judAM pAsAMonI carcA karatA 19 lekhe paikI kavitA', 'suMdara ane bhavya', 'kAvyazAstranA siddhAMta', rasAravAdane adhikAra', 'sAhitya', 'sauMdaryane anubhava" vagere vizeSa mahattvanA che. bIjA bhAgamAM 'rAmAyaNa', 'mahAbhArata', 'dhammapada', 'zAkuMtala', vikramorvazIya' jevI prAcIna kRtionuM avalekanAtmaka rasadarzana che. "narasiMha ane mIrAM', 'mIrAM ane tulasI" e be lekhamAM ukata kavionuM tulanAtmaka avalokana che. prAcIna gujarAtI sAhitya" ane "dhIro" e be lekha prAsaMgika pravacananuM sImita svarUpa che. chello lekha 'oNthelo ane enuM rahasya' e zaikasapiyaranI nATakRtinuM rasadarzI avalAkana che. samatola dRSTibiMdu, viSayanI sUma tapAsa, arthasabhara mitabhASitA ane rasajJa evI sAhityadRSTi jevA guNone kAraNe A graMtha gujarAtI vivecana-paraMparAmAM mahattvanuM sthAna dharAve che. hatri. kAvyanI zakita (1939): rAmanArAyaNa vi. pAThakanAM vivecanAtmaka vyAkhyAne, lekhe tema ja graMthAvalekanene sarvaprathama saMgraha. 1922 thI 1939 sudhInAM lakhANone samAvatA A graMthanA pahelA vibhAganA 17mAMthI 8 lekhe saMgIta, citrakalA, nRtya Adi kalAone ane sAmAjika utsavane lagatA che e lekhakanI vizALa kalAdraSTi ane jIvananiSThA sUcave che. A vibhAgamAM mukAyela 'kAvyanI zakita' e lekha emanI kAvyavibhAvanAne surekha ne sarvAgI Alekha rajU karate, emanI sAhityavicAraNAnI pIThikArUpa banI rahe, saMgrahano sarvottama lekha che. kaLAnA eka prakAra lekhe kAvyanI vizeSatA bhAvanuM nirUpaNa karavAmAM che te skUTa karI alaMkAra, padya vagere to kAvyabhAvane pratyakSIkRta karavAmAM kevAM kAme lAge che ane A kAvyapratIti vyavahArapratItithI kaI rIte judI paDIne niratizaya AnaMda ApanArI bane che te ahIM sUma tattvaparAmarza ane rasajJatApUrvaka samajAvyuM che. lekhaka ahIM kAvyane satya, nIti vagere sAthe saMbaMdha carcavA sudhI jAya che ane kAvyanI svAyattatA svIkAravA sAthe jIvanalakSI dRSTibiMdu Ape che e sAhityavicAraka tarIkenI emanI eka AgavI lAkSaNikatA pragaTa kare che. saMgrahamAM varNaracanA tathA alaMkAraracanAnA viSayane sadRSTAMta ane vigate nirUpatA lekhe che e lekhakane racanAparaka abhigama sUcave che. to, premAnaMdanI traNa kRtionA hAsyarasanI samIkSAnA lekhomAM saMskRta rasamImAMsAno suMdara vyavahAru viniyoga thayo che. kavizrI nhAnAlAlanuM sAhityajIvana' amuka aMze kartA-abhyAsa hovA uparAMta nhAnAlAlanI bhAvanAone skUTa karato hoI viSayalakSI abhyAsa paNa bane che. mahAbhAratanuM nAlopAkhyAna ane premAnaMdanuM naLAkhyAna' eka bArIkAIbharelA kulanAtmaka abhyAsa lekhe dhyAnArha bane che. Ama, ATalA lekhe paNa rA. vi. pAThaka kavitAsAhitya sAthe kevA bhinnabhinna stare kAma pADe che tenA paricAyaka bane che. graMthanA bIjA vibhAgamAM "yugadharma', 'prasthAna' nimitte thayelAM graMthAvalokano saMgharAyAM che ane te sarjAtA sAhitya sAthe lekhakane sahRdayatApUrNa ane samajadArIbharyA saMbaMdha pragaTa kare che. saMkSipta chatAM marmagrAhI evAM A avalokanomAMnAM ghaNAM nirIkSaNo Ajeya TakI zake tevAM ne dhyAna khecanArAM che. 36 mAMthI 30 graMthAvalokane to kAvyagraM thanAM che, jemAM 'bhAgakAra -dhArA bIjI', 'vizvazAMti', kAvyamaMgalA', 'gaMgotrI' ityAdi keTalAka mahattvanA kAvyagraMthone samAveza thayela che. caM.. kAvyamaMgalA(1933): sundaram ne vRttabaddha kAvyo, saeNneTo, gItane samAvatA kAvyasaMgraha, gAMdhIvAdI ane samAjavAdI vicArasarANInA saMyukata dabAvamAMthI pragatizIla unme ane vizeSa vaLAMka ahIM pragaTyA che. sAthe sAthe baLavaMtarAya ThAkoranI arthapradhAne kavitAnuM dUravartI pratiphalana paNa ahIM che. emAM, rASTrajAgRtine utsAha ane dalita-pIDita-daridro taraphane samabhAva achata nathI. AthI, jIvananA tumula saMgharSa vacce kAvyakaLAnI sAbhiprAyatA aMgeno saMzaya Thera Thera che; ane kavinI maMthana zA phuTa che. tema chatAM jIvanamUlya ane kAvyamUlyanAM sahiyArApaNAnAM keTalAMka rUDAM pariNAma darzAvatAM kAvyamAM kalAnika vAstavAbhimukhatA che. 'buddhanAM cakSu' ke 'bAne phoTogrApha jevI racanAo ane "traNa paDozI' ke 'baMgaDI' jevI prasiddha racanAo ahIM che. caM.To. kAvyamAM zabda (1968): DaoN. harivallabha bhAyANInAM vivecanAtmaka vyAkhyAno, nibaMdhe tema ja anuvAdone saMgraha. zabda, artha, chaMda, laya, sarjana, sAhityasvarUpa, svarUpanI vibhAvanA, kalpana jevI Adhunika sAhityavicAramAM sakriya banelI saMjJAonA pAribhASika arthone spaSTa karavAne ahIM upakrama che. Do. bhAyANI gujarAtI sAhityakoza -2 : 71 For Personal & Private Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyavivecana - kAMTAvALA maTubhAI haragoviMdadAsa kAsaravALA mULajIbhAI harivallabhadAsa : 'aMbikAstavana : 1-3' (1848)nA kartA. kALabhairava: 'ajaba indrajALa' ane 'kAtIla karAmata'nA kartA. 2.2.da. kALidAsa kamaLasI : padyakRti 'jalAvilAsa' (1876)nA kartA. sAhityavivecaka hovA uparAMta bhASAzAstrI ane saMzodhaka hoIne emanAM saMskRta, prAkRta, apabhraMza jevI praziSTa bhASAo tathA tenA sAhityanAM zAstrIya saMzodhanano lAbha paNa emanI vivecanapaddhatine maLe che. viveya vastunuM svarUpa, tenuM kAryakSetra ane prayojananI tArkika spaSTatA, samucita dRSTAMte ane zakaya hoya tyAM niSkanI tAravaNI ApavA jevA abhigamane kAraNe vivecananA viniyukata pakSa karatAM saiddhAMtika pakSa para teo vadhu kendrita thayAnuM jaNAya che. A graMthanuM mahattvanuM pAsuM saMjJAonI arthatAttvika spaSTatA che. uparAMta, vivecana-siddhAMtanA mahattvanA vicAro aMgenA pAzcAtya lekhe ke tenA aMzane anuvAda ke sArAMza, saMskRta kAvyazAstra ane pAzcAtya siddhAMtavicAranA keTalAka kendravartI khyAlanI tulanAtmaka carcA, Adhunika sAhitya paratve saMskRta kAvyazAstranA vibhAvane viniyoga kaI rIte thaI zake tenI tapAsa jevA muddAo paNa mahattvanA che. gujarAtI vivecanamAM cokasAI, vastulakSitA, prati-saMskAranikatA tema ja Adhunika abhigamonI himAyata karate A graMtha e rIte mahattvane banyo che. kALidAsa jasAjI: 'saMtanI vADInAM phUlaDAM thAne dAsabhAnamALA'nA kartA. kALu: pannAlAla paTelanI yazasvI navalakathA "mAnavInI bhavAI'ne nAyaka. na maLI zakelI rAju aMgenI haiyAbhUkha ane chappaniyA dukALanI bhUMDI bhUkha vaccenI bhavAImAM mukAyelA A kheDunuM jIvaMta rekhAMkana thayuM che. caMTo. kALa bhagata (1854,-): kavi. saurASTramAM thorakhANa gAmanA vatanI. jIvaNanI jema potAnI jAtane dAsI tarIke oLakhAve che. emanA nAme be-eka pada jaDe che. e.Ta. kAvyavivecana (1949) : DolararAya mAMkaDanAM kAvyazAstraviSayaka lekhe, noMdha, kAvyAsvAdo, avalokanane saMgraha. emAM saMskRta alaMkArazAstranuM parizIlana dekhAya che. siddhAMtavicAranA traNa lekhamAM, 'sAdhAraNIkaraNa vyApAra' je bhaTTa nAyake bhAvakanA saMdarbhamAM sthApyo che tenI prayojakatA sarjakanA saMdarbhamAM paNa darzAvI che; 'kAvyasvarUpamAM kavisRSTinI ananyatA tathA kuntakanI sarjakapratibhAnA parispandanI kalpanAne vizada karIne sarjanaprakriyA samajAvI che; dhvaninA prabhedo' mukhyatve AnaMdavardhananA dhvanyAlekane AdhAre varNavyA che. pAzcAtya kAvyazAstrane lagatI traNa noMdhamAM 'petheTika phelasI" mATe "Umijanya bhAvAbhAsa" zabdasamUhanI yogyatA, 'meTApharImAM rUpaka ane samAsakita ubhayane samAveza ane "AIranI'mAM viparIta lakSaNAmUlaka atyantatiraskRtavAcyadhvani hovAnuM darzAvyuM che. munazIne sacoTatAvAda, khabaradArane kAvyAnaMdane "Dolanane saMbaMdha, kAntakRta 'devayAnInA rasasaMkramaNa saMdarbhe rA. vi. pAThaka tathA manasukhalAla jhaverInI ravibhAva- radaya aMgenI carcA ane viSNuprasAda trivedIno 'anubhAvanAne pratyaya - e cArasaMpratyayonI sUkSma tapAsa karatA nibaMdho "vivecanamAM zAstrIya paribhASAnI AvazyakatA darzAve che. graMthanA uttarArdhamAM kAvyAsvAda viSayaka lekhe tathA avalokana che. rA.nA. kAzIbahena : juo, desAI gajarAbena maNibhAI. kAzIbA: 'suMdarI subodha gItasaMgraha' (1903)nAM kartA. kAMgarIvALA caMdulAla cunIlAla : 'mAlatI urpha kaliyuganI satI : bhA. 1-2' vArtAnA kartA. 2.ra.da. kAMjIlAla rAjendranAtha : mahAbhAratanI nItikathAonA kartA. kau.bra. kAMTAvALA kaMcanalAla gokaLadAsa, 'jijJAsu' (24-8-192 1) : kavi, caritrakAra. janma umareThamAM. ema.e., bI.eDa, pIeca.DI. sI.bI. paTela ArTsa kaoNleja, naDiyAdamAM adhyApana. hAla nivRtta. 'mahephila' (1981) kAvyasaMgraha uparAMta emaNe 'govardhanarAma tripAThI' (1979), 'kavicitrakAra phUlacaMda zAha' (1980), 'manaHsukharAma tripAThI' (1981) jevA caritragraMtho ApyA che. 'Aja ane AvatI kAla' (1979) ane 'zrI manaHsukharAma jIvanakavana' (1979) e emanAM saMpAdano che. caMTo. kAMTAvALA maTubhAI haragoviMdadAsa, '', 'nArada', 'bAhuka' (1-11-1880, 15-11-1933): vArtAkAra, avalokanakAra, patrakAra. vatana vaDodarA. prAthamika-mAdhyamika abhyAsa vaDodarAmAM. vaDodarA kaoNlejamAMthI bI.e. muMbaI yunivarsiTI dvArA gujarAtI viSayamAM ema.e.nI DigrI korsa dAkhala karAtAM e viSayanA prathama ema.e. thavAnuM mAna meLavyuM. mila ejanTa ane 'sAhitya mAsikanA saMcAlaka tarIke kAma karyuM. emanI lekhanapravRtti abhyAsakALathI AraMbhAyelI. emanAM graMthastha lakhANo ochAM che. e vizeSa jANItA che "nAradanA upanAme lakhelI vArtAone kAraNe. emanA be vArtAsaMgraho "vItaka vAto' (1920) ane "saMsAralIlA' (1932) mAM ApaNA jana kAzmalana: juo, paMDayA raMjitalAla harilAla. kAzyapa zivanaMdana: juo, vaidya vijayarAya kalyANarAya. kAsama ehamadabhAI : 'sikaMdara" nATakanA kartA. 2.ra.da. 72: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAMTAvALA mehanalAla ha.-kikANI maNizaMkara jaTAzaMkara jIvananAM vilakSaNa citra vArtArUpe, AkarSaka zailImAM AlekhAyAM che. premAnaMdanAM nATako ?' (1928) e pustaka, haragoviMdadAsa kAMTAvALAe prakAzita karelAM premAnaMdanAM nATako vize narasiMharAve UbhA karelA jabarA vivAdanA pratyuttara rUpe lakhAyelA lekhanuM ja graMtharUpa che. emAM emaNe premAnaMdanAM nATakonA po zakaya eTalI mahitI dalIlo vaDe bacAvanAmuM rajU karyuM che. 'sAhitya' mAsikamAM emaNe graMtha-avalokananI paraMparA UbhI karI ane carcApatranI praNAlikA pADI. jUnA gujarAtI kavionI kRtionuM 'sAhityamAM prakAzane thatuM e paNa emane ja kAraNe. emanAM avalokanomAM sAhityika samajaNa, rasikatA ane spaSTa vakatavya jovA maLe che. emanI taMtrIne AkarSaka gaNAtI. teo kayAreka buddhiprakAza'mAM paNa lakhatA. emanA agraMthastha chUTaka lakhANAnI saMkhyA ghaNI thavA jAya che. emanuM gadya sAduMsIdhuM, rALa, arthavAhaka ane lokabhAgya che. bA.ma. kAMTAvALA mehanalAla ha. : navalakathA "saMsAramAM kaMsAranA kartA. ka.bra. kAMTAvALA mAMghI : "AtamanA bhaNakAra (bI. A. 1956) kAvyasaMgrahanAM kartA. kAMTAvALA sAja surendra: dAharAzailImAM lakhAyelAM bhakitapadyAnuM pustaka "bhAvAMjali' (1963)nAM kartA. 'TacukaDI se vA': bhA. 1 thI 5 (1921, 1923, 1923, 1924, 1925)mAM emaNe dAdImAne mukhe sAMbhaLelI badhapradhAna, ramUjI ane caturAIbharI bALavArtAo sAdI zailImAM ApI che ane tatkAlIna samayamAM upayogI bALasAhityanI kRtio tarIke enuM mahattva ghaNuM che. dezI kArIgarIne uttejana: bhA. 1-2 (1877)mAM emaNe svadezI, lokabhAgya, Arthika dRSTie dezI hunnara-udyoganI sthiti varNavI enA uttejanamAM svadezI hitane joyuM che. keLavaNInuM zastra ane tenI kaLA: bhA. 1-2 bhAratIya ane pAzcAtya zikSaNa paddhatinA kramika vikAsane nirUpatA ane tatkAlIna zikSaNanI UNapane dUra karavAnuM sUcavate abhyAsapUrNa graMtha che. e vizeSa jANItA che'prAcIna kAvyamALAnA saMpAdaka tarIke A zreNInAM 35 pustako dvArA gujarAtI bhASAnA jUnA kavionI kRtione hastapratone AdhAre prakAzamAM lAvavAnuM prazasya kArya emaNe karyuM che. A prakAzanakoNI premAnaMdanAM kahevAtAM nATako ane vallabhanAM kahevAtAM AkhyAnanuM nimitta banI hatI ane vivAdo UbhA thayA hatA. saMskRta ane aMgrejI graMthanI sahAyathI lakhAyeluM saMsArasudhAro' (1921) tatkAlIna rUDhio ane vahema viruddha sudhArAnuM nirUpaNa kare che. nIti ane laukika dharma vize praznottarI' (1879). e pustaka nIti, dharma ane vyavahAra-viveka prabodhatuM, aMgrejI graMthanuM bhASAntara che. A uparAMta, keLavaNIkAra tarIke emaNe gaNita, bhUgoLa, nAmuM, vyAkaraNa ityAdi viSayo para saMpUrNa pAyapustako taiyAra karelAM che. ke, bA.ma kAMTiyA aravida : 'bhUtanA bhada' (1975)nA kata. ka.ba. kikANI maNizaMkara jaTAzaMkara (22-10-1822, 10-11-1884) : nibaMdhakAra. janma jUnAgaDhamAM. ekAda-be varSa gAmaThI nizALamAM bhASAjJAna lIdhA pachI 1837 sudhI majamudArInI tAlIma lIdhI. tyArabAda kAThiyAvADa ejansImAM dAkhala thayA. 1840thI 1874 daramiyAna ejansImAM koSAdhyakSanA hoddA sudhI pahoMcIne e padethI nivRtta. saurASTranA pahelA saMrakSaka sudhArAvAdI. 1854mAM jUnAgaDhamAM 'supathapravartaka maMDaLI'nI sthApanA karelI. 1864mAM jUnAgaDhamAM 'jJAna grAhaka sabhA sthApI enA taraphathI saurASTra darpaNa" mAsika pragaTa kareluM. emanA nAme gadyapadyAtmaka lekhasaMgraha "dharmamALA' (1871) ane nibaMdha 'sUtakaniAya' (1870) che. vaLI, gAyanAvali', "kAyika vAcika mAnasika pUjA', "choTIbahenanI pAThAvali: bhA. 1-2', bALakone nityapATha jevAM pustako paNa emaNe ApyAM che. 'maNizaMkaranA lekhono saMgraha e emanA lekhonuM camanarAya zivazaMkara vaiSNave kareluM saMpAdana che. 'kAThiyAvADI zabdone saMgraha' pANa emaNe pragaTa kare che. .. kAMTAvALA haragoviMdadAsa drArakAdAsa (16-3-1884,31-3-1938): kavi, lekhaka, vatana umareTha. 1864 mAM maeNTrika thaI rAjakoTanI Teniga kelejanA AcArya. tyAM 'vijJAna vilAsa' sAmayika calAvyuM. 1875-76 mAM vaDodarA rAjayanA keLavaNIkhAtAmAM joDAyA ane tyAM ghaNAM varSo kAma karI rAjayanA miliTarI sekreTarI tarIke nimAyA. 1903 mAM rAvabahAduranA ilkAba maLyo. 1905 mAM luNAvADAnA dIvAnanuM kArya saMbhALyuM. 1920mAM chaThThI gujarAtI rAhitya pariSadanA pramukha banyA. 'prAcIna kAvya traimAsika' ane 'sAhityanA taMtrI. 'prAcIna kAvyamALA'nA saMpAdaka. emanI sAhityasevAnI kadararUpe gAyakavADa sarakAre emane 'sAhityamADI suvarNacaMdrakathI navAjelA. vaDodarAmAM mRtyu. 'gujarAta zALApatra' mAM vidyArthI-avasthA daramiyAna lakhavA mAMDavI tyArathI haragoviMdadAsanI lekhanapravRtino AraMbha thayo. 'pANIpata athavA kukSetra' (1864) emanuM dezaprema ane vIrarasathI yukata kAvya che. emAM yuddhavarNane sArAM che ane kavinI sudhAraka, svadezI vRtti emAM jovA maLe che. vizvanI vicitratA? (1913) e emane, tatkAlIna dharmabheda, jJAtibheda, bALalagnaprathA, nyAyataMtra ityAdi vizenAM kaTAkSAtmaka kAvyane saMcaya che. aMdherI nagarIne gardhavasena' (1881) rajavADI prathAne tAkatI kaTAkSasabhara vArtA che. 'be baheno' (1891) hindu kuTuMba jIvanane vyakata karatI, ramUjI zailImAM lakhAyelI bodhapradhAna ane zithila sAmAjika vArtA che. rANI rUpamatI' romAnsa kathA che. caMTo. gujarAtI sAhityakeza -2 : 73 For Personal & Private Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ kikANI ravilAla haridAsa-kundanapurI prAgajI puruSottama kau.vya. ka.. caM.TI. kikANI ravilAla haridAsa : muMbaIthI badrIkedAra sudhInA pravAsanuM kInakhAbavALA kALidAsa cunIlAla: caritrAtmaka navalakathA harisiMha varNana ApatI kRti 'paMcakedAranI yAtrA' (1921) nA kartA. (1892)nA kartA. kau.vya. kikANI vAlajIbhAI pAMcAbhAI (6-2-1944): janma calALA kIrtanAcArya mahArAja : caritragraMtha 'zrI navanAthacaritra' (be bhAga) (ji. amarelI)mAM. 1966 mAM bI.e. jillA kakSAe mAhitI- tathA "mahAsatI anasUyA ane dattAtreyacaritra', padyagraMtha khAtAnA adhikArI. 'darAbadhAmRta zatapadI' tema ja hindudharmaviSayaka graMtha zrI dattaemanA nAme 'jhAkaLanAM biMdu' maLe che. prabodhakalpadra ma" (ja skaMdha), 'haridAsa kathApaddhati' ane 'harihara ni.vA. bhakitarahasyanA kartA. kinArA kRpaNajI gevida: paurANika kathAone AdhAre lakhAyelI bALavArtAo dhruva ane cilIyA', 'bhAratamAnI vAte 'tathA 'laghu kIrtideva: kanaiyAlAla mANekalAla munazInI prasiddha aitihAsika rAmAyaNa' (saMkSipta)nA kartA. navalakathA "gujarAtane nAtha'mAM yavanenAM AkramaNa sAme AryAvartanI ciMtA karanAra ane enI ekatAnuM svapna jonAra, muMjAlane putra ane avaMtIne parAkramI dyo. kirapArAma harirAma : garabI, pada, lAvANI, dhALa prakAranI dhArmika racanAno paoNgraMtha bAdhasaMgraha bhajanAvalI' (1915) nA kartA. kItivijya: kAvyasaMgraha "aMtaranAM ajavALAM' (1975) uparAMta 'karmasvarUpa' (1960), 'traNa mahApuru', 'kathAparimala' (1963) killAvALA vahyAbhAI paramAnaMdadAsa (1870, 7-7-1953): tema ja "AhaMtadharmaprakAza' (1963)nA kartA. 'sva. zeThazrI DAhyAbhAI paramAnaMdadAsa killAvALAne zAMkSipta jIvanaparicaya - AtmakathA' (1956)nA kartA. ka.. kukakuTadIkSA: naDAnAlAlanI apadyAgadya zailInI viDaMbanA karanuM 'moTAlAla'nA upanAmathI khabaradAra racanuM pratikAvya. kizorakumAra : paraMparAgata triaMkI nATayakRti 'devakumAra (1986)nA caM.TA. kartA. ka.bra. kuDAsaNA kanaiyAlAla maganalAla: prArthanA, manana ane garabA prakAranI racanAonI pustikAo 'jhumakhuM' (bI. A. 1953) kizora vakIla : juo, varmA baMsIlAla. ane "mAnA caraNa'nA kartA. kizArIlAla zarmA: juo, umaravADiyA baTubhAI lAlabhAI. kismata kurezI : juo, kurezI umara cAMdabhAI. kutuba abdulahusena, 'AjhAda' (27-11-1922): kavi. janma bagasarAmAM. muMbaImAM prAthamika zikSaNa daramiyAna urdUne abhyAsa. kiMkaradAsa: prazasti svarUpanI racanAone saMcaya 'bhalA bhagavAnanA emaNe Aga ane bAga' (1964), hasatA jakhA' (1969), taraMga' (1939), bhajana ane prArthanA prakAranI racanAonAM zaraNAI' (1972), "aramAna' (1973), 'lohInI khUzabU' be saMpAdana kAtinAM kiraNo' (1940) tathA "bhakitarasa kAvyo ane AtmaciMtana pado'nA kartA. (1973), 'tasvIre karabalA' (1980), 'dhUpachAMva' (1983), 'panaghaTa' (1983) jevA gajhala ane mukatakonA saMgraho ApyA che. ka.. kacita (1960): sureza ha. joSIno vivecanasaMgraha. daseka jeTalA kuratI : candrakAnta bakSInI TUMkIvArtA. be puruSa ane eka strInA lekhe paraMparAnA vivecanathI judo camakAro batAve che. kAvya lagnasaMsthA bahAranA jAtIya ane mAnavIya saMdabha para UbheluM mImAMsAnA praznanI emAM carcA che ane bauddhika jAgRtinI vATane enuM kalpita kathAnaka saMvedanazIla che. saMkoravA prayatna che. paraMtu Adhunika cetanAnA praveza sAthe caM.TA. karela "kAvyane AsvAdane udyama ke 'pratIkaracanAne sarjanaprakriyAnA prakAzamAM vizada rIte ukelavAne upakrama atyaMta mahattvanuM kudaratI : lAbhazaMkara ThAkaranuM ekAMkI. puNya karavAnuM paNa eno vicAra pradAna che. "vidyApIThamAM sAhityanuM zikSaNa paNa dizA badalanAra nahi, to ja varganA adhikArI thavAya -evA vicAro para prabhAva darzAve che. vaLI, paththara pAMcAlI' jevI philma paranuM lakhANa vistareluM A ekAMkI paristhitijanya camatkRtithI rasaprada bane che. paNa AsvAdya rIte vivaraNAtmaka banyuM che. gujarAtI sAhityamAM caMTo. A vivecakanI cetanAthI AvelA vaLAMkanI samarthana-sAmagrI A kuttanapurI prAgajI puruSottama yogI): bALavArtA 'bIrabala lekhamAM paDelI che. ane bAdazAha': bhA. 1-18 (1912); navalakthA "vilAsacaM.To. suMdarI ane adbhu ta jAdune palaMga': bhA. 1-8 (1969), 74: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ kujA-kurezI umarabhAI cAMdabhAI candrakalA ane bahurUpIbonuM bAra': bhA. 2 (1912), 'jAgatI jAta athavA bhUtAnuM ghara' (1954) tathA "aMdhArI rAtanI chUpI vAtA thA mAmIbhANaja prathamodhyAya' (1914)nA kartA. mR.mA. dujA : kuNAnurAgI saralA ane kRSaNavi piNI taralA vacce mukAyelI kubajAnA kRSNapremane nATyAtmaka kSaNAmAM vahanuM umAzaMkara jozInuM padyarUpaka. caM.TI. kumAra : juo, desAI mahendrakumAra motIlAla. kumAranI agAzI (1975): madhu rAyanI maulika triaMkI nATayakRti. enuM varanuM avaidha jAtIya saMbaMdhane AlekhanuM arUDha che. harSada nizAnA sAteka varSanA aupacArika dAMpatyamAM patinI bevaphAInuM vara levA nizA diyara kumAra sAthe saMkaLAya che, paraMtu bhAbhInI rAMcalavRtti jAI calita thayela kumAra agAzInI pALa parathI paDatuM mUke che. A kathAne, pArTInA vAtAvaraNa vacce ane kumAranI pharI sadehe thatI upasthiti vacce rahasya-kathAnakanI kakSAe pahoMcADI che. kumAranuM mRtyu e anya loko mATe jIvavAnuM bahAnuM bane che, evA marma upasAvI zamanuM A nATaka, enAM dhAradAra saMvAdA ne jIvaMtatAne kAraNe tema ja maMcanaprayoganI AkarSakatAne kAraNa noMdhapAtra che. zailImAM lakhAyeluM, mahAbhAratanA yuddhane viSaya banAvanuM mahAkAvya. kRSaNanA hAthamAMthI baMsI choDAvI bahena subhadrA pAMcajanya zaMkha mUkI temane suMdara maTI bhavya banavA preratI hoya evI, prathama kAMDa 'yugapalaTo'nI kavikalpanA mohaka che. bIjA-trIjA kAMDamAM kRSaNaviSTi ane yunirdhAranA prasaMga patAvI, cArathI daza kAMDomAM kukSetranuM yuddha nirUpI, kavie agiyArame kAMDa bhIme zarazayyA parathI yudhiSThirane ApelA rAjadharmanA upadezamAM rokyo che. bArame kAMDa 'mahAsudarzana' prathama kAMDa jevI kavinI maulikatAnuM hadaya-. saMtarpaka darzana karAve che. yuddhAnta hRdayamAM ubharAyelA vivAda ane pazcAttApamAMthI pAMDavone bahAra kADhavA, saMhAra paNa sarjana jevI paramAtmAnI kalyANakArI vizvalIlA ja che- ema kahI, vyAsa emane potAnA tapobaLathI virATanA mahAsudarzanacakranuM je darzana karAvI emane samAdhAnanI zAtA Ape che temAM kavinI kalpanAne emanuM citrasarjaka kavitva tathA prabhutva pUro tAla Ape che. 'mahAprasthAna' kRtinuM samucita samApana karI kAvyamAMnA vividha ranI zAntarasamAM vilupti sAdhI Ape che. vastu mahAbhAratanuM, paNa nirUpaNa ne kavitA potAnAM-e svataMtra evo kavisaMkalpa badhA kAMDane samagrapaNe avalokata saphaLatApUrvaka paLAyo che, e aMdaranAM keTalAya prasaMgenAM varNana tathA mahAkAvyocita hAmarI upamAcitrothI tema ja kavie potAnAM nATako tathA kathAkAvyAnI peThe A kRtimAM paNa mUkelAM prasaMgalakSI ane bhAvadyotaka gItAthI pratIta thAya che. pArthane kaho caDhAve bANa', 'hari hAre yuga uchaLa nayananamAM, pelA sudarzanacakanA dAMte dAMte beThelI jogaNIonuM gIta "harinI ramagAe ame nIsaryA re lola" ane e ja rahasya bIjI bhASAmAM udgAranuM kRtinuM samAptigIta "nabhakuLa phUdaDI phare 2 lela A mahAkAvyanAM, tenA racayitAnAM, teTalAM arvAcIna gujarAtI kavitAnAM paNa prathama paMkitanAM UrmikAvyo che. samartha kavinI pratibhAne saMsparza aneka sthaLe hovA chatAM ahI vAminAno atireka, zailIdAsya, nivArya punarukitao, vartuvidhAnamAM kayAreka varatAtI asaMgati tema ja mahAbhAratIya pAtronA nirUpaNamAM kyAreka pravezI gayelI prAkRtatA jovAya che. - a.rA. karazI abdulakarIma cAMdabhAI, 'mukabila kurezI' (24-6-1925): kavi. boTAda jillAnA rANapura gAmamAM janma. abhyAsa nonamaeNTrika. 1948thI 1983 sudhI bhAvanagaramAM pazcima relavemAM karmacArI. hAla nivRtta. urdU gajhala-paraMparAnA DhAMcAne jALavatI gajhalaracanAonA be saMgraha 'pamarATa' (1958) tathA 'gulajhAra' (1972) mAM anubhUtinI tIvratA ane bhASAgata sAdagI noMdhapAtra che, kumuda: govardhanarAma mAdhavarAma tripAThInI praziSTa navalakathA 'sarasvatIcandranI nAyikA. nAyaka sarasvatIcandranA gRhatyAgane kAraNe pramAdadhana sAthe paraNI vaidhavya pAmatI ane chevaTa sudhI prema ane lagnanI maryAdAne akabaMdha rAkhatI sumAra nArI tarIke enuM citrANa thayuM che. rAM.TA. kumudakAnta : nATayakAra. amanAM upadezapradhAna sAta nATakAnA saMgraha 'navayuganI nATikA' (1935) mAM emaNe saDI gayelA samAjanuM vAstavadarzana karAvyuM che; "strIonI kAunsila" e strIonI prAkRtika nirbaLatAne carcanuM zithila nATaka che. "navayuga'mAM rUDhigata jatA aMge carcA karavAmAM AvI che; 'AMkha ADA kAnamAM strI- puraSa-maitrI ane vidhavAnA praznonuM nirUpaNa che; sUryodaya' nATaka kheDUtanI durdazAno citAra ApatuM bedhalakSI ane pracAralakSI, nATaka che; baMdha bAraNa' nATaka aspaSTa vastuvALuM che ane vicArabhArathI dabAI jAya che; to lAMbA saMvAdo ane nATayAtmakatAnA abhAvathI alaga paDI jatuM nATaka 'kaDavo ghUMTaDo' kauTuMbika praznane rajU kare che. zra.tri. kumudacaMdrAcArya: padyakRti 'kalyANamaMdiratAnA kartA.. kau.. kurukSetra (1926-4): bAra kAMDa ane upaghAtarUpe 'samApaMcakI tathA mahAprarathAnanA upasaMhAra-kAvya sAthe maLIne cauda pustikAomAM cauda varSanA gALAmAM pragaTa thayeluM kavi nhAnAlAlanuM Dolana- kurezI umarabhAI cAMdabhAI, 'kismata', cAMdasuta' (20-5-1921): kavi. janma bhAvanagaramAM. 1941mAM maeNTrika. 1941 mAM sensasa oNphisamAM ane 1942-43 mAM tAraTapAla khAtAmAM kalArka. 1944-46 daramiyAna 'kahAnI' mAsikanA sahataMtrI. 1949 thI 1981 sudhI bhAvanagara nagarapAlikAmAM TAipisTa. 1981-82mAM gujarAtI sAhityakoza-2 : 75 For Personal & Private Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ kurezI nijhAmuddIna amIrUddIna - kUTazrI bhASAMtaranidhinA sahakAryakArI maMtrI. 1984 thI sArasvatI presa, bhAvanagaramAM pUpharIDara. gajhalo-najhamono saMgraha 'cAtmaguMjana' (1948), gItasaMgraha ratI ane motI' (1954), gIta-gajhalAdi kAvyono saMgraha salila' (1962), rubAiyAta "surAhI' (1964), gItarUpaka vAdaLa vipadanA' (1967), rASTrIya gItano saMcaya 'vatanavINA' (1968), gajhalakathA 'virahiNI' (1969), gajhalasaMgraha "attara (1970), gajhalo-najhame-mukatakone saMcaya 'ikarAra' (1970), gajhalasaMgraha "anAmata' (1978) vagere emanA kAvyagraMtho che; 'nAcaniyA' (1940) tathA 'nakIba' (1945) emanAM bALavArtAnAM pustako che; jayAre IzvaranuM maMdira' (1957) e emaNe karela nATakano anuvAda che. kavionI UrmikavitAmAMthI sIdhI preraNA meLavI racAyelAM A kAvyomAM rocaka kalpanAo, UminuM bArIkIbharyuM Alekhana, bhASA tema ja chaMdanuM sughaDa saMyojana gujarAtI UrmikavitAmAM sauprathama kaMIka aMze kalAtmaka rIte prayojAyelAM che. UrmikavitA aMge sAcI dizAmAM doravaNI ApI e enuM 18mApAsuM che. 'megha', 'caMdA', 'madhyarAtrie koyala vagere kAvyo vidrAne tema ja kAvyarasiko ubhayane prasanna karyA che. govardhanarAma tripAThIe 'kusumamALA'mAM sauprathama pragaTa thayelI zuddha prakRtikavitAne dhyAnamAM rAkhI yogya rIte ja narasiMharAvane 'sUrya, caMdra ane tArAnA kavi' tarIke oLakhAvyA che. ramaNabhAI nIlakaMThane 'gujarAtI kavitAnA sAhityamAM raNamAM eka ja mIThI vIraDI' jevI 'kusumamALA'nI kavitA sparzI gaI hatI, e paNa noMdhavuM joIe. kurezI nijhAmuddIna amIrIna: navalakathAkAra, caritralekhaka, anu- kusumAkara : juo, jozIpurA zaMbhuprasAda chelazaMkara. vAdaka. emanI aitihAsika tema ja sAmAjika navalakathAomAM kuLakathAo (1966): 1969mAM sAhitya akAdamI, dilhInuM mogalakALanA vAtAvaraNane AlekhatI "akhatara mahela' (1914), pAritoSika meLavanAra, svAmI AnaMdanuM pustaka. emAM muMbaInA 'aNadhArI Aphata ne satyane jya', 'abedA-1' (1915), keTalAMka jUnAM gharANAnI sAMbhaLelI ane sAMbharelI kathAono 'kudaratane khela" (bhA. 2), 'gacchara jAna athavA alabelI saMcaya che. jUnI muMbaInA vikAsamAM phALo ApanAra bhATiyA, nAra', 'jahAMkadAra' (1908) vagereno samAveza thAya che. A uparAMta, vANiyA, luhANA kacchI komAmAM asaMkhya puruSArthI pAkayA ene vArtAsaMgraha nijhAmI vArtAo' (bhA. 1), tema ja jIvanacaritrA aMga vAMcelI ke saMdharelI nAnI mATI itihAsakathA yA daMtakathA mehammadanuM TUMkuM jIvana', 'hajharata pIrAnapIra dastagIranuM jIvana parathI A lekhano ghATa taiyAra thayo che. koIne rIjhavavA ke mitrAnA caritra', hajharata mahammada salaamanuM jIvanavRttAMta' emaNe mithyAbhimAnane poSavA nahi paraMtu lekhakanA vyakitatvaghaDataramAM ApyAM che. A sivAya, keTalAka dhArmika-sAMpradAyika graMtho paNa ochAvatto phALo ApanAra paribaLa tarIkenA AdarabhAvane lIdhe emaNe lakhyA che. kRSNakathA' ane 'hAlAte isamabela" emaNe A lakhAyuM che. A kuLakathAo muMbaI pUratI maryAdita che ane karelA anuvAdo che. emAM mukhyatve pahelA pAyoniyaro aMgenuM-morArajI gharANuM, khaTAu gharANuM, ThAkarazI gharANuM, vasanajI gharANuM, ema sarva kulaDImAM geLa: pannAlAla paTelanI TUMkIvAtAM. emAM brAhmaNa gharANAM aMgenuM nirUpaNa che. DAhyAlAla kulaDImAM goLa bhAMgavAne badale kalAlaNa divALI caM.To. aMgenA potAnA bhAvane pragaTapaNe vyakata karavAnI hAma bhIDe che. kuMja : juo, tripAThI cImanalAla dAmodaradAsa. .TI. kulaginI: patnInI garimA ane enA mahimAne varNavatuM kuMDalAkara : juo, oTA ratilAla gaurIzaMkara. nahAnAlAlanuM prasiddha khaMDakAvya. kaMDalAvALA abadulakAdara lukamAnajI: mRtyu pAchaLanA jamaNavAro caM... ane kanyAvikraya jevI kurUDhione kAraNe kathAnAyaka turAbe sahevA kuzalarAya sArAbhAI: 'DAkaNano nibaMdha' (1857)nA kartA. paDatA Arthika ane sAmAjika saMgharSone marmasparzI rIte nirUpanI ni.vA. navalakathA 'TaLavaLate turAba" (bI. A. 1915)nA kartA. kusuma: govardhanarAma mAdhavarAma tripAThInI praziSTa navalakathA ni.vA. sarasvatIcaMdramAM nAyikA kumudanI nAnI bahena tarIke AvatuM | kuMbhAra bApubhAI nAraNabhAI : "rasika phArasasaMgraha' (1910)nA pAtra. aMte nAyaka sarasvatIcaMdra sAthe enAM lagna thAya che. kartA. cuMTo. ni.vA. kusumakAna parecA : juo, eNra gulAbadAsa harajIvanadAsa. kuMvarajI bhIkhAbhAI: padyakRti "caturasuMdara strIvilAsa' (1921)nA kusumamALA(1887): kavi narmadanA avasAna pachI bIje varSe, kartA. AjathI lagabhaga eka sadI pahelAM pragaTa thayela arvAcIna ni.vo. gujarAtI kavitAkSetre eka sImAcihana aMkita karate narasiMharAva kaTasthI : 'kuTasthAdeza' (1922)nA kartA. dIveTiyAne kAvyasaMgraha. pAzevanI 'golDana TrejharI' dvArA aMgrejI ni.. 76 : gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUve ane havADe - keTalAMka kAvyo .To. kU ane havADe: kizoralAla mazarUvALAne ciMtanAtmaka nibaMdha. kRSNarAdhA: judAM judAM sAdRzyathI kAnajI ane rAdhAnA prItisaMbaMdhane zAsanataMtranA saMdarbhamAM havADA tarIke zAsaka vargane ane kUvA layAtmaka rIte upasAvatuM priyakAnta maNiyAranuM prasiddha gIta. tarIke samasta prajAne nirdezIne ahIM cAritryavRddhinI apekSA ca.TI. pragaTa karAyelI che. kRSNAnaMda avadhUta (1890,-): kavi. ema.e. sudhIno abhyAsa. bhagavadbhakitanAM kAvyono saMgraha 'zyAmasuMdara bhajanAvali ku. DI.: juo, dIkSita kuNavIra trilokathanArAyaNa. (trI. A. 1933) emanA nAme che. kRttivAsa (1965): zivakumAra joSInuM triaMkI nATaka. avantikAne ni.vA. tarachoDI ni:spRha jIvana gALatA priyaMkarane, nAnAbhAI prAMjalanI kRSNAnaMda sarasvatI: caritralakSI pustaka 'prabhurAma jIvanarAma" patnI upasI sAtheno abhAna anurAgavyavahAra ane paraNIne (1902)nA kartA. vidhavA banelI avantikAno e saMdarbhamAM kavaca tarIke upayoga ni.vo. karavAnI icchAne aMte priyaMkara dvArA thato parityAga -evuM A nATakanuM sAmAjika kathAvastu che. nATakamAM ghaTasphoTa gaNatarI kRSNAnaMdajI rAghavAnaMdajI: padyakRti rAghava anubhavapada' (1903)nA ka . pUrvakanI ane pramANamAM AyAsapUrNa lAgavAno saMbhava che. ni.. e.TI. kRSNAbahena : siMdabAdanAM zauryapreraka sAhasenI saraLa zailImAM kRpalAnI giridhArI: 'acalAyatana' (1924) nATakanA kartA. lakhAyelI kathA 'siMdabAdanAM sAhaso' (1952)nAM kartA. ni.vA. ni.. kapAcaMda : padyakRtio 'zrI ratnasAranA rAsa', 'zrI bhImasena rAjAne rAsa' ane 'zrI jitArI rAjAnA rAsa' (1940)nA kartA. kRSNArAma kAzIrAma: prAsanA mAdhurya ane vANInA ojasane kAraNe cittavedhaka bane tevAM bAdhaka chappA, mukatako ane manahara chaMdamAM racAyelAM kavine saMgraha 'kRSagArAma uravilAsa' (1886)nA kartA. kRSaNa ane mAnava saMbaMdha (1982): 'mahAbhAratamAM nirUpAyelA ni.. kRpaganA jIvananuM ane emanAM kAryonuM zraddhApUrNa samaja sAthe ke. candranAtha: juo, dave candrakAnta navalazaMkara. arthaghaTana karAvavuM harIndra davenuM pustaka. mahAbhAratanA prasaMgone jhINI najare joIne lekhake temAMnuM rahasya potAnI dRSTithI ke. jI. paMDita : juo, mALavI naTavaralAla mULacaMda. ramajAvyuM che. kRSNanA jIvanamAMnA camatkAranI samajUtI buddhi- kekobAda maMcerazA pAlanajI: "gujarAtI vyAkaraNanA siddhAMto' grAhya rIte ApavAno prayatna paNa ahIM thayo che. saMzodhana ke ' (1897) ane 'zALopayogI bALavyAkaraNa' (1928)nA kartA. tulanAtmaka abhyAsa karatAM AsthAbharyA sarjakanI 'mahAbhArata' ni.. ane kRSNane pAmavAnI mathAmaNa A pustakamAM vadhu vyakata thAya che. kekobAda rUstama : navalakathA 'gulajhAre hAlanA kartA. mULamAMnA hajAreka loko TAMkavA uparAMta tene gujarAtI anuvAda paNa ahIM apAyo che. 2.ra.da. dI.ma. kekhuzarU nasaravAnajI bahAdurajI : De. ke. ena. bahAdurajInI jIvanasAmagrI ApatuM pustaka 'DAkaTara bahAdurajI' (1900)nA kaNakamaLa: nAyikAnA mugdha hRdayamAM UchaLatI bhAvAmione saMvAda kartA. ni.. dvArA abhivyakata karanuM nATaka 'kamalinI' (1942)nA kartA. kezekhara maMcerazAha: "vIsamI sadInI pharaja' (1901)nA kartA, kau.bra. kRSNakumAra: caritralakSI pustaka 'aniTA garibADI' (1923)nA ni.. keTalAMka kAvyo -bhA. 1, 2, 3 (1903, 1908, 1935): kavi hAnAlAlanA kAvyasaMgraho. bhAga 1 nhAnAlAlane kAvyapratiSThA kRSNajAmana (1912, 1944) : kavi. emanA kAvyasaMgraha 'veNunAda" apAvanAra emane TUMkAM UrmikAvyone prathama kAvyasaMgraha che. (1944)nAM kAvyo-gItamAM kalpanA, laya ane prAsa nedhapAtra che. narasiMharAva, kAnta, baLavaMtarAya jevA purogAmIonI ochIvattI emaNe paurANika ane sAmAjika nATako tathA navalikAo paNa asara, pAMceka aMgrejI racanAonAM bhASAntaro ane vadhu paDato racyAM che. arthaDaMbara chatAM nhAnAlAlanI potIkI abhivyakita ane upAdAna ni.vA. paratvenI sarjaka tarIkenI sajagatA noMdhapAtra che. ahIM chedanA kRSNadAsa bahecaradAsa; bhajana tathA garabAone saMgraha 'bhajana- guNAkAra-bhAgAkAra ane saravALA-bAdabAkI dvArA padyavaividhya che, saMgraha yAne prabhunI prApti' (1940)nA kartA. alaMkArapracura ane viziSTa layayukata AgavuM DolanazailInuM ni.. mAhAbhya che, jUnA lokaDhALAnAM navAM rUpAMtaro che ane sIdhA ni.. kartA. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 77 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalAMka citronI svaracanA -- kesaravijayajI kevaliyA mUlazaMkara hIrajI: 'nAmAjIkRta bhakatamAlanA aitihAsika bhakato -eka adhyayana' (1988)nA kartA. e.TI. kevaliyA lalita, 'bakula': mukhyatve praNayanA vividha bhAvAnubhAvAne nirUpanAM kAvyo, gajhala ane mukatakone saMgraha 'idha pAMpaNana daravAja' (1980)nA kartA. ni.vA. kevaLacaMda kevaLadAsa; "ratnasena ranamaMjarIne rAsa' (1984)nA kartA ni.vA. kevaLadAsa maganalAla: padyakRti 'guNasaMgraha' (1868) tathA 'zrIkRSagajanmacaritranA kartA. ni.vA. kezavarAjajI : kAvyakRti 'rAmaranA kata. ni.vA. kezavarAma zAMDilotrI: mahAzaMkara lallubhAI bhaTTa saMpAdita, vasaMtatilakAnI 161 kaDIonuM dUtakAvya 'candrAMtikA'(1903)nA kartA. gadyane upayoga paNa che. svAnubhavakendrI A racanA aMgata- jIvana, prema, prakRti, prabhubhakti ane ciMtanane sparze che. 'maNimaya seMthI' ane 'zrAvaNI mumhana' mahavanI racanAo che. bIjA bhAgamAM nAnAlAlanI pratibhAnA mahatvanA ane rAMdharAyelA che. AtmalakSI kAvyonI saMkhyA ahIM ghaTI che ane bRhad mAnavasaMvedanAne sparzatI racanAo kRtiramya vyaMjana-saMkalanA dvArA nadamAdhuryanA anubhava karAve che. gujarata, hindu ane duniyAmAM karatI navacetanAne kavitAmAM utAravAnI ane pAMDityarIlIne narama pADavAnI kavinI nema che. 'nayaNAMnI dhAra', 'jhINA jhINA meha', 'harinAM darzana' jevAM uttama gIto, 'yauvanA' ane 'saubhAgyavatI' jevA DolanazailInA viziSTa prayogo, 'giranArane caraNe' jevuM ramya vasaMtatilakAne AviSkAra karatuM chaMdobaddha kAvya vagere ahIM AkarSaNo che. trIjA bhAgamAM nahi lAMbI nahi TUMkI evI cAra kAvyaracanAo samAviSTa che : `mahAre mAre', 'brahmajanma', 'pArevaDAM', 'sarakRtinuM puSa'. nhAnAlAlanI vilakSaNatA sivAyane bIjA koI vizeSa bhAgye ja A racanAomAM joI zakAya che. ca.TA. keTalAMka citronI svararacanA: vibhUta zAhanI TUMkIvArtA. ahIM AdimakALa ane madhyakALathI Aja paryaMtanAM citronI hAramALAne ane e ja rIte punarAvRtta thanAra bhAvinA samayanuM parimANa vithika saMgItanI pratIti karAve che. ca.TA. ketakara zrIdhara vAMkaTeza: upayAgI saMdarbhagraMtha gujarAtI jJAnakApabhA. 1, 2 (1929) nA kartA. ni.vo. ketana munazI : juo, munipha naciketa drupadalAla. kendra ane parigha (1980): yazavaMta zukalane ciMtanAtmaka nibaMdhono saMgraha. vIseka varSanI samayAvadhi daramiyAna vividha viSayo para lakhAyelA A lekha paikI ghaNA lekhake ApelAM vyAkhyAnanI nIpaja che. lekhakanA samagra ciMtananA mULamAM mAnavakalyANanI bhAvanA che, tethI mAnavacaitanyanA AviSkArarUpe prasarelI jIvananI vividha pravRttione jANavA-samajavAnI vRtti A lekhAmAM che. ahIM keTalAka lekhamAM lokazAhI ane sAmyavAdI vicArasaraNInAM pAyAnAM mUlyane samajavAnI khevanA che, to keTalAka lekhamAM itihAsa ane dharmanuM mAnavakalyANamAM zuM mahatva tene vicAra che. 'itihAsanI dharmabhAvanA' tathA itihAsane anunaya' e be likhe prakhyAta itihAsavida TaoNyalbInA mAnavajIvana ane dharma vizenA vicArone samajAve che. e sivAya ahIM 'mUlya ane kavi dharma, 'kavitAne samAjasaMdarbha" jevA lekhe sAhityane sAmAjika ne mAnavIya mUlyanA saMdarbhamAM tapAse che. lakhANanI custatA, bolacAlanA ghasAro na pAmelA zabdo sAthe praziSTa padAvalinA arUDha yogavALI bhASAne lIdhe vicAronI abhivyakitamAM tAjagI anubhavAya che. " kezavalAla dalapatarAma: aitihAsika sAmagrI upara AdhArita, bIbADhALa zailInI 'caMdAkumArInI vAratA' (1873)nA kartA. ni.vA. kezavalAla manasukharAma : zrI vallabhAcAryanA janma ane jIvana saMbaMdhI camatkArika hakIkato ane temaNe karelA puSTimArganA siddhAMtanA pracArakAryane vArNavatuM pustaka "zrI AcAryajI mahApuruSanuM janmacaritra' (1872)nA kartA. ni.vA. kezavalAla hariviThThaladAsa : nATako 'kanyAvikrayakhaMDana nATaka' ane 'pramadA' tema ja gujarAtanA mahApuruSonAM caritrAnA saMgraha 'satyavakatAnI caritrAvalI' (1899)nA kartA. kezavANI mahaMmadahusena habIbabhAI, 'vAcALa', 'sAkina kezavANI' (12-3-1929, 31-3-1971): kavi. janma bhAvanagaramAM. maeNTrika sudhIne abhyAsa. vyavasAye vepArI. bhAvanagaramAM avasAna. 'ArahANa' (1963) e emanI gajhala-mukatakonA saMgraha che. cAMdanInAM nIra'mAM emanAM uttarakAlIna gajhala ane mukataka saMgrahAyAM che. bA.ma. kezavANI vinu : navalakathAkAra. nabaLA ghaTanAsaMyojanane kAraNe ane videzI sTaMTa pikacaranI asarane lIdhe apratItikara lAgatI rahasyakathA 'ATha divasa' (1966)nA kartA. pA.mAM. kesaravijayajI: dharma ane adhyAtmamArganA graMthA "AtmajJAna pravezikA' (1923), 'AnaMda ane prabhu mahAvIra' (1926), 78: gujarAtI sAhityakoza-2 For Personal & Private Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ keLavaNInA pAyA-koThArI ajaya cImanalAla kokSiAnA prema ane dRDha manobaLane kAraNe temanA lagnajIvanane AMca AvatI nathI-evuM kathAnaka AsvAdya che. dI.ma. koTaka rameza: 'mahAbhArata' tathA anya paurANika saMdarbhonA viniyoga dvArA Adhunika jIvananI viTaMbaNAone yAyAvarane anuSaMge nirUpatI ane mahadaMze astitvavAdI vicAradhArAnuM samarthana karatI navalakathA "yAyAvara' (1970)nA kartA. 'zAMtino mArga' (1924), 'malayasuMdarI', 'yogazAstra' ane 'rAjakumArI sudarzananA kartA. ka.cha. keLavaNInA pAyA (1925): kizoralAla mazarUvALAnA keLavaNI viSayaka chUTaka nibaMdhone prathama saMgraha. tenI bIjI sudhArelIvadhArelI AvRtti 1934mAM tathA trIjI sudhArelI AvRtti 1939 mAM pragaTa thaI che. mazarUvALAnI keLavaNI saMbaMdhI rajUAtamAM niSThA ane maulikatA bane che. e niSThAe emane haMmezAM AdarapAtra ane maulikatAnI atizayatAe kayAreka vivAdAspada banAvyA che. prAthamika eTale ke prAraMbhakAlIna zikSaNane mazarUvALA, yogya rIte, pAyAnuM mahatva ane gaurava bakSe che. e pAyA samucita vicAra-vivekapUrvaka yojAyelA ane sudRDha hAvA jarUrI che; te ja enA paranuM caNatara Taka ane zobhe. keLavaNI saMbaMdhI vicAromAM ane keLavaNInA beyanI bAbatamAM zikSakanI potAnI dRSTinI spaSTatA kevI ane keTalI hovI joIe te emaNe A nibaMdhomAM darzAvyuM che. sAhitya, saMgIta ane kaLAnA zikSaNanI upakArakatA aMgenAM emanAM maMtavyonI sAme tema ja itihAsanA zikSaNa aMgenI emanI dRSTi sAme sakAraNa UhApoha thayA hatA ane jIvanamAM AnaMdane thAna' jevA nibaMdhamAMnI emanI vicAradhArA sAthe sahamata thaI zakAya tema nathI, tApANa emanI tarkazuddha vicAraNA ane sarvajanahitakalakSitA mAna upajAve tevAM che. nibaMdhamAMnI carcA-vicAraNA gaMbhIra hovA chatAM temAMnI bhASAraulI pramANamAM ghaNI sarala ane pravAhI che. kAM. . kaivalya: juo, zAha vADIlAla motIlAla. kaivalyAnaMda : "nityAnaMdastotra' (1955) nA katAM. pA.mAM. koIne kaMI pUchavuM che?: kosanA saMdarbha para pratIkAtmaka bananuM hasamukha pAThakanuM jANItuM kAvya. ca.TA. koIne lADakavAyo : mirAsa lAkosTanA 'samabaDIjha DArliMga' parathI racAyeluM chatAM nijI svataMtra racanAsiddhi dAkhavanuM jhaveracaMda meghANInuM prasiddha kathAgIta. caM.To. kAI paNa: juo, valIANI eca. I. kokila: juo, mahammada umara. kokilA (1928): prasannamadhura dAMpatyajIvananuM Alekhana karatI ramaNalAla va. desAInI navalakathA. paraspara pUrNa vizvAsa dharAvanArAM patipatnI jagadIza ane kokilA uparAMta prauDha vayane makAna- mAlika lAlajI zeTha tathA tenI yuvAna patnI viyA A kathAnAM mukhya pAtro che. kathAmAM lAlajInI kokilA pratyenI ane vijayAnI jagadIza pratyenI AsakitanA prasaMge nirUpAyA che; paNa jagadIza koTaka vaja lakhamazI, 'gaganadUta', 'tejachAyA' (30-1-1915, 29-11-1959): patrakAra, navalakathAkAra. janmasthaLa rAjakoTa. epha.vAya. ArTsa sudhI abhyAsa. 1926mAM rAjakoTamAM 'jayasaurASTra'nA lekhaka tarIke patrakAratvane prAraMbha. 1937mAM amadAvAda. 1939 mAM muMbaI. 1946 mAM 'citrapaTa'nA lekhaka, patrakAra, taMtrI. 1950mAM 'citralekhA' sAmayikane AraMbha. 1953 thI bIja' ane aMgrejI mAsika 'lAITa'nuM saMpAdana ane philma mAsika 'jI'nuM prakAzana. muMbaImAM avasAna. emaNe patrakAratva uparAMta tenI ADapedAzarUpa hamAvAra chapAtI navalakathAo lakhI che. bahoLA vAcakavargane AkarSatI, kathAvastune akhabArI zailIe nirUpatI emanI navalakathAomAM 'juvAna haiyAM' (1949), 'ramakaDA vahu' (1949), 'gharanI zobhA' (1953), 'cuMdaDIne cekhA' (1954), 'AMsunAM toraNa' (1960), 'AMsunI AtazabAjI' (1962), 'hA ke nA': bhA. 1-2 (1962), "mAnavatAne maherAmaNa' (1968), 'Do. rozanalAla' (1972) vagerene samAveza thAya che. lohANA hitecchanA 36 mAM varSanuM bheTapustaka 'galagoTA' (1950) tathA tenuM saMvadhita rUpa 'kAdavanA thApA' (1966) e emanA vArtAsaMgraho che. vividha sAmayikomAM niyata pAtra laIne lakhelI hAsyakaTAranA saMgraho buddhinA brahmacArI' (1948), 'zaheramAM pharatAM pharatAM(1971), 'dhADa ane pAMDu' (1972) tathA smaraNarUpe lakhAyela "bALapaNanAM vAnaraveDA' (1969) tema ja prabhAtanAM puSpa' (1966), 'caMdaravo' (1975) tathA purANa ane vijJAna' (1976) ityAdi akhabArI ciMtananAM pustako paNa lakhyAM che. A uparAMta emaNe IsA DorA DaMkananA jIvanacaritrane 'rUparANI(1941) nAme anuvAda paNa karyo che. 2.ra.da. koTaka surezacaMdra zAmajIbhAI, "Azita haidarAbAdI', 'ke. dayAla (253-1937): kavi. janma haidarAbAda (siMdha, pAkistAna)mAM. 1955mAM maeNTrika. udyoga sevA saMsthAna, muMbaImAM adhIkSaka. emaNe 'Avega' (1970) nAmane gajhalasaMgraha ane 'gajhalanI AsapAsa' (anya sAthe, 1983) nAmane gajhala-AsvAdone saMgraha ApelA che. koThArI ajaya cImanalAla (2-10-1938): nATakakAra. janma muMbaImAM. ema.bI.bI.esa., DI.o., Ara.ela.ema.erA. bhATiyA haoNspiTala, muMbaImAM DaoNkaTara. 'behyuM-cAlyuM mApha karajo' (1979) ane kAco kAca pAko mAMjo' gujarAtI sAhityakoza - 2 : 79 For Personal & Private Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ koThArI anila pradhAnabhAI -- kArI jayaMta sukhalAla (1982) emanAM nATako che. uparAMta tADApaNAnI samaya' (1977), 'sUNI sUNIne phUTayA kAna' (1980), 'vRddhAvasthAnA roge' (1983) vagere pustako paNa emaNe ApyAM che. ni.vA. koThArI anila pradhAnabhAI (17-9-1922): navalakathAkAra. janma mAMDavI (ji. kaccha)mAM. 'janazakita'nA upataMtrI. seviyeta rAMgha, mAhitI vibhAga, muMbaImAM vRttapatra saMparka adhikArI, manovaijJAnika abhigamane kendramAM rAkhI lakhAyelI navalakathA 'manaDuM maMdIne lIlo cheDa' (Ara. je. cInavAlA sAthe, 1969), sAthaMta kathArasa jALavatI navalakathA "dariye lAgyo dava (Ara. je. cInavAlA sAthe, 1974) tema ja varase haiyuM anarAdhAra" (1972) ane 'gaMdA nAlA' (anya sAthe) emanI sAmAjika navalakathAo che. AtamadIpanA ajavALa' e gadyagraMtha uparAMta emANa raziyana navalakathA 'eliTeTa gAjha Tu hIla'ne 'agAcaranI yAtrA' (1951) zIrSaka heThaLa anuvAda Apyo che. 'pagadaMDI ane paDachAyA' (1968)mAM emanI anUdita navalikA saMgrahoI che. A kau.bra. koThArI kakalabhAI ravajIbhAI, ketu' (12-10-1904, 31-5-1966): caritrakAra. janma goMDalamAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa goMDalamAM. 1921mAM gUjarAta vidyApIThamAMthI snAtaka. 1921-23 daramiyAna adhyApana. 1923thI saurASTra kAryAlaya, rANapuramAM taMtrIvibhAga sAthe saMlagna. 1930 thI 'navasaurASTra' sAptAhika, amadAvAdanA taMtrI. 1942 thI 'prabhAta" dainikanA paNa taMtrI. mukhyatve patrakAratvanA kSetre rahenAra, A lekhake caritravADamanA vikAsamAM pradAna karyuM che. jhaMDAdhArI' (1926) ane 'naravIra lAlajI (1929) jevAM caritro jhaveracaMda meghANI sAthenuM saMyukata lekhana che, to 'rASTravIra zivarAja' (1927) ane 'baLavAkhora pitAnI tasvIra' (1939) svataMtra caritragraMtho che. 'jIvanaparAga' (1933)mAM emaNe vividha dezapremIonAM saMkSipta vRttAntA ApyAM che. subhASacandra (anya sAthe, 1937) emanuM saMpAdana che. emaNe 'trilocanA' (anya sAthe, 1935) jevI yuTopiyA prakAranI navalakathA paNa ApI che. e.TI. koThArI giradharalAla dayAladAsa, 'trIsa': 'DAMDiyo'nA taMtrI. navalakathA 'navI praja' tema ja bhASAntara derAselAsa' ane 'hiMdudharmazAstrasaMgrahanA kartA. 1903 mAM muMbaInI vilsana kolejamAMthI bI.e. 1910mAM elaela.bI. goMDala rAjayamAM 25 varSa sudhI munasapha ane TrejharI amaladAra, pachI khIrasarA ane viThThalagaDha rAjayanA kArabhArI. atirekapUrNa hAsyane raMjakatA ane bedhakatAthI pragaTAvatA A lekhake 'oNliyA jozIne akhADo' : bhA. 1-2 (1926, 1932), 'naka nagariyo' (1937), 'harahusATa' (1943), 'gAMDAno gavAro'(1944), 'yaMgavinoda' (1944) jevAM hAyapustako ApyAM che. 1962 mAM "ArAme hAsya', 'dIvAne hAsya', 'muzAyare hAsya', 'hAsya tabelA' ane 'AnaMdane akhADo' vagere emanAM pustakonAM navasaMskaraNa maLe che. emaNe rAjA caMdanA na rAsA parathI 'candrazekhara (1915) jevuM takhtAlAyakI dharAvatuM nATaka paNa ApyuM che. ra.TA. koThArI jayaMta sukhalAla (28-1-1930): vivecaka, saMpAdaka. janma rAjakoTamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa rAjakoTamAM. 1948 mAM maeNTrika. 19157 mAM gujarAtI-saMskRta viSaya sAthe rAjakoTanI dharmendrasiMhajI kaoNlejamAMthI bI.e. ane 1959mAM ema.e. 1977 mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI liMgvisTiksane DiplomA. 1949-54 rAjakoTamAM kaTalarInI dukAne. sAthe sAthe rAjakoTamAM relave kaleImsa ejanTa. 1959-62 mAM amadAvAdanI prakAza ArTsa kolejamAM ane 1962 thI Aja sudhI gujarAta lo sosAyaTInI kolejomAM gujarAtInA adhyApaka. 1980thI gujarAtI sAhitya pariSada dvArA taiyAra thatA 'gujarAtI sAhityakoza'nA prathama bhAga sAthe saMlagna. emaNe naTa bhAI rAjaparA sAthe rahI lakhale 'mAratIya kAvyasiddhAMta' (1960) graMtha mahattvane saMdarbhagraMtha che. pAzcAtya kAvyamImAMsAnA abhyAsa-nimitte lakhAyelA bIjA graMtha 'pleTo eNrisToTalanI kAvyavicAraNA' (1969)mAM be grIka sAhityaciMtakonI kAvyavicAraNAnI tapAsa che. paraMtu dhyAnapAtra vivecaka tarIke emanI pratiSThA baMdhAya che 'upakrama' (1969)thI. viSaya tarapha jovAnI samatola dRSTi tathA abhiprAyo pAchaLa nikhAlasa ane kaDaka parIkSaNavRtti emanA A saMgrahamAM premAnaMda tatkAla ane Aje, "jIvananA vaibhavamAM kaLAne mahela''kAnanuM gadya', 'nATakamAM rasa ane kriyA' jevA lekhamAM sahaja UpasI Ave che. pachInA graMthomAM lekhakanI A zakitao vizeSarUpe pragaTa thatI AvI che. "anukrama' (1975)mAM premAnaMdanAM mukhya ATha AkhyAno tema ja akhAnA bhakitavicAra ane guruvicAra paranA tathA keTalIka Adhunika kRtio vizenA abhyAsalekhe emanI, madhyakAlIna ane arvAcIna baMne prakAranA sAhityanA vivecana taraphanI gati batAve che. 'vivecananuM vivecana' (1976)mAM 'gujarAtI sAhityavivecana : vaLAMko ane sImAcihna' e mahattvanA dIlekha uparAMta sAta adyatana vivecanagraMthonI tapAsa karatA lekho che. "anuSaMga' (1978)mAM "sAhityakAra ane samAjabhimukhatA', 'rUpa ane saMracanA' e siddhAMtacarcAnA abhyAsalekhA che, to 'kalpananuM svarUpa anuvAdalekha che. 'vyAsaMga(1984) mAM koThArI gevardhana: padyakRti "zrI bhagava--sAdAkhyAna' (1882)nA kartA. ni.vA. kAhArI jagajIvanadAsatrikamajI, oliyA jozI (18-5-1877,-): hAsyalekhaka. janma rAjakoTamAM. vatana goMDala. prAthamika zikSaNa goMDalamAM. mAdhyamika zikSaNa rAjakoTanI AlaphreDa hAIskUlamAM. 80: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ koThArI jayeza nAgaradAsa-koThArI madhusUdana rAmacaMdra nibaMdha, TUMkIvArtA ane ekAMkInA svarUpa vizenA mahatvanA koThArI narabherAma abhecaMda: kAvyakRti "satI guNasuMdarIne rAsa'nA lekho che. kartA. 'bhASAparicaya ane gujarAtI bhASAnuM svarUpa' (1973) e bhASA sAthe gujarAtI bhASAne vizada rIte paricaya karAvatuM sAruM koThArI bhAIlAla prabhAzaMkara (15-7-1905, 14-7-1983): pAThayapustaka che. vivecaka. janma vaDodarA jillAnA barakAlamAM. prAthamika ane 'sudAmAcaritra' (1967), 'nibaMdha ane gujarAtI nibaMdha' mAdhyamika zikSaNa barakAla tathA vaDodarAmAM. 1923mAM maeNTrika. (1976), 'TUMkIvArtA ane gujarAtI TUMkIvArtA' (1977), 'ekAMkI kaeNlejanA pahelA varSe abhyAsa adhUro mUkI sarakArI nokarI. ane gujarAtI ekAMkI' (1980), 'kAnta vize' (1983), 1933-36 daramiyAna gujarAtI viSaya sAthe bI.e., 1938mAM jaina gurjara kavio' (1987) ityAdi emanA saMpAdana vA ema.e. 1938 thI 1944 vaDodarA rAjayanA bhASAntara khAtAmAM. saha-saMpAdananA graMtho che. 1944 thI 1949 vaDodarA komarsa kolejamAM gujarAtI ane ja.gA. aMgrejInA adhyApaka. 1949thI 1958 ma. sa. yunivarsiTImAM koThArI kleza nAgaradAsa (4-10-1946): kavi. janma boTAdamAM. gujarAtInA vyAkhyAtA. nivRtti pachI 1958 thI 1963 DabhAI 1973mAM saurASTra yunivarsiTImAMthI ema.e. boTAda kaeNlejamAM ane LakAnI kolejamAM AcArya. gujarAtInA prAdhyApaka. "kaumudI', 'mAnasI', 'saMskRti Adi sAmayikomAM pragaTa thayelA emaNe 'aNasAra' kAvyasaMgraha Apyo che. vivecanalekhe, abhinaMdanagraMtho mATe lakhAyelA caritrAtmaka lekhe caM.To. ane reDiyo para ApelAM vArtAlApa-vyAkhyA vagerene, koThArI dineza DAhyAlAla (16-9-1929): kavi, vivecaka. janma viSNuprasAda trivedIne pravezaka dharAvatA saMgraha 'vivecanasaMcaya visanagara (ji. mahesANA)mAM. 1955mAM amadAvAdamAMthI (1959) e A lekhakanA adhyayananika lekhananuM pratyakSa pramANa gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1961 mAM amadAvAdamAMthI e ja che. A uparAMta emaNe "jIvana ane vijJAna" (ramaNika trivedI viSayamAM ema.e. gujarAta sAyaTI (amadAvAda)nI judI sAthe, 1942) nAmanuM pustaka tathA ela. I. jahonsana, roDarikasa judI kolejamAM gujarAtI viSayanuM adhyApana. veneDisa ane je. bI. prisTalInAM traNa nATakonAM rUpAMtaro emanA, zIrSaka vagaranAM ekatrIsa kAvyonA saMgraha "zila5' uchIne vara ane bIjA nATako' nAmanA saMgrahamAM ApelAM che. (1965)mAM gIta, paraMparita chaMdolaya tema ja kavacit achAMdasa - 2.2,da. svarUpanI racanAo che. prakRtine samucita viniyoga ane koThArI bhANajI bhAIcaMda: gadya-padyanA mizraNavALI kRti "vIsamI bhAvAnukUla layahilloLa siddha karatI gItaracanAo abhivyakita- - sadI yAne sudharelo saMsAra nATakanI pravezavAra hakIkata tathA gAyane nI tAjapa ane padAvalinI dRSTie dhyAnArha che. sAMprata mAnava- (1915), aitihAsika navalakathA 'baMgALAne chello navAba tathA saMdarbhane mahadaMze pratIkAtmaka Dhabe abhivyakata karatI Adhunika jIvana mATe mArgadarzaka banavuM pustaka 'jIvanamArga' (1909)nA rItinI keTalIka racanAo paNa emAM bhASAkarmathI siddha thatI kartA. arUDha padAvalinI dRSTie noMdhapAtra che. navalakathA-lekhananAM keTalAMka mahattvanAM pAsAMone dhyAnamAM koThArI madhusUdana rAmacaMdra(16-4-1939): kavi, vivecaka, saMpAdaka. rAkhI svarUpalakSI carcA karatI pustikA 'inara lAipha (lAbhazaMkara janma bharUca jillAnA keravADA gAmamAM. 1963 mAM ema.e. ThAkara sAthe, 1965)mAM keTalIka pasaMdagInI navalakathAo paratve 1977mAM pIeca.DI. rAjakoTanI kolejamAM manovijJAnanA carcAne emane abhigama AsvAdamUlaka che. vyAkhyAtA. 'camana', 'DrAMuMDrAMu', 'pRSa' vagere sAhityika vadhu kI.bra. sAmayikonA saMpAdaka. koThArI dilIpa ela. (1912, 3-6-1989): caritrakAra, anuvAdaka. emanA "cAvIne ghUMkI dauM chuM' (1964), "orabITa' (1970) vatana pAlanapura. dakSiNAmUrti, bhAvanagaramAM zikSaka. e pachI ane akasa' (1979) e traNa kAvyasaMgrahomAM emanI 'janmabhUmi' tathA 'nUtana gujarAta' sAthe saMlagna. 'zIiMga' prayogazIla racanAo saMgrahAyelI che. kalpane ane pratIkone vArSikanA taMtrI. bhArata sarakAranA philama sensara borDanA bhUtapUrva sabhAnatApUrvakano prayoga ane viniyoga emanI kavitAnuM caeNramaeNna. beMgalaramAM avasAna. mahattvanuM lakSaNa che. achAMdasa kAvyonI sAthe temAM gIte ane emaNe jIvanacaritra "hIrale heta taNA' (1973) ane nATavA- gajhale paNa che. 'phalANAnuM phalAvaravAjha (1968) nAme padyanuvAda 'nIlapaMkhI' (1934) ApyAM che. rUpako paNa emaNe ApyAM che, jemAM nATayakSaNo sudhI pahoMcI kau.bra. jatI padyanI vividha chaTAo joI zakAya che. sAhityavivecanAmAM koThArI dhIrajalAla cunIlAla:nATayakRti 'kAnti pramAda (1898)nA mane vaijJAnika abhiMgama' (1974) ane zAragula' (1982) e be vivecanasaMgrahomAM emane abhigama gujarAtI sAhityane kau.bra. mane vaijJAnika bhUmikAe tapAsavAne jaNAya che. zAragulamAM ka.cha. karyA. gujarAtI sAhityakoza -2 : 81 For Personal & Private Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ koThArI mAdhavalAla dalasukharAma-koMphekazanara khuradAda rUstamajI, koThArI harIza sumanalAla (11-5-1940): caritrakAra. janma rAjapIpaLAmAM. bI.e. sudhIno abhyAsa. dihANamAM zikSaka. "mukitanA marajIvA' (1983) emane caritragraMtha che. chellA be dAyakAnA nAMdhapAtra pragazIla kavio vizenI paricayAtmaka noMdha paNa che. emaNe 'gajhalanuM navuM gagana' (1977), gujarAtI kavitAnuM aMgrejI bhASAntara "mane-imeja'- 79" (1979), 'gajhalanI AsapAsa' (1982) ane "vasisa' (1969) e cAra graMthonuM saMpAdana karyuM che. caM.TA. sa.Da.. koThArI mAdhavalAla dalasukharAma : kavi, nATayakAra, navalakathAkAra, anuvAdaka, saMpAdaka. emanI pAsethI kAvyagraMtha "avinAzAnaMda kAvya' (1921) ane "satsaMga ziromaNi' (1922); nATayakRti 'bhISma pitAmaha tema ja navalakathAo 'bhAgyazALI amarasiMha' ane 'bhAvesana : bhAvasAra komane mULa puruSa' maLyAM che. A uparAMta anUdita nATaka 'mevADapatana', anUdita dharmagraMtha "zikSApatrIarthadIpikA' (1935), "zikSApatrI bhASya': 1-2 (1923, 1925) ane saMpAdita pustaka 'zrIjInI prasAdInA patro' paNa emanI pAsethI maLyAM che. kau.ba. koThArI mevANI : caritrAtmaka kRti 'jhaMDAdhArI maharSi dayAnaMda' (1926)nA kartA. koThArI ramaNalAla choTAlAla (12-12-1925): kavi, vivecaka. -: janma. ---- She : gukha. 1946mAM jheviyarsa kaoNleja, muMbaImAMthI gujarAtI mukhya ane saMskRta gauNa viSaya sAthe bI.e. 1948mAM e ja viSa sAthe ema.e. 1948 thI 1955 sudhI vilsana kaoNleja, muMbaImAM gujarAtInA adhyApaka. 1955-56 nuM eka varSa bhUjanI lAlana kaeNlejamAM ane 1956 thI pharI vilsana koleja, muMbaImAM adhyApana. 1971 thI tyAM gujarAtI vibhAganA adhyakSa. emanA kAvyasaMgraha 'vRMdAvana (1953)mAM milanaviyoganAM praNayakAvyonI bhASA ziSTa ane sarala che. bIjA kAvyasaMgraha 'vannarI' (1958)mAM 'kRdhikAriNI" tathA "zizu" saMtarpaka saeNneTo che. emanA vivecanasaMgraha 'avalokana' (1961)mAM eka sAhityasvarUpa viSayaka lekha, eka vaiyakitaka rekhAcitra ane anya paMdara sAhityasarjaka ke sarjananI samIkSAnA lekhe che. svarUpaviSayaka lekhamAM AkhyAna-reDiyo-nATakane Adhunika prazna tulanAtmaka dRSTie rajU thayo che. emane bIjo vivecanagraMtha 'nhAnAlAlane kAvyaprapAta' (1968) che. A uparAMta emaNe 'saMnidhi' (ci.zi. trivedI sAthe, 1977) pAThayapustakanuM saMpAdana paNa karyuM che. pra.bra. koThArI rameza: 'bulabula' ane bALanATaka-saMgraha "nATaka karI'nA kartA. pA.mAM. kArI somacaMda jasarAja: nATayatattvavALe romAnsa dharAvatA 'gulAbasiMha caritra' (1898)nA kartA. kau.bra. koThAvALA jarabAnu maheravAnajI (1878,-): navalakathAkAra. janma eDanamAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa. 'raseda' (1985), 'bAge dilakhuza' (1909), 'sUrajamahAlanI zeThANI' (1909), 'moTA gharanI mANeka' (1924) navalakathAo emaNe ApI che. caM.To. koThAvALA marjhabAna ratanajI: pravAsa-pustaka 'moTaramAM mArI musApharI, muMbaIthI kAzmIranA kata. kau.. koDiyAM (1934): kRSNalAla zrIdharANIne kAvyasaMgraha. emanI sisRkSAne dakSiNAmUrti, gUjarAta vidyApITha ane zAMtiniketana jevI saMsthAoe poSaNa ApyuM che. gAMdhIvAdane pagale samAjavAdanI asara anubhavavA chatAM vAstavanA lekhanathI dUra rahI emaNe kAvyanA rasasaundaryanI mAvajata karI che. ahIM bALasRSTi, svAtaMtryajhaMkhanA, bhakita, praNaya ane prakRti jevA viSayenuM AkarSaNa che. 'pataMgiyuM ne caMbelI' jevAM kAvyomAM TAgoranAM zizukAvyonI mehakatA che. svAtaMtrya ane sAmAjika vAstavane nirUpatAM kAvyamAM bhAvanAtmaka abhigama che. "svarAja rakSarkamAM che , prada ja zelaDInA miSarasamAM rUpAMtara pAme e vakatavya sUcaka che. "Aja mAro aparAdha che, rAjA !'mAM TAgorathI judI svakIya bhAvamudrA kavie upasAvI che. kavie ahIM mukataka prakAranI ladhu geyaracanAo ApI che uparAMta saeNneTa, gIta ane prasaMgakAvyonI ajamAveza karI che. emAM seneTamAM siddhi a5 che; prasaMgakAvyamAM lAgaNInA baLanI sAthe nATayAtmakatA bhaLe che. tyAre e vizeSa camatkAraka lAge che; dIrghakAvyamAM zithila baMdha ane vAgADaMbara che. 'AThamuM dilhI', 'buddhanuM punarAmagana' Adi svAtaMtryottara racanAo kaTAkSa ane vakratAperita che. navA viSayo uparAMta kAvyabhASAnI rukSatA ane padyamukita aMge kavie anubhavelI mathAmaNa noMdhapAtra che. nR.pA. koNa karI lAve?: khALI na zakAya evA prayATANe vIMTAI vaLatA vizvanA snehane nirUpatuM sneharazminuM gIta. caMTo. konTrAkaTara mUkeza veNIlAla (19-9-1942): vivecaka. janmasthaLa surata. 1963 mAM bI.e. 1967mAM ema.e. navayuga ArTsa kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. 'ramaNalAla desAI : eka adhyayana' graMtha emanA nAme che. ni.vA. kaoNnsekazanara khuradAda rUstamajI: navalakathA 'sItamagara' (1910)nA phartA. kau.. 82: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ konTekazanara nAdIra a. -kalAnta kavi kaoNphekazanara nAdIra a. pha.: 'kAlAbAthI kAzmIranA kartA. kau.bra. koyA bhagata: juo, luhAra tribhuvanadAsa puruSottamadAsa. koyA bhagatanI kaDavI vANI ane garIbonAM gIte (1933): sundaram no prathama kAvyasaMgraha. ahIM kavie rASTronyAnanA saMkalpa gAMdhIsainika tarIke samAjajAgRti lAvavA sudhArAnA Akroza sAthe prAthamika ane pratibaddha kAvyAviSkAro ApyA che. akhA bhagata ke bhojA bhagatanI paraMparAmAM sajelA kalpita koyA bhagatanA navA pAtra mAraphate jUnI DhabanAM bhajananI dhATImAM navA jamAnAnA viSayo ne enI bhAvanA rajU thayAM che. sAmAjika daMbha, viSamatA, vargabheda, Izvara-dharma aMgenI polI zraddhA paranA koyA bhagatanA prahAro hAsya-kaTAkSa sAthe anukaMpAzIla che. Adama, bhaMgaDI, rUDakI, mAkorabAI, nabhulAla evAM pAtro ahIM UpasyAM che. samAja paratvene saMdeza pramukha hovA chatAM keTalIka kRtionuM kAvyasaundarya aLapAyuM nathI. caMTo. kolaka: juo, desAI maganabhAI lallubhAI. kolahATakara ayuta baLavaMta: caritrakRti dezabhakata bAbu menunuM jIvanacaritra' (1931) nA kartA. ka.bra. kohinUra: juo, nANAvaTI hIrAlAla cunIlAla. kautuka: dhummasamAM chupAyelo sUrya ane dhummasa bahAra AvelA sUrya- A be vacce Izvara ane kautukane ekAkAra karato jayotiSa jAnIne lalitanibaMdha. rAMTo. kayAM (1970): rameza pArekhanA gIta, gajhala ane achAMdasa racanAne saMgraha. rAjendra niraMjananA gItathI judA paDI rAvajImaNilAlathI AgaLa vadhelA gIte A kavinI apUrva vyakitamattAne kAraNe navuM kalevara dhAraNa karyuM che, enI pratIti ApatAM chetAlIsa jeTalAM gIto ahIM che. seraThI lokalaya, gopapariveza, grAmINa nArInAM vividha svarUpe tema ja emanI taLapadI cetanAmAMthI vyakata balI-lahekAo, kayAreka tenala jevI kAlpanika nAyikAne kendramAM rAkhIne AvatI ukitao-vageremAM navI tAjagI jovAya che. 'goramAne pAMce AMgaLIe pUjyAM, 'tAro mevADa mIrAM choDaze" jevAM lokapriya gItamAM kalpanapracura indriyAnurAgI nirUpaNa ane manahara prAsayukata AsvAdya laya che. ogaNatrIsa gajhalamAM kavi gajhalane khUba custa svarUpamAM svIkAratA nathI, tema chatAM 'havAo' ane 'cazamAnA kAca para' jevI tejasvI gajhalo ahIM che. anya paraMparita layAnvita racanAomAM 'tamane phUla dIdhAnuM yAda atyaMta AkarSaka che. caMTo. kathA che bedhisatva?: aneka roSonAM damana vacce vidrohanA bulaMda sUranI apekSA rAkhatI zraddhAne nirUpato zirISa paMcAlana ' ciMtanAtmaka nibaMdha. caMTo. kAusa cArlaTa harmana, subhadrAdevI (18-5-1895,-) : vivecaka, saMpAdaka. janmasthaLa haoNla (Halle), pU. jarmanI. 1914 mAM pUrva jarmanInA desAunI kanyAzALAmAMthI maeNTrika. prAcIna jarmana sAhityamAM pIeca.DI. pachI inDolojIne abhyAsa. lAiNika yunivarsiTImAM inDolojI ane tulanAtmaka bhASAzAstramAM phele ane madadanIza prAdhyApaka. e ja yunivarsiTInA 'inDiyana insTiTyuTamAM kayureTara. 1925 mAM bhAratIya bhASAo ane jaina dharmanA abhyAsa mATe yunivarsiTI dvArA bhArata. jainenI saMsthA zrI vIratava prakAzaka maMDaLa, zivapurI (zAMtiniketana)mAM muni vidyAvijaya pAse jUnI gujarAtI ane jeAgamane abhyAsa. pachInuM zeSajIvana zrAvikArUpe. zrI vIratattva prakAzaka maMDaLa dvArA bhAratIya sAhityavizAradA'nuM saMmAna. emaNe "abudagamana' (1926), 'jaMgalamAM maMgala' (1926), 'huM mArA AzramamAM' (1927), 'girinAra' (1929), 'gujarAta kAThiyAvADanI mArI musApharI' (1929), 'muMDakopaniSada ane jaina dharma' (1927), 'jaina dharma - eka AlocanA' (1928), 'Adhunika vijJAna ane jaina dharma' (1927) vagere pustako lakhyAM che. A uparAMta emaNe "aghaTakathA' (1922), "aMbacaritra (1922), 'paMcAkhyAna' (1924) tathA 'nAsaketarI kathA' (1925) nAmanA graMthonuM saMpAdana kareluM che. emaNe hindImAM 'jaina utsavoM kI vizeSatA' (1927),aMgrejImAM 'nyU lAiTa ona dha vaidika eNnDa Astika rilijiyansa' (1929), dha keliDoskopa ova inDiyana vijhaDama" (1929), 'ena inTarapriTezana oNva jaina eNthi' (1929), dha heriTeja oNva dha lAsTa ahaMta' (1930), 'zivapurI oNva dha zAMtiniketana oNva dha jainajha' (1930), dha sozyala eTamosphiyara oNva prejhanTa jainijhama' (1930), 'inDiviDyuala enDa sosAyaTI ina jenijhama' (1931) ane 'seigsa oNva vidharmasUri (1931) tema ja jarmanamAM 'hindustAnanI sabhyatA vagere graMtha lakhyA che. krizciyana AlbarTa kahAnajI (5-1-1915): kavi. janmasthaLa borasada. 1934 mAM pI.TI.sI. 1937-73 daramiyAna vividha mAdhyamika zALAomAM zikSaNakArya. emaNe Izvara, dharma, kudarata, mAnavajIvana, Rtuo ane phUlo paranAM kAvyone saMgraha 'zeronanAM puSpo' (1984) Apyo che. 2.ra.da. krizciyana lAjarasa : samAja zikSaNanA AzayathI lakhAyelI kathA 'gurusevAnA kartA. kau.ba. kalAnta kavi: juo, kaMthAriyA bAlAzaMkara ullAsarAma. kalAnta kavi (1943) : 'kalAnta kavi' (1885), "saundaryalaharI' (1886), 'haripremapaMcadazI' (1907)-e traNe kRtio uparAMta bIjI prakIrNa kRtione umAzaMkara jozI dvArA saMpAdita gujarAtI sAhityakoza:2 : 83 For Personal & Private Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalArka philipa stAniza - khakhara vinoda bAlAzaMkara ullAsarAma kaMthAriyAne kAvyasaMgraha. emAM gujarAtI tema ja hidI-urdU-phArasI racanAone samAveza che. dalapatazailIthI AraMbha karI saMskRta ane khAsa to phArasI zailIne navo umeSa batAvanAra A kavinuM pradAna viziSTa che. "saundaryalaharI'nI preraNAthI se zikhariNIzlokomAM racAyeluM 'kalAnta kavi' priyA, kavitA ane jagadaMbA-traNe paratvenI prItine vyakata kare che. zakita saMpradAya ane sUphIvAdanA samanvayamAMthI janmelI A racanA eka bAju chAMdasamAdhurya ane zabdazakitane paricaya karAve che te bIjI bAju AkRtinI anavaghatA darzAvatI nathI. haripremapaMcadazI'nI keTalIka gajhalamAM nAma pramANe kavie darekamAM paMdara kaDI rAkhI che. gajhalane mijAja ahIM pahelIvAra gujarAtI bhASAmAM Utaryo che. radIpha-kAphiyAnuM custa baMdhana nathI, tema chatAM darda ane ajaMpe pUrAM UtaryA che. 'jigarane yAra', 'gujAre je zire tAre khUba jANItI racanAo che. bAlAzaMkaranI kavitA indriyarAgitA ane citrAtmakatAne kAraNe nokhI tarI Ave che. maNArdha (1962) : cunIlAla maDiyAne vArtAsaMgraha. emAM kula che tevIsa vArtAo saMgrahAyelI che. 'DaMkha' ane 'cAMDiyo' jevI vArtAomAM saMvedanapUrNa kSaNArdhanuM nirUpaNa thayuM che. keTalIka haLavI vArtAo paNa ahIM che. vArtAomAM gaMbhIratA ochI ane jIvanasaMvedananI sIdhI mArmikatA vadhu pragaTe che. bhASA sarvatra svAbhAvika ane pravAhI che. caM... kSatrI giradharalAla paMjAbI: narmadaulInA kavi. vatana surata. chappAmAM lakhAyela kAvya 'jArakarmanAM trAsadAyaka pariNAma" (1882) ane vikramorvazIyam nuM kathAnaka padyamAM rajU karatA 'giradhara vilAsa' (1871)ne kartA. pA.mAM. kSitijane vAMsavana (1971): yazavaMta trivedIne kAvyasaMgraha, AdhunikatAvAdI paraMparAmAM potAnI viziSTa zailIthI judA paDatA A kavinI racanAomAM vilakSaNa padabaMdha ane layanI sAthe vedanAne eka sUra bhaLela jovAya che. kyAreka pazcimanI saMskRtinAM pratIko juduM vAtAvaraNa upasAvavA mathe che. ahIM chAMdasa, achAMdasa ane gIta jevAM Umiko uparAMta 'mArAM phUlene beTa laIne ane "pAramitA, pAramitA' jevAM dIrghakAvyo paNa che. caM.To. kalArka philipa stAniza, 'rAjabhAratI' (23-12-1940): kavi. janma kheDA jillAnA sAmarakhAmAM. ANaMdanI zAradA hAIskUlamAMthI 1958 mAM esa.esa.sI. atyAre gavarnamenTa sela presa, gAMdhInagara sAthe saMlagna. 'nagara vase che' (1978) kAvyasaMgraha pachI emaNe 'TahukI rahyuM gagana' (1982) kAvyasaMgraha Apyo che. emAM grAmajIvana taraphane pakSapAta, nagarajIvananI akaLAmaNa ane kavacit praNAma racanAnA kendrasthAne che. 'ramatAM ramatAM rAta paDI' (1983)mAMnI, bALakonI cine saMtarpe tevI layakArIvALI batrIsa racanAo emAMnA viSayavaividhyanI dRSTie noMdhapAtra che. kalArkasana vilyama : 'kalArkasananuM vyAkaraNa' (1847)nA kartA. .TI. kalAsikala esa opha gujarAta (maraNottara prakAzana, 1916): 'gujarAtanA praziSTa kavio tathA samAja ane nItirIti para temanI asara' - A zIrSakathI mULa aMgrejInibaMdhavilsana kaoNlejanA sAhityamaMDaLa samakSa govardhanarAma tripAThIe 1894 mAM vAM hato. prApya tatkAlIna sAmagrIne AdhAre dharmaciMtana ne samAjaciMtananI pIThikAmAM mukhya madhyakAlIna gujarAtI kavionI ahIM AlocanA karavAne A upakrama prAthamika svarUpane che ane te hakIkata lekhake paNa svIkArI che, tema chatAM narasiMha, mIrAM, premAnaMda, akhe ane dayArAmanuM emaNe karelAM sahRdayatApUrNa mUlyAMkana saheje mahattvanuM banyuM che. zikSaNa-saMskAranAM bIjA sAdhano bhAgye ja kaMI hatAM te kALe A kavioe prajAnI cetanAne karamAtI aTakAvI tenAM dhAraNa-poSaNamAM je phALo Apyo che tene govardhanarAme asAdhAraNa ane avismaraNIya kahyo che. u.paM. khakhara dalapatarAma prANajIvana (1-11-1835, 14-11-1902): jIvanacaritrakAra, anuvAdaka. dIvamAM janma. damaNa tathA muMbaImAM abhyAsa. eNliphansTana insTiTyuTamAM zikSaka tathA kacchanA keLavaNI khAtAmAM zikSaNAdhikArI. muMbaInI buddhivardhaka sabhAnA maMtrI tathA buddhivardhaka' sAmayikanA taMtrI. phiraMgI bhASAnA jJAtA. emanI pAsethI 'zeTha harajIvanadAsa mAdhavadAsanuM jIvanacaritra' tathA 'zAkuMtala' (1864)ne samazlokI anuvAda uparAMta kacchanI bhUgoLavidyA', 'kacchanI ArkIolojI vagere pustake maLyAM che. ni.. khakhkhara baMsIlAla: jUnI ane navI peDhI varace paraMparAgata rUDhio aMgenA cAlatA saMgharSane nirUpatI navalakathA 'retInAM caNatara" (1955)nA kartA. ni.. khakhkhara maganalAla dalapatarAma (11-11-1870,-) :caritralekhaka, pravAsakathAlekhaka. vatana rAjakoTa. 1888mAM maeNTrika. kAyadAno abhyAsa. aneka kaMpanIonuM DirekaTarapada. 'jagaDucaritra' (1896), "tIrthayAtrAvarNana' (1921), 'koTaDIne bhANa' (1930) tathA suMdara sedAgara' pustako emaNe ApyAM che. ni.. prakhara vida: "khelADInI bhUla' (1966), "khUnI zetaraMja (1966) vagere jAsUsIkathAonA kartA. nivA, A: juo, munazI kanaiyAlAla mANekalAla. 84: gujarAtI sAhityakoza -2 Jain Education Intemalional For Personal & Private Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ khAnagI mAdhavasiMha khapAlIvAlA hozaMga bejanajI khajAnacI mAdhavasiMha: ' padezadarzaka'nA kartA. ni.. khaTAu kAvasajI pAlanajI: 'pharebe pharIta yA be ibalIsa nATaka do bAbakA' (1885)nA kartA. ni.. khaDiMga (1979): rameza pArekhane, 'kayAM' pachIne anugAmI kAvyasaMgraha. emAM mukhyatve gajhala ane gItone tema ja thoDIka chAMdasa-achAMdasa racanAone samAveza thayo che. 'kayAM'mAM rUDha thayelI lAkSaNikatAo ahIM rocaka svarUpe maLe che. ahIM gajhalo navI kavitAnI lagolaga jatI, pramANamAM arUDha ane vilakSaNa che. gajhalanuM custa mALakhuM nahi paNa bhASAsaMvedana ane bhAvasaMvedana A gajhalamAM agrasthAne che. 'hastAyaNa" enuM uttama udAharaNa che. ta, gItamAM bhAva ane layanA visphoTa sAthe bhASAne tAjagIbharyo anubhava che. smRtimAM lAMbo samaya sacavAI rahe evuM paMkitaonuM saghanazilpa che. taLapadA lahekAo, vaiyakitaka mudrAo ane Adhunika saMvedanAthI A gIta viziSTa banyAM che. "bhIMDIbajAramAM' tathA 'jhADa ane khisakolI ane jhADa' khAsa ullekhanIya racanAo che. bAkI, chAMdasa-achAMdasa racanAo Adhunika paraMparAnuM ane kavinA kartutvanuM bevaDuM sAtatya batAve che chatAM prabhAvaka nathI. "kathA'nI saghana tAjagI "khaDiMga'mAM prasarelI lAgavA saMbhava che. caMTo. khatIba ajhIjhullAha hamIdullAha: 'kurAna majIda' graMthanAM arabI uccAraNo ane saMketonI gujarAtI bhASAmAM samaja ApatuM pustaka 'kurAna majIda' tema ja 'ammAkA pAra'nA kartA. "phorAM' (1944), vahetAM jharaNAM' (1952) ane "kharA bapora' (maraNottara, 1968) saMgrahomAM emanI ekatAlIsa vArtAo che. judAM judAM sAmayikomAM pragaTa thayelI ATha vArtAo atharatha che. "lehInuM TIpuM', 'AnaMdanuM mata', 'khIcaDI', 'huM, 'gaMgI ane ame badhAM', 'sibila" vagere vArtAo vAstavalakSI abhigamane lIdhe, to "ame buddhimAna', yAda ane huM, 'ame', pratApa, o pratApa', 'DeDa enDa', 'khalAsa', 'jaLa' vArtAo viziSTa nirUpaNarIti tema ja prayogAtmaka valaNane kAraNe dhyAna kheMce che. pataMganuM mata', mATIne ghaDe', 'nAga'mAM rahasyane kalAtmaka rIte vyaMjita karavAmAM pratIko ane kalpanono viniyoga thayo che, te 'dhADa', kharA bapora' ane 'mATIno ghaDo'mAM pradezavizeSanuM jIvaMta tAdRza citraNa vArtA sAthe AMtarasaMbaMdha paNa dharAve che. svarUpanI dRSTie A badhI vArtAo ghaTanApradhAna che. sthULa ane Akasmika ghaTanAone AdhAra paNa levAya che, paraMtu dRSTikSepa pAtronA bhItarI vyApAro para ja hoya che. e bhItarI vyApArothI prerita pratikriyA pharI koI gamakhvAra ghaTanA saraje che. mAnavamananI gUDha saMkulatAone vArtAkAra evI rIte Alekhe che ke emAMthI ghaNIvAra kalApoSaka saMdigdhatA janme che. 'teja, gati ane dhvani AdRSTie noMdhapAtra racanA che. dhI.ma. khatrI nAthAlAla kAzIrAma : 'manaharaNa garabAvaLI'nA kartA. ni.. khatrI harakisanalAla zivalAla, karaka' (1838, 1985): kavi. suratamAM janma. rezamI kApaDa vaNavAna ane vecavAne vyavasAya. emanI pAsethI jJAna, bhakita ane vairAgyanAM tathA rAma, kRSNa ane zivanuM caritra varNavatAM kAvyone saMgraha karakakAvya' (1874) maLyo che. ni.vA. khatrI hIrajI lAlajI : "cAMda-bI gujarAtI nATaka' tema ja navI cAMda-bI ane gulakheru cera tathA nATakonA kartA. ni.vA. khannA omaprakAza : paraMparAgata vArtAsaMgraha 'ketakI ane kAMTA' (1960) tema ja anUdita navalakathA "eka asAmAnya strInI vAta' (1965)nA kartA. ni.vo. khannA ke. sI.: judA judA samaye bhAratamAM AvelA cAra paradezI pravAsIo megesthinisa, phAhiyAna, hyuenasaMga ane alabanIe karelA bhAratadarzana tathA emaNe ApelAM varNanane AdhAre racelA | kizAropayogI pustaka paradezI pravAsInI najare bhArata'(1971)nA kartA. ni.vo. khapAlIvAlA hozaMga bejanajI: vArtAsaMgraha 'calakatI caDela (1943) nA kartA. ni.vo. ni.vA. khatrI umara abu: rAkhAyata bAbarIo nATaka paMcAMkI' (1888)nA kartA. ni.. khatrI usamAnabhAI karImabhAI : rahasyamayI navalakathA kaThora kacchI bhA. 1 u UchaLanuM maDadu' (1921) tathA nAyikAnA jIvananA AMtarabAhya saMgharSonuM asarakAraka rIteM nirUpaNa karatI navalakathA 'laTakALI lalitA : premanI devI' (1924)nA kartA. ni.vo. khatrI jayaMta hIrajI (24-9-1909, 6-6-1968): vArtAkAra. muMdrA (kaccha)mAM janma. prAthamika zikSaNa bhUjamAM. mAdhyamika zikSaNa muMbaInI nyU bharaDA hAIskUlamAM. 1928mAM maeNTrika. 1935mAM muMbaI nezanala meDikala kaoNlejamAMthI ela.sI.pI.esa. thaI pahelAM tyAM ne pachI mAMDavI (kaccha)mAM dAkatarI vyavasAya. bhUjamAM ane muMbaImAM zramajIvIonI vaccenA vasavATane kAraNe te varganA jIvananI viSamatAone pratyakSa anubhava thayo. bakulezAdi mitronI sAthe sAmyavAdI vicArasaraNInA ghaniSTha prabhAva heThaLa AvyA. nAvika maMDaLa, kaccha-mAMDavI tathA mAMDavI nagarapAlikAnA pramukha. umA-sneharazmi pAritoSikavijetA. kensarathI mAMDavImAM ' avasAna. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 85 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ khabaradAra aradezara pharAmajI-kharAsa maherabAna dhanajIzAha khabaradAra aradezara pharAmajI, 'adala', 'maTAlAla', 'kho bhagata', lemAnaMda bhaTTa', 'narakesarIrAva', 'zaMbhunAtha', 'zrIdhara', 'zeSAdri), 'lakhA bhagata', valkalarAya ThAra', 'hunnarasiMha mahetA (6-11-1881, 30-7-1953): kavi, vivecaka, nATakakAra. janma gujarAtanA damaNa gAmamAM. prAthamika zikSaNa damaNamAM. mAdhyamika zikSaNa muMbaInI nyU bharaDA hAIskUlamAM. kolejamAM abhyAsanI takathI vaMcita. 1909 mAM madrAsamAM meTa-sAikalanA sAmAnane dhaMdho zarU karyo. madrAsa ane muMbaImAM vasavATa. 1941mAM aMdherImuMbaInI sAtamI gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha. madrAsamAM avasAna. emanA pahelA kAvyasaMgraha "kAvyarasikA' (1901)mAM emaNe dalapataraulIne anusarIne kAvyo ApyAM, 'vilAsikA' (1905)mAM narasiMharAva dIveTiyAne anusarIne prakRtikAvyo ApyAM, to 'prakAzikA(1908) mAM anya kAvyo uparAMta 'kAnta'-'kalApI'nI zailInAM khaMDakAvyo ApyAM. 'bhAratano TaMkAra' (1909)mAM rASTrabhakitanAM bhAratoddhAranAM preraka kAvyo ApI ApaNA pahelA rASTrazAyara banyA. 1920mAM nhAnAlAlanI DolanazailInA viDaMbanalekhe 'gujarAtane tapasvIne 'brahmadIkSA'nAM pratikAvyorUpe anukrame prabhAtano tapasvI' ane 'kukakuTadIkSA' nAmaka upahAsa-kaTAkSakAvyo ApyAM. 'saMdezikA' (1925) mAM itarakAvyo sAthe dezabhakita relAvI, te "kalikA' (1926)mAM aMgrejI 'blenka varsa'mAM viziSTa kalpanArUpaka-sabhara sudIrdI premakAvya ApyuM. 'bhajanikA' (1928)mAM paMcotera jeTalAM bhakitakAvyo ApyAM, te rAsacaMdrikA' bhAga 1 (12) tathA bhAga 2 (1941)mAM emaNe savAse jeTalA rArA nhAnAlAla ane boTAdakaranI Dhabe ApyA. putrI tehamInAnuM du:khada avasAna thatAM 'darzanikA' (1931) nAmane saLaMga jhUlaNA chaMdamAM dharma-tattvajJAnathI maMDita AMtarajIvananA prazno carcato, sAtvika ciMtanamaya snehano vizvadharma prabodhato kAvyagraMtha Apyo. rASTrikA' (1940)mAM zaurya-svArpaNa preratAM rASTrakAvyagIta ApyAM. 'kalyANikA' (1940)mAMnAM tattvadarzanayukata bhakitakAvyo emanI prabhupipAsA dAkhave che. "zrIjI IrAnazAhane pavADo' (1942) marAThI pavADI DhabanuM, IrAnazAha ane pArasI komanA itihAsa vizenuM varNanakAvya che, to 'gAMdhI bApune pavADo' (1948) e ja Dhabe gAMdhIjIne mahimA gAtuM kAvya che. 'naMdanikA' (1944)mAM jIvana-maMthana Adi judAM judAM khaMDomAM vaheMcAyelAM prabhuviSayaka saoNneTakAvyo che. 'gAMdhI bApu' (1948)mAM gAMdhIjInuM mahimAgAna karatAM ekatrIsa kAvya che. avasAnavarSanA chellA kAvyasaMgraha 'kIrtanikA' (1953)mAM vaMdana, spaMdana, kaMdana, maMthana, ciMtana, raMjana ane naMdana ema sAta vibhAgomAM prabhubhakitanAM paMcotera kIrtanakAvyo che. aMgrejI kAvyasaMgraha 'dha silkana Tesala' (1918)mAM judA judA vibhAge thaI prakRti, jIvana ane kAvyadevI viSayaka 59 tema ja 'jarathusra-dha pharsTa pheTa ova dha varlDa' (1950)mAM payagaMbara hArazaya viSayaka 101 seneTe maLIne kula 120 aMgrejI vyAM emaNe ApyAM che. 'a jarathuSTranI gAthAo para no prakAza" (1949)mAM gujarAtI bhASAmAM emaNa gAthAviSayaka abhyAsamaya vidvattAsabhara lekha sAthe athunavaiti gAthA kavitAmAM ApI che ane 1911mAM eno aMgrejI anuvAda paNa Apyo che. kavi baherAmajI malabArInAM kAvyomAMthI pasaMda karelAM kAvyo lAMbA abhyAsalekha sAthe 'malabArInAM kAvyaratno' (1913) nAmaka graMthamAM saMpAdita karyA che. emaNe 1936 mAM lakhavA mAMDeluM 'manurAja athavA vizvanATikA' nATaka chevaTa sudhI apUrNa raheluM che, je thanA phAusTa' ane hAnAlAlanA bhAvanApradhAna nATakanI zailImAM akhaMDapadya mahAchaMdamAM lakhAyuM che ane adyApi apragaTa che. emaNe 1924 mAM gujarAtI sAhitya pariSadanA sAtamA adhivezananA sAhitya vibhAganA pramukha tarIke ane 1941mAM gujarAtI sAhitya pariSadanA caudamA adhivezananA pramukha tarIke ApelAM vyAkhyAne, tema ja 1938mAM muMbaI yunivarsiTInA upakrame ApelAM 'dakara mAdhavajI vasanajI vyAkhyAnamALA'nAM gujarAtI kavitAnI racanAkaLA' paranAM pAMca vyAkhyAne dhyAnapAtra che. dha.mA. khamAra prahUlAda prabhudAsa: muMbaI, amadAvAda ane rAjakoTa vibhAganAM vikAsalakSI kAryone jovAnA uddezathI thayelA pravAsanuM vAzana ApanuM pustaka 'vikAradhAmanI yAtrA' (1958)nA kartA. ni.vA. khamAra mahendra pI.: 'uttarabhAratayAtrA-pravAsanA kartA. ni.va. kharazedajI nazaravAnajI pestanajI : ramujI vArtAono saMgraha 'maruhe hokAyata'-bhA. 1-2 (1874), 'hAkAyate dIlapasaMda', 'nakalIAtanAmAM', 'hIMdusthAnanA itihAsa' vagere pustakonA kartA. ni.va. kharA bapora (1968): jayaMta khatrIne trIjo (chello) maraNottara prakAzita vArtAsaMgraha. 'dhADa' ane 'kharA bapora' jevI vArtAomAM kathya ane parivezane abhinna rAkhIne, to mATIno ghaDo' ane 'nAga'mAM pratIka-kalpananI sArthAta gUMthaNI karIne vArtAkAre potAnA kalAkasabanahisAba Apyo che. 'DeDa enDamAM vezyAjIvana jIvatI be strIonA vRttAMtanI dhvanibhaMjaka sahApasthiti che, te "sibilamAM samayanuM sUkSma saMyojana che. khalAsamAM puruSapAtranA vichinna cittavyApAronuM nirUpaNa che, to 'jaLa', 'mukita" tathA "Izvara che?" anyokita lekhe dhyAna kheMce che. nirUpaNarItinA ATalA vaividhya sAthe A kRtiomAM mAnavajIvananI saMkulatA sAthenuM, tenA Ave ane viSamatAonuM karuNagarbha Alekhana thayuM che. dhI.ma. kharAba karavAnI kaLA : jIvananI vividha pravRttiomAM kharAba karavAnI kaLA dvArA svAmitvanI kRtArthatA siddha karavAnI vRttine hasI kADhato rAmanArAyaNa vi. pAThakano haLavo nibaMdha aMTo. kharAsa maherabAna dhanajIzAha : 'apIluM sukhI kuTuMbanA kartA. ni.vo. 86: gujarAtI sAhityakoza -2, For Personal & Private Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ khalAsiyA maganalAla bahecaralAla-khAkI bAvAsAheba ahamadaalI khalAsiyA maganalAla bahecaralAla : "daTAvanI parijAtanI vArtA-1' (1914)nA kartA. ni.vo. khalIla aiyubakhAna : navalakathAkAra, hAsyalekhaka. emanI ekatrIsa prakaraNamAM vistaratI sAmAjika navalakathA athaDAtAM haiyAM' (1935)no viSaya pradhAnapaNe praNaya che. mAnavInI sahaja nirbaLatAone kaTAkSano viSaya banAvatA emanA ekatrIsa hAsyalekhonA saMgraha 'khalIlano khilakhilATa' (1936)nI zailI saraLa che. "saMhAra vaijJAnika abhigamavALI navalakathA che. "mAnavI' mULe phrenca sAhityakAra mArsela prevonI navalakathA "hijha misTresa eNnDa AI'nuM saraLa rUpAMtara che. kau.ba. khalIla dhanatejavI : juo, makarANI khalIla IsmAila. khalIla bhAvanagarI : juo, samejA IbrAhIma sulemAna. khavAsa jIvA mAvajI: 'dAjI socasAgara' (1886) nA kartA. ni.. khavAsa dalAjI bAvAjI: "ratnasena ane ratnAvatI nATaka (1890)nA kartA. ni.. maMDalevAlA navarojI dorAbajI (1849, 1938): 'baMdagInuM baLa' pustakanA kartA. ni.ve. khaMDeriyA jayotsanA : aDhAra vArtAone saMgraha 'tejachAyA' (1946)nAM kartA. pa.mAM. khaMDeriyA maneja vRjalAla (6-7-1943) : kavi. janma jUnAgaDhamAM. 1961mAM esa.esa.sI. 1965 mAM bahAuddIna koleja, jUnAgaDhathI rasAyaNazAstra-vanaspatizAstra viSaye sAthe bI.esasI. 1967mAM elaela.bI. 1972 thI 1984 sudhI laeNnA khaMDasamayanA vyAkhyAtA. 1977 thI 1981 sudhI vANijya kAyadAnA khaMDasamayanA vyAkhyAtA. sAthe sAthe 1968 thI vakIlAta. Adhunika kavitAnA bhAgarUpe AvelI navI gajhalanA keTalAka puraskartA kaviomAM emanuM sthAna che. nAjuka abhivyakita ane prayogamukha banyA vagara saMvedanazIla rIte UbhA thatA bhASAkarmathI emanI gajhalonA vizeSa kamAla che. saurASTra ane khAsa te jUnAgaDhanA adhyAsono viniyoga paNa emanI gajhalamAM viziSTa banyo che. "acAnaka' (1970) mAM pIMchuM' ke 'rastA vasaMtanA' jevI gajhala ke 'zAhamRge' jevI lAMbI racanA sarjakatAnI eMdhANI Ape che. 'aTakaLa' (1979) saMgrahamAM 'kSaNone teDavA besuM to" jevI atyaMta sarjaka gajhala sAMpaDe che. A uparAMta keTalAMka gIto ane achAMdasa racanAo che. aMjanIgItanA prayoge jhAjhA saphaLa nathI chatAM dhyAna kheMce che. racaMTo. khaMDola (miyAgAmavALA) dharmacaMda kevalacaMda (19mI sadInA uttarArdha): mULe amarasiMhe racelAM nAmaliMgAnuzAsana saMskRtakaza parathI gujarAtI-saMskRta kozanI keTaleka aMze garaja sAre evA, gujarAtImAM vivecana sahitanA, 'amarakoSa' (1911) nA kartA. caMTo. baMdhaDIe jadurAya durlabhajI (16-5-1899): hAsyalekhaka. vatana bhAvanagara, janmasthaLa rAjakoTa. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa bharUcamAM. pachIthI vaDodarAnA kalAbhavanamAM kaeNmarsane abhyAsa karI laMDana nezanala yuniyana TIcarsanI parIkSA, 1924mAM sAhityasabhAnI parIkSA tathA 1926-27mAM muMbaI eNmbara oNpha komarsa taraphathI levAtI sAyanTiphika eDavaraTAijhiMganI parIkSA uttIrNa. 1932 mAM keana zvAna ke. inDiyA limiTeDamAM eNkAunTanTa. pachIthI vepAra. guNasuMdarI' mAsikanA sahataMtrI tarIke paNa keTaloka samaya kAma karyuM. 'devone khullA patro' (1926), '9 navI vAto' (1926), 'buddhinuM bajAra' (1926), 'doDha DahApaNano sAgara(1927), 'hAsyadarzana' (1927), 'batrIsa lakhaNa' (1934), 'savaNika rAmAyaNa' (1936), 'AnaMda batrIsI' (1937), hAsya prakAza" (1943), "catura bhAbhI ane cakrama maMDaLa' (1951), "catura bhAbhInAM parAkramo' (1952) tema ja 'hadayanI rasadhAra' (1926), pAMca nATako dharAvatA nATayaragraha 'phensI phAra' (1927) tathA hAsyanA svarUpanI vicAraNA nirUpatuM "vinodazAstra' (1926) vagere nAnAMmoTAM pustako emanI pAsethI maLyAM che. jIvananI rasikatAonuM Alekhana karatA emanA hAsyalekhamAM atyukita ane dhULatA, alabatta, jovA maLe che, paraMtu emAM koI eka ke bIjA varga paratvenA daMzane prahAra jovA maLato nathI. 2.ra.da. khaMbhAtA jahAMgIra pestanajI (1856, 1916): 'judIna jhaghaDo' jevuM nATaka tema ja nATyakSetranA anubhavo varNava graMtha 'mahAro nATakI anubhava' (1914) nA kartA. caM.. khaMbhAtA pIrojazAha rustamajI: 'jamazeda hola'(1899) navalakathAnA kartA. ni.. khaMbhAtA rAbajI kAvasajI (1855, 1899): 'bahastanazIna homalIbAInI vAeja' (1894) navalakathAnA kartA. caMTe. khAkasAra, 'baMdA': vividha rAga-rAgiNIomAM lakhAyelAM gItAno saMgraha 'izke hakIkI' (1941) ane gausula Ajhama zekha abdula kAdara jubAnInuM TUMka jIvanavRttAMta'nA kartA. ni.vo. khAkI bAvAsAheba ahamadaalI : amadAvAda jillAnA pIrANA gAmanA vatanI. imAmazAha bAvAnI stuti ane bedhaka vacano vizenI kavitA 'cittavaraNI' (bI. A. 1952)nA kartA. ni.. gunzI sAhityakoNa - 2 : 87. For Personal & Private Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ khATasuriyA hiMmata mULajI-khilanANI manaharadAsa kauromala na khATariyA hiMmata mULajIbhAI (18-1-1933): kavi. janma varateja (bhAvanagara)mAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa anukrame varateja ane bhAvanagaramAM. 1957mAM arthazAstra viSaya sAthe bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAMthI snAtaka. 1967mAM bI.eDa, 1955 thI 1957 paMcAyata-maMtrI. 1957-58mAM khaDasalI lokazALAmAM ane 1965-66 mAM gharazALA buniyAdI adhyApana maMdiramAM zikSaka. 1967thI leuA pATIdAra vidyAlaya, bhAvanagaramAM zikSaka ane pachI AcArya. emane prathama kAvyasaMgraha 'Ijana" (1966) praNaya ane dalitapIDita-samabhAvane nirUpe che. emanA gajhalasaMgraha "jhaMjhA (1978), 'abhiyAna' (1979), achAMdasa kAvyone saMgraha 'rakatakaNa' (1981) ane gItasaMgraha "kAlagIta' (1981) dalitapIDitanA Akrozane tema ja sAmAjika anyAyane vyakata kare che. emane vArtAsaMgraha "dizAMtara' (1978) sAmAnyajananI rojiMdI samasyA-pIDAne vAcA Ape che. emaNe bhagatasiMha jIvanakathA (1967), kAMtiprazna' (1968) ane rameza upAdhyAyanI hiMdI viArtAne anuvAda kAmadhenu' (1982) jevAM pustako paNa ApyAM che. bA.ma. khAnamAmada pheblAbhAI : "cAnaka ApanArI vArtA' (1886)nA katAM. - ni.. khAnasAheba akabaraalI: "mahakkaka' (1933) nA kartA. khAnANI umara abdurarehamAna (10-4-1934): caritralekhaka. janma bAMTavA (saurASTra)mAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa. 1952 thI adyaparyanta 'mArkeTabuleTinanA prakAzaka. araphAta prinTiMga presa, karAMcInA bhAgIdAra. karAMcIvAsI. "mArI mulAkAta'-bhA. 1-2 (1967, 1985) emanuM caritrasAhitya che. caMTo. khArAvAlA saiphuddIna, saipha pAlanapurI' (30-8-1923, 7-5-1980): kavi, navalakathAkAra. vatana pAlanapura. muzAyarAnA kuzaLa saMcAlaka, 'jharUkho' (1965) emanA kAvyasaMgraha che. emAM najhamanI saMkhyA moTI che, chatAM gajhalo vadhu AsvAdya che. praNayane bhAva mukhyatve vyakata thayA karyo che. A uparAMta 'jharaNuM' (1966), 'sUne mijAja(1966), "hila sTezana' (1966) vagere emanI navalakathAo che. caM.TI. khAMDavAlA aMjali pradIpabhAI (21-9-1940): vArtAkAra. janma muMbaImAM. 1956 mAM maeNTrika. 1960mAM philasUphI ane manevijJAna viSaya sAthe bI.e. 1963mAM e ja viSayomAM ema.e, 1970-75 malinI oNniyara kolejamAM prAdhyApaka. 1975 mAM pharI amadAvAdamAM. emaNe kriAnA gharAnAnI zAstrIya saMgItanI tAlIma meLavelI che ane dakSiNa gujarAtanAM lokagItonA saMcayanI pravRtti karelI che. emane kizorakathAone saMcaya "lIlo chokaro' (1986) kizAro ane mAbApa baMne mATe che. A kevaLa bodhakathAo nathI, emAM vArtArasa jamAvavAno prayatna ane vArtA kalAtmaka bane e mATenI mathAmaNa joI zakAya che. "AMkhanI imArata' (1988) emano vArtAsaMgraha che, jemAM indulAla gAyaba' jevI vArtAomAM emanI pratibhA pragaTatI joI zakAya che. ra.TI. khAMtizrIjI (sAdhvIjI mahArAja) (1902): kathAlekhaka. janma karachanA nAgalapura gAmamAM. 1918mAM dIkSA. emanA pustaka 'sAMtyAnaMda guNamaMjarI' (. A. 1967)mAM mahAsatI guNamaMjarInI sadAcArapreraka kathA che ane pustakanA aMta bhAgamAM jyotiSazAstranA keTalAka siddhAMta ApyA che. sAMtyAnaMda kSamAdevI tathA vidya latA satIcaritra', 'sAdhvI vyAkhyAnanirNaya', kSAMtyAnaMda ratnamaMjUSA', 'suvratasaritA', 'gaphulIsaMgraha' vagere emanAM anya pustako che. ni.vA. khilanANI manaharadAsa karamala (14-12-1897): vivecaka. janma siMdhanA navAbazAha jillAnA bhIrIA gAmamAM. muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e. paMjAbanI eNgrikalcarala koleja tathA bihAranI khetIvADInI saMsthAmAM khetInI tAlIma. siMdha, muMbaI ane dilhImAM aneka sAmAjika, zaikSaNika ane khetIviSayaka saMsthAomAM sakriya kAryakara tathA dilhInI janatA kolejamAM kRSividyAnA prAdhyApaka. khAnasAheba AtmArAma nAnAbhAI: prAthamika ane mAdhyamika zALAnA vidyArthIo mATenuM vyAkaraNa 'ApaNI bhASA': bhA. 2 (1949)nA kartA. khAnasAheba IzvaralAla prANalAla (26-11-1869, 29-3-1936): vyAkaraNI, jIvanacaritralekhaka. janma ane prAthamika zikSaNa suratamAM. 1886mAM maeNTrika. phArasI viSaya sAthe 1889mAM eNlphinsTana kolejamAMthI bI.e. 1894 mAM suratamAM zikSaka ane heDamAstara, 1931 mAM nivRtta. emaNe candrahAsa' (1937) nAmanI pustikA uparAMta sAhityaratna'(anya sAthe, 1908)nAme gadyapadya-kRtionuM pAThaya saMpAdana ane aMgrejImAM ' hiTsa TU dha sTaDI oNva gujarAtI' (anya sAthe, 1904) nAme vyAkaraNanuM pustaka ApyAM che. 2.2,da. khAnasAheba candravadana IzvaralAla: bALakone be bola' (1916) tathA navalakathA "suvAsinI saralA" ane caritrAtmaka pustaka 'Adarza gRhiNIo' (1945)nA kartA. ni.. khAnasAheba nauzIravAnajI meharavAnajI : nATaka 'gopIcaMda (1991) -nA kartA. ni.ve. 88: gujarAtI sAhityaza- 2 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ emanA pustaka 'siMdhI sAhityamAM DokyuiM (1960)mAM siMdhI bhASAmAM gAyelAM nArako, navalakAo, kAvyasaMgraho vageranI mAhitI ane mukhya siMdhI sAhityakArono TUMko paricaya che. 'sarojinI', 'jIvA', 'pazuA' vagere emanAM anya pustako che [... khImajI kAnajI : kaccha-mAMDavInA vatanI. suratamAM 1889mAM lAgelI AganuM varNana karatI kavitA 'nikopa'(1889)nA kAM. ni.vA. khImajI premajI guhyanI bhASAmAM vaparAtA arabI, phArasI ane hiMdustAnI zabdono saMgraha 'zabdanAM mULa'(1968)nA kartA. vi. khIlA : priyakAnta maNiyAranuM kAvya. emAM makAno bAMdhavAne ghaDAyelA khIvAone kusa paNa kahevA jeno luhAra kAvyanA kendramAM che. caMDo mudAyika prona nAme vArtAharIphAImAM UtarelI zIlA pracchanna rIte vArtAharIphAImAM UtarelA lekhaka vibhAvasunA rajhI patane jANI karatAM enI sAthenAM lagna mAMDI vALe che. evA nAcavastunI AsapAsa gUMcAyeluM karasanadAsa mANekanuM ekAMkI -- caM.TA. guniyAgara moTAbhAI amubhAI mIra : itihAro ane daMtakathA para AdhArita, gIta vAdyomAM lakhAyeluM te pravezanuM 'mahamUda begaDo nATaka'(bI. A. 1912) / kartA. ni.vA. khumANa rAvatabhAI desAbhAI: sarakAra dvArA thatA anyAyo sAme prajAne jAgRta thavA mATe preraNA ApanuM pustaka 'ApaNAM pApe' (1944)nA kartA. ni.vA. khurazedajI rustamajI horamasajI : jIvanakathA 'kalipha hAna-alarazida' (mANekajI edalajI vAchA sAthe) tathA 'parAkramanAmuM', 'caMcala graMtha' vagere pustakonA kartA. ni.vA. khuzI rahemAna rAyamala : 'kamaLo du:khadarzaka nATaka (ThAkora trikamajI vicAro sAthe, 1930nA kartA. ni.vA. khumAM bAraNAM : badapuyakAthI zobhA pate melathI udAsIna banI nAnI vayanA nivarSomAM gUMcavAIne chelle hArIne pAchI pina pase ja Ave che evuM nothavaranuM dharAvanuM cinu modInuM ekAkI caMTo. kheDAvALA naTavaralAla choTAlAla : kAvyasaMgraha 'snehamaMjarI'(1916) tA. ni.vA. khetasiMha haribhAI : navalakathA 'prabhAta athavA gurjariMgarAno prathama gucchanA kartA. [.. khImajI kAnajI - khAlakI khemI: rAmanArAyaNa vi. pAThaka, 'dvirepha'nI TUMkIvArtA 'khemI'nI, harijana-bhaMgIvargamAM patnIdharmanA sAkSAtkAra karAvatI nAyikA. co khAkhara devajIbhAI rAmajIbhAI (8-2-1965): bALasAhityakAra, janma pALiyAdamAM. juniyara pI.TI.sI. pALiyAdamAM zikSaka 'bAlabhAratI'(1966) ane caritragraMtha 'vAre caDajo vihaLA' (1985) emanA nAme che. caMTo. khAjA alAuddIna gulAmahusena : prArthanA prakAranI padyaracanAonI pustikA 'jJAna subodha kavitAnI copaDI'(1885) ane 'kamAle alI'nA kartA. na khAjA gulAmahusena rahematullAbhAI: 'kasIdA'nA kartA, ni.vA. khAjA muhammada hAsama, 'camana': 'bahAre camana' (1926) tathA 'dIvAne camana' kAvyagraMthonA kartA, ni.vA. AjA lavajI jhINA: rAjakoTa TreniMga kolejamAM abhyAsa. muMbaI ane kalakattAmAM vepAra, ziSTa saMskArI bhASAmAM lakhAyelI navalakathAo 'navInA jananI athavA snehano apUrva Adarza' (1939) ane 'kAzIthI karabalA' (1922) emanI pAsethI maLI che. ni.vA. khAjA velazI nIma: 'vidhavAvi pa'(18730nA kartA. nivA khojA sajanabAI vIbhAI : saMtasamAgama ane nItibhakita viSayaka 'zAjanakAvyasaMgrA'(1877)nA kartA, ni.vA. khADAjI svAmI khADIdAsa (19 mI sadInA uttarArdha): 'aMjanAsatIno rAsa'(1866), 'brahmadattA cakravartI rAsa'(1871) ane 'khoDAjIkRta kAvyo'nA kartA, nivA khArANI khAnacaMda ke. : saMta trikamajInuM jIvanacaritra vArtArUpe AvekhanuM pustaka 'jaya trikamanA kartA, nivA khArI edalajI jamazedajI (1843, 1917): 'rUstama sArAba' (1870), 'khAdAbakSa' (1871), 'jAlema jora'(1876), 'majhahabe Izka'(1883) vagere nATakonA kartA. ca.TA. kholakI: sundaram nI prasiddha TUMkIvArtA. ahIM paSAnI bhAMya para eka grAmINa nArInA potAnA puruSa sAthenA prathama samAgama sudhInI kSaNanA saMvegonuM Alekhana atyaMta kvAyata che. caMTo. For Personal & Private Use Only gujarAtI sAhityakoza - 2 : 89
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ khristI tribhuvanadAsa rAmadAsa- gaDhavI rAmabhAI vajANaMda khristI tribhuvanadAsa rAmadAsa: saMvAdarUpe dharmazAstranI carcA ApatuM pustaka 'acaratalAla ane AnaMdarAva'(1994) tema ja "kAvyaracanAnA kartA. ni.. gajajara viThThaladAsa ratanazI, "madhupaMkhI': vividha viSayanI gajhalo tema ja abaLA para baLAtkAra gujAranAra senApatinA karUNa aMtanI kathAne harigIta chaMdamAM gUMthatI padyapustikA 'satI para sitama uphe siMhanI chAMge zaitAnane saMhAra' (1922)nA kartA. ka.ba. gajajara sAkaralAla lalubhAI: kathAtattvavALI kRti 'gumagumA" | (1908)nA kartA. gadara gulabAna: pativiraha nirUpatA kAvyasaMgraha 'gulabAnuM kAvya mALA'nAM kartA. gajhadara pharAmajI maMcarajI : 'prakallita yAne tilasmAte bahAra" (1895)nA kartA. gaganavihAra : vividha samaya ane sthaLathI tema ja RtuRtunA bhedathI palaTAtA AkAzanI vividhatA rUpakazailIthI nirUpa aMbAlAla purANIne nibaMdha. caMTo. gajakaMdha rAmajI arjuna, bakuleza' (11-8-1910, 1957): janma kacchamAM. zALAkIya abhyAsa. patrakAra tarIke kArakirdI. "vIsamI sadI'mAM sahataMtrI. prajAmitra kesarI'nA taMtrImaMDaLamAM. 'hindustAna', 'prajAmitra'nA dIpotsavI aMkonuM saMpAdana. kathAvastu ane pAtronA vaividhyathI nimnavargIya samAjane AlekhatI sAmyavAdI valaNayukata A lekhakanI vArtAsRSTi vAstava ane kAvyanA saMyojanathI viziSTa che. ghaTanAne badale saMvedanane kendramAM rAkhatI emanI vArtAonI vaiyakitakatA noMdhapAtra che. 'suvarNanA ni:zvAsa' (1936), 'IzkanI khubu' (1942), kAdavanA kaMku' (1944), "aganakUla', "khArAM pANI', 'kaMkaDI' (1953) vagere emanA vArtAsaMgrahomAMthI cUMTIne maheza davee 'bakulezanI vArtAo' (1977)nuM saMpAdana karyuM che. "nizigaMdhA', 'kimI-cAna', 'gopInuM ghara vagere emanI yazasvI vArtAo che. gaDhavI kALidAsa garamehabhAI, 'zyAma': pATaDInA mahArAjA sUrajasiMhajInA avasAna nimitte lakhAyelI aMjalisvarUpanA padyanI pustikA 'pATaDIne prabhAkara athavA sUryaviraha batrIsI tathA takhtAsIna tavArIkha' (1913)nA kartA. kau.bra. gaDhavI gopAlajI viramajI : batrIsa prakaraNomAM gadya-padyanI mizra saMkalanAthI lakhAyeluM, mevADanA svadezabhakata rANA mahArANA pratApanuM jIvanacaritra "mevADakezarI yAne hindavo sUrya' (1953)nA kartA. caMTo. kau.bra. gajajara candrakAnta ma, "saphI jahAM': bALakone gammata sAthe jJAna ApavAnA AzayavALI pustikA 'saurabhakathAo' ane paraMparAgata vArtAzailIne anusaratI bAvIsa vArtAone saMcaya "havelInI zAnInA kartA. ka.bra. gajajara jayaMtIlAla pUjAlAla, "anaMta' (16-6-1934) : navalakathAkAra. janma eDisa abAbA (AphrikA)mAM. vatana pAnasara. 1953mAM maeNTrika. 1959mAM bI.e. 1962mAM ema.e. emaNe "phUlaDe phUlaDe phorama' (1961), 'aMtala' (1967) tathA 'snehazUnya saravALA' (1969) sAmAjika navalakathAo ane 'raMgaparAga" tathA "dIpata' navalikAsaMgraho ApyAM che. pA.mAM. gajajara dhIrajalAla bhavAnabhAI, 'zatruMjaya', 'yaMtrazAstrI' (9-2-1926): bALasAhityakAra, navalakathAkAra. janmasthaLa amadAvAda. vatana rAjakoTa. 1944mAM maeNTrika, 1961mAM bI.e. vyavasAye zikSaka. hAla Azrama vinayamaMdira, amadAvAdamAM. emaNe 'premapaMtha pAvakanI javALA' (1967), 'saphaLa thayo saMsAra' (1967), 'snehanI sagAI' (1967), 'vAsuki' (1967) vagere navalakathAo lakhI che. bhAratapravAsa' (1969), 'atRpta AtmA" e be anuvAdanAM pustako paNa emaNe ApyAM che. uparAMta saraLa ane rasaprada zailImAM aneka bALagraMthAvalIo emaNe racI che. pA.mAM. gaDhavI piMgaLazI meghANaMda (27-7-1914) : kavi, vArtAkAra. janma jUnAgaDha jillAnA chatrAvAmAM. pAMca dhoraNa sudhIno abhyAsa. vyavasAya khetI ane lekhanane. kheDUtabAvanI' (1957), "sarahadane saMgrAma' (1963), 'mahAdAna thazamALA' (1970), 'ArAdha' (1972), 'veNunAda' (1979) emanA kAvyagraMtho che. jasamA oDaNa' (1968) ane 'gAMdhIkaLa' (1969) emanI navalakathAo che. uparAMta depALade (1969), 'dhUMdhaLImala" (1970), 'jIvanajhalaka' (1972) Adi gItanATikAo paNa emaNe ApelI che. "jIvataranA jokha' (1964), 'prAgavaDanAM paMkhI' (1965), 'khamIravaMtA mAnavI' (1972), 'nAma rahaMdA ThakkarAM' (1980) e emanuM lokakathA- sAhitya che. kau.ba. gaDhavI pratApadAna ravidAna : kathAtmaka pustikA 'rAjadrohI'nA kartA. kau.bra. gaDhavI metIsiMha jeThAbhAI : sudAmA, vidura, draupadI Adi prAcIna bhakatacaritrono padyagraMtha zrI bhakatavatsala' (1957) nA kartA. kau.bra. gaDhavI rAmabhAI vejANaMda, 'svapnazIla' (1-2-1926): kavi. janma jAmanagara jillAnA mADImAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa, 90: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaDhavI zivAdAnabhAI jIvAbhAI- ganI dahIMvALA prAraMbhamAM lazkaramAM joDAyelA. pachI jAmanagaramAM zikSaka. gokula' (1986) emane kAvyasaMgraha che. caM.TI. gaDhavI zivadAnabhAI jIvAbhAI: mAnasiMha ThAkora ane khUbasurata dhUtArInI romAMcakathA "satI ke dhUtArI'nA kartA. gaDhiyA tribhavanadAsa dAmodaradAsa : navalakathA 'du:khI' (1915) tathA jarmana kayasaranuM raNavAsa-rahasya' (1915)nA kartA. 2.2.8. gaNapatabhAI AzAbhAI : dharmopadezanAM pada ane bhajana prakAranI racanAone saMgraha 'zrI gaNapatakRta jJAnapadamALA - maNako pahelo' (1935) nA kartA. gaNAtrA vallabhajI bhagavAnajI: emanA vAdaLI' (1928) kAvyamAM 'meghadUta'nuM anukaraNa thayuM che, te 'meghasaMdeza' (1930)mAM jelamAM gayelA eka vidyArthIe mahAtmA gAMdhIjIne megha dvArA saMdeza mokalyo hovAnI kalpanA rajU thaI che. 'satyAgraha gItA" (1931) emanuM saMskRtamAM lakhAyeluM pustaka che. 'kusumamALA' (1931) mAM saMskRta subhASito ane tenA gujarAtI anuvAdo saMgrahAyAM che. ni.. gaNAtrA vasanajI dayALajI, 'vasaMta': paraMparAgata zailInI galaracanAonA be saMgraha 'bahAra vasaMta athavA vasaMtanI gajhalo' (1916) ane 'vasaMtavihAra' (1918)nA kartA. kau.ba. gaNAtrA vijyAlayamI cImanalAla, "vija gaNAtrA' (2-10-1949, 26-10-1985): kavi. janma lerAmAM. 1967mAM esa.esa.sI. 1970mAM gujarAta vidyApIThamAMthI snAtaka, 1971mAM vinIta. 1976 mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI hindI-saMskRta viSayo sAthe ema.e. prAraMbhamAM zikSaka, pachI 1980thI mahAdeva desAI grAmasevA mahAvidyAlaya, sAdarAmAM adhyApaka. gAMdhInagaramAM avasAna. anDaragrAunDa' (1988) emane maraNottara kAvyasaMgraha che. emAM AdhunikatAne akhatyAra karatI lagabhaga paMcAzI racanAomAM abhivyakitane viziSTa banAvavAne ughama joI zakAya che. caM.To. gaNAtrA hIrAlAla harajIvana : bALako mATe lakhAyelI caritrakRtio 'oNrDa viliyama baeNnTika' (1922), 'viliyama yuvarTa gleDasTana' (1924) tema ja nelsananuM jIvanacaritra'(1928)nA kartA. gaNapatabhAratI (1901): kavi. janmasthaLa saMkhArI (tA. pATaNa, ji. mahesANA). pUrvAzramanuM nAma gaNapatagiri. gosvAmIrUpe dIkSA lIdhA pachI gaNapatabhAratI. pUrvAzramamAM mela TreniMga kaoNlejanI tema ja khAtAkIya mulakI parIkSAo pAsa karI hatI. dIkSA lIdhA bAda emaNe haThayoga siddha karyo hato. emanA maraNottara prakAzita 'bhAratIkRta bhajanamALA' (1954)mAM kakko, kavita, pada, bhajana tema ja kuMDaLiyAmAM vibhakata 108 padyaracanAo viSaya prabhubhakita ane adhyAtmatattava che. kau.bra. gaNAtrA girIza karasanadAsa (6-9-1940): kizorasAhityakAra, janma saurASTranA haLiyAdamAM.rAjakoTanI dharmendrasiMhajI kolejamAMthI philasUphI ane manovijJAna viSayo sAthe bI.e. e ja viSayo sAthe ema.e. AkAzavANImAM progrAma ophisara ane pachI TATA kaMpanImAM AsisTanTa eNkijhakayuTiva oNphisara, atyAre baeNnka oNpha baroDA, amadAvAdamAM pablika rilezana maeNnejara, yuneskonI skIma heThaLa 'a Tekanika oNva dha cilDransa ple proDakazana' para, eDinabarga thiyeTaranA prophesara mAIlsa lI pAse rahIne mahAnibaMdha-lekhana. 'maMgaLanI saphare' e maMgaLa graha vize rasapUrNa vArtAtattvavALI vaibhavika sAhasakathA che, to "sAgararAjanI saMgAthe' (anya sAthe) yureniyamanI zodhamAM nIkaLelI TukaDInI romAMca preraka kathA che. vaijJAnika mAhitI ApatI 'pAtALanagarI' saLaMga varNanAtmaka kathA che. emanI bAra pustikAonI 'jJAnavijJAna graMthAvali" vaijJAnika satyane kendramAM rAkhIne lakhAyelI che. 'virATano vinAza' (1983) nAnA kadanA prANIne mahAkAya banAva che. kabIrane prayoga rajU kare che. A uparAMta 'turaMgAne pele pAra' (1959), "sAhasa pADe sAda' (1962), "sAhasika ToLI' (1978), 'DhIMgalIbAInAM parAkrama (1962) vagere emanI kizorakathAo che. satya prAsaMgika kathAo 'gArasa': bhAga 1-2-3mAM saMgrahAyelI che. mukhyatve reDiye- dUradarzana ane nATaya paranI emanI vivecana-kaTAro che. za.tri. kau.bra. gata zatakanuM sAhitya (1959): 1850thI 1950nA samayagALAnA sAhityane viSayarUpe AvarI letuM, vijayarAya vaidyanuM bAra vyAkhyAna-nibaMdhenuM pustaka. zatakanA mukhya mukhya sarjako ane graMthane saMkSepamAM samIkSavAne ahIM upakrama che. emAM prabodhakALanAM zikSaNa, sAhitya ane saMskRtine poSanArAonuM, narmadathI mAMDI gAMdhIjI sudhInAnuM nulanAtmaka dRSTie mUlyAMkana che. potAnI lAkSaNika lAghavayukata ane saMkula gadyazailImAM lekhake sAhityanimitte vastuta: svAtaMtryapUrvenA zatakanA gujarAtanI saMskRtinuM nirUpaNa karyuM che, tema ochA samIkSita evA lekhakonA kAryanuM saravaiyuM paNa ApyuM che. * ra.ma.zu. gatimukita : rAjendra zAhanuM ekAMkI. emAM avagate gayelo ni:saMtAna manera titiladevanI sahAyathI lAlananA mAdhyama dvArA patnI Ujama sAthe samAgama karI gatimukita meLave che, evuM vilakSaNa kathAnaka che. caMTo. ganI dahIMvALA: juo, dahIMvALA abdulaganI abdulakarIma. gupatI sAhitya - 2 :91 For Personal & Private Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaphaphAra (kAjhI) muhammada abadula - gADIta jyaMta gokaLadAsa gaphAra (kAjhI) muhammada abadula: mAtatvavALI kRtiono saMgraha 'layalAnA patro'(1940)nA kartA kaba gamatAMno karIe gulAla : makaraMda davenuM vyakitacetanAnA vistArane AvakAranuM lAkSaNika bAnInuM gIta. gamanuM ane aNagamatuM gamA-aNagamAnI aMgata bAjuone ajavALato vijayarAya vaidyano haLavA nibaMdha caM.To. gamAM varSA: umAzaMkara jozInAM jANItAM soneTayukmamAMnuM eka 'rahyAM varSo temAM" AnuM pUra seneTa che. e baMne soneTomAM jIvananA rasaravaiyAne indriyavadanathI sana abhivyakita maLI che. ahIM amRta laI Avyo avaninuM' jevI paMkitamAM pragaTayA pRthvIprema AsvAdya che. caM.TA. garavA khAnacaMda : caritralekhaka, saMpAdaka. 'alakhanA ArAdhaka saMta trikamasAheba'(1977) e emanuM samakabIra saMpradAyanI saMtaparaMparAmAM thaI gayelA sAdhu trikama dAsanuM camatkArapUrNa jIvanasaMdarbhe ciratrapustaka che. uparAMta trimasAheba ane temanA samakAlIna anya sAMpradAyika saMtAnanI vANIne padyasaMcaya 'saMtavANI" e emanuM saMpAdana che. ka gala vAyasa : zveta-zyAmanA virodhane tattvaniSTha bhUmikAe laI jatuM rAjendra zAhanuM jANItuM kAvya. caM.TA. gaLatuM jAma che: 'marIjha'nI paraMparAgata chatAM prANavAna gajhala. ahIM madirA ane jAmanA saMdarbhe jIvananI bhagunAne camatkRtipUrNa rIte upasAvI che. mo. gaMgAzaMkara haragoviMda : madhyakAlIna kavitAnuM anusaMdhAna banAvatI, paurANika kathA para AdhArita, gIti, lAvaNI ane doharAmAM lakhAyelI kRti "surekhAharaNa'(1869) ane 'eziyAkhaMDanuM bhUgoLa'(1872)nA kartA. ni.vo. geMgezvarAnaMda mahArAja nAyasaMpradAyanI saMtaparaMparAne anusaratAM bAdhaka padAnA saMgraha 'jJAnaprakAza bhajanAvaLI'(1956) ane saMtabhakatoe ApelAM pravacanAnA saMpAdanagra'tha 'vedanA mAnavane saMdeza'(1973) nA kartA, unAvA.. gandha: abhizAnanI mudrikA potAnA gAmanI AsapAsanAM varga ane kijJAnI vismayukta zizusAmagrIne indriyonA paricayathI gArDano sureza jozIno vivanibaMdha. caM.Do. gaMdhA maganalAla rAmajIbhAI (26-2-1937): kavi. janma jAma 92: guAtI sAhityaza - 2 jodhapuramAM. 1979mAM bI.e. 1974mAM bI.eDa. bhANavaDa, goMDala vagere sthaLe mukhyatve zikSakanI nokarI. emanA kAvyo ne gajhalAnA saMgraha 'icchAnAM haraNa'(1974)mAM praNayanA vividha bhAve! vyakata thayA che. bAlagItono saMgraha 'rakhaDapaTTI'(1979) ane prauDhavAcana mATenI kuTuMbakalyANakathAono saMgraha 'pacheDI jevaDI sADa' pustako paNa emaNe ApyAM che. ni.vA. gIta jyaMta gokaLadAsa (26-11-1938) : navalakathAkAra, vivecaka. janma muMbaImAM. gurjAtI ane saMskRta viSayo sAthe 1961mAM bI.e. e ja viSayomAM 1964mAM ema.e. 1974mAM pIeca.DI. 1965thI 1977 daramiyAna peTalAda ane mahudhAnI kolejomAM adhyApana. 1977thI 1986 sudhI sa. 5. yunivarsiTInA anusnAtaka vibhAgamAM vyAkhyAtA. 1986 thI gujarAtI sAhitya pariSada saMcAlita saMzodhanasaMsthA ke vA. svAdhyAyamaMdiramAM rIDara. kathAnAyaka AvRttanI AsapAsa AlekhAyelI ghunava 'AvRtta'(1969)mAM sAMprata zikSaNajagatamAM pravezelAM dUSaNAnI AlekhanazailI kaTAkSanI che. eka ja graMthamAM mudrita be laghunavalA 'cAsapakSI ane karNa' (1979) paikInI 'cAsapakSI'mAM mi. paMcAla ane misisa sonInA aMgata maitrIsaMbaMdhanA vyApAro ane parasparanA jAtIya manovegonuM Alekhana mukhya che. kyAnAyaka mi. paMcAlanA saMdarbhe prayojAyeluM cAsapakSInuM pratIka tema ja anya pAtronAM vartana-valaNanA saMdarbhe yojAtI sUcanaklAno sUkSmatara thatA viniyoga noMdhapAtra che. bIjI kRti 'karNa'mAM kathAnAyakanA caritrAlekhananA saMdarbhe mahAbhAratanA pracalita pAtra karNano purAkalpana lekhe upayoga karavAno prayAsa che. AraMbhe ane aMte vAcakane saMbodhananI zailIe lakhAyelI ane jAvikAnA mukhya pAtranI AsapAsa cAlatI sAmAjika navalakathA 'kayAM che ghara?" (1982) bhAvanApradhAna ane Adarza kuTuMbavyavasthAnI himAyata kare che. 'badalAtI kSitija' (1986) vAgharI komamAMthI AvelA nAyakanI mAnasika, rAjakIya ane sAmAjika sabhAnatAnA stare AlekhAyelI, navI Tekanika prayojatI navalakathA che. khUba carcAspada ane kavi nhAnAlAlanA kavanakALa daramiyAna ThIka ThIka pracalita banelI, kavinI vilakSaNa kAvyarIti DolanazailI vizenA zodhanibaMdha 'nAnAlAlanuM apadyAgadya'(1976)mAM Adhunika bhASAvijJAna ane tenI AnuSaMgika zAkhA zailIvijJAnanA prakAzamAM zailIparaka abhigamathI karelI tapAsa emAMnAM viSayanI vizada chaNAvaTa, mUlagAmI dRSTi ane zAstrIya paryeSaNA jevAM adhyayanalakSI tattvone lIdhe noMdhapAtra bane che. DaoN. ramaNalAla jozI dvArA saMpAdita 'gulakArazreNI'mAM pragaTa thayela laghugraMtha 'hAnAlAla' (1977)mAM kavi nhAnAlAlanI kcana ne pramANabhUta vigato tema ja mukhyatve emanI kAvyapravRtti uparAMta anya sAhityasvarUpomAM emaNe karelA sarjanakAryanI paricayAtmaka samIkSA che. navalakthA- vAstava ane vAstavavAda'(1985) e kyA ane vAstavanA pUnane AgavI rIte carcatA mana vivecanagraMtha che. kau.bra. For Personal & Private Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAtA AsopAlava-gAMdhI kahAna ca gAtA AsapAlava (1934): sneharazmine vArtAsaMgraha. A vArtAo che ethI vadhu vAta che. ahIM kula sArI vAta mUkI che. lekhake jelanA ekAntavAsa daramiyAna je joyuM, anubhavyuM, sAMbhaLyuM ne vAMcyuM temAMthI nIpajelA aneka prazna ane prasaMgone A TUMkI vAtomAM vadhyA che. A badhAmAM, hasananI IjAra" raziyanamAMthI karele gujarAtI anuvAda che ane "kavi' A ja vArtA parathI sUcita rIte kahevAyelI vAta che. "garIbane dIkaro" eka sAcI banelI ghaTanA che. Umila rajUAta, vAyavI sRSTi, bhAvuka pAtro, kAvyAbhAsI gadya ane jIvanamUlyonI mukharatA e A vAtonAM mukhya lakSaNo che. rAM.. gAtAM jharaNAM (1953): ganI dahIMvAlA gajhalasaMgraha, praNayanA vividha bhAvonI sAthe jIvana pratyenI atUTa zraddhA nirUpatI A gajhalo saraLatA, vedhakatA, pravAhitA, prAsajanya camatkRti ane kathanagata nATadyAtmakatAne kAraNe coTadAra banI che. emAM phArasIu zabdonI sAthe saMskRta tatsama ane tadbhava zabdo sAhajikatAthI prayojAyelA che. A saMgrahamAM gajhala uparAMta mukatako, gIte ane anya kAvyaracanAo paNa che. mAnavahRdayanI jhaMkhanA ane bhISaNa vAstavikatAne samAnarUpe nirUpatuM "bhikhAraNanuM gIta' e jANItI racanA che. ni... gAtAM phaLa: ramaNalAla cI. zAhane pravAsanibaMdha. emAM loko phaLa toDatAM phaLa khAI na jAya paNa kAMTe barAbara taLAve e mATe dukAnadAre gAtAM gAtAM phaLa toDavAnI dAkhala karelI ramUjI yojanAnA nyUjhilaeNnDamAM banelA prasaMgane varNavyo che. caMTo. gAnAkara rameza : vivecaka, emanA vivecanagraMtha 'umAzaMkara - eka adhyayana' (1979)mAM umAzaMkara jozInI sarjana, vivecana, saMzodhana, saMpAdana Adi kSetre upalabdha kRtionI siddhi ane maryAdAne mUlavavAno prayAsa thayo che. ni.. gAphila: juo, trivedI manubhAI tribhuvanadAsa. gAyatrI : muMbaInI nagarasabhyatAnI bIbhatsatAne ane lakSyahIna sthitigatine prAta:, madhyAhna ane sAyaMkAlIna khaMDamAM jhIlatuM niraMjana bhagatanuM kAvya. ahIM anuSyapanuM navuM rUpa avataryuM che. gAMDA brahmacArI : "laghu strIdharma nirUpaNa ane ramAbAInuM caritra' (1913)nA kartA. ni.. gAMdhI amRtalAla vallabhadAsa: kanyAvikrayanAM karuNa pariNAmone padyamAM varNavatI kRti vRddha pati vedanAnA kartA. ni.. gAMdhI aradezara dinazAjI: manarajI desaMgajI jagosanuM janmacaritra' (1915)nA kartA. ni.. gAMdhI indulAla phUlacaMda, 'zazIvadana mahetA', 'pinAkapANi' (8-12-1911, 10-1-1986): kavi, nATayakAra, vArtAkAra. janma vatana makanasara (morabI)mAM. prAthamika zikSaNa morabI ane rAjakoTamAM. cAra dhoraNa sudhInuM zikSaNa rAjakoTamAM. 1930mAM inTara ArTsa. Arthika hAlata kathaLatAM pitA vyavasAyArthe karAMcI javAthI kaTuMba sAthe eka varSa vAMkAnera rahI karAMcI gayA. tyAM 1928 thI 1947 sudhI pAna-bIDInI dukAna calAvI. zarUmAM tyAMnI rAtrizALAmAM abhyAsa karI inTara ArTsa sudhI pahoMcyA. DolararAya mAMkaDa ane karasanadAsa mANekanA paricaye sAhityasarjana bhaNI vaLIne Urmi' nAmanuM sAmayika zarU karyuM. 1947mAM bhAgalA pachI morabI AvI vasyA. 1950nI morabI pUra honAratamAM badhuM gumAvyA bAda rAjakoTa AvI vasI 'nUtana saurASTra' dainikamAM kAma karyuM. 1954mAM AkAzavANInuM rAjakoTa kendra zarU thatAM skripTa rAiTara tarIke emAM joDAyA ane cheka 1973mAM proDayusara tarIke nivRtta thayA. daramiyAna morabIthI mInu desAI sAthe "atithi', 'maMjarI' tathA ke. pI. zAha ane jazu mahetA sAthe 'laka-vANI' tema ja "rozanI', 'raNa' (vArSika) vagere sAmayikonAM saMpAdanamAM sakriya rahelA. 'tejarekhA' (1931), 'jIvananAM jaLa' (1933), 'khaMDita mUrtio' (1935), 'zatadala' (1939, 1962), 'gorasI' (1939), 'IdhaNAM' (1944). "dhanuradorI' (1944), 'unmeSa" (1947), pallavI' (1953), "zrIlekhA' (1958), 'uttarIya' (1962) emanA kAvyasaMgraho che. emAM emanI raMgadarzI layAtmakatA pragaTe che. "nArAyaNI' (1932), 'palaTAtAM teja' (1935), "aMdhakAra vacce' (1937), "apsarA' (1941), 'paththaranAM pArevA' (1941, 1955), 'apaMga mAnavatA' (1932), 'citrAdevI' (1937), "gamatIcakra' (1944) emanAM nATako che. kIrtidA' (1935) emane vArtAsaMgraha che. emanA bALasAhityamAM 'rAmAyaNadarzana' (1956), "mahAbhAratadarzana' (1956), "vikramavazIyam (1962), bAlavivekAnaMda' (1965) vagerene samAveza thAya che. bA.ma. gAMdhI kahAna caku: kavi. bhAgavatanA dazamaskaMdhanuM keTaluMka kathAnaka nirUpatuM 'zrIkRSNa' (1908), bedhapradhAna zailImAM vedAntavicAra rajU karatuM "AryapaMcAmRta' (1909), saMvAdazailInuM upadezapradhAna kathAtmaka sevikA' (1914) vagere emanAM pAThyapustako che. emanI gArgI, have pUchaze mA : jIvananA aMtima tAttvika praznanA vaicArika ne vAcika uttara praznaka5 ja che ane te koIe ApavAnA nathI paraMtu dareke potAnI sAdhanAthI pAmavAnA che, evA vicArataMtuone viksAvato viSNuprasAda 2. trivedIne ciMtanAtmaka nibaMdha. caM.To. gAlA che. rA.: vArtAkAra, navalikAsaMgraha 'megharAjA bhI gayA' (1972)nA kartA. ni.vo. gujarAtI sAhitya -2 :93 For Personal & Private Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAMdhI kumudacandra naMdakuNalAla- gAMdhI trikamalAla bApAlAla tamAma kRtiomAM ane vizeSa te 'sudarzana'mAM prakAzita 116 kaDInI kAvyakRti "snehamaMjarI' (agraMthastha, 1909)mAM kalApI tema ja 'kalAnta kavi'nI kAvyarIti prayojAyelI che. 'girizRMga' (1941) e emanuM svAmI anaMtAnaMdajInAM saMsmaraNone AdhAre lakheluM nAnA kadanA daza vibhAgamAM vibhAjita gadya-saMkalana che. kau.bra. gAMdhI kumudacandra naMdakuNalAla (21-2-1923): bALasAhityakAra, janma bharUca jillAnA jhagaDiyAmAM. 1940mAM maeNTrika. 1945 mAM elaela.bI. 1946 mAM bI.e. dhaMdho vakIlAtane. emaNe 'jamanAzeThANI' (1958), 'senAnAM saMtarAM' (1958), 'amaraphaLa" (1967) jevI bALavArtAo; tophAnI bArakasa" (1972) jevI nUtana sAhasakathAo; "camakArA' (1964) jevuM bALanATaka tema ja'jhAkaLiyAM' (1964) je bALagIne saMgraha ApyAM che. 'padmA paMpA sarovaranI' (1972) emanI navalakathA che, ' te 'saMketa' (1972) emane gIta-gajhala-garabAne saMgraha che. caM.To. gAMdhI guNavaMtI va.: 'hasatI kaLI raDatAM phUla' navalakathAnAM kartA. ni.. gAMdhI camanalAla: gaMbhIra ane ciMtanaparAyaNa paraMtu bhAvavAhI kAvyakRtio kalyANayAtrI' ane 'zamazAnamAM' (1934)nA kartA. ni.. gAMdhI caMpakalAla hIrAlAla, 'suhAsI' (27-6-1932): navala- kathAkAra, vArtAkAra, nATyakAra, vivecaka. janma vatana olapADa (ji. surata)mAM. 1951mAM maeNTrika. 1962 mAM gujarAta yunivarsiTInA snAtaka. 1964mAM anusnAtaka. 1971 mAM pIeca.DI. 1951 thI 1961 sudhI "cetana prakAzana gRhamAM bhegIlAla gAMdhI sAthe pustaka-prakAzananI kAmagIrI. 1962 mAM olapADanA mahAdeva zAstrI vidyAlayamAM ane 1964-65mAM suratanI AI. pI. mizana hAIskUlamAM zikSaNakArya. 1965 mAM je. ema. zAha Arsa enDa komarsa koleja, suratamAM gujarAtInA TayuTara ane 1968 thI tyAM ja vyAkhyAtA. emaNe "meghalI rAte' (1955)thI 'ba baLadiyAne ba' (1982). sudhInI sAmAjika vAstavalakSI cauda navalakathAo ApI che. o mahAtmAjI' ane 'jUThI prIta sagapaNa sAcuM' (1960) jevAM triaMkI nATako tathA "dharatI pokAre che' (1965)thI 'agiyAra ekAMkI' (1980) sudhI cAra ekAMkIsaMgraho ApyAM che. uparAMta, milana'mAM sukumAra praNayabhAvanAM kAvyo, 'suhAsa' (1960)mAM bALakAvya saMgrahAyAM che. sAhityakAra kanaiyAlAla munazI, pannAlAla paTela, caM. cI. mahetA ane jayaMti dalAla vizenA abhyAse uparAMta nAnAlAlanI ahityasRSTi' (1978), 'kalApI: jIvana ane kavana (Da. indravadana dave sAthe, 1970), 'gujarAtI navalakathAmAM rASTrIya asmitA (1973) ane 'arvAcIna sAhityane preranArAM paribaLo' (1979) e emanA vivecanagraMtho che. emanAM saMpAdanamAM premAnaMdakRta zrAddha' (1959), anuvAdamAM rAhula sAMkRtyAyananI kRtine anuvAda "bhAgo nahi, badalo' (1903) ullekhanIya che. bA.ma. gAMdhI cimanalAla bhegIlAla, 'viviju' (15-9-1884, 1965 saMbhavata:) : kavi, anuvAdaka. kheDA jillAnA kapaDavaMjamAM janma. vatana AMtarasubA. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa dahegAma ane pATaNamAM. 1932mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI saMskRta viSayamAM bI.e. zikSaka ane AsisTanTa DepyuTI eNjayukezanala inspekaTara tarIke cotrIsa varSa keLavaNIkhAtAmAM. 'rasamAlikA ane rAsapAMkhaDI' (1938) kuTuMbaprema, svadezaprema tathA prakRtiprema vizenAM emanAM rAsa-gItanA saMgraho che. 'pAMkhaDIomAM emanAM mukatako pragaTa thayAM che. 'karakasara', choDavAnAM jIvana', 'mayUkha' (1932) ane 'sAmAjika sukharUpatA' (1935) emaNe karelA anuvAdo che. deva ArAdhanA (1950)mAM tattvajJAnaviSayaka lekho prakAzita thayA che. ni.. gAMdhI cunIlAla mANekalAla: caritrapustaka "mAunTa TuarTa eNlaphinsTana' (1895)nA kartA. ni.vA. gAMdhI cunIlAla zivalAla: jaina dharmanA AcArya vijyadharmasUrinuM jIvanacaritra nirUpatuM pustaka " vijyadharmasUri' (1932)nA kartA. ni.vo. gAMdhI jagajIvanadAsa a. :dattAtreya bhagavAnanI paurANika kathAo para AdhArita ogaNIsa prasaMgakathAone saMgraha 'dattalIlAsAra -1' (anya sAthe, 1941) nA kartA. gAMdhI jayaMta: navalakathAkAra. emanI prathama navalakathA "mahArA' (1966)mAM kolejiyana yuvaka-yuvatIonAM chIcharAM jIvanavalaNa ane Avega-Avezamaya vartananuM Alekhana calacitrazailImAM thayuM che. kau.bra. gAMdhI DAhyAbhAI haribhAI: gurumUrti alagArabApunA jIvanacaritranI pustikA "alagAra mahAbhya'nA kartA. ni.vo. gAMdhI trikamalAla bApAlAla (1863, 31-7-1928): nATakakAra. janmasthaLa amadAvAda. meTrika sudhIno abhyAsa. 'hitavardhaka sabhA'nA sthApaka. 'dazAnAgara hitecchu mAsikanA taMtrI. jJAtivAda ane rUDhisudhArAnA prakhara himAyatI. vaDodarA sarakAranI nokrI. emanA trAsadAyaka teramA du:khadarzaka nATaka' (1892) mAM saMvAdo saraLa ne sAdA che, te vacce vacce gIta paNa mUkelAM che. subodhavacana' (1893), maraNa pAchaLa jamaNavAra' (1895), jamaNavAra baMdha karI zuM karavuM?" (1896) ane "jJAtihitopadeza' (1896) e tatkAlIna sAmAjika rUDhione virodha ane sudhArAne pracAra karatI, saraLa gadyamAM lakhAyelI pustikAo che. ni.. ja: gujarAtI sAhityaza- 2 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAMdhI prabhudAsa chaganalAla gAMdhI bhegIlAla cunIlAla gAMdhI prabhudAsa chaganalAla (1991): AtmakathAkAra, jIvanacaritrakAra. janma porabaMdaramAM. dakSiNa AphrikAnA phiniksa AzramamAM gAMdhIjInA zikSaNanA prayogo dvArA prAraMbhika keLavaNI. tyArabAda vinebAjI ane kAkAsAhebanA sAMnidhyamAM vicAra-vikAsa. gujarAta tathA uttarapradezamAM khAdI utpAdana, reMTiyAnuM saMzodhana ane grAmanirmANa jevI sAmAjika pravRtti. hAla uttarapradezamAM badAyU jillAmAM khAdI-pravRtti sAthe saMlagna. AtmakathAnA eka khaMDarUpe lakhAyelA pustaka 'jIvananuM paroDha' (1948) mAM gAMdhIjInA dakSiNa AphrikAnA phiniksa AzramanI pravRttionA saMdarbhamAM emaNe potAnA jIvananA paroDhanAM cArathI bAra varSa sudhInAM saMsmaraNo nirUpyAM che. A pustaka gAMdhI sAhityamAM mahattvapUrNa sthAna dharAve che. pitAnA sumAra-saMvedanazIla bALamAnasanuM, AMtarabAhya vikAsanuM ane lagabhaga dareka prasaMganuM manovaijJAnika pRthakkaraNa karIne tenuM taTastha mUlyAMkana karyuM che. tethI bALakeLavaNInI dRSTie paNa A pustaka mahattvanuM che. emAMthI maLatI gAMdhIjI vizenI mAhitI, zaikSaNika vicArasaraNI ane nirUpaNanI rasALa raulIne kAraNe gujarAtI AtmacaritrasAhityamAM e viziSTa sthAna prApta kare che. "otAbApAna vaDalo' (1972), 'Amabhajanane svAdhyAya'(1978) emanAM anya pustako che. bApunA jugatarAmabhAI' (1984) mAM saraLa zailImAM caritrAlekhana thayuM che. uparAMta 'mAi cAilDahuDa vitha gAMdhIjI' (1957) emanuM aMgrejI pustaka che. "mArI jIvanakathA(1950) e emaNe Apelo rAjendraprasAdanI AtmakathAne anuvAda che. - ni.vo. gAMdhI baMsIlAla hIrAlAla, 'rakhaDela' (9-3-1909): caritralekhaka. penisilinanA zodhakanI jIvanakathA "eNlekjhAnDara phlemiMga' (1964) tathA pAyathAgorasa, ArkimiDIjha vagerenA jIvanakAryane paricaya ApatuM pustaka "virATa vaijJAniko'- bhA. 1,2,3 (1964) emanA nAme che. A uparAMta vijJAna aMgenAM anya pustako paNa emaNe ApyAM che. pA.mAM. gAMdhI bhAIcaMda govardhanadAsa: 'gUrjara garabAvaLI' (1922)nA kartA. jelazikSA pachI sAmyavAdanI aMdhasAhasavAdI nItinuM bhAna thatAM chelle 1956 mAM pakSamAMthI rAjInAmuM. vinobAjI, dAdA dharmAdhikArI ane jayaprakAza nArAyaNa jevA lokasevakonI pravRttimAMthI preraNA laI puna: gAMdhIcIMdhyA mArge. hAla chellAM ogaNatrIsa varSathI vaDodarAmAM vasavATa. 'vizvamAnava" mAsikanuM saMpAdana, "vizvamAnava saMskAra zikSaNa TrasTa" dvArA saMskAra-ciMtana-bodha ApatAM pustakonuM prakAzana tema ja "jJAnagaMgotrI' graMthazreNImAM mukhya saMpAdanakArya jevI pravRttiomAM kAryarata. emanAM maulika pustakomAM pravAsakathA 'mahAbaLezvara' (1938); jIvanacaritra prA. koM', 'rAjagopAlAcArI, 'mahAmAnava romAM rolAM' (1958) ane puruSArthanI pratibhA' (1939-1980); kAvyasaMgraha 'sAdhanA' (1943); navalikAsaMgraho uparAjita prema" (1957) ane 'latA' (1967) vagerene eka vibhAga che; to bIjo vibhAga maulika abhyAsa theno che. soviyeta raziyAnAM rAjakAraNa ne sAmAjika krAMtio tema ja sAhitya vizenA emanA manana-ciMtanane pariNAme 'seviyeta raziyA' (1947), 'sAmyavAda' (1948), 'raziyAnI kAyApalaTa' (1959), "adyatana soviyeta sAhitya' (1964), 'maharSi tatteya' (1983) jevA graMtha emanI pAsethI maLyA che. 'sAmyavAdI cIna', 'sAmyavAdI sAMskRtika krAMtine abhizApa', 'sAmyavAdI breInavaeNziMga' ane 'sAmyavAdI AtmapratAraNAne paMthe'-A graMthazreNI (1965-67). emanI pakSIya vicAraNAmAM ud bhavelI nibhraMnta mane dazAnA nideza Ape che. Adhunika bhAratanI samasyAonI satata ciMtA rAkhI vizvaparisthitinA saMdarbhe te te samasyAnA ukela-upAyanI zodha e emanI spRhaNIya cittapravRtti che. emAMthI racAyelA graMtho ApaNA sAhityanI samRddhirUpa che. 'sarvodaya vijJAna (1959), "rASTrIya ekAtmatA' (1961), "bhArata para cInI AkramaNa (1963), 'indirAjI kayA mAge?"(1969), 'pAtheya' (1972), 'sAmAjika nyAya : lokazAhI ane krAMti' (1975), 'bhArata kayA mArge ?' (1980), 'TrasTIzIpa' (1980), harikAnanI samasyA' (1982) ityAdi graMtha emanI niSpakSa vicAraka tarIkenI mudrAthI aMkita thayelA che. pRthaka pRthaka gALAmAM lakhAyelA laghulekhenA saMgraharUpe prasiddha thayela 'pAtheyamAM te sAmyavAdI vicAradhArAne tyAga karI gAMdhIvicAradhArA taraphanuM puna:prayANa karatAM anubhavelAM maMthanenI kephiyatanA IzArA bhaLyA che ane e sAthe lalita gadyanI sugaMdha pragaTI che. nahera' (1961), 'durgArAma mahetAjI' (1970) ane 'narmada - navayugane praharI' (1971) e abhyAsagraMthamAM te te caritranAyakanA samagra vyakitatvane yugasaMdarbhe mUrta karavAnI emanI rIti ullekhanIya che. 'islAma-udaya ane asta' (1984) e binamuslima prajA islAmathI suparicita bane evA uddezathI lakhAyelI lekhamALAnuM saMkalana che. 'camatkAronuM vijJAna' (1982) e parAmanovijJAnanA viSayanI carcAone gujarAtImAM sulabha karI ApanuM prathama pustaka che. 'camatkArika zakitanI zodhamAM' (1983) e jAdu-mane vijJAnadharmanI dRSTione rajU karatuM pustaka che. 1932 thI aghaparyanta gAMdhI bhogIlAla cunIlAla, upavAsI' (26-1-1911): kavi, saMpAdaka, anuvAdaka. janma mevAsA (sAbarakAMThA)mAM. prAthamika zikSaNa amadAvAda, moDAsA, muMbaI ane bharUcamAM. 1930 mAM gUjarAta vidyApIThamAMthI snAtaka. vidyArthIvayathI ja gAMdhIcIMdhyA mAge, jAherajIvanamAM pravRtta. satyAgrahamAM eka adanA sainika tarIke sakriya. sADAtraNa varSa jeTalA samayanI jelasajAo. jelavAsa daramiyAna aneka yuvAnanI jema mArsavAdI sAhityanuM vAcana ane enA pariNAme raziyana samAjavAdanuM AkarSaNa. 1940mAM custa sAmyavAdI banyA. 'sundaram 'nA sahakAramAM amadAvAdamAM ane tyArabAda muMbaImAM 'gujarAta pragatizIla lekhaka maMDaLa'nuM saMcAlana. 1949-51 nA gALAmAM aDhAra mAsanI gujarAtI sAhityaza-2 :95 For Personal & Private Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAMdhI bhogIlAla bhIkhAbhAi - gAMdhI mahanadAsa karamacaMda cAlu rahelI emanI anuvAdapravRttie baMgALI sAhityane ane aMgrejI mAraphata raziyana AnaMdatyane vipula mAtrAmAM gujarAtImAM utAryuM che. zaradabAbu, tenoya, iliyA saranabarga ane pAstaranAkanI sarjanakRtionA emanA anuvAdo sAragrAhI chatAM AsvAdya che. 'lAkazAhI : samAjavAda ane svataMtratA (1964) ane gAMdhI-mArksa krAMti vijJAna'(1966) anukrame rAjagopAlAcArI ane AcArya kRpalAnInA lekhasaMgrahAnA anuvAdo che. su.da. gAMdhI bhogIlAla bhIkhAbhAI: ziva, kAra pa ane konI zALAomAM heDamAstara. emanA pustaka 'vidyAgurU'(1892)mAM vidyA ApanAra gurunAM lakSaNo paghamAM varNavAyAM che. anekavidha rUDhiprayogonA vizad arthe Apano emano 'rUDhiprayogakoza' (1898) rUDhiprayogo vizeno upayogI graMtha che, emAM emaNe gujarAtanA vibhinna pradezomAM vaparAtA rUDhiprayogo alaga tAravI ApyA che. nivAra gAMdhI maganalAla lAlajIbhAI: 'gAkulezajInuM jIvanacaritra' - bhA. 2 ane 'cittA citanikA' pustakonA kartA. nivAra gAMdhI NilAla jIvarAma, 'jokara': kavi, nATyalekhaka, talAda pAsenA jAdara gAmanA vatanI. e. vI. skUla, gAbaTamAM heDamAstara. gRhasthAzrAmanA Adarzane rajU karatuM nATaka 'saubhAgyalakSmI', abhimanyunI asAdhAraNa vIratA ane uttaranA svapnane hradaya sparzI rIte nirUpanuM kAvya "abhimAnuM Agamana ane uttarAnI vinavaNI', saMvAdAtmaka ane nibaMdhAtmaka lekhono saMgra 'sarasvatImALA', kanyAvikrayanI praNAlikAnA ka vAstavane AvekhatI navalakathA 'vasaMtasulocanA' tema ja padyakRti 'badarakara kAvyamALA'(1929) vagere pustako emaNe ApyAM che. ni.vo. gAMdhI mathuradAsa lAlajIbhAI : gItAnA sArarUpa racanA "lAkagItA' (1952) ane 'zrIkRSNajIvanadarzana'(1956) jevI padyakRtionA kartA. ni.vA. gAMdhI banubena yasukhalAla (1927): caritrakAra. gAMdhIjInAM nevAsI. gAMdhInA jIvananI cokasAIbharI nAnImATI vigata potAnI noMdhapAImAM utArIne tenA AdhAre mahattvanAM dastAvejarUpa aneka pustako emaNe ApyAM che. 'ekalA jAne re', 'bihAranI komI AgamAM'(1956), 'bihAra pachI dilhI'(1961), 'lakattAno camatkAra' tathA 'dilhImAM gAMdhI'(1964, 1966)mAM svAtaMtryaprApti bAda phATI nIkaLelAM komI ramakhANothI gAMdhIja anubhavelI haLavA ane manosaMgharSanuM bhAvAtuM ane rasALa raulImAM Alekhana che. bA-bApunI zILI chAyAmAM'(1952), 'bApunAM saMbhAraNAM'(1956), 'gAMdhIjInuM gRhamAM pa'(1956), da: gujarAtI sAdityakoza - 2 bApujInA jIvanamAM prema ane kArA'(1959), 'bApunA jIvanamAMthI'- bhA. 1-2-3 (1967,1921, 1963) vagere pustakomAM gAMdhIjInAM dinacaryA, khorAka, mulAkAto, prArthanApUvacana, patre, khAnagI maMtraNAo, jAhera mulAkAto, jelajIvana vagere vividha bAbato paratvenI gAMdhInI UMDI vyApaka carcA-vicAraNA, mAnA jIvanaviSAdanuM ane emanI vinodavRttinuM nirUpaNa karIne emanI sarvatomukhI pratibhAno paricaya karAvyo che. bApu mArI mA' (1949)mAM gAMdhIjIe manubenanI jIvanapaDkara mATe lIdhelI kALA ane ApelA mArgadarzananuM Alekhana che. 'viTa darzana' (1964)mAM mahAdevabhAI, saradAra pava sarahadanA gAMdhI, vAIsaroya lorDa mAunTabeTana vagerenI rekhAcitro rajU thayAM che. gAMdhIjInA pratApI vyakitatvane paricaya paNa emAMthI maLe che. kastUrabAnuM AgAkhAna mahelamAM avasAna ane gAMdhIjInI dilhImAM karapINa hatyA e ghaTanAno kAspI vargana *bA bApunI aMtima jhAMkhI'(1966)mAM ApyuM che. [<.vA. gAMdhI manoramA : sAmAjika navalakathA 'smitA'(1972)nAM kartA, ni.vA. gAMdhI motIcaMda maMda IzvarabhakitaviSayaka kALo ane prANaMnA ono saMgraha 'nityapATha'(1926)nA kartA, nivAra gAMdhI mAhanadAsa karamacaMda (2-10-1869,30-1-1948): AtmakpAkAra, nibaMdhakAra, patralekhaka, anuvAdaka. janma porabaMdaramAM, 1887mAM rAjakoTanI AlphreDa hAIskUlamAMthI maeNTrika. zAmaLadAsa koleja, bhAvanagaramAM paheluM satra pUruM karyA pachI 1888mAM laMDana pahoMcyA ane 1891mAM baeNrisTara thaI pAchA pharyA. rAjakoTanI ane muMbaInI asaphaLa vakIlAta pachI 1893mAM AphrikA gayA. 1894mAM tyAMnA hiMdIonA hakko mATe nAtAla inDiyana koMgresanI sthApanA karI. saMgharSa daramiyAna raskina ane nAstoyanA sAdagI ane svADhAyanA siddhAMtone AdhAre navA jIvanaprayoga mATe 1904mAM phiniksa Azrama ane 1910mAM tAoya phArmanI sthApanA karI. 1904 thI 1914 sudhI dakSiNa AphrikAmAM 'inDiyana opiniyana' sAptAhikanuM saMpAdana karyuM. 1915mAM hiMda pAchA AvyA bAda emaNe amadAvAdamAM satyAgraha Azrama'nI sthApanA karI. 1917mAM bihAranA caMpAraNamAM gaLInI khetI karatAM hindIo mATe emaNe aMgrejo sAme pahelI laData ApI. pachI amadAvAdanA milamajUronI haDatAlane baLa pUruM pADayuM. 1918mAM kheDA satyAgraha Adaryo. 1919 mAM raoNleTa eNkaTanI sAme dezabharamAM virodhasabhAo ane prArthanA-upavAsanI hAkala karI. 'navajIvana'ne 'yaMga inDiyA'nuM saMpAdana mAthe lIdhuM. 1920mAM inDiyana nezanala koMgresa mAraphate saMpUrNa AkAranuM AMdolana zarU karyuM. e ja varSamAM asahakAranA kAryakramanA bhAgarUpe gUjarAta vidyApIThanI sthApanA karI. 1922mAM emanI aMgrejo dvArA dharapakaDa thaI, rAjadrohano Aropa mukAyo, paNa 1924mAM emane choDI mukAyA. 1924-25 daramiyAna emaNe aspRzyatAnivAraNa For Personal & Private Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAMdhI mehanalAla nAraNadAsa ane khAdI aMgenuM racanAtmaka kArya upADayuM. pachIthI 'harijana', "harijanasevaka' ne 'harijanabaMdhu' vRttapatronuM saMpAdana paNa hAtha dhareluM. 1928mAM bAraDolI satyAgrahane mArgadarzana ApyuM. 1930 -mAM pUrNa svAtaMtryanI pratijJA sAthe emaNe mIThAnA satyAgraha mATe dAMDIkUca AraMbhI. 1936 mAM amadAvAda mukAme bharAyelA gujarAtI sAhitya pariSadanA bAramA adhivezananA pramukha rahyA. 1942 mAM aMgrejone "hiMda choDo'nI hAkala karI. chevaTe 1947nI 15mI ogasTe bhArata svataMtra thayuM paNa emanI icchA viruddha bhAratanA bhAgalA paDyA, komI ramakhANo phATI nIkaLyAM. aMte muslima taraphanI emanI samabhAvanItithI chaMcheDAyelA goDase nAmanA eka hindu mahAsabhAvAdIe dilhImAM prArthanA sthaLa para emanI hatyA karI. gAMdhIjInI rASTravyApI cetanAe mAtra gujarAtI sAhityane nahIM paraMtu bhAratanAM anya bhASAsAhityone paNa anuprANita karelAM che. emanA vyakitatvanI ane emanI vicAradhArAnI baLavAna asara heThaLa aneka bhASAomAM gAMdhIvAdI sAhitye janma lIdho che. gujarAtI sAhityamAM to paMDitayuganAM bhArajhallAM sAhityamUlyone atikramI sAdagI ane saralatAnAM AmamUlyone jhIlanArA gAMdhIprabhAvita sAhityayugane 'gAMdhIyuga' nAma apAyuM che; tema ja gAMdhIciMtana ane gAMdhIzailInA puraskAra thayA che. emanuM sAhitya hanulakSitA ane lokahitanI bhAvanAthI prerita che. emanAM lakhANo mukhyatve lokazikSaNa ane lokajAgRti arthe hatAM, emAM asAdhAraNa mAnavabhAva ane ugra AcArane saMskAra che. aneka sAmayiko dvArA emaNe sAmAjika, rAjakIya, naitika, sAMskRtika, dhArmika, Arthika, keLavaNI tema ja ArogyaviSayaka prazno aMge prajA sAthe jIvaMta saMparka sAdhelo. satya ane ahiMsA emanA jIvananAM tema emanA sAhityanAM cAlakabaLa rahyAM che. emanI mitAkSaratA noMdhapAtra che. prajAnA hRdaya sudhI pahoMcanArI emanI gadyazailI sarala prauDhino ane spaSTavAhakatAne aMgIkAra karIne cAle che. emaNe gujarAtI gadyane navuM cetana, navI dizA ApyAM che. emanuM pustaka 'satyanA prayogo athavA AtmakathA' (1927) gujarAtI sAhityane ja nahIM, vizva sAhityane paNa mahattvanuM pradAna che. 502 pRSThomAM vistarelI ane be bhAgamAM vaheMcAyelI A AtmakathAmAM 1869 thI 1920 daramiyAnanI lekhakanAM janma, bacapaNa, bALavivAhathI AraMbhI nAgapura satyAgraha sudhInI ghaTanAo samAveza pAmelI che. nirdabha rajUAta, nirbhIka kabUlAta ane nirdaya AtmanirIkSaNane namUno banatI A kathAnI bhItaramAM vicAra ane AcArane eka karavAnA mukAbalAnI saMgharSakathI vahe che. nikhAlasatA sAthe satyanI khevanA karavAnuM sAhasa Ama te duSkara che, ene ahIM lekhake bahudhA siddha karI batAvyuM che. potAnI sArI ke narasI bAjuone rajU karatA prasaMgenAM nirUpaNamAM AthI ApameLe saMyama ane viveka jaLavAyelA joI zakAya che. ahIM alaMkRta bhASAne vAmitA vagarane vyApAra enI sAdagIne AkarSaNe sajIva che. TUMkamAM, nirabhimAnI AtmazodhakanI A kathA vizvanI AtmakathAomAM nAkhI che. 'dakSiNa AphrikAnA satyAgrahano itihAsa' (1925)mAM phakata hakIkatanI sAdI sIdhI noMdha nathI paraMtu emAM emanA dakSiNa AphrikAnA vasavATa daramiyAna je kImatI anubhava thayelA enuM pAtro, saMvAdo, TIkATippaNa dvArA rasaprada nirUpaNa che. emanuM jIvanaghaDatara, satyAgrahane jaDelo prayoga, raMgadrupa sAme emane rasaMgharSa, tyAMnI bhUgoLa -badhuM emane hAthe rocaka banIne UtaryuM che. emaNe dakSiNa AphrikAno itihAsa kevI rIte ghaDyo enuM ahIM taTastha nirUpaNa che. 'hiMda svarAja' (1922)mAM emaNe hiMdanA svarAja aMgenI potAnI kalpanA rajU karI che; ane enAM tamAma pAsAMonI vicAraNA karI che. videzI zAsanane dUra karI dezane mukata karI, svarAja lAvI zakAya to e kevuM hovuM joIe ane emAM eka dezabhakata nAyake dIdhelo citAra che. lekhakanuM krAMtikArI tattvajJAna ahIM baLakaTa zailImAM pragaTa thayuM che. pustaka vAcaka ane lekhakanA kalpita saMvAdarUpe lakhAyeluM che. 'maMgalaprabhAta' (1938)mAM emaNa AzramavAsIo mATenAM vrato para yaravaDA jelamAMthI bhASya karelAM ene saMcaya che. dara maMgaLavAranI prArthanA mATe ane maMgalabhAvanA mATe lakhAyelAM A lakhANomAM sAdagIyukata sUtrazailI che. AdhyAtmika ane naitika jIvananAM keTalAMka sUtronuM emAM vivaraNa che. 'satyAgrahano itihAsa 1932mAM adhUro choDelo tenuM prakAzana 1948 mAM thayuM che. A itihAsa kaTake kaTake lakhAyelo ne adhUro che. emAM saMsthAne vikAsa-Alekha ApavAno prayatna che; sAthe sAthe satya, prArthanA, ahiMsA, brahmacarya, aparigraha, zArIrika zrama, svadezI, aspRzyatA, khetI, gosevA, keLavaNI, satyAgraha ityAdi emanA mahattvanA siddhAMtonI AcArasiddhine mUlyAMkanaAlekha ApavAne paNa prayatna che. A uparAMta 'mAre jelane anubhava' (1921), 'sarvodaya' (1922), 'yaravaDAnA anubhava' (1925), 'nItinAzane mArge (1927), "gItAbodha' (1930), "anAsakitayoga' (1930), ArogyanI cAvI' (1932), 'gosevA' (1934), "varNavyavasthA (1934), "dharmamaMthana' (1935), 'vyApaka dharmabhAvanA' (1937), 'kharI keLavaNI' (1938), keLavaNIne koyaDo' (1938), 'tyAgamUrti ane bIjA lekho' (cA. A. 1938) vagere emanAM aneka pustako che. emanAM lakhANo, bhASaNo, patro vagerene saMgraha 'gAMdhIjIne akSaradeha' pustaka 1 thI 90mAM karavAno prayatna cAlu che. 1968thI Aja sudhImAM 72 jeTalA graMtho A gALAmAM bahAra AvI gayA che. A graMthamALAmAM emanI vicArasRSTine bRhad paricaya samAyela che. 'pAyAnI keLavaNI' (1950), "saMyama ane saMtatiniyamana' (1959), 'sarvodayadarzana' (1964) vagere emanAM lakhANonAM aneka maraNottara prakAzane thayAM che. caM.. gAMdhI mohanalAla nAraNadAsa; bhakatarAja puruttamadAsa sevakarAmanA jIvanacaritranuM Alekhana karatuM pustaka "Akhare mahAna tAro kharI gayo' (1928)nA kartA. ni.vo. gujarAtI sAhitya -2 :97 Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAMdhI rajanIkAnta sureza - gAMdhI zAMtA kAlidAsa gAMdhI rajanIkAnta sureza kAryavana, kalAkAra, prAdhyApaka, kavi ane taMtrone viSaya banAvatI chavvIsa vArtAono saMgraha 'aMtaranA aMtare'nA kartA. A.tri. gAMdhI ramaNalAla hiMmatalAla : caritralekhaka, anuvAdaka. emaNe 'kaSAyanI pratimA' (anya sAthe, 1959)mAM sAmAnya paristhitimAMthI purSanA baLe vanivakAsa sAdhanorA ane sAbarakAMThAnI prajAmAM navacetana pragaTAvanArA mathuradAsa gAMdhInuM jIvanacaritra AlekhyuM che. temAM caritranAyakanA jIvanaprasaMgo sudhirUpe rajU thayA che. emaNe 'zrI'(1953), 'caritrahIna' (1956), 'zeSa prazna'(1956), 'cubhA'(1957) vagere baMgALI vArtA navalakathAonA gujarAtImAM anuvAda karyAM che. 'saraLa sAmudrikazAstra' ane 'hunnArazikSaka'(1957) paNa emanAM pustako che. ni.vA. gAMdhI raMbhAbena manamohana (27-4-1911, 29-3-1996): nATadhakAra, gItakAra, nibaMdhakAra, vArtAkAra, anuvAdaka, hAsyavekhaka. janma dhaMdhukA tAlukAnA saravALe gAmamAM. 1937mAM arthazAstra ane mAnavazAstra sAthe bI.e. 1949thI 1953 sudhI philma sensara borDanAM sabhya. 1950thI 1954 sudhI bombe myunisipala skUla kamiTInAM kAunsilara maeNmbara.vividha sAmAjika saMsthAomAM kAryakartA. 1952thI 1983 sudhI korTa mArzalamAM bhAga lIdhA. 1970thI 1977 sudhI jainasamAja patrikAnAM taMtrI. AkAzavANI, muMbaI mATe emaNe lagabhaga 400 nATako lakhyAM che ane bhAga lIdho che. 'prAyazcitta' tema ja 'maMthana' jevAM nATako to anya bhASAomAM anUdita paNa thayuM che. 1951 thI 1993 sudhImAM emanAM kula 44 jeTalAM pustako pragaTa thayAM che; temAM 'koIne kaheze| nahi'(1951), 'praNayanA raMga'(1952), 'cakamaka' (1955), 'paraNa'to tane ja' (1957), 'prekSako mApha kare' (1961), 'rAjAne gamI te rANI'(1965), 'roMga naMbara'(1985) ityAdi nATakA; 'pIpaLa pAna kharatAM'(1966) ane 'majhadAra'(1973) jevA maulika tema ja 'timire TamaTamatA tAralA'(1966) ane 'prItanI nyArI rIta'(1978) jevA rUpAMtarita navalikAonA saMgraho; 'jhAMjhavAMnAM jaLa'(1979) jevI rUpAMtarita navalakathA; 'tIra ane tukkA'(1959), 'saMsArasAgarane tIrethI'(1963), 'sabarasa'(1969), 'tamane keTalo thaze ? 16, 7, 804'(1985) jevA nibaMdhikA-saMgrahA; 'AnaMda gulAla'(1964), 'AnaMda maMgaLa'(1973) jevA ramUjI TUcakAo ane vicArakaNikAonA saMgrahA; 'biMdumAM siMdhu'(1972)jevuM kahevAnA saMgrahanuM pustaka; 'mAruM gIta madhurAM gAvA che'(1975) jevo gItasaMgraha, atyaMta sadvicAra'(1977) ane 'saMtonA saMga karIe'(1983) jevA preraka prasaMgAnA saMgo vagerenA samAveza thAya che. .. gAMdhI rAmadAsa hanadAsa (1890): caritrakAra, janma dakSiNa AphrikAno DarabanamAM, prAthamika zikSaNa rAjakoTamAM. tyArabAda kaTa: gujarAtI sAhityakoza - 2 dakSiNa AphrikA phiniksa zALAmAM tathA tolsToya phArmamAM abhyAsa. muMbaInI tAtA bhoila kaMpanImAM kAma karyA bAda sevAgrAmamAM khAdI vidyAlayamAM ane AzramanA khetIvibhAgamAM kAmagIrI. emanA pustaka 'saMsmaraNo'(1967)mAM dakSiNa AphrikA ane bhAratamAMnI gAMdhIjInI pravRttiono vyApakapaNe rasavAnI zailImAM paricaya maLe che. navA. gAMdhI lalitamAhana cunIlAla (8-5-1902): navalikAkAra. prAthamikamAdhyamika zikSaNa suratamAM. 1923mAM eNlphinsTana insTiTayuTamAMthI bI.esasI. 1925mAM elaela.bI. tema ja gujarAtI viSayamAM anusnAtaka. tyArabAda suratamAM vakIlAta. emaNe 'UMdhAM cazmAM' ane 'kalpanAkusumA'(1930) nAmaka vArtAsaMgamAM saMskArapASaka sAmAjika vArtAo ApI che. bA.ma. gAMdhI zakarAbhAI bhulAbhAI : 'kamaLA' (zAha tulajArAma jamanAdAsa sAthe, 1913) navalakthAnA kartA. G.ft. gAMdhI zAmaLadAsa mIdAsa, 'premayogo'(1897, 96 1953) : jnma rAkAramAM. porabaMdaranI bhAvasiMhajI hAIskUlamAM aMgrejI cAra dhoraNa sudhIno abhyAsa. prAraMbhamAM porabaMdara rAjapanA tijorI khAtAmAM kArakana, pachI muMbaImAM rU bajAranI gumAstAgIrI karyA bAda patrakAratva tarapha AkarSaNa. 'hindustAna prajAmitra'nA saMpAdaka, pachI sAptAhika 'karmabhUmi' zarU karyuM. tyArabAda 'muMbaI samAcAra'nA taMtrIpade. tyAMthI 'janmabhUmi'nA taMtrIpade. 1941mAM 'vandemAtarama ' dainikanI zarUAta 193338mAM karAMcI mukAme maLelA gujarAtI sAhitya pariSadanA adhivezanamAM patrakAratva vibhAganA pramukha. hRdaya baMdha paDavAthI mRtyu. 'kAThiyAvADanI kALarAtri'(1931) jevuM pustaka uparAMta emaNa 'sonerI ra'(1923) nAme anuvAda paNa Apyo che caM.TA. gAMdhI zAMtA kAlidAsa (20-12-1917): vArtAkAra, nAthakAra. janma nAsikamAM. 1936mAM meDisinanA abhyAsa mATe IMglaeNnDa 1941mAM almoDAnA udayazaMkara kalcara senTara sAthe saMlagna. 1943mAM inDiyana pIpalsa thiyeTara eNsosiyezananA senTrala bele TU panAM saMsthApaka sabhya ne agraNI nRtyAMganA. 1952-54 daramyAna dakSiNa gujarAtanA AdivAsIno vacce kAmagIrI. 1957-58mAM eziyana thiyeTara insTiTayuTa, nyu dilhI sAthe saMlagna. 1970mAM bAlabhavana ane nezanala cilDransa myujhiyamanAM niyAmaka. 1973mAM sthApita vumana sAyanTisTsa eNsosiyezananAM sthApaka sabhya ane TrasTI. 1983thI nezanala skUla oNva DrAmAnAM eNraparsana. saMskRta, hiMdI, gujarAtI, aMgrejInAM ane bALanATako maLIne Azare 45 jeTalAM nATakonuM digdarzana. 1973mAM soviyeta laeNnDa naheru puraskAra. 1984mAM padmazrIno khitAba. For Personal & Private Use Only www.jainelibrity.org
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAMdhI zAMtilAla jIvaNalAla- giranArane caraNe kArla mAkarsa' (1947) ane mAo-se-tuMga" (1913) emaNe bhAgalA thatAM vaDodarAmAM sthira thayA. "lokasA' dainikanA ApelAM jIvanacaritro che; "UgatA choDa (1951) vArtAsaMgraha ane taMtrIkhAtAmAM sAhitya vibhAganA saMpAdaka. 'avinAza' (1952) navalakathA che. gujarAtane pagale pagale' - mAnavatAvAdI ane AdarzavAdI nirUpaNa karanArA A lekhakanA (1948)mAM prAcInathI arvAcIna nArIonAM rekhAcitra che. nAme traNa kAvyasaMgraho che:'varadAna' (1944), 'sUragaMgA' (1954) A uparAMta emaNe 'pustakarAja' (1956), 'ekalavya' (1956) ane 'zatapallava' (1966). AmAM chellA be gItasaMgraho che. jevAM bALanATako ApyAM che, te 'A roTalI koNa khAze?" jevI 'gIta hArI ane bIjAM nATako' (1947), "vauThAno meLo' bALavArtA paNa ApI che. mAnavInuM ghaDatara' (1955) ane 'sapheda (1957), 'raMgalaharI'(1957), 'vaMdanabhAratI'(1967), bhajavavAphUla' (1954) emanA anuvAdo che. lAyaka nATako' (1977) vagere emanA ekAMkIsaMgraho che; caM.To. ' jayAre "Dolariyo deza' (1958) dviaMkI nATaka che. gAMdhI zAMtilAla jIvaNalAla : sthaLaviSayaka daMtakathAo, maMdironAM 'AratI' (1935), 'nanditA' (1938), "AtmacakSu' (1959) varNane ane jovAlAyaka sthaLonA ullekhone AvarI letuM, potAnA vArtAsaMgraho che. saritasaMgama' (anya sAthe, 1964) gujarAtI kizoravayanA putrane patro rUpe lakhAyeluM pustaka "dakSiNa bhAratanAM navalikAonuM saMpAdana che. "zrImatI vijyAlakSmI paMDita' (1946) tIrthadhAmo' (1944)nA kartA. ane 'zrImatI aruNA asaphaalI' (1946) jIvanacaritro che. kau.bra. 'priya milana' (1948) baMgALI navalakathAno anuvAda che. gAMdhI subhadrA bhAgIlAla (1-11-1918): bALasAhityalekhaka, caMTo. anuvAdaka. janma nairobI (pUrva AphrikA)mAM 1936 mAM. vanitA gAMdhI harilAla motIlAla: 'devI ane manahara' (1907) navalavizrAma, amadAvAdamAMthI maeNTrika. 1937mAM vaDodarA esa. ena. kathAnA kartA. DI. TI. kolejamAM joDAyAM. 1938 mAM bhogIlAla gAMdhI sAthe AMtarajJAtIya lagana. e ja varSe lAhoramAM koMgresa sesiyAlisTa gAMdhI hiMmatalAla garabaDadAsa : 'uttara sItAharaNa athavA rAmapArTInA adhivezanamAM eka adhikRta nirIkSaka tarIke hAjarI rAvaNanI laDAInuM nATakarUpe varNana' (1893)nA kartA. ApelI. e pachI cheka 1956 paryata pArTInA sAhityanA lekhana hatri. prakAzana ane prasAra-kAryamAM muMbaI-amadAvAda sthaLoe pragaTa- gAMdhIjI ane sAmyavAda (1951) : kizoralAla mazarUvALAe apragaTa rIte pravRtta rahyAM. e pachI pakSamAMthI rAjInAmuM ApI kArla mAkarsa ane mahAtmA gAMdhIjI e be mahApuruSonI ane jIvanamAM navo vaLAMka sA. cetana prakAzana gRha prA. li. ane temanA anuyAyIonI pAyAnI dRSTi zI che tene prAthamika khyAla navasarjana prakAzana jevI saMsthAo tathA 'vizvamAnava' sAmayika ApavAnA uddezathI taiyAra karelI pustikA. lekhake vinamratApUrvaka jevI, bhogIlAla gAMdhIe sAhityasarjana-prakAzananI zarU karelI svIkAryuM che tema ahIM nathI sAmyavAdanuM vidvattApUrNa nirUpaNa ke pravRttio sAthe saMlagna. nathI gAMdhIvicAranI adhikRta mImAMsA. gAMdhIjImAM ane sAmyabhUdAnapothI' (1960), 'ApaNA yugane bhasmAsura' (1961) vAdamAM sAdhyanI ekatA che, phakata sAdhanAmAM ja taphAvata che; AthI ane 'caMbalanAM kotaromAM' (1962) jevAM pustako emanI sAmyavAdamAMthI hiMsAnI bAdabAkI eTale gAMdhIjIvanadRSTi, evI abhyAsaniSThA ane saMkalanazakitanAM paricAyaka che. "helana kelara' vicAraNAmAM rahelI adhurapa para ahIM khAsa bhAra mUkavAmAM Avyo (1916), 'merI kayurI' (1957), 'nAiTiMgela' (1957) emanI che. lekhake vicAraniSkarSa AtmapratItipUrvaka ojaravI gadyamAM caritrAtmaka pustikAo che. vaijJAthI gaMgA' (1945), kenDiDanAM rajU karyo che. parAkramo' (1952), 'mAnava tAruM bhAvi' (1962), 'zrama chAvaNIne kA.A. eka divasa' (1964), 'narendraza' (1968), 'vorDa naM. 7 girajAzaMkara muLajI : 'amadAvAda pharatA tIDano taDAko' (1878) (1968), "je.pI.nI jela DAyarI' (1977), 'zizu (ravIndra ane bALalagnathI banatI bInA' (1877) nA kartA. nAthanAM zizukAvyo) (1980), 'mAnavInAM rUpa' (1955), 'divyA" hatri. (1958), 'amitA' (1962), 'sAhityika pratimAo' (1963), giradharalAla jagajIvanadAsa : navalakathA 'pavitra kanyA' - bhA. 1 'vanaspatinuM vijJAna' (1965), 'mAnavInI manasRSTi' (1966), (1915), gujarAta vizenI mAhitI pustikA guNIyala gujarAta 'jogamAyAnI chaDI' (1951), 'dezavidezanI lokakathAo' (1953), (1912) tathA itihAsa-AdhArita 'dayALu briTana rAjayabhakita 'vijJAnayAtrA' (1957), 'zayatAnanA sAmrAjyamAM' (1958) mA (1958) (1914) nA kartA. ityAdi emanI pacIseka anUdita kRtio che. hatri. su.da. giradharalAla mukhI: juo, mukhI giradharalAla. gAMdhI sareza kalacaMda (5-1-1912): kavi, nATakakAra, vArtAkAra. giranArane caraNe : zailakaNamAM cetanAnuM itihAsavAhI darzana nihALatA janma vAMkAnera pAsenA makanasaramAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa kavi nhAnAlAlanI prasiddha kAvyaracanA. karAMcImAM. karAMcInI siMdha kaoNlejamAMthI gujarAtI viSaya sAthe bI.e. caM.. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 99 For Personal & Private Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ giranArA dayAzaMkara vasanajI - gujarAtane nAtha giranArA dayAzaMkara vasanajI : triaMkI nATaka 'suMdarasena-candrakaLAne gAyanarUpI perA' (1881)nA kartA. sArasvatone samAvyA che. uparAMta, graMthane aMte vIsamI sadInI paNI sadInA gujarAtI sAhityanuM vihaMgAvalokana madhusUdana pArekhe karAveluM che. caMTo. girimallikA : vividha phUlanA paricaya vacce aparicita rahelAM girimallikAnAM phUlanuM "meghadUta'nAM kuTajapu tarIke abhijJAna thAya che eno ullAsa vyakata karato bheLAbhAI paTelano lalitanibaMdha. caM.TA. girirAja bhAratIya : lalita sI. mahetA saMpAdita ' simpamAM bindu' (1963) nA kartA. girIza: juo, bhaTTa girijAzaMkara mayArAma. gIdumala UmilA dayArAma : navalakathAo uSAnaMdinI' (1914). ane kamalinI' (1915) nAM kartA. hatri. gImI baherAma rAbajI : 'abhAgiNI abaLA' (1952), 'nAdAna nAjhanIna" (1958), 'sAmAjika saMkaTa, 'pApI patnI' ityAdi pArasI saMsArane kendramAM rAkhI lakhAyelI navalakathAonA kartA. gujarAta enDa iTsa liTarecara (1935): mahAtmA gAMdhInA purovacana sAthe maLanuM kanaiyAlAla mA. munazInuM aMgrejI pustaka. emAM prAcInakALathI arvAcInakALa sudhInA sAhityanuM aitihAsika avalokana che. gujarAtano itihAsa, enI bhaugolika sImAonA vistArasaMkoca, gurjara prajAnI khAsiyate, enA Arthika-sAmAjika prazna, enI jJAtivyavasthA, enI saMskRtiparaMparA -A badhAM parimANone paDache pahelo khaMDa 'prAkRta, saMskRta ane apabhraMza parano che; bIjo khaMDa 'jUnI gujarAtI' parano che; ane trIjo khaMDa arvAcIna gujarAtIne che. pahelA khaMDamAM gujarAta, enI prajA, prAraMbhanI asaro, hemacandra ane semezvarane samaya vagerenI carcA che; bIjA khaMDamAM padmanAbhanI vIrakavitA, navuM gujarAta, mIrAM ane narasiMha, pracalita kathAsAhitya, akhe, premAnaMda ane dayArAmano samAveza che; trIjo khaMDa arvAcInakALanA sAhityane, saMskRtanA punarutthAnane, mahAtmA gAMdhInA prabhAvane ane arvAcIna sAhityanAM valaNAne tapAse che. arvAcInakALa karatAM prAcInakALa ane madhyakALane ahIM vadhu nyAya maLe che. kayAMka pUrvagraho naDayA che, kayAMka pramANabhAna cukAyuM che, kayAMka aitihAsika sAmagrInI cokasAI jaLavAyelI nathI, tema chatAM munazInA A graMthamAM sadAharaNa je rasalakSI carcA thaI che tanuM mUlya ochuM nathI. caM.To. gujarAtanA sArasvata (1977) : gujarAtI sAhitya sabhAne Azraye ke. kA. zAstrI dvArA taiyAra thayelA A pustakamAM akArAdi nAma-krame gujarAtI lekhakone paricaya emanAM pustakonA nirdeze sAthe apAve che. aMbadevasUri'thI AraMbhI husena ibrAhIma kaTAriyA" sudhI pahoMcatA A graMthamAM pariziSTa 1mAM anya bAkI rahI gayelA gujarAtanuM vakatRtva : phirojhazAha mahetA, horamasajI vADiyA, aMbAlAla sAkaralAla desAI ane raNachoDabhAI udayarAma davenAM vakatRtvalakSaNone nirUpato candrazaMkra narmadAzaMkara paMDayAne nibaMdha. caM.To. gujarAtane nAtha (1917) : kanaiyAlAla munazInI, gujarAtanA solaMkIyuganA itihAro para AdhArita navalakathAtrayInI 'pATaNanI prabhutA" pachInI bIjI navalakathA. cAra bhAgamAM vibhakata A kRtimAM banatI ghaTanAone mukhyatve saMbaMdha che pATaNanA rAjayataMtra ane e rAjyataMtranI AsapAsa vIMTAyelI vyakitaonA aMgata jIvana sAthe. emAM jUnAgaDhanA rA'navaghaNanA pATaNanA rAjaya sAthenA gharSaNanI, pATaNa ane mALavA vaccenI saMdhinI tathA tenA rAjakIya dAvapecanI vAta che; jyadevanA praNayasaMbaMdhanI vAta che; udA mahetAnA maMjarIne potAnI patnI banAvavAnA udhamAtanI vAta che; muMjAlanA punarlagnanI vAta che; kIrtidevanA kuLanA rahasyanI vAta che; muMjAla mahetA ane kIrtideva vacce rahelI rAjakIya vicArasaraNInA matabhedanI vAta che; ane tema chatAM AkhI kathAmAM A badhI vAtAnuM sthAna gauNa che. kathAmAM kharekhara dhyAna to kheMca che bhUgukarachalATathI AvelA bhaTTa kAka ane tenA praNaya-parAkramanI kathA. anya ghaTanAo eka yA bIjI rIte kAkano prabhAva upasAvavAmAM nimitta bane che. navalakathAnuM mALakhuM kAkanI bhramaNakathAnuM che. bhramaNane aMte potAnA parAkramathI kAka prApta kare che pATaNanA rAjataMtramAM potAno prabhAva ane maMjarIne prema. kAka bhRgukacchathI tribhuvanapALanI sAthe pATaNa Ave che tyAMthI kathAno AraMbha thAya che. pahelA bhAgamAM kAka potAnAM buddhi-cAturyathI rA'navaghaNane parAjya kare che ane udA mahetAnA hAthamAMthI, khaMbhAtamAMthI, maMjarIne choDAve che. maMjarInA sauMdaryathI kAkI enA para mugdha thAya che, paraMtu potAnI vidvattAnA abhimAnamAM masta maMjarI abhAga kAkane dayAbhAvathI jue che. bIjA bhAgamAM kAka potAnI vicakSaNa buddhithI muMjAlane prabhAvita kare che, jayadevanI priyatamA mATe saMdezo laI jAya che ane pATaNamAM udAnA mANasenA hAthamAMthI maMjarIne choDAve che. udAthI bacavA viduSI maMjarIe kAka sAthe anicchAe lagna karavAM paDe che, paNa lagnanI rAte ja te kAkane tiraskAre che. trIjA bhAgamAM kAka pharI vakhata udAne hAthamAM keda pakaDAyelI maMjarIne choDAve che ane kIrtidevanA kuLane jANI lAva che. kIrtidevane moDhe kAkanI zakitanI prazaMsA sAMbhaLI maMjarIne kAka pratyeno tiraskAra osare che. cothA bhAgamAM rAkheMgArane pakaDavA nIkaLela kAka rA'kheMgArane mitra bane che, kheMgAranI pratijJA pUrI thAya tyAM sudhI e kheMgAranI kedamAM rahe che, kheMgArane rANakadevI sAthe jUnAgaDha nAsI javAmAM madada kare che ane jenA garvanuM saMpUrNa khaMDana thayuM hatuM te maMjarIno hRdayasvAmI bane che. 100: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI kavitAnI racanAkalA-gujarAtI bhASAnuM aitihAsika vyAkaraNa aprastuta vidrata carcA, ciMtana tatha: lAMbAM sthaLakALanAM varNane ne pAtronA janma-uchera-svabhAvanI vigatapUrNa mAhitI ApavAnI laDhaNane tyAga karI, ghaTanAone nATyAtmaka banAvIne vArtArasa jamAvavA tarapha dhyAna kendrita karI A navalakathAe 'sarasvatIcaMdra' pachI gujarAtI navalakathAnI kAyApalaTa karavAmAM mahattvane phALe Apyo che. alabatta, aitihAsikane badale kAlpanika patra kAkanuM aucityathI vadhAre gaurava, kAkanAM romAMcaka parAkramo ane ene pariNAme tene prApta tha maMjarIne prema, kIrtidevanA bhUtakALa pAchaLa chavAyelI rahasyamayatA ityAdi tattvone lIdhe A navalakathA paNa 'pATaNanI prabhutA'nI mAphaka "aitihAsika romAnsanI chApa citta para pADe che. ja.gA. gujarAtI kavitAnI racanAkalA (1941): aradezara pharAmajI khabaradArane vivecanagraMtha. 'Thakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALA' aMtargata apAyelAM pAMca vyAkhyAnene emAM samAveza che. ke. ha. dhruva pachI padyaracanA paranI A bIjI mahattvanI AlocanA che. "kavitAnuM ane kavitAracanAnuM mULa', 'prAcIna-arvAcIna gujarAtI kavitAmAM padyavikAsa', 'arvAcIna kavitAnAM videzI padyasvarUpa', "akhaMDa padyanI racanAnA prayoga ane tenuM saMzAdhana' tema ja 'kavitAnI racanAvidhi ane bhASAsaraNI' ema kula pAMca rekhAmAM AnuM vibhAjana che. bhrAmaka ane pUrvagrahayukata ekapakSI abhigama, nirarthaka tIkhAza ane kaTutA tema ja kaTuprahArone bAda karatAM sAdI ane sarala zailIe lakhAyelA, eka ja viSaya paranA saLaMga graMtha tarIke AnuM aitihAsika mahatva che. caritane nirUpanuM vIratvasabhara sarvastu hoya ane jenuM nirUpaNa vargana-kathanAtmaka, agrAmya, saMmAjita, prasaMganukUla, namanIya zailImAM tathA kuzaLa saMvidhAnapUrvaka thayuM hoya te mahAkAvya; vyakita jIvananA vRtAMtane, mAnavajIvananA ekAda khaMDane ekAda puruSArthane nirUpatuM hoya te khaMDakAvyapaurANika upAkhyAna, madhyakAlIna AkhyAne-vArtAo, prabaLe, rAsA mAM AvI jAya; jyAre vyakitajIvananA prasaMga-paristhiti para avalaMbatuM hoya te ladhukAvya. lirikane judA prakAra ahIM svIkAryo nathI. lekhakane abhigama zAstrIya ane tarkanika che. rA.ne. gujarAtI takhalluse (1976): tribhuvana vIrajIbhAI hemANI dvArA saMpAdita A graMthamAM lagabhaga 700thI vadhu takhallusone kakkAvArI pramANe samAvyAM che ane takhallusa dhAraNa karanAranAM nAma darzAvyAM che. uparAMta, graMthanA uttarArdhamAM kakkAvArI pramANe lekhakonAM nAmane nirdeza karI enI sAme takhallu batAvyAM che. caM.To. gujarAtI nATayasAhityane udabhava ane vikAsa (1965) : maheza cekasIne mahAnibaMdha. nATakano udbhava, vikAsa ane gujarAtI sAhityamAM tenI gatividhinuM ahIM savistara nirUpaNa che. sAthe sAthe nATayarUpa, nATayavidhAna, lekanATaya, vyavasAyI raMgabhUmi, kavi nATayakAro, ekAMkI, dIrgha nATako vagere muddAonI sadRSTAMta chaNAvaTa paNa che. gujarAtI nATakanI sAMprata sthitine mUlavatA. bharatavAkathamAM, kada ane patharATanA mehamAM, gujarAtI nATakanuM saghana ane siddhimUlaka kheDANa ochuM thayuM che evo nirdeza maLe che. 2.ra.da. gujarAtI bhASA ane sAhitya (1957): narasiMharAva dIveTiyAe 1915-16 mAM ApelAM vilsana phAilejikala lekacarsa 1921 ane 1932 mAM be khaMDemAM prakAzita thayAM hatAM tene gujarAtI bhASAmAM ke. kA. zAstrIkRta saMkSipta anuvAda. vyAkhyAno be bhAgamAM vaheMcAyelAM che. prathama bhAgamAM emaNe gujarAtI bhASAne itihAsa ane tenI dhvaniprakriyA cagya che; jyAre bIjA bhAgamAM gujarAtI bhASAne vikAsakrama, tenI rUpasiddhi ane zabdakozanI carcA karI che. - narasiMharAvanuM gujarAtI bhASAzAstrane mahattvanuM arpaNa emanI saMkhyAbaMdha maulika sthApanAo che. pratisaMprasAraNanuM emanuM darzana, vivRttavidhAnanI carcA, ladhuprayatna ha' ane 'ya' tathA alpaprayatna a" vagere enAM udAharaNo che. A uparAMta, anya prazno viSe paNa emanI carcA-vicAraNA maulika rahI che. bhASAvijJAnanA Adhunika siddhAMtavicAranA saMdarbhamAM emAMnuM keTaluMka kAlagrasta lAgavAne paNa saMbhava che, chatAM emAMnI ghaNI sAmagrI aDadhI sadIthI vadhu samaya pasAra thavA chatAM tenI tArkika ane cokkasa vicAraNAne kAraNe hajI paNa ghaNA vidvAnone prastuta ane upayogI jaNAyelI che, hatri. gujarAtI bhASAnuM etihAsika vyAkaraNa (1988) : harivallabha 2. bhAyANInA A vyAkaraNagraMthamAM jUnI gujarAtInI vyAkaraNa gujarAtI kahevata saMgraha ane prAcIna doharAo ane sAkhIo (1911): AzArAma dalIcaMda zAha karele kahevatane saMgraha. emAM 'mUrkhanA saradAra vize', 'maitrI vize', 'citA vize' evAM ja dAM judAM mathALAM nIce viSayavAra kahevato mUkelI che. eka kahevatane anurUpa ane samarthaka bIjI kahevato paNa sAthe sAthe ja ApavAmAM AvelI che. kahevatarUpe pracalita vAkayo, sAkhIo tema ja doharAone paNa samAveza karavAmAM Avyo che. namUnA tarIke koI eka kahevatane lagatAM dRSTAMtA paNa TUMkamAM ApavAmAM AvyAM che. caM.. gujarAtI kAvyaprakAro (1964) : DolararAya mAMkaDe 'Thakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALA' (muMbaI yunivarsiTI)mAM 1957-58 mAM ApelAM pAMca vyAkhyAnanuM graMthasvarUpa. pahelA vyAkhyAnamAM teo kAvyonA vargIkaraNa mATe bhASAsvarUpa, bhASAprakAra, vastunuM mULa, kAvyasvarUpa ane kAvyanuM aMtastattva e pAMca siddhAMte tArave che. temAM chellA arthAta mAnavajIvananA nirUpaNanA siddhAMtane uttama TheravI tene AdhAre teo kAvyanA mahAkAvya, khaMDakAvya ane ladhukAvya e traNa prakArone tarkasaMgata Therave che: jenuM kAvya vastu anuzrutijanya, prakhyAta, lokasvabhAvayukata, vizALa phalakavALuM, samagra mAnava- jIvanane pratibibita karavuM, badhA puruSArtho ane mahApuruSanA gujarAtI sAhityakoza -2 : 101 For Personal & Private Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI bhASAnuM dhvanisvarUpa ane dhvaniparivartana- guNasuMdarI sAmagrI zatAbdIvAra vyavasthita rUpamAM rajU karavAno prayatna thaye che. ahIM gujarAtI bhASAnA prAraMbhakAlIna 1150thI 1350nA tabakkAthI mAMDI caudamA, paMdaramA ane seLamA zatakanI sAmagrIno upayoga thayo che. dareka tabakkAnI kRtionA paricaya sAthe enI lekhanapaddhati ane joDaNInI carcA karIne vyAkaraNanI rUparekhA upalabdha karI ApI che, ane e rIte aitihAsika parivartananAM pAsAMone sparza karyo che. bhaviSyamAM gujarAtI bhASAnA svataMtra vyAkaraNa-nibaMdhana mATe joItI AdhArasAmagrIrUpe A vyAkaraNanuM vizeSa mUlya che. rAMTo. gujarAtI bhASAnuM dhvanisvarUpa ane dhvaniparivartana (1966): Do. prabodha paMDitane kula dasa prakaraNamAM vaheMcAyela gujarAtI bhASAvicAra aMgene vaijJAnika graMtha. 'bhASAnA saMketo' nAmanA pahelA prakaraNamAM lekhake bhASAnA svarUpa aMgenI tAttvika carcA karI che. lekhakanA mate bhASAne bhASA tarIke jovAthI ja tenuM svarUpa samajI zakAya. pratyeka bhASAnI anaMta dhvanivyavasthAmAMthI bhASA vijJAnI je te bhAyAnA maryAdita ghaTako ja ekaThA kare che. bhASAnA saMketa dhvanionA banelA che, tethI te tapAsavA mATe uccAraNaprakriyAnI tapAsa jarUrI bane che. bIjA prakaraNamAM uccAraNa prakriyA zIrSaka taLe uccAraNakAryamAM kAryazIla thatA avayavo ane temanAM kAryonuM AkRtio sAthe vigate varNana ApyuM che. trIjA prakaraNa dhvanighaTakamAM dhvanighaTakanA saMpratyayanI tathA te nirdhArita karavAnI paddhationI carcA karavAmAM AvI che. jethI prakaraNamAM gujarAtI bhASAnA dhvanitaMtranuM varNana karavAmAM AvyuM che. bhASAnA anaMta dhvaniomAMthI bhASAvijJAnI bhASAnA dhvanighaTako kaI rIte tArave che tenI tapAsane A eka uttama namUno che. pustakanAM pAMcathI ATha sudhInAM cAra prakaraNo aitihAsika bhASAvijJAnanI carcAmAM che. parivartananI prakriyA, dhvaniparivartana, sAdRzyamUlaka parivartana vagerenI carcA judI judI bhASAonAM udAharaNa sAthe karavAmAM AvI che. gujarAtI svaravyavasthAnuM parivartana' nAmanA AThamAM prakaraNamAM saMskRtakALanI svaravyavasthAthI gujarAtI svaravyavasthA kaI rIte judI paDe che tenI vizada carcA thaI che. A vyavasthA samajAvavAmAM lipinI bhUmikA tema ja lahiyAonI bhUlo kevI rIte madadarUpa nIvaDe che ane AvI ghaTanAonI saMgati mATe tarkanika vicArasaraNInI kevI jarUra paDe che tenI pratIti A prakaraNa karAve che. chellAM be prakaraNa balIviSayaka carcAmAM che. koI paNa bhASA samudAyamAM kAlagata parivartananI jema sthaLagata parivartana hoya che te ahIM spaSTa karyuM che. bhASA vizenI bhASA kevI hoI zake tenA udAharaNarUpa A graMtha che. gujarAtI bhASAnA dhvanisvarUpanI carcA karato A graMtha gujarAtI bhASAnA taviSayaka sAhityamAM enA vaijJAnika abhigamane kAraNe atyaMta noMdhapAtra che. bhASAmAM atyAra sudhI lakhAyelA vyAkaraNaviSayaka graMthomAM A graMtha aitihAsika mahatva dharAve che. A vyAkaraNa racavAmAM lekhake moTe bhAge saMskRta tathA aMgrejI vyAkaraNane pratimAna tarIke upayoga karyo che. zarUAtamAM sAmAnya bhASAzAstranI thoDIka carcA che paNa pachI tatkAlIna vyAkaraNaviSayaka vibhAvanA rajU thaI che. sAtamA, AThamA ane navamA prakaraNamAM kaMIka sAhityika kahI zakAya tevI carcA che, je e samayanA vyAkaraNaviSayaka graMthonuM eka aMga lekhAtuM hatuM. graMthanA zeSa bhAgamAM pada, vAkayArtha, nAma, jAti (liMga), vacana, vibhakita, kAraka, sarvanAma, vizeSaNa, kriyApadanA prakAro, dhAtunA prakAro, kRdanta, kALa, prayoga, upasarga, pUrvaga, avyaya, padavinyAsa, vAkathapRthakkaraNa vagereno samAveza thayo che. sAta dAyakA pahelAM lakhAyeluM vyAkaraNa parane A graMtha AjanA saMzodhakane enA saMzodhanakAryanA prasthAna-bida tarIke athavA e dizAmAM vicAraNArtha sAmagrI tarIke upayogI che. hatri. gujarAtI sAhityanI rUparekhA (1943) : sAhityanA itihAsanA graMthamAM vijayarAya vaidyano mahattvane saMdarbhagraMtha. emAM gaurjara apabhraMzathI mAMDI gAMdhIyuganA AraMbha sudhInA sAhityane AvarI lIdhuM che. A pustakanI nirUpaNapaddhatinekhI che. sAhityavikAsanA nirUpaNamAM sAhityaprakArone nahIM, sAhityakArone kendramAM rakhAyA che. ahIM sAhityakAranI carcAmAM sAhityaprakAranuM vikAsadarzana yathAsthAna sUcavavA upakrama che. prathamavAra yuga pramANe vibhAgIkaraNa karIne te te yugane cokkasa nAma paNa apAyAM che. je te yuganA sauthI prabhAvaka sarjakanuM nAma yugane ApavAmAM lekhakane sarjakakendrI abhigama spaSTa che. ahIM rItinI raMgadarzitA hovA chatAM mUlyAMkanamAM zAstrIyatA oLapAI nathI. itihAsa-nirUpaNa ane zailImAM seTsabarIne AdarzarUpe svIkAryA hovAthI lekhakanI vAkyaracanA atisaMkula, upavAkyanI pracuratAvALI ane kyAreka durbodha hovA chatAM mUlyAMkanamAM sarvatra spaSTa ane asaMdigdha che. 2.ma.zu. gujarAtImAM vivecana tatvavicAra (1985): pramodakumAra paTelano vivecanagraMtha. ahIM vivecananuM svarUpa, tenAM kAryo ane tenI paddhatio vize gujarAtImAM thayelI vicAraNAonuM samIkSAtmaka adhyayana che. viSayanI dRSTie narmadayugathI svAtaMtryonarayuga sudhInA vivecanasAhityane tapAsavAmAM AvyuM che. taTastha ane vyakitatvalakSI tattvavicAraNA kayAMka dIrghasUtrI banI che kharI paNa vastulakSitA, prAmANikatA ane nirbhIkatAne ekaMdare jALave che. mR.mAM. guNavaMtI gujarAta : khabaradAranuM gujarAtanI prazasti karatuM jANItuM gIta. rAMTo. guNasuMdarI : govardhanarAma mAdhavarAma tripAThInI praziSTa navalakathA sarasvatIcaMdranI nAyikA kumudanI mAtAnuM pAtra. vyakita ane kuTuMbanA saMbaMdhane Adarza rIte upasAvatI gRhiNInuM emAM Alekhana che. gujarAtI bhASAnuM bRhad vyAkaraNa (1919): kamaLAzaMkara prANazaMkara trivedIne A graMtha cAlIsa prakaraNomAM vahecAyelo che. gujarAtI 102: gujarAtI sAhityakoza - 2 Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNa gepInAtha-gekANI puSkara haridAsa gukha gopInAtha : "vaidaka zabdanidhi' (trI. A. 1948)nA kartA. gulAma mahammada : 'klisUphInI kasoTI' (1896) ane ijharala haka' ca.TA. (1898)nA kartA. guma bhANAbhAI kezavajI: 'navIna bhajanAvaLI'nA kartA. ni.ve. hatri. gulAmadIna gADIvALo : gulAbadAsa brokaranI prasiddha TUMkIvArtA. gumadUta : "izkane aMjAma", "khUbasUratInuM khappara', 'muMbaInuM rAtrI emAM 'e meDI mArA pagamAM besatI nathI' eTalA gaNita parathI rahasya' (1925), 'prapaMcI pramadA'- bhA. 1 (1956) tathA anya gADIvALA gulAmadIna priyatamA AyezAne anya sAthe vAtacIta karatI joI javAne kAraNe tallAka Ape che enI dardakathA che. jAsUsIkathAonA kartA. hatri. - caM.To. guptA : juo, dave jayotIndra hariharazaMkara. gulAmahusena valImahammada : padyagraMtho 'senerI sukhana' tathA gurjara agresara maMDaLanI citrAvalI (1889): "satyavakatAnA | munaca e salavAta' (1927)nA kartA. adhipati kezavalAla hariviThThaladAsanA saMpAdana heThaLa ahIM gurjara hatri. vargamAM AgaLa paDatA keTalAka gRhasthonI chabIo temanA saMkSipta | gRhapraveza (1956): gujarAtI TUMkIvArtAmAM sureza joSIne Adhunika vRttAnta sAthe ApavAmAM AvI che. keTalIka sAkSarachabIo paNa praNetAnuM mAna apAvanAra emanA A prathama vArtAsaMgrahamAM ahIM graMthastha che. ekavIsa vArtAo che. pragaTa thatAMnI sAthe ja bhAre UhApoha caM.. sarjanArA A saMgrahamAM kathanarItinA prayogonuM nidarzana karAvatI gurjarasutAra harilAla mAvajI : 'vizvakarmA padamALA' (1912)nA "vAtAyana'; purANakathAnA bhUtakALanI samAntare vartamAna samayanuM kartA. Alekhana karatI 'janmotsava', 'naLadamayaMtI'; mAnavacittanAM gUDha . ' ni.. saMcalanane samartha rIte AlekhatI 'pAMcame dAva', "sAta pAtALa', gulakAta : juo, sAdika mahamada zekha ahamada. 'gRhapraveza' jevI vArtAo noMdhapAtra che. saMgrahanI keTalIka vArtAo gulanAra : 'nekajAda naragesa' (1937) nAmaka vArtAsaMgrahanAM kartA. bhaviSyamAM lakhAnArI vArtAonI pUrvabhUmikArUpa che. lekhaka A hatri. vArtAomAM sthULa ghaTanAo para bhAra ApavAne badale ghaTanAnA gulaphAma : juo, paTela jahAMgIra nasaravAnajI. hAsa ke tirodhAna para bhAra Ape che. alabatta, emAM sAmAjika ane sAMskRtika saMdarbhanuM saMpUrNa nigaraNa karavAmAM AveluM nathI. gulabAnu jamazedajI jIjIbhAI, "thelmA': 'dile ArAma'mAM potAnI racanAprakriyAne paricaya karAvatA, saMgrahanA AraMbhe pragaTa thayelI aitihAsika navalakathA 'rAjA haThIsIMga' (1900nI mUkavAmAM AvelA lekhamAM pragaTa thatI, TUMkIvArtA vizenI lekhakanI AsapAsa) nAM kartA. emaNe keTalIka navalikAo paNa lakhI che. saiddhAtika bhUmikAne meLa emanA sarjana sAthe maLe che. A vArtAomAM Tekanika upara bhAra ApavAmAM Avyo hovAne kAraNe gulAbacaMda meghajI : 'rAmAyaNa' (1930)nA kartA. atyAra sudhI upekSita rahelA gadyanA mAdhyamane ahIM samucita hatri. upayoga thaze che. sureza joSI vArtAone jUthamAM racatA hovAthI gulAbacaMda hamIracaMda : chappananA dukALane havAla' (1901) padya- nIvaDelI vArtAone samajavA mATe A vArtAo upayogI bhUmikA kRtinA kartA. pUrI pADe che. hatri . | zi.paM. gulAbacaMdrajI : gujarAtI, saMskRta ane hindI bhASAnA kA. vatane ge. kAM.: vArtAsaMgraha 'khAvAyelI pagadaMDI' (1940)nA kartA. . kaccha-vAgaDanuM bhaTavADA. jaina muni. 'mahAkALI', 'bhayaharaNI' vagere emanI padyakRtio che. ha.tri. gokaLabhAI bhagavAnajI : padyakRti "zrI hariprasAdI'nA kartA. gulAbasiha (1897): maNilAla nabhubhAI dvivedInI navalakathA. sAta taraMgamAM vaheMcAyelI A kathA aMgrejImAM lakhAyelI bulavara gokANI puSkara haridAsa, 'ge', bhikhu sudAmA', "haridAsa'. lITananI rahasyavAdI navalakathA jhenonI'nI vastu-saMkalanAne (23-6-1931): nibaMdhakAra, caritrakAra. janma dvArakAmAM. anusare che ane bhAratIya dezakALane anurUpa ene vinyAsa prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa dvArakAmAM. 1942mAM maeNTrika. apanAve che. lekhakano Azaya emanAM anya lakhANonI jema 1953 mAM vallabhavidyAnagarathI bI.I. konTrAkaTara tathA imAratI ahIM paNa vedAMtanA tattvane svIkArI ene anubhavavAne che. bAMdhakAmanA sAmAnane vepAra. 1976-77mAM "badhi'nA taMtrI. jJAnamArgI matyendra ane premamArgI gulAbasiMha tema ja ramAnI emaNe 'mAnavInAM mana' traNa bhAga (1976, 1978, 1984) AsapAsa kathAnaka gUMthAyeluM che. ane "oLakha ApaNI potAnI' (1984)nAM mAnasazAstrIya caM.To. AdhyAtmika nibaMdho dRSTAMta sAthe lakhyA che. "acetana sAkSIo', , caritrakAra sudAmA dhyamika 13mAM va gujarAtI sAhityakoza 2 :103 Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ gokuLajInA velA gAra kanubhAI choTAlAla - (1975) tathA tathA ramyA (1984)mAM 'kumAra'mAM pragaTa thayevI emanI maulika tema ja rUpAMtarita hAthAo saMgrahAI che. svAmI prakAzAnaMdajIviSayaka 'prakAzajivi'(1962) tathA 'pU.ganabApA"(1971)jIvanacaritra che. 'prazamaMgalA'(1964) navA 'prakAzapatha' (1976)e svAmI prakAzAnaMdanI nApa, noMdha tathA ApelA avataravAne AdhAre saMpAdita karavAM pustako che. 'paramAtmA kayAM che?" (1969) ane 'rAbhAgathI samAdhita" (1973) Azcarya rajanIzajInAM hiMdI pustakonA anuvAdo che. 'pUrNatAne po'(1977) AdhyAtmika sAdhanAvidhi vize ane 'dvArakA saha~saMgraha'(1973) tathA 'dukA'(1977) dvArA vizenAM aitihAsika saMdhina saMpAdana che. saurASTranI asmitA' 'gujarAtanI asmitA', 'bhAratanI asminA' tathA 'vizvanI asmitA'-bhA. 1, 2 vagere emanAM anya saMzodhanalekhAnAM saMpAdita pustako che. jotiSa, dharma, vaidaka tathA adhyAtma vizenI emanI lekhamALAo sAmayikomAM pragaTa thatI rahe che. nivAra gokuLano levA : ghanazyAma desAInI TUMkIvArtA. emAM dastAvejI AlekhananA othA nIce, caritronI vividha bhAta vacce daivayogane vakratApUrvaka upayoga karavAmAM Avyo che. co. gokhale gaNezarAva kRSNa 1915, 23-11-1968): saMpAdaka, saMzodhaka. janma ratnagiri jillAnA rAjapura tAlukAnA piThagAvaNe gAmamAM. prAthamika zikSaNa vAMsadAmAM. 1934mAM pUnAthI maeNTrika. pachI vaDodarA rAjyamAM nokarI. dastAvejI saMzAdhanomAM rasa. marAThAkArbIna dastAvejenA kAra kavi vizvanAthanA 'pavADA'(anya sAthe, 1964)nuM emaNe saMpAdana karyuM che. A uparAMta 'vIrasiMha vAghelAnuM kavita' paNa emaNe saMpAdita karyuM che. co gogarTa vinAyaka sadAziva : bhANa prakAranI pahelI ja vAra gujarAtImAM avatArelI nAJakRti 'zuM kahyuM"(1942) uparAMta anuvAda 'sukhanI zodhamAM'(1942) tathA bALavArtAsaMgraha "TakavArtAo' -bhA. 2nA kartA. tri. gAMDIla uMmara amIna, 'uMmara jetapurI' (3-9-1933): kavi. janma jetapuramAM. Adama hAIskula, jetapuramAM zikSaka. hAra koMcImAM nivAsa, 'abhidhA'(1982) emano kAvyasaMgraha che. 'AdamaH Adarza (1971) ane "mAtarI smRtigraMtha' emanAM saMpAdano che. caM.To. gopANI amRtalAla rAcaMda, 'Agamanna' 'divAna', "madhyastha', 'saMjaya'(12-10-1907, 26-9-1987): gadyalekhaka,saMpAdaka. janma boTAdamAM. 1925mAM bI.e. 1934mAM saMskRta, gujarAtI ane ardhamAgadhI viSayo sAthe ema.e. 1947mAM pIeca.DI. 14: gujarAtI hatyako-2 1939thI 1970 bhAratIya vidyAbhavana, muMbaImAM ardhamAgadhI vibhAganA vaDA. upaniSada, rAta vagerene vadhAre rahelI kathAo dharmabaMdhathA' -1, 2 (1939) tema ja zramaNAMskRtinA netattvajJAnanA tema ja kiliMganA lekheno saMgraha 'mArI lekhanayAbA'- bhA. 1, 2 (179, 1983) emanA nAme che. 'nAgapaMcamI kathA' (1949) ane "bhrAntinA'(1949) emanA saMzodhanagraMtho che. 'ratnasuvAsita vaNI'(1955), vIrakthAmRta'- bhA. 1, 2 (1953), 'jainadarzana vicAra'(15) 'dhavArI'- bhA. 1, 2 (161, 1962), 'sArA-sudhA'- bhA. 1, 2 (1964, 1965), 'tArA sudhArasa vANI' (1963) emanAM saMpAdano che. 'aSTapadukA' (1958), 'zAMtinA dUta'(1964), 'ujajavaLa vANI'(1965), 'samayasunaM'(1936) emanA anuvAdo che. pAmAM. gopAlana : juo, paTela gopALabhAI lallubhAI. gopALadAsa: 'maganalAla ane chaganalAla'- bhA. 11880nA kartA. ni.vA. gopALadAsa bhagavAnadAsa : 'gopALasiMha...'(1878) ane 'dANasovA'(1886)nA kAM. ni.vA. gopALabApA : manubhAI paMcolI 'darzaka'nI navalakathA 'jhera to pIdhAM che jANI jANI'mAM saMta-saMskRtinA pratinidhi samuM sAtvika pratibhA dharAvatuM pAtra. A pAtranI AdhyAtmika hUMphamAM nAyakanAyikA UcharelAM che. cA gopInAtha pAvanarAma : 'zrI prabhAtiyAM-rAmAvatAranAM rasika pada (1887)nA krAM ba. gopInuM ghara : bakulezanI TUMkIvArtA. emAM, janmakedanI zikSA pAmelI gopI vahelo chuTakAro pAmI ghera pahoMce che tyAre badalAI gayelA jagatano ane potAnAM bhUtakALanAM kRtyono sAmano karatI karatI gAta pAme che, evuM kAnaka che. caM.TA. gora aMbAlAla chaganalAla : 'allAdInanA khajAnA ane jAduI phAnasa'(1923), 'alIbAbA ane cAlIsa cAra' tathA 'gaNapati yuddhavarNana'nA kartA. niva gAra kanubhAI choTAlAla, 'divya sAlA'(11-1-1931): kavi. janma kaThalAla (ji. bharUca)mAM. 1962mAM ma. sa. yunivarsiTI, vaDodarAthI gujarAtI viSaya sAthe ema.e. e pachI Adipura (kaccha)nI kaoNlejamAM adhyApana. emaNe kAvyasaMgraho 'jhaMkhanA'(1972) ane 'mahAgujarAtane caraNe'(1955) ApyA che. For Personal & Private Use Only 2.ra.da. www.jainelibrity.org
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ gora chaganalAla IzvaralAla-govardhanarAmanuM manorAjaya gera chaganalAla IzvaralAla: 'jaya mugalAMnI paMcaraMga' (1908) nAmanA bhajanasaMgrahanA kartA. hatri. gera yaMta haragoviMdadAsa: 'mAI raNakAra' (1961) padyakRtinA kartA. hatri. gora jIvarAma ajarAmara, 'jaTila' (1867, 28-8-1913): kavi. janma bhUjamAM. amadAvAda TreniMga kolejamAM abhyAsa. 1886 mAM lakhapatamAM darabArI karI. 1900thI 'sarasvatIzRMgAramAsikanuM prakAzana. emanI pAsethI daza kAvyagraMtha maLyA che. emAM sAmAnya kakSAnI padyaracanAono saMgraha "kAvyakaLAdhara' (1893), dAdAbhAInA svadezAgamananA svAgatanuM rUDha varNana ApanuM 'dAdAbhAIstotra' (1894) tema ja kacchabhUpati kheMgArajInI stuti rajU karatuM kAvyapustaka "kacchabhUpati kavitA" tathA "UDho hothala', 'dAmodarazataka', 'maNiyazalikA', "viduranIti', 'vIrabatrIzI', "zaMkarathazamAlika' vagereno samAveza thAya che. kau.bra. gera mohanalAla choTAlAla : 'jelanA yogI mahAtmA gAMdhIjInA udde za kAvyaracanAnA kartA. gorakha : juo, zukala narendrakumAra bAlakRpaNa. goradhanadAsa maMgaladAsa: 'khATalA nIce' (1976) tathA 'pAghaDI' nATakonA kartA. ha.tri. goregAmavALA AlAM dArAzAha: "asalI IrAnI', 'takadIrane tAra' (1927) jevAM dviaMkI nATakonA kartA. hatri. golIbAra nUramahammada jusababhAI, "ena. je. gelIbAra', 'nUra' (1914, 26-11-1966): hAsyalekhaka. janma jAmanagara jillAnA paDadharImAM. cothA dhoraNa sudhI abhyAsa. 1947 thI 1966 'cakrama' sAptAhikanA taMtrI. 1943thI 1950 'saMgIta' mAsikanA taMtrI. amadAvAdamAM avasAna. 2.ra.da. gelIbAra mehammada yunusa nuramahammada, 'ema gelIbAra' (24-11-1949) : navalakathAkAra. janma amadAvAdamAM. 1970mAM aMgrejI sAhitya sAthe bI.e. 1975 mAM patrakAratvane DiplomA. pahelAM 'cakrama'nA ane have 'caMdananA taMtrI. emanI 'jaMtaramaMtara' (1985) navalakathA uparAMta anya aneka navalakathAo hajI sAmayikomAM chapAyelI paDelI che. caMTo. gelIbAra hAruna nUramahammada, 'A', 'Adila', "choTe golIbAra' (1-8-1938, 6-12-1970): navalakathAlekhaka. janma surendra nagaramAM. ATha dhoraNa sudhIno abhyAsa. 1957thI 1961 'ghanacakkara'nA, 1963thI 1965 'paDaghama'nA ane 1966 thI 1970 'cakrama'nA taMtrI. kalamAM avasAna. emaNe 'ApakarmI ke bApakarmI' (1967), 'hunnabAnu' (1967) tema ja 'abdullA divAnA' jevI manoraMjaka kathAo ApI che. kau.bra. govardhanarAma- eka adhyayana (1963): ramaNalAla jozIne mahAnibaMdha. e pAMca khaMDomAM vaheMcAyeluM che. emAM gevardhanarAmanA jIvananAM samagra pAsAM AvarI levAyAM che. khaMDa 1 'prAkakathana'mAM gavardhanarAmanA janmasamayanI sAMskRtika-aitihAsika pRSThabhUminuM nirUpaNa thayuM che. khaMDa 2 'hajIvana' be prakaraNomAM AlekhAyela che ane emAM govardhanarAmanI 1855thI 1883 sudhInI jIvanakathAnuM vigate nirUpaNa karIne, emanI 'vidhimuThitama', 'hadayarUditazatakamaane 'snehamudrA' jevI saMskRta ane gujarAtI kRtionI sarjaka-jIvanakathAnA saMdarbhamAM tapAsa karavAmAM AvI che. "sAkSarajIvana' nAmanA trIjA ane cothA khaMDamAM jIvanakathAne bIjo ane trIjo bhAga rajU thayuM che ane sarasvatIcaMdra jevI mahatvanI kRti aMge vistArathI vAta thaI che. taduparAMta 'sAkSarajIvana' Adi sudIrgha racanAo, lekhe, vyAkhyAna-nibaMdha vagere prakIrNa kRtionuM avalokanAtmaka nirUpaNa che. chellA, pAMcamA khaMDa 'adhyAtmajIvanamAM govardhanarAmanA AdhyAtmika ciMtananuM emanA kRtigata tema ja jIvanagata saMdarbhone AdhAre nirUpaNa thayuM che. pustakanuM mahattvanuM pradAna e che ke govardhanarAmanAM aMgrejI lakhANone ahIM pravAhI zailImAM sAragrAhI paricaya karAvyo che. govardhanarAma vizenAM pUrve lakhAyelAM lakhANamAM rahelA vigatadenI paNa aneka sthaLe zuddhi thaI che. govardhanarAmanI itihAsadRSTi, emane kalA tema ja jIvana pratyeno abhigama, emanI tattvavicAraNA vagerenuM sarvAgI nirUpaNa karatA A graMtha tadvidha sAhityamAM mahattvanuM pradAna che. hatri. govardhanarAma : ciMtaka ane sarjaka (1962): viSNuprasAda 2. trivedIne vivecanagraMtha. AmAM 'govardhanarAma tripAThI vyAkhyAnamALA" aMtargata gujarAta yunivarsiTIne Azraye apAyelAM pAMca vyAkhyAne saMgrahita che. emAM govardhanarAmanI tattvavicAraNA ane sAhityavicAraNAne tapAsavAno upakrama che. 'snehamudrA' ane 'sarasvatIcandranAM mUlyAMkane paNa ahIM che. ahIM nItigrAhI ane satvagrAhI vivecakanI saundaryadRSTine paricaya thAya che. caMTo. gavardhanarAmanuM manorAjya (1976): govardhanarAma mA. tripAThInI tattvamImAMsA ane sAhityika viziSTatA vizenA rAmaprasAda pre. bakSInA lekhene saMgraha 'govardhanarAmanuM manorAjaya', 'govardhanarAma ane zopanahAuara','govardhanarAmanuM ane AnaMdazaMkaranuM tattvajJAna, jJAnagaravA gavardhanarAma', 'bANa ane govardhanarAma : zailIviSayaka tulanA', 'snehamudrA ane govardhanarAmakRta be ajJAta virahakAvyo gujarAtI sAhityakoza- 2 :105 For Personal & Private Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ govAlaNI--gohila jIjIbhAI sUrajamalajI ema kula sAta lekhaka ahIM che. a vedAntathI AgaLa vadhavA mathI rahelI gevardhanarAmanI svataMtra anvIkSA paratvenuM lekhakanuM vizleSaNa atyaMta krImanI che. varSanAmanI saMskRta ane aMgrejo ema be virahaviSayaka padyaracanAonI lekhake zeAdha sAthe vAcanAo ApelI che. caM. govAlaNI : malayAnilanI A vArtAthI gurAtI TUMkIvArtAnI zarUAta thaI che. gAvAlaNI pAchaLa ghelA banelA nAyakane govAlaNI kaI rIte sAnamAM lAve che enuM emAM Alekhana che. ghaMTo. goviMdajI kAnajI : vArtAkAra, kavi, nATayalekhaka, emanA maraNAttara prakAzita graMtha 'goviMdagirA'(1933)mAM vArtA, kAvya, nATaka prakAranI kRtio che. kAvyomAM prAsAdika zailI, tA vArtAomAM hAsyarasanuM prAdhAnya dhyAna kheMce che. kau.bra. goviMdadAsa : caritrakRti 'guru gAviMdajInuM jIvanacaritra'nA kartA, kau.bra. goviMdabhAI bhAIlAlabhAI: 'cakravartI caMdragupta yAne kauTilyanI kuTilatA'(1916)nA ketAM, kau.bra. goviMdarAma : padyamAM lakheluM jIvanacaritra paramapUjya bhakata rAmajI mahArAjanuM TUMka jIvanacaritra' (1931), padmagraMtha 'zrI gAviMdavANIvilAsa', 'brahmavidyAsa', 'madarzana' tema ja 'gAviMda ciMtAmaNi'nA karyAM. kau.bra. goviMdalAla catrabhUja : padyagraMtha 'anaghaDavALAnA khyAla'- bhA. 1 nA karyAM. kaubha goSThi (1951): umAzaMkara jozInA saMskAralakSI mArmika nibaMdheDano saMgraha. kula bopIsa nibaMdhonI sAthe lekhake nibaMdhanA kAkAra aMgeno svAya paNa zarUbhAtamAM mUkave che. mukhyatve nibaMdhane darzana banAvavA taraphano ane vyakitatvathI maMDita karavA taraphano ahIM prazasya prayatna che. caritrAtmakanAvI, aMgatatAthI, haLavA prAthI, dastAvejI niSThatAthI ane cAreka ciMtanAtmakatA A nibaMdhone lekhake juduM juduM stara UMcakA che. cAradi tema ja kalAviSTa sAthe samanvata uSmAbharI saMbhASaNazailInA AviSkAra A nibaMdhonA gadyane jIvaMta ane anuneya rAkhyAM che. ca. gAI nAgarajI bhImajI : munizrI hIravikSanAM saMkSipa vyAkhyAnone padyamAM DhALatI kRti 'nava taraMga'nA kartA. kauya. gosAMI nArAyaNabhAratI manvaMtakhAratI : navavA 'rAvI yamala' (1887) tema ja anUdita kRtio 'nirbhayabhImavyAyoga'(1886) 106: gujarAtI sAhityakoza - 2 ane 'rasikapriyA'(18) tathA "zUravIra amarasiyoDa (ees) al. $1.2. I. baLadevapurI kailAsapurI : praNayanA dhAnakane para pagana be AlekhatI ad bhutarapradhAna kRti 'kusumamaMjarI' (1893) nA karyAM. kau.bra. gosvAmI govinda ke vaiSNava ApradAyane lagatI kRti bhaktimArganuM hArda'(1953)nA kartA. rI gosvAmI nArAyaNabhAI sAmAbhArathI (9-3-1939): navalakathAkAra. janma maMDAlImAM ema.e., ema.ga, pIeca.DI. saMskRta sAhityAmArtha. zrI zArvajanika vidyAlaya, mahesANAmAM AcArya. "lakhyA haikha lalATanA'(1965), 'snehanAM saMdhANa'(1963), 'UghaDavAM dvAra aMtarano' (1968)emanI navalakathAno che, para allAha tere nAma'(16) emanuM nATaka che. caM gosvAmI. bAjarAjagiri : vAtmaka kRti 'prIta pANanI'(1975) "nA karyAM. ka gAsvAmI ramaNabhArathI devabhArathI, 'daphanavisanagarI' (12-2-1943): kavi. janma mahesANA jillAnA visanagaramAM. kolejanA pahelA varSa sudhIne abhyAsa. 1965thI vaDanagaramAM polisa heDa konsaTeba. 'ucchavAsa' (1976), 'tarasyAM muLa' (1983), 'na kI gajhale' (u) (1970) vagere emanA kAvyasaMgraho che. 'gIta' (1976), '-guMjana'(1978),'lAgaNInA vaheNamAM taratA atItanA pahADa'(1980) vagere emanAM kAvyasaMpAdano che. tri. gosvAmI ramaNalAla pItrAva: vaiSNava saMpradAyanI urjanakRtio 'hitamArga garabAvaLI'(1898)nA kartA. .bu. gohila kALubA saradAra dhArmika padyakRti nazvara saMgIta tyAvalI'nA kartA. kau.bra. gohila khoDAkrama nAdhuti(1964 -) : caritrakAra. ANaMda tAlukAnA kAsara gAmanA vatanI. AtmathanAtmaka caritralakSI pustaka 'khADAbhagata'(1952) emanA nAme maLe che. ni.1.. sananA vika dhira rAjabALA' (anya sAthe, 'bhagavatI - prathama taraMga' 2.ra.da. gohila jIjIbAI sUrajamAjI : padyakRti (anya sAthe, 1900), 'sUryapuranI 1907), 'lakSmI' (1905) tathA (1912)nA karyAM. For Personal & Private Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ gohila dilIpa bhIkhubhAI (12-11-1935) : navalakathAkAra. janmasthaLa bhAvanagara. 1962mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI gujarAtI viSaya Ape ema.e. ane 1965mAM bI.eDa. rAjakoTamAM zikSaka. 'savitA' mAsikamAM haptAvAra pragaTa thayelI navalakathA 'saubhAgyalakSamI' tathA 'vAsanAnAM vaNa' emanA nAme che. nira vArtAkAra, gAhila dhIrasiha vaherAbhAI (20-11-1844, -) : gItakAra. janma senagaDha tAlukAnA AlamapuramAM. abhyAsa ghare ja karyA kSatriyamitra'nA taMtrI, 'jela ane satI torala'(1919), 'satI UjaLI ane meha jevo'(1959), 'pUrI ane karAyela'(1920), gohila vaMzanA hamIrajInuM aitihAsika caritra rajU karatuM 'gohila vIra hamIrajI' (1921), 'suNI ane meyAra'(1920), 'nAgamatI'(1921), 'kAThiyAvADanI premakathAo'(1922), 'rA'mAMDalika' (1923), dUhA, kAmaNa-DhamaNa-camatkArothI sabhara lokabhASAnAM pagho ane adbhutarasaryukata kathA 'rA'navaghaNa'(1927), prema, zaurya,vaphAdArI, dharma vagerenI rasALa zailImAM lakhAyelI sacitra vArtAonA saMgraha "kiyAvADanI daMtakathAno'(1929), vAmane jaDI rAkhatI zailImAM lakhAyeluM caritra mevADanA siMha yane mahANA pratApa (1936), kSatriyAne saMbodhIne lakhAyelAM vastra, vALa vagere svarUpe vIrarasathI bharapUra kAvyono saMgraha 'triya saMgIta zreNI' (1952), bAbiyAne saMdhyA, pUjA vagere viSe mArgadarzana ApanA graMtha 'kSatriya vartana saMdhyA'(15) vagere sacoTa saMvAdavALo sADIsatra zailImAM lakhAyelI humanI gadyapadyakRtio che. pa.mAM. gAhila nAthAbhAI ukAbhAI (15-12-1944); vivecaka. janma sIlAdaramAM, gujarAtI viSaya sAthe anusnAtaka. 1944mAM saurASTra yunivarsiTImAMthI pIeca.DI. kezAdanI ArTsa-komarsa kolejamAM adhyApaka. 'saurASTranA harijana bhakatakavio'(1987) emanA zodhanibaMdha che. enA paga khaMDamAM harijanonuM sAmAjika jIvana, nijArapaMtha, bhajanavANI, rahasyatattva vagere vize carcA che; jayAre bIjA khaMDamAM ekavIsa kavionAM padAnA saMcaya che. AMTo. gohila pra lAisAjI pratApasiMhajI, rAjahaMsa'(31-3-1911, 1-4-1966): lAThInA rAjavI. emaNe 'rAmaprajJAbhiniSkramaNa'(1946) tathA 'gAkuleza', 'rAseza', 'madhureza', 'dvArikeza', 'gIneza' ane 'vogeza' jevA zIrSako taLe cha khaMDamAM vibhAjita 'yogezvarakRSNa'(1947) jevAM caritrA ApyAM che; to 'nityapriyA'(1944), 'madhupa'(1944), 'maMdIno raMga'(1944), 'rUpalAlasA'(1946) tathA 'digdhara'(1947) jevI DolanazailInuM anukaraNa karIne melI navavaktAo ApI che. A sivAya rAsa ramaNama'(1946), 'traNa TUMkI vArtAo' gohila dilIpa bhIkhubhAI - gohila surasiMhajI takhtasiMhajI (1947) ane kathAkAvya 'rAjavAsaMtI'(1947) vagere kRtio paNa emanI pAsethI maLe che. 2.ra.da. gohila bhAvasiMhajI takhtasiMhajI(26-4-1875,-) : bhAvanagaranA mahArAjA. nava varSanI vaye rAjakoTanI rAjakumAra kaoNlejamAM abhyAsa. kolhApuranA mahArAjA sAthe dhAravADamAM sADA-traNa varSa AgaLa abhyAsa. 1890mAM uttara hiMdamAM ane 1891mAM dakSiNa hiMdamAM pravAsa. 1904mAM bhAvanagara lensarsanA kamAnDanTa, 1896mAM gAdInazIna. 'saMgIta iliyaDa'- sarga 1-2-3 uparAMta 'saMgItamAlA'- prathama guccha, dritIya guccha, tRtIya guccha, 'saMgIta nItivinoda', 'saMgIta bAleApadeza' vagere graMthA emanA nAme che. caMTo. gohila bhIkhubhAI rAghubhAI (-, 6-4-1981): janma surendranagaramAM. abhyAsa maeNTrika sudhI. vyavasAye zikSaka. emaNe mIrAMbAInA camatkArone kendrasthAne rAkhI kizAro mATe lakhAyelI kRti mIrAM daranI lADalI" tema ja anudita kRti 'gaMgAlaharI'(1942) ApI che. kau.bra. beli mahendra maganalAla (7-2-1947): kavi, saMpAdaka. emanI pAsethI kAvyasaMgraho a. na'(1933) ana 'kAvyagurjarI'; saMpAdita pustako 'preraNA', 'savAranA sUrajane pUche' (anya sAthe, 1979), 'bhAva-sumana' ane 'gajhala-jhala' tema ja anUdita pustaka 'zeH morniMga dilhI' maLyAM che. [... gohila lAlajI mULajI : layamAdhuryane kAraNe manohara banelAM prakIrNa kAvyono saMgro kAvyakAntA'(1950)nA karyAM. nave gohila surasiMhajI takhtasiMhajI, 'kalApI' (26-1-1874, 9-6-1936): kavi, pravAsalekhaka, janma lAThI (ji, amarelI)na rAjakuTuMbamAM, 1982thI 1990 sudhI rAjakoTanI cakamAra kolejamAM prAthamika zikSaNa, je AMkhanI taklIpha, rAjkIya khaTapaTo ne kauTuMbika kalezAne kAraNe e vakhatanA aMgrejI pAMcamA dhoraNa AgaLa aTakyuM, daramiyAna 1889mAM rohA (kaccha)nAM rAjba (ramA) nA koTaDA-sAMgANInAM AnaMdIbA sAthe lagna pitA ane moTAbhAInA avasAnathI sagIra vaye ja gAdIvArasa karavA emane 1995mAM ghaDI saMsthAnanuM capada soMpAyuM. rama sAthe AvelI khavAsa jAtinI dAsI moMghI (pachIthI zAbhanA) para DhaLelI vatsalatA ene keLavavA jatAM sadhAyelI nikaTatAne kAraNe gADha prItimAM pariNamI ane emanA AMtarabAhya jIvanamAM khUbabhaLATa macI gayo. ghaNA sAMsArika, mAnasika, vaicArika saMgharSone te emaNe 1948mAM zobhanA sAthe lagna karyuM. Rju ane saMvedanazIla prakRtinA A vive prAsa dharma bajAvavA chatAM rAjasattA ane rAjakAryamAM potAnI jAtane goThavI na zakayA. chevaTe For Personal & Private Use Only gujarAtI sAhityakoza - 2 : 107
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ -gohila surasiMhajI nakki gAdItyAgano dRDha nirdhAra karI cUkelA kalApInuM chappaniyA dukALa vakhate lAThImAM avasAna thayuM. ghaNuM ochuM aupacArika zikSaNa pAmelA kalApIe agana zikSako zaikI khristRita sAhityanuM zikSaNa meLajI, phArI urdUno paNa abhyAsa karyo ane vAcana-adhyayananI rUci keLavI, gujarAtI tathA Itara bhASAonA sAhityagraMthonA vacane tema ja vAsuravALA, maNilAla, kAnta, govardhanarAma, nahAnAlAla, sacina vagerenA saMparke emanI sAhityika dRSTi ane sajjata! keLavavAmAM yogadAna karyuM hatuM. 1896thI 1900 sudhInI emanI sarva kAvyacanAone samAvatA saMgraha 'kalApIno kekArava'nuM kAntane hAthe 1903mAM maraNottara prakAzana thayuM. jagannAtha tripAThI 'sAgara'nI savidhata saTippaNa AvRtti (1931) pachI paNa A bRhat saMgrahanI AvRttio thavA pAmI che tema ja emAMthI pasaMda karelAM kAvyonAM aneka saMpAdana paNa thayAM che. varDjhavartha, zailI, kITsa vagerenI raoNmAnTika kavitA-paraMparAthI prabhAvita kalApIe e kavionI keTalAMka kAvyonAM bhAvavAhI rUpAMtaro ne anuvAdo paNa karyAM che. narasiMharAva, bAlAzaMkara, maNilAla aneM kAntanI kavitAnI chAyA che chatAM kalApInuM sarjana emanA anubhavano raNako laIne Ave che ane emanAM ghaNI badhAM kAvyo ne emanA jIvanasaMvedana ane saMgharSamAMthI nIpajelAM che. kalApIno jIvanasaMgharSa parAkASThAe hatA tyAre - 1897-98 mAM - sauthI vadhAre pramANamAM ane vadhu noMdhapAtra kAvyo maLyo che e sUcaka che. vizeSapaNe premanA ane e uparAMta prakRti, prabhuprema ne ciMtananA bhAvAna vyakta karI karApInI kavitA mukhyatve chaMdobaddha laghu kAvyo ane go jevA AtmalakSI UrmikAvyanA prakAramAM tathA keTaleka aMze khaMDakAvya jevA paravato kAvyaprakAramAM vahI che. saMskRtamRtabaddha kavitAmAM, bolAtI gujarAtI bhASAno viniyogathI nIpajevI prApya dika kAvyabAnI, mastarethI vidananI tIvratAe emano gaDavAmAM pragaTAvelI lAdhaka abhivyaktiTA, khAMDavyomAM caritrakanI spaDhatA ane premavicAranuM manorama Alekhana AgavI mudrA AMke che. kAyamanA prakRtigata abhAvane kAraNe tathA keLavaNIno purato lAbha na pAmavAne lIdhe emanI kavitAmAM racanAnI zithilatA ane bAnInI atisaratA tathA gadyALutA jaNAya che; khaMDakAvya prakAranI kavitAmAM paNa vastuvatinA jhAjhI sine karI zakAI nathI; paNa yaMgama ciMtanazIlatA ane bAja saMvedananuM mAdhyabharyuM nirUpaNa emanI kavitAne hA banAve che, kevAM varSomAM emanI kavitAmAM prIti jaNAya che. 'kalApIno kekArava'nI 1931nI AvRttimAM samAvAyelA, cAra nA hamIrajI relanA traNa sAne 1912mAM kAnta svataMtra graMtharUpe pragaTa karelA. skoTanA 'leDI oNva dha leika'nA svarUpane AdhAra tarIke rAkhI 1897mAM AraMbheluM A kAvya cAra sage paNa adhUrI ja rahyuM che. mahAkAvyarUpe racavA dhArela be hajAra uparAMta pationI A inihAsa-AdhArita kRti khaMDakAvyanI vadhu najIka che. saMkalananI kyAzAne nirUpaNanI dIrghA 108: gujarAtI sAhityakoza-2 sUtratAne lIdhe zithila chatAM kalApInI rucira varNanarItinI dRSTie tema ja dIrgha kyAvaranuMne AlekhatI kRti lekhe e noMdhapAtra che. kalApIe pravAsavarNana, saMvAda, anuvAdo, tharI, Atmakathana ane patro rUpe gAlekhana paNa karyuM che. 1991-92mAM karelA bhAratapravAsa daramiyAna peAtAnA zikSaka narahari jozIne patra! rUpe lakhAyelA 'kAzmIrano pravAsa'nuM jAhera prakAzana cheka 1912mAM 'kAzmIrano pravasa, vApInA saMvAdo ane svIDanaborgano dharmavicAra' e graMthamAM thayuM che. A pravAsayanamAM prakRtinA saundarza darzananA vismayane AtrekhanAM Urmisita ne surekha vargano tamA lokajIvananAM jhINAM nirIkSaka noMdhapAtra che. pravAsanA anubhavanuM nirUpaNa sAhajika rahyuM che tyAM tAjagISukana jaNAnuM gadya pAM roja-saMskRta graMthonA vAcanano prabhAva paDo che tyAM kaMIka AgAmI banyuM che. pleTo ane svIDanaborganA tattvaciMtAmAMthI vicArasAmagrI laIne tathA lokakathAomAMthI pAtrA laIne kalApIe lakhelA cAra saMvAdomAM uminuM baLa naeNvicAranA taNakhA noMdhapAtra che. ciMtanAtmaka vastune saMvAdonI kyAmAM mUkI ApatA gadyanuM emAM eka sAdhaka rUpa Upase che. 'svIDanaborgana, dharmavacAra' mULa kAntane u zIne lakhAyelo lAMbo gaMbhIra patra che. kalApInI ciMtana kSamatAno emAM sArA paricaya maLI rahe che. sAhityakAra mitrA, snehIo tathA kuTuMbIjanA para kalApIe lakhelA 67 paLe. 'kalApInA 144 patrA'(saM. munikumAra bhaTTa, 1925) ane 'kalApInI patradhArA'(saM. jorAvarasiMhajI surasiMhajI gohila, 1931)mAM gRdhastha thayA che; te sivAya 'kaumudI' vageremAM prakAzita, keTalAka graMthomAM AMzika rUpe udyuta ne Aja sudhI apragaTa aneka patro graMthastha thavA bAkI che. patrAmAM kalApInuM nirdabha, nikhAlasa ane Urmila vyakitatva Upase che te uparAMta emanAM jIvanakArya, sAhityasAdhanA ne ciMtanazIlatAno paricaya paNa maLe che. A patrA rocaka ane avAranavAra vedhaka banatI gadyarogInI dRSTie paNa dhyAna kheMce che, svIDanaborgIya ciMtananA AkarSagane lIdhe, emanI dhArmika mAnyatAonA jaika pracAra jevI, jaya ginI be Aro navalakathAonAM rUpAMtara kalApIe karavAM. roya eNnDa dha kiMga'nuM 'kAnano dinarAlekha'nA, meM 1970mAM ke rUpAMtara kAnta 1912mAM 'mALA ane mudrikA' nAme prakAzana kareluM. e gALAmAM AraMbheluM bIjI navalakathA 'cArlsa robinsananuM eka AtmAno nisanuM eka svarUpa" nAme rUpAMtara kalApI pUruM karI zakelA nahIM. ane ramaNIkalAla dalAla pAse pUruM karAvI 1933mAM ramaNIka mahetAe 'nArIhRdaya' nAmathI pragaTa karazuM. koI sAhityarasathI nahIM paNa dharmakArAthI prerAIne kalApIe karelAM A rUpitaronuM gadya prAsAdika che. kalApI niyamitapaNe aMgata DAyarI lakhatA hAvAnA tathA 1897 AsapAsa emaNe AtmakathA lakhavAnuM AraMbhyAnA nirde zA maLe che, paNa emanAM A baMne prakAranAM vakhANa kyAMyathI prAma thatAM nathI. 2.sA. For Personal & Private Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ gohila harisiMhajI-graMtha ane graMthakAra gohila harisiMhajI: sAIkalane AdhAre banAvelA cha paiDAMnA viziSTa geLavALA narImAna: gulAbanI prAcIna hakIkata, tenI jAta, vAhana dvArA traNa mitroe karelI musApharInuM varNanapradhAna pustaka sAhityamAM tenA ullekha vagerenI abhyAsapUrNa mAhitI ApatI 'tripuTItraya' (1935) nA kartA. nibaMdha pustikA gulAba' (1938)nA kartA. nive. gahela jayaMtIlAla ratilAla, 'mAya Diyara (27-5-1940): geLavALA raNachoDalAla mehanalAla: TiliyArAmanAM gammatabharyA ladAnavalakathAkAra, vivecaka. janmasthaLa ane vatana TANA (bhAve- parAkramone varNavatuM bALapayogI pustaka 'TiliyArAma TeliyA'nagara). 1963mAM snAtaka. 1965mAM anusnAtaka. anusnAtaka 1 nA kartA. kakSAe bhAvanagaranI zAmaLadAsa ArTsa kolejanA gujarAtI ni.vo. viSayanA phelo. hAla te ja kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. geLavALA ramaNalAla raNachoDalAla: kavi. akALe avasAna. . emanI laghunavala 'maraNaTIpa' (1979)mAM bhASAnI abhinava emanI kRti 'ramaNakAvya' (1920)mAM chUTaka sAdhAraNa paDyo che. mudrA ane viziSTa racanArIti che. mane vyApAranI abhivyakita kau.bra. sUkSma rAkhavA tarapha emanuM valaNa noMdhapAtra che. vi.jo. gAMdhiyA mukeza: sAmAjika navalakathA 'prIta tUTI majhadhAra' (1976) -nA kartA. gehela dalapata: romAMcaka sAhasakathAo "sAgara samrATa ane ni.vo. sAgara saphI'nA kartA. gautama : juo, ghArekhAna rameza raMganAtha. - ni.. gautama ramAkAMta: juo, ramAkAnta gautama. gohela naTavara : DAkuonA jIvananI romAMcaka ghaTanAone rasapreraka gaudAnI harilAla raNachoDalAla, 'svayaMsiddha' (21-10-1914): zaiilImAM nirUpatI navalakathAo 'caMbalanI bhUtAvaLa', jaMjIra' tathA navalakathAlekhaka. janma kuMDAsa (ji. bhAvanagara)mAM. Ayurveda'DAkunI dilerI'nA kartA. ni.vo. bhipaga ane AyurvedavizArada. 1937thI tabIbI vyavasAya. emaNe 'raMgarAja' navalakathA uparAMta phero na jAjo phaka' (1983) gahela mAnasiMha: "bhairavanAthajIne stutyAtmaka gAyana saMgraha javI saMtakathA tema ja "hejo lahAvo loka' (1976), 'haiye (1891), 'bhairavamALA' (1896), 'bhairavanAthajI mahArAjanAM mAMDI hATaDI' (1980) jevI lokakathAo ApI che. 'gujarAtane gAyanane saMgraha (1904) ane 'bhairava bhajanazataka' (1904) nA bhavya bhUtakALa' (1968) ane 'mahAgujarAtanAM zilpa ane kartA. thApatya' (1980) emanAM prakIrNa pustako che. ni.vA. pa.mAM. goLamaToLa zarmA: juo, mahetA kaMcanalAla vAsudeva. gIrIkAnta: navalakathA "astrIne avatAra' (1963) nA kartA. gaLavALA eraca rustamajI : kavi ane nATayakAra, - ni.ve. dharmapracAralakSI naTazUnya nAnI nATikA dhami abaLA' (1931) gaurIzaMkara geviMdajI (1868, 1929): 'balabodha' (1898), pArasI bhASA-zailImAM lakhAyelI che. 'ao pharoharanI yAdI 'amara AzAvivaraNa' (1900), 'cAraNadharma' (1918) tema ja (1931) ane 'mAjhadayaranI mobarI'mAM tahevAronA divasemAM gAvA mATenAM kIrtanAtmaka gIte che ane je te gIta sAthe gadyamAM anUdita kRti "cANakyanIti' (1925)nA kartA. kI,. artha paNa che. 'jarathustranA gAthA gujarAtI betamAM' (1923) jarathue racelI nekI, abhimAna, sadAcAra vagere viSayone nirUpatI gaurIzaMkara narabhezaMkara : padyakRtio 'padmaratna'-pu. 1 (1876) pAMca gAthAone gujarAtI padyamAM karela anuvAda che. 'pArasI ane 'padmAmRta' (1876)nA kartA. lagna-tenI bulaMdI ane AzIrvAda' (1929)mAM sukhI lagna jIvananA rahasyane AlekhatI mULa gAthAono gujarAtI padyamAM gaurIzaMkara prabhAzaMkara : 'garabAvaLI'nA kartA. thayelo anuvAda che. emanI komanA zeTha maMcerajI ane ratanajI kau.bra. zApurajI tAtAnAM jIvanavRttAMte tema ja emanI yAdamAM lakhAyeluM graMtha ane graMthakArakhaMDa 1-11 (1930-1966): gujarAtI saMgIta-kIrtana 'sevAnA sevako' (1933)mAM che. kadIma IrAnanI sAhityanA ziSTagraMtha ane graMthakArone tema ja sAhityanI gatimohATAI' (1930)mAM jarathostI dharmanA AcAravicAranuM vidhine paricaya maLI rahe tevA uddezathI gujarAta varnAkayulara nirUpaNa che. sosAyaTIe saMpAdita karAvelI saMdarbhagraMthazreNI. graMthazreNInA ni.vA. agiyAra graMthamAMthI ATha khaMDonuM saMpAdana hIrAlAla tribhavanageLavALA DosAbhAI ema. 'bhAIne bhAga' navalakathAnA kartA. dAsa pArekhe karyuM che, te nave, daza ane agiyAramA khaMDonA caMTo. saMpAdako anukrame cunIlAla vardhamAna zAha, bacubhAI rAvata tathA kau.. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 109 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMthakITa-ghaDiyALI jIvaNalAla harilAla keTalAka vicArakoe grAmajIvananA sajIva sparzanI ochapa, pAtrAnurUpa bhASAne abhAva, bIbAMDhALa pAtro ane saMvedanAtmaka UMDANanI ochapa jevI UNapa joI che. dI.ma. giyarsana jarja abrAhama : 1894 mAM briTiza sarakAra dvArA sthapAyelI bhAratanI bhASA-sarvekSaNa pariyojanAnA pahelA niyAmaka. emaNe tetrIsa varSa bAda 1927mAM potAnuM sarvekSaNa 11 graMthomAM rajU kareluM. A graMthe bhAratIya bhASAzAstra ane sAmAnya bhASAzAstranA mahattvanA saMzodhanamAM AdhArasAmagrI banyA che. emanA 'liMgvisTika sarave ova inDiyA- volyuma 9, khaMDa 2' gujarAtI bhASA aMgeno che, jene ke. kA. zAstrIe bhAratIya bhASA samIkSA - gujarAtI bhASA : graMtha 9 bhAga 2' nAme gujarAtImAM anUdita karyo che. caM.TI. grIna eca.: 'zabda-samUha: aMgrejI ane gujarAtI' (1851) tathA 'kalekazana oNpha IMgliza phU jhIjha vitha dhaMra iDiyomeTika gujarAtI ikivala' (1867)nA kartA. kezavalAla kAzIrAma zAstrI; dhIrubhAI ThAkara tathA indravadana je. dave ane pItAmbara paTela tathA cimanalAla trivedI che. A graMthazreNImAM hayAta tema ja videha evA 573 graMthakArone. paricaya maLe che, jenI nAmasUci agiyAramAM khaMDamAM maLe che. paricayamAM graMthakAranuM pUruM nAma, enAM janmasthaLa ane samaya, mAtA-pitA, patnI, zaikSaNika ane vyAvasAyika kArakirdI, vizeSa rasa-ruci, prApta puraskAro, prakAzita graMthonI sAlavAra yAdI tema ja avasAna-sthaLasamaya jevI mAhitIne samAveza thayo che. gujarAtI sAhityanI gatividhi ane pravAhadarzana nimitta je te sAlanAM prakAzita pustakonI vargIkRta sUci tathA samIkSA, sAmayika-lekhasUci, viziSTa abhyAsa ane saMzodhanalekhe uparAMta pustakalekhana, hastapratalekhana, mudraNakaLA vagere viSayone nirUpatA lekhe paNa ahIM saMgrahita che. gujarAtI bhASA-sAhityamAM pravartatI saMdarbha sAhityanI lagabhaga abhAvanI sthitimAM atyaMta upayogI nIvaDatI A saMdarbhagraMthazreNI tenI cokasAI ane vyApakatAne lIdhe noMdhapAtra bane che. 2.2.da. graMthakITa juo, pArekha nagInadAsa nAraNadAsa. grAmacitra (1944): Izvara peTalIkarane rekhAcitrone saMgraha. ahIM rekhAMkita thayelAM pAtro grAmasamAjanAM jAticitro jevAM che. mukhI, bhUvo, zikSaka, vALaMda, darajI, bhAMjagaDiyA, zAhukAra, talATI, varataNiyo, gAmaphoI, vALaMdaNa, bhaMgaDI vagere lokasamudAyanAM pratinidhionI sArInarasI baMne bAjuo lekhake pUrI sahAnubhUtithI batAvI che. sarakAranI zeSaNakherI, enuM nagharoLapAzuM ane gAmaDAMnA AgevAnonI svArthalAlupatA, sattAvRtti, lAlasA AdinuM paNa ahIM citraNa che. lekhakanI bhASAmAM citrAtmakatA uparAMta narma-marma rIti paNa che. grAmajIvananI AthamatI paraMparAone jANavA mATenA dastAvejI graMtharUpe paNa A rekhAcitronuM mUlya che. ma.5. grAmamAtA : rAjAnI lAlupa dRSTi dharatIne rasakasa uDADI de che, enuM samarthana karatA prasaMganuM Alekhane ApanuM kalApInuM khaMDakAvya. e.TI. grAmalAmI-bhA. 1-2 (1933, 1934, 1935, 1937): ramaNalAla va. desAInI 1,233 pAnAMmAM vistarelI A AdarzavAdI navalakathA tatkAlIna bhAratanI durdazA mATe parAdhInatA uparAMta gAmaDAMnI avadazAne AgaLa kare che ane grAmoddhAranA aneka kAryakramo kathAnAyaka azvina dvArA amalamAM mukAtAM badalAtA grAmajIvananI jhAMkhI karAve che. nekarI meLavavAmAM niSphaLatA maLatAM azvina taLAvamAM DUbIne ApaghAta karavA prayatna kare che, tyAM tenI samakSa grAmalAmI pragaTa thaIne tene gAmaDAMnI sevA karavAno Adeza Ape che. tyAra pachI gAmaDAMnA uddhAra mATe azvine eka pachI eka pravRttio AraMbhe che ane temAM saphaLatA meLave che - evuM kathAnaka che. gAMdhIvicArane caritArtha karavA tAkatI A kathAmAM ghaDatara ane caNatara-bhA. 1, 2 (1954, 1959): nAnAbhAI bhaTTanI AtmakathA. A 'eka keLavaNIkAranI anubhavakathAmAM nikhAlasa, nirbhaka ane paralakSI AtmamUlyAMkana jovA maLe che. lekhakane pradhAna udde za dakSiNAmUrtinuM citra samAja pAse mUkavAno hovA chatAM kRti emanA janmaucherathI AraMbhAI, caritranAyaka jema jema vyakita maTI saMsthA banatA gayA tema tema saMsthAkathA paNa banI che. ahIM rasika ane preraka prasaMge lekhakanuM pAradarzaka vyakitatva khaDuM kare che. trikamabApA, choTAbhaTTa, mAtA AdibAI, patnI zivabAI vagerenAM noMdhapAtra rekhAcitro ane jIvaMta taLapadI kAThiyAvADI bolInA prayogavALuM saraLa, sacoTa, lAghavayukata gadya A kRtinI samRddhi che. bha.bha. ghaDiyALa: ghaDiyALane ApaNa nahi, ghaDiyALa ApaNane calAve che ane yaMtra jevA banAvI de che-evA vicArabIjane vividha saMdarbhothI vikasAvatA jyotIndra ha. davene hAsyanibaMdha. rAMTo. ghaDiyALI karnala dInazAha: nATyakRti 'maNipadma' (1939) nA kartA. kau.bra. ghaDiyALI chaganalAla motIrAmaupadezapradhAna kAvyakRti jIvanasaMdeza' (1958)nA kartA. kau.bra. ghaDiyALI jIvaNalAla harilAla : kathAtmaka kRti 'nibhaMgI gulAba ane navI vADInI nAmIcI naMdu' (1925)nA kartA. ki.bra. 110: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghaDiyALI dInazAha pestanajI pharAmajI-ghelAbhAI lIlAdhara brahmadeza' (1942) jevAM pustako uparAMta 'vedAMta saMjJArtha saMgraha' (1952), 'sAdhanAjhAMkhI' (1952) ane 'taraNa'(1943) jevAM pustako paNa ApyAM che. emaNe DAMgenA prasiddha pustaka 'gAMdhI, ane leninane tema ja 'zivamahimnastetrane gujarAtI anuvAda paNa Ape che. ghaDiyALI dInazAha pestanajI pharAmajI, "nArada muni': pArasI dharmanI sAMpradAyika kRti "dharmane marma ane pArasInI ArasI tathA paramezvaranuM paMpAlana' (1903) tema ja caritrAtmaka kRti 'himAlayI mahAtmA sakrama gogo' (1926)nA kartA. kau.bra. ghaDiyALI meheravAnajI bejanajI (1872,-): navalakathAkAra. gujarAtI aMgrejI keLavaNI. covIsa varSanI uMmare graMthakartA. mesarsa krApharDa brAuna-vakIlanI oNphisamAM kalArka. raziyAnA yahudIo paranA atyAcAra vizenuM 'sitame sAIbIriyA' ane amerikAnA gulAmanA vepAra vizenuM 'gulAmI bAjhAra" jevAM aMgrejI AdhArita navalakathAnAM pustako emanA nAme che. caM.To. ghaDiyALI harakizanadAsa haragovanadAsa, devadAsa (-,14-10-1921): padyakRti "rasika upadezamALA' (1902) tema ja "sItAharaNa tathA zivadakSano virodha' (1902)nA kartA. ni.va. ghaNa uThAva: sundarama nI kAvyaracanA. ahIM navA ghATa mATe visarjana icachanA kavine prakopa baLukI bAnImAM vyakata thayo che. " e.TI. ghaNa re bole ne: jhaveracaMda meghANInI prasiddha kAvyaracanA. ahIM ghaNa ane eraNanA saMvAda dvArA saMhArakane sthAne racanAtmaka samAjakArya taraphanI pragatilakSI vicArANA pragaTa thaI che. caM.TA. ghanazyAma : juo, munazI kayAlAla mANekalAla. ghanazyAmalAla: bhakitarasanI padyaracanAono saMgraha "rasika ananyamALA' (1936)nA kartA. kau.bra. ghara : sAhityanA ane aMgata jIvananA adhyAsethI gharanA sUkSma artha bhaNI saratA digIza mahetAno lalitanibaMdha. caMTo. ghArekhAna manaharanAtha mANekanAtha : svaracita navalakathA "nyAyane nAtha'-AdhArita nATarUpAMtara 'nyAyane nAtha' (1930)nA kartA. ghArekhAna raMganAtha zaMbhunAtha (1865): kavi, gadyalekhaka. pATaNanA vatanI. 1887mAM bI.e. vaDodarA rAjyanA nAyabasUbA. emanAM kAvyapustako 'zrIkRSNalIlAmRta bimALA' (1927) ane 'zrIraMgamALA tathA zrIkRSNa-kIrtanAMjali' (1923)nAM gIta-bhajanamAM emane bhakitabhAva hRdayasparzI rIte vyakata thayo che. 'zrIkRSNanuM bAladarzana' (1946)mAM vrajanA bAlakizora zrIkRSNanI lokottara vrajalIlAonuM suMdara kavitvabharyA varNanamAM tAdRza nirUpaNa karyuM che. te sAthe dareka lIlAnuM rahasyadarzana karAvatI tAttvika carcA paNa preraka chatAM rasabharI zailImAM karI che. 'hArA dharmavicAra' (1923) mAM cArvAkadarzana, nyAya, sAMkhya, vaizeSika, zAMkaravedAMta ane pAzcAtya tattvajJAnanI tulanAtmaka, sadRSTAMta, vidvattApUrNa carcA dvArA nIti ane sadAcAranuM mahattva sthApavAne prayatna karyo che. 'zrIhATakezvara mahAdevanA varaghoDAnAM gIta' (1929) ane duniyAnA dharmo' (1931) paNa emanI kRtio che. | nive. ghAsa ane huM: ghAsa sAthe tadapatAnI saMvedanA para pahAMcanuM prahalAda pArekhanuM kalpanabhAgya kAvya. ghUghavatAM pUra (1945) : cunIlAla maDiyAnI sattAvIsa vArtAone saMgraha. ghaTanApradhAna A vArtAonuM kalevara. vastusaMkalana, patranirUpaNa ane bhASAbhivyakitanI rIte nAnuM che. A vArtAomAM raMgadarzitA ane lAgaNIthI baMdhAtuM vAtAvaraNa vArtAkAranI svasthatAthI pramANamAM niyaMtrita che. lokavRttanuM rUpAMtara vyaMjita kakSAe karavAmAM vArtAkAra jayAM saphaLa rahyA che tevI vArtAomAM 'kamAu dIkare' ane 'vAnI mArI koyala' atyaMta sthAyI rUpa dhAraNa karI zakI che. kayAreka tAlameliyuM saMyojana, gherA raMganuM Alekhana ane apratItikara Agaka ta vArtArUpane hAni pahoMcADe che, chatAM A vArtAo pratibhAzALI vArtAkArano saMparza pAmI che. caMTo. ghIyA rAjendra (18-11-1930): caritralekhaka. janma pAdarA (ji. vaDodarA)mAM. zikSaNa amadAvAdamAM. rAjayazAstra viSayamAM prathama varga sAthe ema.e. - hAIskUla, amadAvAdamAM ane pachI gujarAta yunivarsiTInA samAjavidyAbhavanamAM zikSaNa ane saMzAdhanakArya. pachIthI meijha proDakaTsa li.mAM maeNnejara. emaNe yUropane kauTilya methAlI' (1961) nAmanI paricayapustikA lakhI che. ghArekhAna rameza raMganAtha, 'gautama', 'manorama', 'ramApati': vArtAkAra. pravAsakathAlekhaka. janma dvArakAmAM. zikSaNa vaDodarAmAM. 1915mAM maeNTrika. airichaka viSaya sAhityamAM narsa sahita 1919mAM bI.e. dainikapatro 'hiMdustAna', 'raMgUna-mela' tathA sAptAhika "brahmadeza'nA upataMtrI tathA taMtrI. pachIthI vaDodarA rAjayanA bhASAMtara vibhAgamAM. jIvananA uttarArdhamAM svAmI praNayatIrtha nAme saMnyasta. emaNe jhamakadAra zailImAM patrakAratvanI dizA ane dazAnuM nirUpaNa karatuM "vRttavivecana' (1946); hiMda ane brahmadezanI yAtrAonuM rocaka varNana karatAM bhramaNa' (1948) tathA 'uttarApatha (bI. A. 1958); brahmadezaviSayaka 'svarNabhUmi' (1938) tathA ghelAbhAI lIlAdhara: 'garabAsaMgraha' (1888) ane jaina kathAsaMgraha' (1890)nA kartA. gujarAtI sAhityakoza- 2 : 111 For Personal & Private Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghoDA bAlakRSNa-caMdaravAkara puSkara prabhAzaMkara ghoDA bAlakRSaNa: sUkitasaMgraha 'AtmaprakAza' (1972)nA katAM. 2.2.da. ghariyANI mahAdeva: 'rAmAyaNanI bAlavArtAo' (1977)nA kartA. 2.ra.da. cakravAmithuna : abhizApane kAraNe sAMje viyukata thatA cakravAkayugalanI vedanAne lakSya karatuM kAntanuM A khaMDakAvya "A aizvaryamAM praNayasukha zakaya nathI' evA dhvanine tIvrapaNe upasAve che. paMkhIkIDAnAM manahara citro emAM aMkAyelAM che. caMTo. cA:zavA: candrakAnta bakSInI TUMkIvArtA. emAM mANasa jUne thatA jAya che ane duniyA navI thatI jAya che evA naradama satya vacce prapautrI kozA ane AMkhathI sAMbhaLatA dAdA kezarasiMghanI maLatI vevalaeNnthanuM saMvedanazIla Alekhana che. caMTo. caturalakSmI kezavalAla: chappana bhajanono saMgraha 'bhajanAmRta (1932)nAM kartA. 2.ra.da. caturasiha (amarasiha) navalasiMha: 'sUryavaMzI bhakata vacharAja caritranA kartA. carcagela: rAdhezyAma zarmAnI TUMkIvArtA, lakavAgrasta nAyaka mAlizadhare pahoMcatAM apaMga sAvitrI chApAmAMthI dhrujatA hAthe presiDanTa keneDInA khUnanI ghaTanA lakhI batAve che - evA enA kathAnakamAM AyAsapUrNa chatAM arthapUrNa sAmagrIne viniyoga thayela che. e.TI. caherA (1966): navI navalakathAnI vibhAvanA caritArtha karatI madhu rAyanI prayogazIla navalakathA. emAM, dvArikAmAM janmela brAhmaNano putra kalakattA jaI caDe che ane vividha saMbaMdhamAM goThavAta-UkhaDatA jAya che. Ama, kAlAnukrame rajU thatA prasaMgonI koNI ane vikasita pAtrAne sthAne nAyaka niSAdanI cetanA pharate saMparkamAM Avata pariveza ane badalAtAM pAtronI A kathA che. kathAnakanA jANItA ghaTakane sthAne ahIM ghaTanAnA chUTAchavAyA taMtuonI saMkula-sUtratA che. caherAo pAchaLano cahero ane vividha hAsya pAchaLanI karuNA A navalakathAne AgavI mudrA Ape che. bhASA navalakathAnA vAtAvaraNane anurUpa, bhabhaka vagaranI chatAM atyaMta prANavAna che. saM.rA. caMDecA kAnajI trikamajI : vividha mAtrAmeLa chaMdobaddha bedhaka kRtiono saMgraha 'kAvyacandramaNi' (1965)nA kartA. 2.ra.da. caMdaravAkara puSkara prabhAzaMkara, paMpajanya', '2.2,2.' (16-2-1921): lokasAhityakAra, saMzodhaka, saMpAdaka, navalakathAkAra, ekAMkIkAra, vArtAkAra. janma caMdaravA (ji.amadAvAda)mAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa rAMdaravA, boTAda ane laMbaDImAM. 1939 mAM maeNTrika. 1944mAM amadAvAdanI gujarAta kolejamAMthI mukhya viSaya gujarAtI sAthe bI.e. 1946 mAM gujarAta vidyAsabhAnA anusnAtaka bhavanamAMthI gujarAtI viSaya sAthe ema.e. 1947thI amadAvAdanI eca. ela. kolejamAM ane 1956 thI bI. DI. mahilA ArTsa kolejamAM adhyApaka. 1960thI saurASTranI vividha kolejomAM adhyApanakArya karI 1969 thI 1976 daramiyAna saurASTra yunivarsiTInA lokasaMskRti ane cAraNI sAhitya vibhAgamAM rIDara. pachIthI caMdaravAmAM 'lokAyatana saMsthAmAM prAdhyApaka ane mAnada niyAmaka tarIke sevAo Ape che. 1945mAM kumAracaMdraka. lokasaMskRti ane lokasAhitya kSetre emanuM pradAna che. temAM dhULa ane DhephAM' (1968), "dharatI phore phore' (1970), 'rasAmRta' (1978), 'lakAmRta' (1980) vagere emanA vivecanagraMthe che ane temAM gujarAtane nAtha-no AdhAra bIjo" tathA "hamIrajI gohila-lakatattvIya adhyayana' vagere lekhomAM emanI lakatattvIya abhigama-paddhatinAM darzana thAya che. lokavArtAnA svarUpane catuM pustaka 'lokavArtA' (1979) paNa ullekhanIya che. "paDhAra : eka adhyayana' (1953) paDhAra jAtinA abhyAsane graMtha che. cAraNI sAhityanAM be saMpAdana 'aMgadaviSTi' (1974) ane 'kuMDaliyA jazarAja hara dholANiyA' (1974) paNa emanAM abhyAsaniSTha saMpAdane che. "khetarane kheDu' (1955), 'na halako' (1956), caturvedI gaurIzaMkara kA, 'mazAlacI': traNa traNa pravezanAM nATako 'bALakone bAMdhava' (1934) tathA bALakone belI koNa?" (1934), 'bhUlAyelAM bhAMDuM' (1934) tema ja lekasamAjane tAdRza citAra ApanuM nATaka 'vahemanA vamaLamAMnA kartA. 2.2.da. carADavA manaharalAla durlabhajI, 'caMdaneza' (22-6-1940): kavi. janmasthaLa-vatana rAjakoTa jillAnuM jetapura. 1958mAM maeNTrika. 1962mAM gujarAtI mukhya viSaya sAthe gujarAta yunisiTImAMthI bI.e. 1965mAM ema.e. 1960-62 mAM rAjakoTanI selsaTekasa oNphisamAM. 1962-63mAM rAjakoTanI dharmendrasiMhajI kolejamAM khaMDa samayanA vyAkhyAtA. 1963-64mAM rAjakoTanI zALAmAM zikSaka. 1965 thI 1975 sudhI amarelInI kolejamAM ane e pachI jetapuranI kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. 'uddIpana' (1966) emane sauneTa, gIta ane chaMdobaddha kAvyone saMgraha che. tyAra pachI gujarAtInAM vividha sAmayikomAM emanI ghaNI kAvyaracanAo pragaTa thaI che. 'rAnerInA kavi' (1973) nAme, maNilAla desAInA kAvyasaMgrahanA AsvAda-vivecananI pustikA emaNe lakhI che. ja.gA. carotaravALA ramatArAma: 'upakAra tathA balidAna bhajanAvali (1914) nA kartA. 2.2,da, 112: gujarAtI sAhityakoza -2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'caMdara Ugye cAlavuM'(1964), 'sAMpyAM tune zIza'(1966), 'vAge rUDI vAMrALI' (1969), senAnI vya'(1970), 'okhAmaMDaLanI lokakathAo' (1970) ityAdi kathAo ane zAkagItAnAM emanAM abhyAsapUrNa saMpAdano che. 'navo halako'nuM viSayavAra vargIkaraNa tathA 'nocyA kAMThAnI ame paMkhIoN'mAMnAM kAzmIra, AsAma, paMjAba, bihAra, rAjasthAna ane AMdhrapradezanAM lokagIto, eno AsvAda, gaDhavAlI kaLInA ane bI lokagIto vizenA emanA abhyAsa A viSayanA abhyAsIone atyaMta upayogI thaI paDe e vinAM che. emanI paMdarathI vadhu navalakathAomAM 'rAMkanAM ana'(1946), 'vanI kamANI' (1954), 'bAyaDAnA baLe" (1954), 'mAnavIno mALA'(1955), 'lIbunuM thaine'(156)uparAMta dharatI bhAra ze jhIlaze' - khaMDa 1,2, (1963, 1964),'gIra amArI che'(1975) ane 'rAMka haiyAnA'(1976) ullekhanIya kRtio che. lekajIvanavyavahAranA pratyakSa anubhavane navalakathAmAM yAjatA teo vAstavavAdI prAdezika navalakathAkAra che. paDhAra, koLI vagere jAtionA rItarivAja ane vavahevAranuM sIdhuM nirUpaNa ane grAmavAsI pratyenA sarjakanA sadbhAvano paricaya karAvatI A navalakathAo lokapriya nIvaDI che. piyarano paDozI'(1952), 'sa' (1955), 'mahInA ovAraM'(1955) ane ahaMkAramAM'(1958) vA ekAMkIsaMgrahomAM paNa navalakpAnuM bhAvavizva che. 'raMgalIlA' (1957) naTIzUnya ekAMkIonuM emaNe kareluM saMpAdana che. 'bAMdhaNI'(1955), 'aMtaradaupa'(1956) ane 'zukanInI' (1956) emanA navilakAsaMgraho che. vArtAo bahudhA prAdezika vAtAvaraNa para maMDita che. A uparAMta 'prANIghara'(1956) tathA lAkaghaDataranI prakIrNa kRtio paNa emaNe racI che. ba.jA. caMdA : pATaNavADiyA kAmamAM potAnI Teka ane kartavyaparAyaNatAthI mudrA upasAvatI, Izvara peTalIkaranI navalakathA 'namaTIpa'nI nAzikA caM.TA. caMdu mahesAnavI: juo, ojhA caMdulAla zaMkaralAla. caMdubhAI, 'jJAnayogI' (1884, 1954): 'zrI caMdubhAInuM AtmavRttAMta'(1943) tathA patrasaMcaya 'jJAnayogI caMdubhAI' (bI. A. 1947)nA kartA 2.ra.da. caMdupAla lallubhAI : brabhAI govardhanAsanI jagatathIvA videhamukata laghubhAI govardhanadAyanuM jIvanacaritra'(1975) tathA 'akhUTa jIvanadorI' (1923)nA kartA. ... caMdulAla haragoviMda : dilacamana gAyana' - bhA. 1, 2 (1871) nA kartA. caMda AnaMda viThThaladAsa (4-6-1948): navalakpAkAra, 2.2.8. janma caMdA--caMdrakAnta bakSIthI pherA koThArA (ji. kaccha)mAM. zikSaNa mAMDavImAM. 1965mAM maeNTrika. 1970mAM bI.koma. tADapatrI ane paeNkiMga maTiriyalsane vyavasAya. emaNe 'parapoTA'(1972), 'pArthane kahe| unAre bANa' (1982), 'gAmA'' (1983), 'mez' (1983), 'zamamAM anuro' (1983), 'IvA'(1984) ane 'uMDa enDa'(1986) jevI lokabhogya navalakathAo ApI che. 2.ra.da. caMda jagajIvana rAma, 'mita'karAMcIvALA) nIbaMdhAmAmAM cAlatAM anine nirUpatI, savaiyAbaddha kRti dharmI dhutAro ane pAAMmapAla' navA amalano karAronA kartA. 2.2.2. caMda ramezakumAra, rUpama : kaTAkSacitrAno saMgraha 'jaMga-raMga'- bhA. 1-2 (1962)nA kartA. 2... caMdra: juo, trivedI candrakAnta harilAla. caMdra jhaverI : juo, pArekha yaMta jeThAlAla. caMdra paramAra : juo, paramAra rAmacandra pathubhAI. caMdreka zAha : juo, zAha cinubhAI caMdulAla. caMdrakAnta: gavardhanarAma mAdhavarAma tripAThInI praziSTha navalakathA 'sarasvatIcaMdra'nA nAyaka sarasvatIcaMdrane mitra. sarasvatIcaMdrane gRhatyAga na karavAne samajAvavA mathelA ane emAM niSphaLa jatAM vyathita banelA A pAtranI mitraprItinuM nirUpaNa noMdhapAtra che. caM. caMdrakAnta : triaMkI nATaka 'mAlavapati zrI rAjAbharatharI'(1933)nA kartA. ... caMdrakAnta bakSIthI phero (1973): ThThA dAyakAnA caMdrakAnta bakSIthI AraMbhI. phero'nA sarjake heyAma mAM sudhInA navalakathAkAronI prayogazIla lAgelI Adhunika navalakavAo paranuM sumana zAhanuM abhyAsapustaka. vivecaka ahIM pratijJApUrvaka cina kora rAkhIne racanAonI samyak chabI jhIlavAnI koziza karI che ane AsvAdamUlaka samIkSAo ApI che. kRtimAM je te vakhate je kaMI mUlya UpasatuM jaNAyuM che tenuM ja Akalana karyuM che. ahIM cAvIsa jeTalI navalakathAo ullekhAyelI che, temAMthI 'amRtA', 'chinnapatra', 'mahAbhiniSkramaNa', 'paLanAM pratibiMba', 'caherA'- e navalakathAono vistRta abhyAsa thayo che; ane te te racanAnI nAnImoTI siddhimaryAdAnuM prakaraNavAra sUcana thayuM che. sumana zAhanA A racanAo aMgeno niSkarSa e che ke sarjanakarmanA bhAgarUpe levAyeluM bhASAkarmAM A saghaLI racanAomAM bhAvapUrNa nAvistAranuM supariNAma ANe che ane racanAne sauMdaryalakSI daLe Ape che. Adhunika navalakathAo vize prAmANika pratibhAva ApanuM A pustaka dhyAnapAtra rahe che. cA For Personal & Private Use Only gujarAtI sAhityakoza - 2 : 113 www.jalnelbrary.org
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ caMdrakAntane bhAMgI bhukko karIe-cAvaDA kizanasiMha goviMdasiMha caMdrakAntane bhAMgI bhukko karIe : AtmanirbhatsanAnA sUramAM Atmavisarjana para pahoMcatI ane navasarjana vyaMjita karatI caMdrakAnta zeThanI jANItI kAvyaracanA. - caMTo. caMdramaNi : juo, rAja parvatasiha hamIrasiha. caMdravadana cI. mahetA : vinoda bhaTTane vyaMgapUrNa caritranibaMdha, nATaka, lagna, videzapravAsa tema ja vilakSaNa vANIvyavahAra jevA jIvanaghaTakone lakSya karI caMdravadana mahetAnuM ahIM mArmika vyakitatva AlekhAyuM che. caMTo. caMdrazaMkara: bedhaka hAsyakathAo 'bAghAnA bakheDA' (1928), "rAma" (1928), 'bAlamitranI vArtA" - bhA. 1, 2 (1928) ane 'rAjAjInI vAto' (1928) tema ja "satI jasamA oDaga : siddharAja ane satI sAvitrIne garabo' (1928) nA kartA. 2.ra.da. caMdrahAsa zelata: juo, selArakA caMdulAla bhagavAnajI. caMdrAvalImaiyA: govardhanarAma mAdhavarAma tripAThInI praziSTa navalakathA 'sarasvatIcaMdramAM nadImAM paDI taNAI jatI nAyikA kumudane bacAvatuM ane sarasvatIcaMdra-kumudasuMdarInA milana mATe mathatuM vAtsalyapUrNa sAdhvInuM pAtra. caM.TI. caMpakabhAI, 'paramAnaMda': bhakita ane samarpaNane mahimA karatA badhapradhAna patrono saMgraha 'paramAnaMdapatro'nA kartA. kau.bra. caMpU vyAsa: juo, vyAsa caMdrakAnta pUjAlAla. cAkhaDIe caDhI cAlyA hasamukhalAla (1970): jayotiSa janInI navalakathA. hAsyarasane avalaMbIne cIlecaluM viSayavastumAMthI kalAtmaka AkRti upasAvatI A kathA che. emAM, eka bAju mAtuzrI caMcaLabA, patnI zAradA ane traNa dIkarIo vacce jIvatA baeNnka eNkAunTanTa hasamukhalAlanuM ThaThThAcitra che, te bIjI bAju pitA dvArA thayelI mAtRhatyAnI pIDAmAMthI mukata thavA mAgatA Adhunika vicAradhArA pragaTAvatA bauddhika ajaya zAhanuM karuNacitra che. A baMnenI rojiMdI vAstavikatAonAM saMyojanothI kathAmAM vega Avyo che. madhyamavargIya hasamukhalAlanA hAthamAM ajaya zAharU. 25,000no ceka sarakAve che ane pArakA rUpiyA hasamukhalAla svIkAre che ke svIkAratA nathI evI saMdigdha kSaNomAM kathAnuM samApana thAya che. hasamukhalAlanA vyakitacitrane kendramAM rAkhatI ane bhASA tema ja nirUpaNanA kauzala sAthe AnukramikatAnI nIrasatAne teDatI A navalakathA prayoga lekhe saphaLa che. e.TI. cAgalANI snehakumAra : pracalita gIta-DhALamAM racelAM 'aMbAjInAM chaMda-kAvyo' (1954)nA kartA. cAraNiyA hAsama hIrajI : jIvanacaritra "jona oNpha Arka (1914). -nA kartA. 2.2.8. cArudatta: juo, maiyA harajIvanadAsa. cAvaDA kizanasiha goviMdasiha, 'jipsI' (17-11-1904, 1-12-1979): nibaMdhakAra, navalakathAkAra, vArtAkAra, caritrakAra, saMpAdaka, anuvAdaka. janma vaDodarAmAM. mULa vatana surata jillAmAM sacIna pAsenuM bhAMja. vaDodarA, gUjarAta vidyApITha ane zAMtiniketanamAM zikSaNa. thoDo samaya phelozipa hAIskUla, muMbaImAM zikSaka. 1927-28 mAM pAMDicerI AzramamAM. 1948 mAM amerikAmAM piTarsabarga kArnegI insTiTyuTa oNva TekanolojImAM che mahinA mATe prinTiga plAnTa menejamenTa korsa. vaDodarAmAM 'sAdhanA mudraNAlayanI sthApanA. kSatriya'nA taMtrI. 'navagujarAtanA sahataMtrI. narmada suvarNacaMdraka prApta. 1960thI alameDA pAse mIrolA AzramamAM nivAsa. jIvanazraddhA ane jIvanamAMgalyanI bhUmikA parathI raMgadarzI manataMtranI aneka mudrAo pragaTAvatuM citrAtmaka zailInuM A lekhakanuM gadya gujarAtI gadyanuM eka vizeSa vaiyakitaka parimANa che. emAM adhyAtma ane rahasyanuM bhArajhal sarva bhaLela hovA chatAM ekaMdare indriyAgI mUrtatA, ramaNIyatA tarapha kheMcI jAya che. AvA gadyanuM uttama pratinidhitva karatuM emanuM pustaka 'amAsanA tAra' (1953) prasiddha che. emAM rekhAcitra, saMsmaraNa ane AtmakathAnA trividha starane sparzatA prasaMgamAM jIvananA anubhavanuM vidhAyaka baLa che. pravAsI ane sAhitya-saMgIta-citrapremIne emAM paricaya thAya che. siInI AMkhe' (1962)mAM thoDAM vadhu saMsmaraNo che. himAlayanI patrayAtrA' (1964) himAlaya paranA premane saMtarpaka AviSkAra batAve che; tArAmaitraka' (1968) judI judI pAMtrIsa aMgata caritrarekhAo Ape che; te "samudranA dvIpa' (1968)mAM jIvanamarmane sparzatA covIsa jeTalA lekha saMgrahAyelA che. 'amAsathI pUnama bhaNI' (1977) emanI adhyAtma-jijJAsAnI AMtarayAtrA che ane emAM satyapremanI zodha kendrasthAne che. A uparAMta emaNe dharatInI putrI' (1955) navalakathA tema ja 'kumakuma' (1942) ane zarvarI' (1956) vArtAsaMgraho paNa ApyAM che. hiMdI bhASAnI utpattithI mAMDI vartamAna yuga sudhInI sAmagrI Apate 'hindI sAhityane itihAsa' (1930) ane kabIranI vicAradhArA tema ja gujarAtI sAhityanA saMdarbhe enA pracAra, prasAra ane prabhAvane varNavatA kabIra saMpradAya' (1937) e emanA abhyAsagraMtho che. 'paMcoterame' (1946), 'pre. ba. ka. ThAkora adhyayanagraMtha' (anya sAthe, 1969), 'zrI 2. va. desAI abhinaMdanagraMtha', 'premAnaMda sAhityasabhA rajatamahotsave graMtha', araviMda ghoSanA patro' ityAdi emanAM saMpAdano che. emanA anuvAdagraMthamAM ghoMDo kezava karvenuM Atmacaritra' (1927), "garIbanI hAya' (1930), 'jIvananAM darda' (1938), 114: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAvaDA naTavarasiMha- cintayAmi manasA saMsAra' (1931), "aMdhApa yAne gAmaDiye samAja' (1933), 'kamudinI' (1935), "bhairavI' (1935), 'premAzrama'- 1, 2 (1937), 'saMta kabIra' (1947), 'citralekhA' (1957), 'anAhata nAda' (1960), 'jJAnezvarI' (1979) vagere mukhya che. caM.To. cAvaDA naTavarasiMha: amaulIe lakhAyelI pAMsaTha gadyakaMDikA ono saMgraha 'yAtrI' (1962)nA kata. cAvaDA natyusiha hAthIbhAI (1-8-1906): janma ane prAthamika zikSaNa bIledarA (ji. vaDodarA)mAM. vaDodarA rAjayanA keLavaNI khAtAmAM zikSaka. emaNe "vINelAM phUla" nAmanI kRti uparAMta purAtattva ane itihAsanA lekhe paNa lakhyA che. cAhavAlA vasanajI paramAnaMda: 'gulajhAre strIcaritra', "dhALa-padasaMgraha', 'yogavAziSThasara' ane 'subhASita-ratna bhAgArama'nA kartA. cAMdanI : paraNa paranI kIDInaya suMdara banAvI denAra cAMdanInI camakRtina hariNImAM maDhI letI bAlamukunda davenI kAvyaracanA. ca.TA. cAMdAmAmAM : juo, mahatA caMdravadana cImanalAla. cAMdIvALA dAudabhAI vAya, 'asara suratI' (15-12-1922) : kavi. janma TaMkArA (jAmanagara)mAM. emaNa saharAmAM mRgajaLanA dariyo' (1978) gajhalasaMgraha Apyo che. citragupta: rahasyAtmaka, kutUhalapreraka navalakathA 'jabedA'-bhA. 1, 2 (1926, 1927)nA kartA. ni.vI. citradarzane (1921): vividha prasaMge e dorAyelAM zabdacitra upasAvate hAnAlAlane kAvyasaMgraha. kavitAnI TUMkI vyAkhyA zabdacitra hoI zake e vAta lakSamAM rAkhI karelAM A aitihAsika tema ja kAlpanika citra che. ahIM manuSyonAM, kudaratanAM ane kalAnI vizeSatAnAM citra che. gujarAtI kAvyamAM gujarAtanuM prazastipUrNa citra che. zabdacitra sAcuM hovuM joIe ane snehane lIdhe satyadarzanamAM dRSTivikAra na thavo joIe evI kavinI ahIM nema che. ahIM gIte, vRttabaddha kAvyo, khaMDakAvyo ane DolanazailInI racanAo che; te. 'mahArAjA sayAjIrAva', 'dayAnaMda sarasvatI', 'kalApIne sAhityadarabAra ane gujarAtaNa" jevA gadyakhaMDo che. 'zaradapUnama' ane 'zrAvaNI madhyAhana na rArjanavega, 'kuloginI' ane 'pitRtarpaNa'ne bhAvAvega tema ja "kAThiyANInuM gIta' ane 'cAsvATikA'ne layasaMvega AsvAdya che. caM.To. citravilepana : nAyaka sAthenuM milana icchatI nAyikAnI putrIsahita nAva DUbI jAya che, evA vRttAntanuM Alekhana karatuM narasiMharAva dIveTiyAnuM khaMDakAvya. - caM.. cinAI cImanalAla jIvaNalAla: navalakathA 'kumudakathA'nA. katAM. ni.va. cinAI jayaMtIlAla cunIlAla: zALapayogI pustaka "vyAkaraNa ane lekhananA saraLa pAThA' (1944)nA kartA. ni.vA. cinAI dInabAI a. .: mULa aMgrejI pustakone AdhAre lakhAyelI navalakathAo 'keLavaNInA pratApa yAne bhaye paDayA bhAge na rahe (1964), 'merI maDama' (1914) vagerenAM kartA. ni.vA. cinubhAI : jAsUranI navalakathA. phANIdharanA phUphADo' (1935) nA kartA. . ni.. cintayAmi manasA (1982): sureza jANIne vivecanalekha-saMgraha. saMgrahanA badhA lekhe siddhAMtacarcAnA che. emAM "arthadhaTana ?" nAmane pahele lekha sauthI vizeSa dhyAnapAtra che. artha eTale rasa ne arthaghaTana eTale rasaniSpattinI prakriyAnI tapAsa, rasAsvAdamAM je vidane AvatAM hoya tenI AlocanA- evI bhUmikA bAMdhI emaNe arthaghaTananA praznanI ahIM carcA karI che. e sivAya 'vivecanane caitanyavAdI abhigama', 'kAvyavivecanane eka navI abhigama?" "navya vivecana vize thoDuM', 'saMketavijJAnanI saiddhAMtika bhUmikA', 'saMketavijJAna', 'sAhityavivecana ane bhASAvijJAne', arvAcInatA ane anu-arvAcInatA' jevA lekhamAM pazcimanA sAhityavivecananA keTalAka Adhunika abhigama vize mAhitI cAMdIvALA kRSaNa: 'bApunI sevAmAM puratakanA kartA. ni.vA. cAMpAneriyA jIvaNalAla kalyANadAsa (9-3-1902): zikSaNa borasada, ' tathA amadAvAda ane muMbaImAM. juniyara bI.e.nA varSamAMthI asahakAranI laDatamAM. avAranavAra jelavAsa. emaNa gAMdhIjI vizenuM caritrAtmaka pustaka 'guphAnuM kamaLa' temaja cInanI janatAnI hilacAla varNavatuM pustaka ApelAM che. cAMpAnerI govidajI bhANAbhAI, 'sUryagaMgeza' (18-11-1912,-): kavi. janma umaragAma tAlukAnA deharI gAmamAM. 1931mAM maeNTrika. 1936 mAM siniyara TreinDa. 1958mAM kovida. zikSakane vyavasAya. 1936 thI zALAnA AcArya. emanI pAsethI kAvyakaumudI' (1966) pustaka meLavyuM che. ni.vA. cAMlaiyA zivalAla chaganalAla: 'gurjarezvara vIra vanarAja' (1940) nATakanA kartA. ni.ve. gujarAtI sAhityakoza -2 :115 For Personal & Private Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ ciraMtana - cekasI goviMdalAla bAlAbhAI ApI che. emAM vividha abhigama vizenA lekhakanA pratibhAva maLe che, paNa sAhitya tarapha jovAne lekhakano potAne koI cokkasa abhigama baMdhAto hoya evo anubhava ocho thAya che. A lekhe koI ne koI videzI lekhanA vicAronAM mukata tAraNa hoya evI paNa zakayatA joI zakAya che. sAhitya ane philasUphI', 'sA-AjanA saMdarbhamAM' jevA lekhomAM sAhitya ane philasUphI vaccenA saMbaMdhanI vicAraNA thaI che. 08.gA. emaNe 'khAdI tathA lagnanAM gIto' (1930) nAme kAvyasaMgraha Apyo che. ni.ve. cuDagara sAMkaLacaMda bhulAbhAI : nibaMdhasaMgraha 'phUlagUMthaNI' (1929) -nA kartA. ni.vA. cuDAsamA ela. je.: manuSya potAnA svArtha mATe baLada jevAM mUMgAM pANIo sAthe kevI nirmamatAthI varte che tenI karuNa kathanI rajU karatuM pustaka 'eka abelanI AtmakathA'nA kartA. ni.ve. cuDAsamA manu : kavi. goMDalanA vatanI. janmathI aMdha. emanI pAsethI prAcIna bhajanavANI ane lokagItonA DhALamAM racAyelAM kAvyo-gIto uparAMta seraThI duhA, tribhaMgI, carcarI vagere mAtrAmeLa ane mukhyatve cAraNI chaMdamAM lakhAyelAM kavitAne saMgraha 'manu kAvyamaMjarI' (1962) maLyo che. ni.vA. cunIlAla pItAMbaradAsa: 'gajarAvaLInI..garabA' (1886) tema ja 'navA ramUjI garabA' (1886)nA kartA. ni.vA. cunIlAla pururAmadAsa: "madanamAlatI' (1894) nATakanA kartA. | ni.vA. ciraMtana: juo, bAvIsI zAMtilAla kapuracaMda. cistI nijhAmuddIna pIrasAheba: udU bhASAnA pustaka 'badare munIra'ne AdhAre lakhAyelI padyavArtA 'hAmIkRta kAvya ajAyabI'bhAga 2 tema ja "kAminI moha du:khadarzaka kAvya" (1879) tathA vaDodarAvilAsa' (1875) nA kartA. ni.vo. cina (1978): dhIrendra mahetAkRta navalakathA. peliyAnA rogathI apaMga banelA atyaMta saMvedanazIla udayanI AtmasanmAnapUrvaka jIvavAnI A vyathA-kathA che. AtmadayAne na svIkArate, na piyata udaya zaizavamAM, haoNspiTalamAM ane kolejajIvanamAM kaI rIte pitAnI maryAdAne vaTI javA mAge che, kaI rIte parAbhava svIkAravA mAgato nathI - enI mathAmaNane vigatapUrNa Alekha ahIM jIvaMta gadyamAM rajU thayo che. pAtra, prasaMge ane paristhitio udayanA saMdarbha para ja nirbhara che. sthULa ghaTanAo nahIM paNa ghaTanAothI janmatAM saMvedanonuM lakSya A navalakathAne nakhI banAve che. gaM.TI. ciMtAmaNi : juo, paMDayA maNilAla mayArAma. cI. nA paTela: juo, paTela cImanalAla nAraNadAra. cIkIna sorAbajI ramasajI: 'pArasI strI garabAnA kartA. ni.vo. cItaLiyA karasanadAsa je.: jIvanacaritrAtmaka pustaka 'gokhale ane sa. o. I. sesAiTI' (1913)nA kartA. ni.. cInavAlA Ara. je.: mAnavamananAM UMDANone tAga meLavavA mathatI navalakathA 'manaDuM meMdIne lIlo choDa' (anila koThArI sAthe, 1969)nA kartA. ni.. cImanalAla narasiMhadAsa: 'dilagIrIne dekhAva' (1875) tathA 'mahArAjA malahArarAvane rAsaDo" (1875) nA kartA. ni.vo. cImanalAla hAthIbhAI: ajAyabIbharI ghaTanAone gUMthI letI vArtA devI paTa' (1936)nA kartA. ni.. cuDagara cunIlAla pipaTalAla (1907): kavi. vatana vaDhavANa.. abhyAsa maeNTrika sudhI. 1942nI lokakrAMti daramiyAna bhUgarbha pravRtti ane kArAvAsa. pachIthI rAjakIya kArakirdI. cetana: saptapadInA maMtrane vizadapaNe nirUpatA kAvyakhaMDonA saMcayarUpa kRti samapadI' (1955)nA kartA. ni.vA. cevalI mehanalAla jayakRSNalAla: navalakathA "AryAnuM Arthatva: hiMda vIrAMganA' (1921)nA kartA. ka.cha. cekasI aruNA surena paTela aruNA maNibhAI (1-11-1943) : pravAsalekhaka. janma vaDodarA jillAnA choTAudepuramAM. 1959mAM esa.esa.sI. 1963mAM mAnasazAstra viSaya sAthe bI.e. 1965 mAM esa.TI.sI. 1963thI 1975 sudhI choTAudepuramAM zikSikA. emanI pAsethI pravAsavarNananuM pustaka 'cale re manavA mAnasarovara' (1989) maLyuM che. ni.vA. cokasI govidalAla bAlAbhAI: kavi, navalakathAkAra, emaNe kAvyasaMgraha "satyabhajanAvalI' (1912); sAmAjika ane rahasyapradhAna navalakathAo 'suMdara ane rasika" (1905), 'suMdara maNi'(1926), "manahara motI' (1986), "zrI navIna udaya-bALA nATaka ane savitA nevela' (1907), 'premapIMjara athavA bhedayukata kahANI'- bhA. 1-2 (1912), 'lAla ane kamaLA' (1927), 'pUrNacandra ane lalitA' (1930) tema ja nATayakRti 'udayabALA' (1907) tathA anya kathAtmaka pustako "caMdramaNi yAne saMsAra-sudhAraka sAra' (1906), 'prema-ghele athavA premathI 116: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ cekasI caMdulAla bhegIlAla - cekasI vADIlAla jIvAbhAI pIDAtA paMthI' (1966) ane "manahara menA' (1930) ApyAM che. cokasI caMdulAla bhogIlAla: "sAcI yAtrA ane kIrtana' (1944) -nA katI. kau.bra. cAkasI jadulAla nAraNadAsa : padyakRti nArI ke nAgaNa' (1928), kathAtmaka gadyakRtio muMbaInI zeThANI yAne sudharelI suMdarI' (1922) tathA 'jAduI mAchalI ane paththarane bAdazAha' (1928), jIvanacaritra "bhakatarAja praphlAda' tema ja saMpAdana premAnaMda kRta 'okhAharaNa' (1928) tathA "soLa varSanI satI ane nava varSanA pati' (1929)nA kartA. kI.. cekasI jhaverIlAla zaMkaralAla: kathAtmaka gadyakRti 'subodhasiMha ane satyasiha : 1 (cunIlAla haragoviMdadAsa jJAnI sAthe, 1986) nA kartA. kau.bra. cekasI nAjukalAla naMdalAla (25-3-1891,-): gadyalekhaka, anuvAdaka. janma vaDodarAmAM. 1909mAM maeNTrika. vaDodarAnA kalAbhavanamAM abhyAsa ane tyAM ja pustakAlayamAM cAra varSa kArya. e pachI bharUca keLavaNI maMDaLamAM. 1930mAM satyAgrahanI laDatamAM. e pachI pharI pustakAlaya-pravRtti. 'svAmI vivekAnaMda'- bhA. 1-7 (1920), "aitihAsika vArtAmALA' (1923), 'hi tavArIkha' (1923), svAmI vivekAnaMda - bhA. 11, 12 (narmadAzaMkara paMDayA sAthe, 1930, 1931), 'sItA' (1932), dhruva' (1933) vagere emanA maulika graMtho che; 'svAmI vivekAnaMda' (pRthulAla harikRSNa zukala ane mehanalAla dalIcaMda dezAI sAthe, 1929), satsaMga ane upadeza' (1930), 'zIbhAkarAnaMdajI' (1944), 'jJAnayoga' (1945), "saMghagItA" (1949), 'setubaMdha' (1949), 'strIdharmasAra' (1949), 'lohIne lekha' (1951), 'tiruvalluvarane upadeza sAra saMgraha' (1955), 'vijayinI' (1955), 'dayALu mAtA' (1957), 'baLavAna banA ane 'hiMdu gharasaMsAra' emanI anUdita kRtio che. pA.mAM. cAkasI pradha: caritralekhaka, saMpAdaka, anuvAdaka. "sAmyayogI vinobA" (nArAyaNa desAI sAthe, 1953), vinebAviSayaka 'krAMtinuM bhAtuM' (1954), 'kya jagata' (1958), 'gAMdhI-janane (1958), 'satyAgraha' (1959), 'sAmyasUtra' uparAMta tatteyanI navalakathAno anuvAda "garIbano maro' (1961) tathA upaniSadone abhyAsa', "kAMcInI saMnidhimAM' (1953) ityAdi pustakonA kartA. pA.mAM. cAkasI manaharalAla nagInadAsa, 'manahara', 'munavvara (29-9-1929): kavi, navalakathAkAra. janma suratamAM. 1947mAM maeNTrika. hindI 'vinIta'. 'gujarAtI gajhala' (1964) ane "akSara' (1973) e gajhalasaMcayo; "prItanAM pArevaDAM' (1963), 'jhaLahaLa aMtarota (1967) ane hUMpha' (1978) e navalakathAo tema ja 'gaMgAsnAna' (1964) e vArtAsaMgraha emanA nAme che. caM... cekasI maheza hIrAlAla (3-12-1931): vivecaka. janma amadAvAdamAM. 1902 mAM aMgrejI sAhitya sAthe bI.e. 1955 mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI ema.e. 1962 mAM pIeca.DI. hAla bhASA niyAmakanI kacerImAM prakAzana adhikArI, gujarAtI nATaTyasAhityane vikAsanA tabakkAonI ane nATayalekhako tema ja kRtionI chaNAvaTa karato mahattvane nAthavivecanane graMtha gujarAtI nATyasAhityano udbhava ane vikAsa' (1965) lokanATaya, vyavasAyI raMgabhUmi, padyanATaka tema ja ekAMkInI sUjhapUrvaka vivecanA kare che. vividha lekhane saMcaya 'nAnAlAla zatAbdI graMtha' (1973) tathA saMzodhanasUjhanI dRSTie noMdhapAtra 'bibliogrAphI oNva IMgliza sTejebala pleya jha' (1956) nAmane saMdarbhagraMtha emanA nAme che. 5.nA. cokasI maMju: bALavArtAo "abu hasana' (1947), 'gulIvara' (cA. A. 1956) ane 'DhIMgala' (cA. A. 1952)nAM kartA. ka.bra. cokasI mULajIbhAI hIrAlAla: "navIna vyAkaraNa : 1 thI 3 ' (1929-30)nA ka. ka.cha. cekasI metIlAla bhAIcaMda: padyakRti "rAmaviraha' (1889) nA kartA. kau.ba. cekasI mehanalAla dIpacaMda : navalakathA 'camatkArika yoga' (1932) -nA kartA. cokasI vADIlAla jIvAbhAI (6-11-1905): janmasthaLa khaMbhAta. ardhamAgadhI ane gujarAtI viSayo sAthe 1931 mAM gujarAta koleja, amadAvAdathI bI.e. tyAMthI ja anukrame e ja mukhya ane gauNa viSayamAM 1935 mAM ema.e. 'sattaramA zatakanA jaina gujarAtI kavio' viSaya para 1961 mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI pIeca.DI. keTalAMka varSa jude jude sthaLe zALAmAM zikSaNakArya. 1942 thI 1959 sudhI gujarAta kaoNleja, amadAvAdamAM ardhamAgadhI viSayanA vyAkhyAtA. 1960thI 1962 sudhI pATaNa kolejamAM e ja viSayanA vyAkhyAtA. 1963-64 daramiyAna khaMbhAta ArTsa kolejamAM, 1964thI 1966 sudhI DAkora kolejamAM, 1969thI 1971 sudhI taloda kolejamAM ane 1971-72mAM cIkhalI kolejamAM gujarAtI viSayanuM adhyApana. vivecanagraMtha "madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM jainadhArA (1979), jaina kavionAM jIvana ane kavanane paricaya ApatAM gujarAtI sAhityakoza -2 : 117 For Personal & Private Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAsI sArAbhAI bhogIlAla-caudharI vIra dAta pustako 'kavi RSabhadAsa'(1979) ane 'nayasuMdara'(1981), saMpAdana prakAranI ardhamAgadhI-prAkRta bhASAonA mizraNavALI kRti 'sirArivAla kahe'- bhA. 1, 221930, 1931 32), 4. AgamagraMtha 'saga (134350 tema e aMgrejI bhASAmAM 'prAyamarI prAkiMta grAmara phAra koleja sTuDanTa'(1975) vagere pustako emanI pAsethI maLyAM che. ka rAsI. sArAbhAI bhAgIlAla (18-1-1916, 11-1985) : nibaMdhakAra. janma bArasadamAM. gUjarAta vidyApIThamAMthI maeNTrika. AjhAdInI caLavaLamAM sakriya. 1930 ane 1933mAM ekaMdare cha mAsano kArAvAsa. muMbaImAM avasAna. 'bhArata darzana'(1941), 'mahAbaLezvara gAIDa'(1950), 'pUrva AphrikA darzana'(1958) ane 'mAtherAna gAIDa'(1962) emanAM pravAsaviSayaka pustako che. gAMdhIjIne vionuM sana 'mUkAnA bApu'(1948) ane mArArajI desAI sAtheno patravyavahAranuM saMkalana upabAlApa'(1977) paNa emanI pAsethI maLyAM che. A uparAMta emanI saMpAdita kRtio 'tIrthasaliMga', gItAMjalI", "sara, rUpiyo', 'pUrva ane pazcima', 'parAti prema', 'phanI vAto'-3, 'khAdImaiyA'(1955), 'vaiSNavajana', 'vizvaparicaya', 'AMgaNa', 'pesiphika' vagere che. pa.mAM. cAnTI: IvA DevanI A TUMkIvArtAmAM bAlamukha taLapadI bolImAM kahevAyelI enI mAtAnI cArI aMgenI vAtamAMnI nirdoSatA dhyAna kheMce che. caM.. coravADakara amIdAsa gopanAma: navalakA 'caMdranI caMdrikA' (1921)nA kartA. kI.jI. corasa IMDAM ane goLa kabaro: pAtra ane prekSakanAM sthAna ane kAryanI adalAbadalI sAthe janma-mRtyunA saMdarbhanI hAMsI uDADatuM mukunda parIkhanuM ekAMkI. tA. caudharI jeThAlAla cha. : bALasAhityakAra. 'rAjaya yajJa' (hiM. ja. paMcoLI sAthe, 1967), 'sItAharaNa' (da. ja. paMcALI zAthe, 1928), 'medAne'(1929), 'huM koNa ?' (1930) 'dA'(1932), 'dezane khAtara'(1930), 'bhAInuM bagadAna' (1933), 'bhALI subhadrA' (1930), 'mAtAne bhA'(1940), 'kAvadha', jarabe hanumAna', 'rAmA' ityAdi bALanATako tema ja bALavArtA 'ghuvIra sirAja'(1933) jevI bALasAhityakRtionA kartA. koba caudharI babaladAsa mA : navalakthA 'pAMca AMgaLInuM pApa'(1963) nA kartA. .. 118: gujarAtI sAhityakoza - 2 caudharI bhIkhAbhAI choTAlAla samuddhino patI darzAvatI sAmAjika navalakathA 'meghajIbhAI muLA paisAnA pUrA akkalanA arA'(1913)nA kendra. ka caudharI mAdhavabhAI meghajIbhAI, 'mAdhava ma!. caudharI' (2-1-1920): janma mahesANA jila!na! punAsaNamAM. 1947mAM pITIsI. 1939thI 1978 sudhI prAthamika zALAmAM zikSaka ane AcArya. 'jIvanasAdhanA' (1952) ane 'nityanuM jIvanaghaDatara' (1964) pustako emanA nAme che. emaNe cAraNI dohA-seraThAne 'birada chahaMtarI'(1953)mAM ane uttara gujarAtanAM lokagItane 'rAtA OM ga kevaDA '(1983)mAM saMpata karyAM che. uparAMta zAkbhAjI, marI-masAlA ane AhAra vizenI keTalI mAhitI-pustikAo paNa emaNe lakhI che. mAM caudharI mULajIbhAI! kAtmaka gadyakRti bhAgyarekhA'(1972)nA kyAM. ka.bra. caudharI raghuvIra dalasiMha, 'gAyatasUri', 'vaizAkhanaMdana' (5-2-1938): kavi, vArtAkAra, navalakthAkAra, nAbAra, caritrakAra, vivecaka. janma bApupurAmAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa mANasAmAM. 1960mAM hiMdI viSaya sAthe bI.e.mAM prathama vargamAM prathama AvI adhyApanakAryano AraMbha. 1962mAM ema.e. 1939 mAM hiMdI gujarAtI dhAtukoza viSaya para pIeca.DI. bI. DI. ArTsa koleja, gUjarAta vidyApITha ane ha. kA. ii koleja, amadAvAdamAM lAMbo samaya adhyApana. 1977thI gujarAta yunivarsiTInA bhASAsAhityabhavanamAM hiMdInA adhyApaka. 1965mAM kumAracaMdraka, 1975mAM raNajitarAma suvarNacaMka ane 1977mAM sa,hinya akAdamI, dilhIno puraskAra tema ja umA snekrama pAritoSika. A lekhaka navalakathAkAra tarIke savizeSa pratiSThita che. emaNe navalakathAsvarUpanI zakadhanAone sArI peThe tapAsI che, eTale je emanI pAsethI moTI saMkhyAmAM ane vastu tathA racanArItinuM vaividhya dharAvatI kRtio maLI che. 'pUrvarAga'(1964) emanI pahelI navalakathA che, jene emaNe samayAMtare paraspara'(1969) ane 'premaaMza'(1982) rUpe AgaLa calAvI che, e rIte A kathA vyakitathI samAja ke snehathI saMskRti sudhI vistare che, emanI bIjI navasA 'amRtA' (1935) sImAcipa lekhAyelI che; emAM vaiyaktika mUlyone astitvavAdI tema ja bhAratIya darzananA prakAzamAM abhivyakita maLI che. alabatta, pAtrAnA saMvedananA saMdarbhamAM 'pUrvAga'mAM vAsarIno AdhAra letI prathama puruSa prayogarIti yojAI hatI, to mUtAmAM AMtaracetanApravAha, svapna, vyAkhyAna-ema ekAdhika kathanarItiono ane samaya huM pAvAnI vibhinna sthitiono yoga thayela che. emanI navalakthAomAM mAnavasaMbaMdhanI - khAsa karIne sIpuruSasaMbaMdhanI-saMkulatAnuM Ale khana dhyAna kheMce che. 'AvaraNa'(1966) ane 'kAvaNa rAte' For Personal & Private Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- caudharI raghuvIra dalasiMha (1977) tathA laghunavala 'teDAgara' (1968) ane 'bAkI judI vArtAomAM anubhavAya che, sAthe ja pratIta thAya che enI hiMdagI' (1982) A viSaya para ja maMDAyelI che. 'AvaraNamAM kAryasAdhakatA paNa. varNananI jema saMvAda paNa vAtAvaraNa racavAmAM sthaLakALano viziSTa viniyoga, 'teDAgara'mAM vastunA svataMtra sahAyabhUta thAya che. ghaTakonuM Ayojana ane bAkI jiMdagImAM ponI smRtimAM emanA 'tamasA' (1967; saMva. A. 1972) ane 'vahetAM kendrastha caritrane miza: upasAvatI Tekanika jevA vize asara- vRkSa pavanamAM' (1984) kAvyasaMgrahomAM chAMdasa-achAMdasa, gItakAraka nIvaDayA che. 'vaNuvatsalA' (1972) tathyamUlaka manovaijJAnika gajhala svarUpanI racanAo che. gadyakAvyanA svarUpamAM kavinI navalakathA che. vicAra ane saMvedana vacce kazAya virodha vinA uttarottara gati thatI rahI che. gadyalayanA vividha prayogo emanI astitvano prazna e cheDe che. AMtaracetanApravAhanI nirUpaNa- bIjA saMgrahanI racanAomAM vizeSa che. nagarasaMskRtinA vikAsane rItine emAM asarakAraka prayoga thayo che. vyaMga ane vinedanAM kAraNe thate sAMskRtika viracheda, manuSyanI kendradyuta sthiti ane to lekhakanI abhivyakitanuM AgaLa paDatuM aMga che. zikSaNa- taraDAnA mAnavasaMbaMdhee janmAvelI vedanA e emanI kavitAnuM kSetranI varavI bAja pragaTa karatI 'ekalavya' (1967) ane grAma- pramukha kezya che. emAM saMvedana ane ciMtananuM rasAyaNa che; te samAjane prapaMconuM nirUpaNa karatI 'paMcapurANa' (1981) navala- kalpana-pratIkanuM sugrathita saMyojana, aitihAsika saMdarbhone kathAomAM A to mukhya ojAra tarIke vaparAyAM che. vacaluM viniyoga ane nUtana alaMkAravidhAna AdithI nIpajatuM sauMdaryaphaLiyuM' (1983) paNa grAmasamAjanI navalakathA che. "uparavAsa- maMDana paNa che. padAvali moTe bhAge praziSTa che, kavacit bolacAlanI. 'sahavAsa'-'aMtaravAsa' (1975) bRhatkathAmAM svAtaMtrya pachInI 'mane kema nA vAryo ?', 'itihAsa', 'cIle', 'rAjasthAna', 'A pacIzImAM sAmAjika, Arthika, rAjakIya pariveza sAthe grAma- eka nadI', 'juga juganA jIvaNa', 'mInA" vageremAM surekha kavisamAjamAM thayelA-thatA parivartananuM pAtronAM saMvedanA saMdarbhamAM paricaya maLe che. Alekhana thayeluM che. bIjI AvRtti vakhate lekhake emAM karelA | 'azokavana' ane 'jhUlatA minArA' (1970) tathA 'sikaMdara pheraphAra emanI sarjaka tarIkenI nisabatanuM sUcana kare che. A sAnI' (1979) jevAM nATako tema ja 'DimalAITa' (1973) tathA kathAtrayI tema ja laghunavala 'lAgaNI' (1976) paNa spaSTa kare che 'trIjA puruSa' (1982) jevA ekAMkIsaMgraho paNa emanI pAsethI ke A lekhaka potAnI kathAomAM sAmAjika saMdarbha sAcavatA hovA maLyAM che. mAnavajIvanane jAgatika saMketa racanuM vartu, vyakitatvachatAM enI pariNati mAnavIya saMvedanamAM thAya che. aitihAsika ghAtaka mArmika saMvAdo tathA bhASA tema ja surekha dRzyaracanA jevA parivezamAM kalAkAranA mane jagatane varNavatI aitihAsika navalakathA viza dharAvatI A nATayakRtiomAMnI keTalIka raMgamaMca para 'mahAlaya' (1978), viziSTa sAmAjika navalakathA kaMDakaTara' bhajavAI paNa che. (1980) ane tyAra pachI 'gokuLa, 'mathurA', 'tArakA' (1986), 'saharAnI bhavyatA' (1980) emaNe AlekhelAM sArasvatenAM maneratha" (1986), icchAvara' (1987), "aMtara' (1988) ane lAkSaNika rekhAcitrano saMcaya che. 'lAvaNya' (1989) navalakathAo paNa emaNe lakhI che. emanA "adyatana kavitA' (1976), "vArtAvizeSa' (1976), Akasmika sparza' (1966), 'gerasamaja' (1968), 'bahAra koI 'gujarAtI navalakathA" (rAdhezyAma zarmA sAthe, 19721977) che' (1972), 'naMdIghara(1977) ane "atithigRha'(1988). jevA graMthe sAhityanA svarUpavizeSa ane kRtio paranuM vivecana emanA vArtAsaMgraho che. 'bahAra koI che ane "naMdIghara'mAMthI Ape che; te 'darzakanA dezamAM' (1980) ane 'yaMti dalAla keTalIka vArtAo cUMTIne 'gerasamaja' nAme saMkalita AvRtti (1981)mAM emanuM te te sarjaka paranuM vivecana che. emanI 1983 mAM pragaTa thayelI che. 'pUrNa satya', 'citA', 'tammara', vivecanazailI AsvAdamUlaka che. emaNe 'tulasIdAsa' nAmanI 'pakSaghAta', 'eka sukhI kuTuMbanI vAta', 'sAMkaLa', 'paTakuM', paricayapustikA paNa lakhI che. 'nAtaka' vagere emanI yAdagAra vArtAo che. emanI vArtAomAM emanAM prakIrNa sarjanamAM 'mukatAnaMdanI akSara ArAdhanA' racanArItinuM vaividhya sArA pramANamAM che; paNa emAM kendravartI ' (1980) saMtakavi mukatAnaMdanI kavitAnuM rasadarzana che; svAmItattva checaritragata saMvedana.kayAreka e jAgatika saMdarbhamAM vyakata nArAyaNa saMta sAhitya' (1981) te saMpradAyanA sAhityavivecananuM thAya che, to kayAreka UMDI samajamAMthI pragaTa thAya che. ene mATe saMpAdana che; te 'raMgabhara suMdara zyAma rame' (1981) te kavionI koI eka vArtAmAM eka bhAvasthiti, to koI anya vArtAmAM viziSTa hiMdI kavitAne saMcaya che. paristhitinuM avalaMbana hoya che. kayAreka samakAlIna sAmAjika nyA 'narasiMha mahetA-AsvAda ane svAdhyAya' (1983), 'yaMti rAjakIya ghaTanA ke pravRttine saMdarbha laIne paNa teo AvuM dalAlanAM pratinidhi ekAMkI' (bakula tripAThI, vinoda adhvaryu sAthe, pariNAma saraje che. rAjakumArI' ke 'nAtaka' jevI laghukathAthI 1971), 'meghANInI navalikAo" (yazavaMta zukla, mahendra meghANI mAMDIne 'lAMbI TUMkIvArtA' sudhInuM svarUpavaividhya ahIM che. vArtAnA sAthe, 1972) emaNe karelAM noMdhapAtra saMpAdane che. vizvanAtha rUpavidhAnamAM pratIka, kalpana jevAM upakaraNo prayojIne teo bhaTTaracita 'pAribhASika koza' (saMva. A. 1986) paNa emanuM artha'nI zakyatAone vistAra che. khapalAdhyuM kAvyatattva ahIM saMpAdana-pradAna che. upakAraka nIvaDe che. taLapadI tema ja ziSTa bhASAnuM sauMdarya judI dhI.ma. gujarAtI sAhityakoza-2 : 119 For Personal & Private Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudharI rAmanArAyaNa- chaganalAla ghanazyAmadAsa caudharI rAmanArAyaNa: jIvanacaritra "bApu mArI najare (1959) ane anuvAda 'paMDitajI, potAne vizenA kartA. kau.bra. caudharI hari rezvara : zabdakoza gujarAtI-dakSiNI bhASAntara' (trI. A. 1890)nA kartA. caulAdevI (1940): gaurIzaMkara govardhanarAma jozI 'dhUmaketunI caulukayavaMzanI navalakathA. emAM rAjA bhImadevanA samayanI kathA che. somanAtha-pATaNanA patana pachI gujarAtanI pratiSThAne jhAMkhapa lAgI cUkI hatI; parAkramI rAjA bhImadeva bhagavAna pinAkapANinA devamaMdiranI rakSA karI zakyA nahIM te kAraNe gujarAtanA rAjavI upahAsapAtra banyo hata; barAbara te ja vakhate pATaNa AMtarika asaMtoSathI dhaMdhavAnuM hatuM. bahAranA upahAsa ane aMdaranA javALAmukhI vacce gujarAtanI gannata pratimA upasAvavA maMtrI vimala, saMdhivigrahika dAdara ane abhijAtasuMdarI caulAdevI mathe che. caulAdevInI udAttatAne ane svapnamaMDita bhAvanAne sparza lagabhaga tamAma pAtrone thayo che. gujarAtanA nirmANanI e preraNAmUrti bane che. ja.paM. caulAdevI: bhIma bANAvaLI ane devanartakI calAnI premakathA nirUpatI kanaiyAlAla mANekalAla munazInI aitihAsika navalakathA 'jaya somanAtha'nI nAyikA. caMTo. cauhANa arjuna: zaikSaNika AzayathI lakhAyelI pustikA "sacArAma ane jUThArAmanA kartA. cauhANa puruttama khImajI: navalikAsaMgraho uparAgapuSpo' (1932) ane ghareNAno zokha' (1935) tathA lekhasaMgraha 'saurabha' (1935)nA kartA. - pA.mAM. cauhANa bhagavataprasAda raNachoDadAsa (8-12-1929): kavi. janma bharUcamAM. ema.e., bI.TI., sI.eDa. (IMglaeNnDa). Ara. bI. sAgara kaoNleja oNva eNjyukezana, amadAvAdamAM AcArya. 'sUrajamAM lohInI kUMpaLa' (1977) emane kAvyasaMgraha che. kau.bra. cauhANa bhagavAnabhAI bhUrAbhAI, 'salila' (10-1-1948): abhyAsa bI.I. (sivila). hAla sacivAlaya (gAMdhInagara)mAM siMcAI zAkhAmAM nAyaba kAryapAlaka ijanera. 'AMkha lagolaga kaMTha lagolaga' emane kAvyasaMgraha che. kau.bra. cauhANa yazavaMtarAya jagajIvanadAsa, 'kalpanA cauhANa', 'kumAra cauhANa, 'kIrtidA rAjA', "yazakumAra', 'yaza rAya' (24-1-1946): janma valasADamAM. 1964mAM pAraDIthI maeNTrika. 1965-68mAM mAmalatadAra kacerI, pAraDImAM revanyU kalArka. 1973 thI 1976 sudhI savicAra parivAranA 'savicAra' mAsikanA saMpAdaka. 1979 thI navanIta prakAzana kendramAM. saMjoga' (1971), "nArI eka rUpa aneka' (1971) emanI navalakathAo che, to 'tamane maLyAnuM yAda' (1975) emanI laghunavala che. .TA. cauhANa kanaiyAlAla baLavaMtarAya, 'cirAga cAMpAnerI' (4-5-1947): janma bAlAzinoramAM. ema.e., ema.eDa., elaela.bI. anupama vidyAvihAra dariyApura, amadAvAdamAM zikSaka. emaNe 'guladIpa' (1979) navalikAsaMgraha ane 'guMjArava' (1980) kAvyasaMgraha ApyA che. caMTo. cauhANa geviMda gIlAbhAI (1849, 8-7-1926): kavi. janma sihoramAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa sihoramAM. jaina sAdhu pAsethI piMgaLa ane kozanuM jJAna. tevIsa jeTalA nAnA-moTA graMtha hiMdImAM. rAjakoTanA ThAkora maherAmaNajIracita vrajabhASAnA graMtha "pravINasAgaranI laherone saMmAjita karI ApavAnI mahatvanI kAmagIrI emaNe karelI. emanI gujarAtI kavitA para narmadanI asara che. "goviMdakAvya (1873)mAM sudhArAnAM kAvyo che. emAM 'kudhArA para sudhArAnI caDhAI rUpakAtmaka che. vyabhicAraniSedhabAvanI'mAM pRthaka pRthaka bAvana chappA che. 'kizanabAvanI' (1895) paNa emanA nAme che. 'zivarAjazataka (1916) hiMdI kavi bhUSaNanA 'zivarAjabAvanI' ane "zivarAjabhUSaNane anuvAda che. cauhANa ratilAla kezavabhAI, 'zAnama' (21-6-1927): kavi, vArtAkAra. janma kaDoda (tA. bAraDolI)mAM. 1952 mAM vaDodarAnI kolejamAMthI bI.eDa. zikSaka, AcArya tathA sudharAInI zALAonA nirIkSaka tarIkenI kAmagIrI karyA pachI bharUca jillAnA nAyaba zikSaNAdhikArI. emanI kRtiomAM 'AyakhAnAM oDhaNa' (1961) ane jharaNa jharaNanAM nIra' (1961) e be vArtAsaMgraho tathA 'mukula' (1965) ane 'rasamAdhurI" e be kAvyasaMgraho che. ni.vA. cauhANa lalita: rahasyapradhAna triaMkI nATaka 'aMtarAla' (1978), saMnyastanA daMbhane pragaTa karatuM bhAvanApradhAna triaMkI nATaka 'lU varase cAMdanImAM' (1980) tema ja nArIgaurava ane samAjasudhArAnA dRSTibiMduthI lakhAyeluM triaMkI nATaka 'mahAmAnava' (1982)nA kartA. kau.bra. chaganalAla ghanazyAmadAsa: zrI jagadaMbAnI stuti tathA garabAone saMgraha 'jagadaMbA-bhajanAmALA' (1896)nA kartA. ni.. caMTo. 120 : gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ chatrapati nIlakaMTharAya DAhyAbhAI- chAyA ratilAla kAzIlAla chADavA bAbu (7-7-1930, 1-12-1987): vArtAkAra. ma. sa. yunivarsiTI, vaDodarAmAM ArkiTekaTa vibhAgamAM rIDara. kensaranA vyAdhithI mRtyu. 'jAsa' (1988) emano gIta: bharata nAyake saMpAdita kareluM, maraNottara prakAzita vArtAsaMgraha che, jemAM calacitranI dRzyAtmakatAno vizeSa jovAya che. ca.TA. chApagara jahAMgIra barajorajI sorAbajI, hAMbara': "AtmAne pokAra(1941) pustakanA kartA. ni.vo. chAyA indravadana kizorIndra (7-2-1946): bALasAhityakAra, janma bhUjamAM. 1965 mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1969mAM e ja viSayamAM ema.e. 1977 thI telANI Arsa eNnDa komarsa koleja, Adipura-kacchamAM adhyApaka. bALanavalakathA 'bhaTa anokhI AnaMda anokhA' (1986) emaNe ApI che. jotathI pragaTI jyota' (1980) siMdhImAMthI emaNe karele gujarAtI anuvAda che. ra.TI. ka.vya. chatrapati nIlakaMTharAya DAhyAbhAI: dArUDiyAonI durdazAne AlekhatI bedhapradhAna nATyakRti vyasanI vakIla ane gelorANA' (1903) -nA kartA. ka.cha. chatrapati hariprasAda DAhyAbhAI: 'sahalANI zeThi' tathA "caritramALA' (1982) nA kartA. ni.. chanAbhAI makanabhAI: 'bhajanasaMgraha thAne premavANI' (1934) nA kartA. ni.vA. chabIlakAkAno bIjo paga : rAvajI paTelanI TUMkIvArtA. chabIlakAkA ane bAbuDiyAnA avaidha saMbaMdho ane aMtamAM bAbuDiyA-revAnA saMbaMdhomAMthI janmatI saMkalatA tarapha aNasAra karatI A vArtA vyaMjita stara para AlekhAyelI che. e.To. chaMdolaya-bRhata (1974) : "chaMdolaya'(1949), ' kinnarI' (1950), alpavirAma' (1953), "chaMdolaya' (1957), '33 kAvyo' (1958) vagere kAvyasaMgraho uparAMta 1958-71 daramiyAna racAyelI traNeka racanAone samAveza karato niraMjana bhagatane. kAvyasaMgraha. ahIM pAMcamAM ane chaThThA dAyakA daramiyAnanI sauMdaryAnurAgI kavitAne prabaLa jhoka che, to sAthe sAthe, pachIthI sAtamA dAyakAmAM vikasanAra Adhunika kavitAno aNasAra paNa che. abhivyakitamAM ghATIle kalAba ane sabhAna kArIgarI che. chaMda ane layanI manohara mudrAo che. prAsa-anuprAsanI custatA che. mugdha bhAvodraka ane svapnazIla mAnasanI raMgara:gitAnA sughaDa ane praziSTa AviSkArI che. kAnta-nhAnAlAlanI bhAvaghanatA ane ba. ka. ThAkoranI arthaghanatAnuM samanvita rasAyaNa kavitAne mUrta saMvedanazIlatA arpe che. chAMdasa gIta ne sthApatyapUrNa sauneTamAM kavine vizeSa unmeSa che. ahIM mukhya sUra milananA ullAsa karatAM virahanA vivAdano che. 're Aja aSADha Ayo' uttama gItaracanA che. A ja saMgrahamAM Adhunika bhAvamudrAmAM rikatatA, ekavidhatA, zUnyatA ane nirarthakatAne upasAvatAM kAvyo paNa che. kaTAkSa ane baMga enI tIvra dhAro che. muMbaI nagara paranA "pravAladvIpa' kAvyasamUhamAM nagarasaMskRtinI yAtanAne nirUpatI veLAe A kavi bodaleranI jema nagarano nivAsI nathI paNa emAM Agantuka che; ne tethI 'puccha vinAnI magarIne jovA bahArathI UpaDe che. nagaranuM sImenTa-kAca-kAMkareTanA Adhunika araNyarUpe darzana, myujhiyamamAM siMhanI pratyakSa thatI pratikRti, eNkaveriyamamAM sAMkaDI naThora jUTha sRSTine mAchalI dvArA sAmane, phokalaeNnDa roDa para snehalagnanuM UbhuM thatuM nagnasvarUpa, carcageTathI lokalamAM thatA anubhava- A badhuM sthaLa, paristhiti ane pAtronA mAdhyama saMvedanarUpe UtaryuM che. svarUpagata nahIM, paNa mukhyatve viSayalakSI prayogalakSitAnA Adhunika namUnAo ahIM rajU thayA che. caM.. chAyA kaMcanaprasAda kezavalAla (13-11-1908) : janma bhUja (ji. kaccha)mAM. amadAvAdanI gujarAta kolejamAMthI bI.e. AraMbhamAM amadAvAdamAM ane pachIthI bhUkAmAM vakIlAta. "kAvyasaMgrahanA kartA. chAyA tribhuvanalAla kAzIlAla, "kavi tribhu': 216 pAnAMnA emanA 'tribhuvidinI' (1929) kAvyagraMthamAM badhapradhAna rItie nATakonI tarajo, gajhala, kavAlI jevI racanAo saMcita che. emAM vrajabhASAnI paraMparAthI zabdAvakAra dvArA kyAMka madhuratA prakaTatIte kayAMka kRtrimatA pravezatI anubhavAya che. ra.TA. chAyA ratilAla kAzIlAla (20-11-1908): kavi. janmasthaLa bhaDa (ji. jUnAgaDha). perabaMdaranI bhAvasiMhajI hAIskUlamAMthI 1929 mAM maeNTrika thaIne tyAM ja zikSaka tarIke joDAyA. 1929 thI 1967 sudhI zikSaka ane patrakAra. emano prathama kAvyasaMgraha 'jhAkaLanAM motI' (1933) pragaTa thayo, tyArabAda 'sahiNI' (1951) kAvyasaMgraha emane vRttabaddha ane geya kAvyonA sauMdaryAnveSI kavi tarIke prasthApita karyA. teonA chellA kAvyasaMgraha 'hiMDola' (1962)mAM "dharatInuM saMgIta' nAmaka, AphrikAnA pravAsanA arasAmAM racAyelA kAvyagucchamAM emaNe mAnavIya suSTi, prANI ane prakRti jIvananAM svaccha, tAdRza, AphlAdaka citro kayAM che. emaNe zeTha nAnajI kAlidAsanI anubhavakathAnuM 'DrIma hApha eNkaspenDa' nAme aMgrejI rUpAMtara karavA uparAMta temanI smRti arthe 'skRti ane saMskRti' nAmaka bRhada smArakagraMtha paNa racelo che. A uparAMta glispesisa oNva saurASTra (1968), 'puSpasaMyojanA' (1972) vagere prakIrNa graMtho emanA nAme che. ja.mo. gujarAtI sAhityakoza -2 : 121 For Personal & Private Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ chAyA vallabharAya lAbhazaMkara-- jagamAhane zuM joyuM? chAyA vallabharAya lAbhazaMkara : bAlApayogI caritrAtmaka pustaka 'mahAdaGa siyA'(1923)nA kartA, ni vA. chAyA vRjalAla bhagavAnalAla : kaccha yArathI bhUtakALane varNavatAM aneka khyAtmaka tathA mAnIprada pustako "kaccha nUra' (1929), 'satI seAnala', 'rAjaramata', 'jamAdAra', 'unnaDa vANI', 'kaheze ke vA', 'kacchanI yAtrAe aMgreja musApharI', 'kacchI lipi' vagerenA kartA. ni.vA. chinnapatra (1965) : sureza joSInI sImAcihnarUpa laghunavala. zekharuM ane lakhavA dhArI navalakathAno muso' tarIke oLakhAvI che. ahIM kathAnAyaka peAtAnAM saMvedanAnI utkaTatAne kAraNe AsapAsanI kSayiSNu saMskRtithI aLage paDI gayo che ane TakI rahevA patApuranuM eka vizva upajAvI le che. pacAsa patraka ane pasiddha dharAvatI A laghunavala lirikala novelanA daSTAMtano tema sarjanatmaka gadyano namUno pUro pADe che. samasAmayika vAstavikatA ke cokakasa sthaLakALa sAthe saMbaMdha na dharAvatI, pAtrAnI AMtaracetanAne tAgavA mathatI A kathAnuM vibhAvana kAvyarUpe thayuM che. zi.paM. chinnabhinna chuM: umAzaMkara jozInA 'saptapadI' kAvyasaMgrahanI sAta dIrgharacanAomAMnI pahelI racanA. A racanA 1956nA phebru ArImAM racAyelI che ane Adhunika kavitAnI rozara gaNAyelI che. emAM ekakendra vyakitatvanA abhAvanI vedanAnuM viziSTa bhASAlayathI nirUpaNa thayeluM che. caM.TA. 46 komojhomsa : DALI pheTA karanI hoya, cIsa saMbhaLAyA karatI ya, potAno bhAra vadhyA karatA lAgato hoya vagere paraNa mana:sthitivALAM pAtro ne racAyeluM zrIkAMta zAhanuM ekAMkI, caMTo. chelluM darzana : patnImRtyunA saMvedanamAMthI janmeluM amanArAyaNa pAka 'zeSa'nuM posAdAra soneTakAvya. ko. chello kaToro : IMglaeNnDamAM geALamejI pariSadamAM hAjarI ApavA jatA gAMdhIjInA maMcanane nirUpanuM averacaMda medhANInuM jANItuM kAvya. cUMTo. choTam : juo, Thakkara mahendra pItAmbaradAsa. kATam pi: o, travADI cheTAlAla kALIdAsa madAsa : juo, munazI cheTAlAla baLadevajI, choTAbAbA juo, maLabArI vaoNi baherAmaja che.gAla dekhAI : padyakRti 'jJAno kAvyasaMgra' (1912) tema ja caritrakRti 'dAdAbhAI navarojI'(1907) nA kartA. kau.bra. 122 : gujarAtI sAhityakoza - 2 choTAlAla bApujI: bhuna prakAranI racanAono saMgraha 'zyAmakInuMnamALA' rAmalAla harilAla sAthe, 1965)nA karyAM. ko choTAlAla varajadAsa : kRtinAM zIrSaka sUcave che tevA viSayovALI ane saMpa tyAM jaMpa jevA bodhapradhAna AzayathI lakhAyelI phArasa prakAranI traNa nATadhakRtio 'dhaNIdhaNiyANIno kajIo yAne eka ramUjI phA'(1886), navo sAsuvAno '(bI. Ara 1887) tathA 'bApadIkarAnA ko yAne eka ramUjI phAsa (1886) tema ja anya kRtio kAkA bhatrIjAnI vArtA' (186), 'bhAI-bahena para paDatA du:khanA DuMgara'(1886) ane 'dalAssAnI dostI'(1887)nA kAM. ko jakSaNI : dAMpatyanI prasannatAne dhvanipUrNa vinAdathI upasAvatI rAmanArAyaNa vi. pAThaka 'dvirepha'nI prasiddha TUMkIvArtA. ghaMTo. jagajIvana mItha : vaiSNava puSmika jJAnopadezane viSaya banAvatI gadya-parmiA kuti vALAne cArmiMga' (1963)nA kanAM, koi jagajIvanadAsa bApulAla : 'sika kAMtA nATakanAM gAyana' (anya sAthe, 1905)nA kartA, ... jagaDa (Arya) dAmAdara hIrajI : padyakRti 'haradAsa kAvya' tema ja kAtmaka gadyakRti "polisa sipAI (1897)nA kurtA, kau jagaDa harajI mULajI: kathAtmaka gadyakRti 'pApIonuM parAkrama' (1906)nA kartA. ko.). jagadA mahemuda Isu navalakathA 'karame jo : khADo khAde te paDe' (1915)nA kartA. noM jagadIza jI., 'kaphana': pUNane viSaya banAvI paraMparAgata sAmAjika navalakthA 'siMdUranI zodhamAM'(1980nA kartA. kau.bra. jagadIza paramAra : juo, paramAra gAkuLadAsa vazarAma. jagadIzAnaMdajI: padyakRti 'dalapatIsau'(1976)nA kartA. kau.bra. jagamAne zuM jovuM ?: jayaMti dalAlanI TUMkIvArtA. emAM, AMkha gumAvavAnI dahezatathI 'navI draSTi' sudhI pahoMcatA nAyakanI pratikriyAonI dRzyasRSTine prabhAvaka rUpe AlekhI che. caM. For Personal & Private Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaTAyu (1986): sitAMzu yazazcandrano bIjo kAvyasaMgraha. ahIM saMgrahAyelI 'jaTAyu', 'pralaya', 'gherA', 'moeM-jo-daDo' Adi praziSTa mahimAvaMtI racanAonI pAchaLa kavinI satata phaMTAtA rahevAnI kAsiddhi che. dasanAomAM gata vRMdanane ane aMgata vivAdane bRhad anvaye ane bRhad saMdarbha sAMpaDayA che; ane te bhASAnAM sthApanAmAMthI upasthA che. vidagdha kalpanA sAmagrI, nIMgarbha pratIko ane gayAnvita saMtAne kAraNe ghaNI racanAo baLukI banI che. gIta ke pramANamAM nabaLuM che, pUNa paravAganayanI abhigrastatAne atikramI karatAM kavino puruSArtha saMgrahanuM AkarSaNa che. caM.. jaTila: juo, dave jIvaNarAma lakSmIrAma jaTharAgni : viSama samAjaracanAnA bhayane cIMdhanuM kahevatakakSAe pahoMceluM umAzaMkara jozInuM prasiddha kAvya. co. jaDa cetana : kaDI, naLanI cakkI ane cATa jevI zekInI sAmagrI A mAnavasaMbaMdhone narmathI tAkatA ti dalAlane. nibaMdha. caMTo. jaDiyA kADhIbona becaradAsa (1981): vi. jamavA paNa, nAnI vaye vaidhavyane kAraNe prabhumaya jIvana, mahAtmA trikamalAlanA satsaMganA prabhAve kIrtanaracanA. emanA bhajana prakAranAM 101 padonA saMgraha 'hRdayakallola' (1927)mAM bAnI sarala ane bhAgya che. ka jananI aneka dRSTAMtethI mAtRpremanI ananyatA nirUpatI boTAda karanI rAsaracanA. co. janamaTIpa (1944): paTaNavADiyA kheDu ThAkaraDAnI sauthI nIcalI komanA sAmAjika vAstavane ane enA grAmasamAjane upasAvatI Izvara peTalIkaranI navalakathA. caMdA ane bhImAnAM NapatronI AsapAsa pharanI A kathAmAM dha TaNavADiyA kAmanuM kauvata ane hIra pragaTa thayAM che. bhImAne paraNelI, sAMDha nAthanArI parAkramI caMdAnI puMja bAmaroLiyo mazkarI kare che ane zarata pramANe veranI vasUlAta na thAya tyAM sudhI caMdA piyara jaI rahe che. pachIthI gAmazAhukArane tyAM dhADamAM bhIme ghavAya che tyAre hospiTalamAM enI sAravAra mATe caMdA Ave che kharI paNa ene sAjo karI TekIlI caMdA pAchI piyara cAlI jAya che, chevaTe pitA sAthe zrI bhImAe pUMjAnuM khUna karI vera letAM caMdA pAchI phare che ane janamaTIpa pAmelA bhImAnAM ghara-khatarane kuzaLatAthI saMbhALI le che. nAyikendrI kakSAnA nirUpaNamAM kayAMka kautukarAgI abhinivezA pravezI gayA hovA chatAM 'mAnavatAnuM hArda pakaDavAmAM" A kA saphLa thaI che. ca.ke. janAntike (1965): sureza joSIe 1955thI 1964 sudhInA samayagALAmAM lakhelA linibaMdhonA pahelA saMgraha. kAvyAtmaka, jaTAyuM- jamAIrAja ane bIjA ekAMkIo kathanAtmaka, AtmakathanAtmaka ne cintanAtmaka zailIone samanvaya kIne nipajAveluM eka navA ja prakAranuM 'jananika' nibaMdhasvarUpa gujarAtI sAhityanA nibaMdhane kAlelakara pachI eka navuM parimANa Ape che. ravIndranAca ThAkuranA nibaMdhono prabhAva jhIlanA A nibaMdhonI mukhya lAkSaNikatA zizusahaja vimaya, samRddha inDiyana saMvedana, jIvanane aparamabhAve mANavAnI jira tema ja zabde zabde pragaTa thatI sarjakanA jIvaMta vyakitatvanI abhivyaktine gaNAvI zakAya. nibaMdhamAM tarkane badale kalpanA, arthAntara-pAsa ke dRSTAnane badale utprekSA ane upamA, viSayanI variSThata mAMDaNIne badale cittanI vidhara jovA maLe che. jaDabharata ane yAMtrika saMskRti pratyeno kaTAkSa ane Akroza A nibaMdhonI zailIne vadhu jIvaMta banAve che. nibaMdho kayAreka kAvya ane nibaMdhanI sImAone, kayAreka vivecana ane nibaMdhanI sImAone, te kayAreka AtmakathA ane nibaMdhanI sImAone ogALI nAkhe che. A nibaMdhaulInA prabhAva anugAmI nibaMdhakAro para paDagho che. sureza joSInA sarjanane samajavAmAM A nibaMdho khUba upayogI che. zi.paM. janAvaranI jAna : bALalagnanA kurivAja para hAsyaviDaMbanA karI navalarAmanI jANItI kAvyakRti, caM. jajJAsAheba sulemAna senamiyAM kyAtmaka gadyatiina garIba halImAM'(1930)nA kurtA. kau.bra. jamanAdAsa harajIvanadAsa : cAra aMka ane gAyanasahitanI nATacakRti 'navA harisacaMdra tArAmatI nATaka'(1884)nA kartA. koba jamanAnuM pUra : rAmanArAyaNa vi. pAThaka 'TrikanI phUMkIvArtA potAnA dIvA sauthI AgaLa jaI sarjana vismita karaze evA manemavALI nArInA maMdiranA zikhara parathI paga lapase che ane jamanAnuM pUra ane vahAvI jAya che. AvA kathAnakanI pratIkAtmakatA caTA jamazeda : navalanA traNe badamAza temaja zanipaparakUna 'sImbelIna' parathI anudita nATyakRti goviMga athavA rAjyAdhikAranI pratispardhA'(1881)nA kartA. noMdhapAtra che. ko jamAIrAja ane bIjA ekAMkIo (1952): pannAlAla paTelano eksIsaMgraha. emAM 'jamAIrAja, vaitaraNIne kAMThe, "devAre, 'citraguNane gopa', 'atre niha to beLe', 'bairAMnI sabhA' ema kula cha ekAMkI saMgrahAyAM che. kathAvastu parano eka ane vividha sthaLe dRzyayojanAnuM vighaTana nATakoneM custa banavA detuM nathI, chatAM 'vaitaraNIne kAMThe' ane 'eLe nahi to beLe' jevAM nATako maMcanayogya ane ullekhanIya che. caMTo. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 123 For Personal & Private Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamAdAra IsmAIla mahamada- jaragelA dAuda hArUnabhAI banArasanI yazovijya pAThazALAmAM. 1904mAM vijayadharmasUri pAse adhyayana. 1915mAM ela. vI. essIterInI upasthitimAM dIkSA. vividha gurukuLa tathA dharmAlyudaya mudraNAlayanuM saMcAlana tema ja yazovijayajI graMthamALAnuM prakAzana. emaNe pravAsakathA "Abu'-bhA. 1-5 tathA 'vihAravarNana' tema ja saTIka saMpAdane "siddhAntaratrikA' tathA 'uttarAdhyayanasUtra' ApyAM che. 22.da. jayaMtIdevI: 'zrI jayantI padyapiyuSa' (1919)nAM kartA. kau.bra. jayaMtIlAla viThThaladAsa: padyakRtio 'caturasuMdara garabAvaLI' (1927) ane sainikonuM raNazIMgunA kartA. kau.bra. jyA: nhAnAlAlanA DolanazailInA nATaka 'jayAjayaMtInI nAyikA. prabho ane viSama paristhitione atikramI svIkRta mArga para cAlatI Adarza nArInuM emAM citraNa che. caM.. jamAdAra ismAila mahamada : nyAyI akabaranA caritrane upasAvatI gadyakRti insAphe akabara" (1889)nA kartA. kau.bra. jamInadAra raseza caturabhAI (19-7-1934): saMzodhaka. janma mahemadAvAdamAM. ema.e., pIeca.DI. gUjarAta vidyApIThamAM prAdhyApaka. 'itihAsa sAhitya saMzodhana' (1981) graMtha uparAMta emaNe kSatrapakAlanuM gujarAta' (1980), 'madhya eziyA' (1982) jevA graMtha paNa ApyA che. caM.. jamoDa lavajIbhAI : nATayakRti "ThAgATheyA' (1981)nA kartA. ' jaya! jaya! garavI gujarAta: gujarAtanI bhaugolika, aitihAsika ane sAMskRtika rekhAone aNasAre gujarAtanI prazasti ApatuM narmadanuM prasiddha gIta. caM... jya seminAtha (1940): selaMkIyugane saMdarbha ApatI kanaiyAlAla munazInI aitihAsika navalakathA. mahaMmada gajhanIe seminAtha para karelA AkramaNane bhImadeva solaMkIe sarva rAjapUtonI sAthe rahI kaI rIte khAvuM ane caulAdevI sAthenA bhImadevane praNaya kaI rIte pariNayamAM pariName, enI jIvaMta mAMgaNI karatI A premazauryanI kathAnuM sauthI mahattvanuM aMga varNana che. yuddhanA AlekhanamAM kacAza ke asaMgatio jarUra maLI Ave che, tema chatAM raNanI AMdhI, ghoghArANAnI yazagAthA, caulAnuM nRtya Adi varNane A navalakathAnAM jabarAM AkarSaNo che. ra.TI. yakIrti: juo, muni prabhavijayajI. jyakIti kumAra amRtalAla (27-6-1938): kavi. janma amadAvAdamAM. ema.e. bhakitaraMga' (1952) tathA "amRtagaMgA' (1955) emanA kavitAgraMtha che. uparAMta bAlarAmAyaNa'-1 (1958) ane bAlarAmAyaNa-2 (1959) paNa emanA nAme che. rAM.. jayabhikhU: juo, desAI bAlAbhAI vIracaMda jyazaMkara kAlidAsa: padyakRti "bhakita sAdhana padamALA' (1913). -nA kartA. kau.bra. jayazaMkara 'suMdarI': juo, bhejaka jayazaMkara bhUdharadAsa. maMta: juo, amIna govardhanadAsa kahAnadAsa. jayaMtavijyajI (1884, 1948): pravAsakathAlekhaka, saMpAdaka. janma vaLA (vallabhIpura)mAM. pUrvAvasthAnuM nAma harakhacaMda bhUrAbhAI zAha. prAthamika abhyAsa pachIthI mahesANA ane jayA-jayaMta (1914): nhAnAlAlanuM traNa aMka ane vIsa pravezamAM patharAyeluM, emanAM anya nATakonI jema DolanazailI ane gItamAM racAyeluM A nATaka emAM nirUpAyelI AtmalagnanI bhAvanAne lIdhe sAhityika vargamAM vizeSa jANItuM banyuM che. vijAtIya AkarSaNamAMthI baMdhAtA strI-puruSa-saMbaMdhanAM traNa uccAvI pAna AlekhI kavie nATakanI kathAnuM saMkalana karyuM che. e sopAnanuM sauthI UMcuM pagathiyuM jayA ane jayaMta vaccenA AtmalagnanuM che. dehanI koI vAsanA vagarane, kavine A Atmalagnane khyAla vAstavika ne mUrta banI zake ema koIne lAgyuM nathI. kAzIrAjazevatInA adhagAdharva rAjavI lagnasaMbaMdhanI tathA nRtyadAsIvAmAcAryanA kAmavAsanAyukata dehasaMbaMdhanI kathA dvArA kavie strI-puruSa-saMbaMdhanAM anya be UtaratAM pAna batAvyAM che. dRzya nATakane anukULa banAvavAnI nema chatAM ane kavinAM anya nATakone mukAbale vizeSa saMgharSayukata ane sugrathita havA chatAM vividha prakAranI asaMgatiothI tema ja paristhitine nATayAtmaka abhivyakita na ApI zakavAnI kavinI maryAdAne lIdhe A nATaka jhAjhI raMgabhUmi kSamatA dharAvatuM nathI. ja.gA. jaragelA dAuda hArunabhAI, kaMTaka' (17-9-1934): kavi. janma cUDA (ji. surendranagara)mAM. 1953mAM surendranagarathI maeNTrika. hAla pazcima relavenA mArzaliMga yArDamAM karmacArI. 'ketakI' (1971) mukhyatve prakRti ane praNayane viSaya banAvatI gIta, gajhala, hAIku tathA bhajana svarUpanI aThThAnI racanAone emane kAvyasaMgraha che; te 'saMbhAvanA' (1974)mAM paraMparAgata Dhabe Adhunika kAvyabhAvanAnI chApa jhIlatI trIsa achAMdasa racanAo saMgrahita che. kau.bra. 124: gujarAtI sAhityakoza-2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaramanavALa, maganalAla bhapIdAsa - josa manacerajI hazaMgajI jazavaMta zekhaDIvAlA: juo, paTela jazabhAI maNibhAI. jaze dAbahena: saraLa, rocaka zailImAM lakhAyelAM bALavArtAonAM pustako 'eka hatAM zeThANI' (1958) ane "bA, vArtA kahone!" ni.. jadAbeTIjI: vaiSNava bhakatone anulakSIne racelAM kRSNaviSayaka padone saMcaya "zrI jazodAbeTIjI mahArAjakRta kAvya' (1913)nAM kartA. jaramanavALA maganalAla bhapIdAsa, jIvanacaritra 'sAI-jhalaka - 2 (1982)nA kartA. kau.bra. jarIvAlA caMpakalAla giradharalAla: navalakathA puSpahAra' (1916). -nA kartA. kau.ba. jarIvAlA dinezacaMdra bAbubhAI, nehagI': kavi. vatana surata. 1942 mAM ema.e. 1960mAM vaDodarA yunivarsiTImAMthI bI.eDa. 1949 mAM suratamAM zikSaka. 1965 thI Ara. DI. konTrAkaTara hAIskUlamAM AcArya. emanA kAvyasaMgraha 'arcanA' (19)mAM bhAvoTaka hadaya sparzI che. "sasalAnI pAMkhe' (1966)mAM prakRti, Izvara ane praNayane nirUpatAM kAvyo AsvAdya che. emAM AjhAda hiMda, zahIdo, nahera, gAMdhIjI vizenI racanAo paNa che. "Arata puSpo (1948) emano gadyakAvyone saMcaya che. A uparAMta emanI pAsethI vArtAsaMgraha 'ratInuM daheruM' (1967) ane saMpAdita kRti 'navatAra-bhAyAdarzana' (1970) paNa maLyAM che. ni.. jarIvAlA prANa : praNayanA viSayanimitte paraMparAgata Dhabe lakhAyelI navalakathA 'paLa paLa jhaMkhe prItanA kartA. kau.bra. jarIvAlA sAgaracaMda maganalAla: aMbAjI mAtAe muzkelIomAM kevI kevI rIte potAne sahAya karI te darzAvatI madanasuMdarInI padyakathA "madanasuMdarI navalakathA' (1916)nA kartA. kau.bra. jalana mAtarI : juo, alavI jalAluddIna saAduddIna. javanikA (1941): jayaMti dalAlanA, bAra ekAMkIonA A saMgrahamAM lekhakanuM sUkSma jIvananirIkSaNa mAnava-saMbaMdhane samajavAnA emanA praznAkula abhigamamAM viziSTa rIte nirUpAyuM che. prathama cha ekAMkIomAM strI-puruSa-saMbaMdhanuM, strInI hRdayavidAraka mUka vedanAnuM nirUpaNa thayuM che. "patnIvrata ane "kajaLelAMmAM e vedanA vadhu dhAradAra banI che. 'aMdhArapaTa yuddhanI pArzvabhUmikA para racAyeluM, takhtAne navuM parimANa ApatuM prayogazIla ekAMkI che. 'sarajata" ane "a-virAma'nI lAMbI ekokitamAM lAghavayukata bhASAmAM saphaLa prayogazIlatAnuM darzana thAya che. taMtravidhAnanI custatA, saMvAdonI sUkSma chaTA tathA vedhakatA, mArmika lAghavayukata sacoTa saMvAdo, bhulAI gayelI-bhulAI jatI gujarAtI bolacAlanI bhASA, rUDhiprayogo tathA kahetIne yathocita upayoga, jIvananuM mArmika saMvedana, pAtronuM vaividhya, vizeSa karIne strIpAtronI tejasvitA, sUkSma kAryavega dvArA sarjakane apekSita evA "varTikala DriliMga' dvArA sarjAtI parAkoTi ane aMte DaMkha mUkI jatI coTa e A ekAMkIonI vizeSatA che. saMgrahamAM nipa' nAme mUkelo ekAMkInA taMtravidhAna vizene. lekha abhyAsapUrNa che. 2.ThA. ni.vo. jahAM khuzAla: nRtyanATikA 'rasIyo vAlama' (1977)nA kartA. nive. jaMbukAkA: hAsyarasika lekhono saMgraha 'kuvArA' (1942)nAM kartA, 2.2.da. jAgIradAra amRtabhAratI sUrajabhAratI: varasAda mATenI prArthanAne AlekhatI racanA "vRSTivilApa' (1911) ane sAkhIo tema ja dezIomAM racelAM dhArmika padonI pustikA 'mahAtmA zrI saryadAsajI svargavAsa yAne amRtarasa' (1912)nA kartA. ni.. jAgIradAra choTAlAla DAhyAbhAI (1886, 1934): hAsyalekhaka. janmasthaLa ane vatana surata. inTaramiDiyeTa ArTsa sudhInA abhyAsa. hAthavaNATa kApaDa tathA rUno vyavasAya. hAjI mahamada alArakhiyA zivajInI preraNAthI vIsamI sadI'mAM 'mArI phaIbA" nAmanA hAsyalekhathI lekhanane AraMbha karanAra emaNe samAja ane kuTuMbajIvananA vividha prasaMgomAMthI vinodAtmaka hAsya nIpajAvatAlekhenA saMgraho 'UMdhiyuM' (1929), 'phaIbAkAkI' (1930), "sabarasiyuM' (1931), 'hAsyarasikA (1933), 'jAgIradArane hAsyabhaMDAra' (1935) vagere ApyA che. 'gujarAtI DIDU jJAtine itihAsa' (1927) paNa emaNe lakhele che. 2.2,da. jAgIradAra vAgabhArathI jIvabhArathI: "Izvara bhakatamaMDaLa mATe bAdhika gAyanasaMgraha' (1898), "vidyArthIo mATe nATaka - prathamathI sAta dhoraNa sudhInAM - bhASaNa sAthe (1903), "strInItidarzaka garabAvaLI' (1903), IzvarastavanAvali tathA "vRSTivilApa'(1899)nA kartA. ni.. jAgesa manacurajI hazaMgajI: "samasula uSmA dasturajI sAheba pestanajI baherAmajI saMjAnA, ema.e., pIeca.DI.nuM janmacaritra' (1900), onarebala zeTha navarojajI nasaravAnajI vADIA, sI.AI.e.nuM jIvanacaritra' (1901), 'kAvasajI jahAMgIra', 'jamazedajI jIjIbhAI vagere caritrAtmaka pustako tathA dharma-nIti'- bhA. 3 (1896) nA kartA. ni.. gujarAtI sAhityakoza -2 :125 For Personal & Private Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ jogAsa serAbajI - jAdava kizora kAlidAsa jAgesa serAbajI: horamasajI maMcerajInI sAthe racelAM pustako zeTha baherAmajI nasIravAnajI siravAInuM jIvanacaritra' (1914), 'zeTha nAnAbhAI berAmajI jIjIbhAInuM jIvanacaritra' (1914) tathA 'Do. sara temulajI bhIkhAjI jarIkhAnanuM jIvanacaritra' (1914)nA kartA. ni.ve. jADejA candrAbena, 'zamAM(19-2-1938): kavi. esa.esa.sI. sudhIne abhyAsa. hindI, unAM paNa jANakAra, rAjakuTuMbanAM vaMzaja. khetIvADIne vyavasAya. emaNe rAjahaMsI' (1969), 'jIvanadAtrI' (1969), bhakitasudhA' (1972), 'aMbAne darabAra' (1986) vagere kAvyasaMgrahA ApyA che. uparAMta urdUmAM "hInA' (1973) ane hindImAM 'tanhAI' (1973) nAmaka kAvyasaMgraho emanA nAme che. e.To. jADejA jeThIbA kalAjI (1871, 1946): jJAnadhArAne anusaratAM pado-kAvyono saMgraha 'gurumahimA ane padonAM kartA. ni.ve. jADejAdilAvarasiMha dAnasiMhajI (5-9-1933): vivecaka, anuvAdaka, saMpAdaka. janma rAjakoTa jillAnA pIpaLiyAmAM. 1950mAM maeNTrika, 1954mAM gujarAtI ane mAnasazAstra viSayo sAthe bI.e. 1956 mAM gujarAtI ane saMskRta viSayomAM ema.e. 1965mAM pIeca.DI. 1956 thI 1967 sudhI vallabhavidyAnagaramAM gujarAtInA adhyApaka. 1967 thI nalinI araviMda ane TI. jA. paTela ArTsa koleja, vallabhavidyAnagaramAM AcArya. 1978 mAM amerikAne pravAsa. 1968nuM graMthastha vADa maya' (1971), 'pratidhvani' (1972), vivakSA' (1973), 'gujarAtI kavitAmAM pratibiMbita rASTrIya asmitA' (1974), 'samarci' (1982), 'dhUmaketu' (1982) vagere emanA vivecanAtmaka graMtho che. 'madhyakAlIna sAhityanuM rekhAdarzana' (1958) tathA 'madhyakAlIna gujarAtI sAhityane itihAsa' (1983) emanA sAhitya itihAsanA graMtha che. "kAvyamadhu' (1961), 'kAvyasudhA' (1965), 'kAvyaparimala" (1970), 'kAvyasumana' (1973), 'zIla ane zabda' (1977), 'saroja pAThakanI koka vArtAo' (1981) vagere emanAM saMpAdane che. "rAjakAraNamAM manuSyasvabhAva' (1983) emane anUdita graMtha che. | 'gomaMDala parikramaNa' pustaka uparAMta padyakRti "gItAMjali' (1919) tathA jIvanacaritra "philDamArzala arla kvinara eNva khAranuma' emanA nAme che. e.TI. jADejA pratApasiha jaNAjI : kAvyasaMgraha "alakha jharukhA' tema ja anya prakIrNa karachI kavitAnA kartA. ni.. jADejA bhagavatasiMhajI saMgrAmajI (24-1-'1865, 9-3-'1948): kozakAra. janma dhorAjImAM. nava varSanI uMmare rAjakoTanI rAjakumAra kolejamAM praveza. rAjakumAra kolejamAM keLavaNI pUrI karyA bAda 1883mAM ucca keLavaNI mATe yuropane pravAsa. 1884mAM goMDala rAjayanI kula sattA yuvaka rAjavIne hastaka. 1885mAM muMbaI yunivarsiTInA phele. 1886 mAM vaidakIya jJAnasaMpAdana mATe skoTalaeNnDane pravAsa. 1892 mAM oNksapharDa yunivarsiTI taraphathI DI.sI.ema.nI padavI. 1895 mAM eDinabaro yunivarsiTI taraphathI 'Ayurvedano saMkSipta itihAsa" para ema.DI. goMDala rAjayanAM prajAkalyANanAM aneka kAme uparAMta vAcanamALA, akSaramALA, zikSaNamALA, pAThayapustakamALA vagerenuM Ayojana. gujarAtI bhASAne apUrva kahI zakAya eve, 2,81,370 zabdo samAvate zakadakoza bhagavadgomaMDala'-bhA. 1 thI 9 (1944-46) emaNe taiyAra karyo che. caM.ko. jAtakakathA (1969): candrakAnta bakSInI navalakathA. ene nAyaka gautama buddhijIvI ane saMvedanazIla che. ghaTanAzUnya jIvanathI kaMTALele e ghaTanAnA hArdamAM pravezavA eka prakAranuM abhiniSkramaNa karI gherathI nIkaLI paDe che. astitvabodha enuM dhyeya che. eka aThavADiyAnI yAtrAne e dharmayAtrA kahe che. pAMcase pacAsamAM, janma buddha-avatAramAM jAtakathA aTakI paDe che, paNa aMtima astitvabodha jevuM kazuM hotuM nathI, eTale dareka buddhijIvI mATe jAtakakathA AgaLa cAle che. vizeSaNa-rahitatA e ja sAcuM dhyeya hatuM, e gautamane samajAyuM. chatAMya bALakanA moMe 'DeDI' sAMbhaLavAnuM mana thAya che tyAre pelA dhyeyanI vAtane hasI kADhate hAya ema pUche che, jAtane- 'DeDI vizeSaNa kahevAya?' gautamanA anubhavomAMthI jhamavAne badale, zAMkarabhASyamAMthI maLelI vibhAvanArUpe A vAta AvatI hoI prAmANika banavAne badale Agantuka ane AyAsI lAge che. darzana ane navala vacce kaze majajAgata saMbaMdha baMdhAto nathI, ethI emAM kathAvikAsa na tha hovAnuM kaLAya che. 2.zA. jAdava kAlidAsa: vaijJAnika saMzodhana para AdhArita camatkRtipreraka vArtAone saMgraha 'adRzya zatru' (1948) nA kartA. ni.vA. jAdava kizora kAlidAsa (1938): vArtAkAra, navalakathAkAra. janma amadAvAda jillAnA AMbaliyALA gAme. 1955mAM maeNTrika. 1960mAM ma. sa. yunivarsiTImAMthI bI.kaoNma. 1972 mAM gauhattI jADejA devAjI (1860, -): 'devAnubhava-divAkara kAvyanA kartA. ni.. jADejA naMdakuMvarabA bhagavatasiha (1861, ~): caritrakAra. paMdarame varSe goMDalanA ThAkora zrI bhagavatasiMhajI sAthe lagna. gharamAM ja vAMcavuM-lakhavuM zIkhelAM. 1890mAM bImArIne kAraNe be varSa IMglaeNnDa-nivAsa. 1891mAM raziyAnA jhAranA rAjyArohaNaprasaMge meskomAM hAjarI. 126: gujarAtI sAhityakoza-2 For Personal & Private Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAdava jorAvarasiMha dAnubhAI - jAnI amRta jaTAzaMkara yunivarsiTImAMthI ema.kaoNma. 1965 thI 1982 sudhI nAgAlaeNnDamAM vividha rIte aMgata sacivanI kAmagIrI bajAvyA bAda 1982 thI nAgAlaeNnDa sarakAranA mukhya sacivanA aMgata saciva. 1976 mAM pUrvAnara sAhitya akAdamInI sthApanA. 1976 thI 1981 sudhI enA mahAmaMtrI. emaNe kathAsAhityamAM prayogakakSAe ane mukhyatve bhASAkakSAe kAma karyuM che. emanuM lakSa bAhya ghaTanAne sthAne AMtarika citrAMkana para, pAtranA sUma mane vyApAra para rahyuM che. cIlecalu kathAnakane cheda uDI bhASAne tArkika pratyAyana arthe nahi, paNa saMvAdI laya ane nAdatattvane anulakSIne prayojI che. AthI anta:phuraNA, bhAvakalpanazreNIo tema ja anekastarIya vAstavaNIo dvArA teo vArtAne bhASAkIya kIDA banAvavA tAke che. prathama vArtAsaMgraha 'prAgaitihAsika ane zeksabhA' (1969)thI emanuM A valaNa jovAya che. paraMparAgata vArtAsamajane paDakAratI ane uphATe jatI vIseka vArtAono A saMcaya che. sUryArohAra' (1972) nI sattara vArtAonI saMracanAonuM prayojana prabhAveniSpatti che. lebirintha" enuM sAruM udAharaNa che. vArtAkAra ghaTanAlapane nahi paNa ghaTakalepane anusare che; ane 'chamaveza' (1982) -nI ATha jeTalI vArtAomAM, tethI ja, kalpanAnA vyApArathI rUpAntarita thayelAM vizvajIvana joI zakAya che. - nizAcaka' (1979) laghunavalamAM paNa svakIya evI arthapUrNa vAstavikatAnI nimiti jovAya che. emAM kathAnAyaka "huM" anaMgalIlA, kamasAMgakolA ane lAjulA nAmanI traNa nekha vyakitvavALI strIonA saMbaMdhamAM Ave che enuM, nItinirapekSa avaidha jAtIya vyavahAronuM nirUpaNa ATha khaMDamAM thayelAM che. A laghunavalamAM tema ja anya vArtAomAM paNa nAgAlaeNnDane sthAnika raMga e tamAma kRtione vizeSa vyakitatva arpe che. 'navI TUMkIvArtAnI kalAmImAMsA' (1986) emanA vivecanagraMtha che. 'kizora jAdavanI vArtAo' (1984) mAM emanI pratinidhi kRtio AsvAda sahita saMpAdita karavAmAM AvI che. caM.To. 1dava jorAvarasiMha dAnubhAI (10-1-1940): vArtAkAra, lekasAhityanA saMpAdaka. janma Akaru (tA. dhaMdhukA)mAM. AkarumAM prAthamika ane dhoLakAmAM mAdhyamika zikSaNa pUruM karI amadAvAdathI bhAratIya saMskRtinA viSayamAM ema.e. 1963 mAM zikSaka. 1964 thI gujarAta rAjya sahakArI saMghamAM prakAzana adhikArI. 'sahakAra" sAptAhika ane 'grAmasvarAja' mAsikanA saMpAdaka. grAmajIvanane viSaya karatI emanI vArtAonA saMgrahomAM 'marada kasuMbala raMga caDe' (1968), 'maradAI mAthA sATe' (1978), 'lokasAhityanI caturAIkathAo' (1974), 'rAjapUtakathAo' (1979) vagere mukhya che. emanI vArtAo lekavArtAnA tANAvANA laI raMgarAgI zailImAM lakhAyelI che. emaNe 'bhAtIgaLa lekakathAo' (1973) ane 'mane raMjaka kathAmALA' (1977) jevAM bALavArtAonAM pustako paNa ApyAM che. potAnA vArtAsaMgrahonAM zIrSakomAM "loksAhitya' ane 'lakathA' jevA zabdo emaNe yojyA che te zAstrIya nathI. emaNe 'ApaNA sabIo' (1972), 'lokajIvananAM motI' (1975), 'gujarAtanI lokasaMskRti (1976), 'lokasaMskRtimAM pazuo' (1979), 'prAcIna bhAratanAM zastrA' (1981) vagere dhyAnArya pustako ApyAM che. lokasAhityanA saMpAdaka tarIke emaNe gujarAtI lokasAhitya mALA'mAM bhAlapaMthaka vagerenAM lokagIte saMpAdita karyA che. 'sa dharatI zaNagAra' (1972), 'lokasAhityanI nAgakathAo' (1973) ane 'gujarAtanI lokakathAo' (1984) lekasAhitya-saMpAdananA saMcayo che. emanAM saMpAdanamAM zAstrIyatAne prazna rahe che. kyAreka cAraNI zailInA sAhityane, te bahudhA svasajita sAhityane paNa teo "lokasAhitya" nAma ApI de che. lokagIto paratve emanuM kArya mUlyavAna che. na.pa. jAdava nAthubhAI : gAMdhIjInA racanAtmaka kAryakramane anulakSIne lakhAyelAM nATakono saMgraha 'ApaNe bhajavIe (harSada paTela sAthe, 1957) tathA samAja zikSaNa sAhitya patrikA zreNInA upakame pragaTa thayelI pustikAo 'kabIravaDa', 'na ' tathA 'lobhI brAhmaNanA kartA. ni.vA. jAnamahamada nuramahamada : gadya-padyamAM lakhAyelI sAmAjika kathA 'satyavaMtI AkhyAna' (1888)nA kartA. ni.va. jAnI anila: jAsUsI navalakathA 'kanaka ke kathIra' (1967) nA kartA. ni.vA. jAnI amRta jaTAzaMkara (1912): AtmakathAkAra. abhinetA pitAnA putra. TaMkArA-jaDezvaramAM gujarAtI sAta copaDI pUrI karI aMgrejIne abhyAsArthe rAjakoTa AphreDa hAIskUlamAM. nAthapraveza sAthe abhyAsa choDayo. rAjakoTanA nUtana thiyeTaramAM candraguptanA jIvana parathI taiyAra thayelA 'bhAratagaurava' nATakamAM chAyA'nI bhUmikAmAM pahele strIpAtramAM abhinaya. 1929 sudhI zrIroyala nATaka maMDaLImAM, pachI 1930mAM zrI Arya naitika nATaka samAja sAthe ane 1939mAM zrI lakSmI prabhAva nATaka samAja sAthe saMlagna. 1945mAM zrI dezI nATaka samAjamAM praveza. 1944 -mAM strIpAtra tarIke chello abhinaya. 1953 sudhI te saMsthAmAM. pachI saurASTra saMgIta nATaka akAdamInA nATayavibhAgamAM ATha varSa inspekaTara. 1964mAM AkAzavANI, muMbaInA nATyavibhAgamAM cIpha ArTisTa ane pachI AkAzavANI, rAjakoTanA nATayavibhAga sAthe saMlagna. 'abhinaya paMthe' (1973) e emanuM saMsmaraNAtmaka zailImAM lakhAyeluM jIvanakathAsvarUpanuM pustaka che. jUnI raMgabhUminA suvarNakALa aMgenI mahattvanI vigato tathA abhinayakaLA vizene ahIM vyakata thayelA kalAkArane abhigama dastAvejI mUlya dharAve che. 5.nA. 131 gujarAtI sAhityakoza - 2 :127 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ nI aMbAlAla bulAkhIrAma - jAnI cinuprasAda vaikuMTharAma jAnI aMbAlAla bulAkhIrAma (18-10-1880, 28-3-1942): janma naDiyAdamAM. gujarAtI sAta dhoraNa sudhI abhyAsa naDiyAdanI gavarmeTala hAIskUlamAM. ATha varSanI vaye amarakoza, zabdarUpAvali, dhAturUpAvali kaMThastha. mAdhyamika zikSaNa naDiyAda ane amadAvAdamAM. 1907mAM aicchika viSaye phijhikasa ane kemisTI laI jUnAgaDha kolejamAMthI vijJAna sAthe bI.e. 1907-1909 mAM muMbaInI pannAlAla hAIskUlamAM zikSaka. 1909 thI 'gujarAtI' sAptAhikanA sahataMtrI. 1914-1921 daramiyAna 'samAcakanA sahataMtrI, phorbasa gujarAtI sabhAnA madadanIza maMtrI ane 'zrI phorbasa gujarAtI sabhA - baimAsikanA saMpAdaka. madhupramehane kAraNe muMbaInI harakizanadAsa haoNspiTalamAM avasAna. madhyakAlIna sAhityanA abhyAsI ane saMzAdhaka A lekhake satata kAma ane khaMtathI madhyakAlIna sAhityaka graMthane aMge UhApoha karelA che. 'akhe bhakata ane tenI kavitA' (bIjI sAhitya pariSada ahevAla : 1907); "narasihAdinA sudAmAcaritanuM vivecana" ("samAcaka': 1909-10); 'nAkaracarita' ('bRhad kAvyadohana'-bhA. 8: 1913); 'premAnaMdanAM nATakone saMbhavAsaMbhavano vicAra" ("samAcaka': 1914) vagere AnAM pramANa che. emaNe 'bhA ane kAlidAsa' (1918) graMtha paNa karyo che. uparghAta, TIkA ne saMzodhana sahitanAM emaNe cAra madhyakAlIna saMpAdana ApyAM che: "kavi premAnaMdaracita subhadrAharAga ane mahAkavi premAnaMdanI jIvanakalA' (1919), zAmaLakRta "siMhAsanabatrIsI'- bhA. 1-2 (1924), bhImakRta 'harilIlApoDazakalA'- bhA. 1, 2 (1928, 1929) ane 'zrIkRpagalIlAkAvya' (1933). 'zrI phorbasa gujarAtI sabhAnAM hastalikhita pustakonI savistara nAmAvali'-bhA. 1 (1923) ane bhA. 2 (1929) emanA hAthe thayelI kImatI sUcio che. 75 varSanI sAhityapravRttinimitte prakAzita thayelA zrI phorbasa gujarAtI sabhA mahotsavegraMtha' (1940)nuM saMpAdana emaNe karyuM che. 'harivaMza'- bhA. 1 (1920) ane bhA. 2 (1925) tema ja 'hitopadeza' (1926) emaNe karelAM bhASAntaro che. .TI. jAnI kanubhAI (1907): AtmakathanAtmaka pustaka 'mArI jIvanayAtrA' (1977) nA kartA. ni.. jAnI kanubhAI choTAlAla, 'upamanyu' (4-2-1925): vivecaka, saMzodhaka. janma jUnAgaDha jillAnA koDinAramAM. 1943mAM maeNTrika. 1947mAM gujarAtI ane saMskRta viSaye sAthe bI.e. 1949 mAM e ja viSayomAM ema.e. 1950thI 1985 sudhI rAjakoTa, jAmanagara, bhUja ane gUjarAta vidyApITha, amadAvAdamAM bhASAsAhityanuM adhyApana. 1985 thI nivRtta. kumAracaMdraka prApta. 1970mAM videzIone gujarAtI bhASA zIkhavavAmAM vizeSa zakitao dAkhavavA badala amerikAnI gheTalabarI saMsthA taraphathI meriTa eNvorDa. 'zabdanimitta' (1979) nAmaka emanA vivecanagraMthamAM adhyayananA niSkarSarUpa agiyAra svAdhyAyalekha saMgrahAyelA che. meghANI saMdarbha' (1981) saMdarbhagraMtha che. A uparAMta 'virA - valI' (munizrI ratnaprabhaviSejI sAthe, 1948), 'mAyAloka' (vinoda adhvaryu sAthe, 1957), 'cAra phAgu' (mahinabhAI . paTela sAthe, 1958), 'sA vidyA yA' (1976) emanA anya graMtho che. emaNa karelAM grIka nATakonAM vArtArUpAMtara tema ja lakhalA meghANI paranA lekhe adyApi agraMthastha che. caM.TA. jAnI kRpAzaMkara matIrAma (22 8 1927): kavi. janma amadAvAda jillAnA sAdarAmAM. 1944 mAM maeNTrika. 1975 mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1979mAM elaela.bI. 1941 thI amadAvAdanI jillA adAlatamAM kalArka. 1961mAM zirastedAra, maeNjisTreTa korTa tarIke kAmagIrI. 1978 thI meTropoliTana maeNjisTreTa kaeNrTamAM adhIkSaka. 'manasA' (1981) emanA kAvyasaMgraha che. 'jharamaratI kSaNA (1982), 'jIvanasudhA(1984) ane saurabhakaLaza" (1985) mAM preraka prasaMge AlekhAyA che. pA.mAM. jonI kRSNalAla prahalAdajI : vanarAMgraha 'bhagavatI stavanamAlikA' (1932) tathA 'baucara kAvya ane bAvananI mahAdevI -2' (1934) nA kartA. ni.vA. jAnI guNavaMtarAya : tIrthadhAmanuM mAhAsya vArNavatuM pustaka "zaMkara jagannAthatIrtha' (1980)nA kartA. janI gevidalAla rAmazaMkara : 'raNachoDajIne arajI (1893) padya kRtinA kartA. ni.vA. jAnI caMdulAla cunIlAla: gadya-padyamAM racAyelI saMvAdAtmaka vArtA 'catura caMdana' (1984)nA kartA. ni.vA. jAnI caMdravadana : bhAvanAmaya jIvanane maMgaladRSTithI AlekhatI paMdara sAmAjika vArtAono saMgraha mausama mananI mahorI'nA kartA. kau.bra. jAnI cinuprasAda vaikuMTharAma, 'cinmaya' (4-1-1933): navalakthAkAra. janma pUnAmAM. 1952 mAM tattvajJAna ane mane vijJAna viSayo sAthe bI.e. 1954 mAM elaela.bI. 1959 mAM elaela.ema. 1956 thI 1962 daramiyAna eNkajhAminara oNpha bukasa eNnDa pablikezansamAM anuvAdaka. 1962 thI 1969 sudhI mahesANAmAM vakIlAta. 1969thI amadAvAdamAM vakIlAta. 1977-78 mAM siTI sivila eNnDa sesansa korTanA jaja ane oNkTobara, 1978 mAM te padethI rAjInAmuM. 1962 thI kAyadAnA khaMDasamayanA prAdhyApaka. 128: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ emanI prathama navalakathA 'acyuta'(1955)mAM pUrva tyAgI ane pachIthI mohavaza banatA kathAnAyaka azrutanI manovikRtinuM Alekhana che. 'jayendra'(1962) ane 'jalakanyA'(1983) emanI anya navalakathAo che. kA jAnI jarAka darajI: caritrAtmaka pustaka 'rAjA parIkSita' (1924)nA kanAM ni.vA. jAnI jayazaMkara ANaMdajI: padyakRtio 'gopIcaMdanA mariyA, 'prAstAvika padya'- bhA. 1-2, madhu kaurabha' tathA rAvaNa sAthe agavinA kartA. nivA jAnI jIvana rAmajI. tattvajJAnane nirUpatAM saraLa ane prasAdika padAnA saMgraha 'jIvana bAra mAsa tathA padA' (1921)nA kartA. ni.vA. jUnI jyAtiSa jaganAtha (11-1938): kavi, vArtAkAra, navalakathAkAra. janma kheDA jillAnA pIja gAme. 1945mAM maeNTrika. 1951 mAM bI.esasI. 1963mAM patrakAratvamAM DiplomA, 1962thI 1966 sudhI 'saMdeza'nA upataMtrI. 1966-67mAM poni limiTeDa, tharAmAM AsisTanTa pablisiTI ophisara, 1934thI 1977 sudhI siTijhansa kAunsila, vocamAM pablisiTI ane pablika rilezansa oNphisara. 1983thI 1986 sudhI 'gujarAta samAcAra'nA upataMtrI. 1983thI 'bokasattAnA upataMtrI, sAhityika traimAsika 'saMjJA'nA taMtrI. 1986thI 'zabdasRSTi'nA mAnArha saMpAdaka. Adhunika sabhAnatA ane anekavidha pravidhionA prayoga sAthe rU nirUpaNapaddhati ane vilakSaNa zailIrUpothI ghaTanaziAMta vArtA tema ja navalakathAnA noMdhapAtra namUnAo ApanArAomAM emanuM sthAna che. cAra dIvAlo eka 'ga'(1967) ane 'iinaveza' (1975) emanA vArtAsaMgrahA che. ghaTanAne nimitta banAvI nIkono nizrina prayogathI kuzaLatApUrvaka vArtAtattvo siddha karatA A lekhakanuM abhivyakitasAmarthya noMdhapAtra che. upahAsa sAthe viSAdanuM saMyojana emanI vAnAMonI lAkSaNikata che. 'nAka', 'moralI vAgI', 'sUTakesa' jevI vArtAo ullekhanIya che. 'paMdara Adhunika vArtAo' (1977) eka ja beThake sarjakatAnA akAse lakhAyelI che, evI vArtAkAranI kakSita che, kAryakrama ke pUrvApara saMdarbha karatAM AMtaraviyAnuM kendra ja A vArtAomAM cAlakabaLa banI vArtAtattvane siddha kare che. 'tabalacI'mAM bhavAInI pravidhi ane nATayatattva dvArA dRzya-zrAvya zabdalIlA UbhI karI che. A vArtAsaMgraho AdhunikatAnAM ghaNAM lakSaNAne AtmasAta karIne UbhA che. emanI navalakathA 'cAkhaDIe caDhI cAlyA hasamukhalAla' (1969) hAsyarasane avalaMbIne cIlecalu vastumAMthI kalAtmaka jAnI jaTAzaMkara suMdarajI - jAnI nAthAlAla bhagavAnajI AkRti upasAve che; hasamukhalAlanA vyakitacitrane kendramAM rakhe che ane bhASA tathA nirUpaNanA kauzala sAthe bhAnukramikanA nIrasanArane naDe che. jvalA'(1980), saMmahaka chatAM cAla yurnivALA atitane samarpita evI acAne atinA mRtyu pachI hemaMta kaI rIte enA viSAda vacamAMthI bahAra lAve che ta Arasa gUMthAyelI kathA che; paraMtu kthAnuM vilakSaNa rIte ve Ayojana, patra ane DAyarIne saphaLa prayoga, navalakathAkAranA praveza vinA pAtro dvArA UkalatI jatI supti- e badhuM navalakathAnA svarUpane prayogazIlatAthI udghATita karI Ape che. 'zabdanA laeNnDaskepa'(1981) emano nibaMdhasaMgraha che. emAM lekhaka zabdathI zabdane oLaMgI javAnI nema sAthe svaira, niruddeza zabdanI vihArayAtrA kare che. Adhunika ruci sAthe gadyazilpa ane kavitAnI saMvedanAnA thayelA tyAga A nibaMdhanI viziSa rIte bhAta janmAve che. surata nagarIno vAraMvAra Avato saMdarbha ane ramatIlA avAja eka vAtAvaraNa race che. 'phAganI dIvALA'(1966) kAvyasaMgrahamAMnI racanAo varSo ane khAsa to bALajoDakaNAMnA thayane AgaLa karIne cAle che. Adhunika mijAja ane prayogAtirekane kAraNe emanI kavitAnI mudrA saphaLa nahIM paNa dhyAnAAM jarUra banI che. 'vinDa insana' (1971) emanuM abhyAsa pustaka che. 'saMvAdavivAda' (1983) emanA vivecanasaMgraha che. emAM sureza jethI sAthenI prastAnarI atyaMta mahattvanA dastAvejI lekha che anya Adhunika kRtionA mUlyAMkanamAM vivecakano nahIM eTalA eka sarjakanA pratibhAva jovAya che. A uparAMta, 'urdU vArtAo'(1972) ane 'muktamAnava' (1979) emanAM anuvAda pustako che. rAMTo. jAnI tanasukharAya cAla, 'parimaMtranuM bhepustaka vArtAsaMgraha 'pALo'(harivadana bhAvasAra sAthe)nA 2... jAnI tribhovana rUganAthajI : 'prahlAda premarasaprabhulIlA'(1897) navA premagamALAnA 26. jAnI dinezacaMdra madanalAla (27-11-1933) : kavi, ma rAjulAmAM. ema.e., pIeca.DI. DI. ke. vI. ArTsa-sAyansa koleja, managaramAM adhyApana. "phUTatI pAMkhono pahelo phAla'(1972) emanA kAvyasaMgraha che. caM.TA. banI ghelatarAma prANamAMka : dvAdaza jyotiniMga samana ii zaMkarastuti'(1892) tathA rAmA ane kRSNalIlA nATaka (18)nA kartA. 2.2,6. jAnI nAthAlAla bhagavAnajI: 'UmiyAjI risaka madhura gAyanasaMgraha (anya sAthe, 1898) tathA bahucarAjI stuti gAyanasaMgraha' (anya sAthe, 198)nA kartA, For Personal & Private Use Only 2.2.6. gujarAtI sAhityakoza-2 : 129
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAnI bAlAzaMkara AtirAma jAnI ghara ve jAnI bAlAzaMkara AditarAma : padyakRti dharmadhuraMdhara mahArAjAdhirAja zrI kezavaprasAdajInA virahanuM varNana'(1890)nA kartA. 2..da. jAnI bhagubhAI rAmazaMkara nAnI mitra ane jAnI mitra saMvAda' (1887), 1889nI suratanI AganuM varNana karatuM 'agnikAvya'(1889), 'zrImaMta sarakAra mahArAjA sayAjIrAva gAyakavADa*nuM jIvanacaritra' (1888) tathA 'maMchama ghelAbhAInuM vA caritra'nA tA. 2.ra.da. jAnI bhAnumatI prabhulAla (6-1-1943): navalakpAkAra. janma morabImAM, 1963mAM bI.e. 1965mAM ema.e. ema. pI. ATarsa enDa komarsa koleja, amadAvAdamAM adhyApana. laghunavala 'hevamoramAM ekalAM na javAya?" (1975) ane bAzaMkara nAgara velA rAga nA hindI nAbapAMtarano gujarAtI anuvAda 'nagaravadhU' (1979) emanA nAma che. 2.ra.da. jAnI maLizaMkara kara : padyakRti 'aNaghaDakALa'(1927)nA kartA. 2.ra.da. jAnI mahAsukharAma puottama vitaraNa mATenAM gAyane tathA TUMkasAra" (1947) tathA navacandra nATakanAM gAyano'(10)no kartA. 2.ra.da. jAnI yogendra : jIvanacaritrA 'vijJAnanI vibhUtio'-bhA. 1-5 (anya sAthe, 1973)nA karyAM. jAnI ratilAla jagannAtha 24-10-1894, 30-1-1986): vivecaka. janma bhAvanagaramAM. 1910mAM maeNTrika. 1917mAM saMskRta bhASA-sAhitya sAthe bI.e. 1930mAM ema.e. 1918thI 1922 sudhI olphreDa hAIskUla ane zAmaLadAsa ArTsa koleja- bhAvanagaramAM ane pachIthI bhAratIya vidyAbhavansa koleja-aMdherI tathA esa. ena. DI. TI. vimensa koleja - bhAvanagaramAM saMskRta viSayanuM adhyApana tathA pIeca.DI. nuM mArgadarzana. emaNe 'saMskRta vivecanasAhityane mULabhUta siEna rasa, 'kAvyAdarza : pariccheda - 1', 'dhvanisaMpradAya' ane 'devayAnInuM bhAvasaMkramaNa'' jevA noMdhapAtra lekhono samAveza karatA tathA alaMkAronI vizada vicAraNA karato 'kAvyAlocana'(1952), rIti saMpradAyanI mImAMsA karatA 'rIti saMpradAyanA kramika vikAsa' (1975) tathA veda ane nirutta viSayaka lekhono saMgraha 'cUna sudhA ane nirukata pAmarza (1976) vage abhyAsano ApyA che. 2.ra.da. 130: gujarAtI sAhityakoza - 2 jAnI ratilAla prA. : padyakRti 'zrI ratibhuprasAdamAlikA' (anya sAthe, 1963)nA kartA. 2.ra.da. 2.ra.da. jAnI ramaNika: 'vRttAMta-nivedana, laghulekha ane nibaMdhageSThi' (anya sAthe, 1979)nA kartA. 2.2.2. jAnI ramAkAMta prabhAzaMkara, 'dyogappI'(23-5-1925): kavi. janma bAMsalA (ji. valasADa)mAM. muMbaInI janarala posTaophisamAM nokarI. emaNe 'babarge e Ajhama' (1968) ane 'aganabhInAM AMsu' (1976) nAmanA be kAvyasaMgraho ApyA che. . . jAnI rameza naMdazaMkara (14-11-1925, 18-3-1987): kavi, vivecaka, vArtAkAra, anuvAdaka. janma bharUca jillAnA rAjapIpaLA tAlukAnA sisodrA gAme. 1942mAM maeNTrika. 1947mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1949mAM ema.e. tyArabAda bhAratIya vidyAbhavanamAMthI rA. vi. pAThakanA mArgadarzana nIce rAje-eka adhyayana' para mahAnibaMdha. 1949thI 1951 sudhI muMbaInI senTa jheviyarsa kaoNlejamAM, 1951thI 1960 sudhI rUpArela kolejamAM ane 1961nI nivRtti sudhI pAla eleja, muMbaImAM gujarAtInA adhyApaka. satyaghaTanA para AdhArita triaMkI nATaka 'hutAzanI'(1953)mAM emaNe anAjanI taMgI veLA banelI karuNa ghaTanAo paikInI eka ghaTanA AlekhI che. emanA vArtAsaMgraha 'jatAM jatAM'(1968)nI 'ajANyAM paricito', 'be miniTa', 'zaheranAM mANasa' ane 'svabhAva zatru' ullekhanIya vArtAo che. emanA kAvyasaMgrahA 'jhaMkhanA'(1951) ane 'pUrvA'(1983)mAM emanI kavi tarIke AgavI mudrA ochI Upase che emanA vivecanasaMgraha 'jijJAsA'(1968)mAM keTalAka lekhA paricayAtmaka che, keTalAka naparSe che, keTalAka rUparekhAtmaka che, no keTalAka AsvAdamUlaka che. emaNe zaeNkasapiyaranAM prasiddha nATako 'TempesTa' (1960), 'kimbulIna'(1960) tathA "marcanTa oNva venisa'(1959)nAM kyAtmaka rUpAMtara karyAM che; to premAnaMdanAM prasiddha AkhyAnone paNa gadya-kathArUpamAM DhALI pAMca bhAgamAM (1961-62) prasiddha karyAM che. emaNe jayAM kathAno vadhu paDato vistAra karyo che tyAM kyAnuM pota pAMkhuM paDayuM che. A uparAMta 'akhA'(1960) tathA zAmaLa bhaTTakRta 'kasturacaMdanI vAratA'(1967)nuM saMpAdana paNa emaNe karyuM che, anuvAdaka tarIkenI emanI kAmagIrI noMdhapAtra che, amerikana zikhA zarlI eva. arocanI navalano 'vanaphUla'(1964) nAme ane aneM sTa hemiMgvenI bRhad navalano je apichoDI oDha (1967) nAme emaNe karelA anuvAda svAbhAvika ane prAsAdika dhyAnAkarSaka che. pra.. jAnI revAzaMkara velajI; praznonape padyakRti rAsalIlA'(1886) ane 'nityalIlA tathA vanakhelalIlAnA candrAvaLA'(1888)nA . For Personal & Private Use Only 2.ra.da.
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAnI vineda - jinadAsa jAnI vinoda: cULa, jAtIya nirUpaNabharI TuMkIvArtAono saMgraha 'kATamALa' (1969)nA kartA. jAnI himatalAla govidalAla : 'rAmanAtha stutinAM gAyana' (1904) nA kartA. janI viSaNuprasAda cUnIlAla, kauTilya', 'ramApati' (8-8-1908). jAbulI rUstama (1843, 1894): pArasI bolInI paraMparAne saMzodhaka. janma vaDodarAmAM. suratanI gurjara vidyApIThamAMthI jALavatI tathA gujarAtI sAhityanA madhyakALa ane arvAcIna'abhinava premAnaMda' viSaya para mahAnibaMdha lakhI pIeca.DI. kALa vacce kaDI banatI, gabI ane harI tathA gIta jevAM kAvyaprAthamika zALAmAM zikSaka, rUpamAM tema ja saMskRta akSarameLa ane mAtrAmeLa chaMdomAM racAyelI emaNe zodhanibaMdha 'abhinava premAnaMda ane kalAdIpa choTAlAla karuNaparyavasAyI padyakRtione saMgraha 'jAbulI rUstama kAvyane. bhaTTa' (1978) Apyo che. saMgraha' (1869)nA kartA. 2.2,da. jAnI veNIzaMkara karuNAzaMkara : zArdUlavikrIkita, maMdAkrAMtA, harigIta jAmana: juo, saMpata jamanAdAsa mArArajI. vageremAM chaMdabaddha kRti "rajapUta ramaNIne AtmatyAga urphe jAkAspaAzAnA (dastura) mIne cehara jAmAspajI (1830, mevADanA itihAsanuM eka dRzya' (1923) nA kartA. 1898): kozakAra. yubInagana ane oNkasapharDa yunivarsiTImAMthI 2,2,da. anukrame ema.e., pIeca.DI.nI tathA DI.sI.ela.nI mAnada jAnI zaMkaralAla jagajIvanabhAI : padyakRti "vizvanI lokamAtA' upAdhio. (1974) tema ja dalapatakAvyazALAnA anuyAyI bulAkhIrAma emaNe 'pahalavI-gujarAtI ane IMgrejI zabdakeza' (1877) cakabhAI davenA jIvana ane sAhityanI rUparekhA ApatI caritra tathA 'pAse nIraMge ujavIta dInAna' graMtha ApyA che. kRti "sva. kavi bulAkhIrAma' (1924) nA kartA. jAlakA : putra rAI taraphanA apAra vAtsalyathI, gayAM rAjaya pAchuM jAnI zAMtilAla revAzaMkara (17-11-1938) : navalakathAkAra, caritra meLavavA himata ane mane baLathI mAlANanA vezamAM prapaMca goThavatI, lekhaka, abhyAsa esa.esa.sI. sudhI. vibhAgIya relave ramaNabhAI nIlakaMThanA nATaka 'rAIno parvata'nI rAjamAtA. oNphisamAM kalArka. 'zigavaDa saMjaLa vahe' ane 'bhInAM thayAne vAMka' (1984) jAlaMdhara bihArI : navalakathA 'arabI aprAra'nA katAM. emanI sAmAjika navalakathAo che. 'gurjarasamrATa jayasiMha siddharAja' (1985) ane 'samrATa pRthvIrAja cauhANa' (1985) emanI aitihAsika navalakathAo che. 'svAtaMtryavIra sAvarakara' jigara : juo, paMDayA jamiyata kRpArAma. (1984), 'krAMtivIra subhASacaMdra bejha' (1984), 'amarazahIda jigara ane amI - bhA. 1, 2 (1943, 1944) : cunIlAla va. bhagatasiMha' (1984), 'lokamAnya bALagaMgAdhara tilaka' (1985), zAhanI A navalakathAmAM, eka mUlyanika nAyaka ane pativratA 'lAlabahAdura zAstrI' (1985), 'guru goviMdasiMha' (1985) ane nArInA premanI ane sAthe-sAthe saMyukata kuTuMbamAM banatA banAvanI 'mahArANA pratApa' (1985) emanAM caritrAtmaka pustako che. prathama puruSa ekavacanamAM abhivyakata thayelI satyaghaTanAtmaka kathA ni.. che. nAyaka vidyubharanA prasanna dAMpatyane aparamAnA kAvatarAne jAnI harSadarAya naTavaralAla (2-7-1935): navalakathAkAra. janma kAraNe patnI cadrAvalinA mRtyuthI aMta Ave che; ane vidyubharakAlelamAM, bI.koma.,bI.eDa. ema.jI. esa. hAIskUla, kAlolamAM mAMthI janasAdhu banelA vizuddhavijayane jotAM tera varSanI bAlikA pupakAnAne pUrvajanmanI jhAMkhI thAya che; paNa aMte puSpakAtAnA zikSaka, emaNe "dhabakatuM haiyuM mUMgA hoTha' (1973), 'pagale pagale pAvaka' ApaghAtathI vizuddhavijaya jenasAdhupada cheDI chelle samAja(1975), 'yauvananA rAha' (1977), 'Aga jale saMsAra" sevaka ane jAtauddhAraka bane che- AvuM kathAnaka upasAvatI A ardhavAstavika ane ardhaAdhyAtmika navalakathAe dharmaviSayaka (1979), 'gumarAha' (1982) vagere navalakathAo ApI che. caM.To. UhApoha jagADele, paNa hakIkate te eka sAmAnya bhramaNakathA che. ba.jA. jAnI hiMmatarAma mahAzaMkara : jIvanacaritra "bhakata aMbariSa' jigISA candrabhAla : prathama padyasaMgraha 'zakita garabAvalI'nI (1948) ane 'bhakata jalArAma (1948), saMpAdana kabIranI sAkhIo' (1931) tathA anuvAda 'stotrasaritA' (1938) tema racanAone samAvato saMgraha mAne caraNe' (1963) nA kartA. ja keTalAMka paMcAMganA kartA. 2.ra.da. 2.ra.da. jinadAsa: juo, saMghavI maphatalAla amulakha. gujarAtI sAhityakoza -2 : 131 For Personal & Private Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinarAjadAsa sI.- jIvanavyavasthA jinarAjadAsa sI. : 'phUle ane phUlavADI' (1914) nA kartA. jipsI : juo, cAvaDA kizanasiha goviMdasiMha. jIjIbhAI kahAnadAsa : chAsaTha bhajanonA saMgraha 'zrI bhakitadAro bhajanamALA'nA kartA. jIrAvALA nagInadAsa raNachoDadAsa: padyakRti "aMbikAchaMdamALA'1, 2 (1913) nA kartA. rasAyeluM lekhane ahIM saundaryabodha ane kevaLa AnaMdane tAke che. hArayavida ane narma-marmanA sahaja taMtuoe A lekhanana samRddha vyakitato apa che. e.TI jIvanatIrtha haradvAra : haratAranA tIrthanI havA ane enA prabhAva tema paDiyAomAM taratA mukAtA dIvAonA varNana sAthe hindudharmanI udAratAne smarato kAkA kAlelakarane nibaMdha. e.TI. jIvanapaMtha, jIvanaraMga (1949, 1956): gaurIzaMkara govardhanarAma jozI 'dhUmaketu'nI A ApakathAnuM kAThuM zuddha AtmakathAnuM nathI. eka sAmAnya paraMtu garavA brAhmaNakuTuMbanI jIvanapaMtha kApavAnI mathAmaNa, eka UcharatA bALaka upara grAmasaMskRti ane prAkRtika pariveze AMkelI mudrAo, paribhramaNanAM nityanAM saMgAthI evAM nadInALAM, pazupaMkhIonI jaMgama vidyApITha bhaNAvelA jIvananA pahelA pAThone paricaya 'jIvanapaMtha'mAM mokaLAzathI Apyo che. te, 'jIvanaraMga'mAM sAhityane dIvo jalAvI rAkhanArA barAbhAI rAvata, dezaLajI paramAra jevA mitro, vijayarAya vaidya, jhaveracaMda meghANI ane kanaiyAlAla munazI jevA zubhecchakonI mAvajatathI puTa thatA jatA sAhityaprItinA saMskArane sarjakapravRttimAM pariNamato batAvyo che. kavi nhAnAlAlanA sAhityadarabAra sudhI pahoMcelAM kadamamAM lekhakane jIvananI mahecchA sArthaka thatI lAge che, A paritoSanI lAgaNI sAthe 'jIvanaraMga'nI kathA, AgaLa cAlavAnA saMketa sAthe pUrI thAya che. u.paM. jIvaDuM: bAbAnA kAnamAM jIvaDuM pedAnI vAta vividha pAtrasaMdarbhe patnI dvArA kaI rIte cagatI rahI enI mAMgaNI karatA madhusUdana pArekhano hAsyanibaMdha. caM.To. jIvaNa yusuphaalI karIma : navalakathA 'prItasaMgama' (1968)nA kartA. 2.ra.da. jIvaNadAsa lakSmIdAsa kathAtmaka kRti 'kAThiyAvADIne Thapako' (1909) -nA kartA. ni.. jIvaNalAla aMbAlAla: padyakRti "viduranIti' (1851) tathA saMpAdita kRti "akhAjInA chappA' (1852) nA kartA. ni.vo. jIvana: rASTrabhakitapreraka pustaka 'bhArata-jIvana ane dezanetAonA garabA' (1930)nA kartA. ni.ve. jIvananAM jharaNAM -bhA. 1, 2 (1941, 1960): rAvajIbhAI maNibhAI paTelanuM AtmavRttAMta. gujarAtanuM sAmAjika ane rAjakIya vAtAvaraNa bheguM vaNAnuM Ave e rIte lekhake 1907 thI 1957 sudhIne potAne 50 varSane jIvanapaTa Alekhe che. satyAgrahI dezabhakata, snehALa pitA, samAjasudhAraka evAM pitAnAM vividha svarUpe ahIM rajU karyA che. gAMdhIjI sAthenI nikaTatA batAvavAmAM tema ja anyatra kayAreka AtmazlAghAnI ane AtmapradarzananI vRtti DokAtI hovA chatAM keTalIka pramANabhUta itihAsanI dastAvejI sAmagrI ane emanI sAthe saMkaLAyelI vyakitaonAM TUMkA kAryavivaraNo mUlyavAna che. caMTo. jIvanane AnaMda (1936): kaLA ane kudarataviSayaka lekhone samAvatuM dattAtreya bAlakRSNa kAlelakaranuM pustaka. maMdavADanA divasomAM tema ja jelanI koTaDImAM rAkhelI vAsarInI noMdho hovA chatAM emAM kAlelakarano AtmapadI pradhAnasUra AsvAdya che. jIvanane AnaMdadharma ahIM vividha rIte pragaTayo che. prakRtinuM hAsya', 'anaMtane vistAra', 'nivRttimAM nirIkSaNa', 'rakhaDavAne AnaMda' ane 'jIvanane opa' ema kula pAMca khaMDomAM A pustaka vaheMcAyeluM che. prakRtidarzana, AkAzadarzana ane kalAdarzanathI jIvanalIlA (1956): kAkA kAlelakaranA prakRtiviSayaka sIra saMsmaraNAtmaka lekhono saMgraha. bhAratamAM TheraThera pharIno pravAsI tarIke bhAratanA pahADo, enI nadIo, enAM sarovaro ane saMgamasthAnanAM je citro lekhake jhIlyAM che ane ahIM dezabhakitanA dravyathI raMgyAM che. sarala bhASA chatAM cetanadhabakatI zailI sAthe prakRtinA saundaryane khaDAM karatAM varNanathI A graMtha pravAsasAhityamAM potAnuM AgavuM sthAna dharAve che. ca.TA. jIvanavyavasthA (1963) : kAkAsAheba kAlelakaranA dharmavicAraviSayaka lakhANane saMgraha. 'vividha dharmo', dhArmika sudhArAgA', 'dharmagraMtha viSayaka, 'rahasyanuM udghATana', 'maMdiro" tathA "prAsaMgika ane prakIrNa' ema cha khaMDomAM vibhAjita A lakhANomAM bauddhadharma, jainadharma, AryasamAja, prArthanAsamAja jevAM bhAratanI aMdara prasarelAM dharmo ane dhArmika vicAradhArAo vizenA lekhe che; paraMtu hiMdudharma, tenA siddhAMto, tenuM vyavahAramAM pratyakSa thatuM rUpa e vizenA lekhenuM pramANa vizeSa che. veda, upaniSada, gItA ane marAThI bhakitaparaMparAthI puSTa thayelI, gAMdhIjInA vicAro ane gAMdhIzailInA ciMtakothI prabhAvita A vicAraNA koI dharmaciMtakanI siddhAMtonA khaMDanamaMDananI zAstrIya zailIne badale lekakeLavaNIkAranI lokabhAgya zailImAM thayelI che ane dharmane samAjanA saMdarbhamAM jue che. lekhaka mAne che ke dareka dharmanAM be rUpa hoya che. eka jIvanane satyane pragaTa 132 : gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvanazeSana-jeTalI kRSNavadana harakIzanadAsa karanuM sanAtana rUpa ane bIjuM e dharmanuM pAlana karatAM manuSyanI samAjavyavasthA ane temanA AcAravicAromAM pratyakSa thatuM e | satyanuM sAmAjika rUpa dharmanuM sAmAjika rUpa jyAre dharmanA satyarUpane poSavAne badale rUMdhavA mAMDe tyAre yugasaMdarbha pramANe ene badalavuM paDe. lekhakane lAge che ke hiMdudharmanuM satyadarzana ane enuM vartamAnayugamAM pratyakSa thatuM sAmAjika rUpa e baMne vacce ghaNo virodha che. ahiMsA, aspRzyatA, sarvadharmasamabhAva ityAdi gAMdhIjIe vyakata karelA vicAro para racAyelo bhAratIya samAja hiMdu dharmanA satyane mUrta karanAro banI zake. Ama, lekhakanI dharmavicAraNA dharmasaMskaraNa ane samAjasaMskaraNanI vicAraNA banI rahe che. 4.ga. jIvanazodhana-bhA.1, 2 (1929,1930): kizoralAla ghanazyAmalAla mazarUvAlAne tattvavicAra aMgenuM pramANabhUta graMtha. A graMthamAM dArzanika siddhAMtonI mImAMsA che. vividha darzanenI spaSTa ane sUkSma samIkSA che. mukhyatve lekhakanI jIvanane kendramAM rAkhIne cAlanArA ciMtaka tarIkenI chApa ahIM UbhI thAya che. gaMbhIra tattvavicArane prayojatI zailI vizada ane gauravAnvita che. e.To. jIvarAjAnI jazavaMtarAya vRjalAla, rAjIva' (5-1-1943): kavi, vivecaka. janma gAriyAdhAra (bhAvanagara)mAM. 1966 mAM ema.e. 1979 mAM lokasAhityanA viSaya para pIeca.DI. bosamiyA koleja, jetapuramAM adhyApaka. emaNe "aMkura' (1985) nAmanA kAvyasaMgraha Apyo che. vividha sAmayikomAM emanI keTalIka graMthasamIkSAo pragaTa thaI che. jUnuM ghara khAlI karatAM: mRtaputranI smRtine sthaLavizeSathI viyukata nathI karI zakAtI, enI tIvra vyathA rajU karatuM bAlamukuMda davenuM jANItuM saeNneTa. e.TI. januM narmagadya (1865): narmadanAM 1850 thI 31-8-1865 sudhInAM gadyalakhANane potAne mATe chapAvele saMgraha. narmada pahelAM durgArAma, dalapatarAma ke mahIpatarAma dvArA jUnA saMdarbhamAM kheDAyeluM gadya narmadane hAthe judAM judAM sAhityasvarUpomAM abhivyakitanI kSamatA dhAraNa karavuM ahIM pahelIvAra sarjanakoTie pahoMcavA mathe che. narmada gujarAtI gadyane praNetA ja nathI, saMvardhaka ane saMmArjaka paNa che. narmadanAM A lakhANe mukhyatve vyAkhyAnazailInAM che; tethI temAM janasamudAyane thatuM sIdhuM saMbodhana ane taLapadApaNuM che. kayAMka patrakArane emAM saMsparza che. nibaMdhasvarUpamAM mekole, bekana, eDisana vagerenAM aMgrejI lakhANo najara samakSa hovAne saMbhava che. ahIM, 'maMDaLI maLavAthI thatA lAbhathI zarU karI 'raNamAM pAchAM pagalAM na karavA vize' sudhImAM 14 jeTalA nibaMdhe, bALavyAkaraNathI mAMDI prArthanA paryantanAM judA judA prakAranAM 10 jeTalAM 'phuTaviSayanAM lakhANo tema ja 'kavicaritra' vibhAgamAM narasiMhathI mAMDI dayArAma sudhInA kavione paricaya che. A lakhANamAM prasaMganA jassAonI nizAnI che ane mATe emAMnA vicArone comAsAnuM DahoLAyeluM pANI samajavA narmadanI bhalAmaNa che, tema chatAM narmadanI supere UbhI thatI vyakitatA A lakhANAnuM kimapi dravya che. caM.To. jUnuM piyaraghara: paraNyA pachI piyara pahoMcelI nAyikA premanA prabhAvathI potAnA bAlyakALanAM svajano vacce paNa nAyakanI bAlamUrtine samAviSTa thatI jue che- e camatkAra racanuM baLavaMtarAya ka. ThAkora seneTa. e.To. je. ema. ke. : badhapradhAna vArtA 'nakaTe nAke dIvALI thAna kANAmIyAMkI kamabakhatI' (1887) nA kartA ni.vA. je. esa. ema. : 'bharUca pradarzana varNana athavA bharUcanA meLAnI, kavitArUpa TUMka hakIkata' (1869)nA kartA. ni.vA. jeTalI kRSNavadana harakIzanadAsa (13-9-1914): janma amadAvAdamAM. 1936 mAM aMgrejI, saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1938 mAM aMgrejI, gujarAtI viSayomAM ema.e. 1939-1948 daramiyAna mAdhyamika zikSaka. 1948-1951 daramiyAna muMbaI sarakAranA lebara velphara khAtAmAM varkarsaliTarasI phirAra. 1951thI mANasAmAM, 1953 thI miyAgAma-karajaNamAM ane 1962 thI 1972 sudhI kheDAmAM zALAomAM AcAryapade. 'naubela sAhityakAro' (1976)nA traNa khaMDomAM emaNe vijetA sAhityakAronAM rekhAcitra ApyAM che. A uparAMta liyonida jIvarAma bhaTTa: dalapatarAmanA jANItA nATaka 'mithyAbhimAnanuM mUDhatA ane zaThatAnA ajaba mizraNa jevuM ThaThThApAtra. caM.To. jIvANI hathadaraalI, 'taraMga': karAMcIthI pragaTa thatA 'Dona gujarAtI'mAM 'taraMga' upanAmathI lakhelA ciMtanAtmaka tema ja hAsyarasika nibaMdhonA saMcaya 'taraMgaraMga' (1964)nA kartA. jIvI : kAnajIne badale dhULAne paraNI, potAne mAravA jatAM akasmAta patine mArI besatI ane vedanAnI atizayatAmAM pAgala thaI jatI, pannAlAla paTelanI vikhyAta navalakathA 'maLelA jIva'nI nAyikA. caMTo. jUnuM ane navuM : prAcIna karatAM arvAcIna samaya vadhAre ne che ane anubhavavRddha tarapha ApaNI AdaravRtti hoya che - evA saMdarbha vacce navA ane jUnAnI navesarathI vicAraNA karatA atisukhazaMkara kamaLAzaMkara trivedIne nibaMdha. caMTo. gujarAtI sAhityakoza -2 : 133 For Personal & Private Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ jeThAbhAI rUthanAthabhAI - jaina gurjara kavio - anyathA atigherAM Alekhane vacce pAga, noMdhapAtra che. jakaDAyelI bArI badhe banatuM jue-kathe, rojanIzI ane jemalAne kAgaLa suddhAM vAMce evuM kathana karAmatanI khullI AtyaMtikatA che. ke.ja. jelavihAra: rAmanArAyaNa vi. pAThakane haLavA nibaMdha. svAtaMtryacaLavaLa daramiyAna jelavAsanA anubhavone ahIM aMga-narmanA dorathI bAMdhyA che. rAMTo. AdyevanI raziyana kathAne anuvAda 'UgatA sUrajanI vidAya (1962) pANa Apyo che. caM.To. jeThAbhAI rUghanAthajI : caritralakSI pustaka 'kacchanA pahelAM rAva zrI kheMgArajI' (1888) nA kartA. ni.vA. jetapurI anavara : 'maherAmaNa'nA kartA. kau.bra. jetapurI "jokara': gajhalasaMgraha 'pUNimA' (1973)nA kartA. ni.. jetapurI zaukIna (1918): navalakathAkAra, pAMca dhoraNa sudhIne abhyAsa. vyavasAya arthe barmAmAM nivAsa. tyArabAda muMbaImAM. chelle 1950 thI pAkistAnamAM nivAsa. emanI pAsethI sAmAjika navalakathAo 'latIkA' (1945), suMvALa DaMkha' tathA 'snehano srota' (1965) tema ja jAduI vArtA 'baraphanI zAhajAdI' maLe che. ni.. jebaliyA nAnAbhAI harasurabhAI, 'atithi' (11-11-1938): navalakathAkAra. janma khAlapara (ji. bhAvanagara)mAM. sonagaDha adhyApana maMdiramAMthI juniyara pI.TI.sI. vaMDA kendranI kumArazALAmAM prAthamika zikSaka. emanI pAsethI lekabhASAnI chAMTavALI sAmAjika navalakathAo 'taraNAno DuMgara' (1967), 'raMga bilorI kAcanA' (1972), meghara' (1972), "eMdhANa' (1977), 'sUraja Ugye sAMja (1975), "bhInAM caDhANa' (1979), "aradhA sUrajanI savAra (1982), 'ame UgyA'tA zamaNAMne deza' (1985) vagere maLI che. 'zauryadhArA' (1968), 'sathavAro' (1977) ane 'mArI zreSTha vArtAo' (1975) emanA navalikAsaMgraho che. A uparAMta, grAmajIvanane lagatI hAsyakathAo 'saurASTrane lekavinada' ane 'dhakela paMcA doDha' (1984) tema ja bALavArtAo tathA raMgakSama bALanATako paNa emanI pAsethI maLyAM che. pA.mAM. jemsa ukAbhAI: bALavArtAnuM pustaka 'nakalAMka avatAra' (rAmasiMha kAnadAsa sAthe, 1958)nA kartA. ni.vo. jela-oNphisanI bArI (1934): jhaveracaMda meghANIne tevIsa prakaraNa ane poNAba pAnAMne graMtha. emAM jelajIvananA anukaMpAbharyA prasaMge jelaophisanI bArIne mukhe kahevAtA hoya ema nirUpAyA che. emAM prasaMgaviSayo che: mulAkAta (praka. 1-7), phaTakA (praka. 8-12), strI-kedIo (praka. 13-15) ane phAMsI (praka. 16-23). jelara, mukAdama, upadezaka, dAkatara jevAM jelanAM sthitaguNI pAtro ekAdhika prasaMgo sAthe saMkaLAyelAM che; jayAre anavarakhAM, dalabahAdura, vAlajInI bahena, kedI 4040 jevAMnAM rekhAcitro, jesaMgabhAI motIlAla: padyakRti "sAlIbhadra sArItra tathA namarAjulane vIjA" (1885) nA kartA. ni.vA. jesalapurA zivalAla tulasIdAsa (3-5-1918): vivecaka, saMzodhaka. janma vIramagAmamAM. 1935mAM maeNTrika. 1941mAM gujarAtI ane aMgrejI viSaya sAthe zAmaLadAsa koleja, bhAvanagarathI bI.e. e ja viSayomAM 1943mAM ema.e. 1959mAM bhe. je. vidyAbhavanamAMthI pIeca.DI. 1952-57 tathA 1958-60 daramiyAna anukrame mahilA koleja, bhAvanagara ane sI. bI. paTela A koleja, naDiyAdamAM gujarAtInA adhyApaka. 1957-58 tathA 1960-64 daramiyAna anukrame senTa jheviyarsa koleja, amadAvAda ane saradAra vallabhabhAI ArTsa koleja, amadAvAdamAM adhyApaka. 1964 thI 1971 sudhI vIramagAmanI ArTsa kolejamAM gujarAtInA prAdhyApaka. saMzodhana mATena ke. jI. nAyaka suvarNacandraka emane enAyata thayo che. 'prajApati saMta' (1984) emane caritragraMtha che; to "arebiyana nAITsa' (1953) tema ja "sAcAM saMtAna' (1962) emanA kizorasAhityanA graMtha che. madhyakAlIna gujarAtI ane arvAcIna gujarAtIne anulakSIne emanAM sAhityasaMzodhanane lagatAM pustako A pramANe che: "dehalakRta abhivana-UMjhANuM' (1962), 'kavi lAvaNyasamayakRta nemiraMgaratnAkara chaMda' (1965), kavi lAvaNyasamayanI laghu kAvyakRtio (1969), prAcIna madhyakAlIna bAramAsI saMgraha - khaMDa 1(1974), narasiha mahetAnI kAvyakRtio' (1981). A uparAMta emaNe 'premAnaMdanI kAvyakRtio'- khaMDa 1, 2 (ke. kA. zAstrI sAthe, , 1979) saMpAdita pustaka ApyuM che. rAMTo. jesalamera : gulAma mahommada zekhanuM, bhASAsaMvedanAmAMthI raMga ane rekhAone AbhAsa racatuM cha kAvyonuM jUtha. caM.TA. jehAMbara: juo, chApagara jahAMgIra barajorajI serAbajI. jaina gUrjara kavio-bhA. 1, 2, 3 (1926, 1931, 1944) : mehanalAla dalIcaMda desAI dvArA saMpAdita 4,061 pRSTha dharAvato graMtha. trIjA bhAganA be khaMDa maLIne kula cAra khaMDomAM vibhakata A graMtha emAMnA anekavidha saMdarbhone kAraNe mAtra hastapratasUci 134: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM graMthakArasUci na banIonI eka saMdarbhakozanI koTinuM pradAna bA che. hastapratomAMnI kRtionA AraMbha-aMtanA bhAgo, e mATenA anya sthaLethI prApta thatA saMdarbhonI noMdha ahIM graMthakAranA samaya pramANe prastuta karI che; jemAM pAchaLathI pUti paNa thatI rahI che. eTale koI eka graMthano upayoga karatI vakhate badhA bhAgA cakAsavA paDe, samagra grahanuM Ayojana ghaNu vaijJAnika DhabanuM jaNAya che. kRtionI-kartAonI ane AraMbha-aMtabhAganI puSpikAMtargata rahetAM sthalanAmAdinI zabdAnukramaNikAmAM saMpAdake rAkhelI khAsa cIvaTanuM darzana thAya che. saMvata pramANe, prakAra pramANe kRtionuM vargIkarNa ane enI sUci, jainakathAnAma sUni, jaina sAdhugurupaTTAvali sUci, dezIonI anukramaNikA - A badhAMmAM saMpAdakanI saMzodhaka zakita ane UMDI sUjhanAM darzana thAya che. eka habara jeTalA jaina sarjako, emanI aDhI hajArathI vadhu kitao, hajAreka jeTalI gadyakRtio, ekaso keTalA jainetara sarjako ane emanI kRtione paricaya ApatA A saMdarbha graMthanI pUrtione yogya sthaLe mUkIne tathA vizeSasaMdarbho umerIne jayaMta koThArIe 1986nI saMvardhita AvRtti prakAzita karI che. ba.jA. jaina gulAbacaMda : navilakAsaMgraha 'zeSarekhA ane bIjI vAtA'nA kartA. .. jaina jagadIzacaMdra kAnamala (20-1-1909) vivecaka. janma bosa mujhaphpharanagara)mAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNe banArasanI saMskRta pAThazALAmAM. banArasanI hiMdu yunivasaTImAMthI ema.e. ane pIeca.DI. vasAye zikSaka, gurAtI, marAThI, urdU ane baMgALI bhASAnA jANakAra muMbaI yunivarsiTInA borDa eNva sTaDIjha ina hindI'nA ceramana ane muMbaInI rAmanArANa ruiyA kolejamAM hiMdI vibhAganA adhyakSa. paritrapustikA hindI sAhityamAM DokiI(1963)mAM emaNe hindI sAhityanA itihAsano saMkSipta paricaya Apyo che. nivAra jaina pavanakumAra jaine 'nIca nsArI', 'zambo', 'sTIphana DiDelasa' (24-1-1947): janma muMbaImAM. emanI vilakSaNa vArtAo ane kAvyaracanAoe AdhunikatAnA kSetre khAsa dhyAna kheMcyuM che. caM.TA. jaina rozanabAla: 'tapasvI che mANekacaMdrajInuM jIvanacaritra'(1959) -nA kartA. na vA. jo huM sarasvatIcaMdrane paraNata: ramya gaLa para kaTAkSa DrAya sarasvatIcaMdranA pAtranI gANikatAo pragaTAvo vinodinI manIyuka nibaMdha. To jaina gulAbacaMda - jodhANI manubhAI lallubhAI jokara : "kInAkhora'(1911), 'nAstika navala athavA mAnanA mAnamAM' (1914) ane mAchalInAM AMsu' navalakathAonA karyA. ni.vA. jogalekara sadAziva dAmodara: navalakathAo 'jodhapuranA karNasiMha' ane 'bhAminInA kartA. vA. jogI jeThAlAla vAlajI (1972): 'jhaLakatuM javAhIra yAne DaoNkaTara jogI', 'mAnavadharma pravezapothI' tathA kacchI-hiMdI-gujarAtI padaracanAonA kartA. ni.vA. jo bhImarAva mAdhavalAla : AtmavRttAMta 'joTe kavi bhImarAva mAdhavalAla'(1907), navalakathA 'kabIradAsa'(1907), caritrapradhAna graMtha 'narasiMha mahetA'(1914)uparAMta 'porje dikvipa yAne dilhI pATotsava', 'zailabALA' ane nATaka 'IrAvatI'nA kartA, ko.. joTe ratnamaNirAva bhImarAva (19-10-1895, 24-9-1955): janma bhUjamAM. amadAvAdamAM snAtaka. itihAsa mukhya rasano viSaya. 1933mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. 'gujarAtano sAMskRtika itihAsa'-bhA. 1-4(1945-1959) emanuM mukhya pradAna che. A uparAMta 'gujarAtanuM vahANavaTuM (1927),'gujarAtanuM pATanagara: amadAvAda'(1929),'khaMbhAtanA itihAsa'(1935), 'sAmanAtha'(1949) vagere emanAM anya pustako che. edhANI manubhAI lallubhAI (28-10-1902, 1939): bALa sAhityakAra, vaikasa hinTasaMpAdaka. janma baravALA (tA. dhaMdhukA)mAM, prAthamika mAdhyamika zikSaNa lIMbaDImAM. 1920thI baravALAmAM zALAzikSaka, 1930mAM rAjInAmuM ApI satyAgrahanI laDatamAM joDAyA. tyArabAda amadAvAda khAte jIvaNalAla amarazI pustakavikeMtAnI peDhImAM, 'sIbonA sahAyaka taMtrI. 'jIvana'nA taMtrI. jhaveracaMda meghANI pachI ceka-itihAsa ane veksAhityanA saMzAdhana ane saMpAdanakSetre A lekhakanI mahatvanI kAmagIrI che. taLapadI zailImAM vArtArasa sAthe sarala rajUAta karatI aneka lokabhAgya zreNIo emaNe ApelI che, 'suMdarIonA zaNagAra'- bhA. 1, 2 (1928, 1929) tema ja 'rAMdalanAM gIto' (1968) nArI upayogI pustako che. seraThI vAra'(1930), 'khATI mIThI bALavAno'(1932), 'seraThI vibhUtio'(1932), 'seAraThI zUravIro'(1932), 'AkAzI cAMciyo' (1932), 'kALiyAra ane bIjI prANIkathAo' (1939), 'kumAronI pravAsakathA'(1946), 'kulahatyA'(1960) ityAdi pustikAo kizorabhogya che 'satI rUpA mA'(1946), 'prajJAcakSu'(1946) jevI vArtAo, 'janapada'- bhA. 1-2-3(1941)nAM tema ja 'mAnavatAnAM motI' (1962)nAM taLapadA grAmacaritro emanAM sava Alekhana che. gujarAtI sAhityakoza-2 :135 For Personal & Private Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ jodhANI vasaMta manubhAI--jozI indukumAra devakRSNa - A uparAMta 'AMgaNAnAM paMkhI'- bhA. 1-2, 'pAdaranAM paMkhI' - bhA. 1-2, 'vanavagaDAnAM paMkhI'- bhA. 1-2, 'pAdaranI vanaspati', 'AMgaNAnI vanaspati', 'vanavagaDAnI vanaspati'- bhA. 1-2, peTe cAlanArI prANIo jevI zreNIo sarala ane AkarSaka rIte lakhAyelo che. caM. jodhANI vasaMta manubhAI (27-7-1932): bALasAhityakAra, saMpAdaka. janma amadAvAda jillAnA baravALAmAM, 1951mAM esa.esa.sI. 1955mAM bI.esasI. milamAM Tekaniziyana, 1977thI 'strIjIvana'nA saMpAdaka. 'caMdA cAMdA poLI' (anya sAthe, 1960) emanuM bALajoDakaNAMnuM pustaka che. 'rAMdalanAM gItA'(1967), 'khAyaNAM'(1968), 'lokapurANakathAo'(1968), 'lAkahAlaraDAM'(1972) emanAM saMpAdano che. A uparAMta emaNe peTe cAlanArAM prANIo, peTroliyama, kolaso vagere para vijJAnaviSayaka pustako paNa lakhyAM che. mA jobanapubA gulAbarAya dhIravAla (7-11-1943): vArtAkAra, janma AMbaraDImAM. ema.e., bI.eDa. mAdhyamika zALA, raMgapura (tA. mArI)mAM AcArya. 'phUlamALA'(1973) emano vArtAsaMgraha che. rA. jobanaputrA nArAyaNa tulasIdAsa (20mI sadInA pUrvArdhamAM hayAta): kavi, vaiyAkaraNI. emaNe 'dariyAlAla prArthanA tIgaNI', 'tulasIvivAha', 'jJAnabhAjI, 'kacchI bhASAnI lipi ane vyAkaraNa', 'caMdra maNa', 'sAmutika darpaNa', 'kArI pahelI copaDI' vagere pustako ApyAM che. A uparAMta emaNe 'zivamahimna stotra'no kacchI bhASAmAM anuvAda paNa Apyo che. 2.ra.da. jozI anila ramAnAtha (28-3-1940): kavi. janma goDalamAM, prAthamika mAdhyamika zikSaNa goMDala ane morabImAM. 1964mAM eca. ke. ArTsa koLeja, amadAvAdathI gujarAtI, saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1962-1969 daramiyAna hiMmatanagara, amarelImAM zikSaka. 1971 thI 1976 sudhI 'komarsa'nA taMtrI vADIlAla DagalInA pI.e. 1976-77mAM paricaya TrasTamAM sahasaMpAdaka. 1977thI Aja sudhI muMbaI myunisipala korporezanamAM laeNMgveja DevalapamenTa projekTamAM gujarAtI bhASAnA mukhya racAyA. gItanI bAbatamAM Adhunika kavitAno po sUra A kavinI racanAomAM pragaTo che. cAlI AvelA gItasvarUpane dare tarkamAMthI mukta karI saMdarbho ane sAhacarcA para, vAtAvaraNanA mijAja para tema ja saMbaM zabdabhAvayo para taranuM karavAno prayatna AthI ja emanA 'kadAca'(1973) kAvyasaMgrahamAM dekhAya che. uparAMta emAM gajhala ane chAMdasa-achAMdasa racanAo paNa che. 'baranAM paMkhI' (1981)kAvyasaMgrahamAM paNa gItanI AvI viziSTa 136: gujarAtI sAhityakoza -2 taraNA sAthe aneka derA kAvyaracanAno che. ''(1988) emano kAvyanI najIka rAranA bhAlapena', bArIne pAnuM kaphana 'kAgaDo dhoLA divasanuM aMdhAruM che' jevA aMgatanibaMdhono saMgraha che; to 'pavananI vyAsapIThe'(1989) emanA viniyAno saMgraha che. caM.. jozI amRtalAla odhavajI : paraMparAgata sAmAjika navalakathA 'prabhAno bhAI'(1941)nA kartA, kau.. jozI amRtalAla madanajI: navalakathA 'bahAdura bALA'nA kartA. 2.2.2. jozI aMbAlAla dAmodara : lAvaNI, sAkhI, jhUlaNA vagere chaMdomAM racelI kRti 'citAra ane vira(1914)nA kartA. ... dezI aMbelAla nAraNa (3-1936): caritrakAra. janma palasANA (tA. pAraDI)mAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa palasANA ane valasADamAM, muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e., elaeMga,bI. vakIlAtano vyavasAya. ucca keLavaNI, rAjakAraNa ane samAjasudhArAnI pravRttimAM sakriya rasa. emaNe 'jamanAbene sakkaI' (1933), 'ara DAmarAjI eDana vAlA'(1937), 'sara zApurajI bilImoriyA'(946), 'sAra vajrabhabhAI paTela (1948), 'hAdeva desAI (1949), 'DI, rAjendraprasAda '(1949), 'paTTAbhIsItArAmaiyA'(1950), 'vAralAla naheru'(1955), 'meArArajI desAI'(1960), 'jagadudvAraka bhagavAna mahAvIra'(1963) vagere caritrAtmaka pustako ApyAM che. emAM je te caritranAyakanA bAhyAMtara jIvananI kAlakramika vigato, pravRttio ane temanA vyakitatvano paricaya ApatA viziSTa prasaMgo saraLa zailImAM nirUpyA che. A uparAMta naLa-damayaMtInA kathAnaka para AdhArita 'damayaMtI'(1955) navalakathA emaNe ApI che. aitihAsika kathA mAMjarI'(1931), 'Apa' nAcasAhitya ane bhUmi'(1932) nadhA IMglenDano itihAsa' (1932) vagere emanAM anya pustako che. ni.vA. jozI, ANaMdaja nakharAma dhAkiya tevA mitra nATakamAM gAmano'(18)no karyA. 26. jozI Ara. ema. "tama': 'jA' mAsikanA rUpe prakAzita jAsUsI vArtAo 'rIMgalIDara' (1963), muMbaInA mavAlI' (1963), 'khaMjaranA bheda'(1963), 'jherI DaMkha'(1963), 'trIjuM zaba'(1965), 'khUllI charI'(1966) tathA 'khUnI yugala' nA kartA. 2.ra.da. jozI indukumAra devakRSNa, 'prabhu'(25-12-1925): navalakathAkAra, anuvAdaka. janma AbAdAna (IrAna)mAM. 1942mAM For Personal & Private Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ jozI IzvaralAla karazanajI - jozI umAzaMkara jeThAlAla 'bhArata choDo'nI laDatamAM kArAvAsa. tyArabAda jUnAgaDhanA sarakArI pustakAlayamAM graMthapAla. emaNe 'na raste na vaLAMka' (1971) navalakathA uparAMta 'mArAM gItA' (1958) ane 'gIta ame to gAzuM' (1963) jevAM bALakAvyasAhityanAM pustako ApyAM che. huM rAjarANI?" (1963), 'udayAsta' (1965) ane rAta mALavAnI' (1980) e emanA anuvAdo che. ni.vo. jozI IzvaralAla karazanajI : bALakone ramUjI vAcana pUruM pADatuM pustaka "bALa-saMvAdo'nA kartA. kI.bra. jozI umAzaMkara jeThAlAla, 'vAsuki', 'zravaNa' (21-7-1911, 19-12-1988): kavi, vArtAkAra, navalakathAkAra, nATayakAra, nibaMdhakAra, vivecaka, saMzodhaka, saMpAdaka, anuvAdaka. janma IDaranA bAmaNA gAmamAM. bAmaNAmAM cAra dhoraNa pUrAM karI tyAM vadhu sagavaDa na hovAthI IDara chAtrAlayamAM rahIne aMgrejI sAta dhoraNa sudhI IDaranI zALAmAM abhyAsa. 1928mAM amadAvAdanI proprAiTarI hAIskUlamAMthI maeNTrika. 1928-30 daramiyAna gujarAta kaoNleja, amadAvAdamAM ucca abhyAsa arthe rahyA. paraMtu inTara ArTsa vakhate satyAgrahanI laDatamAM jhaMpalAvyuM. 1931 nA chellA chaeka mahinA gUjarAta vidyApIThamAM kAkAsAheba kAlelakaranA aMtevAsI banyA. 1934 sudhI satyAgrahanI laDatamAM rahI, 1936 mAM muMbaInI eNliphansTana kaoNlejamAMthI arthazAstra ane itihAsanA viSayo sAthe bI.e. 1938 mAM gujarAtI mukhya ane saMskRta gauNa viSayomAM ema.e. 1936 mAM abhyAsa daramiyAna ja muMbaImAM vilepArlenI gokaLIbAI hAIskUlamAM zikSaka, pachI 1938 mAM siDanahAma kolejamAM vyAkhyAtA. 1939 mAM amadAvAdamAM sthira nivAsa karyo. 1946 sudhI gujarAta vidyAsabhA, amadAvAdanA anusnAtaka vargamAM gujarAtInA adhyApaka ane saMzodhaka. 1947mAM "saMskRti' mAsika zarU karyuM. 1953 sudhI svecchAe niyukata pravAsI zikSaka rahyA. 1954 mAM gujarAta yunivarsiTInA bhASAsAhityabhavanamAM gujarAtInA prophesara ane bhavananA adhyakSa. 1959 mAM muMbaI yunivarsiTInA nimaMtraNathI Thakkara vasanajI vyAkhyAnamALA. 1966 thI be satra mATe gujarAta yunivarsiTInA kulapati. 1979-81 daramiyAna kalakattAnI 'vizebhAratI'nA paNa kulapati. 1970-76 daramiyAna rAjyasabhAmAM lekhakanI hesiyatathI niyukita. 1957mAM kalakattAnI akhila bhAratIya lekhaka pariSadanA vibhAgIya pramukha. 1968mAM gujarAta sAhitya pariSadanA dilhInA 24 mA adhivezananA pramukha. 1978 -mAM sAhitya akAdamI dilhInA pramukha. 1952 mAM cIna, jAvA, bAlI, laMkA vagere eziyAI dezone, 1956 mAM amerikAne tema ja yuropane, 1957 mAM jApAnane ane 1961mAM raziyAne pravAsa. 1939mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka, 1944 mAM mahIDA pAritoSika, 1947mAM narmada suvarNacaMdraka, 1965 mAM umAsneharazmi pAritoSika, 1973mAM sAhitya akAdamI pAritoSika, 1968mAM kannaDa kavi ke. vI. puTappA sAthe vaheMcAIne bhAratIya jJAnapIThanuM pAritoSika. 1979 mAM seviyeTa laeNnDa puraskAra. 1982 mAM kumArane AzAna puraskAra, kensarathI muMbaImAM avasAna. sAhityanAM vividha svarUpamAM tatkAlIna cetanAnuM svastha prajJA ane bhAvaparaka indriyagrAhitAthI saundaryaniSTha rUpAMtara karanAra gAMdhIyuganA A agraNI sarjaka che. mukatakane camatkRtipUrNa laghuphalakathI mAMDI padyarUpakanA nATayapUrNa dIrdhalakanuM kalpanAsaMyojana darzAvatI emanI kAvyaracanAo, grAmINa starethI ghaTanAne UMcakI belInAM saMvedane prasAratI emanI nATayaracanAo, pAtramAnasane kendramAM rAkhIne marmagrAhI bhASA ughADatI emanI TUMkIvArtAo, hRdayanI vividha chabIo ApatAM emanAM nibaMdha ane vyakitacitro, sahRdayasaMvidane satata vikAsa darzAvatAM emanA vivecanasaMzodhane-A sarva gujarAtI sAhityane thayeluM viziSTa pradAna che. umAzaMkaranI gAMdhIdarzanathI prabhAvita bhAvakaTa kavitA saMskRtinAM bRha parimANone lakSya karIne cAlI che ne satyAgrahanI chAvaNIo tema ja jalethI zarU karI videzanA sAMskRtika samAjo sudhI e vistarI che. zabdavinyAsa ane arthavizvAsa sAthe rahasyavinyAsanA hillolarUpa layane sevatI emanI kavitA AtmAnI mAtRbhASA thavA jhaMkhI che; ane tethI manuSyanA AMtarabAhya sakalasaMdarbhane bAthamAM levAnI 'jIvanadRSTi' emAM anusmRta ane kayAreka agravartI rahI che. emanuM prathama kAvyapustaka "vizvazAMti' (1931) che khaMDomAM vaheMcAyeluM, gAMdhIyugane ane gAMdhIjIne mahimA karatuM viziSTa arthamAM khaMDakAvya che. suzliSTa Ayojanane abhAva chatAM bhAdraka ane gRhItanA pratipAdanane utkarSa dhyAna kheMce che. | jIvananuM niyAmaka tattva pazubaLa nahi paNa prema che ane tethI AMtararASTrIya snehasaMbaMdhenI imArata ahiMsA ane zAMti para khaDI karavAnI nemane ahIM vistAra che. AsvAdya kAkuo ane kahevata kakSAe pahoMcatI keTalIka ukitaone baMdha A kAvyane keTaluMka sthApatya arpaNa kare che. 'gaMgotrI' (1934)mAM tatkAlIna gujarAtanA viziSTa jIvananuM pratibiba jhilAyuM che. bhAratIya navotthAnane kAraNe UbhA thayelA saMgharSanA ane svAtaMtrayajhaMkhanAnA prabaLa udgAro vacce vizvapremane marma emanI aneka kRtiomAM dhabakato jovAya che. emAM samAjAbhimukhatA ane vAstavAbhimukhatAnA vividha AviSkAro pragaTa thayA che. 'baLatAM pANI', 'pIMchuM', 'samarakaMda bukhArA' ke 'jaTharAgni' jevI racanAonI siddhi dhyAnapAtra che. "nizItha' (1939) mAM samAja ane vAstavanI tatkAlInatAne atikramI jIvananAM zAzvatamUlyonA amUrta ke navIna AvirbhAva taraphanuM valaNa che. mAnava-astitvanAM tema ja mAnavasaMvittinAM judAM judAM pAsAMone nAdatattvanA AgavA prayoga sAthe ahIM sAkAra karavAno prayatna thayo che. "nizItha', 'virATa praNaya', 'sadgata moTAbhAIne', "annabrahma', 'AtmAnAM khaMDera' Adi enA uttama namUnAo che. citanazIlatA ane saMvedanazIlatAthI rasAyelI kavitA ahIM gujarAtI bhASAnI mahattvanI siddhio batAve che. layabaddha gItenI saMkhyA paNa saMgrahanuM AgavuMAkarSaNa che. prAcInA' (1944) kAvyasaMgraha 'trIjA avAja' tarapha vaLela gujarAtI sAhityakoza -2 : 137 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jozI umAzaMkara jeThAlAla che. eTale kAvyanA nATayarUpanI zodha prasaMgakAvyomAMthI kavine saMvAdakAvyo tarapha, padyarUpako tarapha laI gaI che. pAtronA saMvAdomAMthI Ubho thato ghaTanAne saMgharSa rahasyadorathI avalaMbita che. prAsabaddha chaMdovidhAna nirUpaNanI tINatA ane vegane upasAvavAmAM kayAMka kAragata nIvaDayuM che. ahIM mahAbhArata, bhAgavata ane jAtakakathAmAMthI ghaTanA gUMthIne sAta padyarUpako mUkelAM che. kriyAtmakatA karatAM bhAvAviSkAra enuM mukhya lakSya che. sAMprata jagatathI dUranA atItamAM haTIne ane vyakitajagatathI dUra UrminirapekSa vastujagatamAM khasIne kavitA avatAravAne A puruSArtha pragabha che. Atithya' (1946)mAM judA je anubhava aMgenAM kAvyagucche saMgrahAyAM che. lalitakalAo aMgenuM, pravAsa aMgenuM, vizvayuddha aMgenuM, viziSTa vyakitao aMgenuM - ema vividha kAvyaguccho tathA nArI : keTalAMka rUpo' aMgenuM seneTaguccha ane 'saravaDAM' aMgenuM gItanuM guccha dhyAnapAtra che. 'vasaMtavarSA' (1954) svAtaMtryottara jIvananI prasannatA ane kara NatAne jhIle che. 'hIrozImAnI nRzaMsa hatyAthI cheka 'Do na muja mRtyunenI gAMdhIhatyAne samAvatI kavinI saMvedanA 'murdAnI vAsa'ne sahevA chatAM manuSyaprema ke pRthvIpremanI zraddhAne akabaMdha rAkhe che; tethI ja RtugIte tema ja anucitronI indriyasaMvedya chabIo upasAve che. ahIM pacIsa jeTalAM AsvAdya sauneTomAM 'gayAM varSo' ane 'rahyAM varSo temAM e sauneTayugma prasiddha che. 'mahAprasthAna' (1965) mAM prAcInA'nuM anusaMdhAna che; ane nATakavitAnuM AhvAna AgaLa vadhyuM che. mahAbhAratamAMthI, rAmAyaNamAMthI ane buddhanA jIvanamAMthI lIdhelAM nATayavastuo para AdhArita ahIM bIjAM sAta padyarUpake saMgrahAyAM che. saMvAdatattvathI vadhu nATyatattva tarapha vaLatI A racanAo bolacAlanI bhASAne chaMdamAM vadhu pravAhI banAvI zakI che. 'maMtharAmAM nATayakSANane prabaLa unmeSa che, to 'kaca'mAM nATayAtmaka ekokitane baMdha dhyAnArha che. "abhijJA' (1967) mAM "chinnabhinna chuM jevI racanA dvArA A kavie chaMdomukitano prayoga karI bhaviSyamAM AvelI pachInI kavitAdizA mATe vaitAlika kArya karyuM che. akSarameLa, mAtrAmeLa, saMkhyAmeLa, layameLa uparAMta gadyanA TukaDAone emAM viniyoga thayo che. A saMgrahamAM mukatapadya ane padyamukitanA prayogone AraMbha thayo, temAM 'mArI zodha', 'rAja sthAnamAM pasAra thatAM ane 'gADI ghaNA gAu kApe' jevI paripakava racanAo maLI zakI che. dhArAvastra' (1981) 'mAIlenA mAIle mArI aMdara' jevI atyaMta sarjaka ane pAsAdAra kRti to Ape ja che, sAthe sAthe dhArAvastra' jevI rahasyapUrNa ane 'eka jhADa' jevI saMvedanapUrNa kRtio paNa Ape che. bALakAvyo pahelIvAra eka guccha tarIke ahIM mukAyA che. keTalIka racanAo naimittika ke prasaMgacita che ane zIdhra saMvedanAo para nabhavA prayatna kare che. 'saptapadI' (1981) sAta racanAone saMgraha che. pacIsa varSanA lAMbA paTa para A 'saptapadItaiyAra thaI hovAthI emAM sarjananI viSamatA, staranI uccAvatA ane abhivyakitanA tarIkAonI alaga alaga ajamAyaze che. vizvaprema ane vyakitanI azAMtino dvividha dora A racanAone sAMkaLe che. "chinnabhinna chuMnA khethI 'paMkhIlekanA AnaMdagheSa sudhInI kavinI AMtarayAtrA saundaryabhAva karatAM bhAva saundaryane anulakSIne thayelI che. 'paMkhIleka sAta kAvyamAM saLaMga tAjagIne anubhava karAve che. samagra kavitA" (1981)mAM emanAM dasa kAvyapustakonAM badhAM kAvyone samAvavAmAM AvyAM che ane aMte 'kAvyazIrSaka sUci' tema ja 'prathama paMkita sUci' paNa ApavAmAM AvI che. pAtragata bhASAnI bhinna bhaMgIo, vastune AkarSaka uThAva ane vividha paristhitionI kalpakatA dvArA. emaNe ekAMkIne eka suzliSTa ghATa ApavAne prayatna karyo che. saMgharSa, vega, vikAsa ane bhASAnA kasabathI mukhyatve sAmAjika ke rAjakIya bhUmikA para sthira emanI ekAMkIkalAe sAmAjika cetanAnI uparavaTa javAno. prayatna karyo che. ahIM bhAvaparAyaNatA ane vAstavaparAyaNatAnA tANAvANo mArmika karuNatA ane sUma vinodathI gUMthAyela che. 'sApanA bhArA' (1936)mAM agiyAra ekAMkIo che. temAM sAbarakAMThAnA iDariyA pradezanI belIbhaMgIo ane grAmINa vAtAvaraNa vacce naryA vAstavalekanAM pAtronI jIvaMta sRSTi che. 'sApanA bhArA', 'bAraNe TakorA', 'UDaNa carakalaDI' mahattvanAM ekAMkIo che. 'zahIda' (1951)mAM bIjA agiyAra ekAMkIo che. emAMnAM grAmINa bhUmikAvALAM traNekane bAda karatAM bAkInAM dezanI vyApaka paristhitione sparze che; ne kayAMka buddhipUrvaka haLavAzathI kAma le che. 'havelI' (1977) mAM agAunA zahIda' saMgrahanAM badhAM ekAMkIo uparAMta havelI' ane 'haLavA karmane huM narasaiyo' jevAM be maulika ekAMkIo tema ja yuripiDisanA 'IphijiniyA ina Torisa'nI anUdita racanAne samAveza karavAmAM Avyo che. vatananA anubhavane ane vatananI bhASAne saMvedanazIla tarIkAothI akhatyAra karI vividha pAtrasRSTinA mAnasa para kendrita thatI emanI TUMkIvArtAo saMyamita rIte marmane ughADe che. emAMya strImAnasanA saMskArajagatanuM nirUpaNa karavAmAM varatAtI emanI kuzaLatA prazasya che. zrAvaNI meLe' (1937)nI 'pagalIne pADanAra, 'che chANuM', 'mArI caMpAne vara' jevI vArtAomAM gujarAtI vArtAsAhityanI vizeSa siddhi jovAya che. uparAMta, 'traNa ardha be' (1938) ane 'aMtarAya' (1947) jevA vaccenA vArtAsaMgrahomAMthI jALavavA jevI pasaMda karelI bAvIsa vArtAono saMgraha 'visAmo' (1959) paNa maLyo che. 'pArakAM jayAM' (1940) emanI ekamAtra navalakathA che. traNa peDhInI vAtanA AlekhanamAM saLaMgasUtratA pUrI jaLavAI nathI ane tethI baso pAnanI A kRti vistRta phalaka para azliSTa rahI che. 'hRdayamAM paDelI chabIo' (1977)nA be khaMDomAM bhinnabhinna prasaMge AlekhAyelAM vyakitacitro che. vyakitatvanI khAsiyatone lasarakAmAtrathI jhAlavA sAthe emAM samabhAva ane uSmAM saMkaLAyelAM che. 'IsAmuzidA ane anya' (1986) paNa 'hRdayanA hakkathI lakhAyelAM, dezaparadezanI divaMgata vyakitaonAM vastulakSI yathArtha caritracitraNa che. 'gAMdhIkathA' (1969) caritramUlaka che. aMgatatAnA svAdavALuM ane vyakitatvanI hUMphavALuM gejhinI kakSAnuM nibaMdhanuM svarUpa gaghanI svastha ane lAghavapUrNa tAsIra 138: gujarAtI sAhityakoza-2 For Personal & Private Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasAvatuM jovAya che. kavitAleMDathI dUra e jhAjhuM vAstavanI ya para maMDAyeluM chatAM bhAvapUrNa che. emAM haLavI cAlanI nirAMta che. 'goSThi' (1951)mAM AvA bAvIsa nibaMdhA che. to, 'ughADI bArI' (1959)1947 pachInAM bAra varSamAM 'saMskRti'nA pahelA pana para chapAyelAM lakhANomAMthI kula ekANu laghulekhono saMcaya che. karmayoga, caritro, prakRtiprema, vidyA, kalA, raMgabhUmi, keLavaNI, lokazAhI, bhArata ane gataraMga jevAM kSetro para TUMko paNa donaka pratikriyAo vitAvavuM che. saundaryadraSTi, samabhAva ane buddhimattAthI niyaMtrita umAzaMkaranuM vivecana saMvedanazIla che. kha aMgenA tejasvI zvAsa Apano 'akhA eka adhyayana'(1941), bhAvanA cheDethI samucita cinA karato. 'samasaMvedana' (1948), mahAbhArata jevA purANagraMthathI mAMDI kAlidAsa-ravIndranAthanI cetanA sAthe anusaMdhAna karatA 'abhiruci'(1959), sAhityanAM vividha svarUpo para marmagrAhI tAraNe| ApatA 'zailI ane svarUpa'(1960), mahattvanI kRtionI vistRta AvAcanA Apano 'nirIkSA' (1960), kavi ane kavitA aMge maulika nirIkSaNA Apato 'kavinI sAdhanA'(1961), saMskRta sAhityanI prasiddha kRtiono AtmIyatAthI paricaya Apano 'zrI ane saurabha'(1963), paricayAtmaka lekha Apato 'zeksapiyara'(1964), kAMo ane kRtio tema ja sAhinika vIgato para prakAza pADatA laghulekhA ApatA 'pratizabda' (1967), paricayAtmaka 'kavitA vAcananI kalA'(1971), gujarAtI tema ja videzI kavio ane kavitAo para svAdhyAyalakhA ApatA 'kavinI ka'(1972), prAonAkAvyono AsvAda ApatA niAM nA mahelamAM'(1986) vagere emanA vivecanagraMtho che. emanA saMzodhana-saMpAdananA graMthomAM kAna kavi'(46), 'khAnA chappA'(1953), 'mahArAM soneTa'(1962), 'dazamaskaMdha' -- 1' (anya sAthe, 1966), 'akhegItA' (anya sAthe, 1967) mukhya che. uparAMta 'gAMdhIkAvya saMgraha' (anya sAthe, 1937), 'kAvyatattvavicAra'(anya sAthe, 1947), 'sAhityavicAra' (anya sAthe, 1940), 'vicAramAdhurI'(anya sAthe, 1946), 'digdarzana'(anya sAthe, 1942), 'AcAryaM AnaMdazaMkara dhruve smAraka graMtha' (anya sAthe, 1944), 'meghANI smRtigraMtha' (1952), 'svapnaprayANa'(1959), 'kAlelakara adhyayana graMtha' (anya sAthe, 1961), 'maDiyAnuM manorAjya'(1970) paNa emanAM noMdhapAtra saMpAdano che. 'purANomAM gujarana'(1946), 'samayaraMga' (1963), 'IzAna bhArata ane aMdAmAnamAM TahukathA mAra'(1976), 'ogaNIsA ekatrIsamAM DokinuM"(1977), 'keLavaNIno kImiyo' (1977) vagere emanA prakIrNa graMtho che. emaNe ApelA anuvAdomAM 'gule pelAMDa'(1939), uttararAma rana'(1959), 'zAkuntala'(1955), 'eka zatI' (anya sAthe, 1963) mukhya che. caM. jozI umAzaMkara mugaTarAma-jozI kanaiyAlAla gaNapatarAma jozI umAzaMkara mugaTarAma : bALapAThono saMgraha 'pharavA jatAM' (1939) tathA gItasaMcaya 'kera'nA karyAM, 2.ra.da. jozI umiyAbAI ke : padyakRtio 'dattalIlA'(1928) ane 'maMgaLASTaka'nAM kartA. .. jethI umiyAzaMkara: bALavArtA 'pherI'(1937)nA kartA, ka.. jozI umiyAzaMkara khuzAladAsa: aMgreje ane temanA zAsanakALanI bhakita karatI padyakRti 'briTIzarAjanI balihArI'(1900) nA kartA. 2.ra.da. jozI umeza jayaMtIlAla, dina' (16-11-1946): kavi. janma amarelI jillAnA valAraDI gAme. 1964mAM esa.esa.sI. 1969thI prAthamika zikSaka, 'gUDa morniMga tAnkA'(1984) uparAMta gajhalasaMgraha 'prakhara' (1984) emanA nAme che. 'pagalI'(198 bALakAvyonA saMgraha paNa emaNe Apyo che. jozI umA gaurIzaMkara (19-7-1924); caritrakAra, janma khArA gheDA jillAnA jhIMjhuvADAmAM. 1951mAM bI.esasI. 1958 mAM ema.esasI. 1974mAM orgenika kemisTrI viSayamAM pIeca.DI. 1958thI Aja sudhI adhyApana. dhUmaketunAM putrI. emaNe 'vIraDAnAM pANI'(1954) navalikAsaMgraha uparAMta dhUmakenA jIvanaghaDataranI vAta'-A. 1-14 anya sAthe, 1965-1978), 'bhArataratna indirA gAMdhI (1972), 'bhArata' eka pavidhAtA saradAra'(1975) vagere caritragraMtho ApyA che, vaLI, 'sI. vI. rAmana'(1973) 'vikrama sArAbhAI'(1934), 'DaoN. homIbhAbhA'(1975), 'AInsTAIna'(1978), 'meDama kayurI' (1980), 'lUI pAzcara'(1982) vagere jIvanacaritro paNa emaNe AlekhyAM che. caM.To. jozI eca. ke. kathAtmaka gadyakRti eka lUMTAranI vAna'- mA. dha (1892)nA kartA, DaoN.bra. jozI kanaiyAlAla gaNapatarAma (11-5-1929) : navalakathAkAra, vArtAkAra, kavi, saMpAdaka. janma rAMdhejA (ji. gAMdhInagara)mAM. 1957mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI ema.e. ane 1960mAM ema.eDa. gujarAta sarakAranA vibhAgIya zikSaNAdhikArI. emaNe 'zinarI' (1963), 'ge kAra sitAranA'(1964), 'aMtaranuSA'(1972), 'zrAvaNanI e sAMja hatI' (1975), 'maharSi agatsya' (1977),'rozanI rUpanI, raMga rudiyAnA'(1979) jevI navalakathAo ApI che. 'sarayUnI sAkhe', 'kesarakadhArI', 'prema pAdukA', 'kiSkiMdhA', 'laMkApati', 'avadhapurI' ane 'surabhita gujarAtI sAhityakoza - 2 : 139 For Personal & Private Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ jozI karuNAzaMkara nAthAlAla - jozI guNavaMtarAya kRpAzaMkara 1 thI 5 (1953) jevAM prakIrNa vize paranAM pustako paNa ApyAM che. jozI kAnajIbhAI kALidAsa (1884,-) : bALasAhityakAra, zikSaNa maeNTrika sudhI. muMbaImAM vyavasAya. emaNe 'bALaukhANAM' (1929), 'bALahAmaNAM' (1930) ane "vaupaNavadharmagItA" vagere pustako ApyAM che. jezI kAti vizvanAtha : kAvyasaMgraha 'jIvatAM AMsuDAM'nA kartA. .bra. jozI kAntibhAI: paraMparAgata zailInI praNayapradhAna navalakathA. 'mAMthala bhItara jala' (1974)nA kartA. ka... jezI kezavajI vasanajI: padyakRti 'aMgadaviSTi'nA kartA. jozI kezavarAma vizvanAtha: bALavivAhanAM dUSaNonuM nirUpaNa karatA triaMkI nATaka 'kamaLAdu:khadarzaka' (1883) nA kartA. jozI kezavalAla raNachoDadAsa : nibaMdhasaMgraha 'ravadeza hitavardhaka' (1877) nA kartA. suSamA' rAmAyaNanI kathA AlekhatI navalakathA-koNI che. "naMdanavana' (1964) ane 'phUla pagale Ava' (1981) emanI laghunavala che. "hInA' (1963), 'smita ane AMsu' (1968) ane 'rAgamilananA cheDathA' (1983) e vArtAsaMgrahomAMnI keTalIka vArtAo zailI ane saMvidhAnanI dRSTie saphaLa hovA chatAM temAM viSaya ane nirUpaNarItinI ekavidhatA che. 'preraNA' (1970) ane 'Arata' (1975) nAM gIta, saeNneTa, mukataka, hAIku vagere prakAranAM kAvyomAM gaI peDhInI kavitAnuM tema ja navIna kavitApravAhanI nirUpaNachaTAonuM anusaMdhAna jovA maLe che. 'itihAsakathAmALA' (1971), 'lokasAhityamALA : 3-3' (1963-64), 'zrI sAMI sAdhanAthI (1964) vagere emanAM saMpAdano che. A uparAMta 'saMskArasudhA (1972), 'gujarAtI adhyApananA sAMprata pravAho' (1972), 'samAjanuM svA' vagere prakIrNa viSayanAM pustako paNa emaNe ApyAM che. ni.ve. jozI karuNAzaMkara nAthAlAla (10-3-1940): bALakAvyasaMgraha 'puSpAMjali' (1979)nA kartA. caM.To. jozI karuNAzaMkara maNizaMkara, 'nAnuM jozI' (10-10-1936): caritrakAra. janma porabaMdaramAM. 1955 mAM maeNTrika. 1981 mAM bI.e. 1963 mAM tattvajJAna viSayamAM ema.e. prAraMbhamAM zikSaka, pachI manAtha, amadAvAdamAM adhyApaka. emaNe mAkanA indrAtmaka bhautikavAda' (1975) jevA caritra graMtha uparAMta zaikreTisa, pleTo, eNrisToTala, kAnTa ane zopanahovara para jIvanacaritro ApyAM che. 'bhakata bhaIjIbhAI' (1982) paNa caritrapustaka che. "gillIdaMDo' (1981), 'bindumAM bindu' (1983) vagere emanAM kAvyapustako che. e.To. jozI kalyANarAya nathubhAI (12-7-1885, 19-7-1976): caritralekhaka. janma zaMkhebAramAM. prAthamika zikSaNa beTadvArakA ane mAdhyamika tathA uccazikSaNa dvArakA tathA muMbaImAM. 1904 mAM maeNTrika. 1908 mAM eNliphansTana kaoNleja, muMbaIthI phijhikasa-kemesTrI viSayo sAthe grejayueTa, 1909mAM dvArakAnI e. vI. skUlamAM heDamAstara, pachI vaDodarA rAjayanI vividha zaikSaNika saMsthAomAM adhyApaka ane AcArya. 1944 mAM nivRtta. 1916-22 daramyAna 'keLavaNI" mAsikanuM saMpAdana. 1918 mAM prijhanarsa eiDa kamiTInA sabhya. nivRttikALa daramiyAna zAradApITha vidyAsabhAnI sthApanA ane saMcAlanamAM maMtrI tarIke yogadAna. narmada suvarNacaMdraka vijetA. emaNe 'snehagItA' (1919) ane 'snehajota' nAme bodhakathAo; 'sara viThThaladAsa ThAkarasInuM jIvanacaritra' (1932) ane 'zrI puruSottama vizrAma mAvajInuM saMkSipta jIvanacaritra' jevAM caritra; uparAMta Arogya vijJAnanI vAto' (1917), 'eziyAnI oLakhANa'- bhA. 1-2 (1922), 'dvArakA pradezane sAMskRtika itihAsa' (1923), 'IMglaeNnDanuM vahANavaTuM (1926), pRthvIne paricaya' (anya sAthe, 1934), 'sAmAnya vijJAnanA pATho'- bhA. jozI khaTAu vallabhajI : lagnAdhipati hAuM te' (1935) ane 'mRgatRSaNA' (1937) nATakonA kartA. caM.. jozI gajAnana vizvanAtha (10-'12-'1907) : caritrakAra, vArtAkAra, janma amadAvAda jillAnA nAnI berumAM. abhyAsa gujarAtI zALAMta sudhI. mila vyavasAya. atyAre nivRtta. 'akhaMDa joDI' vArtAsaMgraha uparAMta emaNe 'jIvanaprayAga'(1957) ane 'amaradhAmanI yAtrI' (1978) jevA caritragraMthA ApyA che. 'gujarAtI sekasAhityamALA : maNako 2' (1964) emanuM saMzodhana nuM pustaka che. kau.vya. jozI girajAzaMkara tribhuvanadAsa, 'girIna jozI' (20-12-1928): kavi. janma jUnAgaDhamAM.DiplomA ina peinTiga. hAla, jAmanagaramAM phoTogrAphIne vyavasAya. emanA kAvyasaMgraha 'phiMgara prinTa' (1980)nI ladhukadanI savAso jeTalI achAMdasa racanAo sAMprata jIvanasaMdarbhe jANItA banelA kAvyabhAvane dRDha rIte nirUpe che. kau.bra. jozI guNavaMtarAya kRpAzaMkara, 'jI. rAya' (15-8-1935): nATakakAra. janma marabImAM. inTara sAyaMsa sudhI abhyAsa. morabI TAilsa korporezana sAthe saMlagna. emaNe 'kaMIka' (1973) nAmane ekAMkIsaMgraha Apyo che. caMTo. 140: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ jozI gaurIzaMkara govardhanarAma jozI gaurIzaMkara govardhanarAma, dhUmaketu' (12-12-1892, 11-3-1965): navalikAkAra, navalakathAkAra, ciMtaka-vivecaka, nibaMdhakAra, caritrakAra, nATyakAra. janma saurASTranA vIrapuramAM. 1914mAM maeNTrika. 1920mAM aMgrejI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. goMDala rAjayanI relave ophisamAM ane pachI geDalanI hAIskUlamAM. 1923thI amadAvAdamAM sthAyI thayA. prAraMbhamAM aMbAlAla sArAbhAInA baMgalAnI khAnagI zALAmAM zikSaka tarIke ane pachI sara cInubhAI beroneTanA baMgalAnI khAnagI zALAmAM zikSaka tarIke kAma karyuM. nAnapaNamAM sAMbhaLelI vArtAo, bAlyAvasthAne vAcanazokha, zrImana nathurAma zarmAnA AzramanuM pustakAlaya, AsapAsanI prakRti Adi dhUmaketunA sAhityasarjananAM mahattvanAM preraka baLo rahyAM. 1935mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka maLelo, paNa parata karelo. 1953mAM narmada suvarNacaMdraka. 1944 mAM vaDodarAmAM maLelA gujarAtI sAhitya pariSadanA 15 mA adhivezanamAM sAhitya vibhAganA pramukha. 1957-58 mAM sAhitya akAdamI, dilhInA gujarAtI bhASAnA salAhakAra borDamAM sabhya. emaNe aneka gadyasvarUpe kheDyAM che, paraMtu emanI kIrti te navalikAkAra tarIke pratiSThita che. emanA Agamana pUrve gujarAtI sAhityamAM malayAnila Adi dvArA navalikA-lekhananI AbohavA sarjAI hatI, paraMtu aneka kalAtmaka vArtAonA sarjanane lIdhe dhUmaketu gujarAtI navalikAnA Adya praNetA gaNAyA. 'taNakhA' maMDaLa 1 thI 4 (1926, 1928, 1932, 1935), 'avazeSa' (1932), 'pradIpa' (1933), 'mallikA ane bIjI vArtAo (1937), 'tribheTo' (1938), 'AkAzadIpa' (1947), 'parizapa' (1949), 'anAmikA' (1949), 'vanachAyA(1949), 'pratibiMba' (1951), 'vanarekhA' (1952), 'jaladIpa' (1953), 'vanakuMja' (1954), 'vanareNa' (1956), 'maMgaladIpa' (1957), candrarekhA' (1959), "nikuMja' (1960), "sAdhyaraMga' (1961), sAdhyateja' (1962), 'vasaMtakuMja' (1964) ane chello jhabakAro' (1964) e covIsa saMgrahanI navalikAomAM sAmAnya, dInadaridra pAtrone prathamavArane praveza gujarAtI navalikAkSetre kAMtirUpa hatA. emanI navalikAo bhAvanAvAdI che, te vAstavalakSI paNa che. bhAvanAvAdI navalikAomAM mastIbharyA, raMgadarzI, kalpanAraMgyA vAtAvaraNamAM teo koI Adarza ke bhAvanAnuM nirUpaNa ane UminuM utkaTa Alekhana kare che. vAstavalakSI navalikAomAM emane jhoka samAjasudhAraNA pratyeno che. gAMdhIbhAvanAno paDagho paNa emaNe jhIlyo che. mAnavasaMvedanAnI sUkSma kSaNa, lAgaNIo, nArInI vedanA, karuNA tathA vatsalatA, mAnavaaMtaranAM dra, viSAda ke AnaMdanAM nirUpaNo temAM che; to prAcInakALa, madhyakALa ane bhaviSyakALane nirUpatI vArtAo paNa ahIM che. dhUmaketu raMgadarzI prakRtinA sarjaka che, pariNAme lAgaNI-nirUpaNa, vega, kavitAnI nikaTa besatI gadyazailI, vAtAvaraNanI citrAtmakatA ane kyAreka ciMtana tema ja dhUnI-taraMgI pAtro emanI navalikAomAM pragaTa thAya che. emanI vArtAkathananI nijI lAkSaNika zailI che. lekabelIno lahejo, kAvyamaya AlaMkArika ane sacoTa prabhAva nirUpatuM gadya tathA saMvAdo emanI navalikAone opa Ape che. kaTAkSa tathA hAsyane paNa emAM upayoga thayo che. emanI navalikAomAM atiprastArane kAraNe kayAreka saMvidhAna kathaLe che. grAmajIvana pratyeno pakSapAta, nagara-yaMtra-saMskRti pratyene. aNagamo, jUnAM mUlyonI pratiSThA, Umino atireka, ciMtanano anucita moha, atimukharatA, lekhakanuM bhASya Adi emanI vArtAonI sImAo che. Ama chatAM 'posTaoNphisa, bhaiyAdAdA', 'lakhamI', 'hRdayapalaTo', 'eka TUMkI musApharI', "jIvananuM prabhAta', 'tilakA', 'bindu', 'sonerI paMkhI', 'trikoNa, 'ratino zApa, rajapUtANI', 'mAchImAranuM gIta' ityAdi navalikAo AvI sImAothI mukata kalAtmaka kRtio che. emaNe sAmAjika-aitihAsika navalakathAo vipula pramANamAM ApI che. emanI 'pRthvIza' (1923), 'rAjamuguTa' (1924), 'DadrazaraNa' (1937), "ajitA' (1939), 'parAjaya' (1939), 'jIvananAM khaMDera' (1963), "maMjhila nahIM kinArA' (1964) vagere sAmAjika navalakathAomAM sAMprata samAjanI abhipreraNA che. dezI rajavADAMnI khaTapaTone AlekhatI te navalakathAomAM nUtana paristhitimAM pragaTatI lokajAgRti nirUpAI che, to sAthosAtha lakataMtra, grAmasvarAja Adi bhAvanAnA nirUpaNa sAthe rAja khaTapaTane yathArtha citAra paNa che. emanI navalakathAomAM pAtravastumAM AdarzamayatAnuM nirUpaNa che, gAmaDAM pratyene pakSapAta che; chatAM kathAvega, caritracitraNa, rahasyamayatA ane zailIne kAraNa vAcanakSamatA che. caulAdevI' (1940), 'rAjasaMnyAsI' (1942), 'karNAvatI'(1942), 'rAjakanyA'(1943), vAcinIdevI' (1945), 'jayasiMha siddharAja' (barbarajiSNu) (1945), 'jyasiMha siddharAja' (tribhuvana khaMDa) (1947), 'jyasiMha siddharAja' (avaMtInAtha) (1948), 'gurjarezvara kumArapALa' (1948), 'rAjarSi kumArapALa (1950), 'nAyikAdevI' (1951), 'rAya karaNa ghelo' (1952), ajita bhImadeva' (1953), "AmrapAlI' (1954), 'vaizAlI' (1954), 'magadhapati' (1955), 'mahAamAtya cANakatha' (1955), 'candragupta maurya' (1956), 'samrATa candraguma' (1957), 'priyadarzI azoka' (1958), 'priyadarzI samrATa azoka' (1958), 'magadhasenApati puSyamitra' (1959), 'kumAradevI' (1960), 'gurjarapati mULarAjadeva': 1-2 (1961), 'parAdhIna gujarAta' (1962), 'bhAratasamrATa candragupta': 1, 2 (1963, 1964), "vadevI' (1966) vagere emanI aitihAsika navalakathAomAM guptayuga ane caulukayayuganuM nirUpaNa che. guptayuganI navalakathAo dvArA bhAratanI ane caulukayayuganI navalakathAo dvArA gujarAtanI asmitA pragaTa karavAne emane udde za jaNAya che. emAM rasajijJAsA saMtoSatI kathA-ghaTanAnuM saMyojana che, chatAM saMvidhAna-zithilatA, prasaMge-pAtronI ekavidhatA, rahasya-bhedabharama-sAhasa-abhutarasAdinuM sAyAsa nirUpaNa tema ja varNana-prastArane kAraNe emanI aitihAsika navalakathA sImita rahe che. 'jIvanavicAraNA' (1970)mAM emanA samAjaviSayaka nibaMdha gujarAtI sAhityakoza -2 : 141 For Personal & Private Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ jozI gaurIzaMkara mahAzaMkara - jozI jagadIza rAmakaNa uttara gujarAtanA jamaNapuramAM. maeNTrika. eNkAunTanTa. "madhuzALA' (1982) emane kAvyasaMgraha che. caMTo. jozI candrazaMkara mULazaMkara, 'candraza' (14-1-1938): navalakathAkAra. janma kherosA (gIra)mAM. 1961mAM maeNTrika. prAthamika zikSaka. emaNe sAmAjika navalakathA 'vaNaUgyA tArA' (1965) lakhI che. jozI cunIlAla gaNapatarAma: 'rasika kAMtA nATakanAM gAyane' (anya sAthe, 1905) nA kartA. ra.ra.da. jozI cunIlAla maganalAla : ogaNacAlIsa padyakRtiono saMgraha "bhakitane saraLa satAro' (1911) tathA 'jyakumArI vilAsa'- bhA. 1 nA kartA. che, te 'sAhityavicAraNA' (1969) mAM TUMkIvArtAnI svarUpa- vicAraNA che. prathama kRtimAM samAjahitaciMtaka dhUmaketu dekhA de che ane temAM subaddha vicAronuM UMDANa che, to bIjI kRtimAM TUMkIvArtA aMge vicAraNA tathA keTalAka aMjalilakhe che. ahIM nibaMdhasvarUpa kaMIka zithila che. nibaMdho ciMtanapreraka ochA, Urmipreraka vizeSa che. ahIM emanI sUtrAtmaka sabaLa zailI che. 'pAnageSThi' (1942) mAM paNa ciMtana che, paNa emAM bahudhA hAsyanibaMdhikAo che. joke ahIM emane hAsyakAra tarIke pragaTa thavAno AyAsa dekhAI Ave che. "pagadaMDI' (1940)mAM emaNe prakRtisauMdaryanAM varNanene anubhUtinI sAhajikatA ane AlaMkArika gadyane sparza Ape che. sthaLanA aitihAsika saMdarbho emanI bahuzrutatAne ahIM paricaya karAve che. rajakaNa' (1934), 'jalabiMdu' (1936), 'meghabiMdu' (1950), 'padmaraNa' (1951) jevI kRtiomAM citanakaNikAonuM darzana thAya che. emAM suramya vicArakaMDikAo, laghulekha ane nibaMdha che. sutrAtmaka zailInI sAthosAtha gadyanA kuzaLa kasabI dhUmaketune sanniSTha nibaMdhalekhaka tarIke emAM paricaya maLe che. emane jIvanasAha, emanI saudaryabhakita tathA bhAvanAzIlatA emAM nItare che. 'kalikAlasarvajJa hemacandrAcArya' (1940) emane caritragraMtha che, te 'jIvanapaMtha' (1949) ane "jIvanaraMga' (1956) emanI AtmakathA che. prathama kRtimAM hemacandrAcAryane vyakitatvanuM mUlyAMkana che paNa vigatomAM taTasthatAno abhAva ane itihAsano boja varatAya che. 'jIvanapaMtha' ane 'jIvanaraMga'mAM 1892 thI 1926 sudhInAM saMsmaraNonuM Alekhana che. prakRtinAM kalpanAzIla citrAtmaka varNane, vividha pAtrasRSTi, vItelA jamAnAnI ghaTanAo Adi suMdara rIte AlekhAyAM che; uparAMta emAM lekhakanuM vidyArthI, mitra, zikSaka ane sAhityakAranuM svarUpa pragaTe che. satyakathana ane suvAcya zailI e enI lAkSaNikatA che. 'ekalavya ane bIjAM nATako' (1933) tema ja ThaMDI krUratA ane bIjAM nATako' (1942) emanA nATayasaMgraha che. briAnanI kRtio ane TAgoranI 'gItAMjalinA emaNe karelA bhAvAnuvAdamAM te te sarjaka sAthe hRdayasaMvAda sAdhI emaNe kAvyamaya bhASAzailI ane ciMtanamAdhuryanA sva-sAmarthyane paricaya karAvyo che. A uparAMta, svarAjaprApti pachI sAmAnyajananA saMskArazikSaNane poSatI bALasAhitya ane prauDhasAhityanI saraLa ne bedhaka sATheka pustikAo emaNe lakhI che. 'itihAsadarzana', 'itihAsanI teja- mUrtio' (1955) ane 'iliyaDa' (1961) emanAM prakIrNa viSayanAM pustako che. jozI chaganalAla nabhubhAI : kathAtmaka gadyakRti 'adhyA ohiyAM yAne kaMpanI sarakAranI dagalabAjI' (1931), AtmacaritrakRti 'gAMdhIjInA sAnnidhyamAM mArI jIvanasAdhanA' (1978), caritragraMtha "vaiSNavajana to tene kahIe' (1969), smaraNagraMtho 'gAMdhIdIkSA' (1970) ane 'satyAgraha AzramanAM saMbhAraNAM' tema ja saMpAdana bApunA patro' (1962)nA kartA. dezI choTAlAla manasukharAma: 'padasaMgraha athavA kIrtanakoza' (1912)nA kartA. jozI choTAlAla rUkhadeva: 'mAdhavavilAsa nATakanAM gAyana' (1898), 'caMdrasiMha nATakanAM gAyano' (1905) tema ja 'ajitasiha nATaka (1913), "azoka', 'jAlima TuliyA nATaka', 'satI damayaMtI' vagere nATakonA kartA. kau.vya. jozI choTAbhAI nAraNajI: nATako 'rAjarAjezvarI' (1933) ane eka ja patnI' (1937), jIvanacaritra "motIlAla naheru' (1931) tema ja padyakRti 'bhAratane mahArathI' (1930) nA kartA. ca.TA. jozI jagadIza rAmakRSaNa, 'saMjaya Thakkara' (9-10-1932, 21-9-1978): kavi. janma muMbaImAM. 1949mAM esa.esa.sI. 1953mAM senTa jheviyarsa koleja, muMbaIthI gujarAtI, saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1955mAM amerikAnI sTenapharDa yunivarsiTImAMthI zikSaNazAstramAM ema.DI. 1957thI 1978 sudhI bajhArageTa hAIskUlamAM AcArya. 1979 nuM sAhitya akAdamI, dilhInuM maraNottara pAritoSika. umA-sneharazmi pAritoSika. muMbaImAM avasAna. 'AkAza' (1972) kAvyasaMgrahamAM paraMparAmAM rahIne adyatana banavAne kavine puruSArtha mukhyatve layapUrNa gItanI hathoTImAM jozI gaurIzaMkara mahAzaMkara : 'dilakhuza gAyana' (1986) nA kartA. 2.ra.da. jozI caturbhuja viThThala: navalakathA "dinakaramaNi' (1907) nA kartA. 2.2da. jozI candrakAnta revAzaMkara, prasUna" (27-7-1937): kavi. janma 142: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ dekhAya che. dama ane chAsa canAo UMcA sattvavALI nathI. 'vamaLanAM vana' (1976) kAvyasaMgrahanI kula 114 racanAoMmAM vadhu saMkhyA gItonI che. nahIM aAisa, chasa ke gerala racanAo vadhu noMdhapAtra nathI, paraMtu gItAmAM rahelo praNaya ane vaMdanAno potIko sparza keTalIka racanAone saphaLa puravAra kare che, "monTAkolA'(maraNottara prakAzana, 1979) cauda dIrghakRtiono saMgraha che. meAnTAja ane kolAjanA saMkaramAMthI siddha kareluM zIrSaka kAvyonAM asaMgata dRzyasaMyojane ane enI vicchinnatAne sUcave che. dRzyonI pratIkAtmakatA ane AMtarika bhAvachabI kapAraka rocaka vA chatAM bhASAnuM stara ekadare viSama rahyuM che 'vArtAnI pAMkhe'(1972), 'vArtAnI meja'- bhA. 1-2-3 (1972), 'huM to nitya pravAsI'(1973), 'vArtA re vArtA'- bhA. 1-2-3(1973), 'laba samUhajIvana'-bhA. 1-2-3(1974) vagere emanAM sahasaMpAdano che. 'marAThI kavitA - gresa' (1978) ane 'sUryaghaTikAyaMtra' mAttara prakAzana, 1981) emanA anuvAdo che. caM.To. beDhI dharAmAM va padyakRtio kIrtana caMdrA'(1911), jI : 'kuMjavihArI' (1913), *bharana AkhyAna'(1913), devakInaMdana mahAjano bhayaMkara viyoga'(1913), 'mAnAno sA'(1914), 'zrIkRSaNa garabAvalI' (1964) ane 'kavvAlI saMgraha'(1914)nA kartA, ... bezI jayazaMkara jIvanarAma, 'bhAvika'(1kkura, 1925): kavi, vArtAkAra, nibaMdhakAra. janma sulatAnapura (goMDala)mAM. prAthamika mAdhyamika zikSaNa goMDala ane mAMDavI (66)mAM. 1958mAM meTrika, 1921mAM bI.e. 1964mAM ema.e. mAMDavI, muMbaI ane amadAvAdanI hAIskUlamAM zikSaNakArya. saMgrahaNIthI avasAna. emaNe nibaMdha, vArtA ane kavitAnA saMcaya bhAvAmi'(1935) Apyo che. 2.ra.da. jozI jayazaMkara manasukharAma : padyakRti 'svargArohiNI'(1922)nA . 2.ra.da. jozI jayaMta 2.: jarmana mahAkavi gyAthanI jIvanabhAvanA tema ja emanA sarjanano saMkSipta paricaya ApatI pustikA barmana mahAkavi no kartA, kI.. jozI jayaMta zAmaLajI (23-10-1917): caritrakAra. janma amarelI jillAnA cItAmAM. ema.e., pIeca.DI. e. ba. gAi koleja, navasArImAM adhyApana. emaNe 'jhaveracaMda meghANI'(1968) uparAMta 'avadhUta zrI gajAnana caritragraMtho ApyA che, caM jozI jayarAma 20jI - jozI jelAzaMkara ravizaMkara jethI jayaMtilAla, janma 5' (2-12-1932): navalakathAkAra, vatana jAmakhaMbhALiyA. emaNe kathAvastunI zithila selanA pAvatI navalakathA 'mAnaapamAna'(1969) uparAMta vikharAtA sura'(1968-69) tathA 'darpaNa'(1970-71) kevI navalakathAo ApI che. ni.vA. jozI jIvaNalAla chaganalAla (3-1-1912): vivecaka. janma DabhAI (vaDodarA)mAM. mAdhyamika zikSaNa bhAImAM. 1932 mAM maeNTrika. 1959 mAM bI.e. 1962 mAM alIgaDha yunivarsiTImAMthI hindI bhASAsAhitya viSayamAM ema.e. 1954thI 1962 sudhI mAdhyamika zALAmAM ane pachIthI rAjakoTanI mAnuzrI vIrabAI kolejamAM adhyApana. kavi dayArAmanA pramukha ziSya racchADanA rUpI. ane dayArAmasAhityanA abhyAsI nA lekhaka dayArAmanI moTA bhAganI kRtionuM saMzodhana-saMpAdana kareluM che; e paikI 'vinayabatrIsI' (1939), 'kautuka ratnAvalI ane piMgaLasAra'(1949), 'dayArAma vAsudhA'(1941), 'dayArAma sAgaralaharI'(1942), 'dayArAma kAvyamaNimALA - bhA. 6'(1948), 'dayArAma kAvyAmRta' (1949), 'anubhavamaMjarI' (1971), 'dayArAma rasadhArA'- bhA. 1-6 (anya sAthe, 1961-76) vagere emanAM noMdhapAtra pustako che. 2.ra.da. jozI jIvarAma bhavAnIzaMkara (9-7-1975): bALasAhityakAra, janma amarelI jillAnA garaNI gAme. 1927mAM kAzI rahIne saMskRta sAthe aMgrejI bhaNavAnA prayatna karyo. kAzI vidyApIThanA paricayamAM AvyA. ghaNe samaya svAtaMtrya satyAgrahanI caLavaLamAM gayo. chevaTe bALasAhityanA lekhanane apanAvyAM. 'jhagamaga' bALasAptAhikanA taMtrI. bALasAhityanA vipula sarjana sAthe emaNe bAramAnasamAM ramatAM thaI jAya tevAM kAlpanika patra paNa ApyAM che. 'miyAM phusakI'nA 30 bhAga, 'chako mako'nA 10 bhAga, 'chela chabo'nA 10 bhAga, 'aDukiyo daDukiyA'nA 10 bhAga, uparAMta emaNe 'preraka prasaMgavArtAvali'nA 20 bhAga, 'bAdhamALA'nA 10 bhAga ApyA che. emanA anya aneka bALagraMthomAM bALasAhitya sarvasaMgraha (1936)nuM paNa sthAna che. caM.To. jozI kora haribhAI rasaprada zailImAM, gadya-padyamAM racAyeluM janakaputrI sItAnuM caritra 'satI sItA'(1896)nAM kartA, niva jethI jeThAlAla raNachoDalAla: lagnaprasaMge gAvAnAM gItono saMgraha 'maMgaLagItAvalI'(1928)nA kartA. 2.2.2. jozI jolAzaMkara ravizaMkara : bhakitapUrNa padyakRti 'zrI devastavana maMjarI yAne bAdhAvalI'(anya sAthe, 1911)nA kartA, For Personal & Private Use Only 2.ra.da. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 143 www.jalneiitrary.org
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ jozI jayeSThArAma harajIvana - jozI devakRSNa pItAmbara dezI. javeSThArAma havana "dharmadhuraMdhara gosvAmISarSa zrImad devakInaMdanAcArya caritra'(1913)nA kartA. 2.ra.da. joDI ThAkoralAla kAzIrAma (31-7-1930): hAsyalekhaka. janma amalasADamAM, bI.koma. sudhIno abhyAsa. hAsyarasika prasaMge ApanA 'hAyuddha'(1963), 'AnaMdahANI' (1967), 'milana'(1969) ane hAsyAropaNa' (1973) jevA nibaMdhasaMgraho emaNe ApyA che. pAmAM. jozI DAhyAlAla mULazaMkara: 'dilhInA chellA rAjapUta pRthvIrAja cauhANa samrAMkI nATaka' (1904) tathA 'aMbikAstuti'(1894) nA . 2.ra.da. dezI tulasI, AphrikAnA avistAramAM rajU karelI jAsUsI praNayakayA 'nIlama' - bhA. 1-2 (1970)nA kartA, caM.To. jozI trikamajI puruSottamadAsa : copAIbaddha 'subAdhAkSarI' (1915) -nA kartA. ..da. jozI tryaMbakalAla jIvarAja: navalakathAo 'zayatAnasadana athavA pApapanana'(1913) ane rAjA rAmakRSNa thavA raNInI raNabhUmi'(1922)nA kartA. caM.To. jethI dikSaNakumAra gaurIzaMkara (5-11-1919): caritralekhaka, navalakathAkAra, saMpAdaka. janma kariyANA (saurASTra)mAM. 'dhUmaketu'nA putra. 1941 mAM bhautikazAstra sAthe gujarAta koleja, amadAvAdathI bI.esasI. vyavasAye kApaDanI milamAM blIciMga-phiniziMga mAsTara. hAla nivRtta. mahAbhArata ane rAmAyaNa para AdhArita paurANika navalakathAo 'kurukSetrane paMthe'- bhA. 1-6 (1975-79) ane 'raghukulitalaka rAma'- bhA. 1-3 (1986) emaNe ApI che. dhUmaketu ane meghANInI maitrInuM rocaka zailImAM AlekhAyeluM zabdacitra 'be sAhityasakhA' (1975)mAM che. 'dhUmaketunA jIvanaghaDataranI vAto' (anya sAthe, 1965) ane 'dhUmaketunI umara yAtrA'(1971)mAM dhUmaketunAM jIvanasaMbhAraNAMnuM nikaTatAnA sparzavALuM Alekhana che; ane emAM temanI sAhityika-kauTuMbika jIvanachabI upasAvIne lekhake pitRtarpaNa karyuM che. A uparAMta emaNe 'dhUmaketunI vArtAno' (1966), 'dhUmaketunI sAhitya vicAraNA' (1969) tathA 'dhUmaketunI jIvana-vicAraNA' (1970) nuM saMpAdana paNa karyuM che ba.. jozI dinakara nA. (11-4-1945, 15-11-1938): bI.e. sudhIno abhyAsa. kakaTaranI ophisamAM nokarI, emanI kALo, vArtAo, laghunavala, patro, nibaMdho vagereno 14: gujarAtI hityakoza-2 racaya 'koI phariyAda nathI' nAme maraNettara prakAzanarUpe maLyo che. ni.vA. jozI dinakara maganalAla (30-6-1937): navalakathAkAra. janma ghaDI bhaMDAriyAmAM. vatana nAgadhaNIbA ji. bhAvanagara). prAthamika zikSaNa muMbaImAM. mAdhyamika zikSaNa bhAvanagaramAM. 1961 mAM itihAsa ane rAjakAraNa viSayo sAthe bI.e. muMbaImAM denA baeNnkamAM brAMca maeNnejara, emaNe 'dUra dUra Aro'(1963), 'jANe ajANe'(1963), 'to be mana pa'(1965), 'matsyavedha'(1966), pavana para lakhAyelI 'adIThAM rUpa' (1967), 'zeSa-azeSa'(1979), 'aganapacArI'(17), potAnI eka vArtA parathI kAMbAvAyelI 'tarasyAM pagalAM traNa'(1974), pUrvajanmanA smaraNane kAraNe udbhavanA cittAsaMgharSane ja karatI 'sAna'(1974), 'asahya' (1976), 'satyo cahero' (1938), kaTokaTIkALane niyata karatI 'khAlo re khela khurazInA'(1978), karNanA jIvana para AdhArita kaMkunA sUraja ApanA'(17), darabAranA kathAvastune rajU karI. "sUyara dhImA to '(1981), 'baraphanI cAdara' (1991), sAcAM mekanIno cAro'(1992), 'A paga nIceno rastA'(1982), 'agiyAramI dizA'(1992), "ApaNe kAMka maLyAM chIe'(1983) ane '36 pa6 una'(1993) vAo ApI che. A uparAMta anadhAra'(1964), 'vanapraveza' (1965), 'taraphaDATa'(1966), 'eka lAvArisa zaba'(1974) ane eka vahelI savAranuM rapa."(1980) vArtAsaMgraha ApyA che. 1954 1964nA eka dAyakAnI vArtAonuM saMpAdana 'yAda'(1967) tema ja anuvAda-pustaka 'paMjAbI ekAMkI'(1978) paNa emaNe nAkhyA che. pA.mAM. jozI dinubhAI bhavAnIzaMkara: bALavArtAkAra. gujarAtanA dariyAkinArAno ane vaNavAnA paricaya ApatI 'guMjava'(1921) ane 'sAgaranA cAMciyA' emanI sAhapreraka sAgarakathAo che. 'rAjakumAra', 'rakhaDu velA'(1961), 'kiraNano koyaDo', 'aghorI', gArIlAno prema' vagere emanI sika, bAdhaka ane preraka bALavArtAo che. 'AjhAdInI vAto' ane 'khudIrAma bejha'mAM rASTranA svAtaMtrya mATe dezabhakta naravIrAe ApelAM moMghAM balidAnonuM saraLa paNa sacoTa bhASAmAM Alekhana che. 'bhagavAna buddha','bhagavAna zaMkara' ane 'mIrA' emanI caritrAtmaka kRtio che. A uparAMta emaNe mULa graMthone AdhAre 'bhAgavata' ane 'rAmAyaNa' saMkSepakRtio paNa ApI che. .ivA. jozI devakRSNa pItAmbara (5-1-1892,-): kavi. janma TANA (ji. bhAvanagara)mAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa. zarUAtamAM relavemAM sTezanamAstara, pachI irAna-AbAdAnamAM lAMbA samaya zikSaka, svadeza parata AvI bhAvanagaramAM tAra ophisamAM nokarI. For Personal & Private Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ jozI devajIbhAi mULajIbhAI- jozI naMdinI umAzaMkara sva. hAjI mahaMmada alArAi zivajInAM 'gulazana' ane ' (1980) kAvyasaMgraho ApyA che. e sivAya emanAM hAsyavIsamI sadI" sAmayikomAM emanI kavitAo pragaTa thaI hatI. kaTAkSanAM pustakomAM "maMdasmita' (1966), 'taraMgalIlA' (1980), muMbaIthI pragaTa thatA kArTuna-akhabAra 'hiMdI paMcamAM ekadhArAM 'mukatavihAra' (1983) tema ja paMdara ekAMkIone saMgraha 'hAsyanI pacIsa varSa sudhI pagAradAra kavi. te samayanAM 'zAradA', 'navacetana', paraba' (1983) mukhya che. 'gujarAtI' (sAptAhika) ityAdimAM emanI hAsya-kaTAkSanI padya pA.mAM. racanAo niyamita pragaTa thatI hatI. teo sabhA ane muzAyarAnA jozI naTubhAI: 'zrI harigIta ane gAMdhIgItA' (1971) nAM kartA. dalapatazailInA kavi hatA. 'kaTAkSa kAvyo' (1942)mAM emaNe 2.ra.da. narma-marma ane upahAsa dvArA tatkAlIna sAmAjika prathA, rIti, jozI naTubhAI kezavalAla (22-3-1938): jIvanacaritralekhaka. mAnyatA, daMbha ityAdine lakSya banAvyAM che. hAsyakaTAkSanI sahaja janma vANA (haLavada)mAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa dRSTi ane kaTAkSa jayAM sUkSmatA ane kalA sAthe pragaTa thayAM che te vIramagAmamAM. gujarAta yunivarsiTImAMthI bI.kaeNma, bI.e. ane kAvyo AsvAdya banyAM che. 'yama zibikAne', 'deva tAre kAje, hindI viSayamAM ema.e. agiyAra varSo sudhI vIramagAmamAM 'soNalAM sehAmaNAM' jevAM anya kAvyapustako emaNe ApyAM che. mAdhyamika stare ane pachIthI gUjarAta vidyApIThamAM zikSaNa mahAza.o. vidyAlayamAM zikSaNakArya. jozI devajIbhAI mULajIbhAI: 'bALabhUSaNa ane bALazikSaNa emaNe bALasAhitya ane bALanATakamAM gijubhAI badhekAnuM (1895) nA kartA. pradAna" (1977) tathA sAhityAkAzanA zukratAraka zrI yazavaMta 2.ra.da. paMDayA' (1977) nAmanA laghuprabaMdho ApyA che. uparAMta 'pAMca jozI devadatta zivaprasAda (19-1-1936): caritrakAra. janma paroDha' (1984) vArtAsaMgraha, 'AlaMbana' (1981) navalakathA tema rAjapIpaLAmAM. 1953mAM maeNTrika. 1958mAM bhavansa koleja, ja 'svargabhUmi' (1978), 'senAno sUraja ane bIjA nATako muMbaIthI gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1961 mAM tyAMthI (1983) tathA "caturaMga bhavAI' (1983) jevAM nATako paNa ja e ja viSayo sAthe ema.e. 1971 mAM saradAra paTela ApyAM che. insTiTayuTamAMthI 'madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM rAmakathA para pIeca.DI. 1961-64 daramiyAna ma. sa. yunivarsiTInA jozI narendrakumAra mayAzaMkara (16-3-1912): navalakathAkAra, orienTala insTiTyuTanA rAmAyaNa vibhAgamAM kriTikala eNperenTsa janma amarelI jillAnA gopALagrAmamAM. 1927mAM maeNTrika. rAITara. 1964-76 daramiyAna bilImorA kolejamAM adhyApana. 1932 mAM gaNitazAstra sAthe bI.e. prAraMbhamAM eNDaminisTreTaranA 1979 thI Aja dina sudhI orienTala insTiTayuTamAM risarca aMgata madadanIza, pachI gujarAta rAjayamAM mAmalatadAra, DepyuTI oNphisara. kalekaTara ane kalekaTaranI samakakSa jagyA para kAmagIrI. emanA nAme "raMga sAMga' (1977) ane "kavi giradhara : "navAM kalevara dharo haMsalA (1982) laghunavala uparAMta emaNe jIvana ane kavana' (1982) jevI jIvanakathAo tema ja "zrI- ApaNuM paMcAyatI rAjaya' (1970), 'gItAdarzana' (1972), nArAyaNalIlAmRta' (1982) jevo jIvanakathAne anuvAda che. yogadarzana' (1974) ane "bhAtIgaLa bhomakA kaccha' (1977) caM.To. jevAM pustako ApyAM che. jozI devendra zaMkaralAla (5-5-1921): vArtAkAra. janma AmodamAM. caMTo. maeNTrika sudhIno abhyAsa. 'gujarAta samAcAra" sAthe saMlagna. jozI navIna, navaraMga': nRsiMha pUrvatApanIya upaniSada ane | kizorakathAone saMgraha 'AkAzI gheDo' (1960) ane nRsiMha uttaratApinIya upaniSada para AdhArita vigatovALI, 'biMbisAra' (anya sAthe, 1960) emanA nAme che. bhagavAna nRsiMhajInA mAhAmya tathA tattvajJAnane nirUpatI pustikA nRsiMha mAhAbhya' (1979)nA kartA. jozI dhanezvara zivarAma: mahI nadInI stuti karatI racanA ni.va. 'mahyASTaka' (1885) nA kartA. jozI naMdarAma pItAMbaradAsa: 'gujarAtI bAlavinoda' (1904) nA ni.vo. kartA. jozI naTavaralAla zaMkaralAla (19-10-1917): kavi, hAsyalekhaka. janma ratanapuramAM. 1935mAM maeNTrika. 1939 mAM bI.e. 1941mAM jozI naMdinI umAzaMkara (5-7-1941): pravAsakathAlekhaka. janma elaela.bI. 1942 mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe ema.e. amadAvAdamAM. 1961mAM arthazAstra sAthe bI.e. amerikAnI bI. TI. hAIskUlamAM AcArya. hArvarDa yunivarsiTImAMthI e ja viSayamAM 1964 mAM ema.e. prakRti, prema vagere anekavidha viSayone anulakSIne emaNe tathA pIeca.DI. prAraMbhamAM inDiyana insTiTayuTa oNva maeNnejavigha lekhA' (1966), "anurAdhA' (1967) ane "maneramAM menTa, amadAvAdamAM prAdhyApaka, pachI biralA insTiTayuTa oNva gujarAtI sAhityakoza -2 :145 For Personal & Private Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ jozI nAnAlAla jozI prAgajI lakSmIdAsa emaNe "sonerI mAchalIono saLavaLATa' (1971) nAmaka vArtAsaMgraha, 'mananAM meghadhanuSya' (1971) ane haiyAM tarase saravara tIra' (1975) nAmaka navalakathAo tema ja 'nakSatra' (1979) nAmaka kAvyasaMgraha ApyAM che. 'govardhanapratibhA' (anya rAAthe, 1983) emanuM saMpAdana che. jozI puruSottama bALakRSNa: yuvarAjanidhanakAvyanA kartA. sAyanTiphika risarca, navI dilhImAM niyAmaka. atyAre 'unnati', amadAvAdamAM menejiMga TrasTI. 'yuropayAtrA' (anya sAthe, 1985) emanuM pravAsapustaka che. uparAMta, emaNe aMgrejImAM arthazAstra viSayanAM pustako lakhyAM che. caMTo. jozI nAnAlAla, rasika vinodI': vArtAkAra. emanA prathama vArtAsaMgraha 'mahephIla' (1934) mAM dhUmaketunI vArtAonI asara jovA maLe che. "anurAga' (1962) emane vIseka sAmAjika vArtAono saMgraha che. "dhIme priya' (1968) mAM paraMparAnuM anusaraNa chatAM prayogo taraphanuM valaNa dhyAna kheMce che. ni.. jozI nAraNajI jAdavajI: 'mahArAjA kezarIsiha ne rANI lIlAvatI : gAyanarUpI nATaka' (1891) nA kartA. ni.vA. jozI nArAyaNa gajAnana (4-10-1911): janma ratnAgiri jillAnA aMjale gAmamAM 1937mAM bhAvanagaranI zAmaLadAsa kaoNlejamAMthI ema.e. 1952 mAM pIeca.DI. 1939 thI 1946 sudhI amadAvAdamAM bhAratI vidyAlayamAM zikSaka. tyArabAda vaDodarAmAM kevuM kaoNlejamAM marAThI tathA aMgrejInA adhyApaka. emanI pAsethI marAThI sAhityanA agraNI sAhityakAro tathA sAhityakRtio vizenI paricaya-pustikA 'marAThI sAhityamAM DokiyuM' (1961) maLI che. ni.vA. jozI nArAyaNa lakhamIdAsa : satI damayaMtI nATakanAM gAyanA (1904) nA kartA. jozI puruSottama harajIvana: rAdhAkRSNaviSayaka bhAvavAhI bhajanAne saMgraha 'kRSNalIlAmRta' (1956)nA kartA. ni.. jozI pratAparAya prANazaMkara : saraLa bhASAmAM lakhAyelI camatkAraviSayaka bALavArtAono saMgraha 'semalarekha' (1955) nA kartA. ni.ve. jozI pratAparAya morArajI : 'saMvAdamALA'- bhA. 1, 2 (1929, 1933) nA kartA. ni.vA. jezI pradya nuprasAda tribhuvana : Izvaranuni tathA bhajanAnA saMgraha 'prabhuprasAdI' (1956)nA kartA. .ive. jozI pI. ema. : 'hidanI vibhUtio' (1942)nA kartA. jozI pItAMbara prabhujIbhAI, 'ddhikavi,' 'rAjakavi,' 'maMtrakavi' (1-7-1929): kavi. janma amarelI jillAnA araNejamAM. 1956 mAM esa.esa.sI. 1962 mAM bRhad gujarAta saMskRta paripada taraphathI sAhityazAstrI. atyAre boTAdanI relave skUlamAM zikSaka. 'kAvyakuMja' -bhA. 1 (1986), 'kAvyakuMja' - bhA. 2 (1988) tema ja 'prAcI sarasvatI' - bhA. 1, 2 (1887, 1988) emanA nAme che. caMTo. jozI pururAja punamabhAI (14-12-1938): kavi, navalakathAkAra. janma naDiyAdamAM. 1857 mAM maeNTrika. 1961 mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1963mAM e ja viSayamAM ema.e prA bhamAM zikSaka ane gujarAta rAjayanA mAhitIkhAtAmAM sabaeNDiTara. 1970-75 daramyAna mahudhA-bAlAzinoranI kolaeNjamAM adhyApaka. 1975 thI Aja sudhI sAvalInI kolejamAM prAdhyApaka. jozI prabodha navInacaMdra (28-11-1926): nATayakAra. janma amadAvAdamAM. 1942 mAM maeNTrika. amadAvAdanI gujarAta kolejamAMthI bI.esasI. 1963 mAM calacitra-kSetramAM praveza. atyAre bombe DAyamanDa maracarsa eNsosIezananA maMtrI. emanuM pattAMnI joDe(1963) raMgabhUmi upara saphaLa thayeluM karaNAMta triaMkI nATaka che. nATakanA mukhya pAtranA hRdayabhAvAnuM Alekhana tenI noMdhapAtra siddhi che. kadama milAke calo' (1963) kaTAkSayukata saMvAdonA AdhAre lakhAyela pragogazIla vicArapradhAna nATaka che. "AMbe AvyA mora' (1968), bIjA rastA nathI' (1968), 'ka jale ko bujhAya' (1972) vagere emanAM anya nATako che. mApha karajo, A nATaka nahi thAya' (1961) ane 'zApita varadAna' (1968) emanA ekAMkIsaMgraho che. prahasana zailInAM, vibhinna patrazreNI dharAvatAM saMvAdapradAna ATha ekAMkIone saMgraha 'sarjakanAM sarjana'(1969) tathA 1953-1963nA samayagALAmAM lakhAyelAM ane raMgabhUmi para bhajavAyelAM praharAnarIlInAM maMcanakSama ATha ekAMkIono saMgraha tIna baMdara (1977) paNa emanI pAsethI maLyA che. 5.nA. jozI prAgajI dayALajI: navalakathA "kSamAzIla suMdarI' (1931) nA kartA. jozI prAgajI lakSamIdAsa: "manasuMdarIharaNa nATakanAM gAyane' (kA. vIrajI vI. sAmajI sAthe, 1899)nA kartA. ni.vA. 146: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ jozI prANazaMkara sAmezvara - jozI bhavAnIzaMkara bhAIzaMkara uparAMta emaNe prauDhavAcananI sugama kathAmALA' (1975)nI 5 pustikAo ApI che. bALasAhityamAM vividha viSayo para eka pustikAo lakhI che. me.pa. jozI prANazaMkara sAmezvara, "yogI' (20-2-1897): nibaMdhakAra, anuvAdaka. janma jetapuramAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa jetapura ane rAjakoTamAM. kaoNleja zikSaNa jUnAgaDhamAM. 1916 thI 1957 sudhI dakSiNa AphrikAmAM lekhaka, zikSaka ane patrakAra tarIkenI kArakirdI, tyAMnI kAMti caLavaLanA kAryakara. 1917 pachI rAjakoTamAM nivAsa. emanAM pustako zAhIvAdanI jaMjIro', 'smRtiprasaMge', AphrikAnI mahAkrAMti' vageremAM dakSiNa AphrikAnI rAjakIya tathA sAmAjika paristhitinuM aitihAsika nirUpaNa che. UMgha ane jAgRti', kRSNabaMzI', 'jagatanA rAjadvArI kSetramAM hiMdanuM sthAna vagere emanAM anUdita pustako che. 'rAga pane durga' (1937) ane "vizvanA mahAna dharmo' (1967) e emanAM nIti ane dharma vizenAM pustako che. ni.vo. jezI prItamalAla lakamIzaMkara (21-5-1931): navalakathAkAra, vArtAkAra, kavi. janma vatana bhUja (kaccha)mAM 1951mAM maeNTrika. 1961mAM gujarAtI ane mAnasazAstra sAthe bI.e. 1951thI 1962 sudhI bhUjanI hAIskUlamAM zikSaka. 1962-63 mAM bhUjanakhatrANAmAM samAjazikSaNa adhikArI. 1963 thI 1976 sudhI jillA mAhitI adhikArI. 1976 thI 1978 sudhI pAlanapuramAM mAhitI kendranA vyavasthApaka. 1978 thI naDiyAdamAM sahAyaka mAhitI niyAmaka. "kaMthakoTezvara' (1969), "sonalarANI'- bhA. 1-2 (1970) ane pASANazaiyA' (1978) kaMthakoTa (kaccha) aMgenI, to "hiraNyaNa (1981) ane 'pravarasetu' (1982) kAzmIra aMganI daMtakathAmizrita aitihAsika navalakathAo emaNe lakhI che. "aDAbIDa aMdhArAM' (1971), 'mRgajaLa' (1974), "aMkura' (1978), 'nAjuka savArI' (1979) ane 'paDachAyA ajavAsanA' (1983) sAmAjika navalakathAo che. emanI A kRtio vArtArasanA sAtatyane lIdhe vAcakabhogya banI che. emaNe 'mArI eka vArtAo' (1975) nAme navalikAsaMgraha paNa Apyo che. 'nizigaMdhA' (1957) emano kAvyasaMgraha che. te 'vaiyanti' (1968) gItasaMgraha che. 4.gA. jozI bAbubhAI jIvarAma (15-9-1928): bALasAhityakAra, janma IsarI (ji. sAbarakAMThA)mAM. tyAMnI gAmaThI zALAmAM prAthamika zikSaNa meLavI zikSaka thayA. 1958 thI 1965 sudhI amadAvAdamAM kumakuma bAlamaMdira ane prAthamika zALA zarU karI temAM zikSaka ane heDamAstara tarIke kArya. 'kumakuma prakAzananA sthApaka. 1965 thI cAMdApoLI' bALasAmayikanA saMpAdaka. emanuM prathama pustaka "samarAMgaNane sAda' (1965) che. e pachI emaNe 'navajIvana zreNI' (1965)mAM 15 pustikAo, 'suvAsa kathAmALA' (1968)mAM 5 pustikAo tathA 'paMcataMtranI prANIkathAo' zreNI (1970)mAM 4 pustikAo lakhI che. A jezI bAburAva: navalakathAkAra, anuvAdaka. zramiko ane mUDIdArono saMgharSa vyakata karatI 'udAha' (1934) ane sAmAjika samasyApradhAna kathAvastu dharAvatI 'suhAsinI' (1937) jevI navalakathAonA A lekhake e uparAMta "sItamanA sANasA' (1933) tathA aMgrejI parathI rUpAMtarita jAsUsakathA "sapheda sAyAmAM' (1933) ane aMgrejI vArtAthI prerita rahasyakathA 'lohInI tarasa' (1934) jevI racanAo ApI che. saMdhyAnA raMga' (1935) atikaruNane nirUpatI emanI vArtAone saMgraha che. 'jhaMkhanA' ane 'zabanama' (1968) emanA padyasaMgraho che. bA.ma. jozI bAlakRSNa cunIlAla, 'jayoti' (15-8-1895,-): navalakathAkAra, vArtAkAra, anuvAdaka. janma DabhoImAM. prAthamika zikSaNa sineramAM. mAdhyamika zikSaNa DabhoImAM. vaDodarAthI esa.TI.sI.nI parIkSA utIrNa. pAdarA hAIskUlamAM zikSaka. emanI pAsethI 'AsthA' (1946) ane 'zazIkalA' (1946) vArtAsaMgraho tathA dezasevaka daMpatI yAne IMdukAMta' (1925) ane "saMsAradarzana' (1937) jevI navalakathAo maLI che. A uparAMta 'zivAjInI bA' (1935) nAme caritrakRti, 'bhAratIya zikSaNane itihAsa' (cI. mA. jAnI sAthe, 1920) nAme abhyAsagraMtha tema ja 'prAcIna jAti ane jJAti'- bhA. 1-2 (1924), 'ajabagajaba', 'gaurI' (1925), 'dAkatara ke daitya' (1926), 'saMnyAsinI' (1926), 'sumati' (1928), 'raNavIranI talavAra' (1929) jevAM prakIrNa pustako paNa emaNe lakhyAM che. baMgALI ane aMgrejImAMthI keTalAka anuvAda paNa emaNe ApyA che. jozI bAlamukunda sadArAma : navalikAsaMgraha 'jIvananA raMga' (1935)nA kartA. 22.da. jethI bhagavAna lAlajIbhAI: 'bhakata pralAda' (1890)nA kartA. ni.vo. jozI bharata di. : bALavArtA re vimAnI' (anya sAthe, 1953) -nA kartA. 2.ra.da. jozI bhavAnIzaMkara bhAIzaMkara (12-8-1933): navalakathAkAra, janma boTAdamAM. 1953 mAM maeNTrika. 1964 mAM bI.e. 1971 mAM bI.eDa. 1953 thI 1961 sudhI jyuDiziyala korTamAM kalArka, 1962 thI 1964 sudhI bejiyama kaMpanI sivilakara bradharsa (inDiyA) limiTeDa, muMbaImAM selsamenazIpa. tyArabAda vizvabhAratI hAyara sekanDarI skUla, amadAvAdamAM zikSaka. 1981thI saMdezanA prakAzana 'strI' sAptAhikanuM saMpAdana. gujarAtI sAhityakoza- 2 : 147 For Personal & Private Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ jozI bhavAnIzaMkara ravizaMkara - jozI mahIpatarAma hIrajIbhAI prIta thayA pahelAM' (1981), 'jharamara zrAvaNa' (1982), 'sUraja Ugya samaNAne deza' (1983), "siMdUrI samaNAMnA lIlA DaMkha (1985), "sAme tIra sAjana vase' (1988) vagere emanI navalakathAo che. caM... jozI bhavAnIzaMkara ravizaMkara: sAkhI tathA deharAbajI 'suratanI Agane sapATo'nA kartA. 2.2,da. jozI bhAnuzaMkara: bALavArtAonA saMgraho "paMcAmRta' (1942), hIrAkaNI' (1942), bAnI vAto' (1947), 'phUlanagaranI rANI (1954), halunI bhavAI' (1954), 'mANasanI kiMmata' (1955) tathA 'dAdImAnI vAto' (1975)nA kartA. jozI bhIkhArAma zavajI: kavi. "vIjaLI vilApa' (1899) emanI prAsaMgika kAvyakRti che. A uparAMta kRSNavilAsa gAyana' (1886), rAsalIlA nATaka' (1888), pRthvIrAja cauhANanuM gAyanarUpI nATaka' (1889), bhAvanagaramAM eka bhayaMkara AgarUpI dekhAva (1889) vagere paNa emanA padyamAM lakhAyelAM pustako che. ni.. jozI bhurAbhAI bahecaradAsa: padyakRti "kapaDavaMjanI relane roLa" (1886)nA kartA. jozI mathureza pItAMbara : padyakRti "peTapaMcorArI' (1886)nA kartA. ni.ve. jozI manasukharAma garabaDadAsa: "manamane raMjaka garabAvaLI' (1886) -nA kartA. ni.. jozI manahara : jIvanacaritra 'cAcA naheru (anya sAthe, 1964)nA kartA. ra.ra.da. jozI mayArAma prANajIvana (1889, 16-9-1964): janma kerALA (tA. bagasarA)mAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNane AraMbha anukrame kerALA ane mAMDavaDamAM. amarelI ane dhArI tAlukAonAM gAmaDAMmAM zikSaka. 1910mAM "ugAra' mAsika zarU karyuM. 1911 mAM 'hiMda vijaya' (vaDodarA)nA sahataMtrI. e pachI 'bAlazikSaNa' mAsika, 'kAThiyAvADa samAcAra', 'poliTikala bhemiyo vagerenA taMtrIvibhAgamAM kArya. emanI pAsethI navalakathA kaliyuganA rAkSasa' (1920)maLI che. kau.bra. jozI mahAzaMkara pItAMbara: kavi. "varALayaMtranI zodha' ane anya audyogika zodhane lagatAM kAvyo samAvatA kAvyasaMgraha 'duniyAnI moTI zodha' (1872) Apyo che. dAMpatyapremano mahimA gAtI lAMbI kavitA tathA priyApremadarzaka' nAmaka kRti tema ja eziyA khaMDanI bhUgoLanI mAhitI ApatI pustikA bhUgeLavidyA" (1877) jevAM pustako paNa emanA nAme che. ni.. jozI mahIpatarAma himatarAma (21-7-1909): caritralekhaka. janma vaDAlI (ji. sAbarakAMThA)mAM. 1929 mAM gUjarAta vidyApIThamAMthI vinIta. 1934 thI 1960 sudhI muMbaI samAcAramAM saMvAdadAtA. emanI pAsethI kAvyasaMgraha "yazakalagI' tathA caritralakSI pustako 'zrIdIkSitajI gosvAmI' ane 'zrIdharamazI gosvAmI' maLyAM che. ni.. jozI mahIpatarAma hIrajIbhAI (13-3-1915): bALasAhityakAra, janma vaDhavANamAM. esa.esa.sI. sudhIno abhyAsa. prAthamika zALAmAM zikSaka. pachIthI keLavaNI nirIkSaka. 1973mAM nivRtta. emanI pAsethI bALakone rasa paDe tevAM gItonA saMgraha 'alI vAdaLI ane bIjAM bALagIta' (1962), indu' (1971) ane 'gAjavIja' (1987) maLyA che. 'garavI gujarAta' (1972) ane bIlIpatra' (1972) emanI bALagya nRtyanATikAo che. gautamanI vAto' (1964) ane 'AtAnI 11 vratavAto' (1969) -mAM saraLa ane rocaka zailImAM lakhAyelI vArtAo tathA prasaMgakathAo che. "alakhanA ArAdhaka saMta dAdA bApu' (1980) emanuM caritrAtmaka pustaka che; te 'vratakathAmRta' (1979), 'AIzrI jozI maganalAla nArAyaNajI: 'hasatAM phUlaDAM' (1955) tathA 'kamaLAgaurI ane praphlAda' (1891) nA kartA. pA.mAM. jozI maNizaMkara goviMdajI (1861, 1910): gadyakAra. janma jAmanagaramAM. gujarAtI bhASA uparAMta aMgrejInuM jJAna. vaidakano dhaMdho. 1881mAM jAmanagaramAM tema ja muMbaI, kalakattA jevAM zaheromAM AtaMkanigraha auSadhAlayanI zALAonI sthApanA. 1886 mAM "mAnavadharma" copAniyuM kADhavuM. pAMDava ane kaurava', 'pAMDavAzvamedha', 'mukatA', 'zrIkRSNacaritra', gujarAtI graMtha ane graMthakAro', alaMkAramaNimAlA', 'maNimanusmRti vagere emanA graMthe che. cUMTe. jozI maNizaMkara dalapatarAma: caritrakAra, anuvAdaka. 1869 thI 1920 sudhInI gAMdhIjInI jIvanarekhA nirUpatI mohanadAsa karamacaMda gAMdhI' (1921), 'govardhanarAmanI sAhityasevA' (1922), 'ravIndranAtha ane tarudattanAM jIvana ane kavanane paricaya ApatI taru ane TAgora' (1921), 'gujarAtane rAjaraMga" (bA. prA. bhaTTa sAthe, 1927) ane zrIkRSNa-arjuna gItapadeza' (1922) jevI pustikAo uparAMta emaNe kArbAIlaskRta hIro enDa hIrovasipIne anuvAda 'vIra ane vIrapUjA' (1921-22) nAme Apyo che. 2.ra.da. 148: gujarAtI sAhityakoza -2 Jain Education Intematonal For Personal & Private Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ jozI mahendra naTavaralAla- jozo rajanIkAMta prahalAdajI jozI mAdhava jeThAnaMda, 'azka' (10-7-1929): kavi. janma karAMcImAM. gujarAtI pAMca dhoraNa sudhI abhyAsa. hAla kacchamAM khetIvADI. 'phUlaDAM' (1957)mAM emanI kAvyaracanAo saMgrahAyelI che. caMTo. jezI mAvajI mAdhavajI : triaMkI perA 'vidhavA vaibhava athavA kaLiyuganI kahANI' (1897)nA kartA. khoDiyAra cAlIsA' (1979) ane 'devIstavana' (1979) dharma. bhakitapoSaka kRtio che. ni.. jozI mahendra naTavaralAla (15-10-1923): kavi. janma sIlaja (ji. amadAvAda)mAM. vatana amadAvAda. 1943mAM dhi phelozipa hAIskUlamAMthI maeNTrika. 1955 mAM ela. DI. ArTsa kolejamAMthI gujarAtI ane itihAsa viSayo sAthe bI.e. amadAvAdanI eNDavAnsa milsamAM kalArka. emaNe bhakitabhAvanAM kahAnagopInAM jUnI DhabanAM gItAnA saMgraha "UrmikA' (1959) Apyo che. 'bhAvavaMdanA' (1969) ane 'zakitavaMdanA' (1969) emanA anya kAvyasaMgraho che. pA.mAM. jozI mahendrakumAra jIvanalAla, mahendra "samIra" (14-8-1931, 11-5-1982): vatana jalAlapura. ema.e. bhUjamAM denA baeNnkanA brAMca menejara. 'phUla ane phorama' (1962) emano paraMparAnusArI gajhalano saMgraha che. caMTo. jozI mahendrakumAra bI. : bALako mATenI padyaracanAonA saMgraha 'TahukAra' (1961), 'saragama' (1963), "gIta AlApa' ane 'vanaphUla'nA kartA. ka.ba. jozI maheza choTAlAla, "karkoTaka' (26-7-1933): kavi. janma bhAvanagaramAM. 1954mAM maeNTrika. gujarAtI ane saMskRta viSayo sAthe 1959 mAM bI.e., 1967mAM ema.e. hAla vI. ema. ghelANI sarakArI hAIskUla, bhANavaDamAM AcArya. praNaya ane prakRtine viSaya banAvatI chAMdasa-achAMdasa, gIta ane gajhala svarUpanI emanI kAvyaracanAonA saMgraha yatibhaMga' (1975)mAM paraMparA sAthe anusaMdhAna jALavIne samakAlIna kAvyAbhivyakitane siddha karavAne yatna jovAya che.' kau.bra. jozI mANekalAla govidalAla, nAjumI' (9-3-1906): janma mosALa dadukA (tA. sANaMda)mAM. vatana dhoLakA. aMgrejI sAta dhoraNa sudhIne prAthamika abhyAsa jude jude sthaLe karyA bAda cAra varSa gUjarAta vidyApIThamAM adhyayana. vyavasAya mukhyatve philmajagatamAM kathA-paTakathAlekhana, saMpAdana, digdarzana. keTalIka vakhata aMgrejI philma-mAsika mUviMga pikacara manthalI'nuM saMpAdana. 'jhUratuM hRdaya' (1932), 'premaLajyoti' (1933), 'dilArAma" (1933) ane 'mAlavikA" jevI kathAtmaka gadyakRtio; 'lara pekeTa iMgliza-gujarAtI DikazanarI' (trI. A. 1953) uparAMta keTalIka anUdita gadyakRtio "yAmAM', 'mA', 'vaMcitA, 'zayatAna', zA mATe baMdhana?" vagere pustako emanI pAsethI maLyAM che. kau.bra. jezI mAhIdAsa aMbAdAsa: upadezAtmaka gadyapustikA "saMsArarUpI bhejanathALa yAne khudAI tavakkala' (1923) nA kartA. kau.ba. jozI mukundarAya kAMtilAla, 'mamI', 'mukanda jozI' (8-2-1935): kavi. janma rAjakoTa jillAnA gomaTAmAM. 1962 mAM arthazAstrarAjayazAstra viSayo sAthe bI.e. 1966 mAM elaela.bI. 1967mAM itihAsa-arthazAstra viSayomAM ema.e. prAraMbhamAM kalArka, pachI zikSaka. amadAvAda myunisipala korporezanamAM Tekanikala AsisTanTa. 'lInatallIna' (1980) ane 'tarabatara' (1981) emanA kAvyasaMgraho che. 'mAIkroveva' (1982) emanuM gajhalanuM saMpAdana che. caMTo. jozI mULajI maMchurAma: jaina dharmanA anuyAyIo mATe layabaddha DhALamAM racAyelAM "zloko ane DhALiyAM' (1926)nA kartA. ni.vo. jethI matIrAma girajAzaMkara : nATakRti 'kusumAvalI satIcaritra'nA kartA. jozI motIlAla dolatarAma :dhArmika padyakRti 'rasikAMkarane vahevAnA kartA. kau.bra. jozI merArajI karasanajI : smRtirUpe lakhAyelI gadya-padyamizrita pustikA 'lAla mahAyajJa samRti' (1955) nA kartA. ki.bra. jozI mehanalAla ANaMdajI: dharmavIra goDabaMgALAdhipati gopIcaMda caritranAM gAyana' (1888) nA kartA. ni.. jozI mehanalAla DI.: 'mahanamALA'nA kartA. ka.. jozI mehanalAla prabhAzaMkara: bodhaka ane Izvarastuti-viSayaka bhajanono saMgraha 'mehanabhajanamALA'-1 (1954) nA kartA. ni.. jozI rajanIkAMta prahalAdajI (16-12-1938): caritrakAra, janma vaDanagaramAM. 1957mAM maeNTrika. 1963 mAM ema.e. gujarAtI sAhityakoza -2 : 149 For Personal & Private Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ jozI ramaNalAla jeThAlAla - jozI revAzaMkara dayALajI judA judA abhyAsIo dvArA lakhAyelA 40 jeTalA graMtha prakAzana pAmyA che. ba.jA. jozI rameza: aitihAsika navalakathAo 'sattAvananA sAthI" (1961), 'brahmazilA' (1964), 'rAya banIrAya' (1965), (1961), bharavA . ' 'dIvAna dhanezvara' (1976) ane 'bhagavo aMcaLonA kartA. kau.bra. jozI ravizaMkara mahAzaMkara, pratApa bhaTTa (1-9-1887, 1973): vivecaka. janmasthaLa rAjulA. vatana boTAda. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa rAjulA ane zihoramAM. 1924 mAM zAmaLadAsa kaoNleja, bhAvanagaramAMthI gujarAtI viSaya sAthe ema.e. pachI e ja kolejamAM adhyApaka. paMdara varSanI vaye kavitA, navalikA tathA lekha rUpe AraMbhAyeluM emanuM lekhanakArya pachIthI prastAvanAo, graMtha samIkSAo ane dharmatattvacarcAnA lekhe rUpe cAlatuM rahyuM hatuM. 1940mAM pragaTa thayelAM pustakonI, gujarAtI sAhitya sabhA mATe karI ApelI nIDara ane samabhAvapUrNa samIkSA (1941) uparAMta akhAkRta 'anubhavabiMdu'nuM saMpAdana (1946) tathA dharma, ciMtana ane gaviSayaka lekhone maraNottara saMgraha 'ravidya ti' (1980) jevA graMtho emanI pAsethI maLyA che. jozI rasika: prasaMgakathAone saMgraha'vatananI vAto' (1932)nA 1976 mAM pIeca.DI. hAla gUjarAta vidyApITha, amadAvAdamAM adhyApaka. emaNe hindI, urdU tathA gujarAtI sAhitya vizenA lekhane saMgraha 'vidita' (1981), paricayAtmaka pustikA "hindI kavi dhUmila' (1982), caritrakRti "vatsala mAM kastUrabA' (1983), keLavaNI, rAjakAraNa vagere vizenA nibaMdhono saMgraha 'avakane' (1983), 'tAmila kavi subrahmaNyama bhAratI' (1985) vagere pustako lakhyAM che. pA.mAM. jozI ramaNalAla jeThAlAla (22-5-1926): vivecaka, saMpAdaka. janma vijApura tAlukAnA hirapurA gAme. prAthamika zikSaNa vaDanagaramAM. mAdhyamika zikSaNa pilavAImAM. 1950mAM bI.e. 1954mAM ema.e. 1962 mAM pIeca.DI. 19554 thI 1959 sudhI bhASAbhavana, gujarAta yunivarsiTImAM risarca phelo. 1959 thI 1962 sudhI amadAvAdanI sara eca. e. ArTsa kolejamAM adhyApaka. 1962 thI 1968 sudhI gujarAta yunivarsiTInA bhASAbhavanamAM adhyApaka, 1979mAM rIDara, pachI gujarAtI vibhAganA prAdhyApaka ane chelle bhASAbhavananA adhyakSapadethI 1986 mAM nivRtta. te pachI kaoNleja DevalapamenTa kAunsila gujarAta yunivasiTImAM DAyarekaTara tathA 1988 mAM yu.jI. sI taraphathI emiriTasa prophesara, gujarAtI sAhitya akAdamInA pramukha. 1984nuM sAhitya akAdamI, dilhInuM pAritoSika. gavardhanarAma eka adhyayana' (1963), 'abhIpsA' (1968), 'parimANa' (1979), 'zabdasetu' (1970), 'pratyaya' (1978), 'bhAratIya navalakathA'-1 (1974), "samAntara' (1976), 'vini ga' (1977), 'gujarAta sAhitya sabhAnI kAryavAhI - 1963nuM graMthastha vADa maya' (1977), govardhanarAma' (aMgrejImAM) (1979), vivecananI prakriyA' (1981), 'prajJAmUrti govardhanarAma' (1986), niSpatti' (1988)'pariveza' (1988)-vivecananI AbohavA (1989) emanA vivecanasaMgraho che. emanA pAzcAtya kAvyatattvavicArako viSayaka siddhAMta ane cokkasa abhigamathI kRtinI AlocanA karatA vivecanalekhamAM tulanAtmaka dRSTikoNa jovAya che. pitAne abhimata vicArane teo pazcimanA vivecakonAM vidhAnathI samarthita kare che. sva. sAkSara navalarAma lakSmIrAmanuM jIvanavRttAMta ane kavi- jIvana' (1966) tathA "zabdalokanA yAtrIo'- 1-2 (1983) e emanA caritrAtmaka graMtha che. 'akhegItA' (anya sAthe, 1967) saMzodhana-saMpAdanamAM emanA madhyakAlIna sAhityanA svAdhyAyano paricaya maLI rahe che. 'akhAnI kavitA' (1985) e emanuM akhAnI kAvyatattvanI dRSTie baLukI 2canAonuM saMpAdana che. e uparAMta 'kAvyasaMcaya' (anya sAthe, - 1981), 'uttamalAlanI gadyasiddhi' (anya sAthe, 1972), gavardhana pratibhA(anya sAthe, 1983) saMpAdane paNa emaNe ApyAM che. 1976 thI gujarAtI sarjakone laghuparicaya ApatI graMthazreNInuM teo saMpAdana kare che; tadanusAra Aja sudhImAM kartA. ni.vo. jozI rasikalAla jamanAdAsa: vArtAkAra, navalakathAkAra. emaNe razima' (1939), 'adhikArIjI' (1946), "karachano kuLadIpaka' (1948), 'jhArAne saMgrAma' (1958), "aganakinArA (1966) vagere vAstavadarzI navalakathAo ApI che. "naMdavAyelAM haiyAM' (1971) emane vArtAsaMgraha che. A uparAMta prasaMganirUpaNanI kRti 'garavI gujarAta'- bhA. 1-2-3 (1939) paNa emaNe ApI che. pA.mAM. jozI rAghavajI tulasIrAma: bhakitanAM pado 'mopadeza' (1895)nA tA. kau.bra. jozI rAmacandra jayarAma: satyaghaTanA para AdhArita padyakathA 'bhayaMkra samAja ane bheLe zikAra' (1942)nA kartA. kau.ba. jozI rAmazaMkara sAMkaLezvara: kathAtmaka gadyakRti 'manahara kAntA'bhA. 1 nA kartA. kau.. zI revAzaMkara dayALajI : karuNaprazasti prakAranI padyakRti 'kalAzeTha viraha' (1892)nA kartA. ka.bra. 150: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ jozI revAzaMkara lAdhArAma- jozI zivakumAra girijAzaMkara jozI revAzaMkara lAdhArAma: bhakitatattvaviSayaka samajaNa rajU karatuM pustaka 'zatamukha rAMhAra ane Izvarabhakita' (1915)nA kartA. jozI lamIzaMkara jayazaMkara (21-5-1933) : nATakakAra. janma morabImAM. 1950mAM esa.esa.sI. 1957 mAM arthazAstrarAjayazAstra viSayo sAthe bI.e. 1962 mAM gujarAtI, aMgrejI viSayomAM ema.e. zikSaNa khAtAmAM pahelAM kalArka pachI heDakalArka ane suparinTenDanTa. 1979thI jillA zikSaNAdhikArI. nATaka 'kacchaDA tArA saMta bhakata ne DholI' (1973) ane nATakasaMgraha 'tuM koNa che? je tuM nathI' (1974) emaNe ApyAM che. kau.bra. jozI lajajArAma kezavarAma : padyakRti "zrI vedamAtA gAyatrI, ratunyAmRta(1904) nA kartA. jozI lAlajI nAnajI (1882, 1923) : janma karAMcImAM. vyavasAye prAraMbha zikSaka, thoDA vakhata pachI vakIlAta. padyakRti 'karacha jo kuratra', "amara gItAMjali' tema ja anya kRti ' vizvazAMtino saMdeza' emanA nAme che. kau.bra. jozI vajubhAI savajI : vArtAsaMgraha 'adhUrI prIta' (1965) nA ki . jozI zAMtilAla, 'rANabaMkA': nATayakRti 'AkAmane AMgaNe' (1969) nA kartA. ka.cha. jozI zivakumAra girijAzaMkara (16-11-1916, 4-7-1988) : nATayakAra, navalakathAkAra, vArtAkAra, anuvAdaka. janma amadAvAdamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa amadAvAdamAM. 1933mAM maeNTrika. 1937 mAM gujarAta koleja, amadAvAdamAMthI saMskRta viSaya sAthe bI.e. 1937thI 1958 sudhI muMbaI-amadAvAdamAM bhAgIdArIthI kApaDane vyavasAya. 1958 thI kalakattAmAM kApaDane svataMtra vyavasAya. sAthosAtha tyAMnI sAhityika, sAMskRtika, raMgamaMca saMbaMdhI pravRttiomAM sakriya. 1952mAM kumAracaMdraka. 1959mAM narmada suvarNacaMdraka, 1970mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. 'pAMkha vinAnAM pArevAM ane bIjuM nATako' (1952) thI ekAMkI-nATaka kSetre emaNa padArpaNa karyuM. te pachI anaMta sAdhanA' (1955), 'sonAnI hAMsaDI rUpAnI hAMsaDI' (1959) 1 tathA 'nIlAMcala' (1962), "nIrada chAyA' (1966), 'gaMgA vahe che ApanI' (1977) vagere ekAMkIsaMgraho emaNe ApyA che. teo mukhyatve zaherI jIvanamAMthI vastu pasaMda kare che. ziSTatA tarapha emanuM valaNa vizeSa hovAthI emanuM kalAka aMtarmukha vizeSa che. emanAM nATakono saMgharSa mukhyatve pAtralakSI hoya che. emanAM moTA bhAganAM nATako sAmAjika che. emanI raMgavitaraNa dRSTi raMgabhUmiyogya che. emaNe - "ba tatA" jevA prayogo karyA che tathA reDiyo nATaka paNa moTI saMkhyAmAM lakhyAM che. "aMdhArA uleco' (1955), 'aMgArabhasma" (1950), sAMdhyadIpikA' (1957), 'durvAkura' (1957), 'dhaTA ghIrI ghIrI AI' (1959), 'ekane Takora' (1960), 'suvarNarekhA' (1961), 'zataraMja' (1962), 'kRtivAsa' (1965), 'sApautArA" (1966), 'saMdhikALa' (1967), bIjala' (1969), "ajarAmara' (1970), 'kahata kabIrA' (1971), 'kAkA sAgarikA' (1973), 'bANazayyA', 'nakulA' ane 'triparNa' (1973), 'lakSmaNarekhA', 'nIla AkAza, 'lIlI dharA'-'driparNa' (1976), 'amara-amara mara' (1982), 'mAzaMkaranI aisI taisI' (1982) vagere emanAM dIda nATako che. emanI pAse dIrgha nATako mATe yogya saMkula saMgharSayukata sAmAjika vanyu, svataMtra vyakitatvavALA pA, pAtrAnurUpa raMgamaMcakSama bhASAzailI tathA takhtAlAyakI che. A uparAMta emaNe zaradabAbunI prasiddha navalakathAo virAjavahu' (1952) tathA devadAsa' (1959) nAM saphaLatApUrvaka nATayarUpAMtara karyA che. emaNe pacIseka navalakathAo lakhI che. emanI rIlI pravAhI ane prAsAdika che. prastArI Alekhana emanI khAsiyata che. moTA bhAganI navalemAM teo vartamAnamAMthI ane najIkanA bhUtakALamAMthI mahattvanAM sAmAjika-rAjakIya paribaLone pazcAdbhUmAM rAkhI praNayakathAnI gUMthaNI kare che. emanI navalonA nAyako bhAvanAzALI yuvAna che. khumArIbharyA strI jozI vallabharAme revAzaMkara : padyakRti 'kI kupagavallabha kInAvali tathA zrI dhanA bhagatanuM AkhyAna' (1959) tema ja saMvAda- ' varUpe lakhAyelI gaurAviSayaka gadyakRti 'gapALa athavA gupta khajAnA' (1922)nA kartA. ka.. jAzI vasanajI rA. : 'yazavaMta jIvanacaritra' (1896) nA kartA. pA.mAM. jazI vAsudeva mahAzaMkara : bALapayogI pustako 'ra bAdhaka kathAvArtAo' (1955), 'bAdhaka kathAo' (1956) ane mahAtmA dAdu dayALa" tema ja anUdita graMtho 'kaThopaniSada' (1941), 'chAMdogya upaniSada' (1955), yukitaprakAza' (1955), dRSTAMtazataka' (1955), 'haThayoga-pradIpikA' (1958), 'vetAzvatara upaniSada' (1964) vagerenA kartA. ni.vA. jozI viThThalajI jerAma: padyakRti "ramatagamata yAne mojamajAha' (1916) nA kartA. ka.cha. jozI zakara narahara : bALasAhityakRtio 'Isapa nIti' (be bhAga) ane nAnI nAnI vAto" (cha bhAga)nA kartA. kau.bra. gujarAtI sAhityakoza -2 : 151 For Personal & Private Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ jozI zivazaMkara govardhanarAma - jozI sureza hariprasAda jozI sAMkaLezvara AzArAma (1814, 1890) : nibaMdhalekhaka, janma amadAvAdamAM. vatana vahelALa, snAtaka kakSA sudhIno abhyAsa. amadAvAda jiniMga milamAM ijanera, pachIthI dhrAMgadhrA rAjayamAM dasa varSa ijanera. emanI pAsethI senIonA vyavasAyanI cAturIonI mAhitI nirUpo 'sanI viSe nibaMdha' (1855), 'kimiyAkapaTa - nibaMdha (1869) tathA 'bALavivAha niSedhaka' jevI prakIrNapustikAo maLI che. pAtrone chevaTe teo bhAvuka banAvI de che. navalenA prastArane pravAsI pAnAM pravAsavarNana sAthe saMbaMdha che. "Abha ruve enI navalakhadhAre' (1964) 799 pRSThanI kathA che. 'kamala kAnana kolenI' (1968) emanI laghunavala che. emaNe ApelI anya navale A pramANe che: 'anaMga rAga' (1958), 'zrAvaNI' (1961), 'esa. esa. rUpanArAyaNa' (1966), 'diyo abhayanAM dAna' (1967), 'senala chAMya' (1967), 'kepha kasuMbala' (1967), 'rajata rekha' (1967), "eka kaNa re Apa' (1968), 'nathI huM nArAyaNI' (1969), 'ayanAMzu' (1970), 'asIma paDachAyA' (1971), 'lachamana ura mailA(1972), 'vasaMtanuM e vana' (1973), 'cirAga' (1975), 'marIcikA' (1975), 'papaTa AMbApherI DALa' (1976), 'A avadhapurI ! A rAma !' (1978), 'UDI UDI jAva pArevAM' (1979), 'priya ramya vibhAvarI' (1980), 'gaMgA bahai, nahi rena' (1981), 'kalahaMsI' (1983) ane 'kesUDe kAmaNa ghoLyAM' (1984). emaNe TUMkIvArtAo paNa vipula pramANamAM lakhI che. 'rAnIgaMdhA' (1955), 'trizULa' (1957), 'rahasyanagarI" (1959), 'cata aMdhArI' (1962), 'abhisAra' (1965), nakakaToro' (1969), 'komala gAMdhAra' (1970), 'kAjala koTaDI" (1973), 'navapada' (1976), "chalachala' (1977), 'zAMti pArAvAra' (1978) ane 'sakala tIratha' (1980) emanA vArtAsaMgraho che. emanI vArtAomAM viSayavastunuM vaividhya ane pAtramAnasanuM nATayAtmaka nirUpaNa karatI bhASAzailI che. emaNe pravAsakathAnAM pustako ApyAM che: "jovI'tI kotaro ne... jovI'tI kaMdarA" tathA "pagalAM paDI gayAM che' (1982). A uparAMta, lekhakanA raMgabhUminA anubhavane citAra ApatI, nAthajagatanAM saMsmaraNo AlekhatI smRtikathA 'mAraga A paNa che zUrAne' (1980) suvAcya ane mAhitIpUrNa che. emaNe baMgALImAMthI cAreka anuvAdo paNa ApyA che, jemAM ravIndranAthanI navalakathA "jogAjoga' (1969), vibhUtibhUSaNanI navalakathA "Adarza hindu hoTala' (1977) tathA vijaya bhaTTAcAryanI kRti 'navuM dhAna' (1977) ne samAveza thAya che. pU.bra. vezI zivazaMkara gevardhanarAma: vivecanagraMtha 'sAhitya paMcAmRta (1931) nA kartA. kau.bra. jethI zobhArAma hiMmatarAma : nATayakRti 'paDapacI paTelanI vArtA (1901) nA kartA. jozI sureza hariprasAda (30-5-1921, 6-9-1986) : kavi, vArtAkAra, navalakathAkAra, nibaMdhakAra, vivecaka, saMpAdaka, anuvAdaka. janma bAraDolI tAlukAnA vAleDa gAme. bALapaNa sonagaDhamAM. 1943 mAM muMbaInI eNliphansTana kaoNlejamAMthI bI.e. 1945 -mAM ema.e. prAraMbhamAM karAMcInI DI. je. siMgha kaoNlejamAM adhyApana. 1947mAM svAtaMtryaprApti pachI gujarAtamAM vallabhavidyAnagaranA viThThalabhAI paTela mahAvidyAlayamAM adhyApaka. e pachI 1951 thI vaDodarAnI ema. esa. yunivarsiTInA gujarAtI vibhAgamAM vyAkhyAtA ane e ja vibhAganA prophesara tathA adhyakSa tarIke aMte 1981mAM nivRtta. narmada suvarNacaMdraka. 1971mAM raNajitarAma suvarNacandraka. 1983 mAM maLelA. sAhitya akAdamI, dilhInA puraskAranI emanA dvArA ane svIkRti. 'phAlganI', "vANI', manISA', 'kSitija', 'UhApoha', etad' vagere sAmayikonA taMtrI. kIDanInI bImArI ane hRdayarogathI naDiyAdanI haoNspiTalamAM avasAna. gAMdhIyuga ane anugAMdhIyuga sudhI aMgrejI sAhityathI prabhAvita rahelI arvAcIna cetanA yuropIya sAhityanA samAgamamAM avAranavAra AvelI kharI, paraMtu e paratvenI tIvra pratikriyA samA, sureza jozInA sarjanavivecananA yugavartI unmathI ja gujarAtI sAhityamAM Adhunika cetanAnuM sAcA arthamAM avataraNa thayuM. ravIndrazailIne anusaratA hovA chatAM yuropIya sAhityanA puTathI saMvedanazIla gadyane sarjanAtmaka viniyoga batAvatA emanA lalitanibaMdho; ghaTanAnI ane narI tArkikatAnI dhULatAne ogALI nAkhatI ane kapolakalpitane khape lagADatI bhASAprakriyA paratve sabhAna emanI TUMkIvArtAo; kathAnakanA nahivat stare bhASAnI ane saMvedanAnI tarehAmAM rasa darzAvatI emanI navalakathAo; yuropIya kavitAonA anuvAda dvArA lavacika gadyamAMthI achAMdasanI dizA kholatI emanI kavitAo ane emanA sarva rUparacanAlakSI sarjanavyApArone anumodanuM Adhunika paddhatiothI vAkepha emanuM tattvasparzI vivecana- A sarva yugapravartaka lakSaNothI emaNe zuddha sAhityane azakaya Adarza tAgavA prayatna karyo; ane uttama sAhityika mUlyonI khevanA ane enI sabhAnatA UbhI karavAmAM puruSArtha reDyo. nibaMdhanuM lalita svarUpa emaNe 'janAntike' (1965) mAM kau.bra. jozI zrIpAda : jIvanacaritra 'samartha rAmadAsa' (1960) ane tahevArane paricaya ApatI pustikA 'muslima tahevAronA ka .. jozI satIzacandra mayAzaMkara : 'tapamUrti bhakitabAne sevAyajJa" (1983) nA kartA. ni.vo. kai.bra. 152: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ jozI sureza hariprasAda siddha karyuM che. kille senagaDhanA saMskAro, zaizavapariveza, araNya- uttama pariNAma "eka bhUlA paDelA romenTikanuM du:svapnamAM smRti, prakRtinAM vividha aMgopAMgo, nagarasaMskRtinI kRtakatA, joI zakAya che. ahIM mRNAlanuM pAtra mitha banavAnI guMjAza vizvasAhityanI rasajJatAne kalpanazreNIomAM samAvatA tema ja dharAve che. eka rIte joIe to vArtAkAra kavinI A racanA kAvyakalpa gadya upasAvatA A nibaMdhe gujarAtI lalitanibaMdha- che. A uparAMta "kavinuM vasiyatanAmuM ke 'Dummasa: samudradarzana' kSetre kAkA kAlelakara pachI zakavartI lakSaNo sthApita kare che. ane 'thAka' emanI mahattvanI racanAo che. A uparAMta, emanA "idama sarvama' (1971), 'aho bata emanA pahelA vivecanasaMgraha 'kiMcita ' (1960) thI ja eka kima Azcaryama' (1975) ane 'iti me mati' (1987) judA prakAranA vivecanane upakrama zarU thayo. emAM sAhityanA nibaMdhasaMgrahomAM ciMtanazIla kalAmarmInI bhASAbhimukha kIDA- tathA sAhityazikSaNanA praznane emaNe tAjagIthI chagyA che; onI tareha jovAya che. graMthastha ane agraMthastha emanA ane 'gujarAtI kavitAno AsvAda' (1962) thI te Azare hajAreka nibaMdhamAMthI chappana jeTalA nibaMdhane zirISa gujarAtI kAvyabhAvanamAM tadna navI dizA khUlI che. paMcAle 'bhAvayAmi' (1984)mAM saMkalita karyA che ane aMte zAstrIya banyA vagara kRtinA daladalane khelata saMvedanazIla 'sureza joSInA nibaMdhe vize nAme prastAvanAlekha mUkyo che. bhAvacetanAno praveza ahIM pasaMda karAyelI kRtiomAM emanA 'gRhapraveza' (1957), bIjI thoDIka' (1958), sarvopari banyo che. kRtinI sAmagrI nahi paNa kRtinI rUpa'api ca' (1965), 'na tatra sUryo bhAti' (1967), 'ekadA racanAnuM saMvedana mukhya che evo sUra A vivecanagraMthathI naimiSAraNya' (1980) e vArtAsaMgrahamAMnI bAsaTha jeTalI pracalita thayo. 'kAvyacarcA' (1971)mAM rUpanirmANanA A vArtAo vizvasAhityanI abhijJatAnI AbohavAmAM racAyelI prANaprada mudAne AgaLa vadhAryo che. kathapakathana' (1969) che. ghaTanAtirodhAna, nirveyakitaka pAtrapArthabhU, saMvedana- ane 'zravanta' (1972)mAMnA moTA bhAganAM lakhANo navalazIla paristhiti-pratikriyAo, anekastarIya vAstavanirUpaNa kathAviSayaka che. rUpanimitine lakSamAM rAkhI navalakathAnI pratyakSa ane mahattama rIte viniyojita kapolakalpita tema ja kalpana- vivecanA ahIM sAMpaDe che. ahIM dostoevaskInI, kAphakAnI, pratIka zreNIo dvArA A vArtAoe gujarAtI Adhunika kAmUnI navalakathAonI paricayAtmaka carcA che, te 'jhera to TUMkIvArtAne prasthApita karI. emAM kAvyanI najIka jatI pIdhAM che jANI jANI' ane pUrvarAga'nI cikitsAtmaka carcA rUparacanAne ane saMvedanazIla bhASAkarmane puraskAra che. gRha- che. gujarAtI navalakathA vizenI lekhakanI pratikriyAnuM svarUpa praveza', 'kurukSetra', lehanagara', 'eka mulAkAta', 'varaprApti', atyaMta dhyAnArha che. "araNyarudana' (1976)mAM astitva'padmA tane emanA supratiSTha vArtAnamUnAo che. emanI vAda, mArksavAda, saMracanAvAda jevA sAhityapravAhothI mAMDI kula ekavIsa vArtAonuM saMkalana zirISa paMcAle 'sureza sAhityaruci ane sAhityamUlyo sudhInA viSayone abhyAsa joSInI vArtAkalA vize' jevA mahattvanA prAstAvika sAthe che. "cintayAmi manasA' (1982) ane "aSTamodhyAya" "mAnItI aNamAnItI' (1982) mAM ApyuM che. (1983) vivecanagraMtha sAMprata vivecananA bhinnabhinna pUrve prakAzita "chinnapatra', 'vidulA', 'kathAcakra' ane pravAhonI abhijJatA sAthe sAhityasaMkulatAne eka yA bIjI 'maraNottara' ema emanI cAre laghunavalo have 'kathAcatu" rIte puraskAre che. 'madhyakAlIna jJAnamArgI kAvyadhArAnI bhUmikA (1984)mAM ekasAthe upalabdha che. A sarvemAM navalakathAne ' (1978) madhyakAlIna sAhityanA saMzodhanano graMtha che. satata prayoga tarapha ane zuddhi tarapha vALavAnuM emanuM lakSya jAnanti ye kimapi' (1984)mAM vivecanakSetre navI vicAraachatuM nathI rahetuM. prema, nArI ane mRtyunI saMvedanAo saraNIone prabhAva aMgenA cha lekhonuM saMpAdana che. pharate, ochAmAM ochA kathAnakane laIne cAlatI A laghunavale uparAMta, emaNe navI kavitAnA kuMThita sAhasane lakSamAM rAkhI kalpananiSTha ane bhASAniSTha che tethI vAstavikatAnA vividha navI kavitAonA cayana sAthe "navonmeSa' (1971)nuM saMpAdana starone sparzanArI ane samayAnukramane atikramI janArI banI kareluM che. 'naraharinI jJAnagItA' (1978), 'gujarAtI sarjanAche. lalitanibaMdhanuM svarUpa samAntare gUMthAnuM cAlyuM hovAnI paNa tmaka gadya : eka saMkalana' (1981), 'vastAnAM pado' (1983) ahIM pratIti thAya che. emAMya "chinnapatrane te lekhake lakhavA emanAM anya saMpAdane che. dhArelI navalakathAnA musaddArUpe jAhera karelI che. | uttama sAhityanA namUnAo ane enA AsvAdo dvArA 'upajAti' (1956), 'pratyaMcA' (1961), 'itarA' (1973), gujarAtI sAhityanI dizA badalavAnI nema emaNe karelA 'tathApi' (1980) kAvyasaMgrahomAMnI emanI kavitAmAM samartha anuvAdo pAchaLa joI zakAya che. badalera, pAstaranAka, achAMdasanuM UghaDeluM viziSTa rUpa khAsa AsvAdya che. prema ane ujJAti, pAblo nerudA vagere vizvasAhityanA mahattvanA prakRtinA avibhinna samAgamathI bhASAnI sabhAnatA sAthe kavionA anuvAda 'parakIyA' (1975)mAM che. A uparAMta thayelI A racanAo che. emAM yuropIya kavitAnA saMskAro- paNa sAhityanAM vividha svarUpamAM emanA mAtabara anuvAda thI saMpanna evA romenTika sUrane prajJA ane samajane maLelA che. "dhIre vahe che dona'-khaMDa 1 (1960) raziyAnA eka avazya puTa maLe che, je tadna Agavo che. enuM prasiddha navalakathAkAra mikhAIla zokhaoNvanI kavAyeTa phajha gujarAtI sAhityakoza - 2 :153 Jain Education international For Personal & Private Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ jozI suMdaralAla nAthAlAla jozIpurA jayasukhalAla puraSottamarAya ka.. dha maeNna'ne anuvAda che, to 'bhoyataLiyAne AdamI' gayelI cIkAsa' (1983) mAM ciMtanAtmaka nibaMdho che. 'kizana (1967) e phiyodora dostoevakInI mahattvanI racanA dehAvalI' (1985) ane 'kizana dehAvalI puSkara' e emanA ' narsa phroma dha anDara grAunDane anuvAda che. "zikArI hiMdI graMtho che. baMdUka ane hajAra sAra' (1975) e jApAnI kathAo anuvAda che. 'navI zailInI navalikA' (1960) no anu- jozI harizaMkara bApujI : 'rAmezvarAdi dakSiNayAtrA varNana vAda ane enI prastAvanA baMne mahattvanAM che. vaLI re. bI. (1886), 'azokapallava ane stavanacandrikA' (1914) tathA vesTaphata "dha zaoNrTa sTorI ina amerikAne anuvAda emaNe | 'saMgItazreNI' (1942) nA kartA. 'amerikI TUMkIvArtA' (1967) nAme Apyo che. "amerikAnA 2.ra.da. sAhityane itihAsa' (1961) mArsa kalInkakRta 'dha liTarecara jozI harSadakumAra kAntilAla, 'upahAra' (15-7-1950): kavi. oNva dha yunAITeDa sTeTsane anuvAda che. mATe karelA janma vyAsavAsaNA (ji. kheDA)mAM. bI.e., bI.eDa. jAgRti ravIndranAtha TAgoranA nibaMdhonA anuvAdo 'paMcAmRta' (1949) vidyAlaya, vyAsavAsANAmAM zikSa:ka. ane 'saMcaya' (1963)mAM maLe che. 'pAvAnA sUra' (1983) emane kAvyagraMtha che. 2.Ta. caM.TA. jozI suMdaralAla nAthAlAla (12-5-1898, 1952) : kavi. jozI hasamukha : vArtAkAra, bALako ane kizoro mATenI zauryajanma mosALa nAyakA (tA. mAtara)mAM. prAthamika - mAdhya- kathA 'balidAna' (1961) mAM be bhAIonI bahAdurI ane mika zikSaNa vatana naDiyAdamAM. inTara Arsano abhyAsa kartavyaniSThAnI vArtA che. alAuddIna khilajI ane raNathaMbhAranA adhUro mUkI 1920-25 mAM asahakAranI laDatamAM joDAtAM che rAjavI hamIrasiMha vaccenI laDAInI pazcAdbhUmikAmAM AlamAsanA jelavAsa. samAja sevaka auSadhAlaya, naDiyAdamAM vaida. khAyelI A kathAnuM pAtrAlekhana surekha ane vastusaMkalanA purAtattva ane tattvajJAnamAM vizeSa ruci dharAvatA A lekhaka sugrathita che. pAsethI sUphIvAdanA prabhAva taLe lakhAyelAM gadyakAvyono saMgraha nive. 'pInagArI' (1928) tathA 'varNamImAMsA' (1934) ema be jozI haMsarAja viSagrAma : sadAcAranuM mahatva samajAvatI pustikA pustako maLyAM che. 'brahmAtavamahA' (1954) ane be-pAtrIya saMvAdone nirUpanI 2.ra.da. nATikA 'zAradAprabhAvanA kartA. jozI semezvara kezavarAma : kathAtmaka kRti 'bharatiyAnuM bhoLapaNa" ni.vA. (1909)nA kartA. jozI haMsAbahena rAmazaMkara : bALagItA, vratagItA, hAlaraDAM ni.vA. vagara pracalita lokagIto ane keTalAMka maulika gItAnA saMgraha jozI sAmezvara nAthajI : nATyakRti "zrI mIrAMbAI nATikA' 'mAmAnuM ghara keTale ?"nAM kartA. (1917) nA kartA. ni.. kau.bra. jozI hiMmatarAma kRSNajI : 'haricaritAmRta saMgItAkhyAna' (1929) jozI harakizana girajAzaMkara (25-2-1940): kavi, nibaMdhakAra. -nA ka janma gAMDala (ji. rAjakoTa)mAM. gujarAtI ane itihAsanA ni.. viSaya sAthe bI.e. jAmanagarathI elaela.bI. 1959thI jozIpurA jayakumArI jayasukhalAla (1901) : kavi. janma 1962 sudhI meDaviyA (goMDala)mAM tathA 1963thI 1966 peTalAdamAM. sudhI saradAra paTela vidyAlaya, jAmanagaramAM zikSaNakArya. 1966 "ArAtikama' (1971) kAvyagraMtha emanA nAme che. pachI jAmanagaramAM vakIlAta. pa.mAM. emaNe paraMparAgata Dhabe racAyelI gajhalanA saMgraha 'mINanA jozIpurA jayasukhalAla pururAmarAya, 'bhramara' (17-5-1881, sahavAsamAM' (1976) ane 'tArA nagaramAM' (1984) ApyA 27-9-1954): caritralekhaka, anuvAdaka, kavi. janmasthaLa che. A uparAMta emanA dhummasathI AkAza bharI beTho chuM jUnAgaDha. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa jUnAgaDhamAM. kaoNlejanuM (1967) saMgrahamAM sAMprata jIvanasaMdarbhanAM kalpananA vini- zikSaNa jUnAgaDha, bhAvanagara tathA muMbaImAM. 1904 mAM tarkazAstra yogavALI gajhala, achAMdasa, mukataka ane hAIku svarUpanI ane tattvajJAna viSayo sAthe bI.e. 1905 mAM gujarAtI racanAo che. 'vaNajhArAnI pITha' (1976) emane doharA- viSayamAM ema.e. 1907mAM elaela.bI. 1908 thI vaDodarA saMgraha che. 'raMgatALI' (1967) e garabA prakAranI cauda rAjyanA madadanIza vidyAdhikArI. pachI varnAkyulara kaoNlejamAM racanAnuM gAyakInI dRSTie kareluM saMkalana che. dhuliyumAM bhASAnA adhyApaka. 1912mAM gujarAtI sAhitya pariSadanA prakIrNa padyo che. korTa phI TikiTanA peTa paranI sukAI maMtrI. 154: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ jozIpurA dinakararAya pu.- jozIpurA zaMbhuprasAda chelazaMkara emaNe "sAkSaramALA' (1912) jevA mahattvanA sacitra saMdarbhagraMthamAM 192 sAhityakAronAM sAhitya ane jIvana vize mAhitI ApelI che. emanA anya graMthomAM narasiMha mahetAnA jIvana parathI 'bhakatakavi narasiMha mahetAnuM jIvana tathA kavana' (1908), "bhakatakavi bhajala' (1911), 'mAjonanA nibaMdho (1909), 'aMgrejI sAhitya ane purANakathA' (1915), 'hiMdustAna tathA yuropanI purANakathAonI tulanAtmaka samIkSA' (1915), yuddhavIra divAna amarajI' (1916), 'smaraNAMjali (1917), 'maNizaMkara kIkANI' (1919), 'giranAranuM gaurava (1919), 'zrI sayAjI vaijJAnika zabdasaMgraha' (1920), 'caMdragupta maurya' (1928), 'narasiMha mahetA' (1931) vagerene samAveza thAya che. A uparAMta emaNe keTalAka anuvAda paNa ApyA che. 5.nA. jozIpurA dinakararAya pu.: bALako mATe lakhAyelI caritrAtmaka pustikA 'bAla nepoliyana'nA kartA. ka.bra. jozIpurA durlabhajI bha. : vidyArthIo mATe upayogI pustaka 'bulabula' (1948) nA kartA. ni.vA. jozIpurA prAgna jayasukhalAla (17-7-1936) : hAsyalekhaka. janmasthaLa vaDodarA. vatana rAjakoTa. prAthamika zikSaNa dhArImAM. 1953 mAM maeNTrika. 1958mAM amadAvAdathI bI.e. 1961mAM bI.eDa. dhArI, porabaMdaramAM ane hAla rAjakoTamAM saurASTra hAIkUlamAM zikSaka. emaNe hAyaprasaMge rajU karatAM pustako jalpana' (1971) tema ja vartuLanA vikarNa' (1975) lakhelAM che. pA.mAM. joSIpurA bakula jayasukharAya (9-6-1926): kavi, vArtAkAra, nATalekhaka, anuvAdaka. janma peTalAdamAM. vatana jUnAgaDha. prAthamika zikSaNa amarelI jillAnA dhArImAM. e pachI ThAkarsa hAIskUlamAM mAdhyamika zikSaNa. amadAvAdanI ela.DI. kaoNmarsa kaoNlejamAM abhyAsa. ela. e. zAha laoN kaoNlejamAMthI 1948mAM elaela.bI. vakIlAtano vyavasAya. 1945 thI lekhanakArya. 'varAyelA bakula' (1948), 'azrugAna' (1954), ane 'galI galImAM gaMge' (1956) saMgrahomAM emanI kavitAo graMtharatha che. laya ane zabda emanI kavitAnuM dhyAnArha aMga che. vakIlanA asIla ne bIjA nATako' (1957) e emano reDiyo-raMgabhUmine yogya nATyasaMgraha che. emaNe A nATakomAM sAmAnya mAnavIonI niSphaLatAonA bhAva upasAvavA mATe arthapUrNa saMgharSa prayojayA che. "dharatInI seDama' (1958) emane vArtAsaMgraha che. "ratI zaraNAI raMga mAMDave' (1972) mAM prasaMgakathAo che, jemAM vArtAtattva ane nirUpaNarIti sAmAnya koTinAM che. IbsananAM nATakono anuvAda 'samAjanA ziromaNi' (1951) emanI anuvAdakaLAnuM sAruM udAharaNa che. "mahAgujarAta laData' (1956), 'eka saphaLa akasmAta' (1975) ane 'zarminAM zabdAMkana" paNa emanA ullekhanIya graMtho che. prate. joSIpurA bhagavAnalAlajI madanajI (1809, 1870) : kavi. janma jUnAgaDhamAM. gujarAtI zALAmAM keLavaNI. kerIvALAone tyAM nAmuM lakhavAnuM kAma. pachI sipAInI nokarI. 1828 mAM rAjakoTa khAte briTiza ejansImAM praveza. 1848 mAM e choDIne jUnAgaDha rAjayanI nokarI. 1860mAM lIMbaDInuM kArabhAruM. 'zrImad bhAgavata dazamaskaMdhanA duAmAM emaNe caMdrAvaLAmAM 2,739 kaDIo ApI che. A uparAMta prabhustuti rUpe keTalIka racanAo emaNe karelI che. .TI. jopIpurA zaMbhuprasAda chelazaMkara, 'kusumAkara' (8-1-1893, 23-8-1962) : kavi, nibaMdhakAra. janma jAmanagaramAM. prAthamika zikSaNa goMDalamAM. mAdhyamika zikSaNa rAjakoTamAM. 1910mAM maeNTrika. 1914mAM pUnAnI phargyusana kolejamAMthI tattvajJAna viSaya sAthe bI.e. navasArImAM phreMca bhASAnA zikSaka tarIke kAmagIrI. 1915 mAM naDiyAdanI sarakArI hAIskUlamAM. 1920mAM keLavaNIkhAtA taraphathI levAtI esa.TI.sI.DI. parIkSAmAM uttIrNa thayA bAda suratanI TreniMga kolejanA AcAryapade 1948mAM nivRtta thaI 1915ra sudhI amadAvAdanI mahilA koleja (ka)mAM aMgrejI sAhitya ane mAnarAzAstranA prAdhyApaka. amadAvAdamAM avasAna. 1915 mAM suMdarI subodha'mAM emanI prathama kAvyakRti pragaTa thaI tyArathI 'sAhitya', 'gujarAta', 'vasaMta' Adi sAmayikomAM teo padya ane gadya bannemAM lakhatA rahyA. 'svapnavasaMta' (maraNottara, 1963) e bhAvanA ane thiyitavya paratve kAna-kalApI-nAnAlAla sAthe anusaMdhAna sAdhatI, praNayabhakita-prakRtipremamAM rAcatI pratinidhi kAvyakRtione saMgraha che. emAM kalAdRSTie UNapa hovA chatAM saMgItamayatA ane bhAvamayatA che. emanA bALakAvyonA saMcaya bAlamukunda (maraNottara, 1966)mAM bALasahaja bhASAno abhAva che, chatAM bALaramatone lagatI racanAo ane prasaMgakAvyo noMdhapAtra che. aMgrejI-fa nya-saMskRta jANatA A lekhake TAgoranA 'phU Trasa oNva gedhariMganI kAvyakRtione geya ane saraLa anuvAda vizvAMjali" (maraNottara, 1964) nAme Apyo che. 'jIvanamAM jAdu' (1958)mAM emaNe phrenca vArtAonAM rUpAMtaro ApyAM che. A uparAMta emanAM anya kAvyo, eka kAvyamaya UrmimALA, mahAkAvyanA be prayoge, vArtAo, cAra navalakathAo, traNa laghunavalo, nibaMdho ane AtmakathA adyApi agraMthastha bA.ma, gujarAtI sAhityakoza- 2 :155 For Personal & Private Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ aiAra ghaNi - jhaverI kRSNalAla mohanalAla jauhara harikRSNa : nATayakRtio 'patibhakita' (1920) ane 'premayogI'nA kartA, ni.vA. A : juo, paramAra jayaMta merubhAI. jJAnabAla : juo, ke diveTiyA narasiMharAva bhALAnAtha, jJAnI : juo, kAjI anavaramiyAM AjAmiyAM, jyAre A AyakhuM khUTe : dRSTAMtonI taraMgIpI sabhara, mRtyumAMthI pharIne UbhA thatA navajIvanano aNasAra ApatuM, rAmanArAyaNa vi. pAThaka 'zeSa'nuM pada. 2. jayAM tyAM paDe najara mArI (1966) : jyotIndra ha. davenA hAsyanibaMdhono saMgraha. viSaya ane nirUpaNanI rIte vividha prakAra hAsyanA namunAo ahIM hAjara che. mukhyatve emanuM hAsya nirdeza che. kayAreka tarka, kayAreka zabdaramata, kayAreka pratikAvya, kayAreka khAMkana, kAraka saMvAda, kyAreka DAyarI, kayAreka AtmakathAnA aMzo--ema prayoganAvInyathI emanuM hAsya rAjIva che. caM.TA. jyoti bALakRSNa cunIlAla : navalakathA 'gaurI' (1924) nA kartA. nivA. jyotirekhA (1934): surajI beTAInA paDakAvyasaMgraha. emAM 'siddhArthanuM svapna', 'sulocanAnuM canadAna', 'zastrasaMnyAsa', 'dAMpatya' ane 'suvarNadrArikAnuM sAgaranimajajana' ema kula pAMca khaMDakAvyo che. dIrgha racanAo rUpe prasarelAM A kAvyomAM custa zipavidhAnA abhAva che. apratItikara mabhivyakitao ane chaMdonI subhaga saMyojanAne kAraNe e prabhAva Ubho thatA nathI. zithila baMdha chatAM ekaMdara zailI svastha ane gaMbhIra che. caM.TA. jAti-lA: gadyapadyamAM AvelI bodhAtmaka kRti AvIkAlanAM kumAra-kumArIne'(1936)nAM kartA. [.vA. jha: juo, meghANI jhaveracaMda kAlidAsa. nA divALIbAI nathAbhAI : kajiyAkhora patnInI pAtra vijANatA darzAvatI pakRti "bhArajA doSaki'(1901), kanyAvikraya, bALalagna, kahuM vagerenAM aniSTa pariNAmone kaTAkSAyukata zailImAM varNavatAM dalapatarItinAM kAvyo 'vazIkaraNa yAne mAhinI'(1908) tathA 'A te lagana ke haMmezanI agana'nAM kartA. ni,vA. 156 : gujarAtI sAhityakoza - 2 mota kRSNalAla kIdharANInuM ekAMkI. emAM sara maga derAsarInA baMgalA para thAyaro pharakAvatAM caDIne ghavAye dIpaka maratAM maratAM pitAne navA janma ApI jAya che evuM kathAnaka che. rA. jharIna jo, perIna mIrI, jharIpha husenanamAM mutakhallusa : nATakRti 'gulajhAre amane U nayane ka'(1887)nA kartA, ni.vA. jhaverabAI jainadharmanA anuyAyIo mATenuM purata dhuna tathA caritra'(1966)nAM kartA. ni.vA. jhaverI ema. sI. pokeTa DikazanarI-gujarAtI eNnDa IMgliza' (dalAla ema. eca. sAthe,1886)nA kartA. ni.vA. jhaverI kRSNalAla mohanalAla, 'raphika', 'hakIra'(30-12-1868, 15-6-1957) : vivecaka, anuvAdaka. janma bhavamAM prAthamika ane mAdhyamika zikANe bhargamAM tathA moTAbhAI pAse rahIne bhAvanagaramAM. 1888mAM bhAvanagaranI zAmaLadAsa ArTsa kolemAMthI aMgrejI ane phArasI bhASAo sAthe bI.e. 1893mAM muMbaInI elphinsa kolejamAMthI e ja viSayomAM ema.e. eka varSa e ja kaoNlejamAM phArasInuM adhyApana. 1892 mAM elaela.bI. thayA pachI 1893 thI hAikorTamAM vakIlAta. 1975mAM smAla kaoNjhIjha nA nyAyAdhIza. 1918mAM vaDA nyAyAdhIza. 1928mAM nivRtti. 1948 sudhI pAlanapuranA navAbI rAjyanI hAIkorTamAM vaDA nyAyAdhIza. 1933 mAM lAThImAM maLelI gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha. muMbaImAM avasAna. emaNe "mAigasTonsa ina gubdhatI liTarecara' (1914) ane dhara mAilasTonsa ina gujjatI liTarecara'(1921) nAmaka che. aMgrejI 'dhAmAM gucatI sAhityano prAraMbhathI avidhInaga pAyo vyavasthita itihAro ApavAno prathama prayatna karyo che. sAmagrIsaMcaya, sAmagrIcayana ane sAmagrIparIkSaNamAM emanI vivekapUrNa itihAsadRSTinA praveza joI zakAya che. emanA A aMgrejI graMthonA gujarAtI anuvAda rAmalAla modI, meAtIlAla modI ane hIrAlAla pArekhanI sahAyathI anukrame "gujarAtI sAhityanA mArgasUcaka staMbho (1930) ane 'gujarAtI sAhityanA vadhu mArgasUcaka staMbhA'(1930) nAme pragaTa thayA che. maMjulAla majamudAra saMpAdita 'divAna bahAdura kR, meA. jhaverI lekhasaMgraha' (1951) lekhakanI gujarAtI ane phArasI sAhityanI sUjhane, phArasI, urdU, arabInA zabdabhaMDoLanI emanI jANakArIne tema ja emanI itiharAvRSTine pratizata kare che. dulI ne TIpu sulatAna'(1894), 'dayArAma ane hAphijha'(1895),'aura'gajheba ane rAjapUta' (1896), bAdanI kamAno' vagere pustako For Personal & Private Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ emanA itihAsaviSayaka kAryane upasAve che. emaNe aMgrejI uparAMta phArasI, marAThI, urdU ane baMgALImAMthI keTalAka anuvAdo paNa ApyA che. 22.6. jhaverI kesarIcaMda hIrAcaMda : 'sUryapura aneka jaina pustaka-bhaMDAra darzikA sUci' (1938)nA kartA. nivAra verI girinA, 'bALakavi' (16-3-1923, 14-1-1955): kavi, janma barmAnA mAlamIna zaheramAM. vatana umatA (ji. mahesANA). prAthamika zikSaNa mAlamInamAM. mAdhyamika zikSaNa amadAvAdamAM. 1939mAM maeNTrika. aMgrejI, saMskRti viSayo sAthe snAtaka. 1946 mAM nusnAtaka. 1946thI suratanI ema. TI. bI. kaoNlejamAM aMgrejInA adhyApaka. yuvAnavaye avasAna. emanA mAtara kAvyasaMgraha 'vizrAma'(1956) emanI sargazakirtanA unmeSo vyakata kare che. gItA karatAM chaMdobaddha racanAo vadhu AnAkarSaka che. kalpanAsamRddhi ane koNa nAvInyane kAraNa vinA viSe AkaSa~ka che. bA.ma. jhaverI caMdulAla dalasukharAma : aitihAsika tathA paurANika nAcakRtio 'jAlima TuliyA'(1912, 'satI sugAcanA'(1914), 'satI draupadI'(1914), 'satI padminI'(1914), 'satI damayaMtI' vagaranA kartA. navA jhaverI jamanAdAsa narottamadAsa : 'jApAna, amerikA ane yuropanA pravAsa'(1936)nA kartA. ni.vA. jhaverI jIvaNacaMda sAkaracaMda : prAcIna kAvyasAhityano vizada paricaya Apato. susaMkalita saMpAdita graMtha "AnaMda kAvyamahAdha bhA. 1thI 8 (1913thI 1927 daramyAna) nA ka. []). jhaverI jemaMda bahecara : 'zuviyAmara'nA kAM jhaverI DAhyAbhAI dhoLazAjI, 'eka navIna' (19-3-1867, 1-5-1972): kavi, nATyakAra. janma amadAvAdamAM. 1925mAM meTrika, amadAvAdamAM mizana hAIskUlamAM saMskRtanA zikSaka, 1889mAM zikSakano vyavasAya cheDI nATyapravRttino AraMbha. 1892mAM dezI nATaka samAjanA bhAgIdAra, pachIthI mAlika. 1893-94 mAM zeTha cImanalAla nagInadAsanI sahAyathI amadAvAdamAM AnaMda bhavana thiyeTaranI ane 1898mAM zeTha lallubhAI rAmajInI sahAyathI zAMtibhavana thiyeTaranI sthApanA. 1896 thI 12 e emanAM nApadhaMdhAnI saphaLatAnAM varSo. 1907mAM duSkALa na phALA mATe nATakonI bhajavaNI dvArA e bhAnAmAM rU. 1 lAkhanI sahAya, mapramehanA dardathI avasAna. ni.vA. 'premIne patra' (1889) 'navIna'nA upanAmathI lakheluM emanuM baseAthI vadhu kaDInuM aneka chaMdomAM vistareluM maitrIpraNayakAvya che. jhaverI kesarIcaMda hIrAcaMda - jhaverI durlabhajI tribhuvanadAsa emAM vicAravastunI viSamatA chatAM enA AsvAdya ziSTaaMzo dhyAna kheMce che, paraMtu emanuM sauthI mahattvanuM pradAna no raMgabhUmiove che. gurjAnI raMgabhUminA vikAsamAM prItina A lekhake nATayalekhanathI mAMDIne nATakazALA bAMdhavA sudhIno parrikAma karyo che ane bodha tema ja manaraMjana rAya nATakano dezanA urjA-sAdhana tarIke upayoga karyo che. aba lokapriyatA pAmyA hovA chatAM teo dhi ane sarakAranI sImAne akabaMdha rAkhI zakayA che ane atikatAthI paNa dUra rahyA che. zaeNkasa piyaranAM nATakono prazcana prabhAva, hAsyapoSaka khalanAyakona vikAsa, lokagIto ane lesthAnA taLapo vAsAno svIkAra, gItAnI AkarSaka tarajonuM ane dRzyayojanAmAM TebleAnuM sthAna e emanAM nATakonA vizeSa che, 'zAkuntala', 'subhadrAharaNa'(1892), 'satI pArvatI' (1894), 'urvazI apsarA' (1892) ane 'rAmaviyoga'(1897) emanAM paurANika nATako che; 'satI saMyukatA' (1891), 'vIra vikramAditya' (1893), 'azrumatI'(1895), 'bhAjarA'(1895 pahelAM), 'taruNa bhAja'(1898), 'bhAjakumAra'(1898) ane 'satI padminI'(1911) aitihAsika nATako che; 'bhagatarAja' (1894), 'kesarikA'(1895), 'myunisipala Ilekzana'(1895) ane "mAhinIca;' (1973) sAmAjika nATako che; nA asaradAra-bA' (1897), 'mAvaDI'(1898), 'vizvamA'(1898), 'vINAvelI' (1879), 'vinni' (197), 'umA' (1905) ane 'nAsuMdarI' (1904) dezI rajavADAM vizenAM nATako che. nATako sAthe darzAvelI rAga dhvastra prakAzananI nahIM, bhajavaNInI sAla che. A lekhakanAM nATako jayaMti dalAle 'zrI navIna DAhyAbhAInAM nATako'-maNako 1-2-3mAM saMpAdita karyAM che. ghaMTo. gherI DI. TI. : prAcIna strIne padminI'('5 TakA nA kartA. ni.vA. jhaverI dilIpa manubhAI, 'tuSAra' (3-4-1943): kavi. janmasthaLa muMbaI, 1959mAM maeNTrika. 1966 mAM pUnAnI bI, je. meDikala kaoNlejamAMthI ema.bI.bI.esa. aAraMbhamAM vaNA ane nAsikamAM jillA hrAyaroga adhikArI. tyArabAda svataMtra dAkatarI vyavasAya. emano kAvyasaMgraha 'pAMDukAvyo ane itara'(1989) nAdanI vividha chAo Ape vAstavanI vicchinna mudrAo ne vyakitatvanI asa tarAza kare che. vaLI, pAMDunA paurANika pAtrane Adhunika saMdarbhamAM prayojI viyakitaka vitathatA ane nAgarI vedanAne upasAvavAnA prayatna dhyAnapAtra che. vA. jhaverI durlabhajI tribhuvanadAsa (30-4-1878, -): janma morabImAM. meTrika sudhIno abhyAsa. kapuramAM averInI peDhI. paMdara varSanI varSo judAMjudAM sAmiyakomAM zrI jhaverI-mArI "saMjJAthI lekho lakhavAnI zarUAta. jainadharmanA pracAra ane uddhAra mATe satata sakriya rahI 'jaina dharmavIra'nI mAnavaMtI padavI meLavI. gujarAtI Ahityakoza - 2 : 157 For Personal & Private Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ jhaverI navInacaMdra pAnAcaMda- jhaverI manasukhalAla maganalAla kartA. emano 'ArmabaMdhuo! jAgRta thAo' copAnIrUpe pragaTa 'lagnanI beDI' (1942), huM UbhA chuM' (1951) jevAM nATako thayelo, bALalagna vize nibaMdha che. pUjaya zrIlAlAjI' (1924) ane "vaLA gaI je vItI', pro. phaDakenI vAto' (1946) jevA paNa emanuM pustaka che. navalikAsaMgraho emaNa anuvAdarUpe ApyA che. emaNe 1913 mAM ni.vA. ramaNabhAI nIlakaMdanI hAsyanavala 'bhadra bhadrane saMkopa paNa jhaverI navInacaMdra pAnAcaMda (20-5-1924) : gadyalekhaka, saMpAdaka. Apyo che. janma mogara (nAvalI rAjya)mAM. vatana surata, 1941mAM maeNTrika. 1942 mAM asahakAranI laData aMge abhyAsa choDayo. jhaverI bhadrakAnta caMpakalAla : ekAMkIsaMgraha 'oLakhANa' ane 1946 mAM puravaThAkhAtAmAM sarakArI nokarI. 1948mAM 'chabI' 'bicAra jaNane veza'nA kartA. ane 1964mAM rAjezvarI' (vArtAmAsika) zarU karyA. ni.vA. emaNe kAzamIra ane tenI AsapAsanAM paryaTana-sthaLonuM jhaverI bhogIlAla joLazAjI : padyakRtio dharAvanagararatnaviraha' varNana karavuM ane bhomiyAnI garaja sAratuM pustaka 'kAzmIra ' (1912), 'gurudeva guNamaNimALA' (1914) tathA 'rasika darzana(1964) racyuM che. sulAkAkhyAna'nA kartA. pA.mAM. ni.vA. jhaverI panA : emanuM 'panAnA premapatrA' (1966) satyakathA jhaverI maganalAla mANekalAla : caritrAtmaka pustaka bhAratanA mahAna para AdhArita vividha patra ApanuM puritaka che. "gIta gulAbI' puruSa'- bhA. 2 (1914) tathA 'draupadInI phariyAda(1916)nA e emanI saMpAdita kRti che. pa.mAM. ni.vA. jhaverI pannAlAla DAhyAbhAI : 'marataka vinAnuM muDaduM yAne daza jhaverI maNilAla mehanalAla (28-1-1867, 20-7-1942) : dinanI doDadhAma' (1915) tathA 'mAtI mAhAla'nA kartA. vyAkaraNakAra. janmathI bharUca. kRpagalAla jhaverInA meTAbhAI. prAthamika ane mAdhyamika zikSANa bharUca ane bhAvanagaramAM. 1882 jhaverI bipinacaMdra jIvaNalAla (28-2-1917, 2-2-1981) : -mAM amadAvAdanI meDikala kUlamAM. 1885mAM saba-AriTanTa vivecaka, anuvAdaka, vArtAkAra. janma muMbaImAM. 1936 mAM sarjana. bhAvanagara rAjayanI haoNspiTalamAM sarjana. 1915 mAM maeNTrika. 1940 mAM gujarAtI ane aMgrejI viSayo sAthe bI.e. nivRtta. 1881mAM 'jJAnodaya' nAmanuM mAsika zarU karI cAra 1942 mAM ema.e. 1949 mAM pIeca.DI. A samaya daramyAna varSa calAvI anupamarAma mIThAlAla 'dInabaMdhu'ne soMpI dIdhuM. vAtaMtryanI laDatamAM sakriya. 1944thI eNlphinsTana kaoNlejamAM "ajameSa bhIDabhaMjana', 'ApaNA dezanA kUA', 'zataraMja', adhyApaka tarIke joDAyA tyArathI nivRttiA sudhI muMbaI tathA 'Ta kAvya" tathA gujarAtI sAhitya pariSadanA saMmelanamAM rajU gujarAta-saurASTranI aneka kolejomAM adhyApaka ane AcArya. karelA nibaMdha "zabdonA prakAro oLakhavA vize" vagere emanAM 1960-62mAM amerikA ane jApAnamAM hArvarDa InTaranezanala pustako che. A uparAMta emaNe 'bulIvaranI musApharI" e nAme seminAramAM pratinidhi tarIke hAjarI. phrenca ane jarmana uparAMta anuvAda paNa Apyo che. chaeka bhAratIya bhASAonI jANakArI. 'phArbasa traimAsika, 'mAtRbhUmi', 'citrapaTanA taMtrI. muMbaImAM hRdayarogathI avasAna. jhaverI manamohanadAsa raNachoDadAsa : kavi. vatana bharUca. nItibodha 'gujarAtI bhASA', 'bhASAvijJAna', 'ramaNabhAI nIlakaMTha tathA dharmopadeza jevA viSayone chaMdobaddha padyamAM nirUpatI emanI (1953), 'ApaNuM sAhitya" (rAmaprasAda zukala sAthe, 1957), dalapatazAI racanAo 'IzvaraprArthanA' (1872) tathA 'mopadeza 'akSaranI abhivyakita' (1977), 'akSaranI ArAdhanA' (1979) kIrtana' (1879)mAM saMgrahAyelI che. A uparAMta nItibodha" vagere emanA saMzodhana-vivecanagraMtha che. A uparAMta navalakathA - 1-2 (1853), 'hindustAnanI nirdhanatAnAM mULa' (1860) 'zodhamAM' (ramaNabhAI nIlakaMTha sAtha), pravAsagraMtha "dharanI dI ane bAramAsA prakAranI "dharma vize subodha', nItibhUSaNa' jevI bhamI bhamI', nATaka "yamano atithi' ane navalikAsaMgraha pustikAo paNa emanA nAme che. zataraMjane saMga' (1968) emanA nAme che. 2.2,da. 'devakIjI che bhAyAro rAsa (1958) emanuM saMpAdana che. jhaverI manasukhalAla maganalAla, 'devakI ayodhyA', 'punarvara', ajJAta kavikRta A kAvyanAM mULa kathAnaka, prata-pAThabheda, pAdaTIpa, mAdilAnta', 'samitIyajaka', 'siddhArtha' (3-10-1907, zabdakoza ane kRtilakSI abhyAsathI pratasaMpAdana paddhatino 27-8-1981): kavi, vivecaka. janma jAmanagaramAM. prAthamika ahIM paricaya thAya che. 'gujarAtI sAhityamAM zreSTha hAsyaprasaMge mAdhyamika zikSaNa jAmanagaramAM. 1931mAM maeNTrika. bhAvanagaranI (1959) ane 'seraThanA khAravAnAM gIta' (1962) paNa emanA zAmaLadAsa kaoNlejamAMthI 1935mAM bI.e. 1937mAM ema.e. saMpAdanagraMtho che. vera ane krAMti', 'pratizodha', 'aMte e paraNI', prAraMbhamAM ruIyA kaoNleja, muMbaimAM, pachI 1940-45 daramiyAna 'siddhAMganA, 'varavahu ama'(1946) jevI navalakathA, rAjakoTanI dhamendrasiMhajI kaoNlejamAM ane 1945-18 daramiyAna 158: gujarAtI sAhityakoza- 2 Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ jhaverI manasukhalAla mohanalAla - jhaverI raNachoDadAsa giradharabhAI senTa jheviyarsa koleja, muMbaImAM adhyApana. 1956 mAM AkAza- vANI, muMbaI kendranA vArtAlApa nirmAtA. 1958-63 daramiyAna porabaMdaranI mAdhavANI Arsa eNnDa kaeNmarsa kolejamAM AcArya. 1966 thI pharI muMbaImAM adhyApana. 1966 mAM bI. I. esa. ' kaeNleja, kalakattAmAM AcArya. muMbaImAM avasAna. gAMdhIyuganA kaviomAM praziSTa bAnIthI judI paDI AvatI A kavinI abhivyakita kalpanAzIla karatAM tarkazIla vadhu che. maMdAkattAmAM lakhAyelI, "meghadUta'nI anukRti 'candradUta(1929) pachInA emanA saMgraha 'phUladola" (1933) ane 'rAdhanA (1939) mAM kurukSetraviSayaka maLatAM sAteka kAvya emanI svastha, sughaDa ane saMskRtapracura zailInA paripAkanAM sArAM udAharaNo che. vaicArika padabaMdha ane tarkapUta nirUpaNanI pAradarzakatAnuM sAtatya emanA pachInA kAvyasaMgraha 'abhisAra' (1947), 'anubhUti' (1956) mAM paNa jovAya che. praNaya ane prakRtine lakSma karatI emanI racanAo chaMdobaddha hoya ke gItabaddha hoya paNa mukhyatve vaicArika camatkRti para nabhavA prayatnazIla rahe che. 'me ogaLyo' (1975) sudhImAM vicAra-aMza emanAM kAvyomAM prabaLa banato jovAya che. kAvyasuSamA' (1959) e emanAM kAvyonuM anya dvArA thayeluM saMpAdana che. emanuM vivecana paMDitayuganI paraMparAne jALavavuM ane saMskRta kAvyasamaja ne anusaranuM, 5TabhASI ane pramANamAM nikhAlasa che. sAhityanA itihAsathI mAMDI mahattvanI kRtio ane mahattvanA sarjakone sparzatAM emanAM maMtavyomAM matAgraha sAthe dRSTibiMdunuM samarthana che. thoDA vivecana lekho(1944), 'paryeSaNA' (1952), 'kAvyavimarza' (1962), 'abhigama' (1966), 'govardhanarAma'(1967), 'hAnAlAla' (1967), 'kanaiyAlAla munazI (1970), paricayapustikA 'govardhanarAma' (1970), 'umAzaMkara jozI' (1971), 'gujarAtI sAhityabhASA' (1972), 'baLavaMtarAya ThAkora' (1976), 'ApaNo kavitA vaibhava' - bhA. 1,2 (1974, 1975), 'dRSTikoNa' (1978), 'gAMdhIyuganuM sAhitya (1978), 'umAzaMkara jozI -nATayakAra' (1979) vagere vivecana, avalokana ane AsvAdanA emanA graMthamAM adhyApakIya abhyAsa ane niSThA che. 'gujarAtI sAhityanuM rekhAdarzana (anya sAthe, 1953) emanuM sAhityanA itihAsane lagatuM purataka che. vaLI, 'gujarAtI bhASA : vyAkaraNa ane lekhana (1946), 'bhASA paricaya'-bhA. 1 thI 4 (1951thI 1957), 'vAghapRthakkaraNa ane zuddhalekhana' (1965) vagere bhASAvyAkaraNanAM pustako paNa emaNe ApyAM che. A uparAMta, amerikA mArI dRSTie' (1973) nAme noMdhapAtra pravAsakathA ane 'citrAMkana'(1974)nAM ogaNIsa vyakitacitromAM emanA vyakitatvanI ane emanI abhivyakitanI lAkSaNikatA jovAya che. emanAM saMpAdanomAM 'dazamaskaMdha' (1942), 'mArI cheSTha vArtA (1952), 'navI kavitA' (anya sAthe, 1952), 'dayArAma' (1960), 'gujarAtI TUMkIvArtA' (1960) ane "ApaNAM UrmikAvyo' (1976) mukhya che. saMskRtamAMthI tathA aMgrejImAMthI emaNe ApelA anuvAdomAM 'smRtibhraMza athavA zApita zakuntalA' (1928) tathA "hemleTa' (1967) ane "othelo' (1978) khAsa ullekhapAtra che. caM.To. jhaverI manasukhalAla mohanalAla, 'kAyama' (6-11-1927): navalakathAkAra. janma vaDiyAmAM. vatana bAbara. 1942 mAM maeNTrika. 1956thI denA baeNnka, muMbaImAM oNphisara. 'kALubhArane kAMThe' (1960), 'parahyA ' (1962), 'jaLa ane javALA' (1962), 'jIvataranAM mUla' (1964), 'suvarNamekha' (1964), 'mahAprayANa' (1969), 'hAle pAyAM viSa" (1971), 'mithuna lagna' (1972), 'AnaMdabhuvana' (1972), 'hiyAM hijarAyela' (1973), 'kAcanuM kArAgAra' (1973) ane 'avaguNa citta na dharo' (1978) emanI navalakathAo che. emAMnI moTA bhAganI sAmAjika kathAvastu dharAve che. 'triveNIsaMgama' (1961), "dharatInI dharI' (1963), 'akiMcana (1965), 'rUpa' (1968) ane "bAramAsInAM phUla' (1970) uparAMta 'mArI zreSTha vArtAo (1975) emanA navalikAsaMgraha che. emaNa 'koyalane raMga' (1966) ekAMkIsaMgraha ane 'divAnae-Ama' (1975) tathA "divAna-e-khAsa' (1975) gajhalarasaMgraho paNa ApyA che. pA.mAM. jhaverI mahendrakumAra mohanalAla : nATayakRti vIra zivAjI' (1932) -nA kartA. ni.. jhaverI maMgaLadAsa trikamadAsa: caritrAtmaka kRti 'paramakRta mahArAjA kumArapALa' (1953) nA kartA. ni.vA. jhaverI mehanalAla raNachoDadAsa (31-3-1828, 23-7-1896): nividhakAra. janma bharUcamAM. 1838 mAM bharUcanI zALAmAM zikSaNa levuM zarU karyuM. 1842 mAM suratamAM pahelI aMgrejI nizALa sthApayelI temAM dAkhala thayA. 1840mAM eNlphinsTana skUlamAM gaNitanA zikSaka, pachI DepyuTI InspekaTara. 'dezATaNa', 'trIkeLavaNI', "IMglAnTane saMkSipta itihAsa" emanAM pustako che. "akhegItA', "vallabhakuLanA garabA, 'corAsI vaiSaNavanI vArtA" emanAM saMpAdano che. A uparAMta, 'rA. ba. mehanalAlabhAI raNachoDadAsa jhaverInuM Atmakathana' (1871) ane raNachoDadAsa giradharabhAInuM janmacaritra' (1889) paNa emaNe ApelAM che. karasanadAsa mULajInA kozanI saMzodhita AvRtti 'gujarAtI aMgrejI koza' paNa emaNe karelI che. ca.TA. jhaverI raNachoDadAsa giradharabhAI (29-8-1803, 23-8-1873) : bALasAhityanA lekhaka. janma bharUcamAM. zikSaNaprApti bAda gujarAtI sAhityakoza - 2 : 159 For Personal & Private Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ jhaverI (zAha) ratilAla cunIlAla-jhAlA gaurIprasAda yunIlAla 2 . gumAstAnI nokarI. tyArabAda 1825 mAM babbe neTiva eNjyakezana enDa skUla bUka sAyaTImAM nimaNUka. tyAM zALApagI pAThayapustako taiyAra karavAnuM kAma karatAM karatAM keLavaNI kSetre keTalAMka mahattvanAM kAryo karyA ane arvAcIna gujarAtI keLavaNInA pitA'nuM biruda meLavyuM. 'jJAnaprasAraka sabhA' ane 'buddhivardhaka hiMdusabhAnA prathama pramukha ane samAjasudhAraka. myunisipala kamizanara tarIke nivRtta. emaNe bALabodhaka racanAo "sArasaMgraha', 'nItibodhakathA tathA anUdita kRti 'IsapanItinI vAto" ApI che. A uparAMta emaNe itihAsa ane gaNitaviSayaka pAThayapustako paNa taiyAra karyA che. | ni.. jhaverI (zAha) ratilAla cUnIlAla, 'urmIza' (21-9-1925) : kavi. janma banAsakAMThAnA dhAnerAmAM. abhyAsa maeNTrika sudhI. hIrAnA vepArI. 1956 thI 1965 sudhI dhaMdhArthe hoMgakoMgamAM nivAsa. amIragaDha simenTrasa li.nA caeNramaeNna ane maeNnejiMga DirekaTara. mazarUmsa li.nA DirekaTara ane mazarUmsa holDiMgsanA caeNramaeNna. emaNe "rajanIgaMdhA' (1971) ane 'vaidUryamaNi' (1982) e be kAvyasaMgraho ApyA che. caMTo. jhaverI rasika (24-10-1911, 12-10-1972): pravAsalekhaka. 1918thI 1950 jhaverAtane vyavasAya. 1951thI graMthAgAra pravartaka pustakAlaya zarU karyuM. 'graMthAgAra' mAsikanuM prakAzana. akhaMDa AnaMda', 'samarpaNa'nA taMtrI vibhAgamAM kArya. bhAratIya vidyAbhavananA nATayavibhAga 'kalAkendranA pracAra adhikArI. 1965-68 daramyAna be vAra laMDanapravAsa. 'alagArInI rakhaDapaTTI' (1969), 'sapharanAM saMbhAraNAM (1970), 'dilanI vAto'- bhA. 1, 2 (1972, 1974) emanI pravAsakathAo che. caM.TA. jhaverI lakSmIcaMda gulAbacaMda: kutUhalapreraka romAMcaka bALavArtA 'raNamalanAM parAkramo' (1935) nA kartA. khINa" (ratanalAla brIjamohanalAla tolATa sAthe, 1903) e ekAvana prakaraNamAM lakhAyelI premakathA che. 'pArasamaNi' (1920), 'vijayakaLA' (1923) ane hIpnoTIjhama athavA jIvanuM vazIkaraNa' (1925) e kartAnA anya graMtho che. kau.bra. jhaverI suzIlA cImanalAla (3-11-1920): kavi. janma suratamAM. bAraDolI tAlukAmAM AvelA vAloDa kasbAmAM traNa dhoraNa sudhIne abhyAsa. | 'vIcimAlA' (1962) "anAhata' (1979), keravavana'(1980) ane "kSaNonuM Albama' (1985) emanA kAvyasaMgraho che. 'kAja pistA badAma' (1971) bALakAvyono saMgraha che. uparAMta, 'dRSTivilopana' (1970) nAme ladhunavala tema ja "aMtarIkSanI othe' (1981) nAme navalakathA paNa emaNe ApI che. caM.. jhaverIbAI : 'vairAgya kathAniSTha jhaverAta-maMgaLa ratnAvalI' (1968) -nAM kartA. hatri. jhahIra': juo, daragAhavAlA ImAmuddIna sadarUddIna. 'jhaMjhA' (1966): rAvajI paTelanI navalakathA. kyAMka beeka patrane Azraya levAyo che, e sivAya mukhyatve mukhyapAtra pRthvInI DAyarIrUpe A kathA rajU thaI che. A kathAmAM nAyakanuM astitva saMbaMdhonAM saMvedane vacce upasAvavAno prayatna che. saMbaMdhane ja lakSamAM rAkhI nAyakano zarUne gRhatyAga ane aMtana gRhapraveza mUlavI zakAya. pUrvArdha sudhI vikasatI rahelI A navalakathAnuM indriyasaMvedya gadya enuM baLukuM aMga che. e.To. jhAbavAlA zyAvakSa heramasajI : caritralakSI pustako 'ravabhAgI dalera pArasIo tathA kIrtivaMta pArasIo' ane anya aMgrejI tema ja anUdita pustakonA kartA. ni.. 'jhAra rAMderI': juo, bharUcA hAsima yusupha. jhAroLA cunIlAla jamanAdAsa: caritralakSI kRti 'gaurIzaMkara udayazaMkara ojhAnuM jIvanacaritra' (1892) nA kartA. ni.vA. jhAlA amubhAI: 'dIvAna mAnasiMha ane dhrAMgadhrAdarzana' (1977) -nA kartA. ni.ve. jhAlA gaurIprasAda cunIlAla (26-6-1907, 11-1-1972): saMpAdaka, saMzodhaka. janma jAmakalyANapuramAM. vatana jAmanagara, 1924 mAM jAmanagarathI maeNTrika. muMbaInI senTa jheviyarsa kolejamAMthI 1928mAM bI.e. tathA 1930mAM ema.e. e ja kolejamAM adhyApaka banyA. muMbaInI phArbasa gujarAtI sabhA, eziyATika sAyaTI ane bhAMDArakara orienTala risarca insTi | ni.. jhaverI ghaDiyALI sAkaracaMda mANekacaMda (17-11-1877, ~): gadya lekhaka. janmasthaLa surata. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa suratamAM. vilsana koleja (muMbaI)mAMthI bI.e.nI parIkSAmAM be vakhata nApAsa thatAM abhyAsa choDI 'akhabAre sedAgara' dainikanA taMtrIvibhAgamAM joDAyA. uparAMta, muMbaI samAcAra', 'hiMdustAna', 'sAMja vartamAna" jevAM patro sAthe paNa teo jude jude samaye saMkaLAyelA hatA. duniyAno sauthI prAcIna dharma: 1 (1903) e itihAsa, vidyA, zAstra tathA zodhonA purAvAo dvArA jaina dharmane sauthI prAcIna puravAra karate be khaMDamAM vibhAjita graMtha che. matanI 160 : gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only www.alinelibrary.org
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ TayuTa (pUnA)nA AjIvana sabhya. vaDodarAnI orienTala insTiTayuTa taraphathI rAmAyaNanA saMpAdana mATe nimAyelI samitinA sabhya. 1944nA graMthastha gujarAtI vAGamayanI emanI samIkSA gujarAtI sAhitya sabhAe pragaTa karelI. emaNe lakhelA anekavidha saMskRta sAhitya viSayaka lekhono saMgraha 'nIrAjanA' (1974) maraNottara prakAzana che. mukhyatve saMskRta sAhitya viSe5 A lakhANomAM AnaMdazaMkara, paMDita sukhalAlajI vagerenI praNAlikAnuM anusaMdhAna che. emAM saMhitA, brAhmaNa, upaniSado, bhagavAna buddhanA upadeza, jAtakakathAo, bhagavadgItA, gRha kAvyo mahAbhArata ane rAmAyaNa, darzanA, bhAsa, azvaghASa, kAlidAsa vagere vizenA lekho che. emanI gadyazailI saraLa ane suzliSTa che. 'karNabhAra'nuM rasadarzana emanI nATayakalAnI marmajJatA pragaTa kare che. 'vAlmIki rAmAyaNanI samIkSita AvRtti'mAM rAmAyaNanI aneka vAcanAonA ullekha karI, samIkSita AvRttimAM keTaluMka paraMparAprApta cheDI devuM paDe che enI carcA karI che. upaniSado ane bhagavadgItA vizenA lekhAmAM sauMdaryasthAno pragaTa ii ApatI emanI sUkSma sAhityasUjha jovA maLe che. 'kAlidArA : A sTI'(1943) jevuM emanuM abhyAsaviSayaka pustaka, 'bhAminIvilAsa'(1935) tema ja 'raghuvaMza' - sarga 6-10 (1935) jevAM emanAM saMpAdano aMgrejImAM che. 'suSamA' (1955) emanA saMskRta kAvyaracanAono saMgraha che. 'saMskRti' sapTembara 1969mAM pragaTa thayele kAnanAM varNanavAno saMskRta samagyeThI anuvAda ane kAlidAsanI upamAM tema ja bANa vizenA emanA saMskRtamAM lakhAyelA lekhA jANItA che. pra.bra. jhAlA pRthvIsiMha gagajIbhAI (24-12-1930) : bALasAhityakAra, janma devagaDhabAriyAmAM, cha gujarAtI sudhIno abhyAsa. gujarAta yunirvisaTI kAryAlaya sAthe saMlagna. 'gAla parI'(1983) emanuM bALasAhityanuM pustaka che. caM.TA. jhAlAvADI dharatI : vartananI lAkSaNikatAne bahU karatI prajAma cavaLanI gItakita. caM.ko. jhAhida zinoravALA : jo, mAchI barAbAI sukhalAla jhAMIvAlA dInazAha epha : beAdhaka rasika vArtA 'bahenanI balihArI' (1941)nA kartA, nize. jhAMsIvALA bejanajI pharadunajI : potAnA jIvananI keTalIka ghaTanAone rasapreraka raulImAM nirUpatI padyAtmaka kRti bRjananI beksI yAne bejananI muzIbatano ahevAla' (bI. A. 1959) -nA kartA. unAvA. Jain Education Intemational jhAlA pRthvIsiMha gagajIbhAi -- jheravuM - jhera to pIdhAM che jANI jANI - khaMDa 1 (1952), "khaMDa 2 (1958), khaMDa 3 (1985): manubhAI paMcALI 'darzaka'nI bRhad navalakathA. lekhake emAM, be vizvayuddhonI vibhISikAnAM sAkSI banatAM pAtrAnI vividha dharma paratvenI zALAnA samAntara nirUpaNa dvArA, koI eka ja dharmanA AzrAya na letAM, sarvadharmonAM zubha-tattvAno samanvaya sAdhatAM kalyANarAjanI jhaMkhanA pUrI thaze evA racanAtmaka nirdeza Apyo che. kRtinA prathama khaMDamAM nAyaka-nAyikA satyakAma ane rohiNInA pAbApAnI vADImAM thato che, lagnamAM na pariNamato temano praya, gopALabhApAnuM avasAna, zItaLAne kAraNe dRSTi gumAvI beThelA satyakAmano AtmahatyAno prayAsa, temAMthI bacI jatAM kezavadAsa nAme ne sAdhurUpe bauddhadharmanA vizeSa abhyAsa nimitte videzagamana, hemanta sAthenuM rohiNInuM lagna ne vaidhavya, diyara cyutanA ghaDataramAM rohiNInI kriyA vagere mukhya ghaTanAo dvArA lekhake gopALabApAnI dharmaparAyaNa sevAvRtti ane satyakAma-rohiNInI rucira praNayakathAnuM Alekhana karyuM che. prathamaviyuddha yuropamAM rAjelA vinAzano bhoga bola onA punarvasavATa mATe mathanAM jayorja kanTemA, ginI kizAIna, volTa revanyu ane emanA kAmamAM avarodho UbhA karanAra nAjhI-nonA hera kArba jevAM pAtronI vacce vasatA paMDita kezavadAsanI noMdhapothIrUpe lakhAyelA kathAnA bIjA khaMDamAM yuropano itihAsa vizeSa sthAna pAme che. kRtinA trIjA khaMDamAM mahattva dhAraNa karanAra acyutanA caritrano vikAsa paNa A khaMDamAM ja darzAvAyo che. varSo pachI kezavadAsa tathA Do.ratanuM svadezagamana, revanyUnA putrAnI bhALavaNa mATe azrutanuM ijharAyela javuM, bIjA vizva nimitte bhAratanI bhUmi-sarahade tabIbI rovA ApatAM acyuta-mInuM prasanna-dAna tathA yuddha daramyAna emanuM vikhUTAM paDI javuM, narsa banIne yuddhamArace pahoMcelI rekhA dvArA acyuta-marsInAM bALakonuM jatana karavuM, tema ja kathAMte acyuta, bALako ane rekhA tathA satyakAma ane rohiNInAM subhaga milana jevI ghaTanAo AlekhatA trIjA khaMDamAM navalakathAnuM yitavya, yuddhanAM tAdRza varNano ane sthavIra zAMtimati sAthenI kezavadAsa, jemsa levI, Do. arthAta, barmI senAnI oNgasa tathA jApAnI senApati gAmAe karela dharmamImAMrUpe nirUpAyuM che. vizALa laka para patharAyelI A kRtinuM vastuvidhAna akasmAtonA atirekapUrNa upayogane lIdhe Dithila TavA chatAM pratItiphTa pAtranirUpaNa ane prasaMgayojanA tathA dhyAnArDa gI kRtinI mahattA pragaTa thAya che. 2.ra.da. jheravuM: ekabIjAne sAgaThAM banAvIne ane chetarIne jIvatAM tema ja cAhavAne nAme jhera vamatAM pAtrAnI AsapAsa nATayakasaba batAvatuM madhu rAyanuM ekAMkI. caM.TA. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 161 For Personal & Private Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Tarnara relpha lilI - TopIvALA caMdrakAnta mrutalAla Tarnara reMju lilI : prasiddha bhASAvida, emaNe 'kamperaTiva erimAlaeNjikala DikzanarI oNva inDo Aryana' uparAMta 'kampereTiva eNnDa eTimolaAojikala DikzanarI oNva nepAla" (1931) tema ja isama problemsa oNva sAunDa cenjara ina inDo svArthane vA graMtho ApyA che. caM.TA. TaMkAravI ajhIjha : vArtA lIlAchama spardhA'(1837nA kartA, 2.2.6. TAimaTebala : jyotIndra daveno hAsyanibaMdha, vananI anizcitatA ane TAImaTebala banAvavAmAM tema ja enuM anusaraNa karavAmAM paDatA du:khaneM ahIM narmamarma dvArA lakSya karAyAM che. rAMTo. TAMka karmasiMha (1913): kavi. janma sinapurA (kaccha)mAM vyAvasAyika pravRtti nUtana vaNI maMDaLamAM eNe kALa paNa paravarNana' ApelA che, TAMka jayaMta : vidyArthIjIvana daramyAna lakhelI cha nalikAonA saMgraha 'garIbanI duniyAmAM gAmaDAnA jIvananI vAstavika paristhitino paricaya ApavAno prayAsa karyo che. temAM vArtA karatAM samAja-jIvananAM citrA vizeSa maLe che. 2.2.2. ni.vA. TIMka vajubhAI mAdhavajI 18-8-1915,33-12-1980): nAbakAra, vivecaka, vArtAkAra, pravAsapAakha, 1933mAM mika, 1936mAM DiplAmA, sivila eNnjiniyariMga, 1936thI 1945 sudhI bhAvanagara, amadAvAda, banArasa vagere sthaLe ijanera. 1946thI suratamAM ArkiTekaTa enjiniyara tarIke svataMtra vasAya. nAla bhinaya, digdarzana ane nirmANakSetre noMdhapAtra pradAna. narmada suvarNacaMdraka prApta sutamAM avasAna. emaNe aitihAsika triaMkI nATaka 'vaibhavanAM viSa' (1957); sAmAjika triaMkI nATako 'jhAMjhavAnAM jaLa'(1961), 'kaMThAranAM cheruM' (1964), 'nagaraviMdanI (1972); ekAMkIsaMgraho aMtamAM pArakhAM' (1955), 'naeNphA mArace'(1963), 'ramatAM rUpa'(1969) ane 'rUpakiraNa' (1969); aDhAra vArtAono saMgraha 'setu ane saritA'(1961), soLa vArtAono saMgraha 'sarata tathA nATyarUpAMtaro 'praNayanAM pUra'(1952), 'nATayavihAra'(1958) ane 'narabaMkA'(1953) ApyAM che. A uparAMta emaNe 'graMtha' mAsikamAM varSo sudhI gujarAtI nATakonI samIkSAo; semyuala beTa, lUI pirAndalo, Ayarnesko, thAka ane sArja jevA videzI nAvido vizenA paricayalekho tema ja nATabalekhananI vividha pAone sparzatA abhyAsavekhe lakhyAM che. emanI merikA-pravAsanI kathA pA dezanI yAtrAe 1975mAM 'gujjIta mitramAM prema pragaTa thaI hatI. 2.ra.da. TisaDola : 'gujarAtI vyAkaraNa'(1892)nA kartA, 12: gujarAtI sADatyakoza - 2 2.ra.da. Telara josepha vAna sAmarana (julAI 1820,1881): vyAkaraNakAra, kozakAra. janma dakSiNe mahArASTrano belagAmamAM. pitAnuM nAma josepha Telara. serena Telare IMglaeNnDanA Iseksa paragaNAmAM AvelA ongaranI nizALamAM thoDAM varSa abhyAsa karyA. 1843 mAM glAsagAnA zALAmaMDaLanI bI.e.nI upAdhi meLavI. tyArebAda hindustAnamAM khristI dharmopadezaka, skoTalaeNnDanA eNDanabaro nagaramAM avasAna. emanuM 'gujarAtI bhASAnuM vadhu vyAkaraNa (1863) TisolanA pahelA gujarAtI vyAkaraNa pachInuM mahattvanuM vyAkaraNa che. emaNe vrajalAla zAstrInI sahAyathI 'dhAtusaMgraha'(1870) paNa Apyo che. 'IzvarastutinAM pado'(1867), 'kAvyArpaNa'(1877), 'kArane lagatA prarvabodha' vagere emanAM anya pustako che. cUMTo. TopIvALA caMdrakAnta bhUtAva: (7-8-1936) kavi, vivecaka. janma vaDodarAmAM. 1958mAM muMbaInI senTa jheviyarsa kole mAMthI gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1960mAM ema.e. 1982 mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI pIeca.DI. 1961thI 1965 daramyAna porabaMdaranI ke. eca. mAdhavANI kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. 1965mAM gujarAtI vibhAganA adhyakSa tarIke dAdAdanI navadhvana AphrI enDa komarsa kolejamAM joDAvA 1979thI 1944 sudhI huM je koMgrejanA AcArya. 1984 thI amadAvAdamAM gujarAtI sAhitya pariSada saMcAlita ka. lA. svAdhyAyamaMdiranA niyAmaka. 1987mAM jarmanI, beljiyama, phrAnsa, sviTjharlenDa vagere dezono yuropa-pravAsa. 'maherAmaNa'(1962) emano prathama kAvyasaMgraha che; paNa emanI pratibhAno vilakSaNa AviSkAra to thayo emanA bIjA kAvyasaMgraha 'kAnta tArI rANI'(1971)mAM. emAM anubhUtine viziSTa bhASAbhivyakitamAM DhALatI durgama prayogazIlatA che; tA 'pakSItIrtha' (1988) nI kAvyaracanAo vadhu khullI ane vadhu pAradarzaka banavA tarapha DhaLelI che. 'blaoNka phoresTa'(1989) yuropIya saMvedanA nirUpatA kAvyasaMgraha che. vivecananI bhASAbhimukha tareha Apato 'aparicita Ja aparicita va'(1975) emanA vivecanasaMgraha che. 'hada pAranA haMsa ane AlbaTrosa'(1975) -mAM fenca pratIkavAdI kavitAnA anuvAdo ane pratIkavAda paro laghuprabaMdha che. 'madhyamAlA' (1982)mAM madhyakAlIna kavionI racanAone navA abhigamathI mUlavavAno upakrama dhyAnArha che. 'pratibhASAnuM kavaca'(1984) vivecanasaMgraha pazcimamAM pragaTelI vikaselI bhASAvijJAnagI, saMracanAgatI ane zailIvijJAnalakSI vivecananA saMskAro darzAve che. 'saMsarjanA tmaka kAvyavijJAna' (1985) noMma comskInA saMsarjanAtmaka rUpakaraNa kiraNo pAse kALano vicalana siddhAMta ApatA emano zodhaprabaMdha che. 'Adhunika sAhitya saMjJA kAza' (anya sAthe, 1986), 'viziSTa sAvinya saMjJA koma' (988) paNa emaNe ApyA che. emanA anuvAda-graMthAmAM baeNkeTanI aNunavala 'kalpA ke For Personal & Private Use Only www.jainelibbrary.org
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ TopIvAlA vinayacaMdra sI.- Thakkara gokaLadAsa korajI kalpanA marI paravArI che' (1978) tema ja rilkanI be kRtio Thakkara kapilarAya paramAnaMdadAsa, 'majanU' (3-4-1892, duine karaNikAo' (1976) ane 'oNphisa prati saoNneTo' 19-2-1959): kavi. phArasI viSaya sAthe bI.e. ane aMgrejI (1977) ne samAveza thAya che. emaNe Adhunika gujarAtI viSayamAM ema.e. paMDita yuganA kalApI, bAlAzaMkarathI zarU karI kAvyaracanAonA aMgrejI anuvAdanuM pustaka "kanTempararI gujarAtI kavi "sAgara" sudhInA gajhalakAronI sUphIvAdI ne phArasI rItinI poeTrI' (1972) paNa ApyuM che. "maithilI sAhityano itihAsa raMgadarzI paraMparAnI asaro mahadaMze jhIlatI gajhalanA anugAmI (1987) anuvAdagraMtha paNa emanA nAme che. kaviomAMnA agragaNya gajhalakAra. DaoN. baTukarAya paMDayA, mahendra ( sa.vyA. 'samIra" ane prA. rajanI joSI dvArA saMpAdita A kavinA TopIvALA vinayacandra sI.: vArtAkRti 'jherI saMsAra ane mahAtmAnuM maraNottara kAvyasaMgraha "svapnamaMdiramAM cALIsa racanAo che. mizana" (1912) tathA 'zAntAkumArInA kartA. 'kalApI, sumana ane mitramaMDaLa' (1978) e darabAra zrI 2.ra.da. vAjasuravALAnA kathanane AdhAre AlekhAyeluM, kavi kalApI ToliyA pratApakumAra ja, nizAMta': "saMta ziSyanI jIvana saritA sAthenAM sumana (vAjasuravALA darabAra) ane mitramaMDaLanAM (1972) nA kartA. saMmaraNAtmaka lakhANonuM pustaka che. 2,28. vArtA, nibaMdha ne vivecanakSetre sakriya A gajhalakAranI racanAomAMnI prauDhi ane phArasI bhASA paranuM prabhutva noMdhapAtra che. kau.bra. Thakkara anaMtarAya paramAnaMdAsa, 'zAhabAja' (15-11-1910, 1-11-1955): kavi. janma bhAvanagaramAM. aMgrejI-phArasI sAthe Thakkara kamaLAbahena: mahadaMze adhyAtmatatvane viSaya banAvatAM tema ja zAstrIya rAgarAgiNIo ane paraMparAprApta bhajananA DhALamAM bI.e. bhAvanagaranI mAjIrAja kanyAzALA ane AlaphreDa racAyelAM kAvyono saMgraha 'paMkaja parimalInAM kartA. hAIskUlamAM, zihAranI munI hAIskUlamAM ane chelle bhAvenagaranI bhAgIlAla maganalAla kemarsa hAiskUlamAM zikSaka. gela ka.bra. bleDara tUTavAthI avasAna. Thakkara kAkubhAI jamanAdAsa: padyakRti "prabhu-prasAdI' (1941) nA 'pAlavakinArI' (1960) emanuM maraNottara prakAzana che. kartA. A saMgrahamAMnAM tevIsa AkhAM kAvyomAMthI ekavIsa mukhammasa che. 2.da. ane chelle be gajhalo che. uparAMta eka tajhamIna paNa ahIM Thakkara kAtilAla ratilAla (16-11-1924) : janma rAdhanapura, che. phArasI-urdU zabdo ane gajhala vagere kAvyasvarUpanI bhASAmAM tyAMthI ja 1944mAM maeNTrika. 1959mAM meDikala DiplomA. kaccha arthanI asala mahattA A kavie sthApita karI che evo jillAmAM tabIbI vyavasAya. abhiprAya vajUdavALe che kaTezvara, nArayaNa sarovara'ane rimadethara' nAmanI kRtio caM.. emanA nAme che. Thakkara amRtalAla haribhAI: padyakRti 'davIcaritra candrikA' kau.bra. (1922) nA kartA. Thakkara kuMvarajI kalyANajI : sAmAjika navalakathA 'candrabA ane 2.2.da. becarasiMgha eka saMpUrNa vArtA' (1895) nA kartA. Thakkara arajaNa hari : bhakatakavi. kaccha-vAgaDanA rahevAsI. vyavasAya zikSaka. Thakkara kezavalAla aMbAlAla: caritralekhaka, saMpAdaka. emanA pustaka emanA kAvyasaMgraha "arjunavilAsa' (1908)mAM mukhyatve 'gAmaDAM ane sahakAramAM grAmajIvanane lagatA keTalAka praznanI bhakitakAvyo che. 'saMgIta satyanArAyaNa sudAmA tathA gokarNA saraLa zailImAM rajUAta thaI che. Adhunika gujarAtanA saMtokhyAna' (1903) mAM purANa para AdhArita kathAvArtAnuM padyamAM mAM 1852 pachInA gujarAtanA saMtonA jIvana ane dhArmika Alekhana thayuM che. siddhAMta vize mAhitI ApavAmAM AvI che. 'dayArAmanAM ni.. bhajana'mAM dayArAmanI sittera kRtionuM saMpAdana che. Thakkara AzArAma merArajI: bhakitavilAsa, bodhavilAsa ane daMpatI ni.. vilAsa jevA traNa khaMDomAM vibhAjita padyakRti "lIlAmRta Thakkara kesarabAI vallabhadAsa: saMskRta subhASitone anurUpa prasaMgasAgara" (1893) nA kartA. 22.da. kathAone saMgraha 'kesarakRti':1 (1932) nAM kartA. Thakkara ena. ela.: pAlItANA bhakitapradarzaka nATaka maMDaLI mATe racela "nRsiMhAvatAra nATakanAM gAyana' (1915) nA kartA. Thakkara rokaLadAsa korajI :padyakRti "sekayanuM sAlanA kartA. 2,2,da. 2.ra.da. gujarAtI sAhityakoza - 2 :163 For Personal & Private Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Thakkara gopALajI Ara.--- Thakkara naTubhAI raNachoDabhAI Thakkara jIvarAja harajIvana : bALaprasaMgakathAone saMgraha 'kaLajuganAM kautaka' (1920) nA kartA. Thakkara jhaverabhAI zivajIbhAI: 'chapananA dakALa vize kavitA' (1900) nA kartA. Thakkara gopALajI Ara. : bodhadAyaka kathAonA kartA. 22,da. Thakkara gepAlajI odhavajI : navalakathAkAra, nibaMdhalekhaka. emanI pAsethI navalakathA "zeTha ke zayatAna' (1923) uparAMta 'zI subodharatnAkara" (pAM. A. 1963), 'sadudha saritA' (1955), "saMtanI vAto' (1940) maLyAM che. 'tulasI rAmAyaNanAM mahAvAkayo" (punarmudraNa, 1948) mAM tulasIdAsajInA rAmAyaNanI citanapreraka paMkitaonuM viSayAnusAra saMkalana karavAmAM AvyuM che. ni.vA. Thakkara govardhanadAsa lakSmIdAsa : "mahAravirahazataka' (1875), hA' (1 ) 'halIlA'(1897) jevI padyakRtio, lAbha-zubhanI AgAhI o varNavatI kRti 'pallIpatana nirNaya' (1891) uparAMta 'zrI vallabhAcArya jIvanacaritra' tathA hindI kRti 'jamanAjI ke cAlIsa pada' (1897) nA kartA. Thakkara tribhuvanadAsa viThThaladAsa : 'yajayavaMtInI vArtA' (1890) -nA kartA. Thakkara dazarathabhAI prabhudAsa (12-10-1932): vivecaka. janma kheDA jillAnA viThThalapuramAM. 1953 mAM eNlphinsTana kaoNleja, muMbaIthI tattvajJAna viSNu sAthe bI.e. 1918 mAM rAjyazAstra viSayamAM ema.e. 1975mAM pIeca.DI. 1961-62mAM adhyApana karyA pachI 1963-65 daramiyAna prabhudAsa Thakkara kaoNlejanA AcAryapade. atyAre tyAM rAjayazAstranA adhyApaka. 'gujarAtI sAhityamAM sUphI rahasyavAda' (1988) emanuM mahAnibaMdhanuM pustaka che. ca.TA. Thakkara dAmodara kezavajI: padyakRti 'sastI sukhaDI ne siddhapuranI yAtrA' (1872)nA kartA. Thakkara ghanazyAma (19-9-1946) : kavi. janma kheDA jillAnA dethalI gAme. 1969 mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI bI.I. thaI 1983 thI amerikAnA TekasAsa rAjayamAM vase che. tyAM nArA sAthe saMlagna. 'bhUrI zAhInA kUvA kAMThe' (1987) emane kalpananuM bala dAkhavatA kAvyasaMgraha che. caM.TI. Thakkara ghelAbhAI khImajI : 'rAmacaritra nATaka' (1894) nA kartA. Thakkara durlabhajI ThAbhAI : padyakRti 'bahAduravirahabAvanI' (1992) tathA 'maMgaLA hAthInI vArtA(1986) nA kartA. Thakkara devajI vardhanadAsa : gujarAtI baMgALI zikSaka ane zabdakoza'nA kartA. Thakkara caMdrakAnta, 'maha': sAmAjika viSayavastune AdhAre lakhAyelAM cha ekAMkIo ane cAra saMgItikAono samAveza karatI "bALanATayamALA" (bhA. 1 thI 4) nA kartA. ni.vA. Thakkara cImanalAla dullavarAma : navalakathA "akhaMDacaritra'-bhA. 1nA katAM. Thakkara chaganalAla viThThaladAsa : sAmAjika vArtA 'rasaguNa rasamAja (1893) nA kartA. Thakkara naTavaralAla mehanalAla : hALInA parvanA mahimA karatI gIti-nATaya prakAranI dviaMkI kRti hutAzaNInA kartA. ka.. Thakkara naTubhAI raNachoDabhAI, 'kalyANayAtrI', 'yAtrika' (14-11-1937) : vArtAkAra, janma magADI (ji. gAMdhInagara)mAM. 1957mAM esa.esa.sI. 1961 mAM bI.e. 1963 mAM ema.e., 1973 mAM elaela.bI. prAraMbhe zikSaka pachI adhyApaka. 1979 thI svAmInArAyaNa ArTsa kaoNleja, amadAvAdamAM AcArya. mogare mahekayAM phUla' (1968), 'mINa mATI ne mAnavI (1969), 'paththaranA dariyAne AvyA hilloLa' (1982), 'lImaDAmAM eka DALa mIThI' (1984), 'tulasI mArA AMgaNanI (1986), '554, baphelo grova" (1982), 'uranAM ekAMta mArAM bhaDake baLe' (1981), 'tolAnA bhAbhAjI tera maNanA" (1986), 'phUla bane aMgArA' (1986) jevAM emanAM pustakomAM vyakita ane samaSTinA saMdarbhe AlekhIne mAMgalyadarzI ane vicArapreraka prasaMgonI phUlagUMthaNI karavAmAM AvI che. "554, baphelo Thakkara jagajIvanadAsa vasanajI: triaMkI nATaka 'rAjA satyavRta nATakanI hakIkata'nA kartA. Thakkara jayarAma nArAyaNajI: pravAsalekhaka. kaccha-aMjAranA rahevAsI. 'jaMgabAra bhATiyA pravAsa' (1894) mAM potAnA jaMgabAra nivAsa daramyAna thayelA anubhavonuM varNana tathA keTalAMka upayogI sUcane ApyAM che. ni.ve. 164: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Thakkara narabherAma raNachoDadAsa - Thakkara mULajI harakhajI gova'mAM e ja prakAranA amerikAnA prasaMgo AlekhAyA. emaNe "vinodI TucakA' (1964), 'zreSTha tIrtha gharavALI' hovAthI enI vyAvartakatA noMdhapAtra bane che, 'uranAM ekAMta (1973), 'jIvananA raMga' (1974), 'hAramAM jIta' (1975) mArAM bhaDake baLe" ane "tAlAnA bhAjI tera maNanA' e tathA lagnajIvanamAM 1 lo e greDane puruSa' (1976) jevAM pustakomAMnI, TUMkIvArtAnA baMdhamAM besatI keTalIka racanAo haLavA-gaMbhIra nibaMdhonAM pustako uparAMta 'mudraNazAstra' (1974), noMdhapAtra che. 'kapoja kaLA' (1980), 'ba InDiga kaLA' (1980), 'mudrANanA rAM.vyA. dAjI kharcanI gaNatarI' (1980), 'mudraNakaLA' (1981) jevAM Thakkara narabherAma raNachoDadAsa: judA judA prakAranAM racUraNAnI padyamAM graMthanirmANaviSayaka pustako paNa ApyAM che. 2.2,da. mahimA karatI pustikA "curaNanAM cakA' (1912); padyakRti 'narmadAjInA garabeDa, AratI ane aSTa' (1912) ane aMta Thakkara bharata : kavi. gujarAtI astitvavAdI kavitAdhAranAM ekayALa" sahita padasvarUpanI sattAvIsa racanAonI pustikA tAlIsa achAMdasa kAvyonA saMgraha "sonerI mauna' (1964)mAM 'nirbhaya padasaMgraha chava padamALA' (1913) nA kartA. mRtyusaMdarbhe astitvane pAmavAnI mathAmaNanuM saMvedana pradhAna kau.vya. che. adhyAtma-anubhUtinAM paMcAvana chaMdobaddha kAvyonA saMgraha 'kRpAsparza' (1967) mAM AraMbhe keTalAMka mukatako ane aMtaThakkara naMdalAla mehanalAla, 'anubhavAnaMdajI', 'AnaMdapriya', bhAgamAM kavinI adhyAtma-anubhUtinA keTalAka paDyo che. 'lAlajI naMdA' (18-5-1912): janma pAlitANA jillAnA kau.vya. gAriyAdhAramAM. abhyAsa aMgrejI cAra dharA sudhI. ena.ema. ThakkaranI kaMpanInA sthApaka, saMcAlaka. 1954-55 daramyAna pustaka Thakkara bhIkhAbhAI choTAlAla : pradhAnatyA patipremane viSaya pracAra mATe pUrva AphrikAno pravAsa. banAvatI sAMsArika kathA zrI navIna rasika menA' (bI. A. emaNe 'saMbhAjI mehanA' (1975), 'bAjIrAva mastAnI' 1930) nA kartA. kau.. (1975) javI aitihAsika navalakathAo ane 'aSADhI yauvana' (1975) javI ramAjika navalakathA ApI che. tribhuvana- Thakkara bhImajI ravajI: padyakRti sanmArgadarzaka': 1 ane nATayamAhinI' (1973), ' ramAhinI' (1973) ane 'manamohinI' kRti 'rAjamitra nATakanA kartA. (1973) mAM premakathAo che. 'svarUpamAhinI' (1974)mAM be ko.bra. paurANika laghu navalakathAo che. A uparAMta emaNe bIjA Thakkara maNirAma : padyakRti 'turarAnA sabaMdha mane raMjaka khyAlo pAMtrIseka pustako lakhyAM che. | (1911) nA kartA. ca.TA. Thakkara nAnajI mULajI : 'rAghavajI zarmAnuM jIvanavRttAMta' (1914) Thakkara mayArAma vi. : kathAtmaka gadyakRti 'praNayajayoti' (1932) -nA kartA. ane balidAnanI satya ghaTanA kiMvA divya dAmpatya prema" ni.vA. (1932) nA kartA. ka.bra. Thakkara parabhudAsa vAlajI: vArtAsaMgraha "rajapUtANI ane bIjI vAta' (1934) nA kartA. Thakkara mahendra pItAMbaradAsa, chATam ' (10-6-1932, ka.bra. 16-10-1986): janma porabaMdaramAM. dvArikA tAlukAne varavALAmAM prAthamika-mAdhyamika zikSaNa. maeNTrika muMbaIthI. vepArI Thakkara puruSottama kalyANajI : navalakathA 'maNi ane mAdhavanA nAkarI. 'hasAhasa bAlamAsikanA taMtrI. 'hasAyarA" kAryakramanA kartA. jaka. muMbaImAM avasAna. choTama nI kaTAkSikA' (1963) kaTAkSakAvyapustikA che; jyAre Thakkara popaTalAla dhArasI : baso varSa pUrve thaI gayelA karachanA chATama nA chabaraDA' (1976) mAM hAsyanibaMdhe che. saMta-kavinuM jIvanacaritra 'trikama caritra' (1931)nA kartA. ca.TA. .. Thakkara mAvajI haridAsa : bhASAzAstraviSayaka graMtha 'suAhilI bhASA Thakkara pravINa tribhuvanadAsa (18-2-1938): hAya-nibaMdhalekhaka. (1884) tema ja padyakRti 'AryasubodhamALA' (1901)nA janma amadAvAdamAM. 1961mAM bI.kaoNma. 1963mAM ema.kaoNma. kartA. laiDana koleja oNpha prinTiMgamAMthI DI.pI.e. 1965mAM saratuM sAhitya mudraNAlaya, amadAvAdamAM presa suparinTenDenTa ane Thakkara mULajI harakhajI : nATayakRti "caMdraprabhA nATaka ... pharasa' maeNnejara. pachIthI gujarAta rAjayanA sarakArI prinTiMga ane sTezanarI vibhAganA niyAmaka. kau.bra. kau.. ka.cha. kau.bra. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 165 Jain Education Intemaliona! For Personal & Private Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Thakkara merArajI chaganalAla Thakkara suMdarajI puMjAbhAI Thakkara lavajI DAhyAbhAI: kathAtmaka gadyakRti 'mAruM svapna (1916)nA kartA. Thakkara morArajI chaganalAla, 'vizvamitra': aitihAsika navalakathA saMta baLarAma ane patitA' (1953), "aNaprIchaDyAM heta' (1957), 'kone vijya' (1958), 'AtmavaMcanA' (1959) tathA baMgALI navalakathAne anuvAda 'be baheno' (1957)nA kartA. 2.rada. Thakkara mehanalAla va.: bALakAvyone saMgraha "chIpalAM(1944) tathA 'jharamara' (1955)nA kartA. ni.. Thakkara raNachoDadAsa bhImajIbhAI: gauDa baMgALanA mahArAjA gopIcaMdane kendramAM rAkhI racele 'gepIrAMda khelanA gAyanarUpI operA' (1945)nA kartA. kau.vya. Thakkara ratilAla bhanajI, 'mastIkhora': prasaMganirUpaNa karatA ane aMte bodha ApatA prasaMgenuM pustaka 'khalakanA khela : 1 (1929)nA kartA. Thakkara lavajI mAvajI: padyakRti 'paramAnaMda virahabAvanI' (1916) -nA kartA. kau.bra. Thakkara lavajI mAMDaNa: navalakathA mahendramukatA kiMvA pramajavALA'nA kartA. kau.bra. Thakkara lIlAdhara haridAsa : kacchI kavi kRSNadAsanI mULa kacchI bhASAnI racanAone gujarAtImAM padyAnuvAda (sArAMza saha) rajU karatI pustikA (kacchI bhASAnI kavitA' (1869)nA kartA. kau.bra. Thakkara vanamALIdAsa motIlAla: daivI premane viSaya banAvatI padyaracanAone saMgraha 'premaratna bhajanAvALI' (1986) nA kartA. Thakkara ramaNa: paraMparAgata sAta TUMkIvArtAono saMgraha "samAjanI zetaraMja' (1954)nA kartA. ka.bra. Thakkara rAghavajI prAgajI: dharmapradhAna padyaracanAone saMgraha 'saMtAsaMta darpaNa'nA kartA. kau.bra. Thakkara rAmu paramAnaMda, 'gappIdAsa, mu.da.2.' (18-9-1898, 7-9-1967): bALasAhityakAra. 'meta sAme moraco' (1958) -mAM haLavI zailImAM kahevAyelI kizorakathAo che. dhArApurIno khajAno'- bhA. 1-2 mAM anUdita vArtAo che. A uparAMta divAnA' (1924) navalakathA paNa emaNe lakhI che. kau.bra. Thakkara lAbhAI jagajIvanadAsa: bhikSu akhaMDa AnaMdajI' (1874, 4-1-1942): caritralekhaka, saMpAdaka, anuvAdaka. kheDA jillAnA borasadanA vatanI. cha-sAta dhoraNa sudhI abhyAsa vatanamAM. tyArabAda khaMbhAta pAsenA sAroda gAmamAM kariyANAnA vepAra. 1904mAM zivAnaMda svAmI pAse saMnyasta-dIkSA. sastA bhAve uttama pustako ApavAnI yojanA siddha karavA muMbaI tathA amadAvAdamAM 'sastuM sAhityavardhaka kAryAlayanI sthApanA tathA prAcIna-madhyakAlIna kRtionA saMcayo ane jIvanalakSI sAhityanuM prakAzana. emaNe 'Adarza caritra saMgraha' (1941), 'bhAratanA vIrapuruSa' (1940), 'mahAtmA sarayudAsajI (1941), "svAmI rAmatIrtha (1940), 'prItamadAsanI vANI' (1940), "sonerI sUcane ane suvicAra sAmagrI' (1935), 'sAmAjika TUMkIvArtAo' (1937) vagere jIvanacaritra, saMpAdane, dhArmika-AdhyAtmika pustakonA anuvAdo, ciMtanapreraka pustako ane aneka graMthamALAo prakAzita karyA che. ni.ve. Thakkara vasanajI paramANaMda: gadyakRti 'tarata dAna ne mahApuNya': 1-2 (1889) nA kartA. kau.vya. Thakkara vADIlAla pI.: 'vasaMta-rajaba' (1961), 'lAkheNAM motI' (1962), 'sataraMgI mahala' (1962), 'suMdaragaDhano mahela' (1962), 'mAtanamAlA' (1963), "bhAbhArAma' vagere bALavArtAonA kartA. kau.vya. Thakkara viThThalabhAI AzArAma; "rAdhikAdAsanuM jIvanacaritranA kartA. kau.bra. Thakkara vRjalAla jAdavajI: 'nibhaMgI kusuma' (1912), 'navIna saMnyAsI' (1914), gulAsAnA athavA Adarza abaLA' (1915), 'vanavAsinI' (1916), 'akabara rAja rahasya' (1916), 'kaMgAla kedI athavA snehasaMbaMdha' - bhA. 1-2 (1916), 'dagAbAja duniyA' (1916), 'pizAcinI ke premadA' (1917), 'rAhatanaitika paatra athavA marubhUminI maeNhinI' (1918), 'pratApAditya' (1920) jevI sAmAjika-aitihAsika navalakathAo; jIvanacaritra 'mahAna elekajhAMDara" tathA "asalI sacitra kokazAstranA kartA. 2,2.da. Thakkara suMdarajI puMjAbhAI (1865, -) kavi, navalakathAkAra, nATayalekhaka. janma rAjakoTamAM. sAdhAraNa keLavaNI lIdhA pachI mudraNaprakAzanane vyavasAya. emaNe vividha prakAranA saNone mahimA karatI, doharA ane soraThA tema ja anya vRttAmAM lakhAyelI kRtionA be saMgraho zrI suMdara sahastrI' ane 'suMdara saptazatI', AkhyAnasvarUpanI kRti "caMdrasena ane caMdrakaLA' (1889) temaja anya kAvya 166: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Thakkara hariprasAda tribhuvanabhAI- ThAkara kamaleza dayAzaMkara kRtio 'prAstAvika prabodhinI', "mokSamArga', 'zaMkaranI stuti ane suMdara saMgIta' (1937) ApyAM che. agiyAra prakaraNamAM vibhakata navalakathA "vIravaTa ane rUpALI rANI': 1(1915) mAM rAjakuMvara vIravaTanA zauryane mahimA varNavAyo che. rAjayaraMga' emanI anya navalakathA che. vyabhicArInI durdazA darzAvatA pAMca aMkanA 'vyabhicAra du:khadarzaka nATaka'mAM upadezane sUra che. "suzIla candrikA' ane 'jugAra du:khadarzaka' emanI anya nATayakRtio che. A uparAMta, 'suMdara satasAiTa (bI. A. 1955) tema ja 'subodha gAyaka | subodha gAyana' paNa emanA nAme che. kau.. Thakkara hariprasAda tribhuvanabhAI, 'snehAstra' (5-8-1932) : vivecaka. janma vaDodarA jillAnA bhalADAmAM. 1954 mAM bI.e. 1960mAM ema.e. 1967mAM pIeca.DI. DabhoI ArTsa enDa sAyansa kaoNlejamAM adhyApaka. emanA zodhaprabaMdha 'premasakhI premAnaMda' (1971)mAM svAmInArAyaNa saMpradAyanA madhyakAlIna kavi premasakhI premAnaMdanA jIvana ane kavana vizenuM nirUpaNa che. e ja kavinI kRti 'tulasIvivAha' (1970) mAM pAMsaTha padonuM tema ja zikSApatrI (1974)nuM saMpAdana paNa emaNa karyuM che. 'saMta-sAhityano ravAdhyAya' (1977) emanuM madhyakAlIna kAvyaprakAro ane saMtakavionI keTalIka kRtionI paricayAtmaka samIkSA karatuM vivecanAtmaka pustaka che. ni.vA. Thakkara harilAla jIvaNalAla : navalakathA "jheranI khAlI' ane 'pRthvIrAja cauhANa' tema ja khyAla sAgara' (1923) nA kartA. 2.2,da. Thakkara giradharalAla bhANajI: 'bhAI paramANaMdanI AtmakathA'nA kartA. ramaNIya bhayaMkaratA', 'mugdhA mInAkSI', 'kusumakaMTaka athavA ramaNI ke rAkSasI', bALavidhavA kalyANI' jevI sAmAjika navalakathAo emaNe ApI che. emanAM nATakamAM 'mAlavaketu' (1927), 'saMsArapArijAta', 'kRSNabhakata boDANo mukhya che. emanA kAvyakusumAkara' (1939) kAvyasaMgrahamAM saMskRtane saMsparza chatAM kalpanAzakita ochI paDI che. A uparAMta itihAsa, dharma, tattvajJAna Adine lagatAM tera jeTalAM pustako emaNe ApyAM che, rAMTo. Thakkara prANajIvana odhavajI: jIvanacaritra 'rAmacandra (1914) nA kartA. Thakkara visanajI caturbhuja (19 mI sadIne pUrvArdha): navalakathAkAra, jIvanacaritrakAra, khyAta navalakathAkAra nArAyaNa visanajI Thakkarane pitA. emaNe 'kacchano kArtikeya athavA jADejA vIra kheMgAra" (1922) nAme navalakathA tathA 'zrI amRtalAla caritra' (1877) ApyAM che. 2.2.8. ThAkara aMbAlAla motIlAla: navalakathA 'guNalakSmI' (bI. A. 1926) nA kartA. ThAkara umiyAzaMkara jIvaNalAla (18-10-1905): bALasAhityakAra, janma saluNa (naDiyAda)mAM. 1954mAM maeNTrika. 1928mAM inTaramiDiyeTa : citrakalA. 1933 thI 1970 sudhI ANaMdanI vividha hAIskUlamAM citra ane bhASAnA zikSaka. traNa varSa 'bAlamitra' mAsikanA taMtrIpade. emaNe "mojaDInAM mUlya" (1929), 'lAkaDAnA popaTa' (1930), 'dAMgavanI ghoDI' (1931), 'kIrtikathAo' (1932), 'kalpavRkSa' (1936), 'gurune kAje' (1937) vagere bALavArtAo; pravAsavarNana "zrI jAganAtha mahAdeva' (1940), 'vana-mahephila (1956), 'zrI raNachoDa stavana' (1958), 'gAyatrInAM gAna' jevAM nAnAM-moTAM pacAseka maulika pustako tathA 'gItamaMjarI graMthAvali' (1966) mAM "baTuka vaDa', 'gauravavaMtA garabA'bhA. 1-2, "lagnagIta saurabha'-bhA. 1-2 ane 'maMgalagIta' jevAM saMpAdita pustako ApyAM che. ThAkara odhavajI murArajI : hindustAnI, urdU, gujarAtI, marAThI ane kacchI bhASAomAM racelI paghakRti 'paMcarAzi banajArA" (trI. A. 1889)nA kartA. Thakkara nArAyaNa visanajI, 'maukhi , 'hiMda trimUrti' (17-2-1880, 17-2-1938): navalakathAkAra, kavi. janma muMbaImAM. zALAmAM Do gujarAtIne abhyAsa karyA pachI aMgrejImnaskRtane khAnagI rIte abhyAsa. phArasI, urdu, marAThI, baMgALInI paNa jANakArI. nAnI vayathI nATaka kaMpanIomAM abhinetA. hRdaya baMdha paDavAthI muMbaImAM avasAna. emanA sethI vadhu graMtho prasiddha thayA che. 'plAsInuM yuddha athavA kalAivanuM kapaTataMtra' (1905), 'haladIghATanuM yuddha athavA akabarane parAjaya' (1966), padminI athavA bhasmIbhUta citeDa' (1912), hammIrahaTha athavA raNa- thaMbhorane ghero' (1914), 'anaMgabhadrA athavA valabhIpurane vinAza' (1918), 'kacchane kArtikeya athavA jADejA vIra kheMgAra (1922), 'mahArANI mayaNallA athavA gujarAtanI mAtA' (1924), 'amara garjanA athavA suSupti ane jAgaraNa' (1930) jevI aitihAsika navalakathAo tema ja 'AjakAlane sudhAro ke ThAkara kamaleza dayAzaMkara (30-1-1912, 9-5-1979): maeNTrika sudhI abhyAsa. philma ne raMgabhUminA kSetre sakriya. 1961 thI 1969 sudhI saoNnga eNnDa DrAmA Divijhana, dilhInA niyAmaka. pachI AkAzavANI, amadAvAdamAM siniyara sikrapTa rAITara, emaNe viplava aMgArA' (1957) nAmaka nATaka ApyuM che. caM. gujarAtI sAhityakoza-2 117 For Personal & Private Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ ThAkara kAnajI odhavajI - ThAkara dhanaMjaya narmadAzaMkara ThAkara kAnajI odhavajI : triaMkI gadya-padyAtmaka nATaka 'prahlAdacaritra'(1894), 'kAvaNakathA tathA 'raghupati vinoda' (1893)nA rtA. 2.ra.da. ThAkara kAIgama mANakaizvara: nATaka 'kauTilpAra' (1918) ane *vara naMdinI'nA karyAM, 2.3.6. ThAkara kALIdAsa nAnajI: nATaka 'sitame svetAna phebe ajhAjhIla yAne tokhame tAzIra seAbate asara'(1882)nA kartA. 2.ra.da. ThAkara khImajI mULajI: kacchanA jakSapurI gAmanA vatanI. padyakRti 'parastrIsaMga du:khadarzaka'(1882) emanA nAme che. ni.vA. ThAkara goviMdabhAI bAlAzaMkara : zizusAhityamALAnA 49mA puSpa tarIke prakAzita pustikA 'agAzI' (anya sAthe, 1942), 'nisaraNI'- bhA. 1-10 (anya sAthe, 1942) bAlasubhASita maMjarI', 'bAlabhajana saMgraha' (anya sAthe) tathA 'gu'nA kartA. 2.ra.da. ThAkara ghanazyAma maNilAla, 'zyAma'(23-12-1911, 24-8-1958): kavi. janma vatana naDiyAdamAM. AbhyAsa maeNTrika sudhI. khetInA vyavasAya. emaNe rASTragItA, Rtu, utsava, sneha ne bhakitanAM kAvyono saMgraha 'pAMdaDI'(1954) ane prakRti, samAja, kalA, pUjA ane rASTrane lakSita karatAM gIta, gajhala ane mutakano saMgraha 'phAlgunI'(1958) tema ja 'sUnI paDI re sitAra' (1959) jevAM pustako ApyAM che. A uparAMta emaNe hiMdI ane urdUmAM paNa lekhana karyuM che. pAmAM. ThAkara choTAlAla maMgaLajI: dAMtAnA rAjavInA avasAna nimitte kheMcI padyakRti 'sabaMdhi' (1912) ke, 2.ra.da. ThAkara jagadIpa umiyAzaMkara (27-1-1941): kavi. janma ANaMdamAM. 1968 mAM itihAsa viSaya sAthe bI.e. 1970mAM ema.e. ena.sI.sI. oNphisamAM hisAbanIza. emaNe padyakRtiono saMgraha 'gaMgataraMga'(1980) Apyo che. 2.ra.da. ThAkara jamanAdAsa vasanajI : nATaka 'mayUradhvaja'(1913)nA kartA. 2.ra.da. DhAkara jyaMtilAla kalyANajI, 'javaMta ThAkara' (6-4-1923): ki. janma rI (raNanI)mAM. 1940mAM maeNTrika. 1944mAM bI.e. yunAiTeDa inDiyA insyuransa sAthe saMlagna. 1983mAM nivRtta. emaNe padyakRtiono saMgraha 'saMvedanA'(1982) Apyo che. ra.ra.da. DhAkara jayaMta dayAAMkara (5-5-1915): nATayakAra, nATapavida 18 gujArI nitya 2 janma naDiyAda tAlukAnA mahelAva gAme. 1930mAM maeNTrika. 1939mAM bI.e.nI parIkSA ApI. 1944mAM udayazaMkara sAthe lakattAmAM traNa mAsanA sahavAsa. 1948 mAM 'nATaka'nAmanA pAkSikanA prakAzanano prAraMbha. 1949mAM 'prajAzakita'sAmAhikanA taMtrI. 1950mAM ma. sa. yunivarsiTInA vibhAga nA adhyakSa. rAjInAmuM ApI chUTA thayA pachI pharI ma. sa. yunivarsiTI sAthe. 1955 thI 1960 sudhI saMva. 1960mAM eca.ke. kaoNleja, amadAvAdamAM nATayavibhAganA adhyakSa. 1970mAM gujarAta kaoNlejamAM nATyavibhAganA adhyakSa. 1969mAM IsTa AphrikAno ane grIsano, 1975mAM samarakaMda bukhArA ane moskono, 1976mAM isTa jarmanIno pravAsa. 1998mAM eNnTiMga mATe saMgIta nATaka akAdamI, nyu dilhIno caSTrIya vorDa, 1971mAM raNajitarAma suvarNacandraka ane 1986mAM seviyeTa laoNnDa no evorDa nATayakArakirdI daramyAna emaNe aneka nATakomAM abhinaya Apyo che ane aneka nATakonuM digdarzana karyuM che. A saMdarbhamAM emaNe 'navA naTo mATe keTalAMka sUcanA'(1957), 'nATayazikSaNanAM mULatattvo (1957), 'nATyaprayoga zipa' (1959), 'abhinayakalA'(1972) jevAM nATayazikSaNanAM pustako ApyAM ThaMke nA, 'kiyA vatana'(1943), ' para eka cena'(1944), virATa jAge che', 'vANI'(1956), 'OM AvyuM cha 'bhagatanI samAdhi', 'jIvananA ya', 'sAbadA thAo', mATImAMthI senuM' jevAM maulika nATako ApyAM che, A uparAMta, 'vaMzI' (1959) jevuM sargAtmaka kAvya, 'aMtarapaTa'(1968), 'Arata' (1969) jevA kAvyasaMgraho, 'sitamanI cakkImAM'(1931) ane 'valkala' (1936) jevI navalakathAo tathA 'mastAnInuM AliMgana' (1973) nAme nalikAsaMgraha nANuM che, 7 aMdhArethI', 'me cInI varlDa', 'InTapekaTara sAheba', 'rAmadeva' (1950), 'cerInI vADI', 'vanamAlInuM mAta' emanA saphaLa anuvAdo che. vaLI, aneka nAgharUpAMtaro emanA hAthe thayelAM che. rAjakIya ane itara lekhonA saMgraho paNa emanA nAma che, ca. ara dhanaMjaya narmadAzaMkara (30-9-1912): nATyakAra, vivecaka, janma jetalasara (saurASTra)mAM. 1933mAM amadAvAdamAMthI gaNita ane vijJAnanA viSayo sAthe bI.esasI., muMbaIthI 1937mAM e ja viSayo sAthe bI.TI. ane 1956mAM koMDA nivarsiTI mAMthI deza paradezanA abhyAsakramAnA guNadoSo' viSaya para pIeca.DI. 1956mAM briTiza DrAmA lIMga, hAMphanamAM DrAmA DAyarekaTara tarIke. 1983mAM gujarAta saMgIta nATaka akAdamI taraphathI gaurava puraskAra pI. jI. vUDahAusanI vArtA 'ipha Aya vara mU'nuM nATayarUpAMtara 'jo huM tuM hAta'(1948), nATayasAhitya vizenA lekhonA saMgraha 'nATayalekhana' (1972) tema ja 'nATyaprayoganA mUlyAMkananA siddhAMto'(1972) emanAM mahattvanAM pustako che. For Personal & Private Use Only pa.nA. www.jaine|brary.org
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ ThAkara dhIrubhAI premazaMkara, 'sasa cI'(27-6-1918): saMzodhaka, vivecaka, saMpAdaka, caritrakAra. janma korTanAmAM. prAthamika keLavaNI koDInAra-cANasmAmAM. mAdhyamika keLavaNI cANasmAsiddhapuramAM. muMbaInI senTa jheviyarsa kaoNlejamAMthI bI.e. thaI te ja varSe oNlphinsTana kaoNlejamAM khaMDa samayanA adhyApaka. 1942 mAM ema.e. te pachI 1960 sudhI gujarAta kaoNleja, amadAvAdamAM adhyApaka. 1956 mAM pIeca.DI. 1960thI moDAsA kaoNlejanA AcArya. tyAMthI nivRtta. hAla gujarAtI vizvakozanA mukhya saMpAdaka. "maNilAla nabhubhAInI govadhanA' (1956), 'sa ane ruci'(1963), 'AMprata sAhitya'(1968), 'pratibhAva' (1972), 'vidyApa'(1973), 'vibhAvinama'(1983) emanA vivecanasaMgraho che. taTasthatA, vizadatA ane samabhAva uparAMta samudAra rica e emanI vivecaka tarIkenI lAkSaNikatAo che. nATaka, kavitA, navalakathA, TUMkIvArtA, caritra, nibaMdha vagerenI svarUpalakSI carcAnI sAthe sAthe jUnI-navI kRtionI kRtilakSI samIkSAo paNa emaNe vivecananI paribhASAthI bahudhA dUra rahetI tAjagIpUrNa, rucira zailImAM karI che. nATaka ane raMgabhUmi emanA vizeSa rasanA viSayA che. A aMgenI emanI UMDI jANakArI nAdhaLA'(1985) pustakamAM ane taviSayaka anya lekhAmAM pratIta thAya che. 'maNibhAI nabhubhAI : jIvanaraMga'(1957)mAM maNilAla jevI anekavidha virodhI baLonA mizraNarUpa vyakitanuM tATasthyapUrNa caritra ApavAnuM vikaTa kArya emaNe pUrI satyaniSTha ane viveka dAkhavIne pAra pADayuM che. 'paraMparA ane pragati'(1980) e sva. kastUrabhAI lAlabhAInuM emaNe ApeluM bIjuM ullekhanISa caritra che. 'raMgakasuMbI'(1963), 'draSTA ane bhraSTA' jevA lekha-nibaMdhasaMgrahomAM emaNe kRti ke kartA vizenAM citro haLavI-rasALa caitrImAM upasAvyAM che. 'saphara so divasanI'- bhA. 1-2 (1977) emanA videzapravAsanI rocaka kathA che. gujarAtI arvAcIna sAhityanA, nIra dRSTivALA ane saraLa, madhura, pravAhI gadyazailImAM lakhAyelo itihAsa 'arvAcIna gujarAtI sAhityanI vikAsarekhA' - bhA. 1-2 (saMva. A. 1982) sau koI sAhityaziko mATe hAthapothInI garaja sArato noMdhapAtra graMtha che. vyApakapaNe upayogI nIvaDe tevAM gujarAtInI gadyapadyakRti onAM abhyAsapUrNa Amukha ane marmadyotaka TippaNA sAthenAM temanAM saMpAdanomAM 'rilAlanI vicAradhArA'(1949), 'mitralAlanA traNa lekhA'(1949), 'kAntA'(1954), 'nRsiMhAvatAra'(1955), 'dhUmaketu vArtAsaurabha'- bhA. 1-2 (1955), 'jayabhikhkhu vArtAsaurabha' (1955),'Atmanimana'(1959), 'karuNaprazasti kAvyo'(1970), 'ma. na. drivedInuM AtmavRttAMta' (1979), 'mArI hakIkata' (1983), 'samAlocaka : svadhyAya ane sUci' (1987) vagere mukhya che. e ja rIte ApaNAM khaMDakAvyo'(1958) ane 'caMdrahAsAkhyAna'(1961) emanAM ThAkara dhIrubhAI premazaMkara - ThAkara bharatakumAra dhIrubhAI anyanA sahayogamAM taiyAra thayelAM saMpAdano che. abhinaya nATako (1962) tema ja 'sudarzana ane praznavA'(1962) emanA saMkalanagraMtho che. pra.. ThAkara narottama mohanalAla : navalakathA 'anu-IMdu'- bhA. 1 (1907) -nA kartA. 2.ra.da. ThAkara narmadAzaMkara gaNapatarAma : vividha viSayanI pAMca kAvyakRtio dharAvatA 'kAvyapaMcAmRta'(1929) tathA pacIsa kAvyakRtiona saMgraha 'darzana'(1951)nA kartA, 2.ra.da. ThAkara nAnu : krAMtinI bhAvanAne nirUpatI navalakathA 'sitamanI cakkImAM' (eka svapna)(1932)nA kartA. 3.2.6. ThAkara nArAyaNalAla 2. : khaMDakAvyA tema ja anya svarUpanI kAvyaracanAone samAvato saMgraha 'kAvyAvinda'(1926)nA kartA. kI.jI. ThAkara puruSottamadAsa mArArajI : 'vidhavA du:khadarzaka nATaka ane vAMDhAno varaghoDo' (1880nA kartA 2.ra.da. ThAkara praphulla : vera, vyabhicAra ane dhIMgANAnuM paraMparita nirUpaNa karanI 'aMgAra" (1973), gatizIla kathApravAha dharAvatI 'vasUlAta' (1978) tathA praNayI yugaleAnI premakathanIne asarakAraka saMvAdo ane pravAhI zailImAM AlekhatI 'premasAgara'(1979) jevI navalakathAonA kartA. ... ThAkara prANagovida rAjArAma (mahetA) : padyakRti upavita mahAtmyanI thA'(1902)nA kartA. 2.2.8. ThAkara premazaMkara dAmodaradAsa : siddhapuranA rudramALanA vIgatapUrNa aitihAsika paricaya ApanuM pustaka 'rudramahAlaya'(1963) nA karyAM. ThAkara bhagavAnadAsa devazIbhAI : nATaka 'vIra ramaNI'(1893), padyakRti paniyAnI jhALa'anya sAthe, 19) tathA nATaka navIna vinA padarzaka'nA karta 2.2.6. ThAkara, bharatakumAra dhIrubhAI (14-5-1941): vivecaka, saMpAdaka. janma suratamAM. vatana vIramagAma. 1961mAM gujarAtI viSa sAthe bI.e. 1963mAM e ja viSayamAM ema.e. 1979mAM ma. sa. yunivarsiTImAMthI pIeca.DI. 1963-64mAM ANaMdanI kaoNlejamAM ane 1964thI 1968 sudhI dhoLakAnI kaoNlejamAM adhyApaka. 1968thI Aja dina sudhI. dhoLakAnI kaoNlejamAM gujarAtI vibhAganA adhyA. For Personal & Private Use Only gujarAtI sAhityakoza - 2 : 16
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ ThAkara bhegIbhAI - ThAkara lAbhazaMkara jAdavajI emaNe zabdasalila' (1972) ane 'vahyAbhAI LazAjI-eka adhyayana' (1974) jevAM vivecanapustako ApyAM che. uparAMta abhyAsakramane dhyAnamAM rAkhI emaNe ghaNAM pustako taiyAra karyA che. 'madanamohanA' (1976), 'kalApInA saMvAdo' (1976), 'kAzamIrane pravAsa' (1976) vagere kaoNlejakakSA mATenAM emanAM saMpAdano che. caM.TI. ThAkara bhegIbhAI : agiyAra hindI kAvyo sahita pistALIsa kAvyakRtiono saMgraha 'vaMdanA' (1959)nA kartA. 22da. ThAkara bhegIlAla: dasa pravezavALuM ekAMkI "ujANI'nA kartA. 2.2,da. ThAkara maNilAla : bALasAhityakAra, merIbeyananA aMgrejI pustakane AdhAre lakhAyelA emanA bALapustaka "dharatIne bALameLo (1945)mAM duniyAnA judAjudA nava deze aMgenI vAta je te dezanA bALakane mukhe kahevAyelI che. "bhaLI jamanA' ane 'vAta baheno' (1930) e pustako uparAMta bApunI kUca ane parimala" nAmanAM pustakonuM sarjana emaNe IndraprasAda bhaTTa sAthe karyuM che. -mAM hariyAjUthanI vArtAo sarjaka-AviSkAranuM eka saMpanna pAsuM UbhuM kare che. vineda ane kapolakalpitane viniyoga pariNAmagAmI che. caherA' (1966) navI navalakathAnI vibhAvanA caritArtha karatI prayogazIla navalakathA che; ane nAyakanA viSAdanI bUTaka smRtikathA rUpe kahevAyelI che. emAM ghaTako parasparathI saMlagna thayA vagara kathAnI eka viziSTa sRSTi UbhI kare che ane kRtaka mahArAM dhAraNa karIne AvatA vartamAnanA caherAnuM upahAsacitra prANavAna bhASAmAM upasAve che. 'kimbala revansavuDa' (1981)mAM amerikAnI dharatI para jayotiSavidyAnA sahAre haLavI mAvajatathI kapolakalpitanAM to gUMthIne karelI rajUAta che. 'kalpavRkSa' (1987) emanI komyuTara navalakathA che. emaNe potAnAM ja nATako parathI karelAM navalakathA-rUpAntaro rUpe traNa kRtio ApI che. kAminI' (1970) e koI eka phUlanuM nAma bolo to' (1968)nuM, 'sabhA' (1972) e 'kumAranI agAzI' (1975)nuM ane 'sApabAjI' (1973) e "ApaNe kalabamAM maLyAM hatAM'nuM rUpAntara che. khUna ane rahasya jevA viSayavastunI AsapAsa gUMthAyelI A kRtiomAM saMvAdo AkarSaka che. bolacAlanI najIka pahoMcI jatI pAnI bhASAnuM pata jIvaMta che. "azvatthAmA' (1973) emanA takhtAlAyaka ekAMkIone saMgraha che. emAM eNbsarDa raMgabhUminI sabhAnatA che, chatAM nATayAtmaka paristhiti ane pAtrocita bhASAnA vividha artha-adhyAse janmAvavAmAM nATakakAra saphaLa rahyA che. 'AkaMTha' (1974)mAM 'AkaMTha sAbaramatI' nAdyasaMrathAnI pravRttinA phAla rUpa UtarelAM, vividha lekhakonAM pacAseka nATakomAMthI abhinava akhatarA hoya evAM tavIsa nATakonuM cayanasaMpAdana che. zaoNnA "pimeliyana'nuM 'saMtu raMgIlI' ane phreDarika durana mAnanA "dha vijhiTa'nuM 'zarata' tema ja luthanI kRtinuM 'khalaMdo' e emanAM atyaMta saphaLa nIvaDelAM nATayarUpAntaro che. A uparAMta yusisa saMsthA mATe emaNe traNeka sAhityakRtionA anuvAda paNa karyA che. e.TI. ThAkara mANekalAla nAgaralAla: 'karvenuM Atmacaritra': uttarArdha (1928)nA kartA. kI.. ThAkara madhusUdana vallabhadAsa, madhurAya' (19-7-1942): vArtAkAra, navalakathAkAra, nATayakAra. janma jAmakhaMbhALiyAmAM. prAthamikamAdhyamika zikSaNa dvArikAmAM. kalakattAnI resiDanTa kaoNleja, kalakattA yunivarsiTImAMthI janarala viSayo sAthe bI.e. 1967mAM amadAvAda. navanItalAla enDa kaMpanImAM jAherakhabara-lekhananA kArya sAthe saMlagna. 'AkaMTha sAbaramatI' nATyasaMsthAnI sthApanA. 1970mAM IsTa vesTa senTara taraphathI sAMskRtika AdAnapradAna yojanAmAM raMgamaMca ane digdarzananI tAlImArthe amerikA. 1972 mAM bhArata parata. 1974mAM pharI amerikA. tyAM sarjanAtmaka sAhityalekhana viSayamAM ema.e. 1978mAM amerikAmAM 'gujarAtI' nAmaka sAptAhikane prAraMbha. hAla amerikAmAM. narmadacandrakavijetA. Adhunika kathAsAhitya ane nATasAhityamAM kapolakalpitanA viniyoga sAthe tema ja nATayAtmaka paristhitio ane uThAvadAra pAtrarekhAo sAthe prayogazIlatAnI vividha saMvedanAo UbhI karatI ane bhASAnI apUrva anuneyatA siddha karI batAvatI A lekhakanI kRtio atyaMta dhyAnapAtra che. prathama vArtAsaMgraha 'bAMzI nAmanI eka chokarI' (1964)mAM Adhunika vArtAnAM sazakata maMDANa joI zakAya che. racanArIti ane bhASAbhivyakitathI judI paDatI A vArtAomAM viSAdanAM vividha rUpAntare che. rUpakathA' (1972)mAM pAraMparika zailInI vArtAo uparAMta ATheka jeTalA hArmonikAnA prayogo vArtAnuM AgavuM svarUpa batAve che. varNavalaMbita nAda para arthazUnya svarUpa vAcakane mATe uddIpakanuM kArya kare che. kAlasarpa' (1972) ThAkara mAdhavalAla: zALApayogI rAsa-saMgraha 'rAsamALA' (1933) nA kato. ThAkara mAvajI jIvarAja (varasaDAvALA): padyakRti 'chappaniyAnI jhALa' (anya sAthe, 1900)nA kartA. ThAkara lAbhazaMkara jAdavajI, 'punarvasu' (14-1-1935): kavi, nATayakAra, navalakathAkAra, vatana surendranagara jillAmAM AveluM pATaDI. 170: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ ThAkara vIrajI zAmajI - ThAkara zAMtilAla semezvara janma seDalAmAM. gujarAtI mukhya viSaya sAthe 1957mAM bI.e., 1959mAM ema.e., 1964mAM zuddha Ayurvedika korsane DiplomA. sAteka varSa amadAvAdanI kaoNlejamAM adhyApaka ane have potAnA kilanikamAM AyurvedIya cikitsaka, 'AkaMTha sAbaramatI' nAmanI nATayalekhakonI varkazopamAM sakriya rasa. 'kRti', 'umUlana' jevAM sAmayikonuM prakAzana. 1962ne kumAracaMdraka. narmada suvarNacaMdraka. 1981mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka, je parata karela. sAtamA dAyakAmAM gAMdhIyugIna ane anugAMdhIyugIna sauMdaryalakSI kavitAthI judI paDI jatI Adhunika mijAjavALI kavitA laIne je kavio gujarAtI kavitAmAM AvyA temAM lAbhazaMkara ane emanA re maTha'nA kavionI kavitAne agatyano phALe hato. 'vahI jatI pAchaLa ramya ghoSA' (1965)nI moTA bhAganI racanAo akSarameLa-mAtrAmeLa chaMdono upayoga, sAMpratamAMthI atItanI smRtimAM saravAnI Teva, prakRtinAM tattvo pratye AkarSaNa ityAdi valaNane lIdha, alabatta, purogAmI kavitA sAthenuM anusaMdhAne vizeSa jALave che topaNa emAMnI 'taDako' racanA paraMparAne cheDI prayogazIlatA tarapha gati karatI kavinI zakitanI sUcaka che. chAMdasa-achAMdasanA mizraNa sahitanI, ka95nene vizeSa AkAya letI ane vArthamAM atArkika banatI zailI, gAMbhIrya ane haLavArAnuM saMyojana, layanuM vaividhya, vyakitatvanI khaMDitatA ane nirbhAntine anubhava vagere Adhunika kavitAnAM ghaNAM lakSaNAvALI 'mANasanI vAta' (1968) jevI dI kavitA kavine Adhunika kaviomAM agrasthAne mUkI de che. "mAre nAmane daravAje' (1972)nAM keTalAMka kAvyamAM zabdathI vyakata na thaI zakavAne lIdhe manamAM anubhavAtI bheMsa, astitvanI sthagitatA, majabUta cokaThAM ne baMdha bAraNAM sAmene vidroha vagere bhAva vyakata thayA che. emAMnuM 'lagharo' kAvyajUtha bhASAsAmarthya vize zraddhA gumAvatA kavinI, hAsya-kaTAkSano Azraya laI karelI viDaMbanAthI dhyAnapAtra banyuM che. 'bUma kAgaLamAM korA' (1974). -nAM kAvyomAM zabdanI vaMdhyatA saMvedanano viSaya bane che. zabda- viSayaka A saMvedanA zabda dvArA ja vyakata thavA mathe che tyAre e vakhatovakhata vicAratatvanA bhAraNavALI ane saMvedananA punarAvartanavALI banI jAya che. 'pravAhaNa' (1986) e dIrdhakAvyamAM maLatsarganI jagupsApreraka ane guhya kiyAnI sahApa. sthitimAM kAvyotsarganI kriyAne mUkI sarjananI pravRttinI viDaMbanA-vedanAne kavie sabaLa abhivyakita ApI che. lekhakanuM paheluM ekAMkI 'asatyakumAra ekAgranI dharapakaDa' 're maTha' -nA pAMca sarjakamitroe sAthe maLI pragaTa karelA ekAMkIsaMgraha meIka bilIva' (1967)mAM maLe che. A ekAMkI ane tyAra pachI pragaTa thayelA svataMtra ekAMkIsaMgraha 'marI javAnI majhA (1973) nAM ekAMkIo eNbsarDa zailInAM che. nATathocita bhASAnI sUjha ane nirUpaNanI haLavAza e enA AsvAdya aMze che; paraMtu kriyA karatAM saMvAdanuM vizeSa bhAraNa ane kavacit ghaTanAnI yogya mAvajata karavAnI khAmIne lIdhe emAM nATayatattva khUTe che. paraMtu, pahelAM prayoga ane pachI lekhana e lIlAnATayanI prakriyAmAMthI maLelAM "AkaMTha sAbaramatI'nI nIpajarUpa bAthaTabamAM mAchalI' (1982)nAM ekAMkIomAM nATayatattva pUrepuruM siddha thatuM jovAya che. bhASAno zabda apUratA lAgatAM AMgika abhinaya ane anya avAjonI madadathI nATayaarthane upasAvavAne je upakrama A ekAMkI-nATakomAM che te tattva gujarAtI nATakanA vikAsamAM mahattvanuM sthityaMtara che. subhASa zAha sAthe racelA semyuala bekeTanA veITiMga phora gedo' nATakathI prabhAvita triaMkI nATaka 'eka UMdara ane jadunAtha' (1966)mAM nATayatattva karatAM prayoganAvInya vizeSa che. pAMcapravezI dviaMkI nATaka 'pILuM gulAba ane huM' (1985) paNa "lIlAnATa'nI nIpaja che. A nATakamAM kRtakatA ane dAMbhikatAthI ubAI gayelI, akRtaka premasparzane jhaMkhatI eka strInI vedanA vyakata thaI che. lekhakanI be navalakathAomAMnI 'akaramAta' (1968) e sAdI praNayakathA che, to 'koNa?' (1968) e nakkara kAraNonA abhAvane lIdhe apratItikara paristhiti para maMDAyelI ane saMgharSa vagaranI, jIvanathI nirkAnta banelA, cIlecalu jIvanane choDI nAsI chUTatA, eka vilakSaNa vyakitatvavALA yuvAnanI kathA che. 'inara lAipha' navalakathA-svarUpanI tapAsa karatA dineza koThArInA sahayogamAM lakheluM vivecanagraMtha che. 'maLelA jIvanI samIkSA (1969) adhyApakIya vivecananuM pustaka che. lokonA (dainika)mAM kaTAralekhA rUpe lakhelA lekhono saMgraha 'sarvamitra' (1986) AyurvedIya graMtha hovA chatAM dareka prasaMganI sAthe saMkaLAyelA sarvamitranA vyakitatvanI keTalIka vilakSaNa rekhAothI judA prakArano graMtha bane che. 'eka miniTa' (1986) e rAjaya, dharma, zikSaNa, kalA, sAhitya Adi paranA, saMvedanathI camakatA laghulekhAne saMgraha che. 'mArI bA' (1989) caritrapustaka che. ja.gA. ThAkara vIrajI zAmajI : 'manasuMdarIharaNa nATakanAM gAyane" (anya sAthe haTha)nA ka. ThAkara zaMbhurAma jeThArAma: sAmAjika kathA 'kAntA yAne dIvAna jene" - bhA. 1(1915) nA kartA. ThAkara zAMtilAla: "rAtI madAlasA ane bIjI nATikAo'nA kartA. ThAkara zAMtilAla somezvara (15-9-1984): nibaMdhakAra, anuvAdaka. janma vatana naDiyAdamAM. prAthamika zikSaNa tharAdamAM. mAdhyamika zikSaNa naDiyAdamAM. 1922 mAM maeNTrika. 1926mAM saMskRta ane ardhamAgadhI viSayo sAthe snAtaka, 1928 mAM anusnAtaka. keTalAka samaya kheDA-naDiyAdamAM zikSaka, pachI borasada hAIskUlamAM AcArya. pachI e ja padethI nivRtta. gujarAtI sAhityakoza -2 :171 For Personal & Private Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ ThAkara zIvalAla kezavalAla - ThAkura muralIdhara rAmacaMdra pragaTa rAkhe che. bhAvakanA pratikAryanI vadhu apekSA rAkhatI, A lekhikAnI sRSTi kalpanadharmI nahi paraMtu pRthakkaraNazIla ane aMtarmukha zailIne upayoga kare che. rajUAtanI tAjagI ane bhASAnI karakasara dvArA vArtAo UMcA layanI pratIti karAve che. caM.. ThAkara haragovida zaMbhurAma: padyakRti "subodhakane rasika khyAla (1896) nA kartA. emaNa kahevato viSe be pustako "kahevato'(1948) ane "gujarAtI kahevata saMgraha' (1949) ApyAM che. vaLI, emaNe naDiyAdane itihAsa' (1949) pustaka paNa ApyuM che. 'sAdhanA sUkatAvali' (1936), 'kuliMga' - bhA. 1-2 (1944), 'bhakata mIrA' (1945), 'saMkuliMga maMDaLa' (1948), 'jIvanadhArA' (1955), "cetanA' (1959), "dharmanuM svarUpa ane seDayA sarakAra', 'vedamaMjarI' (1959), 'jJAnasaurabha' (1960), 'jJAnagaMgA" (1962), 'gujarAtanA saMta' (1966), "vedonuM rahasya' (1967), 'yogamaMjarI' vagere emanAM adhyAtmaviSayaka pustako che. A uparAMta 'saMvAdamAlA' (1934), 'dazakumAra caritra', 'mRtyuMjaya (1948), 'makSapathapradazikA (1964), "vairAgyazataka' tulasIdAsanI sAkhIo' vagere emaNe ApelA anuvAda che. 'sAhityadarpaNa' nAmanI kRtinuM emaNe saMpAdana karyuM che. mR.mAM. ThAkara zivalAla kezavalAla : hAsyapradhAna paristhitione aMta kajoDAM nahIM karavA vize upadeza rajU karatI phArasa nATayakRti 'kajoDA du:khadarzaka phArasa' (1886)nA kartA. ThAkara haragovida haridA: navalakathA "ratnamaNa' (1985) ane nATaka 'prabodha'nA kartA. ThAkara harajIvana meghajI: subhASita saMgraha 'zrI siddhodha saMgraha (1913) nA kartA. ThAkara haribhAI ena. : triaMkI nATaka 'navI duniyA' (1935) nA ThAkara surena TI., "mehula' (30-7-1942) : kavi. mahesANA jillAnA peDhAmalI gAmanA vatanI. jUnAgaDhanI bahAuddIna kaoNlejamAMthI grejyueTa thaI muMbaImAM zikSaka. 'pravAha', 'mehula', "kANa' (1973) emanA gajhalasaMgraha che. ThAkara harIza ghanazyAma (27-9-1933) : kavi. janma naDiyAdamAM. maeNTrika sudhI abhyArA. khetI ane vepAramAM pravRr. 'zruti' (1971), 'vaSArANI' (1979), 'zabdasUra' (1981) jevAM gIta, garabA, saMgItanATikAne samAvatAM purAkA emaNe ApyAM che. ra.TI. ThAkarasI bhagavAnadAsa jI.: navI mAnavayuvarathAno citAra ApanuM triaMkI nATaka 'basUrI vINA' (1932) nA kana, ThAkara sureza : bALavArtAo 'akala baDI ke bhaMza' (1976), "bAla te be khAya' (1976), 'dADhInA doDhaso' (1976), "zeThanI zikhAmaNa' (1976), "saMpa tyAM jaMpa' (1976), 'nave nAke divALI' (1976)nA kartA. ThAkura jagahanasiMha : navalakathA 'devayAnI'nA kartA. kau.. ThAkura mahezvara bakSasiha : dharmapradhAna padyakRti 'zrI zivacaritAmRta' nA kartA. ThAkara suvarNA madhusUdana (16-10-1942): vArtAkAra, kAnma mAla- puramAM. vatana gAMDala. pitA nyAyAdhIza hovAthI prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa aMkalezvara, jalagAMva, amadAvAda, surata jevAM vividha sthaLoe. 1962mAM arthazAstra, rAjakAraNanA viSayo sAthe amadAvAdanI senTa jheviyarsa kaoNlejamAMthI bI.e. 1965mAM gujarAta yunivarsiTInA samAjavidyA bhavanamAMthI rAjayazAstra viSayamAM ema.e. dilhI yunivarsiTImAM jAnakIdevI mahAvidyAlayamAM traNa varSa adhyApaka. 1968-69mAM 'prinsa nAma siMhAnUka ane Adhunika kaMDiyA-rAjakIya netRtvane abhyAsa" viSaya paranA zodhaprabaMdha arthe kaMboDiyA ane thAilaeNnDamAM phIlDavarka. 1973 mAM lekhaka madhu rAya sAthe lagna. 1974 mAM amerikA. tyAM philasUphI sAthe ema.e. 1977mAM bhArata parata. hAla amerikAmAM. eka hatI duniyA' (1972) emane vArtAsaMgraha che. gurutama vyaMjanAne sparzavA mATe ladhutama sAmagrIne upayoga karatI A chavvIsa Adhunika vArtAo ghaNuM badhuM a-kathita ane a ThAkura muralIdhara rAmacaMdra, muralI ThAkura' (23-2-1910, 22-4-1975): kavi, vArtAkAra. janma IDara tAlukAnA kukaDiyA gAme. vatana suvera-umedagaDha (tA. iDara). prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa anukrame kukaDiyA ane muMbaImAM. muMbaIthI ema.e. thaI, tyAMnI siDanahAma kaoNlejamAM adhyApaka. tyArapachI AkAzavANI, muMbaImAM gujarAtI kAryakramanA nirmAtA. pachI philma sensara borDanA sabhya. muMbaImAM avasAna. 'saphara ane bIjAM kAvyo' (anya sAthe, 1948) nAmaka saMgrahamAM haju, sukumAra bhAva sAthe vedanA vaNAyelI che. A saMgrahamAM 'zaradutsava' nAme che gItanI nRtyanATikA paNa che. maLe' (1945) mAM bALakonA mananA bhAvene sparzatAM gIta che. "premala jyota' (1945) emane hAsyarasika ane karuNa vArtAono saMgraha che. 172: gujarAtI sAhitakoza-2 For Personal & Private Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ ThAkura rAmacaMdra nArAyaNa - ThAkora jyAbena jayamala A uparAMta emaNe 'gujarAtInuM adhyayana' (anya sAthe) pustaka ane gAMdhIjInAM lakhANomAMthI pasaMda karelAM vicAravalANAnuM saMpAdana 'gAMdhIvANI' (1966) ApyAM che. bA.ma. ThAkura rAmacaMdra nArAyaNa, 'girajAM gAra', "dhanaMjaya rAja rAghava', 'maMjula IvaI', 'musAphara mAlI' (17-12-1908): navalakathAkAra, vArtAkAra, caritralekhaka, nATayalekhaka. janma citroDA (ji. sAbarakAMThA)mAM. 1929mAM muMbaIthI maeNTrika. 1933mAM mukhya viSaya pAlI sAthe muMbaInI seMTa jheviyarsa kaoNlejamAMthI bI.e. ane 1936 mAM e ja viSayamAM ema.e. prAraMbhamAM vyAyAmazikSaka. keTaleka vakhata patrakAra, chellAM keTalAMka varSothI philmamAM lekhaka, nirmAtA, digadarzaka. bauddhakAlIna mahAna nartakI AmrapAlInA tyAganI kathA AlekhatI aitihAsika navalakathA "AmrapAlI': 1, 2 (1943)nI vastusaMkalanA ane ene vegIlo kathApravAha nAMdhapAtra che. mIrAMnA jIvanasaMdarbha sAthe aThThAvIsa prakaraNomAM vistaratI caritrapradhAna navalakathA 'mIrAM premadivAnI' (1945)nA uttarArdhamAM ApelA pariziTamAM mIrAMnAM 100 pada mUkyAM che. sAMprata jIvanarItimAM pravezelI bhautikatA ane tajajanya dUSaNa para prakAza phaMkanI sAmAjika navalakathA 'dhana, jAbana - dhUna' (1964)mAM saMvAdakalA nAMdhapAtra che. "akhaMDa AnaMda' sAmayikamAM kramaza: chapAyela caritrAtmaka lakhAnA saMgraha 'girajA gera' (1964) ane girA gAnA seTo' (1969)mAMnI anukrame tera ane aDhAra kaTAkSakathAonI zailI mukhyatve hAsyapradhAna che. "buddhidhana bIrabala' (1944) emanI aitihAsika navalakathA che, te 'strIgItA athavA vikALI gAmaDIyaNa' (1940) sAmAjika nATaka che. "zephAlI' (1953) tathA hoTha ane haiyAM' (1962) emanA vArtAsaMgraho che. 'zrI sahajAnaMda svAmI' (1982) ane "mA AnaMdamayI' (1974) emanI caritrAtmaka pustikAo che. kau.bra. ThAkora ajitasiha IzvarasiMha (14-5-1950): kavi. janma surata jillAnA vAMkAneDAmAM. vatana tarasADI. 1963mAM esa.esa.sI. 1971 mAM suratathI saMskRta-gujarAtI viSayo sAthe bI.e. 1973mAM tyAMthI e ja viSayomAM ema.e. 1983mAM 'alaMkAra sarvarava : eka adhyayana' para pIeca.DI. prAraMbhamAM rASpIpaLAmAM, pachI suratamAM vyAkhyAtA. atyAre saradAra paTela yunivarsiTImAM rIDara. emanA 'aluka' (1981) kAvyasaMgrahamAM achAMdasa racanAo, gajhalo ane laghukAvyomAM Adhunika paraMparAnuM anusaMdhAna che. caM.To. ThAkora AdhAdarA : bhASAviSayaka graMtha 'pAli prabodha' (1929)nA kartA. pAsethI bALakone AkarSe tevI aneka kRtio maLI che. garIba, tyajAyelAM nAnAM bALakonI karuNa kathanI varNavatAM aneka prasaMgacitro "ApaNAM mitro' (1935)mAM tathA kurUpa bALaka IsapanI hRdayasparzI rIte kahevAyelI kathA "kubaDAnI rUpakathA' (1963) mAM maLe che. A uparAMta, bApujInI ane bIjI vAto' (1933), 'verAyelAM phUla' (1933) jaMgalamAM rakhaDatAM' (1934), 'Tana Tan Ta', 'rUkhInI bAdhA ane bIjI vAto' (1950) tathA 'rUpInA bAgamAM', 'saMjavArImAMthI senuM', 'koI UThayuM nahi', 'bA gaI tyAre', 'bALakoe gAyelAM', 'sainikanA patro', 'ApaNA ArAma mATe', 'paMcamahAlane devajI, rabara', 'mAnavamitro' 'aMtarane khUNethI', 'aMtare aMtare, 'ajavALAM' vagere kRtio paNa emaNe ApI che. ni.vA. ThAkara karaNasiha lAlasiha (30-8-1895) : caritrakAra. 1913 mAM maeNTrika. 1918 mAM jUnAgaDhathI bI.e. 1920-25 daramiyAna bhAratanAM sthaLAmAM vepAra aMge pravAsa. 1926 thI 1955 sudhI jUnAgaDha hAIskUlamAM zikSaka. 'zrImannathurAma zarmAjI' (1945) jIvanacaritra uparAMta 'vrajavihAra yAne mathurAnI tIrthayAtrA' (1925) ane "mAnavakartavya (1953) javAM pustako emaNa ApyAM che. e.TI. ThAkora kusumabahena (1-10-1910): kavi, vArtAkAra, bALasAhi1kAra. janma ghAghA (saurASTra)mAM. ke yunivarsiTImAMthI aMgrejI bhASAsAhitya sAthe bI.e. yu.esa.e.nI AyovA yunivariTImAMthI bI.e. ane ema.e. oNla inDiyA kalcarala yunivarsiTImAMthI 1962 mAM DI.li. muMbaInI dorAbajI TATA skUla oNpha sezyala varkamAM kAunsilara, hAphakIna isTiTaTa ane muMbaInI kensara haoNspiTalamAM sAmAjika kAryakara. emaNa bALasAhityamAM "vArtA re vArtA' -bhA. 1, 2 (1957, 1958) tema ja vArtAsAhityamAM 'vArtAvihAra' (1961), 'patram puSpama (1961), 'premAvatAra ane bIjI vAto' (1962) ane "akSatanAM amRta' (1963) vagere pustako ApyAM che. 'madAra (1961) emane bhakitakAvyono saMgraha che. ' mR.mA. ThAkora caMdulAla: nATatattvavALI kRti "saMvAdaHsaMgraha': 3 (bhAIcaMda prajAdAsa zAha sAthe, 1928)nA kartA. kau.. ThAkara caMdulAla zaMkaralAla: zabdakoza 'paoNkeTa gujarAtI-IMgliza che , kau.bra. ThAkora jayAbena jayamala (19-1-1926) : navalakathAkAra, vArtA kAra. janma viramagAmamAM. vatana amadAvAda. prAthamika, mAdhyamika ane ucca zikSaNa amadAvAdamAM. 1947mAM aMgrejI viSaya sAthe bI.e. 1949mAM samAjazAstra viSayamAM ema.e. ThAkora kapilA idrajita/mAstara kapilA: bALavArtAkAra. emanI gujarAtI sAhityakoza - 2 : 173 Jain Education international For Personal & Private Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ ThAkora jIvaNalAla karasanajI - ThAkora praphulla prANalAla 1952 mAM aMgrejI viSayamAM pharI ema.e. 1958-86 mAM bI. DI. ArTsa mahilA kaoNleja, amadAvAdamAM aMgrejInAM adhyApaka. atyAre nivRtta. saMsAradarzanane lakSya karatI ane samabhAvapUrvaka mahilAcittanA bhAvonuM citraNa karatI emanI navalakathAo lokapriya che. emaNe "vatsalA' (1953), 'moTA gharanI vahu' (1954), A ja navalakathAnA anusaMdhAnamAM AgaLa vadhatI "be ghara' (1968), 'nava ' prasthAna(1977), "cakrAvo'(1973), 'kadama kadamanA sAthI' (1976), 'svayaM saMsAra' (1976), 'putravadhUnI zodhamAM' (1981) jevI navalakathAo tema ja "bAraNAM ughADo' (1962) nAme vArtAsaMgraha ApyAM che. strI'-bhA. 1-2 (1954), "mAdAma bAvarI' - bhA. 1, 2 (1956, 1957), 'mA' - bhA. 1-2 (1962), 'seviyeTa dezanI 25 vArtAo' (1968), 'pAnakharanAM gulAba' (1977) emanA anuvAdo che. rAMTo. ThAkora jIvaNalAla karasanajI: "sva. vaidya amRtalAla suMdarajI paDhIyAranI jIvanakathA' (1922) ane sAhitya, dharma, ityAdinI carcAyukata cAlIsa saMvAdo dharAvatI daMpatI vArtAlApa'(1926) javI kRtionA kartA. pA.mAM. ThAkora ThAkorabhAI zIpatarAya (22-2-1902): caritralekhaka. janma bharUcamAM. 1919mAM suratathI maeNTrika. 1923mAM bI.e., 1924 -mAM bI.esasI. nokarInI zarUAta kasTama khAtAthI. pachI madrAsamAM kavi khabaradAranI moTarasAyakalanI peDhImAM, pachI gerio limiTeDa kaMpanInA selsamena tarIke amadAvAdamAM. 1926 thI amadAvAda proprAyaTarI zALAmAM zikSaka ane AcArya. e pachI 1980 sudhI TrasTI tarIke kArya. tyAMthI ja nivRtta. emaNe pitAnA vaDIlabaMdhunI jIvanacaritrakathA 'karmayogI vaikuMThabhAI' (1952) ane AtmakathA 'mArI ekala keDInI yAtrA" (1986) ApyAM che. AtmakathAmAM eka adanA puruSArtho zikSakane puruSArtha rajU thayo che. mu.mAM ThAkora trikamalAla harilAla: dharmapradhAna padyakRti "bAlakRSNa uttara gItA' tema ja caritrakRti 'jagannAtha svAmInuM caritra'(1911) -nA kartA. cokhavaTathI vAta karajo'-bhA. 1-2-3(1944), IsameM DaranA kathA?' (1950), "cAlo zIkhIe' (1957), "caturane cotaro (1960) emanAM bALasAhityanAM pustako che. zra.tri. ThAkora dolatasiMha harisiMha: dila hIpati pRthvIrAjanA kanakavijayanA prasaMgane nirUpatuM cAra aMkanuM nATaka 'saMyogatA haraNa (1887)nA kartA. kau.. ThAkora pinAkina udayalAla (24-10-1916): kavi, gadyakAra, brahmadezanA pIMgamAM zaheramAM janma. vatana amadAvAda. mAdhyamika zikSaNa vaDodarAmAM. 1934mAM maeNTrika. tyAM eka varSa kaoNlejane abhyAsa karI pUnA jaI 1938 mAM bI.esasI. thayA. 1940mAM barmAmAM senA-jhaverAtane vepAra, 1941thI amadAvAdamAM jhaverAtanI dukAna. 1942nI laDatamAM sakriya hisse. 1956 thI 1977 sudhI oNla inDiyA reDiyo, amadAvAdanA nATa vibhAga sAthe saMlagna. A saundaryAbhimukha kavie 'AlApa' (1952), 'rAgiNI' (1966), 'jhAMkhI ane paDachAyA' (1971), phorAM ane phUla' (1975), 'bhInA zabado' (1982), 'AziSa-maMgala' (1982) vagere kAvyasaMgraho ApyA che. emanA kavanavithA mukhyatva adhyAtma, prakRti ane prema che. milanamAM viraha ane virahamAM milanane bhAve Alekhe e emanI vizeSatA che. 'ragiNI'mAM seLa nRtyanATikAo che. dareka kRnimAM AchuM-pAtaLuM kathAtattva che ane vizeSa mAtrAmAM gItatattva che. laya-sUjhane kAraNe gItA madhura banyAM che. 'zrI lakulIza-smaraNayAtrA' (1972) ane 'aMjhara jhalUka' (1987) emanI gadyakRtio che. pra.ba. ThAkora praphulla prANalAla (6-2-1923) : caritrakAra, anuvAdaka. janma amadAvAdamAM. muMbaI yunivarsiTImAMthI ema.e. tathA elaela.bI. eca.ke. ArTsa kaoNlejamAM aMgrejInA prAdhyApaka. atyAre dha prAITarI hAIskUla, amadAvAdanA niyAmaka, emaNe bALakonA vivekAnaMda' (1943), 'zrI rAmakRSNa (1944), 'kizoronA rAmatIrtha' (1947), 'bukara TI. voziMgTana (1948), 'saMta tukArAma' (1950), 'saMta nAmadeva' (1951), saMta jJAnezvarI' (1952), 'jahona keneDI' (1952), 'vAmI zAradAnaMda' (1953) vagere saMtapuruSo ane mahAna netAonI jIvanakathAo saMkSepamAM paNa vizada rIte ane kizorabhogya zailImAM AlekhI che. mahAbhArata, rAmAyaNa tathA raghuvaMzanI bAlabhogya sArasaMkSepakathAo 'bAlabhArata' (1947), 'bAlarAmAyaNa' (1954) ane 'raghuvaMza' (1961) mAM ApI che. "iDariyo gaDha jItyAM re' (1949) e gesmithanA 'zI TurA Tu konkara'nuM rUpAMtarita nATaka che. hemleTa' (1957), 'juliasa sIjhara' (1958) ane 'vinTarsa Tela' (1959) e aMgrejI nATyakathAonuM gujarAtI rUpAMtara che. 'subhASita kathA' - bhA. ThAkora dayALasiMha: zrImana nathurAma zarmAnA caritra aMgenI mAhitI ApatI pustikAo 'nAthaprabhu' (1945), 'AnaMda Azrama ane tenA adhiSThAtA' (1945) tathA 'kRpAnAtha kapaDavaMjamAM' (1945) nA kartA. ThAkora dineza motIlAla (31-5-1913): bALasAhityakAra, janma amadAvAdamAM. bI.e., bI.eDa. svastika zizuvihAra, amadAvAdanA niyAmaka. 174: gujarAtI sAhityakoza- 2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1-2 mAM subhASitonA kathAsaMdarbhone kalpanAthI vikasAvIne manohara zailImAM rajU karyAM che. ni.vA. ThAkAra baLavaMtarAya kalyANarAya, 'valkala', 'sahenI'(23-10-1869, 2-1-1952): kavi, vivecaka. janma bharUcamAM. 1883mAM maeNTrika, 1889mAM itihAsa ane arthazAstra viSayo sAthe snAtaka. 1891 mAM jUnA Dekkana kolejamAM ema.e. nA abhyAsa mATe joDAyA ane 1892mAM tyAM phelo nimAyA. 1893mAM ema.e. thayA vagara ja koleja choDI. 1895mAM karAMcInI DI. je. siMdha ArTsa kolejamAM itihAsa, laoNjika ane merala philosophInA kAmacalAu adhyApaka. 1896 mAM baroDA kolejamAM aMgrejI sAhitya, laoNjika ane philosophInA kAmacalAu adhyApaka. e ja varSe ajameranI sarakArI kolejamAM itihAsa ane tattvajJAnanA adhyApaka. 1899mAM pUnAnI Dekkana kaoNlejamAM kAmacalAu prAdhyApakapade niyukti. 1992 mAM puna: jameramAM adhyApaka ane upAcArya banyA. 1964mAM pUnAnI Dekkana koramAM kAyamI adhyApaka tarIke niyukta. 1924 mAM nivRtta thayo, paNa 1927 sudhI pUnA rahyA. 1928 thI 1977 sudhI vaDodarA ane 1937thI AyuSyanA aMta sudhI muMbaI rahyA. 'bhaNakAra' dhArA pahelI (1918), 'bhaNakAra' dhArA bIjI (1928), 'mhArAM soneTa'(1935) - A traNe kAvyasaMgrahA ne e pachI lakhAyelI badhI kAvyaracanAone samAvatA emanA 'bhaNakAra'(1942) nAmaka kAvyagraMthamAM emanAM kAvyone vastuviSayanA saMdarbhamAM sAta gucchamAM vibhAjita karyAM che. emAM AtmalakSI ane paralakSI bano prakAranAM kAvyo che. aMgata vA nubhavanAM kAvyomAM mukhyatve prema, maitrI, vArdhakaca ane mRtyu viSayaka kAvyo che; to paralakSI sarvAnubhavanAM kAvyomAM mukhyatve samAja, rAjaya, itihAsa, prakRti ane pazmezvara viSenAM kAvyo che. emanAM mikAvyo mukhyatve citanAmikALo hoI Atma lakSI chatAM aMte tA paralakSI hoya che. 'premano divasa' 1889mAM AraMbhAyuM ane 1913mAM kula aDhAra maNakAmAM pUrNa thayuM. pachI eka vadhu maNako umerAyo. komAM eka kalpita premanA vavanAnI keTalIka kSaNonAM citro' che. kazcita patnInA vanamAMthI prakIrNa kSaNonA mAdhyame kavie potAnI premAmRtkrAMtinuM che.yAcitra ApyuM che. kAvyamAM kalpita nAyaka-nAyikAnI ane svagatokitao ane kAraka saMvAda che, e dRSTie tene nATayAtmaka UrmikAvya kahI zakAya. A kAvyamALAnI racanAo paikI 'premanI thA', 'aSTadarzana', 'mogaro', 'vadhAmaNI', 'jUnuM piyara ghara' tathA 'varSAnI eka suMdara sAMjha' anavadya suMdaratAvALI saoNneTakRtio che. kavi 1913 mAM 'premano divasa' pUruM kare che ane bIje ja varase mRtyunuM kAvya 'viraha'no AraMbha kare che e sUcaka che. prema ane mRtyu bhinnabhinna anubhava nathI, eka ja anubhava che evuM emAMthI sUcavAya che, "viraha'mAM kula ogaNIza maNakA che. kavi svayaM nAyaka che, kavipatnI caMdramaNi nAyikA che. mRtyunI hAkAya bhagavaMtarAya kayANarAya gADha chAyAmAM kAvyano prAraMbha thAya che. chaThThA maNakAmAM patnInuM mRtyu thayA pachI sAtamA maNakAthI nAyakanA virahaLano AraMbha thAya che. enAmAM virahane sahevAnI, vizvayojanAna samajavAnI zakita nathI. kALamAM nAyakanA vidu:khanA bhAvanI utkaTatA ane karuNa rasanI ugratA che. emaNe 'kAnta' viSayaka kula tera maitrIkAvyo paNa racyAM che. A kAvyomAM kAntanA jIvananA guNadoSanuM, vyakitatvanA vikAsahrAsanuM darzana che. emaNe vArdhakayanI vyathA 'vRddhonI dazA', 'jarjarita dehane', 'sukhadu:kha- 1' jevAM kAvyomAM baliSTha rIte pragaTAvI che. 1923 mAM punAnI Dekkana kolejane atima abhivAdana rUpe lakhAyeluM kAja vaDalAne chellI salAmamAM kivae pavana ane vArdhakya vaccenuM aMtara darzAvyuM che. emanI vArdhakayanI kavitAmAM be peDhI vaccenI sAharAba-rustamI nathI, paNa be peDhI vacce sahAnubhUtino setu che. emanAM samAja ane itihAsaviSayaka paravI kAvyomAM itihAsakAra ane kavi ThAkoranuM epa darzana thAya che. 'ga mubAraka', 'mAjInuM stotra', 'gAMDI gujarAta'mAM kavinI rAvanA pragaTa thaI che. 'khetImAM kavie ApaNA dezanI prAcIna kRSisaMskRtinuM gaurava karyuM che ane sAthe ja arvAcIna aMtrasaMskRtinuM svAgata karyuM che. prasiddha kAvyatrI 'ArohaNa', 'rAjyAbhiSekanI rAta' tathA 'copATIne bAMkaDe'mAM emaNe bhUta, vartamAna ane bhAvinA saMdarbhamAM samagrapaNe bhAratIya saMskRtinuM ciMtana-darzana karyuM che. teo, 1939 mAM bIjA vizvayuddha vakhate, mAnavajAtanI mahAAjhAdI vize ciMtana karatAM sALa'virahakAvyo'nI racanA kare che. mAnavasaMskRtinA saMhAra ane udya ke Tilara pratyeno vinA puNyaprakopa 'hiTalarA bliTajharA'mAM pragaTa thAya che. samagra mAnavajAti ane tenI saMskRtinA astitva mATe anivArya evI 'AjhAdI vadho ja" evI AzAmAM kavi dANa vedanAmAM bhISaNa varSo pasAra kare che. 'AjhAdI vadhaze ' saoNneTamALAnI jema ja enAM anusaMdhAnamAM racAyelI 'sukhadu:kha' saoNneTamALA paNa apUrNa hI. emAM samagra mAnavajAtinAM anubhavo ane smaraNonuM pazcAddarzana che ane sukha eTale zuM e praznanA mAnavajAtinAM bhUtakALanA saMdarbhe uttara pAmavAno prayAsa che. 'varSAnI eka suMdara sAMjha' ke 'paridhvajana' jevAM kAvyo kavinAM prakRtikAvyomAM virala apavAdarUpe che. emAM manu-nirapekSa prakRtisauMdaryanAM varNanA-citraNA che. kavinAM anya prakRtikAvyomAM manuSya vizenuM manana-ciMtana baLI gayuM che. kavie prakRtinuM mukhyatve mAtRsvarUpa kapyuM che. 'bhaNakAra'mAM kavine prakRti pAsethI divyavANInuM ane 'ArohaNa'mAM divyazAMtinuM varadAna prApta thAya che. emaNe 'duSkALa', 'dAmu vakIlanA kissA', 'bhamatAma', 'buddha', 'niruttamAM Adi kapAkALo rahyAM che. eka toDelI DALa' adhUrA mUkelA mahAkAvyano AkarSaka kalAsvarUpavALo TukaDo che. naMdAnI lavarI" emanuM apavAdarUpa hAsyakArba gujarAtI sAhityakoza - 2 : 17 For Personal & Private Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ DAkora baLavaMtarAya klAya che. emaNe mukatako, bAdhakAvyA, arpaNakAvyo, prAsaMgika kAvyo paNa racyAM che. teo vicArapradhAna kavitAne dvijottama jAtinI kavitA gaNe che, paNa kavitA vizenI emanI samagra vivecanAnA saMdarbhamAM vicAranA artha kalpanA, prasAda, darzana, pratibhA sudhI vistare che. emanI kAvyazailI barachaTa, kharabacaDI, vigatapradhAna, ciMtanapUrNa ane ageya padyaracanAmAM rAcatI hoI te vidvadbhAgya banI che teTalI lAkapriya banI zakI nathI. tibhaMga ane zlokabhaMga sAthe zuddha ageya pravAhI padya ThAkoranuM ullekhanIya pradAna gaNI zakAya. emaNe gadyanAM aneka svarUpomAM beMNa karyuM che. vivecanakSetre emaNe kareluM kheDANa vizeSa noMdhapAtra che. siddhAMtavicAra ane kRtiparIkSaNa rUpe prApta thatuM emanuM vivecana mukhyatve vyAkhyAno, pravezako, TippA svarUpe thayuM che. emanuM vivecana 'kavitA zikSaNa'(1924), 'lirika'(1928), 'navIna kavitA vize vyAkhyAno'(1943), 'vividha vyAkhyAnA': guccha pahelA (1945), guccha bIjo (1948), guccha trIjo (1956), 'bhaNakAra : pa6 vivaraNa' (1955), 'pravezako': guccha pahelo (1959), guccha bIjo(1961) vagere saMgrahAmAM che. vivecanakSetre emanuM mukhya pradAna arthapradhAnatAvAda aa vicArapradhAnatAvAdano gaNI zakAya. kAvyamAM nirUpa vicAra ke arcamAM teo ekatA, navInatAno Agraha kAvyamAM rAkhe che ane tene 'pratibhA' sAthe sAMkaLe che. vicArapradhAna kavitA mATe saLaMga ageya pravAhI padyaracanAne teo Avazyaka mAne che. kavitAvicAra ane enAM mukhya ghaTakatattvonI paNA emanI vivecanAmAM mukhya bhAga roke che. emaNe lakhelAM be nATako paikI prathama UgatI juvAnI' (1923) nATyaguNarahita, vicArapradhAna saMvAdovALuM, raMgabhUmi para bhAgye ja Take evuM chatAM maulika vastuvALuM nATaka che. kula bAra saLaMga pravezAmAM lakhAyelA A nATakamAM saMvAdonuM prAcurNa che, paNa nATaca-nirmANa mATe apekSita sUtrabaddhatA nathI. bIjA nATaka 'lagnamAM brahmacarya athavA saMyoge viyoga'(1928) -mAM pAtrAcita bhASA yojavAnA prayatna che, paNa keTalIka ukitaomAM ThAkorI gadyanI chAyA AvI gaI che. nATakano upakrama pAtrakitatvaprakAzaka AgiyAne nATayAtmaka rUpamAM AlekhavAno lAge che. joke pAtrA caritrarUpamAM pariNata thaI zakayAM nathI. 'darzaniyuM' (1924) emanA maulika ane anUdita vArtAono saMgraha che. pAtro ane prasaMgonA AlekhanamAM aprastuta vigatono khaDako, anAvazyaka laMbANa, yita taraphano vadhu paDatA jhoka, hAnApAdAnanA vivekano abhAva - e sarva emanI vArtAone prabhAvahIna banAvI de che, 'ramaNI praphullu' nAme navalakathA eka prakaraNathI AgaLa lakhAI nathI. aMbAlAla sAkaralAla desAIthI prabhAvita thayelA A lekhake 'aMbAlAlabhAInAM bhASaNA ane lekhA'nA pravezaka rUpe lakhelA DaMkha pachIthI 'aMbAlAlabhAI'(1928) nAmaka svataMtra pustaka tarIke chapAyo che. emAM emaNe AvazyakatAnusAra caritranAyaka 76 : gujarAtI sAhityakoza- 2 nA samayanAM tema ja temanA jIvananAM paribaLane pazcAdbhUmAM mUkI ApyAM che. 'paMcAtarama' (1946)nA mitAkAra nA nAmaka vibhAgamAM emaNe pAtAnAM vaDIlAnI, jIvananI, kArakirdInI keTalIka 'truTaka skUla hakIkatA'nuM, mahadaMze AtmasabhAna kahI zakAya tevuM kathana karyuM che. 'itihAsa digdarzana'(1928) ane 'yunAiTeDa sTeTsa' (1928) emanI itihAsavika kRtio che. 'vidhavAvivAha' (1886), 'kuntI' (1907), 'saMkrAnti samayamAM strIo'(1928) ane 'zarIra svAsthya'(1936) emanI anya kRtio che. emanI DAyarI 'ba. ka. ThAkoranI dInkI'-bhA. 1 : varSa 1888 (1969) ane bhA. 2: varSa 1889thI 1900 (1976) gujarAtanA alpa DAyarIsAhityamAM dhyAnapAtra che. emaNe cAra aMgrejI kRtio prakAzita karI che; aprakAzita kRtionI saMkhyA paNa moTI che. kAntanA smArakagraMtharUpe pragaTa thayela 'kAntamALA'(1924) -nA ATha saMpAdako paikI ThAkora eka hatA. emaNe mAhanalAla desAI tathA madhusUdana modI sAthe 'gurjara rAsAvalI' (1956) -nuM saMpAdana kareluM. maMgalamANikapakRta 'baDa vidyAdhara e (1953), udAbhAnukRta 'vikramacaritra kAza'(1957) e emanAM madhyakAlIna sAhityanAM bIjA be saMpAdano che. baMnenI saMpAdita vAcanAomAM saMkhyAbaMdha azuddhio rahI gaI che. A uparAMta gAvardhanarAma tripAThI-racita 'sAkSara jIvana'(1919) nuM saMpAdana ane navalarAma paMDapAkRta roja lokano saMkSipa itihAsa' (trI. A. 1922)nuM pUrvekyuna saMpAdana emaNe ApyAM che. mAsika 'prasthAna'mAM pragara thayelI arvAcIna kAvyo ane enAM vivaraNAnI lekhamALA 'ApaNI kavitAsamRddhi' (1931)rUpe prApta thaI che. 1939 mAM thayela bIjI AvRttimAM kAvyone viSayavAra nava vibhAgAmAM vaheMcIne chApyAM hatAM. kAvyaviSayaka carcA karI, kavitA vize sUjha phelAvavAnA AzayathI thayeluM A saMkalana sAruM evuM lokapriya thayuM hatuM. 'zAkuntalanA anuvAda 'abhijJAna zakolA nATaka'(1904) mAM ane 'mAlavikAgnimitra'(1933)mAM mULa kRti pratyenI bhArobAra vaphAdArI chatAM ghArIya lAkSaNikatAoe mULanAM prasAda ane rucitAne ahIM anuvAdamAM hAni pahoMcADI che. 'vikramorvazI'(1958)mAM gadyokitaone pAtrAcita bhASAvALI, bhAvAcita chaTAovALI tathA bAlacAlanA lahekAvALI banAvavA prayatna karyo che. emaNe bhagavad gItA' ane 'meghadUta'nA anu vAdo ALelA, paNa te pUrNa thaI zakavA nahIM. emaNe zana nA 'saMskRta liTararI kriTisijhama'nA pUro ane ebarakrombInA prinsipaA oNva briTarI kriTisijhama'no adhuro sAragrAhI vivaraNAtmaka anuvAda karyo che. anuvAda niha paNa anu" rArjana karavAnuM emanuM vagaNa mukta pRthvImAM vakhAyela "gopIhradaya' (1943)mAM dRSTigocara thAya che. emaNe rizayana nATakakAra veleMTAina kelevanA raziyA, yuropa ane amerikAnI raMgabhUmi para saphaLa nIvaDelA prahasana 'skaveriMga dha sarkala'no anu For Personal & Private Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAra 'soviyeTa navajavAnI'(1935) nAme karyo che. poMbanI eka nAyakRtino anuvAda dezabhakatanA vyAma kAsa' nAme tathA rumAniyana lekhaka mAMsiye seora mArTineskunI eka nATayatattvasamRddha nAgakRtino cahelano gRhatyAga' nAme anuvAda paNa emaNe karyA che. harilAla mAdhavajI bhaTTa sAthe temaNe 'pluTArkanAM jIvanacaritrA'(1906)no anuvAda paNa karyA che. gujarAtI sAhityanA agragaNya gadyakAromAM A lekhakanuM sthAna che. kAvyanI jema gadyamAM paNa emaNe arthAnusAritA ke vicArAnurUpatAne prAdhAnya ApyuM che. emanA lakhANamAM vAkayo eka pachI eka khaDakAyelAM hoya che. gahana viSayane sAMgopAMga saLaMga arthaghanA mahAvAkayamAM goThavatI emanI gadyazailI kavacita kahezakara, kriSTa ane dIrghatrI banI rahe che. emaNe gujarAtInA pAnane anukULa phArasI arabI, saMskRta-prAkRta, ziSTa bAvacAviyA zabda, piyAnAno upayoga karI peAtAnA iTaarthane cokasAIpUrvaka azeSa rIte vyakata karavAno prayAsa karyo che, prA. zakAra bAburAva gaNapatarAva : nATyakRti 'AtmAne oLakhavA (1951), bALavAnAM alAdIna teno devatA dIvA' (1921) tema ja anUdita kRti 'hAImATa'(1930)nA kartA, koi DAkora bhagavAnalAla saMpatarAma (1837, 1915): AtmacaritrakAra, *gukhyanI'nA 1961nA dIpotsavI aMkamAM emanuM 'bhagavAna lAla saMpatarAma ThAkoranuM svAmajIvana' chapAyeluM maLe che. caM.rA. ThAkora mahamadakhAna amIrakhAnajI sUphIvAdI samajaNane be pAtronA saMvAdarUpe gadAmAM rajU karatuM pustaka tIre najhara dhAne nayanonAM bANa"nA kartA. kau.bra. ThAkora mahAvIrasiMha gayAdinasiMha: kAvyakRtio 'mahisutA athavA bhAvi prAbhakSa'(1917)ane ramaNIya 21mA ane kivaonI kAvyakalA'(1934)nA kartA. koya. ThAkora ravIndra sAkaralAla, 'asmitA zAha', 'tanvI desAI', 'bAnI basu', 'suketu'(26-7-1928): navalakthAkAra, nATyakAra, navalikAkAra, vivecaka. janma bhAmAM. 1945mAM maeNTrika 1949mAM gujarAtI, saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1951mAM e ja viSayomAM mA. je. vidyA bhavana, amadAvAdathI ema.e. 1953mAM lava.bI. 1999mAM pIeca.DI. 1958mI sara ela. e. zAha laoN kolejamAM ArTsa vibhAgamAM gucanI nA aA ane 1967thI 1983 sudhI jI. esa. esa. ArTsa kolejamAM gujAtInA adhyakSa. 1983thI zImanI saguNA sI. yu. ArTsa koleja phora garbhamAM AcArya. 'kesariyAM'(1963), 'kasuMbIno raMga'(1964) ane 'ninAda' (1970) emanA kAvyasaMgraho che. 'ane ekAMkI' (1973), ThAkora bAburAva gaNapatarAva - DagalI maMju zAMtilAla 'pAMca naTIzUnya ekAMkI'(1978), 'naTazUnyama '(1979) vagere emanA ekAMkIsaMgraho che. 'AbhanA caMdaravA nIce'(1967) emanA vArtAsaMgraha che. emaNe mIMDhaLabAMdhI cata'(1967), 'sapanAnAM khaMDera'(1972), "mecakra' (1975), 'tarasa na chIpI' (1977) vagere navalakthAo paNa ApI che. 'kukaDe sUka' (1953), 'bhrama daIne bhUsako'(1967),'sUraja UgyA'(1967), 'sAkara zeraDI khajUra'(1970), 'ravIndra kathAmA'(1975), 'rUmmA jhummA'(1987) vagere emanuM bALarAhitya che. emaNe vivecananA 'kavitA eTale'(1980) ane 'munazI eka nATyakAra'(1981) nAme be graMtho ApyA che. 'suvarNa kaNa'(1959), 'dariyAI paMkhI'(1970), 'himakhaMDa' (1972), 'AuTasAiDara'(1972), 'phola' (1974) tathA 'aparAjeya' (1975) jevI anUdita navalakathAo emanA nAme che. bhA.jA. ThAkora razmina navalakayA aMganAA'(1954)nA kAM kau.bra. ThAkora lAlajIbhAI bI. : paraMparAgata sAmAjika navalakathA 'bAMdhI mUDI'(1975)nA kartA. kau.bra. ThAkora vaikuMThalAla zrIpatarAya (20-9-1885, 5-2-1947) : anu vAda, saMpAdaka, vatana rUpa. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa suratamAM, 190mAM maeNTrika, 1974mAM amadAvAdathI bI.e. prathama naDiyAdanI zaoNroka milamAM sekreTarI tarIke, pachI 1921 sudhI muMbaInI morArajI milamAM maeNnejara, 1921thI zAlApura milamAM menejara ane 1939thI tyAMthI nivRtta. paMcaganImAM avasAna. 'jJAnayogI caMdubhAI'(1944) emanuM caritrapustaka che. zrI caMdabhAInuM AtmavRttAMta'(1943)ane "rAdbhuta zI caMdubhAInA patrA'(1943) emanAM saMpAdano che. 'tattvaciMtana' (1915) ane 'duniyAnI dAdhI dUra' emanA anuvAdagraMtho che. uparAMta, 'aMbAlAla sAkaralAlanAM bhASaNA ane lekhA'(1915) nAme saMkalana-graMtha paNa emanA nAme che. kau.bra. ThAkorasAheba dalapatasiMhajI arajaNasiMhajI : bodhapradhAna padyaracanAonA saMgraha 'upadezasAra'(1911)nA kartA. kI.bra. ThoTha nizALiyA : juo, tripAThI bakula padmaNizaMkara. DelI aMju zAMtilAla (25-10-1933): bhAvanagaramAM janma. esa. ena. DI. TI. yunivarsiTImAMthI hindI viSaya sAthe bI.e. 1959mAM ema.e. AraMbhanAM sAta varSa bhAvanagaramAM zikSaNakArtha ane pachI dainikapatro tathA sAmiyakomAM lekhanakAryuM. emanI pAsethI paricayapustikA 'mahAdevI varmA' (1984) maLI che. ni.va.. For Personal & Private Use Only gujarAtI sAhityakoza - 2 : 177
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ DagalI vADIlAla jecaMda - kumAsiyA navarojajI mANekajI DagalI vADIlAla jecaMda (20-11-1926, 6-12-1985): nibaMdhakAra, patrakAra, kavi. janma dhaMdhukA tAlukAnA rojida gAme. prAtha- mika zikSaNa verAvaLamAM, mAdhyamika zikSaNa cI. na. vidyAvihAra, amadAvAdamAM. 1944mAM maeNTrika. 1948mAM bI.e. e ja varSe vadhu abhyAsa mATe amerikA. amerikAnI yunivarsiTI oNpha keliphorniyAmAMthI "AMtararASTrIya rAjakAraNa ane vepAra viSayamAM ema.e. 1951 mAM bhArata AvI pI.TI.AI. mAM joDAyA. tyArabAda 'inDiyana eNkasapresa'nA phAinenziyala oNDiTara, 1963 -mAM sTeTa baeNnka oNpha inDiyAnI muMbaI khAtenI heDa oNphisamAM cIpha oNphisara. 1967mAM Arthika sAptAhika 'kaoNmarsa'nA taMtrI- pade. dezanA agragaNya arthazAstrIomAMnA eka. paMDita sukhalAlajInA prItibhAjana. sAmAnya janakeLavaNI mATe paricaya- pustikAo pragaTa karatA 'paricaya TrasTanA sthApaka ane maeNnejiMga TrasTI. amerikA ane yuropanA dezonI eka karatAM vadhuvAra mulAkAta. narmadacandrakavijetA. muMbaImAM avasAna. A lekhakanuM nibaMdhakSetre vizeSa pradAna che. ziyALAnI savAra- taDako' (1975)nA chatrIsa aMgata nibaMdhamAM emaNe jAtajAtanA dezavidezanA anubhavo khapamAM laI AtmIyatAnA saMsparza sAthe vicArato nipajAvI che. mananI ughADI bArInuM emAM pratibiba jhilAyuM che. emAM ThIkaThIka AtmakathAtmaka sAmagrI paNa paDelI che. potAnA ane jagatanA nirIkSaNanI satata sabhAnatA chatAM bhASAnI rojidI lahekone kAraNe emanA nibaMdhamAM tAjagI che. "raMkanuM Ayojana' (1980) mAM Arthika zAstrIya nibaMdha che. jaTila Arthika samasyAone emAM sarala rIte rajU karAyelI che. kavitA bhaNI' (1982)mAM emaNe sAhityika nibaMdhe ApyA che. sAhityanI nema manuSya bhaNI che evA samudAra dRSTikoNa sAme emaNe zAstrIya ke vidagdha banyA vagara umApUrNa ane rucipUrNa vivecana ane kAvyAsvAdo ApyAM che. thaDA nokhA jIva' (1985)mAM saMgrahAyelA caritranibaMdhamAM paMDita sukhalAlajI, svAmI AnaMda, eca. ema. paTelathI mAMDIne carcila, sejhenitsina, cArlI ceplIna vagerenA mArmika AlekhA che. A sarvamAM caritranAyaka paratvenI prIti sarvasAmAnya rIte upara tarI Ave che. 'sahaja' (1976) emane, sAhityaprIti dharAvatA sahRdayane kAvyasaMgraha che. emAMnI chAMdasa-achAMdasa maLIne kula aDasaTha racanAomAM 'mAMhyalAnI musApharI' che ane 'saccAInI zodha paNa che. kayAMka sahaja layasUjha pragaTa thaI che, kayAMka kalpananiSTha bhASAnI svAbhAvikatA jovAya che. A uparAMta 'sUnAM sukAna' (1954) yazavaMta dozI sAthe lakhelI emanI navalakathA che. yazavaMta dozI sAthe ke. e. abbAsanA pustaka "enDa vana DiDa noTa kama beMkane anuvAda (DaoN. koTanIsa" (1949) nAme Apyo che. "saune lADakavAyo' (1947) yazavaMta dozI sAthe emaNe kareluM jhaveracaMda meghANI smRtigraMthanuM saMpAdana che. emanA nAme "ejharA pAunDa', 'benitsina', 'paMDita sukhalAlajI' vagere kula vIseka paricayapustikAo che. aMgrejImAM bAra jeTalAM pustako emaNa saMpAdita karyA che; ane 1967thI AraMbhI cheka sudhI 'kaoNmarsa' sAptAhikamAM 'aMDiTarsa noTabuka' kaoNlamamAM satata vyakitao ane ghaTanAo paratvenAM lakhANamAM mArmika pratikriyAo darzAvI che. caM.To. DagaluM bharyuM ke : Teka ane zauryane biradAvanuM narmadanuM jANItuM kAvya. caM.To. DaNAka kRpAzaMkara kuzalajI: 'navalacaMdra nATakanAM gAyane' (1904) -ne kartA. ni.ve. DaNAka satIzacandra zAMtilAla (26-11-1945): kavi, saMpAdaka. vaDodarAmAM. 1957mAM esa.esa.sI. 1963mAM gujarAtI, hiMdI viSayo sAthe bI.e. 1965mAM e ja viSayomAM ema.e. prAraMbhamAM zikSaka. 1975 thI 1977 sudhI nagarapAlikA mahilA ArTsa koleja, umareThamAM adhyApaka. 1977 thI tyAM ja AcArya. dIrghakAvya "lAMbI saDaka, TUMkI saDaka' (1968) uparAMta zakayatA (1974) ane "ekAntavAsa' (1981) emanA kAvyasaMgraho che. 'lehIne laya' (anya sAthe, 1976), nATayacarcA' (1977) ane "gajhalanuM navuM gagana' (1978) emanAM saMpAdana che. e.TI. DAhyAbhAI kesarIsiMha: bhavAInI asaravALI phAsa prakAranI kRti be baIrInA eka dhaNIne phArasa' tema ja "surasena-caMdanakumArI du:khadarzaka nATaka' (1886)nA kartA. kau.vya. DAhyAbhAI dhoLazAjI : juo, jhaverI DAhyAbhAI dhoLazAjI. DAhyAlAla hiMmatarAma: vArAhIvana' (1903)nA kartA. ni.ve. |. . vI. : 'unAvAnI majhA urpha majhahAre mIrA' (1907)nA kartA. ni.vA. DImalAiTa (1973): raghuvIra caudharIne ekAMkIsaMgraha, emAMnAM pAMca elaMkIomAM bolacAlanI bhASAnI najIka javAna puruSArtha, tatkAlIna sAmAjika vAstavane upasAvavAnI mathAmaNa ane saMvAdone jIvaMta rIte sAMkaLI levuM kaTAkSanuM ghaTanabaLa AgaLa tarI Ave evAM che. 'DImalAiTa' ane 'Dhola' ekAMkIo vizeSa noMdhapAtra che. caM... DIsAvAlA sAbhAI haramasajI; kathAkRti "manAnI guphAne havAla' ' (1988)nA kartA. ni.vA. DumAsiyA navarojajI mANekajI: "nAmadAra AgAkhAnane TUMkA itihAsa' (1904)nA kartA. ni.. 178: gujarAtI sAhityakoza-2 For Personal & Private Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Deniyala DAhyAbhAI-DasANI lakSmIbena gokaLadAsa Deniyala DAhyAbhAI: 'madhura kAvyavATikA' (1915)nA kartA. vA. DepyuTI gajendra: paraMparAgata prakAranI gajhala tema ja garabInI ekAvana geya racanAone saMgraha 'preraNA' nA kartA. DevIDa josepha nATakano TuMkasAra tathA gAyananI pustikAo jenTalamena DAku' (1933), 'koNa samrATa' (1933), 'rAmANI (1933) vagerenA kartA. ni.vA. DaoNkaTara amulakharAya aMbArAma: 'viliyama vaoNlesa' (1887) nA kartA. kau.bra. DioNkaTara ema. Ara.: 'upakArane yogya badala athavA mahArAja zivAjI bhoMsale ane aMgrejI vyApArI jAnarA' (1902) navalakathAnA kartA. ni.vI. DaoNkaTara kanaiyAlAla nAnAbhAI: kathAkRti 'manaharamAlatI' (1908) -nA kartA. vakaTara cimanalAla maganalAla (24-10-1884,-): caritrakAra, janma vaDodarAmAM. 1907mAM ema.e. elaela.bI. thayA pachI nyAyAdhIza. 1921mAM nivRtta. 1923mAM 'navagujarAta' sAptAhikanI sthApanA ane enA taMtrIpade. vI. pI. mAdhavarAvanuM saMkSipta jIvanacaritra' (1916) ane mahArAjA sayAjIrAva trIjAnuM jIvanacaritra':bhA. 1, 2 (1941, 1942) emanAM pustako che. A uparAMta itihAsa ane arthazAstra viSayaka anya pustako paNa emanA nAme che. caM.TA. DaoNkaTara DosAbhAI rustamajI: kathAkRti 'kaMgAliyata ane mANasAI kAyadAne bhAga'nA kartA. ni.vA. DaoNkaTara mANekalAla aMbArAma: navalakathA "okhAmaMDaLanA zUravIra vAgheronA kartA. ni.vI. DaoNkaTara sorAbajI kAvasajI (1860, 1912): 'hunnarane araka' pustakanA kartA. ni.vo. DaoN. havAke (naka): romAMcaka kathA "samAja tArA pApenA kartA. 2.2.da. DaoNkaTara hiMmatalAla kALidAsa : triaMkI 'tArAlakSmI nATaka' (1891). -nA kartA. DaoNkaTara hIrAlAla Ara. : navalakathA "badanAma hiMda athavA madara IDIAno javAba' (1928)nA kartA. ni.vA. DaDecA meghajI khaTAu, "meghabindu' (10-12-1941): kavi. janma sthaLa karAMcI. esa.esa.sI. sudhIno abhyAsa. okaTroya kansalTanTa. 'saMbaMdha to AkAza' (1988) emane gIta, gajhala ane achAMdasa racanAone samAvatA kAvyasaMgraha che. caM.To. DosA prAgajI jamanAdAsa, 'parimala" (7-10-1907) : nATayakAra, janma muMbaImAM. 1926mAM vilsana kolejamAMthI inTara ArTsa pasAra karyA pachI abhyAsa choDI dIdhuM. rUne vyavasAya. mesarsa gokuladAsa DosAnI kaMpanImAM bhAgIdAra. vidarbhamAM jiniMgapresiMganAM kArakhAnAMo. 1976 mAM narmada suvarNacaMdraka. 1983mAM seviyeTa laeNnDa naheru eN 'gujarAtI nATaya'nA eka samaye taMtrI. 'samayanAM vaheNa (1950), 'gharane dIvo' (1952), 'maMgalamaMdira' (1955), 'choruM kachoruM' (1956), 'sahakAranA dIvA' (1957), 'mananI mAyA' (1962), 'jevI chuM tevI' (1962), eka aMdhArI rAta' (1964), pUnamanI rAta' (1966) vagere emanAM takhtAlAyaka nATako che. emanAM bALanATakomAM 'ekalavya ane bIjI bALanATikAo' (1955), 'choTumeTuM (1966), 'itihAsa bole che' (1966), 'senAnI kuhADI' (1978), "cAlo cara pakaDIe' (1971), 'traNa vAMdarI' (1974), 'itihAsane pAne' (1975), 'pAMca TacukaDI' (1975) vagere mukhya che. caraNaraja' (1955) emane ekAMkIsaMgraha che. takhato bole che' -bhA. 1, 2 (1978, 82)mAM emaNe paraMparAgata gujarAtI raMgabhUmine itihAsa Alekhyo che. bALa raMgabhUmi' (1975) paNa emanuM e ja prakAranuM prakAravikAsa carcanuM pustaka che. A uparAMta emaNe laghunavala 'jenI jotAM vATa' (1979) tathA saMtAnAM jIvanacaritronA graMtho "saMtadarzana' (1983) ane "saMtajIvanadarzana' (1983) ApyAM che. emaNe keTalAka anuvAda tathA rUpAntaro paNa karyA che, jemAM ka. mA. munazInI navalakathA 'pRthivIvallabhanuM rUpAntara (1962), baTaoNlDa brenDanA nATakano anuvAda "cakavartuLa" (1974) ane mekisama garmInI kRtine anuvAda 'eka gharaDo mANasa' (1983) jANItAM che. gijubhAInI paMdareka bALavArtAonAM paNa vanalatA mahetA sAthe emaNe nATyarUpAntaro ApyAM che. caM.To. DosANI nArAyaNajI gekaLadAsa: "svargamAM sezansa yAne pAkhaMDI purohitonuM pokaLa' (1916) ane 'nehalamI' (1931) jevI navalakathAo tathA AphrikAmAM 11 mAsa' (1935)nA kartA. ni.. sANI lakSamIbena gokaLadAsa (1898,-): vArtAkAra, saMpAdaka. janmasthaLa tathA vatana porabaMdara, amadAvAdanA vanitA gujarAtI sAhityakoza -2 : 179 For Personal & Private Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ DrAivara perIna dArA - taNakhA vizrAmamAM aMgrejI cha dhoraNa sudhI abhyAsa. samAjasevikA. 'samAjajIvana' mAsikanAM varSo sudhI saMpAdaka, emaNe 'johANA ratnamAlA' (1924)mAM jJAtinA mahApuruSanAM TUMkAM jIvanacaritra AlekhyAM che. uparAMta emaNe mahilAonI mahAkathAo' (1925), 'saMsAranI vAta' ane 'huM baMDakhora kema banI?" (1933) jevA vArtAsaMgraho paNa ApyA che. ni.vA. DrAivara perIna dArA (2-10-1929): vivecaka. janma muMbaImAM. 1952 mAM gujarAtI sAthe bI.e. 1954 mAM e ja viSayamAM ema.e. 1956mAM elaela.bI. 1959mAM bAra kAunsila parIkSAmAM uttIrNa. 1973mAM pIeca.DI. 5 varSa muMbaInI hAIkorTa sahita vividha korTomAM vakIlAta. chellAM 14 varSathI navasArInI mahilA ArTsa enDa komarsa kolejamAM prAdhyApaka. 'sattaramAM zatakamAM pArasI kavioe racelI gujarAtI kavitA - bhA. 1, 2 (1974, 1979) emane mahAnibaMdhane graMtha che. gujarAtamAM pArasIonuM Agamana ane emano gujarAtI saMskRtimAM phALe' (1980) emanuM itihAsa-saMzodhananuM pustaka Dhebara jayAzaMkara prANazaMkara: 'kamaLAgaurI saMvAda vA kanyAmitra' (anya sAthe, 1887)nA kartA. ni.vA. Dhebara mAnazaMkara prANazaMkara (jAmakhaMbhALiyAvALA): saMskRta-gujarAtI gadyapadyakRti 'kamaLAgaurI saMvAda kiMvA kanyAmitra' (anya sAthe, 1943) nA kartA. mR.mAM. Dhebara vijayazaMkara prANazaMkara : nATayakRti 'gulakAtta' (1896), "AryasaMsAra athavA navI vahu' ane 'nAdavinodInA kartA. ni.vA. Dhola: harijanakuTuMba ane sarapaMcanI AsapAsa nAnakaDA gAmanI rAjakIya cetanA ane sAmAjika paristhitine upasAvatuM raghuvIra caudharInuM ekAMkI. caM.TA. che. takSaka: naMdakumAra pAThakanuM zrAvya ekAMkI. zApita parIkSitanuM bhavyadazAthI mukitadazA bhaNInuM rUpAntara karatuM enuM kathAnaka paurANika chatAM samakAlIna che. ca.TA. rAMTo. DrAIvara phirojha kha.: 'juvAnImAM nAdAnI yAne prophesaranA pachADA' nATakanA kartA. caMTo. DramanDa raoNbarTa: 'zabdasaMgraha' (glosarI) (1908)nA kartA. ni.vA. taDako: kaTAvanAM AvartanamAM arthane atikramavA mathatI lAbhazaMkara ThAkaranI yazasvI kAvyaracanA. caM.TA. DheTanA DheDha bhaMgI: savarNa ane aspRzyatAnA uccAvaca staronA Alekhana sAthe asahya garIbI ane sAmAjika anyAyaviSamatAne vAcA ApatuM umAzaMkara jozInuM ekAMkI. caM.To. Dhebara azvinakumAra kAMtilAla, 'narmadAnaMda' : jIvanacaritra 'bhagavAna guru dattAtreya' (1969), pravAsakathA "AnaMdavAjAM vAge' (1973) tema ja "sAdhakanI svAnubhavakathA' (1973) nA kartA. 2.2,da. Dhebara ucharaMgarAya navalazaMkara (21-9-1905, 11-3-1977): caritralekhaka. rAjakoTa pAsenA gaMgAjaLA gAmamAM janma. 1922 -mAM maeNTrika. 1928mAM bombe hAIkorTa plIDara parIkSA pasAra karIne rAjakoTanI 'vesTarna inDiyA ejansI korTamAM vakIlAtano AraMbha. 1936 mAM vakIlAta choDIne svAtaMtryalaDatamAM sakriya. 1948 thI 1954 sudhI saurASTranA mukhya pradhAna. tyArabAda 1972 sudhI khAdI grAmodyoga paMcanA adhyakSa tathA samAjasudhAraka. emanI pAsethI paricayapustikA "darabAra gokaLadAsa' (1974) maLI che. ni.vo. taDavI revAbahena zaMkarabhAI (1-8-1930): vArtAkAra. janma saMkheDA tAlukAnA bhadrAlImAM. abhyAsa gujarAtI cAra dhoraNa sudhI. prAthamika zALA, jetapuramAM zikSikA. cAra bhAIbaMdha' (1956), 'nIMdaNAnAM gIteM' (1967), 'AdivAsI lokanRtyo' (1978), 'kesUDAM kAmaNagArAM' (1983), 'pAlanI lagnavidhi' vagere emanAM pustako che. caMTo. taDavI zaMkarabhAI semAbhAI (12-4-1927): bALasAhityakAra, janma bhATapuramAM. prAthamika zALA, garaDAmAM zikSaka. 'dArUne de' nATaka uparAMta bALavArtAo "navo avatAra (1959), 'pastAvo' (1959) ane 'sasAbhAI sAMkaLiyA' - bhA. 1 thI 3 (1962) emanA nAme che. kau.bra. taNakhA: maMDaLa 1, 2, 3, 4 (1926, 1928, 1932, 1935); dhUmaketunA TuMkIvArtAonA saMgraho. kalpanA ane lAgaNIo jagAvIne je kahevAnuM che tene mAtra dhvani ja- taNakhe ja-mUke che evuM, nijI kalAzraddhAmAMthI janmeluM dhUmaketunuM vArtAvizva UmipradhAna, bhAvanApradhAna, raMgadarzI ane vaividhyasabhara che. gujarAtamAM ja nahIM, bhAratabharamAM ane bhArata bahAra paNa A vArtAonI prasiddhi che. vipula sarjanano saMdarbha hoya ke vArtA 180: gujarAtI sAhityakoza-2 Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadbhare tanike- tarpaNa kauzalane saMdarbha hoya, pAtramAnasanA nirUpaNano saMdarbha hoya ke sarjakatAnI koTine saMdarbha hoya - A sarva saMdarbhomAM dhUmaketu agraNI vArtAkAra che. A vArtAo "vIjaLInA camakArAnI peThe eka dRSTibiMdu rajU karatAM karatAM soMsaravI nIkaLI javAne ane bIjI jhAjhI lapachapa vinA aMgulinirdeza karIne sUtelI lAgaNIo jagADI vAMcanAranI AsapAsa eka navI ja kAlpanika sRSTi ghaDI' kADhavAne manasUbo dharAve che. kayAreka UrminA atirekathI Avate ghero raMga, kayAreka AdarzaghelachA, kayAreka grAmajIvana taraphane akAraNa pakSapAta, kayAreka avAstavika rIte AvatA ociMtA palaTAo e A vArtAonI maryAdAo hovA chatAM 'posTaoNphisa', "bhaiyAdAdA', 'goviMdanuM khetara', 'pRthvI ane svarga', "rajapUtANI', "jIvananuM prabhAta' jevI vArtAomAM dhUmaketune sarjana-vizeSa joI zakAya che. A vArtAomAM kalAnimiti sAthe jIvanamUlyonuM jIvaMta rasAyaNa thayeluM che. gujarAtI TUMkIvArtA dhUmaketuthI prasthApita thaI e vAtanI sAkSI A cAra maMDaLa avazya pUre che. caMTo. taddare tadratika: koI anAtha bALaka ane jenuM bALaka chinavAI gayuM che tevI koI mAtAnA milanamAM svargane hAthaveMta darzAvatA narasiMharAva diveTiyAne nibaMdha. caMTo. tannA aniruddha : "nRtyanATikAo' (1981)nA kartA. 'gAMdhIgIto' (1957), 'bhUdAnagI' (1957), 'paDakAra" (1962) jevA pratibaddha kAvyasaMgraho uparAMta emaNa bALapadyajoDakaNAMnAM ATheka pustako ApyAM che. bagaDo chagaDo' (1978), nAgadamana ane kRSaNa-sudAmo' (1978) vagere emanuM bALa-gadyasAhitya che. caM.To. tapAdhana haribhAI hamIrabhAI, 'pArthiva' (31-1-1942): vArtAkAra, janma bhAvanagara jillAnA khopALAmAM. 1966 mAM maeNTrika. 1967mAM pI.TI.sI. 1962 thI Aja sudhI prAthamika zikSaka. 'talaka chAMyaDo' (1976) emane navalikAsaMgraha che. caMTo. tamane te gamIne?: IvA DevanI TuMkIvArtA. emAM potAnA raMgane kAraNe varanAM keTalAMka kuTuMbIjanene pote nathI gamatI e vAtanI IlAne jANa chatAM nAyakanI premapratItine svAbhAvikatAthI svIkArI nAyakane AzcaryamAM mUkI de che. caM.To. tamane phUla dIdhAnuM yAda : praNayanI kSaNanI vaiyakitaka anubhUti ApanuM rameza pArekhanuM senalane saMbodhIne lakhAyeluM kalpanapracura kAvya. caM.TI. tamasA (1967; saMva. A. 1972): achAMdasa, saMskRta vRtto, mAtrAmeLa chaMdo, dIrghakAvya, mukataka, gIta, gajhala evuM svarUpavaividhya dharAvato raghuvIra caudharIne kAvyasaMgraha. vedanA A kAvyone mukhya bhAva che. e vedanA kendra gumAvI beThelA manuSya mATenI, taraDAtA jatA mAnava-saMbaMdha mATenI che; tema nagarajIvananA vikAsanI sAthosAtha thatA sAMskRtika vicchedane kAraNe paNa che. 'mane kema nA vAryo?', 'itihAsa', 'cIle" Adi AnAM dRSTAto che. A vedanA kavimAM hatAzAne badale zraddhA ane sAhasa prere che, te kayAreka e kaTAkSarUpe paNa vyakata thAya che. aneka jagAe saMvedana ciMtanamAM rUpAMtarita thaI puna: saMvedanarUpe pamAya che. purAkalpane ane aitihAsika saMdarbho paNa emAM madade Ave che. sugrathita kalpananuM saMyojana tathA praziSTa ane abhijAta saMskArothI yukata padAvali paNa ene vizeSa che. dhI.ma. tela: juo, sAMgANI dAmodara mAvajIbhAI. taralikA tarjanI: auraMgajhebe kevI rIte dilhInI gAdI meLavI enuM varNana karatI rasaprada aitihAsika navalakathA 'menA yAne caMbalanuM yuddha' (1935)nA kartA. ni.vA. taruNaprabhasUri : juo, dave rameza ratilAla. tarpaNa (1924): kanaiyAlAla munazInuM paMcAMnI paurANika nATaka. veda-purANagata ullekha para AdhArita A kalpanApradhAna kRti che. AryAvarta-vidhvaMsaka haihayonuM umUlana karI AryAvartanI puna: tannA uddhavajI tulasIdAsa; sAmAjika navalakathAo "cAruzIlA' - 1 (1908), 'kathAvinoda', 'pApa ane pazcAttApa'- 1-2, 'vasaMtakumArI' tema ja caritrakRti "rAjA rAmamohanarAya' (1916) -nA kartA. tannA ratilAla nAnAbhAI, 'zAradAprasAda varmA' (18-9-1901): nATakakAra, caritrakAra. janma suratamAM. vANijyanA pahelA varSa sudhIno abhyAsa. emaNe 'be nATaka' (1930), 'durgArAma mahetAjI ane bIjAM nATako' (1940) jevA nATayagraMthe uparAMta musalinI' (1939) ane 'kamAla pAsA turka' 1939) tema ja vartamAna yuganA vidhAyako' (1939) jevA caritragraMthe ApyA che. purANanAM pAtro' (1944), 'upaniSadanI vAto' (1944) vagere emanA prakIrNa graMtho che. caM.To. dhana nArAyaNa semacaMda (12-12-1916): kavi. janma kaDImAM. 1932mAM varnAkyulara phAinala. 1949mAM pI.TI.sI. amadAvAda myunisipala borDanI skUlomAM pahelAM zikSaka pachI AcArya ane nirIkSaka. 1970-77 daramiyAna nUtana tAlIma vidyAlayamAM adhyApaka, gujarAtI sAhityakoza -2 :181 For Personal & Private Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ talATI giradhara- tAratamya emaNe sAhityanI vyAkhyA, tenuM sAmarthya; navalakathAnAM utpattiA, svarUpa, ghaTakato , mahimA; tema ja keTalIka noMdhapAtra navalakathAonAM avalokanone samAvatA abhyAsaniSTha vivecanagraMtha 'gujarAtI navalakathAnuM sAhitya' (1911) Ape che. pratiSThA dvArA pUrvajonuM tarpaNa karavA mATe pratijJAbaddha, bhavyabhayAnaka bhArgava aurvanA prabhAvaka netRtva nIce RSio dvArA haihaya-tAlankaMdha vItahavyane vinAza ane aikvAka sagarano Aryacakravatapade abhiSeka A nATakanI mukhya ghaTanA che. to, sagara ane vItahavyAkumArI suvarNAnuM karuNaparyavasAyI premaprakaraNa, RSio vizanA sAmAnya khyAlane AghAtaka nIvaDe tevI temanI hiMsApravRtti, maMtra-yajJanuM camatkArika vAtAvaraNa vagere A praziSTa TrejeDInI najIka jatI kRtine nATathAtmakatAsabhara banAve che. 'AryAvarta ahIM sAMskRtika asmitAne paryAya banI rahe che. sarvAza raMgaprayogAnukUla nahIM, chatAM prasaMge prasaMge bhajavAyeluM A nATaka gujarAtI uttama nATakomAMnuM eka gaNAya che. vi.a. talATI giradhara : caritrAtmaka kRti 'amRtapuruSa jayaprakAza (1974) -nA kartA. kau.bra. talATI mULajIbhAI : caritrakAra, saMpAdaka. aMbubhAI purANInA aMtevAsI. cAra khaMDamAM vibhakata graMtha zrI aMbubhAI purANI -jIvanakathA ane saMsmaraNA' (1978)mAM caritranAyakanI vividha jIvanapravRttionA samagradarzI Alekha che. aMbAlAla purANIne patra' emaNa kareluM saMpAdana che. .. talAviyA jitendra: sAMprata kAvyaparaMparAne anusaratI racanAonA saMgraha "nakSatra' (1980) tema ja vartamAna samAjajIvanane AlekhatI navalikAono saMgraha "mavalaya' (1980)nA kartA. kau.bra. tavaDiyA hemI pAlanajI: traNa hAsyapradhAna nATayakRtione saMgraha camatkAra ane bIjI ekAMkI nATikAo tema ja anya nATakRti 'adekhI' (narImAna paTela sAthe, 1951) nA kartA. kau.bra. taLapadA manahara: kavi. emanI gIta, gajhala, chaMdobaddha ane a chAMdasa svarUpanI Ikotera racanAonA saMgraha "bhInAM ajavALAM (1980)mAM mukhya viSaye praNaya ane prakRti che. geya racanAomAM thayelA layanA pravege tema ja taLapada anubhUtionI abhivyakitamAM dRzyakalpanAne viniyoga noMdhapAtra che. kau.bra. taLavalakara gaNeza sadAziva: saMskRta-gujarAtI ladhukoza' (1932) -nA kartA. kau.bra. taLAjA naTavaralAla: kathAsaMgraha 'ghUMpaDA athavA eka para bIjI (1941)nA kartA. kI.. taMtrI maNibhAI nAraNajI: vivecaka, patrakAra, bI.e. tAI abbAsaalI karImabhAI, 'ajanabI' (13-5-1940): kavi, nibaMdhakAra. janma valasADa jillAnA sonavADImAM. 1964 -mAM hiMdI, samAjazAstra viSayo sAthe bI.e. 1966 mAM hindIphArasImAM ema.e. 1973mAM pIeca.DI. 1967-69 daramiyAna bIlImerAnI kolejamAM ane 1969 thI cIkhalInI kolejamAM prAdhyApaka. vahetA kinArA' (1979), 'sUrajamukhIne sUrajasaMge' (1981), 'palAzavana' (1983) vagere emanA kAvyasaMgraha che. "kSaNane visAme' (1982) nibaMdhasaMgraha ane 'sonavADIthI senA dharatI' (1984) pravAsapustaka paNa emanA nAme che. caM.TA. tAjamahela: aneka sAdRzayAthI tAjamahalanA saundaryane pakaDavA mathatuM hAnAlAlanuM jANItuM khaMDakAvya. caMTo. tAtA rAba bI. : "bharatI aTa'- bhA. 1-2 ne kartA. caM.rA. tAtA hIrAMbAI aradezara : jADakaNAM prakAranI padyaracanAone saMgra "kavitAsaMgraha' uparAMta "AtmA ane zarIranI racanA', 'gammata sAthe jJAna', 'philasUphInI najare manuSya jIMdagInI tapAsa', 'baMdagI athavA bhakitanI philasUphI', "mIsIsa enI bejhAMTanuM vRttAMta', "zaherI darajajo ane strI keLavaNI', 'subodha vAcanamALA' tema ja keTalAka aMgrejI bhASAnA graMthonAM kartA. ka.. tAtyA raNajIta bAjIrAva: 'saMskRta ane gujarAtI DikazanarI' (1871)nA kartA. kau.). tAmradhvaja: rAmAyaNanI dharmakathA para AdhArita 'zravaNa ane dazaratha' uparAMta mahAsatI vRndAnA kartA. tArakasa cunIlAla esa.: kAvyasaMgraha 'vijayaDaMkA' (1930)nA kartA. kI.bra. tArakasa devadatta: rAjakumArI kRSNAnI kathA para AdhArita triaMkI nATayakRti 'rAjakumArI' (1933), nATaka 'nipalIana' (1933) tema ja padyanATikA "saMsAramaMthana' (1936) nA kartA. tAratamya(1971): anaMtarAya rAvaLane vivecanasaMgraha saMgrahamAM traNa abhyAsalekhe tathA pravezakorUpe lakhAyelA anya lekhe che. gujarAtI 182: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya pariSadanA vivecana vibhAganA pramukhapadethI apAyelA, saMgrahanA pahelA vyAkhyAna-lekha'nityanutana sArasvata yajJa"mAM bhAratIya pAzcAtya sAhityasvarUpe, bhAratIya pAzcAtya sAhityamImAMsA ane gujarAtI sAhityanA vikAsanuM vihaMgAvalokana che. 'ThAkoranI kAvyabhAvanA'mAM ThAkoranA kavitAvicAranI tapAsa che. "maDiyAnA hAsyasphoTa'mAM miyAnA hAsyapradhAna sAhityamAM ane vizeSa prahasanAtmaka nATakomAM niSpanna thatA hAsyanI carcA che. praveza pe lakhAyelA trekhAmAM punAlAlanI papA ane paDachAyA', digIza mahetAnI 'ApaNA ghaDIka saMga', pinAkina davenI 'anubaMdha' jevI navalakathAonA tema ja gAMdhIjInA 'hiMdasvarAja',phUlacaMda zAhanA nATaka 'vizvadharma' tathA 'narmadAzaMkara de. mahetA smRtigraMtha" paranA pravezako vizeSa dhyAnapAtra che. guNavizenA A lekhAne pradhAna guNa che. 6.gA. tAraparA lIlAdevI : kAvyasaMgraha 'guMjana'(1973)nAM kartA. pAmAM. tAramAstara suzIlA puSkaralAla : gIta prakAranI 149 racanAono saMgraha 'amIdhodha' (1951) tema ja anya saMgraha 'rAsajharaNAM'nAM kartA. kI.. tArAcaMda 'cakalarAma': bALavAnAMono saMgraha 'calAna amarana' (1)nA kartA, $1.24. tArAcaMdANI nAmadeva samakSa (26-11-1946): navalakAkAra, janma siMdhanA lukamAna khairapuramAM. ema.e. kAbaDiyA mahilA koleja, bhAvanagaramAM vyAkhyAtA. 'vattA-ochA'(1980) emanI navalakathA che. caM.ro. tArAporavALA eraca jahAMgIra sorAbajI, 'posTagrejyueTa', 'bukavarma (22-7-1984, 15-1-1950): janma haidrAbAdamAM. vaccena tArApAra (ciMcaNa). 1898mAM bharaDA hAIskUla, muMbaIthI maeNTrika. 1903mAM eNlphinsTana kolejamAMthI aMgrejI ane saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1900mAM zeDa risTara. 1961mAM kembrijanI bI.e. jarmanInI yunsabarga yunivarsiTImAMthI "skRta ane tulanAtmaka bhASAzAstra' viSaya para pIeca.DI. pahelAM banArasa senTrala hinda kolejamAM aMgrejInA prophesara, jarmanIthI AvyA bAda banArasa senTrala hindu skUlanA heDamAstara, 1917 -thI 1929 sudhI kalakattA yunivarsiTI sAthe saMlagna, emaNe kalakattA yunivarsiTI mATe jUnI gujarAtInAM kAvyono saMcaya 'silekazana Droma kalAsikala gujarAtI liTarecara'- bhA. 1, 2, 3 (1924, 1930, 1936) ApyA che, jemAM dayArAma sudhInA yuganI racanAono samAveza karyA che. emanI aMgrejI prastAvanA ane noMdha dhyAnapAtra che. gujarAtI ane baMgALI vaiva kavionI sarakhAmaNI' paNa emanA nAme che, emaNe tAraparA lIlAdevI - tAliyArakhAna phrojA, ja aMgrejImAM saMkhyAbaMdha pustako lakhyAM che. caM tArAporavALA dAdI adA hI : dA, e. tA.', 'dilana (14-5-1869, 30-5-1914): kavi, navalakpAkAra, jama mAhima tAlukAnA tArApAra karavAmAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa, 1889mAM 'kAThiyAvADI' patranA bhAgIdAra. 1890mAM 'mAjamajAha' patra kADhavuM. tharI ane DipanI navakAnono prabhAva heThaLa pAsI samAjane anulakSIne emaNe "pativratA bAyaDIno vahemI bharathAra' (1886), 'moTA gharanAM maherabAI'(1887), 'pAka dAmana pIrojA'(1892), '6:khI dAdIbA'(1913), 'vIsa lAkhano vAse'(1914) jevI navalakzAo ApI che. caritrAlekhana karato kAvyagra'be 'kIrtisaMgraha' (1888) tema ja zuddha gujarAtImAM 71 doharA sama vato dAdI joya saMgraha'(187) paNa emanAM nAme che, gujarAtI, marAThI, urdU, phArasI, kacchI, aMgrejI ane saMskRta-ema sAta bhASAnI kahevatono eka mATo saMgraha prasiddha karavAno bhagIratha prayatna emaNe bhegA ane e graMthane emaNe khaLakano khajAno' nAma ApeluM caM tArApAravALA maherajI kAvasajI: navalakathA 'adekhAInI Aga (1925)nA kAM. DI.jI. tArAporavALA horamasajI nAdarazAha : navalakathA 'eka ghAtakI sAvatara mAtAnI kharAbI'(1887)nA kartA. [.. nAlacarIvAlA rUpAMbAI ke. dArAzAjI: navalakathAo 'kInAnAM bhAga' (1986) ane 'kuTuMbI kathAonAM kartA. ko tAliyArakhAna aradezara : caritrakRti 'zAhajAdI elIsa'nA kartA. kau.bra. nAviyAkhAna jahAMgIra zara(1847, 14923): kavi, navalakathAkAra. surata hAIskUlamAM zikSaNa laI nAnI vayathI polIsakhAtAmAM. 1887mAM rAjapIpaLA rAjyamAM UMcA hoddA upara. 1896mAM vaDodarAmAM kimazanara moMdu pesIsa tarIke nimaNuka. emaNe 'ratnamI'(1881), mudrA ane kalIna'(1884) ane 'raNavAsa' (1997) jevI navalakathAo tema ja 'kAvyasUrIkA athavA svinIpradarzana'(1966) have kAvyagraMtha ApyAM che. caM.rA. tAliyArakhAna jahAMgIra sorAbajI penTAmITara parathI upajAvelA pAMca caraNano layameLa chaMdamAM, kudarataprema darzAvatAM kAvyono saMgraha 'kudaratanI khUbasuratI'(1902)nA kartA. pA.mAM. tAliyArakhAna phojazAha ja.: nItibodhaka kRtio 'bodhavacana' ane 'umadA kRtyono saMgraha'(1900)nA kartA. ni.vo. For Personal & Private Use Only gujarAtI sAhityakoza - 2 : 183 www.jainvolibrary.org
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAherabhAI badaruddIna - teja gati ane dhvani tAherabhAI badarUddIna, 'amIna AjhAda': dezabhakita, jagataviSayaka ciMtana tema ja kavacita praNayane viSaya karI lakhAyelI gIta-gajhala ane nAma prakAranI paraMparAgata zailInI racanAone saMgraha rAbaraza' (1947)nA kartA. mR.mAM. tAMtarA dInazAha jamazedajI: covIsa prakaraNomAM vibhakata laghukathAtmaka kRti pavitra pyAra' (1898)nA kartA. tukArAmanuM svargArohaNa : sarve jiAI tukArAma sAthenuM svargArohaNa jatuM kare che ane saMsAracakranuM anuvartana svIkAre che. e kathAbIjamAMthI udbhaveluM rAmanArAyaNa vi. pAThaka 'zeSa'nuM noMdhapAtra khaMDakAvya. caMTo. nArA hiMmatalAla: pravAsavarNananuM mAhitIprada pustaka "himAlayanuM paryaTana' (1947)nA kartA. kau.ba. nurAvAlA dAdAbhAI baherAmajI: premakAvyone saMgraha 'turAnA gujarAtI tathA hiMdustAnI dIlaparzada khayAla Urphe ramuje kurasada' (turAvAlA maNirAma jIvana sAthe, 1889)nA kartA. ni.. turAvAlA maNirAma jIvana : premakAvyono saMgraha 'gurAnA gujarAtI tathA hiMdutAnI dIlaparzada khayAla Urphe ramuje kura' (nurA- vAlA, dAdAbhAI baherAmajI sAthe, 1889)nA kartA. ni.ve. turiyA abdula sulemAna, 'kavi abda' (15-5-1917): kavi, nATayakAra, kozakAra. janma mAMDavI (kaccha)mAM. abhyAsa gheraNa dasa sudhI. zikSaNakArya daramyAna rASTrIya caLavaLamAM bhAga laI jelavAsa bhagavyA pachI bhiDanI bhuja mahameDana skUlamAM zikSaNakArya. chellAM paccIsa varSothI kacchamitra'nA taMtrI vibhAgamAM. emaNe "zrIkRSNapremI muslima mahilA bhakitamati premAbAI (1959) tathA kacchI bhASAmAM "meramajA hakadhAra'(1938) nAmanI be pustikAo lakhI che. A sivAya jhaveracaMda meghANIkRta 'vevizALa' navalakathAnuM nATayarUpAMtara, 'sAthe kacchI-gujarAtI zabdakoza" tema ja 'mahAtmA mekaNa' ane 'suMdara sedAgara' jevAM caritro ane keTalIka TUMkIvArtAo paNa emaNe ApyAM che, je vividha sAmayikomAM prakAzita thayelAM che paraMtu adyApi agraMthastha che. 22,da. tulanAtmaka sAhitya(1984): dhIru parIkhane graMtha, ahIM navA viSayane lagatI sAmagrI gujarAtImAM upalabdha thAya ane viSayane sahAya ane protsAhana maLe ene khyAla mukhyatve rAkhavAmAM Avyo che. tulanAtmaka sAhityanI arthacarcA ane svarUpacarcAthI mAMDI sAdRzya, paraMparA, anuvAda, purANasaMdarbha vagere pAsAMone sadRSTAMta sparza karavAmAM AvyuM che. caM.. tulasIdala (1961): 'vizeSAMjali' pachIne suMdarajI beTAIna kAvyasaMgraha. ATha khaMDamAM, eka anuvAda sahita, gAMdhIyuganuM anusaMdhAna jALavatAM kula capana kAvyo che. keTalAMka gIta che, vadhu chaMdobaddha che. samudrane saMskAra jhIlatI racanAo pramANamAM AsvAdya che. "sadgata candrazIlAne' jevI racanAmAM patnInA mRtyu paratvene vizeSa saMvedana-Alekha kuzaLa kavikarma dvArA pragaTa thayo che. gItamAM 'pAMje vatanajI gANuM nAMdhapAtra che. caM.TI. tulasIbhAI: hiMdu gharasaMsAranuM tAdRza citra ApatI vArtA 'guNavaMtI godAvarI' (1889)nAM kartA. rAM.. tulasIsuta: sItAsvayaMvaranA prasaMgane varNavatI padyakRti "sItAsvayaMvara' (1901)nA kartA. ni.ve. tuLajArAma caNArAma: padyakRti "meghalIlA athavA trIzAnI camaka' (1878)nA kartA. ni.ve. tuLapaLe ga. vi.: caritrAtmaka pustaka "sAkSAtkArane paMthe tukArAma" (1955)nA kartA. ni.vA. DraNa ane tAraka vacce: uzanas nI vaizvika saMdarbhone sparzatA jANItI kAvyakRti. caM.. tRNane graha (1964):uzana nA kAvyasaMgraha. traNeka seneTa-gucchane kAraNe dhyAna kheMcate A saMgraha zikhariNIne sauthI vadhu kayAsa kADhavAno prayatna kare che. ' rasto ane caherA'nAM vIsa saoNneTamAM aphaLa prItinAM vividha svarUpe aMgata vedanAne ghUMTe che; chatAM vAtacItanI chaTAnA sahaja namUnAone kAraNe AsvAdya che. 'pU. bApA jatAM'nAM ATha saoNneTa pitAnA mRtyuthI pitA sAthenA tAdAmya sudhI pahoMcatI saMvedanAnI sarjaka abhivyakita dAkhave che. "vaLI pAchA vatanamAM'mAM tRNanuM kAvyasvarUpa AkarSaka che. Ameya, 'tRNane graha' jevA kAvyamAM kavinI tRNaprIti apUrva che. vaLI, Rtue hatue palaTAtAM prakRtinAM Alekhana paraMparAmAM rahIne AchA camakArA batAve che. caM.. tuSita pArekha: juo, pArekha ramezacaMdra maNilAla. te rama rAtre: suMdaram nI zRMgAra nirUpatI kAvyakRti. puruSanI sauMdarya-stabdhatA sAme nArInI saheja gatinuM suMdara Alekhana ahIM thayuM che. caM... teja gati ane dhvani: jayaMta khatrInI TUMkIvArtA. ahIM pitA vIrasiMha, jamInadAra prasAdajI ane pati narapatinI pratikriyAo vacce karInA saMgenuM ane sauMdaryanuM UghaDatuM jagata vAstava ane taraMganA AkarSaka saMmizraNa rUpe pratIta thAya che.. caM.. 184: gujacatI sAhityakoza-2 For Personal & Private Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ tejomUti bhaginI : paMDita sukhalAlajInA nibaMdha. indriya-khADanI nibiDatara beDI chatAM zrImanI helananA vikAsamAM peAtAnuM keTaluMka sAmya jotA lekhakanI pratikriyA rasaprada che. caM.TA. 13-7nI lokala : suMdaramanI mahattvanI kAni huMna ane sTezananA grAmINa saMdarbhe vacce narI vAstavikatAne mAnavatAnA abhigama saha kalAtmaka bhAMya para tAdRza karatI A kRtimAM anuSTupanI pravAhitA atyaMta prANavAna che. ryA. teraiyA prabhAzaMkara gAmazaMkara(8-11-1931): bhASAvi, vivecaka, janma amarelI jillAnA cagaLAmAM, prAthamika mAdhyamika zikSaNa bAbarAmAM. muMbaI yunivarsiTImAMthI 1953mAM bI.e. 1956 mAM ema.e. 1964mAM pIkheMca.DI. 1956mAM muMbaInI siddhArtha kolejamAM gujarAtInA vyAkhyAtA. 1961thI 1967 sudhI meArabI ArTsa kaoNlejamAM ane e pachI mahuvA ArTsa kaoNlejamAM adhyApana. chelle saurASTra yunivarsiTI, rAjakoTamAM gujarAtI vibhAganA adhyakSa. "gurAtI hindI dIpikA - 161953) tathA bhA. 2 (5)e hindIbhASIone gujarAtI bhASA zIkhavanuM bhASA ane vyAkaraNanuM emaNe taiyAra kareluM pustaka che. 'gujarAtI bhASAnA dvirukataprayogA'(1970) e bhASAvijJAnakSetre dvirukata prayogonI sainika ane vyApArika AcanA karatA emanA mahAnibaMdha che. 'rIkSA'(19) ane dhvaja paTelanI kavitAnI bhASA'(1983) e emanA saMzAdhana vivecanalekhonA saMgrahA che. 'gujarAtI bekarA nitya' (narottama palANa sathe, 1981)mAM gujarAtI lekagIte saMpadita karIne prastuta karyAM che. uparAMta 'are sAvaje ra vAnanudAna rohaDIyA sAthe, 1995) saMpAdana paNa lokasAhitya evaM cAraNI sAhityanA abhyAsI tarIkenuM paricAyaka che. ba.jA. telavALA zyAmajI vAghajI : vArtAsaMgraha 'himakaNa'(1936)nA kartA. mu.mA. tailIvALA mULacaMdra tulasIdAsa (23-9-1887, 26-6-1927): saMzodhaka. janma bharUcamAM, 15mAM maeNTrika. 1909mAM vedAMta viSaya sAthe vilsana kaoNlejamAMthI bI.e. pachI traNa varSa eNlphinsTana hAIskUlamAM zikSaka. 1914mAM elaela.bI. muMbaImAM vakIlAta. 'veNunAda" mAsikanA taMtrI. emaNe 'SoDaza graMthA' ane 'bhAgavata dazamaskaMdha subodhinI TIkA' jevAM saMzAdhana karyAM che. 'aMta:karaNaprabodha', 'navaratnama', 'nirodhalakSaNa', 'zR'gArarasa' emanA graMtho che. A uparAMta *bhaktakavi dayArAmanuM jIvana' (anya sAthe, 1931) emano adhyA che. A.tri. teSAma diA : bhALAbhAI paraMganA vivanibaMdha. viziSTatA vagaranA tejaskRti bhaginI - traNa pADozI gAmathI ati dUra gaNuM bhramaNa ane pharI peI nirvAsananA tIvra beodha sAthe gAmanuM thatuM tIvra kheMcANa-A be biMduo vacce aMgata saMvedananI kSaNe, ahIM nirUpAI che. cUMTo. nessinArI ela. pI. : vidhIna iTAliyana bhAratIya bhAvi. 'uva Ama gA'(1912) keMnuM saMpAdana ane bhAvavaicAtaka' no anuvAda ApavA uparAMta emaNe dhe traimara va dha olDa vesTarna rAjasthAnI'(1914) vo graMtha Apyo che. AvAmIna bhAratIya AryabhASAnone, khAsa karIne rAjasthAnI mAravADI ane gujarAtIne e mahattvanuM pradAna che. A graMthane gujarAtI anuvAda 'jUnI pazcima rAjasthAnI'(1964) nAme ke. kA. zAstrIe karelA che. caM tAtarA horamasajI zApurajI : padyakRti 'patnIpratApa yAne mahAsatI anasUyA'(1921)nA kartA, []]. tAlATa ratanalAla brIjamAhanalAla : navalakathAo 'mAtanI khINa yAne ajaba prema'(anya sAthe, 1903) ane 'mathurApurInA raMgIlA rANA'nA kartA, ni.vA. solAra krAMtikALa gulAbadAsa (31-7-12, 6-1996): vArtAkAra, caritrakAra. janma suratamAM. 1962mAM vilsana kolejamAMthI bI.e. prAraMbhamAM lakSmI ArTa prinTiMga varksamAM, traNa varSa pachI sarakArI presamAM, pachI sarakArI senTrala presanA sahAyaka maeNnejara ane aMte mahApAlikA presanA maeNnejara, nivRtti pachI bhavananA prakAzana adhikArI tarIke paccIsa varSanI kAmagIrI. muMbaimAM avasAna. emanAM pustakomAM caritragraha sva. bhogIndrarAva jIvana ane sAhitya'(1934), vArtAsaMgraha 'kalpanAnI mUrtio' (1933) ane me.pAsanI rUpAntarita vArtAnono saMgraha 'vanana pratibiMba' (1933) mukhya che. cUMTo, tauphIka : rahasyamaya vArtA 'bulabula ke balA'(1937)nA kartA. vA. tyAgamUti mohanadAsa karamacaMda gAMdhInA nibaMdha. ahIM hinda dharmamAM vidhavAnI tyAgamUrtine pukAryA pachI lekhaka vaidhavya ane DhinAM anartha-pAsAonI carcA karI che. caM. traNa pADozI : rAma, zeTha ane mA'kAra DezInI samAntara varNanakathAthI viSama samAjaracanA para kaTAkSa karatI suMdaram nI jANItI kAvyakRti. zuM gujarAtI sAhityakoza - 2 : 185 For Personal & Private Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ travADI aMbAlAla narasiMhalAla - travADI dayAzaMkara makanajI, travADI aMbAlAla narasihalAla: padyakRti 'zikSaNazataka', 'bhramaNa- travADI chaganalAla mayArAma: 'caMdrasena ane padmAvatInuM gAyanarUpI caMdra: bhadrabhadrano bheda athavA AMdhaLAne goLIbAra' (bI. A. nATaka' (1886)nA kartA. - ni.vA. 1905) ane 'bhAratIprasAda' (1900)nA kartA. travADI choTAlAla kALidAsa, 'choTama' (24-3-1812, ni.ve. 5-11-1885): kavi. vatana malAtaja (ji. kheDA). prAthamika travADI aMbAzaMkara bhAIzaMkara : "avidyAstavarAjanA kartA. zikSaNa malAtajamAM. prAraMbhamAM talATI tarIke kAmagIrI, pachI thoDAM ni.vA. varSa sArasAnA kuberadAsa mahArAja pAse rahI pado racyAM. Akhare travADI AtmArAma nAraNajI : rAMvAdAtmaka racanA 'vasaMtanI vedanA" navodita paMthane avagaNI purAtana dharmamAM dRDha thayA. punama (1881), "caturasiMha pravAsa' (1883), 'sunAbAI sutAraNa : 1 nAme siddhayogInI zIkhathI, malAtajamAM rahI veda-vedAMtamAM (1889) tathA 'garakSaka' (1891)nA kartA. nirUpelA dharmanAM vividha pAsAM vize gujarAtI padyamAM nAnI moTI aneka subodha racanAo karI. nAnA bhAI zAstrI vrajalAla ni.vA. kALidAranI sahAyathI saMskRta purANA tathA darzanagraMthomAMthI travADI AditarAma joItArAma: 'paranArInI prIta na karavA vize' jJAnaprApti karI. (1871), 'svadezI sukhavardhaka' (1874), 'ramUjI dila garabA- emanI vANI pAkhaMDInA paMthane khaMDI brahmajJAnane AdhyAtmika vaLI', 'meghajInI mAMkANa' tathA saMgItaviSayaka pustaka 'saMgItA anubhUtithI pacAvI dharma, nIti ane tattvajJAnanA viSayone vizada dityanA kartA. rIta padyamAM vyakata kare che ane sAhityika dRSTie prAcIna ni.vA. paraMparAne anusaratI hovA chatAM dalapatayuganuM pratibiMba pADe vADI AditarAma mIrAMtarAma: 'duniyAne bahAra' - mA. 1nA che. emaNe 1850 thI 1880 daramyAna ekaMdare cArasA jeTalAM kartA. pado, pAMtrIsa jeTalAM jJAnapradhAna khaMDakAvyo ane vIsa jeTalAM | ni.. AkhyAne rayAM che. 'akSaramALA' (1871), 'bhALA bhImanI vArtA' (1878), 'bhakitabhAskara' (1881), 'zivakIrtanAvali' travADI kRpArAma trikamarAma: paMcAMkI nATaka 'nIlavaMtI du:khadarzaka (1885), 'bhajanAvali' (1898), 'bhakitakalpataru' (1903), nATaka' (1893)nA kartA. 'praznottaramALA' (1918), choTamakRta kAvyasaMgraha' (1922), | ni.vA. 'choTamakRta kIrtanamALA'-bhA. 1thI 3 (1924), chATamanI vANI' vADI kRpAzaMkara dolatarAma : navalakathAo 'vanavAsinI' (1954) -bhA. 1 thI 4 (1926-1929), sAMkhyasAra ane yogasAra" ane 'brAMtivilAsa', jIvanacaritrAtmaka pustako 'IzvaracaMdra (1952), 'sumukha tathA nRsiMhakuMvara' (1954), "ekAdazI vidyAsAgara' (1899) ane "rAjA rAmamehanarAyanuM jIvanacaritra' mAhAtma' (1955) vageremAM emanuM kAvyasarjana graMthastha thayuM che. tema ja IzvaracaMdra vidyAsAgara racita pustakonA anuvAdo chATame keTalAMka kAvyo vrajabhASAmAM paNa racyAM che. 'caritAvaLI' (1889) ane 'gRhiNIkartavyadIpikAnA kartA. zA.ra6, ni. travADI choTAlAla premAnaMda: padyakRti "bhUdharabhAI dhanezvarane rADa travADI gaNapatarAma anupamarAma (6-11-1888, 12-6-1919): tathA parAjyio ' (1875) nA kartA. kI.. pravAsalekhaka, anuvAdaka. janma AdamAM. prAthamika-mAdhyamika keLavaNI Amada tathA suratamAM. 1865mAM maeNTrika. 1865 thI sADA jaTArAkara kALidAsa : padyakRti chapanA bhayakara dakhAve 1876 sudhI vividha skUlamAM zikSaka ane heDamAstara, 1876 Urpha chappananA pATA' (1980) nA kartA. -thI 1896 sudhI DepyuTI eNjyukezanala InsapekaTara. 1896-99 . daramyAna rAjakoTanI mela TreniMga kolejanA prinsipAla. travADI naMbakalAla rAmacaMdra: nATayakRtio 'IndumatI' (bI. A. 1899mAM jUnAgaDha rAjayanA keLavaNI khAtAnA uparI adhikArI. 1900), narasiMha mahetA nATakanA operA' (pAM. A. 1904) 1901 mAM nivRtta thaI suratamAM nivAsa. tyAM ja avasAna. ane mIrA bhakitakAvya' (1909)nA kartA. 'dariyApAranA dezAnI vAte athavA bhUrapakhaMDanuM varNana' (1892) ni.vA. emanA gadyagraMtha che. mIThI mIThI vAto' (1885), jAtamahenata' travADI trikamalAla nAraNajI : nItibAdha vizenAM kAvyonA saMgraha (1889) ane 'sarjana'(1896) emanA anuvAdagraMthA che. 'trikamatatvavilAsa' (1909)nA kartA. ni.vA. travADI chaganalAla manasukhalAla : adhyAtmavidyAno vyaMgyAthe phuTa travADI dayAzaMkara makanajI : padyakRti 'chappananA ... gajabanA goLA' karato kAvyasaMgraha 'cakorIprabaMdha candrokitakA ane premanimajajana' (lAlacaMda su. zAha sAthe, 1900)nA kartA. (1985) nA kartA. pA.mAM. ni.. 186: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ travADI/kavi dalapatarAma DAhyAbhAI travADI/ kavi dalapatarAma DAhyAbhAI (21-1-1820, 25-3-1898): kavi. janma vatana surendranagara jillAnA vaDhavANamAM. prAthamika keLavaNI tyAMnI gAmaThI zALAmAM. pitA pAse kuLa-paraMparA pramANe veda zIkhavAne prAraMbha karyo, paraMtu pitAnA krodhI svabhAvane lIdhe zIkhI na zakayA. bALapaNathI prAsatattvavALI haDUlA jevI kavitA karavAno zokha. zAmaLanI padyavArtAo sAMbhaLI e prakAranI hIrAdantI' ane 'kamaLalocanI' jevI vArtAo padyamAM lakhI, paraMtu cauda varSanI uMmare bhUmAnaMda svAmIthI prabhAvita banI svAmInArAyaNa saMpradAya aMgIkAra karyo eTale e vArtAo bALI nAkhI. pachI devAnaMda svAmI pAse paraMparAprApta kAvyazAstra, chaMdazAstra ane vrajabhASAnI kAvyarItinuM zikSaNa lIdhuM. covIsa varSanI uMmare amadAvAdanA svAmInArAyaNa maMdiramAM saMskRtanA vizeSa abhyAsa mATe AvyA. te daramiyAna bhoLAnAtha sArAbhAI sAthe paricaya thayo. 1848mAM bheLAnAthanI bhalAmaNathI amadAvAdanA AsisTanTa jaja eNlekajhAMDara kinlaoNka phaoNrbsanuM nimaMtraNa maLyuM eTale vaDhavANathI amadAvAda AvyA ane gujarAtI bhASA ane sAhitya zIkhavavA mATe phaoNrbsanA zikSaka banyA. phaoNrbsa sAthe A meLApa ghaniSTha maitrImAM pariNamyo. pAMceka varSa phaoNrbsa sAthe gujarAtanAM vividha rAjyomAM 'rAsamALA'nI sAmagrI bhegI karavA mATe paryaTana karyuM tema ja zikSaNa ane navajAgRti sAru phaoNrse AdarelA puruSArthamAM sahabhAgI banyA. 1854mAM phaoNrbsa iMglenDa gayA tyAre emanI bhalAmaNathI sAdarAmAM sarakArI nokarI svIkArI. paraMtu 1855mAM gujarAta varnAkayulara sesAyaTInA maMtrI kaTiMsa sAhebanA sUcanathI ane phaoNrbsanI vinaMtine mAna ApI sArA pagAravALI sarakArI nokarI choDI amadAvAda pAchA AvI gujarAta varnAkayulara sosAyaTI ane buddhiprakAza' mAsikanI javAbadArI saMbhALI. 1858mAM hApa vAcanamALA'nI pustikAo taiyAra karavAmAM sarakArane madada karI. 1879mAM AMkhanI vyAdhine lIdhe varnAkyulara sosAyaTImAMthI nivRtti lIdhI. amadAvAdamAM avasAna. gujarAtI kavitAne arvAcInatAnA vaheNamAM mUkavAmAM narmadanI kavitA jeTalI ja dalapatarAmanI kavitA mahattvanI che. joke keTalAka viziSTa saMjogone lIdhe madhyakAlInatA ane arvAcInatA bannenA vaNATamAMthI emanI kavitAne deha baMdhAyo che. rasane mahimA karavA chatAM vrajabhASAnI kAvyarIti ane zAmaLanI vArtAonA saMskArane lIdhe zabda ane arthanI cAturIthI kAvyatva siddha karavA tarapha emanuM lakSa vizeSa rahyuM. svAmInArAyaNa saMpradAyanA prabhAvane kAraNe sadAcAra ane nItino bodha ApatI kavitAne emaNe sAcI mAnI. chatAM emanI kavitAne arvAcInatAne raMga lAge phaoNrsanA meLApane lIdhe. e saMbaMdhathI emanAmAM prAMtapremanI bhAvanA AvI tathA aMgreja zAsana ane aMgrejasaMskRtine lIdhe samAjajIvanamAM zarU thayelA parivartanane vidhAyaka dRSTithI jovAnI ne puraskAravAnI udAra ruci keLavAI. A be tANAvANAthI vaNAyelI emanI moTA bhAganI kavitA prAsaMgika, dRSTAMtAtmaka, upadezAtmaka, sudhArAvAdI valaNavALI, zabda ane arthanI cAturIvALI, lokagamya, sabhAraMjanI ane lokapriya banI. 'dalapatakAvya'- bhA. 1, 2 (1879, 1896)mAM saMgRhIta kAvyo paikInAM ghaNAM agAu nAnI pustikAo rUpe prakAzita thayelAM, paraMtu e darekanI pahelI prakAzanasAla cokkasapaNe atyAre upalabdha nathI. arvAcIna gujarAtI kavitAnuM paheluM kAvya "bApAnI pIMpara' 188mAM lakhanAra A kavinuM kAvyasarjana vipula che. garabIpada javI TUMkI racanAothI mAMDI madhyakAlIna AkhyAna jevI lAMbI racanAonI vacce aneka nAnImoTI kRtio emaNa racI che. 'vanacaritrane bAda karatAM kavinI lAMbI racanAone koI nizcita kAvyaprakAra tarIke oLakhAvI zakAya ema nathI. navA viSayo ane vicArone vyakata karavAne emane madhyakAlIna kAvyaprakAro bahu anukULa AvyA nathI. 'venacaritra- bALalagnaniSedha ane punarvivAhIttejana viza'mAM vividha dezIovALAM padomAM AkhyAnapaddhatie venarAjAnI kathA dvArA vidhavA strIonI karaNa sthiti, vidhavAvivAhanA prazna venarAjAe sAmAjika saMgharSanA karavo paDele sAmane e saghaLAnuM vIgatapUrNa vAstavika citra ApI kAvyAMte vidhavApunarlagnanI himAyata karI che. sudhAralakSI. dRSTinI sAthe kRtine ralakSI banAvavA tarapha kavinuM lakSa rahyuM hovA chatAM emAM emane jhAjhI saphaLatA maLI nathI. rasika rIte kathA kahevAnI ke padone kaDavAMnI rastatA ApavAnI zakita teo dAkhavI zakayA nathI. jAhera vyAkhyAne rUpe racAyelI emanI keTalIka lAMbI kRtiomAM kathAno Azraya laI ke dRSTAMto ApI vakatavyane rasika banAvevAnI emanI nema rahI che. vyavahAru bodha dareka kRtinuM sAmAnya lakSaNa che. emAM mukhyatve duhA-copAInA baMdhavALI 'hiMdustAna upara hurakhAnanI caDhAI' maMtrAdyoganA Agamanane rASTravikAsa arthe upakAraka mAnI biradAvatI, 'vanacaritrane mukAbale nAnI paNa sugrathita rUpakakathAvALI kRti che. 'jAdavAsthaLImAM kephI dravyothI thatA nukasAnanI vAta, bhAgavatanA agiyAramA adhyAyamAM AvatA prasaMgano AdhAra laI thaI che kharI, paraMtu prasaMgakathana nabaLuM che. duhA, copAI, savaiyA, bhujaMgI ityAdi chaMdomAM racAyelA saMpalakSmIsaMvAdamAM dhana nahIM paraMtu ekatA mahattvanI che e bodha nidhanazA vaNikanI kathA dvArA Apyo che. kathA karatAM saMpa ane lakSmI vacceno saMvAda ahIM AkarSaka aMza che. rAjA mATe vidyAbhyAsanuM mahattva batAvavA racAyelI, gaMDurAjAnI jANItI vArtAne samAvatI 'rAjavidyAbhyAsa' tathA bhAvanagaranA eka rAjavInA jIvanaprasaMgane AlekhI e dvArA rAjAnA samAguNanA mahimA karatI 'vijayakSamA', vaDodarAnA khaMDerAva gAyakavADanI rAjasabhAmAM gujarAtI bhASAnI durdazAno vAstavika citAra ApatI ane gurjaravANInI vakIlAta karatI tathA kavinI bhASAprItine vyakata karatI 'gurjaravANI vilApa" vagere A prakAranI racanAo che. 'kavitAvilAsa athavA phArbasavilAsa' ane ' vivinoda' e dalapatarAma para paDelA vrajabhASAnI kAvyarItinA saMskArone gujarAtI sAhityakoza- 2 :187 For Personal & Private Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ travADI/kavi dalapatarAma DAhyAbhAI - travADI puruSottama jIvarAma prabaLa rIte pragaTa karatI gadyapadyamiti racanAo che. zabda ane arthanI zleSakane no, citrapradhA, bodhaka dRSTAMtakathAnakonI AtazabAjI uDAvatI A kRtionuM lakSya kAvyavivAda che. jIvananAM pAchalAM varSomAM racAyelI lAMbI kRtiomAM sahajAnaMda svAmInA jIvanakAryano mahimA karatI 'harilIlAmRta'- bhA. 1-2nuM pragaTa kartRtva AcArya bihArIlAlajInuM che, paraMtu vAstavamAM enI racanA dalapatarAme karI che. vividha chaMdomAM saMkalita 'takhtavilAsa' - bhA. 1-2mAM bhAvanagaranA mahArAjA takhtasiMhajInAM kAryonI prAsti che. paraMtu dalapatarAmanI trAMbI racanAomAM sauthI vizeSa sAvaka kRti "phArbasaviraha' che. emanI kRtiomAM badhAM AtmalakSI tattva ochuM che, paNa A kRti phaoNrbsanA mRtyunA AghAtathI kavicittamAM janmelI UMDA zokanI lAgaNIne vyakata karatI AtmazrI kavitA che. te gujaratInI pahelI kaNasarita che. bhASAnI kavitAthI baMdhAyelI kAvyacine kAraNe ahIM paNa sthULa muktiothI kavi kAvyAkita banAvavA mathe che tyAre e prakAranuM nirUpaNa kAna zobhAva sAthe vivAdI banI rahe che. joke kavinI gUDha vyathAne vyakata karatAM keTalAMka ciraMtana mukatako ahIM zubha banI che. dalapatarAmanI TUMkI racanAomAM madhyakAlIna garabIo, po ane lokagItAnA pracalita DhALa upADI vividha viSayo para racAyelAM garabI-pade tathA aneka chaMdobaddha kAvyono samAveza thAya che. bALaka-bALakInA jIvananA vividha mAMgalika prasaMgoe gAvAnAM gItAvALI 'mAMgalika gItAvila', jJAna ne upadezanA tattvavALI 'kaccha garabAvaLI', zaeNrasaTTAnI tathA nAmAMkita jeno vizenI garabIo vagere geyakRtiomAM vyavahAru DahApaNa ane upadezaka valaNa prabaLa che. garabInA bhAvasahaja layanI sUjha 'AkAza ne kALanI garabI' jevI racanAmAM kavicata ja jovA maLe che. Ane mukAbale 'hApavAcanamALAnAM kAvyo' ane keTalAMka anya TUMkA kAvyo, emAM vyavahAra upadeza hovA chatAM emAMnI dRSTAMtAtmaka rIti ane marmALA vinodane lIdhe vizeSa AsvAdya banyAM che. dalapatarAmanI keTalIka ciraMjIva kRtio ahIM che. narmadane anusarI dapatarAme paNa sthAnavarNananAM ane Rtu varNananAM kAvyo racyAM che, jemAM prakRtivarNananI sAthe ja janajIvanane vaNI levAnuM valaNa dekhAya che. vArUpe bhAvatI bodhAtmakatA, kAvyAnurUpa viSayanI pasaMdagI ke bhAvala bhASA che. prayojavAnI sUjhano abhAva, zabdanAM sthULa tattvothI ja kAvyatva siddha karavAno prayatna vagere jevI emanI kavitAnI keTalIka gaMbhIra maryAdAo svIkArIe topaNa gujarAtI kavitAmAM akSarameLa chaMdone vyApaka rIte prathama vakhata prayojavAnuM ane bucanI kavitAne samAjAbhimukha banAvavAnuM koya dalapatarAmane maLe che. A aitihAsika mUlya sivAya paNa bhASAnI saraLatA, ghaNI vakhata lAghavI vicArane 24 karI devAnI zakita, chaMdonI saphAI, tuSTAMto ne marmALA vinodI vakatavyo 188: gujarAtI sAhityakoza - 2 vedhaka banAvavAnI sUjha, nasvabhAvanuM UMDuM avalokana vagere lAkSaNikatAothI emanI kavitAmAM Aje paNa keTalAka kAvyaguNa pamAya che. janasamAjamAM emanA jeTalI lokapriyatA koI gujarAtI kavine bhAgye ja maLI che. dalapatarAmanuM gadAsarjana paNa vaividhyapUmAM che, grIka nATyakAra erisTophenisanA 'plegsa' parathI racAyeluM 'lakSmI nATaka'(1855) emanuM rUpAMtarita nATaka che. emanuM, alabatta, ciraMjIva nATaka 'micyAbhimAna'(1870) che. saMskRta ane lokanATabanI zailInA samanvayamAMthI racAyelA A abhinayakSama prahasanamAM jIvarAma bhaTTanA pAtra dvArA mithyAbhimAnI mAnasavALAM manuSyonI majAka uDAvI che. gujarAtanAM gharomAM gRhiNIo vacce paraspara thatI vAtacItano khyAla phaoNrbsane ApavAnA hetuthI racAyelI saMvAdarUpa kRti 'strIsaMbhASaNa'(1854), raMjananI sAthe bodha ApatI 'tArkikabodha'(1865) ane jayotiSane nAme bhALAM janone dhUtI janArA jozIo para kaTAkSa karatI 'daivajJadarpaNa'(1873) e vArtAtmaka racanAo tathA phaoNrbsanA mRtyu vakhate 'buddhiprakAza'mAM pragaTa thayelA, caritranA aMzA dharAvatA saMsmaraNalekhA(1865-66) tema ja durgArAma mahetAjIne aMjali ApatA lekhA(1876-77), uparAMta 'premAnaMda-zAmaLo'(1963) jevA hicarcAno lekha ATaluM emanuM prakIrNa vaghasarjana che. e sivAya phaoNrbsanI preraNAe ane inAmI spardhAomAM bhAga levAnI vRttithI emaNe 'bhUtanibaMdha' (1848), 'jJAtinibaMdha' (1851), 'punaHvivAhaprabaMdha' (1852), 'zaherasudharAInA nibaMdha'(1858) vagere sudhArAlakSI nibaMdha paNa lakhyA che. viSayanI vyavasthita mAMDaNI, vicAranI kramabaddhRtA ne pAradarzakatA, UMDANa karatAM vistAranA vizeSa anubhava karvenA A nibaMdhonuM gadya narmadanA graMthanI tulanAmAM philmanuM che. -- 'gujarAtI piMgaLa''dalapatapiMgaLa'(1862) ane 'alaMkArAdarza' (maraNAttara, 1948) emanA chaMda ane alaMkAranI carcA karatA rahyo che. 'vidyAbAdha'(1869), 'kAvyadehana'-bhA. 1-2-3 (18626, 700 hevanAno saMgraha 'kvanasaptazatI' (1962), 'zAmaLasasaI', 'gujAtanA keTalAeka aitihAsika prasaMgo ane vArtAo' (maraNottara, 1933), 'ratnamALa' (maraNottara, 1973) emanA saMpAdanagraMtho che. 'pravINasAgara'(1882) emaNe kareluM bhASAMtara che. 'kAvaNAkhyAna'(1968), 'jJAnanArI' vagere emanI gunASAnI racanAno che. emaNe 'goDa seva dha kiMganA anuvAda paNa 1864mAM Apyo che. 8.gA. agADI devazaMkara lIMgAdhara : moTaka 'bALakRSNavinya'(1886nA kartA, nivA travADI narmadAzaMkara nAgara: padyakRti 'guru guNakAza'(1897)nA kartA. nivAra avADI purUSottama jIvarAma : padyaracanA 'guruttamavi'(1905) -nA kartA. For Personal & Private Use Only ni...
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ travADI prANakuMvara kAlidAsa - tripAThI govardhanarAma mAdhavarAma khUba kapriya nIvaDelAM che. varaseDAnA ThAkora ane umeda bAroTa vaccenA saMvAdarUpe cAvaDA vaMzanI zUravIratA ane kuzaLatA nirUpatuM, anya graMthA para AdhArita, rAga ane chaMdamAM racAyeluM seLa adhyAyanuM "cAvaDA caritra' (1867) emanA nAme che. A uparAMta "cApotkaTa kAvya' (1909) paNa emaNe rarayuM che. zra.tri. travADI haradeva Izvaradeva: 'candrasena ane ratnAvalInI rasika vArtA -nA kartA. trikALajJAnI : baMgakathA 'caudaziyA ToLI ke caMDALa cokaDI(1930) tathA jIvanacaritra vaDanagaranA nAmacIna mahaMta' (1930) nA kartA. travADI prANakuMvara kAlidAsa : sadgara ane vizyaka kAvyone saMgraha 'prANapadyasaMgraha' (1936)nAM kartA. ni.va. travADI bhAIlAla aMbAlAla: dAMpatyajIvananA Adarzane varNavatuM kAvya 'patipatnIprama' (1984)nA kartA. | ni.. travADI bhAIzaMkara pururAma : padyaracanA 'suratamAM AganA kopa' (1889)nA kartA. ni.va. navADI mAdhavajI premajI: kutUhalapreraka vArtAo manamusApharI -- sAta prazna sahita' (1886), 'asAdha ane amanyAnI vAratA' (1893), 'jAlaMdharanI kathA ane vRMdAnuM vRttAMta' (1893) tathA 'phophaLazAnA ramUjI phakarA' (1893)nA kartA. ni.vA. vADI mAdhavalAla girijAzaMkara: 'mahArAjA takhtasiMhajInuM jIvanacaritra' (1896)nA katAM. ni.. travADI mULajIrAma prANazaMkara : triaMkI nATaka 'kRSNarAsamALA' (1910)nA kartA. ra... travADI mULazaMkara maMgaLajI : padyakRti "bhIDabhaMjanavarNana' (1889). -nA katAM. tripagUNakara choTAlAla sAMkaLacaMda: gujarAtI vyAkaraNano TUMkasAra' (1896) nA kartA. tripAThI anilakumAra yogendra (15-3-1937, 7-9-1980): vivecaka. janma amadAvAda najIkanA sarakhejamAM. 1913mAM esa.esa.sI. 1957mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1959 mAM e ja viSayomAM ema.e. 1969mAM pIeca.DI. 1965-1980 daramiyAna miyAgAma karajaNanI kolejamAM adhyApaka. kavi sAgara' (1978) emane mahAnibaMdhano graMtha che. j.TI. tripAThI kAMtilAla DAhyAbhAI (9-10-1930): pravAsakathAlekhaka. janma paMDoLI (kheDA)mAM. 1958 mAM maeNTrika. 1960mAM vizArada. hindI bhASAratna. kendra sarakAranA purAtattva vibhAga (vaDodarA)mAM kAryakara. 'vizvAmitrI' nadInA mULanuM saMzAdhana tathA abaDAsA, dhoLakA-dhaMdhukA ane khaMbhAtamAM utpanana. emaNe pravAsakathA pravAsadhAma pAvAgaDha' (1971) tathA saMpAdana 'sUrasaMgama' (1978) ApelAM che. travADI matIrAma dolatarAma: padyakRti "khADIArakAvya' (1884) -nA kartA. vADI revAzaMkara prabhurAma : vAMkAnera nRsiha nauttama nATaka samAja mATe racita "surekhAharaNa nATakanAM gAyana' (1909)nA kartA. athavA phatta tripAThI kRpAzaMkara dayAzaMkara: nATaka 'vidyAvi khAnanI phajetI' (1899)nA kartA. travADI lavajI mayAzaMkara : 'vaNakumAra nATakanAM gAyana' (1914) -nA kartA. 2.ra.da. travADI lAlazaMkara IzvaralAla: padyakRti 'bAlAhanumAnastavana' (1903) nA kartA. 2.ra.da. travADI viThThalajI bhUdharajI: padyakRti 'vicArasaMgraha' (1886)nA kartA. tripAThI gevardhanarAma mAdhavarAma (20-10-1855, 4-1-1907) : navalakathAkAra, kavi, caritrakAra, vivecaka. janma vatana kheDA jillAnA naDiyAdamAM. prAthamika zikSaNa muMbaInI buddhivardhaka zALAmAM. aMgrejI traNa dhoraNa naDiyAdamAM. cothA dhoraNathI. muMbaInI eNlphinsTana hAIskUlamAM. 1871 mAM meTrika. 1875 mAM muMbaInI eNlphinsTana kolejamAMthI aMgrejI, saMskRta, arthazAstra, itihAsa, nyAyazAstra, nItizAstra viSayo sAthe bI.e. kolejanA abhyAsakALa daramiyAna jIvana jIvavA aMge traNa saMkalpa karyA : elaela.bI. thaI muMbaImAM vakIlAta karavI; kayAreya nokarI kravI nahIM; ane cALIsame varSe vyavasAyamAMthI nivRtta thaI travADI harajIvana kuberajI, 'RdhirAja' (1831, 1927): bhakatakavi. vatana aMbAsaNa. premalakSaNA bhakita ane jJAnaviSayaka, aneka dezI rAga-rAgiNIomAM racAyelAM 7 thI 8 kaDIonAM 'RSirAjanAM pado' (1951). gujarAtI sAhityakoza -2 :189 For Personal & Private Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ tripAThI govardhanarAma mAdhavarAma zeSa jIvana sAhitya ane samAjanI sevAmAM samapita karavuM. elaela.bI.nA abhyAsanI sAthe bhASA ane sAhityanA viSayamAM ema.e.ne abhyAsa zarU karyo, paraMtu nAjuka tabiyatane lIdhe cheDavo paDyo. 1876 mAM pahelI elaela.bI. ane 11883 mAM bIjI elaela.bI. parIkSA pAsa karI. enI vaccenAM varSo paikI 1879-83 daramiyAna anicchAe paNa Arthika kAraNosara bhAvanagaranA dIvAnanA aMgata sekreTarI tarIke kAma karyuM. 1883 thI 1898 sudhI muMbaImAM vakIlAta. vakIlAta sArI cAlatI hatI tApaNa saMkalpa anusAra vyavasAyamAMthI nivRtta thaI 1898 -mAM lekhanakAryanA rAtatya sAru naDiyAda AvIne rahyA. 1905mAM amadAvAdanI pahelI gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha. naDiyAdamAM avasAna. dAdAnA samayathI gharamAM rahetA muni mahArAja pAse vItelA bALapaNa ane gharanA dhArmika vAtAvaraNathI cikana para paTele vaiSNavadharma ne vedAMtavicArano prabhAve, kizorAvasthAthI vAcananA ati zakha, kAkA manaHsukharAma sAthenA sahavAsa vageree govardhanarAmane dhArmika, vidyAvyAsaMgI ane AryasaMskRti pratye anurAgI banAvavAmAM mahattvano bhAga bhajavyo hato. kolejakALa daramiyAna kAvyaracanA karavAno ane lekho lakhavAnA prAraMbha thaI gayeluM. prAraMbhanAM varSomAM gujarAtI kavitA karatAM saMskRta kavitA racavA tarapha vizeSa ruci hatI te saMskRtamAM emaNa karelA giranAravarNana parathI tema ja kAlidAsanA 'meghadUtanA anukaraNamAM zarU kareluM 'mane dUta' ke prathama patnI harilakamInA avasAnathI janmelA zAkathI 1875mAM racAyeluM 'hRdayatizataka' e kAvyo parathI joI zakAya che. e sivAya 1873nA varSamAM aMgrejImAM lakhAyelA 'ijha dhera enI kriyeTara oNva dha yunivarsa?', 'dha sTeTa oNva hiMdu saMsAyaTI ina dha bombe presiDanI' ke evA anya lekhe emanI vyApaka viSayone UMDaLamAM levAnI manavRttinA sUcaka che. paraMtu A prAraMbhika lekhamAM emanA jIvana-vicArane samajavAmAM khUba upayogI, 1877mAM lakhAyela 'e ruDa AuTalAina oNva dha janarala phicarsa oNva eNseTijhama ina mAya sensa oNva dha varDa' lekha che. saMsAratyAgamAM nahIM, saMsArasevA arthe jIvana samarpita karavuM e ja sAco saMnyAsa evI pravRttimaya saMnyAsanI bhAvanA emaNe e lekhamAM rajU karI che. alabatta, 1883thI jenI racanAne prAraMbha thaI gayo hato te 'sarasvatIcaMdra': bhA. 1 (1887) navalakathA emanI graMtharUpe pragaTa thayelI pahelI kRti che. pachI kramaza: tenA bhA. 2 (1892), bhA. 3 (1898) ane bhA.4 (1901) cauda varSa daramiyAna pragaTa thayA. yunivarsiTInI ucca keLavaNIne lIdhe pAzcAtya sAhitya sAthe prAcIna bhAratIya saMskRti ane sAhityathI paricita sarjakone je varga gujarAtI sAhityamAM Avyo te varganI sudhArAlakSI dRSTi narmada-dalapata karatAM vadhAre svastha ane paryeSakavRttivALI hatI. A lekhaka e varganA agrayAyI sarjaka hatA. pazcimanI pravRttiparAyaNa bhautikavAdI saMskRti, bhAratanI nivRtti parAyaNa adhyAtmavAdI prAcIna Arya saMskRti ane tenuM arvAcIna svarUpa - e traNenA saMgamasthAne UbhelI bhAratIya prajAe navI saMskRtinuM nirmANa karavA mATe A traNe saMskRtimAMthI zuM grahaNa karavuM te zuM cheDI devuM e aMge te samayanA buddhijIvI varge je maMthana anubhavyuM te enA sarvagrAhI sUma rUpamAM A navalakathAmAM pragaTa thayuM che. ogaNIsa varSa jenA para kAma karyuM evI, Azare aDhArase pRSThamAM vistarelI, gujarAtI sAhityanI zakavartI banelI A navalakathAmAM lekhakanI sarjakaciMtaka tarIkenI samagra zakitano nicoDa che. sarasvatIcaMdra kumudanA bhagnAza praNayanI kathA, cAre bhAgane AvarI letI hovA chatAM "sarasvatIcaMdra' mAtra praNayakathA nathI; praNayakathA nimitte e saMskRtikathA che. tethI sarasvatIcaMdra kumuda sAthe saMkaLAyelAM pAnAM jIvanamAM laI jaIne lekhake dareka bhAgamAM praNayakathAnI AsapAsa judIjudI ekAdhika kathAo gUMthI che. pahelA bhAgamAM kumudasuMdarInA zvasura, suvarNapuranA amAtya buddhidhana sAthe saMkaLAyelI rAkhaTapaTanuM ane buddhidhana tema ja zaharayanA kauTuMbika jIvananuM citra vizeSa dhyAna kheMce che. enI sAthe sarasvatIcaMdra ane tenA kuTuMbajIvananI kathA nimitte muMbaInA dhanADhaya manuSyono jIvanavyavahAra AlekhAyo che. bIjA bhAgamAM kumudanI mAtA guNasuMdarInA saMyukata kuTuMbanI kathA che. trIjA bhAgamAM kamudanA pitA vidyAcatura ja ratnanagarInA amAtya che te nagarInA rAjyataMtranI kathA che. cothA bhAgamAM sarasvatIcaMdra kumudanuM jyAM punarmilana thayuM e suMdaragiri parvata paranA sAdhuonA jIvananI kathA ane e dvArA manuSyanA jIvanakartavyanI vizada mImAMsA tema ja sarasvatIcaMdra-kamudanAM sahasvapnonI kathA dvArA bhaviSyanA bhAratanuM darzana che. dareka bhAgamAM vahetI praNayakathA sAthe saMbaMdhita ghaTanAone samayapaTa betraNa mAsathI vadhu na hovA chatAM A prakAranA kathAsaMyojanathI jANe koI gRhad samayapaTamAMthI pasAra thayAM hAIe tevA anubhava kRti vAMcatAM thAya che. Ama, lekhake kathAne aneka-kenTI ane saMkula banAvI che. gRha, rAjaya ne dharma vizenA potAnA vicAro prajAnA bahALA varga sudhI pahoMcI zake e hetuthI pote nibaMdhane badale navalakathAne Azraya lIdhe evuM lekhake spaSTa svIkAryuM che, topaNa emanI sarjaka tarIkenI UMcI zakita ghaTanAsaMyojana, pAtranirUpaNa ne bhASAmAM pragaTa thaI che. saMgharSanA tattvathI pahelA be bhAga kathAnI dRSTie vadhAre rasika banyA che. pahelA bhAgamAM buddhidhanazakAya e sad-asat baLA vacce cAlatA sattAnA sthULa saMgharSanA tathA buddhidhana ane zAyanAM kuTuMbanA virodhI citronA AlekhanathI kathArasa maLe che. bIjA bhAgamAM guNasuMdarInA tyAgazIla vyakitatvathI ane vidyAcaturanAM kuTuMbIjanonA svArthapaNu mAnasamAMthI janmatI paristhitithI kathA rasika banI che. trIjA bhAgamAM saMgharSa vizeSata: vaicArika bhUmikAe rahe che. cothA bhAgamAM saMgharSanuM tattva a95 ane vicAranuM tattva vadhu hoI navalakathA nibaMdhAtmaka banatI jAya che. paraMtu cAre bhAgamAM sarasvatIcaMdra 190: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ tripAThI govardhanarAma mAdhavarAma kumudanA praNayasaMdarbhamAM lAgaNInA sUkSma saMgharSanuM jayAM Alekhana thayuM che tyAM e khaMDo saMtarpaka banyA che. saMgharSanA nirvahaNamAM lekhakanI nItimUlaka dRSTine lIdhe bhAvanAtmaka baLone vAstavika baLa para ke sad to asadu tattvo para vijaya thato dekhAya che; topaNa lekhakanI mAnavamana ane mAnavajIvana paranI pakaDa eTalI majabUta che ke samagra nirUpaNa bhAvanAraMgI ne banatAM pratItikara lAge che. pahelA bhAgamAM javanikAnuM chedana ane vizuddhinuM zodhanamAM nirUpAyela kumudasuMdarInA cittamAM cAlatA saMgharSa eno uttama namUno che. vipula pAtra A navalakathAnI bIjI vizeSatA che. jIvananA vividha staramAMthI AvatAM, bhUta-vartamAna-bhaviSyanAM pratinidhi, vAstavadarzI ne bhAvanAdarzI A pAtro dvArA 19mI sadInA gujarAtanA samAjajIvananuM eka bhAtIgaLa ne saMkala citra ahIM UbhuM thAya che. potAnA anubhavamAM AvelI vyakitao parathI ghaNAM mukhya-gauNa pAtronuM sarjana lekhake karyuM che chatAM vibhinna paristhitimAM dareka pAtrane potAnA sthAna pramANe mUlya prApta thAya che. alabatta, sarasvatIcaMdranA pAtrane koI paNa paristhitimAM vizeSa mahattva maLatuM hoya evo anubhava thAya. je te pAtranA vyakitatvane ghaDanArAM paribaLonuM vigate Alekhana karI je te pAtranA vyavahAravartanane pratItikara bhUmikAe mUkavAnI UMDI sUjha lekhake banAvI che. kathana, varNana, saMvAdanA Azraya letI navalakathAnI zailI prAMgAnurUpa vividha mudrA dhAraNa kare che. vigatapracura varNanemAM bANa ane barkanA gadyanI yAda apAvatI ne chatAM e gadyathI judI paDatI pralaMba vAkyovALI zailI, AvezapRSTha vArtAlApane patrAlApamAM jovA maLatI ubodhanazailI ke lAgaNInA AvegavALI kavitvamaya zailI - ema vividha stara emAM che. aparicita tatsama zabdone prayojatuM, navA zabdo banAvatuM, AlaMkArika, maulika tema ja anUdita kAvyo tathA avataraNane gUMthatuM A kRtinuM gadya pAMDityasabhara bane che; to alpazakita, alparuci ke alpabuddhivALAM pAtronI vANImAM rUDhaprayoga-kahevata ne grAmya zabdone gUMthatuM taLapadI bhASAnA saMskAravALuM paNa bane che. kathAnA saMyojanamAM keTalAka vistArI ciMtana-manananI kaLAkIya dRSTie anupayukatatA, zailInI keTalIka kRtrimatA vagere jevI maryAdAone ahIM svIkAryA pachI paNa A bRhatkAya navalakathA aneka dRSTie gujarAtI sAhityanI zakavartI kRti che. prathama patnI harilakSmInA akALa avasAnanA AghAtamAMthI racAyeluM kAvya "snehamudrA" lakhAvAnuM zarU thayeluM 1877thI, paraMtu te pragaTa thayuM 1889mAM. svajanamRtyunA aMgata zemAMthI jammu hovA chatAM kathA ane pAtronA saMyojanathI premajanya zokanA saMvedanane lekhake paralakSI rUpa ApyuM che. eka rAtri daramiyAna banatI ghaTanAovALuM, pAMkhuM, kRtrima ne asvAbhAvika lAgatuM zithila vastu, vAyavIya pAtra,ciMtanane bhAra ane UminI maMdatA; dezIo, mAtrAmeLa chaMdo, bhajananA DhALa, nATakanAM gAyana ne saMskRtavRttonuM aucitya vagaranuM mizraNa, aparicita saMskRta- zabdo ane ati-grAmya zabdonA saMskAravALI kilATa bhASA - Adi aneka UNapa dharAvatuM chatAM A kAvya emAM thayelI snehamImAMsA tathA enAM prakRtivarNanAmAM anubhavAtA kAvyatvathI kavinA ciMtanane ane UghaDatI sarjakapratibhAne samajavA mATe mahattvanuM che. 'sva. sAkSara navalarAma lakSmIrAmanuM jIvanavRttAMta' (1891) e gujarAtanA Adyavivecaka navalarAmanuM jIvanacaritra che.navalarAmanA aMgata paricaya parathI nahIM, paraMtu emanA jIvana vize maLelI. mAhitI ane emanAM lakhANo parathI A caritra lakhAyuM che, tethI ahIM vyakita navalarAma karatAM vivecaka navalarAmane paricaya vizeSa thAya che. 'mAdhavarAma smarikA' (1900)mAM nAgara jJAtinA paricaya, naDiyAdanA vaDanagarA nAgaronI vaMzAvaLIo ane lekhakanA pUrvajonuM vRttAMta che. "lIlAvatI jIvanakalA' (1985) e potAnI jayeSTha putrI lIlAvatInuM, enA avasAna pachI lekhake raceluM jIvanacaritra che. lokahRdayamAM pratiSThA pAmavA yogya potAnI putrInA guNAne najara samakSa rAkhavAthI A caritra guNAnurAgI, vizeSa che. 'kavi dayArAmane akSaradeha' (maraNottara prakAzana, 1908)mAM lekhake madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA chellA kavi dayArAmanA sAhityamAM rahelI tavavicAraNAne spaSTa karI che. maraNottara prakAzita ane adhUrI rahelI kRti "sAkSarajIvana' (1919)mAM sAkSarajIvana gALatA vidyApuranuM aitihAsika ane vartamAnakALanuM jIvana, evA sAkSaronA prakAra, sAkSarajIvananA AdarzI, prajAjIvanamAM sAkSaronuM sthAna ityAdinI carcA che. 'adhyAtmajIvana athavA amara jIvanano zrutibodha' (1955) e 1982-3nI AsapAsa lakhelI ane pachI adhUrI choDelI kRtimAM jIvanmukata manuSya kone kahevAya tenI sUkSma ne zAstrIya carcA che. lekhakanI aMgrejI kRti kalAsikala poeTsa oNva gujarAta enDa dhera Inphaluansa oNna dha sosAyaTI enDa meralsa' (1994) -mAM lekhake potAne upalabdha sAmagrIne AdhAre, madhyakAlIna gujarAtI kavitAe tatkAlIna sAmAjika, rAjakIya ane dhArmika jIvana para zI asara karI tenI carcA karI che. "krepa buksa - pArTa 1, 2, 3 (1957, 1959, 1959) e maraNottara prakAzita kRtimAM lekhakanI 1888 thI 1906 daramiyAnanI sAta khaMDamAM lakhAyelI aMgata no che. lekhakanI AtmaparIkSaka prakRtinI nIpajarUpa A nAM rojanIzI ane AtmacaritrathI bhinna svarUpavALI che. potAne vize, potAnA kuTuMba vize, samakAlIna ghaTanAo vize ciMtana-manana karatI A noMdhe lekhake potAnA aMgata jIvanamAM kevuM manomaMthana anubhaveluM te samajavA mATe upayogI che. "zUnI dha satI' (1902) e bharUcanI eka sannArIne jIvana parathI lakhAyelI vArtAtmaka kRti che. e sivAya anyatra prakAzita thayelAM paNa graMthastha na thayelAM kavitA tathA sAhityavivecana, dharma, tattvajJAna, sAmAjika ne rAjakIya viSayo paranA lekho emanI pAsethI maLyAM che. prakAzita na thayelI lekhakanI kRtiomAM 1901 mAM racAyeluM 'kSemarAja gujarAtI sAhityakoza -2 : 191 For Personal & Private Use Only www.alinelibrary.org
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ tripAThI cImanalAla dAmodaradAsa - tripAThI bakula padmamaNizaMkara ane sAdhvI' nATaka 'sarasvatIcaMdra'nI kathAne AgaLa lAMbAve che. tripAThI dayAzaMkara zAmajI : rasasiddhAntanI carcA karatuM pustaka e dRSTie noMdhapAtra che. 'rasarAja tathA "zabdArthakoza'nA kartA. ja.gA. tripAThI cImanalAla dAmodaradAsa, 'kuja' (29-11-1887, tripAThI dAmodara jayeSThArAma : triaMkI nATaka 'tArA-candra athavA 26-5-1962): kavi. janmasthaLa dholerA. kavi "sAgara"nA nAnA | durbhAgI gRhasthAzramI' (1901)nA kartA. bhAI. 1930nA arasAmAM naDiyAdanI nyU IMgliza skUlamAM zikSaNakArya. tripAThI devadatta icchAzaMkara : rAsasaMgraha prathama rAsapuSa' (1935) 1905 thI 1909 daramyAna lakhAyelAM emanAM nIti ane -na karyA. rahanAM kAvyo 'dayakuMja' (1911)mAM prakAzita thayAM che. kAvyasarjana uparAMta buddhiprakAza', sudarzana', 'sundarI subodha' ane tripAThI dhanazaMkara hIrAzaMkara, "ajhIjha' (27-8-1898, 1972): "jJAnasudhA' jevAM sAmayikomAM pragaTa thayelA emanA lekho navalakathAkAra, anuvAdaka. janma naDiyAdamAM. zikSaNa maeNTrika sudhI. agraMthastha che. 1917mAM 'gujarAtI paMca"mAM upataMtrI. 1917 pachI chaeka 2.ra.da. varSa saMdeza' sAthe saMlagna. pachI nivRtti. tripAThI jagannAtha dAmodaradAsa, kavi sAgara" (7-2-1883, emaNe 'soraThanA sitArA' (1928), 1857nA baLavAne viSaya 17-8-1936): janma jaMbusaramAM. sAta dhoraNa sudhI abhyAsa. banAvatI 'vasamAM vanabAla' (1934) ane vAghelA vaMzano gujarAta varnAkyulara sosAyaTInI oNphisamAM gujarAtI kozakArya paricaya karAvatI, sIdhI kathanazailIvALI 'rAjA vizaLadeva': 1, 2 sAthe saMlagna. 'jJAnasudhA'nuM saMpAdana. (1937) jevI aitihAsika; to 'prabodhakumAra' (1922), 'divyagujarAtI mastaraMganI kavitAnA chellA pratinidhi evA A jayeti' (1923), "saMsArabaMdhana' (1923), 'anupama-upA' kavinI pUrvavayanI racanAo kalApI-nhAnAlAlathI prabhAvita che, (1925), 'lamI athavA janmabhUminI garjanA' (1927) jayAre uttaravayanI racanAo AdhyAtmikatAthI prabhAvita che. ane rUperI rAjahaMsa jevI sAmAjika navalakathAo ApI che. 'thAkeluM hRdaya' (1909) kalApInI kavitArItine sArAnarase vArtAvRkSa' (1914), jUnI Dhabe lakhAyela 'taratAM phUla' (1935) prabhAva batAvanuM kathAkAvya che. zithilatA ne lAMbANa chatAM vacce ane samAjasudhArAnA AzayathI lakhAyela lehInAM AMsu' AvatAM gIto ne keTalAMka sUtro dhyAna kheMce che. dIvAne sAgara' (1937) jevA vArtAsaMgraho ApyA che. "svadeza' (1918)mAM (1916)nAM sAta pRSThomAM kalApIzAI racanAone saMcaya emanA nibaMdhe ane 'sumanasaMcaya' (1918)mAM emanAM kAvyo che; te 'dIvAne sAgara': bhA. 2 (1936)mAM bhajana saMcaya saMgRhIta che. che. ahIM kavinI bhASA saMtakavitAnI paraMparAnA anusaMdhAna 'cokheravAlI' (1916), 'DUbatuM vahANa' (1919), 'TAgAranI sAthe lAlitya ane lakSyavedhitA batAvI zakI che. eka acchA TUMkIvArtAo' (1920), 'sAramI sadInuM TrAnsa': 1 (1920), bhajanika ane anubhavI saMtane emAM sparza che. 'kalApI ane 'divAnI ke zANI?" (1924) emanA anuvAdagraMtho che. tenI kavitA' (1909), 'gujarAtI sAhityamAM gajhalanuM sthAna (1913), 'svIDanabarganuM dharmazikSaNa' (1916) vagere graMtho tripAThI bakula padmamaNizaMkara (27-11-1928): hAsyanibaMdhakAra, uparAMta emaNe 'gujarAtI gajhalistAna' (1913), 'saMtonI nATakakAra. janma naDiyAdamAM. 1944mAM maeNTrika. 1948mAM bI.koma. vANI' (1920), 'kalApInI patradhArA' (1931) ane "kalApIne 1952 mAM ema.koma. 1953mAM elaela.bI. 1953 thI kekArava' (1932) jevAM saMpAdana paNa ApyAM che. Aja dina sudhI eca. ela. koleja oNpha kaoNmarsamAM vANijyanA .To. adhyApaka. 1983 thI 'gujarAta samAcAranI AMtararASTrIya tripAThI DAhyAbhAI somezvara, musAphira': padyakRti "vIranI vidAya AvRttinA parAmarzaka taMtrI. 1951 mAM kumAracandraka. gIrI ne sUtarano hAra' (1933) tathA "muMbaInI alabelI manuSyanI ane manuSyanA samAjanI AMtarabAhya visaMgatione copATIno casko' (1923)nA kartA. ane enI nirbaLatAone AchA kaTAkSa ane jhAjhA vinodathI 2.2,da. jhaDapatI A lekhakanI marmadRSTi hAsyanibaMdhanA haLavA svarUpane tripAThI DAhyAzaMkara jayazaMkara: sacitra, sAmAjika navalakathA gaMbhIrapaNe prayoje che; ane kayAreka lalitanibaMdhane ene eka 'mahAsAgaranuM motI athavA premanI pratimA' (1920) tathA saMskAra paNa Ape che. hAsyamAdhyama paratve sabhAna hovAthI 'kulIna kAMtA' (1917) nA kartA. prayoge paratvenI jAgRti paNa joI zakAya che. 2.ra.da. AthI ja 'sacarAcaramAM' (1955)mAM viSaya ane vastunA tripAThI tanasukharAma manaHsukharAma : jIvanacaritra 'mIrAMbAInA vaividhya sAthe tAjagI che. 'mavAranI savAre' (1966) mAM lekhakakartA. nI vartamAna prasaMgo paratvenI pratikriyA ane sAmAjika sabhAnatA bhaLelI che. DAyarI, patro, saMvAdo jevA vividha tarIkAone 2.ra.da. 192: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ tripAThI maNibhAI dAmodaradAsa-tripAThI raNachoDalAla mULajIbhAI vyakitanirUpaNa upasAvyuM che. uttarAjayakumArI' emanuM nATaka che. 'dezI rAjaya ane manusmRtimAMne rAjanItisAra' (1868), "vedAntavicAra' (1898), 'vedAntatattva patrAvalI', "vArtikalekhaka ane vAcana' emane anya graMtha che. emaNe 'vicArasAgara', 'maNiratnamALA', 'bhagavad gItA', 'advaitAnubhUti' vagere anuvAda-graMtho ApyA che. "dha skeca oNva vedAnta philephI' nAme aMgrejI pustaka paNa lakhyuM che. bA.ma. tripAThI mULajI raghunAtha : 'bALarabodha' -- bhA. 1, 2 (1898, 1899)nA kartA. Azaya paNa ahIM levAyo che. 'vaikuMTha nathI jAvuM' (1983) nAmanA emanA lalitanibaMdhonA saMgrahamAM aMgatatA ane haLavAzanuM viziSTa saMvedana racAyuM che. haLI' ke 'vaikuMTha nathI jAvuM' jevA nibaMdhe noMdhapAtra che. droNAcAryanuM siMhAsana' (1985)mAM zikSaNajagatanA emanA aMcita anubhavo mRdu hAsyathI tIvra kaTAkSa dvArA nibaMdhikAonA svarUpamAM mukAyA che; to govinda mAMDI goThaDI' (1987) nA anubhavapuSTa ane samabhAvayukata haLavA hAsyamAM saMvAditA ane praphullitatAno sUra pravezelo che. emaNe "lIlA' (1974) nAme triaMkI nATaka lakhyuM che, jemAM gujarAtanI lokanATayazailIne viniyoga emane aneka veze' racavA tarapha laI gayo che. enA pacAseka nATayaprayogo thaI cUkayA che. caM.Te. tripAThI maNibhAI dAmodaradAsa (1890, 1967) : dakSiNamAM AvelAM dattAtreyanAM tIrthadhAmanI yAtrAnuM nirUpaNa karatuM 'sAhamAMthI satatIrtha' (anya sAthe, 1954) emanuM pravAsapustaka che. 'jaDIbUTI' (1959)mAM putra manubhAInA akALa avasAnathI udbhavelI vedanAne patrarUpe vyakata karI che. emanA "hRdayadgAra' (1963)mAM svarUpavaividhya jovAya che. zra.tri. tripAThI manaHsukharAma sUryarAma (23-5-1840, 30-5-1907): nibaMdhakAra, caritrakAra. 1861mAM eNlphinsTana insTiTyuTamAM praveza lIdhA pachI AMkhanI bImArIne kAraNe 1863mAM abhyAsa choDI muMbaInI zeTha mAdhavadAsa dhIrajalAlanI peDhImAM joDAyA. zerasaTTAne dhaMdhA. phArbasa sabhA'nA sthApakomAMnA eka. 'buddhivardhaka sabhA'nA agragaNya sabhya. amadAvAdanI "dharmasabhAnA mukhapatra "dharmaprakAzanA upataMtrI. 1869thI jUnAgaDhanA ane tyAra pachI kaccha, IDara, bhAvanagara vagere sthaLe dezI rAjayonA ejaMTa, naDiyAdamAM patnInA nAma upara "DAhIlakSmI lAyabrerInI sthApanA. naDiyAdamAM avasAna. emanI lekhanapravRttino prAraMbha raNachoDabhAI udayarAma sAthe karelI padyakRti 'vividhapadeza' (1859)thI. pachI gadyalekhana emanI mukhya pravRtti banI. gujarAtI nibaMdhanA prAthamika tabakko prAcIna saMskRti, saMskRtaprIti, vedAntavicAradhArA ane vilakSaNa vyakitatvanA viziSTa saMyojanathI juduM tarI AvatuM emanuM paMDitayugIna gadya khAsa dhyAna kheMce che. bahuzrutatA ane saMskRtaprArthanA saMskArothI emanuM gadya bahudhA atiziSTa che. 'vipatti vize nibaMdha' (1863) ane "astodaya ane naLadamayaMtI' (1870)mAM AvatAM sukhadu:kha-caDatI paDatInI sadRSTAMta carcA karIne jIvanasatvane emaNe tAravyuM che. emaNe phaoNrbasa jIvana caritra ane phaoNrbasa viraha' (1869), 'sujJa gokulajI jhAlA tathA vedAnta (1881), "zeTha harivallabhadAsa bAlagevindadAsa' (1889), 'zrImAna gaurIzaMkara udayazaMkara ojhA-- eonA jIvanacaritranuM udghATana' (1904) ane 'karasanadAsa ane tatsaMbaMdhI vicAra' jevA caritragraMthomAM guNAnurAgI tripAThI mULavaMtarAya vasaMtarAya, 'manubhAI' (5-5-1912, 11-4-1987): navalakathAkAra, vArtAkAra. janma goMDalamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa jUnAgaDhamAM. 1935mAM maeNTrika. 1937mAM bI.e. 1939thI bhAvanagara, rAjakoTa, jetapuranI vividha hAiskUlamAM zikSaka, pachI AcArya. 1915-'1972 daramiyAna AphrikA. tyAM zikSaka, pachI zikSaNAdhikArI. 1972thI bhAratamAM, nivRtta jIvana. jUnAgaDhamAM avasAna. emaNe 'pratApI parvata' (1937) ane tatkAlIna zikSaNanI badIo vyakata karatI "ghaDavaiyo' (1946) e be navalakathAo tema ja 'smaraNajayota' (1956) ane 'eka A vana' (1958) nAme be vArtAsaMgraho ApyAM che. 'gAve ghUmatA gujarAtI koza' (1942) ane "nAnuM aMgrejI vyAkaraNa' uparAMta emaNa keTalAMka pAThayapustako paNa lakhyAM che. bA.ma. tripAThI gIndra jagannAtha (14-15 1911, 2012-1972): kavi. janma gAmaDI gAme. vatana sarakheje. ema.e., pIeca.DI. 1958 thI 1972 sudhI ma. sa. yunivarsiTImAM gujarAtInA adhyApaka. vaDodarAmAM avasAna. 'hadomi' (1965) ane 'trinetra' (1973) emanA kAvyasaMgraha che. 'tama mA jayotirgamaya' (1969) emanI laghunavala che. guru nAnaka' (1942) caritragraMtha che. 'mATIpage mAnavI (1963)mAM cauda rekhAcitro che. zodhaprabaMdha sAgara : jIvana ane kavana' (1946) tema ja 'akhe ane madhyakAlIna saMtaparaMparA' (1972) paNa emanA nAme che. 'divAne sAgara' (1943), "sAgaranI patrapA' (1950), 'mAtAjI DekArezvarI bhajanAmRta' (1968) vagere emanAM saMpAdana che. jIvanamAM saphaLa kema thaze?" (1963) emaNe karelo anuvAda che. pA.mA. tripAThI raNachoDalAla mULajIbhAI, 'nautama': 'subAdha citAmaNi kAvya' (1905)nA kartA. ni.va. gujarAtI sAhityakoza- 2 : 193 For Personal & Private Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ tripAThI rasikalAla cimanalAla anaMtaprasAda sArAbhAI jAbhAi tripAThI rasikalAla cimanalAla (21-4-1911) : kavi. janma tribhuvanadAsa AzArAma : 'narmadAjInI helane garabe' (1928)nA amadAvAda najIkanA sarakhejamAM. 1926 mAM maeNTrika. 1931 mAM kartA. saMkRta-prAkRta viSayo sAthe bI.e. 1942 mAM e ja viSayomAM ema.e. prAraMbhamAM zikSaka, pachI goDAuna oNphisara, 1954-76 tribhuvanadAsa gepALadAsa : kALivika eTale devIputra bAlAdaramiyAna amadAvAda ane pATaNamAM adhyApana. 1981 thI Aja maMjInI vAratA' (1876)nA kartA. sudhI bhA. je. vidyAbhavana, amadAvAdamAM mAnArha adhyApaka. kAvyasaMgraha 'gItagopAla' (1950) ane maMjile mahobata' trilekakara sekara bApujI : nATaka 'citrarA gAMva' (1882), (976) uparAMta 'vikramorvazIyam' (1958), 'kirAtA nIyam' 'damayaMtI svayaMvara' (1883) tathA 'zani mAdhAbhya'nA kartA. -rArga 1-2 (1959), 'nAradabhakitasUtro' (1983) vagere anuvAdagraMthA emaNe ApyA che. trivedI atisukhazaMkara kamaLAzaMkara ('5-4-1885, 16-1-1963): rAMTo. hAsyalekhaka, vyAkaraNalekhaka. janma suratamAM. nokarI aMge pitAnI tripAThI rAmazaMkara harajIvana: 'gujarAtI ladhukAvya saMgraha tathA badalIo thatAM prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa vividha sthaLe. 'brahmacarya vize prano jAra'nA kartA. 1904 mAM bI.e. 1906 mAM ema.e. 1907mAM elaela.bI. 19111 thI vaDodarAmAM kolejamAM tattvajJAnanuM ane 1921 thI tripAThI savitAnArAyaNa gaNapatinArAyaNa (1884, 1902) : ma. sa. yunivarsiTImAM nItizAstranuM adhyApana. vyAkarANakAra, kavi. janma suratamAM. mahetAjI durgArAma maMchArAma abhyAsakALathI buddhiprakAza' ane 'vasaMta' javAM sAmayikAmAM pAra prAraMbhika gujarA nI abhyAsa. tyAM ja sarakArI hAIskUlamAM lekhe lakhanAra emaNe lalita ane lalitetara nibaMdhAnA saMgraha aMgrajInuM adhyayana. 1902 sudhI mAMDavI baMdaranI zALAmAM 'sAhityavinAda' (1928) ane pravAsavida' (1934); saMvAdazikSaka. saMgraha 'nivRttivida' (1917) tathA vividha prasaMgoe lakhelA lagabhaga prAkRta koTinI bhASAmAM 'zAkuMtala'ne gujarAtI lekhe ane ApelAM bhASaNane saMgraha 'Atmavinoda' (1941) dazIomAM karelA saMkSipta padyAnuvAda 'zakuMtalAkhyAna' (1875) jevAM maulika pustako ApyAM che. pitA kamaLAzaMkara trivedInA tathA Izvarabhakita, vairAgya, nIti, svadezaprIti, praNaya tathA bedha- bRhad vyAkaraNa' parathI taiyAra karela saMkSepa 'pAThaya bRha dAyaka viSayo upara ane keTalAMka vrajabhASAmAM lakhAyelAM prakIrNa vyAkaraNa' ane 'madhya vyAkaraNa ne sAhityaracanA' (1922) javA kAvyAne rAMgraha 'savitAkRta kavitA' (1885); bihArIdAsakRta vyAkaraNagraMtho paNa emanA nAme che. 'kAvyasAhitya mImAMsA' 'bihArI sanarAI'ne aguvAda 'vihArI satasaI' (1913) (1930) emanuM saMpAdana che. A uparAMta manovijJAna ane ane 'kuvalayAnaMdane AdhAre racAyelI "alaMkAracaMdrikA' emanI tarkavijJAna paranAM prakIrNa pustako tema ja keTalAka anuvAdamukhya kRtio che. uparAMta hiMdImAMthI anUdita 'taptA saMvaraNa graMtha emanI pAsethI maLyAM che. nATaka' (1889) emanA nAme che. 'dANalIlA', 'nItisudhAtaraMgiNI', 'viThThaleza ratAtra', 'zrIkRpaNa premAmRta rasAyaNa' vagere trivedI anasUyA bhUpendra (7-4-1928) : saMpAdaka. vatana surata. pustako paNa emaNe racelAM hovAno ullekha maLe che. janmasthaLa muMbaI. 1941mAM maeNTrika. 1946 mAM bI.e. 1948mAM ni.. ema.e. 1966 mAM pIeca.DI. 1951 thI esa.ena.DI.TI. tripAThI sumana: bALanATakonA saMgraha 'ame bhajavIzuM'(1964) kolejamAM adhyApaka. 1974 thI AcAryA. vyA zikSaNazAstranI pustikAo 'zikSaNavarNana' (1966) ane ApaNI kahevato - eka adhyayana' (1970) ane 'gujarAtI 'ramatAM ramatAM vijJAna' (1968)nA kartA. sAhityamAM kahevatane pracAra" (1973)mAM saMskRta-prAkRtamAMthI jUnI gujarAtImAM AvelI kahevato ane tenA atyAre samAna tripAThI surendraprasAda : rekhAcitrAnI zailIvALI tera vArtAone artha batAvatI kahevato rajU karI che. saMgraha 'hama bhI aphara tha'nA kartA. emanA saMpAdana 'akhA bhagatanA chappA'-bhA. 1, 2, 3 (bhUpendra trivedI sAthe, 1977, 1980, 1982)mAM zabdArthanI tripAThI harajIvana tribhuvana : 'bALapayAgI cApaDI' (1881), 'bALa- sAthe arthaghaTana paNa ApeluM che. A uparAMta naraharikRta 'jJAna subodha' (1889) tathA padyakRti 'zAkazamana' (1961) ane gItA' (1968), akhAkRta anubhavabindu' (anya sAthe, 1964), 'vairAgyazataka' (1907)nA kartA. 'pRthvIcaMdracaritra' (anya sAthe, 1966), akhA bhagatanAM gujarAtI pada' (1980) vagere paNa emanAM saMpAdana che. tribhuvana dvArakAdAsa: 'aMgrejI-gujarAtI koza' (anya sAthe, zratri. 1862)nA kartA. trivedI anaMtaprasAda sArAbhAI : navalakathA 'surASTrane siMha ke 2.ra.da. AtmabhegI amIra?" (1925)nA kartA. 2,2,da, kau... 194 : gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ trivedI amRtarAya che.- trivedI kamaLAzaMkara prANazaMkara trivedI amRtarAya che.: samAja zikSaNa sAhityapatrikA-zreNI taLe taiyAra thayelI prauDhavAcanathI 'gadheDAne gaMgAjaLa', 'gadheDAnI gAya', 'mA-bApanI sevA' (1962), 'sAra tapa ane bIjI vArtA (1962) tathA 'mayAnuM balidAna'nA kartA. trivedI amRtalAla kahAnajI: navalakathA "mahAzvatA(1985)nA kartA. trivedI amRtalAla ratanajI, ' dikumAra' (1903): navalakathAkAra, vArtAkAra. janmasthaLa lIMbaDI. 1920nI asahakAranI caLavaLamAM sarakArI zALA cheDI, rASTrIya zALAmAMthI vinIta. rAjakIya, pravRttine kAraNe abhyAsa choDI vartamAnapatra mATe lekha ane sinemA kaMpanIo mATe sineriyenuM lekhana. haMsa yAne maThane bheda' (1927), 'mahArASTra kesarI' (1927), 'DagamagAtI maholAta' (1929), 'rUDhinAM baMdhana' (1929), havasanA gulAma' (1930), 'samAjano saDo' (1938), "mogala darabAranA bhedabharama' (1931), dhIkhatA aMgArA' (1932) jevI sAmAjika navalakathAo uparAMta "soraThI zauryakathAo' (1931) tathA "soraThI premakathAo' (1932) paNa emanA nAme che. 2.ra.da. trivedI aravidacaMdra aMbAlAla: ekatA, svarAja, bhArata bhAgyodaya, vidyArthI, vartamAnapatra ane kisAna jevA viSayo para sUtrAtmaka saMvAdone saMgraha 'vizvAMjali' (1946)nA kartA. trivedI indukumAra vRjalAla, 'loka' (25-3-1925) : kavi. janma pATaNa (ji. mahesANA)mAM. 1962 mAM itihAsa a. gujarAtI viSayo sAthe gujarAta yunivarsiTImAMthI bI.e. sAteka varSa phUDa kola khAtAmAM kAmagIrI. 1959thI gujarAta yunivarsiTImAM juniyara suparinTenDanTa. prathama kAvyasaMgraha 'kavacit '(1965) nA pUrvArdhamAM praNayakAvyo ane uttarArdhanI racanAonI gati anya viSayo tarapha vastulakSI DhabanI che. pratIkone upayoga noMdhapAtra che. gIta, gajhala, chaMdobaddha ane achAMdasa racanAono saMgraha saMnivAsa' (1985)mAM mukhyatve prakRtine tema ja keTalIka sAMprata nagarajIvananI viDaMbanAne viSaya banAvatI racanAonI rIti paraMparAgata che. ahIM 'kavacit nAM kAvyonuM punarmudraNa tema ja 'Arjava' zIrSakathI sUcita kAvyasaMgrahanAM kAvyo samAviSTa che. kau.. trivedI indravadana (1939): kavi, vArtAkAra, navalakathAkAra. janma rUpAla (gAMdhInagara)mAM. ijanerI vyavasAya. emaNe kAvyasaMgraha 'cinagArI' (1971), vArtAsaMgraha 'eprilanI havA ne bAvaLanAM phUla' tathA navalakathA 'saritAnA sAthI" ApelAM che. trivedI azvina mA.: caritralekhaka. 'tribhuvanadAsa gajajaranI jIvanakathA' (anya sAthe, 1960)mAM pro.tribhuvanadAsa kalyANajI gajajaranAM vividha jIvanapAsAMonuM tatkAlIna paristhitinA saMdarbhamAM mUlyAMkana che. caritranAyakanA keTalAka lekho paNa prastuta graMthamAM mUkathA che. kau.bra. trivedI aMbAlAla vizvanAtha : "mahAkALI stutisaMgraha' (1909). -nA kartA. trivedI uttamalAla kezavalAla (16-12-1872, 9-12-1923) : nibaMdhakAra. janma amadAvAdamAM. prAthamika zikSaNa lakhataramAM ane mAdhyamika zikSaNa amadAvAdamAM. 1885mAM maeNTrika. 1891 -mAM bI.e. 1895 mAM muMbaIthI elaela.bI. 1895thI 1964 sudhI rAjakoTamAM vakIlAta. 1904 thI muMbaImAM vakIlAta. thoDo samaya 'samAlocaka" ane "ilI mela'nA taMtrI. AnaMdazaMkara dhruvanI jIvanadRSTi ane zailIthI prabhAvita ane paMDitayuganI dIpti dharAvanAra A nibaMdhakAre gaMbhIrapaNe rAjakAraNa, samAjakAraNa tema ja sAMskRtika pravAhonA digdarzana sAthe sAhityavivecana paNa kareluM che. govardhanarAmanI kRtio emanA abhyAsane viSaya banI che. ziSTa zailI ane liSTa vicAranirUpaNathI emanAM lakhANo gadyane prabhAva darzAve che. rAmaprasAda bakSI ane ramaNalAla jozI saMpAdita 'uttamalAla trivedInI gadyariddhi' (1971) emanuM pacAsa varSa pachInuM maraNottara prakAzana che. emaNe 'briTIza hindustAnane Arthika itihAsa' (1909), 'akabara' (1923) vagere anuvAdo paNa ApyA che. ca.TA. trivedI ena. eca.: navalakathA 'kamaLAgaurI' (1909)nA kartA. trivedI ijajatakumAra revAzaMkara (5-4-1935): vArtAkAra, hAsya lekhaka. janmasthaLa lIlIyA (moTA). 1955mAM mahuvAthI maeNTrika. 1961 mAM itihAsa viSaya sAthe bI.e. 1967mAM ema.e. 1970thI zAmaLadAsa ArTsa koleja, bhAvanagaramAM adhyApana. emanA "monAlIsA' (1980) ane "haLave hAthe' (1985) e be hAsyalekhonA saMgraha tathA 'kAMTA : gulAba ane bAvaLanA' (1981), 'kAsama mAstaranuM vasiyatanAmuM' (1981) ane 'sudAmAnA tAMdula' (1985) jevA laghukathAonA saMgraho prakAzita thayA che. trivedI kamaLAzaMkara prANazaMkara (11-10-1857, 1925): saMpAdaka, vyAkaraNavida. janmathaLa surata. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa suratamAM. 1874mAM maeNTrika. 1878mAM eNlphinsTana kolejamAMthI arthazAstra-itihAsa viSayo sAthe bI.e. Arthika gujarAtI sAhityakoza -2 : 15 For Personal & Private Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ trivedI aniyAya dAyanAma- trivedI cImanakAya zivazaMkara muzkelIne kAraNe AgaLa abhyAsa na karatAM suratanI mizana hAIskUlamAM avejI zikSaka tarIke joDAyA. pachIthI phsa, niDayAda, surata, amadAvAda, bhAvanagara, muMbaI ane pUnAmAM mAdhyamika tathA ucca stare zikSaNakArya. 1902mAM amadAvAdanI premacaMda rAyacaMda TreniMga kolejamAM AcArya tathA gujarAta zALApatranuM saMpAdana. muMbaI tathA paMjAba yunivarsiTImAM saMskRtanA parIkSaka tathA le|. 1914mAM nivRtta. 1924nI sAtamI gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha. itihAsa ane arthazAstra jevA viSayA laI abhyAsa karanAra A lekhake adhyayana ane adhyApana saMskRta viSayamAM karyuM che. vyAkaraNagraMthonI racanA tathA saMskRtagraMthonuM bhASAntara emanuM mahattvanuM pradAna che. saMpAdana para paNa emanA saMskRta adhyApanano spaSTa prabhAva jaNAya che. itihAsa, zikSaNa, vyAkaraNa, kAvya, alaMkAra, gaNita, tattvajJAna jevA vividha viSayomAM sakriya rasa dAkhavI emaNe 'IMglaeNnDano TUMko itihAsa'(1887), 'gADsa oNva inDiyA'(1913), 'zikSaNazAstranAM mULatattvA' (1913), 'zAMtI vyAkhyAnamALA'(1913), 'gurAnI bhASAnuM laghu vyAkaraNa'(1914/16), 'kArakamImAMsA'(1915), 'madhyama vyAkaraNa'(1917), 'bRhad vyAkaraNa'(1919), 'hiMdustAnano viSe itihAsa'(1920), 'kAvyasAhityamImAMsA' (maraNAttara, 1930), 'anubhavivAda'(maraNottara, 1933) jevA maulika graMtho ApyA che. 'saMskRta'- pu. 1-2 (1896), 'saMskRtazikSikA' (1911), 'sAhityamaMjarI'(1915) tathA 'gujAtI trivedI vAcanamALA'(1921) vagere emanAM saMpAdana pAThayapustako che. pANinInAM sUtronI samaja ApatuM dRSTAMtakAvya 'bhaTTIkAvya rAvaNavadha'(1898), jagannAthakRta rekhA gaNita' (1901-2), vidyAdharakRta 'ekAvali'(1908), vizvanAthakRta 'pratAparAbhUSaNa'(1979), lakSmIdhakRta pApAca TrakA' (1918), rAmacaMdrakRta 'prakriyAkaumudI', varuciSkRta 'prAkRta prakAza' tathA koMDa bhaTTakRta 'vaiyAkaraNabhUSaNa' emanAM saMpAdano che. 2.ra.da. trivedI kAMtilAla dolatarAma: 'svataMtra bhArata nATakano sAra ane gAyanA'(1928)nA kartA, 2... trivedI kRSNa raNachoDa : 'rAjezrI bhUdharabhAInA rAsaDo tathA pariyo'(1875)nA kartA. 2.ra.da. trivedI kezavajI vizvanAtha (15, 7-8-1934): caritrakAra. janma. zALamAM. aMgrejI dhoraNa e sudhIno bharo. 1887mAM ziznajIvanano prAraMbha. 1920mAM TreInDa zikSaka thaI kAThiyAvADa prAntanA sarakArI keLavaNIkhAnAmAM, 1892mAM nokarI choDI graMthalekhanano vyavasAya apanAvyo. 'sanI mA' bhA. 1-2(1996) emanA nAme che. caritracaMdrikA'(1895)mAM emaNe saMta, samAjasudhArako ane sADipAyAnI sakSama jIvananAno ApyAM che. A sivAya 196 : gujarAtI sAhityakoza - 2 'kAvika niSedhadarzaka'(1985) ane 'mApurANa' paNa emanA bhUvA che. cUMTo. trivedI gijubhAI mA. paraMparAgata svarUpanI gIta, chaMdobaddha temaja gajhala racanAono saMgraha DhaLatI sAMje" (1937)nA kartA. kau.jI. hiMdI gaurIzaMkara prabhAzaMkara, 'dhUnI-ma'(20-3-1932): navalakathAkAra. janma jAmanagara jillAnA lAmAM. 1957mAM esa.esa.sI. 1956mAM vinIta. 1962 mAM siniyara pI.TI.sI. 1956thI prAthamika zikSaka 'karame lakhyuM kiratAra'(1981), 'pathabhUlyA pathika'(1983) ane 'viSacakranAM vamaLa' (1983) emanI navavadhAo che. caM.TA. trivedI catrabhuja bhImajI : navalakathAo 'karmaphaLa'(1926) ane 'samAjabaMdhana'(1932) temaja caritrakRti khaMDa kALabhrahmacArI bhISma pitAmaha (1962)nA kAM. ko trivedI caMdulAla : sAmAnya mANasanA rojiMdA jIvananA prasaMgAne varNavatI vArtAono saMgraha 'pratibiMba'(135)nA kartA, ni.vA. trivedI caMdrakAnta bhALAnA5(2014): vivecaka. janma rANapuramAM. ema.e., pIeca.DI. rijiyonala kaoNleja oNva ejayukezana, ajameramAM adhyApaka. 'kavi niSkuLAnaMda -- eka adhyayana'(1980) emanA nAme che. trivedI caMdrakAnta harilAla, 'caMdra'(27-6-1922): vArtAkAra. janma saurASTranA moTA lIlIyA gAme. 1940mAM maeNTrika. prAraMbhamAM kalAzikSaka, pachI 1942 mAM ThiMda choDo AMdAvanamAM sakriya. 1946 thI patrakArI citrakAra. 1947mAM 'gujarAta samAcAra' dainika sAthe saMlagna, 'citraleAka'nuM saMpAdana. bALasAptAhika 'jhagamaga'nuM saMpAdana. 1963 thI 'saMdeza' dainika kArya, mukhyatve citrakAra. sarala ane rasaprada zailImAM eka paNa joDAkSara vinA emaNe garbhanI bALopayogI kA bhAvo nA bhUMka citra ApI che, A uparAMta emaNe bALako mATe aneka saLaMga citravArtAo ApI che. 1. triveI cImanalAla ema. : oMkI nATikAo bApanA besa (1931) ane 'rAjAdhirAja'(1938)nA kartA. kI.. trivedI cImanalAla zivazaMkara (2-6-1929): vivecaka, saMpAka. janma mupura (ja,mAMDasANA)mAM. 1950mAM bI.e. 1952mAM ema.e. 1961mAM pIeca.DI. 1951thI vibhinna kolejomAM For Personal & Private Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ trivedI cunIlAla bhagavAnajI - trivedI jeThAlAla nArAyaNa trivedI jaTAzaMkara: 'vyAkaraNanA navIna pATho' (1940) nA kartA. trivedI janaka naMdalAla, 'saroja trivedI' (10-6-1944) : navalakathAkAra. janma koThI (ji. rAjakoTa)mAM. 1961mAM maeNTrika. vividha relavesTezano para sahAyaka sTezanamAstara. trimAsika 'mudrAMkana'nA saMpAdaka. emaNa 'nathI' (anya sAthe, 1986) nAma navalakathA ApI che. trivedI jayasukhalAla mAnazaMkara : traNa khaMDamAM vibhakata aThThAvIsa paghone saMgraha 'zivastavana'nA kartA. gujarAtInuM adhyApana. chelle senTa jheviyarsa kolejamAM gujarAtInA prAdhyApaka. piMgala darzana' (1953) chaMdaviSayaka mAhitI ApatuM emanuM prAraMbhika paricayapustaka che. "UrmikAvya' (1966)mAM 'UmikAvyanAM svarUpa, vikAsa tathA vibhinna prakAro vize vigate carcA che. pIeca.DI.nA abhyAsanA phaLarUpe maLela "kavi nAkara -- eka adhyayana' (1966) emane noMdhapAtra graMtha che. emAM madhyakAlIna kavi nAkaranI badhI pragaTa-apragaTa kRtionuM jhINavaTabharyuM parIkSaNa karI nAkara vizenI pracalita samAja para navo prakAza pheMkayo che. A abhyAsanuM anusaMdhAna gujarAtI graMthakAra' koNInI 'nAkara" (1979) pustikAmAM tathA gujarAtI sAhityano itihAsa'khaMDa 2mAM jaLavAyuM che. cAsadanuM graMthastha vADa maya' (1972)mAM vividha viSayanA graMthonI sUjha ane samabhAvapUrvaka tapAsa che. 'bhAvaloka' (1976) ane 'bhAvamudrA' (1983)mAM kavitAnI vyApaka carcA karatA, madhyakAlIna ane arvAcIna atikhyAta ane alpakhyAta kavionI kavitA vizenA tathA kRti-avalokananA lekhe che. 'bhAvamudrA'mAM 'gujarAtImAM chaMdoracanA' e dIda lekha gujarAtImAM thayelA chaMdaviSayaka prayogonI sArI tapAsa che. 'ApaNAM khaMDakAvyo' (1957), 'sudAmAcaritra' (1963), 'kuMvarabAInuM mAmeruM' (1964), 'abhimanyu AkhyAna' (1967), 'virATa parva' (1969), 'kAlelakara graMthAvali' (1981) vagere emanAM anya sAthenAM saMpAdano che. gujarAtI sAhitya pariSada dvArA prakAzita "gujarAtI sAhityano itihAsa" tathA "graMtha ane graMthakAra'- bhA. 11 (1966)mAM paNa emanuM sahasaMpAdana che. ja.gA. trivedI cunIlAla bhagavAnajI: padyakRti 'rAmacaritra' (1912)nA kartA. kau.bra. trivedI jagajIvana kalyANajI (20-1-1986): janma moTAvaDA (ji.rAjakoTa)mAM. adhyApana TeniMga koleja, rAjakoTathI 1952 mAM gujarAtI viSaya sAthe uttIrNa. 1927thI rAjakoTa tema ja jillAnAM vividha gAmaDAMomAM adhyApanakArya. emaNe nibaMdha svarUpanuM gadya-pustaka "AtmadarzananI vATe' (1976) ApyuM che. kI.. trivedI jagajIvana zivazaMkara : kathAtmaka gadyakRti zahenazAhI dilahI- ' darabAra' (1921)nA kartA. kau.bra. trivedI jagadIza lakSmIzaMkara (6-7-1928): kavi. janma bAlAsIneramAM. abhyAsa maeNTrika sudhI. keTalAMka varSo sudhI kizanasiMha cAvaDAnA presa sAthe ane saMskRtinA prakAzana sAthe saMlagna. pachIthI navajIvana mudraNAlayamAM. umAzaMkara suMdaram nI kAvyazailIne anusaratI betAlIsa racanAonA saMgraha 'haricaMdana' (1962)mAM mukataka, saoNneTa tema ja chaMdobaddha racanAo che. kau.bra. trivedI jayaMtIlAla cImanalAla, 'jyAnaMda', 'jAgIna' (287 1921): kavi. janma madhyapradezanA kIbuAmAM. 1942 mAM maeNTrika. pahelAM jyupiTara milamAM, pachI 1943thI 1979 sudhI relavemAM gArDa. Ugame' (1963) ane 'maunanI kSaNAmAM' (1981) jevA kAvyasaMgraha tema ja 'rAmarasAyaNa bhajanAvali' (1974) ane rAmabAvanI gItAbAvanI' (1980) jevA bhajanasaMgrahA emanA nAme che. caM.To. trivedI jayendra girijAzaMkara, 'niSAdacaMdra', 'priyAMzu pAThaka' (25-7-1926): vivecaka. janma bhAvanagaramAM. 1943mAM maeNTrika. 1948mAM bI.esasI. 1953mAM banArasa hiMdu yunivasiTImAMthI hiMdI viSayamAM ema.e. 1951-55 daramiyAna mahilA koleja, 19155-63 daramiyAna zAmaLadAsa koleja, bhAvanagaramAM adhyApaka. 1963thI gAMdhI mahilA kolejamAM AcArya. 'premacaMda' (1965) ane 'kabIranA vArasa' (1973) emanA caritragraMtha che. "suMdaram nAM kAvyo' (1976) emanuM saMpAdana che. .TI. trivedI jitendrakumAra vijayazaMkara (15-5-1925): caritrakAra, janma jetapuramAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa. jahAMgIra TesTAila milsa, amadAvAdamAM juniyara AsisTanTa. 'saMnyAsI' (1976) emano caritragraMtha che. ca.TA. trivedI jeThAlAla nArAyaNa, kavirAja TI. je. nArAyana' (25-2-1988): janma rAMdhejA (ji. gAMdhInagara)mAM. prAthamika zikSaNa vatana rAMdhejAmAM. mAdhyamika zikSaNa vaDodarA-amadAvAdamAM. 1927mAM maeNTrika. 1943mAM IndoranI krizciyana kolejamAMthI arthazAstra, itihAsa, rAjayazAstra viSayo sAthe bI.e. vaDodarA mahesUlI khAtAmAM 1928thI 1943 sudhI kArakuna ane sarkala IspekaTara. 1943 thI 1956 sudhI nAyaba mAmalatadAra. 1956 thI tAlukA adhikArI. 1959 thI, bAvaname varSe svaicchika nivRtti lIdhA pachI gAMdhIprerita AdarzAthI grAmanivAsa. 'pAMkhaDI' (1938) ane 'maMdAramAlA' (1963) jevA mukatakasaMgraho tathA "alakA' (1949) ane "paMcama' (1977) jevA gujarAtI sAhityakoza -2 :197 For Personal & Private Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ trivedI jayesanA yazavaMta-trivedI narmadAzaMkara jaTAzaMkara rUpa che. apArthiva snehanA ramaNIya darzanane AlekhatuM prathama kAvya 'vibhAvarI svapna' (1854) emAMnAM kalpanAzakita, citrAtmaka varNanA, saMskRta tathA taLapadI bAnImAM pragaTa thanuM bhAvamAdhurya jevA guNone lIdhe noMdhapAtra che. kAvyanA varastuvinyAsamAM kayAreka zithilatA ane kRtrimatA anubhavAya che, tema chatAM emanI pratimAno uttamAMza kyAM pragaTa thayo che tyAM arvAcIna UrmikavitAno aNasAra jovAya che. 'mitrane viraha' (1895) keTalAMka saudaryamaMDita vargane ApanuM karANarasapradhAna kAvya che. vedAnI dRSTithI brahmasvarUpanuM nirUpaNa karatAM 108 padonA saMcaya 'svarUpa puSpAMjali' (1901)mAM ApaNA saMtakavionI lAkSaNika baLakaTa bAnInA sUra saMbhaLAya che. 'kalApIne viraha' (1913)mAM kalApInA mRtyu nimitte racAyelI karaNaprazastimAM mitranA virahanI saMvedanA hRdayasparzI rIte vyakata thaI che. uparAMta emAM gahana AdhyAtmika anubhUtine pragaTa karatAM bhajano-padA paNa saMkalita thayAM che. ni.vA. trivedI da. yu.: bALamA... garikRti 'maharSi dadhIci'nA katAM, kau.bra. trivedI dayAzaMkara dayArAma: cha pravezanuM nATaka 'vidyAvitam athavA phatehakhAnanI phajetI' (1898)nA kartA. kAvyasaMgrahe tema ja "gAMdhInirvANa nAkhyAna' (1950) emaNe ApyAM che. 'kAcAM phala' (1932), 'nayananAM nIra' (1933), 'ravakhareNuM (1951) ane 'palAzapuruSa' (1954) emanA navalikAsaMgraha che; to 'surekhA' (1940), "raMbhA" (1941), "dharatInuM mANeka' (1976) vagere sAmAjika tathA 'samrATa vikrama' (1940), 'rAjazeSa' (1946), 'bhagavAna pataMjali' (1968), 'puSyamitra kalki' (1971) vagere aitihAsika navalakathAo che. 'smaraNacitra (1968) emanI AtmakathAtmaka kRti che. 'lokasahityakoza' (1978) ane 'saMtasAhityakAza' (1984). e emanuM gujarAtI kozasahityakSetre mUlyavAna pradAna che. 'maMgalA' (1979)mAM sAhityika lekhe ane 'lekasAgaranI lahera (1980)mAM lekasAhitya paranA lekhe che. emaNe bhAlaNa, dhIro, nikuLAnaMda ane bhojA bhagata paranAM saMpAdana tema ja tulasI, kabIra inyAdi paranI bAlamAm bhakinacaritramAlAnAM puratA ApyAM che. "acalA' (1943) ane 'niraMjanA' (1944) emanA anuvAdagraMtha che. A uparAMta vanaspatizAstra ane vaidaka para paNa emaNe pustako lakhyAM che. ra.TI. trivedI jayensanA yazavaMta (4-7-1949): kavi. janma paDaghAmAM. vatana porabaMdara. 1973 mAM bI.e. 1975mAM ema.e. pAlagharanI kolejamAM adhyApaka. 'prAnta' (1983) emanA kAvyasaMgraha che. caM.TI. trivedI tanasukha jagannAtha (20-10-1914): kavi. janma bhAvanagaramAM. 1935mAM gaNita ane bhautikazAstra viSayo sAthe phargyusana koleja (pUnA)mAMthI bI.esasI. 1942mAM vaDodarAthI bI. TI. 1935thI bhAvanagara jillAnI vividha mAdhyamika zALA mAM zikSaka. 1954 thI nivRtta thatAM sudhI bhAvanagaranI Ava Da hAIskUlamAM zikSaka, emaNe be kAvyasaMgraha 'arcanA' (1962) ane 'nayana-sudhA' (1963) ApyA che. kau.bra. trivedI tribhuvana premazaMkara, 'masta kavi' (23-9-1865, 27-7-1923): kavi. janma bhAvanagara jillAnA mahuvAmAM. prAthamika pAMca dhoraNa sudhI abhyAsa. saMskRta, phArasI tathA aMgrejI sAhitya ane yogamArganA abhyAsI. lAThI, bhAvanagara ane rAjakoTanA rAjayAzrayI kavi, samakAlIna mastaraMgI kavio maNilAla, bAlAzaMkara tathA kalApInI gajhalomAM pratIta thatI sUphIvAdanI asara A kavinI 2canAomAM paNa varatAya che, chatAM bhakitasaMpradAyanI - khAsa karIne gorakha saMpradAyanI asara savizeSa jaNAya che. Ama, agamanigamanI anubhUtinI masatIne-AnaMdomine nirUpatAM ane svAyatta pratibhAzakitane saMsparza pAmelAM emanAM kAvyonavaprasthAna trivedI dalachArAma lakSmIrAma: 'kAvyasubodha ane zabdArthasaMgraha' (1908) tema ja prasaMgakathAonA saMgraha bAdhalaharI' (1925) -nA kartA. trivedI dinamaNizaMkara veNIzaMkara: ramUjI vAtanI pustikA 'hAsyarasane bhaMDAra': 1 (1908) tema ja padyakRti 'tApI tra' (1911)nA kartA. kau... trivedI dineza : navalakathA "sauMdarya ane lAlasA(1966) nA kirtA. kau.vya. trivedI narmadAzaMkara : gujarAtI'nA bheTapustaka tarIke prakAzita thayela, 1857nA baLavAnA mukhya prasaMga para AdhArita, vArtA-tattvanI tulanAe itihAsa para vizeSa madAra rAkhatI aitihAsika navalakathA 'mahArANI lakSamIbAI' (1934) nA kartA. trivedI narmadAzaMkara jaTAzaMkara (25-8-1914) : vatana bhAvanagara. muMbaI yunivarsiTImAMthI ema.e. prAraMbhe vaLIA ArTsa koleja, bhAvanagaramAM, pachI keTaleka vakhata seminAtha koleja, verAvaLamAM AcArya. kAvyasaMgraha 'kisalaya' (1954) emanI pAsethI maLe che. kau.bra. 198: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ trivedI narmadAzaMkara nathurAma-trivedI prakAza drumana kau.. trivedI narmadAzaMkara nathurAma: padyakRti "kaLiyuganI kahANI ane emane mahAnibaMdha 'maDiyAnuM akSara kArya' (1979) prakAzita bhakitane mahimA' (bI. A. 1964)nA kartA. thayelo che. kau.. trivedI navalarAma jagannAtha, DAberI', 'poNIpacIsa', "vaineteya' trivedI nAnAlAla maganalAla: padyakRti "aMbAjI mAtAnuM varNana (11-10-1895, 18-5-1944): vivecaka, hAsyalekhaka, ' (1903)kartA. saMpAdaka. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa vaDhavANa kempamAM. 1914mAM ka. . maeNTrika. 1920mAM bI.e. pachI lAlazaMkara gujarAta mahilA trivedI niraMjana manubhAI (8-7-1938): hAsyalekhaka. janma pAThazALAmAM adhyApaka. daramyAna 1926mAM ema.e. gujarAtI sAvarakuMDalAmAM. 1960mAM arthazAstra-mAnazAstra viSayo sAthe sAhityasabhAnA maMtrI tarIke vIsa varSa sevA. amadAvAdamAM bI.e. 1963mAM elaela.bI. zarUAtamAM kalArka, pachI janiyara avasAna. InspekaTara ane 1970thI 'senTrala benka ova inDiyA'mAM emaNe potAnI lekhanapravRttino AraMbha araviMda ghepanA ophisara. baMgALI graMtha kArAvAsanI kahANI' (1921)nA anuvAdathI karyo. 'baMgAvalokana yAne' (1972) ane paheluM sukha te jAte hasyA' keTalAMka vivecano' (1934), 'navAM vivecana' (1941) ane zeSa ' (1981) emanAM hAyabhaMganAM pustako che. vivecana' (maraNottara, 1947) e emanA vivecanalekha-saMgrahA e.TI. che. emanA lekhe vizada tathA vigatapracura hoya che. uparAMta - trivedI nIlAMga : sacitra bALavArtAonI pustikAo 'keka' (caMdra taTasthatA, spaSTavakatRtva ne bahuzrutatA paNa jovA maLe che. kalApI, trivedI sAthe, 1972), 'tADakAvadha' (caMdra trivedI sAthe, 1972) kAna, nhAnAlAla ane munazInI kRtio vizenAM emanAM lakhANo vagerenA kartA. noMdhapAtra che. ketakInAM puSpo' (1939) ane "parihAsa' (maraNottara, 1945)mAM rAjakIya, sAmAjika, sAhityika ane zaikSaNika trivedI nehA : sAMprata bhAvavizva ane prayogalakSI abhigama satronI UNapane hAsya-kaTAkSanuM lakSya banAvatA emanA haLavA dAkhavatI tevIsa navalikAono saMgraha 'doDI jatA zabdo nibaMdhe ane pratikAvyo graMthastha thayAM che. emAM ukitavaicitrya, ' (1976)nAM kartA. zabdaramata, cakA ane atizakita dvArA hAsya-kaTAkSa vyakata ko.bra. thayAM che. 'kalApI' (1948) e emaNe prApta mAhitIne AdhAre trivedI padmA : kathAtmaka gadyakRti 'mATInA deva'nAM kartA. lakheluM, kavi kalApInA jIvana ane praNayasaMgharSane AvarI levuM rocaka jIvanacaritra che. trivedI parAjaya : sacitra bALavArtA 'parazurAma parAjaya' (candra navalarAmanI anya mahatvanI sAhityasevA emanAM saMpAdana trivedI sAthe, 1972)nA kartA. che. TippaNa ane svataMtra maMtavyonI AgavI mudrAvALuM pustaka 'jayaMtI vyAkhyAno' (1940), buddhiprakAza' sAmayikamAM prakAzita, trivedI pinAkina (1910, 23-10-1988): kavi. zAMtiniketanavividha viSayone sparzatA lekhone AvarI letuM pustaka "buddhiprakAza mAM ravIndra saMgItanI tAlIma. nyU erA hAIskUla, muMbaImAM lekhasaMgraha' - bhA. 1, 2 (anaMtarAya rAvaLa sAthe, 1941, zikSaka. ravIndra saMgItanA prasAraka. reDiyo-dUradarzananA mAnya gAyaka, 1942), zAmaLanuM mUlyAMkana karatuM pustaka "zAmaLanuM vArtAsAhitya breIna hemarejane kAraNe dilhImAM avasAna. kalApInI kavanapravRttine mUlavatA graMtho "grAmamAtA ane bIjAM 'prasAda' (1984) emane kAvyasaMgraha che. kAvyo' (1938) tathA 'hRdayatripuTI ane bIjAM kAvyo' (1939). caM.To. eTalAM mukhya saMpAdane che. 'samAjasudhArAnuM rekhAdezana" trivedI pipaTalAla traMbakalAla; padyakRti 'bhRgukuLa bhUSaNa mahIpa (1934) e dastAvejI pustaka, zikSaNanuM rahasya" e anuvAda, mArakaMDeyanuM tapobaLa' (1936) na kartA. anya sAthe maLIne saMpAdita kareluM "mAnasazAstra', 'briTiza sAmrAjayane arvAcIna itihAsa' ane 'hindanuM navuM rAjaya- trivedI prakAza damana (11-7-1946): navalakathAkAra. janma ti baMdhAraNa" jevAM itara pustako paNa emaNe ApyAM che. amadAvAdamAM. 1963mAM esa.esa.sI. 1967mAM bI.esasI. bA.ma. 1969mAM ema.esasI. 1977mAM yunivarsiTI oNva ekana trivedInavInacandra(16-6-1943): vivecaka. janma vatana jaMbusara- ohAyo (yu.esa.e.)mAMthI polimara kemisTrImAM pIeca.DI. mAM. 1960mAM maeNTrika. 1965mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1974-78 daramiyAna ohAyomAM risarca AsisTanTa rahyA pachI 1967mAM ema.e. 1976 mAM saradAra paTela yunivarsiTImAMthI 1978-79 mAM AI.pI.sI.esa.mAM vijJAnI. 1979-84 darapIeca.DI. 1969thI adyaparyata vividha kolejomAM gujarAtInA miyAna muMbaImAM nosilamAM siniyara Tekanikala savisa oNphisara, adhyApaka. 1984 thI rIpIrUpa paoNlimarasTamAM Tekanikala DirekaTara, kau.. ka.. gujarAtI sAhityakoza -2 :199 For Personal & Private Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ trivedI pratAparAya gopAlajI - trivedI bhAnumatI dalapatarAma jekazana simphanI' (1983) navalakathA uparAMta emaNa 'sImAnuM vaDodarAmAM prAcIna kAvyamALA'nA khAtAmAM kAmagIrI. 1882 mAM AkAza' (1986) laghunavala paNa ApI che. baMnemAM amerikA- *gujarAta mAsika patra', 1883mAM 'trimAsika TIkAkAra', 1888 vAsIonI vArtA che. -mAM kAThiyAvADI' sAptAhika ane 1980mAM 'vidyAvinAda'mAsika caM.To. zarU karelAM. trivedI pratAparAya gopAlajI (17-10-1935): kavi. vyAkaraNa dalapatazailIne 'saMpavijaya' (1868) pachI emaNa 'vidhavA kAra. janma mAMDavI (kaccha)mAM. bI.e., bI.eNDa. zeTha jI. TI. vilApa' (1872) ane 'bhavAnI kAvyasudhA' (1877)mAM narmadahAIskUla, mAMDavImAM zikSaka, zailI akhatyAra karelI. 'kRpagaviraha' (1876) karasanadAsa mULajI 'karachI kAvyakalApa' (1957), 'kalAdhara kRSaNa' (1967), 'merajA paranI karuNaprazasti che. A uparAMta, 'anaMtajI amarajInuM malAra' (1976) emanA kAvyagraMtha che; to 'kacchI - madhyama caritra', 'gaurIzaMkara ojhAnuM caritra' tema ja'kamaLAkumArI', 'kuMvArI vyAkaraNa' (1966), 'karachI dhAtukoza' (1975), 'bRhad kacchI kanyA', 'soraThI seminAtha' jevI navalakathAo emanA nAme che. zabdakoza': prathama viDa (1981) emanA anya graMtho che. 'sudAmAcaritra' emanuM paMcAMkI nATaka che; te 'gujarAtI jUnAM ni.. gItA' (1912) emanuM lokagItonuM saMpAdana che. trivedI prabhAkara : navalikAsaMgraha 'nimitta' (1978)nA kartA. caM.To. ni.vA. trivedI bhAnuzaMkara bhoLAnAtha ('6-1-1935): kavi. navalakathAtrivedI prANazaMkara chaganalAla: 'raticaMdra nATakanAM gAmanA' (1955) kAra, nATakAra. janma gAMdhInagara jillAnA vAvAlamAM. 1949mAM -nA kartA. maeNTrika. 1955mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. ni.. 1967mAM e ja viSayomAM ema.e. uttara gujarAtanA laMca trivedI prANazaMkara bhagavAnajI : sAmAjika navalakathA 'mAhitIcaMdra ane kheravAmAM nava varSa zikSaka, 1962-63mAM sAbarakAMThAnA ane savitA' - 1 tathA paurANika nATaka 'surekhAharaNa athavA citroDAnI skUlamAM ane 1963-69 daramyAna uttara gujarAtanA kSatriyavijaya nATaka' (1903) nA kartA. pratApanagaranI skUlamAM AcArya. 1970thI Aja sudhI gujarAta ni.vA. lAM sosAyaTI saMcAlita kolejamAM prAdhyApaka. trivedI phUlazaMkara zaMbhurAma : 'jarathustamitra kAvyamALA' (1926)nA alasaMgamanA' (1975) kAvyasaMgrahanI ziSTa vRrsidhamAM racAyelI temanI racanAomAMnI ghaNI racanAo AsvAdya che. ni.vA. Adima tema ja grAmINa saMvego sAthe premanI ane vaMdanAnI anubhUti ekaMdare svAbhAvikatA ane sAdagInI pratIti karAve trivedI bAbubhAI: bALako mATe lakhAyelI agiyAra nATikAonA che. 'saMgata' (1975) emanA geyagItAne saMgraha che. rasaMgraha 'bAla vivekAnaMda' (1965)nA kartA. eka hatuM amadAvAda' (1981) navalakathAmAM nAyakanA prathama ka.. puraSa saMvidamAMthI UbhI thatI amadAvAdanA vaiyakitaka sthaLa ane trivedI buddhizAMkara chaganalAla, ''dAna', 'svAmI dharmacaitanya' kALanA mijAjanI chabIo che; zALAnA graMthapAlathI adhyApaka (8-8-1937): janma dhrAMgadhrAmAM. ema.e., bI.eDa. amarasiMhajI banavA sudhInA tema ja jAtIyatA ane putrI mRtyu parvatanA vividha hAiskUla, vAMkAneramAM zikSaka. anubhUti-staro che; to A sarvane bolAtI vartamAna bhASAnI 'parikara pArane koNa' (1983) emanA kAvyasaMgraha che. vividha upaziSTa sAmagrI sudhI kheMcI jatA klaba paNa che. 'Arajhu' (1973) emanuM saMpAdana che. 'zAlavana' (1984) epitAnI hUMpha vagara nabaLI Arthika sthiti - caM.To. vacce eka vilakSaNa yuvatInA kizorAvasthAmAM phUTelA praNayanI trivedI bharata (1944) : kavi. 1967mAM arthazAstramAM anusnAtaka. navalakathA che. bolacAlanA gadyane kathAnA sAhityika gadyanI atyAre zikAgo najIkanA smigaphIlDamAM vasavATa. koTie pahoMcADavAno yatna noMdhapAtra che. 'hastarekhAnAM vamaLa' (1988) emano kAvyasaMgraha che. 'menTa' (1974)nAM cha ekAMkIomAM Adhunika saMvedanA caM.To. ane rUparacanAnI sabhAnatA sAthe saMkalanAnuM rAtatya che. grAmINa trivedI bhavAnIzaMkara aMbAzaMkara : 'urvazI nATaka - bhASaNa tathA bolInuM ane prahasananuM tattva ahIM kasabathI gUMthAyuM che. gAyana sameta' (1915) nA kartA. caM.To. * ni.vI. trivedI bhAnumatI dalapatarAma : sAmAjika navalakathA 'jayoti' trivedI bhavAnIzaMkara narasiMharAma (6-6-1888, 3-5-1921): (1923) tathA baMgALI parathI anUdita nATaka misarakumArI' kavi, nATakakAra, caritrakAra, aMgrejI be gheraNa sudhIno abhyAsa. (1922)nAM kartA. ni.. karasanadAsa mULajIne prabhAva. dayAnaMda sarasvatIne samAgama. kartA. 200: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ trivedI bhUpendra bAlakRSaNa-trivedI manubhAI tribhuvanadAsa trivedI bhUpendra bAlakRSNa (9-9-1913): vivecaka, saMpAdaka. janma suratamAM. 1930mAM maeNTrika. 1934mAM saMskRta viSaya sAthe bI.e. 1936 mAM saMskRta-gujarAtI viSayomAM ema.e. 1937thI 1972 daramyAna IsmAIla koleja, muMbaI, aMliphansTana kaeNleja, muMbaI ane gujarAta koleja, amadAvAdamAM jude jude samaye adhyApana. thoDo vakhata 'zrI phesa gujarAtI sabhA saimAsikanA saMpAdaka. paricayapustikA "akhAnI kavitA' (1969) tema ja "akhA' (gujarAtI graMthakAra zreNI, 1978) ane 'akhe' (sAhitya akAdamI, 1982) emanAM mukhya pradAna che. emaNe karelAM saMpAdanomAM 'akhegItA' (1958), 'lIlAvatI jIvanakalA' (1961), 'naMdazaMkara jIvanacaritra' (1961), 'mIrAMnAM pado' (1962), 'mIrAMbAInAM vadhu gujarAtI pado ane jIvanakavana' (1969), 'zivadAsakRta kAmAvatI' (1972), 'akhA bhagatanA chappA' - daza aMga (1972) vagereno samAveza che; to sahasaMpAdanomAM 'naraharikRta jJAnagItA' (1964), 'akhAkRta anubhavabindu' (1964), 'pRthvIcandracarita' (1966), mAdhavAnala kAmakaMdalA prabaMdha' -aMga 6 (1975), 'akhA bhagatanA chappA' -bhA. 1, 2, 3 (1977, 1980, 1982), 'akhA bhagatanAM gujarAtI pada' (1980) vagere ullekhapAtra che. emaNe 'prAkRta bhASAo ane apabhraMza' (1954), bharatamuninATayazAstra' -adhyAya 1 thI 7 (1967) jevA anuvAdagraMtho pANa ApyA che. e.TI. trivedI bhUpendra bhALAnAtha (22-10-1936): navalakathAkAra, vArtAkAra. janma vaDodarAmAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa, AkAzavANI, rAjakoTamAM sahAyaka nirmAtA. nibaMdha pustako 'anukaMpA' (1968) ane 'anaMtane zabda (1984), vArtAsaMgraha "huM' (1968) tathA navalakathA "agni- puruSa' (1984) uparAMta 'citraparI' (1967) jevuM bAlopayogI pustaka emanA nAme che. caM.To. trivedI maganalAla gaNapatarAma: 'jJAnadhi ke zrI kRSaNagAna' (1913) nA kartA. nava bhAgamAM vaheMcAyela 'ujeNI nagarI ne vikrama rAjA' (1959) -mAM kathAtatvane dora barobara jaLavAI rahe che. za.vi. trivedI maNilAla: nibaMdhasaMgraha 'amUlya taka' (1934)nA kartA. ni.. trivedI maNilAla jAdavarAya (1873, ~): anuvAdaka, nibaMdhakAra. vetana kapaDavaMja.aMgrejI cha raNa sudhIno abhyAsa. yuDiziyala khAtAmAM nokarI. 'gAyatrI arthaprakAza' (1914), 'sAmavedanuM padya tathA vivaraNa" (1925), 'tArA kavaca' (1927), 'gAyatrI mAhAtma' (1933) vagere emanA graMthA che. pa.mAM. trivedI maNilAla tribhuvana, 'pAgala' (1889, 14-1-1966): | nATayakAra, vatana trApaja. zALAnA abhyAsa svalpa. nirIkSaNa, vAcana ane anubhavanA baLe nATayalekhana. 1911thI nATayalekhanano AraMbha. AjIvikA arthe muMbaI prayANa. mahArASTramAM paNa emanA nATakanA prayogo thayelA. jUnI raMgabhUminA saphaLa dhaMdhAdArI nATyalekhako paikInA teo eka che. vizeSata: aitihAsika tema ja sAmAjika viSayavastuvALAM lagabhaga 125 jeTalAM nATako emaNe lakhyAM che. emanAM aitihAsika nATako paikI "rA' mAMDalika' (cA. A. 1919), 'soraThI siha', 'samudragupta', 'ahalyAbAI tathA sAmAjika nATako paikI saMsAralIlA', 'vArasadAra', 'adhikArI' vagere atyaMta lokapriya banelAM. nATayalekhanamAM zailI tathA viSayavastu saMdarbhe urdU tathA marAThInI asara emaNe jhIlI hatI. 5.nA. ni.va. trivedI maNilAla maganalAla: pAMca ratno' (1911) tathA mevADA mahodadhimaMthana ane kaLiyuganA camatkAro'(1909)nA kartA. ni.. trivedI manubhAI tribhuvanadAsa, 'saroda', 'gAphila' (26-7-1914, 9-4-1972) : kavi. janma rAjakoTamAM. vatana mANAvadara. mAdhyamika zikSaNa rAjakoTanI AlphraDa hAIskUlamAM. jUnAgaDhanI kolejamAM abhyAsa. elaela.bI. thaIne vakIlAta karyA bAda nyAyakhAtAmAM nyAyAdhIzapade. surendranagara, naDiyAda, bhAvanagara, junAgaDha, morabI, rAjakoTa, goMDala vagere sthaLe kAmagIrI karyA bAdaaMte smola kaeNjha kaoNrTa, amadAvAdamAM nyAyAdhIzapade. amadAvAdamAM hRdayarogathI avasAna. emanI kavitvazakita mukhyatve bhajana-gajhalamAM vyakata thaI che. 'rAmarasa' (1956) ane 'suratA' (1970) emanA bhajanasaMgraho che. AdhyAtmika rahasyachAyAthI aMkita emanI padAvalImAM saurASTranI bhajana-paraMparAno pAsa che; to emanA baMdagI' | (1973) gajhalasaMgrahamAM paraMparAnI sAdagInuM AkarSaNa che. caM.To. trivedI maganalAla zyAmajI, 'mayUra': vArtAkAra. 'soraThI gAthA' (1938) soraThanI dharatInI protsAhaka kathAo rajU kare che, to svaccha vArtAzailI dharAvatI 'cArAnI vAto' (1942) vArtAsaMgrahanuM kathAvastu saurASTranA madhyakAlIna lokajIvanamAMthI vINavAmAM AvyuM che. garuDano vRttAMta rajU karatI 'sarpayajJa' (1944) paurANika kathAvastu dharAvatI vArtA che. jaMgalano rAjA' (1946) lakakathAnI paddhati apanAvatI hovA chatAM sAhasa ane adbhuta camatkArothI yukata parIkathA che. lokavArtA para AdhArita, paga bALako ane alpazikSita prauDho samajI zake tevA hetuthI lakhAyela, gujarAtI sAhityakoza- 2 : 201 Jain Education Intemalional For Personal & Private Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ trivedI manahara ratilAla trivedI yazavaMta rAmazaMkara ki.bra. trivedI manahara ratilAla (4-4-1944): kavi. janma dhIrANA trivedI mAdhavalAla girijAzaMkara : "nAgarI gItAvalI' (1980)nA (ji. amarelI)mAM. 1963mAM lokabhAratI, saNosarA (ji. kartA. ni.vA. bhAvanagara)mAMthI gujarAtI viSaya sAthe snAtaka. 1977mAM saurASTra yunivarsiTImAMthI e ja viSayamAM ema.e. 1965 thI 1968 trivedI mAnazaMkara bahecaralAla: sudhArAlakSI kathAkRti 'svapnasudhI mahilA adhyApana maMdira, sAvarakuMDalAmAM adhyApaka. 1968 darzana' (1922)ne kartA. -thI 1970 sudhI kasturabA Azrama saMcAlita vinaya maMdira, ni.vo. traMbAmAM zikSaka. 1970thI Ara. je. eca. hAIskUla, DhasA trivedI mAMjabhAI bha.: kanuhalapreraka rasika navalakathAo "vadhUvadhI jaMkazanamAM zikSaka. (1892), kalaDerana' (1893), sADA traNa lAkha' (1894) ane emanA kAvyasaMgraha 'mAMsUjhaNuM' (1968)nI racanAomAM yuddhavihAranA kartA. karelA gajhalanA prayogamAM prAraMbhika maudhdha vizeSa che. A ni.. pachIno saMgraha 'tane sonAnA deza ghaNI khammA' (1971) che. trivedI mIra: praNayanI saMgharSapradhAna ane sukhAna navalakathA 'phUlanI naukA laIne' (1981)mAM mukhyatve gIta ane gajhala 'kalApraNaya' (1962) nAM kartA. prakAranI racanAomAM grAmaprakRtinA sparzavALI racanAonI geyatA tema ja emAM vyakata thate vyatItAnurAga noMdhapAtra che. trivedI mULajIrAma prANazaMkara : "zrIkRSNarAsamALA' (1911)nA sAhityasarjana' (1968) emanA vivecanagraMtha che. kartA. ni.vA. trivedI mahAsukhabhAI narabherAma (19-6-1877,-): kavi, nATaka trivedI mULazaMkara haragoviMdadAsa, 'pUjaka' (24-1-1929): janma kAradalapatarAma pAse kAvyazikSaNa pAmelA A kavie padyAtmaka bhAvanagaramAM. 1946 mAM maeNTrika. 1948thI vesTarna relava, kaTAkSakAvya "pakSIsamAja' (1907), dIpotsavIne harSa yA divALI bhAvanagara DivijhanamAM relave gArDa. pachI heDa Trena-kalArka ane (1895), pUrve Apela vyAkhyAnane vividha mAtrAmeLa chaMdomAM atyAre yArDamAsTa. DhALatuM 'AryodayanI utkaMThA ane dezanI caDatI paDatInAM kAraNo 'tamArA gayA pachI' (1974) ane 'tamArA AvatA pahelAM (1877) jevI padyakRtio ApI che. A uparAMta emaNe (1983) emanA gajhalasaMgraho che. 'satyavijaya'nA bheTapustaka rUpe vIrarasapradhAna gadyapadyAtmaka caMTo. triaMkI nATaka 'candralekhA' (197), vArtAvAridhi' mAsikamAM trivedI motIlAla narasiMharAma : "saMgItasumativilAsa nATaka' pragaTa thayelAM 'satI cAMdAyanI maMdAyanInuM AkhyAna yAne mAnavadharma" tathA tenuM nATayarUpAMtara kamaLAlakSmI' tema ja "megharAjAne (dvivedI amathAlAla sAthe, 1902)nA kartA. vinaMtIpatra, 'zivasvayaMvara ane dakSatyAga" tathA "zikayonI ni.ve. laDAI' jevI gadyakRtio paNa ApI che. trivedI mehanalAla pUrNacaMdra: "mehana bhajanamALA' (1956) nA ka.bra. katAM. trivedI mahendra revAzaMkara, 'nAnAkAkA', "mahendra bhAradvAja (21-3-1933) :janma bhaMDAriyA (ji. bhAvanagara)mAM. 1953mAM arthazAstra viSaya sAthe bI.e. 1954mAM bI.koma. 1956 mAM arthazAstra viSayamAM ema.e. 1950thI adyaparyata 'muMbaI samAcAra' dainikamAM bALavibhAganuM saMpAdana. atyAre "gujarAta gajheTiyaramAM nAyaba saMpAdaka. emaNe vItI gaI e rAta' (1985)mAM prasaMgakathAo ApI che, tema ja e uparAMta keTaluMka bALasAhitya rahyuM che. caMTo. trivedI maMgalAgaurI jeThAlAla (1912, 30-8-1989): kozakAra, janma mahesANA jillAnA vAsaNA caudharImAM. zALA-mahAzALAnuM zikSaNa lIdheluM nahIM paNa lokasAhitya ane madhyakAlIna sAhityamAM ni.vo. trivedI yazavaMta rAmazaMkara (16-9-1934) : kavi, vivecaka, nibaMdhakAra. vatana mahuvA. 1956 mAM arthazAstra-AMkaDAzAstra viSayo sAthe bI.e. 1965mAM gujarAtI viSayamAM ema.e. 1979mAM pIeca.DI. atyAre muMbaI yunivarsiTInA gujarAtI vibhAganA adhyakSa. yuropa, amerikA, kaeNneDA vagere dezone pravAsa. 1978 ne seviyeTa laeNnDa nahera eNvorDa. kSitijane vAMsavana' (1971) ane 'pariprazna' (1975) emanA kAvyasaMgraha che. Adhunika jIvananI saMkulatAne AdimatAnAM kalpane tema ja pratIko, purAkalpane dvArA nirUpatI kavitAmAM emaNe praNaya, prakRti ane dharatInI anekavidha chaTAone jhIlI che. baraphanI pharza nIce', 'buganaveliyA lavaMDeriyA', 'pAramitA!" ke huM, pula ne vasaMtanI rAta!' yA te "mAro phUlane beTa laIne!' jevI keTalIka racanAomAM A vaiyakitaka mudrA aMkita thayelI jovAya che. paridevanA' (1976) ane pazcima anukrame priyakAnta maNiyAranA avasAnanimitta ane videzanA ruci. "lokasAhitya zabdakoza' (anya sAthe, 1978)nuM saMpAdana emaNe kareluM che. caMTo. 202: gujarAtI sAhityakoza-2 For Personal & Private Use Only www.alinelibrary.org
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ triveMdI rajanIkAnta aMbAlAla - trivedI ramezacaMdra maMgaLabhAI pravAsanimitte lakhAyelAM kAvyonA saMgraha che. "AzleSA AnaMdazaMkara dhruvanA sahavAsanA pratyakSa pariNAmarUpe lakhAyeluM (1988) tAjetarano kAvyasaMgraha che. 'parizeSa' (1978)mAM AcArya AnaMdazaMkarabhAI : jIvanarekhA ane saMsmaraNA' (1941) emanAM eka jeTalAM pratinidhikAvyonuM pramodakumAra paTele AnaMdazaMkaranuM caritra banI zakayuM nathI paraMtu emanA caritra saMpAdana karyuM che. prAMbitA' (1981) e kavinI che ttera racanA- mATenI paryApta sAmagrI pUrI pADe che. A pustakamAMnAM saMsmaraNA. nA judAjudA vivecako pAse karAvelA AsvAdone rameza mAtra prasaMgalakSI na banatAM veda ane vedAnta, upaniSado ane zukale saMpAdita karele graMtha che. kavitAne AnaMdakoSa' (1978) darzana tathA aMgrejI ane saMskRta sAhitya vizenI jJAnavAtanuM ane 'jhummaro' (1976) e be emanAM vidyArthIbhagya kAvya- nirUpaNa kare che. nArada bhAradvAja ane brahmA sAthenA vAlmIkinA AvedanAM pustaka che. kAvyanI paribhASA' (1978) sAhityanI saMvAdarUpe lakhAyela 'vAlamIkinuM paMdarzana' (1934)mAM kathAsaMjJAo vizene emane vistRta adhyayanagraMtha che. IdhikA' tmaka nirUpaNa che. pravAsanAM saMsmaraNo' (1933) tathA 'smRti ane 'azeSa AkAza' (1988) emanA vivecanasaMgraho che. ane darzana (1938)mAM lekhake himAlaya, dAjitaliMga, zilAMga kavitAnI jema vivecanamAM paNa emane raMgarAgI abhigama ane kAzmIranAM sauMdaryalakSI varNane ApyAM che. A uparAMta, AgaLa tarI Ave che. sAhitya ane jIvananAM 'DAMka arthadarzana' (1949) graMthamAM 'gresaDAina goTa' (1982) emanuM videzapravAsanuM pustaka manuSyatvanI vibhAvanA, sAhityanuM svarUpa, saMskRta ane che. "thoDIka vasaMta DAMka bhagavAnanAM AMsumAM kavitAnI nikaTa gujarAtI sAhityanuM vivecana tema ja bhASA ane itihAsa jatI zailImAM lakhAyelA lalitanibaMdha che. 'ahisAnuM darzana' vagaranI vicAraNA thaI che. (1983), 'mana ane parabrahma' (1983), 'premadharmanuM jAgaraNa" (1983), 'pUrNatAnuM AcchAdana' (1983) vageremAM emane trivedI ratilAla zyAmajI: navalakathAlekhaka, vArtAlekhaka. emaNa, ciMtaka ane gadyakAra tarIkene paricaya maLe che. A sivAya prasiddha nATayakAra prabhulAla dvivedIe raMgabhUminAM saMsmaraNA vyAkaraNaviSayaka 'bhASAvihAra' (1963), sAhityika mulAkAtane jema lakhAvyAM tema 'raMgadevatAne caraNe(1951) mAM rajU karyA AvarI levuM InTarabU(1986) jevAM anya pustako paNa emaNe che. A uparAMta sAdI zailImAM moTe bhAge karuNarasanI pacIsa ApyAM che. sAmAjika vArtAo rajU karatA saMgraha "saMsAranAM sukhadu:kha' tema 'gAMdhIkavitA' (1969), svAtaMttara kavitA' (1973) "- ane sAmAjika navalakathA 'sejala' tathA hanumAnanI derI', 'saurASTrasAhitya' (1975) vagere emanA saMpAdanagraMtha che. pratiyuddha- darzana' ane 'pAtaLI sera' jevI kRtio ApI che. kAvyo' (1977), 'pAblo nerudAnI kavitA' (1981), "AMtararASTrIya kavio' (1983) vagere emanA anuvAdagraMtha che. trivedI ramaNalAla zaMkaralAla (24-1-1921): janma bhAvanagaramAM. 'yazavaMta trivedI - silekaTeDa poemsa' (1979), 'gujarAtI : ema.e., bI.eDa. vallabhavidyAnagaramAM eNjayukezana kolejanA laMgvija enDa liTarecara', 'dha bIkana lAITa' vagere emanAM - AcArya. bhAvanagara yunivarsiTInA upakulapati tathA ucca aMgrejI pustako che. mAdhyamika parIkSA borDanA adhyakSa.. emanI pAsethI bAlamAnasane paricaya ApatA prasaMge trivedI rajanIkAnta aMbAlAla, 'zrIkAnta': kathAkRti irAnanI varNavatI kRti "meghanepaniSada' (1982) maLI che. ni.vA. vAta' (1926) tathA 'jahAMnArA' (1953)nA kartA. trivedI ramaNika: 'vaijJAnika zabdasaMgrahanA kartA. trivedI raNachoDalAla mahAsukharAma: 'zI navalacaMdra varmA nATakanAM trivedI rameza ravizaMkara (18-11-1981): vArtAkAra, navalakathAgAyane' (1985) tathA rasika sAmAjika navalakathA 'kuMdana ane kAra. janma kaDI (ji. mahesANA)mAM. 1964 mAM gujarAtIkusuma athavA sudhArAne sArA ke phezanane mAra' - bhA. 1thI 3nA hindI viSayo sAthe bI.e. 1968 mAM gujarAtI-saMskRta kartA. viSayomAM ema.e. kaDInI skUlamAM suparavAIjhara. ni.vA. laghukathAkSetre emanuM viziSTa pradAna che. paristhitino virodha, trivedI ratilAla mohanalAla (24-3-1894, 24-4-1916): tajajanya vakratA ane karuNatA e emanI ladhukathAomAM vAraMvAra nibaMdhakAra, vivecaka, vatana ane janmasthaLa rANapura. prAthamika dekhAI AvatAM lakSaNa che. 'AThamuM pAtALa' (1980) ane ane mAdhyamika zikSaNa dhrAMgadhrAmAM. 1917 mAM gujarAta koleja- 'AIsabaga' (1985) emanA laghukathAonA saMgraho che. 'verAI mAMthI aMgrejI ane saMskRta viSayo sAthe bI.e. zarUAtamAM jatI kSaNo' (1983) emanI laghunavala che. zikSaka ane pachI phelozipa hAIskUlanA AcArya tarIke be varSa bhA.jA. gALI 1937mAM potAnI zALA nyU eNjayukezana hAIskUlanI trivedI ramezacaMdra maMgaLabhAI (23-6-1934): vivecaka. janma sthApanA. avasAnaparyata zikSaNa ane zALA saMcAlana. kheDA jillAnA lasuMdrA gAmamAM. 1960mAM gujarAta yunivarsiTI ni.va. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 2013 For Personal & Private Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ trivedI rasika maNilAla trivedI viSNuprasAda raNachoDalAla trivedI vijayAzaMkara kezavarAma: janma suratamAM. relavemAM nokarI. pachI revanyu khAtAmAM. kAvyabAnImAM narmadazAI baLa ane dalapatarAmanuM agAMbhIrya dharAvatA narmadanA A anyAyI kavie 'vijayavANI' (1878) kAvyasaMgraha tathA cinagraMtha sRSTisarva" - pUrvArdha (1896) ane neka nAmadAra" jevAM pustako ApyAM che. ca.To. trivedI vidyArAma vasanajI : jIvanacaritro 'dhUropanA suprasiddha | zikSaNa sudhArako' (1932), kamale kenUra' (1937), 'mArTina jUthara' (1939) tathA hindustAnI bhASAnI pAThayapustikAo 'hindustAnI bhASApraveza': 1, 2, 3 (1943)nA kartA. mAMthI gujarAtI mukhya viSayamAM ema.e. 1982mAM pIeca.DI. vallabhavidyAnagaranI nalinI enDa araviMda ArTsa kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. emanI pAsethI ziSTa, samabhAvayukata vivecanalekhone saMgraha dRSTibiMdu' (1980) maLyo che. emaNe "kAvyaparimala', 'kAvyasumana', 'peTalIkara : zIla ane zabda' (1976) vagere saMpAdana paNa ApyAM che. ni.vA. trivedI rasika maNilAla: paurANika kathAnaka para AdhArita nATaka 'rAdhAnuM rUsaNuM' (1973) nA kartA. ni.vA. trivedI rasikalAla popaTalAla : 'vIra bhajanasaMgrahanA kartA. ni.. trivedI lalitakumAra prabhulAla / lalita trivedI (9-8-1947): kavi. janma rAjakoTamAM. ema.bI.bI.esa. 'alaga' (1982) emano kAvyasaMgraha che. racaMTo. trivedI lallubhAI IzvaralAla: jAsUsI navalakathA 'ajaba khUnanA kartA. ni.vA. trivedI lAlajI kalyANajI: 'strIgarabAvaLI' (1923)nA kartA. ni.vI. trivedI lAlazaMkara raNachoDajI : 'saMgItaratnamALA' - bhA. 2nA kartA. ni.. trivedI vasaMtarAya mehanalAla : "bALAstavana' (1914)nA kartA. trivedI vAlajI govidajI: jAsUsI navalakathAo chUpI polIsa ane 'DiTekaTIva devendranA kartA. ni.. trivedI vAsudeva haradeva: bALapayogI pustaka 'mArkaDeyInA kartA. ni.. trivedI vijayakumAra : prasaMgakathAono saMgraha 'mArA anubhavo' (1956), caritrone saMgraha 'jIvImA' (1960), vArtAsaMgraha 'khuda bhagavAne kahyuM che? (1973) ane 'cIMthare vIMTavAM ratana" (1963) nA kartA. trivedI viSaNuprasAda raNachoDalAla, 'prerita' (4-7-1899): vivecaka, janma vatana umareThamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa borasada, ThAsarA, kapaDavaMja ane naDiyAdamAM. 1916 mAM naDiyAdanI gavarnamenTa hAIskUlamAMthI meTrika. e ja varSe amadAvAdanI gujarAta kolejamAM dAkhala thayA. AnaMdazaMkara dhruvanA adhyApane emanI abhyAsavRtti poSAI. 1920mAM saMskRta ane aMgrejI viSayo sAthe prathama vargamAM bI.e. thaI gujarAta kolejamAM dakSiNA phelo nimAyA. 1921mAM suratanI ema.TI.bI. kolejamAM aMgrejI ane saMskRtanA adhyApaka tarIke joDAyA. 1923mAM saMskRtagujarAtI viSayomAM ema.e. 1961mAM ema. TI. bI. kolejamAMthI nivRtta. 1944mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. 1945-1949ne narmadacaMdraka. 1962 mAM sAhitya akAdamI, dilhIno puraskAra. 1941 mAM gujarAtI sAhitya pariSadanA aMdherImAM maLelA adhivezanamAM bhASAvijJAna vibhAganA pramukha. 1949mAM jUnAgaDha adhivezanamAM sAhitya vibhAganA pramukha. kalakattA khAte maLela sAhitya pariSadanA adhivezanamAM 1961nA adhyakSa. 1971 mAM dakSiNa gujarAta yunivarsiTInI DI.liTa.nI mAnada padavI. 1974 -mAM sAhitya akAdamInI phelezipa. 'vivecanA' (1939) emane prathama vivecanasaMgraha. e pachI emanI pAsethI 'parizIlana' (1949), 'upAyana' (1961) ane sAhityasaMsparza' (1979) nAmaka vivecanasaMgraho maLyA che. emaNe 1946 mAM ApelAM Thakkara vasanajI vyAkhyAne arvAcIna ciMtanAtmaka gadya' (1950) mAM upalabdha thayAM che. 1960mAM gujarAta yunivarsiTImAM emaNe ApelAM gA. mA. tripAThI vyAkhyAnamALAnAM vyAkhyAne 'govardhanarAma : citaka ne sarjaka' (1963) nAme maLyAM che. emanI sAhityaruci mukhyatve aMgrejI sAhityanA parizIlanathI ghaDAyelI che. 1924mAM emanI pAsethI pahelo vivecanalekha maLyo che "sarasvatIcaMdra'. chatrIsa varSa pachI, 1960mAM govardhanarAma paranI vyAkhyAnamALAmAM emane upakrama 'sarasvatIcaMdranAM prabhAvaka to zodhavA-sAravavAno jaNAya che. "gavardhanarAmanI zailI' vizenA be lekhamAM emaNe e zailInI traNa bhUmikAonI sedAharaNa carcA karI che. anya vyAkhyAnalekhomAM emaNe trivedI vijayazaMkara himatarAma: rahasyakathA "nehalatA'(1915) nA kartA. trivedI vijyAlakSmI ha. (1888, 1913): maraNottara kAvyasaMgraha 'sva. vijayAlakSmInI kRtio' nAme pragaTa thayo che. caMTo. 204: gujarAtI sAhityakeza -2 For Personal & Private Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ trivedI vIramatI ramaNalAla - trivedI jalAla govardhanarAmanI dArzanika vicAraNA ane sAkSarabhAvanAnI tapAsa vAnuM che. vivecana vize emanA dRSTikoNa kautukarAgI che ane karI temanA jIvanatattvavicAranA upalakSyamAM 'sarasvatIcaMdra' ane vivecanane sarjanAtmaka AvipakAra mAnavAnuM emanuM valaNa che. 'snehamudrA'nI sarjakatAnuM mUlyAMkana karyuM che tema ja "sarasvatI- vivecakane teo 'jIvanaphilasUpha ane kalAphilasUpha' kahe che. " caMdranuM rahasya chatuM karyuM che. govardhanarAma vipaka vivecanAmAM emaNe saMskRta kAvyamImAMsAnA keTalAka vibhAvanI carcA paNa emanI tattvadarzI ne sauMdaryagrAhI vivecakazakitanAM subhaga karI che. emane rasasiddhAMta ane sAdhAraNIkaraNanI samagra carcA darzana thAya che. sAMprata sAhityanA saMdarbhe aparyApta lAgI che. emaNe saMskRta emanA pratyakSa sAhityavivecanamAM nibaMdhasAhityanuM emaNe kAvyazAstranI keTalIka saMjJAonI punavicAraNA karI tenI kareluM vivecana mArmika che. AnaMdazaMkara viSayaka lekhamAM temanA maryAdAo cIMdhI che ane e saMdarbhe maulika vicAraNA prastuta dharmacintanane avelekavAne prayAsa che. itihAsa digdarzana'nI karI che. samIkSAmAM emaNe ba.ka. ThAkoranI dIdRSTi ane dezabhakita tarapha arvAcIna sAhitya ane vivecanamAM kautukarAga' lekhamAM, dhyAna kheMcyuM che. "arvAcIna cintanAtmaka gadyanAM pAMca kalakattA khAtenA sAhitya pariSadanA adhyakSIya pravacanamAM tathA vyAkhyAnamAM sudhAra uparanA vivecanAtmaka ane dharmavicAra- 'arvAcIna ciMtanAtmaka gadyamAM emaNe vibhinna nimittoe dhArAo vizenA gadyanI sedAharaNa tapAsa che. hemacaMdrathI mAMDI vartamAna samaya sudhInA gujarAtI sAhityanA kavio ane kAvyasaMgrahonAM vivecanomAM emanI viSaya mukhya pravAhonI gatividhine Alekha dorI Apyo che. emaNe pasaMdagI sAmAnya staranI che, chatAM temAM emanI kAvyasamaja karelI gadyavicAraNA gujarAtI vivecanakSetre AgavI bhAta pADe nihita che. dalapatarAma, khabaradAra, 'zapa' vagere kavionuM emaNe kareluM mUlyAMkana ullekhanIya che. 'masyagaMdhA ane bIjAM nATako' emanI samagra vivecanAmAM kautukarAgI vivecanAnI vizeSatAo tathA "rAIne parvata' paranAM emanAM lakhANa emanI nATa- ane maryAdAo dRSTigocara thAya che. UMDI sUjha, mAmikatA, vivecananI sUjha pragaTa kare che. navalakathAmAM sarasvatIcaMdra uparAMta rasAnvita sauMdaryadRSTi, abhijAta rUcinI snigdhatA ane nirUpANa'gujarAtano nAtha'nI emaNe karelI samIkSA noMdhapAtra che. nI tAjapa e vizeSatAo che; to suzliSTatAno abhAva, emaNe graMthasamIkSAnuM kArya varSo sudhI ekadhAruM karyuM che. keTalIka kRtinuM khaMDadarzana, vAgmitA ane ekapakSI abhiniveza e uttama samIkSAomAM tulanAtmaka abhigama paNa jovA maLe che. maryAdAo che. vAdyAnvayanA viziSTa maroDomAM, lAkSaNika emanuM cittataMtra sUkSmasaMvedI ne sahRdaya hovAne lIdhe sAhitya- kAkuomAM, kalpanAprANita AkAMkSAmAM ane abhinivezAmAM katinI mUlyavattAne emaNe rasajJatAthI ane abhyAsazIlatAthI pragaTatA bhAvakomAM iSTa arthapiDane sAkAra karatI emanI grAhya karI che. emanAM aneka nirIkSaNa mArmika, vedhaka ane je te gadyazailInI vividha chaTAo jovA maLe che. sAhityakRtinA rahasyane anAvRtta karanArAM che. vivecanamAM emaNe vivecananI sAthe sAthe mukhyatve lekhana-kArakirdInA vivecakanA vyakitatvanI mudrA aMkita thavI joIe evI mAnyatAne prAraMbha kavitA, vArtA, sarjanAtmaka nibaMdha prakAranI keTalIka lIdhe emanAM graMthAvalokanamAM saMskAragrAhI aMze vizeSa che. racanAo karelI. 'bhAvanAsRSTi' (1924) mAM phenTasIjha prakAranAM emanI pAsethI kRtinAM sarvAzleSI mUlyAMkana pramANamAM ochAM bhAvanAraMgI ane nibaMdha lakhANo thastha thayAM che. enA para maLyAM che. tAjagIpUrNa ane marmadyotaka nirIkSaNo ApatAM nhAnAlAlanI pAMkhaDIono prabhAva varatAya che. drumaparNa' graMthAvalekanemAM suzliSTatAnI UNapa kyAreka jovA maLe che. (1982)mAM sAhitya-zikSaNa-saMskAra viSayaka nibaMdhe ane pratyakSa vivecana karatAM karatAM emaNe sAhityasiddhAnI phera 'Azcaryavat '(1987)mAM ciMtanAtmaka lalitanibaMdhe saMgrahAyA che. tapAsa nimitte, kayAreka tattvacarcAnA pratyAghAta rUpe to kayAreka pra.. koI muddA para UhApoha jagavavA sAhitya svacarcA karI che. - trivedI vIramatI ramaNalAla (1-1-1912, 7-11-1968): emaNe emanI kavitAkaLAviSayaka vicAraNAmAM kavi, kAvya ane bhAvakanA pravAsapustaka 'himAlayadarzana' ApyuM che. paraspara saMbaMdhanI carcA che. 'vivecananI pratiSThA' e lekhano 2.ra.da. meTo bhAga kAvyanI svarUpacarcAmAM rokAyele che. teo kalAkRtinA trivedI vrajalAla: bALasAhityakAra. janma vallabhIpuramAM. zikSaNa saudaryAnubhavane 'ramaNIyatA' tarIke oLakhAve che ane temAM aMgrejI cAra dhoraNa sudhI. pachIthI daMDI saMnyAsI sAthe thoDo mUlyabodhane samAveza kare che. emanI A vicAraNA para kheMcyuM samaya sAdhujIvana. amadAvAdamAM ravizaMkara rAvaLa pAse tathA ArnalDa, koce jevA pAzcAtya vivecakone prabhAva che. kRtinI zAMtiniketanamAM naMdalAla basu pAse citrakaLAne ane alarUparacanAgata ramaNIyatAne emaNe pUranuM mahattva ApyuM nathI. meDAmAM udayazaMkara pAse nRtyakaLAno abhyAsa. amadAvAdanI emanA mate vivecaka kartavya kalAkRtinI ramaNIyatAne samaja- nyU ejayukezana hAIskUlamAM sTorITelara. vAnuM dRSTibiMdu nirdhArI ApavAnuM che. "vivecanane udbhavamAM emaNe kizorakathI 'galla ane bAdala' (1952) tathA citrateo kahe che ke vivecane AnaMdaparyavasAyI banavAnuM nathI, saMpuTa 'vasaMtamaMjarI' (1948) ane 'raMgacuMdaDI' (1948) ApyAM mULa kalAkRtie anubhavAyelI AnaMdasamAdhinuM svarUpa tapAsa gujarAtI sAhityakoza -2 : 205 For Personal & Private Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ trivedI vaidyabAbu harilAla - trivedI harabhAI durlabhajI trivedI vaighabAbu harilAla: nibaMdhasaMgraha "madhurimA' (1964)nA kartA. 2.ra.da. trivedI zaMkaralAla bI.: satyAgraha ane svadezI cIjavastuone mahimA karatI bedhapradhAna ane saMvAdasvarUpanI kRti 'nyAyadevIne azupAtanA kartA. kau.bra. trivedI zAMtilAla lalubhAI: sAmAjika vArtAo 'hApurANa thAne svarganI devI'- bhA. 1 (1929), 'vIrabALA ane burakhAvALI balA' (1930), 'tavaMgaranI tapa' (1931), 'premaghelI prabhA' (1932), purANakathA bahAdura abhimanyu ane vIra gaTaragaccha' (1936) tathA rahasyakathA kALe burakho' (1936) nA kartA. (1966), 'duniyAno duzmana' (1966), "sanA nagarI' (1966), 'alepIne ukApAta' (1966) ityAdi kizorakathAo uparAMta baMgALI navalakathAonA anuvAda 'IkAMta' (1955), 'candranAtha' (1955), 'zubhadA' (1958), 'svAmI' (1958), 'kAzInAtha (1962), 'pariNItA' (1962), 'virAjavahu' (1962), 'devadAsa' (1963), 'gRhadAha' (1963), baDI dIdI' (1964), 'cauraMgI' (1969) ApyA che. A uparAMta zekasapiyaranI vArtAo' (1953) ane mulkarAja AnaMdakRta aMgrejI navalakathA 'kulI' - bhA. 1-2 (1953) jevA anuvAdo paNa ApyA che. trivedI sAmezvara lallubhAI: 'rAmacandra AkhayAna'nA kartA. trivedI zivaprasAda kuzaLajI | zivubhAI trivedI, "rAjarAjendra, "madhukAnta' (28-9-1909): janma kheDAmAM. 1927mAM maeNTrika. 1937mAM ela.sI.pI.esa. vyavasAyI dAkatara, 1954mAM kumAracandraka. 'traNa Thaga' (1941), 'surabhi' (1941), 'jaMgalanuM vera (1957) jevI kizoravArtAo ane pUMchaDAM ne pAMkha' (1953) jevI kizorabhAgya paricayapustikA ApanAra A lekhake 'kAyAnI karAmata'- bhA. 1-2 (1959) ane hRdayanI saMbhALa' (1972) jevAM vaidakavijJAna ane zarIravijJAna paranAM lokabhogya pustako paNa ApyAM che. e.TI. trivedI zivazaMkara vaijanAtha : "zakita AkhyAna' (1914) tathA aMbikA stuti gAyana' - bhA. 1nA kartA. trivedI haravida premazaMkara (7-7-'1872, 191): kavi, vArtAkAra. tabiyata barAbara na hovAthI dhoraNa sAta sudhI abhyAsa karyA bAda bhAvanagaranA keLavaNI khAtAmAM zikSaka. zivAjI ane auraMgajhebanI putrI bunnisAnA premaprarAMgane nirUpanuM lagabhaga traNa hajAra paMkitavALuM ane cha sargamAM vaheMcAyeluM 'zivAjI ane jhebunnisA' (1907) emanuM AkhyAnakAvya che. vArtAne TUMko taMtu ane vizALa paTa, kavacit chaMdomAM kacAza ane zithila kAvyabaMdhane kAraNe kAvya kathaLyuM che. mULa kRtine nahIM paNa phirAlTanA aMgrejI anuvAda parathI rubAIthAta ane bIjAM kAvyo' (1982)mAM umara khayyAmanI rubAIyatane emaNe harigItamAM karela padyAnuvAda dhyAnapAtra che. samayeSTie paNa A anuvAda pahelo kare che. emAM gajhalo paNa moTA pramANamAM che. kAThiyAvADanI jUnI vArtAo - bhA. 1, 2 (1922, 1929)mAM kAThiyAvADanuM lokasAhitya saMcita thayuM che. meghANI pUrve A kSetramAM emanuM A pradAna neMdhapAtra che. emaNe gethanI navalakathA serojha oNva varTarsa (1962)nuM bhASAMtara paNa ApyuM che. a.tri. trivedI harabhAI durlabhajI (18-11-1891, 19-8-1979): janma bhAvanagara jillAnA varatejamAM. bI.e. thayA pachI muMbaI mAM zikSaka rahI, 1916 mAM dakSiNAmUrti saMsthA jAhera keLavaNIsaMsthA banatAM, nAnAbhAI ne gijubhAInA AhavAnathI dakSiNAmUrtinA AjIvana sabhya banyA. vinayamaMdiranA zikSaka ane AcArya. 1920thI 1925 sudhI gUjarAta vidyApIThanI niyAmaka sabhAnA sabhya. 1935mAM 'nUtana zikSaNa' mAsikanA taMtrI. 1937mAM vizva pariSada mATe Tokiyone pravAsa. 1939mAM dharazALA' saMsthAnI sthApanA ane enA niyAmaka-pramukha tarIke kAmagIrI. 1940mAM 'dharazALA' mAsikane prAraMbha. 1967thI 1972 sudhI saurASTra yunivarsiTInI bhAvanagara zAkhAnuM sukAna saMbhALyuM. "nRsihAra' (1928), 'tathAgata' (1924), 'bhayano bheda' (1929), 'jAtaka kathAo'- bhA. 1-2 (1928) vagere emanAM trivedI zraddhA azvinabhAI (2-8-1948): bALasAhityakAra, janma peTalAdamAM. 1964mAM esa.esa.sI. 1968mAM bI.e. 1970mAM ema.e. 1971-73 daramyAna bAraDolI ane mahudhAnI kolejomAM vyAkhyAtA. 1974-78 daramyAna gAMdhInagara, hiMmatanagaramAM khaMDasamayanAM vyAkhyAtA. 1980thI gujarAtI sAhitya pariSadanA koza vibhAgamAM. TheranA Thera' (1982) emane bALavArtAsaMgraha che. caMTo. trivedI zrIkAMta aMbAlAla (30-12-1926): bALasAhityakAra, anuvAdaka. janma vaDhavANamAM. bI.e. 'janmabhUmi' ane hindustAna DeIlI'mAM pU pharIDiMga. emaNe garakhanAtha' (1955), 'candra para caDhAI' (1957), mAnavatAnI devI' (1958), "hIrAmetIne TApu' (1961), aTaMkI vIro' (1962), 'vanamAnavanuM vera' (1962), cAMciyA- ono bheTo' (1962), 'vAnaradeza' (1963), 'kiMgakoMganA paMjAmAM' 206: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ trivedI harizaMkara dalachArAma - thAnakI lalita purUSAma 1959mAM hiMdI-gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1962 mAM hiMdI mukhya viSaya laI ema.e. 1965 thI 1970 sudhI bhUtA hAIskUlamAM zikSaNakArya. 1970thI malADanI esa. ena. DI. TI.nI mahilA kaeNlejamAM prAdhyApaka, muMbaImAM avasAna. 'paravALAM(1986) emane maraNa : 2 prakAzita kAvyasaMgraha che. emAMnI paMcotera racanAomAM gIte vizeSa che, vedanAnA mukhya sUra sAthe ahIM kalpanA ane pratIkonI kaMIka aMze tAjagI bhaLelI che. rAM.. trizULa: juo, luhAra tribhuvanadAsa puruSottamadAsa. thaDesara rAjendra jIvAbhAI (3-10-1935): navalakathAkAra. janma cAvaMDa (amarelI)mAM. abhyAsa aMgrejI dhoraNa cAra sudhI. senInA vyavasAya. emaNe bajAru nartakInI putrInI kulIna gRhiNI banavAnI cerAI jatI jhaMkhanAne nirUpatI navalakathA "hinI' (1965) uparAMta keTalIka TUMkIvArtAo lakhI che. thANAvALA sarayU: caritralekhAne saMgraha 'taNakhA ane taNakhalAM' (1980)nAM kartA. ' mahattvanAM pustako che. A uparAMta zikSaNaviSayaka ane mane vijJAnaviSayaka graMthonI lAMbI sUci emanA nAme che. ja.tri. trivedI harizaMkara dalachArAma, 'snehAMkita': vinega, zuMgAra ane stuti ema traNa vibhAgomAM vibhAjita " vivATikA' (1925), gItApravacanone saMgraha 'gItAgUMjana(1937) tathA 'zabdArthamALA' (1937)nA kartA. 2.2.da. trivedI harSadarAya maNibhAI, 'prAsanneya' (7-12-1933): kavi, vivecaka, saMpAdaka. janma vADAsInoramAM. 1954mAM gujarAtIsaMskRta viSayo sAthe bI.e. 1956 mAM e ja viSayomAM ema.e. 1965 mAM pIeca.DI. ema. esa. yunivarsiTInA gujarAtI vibhAgamAM pahelAM rIDara, have prophesara. 'candrikA' (1955) emanuM 111 pRSTha para gadyamAM vistareluM kathAkAvya che. prathama milana', 'paricaya', 'praNaya', 'viraha', 'punamilana', 'carama utkramaNa' ane 'samApana' ema sAta khaMDamAM praNayakathAnuM Ayojana supere joI zakAya che, paNa bhASA ekadama apakave che. ba. ka. ThAkoranI prakAzanoNI aMtargata emaNe ba. ka. ThAkora : vyakitaparicaya' (1978)mAM che. ThAkoranA vyakitatvanAM alaga alaga pAsAMone paricaya karAvyo che. kula ATha khaMDamAM kuTuMba, sudhAro, rAjakAraNa, itihAsa, zikSaNa ane mAnavatA aMgenI temanI vicAraNAne spaSTa karI che. sAtamA khaMDamAM sAhityakAra tarIkenI temanI vyakitacetanAne oLakhavAno prayAsa che. 'vivecaka : pre. baLavaMtarAya ThAkora' (1979) mAM ba. ka. ThAkoranA vivecananI vIgate chaNAvaTa che. vyakitao, kRtio, saiddhAnika muddAo vagere viSayavyAkhyAna ApavAne tathA avalokana, pravezako lekha lakhavAne tathA kayAMka saMpAdana karavAne vize baLavaMtarAye je vivecanapravRtti karI che enI nirbhIka ane saghana tapAsa joI zakAya che.pra.baLavaMtarAyanI kavitA' (1982)mAM pra. ThAkoranI kavitAne samIkSAtmaka abhyAsa che. kavitAviSayaka kAvyo, premane divasa, viraha, ghaTanAtmaka kAvyo, citanA tmaka kavitA, vigrahakAvyo, bALakAvyo, sthaLaviSayaka ne vyakitaviSayaka kAvya, ThAkoranI kAvyabAnI ane pAThAntaro - ema vividha juthamAM ThAkoranI kavitAne vargIkRta karI ene aMgenAM kImatI tAraNo ApyAM che. pro. baLavaMtarAya ThAkora viracita, strIsvAtaMtrya carcanuM adyatana AkhyAnaka 'niruttamA' (1957) ane pro. ba.ka.ThAkoranI 'dinkI' - bhA. 1-2 (1969, 1976) emanAM saMpAdana che; to 'prA. ba. ka. ThAkora adhyayana graMtha' (1969) emaNe anya sAthe kareluM saMpAdana che. caM.To. trivedI hemalatA yazavaMta (2-7-1931, 28-12-1983): janma vaDodarAmAM. prAthamika zikSaNa kAnapuramAM. 1955mAM esa.esa.sI. thAnakI jati jaTAzaMkara (25-5-1943) : jIvanacaritrakAra. janma bagavadara (ji. jUnAgaDha)mAM. vatana porabaMdara. 1959mAM maeNTrika. 1963mAM bI.e. 1965mAM arthazAstra viSayamAM ema.e. 1974mAM saMskRta viSayamAM ema.e. AryakanyA gurukuLa, pArabaMdaramAM arthazAstramAM adhyApaka. emaNe poMDicerInAM mAtAjInuM jIvanacaritra "vAtsalyamUrti ma' (1977), hRdya zailImAM phAdhara vAlesanA jIvanasaMgharSanI kathA nirUpanuM prabhunuM svapna' (1979), nAnajI kAlidAsa mahetAnuM rocaka zailImAM AlekhAyeluM caritra 'svapnazilpI' (1979), kAkAsAheba kAlelakaranI chanuM varSa sudhInA jIvanakALanI kathA kahetuM 'parivrAjakanuM pAtheya' (1981), bhaginI niveditAnA sevAkAryane samagrapaNe AvarI letuM caritra 'pUrvavAhinI' (1981) tema ja jIvanaprasaMge nirUpanuM 'kema bhUluM huM jananI tujane (1985) ityAdi pustako ApyAM che. anUdita vArtAlApa dharmadhyAna sAdhanA' (1984) paNa emane nAme che. A uparAMta zrI araviMda rzanane AdhAre emaNe racelI pustikAomAM 'mAnavaekatA ane vizvazAMti' (1981), "he harinI rasadhArA' (1984) tathA 'araviMdanuM yogakArya: atimanasanuM avataraNa' (1984) vagere ullekhanIya che. pA.mAM. thAnakI lalita pururAma, 'zipina' (15-8-1947) : kavi. janma porabaMdaramAM. ema.e. vaLiyA ArTsa koleja, bhAvanagaramAM hiMdI bhASAsAhityanuM adhyApana. gujarAtI sAhityakoza -2 : 207 For Personal & Private Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ thAnakI harajIvana rAmajI - daphatarI durlabhajI hAkamacaMda emaNa gajhalasaMgraha 'sisRkSA' (1983) Apyo che. thAnakI harajIvana rAmajI (21-1-1935): nibaMdhalekhaka. janma cicaNI (ThANa, mahArASTra)mAM. 1959mAM bI.e. 1961 mAM bI.eDa. AryakanyA gurukuLa, porabaMdaramAM aMgrejInA zikSaka. emaNe 'maMthana' (1970), 'nIlakaMTha' (1975) tathA 'AnaMda' (1980) nAmanA nibaMdhasaMgraho ApyA che. paNa lekhaka nAMdhe che. lekhakanA mate judI judI prakRti dharAvatI bhASAonA vizleSaNa parathI tAravelAM 'khAnAMonI bheLaseLa karIne temAM gujarAtI sAmagrI DhALavAnuM kArya anekavidha asaMgatio tathA gUMcavADAo janmAvanAruM banyuM che. Ama ahIM gujarAtI vyAkaraNanI aneka stare punarvicAraNA thaI che; ane mahattvanuM e che ke ahIM belacAlanA vyavahAranI mAnya gujaretInA prayogonI sAmagrIne AdhAre te vyAkaraNacarcA karavAnI prayAsa thayo che. (ha... thekaDI chATAlAla dha.: chaMdobaddha ane gaya racanAone saMgraha 'pradAna' (1962) nA kartA. kau.ba. thoDA nekhA jIva (1985): vADIlAla DagalIne sacitra caritranibaMdhono saMgraha. ahIM dAdAsAhaba mAvaLaMkara, prA. tribhuvanadAsa gajajara, gaganavihArI mahetA, svAmI AnaMda, eca. ema. paTela ane paMDita sukhalAlajI javA bhAratIya tema ja thomasa mAna, calI ceplina, vinsTana carcila, seljaninsana, chUM ke mAraisa ane TITo jevA videzI mahAnubhAvonAM caritra saMgRhIta che. kitanA jIvanaprasaMgonuM preraNAmUlaka nirUpaNa ane samagratayA thanuM caritrasaMkIrtana e A saMgrahanI dhyAna kheMcanI lAkSaNikatA da. sa. pI.: juo, meghANI jhaveracaMda kALidAra. dakSiNa AphrikAnA satyAgrahane ItihAsa (trIjI sudhArelI AvRtti, baMne bhAga ekatrita, 1950) : potAnI AtmakathAnI jema gAMdhIjIe mULa gujarAtImAM lakhale A graMtha sAhityadRSTie tema ja itihAsanI dRSTie mahattvanuM che. gAMdhIjInA prAraMbhika jIvanane ghaDatarakALa ane satyAgrahanI emanI zodha aMganI. mathAmAga emAM AlekhAyelAM che. bhAratIya svataMtratA AMdolananI pUrvabhUmikA ahIM paDelI che. AphrikAmAM vasatA bhAratIyone aMgrejonA atyAcAromAMthI mukata karavA gAMdhIjIe karelA purapArthanuM emAM nirUpaNa che. gAMdhIjInI makkamatA, satyAgrahanuM emanuM aneruM zastra, satya-ahiMsA vagerenAM pariNAme -- A badhuM ahIM mojUda che. ca.TA. dakSiNI amRtalAla ratanazI : 1965nA bhArata-pAkistAna yuddhane nirUpatI jAsUsI navalakathA 'vatananAM vahAlAM ane verI' (1970)nA kartA. dattAbhAratI: "brAMcalAIna' (1971)nA kartA. dattAya bALA : "mahAkAlezvarAkhyAyikA'nAM kartA. thoDAM AMsu : thoDAM phUla (1976): gujarAtI raMgabhUminA prasiddha adAkAra jayazaMkara suMdarI'nI AtmakathA. saMniSTha ane pAradarzI vyakitatva dharAvatA A naTe ucca koTinuM nATayakauzala siddha karavA kevI tapazcaryA karI hatI tenI saMgharSamaya kathA ahIM pragaTa thaI che. temanA aMgata jIvananA karuNa prasaMgenuM Alekhana hRdayasparzI banyuM che. gujarAtI dhaMdhAdArI raMgabhUminI ahIM maLatI anekavidha vigata aitihAsika dRSTie mUlyavAna che. temAM keTalAMka vyakitacitra paNa samAviSTa thayAM che. AtmakathAnuM trIjuM prakaraNa 'aMtaranAka' trIjo puruSa ekavacana paddhatie lakhAyuM hoI lekhaka temAM vadhu taTastha banI cukayA che. ni.vA. thoDoka vyAkaraNavicAra (1969) : DaoN. harivallabha bhAyANIne che vibhAga ane tetrIsa praNomAM vaheMcAyelA A graMtha gujarAtI vyAkaraNanA "AkhyAta', 'nAma', 'vizeSaNa', 'kriyAvizeSaNa', 'samAsa', 'aMgasiddhi ane vAkya : artha' jevAM ghaTakonI bhASAvijJAnanA nUtana saMdarbhonA prakAzamAM carcA kare che. gujarAtI bhASAmAM A pUrve thayela vyAkaraNavicAra mahadaMze abhyAsakramalakSI rahyo hato ane tenA nirUpaNa mATenuM pratimAne tatkAlIna paraMparAgata aMgrejI vyAkaraNa pAsethI levAmAM AvyuM hatuM. A aMgrejI vyAkaraNo grIka-leTina vyAkaraNo parathI racAyAM hatAM. vyAkaraNanI paribhASAmAM ApaNe tyAM aMgrejI-saMskRta baMne vyAkaraNanuM anusaraNa thayuM hatuM. Ama thavAthI gujarAtI bhASAnI prakRtigata viziSTatAone aneka bAbatamAM anAdara thayo hovAnuM dattANI caMdrakAnta manajIbhAI (19-5-1933): kavi. janma porabaMdaramAM. jI.epha.ela.ema., ela.ema.pI. 1958 thI 1962 sudhI sivila haoNspiTala, porabaMdaramAM meDikala ophisara. 1962 thI 1983 sudhI svataMtra tabIbI vyavasAya. hAla zrImatI ke. bI. je. meTaraniTI haoNspiTala, porabaMdaranA vahIvaTakartA. betAlIsa gItA, chetAlIsa gajhale ane chatrIsa achAMdarA kRtione saMgraha 'nitAnta' (1982) emAMnAM viSayavaividhya tema ja gIta ane gajhalamAM yojelA prAMbalayane lIdhe noMdhapAtra che. ciMtanakaNikAono saMcaya pArAga(1966) emanuM saMpAdana ka.cha. daphatarI durlabhajI hAkamacaMda: kavi. jUnA viSayone navInatAthI raja karanAra A kavinA "durlabhakRta kAvya' (1898) nAmaka saMgrahamAM 208: gujarAtI sAhityakoza-2 For Personal & Private Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ daphana visanagarI - dariyAlAla pada-bhajana prakAranI racanAo che, jemAM saMkhyAguNane mukAbale (1971) jevA anuvAdagraMtho urdumAMthI ApyA che. kAvyaguNa ochA che. caMTo. kI.. darajI gaMgadAsa hAjAbhAI: kavita, doharA ane savaiyAbaddha padyadaphana visanagarI: juo, gosvAmI ramaNabhArathI devabhAthI. kRti "zrIgaMgavilAsa' (1924)nA kartA. damaNIyA phakIrajI kha, 'dilakaza': 'kudaratane kahera' (1918), 'gulIstAnanuM gula', 'behastanuM bulabula', dharmAbhe', 'jhUMpaDIno darajI govidabhAI naTavaralAla (14-10-1950): kavi. janma cerAga' vagere navalakathAonA katAM. kheDA jillAnA akalAcAmAM. 1968mAM esa.esa.sI. 1972 mAM caM.To. gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1983mAM e ja viSayamAM dayArAmane akSaradeha (1908): gujarAta sAhityasabhA (amadA ema.e. hAlamAM zrIjI vidyAlaya, bApunagara, amadAvAdamAM zikSaka. vAda) samakSa vAMcavAnA uddezathI lakhAyelA, govardhanarAma tripAThInA A graMthanuM prakAzana emanA avasAna pachI thayuM che. dayArAmanA 'kaMIka' (1986) emane kAvyasaMgraha che. akSaradehano mahimA karI, kartAe kavi dayArAmanuM samabhAvapUrvaka caM.To. mUlyAMkana karyuM che. "rasika vallabhamAM "kavinI zraddhAvallI bIjathI darajI pravINa zanilAla(23-8-1944): kavi, vivecaka, saMpAdaka, phala sudhInA vikAsavALI samAI che" ane "kavinI anya janma paMcamahAla jillAnA mahelolamAM. 1961mAM esa.esa.sI. kAvyonI kUMcI jevuM A kAvya che" tethI tene avalaMbI tatkAla 1965 mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1967mAM upalabdha sAmagrIne AdhAre, puSTisaMpradAyI 'bhakatakavi dayArAmanA e ja viSayomAM ema.e. 1973mAM pIeca.DI. 1965thI hRdayanA udgAronA marmabhAganuM zodhana karavAno ahIM upakrama che. 1967 sudhI moDAsA kolejamAM adhyApaka. 1967thI guNAvADA dayArAmane Izvara vizeno khyAla, puSTibhAvanA, kavinI kRti- kolejamAM adhyApaka. mAM rAdhAkRSNabhAve, kavino zRMgAra, narasiMha ane dayArAmanI cIsa' (1973) ane "unsedha' (1985) emanA kAvyasaMgraha tulanA -- jevA muddAo paratve lekhakanI carcA dyotaka ane preraka che. "aDakhepaDakhe' (1982)mAM lai ciMtanAtmaka nibaMdho ane che. lekhakane mate, narasiMha ane dayArAma bhakitamArganAM je "lIlA parNa' (1984) mAM lalitanibaMdha saMcita che. zikharo racI te upara potAnAM sthAnaka sAcavI beThA che te "spaMda' (1976), "carvaNA' (1976), 'dayArAma' (1978), zikharo vacce tenAthI adhI UMcAInuM pANa zikhara koI kavie 'pratyagra' (1978), 'pazcAt' (1982), 'navalakathA svarUpa' dekhAvuM nathI. (1986), 'lalita nibaMdha' (1986) emanA vivecanasaMgraha u.paM. che. nibaMdha: svarUpa ane vikAsa' (1975) e emane zodhadayALa mohanalAla (1873): 'mAruM jIvanacaritra' (1943)nA kartA. prabaMdha che. 'gujarAtI bhASAnI keTalIka viziSTa vArtAo' (1984) emanuM saMpAdana che; jayAre 'zabdazI' (1980) tathA 'gadya saMcaya'- 2 (1982) emanAM anya sAthenAM saMpAdano che. dayALajI raNachADa: 'hAjarajavAbI pradhAnanI vAta' (1875)nA kirtA. hatri. 22.. darajI prANajIvana nAraNadAsa: padyakRti 'turAnA khyAlo - subodha manane khuza karanArAM gAyana' (1925)nA kartA. dayALadAsa mAdhavadAsa: padyakRti "dayALasaMga bhajanamALA' (1975)nA kartA. 2.2.da. darajI baMsIlAla kezavalAla: 'baMsI bhajanAvalI' (1967)nA daragAhavAlA ImAmuddIna sadarUddIna, 'jhahIra', 'salIma (1-7-1911): katA. janma navasArImAM. nabaLI tabiyatane kAraNe aMgrejI cha dhoraNa sudhI ja abhyAsa. gujarAta', 'prabhAta', 'jayahinda', dariyAlAla (1941): guNavaMtarAya AcAryanI dariyAI sAhasanA 'janmabhUmi', 'sAMja vartamAna" jevAM dainiko sAthe saMlagna. viziSTa vastune AlekhatI navalakathA. emAM itihAsanAM keTalAMka emaNe gujarAtanA oliyA'- bhA. 1 (1974) jevo caritra- tone ne pAtrane AdhAra levAyo che, te kivadantionA graMtha Apyo che. A uparAMta emaNe 'hindanA itihAsamAM paNa upayoga thayo che. ladhAbhAnI peDhI gulAmano vepAra kare hindu-muslIma ekatA' (1933), 'muslIma samayanuM spena ane che, jaMgabAramAM. rAmajIbhA emane madadakartA vizvAsu mANasa bIjA nibaMdha' (1937), 'layalAnA patro' (1941), 'kAi che. paNa ekavAra pakaDI lavAtA vIsa gulAme geMDAthI mAryA Ajhama' (1946), ' jhimmIonA hako' (1966), 'nabavI khulbA jAya che, e ghaTanAthI rAmajIbhAmAM rahelo 'manuSya" jAgI UThe yAne medanI mahAsAgaranA motI' (1966), dayAne sAgara' che. teo gulAmane vepAra nAbUda kravAnI pratijJA le che ne gujarAtI sAhityakoza-2 :209 For Personal & Private Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ dariye vahAle che. jANe heya mAruM gAma - dalapatakAvya ladhAbhAnI peDhI cheADIne jaMgabAranAM jaMgalamAM vasatA lokone khetI mATe jAgRta kare che. laviMgAdinI khetI karAvIne gulAmane mukata karAvavAnI saphaLa bhejanA pAra pADe che. hAlAraprama, mAnavatA, sepelAM kArya pAra pADavAnI niSThA - A badhAM sAru rAmajIbhA jIvasaTosaTanAM sAhasa kare che. hAlAranI bAI rukhIne cAMciyA abu hasane bAna rAkhyAnuM jANe che tyAre teo tene choDAvavA lAliyA dAMTa jevA vanavRttinA mANasa sAthe bAtha bhIDe che. Dika ane maMgA yArkane zodhe che. jaMgalanAM ne dariyAnAM sAhasa kheDI vadhu ne vadhu gulAmane mukata ane mANasa banAve che. navalakathAmAM kathAnuM Ayojana custa, nATayAtmaka ane AkarSaka che. varNane ane vastu vAstavaniSTha che. uparAMta, bhASAnuM noMdhapAtra baLa dAkhavatI A navalakathA ApaNI alpa dariyAI sAhasakathAomAM noMdhapAtra che. 5.5. dariyA vahAlA che jANe hAya mAruM gAma : samudrataTa ane vananA sAMnidhyamAM potAnA vividha mijAjamAM samudranI vividha bhAvamudrAne dhAravA mathata sureza dalAlane lalitanibaMdha. ra.TI. dara aruNikA maneja, muditA', 'ravirazmi' (8-8-1937): jIvanacaritralekhaka. janma muMbaImAM. 1957mAM. bI.e. 1959mAM ema.e. 1962 mAM hiMdI sAhityaratna. 1970mAM pIeca.DI. 1959thI 1982 sudhI esa. ena. DI. TI. yunivarsiTInI vividha kolejamAM ane pachIthI valasADanI kolejamAM gujarAtI bhASAsAhityanuM adhyApana. emaNa "bhagavAna gautama buddha' (1983), "hajarata mahammada payagambara (1983) ane narasiMharAva' (1985) jevI caritrapustikAo ApI che. darzana ane ciMtana -pustaka 1-2 (1957) : paMDita sukhalAlajInA gujarAtI lekhene saMgrahA. AnuM saMpAdana dalasukhabhAI mAlavaNiyA, paMDita becaradAsa dozI, rasikalAla che TAlAla parIkha, cunIlAla vardhamAna zAha ane bAlAbhAI vIracaMda desAI jAyebhi' dvArA thayuM che. paMDitajIe Atmanivedana, pravAsavarNana ane janasamUhane rasa paDe evA sAmAjika, dhArmika ane rASTrIya praznonI chaNAvaTa dvArA mArgadarzana ApyuM che. vaLI, emaNe sAhitya tema ja tattvavicArane sparzatA viSayo para paNa lakhyuM che. pahelA pustakamAM samAja ane dharma, jainadharma ane darzana jevA vibhAgo che; to bIjA pustakamAM parizIlana, dArzanika ciMtana, artha, pravAsakathA ane Atmanivedana jevA vibhAga che. A sarva lakhANomAM lekhakanI jJAnasAdhanA ane jIvanasAdhanAno paricaya maLI rahe che. emanA bahuzruta ciMtanamAM samanvayadRSTi ane madhyasthavRttinI hAjarInI bhItaramAM emanI aitihAsika ane tulanAtmaka samaja kAraNabhUta che. caM,TA. darzanikA (1931): saMta putrI mInA aMganI khabaradAranI karuNaprazasti. cha hajAra lITInuM A kAvya nava khaMDamAM vibhakata che ane dareka khaMDamAM jhUlaNA chaMdanI be kaDInuM mukatakayuma svataMtra ekama tarIke kArya kare che. A ekame ke khaMDa kAvyamAM pUratA subaddha nathI. sAmAnya tattvajJAnanI sAmAnya abhivyakita kalpakatAne abhAva sUcave che. sarala padAvali AkarSaka banyA vagara prastAra sAdhI "sRSTinI asthiratA'thI mAMDI "jIvananuM kartavya ane 'snehane vizvadharma' jevA viSayonI carcAne samAve che. karaNamAMthI zAMtarasanI nipatti kavinuM mukhya dhyeya rahyuM che. ci.TA. dalapatakAvya-bhA. 1-2 (pra.A. 1879): pahelI AvRttimAM nahi chapAyelAM ghaNAM kAvyo umerI bIjI AvRtti be bhAgamAM bahAra paDI che. narmadanA purogAmI ane samakAlIna rahelA dalapatarAmanI racanAomAM madhyakAlInatAne ghaNAbadhA aMze majUda hovA chatAM arvAcInayuganAM prAraMbhanAM lakSaNe, navA vize, navA anubhavo ane navA prayogo joI zakAya che. ahIM madhyakAlIna ane arvAcIna kavitAnAM saMdhisthAne hovAne kAraNe Izvara, sadAcAra, dharma, bhakita, jJAna, nItibodha ane zAmaLazAI vyavahAracAturya che; to sudhAro, dezadAra, dezabhakita, ilekaparAyaNatA ane samAjAbhimukhatA paNa che. kavi zAMta ane zANI rIte udyamaparAyaNatAne cIMdhe che ane jagata tema ja jIvana vize prAthamikatAthI vicAre che. uparoDhiyuM' jevA viSayathI mAMDIne aMgrejI rAjakAraNa ane nAmAMkita vyakitaonAM padyAlekhane ahIM maLI Ave che. sarva lokone anukULa paDe tevI, jema bane tema sahelI sarala ane ThAvakI kavitA racavAnuM kavinuM nema che. AthI janamanaraMka, prAsaMgika ane pharamAsu racanAo paNa ghaNI che. vrajabhASAnA saMsakAra dRDha hovAthI ahIM vArthaghaTana, kathanacAturI ane bahiraMgano vizeSa Adara che. saMskRta chaMdo ane dezI padyalaDhaNAmAM saphAI che. daviprabaMdha, gomudrikAprabaMdha, kamaLaprabaMdha jevAM dara maoNja manubhAI (26-1-1932): vivecaka. janma suratamAM. 1954mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1956 mAM gujarAtIsaMskRta viSayomAM ema.e. valasADanI ArTsa kolejamAM adhyApana. emaNe "sAhitya AsvAda ane chaMda-alaMkAra carcA' (anya sAthe, 1974), uparAMta 'bhaTanuM bhopALuM: strota ane saMdarbha (1989) vivecanapustako ApyAM che. darpaNa: nyUjhilenDamAM vasatI darpaNathI ajANa'mAorI' AdivAsI prajA potAnA mane oLakhatI nathI; tema sudharelI prajA aMdaranA mane oLakhatI nathI; aMdaranA mane oLakhavAthI to emAM sudhArAne paNa avakAza che. AvA caritravikAsane biradAvate phAdhara vAlesane nibaMdha. caM.TI. darzaka: juo, paMcALI manubhAI rAjArAma. 210: gujarAtI sAhityakoza-2 For Personal & Private Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ citrakAvyono buvhikasaba che. meTA bhAganI racanA bodhapradhAna hovA chatAM hadamAM rahetA vinAda rAjyone TALAjanaka bananI aTakAve che. tApaNa ekadare kalpya aMgenI UMDI samajano hIM bhAva vartAya che. 'phaoNrmasavilAsa' ane 'phArbasaviraha' dhyAnapAtra racanAno che. caM.To. dalapatapiMgaLa (1962): 1855thI 1960 sudhI 'budhdhiprakAza'mAM Tuka TuDe chapAyeluM A pigaLa dapatarAme pahelI vidyAmAM Ane pachI 1962mAM TAIpa AvRttimAM chapAveluM kALone prAraMbha karanAro mATe A pravezapaMthI che. zAsanI samAono vicAra karyA pachI ane mAtrAmeLa tema ja akSarameLa chaMdonI vIgate oLakha ApyA pachI ahIM bhASAkavitAno vicAra karyo che, uparAMta kaNa zabdono koza paNa sAthe joDayo che. AkhuM pustaka padyamAM che ane pratyeka chaMdanI oLakha je te chaMdamAM apAyelI che. rA. dalapatarAma : juo, travADI kavi dalapatarAma DAhyAbhAI. dalapatarAma lAbharAma; padyakRti 'raMvArI saMgama mAhAtmya'(1898)nA 26. lagADI pujavAba kAma (136 16, 27-12-1985) kavi. janma paMcamahAla jillAnA godharAmAM. vatana kheDA jillAnuM nApA. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa godharA ane naDiyAdamAM. peTamAM maeNTrika. InTara sudhI I abhyAsa cheDI dIdhA. zALAnA abhyAsa daramiyAna naDiyAdamAM aMbAlAla purANInA saMparkathI rAmakRSNa paramahaMsa, vivekAnaMda ane zrI araviMdanA AdhyAtmika jIvana pratye AkarSaNa ane dezabhakita tathA cAritryazudrinA saMskAra. 1923mAM ekAda varSa kosindrAnI grAmALAmAM vyAyAma zikSaka. 1926thI poMDicerImAM sthAyI vasavATa, AdhyAtmika prakRtine lIdhe svadezaprema ane kavinuM kuTuMbapremane bAda karatAM viSaya paratve gAMdhIyuganA anya kavionI vinAne anusaravAnuM valaNa ghasethI emanI kavitAmAM nathI, paraMtu abhivyakata paratve te ba. ka. DAkoranI kavitAno prabhAva jhIle che; eTale emanA prathama kAvyasaMgraha parijAna'(1938)mAM adhyAtmabhAva soneTanA rUpamAM saMskRtADhaya rauthImAM jhivAyo che. pAMDicerI navA rimayAna emanI kavitA gIto ane ho tarapha vizeSa vaLe che tathA akSarameLa chaMdone choDI mAtrAmeLa chaMdo ane saraLa bhASAno vadhu Azraya le che tepaNa prAraMbhakALanI kavitAnI dIpi. pharI emanI kavitA batAvI zakI nahIM. "prabhAtagIta'(1943), 'zrI araviMda vaMdanA'(1951), 'zrI araviMda mahAprabhu'(1972) ane 'sAvitrI prazasti'(1976)mAM araviMdaprazastinAM kAvyo che. 'japamALA'(1945), 'UrmimALA' (1945), 'gItikA'(1945), 'zubhAkSarI'(1946), 'ArAdhikA' (1948) ane 'mA bhagavatI'(1974)nAM kAvyone ekatra karI dalapatapiMgaLa - dalAla anilA ramaNalAla pragaTa thayelA 'mahAbhagavatI' (1977) saMgrahamAM zrI mAtAjInI prazastinAM mukatako ane gIto che. 'bAlaguMjAra'(1945), 'kAvyakizArI'(1946), 'gItaguMjarI' (1952), 'bAlabaMsarI'(1960) ane e cArene ekatra karI pragaTa karela 'bAlagurjarI'(1980)mAM tema ja 'kizorakAvyo' (1979), 'kizArakundra'(1979), 'kizorakAnana'(1979) ane 'kizorakasarI' (1979)mAM bALako ane vicAro mATenAM bInA che. 'pAMcajanya'(1957)mAM vIrarasanAM gItA che. 'mukatAvalI' (1978), 'zukranA'(1979) ane 'havelI'(1980)mAM adhyAtma ane vabhAvanA mukatako che. gurjarI"(1959) e soneTarsa che. "vaini'(1912), aparAti' (1979), 'kAvyaken'(1979), 'cepa nikA'(1920), 'zatAvarI' (1980), 'du:khagAthA'(1983) vageremAM adhyAtmabhAva, prAMtaprema ane rASTrapremanAM chaMdabadhna kAvyo ane gIto che. 'dhruvapadI'(1978) ane 'zabarI' (1978) e tene tenA mAnyane vebanAM pAvI kAvyo che. 'mIrAMbAI'(1982) e bALako mATe ApelI cInanATikA che. 'chaMdapraveza'(1979), 'zrI araviMda : jIvanadarzana ane kArya' (1979), 'sAvitrI sArasaMhitA'(1976) vagere emanA gadyagraMtho che. e sivAya emaNe saMskRta ane aMgrejImAM paNa keTalAka graMtho lakhyA che. 'sAvitrI' - bhA. 1-6, 'meghadUta'(1980) vagere emanA padyAnuvAdanA tathA 'parama zeAdha'(1945), 'zrI araviMdanAM nATako'(1970), 'mAtAjInI zabdasudhA'(1972) vagere emanA gadyAnuvAdanA graMtho che. ja.gA lANiyo valabhadAsa bhUrAbhAI (26-2-1939) : navalakathAkAra, janma jAmajodhapuramAM, 1965mAM bI.e. 1970mAM ema.e. AraMbha kezAdamAM ane 1972thI jAmanagaranI kaoNlejamAM gujarAtInA adhyApaka. emaNe 'rUpa ane ramakaDA'(1963), 'ka'- bhA. 1-2 (1968) ane 'baMdha pAMpaNano davA'(1988) jevI navalakathAmAM ApI che. A uparAMta emaNe TUMkIvArtAno paNa lakhI che. ... dalAla anilA amRtalAla (21-10-1933): vivecaka, anuvAdaka. janma amadAvAdamAM. 1949mAM esa.esa.sI. 1954 mAM aMgrejI viSaya sAthe bI.e. 1956mAM e ja viSayamAM ema.e. 1959mAM yu.esa.e.nI yunivarsiTI opha ilinoyanI ema.esa.nI DigrI aiyukezana viSayamAM meLavI, jUna 1967thI amadAvAdanI saradAra vallabhabhAI ArTsa kolejamAM grenAM vyAkhyAtA. emanuM vivecanapustaka ravIndranAtha ane zastracanA kathAsAhityamAM nArI" (1979) be khaMDamAM vibhAjita che. prathama khaMDamAM ravIndranAthanAM nArIpAtrA viSe sAta lekho, jayAre bIjA khaMDamAM gujarAtI sAhityakoza-2 :201 For Personal & Private Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ dalAla ema. eca. - dalAla jayaMtI ghelAbhAI dalAla caMpakalAla dvArakAdAsa (1877,-) : jIvanamAM sAmAjika ane vyAvasAyika pAsAMnI binagata rajUAta karatI AtmakathA. 'mArI jIvanakathA' (1955)nA kartA. rItInA nArIpatro viya pAca lakhAI. dAkta* (985)mA zaratacaMdranAM nArIpatro viSe pAMca lekha che. 'dazAntara' (1981)mAM jarmana, raziyana, hibrU, phrenca, grIka, iTAliyana, speniza vagere bhASAonI sAhityasRSTi che. emAM kavi TeDa zujha, heralDa prinTara, philipa lAkina, navalakathAkAra Irisa maraDakha javAnA rasamAveza che. 'darpaNanuM nagara' (1987) paNa emanA vivecanagraMtha che. sunIla gaMgopAdhyAyanI traNa navalakathAonA anuvAda 'rAdhAkRSNa' (1981), "arAgyamAM dinarAta' (1983) ane 'pratidrI' (1986) emaNe ApyA che. mULane vaphAdAra anuvAda ApavAne emane emAM prayAsa che. uparAMta buddhadeva basukRta 'mahAbhArata : eka Adhunika dRSTikoNa' (1980), nArAyaNa caudharIracita "maharSi devendranAtha ThAkura (1980), hama bahuvakRta 'lakSmInAtha bejabaruvA' (1985) nA anuvAda paNa emaNe ApyA che. ravIndranAthanA keTalAka nibaMdhanA emanA anuvAda 'ravIndra nibaMdhamALA'- bhA. 2 (1976) mAM che. uparAMta ravIndranAthanAM sittereka gItAnA emanA anuvAdo anyanA anuvAda sAthe 'gIta paMcazatI' (1978)mAM graMthastha che. pa.bra. dalAla ema. eca.: 'pAkaTa DikazanarI - gujarAtI enDa iMgliza (anya sAthe, 1886)nA kartA. dalAla ghelAbhAI dolatarAma: 'lavakuza' (1966), 'nUrajahAna' (1909), 'nauttamacandra(1969), lIlA'(1911) tathA Ilekazana' (1915) nAmanAM nATakonAM gAyanAnA saMgrahonA kartA. dalAla cImanalAla DAhyAbhAI (1881, 1918): saMzAdhaka-saMpAdaka, janma kheDAmAM. prAthamika-mAdhyamika ane uccazikSaNa amadAvAdamAM. 1908mAM saMskRta-aMgrejI viSaya sAthe bI.e. upAzraya pAThazALAmAM siddhAntakaumudInuM adhyayana. 1910mAM saMskRta vyAkaraNazAstramAM ema.e. vaDodarA rAjyamAM graMthAlaya vibhAga sAthe saMlagna. pATaNa ane jalameranA jaina graMthabhaMDAro sarve kSaNa tema ja ahevAlalekhana. gAyakavADa prAraya graMthamALAnA saMpAdaka tathA prA vidyAmaMdiranA niyAmaka.'lAibrerI' naimAsika saMpAdana. yuvAna vaye avasAna. emaNa 'pralAdanadevakRta pArthaparA kama' (1957), 'masihasUrikRta hammIramadamadana' (1920) ane 'vArAvaracita rUpakaSarka(1918) javA nATayagraMtho; "bAlacarikRta vasaMtavilAsa' (1967) ane 'prAcIna gurjarakAvyasaMgraha' (1920) jevA kAvyagraMtho; "vAmanakRta liMgAnuzAsana' (1957) tathA 'mArtanamunikRta gaNakArikA' (1921) nAmanA anukrame vyAkaraNa tathA darzanaviSayaka graMtho; jesalamera bhAMDAgArIyA graMthasUci (1932) tathA 'pAna bhAMDAgArIyA graMthasUci' (1937) jevI graMthasUcio vagerenAM saMpAdana karyo che. uparAMta rAjazekhararacita kAvyamImAMsA(1916), paurANika kAvya maMtrI vastupAlakRta naranArAyaNAnanda'(1916), 'sevakRta udayasundarI kathA' (1920), 'lekhapaddhati' (1925) tema ja "dhanapAlakRta bhavisamakahA athavA paMcamIkahA' (1923) jevA graMthonuM anya vidvAnonI sAthe sahasaMpAdana kareluM che. A sivAya vividha sAmayikomAM prakAzita, nAnAvidha viSayo paranA pacAseka abhyAsalekho paNa emaNe lakhyA che. dalAla choTAlAla kAlidAsa : 'zrI sadgunI stutinAM ane zuddha mumukSuonI abhilASada padArthonI yAcanAnAM pado' (anya sAthe, 1913)nA kartA. dalAla caMdanabahena : jenadharmanuM tattva nirUpatA kAvyasaMgraho nijharA' (1966), 'maniSA' (1974), 'abhINA' (1979) ane 'nivavAda' (1981)nAM kartA. cAMTo. dalAla caMdubhAI bhagubhAI, "bhadra: navalakathAlekhaka, caritralekhaka. muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e. 1926 sudhI gUjarAta vidyApIThamAM adhyApaka. 1927mAM amadAvAda myunisipAliTImAM oNDiTara, cIpha oNphirAra. 1930nI satyAgrahanI laDataveLA kArAvAsa. 1936-37 daramyAna kAMDanamAM pablika eDamini. sTezanane DilAmAM. 1942 thI 1955 daramyAna myunisipAliTImAM. 1955 thI harijana AzramanA gAMdhI smAraka saMgrahAlayanA niyAmaka. nivRtti pachI 'mahAdevabhAInI DAyarI'nuM saMpAdanakArya. emaNe navalakathA "mAzI bhANaja' (1942) lakhe che. A uparAMta 1899thI 1948 sudhInA gAMdhIjInA dainika kamane nirUpatI "gAMdhIjInI dinavArI ApI che. dakSiNa AphrikAmAM gAMdhIjIe calAvelI laDatane gAMdhIlikhita itihAsa karatAM vadhu dastAvejIrUpe AlekhatuM 'gAMdhIjInI dakSiNa AphrikAnI laData' - 1-3/1-1(1957-58), 'dakSiNa AphrikAmAM gAMdhIjInuM gamana ane punargamana' (1956), 'rASTrIya caLavaLamAM amadAvAda myunisipAliTIne phALe" (gaNeza vAsudeva mAvaLaMkara sAthe), 'harilAla gAMdhI' (1978) vagere emanAM anya pustako che. dalAla jayaMtI ghelAbhAI, 'anila bhaTTa', "dharamadAsa pharadI', 'nivasita', baMdA', 'manacaMgA' (18-11-1909, 24-8-1970) : nAkAra, vArtAkAra, navalakathAkAra, anuvAdaka. janma amadAvAdamAM. pitA ghelAbhAI 'dezI nATaka samAjanA saMcAlaka hatA tethI A pharatI nATaka kaMpanIne lIdhe, emanuM prAthamika tathA mAdhyamika zikSaNa vividha sthaLe thayeluM. 1925mAM maeNTrika thaI ucca-abhyAsa mATe gujarAta kelejamAM joDAyelA, paNa rASTrIya pravRttiomAMnI sakriyatAne kAraNe 1930mAM bI.e.nA chellA varSathI abhyAsa choDyo. e vakhatathI AraMbhAyelI emanI rAjakIya kArakirdI, 1916 mAM teo mahAgujarAtanI laDatamAM joDAyA ane pachI 1957mAM vidhAnasabhAnA sabhya thayA tyAre 212: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ dalAla jayaMtI ghelAbhAI zikharathAne pahoMcI ane 1962mAM teo cUMTaNI hAryA tyAM sudhI TakI ne noMdhapAtra rahI. amadAvAdanI rAjakIya-sAmAjika pravRttio sAthe, alabatta eka samAjavAdI vicArakarUpe, cheka sudhI saMkaLAyelA rahyA. vyavasAye mudraka. 1939thI jidagIparyaMta emaNe presa calAvyuM. A uparAMta judA judA samaye ghaNI vaicArika ne kalAlakSI pravRttio karI. 'rakhA' (1939-40) ane "ekAMkI (1951) nAmanAM sAhitya-raMgabhUminAM sAmayikonuM saMpAdana karyuM. 'gati' sAptAhika ane mahAgujarAta AMdolana samaye 'navagujarAta dainika e be vicArapatro calAvyAM. nATayakSetre abhinaya ane didanamAM sakriya rasa lIdho ane dazyakalAnI zakayatAo pratyenA vizvAsthI prerAI dilahInA eka aMgrejI philmasAptAhikanuM saMpAdana karavA sAthe 'bikhare motI' nAmaka gujarAtI philmanuM nirmANa (1935) karavA sudhI pahoMcyA. Ama chatAM emanI noMdha pAtra sevA to sAhityakAra tarIkenI ja rahI. sAhityane emaNe karelA pradAna mATe emane raNajitarAma suvarNacaMdraka (1959) ane narmada suvarNacaMdraka prApta thayelA. amadAvAdamAM avasAna. vyavasAyI raMgabhUmi para ja uchera thayo hovAthI tatAnI UMcI jANakArI dharAvatA amane 'javanikA' (1941), 'praveza bIjo (1950), 'praveza trIjo' (1953) ane "cothA praveza' (1957) e cAra saMgrahomAM kula tetAlIsa prayogazIla ekAMkI nATako ApIne e kSetre agrasthAna prApta karyuM che. emanI bauddhika sajajatA ane nATaka sAthenI UMDI nisbate emanA atyaMta sAhasika prayogane paNa eLe javA dIdhuM nathI. 'sayanuM nA', 'padIne sahakAra', 'joIe che, jAIe chIe' jevI ekAMkI emanI samartha ane saphaLa prayogazIlatAnA namUnA che. jIvanane UMDA saMparza pratIta karAvatuM vara, kaTAkSanI camakavALA ane jIvanarahasyane uThAva ApatA saMvAdo, bolacAlanI chaTAothI pragaTatI mArmikatA, ukitalAghave tathA vastune takhatA para prabhAvaka rIte rajU karatI arUDha nirUpaNarIti emanI vizeSatAo che. atisUkSma vaLATavALI lAghavayukata zailIne lIdhe emanA saMvAdo kavacita 6 baMdha paNa rahyA che. "avataraNa' (1949) eka vilakSaNa prayogarUpa vicArakendrI triaMkI nATaka tathA vividha vayajUthanAM bALakokizAro mATe karelA "raMgataraNa' Adi cAra saMgraha (1958)mAM amANe bALanATako paNa ApyAM che. DAhyAbhAI dhoLazAjInA 'vINAvelI nA eka patrane kendramAM rAkhIne emaNe dhamale mALI' (1962) nAme reDiyo saMkalana kareluM tathA temanAM nATakonuM saMpAdana prakAzana (bhA. 1, 1964; bhA. 2, 1966; bhA. 3, 1969) "Ipar '(1963) nAmane saMgraha saMpAdita karela. AraMbhamAM 'nirvAsita' upanAmathI lakhelI vArtAomAM paNa prayogazIlatA dAkhavanAra A lekhake e pachI kathA AlekhananA ne racanArItinA anekavidha prayogo karyA.bAhya ghaTanAnI camatkRti para madAra bAMdhanI vArtArItine badale mana:sRSTimAM gujaranI ghaTanAne alabatIkathAnirUpaNarIti, saMvedananAM vividha parimANane upasAvI ApatAM dRzyakalpanonuM Alekhana, bolacAlanI sahajatAvALI paNa arthasaMtarpaka ne mArmika bhASAne viniyoga - emanI vArtAkalAnA vizaSo che. vArtAracanAnI vividha TekanikonI ajamAyaza chatAM emanI vArtAonuM kendra anubhUtinI saccAI ne bauddhika pratIti hAIne tathA emanI bahastarIya samAjane oLakhavAnI kSamatA ne vyakitanA AMtaravizvane pAmavAnI paTatAne lIdhe emanI sarjakatAnuM phalaka ghaNuM vizALa hatuM. emanI be navalakathAo paikI pahelI "dhImu ane vibhA' (1943) buddhinika jIvanadRSTivALA nAyakanA didhAtmaka AMtarasaMvedanane tathA nAyikAnA premasamarpaNane, prathamapuruSa-kathananI paddhatie nirUpatI kathAnuM kathA che. bIjI 'pAdaranAM tIratha' (1946) nirdaya polIsa damanane bhoga banelA samudAyanI mukhya ghaTanAnI bhItaramAM mAnavIya ne mamatAjanya saMvedanane tathA sUkSma naitika mUlyo vaccenI dvidhAmAM pragaTa thatA saMkula jIvanarahasyane upasAvI ApatI subaddha ne prabhAvaka kathA che. emaNe rUDha raMgabhUminA jIvananI vAstavikatAne pagadIvAnI. pachIthI' (1940)mAM ane amadAvAdanA madhyamavargIya jIvananI viSamatAne 'zaheranI zerI' (1948)mAM vArtAtmaka tema ja nibaMdhAtmaka rekhAcitrathI nirUpI ApyAM che, tenuM gadyacitrA lekhe tema dastAvejI ghaNuM mUlya che. 'baMdA' upanAmathI 'navagujarAtamAM, emaNe gujarAtanA rAjakIya-sAmAjika jIvanane kendramAM rAkhIne karelAM TUMkAM vyakitacitro ne laghulekhAnA be saMgraha 'manamAM AvyuM (1961) ane 'tarANAnI otha mane bhArI' (1963)mAM emanI uttama kaTAkSazakitane paricaya maLe che. nATaka ane raMgabhUminA svarUpa ne itihAsane lagatA tathA nATayakAra ane nATayakRtio vize 1940thI lakhAtA rahelA emanA anubhavamUlaka-abhyAsapUrNa vivecanalekhe kAyA lAkaDAnI, mAyA lUgaDAnI' (1963) tathA 'nATaka vize' (sa. aniruddha brahmabhaTTa, rAdhezyAma zarmA, prakAza zAha, 1974) mAM graMthastha thayA che. emanA vArtAsaMgrahomAM prastAvanArUpe, vArtAvivecananA lekho paNa che. dalAlanuM A nATa-vArtAvivecana emAMnI nijI dRSTithI ne sarjakanI hesiyatathI thayelI vicAraNAthI ja tarI Ave che. emanI abhyAsI anuvAdaka tarIkenI kAmagIrI paNa noMdhapAtra che. jayaoNrja oravelanI "dha enimala phArma, TaoNsToyanI 'vora enDa pIsa', cArlsa DikansanI 'greTa eNkaspekaTezansa' e navalakathAonA anuvAdo anukrame pazurAja' (1947), 'yuddha ane zAMti'- bhA. 1-4 (1954-56) ane "AzA bahu lAMbI' (1968); tema ja grIka nATayakAra eskAilasanuM nATaka 'gemegnena' (1963) tathA anya nATako ane keTalAMka jIvanacaritra ema kula vArtAkAra tarIke paNa jayaMtI dalAla prayoganiSTha ane uttama sarjakazakitavALA lekhaka hatA. 1941 thI 1968 sudhI vArtA sarjana karI 'uttarA' (1944), 'jUjavAM' (1950), 'katharoTamAM gaMgA' (1950), 'mUkan karoti' (1953), 'A ghera, pele ghera' (1956), "aDakhepaDakhe' (1964) ane yudhiSThira ?' (1968) e sAta saMgrahamAM kula 135 vArtAo emaNe ApI che. 1963 sudhInI vArtAomAMthI 24 vArtAo pasaMda karIne emaNe pote gujarAtI sAhityakoza - 2 : 213 For Personal & Private Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ dalAva jayaMtIlAla maNilAla - dalAla yAsIna ahamada betAlIsa pustakonA anuvAda ApIne emaNe sAtatyathI dalAla bAbubhAI manamehanadAsa : sAmAjika vAtAM 'du:khI dIvALInama ja pUrI cIvaTa ane niSThAthI, jagatanI uttama sarjanAtmaka nA kartA. kRtione gujarAtIbhASIo mATe sulabha banAvI che. 'ta': dalAla bhagubhAI premacaMda : 'tArA, vIjaLI kaSTanivAraNa nATaka' dalAla jayaMtIlAla maNilAla, 'jayeAjana' (28-12-1935) : ' (1889)nA kartA. navalakathAkAra, janma kapaDavaMjamAM. muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.esasI. supara InDasTrIjha, muMbaI sAthe saMlagna. dalAla bhAratI ramaNalAla, 'zailajA desAI' (25-5-1948): 'tarasI AMkhA sUkA hoTha' (rAju parIkha sAthe, 1966), vArtAkAra, vivecaka. janma vaDodarAmAM. 1953 mAM esa.esa.sI. 'zUnyanA saravALA' (rAju parIkha sAthe, 1969) ane 'sukhanA 1961 mAM ma. sa. yunivarsiTImAMthI gujarAtI mukhya viSaya sAthe rasUraja Ugaze ?' (1979) emanI navalakathAo che. "AyakhuM' bI.e. 1963 mAM gujarAtI bhASAvijJAnamAM ema.e. 1972 mAM (1983) emanuM saMpAdana che. pIeca.DI. 1978 thI ma. sa. yunivarsiTInA gujarAtI vibhAgamAM ni.ve. adhyApaka. dalAla jeThAlAla vADIlAla: nATaka 'sudAmAjI' (1966), navalakathA emane TUMkIvArtAono saMgraha 'okhA' (1972) AMkhAne 'premakizorI' (bI. . 1901) tema ja 'bhakamAra' (1918), viSaya banAvatI traNa vArtAo dvArA strI-puruSanA saMbaMdhe para 'vavanabAlA lAlabA' (1916), 'narasiha mahatA', 'mIrAMbAI', kendrita che. bIjA saMgraha 'eka nAme sujAtA' (1982) mAMnA ''rAjakaThiyAro', 'satI dropadI' ane "satI lIlAvatI'nA kartA. nI traNa vArtAo sahita 19 vArtAo saMgRhIta che. moTA bhAganI vArtAo strI-puruSa saMbaMdhonI sUma-saMkula jALAnA bhinnabhinna dalAla DAhyAbhAI nagInadAsa : "sAvitrIcaritra' (1987) nA kartA. taMtuone anAvRtta karavA yatna kare che. eka divasa (1972) e nAyikAnI eka divasanI dhULa-ghaTanAone abhivyakata karatI laghunavala che. dalAla DI. DI.: 'gujarAtI vyAkaraNa'(1889)nA kartA. emanA mahAnibaMdha 'kathAsAhityanuM vivecana' (1975) mAM gujarAtI navalakathAsAhityanI pratinidhirUpa viziSTa kRtionAM dalAladArAzA rustamajI : navalakathA 'pAla ane varjiniyA'nA kartA. vivecananA saMdarbhamAM kathAsAhityanA vivecananI keTalIka pAyAnI samasyAonI tapAsa karavAne prayAsa che. 'itarajana(1976) dalAla naTavaralAla ma.: 'puSTimArga ane gujarAtI sAkSaronA karyA. Abera kAmUnI navalakathA 'AuTarAiDara'nA suvAcya anuvAda che. pra.ba, dalAla navIna goradhanadAsa : navalakathAkAra, vidhavAvivAha ane dalAla maganalAla kevaLarAma : pada, garabI, gajhala, mukataka ane AMtarajJAtIya lagna jevA sAmAjika praznonI rajUAta karatI kathAkAvya-svarUpamAM racAyelAM paMcANa UrmikAvyono cAra vibhAga AdarzalakSI navalakathA 'rUDhinAM kalaMka" (1935) nA kartA. dharAvato kAvyasaMgraha 'magnamaMthanamALA'(punarmudraNa, 1948)nA ni.vA. kartA. dalAla parimala ramaNikalAla (10-10-1942) : vivecaka. janma khAlamAM. ema.e, elaela.ema. bI. DI. ArTsa koleja, dalAla mohanadAsa dalapatarAma: 'mahAnubhAvI bhakatakavi zrI amadAvAdamAM adhyApaka, dayArAmabhAIne kema avalokazA?'nA kartA. 'ravIndranAtha TAgoranuM tattvajJAna' (1985) emanA nAme che. caM.TI. dalAla mAlatI : pravAsakathA "cAla kedAra badarInAtha(1969)nAM dalAla phUnI, 'eka', 'niluphara', jhide ruda': 'muMbaI vartamAna'mAM kartA. kaTAralekhaka, emaNa 'rAjAnI bahena' (1926) ane "dhUpachAMva' (1928) dalAla yAsIna ahamada (9-1-1944) : nibaMdhalekhaka, patrakAra. jevI navalakathAo ApI che. sarajatanI sAMkaLa', 'kamala', 'lAle janma upaleTA (saurASTra)mAM. 1961mAM maeNTrika. 1966 mAM bI.e. camana', 'rasapAnA', 'nAdevInAM AMsu', 'gulIstAM hamArA', 1968mAM ema.e. 1975mAM elaela.bI. 1981mAM pIeca.DI. 'AzanA', 'hindI hindI', "hirA mANeka', 'pattharanI chAyAmAM, upaleTA ane porabaMdaranI kolejomAM bhASA-zikSaNa ane e pachI 'bekinAra jhamAnA', 'saMjogane bhAga' jevI emanI navalakathAo 1973 thI saurASTra yunivarsiTImAM patrakAratvanuM adhyApana. graMthahajI grathastha thavI bAkI che. emaNe keTalIka anUdita TUMkIvArtAo sUci-sAmayika saMdarbha'nuM saMpAdana. paNa ApI che. ra , emaNe 'DaLa hAla dezas:~-kaI buka, jI. I. 214: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ dalAla ratilAla viThThaladAsa - dalAla sureza puruSottamadAsa 'binasAMpradAyikatA zuM che?" (1975), 'binasAMpradAyikatA ane muslIma mAnasa' (1973) riporTiMganA siddhAMto' (1977), 'janasaMparka ane jAherakhabara' (1977), 'lekha lakhavAnI kaLA (1980), 'akhabAranuM avalokana' (1981), "anAmata AMdolana ane akhabAra' (1982) vagere emanAM patrakAratvanI nIpajarUpa pustako che. 'rUbarU' (1979) e mulAkAtane saMcaya che; to "philmadarzana' (1984) so varSanA bhAratIya philmaudyogane avalokata graMtha che. "guDabAya mi. apUrva' (1979) emane anuvAdagraMtha che. emaNe 'a kriTikala sTaDI opha gujarAtI presa nAme aMgrejI pustaka paNa lakhyuM che. 2.ra.da. dalAla ratilAla viThThaladAsa, 'mastAna phakIra" (29-9-1988): bALasAhityakAra. janma rAMderamAM. vatana aMkalezvara. prAthamikamAdhyamika zikSaNa aMkalezvaramAM, uccazikSaNa surata ane muMbaImAM. asahakAranI laDatane kAraNe inTarathI abhyAsa choDI vepAramAM jADAyA. gaNita, vijJAna, sAhitya, vanaspatizAstra ane ramatagamata emanA rasana: viSayo. emaNe bALakonI ramatA' (1934), 'phaLakathA'- bhA. 1thI 3 (1935-1936), 'gabe gAMdhI' jevI bALapayogI pustikAo lakhI che. zra.vi. dalAla ramaNikalAla jayacaMdabhAI, parimala', 'praNayati ' ('4-10-1901, 17-12-1988): navalakathAkAra, nATayakAra, saMpAdaka. janma kapaDavaMja tAlukAnA kAkakhaDamAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa naDiyAdamAM. 1919mAM maeNTrika. 1923mAM gujarAta koleja, amadAvAdathI itihAsa-arthazAstra viSayo sAthe bI.e. 1928mAM pUnA laoN kaoNlejamAMthI aMtima elaela.bI.nI parIkSA. 1929thI amadAvAdamAM vakIlAta. amadAvAdamAM avasAna. aMgAra' (1933), 'nArIhRdaya' (1935), 'suvarNA' (1941), 'tirakSA' (1944), 'tavana' (1968), 'anupama' (1981) vagere emanI navalakathAo che. 'puSpAMjali' (1929), dhUmrazikhA' | (1931), 'bhaDakA' (1935) vagere emanA vArtAsaMgraho che. 'pratijJA(1932), 'rAjAnI rANI' (1938), 'rAjakIya prahasana' (1974) emanAM nATako che. emaNe 'jaMghIsakhAna' (1938), 'svAmI vivekAnaMda' (1964) javAM caritro AlekhyAM che. A uparAMta emaNe 1977mAM vikhyAta vibhUtio,vaijJAniko, pathapradarzo, yuddhavIro,kalAkAro, pravAsIonI paricayAtmaka zreNI ApI che. kavi citrakAra phUlacaMdabhAI jhaveradAsa zAhanAM aneka pustako emaNe saMpAdita karyA che. 'nAgAnanda'(1927) jevo saMskRtanATakane anuvAda paNa emaNe Apyo che. caM.. dalAla rAjendra emanArAyaNa (12-1-1883, 11-5-1962): navalakathAkAra, janma suratamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa suratamAM. 1898mAM maeNTrika. 1902 mAM vaDodarA kaoNlejamAMthI bAlAjI viSaya sAthe bI.e. sarakAranA muMbaI khAtenA sacivAlayamAM che mAsa kAmagIrI pachI zikSaNane vyavasAya, tyArabAda baeNnkamAM nakkI. chelle zerabajAramAM. zerabajAranA upapramukha ane pramukha. muMbaImAM avasAna. 'vipina' (1910) e pUrva-pazcimanA saMskArasaMgharSa nirUpatI emanI sAmAjika navalakathA che, to mogalasaMdhyA' (1920). mogala salatanatane asta nirUpatI aitihAsika navalakathA che. ni.. dalAla viThThala rAjArAma : gujarAtI zabadArtha saMgraha': 1 (1895)nA kartA. kau.bra. dalAla zApurajI pharAmajI : 'punaralagna gAyaNa saMgraha' (1871) nA kartA. kau.bra. dalAla sudhIra rAmaprasAda (23-12-1933) : vArtAkAra, pravAsakathAlekhaka. janmasthaLa amadAvAda. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa zizuvihAra tathA sI. ena. vidyAvihAra, amadAvAdamAM. 1950mAM maeNTrika. 1954mAM kemisTI-phijhikasa viSayo sAthe bI.esasI. 1954-1956 daramiyAna maeNcesTara yunivarsiTImAM TesTAila TekanolojIno abhyAsa. atyAre zrI aMbikA milsa, amadAvAdamAM janarala menejara. paraMparAnI sAthe saMkalita vividha viSayo ane tAjagIbharI nirALI nirUpaNarIti dharAvatI emanI vArtAono saMgraha 'vahAITa hersa' (1970) noMdhapAtra che. A uparAMta emaNe jJAnagaMgotrI graMthazreNInA 'lalitakalA darzana' : 1 nAmanA 18mAM graMthamAM videzI calacitrane itihAsa AlekhavA sAthe bhAratIya sinemA vizenA lekho paNa lakhyA che. dalAla sureza puruttamadAsa, 'araviMda munazI', 'kirAta vakIla', 'tuSAra paTela', 'rathita zAha' (11-10-1932): kavi, nibaMdhakAra, bALasAhityakAra, saMpAdaka. janma thANAmAM. 1949 mAM maeNTrika. 1913 mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1955mAM ema.e. 1969 mAM pIeca.DI. 1956 mAM muMbaInI ke. sI. sAyansa kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. tyArabAda 1960thI 1964 sudhI eca. Ara. koleja oNva komarsamAM, 1964thI 1973 sudhI ke. je. semaiyA kolejamAM ane 1973 thI adyaparyata esa. ena. DI. TI. vimensa yunivarsiTImAM gujarAtInA adhyakSa. kavitA" mAsikanA saMpAdaka. 1983no raNajitarAma suvarNacaMdraka. 'ekAnta' (1966), 'tArIkhanuM ghara' (1971), "astitva' (1973), "nAma lakhI dauM' (1975), 'hastAkSara' (1977), 'simphanI' (1977), 'romAMca' (1978), "sAtatya' (1978), pirAmiDa' (1979), "riyAjha' (1979), "visaMgati' (1980), 'skAIskepara' (1980), 'gharajhurApo' (1981), 'eka anAmI gujarAtI sAhityakoza -2 : 215 For Personal & Private Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ dalIcA baTuka DAhyAlAla-dave indukumAra chaganalAla nadI' (1982), 'ghaTanA' (1984), 'rAdhA zodha morapiccha' (1984), 'koI rastAnI dhAre dhAre' (1985) ane 'pavananA azva' (1987) emanA kAvyasaMgraho che. emAMnAM keTalAMka noMdhapAtra gIte e emanuM mahattvanuM pradAna che. A saMgrahanI racanAne 'kAvyasRSTi' (1986) nAmaka saMkalanagraMthamAM samAvI levAno prayatna karyo che. 'ITTAkiTTA' (1961), dhIMgAmastI' (1963), "alakacalANuM' (1964), TiMgAToLI' (1971), 'chAkama challo' (1977), 'bindAsa' (1980) vagere emanA bALakAvyono saMgraha che. "pinakuzana' (1978) emane vArtAsaMgraha che. emaNe keTalIka bALavArtAo paNa ApI che. emanA nibaMdhasaMgrahomAM 'mArI bArIethI'- bhA. 1-2 (1975), 'samI sAMjanA zamiyANAmAM' (1981), 'bhUrA AkAzanI AzA" (1982), 'mejAne cIMdhavA sahelAM nathI' (1984), 'amane taDako Apo' (1987) vagere mukhya che. vivacanamAM A lekhaka mukhyatve mudha AsvAdaka rahyA che. 'apekSA' (1958), 'prakriyA' (1981), 'samAgama' (1982), 'ijhezansa'(1984), 'kaviparicaya' (1982) ane "kavitAnI bArIethI' (1987) emanA vivecanagraMtho che. saMpAdaka tarIkenI emanI kAmagIrI viziSTa che. kAnta viSayaka 'upahAra' (1957), umAzaMkara viSayaka "kavine zabada' (1958) sundaram viSayaka 'tapovana' (1959), veNIbhAI purohita ane bAlamukunda dave viSayaka "sahavAsa' (1975), jayaMta pAThaka viSayaka 'vagaDAne zvAsa' (1978), makaraMda dave viSayaka 'amalapiyAlI' (1980) vagere emanA saMpAdanagraMtho che. emanA anuvAdomAM nathaniyala haoNrthonanI navalakathAnuM bhASAMtara cAMdanInI lU'(1967) uparAMta 'marAThI kavitA' (1977) ane 'trirAta' (1985) dhyAnapAtra che. A uparAMta mulAkAta-AdhArita tema ja bALakizorasAhityanAM anya prakIrNa pustako paNa emaNe ApyAM che. vyA. dalIcA baTuka DAhyAlAla, 'svayaMbhU' (3-9-1937) : janmasthaLa ane vatana vaDhavANa (ji. surendranagara). 1961mAM gujarAtI mukhya viSaya sAthe bI.e. 1964mAM ema.e. gujarAta koleja, amadAvAdamAM prAdhyApaka. be vivecana' (1971), madhyakAlIna tathA arvAcIna kavio ane temanI kRtio vizenA vivecanalekhone saMgraha "saMcita' (1977) ane 'saMvit' (1987) tathA chaMdane prAraMbhika paricaya ApatI pustikA 'kAvyamAM chaMda' (1980) emanA nAme che. ni.. davAvALA satIza, 'nakAba' (16-9-1948) : kavi. janma muMbaImAM. bI.koma. sudhI abhyAsa. guMjana' emane gajhalasaMgraha che. ca.TI. dave anepakumAra puruttama: padyakRti "anupama gItAvalI' (1916) ne kartA. dave araviMda prabhAzaMkara (29-4-1930) : bALasAhityalekhaka. janma jAmanagaramAM. 1956 mAM esa.esa.sI. 1963mAM aMgrejI sAthe bI.e. 1967mAM e ja viSayamAM ema.e. 1968 thI esa. pI. jaina ArTsa eNnDa komarsa koleja, dhrAMgadhrAmAM prAdhyApaka, 'gaTo DaMphAsI' (1985) ane 'zAMtine dastAveja' (1986) emanI bALanavale che. bAlasAhityasaMgejhi' emanuM bAlasAhityavivecananuM pustaka che. A sivAya paNa emanA nAme ghaNAM prakIrNa pustako che. caM.TI. dave avantikumAra jayadevarAma avani dave, 'maulika' (4-12-1938): kavi, vivecaka. janma paMcamahAla jillAnA mahelamAM. 1954mAM esa.esa.sI. 1958mAM rUIyA koleja, muMbaIthI gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1958-1963 daramiyAna muMbaI ane anyatra hAIskUlamAM zikSaka. pachI patrakAra, janazakita' dainikanA upataMtrI. 1964-1966 daramiyAna paricaya TrasTanAM prakAzane 'graMtha' sAmayika ane paricayapustikAonA sahAyaka saMpAdaka. 1966 thI muMbaI khAtenI seviyeta kAMsyuleTa kacerImAM saMpAdaka. atyAre gujarAta sarakAranA mAhitI khAtAmAM. emaNe kAvyasaMgraha 'AkrAnta (1981) ane nATayasaMgraha 'AganI pele pAra sUrajano ughADa' (1982) ApyA che. 'manI premacaMda : hijha lAIpha enDa liTararI heriTeja' (1980) jIvanacaritra che. 'nidhayana' (1982) ane 'niveza' (1983) emanA vivecanasaMgraho che. 'gItavIthikA' (1983)mAM gItA vize AsvAdalekhA che. apaMgenI duniyAmAM' (1982), 'AyakhuM' (1983) emanAM saMpAdana che; te "lenina : jIvana ane kArya' (1978), 'jAja joje rAha' (1980) ane 'AzanAI' (1981) emanA anuvAdo che. caM.To. dave aMbAzaMkara tulasIdAsa: kathAtmaka gadyakRti 'lIlA yAne jJAtitaMtra'(1919)nA kartA. kau.ba. dave aMbAzaMkara puruSottamadAsa: nATakakAra. emanI pAMca pravezanI nATikA 'kheDA bhIlanuM phArasa' (1898)mAM vyabhicAriNI patnInA premaprapaMcanuM nirUpaNa che. 'sadAcAra saMgraha ane rokazeThANIne jhagaDo' (1894)mAM sadAcAra aMgenA nItiniyame, keTalIka dezI davAono paricaya ane upayoga tathA aMtamAM karkazA patnI ane sadAcArI pati vacce thayelA vikhavAdanuM padyAtmaka nirUpaNa che. ni.vA. dave icchArAma : navalikAsaMgraha 'paDachAyA'nA kartA. ni.va. dave indukumAra chaganalAla, '.la.va.','kamaleza gupta(10-19tt): nATakakAra. janma bhAvanagaramAM. 1933mAM bI.esasI. 1935mAM elaela.bI. 1936 thI bhAvanagaramAM vakIlAta. kau.bra. 216: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dave indravadana kAzInAtha- dave kAzIzaMkara mULazaMkara dave ugarezvara bhagavAna : padyakRti 'davI kopa' (1896)nA katAM. 'nikAMdhAdaza' (1938) uparAMta ekAMkIsaMgraha "sAcuM lagna ane bIjAM nATako' (1964) emanA nAma che. pa.mAM. dave indravadana kAzInAtha (8-10-1922, 21-6-1976): vivecaka, saMpAdaka. janma zaherAmAM. vatana amadAvAda. prAthamikamAdhyamika zikSaNa zaherA ane amadAvAdamAM. 1940mAM maeNTrika. 1945mAM bI.e. 1947mAM ema.e. 1958 mAM pIeca.DI. 1947thI 1976 sudhI vividha kolejomAM gujarAtInA adhyApaka. chelle jaMbusaramAM AcArya. bharUcamAM avasAna. vivecanasaMgraha 'upAsanA' (1971) ane zodhaprabaMdha 'kalApI - eka adhyayana' (1969) emanA nAme che. A uparAMta 'kalApIno kekArava' (1959),'abhimanyu AkhyAna' (1967), 'sudAmAcarita' (1967), 'kAzamIrano pravAsa' (1978), 'kalApInA cAra saMvAdo' (1975), graMtha ane graMthakAra': 10 (dhIrUbhAI ThAkara sAthe, 1952) jevAM saMpAdano paNa emaNe ApyAM che. 5.mAM. dave izvaralAla ratilAla, 'rAjyavrata' (21-9-1921): vivecaka, saMpAdaka. janma pALiyAda (ji. bhAvanagara)mAM. 1939mAM boTAda (hAIskUlamAMthI maeNTrika. 1943 mAM bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAMthI bI.e. 1945 mAM gujarAtI-saMskRta viSayomAM ema.e. 1963mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI pIeca.DI. 1945 nA prathama satra daramiyAna jUnAgaDhanI bahAuddIna kolejamAM adhyApana. tyArabAda 1945 thI 1947 sudhI 'phUlachAba' (rANapura) ane pachI 'prajAbaMdhu' (amadAvAda)nA sahataMtrI. 1947thI 1911 sudhI amadAvAdanI ela.DI. ArTsa kolejamAM adhyApaka. 1952 thI 1953 sudhI saurASTra rAjayamAM AsisTanTa DAyarekaTara opha inpharmezana. 1953thI 1969 sudhI bhAvanagaranI zAmaLadAsa kaoNlejamAM ane 1969thI saurASTra yunivarsiTImAM gujarAtI vibhAganA adhyakSa. 1981mAM nivRtta. '1959nuM graMthastha vADa maya' (1959), 'TUMkIvArtA : zilpa ane sarjana' (1967), "sAhityagoSThi' (1971), 'sararavatIne tIre tIre' (1976) ane 'anubhAvanA' (1982) emanA vivecanagraMtha che. 'dakSiNa bhAratanA saurASTrI' (1955), 'kavi nhAnAlAlanAM bhAvapradhAna nATako-eka adhyayana'(1963) ane 'cAraNI sAhitya : ApaNo samRddha sAMskRtika vAraso' (1982) emanA saMzodhanagraMtha che. emaNe bahudhA sAhityasvarUpa siddhAMtavicAraNA, kRti ane kartAnuM samagralakSI mUlyAMkana karatA lekhe lakhyA che. 'sudAmAcaritra' (1951), 'candrahAsAkhyAna' (1961), 'kuMvarabAInuM mAmeruM' (1964), 'AdikavinI AryavANI' (1973), 'mahekatho kasuMbIne raMga' (1974), 'brahmAnaMda padAvali' (1979) vagere emanAM saMpAdano che. A uparAMta 'ravi-gha ti' (1980)mAM emaNe ravizaMkara joSInA lekhe saMpAdita karyA che. "vaiSNavadharma: udbhava ane vikAsa' (1981) emane anuvAdagraMtha che. ba.jA. dave upendraprasAda naTavaralAla (29-10-1945) : kavi, navalakathAkAra. janma rUpala (ji. gAMdhInagara)mAM. 196' mAM esa.esa.sI. 1965 mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1967 mAM gujarAtI bhASAvijJAnamAM ema.e. atyAre kavizrI boTAdakara kaoNleja, boTAdamAM gujarAtInA adhyApaka. bhakitagIno saMgraha smRti' (1965) ane navalakathA huM ja mAro aMtara' (1971) emanAM pustako che. hatri. dave kanubahena gaNapatarAma (1892, 6-1-1922) : kavi, a'vAdaka. janmasthaLa karanALI (ji. vaDodarA). prAthamika zikSaNa peTalAdanI kanyAzALAmAM. cAra gheraNa sudhI abhyAsa. 19171918 daramiyAna anukrame pATaNa mahilA samAja tathA surate strI samAjanAM maMtrI. 1920mAM satyAgrahanI caLavaLamAM. koladApuramAM avasAna. zaizava ane zALAjIvananAM tathA dAMpatya ane sAhityajIvananAM smaraNanI noMdhane saMcaya 'mArI jIvanamRti' (maraNottara, 1938) tathA rASTrabhAvanA, dharma, tattvajJAna, lagnabhAvanA, zikSaNa, sAhitya, kalA ane vijJAna jevA viSaye paranA ciMtanAtmaka vicArone nirUpatAM lakhANane saMcaya "noMdhapAthI saMvedanasaMhitA' (1938) emanA nAme che. emaNe hindImAMthI ravIndranAthakRta 'gItAMjali'ne, nhAnAlAlanI prastAvanA sAthenA anuvAda 1920mAM pragaTa karyo che. dave kanaiyAlAla bhAIzaMkara (25-1-1907, 15-7-1919) : saMpAdaka. vatana raNuMja (tA. pATaNa). prAthamika cha dhoraNa sudhInA abhyAsa pATaNamAM karyA bAda kAzInI sarakArI kolejanI 'madhyamA' parIkSA pasAra karI. dvArakA zAradApIThanA zrI zaMkarAcArya taraphathI 'karmakAMDa vizArada'nI padavI. saMzodhana, purAtattva, itihAsamAM UMDo rasa. narmada suvarNacaMdraka. vyavasAye karmakAMDI. emaNe saMpAdita anuvAda 'sarasvatIpurANa' (1940) uparAMta 'gujarAtanuM mUrtividhAna', 'siddhasara sahastraliMgane itihAsa (1935) ane 'vaDanagara' (1937) jevA graMtho ApyA che. . kau.ba. dave kapilaprasAda mahAsukharAma: padyakRti "rASTrane raNanAda' (1930) tema ja caritrakRti 'bhagatasiMha koNa?" ('5931) nA kartA. ka.. dava kAlidAsa ratanajI : zrImad bhagavad gItAnA sA"bhUtatavana padyamAM rajU karatI kRti 'aSTAdazazlokI gItA' (192 1) nA kartA. kau.ba. dave kAzIzaMkara mULazaMkara : kavi, caritralekhaka, mukhyatve dalapatarAma ane narmadA vize ja lakhatA rahelA emaNe vividha saMskRta chaMdomAM gujarAtI sAhityakoza -2 : 217 For Personal & Private Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ dave gaNapatarAma bhANajI -dave jayaMtIlAla tulasIrAma 228 kaDInuM 'narmadaviraha' (1896), emanI dalapatabhakita ane kavitvazakitane paricaya karAvatuM dalapataviraha' (1898) ane dalapatarAmanI kavipratibhAnuM AtyaMtika ne emanA samAjasudhAraka tarIkenA sAmarthyanuM prAmANika nirUpaNa karatuM temanA paranuM mahattvapUrNa prathama caritra 'dalapatarAma' (1921) jevAM pustako lakhyAM che. A uparAMta bAcita prAta:prArthanA (1894), Izvarabhakita, pitRbhakita, sRSTisauMdarya, zikSaNanuM mahattva, nItiAcAra ane saMsArasudhAraNA jevA viSayone nirUpatI garabIone saMgraha 'gujarAtI garabAvaLI' (1982) tema ja 'bAlagItamALA' (1910) nAmanI kRtio paNa emaNe ApI che. dave gaNapatarAma bhANajI : padyakati 'vidhavAvilApa' (1873)nA kartA. ka.bra. dave gaurIzaMkara dayArAma : bodhapradhAna gadyapadyamikA kRtio 'saMsArabodhaka citAra' (1892) ane 'nirarthaka svArthI saMsAra" (1897) nA kartA. dave janaka harilAla (18-6-1930) : nATayalekhaka. janma bhAvanagaramAM. 1950mAM esa.esa.sI. 1963mAM vaDodarAthI nATaya-sAhityamAM ema.myujha. vividha jagyAe nATavibhAgamAM adhyApaka. 1974thI gujarAta kaoNleja, amadAvAdamAM nATayavibhAganA vaDA. menTesarI zikSaNa paddhatino abhyAsa. prauDhazikSaNa bALazikSaNanuM kArya. bhavAI vezonuM lekhana. emaNe "bALa UrmikAvyo' (1966), nATaka 'dehane duzmana' (1980), cha veza ane bhavAI paranA nibaMdha sahita be vezane saMgraha' raMgabhavAI' (1985) tathA anuvAdagraMtha "naTanuM prazikSaNa (1985) vagare pustako ApyAM che. pa.mAM. dave janakazaMkara manuzaMkara : 'hiMdIne vikArAmAM gujarAtIone phaLonA kartA. kau.. dave jayaMtakRNa ha. (31-8-1909) : pravAsalekhaka. janmasthaLa surata. ema.e., elaela.bI. saMskRta tema ja dharmazAstranA vidrAna hovAthI hindu laeNnA agragaNya vakIla, vAMsavaDA sTeTanA bhUtapUrva cIpha jasTisa. gujarAtI sAhitya pariSadanA bAreka varSa maMtrI. bhAratIya vidyAbhavananA mAnada DirekaTara, bhAratIya vidyA', 'bhAratI', 'saMvida' vagere sAmayikonA menejiMga DirekaTara, 1970 -mAM dharma ane zAMti aMge jApAnamAM yojAyelI vizra pariSadamAM bhavansanA pratinidhi tarIke hAjarI. hiMdanAM aitihAsika sthaLane varNavatuM pravAsapustaka 'amara bhArata'-bhA. 1-2-3 uparAMta gujarAtI sAhitya suvarNamahAva', 'arvAcIna sArasvatapravAha', 'vyavahAra prakAza', 'zAka saMpradAya' javAM prakIrNa pustako emanA nAme che. dave caMdrakAta navalazaMkara, ke. candranAtha' (17-8-1935) : vArtA kAra. janma jADiyA (ji. jAmanagara)mAM. 1954 mAM esa.esa.sI. 1960mAM hindI-gujarAtI viSayo sAthe bI.e. 1967 mAM hindI-gujarAtI viSayomAM ema.e. 1970mAM bI.eNDa. hAla jAmanagaramAM zikSaka. emanA 'zvatarekhA' (1965) tathA 'DalanuM ramakaDuM(1979) nAmanA be navalikAsaMgraho prakAzita thayA che. kau.ba. dave caMdrakAnta sI. : bhajanasaMgraha 'zrI zyAmasuMdara bhajanamALA' (1962)nA katAM. kau.bra. dave caMdrikA : padyakRti 'guNasuMdarInA rAsa' (jAmanagaurI pAkajI sAthe, 1931)nAM kartA. kau.bra. dave caMpakarAma durlabharAma: rAjA vikrama ane vaitALanI kathAne gadyamAM rajU karanI kRti "vaitALapacIsI' (bI.A. 1890)nA kartA. dave jayaMtIlAla chaganalAla, sahadeva jozI', "sAraMgapANi' (22-5-1926): kavi, bhASAvida. vetana vaDhavANa (ji. surendra nagara). 1960mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1962mAM e ja viSayamAM ema.e. 1974mAM pIeca.DI. 1962 thI 1972 sudhI moDAsAnI Arsa kolejamAM, 1972-73mAM surendranagaranI mahilA kolejamAM ane 1973thI lIMbaDInI Arsa kolejamAM gujarAtI viSayanA prAdhyApaka ane adhyakSa. emanA 'aMjali' (1944) saMgrahanAM kAvyomAM gAMdhIyuganA kaviono prabhAva vizeSa jovA maLe che. "zarasaMdhAna' (1967) e emanuM reDiyo rUpaka che. "vA viveka' (1966) ane 'saMgejhi' (1968) e emanAM lekhasaMgrahonAM saMpAdano che. 'bhASAvijJAnanI rUparekhA' (1965) emanuM bhASAvijJAnanA abhyAsane saraLa rIte samajAvatuM pustaka che. gujarAtI nAmika samAsa' (1977) emano saMzodhananibaMdha che. pra.nai. dave jayaMtIlAla tulasIrAma, "vizvaratha' (30-12-1910): janma porabaMdaranA kuchaDI gAmamAM. 1952 mAM esa.esa.sI. 1945mAM dave cImanabhAI : ravIndranAtha ane jibrAnanI asara jhIlatI, prakRti, prema ane prabhu viSayaka sittera kAvyaracanAo dharAvatA gadyakAvyasaMgraha 'prabhunI pyArI grIvAmAM' (1967)nA kartA. pA.mAM. dave cunIlAla devazaMkara : kathAtmaka gadyapustikAo strI-kartavya (1910) ane pravINa-sulakSaNA yAne daMpatti pyAra' (1914) nA kartA. kau.bra. 218: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ dave yaMtIlAla devazaMkara- dave jugatarAma cImanalAla siniyara pI.TI.sI. 1949mAM hindI zikSaka sada. 1928 thI 1950 sudhI saurASTra ane amadAvAdanI zALAomAM prAthamika zikSaka. 1951 thI nagara prAthamika zikSaNa samiti, amadAvAdamAM ane e pachI bhakata vallabha dhoLA vidyAvihAra, amadAvAdamAM AcArya. 1976 thI 1981 sudhI bhakata vallabha dhoLA vidyAvihAramAM niyAmaka. emanI pAsethI 'nUtana nibaMdha ane patralekhana' (1941), nATayakRti 'jati 1950), bALagItasaMgraha 'mehuliyo' (1955), nRtyanATikA 'vizvavibhUti' (1969) ane gajhala saMgraha 'malayAnila' (1985) tathA preraNAnAM puSpo' (1989). maLyAM che. kAvyasaMgraha 'saMjIvanI' (1964), vArtAsaMgraha 'amIjharaNAM' (1964), lekhasaMgraha "mAnasanAM motI' (1964) tathA 'pAyAnA paththara' (1964) tema ja "strIbodha garabA aMka' emanAM saMpAdita pustako che. ni.va. dave jayaMtIlAla devazaMkara, 'ramina' (15-8-1943): navalakathAkAra. janma mulathANiyA (ji. mahesANA)mAM. 1971mAM visanagara kaoNlejamAMthI ema.e. 197ra mAM bI.eNDa. mahesANAmAM zikSaka. nATaka 'suhAga siMdUra' (1980) ane laghunavala 'vAlama varasyA megha' (1982) emanA nAme che. ni.vo. dave jayaMtIlAla semanAtha, 'mANIgara' (15-8-1932) : kavi, lekasAhityanA saMcayakartA. janmasthaLa saradhAra. 1919mAM lekabhAratI grAmavidyApITha, saNosarAmAMthI kRSi-ranAtaka. 1968mAM sI. ena. vidyAlaya, amadAvAdamAMthI jI.bI.TI.sI. zrImatI mANekabA strI adhyApana maMdira, aDAlajamAM adhyApaka. DAMgarane dariyo' (1982) emanA kAvyasaMgraha che. emaNe vIseka lokavArtAo saMpAdita karIne judAM judAM sAmayikomAM prakAzita karI che. 'have e divasa Ave !' (1981) emanA kAvyasaMgraha che. kavitAnuM zikSaNa' (1982), 'sarjanazIlatA ane tene zaikSaNika phalitArtha (1976) jevAM pustako paNa emaNe ApyAM che. meDa.5. dave jitendra amRtalAla (1-8-1922) : nibaMdhakAra, vivecaka. janma mahesANA jillAnA vAlamamAM. 1943mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1945mAM e ja viSayamAM ema.e. 1947thI 1970 sudhI visanagara, surendranagara, amadAvAda vagere sthaLoe adhyApaka. 1970 thI 1982 sudhI visanagaramAM AcArya. emaNe 'AsvAda' (1957) ane "nIrakSIra" (1979) javA vivecanasaMgraho ApyA che. A uparAMta emaNe 'premapacIsI' (1972)nuM saMpAdana karyuM che ane sAhityanuM ghaDatara' (1955) anuvAda Apyo che. visanagaranI kalA' (1950)mAM nagaraitihAsanuM Alekhana che. hatri. dave jIvaNarAma lakSmIrAma, 'jaTila' (-, 1981): kavi, vivecaka. vatana mahuve. mukhyatve bhAvanagaranI zALAomAM zikSaka. kalApInA sAhitya darabAramAMnA eka. thoDo vakhata lAThImAM kalApInA aMgata maMtrI. kalApIne hamIrajI gohela' kAvyanuM mALakhuM emaNe taiyAra karI ApyuM hatuM evI vidvAnonI mAnyatA. ha. ha. dhruvanA avasAna pachI "candra' mAsikanuM taMtrIpada. 'jaTilaprANapadabaMdha' (18944)mAM saMgRhIta gIta, gajhala ne chaMdabaddha kAvyane mukhya bhAva praNayane che. emanuM atharatha raheluM sarjana vivecana 'sudarzana' ane 'candra" mAsikomAM pragaTa thayeluM che. temAM mukhya suhamitrane viraha ane saMbaMdhinI kathA' nAmanuM, hari harSada dhruvane viSaya banAvIne racAyeluM, mitrapremanuM virahadardanuM dIrghakAvya che, 'bhAminIvilAsa' ane keTalAMka aMgrejI kAvyonA anuvAda che tathA kalApI, ha. ha. dhruva ane tribhuvana premazaMkaranAM kAvyonuM vivaraNa che. 4.gA. dave jugatarAma cImanalAla (1-9-1888, 14-3-1985) : kavi, lokanATaryakAra. janmasthaLa lakhatara (ji. surendranagara). prAthamika-mAdhyamika zikSaNa muMbaI, vaDhavANa ane dhrAMgadhrAmAM. maeNTrika anuttIrNa. 1917mAM muMbaImAM "vIsamI sadImAM nokarI. eka varSa sayAjIpurAmAM grAmasevA karI, pachI svAmI AnaMda ane kAkAsAhebanA saMsargathI sAbaramatI AzramamAM zikSaNakAryamAM joDAyA. vacce 1919-1923 daramiyAna 'navajIvana' sAptAhikanI javAbadArI saMbhALI. 1923thI 1927 bAraDolI satyAgrahamAM bhAga lIdho. 1928thI pachInuM AkhuM jIvana veDachI (ji. surata) AzramamAM grAmasevA ne AzramI keLavaNImAM gAyuM. vibhinna satyAgrahomAM kula nava varSa jelavAsa bhogavyo. 1971 thI 1978 sudhI vaTavRkSa' mAsikanuM saMpAdana karyuM. veDachImAM avasAna. emanuM kAvyasarjana prAsaMgika paNa UMcI guNavattAvALuM che. emanAM maulika ke prerita-anuvAdita gItAmAM mAdhurya, geyatA ane lokavANInI saraLatAnuM saudarya che. emanAM bhakitagItAmAM dave yAnanda lakSmIzaMkara (25-10-1917) : kavi. janma surendra nagara jillAnA dhrAMgadhrAmAM. 1934mAM maeNTrika. 1938 mAM saMskRta viSaya sAthe bI.e. 1940mAM saMskRta-gujarAtI viSayomAM ema.e. 1938 thI 1947 sudhI karAMcImAM zikSaka. 1947 thI 1960 sudhI karAMcI ane muMbaImAM vyAkhyAtA. 1960thI 1975 sudhI morabInI kolejamAM pahelAM upAcArya ane pachI AcArya. 1975 -thI zeTha devakaraNa mULajI jaina borDiMga,rAjakoTanA suparinTenDanTa. emaNe 'saMskRta bhASA paricaya'-bhA. 1-2 (1916) pustaka lakhyuM che. A uparAMta emaNe 'manogatA' (1988) kAvyasaMgraha Apyo che. hatri. dave jayendra kAkubhAI, 'yayAti' (30-6-1940): kavi. janma morabImAM. ema.e., pIeca.DI. 1972 thI sa. 5. yunivarsiTInA zikSaNa vibhAgamAM adhyApaka. gujarAtI sAhityakoza - 2 :219 For Personal & Private Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ dave jeThAlAla devazaMkara - dave jatIndra harizaMkara bhAvanI kumAza ane arthanuM gAMbhIrya che, to bAlagItomAM prasantA ane sAdagI che. bALasAhitya ane bALazikSaNamAM emanI adhika raci che. 'kauzikAkhyAna' (1926) mahAbhAratanA upathAna parathI raceluM kathAkAvya che. dharmavyAdhane emaNa anubhavI harijanarUpe nirUpale che. sarvadharmapAlanane mahimAM gAnuM A kAvya mahAkAvyanI prauDha zailImAM racAyeluM che. temAM marAThIne ovI chaMda prayojAyo che te navaprasthAna che. 'gItAgItamaMjarI' (1945)mAM gItAnA zlokone AdhAre racalI rUpakAtmaka gaya racanAo che. 'AMdhaLAnuM gADuM'(1927) bhavAInAM saphaLa tavenA viniyoga sAdhatA lokanATayane prayoga che. 'pralAda nATaka tathA sahanavIranAM gIta' (1929)mAM sahanavIra prahalAdanI IzvaraniSThAne pragaTa karanuM nATaka ane bIjA bhAgamAM bAra gIta che. "kheDUtana zikArI ane madhyamasanI cala' (1931)mAM maghaniSedha ane kheDUtonA zASaNane darzAvatAM nATako che. 'rokaDiyo khaDUta' (1957) lekasulabha hatupradhAna nATaka che. 'gAlI mArI ghararara....jAya' (1957) baLanATikA che. jIvanakathA miSa pravRttionA Alekha ApanI 'mArI jIvanakathA' (1975) emanI AtmakathA che. 'gAMdhIjI' (1939), 'bArasevaka gekhale' (1940) ane 'khAdIbhakata cunIbhAi' (1966) emaNa karelAM sukha caritrAlekhane che. cAlagADI' (1923), 'paMkhIDAM' (1923), 'caNIbora' (1923). ane 'rAyaNa' (1923) e prAcIna-arvAcIna bAcita gItAnAM saMpAdana che. "grAma bhajana maMDaLI' (1938) e grAmajano mATenAM uttama bhajanonuM saMpAdana che. 'vidyApITha vAcanamALA'bhA. 1 thI 4 (1923)mAM emaNe sahasaMpAdana karyuM che. 'Iza upaniSada' (1966)mAM IzapaniSadanA zlokone padyAnuvAda, mULa zloko tathA tenI samajUtI ApelAM che. gurudevanAM gItA' (1972) mAM TAgeranAM kAvyonA bhAvavAhI geya anuvAda che. emAMnAM zizukAvyo nircAja zailIthI gujarAtImAM kanyAM che. ma.sa. dave jeThAlAla devazaMkara : caritralakSI pustako 'mahAtmA gAMdhI ane hiMdanAM mahAna nava ratno' (1921), 'vadharmaniSTha daivI jIvana' (1923), 'gRhiNI ratnamALA', 'vinodacaMdra', 'subhadrAnI AtmakathA' tathA anya kathAtmaka pustako 'Atmajati kiMvA brahmadarzana ane jayotidevInI AtmakathA' (1921), 'sukhI daMpati', 'rAjarSi', 'vahu ThakurANI, tapasvI rAjakumAra' ane 'bahucarAjInI yAtrAnA kartA. ni.vA. dave jeThAlAla nAthAlAla : navalakathA 'bhakitanA khala'bhA. (1943), 'svarganI athavA AdarzanI kathA'- bhA. 1, kAvyagraMtha "advaitavINA', 'svadharmasaMgIta" ane "mAyAnAM maMthana" (1946)nA kartA. ni.. dave jatIndra harizaMkara, 'avaLavANiyA', guma'(21-10-1901, 11-9-1980) : hAsyalekhaka. janma vatana suratamAM. prAthamikathI koleja sudhInuM zikSaNa suratamAM. 1919mAM maeNTrika. 1923mAM saMskRta-gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1925mAM ema.e. 1926-33 daramiyAna muMbaImAM ka. mA. munazI sAthe rahI gujarAtI sAhityane itihAsa taiyAra karavAnI yojanAmAM joDAyA ane 'gujarAta' mAsikanA upataMtrI banyA. vacce thoDo samaya munazI jelamAM jatAM pote muMbaInI kabIbAI hAIskUlamAM zikSaka banyA. 1933-37 daramiyAna suratanI ema. TI. bI. kolejamAM gu18rAtInA adhyApaka, 1937mAM munazInA AgrahathI pharI pAcha muMbaImAM orienTala TrAnsaleTaranI oNphisamAM pahelAM bhASAMtara kAra ane pachI mukhya bhASAMtarakAra. 1956 mAM tyAMthI nivRttA thaI muMbaInI keTalIka kolejomAM gujarAtInA adhyApaka. chelle mAMDavI (kaccha)nI kolejamAM traNeka varSa AcArya. 1941 mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. 1966 mAM suratamAM maLelI gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha. narmada suvarNacaMdraka prApta. aMtima varSo muMbaImAM vitAvI tyAM ja avasAna. gAMdhIyugamAM buddhilakSI narmamarmayukata haLave: nibaMdhAnA kA rA. vi. pAThaka, dhanasukhalAla mahetA, vibhUrAya vaidya, gaganavihArI mahetA, jayendra dUkALa Adine ja varga AvyA temAM jayotIndra dave sauthI vizeSa kapriya ane agraNI nibaMdhakAra hatA. hAsyakAra tarIkenI UMcI zakita ane hAsyapreraka vyAkhyAnA ApavAnI uttama AvaData e baMne guNAne emAM phALe hatuM. 'raMgataraMga'- bhA. 1 thI 6 (1932, 1941, 1941, 1941, 1944, 1946), 'mArI noMdhapothI' (1933), 'hAsyataraMga' (1945), 'pAnanAM bIDAM' (1946), 'alpAtmAnuM AtmapurANa (1947), 'ratInI roTalI' (1952), 'naja2 : lAMbI ane TUMkI' (1956), 'trIjuM sukha' (1957), roga, yoga ane praga' (1960), jayAM tyAM paDe najara mArI' (1965) tathA potAnA pratinidhi hAsyalekhene saMpAdita karI pote ja pragaTa karele saMgraha 'jayotIndra taraMga' (1976)- e graMthomAMnA lekhA-nibaMdhAmAM sAhitya, keLavaNI, sAmAjika-rAjakIya AcAravicAra, aMgata jIvananI ruci-aruci, rojiMdA jIvananI vastuo ane ghaTanAo ema mAnavajIvanane sparzatI koI paNa bAbata lekhakanA hAsyanuM lakSya banI che. vastunI aMdara rahelI nyUnatA, visaMgati ne vikRti pArakhavAnI apUrva sUjha, mAnavajIvana tarapha jAvAnI samabhAvapUrNa dRSTi tathA bahuzrutatA - A tattvonA rasAyaNamAMthI sarjAyelA emanA nibaMdho vakradarzI ke chIcharA banyA vagara vividha prakAra hAsya niSpanna kare che. saMvAdacAturya, ADakathA, prasaMge ne TucakAnA Azraya; ADaMbarI bhASAno prayoga; vicitra prakAranI paristhitinuM Ayojana; atyukita, atizayokita ke zabdaramata, alaMkAro ityAdi vividha prayukitaono Azraya letI emanI zailI lIlayA hAsyane janmAve che. "avastudarzana', "azoka pArasI hato', 'mahAbhArata : eka dRSTi', 'mArI vyAyAmasAdhanA,' 'sAhitya pariSada jevA ghaNA nibaMdhe emanI uttama hAsyakAra tarIkenI zakitanA 220: gujarAtI sAhityakALa -2 For Personal & Private Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ dave DAhyAbhAI prabhurAma dave durgArAma maMchArAma ni.ve. nidarzaka che. dave tribhuvana jeThAlAla : 'lakSamInArAyaNa pragaTa pratimA padamAlA' uparyukata graMthamAM nibaMdha sivAya "lagnanA umedavAra' jevI ' (1964)nA kartA. nAtharacanAmAM tathA "Atmaparicaya', "e ke:Na hatI ?" jevAM kAvya-pratikAvyomAM paNa emanI hArayazakita phelAI che. have tribhuvanadAsa AtmArAma : 'relave vize kavitA' (1889)na: ame badhA' (1936) e dhanasukhalAla mahetA sAthe rahI kartA. lakhalI hAsyapradhAna navalakathA lekhakanI hAsyakAra tarIkenI ni.vA. zakitanuM bIjuM mahattvanuM sepana che. vipinacaMdranA janmathI lagna dave laMbakalAla na. TI. ena. dave (1897, Dise. 1988) : sudhInI ghaTanAone AlekhatI hovA chatAM vipinacaMdrane hAsyanuM bhASAzAstrI. anusnAtaka upAdhi meLavyA pachI gujareta kolejamAM laya banAvI 'bhadrabha' jevI caritralakSI hAsyakathA lakhavAna 16 varSa vyAkhyAtA. A pachI kAMDana jaI bhaya vida mAra, esa. ahIM lekhake: hanuM nathI, emanuM lakSya te potAnA vatana suratanA Tarnarana: mArgadarzana heThaLa 1931 mAM pIeca.DI. 1947 1956 sarerAza jIvanane haLavI najare nihALI e uluma thaI jAya te pahelAM daramiyAna laMDanamAM 'kula oNva eNrienTala sTaDIjhamAM jhIlI levAnuM che. eTale vipinacaMdra navalakathAmAM banatI ghaTanA gujarAtI vyAkhyAtA. laMDanathI AvyA pachI ghaNI saMsthAo onA pratyakSa ke parokSa sAkSI banatA kaDIrUpa patranuM kAma kare che. the saMlagna. bhAratIya saMzAdhana vidyAmaMdira, dvArakAmAM pAMca 'vA mayavihAra' (1964)nA khaMDa 4nA sarjakaparicayanA lekhe varSa niyAmaka.. tathA 'va' mayazcitana' (1984) nA siddhAMtacarcAna lekha emanI gujarAtI bhASAzAstranA kSetre emanuM keTalAMka prAraMbhika pradAna vidrAnA ghAtaka che. sarjakaparicayanA lekhamAM je te sarjakanA che. arvAcIna paddhatie gujarAtIne: bhAva:paraka abhyAsa :patA vyakitva ane sarjananI vAta vakhatovakhata haLavI banatI zailImAM emanA graMthe e kSetramAM sImAcihanarUpa che. emaNa 'gujarAtI AlekhI che, paNa emanAM spaSTavakatRtva ane vizadatAne lIdhe bhASAmAM varNavyavasthA' (1933) pustaka ApIne gujarAtI dhyAna khece che. 'va' mayazcitana'nA lekhamAM 'Thakkara vasanajI mAdhavajI bhASAnA zAstrIya ane siddhAMtamUlaka abhyAsanI zakatA ane vyAkhyAnamALA'nA upakrame lekhake rasazAstra upara ApelAM pAMca AvazyakatA nirdezI che. rA. ba. kamaLAzaMkara vyAkhyAnamALAmAM vyAkhyAno, nATaka ane nATAnubhava vizenA lekhe tema ja bhASAzAstranA siddhAMtene abhyAsamUlaka paricaya ApIne mAga aucitya, hAsyarasa ityAdi saMdarbhe kAvyacarcAnA lekhe che. emAM gujarAtI bhASAnA svara baMnenuM ja uccAralakSI vargIkaraNa bhAratIya kAvyazAstra vize emaNa karelAM keTalAMka maulika nirIkSaNa ApyuM che te mahattvanuM pradAna che. "sTaDI oNva dha gujarAtI. emanI parizIlanavRttinAM paricAyaka che. leMgvija oNva dha sikasaTIntha senyurI' (1935) e nannasUrinI 'viSapAna' (1928) e garjananI prAraMbhika avasthAmAM racAyela kRti upadezamalA bAlAvabedha'nI bhASAnA vizleSaNa para emanuM aitihAsika triaMkI nATaka che. 'bhikSu akhaMDAnaMda' AdhArita che, je arvAcIna aitihAsika patie vyAkaraNanI (1947) e pAna sAthe rahI lakheluM caritra che. 'vaDa ane rIte pRthakakaraNa pAmelI pahelI prAcIna kRti che. 'gujarAtI bhASA' TeTA' (1954) e meliyeranA prahasana 'mAijhara'nuM rUpAMtara che. (1972) e emanA "dha lA~gvija oNva gujarAta' (1964) 'sAmAjika utkAnti' (1930) tathA ebrAhama liMkana - jIvana ane nAmaka aMgrejImAM prakAzita pustakane mInAkSI paTele karelA vicAra' (1961) emanA anuvAdagraMtha che. 'vipinanI na' gujarAtI anuvAda che. rAjendrarAva selamanArAyaNanI navalakathA 'vipina'nI mArgadarzikA ni.vA. che. 'birabala ane bIjA' (1944) e birabalanI hAsyakathAaonuM dave durgAnAtha ge. : nakRti "saMgIta kAdaMbarI nATaka' saMpAdana che 'gujarAtI sAhitya: madhyakAlane sAhityapravAha (1897) ane 'pUramaMjarI' tathA navalakathAo 'suzIla sukanyA' (1929) e judA judA vidrAne pAse madhyakAlIna sAhityanA ' (1985) ane 'caMdrazekhara (1998)nA kartA. keTalAka vi para lakhAvelA lekhone sahasaMpAdita graMtha che. ni.ve. ja.gA. dave durgArAma maMchArAma durgArAma mahetA (25-12-1889, 1876o: dave DAhyAbhAI prabhurAma : navalakathA "mahArAjA rAva nAghaNa rojanIzIlekhaka. janma suratamAM. AThame varSe nAmuM zIkhavA. (vakIla amRtalAla kRpAzaMkara sAthe, 1897)nA katAM. lAgyA ane bArame varSe munImanI kAmagIrI saMbhALI. seLanI ni.vA. vaye vadhu abhyAsArthe muMbaI jaI sarakArI zALAmAM abhyAsa. dave tarulatA kanaiyAlAla (19-10-1938) : vArtAkAra. janma 1826 mAM suratamAM nizALa sthApI. 1840mAM sarakAre zikSakonI jALiyA (ji. jAmanagara)mAM. 1966 mAM gujarAtI viSaya sAthe lIdhelI parIkSAmAM prathama AvyA. 1844mAM 'mAnavadharma sabhA' bI.e. 1958 thI 1966 sudhI rAjakoTa jillA paMcAyatamAM sthApI ane chApakhAnuM nAkhyuM. 1852 mAM saba-DepyuTI aMyukalArka. kezanala inspekaTara tarIke rAjakoTa gayA. 1856 mAM tyAM ja "koI ne koI rIta' (1984) emanA vArtAsaMgraha che. eNjyukezanala inspekaTara banyA. 1860mAM nivRtta thaI suratamAM hatri. sudhAraka tarIke kAma karyuM. suratamAM avasAna. gujarAtI sAhityakoza - 2 :221 For Personal & Private Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ ve durgAzaMkara kalyANajI - dave narmadAzaMkara lAlazaMkara teo arvAcIna gujarAtanA prathama sudhAraka tarIke jANItA che. zAMta prakRti chatAM uttama vicAraNI e emanI lAkSaNikata keLavaNIkara tarIke paganI peDhInA ghaDataramAM emane phALo bahumulya che. emaNe sudhAraka tarIke vahema, dhakkA ne karivAjo sAme jehAda jagAvelI. vidhava:vivAhane khUba pracAra karelA. emanI hayAtImAM emanuM peAtAnuM koI pustaka prakazita nahIM thayeluM; paNa keLavaNIkAra tarIke 1850mAM mi. grIna sAthe khagoLanA eka pustakanuM bhASAntara karyAnuM, vijJAnanuM eka pustaka lakhyAnuM ane sudhAraka tarIke 1944mAM jAdatra upara AkramaNa karavuM cepa:niyuM pragaTa karyAnuM noMdhAyuM che. emanuM mukhya lakhANa emanI rojanIzI che. je pachIthI mahIpataramo durgArAma caritra'nI mukhya maDhI bolI che. mAnavadharma sabhA'nI pravRttinI noMdharUpe 27 11843thI 152 sudhI lakhAyelI A sainIzInA, harAmanI zALAmAM Aga lAgatAM, 1-1-1945 sudhIno ja bhAga bacelA. emAM mAnavadharma, sarvadharmasamAnatA, mAnavaprema, aspRzyatAnivAraNa, enika pikane mAdi vize vicAruM-siyAnuM sUtrAtmaka, saraLa, bAloganI kaMbamAM nirUpaNa thayeluM che, AkarSaka nahIM chatAM emAM emanA vicAranI tarko-dalIlothI samajUtI ane arthapratipradA mATe pAna vaghanI pAribhaka naMga noMdhapAtra che. narmadanI pahelAM maLeluM A rojanIzInuM gadya e rIte mahattva rAve che. bA.ma. tre durgAzaMkara, kalyANa: 'zaMkaracArya caritra'(1926nA kartA, ni.vA. dave devazaMkara udayarAma : 'navala paheluM athavA vIrAdharAnI dezakalyANI vAratA'nA kartA. ni.vo. dave pAra khAviMda bALabhakata dhruvanA jIvanaprasaMgAne padyamAM varNavatI kRti 'bALayogI dhruva'(1899)nA kartA. ni.vA. have naTavaralAla mANekalAla caritraakhaka, anuvAdaka. emaNe mahAtmA gAMdhIjInA vyakitatvanAM vividha pAsAMo ane jIvanakAryone varNavatAM pustako 'tyAganI pratimA', 'AkharI pheisaro' (1936 ane goLamejImAM gAMdhIjI (1932) ApyAM che. 'gItAda'(1945) ane 'zyAmanI mA'(1947) e emaNe karavA sAne gurujInAM marAThI pustakonA bhAvavAhI anuvAdo che. ni.vA. dave naTavaralAla rA. : caritralakSI pustaka "mahAmAnava maharSi dayAnaMdajI'(75)nA kartA tathA zrI dayAnaMda sarasvatInI AtmakathA 'mArI AtmakathA'nA saMpAdaka. ni.vA. dave narabherAma kAzIrAma : vi. vatana umareTha. 222: gujarAtI sAhityakoza - 2 emanA kAvya 'muMbaImAM jAgeluM dIna'(1874)mAM muMbaImAM thayelA hullaDanuM varNana che. 'manoraMjaka rasikavANI nirbhaya garaba!vaLI'- bhA. 1 2(1877)mAM vividha chaMda, padabaMdha ne lAvaNImAM ghugAra, hAsya ne kaNa ane nirUpanAM kAvyo navA garabAno che. 'kavitArUpe umareThanuM varNana'mAM umareTha gAmanAM vividha sthaLe!nA paricaya che. 'bALavidhavA rUpavaMtI duHkhadarzaka'-1 (1977) noTamAM bALalagnane kAraNe bALavidhavAoe sahevAM paDatAM du:khanuM varNana che. ni.vA. have narabherAma prANajIvana, eka kAThiyAvADI (16-6-1831, 23-10-19526 va, navAkAra, vArtAkAra, anuvAdaka, jema cUDAmAM maeNTrikamAM anurNa thayA pachI relave eN phisamAM ne!karI, tyAMthI mAdana kaMpanImAM. pharI abhyAsa. pUnAnI Dekkana kolejamAMthI tattvajJAna viSaya sAthe bI.e. 1964mAM pUnAnI phargyusana kolejamAMthI ema.e. tyArabAda zAmaLadAsa kolejamAM adhyApaka. 1929mAM nivRtta. 1940mAM saMnyAsa, emaNe 'sanamazana'(25) uparana ra ane vidyAnaMda (1917) tema ja 'caMdA athavA du:khada vAdaLuM ane vacce rUperI dArA' jevI navalakathAo ApI che. A takano la'(1912) e emane vedAMtaviSayaka graMtha che. A uparAMta emaNe piyaranAM "viyarsa nI kara'(1898), 'Ave', 'vinasanA vepArI' ane 'hemleTa'(1917) nATako gujarAnImAM anUdita karyAM che. ko.pU. dave narahari na. : 'prabhunA pratinidhi'-bhA. 1 (1982)nA kartA tathA vArtAsaMgraha mIsaranI zALI'(1953)nA saMpa nivA sa have narendra chezabhAI (6-1-1926): navalakathAkAra, vArtAkara, caritralekhaka, gItakAra, saMpAdaka. janma rAjakoTamAM. abhyAsa bI.e. sudhI, baroDA rAgamAM variSTha adhikArI 'jhaMkAra' emanA gItasaMgraha che. 'mamayaMka' ane 'caMDapracaMDa' emanI aitihAsika viSayane nirUpatI kathAo che, 'pani za' (1956) emano vArtAsaMgraha che. emanA 'dayAnaMda ane mArksa graMthamAM te baMne vicArakonI vicAradhArAnI tulanA che. 'zahIdanI zAyarI'mAM emaNe zAyarIo saMpAdita karI che. 26. have narmadAroMkara bAlazaMkara (24-8-1837, 25-2-1886) : kavi, nibaMdhakAra, AtmakathA, nATayAMvAlekhaka, kozakAra, pigaLadara, saMpAda, saMzodhaka ane suratamAM. pAMca varSanI uMmara muMbaImAM bhUlezvaranI nAnA mahetAnI nizALathI vidyAraMbha, suratamAM IcchA mahetA ane phakIra mahetAnI zALAmAM abhyAsa. pharI muMbaImAM pAyadhUnI paranI bALagoviMda mahetAjInI sarakArI gujarAtI nizALamAM. pachI suratamAM navalazAnA koThAmAM besatI durgArAma mahetAnI nizALe. 1845mAM aMgrejI zALAmAM dAkhala. 1850mAM muMbaInI eNlphinsTana insTiTayuTamAM praveza. kolejanA For Personal & Private Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ dave navalazaMkara bhagavAnajI abhyAsa adhUro mUkyo. 1852 mAM rAMderanI zALAmAM zikSaka. tyAMthI suratanI zALAmAM ane pharIne 1854mAM muMbaI. mitra jhaverIlAla umiyAzaMkaranA sUcanathI pharI koleja-praveza. A gALAmAM kavitA pratye AkarSaNa. vargamAM zIkhavAtI varjhavarthanI kavitA ane emAM nirUpAyelI prakRtine meTo prabhAva paDyo. 23mI varSagAMThathI kAvyalekhanane prAraMbha. kavitAvAcana, piMgaLajJAna vageremAM taiyArI. sAthe sAthe eNliphansTana insTiTayuTanI senTrala skUlamAM madadanIza zikSaka. 1858 mAM iSTadevatA kalamane khoLe mAthuM mUkI zikSakanI nokarImAMthI haMmeza mATe phaga. 1864mAM sudhAraka jhanUna dAkhavatA 'dAMDiyo' pakhavADikane AraMbha. paraMtu 1875 pachI sudhArA vizeno bhrama bhAMgatAM uttaravaye emanuM vicAraparivartana. Aryadharma ane saMskRtinA punarutthAnane svadharma gayo. 1882mAM pratijJA tyajI gokuladAsa tejapALanA dharmAdA khAtAmAM maMtrIpade nokarIne kamane svIkAra. ATha mahinAnI saMdhivAnI mAMdagI pachI avasAna. arvAcInayugane rItasarano prAraMbha narmadathI thayo che. madhyakALanI dharmaparAyaNatAmAMthI sAhityane saMsArAbhimukha karavAnI tema ja sAhityasamaja ane sAhityaviSayamAM AmUla parivartana lAvavAne emano puruSArtha dhyAnapAtra che. vividha padyasvarUpo ane gadyasvarUpamAM emaNe karelI pahelane kAraNe teo 'arvAcInemAM Adya' ane 'navayugane praharI' gaNAyA che. narmakavitA': 1-3(1858), 'narmakavitA': 4-8 (1859) ne 'narmakavitA': 9-10(1860)nI badhI kavitAone saMcaya 'narmakavitA' - pustaka-1 (1862)mAM kareluM che. uparAMta narmakavitA'- pustaka 2 (1863) ane aMte 'narmakavitA' (1864) -mAM emanI tamAma padyaracanAo saMgRhIta thaI che. emanI kavitAo bhAva, bhASA ane abhivyakita ema trividha dRSTie mahattvanI che. pazcimanI aMgrejI kavitAnA parizIlanathI emanI kavitAmAM nakarI zabdArthanI camatkRtine sthAne rasanI sthApanA karavAno utsAha che, paraMtu rasa vizenI sUjha prAkRta ane prAraMbhika che. chatAM jussAthI sadhAto arvAcIna AtmalakSI UrmikAvyone Adyavega emanI racanAomAM dhyAna kheMce che. prakRti ane prArthanA navA viSaya-vikAro, saMsArasudhArAne sIdhA udgAro. ane dezAbhimAnanAM gItathI narmakavitA viziSTa banI che. emanAM gadyalakhANamAMnA nibaMdhamAM 'rasapraveza(1858), "piMgaLapraveza' (1857), alaMkArapraveza' (1858), 'narmavyAkarANa" bhA. 1-2 (1865), 'varNavicAra' (1865), 'nAyikA viSayapraveza' ' (1866) jevA kAvyazAstrIya siddhAMtalakSI nibaMdhagraMthonuM aitihAsika mahattva che. emanA taraphathI A viSayanuM pAyAnuM ne prAthamika jJAna ucita paribhASAmAM ApaNane prApta thayuM che. 'RtuvarNana' (1861), 'hiMduonI paDatI' (1864), 'kavicarita' (1865), 'suratanI mukhesara hakIkata' (1865), iliyaDane sAra" (1870), 'mahipatarAma rUparAma mahetA' (1870), 'mahApuruSonAM caritra' (1870), 'mahAbhAratane sAra' (1870), 'rAmAyaNane sAra" (1870), 'sAra zAkuMtala' (1881), 'bhagavadgItAnuM bhASAMtara (1882) uparAMta 1850thI 1865 sudhInAM lakhANonA saMcaya 'narmagadya' (1865)ane 'narmagadya'-2 (1936) emanA gadyagraMtha che. "mArI hakIkata(1934) pazcimanI Dhabe AtmakathAne namUne pUruM pADatuM AtmacaritrAtmaka pustaka che. satya, saMgharSa ane TekathI bharI jIvanasAmagrIne emaNe emAM nikhAlasapaNe nirUpI che. AtmacaritranI bAbatamAM teo gAMdhIjInA samartha purogAmI che. uparAMta 'uttara narmadacaritra' (1939) paNa prakAzita thayeluM che. sIdhI udbodhanazailIthI kAryakSama banatuM, vicAraNAthI ciMtananA staro vacce AMdolita rahetuM, kAvyAtmakatA ane sUtrAtmakatAthI kauzala sAdhatuM emanuM gadya ahIM vyakitatvanI prabaLa mudrAthI aMkita che; ane viSayane muddAsara rIte vikasAvatA jaIne udAharaNathI--saMdarbhothI- viSayane spaSTa karatuM jatuM hakIkatalakSI paNa che. emanA nibaMdhagraMthe traNa 'narmagadya' saMpAdanamAM samAviSTa che. A saMpAdanomAMnuM eka, mahipatarAma rUparAma nIlakaMTha dvArA saMpAdita narmagadya athavA kavi narmadAzaMkara lAlazaMkaranA gadyAtmaka graMthane saMgraha' (1875), bIjuM vizvanAtha bhaTTa dvArA saMpAdita 'narmadanuM maMdira'--gadyavibhAga (1937) ane trIjuM, gaMbhIrasiMha gehila karA saMpAdita 'narmagadya' (1975) che. A uparAMta emanAM paMdareka gadyalakhANone samAvate jUnuM narmagadya'-bhA. 1, 2 (1865, 1874) saMcayagraMtha paNa noMdhapAtra che. emanAM saMzodhana-saMpAdanomAMthI navaprasthAne ane emanI zAstrIya dRSTino, paddhatine pUro paricaya maLe che. manahara svAmIkRta 'manahara pada' (1860), 'narmakoza': aMka 1 (1861), 'narmakoza': aMka 2 (1862), 'narmakoza': aMka 3 (1864), 'narmakoza': aMka 4(1865), 'narmakathAkoza' (1878), 'dayArAmakRta kAvyasaMgraha' (1865), nAgara strIomAM gavAtAM gItAne strI gIta saMgraha' (1870), premAnaMdakRta 'dazamaskaMdha' (1872) ane 'narmakoza'nI bRhad saMpUrNa AvRtti (1873) - emanA saMzodhana-saMpAdanagraMtho che. pUrI zAstrIya paddhatino paricaya karAvatA A kozagraMthI ane saMzodhana-saMpAdanagraMthanuM aitihAsika rIte paNa mahattva che. gujarAtI bhASA ane prajA paratvenI emanI AsthA ane asmitAnuM e rUDuM pariNAma che. 'tulasI vaidhavyacitra' - saMvAdarUpe (1859), 'rAmajAnakI darzana' (1876), draupadIdarzana' (1878), 'bALakRSaNavija' (1886), 'kRpagakumArI'-e emanA nATako-saMvAdonA graMtha che. 'sItAharaNa' (1878) saMvAda aprasiddha che. "rAjayaraMga'- bhA. 1, 2 (1874, 1876)mAM jagatane prAcIna ane arvAcIna itihAsa AlekhAyelo che. dharmavicAra' (1885)mAM tattvacarcAviSayaka pakava ane pariNata buddhinI paryeSaNA che; te 'gujarAta sarvasaMgraha (1887) tathA kAThiyAvADa sarvasaMgraha' (1887) emanA aitihAsika dRSTibiMduthI lakhAyelA graMtha che. ba.jA. have navalazaMkara bhagavAnajI : svadezI cIjonI himAyata karatuM bodhAtmaka kAvya "mArA dezabAMdhavone be bAla'nA kartA. ni.. gujarAtI sAhityakoza - 2 :223 For Personal & Private Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ dave nAthAlAla bhANajI - dave praphulla naMdazaMkara dave nAthAlAla bhANajI, 'rasalIna' (3-6-1912) : kavi, vArtAkAra. janma bhAvanagara jillAnA bhUvA gAmamAM. 1934 mAM bI.e. 1936 mAM gujarAtI-aMgrejI viSayomAM muMbaI yunivarsiTImAMthI ema.e. 1943mAM bI.TI, bhAvanagara, morabI, senagaDha vagere sthaLe anukrame zikSaka ane AcArya. 1956-1970 daramiyAna zikSaNAdhikArI. pachI nivRtta. emaNe potAnA pahelA ja kAvyasaMgraha 'kAlidI' (1942)nI komalamadhura kavitA dvArA gujarAtI sAhityamAM sarjaka kavi tarIkenuM sthAna meLaveluM. 'jAnavI' (1961), anurAga(1973) ane 'priyAbina' (1977) emanA mahattvanA kAvyasaMgraho che. A kAvyomAM kavinA Rja, saMvedanazIla cittataMtra prakRtinAM aneka bhAvacitra ApyAM che. aTapaTA nahIM paNa sAdA bhAvo ane sarala abhivyakita tarapha emanuM valaNa jovAya che. jUnI kavitAnA vArasA sAthe gAMdhIyugIna kavitAnI chAyA emAM jhilAI che. sAMprata rAjakIya-sAmAjika paribaLonI asarathI A kavitA apRSTha rahI zakI nathI. 'upadrava' (1974) ane 'upadrava'-2 (1979) nAM narmamarmanAM haLavAM kaTAkSakAvyo" tathA prItane gulAbI raMga (1981)nAM mugdha praNayanAM saraLa ane UrmipradhAna gIte noMdhapAtra che. 'svAtaMtra prabhAta' (1947), 'janatAne kaM' (1952), 'mahenatanAM gIta' (1952), 'bhUdAnayajJa' (1959), 'senAvaraNI sIma' (1975), 'hAla bheru gAmaDe' (1978), bhInI mATInI sugaMdha' (1981), 'sIma kare che sAda' (1982) vagere kRtiomAM zramanI mahattAnAM, RtuonA vaibhavanAM ane bhUmidAna aMgenA kAvyo tathA prAsaMgika racanAo tema ja lekaDhALAmAM lakhAyelAM sugeya gIta che. 'mukhavAsa' (1983) emane mukatakasaMgraha che. 'UDate mAnavI' (1977), "zikharone pele pAra' (1977) tathA 'mIThI che jindagI' (1983) emanA vArtAsaMgraho che. 'navuM jIvatara (1944), 'bhadrA' (1945) emanI saMvAdapradhAna racanAo che. "zrI araviMda yogadarzana' (1941), 'narasiMha mahetA (1945), rubAIyata ane bIjAM kAvyo' (1945), 'venavadharma (1946), 'caMdragupta maurya' (1947) vagere emanAM anya pustako che. * ni.. dave nAnubhAI dhIrajalAla, pArijAta', 'rAjahaMsa' (6-5-1985): caritrakAra. janma umareThamAM. 1926 mAM itihAsa-arthataMtra viSayo sAthe bI.e. svarAjanI laDatamAM sakriya. 1956 thI 1960 sudhI 'citrabhAratI' muMbaImAM jainarala menejara ane sekreTarI. 1970thI akhaMDa AnaMda'mAM "saMcaya ane saMkalana" vibhAganuM saMcAlana. karNanA AbhijAtyane darzAvatI navalakathA 'pAtharyA prakAza jeNe (1966) uparAMta emaNe "svAmI zraddhAnaMda' (1966), 'mA AnaMdamayI' (1969), 'premAnaMda svAmI' (1970), 'svAmI sahajAnaMdanI prasaMgakathAo' (1978), 'AdhAra varase anarAdhAra (1979), 'kathIranAM kuMdana karyA' (1979) vagere jIvanacaritra ApyAM che. svarAjanI laDatanA te divase' (1963), 'nagArakhAnAmAM tatUDIne avAja' (1964), 'paradezamAM bhAratIya saMskRti (1964), 'pAtALe nAkhyA pAyA' (1979), 'haricaraNanI surasaritAo' (1979), "sarovara paramahaMsenuM' (1981), 'Ama bAMdhyAM terANa' (1981), 'padma kerI pAMkhaDIo' (1981), 'kaTAre bharyA caMdana" (1981), 'saunAM bA' (1982) vagere emanAM prakIrNa pustako che. emaNe aMgrejImAM paNa keTalAMka pustako lakhyAM che. pa.mAM. dave nArAyaNa jhaveralAla : bhajanasaMgraha 'nArAyaNataraMga amaravelInA kartA. ni.vA. dave pinAkina naTavaralAla (106-1935): navalakathAkAra, vArtAkAra. janma gAMdhInagara jillAnA rUpAla gAme. 1951 mAM maeNTrika. 1957mAM saMskRta ane gujarAtI viSayo sAthe bI.e. 1959 mAM saMskRta ane prAkRta viSayomAM ema.e. 1960mAM elaela.bI. 1963mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI jaina kavi ane dArzanika AcArya siddhasena divAkara para pIeca.DI. 1963-68 daramiyAna IjhIkiva5 prA. li. (barazana vibhAga)mAM maeNnejara. 1968 thI Aja sudhI vivekAnaMda ArTsa koleja, amadAvAdamAM saMskRtanA prAdhyApaka. 'AnaMda' sAmayikanA eka samaye saMpAdaka, svastha zailImAM rucipUrNa rIte navalakathAsvarUpane gaMbhIratAthI prayojatA A lekhakanI keTalIka kRtio noMdhapAtra che. 'vizvajita (1965)mAM hahayo ane bhRguonA dIrghakAlIna saMgharSanI ane AryAvarta jItIne vizvajita yajJanI mahattvAkAMkSA pUrI karatA parazurAmanI paurANika kathA rasaprada rIte AlekhAyelI che. "vivartI (1968) koDhanA rogInI mane vaijJAnika laghunavala che. 'AdhAra' (1964)mAM narsanI kathA che. 'UrdhvabAhu' (1975)nA kendramAM muMbaI mahAnagaranI eka cAla che; to 'aniketa' (1976)mAM ghara tyajavA chatAM bhUtakALane vaLagI rahelA nAyakanI kathA che. A uparAMta emaNe "anubaMdha' (1967), 'chAyA' (1972), 'trIjA sUra'(1977), 'adhipuruSa' (1978), 'pralaMba patha' (1979), 'AMkha vinAnuM AkAza' (1981), "mehanizA' (1981), 'sAta lokanuM aMtara' (1982), 'A tIra pele tIra' (1983), 'kALavana' (1984) vagere navalakathAo ApI che. 'tRpti' (1969) ane 'DUbatA avAjo' (1977) emanA vArtAsaMgraho che. 'pUrvapakSa' (1978)mAM saMskRta viSayanA lekhane saMgraha che, jemAM adhyApananimitte baMdhAyelI dhAraNAonI abhivyakita che. 'naMdazaMkara' (1979) gujarAtI graMthakAra zreNIne abhyAsaniSTha maNako che. emanI keTalIka navalakathAonA hiMdI ane tamiLa bhASAmAM anuvAda thayelA che. caM.To. dave prakala naMdazaMkara, 'IvA Deva' (5-3-1931): vArtAkAra, navalakathAkAra. janmasthaLa vaDodara. vatana naDiyAda (ji. kheDA). prAthamika-mAdhyamika keLavaNI naDiyAdamAM. 1949mAM maeNTrika. 1953 mAM bI.e. 1955mAM ema.e. 1957mAM amerikA jaI vaoNziMgTana yunivarsiTImAMthI ema.e. ina ejayukezana. 1963mAM e ja yunivarsiTImAMthI pIeca.DI. 1952-56 224: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only www.alinelibrary.org
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ ..dave prabhAzaMkara oghaDalAla-dave bhegIlAla: zarUAtamAM sastuM sAhitya vardhaka kAryAlayamAM kAma karyA bAda thoDA. vakhata patrakAratva kSetre kAmagIrI bajAvI. 'navajIvana'mAM joDAyA. tyAMthI traNa dAyake nivRtta thaI hala navajIvana prakAzita 'lakajIvana'nuM saMpAdana kArya kare che. 1949 mAM kumAracandraka. bALapaNamAM mANelAM prakRtisauMdarya, dAdImAnAM prabhAtiyAM tema ja lagnagItanuM zravaNa tathA ciMtanAtmaka ane preraka sAhityanuM vAcana - A badhAMe emanA kavivyakitatvane ghaDavAmAM mahattvane phALA Apyo che, te emanI kavitAnA ghaDataramAM budhasabhAe tema ja kavi veNIbhAI purohitanI maitrIe paNa phALe Apyo che. emanA kAvyasaMgraha 'parikramA'(1955)mAM prakRti, prAgaya ane bhakitanAM kAvya-gItA che. padyarUnI jema emAM kAvyasvarUpanuM paNa vaividhya che. ziSTa prAsAdika vANI ane sAcakalI bhAvanubhUti emanI kavitAne nircAja mane hArinA arpe che. sauMdaryalakSitA ane sauMdaryabAdha e kavidharmanuM A kavie yathArtha paripAlana karyuM che. 'sahavAsa' (1976)mAM emanAM kAvyonuM veNIbhAI purohitanAM kAvyo sAthe sureza dalAle saMpAdana karyuM che. emanA bALakAvyAnA traNa saMgraha 'senacaMpa' (1959), 'allaka dallaka' (1965) ane 'jharamariyAM(1973) pragaTa thayA che. A uparAMta emaNe proDhazikSaNa mATe 'ghaTamAM gaMgA' (1966) nAma vyakitacitrAnI eka pustikA lakhI che. daramiyAna vallabhavidyAnagaranI zALAmAM zikSaka. 1955 mAM alIgAnI zALAmAM AcArya. 1960-62 daramiyAna voziMgTana yunivarsiTImAM risarca AsTiMTa. 1963mAM amerikAnI senTa lUIsa menTala hospiTalamAM risarca eNsesiyeTa. 1964-72 daramiyAna bhAratanI maisura rijiyonala koleja opha aMjayukezanamAM rIDara ne 1972-74 daramiyAna prophesara. 1974-77 daramiyAna amera rijinala koleja oNpha aMjajkezanamAM kAryavAhaka AcArya. 1977 79 daramiyAna ena. sI. I.Ara.TI., dilhImAM adhyApaka. AgaMtuka' (1969), 'taraMgiNInuM ravapna' (1975) ane 'tahAmatadAra' (1980) saMgrahanI vArtAoe emane gujarAtInA dhyAnapAtra Adhunika vArtAkAromAM sthAna apAvyuM che. eka ja ghaTanAne Aya, 'huM" pAtranI rItithI vArtAkathana ane ceTadAra vaLAMkathI vArtAnA aMta e emanI vArtAonI mukhya lAkSaNikatAo che. vijAtIya AkarSaNa ane kuTuMbajIvananI vyakitao sAthenA saMbaMdhamAMthI janmatI vibhinna paristhiti vizeSata: emanI vArtAonA viSaya bane che. 'enTI', 'tamane te gamIne?', 'taraMgiNInuM svapna ityAdi emanI dhyAnapAtra vArtAo che. 'Isune caraNa : prasI' (1970)mAM praNayajIvananI vilakSaNa paristhitione AlekhatI be laghunavala che. .gA. dave prabhAzaMkara oghaDalAla : padyakRti 'caMdravasaMta' (1908)nA kartA. ni.. dave prabhAzaMkara gavarIzaMkara : premakumAra nATakanAM gAyana (1994) -nA kartA. ni.vA. dave bacubhAI : "adhika mAsanI AnaMdadhArA' (1958) tathA 'okhAharaNa' (1968)nA kartA. ni.vA. dava baLavaMta dalapatarAma (8-9-1925): navalakathAkAra. vatana saMjaLa. abhyAsa maeNTrika sudhI. 1947 thI amadAvAdamAM prapharIDara. 'raMgarekhA mAsika tathA 'Alabela' sAptAhikanA sahasaMpAdaka. 1967mAM 'kAjala' sAmayika zarU karyuM. 'samaNAM saLagyAM rAkha na thaI' (1963) e TUMkIvArtA tarIke cAlI zake tevA vastune adhAre lakhAyelI navalakathA che. vyakita vyakita vaccenA AMtarasaMgharSane AlekhatI "aMtara khAlI AMkhaDI chalakAya' (1964), vAstavika saMsAranuM sAcuM citra upasAvatI 'virATa prazna...zapa uttara' (1966), 'cukAdo' ane 'sneha valavIne mela kADhavAM' emanI sAmAjika navalakathAo che. ni.. dave bAlamukunda maNizaMkara (7-3-1916): kavi. janma vaDodarA jillAnA mastupurAmAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa anukrame mepurA-kukaravADAnI gujarAtI sarakArI zALAmAM ane vaDodarAnI zrIsayAjI hAIskUlamAM. maeNTrika thaI 1938mAM amadAvAda AvI dave bAlAjI bhagavAnajI: IzvarastutiviSayaka kAvya-bhajanAnAM pustako (kIrtanAvalI' (1879), 'aMbindu zekhacakAvya' (1898), 'bhajanAvalI', 'DAkorayAtrA mahAbhya', 'hATakezvara paMcatIrtha mAhAtma', 'ANaMda maMgaLa ochava'(1892) tathA 'ratanapoLanA roLa athavA aganI mAtAno kopa' (1884)nA kartA. ni.vA. dave bI. ke. : "madananA mAra' (1979)nA kartA. ni.vA. dave bhAIzaMkara dhanajI: padyakRti 'ulaTI vANInuM spaSTIkaraNa" (aMdhArAnA mANakalAla nAnajI sAthe, 1988) tathA mahAyAgI. mithurAma rAma zrImannathurAma zarmA - jIvanayAta ane dharmapravAha' (1936)nA kartA. ni.vA. dave bhAnu pra.: kathAtmaka kRti "saMsAra' (1933) ane 'paraNyA pachI'nA kartA. ni.vA. dave bhUkhaNajI jagannAtha : IzvarabhakitaviSayaka kAvyAnA saMgraha 'harirasa' (1877) nA kartA. ni.vA. dave bhUpatarAma vallabharAma : bAdhaka thAkRti 'sAcI yAtrA' (1942) ni.. dave bhegIlAla : navalakathA matavAlI' (trI. A. 1972)nA kartA. ni.. gujarAtI sAhityakoza -2 :225 For Personal & Private Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ dave bhogIlAla harilAla-dave mahAzaMkara indrajI - 'rasana kerI vANI' (1978) emaNe saMpAdita karela bhajanasaMgraha che. "ghaTane mArage' (1946) ane 'TArajhana : jaMgalanA rAjA' (1947) emanA anuvAdo che. caM... dave bhogIlAla harilAla, prakAzavardhana', "kacchImADu (24-10-1933) : kavi, navalakathAkAra, vArtAkAra, anuvAdaka, saMpAdaka. janma aMjAramAM. 1952 mAM maeNTrika. 'be ghaDI moja', ' 'ceta machaMdara', 'savitA', 'citralekhA' vagere sAmayikanA 1957 -thI 1965 daramiyAna sahataMtrI. tyArabAda kacchamAM 'karacha kesarI' ane svataMtra kara'nA taMtrI. 1968 thI DI.esa.pI. oNphisamAM sarakArI nokarI. emanI pAsethI kAvyasaMgraha 'raMgata' (1952) ane navalakathAo "kAtila kAminI' (1967), 'tarasyA hoTha gulAbI gAla' (1968), chela chogALI' (1969), 'yauvananAM AMsu' (1971) ane 'raMgIna vata' (1974) maLyAM che. 'kaeNliyo' (1967), 'pauvananI khAsa' (1968), "varavahunI vAto' (1969) ane 'ramaNIonI raMgIna kathAo' (1969) emanA navalikA-- saMgraho che. A uparAMta emaNa anUdita kRti "ajaya TArajhana' (1967) tema ja rAMpadita kRti 'karmanA siddhAMta' (1981). dave maNizaMkara makanajI : bALapayogI kRni bALagIne' (19) nA kartA. ni.vA. dave maNizaMkara rAmAnaMda : 'vighurAma prabhurAma vaidya -. emasaMkSipta jIvanavRttAMta' (1928)nA kartA. ni.vA. dave maNizaMkara vizvanAtha : kanyA gabAvaLI' (bI. A. 1910) ane caritralakSI pustaka 'AvaNa' (1913)nA katAM. ni.vA. dave maNizaMkara ha. : padyakRti 'gAMdhIviraha(1952)ane 'gAMdhItapaNa" (1956)nA kartA. dave manu haragoviMdadAsa (18-9-1914) : kavi. janma dripuramAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa siddhapuramAM. 1931 mAM maeNTrika. 1932 mAM baMgALa saMskRta esasIezananI 'kAvyatIrtha' padavI. 'grAmajIvana' (1932) kAvya maMdAkrAntAnI cha paMkitaomAM racAyeluM che. 'pRpahAra' (1934) tathA 'kAvyakalagI' (1935)mAM UrmigItA, kaTAkSakAvyo tathA pAraMparika racanAo che. 'bAdhabAvanI' (1937)mAM bodhapradhAna dalapataraulI che. "manunI gajhalo (1940)mAM mukhyatve prasaMgalakSI racanAo che. "saravatI' (1949)mAM ubodhana-kAvyA che. ni.vA. dave maneja : bALavArtAsaMgraha 'kAlADabAnA dezamAM'nA kartA. ni.vA. dave makaraMda vajezaMkara (13-'11-1922): kavi, caritrakAra. janma gAMDalamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa goMDalamAM. rAjakoTa A kolejamAM dAkhala thayA pachI '42nI laData mATe InTara AthI abhyAA che . 'kumAra', 'UrminavaracanA', 'jayahiMda' vagere sAthe saMlagna. sAhityika patrakAra tarIkenI kAmagIrI. 'naMdIgrAma' nAmanI, navatara jIvanazailIne prayoga karatI saMsthAnA sarjaka. 1979 mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. saMtaparaMparAnA sAhityane bhajanarasa, lokasAhityanA saMskArothI maMDita sahajasaMvedanA, saurASTranuM taLapaduM zabdabhaMDoLa, gajhalanA mijAjAne raMga, ravIndranAtha-meghANInA ochAyA vacce kavinI parivrAjaka sAdhaka vyakitatA - A badhe makaraMda davenI kavitAne vizeSa che. adhyAtma ane dharmanA stara para rahI bhajana ane gItAmAM emanA umepo paraMparAnI vANImAM potIko avAja bheLavavA mathe che. 'taraNAM' (1951), 'jayabharI' (1952), 'garaja' (1957), 'sUrajamukhI' (1961), 'saMjJA' (1964), 'saMgati' (1968) javA emanA kAvyasaMgrahomAM AnI pratIti thayA vagara raheze nahi. 'jhabUke vIjaLI jhabUka' (1955) bALakAvyasaMgraha che, tA "zaNI vijANaMda' (1916) gItanATikA che. : 'mATIne mahekate sAda' (1981) emanI haladhara balarAma paranI navalakathA che; be bhAI' (1958) ane 'tAIko' (1968) bALanATako che; 'pIDa parAI' (1973)mAM prasaMgacitra che; tA. yogI haranAthanA sAMnidhyamAM' (trI. A. 1977) vyakitaparicaya che. emanuM adhyAtmaciMtana 'aMtarvedI' (1978), 'yogapatha' (1978), 'sahajane kinAre' (1980), 'bhAgavatI sAdhanA" (1982), 'garbhadIpa' (1983), 'ciraMtanA' (1983) jevA graMthomAM rajU thayuM che. "viSNusahastranAma: AMtarapraveza' (1984)mAM kAntilAla kAlANI sAthe bhagavanAma vize sahiyAruM ciMtana che. 'eka pagaluM AgaLa' (1982) mAM sAmAjika ciMtana che. dave mayAzaMkara aMbAzaMkara : aThThAvIrA bALagItAne saMgraha 'gIta vATikA' (1958) tathA mULa hindI parathI anUdita kanyAkumArI mAhAsya' (1958)nA kartA. dave mahAzaMkara indrajI, 'mAratA' (5-4-'1895,-) : navalakathAkAra. vatana rAjakoTa. tyAMnI haMTara mela TreniMga kolejamAM zikSaNa. e pachI amadAvAdamAM zikSaka. sAhitya tema ja itihAsa emanA rasanA viSaya. emanI aitihAsika navalakathAomAM "sirAjulA' (1922), 'vajIranaMdinI gulabegama' (1923), 'mIrakAsIma' (1923); to sAmAjika navalakathAomAM 'ramAsuMdarI' (1924), 'nArAyaNI' (1924), 'gRhalakSmI' (1929), 'rAjamArga' (1929) vagerenA samAveza thAya che. A uparAMta emaNe 'Di' valerA' (1933) ane "mulinI' (1933) jevAM caritra paNa ApyAM che. ziyALa ane sasalAM' (1927) tathA 'rUpakathA'- bhA. 1, 2 (1929, 1930) 226: gujarAtI sAhityakAza -2 For Personal & Private Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ dave mahendra amRtalAla dave mehanalAla jagajIvana 'bakulezanI vArtAo' (1977) ane 'sAsunaya' (anya sAthe, 1983) emanAM saMpAdano che. e.TI. dave mahezacandra maMjulAla: navabhAratI pustakamALAnA 40 mA ane 42 mAM puSpa tarIke prakAzita anukrame 'ApaNAM purANA" ' (1959) tathA 'kathAkuMja' (1959)nA kartA. ratra' dave maMchArAma jaTAzaMkara : navalakathA 'parI jA-1, (1891)nA kartA. e emanI bALasAhityanI kRtio che. 'yajJarahasya' (1923), 'sauMdaryatattva' (192 da) ane 'AtmAnAM AMsu' (1930) emanA prakIrNa graMtho che. emanA itihAsaviSayaka graMthomAM turkastAna, haMgerI, kayubAbeTa ane bejiyamanI svAtaMtmakathA nirUpata graMtha 'itihAsanA ojasamAM' (1933) uparAMta 'aDhArase sattAvananA baLavAnA itihAra'-- bhA. , 2 (1923, 1924)no samAveza thAya che. kau.vya. dave mahendra amRtalAla (7-4-1933): saMpAdaka. janma virAnagaramAM. ema.e., pIeca.DI. sarakArI vinayana-vijJAna koleja, gAMdhInagaramAM prAdhyApaka. 'premapacIsI' (anya sAthe, 1972) uparAMta emaNe vizvanAtha jAnInI kRti "caturacAlIsI' (1986)nuM paNa saMpAdana karyuM che. caM.To. dave mahendra chelazaMkara (24-10-1924, 27-12-1988) : vivecaka, anuvAdaka. janma guDA (saurASTra)mAM. 1946 mAM bI.e., 1956 mAM ema.e., 'gujarAtI sAhityamAM kAvyatattvacarcA' viSaya para 1978 mAM pIeca.DI. pahelAM amadAvedamAM, pachI dilhI yunivarsiTImAM 1962 thI 1988 sudhI gujarAtInA prAdhyApaka. 1970 thI 1978 sudhI 'gurjarabhAratI'-nuM saMpAdana. dilhImAM avasAna. emaNe kAvyazAstrane graMtha 'siddhiAnta' (1968) Apyo che. 'tamiLa saMskRti' (1972) ane 'sahastrapheNa' (1972) emanAM anuvAda-pustako che. A uparAMta keTalAka koza sAthe teo saMlagna hatA. dave maMjulAla jamanArAma,praNayI' (3-6-1890, 1-12-1964): janmasthaLa ane vatana peTalAda. prAthamika tathA mAdhyamika zikSaNa peTalAda tathA vaDodarAmAM. 1915 mAM vaDodarA kaoNlejamAMthI gujarAtI ane aMgrejI bhASAsAhitya viSayomAM ema.e. 1916 mAM pATaNanI nyU Teniga kolejamAM bhASA-sAhityanA adhyApaka. pachIthI surata, muMbaI, kolhApura, vaDodarA, peTalAda vagere zaheronI kolejomAM adhyApaka tathA prinsipAla. pAzcAtya dezAmAM pravAsa karI vibhinna dezanAM sAhitya ne saMskRtine abhyAsa. 1929 -mAM yuropa-eziyAnA sAhityamAMnA lakSyavAda (simbAlijhama) para tulanAtmaka mahAnibaMdha lakhI Dablina yunivarsiTImAMthI pIeca.DI. 1930mAM phrenca bhASAmAM lakhAyelA emanA nibaMdha 'lA poekI da ravIndranAtha TAgora' para, kRAAnI mAMpIlInI, yunivarsiTI taraphathI DI.liTa.nI padavI. yuropathI pAchA pharyA bAda vilAna kaoNleja, muMbaImAM phrencanA adhyApaka. emaNe TAgoranA 'DAkaghara' (1915) nATakano anuvAda ApyA che. emaNe karelA phrenca ane yuropIya nATakonA anuvAdone saMgraha 'kalAnuM svapna ane bIjAM nATako' (1940)nAme che. gujarAtI bhASAmAM aMgrejI kRtione vadhu saphaLa ane rasAvaha rIte teo laI AvyA che. mULa kRtinA rasa tathA vastune gujarAtI bhASAmAM jhIle tevA chaMda, zabdaprayogonI tathA zailInI pasaMdagImAM emaNe aucitya batAvyuM che. emanAM maulika kAvyomAM narasiMharAva ane nhAnAlAlanI zailInI chAyAo joI zakAya che. ni.ve. dave maMdAkinI : tavIsa bALakAvyono saMgraha 'mastAnA'(1951)nAM kartA. dave mAdhavajI prAgajI : navalakathA 'durgAdArA' tathA zrImadbhAskara kaviracita saMskRta nATakano anuvAda 'unmatta rAghava' (anya sAthe, 1894)nA kartA. dave maheza bAlAzaMkara (1-8-1935): kavi, vArtAkAra, nATakakAra, janma gAMdhInagara pAsenA vAlamAM. 1960mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1967mAM e ja viSayamAM ema.e. kaDI ane amadAvAdamAM zikSaka rahyA pachI Aja dina sudhI amadAvAda Arsa kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. gujarAtI kavitAmAM kabisTa rItine ane paddhatine akhatyAra karI bhASAnI tema ja abhivyakitanI tareha badalavAne A kavine uddeza ane udyama emanA kAvyasaMgraha "bIjo sUrya' (1969)mAM che. khaMDita TukaDAo ane vicchinna padAvalImAMthI UbhAM thatAM saMvedanA viziSTa che. "vahetuM AkAza' (1971)nI tevIsa vArtAo ane 'mukAbala' (1977)nI ekavIsa vArtAomAM viziSTa vArtAkarma vaiyakitaka mahAra sAthe UpasI AvyuM che. lAghava, kathananI AgavI rIti ane vedanAne ardhapragaTa ke apragaTa sparza emanI vArtAone AsvAdya banAve che. "mane dRzya dekhAya che' (1973) saMgrahanAM cha ekAMkIomAM saMvAdo ane saMvedanAnuM navuM tarkazAstra takhtAlAyakI sAmagrI sAthe pragaTa thayuM che. jagata je rIte geThavAyeluM che e karatAM jagata atyaMtaramAM kaI rIte goThavAyeluM che e batAvavAnuM sAhasa emanAM nATako karI batAve che. dave mehanalAla ge. : padyakRti "rasaMga sudhAkara' (1915)nA kartA. dave mehanalAla jagajIvana : 'kAzamIrane pravAsa ane amaranAthanI yAtrA' (1947)nA kartA. pA.mAM. gujarAtI sAhityakoza-2 :227 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ dardI meinalAla dhanezvara dave raNacheDabhAI udayarAma dave mAhanalAla dhanezvara : 'gujarAtI saMskRtinA saMrakSako'--graMtha 1: ApaNA keLavaNIkAro, dhyApako (1943)nA karyAM. 22. dave mAhanalAla pArvatIzaMkara (20-4-1883, 3-2-1974) : vivecaka, nibaMdhakAra. janma suratamAM. 1975 mAM saMskRta viSayamAM ema.e. 1907mAM elaela.bI. 1920-1936 daramiyAna surata kolejamAM ane 1937-1940 daramiyAna khAlasA kaoNleja, muMbaImAM saMskRtanA prAdhyApaka, suratamAM avasAna. emaNe ApelA pustakomAM rasaprada ne haLavI zailImAM lakhAyelA nibaMdhasaMgraho 'taraMga'(1942) ane 'saMskAra' (1944); vivecanasaMgraho nizA'(1938), 'kAvyakaLA'(1938), 'vivecana'(1941) ane 'rasapAna'(1942), mahamada payagaMbara, mArTina lyuthara, AzA ane maharSi dayAnaMdanA jIvanacaritra Apa 'vIrapu'(14) tema je behonI vanakA (1957) mukhya che. A uparAMta emaNe 'gadyakA' (vyomezacaMdra pAThakajI sAthe, 1935)nuM saMpAdana karyuM che. lenDa kAlpanika saMvAda' - bhA. 1, 2 (1:16, 1952), prA. mekaDonane saMskRta sAhityano itihAsa'(1964), 'mahAbhAratanI gamAlocanA (11) vagere emanA anuvAdo che mAM. dave dhAvaMtarAya harikRSNa: 'omakAra gItAvarSa' (1963)nA kartA. 2.ra.da. dave rakSAbona prahalAdarAya (21-3-1946) : kavi. janma muMbaImAM. 1973 mAM ema.e. titatva ane gujarAtI vinAmAM tenuM avataraNa' viSaya para pIeca.DI. bhAvanagaranI kolejomAM adhyApana. emaNe prakRti, praNaya ane bhakitane nirUpatAM kAvyonA saMgraho 'sUrajamukhI'(1979), 'nizigaMdhA'(1981), 'gulamora'(1984) ane 'ajavAsa'(1986) tema ja bALakAvyasaMgraho 'mANu'mIThuM' (1923) ane pIna dhIn '(1982) tathA nRtyArika, 'jAnIvAsIpInArA'(1983) ane 'nItI'(1985) ApyAM che. A uparAMta vimatamAM, madhuram '(1987)mAM emanAM gItA bAyo saMgRhIta che. 2.ra.da. dave raNachADabhAI udayarAma (9-8-1837, 9-4-1923) : nATayalekhaka, nibaMdhakAra, piMgaLazAstrI. janma kheDA jillAnA mahudhAmAM. prAthamika zikSaNa mahadhAmAM laI 1852 mAM aMgrejIna abhyAsArthe naDiyAda gayA. 1857mAM amadAvAdamAM'lAM kalAsa'mAM dAkhala thayA. pahelAM sarakArI khAtAmAM tyAMnA kalekaTaranI oNphisamAM, pachI 1863mAM amadAvAdanA agraNI vepArI bahucaradAsa aMbAIdAsanI vatI mesarsa lorensanI kaMpanImAM joDAvA muMbaI gayA. muMbaImAM ja goMDala, pAlanapura ane IDara rAjayanA muMbaI khAtenA pratinidhi tarIkenI kAmagIrI. muMbaInivAsa daramiyAna manasukharAma tripAThI sAthe ananya maitrI. 228 : gujarAtI Ahityakoza -2 1884 mAM kacchanareza mahArAjAdhirAja mahArAva zrI 7 kheMgArajI savAI bahAdura pahelAM yujhara AsisTanTa'nuM mAnapada ApyuM, tyArapachI pradhAnapada ApyuM. 1904mAM nivRtti. 1912mAM vaDodarAmAM bharAyelI gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha, vaLa -mAM briTiza sarakAre dIvAna bahAdurano ilkAba Apyo. tridoSanA humalAthI TUMkI mAMdagI bAda muMbaImAM avasAna. gujarAtInA Adya nATayakAra ke gujarAtI nATakanA pitA tarIke A lekhake tatkAlIna bhavAInI grAmyatA ane azlIlatAthI tema ja pArasI raMgabhUminI gujarAtInI atithI sugAIna aMgrejI, saMskRta ane taLapadI nATayaparaMparAnA saMskArothI ghaTakane cekiMganA sAdhanamAM padharAvyuM ane eka maulika nATako tema ja cAreka saMskRta nATakonA anuvAdo dvArA nATyakSetre nATakanI gaMbhIra pratiSThA karavAno prayatna karyo. nATayakalAnI daAi emanAM nATako UMdhIAEAnAM nathI, paraMtu gujarAtI nATakanI sthApanAmAM jemanuM aitihAsika mUlya che. emanAM nATako sAmAyika ane paurANika viSayane laIne cAle che. jyakumAraviya nATaka (64), 'lalitAdarzaka nATaka'(1966), 'tArAmatIsvayaMvara' (1871), 'harizcaMdra'(1971),'premarAya ane cArumanI'(1876), 'bANAsura mamadana'(1878), 'mALamAM ane mukhya (1878),'naLadamayaMtI nATaka'(1893),'niMdya zRgAraniSedhaka rUpaka' (1920), 'veranA vAMse vazyo vArasA'(1922), 'vaMThela virahAnAM kuDAM kA'(1923) vagere emanAM svataMba nATako che. narmada-dalapatanA pAyAnA piMgaLakArya pachI A lekhake pigaLa aMgenuM Akara ne sarvagrAhI kArya karyuM che. chaMdanuM zAstrIya baMdhAraNa ne tulanAtmaka abhyAsa Apato graMtha 'raNapiMgaLa' - bhA. 1,2,3 (1904, 1905, 1907) pAMDityapUrNa che. kula dasa karo vadhu pRSThomAM vistarelA A graMthanA prathama bhAgamAM mAtrAmeLa ane akSarameLa chaMdo tema ja tenA peTAvibhAgonI carcA che; bIjA bhAgamAM chaMdonuM gaNita ApyuM che; jyAre trIje bhAge vaidika chaMdaprakaraNa, DiMgaLa, gItaracanA ane phArasI kavitAracanAne tAta che. emaNe 'ArogyatAsUcaka'(1859), 'kula vize nibaMdha' (1867) ane 'nATayaprakAza'(1890) jevA nibaMdhagraMthA ApyA che; teA 'saMtoSasurataru'(1866), 'prAstAvika kathAsaMgraha' (1866), 'pAdazAhI rAjanIti'(1890) jevA prakIrNa graMthA paNa ApyA che. 'yuropiyanono pUrvapradeza Adi sAthe vyApAra' bhA. 1, 3, 4 (1916) bA. 291), bhA. 51918) emanA vepAraviSayaka graMtho che. emanA anuvAdagraMthomAM itihAsa saMbaMdhI 'rAsamALA'bhA. 1, 2 (1879, 1892), saMskRtamAMthI gujarAtImAM utAraMgAM 'mAlavikAgnimitra'(1870), 'vikramorvazIyantrATaka'(1868), 'ratnAvalI' (1889) jevAM nATako tema ja 'gujarAtI hitApadeza' (1889), 'laghusiddhAntakaumudI'(1874) mukhya che. 'zaeNkasapiyara kathAsamAja' (1878) tathA 'bartholDa'(1865) e aMgrejImAMthI karelA anuvAda che. cUMTo. For Personal & Private Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ dave ratilAla viThThaladAsa-dave vasaMtarAya bacubhAI dave ratilAla viThThaladAsa (13-3-1938) : vivecaka, saMpAdaka. dave rAmaprasAda chelazaMkara, 'bAlu' (7-6-1938): kavi. janma janma mahesANA jillAnA nadANamAM. 1955mAM maeNTrika. 1960mAM cUDA (ji.surendranagara)mAM. 1951 mAM saMskRta viSaya sAthe bI.e. gujarAtI-mAnasazAstra viSayo sAthe bI.e. 1963mAM gujarAtI- 1913 mAM ema.e. vyAkhyAtA. saMskRta viSayomAM ema.e. 1969mAM pIeca.DI. 1966 thI, anvaya' (1968), 'laya' (1969) ane 'tanmaya' (1983) 1970 sudhI mANasA kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. 1970 emanA kAvyasaMgraho che. 'Tika Ti' (1975) bALakone gAvAM -thI karI kolejamAM gujarAtInA prAdhyApaka ane adhyakSa. game tevAM gIteno saMgraha che. temanA hAIkusaMgraha 'nispada emaNe 'navalakathA : svarUpa, sarjana ane samIkSA' (anya sAthe, (1977)mAM viSAdanI sAthe narmamarma paNa che. "alapajhalapa' 1970), 'be vivecana' (1971) uparAMta gujarAtI khaMDakAvya: ' (1975)mAM ciMtanAtmaka gadyakhaMDa che. svarUpasiddhi ane vistAra' (1972), pRthvIcaMdracaritra- adhyayana' ni.vI. (1972) jevA abhyAsathI ApyA che. dave revAzaMkara jagajIvana : navalakathA 'jesalameranI bhaTIANI' | (1907) tathA "dilahInI devI yAna kaLiyuganI mahAkALI' dava rameza chabIlAla (2-4-'1942) : kavi. janma koTaDA (rehA)mAM. (1912)nA kartA. ema.e., ema.eNDa. gaDhasIsAnI hAIskUlamAM AcArya. alpanA' (1976) kAvyasaMgraha uparAMta emaNa mAvajIbhAI dave lakSmIzaMkara ka9yANajI : padyakRti juvAnagiviraha' (1884) dharamazI vedamRtigraMtha' (1978) tema ja saMkSipta sarala gujarAtI - kartA. vyAkaraNa' (1969) jevAM pustako ApyAM che. .TA. dave lAlazaMkara umiyAzaMkara (23-8-1845, 12-10-1912) : dave rameza ratilAla, 'taruNaprabhasUri' (1-9-1947): navalakathAkAra, kavi, gaNitazAstrI. janma nAradIpura (ji. amadAvAda)mAM. vivecaka, saMpAdaka, janma khaMbhalAva (lIMbaDI)mAM. prAthamika ane 1865mAM zikSaNakArya karatAM karatAM maeNTrika. 1867mAM pharsTa mAdhyamika zikSaNa anukrame sArA ane AMbalAmAM. 1968mAM ekajhAminezana Ina A. gujarAta provinziyala kolejamAM lokabhAratI grAmavidyApIThamAMthI snAtaka. 1972 mAM hindI gaNitanuM adhyApana. 1876 mAM lakajha korTamAM kalArka. viSayamAM ane 1975 mAM gujarAtI viSayamAM ema.e. 1982mAM kAyadAnI parIkSAo ApI e ja korTamAM prathama varganA nyAyAdhIza. pIeca.DI. 1975thI 1981 sudhI bhAvanagaranI kolejamAM 1903mAM nivRtta. vyAkhyAtA. 1981thI gujarAtI sAhitya pariSadanA ka. lA. emaNe 'prathama Ithara stuti' ane 'lekhana paddhati' jevAM svAdhyAyamaMdiramAM vyAkhyAtA. sAhityika pustako tema ja "aMkagaNitanAM mULatA' ane emaNe 'pRthivI' (1984) navalakathA ApI che. A uparAMta 'bhUtavidyAnAM mULata' jevAM pustako ApyAM che. A uparAMta 'gujarAtI navalakathAmAM pAtranirUpaNa'- bhA. 1, 2, 3 (1985, emaNa Izvaracandra vidyAsAgarakRta 'vidhavAvivAha'nA marAThI 1986, 1988) nAme zodhaprabaMdha lakhyo che. 'navalakathAkAra darzaka' anuvAda parathI gujarAtI anuvAda paNa Apela che. (1989)mAM emaNe darzakanI navalakathAonI tapAsa karI che. 'darzaka : adhyayanagraMtha' (1984), "sagAI : Izvara peTalIkara : dave vajubhAI (12-5-1899, 30-3-1972) : pravAsalekhaka. zabda ane kArya' (anya sAthe, 1985), 'gabhara jayaMti janma vaDhavANamAM. tyAMnI dAjIrAja hAIskUlamAMthI maeNTrika. pachI dalAla' (anya sAthe, 1986), 'yaMti dalAla: adhyayanagraMtha rASTrIya AMdolanamAM joDAyA. bALazikSaNa mukhya pravRtti. amadA(anya sAthe, 1986), "adhIta': nava (anya sAthe, 1986) vAdanI zAradAmaMdira zALAmAM zikSaNakArya. tyAMnA kuzaLa saMcAlaka vagere emanAM saMpAdano che. ane Ayojaka. 1965mAM nivRtta. caMTo. emaNe pravAsakathA pravAsaparAga" ApI che. dave rasikalAla zyAmalAla : padyakRti 'virATane pagala' (1934)nA dave vajezaMkara prANajIvana : gadyapadyamiza sAMsArika vArtA "satI dave rAmacandra gaNapatarAma : cAra vArtAono saMgraha 'kSAtrateja' narmadA' (1921) tathA prArthanAmALA' (1922) nA kartA. (1926) tathA navalakathAo 'vIrazaiyA yAne bahAdura baMgALI" (1934), 'rAmapyArI yAne rANA rAjasiMhanA rAjyakArabhAra' dave vasaMtarAya bacubhAI (18-9-1935) : janma jUnAgaDha (1934)nA kartA. jillAnA verAvaLamAM. 1953mAM esa.esa.sI. 1958 mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1965mAM e ja viSayamAM ema.e. dave rAmadurlabha ena, 'siyAlakathA': navalakathA "mAyAnA maha' 1976 mAM pIeca.DI. 1958 thI 1966 sudhI gujarAta (1940)nA kartA. 2.ra.da. sarakAranA keLavaNI khAtAmAM madadanIza zikSaka tathA zikSaNAdhikArI. kartA. gujarAtI sAhityakoza -2 :229 For Personal & Private Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ dave vAlajI lakSmIrAva - dave sudhIra jayaMtIlAla 1966thI 1968 sudhI komAM ane 1968thI vivekAnaMda koleja, amadAvAdamAM adhyApaka. 'kavi samayanuM -- jabbena ane kavana'(84) emanuM saMpana che. taduparAMta 'adhIta': pAMca (1981), 'adhIta' : cha (1982) ane 'adhIta': sAta (1983)emanAM anya sAthenAM saMpAdano che. . dave vAlajI lakSmIrAva : nItiviSayaka ane prakRtivarNanasabhara kAvyono saMgraha 'kAvyaratna'(1877) tathA bhAnudatta ane mamatAmanA guvAno rUpAMtararUpa 'sI'(1937)nA kartA, pA.mAM. dave vizvazaMkara rAmazaMkara (11-6-1934): navalakathAkAra, nma sojitrAmAM, 1958 mAM narmazAstra viSaya sAthe bI.e. 163mAM gurjAnI hindI viSayomAM ema.e. 1977thI Do. godharAmAM thAnA adhikArI. 'niyaMtritA'(1939), nAlo'(1938), na vAM pArijAta'(1980), 'cakraArA'(1981) ane 'rezamI zamaNAnI goMDa'(1982) emanI navalakathAo che. pAmAM. dave vidyArAma aMbArAma : pati bAbulanAthajIno navIna gAyanA'(1900)nA kartA. 2.2.2. dave vRjalAla nAnajI (26-1-1927) : kavi, janmasthaLa rAjakoTa jillAnuM pu. 1942mAM maTrika. 1947mAM saMskRta viSaya sAthe koTanI dharmayikobemAMthI bI.e. 1957mAM gujarAtI-saMskRta viSayomAM gujarAta yunivarsiTImAMthI ema.e. 1957-1960 daramiyAna amadAvAdanI ha. kA. ArTsa kolejamAM ane 1960-1983 daramiyAna saradAra vallabhabhAI ArTsa kolejamAM adhyApaka. thoDo samaya 'buddiprakAza' mAsikanA taMtrI. 'ekAntAnI sADamAM'(1976) kAvyasaMgrahamAM gIta, chaMdobaddha ane paraMparita racanAnomAM grAmapradezanI bhASAnA saMskAravALI kAvyazailImAM vyakata thatuM emanuM saMvedana mukhyatve prakRti ane praNayanuM che. 'gujarAtI graMthakAra zreNI'nI 'narasiMharAva'(1978) pustikA emanI dhyeyanIlanAnI paricAyaka che. 'kAvyagoSThi'nA vimitronAM pratinidhirUpa kAvyono saMgraha savAranA sUrajano pRza'tathA 'kAma' bA. 2 emanAM sahasaMpAdita pustako che. 4.gA. dave zAradAbahena IzvaralAla (23-4-1930): vArtAkAra. janma DhasAmAM. 'nIrajA'(1964) emano vArtAsaMgraha che. ni.vA. dave zAMtAbahena gaurIzaMkara, 'sumana' : kavi. janma baMgALamAM. lagna pachI bhUjamAM nivAsa. abhyAsa cAra dhoraNa sudhIno. bALapaNanuM nAma hIrAbahena. bAra varSanI uMmare kAvya racavAnI zarUAta. 23: gujarAtI hityakoza-2 emanAM kAvyonuM saMpAdana 'sumanaguccha' dolatarAma kRpArAma paMDayAe karyuM che. temAM saMyogazRMgAra, vipralaMbhazRMgAra, vikRtinivAraNa, nItibodha vagere vibhAgomAM kavitAnuM kilo thayuM che. emanA bIja kAvyasaMgraha 'sumanabAra'(1966) che. ni.vA. dave zivakAMta zaMbhulAla, 'pUrNadu' (18-8-1911, -) : kavi, janma kubA (khAnadeza, mArAmAM. 1933mAM muMbai yunivarsiTImAMthI bI.e. 1935mAM ItihAsa, bhAratIya saMskRti ane rAjanItizAstra viSayomAM ema.e. vallabhavidyAnagaramAM adhyApaka nivRtta thayA pachI narmadAnA zinoramAM nivAsa tyAM ja avasAna. emaNe 'blekakALo'(1948), 'divyAMga (1963), 'nInAMganA'(1976), 'kAvyAMganA'(18), 'tyAMganA' (1981), 'nizAMganA'(1983), 'puSpAMganA'(1983) vagere kAvyasaMga ApyA che. tihAro ane bhAratIya rIte kRti vizenA aneka sAdhanAtmaka lekho paNa emaNe lakhyA che, [... dave zivazaMkara jebhAI : gujarAtI-karNATaka padAdhinuM yAne madrAsanI svabhASA'(1922)nA kartA. ... dave zivazaMkara tulajAzaMkara : 'RtusaMhAra'nuM anukaraNa karatI padya kRti 'varNana" (nya sAthe, 1980nA ketI, ... dave sAkaralAla mRtalAla (255-1886, 1122955): vyAkaraNalekhaka, anuvAdaka. janma naDiyAdamAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa naDiyAdamAM. 1905mAM bI.o. muMbaInI eNlphinsTana hAIskUla tathA amadAvAdanI mahAlakSmI TreniMga kolejanI garlsa skaganA AcArya. emaNe vyAkaraNanI zAstrIya zuddhi jaLavIne viSayanI be rajUAta karanuM vyAkaraNanA cahelA pAko'(1933) tathA vIsa prakaraNomAM lekhananolImanuM sIma paNa saraLa nirUpaNa karanuM gurAtI bhASAnuM viSNulekhana'(4) jevA pustako lakhyAM che, A uparAMta pro, beInanAM aMgrejI pustakono naMgabhasma'(1916) ane 'nIlonI'(1917) tema ja TolsToyakRta 'kiccana' cina'no'vanasiddhi'(1929) jevA anuvAdo ApyA che. 2.3.6. dauM saLezvara harimAMka : pakRti dhAyinI sika gopanasaMgraha'(1902)nA kartA. 2.2.8. dave sudhIra AMtIlAla (1-3-1947): kavi. janma vAlamamAM, 1969mAM bI.I. thaI amerikA gayA. tyAMthI ema.esa. hAla phorTavarSamAM kona beTarIjhamAM risarca enDa DevalapamenTa vibhAgamAM AsisTanTa DAyarekTara 'prayAsa'(1987) emano kAvyasaMgraha che. caM.TA. For Personal & Private Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ dave subhASa maNilAla (2-7-1936): saMpAdaka, vivecaka. janma DabhoImAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa bhAImAM. 1956mAM ma. sa. yunivarsiTImAMthI bI.e. 1959mAM ema.e. 1962mAM pIeca.DI. 1962thI 1964 sudhI myunisipala hArTsa enDa komarsa koleja, upaleTAmAM ane 1924thI 1970 sudhI zeTha pI. TI. ArTsa enDa sAyansa koleja, godharAmAM adhyApaka. 1971thI ma. sa. yunivarsiTInA gujarAtI vibhAgamAM rIDara, *dArAma eka Aryana (1970) emanA zAnioMdha che, jemAM dAmanI kAvyakRtio ane enI dArzanika vicAraNAna sparzano paNavAnuM mUlyAMkana yogya rIte gayuM che. 'dayArAmanAM kALA(1944) emanuM saMpAdana che. dave surezakumAra kanaiyAlAla (28-11-1927): saMzAdhaka, saMpAdaka, nibaMdhalekhaka. janma pATaNamAM. 1945mAM maeNTrika. 1949mAM bI.e. 1956mAM ema.e. 1978mAM pIeca.DI. vividha kolejAmAM saMskRtanuM adhyApana. AcArya tarIke 1988 thI nivRtta, 'pATaNanAM dArzanika sthaLo'(1976), 'vAkhilya purANanA vivecanAtmaka ane sAMskRtika abhyAsa'(1978), 'khA maMDaLa : aitihAsika ane sAMskRtika dRSTie'(1978) vagere zodhanagraMtho emaNe ApyA che. phorA sAha'(1933), 'nItizatakam '(1939) ane 'vikramorvazIyam'(1979) emanAM sAme che, 2.ra.da. dave sUryakAnta caMdulAla (10-8-1949) : nATaghalekhaka. janma kalakattAmAM. 1973mAM bI.kaoNma. patrakAratva sAthe saMlagna. emaNe ekAMkIsaMgraha 'eSaNA' (1987) ApyA che. ghaMTo. tuM harakhajI mIrAma (28-1896, 173 16 1984) : vi. janma rAmoda (tA. mAMDavAmAM. tyAM ja prAthamika zikSaNa, 1915 mAM siniyara inDa. zikSakanA vyavasAya. 1952 mAM nivRtta. 1955 sudhI cokI gurukuLamAM zikSaNakArya. mahadaMze purANaprasaMgo para AdhArita kAvyasaMgraha 'manAvaMdanA' (1966) emanI pAsethI maLyA che. moba dave harizaMkara durgAzaMkara, 'divAkara', 'svastha'(15-11-1916): navalakathAkAra. janma mahesANA jillAnA vAlamamAM. 1937mAM maeNTrika. 1954mAM aMgrejI, hindI, arthazAstra viSayo sAthe bI.e. 1937thI 1946 sudhI mahesANAmAM, 1946 thI 1955 sudhI dilhI gujarAtI samAjamAM, 1956thI 1974 sudhI visanaga kamANA, sipAi, bhiloDA, mAgapura vagere sthaLone rakSaka hola sarvAdaya Azrama, vAlamamAM vyavasthApaka. 'vIrasiMha'(15) rAjjA'(15), 'raMgIlA va' (5952), 'solaMkI mULarAja deva'-bhA. 1-2-3 (1937-1938) vagere aitihAsika navalakathAo emaNe ApI che, tri. dave subhASa maNilAla - dave harIndra jayaMtanIthAya che. have harIndra jyaMtIlAla (1-1936): kavi, navalakaLAkAra, nibaMdhakAra. janma kacchanA khaMbhara! gAmamAM. 1951mAM muMbaI yunavarsiTImAMthI gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1966mAM ema.e.1951 thI1962daramiyAna 'janazakita' dainikanA taMtrI, 162 thI 1969 sudhI 'samarpaNa'nA saMpAdaka, 1968thI 1973 sudhI yuoisanI muMbaI oNphisamAM gujarAtI vibhAganA taMtrI. 1938 mAM sAhitya akAdamI, dilhIno evorDa. 1982 raNajitarAma suvarNacaMdraka. teno mukhyatve gItakAra ane garalakA che, ye tI ho vena, mArInAM saMvedanothI rasAyelI emanI gave che. sata ane be vaSAnI saMvAditAthI saphAIdAra che. 'nAsava'(16) ane 'sama'(57ra) premanA gajhalasaMcayo che. emanuM uttama kavitva rAdhA ane kRSNa viSayaka gItAmAM tathA premavirahanA bhAva svainane abhivyakata karatAM anya gItAmAM saheluM che, kula bhamarAne bhamaro vAta vahe guMjanamAM mAdhava kAMga nImavanamAM' ke 'pAna lIluM joyuM ne tame yAda AvyAM...'jevAM gIto lokapriya eTalAM ja kAvyatvapUrNa che. emanAM gItAmAM halaka ane bhAvamAdhurya che.'mauna'(1966)mAM bahudhA uttama gItA saMcita che. sureza dalAle 'hayAtI' (1977) nAme karelA saMpAdanamAM bIjI noMdhapAtra racanAo graMthastha thaI che. emaNe chAMdasa kAvyo paNa lakhyAM che. 'arpaNa'(1972)mAM emanI mukataka kavitA graMthastha thayelI che. achAMdasa ane be kavitA paNa emaNe racI che, zAMta nI ekalatA ke vyathAne ane viSAda ke virUpatAne vAcA ApatI emanI dIrgha racanAo 'sUryopaniSada'(1975)mAM saMgRhIta che. emaNe prayogazIlatA ke jo yunikatAnI vinA potAnA manamAM AvyuM tene potAnI kaLAnI bhUmikAe abhivyakita ApI che. anyonA sahayogamAM 'najaruM lAgI' jevAM ane kavitAnAM anya saMpAdano paNa emaNe karyAM che. emanI pahelI navalakathA 'aganapaMkhI'(1962) che. paNa emane Adhunika navalakathAkAronI paMgatamAM besADanAra prayogazIla ane viziSTa navalakathA 'paLanAM pratibiMba'(ke vibhAna A kRtimAM puNya ane sabhya vedanAmAM vyaMjanApUrNa citraNo che ane emAM ekAdhika pAtraSNugmAne mUkIne lekhake saMgAnAnA viziSTa prayoga siddha karyo che. 1968mAM pragaTa thayelI 'anAgata' navavAnuM kArDa laghunavalanuM che. praNaya ne vedanArAbhara ekalatAna jIvatAM jIravatAM be pAtronI A kathAmAM anya pAtrAnI jIvanacetanA paNa saraNe nirUpaNa pAmI che. kRtinuM nAvadhAna ane bhASA kavi harIndrane nAkho paricaya karAvI rahe che. emanI atyaMta saphaLa kRti 'mAdhava kayAMya nathI'(1970) che. ahIM nAradanI kRSNazodha varNavAI che, je hakIkatamAM ApaNA yuganA pratyeka mAnavInI kRSNApa banI rahe che. purAkalpanano Avo saraLa rIte thayele! chatAM dhvanimaya upayoga dhyAna kheMce che. emanI navalakathAomAM mahadaMze vartamAna yuganAM sI-puruSonI saMvedanonya samasyAo AkArita va che. emanI dIka navadhAmAM vartamAna jIvananI samasyAo paNa pachIthI varNavAI che. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 231 For Personal & Private Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ dave harSada kRSNalAla-dave hiMmatalAla rAmacandra dave hiMmatalAla nAnAlAla : padyakRti 'zrI jJAnadarzikA': prathama bhAga (1913)nA kartA. A prakAranI kRtio 'sukha nAmano pradeza' (1976) thI prAraMbhAI che. 'saMga-asaMga' (1979)mAM sAdhusaMtonA AMtarajIvananA praznAnAM cAra lekhane maLe che; 'lehIno raMga lAla' (1981) samasyAne kathIne aTakI jAya che; 'gAMdhInI kAvaDa' (1984)mAM sAMprata rAjakAraNa upara kaTAkSa che. Ama, emanI kRtiomAM viSaya ane nirUpaNanuM vaividhya che. e kazA cokaThAmAM baddha rahenArA lekhakomAMnA nathI. jIvananI vAstavikatAne navalakathAmAM kaLAtmaka abhivyakita ApavAmAM emane ThIkaThIka saphaLatA maLI che. yuge yuge' (1969) emanuM dIrgha nATaka che. kavi ane kavitA (1971) kavitAnA AvAdanuM pustaka che. 'gAliba' (1969), 'dayAroma' (1965), 'muzAyarAnI kathA' (1959), 'svAmInArAyaNa saMpradAya' (1970) jevI pustikAo paricayAtmaka che. 'umAzaMkara jozI (1986) gujarAtI graMthakAra zreNInuM emanuM pustaka che. 'paga ane mAnava saMbaMdho' (1982)mAM emaNa kRSNasaMbaMdha mAnavIya citana peza karyuM che. ahIM emanI dRSTimAM darzana ane vicAromAM vistRta samajaNa dekhAya che. "nIrava-saMvAda' (1980)mAM emanA ciMtanalekha che. "verAnuM svapna ghuMTAnuM satya' (1981)mAM vartamAnapatrI lekhane saMcaya che. zabda bhItara sudhI' (1987). nibaMdhasaMgraha che. 'madhuvana' (1962) emanuM gajhala-saMpAdana che. 'pijaranuM paMkhI', 'dharatInAM choruM, 'caraNa ruke tyAM', 'vAdaLa varasyAM nahi-A cAre anuvAdo aMgrejImAMthI gujarAtImAM utArelI navalakathAo rUpe che. aMgrejImAMthI emaNe kAvyAnuvAdo pANa karyA che. ma.pa. dave harSada kRSNalAla (4-6-1927) : pravAsa-sAhasakathA-lekhaka. janma amadAvAdamAM. 1946mAM maeNTrika. 1913 mAM bI.e. zikSaNa, taraNa ane pustaka-prakAzana sAthe saMlagna. emaNa sAhasapravAsakathA "ame 26' (1973), 'taraNakaLA' (1975), 'tare te tAre' (1977) jevI pustikAo ApI che. dave himatalAla rAmacandra, 'vAmI AnaMda'(1887, 2 1-1976): nibaMdhakAra, kozakAra. janma ziyANI (vaDhavANa)mAM. pUrvAzramanuM nAma hiMmatalAla rAmacandra dave divedI. prAthamika zikSA gIragAma (muMbaI)mAM. 1897mAM lagnanA virodhamAM, bhagavAna dekhADavAnI lalaca ApanAra sAdhu sAthe, kizoravaye gRhatyAga. be-traNa varasanA rajhaLapATa pachI, terame varase rAmakRSaga mizananA sAdhuonA saMparkamAM mukAtAM vividha maTho-AzramamAM vidyAbhyAsa ane caritraghaDatara. 1905mAM baMgALa-mahArASTranA krAMtikArIonA saMsaMga svAtaMtra saMgrAmamAM. 1967mAM lokamAnya tilakanA 'kesarI' patranA. mudraNakAryamAM sahAya ane mahArASTranA grAmapradezamAM svarAjacaLavaLamAM sakriya. e sAthe muMbaInA marAThI dainika rASTramata'nI gujarAtI AvRttinuM saMpAdana. te baMdha paDatAM 1909mAM himAlayanI yAtrA. 1912 mAM misisa enI besanTa sthApita pahADI zALA (hilabaoNyajha skUla)mAM zikSaNakArya. pachIthI gAMdhIsaMparka thatAM 1917 mAM 'navajIvana' ane 'yaMga inDiyA'nA mudraka ane prakAzaka tarIke taMtra-saMcAlana. 1922mAM 'yaMga inDiyA'mAM prakAzita lekha mATe mudraka tarIke jala-rajA. bAraDolI satyAgrahamAM vallabhabhAI paTelanA aMgata madadanIza. 1930mAM vilepAralenA upanagara satyAgrahI tarIke jelavAsa. te pachI thANA (muMbaI), bAraDI (da. gujarAta), kausAnI (alamoDA) ane kosabADamAM Azrama sthApI AdivAsI tema ja pachAta varganA loko vacce racanAtmaka kArya. sAhitya akAdamI, dilhI dvArA apAyelo puraskAra (1969) sAdhujIvananI alikhita AcArasaMhitAnA jatana mATe sAbhAra parata. 89 varasanI vaye muMbaImAM hRdayaroganA humalAthI avasAna. gAMdhIjInAM mukhapatramAM jarUra paDatAM 'IsunuM balidAna' zIrSathI lekhamALA lakhIne emaNe gujarAtI lekhanano AraMbha karyo hato. emanI viziSTa caritrakathAone ciMtanAtmaka nibaMdhomAM sAdhujIvanane rajhaLapATa, tajajanya alagArIpaNuM, anubhavagata bAhulya ane saccAI tema ja vaividhya anAyAsa pragaTa thAya che. marAThI, hindI, aMgrejI bhASAo ane tenI prAdezika bolIo upara samAne prabhutva dharAvatA emanI gujarAtI bhASAmAM saurASTrI, carotarI, suratI ane kavacit karachI sidhI belIonuM subhaga mizraNa jovA maLe che. vyApaka jIvana-anubhava ne vipula vAcanathI ghaDAyelI emanI arUDha chatAM prauDha, kavacit ramatiyALa to badhA saMgheDAutAra, tattvAnveSI tema ja hRdayarAgathI UbharAtI, vipula arthAbhivyakita dharAvatA taLapada zabdo, yathArtha rUDhiprayoga tathA kahevatethI baLakaTa nIvaDatI citrAtmaka zailI gujarAtI gadyasAhityamAM alaga bhAta pADe che. sAdhujIvananI AcArasaMhitAnA Agrahe, varSo sudhI potAnAM lakhANone graMthastha karavAnI saMmati na ApanAra emaNe eka bAju mahAdeva desAI, sAne gurujI, kizoralAla mazarUvALA, nAnAbhAI bhaTTa, Do. mAyAdAsa, choTubhAI desAI jevI nAmI ane monajI dave himatalAla umiyAzaMkara, 'AruNi' (22-5-1919): jIvana caritralekhaka, kavi. janma vaDhavANa (ji.surendranagara)mAM. 1945mAM siniyara pI.TI.sI. 1952 mAM maeNTrika. amadAvAda myunisipala korporezananI zALAmAM zikSaka ane AcArya. zreSTha zikSaka tarIke rASTrIya puraskArathI sanmAnita. 1977thI nivRtta. emaNe kAvyasaMgraha 'raNaTaMkAra' (1965), ekAMkI nATaka 'maMgala upA' (1952), jIvanacaritro 'tripurasuMdarI' (1983), 'bhAratanI mahAna vibhUtio' (1948), 'bhagavAna mahAvIranA pAvana prasaMgo' (1976), 'svAmI avantika bhAratI' (1976) uparAMta 'jagataguru zaMkarAcArya: samayanirNaya' (1988), 'jayotiSmITha: badrikAzrama' (1988) ane 'RtAyana' (1986) jevAM saMzodhanasaMpAdananAM pustako ApyAM che. 22.da. 232: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdara, vAmanadAdA tathA sAdhusamAjanI kai'ka teja-tapa:pUta vyaktio to bIjI bAju jaDasu, gaMdA-gebarA ane krUra AtatAyIo samA mejara ItharalI, nagharoLa murazada, kaMsanA vArasa ne anAma TAMgAvALA ityAdinI caritrakathAonA saMgrahA 'kuLakathAo' (1966), 'dharatInuM lUNa'(1969), 'motane haMphAvanArA'(1969), 'saMtonA anuja'(1971), 'saMtAno phALo'(1978), 'nagharoLa'(1975), 'gAMdhIjInA saMsmaraNA (1963) tathA 'bhagavAna buddha' (anya sAthe, 1964) ApyA che. sarvadharmasamabhAvathI poSAyelI jIvanadRSTithI dharma ane samAjanI samIkSA karatA emanA ciMtanAtmaka nibaMdhAnA saMgrahomAM 'IzunuM balidAna'(1922), 'IzApaniSada','IzubhAgavata' (1977), 'lokagItA','navalAM darazana ane bIjA lekhA' (1968),'mAnavatAnA verI'(1966), 'anaMta kaLA'(1967), 'AtamanAM mUla' (1967), 'arvA vicAraNA' (anya sAthe) vagereno samAveza thAya che. samAjaciMtana ane bIjA lekho' (1983), dharmaciMtana ane bIjA lekhA'(1982) uparAMta sAdhujIvana daramiyAna karela yAtrA-pravAseAnI upanIpaja samI, 'prasthAna'mAM 1954-60 daramiyAna prakAzita thayelI pravAsakathAo 'uttarApathanI yAtrA' ane bahu raste badarInAtha ane ca, 1980 tathA svenaTaMDananI bhramaNakakSAno anuvAda eziyAnAM bhramaNa ane saMzodhana' (1979) vagere emanAM maraNottara prakAzano che. bacapaNanAM bhAra vara' (1982) nAme pUrchA AtmavRttAMta paNa emaNe ApyuM che. A uparAMta vyApaka lokasaMparkanA phaLasvarUpe ekatra thayela taLapada zabdaprayogo, Diprayogo tathA kahevAno saMgraha "junI mUDI' (10) paNa emaNe Apyo che; te amanAM pustakomAMthI mULarAja mA. huM pasaMda karI ApelAM lakhANonA saMgraha "dharatInI AranI'(1977) vAkamilApa Tu Dro pragaTa thayA che. 22.6. dave hIrAlAla lallurAma : bALavArtAsaMgraha 'chUTAM phUla'(1931), 'dhUpadIpa'(1933) navA navalakA caurASTranA vIDI yAne sADI khaDga'(1931)nA kartA. 2... dazarathanA aMtakALa : saLaMga savaiyAmAM lakhAyeluM gaNapata bhAvasAra nuM khaMDakAvya. dazarathamukha pragaTatA zApavRttAntanI aMtima kSaNa dazarathanI aMtima kSaNa sAthe saMmilita thaI camatkRti race che, mAM dasavADAkara DAhyAbhAI raNachADabhAI : aitihAsika vArtA 'rUpasuMdarI' (1932)nA kartA. 2.2.6. dastura aradezara ArAbajI citrakRni 'mo. navA : (1893)nA kartA. 2.ra.da. dastura kAmadIna khAvA sArAbAjI 19mI sadInA uttarAdha) vyAvasAyika vigato sAthe niSThAvAna svabhAvano paricaya ApanuM dave hIrAlAla lallurAma - dAkatara dhIrajalAla dalapatarAma AtmavRttAnta mhArI paMcAvana varSanI milanI kArakirdI' (1938)nA hatAM, caM.TA. dastura kekI ma. : vivecanagraMtha 'jarathostI dharma sAhityanI rUparekhA' -nA kartA. 2.2.8. dastura dInazAha nasaravAnajI (27-9-1980): zuddha gujarAtI bhASAmAM saraLa zailIo hiMda. rAmAnuM nirUpaNa karatI navalakavA 'sadguNI saroja' ane 'palaTAnuM kismata' tathA nATaka "bALasitAro' ane 'garIba gAya"nA kartA, 26. dastura rUstamInA caritrakRti 'marIjhana'no karyAM, 22.6. dIvAlA abdulaganI abdulakarIma, 'ganI dahIMvAlA (17-8-162, 53-1987): kavi. janma vatana suryamAM, abhyAsa prAthamika traNa dhoraNa sudhI. 1928mAM amadAvAdamAM ane pachI 1937 thI surata jaI dararjInI dukAna. suratamAM 'svarasaMgama' nAmanA saMgItamaMDaLanI sthApanA. 1942mAM mahAgujarAta gajhala maMDaLanA sthApaka sabhya. 1981mAM bhArata sarakAra taraphathI sAMskRtika vinimaya yojanA ane bhAratIya pratinidhi tarIke pAkistAnano prayAsa, sunanI prazita thato gujarAta mitra' dainikamAM kAvyakaTAkSikAlekhana. 'gAtAM jharaNAM'(1953), 'maheka'(1961), 'madhurapa' (1971), 'ganImata'(1971) ane 'nirjhana'(1981) e emanA gIta, gajhala ane mukatakanA saMgraho che. 'bhIkhAraNanuM gIta' ke 'cAla majAnI AMbAvADI' jevI keTalIka noMdhapAtra gItaracanAo A saMgrahomAM che; paraMtu kavinI vizeSa siddhi to gajhalamAM che. navA gajhalakAronI prayogazIlatAne anusaravAnuM valaNa A gajhalomAM dekhAya che. praNaya-mastI karatAM duniyAnA anubhavAmAMthI janmanuM darda, tema ja AdhyAtmikatA karatAM pRthvI pratyeno prema emanI gastromAM vizeSa che. radIpha-kAphiyA paranuM prabhutva ane chaMdanI saphAI e A gajhalonI dhyAnapAtra lAkSaNikatAo che. "jazane zahAdana'(1957) e 1857nA baLavA vize emaNe hiMdImAM lakhelI nRtyanATikA che. 'pahelA mALa'1959-60mAM bhajavAyeluM, paraMtu agraMthastha raheluM emanuM triaMkI nATaka che. ra.gA. daLaNAnA dANA : grAmINa pariveza vacce vRddhAnA dAridradhane taLapadA stare vyaMjita karatuM umAzaMkara jozInuM kAvya. caM.TA. dAkatara ema. Ara. : navalakathA 'upakArano badalo : mahArAja zivAjI bhAMsale ane aMgrejI vyApArI'(1901)nA kartA. ... dAkatara dhIrajalAla dalapatarAma : dArAbajInA dIkarAonI ramUjI vArtAo' tathA 'saMskRta vyAkaraNa'-bhA. 1(1861)nA kartA. 2.ra.da. For Personal & Private Use Only gujarAtI sAhityakoza - 2 : 233
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAkhalI/DAMkhavI pahaMmada Areka-dAdara bhAyacaMda kau... dAkhalI | DAMkhalI mehaMmada Arepha, sevaka rAMderI' (1882,~): dAdInA mANekabAI : caritrakRti baherAmajI malabArI' (19%)nAM majhamine sevaka tathA sevaka kAvyamALA' (1933) nA kartA. katAM. .TI. dAjI adI phirojha : pArasI samAjanuM gammatabharyuM nirUpaNa karatI dAdhIca mahAvIraprasAda zivadAya : kavi, nATakakAra. vatana mAravADa, vAta khUbInuM khAsaruMnA kartA. emaNe prahasana kAvyakaLA'- bhA. 1 (1925) tathA kAvyasaMgraha 'kusumakaLIo' ane 'klinikuMja' (1927) ApyAM che. dANI amRtalAla vallabhadAsa : jIvanacaritra "vargavAsI kavivara pa.mAM. bATAdakarInA kartA. dAnavijayajI mahArAja : navalakathA 'dAnavIra ra-pAla': 1 tema 18 'jaina dharmanAM vyAkhyAnanA kartA. dANI jamubhAI : bALakAvyasaMgraha "bALakallolo' (1964), gamatAM gItA' (1968), "khIlatI kaLiyo' (1966), 'pataMgiyAM; dAmakAkara zAMti: karoDapatinuM mUna' (1963), kArastAna' (1963), bApayogI caritra "hiMdanI ajoDa AryA: enI besanTa 'jasUsI jALa' (1963) vagare DiTekTiva navalakathAonA katAM. (1947): navalakathI 'rAjakathA' (1932); 'mArI jIvanakathA' ka.. (1939) tathA bALanATaka 'vAMsaLInAM vadhAmaNAM' (1965) uparAMta preraNAnI paraba (1961) ane suMdara bAlavAto'- bhA. 1-3 dAmarI ratanazA pestanajI : nibaMdhagraMtha 'pRSTi ane tenA kama' (anya sAthe, bI. A. 1943) jevAM saMpAdananA kartA. (1911)nA kartA. ka.. dAmA eca. DI. : kathAtmaka gadyakRti rakSAnI ramU' : 1, 2 dANI jazavaMta mo: pradezavizeSanI pratibhAonAM caritrAlekhananuM. (1887)nA kartA. pustaka 'uttara gujarAtanA gharadIvaDA'(revAbhAI je. paTela sAthe, 1958)nA kartA. ka.. dAmANI Ahamada alAddIna: navalakathA 'zAhajAdI zaharA'nA kartA. dANI nirmaLA dhIrubhAI : bALagItAne saMgraha 'kalarava' (1962)nAM kartA. ka.cha. dAmANI mahamadaalI harajI, sAkI': navalakathA 'kAkA ke kasAI' dANI mahAsukharAma harageviMdadAsa : navalakathA "suMdarI guNamaMdira' (bI. A. 1926)nA kartA. (1888) tathA varNanAtmaka gadyapustikAo 'gUjarAtane itihAsa ka.. (1897) ane kheDA jillAnuM varNana' (1898)nA kartA. dAmANI harajI lavajI, 'zayadA' (28-10-1892, 31-6-1962): kavi, navalakathAkAra. janma vAlerA gAma.cAra copaDI sudhInuM zikSaNa. 'be ghaDI meka sAptAhikanA taMtrI. muMbaImAM avasAna. dANI lakSmIdAsa : varNana tema ja kathanazailIe hiTalaranI pratibhAne muzAyarAnI lokapriya gajhalaparaMparAmAM teo agraNI che. emanA paricaya karAvatuM pustaka "eDolpha hiTalara (1935)nA kartA. sAdA, zabdaramatathI yukata zeramAM kayAreka arthacamatkAra dhyAnAkarSaka kau.. hAya che. gulajhAre zAyarI' (1961) ane dIpakanAM phUla' (1965) dAtAra bhUpatarAma haragovida : nATayakRti 'kanyAvikrayadoSadarzaka' -mAM emanI keTalIka racanAo saMgrahAyelI che. jyabhAratI' (1881)nA kartA. (1922) dalapatazailInI dIkRti che. uparAMta emaNe 'amara ka.cha. jayota' (1956) nATaka ane 'pAMdaDIo' (1938) vArtAsaMgraha dAte yazavaMta rAmakRSaNa: caritrakRti 'zrImaMta sayAjIrAva mahArAjA paNa ApyAM che. sAhabanuM caritra' (1933)nA kartA. emanI lokapriya navalakathAomAM "mA te mA' (1956), 'saudaryapUjA' (1957), "AjhAdInI zamA' vagereno samAveza dAdAcAnajI mANeka hairamasajI (29-8-1891, 1943) : jIvana- thAya che. cariMtrakAra. janma muMbaImAM muMbai ane pUnAmata abhyAsa. 2 Te. 1911 mAM barmiMgahAmanI vepArI saMsthAnI phelenI DigrI. 1912mAM dAdara IzvaradAsa : padyakRti 'gItagoviMda ane zrIkRSNa gItAMjali" e ja saMsthAne zikSakane DiplomA. 1920mAM 'gulazana'nA ane tema ja pravAsapustaka "cInanI musApharI'nA kartA. 1925mAM 'pArasI sevA'nA taMtrI. ka.bra. emaNe 'rava. sara zApurajI bharucAnuM jIvanavRttAnta' (1928) dAmodara bhAyacaMda : padyakRti "catura strI vilAsa manahara' (1903)nA ApyuM che. e.To. kartA. ka.cha. kau.. 234 : gujarAtI sAhityakoza-2 Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgRhIta che. 'anyaviveka'(zikSAchA, 1879)mAM samudrayANa niSiddha nI e vizenuM lakhANa che. 'maMgaLanotra'(1973) graMtha paNa emanA nAme che. minArAno NAdAna" (zilApa, 1857) ane gAyatrImaMtra'(1980) saMskRtamAMthI bhASAMtaro che; to dharma vivecana'(1977) marAThImAMnI bhASAMtara che. emaNe sArAbhAI. bApa bhAInuM nAma za che, je va agara ke. co. diveTiyA mAdhavarAva bAbArAva 20-12-1879, 24-5-1926): navalakathAkAra. janma amadAvAdamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa amadAvAdamAM. gujarAta kolejamAM prathama varSa sudhI abhyAsa karI sarakArI rajisTrezana khAtAmAM AjIvana saba-rajisTrAra tarIkenI kAmagIrI. dhoLakAmAM avasAna. govardhanarAma ane vikaTara hyugAnI asara heThaLa lakhelI 'yAtipuM'(1909) ane 'zvetabhAnu'(1912) nAmaka navalakathAo uparAMta emaNe 'hAnaMda sudhinI (1976) nAme sahajAnaMdanuM jIvanacaritra ApyuM che. 'svAmI rAmatIrtha' - bhA.5(1912) emano anuvAdaLa che. ga diveTiyA raNajitabhAI vAI sAmAjika navazekadhA 'priyakAnta' (11)nA karyo. ni.vA. diveTiyA satyendra bhImarAva (20-4-1875, 23-3-1925) : kavi, saMpAdaka, anuvAdaka. janma amadAvAdamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa amadAvAda-vaDodarAmAM. vaDodarA kolejamAMthI grejyueTa. gujarAta kaoNlejamAM dakSiNA phelA. zarUAtamAM briTiza sarakAranI ane pachI vaDodarA rAjyanI nokarI. mahesANAmAM nAyaba subA. emanI pAsethI chaMda tathA bhASA paranuM prabhutva batAvatAM kAvyono saMgraha "mimALA'(1912) maLyo che. emaNe gaDI dha ekanA eka sarganuM bhASAntara "sarovaranI darI'(1912) nAme, khaMDakAvyanI vividha yuvALI zailImAM karyuM che. AtmasaMyamanuM ca" emanuM maulika pustaka che. emaNe potAnA pitA sva. bhImarAva diveTiyAnAM pustako muja desAi nATaka 'devaLadevI' ane kAvyasaMgraha 'kusumAMjali'nuM saMpAdana karyuM che. navara diveTiyA harisiMhabhAI bhAI (17-2-1886, 3-8-1968): anuvAdaka, saMpAdaka. janma vaDodarAmAM. vatana amadAvAda. 1902mAM maeNTrika. 1906mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI tattvajJAna viSaya sAthe bI.e. 1908 mAM ema.e. 1909mAM elaela.bI, thoDo samaya uttarapradezamAM barelInI kolejamAM tattvajJAnanA adhyApaka. 1962 thI muMbaI hAIkorTamAM vIza. pachI muMbaI hAikorTanA nyAyamUrti. 1949mAM sauca rAjyanI mukhya adAgamAM pahelA mukhya nyAyamUta. gujata bunivarsiTInA kulapati. phArbasa gujarAtI sabhAnA maMtrI ane pachI pramukha. diveTiyA mAdhavarAva bAbAzavAna kRSNavIra tra lALanArAyaNa 1952mAM navasArImAM maLelI aDhAramI gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha. 'gItAmAM jIvananI kaLA'(1957) emanA anuvAdagraMtha che. 'narasiMha ane mIrAMnAM bhajano'(1957) emano saMpAdanagraMtha che. 'mAnasa sa'(1914), 'bInAdarzana' vagere emanA anya gayA che. 4.gA. divyacakSu (1932) : 1930nA mIThAnA satyAgraha dvArA AkhA dezamAM vyApI gayela gAMdhIjInA vyaktitva, vicAraNA ne kAryakramanuM dastAve nirUpaNa karatI, ramaNalAla va. desAInI lokiya nIvaDelI navalakathA. ahiMsAtmaka pratikAra, asUyAnivAraNa, samAjaseva, svadezI AMdolana, strIsvAtaMtrya, sabhA saraghasa, polIsanA anyAcAra, aMgreja amaladAronI jAhakamI vagere e jamAnAnI aneka vRttio-pravRttione ahIM sthAna maLyuM che. sAtheosAtha aruNa ane raMjananA parasparanA premanI, aruNa pratye puSpAnI ane raMjana pratye vimocananI AsakitanI kathA paNa kahevAI che. kRtine te eka aMgreja kuTuMbane nAgamAMthI bacAvavA jatAM aruNa aMdha bane che, paNa raMjana jevI suzIla patnInI niSThA tathA ahiMsAnA AdarzamAMnI sthAyI zrAhA rUpe divyacakSunI prApti karyuM che. dI.ma. divyAnaMda : juo, munazI rAmarAva mAhanalAla, dIkSita IzvaradAsa a. : navalakathA 'indraya'(1919)nA kartA. ni.vA. dIkSita kRSNavIra ailAkayanArAyaNa, 'paraMtapa', 'kR.dI.' (12-7-1915) : vivecaka, saMpAdaka. janma suratamAM. 1935mAM maeNTrika. 1945mAM ema.TI.bI. ArTsa kaoNleja, suratathI bI.e. 1935-36 daramiyAna surata sudharAInAM judAM judAM khAtAMomAM kAmagIrI. 1936-40 daramiyAna zrI viThThaladAsa ThAkoradAsa hiMdu gurukuLa, suratamAM zikSaka. 1940-41mAM sArvajanika miDala skUla, gelavADamAM zikSaka. 1945thI 1976 sudhI 'janmabhUmi' dainikamAM vRttAsaMpAdaka. 1976-78 daramiyAna maNibena ema. pI. zAha vimensa kaoNleja, mATuMgAmAM ane 1974-81 daramiyAna esa. ena. DI. TI. vimensa yunivarsiTImAM vijhiTiMga prophesara phora jarnAlijhama, 1948 thI Aja sudhI dainika 'janmabhUmi'nA sAhityavibhAga 'kalama ane kitAba'nuM tema ja 1954thI Aja sudhI suratanA dainika 'gujarAta mitra'nA sAhityavibhAga 'akSaranI dhananuM saMpAdana, pustakonAM avAkane ane parisaMvAda ke jJAnasatronAM vRttAntanavaMnenI apUrva kAmagIrI, emaNe gujarAtI gujAre koNImAM svAmI AnaMda'(1986) para abhyAsanibaMdha taiyAra karyA che. 'jayAM tyAM paDe najara mArI (1965)mAM yotIndra karSanA niSkaMdhAnuM tema ja 'dIyano patrA (1974) ane hIrAne vadhu pabA'(1979)mAM eca. TI. pAraMkhanA smRtipatronuM saMpAdana kareluM che. sva. zrI rAmajIbhAI gujarAtI sAhityakoza - 2 : 239 For Personal & Private Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIkSita kesaralAla nAnAlAla - dIkSita harikIta nAnAlAla kAmANI' (anya sAthe, 1972) jIvanacaritra che. 'paricayapustikAnAM pazcIsa varSa'(1984) paricayapustikA che, dIkSita kesaralAla nAnAlAla : mAhitIpradhAna ane bodhaprada nibaMdhono saMgraha 'mane gadyAvali' (hariAne manAvA yane sAnA karyAM. ni.vA. dardImata jhaverIvAla dhanasukharAma : nAdhikRti 'saMgIta zubhadrAharaNa nATaka'(1988) ane navalA vaccheda sI navA strIone svataMtra bhyAthI nipajatAM mAThAM pariNAmo (1991)no karyAM. ni.vA. dIbina verIyara mayAzaMkara : 'yAtrA-bImAM'(1879) nA rDA. dIkSita dattAtreya kamalAkara : 'mahAbaLezvara pravAsa'(1905)nA kartA, ni.vA. dIkSita naMdanAtha kedAranAtha (1877,-) : gadyakAra. janma suratamAM, 1898 mAM bI.e. muMbaInA sekreTariyeTamAM gujarAtI TrAnsaleTaranI nAkarI. pachI vaDodarA rAjyamAM devapukhAnAmAM, tyArabAda keLavaNI khAtAmAM. 1905mAM vaDodarA rAjya taraphathI iMglaeNnDanA pravAse. 1907mAM svadezAgamana. e ja varSe vaDodarA rAjyanI TreniMga kolejanA prinsipAla, 'hRdayaparIkSaNa', 'vavara parIkSA', 'prakRtisauMdarya' vagere prakIrNa pustako emaNe ApyAM che. caM.TA. dIkSita niraMjanA caMdrazaMkara / vArA niraMjanA zvetaketu (19-1-1944): vivecaka, tralekhaka, saMpAdaka. janma paMcamahAla jillAnA godharAmAM. 1961mAM maeNTrika. 1965mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1967mAM e ja viSayomAM ema.e. 1974mAM pIeca.DI. 1977thI 1981mAM gUjarAta vidyApIThanA zabdakoza vibhAgamAM. 1981thI gujarAtI sAhitya pariSadanA sAhityakoza vibhAgamAM. emaNe 'aDavo re aDavA'(1989)mAM bALanATako ApyAM che. A uparAMta emaNe 'avAMcIne kavitAmAM bhakitanirUpaNa' (1984) zAnibaMdha Apyo che. 'sahajasuMdaranI rAsakRtio'(1989) emanuM saMpAdana che. . vi. dIkSita prasannavadana chabIlarAma : bALasAhityakAra, anuvAdaka, kaoNlejanA pahelA varSa sudhIno abhyAsa. baMgALI, hindI, saMskRta bhASAonuM jJAna. karAla kAvidAya', 'praya', 'prasanna kyA', 'bAsa bhAgavata', 'bAhitopadeza bAlacataMtra vagere racanAo emanI pAsethI maLI che. 24: gujarAtI sAhityakoza- 2 emaNe kAlidAsanA graMthAmAMthI nItipASaka, uttama phakarAo tAravI tene gujarAtI anuvAda karI 'mahAkavi kAlidAsanAM nItivacanA' nAme, bALako mATe saMgraha Apyo che. A uparAMta 'kuLalakSmI kamaLA' ane 'lakSamInI lAlasA' jevAM emanAM anUdita pustako che. pA.mAM dIkSita prANazaMkara dhutazaMkara : kAvyasaMgrahamAMnA 1954nA kartA. ni.vA. navalakathAkAra, dAna dhImaMtra anaMtanAtha (11-11-1931|: navalakAkAra, anuvAdaka. janma muMbaImAM, prAthamika mAdhyamika zikSaNa vardhadarAmAM. 1951mAM itihAsa ane arthazAtra viSaya sAthe bI.e. gujarAtI ane kRita viSayomAM ema.e. 1959 mAM elaela.bI. 1953 56 daramiyAna suratanI esa. ena. DI. TI. lejamAM vyAkhyAno. chelAM bAvIsa varSothI AkAzavANI, muMbaInI gujarAtI vibhAgamAM siniyara proDyusara, emanI navalakathA 'adharAte madharAta'(1972)mAM nArIvidrohanuM Alekhana che. 'samaya zAMta che'(1976) emanA navilakAsaMgraha che. 'sImanI sRSTi' vanyaprANIonA paricaya karAvatI kathA che. pu", dIkSita karavAla joItArAma (1909, 15): zrI dattAtreya ane raMga avadhUta vizenAM gIta-bhajanonA saMgraha 'zrIraMgajharaNAM'nA tA. [<.va. dIkSita sureza bakalAla, 'ronika'(11): nibaMdhakA janma naDiyAdamAM 1928 mAM viksana gre, muMbaithI vanaspatizAstra viSayamAM ema.esasI. 1936mAM yunivarsiTI skUla Ava se ziyAlAmAMthI 'gurutanA vaDanagarA nAme mahAnibaMdha lakhI ema.e. 1924thI 1941 sudhI prAdhyApaka. 1949thI 1945 sudhI bIjA viddha vakhate paMjAba ane jAra rejimenTamAM kaMpanI kamADa ane yuddha pachI miliTarI akAdamI, doDrana tema ja chamArI varakaranI koleja oNva ejyukezanamAM mukhya adhyApaka. pAkistAna sAmenA prathama yuddhamAM baMgALa, bihAra jonAM kissAmAM sTApha ophisara. nivRtti pachI saMzodhanakArya ja madhyakAlIna ane keTalAka arvAcIna lekhakonAM jIvana ane kuMvana viSenA emano bAvIza nibaMdho abharakho'(1974)mAM ane roja vAcananI chAyAne jhIlanA paricayAtmaka para niya 'zabdarUpA'(1981)mAM saMgrahAyA che. lanano nAdamAM'(1932) ane 'gujjata, kAThiyAvADa, kacchanI vanaspati'(1934) pustakA paNa emanA nAme che. pA.mAM. dIza harikAnta nAnAlAla: nibaMdhasaMgraha 'rAmana gadyAga' (keMsaralAla nAnAlAla dIkSita sAthe)nA kartA. ni.vA. For Personal & Private Use Only www.jainelibbrary.org
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIna - dIvAnajI dilasukha baLasukharAma dIna: juo, mahetA dhanasukhalAla kRSNalAla. dInakikara : padyakRti "vaiSaNava bALaprArthanA' (1926), 'vaiSaNava bALapothI' tathA 'bAlikAzikSA nA kartA. dIvAna kokIlA harilAla (1-5-1930) : kavi. janma suratamAM. 1953 mAM bI.e. 1960mAM ema.e. jIvana vImAM korporezana sAthe saMlagna. emaNe kAvyasaMgraha 'navAditA' (anya sAthe, 1972) ane 'AvakAra' (anya sAthe, 1973) ApyA che. dInabaMdhu: navalakathA 'yamarAjane darabAra athavA AtmahatyA rahasya (1922)nA kartA. dIvAna jIvaNalAla hariprasAda : 'amerikAnuM svAtaMyu' (1929) nA kartA. dIvAna bhadraprasAda naTavaralAla : proDha vAcanapAthI mAruM gAma'nA kitI. dIvAna maganalAla navanItarAma : mudrAkSasa, mRcchakaTika, zAkuvA, vikramorvazIya ane uttara rAmacarita jevAM saMskRta nATako parathI racAyelI bAlabhAgya kathAono saMgraha 'pAMca vArtA' (1954)nA kartA. dInabAlA: juo, sumati lallubhAI zAmaLadAra. dInAnAtha maganalAla : racanArIti to kathAvidhAnanI dRSTie zithila nATaka 'bhagavAna bhavADo' (1888)nA kartA. ni.. dIpaka kAzIpuriyA : juo, paTela dIpakakumAra maMgaLadAsa. dIpanirvANa (1944) : manubhAI paMcolI, 'darzaka'nI aitihAsika navalakathA. prAcIna bhAratanAM prajAsattAka traNa rAjayoe magadhanI sAmrAjayalisAnI sAme potAnI AjhAdInI khumArI zI rIte dAkhavI enuM bhojajavala nirUpaNa ahIM thayuM che. prathama khaMDanAM cauda prakaraNomAM kathAnAyaka AnaMdanAM mAtA-pitA AryA gautamI ane devahutinAM praNaya-pariNaya ane dIkSA tema ja mAtAvihoNA bALaka AnaMdanA, mAtAmaha Atreya pAsenA ucheranI pUrvakathA tathA mahAzilpI sudatta dvArA maugallAnavihAra ane pApANinI zilparacanA, tenI kalA para vArI jaI mahAkAzyapanI putrI sucaritA dvArA sudattane thanuM vAgdAna, brAhmaNaka gaNanA senAnI tarIke AnaMdanuM mahAkAzyapa pAse oSadhavidyAnA abhyAsa mATe AvavuM, sucaritA sAthenI tenI AtmIyatAthI IrSA anubhavatAM sudatta dvArA rathaspardhAmAM AnaMdanA ghoDAne ghAyala karI rathaspardhA jItavAno prayAsa karavo, enA anuSaMge maLelI gaNamiti samakSa AnaMdane gANanAgarika tarIke apAtra TheravI dezanirvAcana apAvavuM, sudaravadhU banavAnA vikalpa sucaritA dvArA pravajyA levI, gaNadrohI banI sudarA dvArA magadha-AkramaNa karAvavuM-jevI ghaTanA onA Alekhana nimitte sucaritA, suda ne AnaMdanA praNayatrikoNanuM nirUpaNa thayuM che; te magadhanA AkramaNa sAme laDI levAnI gaNarAjayonI taiyArI, saMbhavita zaka-AkramaNanI zakayAzakathatAnI tapAsa mATe haravatI jatAM AnaMdanuM takSazilAmAM maharSi ailane maLavuM, emanAM aMtevAsI kRSNA-mainendranA prema-prasaMge, magadhanA AkramaNa sAme ghora vinAza vahArIne laDI rahelAM gaNarAjyo, pazcAttApazuddha sudattanI parIkSa madadathI thatA vijaya sAthe pUrA thatA bIjA khaMDa pachI magadhanA indukumAranA mee kahevAyelI ' kathArUpe mukAyela upasaMhAra sAthe kathA pUrI thAya che. vividha pAtro ane dezakALa vacce vaheMcAIne dvikendrI banavA chatAM aitihAsika navalakathAne anurUpa rahetuM gadya, pratItikara pAtranirUpaNa ane varNanakalAne kAraNe kRti dhyAnArha bane che. dIvAna mULasukhalAla : kavi. "cAlo gAIe' ane 'bALaviArI' emanA bALagItonA saMgraho che. emanA "abhinava saMgItamAM zAstrIya saMgIta zIkhavAnI prAthamika bhUmikArUpe ekavIsa rAgono paricaya che. 'TokIjha gAIDa (gaNapatalAla vyAsa sAthe)mAM bolapaTanAM gItone svaralipibaddha karyA che. .ivA. dIvAna ratilAla cunIlAla : 65deza' (1925) ane gujarAtI bhASAnuM saraLa vyAkaraNa'- bhA. 1 (1932)nA kartA. dIvAna sAkararAma dalapatarAma (1825-1891) : vArtAkAra, anuvAdaka. janma suratamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa suratamAM. AraMbhamAM kArakunanI nokarI. e pachI ThAsarAmAM mAmalatadAra, kheDA-naDiyAdamAM phojadAra, gAyakavADa sarakAranA prAIveTa sekreTarI ane rAdhanapuranA nyAyAdhIza. emanI pAsethI kathAkRti 'bAge bAhara athavA cAra daravezane kI', "siMhAsanabatrIsI', anUdita hAsyakathA ghAzIrAma koTavAla' (1865) ane muMbaIne bhAmiyo' pustako maLyAM che. ni.vI. dIvAnajI kIrtidAbena : jApAnI daMtakathA para AdhArita 'jApAna javAlAmukhI' (1934)nAM kartA. ni.vA. dIvAnajI dilasukha baLasukharAma (1899): jIvanacaritra lekhaka. janma suratamAM. 1921mAM bI.e. thayA pachI suratanI sArvajanika hAIskUlamAM zikSaka. pachIthI muMbaInI rASTrIya zALAmAM zikSaka. satyAgraha daramyAna kArAvAsa. pachIthI khAdI tathA racanAtmaka pravRtti. dIvAdAMDI: juo, polIsavALA kekhuzaru nasaravAnajI, gujarAtI sAhityakoza - 2 : 241 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIvAnajI prahlAda candrazekhara -- duhA valImohamada nAnajI emaNe gAMdhIjInA jIvananA preraNAtmaka prasaMgane AlekhatI pustikAo 'bApu-darzana': 1, 2,3(1969) ApI che. fl.y. dIvAnajI prahlAda candrazekhara (26-6-1885, 8-7-1961): nATayalekhaka, nibaMdhakAra, saMpAdaka. janma suratamAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa bharUca, naDiyAda, suratamAM. 1905mAM vilsana kolejamAMthI bI.e. 1907mAM ema.e. 1908 mAM elaela.bI. 1912mAM elaela.ema. 1960thI 1940 sudhI nyAya vibhAgamAM vividha pado para. saMskRta, vedAMtazAstranA vijJAna. emaNe nATaka 'vaizAlinI vanitA'(1938), nibaMdhasaMgraha 'milApa'- bhA. 1949) tathA saMpAdana pracAnabhe' (1925) ApyAM che. 2.ra.da. dIvAnajI maMjarI : bIkAono saMgraha gAna amadAvAdamAM tAM. ... dIvAvA vagaranAM kadakhAnAM ApaNane phAvI gayelI dhamanAM, jJAtionAM, pakSAnAM, vicAronAM suvALAM kaMdakhAnAMo tarapha AMgaLI cIMdhato. guNavaMta zAhano nibaMdha. ghaMTo. dIvecAnArAyaNa hemacaMdra (1855, 1909) : AtmacaritrakAra, anuvAdaka, vivecaka. janma dIvamAM. pravRttisthAna muMbaI. abhyAsa ochA paNa paribhramaNa ghaNuM. iMglaeNnDanA cAra vAra pravAsa. 'vicitrasUti' tarIke ullekhAyela teo 1875mAM navInacaMdra roya sAthe aAbAda gayelA anuvAdaka tarIkenI temanI kArakirdIno prAraMbha tyAMthI thayo. teo baMgALI sAhityano gujarAtane prathama paricaya karAvanAra gaNAyA che. nAnAM-moTAM ema badhuM maLIne Azare base jeTalAM pustako emaNe ApyAMche, emanuM 'huM pote'(1900) gujarAtI bhASAmAM pUruM thayeluM paheluM AmaMtre che. narmada, ane maNilAlanAM AtmacaritrA e agAu lakhAyelAM, paNa prasiddha te te pachI ja thayelAM. prastuta AtmakathA lagabhaga pravAsakathArUpe che. jIvananAM pahelAM cA trIsa varSanuM ahIM bayAna che, emAM pote joyelAM anekavidha sthaLonA, tyAMnAM loko ane temanA svabhAva-saMskArano paricaya karAvyo che. svAmI dayAnaMda, devendranAtha TAgora vagere mahAnubhAvo sAthenA emanA saMparkonuM citraNa paNa ahIM prasaMgopAtta thayuM che. pravAsanI paDache sAdagI, Izvarabhakita, nikhAlasatA, udyamazIlatA jevA emanA vyakitatvanA guNAnI chabI paNa ahIM UpasI che. kalAmayatAnI dRSTie 'huM pote' pAMkhI lAgatI hovA chatAM te vividha vicitra jIvanAnubhavonA nirUpaNathI vAcanama avazya banI che. 'pAMca vArtA'(1903), 'phUladAnI ane bIjI vArtAo'(1903)mAM emaNe kathAo ApI che. 'vaidyakanyA' (1895), 'naeNTi'(1896), 'rUpanagaranI cakuMvarI (1964)vagere emanI navalakathAno che. "jIvanacaritravize carcA 242: gujarAtI sAhityakoza -2 (1895), 'sAhityacarcA'(1896), 'kAlidAsa ane zaeNksapiyara' (1900) vagere emanAM prAraMbhika vivecanacarcAnAM pustako che. emaNe 'DokaTara sAmbava baeNnananuM vanaritra'(1939), 'mAlatImAdhava'(1893),'priyadarzikA' jevA anuvAdo ApyA che. emaNe baMgALImAMthI paNa aneka anuvAdo ApyA che, je paikI 'saMnyAsI' jevI kathAnA temaNe karelA anuvAde te kALe aneka sAhityarasikonuM dhyAna kheMceluM. maulikatA ke bhASAzuddhinI kazI khevanA karyA vinA emaNe sAhitya, zikSaNa, saMgIta vagere viSayA para khUba lakhyuM che. pra.. dubaLa bhUdharadAsa gaNezajI : navalakA 'sauMdarya vALA' tathA anUdina kRti 'makhayyAmanI rUbAIvAnanA tAM. ... DubAsa pIlu jAMgIra : 'muni'(1933), 'bhAgyavaMtI bhara', *o'(1950), 'eka', 'nIta', 'ramata', 'ka' vagere navalakathAonA kartA. ... durgA kAnajI: padyakRti 'durgAgItasaMgraha'nAM kartA, durlabhajI jagajIvanadAse : navalakathA vize mA'1960nA rDA. 2... ... phulo bhASA 'kAga' (25-11-1902, 22-2-1977) : kavi. janmasthaLa majAdara (ji. bhAvanagara). prAthamika pAMca dhoraNa sudhInA abhyAsa. rAmAyaNa-mahAbhArata uparAMta cAraNI sAhityano svAdhyAya ane enuM saMpAdana. khetI ane gopAlananA vyavasAya. kaMTha, kaheNI ane kavitAno sumeLa sAdhanArA 'kAga' lokagItA, bhajano ane AkhyAnonA jAhera kAryakramo paNa ApatA. majAdaramAM avasAna. jJAna, bhakita ane nIti-AcAraNa jevA viSayone cAraNI chaMda, bhajana ane duhA jevA kAvyaprakAromAM DhALanArA A kavie 'kAgavANI': bhA. 1 (1935), bhA. 2 (1938), bhA. 3 (1950), bhA. 4 (1956), bhA. 5 (1958), bhA. 6 (1958) ane bhA. 7 (1964)mAM lokaparaMparAnA prAcIna kalevaramAM vadhIne saMvedanone gUMthavAno prayatna karyo che. 'vinobAbAvanI'(1958), 'to ghara jAro, jAro dharama'(1959), 'zakitavAlIsA'(1960) uparAMta 'gurumahimA', 'candrabAvanI', 'sAraThabAvanI' vagere kRtio paNa emaNe racI che. 2..da. duvA gophIdavI : morabI ThAkoranA svadezAgamana nimitte racAyelI 'kavitAo'(1884)no kartA. For Personal & Private Use Only 26. kuLa chImAmada nAnajI : 'oNdaracaritra tathA haidaravANI'nA karyAM. 2.ra.da. www.jainelibbrary.org
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUdhavALA kezavalAla maganalAla-debu ke. bI. kuMjabAlA' (1914), "alakSma jayoti', 'padmanAbha', 'madhukara', maMjarI', 'raMjanakumAra', 'suvarNa AzA', 'niraMjana', 'munikumAra', vINA vagere sAmAjika navalakathAo emaNe ApI che. dudhavALA kezavalAla maganalAla : caritrAtmaka kathAnakane viSaya banAvanuM nATaka 'satyavAdI rAjA harizcaMdra (1935)nA kartA. ka.. dUdhavALA nAnAlAla cunIlAla : kanyAvikrayanA dUSaNane nirUpatI navalakathA 'maMgaLA yAne kAmAtura thayelo suratane vatnI' (1913) -ne kartA. 2.ra.da. darakALa jayendrarAya bhagavAnalAla (1-9-1881, 3-12-1960): kavi, nibaMdhakAra. janma ThAsarA (ji. kheDA)mAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa goMDala ane vaDodarAmAM. 1906 mAM gujarAta kolejamAMthI snAtaka. 1910mAM anusnAtaka. 1912mAM kalakattAmAM "dha rilU' nAmanuM aMgrejI sAmayika calAvyuM. 1920thI nivRttiparyaMta suratanI ema.TI. ArTsa kolejamAM gujarAtI-aMgrejInA adhyApaka. amadAvAdamAM avasAna. emanA gaMbhIra nibaMdhonA saMgraho thoDAMka chUTTAM phUla' (1927), dharmanI bhUmikA' (1928), 'svarAja ane saMskRti' (1930), dharma ane rASTra' (1936), naMdinI' (1951) ane 'gItAkaumudI' (1951) che; to hAsyarasika ane narma-marmayukata "piyaNAM' (1929), viSayanI haLavI rajUAta chatAM gaMbhIra sUra rajU karato 'amI' (1935) ane vineda tathA kaTAkSano sumeLa sAdhatA UMdhe ghaDe pANI' (1959) e emanA haLavA nibaMdhonA saMgraho che. emane kAvyasaMgraha jharaNAM - TADhAM ne UnDAM (1928) kAnta- nahAnAlAlanI zailI tathA bhAvanAone anusare che. sAta lIlAnATako athavA vibhunI vibhUtionuM sudarzana' (1951)mAMnAM nATako paurANika vastu laIne cAle che, paNa nATaka banatAM nathI. 'lakone prabhu IsunI saMgata' (1942) bodhaka caritrapustikA che. 'hariyazagIta' (1915) ane siMhastha yAtrAvarNana' (1925) e emaNe saMpAdita karelA, potAnAM mAtuzrI jasabAnAM kAvyonA saMgraho che. saMskRta zlokomAM artha sAthenuM bALapayogI bALa pAThayapothI' (1937) uparAMta 'citta tattva nirUpaNa' (1918) ane "aMjali" emanAM anya saMpAdano che. hArmanI oNva krI' (1912), 'paoNliTikasa eNnDa eNjyukezana' (1928), 'inDiyana eNjyukezana' (1928) ane "saphIarsa oNva sAyansa eNnDa philosaoNphI' (1937) emanAM aMgrejI pustako che. bA.ma. darakALa jasabA bhagavAnalAla (1861, 1953) : emanAM doDha jeTalAM padone samAvata saMcaya "hariyazagIta' (1915) emanA putra jayendrarAya dUkALe saMpAdita karyo che. caMTo. dUrakALa zivubhAI bApubhAI, sumitra' 5-8-1873, 19-10-1918): navalakathAkAra, InTarathI abhyAsa choDI dIdho. prAraMbhamAM khArAghoDA saoNlTa vakarsamAM nokarI. pachI vaDanagaranA bhegIlAla zeThanA aMgata maMtrI. 'gujarAtI paMca'nA taMtrI. 'suMdarI- subedha'nA saMpAdaka. 'baMdhusamAjanA sabhyalekhaka. dUrathI gItadhvani : narasiMharAva diveTiyAne nibaMdha. dUrathI AvatA gItadhvaninI mohinIzakitanI vividha dRSTAMto sAthenI carcA ane divyapradezathI AvatA alaukika gAna sudhI pahoMce che. e.TI. dUranA e sUra (1970) : digIza mahetAnA aMgata ane lalitAtmaka nibaMdhane saMgraha. bALapaNanA saMskAronAM aMgata sAhacaryo ane uttama sAhityajagatanA ullekhothI taiyAra thayeluM A nibaMdhonuM svarUpa AsvAdya ane saMvedanazIla che. A nibaMdhonI bAbatamAM nibaMdhakAra ekarAra kare che tema, emanuM mana zaheramAMthI UDIne pacAsa mAIla dUra AvelA emanA gAmanA eka maMdiranA koTanI. bhati AgaLa patharAyelA eka bIjA vRkSanI chAyA tarapha phare che ane ema e potAnI dizA meLavI le che. mAnavIya parimANane lakSamAM rAkhI bRhad saMvedana upasAvatA emanA nibaMdhonuM gadya taLapadA saMskAro sahita sAhityapuSTa che. A saMgrahanA "dhara', 'pula', pravAha', 'do' jevA nibaMdha gujarAtI nibaMdhasAhityanA atyaMta AsvAdya nibaMdhamAM sthAna pAmelA che. caM.To. durabIna: jao, diveTiyA narasiMharAva bhoLAnAtha. dekhaiyA nUramahaMmada alArakhabhAI, 'nAjhira dekhaiyA" (13-2-1921, 16-3-1988): kavi. janma bhAvanagaramAM. prAthamika cAra dhoraNa sudhInuM zikSaNa. vArasAgata vyavasAyane kAraNe kalerIoneTa-vAdananI tAlIma. jillA lokala borDamAM nokarI. gajhalanA svarUpanI sAhajika sUjha tathA bhAvanI anAyA ane vedhaka abhivyakitathI nedhapAtra banelA emanA gajhalasaMgrahA "nAjhIranI gajhalo' ane 'tuSAra' (1962)mAM anubhavanI jIvaMta sRSTine sAMketika abhivyakita ApavAmAM emane saphaLatA maLI che. ni.vA. deDakAnI pAMcazerI : mAMdA virAya vaidya pharate ekaThA thayelA gujarAtI sAkSaronI lAkSaNikatAonuM ThaThThA karatuM candravadana mahetAnuM prahasana-ekAMkI. ra.TI. dethA zaMkaradAna jeThIbhAI: sara prabhAzaMkara paTTANIne Apela kAvyAMjali prabhAnAthane kAvyakusumAMjali' (1937) nA kartA. 2.2.8. dethA haradAna bahecarabhAI: padyakRti 'haradAnaprabodhaprakAza' (1896) ane katI. 2.ra.da. debu ke. bI. : navalakathA 'judAIne jakhama' (1933)nA kartA. 2,2,da. gujarAtI sAhityakoza-2 : 243 For Personal & Private Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ debu jahAMgIra aradezara-devajI vrajalAla debu jahAMgIra aradezara (10-8-1919) : navalakathAkAra. janma navasArImAM. abhyAsa maeNTrika sudhI. 'muMbaI samAcAra' sAthe saMlagna. emaNe 'premamahimA' (1941), 'strIjIvanane mahAna Adarza (1922), 'saMgItanI karAmatI asaro' (1943), 'nRtyakaLA' (1944), 'naragIsa dhi philmasTAra' (1945), 'mahobbatanAM AMsu yAne kismatanI kaTI' (1946), 'strIsaMsAranI sAcI saphaLatA' (1955) tathA '| sinemA gAyanamALA' (1943) tema ja 'nyU InDiyA philma myujhika gAIDa' (1947) jevA graMtho ApyA che. 1947mAM ema.bI.bI.esa. tabIbI vyavasAya, emaNe 'lagnajIvana, mAtRtva ane kuTuMbaniyojana' (1973) graMtha Apyo che. A uparAMta gujarAtI tabIbI sAMjJAonA ghaDataranuM prAraMbhika kArya paNa emaNe karyuM che. debu rUstama be. : navalakathA 'gulAbI gAmaDiyaNa' (1940)nA kartA. delavADAkara gepALajI kalyANajI (1-6-1869, 17-2-1935) : janma jUnAgaDha rAjayanA delavADAmAM. gujarAtI cha dhoraNa sudhInuM bhaNatara laI, muMbaI jaI, mesarsa vAchA gAMdhIjI kaMpanImAM nAmuM lakhavAnI nokarI. sara maMgaLadAsanA kuTuMba sAthe paricaya thatAM e mAraphate AlaphreDa kaMpanInA adhipati mi. rANInA saMparkamAM. zALAmAM saMgItazikSaka tema ja kiMDara gArTana zikSaNa paddhatimAM UMDo rasa. muMbaImAM avasAna. 'rAjA zrImALa', 'vasaMtamAdhava', 'ramaNasuMdarI' (1895), 'madana vasaMta' (1895), 'mane hArI raMbhA', 'nIlama-mANeka, 'tArA suMdarI', 'madhura bALA', 'candrakaLA', 'manahara menA', 'kuMDalIka', 'rAjabhakita', 'yogamAyA' vagere emanAM nATako che. 'nIlama ane mANeka' (8 bhAga), 'candrakaLA', 'niraMjAnI athavA varaghelI vanitA', 'madhurI athavA premaghelI pramadA', 'maMdArikA', 'berisTaranI bairI', 'brIphalesa berisTara', 'zAMtipriyA, 'bahAdura kalo ane anAtha tArA', naMdakizora', 'naragIsa nATakakAra, 'navalagaMgA' : 1-2, 'strIonI mahattA', 'sahacarI', 'pRthukumAra', 'mahilAsamAja', 'kasuma vAghelI' vagere emanI navalakathAo che. A uparAMta bALagraMthAvalInAM aneka pustako ane saMgIta satImaMDaLa' paNa emanA nAme che. e.TI. devakaraNa jayAvatI prANalAla: paurANika tema ja dhArmika viSaya para racelA saMvAdonA saMgraha 'su-mana sArathi' (1945) nAM kartA. derAsarI DAhyAbhAI pItAMbaradAsa, 'bulabula' (11-10-1853, 14-3-1938): 14nma suratamAM. 1887mAM pUnAnI koleja eNva sAyansamAM joDAyA. rAjakoTanI Treniga kolejamAM zikSaka ane pachI upAcArya. 1896 mAM bhUstaravidyAnA abhyAsa mATe ilaeNnDa-gamana. tyAM bAra eTa laeNnI upAdhi paNa meLavI. amadAvAdamAM vakIlAta. gujarAtanA bhUstaravidyA maMDaLanA prathama sabhya phele. raoNyala eziyATika sesAyaTInA mAnArDa sabhya. rAjakoTanI oNnga lAIbrerI ane voTasana myujhiyamanA sekreTarI. paMDitayugamAM maNilAla dvivedI ane bAlArAma ullAsarAma kaMthAriyAnA gajhalasaMsakAra jhIlIne sarala taLapadI bhASAmAM dalapatarItie potIkI lokabhAgya racanAo utAranAra A kavinAM 'camelI' ane 'bulabula' (1883) mahattvanAM saLaMga kAvyo che. 'camelI' paMdara viDomAM vibhakata sabaMga harigItamAM traNa paMkitanuM kAvya che; to bulabula'mAM harigIta sAthe deharAnuM mizraNa karyuM che ane tera asama khaMDomAM e cAra paMkitamAM racAyuM che. eka ja chaMdamAM vistArathI lakhAyelAM A kAvyomAM ziSTa zRMgAranuM nirUpaNa che. ekanA eka bhAvanI punarAvRttithI kayAMka ekatAnatA AvI jatI hovA chatAM viSaya ane rajUAtamAM A racanAo lAkSaNika banI che. 'haridharmazataka' (1884) nI basa paMkitaomAM, dharmagraMthonAM aniSTa tattvane upahAsa karyo che. "amArAM AMsu (1884) ane 'madhumRta' paNa emanAM kAvyo che. 'sAThInA sAhityanuM digdarzana' (1911) e emanuM supratika vivecana che. emAM 1850thI 1910 sudhInA gujarAtI sAhityanI aitihAsika samIkSA karavAne pahelo prayatna che. 'kAnhade prabaMdha'nuM TippaNa sahita saMpAdana (1913) ane ene sugamya padyAnuvAda (1928, 1934, 1926?) noMdhapAtra che. marAThI para AdhArita 'paurANika koza' ane 'bhaugolika koza' tathA ' rasAyanazAstra, arthazAstra ane padArthavijJAna paranAM pAThavapustako tema ja 'raNajitasiMha' (1895) ane 'zahenazAha paMcamajayorja (1930) jevA anuvAdagraMthe paNa emanA nAme che. - e.To. derAsarI harita raNajita (9-1-1917) : kozakAra, nibaMdhakAra, janma amadAvAdamAM. 1934 mAM maeNTrika. 1939mAM bI.esasI. devakI ayodhyA: juo, jhaverI manasukhalAla maganalAla. devakRSNa mahArAja : padyakRti "vedAMtapadAvali'nA kartA. devacaMdra: 'mRgAvatI rANA' (1929)nA kartA. ni.vA. devacaMdra narottamadAsa : padyakRti 'kavi parabhAzaMkra viraha' (1891)nA kartA. devajI goradhanadAsa bhImajI : navakathA 'phiraMgI vahepArIo (1925)nA kartA. devajI lallubhAI : ravadezapramAjika vAta "bAbu satyazodhaka (1909)nA kartA. 2.2,da. devajI vIjalAla: navalakathA 'jagatazeThanA putra' (1882)nA kartA. 2,2,da. 244: gujarAtI sAhityakoza-2 For Personal & Private Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ - devadAsa- desAI amIdhara raNajI devadAsa: juo, ghaDiyALI harakizanadAsa haragoviMdadAsa. devadAsa : "sAta suMdara vAto' (1926)nA kartA. devikA rAjapUta : juo, zAha saroja zaMkaralAla. devIdAnajI kAyAbhAI : padyakRti 'davavilAsa'- bhA. 1 (1899)nA *** *to, devendravijaya : padyakRtio 'gItagA'pAla' tathA kIrtanakuMja'nA katAM. devayAnI : kAntanuM prasiddha khaMDakAvyuM. traNa khaMDamAM lakhavA dhArelA A kAvyano bIjo adhUro khaMDa gUma thayela che ane trIjo lakhAyelo ja nahi. pahelA khaMDamAM kacanA sparzathI rUpAMtara pAmatI devayAnInI rasaMkramaNa-avasthA kalAtmaka saMdigdhatAthI nirUpAI che. caMTo. devayAnI : kAtanA prasiddha viDakAvya 'devayAnI'mAM kacanA saMsparzathI rUpAMtara pAmatI nAyikA. kanaiyAlAla mANekalAla munazInAM 'paurANika nATakomAMnA eka nATaka 'putrasamovaDI'nI nirbhIkatA dAkhavatI nAyikA. caMTo. devarAja dineza : bALavArtA 'rAjA bhAvanA katAM. devalAlIkara lamaNajI sakhArAma : navalakathA kAvya(1896)nA kartA. dezapAMDe pAMDuraMga gaNeza (19-12-1988): kozakAra, caritralekhaka, anuvAdaka. janma mahArASTranA pUNe killAnA nArAyaNagAMvamAM. prAthamika zikSaNa ciDI ane vaDegAMvamAM. mAdhyamika zikSaNa preprAITarI hAIskUla, amadAvAda ane bAI AvAMbAI hAIskUla, valasADamAM. 1924mAM gUjarAta vidyApIThamAMthI snAtaka. 1930thI 1949 sudhI gUjarAta vidyApIThamAM zikSaka ane graMthapAla. 1949-11 daramiyAna navajIvana prakAzana maMdiramAM prUpharIDara, anuvAdaka ane hastaprata tapAsanAra. 1951-55 daramiyAna gAMdhI smAraka saMgrahAlaya, navI dilhImAM vyavasthApaka. 1955-56 mAM svAtaMtrya AMdolana vizenA itihAsakArya sAthe saMlagna. 1956 thI 1967 sudhI 'kalekaTeDa varDsa oNva mahAtmA gAMdhI'nA saMpAdaka ane anuvAdaka. 'sAdhucarita trivedI sAheba' (1953) ane rASTrIya jAgRtinA janaka lokamAnya TiLaka' (1956) emanAM caritrapustako che. emanA aMgrejI gujarAtI koza' (1970), 'gujarAtI aMgrejI koza" (1974), 'aMgrejI gujarAtI vinIta koza' (1977) jevA koza zikSaNa ane sAhityamAM upayogI banyA che. emaNe 'gAMdhIsAhityasUci' (1948) paNa ApI che. 'kAlelakara adhyayanagraMtha' (1961) ane 'oNkasapharDa citrakAza' (1977)mAM emanuM sahasaMpAdana che. 'Adhunika bhArata' (1946), "sevAdharma' (1955), 'hiMdustAnanI jJAtisaMsthA' (1960) vagere emanA anuvAdo che. A uparAMta marAThI ane aMgrejImAMthI gujarAtImAM tema ja gujarAtI ane hindImAMthI marAThImAM tathA aMgrejImAM paNa emaNa ghaNA anuvAda karyA che. devalekara bApu harazeTha : 'guvAMkAvalI' (1947)nA kata. devavijayajI : stavane, sajajAya, tRtio ane dRSTAMtakathAono saMgraha "devavinoda' (1924)nA kartA. devAzrayI kRSNalAla govidalAla: padyakRtio "kAvyamALA' (1888) ane "subodhacandrikA' (1894), navalakathAo 'caMdragupta' ane 'caMdrahAsa', caritragraMtha "vikramAditya', vaidakaze 'nADIjJAna' ane 'vaidyajIvana' tema ja mAhitI pustikA 'vimAnanA kartA. caM.TA. devAthI sUryarAma semezvara (6-4-1922) : jIvanacaritralekhaka. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa luNAvADAmAM. pachIthI skUla phAInala ane pharsTa greDa pablika sarvisanI parIkSA ApI. vADAsinora, luNAvADA, devagaDhabAriyAnI zALAomAM zikSaka tathA AcArya. 1916 thI 1922 sudhI kheDA tathA amadAvAdamAM madadanIza nAyaba-nirIkSaka, luNAvADAmAM avasAna. emaNe 'nA. jasTisa mahAdeva goviMda rAnaDenuM jIvanacaritra uparAMta saradesAI goviMda sakhArAmakRta 'hindustAnane arvAcIna itihAsa:musalamAnI risAyata' (1928) ane "mirAte sikaMdarI' jevA anUdita graMtho ApyA che. emaNe aMgrejI graMtha 'DivAina rivilezanarI prokalemezana' paNa lakhyA che. 2.ra.da. devAzrayI semezvara bApujI: padyakRtio garabAvalI', 'saMgIta zrImad bhAgavata' (1909), 'manoraMjaka zivazakita prArthanAmALA', 'saMgIta zivamahimnastotra' tathA zaMkaravivAhanA kartA. 2.2,8, dazANI aruNakumAra bhAjIrAma ('-8-1970) : kavi. janmasthaLa surendranagara jillAnuM raMgapura. epha.vAya.bI.e. sudhIno abhyAsa. DisTrikaTa enDa sezansa korTamAM karI. 'ochapa' (1977) ane 'kAvyagurjarI' (1981) emanA kAvyagraMtha che. caM.TA. desAI amarasaMga desAIbhAI : padyakRti 'mAdhAnA pitAnuM pretabhejana yAne karavAnI kahANI' (1913) tema ja nATayakRti 'pratApI pramilA' (1910) nA kartA. kau.bra. desAI amIdhara raNachoDajI : 'laghu vyAkaraNa : 1, 2, 3 (1910, 1911, 1912)nA kartA. kau.bra. gujarAtI sAhityakoza- 2 :245 For Personal & Private Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ desAI aradezara kharazedajI --desAI icchArAma sUryarAma desAI aradezara kharo ja : 'jagare ke dIgara'(1957), abaLAnA kInA'(1918), 'karaNInA phe'(1921), 'bApano zrApa' (1922), 'gamatI ke managama nI'(1927) vagere navalakathA onA .. ka desAI araviMdakumAra : caritrakRti 'bhAratendu harizcaMdra'(1968) - kartA. niyA. desAI azvina kIkubhAI (31-1-1944): janmasthaLa kachelI (ji. valasADa, gujaratI hindI viSayo sAthe bilImorA kolejanI bI.e. 1967mAM e ja viSayomAM gujarAta yunivarsiTImAMthI ema.e. 1970mAM aMgrejI ane saMskRta viSayAmAM dakSiNa gujarAta yunivarsiTImAMthI ema.e. 1970mAM pIeca.DI. 1967thI adyaparyaMta pI. Ara. bI. ArTsa eNnDa pI. jI. Ara. komarsa koleja, bAraDolImAM gujarAtI viSayanuM adhyApana. emanA adhyayanagraMtha 'baLavaMtarAya ThAkoranI kAvyavicAraNA' (17)mAM prAraMbha baLavaMtacara ThAkoranA vyakitatva ane vAGamayano paricaya che, ne pachInAM prakaraNamAM baLavaMtarAyano ka viSayaka siddhAMto ne emanI kAvyakaLAnI paNa paNa che, 'gujarAtanAM bhASA-sAhitya para AdhunikIkaraNano prabhAva'(anya sAthe, 1986) emanuM anya pustaka che. emaNe "munizrI candrazekharavijayajInI amRtavANI' saMpAdana paNa ApyuM che. kA~bru. kaisAI ninAna raNachoDabhAI, 'AphatAba'(18-5-1947): 15kathAkAra, vArtAkAra. janma palANA (ji. surata)mAM. 1977mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.koma. pachI sI.e. kaoNnka oNpha baroDA sAthe saMlagna, 1978no kumAracaMdraka. emanI dhArAvAhI navalakathAomAM AkarSaka upADava thI 'bi (1978), kolejanA vidyArthIonA mAnasane nirUpatI 'paricayanA dIvA sAthe jhAMkhA'(1980) tathA nAyikAnA mukhe kahevAyelI ane DAyarIrUpe rajU thayelI 'AkAzathIye dUra tAruM ghara'(1981)no samAveza thAya che. kAraNa Apo nA tame sAcA'(1983) emanI ghaTanapradhAna navalakathA che. koI kula norDa che' (1977) ane 'vikhUTAM paDIne'(1984) ne be, manosaMgharSane AlekhatI TUMkIvArtAonA saMgraho che. ni.vA. desAI aMbAlAla sAkaralAla, 'eka gurjara' (25-3-1844, 12-9-1914) : nibaMdhakAra. janma naDiyAda tAlukAnA alINA game. 1964mAM maeNTrika. 1867mAM eNlphinsTana koleja muMbaIthI saMskRta viSaya sAthe bI.e. 1969mAM ema.e. 1870mAM suratamAM heDamAstara, tyArabAda amadAvAda hAIskulanA eNkiTaMga heDamAstara ane gujjata koleja insTiTayuTanI sthApanA bAda enA prinsipAla. 1876 thI 1885 sudhI navasArI ane kaDI prAntanA DisTrikaTa jaja, 1885-90 daramiyAna vaDodarAnI 246: gujarAtI sAhityaAza - 2 adAlatanA trIjA jaja ane 1890-99 daramiyAna tyAM ja vaDA nyAyAdhIza. 1899mAM nivRtta. amadAvAdanI gujarAta vidyAsabhAnA pramukha. 1969mAM rAjakoTa khAte bharAyelI trIjI gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha. lakavAnI bImArI bAda avasAna. vaikuya zrIpatarAya ThAkore saMpAdita karelA, emanA dharma, rA kAraNa, samAjakAraNa, arthakAraNa, keLavaNI, saMcAra, sAhitya ityAdi aMgenA lekhonA saMgraha 'sva. dI. ba. aMbAlAla sAkaralAla desAInAM bhASaNo ane lekha'(1918) nAme che. saMskRtapracura gadA jyAre pravartatuM hatuM tyAre sarala TUMkA soMsarA vAkonuM gadya prayojanAra A vijJakSaNa raulInA lekhaka che. emanI vicAraNAmAM gAMbhIrtha ane viAdatAnA guNo rogara che. "DiksanarI oNva IglIza eNnDa mukhvatI (1877) paNa emanA nAme che, jemAM robarTa monTanAmarI ane madhiprasAda desAI sAthIsaMpAdako che. rAMTo. desAI aMbelAla gopAlajI (5-12-1919): pravAsakathAlekhaka, caritrakAra, vArtAkAra. vatana katAragAma ji. surata). suratathI ema.e. 1947thI valasADanI jI.vI.DI. hAIskUlamAM zikSaka, emaNe 'nUtana bhAratanAM tIrthasthaLA'(1959)mAM pote karelA pravAsanuM tAdRza ane kutUhalapreraka varNana ApyuM che. 'prAcIna ane arvAcIna cInanI bhItaramAM'(1965)mAM eziyAnA be mahAna dezo vacce thayelA sAMskRtika saMparka, sAMskRtika vyApAravinimaya ane tenI asarono vigatavAra itihAsa rajU karavAnA prayatna thayo che. 'prArabdha, puruSArtha ane paisA' tathA 'subodha vArtAsaMgraha' pustako paNa emaNe ApyAM che. gAMdhIjI, naheru, rAjendraprasAda, TaDanajI tathA mArArajI desAInAM emaNe lakhelAM caritrA mAhitIpradhAna che. ni.vA. desAI aMbelAla savarAmabhAI : kathAtmaka gadyakRtio 'akkalano othamIra'- bhA. 2 thI 4 (trI. A. 1925) ane 'lAkha rUpiyA athavA lAbhanuM pariNAma'(1931) tathA bALavArtA 'aDavA' (1933)nA kartA. desAI iMcchArAma sUryarAma,'zaMkara'(108-1853, 5-12-1912): navalakathAkAra, anuvAdaka, saMpAdaka. janma vatana suratamAM, aMgrejI cha dhoraNa sudhIno abhyAsa. thoDo samaya suratamAM 'dezImitra' chApakhAnAmAM IkhAM goThavavAnuM zIkhyA. 1876mAM muMbaImAM 'Aryamitra' sAptAhika cAreka mahinA calAvyA pachI 'muMbaI samAcAra'mAM pU pharIDara. surata pAchA AvI 1878 thI 'svataMtratA' mAsika zarU karyuM. temAM prakAzita rAjakIya lakhANA mATe rAjadrohanA gunAsara aMgreja sarakAre dharapakaDa karI, paNa phirojhazAha mahetAnI sahAyathI nirdoSa TharyA. muMbaI jaI mitrAnI ne muMbaInA sAkSaronI sahAyathI pa880mAM 'gujarAtI' sAmAyikano prAraMbha karyA ane ghaNI Arthika kaTokaTI tathA sarakArI darimayAnagIrI vacce paNa mRtyuparyaMta te calAvyuM, For Personal & Private Use Only www.jainellitary.org
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ : desAI indukumAra - desAI kAliprasAda dhanezvara 'hiMda ane briTAniyA' (1886) emanA samayamAM emane khUba desAI indravadana narottamadAsa, 'divyendra' (31-7-19114) : prasiddhi apAvanArI emanI rAjakIya navalakathA che. mIrajA vArtAlekhaka, navalakathAkAra. vatana kAmareja (ji. surata). abhyAsa murAdaalI beganI lekhamALA 'mAunTana TaoNpa' parathI preraNA laI maeNTrika sudhI. relavemAM nokarI. racAyelI tathA hindadevI, briTananI devI, svataMtratAnI devI ane emaNe vArtAsaMgraha 'kAmabANa' (1953) tema ja navalakathAo dezahitapuruSa vacce thatA lAMbAlAMbA saMvAdomAM lakhAyelI A 'lagnamaMthana' (1954), 'sulekhA' (1956) ane yuvAna haiyAM navalakathAmAM te samayanA bhAratanI rAjakIya sthitinI carcA che. ' (1968) ApyAM che. 'gaMgA - eka gurjaravArtA tathA zivAjInI lUMTa (1888)mAM eka desAI IzvaralAla icchArAma : rasuratanA kuMvarajIbhAI ne kalyANajIsAmAjika navalakathA che, to bIjI aitihAsika vArtA che. TIpu bhAInAM sevAbhAvI caritrone AlekhatuM "be karmavIra bhAIo sulatAna' - bhA. 1 (1889) adhUrI aitihAsika navalakathA che. (1974), patrakAratvane viSaya banAvatuM patrakAratvanI pagadaMDI' 'savitAsuMdarI' (1890) vRddhavivAhanI majAka uDAvatI emanI (1979) jevAM pustako tema ja saMpAdita graMtha bAraDolI sAmAjika navalakathA che. rAjabhakita viDaMbaNa' (1889) e satyAgraha' (1978)nA kartA. bhANa prakAranI kRti che. kau.vya. caMdrakAnta': bhA. 1, 2, 3 (1889, 1901, 1907) e A desAI Umi ghanazyAma (5-4-1938) : bhASAvida. janma muMbaImAM. lekhakane bIjA lokapriya graMtha che. sAta khaMDa sudhI jene vistAra vatana coravADa. 1955mAM maeNTrika. 1961mAM gujarAtI-saMskRta vAnI icchA chatAM lekhakanA mRtyune lIdhe adhUrA rahelA A graMthamAM viSayo sAthe bI.e. 1963mAM e ja viSayomAM ema.e. vedAMtanA vicAronI saraLa bhASAmAM sadRSTAMta samajUtI apAI che. 1967 mAM pIeca.DI. 1969mAM DiplomA Ina liMgvisTi. 'bRhat kAvyadohana'nA ATha bhAga (1886, 1887, 1889, 1965 thI 1972 sudhI muMbaI yunivarsiTInA bhASAzAstra 1890, 18911, 1960, 1912, 1913)mAM madhyakAlIna vibhAgamAM risarca AsisTanTa. 1973 thI 1981 sudhI mahAtmA kavionA jIvananI mAhitI ApatA lekhe ane temanAM kAvyo. gAMdhI memoriyala risarca senTara eNnDa lAIbrerImAM risarca ophisara saMpAdita karIne te samaye madhyakAlIna kavio ane kavitA vize Ina DisipTiva liMgvisTiksa, 1984-87 daramiyAna anuupalabdha sAmagrIne ekatra karavAne aitihAsika puruSArtha thayo che. nAtaka gujarAtI vibhAga, esa. ena. DI. TI. vimensa yuni'puruSottama mAsanI kathA' (1872), 'okhAharaNa' (1885), vasiTImAM rIDara. 'naLAkhyAna' (1885), 'padabaMdha bhAgavata' (1889), 'kRSNacaritra' emaNe gujarAtI bhASAnA aMgasAdhaka pratyayo' (1972)mAM (1895), 'Adi bhakatakavi narasiMha mahetAkRta kAvyasaMgraha' varNanAtmaka adhyayanane abhigama apanAvI, bhASAvizleSaNanI (1913) e emanA anya saMpAdanagraMtho che. mahAbhAratanAM vikasita paddhatino Azraya laI gujarAtI bhASAnA aMgasAdhaka vividha parvanA anya vidvAno pAsethI anuvAda karAvI tenuM pratyayone ekaThA karIne enuM sabhya nirUpaNa karavAno prayatna karyo rAMpAdana 'mahAbhArata'- 1, 2, 3 (1904, 1911, 1921)mAM che. A uparAMta 'gujarAtI bhASAno itihAsa ane vyAkaraNa emaNa karyuM che. (1985) tema ja paricayapustikA bhASAzAstra zuM che?" (1976) 'rAselAsa' (1886), 'yamasmRti' (1887), 'mahArANI vikaTo paNa emanA nAme che. riyAnuM jIvanacaritra' (1887), "cArucaryA athavA zubhAcAra" (1889), "arebiyana nAITsa': bhA. 1-2 (1889), 'kathA desAI esa. eca.: 'zrI navIna alaka ane naMdA nATakanAM gAyanA sari sAgara' : bhA. 1-2 (1891), 'kaLAvilAsa' (1889), (1907)nA kartA. 'viduranIti' (1890), 'kAmaMdakIya nItisAra' (1890), 'saraLa kI.bra. kAdaMbarI' (1890), 'zrIdharI gItA' (1890),zukanIti' (1893), 'bALakono AnaMda'-bhA. 1-2 (1895), rAjataraMgiNI athavA desAI kalA : vArtAsaMgraha 'sUnAM nahamaMdira' (1964) nAM kartA. kAzmIrane itihAsa': bhA. 1 (1898), "auraMgajheba' (1898), ni.. 'paMcadazI' (1900), 'vAlamIki rAmAyaNa' (1919) vagere emanA desAI kasanajI maNibhAI : bALako mATe bedhAtmaka gadyakRti anUdita graMtha che. 'amIjharaNAM' (1941), preraNAdAyI caritrA "lokanAyako- nAnA ja.gA. hatA tyAre tema ja saMpAdana 'svadezAbhimAnanA kartA. desAI indukumAra : caritrapustaka "paramapUjaya zrI mAtA(1979) -nA kartA. desAI kAntilAla zaMkaralAla : navalakathA "zailapuranI suMdarI' kau.bra. (1906)nA kartA. kau.vya. desAI indumatI ha. : pada ane bhajana prakAranI kRtiono saMgraha desAI kAliprasAda dhanezvara : navalakathA 'rANakadevI' (1935) ane 'zrIkRSNamaMjarI' (1935)nAM kartA. bALavArtA 'balirAjA' (1934)nA kartA. kau.bra. caM.TI. kau.ba, gujarAtI sAhityakoza - 2 : 247 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ desAI kIkubhAI ratanajI - desAI kezubhAI nAthubhAI kau.vya. desAI kIkubhAI ratanajI (20-3-1899, 17-2-1989) : janma 1944 mAM saMskRta viSayamAM ema.e. 1972 mAM pIeca.DI. surata jillAnA abrAmA gAmamAM. 1921mAM snAtaka. asahakAra khAnagI vargomAM adhyApana. 1961mAM amerikA-pravAsa. AMdolana sAthe saMlagna. rASTrIya zALAnuM saMcAlana. 1930mAM emaNe gujarAtImAM saMskRta nATaka' (1980) nAmaka saMzodhanaAMTanI satyAgraha chAvaNInuM saMcAlana. 'satyAgraha samAcAra patrikA vivecanagraMtha Apyo che. ane 'navajIvana' sAthe saMlagna. 1933 sudhI gUjarAta vidyApIThamAM rAjyazAstranA adhyApaka. 1938 thI 1951 sudhI zrI mANekalAla desAI kulInacaMdra hiMmatabhAI : dezabhakitanA vastu para AdhArita jeThAlAla pustakAlaya, amadAvAdanA graMthapAla ane 1951 thI ekAMkI nATaka 'gAma jAge te' (1958), kSayanivAraNanA pracAra 1962 sudhI gujarAta yunivarsiTI pustakAlayanA graMthapAla. arthe lakhAyeluM triaMkI nATaka 'samAjazanuM' (1953) ane dRzya pustakAlayane ziSTa sAhityanAM pustako pasaMda karavAmAM saraLatA nATaka 'vahemanAM vamaLa'nA kartA. thAya ane vAcakavarganI sArA sAhitya prati abhiruci keLavAya te mATe judI judI kakSAnAM pustakAlayo sAru, gujarAtI pustakAlaya maMDaLanA upakrame emaNe alaga alaga graMthasUcio ApI che: desAI kezavaprasAda choTAlAla (20-11-1888,-): anuvAdaka. 1911 thI 1961 sudhImAM pragaTa thayelAM vasAvavA jevAM gujarAtI janma amadAvAdamAM. vatana alINA. prAthamika zikSaNa amadApustakonI 'mahilA pustakAlaya graMthasUci' (1967), 1963thI vAdamAM. 1905mAM maeNTrika. 1910mAM airichaka viSaya itihAsa 1965 sudhImAM pragaTa thayelAM pustakomAMthI 'gujarAtI bALa sAthe gujarAta kolejamAMthI bI.e. zarUmAM amadAvAda pachI muMbaImAM sAhitya mATenI sUci (1967) ane 1911 thI 1965 sudhImAM vasavATa.vImAnIdezI kaMpanImAM menejara, brahmakSatriya'trimAsikanA pragaTa thayelAM pustakonI 'gujarAtI graMthasUci' (1975). saMcAlaka. 'strIbodha' mAsikanA taMtrI. 'sabhA saMcAlana' (1934) emanuM anya pustaka che. "nijAnaMda' emanI pAsethI 'mArI vIra vAtA' (1969), 'sihAsana(1987) potAne gamelAM kAvyo, bhajana, mukatako, gItonuM emaNe batrIsInI vAto'- bhA. 1-2 (1926) jevI racanAo maLI che. karelAM saMpAdana che. 'khevAyelA tArA' (1935) ane yuropane emaNe amerikana graMtha 'pablika lAIbrerI'ne "pustakAlaya itihAsa' - bhA. 1thI 3 (1973-1977) emanA anuvAda (1916) nAme anuvAda karyo che. A uparAMta "rAjanItinA graMtho che. saMkSipta itihAsa' (1920), 'gRhajIvananI suMdaratA' (1923), ni.vA. 'sahakAra pravezikA' (1928) jevA anuvAdo paNa emaNe ApyA che. desAI kumArapALa bAlAbhAI (30-8-1942) : vivecaka. janma rANapuramAM. vatana sAyalA. 1963mAM amadAvAdathI bI.e. 1965mAM ema.e. thaI navagujarAta koleja, amadAvAdamAM desAI kezavalAla DosAbhAI : paurANika kathAnAkA para AdhArita gujarAtInA adhyApaka. 1977mAM pIeca.DI. 1983thI gujarAta bALakRtio dhanya e Teka' (1932), 'vIra vanarAja' (1932), yunivarsiTInA bhASAsAhitya bhavanamAM vyAkhyAtA. 'draupadI', 'mRgAvatI', 'zkarAja' vagerenA kartA. 'lAla gulAba' (1965), 'mahAmAnava zAstrI' (1966), 'vIra ka.. rAmamUti' (1976) vagere emanuM caritrasAhitya che. "ekAMta desAI kezavalAla tribhavana : padyakRtio "varasAda vilApa kolAhala' (1976)mAM keTalIka vArtAo saMgRhIta che. vatana, (harilAla a. zeTha sAthe, 1899), zrI raNachoDa darzanikA' (1916) tArAM ratana' (1965), 'jhabaka dIvaDI' (1975) vagere bALa- ane zrI saptabhUmikA' (1916)nA kartA. sAhityanAM pustako che. kau.. emanA zodhanibaMdha 'AnaMdaghana-eka adhyayana' (1980)mAM desAI kezubhAI nAthubhAI, 'kAmAMdha kesarI', 'kiMkara', "dharatIno cho, madhyakAlIna saMtakavi AnaMdaghana vizenuM aneka prAcIna harad- 'maharSi Anarta' (3-5-1949): nibaMdhakAra, navalakathAkAra. pratone AdhAre kareluM saMzodhana-vivecana che. A saMzodhanakAryanA janma kherALu (ji. mahesANA)mAM. 1966 mAM maeNTrika. vaDodarAnI anuSaMge 'AnaMdaghana bAvIsI'nAM bAvIsa stavananuM, jUnAmAM meDikala kolejamAMthI ema.bI.bI.esa. tadamAM svataMtra tabIbI jUnI hastapratane AdhAre, saMpAdana karyuM che. 'zabdasannidhi vyavasAya. (1980) emanA AsvAdamUlaka vivecanalekhono saMgraha che. jobanavana' (1981) tathA 'vanavananAM pArevAM' (1981) e akhabArI lekhana' (1979) kaTAralekhana ane phIcaralekhananI sAbarakAMThA vistAranA lokajIvananI jhAMkhI karAvatI navalavizeSatAo carcanuM pustaka che. 'jayabhikhu smRtigraMtha' (1970) kathAo che. 'sUraja bujhAvyAnuM pApa' (1984) maharSi dayAnaMda emanuM saMpAdana che. sarasvatInA hatyArAne nAyaka kalpIne racAyelI ardha-aitihAsika navalakathA che. vArtAsaMgraha prAta:rudana' (1983)mAM emanI narmadesAI kuraMgI zirISacaMdra (5-3-1921): vivecaka. janma muMbaImAM. marmabharI vinodavRttinuM darzana thAya che. 'eka ghara joyAnuM yAda 1936 mAM maeNTrika. 1941 mAM citra-saMgIta viSayo sAthe bI.e. (1981) ane 'pAMkha vinAnAM paMkheruM' (1982) lalitanibaMdhe yA.da. 248: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ desAI kaumudI- desAI caMdulAla maNilAla tathA rekhAcitronA saMgraha che. desAI govidajI lAkhAjI (bhagata) : 'punitaprasAde bhajanasaMgraha .ivA. (1968)nA kartA. desAI kaumudI : caritrakRti "arundhatI'nAM katAM. ko.. desAI govidabhAI hAthIbhAI (1865, ~): caritrakAra. janma desAI khaMDubhAI nAgarabhAI : gujarAtI vyAkaraNa (1876)nA beDarasada tAlukAnA okalAvamAM. vatana naDiyAda. 1886 mAM katAM. itihAsa ane arthazAstra viSayo sAthe eNliphansTana koleja, muMbaI ka.gre. thI bI.e. 1888mAM elaela.bI. vaDodarA rAjayanA nyAyadesAI khuzAlabhAI chagubhAI : padyakRti "khAvA chataka mAne khAtAmAM. pachI pelisa kamizanara, pachI aMkiga nyAyamaMtrI. pachI, rAnanA bIDanakuMvara' (1909)nA kartA. amarelI prAMtanA rAbaDa. ka.. benjAmina phAMkalinanuM jIvanacaritra'(1894) ema.! mahattvana: desAI gaNapatarAma durgArAma : navalakathA 'premamudrA'(1984)nA. graMtha che. A siva" emaNa 'jidagInuM sAphalya'(1898), katAM. 'vaDodarA rAjaya sarvasaMgraha'- bhA. 1-4 (1917 18)vagara prakIrNa kau... graMtho ApyA che. desAI gaNapatarAma himatarAya: navalakathA "elekajhAMDaranA samaye hiMda' (1988)nA kartA. desAI ghanazyAma ocachavalAla (4-6-1934) : vArtAkAra. 185 kAM.). devagaDhabAriyAmAM. tyAM ja prAthamika zikSaNa. 1954mAM gujarAtI desAI guNavaMtalAla choTAlAla : navalakathA para perA paramAnaMda- viSaya sAthe bI.e. 1960mAM e ja viSayamAM ema.e. senagaDha eka uThAvagIranI kArakirdI' (1901)nA katAM. hAIskUlamAM be varSa zikSaka tarIke rahyA pachI thoDo samaya yusIrAmAM. ka.. 1962 thI 1969 sudhI 'samarpaNa'nA sahAyaka saMpAdaka, 1970 desAI gulAba dayALajI, sumana': navalakathA bhajanAnaMda' -thI saMpAdaka. 1980thI 'navanIta samarpaNa'nA saMpAdaka. (1913)nA kartA. emanA vArtAsaMgraha 'ToLuM' (1977) mAM Adhunika vArtAnI ka.. viziSTa mudrA che. lAghava, nakazI ane bhASAsaMvedanathI salaga rIta desAI gulAbabhAI vasanajI : bhakitajJAnanA paraMparita viSayonuM kalAtmaka banatI abhivyakita noMdhapAtra che. 'kAga', 'vasaMtanuM nirUpaNa karatI ane bhajana racanAomAM kayAMka camatkArikatA sapanuM', 'tukA haNa', 'lIlo phaNagA' vagere emanI saphaLa siddha karatI kRtionA saMgraha 'gulAbaguracha ane gAvida gItA' vArtAo che. (1939) nA kartA. pa.mAM. ka. pra. desAI camanalAla choTAlAla, 'vidyAvilAsI' : navalakathA 'nirdoSa desAI gulAbarAya gevidAya : 'vijayazaMkara gIrIzaH AgAnuM hamakaLa:' (1912), 'saMbaMdha' (1912), 'vanaramaNI' (1912) saMkSipta jIvanavRtta' (1935)nA kartA. ane 'varga ke mazAna' (1915); caritralakSI kRtio 'lAlA, ni.ve. haMsarAja' (1918) ane 'dayAnaMda svAmI' tema ja vinAda desAI gepALajI gulAbabhAI : navalakathA "AMbAnAnA ghaDa' vATikA'- bhA. 1, 2 nA kartA. (1869)nA kartA. ni.vA. ni.vI. desAI caMdulAla naMdalAla: caritralakSI pustaka 'jAsepha mejhinI' desAI gepALajI haribhAI : sudhArAlakSI kAyAne! saMgraha 'gAla - ' (1928) ane vidyAsAgara tathA raMtidevanA saMvAdo'(1954)nA taraMga' (1914)nA kartA. kartA. ni.. ni.vA. desAI goradhanadAsa giradharadAsa : kavi. dalapatazailInuM bAdhAtmaka desAI caMdulAla maNilAla, 'vasaMta vinAdI' (26-9 1882, kAvya 'duniyAdArInuM DahApaNa(1872) ane bhajanothI yukata 30 8-1968) : kavi. janma ANaMdamAM. vatana bharUca. amadAbhakitajJAnanAM bhaMDAra' (1913) e emanAM pustaka che. vAdanI gujarAta kolejamAM InTara sudhIno abhyAsa. nAdurasta pA.mAM. tabiyatane kAraNe havAphera mATe vilAyata gayA. tyAM vidyAnA desAI vidajI gopALajI : 'seveja strIcaritranuM eka dAMta' abhyAsa karI ema.DI.esa.nI padavI. dAMtanA tabIba tarIke (1982) ane kAyadA vizenuM pustaka 'dharavakIla' (1987) nA muMbaImAM vyavasAya. pachIthI, homarUla caLavaLa ane asahakAranI kartA. laDatamAM joDAI gAMdhIjInA anyAyI rahyA. 'choTe saradAranI ni.vI. jANItA. chelle vatana bharUcamAM sevAzrama sthApI sthira thayA. gujarAtI sAhityakoza-2 : 249 For Personal & Private Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ desAI cImanalAla ratanalAla desAI jitendra ThAkorabhAI ni.vA. emaNe 'vidhavA' (1966), 'kumArikA' (1919), 'TahukAra" desAI jazavaMta lallubhAI (25-9-1928) : kavi. janma paMca(1919), 'svarAjya' (1928) vagere kalApI - narasiMharAvanI mahAla jillAnA dAhodamAM. vatana valasADa najIkanuM mogarAvADI. asara batAvatA kAvyagraMtho ApyA che. 1945mAM maeNTrika. 1949mAM bI.e. 1951 mAM ema.koma. ka.. 1952 mAM elaela.bI. 1954 thI 1961 sudhI bI. je. koma desAI cImanalAla ratanalAla: rasika ane saraLa bhASAmAM koleja, vallabhavidyAnagaramAM vyAkhyAtA. 1961-1970 daramiyAna lakhAyelAM pustako zahanazAha jahAMgIranuM caritra AtmakathArUpe eca.e. koleja oNva komarsa, sITI Arsa enDa komarsa koleja (1915) ane 'sudharelI sItA athavA sudhAro ke kudhAro ?'nA kartA. ane sITI ArTsa kolejamAM prAdhyApaka. 1978 thI 1973 sudhI navayuga ArTsa enDa komarsa koleja, suratamAM AcArya. 1973 thI ni.. navayuga komarsa kolejamAM AcArya. desAI cunIlAla narabherAma: rasudhArAlakSI vArtA 'ravikAMta - mAM. 1 emanA kAvyasaMgraha "Arajhu' (1967)mAM kula cAlIsa racanA(1914)nA kartA. mAMthI meTA bhAganI racanAo saunaTo che. tevI saMvadana ane praziSTa racanArIti tema ja zailIne kAraNe A soneTo mAnadesAI choTAlAla gokaLadAsa : choTAlAlakRta kAvya'nA kartA. pAtra banyAM che. ni.vo. e.TI. desAI choTubhAI hAjIbhAI : parasparanI ThekaDI uDAvatA nirmAlya desAI jahAMgIra mANekajI (1898, 1970): dalapataraulInuM kavione viSaya karIne lakhAyeluM ane prastArI saMvAdothI zithila anusaMdhAna batAvatA kAvyagraMtho camakArA' (1935), 'pAsikA' bananuM prahasana 'suvisamiti' (1915)nA kartA. (1938), 'rasadhArA' (1941), 'irAnikA' (1959), 'vaMdanikA' kau.ba. (1960) ane 'navasarikA' (1963)nA kartA. desAI jagannAtha zaMkara, ' bim' (15-8-1981): caritra ca.TA. lekhaka, anuvAdaka. janma rAjakoTamAM. 1943mAM muMbaInI khAlasA desAI jitendra ThAkorabhAI (26-11-1938) : pravAsakathAlekhaka, kolejamAMthI bI.e., 1964mAM ema.e. khAlasA kolejamAM ba anuvAdaka. janma navasArImAM. 1956 mAM maeNTrika. 1959mAM varSa adhyApaka. 'muMbaI samAcAra'nA upataMtrI tathA 1943-1950 gUjarAta vidyApIThamAMthI samAjavidyAmAM snAtaka. 1962 mAM daramiyAna yugAMtara' sAptAhikanA taMtrI. 1958thI bomba elaela.bI. 1971 mAM laMDana koleja oNva prinTiMgamAMthI inDasTrIjha esosIezananA maMtrI. DI.bI.pI. navajIvana presamAM judA judA vibhAgamAM anubhava lai emanI pAsethI caritralakSI pustako "AvatI kAlanA ghaDavaiyA', 1967mAM navajIvana TrasTanA maMtrI, 1971 mAM vyavasthApaka ne 'gAviMdavallabha paMta, 'rASTrapati subhASacaMdra bojha', 'satyavIra 1973mAM vyavasthApaka TrasTI. hAlamAM enA mukhya vyavasthApaka sekeTIsa' ane jeoe kaMIka karyuM; anUdita navalakathA ane menejiMga TrasTI. 1975mAM 'akSaramudrA TrasTanI sthApanA. 'ciraMtana prema' tema ja prakIrNa pustaka 'jIvana jIvatAM zIkhA' tathA gujarAta prinTarsa pheDarezananA, gujarAtI sAhityika pustaka 'Arogya ane dIrdhAyuSya' maLyAM che. prakAzaka vikretA maMDaLa tema ja gujarAtI pustaka prakAzaka vikretA ni.vo. mahAmaMDaLanA pramukha. kendra sarakAranI kalekaTeDa varksa va mahAtmA desAI jayadeva: caritralakSI kRti "rAradAra vallabhabhAInA kartA. gAMdhInI salAhakAra samitinA sabhya. ni.vA. 'videza vasavATanAM saMbhAraNAM' (1977)mAM emaNa pAtAnA laMDananivAsa daramiyAnanAM mahattvanAM saMsmaraNAne AlekhavAnA desAI jayavatI govidajI zeTha jayavatI prANalAla (279 1898): prayatna karyo che. potAnA AtmakathAtmaka tANAvANAne paNa emAM janma jAmanagaramAM. zikSaNa prAthamika sudhInuM. pachI abhyAsa gUMthyA che. iMglenDanA lokajIvananuM nirIkSaNa ane anubhavakathA vadhArelo. koTa hindu strImaMDaLamAM sthApaka. sAthe maLatAM emAMnAM vyakitacitro paNa mahattvanAM banyAM che. avana' (1936) emanuM bAlopayogI pustaka che. 'kAzmIranI kahANI' (1966) mAhitI pustikA uparAMta emANa caM.TA. 'gAMdhIjInI saMsthA : navajIvana' (1979), 'mudraNamAM kAMti' desAI jayaMta : "cAra cakama nATakanA TUMka sAra ane gAyane'nA katAM. (1982) ane jJAna saMgharavAnAM sAdhanA' (1983) jevI paricayani.ve. pustikAo ApI che. desAI jayaMtIlAla maganalAla: govardhanarAma tripAThIkRta 'sneha- 'deva ane dAnava' (1962), 'kudaratI upacAra' (1963), mudrA'nI kavitAnI gadya-samajutI ApatuM pustaka 'snehamudrA - 'gAMdhI bApu' (1963), "ripavAna vikala' (1964), ' stAyanI nAnA kartA. trevIsa vArtAo'-bhA. 1-3 (1969) emanA anuvAdagrathA che. ni.ve. ca.TA. 250: gujarAtI sAhityakAtha- For Personal & Private Use Only www.alinelibrary.org
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ desAI jI. ema.- desAI laMbakarAya jAdavarAya desAI jI. ema. : vArtAkRti 'kAnikA' (1914)nA katAM. 'hIrAnAM laTakaNiyAM' (1962), 'zrIphaLa' (1962), 'kAlATopI' (1962), 'sneharakrimanI zreSTha vArtAo' (1983) vagere emanA desAI jI. pI. : munnatinA maMtra (1930)nA katAM. vArtAsaMgraho che. emanI 'aMtarapaTa' (1961) navalakathAmAM vividha pAtrane mukha ApavItI mUkI kareluM viziSTa racanAvidhAna sAmAjika ane sAMskRtika parimANamAM vicArapreraka rIte vista" che. 'maToDa desAI jIvanalAla vrajarAya : padyakRti 'dezagIta' (1913) ne kartA. ne tulasI' (1983) emanA nATakasaMgraha che. bhAratanA ghaDavaiyA' ni.vA. (anya sAthe, 1957) emanA caritralekhasaMgraha che. abhyAsI, desAI jeThAbhAI govidabhAI : nATaka 'piyupa-nIvita' (1882) ane sahRdaya bhAvakanI saMvedanazIlatAno paricaya Apate -nA kartA. 'pratisAda' (1984) emane vivecanasaMgraha che. ni.vI. 'mArI 6 niyA' (1970), sAphalma TANuM' (1983) ane 'ughaDa desAI jhINAbhAI ratanajI, 'snehami ' (16 4 1903) : kavi, navI kSitijo' (1987) mAM vistarelI emanI AtmakathA kavivArtAkAra, navalakathAkAra, nATakakAra, caritrakAra, AtmakathAkAra, zikSakanI AMtarakathA to che ja, paNa sAthe sAthe tatkAlIna rAjakIya saMpAdaka. janma valasADa jillAnA cIkhalImAM. 1920mAM maeNTrikanA. ane sAmAjika paristhitionA niSkarmanI ane mUlyAMkananI abhyAsa adhUro choDI asahakAranI laDatamAM sAmela. 1921 mAM kathA paNa che. vyakitanimitta racAyelI A yugakathAnuM sAMskRtika gUjarAta vidyApIThamAMthI vinIta. 1926 mAM tyAMthI rAjyazAstra mUlya UMcuM che. viSaya sAthe snAtaka. 1926-28 daramiyAna tyAM ja itihAsa 'gAMdhI kAvya saMgraha (umAzaMkara jozI sAthe, 1937), sAhityaane rAjayazAstranA adhyApaka. 1932-33 mAM beeka varSa pallava' (anya sAthe, 1941) ane 'sAhipAThAvali' (anya jelavAsa. 1934 mAM muMbaImAM vilepArlenI rASTrIya zALAmAM sAthe, 1966) emanAM saMpAdano che. AcArya. 1938mAM zeTha cImanalAla nagInadAsa vidyAvihAra, caM.TA. amadAvAdamAM AcArya ane niyAmaka. 1961 mAM uttama zikSaka desAI ThAkoralAla, 'zrIkAMta dalAla' (-, 1965): navalakathA rUpatarIke rASTrapati eNvorDa. traNekavAra gujarAta yunivarsiTInA kAryakArI jIvinI' (1938)nA kartA. kulapati. 1972 mAM madrAsamAM bharAyela gujarAtI sAhitya pariSadanA ni.vA. pramukha. 1967no raNajitarAma suvarNacandraka tema ja 1985 nA desAI tAriNI sudhIrabAbu (22 12 1935) : vArtAkAra, vatana narmadacandraka. peTalAda (ji. kheDA). prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa vaDodarAmAM. gAMdhIyuganA AdarzAnuM mUlya ane tatkAlIna kaparI vAstavikatA 1957 mAM ma. sa. yunivarsiTImAMthI tavajJAna-manovijJAna viSayA paratvenI pratikriyAmAM emanA sarjananAM mULa paDelAM che. umi sAthe bI.e. pachI ema.e. zIlatA, raMgadarzitA, rahasyamayatA ane layamadhuratAnI sAmagrI emanA vArtAsaMgraha 'paga bAlatA lAge che' (1985)mAM navI emanA kAvyajagatane potIkI viziSTatA Ape che. alabatta, Tekanikano upayAga karIne lakhAyelI, AdhunikatAnI mudrAvALI svAdhInatA ane dezabhakitane sUra emanA prAraMbhanA saMgrahamAM vArtAo saMgRhIta che. pramukha che, paNa pachI kavisahaja saundaryabhimukha valaNa spaSTa thatuM ni.vA. Ave che. "adarya' (1935), 'panaghaTa' (1948), 'atItanI desAI trikamalAla : navalakathA 'ra roLAI ga" nA katAM. pAMkhamAMthI' (1974), 'kSitije tyAM laMbAvyo hAtha' (1984), ni.vA. ' nilIlA' (1984) vagere emanA kAvyasaMgraho A vAtanI desAI trikamalAla govidalAla : navalakathA rAjasthAnanI vIra pratIti karAve che. jApAnI kAvyaprakAra hAIku pratyenA pakSapAne ramaNI caMdA' (1967) tathA vAmInArAyaNa saMpradAya vizenuM pustaka emane hAIkuonA vipula sarjana tarapha preryA ane ethI emanA 'dAMTanAda'nA kartA. hAthe gujarAtI kAvyajagatamAM hAIku apratiSThA thayuM che. A saMdarbhamAM sonerI cAMda rUperI sUraja' (1967), 'kevaLavIja' (1984) ane desAI trikamalAla mIThAbhAI : navakathA ravikA uphe Adarza 'sanarAIjha na pIkasa' (1986) jevA hAIkusaMgrahA rasaprada AryabALA' (1923)nA kartA. che. 'tarApo' (1980) ane 'ujANI' (1980) emanA bALa ni.vA. kAvyonA saMgraho che. 'sakala kavitA' (1984) emanI 1921 thI desAI triloka : ekAMkI nATikAo 'gujarI' (1960) ane 1984 sudhInI tamAma kAvyaracanAone samastagraMtha che. 'nahIM namaze nizAna' (1968)nA kartA. emaNe dhUmaketunuM anusaMdhAna jALavatI UrmipradhAna TUMkIvArtAo ni.vA. ApI che, jemAM jIvanamUlyonuM jatana vizeSa rIte UpasI AvatuM desAI laMbakarAya jAdavarAya : saMkSipta hinAnI vyAkaraNa joI zakAya che. 'gAtA ApAlava' (1934), "tUTelA tAra' (1924)nA kartA. (1934), 'svarga ane pRthvI' (1935), 'moTIbahena' (1955), ni.vA. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 251 For Personal & Private Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ desAI dakSA jayezabhAI desAI nayana harSadarAya desAI dakSA jayezabhAI (5-2-1938) : kavi. janma vaDodarAmAM, bI.e., bI.eNDa. sudhIno abhyAsa. jAmanagaramAM cAreka varSa sAmANakArya. *bik'(1969) ane 'zabdoMcala'(1984)emanA kAvyasaMgraho che, to 'sukhanAM zAhamRga (1973) emanI navalakathA che. [tra. TUMsAI dayALajI mArAjI: padyasaMgraha 'kAvyakallo'(1981)nA ra. nivAra desAI dinakara choTAlAla, 'vizvabaMdhu' (15-12-1932) : hAsyalekhaka. janma raNu pIparI vija, vaDodarAmAM. vatana niyA 1957mAM rAnI mukhya viSayasAthe bI.e. 1959mAM ema.e. amadAvAdanI ela. DI. ArTsa kolejamAM gujarAtInA adhyApaka, "jAvuM haLavI huM'(1976)mAM nAnImoTI ghanAnomAM taTaraka rahIne haLavuM ane nirdoSa hAsya janmAvatA emanA pacAsa lekhA saMgrahAyA che. ni.vA. haMsAI dIpakanA (15-8-1881, 19-1-1955): kavi. janma khaMbhAtamAM. vatana peTalAda, abhyAsa maTrika sudhInA, mautra ba pAro saMgIta, diramAM cImanAbAI zrI samayamAM varSo sudhI sakriya kAryakara. cAra khaMDomAM kramaza nino, jana, vagInA ane mahAna vyakitaonI jIvanajharamarane rajU karane, mATe bhAge ayAmAM nayelI racanAono saMgraha "stavana maMjarI'(1923) e emanA prathama kAvyasaMgraha che. bIjA saMgraha 'khaMDakAvyo'(1926)nI racanAomAM kSatriyavaTano Teka, pAtivratya vagere jevA purANaprasiddha ane nirakhyAta AdamAM viSaya banyA che ane temAM kAvyasvarUpa khaMDakAvyanuM hoI prauDhi paNa vizeSa jaNAya che. trIjA saMgraha batrIzI'(1931)mAM cAnI vividhatA tema ja keTalIka suMdara padAvalI dhyAnAkarSaka che. A uparAMta emaNe marI nATaka 'saMjIvanI'nuM gujarAtI rUpAMtara paNa karyuM che. kI.jA. desAi durlabhabhAI kalyANajI kAkRti dhodha ratnamALAnA kartA, nivA desAI dolatabhAI (1931): nibaMdhalekhaka, ro. pa. yunivarsiTImAM rIDara. tyArabAda ma. sa. yunivarsiTI, vaDodarAmAM manovijJAna ane keLavaNI vibhAgamAM prAdhyApaka. nUtana zikSaNa' mAsikanA taMtrI. kasturIga ane ApaNe (1996), 'bAchA aMdhArano ajavALe'(1981), 'phUla kahe : tame spardhA ne huM khIlyuM'(1981) vagere emanAM pustako che. niyA. deI dolatarAma maganalAla (5-11-19039: vArtAkAra. janma AburoDamAM. bhAvanagara-vaDodarAmAM kolejanAM be varSa karyA pachI 252 : gujarAtI Ahityakoza -2 dakSiNa AphrikAmAMthI bI.e. leTina, saMskRta ane hindI bhASAnA tAtA. 1928 thI 1962 sudhI dakSiNa phikkAmAM TrAnsavAya eNjyukezana khAtAmAM ane mAdhyamika zALAnA AcArya. emanI pAsethI vArtAsaMgraha 'vA'uparAMta 'pustaka zravaNI' tathA 'vicAravamaLa' maLyAM che. ni.vA. sa haMsA dhanavaMta ema. : aMte gujarAtI mAM mADI DikzanarI'(kAMtilAla ena. mahetA haiM, bI. na. 1959) nA kartA. nivA, AI dhIrajalAla cImanalAla, kalpakRti 'raMgotrI saMdhyAno karyAM. [.. desAI dhIrajalAla narabherAma kathAkRtio 'pANIpatanuM yuddha athavA nAnA phaDanavIsa'(1900), 'bAjIrAva balALa athavA pAina udaya'(1923) ane pramAdadhananI prabhutA athavA rAsvanIcaMdranA upasaMhAra'(1913)nA kartA. [1.41. desAI naTavaralAla : tetrIsa bALakAvyono saMgraha 'pataMgiyAM raMgaraMgI'(1946)nA kartA. [], desAI naTavaralAla icchArAma (1-6-1886, 1-7-1965): nibaMdhakAra, saMpAdaka, mAdhyamika zikSaNa senTa jheviyarsa hAIskUlamAM, 1909mAM senTa jheviyarsa kaoNlejamAMthI bI.e. 1929mAM gujarAtI"nA taMtrI. "Aga' nibaMdha uparAMta emaNe trikamadAsanAM kAvyo ane caritra' narasukharAya vi. majamudAra sAthe, 1939, caitrI kizane rukimaNIrI' ane uttaranamaMtri 'mArI hakIkata' - bhA. 2 vagere saMpAdanagraMtho ApyA che. 'anugItA athavA zrImad bhagavadgItAnuM anusaMdhAna'(1925) paNa emanA nAme gaMgA. desAI narendra baladevadAsa (5-11-1934): navalakathAkAra, janma cANasmA (ji. mahesANA)mAM. 1952mAM maeNTrika. 1965mAM bI.e. 1967mAM ema.e. zrImatI ena. esa. ela. myuni sipala meDikala kaoNleja, amadAvAdamAM vyAkhyAtA. che. emaNe navalakathAo 'sukhano sUraja Ugyo'(1978), 'kAdavamAM kamaLa khIlI UThayAM'(1980) tathA 'kaMTaka mhoryA phUla sarIkho' (19) ApI che. ... desAI narmadAzaMkara je. 120kaDInI kRti 'zrI svAmInArAyaNanI kavA - kAvyamAM'(1961)nAM karyAM. ... desAI nayana harSadarAya 022-2-1946): kavi. janma kAca (ji. mAM. vatana vAloDa. 1965mAM ema.esa.sI. caudeka For Personal & Private Use Only www.jainelibrary.cfg
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ desAI navInacaMdra bhagavAnajI - desAI pAlanajI barajorajI : varSa hIrA udyogamAM rahyA pachI 1980thI gujarAta mitra' dainika- kAra, patrakAra. janma amadAvAdamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa nA upataMtrI. surata, bAraDolI, dhoLakA ane amadAvAdamAM. InTara A prathama kAvyasaMgraha "mANasa urphe retI urphe dariyo' (1979)nI daramiyAna gujarata koleja cheDI savinaya kAnUnabhaMgamAM sAmela. kula aThThAvana racanAo mukhyatve gajhalasvarUpamAM che, to anya gIta 1930, 1932, 1941 ane 1942mAM jelavAsa. 1934 thI ane achAMdasa prakAranI che. moTA bhAganI racanAomAM bhASAkarma, adyaparyanta "navesaurASTra', 'prajAbaMdhu', 'gati-rekhA', "saMdeza", laya tathA abhivyakitanI rItimAM prayogazIlatA ane vaividhya 'gujarAta samAcAra' vagere vRttapatramAM patrakAratva. elisabrija jovA maLe che. bIjA kAvyasaMgraha'mukAma-posTa mANasa' (1983)nI Arogya samiti prakAzita 'sarjana', 'dhaDatara', 'mAnasa' ane chappana racanAomAM prayogAtmaka valaNa savaMta jaLavAya che. 'napa'nA taMtrI. 1967mAM amerikAnA pravAsa. Adhunika manuSyanI ekalatA thA vichinatAnuM citraNa A emaNa navalakathAo 'rAta paDatI hatI' (1939), 'traNa pAMkhaDI' baMne saMgrahAmAM bhASAkIya lAkSaNikatA sAthe thayeluM che. (1945), 'vaDa be' (1946); vArtAsaMgraha 'caraNaraja' (1937), 'prathama ApaDha' (1940); caritro 'lenina' (1935), desAI navInacaMdra bhagavAnajI (25-6-1915) : kavi. janma mAMDavI Telina' (1952); prakIrNa pustako dharatI' (1937), 'cInanAM (ji. surata)mAM. 1949thI jillA prAthamika zALAmAM zikSaka. bALako' (1947), 'hirozImA (1947), 'ddhiAtha' (1958) | 'aMjalikA' (1963) emanA kAvyasaMgraha che. uparAMta keTalAka aMgrejI nATakasaMgrahAnA anuvAdo, 'DAMga pradezanA ni.vI. sarvekSaNa-ahevAla' (1951) tema ja 'se viyeTa samAja' (1937) ityAdi pustako ApyAM che. desAI nAnubhAI : rAma vanagamananA prAMga AdhAre racAyela bArasA paMkitanA, padyarUpaka paddhatinA, dIda prasaMgakAvya 'vanavATa' (1949)nA katAM. ' desAI nirmaLAbahena : navazikSita sAhitya nirmANa zreNInI ni.vA. pustikAo 'sAsare rAmANI', 'sAra gharo', 'DAMgaranA pAMca dANA', 'mahamAna', 'vAghanA zikAra', 'bhaNatara ane gaNatara' vagaranAM desAI nArAyaNa mahAdevabhAI (24 12-1924) : caritrakAra, a- katI. vAdaka. janma valasADamAM. jANItA sarvodaya kAryakara, saMpUrNa krAMti vidyAlaya, veDachInA saMcAlaka. 'pAvana prasaMge' (1952) ane 'jayaprakAza nArAyaNa' (1980) desAI naiSadhakumAra meghajIbhAI, 'priya' (3-10-1924): kavi. emanI caritrAtmaka pustikAo che. 'gAMdhI kayAMka daza bhAratamAM gAdharAmAM. bI.e., bI.TI., elaela.bI. gIta-saMvAdomAM lakhAyelI kaTAkSikA che. 'sAyegI vinAbA' emaNa "vidyAnAM phUla' (1956) ane 'vasaMta' javA kAvyagraMthA (1953), 'bhUdAna ArohANa' (1956), 'mA dharatIne khaLe' tema ja 'tIratha' (1960), sAcA yajJa' (1968), 'pUjAnAM phUla" (1956), 'zAMtisenA' (1966), 'saMta sevatAM sukana vadhe(1967), ('961) vagare cinagraMtho ApyA che. 'sarvodaya zuM che?' (1968), 'gAMdhIvicAro jUnavANI thaI gayA che?" (1969), 'ahiMsaka pratikAranI kahANI' (1975) vagere gAMdhIjInA desAI padmAvatI, 'eka vyakita' (1897, 195) : prArAkathAAcAravicAramAM rahelI jIvanadRSTinuM mUlyAMkana karatAM ane bhUdAna lekhaka, anuvAdaka. vatana amadAvAda. pravRtti vizenAM pustako che. 'senAra bAMglA' (1972) ane lenina emaNe pravAsakathA 'pavitra himAlaya pravAsa' thI 'mIlakamArI ane bhArata' (1976) itihAsa ane rAjakAraNane lagatAM pustako ne zakuMtalAnA sAMnidhyamAM' uparAMta uttararAmacarita' (1950), che. 'veDachIne vaDalA' (1984)nuM emaNa saMpAdana karyuM che. mATIne 'maNa nArada', 'udhdhadhana' jevA anuvAdo ApyA che. mAnavI' (1964) ane 'ravichabI' (1979) emanA anuvAdo che. ni.vI. desAI panabhAI jasavaMtarAya : padyadehI navalakathA 'mukulavINA desAI niraMjana : pAtrA, prasaMgo ane paristhitionA nirUpaNamAM | (1983) tathA padyakRtio 'jJAnabhaMkata athavA viSNupadazataka' paraMparAgata nATayalekhananI asara batAvatAM cha ekAMkIonA ' (1912) ane 'panukAvya' (1932)nA kartA. saMgraha 'vImA UtarI gayA' (1972)nA kartA. desAI parAgajI suMdarajI : navalakathA 'baMkAnA DaMkA ane jamAnAnA desAI niraMjanA : bALagItAnA saMgraha 'gukiyAM' (1979)nA kartA. jhapATA' (1909)nA kartA. ni.vA. desAI nirubhAI bhAIlAla : 'ni.da.', 'ni.', "mAnava (13-1-1912) : navalakathAkAra, vArtAkAra, caritralekhaka, nibaMdha- desAI pAlanajI barajorajI (185', '1934) : kavi, navalakathAkAra, 1872 mAM maeNTrika. 1874 mAM "rAta gophatAra' sAthe saMlagna. gujarAtI ahityakoza - 2 : 253 For Personal & Private Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ desAI pAMva jIvaNalAla desAI baka bhAI 1874thI 1902 sudhI enA upataMtrI ane pachI 1916mAM nivRtta thayA tyAM sudhI taMtrI. 1880-1900 daramiyAna 'pUre ma" mAIkanuM saMcAlana emaNe danAmAne lakSamAM rAkhI rahela saLaMga lAMbuM vanakALa 'zuddhe nAra'(1923), navalAno zAhajAdA zApura'(1882) ane 'paisAnA pUjArIo yAne cArane peTale dhULa'(1917) tema ja 'eriyana nAITsa'- bhA. 1,2 (1897, 1963) tethI kRtio ApI che. caM. deAI pAMDurAya jIvaNalAla : caritrakRtio 'ga pakura gokhatanuM jIvanacaritra, mahAna dezabhakta bhAInuM vanacaritra tathA mohanadAsa karamacaMda gAMdhI'nA kartA. ... desAI pI. bI. : 'eka punarvivAhanI kahANI yAne muMbaInA eka vyAparI mAdhavadAsa rUganAthadAsanAM vIza varSanA anubhavanuM gunota'(1895)nA kutAM, ... desAI puSkararAma sAkaralAla : sAmAjika navalakathA 'amaralagna'nA kartA. ... desAI pratAparAya vAla: mArka 'me nIcUsa' tathA anuvAda 'zrI dakSiNAmUrti stotra'nA kartA, ... desAI pradyumna kaMcanarAya (22-2-1906): nibaMdhakAra. janma bhAvanagaramAM. bhAvanagaranA mahArAjAnA e.DI.sI. agragaNya pakSIpra!NIvizArada, emanA nibaMdhono saMgraha 'kudaratanI keDIe'-bhA. 1-2 (1919) che. 'kAyAnI karAmata' pustaka paNa emaNe ApyuM che. uparAMta 'vanavagaDAnAM vasanArAM'(1951), 'giranA bhItaramAM'(1962), 'gujarAtanAM jaMgalI prANIo'(1962), 'zreSTha zikArakathAo' (1976), 'paMkhI meLA'-bhA.1-2 (1975), 'parindA-I bAnAM (1976) vagere pustakomAM potAnAM nirIkSaNA ane anubhavapAthIone AdhAre emaNe dariyAI tathA bhUtaLa prANIo ane pakSIonA sacitra paricaya Apyo che. ni.vA. desAI praphulla kAMtilAla (1912, 1970): prabhAvazALI gItasaMgIta ane karuNabhAvasthitine AlekhatAM bhAvapracura nATako 'vAMta vAlA'(1931), 'sarvodaya'(1952), 'vAdavivAda' (1953), 'saMskAra-lakSmI', adhUrI AzA','snehamaMdira', 'AratInA dIvA', 'sAgaranAM motI' tathA jAmana sAthe lakhelAM nATako 'naMdanavana', 'anokhI pUjA', 'vIsamI sadI', 'praNayaprabhAva'nA kartA. 2.ra.da. desAi prazna pramodarAya, 'prakAzama '; 'navacetana'mAM prathama pragaTa * \#5' 'dhI (1993DInA kartA, mAM 254: gujarAtI sAhityakoza - 2 Jain Education Intemational 2.da. desAI prabodha : pAtrayojanA, takhtAlAyakI ane zailInI saraLatAnI oi bALako mATenI abhipathama pAnAonA taiya 'paMcataMtra'(15)nA kartA, |__ desAI prabhulAla mULacaMda : navalakathA 'chUpI polIsa'na kartA. 2... desAI prIyA : vArtAlaharI'nAM hatAM. .. desAI prAgajIbhAI khaMDubhAI : caritralekhaka. emanA pustaka 'mahAtmA gAMdhIjInA keTalAka jIvanaprasaMgA' (paTela rAvajIbhAI maNabhAI sAthe, 1925)mAM dakSiNa AphrikAnI satyAgrahanI laData samaye gAdhIjInA jIvanamAM banelA devasa prasaMgonuM nirUpaNa che, ni.vA. haMsAI prANavAla kIpArAma (11-51862, 1956): vArtAkAra, nibaMdhakAra. janma mAdamAM... mAdhyamika zaNa varSomAM, 1898mAM maeNTrika. 1903mAM phreMca ane tarkazAstra, tattvajJAna viSayo sAthe bI.e. 1904mAM sarakArI keLavaNIkhAtAmAM zikSaka. 1920 mAM amadAvAda myunisipala skla borDanA suparinTenDanTara 1925thI nivRttiparyaMta eNDaminisTreTisva sara, varSo sudhI gujarAta vidyAsabhAnA maMtrI emanI racanAomAM 'gujarAtanA itihAsanI sahelI vAtA (1922) ane 'vArtAo ane saMsAracitrA'(1932) ullekha nIya che. pAmAM. desAi prANalAla zaMbhurAma ke 'mAtra'(1962), 'mAsamALA'(1877) tathA 'mukitamALA'(1888)nA kartA. haMsAI prItamalAla ema. kAyAnI daDUkIne nirUpatI vArtA 'pirAmiDa'(1937)nA kartA. 2. desAI phenI: nATaka 'nuvAdarzana' vanya Ape, 5)nAM hAM. ... desAI baTuka pracArako 'raziyAmAM saune va'(33) ta 'AganA daravA', 'bhAratIya svAtaMtryogrAma', raziyana navalA 'vimalA' vagere anuvAdonA kartA. desAI baTuka ThAkorabhAI (14-3-1967, 2051932): kavi, patrakAra. janma valasADamAM. tyAM ja prAthamika-mAdhyamika zikSaNa, bAraDolI satyAgraha, 'karage yA mareM'ge'nI laDatamAM sakriya. 'sAMja vartamAna', 'hindustAna', 'muMbaI samAcAra', 'janmabhUmi' ane 'prajAtaMtra' sAthe cAlIsa varSa sudhI saMlagna. pakSaghAtanA humalAthI muMbaImAM avasAna. For Personal & Private Use Only www.jalrulibrary.org
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ . desAI barajorajI pAlanajI-desAI maganabhAI prabhudAsa amanAM kAvyone maraNottara saMgraha 'verAyelAM phUlaDAM' (1972) pragaTa thayA che. desAI bAlubhAI aMbAlAla : navalakathA 'zAMtidAsa' (1981)nA: kartA. desAI barArajI pAlanajI : 'sArAnI zAhanamuM ('5899)nA kartA. desAI bI. sI. : 'mahAbhArata aMgrejI - gujarAtI DikazanarI' (1986) nA kartA. desAI baLadevabhAI harilAla : navalakathA 'navalacaMdanA kartA. desAI bulAkhIrAma cakubhAI : mukhyatve gabI svarUpanI padya racanAonI pustikA 'raMgIlAne raMga' (1872)nA katAM. kau.). desAI bejana nauzIravAna, 'abhaya', 'cAbuka', 'musAphara': 'bhASA - mAnava lAgaNIne itihAsa' (1953) javI pustikAnA tathA jIvanacaritra 'Do. sara jIvanajI 18mazadajI mAda' (1954)nA kartA. caM.TA. desAI bhImabhAI: 'bakAra paTelanI vAtA'- bha', 21, 22, 23, 24 (anya sAthe, 1948)nA katAM. desAI baLavaMtarAma raghunAthajI: 'mamikara ane tavajJAna thAne gujarAtane vANunAda' nAmaka phAvyagraMthanA kartA. caM.To. desAI bAbubhAI : baLanATaka 'jAge AtamarAma'nA kartA. 2,2,da. desAI bAbubhAI icchArAma : vAta 'sanI pigalA' (1946)nA kartA. desAI bAlAbhAI vIracaMda, 'bhiy', 'bAlavIra', 'bhikSu sAyalAkara', 'munIndra (26-9-1908, 24-12-1969) : navalakathAkAra, bALasAhityakAra. janma vIMchIyA (ji. rAjakoTa)mAM. prAthamika zikSaNa vijApura pAsenA varaseDA gAmamAM. aMgrejI traNa dhAraNa amadAvAdanI TayuToriyala skUlamAM. jenadarzananA vidyAdhAma zivapurImAMthI 'tarka bhUSaNaane 'cAyatIrtha 'nI padavIo. vyavasAye patrakAra. 1948 ne kumAracaMdraka prApta. emaNa nAnAMmoTAM doDhase pustako lakhyAM che. e paikI 'pramabhakata kavi jayadeva' (1945), 'bhagavAna RSabhadeva' (1947), paMDita sukhalAlajanI prastAvanA dharAvatI premanuM maMdira' (1950), 'bharatabAhubali' (1958), 'narakesarI' (1962)vagara navalakathAo che; 'pArakA gharanI lakSmI' (1946), 'vIradharmanI vAta' (1947), 'mAdare vatana' (1950), 'kaMcana ane kAminI' (1950), "yAdavAsthaLI' (1952), 'mATInuM attara' (1963) vagere vArtAsaMgraha che; rasiyo vAlama ane bIjAM nATako' (1955), "A dhULa A mATI' (1964), 'gItavidane gAyaka' vagere nATayagraMthA che; 'ganika AcArya' (1950), 'mahAna AcArya ryakolaka' (1950), 'pratApI pUrvajo'- bhA. 1thI 4 (anya sAthe, 1954), 'nigraMtha bhagavAna mahAvIra' (1956), 'siddharAja jayasiMha' (1960) vagere jIvanacaritra che; 'AtmakathAonAM amRtabiMdu (1931), jaina, bauddha ne hiMdu dharmanI prANIkathAo' (1950, 1955, 1955), 'nItikathAo'- bhA. 1-2 (1954) ane mA. 3-4 (1956), 'mahAkAvyanI rasika vAtA' (1960), 'bhAratanA bhAgyavidhAtAo' (anya sAthe, 1965) vagere bAbasAhityanI pustikAo che. A uparAMta sarvAcanamALA, vidyArthI vAcanamALA, jaina graMthAvali vagere emanI bolabAdhaka pustikAzreNIo tema ja 'sarvodaya vAcanamALA' : 1-4 ane 'sAhitya kirANAvali': 1-3 javAM emanAM saMpAdano paNa maLyAM che. desAI maganabhAI prabhudAsa (11-10-'1899, 2-2 (1969): vivecaka, kozakAra, saMpAdaka. janma dharmaja (peTalAda)mAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa vatana naDiyAdamAM. 1917mAM maeNTrika. uccazikSaNa muMbaI ane amadAvAdamAM. gAMdhIprabhAva taLa InTara AthI abhyAsa choDI gUjarAta vidyApIThamAMthI nAtaka ane pAraMgata. pachIthI tyAM ja dakSiA:-hele. bArasada hAIrala, rASTrIya zALA - satyAgraha Azrama ane gUjarAta vidyApIThamAM gaNitanuM adhyApana. 1938mAM gUjarata vidyApIThanA mahAmAtra. 1935 thI 1937 sudhI vardhA mahilA AzramanuM saMcAlana. 1937 - thI puna: mahAmAtrapade. 1942 mAM AjhAdInI laDatamAM joDAtAM jelavAsa. 1957mAM gujarAta yunivarsiTInA upakulapati. 'satyAgraha', 'harijana' tathA 'zikSaNa ane sAhitya" sAmayikAnA saMpAdaka taMtrI. amadAvAdamAM avasAna. uccazikSaNanA mAdhyama tarIke mAtRbhASAne sthAna apAvanAra A lekhakanuM sAhityasarjana zikSaNa tathA patrakAratvanI nIpaja che. emanA sAhityika graMthomAM vivecanasaMgraha 'vivekAMjali' (1960); avasAnanAMdhAno saMgraha 'nivApAMjali' (1959); madhyakAlIna kRtionAM saMpAdana premAnaMda kRta 'kuMvarabAInuM mAmeruM' (1940), 'sudAmAcarita' (1942), 'naLAkhyAna' (1951), narasiha mahetAkRta 'sudAmAnA kedArA' (1942) ullekhanIya che. "sArtha joDaNI koza' (1929), 'rASTrabhASAne gujarAtI koza' (1939), 'khi koza' (1941), 'vinIta joDaNIkoza' (1954), ' hitAnI gujarAtI koza' vagere paNa emanuM noMdhapAtra pradAna che. 'satyAgrahanI mImAMsA(1934), 'vidyArthI grIma pravRttina' (1945), 'varAja eTale zuM ?" (1956), 'hiMdI pracAra ane baMdhAraNa (1917), 'navI yunivarsiTIo' (1964) vagere lekhasaMgraho uparAMta vividha upaniSadonI saTIka samIkSA karatI 'muMDako gujarAtI sAhityakoza - 2 : 255 For Personal & Private Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ desAI maganabhAI lAlabhAI desAI maNilAla bhagavAnajI paniSada' (1947), 'yoga eTale zuM?' (1952), kopaniSada' (1956), 'mAM kopaniSada' (1959) vagere pustikAo emaNe 'pI che. paMjAbI bhakitakAvya "sukhamanI' (1936), halana kelaranuM bhavRttAMta prathama khaMDa: 'apaMganI pratibhA' (1936), graMthasa habane. eka khaMDa : 'pajI' (1938), Ara. ela. TIva nakRta 'jakila enDa hAIDa' (1938), tAstAmakRta 'kaLA eTale zuM ?' (1945) ane re binsana kRta jaMgalamAM maMgala' (1958) emanA anuvAdagraMtha che. desAI maganabhAI lAlabhAI, kelaka (35-1916): navala kathAkAra. janma pAraDI tAlukAnA sonavADAmAM. vatana TukavADA. 1933mAM muMbaIthI maeNTrika. kolejane eka varSane abhyAsa. 'mArI' tramAsikanA taMtrI. pacAsathI vadhu le kabhI" navalakathAo ApanAra A lekhakanA nAme bAMkama:' (1965), 'vaizAkhI vAyarA vAyA' (1969), "saMsArayAtrA' (1978), 'premanI pAvaka javAlA' (1970), 'phAgaNa Aye:' (1973), kumuda ane kusuma' (1971), dharabhaNI' (1975), 'aMtaranAM aMtara (1976), "sAta peDhInA saMbaMdhI (1976), rAdhikA' (1976), 'gaMgAjamanA' (1978) vagere navalakathA che. 'mI sAMja' ane 'hanImuna' (1968) emanA vartAsaMgraha che. emANa mAMdhyagIta' (1939) Adi cAreka kAvyagraMthe paNa ApyA che. ca.TA. desAI maNidharaprasAda tApIprasAda : 'aMgrejI-gujarAtI zabdakoza' | (anya sAthe)nA kartA. lokajIvananA AraMbhathI nivRtta thayA tyAM sudhI enA taMtrIpada. - A gAMdhIvAdI lekhakanAM caritrapustakamAM 'hiMdanA javAhara (1954) ane "abrAhama liMkana' (1980) ullekhanIya che. 'navajIvana vikAsavArtA' (1969) pustaka paNa emaNa ApyuM che. emanAM anuvAdapustakamAM javAharalAla naherunuM 'jagatanA itihAsanuM rekhAdarzana' (1945), kumArappanuM 'hida-briTananA nANAvyavahAra' (1947), suzIla: navyanuM 'bApuna AgAkhAna mahelamAM ekavIsa divasa' (1950), biralAnuM 'mahAtmAjInI chAyAmAM' (1959), balavaMtasiMha bApunI chAyAmAM' (1958), rAjage palAcArIjInuM 'rAmacaritra' (1962), 'pyArelAlanAM 'bhavi samAjaracanAnI dizAmAM' (1963) ane 'mahAtmA gAMdhI pUrNAha'- bhA. 1-4 (1964) vagere mukhya che. e.To. desAI maNibhAI haribhAI, 'mAga,' 'mastamaga' (18 11-1897,-): kavi, caritralekhaka, vAna degAma (cIkhalI). mAlarAvALA khyAta sAdhu mAdhavadAsajInA saMparka pachI yogavidyAnA sAdhaka. 1947mAM rA: kujha (pUrva)mAM gAmanI rathApana:. 'yoga' sAmayikanuM saMpAdana. yAga pracArArthe 1973 mAM AMtararASTrIya borDanI racanA karI. emaNe narasiMharAvanI kAvyazailIno prabhAva jhIlata: kAvyasaMgrahA. prabhubhakita' (1917), 'hadayapuSpAMjali' (1913), raSTrIya gIta' (1918), 'saMgIta-dhvani : prathamavani' (1919) nama 18 caritra kavi TAgora (1919) uparAMta 'umi' (1925) ana praNayasI' (1927) javAM pustako ApyAM che. desAI maNibhAI khaMDubhAI : paMdara paMkitaomAM rAmAyaNanuM kathAnaka nirUpatI dAdaracanA "anukramaNi rAmAyaNa' (1915)nA kartA. ka.. desAI maNibhAI nAraNajI : navalakathA manu ane mAnA kartA. desAI maNibhAI nI chAbhAI : padyakRti 'anubhavavANI ane tI' -nA kartA. desAI maNilAla icchArAma, 'namakasara(26-6 1880, 11 6-1942) : patrakAra, anuvAdaka. janma suratamAM. prAthamikamAdhyamika zikSaNa surata ane muMbaImAM. 1899mAM maeNTrika. 1905 mAM eNliphansTana kolejamAMthI itihAsa-arthazAstra viSa sAthe bI.e. 1908 thI gujarAtI' sAptAhikanA taMtrIvibhAgamAM. 1912 mAM 'gujarAtI'nA taMtrIpade rahelA emanA pitA irachArAma sUryarAma desAInuM avasAna thatAM 'gujarAtI'nA taMtrI. 1929mAM te patra baMdha paDatAM 1930thI "vIsamI sadInA taMtrI. pakSaghAtathI muMbaImAM avasAna. 'kanphayusanI zikhAmaNa', 'cuMbana mImAMsA' vagere pustakA emanA nAme che. uparAMta 'agnipurANa, 'mahAbhArata'- bhA. 3, "eNrebiyana nAITsa vagere anuvAdagraMthA paNa emaNe ApyA che. bA.ma. desAI maNilAla bhagavAnajI (19-7-1939, 4-5-1966) : kavi. janma geragAma (ji. valasADa)mAM. gujarAtI ane saMskRta viSayo sAthe muMbaIthI bI.e. tyAMthI ja ema.e. tyArapachI ghATakopara, muMbaInI jhunajhunavAlA kolejamAM gujarAtInA adhyApaka, A kavinA jayaMta pArekha saMpAdita maraNottara kAvyasaMgraha 'rAnerI' (1968) che. emAM gIta, chAMdasa, achAMdasa, gadyakAvya desAI maNibhAI prAgajI : vAtAM muMbaImAM traNa tArI yAne khATA sudhArA- kharuM avalokana' tathA khAdInI prasAdI ane bIjI keTalIka manoraMjaka vArtAo' (1924)nA kartA. desAI maNibhAI bhagavAnajI (14-3-1905, 30-12-1987): caritrakAra, anuvAdaka. vatana pIpalagabhANa. gUjarAta vidyApIThanA nAtaka. e ja saMsthAmAM keTalAka samaya itihAsanuM adhyApana. 1934 mAM 'navajIvanamAM praveza. 1966 mAM tyAMthI nivRtta. 25da: gujarAtI sAhityakoza-2 Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ desAI mahAdevabhAI haribhAI-desAI mInu barajorajI ane gajhala svarUpanI racanAo che. prakRtinAM vividha tane, vizeSapaNa aMdhakArane viSaya banAvatI A racanAo samakAlIna navI kavitAnAM dIkaThIka lakSaNo dharAve che. bhASAbhivyakitanI tAja5, prayogazIlatA, navyapratIkavidhAna, gItAmAM siddha thA pralaMbalaya ane prAdezika bolInAM tattvone samucita viniyoga javA AgavA kAvyaguNAnA saMdarbhamAM 'rArI'nI kavitA Adhunika tAnI dRSTie noMdhapAtra che. 'anavadha oNva vadha' (1953) jevA emanA aMgrejI graMthAmAM aMgrejI bhASA paranA emanA prabhutvane paricaya maLI rahe che. uparAMta, gAMdhIjInAM pustakonA ane vyAkhyAnanA emaNa karelA ghaNA aMgrejI anuvAdo paNa prakAzita thayelA che. ba.jA. desAI mahAlakSmIbahena : 'rAmajI mahArAja desAI mAlamIbahena - avanavRttAMta' kI.i. (1930)nAM katAM. desAI mahendrakumAra motIlAla, 'kumAra' (24-9-1911, 15-4-1989): kavi, caritrakAra. ma. sa. yunivariTImAM gujarAtI vibhAgamAM vyAkhyAtA. pachI nivRtta. thiyosaoNphikala sosAyaTI, premAnaMda sAhityasabhA sAthe saMlagna. emaNa saraLa zailImAM AphrikAnA saMgharSabharyA itihAsanuM bayAna ApatI pustikA "AphrikAmAM aMdhAruM nathI' (1961) tathA zreyasAdhaka varganA AcArya tarIkenuM caritra nirUpanI puritakA 'zrImanRsiMhAcAryajI' uparAMta kAvyasaMgraha 'kumAranAM kAvyA' ('1940) paNa Apyo che. kI.. desAI maMjulAla sAkaralAla: mauryayugIne navalakathA "bhagavA cAkaLa' (1946), hastameLApa" tathA "saMdeza DirekaTarI' ane rAmarAya munazIkRta 'grAmijhamanA anuvAdanA kartA. desAI mANekalAla chaganalAla : vArtA 'cakizArI' - bhA. 1 (1981)nA kartA. desAI mahAdeva haribhAI, 'trilocana' (1-1-1892, 15-8-1942) : caritralekhaka, DAyarIlekhaka, anuvAdaka. janma sarasa (ji. surata)mAM. prAthamika zikSaNa judAM judAM gAmomAM. mAdhyamika zikSaNa suratamAM ne uccazikSaNa muMbaInI eNliphansTana kolejamAM. bI.e. elaela.bI. thaI amadAvAdamAM vakIlAtanA AraMbha karelo paNa saphaLa na thatAM sarakArI khAtAmAM joDAyelA. tyArabAda gAMdhIjIthI prabhAvita thaIne 1917 thI temanA aMtevAsI. sAhitya akAdamIno 1955no puraskAra. kArAvAsamAM hRdaya baMdha paDavAthI pUnA khAte avasAna. aMtyaja sAdhunaMda' (1925), 'vIra vallabhabhAI' (1928), saMta phrAMsisa' (1924) ane 'be khudAI khidamatagAra' (1936) emanA caritragraMtho che. maulAnA abdulakalAma AjhAda' (caMdrazaMkara zukala sAthe, 1946) paNa emane caritragraMtha che. svarAja AMdolana nimitte emaNe lakhelA graMtho paikI "eka dharmayuddha' (1923)mAM amadAvAdanI milamajUronI laDatano itihAsa AlekhAyelo che; bAraDolI satyAgrahane itihAsa' (1928) ane 'gokhalenAM vyAkhyAna' (1916) paNa hakIkatAne bhAvavAhI rIte rajU karatA ' hAI dhyAnArha che. bAramI gujarAtI sAhitya pariSadamAM patrakAratva vibhAganA pramukhapadethI ApeluM vyAkhyAna 'vRttavivecana ane vRttavivecakA' (1936) emanI svAdhyAyaniSThAnA udAharaNarUpa che. 'tAraNyamAM pravezatI kanyAne patro' (narahari parIkha sAthe, 1937) tathA 'khetInI jamIna' (mArtanDa paMDayA sAthe, 1942) emanA e viSayanA prakIrNa graMtho che. A uparAMta teo vizeSa jANItA che emanA DAyarIlekhanane kAraNa. 1948mAM 'mahAdevabhAInI DAyarI'- bhA. 1 prakAzita thayA pachI kramaza: 1980mAM bhA. 17 prakAzita thayela che. khAsa karIne gAMdhIjInI dinacaryA-jIvanacaryAne AlekhatI A DAyarI mahAdevabhAInI sUkSma nirIkSaNazakita ane bhAvavAhI rasaLatI zailInI abhivyakitazakitanuM udAharaNa che. 'citrAMgadA' (1915), prAcIna sAhitya' (narahari parIkha sAthe, 1922), 'traNa vArtAo(1923) ane 'virAjavahu' (1924) emanA anuvAdo che. 'mArI jIvanakathA' (1936) javAharalAla naherunI AtmakathAne anuvAda che. mULa bhAva kayAMya khaMDita na thAya enI pUrI kALajI rAkhIne rasaLatI zailImAM teoe karelA A anuvAdo lokapriya nIvaDelA che. 'gAMdhIjI Ina inDiyana vilejIsa' (1927), 'vItha gAMdhIjI Ina silona' (1928), dha sTorI oNva bAraDolI' (1921), desAI mAdhava rasendrarAya (16-2-1946) : bALasAhityakAra. janma muMbaImAM. bI.I.ema.esa., ema.bI.e. jhenitha karyuTarsa, aMdherImAM janarala maeNnejara. 'vicitra sAhasa' (1963), romAMcaka sAha' (1972), 'anA"| sAhasa' (1980) vagere emanAM bALasAhityanAM pustakA che. desAI mAlatI aMbelAla (19-1-1938) : navalakathAlekhaka. janma surata jillAnA erUmAM. ArTa DiplomA. cI. na. vidyAvihAra, amadAvAdamAM citrazikSikA. 'mAdhavImaMDapa' (1976), 'Abha DhaLe te dina' (1978), ke bhaviSyati' (1981) ane 'baraphanA dava' (1982) emanI navalakathAo che. pIgaLatA paDachAyA' (1973) emanI laghunavala che. lIcI' emano vArtAsaMgraha che. desAI mInu barajorajI, dhanadhanadhArI', 'pArSi', 'bAbaro bhUta, 'mI.de.', 'zazAMka', 'sAhityarasika' (1-7-1916, 25-5-1975) : kavi, nATakakAra, caritrakAra, saMpAdaka. janma navasArImAM. kArakirdInA prAraMbha muMbaI vartamAnamAM juniyara riporTara tarIke. 1948 mAM gujarAtI sAhityakoza - 2 :257 For Personal & Private Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ desAI mULacaMda je.-desAI mehanalAla dalIcaMda desAI morArajI raNachoDajI (29-2-1896): AtmakathAlekhaka, nibaMdhalekhaka. janma bhadelI (valasADa)mAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa anukrame sAvarakuMDalA ane AvAMbAI hAIskUla, valasADamAM. 1912 mAM maeNTrika. 1917 mAM vilsana koleja, muMbaIthI, bI.e. e ja kaoNlejamAM dakSiNA-phelo. 1917mAM yu.TI.sI.nI eka varSanI tAlIma pachI 1918-1930 daramiyAna nAyaba kalekaTara, prAMta ophisara ane maeNjisTreTa tarIke gujarAta-mahArASTramAM sanaMdI sevA. okaTobara 1930nI AjhAdInI laData aMge dharapakaDa ane jelavAsa. e daramiyAna gAMdhI-saMparka. 1936 mAM dhArAsabhya ane maMtrImaMDaLanA sabhya. 1950mAM gUjarAta vidyApIThanA kulanAyaka, 1973thI kulapati. 1956mAM kendra sarakAranA vepAraudyoga tathA nANAkhAtAnA pradhAna. 1977mAM vaDApradhAna. hAla nivRtta. emaNa "mAruM jIvanavRttAnta'- bhA. 1-3 (1972-1981)nAme AtmakathA uparAMta kudaratI upacAra' (1978), gItA : eka anuzIlana' (1975), 'kRSNa jIvanasAra' (1980), 'aMtAnI jIvanadRSTi'- bhA. 1-3 (1982-1984) vagere pustako ApyAM che. e patranA madadanIza taMtrI. "sAMja vartamAnanA vApika aMkonA saMpAdaka. 1950thI 'muMbaI samAcAra'nA pArasI vibhAganA saMpAdaka. 1961 thI enA taMtrI. pazcima jarmanI, siMgApura, moriziyAne pravAsa. gujarAtI sAhityaparaMparAne samajapUrvaka apanAvI zuddha gujarAtImAM sarjanAtmaka unmepa batAvanAra A lekhake zAMta, hAsya, vIra, zRMgAra vagere cha rasane anulakSIne arpaNakRti sahita ATha kAvyakRtiono ladhusaMgraha 'paDathAra' (1943) Apyo che. 'bApu' (1948) rASTrapitAnI karuNa kAvyaprazasti che. "nimiSa" (1949) UrmigIto ane mukatakone saMgraha che." "aNasAra" (1961) "nimipInI saMvardhita AvRtti che. 'gulajhAre zAyarI (1964)mAM cUMTelI gajhale che. "prIta' (1968) UrmikAvyone saMgraha che. 'vidyArthI nATikAo' (1967) uparAMta emaNe 'merArajI desAI' (1954), vAlvara pharAmarojha ho. eDanavAlA' (1958), saMta dasturajI kukAdArU (1958), jamazedajI jIjIbhAI (1959) jevAM caritro tema ja 'jarmanI AvuM che' (1966) ane 'moriziyasa' (1968) jevAM pravAsavarNane ApyAM che. dhanyabhUmi gujarAta' (1965)mAM gujarAtadarzana che. 'manISA' (1951) ane 'zreSTha nibaMdhikAo' (1957) pro. ramaNalAla zAha sAthenAM saMpAdana che; to 'suvarNareNu' (1953) khAMDekaranI navalakathAne anuvAda che. "ratnakaMkaNa' (1954) ane 'kanakarekhA' (1970) anukrame ravIndranAthanAM ane zaradabAbunAM vicAraratnanAM saMpAdano che. bhUsu. desAI mULacaMda je.: padyakRti "sarAvIne sanepAta ane vAMDhAne vilApa' (1911)nA kartA. 2.ra.da. desAI mRNAlinI prabhAkara (7-10-1927): navalakathAkAra, nibaMdhalekhaka. 1953mAM nAgapurathI bI.e. 1955mAM muMbaInI esa. ena.DI.TI. yunivarsiTImAMthI ema.e. 1950thI 1953 sudhI morArajI desAInA saciva. 1955thI 1958 sudhI AkAzavANInA muMbaI kendramAM. 1975thI 1983 sudhI dilhImAM philma sensara borDamAM tema ja 1972 thI 1980 sudhI dilhI dUradarzana vibhAgamAM emaNe sevAo ApelI. marAThI ane hindImAM paNa emanAM pustako prakAzita thayAM che. 'nizigaMdha' (1970), putra mAnavIno' (1977) ne 'pUrNAhuti' (1979) emanI navalakathAo che. te paikInI putra mAnavIno gAMdhIjInA caritrane kendramAM rAkhIne lakhAyelI navalakathA che. "pragatine paMthe' (1977) ane jJAnadeva' (1983) emanA caritragraMtha che. ba.jA. desAI motIlAla choTAlAla: 'phrAnsisa bekananuM jIvanacaritra' (1899)nA kartA. 22.da. desAI mohanalAla dalIcaMda, 'eka grejyueTa', 'vIrabhakita' (6-4-1885, 2-12-1945) : sAhityasaMzodhaka. janma guNasara (ji. rAjakoTa)mAM. bI.e., elaela.bI. thaI muMbaI hAIkorTamAM vakIlAta. aneka jaina saMsthAo sAthe saMlagna. jenayuga" (1925-1931) tathA 'jaina zvetAmbara konpharansa harelDa' (1912-1917)nA taMtrI. rAjakoTamAM avasAna. prAcIna-madhyakAlIna jaina sAhityanuM saMzodhana-adhyayana emanuM mukhya kSetra che. emanA graMthomAM rahelI sAhitya-itihAsanI pracura sAmagrImAM zAstrIya vyavasthA, cokasAIne vaijJAnika dRSTi che. emanA be AkaragraMtha che: 'jaina gUrjara kavio'-bhA. 1 (1926), bhA.2 (1931), bhA. 3-kha. 1 tathA 2 (1944) ane 'jenasAhityane saMkSipta itihAsa' (1933). prathama graMtha eka saMkalita varNanAtmaka hastapratasUci tarIke Azare cAra hajAra pAnAMnI jene gUrjara kavio'nI zreNIrUpe ghaNAM pariziSTothI yukata che; to bIjA graMtha saMkSipta tarIke oLakhAvAyelo paNa hajAreka pAnAM dharAvatA jene sAhityano itihAsa che, je mahAvIra svAmInA samayathI saM. 1960 sudhInA saMskRta, prAkRta, apabhraMza, gujarAtI sAhityanuM kAlakramabaddha digdarzana karAve che. | 'jene aitihAsika rAsamALA'- bhA. 1 (1969), 'kavivara nayasuMdarakRta giranAra tIrthoddhAra rAsa ane tIrthamAlA' (1920), 'vinayavikRta nayakaNikA' (gujarAtImAM, phattehacaMda bAlana sAthe, 1910; aMgrejImAM, 1915), 'jainAcArya AtmAnaMda janmazatAbdi smAraka graMtha' (1936) ane 'jena kAvyapraveza (1912) emanAM saMpAdana che. "zrImad yazovijayajI (aMgrejImAM), 'sAmAyika sUtra' (1911), 'jina devadarzana' (1910) ane 'svAmI vivekAnaMdanA patro(1968) emanAM anya prakIrNa pustako che. ja.ko. 258: gujarAtI sAhityakeza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ desAI mohanalAla maganalAla-desAI ramaNalAla vasaMtalAla desAI mehanalAla maganalAla: navalakathA "auraMgajhebanA udaya' (1909) tathA 'padminI(1910)nA kartA. desAI yazavaMta:karuNa atizayokitaothI yukata navalakathA "AMsunuM jIvana' (1935)nA kartA. ni.vo. desAI ratanazA pharadUna', 'dilakhuza': navalakthA pApanA pazcAttApa' (1919)nA kartA. aMTo. desAI ratilAla dIpacaMda (12-9-1907) : vArtAkAra. janma kherALImAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa. zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI, amadAvAda sAthe saMlagna. jaina dharmanI sAMpradAyika samajane kendramAM rAkhI lakhAyelI vArtAone saMgraha 'abhiSeka' (1953) tathA 'padmaparAga' (1974) uparAMta 'maMgaLamUrti' pustaka paNa emanA nAme che. desAI ratubhAI nAnubhAI (21-11-1908): kavi. janma valasADa jillAnA navasArImAM. gUjarAta vidyApITha saMcAlita rASTrIya zALAmAM abhyAsa. pahelAM zikSaka ane khAdI-patrikAnA saMpAdaka, pachI 1938 mAM prinTiMga presano vyavasAya. 1946 thI pepara prinTiMga mazInarInI AyAtane dhaMdho. emanAM prakAzamAM jananI' (1940) ane "sAsumAnI jhAlarI' (1981) jevI zokaprazastio; "kalpanA' (1963), 'kArAvAsanAM kAvyo' (1975), 'kaTokaTInA kAvyodgAra' (1978) jevA kAvyasaMgraho; ravIndranAthanI chAyA jhIlatA adhyAtmaciMtananA gadyakhaMDone saMcaya 'yAtrApathano AlApa' (1986) uparAMta 'indu ane rajanI' (1941) jevI bhagnapremanI kathA tema ja keTalAMka saMpAdano che. bhA.jA. desAI ramaNalAla e. : 'ajADa aMtyAkSarI sAthe zabdakoza' : 1 (1945)nA kartA. vaDodarAmAM avasAna. emaNe lekhanapravRttine prAraMbha 1915mAM suratamAM bharAyelI sAhitya pariSada vakhate bhajavavA mATe lakhelA 'saMyukatA' nATakathI karyo, je pachI pustakarUpe 1923mAM pragaTa thayuM. pachI vaDodarAmAM sAhitya pariSada bharAI tyAre sayAjIrAve ApelA dAnanI yojanA anvaye emaNe 'mahArANA pratApa' (1919) ane nAnA phaDanavIsa" (1922) e caritro, 'pAvAgaDha' (1920) pravAsagraMtha ane saMskRtinI utpatti' (1928) anuvAdagraMtha prasiddha karyA. paraMtu emane lekhaka tarIke khyAti to apAvI, 1924-25 daramiyAna 'navagujarAta' sAmayika mATe emaNe lakhelI ane pachIthI 1938 -mAM pragaTa thayelI 'Thaga' navalakathAe. pAzcAtya navalakathAkAro ke temanI navalakathAo karatAM gujarAtI. navalakathAkAro ane sarjako tathA gAMdhIjInI bhAvanA ane sAmyavAdI vicAronI asara emaNe jhIlI. tatkAlIna gAMdhIyugIna sAmAjika ne rAjakIya prazno, zikSita sukhI madhyamAvargIya jIvanamAMthI AvatAM AdaparAyaNa ane Adarzane khAtara dunyavI sukhone tyAga karavAnI tamannAvALAM yuvAna-yuvatI-pAtro, e pAtro vacce baMdhAtA praNayatrikoNa ane tajajanya ghaNA, ekAda khalapAtra, kAvyanyAya mujaba Avato bhAvanApaSaka aMta, kathAnAM eka-be pAtrone rahasyamaya bhUtakALa, kathAnI vaccevacce AvatI sAmAnya laukika anubhavo vizenI ciMtanakaNikAo, saraLa lokabhAgya bhASA ityAdi tattvovALuM navalakathAnuM eka evuM rUpa emaNe nipajAvyuM ke A navalakathAoe 1930-40nAM varSo daramiyAna gujarAtanA bahoLA vAcakavargamAM emane lokapriya navalakathAkAra banAvI dIdhA. graMtharUpe pragaTa thayelI emanI pahelI sAmAjika navalakathA 'jayaMta' (1925)mAM racanArItine je DhAMce baMdhAyA te ja sAmAnya parivartana sivAya emanI pachInI moTA bhAganI navalakathAomAM paNa jovA maLe che. prAraMbhathI ja emanI navalakathAomAM gAMdhIvicAro pratyenA pakSapAta dekhAya che. "zirISa' (1927) ane 'hadayavibhUti' (1940)mAM gunegAra gaNAtI komanI sevAno prazna ke pUrNimA (1932)mAMne vezyAjIvanane prazna gAMdhIyugIna pati dvAranI bhAvanAmAMthI Ave che. 'hRdayanAtha' (1932)mAM vyAyAma ane akhADApravRttinA vikAsano prazna che. paraMtu gAMdhIyugIna Adarza ane janajIvanane vyApakarUpe mUrta karatI ane sAhityika dRSTie paNa vizeSa saMtarpaka navalakathA 'divyacakSu' (1932) che. asapRzyatA, rasvadezI-AMdolana, strIsvAtaMtrya, sabhAsaraghasa, polIsanA atyAcAra, aMgrejarAjyanA amaladAronI sIdhI ke ADakatarI johukamI, rUDhicusta ane aMgrejaparasta sukhI varganI gAMdhIjInI pravRttio prati azraddhA vagere samakAlIna vicAro-bhAvanAone A kRtimAM lekhake jhIlyAM che ane aMte hiMsA para ahiMsAno vijaya batAvyo che. evI ja bIjI dhyAnapAtra sAmAjika navalakathA 'grAmalakSmI'-bhA. 1, 2, 3, 4 (1933, 1934, 1935, 1937)mAM aspRzyatA, vidhavAvivAha, grAmasaphAI, hiMdumuslImaaikaya ityAdi grAmonnatinA praznone vaNI lIdhA che. 'kokilA' desAI ramaNalAla vasaMtalAla (12-5-1892, 20-9-1954): navalakathAkAra, vArtAkAra, nATyakAra, kavi. janma zinora (ji. vaDodarA)mAM. vatana kAlola (ji. paMcamahAla). prAthamika zikSaNa zinoramAM. mAdhyamika ane kolejanuM zikSaNa vaDodarAmAM. aMgrejI mukhya viSaya sAthe 1914 mAM bI.e. ane 1916 mAM ema.e. 1948mAM nivRtta thayA tyAM sudhI vaDodarA rAjyanI nokarI. gAMdhIjInA vicArothI prabhAvita kharA, paNa svAtaMbha-AMdolanamAM sIdhI rIte kayAreya saMkaLAyelA nahIM. 1952 mAM vizvazAMti pariSadamAM akhila bhArata zAMti pariSadanA pratinidhi tarIke viyenAnI mulAkAta. tyAMthI raziyAne pravAsa. 1932 mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. 1941 nI gujarAtI sAhitya pariSadamAM sAhityavibhAganA pramukha. hRdaya baMdha paDavAthI gujarAtI sAhityakoza- 2 :259 For Personal & Private Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ desAI ramaNika zrIpatarAya desAI ramAbahena manubhAI (1927)mAM masjIvanano prazna che kharo, paNa tyapremanA mahimA vRtinA kendramAM che. 'snehasa'(1931), mAnara prakAzita 'trizaMku'(1955) tathA 'AMkha ane aMjana'(1960) emanI anya sAmAjika navalakathAo che. gAMdhIvicAranI sAthe sAmyavAdI vicAra dharAvatAM pAtronuM Alekhana emanI navalakathAomAM prAraMthI dekhAya che, paraMtu gAMdhIyugIna mUlyo no emano anuga kRtine ane vihI bane che. vacce thoDAMka varSa daramiyAna emanI dRSTimAM parivartana anubhavAya che. "zobhanA'(1939)mAM parAzaranA pAtrane kendramAM lAvI pahelI vakhata sAmyavAdI vicAro tarapha teo taTastha bhAvathI jue che. 'chAyAnaTa'(1941)mAM vAstavavAdI abhigama che emanI navalakathAonA pracalita DhAMcAthI keTaleka aMze judI paDatI A navalakathAmAM AdarzaghelA gautama kRtine aMte Adarza mUkI mUlyahAsavALA jagatanI vAstavikatAne svIkArI le che. 'jhaMjhAvAta' -bhA. 12544, 1949)mAM myavAdI vicAro pratyenI sahAnubhUti vizeSa pragaTa thAya che. prA'(55)mAM Iro. 2005 nA samayanA vizvanI kalpanA karI zasradoDa ane yuddha e ja mAnavajAtanI niyati che evA nirAzAvAdI sUra vyakata karyo che. paraMtu A vAstavavAdI ne nirAzAvAdI dRSTi phI bhAvanAvAda tarapha vaLe che te 'sauMdaryayAta'(1951)mAM gAMdhIjInI TrasTIzIpanI bhAvanAnA ane 'snehasRSTi'(1953)mAM gAMdhIraMgyA sAmyavAdanA puraskAra parathI vyakata thAya che. chellI kRtimAM ta gAMdhIvicAra ane zAmyavAdI vicAranA samanvayanuM valaNa rahyuM che, nainiAsika pIrANika vanuM varSa AyelI emanI ATha navalakathAomAMthI ghaNImAM gAMdhIyugIna bhAvanAo aitihAsika vAtAvaraNamAM pravezI che, to kaLAMka iniMga karatAM anya lokaraMjaka tattvo baLavAna banyAM che. 1857nA svAtaMtryasaMgrAmane viSaya tarIke laI racAyelI, kaLAkIya dRSTie dhyAnapAtra 'bhArelo agni' navalakathAmAM rUdradattanA kAlpanika pAtra dvArA gAMdhIkathita ahiMnI bhAvanA vaNI lIdhI che. 'yitija' bhA. 1,2 (1938, 1941)mAM guptasAmrAjaya pUrvenA alpa-aitihAsika sAmagrIvALA nAga jAtinA sAmrAjyane viSaya tarIke lIdhuM che eTaluM ja, anyathA gAMdhIvAdI bhAvanAo kRtimAM pravezIne aitihAsikatAne jokhamAve che. pahADanAM pRSTho'- bhA. 1, 2 (1943, 1949), 'kAlabhoja'(15) tathA 'saurSatarpaNa'(1951) e madhyakAlIna rAjyUta itihAsanA samayanI kRtiomAM aitihAsika vAtAvaraNa pramANamAM vizeSa jovAnuM che. 'bAlAjeMgaNa'(1952) mauna jIvana ane vyakitatvane kendramAM rAkhI racAyelI caritranavalakathA che. 'zacI pauvAmI' (1954) vIratA, prema ane camatkAranA rasAyaNamAMthI banelI paurANika varavALI navakathA che. 'ThA'(1938) navalakathA aitihAsika karatAM bhedabharama ane praNayanAM cokaka tattvavALI vizeSa che. 'baMsarI'(1933) jAsUsI navalakathA che. 'zakA'(1932), 'paM'(1935), 'rasa '(1942), 'kAMcana ane geru'(1949), 'dIvaDI'(1951), 'bALacakra' (5952), 'satI ane svarga '(1953), 'dhabakatAM haiyAM'(1954) 260: gujarAtI sAhityakoza - 2 ane 'hIrAnI gama'(1958) e vArtAsaMgrahomAMnI dADhano jeTalI vArtAomAM dAMpatyajIvananI prasannatA ne vedanA, premanI bhagnatA, kavi kalAkAranuM mAnasa, sAmyavAdI vicArothI raMgAyelAM pAtrAnI bhAvanAo Adi vividha viSayo ane bhAvonuM nirUpaNa che, chatAM pAMkhA kaLAtattvane lIdhe e dhyAnapAtra ochI bane che. 'saMyukatA', 'zaMkita hRdaya'(1925), 'aMjanI'(1938) tathA 'grAmasevA'(1941) e lekhakanAM dIrghanATako ane 'parI ane rAjakumAra'(1938), 'tapa ane rUpa'(1950), 'puSpAnI sRSTimAM'(1952), 'uzkerAyelA AtmA'(1954), 'kavidarzana' (1957), 'baija bhAva'(15) tathA 'videhI' (1969)mAM saMgRhIta ekAMkIo lekhakano cheka sudhI jaLavAyelo nAkha sUcave che. tAlIma vyavasAyI raMgabhUminAM nATakono prabhAva dAkhavanI aitihAsika, pacaNika ane sAmAjika vastuvALI A nATagharacanAomAM kaLAtattva pAMkhuM che, paNa takhtAlAyakI che. emanA kAvyasaMgraho 'nihArikA'(1935) ane 'zamaNAM' (1959)nI kavitA madhyakAlIna ane arvAcIna gujarAtI kavitAnA sAravI che. 'gaIkAla'(1959) ane 'madhyAhnano mRgajaLa'(156) e emanA 1931 sudhInA jIvanapaTane AlekhatI AtmakathAtmaka kRtio che. 'raziyA ane mAnavazAMti'(1953) pravAsavarNananA graMtha che, topaNa keTalAka AtmakathAtmaka aMzo emAM dAkhala thayA che. 'bA'(1942), 'mAnavaurabha'(1960) ane svAmI vidyAnaMdajI'(1950) emano caritrAtmaka kRtio che. "jIvana ane sAtatya'- bhA. 1, 2,1936, 1938), 'sAhitya ane ciMtana'(152), 'kalAbhAvanA'(1962), 'tAvaDiyA gAmanuM adhika vAna'(1933), 'grAmezananana'(1946), ' baMdhAraNa'(1942), garikonA jIvanano sarvAMgI byAsa karatA graMtha 'apsarA'nA pAMca bhAga (1943, 1946, 1948, 1948, 1949), ma vasanajI vyAkhyAnamALAne upakrame apAyelAM vyAkhyAno 'gujarAtanuM ghaDatara'(1945), 'kiMma ane vicAra'(1946), 'guAba ane kreTa'(1948), 'bhAnI saMskRti'(1954) e emanA sAhityavivecana, abhyAsacitana tathA itihAsanA graMtho che. 'saMskRtinI utpatti' tathA 'mAruM jIvana ane kAryakSetra'(1940) e emanA anuvAdagraMthA che. 4.gA. desAI ramaNika krIpatarAya : guranI kavionI kramAke ane sAlavAra mAhitI ApanuM emanuM saMpAdita pustaka prAcIna kavio ane temanI kRtino'(1949) guvananA hinya itihAsanA abhyAsamAM upayogI che. navA desAI ramAbahena manubhAI (18-11-1930) : caritrakAra. janma dAMDImAM. ema.e., pIeca.DI. gUjarAta vidyApIThamAM rIDara tathA prauDhazikSaNa tAlIma ane saMsodhana kendranA niyAmaka. 'gAvana' nAM sAMpAdaka. 'amArAM moTAM bahena'(1983) caritragraMtha uparAMta 'jAgyA For Personal & Private Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ desAI ramezacaMdra dhIrubhAI desAI lavakumAra mahendrakumAra caM.TI. katAM. tyAMthI savAra' (198), "jIvananI maheka' (1982), "ame (1918) ane 'rasamAlinI' (1934) jevA kAvyagraMtho ApyAM samayAM' (1983) vagere pustako paNa emaNa ApyAM che. che. 'taraMgAvali'nAM sattAvIsa kAvyomAMthI emanAM mAtA, bahena, caM.TI. patnI vize lakhAyelAM covIsa sAdhAraNa prAsaMgika kAvyomAM varNana - desAI ramezacaMdra dhIrUbhAI, sumIrAnaMda', "Ara.DI. (8-12-1919, zakita noMdhapAtra che. "brahmarSinuM manorAjya' (1988) ema -): vArtAkAra, ekAMkIlekhaka. janma gaNadevI (ji. valasADa)mAM. saMpAdita karela vasanta' mAsikano govardhana smAraka aMka che. 1967mAM ema.kaoNma. 1988mAM pIeca.DI. 1959thI 1967 sudhI gujarAta kolejamAM kalArka ane graMthapAla. 1968thI desAI rAmAsare : 'mahAbhArata-nATaka' (1973)nA katAM. vANijyanA vyAkhyAtA. kau.. emaNa bALanATakono saMgraha 'baTAkAno caTAko' (1985) ane desAI lalitA vArtAsaMgraha "nirmaLA ane bIjI vAto' (1930)nAM vArtAsaMgraha 'mRtizeSa' (1986) ApyA che. kartA. ka.cha. desAI lalubhAI gulAbabhAI, 'vAmAkara': pravAsapurataka 'dakSiNa desAI ramezabhAI DAhyAbhAI (1-5-1942) : janma varaNAmAM AphrikA darzana' (1925)nA kartA. (ji. vaDodarA)mAM. mudraNano vyavasAya. bALakone dhyAnamAM rAkhIne lakhAyelI bALavArtAo 'traNa behano' (1963) ane 'phUlabAla' (1963) tema ja saMpAdita desAI lalubhAI chaganalAla (1882, 1971) : janmasthaLa graMtho 'satyAgrahI bApu' (1963), 'prArthanA bhajana' (1965) kapaDavaMja. prAthamika zikSaNa kapaDavaMja tema ja oDamAM lIdhA bAda ane guNasAgara gAMdhIbApu' (1968) emanI pAsethI maLyAM che. oDamAM vepAra-dhaMdhe. kau.. padyakRtio "vaiSNavonA nityaniyamanA pATha tathA dhoLa' (1915), 'gokulezajInAM dhoLa' (1926) tema ja anya kRtio desAI seindra: pAMca ekAMkIonA saMgraha 'durgAbAI' (1964)nA '84 vaiSNavanI vArtA', brabhAvyAdarzana', 'kanyAzikSaNa ane caMpAraNyadarzana' vagere emanI pAsethI maLI che. kau.bra. kau.bra. desAI rAmaprasAda kAzIprasAda (1879,-): janmasthaLa kAlela desAI lallubhAI nAraNajI : kavi. sArI padyaracanAvALAM be nATako (ji. paMcamahAla). prAthamika-mAdhyamika zikSaNa vaso, bhAdarANa, kAlola ane vaDodarAmAM. vaDodarAthI bI.e. tathA esa.TI.sI.DI. 'yogendra (1902) ane 'rAmaviyoga' (1986) emanA nAme che. "rAmaviyoga'nA arpaNarUpe mukAyeluM 117 zlokonuM "mAtRzataka' pAdarAmAM zikSaka. emanI pAsethI caritrakRti "svAmI vivekAnaMda jIvanacaritra' gaNanApAtra kRti che. emaNe arvAcIna zailInI saMskRtarUpanI (1917) tema ja anya kRtio dharmanAM mULata' (1918), ziSTatA siddha karI che. A uparAMta emaNe saMskRta kavi bhAsanA vividha dharmonuM rekhAdarzana' (1919), 'hRSikezacaMdra' : 1, 2, 3, 4 madhyamavyAyoga'ne 'guma pADava' (1912) nAme anuvAda paNa Apyo che. (1922, 1924, 1925, 1927), 'jagatano saMkSipta itihAsa" kau.bra. (1930) uparAMta aMgrejI graMtha 'lAIpha oNva svAmI vivekAnaMda (1910) ane jene oNna gesmiA DejharTa vileja' desAI lallubhAI bhImabhAI: navalakathAo 'devI kheDaga thAne (1915) maLyA che. citoDanI punaHprApti' (1914), 'rAjayogI yAne paramAra dhArAka.bra. varSAdeva"-bhA. 1-2 (bI.A. 1915) tathA 'balahaMThabaMkA devaDA desAI rAmamehanarAya (urphe bindubhAI) jazavaMtarAya, 'sumanta ' (1928)nA kartA. (25-9-1873, 11-8-1950): kavi, navalakathAkAra. janma ka.. amadAvAdamAM. maeNTrika sudhIne abhyAsa. ucca keLavaNI lIdhI desAI lavakumAra mahendrakumAra (15-2-1940) : nATayakAra, anunahotI paNa hAIkorTa plIDaranI parIkSA mATe kAyadAno abhyAsa. vAdaka. janma vaDodarAmAM. 1915mAM esa.esa.sI. 1959mAM 1892 mAM baMdhusamAjanI sthApanA. 1904 mAM sarakArI nyAya- gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1961 mAM e ja viSayomAM khAtAmAM. 1909-1911 daramiyAna gujarAtI paMcanA sahataMtrI. ema.e. 1969mAM pIeca.DI. 1962-63mAM godharAmAM TayuTara. 'suMdarI subodha' mAsikanA vIseka varSa taMtrI. hAlolamAM avasAna. 1960-70 daramiyAna khaMbhAta ane pAdarAmAM vyAkhyAtA. 1977 emaNe "satI gaurava' (1894), 'bAbara' (1895), 'khaMbhAtane -thI ma. sa. yunivarsiTI, vaDodarAmAM gujarAtInA adhyApaka. khUnI' (1899), "ginI' (1904) ane 'bAlA(1912) 'pIMchI kenavAsa ane mANasa' (1982) e emanuM nATaka che. jevI navalakathAo; traNa ratno' (1897) ane 'rasIlI vArtAo sAdhusaMtA' (1971) tathA dharmakathAo' (1973) e emanA - bhA. 1,2 (1904, 1921) jevA vArtAsaMgraho tathA 'taraMgAvali' hatri. gujarAtI sAhityakoza-2 :261 For Personal & Private Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ desAI lAlabhAI kahAnabhAI desAI zaMbhuprasAda haraprasAda emanAM maulika pustako che. 'sundaravana' (1969) ane 'dIpamALA' (1979) e vizvasAhitya ane jagatanA itihAsamAMthI saMcita karelA uttama vicAro ane preraka prasaMgenAM saMklana che. premapaMtha'1-10 e gAMdhIjIvanaviSayaka pustikAkoNI che. A bApayogI saMkalanamAM gAMdhIjInA mULa graMthenI bhASA lagabhaga jaLavAyelI che. 'taMtrakathA' (1938) "paMcataMtrane saMkSepa che. te 'nivedana' 'TribyuTa'nuM emaNe kareluM gujarAtI bhASAMtara che. A sivAya gAMdhIjInA aneka patro, 'dakSiNa AphrikAnA satyAgrahano itihAsa' tema ja 'mahAdevabhAInI DAyarI'-1 nAM aMgrejI bhASAMtara paNa emaNe karyA che. ka... desAI vighu tarAva yazavaMtaprasAda : umila zailIe lakhAyelI vaDIla svajana viThThalarAya mahIpatarAya mahetAnAM saMsmaraNA ApatI pustikA tarpaNa' (1944) tathA nATayakRti 'zAnaprabhAva' (1952) -nA kartA. kau.. desAI lAlabhAI kahAnabhAI : navalakathA 'jIvanasuvAsa' (1952) -nA kartA. kau.. desAI lAlabhAI raNachoDajI : padyakRtio 'ugragItA', 'gapALagItA', 'prahalAdanuM caritra' tathA 'yogavasiSTha ane "AtmajJAna padasaMgrahanA kartA. ka.bra. desAI vanamALA mahendra (20-9-1922): caritrakAra, janmasthaLa amadAvAda, gAMdhIjInA sAthI narahari parIkhanAM putrI. prAthamika zikSaNa koI zALAmAM nahi. 1935mAM gUjarAta vidyApIThamAM 8mA dhoraNamAM sIdhe praveza. 1938 mAM vinIta. vinIta thayA pachI daherAdUnanA kanyA gurukuLamAM dAkhala thayAM, paNa tyAM na phAvatAM pAchAM pharyA. AzramamAM ja gujarAtI-urdUne abhyAsa. 'amArAM bA' (1941) ane 'naraharibhAI' (1977) jevAM saMniSTha jIvanacaritra ApavA uparAMta emaNe 'rAjendrabAbunI AtmakathA'ne saMkSepa (1962) paNa Apyo che. emanA nAma para 'bALaucheranI bALapothI' (1977) ane gAMdhIjInA AzramA (1979) jevI paricayapustikAo paNa che. caM.To. desAI vasaMta ela. : jalArAmanA caritrane padyamAM rajU karatI kuti 'lAkhyAna' (1961)ne kartA. ka.bra. desAI vasaMtarAya harazaya : kathAtmaka gadyakRti vilayAne pyAranI pUtaLI' (1930)nA kartA. ka.bra. desAI vaMdanA yadunaMdana/mahetA vaMdanA narendra (1-2-1938): 1963mAM gujarAtI ane saMskRta viSomAM ema.e. 1964mAM bI.eNDa. 1961mAM zeTha ema. e. hAIskUla, muMbaImAM zikSikA. pachI tyAM ja suparavAIjhara. kavi narmadanA vyakitatvane tema ja temanA vADmayane alapajhala5 paricaya karAvatI pustikA 'arvAcIne agraNI narmada' emanI pAsethI maLI che. kau.bra. desAI vAlajI gevidajI (4-10-1882, 22-12-1982): gadyalekhaka, saMkalanakartA. janma jetapura (saurASTra)mAM. prAthamikamAdhyamika zikSaNa jetapura, rAjakoTa ane vAMkAneramAM. 1913mAM eNlphinsTana kaoNleja, muMbaIthI bI.e. gAMdhIzAsanane dRDhamUla kare tevuM upayogI sAhitya ApanAra, gAMdhIjInA sAthIdAra. gUjarAta vidyApIThanA adhyApaka. vizALa vAcana ne lokasaMgrahanI dRSTie sAdI, saraLa, taLapadI paNa arthavAhaka zailIe sAroddharaNa, cayana ne saMkalana emanA sAhityapradAnanuM mukhya aMga che, 'ArogyamaMjarI', 'Izucarita', 'kathAkusumAMjali', "gorakSA kalpataru', draupadInAM cIra', 'buddha caritrAmRta', 'zrIrAmakathA', 'vizvasaMhitA', 'sajI le zuMgAra' vagere desAI viSNuprasAda yaMbakarAya : kAvyasaMgraha 'rAsataraMga'- bhA. 1 (1934)nA kartA. ni.vA. desAI vRjarAya mukundarAya (29-1-1904, 13-8-'1978) : vivecaka. 1925mAM aMgrejI saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1928mAM aMgrejI-gujarAtI viSamAM ema.e. 1933thI 1965 sudhI ema. TI. bI. kolejamAM aMgrejInuM adhyApana. tyAMthI ja nivRtta. emaNe 'sagALazA AkhyAna' (1934)nuM saMpAdana karyuM che. 'gadyaraMga" (kuMjavihArI mahetA sAthe, 1956) ane 'upAyana' (prakA. viSNuprasAda trivedI SaSTipUrti sanmAna samiti, 1961) emanAM sahasaMpAdana che. e.TA. desAI vrajarAya vasaMtarAya : praNayakathA 'pramadhalA dArAba athavA premaparIkSA' (1896)nA kartA. ni.vA. desAI zaMbhuprasAda haraprasAda, prabhAsa', "Aripha', 'paravaza' (6-8-1908): vArtAkAra, nibaMdhakAra. janma jUnAgaDha jillAnA coravADamAM. 1926 mAM maeNTrika. 1930mAM itihAsa-arthazAstra viSaya sAthe bI.e. 1932 mAM elaela.bI. 1930mAM 'lAkazakita'nA upataMtrI. pachI vakIlAta. emanA sAhityapradAnamAM TUMkIvArtAo, lekha-nibaMdha tema ja itihAsaviSayaka graMthane samAveza thAya che, jemAM 'jagadaMbA ane bIjI vArtAo' (1957), "aMtarakUvo ane bIjI vArtAo (1978), saurASTranA itihAsanI vArtAo'- bhA. 1, 2 (1978, 1979), 'ke. desAI haraprasAdanuM jIvanacaritra' (1973), saurASTrano itihAsa' (1957), 'prabhAsa ane somanAtha' (1965), jUnAgaDha ane giranAra' (1975) vagere pustako ullekhanIya che. hatri. 22: gujarAtI sAhityakoza - 2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www.lainelibrary.org
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ desAI zAMtilAla maganalAla : nibaMdhakAra. vatana navasArI jillAnuM marolI. ema.e., pIeca.DI. gujarAta vidyApIThamAM adhyApaka. majUra mahAjana sAthe paNa saMlagna. e nimitte videzayAtrA. *gAMdhI tattvamImAMsA'(1972) ane 'gAMdhIjI: eka adhyayana emanAM gAMdhIjInAM jIvana ciMtana vizenAM pustaka che. A uparAMta 'samanvadarzana' (1959), 'pAyAnI keLavaNImAM anubaMdhanI kaLA' (1963), 'grAmodyoga vicAradhArA ane arthataMtra' (anya sAthe, 1966), 'rASTrano svAnAsaMgra ma ane gujarAta'(1972) vagere prakIrNa pustako paNa emanI pAsethI maLyAM che. ni.vA. desAI satyabALA vimocanarAva: gadya mukatakasaMgraha 'rajakaNa'nAM kartA. nivA deAI sudhA ramaNalAla (25-4-1927): caritrakhaka, vivecaka, janmasiddhapura (ji. mahesANA)mAM. 1945mAM bI.e. 1948mAM ema.e. 1955mAM lokanATaya bhavAI para saMzodhana karI pIeca.DI. gujarAtanI vividha kolejamAM adhyApaka ane AcArya. pachInI nivRtta. emaNe jIvanAribAtmaka pustaka 'gUrjarIpakA' (anya sAthe, 1968) uparAMta gujarAtanA lokanATya bhavAI paranuM aMgrejI pustaka "bhavAI : a mioivala phorma va eziyana InDiyana DrAmeTika ArTa'(1971) ApyuM che. desAI sudhIrabAbu surendrarAya, 'sudhitA dezApAdhyAya (15-2-1934): kavi, vArtAkAra, saMpAdaka. janma peTalAdamAM. vanana godharA. bI.esasI., elaela.bI. chellAM vIsa varSathI muMbaImAM rInI pekiMga InDasTrIjhanA saMcAlaka. 'kayAreka' mAsikanA taMtrI. 1990ne seviyeTa koDa naoNnuM puraskA kAvyasaMgrahA 'AkAMkSA'(1961), 'lohIne kinAre Ugela vaDa' (1974), 'sUryane taratA mUkuM chuM'(1980) ane 'kAgaLa para tirADo'(1980) emanA nAme che. emAM parAvAstavavAdI sapATIne sparzatAM kalpanA joI zakAya che. Adhunika vino AlekhatAM emanAM kAvyomAM saMgharSa ane vedonuM Alekhana che. emaNe achAMdasa kAvyo uparAMta gIta ane gajhala paNa lakhyAM che. 'gA gADI'(1981) emano bALakAvyono saMgraha che. sAhityadivAkara narasiMharAva' (anya sAthe, 1984) emanuM saMpAdana che. "mahAprabhu valabhAcArya'(1971), 'gAyakoskIna kALo'(1979) vagere emanA anuvAdo che. sa.Da. desAI sumanalAla amRtalAla bALApayogI kRti 'harizcaMdra' (1931)nA koM. ni.vA. desAI sulAcanAbahena ke : upendra bhagavAnanI stuti-prArthanAnA saMgraha 'aMjali'(1956)nAM kartA. vi. desAI zAMtilAla maganalAla - desAI hararAya amulakharAya desAI suzIlA : navalA rAmagaDhanI havelI'(1967) ane kizorabhAgya sarakAkA 'lA'(1964)nAM kAM. nivAra desAI sAbajI cera, zA. ma. desAI' (15-8-1835, 1937): kavi, caritrakAra. navasArInI sara kAvasajI jahAMgIra hAIskUlamAM maeNTrika sudhI abhyAsa. 1898 thI 'vaDodarA vala' nAmanA vaDodarA rAjayanA gavarnamenTa gaeNjheTamAM gujarAtI vibhAganA adhipati. 1989thI 1966 sudhI AnaMdI, 'navaraMga', 'navasArI patrikA'nA adhipati. 1930mAM nivRtta. emaNe paMcANuM jeTalAM pustako ApyAM che, jemAM 'mahArANI vikaToriyAnuM jIvanacaritra'(1902), 'sAkorInA saddguru'- bhA. 1, 2 (1923, 1924), nATaka 'sIhA saMsAra'(1897), kAvyagraMtha 'gaMje zAyarAna'(1901) tema ja bodhapradhAna pustako 'beTI, huM sAsare kema zamAze ?'(1919), 'mhArAM dikarAne !'(1919), 'mA-bApanI sevA'(1920), 'saMsArano sukAnI'(1922), 'vidhavA du:kha nivAraNa'(1925) vagereno samAveza thAya che. A uparAMta 'du:khIne dilAsA'(1914-1926)nA pana bhoga ane parI aTako ane nAmA'(1895)paNa emaNe ApyAM che. bA.ma. desAI snehalIlA vAmanarAva (1923) : kAvyasaMgraha 'guMjana'nAM kartA. ni.vA. desAI hakUmatarAya jhINAbhAI (18-9-1922): nATakakAra, caritra lekhaka. janma valasADa tAlukAnA UMTaDImAM. prAthamika zikSaNa UMTaDImAM, mAdhyamika zikSaNa valasADamAM, 1940mAM maeNTrika. 1944 -mAM suratathI bI.e. 1946mAM ema.e. 1948-50 daramiyAna patrakAra. 1955 thI komarsa koleja tathA ArTsa koleja, suratamAM adhyApana. pachIthI nivRtta. emaNe nariyA mahetAnA jIvana para AdhArita "mananA mela' (1958) nAme maulika nAka, vIdrAyanI 'cikumArasabhA' navalakavAnuM mAparUpAMtara 'kaumAra abhivam'(16) ane temanI 'STipA'navalikAnuMAcarUpAMtara 'AMdhaLI karaNA'(1965) jevI kRtio ApI che. 'prakAza nArAyaNa'(1953) emanuM jIvanacaritra che, A uparAMta upayana' (anya sAthe, 1961) saMpAdana paNa emaNe ApyuM che. caM. desAI hararAya amulakharAya, bihArI' (23-2-1879, 5-4-1968) : bALasAhityakAra. janma amadAvAdamAM, e.. esa.TI.sI. 1901-1902 mAM neTiva hAIskUla, amadAvAdamAM zikSaka. 1923-13 daramiyAna gedhara, naDiyAda, suratamAM zikAka 1913-17 daramiyAna eNDaminisTreTara. 1919-30 daramiyAna bharUca, kheDA ane amadAvAdamAM DepyuTI eNjyukezanala InspekTara, 1930thI 1972 sudhI kheDAmAM pI.e.TuM kalekaTara, 1932 33mAM eNlphinsTana hAIskUla, muMbaImAM. e pachI 1937 sudhI kheDA gujarAtI sAhityakoza - 2 : 213 For Personal & Private Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ desAI hariprasAda vrajarAya -doDiyA harisiMha kalyANasiMha ka... kartA. jillAmAM DepyuTI InspekaTara, pachI nivRtta. ArogyazikSaNa emaNe ApyAM che. ane prauDhazikSaNamAM emanI vizeSa kAmagIrI. caM.. 'ThaMDA paheranI vAta' (195), 'vidhinA lekha ane bIjI vAtA' desAI harSadarAya jhaverabhAI : kavi nhAnAlAlanI kationuM (1954), 'cAturInI vAto' (1958), ramUjI vArtAo' (1959), AsvAdalakSI samIkSA karatuM vivecanAtmaka pustaka "cAruzIlAne 'senerI sapharajana' (1961) vagere emanAM bALasAhityanAM pustako patro' (1966), keTalAka sAhityakAronAM jIvana-kavanane paricaya che. Arogya zikSaNa ane ArogavijJAna aMge paNa emaNe ApanuM pustaka "zabda-puSpAMjali' (1966), pazcimanI navalakathAvividha pustako lakhyAM che. onI mAhitI ApatI vivecanalakSI kRti 'pAzcAtya navalakathA' .ro. (digIza mahetA sAthe, 1975) ane itihAsa viSayaka pustaka desAI hariprasAda vrajarAya (2011-1880, 31-3-1950) : 'ANahIlavADanuM rAjabha' (1980)nA kartA. navalakathAkAra, caritralekhaka. janma godharAmAM. vatana alINA. ni.vA. amadAvAdathI maeNTrika. amadAvAda meDikala skUlamAMthI AsisTanTa desAI hasumatI dhIrajalAla : gItasaMgraha 'rAsaritA'-bhA. 1 sarjana ane pachI kalakattAthI ela.sI.pI.esa. AjIvana (1936) ane amara bApu' (1949)nAM kartA. khAnagI meDikala prekiTasa. gujarAtanA sAMskRtika ane rAjakIya. ni.vA. jIvanamAM otaprota rahenAra ane amadAvAdanA vikAsamAM rasa lenAra A agraNI nAgarika chavvIsa varSa sudhI amadAvAdanI desAI hIrAlAla gepALadAsa : Atmaniti sAdhanAre dhamIvALA nagarapAlikAnA sabhya ane eka kALe pramukha rahelA. 1944nA vaidyanuM caritra 'zIyukata bApurAma' (1914)nA kartA. kumAracaMdraka prApta. amadAvAdamAM avasAna. emaNe caritrakathA 'dAdAbhAI navarojI' (1916), navalakathA. desAI hIrAlAla goradhanadAsa : navanakathA 'anaMtakA' (1915)nA 'jIvanasaMgIta' (1935), saMsmaraNakathA 'nAnA hatA tyAre ni.ve. (1946) uparAMta cIna, jApAna, IrAna ityAdi paDozI dezonI kalA tema ja bhAratIya kalA paranuM pustaka "kalAne caraNe' (1947) desAI hIrAlAla dAdAbhAI : romAMcabharI kathA "adabhuta AgaboTa'ane sAhityaviSyaka pustaka 'sAhityane caraNa' (1950) ApyAM kartA. ni.vA. 'saMsAranAM sukha' (1921), 'bhAratIya zilpa ane sthApatya' desAI hemanta gulAbabhAI (27-3-1938) : kavi, vivecaka. (1940), 'ucajIvana' (1941), 'Arogya tananuM, mananuM ane janma valasADa jillAnA gaMdharamAM. 1957mAM gujarAtI viSaya dezanuM' (1944) vagere emanAM prakIrNa pustako che. 'AnaMdazaMkara sAthe bI.e. 1960mAM e ja viSayamAM ema.e. 1978 mAM ghava smAraka graMtha' (1944) emanuM saMpAdana che; to 'pApInI pIeca.DI. varSo sudhI sAbaramatI Arsa enDa komarsa kolejamAM dazA' (1962) tAstoyanI vArtA "phorTI Iyasa'emaNa kareluM gujarAtInA adhyApaka. atyAre saurASTra yunivarsiTInA bhASAgujarAtI rUpAMtara che. bhavanamAM gujarAtInA rIDara. caM.TA. raMgadazitA ane raMjakatAnAM tavAthI mukharita emanA 'igita' desAI harilAla mANekalAla (4-9-1881, julAI 1927): (1961), 'maheka najaronI maheka sapanenI' (1975), "sAnalagadyakAra. janma kapaDavaMjamAM. gAmaThI zALAmAM prAraMbhanuM zikSaNa. mRga' (1976) jevA kAvyasaMgrahomAM paraMparAmAM rahIne siddhi suratanI mizana hAIskUlamAM maeNTrika sudhIno abhyAsa. 1903mAM meLavavAnA prayatna jovAya che. senTa jheviyarsa kolejamAMthI itihAsa-arthazAstra viSayo sAthe bI.e. kavitAnI samaja (1974) ane 'kAvyasaMgati' (1983) 1985mAM prAgajI zUrajInI peDhImAM joDAyA. 1906 mAM umareThanI vivecanagraMthomAM emanI kAvyaviSayaka samaja abhivyakitanI jayubilI hAIskUlanA AcArya. phrenca bhASAnA zikSaka tarIke kakSAe spaSTa ane tethI dhyAnapAtra che. "arvAcIna kavitAmAM khyAti. gAMdhIjInA darzana-saMparkathI jIvanarIti prabhAvita. prakRtinirUpaNa' (1982) emane zAdhaprabaMdha che. uparAMta, 'sudAmA1920mAM gAMdhIjInA sekreTarI. carita' (1967), 'gujarAtI khaMDakAvya : svarUpasiddhi ane sakhInA patra' emanA kAlpanika patrAnI pustikA che, temAM vistAra' (1972) vagere emanAM sahasaMpAdano che. nibaMdhAnI najIka saratA patranuM kalevara che. 'sva. haribhAInA caM.TI. patro' emanuM maraNottara prakAzana che. vaLI, 'deza dezanI mArmika daDiyA harisiha kalyANasiha (23-6-1936) : vArtAkAra, navalavAtA' (1954), 'deza dezanI rasamaya vAtA' (kalyANarAya nathubhAI kathAkAra. janma dharamapuramAM. 1916 mAM vinIta. 1956 mAM citrajoSI sAthe, 1914), keTalIka vArtAo ane enI navI AvRtti kaLAmAM InTaramiDiyeTa. 1970thI sarkala InspekaTara. vidyArthInI vArtAo (maraNottara, 1963) tathA eka grejyueTanI vArtAsaMgraha 'meghanazyAma' (1965), navalakathAo 'dhUmrapUtaLI' kathA ane eka vicitra svapna' (1919) jevAM pustako paNa (1968) ane 'zvata svarga: kALA rastA' (1978) tathA laghu 264: gujarAtI sAhityakoza-2 For Personal & Private Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ deraDI dAdAbhAI kharazedajI - dozI paMDita becaradAsa jIvarAja navala 'mane kaMI yAda nathI' (1978) emanI kRtio che. pA.mAM. deraDI dAdAbhAI kharazedajI (1862-1898): kavi. vatana navasArI. emaNe TATA zaTha navasArImAM baMdhAvelA dokhamA vize prAsaMgika kAvya 'dAdagAhe nozIravAna' (1879) ra3 che. | daraDI dInazAha dAdAbhAI : 'khurazedanAmuM' ane 'arvAI'nA kartA. rara.da. deraDI baherAmajI kharazedajI, 'eka jaIpha jarathostI' (1831, 1911): 'kahevata samudAya', 'AjanA pArasIo: temano dharma ane saMsAra' (1892), 'jarathostI dharmanI dRSTie punarjanma' tathA jarathostI ajumanane eka apIlaranA kartA. calAlA. zikSaNa bhAvanagaramAM. bI.e. raNajita philama kaMpanImAM saradAra caMdulAla zAha sAthe ekathI vadhu philmanuM digdarzana ane kathA-paTakathAlekhana. dainikapatro 'vaMde mAtaram' ane 'hiMdustAna prajAmitra'mAM patrakAra. 'zarasaMdhAna' ane 'amRtakuMbha' nAmanI sAptAhika kaTAronuM lekhane. emaNa bhajanasaMgraha 'amRtakuMbha' (1973) tathA nATaka 'sAvitrI' (anya sAthe, 1932) ApyAM che. dezI caMdrakAnta amRtalAla : jIvanacaritra'prajJAnA prakAza (1981) nA kartA. dozI yaMtIlAla revAzaMkara : vanacaritra 'Di valerA' (1888)nA kartA. kata. dAlatarAma maNirAma : 'zadArthakoza'- bhA. 1-2 (1870)nA kartA. dozI dhIrendra, naTarAja': vezyAjIvananuM nirUpaNa karatI navalakathA 'citrAMgadA(1942) tathA kuMvArI vahu' (1957) ane "anaMtadozI amubhAI vI. (179-1923) : nibaMdhakAra, kavi. vatana sAdhanA' (1963)nA kartA. bhUja. 1940mAM maeNTrika. 1942 mAM InTara sAyansa. 1948mAM saMgIta vizArada 1946 mAM gAyana ane vAdanamAM saMgIta-alaMkAra. dezI navanIta : sAmAjika navalakathA 'saMkrAMtikALa' (1979)nA 1947mAM saMgIta-pravINa. karAMcInA zAradAmaMdiramAM saMgItazikSaka. dezanA vibhAjana pachIthI 1955 sudhI bhAratIya saMgIta mahAvidyAlayamAM AcArya. 1956 thI 1960 sudhI saurASTra saMgIta- dozI prANajIvana navalacaMda (1922) : 'bA'-pustikAo 'pravAsanATaka akAdamInA AcArya. e pachI myujhika kolejamAM AcArya. kathA' (1951), 'DhIMgalIbAI' (1952), 'dhAnuM kabUtara' (1952), emaNe gItagUrjarI' (1950), 'saMgItapraveza' (1959), 'jAduI bhasma' (1952), 'jAduI kAmaLI' (1952), 'khela 'saMgItamadhyamA' (1960), 'saMgItavizArada' (1961), "sitAra- gaMjIpo' (1952), 'lokhaMDI rAkSasa'(1952), meDhakaparI' (1952), zikSA'- bhA. 1,2 (1961, 1963), 'bhAratIya saMgIta' (1969), 'miThAInuM ghara' (1952), 'traNa vaheMtiyA' (1952), 'amRtakuMbha" 'bhAratIya saMgItane vikAsa' (1975) jevAM pustako ApyAM che. | (1953), 'pavanadeva' (1953), 'rAjapaMkhI-ratanapaMkhI', 'hamA vatI' vagerenA kartA. dazI uttamacaMda maMgaLajI (1890, 195): navalakathAkAra, nATayalekhaka. janma jetapura (saurASTra)mAM. 1910mAM maeNTrika. dezI phUlacaMda haricaMda, 'mahuvAkara (1897) : jIvanacaritrA 'jIvanaraMgUnamAM cokhAnI milamAM. tyAM 'mahAjana' nAmanA patranuM prakAzana. gAthA' (1940), 'tIrthoddhAraka AcArya' (1942), "dharmavIra 1915mAM svadezAgamana. 1922 mAM "saurASTra sAptAhikanA upAdhyAya' (1942), 'yugavIra AcArya' (1943) ane dIrdhataMtrI-vibhAgamAM. 1924mAM 'hindustAna' dainikanA sahataMtrI. tapasvI jinadrisUtra' (1953); pravAsavarNana 'zatruMjaya tIrtha1930mAM muMbaI cheDayuM. darzana' (1953) tema ja 'mATInA camatkArI' (1952) tathA emaNe prajAne rAjA', 'sudharAIne varaghoDo' (1950), 'ronA- 'jaina dharmanAM vyAkhyAna' (1926)nA kartA. pati', 'eka pretanI kathA', 'muMbaI rahasya', 'kAThiyAvADI rajavADAM ane vArasadAra' jevI navalakathAo tathA mULu mANeka', "jogIdAsa | dozI/paMDita becaradAsa jIvarAja (2-11-1889, 11-10-1983): khumANa', 'rAmavALe', 'kAdu makarANI', 'dIvAna amarajI', 'vAle saMzodhaka, bhASAzAstrI. janma vaLA-vallabhIpuramAM. gujarAtI che. nAmerI', 'mera saMdhavANI', 'TIpu sulatAna', 'bhA kuMbhAjI', dhoraNa sudhI abhyAsa karI kAzInI yazovijyajI jaina pAThazALAmAM 'gujarAtano nAtha', 'hiMdu kuTuMba', 'makarANane mahArathI" ane nyAya, vyAkaraNa, sAhitya vagereno abhyAsa. kalakattAnI saMskRta 'svAmI dayAnaMda' jevAM nATako ApyAM che. kolejamAMthI jainanyAya tema ja vyAkaraNa sAthe nyAyatIrtha" tema ja 'vyAkaraNatIrtha'. kolaMbonA vidyodaya pariveNamAM pAlI bhASAne. dozI caturbhuja ANaMdajI, 'tiraMdAja' (20mI sadInA madhyabhAga) : abhyAsa. pachI gUjarAta vidyApIThamAM prAkRta ane apabhraMzanA kavi, nATathalekhaka, philmakathA-paTakathAlekhaka, patrakAra. janmasthaLa adhyApaka. lA. da. vinayana mahAzALAmAM prAkRtanA adhyApaka. gujarAtI sAhityameva - 2 :225 For Personal & Private Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAzI paNilAla nabhubhAI dozI zivalAla nAgajIbhAI/ muni saubhAgyacaMdrajI/ muni saMtabAla 1965mAM nivRtta thaI lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiramAM vibhAgamAM pahelAM sahAyaka, pachI vaDA. 1964 thI Ajadina sudhI, mAnArha saMzAdhaka, 'graMtha' sAmayikanA taMtrI. paricaya TrasTanA menejiMga DiTara. emanuM mahattvanuM pradAna jaina prAkRta vAcanAonuM pramANabhUta 1969mAM senTrala borDa oNva philama senTara, muMbaInI penalanA saMpAdana tema ja prAcIna sAhitya, aitihAsika tema ja tulanAtmaka ra .... bhASAzAstramAM ghAtaka arthaghaTana che. emanAM maulika pustakomAM vADIlAla DagalI sAthe lakhelI navala'hemacaMdrAcArya' (1936) emaNe ApeluM saMkSipta jIvanacaritra kathA 'sUnAM sukAna' (1954) uparAMta 'ravIndranAtha' (1961), che. 'prAkRta mArgopadezikA' ane prAkRta vyAkaraNa' (1925) e 'ramaNabhAI nIlakaMTha' (1968), 'saradAra valUbhabhAI' (1975), prAkRta bhASA paranA emanA graMtho che. 'gujarAtI bhASAnI 'rANajitarAma' (1982) jevAM caritra mukhya che. emanI laghuukAnti' (1943)mAM dakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALAnAM pustikA 'sAcI joDaNI agharI nathI' (1958) atyaMta upayogI emanAM vyAkhyAno che, jemAM bhAratIya Arya ane gujarAtInA puravAra thayelI che. vikAsanuM paraMparAgata paNa pAMDityapUrNa nirUpaNa thayuM che. dhanapAla- 'satyaM ziva sundaram (1953), neharu zuM kahI gayA ?' (1964), kRta 'pada alachI nAmamAlA' (1960) emanuM saMpAdana che, 'maDiyAnuM manAya' (1978), ba. ka. ThAkoranI koza ti jayAre hemacaMdrAcAryanA dezyazabdakoza 'dazInAmamAtA'ne emaNe (1971), 'savyasAcI saradAra' (1975) vagere emanAM saMpAdana 'dazIza"dasaMgraha' (1947) nAmaka graMthamAM saMpAdita karyo che. che; jayAre saunA lADakavAyo' (1947), 'pAlavakinArI' (1960), emaNa "dazInAmamAlAnA chaThThA varga sudhIno bhAga anuvAda- avagAhana' (1977) ane 'kusumaraja (1982) emanAM anya. vivacana saMpAdana rUpe taiyAra karyo hato ane te 'dazIzabdasaMgraha' sAthenAM saMpAdano che. (saMva.A. 1974)mAM saMpUrNa rUpamAM maLe che. "siddhahema zabdAnu- 'DA. koTanIsa' (1949), 'pariNIta prama' (1955), 'ciraMjIvI zAsana'- khaMDa 1, 2, 3 (1978) e emano vivecana-saMpAdana prema' (1956), 'adyatane aMtitiniyamana' (1953), 'parAMda karelA anuvAdano graMtha che. 'jinAgama kathAsaMgraha' (194C) emaNe patravyavahAra' (1977) vagere emanA anuvAdagraMtha che. kareluM chAtropayogI saMkalana che. rAyaseNiyasutta' (1938), caM... 'bhagavatIsUtra' (1974), 'vyAkhyAprajJapti' (1978) emanI dozI vanamALIdAsa aMdarajI : bAdhaka vArtA vAdha zenA dahADA, samIkSita tama pramANabhUta vAcanAo che.dharmanAM pado' (1946), athavA kAThiyAvADanA vIzA zrImALIonI avanati' (1921)nA 'mahAvIravANI' (1956) emanA anuvAdo che. kartA. (hatri. dozI maNilAla nabhubhAI, 'mArgadarzaka', 'vasaMtanaMdana (2-11-1882, dozI zivalAla nAgajIbhAI muni saubhAgyacaMdra muni saMtabAla, 1934) : navalakathAkAra, jIvanacaritralekhaka, nibaMdhakAra. janma 'sanyamudA' (1904, -) : kavi, nibaMdhakAra. janma mArabI tAlukAnA vijApuramAM. zikSaNa amadAvAdamAM. 1898 mAM maeNTrika. 1962mAM ToLa gAmamAM. prAthamika zikSaNa araNITIMbA ane bAlaMbhA gAmamAM. gujarAta kolejamAMthI bI.e. tyAM ja dakSiNA-phelo. 1983thI gujarAtI sAta dhoraNa sudhI abhyAsa. tyAra bAda muMbaImAM 1919 sudhI zikSaNakArya. pachIthI vividha sAmayikonA prakAzana pharadunajI khurazedajI meMdI enDa sansanI peDhImAM nekarI. 1920 mAM dvArA thiyosophIne pracAra-prasAra. jaina dharmanI dIkSA. dIkSA pachInuM nAma saubhAgyacaMdrajI. pAMca-sAta emaNe navalakathA 'subodhacaMdra' (1918), vivecanagraMtha "Atma- varSo bAda 'saMtabAla" nAma dhAraNa karyuM. jena dharmazAstronI sAthe pradIpa' (1918), caritra buddhacaritra' (1911), 'laghulekhasaMgraha anya dharmazAstrone UMDo abhyAsa. mahAtmA gAMdhI ane zrImada (1911), 'thiyosophI lekhamALA' (1919), 'simaMdharasvAmIna rAjacaMdranA vicArothI prabhAvita ciMtaka ane dharmadhaka. mahArASTranI khullo patra' (1920), 'divyajIvana' (1922), 'pavitratAne paMthe' cIMcaNI mahAvIranagaramAM AMtararASTrIya kendramAM AzramanI sthApanA (1927), vyAkhyAnasaMgraha 'cAritramaMdira' (1928), "sakhIne ane tyAM nivAsa. 'vighavAtsalya" pAkSikanA taMtrI. janasevaka, patro' (1929) vagara maulika graMtho uparAMta keTalAka anuvAdo paNa emanI pAsethI bhagavAna mahAvIranuM jIvanacaritra padyamAM ApyA che. vAvatI kRti 'vizvavatsala mahAvIra' (1983) mAM che. rAmAyaNa, bhAgavata ane mahAbhAratanI kathAonuM Adhunika yuganA saMdarbhamAM dezI yazavaMta phUlacaMda (16-3-1920): caritrakAra, saMpAdaka, emaNe kareluM nirUpaNa 'abhinave bhAgavata' - bhA. 1, 2 (1984), anuvAdaka. janma amadAvAdamAM. 1937mAM maeNTrika. 1942 mAM 'abhinava mahAbhArata' (1975) ane "abhinava rAmAyaNamAM zAmaLadAsa kaoNlejamAMthI gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. maLe che. saMtabAla patrasudhA' (1983)mAM bhakatasamudAyane lakhelA 1941 thI 1944 sudhI vepAra, pachI 1945thI 1914 sudhI emanA patronuM saMkalana thayuM che. 'sarvadharma prArthanA pIyuSa' (1983), pAlItANA, bhAvanagara, muMbaI jevAM sthaLoe zikSaka. 1954 thI Adarza gRhasthAzrama' (che. A. 1964), 'siddhinAM sopAna 1963 sudhI amerikI mAhitI kacerI, muMbaInA gujarAtI ' (1965) vagere graMthomAM emanI unnata jIvana vizenI bhAvanAo 266: gujarAtI sAhityakoza-2 For Personal & Private Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhAbhara DosAbhAI rUstamajI - dhummasanuM A nagara 'uranA sUra' (1969) ane 'bhavaraNanI bhIDamAM' (1977) dhAriyA choTAlAla mULajIbhAI: 'gujarAtI bhASAnuM bALavyAkaraNa' emanA kAvyasaMgraho che. keTalAMka sahasaMpAdane paNa emaNe karyA che. (bI. A. 1926)nA kartA. - ca.TA. ka.. dhAbhara sAbhAI rUstamajI : navalakathA kaMgAvyA ane mANasAI dhAnA kuMvarabAI mANekajI : 'IrAna ane IrAkamAM musApharI'nAM kAyadAnA bhAga' (1919), anUdita bALavArtAsaMgraha 'jhIgaphIda' kartA. (1938) tema ja saMpAdita graMtha iTAlyana vArtAsaMgraha' (1921) ni.va. ane phArasI zArImAMthI cUMTelA zAharo' (1922)nA kartA. bAlA mANekajI kuMvarajI (1875, -) : pArasI komanA aneka dhArmika sAmAjika praznane carcAtI AtmakathanAtmaka kRti ' tura dhAbhara horamasajI khadajI : cIna deza' (1892) ane vyAkaraNa" dhaDalA : eka AtmakathA' (1942)na. kartA. ni.vA. (1896) nA kartA. ka.gre. dhI : juo, mehatA mohanalAla tulasIdAsa. dhAmI mehanalAla cunIlAla, 'mRdula', 'bAjIgara (13-6-1905, dhImu ane vibhA (1943) : satyAgrahanI pathAbU para lakhAyelI, 2-8-1981): navalakathAkAra, anuvAdaka. janma pATaNamAM. paNa mAnavamananI saMkulatA para lakSma kendrita karIne navI dizA bALapaNa coTIlAmAM. haMTamena TreniMga kolejamAM che gujarAtI cIMdhatI jayaMtI dalAlanI navalakathA. Arthika javAbadArI uThAvavAnI sudhIne abhyAsa. paTaNamAM AvIne ujamazI pItAMbaradAsa azakita, kartavyanI laganI ane samayanA abhAvane kAraNa Ayurvedika kolejamAMthI 1928mAM AyurvedabhUpaganI padavI. satyAgrahI dhImu paraNavA icchatA nathI, paraMtu enI sabhAomAM 1929 mAM ceTIlAmAM davAkhAnuM. 1937mAM rAjakoTamAM davAkhAnuM. acUka hAjarI ApatI ane enA pratye AkarSaNa anubhavatI vaidakano vyavasAya. vibhA ene premAkala karatI rahe che. dhImu jelamAM jatAM vibhAne ravIndranAtha TAgAra ane saurendramohana mukhopAdhyAya jevAthI jIvana kheAI beThA jevuM lAge che, te bIjI bAju te chaTakI jatA prabhAvita chatAM A lekhake jaina itihAsanA vAcanane lIdhe jIvanane pakaDI rAkhavA phAMphAM mAre che; ane chatAM dhImunA lagnane aitihAsika navalakathAo lokapriya Dhabe lakhI che. emanA nAme prastAva te svIkAratI nathI, kema ke ene evA sAhasa pAchaLa ne 'rUpakathA'-khaMDa 1-2 (1955), 'baMdhana tUTayAM' (1956), 'rUpa- ane zraddhAnA baLanI apekSA che. dhImunA sAMnidhyamAM te mRtyunA garvitA' (1962), 'pauravI' (1962), 'bhadanI bhItaramAM svIkAra kare che. dhImunI manodazAonI judI judI bhUmikA (1981) ityAdi doDhA jeTalI navalakathAo bole che. ahIM racAyelI che, te vibhAnI vyakitatA AkAra le che enAM vANI, ' rAkaTorI' (1935) vinoda, vedanA ane vaMdanA ema traNa vartana ane dekhAvamAM. manovaijJAnika abhigamane laIne baMne bhAgamAM vahecAyelo kalpanA tema ja vicAranI ochapavALA bAda 5tre saMkala banyAM che. kathA. smRtidhArArUpe vahI AvI hoya ane rAsane saMgraha che. "smaraNamAdhurI' (1980)mAM emanAM Atma- dhImue DAyarImAM ene zabdastha karI hoya e rItanI Tekanika sUjhakathAtmaka lakhANAne vimalakumAra dhAmIe saMkalita karyA che. pUrvaka yojAyelI che. bauddhikatA, saMvedanapaTutA, yugacetanAnI 'nirUpamAM' (1942), pa' (1942), 'mukatapaMkhI' (1942). samaja, mAnavamananI jANakArI, vastunA aMzAnI ucita pasaMdagI, vagere baMgALImAMthI emaNa ApelA anuvAdo che. zabdaviveka, nirUpaNarIti aMgenI sUjha-ema, sArI navalakathAnA e.TI. sarjana mATe keTakeTalI sajajatAnI jarUra paDe che tene khyAla A dhAmAM vimalakumAra mehanalAla: navalakathAo rUpanaMdinI' (1976) kRti Ape che. ane sAra A saMsArano' (1981)nA kartA. ka.bra. dhIraja: bhASA, chaMda ane rajUAta paratve dhyAna khecatA saMgraha dhAmeliyA rAma puruttamadAsa: nATayakRti 'cakrAvA' (1974)nA dhIravAnAM kAvyo' (1923) nA kartA. katAM. kau.bra. za.tri. dhAraka mayAzaMkara matIrAma : padyakRti "gUrjaramaNi maherabAna di.ba. dhIrajakAkA : juo, purANI dhIrajalAla narabherAma. maNibhAI viraha zakogAra' (1901)nA kartA. dhIrajarAma jagajIvanadAsa: navalakathA 'kumudA' (1972) ane ka.bra. 'dakSiNanA keTalAka bhAgamAM musApharInuM varNana'nA kartA. dhArAsabhA : minisTaranA bhANAbhAIne kAMTo vAge che ane sAra ni.vA. vArane badale tapAsapaMcanI baMdhAraNIya rItarasama dvArA samaya dhIrajalAla gajAnanajI mahetA : juo, umaravADiyA bahubhAi vItatAM bhANAbhAI maraNa pAme che - evA, dhArAsabhAnA mALakhA lAlabhAI. para vyaMga karatuM candravadana mahetAnuM ekAMkI. dhummasanuM A nagara(1974) maphata ojhAnA prathama kAvyasaMgraha. e.TI. ahIM grAmINa parivezathI vikhUTA paDI javAyA pachInI, kAvya gujarAtI sAhityakoza -2 :271 For Personal & Private Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhUMvAdhAra ane beDAghATa - dhoLakiyA maheza zAMtilAla ni.vA. ni.vA. nAyakanI nAgarika samAja-saMskRti paratvenI akaLAmaNane vAcA tathA nATayakRtio 'lAlarAja ne caMdrikAnA phArasa' (1887) ApatAM gIta-gajhala ane mukata chaMda kAvyacanAo saMgrahIta che tema ja 'cAra bhAIbaMdhanuM ramUjI phArasanA katAM. 'paththaranuM paMkheru' ane 'paththaranI lIleya kAyA' jevA prayogomAM ni.vA. DokAtAM pathathara ane paMkhI ahIM adyatana kavitAnA vividha dhoLakiyA araviMda malabhAI (19-1922) : vArtAkAra. janma prabhAvone jhIle che. dhrAMgadhrAmAM. 1943mAM bI.e. 1946 mAM ema.e. 1947thI dhUMvAdhAra ane bheDAghATa : jabalapura najIkanA dhuMvAdhAra dhodhanA 1980 sudhI saurASTra hAIskUla, rAjakoTamAM zikSaka. AkAzavANI, ane bheDAghATanA varNana dvArA narmadAnA saundaryatIrthane upasAvato rAjakoTamAM grAmajanonA kAryakramanuM saMcAlane. nATaya ane rAmanArAyaNa vi. pAThakano pravAsanibaMdha. saMgItakSetre vadhu sakriya. ra.TI. emanI pAsethI dhArmika bAdhakathAonA saMgraha satrAMga' dhUnI mAMDaliyA : juo, zAha araviMdakumAra lIlacaMdabhAI. (1987) maLyo che. dhUnIrAma : juo, drivedI gaurIzaMkara pra. dhoLakiyA uSAkAnta ela. : 'ardhamAgadhI bhASA' (1939)nA kartA. dhUmaketu: juo, jozI gaurIzaMkra govardhanarAma. dhUsaratAna pRthvI : pUratAmAM khovAI gayelA AkAro sUryana hAtha dhoLakiyA kezavalAla vijayarAma (1884) : kavi. janma ma kara che pharIne jaDI Ave che evA vAtAvaraNamAM kAlidAsanI sRSTi ane aMjAramAM. mAdhyamika zikSaNa bhUjamAM. AdhunikatAnI sRSTine pratisAda Apato sureza jozIne lalita- emanI pAsethI kAvyakRti 'raskAra mukatAvali ane nibaMdha. 'pitRviraha' tathA 'bhagavad gItAno anuvAda maLyAM che. e.TI. ni.vA. dhULamAMnI pagalIo (1984) : caMdrakAnta zeThanA bALapaNanAM dhoLakiya jayaMtIlAla morArajI : nibaMdhAtmaka kRtionA saMgraha saMsmaraNo AlekhatA graMtha. dUranA bhUtakALane vartamAnanI kSaNathI | 'hityAdarzanA katAM. jovAnuM kutUhala ane ema karavAmAM smRti sAthe kalpanAne bheLa ni.vA. vavAno sarjaka kImiye ahIM mahadaMze saphaLa nIvaDayo che. Atma dhoLakiyA na bhagavAnajI : kathA kRtio 'gAMgI lATa ane kathAnI pramANabhUtatA karatAM AtmakathAnI sAmagrInA saMvedanane "hema khema ane kuzaLa' (1896) nA kartA. prazna lekhaka mATe mahattvane che, e prarachanna abhigama A graMtha sAthe saMkaLAyeluM che. eTale ja, zabdazabdamAM lekhake potAnI dhoLakiyA nathuzaMkara udayazaMkara : padyakRti 'kAvyacitAmaNi', upasthiti huMpadanI rIte nahi, paNa sarjanakarma mATe anivArya kAvyarasudhAkara', 'manoraMjana AkhyAyikAsaMgraha', 'aMbAlagIti evA dhravapada tarIke svIkArI che. saMvedanazIla gadyanA keTalAka zatarahI tema ja kehavatasaMgraha 'kahavatamALA' (1888)nA kartA. namUnedAra khaMDe ahIM jovA maLe che. ni.vA. dhoLakiyA prabhulAla jasavaMtarAya (26-1-1975) : bALasAhityakAra, dhAkAI jayaMtI haMsarAja (7-9-1935) : navalikAkAra, 1955 mAM jama bhUjamAM. 1923mAM maeNTrika. 1930-34 daramiyAna lAdAdA meTrika. 196ra mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI bI.e. okhA tathA keLavaNI maMDaLanI sittera grAmazALAonuM saMcAlana. 1934 thI beTamAM mAdhyamika zALAnA zikSaka tathA AcArya. sadanavADImAM rASTrIya keLavaNIsaMsthA "sarasvatIdana'nuM saMcAlana. emanI pAsethI navalikAsaMgraha 'TophInAM be pekeTa' (1968), harijana sevaka saMghanA maMtrI. hAsya ane kaTAkSalekhone saMgraha 'raMgalaMga'(1968) tathA saMpAdita emanI pAsethI nAnAM bALakone ArogyanA niyamonI samajaNa kAvyasaMgraho 'guMjana' (1970), "cAMdana' (1971) ane paroDha ApatI padyakRti "sAjA rahIzuM' (1964) uparAMta 'vanadevatA' (1972) maLyA che. (1957) ane "mAbApanI muMjhavaNa' (1957) vagere pustakA ni.vA. maLyAM che. dhAnDI edalajI pharAmajI : cAra aMka nATaka sItama hasarata ane nekIe ekabakhata yAne karaNI tavI pAra utaraNI' (1881)nA kartA. dhoLakiyA maheza zAMtilAla (12-8-1934) : hAsyalekhaka, 1950 -mAM rAjakoTathI maeNTrika, 1955mAM bI.e., 1957mAM gujarAtI ni.vI. mukhya viSayamAM ema.e. 1960thI gujarAtInA adhyApaka. dhorAjavI sirAja : kAvyasaMgraha 'ajADa' (1974)nA kartA. emanA pustaka 'ThaMDo sUraja' (1982)nA paMdara hAsyalekhAmAM ni.. dRSyatA, alaMkAro, dviarthI zabdo-vAkayo, kaTAkSa Adi hAra dholerAvALA lalubhAI viliyamabhAI : padyakRtio 'guNamaNi- nipajAvanArA paraMparAgata tarIkAone upayoga thayo che. maMjUSA', 'bALabedhabatrIsI' ane 'manaharamALA'- bhA. 1 thI 5 ni.vA. ni.vA. caM.To. ni.ve. 272: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhoLaki mANekalAla lakSmIdAsa- dhruva AnaMdazaMkara bApubhAI dhoLakiyA mANekalAla lakSamIdAsa : kathAkRtio 'TArakalI'(1892), 'vidhavA lIrU' ane 'sAnerI ToLI' tathA anUdita kRti bhAgyahIna murAda' (1892)nA kartA. ni.vA. dhoLakiyA mArkaH ratanalAla : nATayakRti 'devAMgana' (1925)nA kata. ni.vA. dhoLakiyA vijayazaMkara himatalAla : navalakathA 'rAyabahAdurane sAra yAne abhimAnI mAtA' (1921) ane rAjA gaNeza vA maMdAkinInA kartA. ni.vA. dhoLakiyA sulakSaNAbahena ratanalAla (1895, 1955): kavi. janma peTalAdamAM. emanI pAsethI bhajanasaMgraha 'preraNA maLyA che. ni.vA. dhAMgaDe kAzInAtha rAvajI : 'kI tukArAmacaritra' (1895) nA kartA. ni.vA. dhyAnI yaMtIlAla narottama (17-2-1898) : kavi. janma bharUca jillAnA zukalatIrtha gAmamAM. amadAvAdanI premacaMda rAyacaMda reniga kolejamAM sIniyara TreinDa. zukalatIrtha, bharUca, bhAleda vagere gAmAmAM zikSaka. pachIthI bhAloda vibhAgamAM zikSaNAdhikArI, emanI pAsethI padyakRtio "zabarI', 'Azramane AtmA', 'vratavicAra', 'suvarNa mahAtmA' vagere maLI che. A uparAMta 'videza sevA' ane 'rASTrIya kakko' jevI anUdita kRtio paNa emaNa ApI che. ni.vA. dhruva AnaMdazaMkara bApubhAI, 'mumukSu', 'hiMdahitaciMtaka' (25-2-1869, 3 4 1942): sAhityamImAMsaka, dArzanika gadyakAra. janmasthaLa amadAvAda. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa vaDodarA ane rAjakoTamAM. 1889mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e. 1892 mAM ema.e. 1897mAM elaela.bI. 1995 -thI 1919 sudhI gujarAta kolejamAM saMskRta, aMgrejI, pAzcAtya tema ja bhAratIya nyAyazAstra ane tattvajJAnanA adhyApaka. tyArabAda vArANasI yunivarsiTImAM adhyApaka ane upakulapati. 'sudarzana'nuM. taMtrIpada. 1902 mAM 'vasaMta' mAsikane AraMbha. 1928 mAM navamI gujarAtI sAhitya pariSada ane bhAratanI philesephikala koMgresanA pramukha. 1930mAM AMtarayunivarsiTI borDanA adhyakSa. 1936 mAM sarvadharma pariSadanA ane gujarAta vidyArAbhAnA pramukha. 1937mAM vArANasI yunivarsiTI dvArA DaoNkaTara oNva liTarecaranI padavI. samakAlIna rASTrIya AMdolanomAM teo sakriyapaNe joDAyelA nahi. emane svadezaprema bhAvanAtmaka hato. prajanI dharmavRttine saMskAravI, ucita dRSTi ApavI tene jIvanakArya lekheluM. 1937mAM nivRtta. AnaMdazaMkaranI sAhityaruci ane sAhityanAM dhAraNA pUrvapazcimanI samartha sAhityakRtionA parizIlanathI ghaDAyAM che. 'sAhityavicAra' (1941) ne 'kAvyatattvavicAra' (1947) emanI sAhityukalA-mImAMsAnA pratinidhirUpa saMcayo che. "digdarzana' (1942) ane 'vicAramAdhurI' (1946)mAM paNa keTalAka sAmayika sAhityaviSayaka lekhe, pravezako, graMthAvalekane vagere che. teo sAhityane vizALa saMdarbhamAM jovAnI sAthe prathamata: tane kalA tarIke svIkAre che. emaNe kavitAne 'amRtasvarUpa AtmAnI kalA' tathA 'vAdevIrUpa' kahI che ane AtmAnA khAsa dharmo caitanya, vyApana tathA anekatAmAM ekatAne kavitAmAM Avazyaka lekhyAM che. sAhityamAM upadezanA tattva mATe emanuM valaNa 'kAMtAsaMmitatopadezayujenuM hatuM. teo kAvyasRSTinI yathArthatAne bAhya jagatathI bhinna evuM svAyatta sthAna phALave che ane pratIkone 'sAMketika vAstavikatA' tarIke svIkAre che. tatkAlIna sAhityavivecanAnA kSetramAM jAgelAM matamatAMtaronI carcAvicAraNA karatAM emaNe keTalAka sAragrAhI ane mUlagAmI siddhAMtanuM pratipAdana karyuM che. kavitAmAM Umine ja prAdhAnya ApatA ramaNabhAI nIlakaMThanA abhiprAyane paDakAratAM emaNe jaNAvyuM ke kavitA samagra saMvitane vyApAra che; kevaLa Urmi che nahi, emAM saMvedana, pratyakSodha, kalpanA-vicAra Adi aneka tane samAveza thAya che. kalAsikala ane romenTika sAhitya vize pitAnA vicAro rajU karatAM emaNe 'kalAsikala' mATe 'saMskArI saMyama' ane 'romenTika' mATe 'jIvanane ullAsa' zabdo projane ukata baMne prakArone saMbaMdha, Ugama ane tAratamya spaSTa karyA. tevI ja rIte ramaNabhAInA 'vRttimaya bhAvAbhAsa'ne, ka. mA. munazInA 'kalA ane nIti' vizenA vicArane ane caMdrazaMkara paMDayAnA sAhityanI dareka pravRtti rASTranuM bhaluM karavA mATe ja thavI joIe evA pratipAdanano virodha karIne te te viSayAnI sarvagrAhI cacAM dvArA tAttvika satyanI samaja ApIne, emaNe tArkika rIte potAnA maMtavyane siddha karI batAvyuM che. emanI vivecanA siddhAMtadarzanamAM tema kRtivicAraNAmAM paNa vyApakapaNe kalAnA mULa rahasyanuM vizada pRthakkaraNa ane samatAva mUlyAMkana karavAmAM samartha ane sattvazALI rahI che. sAhityasiddhAMtanI sAthe sAhityasvarUpanI ane bhASAnI carcA paNa emaNe karI che. sAhitya zabdane yaugika artha emaNe darzAvyo che tamAM emanI saMzAdhanazakita ane itihAsaniSThAne subhaga samanvaya joI zakAya che. emanI pratibhA dharma vizenA jAgrata ciMtaka tarIkenI paNa che. saraLa ane leka zailIe, hindudharmanI bALapothI' (1918) -mAM emaNe hindu dharmanuM rahasya bahujanasamAja mATe pragaTa karyuM che. 'ApaNo dharma' (1916) ane 'hindu vedadharma' (1919) hindu dharmanA siddhAMta ane darzanane spaSTa karatAM pustako che. dharmavarNana'mAM emaNe jagatanA mukhya dharmonA siddhAMtane paricaya Apyo che. nIti ane sadAcAramAM poSaka nIvaDe evI rasabharI kathAo 'nItizikSaNamAM ApI che. gujarAtI sAhityakoza- 2 : 273 For Personal & Private Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. kezavalAla harSadarAya-zrAva durlabha zyAma. . ! prAcIna gujarakAvya' (1927), rAMdana ka' che, rahAsana haridrAkhyAna' (1927), akhAta . *bhavabiMdu' (1932) vagere emanAM anya padanA che. vaLI, premAnaMdanA nAma caDelAM nATako pAchaLanA saMmArjanamAM emanA hAtha dAvAnI aTakaLa paNa karAyelI che. saMskRta kAvyo ane nATakonA emaNa karelA anuvAdo emasauthI mahattvanuM pradAna che. rasikatA ane pAMDitya sAthe yathArtha bhASAMtara kevAM thaI zake enA e namUnAo che. mULa kRtina: marmane gujarAtImAM utAravAmAM emane adhajhAjherI saphaLatA maLI che. 'amezataka' (1892), "gItagoviMda' (1895) ane 'chAyA ghaTakarpara' (1962) emanA saMskRta kAvyAnA anuvAda che; te 'pradhAnanI pratijJA' (1915), 'sAruM svapna' (1967), madhyamavyAyAga' (1928) ane 'pratimA' (1928) e emanA bhAsanAM nATakonA anuvAda che. vizAkhadattanuM mudrArAkSa 'maLanI mudrikA' (1889)ne nAme, harSanuM 'priyadazikA' ' vidhyavananI kanyakA' (1916)ne nAme, kAlidArAnuM 'vikramorvazIyam' 'parAkramanI prasAdI' (1915)ne nAma emaNa gujarAtImAM utAyAM che. A anuvAdo UcuM nizAna tAkanArA che. saMskRta bhASAnA emanA be graMthI 'nyAyapraveza' (1930). tathA "yAdvAdamaMjarI' (1933) paNa noMdhapAtra che. temAM jebauddha darzana thAnuM vidvattApUrNa saMzAdhana che. rAmAnujAcAryakRta 'zIbhASa' (1913)nuM gujarAtI anuvAda sAthenuM saMpAdana be bhAgamAM prasiddha thayuM che. emanAM keTalAMka vyAkhyAno paNa svataMtra pustikarUpe pragaTa thayAM che. 'sudarzana gadyAvali' (1909)mAM emaNa maNilAla na. drivedInA lekhenuM saMpAdana karyuM che. arthapUrNa mitabhApitA ane jIvaMta rasajJatA e AnaMdazaMkaranI nividhAnI mukhya lAkSaNikatA che. abhinava samatAvALI ane lakSyagAmI emanI zailImAM Umi ane ciMtananA subhaga samanvaya che. saMskRta, aMgrejI ke gujarAtI gharagaththu zabdone teo cityapUrvaka ane yathArtha upayoga kare che. prasannagaMbhIra padAvalimAM rAcatuM emanuM gadya kevaLa pAMDityadarzI nathI. saMraktazailInI sudIda vAkathAvalio ke sUtrAtmaka TUMkAM vAkathI teo sahajarAmathI thAi zake che. ni.vA. dhruva kezavalAla harSadarAya, 'vanamALI' (17-10-1859, 13-3-1938) : bhASAvida, vivecaka, saMzodhaka, saMpAdaka, a-- vAdaka. janma dahegAma tAlukAnA bahiyelamAM. 1876 mAM maeNTrika. 1882 mAM bI.e. tyArabAda amadAvAdanI premacaMda rAyacaMda TreniMga kaoNlejamAM zikSaka. tyAMthI amadAvAdanI raNachoDalAla chATAlAla hAIkulamAM. 1908 mAM e ja hAIskUlanA heDamAstara, 1915mAM tyAMthI nivRtta thaI gujarAta kaoNleja, amadAvAdamAM gujarAtInA prathama prAdhyApaka tarIke nimAyA. 1934 mAM nivRrt. 1920thI 1938 sudhI gujarAta vidyAsabhAnA pramukha. 1907mAM bharAyelI bIjI gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha. saMzAdhananI saMskRta-paraMparAmAM emanuM pradAna mUlyavAna che. kayAreka kalpanA ane anumAnathI pAThapheraphAromAM prerAtA hovA chatAM emanAM saMzodhana ane saMpAdana cinI pariSkRtatA ane sarjakatAnA unmeSa batAve che. emanA anuvAdomAM anusarjananI tAjagI che. bhASAviSayaka saMzodhana ane sAhityavicAraNA rajU karatA emanA lakhA 'sAhitya ane vivecana'-bhA. 1, 2 (1939, 1941)mAM saMgrahAyA che; te 1931 mAM muMbaI yunivarsiTI taraphathI yojAyelA Thakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALAnAM piMgalaviSayaka vicAraNA rajU karatAM pAMca vyAkhyAno 'padyaracanAnI aitihAsika AlocanA (1932) rUpe maLe che. 'raNapiMgaLa' pachI gujarAtImAM chaMda parano A bIjo pramANita graMtha che. emAM sarvedathI mAMDIne arvAcIna samayanA chaMdone vikAsa udAharaNo sAthe skuTa karyo che. prAcIna madhyakAlIna kavio vizenAM emanAM saMpAdane vidrApUrNa prAstAviko ane ghotaka TipaNAthI mahattvanAM banelAM che. madhyakAlIna bhASA ane sAhityane emAM dRSTipUrvakane abhyAsa che. bhAlaNanI 'kAdaMbarI'nA pUrvabhAga (1916) nuM ane uttarabhAga (1927)nuM saMpAdana karavA uparAMta emaNe 'paMdaramA zatakanAM dhruva gaTulAla gapIlAla (18-5-'1881, 24-5 968) : caritralekhaka, anuvAdaka. janma amadAvAdamAMprAthamika zikSaNa amadAvAdane umareThamAM. 1898 mAM maMdrika. 1904 mAM tarkazAstra - philasUphI viSayo sAthe muMbaIthI bI.e. 1905mAM suratanI hAI skUlamAM zikSaka, pachI miDala skUla ane mahAlakSamI dainiMga kolejamAM cauda varSa zikSaka. 1912 mAM muMbaInI sara jamazedajI jIjIbhAi pArasI benivAlaMTa hAIskUlamAM zikSakone zikSaNa. 192' mAM bharUcanI TIcarsa TreniMga skUlanA heDamAstara. e pachI daza varSa Asi. DepyuTI eNjayukezanala insapekaTara, amadAvAdanA prArthanA samAjanA mukhya kAryakartA. 'jyotirdhara' mAsikanA taMtrI. gujarAtI strI keLavaNI maMDaLa tema ja mahipatarAma anAthAzramanA maMtrI. 1935mAM yuropapravAsa. 'IsukhristanuM jIvana' (1950), prajJApAramitA ramUtra' (1916), zrI kanvenA marAThI lekhanuM bhASAMtara, 'hindu strIonI unnatimAM gALelAM mArAM vIsa varSa(1935), 'brAhmadharma' (1935), 'rAjA rAmamohanarAya' (1950) vagere emanI mahattvanI racanAo che. 'lagna : chUTAcheDA :vArasa'mAM emaNe prastuta viSayanA kAyadAonI sadRSTAMta carcA karI che. mALAnAthakRta bhajane devanAgarIna sthAne gujarAtImAM 'Izvara prArthanAmALA'nuM emaNe saMpAdana karyuM che, jemAM emaNa keTalAka prArthanAnA gadyakhaMDa paNa umeryA che. a.bi. dhruva durlabha 2yAma (15-8-1861, 1934) : kavi, nATayakAra, vArtAkAra. janma rAjakoTamAM. tyAM prAthamika zikSaNa. abhyAsa pUro thAya te pahelAM kuTuMbanA nirvAhanI javAbadArI. 'muMbai samAcAra'mAM praphIDiMga. jAmanagaranI 'Aryaprabodha' ane 274: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ chenAgaradAsa mULajI-6 zApinIdevI " morabInI "Aryasubodha' nATaka maMDaLIomAM nATyalekhana. keTalIka vAto ane vilakSaNa achAMdasa-layamAMthI siddha thatI Ayurvedika auSadhAlaya, muMbaImAM vaidaka. dvimAsika "seza vaidya- arUDha kAvyabAnI noMdhapAtra che. emanAM kAvyomAM siddha prayogavijJAna'nuM saMpAdana. lakSitA samakAlIna Adhunika kavitAmAM nijI mudrA AMke che. 'sulocanA satI AkhyAna' (1878) pragaTa karanArI dalapata ka.cha. zailInA A lekhake "gulabakAvalI', 'gopIcaMda' (dA. 2. somANI va subhadrAbahena : bhagavabhakitaviSayaka gItakAvyAne saMgraha sAthe), devayAnI', 'dha vAkhyAna', savAso gAyano dharAvatuM nemanAtha "aMjali' (1942)nAM katAM. rAjImatIcaritra' (1911), harigItanI cAlamAM pati-patnI vaccenA ni.vA. saMvAda nirUpanuM 'zyAmasuMdara', 'pratApabhAnu', 'mRcchakaTika nATaka dhruva sumanasa harilAla : caritrAtmaka kRti 'videha gujarAtIsAkSaro' sAra', tathA 'razacaMdratipriyA' jevAM nATako ApyAM che. 'navanidhanA saMsAra' (1929) ane 'vivekabuddhi vANiyo' emanA vArtAsaMgrahA ' (1929) tathA nATaka 'prajJA' (1915)nA katAM. che. 'durlabhadravya' bhajanasaMgraha uparAMta emanAM "anArya strInAM .ivA. lakSaNA', 'ahiMsAnuM alaukika baLa', 'AcAradarzaka', uniSedhaka', dhRva harilAla harSadarAya (10-5-1856, 29-8-1896): kavi, 'gArakSAprabodha', "zikSaka athavA saMsArasAgarano rasto dekhADanAra anuvAdaka, saMzodhaka, purAtattvavida, saMpAdaka. janma sAbarakAMThAnA dIvA', 'sanmArgamahimA', 'kanyAvikraya" vagere bAdhaka pustako paNa bahiyelamAM. vatana amadAvAda. 1870mAM amadAvAdathI maeNTrika. prakAzita thayAM che. emaNe hiMdImAM brahmacaryabAvanI' ane "vArtha- 1873 mAM bI.e. 1880mAM elaela.bI. 1881 thI 1884 siddhi' nAmanI kRtio racI che. sudhI zikSaNa khAtAmAM zikSaka. 1884thI suratamAM vakIlAta. vaDodarAmAM DisTrikaTa enDa sesansa jaja. emanA purAtattvaviSayaka cheva nAgaradAsa mULajI : nATayakRtio "varAMta athavA unmatta rasaMzAdhanalekhAne lIdhe 1889mAM sTokahomanI orienTala yuvAnane sudhAro'(1899), cikane ghero athavA akabaranI konpharansamAM bhAratanA pratinidhi tarIke hAjarI, A saMrathA udAratA ane rajapUtAnA raNAtsAha' tema ja'nUrajahAnanA kartA. tema ja balina yunivarsiTI dvArA pIeca.DI.nI mAnAI padavI. ni.vI. sAhityamAsika "candra'nA taMtrI. dhRvi pralAda kanaiyAlAla : navalakathA 'apahRta kumuda (1896)nA 'kuMjavihAra' (1895) ane 'pravAsa puSpAMjali' (1909) kartA. emanA kAvyasaMgraho che. emanAM kAvyo mukhyatve zRMgAra, dezabhakita, ni.vA. prakRtiprema ane paurANika viSaya nirUpe che. emAM dezabhakitanI vizeSa jANItI thayelI kavitAmAM narmadane jusso jaNAya che. vasaIvALA prANajIvana viThThaladAsa : "etihAsika vArtA 'pravAsa puSpAMjali'mAM kavie joyelI-anubhavelI yuropanI ramyatA mALA' (1898), kathakRti pravAsInuM svapna' (1895), baMgakathA ane bhavyatA vyakata thaI che. emanuM "rAtrivarNana ane madhurAkAza"svargamAM rabajakaTa kamiTI' (1890), "zataprazna rAvalI' (1899) tema ja 'paraMtugIjha bhASAno bhomiyo"nA kartA. darzana' bhavya prakRti sauMdaryanirUpaNano namUno che. emaNe meghadUta zailImAM 'mAlatIsaMdeza' rahyuM che. emanI zailImAM baLa che, to ni.vA. kayAreka emanI padAvalI AyAsI paNa lAge che. dhruva bALAbena gepIlAla diveTiyA bALAbena bhoLAnAtha : emaNe 'amaruzataka' ane 'zRMgAratilakanA prAsAdika bhAvApadyakRtio 'gItAno saMgraha' (1922) ane 'nAgara strIomAM navAda ApyA che. 'AkarSa' ane 'vikramodaya' emanAM nATaka che. gavAtAM gIto' (1872)nAM kartA. 'prAcIna sAhitya ratnamALA'mAM emanuM saMzodhana pragaTa thayuM che. ni.vA. dhruva sarUpa yogezabhAI (19-9-1948): kavi. janma amadAvAdamAM. dhruva hasamanarAya harilAla: kathAkRti "rAmaMdiranA kartA. 1969 mAM senTa jheviyarsa koleja, amadAvAdathI gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1971mAM bhASAsAhitya bhavana, amadA .iva. vAdamAMthI gujarAtI viSayamAM ema.e. "moTiphano abhyAsa ane dhruvapada kahIM : kavi tarIkenA potAnA vipadanI zodha ane keTalIka pasaMda karelI gujarAtI lokakathAmAM tenI tapAsa' viSNathI enI gaDamathalanuM, saLaMga zikhariNImAM lakhAyeluM sundaram nuM 1976 mAM gUjarAta vidyApITha, amadAvAdathI vidyAvAcaspati. mahattvanuM kAvya. 1974 thI senTa jheviyarsa keLavaNI maMDaLa, amadAvAdamAM gujarAtI caM.To. viSayanA bhASA-zikSaka. dhRvasvAminIdevI (1929): kanaiyAlAla munazI racita caturaMkI achAMdasa svarUpanAM Adhunika kAvyonA saMgraha 'mArA hAthanI aitihAsika nATaka. kathAnaka paratve vizAkhadattanA, khaMDita svarUpe vAta' (1982)mAM sAMprata samayanAM vaitao ne vaiphalyonI kalpana- prApta saMskRtanATaka 'devI caMdraguptama' para AdhArita chatAM samagra pratIkapradhAna abhivyakita che. A mATe yojAyelI lokasAhityanI kRti tarIke A nATaka munazInuM ja sarjana che. nirvIrya rAmaguptanI gujarAtI sAhityakoza - 2 : 25 For Personal & Private Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ vani - naTavara aMkalesa - jAjavalyamAna sAmrAjJI pra vAdevI ane rAmaguptanA vikramazIla ladAbadhu cAMdragumanI kavi kAlidAsanA sahakArathI vikasatI snehakathA, caMdragupta banAvaTI gAMDapaNa, kAyara rAmaguma ane bara zakakSatrapa vacce avadazAmAM mukAtI vAdevInI caMdragumanA parAkramathI mukita, caMdragupta dvArA rAmaguptane haTAvI tenAM sAmrAjaya ane sAmrAjJI ubhayanI prApti -vagare nATadhAtmaka ghaTanAonuM Alekhana samakAlIna raMgabhUmine anukULa hovA chatAM A kRti pragAnukula nATyaracanA karatAM praziSTa pAThayakRti tarIke vadhu aAvakArya banI che. nagaravAsI (1974) : vInezuM aMtANInI prathama navalakathA . jIva, vizenI AgavI samAjanA kAraNe ArapAranA jaMgalya alaga. paDI jatA ane ekalatA anubhavata: saMvedanazIla ma:navIna ahIM kathA che. e nagaravAsI tarIke ja oLakhAya che. varasa pachI pitAnA nagaramAM ivAna tarIke e praveze che ane chevaTe nagara pratyenI mamatAne paNa tyAga kare che. : nirmamatAnA bhAva 14 A kRtinuM saMkalanasUtra che. prakaraNa sAMjJAmAM paNa enuM sUcana che. : rAtrimAM rAMkalita ghaTanAo ane patra nagaravAsInA saMvadananA saMdarbhamAM ja prAna thAya che. mRti, daMtakatha'na: sarakAravALa vRttAnta, pratIka-kAna Adi prayukitaonA nahIM kuzaLatAthI prayoga thayelA che. dhI.ma. nagInadAsa DAhyAbhAI : padyakRti 'jhIgI. majAvavA' (1944) nA kartA. dhvani (1951) : rAjendra zAhane 108 kAvyAno prathama saMgraha. emAM kavi potAnI kavitvazakitanAM UMcAM zikharo sara karI batAve che. 'zAvANI madhyAhna jevuM anavadya prakRtikAvya, arthaghana citanapravAsakAvya "niruda ze', mRtyunA milananuM virala kAvya "zaSa abhisAra', baliSTha seneTa yAminIne kinAre', yaza:dAyI neTamALA 'A'Athane avarSa' tema nA sumadhura gItAthI A saMgraha gRhaNIya che. 'dhvanimAM premakAvyo vizeSa che ane emAM virahanA dardanuM Alekhana chatAM zraddhAnA sUramAM enuM zamana jaNAya che. vaLI, milananI mugdhatA ane prasannatAnuM gAne vadhu pramANamAM rAMbhaLAya ' che. emanAM prayakAvyomAM prakRti uddIpanavibhAva tarIke ghaNIvAra nagInadAsa harakizanadAsa : 1 | mAM | | | kAmAMdha thayela suranA vatanI' (1912)nA kartA. nagendravijaya, agamya': jIvanacaritra 'zayanAnI sAdhu cAra putinI (1971) nA kartA. 'dhvani'nI kavitAno bIjo mahatvano viSaya che prakRti. anya kAvyaprakAro karatAM soneTA ane gItAmAM prakRti vizeSa DokAya che. saMgrahanAM dIrghakAvyomAM paNa prakRtine viniyoga vipula pramANamAM thayA che. emaNe gItAmAM laya ane prAsanI avanavI chaTA pragaTAvI che. emanAM gItenI bAnI arthavyaMjaka, bhAvasaMtarpaka ane sauMdaryabAdhaka che. kavinuM vasaMtatilakA, hariNI, anurupa, pRthvI vagere rUpameLa chaMdo para meTuM prabhutva che. pratIka-kalpane tathA bhAvAcita alaMkAronA viniyoga paNa kavie ahIM saphaLatAthI, karyA che. nagharoLa (1975): svAmI AnaMdanuM purataka, AmAM prakaraNa 1 thI, 5 aMgrejImAM jude jude vakhate vAMcelAM lakhANane AdhAre karelI rajUAtanAM che. hIrozImAne hatyAro iyaralI gAlamAM mAnava saMhAranI asarathI korAdhAkora hovA chatAM akhabAro, lekhako, mane vijJAnIoe zA mATe ene rAnArata hIrozImAnA para mana. mahAna vIra AgevAna banAvI dIdhA enI rasaprada bInAnAM ba. prakaraNo noMdhapAtra che. "amerikana dhAbAganI jalavInI pALa dAvaka che. A lekhakanAM anyatra kalpanAno AdhAra laIne taiyAra thayelAM guNadaza caritranI paDache ahIM mAnavacaritramAMnA hINA aMzAnuM anAyAsa citraNa thayuM che. jAta-anubhavamAMthI haDapheTe caDhelAM evAM rIDhAM, agherA, naThora caritrAne lekhake A pustakamAM saMghayAM che. na kauMsamAM na kausa bahAra : varSa pachI AvanAra priyapAtra: AgamananA samAcAra bhItarabahAranI cetanAmAM AvajAva karatI nAyikAnAM saMvedana jhIlatI, saroja pAThakanI TUMkIvArtA. caMTo. na puchAyelA savAlane mahimA : bIjAnI vAtane dhIrajapUrvaka kAna ApavAnI ApaNI azakitane kendramAM letA, harIndra davenA ciMtanAtmaka nibaMdha. ra.TI. nakIra : juo, mahetA ramaNikalAla ratilAla. nagarakara du. vi. : nATaka 'gopIcaMda' (anya sAthe, 1884)nA katAM. ra.ra.da. naciketa : juo, bhaTTa premazaMkara harilAla. najumI : jo, jozI mANekalAla govidalAla, najhIra bhAtarI (1930, 1955) : kavi. janma suratamAM. muMbaI bharaDA hAIskUlamAMthI maeNTrika. pahalA patrakAratva, pachI rijhAM benkanA risarca enDa TisTasa khAtAmAM nokarI. pacIrA varSanI vaye kensarathI mRtyu. emaNe sittera jeTalI gajhalonuM sarjana karyuM che. caM.rA. naTakhaTa : juo, mukhI giradharalAla. naTavara aMkalesarI : juo, paTela neTavaralAla maganalA. 276: gujarAtI sAhityakAza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ naTavara zyAma- narottama jamanAdAsa nagAMdhI la. tA. : dezapramanuM nirUpaNa karate kAvyasaMgraha koNa mathAM mUlave?' (1942)nA kAM. naTavara zayAma : philama-paTakathA (sineriyo) 'laMkAdarana'na katAM. 2..da. naTavaralAla pu ttamadAsa : padyakRti suMdara garabAvaLI' (1928) -nA kartA. narakesarI zaMbhunAtha : juo, diveTiyA narasiMharAva bhoLAnAtha. narakesarIrAva: juo, khabaradAra aradezara pharAmajI. naragIsa : padyakRti "gulaphAma'nAM kartA. naTubhAI kuutara : (kho, paTela cinubhAi cunIlAla mAmaI. nathavANI prabhulAla rAmajIbhAI (7.8-1932) : vArtAkAra. janma saurASTranA khaMDherAmAM. patrakAra. ema vArtAsaMgraha 'gorI' (1963), navalakathA paMkhI pAMkhavihANAM' uparAMta bALasAhityanI kRtio 'zabanI sAkSIe' (1965) ane 'paMcaphUla' (1966) ApI che. narasiharAma: padyakRtione saMgraha 'narasiMharAmakRta' (1887)ne! kato. narasiMhalAla dhamanalAla: gadyapadyamizina hAni 'kADhe tenuM hAle' (1913)nA katAM. nathavANI mehanalAla : dalita varganI nAyikA lakhamInA jIvana saMgharSa ane tajajanma karAga Alekhana ApanI sAmAjika navalakathA "Akhara' (1942)nA kartA. nadIvida : pAtAnA nagaranI nadI tarapha badhAne rahyAne aparAdhabhAvane lUMTatA, bhagavatIkumAra zarmAnA lalitanibaMdha. caMTo. nanAmiyAM rasUlamiyAM : padyakRti "islAmanA bharatIoTa (1907) tathA marAThI parathI anUdita padyakRti 'managamatI strI' (1898)nA ka . narImAna mInuM haramasajI : navalakathAo 'InA jatA' | (1938) ane 'caudasane cAMda'(1941)nA katAM. . narelA pAMgaLazI pAtAbhAI (10-10-1856, 4-3-1939) : kavi. janmasthaLa ane vatana zihAra, tyAM ja prAthamika zikSaNa. saMrakta, vraja, hindI ane cAraNI bhASAne gherabeThAM ApameLa abhyArA. bhAvanagaranA rAjakavi. kAvyazAstranI prAcIna paraMparAne anusaratA kAvya, pigaLa, alaMkAra jevA viSayonA abhyAsI A kavie bhAratabhUSaNa', 'piMgaLa vIra pUjA', 'piMgaLa kAvya': 1-2, saTIka 'harirasa' vagara zAstrIya graMtha, cAraNI kAvyaparaMparAne anusaratI 'IsarakhyAna', 'kRSNakumAra kAvya', 'kIkRSNamahArAja kAvya', 'tattaprakAza" vagere prazastio uparAMta bALalIlA', 'cittacetAvanI', 'ra bodhamALA', 'rAtacaritra satI maNi', 'zrI satyanArAyaNanI saMgItamAM kathA" vagere kathAtmaka bAdhaka pustako ApyAM che. na ustAda : vividha rA gAnI viziSTa mudA ne nAza karatA ane ustAda anumayAnA mRtyunA karaNa Ale" Apane, kizanasiMha cAvaDAnA caritranibaMdha. e.TI. nabIpuravAlA musA : navalakathA 'paMka paMkaja' (1956)nA kartA. caM.To. namelI DezI : dalapatarAmanI kAvyaracanA. TIkhaLa karatA javAnane (DozIe ApelA catura javAba ahIM manaharamAM AravAda banyo che. caM.To. nayagAMdhI jayarAmadAsa jeThAbhAI (ra6-8-1964) : vArtAkAra, itihAsalekhaka. janma aMjAramAM, tyAM ja dhoraNa cha rasudhInA abhyAsa. pachIthI dezATana. vyApAra ane vahANavaTA sAthe saMlagna. emaNa itihAsa ane saMzodhanagraMthA karachanI rasadhAra' (1927), 'karachano bRhad itihAsa' (1927) tathA 'karachanA bApayogI itihAsa' (1927) ApyA che. narelA haradAna maMgaLazI (31-8-1902) : kavi. janma bhAvanagaramAM. aMgrejI cha dhoraNa sudhIno abhyAsa. saMskRta, hindI ane cAraNI hiMgaLanuM svaadhyayana. bhAvanagaranA rAjakavi. emaNe 'zraya' (1922), 'viSayakAMtavallarI' (1925), 'kuNakumAra kAvyagraMtha' (1931), devIstuti' (1936), haradAnakAvya'-bhA. 1 (1939), 'kRdhagamahArAja kAvyagraMtha' (anya sAthe, 1940), 'zakitadohAzataka' (1941) vagere kAvyagraMtho ApyA che. nAma : jIvanacaritra lenina' (1953)nA kartA. nayaNAM : UnAM re pANInAM adbhuta mAchalAMnA sAdRzyathI nayaNAne darzAvanuM vANIbhAI purohitanuM subaddha gIta. rAMTo. narottama jamanAdAsa : 'kALIvijaya eTale devIputra bAlAyaMjanI vArtA' (anya sAthe, 1876)nA kartA. gujarAtI sAhityakoza -2 :277. For Personal & Private Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ narottamadAra dvArakAdAsa najarojajI pharadunajI narottamadAsa drArakAdAsa : nATaka 'saMsAralIlA'(1893)nA katAM. anubhava ema vividha sAdhanAthI thayelA zakhasaMgraha, cakAsaNIpUrvaka zabdasaMgraha ane arthanirNaya karI zAstrazuddha karI ApavAnI nema, tarbhava-taLapadA zabdo taraphanuM vizeSa lakSa, joDAyelA ane nAsika vyaMjano mATe anusvArane sthAne baMnavarNanA viniyoga, 'ha-yunine bidIthI nideza vagere A zabdakozanI noMdhapAtra lAkSaNikatAo che. narmakathAkAza (1870): rAmAyaNa, mahAbhArata ane bhAgavatamAMnA kathAprasaMgone lakSamAM rAkhI pAtragata caritrone kakkAvArI pramANa, narmadAzaMkara lAlazaMkara davekRta A kozamAM AvarI levAyAM che. aMzumAnathI zarU karIne haDaMbA sudhInAM pAtro ane pAtro sAthe emane kathAsaMdarbha ahIM rajU thayAM che. mULa saMskRta parathI nahIM paNa gujarAtI, marAThI, hindI pustako parathI A koza taiyAra thayA che. graMthane aMte saMbhAta zabdAvalI tema ja pAva timAvalI paNa mUkI che. narmada : juo, dava narmadAzaMkara lAlazaMkara, narmada : arvAcIna gadyapadyane AdyapraNetA (1945) : rAma nArAyaNa vi. pAThakanuM narmada paranuM pustaka. 'narmadAzaMkara kavi' ane 'narmadanuM gadya' ema jude jude samaye apAyelAM be vyAkhyAnA ahIM graMtharatha karyA che. bIjuM vyAkhyAna pahelAnA anusaMdhAnamAM ane enI pUrtirUpe hovAthI viSayanI samagratA UbhI thaI che. narmadanAM baMne pAsAMonuM taTastha ane tArkika mUlyAMkana ahIM thayuM che. khAsa , A vivecake jamAnAthI AgaLa jaIne narmadanA gadyanI khAsiyatone tapAsavA ane ene vizlepavA ubhAM karelAM kAmacalAu chatAM virala ojAro dhyAna kheMce che. dareka kathananuM pramANa ApavA ahIM avataraNAno chUTathI upayoga karI lekhanana zAstrIya banAvavAnA upakrama para abhinaMdanIya che. narmakavitA (samasta saMgraharUpe, 1864) : narmadane kAvyasaMgraha. IjharAMbaMdhI, nItirasaMbaMdhI, dezAbhimAnasaMbaMdhI, strIzikSAgasaMvidhI, gharasaMsArasaMbaMdhI, prItisaMbaMdhI, grAma tathA sRSTisaundaryasaMbaMdhI. vagare kula daza khaMDomAM racanAo vargIkRta che. uparAMta, kAvyazAstrasAMbAMdhI graMtho tema ja pUravaNI' vibhAgano samAveza che. A racanAo mAtrAmeLa, akSarameLa ane dezImAM racAyelI che. lalita chaMdano ane ovI tema ja marAThI sAkhIno sarvaprathama prayoga ahIM thayo che. narmade pahelIvAra madhyakAlIna viSayone choDIne sudhAro, svataMtratA, prakRti ane praNaya jevA arvAcIna viSayo dAkhala karyA che. vAstavAbhimukhatA ane jIvanAbhimukhatAne kAraNa navAM kSetro UghaDayAM che; navI nirUpaNarIti pragaTI che; tatkAlIna samayanuM sarvAga citra jhilAyuM che. aMgrejI romenTika kavitAnI asara heThaLa A racanAomAM jorase' ane vadhu paDato kRtrima jA' bhaLelo che. AtmalakSitAnuM tattva pramukha banyuM che. zailI masta rahI che. khAsa to aMgrejI kavitAnA saMparkane kAraNe AMDa ane belaDa prakAranI racanAo paNa ahIM che. sarva racanAo paikI 'kabIravaDa', 'sahu calo jItavA jaMga', 'jya jaya garavI gujarAta, 'nava karazo koI zoka' jevI umiMracanAo atyaMta jANItI che. paraMtu, sAthe sAthe paralakSI kavitA ane emAMya 'vIrasiha' ane 'danarasika' e mahAkAvyanA adhUrA namUnAo tema ja vIravRttAne prayoga paNa ahIM che. chatAM ekaMdare abhivyakitanI pariktanA ghaNI ochI hovAthI tathA pArgazakita uttama prakAranI na hovAthI UMcI kavitA siddha thayelI jovAtI nathI. narmadAnaMda : juo, taMbara aAinakumAra kAMtilAla. narmadApurI bhavAnIpurI : padyakRti 'mAnasiha guNAnani' (1 884) - kartA. narmadAzaMkara bApAzaMkara : kathAkRti 'rAra paNa (1 892)nA katAM. caM.To. narmadAzaMkara vyAsa : juo, mahatA dhanasukhalAla gulAla. nalina : juo, kApaDiyA suMdaralAla aMbAlAla. navakoNa : juo, kApaDiyA hIrAlAla rasikalAla. navaraMgI: juo, bhagatajI motIlAla raNachoDajI. navarojajI pharadunajI (10-3-1817, -) : pravAslakhaka, kozakAra. janma bharUcamAM. revaDa thAmsa sAlamana pAsethI aMgrejI keLavaNI. 1830mAM muMbaI gayA. eNjyukezana sosAyaTInI senTrala skUlamAM zikSaNa. pachI e ja zALAmAM zikSaka. 1840thI 'vidyAsAgara copAniyAno prAraMbha. 1841 thI 1850sudhI 'jAme jamazedanA adhipati. pachIthI suprIma korTamAM dubhASiyAnI jagyAe. nivRtti pachI IMglaeNnDane pravAsa. 'gujarAtI ane IMglIza DikarInarI (1866) uparAMta 'asatarI, ganeAnamAlA' (anya sAthe, 1859) emanA nAme che. kAjulA pravAsanA cAra patra 1853 nA 'jagatapremI' mAsikamAM pragaTa thayelA che. narmakAza (1873) : kavi narmadAzaMkarane, eka khaMtIlA vidvAnane zAstrakAra tarIke sthApI Apate zabdakoza. 'narmakavitAnA zabdArtha taiyAra karavAnI pravRtti kozaracanAmAM pariNamI ane keTalIka sAmagrI 1861 thI chUTA aMko rUpe pragaTa thayA pachI A saMpUrNa ne sudhArelI AvRtti narmadAzaMkare potAne kharce pragaTa karI. gujarAtI bhASAnA zabdone gujarAtI bhASAmAM ja artho Apate aMgrejI paddhatine saLaMga varNAnukramika koza A pahelo ja che ane te ekale hAthe saMgharAyelA 25,000 uparAMta zabdone samAve che. anya kozagraMtho, gujarAtI bhASAnA graMtha, pUchaparacha ane potAnAM smRti tathA caM.TA. 278: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ navalagraMthAvali-naMdazaMkara jIvanacaritra navalagraMthAvali (1891) : navalarAmanI jIvanakathA sahita emanA vaheMcAyelA A graMthanA 'darzana 'mAM kAvyabhAvanA ane viSayaprasiddha-aprasiddha graMtha-lekhAnuM A saMpAdana govardhanarAme cAra darzana aMge, darzana 2'mAM navIna kavitAmAM lirika aMge, 'darzana bhAgamAM, hIrAlAla zrophe zALApagI AvRttirUpe be bhAgamAM 3'mAM virahakAvyo viSAdakAvyo aMge ane darzana mAM mahAkAvya, (1915) tathA narahari parIkhe tAraNarUpe (1937) karyuM che. AkhyAnakAvya, varNanakAvya, khaMDakAvya ane kavitAne lagatA. pahelA bhAgamAM navalarAmanAM nATako, kAvyo ane bhASAMtare keTalAka prazno aMge carcA che. veraNacheraNa paDelA potAnA siddhAMtA, saMgrahAyAM che. emAM 'bhaTanuM bhopALuM hAsyarasanuM gaNanApAtra abhiprAya AdinuM samagra bhAvanAdane ekIkaraNa thAya ane nATaka che. aitihAsika nATaka 'vIramatI', kAvyasaMgraha 'bALalagna- kAvya vizenA potAnA dhyAne vAcako pAyAthI zikhara lagI eka batrIsI', kAvyacAryanI racanA "akabara bIrabala nimitte hindI dRSTipAte jaI zake evA ahIM lekhakano Azaya che. kAvyataraMga', kAlidArAcita meghadata'nuM saraLa rasALa bhASAMtara caMTo. tathA saMskRta graMthonAM bhASAMtarono paNa emAM samAveza che. bIjA na kAyado : relave phATaka ane enI AsapAsa thatA pheraphArone bhAgamAM emanAM graMthAvalokana, kAvyatattvavicAraNA ane kavi lakSma karIne vaizvika pratIkAtmakatA sudhI pahoMcavA mathatI bhUpeza, onI samIkSA che. gujarAta zALApatra' tathA anya sAmayiko adhvaryunI TUMkIvArtA. vartamAnapatro dvArA vividha viSaya-svarUpane lagatAM graMthAvalokana ci.TA. emaNa karyA che ane mahadaMze e nimitte emanI kAvyatatvavicAraNA pragaTa thaI che. bhASA ne bhASAzAstra tathA kavi narmada, dalapatarAma, nasIma : juo, nAthANI hasanaalI rahIma rIma. premAnaMdanI kavitA vizenAM emanAM samIkSaNa paNa noMdhapAtra che. nasIra ismAilI : juo, ismAilI nasIra pIramahammada. bIjA bhAgamAM zikSaNazAstrane lagatA ane cotho bhAgamAM vividha naMda sAmavedI (1980): caMdrakAnta zeThane lalitanibaMdhonA saMgraha. viSayanA sAmAnya jJAnanA lekhe saMgrahAyA che. 'naMda sAmavedI'nA upanAmathI lakhAyelA A nibaMdhomAM naMda eka pAtra che. lekhakanA bhItara sAthe ane saunA bhItara sAthenI enI. navalabahena : kathAtmaka kRti 'mANekalamI' (1894)nAM katAM. abhinnatA e naMdanA pAtranI viziSTatA che. lekhaka ane naMda vaccenI vijhAMbhakathA tethI ja AkarSaka banI che. 'hanA anekAneka navAba sArAbhAI maNilAla (29-7-1907) : saMzodhaka, saMpAdaka. vikAro mATe zakaya evI aNizuddhatAe zabdane lIlAvyApAra janma godhAvI (amadAvAda)mAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa ramaNIyatAne raste cAlyo che; ane upamA-rUpakonI apUrvatA sAthe amadAvAdamAM. vyApAramAM joDAyA bAda mana na lAgatAM na hasta- kavitvanA unmeSAvALuM gadya lalita ane aMgata nibaMdhonI gujarAtI pratAnA pradarzana nimitte kalAguru ravizaMkara rAvaLanAM saMsarga ane paraMgarAmAM navI bhAta pADanAruM nIpajyuM che. 'bhAIrAma', 'samaya praraNAthI jaina kalAnAM abhyAsa-saMzodhana ane saMpAdana. jenAzita ane huM', 'naMdanI alapajhalapa kSaNA' jevAM lakhANAmAM tAjagI che. sthApatyakalA tathA maMtrazAstranA jANakAra. caMTo. emaNe 'jaina stotrasaMgraha' (1932), 'jaina citrakalpadruma naMdakuMvarabA nAraNadevajI: juo, mahArANI naMdakuMvarabA nAraNadevajI. (1936), 'mahAprabhAvaka navasmaraNa' (1938), 'kAmavijetA sthUlibhadra' (1940), 'citrakalpasUtra' (1941), 'maharSi metAra' naMdalAla dUbhAI : "dhUdhalI ane dhUMdhakArI nATakanAM gAyanA" (1941), 'zrI ghaMTAkarNa mANibhadra-maMtrataMtra-kalpAdi saMgraha (1908)nA kartA. (1941), 1151 stavana-maMjUSA' (1941), 'zrI jaina sajhAya saMgraha' (1941), 'zrI jinadarzanavIsI' (1941), 'zI jaina naMdalAla mULazaMkara : padyakRti nAtana ina vanamALA' (1945) nityapATha saMgraha' (1941), 'anubhavamaMtrabatrIzI', 'AkAza "*!. katI. gAminI pAralepa vidhikalpa', 'maNikalpa yAne ratnaparIkSA', mR.mA. 'bhAratanAM jainatIrtho ane tenAM zilpa-sthApatya' (1942), 'jaina naMdavANA motIrAma bacara : sarasvatIcaMdra nATakanA TUMkAra ane stotrasaMha urphe maMtrAdhirAja ciMtAmaNi, 'anekArthasAhitya- | gAyanA' (1915) tathA I-drAvatI nATakanAM gAyanA' (1915)ne saMgraha', 'zrI bhairavapadmAvatIka95', 'mahAcamatkArika vizAlayaMtrakalpa aura hamakalpa' vagare noMdhapAtra pustako saMpAdita karyA che. 2,2,da. naMdavidyAgaurI : jIvanacaritra 'satI sItA' (1987)nAM katAM navIna kavitA viSe vyAkhyAne (1943) : sarjAtA arvAcIna kAvyasAhitya paranAM vyAkhyAnone samAvatA ba.ka.ThAkorano vivecana- naMdazaMkara jIvanacaritra(1916) : vinAyaka naMdazaMkara mahetAe graMtha. navIna kavitA paranA premathI, dRSTAMte sahita, ahIM kAvya- lakhelAM naMdazaMkara tuLajAzaMkara mahetAnuM jIvanacaritra. A jIvanaprakAronI vIgate carcA karavAmAM AvI che. kula cAra 'darzana'mAM caritranuM sAhityika, sAmAjika tema ja aitihAsika ema traNe katAM. gujarAtI sAhityakoza -2 : 279 For Personal & Private Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ naMdANI prabhudAsa suMdarajI nAjuka savArI nAgara durgAzaMkara : 'kadAbharANa' (1945)nI A vAtuM nathI temAM pAchaLa mUkelI traNa gadyaprArthanAonA kartA. prakAranuM dastAvejI mUlya che. 'karaNaghelo'nA katAMnA vyakitacitrane badale eka vyApaka sAmAjika yugacitrane ahIM anubhava thAya che. udaya'no eka khaMDa, 'madhyAhna'nA traNa khaMDa ane nivRttinA chello khaMDa ema pAMca khaMDamAM jIvanacaritra vaheMcAyuM che. gujarAtavAsIonuM ane khAsa to tatkAlIna suratavAsIonuM citraNa atyaMta rasaprada che. caM.To. naMdANI prabhudAsa suMdarajI : kanhalara zailImAM lakhAyelI raha"maya navalakathA "bhayaMkara kUtaro' (1926)nA kartA. ni.vA. naMdiSaNavijaya : padyakRti "amAsanAM ajavALAM'(1978)nA kartA. nAgara ramaNalAla: emanA kAvyasaMgraha 'Uvi' (1965)mAM racanavaicitrya ane pratIkone upayoga noMdhapAtra che. kavie mukhyatve mAnavamananA viSAdanuM nirUpaNa karyuM che. A sAthe cekoslovAkiyAnA kavi jarI volkaranAM pAMca kAvyono anuvAda paNa ApyA che. 'naukA' (yazavaMta vajhe sAthe, 1963) naukA vize vaijJAnika dRSTie mAhitI ApatuM pustaka che. ni.vA. nAgaradAsa maMchArAma, 'gaDagaDATa': navalakathA 'muMbainI zeThANI (1900)nA kartA. nAgezvara haridAsa revAzaMkara : gadyapadyamizina bhAkRti kasurI' bhA. 1 (1952)nA kartA. naMdu rANI : patinA mRtyu pachI AMgaNe AvelAne mATe atithi dharma cUkatI ane e dvArA jANe patiyoganI kSaNane mUkatI vRddha- nArInI karuNatAne upasAvatuM, umAzaMkara joSInA ekAMkI nATaka 'bAraNa TakorA'nuM mukhya pAtra. e.TI. nAITamara (1969) : saroja pAThakakata mane vaijJAnika navalakathA. priyatama sArthane badale tenA moTAbhAI ananya sAthe niyatinuM lagna thayeluM che; eTaluM ja nahi e traNene eka ja gharamAM rahevAnuM bane che. A paristhitinA aneka ghaTako racIne A traNe pAtronAM manAvavanuM sUkamatAthI ahIM Alekhana thayuM che. niyatine kendramAM rAkhIne sArtha tathA ananya tarapha enI trijyA kheMcAI che, pariNAme sArtha ane ananyanI manovyathAothI ne tANathI paNa avagata thavAya che. vastuno nirvAha sAyaMtapaNe caitasika starethI thayela hoI emAM dhULa ghaTanAonuM nirUpaNa thayuM nathI, chatAM A pAtrAnA bAhya jagatamAM je kaMI bane che tene kuzaLatAthI pAtronAM saMvedanI sAthe sAMkaLavAnuM banyuM che. smRtisAhacarya, svagatokina, manomaMthana jevI prayukitaone ahIM sUjhapUrvaka viniyoga thayelA che ane bhASAnA vividha staronA paNa. dhI.ma. nAkarANI bhImajI : vArtAsaMgraha 'phUla eka gulAbanuM' (1981)nA phatAM. nAgarI IsmAIlabhAI AlamabhAi (5 '1'' -'1904, 14 1-1983): nibaMdhakAra. 14nma vAMkAneramAM. prAthamika tevA mAdhyamika zikSaNa vAMkAnera, mAMgarola ne amadAvAdamAM. 1920 mAM janAgaDhanI kolejamAMthI bI.e. 1930mAM pUnA yunivarsiTI. mAMthI khetIvADI viSayanA snAtaka. saNosarAmAM nUtana vanani praveza ane vistarANa vibhAganA vaDA. emaNe 'muslImene dharma' (1964) ane "IslAmadana' (1976) pustakomAM aitihAsika saMdarbha sAthe muslima dharmanA vividha AcAra vicAra, dRSTAMtakathAo, prArthanAo vagerene vizada paricaya karAvyo che. ApaNAM phUla' (1963), 'vanarapatijIvana darzana' (1968), zAkabhAjI ane phaLa' (1968), 'AMgaNAne bagIcA ane phUla' (1970), vADI paranAM vahAlAM' vagara pustakomAM vanaspati ane prANIsRSTinA prANavAna paricaya karAvyo che. emaNa vaidaka, gopAlana, bAgAyata, dharma vagere vize aneka pustako ane lekho lakhyAM che. ni.vA, nAjuka : juo, vikAjI jahAMgIra purazada0. nAjuka savArI (1940) : viklAya kalyANarAya vaidyanI 'vi*Ada kAta'nA upanAme lakhAyelI nibaMdhikAone saMgraha. "sAhityanA viSayo', 'vyakitatvane vizeSa raMga', 'paurANika jhakora' ane 'megha dhanuSya" ema ahIM cAra vibhAgo che. pahelA vibhAgamAM patrakAranA vyavasAya viza, prakAzaka vize yaMga che; bIjA vibhAgamAM vyakitagata ghaTanAo aMgenI kalpanAsikatA che; trIjA vibhAgamAM paurANika saMdarbhamAM sAMpratatAno viniyoga karIne bhaMga karavAne upakrama che; cothA vibhAgamAM prakIrNa viSayonI sAta racanAo che, jemAM vizeSa noMdhapAtra che - "maMDaLI maLavAthI thatA lAbha'. nibaMdhikAone rasvaccha ane praziSTa vinodamAM buddhine prasanna karatI bahuzrutatA dhyAnAkarSaka che. 2.ma.zu. nAgacaMda: 'caMpakamALAnA rAsa' (1934), 'satI kanakasenA rA', 'rAtI dhanavatI rA', 'satI sulabhA rA' uparAMta 'devajI svAmInA jIvananuM TUMkuM didaMzana'nA kartA. ni.vA. nAgaDA muhammada yusupha : vArtA 'kara ne jA athavA khADA khAda ta paMDa' (1915)nA kartA. nAgara dayAzaMkara mayAzaMkara : padyakRti 'zivazakitalIlAmRtagraMtha'nA kartA. 280: gujarAtI sAhityakeza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAjhara alImAmada vI vADiyAvALA nAthANI hasanaalI makarIma nANAvarI rAjendra citrAla 193): vivecaka, saMpAdaka. janma suratamAM. 1955mAM maeNTrika. 1959mAM muMbaI yunivarsiTI mAMthI saMskRta viSaya sAthe bI.e. e ja viSayamAM e ja yuni rsiTImAMthI 1961mAM ema.e. 1977mAM dakSiNa gujarAta yunivarsiTImAMthI pIeca.DI. 1963 thI 1965 sudhI baDolInI ArTsa eNnDa sAyansa kolejamAM ane 1965thI 1982 sudhI suratanI ema. TI. bI. kolejamAM adhyApana. 1962 pachIthI ma. sa. yunivarsiTInA saMskRta vibhAgamAM rIDara. 'saMskRta kAvyazAstramAM rItivicAra'(1974)mAM emaNe saMskRtakAvyazAstranI paraMparAmAM rIti aMge keTalAMka mahattvanAM tAraNo ApyAM che. ekanDarI zu va dha greTa epi'(1982) aMgrejImAM pragaTa thayelA emane zodhanibaMdha che. 'niSku ane nirakana'(1976)nA pAna uparAMta pro. gaurIprada su jhAlAnA saMskRta lekhonuM saMpAdana nAna'(1974) gujarAtI kekhonuM saMpAdana 'annanA'(1976) emaNe ApyAM che, 'chAyA zAkuntala'(1986) emanA jIvanalAla tri, parIkha racita saMta nATakano gujarAtI anuvAda che, AMTo. nANAvaTI zAradAbona : 'herinA'(62)no ho. nAjhara... alImAmada vadhu vADhiyAvAlA pati mAra una'(1912)nA hatI. nAjhira dekhaiyA : juo, dekhaiyA nUramahaMmada alArakhabhAI nodha gaThariyA(1976) caMdravadana cI. mahanAnA pravAsa AtmakathAtmaka ane pravAsanA aMzAvALI lekhakanI gaThariyA graMthazreNInA A graMthamAM mukhyatve spena, oNsTriyA, ITalI, peAlaeNnDa ane jarmanI jevA dezomAM cAlatI kaLApravRtti ane vizeSa tA nATyapravRttino Alekha maLe che. vaccevacce, spenamAM pracalita AkhalA zuddha ke jarmanImAM hiTalare taiyAra karelA konsaTrezana kempa vizenI mAhitI paNa alabatta maLe che, paraMtu lekhakanuM Aya ta tyAMnAM naka, nara, nATyakAra ane mAtra vizenI vAta karavAnuM che. eTale vIrdhananAM perA hAusa, barga viyara ne tyAMnA saMgItakAro; milAnanuM gA sTolA perA hAusa: pArlenDanI mATacazALAo ne tyAMnA khyAtanAma kalAkAra tema ja digdarzaka lIo zIlara; DrAMsanA nAnakaDA gAma noMsInI naTacazALA ne tyAM thatI nATayaharIphAIo; isTa barlinanI pretane Takaza'La', tyAMna eka operA hAusanA khyAtanAma naTa volTara phelarsanasTAIna; perTana daMpatI; lAIjhikanuM bhavya operA hAusa ityAdi vizenI vigata umaLakAbharI zailImAM nirUpAI che. yuropIya prajAnA kaLApremanI, temanI vyavasthAkitanI lekhaka ahIM mukatakaMThe prazaMsA kare che, to gujarAtamAM jovA maLatI vimukhatAthI teo udAra bane che, samagra pravAsa daramiyAna petAnA saMparkamAM AvelAM aneka videzI ne videzamAM rahetAM bhAratIyonI je rUAM khAcitro emaNe ApyAM che tenAthI ane lekhakanAM aMgata saMvedanA dhabakArathI Akhoya ba pura vigatonI vacce paNa rAva banyo che. ra.gA. nATaghanagarInA nAza ane navanirmANa: candravadana cI. mahetAno pravAsanibaMdha. emAM, bIjA vizvayuddhamAM naSTa thayelAM nagRhone pharI beThAM karatA, viyenAnAM AMoNsTriyanonA puruSArthane nirUpavAmAM AvyA che. rA nANAvaTI kumudalAva sunIlAla kathA nAzanI mALata (1932)nA kanAM, ... nANAvaTI kezavalAla bhagavAnadAsa : 'jama - gujarAtI-Igliza DikzanarI (1956) tathA 'premI dezo. huM gujarAtI DikzanarI (1934)nAM kartA. 2.2.8. nANAvaTI dInabAI dAdAbhAI : navA vAgIzuM jenAM kAM 22.6. nANAvaTI nilAla maNavAva : Arthika uthalapAthala ane saphaLatA nirUpatI AtmakathA 'mArAM vana maraNo'(1960nA kartA, 2.ra.da. nANAvaTI hIrAlAla cunIlAla, 'kAhI dUra', 'yazavaMta'(29-1-1976) : sAmAjika navalakathA 'punarmilana'nA kartA. ... nANAvaTI hIrAbAle. hyAbhAI : tri. vArDa vizvama boTika'(TA)mAM karyAM. ... nAnavarA ane varaghoDA : murkhAmI phaMDanonA niya DAu paNane rokavA enA para bhAre kara nakhavAnuM sUcavanA navalarAma lakSmIrAma paMDayAnA nibaMdha. caMTo. nAthajI nAnAdAsa cani gabhAI kezanAjhanI sAdhAzI' (1876)nA kartA. nAthajI harajIvana : triaMkI nATaka 'amarasiMha rAThoDa' (anya sAthe, 10nA katAM. nAthANI jamanAdAro prema: prakRti kI kRdrAkRta ke manAdAsa kIrtanAvalI (1980nA karyA. nAthANI hasanaalI rahImakarIma, 'turAba', 'nasIma'(22-5-1908, 18-12-1962): gajhalakAra. 1966thI 1948 sudhI bhArata ismAIlI eNosIezananA sAmrAhika 'ismAila'nA taMtrI, kensarathI muMbaImAM AvaThAna For Personal & Private Use Only gujarAtI sAhityakoza - 2 : 201
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAnacaMda nAraNacaMda-nAyaka amRta kezava nAnAbhAI bhaTTa : ja, bhaTTa nRsiMhaprarakAra kALidAsa. nAnAlAla pItAmbaradAsa : padyakRti 'bhAratakIti' (1922)nA kartA. emanA maraNottara prakAzita kAvyasaMgraha 'dhUpadAna'(1964)mAM 14 gajhala, 109 tAhirI rubAIo ane 12 gAmI rubAIo saMgrahAI che. phArasI sAthe zuddha tatsama zabda prayojatI kavitAmAM kavinI sUphIvAdI dRSTinuM svaccha darzana thAya che. ni.vA. nAnacaMda nAraNacaMda : padyakRti 'adala InsApha - harakorabAIno rADo' (1871)nA kartA. nAnacaMdra: padyakRti 'cittavinAda' (1958) katAM. nAnajI arajaNa : dharAra thaI balA paTelanAM lakSaNA nirUpatI padyakRti dharAhara paTela ane nyAyane namUnA(1923) nA kartA. nAndI tapasvI zaMbhucandra (22-9-1933) : gadyalekhaka, rAMzAdhaka, saMpAdaka. janmasthaLa kheDA. vatana pATaNa. 1949mAM maeNTrika. 1953 mAM bI.e. 1955mAM pIeca.DI. bhASAsAhitya bhavana, amadAvAdamAM saMskRtanA rIDara. emaNe AlocanAtmaka itihAsa 'saMsakRta nATakonA paricaya (1979), saMskRta sAhityane udgama vikAsa Adino AlocanA tmaka ane tulanAtmaka paricaya ApanuM bhAratIya sAhityazAstranI vicAraparaMparAo' (1984) ane bhAratIya nATayazAstranI vicAraparaMparAo' (1984) pustako ApyAM che. A uparAMta bhAratanuM nATayazAstra adhyAya 6' (1979)no 'abhinava bhAratI' sAthe emaNe anuvAda (1979) karyo che. emanAM 'dhvanyAloka-logana' (1973) ane 'jayadeva' (1976) pustako paNa ullekhanIya che. emaNa kAvyaprakAzanI TIkAonAM saMzodhana saMpAdana aMgrejImAM paNa karyA che. pA.mAM. nAmadeva: laghunavala 'vattAochA' (1984)nA katAM. nAka mULajI : triaMkI nATaka 'amarasiMha rAThADa' (anya sAthe, 1888)nA kartA. nAnajI rUDA : padyakRti "rAmaratnamAlA' (1934)nA katAM. nAmarUpa (1981): aniruddha brahmabhaTTanA caritranibaMdhonA saMgraha. cetanAnA bhinnabhinna stare jIvatA aneka mAnavIo lekhakanA jIvanamAM AvyA ane gayA emanI, smRtine ahIM zabdabaddha karI che. bhASAnI maryAdAo ane vizeSatAothI lekhaka rAmAna che, tethI vIseka jeTalAM caritralekhanamAM bAbu vIjaLI' ke "rahImacAcA' jevAM caritra smaraNIya banyAM che. caM.To. nAnajIANI karamaalI rahImaalI (1855) : nibaMdhakAra. muMbaInI vaDagAdI pAsenI gAmaThI zALAmAM keLavaNI. be varSa masjidamAM dhArmika keLavaNI. eNlphinsTana hAIskUlamAMthI maeNTika, 1879mAM bI.e. 1880mAM AphreDa hAIskUlamAM zikSaka. be varSa pachI eNlphiraTana hAIskUlamAM paziyananA sahAyaka zikSaka. 1885mAM urdU DepyuTI tarIke amadAvAdamAM. e pachI paMcamahAlamAM. pachI karachamAM ejayukezanala InspekaTara, emaNe "nibaMdha karamALA' (samudAya 1lo)mAM 'mitratA', 'svArtha' ane 'bhuma prakAza" ema traNa nibaMdho tema ja nibaMdha karamALA' (samudAya 2 jo)mAM "saune vahAluM zuM?', 'bhajana bhemiyo' ane UMghanI kUMcI' ema anya traNa nibaMdho ApyA che. A uparAMta emanA nAme duniyAdarpaNa', 'phArasI aMgrejI gujarAtI tathA hiMdurastAnI kahevatone mukAbalo" jevAM pustako paNa che. .TI. nAnajIANI sudinA (1837): nibaMdhakAra. janma kacchanA kerA gAme. tera varSanI uMmare gAmaThI keLavaNI pUrI karI vaDIlanA muMbaI -jaMgabArathaLe cAlatA vahIvaTamAM joDAI hisAbI jJAna meLavyuM. bhArApara nAmanA gAmanA saiyada pAsethI phArasIne abhyAsa. cInanAM pInAMga, hoMgakoMga, kaMtAna, makAu zaheromAM pravAsa. 1877mAM karachanA AsisTanTa revanyu kamizanaranA hoddA para. 'ramukha sanmArganAM chatrIsa prakraNomAM karelI rasukhamImAMsAmAM gadya pramANamAM asarakAraka che. "dharmanI mAnyatA' ane 'khajAgRttAMta pustako paNa emanA nAme che. caM.TI. nAnabAI : padyakRti 'bhajana sudhArasa" -bhA. 1 (1926)nAM kartA. 2.ra.da. nAmAvaTI hasanaalI karamAlI (3-11-1901) : janma dhArAbaMdara (saurASTra)mAM. prAthamika zikSaNa dhAraNa traNa, rohIsA ane vaDalI sadInI (saurASTra)mAM. muMbaInI IsmAIlI janarala hospiTalamAM nAmAvaTI. emaNe kAvyo ane vArtAono saMgraha 'navaraMga' (1944) Apyo che. nAyaka amRta kezava, "zivazaMbhu zarmAne ciko' (1877, 29-6-1906) : nATakakAra, navalakathAkAra. janma amadAvAdamAM. vidyAbhyAsa cAra dhoraNa sudhI. be dhoraNa udUnAM. 1888mAM agiyAra varSanI vaye AphreDa nATaka maMDaLImAM najIvanano prAraMbha. pachIthI navI AphreDa nATaka maMDaLImAM digdarzaka, zekasapiyaranAM nATakone hiMdI raMgamaMca para ubhASAmAM utAravAnI paraMparAnI pahela karanAra, dhaMdhAdArI raMgabhUminA gItalekhaka. saMgItavizArada. emanA graMthomAM 'bhAratadurdazA nATaka' (1909) ane navalakathA ema.e. banAke kayuM merI miTTI kharAba kI' (1908) prasiddha che. 282: gujarAtI sAhityakoza -2 Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ navalakathA tatkAlIna vidyAbhyAsanI paddhatiomAM rahelI khAmIonI AsapAsa gUMthAyelI che. muslima saMsAranuM citra rajU karanI navalakathA 'mariyama' vakhAyAnuM paNa noMdhAyuM che. A uparAMta 'saMskRta ane phArasI bhASAno paraspara saMbaMdha' ane 'nAdirazAha' lakhavA mAMTelAM emanAM adhUrAM aprasiddha pustako che. caM.ko. nAyaka AtmArAma khuzAladAsa : vividha rAga-rAgiNIomAM racAyelAM bhakitabhAvanAM UmiyAna padono saMgraha 'saMgIta-zAMtisarovara'- 1 (1911) ane 'sAMkubAInI suvArtA tathA rasika kavitA'(1911)nA kartA, [.. nAyaka gheghubhAI gulAbabhAI : AdivAsIonA sarvAMgI utkarSa mATe racAyelI saraLa. ane bodhaprada kArgo pahADI lona prema '(1964), 'DAMganI vAto' tema ja 'sipAI nA bhAI ane 'khAnagI sAgavana'(1984)nA kartA, nivAra nAyaka cInubhAI jagannAthabhAI, 'nAcIja'(23-5-1933): vivecaka. janma sarakhejamAM. ema.e., pIeca.DI. che. kA. ArI koleja, amadAvAdanA AcArya. gujarAta bhavAI kalAkAra saMghanA pramukha. gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsagraMba'- 4,6 (1976, 1977, 1978) uparAMta emaNe 'abhinava kalA rasadarzana'(1977), 'jagatanA dharmA'(1979), 'dharmamaMgala'(1987) jevAM pustako paNa ApyAM che. nAyaka choTubhAI raNachoDajI (18-7-1913,9-1-1976): kozakAra. janma valasADa jillAnA bhAgAda gAme. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa pArTImAM. 1935mAM varlDa kolejamAMthI bI.e. 1937mAM phArasI mukhya viSayamAM ema.e. 1942mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI 'abdura rahImakhAne khAnAna ane enuM sAhityamaMDaLa' jevA phArasI viSaya para pIeca.DI.nI padavI meLavanAra pahelA vidrAna. 1942thI 1964 sudhI kolhApuranI rAjArAma koleja, navArInI gArDA koleja tema ja amadAvAdamAM bheA. je. vidyAbhavana tathA esa. ke. ArTsa koleja vagere vividha dharma dhyiApana, 1964thI gujarAta yunivarsiTInA bhASAsAhitya bhavanamAM phArasInA rIDara ane adhyakSa. 1970mAM phArasInA mAnya vijJAna tarIke cata eNvorDa. laMDananI raoNyala eziyATika sosAyaTInA phelAnuM sanmAna. A phArasI bhASAnA vyAsaMgI vine gurAtI madhyakAlIna sAhityanA saMzodhana mATe ane gujarAtInI aitihAsika-sAMskRtika bhUmikAnI talasparzI gaveSaNA mATe mahattvanI sAmagrI pUrI pADI che. 'phArasI zabdono sArtha vyutpattikoza'- bhA. 1,2,3 (1972, 1974, 1980) emanuM sthAyI pradAna che. A uparAMta 'gujarAtamAM nAgaronuM phArasI bhASA ane sAhityanuM kheDANa'(1950), 'arabI-phArasInI gujarAtI para asara'- bhA. 1, 2 (1954, nAyaka AtmArAma khuzAladAsa - nAyaka nAnubhAI maganalAla 1955), 'sUphImata' (1959) vagere paNa emanA graMtho che. emaNe itihAsa-mUlaka graMtho paNa ApyA che. caM. nAyaka jIvaNajI : pravAsa mATenI mArgadarzaka mAhitI ApatuM pustaka 'saMpUrNa bhArataSAtrA'nA kartA, ni.vA. nAyaka jhINAdAsa giradharadAsa : bhajanasaMgraha rasanAmRta'- bhA. 1 (54)nA kartA. Gt.al. nAyaka jhINAbhAI DI., 'vasaMtalAla' : kathAkRti 'gulajhAra kiMvA kuMDAnuM bApAjInA kartA, nivAra nAyaka DAhyAbhAI jI. : rahAna kRtino kALo nAga' (1960), 'jIvatI lAza'(1960), 'uThAvagIra strI'(1962) ane 'khUna ! khUna !'(1963)nA kartA. ..vA. nAyaka dayAzaMkara vI. : 'mAIyAta'(1957) pustakanA kartA. ni.vA. nAyaka dayAzaMkara harajIvanadAsa,'prabhu'(30-6-1922) : kavi. janma mahesANA jillAnA pAMcoTamAM. gujarAtI sAta dhoraNa sudhInA abhyAsa. 'zrInA svayaMvara" (1945) jevA kAvyagraMtha ane "rajjAnAM vaNa' -bhA. 1 thI 3 (1982 thI 1987) jevA caritragraMtha emaNe ApyA che. nAyaka narmadAzaMkara nArAyaNa : 'phugArDa nATakanAM gAmanA'(1901)nA karmA.. [.. nAyaka nAnubhAI bAra : bALavArtAnuM pustaka 'satavAdI cAra' (1961)nA kartA. ni.vA. nAyaka nAnubhAI maganalAla, 'kavinaMga', 'nAgarAja', 'bhALA bhagata' (10-5-1927) : kavi, navalakathAkAra, vArtAlekhaka. janma bhAMDuta (ji. surata)mAM. 1946 mAM maeNTrika. pustakaprakAzana saMsthA 'sAhitya saMgama', suratanA sthApaka, 'nUtana bhArata', 'navasArI samAcAra', 'lAkavANI' jevAM dainika ane sAmAhika 'ceta machaMdara', 'aruNodaya', 'abIlagulAla', 'ka'kAvaTI' vagerenA saMpAdaka. emaNe 'yuddhagItA'(1963), 'sUryanA gALAne bhedavA jatAM jo huM baLIne rAkha thaI gayo. te to pachI A jagata viSe bahu mochI AzA raheze'(1976) jevA kAvyasaMrAve 'prANa jAgo re' (1958), 'suratanA kuLiyA mahollAmAM'(1964), 'gulAmIno vArasA' jevI navalakathAo; 'vahetA pANI', 'jAnaphesAnI'(1967), gujarAtI sAhityakoza - 2 : 283 For Personal & Private Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAyaka nAraNadAsa motIrAma- nAyaka maganalAla jhINAbhAI 'balidAna' jevA navalikAsaMgraho tema ja naphA morace' (1963), 'muditA bAlArAma" jevA nATakasaMgraho ApyAM che. rA.nA. nAyaka nAraNadAsa motIrAma : nATyakRtio "koNa sarasa?" (1926) ane 'konI bhUla?' (1926) nA kartA. ni.vA. nAyaka pannA dhIrajalAla (28-12-1933) : kavi. janmasthaLa muMbaI. vatana surata. 1954mAM gujarAtI mukhya viSaya sAthe muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e. 1956 mAM ema.e. 1962mAM amerikAnA philADelphIAnI kSala yunivarsiTImAMthI ema.esa.ela.esa.nI lAyabrerI sAyansanI DigrI ane 1972 mAM philADelphIAnI pensilavenIA yunivarsiTImAMthI ema.esa. atyAre pensilavenIA yunivarsiTInI vena pelTa lAyabrerImAM dakSiNa eziyAnAM graMthasUcikAra tarIke kAmagIrI, 'praveza' (1975), 'philADelphIA' (1980) ane 'nisbate' (1985) emanA kAvyasaMgraho che. paradezamAM Adhunika nagarasaMskRti ane tenI sagavaDo vacce jIvatI eka strInA manogatane pragaTa karatI A kavitA che. koI saMgharSa, vismaya ke tANa vagaranA, bhautika sukhasagavaDathI bharelA ekavidha jIvanamAM anubhavAtAM rasustI ne kaMTALe, e vacce mRtaprAya: banatI cetanA ne temAMthI janmatA viSAda - e A kAvyonA kendravartI bhAva che. A bhAvathI baMdhAyelI kavinI dRSTi potAnA dAMpatyajIvanamAM, potAnI AsapAsanA jIvanamAM ekalatAne, parAyApaNAne, uSmAvihInatAno anubhava kare che. e jhaMkhe che vatanane ane snehasabhara jIvanane. rALa topaNa bhAvakSama bhASA A kavitAnI lAkSaNikatA che. ja.gA. nAyaka prabhAzaMkara aMbArAma : 'kumudasuMdarI nATakanAM gAyane (1903)nA kartA. ni.vA. nAyaka prANasukhalAla mAnacaMda : kAvyasaMgraha 'tavaMtaraMgiNI' (1943) ane jaina dharmanAM sAMpradAyika stuti-gItonuM saMpAdana 'prANapremapuSpamALA' (1927)nA kartA. ni.. nAyaka baLavaMta gAMDAbhAI, 'bila nAITa' (15-12-1920): navalakathAkAra, kavi, saMpAdaka. janma vApI (ji. surata)mAM. 1949mAM gujarAtI mukhya viSaya sAthe bI.e. 1951mAM ema.e. 1953thI 1972 sudhI yugAnDA sarakAranA keLavaNIkhAtA dvArA sanadI zikSaka ane AcArya. 1972 thI lAMDanamAM zikSaNAdhikArI. InTaranezanala eNkeDemI oNva pAyeTsa taraphathI aMgrejI-gujarAtI bhASAsAhityanI sevAnI kadaramAM 1981mAM phelezipa. briTananI gujarAtI sAhitya akAdamInA mukhapatra "asmitA'nA saMpAdaka. emanA vArtAsaMgraha 'sapharanAM sAthI' (1962)nI vArtAomAM gujarAta ane AphrikAnA samAjajIvananuM vAstavalakSI nirUpaNa thayuM che. paMdaramI sadInI pazcAdabhUmikAmAM, AphrikAnI dharatI upara gulAmInI amAnuSI prathA nAbUda karavA eka Araba vIranare kheDelAM sAhaso ane ApelAM balidAnanI gAthA rajU karatI "mUMgA paDachAyA' (1960), raMgabhedanA vAtAvaraNamAM veDaphAtA. jIvananI kathA nirUpatI 'veDaphAtAM jIvatara' (1963) vagere emanI navalakathAo che. "nirjharo' (1984) mAM laMDanamAM sthAyI thayelA kavino mAtRbhUmi pratyeno prema, pazcimanI saMskRtinuM AkarSaNa, ciMtana tathA prakRti jevA viSaya nirUpatAM kAvyo che. 'peTalsa eNva rojhijha (1982) emanI aMgrejI racanAone saMgraha che. 'AphrikAnI zreSTha vArtAo' (1962), 'AphrikAnI lokakathAo' (1962), yugAnDAnI lakathAo' (1963) ' vinI zreSTha sAhasakathAo' (1967), vagere emanAM saMpAdana che. ni.vA. nAyaka bApulAla bhabhaladAsa (25-3-1879, 4-12-1947) : nATayalekhaka ane abhinetA. janma geritA (tA. visanagara)mAM. mULa vatana UMDhAI (ji. mahesANA). janmanAmanArAyaNa. abhyArA gujarAtI dhoraNa pAMca sudhI. vArasAgata lokanAtha bhavAInI kalA ane saMgItanI jANakArI. agiyAramA varSe bALanaTa tarIke 'harizcaMdramAM 'yaMtanI saphaLa bhUmikA. e pachI kramaza: mahattvanI bhUmikAomAM saphaLatA. muMbaI gujarAtI nATaka maMDaLInuM pacIsathI vadhu varSa saMcAlana. 'kAntA', 'rAIne parvata' jevAM ziSTa nATakonA saphaLa prayoga. UMDhAImAM avasAna. emaNe 'caMdrabhAgA', 'navalazA hIrajI', 'saubhAgyanI siMha', 'AnaMdalaharI' vagere nATako lakhyAM che. pU.ma. nAyaka bhAnukumAra cunIlAla, 'bhavya', 'vinAyaka' (9-8-1927, 20-11-1988): navalakathAkAra, nibaMdhakAra. janma pAnasara (ji. mahesANA)mAM. 1979mAM maisUra yunivarsiTImAMthI rAjayazAstranA viSayamAM ema.e. 1985mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI pIeca.DI. 1946 thI 1961 sudhI 'muMbaI samAcAramAM upataMtrI. 1962 thI 1981 sudhI 'janazakita'nA sahataMtrI. koMgresapatrikA'nA saMpAdaka. muMbaImAM avasAna. sAmAjika navalakathA 'RNavimecana' (1975), prauDhazikSaNaviSayaka sonerI vAto' (1964) ane paricayapustikA bhavAI' (1967) emanA nAme che. A uparAMta emaNe aMgrejI, hiMdI tema ja marAThI kRtionA keTalAka gujarAtI anuvAda karyA che. ka... nAyaka maganalAla jhINAbhAI : "meDama kayUrI' (1959), 'ronAlDa rosa' (1959), ' mAla' (1961), 'kolaMbasa' (1961) vagere mahAna vaijJAniko ane yAtrikonAM jIvanacaritronI graMthamALA, 'dezavidezanA loko' nAme bALapustakamALA tema ja aitihAsika pustaka 'bhAratanI kahANI'(1949)nA kartA. ni.vA. 284: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAyaka mahAsukharAma kezavalAla nAyaka surezacaMdra prANajIvana ApyA che. gujarAtI sAhityakAra paricayakoza' (1988) tathA 'vasaMtavilAsa' (1974) emanAM saMpAdana che; to "sudAmAcarita' | (1967), 'abhimanyuAkhyAna' (1967) vagere emanAM sahasaMpAdano che. caM.To. nAyaka lallubhAI motIrAma: padyakRti 'manataraMga' (1898)nA kartA. nAyaka mahAsukharAma kezavalAla, pathika' (1954, 18-2-1987) : kavi. janma mahesANA jillAnA jagudaNa gAme. dhoraNa be sudhI. abhyAsa. 1921-22mAM karAMcI lAhoramAM bALakalAkAra tarIke. 1933-34mAM kalakattAnI khaTAu, AlphreDa thIeTrIkala kaMpanImAM. 1938-39mAM dezI nATaka samAja, muMbaImAM. 1940-42 daramiyAna Aryanaitika nATaka samAjamAM. pachIthI nazAbaMdhI pracAraka , tarIkenI prazasya kAmagIrI. 'pathikanAM preraNAgIta' (1969) ane 'saMjIvanI' (1976) emanAM kAvyapustako che. caM.To. nAyaka mukunda ke.: rahasyakathA 'dilAvara DiTekaTIva (1960)nAka. ni.. nAyaka mULacaMda vallabha : nATayakRtio pRthvIputra' (bI. A. 1920) ane sattAnA mada' (bAramI A. 1935)nA kartA. ni.vA. nAyaka mohanalAla kinAdAsa : bhakitagItAnA saMgraha 'kAvyakIrtana' (1915) nA katAM. ni.vA. nAyaka yazavaMta gulAbarAya (6-7-1909) : kozakAra. janma surata jillAnA vegAma gAmamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa vegAma, dAMDI ane navasArImAM. 1928 mAM vaDodarA kolejamAMthI bI.esasI. ane 1932 mAM ema.esasI. muMbaI raoNyala insTiTayuTamAM nokarI karatAM karatAM 1937mAM pIeca.DI. amadAvAdanI gujarAta kolejamAM adhyApaka ane AcArya. 1967mAM sI. yu. zAha sAyarA kolejanA AcArya. emanI pAsethI padArthavijJAna ane rasAyaNavijJAnane pAribhASika koza' (1943) tathA zALA-kolejomAM upayogI thAya tevAM keTalAMka vijJAnaviSayaka gujarAtI pAThyapustako maLyAM che. ni.vA. nAyaka raghuvIra, nehAdhIna': navalakathAo 'dhIre raMgAyAM caMbala tArAM vaheNa' ane 'caMbalane kesarI'nA kartA. ni.vA. nAyaka raNajita: nATayakRti 'amArI pratijJA(1932)nA kartA. ni.vo. nAyaka ratilAla sAMkaLacaMda, digaMta' (1-8-1922): bALasAhityakAra, vivecaka. janma mahesANA jillAnA kaDImAM. 1942mAM maeNTrika. 1958mAM bI.e. 1960mAM ema.e. 1960thI 1965 sudhI bI. DI. kaoNleja, amadAvAdamAM ane 1965 thI 1982 sudhI bhavansa koleja, amadAvAdamAM adhyApana. 'haiyAnAM dAna' (1953) jevA vArtAsaMgraha uparAMta "alaka- malakanI vAto' (1951), 'kallola bALavArtAvali' (1974), "zizu bALavArtAvali' (1977) jevuM bALasAhitya emanA nAme che. 'vivecananI vATe' (1983) emane vivecanasaMgraha che. emaNe vyAkaraNa ane svAdhyAyapothIo tema ja praziSTa graMthanA saMkSepa nAyaka vasaMtabhAI raNachoDajI (13-3-1905, 11-7-1981): bALasAhityalekhaka. janma DiMDolI (ji. surata)mAM. zALAnta parIkSAmAM uttIrNa thaI dakSiNAmUrtinA bAla adhyApana maMdiramAM abhyAsa. e pachI surata, amadAvAda, mombAsA, dAresalAma tathA nAIrobInAM bAlamaMdiromAM zikSaka tema ja AcArya. 'bAlamitra' uparAMta vividha bAlamAsikonuM saMpAdana. emaNe cAMdApoLI'- bhA. 1-3(1934), 'phUladAnI'-bhA.1-3 (1935), 'lA, balu ane kahyuM' (1935), "ghelunA ghoDA' | (1935), murabbA cora' (1935), "vAMdarAnI sitAra' (1935), 'vasaMtabhAInI vAto'- bhA. 1-4(1948), "hiMDoLe'(1948), "vArtA re vArtA'- bhA. 1-4(1948), 'traNa bALanATako(1948), 'navarAzanI veLAe' (1948), dharatInI maheka' (1971), zrI moTA' (1972), 'ye javAna' (1972), "alakamalakanI vAto (1972), vAte ja vAto'- bhA. 1-12 (1972), bALakonA motIbhAI' (1973), 'taiyAra ho' (1974) jevAM bALagIta, joDakaNAM tathA bAlavArtAonI pustikAo ApI che. A uparAMta emaNe 'bALaucheramAM DokiyuM' (1969) tathA pUrva AphrikAnI bAlavAto' (1959) ane "sva. kaMcanalAla mAmAvALA : smRtigraMtha' (1976) jevAM saMpAdana paNa ApyAM che. nAyaka viThThaladAsa sUrajarAma: caturaMkI nATaka 'devadatta-kamaLA du:khadarzaka' (1896) tathA padyagraMtha 'kabIra digvijaya'(1900) ane padyakRti "zikSAprabodha' (1901)nA kartA. 2.ra.da. nAyaka sAMkaLacaMda mohanalAla: "rAjarathAna' patranAM bheTapustako 'amRta pulina athavA parataMtra mevADa' (1910) ane "rAjapUta pratijJA' (1910) nA kartA. nAyaka sI. bI.: padyakRti bahAravaTiyA abhaginuM rAvapurA polIsa geTa uparanuM khUnI ramakhANanA kad. nAyaka sumana nAyaka sumana : vArtAsaMgraha 'khUnI sAthe mukAbalo' (1966) nA kartA. 2.ra.da. nAyaka surezacaMdra prANajIvana (1-1-1943) : janma vatana UMDhAI (ji. mahesANA)mAM. abhyAsa bI.esasI., elaela.bI. 1965 thI naroDA, vaDanagara ane sANaMdamAM zikSaka. 1972thI grAma gujarAtI sAhityakoza - 2 : 285 Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAyaka harIza gaNapatarAma- nimAvata jazavaMtarAya chaganalAla vikArAnA kRSi vibhAgamAM adhikArI tarIke gAMdhInagaramAM. nikaparekhA (1945): vizvanAtha ma. bhaTTanA vivecanagraMtha. "vivecana emaNe 'gujarAtI raMgabhUminA abhinayazilpI : bApulAla vicAra, gatakAlIna sAhitya, samakAlIna sAhitya', "videzI nAyaka' nAme ApelA caritrapustakamAM kuzaLa ane pratiSThita naTa sAhitya', 'graMthetara sAhityasRSTi' vagere vivecananAM vividha bApulAlanA jIvanakAryanI jhAMkhInI sAthe sAthe muMbaI gujarAtI pAsAMone nirUpatA cauda lekhane ahIM saMgraha che. bhinnabhinna nATaka maMDaLIne saLaMga aThThAvana varSane itihAsa paNa Apyo che. sAhityaprakAromAM upekSita vivecanane sarjananI samakakSa gaNavA pra.ma. mATe kautukarAgI vivecananA puraskartA Alekhake vivAdAspada muddo nAyaka harIza gaNapatarAma, 'tabarama gujarAtI', 'pururavA paMDita' cheDayo hate enAM ghaNAM mULa 'vivecakanI sarjakatA' ane 'loka(28-10-1926) : bALasAhityalekhaka, navalakathAkAra. janma bhogya vivecaka' lekhamAM paDelAM che. "sarasvatIcaMdrane samartha rIta suratamAM. vatana vAloDa (ji.surata). 1943mAM maeNTrika. 1944thI mUlavate "paMDitayuganuM mahAkAvya" lekha noMdhapAtra che. sudItAnI 1961 sudhI kendra sarakAranI tAragharanI amadAvAdamAM nokarI. maryAdA hovA chatAM A lekhonI UrmilakSitA ane sauMdaryalakSitA emanA graMthomAM madhurajanI' (1951), 'eka bakarAnI Atma anuprekSaNIya che. kathA' (1952), hAtharekhA' (1953), 'vIMdhAyeluM paMkhI' (1967), e.TI. 'ha zodhe hUMpha' (1969), 'mAchalInAM AMsu' (1970), kArAgAra' nijAnaMda : juo, kaMthAriyA bAlAzaMkara ullAsarAma. (1978), 'AkAzacakSu'(1978), 'DhaLatI sAMjanI lAlimA' nijAnaMda : padyakRti "zrI anagItA' (1955)nA kartA. (1979), 'lAgaNInuM koruM AkAza' (1979) jevI navalakathAo che; 'premavamaLa' (1948), 'kone paraNuM?' (1949), 'yauvananA raMga' (1950), 'viSa ane amRta' (1951) jevI laghunavalo che; nijhAmI : navalakathA 'salIma ane mahanisA' (1918)karyA. to indradhanuSanA TukaDA' (1954) jevo vArtAsaMgraha tema ja 'raMgabhavana (1955) ane raMgaupavana" jevA nATakasaMgraho che. - nijhAmI nanu bhagata: padyakRti "gurAne zaraNa AvA' (1965) 'kacchabachuM' (1947)thI AraMbhAyelA emanA bALasAhityamAM nA kartA. 'abhuta graMthAvali', 'gammatamALA', 'vaijJAnika sAhasakathAmALA, 'suMdara bodhakathAmALA', 'harakyulisa graMthamALA' vagereno samAveza nijhAmI sadaruddIna rajAmiyAM abbAsI : hArata mahamUda dariyAI thAya che. sAhebanuM jIvanacaritra(1921)nA kartA. bhA.jA. nAraNasiMha kesarIsiha : padyakRtio 'bhajanAvalI' (1890) tathA nityAnaMdajI: 'tattvajJAna dohAvalI' (1934) tathA nityAnaMda'jJAnasAdhana bhajanAvalI' (1895) nA kartA. vilAsanA kartA. nAradamuni: juo, ghaDiyALI dInazA pestanajI. nAradalAla popaTalAla: padyakRti "vedAMtavilAsa' (anya sAthe, 1911)nA kartA. nArAyaNa bhakata : jIvanacaritra 'nityAnaMda svAmI' (1978)nA kartA. nibaMdha: svarUpa ane vikAsa (1975) : pravINa darajIno mahAniridha. nibaMdhanA lalita ane lalitetara evA ubhaya prakAramAM gata savAsA varSa daramiyAna thayela svarUpabaMdhAraNa ane kheDANanI ahIM vyApaka tapAsa thaI che. vaLI, viSayanI svarUpacarcA tathA anya sAhitya svarUpo sAthenA nibaMdhanA pArasparika saMbaMdhanI carcA pachI guna/rAtI nibaMdhane jAgRtikALa, paMDitayuga, gAMdhIyuga ane Adhunikayuga jevA vividha yuga tabakkAomAM vibhAjita karIne tenI sarvagrAhI samIkSA paNa apAI che. nArAyaNa hemacandra: juo, dIvecA nArAyaNa hemacaMdra. nAriyeLavALA aradezara zApurajI : AtmakathA 'mArI kamInI jidagIne hevAla' (1936)nA kartA. nArIgara mahAvajI sAjana: navalakathA 'hariparuM'(1929)nA kartA. 2ra.da. nAzAda : 'muslimoe gujarAtI bhASAnI bajAvelI sevA : gujarAtanA purANA sAhityanuM vivecana' (anya sAthe, 1912)nA kartA. nimAvata jazavaMtarAya chaganalAla, jazu nimbArka (3-9-1941) : kavi, vivecaka. janma rAjakoTa jillAnA morabImAM. 1958mAM maeNTrika. 1963 mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe morabIthI bI.e. 1967mAM e ja viSayomAM rAjakoTathI ema.e. 1963thI 1970 sudhI merabImAM zikSaka. 1970thI 1977 sudhI dhrAMgadhrAmAM gujarAtI vyAkhyAtA. 1977thI bhAyAvadaramAM gujarAtInA prAdhyApaka, ni.da. : juo, desAI nirubhAI bhAIlAla. 286: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ niraMkuza- nIlakaMTha tAhera mohammada hAsamabhAI AvirbhAva' (1977) emane kAvyasaMgraha che, te parAmarza emanA vivecanasaMgraha che. niraMkuza : juo, luhAra karazanadAsa bhIkhAbhAI. niraMjana : juo, majamudAra niy. niraMjana kavi: juo, vyAsa murArilAla. niraMjana zukala : juo, zukala durgaza tuLajAzaMkara. niraMjanavijya : prasaMgakathAonA saMgraha 'uttama kathA vArA (1980)nA katAM. kathAne miSe baLakaTa bhASAnA vistAro UbhA kare che. A laghunavalamAM kathAnAyaka 'huM' anaMtalIlA, kamasAMgakolA ane sAnulA nAmanI traNa rekhA nokhA vyakitatvavALI strIonA saMbaMdhamAM Ave che ane enI kriyApratikriyArUpe thatA nItinirapekSa avaidha jAtIya vyavahAronuM nirUpaNa ATha khaMDamAM vaheMcAya che. sabhya samAjathI dUranA koI pahADI pradezamAM vasatI AdimajAtine sthAnika raMga A navalanuM mukhya AkarSaNa che. niruddeze : rAMdArabhUma ane kAvyabramaNanI niruddha zatA para ekasAthe AvavAMbhana karanuM rAjendra zAhanuM prasiddha gIta. nirguNadAsa : havAmInArAyaNa saMpradAyanA keTalAka dhArmika prasaMge rajU karanuM puranaka 'vArtAsaMgraha' ane 'bAnAmRta tathA anAkUTotsava (bI. A. 1963)nA kartA. ni.vI. nirmukhAnaMdajI : padyakRti 'jhIpuraSArAma vIvAmRta sAgara (1934) -nA kartA. nizigaMdha : juo, dozI surendra. nizItha (1939) : umAzaMkara jozIne 'gaMgAgInA anugAmI kAvyasaMgraha. soneTa, gIta ane chAMdasa, dIdI tema ja ciMtanaracanAonA ahIM samAveza che. praNaya, prakRti, deza jAgRti, vibaMdhutva, adhyAtma ane dalita-anukaMpa jevA viSayone sparzatI A racanAo pratibaddhatAnA sImADAomAM pravezI jatI hovA chatAM ekaMdare saundaryaniSTha rahevA pAmI che. ahIM gAMdhIyuganA Adarza kaMIka aMze sarvakAlIna stare UMcakAIne AlekhAyA hovAnI pratIti thAya che. UMcA prakAranI sarjakatAno sparza 'nizItha' jevI maMtrakakSAe pahoMcatI racanAmAM ke 'saMgata moTAbhAI" jevI kaNa. stare pahoMcatI racanAmAM joI zakAya che. gItanI paMkitaonA visphoTamAM anAyAsa ane AyAsane sAthe sAthe anubhava thAya che. 'dUra zuM? najIka zuM?' ke 'mAnavInuM haiyuM' jevAM gIta paMkitanibaMdhanonI tAjagI dAkhave che. 'sakhI me kalpI'tI' jevAM keTalAMka raoNneTonI camatkRti dIrghakAlIna che. "AtmAnA khaMDera' sauneTamALA pocA AdarzavAdane badale sAcI anubhUtine ane yathArthana upasAvavA mathI che, paraMtu ciMtana vadhu mukhara baneluM jovAya che. ekaMdare bhASAnI prauDhi ne alaMkAranA unmeSa AsvAdya banyAM che. e.To. nIkama bhImarAva lakSmaNarAva : navalakathA julmI lUMTArA paMjAmAM sapaDAyelI suMdarI' (1915)nA kartA. nirdoSa ne nirmaLa AMkha tArI : harizcaMdra bhaTTanI la: kapriya banelI A kAvyaracanAmAM vasaMtanI phUkathI kharI paDatI mukomaLI dahakaLInuM varNana akALa avasAnanI rAMvadanAne rAmarUpa upasAva che. e.TI. nirmala rasika, ' mI' : navalakathA 'vINAnA tAra' (1975)nA kartA. nirmalAdevI, 'sarasvatI (1920): kavi. saurASTranA rAjulAnAM vatanI. puSTimAgI. 'vadAktatIrtha', 'darzanabhUSaNa', 'vyAkhyAnasarasvatI' vagere birudathI sanmAnita. gujarAtI, hiMdI, saMskRtanAM jANakAra. 'nirmaLazyAmarasa' (1950), 'nirmaLa bhAva suma' (1958) ane 'nirmaLarabaMsarI' (1950) emanA kAvyasaMgraho che. ca.TA. nila 5: juo, zarmA bhagavatIkumAra 4. nirvAsita : juo, dalAla jayaMtI ghelAbhAI. nizAcaka (1979): kizora jAdavanI laghunavala. sAmAjika nyA rAjakIya samasyAonA ukela mATe bahAra tAkatA kathAsAhityanI rAme kathAsAhityanI potIkI ja samasyAnA ukela mATe aMdara tAkatI. je Adhunika kRtio avatarI emAM A kRtinuM sthAna che. A lekhaka asaMbaddhanI lIlA saMdarbhe kalpana-pratIka dvArA svapnavAstava ane vAstavikatAnI mizra ane dhUMdhaLI bhoMya upasAve che ane nIrajAnaMda svAmI : saraLa zailImAM saMtajIvananA paricaya ApatuM pustaka 'zrI ramaNa maharSi' (1938)nA kartA. kau.. nIlakaMTha jIvatarAma (19 mI sadInA uttarArdha): kavi. vatana IDara. A sudhArAvAdI kavi pAsethI nIlakaMTha kavitA' (1878) ane kAvya kamalAkara'- bhA. 1-2 (1897) kAvyagraMtho maLyA che. dalapatarItinA kavi hovA chatAM kAvyomAM tAjagI che. sudhArakonI nirbaLatA para paNa emanI kavitAmAM kaTAkSa che. bhakita, jJAna, dharma, dhana, nIti, adhikAra, vidyA, satya jevAM tattvAne viSaya banAvatI emanI kavitA vividha dRSTatAthI yukata che. uttara hiMdanA pravAsanAM keTalAMka varNano paNa noMdhapAtra che. ka... nIlakaMTha tAheramehammada hAsamabhAI : navalakathA "sumatihAra' (1921) nA kartA. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 287 For Personal & Private Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ nIlakaMTha mahIpatarAma rUparAma nIlakaMTha ramaNabhAI mahIpatarAma nIlakaMTha mahIpatarAma rUparAma (3-12-1829, 3-9-1891) : keLavaNIkAra, sudhAraka, navalakathAkAra, caritrakAra, suratanI gAmaThI, zALAmAM prAthamika zikSaNa meLavI tyAMnI sarakArI aMgrejI zALAmAM abhyAsa karyo ane tyAM ja 1851mAM madadanIza zikSaka tarIke jADAyA. e pachI 1852 mAM eNliphansTana insTiTayuTa, muMbaInA hAIkula vibhAgamAM dAkhala thayA ane 1854mAM tyAM zikSaka nimAyA. 1857 mAM amadAvAdanI mAdhyamika zALAnA mukhya zikSaka ne pachI nirIkSaka, 1859 mAM 'hApa vAcanamALA' samitinA ra" tarIke pasaMdagI pAmelA emane TreniMga kolejonA anubhava levA sarakAre 1860mAM IMglaeNnDa mokalyA. parata AvIne 1861 thI nivRttiparyaMta amadAvAdanI pR. ra. Treniga kolejanA AcArya rahyA. 1850mAM 'parahejagAra' nAmanA patranuM saMpAdana karI cUkela emaNa 1862 thI keTalAMka varSo sudhI 'gujarAta zALApatra'nA saMpAdaka tarIke rahI mahattvanI kAmagIrI bajAvelI. '1885mAM emane sI.AI.I.no sarakArI ilakAba maLaze. 'prArthanAsamAja' ane 'gujarAta varnAkayulara sosAyaTI' javI aneka saMsthAomAM maMtrI ne pramukha tarIke tema ja sakriya kAryakara tarIke tathA amadAvAda myunisipAliTInA kamizanara ane ceramena tarIke paNa amANa sevAo ApelI. amadAvAdamAM avasAna. gujarAtI sAhityano prathama pravAsagraMtha gaNAyelI emanI kRti '''glAMDanI musApharInuM varNana' (1862) mAM 'haoNDanAM prasiddha rAnA paricaya uparAMta tyAMnI tatkAlIna rAjakIya-sAmAjika zaikSaNika rithati mugdha prazaMsAmUlaka Alekhana thayeluM che. uttama kapoLa karasanadAsa mULajI' (1877) emanuM, samAnadharmA mitra karasanadAsanA jAherajIvanane mUlavanuM, narmamarmanI camakavALuM, rALa ane rasabharI zailI dharAvatuM gujarAtI sAhityanuM noMdhapAtra caritra che. 'mahetAjI durgArAma maMchArAma caritra' (1879)nI pradhAna sAmagrI durgArAmanI rojanIzI hovA chatAM mahetAjInuM caritra UbhuM thAya evI mUlyAMkanarIti emaNe prayojI che. pArvatIkuMvara AkhyAna' (bI. A. 1881) patnInuM guNadarzI caritra AlekhatI gadyakRti che. 'akabaracaritra' (bI.A. 1887) emanuM itihAsaviSayaka caritra che. gujarAtI sAhityanI prAraMbhakALanI, prAthamika svarUpanI, paNa aitihAsika dRSTie mahattvanI emanI traNa navalakathAomAMthI 'sAsuvahunI laDAI' (1866)mAM hiMdu kuTuMbajIvananAM pAtro, emanA svabhAva ane prasaMganuM hAsyanI chAMTavALuM nirUpaNa che. tatkAlIna lagnagIto ane daMtakathAono viniyoga sAdhatI emanI aitihAsika navalakathAo 'sadharA jesaMga' (1880) ane 'vanarAja cAvaDo' (1881) kevaLa prasaMga-vArNane ApatI kathAo javI che. lAMbI prastAvanAmAM lokakalAnA eka svarUpa lekhe bhavAInI puna:sthApanAnI icchA vyakata karatA emaNe saMpAdita karela bhavAInA ogaNIsavezone, sarvaprathama saMkalanarUpa 'bhavAIsaMgraha' emanI agatyanI sAhityasevA che. kolaMbasa, gelelIo, nyUTana vagerenAM jIvanavRttAMte nirUpatuM "caritranirUpaNa' (1856) tathA nAnAbhAI haridAsa sAthe maLIne emaNa kareluM caeNmbaranA purata - bhASAMtara bAdhaka che. 'gujarAtI bhASAnuM navuM vyAkaraNa' (1883) ane 'yutpattiA prakAza' (1889) emana: zALA pagI graMthA che. A uparAMta zikSaNa, bhUgALa, baMgA', bhUra-naravidyA, vijJAna, vaidaka ::di viSaya uparanAM emanAM putakA paMkI mATe! bhAganAM bhASAMtarita ke vidyAthI upayogI che. bA.ma. nIlakaMTha ramaNabhAI mahIpatarAma ('t3-3 1868, 1 3 1928) : nAkAra, navalakathAkAra, vArtAkAra, vivecaka, hAsyalekhaka, kavi. 1/nmasthaLa amadAvAda. 1883mAM meTrika. 1884 mAM gujarAta kolejamAM praveza. 1887mAM aMkiphandraTana koleja, muMbaIthI bI.e. pachI elaela.bI. gedharA saba jAnI cADA samayanI na:karI pachI svataMtra vakIlAtano vyavasAya Amale. pahelAM patnI hasavadana bahananuM avasAna thatAM bIja lagna vidyAbahena sAthe thayuM ane e gukhI dAMpatye sAhitya ane samAjasevAnAM kAryo mATe noMdhapAtra pIThikA pUrI paDI. teo ekAdhika sevarayA rathe saMkaLAyelA hatA. amadAvAda myunisipAliTImAM pramukha upapramukha. 1926mAM gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha. 'madrama (1900), 'zodhamAM' (adhUrI, 1935) jevI navalakathAo; "rAIne parvata' (1913) nATaka, 'hAsyamaMdira' (vidyAbanA sAthe, 1915)nA haLavA nibaMdho; kavitA ane sAhitya' 1 (1904), 'kavitA ane sAhitya'- 2 (1984), kavitA ane sAhitya'-3 (1928), 'vAghapRtha kRti ane nibaMdharacanA' (1903) jevA graMthonAM vivecana vyAkhyAne ane bhASAvicAraNA; "kavitA ane sAhitya'- 4 (1929)nI kavitA vArtApravRti; 'dharma ane samAja'- 1 (1932), dharma ane samAja' 2 (1935)nAM dharma ane samAja viSenI tattvacarcAne lagatAM vyAkhyAne; 'gujarAnano saMkSipta itihAsa' ane 'vivAhavidhi' (1889) jevAM itihArasaMskAra AlekhatAM pustako ane "jJAnasudhA'nuM saMpAdana-ama anekavidha sAhityika pradAna dvArA teo gujarAtI sAhityamAM sukhyAta thayA che. gujarAtI bhavAI, pAzcAtya nATaka ane saMskRta nATakanAM tavA jALavIne racAyelA 'rAIno parvata' nATakamAM maNilAla nabhubhAInA 'kAnA' nATakanI paNa ThIkaThIka asara jovAya che. zuddha sAdhyana prApta karavA mATe sAdhananI azuddhino svIkAra karI nirmalA saMgharSanuM ane e saMgharSamAMthI chevaTe aprApya bananI sagazuddhi A nATaka che. putra jagadIpanA sAcA hakanI rAjagAdI tane maLa e mATe amRtadevI sAdhananI azuddhi svIkAre che ane mAtAnA pramAgrahane vaza thayela jagadIpa emAM saMkaLAya paNa che. mAtAputranAM anukrame jAlakA ane rAI ema banAvaTI nAma dhAraNa karI jAlakA je prapaMcI Acare che enA pariNAmasvarUpe rAjagAdI maLI hovA chatAM rAI ane bhAgavI zakatA nathI. baMne pAtrAnA svabhAvabheda, vicArabheda ane emAMthI pragaTatA AcAraMbhada nATayAtmaka saMgharSanuM nimitta bane che. chellA be aMkomAM vidhavAvivAhanI samAjasudhAraNAne Adarza najara samakSa rakhAyA hovAnuM kaLAya che; chatAM lekhakanI sAhityika sajajatAnA anekavidha 288: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ " , " nIlakaMTha vidyAgaurI ramaNabhAI saMketa emAM meM jUda che. emanuM A nATaka Aje paNa eTaluM ja prabhAvaka hoI anya nATakAroe enA varanurUpane nava dRSTikoNathI apanAvI nATaka sarjyo bhajavyAM che. A lekhakanI sakSama pratibhA emanI hAsyarasika navalakathA. 'bhadra bhadramAM paNa nIvaDI aAve che. pazcimanI pikavika peparsa' ke 'Dona kihoTe' javI kRtiomAMthI preraNA meLavIne lakhAyelI A navalakathAna: viSaya sudhArA virodhane upahAsa che. dolatAMkara jevA vAvanIsaMskArathI dUSita nAmane tyAga karIne bhadraMbhadra banelA. eka apajJa brahmANanI sarvajJa tarIke nIvaDI AvavAnI dAMbhika paristhitio dvArA hAsyakaTAkSaupahAsAdine vikasAvIne lekhake navalakathA ane patrane amara karI dIdhAM che. jIvanacaritranA DhAMcAmAM DhALavAmAM AvelI A navalakathAnI saMskRtapracura zailI pachaLanAM prakaraNAmAM ekatAnatAno anubhava karAve che ane chevaTana: bhAgamAM zailI ane ... jIvanakathArUpa nirUpaNa nabaLuM paDatuM hovAne lIdhe - navalakathAnuM svarUpa paNa zithila banatAM jAya che. ema chatAM, gujarAtI navalakathAhityamAM ane hAsyasAhityamAM eka viziSTa anayvAdya kRti tarIke 'bhadraMbhadra cirasmaraNIya raheza. kavitA ane sAhitya'- bhA.1-2-3mAM lekhakanAM kAvyapa paNa dAkhavatA lekhA ane graMthAvalokano saMgrahAyAM che. gujarAtI vivacanamAM navalarAme karelA gaMbhIra pradAnanuM ahIM lagabhaga anusaraNa che. eTale pAzcAtya sAhityavicAraNAnAM tatkAle prasiddha thayela -- alabatta mUlyavAna siddhAMtadarzananuM emaNe vivaraNAtmaka Alekhana karyuM che. 'kavitA', 'kavitAnI utpatti ane svarUpa', 'Lyric --- rAgadhvanikAvya', 'vRttimaya bhAvAbhAsa', 'kavitA ane nIti', kavitA ane satya' jevA muddAonI vicarANInuM emanuM vivaraNAtmaka Alekhana pAzcAtya siddhAMta aMganI emanI sUjhasamajanuM ane ene gujarAtImAM avatAratI veLAe sahAdhya banatI sarvapazI ane samanvayakArI nirUpAgakalAnuM dyotaka bane che. 'kAvyAnaMda', 'kavitvarIti' jevA muddAonI vicAraNAnA mukhyAdhAra saMskRta kAvyazAstramAM rahela joI zakAya che, paNa enA viSayavistAra pAzcAtya kAvyavicAraNAne AdhAra paNa le che. chaMda ane prAsane kavitAnI vANI'nA saMdarbhamAM vicAravAnI emanI. dRSTi kavitAnAM aMgeaMgane enA AtmabhAvanA anusaMdhAnamAM ja pAmavAnI pravRttino paricaya karAve che. pRthurAja rAsA', 'kusuma mALA', 'sarasvatIcaMdra', 'abhaMgamALA', 'hRdayavINA vagere kRti onAM carcA-vicAraNA-avalokanamAM paNa emanI sAhityika niSThA, bahuzrutatA, rasikatA ane marmagrAhitAnAM valaNA preraka pariNAma Ape che. emanAM vivAdAspada valaNa paNa, saravALe to, sAhityanika mUlyavattAne anubhava karAvatAM hovAthI dhyAnapAtra bane che. 'kavitA ane sAhitya'-4 mAM hAsyarasa' vizenA nibaMdha uparAMta emanI kavitA-vArtAlekhananI pravRttine paNa paricaya maLe che. bhoLAnAthanI bhakitakavitAnA prabhAva taLe ja jANe lakhAyelAM hoya evAM emanAM bhakitakAvyamAM Urmi karatAM citana taraphane jhoka vadhu paDatA jaNAya che, je emaNe ja vicArelA UrmikAvyanA mAnadaMDothI bhinna paDe che. emanI kavitAmAM bhakitanI sAthe saMkaLAtI jJAna niSThA ane zAnuM jayAM saMyojana thAya che tyAM kavitA nIvaDI AvatI jaNAya che. vArtAkAra tarIke emaNa Arthara konana DoIlanI vArtAnuM rUpAMtara paNa karyuM che ane emanI maulika vArtA 'caturmukha para paNa DoIlane prabhAva jaNAya che. emanI vArtAlekhanapravRttimAM abhyAsIo ciThThI' ane 'TapanI musApharI' javI hAsyakRtione paNa joDI de che. 'kavitA ane sAhitya'mAM hAsyarasa' viSane dADhane pAnAne; nibaMdha, je hAsyamaMdiramAM paNa mukAyA che temAM je kAMI ara dekhAya che te hAsyamaMdiranI hAsyakRtiomAM lekha lAgyA che. emanI hAsyarasika kRtione koI cokkasa svarUpane! DhAMcAmAM DhALI zakAya ema nathI, kAraNa ke emAM tA hAsyarasika saMvAdakRtioneya samAveza thayo che, je bhUtakALamAM raMgamaMca para paNa AkarSaNa pedA karI zakI hatI. ahIM nibaMdhikA, vArtA, TucakA jevAM aneka vidha prakAranAM lakhANomAM narma-marma kaTAkSanuM vaividhya mANI zakAya che. 'dharma ane samAjanA pahelA bhAgamAM mAtra dharmatattva cinana ane enA AnuSaMgika viSaye che; jayAre bIjA bhAgamAM dharma na samAjasudhAraNA vizenA lekhA sAthe rajU karIne zIrSakanI bhULa artha paNa jALavavAmAM Avyo che. ahIM lekhakanI dharmabhAvanI lAgaNI ane tarkanA samanvayarUpa che, paNa saravALe lAgaNI umino hAtha. UMcA rahe che. mUrtipUjAnA virodha ke avatAraniSadha jevA muddAomAM tarkanuM pramANa jovA maLe che, jayAre bhakita, mukita, prArthanA karavA viSayomAM lAgaNInuM vajana vizeSa che. baMne bhAgAnA adhyayanane! phalitArtha ATale ja che - "ramAgabhAInI dharmabhAvane a. nItibhAvanA alaga karIne joI zakAya ema nathI.' 'jJAnasudhA'nA saMpAdanakAryanA ane lekhakanI dharmatattvamImAMsAnA vicAra sAthe karavo joIe. dharmane nAme buddhizALI vargamAM paNa phelAtI dvidhAo ane gerasamaja nivAravA "jJAnasudhAne janma thaye: ha. Ama, dharmatattvaciMtana e "jJAnasudhA'nA udabhava mA ke pAyAnuM nimitta hatuM, sAhitya ane saMsArasudhAro enA saMpAdakanI vyakitagata rucinAM nimitto hatAM tathA sunIti ane sadAcAra lekhakanAM svabhAvalakSI valaNa hatAM -e sarvanuM pratibiMba'jJAnasudhA'. nI sAmagrImAM sAmarthyathI priya che. - caM... nIlakaMTha vidyAgaurI ramaNabhAI (1-6-1876, 7-12 1958) : nibaMdhakAra, anuvAdaka. janma amadAvAdamAM. keLavaNIne AraMbha che. bA. maganabhAI kanyAzALAmAM. mAdhyamika zikSaNa mahAlakSmI TreniMga kolejamAM. 1891mAM maeNTrika. emanAM nAnAM bahena zAradAbahena sAthe gujarAta kolejamAMthI 1901mAM bI.e. gujarAtImAM bI.e.nI padavI prApta karanAra sauprathama A be bahane. 1889mAM emanuM lagna sara ramaNabhAI nIlakaMTha sAthe thayuM. amadAvAdanI saMkhyAbaMdha jAhera saMsthAo sAthe teo saMkaLAyelAM rahyAM. gujarAta vidyAsabhAnAM maMtrI ane 1946 mAM vaDodarAmAM maLelA gujarAtI sAhitya pariSadanA 15mAM saMmelananAM pramukha. 1947thI gujarAta sAhitya sabhAnA pramukha. prArthanAsamAja ane anAthAzramamAM paNa sakriya. amadAvAda myunisipAliTImAM keTalAka samaya sarakAra gujarAtI sAhityakoza - 2 : 289 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ nIlakaMTha vinaMdinI ramaNabhAI- nene bhIkhAjI anaMta nIlapadma: juo, paTela maganabhAI bhUdharabAI. nIlamaparI: vArtAsaMgraha "RtaMbhara (1976)nAM katAM. nIlarAja : navalakathAo prema prIta mahAna' (1978), "AtmadAne ' ane 'vairAgyanI vAsanAnA kartA. niyukata sabhAsada. 1926 mAM 'kesare hindane ilakAba. emaNe dainaMdainIya jIvananA prasaMge laI narmamarmayukata hAsya pragaTa karatA nibaMdho ApyA che; to suzliSTa caritrAtmaka lekho paNa ApyA che. emanI svastha ane ziSTamiSTa zailI AkarSaka che. phorama' (1955)mAM potAne mArgadarzaka banelAM svajane, snehIo ane saMbaMdhIonAM smRticitro AlekhI emaNe sva-atItane rAjIva karyo che. emaNe 'gRhadIpikA' (1931), 'nArIkuMja' (1956) ane jJAnasudhA' (1957) jevA lekhasaMgraho prakaTa karyA che. emaNe 'prA. gheDo kezava karve (1916) caritra paNa lakhyuM che. emanA chUTaka lekhone samAveza 'hAsyamaMdiramAM thayuM che. emaNe rameza dattAnI vArtA "leka ova dha sAmsane 'sudhAhAsinI' (1907) nAme tathA vaDodarAnA mahArANIzrIe aMgrejImAM lakhela pustaka "pojhizana oNva vimena ina inDiyAno 'hiMdustAnamAM strIonuM sAmAjika rathAna' (1915) nAme anuvAda ApyA che. nIlAMjasA : 2 nIlAla maDiyAnI TUMkIvArtA. emAM pAlaka bhadrAne tyAM pAraMgata thayelA anAtha subAhunI dhanurvidyA para vArI gayelI nagarokInI putrI nIlAMjalA bhadrAthanI putrI ghASAnI IrSAnA bhoga bane che. aMte spardhAmAM subAhu ghavAnAM nagarazaikInI upavAsa caritAM hAMphaLIphAMphaLI putra subAhu ne vaLagI paDe che. Ama, prema ane IrSA vacce mAtR-abhijJAnanuM A kathAnaka che. caM.TA. nUtanazI : juno, vaidya kRSNaprasAda girajAzaMkara, nUra ribaMdarI : juo, ayabAnI nUramuhammada abdularahamAna. nUramahaMmada usmAna : padyakRti cAkkAnI mahAkANa' tathA 'darabAre ehamada'nA kartA. nUrAnI akabaraalI dAudabhAI (1899, 30-1920) : navalakathAkAra. janmasthaLa bhAvanagara. abhyAsa maMrika sudhI. muMbaImAM pharnicarane vyavasAya. covIsa varSanI nAnI vaye bhAvanagaramAM avasAna. judAM judAM vartamAnapatramAM vArtA ane prakIrNa lekho lakhanAra tema ja zAMta vartamAna' mATe sAptAhika vArtA lekhana karanArA A lekhake "sAMja vartamAnamAM prakAzita bagadAdane bAdazA (1958) ane suMdara ke zayatAna' (1919) nAmanI navalakathAo lakhI che. nIlakaMTha vinodinI ramaNabhAI (9-2-1907, 29-9-1987) : nibaMdhakAra, navalakathAkAra, navalikAkAra, bALasAhityalekhaka, janma amadAvAdamAM. prAthamika zikSaNa amadAvAdanI mahAlakSmI TreniMga kolejamAM. mAdhyamika zikSaNa gavarnamenTa garlsa hAIskUlamAM. 1928 mAM amadAvAdanI gujarAta kolejamAMthI aMgrejI mukhya ane gujarAtI gauNa viSayo sAthe bI.e. 1930mAM amerikAnI mizigana yunivarsiTImAMthI samAjazAstra ane zikSaNazAstra viSyomAM ema.e. vanitA vizrAma, amadAvAdanAM adhiSThAtrI. myunisipala garlsa hAIskUlanAM heDamisTresa. esa.ena.DI.TI. mahilA pAThazALAmAM prAdhyApikA. vividha samAcArapatromAM kaTAralekhikA. 'kadalIvana' (1946) emanI navalakathA che. "ArasInI bhItara (1942), 'kApasI ane bIjI vAto' (1951), 'dila dariyAvanAM motI' (1958), 'aMguline sparza' (1965) vagere emanA navalikAsaMgraho che. 'radvAra' (1928) nibaMdhasaMgrahamAM nArIhRdayano kumAzabharyo ughADa che. "gharagharanI jayota'- bhA. 1,2,3,4 (1955, 1958, 1964, 1969)mAM emanAM prasaMgacitrone rasaMcaya che. 'nijAnaMda' (1976)mAM pravAsacitro che. 'vidyAgaurI nIlakaMTha jIvanacaritra che. "gujarAtI aTakone itihAsa' (1942) saMzodhanagraMtha che. emaNe "zizujanA(1950), 'maMdInI maMjarI' (1956), 'bALakonI duniyAmAM DokiyuM, "saphacaMda' (1964), 'paDachaMda kaThiyAro' (1964) vagere bALasAhitya paNa ApyuM che. gharane vahIvaTa' (1959), 'bALasurakSA' (1961), 'mukatajananI bhUmi' (1966), 'sukhanI siddhi -samAjavidyA' (1968) vagere emanAM prakIrNa pustako che. pu.bha. nIlakaMTha zRMgArabena anubhAI : anUdita pustaka 'TUMkI kahANIo'- bhA. 1nAM kartA. caM... nUrAnI 'Ara (5-1-1924) : kavi. janma bhAvanagaramAM, dhAraNa daza sudhIno abhyAsa. bhAvanagara parAnI Divijhanala menejaranI oNphiksamAM kalArka. 1982mAM nivRtta. emanA nAme gajhala ane hejhalanI be pustikA "mahaphila' | (1957) ane 'hAthInA dAMta' (1964) che. nUrI mUsA yusupha, 'nUrI' (25-3-1917) : kavi. vatana navasArI najIkanuM jalAlapura. maeNTrika sudhIno abhyAsa. pahelAM zikSaka, pachI 'Ame jamazeda'nA taMtrIvibhAgamAM. | 'avasara' (1967) emane gajhalasaMgraha che. caMTo. nRsiMha: "gappIdAsanI ga5 yAne ramUjI vArtA' (1885)nA kartA. nene bhIkhAjI anaMta : 'premabaMdhana bAjIrAva pezvA nATakanAM gAyana' (1905)nA kartA. ni.. 290: gujarAtI sAhityakAza - 2 - For Personal & Private Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ nezanala seviMga-paTavA cinubhAI bhegIlAla hAnAlAla : juo, kavi nhAnAlAla dalapatarAma. nezanala seviMga: pannAlAla paTelanI TUMkIvArtA. sarakAranI nezanala seviMganI johukamIthI abudha bhIle para ja gujarI enuM emAM Alekhana che. grAmINa prajAnAM bheLapaNa, zASaNa ane dAridrayane ekasAthe kalAtmaka rIte ahIM vyaMjita karAyAM che. haLavo marmanA dAra karabI tAranI jema emAM gUMthAyelo che. e.TI. nephrIlDa je. sI. : 'vyAkaraNa : gujarAtI aMgrejI bhASA'- bhA. 1 (1929)nA katAM. caM.To. naivedya(1962): DolararAya mAMkaDane emanI SaSTipUti nimitta pragaTa thayelA lekhasaMgraha. vividha sAmayikomAM vibhinna samaye pragaTa thayelA emanA lekhane ahIM ekatrita karavAmAM AvyA che. vividha viSayavALA A lekhamAM 'anuzrutinuM gAthAta', 'kalika avatAra', 'avedamAM uttaradhruva' e purAtattvanA lekhe che; tA nATayazAstranAM keTalAMka rUpe', 'ekAMkI nATaka ', 'kAlidAsanI nATaghabhAvanA' ityAdi saMskRta nATyasAhitya paranA lekhe che. 'navalakathA ane navalikA' jevI arvAcIna sAhityaprakAranA svarUpanI carcA karatA lekha eka ja che, paraMtu gujarAtI sAhitmakRtio paranA abhyAsalekhanuM ThIkaThIka pramANa che. 'sarasvatIcaMdra lakathA', 'zarvilaka', 'vasaMtotsava- eka upamAkAvya', `jhera te pIdhAM che jANI jANI' jevA lekhamAM lekhakano maulika dRSTikoNa jaI zakAya che. pAMDityamaMDita rasikatA' ane 'dI. ba. kezavalAla ha. dhruvanI vA maya sevAnI 2 "i e ke. ha. dhruva vizenA be mahattvanA lekhA che. 'bhASA', 'vAthavicAra', 'gujarAtImAM mUrdhanya 'Da' ane mUrdhanyatara 'Da', 'hALInuM mULa' ityAdi bhASA ane vyAkaraNanA lekhA che. bhagavAjukam " eka saMsakRta prahasanane anuvAda che. 'nirukatanuM bhASAMtaramAM nirUkatanA bIjA adhyAyanA ekathI cAra khaMDane anuvAda che. zAstrIya saMzAdhanAtmaka dRSTi, vizada rajUAta ane anAkramaka matadarzanane lIdhe A lekhe abhyAsIone upayogI nIvaDe evA che. pakavAsA pUrNimA/pRpA (3-10-1914) : pravAsalekhaka. janma surendranagaramAM. satyAgrahanI laDatamAM ane vine:bAjInI padayAtrAmAM bhAga levA uparAMta bhArata skAuTa ane gAIDa AMganAijhezananAM cIpha kamizanara, nAsika mAMsale miliTarI skUlamAM kempakamAnDara, 'RtaMbharA vidyApIThanAM sthApaka. ' kI badarIkedAranAtha' (1954) emanuM pravAsavarNana pustaka che. ni.ve. pakSItIrtha (1988): candrakAnta TopIvALAne kAvyasaMgraha. kAvyaviSaya ane svarUpa AdhArita nAnA-moTA ATha khaMDamAM vibhAjita A saMgrahamAM sthaLa ane samaya aMgenAM saMkula saMvedanAne nirUpatI chAMdasa, achAMdasa ane gIta maLI kula cesaTha racanAo saMgRhIta che. dhvanipUrNa kalpanA, kathanarItijanya vaiciya ane kemerAnI bahirgoLa AMkhe dilAI hoya evI dura tema nikaTavartA bhAtIgaLa dRzyAtmakatA dhyAna khece che. punarAvRtta thatAM sAgarasaMvedanA A racanAnI vizeSatA bane che. pagarakhAMne pALiye : IndulAla gAMdhInuM ekAMkI. karavAne gAyanA pAsethI pagarakhAM, nAthA kuMbhAra pAsethI gadheDA ane jIvarata vaidya pAsethI pAghaDI paDAvI letI bApuzAhInA hAsyacita prasaMge A prahasana che. nautamakAnta sAhityavilAsI : juo, mahetA nautamakAMta jAdavajI. nauzAkarI pIlAM : juo, makAnI pIlAM bhImAjI. nhAnA nhAnA rAsa - bhA. 1, 2, 3 (1910, 1928, 1937) : nhAnAlAlanA rAsasaMgrahA. saMgItarasika sannArIone sagavaDa thAya e vicArathI pUrve lakhAyelA ke anya koI lAMbA kAvyanA aMgabhUta thayelA rAsa ahIM samAvavAmAM AvyA che. garabI, garabA ane rADA ema saMgItanAM traNe aMganI gUMthaNI emAM vartAya che. lokagItane kavie keTaleka aMze ziSTa sAhityanuM svarUpa ApeluM che. laya, vAMkAra, zabdacayana ane bhAvanirUpaNanI dRSTie gujarAtI bhASAnI vANIsamRddhi A rAsasaMgrahamAM utarI AvelI che. 'vidAya', 'phUlaDAM kaTorI', pUchazA mA', 'pArakAM kema kIdhAM', 'mahiDA" vagere enAM ghAtaka udAharaNo che. pagalIne pADanAra : umAzaMkara joSInI TUMkIvAtAM. vRddha zAMtArAmane aneka pautrIo hovA chatAM pautra jovAnI tIvra vAsanA kevI parAkASThAe pahoMce che enuM ahIM saMvedanapUrNa Alekhana che. ca.TA. paTavA cinubhAI bhogIlAla, 'philasUpha' (26-10-1911, 8-7-1969) : hAsyakAra. janma vatana amadAvAdamAM. prAthamikamAdhyamika zikSaNa amadAvAdamAM. 1928mAM maeNTrika. 1934 mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e. ghaNAM varSa devakarALa nAnajI inzyoransa kaMpanImAM cIpha ejanTa ane tyArapachI jIvana vImA nigamamAM brAMca menejara. 'panasepArI' (1949), 'philasUphiyANI' (1953), 'cAle, sajoDe sukhI thaIe' (1959), "ame ane tame' (1960), 'sAthe besIne vAMcIe' (1961), 'haLavuM gAMbhIrya' (1963), 'philasUphane pUche' (1965), 'sannArIo ane sajajanA(1966), 'avaLe khUNethI' tathA maraNottara 'navarAM beThAM' (1985) e emanA haLavA nibaMdhenA saMgraho traNeka dAyakA sudhI 'gujarAta samAcAra" danikamAM ekadhArI cAlelI emanI lokapriya kaTAranI nIpaja che. prasaMganI haLavI mAvajata ane cabarAkiyA cakAne Azraya laI amadAvAdanA madhyama varganA mAnavIonA jIvanane ane vizeSata: racaMTo. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 291 For Personal & Private Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTavArI prabhudAsa bApubhAI --paraMtu bAbAtra dhanamALIdAsa dAMpatyajIvanane viSaya banAvI lekhaka emAMthI hAsya niSpanna kare. che. 'haLavuM gAMISa' ane 'thaLe khUNethI'nA nidhAmAM emanI hAsyazakitano vikAsa joI zakAya che. gAkha ane machindra' (1968)nA lekho paNa 'pAnI parI' kaTAranI nIpaja che, paraMtu saMvAdAtmaka zailI ane emAMnA rAjakIya kaTAkSAne lIdhe te lekhakanA anya horAIbaMdhonI judA paDe che, te samayanI keTalIka rAjakAraNanI vyakitao lekhakano gata prAnuM ya banI hatI. lekhakanuM viSayavaya prasaMgika che. 'navaDhA'(5947) e emanI gaMbhIra vArtAonA saMgraha che. 'zakuMtalAnuM bhUta bhaktta e prasaMganI vicitratA ke asAdhAraNatAmAMthI hAsyamaya pariskinane rasanAM nava ekAMkIonA saMgraha che. paravArI prabhudAsa bAjubhAI (24-3-1909, 20-11-1985): nibaMdhalekhaka. janma amadAvAda jillAnA dhaMdhukA gAmamAM. bhAvanagaranI kANAti saMsthAmAMthI Trika 1931mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI bI.e. e pachI elaela.bI. bhAratanI jADAinI laDatamAM sakriya. 1945 thI 1949 sudhI jillA skula borDanA pramukha tathA jillA prauDhazikSaNa samitinA pramukha. 1952-60 daramiyAna muMbaI lejisleTiva kAunsilamAM. gujarAtanI aneka jAhera saMsthAomAM kArobArInA sabhya ane mAnada salAhakAra, tAmilanADunA rAjyapAla. emanI pAsethI 'AjanA samaya sAthe gAMdhIjInuM aucitya: thoDuM ciMtana' tathA 'prajA ane polIsa'(1959) nibaMdhikApustako maLyAM che. 'divya baMsarI gAyaka'(1962) emanuM saMpAdita na navA paTela akSara : rahasyakathA "caMbalanA pazcAttApa kartA. 9.gA. ni.vA. nATyakAra. janma paTela ajita ratilAla (15-2-1926: amarApurA (va, vaDodarA)mAM. 1954mAM muMbaInI siddhArtha koleja mAMthI gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1956thI 1958 daramiyAna muMbaI kora aoNphisamAM juniyara nAsira, 1958 thI muMbaInI nA mamAM zArI prathama ekAMkIsaMgraha 'jIvananATaka'(1958)thI nATaghakAra tarIkenI kAkirdIno AraMbha karyAM bAda emaNe traNa vikI nATako tathA vadhu cAra ekAMkIsaMgraho ApyAM che. 'chAyA paDachAyA'(1928), 'pApI'(1969)ne 'nakhanA bole che'(1971) rAmA jIvananA vividha stInI viSayavastuonI niraMjaka rIte rajUAta karatAM triaMkI nATako che. nava ekAkIonA saMgraha dharatIno cheDo ghara' (1966), pAMca ekAMkIono saMgraha 'paMcakUla'(1968), pAMca saMvAdapradhAna nATikAono saMgraha 'kAla kevI prego'(1969) ane pAMca ekAMkIono saMgraha 'paMcAmRta' ema kula covIsa ekAMkIo mukhyatve sAmAjika viSayavastu ane mukhara zailIthI dayAnAkarSaka che. 22 : gujarAtI Ahityakoza - 2 pa.nA. paraMga anurAga : kRni nisaMdeza ghAne priyasI zaka (1954)nA kanAM. []). paTela abadulavAheda hAjI gulAmamAhammada : navakathA khuza sAma'(1999)nA karyAM. ni.va. paTela aradezara baherAmajI (1854, 1902) : na! TakakAra. muMbaInI prApATI hAIskUlamAM oMgrejI bhASAmAM abhyAsa. 1873mAM maeNTrika. epachI be varSa muMbaInI grAnTa meDikala kolejamAM abhyAsa paNa pachI abhyAsa choDavo. bombe kronikalanA adhipati, 'jAme jamazeda'nA taMtrI, 'sAMja vartamAna' emaNe zarU kareluM. 'tIranI tAsIra" ane 'kesanI kamANI" nATako emaNe ApyAM che. paraMtu Na kAryo 'dIpaka'o76)nA ko [.. :saMka paTela azvinabhAI DuMgaradAsa, 'AinAra 55 ema.e. gUjarAta vidyApIThamAMthI vidya vAcaspati. gUThAna vidyApITha sAthe saMlagna. atyAre nivRtta, 'prItama : eka adhyayana'(1939)emanA zodhaprabaMdha che. svAmI prItamadAsa viracita 'bhAgavata ekAdaza skaMdha'(1980) emanuM saMpAdana che. 'kAmavijaya' (anya sAthe, 1971) emanA anuvAdagraMtha che. nivAra paraMtu bAvA, A ja navalakA hotIyanA kartA. ni.vA. paTela aMbAlAla jIvarAma, 'ala' (4-4-1926) : bALasahityalekhaka. janma kaDI tAlukAnA merrA AdaramAM. bI.e. sudhIno abhyAsa. 'raMga raMga joDakaNAM,' 'pAvAvALA', 'rUpALAM ziMgaDAM', 'UDatA joDa'vagere emanAM pustako che. uparAMta 'ApaNA saMtA', 'ApaNA sevako' vagere bAlApayogI pustako paNa emaNe ApyAM che. paTela aMbAlAla jhaverabhAI : kAkRti "tArAbAInA kAM. nivAra paTela aMbAlAla vanamALIdAsa (28-9-1923) : vArtAkAra, vivecaka. janma vatana kheDA jillAnA umareThamAM. abhyAsa ema.e. sudhI, mukhyatve AvakaverA khAtAmAM nokarI. 'yauvana'(1967) emanA sAmAjika viSayAvALI TUMkIvArtAono saMgraha che. nATakano udbhava ane vikAsa'(1964) bhAratIya ane pAzcAtya paraMparAno paricaya karAvatA game che. 'bhAratIya prAcIna saMskRti'(1962) graMtha paNa emaNe ApyA che. 4.gA. For Personal & Private Use Only www.jainelitrary.or
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela aMbAlAla zivalAla - paTela IzvarabhAI jeThAbhAI , paTela aMbAlAla zivalAla: hiMdI-gujarAtI korA "huM korA" (ratilAla sAM. nAyaka sAthe, 1961)nA katAM. ni.vI. paTela aMbubhAI desAIbhAI (12-7-1924) : navalakathAkAra, nATayalekhaka. janma vatana vaDodarA jillAnA kesindrA gAmamAM. esa.esa.sI., pI.TI.sI. thayA pachI prAthamika zikSaka. premanI paritRpti' (1983), 'hanI saravANI' (1983), 'mAruM banyuM sAkAra' (1984), 'amI' (1984), 'su ane AnaMda' (1984), 'surabhI - dahejanA pApe' (1984) ityAdi. emanI navalakathAo che. 'mA bhAmanI rakSA kAja (1961) emanuM nATaka che. khAnapura gAme. 1918mAM racaMda TreniMga kaoNlejamAMthI uttIrNa. pacIsa varSa sudhI prAthamika zALa:nA AcArya. pachI ATheka varSa AsisTanTa DepyuTI ejyukezanala InsapekaTara. 'IzAna'nA taMtrI. pAkistAna, brahmadeza, silAna, keniyA, TAMga:niyA, i blaDa vagere sthaLoe kAvyavAcana. teo gajhalakAra nahi paNa hajhalakAra (hAyakavi) che, dharatInA dhabakArA' emane hajhalasaMgraha che. cAlu jamAnAno citAra (1927) emanuM hAyapradhAna nATaka che. 'rasanAM caTaka' (1929) ane 'hAsyakuMja' (1930) mAM hAsyalekhA che. A uparAMta 'kalamacAluka' (1937), 'akkalanA ijAradAra' (1938) 'AnaMdaghara' (1946) vagere emanAM hAsyakaTAkSanAM gadyapustako che. paTela IzvaradAsa vIradAsa : padyakRti 'Ighara bhavanAvali' (1955) -nA kartA. paTela IzvarabhAI : nATaka 'IgharanuM khUna (1941) ane akkalanI khANa' (1959)nA kartA. paTela IzvarabhAI jIvarAmadAsa (1-8-1925): kavi. janma vatana mahesANA jillAnA maheravADAmAM. abhyAsa ema.e., bI.eDa. zALAomAM zikSaka ane pachI AcArya. 'ravAti' (1983) emanA kAvyasaMgraha che. paTela AtmArAmabhAI kAnajIbhAI(1-8-1924, 23-12-1989): navalakathAkAra, rAMzAdhaka. janma mahesANA jillAnA lADolamAM. 1960mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI itihAsa-gujarAtI viSaye. sAthe bI.e. 1962 mAM ema.e. 1982 mAM elaela.bI. zarUAtamAM visanagara relave sTezane sTezanamAranI na karI. pachI vANijaya zAkha;mAM kArakuna ane vANitam suparavAijhara. 1984mAM nivRA. 8dayaroganA humalAthI avasAna. emanI pAsethI navalakathA 'ghughave sAgara majhadhAra (1984) ane saMzodhanagraMtha 'lATapallI loDola' (1965) maLyAM che. ni.vA. paTela Adama musA, 'Adama TaMkAravI (27-9-1940) : kavi. janma bharUca jillAnA TaMkAriyA gAma. aMgrejI viSayamAM ema.e. vallabhaMvidyAnagaramAM eca. ema. paTela insTiTayuTa ova iMglizamAM aMgrejInA vyAkhyAtA. 'saMbaMdha' (1971) emanA tana, gajhala, rAI ane mukatAna! rAMgraha che. emaNa nakhazikha(anya sAthe)mAM prayogalakSI gajhala saMpAdana karyuM che. e.TI. paTela ApAbhAi motIbhAI: malika navI * dina : kuti 'tAMDavanRtya' (1947) ane 'kAnanakallola' (1948) tema ja saMpAdita pustaka 'gAMdhI girAmRta'nA kartA. paTela IzvarabhAI jeThAbhAI (2-11-1924, 10 11 1989) : caritralekhaka, nibaMdhakAra, anuvAdaka. janma pIja (tA. naDiyAda)mAM. ema.e., bI.TI. mAdhyamika zALAmAM zikSaka. pachIthI saradAra paTela yunivarsiTI, gujarAta yunivarsiTI ane kRSi yunivarsiTImAM kalapati. 'vijJAnadarzana' mAsikanA taMtrI tathA 'vedavijJAna akAdamI'nA adhyakSa. amadAvAda khAte AMtaraDAnA kensarathI avasAna. emaNa bahuratnA vasuMdharA' (1956), preraNAmUrtio' (1959), 'tyAgavIra darabAsAheba' (1959), sneha ane zahura (1964), 'lAlA lajapatarAya' (1965), "AjhAdIno nAda' (1966), 'hiMmata mada, madade khudA' (1969), 'khaMDita kalevaramAM akhaMDita mana' (1969), 'gujarAtanA suputrA'- bhA. 2 (anya sAthe, 1969) vagere preraka jIvanacaritro ApyAM che. 'sarajanahAranI lIlA' (1963) tathA 'hayuM ane hAma' (1964) javI prasaMgakathAo tema ja 'zIgI-zIgI' (1957) ane 'sAgaravIra' (1957) jevI kizorakathAo paNa emanA nAme che. A uparAMta emaNe "akhabArI ravAtaMtraya kAja' tathA 'bhUlyAMne paMthe batAvajo' nAmanA nibaMdhasaMgrahA, 'jJAnakoza'nuM saMpAdana ane amerikAmAM zikSaNa' (1978), 'ApaNA svapnanuM bhArata (1972), 'keLavaNI ane zikSaka tAsIra vagere anuvAda-graMtha: paNa ApyA che. paTela AlIbAI nasaravAnajI : aMgrejI pustakone AdhAre racAyelI navalakathA "be hayAta : juvAnInA jharAnuM pANI' (1901), 'tame tAsIra' (1963) ane 'sevaTa sucI sAcI'nAM kartA. ni.vA. paTela AzAbhAI bhAIlAla: mahArAjA cabhAnu nATakanAM gAyanA' (1897)nA katAM. paTela IbrAhIma dAdAbhAI, 'aDavAi', 'bekAra', 'haDamata" (24-12-1899, -) : hAsyalekhaka. janma bharUca jillAnA gujarAtI sAhityakoza - 2 : 293 For Personal & Private Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela bhAI kubabhAI paTela umeda vina paTela IzvarabhAI mULajIbhAI : navalakathA'saMdhyAnuM svarUpa'(1973) nA kartA. ... paTela IzvarabhAI motIbhAI, 'Izvara peTalIkara', 'nArAyaNa', 'paribhUla' ( // 116, 22-11-1983): navalakAkAra, vArtAkAra, caritrakAra, nibaMdhakAra. janma carotaranA peTalAda tAlukAnA peTalI gAmamAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa peTalI, malAtaja ane se:jitrAmAM. 1935mAM maeNTrika. vaDodarAnI puruSa adhyApanazALAmAM tAlIma laI, 1938mAM uttama padanI padavI meLavI. 1944 sudhI nedarA ane sANiyAdanI zALAmAM zikSaNakArya ane sAhityasarjanano AraMbha. ANaMdathI prakAzita thatA 'pATIdAra' ane 'AryaprakAza'nuM saMpAdana tathA lagnarodhaka kendranuM saMcAlana. "vAsanA', 'gujarAta samAcAra', 'saMdeza', 'nI', 'nirAM' vagera patrA sAmayikomAM sAmAjika ane rAjakIya viSayA upara niyamita kaTAralekhana. 1960thI amadAvAdamAM sthAyI nivAsa. patrakAratvanI sAthe samAjasudhArAnI pravRttiomAM uttarottara vadhu sakriya. 1966mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. 1983mAM kArobanA malAvI AvasAna. grAmINa samAjane enI pUrepUrI lAkSaNikatAo ne niphTI navalakthAo ane TUMkIvAnone emane sAhityakSetre AgavuM svAna apAvyuM che. emanI prathama cha dhArAvI navalakathA 'ma DIpa'1946mAM mahIkAMThAnA khaMDa ThAkaDAnI pachata kAmanAM pAtrA ane temanA lokavyavahAranI sAthe kathAnAyikA caMdAnI khumArI ane chaThThonuM prabhAvaka rIte nirUpaNa dharyA che. emanI zreSTha gaNAyelI navalakathA. vasAgara'(15)mAM grAmINa samayanI sarve mAnavInA AMtaramananI saMkula vAstavikatAnuM karuNa ane sparzakSama Alekhana thayuM ke, 'khIne meLA' (1948) ane tenA anusaMdhAnamAM lakhAyelI 'pAtALakUvo'(1947)mAM cAra -pAradivAonA AMtarabAhya vana ane pALIsAnI khapAnuM romAMcaka lAge tevuM paNa marmasparzI citraNa che. 'kAyanI koTaDI' (1949)mAM svarAjya maLyA pachInI polIsataMtranI AMTIghUMTIonuM Alekhana che. A uparAMta 'dharatIno avatAra'(1946), *ko ne kanyA' (1946), 'mArI haiyAsagaDI'(1959) vagere navala pAomAM grAmapradezanAM manuSyonAM sukhaduHkha, AzAnirAzA, sAMtvanA, samasyAo, rAgadraSa, guNadoSa vagerenuM emaNe pAtAnA nakkara anuvo tathA samucita bhASAIlInA baLa vaDe sparzakSama nirUpaNa karyuM che. grAmajIvananI sava ane hiMsaka navalakathAonI sArava emaNe sAMprata nagarajIvanane AlekhatI 'taraNA northe DuMgara' (1954), 'yuganAM epANa'(1961), 'RNAnubaMdha' (1963), 'sAkSAgRha'(1965), 'jUtha rUpa'(1967), 'senubaMdha' (1969), 'abhijAta'(1971) vagere navalakathAo paNa ApI che. A nagarakathAomAM samayanA badalAtA jatA saMdarbhamAM strI-puruSanA saMbaMdho ane jIvananI samasyAo samAvaze ane 24: gujarAtI sAtvikAza - 2 vAstavavAdI dRSTine nirUpaNa karyuM che. emanI navalakathAomAM sAmAzcika samasyAo ane enA ukelo tatha nagarajIvananAM stAvejI nitrA mokhare rahyAM che. emanI navalikAo mukhyatve hetulakSI ane ghanApradhAna che. saMvedanazIla kathAvastu ane kalAtmaka nirUpaNa kAraNe emanI lohInI sagAI', 'dilanuM darda', 'gRhatyAga,' madhuro svapnAM", be mukhI' ityAdi vArnono vapathI ane noMdhapAtra che. sAma, ihIna rItine kAraNe aDadhI mAe bhAgavavI paDatI yAtanAo ane tenAM kaNa-gaMbhIra pariNAmo emanI vArtAnono mukhya viSaya rahyo che. 'pArasamaNa'(1949),'cinagArI' (1950), 'AkAzagaMgA'(1958), 'kapUtaLI'(12) vagere emanA navikAsaMgraho che. jIvanano vizALa anubhava, vaividhyanAM pAtro ane prAraMgA, pAnuM manevizleSaNa, gAmaDAnI bebAkI, kAMvanA ane vAgAnA vacana upayoga nathA zailInI sAAI ne saraLatAne kAraNe emanuM kabAsAhitya thA ane lokapriya banyuM che. 'grAmacitro'(1944), rUpasaLI'(15), 'gAmanIyAra' (16) ane vidyAnagaranA vizvamAM'(1964) emanAM caritra pustako che. 'grAmacitrA'mAM kaTA ane narma-marma dvArA gAmaDAMnAM keTalAMka pAtrono paricaya yathAtatha rIte ApyA che. 'dhUpasaLI'nI mulAkAtomAM gAMdhIyuganI bhAvanAo ane temana caritArtha karavAnA puruSArthanA Alekha che. ahIM dAdAsAheba mAvaLaMkara, ravizaMkara mahArudra, muni tikhAba, Do. kuke vageranI mulAkAto dvArA temanI pratibhAno paricaya karAvyo che. gAmatIghATa'mAM 'poLo'nuM anusaMdhAna che. vidyAnagaranA vizvamAM'mAM bhAIkAkAnA gaNonI mudrA akAyelI che, 'jIvanadIpa'(1953), 'lokasAgarane tIre tIre' (1954), *saMsAranAM vamaLa' (1957), 'darzana'(1966), 'maMgala kAmanA' (1964), 'skAyana'(1966), 'amRtamArga'(1968) vagere lekhasaMgraho emanA patrakAratvanI nIpaja che. ni.vA. paTela IsmAIla IbrAhIma, 'bAbara', 'baMbusarI', 'tApa vAMkIcUkI' (5-1-1942) : kavi. janma bharga jillAnA saramAM, 1965mAM bI.e. tyAre iglaeNnDamAM lenkezAyaramAM navaze. 'upavana' (1982) emanA gajhala heThaLanA sara che, caM.TA. paTela umarajI IsmAila, 'sArodI': navalakathA 'jIvanaprakAza' (1934)nA karyAM. ... parela umeda tribhuvana, 'umAkAMta'(4-4-1965): navalakathAno nUtana saurabha ane gujarAta'-bhA. 1-2(1937), 'nartakI' (1944), 'belA'(1955),'suSumaNA'(1958), 'Thokara'(1959), "dila eka maMdi'(1959), 'maMgaLAni'(1959), 'samatA' (1963), 'sajanI'(1963), 'bhaNakAra'(1969) ane kAvya For Personal & Private Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela umeda nAraNabhAI- paTela kuberabhAI cho. saMgraha tuSAra' (1936)nA katAM. sabarasa' (1973) emane gajhalasaMgraha che. e.TI. paTela karasanabhAI nAthubhAI, 'pramI': padyakRti prama bhajanAvali' (trI. A. 1973)nA kartA. paTela umeda nAraNabhAI : navalA "ajavALAmAM aMdhAruM thAne aMdha rUDhi citAra' (anya sAthe)nA kartA. paTela umedabhAI , yAMtrika' : padyakRti 'kAvyasaraNI' (1932)nA katAM. paTela kahAnadAsa rAmajI : gadyakRti "saMsArayAtrA-bAlAone eka rasaMvAda(1912)nA kartA. paTela ena. eca. : sAmAjika vastuvALuM triaMkI lIlAvatI nATaka' (1966), navalakathA "zrIkRNacaritra' (1967) tathA 'iglIza-gujarAtI DikazanarI' (anya sAthe, 1892)nA kartA. paTela kAbhaI nAthAbhAI : saMkaTagrastone sahAya karavAnI vinaMti karanI, gadyapadyamizrita kRti kudaratanA kopa yAne duniyAne Aphata" (1927)nA kartA. paTela ema. ena. : padyakRti 'umiyAjI vijya rasika gAyana (1963)nA kartA. paTela kAntAbahena: Ikotera bhakatanene saMgraha 'AdAvali' (1959)nAM kartA. paTela kAntilAla mehanalAla, 'prasanakAMti' (15-12-1938) : jama mahesANA jillAnA mIThAdharavAmAM. snAtaka sudhIno abhyArA. rasulekhana vidyApITha, vaDanagaranA niyAmaka. emaNe navalakathA 'vAge rUDI vAMsaLI' (1976) ane caritra "parama guru mitra' (1982) ApyAM che. paTela kanubhAI DAhyAbhAI, 'kanuM suNAvara' (15 8-1938): navalakathAkAra, vArtAkAra, vivecaka. janma kheDA jillAnA saMdhANAmAM. vatana e jillAnuM suNAva. 1956 mAM maeNTrika. 1968mAM gujarAtI viSya sAthe saradAra paTela yunivarsiTImAMthI bI.e. 1962mAM ema.e. 1962-80 daramiyAna gujarAtanI vividha kolejomAM adhyApaka. 1980thI saMtarAmapuranI kolejamAM AcArya. navalakathA 'kAgaLanI bilADI' (1984) ane navalikAsaMgraha 'be paDa vacce' (1984) emanAM prakAzana che. "patha para' (1959) emane anuvAdagraMtha che. paTela kAvalazAha kekhUtha: navalakathA ' rAjyanA ripu' (bI. A. 1895)nA kartA. paTela kAzIbhAI gaMgArAma : saMsArakrIDA, AdhyAtmika ane taNakhAo jevA vibhAgamAM vibhAjita AnaMda, yoga, nA, lagna, AtmaparIkSaNa vagere viSayonuM nirUpaNa karatI nibaMdhikAone saMgraha 'mAruM hRdaya yA mAnavadharmanA kartA. paTela kanubhAI bhANAbhAI, ' khI' (31-3-1946) : navalakathAkAra. janma vAMsadA (ji. valasADa)mAM. 1964mAM maeNTrika. jAhera bAMdhakAma khAtAmAM kalArka. emaNe sAmAjika navalakathAo kuMvArAM AMsu' (1976) ane 'UMcA pahADAnI nIce' (1978)ApI che. paTela kAzIbhAI metIbhAI : gAyAnI durdazAnuM nirUpaNa karatI vArtA 'gUrjarI gAyanI karaNa kathanI' (1933)nA kartA. paTela kAzIbhAI semAbhAI : vividha chaMdobaddha pravAsavarNana 'DaMkapurayAtrA' (1939)nA kartA. paTela kamaLAbena zaMkarabhAI (1912) : caritralekhaka. vatana sejitrA. sarakAranA bahiSkAra aMge 1920mAM adhUrA abhyAse zALAtyAga. 1925 thI 1929 sudhI satyAgraha AzramamAM. 1930nA videzI kApaDa bahiSkAramAM sakriya. 1948thI 1946 sudhI kasturabA TrasTamAM. pachIthI satyAgrahIonAM svajanAnI sArasaMbhALanI pravRtti. emaNe saMsmaraNagraMtha 'mULatAM ukhaDelAM' (1979) Apyo che. 2.ra.da. paTela kamAla mahaMmada, 'kadama' (20-2-1936) : kavi. janma bharUca | kijallAnA kahAnamAM. vatana TaMkArIA. 1954mAM maeNTrika. 1958 mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. prAraMbhamAM zikSaka. 1973thI e. ke. TrAvela ejansInA mAlika. paTela kALubhAI zivAbhAI (7-4-1939) : navalakathAkAra. janma beDavallI (ji. paMcamahAla)mAM. prAthamika zALAmAM zikSaka. emaNe sAmAjika navalakathAo 'kaMTake AvyAM kUla' (1978), paDachAyA vinAne mAnavI' (1978) ane 'bhammariyo kUvAna kAMThaDe' (1980) ApI che. 2.ra.da. paTela kuberabhAI che. : darA hajAra zabdA dharAvatA rASTrabhASAgujarAtI zabdakoza' (anya sAthe, 1950)nA kartA. gujarAtI sAhityakoza-2 : 295 For Personal & Private Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela kezavalAla AtmArAma paTela goviMda haribhAI paTela gokaLabhAI dharmadAsa (12-4-1904): saMrodhaka, janma kheDA | kijallAnA dAvAlamAM. ema.e., pIeca.DI. karI jIvakAra vanitA vizrAma mahilA vidyAlaya, amadAvAdamAM AcArya. pachIthI nivRtta. 'varabhAra ane teno vyApAra' (1957), gujarAtI vyAkaraNalakhana' (anya sAthe, 1957) tathA samAsa : eka adhyayana' ('981) emanAM pustako che. paTela kezavalAla AtmArAma (22-6-1930) : saMzAdhaka. janma mahesANA jillAnA udelAmAM. ema.e., ema.eNDa. 'ijharAyala' (1975) uparAMta praDha vAcanamALA' (1979) ane 'ApaNI samAja kalyANa yAtrA' (1982) javAM pustako paNa emaNa ApyAM che. 1 .TA. paTela kezavalAla gapALadAsa (9-3-1940) : kavi. janma visanagara tAlukAnA suMzI gAme. 1962mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1964 mAM e ja viSayomAM ema.e. 1962-1970 ' daramiyAna mANasa, beDelI, bhAdarANanI kolejamAM adhyApana. 1970thI Aja sudhI mahesANAnI kaoNlejamAM adhyApaka. 'kalarava (1977) emanA Adhunika paraMparAmAM lakhAyelA gIta ane gajhalanA saMgraha che. ca.TA. paTela kezavalAla caturabhAI : padyakRti 'rakiAnA rAsa'(1940). tathA navalakathA 'vIranAM teja' (1947)nA katAM. paTela gokuLa: padyakRti 'phAMkaDAnI phekatI : saMgIta bAla nATakarUpa (1982) nA kartA. paTela gopALadAsa kezavalAla : parAkRni 'ii mAMbAI bAlamitra stuti gAyana' (1900)nA kartA. paTela kezubhAI zivalAla (24-12-'1931) : vivecaka. janma brahmadezanA lAIlemamAM. 1955mAM esa.esa.sI. 1956 mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1918 mAM e ja viSayamAM ema.e. 1958-67 daramiyAna bhAvanagara, pilavAI ane mANasAnI kolejamAM adhyApana. e pachI mANasa kolejanA AcArya. gujarAtI vivecanalekhonA saMgraha 'adhyayana' (1984) emanA nAma che. ca.TA. paTela khuzAlabhAI ke, 'sudarzana': padyaracanAonA saMgraha 'prItagaMgA' (1963)nA kartA. paTela pAladAsa jIvAbhAI, 'vAcaka' (20--1905) : saMpAdaka, anuvAdaka. janma vatana kheDA jillAnA karamasadamAM. gujarAta vidyApIThanA vinIta ane AryAvidyAvizArada. gUjarAta vidyApIThamAM purAtattvamaMdiranA ane pachI graMthAlaya samitinA maMtrI. ' 'saMskRta-gujarAtI vinIta koza' (1962) ityAdi emanA saMpAdanagraMtho che. 'gUnA ane garIbAI' (1957), kAMti ke utkrAMti' (1963), le mijharebala uphe daridranArAyaNa' (1968) ityAdi vikaTara dhaMgAnI; 'kAunTa opha menejIsTo'(1963), 'thrI maskeTIyarsa - bhA.1-5ityAdi eNlekajhAMDaraDadhUmAnI, lIvaraTvIrasTa'(1964), nikolasa nikalbI' (1965) ityAdi cArlsa DikansanI; mAtanI mAyA' (1963) jahAna rAInabekanI tathA 'gunA ane sana' (1957) phiyodora doradyavasakInI navalakathAnA bhAvAnuvAda emaNa ApyA che. - prAcIna zIlakathAo' (1955), 'vara ane avicAra' (1957), nIti ane dharma' (1957) ityAdi prAcIna bauddha, jaina tathA purANakathAonA sArAnuvAdanA graMtha che; te 'bevaDuM pApa yAne hiMdustAnanI pAyamAlI' (1938), 'grAmavidyApITha' (1951), 'sarvodayanI keLavaNI' (1956) ityAdi emanA anya anuvAda graMtha che. paTela gopALabhAI lalubhAI, "gopAlana': bAlagItasaMgraha 'gApagUMjananA katAM. paTela gaMgAbahena puruSottamadAsa (oNkaTo. 1890,-): vArtAkAra, caritrakAra. janma bhAdarAgamAM. gujarAtI hindu strImaMDaLa patrikAnAM taMtrI. 'gujarAtaNa TAIpisTa tathA bIjI vAtA' emane vArtAsaMgraha che. A uparAMta emaNa saMsmaraNAnuM pustaka 'amRtisAgarane tIre (1964) ApyuM che, jemAM te rAmanA pATIdAra komanuM dastAvejI citra maLe che. ciMTo. paTela giradharabhAI IzvarabhAI : 'zeTha prANasukhalAla maphatalAlanI jIvanarekhA'nA kartA. ra.ra.da. paTela gulAbabhAI haribhAI, prakAza': ATha vArtAonA saMgraha 'pavananI yAda' (1963)nA kartA. 2.ra.da. paTela zaikaLabhAI jhaverabhAI : 'rA.sA. mahIpatarAma rUparAma viyoga- janya kaTAgnidahananuM a5vRttAMta' (anya sAthe, 1892)nA kartA. paTela gevardhanabhAI kA.: avanacaritra 'kImad rAjacandra jIvanakalA' (1938) tathA "Atmasiddhi viveka' (1943) tema ja padyakRti 'prajJAvabodha' (1915) nA katAM, paTela geviMda haribhAI (288-1890, 1926) : kavi. 14ma dharmA (tA. peTalAda)mAM. tyAM ja chaThThI gujarAtI sudhIno abhyAsa. e pachI ApabaLe saMskRtanA abhyAsa. thoDAM varSo dharmajanI lAyabrerImAM graMthapAla. 296 : gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela goviMdabhAI DI-paTela caMdulAla bahecaralAla lekhanano prAraMbha bhAvanApradhAna saMvAdo 'saMvAdagura' (prathama emaNe "vaidika sAhitya ane saMskRti' (1978), 'mahAkavi puSpa : 1921, dritIya pu5 : 1923)thI karyo. 'hRdayadhvani' kAlidAsa' (1982) jevAM pustako tathA kumArasaMbhavam '(1982), (nAda 1, 2, 3, 4 : 1923) mAMnAM kAvyomAM chaMda ane vastu- 'bhagavadgItA(1882) jevAM saMpAdana ApyAM che. nirUpaNanI prAthamikatA jovA maLe che. emanAM 'jIvantaprakAza' ca.TA. (1936), 'tapovana' (1937), "ajena urvazI' (1943) ane paTela caturabhAI choTAlAla : kathAtmaka kRti "ajavALAmAM aMdhAruM Apadharma' (1940)mAMnAM khaMDakAvyo paurANika aitihAsika yAne aMdharUDhicitAranA kartA. vastu para AdhArita ne bodhAtmaka che. 'madAlasA'(1939) emanuM dIrghasUtrI kathAkAvya che. chaMdobaddha bApune' (1942)mAM gAMdhIjIne paTela caturabhAI pururAma : mAdhyamika tema ja uccazikSaNanA bhakitabhAvabharyo artha apAyo che. stare vyAkaraNa tathA prAraMbhika bhASAvijJAnanA abhyAsasaMdarbha tarIke mahAkAvyanA be prayoga 'guraviMdasiMha (1945) ane upayogI evAM 'gUrjara bhASAsAhitya praveza' (1929) ane 'zivarAja' (195) sara sargomAM vibhAjita, saMskRta mahAkAvya 'jUnI gujarAtI bhASA' (1935) uparAMta mArgadarzikAo 'kAvyazailIne anusaratAM emanAM dIrgha kathAkAvyo che. 'AbhegAra' samuccaya tathA mAmeruM' (1927), 'padyasamuccaya tathA pRthvIrAja (1926)mAM emanA gadyakhaMDo saMgrahAyA che. cauhANa': vivaraNa' (1929) vagere pustakonA kartA. bA.ma. paTela govidabhAI DI. : pravAsavarNana "gurjarInA haiya' (1952), paTela caturabhAI zaMkarabhAI (1901, 1957) : kavi. janma baDavA sAbarakAMThAnI lokagaMgA' (1965) tathA lamIbAI tiLakakRta (tA. ANaMda)mAM. 1919mAM maeNTrika. 1938mAM ema.e. vaDodarA marAThI pustakanA anuvAda 'amRticitrA' (1959)nA kartA. kolejamAM adhyApaka, emaNa nhAnAlAla maNimahotrAva nimitte racela kAvyAMjali paTela govidabhAI sukhAbhAI, 'para desAI', 'nAtmavAna | 'mahArNa' (1927) tathA vivecanagraMtha 'prasAda' ApyAM che. AcArya(17 3 1921,-) : kavi, vArtAkAra, nATyakAra. janma vatana vaDasAMgaLa (ji. valasADa)mAM. 1940mAM maeNTrika. 1946 mAM paTela caturabhAI zivAbhAI, 'tophAnI' (27--1946): kavi. gujarAtI mukhya viSaya sAthe muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e. janma lasaNa (ji. kheDA)mAM. 1970mAM esa.esa.sI. risarca 1948 mAM ema.e. 1948 thI 1981 sudhI muMbaInI khAlasA enDa DevalapamenTa kemisTa, e.DI.AI. amadAvAda. kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. emaNe kAvyasaMgraha 'kaMDIla' (1983) Apyo che. 'amRtimaMgala' (1954) ane "AtmAnI kalA' (1955) emanA sauneTasaMcayo che; rAgagIta' (1963) ane 'jaya jaya paTela caMdubhAI rAvajIbhAI : vArtAsaMgraha 'gulamahAra' (1949), dharatI mArI' (1963) zauryaprema gItonA saMgraho che; 'pitRvaMdanA" hIrAnI khANa' (1944) tathA 'raMga ane dIvA' (1952)nA kata. (1960), 'sadgata manISAne' (1969) ane 'IzvarakRti' (1982) karuNaprazastio che; to 'pipAsA' (1962) ane 'jIvanavarSA' (1978) emanA prakIrNa kAvyonA saMgraho che. A paTela caMdulAla joItArAma, 'mauna balolI' (22-9-1939) : kavi. uparAMta kalagIta' (1968) emane bALakAvyono saMgraha che. janma mahesANA jillAnA kaMtharAvImAM. esa.esa.sI. sudhInA 'tribhaMga (1963), 'a NAcala' (1967), 'dIpa ane dila" abhyAsa. kApaDane vepAra. pachIthI chUTaka nokarI. (1975) ane 'attaranAda (1975) emanA vArtAsaMgraho che. 'dastAveja' (1988) emano kAvyasaMgraha che. 'bhISma' (1978), 'aMbA' (1972), 'guru' (1976)ane 'sabhA' (1976) emanAM triaMkI padyarUpako che. paTela caMdulAla bahecaralAla (5-8-1889, 28-11-1964): ja.gA. kozasaMpAdaka, vArtAkAra, vatana jAmanagara. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa bhAyAvadara ane goMDalamAM. 1910mAM maeNTrika. 1914mAM paTela gesAIbhAI chIbAbhAI : vIsa padyakRtionA saMgraha mukhya viSaya gaNita sAthe bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAMthI bhUdAnagItA' (1956), 'gAMdhIgItA' ane "cAlo cAlo raNa bI.e. 1916thI goMDalamAM zALA-nirIkSaka. koza-saMpAdana mATe medAne' (1963)nA kartA. 1954no raNajitarAma suvarNacaMdraka. zikSaNa ane prajAsevAnI anekavidha pravRtti. paTela gautama vADIlAla (8-8-1936): saMzodhaka. janma amadA- emaNe aDhI lAkhathI paNa vadhu zabdone 'bhagavad gomaMDaLa vAdamAM. ema.e., pIeca.DI. senTa jheviyarsa koleja, amadA- koza' (1954) nava meTA graMthomAM saMpAdita karyo che. 'gAMdhI jJAnavAdamAM saMskRtanA prAdhyApaka. koza' (1963)mAM 1,600 jeTalA vividha viSayo aMgenA caMTA. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 297 For Personal & Private Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela cImanalAla nAraNadAsa cI. na. paTela-paTela choTAlAla kahAnadAsa paTela cunIlAla khuzAlabhAI : calacitranA tANItA dALa para racAyelI padyakRnona. saMgraha 'AMtara karA!': 1955) ane aMtararA: 8 (1956)ne kartA. paTela cunIlAla bhIkhAbhAI : parAkRti 'vivAra (1891)nA katAM. paTela nIlAla rAmAbhAI | naTubhAI kudara, 'bAra' (1 4-196) : kavi, navalakathAkAra. * nyUna'' kA ; lI." (1960) tathA navalakathA "pranAvI' ane 'mArAMda' nama 18 navalikAsaMgraha 'noraMgI'nA katAM. paTela chaganalAla dvArakAdAsa : bhAvArtha tamane mav/11nA rAMgraha chagane vayapadadIpikA' (1931)nAM kenAM. gAMdhIjI-11 vicArone kAna pardAnae kAradikrame gAdavI rajU karyA che. rAma kika ne rASTrIya samarayAno uparAMta lagna ane jIvananI saphaLatA niSphaLatA ane karatI 'gulamahAra' (1949) tathA 'raMga ane dIvA' (1952) mAMnI. emanI vArtAgonuM kalA vidhAna dAnapAtra che. na.vaDa. paTela cImanalAla nAraNadAsa cI. na. paTela (ra3 1 2 1918, --) : vivecaka. kanma vatana amadAvAdamAM. 1945mAM bI.e. . 1948 mAM agrejI viSayamAM ema.e. aDhAra varSa aMgrejI || vyApaka nA koleja rAcArya. vAca eka varSa vidyAnagaranI saradAra paTela yunivariTImAM rajirado. tyArapachI tavIrA va bhArata sarakAra dvArA prakAzita kalekaTeTavakarsava mahAtamA gAMdhI'mAM anuvAdaka, upa mukhya saMpAdaka ane mAnArha salAhakAra. gujarAtI rAhitya pariSadanA batrIsamA dhavarAnamAM vizva vibhAgane ||". prathama puraka'abhikrama' (1975) ane jayArapachI pragaTa thayelI anya graMthAnA lenAmAM bharatI ane pazcAtya ziSTa sAhityanA parizIlanathI tyAM A baMne saMskRtinA aitihAddhi pravAhA , jIvanamUlyonI jANakArIthI sajaja emanI dRSTi lekhana tAjagI ape che. sAhityane AkAralakSI dRSTie na jAtAM jIvananA vathA5ka saMdarbhamAM jAvAmAM emane rasa che. 'abhikamamAM sAhitya - mImAMsA, sAhityika prakA ke saMskRta, aMgrejI ane gujarAtI kuti. 11 dRSTithI tapAsavAno upakrama che. kiDI--sAhitya - mAM ane jIvanamAM' (1978)mAM pAzcAtya sAhitya, 'rAmAyaNa', 'mahAbhArana', 'sara-vatIcaMdra' tathA gAMdhI jIvanane emAMthI vyakata thatA Taka darzananA saMdarbhamAM tapAsyAM che. kathAbAdha (1980)mAM gujarAtI, bAMgANI ane videzI kRtio emAM vyakata thatI bhAvanAonA saMdarbhamAM tapAsI che. 'gAMdhIjInI sAdhanA ane bIjA lekha' (1978)mAM aka aMgrejI lekhakanA graMthanI rAmIkSArUpe lakhAyele pahelA lakhe, rAjyodhane gAMdhIjI mATe kevI rIte AdhyAtmika khA/ kinI na pratipAdita karatA mahattvane lekha che. anya lekhamAM gAMdhIjI kAna aravadanI jIvanabhAvanA vacce rahelA mada, gAMdhIjInAM kAryomAMthI pragaTa thatAM emanA jIvananAM mUlyo vagerene spaSTa karavA tarapha lekhakanuM lakSa rahyuM che. 'gujarAtI graMthakAra' zreNImAM lakhAyelI 'gAMdhIjI' pustikAmAM gAMdhIjInuM akSarakArya emanA jIvanavikAsanuM kevuM adama citra che te batAvIne gAMdhIjInI bhASAmAM rahelI jainAtmakatAne tapAsI che. 'mahAtmA gAMdhI Ina hijha gujarAtI rAiTiMjha' (1981)mAM paNa gAMdhIjInA lekhanakAryane temanA jIvanavikAsanA saMdarbhamAM tapAsyuM che. 'vicArataraMga' (1986)mAM rAmAna ane saMskRti, sAhitya, gAMdhIjI virAnA lekhA uparAMta gujarAtI sAhitya pariSadanA vivecana vibhAgane adhyakSIya vyAkhyAnalekha samAviSTa che. 'vAlmIkIya rAmakathA' (1982) e "vAlamIki rAmAyaNa'nA /rAtImAM emaNa ApelA saMkSepa che. 18.go. paTela chaganabhAI puMjIrAma (8-8-1935) : vivecaka. jema mahesANA jillAnA mIThAdharavAmAM. 1960 mAM bI.e. 196 3 mAM ema.e. 1975mAM sarasvatIcandramAM samAjamImAMsA' viSaya para pIeca.DI. ArTsa enDa komarsa koleja, talAdanA AcArya. 'e vAMcIna gujarAtI sAhityanA itidAsa (1979) ane 'madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA itihAsa' (1980) emanA nAma che. ra.TI. paTela chaganalAla bahecaradAra : dharma tathA vijJa: vizanAM kAvyAnI graha 'graMtha gitAmaNi' ma', ' (1932) nAthA umiyAi vijaya. rasika gAyana' (anya sAthe, 1903) nA karnA. ni.vA. paTala chaganalAla harajIvanadAsa : padyakRddhi kA' (1897) tathA "sudAmAcarita(1986)nA katAM. paTela chabAbhAI rAmadAsa : padyakRti 'umAvijaya a kaDavA kAmaviInI utpatti' (1893) nayA 'mahipatarAma rUparAma : 'nA kartA. paTela choTAbhAi cunIbhAI : napatha 'vikA'- bhA. : zramasuMdarI (1959)nA keta, ni.vA. paTela chATAbhAI rAmAbhAI : AdikA 44,a. -mAMnI magalika paristhiti, bhASA, rAjakIya riyani vagara vize mAhitI ApanuM pustaka "avanavuM AphrikA' (1938)nA kartA. ni.lA. paTela choTAlAla kahAnadAsa : 'kavi narmadAzaMkaranI sAhityasevA' (1915)-|| kartA. ni.vA. 298: gujarAtI sAhityakAza -2 For Personal & Private Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela choTu - paTela jazabhAI kAzIbhAI paTela choTu: padyakRti "zrI manamohana bhajanAvalI' (anya sAthe, 1919)nA kanAM. paTela choTubhAI : vArtAsaMgraha 'kaMkunAM pagalAM' (1957) ane 'dAdImA nI vAtA' (1977) tathA triaMkI nATaka 'dina palaTI palaTI ghaDI'nA kartA. ni.ve. paTela jagadIza Ara., nAkara': vArtAsaMgraha 'kAnA vAMke' (1981) tyA navalakathAo 'suyoga eka viyogano', 'nIlamaNi' (1976), yauvanadhArA' ane 'lAIna'nA kartA. ni.vA. paTela jayavadana mULajIbhAI (1-3-1926) : vArtAkAra, navalakathAkAra. janma sAbarakAMThAnA salATapura gAmamAM. 194ramAM e.esa.sI. vyavasAya patrakAra, kaTAralekhaka. 'zrI' sAptAhikanA, taMtrI. emanI pAsethI mAnavahaMyAnAM bhAvasaMvedanAne RjatAthI AlekhatI vArtAonA saMgraha 'lAgaNInAM phUla' (1960), 'vaMvana' (1972), 'lAgaNInuM ghara' (1974), 'aMtaraMga' (1975), 'jhAkaLajhaMjhA'- bhA. 1, 2, 3 (1976, 1983, 1984) ane 'grAmale ka' (1985) tathA navalakathA 'hatanA nA hAya hATa' (1965) maLyAM che. ni.vI. paTela jayaMta puruttama (28-'12 1936) : vivecaka, saMpAdaka, anuvAdaka. janma kheDA jillAnA pI1 gAmamAM. 1913mAM . rAtI saMskRta viSayo sAthe gujarAta yunivariTImAMthI bI.e. 1959mAM ema.e. 1969 mAM pIeca.DI. 1959 thI 1971 rAdhI ema. TI. bI. ArTsa koleja, suratamAM vyAkhyAtA. 1971 thI dhaMdhArthe yu.esa.e.mAM vasavATa. ' emaNe 'kAkA kAlelakara : nibaMdhakAra ane gadyakAra' (1968) tathA 'kAkA kAlelakara : jIvana ane sAhitya' e pustakomAM kAkA sAhaba kAlelakaranuM vyakitatva, temanI sAhityavicAraNA tathA kalAmImAMsAnI viziSTatAo tathA maryAdAonuM nirUpaNa karyuM che. sAhityasvarUpa' (anya sAthe, 1966)mAM navalakathA, nATaka, navalikA, nibaMdha, jIvanacaritra tathA AtmacaritranI svarUpacarcA che. 'upAyana' (anya sAthe) emano vipaNuprasAda trivedInI SaSThipUrti nimitte saMpAdita karela graMtha che. 'abhimanyu AkhyAna', 'vAga viveka' ane 'meghANI : jIvana ane sAhitya' emanAM sahasaMpAdita pustako che. 'oNthalo' (1961), 'ejha yu lAIka ITa' (1964), 'maeNkabetha(1963) ane 'vanisanA vepArI' (1962) emanA zekasapiyaranAM nATakonA mukata gujarAtI gadyAnuvAda che. ni.. paTela jayaMtIrAma rAmabhAI (16-6-1932) : nATavakAra. janma kheDA jillAnA kanIjamAM.1911mAM esa.esa.sI. gujarAta yuni varsiTImAMthI snAtaka ane anusnAtaka. ha. kA. ArTsa kolejanA. nA vibhAgamAM khaMDasamayanA vyAkhyAtA. 1967thI rojagAra adhikArI. raMgabhUmikSetre nATayadigdarzana tema ja abhinaya. dUradarzana kSetre sakriya. emaNe tera purapatro ane be strIpAtrA dharAvatuM, dasa dRzyomAM vaheMcAyeluM triaMkI nATaka 'lADI, vADI ne gADI' (1968) ApyuM che. grAmaparivezanA A nATakamAM lokabolIne viniyoga nAdhikSama rIte thayo che. nATakanuM kathAnaka aMzata: yujina onilanA nATaka 'DijhAyara anDara dha eDamsa'nI samAMtare cAle che. pa.nA. paTela jayaMtIlAla kAlidAsa, 'raMgala' (24-5-1924) : nATayakAra, vyaMgacitrakAra. janma amadAvAdamAM. gujarAta kolejamAMthI 1948 -mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1981 mAM bhAratIya vidyAbhavanamAMthI "nATayoga' para pIeca.DI. nATaka mATe ghara choDeluM. zarUmAM elisabrija Arogya samitimAM raMgamaMDaLanI kAmagIrI. nATakanA svarUpamAM bhavAIne adyatana rUpa ApavAnA prayatna. philma-udyoga kSetre praveza ane pachI minaralsanA vepAra. vyaMgacitrAnA zokhIna. 'netA abhinetA' (1961) bhavAInAM svarUpagata lakSaNAna viniyoga dvArA rAjakIya-sAmAjika kaTAkSonI abhivyakita karavuM emanuM triaMkI prahasana che. ' kAnanI kathA' (1961) ane 'bhavAI' emanI paricayapustikAo che. 'raMgalAnI rAmalIlA | (1984) "akhaMDa AnaMda'mAM prakAzita emanA lekhonA saMgraha che. 5.nA. paTela jayaMtIlAla o. : "munibhagata premaprasAdI' (1982)nAM kartA. ni.vA. paTela jarabAI edalajI : navalakathA 'phirAkamahAla yAne dAlata (1913)nAM kartA. ni.vA. paTela jazabhAI kAzIbhAI, 'maMgala' (2-3 1921, 12-7-1977): kavi. janma kheDA jillAnA peTalAda tAlukAnA rajNAvamAM. 1937mAM maeNTrika thaI vaDodarA kaoNlejamAMthI gujarAtI-aMgrejI viSayo sAthe 1941mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e. 1944mAM ema.e. 1947thI vI. pI. kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. 1959thI saradAra paTela yunivarsiTImAM anusnAtaka vibhAgamAM gujarAtInA rIDara ane 1977mAM prophesara. 'pratyuSa' (1950) ane 'pUrvAhna' (1964) emanA kAvyasaMgraho che. emanAM pragaTa-apragaTa kAvyomAMthI cayana-saMpAdana karI taiyAra karelA maraNottara kAvyasaMgraha 'mAdhyadinI'mAM 'kArezvara', vAtrakakAMThe saMdhyA', 'Aje jayAre" jevAM sudI chaMdobaddha kAvyo tema ja prArthanA', 'haiyAphUTI', 'vRMdAvana' jevI ladhukAvya-racanAo kavinI sarjakatAnA camakArA batAve che. jenakavi udayaratna viracita 'sthUlibhadra-navarasa' (1951), kavi maMgalakRta 'jAlaMdharAkhyAna' ane 'parIkSitAkhyAna' (1956) tathA gujarAtI sAhityakoza -2 :299 For Personal & Private Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela jazabhAI maNibhAi paTela jekasanadAsa tribhovanadAra kavi kAzIrAta zaghajIkRta 'citrasenanuM khAna, yA cheSayAtrA' (1957) emanAM saMpAdana che; te AcArya hemacandra vicina 'ddhihema': apabhraMza vibhAga (anya sAthe, 1957), prAda' (1965), 'mArA priya akAMkI' (anya sAthe, 1968) vagara emanAM sArAMpAdana che. ghaTa!!o vagere maryAdA 1na para 1 che. Ama chatAM bama: umaravADiyAnAM pragaTa ekAMkIonI | ekAMkI ravarUpanI pahala kara: eka lekhaka tarIkenuM sthAna pAmavAne teo adhikArI che. paTela jAdavabhAI tulasIdAsa, 'ramAM madhu (21-2 94C): vArtAkAra. janma vatana mahesANA jillAnA khaMDerAvapurAmAM. ema.e., bI.eDa. pahelAM zALAmAM zikSaka, pachI kAla1mAM hiMdIna 'saMjali (1983) emanAM kAmarAMgada che. paTela naTavarAya jAItArAma : yA kuna - mo' (:: 3)/ paTela jIvaNabhAI durlabhabhAI ('t 886) : pATavela "ka. janma ( !! . caryAsI)mAM. premamAM mAMda niga kaoNla, amadAvAdamAM tAlIma laI rAMderamAM zikSaka. 1920-21 mAM tyAgraha aMga sarakArI nokarImAMthI rAjInAmuM ApI rASTrIya zALAnI sthApanA ane emAM AcAryapade. zikSaNakArya sAthe racanAtmaka pravRtti. ramaNa majApAnaniSadhane viSaya banAvatI dAtAjI nATikA cArAnuM caTaka' (1928) ApI che. paTela jazabhAI maNibhAI, 'jazavaMta zekhaDIvALA', 'rAci' (3-7 (1931) : vivecaka, saMpAdaka. janma vatana kheDA jillA| popaDImAM. 1956mAM maeNTrika. 19154 mAM gujarAtI inihArA viSayo sAtha ma.ra. yunivaNiImAMthI bI.e. 1953mAM gujarAtI. ane prAcIna bhAratIya saMskRti viSayomAM ema.e. tyAre saradAra paTela yunivarsiTImAM anusnAtaka vibhAganAM adhyakSa. nATayaloka' (1979) emanI nATaviSayaka vivecanasaMgraha che. gurAtI kAMkInuM sarjana baTubhAI pUrve pArasI lekhakoe karyuM hadanuM e bAbata tarapha lakSa khecatA lekha ahIM noMdhapAtra rahyA che. 'mA yata : be mudrA' e lakha paNa nAnAlAlane A nATakanI. kaDaka nirbhIka AlocanA ApatA hAI dhyAnapAtra che. kAvyama' (1961), 'gadyagarimA' (1965), 'vArtAma (1973) ityAdi emanA sahasaMpAdananA vidyArthalakSI graMtha che. .gA. paTela jahAMgIra nasaravAnajI, "gulaphAma (14-7 '1861, 28 8 1936) : navalakathAkAra, nATakakAra, janma muMbaImAM, prAthamika-mAdhyamika zikSaNa muMbaImAM. aMgrejI cAra dhArA pachI abhyAsa choDI dIdhelA. prAraMbhamAM "akhabAre sodAgara' sAthe rAMlagna, pachI 1963 thI 1935 sudhI jAma jamazeda'nA taMtrImaMDaLamAM. nATadha-bhinaya ane digdarzananI lAMbI kArakirdI. muMbaImAM avasAna. 1913 mAM 'zAhanAmA' parathI 'bena manI" ane gama gAza' nAmaka be kathAkAvyo pArasI bolI ne bebAjImAM 1' mAM che. pArasI gujarAtI bolImAM lakhAyelI tathA vAcanabhUkha saMtApanI raMgadarzI praNayanA nirUpaNavALI maulika-rUpAMtarita 'nAgaDha' (1876), 'khaMDerAva gAyakavADa athavA tAtyAnI jAgIra kANanI ?' (1890), 'rajaputANI ane lakSamI' (1960), 'navala nANAvaTI' (1922), 'moTA gharanA bAIsAhaba' (1923) vagere navalakathA amaNa ApI che. saMkhyAnI dRSTie dayAna kheMcatI, pAzcAtya namUnAne anusaratI A kRtio kalAdRSTie bahu mUlyavAna nathI. emanuM sauthI vadhu pradAna nAkSatra che. 'rAMDAla cokaDI', 'sArA', 'bhamato bhUta', 'AMdhare behera', 'phAMkaDo phIturI' vagere sUcita triaMkI nATako che; to 'madharAtane paroNA' (1914), dhasele dhAMkharI' (1914), 'TopsI TarvI' (1915), 'ghera gavaMDara' (1918), 'garabaDa goTo' (1928) vagere saphaLa, eka ja dayamAM bhajavI zakAya tevAM prahasana-pharasa-ekAMkIo che. emAM saMsAranuM haLavuM vyaMgAtmaka vinodI Alekhana che; chatAM pArasI bAlIne atireka, ekavidha saMvAdo, janamanaraMjanane atyutsAha, tAlamaliyA paTela jIvAbhAI a.: 'kAmAM+nI' ne. 1.vA. paTela jIvAbhAi dAdAbhAI : - I J rmAM mA - " | -6 tavAM punako 'lakhAzuddhi' ane 'lanapati'nA kanAM. paTela jIvAbhAI desAIbhAI : rUDhigata nikAne varNavatI ni mUA pAchaLa mAhakANa' (1897) katAM. *5.47 , paTela jIvAbhAi revAbhAI (1876, --) : vAra lAka. janma amAdarAmAM. prAthamika mAdhyamika zikSaNa karamasadamAM. '':6 mAM bI.e., 1898 mAM elaela.bI. umareThamAM vakIlAta. 1:30il dAgarA-laDatamAM agraNI. emanI pAsethI caritralakSI pustako hanrI phoTaj jIvanAratra' (1962) ane dAnavIra evu kA gI' (1926) maLyAM che. 'ilijhAbetha rANInA samaya' (1966), 'jIvananA Adarza (1967), 'strIonI parAdhInatA' (1968), sukha ane zAMti' (1916) vagere emanAM nibaMdhavarUpe lakhAyelAM ciMtanAtmaka ane mAhitIprada pustako che. ni.vA. paTela jekIsanadAsa tribhovanadAsa : nATayakRtio 'kALA pahADa athavA bhAratanuM bhAvi' (1923) ane 'Adarza DAku' (1932) tema ja saMpAdita kRti brahmAnaMda bhakitasudhA' (1923) ane 300: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela jeThAbhAI bahecarabhAI - paTela DAhyAbhAI umedabhAI catura suMdara strIvilAsa thavA manahara garabAvaLI' (1921)nA ni.. paTela jazAbhAI bahecarabhAI : ladAnavana avazeSa' (1982) ana anuvAda 'RtusaMhAra' (1938)nA ka. sAthe, 1976), 'savAranA sUrajane pUchA' (anya gAthe, 1978) vagere emanAM saMpAdano che. ca.TA. paTela jhaverabhAI umedabhAI : *iidhAtmaka kRti 'trIaonI prI yogyatA' (1892) nA kartA. ni.ve.. paTela jhaverabhAI dAdAbhAI : navalakathA 'kapUramaMjarI'nA katAM. ni.vA. paTela jhaverabhAI purottamabhAI (19-12 1907) : rAMmaraNa lekhaka. janma vaDodarA jillAna: nalImAM. bI.e. sudhInA abhyAsa. 'gAMdhIjInA samAgamamAM' (1981) uparAMta emanA nAma 'AvatI kAlanI grAmasaMskRti (1915), jIvanasAdhanAmAM gItA mArgadarzana(1979), "gItA svAdhyAya' (1983) jevAM prakIrNa pustako che. e.TI. paTela janAbAI bhIkhAbhAI : aitihAsika kathA prAMgA para AdhArita pustaka mAratanAM vIra vIrAMganAonI keTalIka vAta' ('\'931)nAM katAM. ni.vA. paTela jesaMgabhAI trikamadAsa (1854, ~): kavi. janma amadAvAda jillAnA bAvaLA gAme. gujarAtI chaThThA dhoraNa sudhIno abhyAsa. pachI vaDodarA vanakayulara sAyaMsa kolejamAM keLavaNI. keLavaNI, khAtAmAM nokarI.1884 mAM 'svadezahitabAdha' trimAsikanA prAraMbha. vidhavA strInI Urmi, abhilASA tathA vyathAne vAvanuM 157 kaDInuM garabIkALa 'vidhavAnI arajI sadhavAne' (1881) emanA nAme che. A uparAMta saMgakAvya' (1880), 'subodha namALA chatrIsI', 'ukhANAsaMgraha','alaMkAraprakAza', 'gujarAtI zabdarAMgraha', 'vinayAvaidhavyadu:khadarzaka nATaka', 'gujarAtI kAlAvaLI' vagara pustako paNa emaNa ApyAM che. ni.vA. paTela jAItAbhAI bhagavAnadAsa, 'kaThalAlakara (28 5 1 895, 29-5-1983) : kavi, nATayakAra, vArtAkAra, nAnma vatana kheDa: jillAnA anArAmAM. abhyAsa sAta dhoraNa sudhI. khetI! vyavasAya. 'vAtaranA citAra' (1922) ane "ArasI' (1974) emanA kAvyasaMgraho che. sAhitya ane vinoda' (1922) emanA vArtAsaMgraha che. 'devadarzana' (1978) emanuM nATaka che. dUradarzana para ane anyatra amanAM keTalAMka nATaka bhavAyAM che. 10.gA. paTela joItArAma IzvaradAsa, 'yaMta' (1-7-1917) : caritrakAra, janma mahasANA jillAnA balAlamAM. gujarAtI phAinala sudhIna.. abhyAsa. cAkasInA vyavasAya. pratiSThita vyakitaonI preraka jIvana prasaMgane varNavatI kRti 'mAnavaratnA' (1969) uparAMta 'dharatInAM amIjharaNAM' (1984). paNa emanA nAme che. ni.vA. paTela jAItArAma mohanadAsa(3 4 1939) : kavi. janmasthaLa ane vatana visanagara tAlukAnuM suMzI gAma. 1964 mAM gujarAtIraskRta viSayo sAthe bI.e. 1967mAM e ja viSayomAM ema.e. 1967 thI adyaparyata saradAra vallabhabhAI ArTsa koleja, amadAvAdamAM prAdhyApaka. emaNa lIlapa lAgaNInI' (1977) kAvyasaMgraha Apyo che. navAdita kavionA pratinidhakAvyasaMgraho 'lehIne laya' (anya ' paTela DAhIbena cunIlAla: bhakitaviSyaka padasaMgraha "AnaMdamananAM kartA. ni.vA. paTela DAhyAbhAI AzAbhAI, dinu dineza (3 4 1920) : kavi, navalakathAkAra, vArtAkAra, nATyakAra. janma vatana kheDA jillAnI rANAvamAM. 1948 mAM laMDanamAMthI baMdiranI DigrI. AphrikAnAM, kalA (?)gAnDA)mAM keTalAka samaya dhArAzAstrI tarIke kArya. thoDA samaya yugAnDA pArlAmenTamAM virodhapakSanA netA. 1972thI laMDanamAM dhArAzAstrI. briTanamAM gujarAtI sAhitya akAdamInA sthApaka ane pramukha. gAMdhIjInA jIvanane viSaya banAvIne 'mohana gAMdhI mahAkAvya - udayaparva'(1971), 'mohana gAMdhI mahAkAvya-prabhAtaparva'(1972) ane "mohana gAMdhI mahAkAvya -vasaMtaparva (1988) nAma traNa kAvyagraMtho emaNe pragaTa karyA che. 'aMkura' (1960), kAvyaparimala' (1978), "ahurANA' (1972) ane 'daradIla jharaNAM' (1978) emanA anya kAvyasaMgraha che. 'vananI vATe' (1955), 'aMtima AliMgana' (1958), uSA ane aruNa (1962), "anurAga ane utthAna' (1962), 'timiranuM taMja' (1966) vagare emanI navalakathAo che. 'Agamana' (1957), kalAvatI' (1957), 'zAlinI' vagere emanA vArtAsaMgraho che. keTalIka navalakathAo ane vArtAo paradezI bhUmimAM ropAyelI hAI viSayanA vaividhyanI dRSTie noMdhapAtra che. A uparAMta emaNa 'padmanAbha" nATaka ane 'zrImada bhagavadgItA mane zuM kahe che?' (1966) javuM pustaka paNa ApyAM che. 4.gA. paTela DAhyAbhAI umedabhAI, 'manamAjI': 'jAbananAM jAdu : yuvAnI divAnI' (1934), 'abhAgaNI AzA' (1935), 'adhUrAM lagna yAne premanAM balidAna' (1936), 'AkAzamAM uDato camatkArI gujarAtI sAhityakAza -2 : 301 For Personal & Private Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela DAhyAbhAI puruSottama-paTela desAIbhAI nAthAbhAI vma valasADa jillAnA navasArImAM. vatana naDiyAda. ema.e. naDiyAdanI mahilA kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. 'haLavAM tIra' (1977), 'tAnAM tIra' (1981) ane 'vakavANa' (1984) emanAM hAsyakaTAkSanAM pustaka che. 'magavuM gagana | ('1980) emane kAvyasaMgraha che. 18.gA. paTela tulasIdAsa lakSmIdAsa : 'alinI bahAdura mahArAjA mAdhavarAva kapha mahAdajI 1i1 emanuM caritra tathA kArakIdi' ane karnala meDIjha TelaranuM caritranA katAM. ni.vA. paTela trikamalAla DAhyAbhAi : 'aMbikA na gAyA graha (1892)nA katAM, .ivA. paTela tribhuvana gaMgAdArA: 'gujarAtI zabdAM graha (1976) mA kartA. .ivA. paTela tribhuvanadArA trikamabhAI : 'zUrA rAThoDa *ATakanAM gAmanA ka. nivA. vara pAzA, khajA' (1924)nA paTela laMbaka : navalakathA " kartA. gheDA', 'haThIlA hamIra', 'madA mahArANI' vagara kathA kRtio tathA 'vAlA nAmerI', 'satyavAdI harizcaMda', 'bhakata prahalAda', 'mahArAjA gApIcaMda', 'mahAtmA tulasIdAsa' vagere caritrAtmaka pustakanA kartA. ni.. paTela DAhyAbhAI puttama : IlAsuMdara nATakamAM gAyanA', 'pratApI pratApa na TakatogAmanA ana 'mAdhava mukanA nATakanAM gAyanA'nA kartA. ni.vA. paTela DAhyAbhAI bAbaradAsa : navalakathAo 'radIpaka' - 1 (1918), 'kimatI duniyA' (1914) ane phezananI phiziyArI' ('t921) tathA saMpAdita pustaka svarAjyakIrtananA kartA. ni.vA. paTela DAhyAbhAI rAmadAsa, 'malam' (15-11-1989) : va. mu bArAda tAlukAnA alArasA gAmamAM. prAthamika mAdhyamika rAsAga bArasadamAM. vaDodarAnI TreniMga kolejamAMthI 1932mAM uttama padanI padavI. 1932 thI zikSaka. emanI pAsethI gAMdhIjInA jIvanaprasaMgo ane siddhAMtA padyamAM varNavatAM pustaka 'gAMdhI-jIvanadarzana' (1964), 'gAMdhInamajanamALA' ane 'yugacetanA avatAra' maLyAM che. ni.tA. paTela DAhyAbhAI lakSmaNabhAI, 'nirguNa', 'baMdhu' (1874, 22-12-1926) : kavi, vArtAkAra. janma amadAvAdamAM. vatana mahesANA jillAnuM vaDanagara. prAthamika ane mAdhyamika zikSA amadAvAdamAM. patrakAratva ane lekhana e mukhya vyavasAya. 1963 -thI 1917 sudhI "gujarAtI paMca' sAptAhikanA upataMtrI. 'suMdarIsubodha', 'AryavAla', 'vArtAvAridhi sarasvatI' e sAmayikonA taMtrImaMDaLamAM. carotara ejayukezana sosAyaTI taraphathI prakAzita 'bAlamitrane prAraMbhika varSomAM khIlavavAmAM madada. chellAM varSomAM 'karachakesarI' patranA upataMtrI. amadAvAdamAM cAlatA baMdhu samAja sAthe saMkaLAI emaNe potAnI sAhityaruci khIlavI hatI. 'hRdayataraMga' (1928) e emane praNayakAvyono saMgraha che. 'rAMtAnanA, suvAsinI ane bIjI TUMkIvArtAo' emane vArtAsaMgraha che. 'vaDanagarA kaNabInI utpatti' (1986) emane prakIrNa graMtha che; to saMsAramAM strInI padavI' (1967), "sAmAjika sevAnA sanmArga' (1954), 'AgaLa dhasA' (1920) vagere emane anUdita graMtha che. 4.gA. paTela DAhyAbhAI somAbhAI (9-1-1947) : kavi. janma sAbarakAMThAnA miyApuramAM. ema.e., bI.eDa. zrI ema. pI. zAha hAIskUla, jitapuramAM AcArya. 'ikhita' (1982) emanA kAvyasaMgraha che. caM.TA. paTela tarulatA naMdubhAI (10-10-1934) : hAyalekhaka, kavi. paTela dAdubhAI: pravAsakathA 'pUropanI vATethI' (1955)nA katAM. paTela dIpakakumAra maMgaLabhAI, 'dIpaka kAzIpuriyA' (9 7 1942) : navalakathAkAra, vArtAkAra, kavi, caritralekhaka. janma vaDodarAmAM. 1966mAM maeNTrika. 1984 mAM gujarAtI viSayamAM ema.e. saradAra paTela hAIskUla, naDiyAdamAM zikSaka. amArI navalakathAo 'milana eka yuga pachInuM(1975), "kAMTALI keDI, rUpALAM phUla' (1979) ane 'pUra umaTayAM praNayanAM' (1981); vArtAsaMgraha 'rUpALI mAchalIonAM mana (1974); kAvyasaMgraha 'bhInuM nagara' (1977) ane "mAtI' (1984) tathA jIvanacaritra 'svAmI sahajAnaMda' (1968) ApyAM che. A uparAMta keTalIka bAdhaka pustikAo paNa emanI pAsethI maLI che. paTela dulabhAI : nATaka "cAra caTaka' (1928)nA katAM. paTela devendra : nalakathA bebI' (1979)nA kartA. paTela desAIbhAI nAthAbhAI : jIvanacaritrA 'premAvatAra IzuM' (1952), 'saMta vinobA' (1953), 'karuNAzaMkara : zikSakavibhUti' (1961) ane 'gautamabuddhanI jIvanarekhA' uparAMta ArogyasaMbaMdhita pustikAo 'mAnavInuM Arogya' (1940) ane 'mAta 302: gujarAtI sAhityakoza - 2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela ghAbhAI tulasIdAsa-paTela naTavaralAla maganalAla thanAra (1955)nA katAM. paTela ghAbhAI tulasIdAsa : padyakRti muni -nA kartA. !: valI(1984) paTela dhanajIbhAI navarojI, "rozana' (1857, 1937) : 'sugaMdhamAM roDA' (1884), 'carI merI kaLA maMDhA' (1894), 'nArakalI' (1895), 'kalIoperA' (1897), 'gaMgAbANa' (1898), ' murAda yAna rananA pyAra' (1963), 'velAtanAM keLAM meDhAM (1904), ' camane khazama' (1966), 'gaMdhAtA gulAba(1918), 'karo tevuM bharo' (1922) jevI navalakathAna: tema ja 'phiradozI turI, 'ki jAga', 'saMkSapa zAhanAmu javAM AkhyAnanA kartA. caM.ko. paTela dhanajIbhAI harikizana : kAmahi kerALA nATakanAM gAyA' ('59 1) nA kartA. eka bhalA mANasa' (1979)mAM sIdhI lITInA gabharu mahetA cora chavalAlanA dANA utsava parIkhamAM thatA rUpAMtaranuM atirekapUrNa ane apratItikara Alekhana che; nA AMdhaLI galI' (1983) -mAM nAyikA kuMdananA jIvananI sthagitatAnI paDakha pareza-zubhAMgI jIvaMta-narala-unmAdaka dAMpatya mukAyuM che, je kuMdananI gherI udArInA paDane toDe che paNa kSaNa mATe - evA amAnita kathAnakana rAhAre gherI karatA pragaTe che. hAsyasAhityanuM emanuM kheDANa apekSa: janmAve che. emanI 'paradu:khabhaMjana pestanajI' (1978) kRti Dona kirATenuM smaraNa karAvatI, pestanajInAM urAMgauTAMga parAkramanI kathA che; to 'gagananAM lagana' (1984) sAmAnya lAgatAM patra, paristhiti ne prasaMganI asAmAnyatAone jhINI najare pakaDI pADI tene bilerI kAramAMthI batAvanuM navuM hAsya pIrase che. emanAM 'paheluM inAma' (1955), 'paMkhInA mALA' (anya sAthe, 1956) ane 'vinAzane paMthe' (1961) jevAM nATako; reDiyo nATaka 'mananA mAnele' (1959); ekAMkIsaMgraha 'namaNI nAgara vela' (1961) tathA bALanATaka 'aMDarI gaMDerI TIparITena' (1966) emanI sarjaka nATazikitano paricaya karAve che. emanI bALavArtA 'batakanuM bara' (1982) ane bALakavitA 'mitrAnAM joDakaNAM' (1973) paNa dhyAnArha che. emaNe mArka TveInanI praziSTa kRti gaNAyelI rAkhyAta kizora kathAonA ArivAgha anuvAda 'Toma sAyarI - bhA. 1, 2 (1960, 1966) ane 'hakalaba TI phinanAM pAkamA' (1963) nAma ApyA che. paTela dhULAbhAI gokaLabhAI : padyakRti 'kamaLA uphe rAbaLA' (1925)nA ke. paTela naTavara : vArtAsaMgraha 'rAjInAmuM (1934)nA katAM. paTela dhIrubena goradhanabhAI (29-5-1926) : navalakathAkAra, nATaka kAra, vArtAkAra, anuvAdaka. janma vaDodarAmAM. zALA zikSaNa sAntA, dunI pedAra hAIskUlamAM, uccazikSaNa aMlphinsTana kolejamAM. 1945mAM aMgrejI viSaya sAthe bI.e. 1948mAM ema.e. 1949 -thI muMbaInI bhavansa kolejamAM ane pachI 1963-1964 mAM dahisaranI kolejamAM aMgrejInAM adhyApaka. thoDA vakhata prakazanasaMsthA "AnaMda pabliza'nuM saMcAlana. 1963 1964thI. kalki prakAzana zarU karyuM. 1975 sudhI 'sudha' sAmadikanA taMtrI. 1980mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. 'adhUro kola' (1955), 'eka lahara' (1957) ane 'vizaMbhakathA' (1966) emanA vArtAsaMgraha che. rocaka vastugUMphana, pravAhI bhASa!, nArIhRdayanI gUDha lAgaNIonuM Alekhana tathA mAnavamananAM UMDANene tAgavAnI mathAmaNa -e emanI vArtA onI vizeSatA che; te lAMbI bhUmikA ane kavacita binajarUrI ke asaMbaddha prasaMgonI pasaMdagIthI 'vanuM pAMkhApA e maryAdA che. chatAM harIpha', be dosta', 'dhImuM jhara', 'mayaMkanI ma" jevI vArtAo rAphaLa che. 'vaDavAnala' (1963), 'zImaLAnAM phUla' (1976), 'vAvaMToLa' (1979) ane 'vamaLa' (1979) e navalakathA ' paikI 'vAvaMToLa' sudIrgha, mahattvAkAMkSI ane prabhAvazALI kRti che; tA dhImI gatinI 'zImaLAnAM phUla'mAM amANa naranArInA nAjuka saMbaMdhanA saMdarbhamAM AvyA haiyAnA nArItvane lAgaNInA namaNA | zilparUpe upasAvyuM che. viziSTa varatu, pAtra ane pariveza vaDe teo manovaijJAnika abhigamathI mAnavamananI saMkulatAne lAge che. emanI laghunavale paikI "vAMsano aMkura' (1968)mAM sarjanazakitano unmeSa dekhAya che. dAdAjInA lADIlA, tIvra saMvedanazIlatA dharAvatA yuvAna kezavanA dilamAM emanI ja sAme vAMsanA aMkaranI peThe phUTI nIkaLatI vidrohavRttinuM prAkRtika rAda-kalpanAne sahAre atyaMta kalApUrNa ane lAghavayukata nirUpaNa emAM thayuM che; paTela naTavaralAla giradharadAsa (17 11-1950) : vArtAkAra, nATakAra. janma vatana mahesANA jillAnA kAsavAmAM. abhyArA bI.esasI., bI.eDa. amadAvAdamAM prAthamika pachI mAdhyamika zALAmAM zikSaka. 'uDaNa phuggA' (1984) emanA vArtAsaMgraha che. paTela naTavaralAla maganalAla, 'akalesarI', 'rAdhAramaNa', 'nagama) (24-'1'-1927) : reDiyo nATakalekhaka. janma aMkalezura (ji. bharUca)mAM. 1955 mAM maeNTrika. prAthamika pachI mAdhyamika zALAmAM zikSaka. 1986 mAM nivRtta. emaNe reDiyorUpakAne saMgraha 'sUryamukhI' (1983) ApyA che. A uparAMta emaNe kavi patIlanI racanAonA maraNA re saMgrahA 'mArI urvazI' (1975), 'aTUlI anAre' (1975) ane 'bAhajavanikA' (1975) tema ja navAdita kavionI kAvyakRtione gujarAtI sAhityakoza -2 : 303 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela naTubhAI paTela nArAyaNa meghajI saMcaya "vahAra' (1973) javAM saMpAdana paNa ApyAM che. paTela naTubhAI : triaMkI sAmAjika nATaka 'kAMtivIra' (1968) ne!! kartA. paTela naTubhAI giradharalAla : mA bhAmI ita' (1967) na. kartA. paTela narasiMhabhAI : kAvyasaMgraha 'jIvananI duhAI' (1959), bAlavArtArAM graha 'sANalAM' (1958), jIvanacaritra 'surata jillAnA mahAjana' tathA ravIndranAtha ThAkarakRta kathA A kAhinI'nA anuvAdanA kartA. paTela nAgaradAsa IzvaradAsa (16-12-1898, 23-2-1919): bALasAhityakAra, anuvAdaka, saMpAdaka. janma kuMDArI (miyAgAma)mAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa bAmaNagAma, nAra ane vaDodarAmAM. aMgrejI dhoraNa pAMca sudhInA abhyAsa pachI vyavasAya. 'bAlajIvana mAsikanA vyavasthApaka. muMbaImAM mesarsa mAlavI rAga che.DadAsanI phirA sAthe saMlagna. 'cAMdanI' mAsikanA taMtrI. emaNe "zizu sabodha' (1913), 'dazakIrtana' (1922), 'navavallarI' (1923), 'vyomavihAra' (1930) jevA kAvyasaMgraha ane 'amArI vArtAo' (anya sAthe, 1925), 'amArI bIjI vArtAo' (anya sAthe, 1926), 'amArI trIjI vArtAo' (anya sAthe, 1927) jevA vArtAsaMgrahA thA 'prANazaMkara paMDitajInAM parAkrama' (1938), 'parIone pradeza' (anya sAthe, 1937), 'bAlavinAda' (anya sAthe, 1938), 'ratanI' (1938) ane 'nanI sAhasakathAo' (1930) javA bAlavArtAsaMgraho ApyA che. A uparAMta emaNa 'sapheda Thaga' (1924), 'zazIkalA ane vIrapaMcazakA' (1926), 'mananAM adbhuta parAkramo' (1929), 'jayanAM abhuta sAho' (1930) ane 'kALanA kinAre (1930) javA anuvAdo paNa ApyA che. paTela narasihabhAI IzvaralAla (13-10-1874, 27-10-1945): caritralekhaka, anuvAdaka, saMpAdaka. janma nAra (tA. ANaMda)mAM. priviyara rajdhI koleja-abhyArA, jarmana IsTa AphrikAmAM vasavATa. jarmana, aMgrejI, baMgALI bhASAo para prabhutva. zAMtiniketanamAM gujarAtI bhASA-sAhityanA adhyApaka. ANaMdamAM pATIdAra AzramanI sthApanA ane pATIdAra' mAsikanuM saMpAdana-prakAzana. emaNe baMgALI ane aMgrejI gratho para AdhArita lattAkumArI (1903), "garIbI ' (1905), 'mahAvIra gAphilDa' (1909), A vitha koNe rarayuM?" (1910) ane ITAlIne mukiyA" (1929) jevAM pustako ApyAM che. A uparAMta emaNa aMgrejI mAMthI sAmAjika protsAhana' (1901) ane 'pApIne pastAvo' (1922), baMgALImAMthI 'pamAlayA' (1904), 'mahArASTra jIvanasaMdhyA' (1908), 'rAjapUta jIvanaprabhAta' (1908) ane "naivedya' (1929) tathA jarmana bhASAmAMthI 'taraMgavatI' (1923), buddha ane mahAvIra' (1924) ane nATaka 'vihema Tela' javA anuvAdo ApyA che. paTela nAthAbhAI kALidAsa : padyakRti 'pAkizana pAlakuM yAne suratanI zahANI' (1923)nA kartA. paTela nAthAbhAI marabhAI: navalakathAo 'mAgyacakra' (1962), | 'jIvanarAMgrAma' (1964) ane 'vIrasiMhanI vIratA' tathA kAvya saMgraha 'rasajharaNAM' (1978)nA katAM. paTela nAthAlAla IzvaradAsa : padyakRti "raNachoDajI varNana'nA kartA. paTela narImAna : nATaka "adekhI' (anya sAthe, 1951) nA kartA. paTela nAthAlAla lIlAcaMda urpha kavirAja kanaiyAlAla: padyakRti 'jamAnAnA jherI raMga yAne hidadevInA pokAra (1935)nA katAM. paTela narottamabhAI dhanajIbhAI, 'mi. paTela' : navalakathA 'dI jIvanasAra' ane 'zUrAtanI zamazara' tathA gajhalamALA 'sabrAdhasiMdhu(1918)nA kartA. paTela nAnAlAla dalapatarAma : padyakRtio caturasuMdara gUrjara garabAvalI' (1924), 'rApuMja' (bI. A. 1935) tathA prabhu, praNaya ane prakRtina nirUpatI 'jhAMkhI' (1965)nA kartA. paTela nAraNadAsa dvArakAdAsa : 'zrI vAghezvarI mAtAnA garabA" (1911)nA kartA. paTela nalinakAnta karasanadAsa (30-1-1928) : kavi, navalakathAkAra, vArtAkAra. janma DAkoramAM. 1951mAM maeNTrika. 1960mAM bI.e. mazInarI sperapArsane vyavasAya. emaNe sAmAjika navalakathAo 'bAla rAdhA, bela' (1977), saMgama' (1977), zauryanavalakathA "vaheto sAgara' (1979) ane 'phUla khIlyuM paththaramAM' (1984): navalikAsaMgraha 'gaMgA-jamanA' (1978); kAvyasaMgraho 'hariyALI' (1980) ane 'kAgaLa para cAsa' (1985) tathA mAhitI pustikA (DAkora tIrtha' ApyAM che. 2.ra.da. paTela nAraNabhAI : vyAkaraNa praveza'- bhA.3 (anya sAthe, 1933) -kartA. paTela nArAyaNa meghajI : kAvyasaMgraha'nA kartA. 22,da. 304: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only www.alinelibrary.org
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela nArAyaNa rAmajIbhAI smaraNAMjali'(1934)nA kartA. vanacaritra sva. manamAM baheno 26. paTela pannAlAla nAnAlAla(75 1912, 6-4-1989) : navalakathAkAra, vArtAkAra, nATayakAra. janmasthaLa ane vatana rAjyasthAna rAjyanA DuMgarapura jillAnuM mAMDalI. abhyAsa IDaramAM aMgrejI cAra dhoraNa sudhI. kauTuMbika paristhitine lIdhe abhyAsa choDI ekAda varSa DuMgarapurane sAgavADAmAM dArUnA bhaThThA para nokarI. pachI amadAvAda AvI thoDo vakhata eka sadagRhasthane ghare nekarI. asadgRhasyanI madadathI amadAvAda IlekiTraka kaMpanImAM oNIlamaeNna ane pachI mIDa rIDiMga karanAra. 1936mAM amadAvAdamAM maLela gujarAtI sAhitya pariSadanA adhivezanamAM IDara zALAnA sahAdhyAyI umAzaMkara jozI sAthe saMparka ane temanA pretsAhanathI sAhityasarjanano prema. cArapAMca varSa muMbaInI ena. Ara. AcAryanI philma kaMpanImAM pAlaka, pachI vartana mAMDalImAM jaI khetIne vo ane Avathe lekhanaprAi 1947mAM kSayanI bImArI ane pachI araviMdanA yogamArga pratye AkarSaNa, 1958thI amadAvAdamAM sthAyI vasavATa ane lekhanane mukhya vyavasAya. 1950mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. 1979mAM vaDodarAmAM maLelI gujarAtI sAhitya pariSadanA sarjana vibhAganA pramukha, 1985nA varSanA bhAratIya jJAnapITha eNvorDathI sanmAnita. amadAvAdamAM breIna hemarejathI avasAna. A lekha sarjanane prArabha tA 26mAM kehanI zA TUMkIvArtAcI, pachI breDa ja vakhatamAM gutanAM pratiSkRita sAmayikomAM emanI TUMkIvArtAo pragaTa thavA lAgI. paraMtu emanI pratibhA TUMkIvArtAnA sarjana sAthe ja vadhu vyApavALI navalakathAnA sarjana tarapha vaLI. prAraMbhathI ja praNaya ke lagnajIvanamAM UbhI thatI paristhiti emanI navalakathAomAM kendrasthAne rahe che; pachI A grAmajIvananI caryA naya kezajInanI. grAmajIvananI AMTIghUMTI ane kuTilatAmAM pAvaradhA mukhImAM jAgelI apatyasnehanI saravANI eka strInA jIvanano sarvanAza kevI rIte aTakAvI de che enuM marmasparzI Alekhana karatI emanI pahelI laghunavala 'vaLAmaNAM' (1940)thI AkarSAI jhaveracaMda meghANIe emane 'phUlachaba'mAM grAmajIvananI eka navalakathA lakhavA AmaMtraNa ApyuM ne e nimio emanI atyaMta rokapriya banelI praNayakanA 'maLelA jIva'(1941) racAI. A grAmavananA parivezamAM be bhinna jJAtinAM kAnajI-jIvI vacce janmelA prazyamAMthI AkAra lenI kurNa pariritine AlekhatI navalakthAe enA lekhakane sAhityika vargamAM ghaNI pratiSThA apAvI. paraMtu lekhakanI kIrtidA navalakathA to che 'mAnavInI bhavAI'(1947). kALu-rAjunA praNayanI AsapAsa gUMthAyelI hovA chatAM grAmajIvananAM mAnavIonAM sukhadu:kha, temanAM verajhera, rAgadreSa, kajiyAkaMkAsa ne kuTila nItirIti; temanAM bhoLapaNa, ullAsa, aramAno ne viTaMbaNAo; chappaniyA dukALamAM kAramI bhUkhamAM e prajAnuM bhIMsAvuM ne pIMkhAvuM paTela nArAyaNa rAmajIbhAI--paTela pannAlAla nAnAlAla --e saunuM e prajAnI nijI bhASAnA raNakA sAthe je vedhaka citra maLyuM che tethI A navalakathA mAtra praNayakathA na rahetAM gujarastanA ane bhAratanA kheDUjIvananI kathA banI rahe che. mAMDalInI grAma sRSTi sAthenA lekhakanA saghana paricayane pariNAme grAmajIvana enA ATalA vAstavika rUpamAM gujarAtI kathAsAhityamAM pahelI vakhata pragaTa thAya che. klaba, sAmAjika vAstavikatA emanI navalakathAomAM pRSThabhUmAM he che. emanuM lakSya che mAnavInA mananI saMkulatAne pAmavAnuM. tethI emanI A ke AnA pachI lakhAyelI navalakathAomAM racanArItinA prayoga karavA tarapha lakSa na hovA chatAM patranA vicAra ane lAgaNInA AMtaradrandvanuM emaNe evuM kuzaLatApUrvaka Alekhana karyuM che ke ane kAraNe gAMdhIyuganA ane gujarAtI sAhityanA agraNI sarjakomAM emane sthAna maLyuM che. emaNe pachIthI lakhelI potAnI ghaNI navalakathAomAM praNayane bhinnabhinna paristhitiomAM mUkIne praNavananAM vividha rUpo arbana pragaTa karyAM che, paraMtu prAraMbhakALanA sarjanone jANe rispara banyuM che. mAnavInI bhavAI'nA anusaMdhAnamAM AgaLa vadhatI navalakathAmAM 'bhAMgyAnA bheru'(1957) duSkALamAMthI pAchA beThA canA grAmajIvananI, kALunA vAnarUpe uparanA vyakitatvanI ane tenA rAja rArthanA praNayasaMbaMdhane lagna sudhI pahoMcADatI kathA che. 'ghammara vANu '- bhA.1-2(1968) 'bhAMgyAnA bhara'nA anusaMdhAnamAM AgaLa vadhatI kALurAjanA putra pratApa ane annaDa dhRvanI saMpUrNa vaccenA praNayane AlekhatI kathA che. 'nA chUTake' (15)mAM praNayakathAnI sAthe nA jalama sAme bAMdhIvAdI satyAgrahanI kyA che. 'phakIrI'(55) grAmaparivezanI pRbhUmAM racAyelI praNayakathA che. 'manakhAvatAra'(1961)mAM IrSyAthI gherAyelI zrI pAtAnI sAvakI putrInA sukhI lagnajIvanane kazuM veraNa karI nAkhe che tenI kathA che. 'koLiyAnuM jALa'(1963) nAnAbhAinI vivAhitA ane nAnA ine cAhatI A sAthe mArA bhAIe lagna karavAM paDe che temAMthI je paristhiti mata che enuM Alekhana karatI bhUtapretanA tattvavALI kathA che. 'mINa mATInAM mAnavI'(1966) vilakSaNa vyakitatvavALA kacarAnA phUMdI ane ramatI e be strIo sAthenA premasaMbaMdhamAMthI sarjAtI paristhitinI kuvA che. 'kaMku'(1970) potAnI je e nAmanI TUMkIvArtA paranI vistArane lakhelI karitralakSI navalavAmAM kArigarIya ane samAjamAM AdarapAtra gaNAtI vidhavA kaMku eka asAvadha paLe vijAtIya AkarSaNane vaza banI jAya che ane temAMthI sarjAtI paristhitinI kathA che. 'javALI rAta amAsanI'(1913) prema ane mAnavInA praNayanuM Alekhana karatI ane premano mahimA gAtI camatkArI tattvovALI cA che. emanI zaherI jIvananA parivezavALI praNayakandrita navalakathAo grAmaparivezavALI kathAone mukAbale ochI pratItikara che. 'bIra sAcI'(1943) Ama to lekhakanI sauthI pahelI navalakathA, paraMtu pragaTa ghaI 'vaLAmaNAM' ane 'maLelA jIva' pachI lagnapUrva gujarAtI sAhityakoza - 2 : 305 For Personal & Private Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela pannAlAla nAnAlAla * puruSa sAthenA premane lIdhe lagnajIvana para paDatI aDhAra ane emAMthI rAtI paristhiti, je pachIthI maLelA jIvanamAM prabhAvaka rUpa laIne Ave che tenuM Alekhana pahalAM A navalakathAmAM thayuM che. muMbaImAM lekhakane thayelA philmajagatanA anubhavamAMthI lakhAyelI 'yauvana'-bhA. 1-2 (1944) kAmanI atRptimAMthI janmatI paristhitione Alekhe che. 'navuM leAhI' (1958)mAM premanuM tattva che, paraMtu nAyakamAM rahelAM savAparAyaNatA ane AdarzA"khatA upasAvavA tarapha lekhakanuM lakSa rahavAthI kathA ud zAkSI banI che. 'paDaghA ane paDachAyA' (1960) dareka rIta ghasAi gayelA eka rAjavInA putra ane zaheranI TImaMta kanyA vaccenAM praNaya-pariNayanI kathA che. 'ame ba bahanA'- bhA. 1-2 (1962) be bahenanA eka puruSa pratye jAgatA sUma praNayasaMvedanane AlekhatI, araviMdanI philasUphInA prabhAvavALI kathA che. 'AMdhI aSADhanI'(1964) e AtmakathAtmaka rItimAM lakhAyelI kavAmAM eka khAnadAnakuTuMbanI strI aparicita puruSane deha sAMpa che emAMthI ja vaMToLa jAme che tene Alekha che. 'praNayanAM jUjavAM pAta'(1969), 'allaDa chokarI' (1972), "eka anokhI prIta' (1972), 'nathI paraNamAM nathI kuMvArAM'(1934), 'ro maTiriyala ('1983) e praNaya ke vijAtIya AkarSaNa jenA kendramAM hAya. tavI, zaherI parivezavALI navalakathAo che. 'malAlasiMga' (1972) e bhUtakAlIna rAjapUtayuganI prema ane zauryanI sRSTine khaDI. karatI itihAsakathA che. praNaya parathI najara khaseDIne emaNa keTalIka minA anubhava ane zailIvALI navalakathAo lakhI che. 'pAchale bAraNa' (1947) dezI rAjayomAM gAdIvArasa mATe cAlatI khaTapaTonI bhItara vAtsalyanA vijayane AlekhatI kathA che. 'vaLI vatanamAM(1966) gAmaDAmAMthI zaheramAM AvI lakSAdhipati banI gayelA eka puruSanA vatana sAthenA anubaMdhanI kathA che. 'ekalo' (1973) AtmakathAtmaka navalakathA che. 'kAga' (1979) camatkArI tavAvALI AdhyAtmika anubhavanI kathA che. 'pageruM' (1981) eka anAtha mAnavIe karelAM parAkrama ane paropakArane AlekhatI kathA che. aMgAro' (1981) jAsUranI kathA che. 'parama vaiSaNava narasiMha mahetA (1983) tathA 'jeNe jIvI jANyuM'(1984) e anukrame madhyakAlIna bhakata narasiha mahetA ane lokasevaka ravizaMkara mahArAjanAM jIvana parathI lakhAyelI caritrakathAo che. 'nagadanArAyaNa' (1967) ane 'marakaTalAla' (1973) haLavI zailInI navalakathAo che. chellAM thoDAM varSo daramiyAna emaNe 'pArthane kaho caDAve bANa' -bhA.1-5(1974), 'rAme sItAne mAryA jo!'-bhA. 1-4 (1976), 'kRSNajIvanalIlA'- bhA. 1-2 (1977), 'zivapArvatI' - bhA. 1-6 (1979), bhISmanI bANazaiyyA'-bhA. 1-3(1980), kaca-devayAnI' (1981), 'devayAnI-yayAti'- bhA. 1-2 (1982), 'satyabhAmanA mAnuSI-praNaya' (1984), '(mAnavadehe) kAmadeva rati' (1984), '(mahAbhAratane prathama praNaya) bhIma-hiDimbA' (1984), 'arjunane vanavAsa ke praNayapravAsa' (1984), pradyumna-prabhAvatI' (1984), 'zrIkRSNanI ATha paTarANIo' (1984), 'zikhaMDI - zrI ke purupa?" (1984), 'ravanIdhelA baLadevajI' (1984), 'devabhAnumatI praNaya' (1984), 'kujA ane zrIkRSaNa' (1984), '(naramAM nArI) Ila IlA' (1986), '(amaraleka mRtyuloka, saddha jIvana) urvazI purAvA' (1986) e mahAbhArata, rAmAyaNa ane purANanI kathAne viSaya banAvI, mULanAM vaDa tAtaM ne camatkArI aMzA jALavI rAkhI, mULane ghaNI jagyAe navA artha ApIne racalI kathAo ApI che. navalakathAnI samAMtare TuMkIvArtAonA rananI emanI pravRtti paNa sanane cAlI che. 'sukhadu:khanAM sAthI' (1980), 'jiMdagInA khela' (1961), 'jIvA dAMDa'(1941), 'lakhacorAsI' (1944), 'pAnetaranA raMga' (1946), 'ajaba mAnavI' (1947), 'sAcAM rAmaNAM' (1949), 'vAtrakane kAMTha' (1952), 'oratA' (1954), parevaDAM' (1956), 'mananA mAralA'(1958), 'kaDavA ghUMTaDA' (1958), 'ti rAmA' (1960), 'dilanI vAta' (1962), dharatI AbhanAM cheTAM' (1962), 'tyAgI-anurAgI' (1963), 'dilAsa' (1964), 'cItarelI dIvAlA' (1965), 'moralInA mUMgA sUra' (1966), 'mALA' (1967), vaTano kaTako' (1969), 'aNavara (1976), 'koI dezI koI paradezI' (1971), 'ArAmAnI najara' (1972), 'binnI' (1973), 'chANakA' (1975), 'dharanuM ghara' (1979) ane 'narATo' (1981) e vArtAsaMgrahonI poNA pAMca jeTalI grAmajIvana ane nagarajIvananAM mAnavIonI vArtAomAM grAmaparivezamAM pragaTa thatI mAnavamananI AMTIghUMTIne AlekhatI keTalIka uttama vArtAo emanI pAsethI maLI che. 'vAtrakane kAMThI, "oratA', 'bhAthInI vaha', 'sAcAM zamaNAM', 'abha nahIM to baLe', 'dharatI AbhanAM cheTAM', 'rezamaDI', 'sAcI gatiyANIkApaDa vagere lagnasaMvidha ane kuTuMbajIvananI vibhinna gUMcAna AlekhatI vArtAo che. 'nezanala seviMga', 'mA' jevI vArtAomAM grAmapradezanI garIbAInuM marmapazI citra che. 'vanabALA', 'lAInadorI' ane 'balA' bhIla samAjanAM mAnavIonA manane pragaTa kare che. 'nAdAna chokarI', 'manahara', 'vAtavAtamAM', 'raMgavatA', 'tilottama' vagere masamAjanA mAnavasaMbaMdhonI vividha bhAtane upasAve che. 'mAIrAja' (1952)mAM saMgRhIta racanAone jAka bamaNa ekAMkIo tarIke oLakhAvI che, paNa emAM pahelI kRti 'jamAI rAja' bahuaMkI nATakanI chApa citta para pADe che. 'DhAliyA sAgasIsamanA' (1963) ane 'bhaNe narasaiyo' (1977) e emanAM maulika triaMkI nATako che. kaMkaNa' (1968) ane 'allaDa chokarI' (1971) potAnI ja navalakathAo anukrame 'phakIro' ane 'allaDa chokarI'nAM nATayarUpAMtara che.'cAMdo zeM zAmaLe?'(1960), 'sapanAnA sAthI' (1967) ane 'kAnana' e pazcimanI nATayakRtionAM rUpAMtara che. 'svapna' (1978) zrI araviMdanI eka vArtA parathI rUpAMtarita nATaka che. vArtAkillola' - bhA. 1, 2 (1972, 1973), bAlakillola' - bhA. 1-10(1972), kapikuLanI kathAo'- bhA. 1-4(1973), 'devanA dIdhela'- bhA. 1-2 (1975), 'mahAbhArata kizorakathA' 306: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela para pI. (aMdAsa)- paTela pramAdakumAra bhagubhAI (1976), rAmAyaNa kizorakatha: (1980), 'zrIkRSNa kizorakathA' (1980), 'satyayuganI kathAo'- bhA. 1-2 (1981) e emanA bALa-kizorahityane graMthe che. "alapajhalapa' (1973) emanI bALapaNa-kizorajIvananI AtmakathA che. "pannAlAlanI zreSTha vArtAo' (1958), "pannAlAlane vArtAvaibhava' (1963), 'vINelI navalikAo' (1973),pUrNayoganuM Acamana' (1978), 'lekaguMjana' (1984) e emanA saMpAdanagraMthe che. 'alakamalaka (1986), 'sarjananI suvarNa maraNikA' (1986) emanA anya prakIrNa graMtha che. 1. paTela parasu pI. (amadAsa) : padyakRti "aSarthanAnA kartA. nirUpaNa che. emanAM prakIrNa prakAzanemAM bhAratanAM navA yAtrAdhAmAM navI dRSTinA pravAsagraMtha tarIke viziSTa bhAta pADe che. emaNe "mANasAInI vAto' ane "maMgala vAta' jevAM saMpAdano pAra ApyAM che. pa.bha. paTela puruSottama haragoviMdadAsa : azoka bAlapustakamALAnI pustikA "koNa, kema ane zuM ?' (1940)nA kartA, paTela pArasa : navalakathA "zabane bharyuM dira' (1976)nA katAM. paTela pururAma haragavidadAsa (ra-5-'1939) : navalakathAkAra. janma TuMDAva (ji. mahesANA)mAM. 1958mAM e.esa.sI. 1965 -mAM bI.e. 1968mAM bI.eNDa. 1973 mAM ema.e. 1968 thI mAdhyamika zALAmAM suparavAIjhara pachI AcArya. emaNe 'ughADe bAraNa' (1969), 'nArI navale rUpa' (1969), 'mAnava sau mATInA' (1971), 'mATI kerI mAyA'(1971), 'ramakaDAM saMjAganAM (1972), 'aDadhA re zuM cAMdaliyo ?' (1976), 'prItanAM jhAMjhavAM (1983), 'nArI tuM hajI nA oLakhANI' (1983), 'ajaMpAnAM vamaLa' (1988) ane 'AghAta-pratyAghAta (1988) jevI sAmAjika navalakathAo ApI che. paTela puruSottama hIrAcaMda : navalakathA "vidyAbhyArAnAM vividha prayojanA' (1902)nA kartA. paTela puruSottamadAsa lalAbhAI : navalakathA 'apakumArI athavA kAzamIra para hallo (1914)nA kartA. paTela pathAbhAI rAmajIbhAI : padyakRti 'payA bhajanAvalI' (1938)nA katAM. paTela pItAMbara narasihabhAI, pinAkapANi', rAjahaMsa', 'saujanya (10-8-1918, 24-5-1977): navalakathAkAra, vArtAkAra, patrakAra. janma maharANA jillAnA zelAvI gAmamAM. prAthamika zikSaNa zelAvI ane pAnasaramAM. mAdhyamika zikSAga sarva vidyAlaya, kaDImAM. 1936 mAM maMTrika. 1940mAM amadAvAdanI ela. DI. ArTsa kolejamAMthI bI.e. 1942mAM gujarAta vidyAsabhAnA anusnAtaka kendramAMthI ema.e. 1956 thI AkAzavANI, amadAvAdamAM. bhavAI-maMDaLanA praNetA. amadAvAda lekhaka milana ane gujarAtI sAhitya pariSadanA maMtrI. 'saMdeza'nA taMtrIvibhAga sAthe saMlagna. 'ArAma' vArtAmAsikanA saMpAdaka. philmanA nirmANamAM paNa sakriya. gAMdhIyuganA prabhAva taLe lakhatA thayelA, pannAlAla ane peTalIkaranA anugAmI A lekhaka prAdezika navalakathAkAra che. roi jIva'(1942), 'parivartana' (1944), 'UgyuM prabhAta' (1950), khetarane khoLe'-bhA. 1-2 (1952), 'tejarekhA' (1952), 'AzAbharI' (1954), 'aMtaranAM ajavALAM' (1960), 'ciraMtana jata' (1960), 'dharatInAM amI' (1962), 'kevaDiyAne kAMTo' (1965), "dharatInAM mojAM' (1966) vagere navalakathAomAM emaNe gujarAtanA samAjajIvananuM vAstavika chatAM mAMgalyalakSI nirUpaNa karyuM che. uttara gujarAtanA samAjane AlekhatI emanI prAdezika navalakathAomAM samAjasudhAraNA, parivartana ane navanirmANane saMdeza che. khetarane khoLe' emanI uttama navalakathA gaNAya che. emaNe 'vagaDAnAM phUla' (1944),milApa' (1950), 'ddhAdIpa (1952), 'kalpanA' (1954), chUTAcheDA' (1955), 'zamaNAMnI rAkha' (1956), 'saubhAgyane zaNagAra' (1963), 'nIla gagananAM paMkhI' (1964) rUDA sarovariyAnI pALa' (1964), 'satane dIvA' (1965), jhUlatA minArA' (1966) vagere vArtAsaMgraho ApyA che. A vArtAomAM gujarAtI grAmajIvana, samAjajIvana, zaherIjIvana uparAMta philmI duniyA sudhInA vividha viSayo paTela prabhudAsa bhIkhAbhAI, 'pra(196, 1942) : kavi, navalakathAkAra. emaNe pIDita-dalitonI vyathAne sahRdayatAthI potAnI vANImAM jhIlIne, sAdI bhASA ane lokakaMThe vasI jAya tevA saraLa DhALI tathA chaMdomAM racAyelAM aneka kAvyo dIvaDiyA (1942)mAM ApyAM che. keTalAMka kAvya dhyAna kheMce che. asahakAranI laDatanI bhUmikA para racAyelI navalakathA "dezadrohI' (1942)mAM emaNe rASTrajIvananA eka prakaraNane kaMIka vadhu paDatA gherA raMge AlekhyuM che. ni.vA. paTela prabhurAma nAnazA : padyakRti 'varasAda vilApa' (1951)nA kartA. paTela pramodakumAra bhagubhAI (20-9-1933) : vivecaka. janma khArA-abrAhmA(ji. valasADa)mAM.vatana moTI karoDa. prAthamika-mAdhya gujarAtI sAhityakoza -2 :307 For Personal & Private Use Only
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela pravINA ke. - paTela bahecarabhAI raNachoDabhAI -ne kartA. paTela premAnaMda dhoLIdAra : navalakathA 'devA* * : ('89 3)|| kartA. mika zikSaNa khArA-abrAhmAmAM. 1957mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1959mAM ema.e. 1969 mAM 'gujarAtImAM kAvyatatvavicAra : narmada, navalarAma, ramaNabhAI nIlakaMda, narasiMharAva dIveTiyA ane maNilAla dvivedInA kAvyavicAra samIkSAtmaka adhyayana' viSayu para pIeca.DI. atyAre zAradAra paTela yunivarsiTI, valUbhavidyAnagaramAM adhyApana. 'rasasiddhAMta - eka paricaya' (1980), pannAlAla paTela' (1984) ane 'gujarAtImAM vivecana tattvavicAra' (1985) emanA sAMga prakaraNabaddha graMthA che. pahelA graMthamAM bhAratIya kAvyazAstranA eka mahattvanA ddhiAMtanuM tenI paribhASA tema ja paraMparA sAthenuM nirUpaNa che; bIjA graMthamAM pannAlAlanuM vyakitatva, temanA para prabhAva pADanArAM ane temanuM ghaDatara karanArAM paribaLe, temanI sarjakatAnA vikAsa, temanA samagra sAhityanA guNadoSa, temanI sarjanaprakriyA, temanuM sAhitya-itihAsamAM sthAna ane pradAna-e muddAonI chaNAvaTa che; te trIjAmAM gujarAtI vivecanasAhityamAM AraMbhakALathI AdhunikakALa sudhImAM thayelI tAttvika praznavicAraNAnA Alekha che. vivecanasaMgraho paikI 'vibhAvanA' (1977)mAM sarjanAtmaka sAhitya ane vivecananI adyatana vibhAvanA ane valaNo tema ja gujarAtI vivecananI sAmprata sthiti vize vimarza karatA lekhA uparAMta ApaNe tyAM thayelI kAvyatattvavicAraNAne svAdhyAya che; 'zabadaleka' (1978) mAM siddhAMtacarcA, Adhunika gujarAtI kavitA ane navalikA vizenA ane e nimitte e svarUnI badalAyelI. vibhAvanAne spaSTa karatA lekho che; "saMketavistAra' (1980)mAM kAvya ane vivecanane lagatI tAttvika carcA tathA judA judA samayagALAnA vibhinna dRSTibiMdu dharAvatA gujarAtI vivecakonI pravRttinuM mUlyAMkana che; 'kathAvivecana prati' (1982) mAM navalakathA ane TUMkIvArtAnI svarUpacarcA tathA munazI, dhUmaketu, maDiyA, jayaMta khatrInA sAhityanuM, 'maLelA jIva' ane 'uparavAsa-triyInuM tathA keTalIka prayogazIla vArtAonuM kRtiniSTha vivecana che; to "anubhAvana" (1984)mAM kapana-pratIkane lagatI tAttvika vicAraNA, Adhunika gujarAtI kavitAnI bhASA, AkRti, racanAvidhAnanI dRSTie tapAsa tema ja keTalAka mahattvanA kavionI judAM judAM dRSTibiMduthI thayelI vivecanA che. 'parizapa' (1978), 'gadyasaMcaya'- 1(1982), 'zapavipa- 88' ('982) vagere emanAM saMpAdana-rAhasaMpAdano che. paTela ( mAsTara pharAmajI bamanajI (1841, 1929) : aMgrejIgujarAtInA jANakAra, patrakAra. 1853 thI dainika banelA 'tame 18modanA sahAyaka adhipati. 186't mAM dAdAbhAI navare ane 'dAra hindI aThavADikanuM saMcAlana. 'gujarAta riTyUnA niyamita lekhaka, 1870mAM 'inDiyana kriTika' sAmAhikanuM saMcAlana. emane hAtha pahalIvAra lokakathAnuM vivecana maLe che. rajavADAnI kathA (1872) ane 'gujarAta ane kAThiyAvADa dezanI vAratA'bhA. 1-2-3 (1872-73)mAM lAkakathAo ane keTalIka TacUkaDI bALasthAo tema ja joDakaNAM saMcita thayAM che. A uparAMta aradezara koTavALa' caritra paNa emanI pAsethI maLyuM che. i.TA. paTela phulAbhAI mathurAbhAI : caritrAnA saMgraha 'gata-ll vistArA' (1936)nA kartA. paTela phulAbhAI haribhAI : padyakRti amInAM jharaNAM' (19da)nA kartA. paTela bamanajI baherAmajI (1889, 198) : prathama pArasI itihAgraMtha 'pArasI prakAza' (1871), 'ahavAle phidArI' (1871), 'jarathostI mabadAmAM potAnA dharmanA tApa' jANa vAnI khAmI' (1871), 'IrAnanI mu"sira hakIkata' (1872) tathA 'hakAyate latIphanA kartA. dhI.ma. paTela bahecarabhAI raNachoDabhAI, 'thitaprajJa' (21-7-1932) : navalakathAkAra, kavi, vivecaka. janmasthaLa kaThalAla. 1955 mAM esa.esa.sI. 1919 mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1961mAM e ja viSayomAM ema.e. 1966 mAM saradAra paTela yunivarsiTImAMthI 'kAzIsuta zeghajI- eka adhyayana' para pIeca.DI. 1963 thI 1969 sudhI vividha sthaLAe adhyApaka. 1969 thI vividha kolejomAM AcArya. hAla vIramagAmanI Arsa-komarsa kolejamAM AcArya. emaNe navalakthAo 'nahi dvAra, nahi dIvAla' (1972) ane 'aditi' (1982) tathA kAvyasaMgraha 'aMtaravaNa' (1977) ApyAM che. A uparAMta vivecana-saMzAdhananA graMtha 'bhAratIya sAhityamImAMsA' (1972), 'pAzcAtya sAhityamImAMsAnA sImAstaMbha' (1979) tathA 'kAzIsuta zeghajI - eka adhyayana' ApyA che; to rasika kavi dayArAma' (1967), bhakatakavi raNacho.' (1973), 'sAhityavivecana' (1974), 'madhyakAlIna sAhityane itihAsa' (1975), 'saMzodhana ane adhyayana' (1976) vagere paTela pravINA ke. (6-10-1933) : vivecaka. janma vaDodarAmAM. 196mAM bI.e. 1972mAM ema.e. 1979mAM pIeca.DI. emaNe mahAnibaMdha 'zrI araviMdane gujarAtI sAhitya para prabhAva' (1984) Apyo che. paTela prANa, 'prANa paradezI': navalakathA "AMsunAM tAraNa' (1958), 'agni ane AratI' (1961) ane dUra gagana ke tAre' (1964) 308: gujarAtI sAhityakoza-2 For Personal & Private Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela bahecaralAla trikamajI- paTela bhAIlAlabhAI DAhyAbhAI paTela bAlubhAI kALidAsa : navalakathA 'premanI pAMkha' (1963)nA kartA. abhyAgraMtho paNa emaNe ApyA che. AtmAnAM amI' (1977) nAma ciMtana-pustaka paNa emanA nAma che. pu.ma. paTela bahecaralAla trikamajI, 'vihArI' (22-3-1866, 22 11-1937) : kavi, anuvAdaka. janma tihAra (ji. bhAvanagara)mAM. prAthamika mAdhyamika zikSaNa bhAvanagaramAM. rAjakoTa amadAvAdanI TreniMga kolejomAM tAlIma lIdhA pachI prAthamika zikSaka. pachIthI gAMDala adhyApana maMdiranA AcArya. gAMDalamAM avasAna. emaNa kAvyasaMgraha 'vIrasiMha ane premarAya' (1887), 'vIra' (1907), 'Atmonnati' (1915); pravAsakathA "vihArI, AryAvartayAtrA'(1936) tathA bhakitagraMtha "premalakSaNAbhakina' (1912) ApyAM che. A uparAMta paMcadazI, bhAgavata, gItA ane upaniSado uparanAM bhAvyo tema ja 'meghadUta'nA samazlokI bhASAMtara sahitanA, saMskRta bhASAmAMthI nAnA-moTA vIseka anuvAdagraMthA paNa emanI pAsethI maLyA che. paTela bipinacaMdra nAgarajI (22-11-1942) : navalakathAkAra. janmasthaLa valasADa. 1965mAM ema.esasI. 1979 mAM ema.phila. 1984 mAM e.AI.sI. 1966 thI pI. jI. koleja opha sAyansa, bAraDolImAM rasAyaNavidyAnA adhyApaka. emaNe 'mArI dostI, mArI prIti' (1968), 'hamaMdira sUnuM rAnuM' (1969), 'pyAsAM haiyAM, khAsI prIta' (1969), 'AmanAM AMsu' (1970), 'anupamAM' (1971), 'mArI jhaMkhanA, mArA svapnAM' (1974) vagere navalakathAo uparAMta navalikAsaMgraha 'jhaMkhanA' (1976) tathA chIpalAMnAM mAtI' (1983), 'zaizavanI phorama' (1983) ane 'savAranAM motI' (1984) jevAM bALasAhityanAM pustako ApyAM che. paTela bI. Ara.: padyakRti ' hinAnano vizva-vAvaTo' tathA dharmopadeza' (1908)nA kartA. paTela bahecaralAla motIlAla: padyakRti 'zrI devAva'- bhA. 1 (1916)nA kartA. paTela bhagavAnadAsa : padasaMgraha 'tAraNa (1858) katAM. paTela bApu: caritrakRti 'buddhidhana AkhyAna' (1897) tathA. 'Aryadharma'kartA. paTela bhagavAnadAsa kuberadAsa (19-11-1943): saMpAdaka, rAMzAdhake. janma vatana sAbarakAMThA jillAnA jAmaLAmAM. abhyArA ema.e., ema.phila. kheDabrahmAnI zALAmAM zikSaka. paTela bApujI gokaLadAsa : camatkArI sAta TanAnI vAta mAna emaNa lIlA meriyA' (1983) ane phUlarAMnI lADI' (1983) musApharI' (1913) nA kartA. javAM mIla prajAmAM pracalita praNaya-lagnagItAnAM saMpAdana ApyAM che. paTela bAbubhAI : nAyaka nAyikAnA praNayarAMvidhanuM rUDhigata nirUpaNa karatI, zithila vastusaMkalanavALI navalakathA 'naukA(1966)nA paTela bhagavAnadAsa nAthAbhAI: navalakathA "zIyaLa sAdhvI davA kartA. ni.vA. anasUyA' (1987)nA kartA. paTela bAbubhAI aMbAlAla, bApu dAvalapurA (1-'1' 1930) : paTela bhAIcaMda nAraNadAsa : saMvAdakRti 'ghAMcInI gammata tathA vivecaka. janma kheDA jillAnA peTalAda tAlukAnA dAvalapurA gAmamAM. kulaTAnA kaMkA' (1898)nA kartA. 1950 mAM maeNTrika. 1954mAM ma. sa. yunivarsiTImAMthI gujarAtI mukhya viSaya sAthe bI.e. e ja viSayamAM saradAra paTela yunivarsiTImAMthI 1959mAM ema.e. 1980mAM 'kanaiyAlAla munazInAM paTela bhAIlAlabhAI DAhyAbhAI, harSada paTela', 'taMdurastIpremI', nATako' viSaya para saradAra paTela yunivarsiTImAMthI pIeca.DI. 'rAmadAsa' (5-5-1911): bALavArtAlekhaka. janma simaliyA. 1959 thI adyaparyata gujarAtI bhASAsAhityanA adhyApaka. (tA. bharUca)mAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa bharUcamAM. 1934 mAM 'pratispaMda' (1977), 'munazInAM aitihAsika nATako' (1981), maeNTrika. 1954mAM esa.TI.sI. nAnAvidha vyavasAya pachI sahakArI 'munazInAM sAmAjika nATako' (1984) vagere emanAM vivecana- pravRtti sAthe saMlagna. viSayaka pustako che. peTalIkara SaSTipUrtigraMtha "vividhA(1976) emaNe chAzavALI ane bIjI vAto' (1936), 'zuM zIkhyA?" tema ja 'gujarAtI kathA vizva : navalakathA' tathA 'gujarAtI kathA- (1937), 'bhAratakathAo' (1942), 'AjhAdInI kUcakathAo' vitha : laghunavala' (1985) e graMtho emanAM anya sAthenAM (1949), sAcI vAto' (1939) vagere bALavArtAo; 'AjhAda saMpAdana che. hindIo' (1946), 'AjhAdavIra netAjI' (1946), "ApaNA hatri. rASTrapitA' (1967) vagere caritro tema ja "mahilA ziSTAcAra" gujarAtI sAhityakoza- 2 : 39 For Personal & Private Use Only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela bhAIlAlabhAI desAIbhAI - paTela bheLAbhAI zaMkarabhAI (1937), 'kema ane zA mATe ?' (1938), 'bhArata para cInI AkramaNa' (1962) vagere nAnI moTI aThThAvIsa prakIrNa pustikAo ApyAM che. paTela bhAIlAlabhAI desAIbhAI : padyakRti 'dezadarpaNa yAne hRdayanA udgAra' (1921), 'vaLI A navuM dhatIMga' (1923) tathA dvArakA beTa darpaNa' (1910) nA kartA. paTela bhAIlAlabhAI ghAbhAI (7 6-1888, 3-3-1938) : AtmakathAlekhaka. janma sArasA (ji. kheDA)mAM. pUnAnI ijanerI kolejamAMthI ela.sI.I. thaIne jAhera bAMdhakAma khAtAmAM ijanera tarIke mahArASTra, siMdha ane pachI amadAvAdamAM myunisipala korporezana sAthe saMlagna. 1942mAM nivRtta. siMdhanI sakkarabaraja nahara yojanAnA pati ane vallabhavidyAnagaranA sthApaka. sa. 5. yunivarsiTInA upakulapati. gujarAtanA raukSaNika tathA rAjakIya jagatamAM 'bhAIkAkA' tarIke suvidita. emaNe saMsmaraNagraMtha 'sakkarabarAjamAM mArAM ATha varSa' (1954) Apyo che. A uparAMta tela ane lUNeja' (1958) nAmaka paricayapustikA emanA nAme che; te 'bhAIkAkAnAM saMsmaraNo (1970) nAmaka pustaka Izvara peTalIkare saMpAdita kareluM che. paTela bhAIlAlabhAI maganabhAI : 'sUrya kamalA nATakanAM gAyana' (1897)nA kartA. paTela bhAgIlAla ravicaMda : bedhaka kathAkAta 'jIvanA nara bhadrA pAmaze' (1891)nA kartA. ni,vA. paTela bhoLAbhAI zaMkarabhAI (7 8-1938) : nibaMdhakAra, vivecaka, anuvAdaka. janma vatana sojA (ji. mahesANA)mAM. 1952mAM esa.esa.sI. 1957mAM banArasa hiMdu yunivarsiTImAMthI bI.e. 1960mAM hiMdI-saMskRta viSayomAM ema.e. 1970mAM aMgrejIbhASAvijJAna viSayomAM puna: ema.e. 1978mAM hiMdImAM "annaya : eka adhyayana' viSaya para pIeca.DI. 1960 thI 1969 sudhI rAradAra vallabhabhAI ATarsa koleja, amadAvAdamAM adhyApaka. gujarAta yunivarsiTInA bhASAsAhitya bhavanamAM 1969 thI hidInA vyAkhyAtA ane 1980thI rIDara. atyAre tyAM ja hidI vibhAganA adhyakSa. 1983-84mAM vizvabhAratI, zAMtiniketanamAM tulanAtmaka bhAratIya rAAhityanA vijhiTiMga phelo. 'paraba'nA taMtrI. gujarAtI sAhitya pariSadanA maMtrI. pravAsanibaMdha nA lalita nirUpAgamAM amANa pAtAnI AgavI mudrA upasAvI che. emAM sthaLakALanAM saMvedanoe aMgata saMvedanAnI arthachAyAo supere jhIlI che; AthI ja 'vidizA'(1980) nibaMdhasaMgrahanI agiyAra racanAomAM lekhakanuM paribhramaNa nahIM, paNa sauMdaryabhramANa vizeSa dhyAnAkarSaka bane che. pravAsa, prasaMga, sthaLa vagere te nimitta banyAM che; sarjakanI rasikatA ja saMgrahanI mArA bhAganI racanAonuM cAlakabaLa banI che. saMgrahanI 'vidizA' ane 'mAMDa' uttama kRtio che. saMgrahanI aMtima racanA teSAM dila anya dazeya pravAsa-lalitanibaMdhone lAkSaNika rIte joDI ApatA taMtu samAna che. 'pUrvottara' (1981) mAM IzAna bhAratanuM pravAsaAlekhana che. emAM e pradezanI prAkRtika suSamAne, ramaNIyatAnA temanA vRttamAM ucita rIte upasAvAI che. rAdhe tArA DuMgariyA para' (1987) ane 'devonI ghATI' (1989) emanA anya pravAsanibaMdhasaMgraho che. emanI gadyazailI rojanIzInA gadyane anurUpa ane ekaMdare pravAhI-prAsAdika che. aMgrejI, jarmana, hiMdI, marAThI, baMgALI, oDiyA, aramiyA vagere bhASAsAhityano emano abhyAsa emanA vivecanane tulanAmUlaka banAve che; to emanI rasajJatA ane sahRdayatA tene zuSka thatuM aTakAvIne AsvAdya banAve che. emanA prathama pustaka "suradAsanI kavitA' (1972) pachI adhunA' (1973), 'bhAratIya TUMkIvArtA' (1973), 'pUrvApara' (1976), 'kAlapuruSa' (1979), 'AdhunikatA ane gujarAtI kavitA' (1987) vagere vivecanagraMtho pragaTa thayA che. 'adhunA'nA paMdara lekha paikI moTA bhAganA lekha sAhityakRti, kartA ke sAhityasvarUpaviSayaka che; pUrvAparanA covIsa lekhemAMnA keTalAka paradezI sAhityakAronI sAhityasRSTimAM DokiyuM karAve che; keTalAka oDiyAbaMgALI bhASAnA agraNI sAhityakAronI sAhityasRSTine paricaya karAve che, to keTalAka gujarAtI sAhityanI keTalIka noMdhapAtra kRtio viSe abhyAsa nirUpe che. saMgrahanA prathama lekha "gIta e astitvamAM jarmana kavi rAInera mAriyA rilkanI mahattvapUrNa kRti paTela bhAIlAlabhAI lallubhAI : kathAtmaka kRti 'zivarmA : pUrvAdha (1895) tathA samAjasudhArakonAM gIta' (1931)nA kartA. paTela bhAIlAlabhAI hAthIbhAI : dviaMkI sAmAjika nATaka Ahuti' (1943)nA kartA. paTela bhANAbhAI kezavajI: 'jagatasaMgrAma garabAvalI' (1921)nA kartA. ni.vo. paTela bhAnu: navalikAsaMgraha 'ta' (1974) nA kartA. ni.vA. paTela bhUladAsa vanamALIdAsa : "caMdrahAracaritra nATakanAM gAyane" (1889)nA kartA. ni.vo. paTela bhegIlAla raNachoDadAsa: 'saMvata 1955 nA bhAdaravA suda cotha ane zanivAranI varasAdanI vadhAmaNI ane meghamahotrAva tathA mohanamAlA'- bhA. 1 (1899) ane bhadrakALI mAtAnAM gAyana' (1906)nA kartA. ni.. 310gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela maganabhAI -paTela maganabhAI vallabhabhAI (ophisa prati-sauneTa)nA ekAda-be mahatvanA pahelAone vADI levAne lekhakane prayatna che. bhAratIya TuMkIvArtA' emanuM viziSTa vivecanAtmaka pustaka che. bhAratanI cauda vividha bhASAmAM lakhAyelI TUMkIvArtAonA ahIM emaNe rasAsvAda karAvyA che. emanuM valaNa ahIM paNa, alabatta, tulanAtmaka che. emaNe karelAM saMpAdanamAM mukhyatve 'asamiyA gujarAtI kavitA" (1985) tathA gujarAtI sAhityano AThame dAyako' (1982). ullekhanIya che. emaNa vinAyaka AThavale kRta 'viSNu digambara ('t967), gopAlagikRta 'gurunAnaka' (1969), mahezara negana 'zaMkaradeva' (1978), jIvanAnaMdakRta kAvyasaMgraha 'vanalatAna' (1976), sunIla gaMgApadhyAyakRta navalakathA 'svarganI nIce manuSya'(1977), buddhadeva basukRta nATaka 'tapasvI ane taraMgiNI' (1982), sukumAra sena likhita 'baMgALI sAhityanA itihAsanI rUparekhA' (1982) vagere anuvAdo ApyA che. A uparAMta emaNe radhuvIra caudharInA sahayogamAM umAzaMkara joSInA kAvyasaMgrahA 'prAcInA' (1968) ane 'nizItha' (1968) nA hindI anuvAda karyA che; tA hidI kavi sumitrAnaMdana paMtanA kAvyasaMgraha 'cidambara (1969)ne gujarAtImAM anuvAda Apyo che. nagInadAsa pArekha tathA anya anuvAdakonA sahayogathI emaNa ravIndranAtha ThAkurakRta 'gIta paMcazatI' (1978)ne gujarAtImAM utArI che. emanA moTA bhAganA anuvAdo ekaMdare pravAhI, surekha ane AsvAdya che. paTela maganabhAI joItArAma (106-1923) : caritrakAra, saMpAdaka. janma mahesANA jillAnA paDhArapurAmAM. 195ra mAM gUjarAta vidyApIThamAMthI samAjavidyAvizArada ane 1967mAM tyAMthI jasamAjavidyApAraMgata. 1952 thI 1954 sudhI dethalImAM buniyAdI zALAnA AcArya. 1955 thI 1960 sudhI ravizaMkara mahArAja sAthe bhUdAna-padayAtrAmAM aMgata maMtrI tarIke. 1960thI gUjarAta vidyApIThamAM gAMdhIvicAra ane dharmAnA adhyApaka, emaNa 'amerikAnA gAMdhI : mArTina lyuthara kiMga' (1944), 'utkalamaNi gApabaMdhudAsa' (1977), 'dAdAnI chAyAmAM' (1986) javAM caritro ApyAM che. A uparAMta "yuga palaTAya che' (1957), 'padayAtrAnI prasAdI' (1959), 'anubhavanAM motI' (1962), 'dAdAnI saMjIvanI' (1983), 'ratInA dAdA' (1983) vagere emanA saMpAdita graMtha che. paTela maganabhAI nAthAbhAI : 'caMdragu' nATakanAM gAyanA' (1897) -- katAM. paTela maganabhAI, 'anAthabhArata': 'jayAne ApaghAta' (1956) - kartA. paTela maganabhAI caturabhAI (1876, 16-3 193): kavi, nATakakAra, naDiyAdamAM. 1898mAM vilsana kolejamAMthI bI.e. 90mAM elaela.bI. 1901 mAM vakIlAta mATe amadAvAdanivAsa. "jJAnamaMjarI" mAsika ekAda varSa calAvyuM. 'kusumAMjali' (1909) kAvyasaMgraha uparAMta mahArANA pratApa paranuM 362 kaDInuM kAvya "kSatrapALa' (1909) paNa emanA nAme che. emaNe 'vaidehIvikA' (1899) nAme nATaka paNa lakhyuM che. A riAvAya "abhijJAna za kula" (bhASAMtara, 1915), 'bhagavadgItA, jyoti' (1927), 'upaniSada jayoti'- bhA. 1-2 (1929) vagere prakIrNa purato paNa emaNe ApyAM che. paTela maganabhAI bhUdharabhAI, IkaverArI', "napUna', 'jayonA', 'nIlapadma', 'patIla', 'yazAbAlA', "snehanAMdana, 'hanayA' (8-8-1905, 18-3-1978): kavi. janma aMkalezvaramAM. tyAM prAthamika-mAdhyamika zikSaNa. 1924mAM maeNTrika. revanyu tathA keLavaNI khAtA sAthe saMlagna. 1946thI 1948 sudhI gujarAta' dainikanI sAhityavibhAganuM saMpAdana. vaDodarAmAM avasAna. 1931 mAM prasthAna'mAM chapAyela 'narmadAne' nAmaka prathama kAvyathI sarjanano AraMbha karanAra kavi 'parI' gAMdhIyuganA hovA chatAM tatkAlIna sAmAjika tema ja rAjakIya paribaLothI alipta rahI, bAlAzaMkara, maNilAla ane kalApInI paraMparAmAM praNaya ane prakRtinuM ciMtanagarbha paNa viSAdamukata nirUpaNa karatI kautukarAgI kavitAnA mastaraMgI kavi che. phArasI zabdonI bharamAra ane saMskRta vRttono viziSTa upayoga-e, gajhala ane seneTa jevAM kAvyasvarUpomAM samAntara gati karanArA A kavinI lAkSaNikatAo che. 'prabhAta narmadA' (1940) kAvyasaMgrahamAM emanA AtmalakSI padyaprayoga che. ba. ka. ThAkora ane rA. vi. pAThaka jevA vivecakonuM dhyAna kheMcanArA A kavi emanA virala padyaprayogo ane zAlinI tathA stragdharAnAM subhaga chaMdamizraNa, zArdUlavikrIDitanuM abhyarata chaMdarUpa, pitAgrA, prahaNiI, bhramarAvalI ane bhujaMgaprayAta javA alpakhyAta chaMdonA prayojanathI noMdhapAtra nIvaDayA che. zacI ane indra mAnela kathAnA prasAda mATe joItI khAMDa meLavatAM nArade veThelI hADamArInuM upahAsAtmaka nirUpaNa karatI kRti vAsavakalezaparihAra' (1951) tema ja hiMdI bhASAmAM racalAM gajhala, tarAnA ane khAyaNAMne saMgraha 'nayI tajha' (1953) paNa emaNe ApyAM che. paTela maganabhAI vallabhabhAI : sAmAjika navalakathA pramAhatI' - bhA. 1, 2 (1927, 1928)nA kartA. ni.vA. raca.TA. paTela maganabhAI chaganabhAI : padyakRti 'bhakidarzana' (1967)nA utAM. ni.va. paTela maganabhAI jeThAbhAI : bhavanasaMgraha 'svaya jharaNuM yAna bhakitavRMdano yathecchavihAra' (1932)nA kartA. ni.vA. gujarAtI sAhityakoza -2 :311 For Personal & Private Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela maganabhAI vahAlabhAI - paTela mathurabhAI kALidAsa paTela maganabhAI vahAlabhAI : 'paurANika vAto' (1971)nA kartA. ' ni.ve. paTela maganabhAI zaMkarabhAI (1879, --): vArtAlekhaka, caritralekhaka, janma mAMgaroLamAM. rAjakoTa haMTara mela TreniMga kolejamAM be varSane abhyAsa. 1894 mAM mAMgaroLanA jathaLa gAmamAM zikSaka. pachI vaLA sTeTamAM bhAyAta. esTeTanA kArabhArI. 'kaDavA hiteccha | nAmanA mAsikapatrane AraMbha. emanI pAsethI vArtAo, bedhaka prasaMgakathAo ane caritralakSI kRtio 'kapaLavatI' (1893), sukhI sadana' (1895), 'bAyavacana' (1896), 'suMdara mehanamAlA' (1982), 'jJAnadIpaka' (1985), 'mAnasiMha abhayasiMha' (1966) tema ja 'sAdI 'zikhAmaNa'-pu. 1thI 8 (1927-1930) maLI che. ni.. paTela maganalAla jo. : navalakathA 'raNavAsa' (1976) nA kartA. , , vavasthA "raghavAsa' (78)nA kata. ni.. | paTela maganalAla narottamadAsa (1859,-): vArtAlekhaka, caritralekhaka. janma mahIkAMThAnA AMbaliyArA gAmamAM. zikSaka ane sarakArI amaladAra tarIkenI nokarI, 'inDiyana nezanala koMgresa' (1889) ane 'saMsAracitra kAdaMbarI' (1891) emanI vArtAkRtio che. 'muMbaI zaheranuM varNana' nibaMdhAtmaka racanA che. 'mahAjana-maMDaLa' (1896) e 1,420 pRSThonA bRhad graMthamAM emaNe arvAcIna yuganA rAjapuru, rAMtA, dharmapravartaka, paMDita, kavio, dezabhakata, citako, cikitsako, saMgItakAro, viduSI strIo vagaranAM caritro AlekhyAM che. ni.vA. paTela maganalAla nAraNadAsa : padyakRti paMcAmRta prasAda kAvyamALA' (1941)nA kartA. (1973), 'mArI nIluno vara' (1974), 'pragaTI pAvaka javA !' (1978) vagere emanA nATayasaMgraha che; te 'kitadagI jIvavA jevI che' (1980), 'jIvana melathI jIve' (1985), 'jIvanamAM saphaLa thavuM che?" (1985) vagere emanA prakIrNa lekhasaMgraha che. 4.gA. paTela maNilAla dalapatarAma (11-8-1892, ~): nibaMdhalekhaka, janma vijApuramAM. mAdhyamika zikSaNa lIdhA pachI nyAyakhAtAmAM nokarI. emanI pAsethI prAstAvika bodha' (1892), 'chUpI polI' (1893), 'duniyAnI bAlyAvarathA' (1896), 'aMgrejI leTara rAITara' (1898) 'eka gheDAnI AtmakathA (1931) vagere pura-tako maLyAM che. ni.vA. paTela maNilAla dolatarAma paTela maNilAla dolatarAma : 'saMgIta garabAvalI' (1899) tavA gujarAtI-ilIza DikazanarI' (1981)nA kartA. ni.vA. paTela maNilAla zivalAla : kanyAvikrayanI rUDhinAM aniSTa varNavatI padyakRti "kaLiyugane kera yAne jamAnAnA pheraphAra' (1921)nA kartA. ni.vA. ni.vA. paTela maNibhAI Ara. : vArtAsaMgraha "dharatInAM amI' (1960)nA kartA. ni.vA. paTela maNibhAI maganalAla, 'parAjita paTela' (30-9-1940) : navalakathAkAra, nATayalekhaka. janma vatana sAbarakAMThA jillAnA senAsaNamAM. 1958 mAM maeNTrika. 1975 mAM gujarAtI mukhya viSaya sAthe gujarAta yunivarsiTImAMthI bI.e. ane 1978 mAM ema.e. sattAvIsa varSathI zALAmAM zikSaka. emanI 'jobanagaMgA' (1964), 'gulAbazayyA' (1965), 'mAjhama rAtanA meLA' (1966), 'vakhanAM valeNAM' (1967), 'pralayajhaMjhA' (1967), 'phUlo Dholiye phAgaNa beTho' (1973), 'hoTha hase tyAM phAgaNa' (1975), 'kAMTo vAgye mArA kALaje' (1978), 'sUnI seja sajAva sAjana' (1984) vagere trIseka sAmAjika navalakathAo pragaTa thaI che. UjaLI duniyAnI keDI tarapha (1973), 'UgI amaratavela paTela maNilAla haridAsa (9-11-1949): kavi, nibaMdhakAra, navalakathAkAra, vivecaka. janma luNAvADA tAlukAnA moTApallAmAM. 1967mAM esa.esa.sI. 1971 mAM gujarAtI-aMgrejI viSayo sAthe bI.e. 1973mAM gujarAtI-saMskRta viSayomAM ema.e. 1979 mAM "arvAcIna kavitAmAM praNayanirUpaNa' viSaya para pIeca.DI. 1973 thI 1987 sudhI Arsa-komarsa koleja, IDaramAM gujarAtInuM adhyApana. 1987thI saradAra paTela yunivarsiTInA anusnAtaka vibhAga sAthe saMlagna. emanA 'padmA vinAnA dezamAM' (1983) ane 'sAtamI Rtu' (1988) nAmaka kAvyasaMgrahomAM IDaranA sthaLavizeSanA AgavI asabAbathI ane indriyavedya kalpanaprabhAvathI baMdhAtuM kavitAnuM pata Adhunika paraMparAne anusaMdhita rAkhIne cAle che. 'tarasaghara' (1974), 'ghero' (1984) ane 'killo' (1986) nAmaka emanI navalakathAomAM kathAnaka ane bhASA paratveno kasaba AsvAdya che. araNyamAM AkAza DhoLAya che' (1985) emano lalitanibaMdhAnA saMgraha che; emAM aMgata ApavItI kayAMka saMvedya banI zakI che. 'kavitAnuM zikSaNa' (anya sAthe, 1979) ane "jIvanakathA' (1986) emanA vivecanagraMtha che. ca.TA. paTela mathuradAsa mohanalAla : 'kRpaNa bhajanAvalI' (1964)nA kartA. ni.vo. paTela mathurabhAI kALidAsa : 'AnaMdalakSmI' ane 'gharasaMsAra'nA kartA. ni.. 312: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela mathurAMdA dvArakAdAsa - paTela mehanabhAI zaMkarabhAI prAmApake. 'bhAratanA mahAna tapasvIo' (1982) emanA vari graMtha che. ra.TA. paTela mahula : harayakama | 'rIramAM ThAkura' (1986) nA ketAM. ki.vA. paTela mAtIbhAI: 'amara yAda'. ma. 2 (1946)ne! katAM. ni.vA. paTela mAtIbhAI TI., "anurAga': nATayakRtio 'piyuSadhArA" ane 'zAMtisaMdeza'nA katAM. paTela motIbhAI manerabhAI (6-5 1937) : caritralekhaka. janma vatana sAbarakAMThA jillAnA IrArImAM. ema.e., pIeca.DI. surendranagaranI ejayukezana kolejamAM adhyApaka. emaNa "mAtRbhUminA marajIvA'- bhA. 1-4 (1978) nAma bALakane upayogIjIvana caritranI pUrikAo ApI che. A uparAMta emaNa zikSaNaviSayaka pustaka: paNa lakhyAM che. paTela mathurAMdAra dvArakAdAra : 'gA kula-yamunAjI chapana bhAga-1 dhALa' (1937)nA kartA. ni.vA. paTela mahIjIbhAi kA. : muLa vatana nApADa (ni. kheDA). dAresalAma *ii iDiyana senTala kUlamAM adhyApaka. navalakathA 'grAmadevatA' (1936) mAM majUro tathA kheDUta thatI jIvana AlekhavAnA prayAsa thayA che. pAThayapustaka tarIke maMjura thayelAM putaka 'gujarAtanA itihAsanA vAtA' (11mI. a!. 1951) mAM vArtA dvArA itihAsanuM zikSaNa ApavAno prayAsa che. ni.vA. paTela mahendrabhAi bahecarabhAI : 'darilAla ma. desAInI jIvanajharamara' (1974)na: katAM. ni.vA. paTela maheza prabhubhAI (31-12-1929): navalakathAkAra, ekAMkIkAra. janma surata jillAnA mahudhAnamAM. ema.e. TI. bI. paTela ucatara mAdhyamika saMkula, vallabhavidyAnagaramAM adhyApaka. grAmajIvana ane nagarajIvananA rasamanvaya sAdhavA mathatI ane vyakitanA ahamAMthI jAgI utA AMtarika saMgharSane nirUpatI. 'aparicitA' (1971) emanI navalakathA che. 'eka mUrakha ne eka paMDita' (1972) nathaH 'vata, vicAra ne vaMToLa' (1980) emanA | ekAMkIsaMgrahA che, jemAM sAmAjika vAstavikatAnuM hAsyakaTAkSayukata nirUpaNa karatAM haLavI zailInAM tathA eNbsarDa prakAranAM ekAMkIo rAMgRhIta che. "vArtArAMcaya' ane 'vArtAmadhu' nIvaDatanAM sahasaMpAdano che. | ni.vA. paTela mANakalAla maNilAla (24-7-'1935) : kavi, saMzodhaka. 18*ma vatana mahesANA jillAnA Dha:riyAmAM. 1921 mAM samAjazAstra viSayamAM gujarAta yunivarsiTImAMthI ema.e. 1976 mAM pIeca.DI. gUjarAta vidyApIThane samAjavidyA vibhAgamAM adhyApana. 'zAzvatI' (1981) emanA kAvyasaMgraha che. 'gujarAtI navalakathAmAM lagna ane kuTuMba kSetranAM AlekhanA' (1983) nAmanA rAdhanika dhamAM emaNa samAjajarAAstrIya bhUmikAmAMthI gujarAtI navalakathAnA abhyAsa karyA che. 14.gA. paTela mANekalAla zAmaLadAsa : kathAkRti 'eka adabhuta svapna athavA bAta baDI ane paTa chATA' (1895)nA kartA. ni.vA. paTela mAdhavajI geviMdajI: bALavArtA-pustako 'bhImanAM parAkrama' | ('1'958), 'gadAdhArI bhIma' ('954), 'vIra bALA' (1954), 'rAlAka hAsmA nI vAtA' (1956) ane 'lAlamaMDaLa' (1957) nA katAM. ni.vA. paTela mULajIbhAI becarabhAI (3 2-'1943) : caritrakAra. janma iDara tAlukAnA naLAkhalImAM. ema.e. mahilA koleja, kezAdamAM paTela mohanabhAI goviMdabhAI (18-'12 1965) : kavi. janma bharUca jillAnA vAgarAmAM. ema.e., pIena.DI. zrIraMga ziDyANa mahAvidyAlaya, bIlImorAmAM adhyApaka. 'pamarATa' (1980) ane 'malakATa' (1982) emanA kAvyasaMgraha che. ni.vA. paTela mehanabhAI zaMkarabhAI, 'kRSNa pAyana', 'sanAtana yAtrI' (8-6-1920) : vivecaka, saMzAdhaka. janma peTalAda tAlukAnA vaDadalAmAM. 1946 mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1948 mAM e ja yunivarsiTImAMthI gujarAtI-saMskRta viSayamAM ema.e. 1946 mAM vaDodarA kaoNlejamAM phelo nimAyA. vidyAnagara, aliyAbADA vagere sthaLa adhyApana. pachI mUkata vidyApIThamAM prAdhyApaka, AcArya ane vinayana vibhAganA DIna. tyAMthI ja nivRtta. 'vANI','vidyApITha' sAmayikonA taMtrI. pachIthI ' zilAka' aniyatakAlinA taMtrI. 'upanayana' (1966) mAM emanAM saMzAdhanA ane abhyAsalekhA siMgRhIta che. gujarAtI kahevato ane emAM sagAIsaMbaMdho vizenA emanA be lekhomAM AvA upekSita paNa Avazyaka kAryane emaNe mUlavyuM che. madhyakAlIna phAgunuM svarUpa ane premAnaMdanI kavitAmAM saMskRtisaMdarbha jevA viSayo paranuM emanuM saMzAdhana dhyAnapAtra che. govardhanarAma, gAMdhIjI, rAjendranI kavitA, Adhunika kavitAmAM prakRti, suMdaram nuM eka kAvya, 'chera to pIdhAM che jANI jANI' ityAdi viSayone vividha lekhomAM mUlavavAno ahIM saMniSTha prayAsa che. vRti' (1970) emane bIjo lekhasaMcaya che. emAM jIvanakathAnA svarUpa para lekha noMdhapAtra che. A uparAMta sAhityakRtio ane sarjako vizenA emanA vicAro tathA abhyAse A saMcayamAM gujarAtI sAhityakAza -2 : 313 For Personal & Private Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela mohanalAla bApujI - paTela ratanajIbhAI sukhAbhAI evA mane graMthastha thayelA che. 'candravadana cI. mahatA' (1981) emanA vaMdaprayidha che. vivecaka tarIke teo rapaSTavakatA che ane kRtinI savAMgINa tapAsa karavAne badale koI cokkasa dRSTikoNathI mUlyAMkana evI kRti TUMkIvArtAthI bhinna svarUpa gAmajA pragaTa karyA che. paTela yogendrakumAra bhAIlAlabhAI : darabAra gopALarA ApatI apadyAgadyakRti gujaratanA rAjavI phakIra'(1931) na! kartA. paTela raNachoDadAsa mAdhavadAsa : garabI, vALa : 1 padarUpa mekakathAnA mAM grahe "raNachoDavANI'- bhA. 1, 2 (':24, 22-) katAM. bhASA, vyAkaraNa, jADANI, anuvAda vageremAM emanuM saMzodhana jANItuM che. "anuvAda vijJAna' (1970), 'gujarAtImAM virAmacihno' (anya sAthe, 1973), bhASAsAhitya dvArA rASTrIya ekatA' (1981), 'anuvAdanI samasyAo : eka saMgApti' (1982) vagere emanAM upayogI pustako che. AbarTa vAIra' (1964), 'bAlabhAratI' - bhA. 1-10 (1970), gujarAtImAM bAlasAhitya' (1984) vagere emanAM bALasAhityaviSayaka pustako che. 'cAra phAgu' (1962), 'gAMdhIjInI jIvanadRSTi' (1964), 'gRha gujarAtI gadyaparicaya'- bhA. 1-2 (anya sAthe, 1973), 'pRhada gujarAtI kAvyaparicaya'- bhA. 1-2 (anya sAthe, 1973), 'vA vyApAra ane vAchaTA' (1973),caDho re zikhara rAjA rAmanAM (1975) vagere emanAM saMpAdana-rAhadAMpAdano che. ma.pa. paTela mohanalAla bApujI : padyakRti 'kavitakadama'- bhA. 23 (anya sAthe, 1916)nA kartA. ' (1968), "]: paTela raNachoDabhAI : kAmarAMgraha 'La para akSara' 196 nA kata. paTela mohanalAla bAbhAIdAsa (30-6-1923) : vArtAkAra, navalakathAkAra. janma vatana mahesANA jillAnA pATaNamAM. 1943 mAM meTrika. 1947mAM itihAsa-arthazAstra viSayo sAthe muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e. 1955 mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI bI.eNDa. 1961mAM gujarAtI-saMskRta viSayomAM ema.e. 1947 1960 daramiyAna amadAvAda ane kaDInI zALAomAM zikSaka, 1961 thI kaDInI zALAmAM AcArya uparAMta kaDInI kolejamAM gujarAtInA mAnada adhyApaka. 'havA ! tuma dhIre bahe !' (1954), 'vidhinAM vartuLa' (1959), 'TUMkA rastA' (1958), "moTI vahu' (1960), 'pratyAlaMbana (1970) ane 'krosaroDa' (1983) e emanA saMgrahanI vArtA mAM ghaTanAne AlaMbana tarIke laIne pAtranI mana:sthitinuM Alekhana karavA taraphanuM vizeSa lakSa che; tethI emanI ghaNI vArtAo kadamAM TUMkI che. kalpana-pratIkano Azaya e emanI zailInA vizeSa che. 'emanA sonerI divase', 'krosaroDa', 'blAInDa varma jevI emanI vArtAo dhyAnapAtra che. emanI hetanA pArakhAM' (1957), 'aMtima dIpa' (1959), 'sAMja DhaLa' (1978), 'nayana zAthe nIDa' (1980) "zamaNAM na lAge hAtha' (1981), 'TahUke paMkhI koI ghaTAmAM' (1981), 'raNamAM chAI zyAma ghaTA' (1982) paikI moTA bhAganI dhArAvAhI navalakathAo che. vivecanagraMtha "TUMkIvArtA : mImAMsA' (1979)mAM emaNe TUMkIvArtAnA svarUpanI, viziSTa bhAvaparisthitinA muddAne kendramAM rAkhIne carcA karI che. nAnA kadanI vArtAne lakathA kahIne emaNe paTela raNajitabhAI mohanalAla, "anAmI' (26-6-1958) : kavi, gadyakAra, vivecaka. janma gAMdhInagara jillAnA DamaDAmAM. 1942 mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1944 mAM gujarAta vidyA - rasabhAmAMthI gujarAtI-saMskRta viSayomAM ema.e. 1956mAM ma.sa. yunivarsiTI, vaDodarAmAMthI malayacandrakRta 'siMhAsanabatrIsI' para pIeca.DI. gujarAtanI vividha kolejomAM gujarAtIna: prAdhyApaka rahyA pachI 1958 thI 1977 sudhI ma. sa. yunivarsiTImAM gujarAtI vibhAgamAM rIDara, prophesara ane adhyakSa. emanA kAvyasaMgraho 'kAvyasaMhitA' (1938) ane "cakavAka' (1941)mAM mukhyatve praNayakAvyo che. 'sAra' (1957) mAM AkAzavANI parathI rajU thayelAM gItA saMgRhIta che. dazaka (1957) mAM chaMdobaddha ne geya evAM se nAnAM kAvyAna: rAma: vA. che. parimala" emaNe pote cUMTelI potAnI pratinidhi kAvyaracanAono saMcaya che. 'raTANA' (1983) kAvyasaMgrahamAM prakRti, ghara ane bhakita pradhAnasthAne che. 'bhaNelI bhIkha ane bIjI vAna' (1957) navalikAsaMgrahamAM AkAzavANInA majUravarga mATena!! kAryakramamAM rajU thayelI ekavIsa vAte rAMgRhIta che, jemAM saghaTanAno aMza vadhu che. emanA vivecanagraMthomAM 'maNilAla zatAbdI graMtha (kAMpAna, 1958), 'zAmaLa' (1961), 'siMhAsanabatrIsI(1972) ane 'arvAcIna gujarAtI sAhityavarUpono vikAsa' (1958) mukhya che. A uparAMta emaNa 'raNajita ratnAvali (935), 'triveNI' (1953), 'TAgora- jIvanakavana' (1965) jevAM prakIrNa puranA paNa ApyAM che. bhA.jA. paTela ratanajIbhAI sukhAbhAI: IsapanI nItakathAo nirUpanI pustikAo 'zIropUrI', 'tI zI', 'dhara konuM?" ane "himata maradA' tathA hitopadeza kathAmALAnI pustikAo 'mitralAbha ane 'lebhI kabUtara' tema ja gItasaMgraha 'gAMdhIgItA' (1969)nA kartA. 314: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only www.alinelibrary.org
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela ratilAla harajIvanadAsa - paTela rAmacandra babaladAsa paTela ratilAla harajIvanadAra : jIvanacaritro 'rAmAyAganI rana- prabhA' (1932), 'rAmAyaNanAM ratnonI ronaka', 'varAta/patana" | (1935) tathA bhAratavarSanI strIonI saMskRti ane raziyAmAM navI nIti tathA raziyana strIonA bhraSTAcAra' (1936) nA kartA. paTela ramaNa : bhArata cIna ' jna tAkavuM triaMkI nATaka 'tAvAMga moraca yAna bhArata karu tra' (1963)nA kartA. paTela ramaNika : navalakathAkAra. mukhyatve carotaranI dharatImAMthI UMgalI dharatInI prIta' (1956) nI vArtAomAM lekhakanI svaccha dRSTine paricaya maLe che. "AMdhInAM aMdhANa' (1957)mAM navalakathAnI sAmagrIne yogya mAvajata maLI nathI. satyaghaTanA dvArA sUcita vastune varNavatI navalakathA ' rakhamAM jale che aMgArA' (1959)mAM kathanapaddhatino prayoga dhyAna kheMce che. 'sAgaranA mALe' emanI lokapriya navalakathA che. ni.vA. paTela rameza durlabhabhAI (21-11-1946) : kavi. janma aDAjaNa (ji. surata)mAM. 1978 mAM bI.esasI. 1932 mAM bI.eDa. 1975mAM ema.eNDa. hAIskUlamAM vijJAnazikSaka. emaNa bAlagItAne saMgraha 'aDako daDako' (1987) tathA vijJAnaviSayaka lekhonA saMgraha 'vijJAnaprakAza' (1983) ane 'vijJAnavizapa' (1986) ApyA che. paTela ramaNabhAI aMbAlAla, 'ArasI' (263 1929) : navalakathA- kAra, vArtAkAra. janma vatana kheDA jillAna: cikhodarAmAM. abhyAsa ema.esasI. vallabhavidyAnagaranI vI. pI. sAyansa kolejamAM rasAyaNavijJAnanA adhyApaka. DolatI naiyA' (1959), svamAnI' (1960), 'himata vizvAsa (1969), kAkA' (1972), 'riddhi siddhi' (1981) ityAdi sAmAjika navalakathAo ane vijJAnakathAo emanA nAme che. paTela ramaNabhAI dhanAbhAI (9-11-1938) : pravAsakathAlekhaka. janma bAdamAM. ema.e., elaela.bI. vakIlAtanA vyavasAya. emANa pravAsakathAo 'kema jAyo A bhArata deza' (1963) tathA cAra pUNAnuM vartuLa' (1976) ApI che. paTela ramezacaMdra kAMtilAla, prasUna' (1-11-1941) : navalakathAkAra, vArtAkAra. janma vatana mahesANA jillAnA kolavaDAmAM. abhyArA kolejanA prathama varSa sudhI. vyavasAye rUnA vepArI. sAhelI' (1967), 'mRgatRSaNA' (1967), 'maMjarI' (1968) ityAdi emanI navalakathAo che. emanI keTalIka TUMkIvArtAo paNa prasiddha thayelI che. paTela ramezabhAI, "abhivApI': vArtAsaMgraha 'AsI jhaMkhanA | (1961)nA katAM. paTela ravIndra rAvajIbhAI : jIvanacaritra "rAvajIbhAi maNabhAi paTela' (1975) nA kartA. paTela ramaNabhAI puruSottamadAsa (15-7-1941): vivecaka, saMpAdaka. janma kheDA jillAnA lAMbhavelamAM. 1959mAM esa.sI. 1963 mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1965mAM ema.e. 1965 thI ANaMda ArTsa kolejamAM adhyApana. 'lokasAhitya carcA' (1984) ane 'arvAcIna gujarAtI kavitAmAM hAsyanirUpaNa' (1983) emanA vivecanagraMtha che. 'mAdhyadinI' (1984) e jarAbhAI kA. paTelanI kavitAnuM emaNe kareluM saMpAdana che. ca.TA. paTela ramaNabhAI phulAbhAI, 'rAMcamana' (21-12-1938): vArtAkAra. janma kheDA jillAnA sArAmAM. vatana cikhAda. bI.koma. vyavasAye vepArI. 'lehInAM vepArI' (1978) emanA vArtAsaMgraha che. 'tamane kyAMka ' jAyAnuM yAda emanI laghunavala che. vArtAlAcana' (1980) emanA vArtAviSayaka vivecanasaMgraha che. paTela rasikacandra vI. : gRhajIvananA praznAne catI sAta vArtA ono saMgraha pRthvInAM pupa' (1949)nA kartA. paTela rAmacandra DAhyAbhAI : 'lakSamInArAyaNa nATakanAM gAyanA (1922), 'durvAsA zrApa khelanAM gAyanA' (1934) ane "dehanAM dAna nATakanAM gAyane tathA TUMkasAra' (1935) nA kartA. paTela ramaNalAla : jAtIyatApaka manovRtti para prakAza pheMkatI ane prItinA mukhya pAtranI AsapAsa gUMthAyelI navalakathA 'prIti' (1976) uparAMta mAnasadarzana', 'bAlamanAvikAsa' javA anya graMthAnA kartA. kau.. paTela ramaNalAla chanAlAla: kAvyasaMgraha trimUrti' (1969) tathA 'mArAM hAIku(1979 nA kartA. 2.ra.da. paTela rAmacandra babaladAsa, 'sukita' (1-8-1939) : kavi, navalakathAkAra, vArtAkAra. janma mahesANA jillAnA umatA gAmamAM. prAthamika mAdhyamika zikSaNa umatA ane visanagaramAM. citrakaLAmAM rasa hAI sI.ena. vidyAvihAra, amadAvAdamAMthI DI.TI.sI. umatAnI hAIskUlamAM citrazikSaka. 'mArI anAgazi Rtu' (1977) emane chAMdasa-achAMdasa kAvyono saMgraha che. grAmaparivezamAM prema ane prakRtinuM Alekhana karatI kavitA ahIM rAvajI paTelanI sagetra rahIneya svakIya mudrA gujarAtI sAhityakoza - 2 : 315 For Personal & Private Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela rAmabhAI kAzIbhAI -paTela rAvajIbhAI maNibhAI upasAve che, vigrahamAM premaSayaka rA soneronuM tuccha saMvedanaabhivyakitanI dRSTie dhyAnAkAMka che. achAMdasa kAvyomAM prakRti sAthe kRSijIvananuM thayeluM Alekhane kalpanAnI navInatAvALuM ne tAjagIbharyuM che. 'eka sAmerI mI'(1978), 'ba'(1979), 'svarganA agni'(1981) ane 'amRtakuMbha'(1982) emanI navalakyAo che. eka sonerI nadI'mAM sUryadeva ane devuM eka vADImAM racAnuM sAta-ATha divasanuM sArdha vasaMtanA prakRti sAMInA parivezamAM AlekhA che. nAyaka nAyikAnI aAMkIne vyakata karatI nirmaLa prIti ane temano mAnavaprema A kRtinI kendrIya ghanA che. emAM gadya anaMta chatAM sajja che. varANa' navalakathA bhAvanApradhAna kRti che. emAM nAyaka sAketa duSkALa grasta vistArane bacAvavA ma che, e sAne guDsanI mAnavanAnoya saMkore che. 'svargano agni'mAM kalkino avatAra dharato nAyaka utsitano nA mATe nIkaLyo che ane maNakAtane patita karatI vAsanA ne 6 ghRttimAMthI mANasane bahAra lAvavA e hiMsaka banI jAya che evuM mAnaka che. 'amRta'mAM vAsanAthI kiMmata nAyaka pApamukita mATe saMgharSa kare che. A cAre kRtiomAM nadI, pahADa, sIma, prakRtinAM samAna vargano emanI nAnI mudrA upasAve che, tA e sAthe emanA lekhananI ekavidhatA paNa darzAve che. ma.pa. paTela rAmabhAI kAzIbAI 3-1-1902) jIvanaparitralekhaka, janma vara (ji. kheDANamAM. bI.esasI., bI.DI. adhya abhyAsa sahakAranI laDatamAM, paraMtu kauMTubika saMyogAne lIdhe lagna DI pharI abhyAsa, vazenI zaika saMsthA sAthe saMlagna, emaNe jIvanacaritra 'mAnavatAnI mUrti maganabhAI'(1963) ApyuM che. paTela rAmabhAI nAthAbhAI : navalakathA 'puSpavitrya'- bhA. 1 (1911)nA kartA, .. paTela rAvajI kAkAbALa 15-11-1939, 10-8-1968) : kavi, vArtAkAra, navalakathAkAra. janma kheDA jillAnA vallavapurA mAM. prAthamika zikSaNa DAkoramAM. amadAvAdanI navacetana hAIskUlamAMthI esa.esa.sI. ADhAM kAryamAM be varSa sudhIno abhyAsa. amadAvAdanI kApaDa milamAM, gUjarAta vidyApIThanA pustakAlayamAM, 'kumAra' kAryAlayamAM --ema vividha sthaLe nokarI. thoDo samaya 'saMdeza' ane 'gujarAta samAcAra' sAthe saMlagna. mRtyu pahelAMnA sAta-ATha mahinA amaragaDhanA kSayacikitsAlayamAM, amadAvAdamAM avasAna. grAmINa kRSicetanA ane Adhunika cetanAnA saMyojanathI manohara bhASArUpo AvatA A kavinI racanAmAM aMgata vedanA ane mRtyunI anubhUtio iSipavAnI tema ja pratIkonI ramaNIya saMdigdhatAno rame che. bALaka ane zabda 316: gujarAtI sAhityakoza - 2 sAhacaryanAM avalaMbano para ghUMTAnA layanI taraho enuM mukhya nAkIMga che. UrmikAvyo ane gItakAvyonI mAM kAkAvyo pata vitta karanAM lAgaNInuM o ApAsa karatAM sahajavRtinuM caMcadAMI vargo nokhuM tarI Ave che. kyAMka kADhanA baMne su paNa AsvAdya che. mRtyu ane jijIviSAnI dharIoe A kavinI rAjakatAne vega Apyo che, kAmanA mArA kAvyasaMgraha 'aMgata' (1976)mAM 'AbhAsI mRtyunuM gIta", "vahIvAlanI yAdamAM', 'saMpa jevI keTalIka zathI canAono samAveze che. 'azrughara'(1966) emanI navalakathA che. kSayagrasta nAyakano rogamRtyunI kabacAne, Ama to sAmAnya gaNI zakAya evo viSaya kalpanasaMvegathI bharIne bhASAnI kavitvapurNa milakatadhI nimAM ekadama viziSTa banyo che. emanI 'jhaMjha'1963) navalakathA pUrvArdhanA vikAsa pachI utarArdhamAM kathaLatI jatI rIti gatino anubhava karAve che. chatAM DAyarI, navalamAM navala racAtI hoya evA racanAprapaMca ane kAvyAtmaka gadya - e sarva, nAyaka pRthvI je rIte abhivyakata thavA mAge che temAM sakSama nIvaDadhAM che. 'vRtti ane vAna'(1937) raghuvIra caudharIno Ape sAthenuM emanuM maraNottara prakAzana che. emAM AThamA prakaraNe adhurI helI navalakathA 'vRtti' ane agiyAra TuMkIvAnAMono samAveza co che, 'vRtti'mAM jAnavI ane nagarajIvananI bhUmikAnI pacha UpaseluM bhASAkarma AvAdya che; to emanI vArtAomAM racanA rItinuM vaividhya dhyAna kheMce che, 'doDI kemerA ane nAyaka' ravI prayogazIla vArtA ke 'bilakAkAnA bIjA paga' jevI prabhAvaka vArtA noMdhapAtra che. mAMTA, paTela rAvajIbhAI maNibhAI (18, 201962) : caritrakAra, janma rAjiyA virA beDAmAM, emanA uttaramAM pustakAlayapravRttinA Adyapravartaka ane saMskArapuruSa motIbhAI amInanA tema ja niSThAvAna zikSAka karaNAzaMkara barDano moTo phALo che. dANa AphrikAmAM gAMdhIjIno pratyakSa pati hatAM gAMdhIjInI mAya AphrikAnI tema ja pAchaLathI hindanI ghaNIbadhI pravRttiomAM sakriyapaNe joDAyelA. narmada suvarNacaMdraka tathA umA-sneharazmi pAritoSika prApta. emaNe keTalIka noMdhapAtra caritrAtmaka kRtio ApI che, 'gAMdhIjInI sAdhanA'(1939) e gAMdhIjInA dakSiNa AphrikAnA nivAse gayAnanI nAnI satyAgrahanI laData tema ja phinikA AzramanI pravRttionA AdhArabhUta ane savigata itihAsane saraLa ane rocaka zailImAM AlekhatI kRti che. 'hindanA saradAra' (1962) saradAranA AMtarabAhya vyakitatvane upasAvI ApatI caritrakRti che. 'blyUnajharaNAM' bhA. 1, 2 (1946, 1969) emanI viziSTa kahI zakAya tevI AtmacaritrAtmaka kRti che. prathama bhAgamAM emanA jIvananA 6907thI 1937 sudhInA traNa dAyakAnI ane bIjA bhAgamAM 1937thI 1957 sudhInA be dAyakAnI vRttio-pravRttio AlekhAI che. phiniksa AzramavAsI, dakSiNa AphrikAnI satyAgrahanI laDatanA sainika, Adarza For Personal & Private Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela rUstamajI pAlanajI- paTela vasaMtarAya mAdhavajIbhAI patra, mamatALa mitra, gAMdhIjInA Adarza bhakata, niSThAvAna pati, pramALa pitA, samAnarAdhAka, jIvanapa paka - ema emanA vyakitatvanAM vividha pAsAM ahIM uThAva pAmyAM che. bIjA bhAgamAM emANa potAnA parivAranI mukhya kathA sAthe te kALanI saradAra vallabhabhAI, javAharalAla nahera, naMdAjI vagere vibhUtionAM dacitra AlekhyAM che. ahIM, A baMne bhAgamAM lekhakane huM hAi jagyAe azAmanIya rIte DAkAnA anubhavAya che, paNa tatkAlIna dakSiNa AphrikA, hindu ane gujarAtanuM citra amAM tAdRzatAthI ane satyatAthI aMkita thayuM haze te eka noMdhapAtra daratAvajI kRti banI rahe che. * A uparAMta emaNa 'mahAtmA gAMdhIjInA jIvananA keTalAka prasaMgA' (anya sAthe, 1922), 'kulIne vidhavA' (1931), bALakonA pekAra' (1935), 'gAMdhIjInI sAdhanA' (1939), 'samAjazuddha thA vyavahArazuddhi' (1958) jevAM pustako lakhyAM che, je emanA jIvana anubhavanA nicoDarUpa che. mAnavamUtra vize paNa emaNa eka upayogI pustaka prasiddha karyuM che. paTela lIlAbahena cImanalAla (3-2-1914) : nikidhalekhaka, janma vaDodarAmAM. 1933 mAM pI.TI.sI. 1948 mAM esa. ena. DI. TI. yunivarsiTI, muMbaImAMthI jI.e. AraMbhamAM zikSikA, pachI vaDodarA TreniMga koleja ane amadAvAdanI mahAlakSamI TreniMga kolejamAM adhyApaka. 1962thI "saMdeza"-prakAzana 'strI' sAptAhikanAM taMtrI. 'strIniketana" saMsthAnAM saMcAlaka ane pramukha. vyakitagata ane kauTuMbika jIvananI aneka samasyAonA ukalarUpe lakhAyelA lekho ane prasaMganA saMgraharUpa pustaka "vAta mA-bApane' (1985), 'saMsAra yAtrAnA savAlo' (1988), 'dAmpatyajIvananA prazno' (1988), prema ane vAsanA' (1988) vagare emanI pAsethI maLyAM che. ni.vA. paTela valIbhAI : muslima samAjanuM kathAvara dharAvatI navalakathA | 'arabUnI hijarata (1961) nA kartA. paTela rUstamajI pAlanajI : lekhasaMgraha 'mAtra vAMka kahenAra'nA katAM. paTela revAbhAI je. : caritrA saMgraha 'uttara gujarAtanA gharadIvaDA' (anya sAthe, 1954) nA kartA. paTela lallubhAI gokaLadAsa : aitihAsika navalakathAo 'mahArANA bApArAva' (1954) ane 'hamIrane mA eNvi' (1928) tathA 'zALApayogI gujaratI zabdakoza' ane 'pokeTa guja::tI aMgrejI DikazanarI' (1903) nA kartA. paTela lalubhAI makanajI : navazikSitA mATenI sAhityazreNInI kRtikA gAMdhIjInA pAvaka prasaMgA (95), 'gAMdhIjInA jIvanaprasaMgA' tathA 121 (hAyaprasaMgonA saMgraha 'gAMdhIjIne vinAda' (1957)nA kartA. paTela vallabhabhAI jhaverabhAI, 'saradAra paTela (31-10-1875, 15 12 -1950): janma naDiyAdamAM. 1897mAM naDiyAdathI maMrika. 1960mAM DiriTrakaTa plIDaranI parIkSA pAsa karI, 1992 sudhI godharAmAM vakIlAta. 1910mAM baeNrisTaranA abhyAsa mATe iMglenDa. 1913 mAM pAchA pharI, amadAvAdamAM vakIlAta AraMbhI. 1916 mAM gAMdhIjI sAthenuM paheluM milana. 1918 mAM kheDA satyAgrahamAM sakriya. 1923 mAM nAgapuramAM jhaMDA satyAgranamAM e ja varSamAM borasada laDatamAM vijayI. 1924 mAM amadAvAda myunisipAliTInA pramukha. 1926 mAM bAraDolI satyAgrahamAM netRtva ane "saradAra'nuM biruda. 1938 mAM haripurA koMgresanA svAgatapramukha. 1946 mAM naukAsainyanA baLavAne zamAvyA. 1947mAM svataMtra bhAratanI pahelI sarakAramAM nAyaba vaDApradhAna. emanI athAka mahenatathI dezI rAjyo svataMtra hiMdamAM bhaLyAM. hRdayaroganA humalAthI muMbaImAM avasAna. raNachoDajI kesurajI mistrI saMpAdita 'vIranI hAkala (1932)mAM bAraDolI satyAgraha samayanAM bhASaNo saMcita che. narahari parIkha ane uttamacaMda zAha saMpAdita 'saradAranAM bhASaNA' (1949)mAM vividha laDato vakhatanAM preraka bhASaNo saMcita che. 'saradAranI anubhavavANI' (1960), 'saradAranI zIkha' (1962), saradAra vallabhabhAI paTelanA lekho' (1969) vagere emanAM lakhANonA anya saMpAdita saMgraho che. A uparAMta maNibahena paTela ane ga. mA. nAMdurakara saMpAdita "saradArazrInA patrA' (1975)mAM keTalAka apragaTa patra graMthastha thayA che. ca.TA. paTela vallabhabhAI zaMkarabhAI : rahasyakathI kalaMkinI yA hIrAnA hAra' (bI. A. 1950)nA kartA. paTela lalubhAI mAdhavabhAI : nATaka 'grAmodyAre mArgadarzana' (937) nA kartA. paTela lAlabhAI bhUlAbhAI (1-4-1933) : kavi, vArtAkAra, vivecaka, janma vatana gAMdhInagara jillAnA pAramAM. 1967mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. ane 1969 mAM ema.e. mukhyatve naDiyAda ane amadAvAdanI kolejomAM gujarAtInA adhyApaka. aMkita' (1979) emane UrmikAvyono saMgraha che. "raNamAM UgyAM gulAba' (1977) emane vArtAsaMgraha che. "maDiyAnI mana:sRSTi' (1973), 'parikramaNa' (1979) ityAdi emanA vivecanasaMgraho che. ja.gA. paTela vasaMtarAya mAdhavajIbhAI (15-7-1935) : kavi. janma saurASTranA zAhapuramAM. DiplomA ina ArkiTekacara, sthapati. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 317, For Personal & Private Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela vAmanarAva prANagoviMda - paTela zaMkarabhAI prabhudAsa nakArA' (1982) emanA kAvyagraMtha che. 1973 thI 1974 sudhI sarakAra mAsikanA taMtrI. emanI pAsethI caritralakSI kRti 'la: "iDI puruSa' (1974) paTela vAmanarAva prANavida, 'svAmI sAMI zaraNAnaMda' maLI che. (5-4-1889, 26-8-1982) : caritrakAra. janma surata jillAnA motA gAmamAM. 1910mAM eNliphansTana kaoNleja, muMbaIthI bI.e. paTela vinubhAI umedabhAI, yAyAvara' (19 4 1944) : navalakathA - 1912mAM elaela.bI. amadAvAdanI moDala hAIskUlamAM kAra. janma vatana kheDA jillAnA lIMgaDAmAM. abhyAre ema.e., AcArya. 1925-26 mAM selisiTaranI peDhI kADhI ane calAvI. ema.eDa. vividha zALAomAM zikSaka ane pachI AcArya. 1953 mAM saMnyArA. 'lakSamInA lAbha' (1964), 'bhadIvaDA' (1966) : caritrapustikAo karI sAMIbAvA' (1945), 'zaMkarAcArya' 'mahAyogI' (1978) emanI navalakathAo che. emanI ghaNI (1951), 'bhakata pralAda (1951) uparAMta 'zrImad bhagavad TUMkIvArtA sAmayikomAM pragaTa thaI che. zikSaNa ane itihAragItAnuM zAMkarabhA" tathA "manAbAdha' javAM anUdita pustako viSayaka graMtho paNa emaNa lakhyA che. emaNe ApyAM che. paTela visAbhAI: navalakathA "AzIvAda' (1933)nA katAM. paTela viThThalabhAI kAnajI : padyasaMgrahA hAranuM zarAbaghara (1977), ni.vA. 'premanuM zarAbaghara (1977), 'jJAnanuM zarAbaghara (1978) ane ' rAbI lavAra' (1979)nA ka. paTela veNIlAla raMgIladAsa : caritralakSI kRti 'dazaijdAra' ni.vA. ' (1921) ane nATayakRti 'praphullanA kartA. .iva. paTela viThThalabhAI choTAbhAI : kathAkRti "zravaNacaritra' (1908)nA kartA. paTela vrajabhAI : kizAro ane pravAsIone upayogI bane tevI ni.vA. sthaLa-paricayalakSI kRtio 'dakiliMga' (1938), 'jayapura paTela viThThalabhAI jhaverabhAI (27-9-1873, 22-10-1933) : (1938) ane "AgrA' (1939)nA katAM. nibaMdhalekhaka. janma karamasada (ji. kheDA)mAM. 1905mAM abhyAsa mATe ilaeNnDa. 1912 mAM muMbaInI dhArAsabhAmAM cUMTAyA. 1920mAM paTela vrajabhAI vAghajIbhAI : padyakRti 'bAdhamALA'-1 (1883) bhAratIya keMgresanA dRSTibiMdunA pracAra-prasAra mATe pharI inDa. ane "aMbikAkhyAna' (1888)nA katAM. ni.ve. 1925 mAM dilhInI vaDI dhArAsabhA (saMsada)nA pramukha. 1930mAM ratyAgahanI laDatamAM joDAvA mATe dhArAsabhAmAMthI rAjInAmuM ane paTela zanAbhAI nA. : vArtAsaMgraha "sAcAM ivara (1959) dharapakaDa thatAM jelavAsa. 1932mAM pharI jelavAsa. Dablina viyenAmAM ana nibaMdhasaMgraha "aMtaranA paDaghA' (1962)nA kartA. hRdayaroganA humalAthI avasAna. ni.vA. emanuM 'vIra viThThalabhAInI sabhAgarjanAo' (saM. raNachoDajI paTela zaMkarabhAI : vyAkaraNanA praveza'- bhA. 3 (nAraNabhAI paTela mistrI, 1930) nAmanuM pustaka maLyuM che. sAthe, 1933) ane lokazikSaNanA prayojanathI lakhAyelI vArtA onA saMgraha 'khIlelAM kamaLa' (1955)nA kartA. paTela viThThalabhAI dhanajIbhAI : aitihAsika navalakathAo mavADanI .ivA. jAhojalAlI' (1929) ane vIra durgAdAsa' tathA sAmAjika paTela zaMkarabhAI galAbhAI : 'kansAIjha iglIza-gujarAtI navalakathA 'pativratA strI guNasuMdarI' (1886) tema ja nibaMdhasaMgraho | DikazanarI' (1912) ane "huDa TAnDarDa iglIza gujarAtI 'kephI vastunuM varNana ane enAthI thatA geraphAyadA', 'gujarAtanA DikazanarI' (vyAsa viThThalarAya govardhanaprasAda sAthe, 1899)nA bhikhArIo', 'trInItidharma' ane 'paisA kama kamAvA?" (1887). kartA. -nA kartA. ni.vA. paTela zaMkarabhAI nAnajI : zAhI sitamAne kAraNe prajAe vaTavI paTela viThThalabhAI puruSottamadAsa (25-7-1924) : caritralekhaka. paDatI muzkelIone varNavatI kRti 'vIsamI sadInA kauravA yAna janma kheDA jillAnA uttarasaMDAmAM. 1948mAM eca. ela. koleja kaliyuganA julamagAronA kartA. opha amadAvAdamAMthI bI.koma. 1952 mAM laMDana yunivarsiTImAMthI ni.vA. epha.Ara.I.esa. nairobI ane mombAsAmAM 1968 sudhI paTela zaMkarabhAI prabhudAsa : navalakathA haNAtAM hIra' (1957)nA eNkAunTanTa ane DiTara. 1969mAM svaicchika nivRtti laIne vaDodarAmAM nivAsa. sAhitya tema ja janasevAnA kSetramAM sakriya. ni.vA. 318: gujarAtI sAhityakoza -2 Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela zaMkarabhAI bhagavAnadAsa - paTela semAbhAI vIramadAsa paTela zaMkarabhAi bhagavAnadAsa : eka saMgraha 'zakarapArA- (1955)nA kartA. ni.va. paTela zivAbhAI gokaLadAsa (2 2 1904) : nibaMdhalekhaka. vatana paDA jillAnuM khi:darA gAma. gUjarAta vidyApIThamAMthI snAtaka. ' gAMdhIjInA dAMDIkUcanA yAtrI. satyAgraha Azramana: aMtevAsI. "guniyAdI zikSaNanA puraskartA. emanI pAsethI potAnA jIvananA keTalAka anubhavo ane payAnI keLavaNI virAna: vicArona : lakhanAM pustako 'jIvana dvArA zikAga' (1958), 'kAMtAvidyA' (1951), 'jIvanaghaDatara' (1952), 'samUhajIvana ane chAtrAlaya' (1955), 'gAmaDAMnI karavachatA' (1957), 'payAnI keLavaNIne prayoga' (1958), 'vaNATapraveza' (1959), bApunI AjhAmI keLavANI' (1969). ane zikSaNanA mAre anubhavA' (1972) maLyAM che. ni.vA. paTela zivAbhAI mathurabhAI: 'mahArAjA caMdramA nATaka' (anya rA)nA kanAM. ni.vA. paTela zrIkAnta eca. : harakayA nI AMkhA' (1962)nA katAM. nivA. paTela sAMkaLacaMda aMbArAma : "bhakata prahalAda nATakanAM gAyane" (1904), 'mIrAM mAha nATakanAM gAyana' (1985) ane 'vibhISaNa AkhyAna' (1968)nA katAM. ni.vA. paTela sAMkaLacaMda jamanAdAsa : 'nAvIne sana-caMdramanI gAyanA (1:13)nA katAM. ni.vA. paTela sAMkaLacaMda jesaMgadAsa sAM. ja. paTela (AhabajI), 'ka' (8 7-'1948): kavi, navalakathAkAra, vArtAkAra, anuvAdaka. janma mahesANA jillAnA vAgAsaNa gAmamAM. 1963 mAM esa.esa.sI. 1978 mAM rASTrabhASA ratna, 1971 mAM siniyara hindI zikSaka sAda. mukhyatve prAthamika ane mAdhyamika zALAmAM zikSaka. 'vAratA' a 'mala padhAryA' sAmayikonuM saMpAdana ane saMcAlana. emanI pAsethI kAvyasaMgraha 'madhunagarI' (1984) ane 'ApanagarI' (1985) tema ja laghukathAsaMgraha 'sonAnI DhIMgalIo (1984) maLyA che. emaNa paMjAbI bhASAmAMthI karelA anuvAda mukhyatve kAvyakRti 'nAvAyelA gharanI zodha' (1985), vArtAsaMgraha 'bAlakI chokarI' (1985) tathA navalakathAo 'saLagatI rAta' (1983), 'daradI' (1984), 'caMda pAnAM' (1985), 'gAbaDuM gAma (1985) ane 'vApasI' (1986) maLyA che. emaNa gujarAtI kRtio 'dhUma kAgaLamAM korA' ane 'ba nAmane mANasanA paMjAbI bhASAmAM "cIka kA kAgaja vIca' (1982) ane 'ba nAma che ijAna' (1985) tame anuvAda karyA che. ni.vA. paTela sudhAkara morArabhAI : navalakathA 'AzA nirAzA' (1986)kata. ni.vA. paTela sumati nAgaradAra : 'amArI vArtAo'. mAMDa 3 (nAgaradAsa paTela sAthe, 1941) tathA bALasAhityanAM pustako 'dulArI' (1940) ane 'rAvajI' (18mI A. 1957)nAM kartA .ivA. paTela sumanabahena narasiMhabhAI: ciMtanAtmaka gadyakaMDikAonI. saMgraha 'mAnavagIta' (1942)nAM kartA. ni.vA. paTela somAbhAI kisAbhAI (-, 14nA 1922): 'kudarata-kathAo (1938), 'hajarata mahaMmada payagaMbara' (1949), 'ao jarathuSya' (194C), sagaranI rANI' (1941), 'suMdara bALavArtA' (bI. A. 1946), 'guru goviMdasiMha' (1948) vagere bALasAhityanAM pustako tathA gAMdhIjInI kahANI' (1957) nAmaka anUdita kRti tema ja 'sarasvatIcaMdra : kathAsAra' (1957)nA kartA. ni.vA. paTela somAbhAI chaganabhAI (23 3 1938) : vivecaka. janma visanagaramAM. 1961mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1963mAM ema.e. 1979mAM pIeca.DI. ArTsa koleja, pATaNamAM adhyApana. 'madhyakAlIna gujarAtI vatAmAM premalakSaNA bhakina' (1983) emanA zodhanibaMdha che. vaDAM thaDAM phUla' (1936) nAmaka zaMkara suMdarI'nI AtmakathAmAM saMkalanakAra tarIke emaNa kAma gIrI bajAvI che. paTela somAbhAI vIramadAsa(-1 1935): vivecaka, saMpAdaka. janma vatana mahesANA jillAnA cANaramAmAM. 1954 mAM maeNTrika. 1958 mAM gujarAtI mukhya viSaya sAthe gujarAta yunivarsiTImAMthI bI.e. ane 1960mAM ema.e. 1958-60 daramiyAna amadAvAdanI hAIskUlamAM zikSaka. 1961 thI Aja sudhI gujarAtanI vividha kolejomAM gujarAtInA adhyApaka. 'kAvya vize kaMIka' (1965) tathA 'zadAyana' (1984) emanA vivecanagraMtho che. 'munazI abhyAsa : jIvana ane sAhitya (1967), 'sAhityasiddhAMtA' (1975), 'madhyakAlIna gujarAtI. sAhityano itihAsa' (1974) ane 'arvAcIna gujarAtI sAhityane itihAsa' (1975) anyanA sahayogamAM lakhelA vidyArthIone upayogI siddhAMtavivecana ane sAhitya-tihAsanA graMtha che. "ajabagajaba - bhA. 1-2, 'akkalabAja birabala'bhA. 1-2 vagere emanAM bALasAhityanAM pustako che. A uparAMta, premAnaMdakRta 'sudAmAcarita' (1967) ane 'abhimanyu AkhyAna (1967) emanAM vidyArthI-upayogI sahasaMpAdano che. 'jJAnajayota' (1959) emane sAmAnya jJAnanA viSayane saMkalita graMtha che. ja.gA. gujarAtI sAhityakAza -2 :319 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela harakizanadAsa kahAnadAsa -paTela hIrubhAI mULajIbhAI paTela harakizanadAsa kahAnadAsa, 'aMzu': "aMzu bhejAnAvALI' - 1 (1958)nA kartA. saradArazrInuM vyakitatva' (1978) emanA caritragraMtha che. ni.vA. paTela hasamukhabhAI ha. :caritralakSI kRti kAmAkAM'(1986).! katAM. na.vA. paTela haMsA sI. : navalakathA 'mAMga na chUTe nA 1 nA' (1979) ane anUdita navalakathA " nArI be rUpa' (1969)nAM kartA. na.vI. paTela haMsAbahana mehanabhAI (13 8 193') : vivecaka. janma kheDA jillAnA naDiyAdamAM. vatana vaDadala'. 1'-5 mAM bI.e. 1957mAM ema.e. 1973 mAM pIeca.DI. saradAra valtamama: A koleja, amadAvAdamAM gujarAtInA adhyApaka. AkhyAnayuganA ahityapravAha' (1975) emanA zAdha nibaMdha che. 'bALanATaka ane tenuM sAhitya' e caMdravadana cI. mahetA sAthe lakhavuM vivacana puraka che. 'jAdIdI' (1963) emanA anuvAdagraMtha che. paTela haragovanadAra harajIvanadAsa : 'rasika gAyanasaMgraha' (1893) -nA kartA. ni.vA. paTela harajIvana prabhudAsa (19-4 1918) : caritralekhaka. vatana bAlIsaNA (ji. mahesANA). nAnI vaye jAherajIvanamAM sakriya. 1942nI 'hiMda choDo' laDatamAM bhAga letAM kArAvAsa. aspRzyatAnivAraNa, khAdIkAma, dArUbaMdhI, rASTrabhASA-pracAra jevI pravRttio sAthe saMlagna. 1949thI sAhityanA adhyApaka. emaNa caritralakSI pustaka "dharatInuM motI' (1971) ApyuM che. nivA. paTela haridAsa meghAbhAI: 'zivaharatAmalaka gItA(1929)nA kartA. ni.vA. paTela haribhAI kA. : hAsyapraraka prasaMgone saMgraha 'mahApurapAnA vinAda' (1966) nA kartA. ni.vI. paTela haribhAI ja. : mahAna puraSAnAM jIvananA preraka prasaMgone rajU karatI bALApayogI kRti prasaMgapupo' (1968)nA katAM. ni.vA. paTela haribhAI dalapatarAma : kathAkRtio 'kALidAra ane rAja bhA' (1909) ane 'vanavAsinI'nA kartA. ni.vI. paTela hasanabhAI ema, 'marata habIba sArodI', 'mullAM ramUjI' (8-11-1912, 9): kavi. vatana sAroda. varSo sudhI prAthamika zALAnA AcA. "mullAM ramUjI' upanAmathI kaTAkSakAvyAnA saMgraha 'tulasI Isa saMsAra meM' uparAMta emaNa 'mastI (1965) gajhalasaMgraha paNa Apyo che. e.TI. paTela hasamukha desAIbhAI, 'zUnyam' (24-4-1938) : kavi, janma DabhoImAM. ema.e., pIeca.DI. ArTsa, sAyansa enDa komarsa koleja, kholavaDamAM adhyApaka. emanA kAvyasaMgraha mauna ane zabda'(1968)mAM achAMdasa prayogo che. eka imeja pAsethI kAma levAnA uddezathI emaNe 'kabarI' (1972) nAmanuM lagabhaga sADAsAtaso paMkitanuM, mAnaImeja para AdhArita dIrghakAvya lakhyuM che. A uparAMta teo vArtAkAra ane vivecaka paNa che. paTela hAthIbhAI amathAbhAI : 'kAdazA' (1925), katA. ni.vA. paTela himatalAla maganalAla, 'zivam suMdaram' (22-3 ' : ' ) : bALasAhityakAra, navalakathAkAra, caritrakAra, saMpAdaka. 14nma amadAvAdamAM. bI.esasI. sudhI abhyArA. emanI pAsethI bALasAhityanAM puranako 'ba Avyo mAra', 'nama te game', 'sArAba ane rUnama', ':1pa amana baLa nahi, 'IsapanI bALavAtA' (1960), dhIramArunI vArtA' (1966), 'pada kathAmALA' (1978); navalakathA taimuralaMga' (1965) ane 'mithilAno birabala' (1965); caritralakSI puratA 'lamIbAI' (1955), "zeTha sagALazA' (1977), 'bhagavAna buddhanI vAto' (1979) tathA saMpAdita pustako 'zamA "DanI lokakathAo', 'yuropa khAMDanI lokakathAo', 'AphrikA khaMDanI lokakathAo', 'zreSTha lokakathAo' (1932), 'mahAtI vRMdA' (1978) ane 'zreSTha bALavArtAo (1939) maLyAM che. ni.vA. paTela hImAbhAI lakhAbhAI : caritrakathA 'vAM-saM'nA kartA. ni.vA. paTela hIrAlAla raNachoDalAla: navalakathA 'ranahAtA yA bhadabharyuM khUna'(1915) nA kartA. ni.vA. paTela hIrubhAI mULajIbhAI, 'eca. ema. paTela (27 8-1984) : janma muMbaImAM. 1922mAM leTina ane phrenca sAthe laMDana yunivasiTInI maeNTrikanI parIkSAmAM uttIrNa thaI kasapharDanI sena ketharIna kolejamAMthI bI.e. ane laMDana yunivasiTImAMthI bI.koma. thaI 1962mAM AI.sI.ex, 1927mAM siMdhamAM lArakhAnA paTela hasamukhabhAI aMbAlAla (17-6-1937) : caritrakAra. janma karamasadamAM. 1960mAM bI.e. 1962 mAM ema.e. A , komarsa enDa sAyansa koleja, borasadamAM adhyApaka. 320: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTelanA pitrAI -paTTaNI vijayazaMkara kAnajI jillAmAM AsisTanTa kalekaTara, 1937 mAM maeNrisana sTaoNka eNkaja mATe nimAyelI tapAsa samitinuM maMtrIpada. hiMda sarakAranA TreDa kamizanara tarIke jarmanInA hembargamAM. tyAMthI, vizvayuddha thatAM laMDanamAM niyukita. 1948mAM dilhI AvI puravaThA vibhAgamAM DepyuTI sekreTarI. 1943mAM DepyuTI DirekaTara janarala oNva rAglAijha. 1944 mAM InDasTrI eNnDa sivila plAIjhanA joInTa sekreTarI. 1946 mAM vibhAjana maMtrI. 1953 mAM bhAratanA anna ane khetIvADI khAtAnA mukhya saciva. 1968mAM gujarAta vidya ta borDanA mAnArha caeNramaeNna. 1977mAM bhAratanA nANApradhAna. vallabhavidyAnagaranA vikAsamAM phALA. caritrakRti 'viThThalabhAI paTela uparAMta 'saradAra paTelanI siddhio', 'rAradAra paTelanI sarvatomukhI rASTrasevA', 'ApaNuM lazkara' (1959) jevAM prakIrNa pustako emaNa ApyAM che. .TA. paTelanA pitrAI : ramUjI saMvAda 'gAMdhI masAlAnA kAM. paTTaNakara ramezacaMdra kRSNarAva: caritranAkSI purataka 'akkalakoTanI rasvAmI' (1967)nA kartA. ni.vA. paTTaNI : kAvyasaMgraha 'TahukAra (1964)nA katAM. ji.ve. paTTaNI anaMtarAya prabhAzaMkara : mAnavajAtinA itihAsa tema ja prANIsRSTinA kramaza: thatA gayelA vikAsane AlekhanuM pustaka 'itihAsanI rUparekhA' tema ja barnADa zonA nATakane anuvAda 'sansa joina'nA kartA. kau.bra. paTTaNI dakSA vijyazaMkara (4-11-1938) : janma bhAvanagaramAM. 1962 mAM bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejathI bI.e. 1965 mAM ema.e. 1975mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI pIeca.DI. bhAvanagaranI gharazALA hAIskUlamAM zikSaka. pachI 1978thI vaLiyA ATarsa eNnDa mahetA komarsa kolejamAM prAdhyApaka. emanA zodhaprabaMdha 'gAMdhIjInuM ciMtana' (1980)mAM jIvanavyavahAranA sAmAnya rAtyapAlanathI parama satyanA sAkSAtkAra sudhI vistaratI gAMdhIjInI satyAgraha lIlAnAM vyApaka banatAM jatAM vartuLAne A kRtimAM jhIlavAno prayAsa che. 'gAMdhIjInA vyakitatvanuM ghaDatara' (1981)mAM gAMdhIjInA vyakitatvanuM ghaDatara karanArA srotAnAM mULane pragaTa karavAnA ane svabhAva, vArasa tathA vAtAvaraNanA pariNAmarUpa thayelA jIvanaghaDataranI samIkSA karavAne prayatna che. ni.vA. paTTaNI nAthAlAla zAmaLadAsa: gurunuM mahattva varNavatI gadya padyakRti 'gururAja mahimA' (1923)nA kartA. ni.vo. paTTaNI prabhAzaMkara dalapatarAma ('t5-4-1892, 16-2-1938) : kavi. janma morabImAM. rAjakoTamAM maeNTrika sudhIno abhyAsa. bhAvanagaranA rAjakumAra bhAvasiMhajInA zikSaka, emanA salAhakAra ane chevaTe bhAvanagara rAjanA dIvAna. aMgreja sarakAra taraphathI 'sara'ne khitAba. muMbaI, dilahI ane vilAyatanI kArobArInA ra5. gAMdhIjInA parama mitra. emanA maraNottara prakAzita kAvyasaMgraha 'mitra' (97)nAM 124 kAvyomAM bhAvanAmaya hRdayanI saralatA ane madhuratA anubhavAya che. ahIM gItA ne dAbaddha racanAo karatAM saMrakata. raulImAM mukatako vadhu coTadAra che. ni.vA. paTTaNI mukundarAya vijayazaMkara, 'pArAzarma', 'makanajI', 'mAstara', 'akiMcana' (13-2-1914, 20-5-1985): kavi, caritrakAra. janma morabImAM. 1933 mAM maeNTrika. 1940mAM inihAra arthazAstra viSayo sAthe zAmaLadAsa koleja, bhAvanagarathI bI.e. prAraMbhamAM kaMTrola khAtAmAM kArakuna. 1946 mAM DepyuTI kaMTrolara. 1948mAM e kSetramAMthI chUTA thaI bhArata lAIna li., sTImara kaMpanI, bhAvanagaramAM kalArka. 1976 mAM nivRtta. bhAratIya paraMparA sAthe anusaMdhita praziSTa saMskRta prauDhi ane adhyAtmapuTane pragaTa karatuM emanuM sAhitya vividha svarUpamAM maLyuM che. prabodha bhaTTa sAthe 'arcana' (1938) ane 'saMskRti' (1941) emanA pUrvavayanA kAvyasaMgraho che; to gItasaMgraha phUla phAgaNanA' (1956), mukatakasaMgraha 'dIpamALA' (1960) tathA padabhajananA saMgraha 'kaMTha cAtakano' (1970) ane prANa papaiyAna' (1979) uttaravayanA kAvyasaMgraho che. 'bhadrA' (1981) -mAM prauDhi che. 'alakA' (1981) "meghadata' parathI sUjheluM kAvya che. 'satyakathA' (1966), 'sattvazIla' (1978), 'mArI moTI bA ane satyakathAo' (1981),'prabhAzaMkara paTTaNI : vyakitatvadarzana' (1983) jevA vyakitacitronA graMthomAM lekhakanI sajajatA ane ziSTa gadyanI garimA dhyAna kheMce che. A uparAMta navalakathA 'UrmilA' (1943), vivecanasaMgraha 'AlekhananI oLakha' (1980), paurANika kathAo ApatA graMtha 'devakusuma' (1944) ane nibaMdhasaMgraha 'mArA gurunI vAtA" (1976) paNa emaNe ApyAM che. 'zivaratRti' (1978) emanI saMskRta racanA che. A sivAya emaNe pitA vijayazaMkara kAnajInI cha jeTalI kRtionAM tema ja mitra prabodha bhaTTa ane kezavarAma harirAmanI kRtionAM saMpAdana karyA che. 'svAmI rAmadAsanA upadeza" emano anuvAdagraMtha che. caM.TI. paTTaNI vijayazaMkara kAnajI (25-9-1888, 17-1-1913): kavi, vArtAkAra, nibaMdhakAra. janma vatana rAjakoTa jillAnA merabImAM. muMbaI yunivarsiTImAMthI bI. e. pachI AyurvedanI prANAcAryanI padavI. vyavasAye vepArI. gujarAtI sAhityakAza - 2 : 321 For Personal & Private Use Only
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTTaNI zAMtilAla nAthAlAla-paDhiyAra dalapata nAraNabhAI paDiyA vanamALIdAsa cakubhAI, 'baMsIdhara kaMDalAkara' : triaMkI nATaka 'lagana, dilanAM ke dehanAM?" (1930) tathA 'rANA hamIra', 'dezadIpaka', 'parivartana', 'mevADa bhA' vagerenA kartA. 'nAvika ane zailakuSa' (1936) akSarameLa chaMdomAM racAyelAM be ciMtanAtmaka dIrghakAvyono graMtha che. 'janA sAthIo ane bIjI vAto(1958) emano vArtAsaMgraha che. "anubAbAnI vAto' (1967)mAM padyamAM racAyelA patro che. 'hiMdanI keLavaNI' (1913), 'hiMdanuM saravaiyuM' (1922), be nibaMdho' (1967), 'jIrNamaMdira (1967) tathA "adhikAra ane rAjayAdhikAra' (1972) emanAM nibaMdhapustako che. ja.gA.. paTTaNI zAMtilAla nAthAlAla : gItApAna' (1981) nA kartA. paDozIo : paDozanI herAnagati chatAM paDoza koI mUkatA nathI evA vicAra paDe che paDozIo taraphathI maLatA sukhane biradAvata umAzaMkara jozInA haLavA nibaMdha. paThANa abdulasattArakhAna khastagulakhAna, "bhakata sattArazAha (1892): kavi. janma bharUca jillAnA nAMdoda gAme. tyAM ja prAthamika cAra dhoraNa sudhInuM zikSaNa. 1908 mAM dezI nATaka samAjanA 'vINAvelI' nATakamAM abhinaya. raMgabhUmi sAthe saMlagna. emaNa bhajanasaMgraha 'sattAra bhajanAmRta' (1923) ApyA che. paThANa ImAmakhAna kesarakhA : navalakathA zAhI guHiDAra (1921)nA kartA. paThANa ehamadahusena, 'arAra vaDodavI': padyakRti 'rahIma AjhAda (anya sAtha)nA kartA. paThANa kAyamakhAM karImakhAM : padyakRti "subAdhamALA yAna bahuraMgI barakhA' (1890)nA kartA. paDhiyAra amRtalAla suMdarajI (3-4-1870, 2-7-1919) : - nibaMdhakAra. janma coravADa (ji. jUnAgaDha)mAM. abhyAsa gujarAtI pAMca-cha dhoraNa sudhI. thoDA vakhata muMbaImAM rahI pharI vatanamAM. jUnA sanAtanIo upara TIkA karatuM ane vidhavAonI karaNa sthitiono citAra ApanuM 'AryavidhavA' (1881) pustaka rAmajarAdhA2ka ja chApI zake mATe muMbaI pAchA gayAM. tyAM lakSmIdAsa khImajIne maLyA. pachI tyAM ja nokarI ane phUrasadanA samaya lekhanakArya. pariNAme "amRtavacano' (1980) ane 'saMsAramAM varga' (1902) lakhAyAM. daramiyAna sva. jAdavajI mahArAje zarU karelI satrAMga maMDaLImAM dararoja jatA. pachIthI baMne vacce maitrI. temanI preraNAthI nokarI choDI tema ja chApAM ane sAmayikomAM lekhanakArya svIkAryuM. kolerAthI muMbaImAM avasAna. saraLa bhASA, citanapUrNa darzana ane nirmaLa vyakitatva A emanAM lakhANonAM viziSTa lakSaNo che; ane te emanA vizenA hAnAlAlanA zabdo "saurASTrane sAdhune caritArtha kare che. 'svarga" zIrSakanAM saMkhyAbaMdha pustako emaNe ApyAM che : 'ravarganuM vimAna' (1902), 'varganI dUcI' (1903), varganA khajAno' (1906), "sAru svarga' (1967), 'tavarganI sIDI' (1909), 'svarganI suMdarIo' (1912), 'svarganAM ratno" (1912), 'svarganI saDaka' (1914). tattvajJAna ane adhyAtmane badale paricita dharmanI bhUmikA para jIvanazuddhi tarapha janamAnasana laI javAne Agraha emanAM pustakomAM jaNAya che. A uparAMta 'mahApuranAM vacane', 'aMtyajastotra' (1958), 'prema prema ne prema', 'zrImad bhAgavatane saMkSipta sAra', 'navayuganI vAtA'- bhA. 1-2, du:khamAM dilAso' vagere pustako paNa emAMga ApyAM che. zratri . paDhiyAra dalapata nAraNabhAI (11-10-1950): kavi. janma kheDA jillAnA kahAnavADImAM. ema.e., pIeca.DI. AraMbha gUjarAta vidyApIThamAM adhyApaka, pachIthI gAMdhInagaramAM nAyaba mAhitI niyAmaka. emaNe vaNya viSaya ane kAvyabAnI para taLapadA grAmasaMskAra jhIlatI cepana achAMdasa ane gIta racanAono saMgraha 'bhAyabadalo' (1982) Apyo che. paThANa nijhAmakhAM nUrakhAM : navalakathAo kAbulane kohInUra athavA aphaghAna amIra abdurarahemAnanuM rAjayacitra' (1913), 'IrAnanuM aNamola motI yAne mAjhuMdarAnI mohabbata' (1925) tathA bahurAna athavA alabelI nAra'nA kartA. 2.ra.da, paThANa hanIphakhAna mahammadakhAna, hanIpha sAhila' (31-3-1946): kavi. janma peTalAdamAM. 1969mAM bI.esasI. 1972 mAM bI.eNDa. 1985mAM ema.eNDa. mAdhyamika zALAmAM vijJAnazikSaka. emaNe gajhalasaMgraha 'paryAya tArA nAmanI' (1985) Apyo che. paDakAra : juo, saMjANA jahAMgIra edalajI, paDadharIvALA nUramahamada jusaba, "alalaTapu': 'hAsyarasane bhaMDAra' - bhA. 4, 'TADhA paranI tepa yAne svargamAM suMdarIonuM dhAMdhala', 'amadAvAdanI vaMThela zeThANI yAne bhaTakatI bhAminI', 'kApaDiyAnI bhayaMkara pola" tathA "paisAdAronI pala yAne bhayaMkara ApaghAtanA kartA. 2.ra.da. 322: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDhiyAra prabhulAla prItamalAla, 'rAra': paraMparAgata roganAM hajAreka padono saMgraha 'rAmavINA'(1914)na! kartA. ko.pra. paNasArA AzArAma jabhAI : padyakRti 'satsaMgaprakAza : saMta sarajudAsanA gaulokavAsa'(1911)nA kartA, ... pataMganonamanI cAMdustako pata zuM che 22. pataMgiyuM ne caMbalI : bALasRSTinA yadacchAvihArane AsvAdya rUpa ApanuM kRSNalAla zrIdharANInuM prasiddha gIta. rAMTA pIla: juo, paga maganabhAI bhUdharabhAI. pIla dhanajIbhAI ena. : jIvanacaritra dhajAnAmuM'(1928)mA kartA. pathika : juo, divaTiyA narasiMharAva bhoLAnA pathika paramAra : juoM, paramAra jIvarAjabhAI gIgAbha I. padma: juo, mANeka karasanadAsa narasiMha. padmakAnta : 'jAsUsakathA' mAsikamAM pragaTa thayelI vArtAo 'dhamakI' (1962) tathA 'phAMsIgharanuM bhUta'na: kartA. ... padmA (5) : prAma rAvaLano kaLasAra karyo ghero naLAomAM phaMTAMka gInA che, te pheTAM, chUMdekha mikALo ane ladhukAvyo che. mukhyatve UcetanAne kavino abhigraha sarvatra jovAya che; tema chatAM prakRti ane khAsa to Rtuone varNavatI racanAo saMgrahanuM AkarSaNa che. emAMya, 'jhAlAvADI dharatI' emanA vartananI bhUmine huM karI nakhizakha gItaracanA che. saMskRtanA saMskAravALI chatAM sugama ane suzliSTa padAvali pAtra che. caMTo. padmA tene sureza joSInI TUMkIvArtAmAM mRtyu mATe halane zaNa vA padmAne visati nA nAyakana navA kalpanazreNIo vacce pratIkAtmakatAnuM vAtAvaraNa race che. padmAvatAM mAjI mahArAja : padyakRti 'bhakitapoSaNa'(1968) tathA 'yamunAjInAM 41 padA'(1968)nAM kartA. ... padminI (1934) : padminInI itihAsakathAne nItizAstranA praznanA uMDa ya puSonuM kaSNalAla zrIdharANInuM nAkara viSa naranArInAM Theka, parAkrama, cetatva ane kukiMgamAna parivAra prabhulAla prItamalAla - 5nI jANItAM che, tethI e pAtra!, nATakakAra batAve che tema, pasaMdagIna kAryamAM sAva ja na huM. meIi vananI jema vadhIne eka strI tarIke nibaMdha karavAnA che za, dminIne aMtaramAM AvA kaI ghAM batAvyo te te kadAca nirvAo gaNana A nATakamAM nATakakAranuM amuka sAmarthya pragaTa thayuM che, paNa e nirapavAda nathI. nR.5. pAcanAnI aitihAsika trAsanA 19kAryA; beDAmAM vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALAnA kArya kezava harSada dhrUve ApelAM vyAkhyAna, je 1932mAM prasiddha thayA pachI 1975mAM phaoNrbasa gujarAtI sabhA ArA puna: pratiSThata thayAM. AcInakALathI sAhityanA mAdhyama tarIke pracalita padyanA aneka mArgo che, ane lakSamAM rAkhI lekhake nahIM tethI mAMDI vi deva sudhInI padyaracanAnI maulika vicAraNA karI che. 'padyanI ghaTanA', 'prakAza', AkhyAnakA, kALa ane kALakAya ema kula pAMca 'vRkSapAna'mAM nA graMtha vAcAyelA che. uparAMta pAcanana prakAra', 'vanavelI', 'pRthvInA nA' ne pazunI sArI ane bIjA prazno' jevA bIjA cAra lekho paNa A sAthe joDavAmAM AvyA che. atyaMta parizramapUrvaka taiyAra thayelA chaMviSayaka A ati mahattvano pramANabhUta greya che. panaghaTa (1948): 'sorama'nA, emanA 'bhInA kAnugAmI kAvyasaMgraha. 'sUddha AvAne !", 'hira AvAne ', 'koNa pharI bolAve', 'koNa roke che. kavAM ma ne vAhaka UrmigIta, 'agnisnAna' ane 'ghaDAtA itihAsanuM eka pAnuM' jevAM dIrgha kAvyo tema ja thoDAMka rocaka soneTA A saMgrahanuM AkarSaNa che, uparAMta, tatkAlIna sAmAjika saMprajJatA ane svAdhInatApaka saMvedano darzAvatI racanAo paNa ahIM che. ahIM praNaya, saundarya ane saMskAritAnAM mUlyonuM prAdhAnya che ane emAM ciMtana karatAM UrminuM nirUpaNa vadhu subhaga che. ghaMTa, paniyA jagubhAI lAlajIbhAI 6-5-1938): navalakya kArDa, mATala kAra. janma vatana kaccha jillAnA bhujamAM. abhyAsa kolejanA prathama varSa sudhI. gujarAta rAjyanA samAjakalyANa borDa sAthe 1. 'mananAM mRgajaLa'(1973) ane 'kAmaNagAro kAyara'(1976) emanI navalakyAro che. samaro vI beTho'(1986) emanuM trikAkI prahasana che. emanI keTalIka vArtAo sAmayikomAM prAra thayelI che. 8.gA. patnI : bhAI a ya ekamanI tra "aMtrapUrI nAvavA. pana kezava ane nara vacce ghaNAyamA rahetI A zikSita harijana kanyAnA cittano Alekha ahIM sarasa UpasyA che. For Personal & Private Use Only gujarAtI sAhit yakoza - 2:323 www.jainullbrary.org
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazubhAI bhaTTa -- paramAra cImanalAla panubhAI bhaTTa : mAM, bahu punama nAnAbhAI. pamANI govardhanadAsa dAmodara,'kavakAkA'(55) : kavi, m nAma, prakIrNa karechI kivatA' somanA nAme che. .. paradezagamananAM darado: paradezagamanane pratiSThAno viSaya banAvI svadeza pAchA phelAonI vividha mAnasika graMthione ramULanA viSaya banAvatA gaganavihArI mahetAnA hAsyanibaMdha, caMTo. paramAnaMdadAsa ke. : padyakRti du:khI bALAno pAkAra'(1889) nA kartA. .. paramAra abhesiMha haribhAI(1-6-1928): navalakathAkAra, vArtAkAra. janma cIkhalI tAlukAnA kukarImAM. 1956mAM bI.e., 1959mAM ema.e. 1956thI sahAyaka zALA adhikArI. pachI jillA zikSaNAdhikArI. 'bhinna hRdaya'(1968) emanA vArtAsaMgraha che. sabhAna pratIko, AyAsapUrNa lakhANa ane lekhakanI vadhu paDatI saMDovaNI vArtAomAM jovAya che. 'thIjelI Aga'(1969) emanI sAmAjika navalA che. emAM sivila ane pADAnuM kvAvastu saprayakAlIna che; ane kaLatA vagaranuM laMbANa prastuta che. caM.TA. paramAra dAsa dAmajIbhAI(6-10-1941): bAsAhityakAra, janma kacchanA rehAmAM. 1958mAM esa.esa.sI. 1967mAM bI.e. 1978mAM ema.e. 1986mAM pIeca.DI. dvArakAnI lyuzana kolejamAM vyAkhyAtA. pA emaNe bALavArtAono saMgraha 'ba"bIna'(1942), ono saMgraha 'vasInI mALA" uparAMta "Naka TobI' (1988) ane 'pragatizIla zALA'(1988) jevI pustikAo ApI che. paramAra UjamazI chaganalAla (23-5-1944) : vArtAkAra. janma lIMbaDImAM, 1967mAM esa.esa.sI. 1964mAM phoi ga TIcarsa sarTiphikeTa korsa. 1965mAM sthApatya kacerImAM raMgara tarIke. pachI dhI gAMdhInagara mukAme DrAphaTsamaeNna. 'UMcI jAra nIcA mAnavI'(1975) emano vArtAsaMgraha che, 'TeTrApoDa'(1984) emanA bIjA vArtAsaMgraha che. saurASTranA surendranagara jillAnuM jAnapadI vAtAvaraNanuM jIvaMta citra emAM nirUpAyuM che. ba.. paramAra esa. DI. : jIvanacaritra 'vadhastaMbha e je mArga : sAdhu suMdarasiMganuM jIvana tathA lakhANa'(1967)nA kartA. 324: gujarAtI sAhityakoza - 2 2.ra.da. paramAra kRSNacaMdra kasaLAbhAI(31-7-1924) : navalakathAkAra, nATyakAra. janma amadAvAdamAM. 1954mAM bI.e. amadAvAda myunisipala korporezanamAM AraMbhe kalArka, pachIthI prathama varganA vidhArI. emaNe triaMkI nATaka 'TIpe TIpe zASita ApyAM'(1986) tenA ghunavala 'viSenAM kAna'(1989)mAM che, paramAra kezubhAI : padyakRti kayAA kAM paramAra khADIdAsa bhAyAbhAI(31-7-1938): saMpAdaka. janma bhAvanagaramAM vatana jIjInuM vALukaDa. 1959mAM bI.e. 1969mAM ema.e. 1979mAM 'saurASTrana! lokasAhityamAM pratibiMbita thata sAkaLAno' para pIeca.DI, bhAvanagaranI kolejamAM gujarAtIma .. adhyApaka. 'UbhAM karANa' (1976), 'vAtaMtra'(1974), 'sa raMga'(17), gujarAtanAM lokagIto'(18), dhAnyanI bALakizora '(19) nAdi emanA traikavA, gALa, rAsaDA Adi svarUpanA lekasAhityanA saMpAdananA graMtho che, 'saurASTranuM gAkArana'(16) ane siMhA darabAragaDhanI bhIta citrA'(1984) emanA lokakaLAviSayaka anya graMtho che. 4.!* paramAra gaNezabhAI pI., 'boTAdakara': padyakRtio 'Adyazakita aMbikA gItamALA'(1951), 'ghaMTAkaNa gItamALA'(1960) tathA calacitronAM gItonA DhALa para racela 'vira sthAni' (1960)nA kAM paramAra gokuLadAsa vasarAmabhAi, to paramAra' (16-11-1916 : vAta, vanacaritralekhakama pAradara -mAM. 1935mAM maeNTrika tAra ane TapAlavibhAgamAM posTamAstara 1970mAM nivRtta. 1977thI araviMda Azrama, poMDicerImAM hisAbI sevAkAryuM, emaNe TUMkIvArtAonA saMgraho 'saMgama'(anya sAthe, 1952) ane 'taDakI chAMyaDInAM phUlagulAba'(1966) tathA saMta-bhakatonAM caritrono saMgraha prabhunA ca'(9) jevAM pustako pyAM che. paramAra candrasiMha phatesiMha : nATayagItA ane gajhalono saMgraha 'kAvyakuMja'nA kartA, paramAra cImanalAla jIvanaprasaMgonA saMdargArAma mahetAjInAM jIvanapuSpA'(1959)nA kartA. For Personal & Private Use Only 2. www.jainlibrary.org/
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramAra chaganalAla vazarAma - paramAra trikamalAla gaNezajI lakhelAM 'khAMbhI aura pALiyA' (1976) ityAdi lokasahitya, bALarahitya tathA pracArasAhityanAM pustako maLyAM che. paramAra chaganalAla vazarAma (2-5-1913) : vArtAkAra. janma porabaMdaramAM. bI.e., bI.eDa. mAdhyamika zALAmAM AcArya. emAM vArtAsaMgraha saMgama' (anya sAthe, 1952), 'anAvaraNa (1960) ane 'mahimA to mAnavatAnA' (1975) ApyA che. paramAra jayaMta merubhAI, 'kalArami', '', 'pravAta', 'rAvA', 'zazazahANa', 'siddhArtha (24-11-1922) : vArtAkAra, anuvAdaka. janma surendranagaramAM. 1941 mAM maeNTrika. 1946 thI 1964 sudhI. 'Urmi navaracanA'nA saMpAdanakArya sAthe saMlagna. 1965 thI 1988 sudhI "akhaMDa AnaMda'nA saMpAdana vibhAgamAM. 1981 thI 1982 sudhI lokamilApa TrasTanI prakAzana pravRtti. 1982 thI gujarAtI sAhitya pariSadanA prakAzana adhikArI. emanA vArtAsaMgraha 'bIjalekhA' (1954) ane 'nadInAM nIra (1956) mAM jIvananA maMgalamaya aMzane pragaTa karatI vArtAo che. 'karaNAdevI' (1949), 'punarjanma' (1958), 'Aritaka' (1951), 'rAmanAM rakhopAM' (1952), 'senyA mAruti' (1957), 'saMdhyA' (1960), 'pAnakhara ane vasaMta' (1960), 'zyAma'- bhA. 1-2 (1962) vagere sAne gurujInAM marAThI pustakonA emaNe karelA anuvAdo che. A uparAMta cInanAM kAmadAro' (1965) ane 'rAMta tukArAma' (1966) anuvAdo paNa emaNe ApyA che. paramAra jayamalla prAgajIbhAI (6-'11-'1912) : navalakathAkAra, nATayalekhaka, bALasAhityakAra, janma vAMkAneramAM. dhoraNa che pachI dakSiNAmUrti, kAzI vidyApITha ane gUjarAta vidyApIThamAM abhyArA. satyAgraha daramiyAna karela saMkalpa anusAra parIkSA na ApI - pramANapatra na meLavyAM. 1933 thI 1942 daramiyAna satyAgraha aMga avAranavAra jelavAsa. 1939 thI 194ra sudhI jhaveracaMda meghANI sAthe 'phUlachAba' sAptAhikanA sahataMtrI. niraMjana varmA sAthe vividha racanAtmaka pravRtti. 1950thI 1956 sudhI 'phUlachAba" dainika, 1960 thI 1965 sudhI 'kalyANayAtrA' ane 1967thI adyaparyaMta 'Urmi navaracanA'nA taMtrI. 1975 thI 1973 sudhI saurASTra yunivarsiTInA anusnAtaka gujarAtI vibhAgamAM lokasAhityanuM adhyApana. emaNa niraMjana varmA sAthenA sahiyArA lekhana dvArA, AjhAdI ane rASTrosthAnanA viSayavastuvALI 'khaMDita kalevarI' (1942), 'aNakhUTa dhAra' (1945), 'kadama kadama baDhAye jA' (1946) jevI navalakathAo; "lokakathA graMthAvali'- 1, 2, 3 (1944, 1945, 1945) mAM prakAzita kAThiyAvADa, gauDabaMgALa, buMdelakhaMDa, paMjAba, rAjasthAna ityAdinI lokavArtAro tathA 'dolataparI', 'senApadamaNI', 'nAgakumArI', 'gaMDurAjA', 'pAka paMDita', 'nIlamaNi', 'kulavaMtI' jevI bALavArtAo ApI che. pakSIparicaya graMthAvali (1945)mAMnI,vividha varganAM pakSIonI rasaprada mAhitI ApatI emanI pustikAo "AMgaNAnA zaNagAra', 'uDatA bhaMgI', 'vagaDAmAM vasanArAM', 'kaMThe sohAmaNAM' ane 'premI paMkhIDAM noMdhapAtra che. kAThiyAvADanA ghaDavaiyA' (1945), 'jIvanazipIo (1941), 'AcArya praphunnacaMdra roya (1945), 'zAha navAjhanI saMgAthe' (1946), 'subhASanA senAnIo' (1946) ane 'jhaveracaMda meghANI' (1947) emanI jIvanacaritranI pustikAo che. 'sAMbelAM' (1942) ane "amathIDozInI avaLavANI' (1946) -mAM yaMgacitro che. 'gaganane gekha' (1944) ane 'AkAzapothI' (1950) emanI vijJAnaviSayaka pustikAo che. A uparAMta emaNe niraMjana varmA sAthe ja 'sarahada pAra subhASa' (1943) nAmano anuvAda Apyo che. sahalekhakanA avasAna pachI emaNe lakhelAM triaMkI nATaka 'bhUdAna' (1955), eka-aMkI nATaka 'ukaraDAnAM phUla' (1956), ApaNI lokasaMskRti' (1957), 'ApaNAM lokanRtyo' (1957), dharatInI amIrAta' (1971), 'lokasAhitya ane saMskRti' (1977), 'lokavArtAnI rahANa' : 1-2 (1982), 'jIve ghoDAM jIve ghoDAM' (1983) tema ja bALako mATenI 'zekhacallI graMthAvali (1955) ane nazAbaMdhI graMthAvali' (1959) uparAMta hiMdImAM paramAra jayaMtIlAla becaradAsa (29-9-1981) : kavi. janma amadAvAdamAM. bI.e., elaelabI., DI.ela.sI. sacivAlaya sAthe saMlagna 'taLaTI' (1981) emanA kALarAMgraha che. 4.rA. paramAra je. bI., 'paravAnA': paraMparAgata DhabanI dAbaddha tema gajhala ravarUpanI racanAone saMgraha 'zamAM' (1959)nA kartA. kI.. paramAra takhtasiMhajI vorAbhAI, 'taraMgI', 'ajaya paramAra', 'ra.ta." (11-11-1919) : saMpAdaka, vivecaka. janma vatana surendranagara jillAnA kakaDAmAM. 1919 mAM maeNTrika. 1943 mAM gujarAtI viSaya sAthe bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAMthI bI.e. ane 1945mAM ema.e. mukhyatve gujarAta rAjyanI sarakArI kolejamAM guja/rAtInA adhyApaka. 'akSarakanI yAtrA' (1980) nAmanA emanA abhinaMdanagraMthamAM emanA noMdhapAtra vivecanalekhenuM saMpAdana thayuM che. sAhityanA adhyApana nimitte vividha samaye sAhityasiddhAMtA, sAhityasvarUpa, gujarAtI sarjako vize emaNe karelA vicAra emAM saMgRhIta che. "cAMpazIbhAI : sarjaka ane citaka' (1983) emanI abhyAsapustikA che. 'bhAvimAM TakI rahevA mATe' (1981) emanA anuvAdagraMtha che. A uparAMta TUMkIvArtAonAM be saMpAdana paNa emaNe karyA che. ja.gA. paramAra trikamalAla gaNezajI: mukhyatva dAmpatyajIvananA praznone gujarAtI sAhityakoza -2 :325 For Personal & Private Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramAra dezaLajI kahAnajI -paramAra ratnasiMha dIpasiMha cheDatI sAmAjika vArtAne! saMgraha 'varAMtakuMja' (1938) || ka. paramAra dezaLajI kahAnajI (13-1-'1894, 1ra-1966) : kavi. gaNAda (tA. goMDala)nA vatanI. janma seraThanA saradAragaDhamAM. prAthamika abhyAsa lodhIkAmAM. 1912 mAM maeNTrika. 1916 mAM bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAMthI bI.e. kAyadAnA abhyAsa mATe muMbaI gayA paraMtu be vAra anuttIrNa thavAthI tyAM vIsamI sadImAM haMgAmI kArakuna. 1918 mAM abhyAsa adhUro che: DI. gAMDalanI kolejamAM zikSaka. 1922mAM vanina: vikAma, amadAvAdamAM zikSaka. e daramiyAna 'kumAra'mAM kArya. 1936 mAM gAMDalanA raMvanA khAtAmAM. bhAyAvadara nagarapAlikAnA pramukha. 1953mAM. nivRtta!. gAMDalamAM avasAna. 'gaurInAM gItA' (1929) nAnAlAlanI asara nIce lakhAyelAM, ka95nA-Umine uchALa ane layanI kamanIyatA dharAvatAM gIta saMgraha che. galagATA' (1930) ane 'Tahaka, mAM bALakonA viramayane enAkhe evAM haLavAM, arthabhArathI mukata ane sugeyu kAvyA che. 'uttarAyana' (1954) emanAM pratinidhi kAvyono saMcaya. che. gIta, neTa, dIrghakAvya, mukataka vagere svarUpomAM emanI ' bhAvanAzIlatA, rASTrabhAvanA ane aMgata saMvedanA vyakata thayAM che. vAgADaMbara emanAM kAvyonI maryAdA che. sva. jayaMtIlAla zAhanAM pannA DAyarI, nibaMdho ane kAvyonuM 'bhasmakaMkAga'mAM saMpAdana karIne emaNa mitra RNa adA karyuM che. 'kumAra' vagere sAmayikomAM prakAzita tema 18 chUTaka lakhAyeluM emanuM gadyalekhana adyApi agra thaI che. paramAra pRthvIsiMha harisiMha : saiyada dilAvarahusenane mRtyu nimi ja lakhAyelI karuNaprazasti "sejha dilAvara (1934) : katAM. ni.vA. paramAra baLadeva : kAvyasaMgraha 'na' (1974)nA kartA. ni.vA. paramAra makanajI mAnasiMga, prANalAla zAha', 'maratA', 'ranIkAna mahatA (22 1913): kavi, vArtAkAra. janma vaDhavANamAM. vatana koDha (dhrAMgadhrA). gujarAtI sAta dhoraNa sudhIno abhyAsa. emano aThThAvana kAvyone saMgraha "alakanaMdA' (1968) layAnvita padAvaliothI noMdhapAtra banyo che. zramajIvIonAM vItakA varNavatI 'pIDitAnI kathA' (1932) tema ja samAjanI bhItaramAM' (1932), 'setAnI lAlasA' (1934) ane 'vagaDAnAM kula' (1942) emanA vArtAsaMgraha che. jIvanacaritra jAmata ane 'bIlIpatra' (1944) emanAM anya puratA che. 1.vA. paramAra maganabhAI bAvalabhAI : maulika tyA rapa dina menAne saMgraha 'bhakitasudhA' (1955) ana "bhakitadarzana'- bhA. 1 thI 4 (1957-58)nA kartA. ni.vA. paramAra mahebatasiMhajI ema. : padyakRti 'pANI. pAkora yA nA vAcharaDIne vilApa' (1921)nA katAM. ni.vA. paramAra mohana aMbAlAla(15-3-1948) : vArtAkAra, navalakathA - kAra. janma vatana mahesANA jillAnA bhAriyAmAM. 1916 mAM esa.esa.sI., 1982 mAM bI.e., 1984 mAM ema.e. 1/rAta merITAIma borDanI kacerI, amadAvAdamAM DiTara. 'kolAhala' (1980) emane vArtAsaMgraha che. 'bhakhaDa' (1982) emanI laghunavala che. ghaTanAtattvane a5 Azraya ane kAvyamaya gadyane lIdhe emanI racanAo Adhunika gujarAtI kathAsAhityamAM AvelAM navAM valANAne prabhAva darzAve che. saMvitti' (1984) ane 'aNasAra'(1989) emanA vivecanagraMtho che. A uparAMta emaNa gujarAtI dalitavArtA' (1987)nuM saMpAdana paNa karyuM che. paramAra puruSottamabhAI lAlacaMda, 'dayAla' (11-10-1937) : kavi. janma siddhapura tAlukAnA kahADAmAM. bI.e., elaela.bI. sivila hospiTala, amadAvAda sAthe saMlagna. 'vipavala' (1983) ane eka jhATake virama' (1983) emanAM kAvyapustako che. A uparAMta saMtasuvAsa' (1981) pustaka paNa emaNe ApyuM che. - caM.To. ' paramAra pubpaka nAthAlAla (31-3-1945) : kavi, vArtAkAra, navalakathAkAra, saMpAdaka. janma kapaDavaMjamAM. ema.e., bI.eNDa. sudhIno abhyAsa. peTalAdanI senTa merIsa hAIskUlamAM zikSaka. emanI pAsethI kAvyasaMgraha "prayatna' (1974) ane navalikArAMgraha 'eka jIvatA smazAna vacce (1981) maLyA che. mANasa jevA mANasa' (1977), 'sUraja saLagatA nathI' (1977), 'pIgaLelA vyAsanuM ghara' (1978), 'vAsaMtI gulamahora' (1979) ane 'DAkU abhesiMha' (1980) emanI navalakathAo che. anukUlana' (anya sAthe, 1975) ane DaoN. AMbeDakarano vicAra vAra' (anya sAthe, 1971) emanAM saMpAdana che. ni.vA. paramAra yusupha AzAbhAI : prabhu irA prarana- kavanacaritra (1943)nA kartA. ni.vA. paramAra ratnasiha dIpasiha : navalakathAkAra, vArtAkAra, anuvAdaka. janma DabhalI (ji. surata)mAM. aMgrejI cha dhAraNa rAdhInA abhyAsa. hiMdI, marAThI bhASAnA jANakAra, baMgabhaMganI caLavaLa daramiyAna lekhe ane bhAraNAne aMge kArAvAsa. emaNe caritralakSI pustako 'dayAnaMda sarasvatI' (1916), 'svAmI vivekAnaMda', 'bhAgyA sukAo', 'bhAratanA mahAna puruSA' -bhA. 1-2 ane 'mallika devI' uparAMta kathAkRti 'IdirAne 326 : gujarAtI sAhityakAza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramAra rAmacandra 5zubhAI - parikramA satyaprema'(1963), navalakathAsaMgraha' (1913), 'uma athavA vidhavAvipada' (1923), 'kIvArtAo'- bhA. 1 tathA anuvAda "ToDakRta rAjasthAna' tema ja 'dhakananA nikAMdha' ApyAM che. ni.vA. paramAra rAmacandra pathubhAI, 'allA paravejha', 'janAbe AlI', 'candra paramAra (26-6-1920) : kavi, caritrakAra, unma mahesANA jillAnA sumI gAme. aMgrejI sAta dhoraNa sudhI abhyAsa. vayavasAya vaidya. amadAvAda gajhalapriya maMDaLanA pramukha. 'saMtaziromaNi hajaratazAha vajIhudIna gujarAtI lekhamALAno saMcaya ApavA uparAMta emaNa gajhala ane gIta lakhyAM che. rAdhanapuranA vaDhiyAra pradezanI lokabolImAM racAyelAM emanAM gIte dhyAnAkarSaka che. caMTo. paramAra vanubhAI : DokaTaronA mAnavanAhIne cAcArone AlakhatI satyaghaTanAtmaka kRti "rAMkanuM ratana(1953)nA kartA. ni.vA. paramAra vikramasiMha : navalakathA pramatI' (1975)nA kartA. ni.ve. paramAra vidAya jeThAlAla (31-1-1945): nATayalekhaka. janma upaleTAmAM. ema.e. myunisipala ArTsa enDa komarsa koleja, upaleTAmAM adhyApaka. 'senAnI mALA' (1982) ane 'vibhAkaravidyAlaMkAra' (1983) emanI nATayakRtio che. .ivA. paramAra zaMkarabhAI savAbhAI, 'pramayjarI', 'zaMkara paTara' (17-'1'-1946): kavi. janma uttara gujarAtanA brAhmaNa vADAmAM. maeNTrika ane phAIna ArTa DiplomA. oNIla eNnDa necarala gaeNsa kamizana, mahesANA sAthe saMlagna. 'buMgiyo vAge' (1982) emane kAvyasaMgraha che. - caM.To. paramAra zivAbhAI nAnajIbhAI, 'ziva' (3-3-1919) : nATayalekhaka. janma visanagaramAM. maeNTrika sudhIne abhyAsa. 'mAnavatAnI jAta' (1979), 'phakata eka khAlI' (1979), 'mAyAnI mahAnatA' (1980) vagere emanAM nATako che. e.To. paramAla : bALavArtAo "eka hatA rAjA'- bhA. 1-2 (1942) ane 'rAjAnI mInI' (1954)nA kartA. ni.vI. polAke patra(1970) : hIrA rAmanArAyaNa pAThakane bAra kAvyapatrA ke patrakAvyone saMraya. 1955 thI 1957mAM sUjhayA ane 1956 -thI 1970 daramiyAna racAyelA A patramAM saMbhASaNAtmaka svagatokita ne karI prazastine saMyojita sUra che; AthI mRtyu janya pativiraha enI mukhya anubhUti che. ahIM smRtio ane saMvedano gRhajIvananI AsapAsathI UThe che ane rAMbAyana' vyakitatvanI lAkSaNikatAone paNa pragaTAve che. patra AkAranI A umikRtiomAM strIhRdayanI carcA che; paraMtu rAjendrI bAnInuM anusaMdhAna cheTuM ja hota to A carcA vadhu maulika banI zakI hota evI saMbhAvanA prarata jaNAya che. caM.TA. paravAnA : (o, paramAra je. bI. parasana bhAIjIbhAI : padyakRti 'okhA manaharaNanA kamAM. ni.vA. parankara lakSamaNa vinAyaka : padyakRti 'zrIkRpAcaritranA katAM. ni.va:. paraMtapa : juo, dIkSita kRpaNavIra zailAdyanArAyaNa. parAga : navalikAsaMgraha 'chAMyaDI' (1959)nA katAM. .ivA. parAjita paTela : juo, paTela maNibhAI maganalAla. parAzara : rahasyakathA 'cAra koNa?' (1935)nAM kartA. ni.vA. parAzara esa. ena. : 'davI ke dAnavI nATakanA TUMkasAra ane gAyanA'nA kartA. ni.vA. parikramA (1915) : bAlamukunda devanA, 1938 thI 1955 sudhInA, gALAnI 103 kAvyakRtione saMgraha. bhAvarasyAM citrAMkana, marma sparzI UmiAlekhana ane prAsAdika ne prabhAvaka abhivyakitathI dIpta kAvyono A saMgraha gujarAtI kavitAmAM noMdhapAtra sthAna dharAve che. emAMnI kavitA mukataka, seneTa, khaMDakAvya, gIta, bhajana Adi vividha svarUpe vahe che. saMskRtavRtto jeTaluM ja kauzala geyaracanAo paratve paNa kavi dAkhave che. geyaracanAo ApaNAM lokagIto ane bhajanonA DhALamAM thayelI che ane emAM lokabAnI tema ja tenuM vAtAvaraNa anubhavAya che. viSayavaividhyanI dRSTie 'haDadolA', 'baMdo ane rANI', 'neDo', 'hinA', 'bhInA vAyarA" jevAM ullAsamaya praNayagIta che; "saMcAra', 'hADI', 'zamaNAMno sathavAro', 'ekalapaMthI' jevI adhyAtmabhAvanI racanAo che; to suragaMgAne dIvaDo', 'jhAkaLanI pichADI" jevAM AsvAdya bhajana che. 'nadIkAMThe sUryAsta', 'cAMdanI', 'narmadA taTe pUrNimA', 'sAbaramAM ghoDApUra joIne', 'paroDha' vagere prakRtidarzananA mugdha AnaMdanuM nirUpaNa karatAM kAvyo kavinI lAkSaNika varNanazakitanAM paricAyaka che. "mogaro', 'AkAzI asavAra', 'zrAvaNa nItaryo' vagere gIta paNa evI pratIti karAve che. saMgrahanuM chelluM kAvya kavizakitanuM nidarzaka che tema ApaNAM gItonI samRddhinI sAbitIrUpa che. 'jatAM ane jUnuM ghara khAlI karatAM anukrame patnI ane putranA avasAnathI anubhUta saMvedanane prabaLatAthI nirUpe che; te 'vIrAMjali', 'sajIvana gujarAtI sAhityakoza -2 :327 For Personal & Private Use Only
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ paritrANa - parIkha kezavalAla motIlAla zadA' ane 'harinA haMsalo' anukrame nhAnAlAla, meghANI ane gAMdhIjI vizenI zAkaprazaritao che. jahAMgIranA samayanA prasaMganirUpaNanuM 'bevaDA raMga' ane vidyArthI avasthAno citAra ApanuM vinodamaya vaDAdarA nagarI' nijI vizeSatAothI dhyAna khece che. parIkSA : lehI * joI zakanArI gujarAtI prajAne didaratAnanI rakSA kAje asahakAranI latamAM joDAI sAmI chAtIe gALI TIlI, mAryA vagara maravAnA maMtranI kArI ApatA mohanadAsa karamacaMda gAMdhIne nibaMdha. paritrANa (1967) : manubhAI paMcoLI, 'darzaka'nuM 'mahAbhAratanA udyogaparva, droNaparva ane AzramavAsikaparva para AdhArita triaMkI nATaka. nATakakAre mahAbhAratanuM yuddha karNa-arcana ke duryodhana-bhIma vaccenuM nahi, paraMtu kRSNa-zakuni vaccenuM che evuM darzana upasAvyuM che. rastA hAya ane chatAM rastA levAya nahi evA saMkala saMsAramAM baLanuM satya nahi paNa satyanuM baLa e ja dharma che evA dhvani ahIM kendravatI che. bhIma-zikhaMDIne prasaMga ke zani-kRSNano kura kSetrane prasaMga nATakanI atyaMta bhAvAtmaka ane mArmika kSaNo che. - caM.To. paribhramaNa - bhA. 1, 2, 3 (1944, 1947, 1947) : jhaveracaMda meghANInA sAhitya ane sAhityetara viSayanA lekhAnA saMgraha. patrakAratvanI nIpajarUpa A lekha lakhavA pAchaLa lekhakanA be mukhya hetuo hatA: sAhityakArane prajAnA jIvana-ubara sudhI laI javA ane sAhityane prajA samakSa laI javuM; te kAraNa lekhAmAM vipula viSayavaividhya che ane zailI vivecanAtmakane badale rasaLatI che. sAhitya' zabdane meghANIe khUba vyApaka arthamAM lIdhuM che, eTale ahIM sAhitya ane sAhityanI AsapAsanI paristhiti vizanA jAtabhAtanA lekhe che. keTalIka anUdita vArtAo, keTalAka ciMtakonA sAhityaviSayaka vicAro, sAhityakAranA jIvana vizenI keTalIka vAto tathA sAhityaprakAzana ane pracAranI vAta uparAMta sAhitya ane jIvana sAtheno saMbaMdha, sAhityamAM AkRti ane aMtaradva ityAdi vividha viSayo paranA lekhe ahIM che. parIkha aniruddha jazabhAI, 'samrATa' (3-1-1916) : kavi, caritralekhaka. janma bhAvanagaramAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa. navaprabhAta presa, amadAvAdamAM pra pharIDara. emanI pAsethI kAvyasaMgraha 'raNabharI' (1962) tathA caritralakSI pustakA bhakatarAja hanumAna' (1944) ane 'mA AnaMdamayI' (1950) maLyAM che. ni.vA. parIkha indulAla ema. 'rAmadAsa' : dharmabAdhaka padyakRtio 'kalagItA' (1953) ane 'rAmakathA' (1957)nA kartA. - (na.vA. parIkha kAntilAla amathAlAla: ciMtanAtmaka lakhAnI rAMgraharUpa pustaka "IzvaranuM astitva' (1952)nA katAM. ni.vA. parIkha kAntilAla harilAla, 'trizULa', nirAmaya', 'ziva' (7-5-1913): nibaMdhalekhaka. janma dAjamAM. bI.e., elaela.bI. 'lokabhAratI'nA taMtrI. satyam zivam savA TrasTanA TrasTI. 'mATInA cUlA' (1941), 'mAro bhAratadeza' (1945), navI upa UghaDI rahI che' (1961), 'pagale pagala' (1984), 'jIvanapathane ajavALI daIe' (1985) jevAM pustako uparAMta amANa 'ha ha ha'(1941) ane 'ama kusumaDAM' (1985) javAM bALasAhityanAM pustako ApyAM che. ni.vA. parIkha kumuda subodha 4-7-1932): kavi. janma gAdharAmAM. 1949 mAM esa.esa.sI. 1953 mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1963mAM e ja viSayamAM ema.e. 1982mAM ma. sa. yunivarsiTImAMthI 'madhyakAlIna sAhityamAM dazamaskaMdha : tulanAtmaka adhyayana' para pIeca.DI. 1964 thI Aja sudhI zeTha pI. TI. ArTsa eNnDa sAyansa koleja, gAdharAmAM adhyApana. arava sUra' (1987) amane kAvyasaMgraha che. ca.TA. pariyANI abdulasattAra IsA (5-3-1935) : nibaMdhakAra. janma pAlItANAmAM. 1957mAM siMdha muslima koleja, karAMcIthI itihAsa ane arthazAstra viSayo sAthe bI.e. reDiyo pAkistAnamAM pahelAM progrAma AsisTaMTa pachI proDayusara, atyAre gujarAtI sarvisanA IncArja. gujarAtI DrAmeTika sosAyaTI, karAMcInA maMtrI. 'sabarasa' (1979) emane haLavA lekhono saMgraha che. e.To. parivrAjaka : juo, paTela IzvarabhAI motIbhAI. parizIlana (1949): viSNuprasAda 2. trivedIne, viSNuprasAda 2. trivedI sanmAna samiti dvArA saMpAdita vivecanasaMgraha. sAhityika siddhAMta tema ja pratyakSavivecananA A lekhamAM sAhityarucinI pariSkRtatA spaSTa che. "sAdhAraNIkaraNa" ane "AcArya AnaMdazaMkaranuM dharmaciMtanajevA lekhe mUlyavAna che. "vivecananI pratiSThAmAM bhASA ane chaMda vizenA lekhakanA abhiprAyo tema ja vivecana vizenuM maMtavya vivAdorojaka che. e.TI. parIkha kRSNakAnta mahanalAla: 'agarabattI ane bIjAM kAvyA (1967)nA kartA. ni.vA. parIkha ke. bI. : 'aphasAsamAM AnaMda athavA bodhadAyaka gAyane ane brahmacarya' (1923)nA kartA. ni.vA. parIkha kezavalAla motIlAla 21-1-1853, 26-12-1907) : kavi, nATayakAra, nibaMdhakAra, anuvAdaka. janma kaThalAla (kapaDavaMnata) 328: gujarAtI sAhityakAza - 2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ parIkha gItA sUryakAta / kApaDiyA gItA paramAnaMdadAsa - parIkha dhIrubhAI IzvaralAla -mAM. prAthamika zikSA kadalAlamAM ne mAdhyamika zikSA 2 madAvAdamAM. parIkha caMpAvatI lallubhAI : va. parIkhe la99bhAI premAnaMda 1878 mAM Tika. e ja varSe vakIla' nI parIkSA mAM uttIrNa. dAsanuM saMkSipta jIvanacaritra ane dvAdazInuprekSa:'(1924) nAM kartA. kheDA jillAmAM vakIla tarIke sanada. prabha' marikanA taMtrI. ni.vI. 1855 thI 1947 sudhI amadAvAda myunisipAliTInA upa parIkha cImanalAla: caritralakSI kRta 'saMgItasamrATa mAMsAhaba pramukha. phayAjhakhAM' (1963)nA kartA. emanI pAsethI 'kahyaDI rAMgraha(1870), rAgane vAvatI ni.vA. padyakRti 'TUMTiyuM' (1872), 'kajoDA du:khadarzaka nATaka' (1872), lekhasaMgraha buddhi ane rUDhinI katha' (1882) tema ja nibaMdha parIkha jekizanadAsa bhAIlAla: sAmAjika navalakathA "kusumakaLa!' 'sthAnika svarAja' (1882) ane 'bhAjana vyavahAra tyAM beTI ' (1915)nA kartA. vyavahAra' (1893) uparAMta maraNA : prakAzana 'i glAMDamAM gayelA eka taruNanA patrA' (1946) tathA anuvAda 'hidanI udyoga parIkha dAdara premAnaMda : padyakRti "priyAvirahanA kartA. rithati' (1983) jevAM pustake maLyAM che. mR.mA. parIkha dilIpa caMdulAla (18-2-1944) : kavi. janma muMbaImAM. parIkha gItA sUryakAnta kApaDiyA gIta paramAnaMdadAsa 1965mAM inihArA rAjakAraNa viSayo sAthe bI.e. prAraMbhamAM (10-8-1929) : kavi. janma bhAvanagaramAM. prAthamika mAdhyamika rAyampha greDakamAM bhAgIdAra. pachIthI eza-TIla phArmA prAiveTa zikSaNa muMbaInI phalezipa skUlamAM. 1945mAM maeNTrika. 1949mAM limiTeDamAM DAyarekaTara. vilsana kolejamAMthI enTAyara phileTarse phI viSaya sAthe bI.e. 'kAga(1967) ane 'javalaMta' (1985) javA gajhalasaMgraha ane 1952 mAM e ja viSaya sAthe ema.e. 1988 mAM tema ja "Uja' (1983) jegajhalamukatakasaMgraha emanA nAma pIeca.DI. thoDo vakhata kolejamAM adhyApana. che. pallava' (1984) emanuM gajhalakAvyonuM saMpAdana che. emanA kAvyasaMgraha 'pUva' (1966)nI meTA bheganI racanAo caM.To. maviSayaka che; pachI te prema dAmpatya prema heya, apatyaprema hoya parIkha dvArakAdAsa puruSottamadAsa : "zrI harirAmajI mahAprabhujI ke prabhuprima hAya. emanA kavi tarIkeno vizeSa 11 prakAranI jIvanacaritra' (1947) tathA vaiSNava saMpradAyanAM caritrAnI. racanAomAM pragaTe che. vAsa95 bhavanAM kAvyamAM mahadayane aitihasikatAnI carcA karatA graMtho vArtAsahitya-mImAMsA' tathA dAmpatyanAM kAvyomAM strIhRdayane pahiMda thAya che. 'bhInAza' ' (1947) ane 'caurAsI vepagavana kI vArtAnA kartA. (1979)mAM mukhyatve prakRtiprema, gRhajIvana, mAtA pitAnAM mune, vizanAM tathA prArthanA bhakitanAM kAvyuM che. emane kavanavizeSa parIkha dvArakAdAsa motIlAla: bedhaka prasaMgakathAone saMgraha gItAmAM ane prakRtinI tathA nArIbhAvAnI emanI saMvedanazIla 'bAlavidhu' (1890) tathA navalakathA chatrapati saMbhAjI mahArAja ane ciMtanazIla kavitAmAM che. 'sittara gujarAtI kavayitrI' (1996)nA kartA. (1985) emanuM paricayAtmaka pustaka che. 'citanayatra' (anya sAthe, 1974)mAM paramAnaMdadAsa kApaDiya'nA lekhenuM saMpAdana che. parIkha dhIrubhAI IzvaralAla (31-8-1933) : kavi, vArtAkAra, navA palaTo' (1963) mAM vimalA ThakAranAM kAvyo.. padyAnuvAda che. vivecaka. janma vIramagAmamAM. tyAM ja maeNTrika sudhInuM zikSaNa. pra.bra. 1911 mAM maeNTrika. 1955mAM bI.e. 1958 mAM ema.e. parIkha gevidalAla choTAlAla: 'nAthajIbhAI girajAzaMkaranuM jIvana- 1967mAM pIeca.DI. 1955 thI sI.yu.zAha kelejamAM adhyApaka. caritra' (1955)nA kartA. 1967thI 1969 sudhI esa. ena. DI. TI. vimensa yunivarsiTI ni.vA. sAthe saMlagna. vaDhavANanI mahilA ArTsa kolejamAM AcArya. parIkha camana : navalakathA 'nagarapati' (1963)nA kartA. pachIthI gujarAta yunivarsiTInA bhASAsAhitya bhavanamAM gujarAtI ni.vA. vibhAganA adhyakSa. gujarAtI kavitAnA dramAsika "kaviloka'nA taMtrI. 1971 mAM kumAracaMdraka. parIkha caMdulAla: bALapayogI pustaka "AlbarTa vAIDjhara' emanI prathama kRti 1951 mAM pragaTa thayelI vArtA 'paheluM (1968)nA kartA. dana' che. vArtAsaMgraha kaMTakanI khuzabo' (1964) mAM bAvIsa ni.vA. vArtAo che. kAvyasaMgraha 'ughADa' (1979)nI kavitAmAM paMkhI, parIkha caMdulAla giradharalAla: dviaMkI nATikA 'janmasaMskArane ke vRkSanAM bhAvapratIko che. emanI kavitvazakita paraMparita TUMkasAra ane gItA' (1951) nA kartA. mAtrAmeLa chaMdanI racanAomAM vizeSa nIkharI rahe che. saMgrahanI ni.vo. lagabhaga badhI racanAomAM kalpana dvArA nahIM paNa kathana dvArA gujarAtI sAhityakoza - 2 :329 For Personal & Private Use Only
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ parIkha dhIrubhAI prANajIvanadAsa -parIkha narahari dvArakAdAsa parIkha naTavaralAla cunIlAla : navalakathA 'saguNa savitA athavA du:khI daMpati'nA kartA. parIkha naTubhAI jeThAlAla (14-1-1931) : nibaMdhalekhaka. janma kheDA jillAnA bAMdhaNImAM. ema.e., e.ema. amadAvAdanA. sI. ena. mahAvidyAlayamAM prAdhyApaka. 'kalAsaMsakAra' (1975), 'kalAvRtta' (1977), 'kala sarjana' (1977) emanAM pustako che. parIkha narasiMhalAla amRtalAla : navala katha: 'zUravIra vIrahi ya'ne rAjadvArI khaTapaTa'- bhe'. 1 (1966)nA kartA. arthanI gati eka stare thatI anubhavAya che. saMgrahamAM thoDAMka gadyakAvyo paNa che, jemAM Adhunika manuSya sAco cahero khAI | nAkhyo che e vAta karatI racanA "mANasane UgatI nathI DALIo" ullekhanIya che. "aMga pacIsI' (1982)mAM chappAzailInAM pacIsa kaTAkSakAvyuM che. chappanI madhyakAlIna paraMparAne svIkAra karIne kavie 'AcArya aMga', 'adhyApaka aMga, 'vidyArthI aMga' vagere para narmamarmapUrNa chappa racyA che. 'agiyA' (1982) emane hAIkusaMgraha che. gujarAtI graMthakAra zreNI aMtargata emaNe 'rAjendra zAha (1977) pustaka lakhyuM che. 'rAsayugamAM prakRtinirUpaNa' (1978) emane zedhaprabaMdha che. " tratya tatratya' (1978) mAM gujarAtI kavionI sAthe sI. ke. lUI ane oNDena jevA aMgrejI kavio, pAle joradA jevA cIlI kavi, metAle jevA ITAliyana kavi tathA yevatuzenko jevA raziyana kavi vizenA piricayalekhe che. narasiMha mahetA' (1981)mAM narasiMhanA jIvanakavananuM vistRta avalokana che. "kSarAkSara' (1982)mAM emaNe dayArAma, dalapata rAma, narmadathI mAMDI priyakAMta maNiyAra, jagadIza joSI, maNilAla desAI sudhInA divaMgata gujarAtI kavionAM jIvanakavanane mitAkSarI paricaya karAvyo che. samakAlIna kavio' (1983)mAM lAbhazaMkara ThAkara, sitAMzu yazazcandra, rAjendra zukala, rAvajI paTela, Adila mansArI vagere Adhunika kavionI kavitAne mUlavI che. 'tulanAtmaka sAhitya' (1984)mAM sAhitya-abhyAsanI tulanA, bhUmikAne itihAsa ane paricaya che. 'ubhayAnvaya' (1986)mAM vivecanalekhe che. kALamAM koya nAma' (1977)mAM kAvAbAtA, IzvaracaMdra vidyAsAgara, cArlsa Dikansa, dalapatarAma, pU. meTA jevA mahAnubhAvenAM preraka caritro AlekhAyAM che. 'niSkuLAnaMda padAvalI' (1981), 'sAta mahAkAvyo' (1983), 'paMca mahAkAvyo' (1984) ane 'TI. esa. eNliyaTa' (1989) emanA saMpAdanagraMtho che. pra. . parIkha dhIrUbhAI prANajIvanadAsa (7-10-1913) : kavi. janma kapaDavaMjamAM. 1931mAM maeNTrika. 1935mAM gujarAta kolejamAMthI gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1937mAM e ja viSayamAM ema.e. 1940thI rUIyA kaoNleja, muMbaImAM adhyApaka. 1973mAM tyAMthI nivRtta. 1974-75 mAM sUrajabA mahilA ArTsa koleja, naDiyAdamAM AcArya. 'paMcAmRta' (1983) kAvyasaMgraha uparAMta emaNe 'lagna : dilanAM ke dehanAM' (1933) tathA 'sevAmUrti haribhAI' (1949) jevAM pustako ApyAM che. 'gItAdahana' ane 'mahAkAlapuruSa varNana emanAM saMpAdano che. (228. parIkha nagInadAsa pUMjAbhAI: 'amadAvAdanuM varNana' (1888)nA katAM. parIkha narahari dvArakAdAsa, 'eka pitA' (7-1891, 15-7-1953) : caritrakAra, saMpAdaka, anuvAdaka. 14nma mara:vAdamAM. vatana kheDA jillAnuM kadalAla. abhyAsa amadAvAdamAM. 1906 mAM maeNTrika. 1911 mAM itihAsa-arthazAstra viSayo sAthe bI.e. 1913 mAM elaela.bI. 1914mAM mitra mahAdevabhAI desAI sAthe vakIlAtane prAraMbha. 1917mAM satyAgraha 18manI, rASTrIya zALA sAthe saMlagna. 1920thI gUjarata vidyApIThamAM. 1935mAM harijana AzramanA vyavasthApaka. 1937mAM bejhika eNjyukezana borDanA pramukha. 1940mAM grAmasevaka vidyAlayanI AcArya. 1947mAM pakSAghAtano pahele hamale. pakSAghAta ane hadayarogathI bAraDolImAM avasAna. emaNe gAMdhIcIMdhyAM mAnavatAvAda ane jIvana paratvanI sAdhaka dRSTino nitAno paricaya karAvyo che. emanA graMthamAM sahityanuM saMdohana ane saMpAdana karavAnI zakitane tema ja radI, sarala ane pAradarzaka gadyazailIne AviSkAra joI zakAya che. emanA maulika graMthomAM "mahAdevabhAInuM pUrvacarita' (1958), saradAra vallabhabhAI' -bhA. 1, 2 (1952, 1952) ane kizeralAla mazarUvAlA paranuM zreyArthInI sAdhanA' (1953) jevAM caritra:lekhane mukhya che. mAnava arthazAstra' (1945) emane ta6 viSayaka atyaMta yazasvI graMtha che. A uparAMta zikSaNa, rASTrakAraNa ane gAMdhIvicAranA samanvayanI nIpajarUpa 'sAmyavAda ane sarvodaya' (1934), 'vardhA keLavaNIne prayoga' (1939), 'yaMtranI maryAda:" (1940) vagere emanAM svataMtra pustako che. nAmadAra gekhalenAM bhASaNe' (1918), 'gAviMdagamana' (1923), 'karaMDiyo' (1928), 'navalagraMthAvali' (1937), mahAdevabhAInI DAyarI'- bhA. 1-7 (1948-58), "saradAra vallabhabhAInAM bhASaNo(1949), dI.ba. aMbAlAla sakaralAlanAM bhASaNo' (1949), 'gAMdhIjInuM gItazikSaNa' (1916) vagere emanAM saMpAdano che. 'citrAMgadA(1916), "vidAya abhizApa' (1920), prAcIna sAhitya' (1922) jevI ravIndranAtha TAgoranI kRtionA emaNe mahAdevabhAI desAI sAthe anuvAda karyA che; te, 'jAte majUrI 330: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ karanArAone' (1924) ane 'tyAre karIzuM zuM?"(1925-26, emanA tAtAyanAM pustakonA anuvAdo che. parIkha puruSAttama bhANajI : gItAnI viSama vargIkRta sUci 'zrI gItAnA zlokanI saMlanA'(1945)A kartA. 2.2.6. parIkha prabodha vAsudeva 1-6-1945): kavi, vArtAkAra. janma kheDA jiAnA naDiyAdamAM. 1967mAM tattvajJAna gujarAtI viSayo sAthe bI.e. 1969mAM tattvajJAna viSayamAM ema.e. 197 mAM sTIkara oklAhomA sTeTa yunivarsiTI, amerikAthI tattvajJAna viSayamAM pharI ema.e. 1974thI Aja dina sudhI prAdhyApaka. citrakalAmAM paNa ruci, muMbaI, okalAhAmA ne sAnafAnsiskomAM vyakitagata citrapradarzano. phaoNrbasa gujarAtI sabhAnA maMtrI. 'kAraNa vinAnA loko'(1977) vArtAsaMgrahanI bhASA ane bhAvakalpanAnAM sAhacaryA para AdhArita, ghaTanA vagara ghATa utAratI emanI bAvIsa vArtAomAM prayogAtireka ane zabdonA mAdhyamathI aMgata vizvanuM sarjana jevAya che. emanAM agravarSa karyo paNa AdhunikatA ane prayogano saMdarbhe bAda karIne vicI na zakAya evuM sattva dharAve che. ca parIkha prabhAbahena : jIvanacaritra 'muni citrabhAnu jIvanasaurabha' (19)nAM karyAM. 26. parIkha pravINacandramaumanalAla (26-3-1937): saMzaya-abhyAsI. janma kheDAmAM. bhAratIya saMskRti viSaya sane 195mAM bI.e., 1961mAM ema.e. ane 1969mAM pIeca.DI. bhA. ja. bhavanamAM anusnAtaka-adhyApaka. lipividyA-niSNAta. narmada suvarNacaMdraka prApta. emaNe 'gujarAta itihAsa saMdarbhasUci' - graMtha 1-2 (1962), 'abhilekhA' (1962), 'guzanamAM brAhmIkI nAgarI sudhIno lipivikAsa'(1974), 'bhAratano sAMskRtika itihAsa'(1974) tathA 'taMtra parNa' (1984) uparAMta aMgrejI graMtha kabara eNnDa na koIsa'(1976) jevAM pustako ApyAM che. 2.2.6. parIkha priyakAnta kAntilAla (1-1-1977) : navalakathAkAra, vArtAkAra. janma bharUca jillAnA rAjapIpaLAmAM. 1953mAM esa.esa.sI. 1957mAM gujarAtI mAnasazAstra viSayo sAthe bI.e. 1960mAM gujarAtI saMskRta viSayomAM ema.e. 1980 -mAM ema.phila. 1957thI 1961 sudhI muMbaInI jI. TI. hAIskUlathI AraMbhI hAlola, DabhAI vagere sthaLoe zikSaka, 1961-6 daramiyAna saMkheDA, godharA, pIpaLA, sAbaramatI, bhAdaraNanI kolejamAM adhyApana. 1969 thI navagujarAta koleja, amadAvAdamAM adhyApaka. 1983mAM amerikA-pravAsa, parIkha puruSottama bhANajI - parIkha maganalAla hariyALa emanuM kathAsAhitya kArDigane dhyAnamAM rAkhIne lepriya zailImAM lakhAyeluM che. samAjAbhimukhatA tenA kendramAM che. "huMTAtA rastA'(1963), 'eka alpavirAma, eka pUrNavirAma' (1967), 'bhUtakALa'(1969), 'himazilA'(1973), 'aganikoDI' (1976) ane 'navA kama'(1983) emanA vArtAsaMgraho che. 'navI dharatI' (1966), 'upara gagana vizALa' (1971), 'bhadraloka' (1978), 'aganajhALanuM phUla'(1979), 'dUra maMjhila, dUra kinArA'(1980), 'kozA'(1981), 'nIla gagananAM khAsAM paMkhI'(1983), 'sAnerI sAgaranI rUperI mAchalI'(1983), 'vahetA samayanI vAta'(1986) vagere pacIseka navalakathAo emaNe ApI che. * emaNe evA viralA ko'ka74) ane bALavAyAo (1981) jenuM bALasAhitya paNa saryuM che. 'noMgaNIzamI sadInuM saMpAdita graMthastha gujarAtI lokakathA sAhitya'(1985) emanuM saMzAdhana che. 6.la. parIkha bAlacandra: nhAnAlAlanI sargazakitanI mulavaNI karatA vivecanagraMtho 'rasagaMdhA' ane 'rasadraSTA kavivara'(1958)nA kartA. 2.2.6. parIkha bipinacaMdra kRpAla (4-4-1927): vArtAlekhaka. janma pATaNamAM, ema.bI.bI.esa. DokaTaranA vyavasAya. 'nIla sarovara nAraMgI mAchalI'(1967) emanA vArtAsaMgraha che. caM.rA. parIkha bhImajI harajIvana, 'suzIla'(18-1-1889, 1961) : navalakAkAra, jIvanacaritralekhaka. janma lIMbaDImAM, aMgrejI cAra dhAraNa pachI kAzInI khaMDita yazovijayajI pAThazALAmAM saMskRtaprAkRtano abhyAsa. kaccha-kesarI', 'saurASTra', 'yugadharma', 'AnaMda', 'kulachAba' jevI kAmAviko-mAsikomAM patrakAra ane sahataMtrI. emaNe navalakathAo 'moTIbahena athavA mAyALu mAdhavI" ane 'vilanA' tathA vanacitrA mahAvIra jIvana vistAra', 'mahAvIra bhakata mahiMdra', 'islAmanA liyA' uparAMta 'vivekavilAsa', 'meghamAlA', 'kalpasUtra', 'svAmI vivekAnaMda'- bhA.2, 'samrATa akabara', 'jagatazeTha', 'bhadrabAhusaMhitA ane dharmatattva' jevA anuvAda paNa ApyA che. ... parIkha maganalAla chaganalAla (4-8-1925) : nATayalekhaka. janma dhaMdhukAmAM. 1951mAM gujarAtI-aMgrejI viSayo sAthe bI.e. pachI elaela.bI. pahelAM ligala eNDavAIjhara, have bIlDiMga konTrAkTara Ane orgenAIjhara. 'bhadranI kozA'(1956) emano ekAMkIsaMgraha che. 'jIvana kartavya che'(1962) emanuM triaMkI nATaka che. kau.bra. parIkha maganalAla harilAla: 'vIrasena indumatI nATaka tathA gujarAtI sAhityakoza - 2:331 For Personal & Private Use Only
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ parIkha NivAla dvArakAdAsa parIkha rasikalAla cheoTAlAva 'komeDI oNva erarsa'nA anuvAda 'AzcaryakAraka bhUlavaNI'nA kartA. 2.ra.da. parIkha maNilAla drArakAdAsa : vevasthA guma thayelI motInI mALA ne hIrAno hAra'(1914)mAM kartA. 2.ra.da. parIkha maNilAla sI. : agiyAra adhyAyamAM vibhAjita bodhakathA 'prabhuprema'nA kartA. 2.ra.da. parIkha madana : DaoN. jIvarAja mahetAnAM vidyArthI, tabIba, rAjanItijJa tema ja lokasevakanAM rUpAne AlekhatuM jIvanacaritra 'vIra vidyArthI' (1961)nA kartA. 2.2.6. parIkha mukunda bhAIlAla (26-1-1934) : navalakathAkAra, ekAMkIkAra. janma bAlAsinoramAM. tyAM ja prAthamika-mAdhyamika zikSaNa, 1957mAM rAjakoTanI dharmendrasiMhajI kaoNlemAMthI arthazAsa viSaya sAthe bI.e. 1980mAM amadAvAdathI elaela.bI. 1954 thI 1980 sudhI proviDanTa phaMDa kamizanaranI kacerImAM, 1981thI vakIlAta. cetanApravAha paddhatie lakhAyelI emanI vadhu navalakpA "maDIbhiniSkramaNa'(1969)mAM nAyaka amitanI mana:sthitine viSama banAvI mUkatI tIvra vAsanApUttinuM, patnI ramA ke preyasI gharomAM prema ke kAmanAnA rahI jatA tenA asaMtoSanuM, mAtA caMdana pratyenA anurAgabhAvamAMthI janmatA aparAdhabhAvanuM ane chevaTe sarvasva choDIne mAtAnI sevAmAM pariNata thatA tenA saMkalpanuM sUjhabharyuM nirUpaNa che. patnI ramAnA avasAna pachI preyasI saroja lagnano prastAva muke che paNa ene na svIkAro nAyaka vaLagaNarUpa thaI gayelI sImAtranI kAmanAne phagAvI daI mAtA tarapha vaLI jAya che e tenuM mahAbhiniSkramaNa evuM ahIM sUcana che. dIvAsvapna, smRtisaMdhAna AdimAM prayojAtAM sahaja pratIko, viziSTatA jALavatuM gadya ane saMracanA kRtine noMdhapAtra Therave che. 'mokA'(1974) emano Adhunika prayogazIla ekAMkIonA saMgraha che. ma.pa. parIkha mohana narahari (24-8-1922) : pravAsakathAlekhaka. janma amadAvAdamAM, dhisaranA cALAkIya zikSaNanA vikalpe gAMdhI AzramanA gAMdhI-anuyAyIo pAsethI svAdhyAya dvArA keLavaNI, sucArI, mudraNa tathA hAthakAgaLa jevA udyogomAM pAraMgata ci chApazALA, bAraDolInA niyAmaka. emaNe jApAna-pravAsakathA 'hokAIDothI za'(1963) tavA 'AvatIkAlanuM zikSaNa' (anya sAthe, 1985) ane 'mArI vAta' (1985)nAmanI zikSaNanI pustikAo uparAMta 'khetInAM ojAro' (1973), 'kheta-navA vI'(1974), 'sUrya' (anya sAthe, 1979) ane 'grAmavikAsanI TekanolojI'(1985) jevAM hunnaraudyoga saMbaMdhI pustako ApyAM che. 332: gujarAtI sAhityakoza - 2 2.2.2. parIkha yazapAla : 'naranArI' mAsikanA aMkarUpe prakAzita, vAsanAbhUkhI strIonAM valaNo no vikArone varNavatI prasaMgakathAonA saMgraha 'bhUkhI bhAmA'(1954) tema ja itihAsagraMtha 'maha gUjarAtano jaMga' ane saMpAdana 'calo dilhI'nA kartA. ... parIkha raNachoDalAla kezavalAla: patrako sahmI suMdara (1905)nA kartA. parIkha raDavAla, dhamacaMda : navalakthA amadAvAdamAM Ana tathA 'cuMbanathI khUna'nA kartA. parIkha ramezacaMdra aMbAlAla : sAmAjika navalakathAo 'saMskArabIja'(1953), 'bindu' ane 'carakRtinI pramukhanA karmA, ... parIkha ramezabhAI viThThaladAsa (253 prakaTa) vari lekhaka. janma pATaNamAM. 1957mAM bI.e. 1978mAM ema.e. pachI ema.eNDa. vivekAnaMda koleja opha ejyukezana, mahesANAmAM adhyApana. 'vallabhAdhIzanuM divyajIvana'(1974), 'puruSAttamajInA pUrva puruSo'(1975), 'sAcA sagA che zrInAthajI'(1975) jevI caritrakRtio, 'puSTibhakatAnI zreSTha vArtAo'(1982) vagere nAnI-moTI trIkoka dhArmika pustikAo emaNe ApI che. parIkha rasikalAla choTAlAla, 'mUsikAra', 'saM5'(20 8 1897, 1-11-1982): kavi, nATyakAra, vivecaka, saMpAdaka ma sAdarAmAM. 1913mAM amadAvAdathI maeNTrika. 1918mAM pUnAthI saMskRta-aMgre viSayo sAthe bI.e. tyArabAda zaMkarAcArya saMma nAramAM 'kampereTiva sTaDI oNva vijina eNnDa kviphrI'nI phelozipa. pUnAmAM saMskRta-aMgrejI sAhityanA tathA tattvajJAnanA abhyAsa. munizrI jinaviya pAsethI nivAsa tema vyAkaraNanuM adhyayana. 1919mAM bhAMgara risarca insTiTyuTa, punAmAM hastalikhita pratonA varNanAtmaka keTaloganA kAryamAM sahAyaka tarIke kAmagIrI. 1920nA arasAmAM amadAvAda AvI gujarAtI kaLavaNI maMDaLanI rA mAM zAka 21mAM gUjarAta vidyApIThanA mutarava maMdiramAM AcArya. ahIM purAtattva', 'prasthAna' ane 'yugadharma'nA taMtrI-saMpAdaka. 1930mAM vidyApITha choDI. 1930thI 1937 daramiyAna saMzAdhana, nATayalekhana tema ja dezasena, 1933mAMgutavicAronA sahAyaka zrI, 1939-1940mAM gujarAta vidyAsabhAnA adhyakSa. 1941thI nivRtti sudhI enA niyAmaka. 1942 mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka, 1920mAM sAhitva akAdamI, diIno kAra 1964mAM viSlepArle muMbaImAM guAtI sAhitya pariSadanA pramukha, amadAvAdamAM avasAna. For Personal & Private Use Only
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ parIkha rasikalAla jeThAlAla parIkha vipina choTAlAla 'mRti'(1952) emanI raMgadarzI kAvyaracanAono saMgraha che. tattvajJAna itihAsanA UMDA abhyAsane kAraNe sAhitya uparAMta chaMdabaddha racanAo, khaMDakAvya, saMvAda-kathA kAvyo, raMgabhUminAM tattvajJAna tema ja itihAsanA graMtho paNa emanI pAsethI maLyA gItonA DhALa para lakhAyelAM gIto vageremAM sarjakatAnI madhyama che. 'tavajijJAsA' (1941) gujarAtI sAhitya pariSadanA caudamAM mAtrA jovA maLe che. sudI kAvya "zikharaNIzataka' tatkAlIna kAvya- adhivezananA tattvajJAna vibhAganuM pramukhIya pravacana che. emanA sAhityamAM noMdhapAtra kareluM che. emanA 'jIvananAM vahANA' (1981) itihAsaviSayaka graMthomAM gujarAtanI rAjadhAnIo' (1958) vArtArAgrahamAM jIvananAM aneka pAsAMonuM narma-marma nirIkSaNa che; ane itihAsa - svarUpa ane paddhati' (1969) ullekhanIya che. paNa eka prakAranI pratibaddhatAne aMza tathA lAMbAMlAMbAM saMbhASaNe vyAkrANa tema ja darzanazAstranA keTalAka graMthonA anuvAda-saMpAdana samagra kathAnirUpaNane akhika tema ja zithila banAve che. nimitte emaNe kareluM saMzodhana-saMpAdanakArya paNa mahatvanuM che. emanuM paheluM nATaka rUpiyAnuM jhADa' (1931) prayogAbhimukhatA, mammaTakRta kAvyaprakAzane anuvAda (1924), vaidikahitA ane pAzcAtya nAthapatino sakSama viniyoga, mArmika nirUpaNazailI brAhmaNagraMthamAMthI kareluM saTippaNa saMpAdana "vaidika padAvalI' vagerenA kAraNe dhyAnAkarSaka che. "pahale kalAsa' (1931) tathA (1927), 'hemacaMdranuM kAvyAnuzAsana' (1938), jayarAzi bhaTTakRta 'premanuM mUlya' (1950) e be emanAM anUdita nATako che. ' tapathyavasiMha' (anya sAthe, 1940), siddhicaMdrakRta 'kAvya'zarvilaka' (1957) tema ja 'mena gurjarI' (1977) emanAM prakAza khaMDana (1953), bhaTTa semezvaranuM saMketa'sahitanuM kAvyAdarza' prANavAna sarjane gaNamAM che. ziSTa nAsahityanI paraMparAmAM (1959) tema ja nRtyaratnakoza'- bhA. 1, 2 (anya sAthe, 1957, 'zavilaka' eka mahattvapUrNa pradAna che. zUdakanA 'mRchakaTikamAMnA 1968) vagere emanAM mahattvanAM pradAna che. gujarAtane rAjakIya rAjaparivartananA gauNa vastune mukhya kathAghaTanA banAvI zarvilakanA ane sAMskRtika itihAsa' graMtha 1 thI 6 (anya sAthe) emanuM dRSTipUrNa viplavakAryanI AsapAsa daridra carudatta tathA mRccha- anya saMpAdana che. kaTikanAM mahattvanAM pAtro tema ja kathAtaMtuone gUMthIne A nATaka racAyuM che. saMskRtamaMDita bAhya pariveza ane zailI tathA bhavAI parIkha rasikalAla jeThAlAla : caritralakSI kRti 'nAnA bhaTTa 'bApA' zailInI lAkSaNikatAo, ziSTa bAnI, vilakSaNa narmazakita, gatizIla ' (1966) ane keTalIka arogyaviSayaka pustikAonA kartA. ghaTanAo vagerethI A nATaka gujarAtI nATayasAhityanAM mahattvanAM ni.vA. nATakomAM sthAna pAmyuM che. menAgurjarI'mAM abhinayakSamatA 'zarvilaka' karatAM vadhu che, jemAM emane nATayakAra tarIkene vizeSa parIkha rAju: navalakathA 'taratI AMkho sUkA hAI (jayaMtI dalAla jAvA maLe che. sAthe, 1966) ane 'zUnyanA saravALA' (1mAMtI dalAla sAthe, emanI lekhanapravRttimAM saMskRta-aMgrejI sAhitya, itihAsa, 1969)nA kartA. ni.vA. tattvajJAna vagarenA abhyAsathI saMmAjita rucinuM kAraNa emanI parIkha lInAbahena maMgaLadAsa (18-8-1915) : caritrakAra, nATadRSTi tulanAtmaka rahI che; uparAMta saMkula kahI zakAya tevI vicAraNA kAra, saMpAdaka. janma amadAvAdamAM. abhyAsa ema.e. sudhI. ane muddAsara ne vizada nirUpaNa emanI vivecaka tarIke AgavI zreyas pratiSThAnanAM saMsthApaka, adhyakSa, saciva ane TrasTI. pratibhA upasAve che. 'AnaMdamImAMsA' (1963) emaNa ma. sa. sArAbhAI pratiSThAnanAM adhyakSa. inDiyana kAunsila phora cAilDa yunivarsiTInA upakrame ApelAM mahArAjA sayAjIrAva vyAkhyAna- velaphera TrasTanAM TrasTI. mALAnAM traNa vyAkhyAnonuM graMthastha rUpa che. bhAratIya tattvajJAnanI vyakitacitro' (1955), "akhaMDa dIvA' (1979) jevAM caritrapramukha bhUmikArUpa 'sat, cit ane AnaMda'mAMnA AnaMdatattva pustako, 'eka ajabagajabanuM bulabula' (1964), 'iliyaDa' para ahIM dArzanika mImAMsA thaI che ane enA kendramAM abhinava- jevAM nATapustako tathA 'sthaLacitro' (1957), "cInapravAsa" gumanI rasamImAMsA tema ja temAMnA 'AnaMdamaya saMvidane khyAla (1977) jevAM pravAsapustako emanA nAme che. che; uparAMta pAzcAtya sauMdaryamImAMsAnA 'sauMdarya'nA khyAlane paNa samucita viniyoga che. pAribhASika cokasAI, viSayAnurUpa bhASA, parIkha vipina choTAlAla (26-10-1930,-): kavi. janma bhAratIya tema ja pAzcAtya tattvavicAra ne sauMdaryavicAranuM adhikRta muMbaImAM. vatana cIkhalI (ji. valasADa). muMbaI yunivarsiTImAMthI jJAna ane viSayanI zAstrIya rajUAta e A graMthanA mahattvanA bI.kaeNma. muMbaImAM vepAravyavasAya. guNo che. 'AkAzabhASita' (1974)mAM emaNe vividha viSayo para 'AzaMkA' (1975) ane 'talAza' (1980) mAM emanAM nagaraApelA reDiyevArtAlApa che. saMskRta nATaka sAhitya' (1980)mAM saMvedanAnAM gadyakAvyo che. nagarajIvananAM doDadhAma, bhIDa, pradUSaNa, mukhyatve bhAsanI nATayakRtionI savigata samIkSA che. purovacana nirmamatA, yAMtrikatA, kRtakatA kavicittamAM nirveda ne viSAda ane vivecana' (1965) e emane pratyakSa vivecanalekhana jagADe che. saraLa prAkRtika jIvananI tathA mAnava-mAnava vaccenA saMgraha che. "sarasvatIcaMdrane mahimA - enI pAtrasRSTimAM' (1976). saMbaMdhamAM prema ane AtmIyatAnI kavinI jhaMkhanA ahIM mukhyatve -mAM emanAM 1972mAM apAyelAM vidyAbahena nIlakaMTha vyAkhyAna ghaTanAmUlaka kAvyabaMdhamAM vyakata thaI che. mALAnAM vyAkhyAne saMgRhIta che. 4.. gujarAtI sAhityakoza - 2 :333 For Personal & Private Use Only
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ parIkha vrajaratnadAsa cImanalAla - palANa jayaMtabhAI meAhanalAla - parIkha vRnadAsa cImanalAla : kAvyarasa zikA'(1971), 'varSotsava pasaMgraha' ane puSTibhakatonI koka vArtAo'(1973) -nA kartA. parIkha zaMkaralAla drArakAdAsa (4-2-1886, 12-3-1961): kavi. abhyAsa pachI yuvAna vaye amadAvAdamAM meTala phekaTarImAM joDAyelA, paNa kSaya lAgu paDatAM kaThalAlamAM nivAsa. kheDA satyAgraha ane jhaMDA satyAgrahamAM sakriya bhAga, kaThalAla vistAra ane kheDA jillAnuM sevAkArya. emaNe kAvyasaMgraha 'candrokita',(1911), 'kheDAnI laData' (1922), 'girirAja Abu'(1937), 'paDiyAne maraNIjali' (1937), 'pUjaya bApujI'(1950) vagere pustako ApyAM che. nivAra parIkha zAMtilAla caMdulAla : hAsyanibaMdhono saMgraha dhULanAM kaiphI' - bhA. 1 (1963)nA kartA, nivA. parIkha IniAdana : agiA' kAvyasaMgrahanAM kartA. ni.vA. caM.To. parIkha sI. ema. : bALavArtA 'aiyya ane va'(1928)nA . nivAra parIkha suMdaralAla : prArthanAgItA, RtugIto ane prAsaMgika gItaracanAono saMgraha "sUryamukhI'(1938)nA kartA. kau.bra. parIkha sAmacaMda maNilAla : sAmAjika navalakathA 'snehalagna' (1926)no karyAM. ni.vA. parIkha haribhAI je. (11-6-1894) : caritrakArya, janma dhoLA tAlukAnA karelA gAmamAM. tyAM je prAthamika zikSaNa, amadAvAdathI siniyara TreInDa. 1914thI 1949 sudhI amadAvAda jillAnAM juda judAM gAmomAM zikSaka emanI pAsethI caritralakSI pustako 'prasaMgapuSpA'(1960), 'mAnavatAnI maheka'(1961) ane 'phUlaDAMnI phorama'(1961) maLyAM che. ni.vA. parIkha harivallabhadAsa : pravAsapustaka "cInamAM sAta aThavADiyAM' (1956) ane nidhisaMgraha 'grAmadAna'nA kartA, nivA. parIkha hasu ja., 'svapna' : nRtyanATikAo ane gItonA saMgraho 'preraNA'(1954), 'svapnAM'(1957) ane 'sthUlibhadra rUpakozA' (1960)nA kartA. ni.vA. 334: gujarAtI sAhityakoza -2 paraMta dAme dara narottama : tigInAnA saMgra gAyana' (1879)nA kartA. ni.vA. paropakArI maMgaLadAsa premacaMda : padyakRti "hradayaratna (1966) tathA nATaka "zAradA ane caMdyakhAnA ko. ni.. paropakArI zAMti ri mahetAnuM jIvanacaritra tathA temanAM kAvyono saMcaya ApatuM pustaka 'narasiMha mahetA' tathA zAmaLa manI pAvArtAo para AdhArita kathAsaMgraha-dharAne kastUrI"nA kartA. ni.va. padma NA (1953) : manasukhalAla jhaverIno ekavAra prakaraNamAM vaheMcAyelo A grUpa mukhyatve sAhitya tema ja kA aMganA emanA dRSTibiMdune rajU kare che. prathama cha prakaraNomAM sAhitya ane kavA-viSayaka gautika carcA che, jemAM kagAno dharma, zIla ane sAhitya, vRttimaya bhAvAbhAsa, AkhyAna, TUMkIvArtA, aitihAsika navalakathAnI rUpacarcA vagerenuM vizada nirUpaNa thayuM che. AmAM praNa AnaMdazaMkara dhudhanA kAvyanavavicAra'mAM saMgrahAyelA lekhAmAM rahelI kalAvRSTino paricaya karAve che. AThamuM ane navamuM prakaraNa premAnaMdanI sarjanazIlatAnI samIkSA temaja premAnaMda, nAra, vidAsanAM okhAharaNa'nuM ganAtmaka adhyayana ra kare che. dazamA prakaraNamAM 'sarAnIcaMdra'- bhA. 4mAM govardhanarAme prItinI, patAnI ane mAnavakartavyanI je mImAMsA karI che tenI pArzvabhUminI carcA che. agiyAramAM prakaraNamAM gAMdhIjInI 'AtmakAmAM vyakta rahelI gAMdhIjInI jIvanadRSTinA Aveba parya che. bAramA prakaraNamAM chelAM bAra varSanI gujaratI kavitAnuM eka sarve zaNa rajU thayuM che ane te gALAnI racanAnonI siddhi-maryAdAonI noMdha ApavAmAM AvI che. teramA prakaraNamAM ba. ka. ThAkoranA 'bhaNakAra' kAvyasaMgrahanuM avadhAna che. caumAM ane paMdaramA prakaraNomAM anukrame gopItrya' ba. ka. ThAkore hAnA taiyaba 'hArTa oNva e gopI" nAmanA aMgrejI pustaka parathI je thA AkhyAnakALa vizenuM vAkanAtmaka lakhANa che. paMdaramA prakaraNa mAM roSanAM kAvyonuM avalokana che. roLI ogaNIsa prakaraNomAM 'jA-pata', hAnAlAlano vasaMtadharma, vasaMtotsava' vagerenI carcA che. 'tya somanAtha' ane munazInAM nATako e chellAM be prakaraNonI vive sAmagrI che. viSayanI gurAra tathA taTA ane nirbhIka rajmAta, pravAhI zailI, Avazyaka saMdarbhothI yukata nirUpaNa vagere A graMthanAM mahattvanAM pAsAM che. diva. pANI jayaMtabhAI mAnazALa(28-12-1924): kavi. janma rAjakoTamAM. bI.e., elaela.bI. sudhIno abhyAsa. iMgo nisa-TI.vI.nA vyavasAya. emanI pAsethI kAvyasaMgraho 'gulamahora'(1954) ane 'mArapiccha'(1965) maLyA che. ni.vA. For Personal & Private Use Only www.jainlibrary.org
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ palANa narottama kAkubhAI(18-5-1935): vivecaka. janmasthaLa jUnAgaDha jillAnuM rANIkhIrasarA. 1958mAM maeNTrika. 1966mAM gujarAtI-saMskRta viSaya sAthe bI.e. 1972mAM e ja viSayomAM ema.e. 1973thI gurukuLa mahilA kolejamAM vyAkhyAtA. 'rakhaDapaTTI'(1970) ane 'sarasvatIne tIre tIre'(1972) jevI pravAsapustakAo uparAMta 'gujarAtanAM yAtrAdhAma:'(1981) nAme paricayapustika: paNa emaNe ApI che. 'lecana'(1985) vivecanasaMgrahamAM saMgRhIta betAlIsa lekhAmAM zAdhalekha, graMthasamIkSA, kAvyAsvAda ane svarUpacarcAne samAveza thAya che; ane emAM sAhityapadArthane samajavAne Alekha spaSTa che. 'mAdhavamadhu'(1978), 'lokasAhitya'(1981), 'zrI ke. kA. zAstrI svAtrapa'(16), 'ghumalI :rajakIya ane sAMskRtika (1982) vagere emanAM sahasaMpAdano che. 'dhumagIsaMdarbha (1982) sUcirasiMhananI emanI saMdarbhAstikA che. palANa harirAma bhAgyacaMda vyApaka pustako 'mahilAdharma zikSaka'(1966) ane odha paka'(1937) tema ja 'harikIrtanAmRta'(12)nAM karyAM. ni.va. pavana rUparI(1972) : mundrAne premanA kAvyasaMgraha, paraMpana racanAo, chaMdobaddha tema ja achAMdasa racanAo, gajhala ane gIta racanAone samAvato A saMgraha Adhunika bhAvasthitione bhASAnI sahajabhaMgIothI pragaTa kare che. bhAMga ane Atma chinI racanAmAM tenAM vividha rUpAMtarone ! kavi vividha chaTAothI rajU kare che. paraMparitamAM lakhAyelI racanAo ane chAMdasa racanAo A kavinA patAno vo upaDI zakI che. nAM cakAno bhAMgI bhukko karIe' ke 'bheMsa bheMsa daMDakI uttama udAharaNa che. gIta, gajhala ane chaMde baddha racanAomAM praziSTatAnA aMza che. 'sAda nA pADo' ane te AvyA kane' e divanAM nIvaDelAM gInA che. pavAra khaMDerAva mAnAjI : caritralaLo kRti 'jhAMsInINI (1938), sarca 'rAsavidyAsa'(1938), navalakathA "mana'(1920), anUdita navalakathA 'vIra kAla' tema ja deva pIranuM AkhyAna, paraca ane savAlA'(1960)nA kartA. ni.vA. pavAra goviMdarAva bApurAva : triaMkI nATaka 'satI surekhA'(1905) tema ja hiMmate mardA'(135) nAkanAM gAyane! ane TUMkA kunAM nivA pavitrAnaMda : zrilekSI kRti mAM zAradAdevI (1979)nA kartA, nivAra pahela ane paraMparA : pahelamAM praNAlikane uccheda nahIM paNa enuM pAiyana che evA vicArane ugharAvane pazavaMta zukalano ciMtanAtmaka nibaMya cA. palANa narottama kAkubhAI - paMcAla mahanabhAI rAmajIbhAI pAMcakhAnAvALA dAdAbhAI naMdA, 'baMde !': padyakRtio *Ada Ulajhma phAma eTale je zAmajathI kIdhele phIzAda(1953), "tamane basa eTale bharUcane sAda'(1953), carma be dAneza' (bI. . 1850 ane maracI palAnA game (1870nA kartA. [na . pahoMcakhAnAvAlA sArAbajI nasaravAnajI (1882, 1937) : aitihAsika nATako buzaro zIrIna' ane herDa zaherabharanA 6. nive paLanAM pratibiMba 19666: harIndra davenI galI navalarSa citrakalAkSetre poinTalisTika paddhati jANItI che, jemAM mAtra TapakAMo drArA citra racAya che. ahIM paNa mAtra kSaNenuM nirUpaNa che. A kSaNeAne joDatAM kathAvastu racAya che. be kSaNe! vacce sIdhe tArkika ke mika sabaMdha dekhato nathI, chatAM mane vaijJAnika samayanuM sUtra A kSaNeAno artha sthApI Ape che. navalakathAmAM astitvavAdI abhigama AMkhe tarI Ave tevA spaSTa che. ma paMkaja : navalakathA premane pa'(1620nA kartA ni.ve. paMkhIlAka : umAzaMkara jozInA 'saptapadI" saMgrahanI chellI suzlima dIrgha kAvyaracanA. emAM indriyavyatyayanI camatkRti sAthe paMkhIAnA udgAravAne zasaMvedano para siMgara karavAmAM AvyuM che cUMTe. paMcAla aMbAlAla jeThAbhAI (27-1-1912): bhASAvida, janma kheDA jillAnA oDa gAmamAM. 1931mAM maeNTrika. 1935mAM bI,esasI. AraMbhamAM amadAvAda myunisipala korporezanamAM, tyArabAda revanyu khAtAmAM. 1938mAM navaraMgapura, baherAzRMgArana zALAmAM zikSaka. 1950-51mAM bhArata sarakAranA zikSaNakhAta nathI. te sipa meLavIne bo muMganA zikSaNa aMgenI vadhu abhyAsa mATe iMglaeNnDa ane hAlaeNnDane pravAsa. 1970mAM 'kaeNleja phora dha TIcarsa oNpha dha Depha'nA AcAryapadethI nivRtta. emanI pAsethI bhASAzAstraviSayaka kRtio 'uccArazastra pravezika'(1948) ane 'vaNazAstra'(1968) maLI che. ni.va. paMcAla popaTalAla phUlacaMdabhAI : navalikAsaMgraha 'panadAnI' (1970), hAsyalekhene! saMgraha 'vinedika'(1975) ane navalikA, hAsyalekhe tathA pravAsalekho saMgraha 'bilipatra' (1983-84)nA kartA. nava paMcAla. mAnabhAI manubhAI (13-3-1930): navalikAkAra, caritrakAra. janma vaDodarA jillAnA vAsada gAmamAM. ema.eNDa., pIeca.DI. eziya. igliza skUla, amadAvAdanA AcArya. vidyAgurjarI graMthanirmANa kendranA mAnada niyAmaka. For Personal & Private Use Only gujarAtI sAhityakoza-2 : 335
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcAla raNachoDadAsa ena.- paMcelI manubhAI rAjArAma emanI pAsethI navalikAsaMgraha 'sAheba mane sAMbhaLe to kharA !" (1972), 'vidyAkSetre' (1978) ane 'vidyAvADInAM phUla' (1983) tema ja caritralakSI pustaka keLavaNInA kImiyAgaro (1981) maLyAM che. ni.ve. paMcAla raNachoDadAsa ena.: 'prabhunAM gIta' (1983)nA kartA. ni.vA. paMcAla ratilAla goviMdalAla, 'madhura" (24-8-1922): kavi, vArtAkAra, janmasthaLa bhIDA. maeNTrika. lekhana ane prakAzananA vyavasAya. emanI pAsethI kavitAsaMgraha 'samA' (1978); lokasAhitya para AdhArita kRtio'vratakathAo (1947), 'raMgatALI' (1974), 'dAMDiyArAsa' (1976) ane 'paMcataMtranI paMcotera vAto(1981). tema ja anUdita pustaka 'saMnyAsI ane suMdarI' (1964), 'gItAmAdhurI' (1972) ane 'mahAgItA' (1982) maLyAM che. ni.vA. paMcAla zirISa jagajIvanadAsa (7-3-1943) : vivecaka, saMpAdaka. janma vaDodarAmAM. 1958mAM esa.esa.sI. 1964mAM ma. sa. yunivarsiTImAMthI gujarAtI viSaya sAthe bI.e., 1966mAM e ja yunivarsiTImAMthI e ja viSayamAM ema.e. ane 1980mAM pIeca.DI. 1965 thI 1967 sudhI bilimorAnI kaoNlejamAM ane -1967thI 1980 sudhI pAdarAnI kaoNlejamAM adhyApaka. 1980 -thI ma. sa. yunivarsiTInA gujarAtI vibhAgamAM vyAkhyAtA. DaoN. sumana zAha saMpAdita sAhityasvarUpa paricaya zreNI aMtargata 'navalakathA' (1984) para lakhAyelA emanA laghuprabaMdhamAM abhyAsa ane viSaya paranI pakaDa joI zakAya che. "kAvyavivecananI samasyAo' (1985) emane zodhanibaMdha che. emAM gujarAtI kAvyavivecanane anuSaMge aitihAsika ne umika carcA che. narmadathI mAMDIne atyAra sudhInA mahattvanA praznonI vicAraNA karavAno ahIM upakrama che. narmada, navalarAma, ramaNabhAI nIlakaMTha, rA. vi. pAThaka, viSNuprasAda trivedI, umAzaMkara jozI, harivallabha bhAyANI vagerenA vicAronI tapAsamAM rUparacanA, bhASA, alaMkArapratIkaracanA, jIvanadarzana jevAM vividha pAsAMono sparza karAyo che. emane rUparacanAthI vighaTana' (1986) vivecanasaMgraha sAMprata vivecananA vividha pravAhonuM pramANita digdarzana Ape che. 'vaidehI' (1988) emanI navalakathA che. 'jarA moTethI' (1988) emane nibaMdhasaMgraha che. A uparAMta emaNe sureza joSInI vArtAonuM saMpAdana 'mAnItIaNamAnItI' (1982) mAM ane sureza joSInA nibaMdhonuM saMpAdana 'bhAvayAmi' (1984)mAM karyuM che. A saMpAdana sAthe joDAyelA emanA prAstAvika abhyAsalekhe talasparzI che. caM... paMcAla harilAla viThThaladAsa, 'nimittAmAtra' (10-1-1928) : caritralekhaka. janma amadAvAdamAM. savicAra parivAranA pramukha. Adarza saMta sarayUdAsa' (1955) ane 'premamUrti zabaDIjI' (1977) jevAM caritro uparAMta emaNe 'samarpaNanI suva sa' (1981), dharmasudhA' (1983) jevAM prakIrNa pustako paNa ApyAM ra.TI. paMcoterame (1946): baLavaMtarAya ka. ThAkoranA paMcoteramAM varSanI UjavaNI vakhate emaNe ApelAM pravacane ane ApavItI lekhe umerelI mitAkSarI nathane ramAvanuM sAhityika nAmakathanAtmaka pustaka. ahIM bhAvanagara, amadAvAda, surata, vaDodarA, rAjakoTa, pUnA ane muMbaImAM apAyelAM kula sAta pravacane che. uparAMta aMte mitAkSarI noMdhamAM kuTuMbIo, uchera, keLavaNI, nekarI Adi vize zUTaka bhULa hakIkata ApI che. A pravacanomAM lekhakanA satata cAlelA kaThora saMgharSa dvArA UghaDatAM AvelAM dRSTi, zraddhA ane anubhavaparipakavatAne paricaya thAya che. praveganenuM gadya prANavAna che. caM.TA. paMcelI manubhAI rAjArAma, 'darzaka' (15 '0'1964) : navalakathAkAra, nATayakAra, nibaMdhakAra. janmathaLa paMcAziyA (ji. surendranagara). prAthamika zikSaNa tIthavA-vANamAM. mAdhyamika zikSaNa vAMkAneramAM. tatkAlIna rASTrIya AMdolanathI prerAIne abhyAsatyAga. svAtaMtrayalaDatamAM sakriyatA ane tethI jelavAsa. 1932 mAM bhAvanagaranI dakSiNAmUrti saMsthAmAM gRhapati tarIke kArakirdIne AraMbha. 1938 thI AMbalAmAM grAmadakSiNAmUrti lekazALAmAM adhyApaka ane tyArabAda 1953 thI rANA mAM lekabhAratI grAmavidyApIThamAM adhyApaka, niyamika ane maMdiramAM TrasTI. 1948mAM bhAvanagara rAjayanA javAbadAra prajAtaMtramAM zikSaNapradhAna. 1967 thI 1971 sudhI gujarAta vidhAnasabhAnA sabhya ane e daramiyAna 1970mAM gujarAta rAjayanA zikSaNamaMtrI. 1980 sudhI rAjya zikSaNa samitinA sabhya. itihAsa ane saMskRtinA cAhaka. bhAratIya ane 5::sAhitya, itihAsa, darzana, rajanIti ane dharmaviSayaka graMthonuM vAMcanamanana ane parizIlana. TAgeranA soMdaryabAdha ane gAMdhIjInA AcArabaMdhanI UMDI asara. prakRtie ciMtaka hovAnI sAthe jAgRta keLavaNIkAra. nirbhIka patrakAra ane pIDha samAjasevaka. 1964 mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. 1975mAM sAhitya akAdamI, dilhInA puraskAra. 1987mAM 'jhera to pIdhAM ne bhAratIya jJAnapIThanA mUrtidevI puraskAra. 1982 mAM gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha. 22 , zru ane sITo) is dvArA labdhapratika 'darzaka'nI sarjakapratibhAne sarvottama AviSkAra emanI navalakathAomAM jovA maLe che. vizALa vAcananA adhyAsathI ane gAMdhIprerita mAnavatAvAdI abhigamathI prerAyelI emanI sarjakacetanA emanI navalakathAomAM vizaSabhAve abhivyakita pAmI che. jelajIvananAM vividha pAsAMone anulakSIne racAyelI prathama navalakathA 'baMdIghara'(1935)mAM 1930-31 nA rASTrIya 336: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcelI manubhAI rAjArAma vAtAvaraNanA nirUpaNamAM lekhakanA nijI nubhava saMparza che. jelanA niSphara amaladAronA damanane naDavA mATenA satyAgrahI kedIonA saMgharSanuM emAM Alekhana che. bhAvavAhI kathanazailIne kAraNe navalakathA rasaprada kRti banI zakI che. 1857 nA mukitasaMgrAmanI pazcAdabhUmAM rAyelI navalakathA bAMdhana ane mukita' (1939) mAM gAMdhIyugIna vAtAvaraNa ane vicArapraNAlIno paNa pratibhAva jovAya che. dezanI parAdhInatAnA. saMdarbhamAM hiMsA ane ahiMsA, yuddha ane prema, baMdhana ane mukitanI vAta radhULa-sUkSma stare abhivyakita pAmI che. avirata rASTrapremane preranI samagra kathA mAnavajIvananAM naitika mUlayAnA vijayanI ane e vijya mATe apAtAM balidAnanI gauravagAthA che. parAdhIna bhAratane svAdhIna prajAtaMtranI preraNA ApatI navalakathA 'dIpanirvANa' (1944) be hajAra varSa pahelAMnAM bhAratanAM gaNarAjayo- khAsa karIne brAhmaNa, mAlava ane kadanA aitihAsika saMdarbhanI sAthe eka mahAnirvANanI kathA gUMthI Ape che. AnaMda, sucaritA ane sudattanA praNayatrikoNanI kathA sAthe vanavRkSonI chAyAmAM UcharelI bhAratIya saMskRtinI garavI garimA ahIM jIvaMta rIte AlekhAI che. dUranA atItane pratyakSa karavAnI sarjakazakita sAthe itihAsamAMthI potAnA yugane upakAraka evuM udiSTa arthaghaTana tAravavAnI sarjakanI sUjhane kAraNe A kRti gujarAtI aitihAsika navalakathAnA kSetra eka sImAcihnarUpa che. emanI bahukhyAta navalakathA 'jhera to pIdhAM che jANI jANI' - bhA. 1, 2, 3 (1952, 1958, 1985) aitihAsika nathI, chatAM enAM bahuvidha pratibhAzALI pAtranA gAMtaravizvanuM udghATana, tamane bhAvanAtmaka vikAsa aitihAsika ghaTana'ona' saMdarbhe thAya. che. lekhaka ahIM daivane-prArabdhane mUkabhAve svIkAre che, AvakAre che, paNa mahimA te puruSArthane ja kare che. kRSijIvana, saMtasaMskRtinuM punita-bhAvabharyuM vAtAvaraNa, saMnyarata, prema, anurAga ane dAmpatya, lagnamAM brahmacarya, vaidhavya, AzramajIvana - e badhAMne bhAratIyatAthI rasIne, kaMIka AdhyAtmikatAne sparza ApIne, bhAtIgaLa rIte kathAnA pahelA bhAgamAM rajU karAyAM che; te pazcimanAM vizvayuddhonI bhUmikA dharAvatA bIjA bhAgamAM yahUdIo taraphanA jarmanonA viSapUrNa ane vaimanasyabharyA vatAvaraNamAM satyakAmane rethanyu ane krithAina dvArA sahiSNutA, kSamAzIlatA ane audAryanI avadhinA thatA darzananuM nirUpaNa che. pAtra ane prasaMgenA AlekhanamAM mAnavajIvananA aMtastalane sparzatI sarjakapratibhA ane vizALa jJAnano subhaga saMsparza paNa ahIM che. lekhake ahIM maitrI, karaNa, muditA ane upekSAne bhAratavarSanA ja nahi,yuropanA yuddhAkrAnta prajAjIvananA phalaka para AlekhI batAvyAM che. sthaLa-kALanA suvizALa phalaka para viharatAM vividha koTinAM pAtronA manosaMgharSonA atyaMta hRdayasparzI ane Rja lekhana sAthe lekhake trIjA bhAgamAM 'madhuraNa samApayet nI paraMparA svIkArI che. zIMgaDAnAM kotaromAM AraMbhAtI kathAne aMta paNa tyAM ja Ave che. govardhanarAmanI spaSTa asara jhIlatI A kRtimAM jIvananuM bahuparimANI citra UpasyuM che. alabatta, ahIM ciMtana govardhanarAmanI hadetuM nathI. kayAreka te TUMkA, mArmika ane sacoTa udgAro dvArA vyakata thanuM lekhakanuM jIvanadarzana vIjaLInA eka jhabakArAnI jema badhuM prakAzita karI de che. saMvAdo, pAtro ke DAyarInA mAdhyame vyakata thanuM ciMtana pAtranA hRdayasaMvedanane sparza pAmIne bhAvavAhI gadyanA suMdara namUnArUpe nIvaDI Ave che. 'sekreTIsa' (1974) mahattvAkAMkSI aitihAsika navalakathA saMdaDavAnI sAthe ghaTanApradhAna, bhAvanAvAdI ane ciMtanapreraka navalakathA che. bhAratamAMnI vartamAna lekazAhInI thatI viDaMbanAe A lekhakane, sekreTIsane ApaNI vacce haratIphara karavA preryA che. gIka prajAnI bahirmukhI jIvanadRSTi, pArthiva sauMdaryanI upAsanA ane te sAthe satyanI khoja mATe mathAmaNa anubhavatA sekreTIsanA nirUpaNamAM sarjakanI vidvatA ane uttarottara pakava banelI sargazakitane viziSTa paricaya maLe che. kRtinI rasAtmakatAne akhaMDa rAkhIne tenI ciMtanasamRddhi jhIlatI manahArI zailI navalakathAne anurUpa ane sArthAta garimA jALavI rAkhanArI che. 'darzaka' mAne che ke hajAronA cittane je nirmaLa, utAvaLa ane udAtta kare tevuM sAhitya sarjAvuM joIe; eTale ja emanI navalakathAomAM naitika mUlyo pratyenI zraddhAne je adRSTa balika rANako UThe che e ja tenI mUlyavAna upalabdhi banI rahe che. emanuM gadya sALa, bhAvavAhI ane kAvyatvanA sparzavALuM che. pAtronAM svarUpa, zIla, sauMdaryanAM varNane teo acUka Ape che. prasaMga, sthaLa ane prakRtinAM ramaNIya ane kalpanAsamRddha vividha varNano pratItikara ane manahara hoya che. prakRtidRzya ke prANayanAM komaLa-madhura saMvedanAnA nirUpaNamAM emanuM gadya prasannasoMdaryanA anubhava karAve che. emanuM bhASAsAma ane rasAnvita zailI emanI navalakathAone saphaLa banAvatAM mahattvanAM paribaLe che. 'jaliyAMvAlA' (1934) emanI prathama nATakRti che. 1919 -nA eprilanI 13 mI tArIkhe paMjAbanA jaliyAMvAlA bAgamAM janarala DAyara ane tenA sainikoe karelI dUra kaleAmanI aitihAsika ghaTanAnA saMdarbhe lakhAyeluM A nATaka dezanI AjhAdI mATe pratikAra ane svArpaNanI bhAvanA jAgrata kare che. ekavIsa domAM vaheMcAyelA nATaka 'aDhArase sattAvana' (1935) mAM ahiraka mAnavIya abhigama ane gAMdhIyuganA bhAvanAvAdanuM gaurava thayuM che. traNa aMka ane nava pravezavALA nATaka 'paritrANa" (1967) mAM svadharmanA devatAno mahimA thayo che. 'sado' ane 'helana' jevAM bIjA vizvayuddha daramiyAna nAjhIvAdIonA AtaMkane bhoga banelI ane tene pratikAra karanArI yahUdI prajAnI vedanAne AlekhatAM be nATako sahitane nATyasaMgraha "aMtima adhyAya (1983) hiTalara jevA amAnupI saramukhatyAranA karaNa ane nATakIya aMjAma rajU kare che. A nATakomAM jIvananI jaTila samasyAone mAnavIya dRSTikoNathI ukelavAnI vAta che. navalakathAonI jema emanAM nATakonuM viSayavastu paNa itihAsanAM pRSTho para AdhArita che. nATakanuM mukhya AkarSaNa hRdayadrAvaka evuM sArvatrika - gujarAtI sAhityakoza - 2 : 337 Jain Education international For Personal & Private Use Only
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcelI rami-paMDita goviMdabhAI icchAzaMkara tAlIma pachI 'mRdulabhAratI' bAlamaMdira, vaDodarAmAM zikSikA ane AcAryA. emanI pAsethI 'zraddhAMjali' (1951), 'prArthanAparAga' (1959), 'gItagurjarI' (1960), 'kAMtine pagale' (1962), 'gItabhAratI' (1963), 'AMtaradIpa' (1964), kevaDo' (1966), 'praNavadIpa' (1966), 'gurugItAMjali', 'phUlapAMdaDIvagere padapustako maLyAM che. ni.vA. paMjI ThAkoradAsa jamanAdAsa : 'rasaMskRta bhASApradIpa' (1916)nA kartA. paMDita aMbAlAla : naitika nATaka samAja kara manavAyelAM, sAmAjika kurUDhione nirUpatAM karaNaparyavasAyI nATako 'haratameLApa", "anIti ke nIti', 'varakanyA' vagerenA kartA. paMDita aMbAlAla ke. : kizorakathA 'narendranAM sAhasika pAkama' (1925)nA kartA. kathAvastu ane coTadAra saMvAdo che. takhtA para banatI ghaTanAo moTe bhAge AMtarika ke sUkSma che. ghaNIbadhI bAbate sUcita che. A nATakomAM bAhya ghaTanA ke gatizIla kriyAone abhAva hovA chatAM coTadAra saMvAdo dvArA mAnavIya mUlyonA upasthita thatA prazno vicArapreraka che ane aMtarane sparzI jAya che. 'vAgIzvarInAM karNaphUla' (1963) ane maMdAramAlA' (1985) emanI sAhityika vicArasaraNIne vyakata karatA AsvAdalakSI vivecanagraMtha che. 'bhedanI bhIMtyune Aja mAre bhAMgavI'mAM emAge. lokabhAratI vidyApIThamAM ApelAM pAMca vyAkhyAne samAviSTa che. 'grIsa': bhA. 1, 2 (1946) "roma' (1946)nI itihAsa kathAo paikInI keTalIka ghaTanAone TUMkIvArtAnA svarUpamAM emaNe rasaprada rIte rajU karI che. 'maMgaLakathAo' (1956) ane mAnava kuLakathAo (1956) itihAsa-purANa para AdhArita ane preraka, saraLa, Rju zailImAM lakhAyelI prasaMgakathAonA rAMca che. 'ApaNA vArase ane vaibhava' (1953)mAM, lekhaka kahe che tema ahIM je itihAsa sAmAnya rIte bhaNAvAya che te itihAsa nathI, balake rAjAo ane rAjakIya paristhitionI sAthe AryAvartane sAMskRtika itihAsa AlekhAya che. 'itihAsa ane keLavaNI' (1973) paNa emanuM itihAsa vizenuM pustaka che. be vicAradhArA' (1945), 'lokazAhI' (1973) ane 'sekreTIsa - lokazAhInA saMdarbhamAM' (1982) e emanI vicArapradhAna rAjanItimImAMsAnI pustikAo che. 'naI tAlIma ane navavidhAna" (1957) tathA 'sarvodaya ane zikSaNa' (1963) emanAM zikSaNaviSayaka pustako che. sekreTIsa' (1953), 'triveNItIrtha (1955), 'bhagavAna buddha ane temanA dharmasaMdeza' (1956), 'nAnAbhAI (mU. ma. bhaTTa sAthe, 1961), ' TesToya' (1979) vagere emanAM saraLa ane subodha zailImAM lakhAyelAM caritrAtmaka pustako che. "dharmacakrapravartana' (1956), 'zAMtinA pAyA' (1963), 'amRtavallarI' (1973), 'mahAbhAratane marma' (1978), 'rAmAyaNane marma' (1983) vagere emanAM ciMtanAtmaka pustako che. 'mArI vAcanakathA' (1969) uttama pustakonA sahavAsane RNasvIkAra karatI ApaghaDataranI kathA che. to, cetavistAranI yAtrA' (1987)mAM darzake mRdalAbahenane lakhelA bhAratIya saMskRtinI carcA karatAM patro che. 'sabhi : saMga : (1989)mAM grAma dakSiNAmUrti lokazALA tathA grAma vidyApITha : saNosarAnI ghaDatarakathA che. ni.vA. paMcelI razmi : nATyakRti "1942' (1949)nA kartA. ni.vA. paMcelI hiMmatalAla jagannAtha : padyakRti "rAjasUya yajJa' (anya sAthe, 1927)nA kartA. paMDita IMdirAnaMda lalitAnaMda (1851,-): janma suratamAM. kolejanA prathama varSa sudhIne abhyAsa. saMskRta tathA vedazAstrane abhyAsa. emanA kAvyasaMgraha'zrI kAvyAnaMdanidhi'-bhA. 1, 2, 3 (1914, 1926, 1928)mAM mukhyatve vIra ane zRMgArarasanI, saMkalana:nA abhAvavALI kavitA che. ni.vA. paMDita udayacaMda lAlacaMda : navalakathAo 'lalitapramA' tathA 'saMsAra zagaMja athavA karaNI tevI pAra utarANI'- bhA. 1, 2, 3nA kartA. paMDita kRSNalAla haragovida : navalakathA "maMjarI'nA kartA. paMDita kRSNavadana caMdulAla (17-12-1940) : nibaMdhalekhaka, janma lADolamAM. bI.I. bAMdhakAmakhAnuM, gAMdhInagara sAthe saMlagna. 'hAsyotsava' (1982) emano nibaMdhasaMgraha che. .TI. paMDita kRSNAjI : padyakRti 'dvAdaza anupekSA' (1915)nA katAM. paMDita godAvarIbAI : navalakathA 'nItidarpaNa athavA sadguNazatAvalI'- bhA. 1 nAM kartA. paMDita govardhana bahecarabhAI: padyakRti 'chappananA kALanI surata (anya sAthe, 1900)nA kartA. 2.ra.da. paMDita gevidabhAI icchAzaMkara : 'janarala jorja vozigTananuM jIvanacaritranA kartA. paMjavANI prabhAvatIbahena, 'asmitA", "prabhAti ' (12-10-1912) : kavi. janma vaDodarAmAM. monTesarI paddhatinI 338: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDita caMdulAla - paMDita prabodha becaradAsa paMDita naTavaralAla choTAlAla : padyakRti 'snehamaMjarI' (1929)nA paMDita caMdulAla: padyakRti 'jana garabAvalI aMtargata gahulI- saMgraha' (1933)naH katAM. kartA. jIvanacaritra 'siddharUDha svAmIjI paMDita caMdramaNizaMkara jeThAlAla : kAMgrejI graMtha ane anuvAdo para AdhArita paMcAMkI nATaka 'madanavinAnA kartA. paMDita narasiha parazurAma : (1925)nA kartA. ' paMDita jaganAtha prabhAzaMkara : bhajanasaMgraha 'zrI jagannAtha rasa- - raMgiNI' (1926) tathA jIvanacaritra 'kara TI. vozigTananA kartA. paMDita nArAyaNaprasAda, 'betAba': 'mahAbhArata nATaka gadyapadya tathA dhaDita nArAyaNaprasAda, batAba : mahAbhArata gAyana sahita' (1915)nA kartA. paMDita jaTAzaMkara ravizaMkara : navalakathA 'viramayanagara' (1983) tathA 'vIramatI'nA kartA. paMDita parimala (-, 1958) : kavi. janma gaDhasIsAmAM. emaNe rASTrIya bhAvanA nirUpatAM kAvyone saMgraha 'rASTrIya gItagaMgA', 'vizvalIlA ane karachI kRti 'pacchamajI pAtazAhI- hA kara' jevAM pustako ApyAM che. paMDita jamiyatarAma lakSmIrAma (1871, --) : navalakathAkAra. tanma prAMtIjamAM. muMbaInI phorTa kUlamAM, pachI caMdanavADI kUlamAM zikSaka. bhikSu akhaMDAnaMdanA samAgamathI sastuM sAhitya phelAvavAmAM hAya. 'bhadrabALA'- bhA. 1 (1911) emanI navalakathA che. caM.ko. paMDita DAhyAbhAI ghelAbhAI : be khaMDamAM vahecAyelo ane 82 saMskRta, 84 prAkRta, 48 tailaMgI ane 13 tamiLa - ema vividha bhASAnA prAcIna tema ja arvAcIna kALanA kavione caritrAtmaka paricaya Apato graMtha 'kavicaritra' (1869) emaNa Apyo che, ane hetu lekabuddhinA zikSaNamAM sahAyabhUta thavAne che. paMDita DAhyAlAla va.: AcAra ane vyavahAra bAdha karAvatAM saMskRta sAhityanAM 388 subhASitono savivaraNa anuvAda 'nItidarzananA kartA. paMDita prabodha becaradAsa (23-6-1923, 28-11-1975) : bhASAvijJAnI. janma bhAvanagara jillAnA vaLA gAme. prAthamika zikSaNa prItamanagara, amadAvAdanI munisipala zALAmAM tathA amarelImAM. 1935mAM pharI amadAvAdamAM navacetana mAdhyamika zALAmAM praveza. 1939mAM tyAMthI ja maeNTrika. 1942nI caLavaLa daramiyAna jelavAsa. 1943mAM saMskRta ane ardhamAgadhI viSayo sAthe bI.e. 1946mAM bhAratIya vidyAbhavana, muMbaIthI saMskRta mukhya ane bhASAvijJAna gauNa viSayamAM ema.e. 1949 mAM laMDanamAM skUla oNva orienTala eNnDa Aphrikana sTaDIjhamAM prasiddha bhASAzAstrI Do. rApha TarnaranA mArgadarzana heThaLa pIeca.DI. tyAM ja aitihAsika bhASAzAstra uparAMta dhvanivijJAnanA abhyAsakramo karyA. 1950mAM amadAvAdanI ela. DI. ArTsa kolejamAM saMskRtanA adhyApaka. 1955 thI 1956 sudhI amerikAnI yela yunivarsiTImAM siniyara phelo. 1956 thI 1964 sudhI gujarAta yunivarsiTInA bhASAsAhitya bhavanamAM bhASAvijJAnanA adhyApaka. 1964-65 mAM pUnAnI Dekkana kolejamAM adhyApaka, 1966 thI 1975 sudhI dilahI yunivarsiTImAM bhASAvijJAnanA adhyApaka. A daramiyAna 1967mAM grISmavarga mATe mIzIgana, 1968 mAM parisaMvAda mATe nAIrobI ane 1969mAM karnala yunivarsiTImAM mulAkAtI adhyApaka tema ja barkalI yunivarsiTImAM pUrNa samayanA adhyApaka. 1967nuM sAhitya akAdamI, dilhInuM pAritoSika. 1973ne raNajitarAma suvarNacaMdraka. gujarAtI sAhityamAM bhASAvijJAnanA zuddha abhigamathI kArya karanAra A lekhake prAthamika kakSAnA bhASAbhyAsane vaijJAnika paddhati para mUkayo che ane mUlagAmI dRSTithI bhASAvijJAnakSetre keTaluMka saMgIna prakAranuM pradAna karyuM che. vIsamI sadImAM bhASAvijJAnamAM je kAMtikArI parivartana thatAM rahyAM ane chellA dAyakAomAM enI kSitijo vistaratI rahI e sarva AMtararASTrIya pravAha sAtheno bhASAvijJAnanA A abhyAsIne sAvadha saMparka anubhavAya che. vaijJAnika draSTi ane paddhatithI lakhAyelA emanA lekhAne ghaNe paMDita dAmAdAra kAnajI: pAkRti 'gItagovida ane kRpaga gItAMjali' -nA kartA. paMDita devazaMkara kezavajI : navalakathA "amRtamAM jhara' (1913) tathA zrImaya saMsAra" - bhA. 1-2 (1913) nA kartA. paMDita devendrakumAra kAlidAsa : sahajAnaMdI guNAtItAnaMda, mIThA mahArAja, muslima saMta hAthI, bhakata narasiha vagere paMdara saMtacaritrono saMgraha "saurASTrane saMtA' (1961) tathA pAvaka prasaMgakathAo' (1972)nA kartA. paMDita dhImatarAma navalarAma : navalakathA 'Telimena' tathA bhASAMtara 'hitopadeza'nA kata.. 2.2,da. gujarAtI sAhityakoza -2 : 339 For Personal & Private Use Only
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDita prabhAkara rAmacandra- paMDita rAmu buddhiprasAda taraMga' mAsikanA saMpAdaka. emanA pustaka 'kALane kaDhApa' (1964)mAM rAMvata 1956 mAM paDela moTA dukALa veLAnI ApattionuM padyAtmaka varNana che. zrI vihArIlAla viraha' (1899) ane 'vikaToriA virahavilApa (1901) emanAM karuNaprazastikAvyo che. emanI pAsethI 'AlaMdhara ane satI vRMdA' (1921)nI kathA AlekhatI padyakRti ane 'nAnajIANI karImaalI rahImanuM jIvanacaritra' paNa maLyAM che. Ayurveditya' e saMskRta vaidakazAstranAM pustakane AdhAre emaNe taiyAra karela vaidaka vizana padyAtmaka graMtha che. ni.vA. paMDita manasukhalAla nemacaMda : 'jana garabAvalI' (1981)nA kartA. badhe bhAga agraMthastha hovA chatAM emanA prakAzita che graMthe mUlyavAna che. 'prAkRta bhASA' (1954) hiMdImAM apAyelAM traNa vyAkhyAnanA saMcaya che. 'gujarAtI bhASAnuM dhvanisvarUpa ane dhvaniparivartana (1966)mAM bhASAnA svarUpa ane itihAsane sAMkaLavAno prazasya prayatna thayo che. ahIM prastuta thayeluM gujarAtInA 'marmara svaro' vizenuM vizleSaNa A lekhakanuM bhASAvijJAnakSetre maulika pradAna che. bhASAnA saMketothI mAMDI cheka bolInuM svarUpa ane bolIonA kamika vibhAjane sudhInA viSayone ahIM AvarI levAmAM AvyA che. gujarAtImAM bhASAvijJAnakSetre A pustaka kImatI che. bhASAvijJAnanA arvAcIna abhigamo' (1973) mAM navA vicAro ane navA pravAha AvatAM bhASAsaMzodhanano je dRSTikoNa badalAI gayo che tene anulakSIne itihAsa, samAja tema ja mAnavanA cittAtaMtranI vAviSayaka kSamatA jevAM vividha kSetrone sparzatA, bhASAviSayaka prazna ahIM prastuta karyA che. 'paDAvazyakabAlAvabodhavRtti' (1976) emane zodhaprabaMdha che. 'vyAkaraNa : artha ane AkAra' (1978)mAM caskI tema ja philameranAM moDelane anulakSIne emaNe saMracanAvAdI abhigamathI gujarAtI vyAkaraNa aMgenA abhyAsa mATe navI paddhatione akhatyAra karI che. 'paMcaraMgI samAjamAM bhASA' (1983) mULe emanA aMgrejImAM lakhAyelA 'laeNnveja ina e kurala sosAyaTI'ne gujarAtI anuvAda che. caM.To. paMDita prabhAkara rAmacandra: zabdakoza 'apabhraSTa zabdaprakAza (1880)nA kartA. 22,8. paMDita pharasarAma kezavarAma : navalakathA "avidyAnI bhUlabhUlavaNI : pitAgRhanivAsa'- graMtha 1(1921)nA kartA. paMDita manubhAI jagajIvanadAsa (20-8-1928) : jIvanacaritralekhaka, bALavArtAlekhaka. janma unAvA (ji. gAMdhInagara)mAM. 1912 mAM snAtaka, 1954mAM DI.pI.eNDa. vAsuthadhAma, maDhImAM AcArya. emaNa mahApuruSonAM jIvana ane prasaMgacitrAne AlekhatI 'bApu AvA hatA' (1953), 'TAgora AvA hatA' (1960), 'ApaNA vinebA' (1960), 'ApaNA jugatarAmakAkA' (1980), 'sAdhaka zrI choTubhAI' (1983), 'saMta paramahitakArI' (1983) vagere caritrakathAo uparAMta pAke ghaDe', 'nadI mArI mA', 'cha paiDAMnI duniyA', 'du:khanuM mULa, 'kAzane raMga' vagere bALavArtAo ApI paMDita maMgalajI uddhavajI, 'gaganavihArI', 'maMgala', 'zarama': janma dAtrANAmAM. sAhityabhUSaNa, zuddha tavizArada. emaNe 'nArI' (1947), 'bhakata rohIdAsa' (1966) ane 'dRSTAMta ratnAkara' - bhA. 1-2 (1975) jevA caritragraMthA tathA strIratna kathAsaMgraha (1952), lakhaMDa ane pArasamaNi' (1975) vagere anya graMtho ApyA che. A uparAMta keTalAMka bhASAMtaro paNa emaNe ApyAM che. ra.TI. paMDita mAlatIbahena IzvaraprasAda : 'ramAbAI rAnaDenuM caritra' (1933)nAM kartA. paMDita bahAdurazAha mANekalAla (30-4-1930, 25-11-1981) : nibaMdhakAra, vivecaka, anuvAdaka. janma saIja (ji. mahesANA)mAM. tyAM ja prAthamika zikSaNa. mAdhyamika zikSaNa amadAvAdamAM. 1960mAM gujarAtI viSayamAM ema.e. 1963 thI 1966 daramiyAna taloda ane amadAvAdamAM vyAkhyAtA. 1966 thI 1973 sudhI ArTsa eNnDa kaeNmarsa koleja, kheDAmAM AcArya. e pachI 1973 thI pharI amadAvAdamAM vyAkhyAtA. 'mAnava thAuM to ghaNuM (1980)mAM cAritryaghaDatarane lagatA nibaMdha che.'1969nuM graMthastha vADa mayamAM navalakathAvibhAganI samIkSA emaNe karelI che. 'pAMdaDAM paradezI' tema ja 'jIvanavikAsanuM zikSaNa' (anya sAthe) emanA anuvAdagraMthe che. - ba.jA. paMDita bhAIzaMkara vidyArAma (1879,-) : kavi, jIvanacaritrakAra, janma berasada tAlukAnA kAvIThA gAmamAM. nava dhoraNa sudhIne abhyAsa. tyArabAda vaidakazAstrano abhyAsa. vyavasAye vaidya. 'jJAna paMDita mUlAnaMdajI sarasvatI : juo, aMjAriyA mULarA18. paMDita mehanalAla je. : padyakRti "mehanataMtramALA'nA kartA. paMDita rAmu buddhiprasAda (1-4-1927): jIvanacaritralekhaka. janma visanagara (ji. mahesANA)mAM. 1948 mAM bI.kaeNma. pachI amerikA jaIne ema.e. thI ema.bI.e. sadharna keliphorniyA, vaDodarA tathA gujarAta anivarsiTImAM adhyApana. inDiyana maracA caeNmbarsanA sekreTarI ane jamanAlAla bajAja insTi 340: gujarAtI sAhityakoza- 2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDita lAgu - paMDyA aMbAzaMkara nAgaradAsa 'gulabaMkI' (1983) emane kAvyasaMgraha che. 'ka' (1984) emanuM saMpAdana che. TayuTa opha menejemenTa tathA keliphoniyAnI upara aphaleTa ropamena kolejanA vikaTiMga prophesara. emANe 'maeNDama rimatha' (1976), 'jimI kAra' (1978), vAlarAMda hIrAcaMda' (1983) javAM caritrA uparAMta gujarAtI sAhityamAM lagnabhAvanA' (1952) ane Arthika yojana' (1968) jevAM prakIrNa pustako ApyAM che. paMDita suMdaralAla : caritralakSI kRti ' hata mahaMmada ane ilAma' (1952) nA kartA. paMDita lAlu : padyarAM graha pramAgara'(1864) / katA. paMDita vADIlAla DAhyAbhAI : baMgabhANa pravAzakA' - jame!. 1, 2 (1916, 1918) tathA 'padyasaMcaya pupamALA'- bhA. 1-2 (1919)nA kartA. paMDita viThThalarAya jayazaMkara : 'enIbahana athavA eka mUMgI che. TInI vArtAnA kartA. ni.vA. paMDita viSaJdeva sAMkaLezvara : caritralakSI kRti 'zrI mahAprabhujI' (1943), 'caitanya mahAprabhu' (1959) ane bhagavAna zaMkarAcArya' tema ja anya prakIrNa kRtio 'cUDAlAnuM AkhyAna' (1944), 'rAMdrA hAsa' (1948), 'yakSa ane yudhiSThira' (1948), 'jIvanaprayAga' (1957), 'nItimaMjarI' (1957), 'bhAratatIrthadarzana' (bI. A. 1964) vagerenA kartA. nive. paMDita zivaprasAda dalapatarAma (15 8-1885, 13- 1932) : caritrakAra, vArtAkAra, janma amadAvAdamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSAga amadAvAdamAM. 1903 mAM maMdika, 1964 thI kATAmAM sarakArI nephrI. emanI pAsethI caritralakSI pustako maitreyI' (1918), paMDita IzvaracaMdra vidyAsAgarajInuM jIvanacaritra' (1911), 'bhAtanAM strIratno'- bhA. 1 thI 3 (1912-13), 'naMdIbAI joSInuM jIvanacaritra' (1912), bhAratanA saMtapuru' (1913), dezabaMdhu cittaraMjanadAsa' (1925) tathA 'mahAna rAdhvIno' (1930) maLyAM che. Adarza dRSTAMtamALA'- bhA. 1, 2 (1928, 1930) emanI kathAtmaka kRtio che. ni. paMDita zivaprasAda lIlAdhara : navalakathA 'kAmadAronuM balidAna ane kusumane tyAga' (1932)nA kartA. ni.vA. paMDita zivazaMkara harihara : navalakathA 'vArAvadattAnA kartA. ni.. paMDita sukhalAlajI : juo, saMghavI sukhalAlajI saMghajI. paMDita sureza anaM-prasAda (1-6-1950) : kavi. janma jUnAgaDhamAM. bI.e., bI.eDa. paMDita sAmezvara maganalAla : navalakathAo pratApasiMha', 'grahadaza', 'dInAnAtha', rAjA ', 'surendranAtha', 'hirANamayI', 'narendra mAhitI ane manamohana motI' tathA caritralakSI purako benjAmina phrenkalInanuM jIvanacaritra ane svAmI rAmatIrthanA kartA. ni.vA. paMDita harerAma sunnarAma : "dharmadhatIMga kAvyamALA' (1931), nATakRti upAkhaMDa dharmakhaMDana' (1932), 'jJAnagaMgAdarzana' tathA nUtana yugadarzana' vagere kRtionA kartA. ni.vA. paMDita harSidA dhImaMtarAya, 'tRpti', 'rAha' (15-2-1923) : vivecaka, anuvAdaka. janma vatana amadAvAdamAM. 1948mAM bI.e., 1950mAM ema.e., 1983mAM pIeca.DI. muMbaImAM esa. ena. DI. TI. mahilA yunivarsiTInA manovijJAnanA anusnAtaka vibhAgamAM adhyApana. 'gujarAtI navalakathAmAM vyakata thatuM gujarAtanuM sAmAjika jIvana (1951) nAmaka emane zedhanibaMdhanA graMthamAM samAjalakSI dRSTie gujarAtI navalakathAne abhyAsa thayo che. emaNa mananI bhItaramAM' (1987) jevA manovijJAna viSayaka ghaNA maulika ane anUdita graMtho paNa ApyA che. ja.gA. paMDita hasamukhalAla : hetulakSI TUMkIvArtAono saMgraha 'harijananI hAya' (1954)nA kartA. ni.vA. paMDayA amathAlAla mayArAma, 'amRta' : bhakitakAvyasaMgraha 'amRtaciMtAmaNi" (maNilAla ma. paMDyA-'ciMtAmaNi' sAthe, 1929)nA kartA. ni.vA. paMDavA amubhAI : bAlanATaka 'bhAIbIjanI bhaTa' (1959) ane 'raMgIluM rAjasthAna' (1968) tathA 'zivamya paMthA' (1968)nA kartA. ni.vA. paMDyA aMbAlAla jayazaMkara : padyakRtipraviNAvilAsI (1913)nA kartA. ni.vA. paMDayA aMbAzaMkara nAgaradAsa : navalakathAo 'Adarza daMpati ramArameza' (1920) ane 'UchaLatAM pUra yAne indu ane kizorI' (1940), bAlasaMvAdarUpe racAyelI kRti gAMdhIjInA jIvanaprasaMge gujarAtI sAhityakoza - 2 : 341 For Personal & Private Use Only
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDayA indravadana madanalAla paMDayA kAntilAla chaganalAla yAjJika smRtigraMtha' (1971), 'kAzmalanane sAhityasaMpuTa (1981) ityAdi emanA saMpAdanagraMtha che. gujarAtanI kIrtigAthA'-1 (1952) ane rAjasthAnI sAhityano itihAsa (1984) emanA anuvAdagraMtho che. 4.gA. paMDayA umiyAzaMkara hIrAzaMkara : kavi. vatana naDiyAda. 'Aryadu:khadarzaka' (1882) ane gujarAta tathA hiMdanA itihAsanI AlocanA karatI, zikharInA prasaMgane nirUAnI 'gujarAtavIra'- e be kAvyakRtio emanA nAme che. zratri. tathA anuvAda 'raghuvaMza' (1939)nA kartA. ni.vo. paMDyA indravadana madanalAla (6-11-1949) : navalakathAkAra, vArtAkAra. janma kheDA jillAnA kapaDavaMja gAmamAM. 1966 mAM maeNTrika, 1971mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI bI.e., 1973mAM ema.e., 1975mAM elaela.bI. Teliphona eNkasacenjamAM nokarI. emanI pAsethI navalakathAo 'vaibhava' (1975) ane 'adhUro bhava'(1978) tathA vArtAsaMgraha "ghUMTAyelAM dardonI vyathA(1972) maLyAM che. ni.vo. paMDayA IzvaralAla ravizaMkara (3-5-1924) : kavi. janma valasADa jillAnA pAraDI gAmamAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa. saMgItazikSaka. emanI pAsethI kAvyo ane gajhalanA saMgraha 'zabanama-e zAyarI' (1975), 'aMjali (1975), 'khvAba' (1977) ane Urmi' (1977) maLyA che. phora" tathA "phUlaDAM' emanA bALakAvyonA saMgraho che. ni.. paMDyA uttamacaMda kRpArAma : navalakathA "suvarNasuMdarI' (1920)nA kartA. ni.. paMDayA upendra chaganalAla (25-12-1919): vivecaka, saMpAdaka. janma vatana kheDA jillAnA naDiyAdamAM.1937mAM maeNTrika. 1941mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe amadAvAdanI gujarAta kolejamAMthI bI.e. 1943mAM ema.e. 1974 mAM 'pauratya ane pAzcAtya sAhityavavecananA siddhAMte - temanI tulanA ane gujarAtI vivecanasAhityamAM viniyoga' para gujarAta yunivarsiTImAMthI pIeca.DI. 1945 thI 1977 sudhI rAjakoTanI dharmendrasiMhajI kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. 1977 thI 1979 sudhI saurASTra yunivarsiTInA anusnAtaka gujarAtI vibhAgamAM rIDara, 1977mAM boTAdamAM maLelA gujarAtIne adhyApaka saMghanA aThThAvIsamA saMmelanamAM pramukha. praziSTa sAhitya pratyenI prIti ane bhAratIya kAvyamImAMsA paranI pakaDa emanA be vivecanasaMgraho "avabodha' (1976) ane 'pratibodha' (1980)mAM jaNAI Ave che. sarasvatIcaMdra', vasaMtavijaya', 'naLAkhyAna', 'kalApI', 'nhAnAlAla' e lekhamAM je te sarjaka ke kRti vize pracalita khyAlonI emaNe pheratapAsa karI che. 2. vi. pAThaka tathA DolararAya mAMkaDanA keTalAka sAhitya-saMbaMdhI saiddhAMtika khyAlonI tapAsa karatA lekhe emanI maulika dRSTinA ' dyotaka che. 'saraLa alaMkAravivecana' (1956) emanI alaMkAraviSayaka mAhitI ApatI pustikA che. sarasvatIcaMdrane ladhu saMkSepa' (1951), 'kAdaMbarI-kathA' (1953) ane "sarasvatIcaMdrane bRhat saMkSepa' (1960) emanA graMthasaMkSepa che. "gavardhana zatAbdIgraMtha' (1955), DaoN. ramaNalAla paMDayA kanu : navalakathA "sahiyArAM sapanAM' (1976)nA katAM. ni.. paMDayA kanaiyAlAla nAthAlAla : triaMkI nATaka 'sudAmA' (1986)nA kartA. ni.vA. paMDayA kamaLAzaMkara lAbhAI (2010-1908) : AtmakathAlekhaka. janma nAMdoda (rAjapIpaLA)mAM. prAthamika-mAdhyamika zikSAga nAMdoda ane thANAmAM. 1924mAM gUjarAta vidyApIThamAMthI 'vANijya vizArada'. pitA emane AI.sI.esa.nI padavI meLavavA iMglenDa mokalavA mAgatA hatA, paNa emaNe gAMdhIjInI caLavaLamAM joDAvAnuM pasaMda karyuM. svarAjya pachI aneka sAmAjika kAryo. thADo vakhata vaDodarAmAM zikSaNakArya. samAjavAdI vicArasaraNInA puraskartA. vyavasAye dAhodamAM vepArI. 1983mAM narmadacaMdraka. ApaNe tyAM rAjakIya AtmakathAonI atialpa saMkhyAmAM A lekhakanI AtmakathA virAna jIvana' (1973)nuM viziSTa sthAna che. emAM rAjakAraNanI sAthe samAjakAraNa paNa che. lokanAyaka jayaprakAza nArAyaNa sAthenAM saMsmaraNo A AtmakathAnuM AgavuM aMga che. vicArane varelA eka bauddhikanI najare ApaNA svAtaMtrya pUrvenA ane pachInA rAjakIya-sAmAjika jIvananA vividha tabakkAonI dastAvejI mAhitI ApatI A AtmakathA vyathAvedanAnA aMzovALI, vyakitatvanA sparzathI yukata karmakathA paNa che. A uparAMta emaNe naherakRta 'vIdhara inDiyA'ne 'hida kaye raste (1935) nAmano anuvAda paNa Apyo che. yA.da. paMDayA karasanajI jagajIvana : nATaka 'vaMdAvipagucaritra' (1894) -nA kartA. ni.vA. paMDathI karuNAzaMkara dAmodaradAsa : nATayakti 'i'dira yAna hiMdadevI' (1939) nA kartA. ni.. paMDyA kAntilAla chaganalAla(24-8-1886, 14-10-1958): caritrakAra, saMpAdaka. janma naDiyAdamAM. 1894 thI 1896 sudhI prAthamika zikSaNa naDiyAdamAM. tyArabAda pitA pAse jUnAgaDhamAM. 1902 mAM jUnAgaDhathI meTrika. 1907mAM bahAuddIna kolejamAMthI 342 : gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ rasANa ane bhautika vijJAna viro sAthe bhI. 1910mAM rasAyaNazAstra viSayamAM krama. 1961mAM begalora insTiTyuTa va sAyansamAM kemikala eNnjiniyariMgane abhyAsa. e ja varSamAM granI senTa jahAna kolejamAM rasAyaNanA eNsesieTeDa presara. 1916mAM e ja kolejamAM vijJAnavibhAganA adhyakSa. 1920mAM vizeSa adhyayana mATe iglaeNnDa-gamana. 1923mAM laMDana yunivarsiTInI pIeca.DI.nI upAdhi. 1924thI 1947 sudhI AgrAnI kolejamAM adhyApana. 1924 mAM gujarAtI sAhitya pariSadanA vijJAnavibhAganA pramukha, kevArathI muMbaImAM vasAna, 'zrIyuta govardhanarAma'(1916) emaNe lakhele caritragraMtha che. nAyakanA sadguNonI atyukita ane durguNanI anukitathI dUra rahevA prayatna karanAra A caritrakAre caritranAyakanA vyakitatvane sphuTa karavAno Azaya rAkhyo che.'jIvanakathA', 'tulanA' ane 'kuTuMbI tathA snehI rUpe jIvana' jevA traNa vibhAgomAM A graMtha vistarelA che. 'gAvardhanarAmanuM sAlavArI jIvana ane samakAlIna jIvana (1957) jevI nAnI purvatakA paNa emaNe ApI che. gavardhanaemanI 'skrepabuka'- 7(1957), candrakAMkare narmadAzaMkara paMDadhAno kAvyasaMcaya'candrazaMkaranAM kAvyo'(1942) ane mAro saMkSipta jIvanavRttAna'(1958) emanAM saMpAdano che. ca paMDayA kirITa : jAsUsI kathA 'kALA kara'(1953)nA kartA. ni.vA. paMDayA kIrtikumAra calAva(20-1935): vArtAlekhaka. janma jAmanagaramAM. 1952 mAM esa.esa.sI. 5TamAM gutI ane mane!vijJAna viSayo sAthe bI.e. 1963mAM ema.e. nezanala hAIskUla, jAmanagaramAM zikSaka eka 55: tu be'(1959) emanA vArtArtana keM ghaMTo. paMDayA kuberajI kahAnajI : padyakRti 'kRSNavi'(1897)nA kartA. nivAra paMDayA kuberadAsa durlabhajI pati cara sahelI du:khadarzaka ane svadezasudhArakone vinaMtI'(1878)nA kartA. ni.vA. paMDadhA kuMvarajI vallabhajI : 'vatasiMha vijayasiMha" nATakanA kartA, ni.vA. paMDayA kRpAzaMkara jhINAbhAI: dezabhakita vizenuM kAvya "hindanI hAlata'(1904)nA kartA. ni.vA. paMDayA kRSNalAla narmadAzaMkara : aitihAsika navalakathA 'mRdulatikA' (25)nA kartA. [<.vA. paMDayA kezavalAla prabhAzaMkara : padyakRti 'vivAhakarmasaMgraha'(1890) "nA kartA, ni.vA. paMDayA kirITa - paMDayA DAMgAzaMkara lallurAma paMDayA kezavalAla bhavAnIzaMkara, 'kaniSTha kezava': bhakitapreraka kathAprasaMgono saMgraha 'yAti-darzana'(1937), 'devAMzI durgAdevI' (1939), 'ratnadIpa'(1955), 'zakitabhakatacaritra'(1957), 'amarajayoti'(1957)ane 'bhagavatI gItA'(1966)nA kartA. nivAra paMDadhA kalAbhAI gAkara (mArca 1922): nATayakAra jo bhAvanagara jillAnA bhAdroDa gAmamAM.1938mAM maeNTrika. 1941 mAM eNlphinsTana koleja, muMbaImAMthI inTara ArTsa, 1943thI 1948 sudhI lokanATaya saMghanA sakriya kalAkAra. 1949thI 1957 sudhI naTamaMDaLa, amadAvAdamAM nATayakalAkAra ne digdarzaka 1958mAM eziyana thiyeTara insTiTayuTano DiplomA. 1959mAM darpaNa akAdamI, amadAvAdanA nATyavibhAganA niyAmaka, emanI pAsethI nATyakRtio mAI (1963), 'cInI jAdagarano veza' (1963), 'ammA'(1966) ane 'gobaranA veza' (1987) maLI che. 'pahelI khAlI'(1959), 'lAlalIlI' (1963) tathA 'baMdo ane bAMdI'(1989) e bhavAIne veza tathA meliyera ane zaeNkasapiyaranI kRtio para AdhArita emanI nATayaracanAo che. ni.vA. paMDayA gajendra ja. : bAsaTha gujarAtI kAvyo, bAra hiMdI kAvyo ane eka aMgrejI kAvyano saMgraha 'rASTravINA'nA kartA. navA paMDayA gajendrazaMkara lAlazaMkara (18-4-1895, -) : kavi, caritrakAra, nATayakAra. janma naDiyAdamAM. 1916mAM bI.e., 1920mAM ema.e., 1926mAM bI.TI. 1924mAM muMbaImAM vinanA vAma hAIskUlanA AcArya. pachIthI gujarAta kaoNleja, amadAvAdamAM gujarAtInA adhyApaka. emanI pAsethI kAvyagraMtho 'saMyukatAkhyAna'(1932) ane 'taraMgamALA'(1933) tathA caritralakSI pustako 'vallabhanuM bhuvana' (1929) ane 'narasiMhanuM jIvana'(1929) maLyAM che. emaNe 'kolejakanyA', 'mAnAno raMga', 'kuno nyAya' ane jillo pAvApana' jevI raMgabhUmi para saphaLa ane lopriya nIvaDelAM sAmAjika ane aitihAsika nATako paNa ApyAM che. A pata 'sakSama saskRta vyAkaNa'(12) saMpadita kRni 'traNa nokhAraNa'(1939) vagere paNa emanI pAsethI maLyAM che, nivA paMDaghA gamanalAla maganalAla : 'premaghelI pA'(1923) nAmaka navalakathAnA kartA. ni.vA. paMDayA gaMgArAma AtmArAma : 'cAMparAja nATakanAM gAyane'(1892) -nA kartA. mu.mA. paMDayA gaMgAzaMkara lallurAma (30-12-1905) : kavi. janmasthaLa gujarAtI sAhityakoza - 2 : 343 For Personal & Private Use Only
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDyA giradharabhAI kakalabhAI paMDayA jagajIvana kAzIrAma gujarAtI sAhityanA piSaNa-saMvardhananuM kArya paNa emaNe anekarUpe enA "vakIla' banIne karyuM. govardhanarAma, manaHsukharAma vagerenA sahavAsathI emanI sarjanapravRtti prerita rahI. 'snehAMkura' (1914) emano snehane viSaya karIne lakhAyelI cauda kAvyakRtione saMgraha che. e paikI kokile, relava mIThAM gIta' ke 'vahAlAMne AmaMtraNa" jevI racanAomAM prAsAdika bAnIno paricaya maLe che. "paMDita gurudatta vidyArthInuM jIvanacaritra' (1914), 'pAMca premakathAo' (1916), 'kAvyakusumAMjali (1930) vagere emanI anya kRtio che. 'caMdrazaMkaranAM gadyaratno" emanA vibhinna viSayo paranA lekho-nibaMdhana, saMmukhalAla paMDayA saMpAdita maraNottara saMgraha che. vidrattApUrNa vicArasAmagrI ane ziSTa gauravAnvita zailIyukata gadyane emanI vakatRtvazakitane lAbha paNa maLyo che. saMsArasudhAro', 'hindudharma ane arvAcIna jIvana' vagere emanA vicArapUrNa nibaMdho vakatavyanI pratyakSatA ne prabhAva dharAve che. vaDodarA jillAnuM UMDerA. zikSaka. emanI pAsethI bALakAvyonuM pustaka 'sonAgADI' maLyuM che. ni.vA. paMDayA giradharalAla kAlabhAI : "hemaMtakumArI nATaka' (anya sAthe, 1913)nA kartA. ni.ve. paMDayA giradharalAla revAzaMkara (1898, 1920) : kavi. janmasthaLa jAmanagara tAlukAnuM khaMbhALIyA gAma. jUnAgaDhanI bahAuddIna kolejamAMthI 1919mAM bI.e. abhyAsa daramiyAna jAmanagaranA latIpura gAmamAM avasAna. gIta, kAvyo, rasadarzana ane jIvanajharamaranuM saMkalita pustaka giridhara gItAvalI' (1923) emanuM maraNottara pustaka che. ni.. paMDathA caMdrakAnta jeThAlAla (31-8-1920): AtmakathAkAra. janma valasADa jillAnA dharamapura gAmamAM. navasArI hAIskUlamAM zikSaka, emanI pAsethI AtmakathA 'javALA ane jyota' (1966) tathA pravAsavarNananuM pustaka "sudAmAe dIThI dvArAmatI' (1976) mudAmAe dIThA dvArAmatI (1976) maLyAM che. ni.. paMDathA caMdramukha dhanavaMtarAma: kathAkRti "zrIrAmacaritra'nA kartA. ni.. paMDyA caMdravidyAnaMda zrIkRSNAnaMda (24-5-1863, -): caritrakAra. janma suratamAM. prAthamika-mAdhyamika keLavaNI suratamAM. bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAMthI bI.e. muMbaI sacivAlayamAM sahAyaka saciva. 1922mAM nivRtta. emanI pAsethI "RgvadIya saMskArikA' (1925), "paMcAkSara mukatAvalI' (1931), paramezvaranuM mahattva' (1932), 'vaDanagarA nAgara garabAvaLI' (1933), 'sUratanA svargastha agraNI nAgaropuruSa' (1958) vagere kRtio maLI che. ni.. paMDayA caMdrazaMkara dhIrajarAma : bALavArtAo 'sItAharaNa' ane 'sAta sAgaranAM motI'nA kartA. ni.. paMDyA caMdrazaMkara narmadAzaMkara (16-6-1888, 23-12-1937) : kavi, nibaMdhakAra. janma naDiyAdamAM. muMbaInI eNlphinsTana koleja tema ja jUnAgaDhanI bahAuddIna ke lejamAMthI uccazikSaNa. 1906 mAM bI.e. nAdurasta tabiyatane lIdhe ema.e.ne abhyAsa adhUro rahyo. 1913mAM elaela.bI. abhyAsakALa daramiyAna ja 1905 mAM samAlocaka zaimAsikanuM taMtra hAtha para lIdhuM. emanuM vyakitatva sAhityabhakita ane rASTrabhakitanA gajabanA samanvayarUpa hatuM. keMgresanAM sabhAsaMmelano ke homarUlanI caLavaLamAM sakriya rahelA emaNe 'dhi yuniyana', 'zrI gurjarasabhA" jevI yuvAnone saMgaThita karatI saMsthAo muMbaImAM rahIne sthApI. e ja rIte paMDayA caMdrikA yazavaMtarAya : pravartamAna rAjakAraNane kaTAkSanuM nizAna banAvatA nava hAsyalekhono saMgraha 'mAro deza'nAM kartA ni.vA. paMDayA caMpakalAla girajAzaMkara : 'kALIviya eTala bAlAmajInI vArtA'nA kartA. ni.vA. paMDyA cunIlAla goviMdarAma : padyavArtA 'zUravIra chelanI vArtA | 1976) ane kAvyasaMgraha 'muralI mahimA'nA kartA. ni.vA. paMDayA cunIlAla dAmodara : "aMbikA garabAvaLI'nA kartA. ni.vA. paMDyA chaganalAla bhAIzaMkara : padyakRti phattesiMha lagnamahotsava' (1984) ane nATakRti vanarAja cAvaDo (1885)nA kartA. ni.vA. paMDyA chaganalAla harilAla (17-10-1859, 23-5-1936) : navalakathAkAra, anuvAdaka. janma naDiyAdamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa naDiyAdamAM. muMbaInI eNliphansTana kolejamAMthI 1880mAM bI.e. zikSaka, eNjyukezanala inspekaTara tathA briTiza sarakAranI nokarI. emanI pAsethI aMgrejI kRti para AdhArita navalakathA 'eka apUrva lagna' (1916) ane 'vizuddhasneha (1919) tathA 'maneraMjaka vArtAvalI'- bhA. 1-2 (1918) jevI kRtio maLI che. "kAdambarI' (1882), 'krAIsTanuM anukaraNa'-pu. 1-2 (1915), 'krobeTane upadeza' (1918) vagere emanI anUdita kRtio che. ni.vA. paMDayA jagajIvana kAzIrAma : sabodha vacanAvalI'nA kartA. ni.vo. gujarAtI sAhityakoza - :344 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDayA janArdana - paMDyA dineza raNachoDalAla paMDyA janArdana : vivecanasaMgraha "sAhityasudha:' (1959)nA kartA. paMDyA yaMtabhAI puruSottamabhAI, 'zatapatra' (309 1918) : kavi. janma jAmanagara jillAnA khaMbhALImAM. DiplomA ina paMDayA janmazaMkara, jarmana paMDayA' : 'ha rayadAnI' (1962) ane cAilDa ikolaoNjI. atyAre nivRtta. pUrNimA'nA taMtrI. kAvyasaMgraha 'gorakhagaMgA' (1966) nA kartA. 'bApu ane bIjA gI' (1947) emane. kAvyasaMgraha che. ni.. caM.... paMDayA jamanAzaMkara dayAzaMkara : rasika lalitA nATakanA kartA. paDaghA jugalabhAI maMgaLarAma (1872,-): vArtAkAra, nATyakAra. ni.. janma khaMbhAtamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa khaMbhAta ane muMbaImAM. 1896 mAM pustaka prasAraka kaMpanInI sthApanA. 1998 paMDyA jamiyatarAma kRpArAma, 'jigara' (22 8 1906) : gajhala -mAM 'cakravartI mAsikano AraMbha. kavi, navalakathAkAra, vArtAkAra, caritrakAra. janma vatana kheDA emanI pAsethI kathAkRti satI sAvitrI', nAmAMkita strIonAM jillAnA khaMbhAtamAM. 1926 mAM maeNTrika. 1928 thI 1955 sudhI jIvanacaritra 'vIra ramaNI' tathA nATayakRtio puSpasena sulocanA vividha prakAranI karI. te daramiyAna navaprabhAta' mAsika keTaloka nATaka', 'kalImalI nATaka', rasika lalitA' ane 'natArA" maLyAM vakhata calAvyuM. 1955thI lekhanano vyavasAya. 'uragaMgA' (1949), 'varadAna' (1963), 'La ane jhAkaLa' ni.vA. (1964), 'meghadhanuSa' (1971) ane "maMjhila' (1986) emanA paMDyA jeThAlAla devanAtha, 'mukula': lIMbaDI rAjyanA nAgarika. kAvya, gajhala ane najhamanA saMgraho che. phArasI ane saMskRtanA baravALAnA vatanI. adhyAsavALI emanI gajhalanI AgavI mudrA che. 'kamanasIbanuM kiramata' (1935) emanI navalakathA che. 'AkaMda' emaNe zivAjIne kendrita karIne 'svArpaNa' (1893) nAmanI sittotera kalInI padyaracanA ApI che. uparAMta vividha chaMdanI (1936), "samAjathI tarachoDAyelAM' (1939), 'nAgaraNI' (1956) ane 'tarasyA jIva' (1961) emanA sAmAjika ekAvana racanAono 'mukula kAvyasaMgraha' (1932) paNa emanA nAme che. vAtonA saMgraha che. 'eka ja kabaramAM' (1940) emanuM hiMdu ni.vA. muslima aikayabhAvanAne vyakata karatuM nATaka che. 'pallava' (1963), 'sAMIbAbA' (1963), avadhUta brahmAnaMda paMDayA ThAkoralAla jI. : kathAkRti 'caMdrahAranA kartA. mahArAja gaMgAnAthavALA' (1968) ane 'hajharata abulahasana ni.vA. yamInuddIna amIra khusaro' (1978) emanAM caritrAtmaka pustako paMDA DAhyAbhAI chaganalAla : nATyakRtio 'caMdrasena ane caMdrache. 'gajhalanuM chaMdazAstra' (1979) gajhala vize mArgadarzana ApanuM prabhA' (1884) tathA 'vIrasiMha ane caMdrikA'nA kartA. pustaka che. ni.vA. 'prAyazcitta kene?" (1939), 'prArthanA samuccaya' (1948), paMDyA tuLajArAma raNachoDajI : nATayakRtio "subuddhi satyadarzaka' 'AvegI kAlaghaTA' (1964), 'manane maherAmaNa' (1968), (1889), 'kedI rAjakumArI urphe vRMdAvijya' (1915) tathA 'mAnava ! tuM potAne oLakha' (1970), 'urdU bhASAnI prAthamika | 'pRthurAja rAThoDa ane satI lAlabA'nA kartA. utpattimAM sUphI saMtenuM pradAna' (1984) vagere emanA anuvAda ni.ve. graMtha che; te najarANuM (1964), 'TaMkArava' (1966) ityAdi paMDayA tuLajAzaMkara dhIrajarAma : kAvyagraMtha 'gapikAgIta' (1914) emanA saMpAdanagraMtho che. -nA kartA. ja.gA. ni.vo. paMDayA jayaMta maganalAla (19-11-1928) : nibaMdhakAra. janma paMDyA dinakararAya : bALagItAne saMgraha 'phUlaDAMnI mALa' (1933) vyArAvAsaNA (ji. kheDA)mAM. 1956 mAM vArANasI yunivarsiTI- -ne kartA. mAMthI bI.e. tathA 1960mAM ema.e. vyavasAye adhyApaka. ni.vA. 1980thI 'nirIkSaka' sAptAhikanA taMtrI tathA 1982thI 'varAja paMDayA dineza raNachoDalAla (18-5-1939): vivecaka. janma saMgama" lokajAgRtinI rASTrIya saMsthAnA mahAmaMtrI. sAvalImAM. 1957mAM maeNTrika. 1962mAM gujarAtI-saMskRta viSayo 'zabdavedha' (1983) sAMpratajIvananA laghulekhAne saMcaya che; sAthe bI.e. 1964 mAM e ja viSayomAM ema.e. 1988 mAM emAM mukhyatve sAhityathI rasAyelI smaraNano che. 'akSarayana' pI.eca.DI. 1964 thI Aja sudhI navajIvana ArTsa eNnDa (1985) emanA sAhityika tathA sAMskRtika nibaMdhono saMgraha komarsa koleja, dAhodamAM adhyApana. che. "meghadUta' (1968) emaNe karela samazlokI gujarAtI 'yaMta pAThaka : vyakitatva ane vADamaya' (1989) emano zodhaanuvAda che. nibaMdha che. ni.vo. aMTo. gujarAtI sAhitakaza - 2 : 345 For Personal & Private Use Only
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDyA divezvara lAlajI - paMDayA naTavaralAla kuberadAsa paMDayA divezvara lAlajI : navalakathA "ajitavijaya' (1935)nA kartA. ni.. paMDayA duSyatarAya DolararAya (7-3-1916) : vivecaka. janmasthaLa jAmanagara, muMbaI yunivarsiTImAMthI 1938 mAM bI.e., 1948mAM bI.TI., 1951 mAM pIeca.DI. 1939thI 1946 sudhI karAMcImAM zAradAmaMdiramAM zikSaka. tyArabAda saralAsadana skUla, muMbaI, DI.DI.sI. vividhalakSI hAIskUla, jAmanagara ane udayAcala skUla, muMbaImAM AcArya. emanI pAsethI vivecanagraMtha 'satyabhAmAropadazikAkhyAna Adi nATakonI sarvAgINa samIkSA' (1954) tema ja anuvAdakRtio 'periplasa' (1960) ane "zALAvihIna samAja (amRtalAla yAjJika sAthe, 1948) maLyAM che. ni.vo. paMDathA devazaMkara jeThAlAla : bAlapayogI kRti "bALakone mitra' (1926) nA kartA. ni.. paMDayA dolatarAma kRpAzaMkara (8-3-1856, 18-11-1916) : kavi, nATyakAra. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa vatana naDiyAdamAM. pitAnA mRtyune kAraNe muMbaInI eNliphanTaraTana kaoNlejane abhyAsa adhavacce choDavo paDayo. prAraMbhamAM vakIlAta. e pachI tera varSa luNAvADAnA dIvAne. gujarAta beMca mejisTresI nAmanI lokopayogI saMsthA sthApI. Tola jevo du:khakara vero rada karavAnI laDatamAM bhAga lIdho. naDiyAdamAM aMtyaja sahakArI maMDaLI sthApI. naDiyAdamAM avasAna. emanuM 'indritita vadha' (1887) gujarAtI sAhityamAM mahAkAvyanA prathama prayoga tarIke ullekhAya che. chavvIsa sargomAM vibhAjita, sargAte chaMdapalaTo ane sarva pramANe zIrSakajanA darzAvatI tathA aMga-upAMgamAM custa rIte saMskRta mahAkAvyane anusaratI A racanA citrAtmakatA ane alaMkAranuM sauMdarya dharAve che; paNa enuM AMtarika sarve mahAkAvyanuM nathI. dalapataraulInI asara ane saLaMgasUtratAne abhAva paNa racanAne zithila banAve che. emanA kAvyasaMgraha 'sumanaguccha' (1899)nI prakRtisauMdarya, nItirIti, upadezAdi viSayonuM nirUpaNa karatI racanAo paNa dalapataraulIne atireka ane madhyakAlIna kavitAnuM nabaLuM anusaraNa jevI maryAdAo dharAve che. 'kusumAvali' (1889) kAdaMbarIzailInI saLaMga kathA che. enA sarjakanI ziSTa gujarAtI gadyakAra tarIkenI chabI emAMthI UbhI thAya che. 'amaratra' (1902) saMskRtazailInuM, asatya para satyanA jyane lakSatuM, paNa kathAghaTakonA saMyojanamAM zithilatA darzAvatuM emanuM saptAMkI nATaka che. 'svIkRta navIna bhAgavata' emanI apUrNa rahelI racanA che. bA.ma. paMDayA dhruvakumAra : pravAsavarNananuM pustaka 'jhIlyo me paDakAra (1960)nA kartA. ni.vA. paMDyA naTavaralAla kuberadAsa, 'AraNyaka', 'uzanas (28 9 1920): kavi, vivecaka. janma vaDodarA jillAnA sAvalI gAme. prAthamika vidyAbhyAsa pahelAM mahesANA-siddhapuramAM ane pachI sAvalIDabhoImAM. 1938mAM maeNTrika. 1942 mAM ma. sa. yunivarsiTImAMthI mukhya viSaya saMskRta sAthe bI.e. 1945mAM e ja yunivarsiTImAMthI mukhya viSaya gujarAtImAM ema.e. 1942-46 daramiyAna vaDodarAnI rojharI hAIskUlamAM zikSaka. 1947thI 1957 sudhI ga koleja, navasArImAM tathA 1957thI Ta keleja, valasADamAM adhyApaka tathA 1968 thI 1980 sudhI ca. 1979mAM 'gujarAtInA adhyApaka saMgha'nA pramukha. 1976 mAM yuropa-keneDA-amerikAno pravAsa. 1959mAM kumAracaMdraka, 1971 mAM narmada suvarNacandraka, 1972 mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka, 1976 mAM sAhitya akAdamI, dilhIno puraskAra. AdhunikatAnI sera sAthe paraMparAnI ane praziSTatAnI ja baLukI zera vahI emAM A kavinuM sattvazALI pradAna che. emanI kharabacaDI ane barachaTa lAgatI bAnInuM kauvata tevI che. abhivyakitanA stare AvavuM kazuMka prAkRta emanI pratibhAno aMza banI januM kaLAya che. mukhyatve kuTuMba, vatana, prakRti, praNaya, pravAsanAM anubhavakendromAMthI utsita emanI racanAonI saMkhyA pramANamAM vipula che, chatAMya enI hRdya bhASAsAmagrInuM saMvedana ekaMdare ArSaka che. emanuM kAvyalekhana prAyogika bhUmikAthI prabhAvaka bhUmikA para pahoMcI aMte prayogazIla bhUmikA bhaNI vaLatuM jAI zakAya che. 'prasUna' (1955) emane pahelo kAvyasaMgraha che. emAM emanA potIkA avAja sAthe paraMparAnuM anusaMdhAna baLavAna che, chatAM prakRtinirUpaNanI racanAo dhyAna kheMce che. nepacce' (1956)mAM keTalAka prAcIna ghaTakone lakSamAM rAkhI karelI pAtrapradhAna dIdaracanAo che. Adra' (1959)nAM 115 kAvyomAMthI 63 jeTalAM neTakAvyo che. ahIM ciMtanane indriyaghana apAyeluMrUpa aravIdya che."mane mudrA' (1960)nuM prabaLa aMga prakRtinirUpaNa che. 'vaNane graha' (1964) AdhunikatAnI abhijJatA vacce baLavAna muddA upasAve che. prakRtisaMvedananI samRddha abhivyakitamAM kapanaparaka vividhatA ane vilakSaNatA che. premaviSayaka, sthaLaviSayaka, vatanaviSayaka, kavitAviSayaka racanAothI saMgraha mAtabara che. 'spada ane chaMda' (1968)mAM kavine. paraMparApuSTa baLuko avAja apUrva rIte siddha thAya che. vRNane cAlI Avela viSaya ahIM AkarSaka vAchaTAmAM pragaTe che. 'anahadanI sarahade' jevuM saoNneTaguccha zabdacetanAnI UMDI bhUmikAe UtaratuM jovAya che. kiMkiNI' (1971) emane gItasaMgraha che, to 'bhAratadarzana'(1974) pravAsakAvyonA seneTasaMcaya che. 'azvattha' (1975)nI achAMdasa racanAo navI dizA taraphanI gati ane prayogazIlatA taraphanuM valaNa sUcave che. ahIM gajhala, mukataka hAIku jevA kAvyaprakArone paNa ajamAvavAmAM AvyA che. 'rUpanA laya' (1976)mAM achAMdasa pravRtti vadhu vegavaMta banI che, paNa praNaya ane prakRtiviSayaka 'ekasI kAvya A saMgrahanI viziSTa nIpaja che. 'vyAkula vaiSNava' (1977) 346: gujarAtI sAhityakoza -2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDayA nayanasukhalAla harilAla - paMDaLa navalarAma lakSamIrAma nATakarUpe rajU karavuM pustaka "vajAropaNe athavA bAra lI. dhanuSyaTaMkAra' (1929) tathA aMgrejI ane bAMga LImAMthI 2 nUdita caritralakSI kRtio 'zrIkRSNarIta'- bhA. 1 (1913), 'vAmI vivekAnaMda'- bhA.4, 5 (1917, 1918) ane 'mahAna naliyana' (1924) maLyAM che. emaNe baMgALanA eka rAMnane bhakitaviSayaka patranuM baMgALImAMthI kareluM bhASAMtara 'pAgala haranAtha' (1912) nAme pragaTa thayuM che. saMsAradarpaNa' (1954) emanI anUdina -valakathA che. bhakitapremanI ikora gItaracanAo Ape che. kavinI AdratAne kavAMka ahIM rocaka rUpa maLyuM che. pRthvIne pazcima cahera' (1979) kavie karelI videzayAtrAnI niSpatti che. emanAM pravAsakAvyo manuSyaprIti ane prakRtiprItine nirUpavA aghatana rIti akhatyAra kare che. ekaMdare kavinI jANItI pRthvIprItine ahIM vizeSa parimANa maLyuM che. "zizuloka' (1984) zizukRtione saMcaya che. emAM purogAmI kAvyasaMgrahomAMnAM zizuviSayaka kAvyone paNa samAvyAM che. ahIM mukhyatve zizuonA AsvAda mATenI nahi paNa zizumenTrI racanAo che. sarjana ane adhyApana nimitte thayela sAhityavicAre emanA vivecanane AgavuM baLa Ape che. 'be adhyayana' (1952)mAM 'prAcInA' ane zeSanAM kAvyonI Alocane che; te 'rUpa ane rasa' (1965) mAM siddhAMtavivecana, pravAhadarzana, ArasvAdavivarAga ane avalokanA che. upasarga' (1973) mAM gadyasAhityanuM vivacana ane umAzaMkara jozI vizenA traNa lekhAmAM maLatuM mUlyAMkana dhyAnapAtra che. mUlyAMkana' (1979)mAM emanI sahRdaya sAhityadRSTinA paricAyaka evA sudI abhyAsalekho che. saMsmaraNonA saMcaya "sa mAtAno khAMce' (1988)mAM emane atIta nirUpAya che. e.To. iDayA nayanasukhalAla harilAla : prAmAdAra ane racanAtmaka kAryakrama vizenI pracAralakSI saMvAdAtmaka pustikA 'cAra kolejiyana' (1941)nA kartA. ni.vA paMDyA narahari sAmezvara, raMgeza' (1-8-1958) : kavi. janmasthaLa vajalapura. meTrika sudhIne abhyAro. relave ko-opareTiva sTora, dAhodamAM vyavasthApaka ane hisAbanIza. svAtaMtryagIto' (1947) ane "o bApujI pyArA' (1948) emanA kAvyagraMtha che. "azoka' (1957), 'rAma vagaranAM motI' vagere emanuM prauDhAhitya che. caM... paDaghA narmadAzaMkara, sevAnaMda' : mahAtmA gAMdhIjInA jIvanaprasaMgone varNavatI kAvyakRti 'bApu' (1962) tema ja "vaidika vinaya'-khaMDa 1,2,3 (1964) nA kartA. ni.vo. paMDayA narmadAzaMkara kezavarAma : zULapANa yAtrA' (1883) tathA 'rUpasuMdarI nATaka' (1981) nA kartA. ni.vo. paMDayA narmadAzaMkara bAlAzaMkara (30-8-1893) : caritrakAra, nATayakAra, anuvAdaka. janma rAjapIpaLA pAsenA nAMdodamAM. bI.e. sudhIno abhyAsa, zikSaka. baMgALI bhASAnA jJAtA. uttaravaye saMnyAsa. emanI pAsethI bAraDolI satyAgrahanI jadI judI ghaTanAone paMDyA narmadAzaMkara mULazaMkara : 'bhagavatI raniM (1916)nA ke. | nivA. paMDyA nalina devendraprasAda (21-8 1958) : vivecaka. janmasthaLa sAbarakAMThA jillAnuM mahiyala gAma. ema.e. ane DI..I. sudhIno abhyAsa. eca.bI. kApaDiyA hAIskula, amadAvAdamAM zikSaka. emanI pAsethI vivecana kRti dharatInI AratI - eka paricaya (1984) ane saMpAdana 'adyatana kavitA' (1982) maLamAM che. ni.vA. paMDyA navalarAma lakSmIrAma, 'vaidya nirdabhakara AnaMdakara' (9-3-1836, 7-8-1888): vivecaka, nATayakAra, kavi, nibaMdha kAra, zikSaNazAstrI, patrakAra. janma vatana suratamAM. 1853 mAM maeNTrika. gaNitazAstramAM vyutpanna vidvAna. pratikULa saMjAgone kAraNe kolejane abhyAsa na karI zakyA. 1854 thI rAtanI. aMgrejI hAIskUlamAM madadanIza zikSaka ane 1861 thI DIsAnI eMglo varnAkayulara skUlanA mukhyazikSaka. 1870thI amadAvAdanI TreniMga kolejanA vAIsa-prinsipAla. 1876 thI rAjakoTanI TeniMga kaoNlejanA prinsipAla. 'gujarAta zALA patranA taMtrI. bALavivAhaniSedhaka maMDaLInA maMtrI. emaNe 'mahArAje lAyabala kesa' vize aDhIse pRSThonI inAmI dIrdha padyaracanA (1863) karI sAhityakSetre prasthAna karyuM. 'karaNa - ghelo' vize 'gujarAta mitra'mAM vivecanalekha (1867) pragaTa karI gujarAtI graMthAvalokananA prAraMbhika banyA. phrenca nATakA moliyeranA nATakanA aMgrejI bhASAMtara meka DokaTara" uparathI sucita hAsyanATaka 'bhaTanuM bhopALuM' (1867) lakhyuM, je AnaMda - lakSI chatAM tatkAlIna sAmAjika kurivAjo paranA emAMnA kaTAkSane kAraNe hetupradhAna paNa banyuM. 'rAsamALAmAMthI vastu laIne emANa raceluM nATaka 'vIramatI' (1869) prathama be gujarAtI aitihAsika nATakomAMnuM eka ane pAzcAtya paraMparA anusAranuM che. akabarazAha ane birabala nimitte hiMdI kAvyataraMga' ('gujarAta zALA patra'mAM haptAvAra prakAzita, 1870-80)mAM emAMga buddhitarkayukata ane surucipUrNa hAsya sAthe kAvyatatvanI prAthamika carcA karI che. bALalagnabatrIzI' (1876)mAM sudhArAnA hetuvALI karuNagarbha hAsyanI, te bALagarabAvaLI' (1877)mAM nArIjIvananA AdarzanI bodhaka racanAo che. emanAM prakIrNa gujarAtI sAhityakoza - 2 :347 For Personal & Private Use Only
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDyA navInacaMdra -paMDyA paramasukha jhaverabhAI UrmikAvyomAMthI keTalAMkamAM praNayanuM saMvedana che, to keTalAMkamAM tattvAbhAsI ciMtana che. 'meghadUta' (1870)mAM emaNe bhASAMtara kalAne Adarza Alekhyo che, paraMtu bhASAMtaramAM te caritArtha ocho thayo che. bhASAMtara mATe na saMyojele mAtrAmeLa 'meghachaMda' mULanI vipralaMbhazRMgAranI prauDhine jhIlavAmAM asaphaLa rahyo che. "kavijIvana' (1888)mAM emaNe narmadanA jIvana ane sAhityanuM zedhaka buddhithI nirUpaNa karyuM che. tatkAlIna sAmAjika ane sAhityika saMdarbhamAM sudhAraka ane sAhityakAra narmadano paricaya ApavA sAthe emaNe tenI vicArarasaMkrAMtimAM paNa svarathI ciMtanapuruSane oLakhavAno prayatna karyo che. emaNe saMpAdaka tarIke 'gujarAta zALA patra'nA dharaNane sudhAryuM ane patrakAratvano UMco Adarza sthApyo. temAM emaNe zikSaNaviSayaka ane zikSaNane upakAraka jJAnanA viSayo bhUgoLa, khagoLa, itihAsa, rAjayazAstra, arthazAstra, kAvya, bhASA Adi vize lekhe lakhyA ane lakhAvyA. emAM emane vaijJAnika ane vastulakSI abhigama spaSTa thAya che. emanA zikSaNaviSayaka lekho emane uttama zikSaNazAstrI tarIke ane bhASA-vyAkaraNa viSayaka lekhe sArA bhASAvida tarIkenI pratiSThA apAve che. gujarAtI joDaNInI aniyaMtritatA nivAravA emaNe taiyAra karelA niyamo e emanuM e kSetramAM mahattvanuM pradAna che. emanuM vivecana kAvyatattvavicAraNA, kavisamIkSA ane graMthAvalokana ema traNe prakAre kheDAyuM che. eNrisToTalanA sAhityavAda, bekananA buddhivAda ane milanA upayogitAvAdanA samanvayarUpe navuM rasazAstra ApavAnI emanI kalpanA hatI. emane nItivAda saundaryalakSI che. emaNe narmada, dalapata ane premAnaMdanI samagralakSI samIkSA karI che ane AnuSaMgika rIte zAmaLa, dayArAma Adi kavionI carcA karI che. prathama graMthAvalokanakAra tarIke emaNe mehana, bAna ane zodhana" e traNe prakAranA graMthonAM avalokanomAM graMtha yojanA ane kRtinA vicAranuM mahattva darzAvI, tadanusAra vivecana karI vivecanane UMce Adarza sthApyo che. uttama graMthane puraskAra, nirmAlya graMthane tiraskAra ane AzAspada lekhakone protsAhana - e emane vivecaka tarIke abhigama che. emaNe 'igreja lekane saMkSipta itihAsa' (1880-1887) gujarAta zALA patramAM haptAvAra lakhyo hato, jenuM graMthastha saMpAdana (1924) baLavaMtarAya ThAkore karyuM che. emaNe premAnaMdakRta 'kuMvarabAInuM mAmeruM' (1871)nuM saMpAdana paNa karyuM che. emanA samagra sAhityanuM saMkalana karIne gevardhanarAme 'navalagraMthAvali (1891) nAme saMpAdana karyuM che, jenA graMtha 1mAM nATako, kAvyo, vArtAo ane bhASAMtaro; graMtha 2 mAM graMtho ane graMthakAro vize sAkSara carcA; graMtha 3mAM zALopayogI ane zikSaNaviSayaka lekha tathA graMtha 4mAM prakIrNa lekhe ema cAra vibhAgo che. A pachI hIrAlAla zrophe "navalagraMthAvali'nI zALopayogI AvRtti (1911) ane narahari parIkhe tAraNarUpa 'navalagraMthAvali' (1937) nAme saMpAdana karyA che. 2.zu. paMDayA navInacaMdra : ekAMkIsaMgraha kolAhalanuM halAhala' (1975) nA kartA. ni.vA. paMDayA nAgaradAsa amarajI (9-2-1893) : kavi. janma pAlItANA mAM. prAthamika mAdhyamika zikSaNa bhAvanagaramAM. 1913 mAM maeNTrika. 1917mAM bI.e. emanI pAsethI maulika ane saMpAdita-anUdita kAvyakRtio 'kimaNIharaNa' (1913), "vivAhatattva' (1924), rAmagopAla (1929), 'amRtabiMdu' (1932), 'kumArasaMbhava' ane 'raghuvaMza' (1933) maLI che. ni.vA. paMDayA nAgaradAsa revAzaMkara, 'maDhaDAkaranAgara (29-11-1873, ); kavi. janma dhaMdhukA tAlukAnA rojakA gAmamAM. baravALAmAM sAta dhoraNa sudhI abhyAsa. amadAvAdamAM premacaMda rAyacaMda TreniMga kolejamAM tAlIma. emanI pAsethI kaDavAbaddha khaMDakAvya "vidUranA bhAva (1997) tema ja kathAkAvyo yamunAguNAdarza' (1908) ane 'zikAkAvya' (1909) maLyAM che. ni.vA. paMDyA nAthajI nRsiMharAma: padyakRtio "kAvyakIti'-bhA. 1 (1887) ane sItAvivAha' (1889)nA kartA. ni vA. paMDyA nipuNa indravadana (30-12-1918) : gadyalekhaka. janma vatana suratamAM. 1936 mAM maeNTrika. 1940mAM bI.e. 1942 mAM tattvajJAna viSayamAM ema.e. 1962 mAM pIeca.DI. 1981 sudhI bhAratIya vidyAbhavanamAM graMthapAla. kevalAdvaitathI mAMDIne (bauddhadarzana sivAyanA) sarva pravAhAnA citAra ApatuM "madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM tattvavicAra (1968) ane graMthAlaya saMbaMdhI vividha lekhono saMgraha 'graMthAlaye (1976) emanAM pustako che. emaNe aMgrejImAM paNa keTalAMka pustako lakhyAM che. pA.mAM. paMDyA nirubhAI : bALavArtA "azoka' (1958)nA kartA. ni.vA. paMDayA paramasukha jhaverabhAI (26-9-1897, 14-12-1983) : nATayakAra. janma naDiyAdamAM. 1918mAM muMbaInI senTa jheviyarsa kolejamAMthI bI.e. 1918 thI pustaka-prakAzaka saMsthA ena. ema. tripAThInI kaMpanImAM. 1943 thI tyAM ja maeNnejiMga DirekaTara, 1960mAM nivRtta. 1976 mAM bhArata sarakAra dvArA, gujarAtI sAhityamAM viziSTa pradAna karavA badala 'padmabhUSaNa'ne IlkAba. nATakanA emanA prathama pustaka "rAkhanI huMpha ane kALacakra (1961)mAM be dviaMkI nATako che. emanuM triaMkI nATakagautamI' (1962) bIjA vizvayuddha samayagALAnA saMdarbhavALuM nATaka che, je eca. bI. TreveliyananA nATaka 'dha DArka enjalInI asara 348: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDayA pIyUSa puruSottama-paMDyA bhAnuzaMkara mULazaMkara kRtio che. A uparAMta emanI gajhalo-hajhale tema chaMdobaddha kAvyo vividha sAmayikomAM prakaTa thayelAM che. za.. paMDayA baLavaMtarAya dAdara (1-1-1935) : nATayalekhaka. janma rAjakoTa jillAnA DhAMkamAM. 1913 mAM maeNTrika. aMtara vahayuM AkAza' (1987) emano reDiyo nATakanI rAMgraha che. gAyatrIcAlIsA' (1960) emane anuvAda che. paMDathI bAlakRSaNa bhAgIlAla: padyakRtio 'vidyAmAhAtma', 'jJAtisudhAro' (1890), 'kheDAvALa bodhaka-bAvanI', 'bamanajInA chaMda' (1899) ane bajAraviraha' (1902)nA kartA. ni.vA. paMDadyA bAlakRSNa harikRSNa : padyakRti "sanAtana dharma' tathA 'adhyAma bhajanasaMgraha' (1927) nA kartA. paMDyA bulAkhI raNachADa : kAvyakRtio Adhunika aMdhazraddhA' (1916), 'zrImAna mAdhavatIrtha svAmIne kelAsavAsa' (1916), 'kulInanI kanyA' (1917), 'sAvitrIcaritra' (1919) ane rAsa mAlikA' (1932)nA kartA. darzAve che. 'mAsInAM hera' (1964) e prahasanazailInuM triaMkI sAmAjika nATaka che. baheratI bamanaza" elana melavinanA hAsyanATakanuM rUpAMtara che. bhakata kavayitrI mIrAMbAInA jIvananA AdhAre lakhAyeluM nATaka "mIrAM haridarzana kI pyAsI' (1965) sAta dRzyomAM vaheMcAyeluM AdhyAtmika zailInuM nATaka che. oskara vAIlDanA nATaka "leDI vinTaramIarsa phena'nuM rUpAMtara emaNe 'jagatanA kAcanA mAM' (1967) nAme karyuM che. bArane Takore" (1969) emanuM vAstavalakSI sAmAjika nATaka che, je cAra aMkamAM vaheMcAyeluM che. cAra aMkanuM 'bahenabA (1970) pitAnA vAtsalyabhAvanuM nirUpaNa karatuM UrmipadhaDana sAmAjika nATaka che. A uparAMta "jAge aMtara rAma' (1971), "akhaMDita sthAna' (1972), 'bAMdhI muThThI rAkhanI' (1973), "bIkaNa bIlI" (1975), 'devanA dIdhela' (1976), 'hoLInuM nALiyera' (1978) vagere emanAM triaMkI nATako che.cAra aMkamAM vaheMcAyeluM lAgaNIpradhAne sAmAjika nATaka 'jiMdagInI veTha - bA' (1974) paNa ullekhanIya che. A uparAMta emaNa cha ekAMkIonA saMgraha 'mATInI pachIta' (1982) paNa Apyo che. 'sahiNI' (1971) emane kathAsaMgraha che. maghadUta - eka darzana' (1980) emane sacitra bhAvAnuvAda che. 5.nA. paMDathI pIyUSa puruttama, 'jayoti' (20-5-1943) : kavi. janma jetapuramAM. bI.e., elaela.bI. pachI vakIlAta. emanI pAsethI kAvyasaMgraha 'nimiSa' (1979) ane 'kasaka' (1980) maLyA che. ni.vA. paMDyA prabhudAsa raNachoDajI : 'karachI zadAvaLI'- bhA. 1 (1886) -nA kartA. ni.vA. paMDyA prANajIvana harihara (1863,-) : navalakathAkAra. janma jUnAgaDhamAM. gujarAtI-saMskRtamAM keLavaNI. jUnAgaDhanI saMskRta pAThazALAmAM adhyApaka. pachI muMbaI gayA. 1890mAM 'gujarAtI pesamAM saMskRta bhASAMtarakAra. 'begama sAheba', 'nUrajahAM', "vivekI vijayA" vagere emanI navalakathAo che. emaNe 'mahAbhArata'nA daza parvo tathA bhagava6gItA' ane 'paMcataMtranAM bhASAMtaro paNa ApyAM che. ra.TI. paMDaghA baTukarAya harilAla (6-10-1918, 7-7-1986) : kavi, saMpAdaka. janma gaDhaDAmAM. prAthamika abhyAsa lIlIyA (moTA) umarALAmAM. mahuvAnI hAIskUlamAMthI 1935mAM maeNTrika. 1940 mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI ela.sI.pI.esa. bhAvanagaranA harakorabAI prasUtigRhamAM DokaTara. 1957 thI 1959 sudhI aniyatakAlika "mahephila' pragaTa karyuM. 'paMcAmRta', 'kavitA' (1961), sva. kapila Thakkara -majanUnI kavitAnuM sahasaMpAdana 'svapnamaMdira' (1963) emanI mukhya paMDyA bhagavatIprasAda devazaMkara (9-11-1926) : vivecaka. janma sAbarakAMThAnA rAyagaDhamAM. 1954mAM saMskRta sAthe bI.e. 1956 mAM e ja viSayamAM ema.e. 1964mAM pIeca.DI. 1956 thI 1977 sudhI svAmInArAyaNa Arsa eNnDa sAyansa kolejamAM saMskRtanA adhyakSa. 1977 thI Aja sudhI gujarAta yunivarsiTInA saMskRta vibhAgamAM pahelAM vyAkhyAtA, pachI rIDara. 1982mAM inTaranezanala saMskRta simyujhiyama, mekisakomAM saMzodhanapatranuM vAcana. alaMkArazAstra parano 'appaya dIkSita : kavi ane AlaMkArika (1974) emane zodhaprabaMdha che. vyAkaraNazAstra para paribhASetvazekhara' (1984) nAmaka emano mahattvapUrNa graMtha che. A uparAMta emaNe aneka saMskRta praziSTa kRtionuM sahasaMpAdana paNa karyuM che. ci.Do. paMDayA bhAnuprasAda mULazaMkara (24-4-1932) : kavi, vivecaka, janma amarelI jillAnA torImAM. 1954mAM maeNTrika. 1958 mAM gujarAtI manovijJAna viSayo sAthe bI.e. 1960mAM gujarAtI - saMskRta viSayomAM ema.e. 1950thI 1970 sudhInI gujarAtI navalakathA : eka AlocanA' para pIeca.DI. 1961 thI 1967 sudhI amarelI Arsa kolejamAM, 1967thI 1969 sudhI dhaMdhukAnI Arsa kolejamAM, 1969thI 1978 sudhI rAjakoTanI kuMDaliyA kolejamAM adhyApana. 1978 thI 1982 sudhI saurASTra yunivarsiTImAM rIDara ane 1982 thI Aja sudhI prAdhyApaka. 1969 no kumAracaMdraka pAsa. gujarAtI sAhityakoza -2 :349 For Personal & Private Use Only
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDayA bhAnubhAI puruSottama-paMDyA maMjurI mArtaDarAva emanA "aDoaDa (1972) kAvyasaMgrahanI seneTakavitA ane 'svAmI rAmadAsa' (1983) emane caritragraMtha che. 'gItAmRta gItakavitAmAM grAmaparivezanI abhivyakitanI emanI rIti bhA. 1-2 (1979), paMcakarma' (1984) ityAdi emanA tattvaullekhanIya che. pratyugAra' (1978), 'isarodgAra' (1981), jJAna ane AyurvedanA graMtha che. 'saoNneTa: zilpa ane sarjana' (1981), "anuspaMda' (1983) ane 'anusaMvida' (1987) e vivecanasaMgrahomAM emanI paMDayA maganalAla dayArAma : padyakRti 'meghane bhayaMkara vega' svarUpalakSI sUjhane tathA kRtinAM marmasthAne-rasasthAnene khelI (1985) ane 'abhimanyune cakrAvo' (cA. A. 1958)nA kartA. ApatI dRSTine paricaya maLe che. emanA vivecanalekhamAM bahudhA ni.vA. saMskRta kAvyazAstranA siddhAMta ne saMjJAone viniyoga thayela che. 'svAmI vivekAnaMdanAM kAvyo (1979) ane "surakhIbharyo ravi paMDA maganalAla zivazaMkara : kathAkRti pravAsI pAMDu yAne svapnamAM prema' (1907)nA kartA. mRdu' (1985) emanAM kAvyasaMpAdane che. ni.vA. ba.jA. paMDyA maNilAla bahecaralAla: 'caMdAkezarI nATakanAM gAyane paMDayA bhAnubhAI puruSottama (28-1-1923): bALasAhityakAra, | (1909)nA kartA. janma vatana jAmanagara jillAnA khaMbhALIAmAM. 1943mAM bI.e. ni.vA. 1950mAM ema.e. 1943thI 1960 sudhI muMbaI rAjayamAM orienTala TrAnsaleTaranI oNphisamAM bhASAMtarakAra. 1960thI paMDyAM maNalAla mayArAma, 'citAmaNi': bhakitakAvya saMgraha 1981 sudhI gujarAta rAjayanA prakAzana vibhAgamAM sahAyaka amRtaciMtAmaNi' (anya sAthe, 1929)nA kartA. mAhitI niyAmaka ane nAyaba mAhitI niyAmaka. ni.vA. 'makaniyA'(1938) emane bALavArtAone saMgraha che. bApu paMDyA maNizaMkara narabherAma : padyakRti bALAkhyAna'nA kartA. ane bIje gIto' (1944) ane 'phUla, tArA ne jharaNAM' (1979) ni.vA. emanA bALakAvyonA saMgraho che. 'gAMdhIdarzana' (1948) emanI paMDayAM maNizaMkara prabhurAma : nATayakRti "kaLiyuga nyAyadarzana' bALako mATenI gItanATikA che. bALaka - mArI duniyA' (1980) (1883) ane kathAkRtio lalita lalanA' (1884) 'rA'nAMdhaNa' ane 'matIana mAlA' (1982) emanA bALasAhityanA anya (1922), 'rA'kavATa ane anaMtasiMha cAvaDa' tema ja "nItigraMtha che. maNimAlikAnA kartA. ja.gA. ni.vA. paMDayA bhAnuzaMkara : 'vidhinI rAgiNI' (1963)nA kartA. paMDyA manasukharAma kAzIrAma : khaMDakAvya 'kAvyadevI ane temanA ni.vo. priyatama' (1915) ane 'mahAtmA zrI sudAmAjInuM svapna paMDayA bhAratI rAjendrabhAI (109-1941): caritrakAra. janma (1915)nA kartA. muMbaImAM. emae., pIeca.DI. esa. ena.DI. TI. yunivarsiTI, ni.vA. muMbaImAM gujarAtI vibhAga sAthe saMlagna. paMDyA mahAzvetA mahendra (3-11-1923) : vArtAkAra. janma keTalIka satyakathAo' (1987) uparAMta 'TAgoranI sAhitya peTalAdamAM. 1944mAM muMbaInI vilsana kolejamAMthI aMgrejI sAdhanA' (1962) paNa emanA nAme che. mukhya viSaya sAthe bI.e. 1945-1946 mAM cilDrana ekeDemI, .To. muMbaImAM zikSikA. paMDayA bhUpendra mehanalAla, 'hasetu' (13-8-1933) : vArtAkAra. emanA vArtAsaMgraha 'darpaNa' (1959) mAM samAjanAM vividha janma jAmanagaramAM. 1952mAM esa.esa.sI. pAtranuM bhAvavAhI bhASAmAM nirUpaNa thayuM che. alabatta, vArtAnuM emanI pAsethI vArtAsaMgraha 'eka AMkha be najara' (1965) jIvaMta tattva ane ene ramaNIya AkAra ahIM nathI. maLyo che. ni.vA. ni.. paMDayA mahezacaMdra jIvarAmabhAI (12-3-1936) : saMzodhaka. janma paMDyA maganalAla joItArAma: 'zivAjIcaritra(1896), 'savAya bAkoramAM. ema.e., pIeca.DI. itihAsabhavana, saurASTra mAlA" ane "strIdharmanItisAranA kartA. yunivarsiTI, rAjakoTa sAthe saMlagna. lokasAhityanA pariprekSyamAM sAbarakAMThAnA garo - eka adhyayana paMDayA maganalAla DAhyAlAla, "meghadUta' (25-7-1928) : caritra- ' (1984) emanA nAme che. lekhaka. janma vatana amarelI jillAnA taravaDAmAM. abhyAsa caM.To. ema.e. mukhyatve zALA ane kolejamAM adhyApana. paMDyA maMjudevI mArtaDarAva: bAlabhArata' (1936), 'bAlabhAgavata' 350: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane 'bAlarAmAyaNa'nAM kartA. nave. paMDavA mArtaMDa zivabhadra bAlabhogya racanA, 'siMha', vijJAnavinoda' ane 'vijJAnanI vIsa vArtA' tathA kRSipracAraka navalikA 'kuMjavihArI' (1952) ane anya khetIviSayaka pustakonA kartA. ni.vA. paMDyA mULadeva che.rAvala 5-10-19244: koMdha, janma vasAmAM, 4. ma. amIna bAlamaMdiranA saMcAlaka. emanI pAsethI bALakAvyonA saMgraho 'bhulakAMnAM gIta 195 ane 'gaDhapaDa' (1979) tema ja 'ziro nAmAvalI'(1966) maLyAM che. ni.vA. paMDayA mULacAMkaro : nATyakRti 'dharma '(40)no karyAM. ni.vA. paMDacA meinalAla gabaDabhAI : nibaMdhasaMgraha bhAratanA ane kAvyasaMgraha 'mAhanamALA'- bhA. 1 nA kartA, ni.vA. paMDayA yazavaMta savAIlAla, ''(22-2-1905, 14-15 1955): nATyakAra. janma kegAma (saurASTramAM, bhAvanagarathI ema.e. bombe lAIpha insyaoNransa kaMpanInA dilhI zAkhAnA saMcAlaka. bhAvanagaramAM avasAna. ekAMkI-lekhanakSetre viziSTa pradAna karanAra A lekhake 'paDadA pAchaLa'(1927), '.sI. kumArI'(1931) jevAM dIrdhana ko ApyAM che. zarananA gheDA"(1943)mAMnAM la bAra ekAMkIo paikInAM saMvA'prabhunA pratinidha', 'samAjovaka' jevAM dhita ekAMkIo che. ekAMkIsvarUpane pekina lAghava, cATayukata kathAvastu ane subaha saMpAdanakalAnAM udAharaNe A ekAMkIo che. 'madanamodi'(1937), 'savana'(1936) tathA 'saratanA gheADA'(1943) e traNa ekAMkIsaMgrahomAMthI pasaMda relAM bAra ekAMkIone saMgrAma darazavaMta paMDAnAM ekAMkIo (1962)paNa pragaTa thayA che. kaTAkSayukata zailI emanAM nATakonuM dhyAna kheMcanuM lakSaNa che. A uparAMta duioMkI paDadA pAchaLa" tathA 'triveNI'(1929) ane 'gharadIvaDI'(1932) jevAM dIrghanATako tema ja agiyAra bALanATakono saMgraha 'yazavaMta paMDavAnAM bALanATako'(1946) pragaTa thayAM che. bALanATako paikInAM 'vaDo' Ane 'pILAM palArA' gujarAtI bALanATyasAhityanI mahattvanI kRtio che. zabdacitrAno saMgraha 'kalamacitro' e emanuM nATayetara sAhityanuM noMdhapAtra pustaka che. 5.nA. paMDadhA rajanIkAnta rAmakRSNa 6-5-1936): janmasthaLa ra (tA. dhaMdhukA), 1957mAM bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAMthI bI.e. 1959mAM muMbaI bunivarsiTImAMthI ema.e. senTrala baeNnka opha iAinAM mukhya adhikArI. emanA 'valANu'(1980) kAvyasaMgrahamAM hAIku ane paMDapA mAnaMDa zivabhada-paMDA rajinalAla harilAla achAMdasa racanAo sAthe ziSTa chaMdonAM kAvyone saphaLa viniyega che; chatAM kadhAreka Umiudraka ane bhAvaprAcurNane! atireka che. emano bIjo kAvyasaMgraha 'kunari'(1983) che, (4.91. paMDayA rajanIkumAra devarAma (6-7-1938) : vArtAkAra. janma jetapura (ji. rAjakoTa)mAM. 1959mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI bI.koma. ane 1966mAM bI.e. 1959thI 1966 sudhI sarakArI oNDiTara. tyArabAda baeNnka-maeNnejara, emanA vArtAsaMgraha 'khalela'(1975) tathA 'candrada ha'(1989) -nI vArtAonA anuvAda aneka bhASAomAM thayA che. 'saMdeza'mAM pragaTa thatA 'jhabakAra'nA lalitanibaMdho 'jhabakAra', : 'kiraNa': (1: 1994, 2 : 125, 3 : 1989, 4:1929mAM prakAzana thayA che. koI pUche to kahejo'(1988) emanI navalakathA che. khara kArAmAova ane dAtAyI'(1967) emanuM vivecanAtmaka pustaka che. nivAra peMDA ratipatirAma mirAma (12-10-1993,30-11-1923): vArtAkAra, anuvAdaka. janma naDiyAdamAM. tyAM ja prAthamika mAdhyamika zikSaNa. bI.e. sudhIno abhyAsa. muMbaInI eNlphinsTana hAIskUlamAM zikSaka. emanI pAsethI 'saMkSipta mahAbhArata'(1925), 'zALApayogI laghu mahAbhArata'(1926), 'zALApayogI laghu rAmAyaNa'(1926) to anudiMta kRtio 'ratnAvalI' ane 'viLava'(19) maLyAM che. .. paMDayA ramaNabhAI : hetulakSI triaMkI nATaka 'kAyApalaTa'(1958) ane navalA 'no te zuM karyuM bhagavAna (1960nA kartA. .... paMDayA ramezacaMdra chaganalAla, 'nArA'(17-7-1937): kavi. janma valasADa jillAnA dharamapuramAM. vatana kheDA jillAnuM mahemadAvAda. abhyAsa ema.e., bI.eNDa. zALAmAM zikSaka, "cAhanA '(1969) ane 'tarasa'(1973) emanA muktaka ane gajhalanA saMgraho che. 'nIlama'(1970), 'bApUne'(1971), 'spaMdana'(1972) ityAdi emanAM sahasaMpAdita pustako che, 4.l'. paMDA ramezacaMdra lAbhacaMkara : paribaLo pustako paNa bhrAnika puruSapada ALu zrI zukala nAthAbhAI icchArAma' (1973) ane 'bhakatarAja kAzIrAmabhAI'(1983)nA kartA. ni vA. paMDayA ratilAla darilAga, 'komalana'(7-11-1896, 4-9-1973): kavi. janma naDiyAdamAM. 1912mAM kira 1926mAM bI.e. tyArabAda iMglaeNnDanI miDala Tempala yunivisarTImAMthI bAra eNTa loMnI padavI meLavIne 1962thI muMbomAM hAIkorTamAM vakIlAta. kaMpanI lonA tajJa tarIke prakhyAta. 1936 gujarAtI sAhityakoza - 2 : 351 For Personal & Private Use Only
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDayA rAmacandra nAraNajI -paMthA viThThala kRpArAma -thI 1944 sudhI muMbaInI sIDanahAma kolejamAM Ara.e.nA subhASito umerIne ane jUnAMne maThArIne emaNe eka navI ja vargomAM ane muMbaI yunivarsiTInA laoNnA anusnAtaka vargomAM kRti ApI che. "enuM nAma viliyama' (1962) ane 'ramukhanI adhyApana. zodhamAM' (1960) emanAM anUdita pustako che. 'pagarava' (1981) rAmacaMdranA jIvanavRttAMtane varNavatI emanI kRti "rAmanI kathA' -mAM AsapAsa banatI jIvananI ghaTanAonuM nirIkSaNa karatAM (1926)mAM bhASAnI prauDhi ane gaurava tema ja kavinI varNana- lakhAyelA lekho saMgraha che. nAgarajJAtine saMkSipta paricaya ane kathananI zakita che. dareka sarga nAnakaDA khaMDakAvya je banyo che. jaI tathA lagnanA mAMgalika prasaMgonA saMskArone sparzanuM 1907 thI 1910 vacce racAyelAM emanAM kAvya saMgraha 'ApaNI nAgarajJAti ane ApaNA be mahattvanA saMskAro' 'kAzmalananAM kAvyo' (1934) pragaTa thayo che. moTA bhAganI (1969) pustaka bhulAtA jatA saMskAradhanane sAcavavA mathe che. racanAo rUpameLa vRttamAM che ane kAntanI lalita padAvalinI ni.vA. asara darzAve che. zakuntalA' tathA jamadagni ane reNukA emanAM paMDayA lakSmIzaMkara pururAma : padyakRti pArvatIvilAsa' (1984) saphaLa khaMDakAvyo che. -nA kartA. ni.vo. ni ve. paMDayA rAmacaMdra nAraNajI (15-5-1918) : vArtAkAra, vivecaka. paMDyA lallubhAI kAlidAsa : 'tIrthayAtrA digdarzana'- bhA. 1 janma ANaMda tAlukAnA zIlI gAmamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa ' (1933) ane 'zivapadasaMgraha'-pustaka 1nA kartA. oDa, umareTha ane khaMbhAtamAM. 1940mAM bI.e., 1942mAM ni.ve. ema.e. 1965mAM ma.sa. yunivarsiTImAMthI pIeca.DI. prAraMbhe paMDayA vasaMtabA candrazaMkara : kathAkRti 'nirguNalakSmI ane saguNaamadAvAdamAM cI. na. vidyAvihAramAM zikSaka, tyArabAda naDiyAda - lakSmI tathA anya lekho' (1917)nAM kartA. kolejamAM gujarAtInA adhyApaka ane AcArya. ni.vA. emanI pAsethI vArtAsaMgraha 'duryaMta ane zakuntalA' (1947) ane gujarAtI sAhityasvarUpone paricaya ApatuM pustaka paMDayA vijaya devazaMkara (6-5-1943) : vivecaka, saMpAdaka. janma 'arvAcIna gujarAtI sAhityasvarUpane vikAsa' (1958) maLyAM paMcamahAla jillAnA zaherAmAM. vatana kAMkaNapura. abhyAsa ema.e., che. "subhApitAvalI' (1948), 'svapnavAsavadatta' (1955) ane pIeca.DI. AraMbhe luNAvADAnI kolejamAM ane pachI gujarAta maNilAla zatAbdIgraMtha' (1958) e emanAM anUdita-saMpAdita yunivarsiTInA bhASAbhavanamAM saMskRtanA adhyApaka. pustako che. 'gujarAtane sAMskRtika vAraso' (1966)mAM emaNe 'kAdambarI-mahAzvetA vRttAMta' (1977), 'mRcchakaTika - eka saMskRtine itihAsa ane saMskArakathAo ApyAM che. adhyayana' (1981), 'madanadhanadevakathA' (1983), 'mahAkavi ni.. azvapa' (1984), 'bhavabhUti : zAzvatIne sAda' (1984) vagere saMskRta sAhityakRtio ane sarjakonA emanA paMDayA revAzaMkara nAthArAma : zrIkRSNanA jIvanaprasaMge para AdhArita abhyAsanA paripAkarUpa maLelA graMtha che. 'mudrArAkSasa', 'dazakumAra nATayakRti kRSNacaritra nATaka' (1894)nA kartA. caritam' ityAdi emanAM sahasaMpAdita pustako che. ni.vA. paMDayA rohita : navalikAsaMgraha "vIsanI AsapAsa' (1969). paMDayA vijayazaMkara IjatalAla : padyakRti 'zrI guru kezava bhajanA ane patrarUpe lakhAyelI laghunavala 'meghA'(1972)nA kartA. valI' (1909)nA kartA. ni.. ni.vA. paMDayA lakSmInArAyaNa mojIlAla (5-12-1988): kavi, anuvAdaka. paMDayA viThThala kRpArAma (21-1-1923) : navalakathAkAra, vArtAkAra. vatana luNAvADA. muMbaInI prakAzanasaMsthA ena. ema. tripAThInI janma sAbarakAMThA jillAnA kadarA gAme. 1942 mAM maeNTrika. kaMpanI sAthe saMlagna. ikotera kAvyonA emanA saMgraha 'taDapana' covIsa varSa sudhI philmakSetre kAmagIrI. dazeka hiMdI philmo ane (1980)mAM keTalAMka bodhaka, vicAralakSI tathA IzvarabhakitanAM dazeka gujarAtI philmamAM sahAyaka digdarzaka tarIkenI kAmagIrI. gIte maLe che. kAnti upAdhyAya sAthe karela, khalIla jibrAnanI lokapriya kathAsAhityanI paraMparAmAM A lekhake aneka navalakRtine anuvAda 'veLu ane phINamAM mULa kRtinAM lAghava ne coTa kathAo ane vArtAsaMgraho ApyAM che. emAM raMjaka kathAsAmagrI jaLavAI rahyAM che. "arebiyana nAITsa'- bhA. 1-2(1972)mAM ane paricita lAgatAM pAtronI sRSTi sAmAnya vAcakavarganuM e graMthanI jANItI rahasyakathAo tathA praNayakathAonuM emaNe AkarSaNa karanArI che. saMpAdana karyuM che. 'bheja ane kAlidAsa' (1945) e 1919mAM mIThA jaLanAM mIna' (1958), 'mana motI ne kAca' (1960), aMbAlAla jAnIe ApelA pustaka "bheja ane itihAsanI 'ciraparicita' (1963), 'darada na jAne koya'- bhA. 1-2 (1964), chaThThI AvRttinuM A lekhake kareluM saMskaraNa che. emAM pacIseka navI niSkalaMka' (1966), 'mana pelAM tana UjaLAM' (1968), 'gajavArtAo umerI che tathA keTaleka sthaLe bhASAzailI badalIne, navAM grAha' (1978), 'AMkha jhare te sAvana' (1971), 'sAta janamanA 352 :gujarAtI sAhityakoza - 2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www.lainelibrary.org
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDayA viThThalarAya nAnAlAla - paMDayA ziva pradhAna che. sAMsArika manuSyonAM sukhadu:khane AlekhatAM kAlpanika vyakitacitronuM pustaka "ApaNI asapAsa' (1966) ane preraka prasaMgone AlekhatuM pustaka "saMpuTa' (1971) patrakAratvanI nIpaja che. 'ilaeNnDamAM 45 divasa ane bIjA lekho' (1977) nAmaka pravAsagraMtha emaNe emAM ApelA IMglenDanA sarjakonA jIvana ne kavananA paricayane lIdhe lAkSaNika banyo che. 'briTiza patrakAratva' (1966) emanI paricayapustikA che. 'saMprasAda' (anya sAthe, 1977) caturbhuja pujArAnA jIvanane paricaya karAvo ane temanA lekhonA saMpAdanano graMtha che. emaNe keTalIka baMgALI ane tamiLa vArtAonA anuvAda paNa karyA che. ja.gA. paMDyA vRjalAla gaurIzaMkara : 'rAsavATikA' (1949)nA kartA. ni.vA. paMDayA zaMkara : vAstavalakSI kaTAkSakathA chUcho ane mUcho' (1952) -nA kartA. daravAjA' (1972), 'A bhavanI oLakha' (1974), "bhIMta vinAnuM ghara' (1975), mANasa hovAnI mane bIka' (1977), AkhuM AkAza mArI AMkhamAM' (1978), 'lehIne badalAte raMga' (1981), 'samaNAM to paMkhInI jAta' (1982), 'yAdonAM bhInAM raNa'(1983), "naina varasyAM rAtabhara' (1984) vagere emanI navalakathAo che. emanA vArtAsaMgrahomAM "rasika priyA' (1960), 'jakhama' (1968), 'Asakata' (1975), 'nahi sAMdhe nahi raNa' (1981) vagere mukhya che. 'gujarAtI philmonA pAMca dAyakA' (1982) nAmaka paricayapustikA paNa emaNe lakhelI che. caM.To. paMDayA viThThalarAya nAnAlAla : navalakathA 'vilAsavijya' (1926)nA kartA. ni.vo. paMDayA viThThalarAya matIrAma : nATayakRti "pitA ke rAkSasa U kanyAvikrayaniSedhaka nATayakathArasa' (1916) ane 'rASTrIya subodhasaMgItAmRta' (1923)nA kartA. ni.. paMDayA vimaLAgaurI maganalAla: kathAkRti 'subodhavATikA'(1935) -nAM kartA. ni.vo. paMDyA viSNu tribhuvanabhAI (14-9-1945) : nibaMdhakAra, caritra- kAra. janmasthaLa jUnAgaDha jillAnuM mANAvadara. ema.e. 'janasattA', "cAMdanI', 'raMgataraMga', 'sAdhanA', 'birAdara' vagerenA taMtrI. atyAre "samAMtara' sAptAhikanA taMtrI. hatheLInuM AkAza' (1972) ane 'zAhamRga ane devahumAM (1977) emanA nibaMdhasaMgraho che. emaNe 'zyAmajI kRSNa varmA (1982), 'lAlA haradayALa' (1982), 'rAyajJanA Rtvija (1984), 'ema. ena. raoNya (1987) jevI caritrapustikAo paNa ApI che. bhArelo agni' (1980), 'rakataraMjita paMjAba (1983), ' viplavamAM gujarAta' (1987), 'tasvIre gujarAta (1987) emanAM itihAsaviSayaka pustako che. "mIsAvAsyam' (1976) emanA saMsmaraNono graMtha che. rAMTo. paMDyA viSakumAra kuberalAla, 'abhyAsI', 'viSNu (19-10-1921) : vArtAkAra, caritrakAra. janma vatana mahesANA jillAnA vaDanagaramAM. 1941mAM maeNTrika. 1942 thI 1948 sudhI vaDodarAmAM elembika kemikala vakarsamAM ane pachI "zrI sayAjI vijaya'mAM prakAzana vibhAgamAM madadanIza taMtrI. 1948 thI 1959 sudhI nyu dilhInA ane 1959 thI 1976 sudhI muMbaInA briTiza hAIkamizanamAM gujarAtI vibhAganA sahAyaka taMtrI ane pachI taMtrI. vividha sAmayikomAM kaTAralekhaka. emanA 'dilanI sagAI' (1959), "saMkalpa' (1964) ane 'jhaMkhanA' (1967) vArtAsaMgrahonI vArtAo mukhyatve bhAvanA- "paMDyA zaMkaralAla maganalAla, 'maNikAnta' (1884, 13-2-1927) : kavi. janma vatana kheDA jillAnA haLadharavAsamAM. abhyAsa pAMca dhoraNa sudhI. muMbaImAM mesarsa maMcerajIvADIlAlanI kaMpanImAM nokarI. 'saMgIta maMgalamaya' (1913) ane 'maNikAnta kAvyamALA" (pAM. A. 1917) emanA gajhalasaMgraho che. saMskRtinAM vyasane, Arthika bekArI ityAdi,gajhalane anurUpa na hoya tevA viSayo para dalapatarAmanI saraLa ane sabhAraMjanI zailImAM racelI emanI gajhala -emAM kAvyatattva bhale ochuM hoya -emanA samayamAM khUba lokapriya banI hatI. "maNikAnta kAvyamALAmAM samAviSTa kAvya 'nirbhAgI nirmaLA' svataMtra pustikArUpe paNa pragaTa thayuM che. nirmaLAzazikAMtanA premanI karuNakathAnuM harigItamAM racAyeluM A kAvya khUba lokapriya baneluM. je.gA. paMDayA zAMtikumAra maNilAla, 'jagA paMDayA' (23-8-1986) : kavi. janma prAMtijamAM. 1926mAM maeNTrika. 1958 thI 1979 sudhI zrI ke. de. bAlamaMdira prAthamika zALA, bAvaLAnA AcArya. rASTrabhakitanAM gItanI pustikA 'raNazIMguM-raNabherI' (1928); lekagIta, sAmAjika rIte ane rASTragItane saMcaya 'rAsaramaNAM (1931); madhyamavarganI dainika yAtanAone kaTAkSamaya svarUpe rajU karato kAvyasaMgraha "satI ane sAhyabo ane bIjAM kaTAkSagItA' (1949); hAsyarasathI bharapUra parAkramanuM nirUpaNa karatI ane bhULa chatAM bALakone mATe nirdoSa ramUja preratI bALavArtA vaNAkAkA' (1949); bALagItano saMgraha 'nevale pANI' (1952) tathA pAMca bIla ekAMkIne saMgraha "saune lADakavAyo ane bIjA paurANika nATako' (1988) vagere kRtio emaNe ApI che. pA.mAM. paMDayA ziva (1928, 14-7-1978) : kavi, vyaMgacitrakAra. janma vase (ji. kheDA)mAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa vase ane gujarAtI sAhityakoza - 2 :353 For Personal & Private Use Only
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDyA zukadeva nAthAlAla -pATaNakara narabherAma jamiyatarAma paMDayA hariprasAda : vArtAsaMgraha 'zabadataNakhA' (1957)nA kartA. naDiyAdamAM. amadAvAdamAM ravizaMkara rAvaLanI kalAzALAmAM citra- kalAnI sAdhanA. pachIthI vividha vartamAnapatromAM vyaMgacitrakAra. hRdayarogathI amadAvAdamAM avasAna. mukhyatve mRtyunI anubhUtine nirUpatI racanAone emane maraNottara kAvyasaMgraha 'kAvyo' (1979) pragaTa thayo che. paMDathA harilAla ga.: kavi. gItAno saMgraha 'payaNI' (1942), rASTragItane saMgraha "cinagArI' (1946) tathA "sUrajamukhI ane dADamaDI' (1949) e bALakAvyonA cAra saMgraha emaNe ApyA che. ni.vA. paMDyA harSavaMta premazaMkara, bhaMha' (6-2-1936) : navalakathAkAra. janma guMdA (ji. jAmanagara)mAM. vatana bhANavaDa. 1965 mAM bI.e. 1969mAM ema.e. emaNe prAyazcitta' (1964), 'ekatAro' (1966), 'maherAmaNa' (1968), 'phAgaNanuM eka phUla' (1971), 'madharAtanuM sUryamukhI' (1972) vagere, vAstavikatAnuM hRdayasparzI nirUpaNa karatI sAmAjika navalakathAo uparAMta keTalIka navalikAo ApI che. 'TahukAra" emane bALagItone ladhusaMgraha che. ni.vA. paMDyA hasamukha savAIlAla, baMsI' (31-12-1917) : kavi. janma muMbaImAM. bhAvanagaranI zAmaLadAsa kaoNlejamAMthI gujarAtI bhASA-sAhitya sAthe 1942mAM bI.e. AraMbhe AkAzavANI para udghoSaka, pachIthI davAno vyavasAya. emaNe bhajana, gajhala ane mukatakone saMgraha 'baMsInAda' (1970) Apyo che. paMDayA zukadeva nAthAlAla, saMjaya' (29-8-1940) : janma kaukAmAM. ema.e., bI.eNDa. zrImatI mANekabA kRSi vidyAlaya, aDAlajamAM zikSaka. emaNe 'raDhiyALI rAte' (1966) kAvyasaMgraha uparAMta mRtyuno janma' (1974) ane 'kumAra nATako' (1977) jevA akAMkIsaMgraha ApyA che. 2.2,da. paMDyA savAIlAla IzvaralAla (17-11-1904, 19-9-1981): kavi, caritrakAra. janma pachegAma (ji. bhAvanagara)mAM. 1928mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e. zikSaka. emaNe jIvanaullAsanAM tathA ciMtanathI rasAyelAM gIta-kAvyono saMgraha "kAvyagaMgA' (1956) tathA karuNaprazasti meghamAlA" (1971) ApyAM che. brakana eksalsa' (1930) aMgrejImAM lakhelI trIsa kavitAone saMgraha che. "nirvANaguMjana' (1966) saMskRtamAMthI karela anuvAda che. beTAdakaranI zatAbdI nimitte emaNe boTAdakaranuM jIvanacaritra 'sampraNayanA gAyaka boTAdakara" (1978) lakhyuM che. ni.. paMDyA sudhAbahena niraMjana (19-2-1946) : vivecaka, saMpAdaka. janma bharUcamAM. 1966 mAM bI.e. 1969mAM ema.e., 1978 mAM pIeca.DI. 'tattvajJanA sImAstaMbha' (1985) e emane zrI vA. ma. zAha parane zodhanibaMdha che. 'sundaram nAM gIta' (1984), 'zabdayoga" (1984), 'vA. . zAhamRta mastavilAsa' (1987) vagere emanAM saMpAdano che. paMDayA surendra: juo, kAjI hasamukhalAla maNilAla. paMDyA sAmezvara mULajIbhAI : padyakRti "bhakatamaNikAvya' (anya sAthe, 1909) nA kartA 2.ra.da. paMDayA haritakumAra manubhAI (19-8-1933) : vArtAkAra. janma vatana bharUca jillAnA bhAlodamAM. abhyAsa ema.e., bI.eNDa. thoDo vakhata zALAmAM zikSaka, e pachI gujarAta yunivarsiTInI kolejomAM aMgrejInA adhyApaka. 'nihArikA' (1979) emano vArtAsaMgraha che. 'tamannA' (1983) emanI laghunavala che. vyAptinuM phUla'(1981) emane bALavArtAone saMgraha che, to "UMdaro ane bAja' (1981) bALanATakone saMgraha che. "bALaka" (1981) emane saMpAdanagraMtha che. ja.gA. pathakI arpAdiyArajI barajorajI: phArasI bhASAne bhemIyo'(1879) -nA kartA. mR.mA. pasAra lakhamazI jezaMgabhAI : padyakRti "zatruMjaya uddhAra tathA stavana' (1928)nA kartA. pAgala: juo, svAmI paramAnaMdajI. pAgala mahArAja : bhajanasaMgraha 'pAgalano premapralApa' (1955)nA kartA 2.ra.da. pAghaDIvAlA nasaravAnajI navarojajI : pArasIonA smazAnanuM nirUpaNa karatI padyakRti 'DuMgaravADAne khela' (1875)nA kartA. pATaNakara jayasukhalAla lakSamIrAma : triaMkI nATaka 'satyaviSe (anya sAthe, 1883)nA kartA. 2.2,da. pATaNakara narabherAma jamiyatarAma: triaMkI nATaka "satyavijya' (anya sAthe, 1883)nA kartA. 2.ra.da. 354: gujarAtI sAhityakoza -2 Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATaNanI prabhutA - pAThaka jayaMta himatalAla pAThaka kirapAzaMkara kAzIrAma : padyakRti 'damayaMtI ravayaMvaranAM gAyanonA kartA. pAThaka gaNapatarAma narabherAma : "rUpasiha-kanakadevIviraha nATaka bhA. 1 (1887)nA kartA. pATaNanI prabhutA (1916) : kanaiyAlAla munazInI, gujarAtanA solaMkIyuganA itihAsa para AdhArita kathAtrayImAMnI pahelI navalakathA. karNadeva selaMkInA mRtyusamaye pATaNamAM jaina zrAvako ane maMDalezvaro vacce cAlatI sattAnI sAThamArI tathA muMjAlathI pote vizeSa prabhAvazALI ne mutsadI che evuM dekhADavAnI mInaLadevInI icchA e be ghaTanAkendromAMthI navalakathAnuM samagra kathAnaka AkAra le che. muMjAlane prabhAva ghaTADavA mInaLadevI AnaMdasUrinA abhiprAya pramANe cAlavA jatAM muzkelImAM mukAya che. Akhare thAkIhArIne te pharI muMjAlanI zakita ne buddhine Azraya svAkIrIne, UbhI thayelI vikaTa paristhitimAMthI chuTakAro meLave che. eTale vAstavamAM A navalakathA rAjakIya pRSThabhUmAM AkAra letI, strInA vaiyakitaka ahaM ane patananI kathA banI rahe che. kRtimAM nirUpAyelA saMgharSomAM aitihAsikatA karatAM kalpanAnuM vizeSa pramANa, pAtro vaccenA praNayanA tathA anya saMbaMdhamAM kAlpanikatA, rahasyamaya ane romAMcaka ghaTanAonuM Alekhana ityAdi to A kRtine aitihAsika romAnsanI koTimAM mUke che. ja.gA. pATaNavALA aMbAlAla eca. : padyakRti 'stavanasaMgraha - bhakitanI mastI' (anya sAthe, 1975)nA kartA. pAThaka girajAzaMkara vizvanAtha (21-5-1919) : kavi, vivecaka. janma rAjakoTamAM. 1942 mAM bI.e. 1953mAM bI.eDa. mAdhyamika zALAmAM zikSaka. emaNe kAvyasaMgraho 'pratIkSA' (1965) ane 'abhIprA' tathA vivecanasaMgraha 'ba.ka.ThA. - jUnI ane navI najare ApyA che. pAThaka gorAbhAI rAmajI: padyakRti 'bhAratIya kAvyAdarzanA kartA. pAThaka anaMtarAya rAmacaMdra (15-3-1929) : vArtAkAra. janma pAlItANA (ji. bhAvanagara)mAM. ema.e., esa.TI.sI. boTAda hAIskUlamAM zikSaka. emaNe vItelA samayanAM kumAzabharyA saMvedanone AlekhatI cIda vArtAono saMgraha 'jIvananAM jaLa' (1981) ApyA che. pAThaka jagajIvana kAlidAsa (12-5-1872, 12-7-1932) : gadyalekhaka. janma vatana bheLAdamAM. prAthamika zikSaNa bhALa:damAM. rAjakoTanI TreniMga kolejamAMthI siniyara TreinDa. e pachI zarUmAM porabaMdaranA mahArANAnA TayuTara ane pachIthI tAlukAzALAnA AcArya. kAThiyAvADI lokasAhityanA prathama saMgrAhaka. emanI kRtiomAM mukhyatve dhra vAkyudaya'nATaka ane rAyacaMpaka' nAme aitihAsika navalakathAno samAveza thAya che. anya prakIrNa graMthomAM 'lAvaNyatA ane kAmAMdha kAminI', 'rANI vrajasuMdarI', 'vyavahAranItidarpaNa'- bhA. 1-2, 'muslIma mahAtmAo', 'makaradhvajavaMzI mahIpamALA', 'upaniSadone upadeza' -bhA.1-2, 'vijJAna zataka' : 1-4, bALakone AnaMda' vagereno samAveza thAya che. A uparAMta baMgALImAMthI anuvAdanAM be pustako 'naukA DUbI' ane 'baMkIma nibaMdhamALA' tema ja vijJAna, bhUgoLa, itihAsane lagatAM keTalAMka zALopayogI pustako paNa emanA nAme che. kau.bra. pAThaka jagannAtha maMchArAma : jIvanacaritra 'gaurAMgaprabhu'- pUrva vibhAga (1912)nA kartA. pAThaka aMbAlAla zaMkarabhAI : padyakRti "gAdAvarI mAhAbhya" (1896)nA kartA. 2.2,da. pAThaka IlA urvIzabhAI varmA IlA jayakRNabhAI (23-1-1933) : vivecaka. janma muMbaImAM. 1952 mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI bI.e. 1956 mAM ema.e. 1955mAM elaela.bI. 1980mAM pIeca.DI. eca. ke. ArTsa koleja, amadAvAdamAM aMgrejInAM adhyApaka. "avAja' saMsthAnAM saMsthApaka ane mAnada maMtrI. agraNI strI kAryakara. emanI pAsethI amerikA ane yuropanI TUMkIvArtAo paranuM vivecanapustaka "pAzcAtya TUMkIvArtA' (1976) maLyuM che. ni.vA. pAThaka kamaLAdevI narmadAzaMkara : jIvanacaritra 'Adya jagataguru bhagavAna zaMkarAcArya' (1945)nA kartA. 2.ra.da. pAThaka kAzIprasAda kRNadeva: 'tripurA stavanamaMjarIne uttama gAyanasaMgraha (1908)nA kartA. 2.2,da. pAThaka janArdana vIrabhadra : narmada janmazatAbdI nimitte bhAvanagaramAM Apela vyAkhyAna 'narmada janmazatAbdI vyAkhyAna' (1933)nA kartA. pAThaka jayazaMkara morArajI : 'ii mokSadAyaka nATakI bhajanasaMgraha (1894)nA kartA. pAThaka jayaMta hiMmatalAla (28-10-1920): kavi, vivecaka, saMsmaraNalekhaka. janma goTha (rAjagaDha)mAM. 1938mAM maeNTrika. 1943 mAM suratanI ema. TI. bI. kolejamAMthI gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1945mAM e ja viSayomAM vaDodarA kaoNlejamAMthI ema.e. 1960mAM '1920 pachInI gujarAtI kavitAnI gujarAtI sAhityakoza -2 :355 For Personal & Private Use Only
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAThaka nathurAma goviMdajI-pAThaka naMdakumAra jeThAlAla sAMskRtika bhUmikA : tenAM paribaLA ne siddhi' viSaya para pIeca.DI. 1943-1947 daramiyAna dAhoda-hAlAlanI mAdhyamika zALAomAM zikSaka. 1947thI 'janmabhUmi' ane 'hindustAna'dainikamAM patrakAra. 1953thI nivRttiparyaMta ema. TI. bI. ArTsa kolejamAM gujaratInA prAdhyApaka. 1957no mAracaMdraka, 1976 mAM narmada suvarNacaMdraka. 1976 mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. 1982-1983 nuM umA-sneharazmi pAriSika, 1974mAM seviyeTa deza naheru eNvorDa. 1979mAM sAhitya akAdamI, dilhInA evorDa tathA 1990-'91 mATe gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha. emanA kAvyasaMgraho 'gara'(1954),'saMketa'(1969), 'vismaya' (1963),'sarga'(1969),'aMtarIkSa'(1975),'anunaya'(1978), 'mRgayA'(1983) ane 'zULI upara seja'(1988)jotAM jaNAya che ke prakRti, prIti, paramAtmA, kuTuMbabhAva, vatana, zabda, samaya ane mAnavInAM sukhadu:khAtmaka saMvedanA emanA satata ArAdhya viSayo rahyA che; ane teo prAraMbhe gIta, saoNneTa, mukataka, chaMdobadra racanAo ane pachIthI gajhala, achAMdasa racanAo bhaNI paNa vaLyA che. 'marmara' ane 'vismaya'mAM samakAlIna prabhAva prabaLapaNe jhilAyo che; enI pratIti pRthvIchaMda ane soneTanuM AkarSaNa, ciMtanatattva, sAmAjika-sAMskRtika praznanuM nirUpaNa, mAnavIne 'amRtano vArasa' tarIke mahimA ne gUDha rahasyamaya tattva vizenAM TAgorazAI gItA karAve che. 'vismayathI kavinI AraNyaka vRtti dhyAna kheMcavA lAge che. ahIM praNayanAM jJAnaMda, ullAsa, tRpti sAthe enA vaiphalyano viSAda paNa AlekhAya che. 'saMketa'mAM kavi cIlo cAtaravA mathe che ane bhAvAbhivyakita tathA chaMdovidhAna paratve prayogazIlatA dAkhave che, paraMparitamAM racanAo Ape che enuM anusaMdhAna 'sarga'mAM maLe che. paraMtu kavinuM lakSa, zailInAvInya pragaTAvavA karatAM kAvyatva siddha karavA tarapha ja vizeSa rahe che. tethI 'sarga'mAM chAMdasa racanAo ane gItA uparAMta achAMdasa racanAo ane gajhalA paNa dhyAna kheMce che. chatAM prakRtinAM naryAM sauMdaryacitrA, prakRti sAthenA saMvedanazIla anubhavo ne prabhAvamAM vinAvitAno ghero viSAda atyaMta nAjuka rIte AlekhAya che. vismayabhAvamAM vidagdhatA ane kalAsaMyama bhaLe che. vatanaprItinA bhaviSyamAM AvanArA kAvyaphAlano aMkura paNa ahIM ja phUTatA jaNAya che. kavie vatananAM saMsmaraNonuM Alekhana karatI gadyakRtio 'vanAMcala'(1967) ane tanurAga'(1988) racI che. vatanavicchedanI emAM vyakata tIvra anubhUtie emanI kavitAne asala vatana ApyuM. e 'asala'vatana eTale 'prakRti, AdimatA ane asaliyatanI bhAMga'. e pachI 'aMtarIkSa'mAM kavinI kAvyapravRttie spaSTa vaLAMka lIdhA. kavi je vana, vatana, prakRti, zaizavamAM jIvyA che tene pAmavAnI utkaTa icchA, jhaMkhanA ane ene gumAvyAnI UMDI vedanAno-atItajhaMkhanAno prabala sUra kavitAmAMthI UThe che. gujarAtI kavitAmAM AvI atItajhaMkhA,AvI bharapUratAthI prathamavAra pragaTI che. 'anunaya'mAM AdimatAnI khoja sAthe enA ja eka unmeSarUpe indriyarAgitAnI eka saravANI 356 : gujarAtI sAhityakoza - 2 umerAya che. kahe bAhya nisarganAM ane ApaNI aMdaranI prakRtinAM AMtarika svarUpomAM UMDA jaI te dvArA hayAtInA mULane pAmavAno puruSArtha Adare che. 'mRgayA'mAM anyokitano AzrAya laIne ghaNI AkarSaka cano kaI che. sparzakSama racanAo ahIM prakRtino anupama sauMdaryanuM darzana karAve che. kavinA chellA traNa kAvyasaMgrahomAM pragaTate vatanaprItinA prabaLa urdU ka' vanAMcalamAM zivayanA AnaMdaparvanAM viSAdamadhura saMsmaraNa rUpe mANavA maLe che. pUrva paMcamahAlanI nibiDa prakRti, tyAMnuM janajIvana, vanya prakRti para thaI raheluM nagarasaMskRtinuM AkramaNa, zizuvayanA sAthIo- e sau sAthenA bALaka basunA nirmaLa hRdayasaMdhAnanI A bhAvArda kathA che. emaNe samatola, gaMbhIra ane vivekapUrNa vivecanA ApI che. 1920 pachInI gujarAtI kavitAnI sAMskRtika bhUmikA, tenAM paribaLo ane mahine AlekhatuM kavitAnA itihAranuM emanuM pustaka "nika kathApravAha'(16) e sundaram nA 'arvAcIna kavitA' graMtha pachIne, gujarAtI kavitAnI chaNAvaTa karano itihAsagraMpa che. emAM emanI abhyAsaniSThA ane maulika abhigama jovA maLe che. 'Aloka'(1966) ane 'bhAviyatrI' (1974)mAM vividha lekhako-kRtionI tapAsa tathA saiddhAMtika vicAraNA che. kalA ane vAstava, kavikarma, vinAmAM chaMda-layaakAra-pratirUpa jevA muddAonI emaNe vivAda chaNAvaTa karI che, 'vasantadharmInuM vidyAmadhu'(1985)mAM emanAM vasanajI Thakakura vyAkhyAnamALAnAM vyAkhyAnA saMgRhIta che te, 'kimapidravyam ' (1987)mAM vivecana-lekhA che. 'TUMkIvArtA: svarUpa ane sAhitya' (anya sAthe, 1967), 'jhaveracaMda meghANI : jIvana ane sAhitya' (anya sAthe, 1968), 'rAmanArAyaNa vi. pAThaka (sarjaka ane vivecaka)' (1970)jevA svarUpa ane sarjana vizenA abhyAsagraMtho; kavitAno rasAsvAda karAvatuM pustaka 'kAvyaloka' (1973), 'bhAvacitra' (1974), 'kAvyasaMcaya'bhA. 3(anya sAthe, 1981), 'gujarAtI UrmikAvyo'(1983) vagere emanAM saMpAdano che; to khAvanI kora navalikAo'(1953), dhIra va che ghena'- bhA. 3/1961), 'rAMtinI kA'(1979) vagere emanA anuvAdya che. vyA. pAka nathurAma govida, pati 'bhAvakinarasakIrtanAvalI' (1889)nA kartA. 2.ra.da. pAThaka naMdakumAra jeThAlAla (25-1-1915): nATayakAra, kavi, vivecaka. janma bAi (ji. paMcama)mAM. 1938mAM muMbaInI senTa jheviyarsa kolejamAMthI gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1939 -thI1943 sudhI senTrala nyujhaorgenijhezana,dilhImAM anuvAdaka tathA pravakatA. 1944thI 1973 sudhI AkAzavANInAM vividha kendromAM kAryakrama sahAyaka ane sahAyaka kendra niyAmaka. 1934mAM sUnirmANa borDa, amadAvAdamAM gujarAtI jJAnakozanA sahAyaka saMpAdaka. For Personal & Private Use Only
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAThaka nAgaralAla mehanalAla - pAThaka bhagavatIkumAra manasukhalAla emanA prathama kAvyasaMgraha "saMvedanA' (1942)mAM mukhyatve viSAdanA bhAvanuM nirUpaNa karatI racanAo sauneTa, khaMDakAvya, gItakAvya ane chAMdasa kAvyanA svarUpe maLe che. 'me: bhanAM pANI' (1947) be strIpatro ane be puruSapAtronA AdhAre, keLavaNI ane saMskRtinA prabhAve sarjAtI lagnajIvananI samasyAnuM nirUpaNa karatI emanI sAmAjika navalakathA che. 'pArakI jaNI' (1950) daMbhI samAjanI TIkAtmaka chaNAvaTa karatuM nAyikApradhAna, praznapradhAna sAmAjika nATaka che. 'bhADe ApavAnuM che' (1916) emanuM triaMkI prahasana che, to ekAMkIsaMgraha vaMzAkhI vAdaLa' (1959)mAM tAlAyakI dharAvatAM maulika nATako che. vaDodarAnI ma. sa. yunivasiTImAM ApelAM ekAMkInA svarUpa ane vikAsa aMgenAM vyAkhyAnone saMgraha 'ekAMkI : sAhitya ane svarUpa' (1956) tathA nATakanI pAzcAtya vibhAvanAnI carcA karatuM pustaka 'pAzcAtya nATyasAhityanAM svarUpo' (1968) e emanA rAMrodhanAtmaka vivecananAM udAharaNa che. A uparAMta emanI anya kRtiomAM chAMdasa-achAMdasa prakAranI 137 jeTalI racanAonA kAvyasaMgraha 'laherAtAM rUpa' (1978), yusupha mahadaalInA caritralekhAnA aMgrejI pustakane anuvAda 'ApaNA netAo' (1944) tathA prakIrNa pustaka "samAjavAdanI punarvicAraNA' (1944)no samAveza thAya che. pAThaka nAgaralAla mohanalAla : 'bhAgya mahAdaya nATakanA kartA. 2.2.da. pAThaka puruSottama ghelAbhAI : padyakRti "zUravIra devarAja' (anya sAthe, 1916)nA kartA. 1935 pachI mila udyogamAM vahIvaTI kSetre kAmagIrI. satyAgrahanI laDatamAM sakriya bhAga. yoga-vajJAna uparAMta citta-mAnasazAstra ane samAjazAstramAM vizeSa raci. emanA paMdara pravezAvALA saMkula nATaka 'anaMtA' (1921)mAM ravIndranAtha TAgoranAM bhAvanApradhAna nATakonI asara varatAya che. 'DhIMgalI' (1922) ibsananA 'DolsahAusane saraLa chatAM navAM sAhityika paribaLAnI viziSTa chaTA dAkhavatA emane anuvAda che. emano maraNottara ekAMkIsaMgraha 'anupama gaurI ane bIjAM ekAMkIo' (1978)mAM mAnavInA manogatane vyakata karavI pratIkonA karelA upayogamAM nArakAranI sarjakatAno paricaya maLe che. ekAMkInA pUrvavarUpa jevAM A ladhunATako eka aMkanAM paNa traNathI pAMca pravezanAM che. vastu, pAtra, saMvAda ane nATasaMvidhAnamAM tatkAlIna nATakonI sarakhAmaNImAM navInatA ane prayogazIlatA dekhADatI racanAo tarIke enuM mahattva che. 'nA' (1958) emanuM triaMkI nATaka che. pleTonA pustaka 'pleTojha ripablikano anuvAda 'pleTonuM Adarza nagara' (1937) nAme Apyo che. pAzcAtya philasUphInI dRSTie zrI araviMdanuM tattvajJAna' (1955)mAM emaNe zrI araviMdanI yogasAdhanAne pazcimanI dArzanika vicAradhArAo sAthe mUlavI che. emanuM itihAsaviSayaka pustaka 'itihAsano abhyAsa' (1970) ArnalDa ToyabInA purAtakano anuvAda che. 'majajAtaMtra, cittazAstra, bhautika vijJAna ane cittazAstra' (1973)nI vijJAna vyAkhyAnamALa mAM pragaTa thayelI pustikA emAMnAM abhyAsa ane vizada nirUpaNane kArAga noMdhapAtra che. mAnavacetanA' (1970)mAM vidyAbena nIlakaMTha vyAkhyAnamALAnAM vyAkhyAne prakAzita thayAM che. ni.vA. pAThaka baLadevaprasAda Ara.: 'yuropanA pravAsa'nA kartA. pAThaka bAlakRSNa lakSmaNadAsa : padyakRtio 'rasikabhAta saMgraha) (1887) tathA 'sItAjInA bAra mahinAnA kartA. pAThaka prabhAzaMkara jayazaMkara : padyakRti 'kamI DuMmanAthanuM zivAlaya (1913) tema ja pustikAo "AdabhUta jIvana', 'AtmarAmAyaNa' ane 'bAlarAmAyaNanA kartA. 2.ra.da. pAThaka palAda jIvaNalAla, 'bismila' (13-10-1909, ' 23-9-1977) : kavi, vArtAlekhaka. janma amadAvAdamAM. 1930mAM bI.e., 1934 mAM elaela.bI. cAra bhe dAMtA sTeTamAM maeNjisTreTa, pachI gujarAta rAjyamAM vividha khAtAMmAM adhikArI. nAnI bacata khAtAmAMthI vibhAgIya niyAmaka tarIke nivRtta. amadAvAdamAM avasAna. emane prakRti ane praNayanuM paraMparita nirUpaNa karato maraNottara kAvyasaMgraha 'kharatA tArAne pragaTa thayo che. A uparAMta vividha sAmayikomAM emanAM nATako ane vArtAo prakAzita thayAM che. pAThaka bALakarAma harinArAyaNa : 'rAjanagaranA rAjavI'nA kartA. pAThaka bALAzaMkara himatarAma : "caturakaLA' (1894) tathA 'caMdrasenaprabhAvatI nATakanAM gAyana' (1894) nA kartA. pAThaka prANajIvana vizvanAtha, 'ArAyaka', 'rAmAnuja (21-8-1888, 27-10-1975) : nATayalekhaka. janmasthaLa jAmakhaMbhALiyA (jAmanagara). 1918 mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI tattvajJAna ane mAnasazAstra viSaya sAthe bI.e., 1931 mAM ema.e. gUjarAta vidyApITha ane vaDodarA kolejamAM zikSaka ane adhyApaka. pAThaka bhagavatIkumAra manasukhalAla (18-10-1939) : kavi. janma coravADa (ji. jUnAgaDha)mAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa jUnAgaDhamAM. 1966 mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1972mAM bI.eNDa. 1974mAM ema.eNDa. 1976 mAM ema.e. cauda varSa mAdhyamika zALAmAM zikSaka. pachIthI dvArakAnI eNjyukezana kolejamAM adhyApaka. emaNe gajhalasaMgraha "agocara phora' (1983) Apyo che. 2.ra.da. gujarAtI sAhityakoza - 2 :357 For Personal & Private Use Only
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAThaka bhagavAnadAsa - pAThaka ramezabhAI haridatta pAThaka bhagavAnadAsa : kathAtmaka kRti "phaTa mArI phUlI, zeThane sUto mUkI, bhaTaka mA kayAMya bhUlI'- bhA. 1 (1905)nA kartA. pAThaka ramaNalAla dha. (24-2-1935) : vivecaka. 1968mAM ema.e. 1967mAM pIeca.DI. emaNe vivecanagraMtha "akho : eka svAdhyAya' (1976) tathA hiMdI vivecanagraMtha 'gujarAta ke saMtana kI hiMdI vANI' (1969) ApyA che. pAThaka bhagavAnadAsa DuMgarazI : padyakRti navalarAmaviraha' (1889). -nA kartA. pAThaka maganalAla nirbhayarAma : mayUradhvaja AkhyAna' (1912)nA kartA. 2.ra.da. pAThaka madhusUdana : sAmAjika navalakathA "gaganagAkhanuM paMkherubhA. 1-2 (1968) tathA kumuda ane kamala' (1971)nA kartA. 2.2.da. pAThaka mahAzaMkara somezvara : kizoro mATe bodhaka nIvaDatI vArtAo vIra gaToragaccha' ane 'vIra dhanaMjaya tathA sacitra 'damayaMtI caritra'nA kartA. pAThaka muThuMdarAya haridara(14-3-1919) : kozakAra. janma amadAvAdamAM. 1936 mAM meTrika. 1942mAM bI.e. prAraMbhamAM zikSaka, pachI TreniMga kolejamAM adhyApaka. e pachI 1962 thI 1970 sudhI krAphaTa orgenAIjhara ane 1971 thI 1976 sudhI zikSaNAdhikArI. emaNe 'nAgara sarvasaMgraha'- darzana paheluM (1986) ane nAgara sarvasaMgraha'- darzana bIjuM ane trIjuM (1988) ApyAM che. caM.To. pAThaka munidumAra je.: caritrasaMdarbhagraMtha 'hiMdanAM nAmAMkita naranArIo' (1945) nA kartA. pAThaka ramaNalAla himatalAla, 'maMjala aMdArika pAThaka', 'vAcarapati' (30-7-1922) : hAsyalekhaka, patrakAra, vArtAkAra, vivecaka, saMpAdaka, anuvAdaka. janma rAjagaDhamAM. prAthamika zikSaNa gaDha (rAjagaDha)mAM ane mAdhyamika zikSaNa godharA, pAdarA, DabhoI ane kalelamAM laIne suratanI ema. TI. bI. kolejamAMthI bI.e. gujarAta yunivarsiTImAMthI ema.e. 1945thI dAhoda, hAlola vagere sthaLe zikSaka. 1948 thI muMbaInA "hiMdustAna' dainika sAthe saMlagna. 1950thI dilahI mukAme AkAzavANInA samAcAra vibhAgamAM samAcAraprasAraka. 1957thI 'soviyeta samAcAra'nA mAhitI vibhAgamAM saMpAdaka. 1962-80 daramiyAna rAjapIpaLA, bAraDolI, saMkheDA ane cIkhalInI kaoNlejomAM gujarAtInA adhyApaka. 'baMga vADa maya' (1971), 'hAsyaloka' (1979) ane hAsyapaniSada' (1983) emanA hAsyalekhonA saMgraho che, jemAM teo kaTAkSa sAthe hAsya janmAvIne sAMprata paristhiti para ve potAne pratibhAva darzAve che. 'sabase UMcI premasagAI' (1956), 'prIta baMdhANI' (1961) ane 'akasmAtanA AkAra' (1978) emanA vArtAsaMgraho che. "othAra'(1968) emanI navalakathA che. 'bhASAsiddhAMtasAra'mAM emanA bhASAvijJAnaviSayaka lekho saMgRhIta che. 'vArtAviloka(1979) ane "zabdane saMga' (1980) emanA vivecanalekhenA saMcayo che. 'ramaNabhramaNa (1979), 'AMsu anarAdhAra (1980) ane 'Akroza' emanA citananibaMdhonA saMgraha che. saroja pAThakanI zreSTha vArtAo' (1981) ane gujarAtI UrmikAvyo' (1983) emanAM anya sAthenAM saMpAdano che. 'TakiyothI ImphAla' (1947), 'raoNkhevanI koka navalikAo'(1957), dhIre vahe che dona (1961), akabarathI auraMgajheba ane huM kema nirIzvaravAdI chuM' emanA anuvAdagraMtha che. ba.jA. pAThaka ramezacaMdra premazaMkara (24-7-1947) : kavi. janma surendra nagaranA haLavadamAM. 1965mAM esa.esa.sI. 1975 mAM samAjazAstra-rAjayazAstra viSayo sAthe bI.e. haLavadanI prAthamika kanyAzALAmAM zikSaka. 'Tahuke vana' (1986) emano tAnkAkAvyono saMgraha che. caM.TI. pAThaka ramezabhAI haridatta (28-1-1924, 7-1-1987) : kavi, saMpAdaka. janma vatana amadAvAdamAM. 1941mAM maeNTrika. 1945mAM bI.e. 1957mAM DiplomA ina bAyokemisTa, 1960mAM DiplomA ina homiyopathI. mukhyatve gujarAta rAjyanA vecANaverA 2.ra.da. pAThaka mehanalAla jagannAtha : agiyAra preraka itihAsa-kathAone saMgraha 'satyakathAo' (1946) tathA rahasyakathA 'karoLiyAne kALapAza' (1948)nA kartA. pAThaka raNachoDalAla lakSmIrAma, 'dAsa raNachoDa" (17-6-1918) : kavi. janma bAkora (ji. paMcamahAla)mAM. prAthamika zALAnAM pAMca dhoraNa sudhI bAkoramAM abhyAsa, pachI dharma saMbaMdhI svaadhyayana. dharmapracAra-prasAra tathA kathAkIrtana. saMnyasta-nAma tulasIdAsajI guru avicaLadAsajI. emaNe paraMparita bhakitapUrNa racanAonA saMgraha 'raNamukata bhajanAvalI'- 1, 2, 3, 4, 5 (1960, 1962, 1972, 1975, 1986) ApyA che. 2.ra.da. pAThaka ratilAla choTAlAla, "svAmI svayaMjayoti', 'snehajayoti': kAvyasaMgraha 'kiraNakalApa' (1933) ane 'bhargadarzana' (1933) tathA anuvAda svAmI rAmatIrtha :emanA sadupadeza' - bhA. 8-9 (1915) nA kartA. 2,2.da. 358: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAThaka ravizaMkara narottamadAsa -- pAThaka rAmanArAyaNa vizvanAtha vibhAgamAM selsaTekasa InsapekaTara ane amadAvAdanI becaradAsa lazkarI spiniMga enDa viliMga milsamAM AsisTanTa sekreTarI. 'mRti' (1948) emanA kAvyasaMgraha che. "aro ka devI' (1942)mAM marAThI kAvyonA anuvAdo che. 'la gItA' (1952), 'gujarAtI sAhityanAM virahagIto' (1954), 'ApaNAM hAlaraDAM' (1957), 'rAMdala mAM gIta' (1958), "paMcamahAlanA bhInAM gIta' (1976) ityAdi emanAM lokasAhityanAM ane itara saMpAdananAM pustako che. pAThaka ravizaMkara narottamadAsa (31 3-1915) : kavi, navalakathAkAra. janma sArasAmAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa vaDodarAmAM. 1934 mAM maeNTrika. 1952 mAM rASTrabhASaratna. vaDodarA rathamAM revanyakhAtAmAM 1950 sudhInakarI. 1964mAM 'vINelAM motI' mAsikano AraMbha. emanI pAsethI 'vanamAlA' (1937), 'aMtaranA dIvaDa' (1940), 'zrIkRpagalIlAmRta' (1961), 'kamI harigItA' (1963) jevA kAvyasaMgraho maLyA che. 'madhukAntA' (1949), 'jaya bhavAnI (1950), 'varadAna' (1952), 'zakuMtalA' (1955) vagere emanI navalakathAo che. emaNe ApelA navalikAsaMgrahomAM bhakatakathAo' (1958), 'mukita' (1959) ane "divyajyoti' mukhya che. karuNAsiMdhu'(1945), 'madAlasa'(1949), 'rAjakumArI' (1950), 'rUpArANI' (1952), "morapiccha' (1953) vagere emanAM bAlabhogya vArtAo, nATako ane kAvyo che. A uparAMta nATakRti "rAdhAmohana' (1951), hAsyakRti 'amUlyanI AtmakathA' (1954) tema ja 'patitapAvanI' (1949). ane "vAsavadattA' (1954) e anuvAdo emaNe ApyA che. ni.. pAThaka razmina : rahasyakathAo 'vaku jAgIrAja', 'bhArelA agni" ane 'sipAhI sAlAra'nA kartA. ni.vA. pAThaka rAmanArAyaNa nAgaradAsa (23-2-1905, 4-7-1988) : janma dhoLakA tAlukAnA bhoLAda gAme. AraMbhanuM zikSaNa lAdInI saMsakRta pAThazALAmAM. 1923 nA nAgapura jhaMDA satyAgraha, 1928 -nA bAraDolI satyAgraha, 1930-1932 nA namaka satyAgraha, 1938-1939nA rAjakoTa satyAgrahane 1942 nA bhArata choDo AMdolanamAM bhAga ane jelavAsa. phioNnDamAM helasinkI khAte maLelI vizvazAMti pariSadamAM gujarAtanA pratinidhi tarIke hAjarI. raziyA tathA jhekoslovekiyAne pavAra. prabhAvaka vakatA tarIkenI kArakirdI. emanAM pacAsa jeTalAM pustakonI sUcimAM navalakathA, jIvanacaritra, pravAsavarNana, dharmakathA, pAdavapura-taka ane anuvAda mukhya che. 'pacAsa varSa pachI' (1934), 'AvatIkAla' (1936), 'jagatane tAta' (1938), 'khAMDAnI dhAra' (1940), 'mAnavatAnAM mUla'(1941), 'suvarNamRga' (1943), 'sAthI' (1945), 'hA' (1947), 'codharA' (1976) vagere emanI navavuM kathAo che. 'yugAvatAra gAMdhI' - bhA. 1-2-3 (1935), 'gAMdhI bApu': 1-2(1950), 'mahAtmA telsateya'(1955), 'gautama buddha (1956), 'satyAgrahI zahIda' (1958), 'gAMdhIkathA' (1965), 'gAMdhIgaMgA' (1969), 'mehanamAMthI mahAtmA (1979) vagere emanI caritralakSI kRtio che. 'bhAratayAtrA'- bhA. 1-2 (1975) ane 'kALApANIne pele pAra' emanA mukhya pravAsagraMtha che. premacaMdanI navalakathA 'kAyAkalpa tathA raziyana lekhikA natAliyA phalaumaranI AtmakathA 'mAro parivAranA emaNe ApelA anuvAdo noMdhapAtra che. ja.tri. pAThaka rAmanArAyaNa mehanalAla: "madhuraaMdI, 'madhurabALA', 'sAgarasaritA', 'snehasudhA' (1928) vagere nATakonAM gAyane nA kartA. ni.. pAThaka rAmanArAyaNa vizvanAtha, 'dvirepha', 'zeSa', 'vairavihArI' (8-4-1887, 21-8-1955) : vivecaka, vArtAkAra, kavi, nibaMdhakAra, piMgaLazAstrI. janma gANola (tA. dhoLakA)mAM. zikSakanI nokarI karatA pitAnI badalIone kAraNe prAthamika-mAdhyamika zikSaNa vividha gAmomAM. uccazikSaNa bhAvanagara tema ja muMbaImAM. tarkazAstra ane darzanazAstra viSayo sAthe 1908mAM bI.e. vidyAkIya kSetramAM kAma karavAnI bhAvanA chatAM sarakArI nokarI na karavAnA saMkalpane kAraNe muMbaImAM 1911 mAM elaela.bI. nA abhyAsa pachI amadAvAda AvI vakIlAta zarU karI; paNa kSayaroganuM nidAna thatAM 1912mAM sAdarAmAM sthira thayA. praryApta Arthika jogavAI thayethI vakIlAta choDI zeSa jIvana zikSaNa ane sAhityanI sevAmAM gALavAne nirNaya karele, paNa 1919nA aMtamAM emaNe mAMdagI nimitte vakIlAta ATopI lIdhI. 1920mAM indulAla yAjJikanA nimaMtraNathI gujarAta keLavaNI maMDaLamAM joDAI je. ela. nyu igliza skUlanuM AcAryapada saMbhALyuM, paraMtu gAMdhIjInA asahakAra AMdolananAM maMDANa thatAM, zALA choDI 1921mAM gUjarAta vidyApIThamAM joDAyA. 1928 sudhI vividha vidyAzAkhAonA tejasvI | vidvAnonA saMparkamAM pramANazAstra ane bhASA-sAhityanA adhyApaka tarIke kAma karyuM. gujarAta vidyApIThanA adhyApaka tarIke tema ja 'prasthAna' mAsikanA taMtrI (1925-1937) tarIke teo gujarAtanI navI sAhitkArapeDhInA evA mArgadarzaka banyA ke "gAMdhIyuganA sAhityaguru' tarIke oLakhAyA. vidyApITha choDayA pachI 'prasthAna'nI ni:zulka sevA karatAM emaNe khAnagI TayUzanathI AjIvikA calAvI. daramiyAna gAMdhIjInA vividha satyAgrahAmAM bhAga laI, eka vakhata jela paNa veThI. 1935mAM muMbaInI esa.ena.DI.TI. yunivariTImAM adhyApaka tarIke joDAyA tyArathI 1952 sudhI tyAM tathA amadAvAdanI ela.DI. A koleja, gUjarAta vidyAsabhA,muMbaInI bhavansa koleja tathA bhAratIya vidyAbhavanamAM judA judA samaye adhyApaka. 1953 mAM AkAzavANI muMbaInA salAhakAra. 1946mAM rAjakoTa khAte gujarAtI sAhitya gujarAtI sAhityakoza - 2 :359 For Personal & Private Use Only
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAThaka rAmanArAyaNa vizvanAtha pariSadanA pramukha. 1956 nuM sAhitya akAdamInuM pAritoSika. narmada suvarNacaMdraka vijetA. muMbaImAM avasAna. vidyAbhyAse tattvavida teo kalA tema ja zAstra ubhaya kSetranI pratibhA dharAvatA hatA, paraMtu gujarAtI sAhityamAM teo vivecaka tarIke vadhu pratiSThita che. temanI sAhityika kArakirdI 1922 mAM 'sAbaramatI'nA pahelA aMkamAM prasiddha thayelA vivecanalekha "kavi bAlAzaMkara ullAsarAma kaMthAriyAnAM kAvyo'thI ane e ja arasAmAM "yugadharma'mAM lakhAyelAM avalokanathI AraMbhAya che. "arvAcIna gujarAtI kAvyasAhitya' (1933), 'arvAcIna kAvyasAhityanAM vaheNo' (1938), "kAvyanI zakita' (1939), "sAhityavimarza' (1939), "AlocanA' (1944), 'narmadAzaMkara kavi' (1936)ne samAvate 'narmada :arvAcIna gadyapadyane Adya praNetA (1945), sAhityAloka' (1954), nabhovihAra' (1961) ane 'Aklana (1964) e graMthamAM saMgharAyelA lekhe darzAve che ke emanuM ghaNuM graMthAvalokanakArya jema "yugadharma' ne prasthAnane nimitta thayuM che tema anya keTaluMka vivecanakArya vyAkhyAno ne saMpAdanane nimitte thayuM che. AmAMthI 'arvAcIna gujarAtI kAvyasAhitya', 'arvAcIna kAvyasAhityanAM vaheNo' ane 'nabhovihAra' gujarAtI kAvyasAhityanI aitihAsika samAlocanA ApatA graMtha tarIke judA tarI Ave che. gujarAtI kavitAnI padyaracanAnA itihAsane tapAsatA arvAcIna gujarAtI kAvyasAhitya'mAM gujarAta vidyAsabhA taraphathI saMpAyelAM cha vyAkhyAnamAMthI traNa vyAkhyAnI sAmagrI rajU thaI che te jotAM muMbaI yunivarsiTInAM Thakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnone samAvatA "arvAcIna kAvyasAhityanAM vaheNo'mAM enuM anusaMdhAna joI zakAya. 'kAvyasamuccaya'-bhAga 2 (1924)nI bhUmikArUpe kavionA vyakitagata pradAnane anulakSIne je paricayAtmaka itihAsa apAyo hato tenAthI, vividha pAsAMone anulakSIne pravAhadarzana ane vikAsanirUpaNanI rIte thayeluM A Alekhana AgaLa jAya che ane Ama vivecakanI samagradarzananI vizeSa zakitane paricaya karAve che. 'navihAramAM madhyakALano sarjakalakSI ane arvAcInakALane svarUpalakSI paricaya che te AkAzavANI-vArtAlApanI saraLatA ne lokagamyatA chatAM ghaNAM nedhapAtra nirIkSaNone paNa gUMthI le che. surata ane muMbaI khAte apAyelAM be vyAkhyAnone samAvata 'narmada : arvAcIna gadyapadyano Adya praNetA" graMtha itihAsalakSI dRSTie ane bArIkAIthI thayelA sarjaka abhyAsa tarIke namUnArUpa che. 'pUrvAlApa'nA saMpAdana (1926)mAM mukAyelA kAnta ane temanI kavitAnA saghana abhyAsa pachIno A prayatna enI sarvagrAhitAthI dhyAna kheMcanAro banyo che. kAvyanI zakita" ane "sAhityavimarzamAM anya lekhenI sAthe yugadharma', 'prasthAna" nimitte thayelAM graMthAvalokano saMgharAyAM che te saMkSipta chatAM kRtinA hArdane pragaTa karanArAM che ane rAmanArAyaNane sarjAtA sAhitya sAtheno sahRdaya ne sUjhabharyo saMbaMdha sUcave che. A uparAMta emaNe kRtisamIkSAo paNa ApI che. 'naLAkhyAna', 'sarasvatIcaMdra, "rAIno parvata', "ApaNo dharma, 'vizvagItA' vagere vizenA sarvAgI abhyAsa rajU karatA nibaMdha emanI maulika vivecanadRSTithI khAra lakSa kheMce che. "zaradasamIkSA' (1980)mAM saMgharAyelI zaradabAbunI kRtionA anuvAdonI tathA ravIndranAthanI kRtionA anuvAdonI paNa emaNe lakhelI prastAvanAo itara bhASAnI kRtionI samIkSA tarIke dhyAnArha che. "kAvyaparizIlana' (1965)mAM emanA keTalAka vidyArthIbhogya AsvAdo paNa graMthastha thayA che. emanuM pravAhadarzana, sarjaka-abhyAsa, kRtisamIkSA ke pratyakSa vivecananI nAnakaDI noMdha paNa kazoka navo prakAza pADanAra hoya che; kema ke emanA pratyakSa vivecanane pragaTa yA parokSa tattvavicAranI bhUmikA sAMpaDelI hoya che. kAvyanI zakita" lekhamAM potAnAM mULabhUta sarva pratipAdane rajU karI de ane anya lekhamAM vistarate rahelo emane sAhityatattvavicAra sAhityamAM Umi ke vicAranuM ekAntika mahattva karavAne sthAne lAgaNImaya vicAra' ke 'rahasyane kendrarUpe sthApe chene emAM sAhityanI eka kalA tarIkenI svAyattatAnA svIkAra sAthe jIvana, satya, nIti vagere sAthenA enA saMbaMdhanI mArmika chaNAvaTa kare che. emanI vivecanAmAM kAvyanI varNaracanAthI mAMDIne sAhityakRtinI samagra AkRtinI tapAsa che, khaMDakAvyAdi sAhityaprakAronI ghAtaka vicAraNA che tathA jIvana ane itihAsanA vizALa saMdarbhamAM thayeluM sAhityaciMtana paNa che. emaNe saMskRta kAvyavicArane savizeSapaNe jhIlyo che ane ene AjanA saMdarbhamAM navesarathI ghaTAvI enI upayukatatA sthApita karI che. paNa, yuropIya kAvyavicArano lAbha levAnuM teo cUkyA nathI. pramANazAstrI evA emanuM vivecana tarkanI jhaNavaTa chatAM samucita dRSTAMtanA viniyogathI ane pAradarzaka gadyazailIthI sadyoga bane che. emaNe ghaNAM saMpAdanamAM paNa upoddhAta ke TippaNa rUpe pratyakSa vivecana karyuM che. pUrvAlApa'nI TippaNa AvRtti: umAzaMkara jozI sAthe saMpAdita karela AnaMdazaMkara dhruvanA 'kAvyatattvavicAra (1939), "sAhityavicAra' (1942), "digdarzana' (1942) ane vicAramAdhurI': 1(1946) e graMtho; pote saMpAdita karela AnaMdazaMkara dhruvanA 'ApaNe dharmanI trIjI AvRtti (1942) tathA govardhana paMcAla sAthe saMpAdita karela 'rAsa ane garabA (1954)mAM emanA nAnA yA moTA udyA che. narasiMha mahetAne nAme caDelA goviMdagamana'nuM narahari parIkha sAthe kareluM saTIka saMpAdana (1923) pAThyakramanI jarUriyAtane vaza vartIne thayelAM, paraMtu evA ja hetuthI thayelAM 'kAvyasamuccaya'- bhA. 1-2 (saTIka, 1924) tathA "kAvyaparicaya'- bhA. 1-2 (nagInadAsa pArekha sAthe, 1928)nAM saMpAdana gujarAtI kavitAnA cakkasa dRSTipUrvakanA saMya lekhe lAMbo samaya upayogI nIvaDelAM. A sivAya paNa anyonI sAthe keTalAMka zAleya vagere saMkalane emaNe karyA che. mammaTakRta kAvyaprakAza': ullAsa 1 thI 6ne rasikalAla parIkha sAthe karela anuvAda (1924) eka pramANabhUta ne prAsAdika anuvAdalekhe tathA theDI paNa cAvIrUpa paribhASA-Adine skuTa karI ApatAM TippaNone kAraNe cokkasa mUlya dharAve che ane lekhakonI 360: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAThaka rAmanArAyaNa vizvanAtha saMskRta kAvyazAstranI rAha jatAne pragaTa kare che. kAvyamarmajJa tarIke "arvAcIna gujarAtI kAvyasa hitya thI 4 chaMdovidhAnamAM utkaTa ra laI rahelA mane emanI zAstrabuddhi pigaLacarcA tarapha ravAbhAvika rIte ja laI jAya che. prAcIna gujarAtI chaMdo-eka aitihAsika samAlocanA' (1948) apabhraMzakALathI dayArAma sudhInI padyaracanAnI zAstrIya samIkSA ApIne, ke. ha. dhruvanI 'padyaracanAnI aitihAsika AlocanA'na: pUraka graMtha bane che. te uparAMta emAM dezIone piMgaLabaka karavAne prathama samartha prayAsa thayelo che te enI vizeSatA che. mahArAjA sayAjIrAva trIjA suvarNa mahotsava ramAka vyAkhyAnamALAnI Azraye 1951 mAM ApelAM traNa vyAkhyAna 'gujarAtI piMgaLa : navI dRSTie' (1952) "bRha piMgala' (1955)nA pUsArarUpa che; chatAM emAM emanI vikasatI jatI ne vizada banatI jatI chaMdavicAraNA jAI hAkAya che.sAhinya akAdamI dvArA pu2kRta 'JhatuM pigale te vadakALathI AjInika samaya sudhInA hiMgaLa,diDI, gajhala, baeNnka varsa vagere sameta chaMdono itihAsa, chaMdonAM svarUpa emanAM AMtaraba hai kalevaramAM thayelA pheraphAro, chaMdanAM mAtrA, yati, di ghaTakonI keTalIka samasyAo, vividha chaMdonI kSamatA vagere sarva bAbatane zAstrIya bhUmikAe sUkamatAthI ne savIgata, sAdhakabAdhaka dalIlo sAthe carcato eka zakava Akara banI rahe che. cAra prakaraNa adhUrA rahelA ane cimanalAla trivedI tathA kAtilAla kAlANI dvArA pUrA thayelA madhyama piMgaLa' (1981)mAM kAvyanA abhyAsIo ane vidyArthIone upayogI thAya e hetuthI A ja viSayanI saraLa saMkSipta rajU thayelI che. emaNe sarjaka tarIke kavitA, nATaka, vArtA, nibaMdha ema vividha tetre kAma karyuM che. teo nATakanA trimAM vidyAlayonI, tA vArtAnibaMdhanAM kSetramAM "yugadharma' - 'prasthAna'nI jarUriyAtane laIne kheMcAyA hatA. kavitA emane svata:rasaMbhavI vyApAra kahevAya. 1921 -mAM 'jAtrALu' upanAmathI lakhelA 'rANakadevIthI emanI kAvyayAtrAno thayela gAraMbha cheka 1955mAM lakhAyelA sAlamubAraka sudhI cAlu rahyo. pahelA kAvyanA 'jAtrALu' ane pachIthI eka vakhata prayojAyelA 'bhalArAma" sivAya emaNe kAvya paratve 'zaSa' upanAma rAkhyuM ane pahelA kAvyasaMgrahane 'zeSanAM kAvyo' (1938) nAma ApyuM. pahelI AvRttimAM mAtra saDasaTha ane bIjI AvRtti (1951)mAM te tera jeTalAM kAvyo tathA thoDAMka prakIrNa mukatako Adine samAvato A saMgraha viSayanA vaividhyathI nahIM paNa rUpabaMdha, chaMdovidhAna, zailI ane kAvyabAnInA vaividhyathI dhyAna khece che. gujarAtI prA tana ane adyatana kAvyaparaMparAmAM potIkA prayoga karanAra 'zeSa'nI kavitA sabhAna ghaDataranuM pariNAma hoI 'kAvyajJanI kavitA' tarIke oLakhAI che. "pa" gAMdhIyugane anurUpa jIvanamAMgalyanuM gaMbhIra gAna kare che te sAthe hAsyakaTAkSavinodanI racanAo Ape che, prasannadAmpatyanA rasikacAturInA saMvAdo race che te sAthe virahanA zAMtakaNa sUro paNa relAve che, svabhAjita samAM vAstavacitraNo kare che tema upamAcitronI kalpanAraMgI zailI paNa yoje che, sUkSma ciMtanAtmakatAnI sAthe UMDI bhAvArdratA vyakata kare che ane A rIte kavitAmAM potAnI AgavI mudrA aMkita kare che. 'zeSanAM kAvyonI sattara racanAo ane anya cAlIsa kAvyone samAvate maraNottara saMgraha 'vizeSa kAvyo' (1959) 'zeSa'nI parva lAkSaNikatAonI jALavaNI ane tukArAmanuM svargAre hAra javA khaMDakAvyanA nUtana prayogane kAraNe dhyAnArha bane che. kavitAnI jema vArtAmAM paNa prayogazIlatA dAkhavanAra mA sarjakanuM vArtAkSetre aitihAsika pradAna che. 1923thI 'dvirepha'nA upanAme lakhAyelI ane traNa saMgrahonI kula cAlIsa vArtAo ApanAra Alekhakano prathama vArtAsaMgraha "dvirephanI vAto' bhA. 1 (1928) dhUmaketunA'taNakhA'- maMDaLa 1(1926) nI sAthe gujarAtI TUMkIvArtAnA svarUpanI dRDha bhUmikA racI ApI eka mahattvanuM sImAcihana bane che. bahudhA 1941 sudhI lakhAyelI vArtA onA pachInA saMgraho che 'dvirephanI vAto'- bhA. 2 (1935) ane 'dvirephanI vAto'- bhA.3 (1942; saMva. vI.A. 1961). potAnI racanAone 'vAto' tarIke oLakhAvI A vArtAkAre kAyaDAo, kissAo, dRSTAMte, paristhiticitraNa adine samAvI levAnI ane gadyakAvyanI zailIthI mAMDIne dayazailI (nATyAtmaka racanA) sudhInI jAtabhAtanI kathanarItine prayojavAnI mokaLAza meLavI lIdhI che te nedhapAtra che. vizALa jIvanamAM zAdhelAM anekavidha mAnavaparisthitio ane jIvanamA~, paristhitinuM vAstavaniSTha ne vIgatapUrNa Akalana, manovaijJAnika abhigama tathA vArtAnuM Avegarahita ghaDatara e dvirephanI vArtAkAra tarIkenI lAkSaNika tAo che. 'mukuMdarAya', "khemI' jevI emanI ghaNI vArtAo prabhAvaka banelI che. emanuM nATayasarjana vidyArthIone bhajavavA mATenI kRtio pUrI pADavA mATe thayeluM hoI kevaLa prAsaMgika che. anUdita nATayaracanAo ane nATayazone paNa samAvatA maraNottara saMgraha 'kulAMgAra ane bIjI kRtio' (1959)mAM anukrame sAmAjika ane manovaijJAnika samasyA laIne AvatI 'kulAMgAra" ane "devI ke rAkSasI?" e be noMdhapAtra maulika racanA che, je agAu 'dvirephanI vAto'-bhA. 3mAM graMthastha thaI hatI. 'prasthAna'nA prakAzana aMge haLavI zailImAM thayelAM gulAsarUpa lakhANa vAcakone gamI javAthI AvA lakhANane sAmayikanuM eka niyamita aMga banAvIne emaNe 'vairavihArI'nA upanAmathI lakhavA mAMDeluM, tenA be saMgraha "svairavihAra'- bhA. 1 (1931) ane ravihAra'- bhA. 2 (1937) thayA che. 'ravihAra' nAmane anurUpa A lakhANomAM viSayavastu tema ja nirUpaNazailI baMne paratve lekhake koI paNa baMdhane svIkAryA nathI ane sAhitya, samAja, dharma, rAjakAraNa, keLavaNI, manuSyasvabhAva vagere viSaya aMgenI cakAthI mAMDIne nibaMdha prakAra sudhInI racanAo ApI che. kyAMka kyAMka prAsaMgikatA, vizRMkhalatA ane hetulakSitA pragaTa karatAM A lakhANo upahAsa, kaTAkSa, karuNA, roSa Adi vividha bhASAcchaTAo, tArkika ne vAcaka vilakSaNa abhivyakitaprayogo tathA lekhakanI tINa bauddhikatA, sUkrama saMvedanazIlatA ne ramatiyALa kalpakatAne lIdhe gujarAtI nibaMdhasAhityamAM potAnuM cokkasa sthAna gujarAtI sAhityakoza- 2 :361 For Personal & Private Use Only www.lainelibrary.org
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAThaka vAsudeva viSNuprasAda -- pAThaka harikRSNa rAmacandra meLavI le che. ArArjaka mAtra sAhityanA nahIM, paNa vizALa jIvananA upAsaka che. emanA vivecanasaMgrahomAM kalA ane sarakAranI vividha pravRttio vizenAM emanAM vicArasaMkramaNA thayelAM che, paraMtu 'manevihAra' (1956) emanI tejasvI vicArakatAne gADha paricaya karAve che. manovihAramAM aneka viSayo paratvene emane gaMbhIra vicAravimarza rajU thayela che. te uparAMta emAM vyakitacitra, sthaLavarNana vagere prakAranI racanAo paNa maLe che. pramANazAstranA adhyApaka tarIke taiyAra karelI pramANazAstrapravezikA' (1922), nAgAradharmanuM nirUpaNa karatI nitya AcAra(1945) ane yuropIya vArtAono anuvAda 'racuMbana ane bIjI vAte (nagInadAsa pArekha sAthe, 1924; bI. o. : 'vAmA' nAme) e emanA anya ullekhanIya graMthe che. A sivAya "kAvyazAstra' ane 'AnaMdamImAMsA' paranI lekhamALA jevI emaNe ApelI keTalIka upayogI sAmagrI graMthastha thavI bAkI che. pAThaka vAsudeva viSNuprasAda, 'vAgartha (15-3-1940) : vivecaka, anuvAdaka. janma amadAvAdamAM. ema.e. saMskRtamAM 'sAhityAcArya ane zikSAzAstrI'. bI. DI. ArTsa koleja, amadAvAdamAM adhyApaka. emanI pAsethI samIkSAtmaka pustako 'padArtha puruSa' (1975), 'zrI rAmarakSaratra' (1976), "mAnasapradIpa' (1980) ane 'bhakitasAra' (1980) maLyAM che. 'navarAtrijayotazatAbdigraMtha' (1978), 'maMgalam '(1983), 'meghadUtam' (1983), 'kapaniSada' (1983), 'kaThopaniSada' (1983) ane 'rAbadha' (1987) emanA anuvAdo che. ni.vA. pAThaka vizvanAtha sadArAma (1855, 1923) : vArtAkAra, anuvAdaka. janma dhoLakA tAlukAnA bhoLAda gAmamAM. prAthamika zikSaNa bhAvanagaramAM. rAjakoTa Treniga kolejamAM be varSa abhyAsa. rAjakoTa tAlukAzALAmAM tathA khaMbhALiyA, geDala vagere sthaLe zikSaka. 1907mAM bhAvanagaramAM dakSiNAmUrti bhavananI sthApanA. 1908 mAM porabaMdara rAjayanA DepyuTI eNjyukezanala inspekaTara, 1913mAM nivRtta. emanI pAsethI 'kaThopaniSada'nI gujarAtI AkhyAyikArUpa kRti 'naciketA kusumaguccha' (1908) maLI che. A uparAMta emaNe saMskRta 'paMcadazI' (1895) ane "mahimnastotra' (1908)nA anuvAda tathA zAMkarabhASya anusAra 'bhagavadgItA' (1909)no saTIka anuvAda ApyA che. ni.ve. pAThaka zazikAMta lAlajI : navalikAsaMgraha "mamatA ane mAyA" (1964)nA kartA. ni.vo. pAThaka zaMkaralAla cunIlAla, 'bhavabhUti' (16-7-1915): kavi. janma jAmanagaranA bAlaMbhA gAmamAM. muMbaI yunivarsiTImAM ema.kema. sudhI abhyAsa, bhAvanagaramAM arthazAstranA adhyApaka. emanI pAsethI kAvyasaMgraha "kAvyakamudI' (1957) maLyo che. ni.vA. pAThaka saroja ramaNalAla/ udde zI saroja nAraNadAsa, 'vAcA' (1-6-1929, 16-4-1989) : vArtAkAra, navalakathAkAra, nibaMdhakAra. janma kaccha jillAnA jhekhaumAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa muMbaImAM. 1947mAM maeNTrika. 1961 mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI bI.e. 1964mAM gujarAtI viSayamAM ema.e. 1956-57mAM AkAzavANI sAthe saMlagna. 1957-58 mAM seviyeTa inpharmezana sarvisa sAthe saMlagna. 1964 thI bAraDolInI kolejamAM adhyApaka. bAraDolImAM avasAna. Adhunika vArtArItine kasaba ghaTanAlopa ke ghaTanApracuratAne atikramI kyAreka saMvedanazIla abhivyakitamAM siddhi meLavI zako hoya evI noMdhapAtra vArtAo emanA 'prema ghaTA jhUka AI (1959), 'mAro asabAba mAro rAga' (1966), 'virATa TapakuM' (1966), 'tathAstu(1972) vagere vArtAsaMgrahAmAM saMcita thaI che. 'nAITamera" (1969) navalakathA astitvanI samasyAne viziSTa nirUpaNarItithI ghAtaka banAve che. "ni:zeSa' (1979) ane 'priya punama' (1980) paNa emanI navalakathAo che. 'sAMsArika (1967) ane arvAcIna' (1975) emanA nibaMdhasaMgraho che. 'pratipadA(1962) emane anuvAda che. caM.ko. pAThaka harikRSNa rAmacaMdra (5-8-1938) : kavi. janma bATAda (ji. bhAvanagara)mAM. vatana bheLAda (ji. amadAvAda). 1956 mAM maeNTrika. 1961mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI bI.esasI. 196162 mAM sonagaDha (ji. bhAvanagara)mAM zikSaka. 1963 thI gujarAta rAjayanA sacivAlayamAM mahesUla vibhAgamAM pahelAM madadanIza, pachIthI vibhAgIya adhikArI. 1967mAM kAvyasarjana mATe kumAracaMdraka. 'sUraja kadAca Uge' (1974) e prathama saMgrahathI kavi tarIke emaNe dhyAna kheMcyuM che. gIta, gajhala ane achAMdasa svarUpanAM A kAvyomAM sAtamA-AThamA dAyakAnI kavitAnAM dhyAnapAtra valaNa jovA maLe che. grAmajIvana ane temAM rahelI naisagikatA nagarajIvananI yAMtrika ane kRtaka vyavasthAmAM khavAI gaI che enI vedanA ahIM vizeSarUpe vyakata thaI che. kavinI zailI emanA samakAlIna saurASTranA kavionI jema jUnAM lokagItenA DhALa ane bhASAnA saMskAra jhIlatI jovAya che. "aDavApacIsI' (1984)nAM kAvyomAM aDavAnA kAlpanika pAtra dvArA kavie mAnavasvabhAvanI keTalIka vikRtionI haLavI majAka uDAvI che. koInuM kaMI khevAya che' (1981) e emane zizukAvyo saMgraha che. 'gulAbI ArasanI laggI' (1979) nUtana gujarAtamAM dhArAvAhI pragaTa thayelI kizerajIvananI prasaMgakathAo che. 'mArabaMgalo' (1988) emane vArtAsaMgraha che. 'nagara vase che' (1978) e bRhaspati sabhA'nA kavimitranAM keTalAMka cUMTelAM pragaTa-apragaTa kAvya emaNe ApeluM saMpAdana che. ja.gA.. 362: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAka harSadarAya puruttamadAsa - pAThakajI jAmanagaurI vyomezacaMdra pAThaka harSadarAya puruSottamadAsa puNyapratApa vyasaMgraha'- bhA. 13 (1953, 1952) nA kartA. pAThaka hasamukha harilAla (12-2-1938) : kavi, anuvAdaka. janma pAlItANAmAM. 1954mAM gujarAta kolejamAMthI bI.esasI. 1955mAM dilhI yunivarsiTImAMthI DiplemA ina lAibrerI sAyansa ane 1964 mAM mAsTara oNva lAibarI yunsa. 1955 thI 1966 sudhI aTirA ane mA. je. pustakAlaya, amadAvAdamAM graMthapAla. 1966 thI 1968 sudhI hAIleselAsI yunivarsiTI, DIsa-abAbAmAM graMthapAla. 1970thI saradAra paTela insTiTayuTa ova ikone mika eNnDa seziyala risarcamAM graMthapAla. 197180 daramiyAna e ja saMrathAnAM 'anveSaka (aMgrejI) ane 'madhukarI' sAmayikonA taMtrI. teo svAna nara kALanA prayogazIla kavi che. pratyeka kRtimAM viSayavastu, chaMda laya ane abhivyakitanA navA prayoga mATe mathatA A kavi 'namelI rAMna' (1958)nI aDhAra racanAone samAvI 'sAyujaya' (1972)mAM bIjI aDhAra racanAo umerI che. baMne khaMDanI racanAo bhAvabodha ane abhivyakitanI rIta bhinna che. 'namelI sAMjanI sAMja', 'taNakhaluM', "be', 'kAIne kAMI 'pUchavuM che ?', 'pazuloka', 'vRddha', 'mRtyu', 'rAjaghATa para' vagere racanAo vyaMjanAgarbha saMkula pratIkAtmakatA, kauMsanA upayoga dvArA be stare cAlatI gati, mAtrAmeLa chaMdonA khaDakonA paraMparitA prayoga ane Adhunika bhAvabedha jevI lAkSaNikatA thI dhyAnArDa che. mRtyu, prema, ratanyatattva jevA gahana vyApaka bhAvane viSaya. banAvatI 'zira nam', paurANika pAtra ke prasaMgone AdhAre lakhAyelI "aMtaghaDIe ajAmila', aMtara avagAhana karatI ' gandra ciMtana' vagere dIrdha racanAo gadyalayanI eka zakayatAne pragaTAve che. emaNa ceka kavi mIrolApha hAlubanAM kAvyAne 'varatu mULa ane bIjAM kAvyo' (1976) nAme anuvAda karyo che, temAM temanI kavi tarIkenI saghaLI uttama lAkSaNikatAone viniyoga thayo che. uparAMta jApAnI nAkAra jajIkineziTAne! nATaka 'TavInAITa'nA. anuvAda 'sArasIne sneha' (1963) nAme karyo che. 'mA dIkaro" (1957) ane 'rAtri pachInA divasa' (1963) e be vArtAo paNa emaNe lakhI che. ma.rA. pAThaka hIrA rAmanArAyaNa mahatA hIrA kalyANarAya (12-4-1916): kavi, vivecaka. janma vatana muMbaImAM. 1933mAM Trika. 1936 mAM gujarAtI mukhya viSaya sAthe esa. ena. DI. TI. yunivarsiTImAMthI jI.e. ane 1938mAM 'pAzuM vivecana sAhitya' para zodhanibaMdha lakhI pI.e. 1938 thI 1972 sudhI muMbaInI esa.ena.DI.TI. kaoNlejamAM gujarAtInA adhyApaka. 1970-71mAM gujarAtIne adhyApaka saMgha'nAM pramukha. 1971 nI gujarAtI sAhitya pariSadamAM vivecanavibhAganA pramukha. gujarAtI sAhitya pariSadanAM keTalAMka varSa upapramukha. 1974mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. 'paleke patra' kAvyasaMgraha mATe 1968-72ne narmada sAhityacaMdraka. 1970-71 mAM umA-sneharazima pAritoSika. 'paleke patra' (1978) viziSTa prakAranuM karANaprazastikAvya che. emAM virahiNI nAyikAe paraleke sIdhAvelA patine saMbodhIne lakhelA bAra kAvyapatrono saMcaya che. A patra mukata vanavelImAM che ane kahyAMka AtmakathAtmaka aMzAthI yukata che. pati mRtyuthI janma virahazAka aMtabhAganAM kAvyomAM vRpti ane zAMtimAM laya pAme che. lagnapUrve hIrA ke. mahetAne nAmathI prasiddha karelo graMtha 'ApaNuM vivecanasAhitya' (1979) gAMdhIyuga sudhI thayelI. gujarAtI vivecapravRttino aitihAsika lekha Ape che. 'kAvyabhAvana' (1968)mAM vizeSata: kAvyacarcAnA ane gujarAtI, kavionI kavitA vizenA lekho che. "vikruti' (1974) mAM guja rAtI kavitA, navalakathA ane vArtAo vizenA ; (bhyAsalekhA che. 'paribodhanA' (1980)mAM 'kAvyamAM kaTokaTI- kalAtattva' che siddhAMtacarcAne dIda lekha, Izvara peTalIkaranI navalakathAo vize traNa lekhe tathA anya lekhe che. aMgrejI karatAM saMskRta kAvyamImAMsA sAthane ghaniSTha saMparka A vivecanalekhAmAM joI zakAya che. 'gavazvadIpa' (1979)mAM saMskRta graMthomAMnA citasabhara loko para bhAlekha che. 'caMdracaMdrAvatInI vArtA' (1968), 'sAhitya-AsvAda (1973), 'kAvyasaMcaya' (anya sAthe, 1981) vagere emanAM saMpAdano che. 8.gA. pAThakajI caMdrikA pAdacaMdra (26 7-1910) : kavi. janma amadAvAdamAM. vatana surata. abhyAsa ema.e., bI.eDa. suratanI zALAmAM zikSaka ane AcArya. 'taraNI' (1944) emane kAvyasaMgraha che. emanI rUpanarjana' nAmanI bhajavAyelI nRtyanATikA haju apragaTa che. 4.ga. pAThakajI managaurI vyomezacaMdra (1902, 22 10-1984) : kavi. janma vatana suratamAM. abhyAsa daza dhoraNa sudhI. hRdayarogathI avasAna. 'tejachAyA' (1948), 'sANalAM' (1958), 'prapa (1980) nAM kAvyothI emaNe gujarAtI sAhityamAM dhyAnArDa zrIkaviomAM sthAna meLavyuM che. hRdayanA sukumAra bhAvone ziSTa zailImAM vyakata karavAnI emane phAvaTa che. gIta-garabAnA layaDhALa sAthe saMskRta chaMdo para paNa emanuM prabhutva che. aitihAsika-pauraNika strI pAtronA jIvanaprasaMga parathI emaNe keTalAMka noMdhapAtra prasaMgakAvyo paNa rahyAM che. 'bAlaraMjanA' (1944) ane 'bhUlakAM' emanA bALakAvyonA saMgraho che. 'rAsavivecana' (1932) emanI rAsa vize paricaya ApanI pustikA che. 'guNasuMdarInA rAsa' (1931) tathA saMvAdo' (1938) emanA saMpAdanagraMtho che. 'suradAsa ne tenAM kAvyo' (1927) emanuM anuvAda-pustaka che. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 363 For Personal & Private Use Only
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAThakajI maMgezarAva -- pAnAcaMda amulakha mATenA paisA bhegA karavA valakhAM mAre che tyAre eka krAMtivAdI yuvaka kedI jagu svamAnabhera jela veThavAnuM pasaMda kare che. enI evI ja aDaga ne gauravavaMta mAtA pazI DozI paNa putravatsalatAthI sahaja dvidhAmAM jarUra mukAya che paNa vicalita thatAM nathI. eka svAthI vakIla ne lobhI vepArI A paristhitine, vacalA mANasa tarIke geralAbha le che. na chUTatA kedIone sAthe laI jatA gaNatarIbAja phojadAra chellI ghaDIe svecchAe koI samajadArIthI prerAI jagune choDI de che evA lAkSaNika aMta sAthe navalakathA pUrI thAya che. eka ja bhAvaparisthitine AlekhatI hovAthI subaddha banelI A laghunavalamAM bhAvanAne vilaMbita karI mUkanA svArthanA mULamAM paDelI eka avazatAnI karuNatAnuM tema ja vibhinna manodazA pragaTAvatAM pAtronuM je Alekhana thayuM che te jIvananI UMDI sUjha dharAvatA lekhakanA kauzalane paricaya Ape che. raMgadazI na banatAM svastha ne vAstavanika rahatI chatAM uttejita karI zakatI sarjakanI prabhAvaka gadyazailIthI tema ja mAnavamananI anekastarIya gatividhine lekha upasAvI ApatI emanI viziSTa kathanarItithI A navalakathA eka noMdhapAtra sAhityakRti banI che. 2.sI. pAThakajI maMgezarAva : rapurata zahera vizenI vaividhyapUrNa ma hitI ApanuM bALapayogI pustaka 'sUrata'- bhA. 1-2 (1943)nA kartA. ni.. pAThakajI vyomezacaMdra janArdana (15-3-1895, 23-3-1935) : nATayakAra, vivecaka. janma muMbaImAM. vatana surata. ema.e., bAraeTa-9o. (ilaeNnDa). muMbaInI hAIkorTamAM vakIlAta. 'vahemI' (bI. A. 1948) tathA "jIvatI jaliyaTa' (1936) prahasanAtmaka nATakomAM emaNe manuSyamAM rahelAM vahemI mAnasa tathA prema-kAmavRttine hAsyanA vibhAva banAvyAM che. "saMvAdo' (bI. nA. 1955)mAM tera hAsyarasika nATayAtmaka saMvAdo saMgRhIta che. emanA vivecanasaMgraha 'parAga' (1940)mAM rasALa zailImAM lakhAyelA sAhityaviSayaka lekhe che, jemAM keTalAMka vyAkhyAne che. 'kAvyasAhityamImAMsA' (1929), 'gadyakusuma' (1931) ityAdi emanA harapAdita graMtha che. 'gAyaTenAM jIvanasUtro' (1922) emanA anuvAdagraMtha che. ja.gA. pAThakajI surendra bhAlacaMdra : sabodhaka kathA-vArtAonA saMgraha 'TUMkI vArtAo', "vArtAsaMgraha athavA vAvAbAnI vAnagI' (1927) ane huM karIza ja-nuM mAhAbhya ke saMkalpaprazasti' (1928)nA kartA. ni.ve. pADalyA rAmajI kacarA (14-8-1929) : kavi. janma porabaMdaramAM. gujarAtI cAra dhoraNa sudhIno abhyAsa. zikSaka. 'jJAnasAgara" mAsikanA taMtrI. emanI pAsethI kAvyasaMgraha 'paheluM phUla' (1963) maLyo che. ni.. pAdaranAM tIratha (1946): 1942nA rASTrIya AMdolananA parivezamAM kapelI eka ghaTanAne varNavatI jayaMtI dalAlanI navalakathA, je viziSTa paristhitimAM vyakata thatI mAnavamananI vilakSaNatAne upasAve che. aMgreja sarakAra sAme cAlatA AMdolana daramiyAna eka gAmano mAnavasamudAya uojanAnI paLomAM, pAsenA nAnakaDA relave sTezanane saLagAvI mUke che. e pachI tapAsa mATe AvelI polIsanA e gAmaloko para ekAeka thatA atyAcAromAM pragaTatI hiMsA ane vAsanAnI pAzavI vRtti moTo AtaMka phelAve che. phojadAre manasvI rIte pakaDelA kedIo mATe bhejanAdinI vyavasthA karatA anukaMpAzIlane UMDI samaja dharAvatA DaoNkaTara nagInadAsa samakSa phojadAra A trasta kedIone moTI rakamanI lAMcanA badalAmAM choDavAne prastAva mUke che. eka tarapha dezanikA ne saniSThA tathA bIjI tarapha damita mAnavo pratyenI karuNA DokaTaranA manamAM dvidhA jagave chene bhalAInA taMtune vaLagI rahI e AMtara-bAhya aneka vipattione veThatA rahe che. lagabhaga pratyeka kedI ne enAM garIba svajano, svarAjabhAvanAneya bhUlI jaI A bhayAnaka vedanAnI bhIMsamAMthI chUTavA pAdarAkara maNilAla mehanalAla (1887,-) : kavi, navalakathAkAra, jIvanacaritralekhaka. janma pAdarA (ji. vaDodarA)mAM. maeNTrika sudhInA abhyAsa. muMbaImAM jhaverAtane vyavasAya tathA eka zreSThIne tyAM eraTeTa menejara. emaNe nibaMdhasaMgraha 'navajIvana' (1917), navalakathA 'sAkI' (1919), jIvanacaritro "zrImad devandajI, temanuM jIvana ane gUrjara sAhitya' (1929) ane 'karImad buddhisAgarasUri, temanuM jIvana ane gUrjara sAhitya' (1924) tathA padyakRtio praNayamaMjarI' (1920), 'lagnagIto' (1923), 'lagnagIta maNimALA (1924), "rASTrIya rAsakuMja' (1938), rASTrIya rAsamaMdira' (1931), 'rASTrIya navarAtrarAsa' (1930)ane 'maMgalasUtra' (1935) uparAMta 'saubhAgyasiMdhu ane sUtikA zikSaNa' (1929) jevAM puranA ApyAM che. pAdaliptAcArya : kathAkRti 'taraMgavatI' (1933)nA kartA. ni.va. pAdazAha kizAracaMdra gulAbacaMda, 'snehI' (8-2-1933) : nATakAra. janma goMDalamAM. elaela.bI. 1956 thI rAjakoTamAM vakIlAta. emanI pAsethI nATayakRti hasanuM barmA ane prahasana ane khI gRhakharIdI' maLyAM che. ni.vA. pAnavALA sI. TI. : bAlavArtAo "sAcuM ratana' (1961) ane 'mananA meLa' (1961) kartA. ni.vA. pAnAcaMda amulakha : padya Ita nItinA behAla vize kAvya'-1 (1908)nA kartA. ni.vA. 364: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApajaMtuo - pArekha jayaMta jeThAlAla pArekha kRSNalAla narasihadAsa : vasaMtaRtunuM varNana 2: !patAM ka ne saMgraha 'vasaMtakAvya' (1985) nA kartA. pArekha giradharalAla ga. : nATakRti "hIrAma:Naka! phara' (1889)nA kartA. ni.ve. pApajaMtuo: ma jaMtura , ma Te sUkSamadarzaka yaMtranI tema papa4nu mATe, aAtmAnI ra. zudiro mATe sUkSma 2AtmaparIkSAnI jarUra che - evuM pratipAdana karate ramaNabhAI nIlakaM. nibaMdha. e.TI. pAradhI AtmArAma salurAma : caritralakSI ti "kavi nAthajI gApA'jI' (19) na: kartA. ni.vA. pAdaMra : caritralakSI patraka | jdariga (1928): ka. ni, 4. pArvatI : "bhavatArAma bhajanAvalI'nAM katAM. ni.vA. pArvatI : saMraparAmAM ane nArInI bha vana:sRSTamAM rahelA parvatIne tha: nI vAvane lIlAvatI munazIne. nibaMdha. pArekha gopALadAsa : bhakitanuM mAhAmya varNavatI gadya padyamAM racAyelI kathA kRti 'mAlA prasaMgane sAra' (1988) nA kartA. ni.4: . pArekha cImanalAla : caritralakSI kRti "saMgItasamara khAna haba phaeNvAjhakhAna' (1963)nA kartA. ni.ve. pArekha cImanalAla bhAI : bAlavArtAo bApadeza' tema ja 'manabhakita' na 'trIsadupadezanA kartA. pArekha cunIlAla lalubhAI : nibaMdhasaMgraha 'Arya sadupadeza' (1870), caritralakSI pustako 'jIvanacaritramaNi' - 1 ane 'dAdAbhAI navarojajI' tathA vArtAkRti "paMdara lAkha para pANi' (1896) nA kartA. ni.vA. pArekha cunIlAla lAlacaMda : navalakathA 'ika ra jA ke urvazI apsarA' (1895)nA kartA. ni.ve. parakha chabIladAsa bAlamukaMdadAsa : gadyapadyAzita racanA "vallabhA gAna ane mULa puruSa' (1881)nA kartA. pArvatIbahena : navalakathA "sArI citra'(1892)nAM ke. ni.ve. pArAzarI phUlazaMkara amarajI : katha: kRti 'abhuta vikramAditya tema ja "paradu:khabhaMjana vikamajAnuM caritra' a. zAraMgadhararasaMhitAnA kartA. ni.vA. pArAzarya mukuMdarAya vijayarAMkara : jo, paTTaNI mukuMdarAya vijayazaMkara, pArijAta (1938) : "jalAla rAga cheDadAra dalavADI. kAvyasaMgraha. soneTa, mukataka, gIta, lAMbAM vRttAMtAtmaka ane u.bedhana kAvyo maLIne kula 121 racanAone ahIM rAmAveza thayo che. prAraMbhamAM ba. ka. ThAkora pravezaka lakhe che. rAMgrahamAMnAM rAMdha sughaDa soneTo dhyAna kheMce che. gAMdhIyugIna paraMparAmAM rahIne araviMdanA sAdhaka hovA chatAM sAMpradAyikatAthI mukata evA bhakitabhAva ane dAno avAja emanI racanAomAM pragaTa che. 2labatta, gItA kavine haranagana thayAM lAgatAM nathI. 'priya: kavita; ' ane 'sadagata pitAjIne zraddhAMjali' emanI noMdhapAtra racanA che. rAM.TA. pArekha amRtalAla chaganalAla (31-8-1908) : bALasAhityakAra, janma gaNadevImAM. phainala sudhIno abhyAsa. atyAre nivRtta. 'saravariyA' (1980) ane jhagamagyAM' (1983) emanA bALakAvyonA saMgraho che. 'prabaMdha maMgala' (1963) emane anuvAda che. ni.ve. pArekha indukumAra: bALakAvyAnAM pustaka 'gItakalarava (1961) ane 'sura vaNajhAra' (1961) nA kartA. ni.vA. pArekha eracA aradezara : pArasI dharmanAM nIti-niyamone varNavato kAvyasaMgraha'Abe hayAta yAne dIne jarathustI' (1915) nA kartA. ni.vo. pArekha jayaMta jeThAlAla, 'jasu pakA', 'candra jhaverI', 'vipula mahatA' (4-4-1929): kavi, anuvAdaka, saMpAdaka. janma muMbaImAM. 1946 mAM maeNTrika. 1952 mAM muMbaInI senTajheviyarsa kolejamAMthI gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1955 mAM e ja viSayomAM ema.e. 1960 sudhI vividha sthaLe kalArka. 1961 thI 1972 siddhArtha koleja oNva ArTsa eNnDayansa, muMbaImAM vyAkhyAtA. 1972 thI ema.DI. zAha mahilA koleja, malADamAM vyAkhyAtA. 'gujarAtI nATa'nA madadanIza taMtrI. 'kaviloka'nA eka samaye taMtrI. 'uhApoha', "eta'nA sahataMtrI. 'vArasa' (1962) hagni jemanI navalakathA 'vazigTana skavaranAM anuvAda che. 'namatA sUraja' sAme dAjhAInI pAnIsa navalakathAnA anuvAda che. 'vanahaMsI ne zvetapadmA' (1984) nATayarUpAMtara che. 'hiMdI ekAMkI' (1973) caMdragupta vidyAlaMkAra dvArA saMpAdita pustakone anuvAda che. maNilAla desAIne maraNottara kAvyasaMgraha "narI' (1968) ane paSTipUti vakhate prakAzita rAjendra zAhanAM kAvyono saMcaya 'niruddeze' (1974) emanAM saMpAdano che. ci.TA. gujarAtI sAhityakAza - 2 : 365 For Personal & Private Use Only
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArekha tribhAvanadAsa motIlAla- pArekha nagInadAsa nAraNadAsa parakha tribhavanadAsa menIga : kuMDAnuMnArna | 34' (1897) -nA kartA. 2.6. pAraMkha dhanasukhagale maganala pa-4-1934) : kavi janma valasADa jillAnA kharasADamAM. abhyAsa ATha dhoraNa sudhIna sonAcAMdInA dAgInA banAvavAno vyavasAya. 'tArI mArI doranI'(1985)ane kevI majA zrI kevI majA (1987) emanA bALakAvyasaMgraho che. caM.TA. pArekha hIrAbahena (28-1907): kavi, vArtAkAra, navalakathAkAra, janma saraMbhaDA (ji. amarelI)mAM, 1931mAM bArTana phimela TreniMga koleja,rAjakoTamAMthI siniyara TreinDa. rAjakoTanI prAthamika zALAmAM zikSikA ane cAya, emaNe 'gItA nA'(1949) kAvyasaM; 'jIvanapaNa (1953) ane 'ranI mAna(1966) vArtAsaMgraho tathA 'lakSmInAM pagalAM'(1958), 'kuMvArA ghaDA'(1962), 'tRSNA ane pAna'(1962), 'hUMphALAM haiyAM'(1964), 'hA ne nA (1964), 'hemAMginI'(1964), 'cArusiddhA'(1964) vagere pacIseka sAmAjika navavadhAo ApyAM che. 2.ra.da. pArekha nagInadAsa nAraNadAsa, 'graMthakITa'(30-8-1983) : vivecaka, saMpAdaka, anuvAdaka. janma valasADamAM. prAthamika mAdhyamika zikSaNa valasADamAM. 1921mAM gUjarAta vidyApIThanI 'vinIta'nI parIkSA. 1921 thI 1925 sudhI gUjarAta vidyApITha saMcAlita gujarAta mahAvidyAlayamAM rA. vi. pAThakanA hAtha nIce gujarAtInA ane I. paNa mudAranA dha nIce baMgALIno abhyAsa. 1925-1926mAM baMgALInA vizeSa abhyAsa mATe vizvabhAratI, zAMtiniketanamAM. kSitimohana ane zAstrI poM baMgALIno tathA ravInDsa vizva mhAra. 1926mAM guna vidyApIThamAM adhyApaka. 1944-47 daramiyAna navajIvana prakAzana maMdiramAM kAmagIrI. pachI gujarAta vidyAsabhA saMcAlita bho.je. vidyAbhavanamAM adhyApaka, 1955thI 1969 sudhI ha.kA.Arma kolejamAM adhyApaka. tyAMthI je nivRtta. 1970mAM sAhitya aAdamI, dilhIno puraskAra, emanA abhyArAlekhanA rogA abhinayanI rasadhAra ane bIjA lekho'(1969) che. emanA vivecanasaMgraha 'pIyA ane nirIkSA'(1981)mAM 'kocano klAvivAha" ane vi keorileTiva ane vibhAvAdi' lekhAmAM pAzcAtya kAvyavicAranI, to anya be lekhAmAM bhAratIya kAvyavicAranI vizada mImAMsA thaI che. A uparAMta 'pUrviya ane parIkSA'(1968), 'svAdhyAya ane samIkSA'(1969), 'krocenuM istheTika ane bIjA lekhA'(1972) vagere emanA anya vivecanagra'tho che. spaSTa ane vizada nirUpaNakitanAM subhaga darzana emanI vivecanAmAM thAya che, emanI pAsethI 'navalarAma'(1961), 'mahAdeva desAI'(1962), 366: gujarAtI sAhityakoza - 2 'premAnaMda' (1964), 'gAMdhI'(1964) jevAM gharagathI pustako maLyAM che. 'sata caritre'(1947)mAM cInanA tattvajJAnI kAma, saMgI-samrATa tAnasena, udyogavIra dAdAbhAI navo vageremAM zarate varSe aaN che. 'sattAvana'(1938)mAM 1857na! svataMtryasaMgra manuM yathaA citra UpasyuM che. 'nuvAdanI kaLA (1958)mAM emaNe dAda vize sUkSma vicAraNA karI che. 'hiMdustAnI vyAkaraNa praveza' (1947) emanuM tadda viSayaka che guja sahitya saritA' (62)mAM jANe deva desAInA pAMca mahattvapUrNa beDa saMpAdana karyuM che. ApanA sahayogamAM hemaNe sarakArI zabdamALA' (1941951), 'vaya vacanamAM' ', --719521953), 'vArtAlaharI'- bhA. 1-2 (1955), 'sa hitya pAThAvali' -bhA. 1-2-3 vagere saMpAdana karyAM che. anuvAdaka tarIkenI premanI kAmagIrI mahattvapUrNa che. jaMga e hindanoM vividha prakAranAM saMkhyAbaMdha putInI cAmaNa hatI anuvAda karyA che. ravIndranAtha kuranI kRtiona! 'visarjana' (1932), 'pUjAriNI ane DAkaghara'(1932), 'svadezI sama ja' (1934), 'gharebAhira'(1935), caturaMga ane be baheno (1936), 'naukA DUbI'(1938), 'gInIMga ane bIjAM kAvyo (1942), 'pUrva ane pazcima'(1942), 'vizvaparicaya' (1944), 'lakSmInI parIkSA'(1947), 'paMcabhUta' (1947), 'khetI'(1'47) vagere anuvAdo emaNe ApyA che. A uparAMta, anyanA sahayogamAM emaNe ravIndranAthanAM anya pustakonA 'cAritryapUjA'(1958), ekottarazatI' (1963), ravIndra nibaMdhamALA' (1963), 'ravIndranopanAM nI-1(16) vagere anuvAdo pyA che. e ja rIte dabAbunI keTalIka baMgALI kRtionI vorDa paNa emaNe karyA che: 'pallIsamAja'(1933),'caMdranAtha'(1933),'pariNInA'(1931)vagere. A uparAMnabaMgALImAMthI Na karela ane anuvAdomAM vizeSa noMdhapAtra che: dIpamAra roya 'tIrthasalila'(1942), surendranodha dAsagupata 'kAvyavicAra'(1944), amulacaMdra gumakRta 5 jijJAsA'(1960), maitreyIdevIno cicata AtmajanAtmaka navalakathA na hanyata'(1978), jarAsaMdhanI navala 'sau kumArano anuvAda UkaLA paDavA, kALI bheAMya'(1964), 'nyAyadaMDa'(1966) ityAdi. ravIndrasAhityanA abhyAsI abu rAida elbanA be vicanacenA anuvAda paNa emaNe kyAM che kALamAM AdhunikanA ne 'pAnyajananA sakhA'(1977). baMgALImAMthI sIdhA thayelA A anuvAdo mULane vaphAdAra, prAsAdika ane vizada che. alabatta, gadyAnuvAdamAM emane je zAtA maLI che te padyAnuvAdamAM maLI . emaNe keTalAka upayogI aMgrejI graMthonA paNa anuvAdo ApyA che.rAdhAkRSNanakRta "ThThI athavA saMskRtinuM bhavi'(1939), valAla harakRta bhASAno savAla'(1946, evarakrombInA pustakano anuda'sAhityavivecananA siddhAMto' For Personal & Private Use Only
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArekha narmadAbahena ratilAla - pArekha baMsIdhara govardhanadAsa (1957), va chanA pustakano anuvAda 'sAhityamAM viveka (1958). yuropanI uttama gaNAtI traNa dI navalikAone, anuvAda "ni:saMtAna' (1942), ba Ibalana! 'navA karAra'ne anuvAda 'zubha saMdeza' (1965), je.sI. kumArapAnA pustakano anuvAda grAmodyoga pravRtti' (1945). 'vAma' (1947) nave nAme ne navI vArtAnA umerAze ane e kanI bAdabAkI sAthe pragaTa thayela 'bana ane bIjI vAtA'nI bIjI AvRtti che. aMgrejImAMthI thayelA anuvAdo paNa vaphAdAra che ne kAje ya che. emaNe saMskRta graMthanA anuvAdo paNa gayA che. jemAM ''vanyAloka : naMdavardhanano vinivica (1985) ullekhanIya che. anuvAdanI sAthe vistRta TippaNa paNa aApyuM hoI mULa graMthanA badhA muddA paNa thAya che. kutakanA graMtha 'vakrokitajIvita': anuvAda paNa emaNe karyA che. "mammaTane kAvyavicAra' (1987) e manuM raTipA -vApu taka che. A sarva anuvAdo dvArA, mA bhAratIya kAvyAcAnI vicAraNAne gujarAtImAM sumulana banAvI che. pra.pra. pArekha narmadAbahena ratilAla : padyakRti ' kigImAM jhabakelI. Urmio' (1973)nAM kartA. pArekha praphlAda jeThAlAla (12-10-1912, 2 1 1962) : kavi. janma bhAvanagaramAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa dakSiNa mUti, bhAvanagaramAM. zikSaNa daramiyAna rasathAnA dRSTisaMpanna rAMcalaka nAnAbhAI bhaTTa ane A cArma harabhAI trivedInI rA. sara nIce sAMskArika ghaDatarane pAyo. 1930mAM :jhAdInI caLavaLamAM jADa.vA abhyAsatyAga ane jelavAsa. pachI puna: e khyA che. dakSiNAmUrtinI vinItanI parIkSAmAM uttIrNa. pachI . 5sa che gujarAta vidyApIThamAM jADAyA. 1933 mAM "zAMtiniketana' jaI cAra varSa abhyAsa. tyAM ravIndranAthanA sAMnidhye mana kALa sarjanane preryuM. 1937mAM vilepAralenI yupilsa DaoNna kUlamAM zikSaka. bIje varSe bhAvanagaranI gharazALAmAM joDAyA. e pachI 1985 thI chevaTa sudhI muMbaInI moDarna hAIskUlamAM zikSaka. emanA kAvyasaMgraha 'bArIbahAra' (1949)mAM gAMdhIyuganI rAhiyadhArA thI judI paDatI navIna kAvyadhAra vahe che. temanI kavitAnuM mukhya lakSaNa che: bahirmukhI rASTranA ke rAma!ja tane. sthAne kavitAmAM prasthApita thayelI sAMdaryacatane. 'gAravAnuM!' (1948)nAM kAvyo paNa bArI bahAranI bIjI vRttimAM sAmela karavAmAM AvyAM che. prakRtiprema tathA mAnavaprama e emanI kavatAnA mukhya viSayo che. emanI kavi tarIkenI sidimAM gItAnA phaLo vizeSa che. emanAM gItomAM dhyAnAkarSaka che lAmRddhi ane bhAvanI indriyagrAhya rajUAta. emanI samagra kavitAnuM bIje mukhya lakSaNa che roMdaryAbhimukhatA. karANamaMgala gadyakathA 'gulAba ane zivalI' (1938)mAM emaNe bhAIbahenanA zaizavajIvananuM mane vaijJAnika nirUpaNa karyuM che. misIsa lerA ingalsa bAilDaranI gadyakathAne kavie 'rUperI rAovarane kinAre' (1962) nAma, te sTiphana vAIganI navalakathAne ajANInuM aMtara' nAme anuvAda pragaTa karyA che. zistanI samara' (1962) emanI paricayapustikA che. 'rAjakumAranI zadhamAM' ane 'karaNAne svayaMvara' nAmaka dI bALavArtAo tathA 'tanamaniyAM' nAmaka bALakAvyone saMgraha adya pi apragaTa che. 11.pra. pArekha pAnAcaMda AnaMdajI : 'dayabhicArakhaMDana' (1878) tathA 'sUryakAMta athavA nivacArasaMkSapa' (1980)na: kartA. pArekha navanIta baMsIdhara (2 11-1923) : pravAsakathAlekhaka. janma amadAvAdamAM. muMbaInI zipiMga ane Ta: valiMga ejansInA DAyarekaTara. hAla nivRrt. 1968no kumAracaMdraka. himAlayane anekavAra pagapALA prave'ra paDanArA !! lekhake alamADAthI kalArA sudhInI yAtrAne nirUpatI kaMlAdarzana' (1953), 'pUrvAyana' (1960), 'himAlayanI taDIya.'(1981), 'agatyane pagale' tathA 'naga dhirAja himArA' jevI pravAsakathAo ApI che. pArekha nasaravAnajI, navarojajI : triaMkI ne Taka 'kharI mahAbata yAne phalakasUra ane salIma' (1874) nA kartA, pArekha paramAnaMda bhoLAbhAI (-, 1944) : jIvanacaritralekhaka. janma nAMdodamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa nAMdoda ane bharUcamAM. 1860thI 1870 sudhI vividha saMsthAomAM kalArka. pachIthI parIkSA ApIne vakIlAta. 1876 mAM prathama varganA nyAyAdhIza. 1899 mAM nivRtta. emaNe "DimenisanuM jIvanacaritra' tathA 'ahalyAbAI hAlakaraNa', 'ricarDa kAvarDana jevAM caritro uparAMta sRSTipadArtha niyama ane sudhAraNA', 'gAyakavADI rAjapanI bhUgoLa', 'gAyakavADI rAjyano itihAsa' jevAM nAnAM-moTAM vIzeka prakIrNa pustako ApyAM che. rara.da. pArekha pujAma pUnamazI ('19-'1'' 1907) : navalakathAkAra, vArtAkAra. janmasthaLa jAyA (peTalAda). zALAMta adhIne abhyAsa. 1934 mAM amadAvAdamAM navacetana sAhitya maudaranI sthApanA. 125 jeTalAM prakAzano tathA virAranI mAMgalya graMthamALAmAM 30 prakAzane. emaNe prasaMgacitrAmAM rAcatI vArtAonA saMgraha 'AjakAla' (1936) ane 'zIlavatI hemaMta' tatha: navalakathAno 'mukitanA mAge' ane 'harinA jana' tema jalekhasaMgraha'parivartana' ApyAM che. pArekha baMsIdhara gavardhanadAsa : preraka jIvanacaritra "zeTha maMgaLa gujarAtI sAhityakoza - 2 :367 For Personal & Private Use Only
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArekha bhagavAnadAsa durlabhadAsa - pArekha rameza mohanalAla dAranA kartA. pArekha bhagavAnadAsa durlabhadAsa : mAtRviyoga nimitte racela saMskRta chaMdobaddha kRti 'virahavALA' (1893)nA kartA. pArekha bhANajI gekuLadAsa: "saMsAra rAgaranA tophAnI taraMga athavA durgAgaurI du:khadarzaka nATaka' (1878)nA kartA. pArekha bhUdharalAla vaMdAvanadAsa : navalakathA "nidhubAlA" (1916)nA kartA. 2.ra.da. pArekha maganalAla ghelAbhAI : 'lAlarAja ane satI lIlAgaurI nATakanAM gAyano' (1890)nA kartA. ane prasannakra che. zALA-kolejomAM bhajavI zakAya evAM emanAM hAsyarasaka ekAMkIo "nATayakusumo' (1962) ane "priyadarzInAM prahasana' (1981)mAM saMgRhIta che. zaikasapiyaranAM nATako parathI vAtArI svarUpe 'zaikasapiyaranI nATayakathAo' (1965) ema pApI che. saMskRta nATakonI rUpAMtarita 'saMskRta sAhityanI nATakathAo' (1975) paNa noMdhapAtra che. virbhAva' (1973), 'dalapatarAma' (1980), 'dalapatarAma a. vAminArAyaNa (1980), gujarAta sAhitya sabhAnI kAryavAhI (196 1, 1963, 1981, 1982, 1983) tema aMgrejI sAhityanA udayakALathI milTana sudhInA sAhityanA itihArane saraLa gujarAtI bhASAmAM kiMcit paricaya ApatA 'aMgrejI sAhityanuM Acamana' (1979) vagere emanA vivecanagraMtho che. A uparAMta emanA anuvAda tathA saMpAdanagraMthomAM amerikana rAmA' (1966), 'hanI jemsanI vArtAo (1969), 'kanaiyAlAla mA. munazI : sAhitya jIvana ane pratibhA' (1967), arvAcIna gujarAtanuM rekhAdarzana' (arvAcIna gujarAtI sAhityane AsvAda, 1981), 'hiMdusthAna madhyenuM eka jhUMpaDuM' (1968) vagerene samAveza thAya che. kizoro ane bALako mATe emaNe "zAmaLa bhaTTanI vArtAo' (1966), 'vaitAlapacIsI' (1967), 'siMhAsanabatrIsI' - 1-2 (1978), 'budhiyAnAM parAkramo', "aDavAnAM parAkamA', khATImIThI vAto' (1973), 'mUrakharAja (1976), DAkanI dIkarI" (1978), bArapUtaLInI vAto' (1981)vagere pustako pyAM che. pra.ma. pArekha mahAsukhabhAI gulAbabhAI : cauda bhajana saMgraha 'sItArAmajI mahArAjane dehotrA' (1954)nA kartA. pArekha maganalAla prA.: navalakathA "rAjamAtA'nA kartA. pArekha maNilAla choTAlAla (-, 18-6-1967) : aAtmakathAlekhaka, caritralekhaka. emaNe AtmakathA bhagavatakRpAnAM saMsmaraNo - eka bhAgavatanI. AtmakathA' ane padyAtmaka caritrakRti "zrI svAmInArAyaNa' uparAMta zrI vallabhAcArya', "dha gospela opha jhorosTara', dha hindujha poTreTa oNpha jisasa krAisTa, 'maharSi kezavacandra sena', rapa rAjArAmamohana rAya", "dha brahmasamAja' ane 'mahAtmA gAMdhI' jevAM aMgrejI pustako paNa ApyAM che. 2.2.da. pArekha madhurAdana hIrAlAla, 'kImiyAgara', 'priyadarzI', "vakradarzI (14-7-1923) : hAsyalekhaka, vivecaka, saMpAdaka, anuvAdaka. janma amadAvAdamAM. vatana surata. 1939mAM preprayaTarI hAIskala, amadAvAdathI maeNTrika. 1945 mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI itihAsa-arthazAstra viSayo sAthe bI.e. 1952mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI gujarAtI-saMskRta viSayomAM ema.e. 1958mAM "gujarAtI navalakathA sAhityamAM parasIono phALo' para pIeca.DI. 1945thI 1955 sudhI bhAratI vidyAlaya, amadAvAdamAM zikSaka. 1955thI 1983 sudhI ha. kA. ArTsa koleja, amadAvAdamAM gujarAtInA adhyApaka. 1983 mAM nivRtta. 1961 thI buddhiprakAza'nA taMtrI. 1974 thI gujarAta sAhitya sabhAnA maMtrI. 1972no kumAracaMdraka. gujarAta samAcAra" uparAMta gujarAta TAimsa', 'ii' vageremAM pragaTa thayelA emanA hAsyalekhamAMthI pasaMda karelA lekhonA saMgraha huM, zANI ane zakarAbhAI' (1965), 'sUDI sepArI' (1967), ravivAranI savAra" (1971), "huM, rAdhA ane rAyajI' (1974), ApaNe badhA' (1975), 'vinodAyana' (1982), "pethAbhAI purANa' (1985) vagere prakAzita thayA che. emAM hAsyarasa madhura ' pArekha rameza mehanalAla (27-11-1940) : kavi, vArtAkAra, ba La sAhityakAra. janma amarelImAM. 1958mAM pArekha ane mAMhatA vidyAlaya, amarelImAMthI maeNTrika. 1960thI jillA paMcAyata, amarelI sAthe saMlagna. Adhunika sarjaka tarIkenI sarjanadIkSA 1967mAM pAmyA. anila joSIe 'kRti'nA aMko ApI, emAM chapAya che tevuM kazuMka navuM lakhavA preryA. emanI sAthe lekhanacarcA cAlI ane AdhunikatAnI samajaNa UghaDI. paDakAra jhIlyo ane navI zailIe lakhatA thayA. 1970mAM kumAracaMdraka. umA-sneharazmi pAritoSika prApta. emanI sarjaka-saMvedanAnA mULamAM 'kazAsthI chUTA paDI gayAnI vedanA" ane paristhitine paDakAravAnI prakRti che. lekabolInA lahekA, lokasaMgIta ane enuM hArda emanA ajJAta manamAM saMgharAtAM rahyAM ane emanA sarjananA mULamAM te khAtara rUpe purAyAM. AthI emanA sarjanamAM AgavI mudrA pragaTI. 'kyAM' (1970), 'khaDiMga' (1979), 'tva' (1980), ananana'(1981),khammA AlAbApune (1985) ane 'vitAna vada bIja' (1989) emanA prakAzita 368: gujarAtI sAhityakoza -2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArekha ramezacaMdra ramaNalAla - pArekha lalubhAI prANavallabhadAsa bALasAhityanA kSetre paNa emanuM pradAna noMdhapAtra che. emAM paNa tAjagI, navInatA ane sahajasiddha prama'nAM darzana thAya, che. bALakAvyonA saMgraho 'hAuka' (1979) ane cI' (1984)nAM kAvyo bhASAnI sAdagI, rALanA, zizusahaja kalpanA ne banIno viniyoga, sahaja sarI AvatI ramatiyALa prAsa ne layanI lIla, haLavAza-mastI ane geyatAne kAraNe AkarSaka banyAM che. 'hapharaka lapharaka' (1986)mAMnI bALavArtAomAM paNa teo bhASAnI zakitane navesarathI kAme lagADe che, joDakANAMnA upayogathI vArtAne kAvyatA Ape che ane e saMdarbhamAM ja zabdonA vA na lahekAonI pasaMdagI kare che, tethI emanI vArtAkhI sarjakatA rAkhe bALasulabha manaharanA dhAraNa kare che. pazupaMkhI sAthe phaLe, Ikala ane khirasuM paNa manI vArtAomAM pAtra banIne Ave che, jethI bALakanuM vizALa saMvedanavizva pratyakSa thAya che. pArekha ramezacaMdra ramaNalAla, 'tRpita' (5-2-1945) : kavi, nATakAra, vivecaka. janma vatana amadAvAdamAM. ra nyUAsa ema.sI., pIeca.DI. thoDo samaya amadAvAda myunisipAliTImAM. 1975 thI mahudhAnI kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. kRpaNalAla zrIdharANInAM kAvya ane nATako' (1985) namaka emanA zodhanibaMdhamAM zrIdharANInAM nATakonI thayelI sarvagrAhI. carcA vizeSa dhyAnapAtra che.emanAM kAvyo, ekAMkIo ane vivecana lekhe vibhinna sAmayikomAM pragaTa thayAM che. kAvyasaMgraho che. emAM gIta, gajhala ane achAMdasa kAvyasvarUpane kheDyAM che; te thoDAMka saeNneTa paNa lakhyAM che. gIta ane gajhala upara cImanuM vizeSa prabhutva che. bhAva, bhale ne 2. [bhavyakitamAM navInatA, tAjagI ane vaividhya emanI kavitAnI lAkSaNikatA che. navI nakora kAvyabAnI, bhUtane abhivyakti sAdhatI dhAradAra potIkI bhaMgi, ene lAkSaNika taLapada raNako, apUrva pasaracanA, asAdhAraNa bhASAkarma, navIna pratirUpe, kalpananI tAjagI tathA sahaja layasiddhi emanI kavitAnA uttaramAMza che. jhaMkhanA, abhAva, vedanA, viphalatA, ekalatA, vaMdhyatAnA bhAve emanI gajhalamAM vAraMvAra vyakata thAya che, te gadyakavitAmAM nirUpAya che nagarasaMskRtinI virUpatA. madhyakAlIna seraTI gepagAmaThI lebAzavALAM tathA nhAnAlAlanuM anusaMdhAna karatAM sauMdaryamaMDita UrmigIto dvArA teo rAvajImaNilAla dAra siddha thayelA Adhunika gujarAtI gIta saphaLatAe pahoMcADe che. emanAM gItAmAM vividha vayanI nArInA haiyAnA prama, viraha, ajaMpeDa, ekalatA, abhIpsa, jhaMkhanA ityAdi bhAvanuM abhinava a.lekhana thayuM che. lekagItamAM AvatI trAjavAM phAvatI nAyikA ge: pavadhU senala, grAmINa pariveza, kaMkunA thApA -paLiyA-AbhalAnAM tAraNa-oLIpe-sAthiyA-cAkaLA-garyamAnAM vrata jevo asabAba, sparzakSama taLapada lahekA, lokalayanA vividha prayogo ane indriyavyatyaya emanAM gItone nijI vyakitatA arthe che. senalane uddezIne lakhAyelAM gIta tathA mIrAMkAvyo khAsa dhyAna kheMce che. 'khammA AlAbApune saMgrahamAM teo kRtaka madhyakAlIna sAmaMtI vaibhava ane vIratAmAM rAcatA jarjara lAkhAcarane patra kendramAM rAkhIne vividha vastu, pAtra, vAta,varaNa, prasaMga ne. asabAbane AdhAre mAnavInA mithyAbhimAnanI viDaMbana kare che. vyaMgavinodathI bharapUra ! hArayacitrAvalimAM teo gItane DhALabALalaya-prasaMgakAvya-saoNneTa-achAMdasa ema vividha abhivyakitarUpe ajamAve che; navIna tAjagIbharyA pratIka, vAiTa:, naTa:tmakatA ane taLapada belInA baLakaTa pra:ge kare che; te vyAjavIra dvArA mAnavajIvananI gherI karuNatAne vyaMjita kare che. bhavya bhUtakALanA jarjara pratirUpa samA AlAbApunuM kRtaka asmitAnuM gaurava dalapatarAmanA 'mithyAbhimAna'nA jIvarAma bhaTTanI yAda Ape che. 'stanapUrvaka' (1983) nAmanA vArtAsaMgrahathI emaNe Adhunika TUMkIvArtAnA kSetre padArpaNa karyuM che. mAnavamana-prakRti-saMbaMdhanI saMkulatAone tathA mAnavInI kazaka kAmya mATenI utkaTa jhaMkhanA, tene prApti mATene dANa saMgharSa ane aMte maLatI viphalatAne AlekhatI A vivAdAspada vArtAomAM emaNe parIkathA ane lakathAnA meTiphane praga, taraMgalIlA, urAMgauTAMga cetanApravAha, du:svapna, pratIka, nATayAtmaka bhaMgi 2 nirUpaNarItinI navInatA jevA vividha kasaba dvArA zabdane abhidhAthI dUra laI javAnI ane vAyavya bhAvAnubhUtione anubhavanA kSetramAM laI AvavAnI mathAmaNa karI che. pArekha ravIndra maganalAla (21-11-1946) : navalakathAkAra, vArtAkAra, janma kalavADA (ji. valasADa)mAM. zikSaNa suratamAM. 1969mAM dakSiNa gujarAta yunivarsiTImAMthI kemisTrI phijhikasa viSayo sAthe bIesa.sI. tyAMthI ja 1977mAM gujarAtI mane - vijJAna viSaya sAthe bI.e. 1979mAM gujarAtI hindI viSayamAM ema.e. rahasyakathAnA svarUpamAM strI-puruSanA AMtarasaMbaMdhonuM mane!vaijJAnika abhigamathI vizleSaNa karatI navalakathA 'Laduga' (1984) ane 'atikrama' (1989) emaNe ApI che. 'svapnava' (1986) emane TUMkIvArtAone saMgraha che. pArekha rAmu : kAvyasaMgraha 'ghaNa' (1981) ane AbhArI phUlanI phorama' tathA navalakathAo 'khAlIkhama AkAza' ane 'saLagatI kSaNA'nA kartA, pArekha lallubhAI prANavallabhadAsa : "vallabhAcAryajInuM jIvanacaritra' (1907), 'kRSNalIlAmRta' - bhA. 1, 2 (1909, 1911), 'tattvArthadIpa nibaMdha' (1909) jevA pRSTimArganA graMtho tema ja 'gujarAtI zabdArthabheda thavA paryAya tarIke vaparAtA zabdo vacce taphAvata' (1891)nA kartA. 2.ra.da. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 369 For Personal & Private Use Only
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAraMpa vizvanAtha pAzAya nATayasAhityanAM svarUpa pArekha vizvanAtha : nATikAno "sAco sevaka' (1967) ane samAjane dAnavInA kartA. pAlanapurI "zabanama' : padyakRtio 'rAsakuMja' (1958) navA 'zyAmajanA kartA. pArekha vRMdAvana dAdara : navalakathA 'AMtaravani- bhA. 1 nA kartA. 2.20. pArekha somAbhAI dhuLAbhAI (18-10-1918): saMzodhaka. janma rANiyA (ji. vaDodarA)mAM. 1947mAM ema.e. 1952mAM ema.eNDa. 1961 mAM pIeca.DI. 1958 thI mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI, vaDodarAnA orienTala insTiTayuTamAM saMzodhana adhikArI. emaNe 'prAcIna phAgusaMgraha' (1955), paMcAkhyAna bAlAvabodha' (1963), 'hammIraprabaMdha' (1973), 'paMcadaMDanI vArtA" (1974) jevA graMthonuM saMpAdana karyuM che. 2.2,da. pArekha hasamukha : jIvanakathA hIrAne patro' (1974)nA kartA. 2.ra.da. pArekha hIrAlAla tribhuvanadAsa (27-4-1882, 20-6-1938) : saMzAdhaka. janma suratamAM. vatana hAMseTa. prAthamika zikSaNa umareThamAM. 1900mAM amadAvAdathI maeNTrika. 1908mAM itihAsa ane phArasI viSayo sAthe bI.e. nAgapuramAM sarakArI nokarI. 1910thI 1938 sudhI gujarAta varnAkyulara sosAyaTInA sahAyaka maMtrI. itihArA ane keLavaNImAM ruci. gujarAta sAhityasabhA, gujarAtI sAhitya pariSada ane ApArAva bhoLAnAtha lAyabrerImAM mAnada maMtrI. emaNe 'tha ane graMthakAra'-bhA. 1 thI 8(1930-1938), 'gujarAta varnAkayulara sosAyaTIne itihAsa': 1-3 (19321934), 'gujarAtane sAMskRtika itihAsa', 'arvAcIna gujarAtanuM rekhAdarzana' (1976) vagere pustako lakhyAM che. emanAM saMpAdanamAM "kAvyaguccha' (1918), 'prabhubhakitanAM kAvyA" (1919), 'dalapatarAma hastalikhita pustakonI sUci' (1930), narasiMha mahetAnuM AkhyAna' (1923), 'gujarAtI sAhitya paripada ahevAla ane nibaMdhasaMgraha - 6, 10, 12 (1927), 'vasaMta rajata mahotsavagraMtha', "leDI vidyAbahena maNi mahotsavagraMtha' (1936), pahelI ane bIjI patrakAra pariSadane riporTa (1925, 1929), 'amadAvAda myunisipala zatAbdI mAraka graMtha vagerene rAmAveza thAya che. pA.mAM. pAlakhIvALA manubhAI : jIvanacaritra "alagArI naTasamrATa jazavaMta ThAkara' (1982)nA kartA. pAlamakoTa (bAI) bhIkhAIjI lImajIbhAI : navalakathAkAra. muMbaI jarathostI kanyAzALAmAM gujarAtI keLavaNI. dhi elekajhAnDa igliza insTiTayuzanamAM aMgrejI keLavaNI. 1892 mAM aneka inAma sAthe maeNka. laMDananI TriniTI koleja oNva myujhikanI be parIkSAomAM uttIrNa. emaNe kula 7 khaMDo ne 115 prakaraNomAM vistarelI rada navalaka 'sahanasuMdarI' ApI che. A uparAMta emanI pAsenI aMgrejInA AdhAre rUpAMtarita kRtio nirdaya nANaMda', 'insAphanI nArasI', 'viSAri vanitA athavA dagAra dosta' maLI che. e.TA. pAlamakoTa sorAba lImajI (1864, 1909) : 'pArI lekhaka maMDaLa' ane 'mArA magAha' nAmaka mAsikanA rAMdhyApaka. 'pUranA mAsikamAM emanA sAhityaviSayaka abhyAsalekho prasiddha thayelA. 'jhahara' (1896) ane 'lAlArUkha' e emanAM betabAjImAM racAyelAM kathAkAvyo che. "jhaharanuM varNanAtmaka rIte 2 nAmanI nAnI karuNa kathA che, 'lAlArUkha' aitihAsika mUlya dharAvatA mULa aMgreja kavi mUranA e ja nAmavALA kAvyane traNa saMvALA operA svarUpe anuvAda che. "nIradoSanAjA' emanI be bhAga ane ddAvana prakaraNomAM vaheMcAyelI navalakathA che. 3,000 paMkitanuM, doharAmAM racAyeluM 'sucanA" hiMdu satInA prabhAvanI kathA kahe che, je kavi parano hiduzAstrano prabhAva sUcave che. tejasvI ane karuNa pAtra sulocanA dvArA kavie gujarAtI DhimAnyatAonuM nirUpArA karyuM che. 'sulocanA' sAthe ja eka pustakAkAra pragaTa thayela mahArANI maMjulA' ane 'gulabAbA emanI marA para prakAzita kRtio che. emanAM badhAM ja kathAkAvya phArasI ane jUnI gujarAtI ema baMne rUDhione anusarIne lakhAyelAM che. za.. pAvarI (dastura) khurazedajI ecajI : jarathostI hi" abhyAsa' bhA. 1-2, 'pArasI prArthanAnI khUbI' tathA rasAvahe khuza da" uparAMta nAnAM-moTAM pAMca dhArmika pustakonA kartA. pAvarI dinazAha navarojI : navalakathAo 'saMga tevo raMga' (1921). ane 'lAlakuMvara' (1928)nA kartA. pAzcAtya nATayasAhityanAM svarUpa (1968) : pazcimanAM vividha nATyasvarUpano paricaya ApatuM naMdakumAra pAThakanuM pustaka. pustakane TrejeDI ane komeDI evA be vyApaka khaMDomAM vaheMcI kula aDhAra prakaraNamAM TrejeDInA prakAre ane komeDInA prakArone samAvyA che; tema ja erisToTalathI mAMDI Adhunika yuga sudhInI nATakadhArAonuM svarUpa, ene itihAsa ane vikAsa batAvyAM che. TrejeDI 'thiyeTara pAlanapuravALA rasika : baeNnkavarsamAM lakhelI padyakRti "lokamAnyane smarNa ane mahAtmA gAMdhIjIne caraNe' (1921)nA kartA. 2.ra.da. 370: gujarAtI sAhityakoza - 2 Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ va dha ebsarDa" ane dha thiyeTara oNva kapUra TI' sudhI vistarI che; to komeDIno paNa vividha vAMko sudhI vistare thayo che. ahIM lekhakane naTayAbhyAsa aMgene parizrama dekhAI Ave che. caM.TA. pApArkanI pAMkha (1983) mAtra dhImanalAla zAhano pravAsagraMtha, temAM pravAsanI taiyArIo ane havAI jahAjanA nubhavathI mAMDI vividha pradezanAM vividha mA ane prasaMgonuM rasaprada vo bAreka vADI zailImAM nirUpaNa maLyuM che. temAMthI svabhAvikapaNe 8 videzI prajAonI raheNIkaraNI, rItavindra, bhaya, lokamAno ane viziSTa gANitIka paricaya maLe che. bhAratIya ane pAzcAtya saMskRti tathA jIvanabhAvanAonI sahajapaNe thayelI tulanA enuM prabhAva tattva che. kacAreka jJAnagoSThinA prasaMgavarjhanamAM lekhakano dArzanika abhigama paNa vyakata thAya che. ahIM saLaMga kramabaddha pravAsakathA nathI, paNa pratyeka prasaMga nirUpaNanuM svataMtra mahattva che. [.. nA kartA. pAMcoTiyAnamaMdAkara nArAyaNajI: satI padmAvatI nATakanAM ga'nivAra pAMDu : pote abhipa chatAM varjhananI uddIpanasAmagrIthI ane mAdrI AkarSaNa karuNatAthI mRtyune bheTanuM,kAMtanA prasiddha khaMDakAvya 'vasaMtavizvanuM mukhya pAtra caM.TA. pAMDe lai dorAbajI : 'nISa jayA ane teno vahecI bayAra (15) no saMsAra ane tenAM gAmonA kartA ni.vA. pAMDuM mAMdulAla je padhdhati 'saMgrAmanA sUnA karyAM. vAgha pAMDe ziMga ratanacaMda : 'pokeTa DikazanarI - gujarAtI eNnDa iMgliza' (zAha madAra che cunausAda Ape, 1992)nA ketAM, ni.vA. pAMDe pharAmajI dAdAbhAI, 'kAkA kANe', 'makAIDoDA', 'muMgAkAkA', '17'(1851, 181): pahelAM 'sare hinda' patramAM joDAyA. 187879mAM 'vidyAmitra' mAsikanA taMtrI. emaNe zAhAnAma para AdhArita 'mada ane sapanavAjha' nATaka tema ja rokula coranI navalakathA dhAiphanA gheravA sinI hInA nAme januvAda ApyA che. A uparAMta kalezvarI kalAmeA', 'i'glAnDanAM rAjA-rANIo' pustaka emanA nAme che. cUMTo. pAMDe mANekajI dAdAbhAI (1863, 1925): mRtyu pachInA jIvananA keTalAka prasaMgeAne varNavatuM pustaka 'maraNa pachI mANasanI hAlata'(1902)nA kartA. ni.vA. pAsaporTanI pAMkhe--pitRtarpaNa pAMDe ratanasiMha rAmadAsa : 'adhyAtmakIrtanamALA'na karyu. niva. pAMDe sakalacaMda khemacaMda : 'zrI mahAlakSamI stavanamAliko bhAre dha (1896nA kartA. niya pAMthI manubhAI bhImarAva 6-9-1914, 17-10-1984 vArtAlekhaka. janma kyAMcImAM. gujarAta vidyAtraya, kAMcIpI 1932mAM maTrika. 1937mAM karAMcIthI ja daMtavidyamAM snAtaka ane 1938mAM orala sarjarImAM nAtaka. 33 sudhI bhuja ane mAMDavImAM nAcakitsaka emanA ekamAtra vArtAsaMgraha 'phINATAM'(1968)mAM aDhAra vArtAo saMgRhIta che. emAM vastu, svarUpa ane nirUpaNarItinuM vaividhya dhyAna kheMce che. amAMnI 'bekAbU', 'vedanA ane azru', paTizananI pelI bAja' ne 'ri]' mAnavamananI rAMlatAna sUjhabharyA Alekhanane kAraNe tema ja 'phITAM' sAgarakathA tarIke vizeSa noMdhapAtra che. tAdRza citrAMkana, vAtAvaraNanuM jIvaMta nirUpaNa, tAjagIbharyAM alaMkAro, manuSya ane prANInI sahApa sthiti emanI vArtAonI vizeSatAo che. samakAlIna paristhiti sAthenI nisabata paNa ullekhanIya che, dhI.ma. pAMdhI vattu karasanajI (15-12-1928): vArtAlekhaka, navalakathAkAra. janma supara sonAra vALI)mAM. 1943mAM e sa.sI. mahesUla, porTa tema ja rAyaparivahana khAtAM sAthe saMlagna. emanA be vArtAsaMgraho 'chIpalAM' (1963) ane 'vaLabAvaLa' (1979)mAM barDsamAjanA tema ja mahenatathA varganA lokonAM mAsika saMcalanonuM ane vanakarUNanuM tema ja thAya ane sAhasa-nirbaLatAnuM sUjhatuM nirUpaNa karyuM che. emAMnI 'sUraja ane samaNAM', 'paDaghA', 'surakhAba', 'raNanI kAMdhe' vArtAo emanI vArtAkalAnI paricAyaka racanAo che. vaDanI ghaDI' ane 'khArAM pANI' jevI kRtio badalAtA samayano saMketa race che. raNa ane samudranA jIvaMta parivezane lIdhe emanI keTalIka vArtAo viziSTa banI che. kAryasAdhaka pratIkayojanA, vAtAvaraNanuM jIvaMta Alekhana, citrAtmaka zailI ane judA judA staranuM pravAhI gadya emanI vArtAonI vyApaka vizeSatAo che. emanI navalakathAomAM 'saH ane sukAna';bhA. 1-2(1964) dariyAI sAhase vALo romAMcaka praNayakathA che, 'nANa'(1977)mAM mAnavamananI saMkulatAno tAga levAno prayatna che, to "naeNzanala hAIve'(1977)mAM buddha samAjanA saMparkamAM mukAtA jA samuhanI badalAtI tasavIra che. 'phAMsalo' mA. 1-2 (1977) ane 'lava gesTa' (1979) emanI jAsUsI kathAo che. vI. pitRtarpaNa pApanI vedanAmAMthI janme pinAmAnAnuM rekhAMkana ApatuM anuSTupamAM racAyeluM nhAnAlAlanuM tarpaNakAvya. For Personal & Private Use Only gujarAtI sAhityakoza - 2 : 371
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ pittaLavALA ema. ena. -- pIrajhAdA moTAmiyAM kAyamuddIna (maulAnA pIra) pittaLavALA ema. ena. : 'gana kAgaLa'(1913)mADhakano karyAM. ni.vA. pinAka : juo, prajApati kALidAsa phUlAbhAI. piyAsI (1940): sundaram nA TUMkIvArtAono saMgraha, pragativAda ane sAmyavAdanA pracchanna staro sAthe kalAtmaka vAstava sarjatI ane nimna varganAM tema ja ucca varganAM pAtrAnA virodhasAmyathI zikSaNanI tINA patI jatA saMgrahanI vArtAo gundaram na vArtAkAra tarIke UMcA sthAne sthApita kare che. grAmINa, nAgarI ke acina varganI koIeka ghaTanA nA pAtranI AsapAsa te sabathI peAtAnuM vArtAvizvarace che. 'mAjA velAnuM mRtyu'mAMsamAjanA bhadrAsamAM pratyeSThI darakhAnethI je rIte samabhAvapUrNa ane taTastha citra doryuM che ane je rIte sapATInI nIce satata vyaMganuM astara mUkavyuM che te jotAM te A saMgrahanI uttama vArtA kare che. 'mAne khALe'nI sAmagrI ane enI karuNa vyaMjakatA siddhahastanAM che. "pArDanA prayAsa' ane 'panI' paNa noMdhapAtra vArtAo che. ziSTa-azi| nirUpaNamAMthI UMcA UThatA vArtAkArano praziSTa avAja A saMgrahane nokhA tArave che. caM.TA. pilacara ejhadiyara nAdarazAha : kathAkRti 'khUne gira'nA kartA. ni.vA. pina (1953): cimanalAla trivedIno piMgaLasvAdhyAya. chaMdazAstra jevA kaThina viSayane vidyArthIbhAgya banAvavAnI nemathI thayela A abhyAsamAM piMgaLa-paricaya, pAribhASika zabdAvali temaja vividha akSarameLa, rUpameLa, saMkhyAmeLa ane mAtrAmeLa chaMdonI saraLa vyAkhyA tema ja saSTAMta samaja apAI che. pUrva sUrioe karelI chaMdacarcAnAM subhaga tArAno samAveza e A abhyAsanuM jamApAsuM che. ... pI. ena. kathAkRti 'paragaju mitra'(1887) ane 'lAlAtANa acavA mUrkha mathurabhAI (1887) nA ketAM. nivAra pI. bI. pI. vArtA 'catra dhaNInI murkha bAyaDI yAne khairo mAro dosta'(1887)nA ko. ni.vA. pIjAma : juo, marjhabAna dvArA jahAMgI pITITa modajI naravAna (1-1-1856,18-3-1886) : ziva ane kahevatakozakAra. janma muMbaImAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa muMbaInI phorTa hAIskUla ane bombe proprAyaTarI skUlamAM, 1875mAM maeNTrika. pitAnI cipa norienTala piniMga enDa viviMga kaMpanI sAthe saMlagna 'mAharI majeha tathA bIjI kavitAo'(1892) emano maraNo Ara kAvyasaMgraha che. emAM prakRti ane prabhuprema dAkhavatI varNanAtmaka 372 : gujarAtI sAhityakoza - 2 pAzcAtya vistArInIAdI,saraLa paNa parauM be lInI baeNTarI kavitA che. saMgrahanuM 'mArI maha va AM.mAM cA na paDa 3,138 patinuM ga kAvya che. piyaranA nAnI asarathI prAsarahita blenkavarsa akhataro emaNe ahIM sauprathama ko che. zekhasAdI ryananAM cAre bAbA mo pAnuvAda maraNottara pragaTa thayo che. emaNe jJAtrimAM pragaTa karaMga kahevato kahevatamAM 1993 name masAna prasiddha thaI che. rImAM gujarAtImAM vaparAtI vana, deza dRSTAMtarUponI sAthe bIjI bhASAnI kahevarA pA lana rUpe apAI che. mAM nI dhamA pITITa pharAmajI dInA,cha, muMbaIthI cepa nI vaccenI noMdhapatrIkA IyAne tA.12mI meethI tA.22mI navembara 1881 sudhI yuropanA judA judA deza tarapha karelI musAphInI noMdha' (1883) nA kartA. ra pIThaDavALA durgaMjI pI : mAnavanAnuM mahattva varNavI niha maka kRti 'manuSyapaNuM"" 2(1931)nAM karyAM. [7] pIThAvALA mahera mANeka 'bakAne yAM dAra' mAM karyA. ma pItara puMjA bhaktiviSayaka gItAno sAthe 'gota'(1925)nA kartA. nivAra pItAmbara narazI : padyakRti 'mAdhavapuranI kheMcatIthI tathA pItAMbarapA'(1914)nA kartA. (.vA. pItAmbara puruSottama 1849, 105): vArtAkAra, bhApAtA, saMskRta sAhityanA jJAtA. emanI pAsethI meciMtA' ane anya bhASAMtarita kRtino 'paMcadazI', 'suMdaravilAsa', 'vicAracaMdrodayaratnAvalI', 'sarvAtmabhAvapradIpa', 'bedharanAra', 'DabanAvelo, kAracAradarpaNa' vagere maLI che, ** pIpaliyA ela. pI., sudhAka': lokavArtAo para AdhArita, prema dIviSayaka kaLAono saugraha 'pArasamaNinAM pArakhAM'(1982) ane saMpAdana 'gujarAtanA prajApatio : eka abhyAsa'(82) -nA kartA. For Personal & Private Use Only ni.vA. pIyUSa : juo, zukala yajJeza harihara. pIrajhAdA moTAmiyAM kAyamuddIna (pIvAnA pIra) (1886, } : caritralekhaka. janma kaDI (ji. mahesANA)mAM. bI.e. urdU-phArasInA jJAtA.
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ pIrojazAha maherajI- purANI aMbAlAla bAlakRSNa emaNe payagambara 2che. (pa- jIvanacaritra kasUle carabI eTale mahammada payaMgabara* jIvanavRttAMta(1910) tathA pyArA nabIjI (1920) jevAM caritra uparAMta 'islAmI nItiza' (1912), 'jAge ane ja' (1917), 'zuM islAma rAkSasI dharma che?" (1925) jevAM dhamAMvidhI pustako 1mAM che. ni.ve. pIrojazAha maharajI (11 34, 1982) : nilAMyalekhaka. vyavasAye patrakAra. 'muMbhai rAmAcAra'nA taMtrI. dAte hida', 'sUryodaya mAhakopa e. paka, rImanI pAsethI 'SThiroDane nibaMdha', 'amerikAnI musApharInuM varNana' (1862) tathA 'hiMdustAnamAM musApharInI keTalIka noMdhe' jevAM pustako maLyAM che. nive. pILuM gulAba ane huM (1985) : lA'mAM daDakaranuM aMkI nATaka. - ha -bhanayanI tIvratAne lIdhe eka tabakko vAra-tavika jIvana ane abhinayanI thaI jatI bheLaseLa thI sarjAtI aMkala mana:ri-yaMti nA TakanI abhinetrI nAyikA rAMdhyA ane strI nirmAtAnAM | pAtrA dvArA sucATa -JAlekhana thayuM che. strI-nirmAtAnA pAtra dvArA sUtradhAra rUpe pAtrA, prekSako ane digdarzakane thatAM sIdhAM saMbodhana -- ke tenAthI sAM nA nAvavipe nATakamAM eka viziSTa racanA - tarahu nipAve che. nAdyanaveLAnI lekhana, abhinaya ane (dAdarzananI ema trividha cetanAnI saMkulatAne paryApta nATakSamanA sahata thanuM nirUpaNa kRtine noMdhapAtra banAve che. (1944), "naMdIsUtram ' (1966) vagere emanA saMzodhanarAMpAdananA graMtho che. ni.va. punAvAlA jahAMgIra na. : prasaMgakathAo nirUpanI kRti 'managamatI majAha'nA kartA. ni.vA. punita mahArAja : juo, bhaTTa bAlakRNa mAIrAMkara. purabiyA nAraNasiga pratApasiha : "dezAnadAra nATakanA rAMkSama sAra ane tenAM gAyana'nA kartA. ni.vI. purANika devakRSaNa harajIvana : 'kundakaLA nATakanAM gAyanA'(1918) tethI rUkamAMgada ekAdazI nATakanAM gAyana' (19')nA kartA. purANika maNilAla mA. : 'kadAbadrInI yAtrA'(1958) tathA jUrIdAsanA paricaya sametanAM emanAM tathA emanA ziSyanAM bhajanonuM saMpAdana 'nUnUrI' (1946)nA kartA. purANika rAjendra sI. : rASTrabhASA kAza' (1958)nA kartA. puNyavijayajI muni (27 18 1895, 14 6 '971): saMzAdhaka, saMpAdaka. janma kheDA jillAne paDavaMja gAmamAM. mULa nAma maNilAla DAhyAbhAI dozI, muMbaImAM aMgrejI cha dhoraNa sudhIne bhyAsa. 1909 mAM jainadharmanI dIkSA. pachI rarakRta-prAkRta bhASArAhimanA talasparzI abhyArA, lIMbaDI, pATaNa, chANI, jesalamara ane amadAvAdanA hastapratabhaMDAronI noMdhapAtra vyavasthAlakSI kAmagIrI ane 2onuM kuzaLa rAMcAlana. dara-pratAnI mAhitIpUrNa yAdIonuM prakAzana. nAgarI lipinAniSagata.1919mAM amadAvAda khAte maLelI gujarAtI sAhitya pariSadanA vIsamA adhivezananA itihAsa-purAtattva vibhAganA pramukha. 1961mAM kAzamIra khAna! oNla inDiyA orienTala kaoNnTransanA ekavIsamA adhivezanamAM prAkRta ane jainadharma vibhAganA adhyakSa. 1970mAM amerikAnI orienTala sorAyaTInA mAnArDa sabhya. prosTeTanI zastrakriyA bAda muMbaImAM avasAna. emanI pAsethI nibaMdhAtmaka kRti 'bhAratIya jana kamANa-saMskRti ane lekhanakalA', 'jesalameranI citrasamRddhi' (1944) ane 'kapara tra' (1944) maLyAM che. 'kaumudI mitrAnaMda' (1917), 'prabuddha rohiNeya nATaka' (1918), "dharmAbhyadaya - chAyA nATaka (1918), 'endrarastuti caturvizatikA' (1928), 'vasudeva hi7i" (1930-31) 'hat -kapa' (1933-1952), 'kathAratnakopa" purANI aMbAlAla bAlakRSNa (26-5-1894, 11-12-'1965) : gadyakAra. janma suratamAM. vatana bharUca. prAthamika keLavaNI bharUcamAM. 1909mAM maeNTrika. 1913 mAM phijhikasa ane kemisTrI sAthe bI.e. kalA, sAhitya ane tattvajJAnamAM UMDo rasa. gujarAtamAM vyAyAma pravRttinA AraMbhaka ane parasAraka. 1922 thI avasAnAmata poMDicerImAM yogasAdhanA. vArtAsaMgraha 'darpaNanA TukaDA' (1933) ane 'upaniSadanA vAtA' (1958) uparAMta emaNe 'maNilAla nabhubhAI trivedInuM jIvanacaritra' (1951) ane 'zrI aravijIvana' (1966) jevAM caritro ApyAM che. saMsmaraNAthI bharapUra pravAsavarNanamAM 'i blanDanI saMskArayAtrA' (1957), 'pathikane pravAsa-vIsa varSa pachI' (1959), dakSiNa AphrikAne pravAsa pathikanI saMskArayAtrA' (1966) vagere ullekhanIya che. vidyArthIo, sahakAryakartAo ane sAdhana lakhAyelA 'pathikanA patro' : 1-2-3 (1938-1939), 'patranI prasAdI' (1959), vinadAtmaka tathA AdhyAtmika dRSTie kAvyacarcA kara suMdaram paranA patrane saMgraha 'patrasaMcaya' (1964), 'purANInA patro' (1968) vagere emanuM patrasAhitya che. itihAsa, sAhitya ane adhyAtmane lagatA nibaMdhasaMgrahomAM 'pathikanAM puSpo (1932, 1939), 'ciMtananAM puSpo': 1-2-3 (1962-1964), 'samitpANi' (1956) vagerene samAveza thAya che. zrI araviMdanA kAvyavicAro para prakAza pADatuM pustaka sAhityanI pAMkhe' (1959), bhArata, cIna, jApAnanI kalA tathA kalA ane yoganI carcA karatuM 'kalAmaMdire' (1960), 'zrI araviMdanuM kAvya gujarAtI sAhityakoza - 2 : 373 For Personal & Private Use Only
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ purANI chATAlAla bAlakRNa - purohita narmadAzaMkara bhegIlAla darzana' (1961) vagere emanAM anya pustako che. zrI araviMdadarzanane AdhAre anUdita ane maulika pustaka 'yogika rAdhana' (1924), 'mA' (1928), 'vijJAnayoga' (1934), 'pUrNayoganI bhUmikA' (1937), 'pUrNayoga navanIta' (1938), 'bhakitayoga' (1940), 'sUtrAvalI saMgraha (1940), zrI mAtAjI sAthe vArtAlApa (1940), 'pUrNayogane jJAnayoga': 2 (1950), 'pUrNayoganA prakAzamAM(1968), 'vitrI' mahAkAvya para AdhArita 'sAvitrIguMjana': 1-2-3 (1964-1965) vagere che. anya anuvAdomAM 'ravIndranAtha TAgoranAM saMramANe' (1918), 'sAdhanA (1930), "saMyama ane bhakitamArga' (1934), 'gItAsaMdeza' vagere noMdhapAtra che. pA.mAM. purANI chATAlAla bAlakRNa (13-7-1885, 22-12-1950) : janma DAkAra (ji. kheDA)mAM. prAthamika zikSaNa ghera rahIne tathA mAdhyamika zikSaNa jAmanagaramAM. 1900mAM maeNTrika. ucca zikSaNa amadAvAda, vaDodarA ane muMbaImAM. 1906 mAM bAyolaoNjI sAthe bI.e. pachI muMbaInI senTa jheviyarsa kolejamAMthI e ja viSayamAM ema.e. 1910mAM lAhoranI dharmAnaMda eMglo vaidika kolejamAM vyAkhyAtA. 1916 mAM lAhora choDI amadAvAdamAM. zikSaNa ane vyAyAmapravRttimAM viziSTa yogadAna. emaNe 'uSmA' (1907), 'menTesorI zikSaNa paddhati(1912), 'prAkRtika bhUgoLa' (1925) jevAM pustako uparAMta anuvAdagraMtha 'hidane prAcIna itihAsa'-bhA. 1, 2 (1932, 1935) tathA saMpAdana gujarA tI vAcanamALA(1925) ApyAM che. purANI vinodacaMdra occhavalAla (26-3-1943) : kozakAra. janma meDAsAmAM. 1961mAM esa.esa.sI. 1965 mAM saMskRta viSaya sAthe bI.e. 1968mAM e ja viSayamAM ragama.e. 1948mAM saurASTra yunivarsiTImAMthI 'bhagavadgItAnI ardha karavAnI paddhati para pIeca.DI. 1968 thI tArA kolejamAM saMskRtanA kApaka. zrImad bhAgavatakathA koza' (1986) uparAMta emaNa 'AgharI (1984), 'jIvanavijJAna' (1985), 'kAcamanam' (1983) jevAM prakIrNa pustako ApyAM che. 'tarkasaMgraha' (1973) e manusmRti' (1987)nAM saMpAdana uparAMta emaNe 'kIzivamadA purANam (1986) no anuvAda paNa Apyo che. ra.TI. pururAma trikamadAsa (7-7-1897) : nATakakAra. janma muMbaImAM. bhISmapratijJA(1928), pUrvajonAM pApa' (1978), 'mAya' (1931), 'hAthInA dAMta' (1931), 'saLiyA pAchaLa' (1931) vagere emanAM nATako che. 'padmanAbhadAsajI' (1929) maNa ApeluM jIvanacaritra che. -i.TA. puruSottama tribhuvanadAsa : vidhavAonI sthiti [+ArUpatI padyakRti 'parasottamakRta kavitA' (1870)nA kartA. pururAma vizrAma mAvajI : juo, rapara purapAM nAma vizrAma. purohita kAlidAsa maNirAma : padyakRti "viprasubodha rasake bAyatathA kRSaNa bAlakrIDAnI paMdara tithio' (1984)nA kartA. purohita cImanalAla prANazaMkara : padyakRti 'kAmakurAma' (1891) - tathA manaharavANI'- bhA. 1(1899)nA kartA. purANI dhIrajarAma narabherAma, "dhIrajakAkA' : svadezI hilacAlane bAdha karatI hAyapradhAna "dhIrajarAmakRta kavitA' (1900) nA kartA. pA.mAM. purANI narottama : "vATikAvinoda' ane 'ravAsarvarava'nA kartA. ni.vA. purANI naMdakizora : padyakRti 'jetalapuranA mahimAnAM dohA tathA sAkhInI" tathA "AdarajananI adbhuta lIlA'nA kartA. purohita cunIlAla bApujI: padyakRti 'zI bhajana sumanAvali ' (1959)nA kartA. purohita dAmodara prANajIvana : padyakRti 'sArvajanika dilaparAMda gAyana'- bhA. 1nA kartA. purANI nAgezvara jevaTarAma: 'sItA ane damayaMtInAM AkhyAna (1886) nA kartA. purANI bacubhAI maNilAla :padyakRti 'satsaMgamahimA' (1952)nA kartA. 2.ra.da. purANI bhAnuprasAda harizaMkara, 'paMkaja' (1-7-1939) : kavi. janma godharA (ji. paMcamahAla)mAM. ema.e., bI.eNDa. gujarAta rAjayanA pauDhazikSaNa vibhAganA madadanIza niyAmaka. emaNe kAvyasaMgraha 'TahukAnuM ekAMta' (1976) Apyo che. 2.ra.da. purohita narmadAzaMkara bhegIlAla (8-8-1897, 149 1952) : saMzodhaka, saMpAdaka. janma bAyaDa (tA. iDara)mAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa bAyaDa, amadAvAda ane umareThamAM. 1919mAM saMskRta viSaya sAthe bI.e. 1921mAM ema.e. 1921thI 1923 sudhI gujarAta kolejamAM adhyApana. pachIthI bahAuddIna koleja, jUnAgaDhamAM AcArya. emaNe bhAsakRta saMskRta nATaka 'svapnavAsavadatta' (1929) ane pratimA nATaka (1930) nAM saMpAdana tathA temanAM aMgrejI bhASAMtaro ApyAM che. A uparAMta kIyakRta aMgrejI graMtha saMskRta nATaka' - bhA. 1, 2 (1933, 2934)nuM gujarAtImAM bhASAntara 374: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ purohita nRsiMharAma zaMkaralAla - purohita veNIbhAI jamanAdAsa paNa emANe karyuM che. purohita nRsiMharAma zaMkaralAla : navalakathA a.hanuM kAtila svarUpa yAne khUna(1924) nA kartA. purohita pUrNacandra acalezvara : navalakathAo 'mAnatuMga mAnavatI | ('904), 'haribala mAchI' (1985), 'padya gnakumAra' (1985), 'vitA-suMdarI 2 ne gulAbagalavarI' (1985) tatha: 'bAdazAha'bIrabala' A kAvyavivecanagraMtha "gAnaMdanA garabA' ane 'cAMdarAjana rA' (1904) uparAMta 'sAraMgadharasaMhitA', 'yogaciMtAmaNi', 'yogavAziSTha jevA tattvajJAnaviSayaka graMthAnA anuvAdonA kartA. purohita vijayakumAra aMbAlAla (31-3-1929) : vArtAlekhaka. janma pIpaLajamAM. bI.e., bI.eNDa. senTa jheviyarsa hAIskUla, amadAvAdamAM zikSaka. 'vaMcanA' (1980) emano vArtAsaMgraha che. ca.TA. purohita vinAyaka kailAsanAtha ('2-4-1927): nATayakAra, kakSAvivecaka. janma kalakattAmAM. vatana surata. 1948 mAM bI.e. 1976 mAM 'dhi Arsa oNpha rAnjhisnala inDiyA : 1985 . '1975' viSaya para pIeca.DI. yu.jI.sI., paMjAba yunivarsiTI tathA kendra rAjayanA sarakArI vibhAgo sAthe saMlagna. emaNe khUna ane avaidha saMbaMdhonI ghaTanAo vacce AkAra lenuM ucca amaladAravarganI jIvanazailIne pragaTa karanuM triaMkI nATaka 'sTIla phreima' (1981) lakhyuM che. e sivAya kaLAnA rAmAjazAstra para tathA gunya, philma, itihAsa ityAdi viSayo para emaNe aMgrejImAM graMtho ane lekho lakhyA che. ane purohita phUlazaMkara jIvarAma : padyakRti "rvAdA nA vivAra risAyelI rasilI (1921)nA kartA. purohita baLadevaprasAda jeThArAma (14-1-1920) : navalakathAkAra. janmaraDodarA (ji.sAbarakAMThA)mAM. 1947mAM saMskRta sAthe bI.e. 1955mAM bI.eDa. 1951 thI 1967 sudhI mAdhyamika zALAmAM zikSaka. pachIthI makAna bAMdhakAma ane pravAsa vyavasthAne vyavasAya. emaNe sAmAjika navalakathAo 'vidhinA vamaLamAM' (1968), 'bhavATavinA bheru'(1969) ane 'ranAM ratana' (1973). ApI che. purohita vIrendrarAya vrajalAla, 'vIru purohita'(20-8-1958): kavi. janma bhAyAvadara (saurASTra)mAM. ema.e. mahilA koleja, jUnAgaDhamAM adhyApaka. emaNe kAvyasaMgraha 'vAMsa thakI vahAvelI' (1983) ApyA che. purohita bhAnuzaMkara umiyAzaMkara : padyakRti 'maraNAMjalinA kartA. puraM hita mULajIbhAI chaganalAla : padyakRti "aMbikAbhajanAvalI' (1954) nA kartA. purohita mULajIbhAI revAzaMkara : 'sajanasuMdarI nATakanAM gAyanA' (1915) nA kartA. purohita veNIbhAI jamanAdAsa, 'saMta khurazIdAsa' (1-2-1916, 3 1-1980): kavi, vArtAkAra. janma jamakhaMbhALiyAmAM. prAthamika zikSaNa muMbaImAM, mAdhyamika zikSaNa jAmakhaMbhALiyAmAM. vyavasAyArthe muMbaImAM be ghaDI moja'mAM joDAyA. 1939 thI 1942 sudhI amadAvAdamAM prabhAta' dainika, 'bhAratI sAhitya saMgha ane 'sastuM sAhityamAM pUpharIDiMga. 1942nI laDatamAM daza mAsa jelavAsa. 1944thI 1949 sudhI 'prajAbaMdhu' ane "gujarAta samAcAramAM patrakAra. 1949thI jIvananA aMta sudhI muMbaImAM 'janmabhUmi' dainikamAM. muMbaImAM avasAna. emaNe 'siMjArava' (1955), 'gulajhAre zAyarI' (1962), "dIpti' (1966) ane "Acamana' (1975) kAvyasaMgrahonI racanAomAM gIta, bhajana, gajhala, saoNneTa, mukataka tema ja lAMbI varNanAtmaka racanAo jevA kAvyaprakAro ajamAvyA che. mAtra meLa dezIo, saMskRtavRtto ne achAMdasamAM paNa emaNe racanA karI che. emanI kavitAnuM uttamAMga gI ane bhajano che. bALavaye vatanamAM maLelA saMgItanA saMskAro emanAM gItAmAM zabda saMgItanI sUkSma sUjha sAthe pragaTa thayA che. "nAnakaDI nAranA meLe', 'jharamara', "amArA manamAM', 'paroDhiyAnI padamaNI' vagere noMdhapAtra gIte che. bhajanamAM taLapadI vANInI bulaMdatA, prAcIna layaDhALonI sahaja hathoTI ane bhakita tathA bhAvanAbharyuM saMvedanataMtra emane siddhi apAve che. 'nayaNa', 'amalakaTorI', 'halI', 'visAmo', 'sukhaDa ane bAvaLa' vagere uttama bhajana che. mastI, mAdhurya, citrAtmakatA, pravAhitA ane mokaLAza e emanI purohita lAbhazaMkara dhanajIbhAI (29 12 1933) : nATayakAra, vivecaka. janma vatana jUnAgaDha jillAnA devaDAmAM. 1962 mAM bI.e., 1965 mAM ema.e., 1978mAM "gujarAtImAM saiddhAnika vivecana' para pIeca.DI. jAmanagaranI kaoNlejamAM gujarAtInA adhyApaka. 'bhakatakavi dayArAma' (1953) emanuM saMgItarUpaka che. emanA keTalAka vivecanalekhA sAmayikomAM prakAzita thayA che. ja.gA. purohita vallabhajI pItAMbara : padyakRti premapiyuSa' (1905)nA 2.2,da. gujarAtI sAhityakoza-2 : 375 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ purohita semezvara vA. --pUrvAlApa puMDarika : juo, AcArya jayaMtIlAla zAMtilAla. pUjArA yaMtIlAla : bALavArtAo 'kuMvarInI zodhamAM' (1965), aba kaTI' (1967) ane 'rajhaLatA rAjakuMvara' (1968) tathA 'siMha kADhI nizALanA kartA. pUjArA nAraNadAsa haridAsa : padyakRti 'zrI uDerAlAla stavana mALA'nA kartA. pUjArA mULajIbhAI : rahasyakathA "bhedI bhavana' (1953)nA kartA. [bhakitanI lAkSaNikatAo che. praNaya, prabhu, dezabhakita, prakRti ane tatkAlIna ghaTanAonuM nirUpaNa emaNe raMgadarzI daSTithI karyuM che. emanI keTalIka gajhale ramaNIya che; chatAM ekaMdare gajhala, saoNneTa ke , chAMdasamAM emane pArA saphaLatA maLI nathI. 'akhAbhagata'nA. upanAmathI emaNe 'janmabhUmi'mAM kaTAkSa kaTAra calAvI hatI, tamAM tatkAlInanA vadhu ne kavitA ochI che. kAvyaprayAga' (1978)mAM prAcIna-adhatana kAvyone arUDha bhASAmAM bhAvalakSI AvAda krAvele che. emaNe "attaranA dIvA' (1952), 'vAMsanuM vana', 'ronu' nAmanA vArtAsaMgraho paNa che. [pyA che. ma.sa. purohita semezvara vA. : padyakati 'kItikaumudI' tathA caritra 'kRpA./nma" - nA. 1nA kartA. 2.2.da. pula : mIrA mahetAne lalitanibaMdha. emAM pula, pulanA pATA, puvA pAsethI pharatA be rastAo - A sarvane sahAre bhUtakALavartamAnamAM gAma ane nagaramAM AgaLapAchaLa thatI lekhakanI saMvedanA chevaTe pulanA koI viziSTa artha para khAvIne aTake che. caM.. pulecana : navalakathA 'amRtane pyAlo' (1926)nA kartA. pUrI jaTAzaMkara abherAma : rUDha kAvyaviSayone sAdagIthI nirUpatI paghakRtione saMgraha 'prabodha ciMtAmaNi' (1890)nA kartA. pUjArI narabherAma matIrAma: padyakRtio 'sarvajJa guNAvaLI' (1902) tathA 'sarvajJa stavana (1903)nA katAM. pUjAlAla : jo, dalavADI pUjAlAla raNachoDadAsa. pUrNAnaMda mahArAja : padyakRtio 'gaNezamahimnastetra', 'gaNaza stavanamaNimAlA', 'gurugItA', 'jIvanamukatavilAsa' tathA 'svAnaMda brahmavilAsa kAvyamALA': 1-2 (1904)nA kartA. puvAra indrasiMha karaNasiha, 'indu puvAra' (19-1-1940) : kavi, nATayakAra. janma rUpAla (ji. sAbarakAMThA)mAM. gujarAta yuni- vasiTImAMthI gujarAtI-hindI viSaya sAthe 1967mAM bI.e., 1969 mAM ema.e. 1959-75 daramiyAna mAdhyamika zikSaka ane khAMDa samayane vyAkhyAtA. 1975 thI adyaparyata isaro, amadAvAdamAM siDa sTa-rAiTara tathA proDayusara, 'omisiyama tathA 'saMbhava mi' sAmayikonA saMpAdaka. 'kRti'nA saMpAdakamaMDaLanA sa. 'kAkaMdasAbaramatI' tathA 'hoTala poeTsa' maMDaLonA thApaka sabhya. 're maTha'nA sakriya sabhya, 'liTala thiyeTara'nA nAme "bALa-raMgabhUminI saMsthAnA sthApaka-niyAmaka. emanA cAlIsa achAMdasa racanAonA saMgraha 'kintu' (1974) -mAM Adhunika jIvananA khAlIpaNAnuM vaividhyapUrNa nirUpaNa thayuM che. 'kkA giradhArI' (1976) emane bhavAI, papeTI, ebsarDa tema ja lIlAnATayanI pravidhione vividha rIte viniyoga sAdhatAM daza ekAMkIone saMgraha che. A uparAMta be saLaMga bALanATako jhUnajhUnajhU bUbalAbU' (1980) tathA 'jaMgala jIvI gayuM re lAla' (1979) ane rameza zAha sAthe saMpAdita ekAMkIsaMgraha 'sAbaramatI' (1976) paNa emanI pAsethI maLyAM che. pUrvAlApa (1926) : gujarAtI sAhityamAM Aja sudhI apUrva kahI zakAya evo maNizaMkara ratnajI bhaTTa, 'kAnta'ne kAvyasaMgraha. uttama nAdamAdhurya, camatkRtipUrNa prAsanibaMdhana, custa-saMta zlekabaMdha, arthaghana abhivyakita, utkaTa bhAvanirUpaNa, lalitakAna zailI, saprANa alaMkAravaibhava ane ghanIbhUta aMgata vedanAnA kalAtmaka karaNa viSkAranI bAbatamAM kAntanI A racanAo ananya che. dharmAntara pachI pAMkhuM paDeluM uttaravayanuM sarjana bAda karatAM kavinAM dAMpatyaprema, mitraprema ane vyakitaprema nirUpatAM UrmikAvyo ane emAMya saMmehaka varNasaMjanathI UMDo prabhAva janmAvatuM 'sAgara ane zazI' atyaMta ghAtaka che. khaMDakAvya kAntanI sisRkSAmAMthI pragaTeluM taddana navuM kAvyasvarUpa che; ane 'atijJAna, 'cavAthamithuna', 'vasantavijya' tema ja 'devayAnI' e cAra khaMDakAvyamAM enuM sarvAga sauMdarya pragaTa thayuM che. bhASArAga, indriyasaMvedyatA ane saMdarbhaghAtaka alaMkAra-pratIka-kalpane dvArA A khaMDakAvya kevaLa prasaMge nathI rahyAM, paNa emAM akhaMDa kavikarmane saMsparza anubhavAya che. jIvanarahasya nahIM, paNa kalArahasya ahIM kavinI saphaLatAnuM kendra che. atRpta praNayanI bhAvasRSTi, saMskRtane saMniveza, grIka karuNa nATakone saMskAra ane chAMdasa tarehonuM anekhuM zilpa-khaMDakAvyonI saMsiddhinI sAmagrI che. khaMDazikhariNI ane aMjanI jevA, kAntane hAthe pahelIvAra prajAyelA chaMdonuM AkRtimAdhurya paNa ajoDa che. caM.To. 5.nA. puSpa: juo, badAmI gamanalAla hIrAlAla. puSkAnaMda mahArAja: padyakRti 'zrIbhakitapupa' - 3, 4 (1956) nA kartA. 2.2.da. 376 : gujarAtI sAhityakoza- 2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUlanA thAMbhalAo- perelirisa pUlanA thAMbhalAo : rAjadaram nI kAvyaracanA. vamaLAnI bhIMsa vaca acala UbhA rahetA thAMbhalAonuM ugra vrata ahIM temanA ramaNIya AtmAgArarUpe pragaTa thayuM che. caM.To. pRthivIvallabha (1921) : kanaiyAlAla mANekalAla munazInI aitihAsika navalakathAomAMnI eka. dhArAnagarIno rAjA muMja ahIM vadhu kAlpanika ane ocho aitihAsika hovA chatAM zatru tailapanI kaThora vairAgyadhAriNI bahena mRNAlavatInA caritranI paDakhe naryA jIvanollAsarUpe mukAyo che. muMjanA pratApamAM ogaLI jatI mRNAlanI kaThoratA-mRNAlanuM parivartana-A praNayakathAne mukhya Azaya che. tatkAlIna samayapaTa, vegavaMta ghaTanAdora, nATayAtmaka rajUAta, pratApI caritrarekhAo ane bhASAnI vedhakatAthI A navalakathAe gujarAtI sAhityamAM vizeSa prabhAva janmAvyo che. ' saMkula nahi evuM enuM sughaTTa kathAsaMyojana AkarSaka che. peTIvALA AdarajI dAdAbhAI: padyakRti satyabodha darpaNa' tathA 'i glAMDa ane dakSiNa AphrikAne jaLapravAsa' (1904)nA kartA. 22,6. pensilanI kabara ane mINabattI : satanuM penkiAla cholatA vRddha ane astibAmajInAM pAtro dvArA jIvananI asaMgatatAno kaMTALo darzAvatuM Adila mansurInuM ekAMkI. caM.To. pamAstara jhINI kekhUzarU: navalakathAo 'kI jagata' (1926) ane 'tArAjhe takadIra' (1929); navalikAsaMgraho bAna ane bIjI vAto' (1929), 'pyAra ke pharaja' (1935) ane ijajata' (1938); nATako "cazamacora' (1935), 'nirdoSa' (1940), 'tuM huM ane khedA" vagerenAM kartA. pamAratara rUtama barajorajI (27-1-1877, 1943) : caritrakAra, mULa vatana rAMdera. muMbaInI phorTa hAIskUlamAM abhyAsa. eNliphansTana kolejamAMthI phArasI aicchika viSaya sAthe bI.e. 'ki saMjANa' (1915), 'dAdAbhAI navarojajInI yazavaMtI jAhera jidagIne TUMko ahevAla' (1917), 'ahevAle dAdIzeTha (1931), "zeTha jIjIbhAI dAdAbhAInuM janmavRttAMta' (1936) jevA graMtho emaNe ApyA che. ca.TA. mAstara yAvaA aradezara jhaphara : nimaidhAM graha 'vidhavidha viSayamALA'nA kartA. pRthurAja rAsA (1897) : 1875-76 mAM AraMbhAyeluM ane avasAna pahalAM thoDAka samaya pUrve pUruM thayeluM, paNa maraNo re prakAzita thayeluM bhImarAva diveTiyAnuM mahattvAkAMkSI mahAkAvya. dilhInA chellA rAjapUta rAjA pRthurAjanA zAhabuddIna ghorI sAmenA yuddhane mukhya kathAghaTaka tarIke ane pRthurAja-saMyukatAnA praNayane gauNa kathAghaTaka tarIke samAvatuM A kAvya agiyAra rasargomAM nirUpAyuM che. emAM mukhya rasa vIra ane poSaka rasa zRMgAra tathA adbhuta che. prAraMbhika bhArataratuti, zRMgAranuM nirUpaNa, yuddhavarNana ane saMyukatAvilApa enA AsvAdya aMzA che. saMskRta mahAkAvyazailIne anusaratI : kRtine racanAbaMdha zithila che. alakArasoMdarya hovA chatAM rAMdigdhatA ane kilatA kRtine hAni pahoMcADe che. Ama chatAM gujarAtI kAvyasAhityamAM A kRti aitihAsika mahatva dharAve che. bA.ma. pRthvI ane svarga: dhUmaketunI TUMkIvArtA. AraNyaka ane sukezInA yumanI suketu IrSyA kare che ane sattAne hastagata karavAnA prayatnamAM svargane naSTa kare che-evA prAcIna kALanA jagatanI kalpanA ApanuM kathAvastu ane e mATe prayojAyelI raMgadarzI zailI vArtAne viziSTatA Ape che. parIna mIrajhAM misIsa vajIphadAra, 'karIna', 'paravIjha: 'jAme jamazITamAM kaTAralekhana. tyArabAda muMbaI vartamAnamAM ane pachI 'kayasaramAM strIkaTAra calAvelI. emaNe "amara AzA' (1939) navalakathA ApI che. 4.TI e.To. peTa : zarIrane khAtara paTa nathI paNa paTana khAtara zarIra che evA. vakradarzanathI vikaselA jAtIndra ha. davane kaTAkSayukata hArayanibaMdha. caM.To. peTa coLIne pIDA : sAhityamAM AvatAM navAM pratIkone lakSya karatA ramaNalAla pAThakano kaTAkSanibaMdha. caMTo. peTIgarA mANekazA kAvasajI: 'eka sadInI saMkSipta kIrtikathA" (anya sAthe, 1952)nA kartA. 2.2.da. parelisisa (1967) : candrakAnta bakSInI navalakathA. vedanAnI UMDI gartAmAM dhakelI de evA prasaMgo eka pachI eka banyA pachI, pAkaTa uMmare pahoMcelA ekAkI prophesara aAma zAha, perelisisane humalo thatAM, hospiTalamAM narsa AzikA dIpanI saMbhALa nIce AvI paDe che. satata sahacArathI ane sahAnubhUtinA vAtAvaraNamAM viziSTa vyakitatva dharAvatI AzikA sAthe thoDAM saptAha daramiyAna racAyelA vizvamAM, vartamAna ne pIThajhabakAranA saMpAdanakasabathI tAdRzatA noMdhapAtra banI che. bhUtakALanA banAvonI smRtio ane vartamAnanA taMtu ekabIjA sAthe evAM svAbhAvikatAthI gUMthAI jAya che ke Akho kasaba sahaja ane anAyAsa lAge che. AvI saMracanA vaDe kRtimAM paralakSitA siddha thaI che. sAkSAt roganI bhUmikA jIvana AkhAnI pakSAghAtavedanAne vadhAre mUrta ane nakkara banAvatI hoI kRti custa banI che. 2.zA. gujarAtI sAhityakoza - 2 :377 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ pasI tahemurapa hIrAmANeka - paurANika kathAkAra pesI tahemuraspa hIrAmANeka, 'insApha' (3-7-1930): bevaphA koNa? (1915)nA kartA. pestanajI kAvasajI : 'paga daMDanI vArtA (1889)nA kartA. ni.vA. pATa: raghuvIra caudharInI TUMkIvArtA. ahIM dAkrAne maLavA AvyA chatAM na maLI zakelI grAmINa vRddhAnuM koI paNa basamAMthI koIpaNa rathaLe UtaravuM ane hAthamAM rahelAM peTaluM chevaTa sudhI na khelAvuM - evA AchA kathAvastumAMthI upasatI pratIkAtmakatA dhyAnapAtra che. nirUpaNa che. premavaiphalyanA bhAvo vizeSapaNe vyakata karatI 'khaMDita samaNAM' (1961)nI kavitAmAM kavikarabane rAka paricaya maLe che. 'tAharI rubAIo' ane 'saMgama' (1949)mAM rUbAIonA saMgraha che. 'saMgama'nI AraMbhanI ekAvana rUbAIo karamata kurezInI che; e pachInI A kavinI rUbAIo che, jemAM vicArelAghava tathA raphAInI UNapa varatAya che. pAkistAnamAM gujarAtI bhASAnA sattAvAra svIkAra thatAM emaNe 'sAhitya siMdhu'- bhA. 1 thI 3 (1957-1958) gujarAtI pAThayapustaka tarIke taiyAra karyuM hatuM. ni.vA. polANanAM paMkhI : kizora jAdavanI TUMkIvArtA. dAvA mathI rahevA chatAM tasubhAranuM aMtara na kApatI evI paristhitirahitatA ane astitvarahitatA A vArtAnA kendramAM che. e.To. pAlizavALA kharUna nazaravAnajI, 'dIvAdAMDI': mAtA-pitAnI sevA aMgenI preraka dAMtakathAonA saMgraha "mA bApanI rAvA (1919)nA kartA. pATA kAMtilAla zaMkaralAla (8-8-'1899) : kavi. janma porabaMdaramAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa. 'vikAra' (1961) ane "apA' (1974) emanA kAvyasaMgraho che. paTA nAradalAla jezaMkara : rahasyakathA "vaSadhArI ThAkora raNabahAdura', pravAsanoMdha 'beTa gomatIno bhe miyo' (1895) tathA chUpI polisa': 1-5nA kartA. pAlIzavAlA jahAMgIrajI nasaravAnajI (1874, -) : janma muMbaImAM. pravezaka parIkSA pasAra karI zeTha beharAmajI jIjIbhAInI skUlamAM zikSaka. gujarAtI aMgrejI uparAMta saMskRta ane phrenca bhASAnI jANakArI. emaNe vidyArthIone lakSamAM rAkhI 'zALApayogI vyANa ane 'naLAkhyAna'nuM saMpAdana taiyAra karelAM che. poTA manasukhalAla mohanalAla : jIvanacaritra 'bAlabAbara (1923)nA kartA. 2,2,da, popaTa ajita motIlAla, 'premAnaMdamitra' (13-7-1947) : nibaMdhalekhaka, saMpAdaka. janma muMbaImAM. ema.e., saMgItavizArada. 'janmabhUmi'mAM patrakAra. emaNe paricayapustikA 'vaMdemAtaram nA sarjaka' (1977) tathA nibaMdhasaMgraho 'apaMgane saMga' (1981) ane 'parabanAM pANI (1983) tema ja cAraNI chaMdo paranuM saMpAdana "chaMdaratnAvalI' (1975) ApyAM che. pizalA abdulagaphAra ihAka, 'zAda jAmanagarI', 'sa. che. ahamada (1-1-1938): kavi. janma jAmanagaramAM. zALAnta parIkSA sudhIno abhyAsa. satyasAMI skUla, jAmanagaramAM saMgIta zikSaka. rezamI pAlava' (1972) emane gajhala-mukanakane saMgraha che. e.TI. posTaoNphisa : putrInA putranI pratIkSAmAM dararoja rAvAra posTa oNphise jaI besatA vRddha alIDosAnA utkaTa vAtsalyane nirUpatI dhUmaketunI atyaMta jANItI TUMkIvArtA. e.TA. padA pravINa chaganalAla, 'cAMda': pirAmIDa AkAre lakhAyelI padyakRtiono saMgraha 'pirAmIDa'nA kartA. popaTa vallabhadAsa : padyakRti 'mAhezvaraviraha' (1880)nA kartA. pipaTalAla dalapatarAma : padyakRti mahAmAyA kAvya' (1888)nA kartA. pahacAjI pharAmaroga rUstamajI : navalakathA 'pyAranI pUtaLI mahA batanI mUrti (1921) nA kartA. popaTiyA alArakhAbhAI usamAnabhAI, 'sAlika popaTiyA' (21-8-1927, 24-4-1962): kavi. janma bhAvanagaramAM. 1946mAM maeNTrika. inTara Arsa sudhIne abhyAsa. 1948mAM pAkistAnanA karAMcImAM jaI tyAM nUre Tobeko kaMpanI sthApI. bAkInAM varSo tyAM ja gALyAM. 1962mAM kensarathI karAMcImAM mRtyu. emane sacitra kAvyasaMgraha "nayanadhArA' (1952) pAkistAnamAM sarjAyelA gujarAtI kavitAsAhityanuM prathama pustaka che. emAMnI prAraMbhika dazAnI prayogazIla kavitAmAM prakRti ane praNayabhAvanuM paurANika kathAkoSa (1932) : DAhyAbhAI pItAmbaradAsa derAsarIkRta gujarAta varnAkayulara sosAyaTI dvArA prakAzita A kozane mukhya AdhAra raghunAtha bhAskara geDabolene marAThI graMtha "bhAratavarSIya prAcIna aitihAsika koSa' che. paraMtu mULa graMthanA AdhAra 378: gujarAtI sAhityakoza - re For Personal & Private Use Only
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ paurANika nATako-prabala gati enDa inDolojikala risarca inTiTaTayuTa, dvArakAnA niyAmaka. 'saMskRta stotrakAvya : udbhava, vikAsa ane svarUpa' (1978) emano saMzodhanagraMtha che. .To. prajJA : vArAMganA prajJAne akhaMDa bhikhUe ugAryA pachI prajJA tarapha AkarSAyelA akhaMDane aMte bhiyNI prajJA ugArI le che-evA viparyAsa ane parivartanane lakSya karatuM durgeza zukalanuM ekAMkI. caM.To. pravavAmajI : padyakRti 'zrI paMcIkaraNa padyaprakAza' (1960) tathA 'zivamahimnastotra'nA samAnArtha savaiyAbaddha gujarAtI bhASAMtaranA kartA. uparAMta ahIM bIjA ghaNA umero karavAmAM AvyA che. itihAsa uparAMta purANene paNa A koza anusare che, tema ja 10,799 jeTalI vyakitaonI hakIkatane AvarI le che. itihAsa-purANonA prasaMgonA khulAsA mATe abhyAsIosAru A mahattvano saMdarbhagraMtha che. rAMTo. paurANika nATaka (1938): kanaiyAlAla munazInAM, paurANika viSayavastune nirUpatAM cAra nATakone saMgraha. A nATakonuM vastu purANamAMthI lIdhuM che, paraMtu temAM svakIya ka95nAthI arvAcIna yuga- bhAvanAonuM nirUpaNa karyuM che. 'puraMdaparAjayamAM strInI pavitratA strI ja pALI zake, baLAtkAre te paLAvAtI nathI ane tenA para ja dAMpatyazuddhi avalaMbe che tevI bhAvanA che. 'avibhakata AtmAmAM tapa ke koI anya siddhine nahIM, dAMpatya ane strIpuruSa ane mahattva apAyuM che. 'tarpaNa' AryAvartanA puna:sthApananI bhAvanAne, te putrasamovaDI' lokasvAtaMtryanI bhAvanAne nirUpe che.' pAzcAtya nATakaLAnI sUjha dharAvatAM A nATakomAM svabhAvanAnA nirUpaNarthe lekhake mULamAM pheraphAro karyA che, chatAM enuM saMvidhAna kathaLatuM nathI. bhAvapaSaka vAtAvaraNa, kuzaLa saMvidhAna, mArmika-sacoTa saMvAdo, kAvyamaya banIchaTA, mAnavIya pAtracitraNa - e A nATakonI vizeSatA che. kayAreka pAtragata-prasaMgagata asaMgatio, bhASA-anaucitya, lAMbI svagatokitao, zRMgAraceSTAnI atirekatA ahIM doSarUpa bane che ane nATakonI raMgabhUmikSamatAne kathaLAve che, chatAM A kRtiomAM munazInI nATayanipuNatAnAM subhaga darzana thAya che. sughaDa paurANika nATako tarIke A kRtio noMdhapAtra che. - 2 dA. pyAre rAmapratApa pratApaharI : padyakRti 'jugalajharokhA' (1899) ane 'rAmajharokhAnA kartA. ni.vA. pyArelAla : gAMdhIjInI 1945 nI zAMtiniketananI mulAkAtanuM varNana ApatI ane ravIndranAtha TAgoranA vyakitatvanI jhAMkhI karAvatI kRti "zAMtiniketananI yAtrA' (1961)nA kartA. ni.. V: juo, paTela prabhudAsa bhIkhAbhAI. prakAzam : juo, desAI praphullacaMdra pramAdarAya. prajApati aMbAlAla dha.: padyakRti "alaukika avadhUta'nA kartA. ni.. prajApati kAlidAsa phulAbhAI, 'pinAka': chatrIsa kAvyo ane bAvIsa mukatakone saMgraha "aramAna' (1967) ane 'prItanA paDaghA nA kartA. ni.vo. prajApati maNibhAI IzvarabhAI (18-3-1938): saMzodhaka. janma maNuMdamAM. ema.e., pIeca.DI. zrI dvArakAdhIza saMskRta ekeDemI ni.vo. praNAmI jIvaNadAsa kalyANadAsa (1860) : nATakAra, janma ledhikA gAmamAM. rAjakoTanI TreniMga kolejamAM abhyAsa. keLavaNIkhAtAmAM norI. emanI pAsethI zrI caMdrahAsa satyavijaya nATaka ane anUdita kRti 'jJAnavarodaya' maLyAM che. ni.vA. praNAmI rAmajIbhAI nAgaradAsa: mahArASTra kesarI nATakanAM gAyane tathA TUMkasAra' (1933)nA kartA. ni.vA. pratApa bhaTTa : juo, jAzI ravizaMkra mahAzaMra. pratIka (1953) : priyakAnta maNiyAranI 1948 thI 1953 sudhImAM racAyelI pAMsaTha jeTalI racanAone samAvato prathama kAvyasaMgraha. emAM bAvIsa jeTalAM gIta che. racanAonA naisargika AviSkAramAM apUrva tAjagI, pratIkAtmaka lAghava ane mugdhakara vyaMjakatA che. vismaya ane vivAdanA bhAvanirUpaNa sAthe vividha chaMdonuM prAdhAnya ane sughaDa racanAvidhAna che. praznArthacihane ne Azcaryacihnane sArthaka upayoga paNa che. ahIM rAdhAkendrI gItAnA Urmivi phoTamAM navAM bhAvapratIko che. "kaMcUkI baMdha chUTayA ne' ane 'khIlA' jevI chAMdasa racanAo tema ja 'kRSNarAdhA ane 'zrAvaNanI sAMjane taDako' jevI gItaracanAo atyaMta lokapriya nIvaDI che. caMTo. prathama zizu: 'prathama zizu sau hAne, mAtA badhI ja yazomatI' jevI anubhUti para pahoMcatuM uzanas nuM baLukuM neTa. ca.TI. pradhAna prabhAkara vi. : "bhagavata bhajanAmRta' (1986) tathA "strIdharmagItA'- bhA. 1 (1907)nA kartA. ni.vA. praphulla bhAratIya : juo, zAha praphulla maNilAla. prabala gati(1974) : amerikApravAsathI khUlelA navA kAvyakSetrano ane UghaDelI navI kAvyabhASAno paricaya ApatI sittereka gujarAtI sAhityakoza -2 : 379 For Personal & Private Use Only
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhAnaMda svAmI - prazAMta' kSaNa prabhurAma paMDayA : juo, bhamarA maMcezA sArAbajI. pramadA : saMsmaraNakathA 'yauvananAM smaraNA' (1920)nAM kartA.. ni.vA. pramAdadhana : govardhanarAma mAdhavarAma tripAThInI praziSTa navalakathA 'sarasvatIcandra'nI nAyikA kumudasuMdarIne kAMpaTa ane TUMkI buddhine pati. sarasvatIcandranI guNAnurAgI kumudasuMdarI AvA patinA mRtyu pachI paNa chevaTa sudhI patiparAyaNa rahe che. rAMTo. pramAda : navalakathAo 'jana' (1938), 'balidAna', "eka bhUla eka rAja' ane 'kAgaja kI nAvanA kartA. nivA. pralaya : pANInAM vividha sAhacaryAthI pralaya ane praNayanI dharI para aneka nAdamudrA ane bhASAmudrA pragaTAvatI sitAMzu yazazcandranI dI kAvyakRti. ra.TI. pralocana : navalakathA 'amRtanA pAlA' (1926)nA katAM. jeTalI racana:khone priyakAMta maNiyArane kAvyasaMgraha, amerikAne 2. paricita pariveza A saMgrahanI uddIpanasAmagrI che. enA paDakAramAMthI kavi padyabaMdha cheHDI pahelIvAra meTA pramANamAM gadyakRtio aApI che. emAM, amerikAnA pravAsanAM, pravAsathI pAchA pharyA pachI svadeza aMgenI pratikriyAnAM ane praNayanAM ema trivadha prakAranAM kAvyo joI zakAya che. kavinA prabaLa saLaMgamAM adhIrAI che ane tethI kAvyanuM racanavidhAna ochuM sudRDha che. praNayanirUpaNa paNa kayAreka huM subhaga rahyuM che. tema chatAM, 'nyUyorka -eka haraNa jevuM uttama pravAsakAvya ane 'IsunI ukita' tema ja 'e leka' jevI uttama achAMdasa racanAo ahIM meLe che. raho. pradhAnaMda svAmI : pravAsavarNananuM pustaka 'baraphate badarInAtha (1964)nA kartA. ni.vA. prabhAkara : cIna sAthenA saMgharSanI pazcAdbhUmAM lakhAyeluM, dezabhakitapreraka pustaka 'lAkhaNI dharatI' (1963)nA kartA. ni.vA. prabhojati : juo, paMjavANI prabhAvatI. prabhAtane tapasvI (1937) : ramaNabhAI nIlakaMTha jana 'parihAramaya anukaraNa" ane na. bhe. diveTiyA jene 'chAyAkAvya" kahe che te aMgrejI peraDI' mATe vadhu rUDha thayelA pratikAvya' paryAya ApanAra khabaradAre "kavi nhoTAlAla'nA upanAmathI ApeluM paheluM pratikAvya. gAMdhIjIne saMbodhIne lakhAyela nhAnAlAlakRta 'gujarAtano tapasvI'nI apadyAgadya zailInI viDaMbanArUpe A pratikAvya lakhAyeluM che. emAM mULa kAvyanA bhAvAnuM nahi, paNa tenI raulInuM anukaraNa karI tene upahAsa karavAnuM prayojana che. mULa kAvyanI zailI yojI bahudhA uccArasAmya jALavavAne ahIM yatna che. 'suvarNa mahotsava' sAme rUperI mahotsava', te 'kavi nhAnAlAlanI sAme 'kavi maheThAlAla' jevA samucita pratizabdo yojAyA che. emAM DolanazailIne ugra virodha, upahAsa tathA mULanAM valaNa, ghATa, vicAra, Dhaba Adine kalAtmaka pratikAra che; paNa mULa kavi pratyeno DaMkha nathI. dha.mA. prabhAte pUjAmAM : savAranI pUjA vakhate aMbAgavarInAM vahu ane dIkarI paratvenAM bhinna mAnasavalaNane laMgamAM pragaTAvatuM dhanasukhalAla mahetAnuM ekAMkI. 'pravAsI nAthAnAyela premacaMda : Izu khrista ane prastI dharma vizenI padyakRtionA saMgraha subAdhakAvyasaMgraha' (1926) tathA 'jJAnadarzaka saMgItasamUha'- bhA. 1nA katAM. pravAsI pAgala : puSTimAgI AcAryanA anItibharyA AcaraNane nirUpanuM nATaka 'tabelAnuM tophAna'nA katAM. ni.vA. pravAha: gAmanI nadInA pravAha parathI bhabhUtakALanA aMdaranA pravAhamAM UtarI aMgrejI sAhityanI saMvedanAthI aMgata sAmagrI upasAvata digIza mahetAne lalitanibaMdha. e.TI. pravezako- guracha 1,2 (1959, 1961) : baLavaMtarAya ka. dAkAranA vivecanagraMtha. A baMne graMthamAM judA judA graMthonA pravezo che. guccha 1mAM sarjanAtmaka kRtio ane kRtisaMcA paranA kula sadara pravezakone ane eka nivedanane samAveza che. A pravezako judA judA sAhityaprakAranI kRtio paranA che; te hemleTa', 'nAgAnanda' ane baMkimacaMdranI bhAvanAmaya adabhUta kRti 'AnaMdamaTha' jevI anukrame aMgrejI, saMskRta ane baMgALI kRtio paranA paNa che. guracha ramAM kula sAta pravezako che. te badhA moTe bhAge lalitetara sAhityakRtio para lakhAyelA che. lekhakanAM kRti-abhigama ane kRti-parIkSaNA ekaMdare vyakitatvanI mudrAvALAM banyAM che. ci.TA. prazAMta : juo, zAha zAMtilAla maganalAla. prazAMta kSaNa : visAmo laI pharI cIle mukAtA samayarathanI sthitigatinAM AkarSaka dRzya A5nuM uzanas nuM seneTa. e.To. prabhAskara janArdana nAnAbhAI (8-6-1891): kavi. janma valasADa jillAnA uMDAca gAmamAM. aMgrejI ane marAThI bhASAnuM sAruM jJAna. khetIne vyavasAya. emanI pAsethI prakRti ane praNayanA kamaLa-Rja bhAvane AlekhatA rAsaMgItanA saMgraha 'vihAriNI' (1926), "zaradinI" (1928), 'maMdAkinI' (1972) ane rAnaMdinI' (1934) maLyA che. ni.ve. 380: gujarAtI sAhityakoza -2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasannakAnti - premaghaTA prasannakAnti : jue, paTela kAtilAla ema. prANalAla mathurAdAsa (19 mI sadInA madhyama ga) : caritrakAra, jema prasanna dAMpatya : sumantarIya ane lIlAnAM moTAM thayelAM saMtAnonI suratamAM. muMbaImAM gujarAtI aMgrejIne 2 bhyAsa. 1858 mAM killola drArA sukhI saMsAranuM citra upasa venuM zivakumAra jozInuM hepyuTI inspekaTara, 1863 mAM saurASTramAM badalo. 1864mAM - ekAMkI. benkamAM nekarI, uttara avasthAmAM lakavAthI avasAna. rAM.. "kolaMbasanuM vRttAnta' ane 'caritranirUpaNa'e be pustaka emANa ApyAM che. te prasanarAghava : camakArapUrNa bhUtakathAo'nA kartA. e.TI. ni.vA. prasanahasa : jo, rAMghavI baLavaMta garIrAMkara. prANazaMkara gaurIzaMkara : vyAkaraNaviSayaka pustaka "rAMskRnamaMjarI' (1865)nA kartA. prasUna : ja, paTela ramezacaMdra kAMtilAla. ni.vA. prahalAdajI kRpArAva: garabI, lAvaNI ane padAnA saMgraha prAsane trAsa : narasiMha bhagatathI niraMjana bhagata' ke 'kAzamIrathI 'prahalAdakuna kAvya' (1885)nA katAM. kanyAkumArI' jevI vyavahAra-ukitaomAM prakhrama rahelo che e ni.vA. aMge narmavinAda karato cunIlAla maDiyAne nibaMdha. prAgaitihAsika ane zAkasabhA (1969) : kizAra nadavanI kIvArtAonA rAMgraha. emAM kula ekavIsa vArtA che. yunika prAsanneya : (mo, trivedI hada maNilAla. vArtArItio vacce paDatAnI abhivyakitanA baLukA tarIkAthI judA prinTara gulabAnu kAvasajI : nalakathA "arerATAka (Taka thAne tarI AvavA mathatA A vArtAkAra bahudhA svapnavatAve ane tavaMgIrInI takobarI' (1923)nAM kartA. asaMbadana upasAvavAnA prayatna kare che. pratIka, kalpana ane ni.vA. bhASAnA AtyaMtika prayogane kAraNa aMgata nirUpaNarIti kayAreka apratyAyanakSama banatI lAge che ane vArtAo durgama ke apAra priyajana (1980) : vineza aMtANInI A navalakathA varnamananI darzaka banI rahe che, tema chatAM saMvedananI dRSTie A vArtAo dRSTie bhUtakALanA praNayasaMbaMdhanA ane mUlavatAM be proDha premIo niketa ane cArunI kathA che. saMjogavazAtuM eka noMdhapAtra che. candrakAMta bakSIe yogya rIte prazna karyo che : "eka vyakitanA pragatihAsathI zarU karIne enI " kasabha: rAdhI nuM bIjA sAthe lagnasaMbaMdhathI nahi joDAyelAM A patra jIvananI saMdhyAe, je gAmamAM potAnA yauvanakALa pasAra karela tyAM ekavIsa hirAomAM TukaDA TukaDA karI nAkhavuM A kathAnaka che?" anAyAse maLI jAya che. jIvananA eka biMdu para aTakI gayelI uparAMta, emAM vAraMvAra DokAtA gujarAtathI dUranA nAgavAMnDane pariveza A vArtAone navuM parimANa Ape che. ghaTanAnAM saMsmaraNAmAM rAcatAM A pAtra dvArA navalakathAkAre mAnava ca.TA. mananAM keTalAMka gApita rahasyonuM darzana karAvyuM che. kRtinAM badhAM 5. lagabhaga ekasarakhI ziSTa bhASAno viniyoga karatAM hovAthI prAcIna ane navIna : prAcInatA vinA navInatAne ane navInatA vAstavikatAne sparza che anubhavAya che, paNa vicAra ane vinA prAcInatAne cAlatuM nathI evA vicArabIjane vikasAvatA vAstavagatane sadhAyela samanvaya tathA AkAranI ramukhatA maNilAla nabhubhAI drivedInA ciMtanAtmaka nibaMdha. navalakathAnA potane ghaTTa banAve che. caM.. .ivA. prAcInA (1944) : umAzaMkara jozInAM sAta padyarUpakonA saMgraha. priyadarzana : juo, munikI bhavinyajI. 'karNapaNa', ' mA divasanuM prabhAta', 'gAMdhArI', bAla rahela', 'ratimadana', ':vAMkA', 'kukA'- prAcIna kathAvastu ane patra priyadarzI : juo, pArekha madhusUdana hIrAlAla. sRSTi dvArA saMvAdanA svarUpamAM UghaDatAM kAvyo che. emAM arvAcIna priyamatI : juo, zukala johnAbahena ba. arthaghaTananuM ane sarjakanA nijI saMvedananuM tattva ravAdya rIte prItamalAla kavi : juo, jozI prItamalAla lakSmIzaMkara, bhaLeluM che. kathA nahIM, nATaka nahIM, paraMtu pAtrokitaonA paripara saMyojanamAMthI sarjAtI praziSTa bhAvarithati apekSita che. A mATe prItamalAla dhIrajalAla : navalakathA 'kamudacaMdra'- bhA. 1 (1914)nA kartA. bhAvAnukULa chaMdabhaMgIo ane saMsakRtanA purANAdhita kAlapara ni.vA. prazyane chatI karatI saMskRta paTavALI zailI gauravAnvita rahI che. A kAvyonA mULamAM mahAbhArata, jAtakakathA ke bhAgavata che; eTale premaghaTA : sAMsarika du:kha, zubha :-mabaLa ane sarva bhaNI patA'prAcInA'mAM kavinI pratibhA ane nipuNatAnuM sahiyAruM phaLa paNAne bhAva- A traNa dvArA IzvaranA anugrahanI pratIti karAvatA prApta thayuM che. ane enA svarUpane carcane AnaMdazaMkara dhruvanA ciMtanAtmaka caMTo. nibaMdha. ra.TI. gujarAtI sAhityakAza - 2 : 381 For Personal & Private Use Only
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ premajI khemasiha-pharavA Avyo chuM premajI khemasiha: padyakRti "zRMgAradarzana' (1877)nA kartA. ni.. premanI uSA: pariNIta jIvananA premAraMbhanAM ullAsacitro ApatuM baLavaMtarAya ka. ThAkoranuM sauneTa. caM.. rahelA doSanI carcA karI che; pachI kavitAnI prANapratiSThA' e zIrSaka nIce erisToTalanA kaLA ane kAvyaviSayaka khyAlonI carcA karI che. A carcA karatI vakhate erisToTalanA poeTikasa'mAM rajU thayelA 'anukaraNa', kAvyagata satya" jevA kaLAnA vyApaka siddhAMtane spaSTa karavA tarapha lekhakanuM mukhya lakSa che. tethI 'poeTikasa'mAM erisToTale jenI vistArathI carcA karI che te TrejeDInA svarUpanI carcA lekhake pustakane aMte karI che. viSayanA taTastha ane vizada nirUpaNane kAraNe A pustaka abhyAsIone upayogI saMdarbhagraMtha banyuM che. fjagA. premapurIjI svAmI : 'padasaMgraha prabhAkaranA kartA. ni.. premapravAsI : navalakathA 'tejaprabhA' (1940)nA kartA. ni.vo. premabhakita: juo, kavi nhAnAlAla dalapatarAma. premayogI : juo, gAMdhI zAmaLadAsa lakSmIdAsa. premavilAsI : juo, maNilAla haragoviMdadAsa. premAdhIna: nAnakaDuM saMgItakAvya "bulabula (bI. A. 1890)nA kartA. ni.. premAnaMda sarasvatI : padyakRti "bhAIbahena athavA apUrva sneha (1911)nA kartA. phakIragara gaNapatagara: padyakRti 'sadupayoga' (1914) nA kartA. 22.da. phaTako: ketana munazInI TUMkIvArtA. potAnI kAzIne paraNI gayelA kezavanuM janmASTamIe ghATIonI ToLI vacce lAThIpaTAmAM mota lAvavA icchatA ane pachI prema khAtara e vicArane mAMDI vALatA ghoDune harIpha samajI khuda kezava ja maraNiyo phaTako mAre che. caM.TI. phaDake gaMgAdhara zAstrI : svaracita marAThI vyAkaraNa parathI racela prathama 'gujarAtI vyAkaraNa" tathA "bALavyAkaraNa' (1855)nA kartA. nive. premI : juo, ojhA kAzIrAma bhAIzaMkara, prerita : juo, trivedI viSNuprasAda raNachoDadAsa. che. ba. ka. ThAkoranI dinkI- bhA. 1, 2 (1969, 1976): baLavaMtarAya ka. ThAkore rojiMdA jIvananA aMgata ahevAla ane anubhavo 1888 thI 1951 parvatanI DAyarImAM lakhIne jALavelA che. emAMthI bhAga 1mAM mAtra 1888nI ne bhAga 2mAM 1889thI 1900 sudhInI DAyarIne dhAne samAvavAmAM AvI che. bhAga 1 aMgrejImAM che, jyAre bhAga 2 moTe bhAge gujarAtImAM che. cha dAyakA sudhI vistarelI A noMdha tatkAlIna ghaTanAone sUcaka dastAveja bane che, sAthe sAthe lekhakanA vyakitavikAsa ane tatkAlIna sAhityika pravAhono nakazo paNa Ape che. keLavaNI, saMskRti, samAja, dharma jevA viSaya aMgenAM lekhakanAM rasaca paNa pragaTa thatAM jovAya che. caMTo. pata vallabhajI pItAmbara : caturaMkI tArA svayaMvara nATaka' (1891) -nA kartA. | ni.. pleTo-erisToTalanI kAvyavicAraNA (1969): jayaMta koThArIne, grIka sAhityavivecananA be mUrdhanya ciMtako pleTa ane erisToTalanA kaLA ane kAvyaviSayaka vicAronI tapAsa karato vivecanagraMtha. "kavitAne prabhAva ane pratikAra' e zIrSaka nIce lekhake pahelAM pleTanI kaLA ane kavitAviSayaka samaja, tene kaLAsarjananI pravRtti sAme virodha tathA tenI kaLAvicAraNAmAM kaDiyA padmAbahena jamanAdAsa (23-4-1928) : vArtAkAra, navalakathAkAra, bALasAhityakAra. janmasthaLa ane vatana amadAvAda. 1945 mAM gujarAtI viSaya sAthe esa. ena. DI. TI. yunivarsiTImAMthI jI.e. ane 1952mAM ema.e. pahelAM amadAvAdanI kolejamAM adhyApaka ane pachI naDiyAda ane kapaDavaMjanI kolejomAM AcArya. emanA "dIpa-pradIpa' (1960), 'mA, tuM konI DhIMgalI?" (1961) ane 'prakAzanAM pagalAM' (1970) vArtAsaMgrahomAM kuTuMbajIvananI vArtAo vizeSa che. tyAga ane tapasyA' (1962), aNaprIchI prIta' ane 'premaghaTA' (1969) emanI sAmAjika navalakathAo che. "vIra bALako', 'vIra bALAo', "vAMce, vicAro ane anusaro'(1965) tathA "raghuvaMza' emanAM bALasAhityanAM pustako che. 'AnaMdadhArA' (1954) zrI AnaMdamayI mAtAjInA jIvanaprasaMgone AlekhatuM pustaka che. keLavaNInuM darzana' (1961) ityAdi emanAM keLavaNIviSayaka pustako che. bhAbhI ane bIjI vAto" emane anuvAda che. ja.gA. pharavA Avyo chuM: pRthvInA karNapaTe premanuM gIta dharavA utsuka kavinI manamAjI yAtrAne nirUpatI niraMjana bhagatanI prasiddha gItaracanA. e.To. 382: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ pharAmajI navarojajI : navalakA ane cApanA kartA. .. phAmarojha kharodajI bamanajI, ', 'dhIro', dhanajI bIne mana'1843,1920) : kavi, navalakaruM, nAcAra, caritralekhaka. janma navasArImAM dhIra. jAke, temanI pAsethI kAvyasaMgraha 'pune rAhata vA nItibhaktirUpI kavitAI vacano'(1904), prazastikAvyo 'zrI sayAjI gItAvalI' ane 'dIvAnabahAdura jasAbhAIno mahimA'uparAMta 'pArasI garabAsaMgraha'- bhA. 1,2(1869, 1870) jevI padyakRtio maLI che. A uparAMta 'bhAI-bahenanI mAyAnA camatkAra athavA lagnano pho'(1896) sAme vAra, dharmI joDAMnI gebI phatteha' vagere nAdhAo, nATAkRti 'jAnaba ane gurUkhasAra' (1871) tema ja 'pAlananuM marina (19) paNa emanA nAma che. [L, phAmarojha hAramasajI dAdAcAnajI, 'maMjhila': pArasI aMta maherabhAnuM jIvanacaritra 'maherabAmA'(1946)nA kaoN. phIyara : 'dakSaNanI asalI vArtAo'(1868)nA kartA. 2.. phAjhila umarAjhila kurezImAjhila, 'ArU' (17-1912) : janma kutiyANAmAM. cAra dhAraNa sudhIno abhyAsa. 1931mAM muMbaImAM kApaDanI dukAnamAM bhAgIdArI. 1933mAM lakhanau khAte dukAna. 1938thI 1947 sudhI muMbaImAM kapaDano ADatiyA. bhAgalA pachI karAMcImAM nivRtta jIvana, sAmAjika kAryakara, che. '35 varasa pachI'(1985) emanuM saMsmaraNonuM pustaka uparAMta 'taranI bhAga'(1939), 'niyAvAnI che kiALa zuMka' (1970), 'darpaNa'(1936) jevAM pustako emanA nAme che. caM.TA. 2... phAdhara vaoNlasa : jI, golA kAcAM bese phArukI dhImiyAM ma miyAM mujanI phAstra, garabI zabdono koSa'(1926) nA navalanA aAmAnA kartA. ... phArbasa elekajhAMDara kinloka 7-7-1921, 31 1895): itihAsavida janma laMDanamAM. briTiza zilpakalAvida yArja bAovanI pAse zilpasthApatyano abhyAsa. helIbarI' pAThazALAmAM hindI sanaMdI sevA mATenI tAlIma. 1843mAM ahamadanagaramAM trIjA madadanIza kalekaTara, 1846mAM amadAvAdamAM madadanIza nyAyAdhIza. kavi dalapatarAma pAsethI gujarAtI bhASAsAhityanuM adhyayana, gurAta ane gujaratI bhASA tema ja saMskRti mATenI cAhanAvI prerAine samasta gujarAtano pravA karIne cArA pAsethI zauryakathAo, purAtattva ane itihAsa viSaSaka zArI tathA vividha graMthabhaMDAromAMthI gujaratI bhASAnI phAma navarojajI pho praziSTa kRtionI hastapratanuM saMkalana, saMpAdana tathA saMgopana 1848mAM gujarAta varnAkayulara sesAyaTI (pachIthI gujarAta vidyAsabhA), gujarAtI sabhA (pachIthI phArbasa gujaratI bha)nI tema ja suratamAM 'surata sama cAra'nI sthApanA. 1950mAM gujarAta vidyAsabhAnA mukhapatrarUpe 'budriprakAza'nI sthApanA. 1859mAM saMsthAnA presanI zarUAta. 1854mAM nivRtta. pUnAmAM avasAna, narmade jemane 'aphINanI kadhArImAM tulasIne cheDa' kahIne bAvyA che AvA phrAMse samabhAvapUrvaka AnanI osaratI jatI vAnAnuM aMgrejImAM nirUpaNa karatA kayA zaba 'rAsamALA'- bhA. 1-2 (1856) Apyo che. ... Tira kekhUzarU aradezara, 'kaMkI phTira': aitihasika navalakathAo 'saMjANano sapUta'(1919), 'jaMge varIAve tathA jakhamAyelI ra'(1924), 'phUdde ajala'(1931), 'sarata zAhapUra (1937) ane 'zrIjI IrAnazAha'(1950)nAM kartA, husena hAjI IsmAIla: navalakathA 'biga jAya nA kinA'(1901)nA karyAM. phijhagara : juo, zApha zavakA dAkhazo. philasUpha : juo, paTavA cinubhAI bhogIlAla. phUlagariyA bAlakRSNa : padyakRti 'zrInAthajInA maMdiranAM bhavananAM vALa'(1921)nA kAM. ... phUlaDAMTorI : aMgamAM naha paNa phUMkaDAMkoDImAM jhIlI caTrInAM amRtane navagha rAkhavA na-para hAnAlAlanuM vizaSTha saMva ApaNuM prasiddha gIta. rA : phUlAbhAI garabaDadAsa padyakRti sAdhAna'(1915) tenA 'bhAbhArAma AkhyAna'nA kartA. '' pharo (1968) : rAdhezyAma zarmAnI laghunavala. kRtinA kathaka che eka niSphaLa navalakathAkAra. amadAvAdanI poLamAM rahetA sarjaka peAtAnA mUMgA bALaka (bhai)ne te bolatA thAya e mATe patnInI icchAne mAna ApI patnI ane bALakane laI raNapradezamAM AvelA koI sUryamaMdiranI yAtrAe javA nIkaLe che. temanI Trena yAtrAsthaLe pahoMce te pahelAM ja TrenamAM temano putra khovAI jAya che e A kathAnI mukhya ghaTanA che. vArtAkathana nahIM, paraMtu vArtAkathakanA manogatane upasAvavuM e ahIM lekhakanuM mukhya lakSya che. tethI patna ane bALaka sAthenA potAnA saMbaMdhane tathA gADInI musApharI daramiyAna potAnI AsapAsanA vizvane je sUkSmAthI tenuM saMvedanapaTuM citta anubhave che tenuM Alekhana kRtimAM vizeSa thayuM che. emAMthI pragaTa thatuM enuM manogata ekalA, trupti ane gujarAtI sAhityakoza - 2 : 383 For Personal & Private Use Only
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ phojadAra naTavaralAla viThThalajI - bakSI caMdrakAnta kezavalAla ba: juo, baherAmajI bamanajI. bakuleza : juo, gajakaMda rAmajI arajaNa. bakora : hAsyarasika kRtio ramatArAma', 'sanamanI zodhamAM', 'akkalanA khAM', 'kalamacAbuka', 'hAsyamaMjhila" tathA "AnaMdaghara (1946)nA kartA. gUMgaLAmaNamAMthI janmelA kaMTALAnuM che. kalpane, smRtisAhacaryo, svapna ane pratIkono Azraya letI kRtinI zailI vArtAtattvavALI ochI ane pAtranA manogatane ughADanArI vizeSa che. ja.gA. phojadAra naTavaralAla viThThalajI (18-6-1920) : navalakathAlekhaka. janma bIlakhAmAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa. zista ke sevA?' (1978), "hamadarda dIvAna' (1980) jevI navalakathAo tathA "soraThanA sapUta' (1983) ane duHmananI khAnadAnI' (1983) jevA vArtAsaMgraho emanA nAme che. caM.TI. phojadAra ratanabena (1909): 'gurustutistavana' ane 'gaMgAdhArA (1948)nAM kartA. bakora paTela : hariprasAda vyAsanI, pazusRSTinAM nAmadhArI pAtrAne laIne cAlatI bALavArtAkoNInuM pramukha pAtra. za.. phoTogrAphara pesI kAvasajI: navalakathA 'premanuM prabaLa' (1936)nA kartA. 2.ra.da. phophaliyA hIrAlAla: vArtAkAra. 1934mAM maeNTrika thayA pachI tarata ja zeTha nAgajI puruSottamanI kaMpanImAM joDAyA. muMbaI chatrIbajAranA esosiyezananA presiDanTa, varSothI tenA caeNramaeNna. emanA vArtAsaMgraha "raMgameLo' (1952), zrAvaNabhAdaravo (1962) ane "rAte vAta' (1969)nI vArtAo sIdhI sAdI lakhAvaTa paNa AkarSaka ne camatkRtibharI-kalApUrNa mAvajatane lIdhe tathA samagrane saMkSepamAM samAvI levAnA kasabane kAraNe saphaLa banI che. mArI sArI vArtAo' (1980) emanA traNa navalikAsaMgrahamAMthI cUMTelI vArtAone saMcaya che. mAnasazAstrIya praznonI carcA karato lekhasaMgraha "huM kevo chuM?"(1979) vyakitatvanA vaividhyanuM vAstavika mUlyAMkana meLavI, jIvanane saMvAdI banAvavA pUratuM pustaka che. navaraMga meLo jAdu, kasoTI, gaNita, koyaDA, ramatagamata, avadhAna vagere viSayone rajUkaratuM bAlopayogI pustaka che. "aMtaramaMthana" anya sAthe lakheluM jIvanacaritra che. ni.ve. phorAM (1944): jayaMta khatrIne prathama vArtAsaMgraha. emAMnI cauda vArtAo judA judA staranI che. "yAda ane huM, "ame' ane varasAdanI vAdaLI'mAM abhigama UrmizIla che; te 'AnaMdanuM meta' ane 'be AnI' vAstavalakSI abhigamavALI vArtAo che. 'lohInuM TIpu' emanI yazodAyI kRti che. emAM ane dAmo arajaNa', 'kALA mAlama', hIro jhUMTa', 'baMdha bAraNA pAchaLa, "avAja-ajavALAM', 'zera mATInI bhUkhamAM jAtIya vRtti ane vyavahAranuM vibhinna dRSTikoNathI Alekhana che. "ame buddhimAno krAMti mATe utsAhI buddhimAnA vyavahAramAM rahelI vAstavadRSTinI UNapane, te "eka mahAna maitrI' sarjakanI samagra vArtAsRSTimAM virala hAsyarasane nirUpe che. bakSI caMdrakAnta kezavalAla, 'candanam ', candra (20-8-1932): navalakathAkAra, navalikAkAra, nATayalekhaka, pravAsakathAlekhaka, AtmakathAlekhaka. janma pAlanapuramAM. 1952mAM muMbaIthI bI.e. thaI kalakattA gayA. 1956mAM elaela.bI. 1963 mAM itihAsa ane rAjakAraNa viSayomAM ema.e. 197-1980 daramiyAna muMbaInI mIThIbAI kaoNlejamAM ane muMbaI yunivarsiTImAM anusnAtaka kakSAe itihAsa ane rAjakIya vijJAnanuM adhyApana. 1980thI 1982 e be varSa mATe muMbaInI ela. esa. rAjA Arsa eNnDa komarsa kolejanA prinsipAla. tyArapachI patrakAratva ane lekhanano vyavasAya. 'paDaghA DUbI gayA' (1957), 'mA' (1959), 'ekalatAnA kinArA(1959), 'AkAra' (1963), 'eka ane eka' (1965), 'perelisisa' (1967), "jAtakakathA' (1969), 'hanImUna?(1971), ayanavRtta' (1972), "atItavana' (1973), 'lagnanI AgalI rAte' (1973), 'jhindAnI' (1974), 'surakhAba (1974), 'AkAze kahyuM'(1975), "Ipha marInA' (1976), yAtrAnA aMta' (1978), "dizAtaraMga' (1979), 'bAkI rAta' (1979), hathelI para bAdabAkI' (1981), 'huM, konAraka zAha." (1983), "lIlI nasomAM pAnakhara' (1984), 'vaMza' (1986) jevI navalakathAo emaNe ApI che. navalakathAnA lekhanane teo mA~Ine khela' gaNe che. jIvanane samagratayA bheLavIne ane vize lakhavAne dAba emane vartAya che. sarjakane pale anubhava ne e vizenI imAnadArI prAthamika mahattvanAM, bIjuM badhuM gauNa. vAcakono svIkAra saraLatAnI ekamAtra kaTI. ene teo khuzakismatI gaNe che. AgavI zailI, mahAnagarajIvananAM viSAda, vedanA ne ekalatAnA Alekhana vagerethI teo Adhunika navalakathAkAra gaNAyA che. paraMtu emanAM sarjanamAM vyakata thatuM astitvavAdI valaNa kRtimAM kavacita ja anusmRta thaIne Ave che. pAtronI nitAnta nirbhAntinA dAvAne teo raMgadarzitAne pAsa ApIne madhyamavargIya banAvI de che. paraMtu thoDIka dhULa ghaTanAnA AdhAre mAnasika sRSTinA ane enA saMdarbhanA ane parivezanA kadIka tAjagIbharyA varNananI camatkRti upajAvatI zailIthI vAcakane vArtArasamAM kheMcI javAmAM teo saphaLa rahe che. "AkAramAM AzAspada eMdhANa ApI, "jAtakakathAmAM vaicArika prAmANikatA pAtra para lAdI, "perelisisamAM kaMIka aMze enuM sukha, ghaTTa pota teo dhI.ma. 384: gujarAtI sAhityakoza-2 For Personal & Private Use Only
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ racI zakadhA che. romana kathAsAhityamAM astitvavAdI vicAra, saraNIne ghaTanTa ane pAtronI kriyAmAM mUna karavAmAM emane TIkaDIka saphaLatA maLI che; to zramanA gadyamAM sthULa ane sUkSma banI kAra ApavAnI sahajazakita che--evA emanA vizenA abhiprAya ekadara vArSa che. 'pyAra'(1958), 'eka sAMjanI mulakAta'(1961), 'mIrAM' (1965), 'mazAla'(1968), 'kramaza:'(1971), 'pazcima' (1976) vagere emanA vArtAsaMgraha che. 'ku', 'eka sAMjanI mulAkAta', 'tame Avaze ?' jevI samartha kRtio emaNe ApI che. svarUpane ke bhASAnuM mAdhyama tarIke cakAsI jovA karatAM kathAnakanI prastuti ane baLakaTa abhivyakita para emanuM dhyAna vizeSa che. emanI racanArIti navA prayogone apanAvavA karatAM viSayanI cATane vadhu anusare che. emaNe 'zuka'(1978) ane pa'1976) vA nAcoMDA Apyo che. uparAMta 'bhaga'(1976), 'tavADI' (1977), 'pikanika'(1991), 'vAmana'(1984), spIDa jI'(1985), 'kalA za5) va lekhasaMgraho paNa gALo che, jemAM vividha varSonI mAMDIne sAmagrInuM Agama dhyAna kheMcanArI tevA che. 'na mA'!. 1298)mAM emanuM raMgadarzI Atmakathana che. gujarAta vizenAM cAra ane tie viSyanAM cha jeTalAM pustako enA nAme che. manI keTalIka kRtionA hindI, marAThI, aMgrejImAM anuvAda thayA che; te emaNe Na 'keTalIka amerikana vAnano'(1972), 'nI sevigeTa vArtAo (1977) jevA anuvAdagraMtho ApyA che. 2.21. bakSI kAMta bhAIbAbA.5 1929): baLavArtAkAra, vAda, janma rAjapIpaLAmAM, patrakAratva viSayamAM ema.e. dilhImAM graMthaprakAzanano vyavasAya. emaNe navalikAsaMgraho jaMgalakhAna56) ane 'billImAzInAM svajano' uparAMta 'zreSTha zikArakathAo'(1956), 'zreSTha sahasakathAo', 'zreSTha kiArakathAo'(1958) jevAM saMpAdano ane 'apaMganI AradhanA'(1956),'mATInI mUrtio'(1957), 'nAnero govALiyo'(1957) tathA 'svarganI yAtrA ane bIjI vArtAo' jevA anuvAdo rAkhyAM che. zrI bhAIlAla : navalakabA 'maMjarIyA'(38)mAM kartA, bI. madhukara gulAbAMkarATaka "bAnI'(1936)nA kartA ... bI madhusUdana viSNuprasAda (30-9-1935): gadyasekhaka, ma rAjakoTamAM. 1950mAM esa.esa.sI. 1954mAM tattvajJAna viSaya sAthe bI.e. 1956mAM e ja viSayamAM ema.e. 1981mAM pIeca.DI. prAraMbhamAM amadAvAdanI kolejomAM, pachI 1961 thI gujarAta e copaDInI kolejamAM adhyApana. zrI jyaMta bhAIlAla - bethI vinakumAra kezavAla "sArbana stitvavAda (1969), 'sava nuM tattvajJAna'(1972) ane kAnTanuM navajJAna'(1974) emanAM pustaka che. maNe 'samAjalakSI vijJa'ne'nuM tattvajJa'na'(1979) pustaka paNa ApyuM che. ghaMTo. bakSI rAmaprasAda premazaMkara 02761894, 22-3-1989): vivecaka, saMpAdaka, anuvaka, janma nagaDhamAM. vatana mepI. prAthamika zikSaNarAjakamAM, mAdhyamika zikSaNa rAjakoTa vAva NamAM, 10mAM vAvaNI maMdu. 1964mAM saMskRta viSaya sAthe bI.e. 1965thI muMbaImAM navasa, 1967thI 1956 sudhI naMdIlAla peddAra hAIskUla, sAntAkrUjhana' AcArya nivRtti bada mIThIbAI kaoNleja, vilepArle mAM gujarAtInA adhyApaka. ema. esa. yunivarsiTI,vadarAmAM traNa varSAvijhiTiMga prophesara. 1976-77mAM perabaMdara khAte bharAyelI gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha, 1960-64nA narmadacaMdraka. muMbaImAM avasAna. maMDanagaranuM pratibiMba A5nI tatvadravyo jene za lekhanausauMskRtAhityanI samajano rasahindI so saMyoga thayelo jovAya che. bahuzrutatAnA sparza, arthaghaTananI ghAtakatA, zAstrIyatAne bhigama, vivaraNapradhana zailI vagerethI emanuM vivecana mukhyatve saMskRtaparipATIe tattvacarcAne upasAve .. 'vADavamAM'(1963)mAM sAhityanA tattvanI mImA katA lekha che. kAvyatattva, rasa ane alaMkAra tathA nATacakalA ema traNeka vibhAgomAM pagAyelA emanA lekhanA pradhAna suramAM saMskRta laukAronA saMskAra che, nATyarasa'(1959) ane 'kaNasa'(1913)mAM mIya saMgItanunpanApa vidyAlaya, vadanA upaDaze pahelAM khyAnomAM saMskRta navasAMtanI bhUmikAnI naveMcarcAne spaSTa karatAM karatAM pAkonDAlamImAMsAnAM huM raNe gunAtmaka pAMramANarUpe dAkhala karAyelAM che, 'govardhanarAmanuM manorAja'(1976)mAM gAvardhanarAmanI teramImAM ane sAhityika viziSTatA vizenA emanA lekhono saMgraha che. *govardhanarAma mAdhavarAma tripAIjhapabuka'(1957), 'nahirAvanI rojanIzI'(1959), 'cheTubhAI korA jIvanayeti' (1959), karasanadAsa mANeka paSThipUrtigraMtha 'akSara ArAdhanA' (anya sAthe, 1962), gAkuLabhAI bhaTTa abhinaMdanagraMtha' (1963), jayotIndra dave SaSThipUrti graMtha vADmayavihAra' (anya sAthe, 1964), 'govardhanarAmanI manananoMdha'(1969), 'uttamalAla trivedInI ga'i(anya sAve, 1931), cAbadAsa brokara SaSThipUrtigraMtha 'saMvAda'(anya sAthe, 1974) vagere emanAM saMpAdana che. emanA anuvAdomAM 'kathAsaritA'(1911), narasiMharAvanAM vyAkhyAno gujarAtI bhASA ane sAhitya o, 12 1936, 1957), zIkha dharmanAra 'sukhamanI'(1935) vagere mukhya che. caM.TA. bI lilatakumAra kezavalAla (1-1-1929): navalakpAkAra. janma pAlanapuramAM, kanAnI kaLA gujarAtI rAtema ja pAlana kara gujarAtI sAhityakoza - 2 : 385 For Personal & Private Use Only
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ bakSI viSNuprasAda veNIlAla--badalAtI kSitija hAIskUlamAMthI maeNTrika. hAla jhaverAtane vyavasAya. 230 pRSThanI laghunavala 'jaMga' (1972)nuM vArtAkathana prathama puruSa ekavacanamAM che. 1965nA bhArata-5 kistAna yuddhane viSaya banAvanI A kRtimAM Alekhya viSaya mATenI lekhakanI sajajatA, prApta vigatono viniyoga tema ja AlekhanarIti noMdhapAtra che. bAvIsa prakaraNomAM vistaratI bIjI navalakathA "AtaMkano eka cahero' (1983)mAM 1969thI 1972 nAM varSomAM kalakattAmAM macelA AtaMkana patrakArIzailIe thayeluM Alekhana vAstavadarzI che. madhara TeresA (1976) paricayapustikA zreNImAM pragaTa thayelI caritrAtmaka pustikA che. 'kesUDAM : gujarAtI vArtAo' (anya sAthe, 1975) bAvIsa noMdhapAtra vArtAkAronI bAvIsa navalikAonuM saMpAdana che. kI.bra. bakSI viSNuprasAda veNIlAla : doDhasA laghunibaMdhAnA saMgraha 'vibhUti' (1947)nA kartA. bakSI sAkaralAla zyAmajI : navalakathA 'rasenanA kopa ane svArthIono svArthanA kartA. A pratinidhasaMgraha gujarAtI ekAMkInA kSetre mAMya bhAMganAro gaNAyo che. sauprathama lakhAyeluM nATaka 'lAmahapaNI' (1922) traNa aMka ane aneka pravezanA patharATane kAraNe racanAnI dRSTi zithila have chatAM koI dhanya paLe kSaNabhara dekhA daI gayelA apUrva nArIsaundaryane lUMDhanA RSikumAranI nUtana kalpanAthI dhyAnAkarSaka baneluM. pachI paNa baTabhAInAM nATako eka aMkI hovA chatAM, kadAca insanAdinA prabhAva nIce, dabAhulya ane lAMbA samayagALAne zraya letAM rahyAM tethI ekAMkImAM apekSita ekAgratA mAM pUrI na khAvI zakI, tema chatAM eka vicAra ane eka paristhitinA Alekhanane kAraNe svarUpaSTie A racanAo ekAMkInI najIka hovAnI chApa UbhI karI zakI. paurANika ke prAcIna (' masyagaMdhA ane gAMgaya'), madhyakAlIna ('mAlAdevI', 'satI') ane arvAcIna ema badhA yuganI pAtra prasaMganI bhUmikA upara nUtana jIvanabhAvanAone abhivyakata karavA tAkatAM A laghunATakomAM nATakAranAM kalpanAzIlatA ana buddhimattAnI pratIti thAya che. paurANika prasaMga sAthe teo potAnA abhipretArtha mATe ahIMtahIM 'Ta' le che. uparAMta emanA lekhanamAM paraMparAgata mAnasane AMcako Ape tevA vicAra dhakkA thAya che: 'mAlAdevImAM gUMthAyelA lokasattAnA yugamAM baMdha na bese tavA bauddhikonA Adhipatyano vicAra, 'satI'mAM rajU thayelA satItvanA jUnA khyAlanI sAme nArIsvamAnane pratApI Adarza, zivAlinImAM vyakata thayelI strInA patidrohane kSamya gaNatI Adhunika mAnazAstrIya dRSTi vagere. baTubhAI bahudhA za vagere Adhunika yuropIya sAhityakAronI praNAlikAbhaMjaka vicAradhArAthI prerita hovA chatAM keTalIka prAcIna jIvanabhAvanAonuM AkarSaNa ("azakaya AdarzA) paNa anubhavatA jaNAya che. mukhyatve buddhinika, nirvAdaparAyaNa, aMtarmukha puruSapAtrA ane bahirmukha, lAgaNIvivaza, phanAkhora strI pAtro e A nATakAnI lAkSaNikatA che. A nATako raMgabhUmikSamatAne ghaNA a5 guNa dharAve che tathA varanuvidhAnamAM apratItikara aMzA rahI gayA che, tema kavacit nATayakAranA jIvanavicAra paNa dhUMdhaLe rahI gayelA anubhavAya che, tema chatAM ekaMdare nATadyAtmakaubhAvana, mAnazAstrIya abhigamane kAraNe sUkSmatA ane lekhakanI jIvanadRSTinAM saphaLa vAhaka banatAM jIvaMta pratApI pAtrAnuM sarjana tathA artha gaMbhIra tema ja rahUrtIlA ane coTadAra saMvAdonuM niyojana A nATakone vaiyakitaka mudrAvALAM banAve che. bakSI hiMmatalAla kalyANarAya (1886, 1966): 'rA. rA. kalyANarAya je. bakSInuM jIvanavRttAMta' (1947)nA kartA. pA.mAM. bakSI hIrAlAla choTAlAla: jIvanacaritra 'yugapuruSa kRSNamUrti', navalakathA "phUlarANI', bALakAvyasaMgraha 'saMbhAraNAM' (1931) tathA anuvAdo mukatajIvana' (1957) ane jJAnagaMgAnA kartA. bacala usmAna : "pirolI' (1909)nA kartA. bacA aradezara pharAbajI : padyakRti "pArasI bekArIno kahera (1942)nA kartA. bacubAbu : nATaka 'saMsArasvapna'nA kartA. bajAM (eravada) barajorajI ecajI (1863, 1929) : pArasI saMskRti ane sAhityika kRtionuM vizleSaNAtmaka mUlyAMkana karatA 'pArasI dInaAIna ane tavArIkhI phahaMga' tathA jIvanacaritra zeTha kharazeda bamanajI pharAmaroja' (1918)nA kartA. batAsI e. jI. : mAsika "jAsUsakathA'nA aMko tarIke prakAzita rahasyakathAo 'jAsUsa ke jokara' (1960), 'DArliMga ke DAkaNa?" (1960) ane 'jAdugarapremI' (1961) nA kartA. baTubhAInAM nATako (1951): 'masyagaMdhA ane gAMgeya tathA bIjAM cAra nATako' (1925) tathA 'mAlAdevI ane bIjAM nATako' (1927) -mAMthI pasaMda karelAM cha nATakomAM agraMthastha 'zaivalinI' umerIne anaMtarAya rAvaLe saMpAdita karela baTubhAI umaravADiyAnAM nATakone saMgraha. 1922thI 1927 sudhInA baTubhAInA nATayalekhanane badarI kAcavAlA : juo, kAcavAlA badaruddIna samsaddIna. badalAtI kSitija (1986): jayaMta gADItanI navalakathA. vAgharI 386: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ co samAjana kSetrakArya 82 vAgharI nAyake jIvAbhAInI Asapasa judAM judAM ce ke patrenAM kibithI AlekhAyelI A kathAmAM parasparapUraka ghaTanAonuM saMkalana samucita rIte thayuM che. peTa jevA rU! gAmamAM rAjakAraNanAM paribaLo moTA lAvI zake che ane enI vacce nagaka jIvAbhAI petAnI vAgharI satithI, uccavargonI, pAtAnI zALAthI ane nAne kAraNe patAthI kevA viccheda bava che nI ne rahIM Avekha che. samAja ane rAjakAraNanI dharIo para UbhelI A navalakathA kalAnI dharI parathI haTavA pAmI nathI e enI vizeSatA che. cUMTo. 'senarI badAmI gamanalAla hIrAlAla, 'puSpa' : navalakathAo saMdhyA'(1928), 'rAjA bharatharI'(1928), 'pRthvIrAja cauhANa athavA hatabhAgI hindustAna':bhA.1-2(1969), 'AjakAlanI keLavaNI eTale samAjanI saMkhyA'(1929), 'yamarI kriyA hara kAzmIra'(1931), 'nAnI lIlA'(1936)ane dhurI zA 'preyasI': bha'. 1-2 (1958); vArtAsaMgraho 'caMpAbhAbhInAM cIra' (1928), 'ghaDIbhara gammata'(1928), 'karamAtAM phUla'(1933) ane "gadAna'(1933) tathA nATako brusa berisTara' (1927), 'akkalanA namUnA'(1929), 'akkalanA bAradAna (1929), 'bhaNelA bhikhArI'(1932), 'besUrA sUra'(1933) ane 'hRdayapalaTo'(1933)nA kartA. .. badhanIvALA te muraspa bI. ke., bakhatara' : padyakRti 'dAlatano dAsa yAne ghaDapaNane rakAsa'(1933)nA kartA. 2.6. bako gijubhAI bhagavAnajI 5che-25, 25-2-1936): bALasAhityakAra. janma cittaLa ji. amarelI)mAM. prAthamikamAdhyamika zikSaNa bhAvanagaramAM. 1935mAM meTrikara priviyAnuM varSa pUruM karI muMbaInI kaMpArI peDhImAM beDAyA. 1907mAM AphrikAgamana. 1909mAM AphrikAthI pAchA pharIne 1910mAM muMbaImAM vakIlAtano abhyAsa. 1913thI 1916 sudhI vaDhavANa-kempamAM DisTrikaTa hAIkorTa plIDara. 1916mAM keLavaNI naranA ApaNI bhAvanagaranA dakSiNAmUrti vidyArthIbhavanamAM zAka, 1916 mAM vinayamaMdirana! hAya.u. mATesarI pavita bALazikSaNavikAsanA bhagIratha prayatna. 1929mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. 1936mAM dakSiNA mUrti bhavanamAMthI nivRtta, pA ghAtathI muMbaInI harakIzanadAsa hospiTalamAM vAna gujarAtamAM bALasAhitya vizenI samajano ane bALazikSaNanI vyavasthita paddhatine pAyo nAkhanAra A lekhake bALakonA rasane poSe, emanA kutUhalane utteje, emanI kalpanAne jAgRta kare, emanA vyakitatva ghaDatarano aMza bane evuM mAhitIprada chatAM AnaMdaprada sAhitya kavitA-vArtA-nATaka jevA vividha prakAromAM vipulapaNe pragaTANuM che. zAnakone cA khapamAM lIdhA vinA AsapAsanA jIvanamAMthI maLI AvatI sAmagrIne sarala ane badAmI gamanalAla hIrAlAla-badhA mAMthIbone NizaMkara !kAMka svarUpamAM 8 karI bAse hindanI eka navI dizA ughADI ApI che. medoro cAMpatie thI karelI bAladI pravRtti paNa manAM sayaM bAsAnAM vakhANamAM preraka rahI che. 'mahAtmAonAM gharabA'(1923), 'kiArakakSAno' . 1, 2 (1927, 1929), 'rakhaDu TaLI'- bhA. 1, 2 (1929, 1973) vagere cha jeTalAM emanAM kize rasAhityanAM pustako jANItAM che. bALasAhitya graMthamALAmAM pratyekamAM ATha pustikAo sahitanI avalekana graMthamALA, kathAnATya graMthamALA, gAtI graMthamALA, cAlA pravAse graMthamALa, jIvanaparicaya graMthamALA, jJAnavardhaka sUcamALa, pazupakSI sugama, pApI graMthamALA, ramyA sukamALA ane hAsyavinoda dhamALA bhAveyogI che. 'bAbasa piguccha'mAM lAla ane hIrA', 'dAdAnI talavAra', "canu karo Liyo' jevAM pacIsa jeTalAM pustako che;nA bAsa'hinda vATikA'- maMDaLa:1mAM aDru vIsa pustako ane maMDaLa:2mAM cauda pustako che. A uparAMta 'IsapanAM pAtro gadheDAM'(1934),'Isapa kathA'(1935), 'AphrikAnI saphara'(1944) jevAM mahattvanAM kahI zakAya evAM bIjA covIsa jeTalAM bALapustako che. bALazikSaNane lagatAM 'vArtAnuM zAstra'(1925), 'mAncesArI pati'(1927), 'A te zI mAthAphoDa (1934), 'zikA nA ' (1935)jevAM paMdara jeTalAM pustako ane bALajIvanamAM ni (1926), 'zikSaNanA varSome'(1926), 'naphAnI bALa'(1929), 'davAkhAne jAya cADayo'(1929) jevI tevIDa lI stikAo emanA nAme che. akSarajJAna yojanA aMtargata 'AgaLa vAMcA'copaDI1-2-3, 'kema zIkhavavuM'(1935),'cAlo vAMcIe'(1935) ojevAM upayogI pustako ane peTalAdanI vIrAMganAo'(1931), 'sAMjanI mAjo' jevAM sAteka prakIrNa pustako paNa emaNe ApyAM che 'prAsaMgika manana'(1932), 'zAMta paLAmAM'(1934) vagere emanuM ciMtanasa hinya che. caM. badhekA jagajIvana narabherAma : jIvanacaritra 'narasiMha mahetA ane mIThA vi'(1931)nA katAM. badhekA jayeSThArAma bhavAnIzaMkara : navalakathA saMgrAmakSetra ane vasaMtapuranuM rAjyataMtra'-bhA. 1(1916)nA kartA. 26. badhekA moMghIbahena maNizaMkara (1904, 22-8-1953) : bALa sAhityakAra. janma bhAvanagara jillAnA valabhIpura gAmamAM. gujarAtI traNa dhoraNa sudhIno abhyAsa. mI, baMgALI ane aMgrejI SAnA vizeSa abhyAsa. gita bALamaMdiramAM (zikA. pachIthI TI. ena. rAvI bALamaMdiramAM AcArya. emanI pAsethI 'dAmakAkA', 'kezarIsiMha', 'kIrANI, goLA khAcara', 'vijJAnanA draSTAo'- bhA. 1-2,'cha mUrkhAo', 'tat tak tara", "ApaNA pUrva', 'hApaNanI vAta', 'muktezva', 'zakuMtalA', 'bArAma gaNa' vagere bALasAhityanAM maugika ane gujarAtI sAhityakoza - 2 : 387 For Personal & Private Use Only
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ banAjI maheravAna manacarajI --baluca alIkhAna usamAnakhAna anUdita pustako maLyAM che. ni.vA. banAjI maheravAna manacarajI, 'jInAba' (1867, 1943) : pAsI sudhArAvAdane virodha karatI navalakathA 'sudhArAnuM zikhara' (1950) tathA 'pArasIputrI prakAza' (1911) ane nATako 'apaMga adIbA tathA 'baranA prajJAcakSu kartA. 'caharA vagaranA mAnavI' (1986) vArtAsaMgraha che, te 'cothA vAMdaro' (1983) emanuM bALasAhityanuM pustaka che. premanuM pratibiMba' (1982) emanuM anuvAda pustaka che. e.To. balasArA navarojha kAvasajI: katha: kRti bhAna bhUlI bhAbhI' (1983) -nA kartA. ni.vA. balasArA pharAma nasavAnajI, bhIkhAnaMpala': pArasI pavanana lekhatuM, te samayamAM pUba lokapriya baneluM nATaka 'nirAdhAra (1929) ane pravAsavarNananuM purata, 'mAdare vatana IrAna (1950) nA kartA. ni.vA. balasArA barajora nAzIravAna : zAha mInAra (1913), 'naragIsa bharavADaNa' (1924), phatehamaMda phirojha (1928), 'guNI zIrIna (1932), 'zayatAnI kAma ane bhedI bhagavAna (1934), 'sa guNI zaharayAra' (1939) vagere navalakathAonA kartA. baba husenakhAna je. : kathAkRtio 'gAjhI mahammada bIna kAriAma" (1939), 'naragIsa' (1968) ane anuvAda pustaka 'mAha ata' (1952)nA kartA. ni.vA. barajorajI baherAmajI : caritralakSI purataka 'suratavAsI baherAmajI pestanajI DaoNkaTaranI jidagIne TUMka ahevAlanA kartA. ni.vA, baraphanAM paMkhI: 'ame baraphanAM paMkhI re bhAI Tahuke Tahuke pIgaLyAM jevI paMkitaomAM vaiyakitaka saMvedana nirUpanuM anila jozInuM jANInuM Adhunika gIta. caM.TA. baraphIvAla: gaphulAla DI. : nATayakRti 'praphulla'nA kana. ni.vA. barabAda junAgaDhI : juo, riMdabaloca usmAna murAdamahamada. boDiyAkati : nATyakRtio "huM Ubho chuM', 'sASTAMga namaskAra tayA anUdita nATako'lagnanI beDI' (vipina jhaverI sAthe, 1942) ane 'varavahu ame' (1946)nA kartA. ni.vA. barka : juo, munazI sulakhAna. balara dAmodara bhImajIbhAI (6-9-1933) : navalakathAkAra, janma bhoriMgaDA (ji. amarelI)mAM. mAdhyamika zikSaNa bhAvanagaramAM. amadAvAdanI bI. je. meDikala kolejamAMthI ema.bI.bI.esa., vaDodarAthI DI.sI.pI., ema.DI. amadAvAdamAM kansalTiga oNthAlojisTa. prathama navalakathA 'behulA (1975)mAM praNayanA udra konA saMdarbhe Adhunika samayamAM gUMgaLAmaNa anubhavatA mAnavInI AMtarakathA che. laghunavala 'apUrva apekSA' (1976)mAM so varSa pachInA pRthvI paranA jIvananI kalpanA che, jemAM vaijJAnikatAnA saMdarbho chatAM abhigama sAMdaryalakSI che. A uparAMta, vijJAnaviSayaka keTalAka anUdita tema ja maulika ane keTalAka tabIbI graMtha paNa emanI pAsethI maLyA che. ka.. balavANI huMdarAja kizanacaMda (9-1-1946) : vArtAlekhaka, bALa sAhityalekhaka. janma lArakAnA-siMdhamAM. ema.e., bI.eNDa. 'gulistAna', 'phUlavADI'nA taMtrI. balasAra seharAba jamazedajI (1877, 1945) : narathAratanA janamAranA ahavAla', 'gaharaM dIna bahu jarathostI', "ahurAnuM gAthAmAM sthAna' ane anUdita zAhanAmAnI vArtAo'- bhA. 1 (1937) tathA keTalAMka aMgrejI pustakonA kartA. ni.vA. balasArI ketakI bala (97 1926) : vivecaka. janma muMbaImAM. 194ra mAM maeNTrika. 1946 mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e., 1948 mAM ema.e., 1962 mAM pIeca.DI. strImaMDaLa, muMbaInAM pravRttizIla kAryakartA. emanI pAsethI kizoralAla mazarUvALAnA jIvanadarzananA ana temanA samagra sAhityanI samIkSA abhyAsagraMtha "zrI kizoralAla mazarUvALA : eka adhyayana' (1969) maLyo che. ni.vA. baluca alIkhAna usamAnakhAna, 'zUnya pAlanapurI (19-12-1922, 15-3-1987) : kavi. mAdhyamika zikSaNa pAlanapuramAM. maeNTika thayA pachI pAMcame varSe vadhu abhyAsanI tAlAvelI jAgatAM jUnAgaDhanI bahAuddIna kolejamAM praveza, paraMtu adhUro abhyAsa. sattara varSa pAlanapuranI mAdhyamika zALAmAM zikSaka. pachI muMbaInA dainika "prajAtaMtra'nA taMtrIvibhAgamAM. 1962 thI muMbaI samAcAra'nA taMtrIvibhAga sAthe saMlagna.pAjodanA darabAra bAbI ImAmuddInakhAna 'ravA majhalUmI sAthe gADha paricaya.pahelAM, rUmAnI'nA takhallurAthI urdUmAM lakhatA, paNa amRta ghAyalanA sUcanathI 'zUnya' takhallusa dhAraNa karI gujarAtImAM lakhyuM. hRdayaroganA humalAthI avasAna. 'zUnyanuM sarjana' (1952), 'zUnyanuM visarjana' (1956), 'zUnyanA avazeSa' (1964), 'zUnyanuM smAraka' (1974) ane 388: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ basiyA kALubhAI--- bAjIgara 'zUnyanI smRti' (1983) emanA gajhalasaMgraha che. gujarAtI saMcAlaka, 1881 mAM muMbaInA zerIpha tarIke nimaNUka. muMbaImAM paraMparAmAM nakAI ane bArIkAIthI kAma karanAra A zAyaranuM avasAna. bhASAbaLa paDatI che. "arUjha' (1968)mAM gajhalanI zAstrIya emanA cUMTI kahADelAM lakhANa:' (1881)mAMnA nibaMdha saMgrejI samaja aApatI chaNAvaTa che. emaNe ummara khayyAmanI rubAIone nibaMdhenuM anukaraNa batAve che. anuvAda "MyAma' (1973) paNa ApyA che. e.To. rAMTo. baMdara che dUra che : 'allAbelI, anna:belI, jAvuM jarUra che jevI basiyA kALubhAI, 'jagatapravAsI': zekha ane jijJAsathI nizcaya ane sAhasabharI hAkala ApanuM suMdarajI beTAInuM gatipUrNa prerAIne karela jagatabharanA pravAsanA phaLarUpe meLavelI anubhavA ragaragIta. ane keTalAMka sthaLenuM mAhitIlakSI varNana ApanuM pustaka jagatapravAsaprasAdI' (1959) nA kartA. baMdA : juo, dalAla jayaMtI ghelAbhAI. ni.vA. baMde khedA : juo, pahAMcakhAnevAlA dAdAbhAI edalajI. baherA narasiha devacaMda : navalakathAo 'lAmI ane manA' (1911) baMdhana ane mukita (1939) : manubhAI paMcolI, 'darzaka'nI navalatathA indravadana : pAdarza jIvanagraMtha' 1-2 (1926)nA kartA. kathA. 1857nA viplavanI kathA narasiMhapuranA rA 181nA sImita rAMdarbha AlekhAyelI che ane mRtyudaMDathI AraMbhI mRdaMDa baherAmajI bamanajI, "ba': caritralakSI pustaka 'surata zaheranA khAna- AgaLa pUrI thayelI che. paraMtu AraMbha ane aMtanA mRtyudaMDa bahAdura adezara koTavAla : temanI jiMdagInA saMkSepa ahevAla vaccene vikAsa lakSagAmI ane suyojita che. vAsudeva ane (1872)nA kartA. arjunanI pUrvakathI tema 18 rAbhagA ane rAjazekharanI ni.vA. cAnuSaMgika premazauryakathA itihAsanA AbhArI dvArA mAnavadharmane baLatAM pANI : baLatA pahADAna chADIne dUranA sAgaranA vaDavAnala pragaTAvavAmAM saphaLa nIvaDI che. bUjhavavA nIkaLatI nadInA rUpaka dvArA aneka sAhacaryone janmAvanuM umAzaMkara jozInuM prasiddha kAvya. baMdhu: juo, paTela DAhyAbhAI lakumANabhAI, caM.. bA : dhanasukhalAla mahetAnI TUMkIvArtA. patinA mRtyu bAda mamatAthI baLadevadAsa : IzabhakitaviSayaka gItane: saMgraha 'bhagavata menanA ucharelA traNe putro eka pachI eka judA rahavA cAlyA jAya che enI valI' (1959)nA kartA. vedanAthI phasakAI paDatI vRddhAnuM ahIM Alekhana che. ni.vA. ra.TI. baLavaMtasiha : gAMdhIjInA jIvananA keTalAka pAMgAne AlekhanuM bA : maTubhAI haragoviMdadAsa kAMTAvALAne nibaMdha. emAM rAtabALopayogI pustaka "bApunI chAyAmAM' (1958)nA kartA. kuTuMbanI bhAvanAthI jIvatI ane jIvataranI zALAmAM ghaDAyelI ni.vA. potAnI mRta mAnuM smaraNacatra AlekhAyuM che. e.TA. baMgALI ela. ema. : 1 pekeTa gujarAtI ilIza DikazanarI' (maracaMTa eca. jI. ra, 1899)nA kartA. bAI AMkhA te AMkha mIMcyAnuM pApa: cinu modInI TUMkIvArtA. ni.vA. emAM maukhika kathanaparaMparAnI zailImAM vacce vacce sAkhIonA mAdhyamathI paurANika okhAnI navI chabI upasAvAI che. baMgALI navarojajI sorAbajI : "sarabajI zApurajI baMgALInuM cAMTo. jIvanacaritra'nA kartA. nivA. bAI kamalA : 'bAdha vArtAmAlA athavA vArtAonA saMgraha) baMgALI saMnyAsI : juo, dIvecA nArAyaNa hemacaMdra. (1941)nAM kartA. .ivA. baMgALI sarAbajI zApujI (phebra. 1831, 3-4-1893) : bAI prANavara: Izvarabhakita tathA prakRti vizenI padyakRtionA nibaMdhakAra. janma muMbaImAM. eNlphinsTana insiTaTayuTamAM zikSaNa saMcaya prANapadyasaMgraha'- bhA. 1 (1937)nAM kartA. laI grehAma kaMpanInA dalAlanA AsisTanTa. 1863mAM iMglenDa (na.vA. gamane. tyAMthI pAchA AvI harajIvanadAsa mAdhavadAsanI kaMpanImAM bhAgIdArI. 1865mAM ema.esasI. 1850mAM 'jagatamitra' ane bAkhaDA cunIlAla amIcaMda : 'jenasaMgrahasara (1927)nA kartA. 1851 mAM jagatapremI' mAsikanuM prakAzana. pachIthI 'muMbaI ni.. samAcAra'nA sahataMtrI ane taMtrI. 1858 mAM rAstagophatAra'nA bAjIgara : juo, dhAmI mohanalAla cUnIlAla. gujarAtI sAhityakoza - 2 :389 Jain Education international For Personal & Private Use Only
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAjIgaurI harasukharAya urphe nAnIgarI - bAburAma mahArAja bAjIgaurI harasukharAya uphe nAnIgIrI (1856, -): nibaMdhakAra. bApunA patra : 1-10 (1950, 1952, 1955, 1957, 1960, janma suratamAM. amadAvAdanI kanyAzALAmAM gujarAtI abhyAsa. 1960, 1962, 1964, 1965, 1966) : gujarAtImAM vanitAvizrAmanI sthApanA. lakhAyelA gAMdhIjInA pAnA A saMcaye gujarAtI bhASAmAM ja 'bedhamALA', 'pativratAdharma', 'prazna jAramALA', 'subAdhaka kahANI' nahi, paraMtu vizvanA patrasAhityamAM noMdhapAtra che. pratItikara 1908) vagere emanAM pustako che. svAbhAvikatA, alaMkArarahita sAdagI ane pAradarzaka vyakitatvane ni.vA. paricaya karAvatA A patro kAmanI bahenone, saradAra vallabhabhAI bAjIbhAI amIcaMda : padyakRti 'paMcepAkhyAna' (1853) ane paTelane, kusumabena desAIne, maNibena paTelane, premAbena kaMTakane, 'batrIsa pUtaLInI vAratA' (1855)nA kartA. gaMgAbenane, chaganalAla jozIne, nArANadAsa gAMdhIne ane ni.vA. prabhAvatIbenane saMbodhIne lakhAyelA che. gAMdhIjInA jIvananAM bATalIvALA phirojhazAha rUstamajI (1886, 1912) : 'phironI virala pAsAMone yukana thavAne emAM avakAza maLe che. emanA gAyana' (1884), pArasI dharmaprArthanAono saMgraha'sarodaavastA' jIvanacaritranI dRSTie paNa A patra mahattvanuM saMdarbha sAhitya (1886) ane karuNakathA "sarode pAkidAmanI' (1892)nA kartA. banI rahe che. caM.To. racaMTo. bATaviyA dalasukharAma : samAjazikSaNa-sAhityanI patrikArUpe pragaTa bAba ema. 'mAM kapha dila' nATakanA TuMkasAra ane gAyanA'(1945) thayelI preraka vArtAkRtio "raghA paTelanuM rAmapura (1961) ane -nA kartA. tane mUThImAM rAkhanArA'nA kartA. bAbara devA: mahIkAMThAnI gunegAra gaNAtI ke mAnI mANasAInuM ni.vA. nirUpaNa karatI jhaveracaMda meghANInI kathAtmaka kRtionA saMgraha bAdarAyaNa : juo, vyAsa bhAnuzaMkara bAbarazaMkara, mANasAInA dIvA'-nuM eka mahattvanuM pAtra. ca.TA. bAdala: juo, kalAla viSNukumAra zrIrAma. bAbara pUMjo : khaMbhAtanA abhANa khAravA khAjA kavi pIra kAyama bAnavA ImAmazAha lAlazAha (20-7-1896,-) : navalakathAkAra. dInanA ziSya. janma kapaDavaMja (ji. kheDA)mAM. premacaMda rAyacaMda TreniMga kolejamAM guru tathA gurabhAIonAM bhajanonA saMgraha 'bhakitasAgara' tAlIma laI zikSaNakArya ane pachIthI patrakAratva. (1929)mAM emanAM bhajane saMgRhIta che. emaNe "azrudhArA': 1(1930), 'kAtila kaTArI'(1931). ne 'zrI kSatrANI yAne satI saradArabA' (1932) jevI navalakathAo ApI che. 'muslImoe gujarAtI bhASAnI bajAvelI sevA bAbara baMbusarI : juo, paTela IsamAIla 'prAhIma. - gujarAtanA purANA sAhityanuM vivecana' (anya sAthe, 1912) bAbI ImAmudInakhAna murtajhAkhAna, 'rusvA majhalUmI' nAmanA vivecanagraMtha paNa emaNe Apyo che. (11-12-1915) : kavi. janma mAMgaroLamAM. 1927thI 1934 sudhI rAjakoTanI rAjakumAra kolejamAM abhyAsa. 1947 sudhI bAnTAIvALA amRta : sAmAjika navalakathAo "nAma sivAyane jUnAgaDha, rAdhanapura, bAlAzinera, mANAvadara tema ja saradAragaDha mANasa', 'aMtara tuja amAna', 'pUra praNayanAM', 'sUraja madharAte rAjayo para rAja, uparAMta pAjoda jAgIranI svataMtra rAjagAdInA Ugate nathI' tathA 'tamane dIdhI phorama phUlanI'nA kartA. varasa. 'madirA' (1972) gajhalasaMgrahamAM paraMparA sAthe saMkaLAyelA bApAnI pIMpara : pahelIvAra arvAcIna nirUpaNa ane abhigama saMvedanazIla avAja che. "mInA' (1948) emanI urdU gajhalana: batAvatI dalapatarAmanI, 1845mAM racAyelI kAvyakRti. emAM saMgraha che. emaNe 'DhaLatA minArA' (1978)mAM prasaMgacitra vaDhavANathI lIMbaDI jatAM grISmanA tApamAM eka jhADa na maLatAM AlekhyAM che. ra.vyA. aMte pIparane chA maLe che, enI prazasti rAyelI che. caM.To. bAbu dAvalapurA : juo, paTela bAbubhAI aMbAlAla. bApAlAla metIlAla : jIvanacaritranI koTie pahAMcatA "kavi- bAbubhAI kezavalAla : navalakathA "aMta:puranI ramaNIo athavA caritra' (1869)nA kartA. janAnAnI bIbI' (1889)nA kartA. 2.ra.da. bApAlAla vaidya : juo, zAha bApAlAla garabaDadAra. bAburAma mahArAja : phizya-gItonA DhALa racelAM bhajanone saMgraha bApujI ghelAbhAI : "kavitA': aMka 1(1869)nA kartA. 'bAbukIrtanakAvya : bhakitanAM kiraNo' (1959)nA kartA. 2.ra.da. 2.2,da, 390: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAmajI DosAbhAI haramasajI - bArI bahAra bAmajI DosAbhAI ramasajI : "saMsArakoza ora A vaeNkebyularI oNpha ArTikala oNpha komarsa enDa janarala yuTiliTI ina igliza eNnDa gujarAtI DaoNngavejIjha' (1894) tathA "vokebyularI opha silekaTeDa Tarmsa yujhaDa ina ArTsa, komarsa, laoN' (1872) nA kartA. 2.2,da. bAmajI rUstamajI horamasajI : caturaMgI nATaka 'alAddIna' (1879) -nA kartA. bAmajI soharAba rUstamajI : baLApaNAgI caritralakSI kRti "azA smitama na thumranI jiMdagI ane kSaNa:'(1937)nA kartA. ni.. bAraDa narendrakumAra bAbulAla: "narena bAraDa', 'ramya majevaDIkara) (18-'1954): vArtAkAra, kavi. janma bhAvanagaramAM. 1970mAM meTrika. jUnAgaDhamAM tAra ane TapAlakhAtAmAM Teliphona opareTara. emANe kAvyasaMgraha 'mane je gamaze' (1979) tathA vArtAsaMgraha "kSaNAlaya' (1983) uparAMta laghukathA saMpAdana 'gaMgA-siMdhu' ('1984) ane jUnAgaDha sarvasaMgraha' (1982) jevAM pustakA ApyAM che. 1964 daramiyAna aAkAzavANInA vaDodarA tema ja rAjakoTa kendramAM nATayalekhaka. 1964 thI 1968 sudhI 2. kAzavANI, dilhInA gujarAtI samAcAra-udghoSaka. 1968 thI 1973 sudhI rokArI vinimaya kAryakrama aMtargata meDo reDiyana gujarAtI vibhAganA kAryakama-Ayojaka. 1973 thI bhAratIya aMtarIkSa anusaMdhAna kendra (isaro) sAthe saMlagna ane adyaparyata kAryakrama nirmAta:. sAta pAtrAvALuM dviaMkI nATaka 'kALekAmaLA' (1975) vAstava ane amUrtane vinimaya karanuM emanuM prayogalakSI mAnasazAstrIya nATaka che. A nATakane hindI anuvAda 1980mAM 'kalA kebala' nAme pragaTa thayuM che. raMgabhUmi vizenA vivecanAtmaka lekhAne saMgraha nATaka sarIkhe nAdara hunnara' (1983) gujarAtI raMgabhUmimAM pravartatI ekavidhatA ane prasiniyamanA dhaMdhAdArI viniganI sAme virodhano sUra pragaTa kare che. caeNkhAvanA prasiddha nATaka 'aMkala vanyAne anuvAda 'vAnA mAmA' (1983) uparAMta "liphona' ('enekaTa', '1981 82) e emanA aMgrejI nATayAnuvAdo che. 'nAdaMna jApha (1985) mULa gujarAtImAM tathA hindImAM paNa yAyAvara' (1986) nAme pragaTa thayuM che. 'bAraDInAM be nATako' (1984)mAM sAmAjika vAstavanuM nirUpaNa karatAM be nATako paikI 'pachI zaba jI beliyA' triaMkI che tathA 'zumatI yuvatI' dviaMkI che. 'eka AkAza ane bIjAM nATako' (1985)mAM mukhya nATaka 'ekaluM AkAza vartamAna samAjavyavasthAnuM TIkAtmaka nirUpaNa karanuM prayogazIla nATaka che. 5.e. bAriyA sureza (22-4 1936, 26 8 1981) : navalakathAlekhaka, vartAlekhaka. ema.e., bI.eNDa. prAraMbha mAdhyamika zALAmAM ane pachIthI muMbaInI vividha kolejomAM gujarAtInuM adhyApana. muMbaImAM avana. emaNe "thoranAM dhAvaNa, 'cakAMka', caMdane Aga 'Ta', aparAjita devatA', 'mANasa nAme rAkSasa' ane 'kuMtalajevI sAmAjika navalakathAo uparAMta 'mane uDavA do' tathA 'vAmananAM traNa pagalAM" nAmanA vArtAsaMgraho ApyA che. bAraNe TakorA : umAzaMkara jozInuM ekAMkI. para" gAranA avasAna pachI TAMcAM sAdhano vacce atithisatkAramAMthI calita thatI naMdu gArANInI vedanA nATakanA kendramAM che. caM.TI. bArabhAyA jekizana la. : navalakathA ">> ghaDazaMkara ane tenA bhAI (1915), pravAsakathA 'muMbaIthI madrAsa'(1915) tathA 'cAra nATikAo' (1946)nA katAM. bArabhAyA harakuMvara mULajI : navalakatha: 'hAthanAM karyAM haiye vAge athavA chUpA paDachAyA' (1908)nAM kartA. bArAI cArulatA bI. : jIvanacaritra narottama naharunA vividharaMgI pratibhA-prasaMga' (1964) ane base citramaya vArtAo samAvatI IsapakathAo : IsapanI saMskArathAo', 'IsapanI bodhakathAo', 'IsapanI dharmakathAo', 'IsapanI caturakathAo', 'IsapanI prerakakathAo' (1979)nAM kartA. bArADI hasamukha jamanAdAsa (23-12-1938) : nATyakAra, vivecaka, anuvAdaka. janma rAjakoTamAM. 1961mAM saurASTra saMgItanATaka akAdamI, rAjakoTathI nATadigdarzana viSaya sAthe DiplemAM, 1964mAM aMgrejI-saMskRta viSayo sAthe gujarAta yunivasiTImAMthI bI.e., 197ramAM moskonA sTeTa thiyeTara insTiTayuTamAMthI thiyeTara itihAsa viSaya sAthe ema.e. e ja varSe TI.vI. isTiTayuTa, meskomAM TI.vI. nirmANa aMgenI tAlIma. 1960 bArI bahAra (1940): prahalAda pArekhanA kAvyasaMgraha. A rAMgraha gAMdhIyugottara kavitAne mATe saudaryAbhimukhatAnI dizA khalanArI che. AthI DahoLANa pachInAM "nItarAM nIra' emAM jovAyAM che. vaLI, tatkAlIna paristhiti ane yugacetanAnuM pratibiMba jeTalAM mahattvanAM nathI eTalAM mAnavahRdayanA chaTakaNA bhAva ane bhAvanAM tIvra indriyagrAhya saMvedane ahIM mahattvanAM che. racanAo madhura, sukha ane saMvedya che. kavinI saurabhaprIti ajoDa che. 'banAvaTI phUlane ane 'A' emanAM prasiddha kAvyo che. vRttabaddha kAvyo tathA seneTa svarUpamAM teo saphaLa rahyA che, chatAM emanAM gItAne layahilloLa emanI vizeSa siddhi che. lAMbAM kAvyo-kathAkAvyomAM emane jhAjhI phAvaTa nathI. umAzaMkare emanI kavitAnI 'AMkha, kAna ane nAkanI kavitA" tarIke sAcI oLakha ApI che. 1960nI gujarAtI sAhityakoza -2 :391 For Personal & Private Use Only
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAroTa IzvaralAla-bATa (bhakata) pUMjA bIjI saMvardhita AvRttimAM keTalAMka vadhu kAvyAnuM umeraNa thayuM che. bAroTa IzvaralAla: padyakRti 'Dararara tathA gurumahimA' (1950)nA kartA. bAroTa kAnajI trikamajI : padyakRti 'kAvyacandramaNi'- bhA. 1nA kartA. rAma jika ane sAMsarika praTanAne vaNIne prajAne lakSma nuM emanuM lakhANa lekapriya che. emanI navalakathAomAM 'ganAkhela (1952), 'naMdanavana' (1953), 'badalachAyA' (1954), 'kuryAta sadA maMgalam '(1955), "nibasera' bhA. 1 (1962), 'sUryamukhI' (1963), 'caMdragrahaNa' (1964), 'zyAma raghurAjanAM ajavALAM' (1978) dhIrA se gaMbhIra' (1980), vagere mukhya che. 'akSayapAtra' (1952), 'mehanAM su' (1952), 'vimAgana', (1953), keI gerI koI sAMvarI (1954), 'ga vaira ga(1958), 'navIzyAmA' (1961), 'maghamalAra' (196 3) ane 'gulaviphI' (1963) vArtAsaMgraho emaNe ApyA che. A uparAMta temaNa premasagAI' (1967) ane 'eka :- ganAM paMkhI' (1979) jevAM nATako paNa ApyAM che. bAroTa kAnajIbhAI ena. : rekhAcitro ane bhajanAnI rAha 'satAdhAranA rasane ane kAna kAvyamALA' (1966) nA kartA. bAroTa kuzaLa : padyakRti gajendramekSa' (1937)nA kartA. bAroTa gulAbasiha : aruNa pustakamALAnA maNakArUpe prakAzita | kizorakathAono saMgraha 'kesUDAM' (1941)nA kartA. bAroTa DAhyAbhAI pu. : ma bhaki.' mAsika. bharapura pravAjAkathA 'zrI badrIvizAla kI jaya' - pUrvAdha (anya sAthe, 1972)nA kartA bAroTa candrasiMha: gItapradhAna nATaka 'prakAza' (anya sAthe, 1953) ane 'Thokara' (anya sAthe, 1954)nA kartA. bAroTa tribhuvana kakubhAI : navalakathA 'manahara kAMtA' bha!.- 1 (1986) nA kartA. bAroTa dAnabhAI mAtamajI : padyakRti "gAyanAM graha' (1963)nA karnA. bAroTa nArAyaNa : kacachI kALa pUDha rAvatu jA re bA'nA kartA. bAroTa cunIlAla puruttama (18-10-1899) : jIvanacaritra- lekhaka. janma naDiyAda (ji. kheDA)mAM. gUjarAta vidyApIThamAMthI bhASAvizArada. vidyApITha graMthAlaya sAtha rAMnuM. pachIthI nivRA. emaNe kizorone mATe preraNAdAyI jIvanacaritre 'satyAgrahI gerasana' (1926), 'kAgAvA' (1927), 'betAja bAdazAha' (1958) ane 'AcAryazrI praphullacaMdra raoNya' (1960) ApyAM che. A uparAMta 'IslAmane suvarNayuga' (1951) ane graMthAlayavijJAna aMgenI 'raMganAthI vagIkaraNa', 'raMganAthI sUcikaraNa ane 'sUcikaraNa" jevI keTalIka puritakAo paNa ApI che. bAroTa jeThAlAla bhAIjI : padyakRti "vikvaMbharI ane vimaLa" (1915)nA kartA. bAroTa jhaverabhAI bahecarabhAI : padyakRti 'brahmabhaTTa catana' - bhA. 2 (1927)nA kartA. bAroTa pUMjAbhAI DosAbhAI (1943) : kavi, vArtAkAra. janma khaMbhAta tAlukAnA jaNaja gAmamAM. prAthamika zikSaNa lIdhA pachI, zikSaka. bharavADa jJAtimAM zikSaNanA pracAra ane samAjasudhArAnuM kArya. gAmaThI DhALA dvArA gAmaDAnA sAmAjika prakanA nirUpata kAvyasaMgraha 'kaNuM (1958) ane caritralakSI kAvya "bharavADa rAMta mULAbApA" emanI padyakRtio che. "bharavADAnI sAmAjika kathAo - gopAladarzana' (1977)mAM haLavI tathA saraLa zailImAM bharavADa lokomAM pracalita sAmAjika rItarivAjo ane enI pAchaLa rahelAM rahasyonI samaja ApI che. A kathAmAM keTalIka satyaghaTanAo paNa che. ni.vA. bAroTa (bhakata) pUjA (19 mI sadI) : kavi. vatana mAMDavI (ji. kaccha) | tAlukAnuM kAThaDA gAma. kaMThopakaMTha jaLavAyelI emanI moTA bhAganI racanAo prAya che. karachImAM kAphIo ane betAnI emanI racanAomAM bhakitabhAva ane jJAnavicAranuM nirUpaNa thayeluM che. bAroTa DAhyAbhAI dolatarAma, sAraMga bAroTa' (4-4 1919, 5-2-1988) : navalakathAkAra, nAdyakAra, vArtAkAra. janma uttara gujarAtanA vijApuramAM. maeNTrika pachI kalAbhavana Tekanikala insTiTayuTa, vaDodarAmAM phoTogrAphI ane blaoNkamekiMgane traNa varSanA DiplomA. 1941-10 daramiyAna muMbaImAM philmakSetre AsisTanTa kemerAmaeNna, pachI thoDo samaya presa phoTogrAphara ane riporTara, 1950 -thI lekhana vyavasAya. InTarnala breina hemarejathI muMbaImAM avasAna. dhI.ma. 392: gujarAtI sAhityakoza-2 For Personal & Private Use Only
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAroTa pralAdabhAI jugaladAsa - bAvaDAnA baLe bAroTa lAlA : 'sAta avatAranI sadevaMta rAvaLigAnI vAratA' (1933)nA kartA. bAroTa prahalAdabhAI jugaladAsa, "sAraravata' (188-1943) : navalakathAkAra, nama vatana sAbarakAMThA jillAnA gAmaDImAM. abhyAsa ema.e., bI.eNDa. pahelAM zALAmAM zikSaka ane pachI AcArya. 'hasIhasI haLAhaLa pIdhAM' (1972), 'AratI' (1982), 'tamane pArakA mA !' (1983) ityAdi emanI navalakathAo che. je.gA.. bAroTa babAbhAI zaMbhujI : nATaka 'maNInyAya'(1949)nA kartA. bAroTa vAghajIbhAI haribhAI : padyakRti 'abAdhaka kayamALa (1926)nA kartA. bAroTa jamAla parabatajI : prazarita kAvya 'vibhAvilA'nA kartA. bAroTa zivalAla lalubhAI : kathAtmaka kRti 'AtivabhAvazataka' - 1-2(1926)nA katAM. bAroTa haradAsa : padyakRti 'kara bahatA'nA kartA. bAroTa baMsIkumAra trikamalAla (7 9 1936) : navalakathAkAra, vArtAkAra, janma amadAvAda jillAnA dhaMdhukAmAM. vatana lahAra (ji. mahesANA). abhyAsa bI.e., ema.eNDa. pahelAM zALAmAM zikSaka, atyAre sarakArI zALAmAM AcArya. 'bhagavAnanuM ghara' (1983), 'suMdarI' (1984) ane "eka 14 paMthanA pathika' (1984) emanI navalakathAo che. 'nagara ane mitrA'(1936) emanA vArtAsaMgraha che. zikSaNamAM manovijJAna (1965) emanuM zikSaNaviSayaka lekhAnuM pustaka che. bAla : juo, kaMthAriyA bAlAzaMkara ullAsarAma. bAla kavi: juo, jhaverI girin. bAlakisanadAsa vrajabhUkhaNadAsa : gujarAtI-aMgrejI kAza' (anya sAthe, 1885)nA kartA. bAroTa bharatabhAI : navalakathA 'tArI koI jarUra nathI' (1978)nA kartA. bAlakRNa harizaMkara : navalakathA 'lAlasiMha' (1901)nA kartA. bAroTa bhIkhAbhAI devajI : padyakRti 'zrI paMcadIpaka prakAza arthAt zubhasaMgraha' - puSpa: 4 (1928)nA kartA. bAroTa bhegIbhAI hiMmatalAla (7-8-1919) : vArtAkAra, nATalekhaka. janma bharUcamAM. maeNTika pachI suratamAM zikSaka. pachIthI zahera zikSaNa samitimAM keLavaNI adhikArI ane zALAmAM AcArya. emaNa rakSaka ane bIjAM nATako', "zabarI ane bIjA nATako' uparAMta "dhana e ja dhAnya' nAmane kathAsaMgraha tathA 'bAbu ganuM ane kuMtI-gAMdhArI' nAmanAM caritra ApyAM che. bAlIvALA khurazedajI maheravAnajI (1853) : nATakakAra, zeDo vakhata gujarAtI ane aMgrejIne abhyAsa karI eNjayukezanala sosAyaTI presa ane bombe gejheTa presamAM kaMpITara. tyArabAda vikaToriyA nATaka maMDaLI sAthe saMlagna. e nimittedilahI, pura, raMgUna, sIMgApora, pInAMga, barmAne pravAsa. bAlIvAlA grAnDa thiyeTaranA mAlika, rAjA thIbonA nimaMtraNathI maMDaLI sAthe barmA ane 1885 mAM vilAyata gayelA. asalAjI ane kaMjusanI kahANI' emanuM triaMkI nATaka che; te 'matalaba bahero', "kAvalAnI kacuMbara', 'gustAda ghAmaTa', khudAba" vagere emanAM eka aMkI nATako che. caM.. bAlAbhAI karazanadAsa: lekhasaMgraha 'AnaMdadhArA'-2 (1928)nA bAroTa mAdhavasiha : gItapradhAna nATaka 'prakAza' (anya sAthe, 1913) " -nA kartA. kartA. bAroTa mehanalAla jayasiMhabhAI : navalakathA 'satI zrIdevI' (anya sAthe, 1889) ane jIvanacaritra nadIone mahAtmA bhagavAna caitanyadeva'nA kartA. bAlubhAI puruSottamadAsa : padyakRti 'jagadaMbA bhajanamALA' (1900)nA kartA. bAroTa rAmabhAI gIgAbhAI : padyakRti 'mardanI kAvya' (1932)nA kata. bAlubhAI bhagavAnadAsa: navalakathA lalitapuranA chUpA bheda (1902)nA kartA. 22.da. bAroTa lakSmaNa bhAIjI : padyakRti 'nehakaLA' (1889) tathA "mRgasena-kamaLAnI vAratA' (1889)nA kartA. 2,2.da. bAvaDAnA baLe (1954): puSkara caMdaravAkaranI navalakathA. bhAlanaLakAMThAnA kinAre vasatI paDhAra jAtinA saMzAdhana-pravAra pachI gujarAtI sAhityakoza -2 : 393 For Personal & Private Use Only
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAvA rAma ra-bindala vinayakumAra paDhArajIvanane citAra AlekhavAne saMniSTha prayAsa karatI A bALamukunda : prauDhazikSaNamAM upayogI banI rahe tevI pAMca caritralakSI jAnapadI kathA che. vAtAvaraNa, belI, rItarivAja ane vaTavahevArane kRtione saMgraha dharamAM gaMgA' (1966)nA kartA. Azraya letI hovA chatAM raMgadarzI ane kavesAI nirUpaNane kAraNe ni.vA. kayAMka kayAMka navalakathAnI sRSTinuM vAstava chevAnuM anubhavAya che. bALavilAsa (1897) : maNilAla na. dvivedIe mAdhyamika zALAmAM caM.To. bhaNatI kanyAo mATe, vaDodarA rAjyanA vidyAdhikArInI vinaMtIthI bAvA rAma raTo : dharmabodhaka kathAkRti "zeTha-zeThANI sIra phUle kI barSo taiyAra karele paNa pAchaLathI matabheda paDatAM pote pragaTa karelo pATha(1925) ane "satI satyavaMtI'nA kartA. saMgraha, paurANika pAtro ane prasaMgane laI lekhake temAM dharma ane | ni.. nItino upadeza Apyo che. kanyA, patnI ane mAtAnA kartavyano bAvIsI dhIrubhAI : kathAkRti "nItivaMta nArInA kartA. dRSTAMta bodha ApatA A pATho sudRDha viSayagrathana ane gaMbhIra ni.vo. prAsAdika bhASAne kAraNe laghunibaMdhanA namUnA banyA che. bAvIsI mugaTalAla popaTalAla, 'madhukara (24-4-1935) : caritra dhI.dA. lekhaka, kavi. janma vatana surendranagara jillAnA lIMbaDImAM. bAMdha gaThariyAM- bhA. 1-2 (1954) : candravadana mahetAnI vistarelI itihAsa viSayamAM ema.e., pIeca.DI. kolejamAM itihAsanA AtmakathAne eka khaMDa. pahelA bhAgamAM vaDodarA ane suratamAM adhyApaka. vItelA sadInI zarUAtanA be dAyakA ane bIjA bhAgamAM muMbaImAM arvAcIna yuropanI mahAna pratibhAo' (1976) emanuM jIvana vItelo trIjo dAyako nirUpAyA che. khAsa to relavejIvana, kolejacaritranuM pustaka che. emanAM keTalAMka kAvyo ane navalikAo paNa jIvana ane snehajIvanane AvarI letAM vAIne bolacAlanI pragaTa thayAM che. itihAsaviSayaka graMtha ane lekhe paNa emaNe laDhaNavALA jIvaMta gadyathI prANavAna banyAM che. lakhANamAM bane tyAM lakhyA che. sudhI anya vyakitaonI emanA para paDelI chApa upasAvavAne 18.gA. emane Azaya spaSTa rahyo che. ApavaDAI ne jAtaDaMphAsanA bhayanI bAvIsI zAMtilAla kapuracaMda, 'ciraMtana (29-8-1907): lekhakane jANakArI hovAthI nATayAtmaka haLavAzano emaNe vAraMvAra sAmAjika navalakathAo 'jIvananirmANa ane rajanI' (1946)nA Azraya lIdho che. kartA. ni.. caM.TA. bAvo belyo te satya :DoLaghAlu paMDita,vijJAnIo tathA AcAryo bAMzI nAmanI eka chokarI (1964) : madhu rAyanA pahalo vArtAane emanA ahaMpada para prahAra karate, paNa sAthe sAthe satyabhakita saMgaha. Adhunika vArtAnA maMDANa vakhate sazakata racanArItithI para bhAra mUkato maNilAla nabhubhAI dvivedIne nibaMdha. ane bhASAnI anuneyatAthI nokhI tarI AvatI A bAvIsa caM.To. vArtAomAM viSAdanAM vividha rUpAMtaro che. A viSAda pAchaLa bAhuka (1982): cinu modInI, saMvidhAna ane zailIthI nAkhI yuvAvasthAnI strIjhaMkhane ane garIbAInI vAstavikatA vaccenA tarI AvatI dIrgha kAvyaracanA. traNa sargamAM vistarelI A racanA virodhane taNAva che. A taNAva vakratA tema ja vinadanA drividha araNyamAM javA pUrve naLa damayaMtI sAthe nagaranI bahAra traNa rAtri stare AsvAdya banato viziSTa kalA-AkRti dhAraNa kare che. gALe che ene lakSya karI, nagaraviccheda ane ethI thatI vedanAnuM prayogonI navInatA ne bhASAnAM patIkAM saMvedanothI A vArtAo eka vizeSa parimANa mULanA nalopAkhyAnamAM umere che. ghaTanAhAsa, tAjagIpUrNa che. varNana, saMvAda ane kavitAnA mizraNathI baMdhAyelA kalevare achAMdasa, ca.TA. vRttabaMdha ane mAtrAbaMdhamAM abhivyakita sAdhI che. naLa, vaidabha binIvAle jagadIza bhAskararAva, rucira', 'bhAradvAja ane bRhada - A dIrgharacanAnAM traNa ghaTakapAtro che. (23-11-1941): caritrakAra. janma muMbaImAM. bI.esasI. caM.. sudhIno abhyAsa. patrakAratvamAM DiplomA. saMdeza sAthe saMlagna. bALa garabAvalI (1877): navalarAma lakSamIrAma paMDathAkRta strI emanI pAsethI caritralakSI 'bhAratIya krikeTanA sitArAo' keLavaNInA uddezathI racAyelI kAvyakRtione saMgraha, emAM (1976) tema ja krikeTanI kalA' (1981), "TikiTa saMgrahanI kalAbALAonA vayavikAsane anulakSIne viyanirUpaNanI yojanA bhA. 1-2 (1980) ane 'vividha bhAratIya TesTa krikeTaronAM jIvanathayelI che. strIjIvananA, bhaNatarathI mAMDIne mAtRtva sudhInA kALanuM caritranI koNI' (1982) vagere prakIrNa pustako maLyAM che. Alekhana saMgrahanAM kAvyomAM thayuM che. kavinuM valaNa moTe bhAge ni.vA. saMsArasudhArAnuM rahyuM che. aprastutaprazaMsA dvArA bALalagnanI bindala vinayakumAra : rahasyakathAo 'kAtila benakAba'(1970), sAghata hAMsI uDAvatuM 'janAvaranI jAna anyokitakAvya tarIke 'bIjI rAta' (1970) ane 'matanI mahephIla' (1970)nA kartA. prasiddha che. ni.. 394: gujarAtI sAhityakoza-re For Personal & Private Use Only
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ bipina vaidya - buddha dIryacandra raNachoDadAsa bukaselara chATAlAla chaganalAla: triaMkI nATaka 'halAmaNa jai' ane bharatharI nATaka' tema ja "zrI kapuracaMda 5 nAcaMda sI.e.AI. ela.ema.bI. ane pAchaLathI ema.e.DI.nuM ramUjI hAsyakAraka pharasa'(1895)nA kartA. bukaselara lallubhAI phakIrabhAI : kathAkRti 'kAmarudezanI iMdrALInA kartA. | ni.. bukhArI sAbiraalI akabaramiyAM, 'sabira vaTavA (3-5-1907, 14-4-1981) : janma vaTavAmAM. gujarAtI sAta dhoraNa ane aMgrejI traNa ghoraNa sudhI abhyAsa. khetI ane bAgabAnIne vyavasAya. emanI pratinidhi racanAone maraNottara saMgraha Q jatI. khAlI' (1988) prakAzita thayo che. sarala chatAM vadhaka banatI tema ja badalAtA bhAvone judI judI tarehabAnImAM jhIlatI gajhalonuM ahIM anusaMdhAna che. e.Ta. bipina vaidya : juo, vaidya bAbubhAI prANajIvana. birAdara: rahasyakathAo "jAlima jamadUta' (1935), jAlimenI jamAta' (1935) ane "dhanaghera rata'nA kartA. ni.. bilagI bhImarAva kInivAsa : dAupAsaka zrI vAsudevAnaMda sarasvatInA jIvanane varNavatI kRti "garuDezvaranA guradeva (1953) -nA kartA, ni.. bilvamaMgaLa : mohAMdha sUradArane nirmAta karatI preyasI-nuM vRttAMta ApanuM saLaMga maMdAkrAntAmAM lakhAyeluM surasiMhajI takhtasiMhajI gohila, "kalApI'nuM khaMDakAvya. caM.To. bihArI : juo, desAI hararAya amulakharAya. bihArI jahAMgIrazAha : navalakathA 'arabI apasaranA kartA. ni.vA. bI. ela. ema. : sAmAjika vArtAo "eka tAgaDo', 'aMte dharmAbhe' ane 'joDabhAInI jaMjALanA kartA. ni.vA. bIrabala: juo, pharAmarojha khurazedajI bamanajI. bIlImeriyA jamazedajI manacerazAha : bhAratanA itihAsane prathama vAra AlekhatuM dalapatarItimAM kareluM kAvya "sara de tavArIkha yAne itihAsane saMgItasAra' (1889)nA kartA. ni.vI. bIlImoriyA dAdAbhAI ena. : kathAkRti "rAjA mAnasiMha ane rANI premAvatInI vArtAnA kartA. ni.vI. bIlImoriyA nasaravAnajI pharAmajI(1852, 1922) : nibaMdhakAra. dharma-nIti saMbaMdhI mAsika "carAga'nA sthApaka taMtrI. emaNe 'baMdagI, gAyana ane prAMdha', 'jarathostI rAhabara', AtazanI ArAdhAna' (1898), 'pAsIonuM nItidhArAga sudhAravAnI jarUra' tathA velyuezana athavA duniyA ane mANasanI utpatti vagere pustako ApyAM che. buganaveliyA lavaMDeriyA : "zavaMta trivedInI AMtaravAstavane jhaDapatI lAkSaNika dIrdha-kAvyakRti. ca.TA. bujhArI kAmaalI mustaphAalI : "hajarataalI muratAnuM jIvanacaritranA kartA. ni.vA. buTANI meMtIlAla lAThIrAma : caritralakSI pustaka "paMDita motIlAla naheru (1954)nA kartA. ni.vA. buddha dauryacandra raNachoDadAsa (29-12-1929) : vArtAkAra, navalakathAkAra, kavi, saMpAdaka janma lAThImAM. sanadI vakIla. lAThInI 'gUrjara sAhityabhaMDAra' nAmanI prakAzanasaMsthAnA saMcAlaka. emanI pAsethI vArtAsaMgraha 'mevADanI mahattA' (1934), 'tAtAM tIra' (1935), 'suraMgA' (1942) ane chUpAM AMsu (1948) maLyA che. sumitA'- khaMDa 1-2 (1947) emanI navalakathA che, te 'ullAsa' (1948) hasyakathAone saMgraha che. "zaradapUNimA' (1937), "guMjana' (1939), 'rasAta' (1940), 'gRhalakSmInA garabA' (1943), 'praNayarAtri' (1945), 'praNayasAdhanA' (1946) ane "rAsaraMgoLI' (1948) jevA emanA padyasaMgahomAM rAsa, garabA, gIta, gItakathI tathA chAMdasa kAvyo saMkalita thayAM che. 'garavA gujarAtIo' (1945) ane "dhanya dharA gurjarI' (1966) jevAM caritralakSI pustako sAthe bALakAvyonI "kAlI bolI' (1974) ane kasabIonAM kAvyo' (1975) racanAo paNa emaNe ApI che. 'praNayarAtri' (1975) sAdhu upagupta ane vAsavadattAnuM caritra varNavatuM khaMDakAvya che. dhUna rAmAyaNa' (1971)mAM rAmAyaNanA prasaMge ane "adharAmRta' (1976)mAM kRSNabhakitanAM gItane saMcaya che. 'rAsamAlikA bIlImoriyA nAnAbhAI haramasajI nAbI : caritralakSI pustaka 'hiMdanA dalera pArasI vIralAonA kartA. ni.vo. bukabAInDara dhanamAya ke.: navalakathA 'utAvaLI ane uchAMchaLI' (1935) nAM kartA. ca.To. bukaselara cunIlAla maganalAla: kathAkRti 'mAhinI Urpha mariyamanA ni.. kata. gujarAtI sAhityakoza- 2 :395 For Personal & Private Use Only
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ buddhanAM ca-bUca janmazaMkara mahAzaMkara (1939), 'ApaNAM lagnagIta' (1942), "mIrAnAM bhakitagItA" (1946), "amRtadhArA(1953) ane saphaLatAne rAjamArga (1953) emanI saMpAdita kRtio che. | ni.. buddhanAM cakSu: nayanarasa laI avatarelA buddha aMdhAre bhamatA jagatane kevuM navuM cakSu ApyuM, e saMdarbhanI AsapAsa bhAvavizva UbhuM karavuM suMdaram nuM kAvya. 'gajendra maukiko' (maraNottara, 1927) ramaNalAla yAjJikanI prastAvanA sAthe prakAzita thayelo emano ekamAtra kAvyasaMgraha che. kAvyo uparAMta temAM emanA nibaMdha-patra paNa saMgharAyA che. AyuSyanAM chellAM pAMceka varSomAM lakhAyelI A saheka jeTalI maulika anUdita racanAomAM emanuM kavi tarIkenuM rUpa UghaDI AvyuM che. prAraMbhamAM anyanI asara jhIlatI hovA chatAM pachInAM varSomAM nijI svarUpa prakaTAvatI, kalpanA ane ciMtananA puTavALI, bhAva ane bAnInI pakavatA dAkhavatI sabaLa kRtio emaNe ApI che. prakRti ne jIvana e be mahattvanAM biMduothI emanI kRtio vistare che. 'paDanuM paMkhI', 'zaradapUnama, garuDa', 'vIjaLIne ukata hakIkatanAM noMdhapAtra dRSTAMto che. kalpanA ane ciMtananA rocaka mizraNavALuM 'giranAranI yAtrA" emanuM eka mahattvAkAMkSI kAvya che. 'smazAne', 'bAbu' ane 'vidhu' jevAM mRtyuviSayaka UrmikAvyo paNa A saMgrahanI saMpatti banyAM che. buddhi ane hRdaya : doSa kADhavAnuM kAma buddhinuM che ne kAma ApavAlevAnuM kAma hRdayanuM che; ane tethI buddhinA viSayone pUMThe mUkI hRdayanA Avegane pukhta karavA upara lakSa rAkhavAnuM sUcavatA maNilAla nabhubhAI drivedIne nibaMdha. .To. buddhidhana : govardhanarAma mAdhavarAma tripAThInI praziSTa navalakathA 'sarasvatIcaMdramAM AvatI suvarNapuranI rAjyakhaTapaTa vaccenuM amAtyanuM pAtra. enA putra pramAdadhana sAthe nAyikA kumudasuMdarInuM lagna thayeluM che. e.TI. buddhivijaya : rAmanArAyaNa vi. pAThaka, 'dvirephanI TUMkIvArtA. guranI nA chatAM mahattvAkAMkSAthI suvarNaprayoganI ajamAyaza karanAra buddhivijaya aMte karapINa mRtyune vare che evuM emAM kathAnaka che. caM... bumalAkhAu pharAmajI maMcerajI : ravajIvananA keTalAka prasaMgonI TUMkI ne raja karatuM AtmakathAtmaka pustaka "bumalAkhAu pharAmaroja maMcerajInI jidagInI TUkanAMdha' (1914)nA kartA. ni.vA. bulabula: juo, derAsarI DAhyAbhAI pItAMbaradAsa. bulAkhIdAsa mULacaMda : "zakuMtalA nATakanAM gAyano' (1902)nA kirtA. ni.. buvA dattAtreya : caritralakSI kRtio "navanAthacaritra'- bhA. 1-2 (1923) ane 'anasUyAmAtA' (1926)nA kartA. ni.vA. buvA sadAziva : bhakitaviSayaka padyakRti 'tApImahAbhya' (1925) nA bUca gulAbarAya lakSmIdAsa: 'cAra kahavananI ramUjI vAto' (1889) -nA kartA. ni.vA. bUca caMdrazaMkara amRtalAla, 'sukAnI' (25-9-1896,22-9-1958): navalakathAkAra, nibaMdhakAra. janma muMbaImAM. vatana muMdarA. 1918mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI saMskRta viSaya sAthe bI.e. pAMca varSa muMbaInI senTa jheviyarsa kolejamAM saMskRtanA vyAkhyAtA.tyArabAda muMbaInI zrImad bhAgavadgItA pAThazALAmAM traNa varSa sudhI zAstrI. 1923thI siMdhiyA sTIma nevigezana sAthe saMlagna. 1950mAM enA joinTa janarala menejara. 1952mAM nivRtta. 'cetana" ane 'nAgarika'nA taMtrI. 1956 ne kumAracaMdraka prApta. 'deva dhAdhala (1937) Aja sudhI viSayavastunI rIte anokhI rahelI samaMdaranA sAvajAnI sAhasakathA che. hetulakSI ane mAhitIsabhara hovA chatAM A kathA romAMcaka rIte vAstavikatAnuM vAtAvaraNa race che. AjathI be varSa pahelAnA jamAne emAM AlekhAyelA che. A uparAMta, dhuDAkiya bANa sAgarakathA paNa emanA nAme che. 'adra ziva ane liMgasaMpradAya' (1929) nibaMdha aitihAsika anveSaNane che. 'adrAdhyAya' (1929) TIkA ane vyutpanna zabdo sahitanuM emanuM gujarAtI bhASAMtara che. caM.. bUca chaganalAla veNIlAla : kathAkRti 'ApavItA'nA kartA. ni.vA. bUca janmazaMkara mahAzaMkara, 'lalita' (30-6-1877, 24-3-1947): kavi. janma jUnAgaDhamAM. prAthamika zikSaNa jUnAgaDha ane rAjakoTamAM. 1903mAM esa.TI.sI. lAThImAM rAjavI kuTuMbanA zikSaka, daseka varSa bAda goMDalanI hAIskUlamAM zikSaka. pachIthI 1908-10 daramiyAna rAjakoTamAM kAThiyAvADa TAImsa'nA taMtrI. 1913thI 1920 sudhI vaDodarAmAM lekopadezaka tarIke sevA. 1925 thI leDInorthakoTa hiMdu o najamAM ane khAnagI parivAromAM zikSaNa kirtA. ni.ve. bUca gajendrarAya gulAbarAya (15-9-1902, 13-11-1927) : kavi. janma vasAvaDa (ji. rAjakoTa)mAM. prAthamika zikSaNa jasadaNamAM. mAdhyamika zikSaNa goMDalanI saMgrAmajI hAIskUlamAM tema ja gIrAsIyA kaeNlejamAM. 1919mAM maeNTrika. 1923mAM jUnAgaDhanI bahAuddIna kolejamAMthI bI.e. 1921mAM ema.e. 1925thI avasAnaparyata suratanI kaoNlejamAM aMgrejInA prAdhyApaka. 396: gujarAtI sAhityakoza -2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ buca snA hasitakAnta - "ca hasita harirAya bUca purAtana janmazaMkara (2-10-1907) : caritralekhaka. janma jUnAgaDhamAM. gAMdhIjI sAthe vIseka varSa samAjasevAnuM kArya. emanI pAsethI mukhyatve prasaMgonAM saMsmaraNone AlekhatAM ane caritralakSI pustako 'gAMdhIjInA sAMnidhyamAM' (1944), 'bApunI chatrachAyAmAM' (1945), 'ApaNA javAhara' (1947), 'bhagavAnanAM chorU' (1958) vagere maLyAM che. kArya. 1921 thI 1925 rasudhI rASTrIya mahAvidyAlaya, muMbaImAM bhASAsAhityanA adhyApaka. 1938 mAM nivRtta. 'lalitanAM kAvyo' (1912), 'vaDodarAne vaDale' (1914) ane 'lalitanAM bIjA kAvyo' (1934) emanA kAvyasaMgraho che. 'lalitane raNakAra' (1951) nAmanA maraNottara prakAzita kAvyagraMthamAM emanI samagra kavitA saMcita thayelI che. nArIhRdaya, dAmpatyajIvana, praNaya ane savadezabhakita e emanI kavitAnA mukhya viSaya che. gRhajIvananA bhAvone nirUpatI emanI UrmikavitAmAM emanA chaMda paratvenA kauzalane paricaya maLe che. prakRticitro ane rasaLatI kAvyabAnI e paNa emanI kavi tarIkenI viziSTatA che. khaMDakAvya jevI traNeka racanAo tathA vyakita-caritrAtmaka kAvyo uparAMta bALagIte paNa emanI pAsethI sAMpaDayAM che. "ItA vanavAsa'(1903 1904) e 'uttararAmacarita'nuM anusaraNa karatuM paNa potAnI rIte gRhajIvananA prAMgAne upasAvanuM emanuM nATaka che, je tatkAlIna inAmAmAM khaba jANItuM thayeluM. bUca veNIbhAI chaganalAla : bALavArtAnuM pustaka 'TArajhana jADI'nA ka . bUca jayAsnA hasitakA (30-11-1924): caritrakAra, vArtAkAra. janma 5TaNamAM. bI.e. sudhIno abhyAsa. emanI pAsethI harirAya bucanA jIvanane paricaya karAvatuM caritra, lakSI pustaka 'harikiraNa (hasita bUca sAthe, 1963), navalikAsaMgraha 'kaNakaNamAM ajavALAM' (1979) ane nibaMdhasaMgraha 'pariSa' (1964) tathA 'vAnagInAM amI' (1983) maLyAM che. ni.. bUca naTavaralAla prabhulAla (21-10-1986) : hAsyalekhaka. janma porabaMdaramAM. 1923mAM maeNTrika. 1927mAM phargana koleja, pUnAthI saMskRta-aMgrejI viSayo sAthe bI.e. 1929mAM saMskRta mukhya viSayamAM ema.e. 1930thI 1939 sudhI dakSiNAmUrti vinayamaMdira, bhAvanagaramAM aMgrejInA zikSaka. 1939thI 1948 sudhI gharazALA hAIskUlamAM aMgrejInA zikSaka. 1948 thI 1958 sudhI grAmadakSiNAmUrti, AMbalAmAM upaniyAmaka. 1958 thI 1968 sudhI lokasevA mahAvidyAlaya 'lokabhAratI', saNosarAmAM prAdhyApaka ane upaniyAmaka. 1981 thI nivRtta. rAmaroTI' (1939), banAvaTI phUle' (1953), 'rAmaroTI'trIjI (1968) ane chelaveluM' (1982) emanAM vividha viSayo paranAM haLavAM lakhANonA saMgraho che. emanA narma-marmamAM zikSakajIvananA pariprekSyanuM prAdhAnya che. 'kAgaLanAM kesUDAM' (1986) emane haLavI padyaracanAone saMcaya che. 'haLavAM phUla' (1984) mAM hAsyanATako saMgRhIta che. emaNe 'udepura mevADa' (1937) pravAsavarNana ane 'grAmadakSiNAmUrti ane lekabhAratI' (1976) paricayapustikA ApyAM che. A uparAMta emaNe gAMdhIjIne jIvanasaMdeza' (1963), 'Izune pagale' (1967), DeviDa koparaphIlDa (1970) vagere paMdara jeTalAM anuvAda-pustako paNa ApyAM che. caMTo. ni.vA. bUca sanAtana : kaca-devayAnInA praNayapasaMgane anulakSIne kartavya ane praNaya vaccenA saMgharSane AlekhatuM nATaka 'saMjIvana' (1935) - nA kartA. (na.yA. bUca savitAlakSamI harirAya : gIta-garabAonA saMgraha 'gaDha garanArI' (1960)nAM katAM. .ivA. bUca harirAya bhagavaMtarAya (22-8-1981, 1-9-1912) : vivecaka, caritralekhaka. janma jUnAgaDhamAM. 1909 thI vaDodarAnA 'sayAjIvijya' sAmayikanA upataMtrI. emanI pAsethI hAramALA ane teno lekhaka' (1912), bALA - payogI kRti "cakavartI azoka' (1921), anUdita navalakathA 'kamalAkumArI athavA pUrvapazcimane hastamilApa'(1912) tathA prakIrNa kRti "pArlAmenTa athavA briTIza rAjyasabhA maLyAM che. ni.vA. bUca hasita harirAya(26-6-1921, 18-5-1989): kavi, vivecaka, navalakathAkAra, vArtAkAra, nATayakAra, caritrakAra. janma jUnAgaDhamAM. prAthamikathI ucca zikSaNa vaDodarAmAM. 1942 mAM gujarAtI (mukhya), saMskRta viSayo sAthe muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e., 1944mAM ema.e. 1946 thI 1971 sudhI gujarAtanI vividha sarakArI kolejomAM adhyApaka tathA rAjakoTanI kolejamAM AcArya. 1971thI 1980 sudhI gAMdhInagaramAM gujarAta rAjayanA bhASAniyAmaka, hRdayaroganA humalAthI vaDodarAmAM avasAna. emaNe mukhyatve kavi ane vivecaka tarIke pradAna karyuM che. emanuM prathama prakAzana 'brahmaatithi' (1947) nhAnAlAla vizenuM aMjalikAvya che. emane prathama kAvyasaMgraha'rUpanAM amI' (1954) che; pachInA saMgraho che: "sAnnidhya' (1961), 'niraMtara' (1973), 'tanmaya' (1976) ane "aMtargata' (1979). emanA sUramaMgala' (1958)mAM geya ane abhineya rUpako, 'gAMdhIdhvani' (1969)mAM gAMdhIjI vizenAM kAvyo ane 'AgiyA jhabUkiyA (1963) tathA 'enaghena dIvAghena' (1981)mAM bAlagIta saMgrahAyAM che. emaNe aMgrejI ane hindI bhASAmAM paNa kavitA racI che, je anukrame 'vinDo' (1981) ane 'iSat '(1984)mAM graMthastha thayelI che. gujarAtI sAhityakoza- 2 :397 For Personal & Private Use Only
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ bUca hIrAlAla jAdavarAya - be saMskRtio itihAsanA sAdhanarUpe sAcavI levAno prayatna A saMpAdane pAchaLa mukhya che. lokapriya kAvyo sulabha thAya ane sArA saMgrahA bahAra Ave evA hetuthI thayelAM A saMpAdanane aMte kaThaNa zabdone koza paNa ApavAmAM Avyo che. mIrAMbAI, nAkara, dayArAma, prItama vagere aMgenA vistRta lekhe A saMgraho sAthe saMkaLAyelA che. To. racanAnI sugeyatA, prAsAdikatA ane UmipradhAnatA e emanI kavitAnAM lakSaNo che. emaNe navalakathA, TUMkIvArtA ane ekAMkI jevAM svarUpe paNa kheDayAM che. "cala acala' (1968), 'Abhane cheDe (1970) ane meghanA (1979) e emanI navalakathAo che, je paikI bIjIne. hiMdImAM anuvAda thayo che. A navalakathAomAM jhINI vigatonAM Alekhana sahitanAM AsvAdya varNana-citrAMkana che. 'AlaMbana' (1968), 'vAdaLI jharyA karatI hatI' (1976) ane 'tANe vANa (1981) emanA vArtAsaMgraho che. 'zubhasya zIghama' (1958)mAM saMgRhIta emanAM ekAMkIomAM sAMprata samasyAo narmamarma ane kaTAkSanA viniyogathI AlekhAyelI che. emanAM bIjA abhinaya ekAMkIo 'navAM navAM nATako' (1977) ane 'kizoronAM nATako (1977) mAM saMgrahAyAM che. vaDodarA, A vaDodarA' (1984) e emane vaDodarA vizenA nibaMdhone saMgraha che. 'dalapatarAma - eka adhyayana' (1955) svAdhyAyagraMtha uparAMta anvaya' (1969) tathA "tabhava' (1976) e be vivecanasaMgraho emaNe ApyA che. gujarAta sAhitya sabhA dvArA karAvAyelI 'graMthastha vADamaya samIkSA' (1963), gujarAtI graMthakAra zreNI mATe taiyAra karAyelI pustikA "mIrA' (1978) tema ja gujarAtI kavitAnA AsvAda-lekhene saMgraha kSaNe ciraMjIvI' - bhA. 1-2 (1981) vagere graMthe emanI parizramabharI abhyAsaparAyaNatAne, khyAla Ape che. emaNe caritrAlekhana, anuvAda saMpAdananuM kArya svataMtrapaNe tema ja sahayogamAM karyuM che. siddharAja' (1948) ane 'harikiraNa" (1963) ja snA ha. bUcanA; to 'dhammapada'(1954), "siddhahema' (1957), jAdavAsthaLI' (1961) ane prasAda (1963) jA.kA. paTelanA sahayogamAM saMpAdita thayelA emanA anya ullekhanIya graMtha che. bRhat piMgaLa (1955): rAmanArAyaNa vi. pAThakanA chaMdazAstra parano zAstrIya graMtha. paMdara prakaraNa ane vIsa pariziSTamAM vaheMcAyela, lagabhaga sAta pRSThomAM vistarela A graMtha gujarAtI kavitAmAM cheka dalapatarAmathI racAvA zarU thayelA chaMdazAstranA graMthomAM nirUpaNanI dRSTie sahuthI vizeSa sarvagrAhI ane vaijJAnika dRSTivALe che. gAMdhIyuga sudhInI gujarAtI kavitAmAM thayelA chaMdaviSayaka badhA prayoganI zAstrIya vicAraNA ahIM thaI che. kAvyamAM chaMdanuM sthAna, gujarAtI uccAraNonA saMdarbhamAM laghugurunI carcA, akSaranuM svarUpa, vaidika chaMdonuM svarUpa ane temanA prakAro, akSarameLa chaMdonuM svarUpa ane temanAM meLa mizraNo, mAtrAmeLa chaMdo, saMkhyAmeLa chaMdo, marAThImAMthI AvelA vi-abhaMga Adi chaMda, hiMgalanA chaMda, dezI, pada,gajhalanuM svarUpa tema ja pravAhI chaMda ke sAMga padyaracanAnA prayoga - e sarvanI jhINavaTabharI carcAmAM potAnA purogAmI piMgaLazAstrIoe ApelA maMtavyonI pheratapAsa che ane ghaNI jagyAe potAnAM maulika pratipAdana che. saMdhi ane padyabhAra vaccenA saMbaMdha tapAsI bhAratatvane lakSamAM rAkhyA vagara saMdhionuM kareluM pRthakkaraNa; mAtrAmeLa chaMdonA saMdhionA tAla ane saMgItanA tAla vacce batAvela saMbaMdha; gajhalanA chaMdone mAtrAmeLa chaMdo jevA AvRttasaMdhi chaMdo batAvavA; ghanAkSarI, manahara ane anurupanI saMkhyAmeLa chaMdo tarIke gaNanA karavI ane A chaMdonuM akSarameLa karatAM mAtrAmeLa chaMdo sAthenuM maLatApaNuM batAvavuM; mAtrAmeLa chaMdomAM blenkavarsa jevo pravAhI chaMda banavAnI akSamatA, pRthvImAM pravAhI chaMda banavAnI AMzika kSamatA ane vanavelImAM pravAhI chaMda banavAnI vadhumAM vadhu kSamatA batAvavI - vagere chaMdazAstra vizenAM emaNe karelAM nirIkSaNo maulika ane mArmika che. 6.gA. be jagajIvanarAmane sAkSAtkAra : jayotiSa jAnInI TUMkIvArtA. emAM ekane eka dIkaro pazale sAdhu thaI gayo che e prasaMgane anulakSIne jagajIvanarAmanAM, maganI be phADa jevAM rUpo vacceno vivAda narmavinodamAM jIvaMta rIte nirUpAya che. rAMTo. be nadIonI vArtA: tApI ane sAbaramatI nadInAM udAharaNa paDe che, DahoLAyelI ane svastha jIvanazailI tathA lekhanazailInI carcA karate cI. na. paTelane ciMtanAtmaka nibaMdha. e.Ta. be saMskRtio : sabhyatAnA vikAsa mATe kurasada para bhAra mUkatI bhadralekanI saMskRti ane parizrama para bhAra mUkatI saMta athavA oliyA saMskRti vaccenAM virodhalakSaNo carcata kizoralAla buca hIrAlAla jAdavarAya: bhakita ane tattvajJAnaviSayaka kAvyakRtionA saMgraho "vedatAtparyabodhinI' (1907), "sAcAM motI'bhA.1 (1912) ane bhAgyodaya bhUmikA'-bhA.1 (1919)nA kartA. ni.. bUrAInA dvAra para : jhaveracaMda meghANInI TUMkIvArtA. ahIM strInA komaLa vyakitatvanA sparze puruSanI hatAzAne ane durbaLatAne haNanuM koLI komanuM prasanna dAMpatya vArtAnA kendramAM che. caM.TI. bRhat kAvyadohana- bhAga 1-8 (1886-1912) : icchArAma sUryarAma desAIe saMpAdita karelA madhyakAlIna sAhityakRtionA saMgraho. madhyakAlIna kRtione ekaThI karavAnuM, enA pATha taiyAra karavAnuM ane ene prakAzita karavAnuM prAraMbhika chatAM bhagIratha kArya ahIM thayeluM che. sAhityika mUlyathI nirapekSa rahI je kAMI madhyakAlIna sAhityasAmagrI upalabdha banI tene gujarAtI sAhityanA 398: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ mazarUvALAno vinAtmaka nibaMdha bekAra : juo, paTela IbrAhima dAdAbhAI, bega ane bistarA sAmAnanA DhagalAthI vIMTAvAnI vRtti : musApharIthI mAMDI ApaNAM aneka vaLagaNA sudhI pahoMcelI che enA para vinodapUrNa kaTAkSa karatA bakula tripAThIno hAsyanibaMdha, caMTo. caM.TA. beMcaravALA zAmaLa cImanalAla : navalakathA brahmadezanI zreNI'nA kartA. 2.2.6. beTAI ramezacaMdra suMdarajI (52-1926) : vivecaka, anuvAdaka, saMpAdaka. masthaLa mAMDavI (kaccha). 1947mAM muMbaI yunivarsiTImAMthIsaMskRta viSaya sAthe bI.e., 1957mAM ema.e., 1957mAM pIeca.DI. saMskRtanA prAdhyApaka. "saMskRta Adityano InivAsa'- bhA. 1 2(1960), 'gharSavardhana' (1969), 'bhAratIya sAhityavicAra maMjUSA'- bhA. 1-2 (saMpAdana, 1975), 'bhAratIya kAvyamImAMsA'(1978) vageremAM saMskRtasAhityanA abhyAsa, kaprAsa vizenI sUjha tema ja viSayane saraLa bhASAmAM sadRSTAMta rajU karavAnI emanI patino paricaya thAya che. 'vivekacUDAmaNa'(1979) emano anuvAda che, 'buddhacarita' (1958), 'vikrame vaMzIya'(1959), "mAdana'(1959), 'zAkuMtala'(1959), 'kAvyaprakAza'-sarga 1, 2, 3, 10 (1959) vagere anuvAdo mukhyatve vidyArthIone upayogI thAya tevA che. 'prAcIna bhAratIya sAma ki saMsthAo'(1974) emanuM samAja darzananuM saMzAdhana-pustaka che. ni.vA. beTAI suMdarajI gokaLadAsa, 'pAyana','mitrAyaNI'(10-8-1905, 16-1-1989) : kavi, vivecaka. janma vatana jAmanagara jillAnA beTa-dvArakAmAM. 1928mAM aMgrejI-gujarAtI viSayo sAthe muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e., 1932mAM elaela.bI., 1936mAM gujarAtI-saMskRta viSayomAM ema.e. prAraMbhanAM cArapAMca varSa 'hiMdustAna' ne 'prajAmitra'mAM sabaeNDiTara, cArapAMca varSa muMbaInI eka saMsthAmAM AcArya, e pachI muMbaInI esa. ena. DI. DI. vimensa kolejamAM nivRttiparyaMta mukhyatInA adhyApaka, inDiyana pI.I.ena.nA sabhya. narmada suvarNacaMdraka vijetA. muMbaImAM avasAna. pacAseka varSathI satata kAvyasarjana karanArA A gAMdhIyuganA kavi narasiMharAvanI kavitAthI vizeSa prabhAvita che, je khaMDakAvyo ane karNaprazastionI svasvagaMbhIra zailI, jIvananAM maMgalamaya tattvo pUra AspA, prakRti pratyenuM AkarSaNa vageremAM joI zakAya che. alabatta, saoNneTonuM vyApaka kheDANa ke niSkAma karmavALA jIvananuM AkarSaNa emanI kavitA para gAMdhIyuganA prabhAvanI paNa pratIti rAve che. 'jayotirekhA'(1934)mAM paurANika ane aitihAsika prasaMgo beMkAra -belasara malhAra bhikAjI para AdhArita pAMca khaMDakAvyo che.'indradhanu'(1939),'vizeSamAMli' (1952), 'sadgata caMdrazIlAne'(1959), 'tulasIdala'(1965), 'vyaMjanA'(1969), 'anuvyaMjanA'(1974), 'zizire vasaMta' (1976) ane 'zrAvaNI jharamara'(1982) e emanA kAvyakahAnI kavitA parathI dekhAya che ke adhyAtmaciMtana, praNaya, prakRti ane svamUtyuthI mane eka prAraMbhathI aMta sudhI emanI kavitAnI cAlakabaLa rahyAM che. alpaparicita saMskRta zabdonA vizeSa upayogI saMtAya prastArI zailIne lIdhe saoNneTa karatAM lAMbI ciMtanamanananAM kAvyo vadhu saphaLa nIvaDadhAM che. pUrve prakAzita 'gujarAtI sAhityamAM saoNneTa'(1935)ne samAvatA vivecanasaMgraha 'suvarNamegha'(1964)mAM nhAnAlAla, ba. ka. ThAkora ane meghANInI kavitAnuM taTastha nirIkSaNa karatA samadraSTivALA dhyAnapA tralekho che. 'Amoda' (1978)mAM 'gujarAtI kivAmAM apa' jevA mahatvanA lekha uparAMta saMskRta ane gujarAtI kavio ane temanI kavitA vizenA lekho che. 'nasiMha rAva'(1980) narisarAyanA vAGamayapuruSArthanI jhAMkhI karAvatI pustikA che. kavi navA kavitA tarapha jovAnI samaSTi emanA vivecanano lAkSaNika guNa che. 'sAhityamAdhurI', 'sAhityodyAna' ane 'sAhityasuSamA'e emanAM zALApayogI saMpAdano che. 4.gA. baeNna mANeka madanajI: padyakRti 'zrIrAmalaharI' : lahera : 1 (anya sAthe, 1916)nAM kartA. 2... benDavAlA prabodha, 'suNI' : bALavArtAnuM pustaka 'khudAno khajAno' (1959)nA kartA. navA bephAma : jo, vIrANI bataalI gulAmona. berhana : vArtAkRti 'ratnagaDhanA bALakumAra'(1916)nA kartA. ... brelare majhAra bhikAjI (22-5-1853, 4-4-1906): kozakAra, anuvAdaka. janma jUnA jillAnA belasara gAmamAM. prAthamikamAdhyamika zikSaNa thANA ne muMbaImAM. 1870mAM maeNTrika. 1873mAM bI.e. urdU, leTina ane phrenca bhASAno abhyAsa, 1875mAM rAjakoTa ane pachI jUnAgaDha IskUlamAM saMskRtanA zikSaka 1893mAM vIramagAmamAM eMglo vulara skUlanA AcArya. 1887mAM amadAvAdanI mela TreniMga kaoNlejamAM vAIsapransipAla. emaNe gujarAtI bhASAmAM prathamavAra ja taiyAra karelA 'gujarAtIaMgrejI koza'(1895) emanuM mahattvanuM pradAna che. te uparAMta emanI pAsethI hiMdustAnanI pavita', 'svAtaMtrya' tema ja anUdita pustaka saMskRta 'mArgApadezikA' maLyAM che. Ara. esa. tarakhaMDanA marAThI graMthamALAnA traNa graMthono gujarAtI anuvAda ane anya aMgrejI pustako paNa emaNe Apyo che, [,]. gujarAtI sAhityakAza - 2 : 399 For Personal & Private Use Only www.jainalibrary.org
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ besa besa deDakI -- chAbhaTTa aniruddha lAlajI boDIvAlA (zAha) naMdalAla cunIlAla (1894, 6-7-1963) : janma amadAvAdamAM. inTara ArTsa sudhIne abhyAsa. patrakAratvamAM sakriya. gRhiNIbhUSaNa', 'dazA zrIpAdIbaMdhu', "mane raMkana', 'grAmasvarAja'nuM saMpAdana. 1923mAM "saMdeza" dainikanI sthApanA. 1941 mAM pakSAghAtano hamale, 1958 mAM "saMdeza' ane sAMpIne nivRtta. AtmakathAtmaka kRti 'mana mata bana athavA naMdalAla boDIvAlAno AtmavRttAMta' (1959) emanA nAme che. ni.vA. dha: 'gujAre je zire tAre jagatane nAtha te sahaja' jevI paMkitaothI, saMsArane kaI rIte svIkAra ene bodha ApatI bAlAzaMkara ullAsarAma kaMthAriyAnI jANItI gajhala. caMTo. besa besa deDakI : bALakathA vAmamAM pravezelA kavinA gaMbhIra avAjathI viziSTa rIte AsvAdya banatuM caMdrakAMta zeThanuM kAvya. e.To. boTAdakara cImanalAla lalubhAI : navalakathA "annapUrNA athavA pavitra pyAra (1922) tathA 'suvarNapuranI suMdarI' (1922)nA kartA. boTAdakara dAmodara khuzAladAsa (27-11-1870, 7-9-1924) : kavi. janma boTAdamAM. cha dhoraNa sudhIno abhyAsa. teramA varSe zikSaka. kuTuMbanI Arthika muzkelI dUra karatA judA judA samaye emaNe judA judA vyavaro ajamAvelA. vepAra ane vaidu karyA, paNa temAM phAvelA nahIM. 1893mAM vaiSNava gosvAmI mahArAja nRsiMhalAlajI sAthe temanA kArabhArI tarIke muMbaI gayA. 'puSTimArga prakAza'nuM taMtrIpada saMbhALyuM. muMbaInA nivAsa daramiyAna tyAMnA koI zAstrI pAse saMskRtano abhyAsa karyo. nAdurasta tabiyatane lIdhe 1907mAM vatana pAchA AvI puna: zikSakano vyavasAya, svIkAryo. emanuM prathama prakAzana 'zAha praNIta lAlasiMha sAvitrI nATaka athavA svayaMvaravidhithI sukhI daMpatInuM caritra' nAmanuM nATaka che. e ja rIte gokuLagItA', 'rAsavarNana ane 'subodha kAvyasaMgraha paNa emanI prAraMbhika kRtio che. te pachI kAvyopAsanAnA dyotaka saMgraho 'kallolinI' (1912), 'strotasvinI' (1918), 'nirjhariNI (1921), 'rAsataraMgiNI' (1923) ane maraNottara 'zaivalinI' (1925) maLyA che. 'rAsataraMgiNI'nA rAsee emane eka noMdhapAtra rAsakavinAM sthAnamAna meLavI ApyAM che. te jamAnAnI gujarAtaNone A rAsee khUba gheluM lagADeluM. lokaDhALIne temAM khUbIpUrvakano viniyoga thayo che. 'zaivalinI'nAM kAvyonI guNasaMpatti noMdhapAtra che. emAM prakRti ane gRhajIvananA bhAvone emaNe kAvyarUpa ApyuM che. grAmajIvananA parivezanA ane enA taLapadA viSayonA sucAru ane madhura prAsAdika nirUpaNe emane sauMdaryadarzI kavi'nuM biruda apAvyuM che. gRhajIvananI bhAvanAnAM kAvyo emanuM mukhya ane mahattvanuM pradAna che. kanyA, mAtA, naNaMda, sAsu, lagnaghatA, bhaginI, navoDhA, gRhiNI, sImaMtinI, prauDhA - ema nArIjIvanananI jadI jadI avasthA ane enA padane lakSya karIne enAM anekavidha sukumAra saMvedanene emaNe madhura ane prazasya rUpa ApyuM che. sarerAza kakSAe rahetI kalpanAzakita tathA saMskRtapracura zailI ane kaMIka sImita rahetA viSayavartuLanI maryAdA chatAM emanA bhAvasamRddha rAsa ane gRhajIvananAM komaLa nirbhuja saMvedananAM kAvyo emanuM ciraMjIva pradAna che. pra.da. beDAvAlA maNilAla nAthubhAI : pahelIvAra gAmaDethI muMbaI jatA ne tyAM nAyakane thatA anubhavomAMthI janmatuM prahasanakSAnuM hAsya rajU karatI saMvAdatattvavALI vArtA "gAmaDiyo gamAra' (1914)nA kirtA. kau.bra. berIsAgara ratilAla mehanalAla (31-8-1938): hAsyalekhaka, nibaMdhakAra. janma sAvarakuMDalA (ji. bhAvanagara)mAM. prAthamika tathA mAdhyamika zikSaNa sAvarakuMDalAmAM. 1916 mAM esa.esa.sI., 1963mAM bI.e., 1967mAM ema.e. 1989mAM "sAhityika saMpAdana : vivecanAtmaka adhyayana' viSaya para pIeca.DI. 1971mAM sAvarakuMDalA kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. 1974 -thI gujarAta rAjya zALA pAThyapustaka maMDaLa, gAMdhInagaramAM eNkeDemika sekreTarI. lekhanakAryane AraMbha TUMkIvArtAthI karyo, paraMtu sAthe sAthe hAsyalekhe lakhavA mAMDayA, jemAM emane vadhu saphaLatA-siddhi maLyAM. emanA be hAsyasaMgraho 'maraka maraka' (1977) ane "AnaMdaloka (1983) che. emanuM hAsya vAcakane maramaraka hasAve tevuM che. bahuzrutatAne hAsyAthe sahaja kauzalathI viniyoga thayo hovAthI mAnavIya nirbaLatAo hAsyane viSaya bane che, chatAM emanuM hAsya daMzapathI sadaMtara mukata che ane sAthe ja jIvana para prakAza pAtharavAnA dhyeyathI yukata che. emaNe keTalAka gaMbhIra nibaMdha ApyA che, tema ja keTalIka laghukathAo paNa lakhI che. 2.pA. bela vahAlamanA: maNilAla desAInuM nArIsaMvedanAne vAcA ApatuM nijI abhivyakitavALuM lAkSaNika gIta. ra.TA. brahmacArI cImanalAla: sAMpradAyika dRSTie lakhAyelI caritralakSI kRti "zrI svAminArAyaNa' (1946) nA kartA. ni.vA. brahmacArI nagInalAla rAjArAma: padyakRti nagInavANIvilAsa' (1915)ne kartA. ni.vo. brahmabhaTTa aniruddha lAlajI (11-11-1935, 31-7-1981): vivecaka, kavi, vArtAkAra, caritrakAra, saMpAdaka. janma pATaNamAM. zALAzikSaNa vaDodarAmAM. 1958mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e., 1960mAM e ja viSayomAM ema.e. 1959 thI DAInI 400: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmabhaTTa amRtalAla mA. -- brahmabhaTTa jeziMgalAla lAlajIbhAI A kolejamAM adhyApana. tyArabAda bIlImorAnI kolejamAM 'dhivANI' (1982) e "akhaMDa AnaMdamAM upaniSadanA prAdhyApaka. 1968 thI gujarAta yunivarsiTInA bhASAsAhitya sUtrane laIne "pArtha" upanAmathI emaNe lakhelI lekhamALA che. bhavanamAM gujarAtInA rIDara, 'bhUmikA' ane 'kimapi'nA taMtrI. emAM bhAratIya saMskRti ane taravaciMtananA sAmAnya janasamAja prabhAvaka vakatA. lyukemiyAthI amadAvAdamAM avasAna. mATe subodha karI ApavAnuM valaNa che. Adhunika sAhitya ane vizvasAhityanI saMprajJatA sAtha A uparAMta, 'jhaveracaMda meghANI' (1969), 'maNizaMkara bhaTTa kAMta' vivecanakSetre sureza joSI pachI ja tAjagI AvI emAM atyAgraha (1971), 'ramaNabhAI nIlakaMTha' (1973) te te sarjaka paranI tema ke asahiSNutA vinA A lekhake svarUpanI zuddhatAne anulakSIne ja 'kAntA' (1973), 'sudAmAcaritra' (1975), 'premAnaMda kRta rAzliSTa ne samatAlavivecana ApavAno prayatna karyo che. "anvIkSA' kuMvarabAInuM mAmeruM' (1982) te te kRti paranI emanI saMpAdita (1970)mAM cAvIsa lekho che, je paikI ATha kRtilakSI ane svAdhyAyazreNIo noMdhapAtra che. te, 'jayaMtI dalAlanI pratinidhi kartAlakSI che, jyAre paMdara graMthasamIkSAo che. 'gujarAtI sAhitya- vArtAo' (1971), nATaka vize jayaMtI dalAla' (1974), vivecananA keTalAka pAyAnA saMpratyayo' para lekha mahattva che. 'patIlanAM cUTelAM kAvyo' (1974), 'saMvAda' (1974), 'gujarAtI aganapaMkhI" ane "chinnapatra' jevI kRtionI TUMkI samIkSAo vArtAo' (1977), "eNbsarDa' (1977) emanAM pitAnAM ane ghAtaka che. bhAratIya sAhityazAstramAM guNa ane rItinI vicAraNA anya sAthenAM saMpAdane che. (1974) mAM AcArya bharatathI cheka jagannAtha sudhInA AcAryonAM pradAnenuM aitihAsika pariprekSyamAM tattvanirUpaNa che. 'pUrvApara' brahmabhaTTa amRtalAla mA. : rAmAnandI sAdhu nakArAmanA jIvana (1976) 'janmabhUmi' dainikamAM "alapajhalapa'nI cAlelI kolama caritrane AlekhatuM pustaka "svAmI naukArAma' (1955) nA kartA. mAMthI pasaMda karelAM lakhANono saMcaya che. sAhityika sabhAnatAthI lakhAyelAM A lokAbhimukha lakhANo cipUrNa che. emAM kAvAbAtA ni.vA. yAsunArI kyAsImo do, rodAM, rilka, harbaTa rIDa valerI jevAone brahmabhaTTa aMbAzaMkara morArajI, bhramita', 'sevaka': sAmAjika vArtA supere praveza karAvyo che. "eNkhAva' (1978) paranI paricaya TrasTanI 'nakharALI naMdu ane bhADUtI bharathAra' (1927) tathA 'vIradAdA pustikA raziyana vArtAkArane sarala chatAM rasika rIte upavAsI Ape jazarAja' (1943)nA kartA. che. 'saMnika' (1982) emano maraNottara vivecanagraMtha che. emAM navalakathA, navalikA, kavitA ane thiyeTara paranA anveSaNalekha che. brahmabhaTTa kamalA : samAja zikSaNane anulakSIne racAyelI kRti eNrisToTalanA 'poeTiksane pahelo gujarAtI anuvAda 'rAmaparAnI caMcI' ane bALavArtA 'kaLajaganA Rpi' (1961)nA eNrisToTalanuM kAvyazAstra'(1969) e A lekhakanuM gujarAtI kartA vivecanakSatre mahattvanuM pradAna che. ni.vA. 'kimapi' (1983) emane maulika ane anUdita kAvyo brahmabhaTTa chaganabhAI metApabhAI : navalakathA "vIra pratijJA saMgraha che. temAM hAIku, soneTa, mukataka, gIta ema vividha kAvya (1921)nA kartA. prakAromAM emanI zabdapIti spaSTa che. vAgmitAnuM baLa emanI ni.vo. achAMdasa racanAonA layaniyaMtraNamAM ne yathArtha zabdapasaMdagImAM tema ja vicAronI nATyAtmaka prastutimAM khapa lAgyuM che. mRtyunAM - brahmabhaTTa chaganalAla amathArAma : navalakathAo 'pratApI pratApa saMvedanAno pAsa pAmelI emanI racanAomAM emane avAja (1925) ane "amarakezarI kaTArI' (1931) tathA zauryapreraka potIko banyo che. aitihAsika vArtAono saMgraha 'gArI talavAra ane rAyaajANyuM sTezana' (1982) emane vArtAsaMgraha che.ahIM prasaMga- siMhajIrI hatheLI' (1931)nA kartA. citra-rekhAcitra ke kayAreka AtmakathAtmaka prakAranuM tattva vArtAonI ni.vA. racanAmAM bhAga bhajave che. jIvanatattva ne kalAtattva vaccenI jholA bahAbhaTa jayasiha dayArAma : padyakati "zrIrAme rAza ma khAtI A vArtAo koIne koI marma upasAvavAmAM udyamI rahI che. taraMgiNI' (1930)nA kartA. 'nAmarUpa' (1981)mAM vArtA ane vAstavanA saMyogathI UbhAM thatAM caritronI hAramALA che. jIvananA vividha prasaMgee cetanAnA bhinnabhinna stare AvIne jIvI gayelAM A caritramAM rahelA brahmabhaTTa jIvaNalAla kahAnajI : nATaka 'vimalayAti (trI. A. lekhakane pAnakrasa AsvAdya che. A caritrasRSTimAM lekhakanI 1950)nA kartA. mane sRSTinuM kauvata bhaLyuM che. 'cala mana vATe ghATenA 1 thI 5 bhAga (1981-1982)vividha kakSAnA vizALa vAcaka varga tarapha pahoMcavA brahmabhaTTa jesiMgalAla lAlajIbhAI : navalakathA 'indrakumAra'('951) mAgatI dainika kaoNlamanAM lakhANonA saMgraho che. jIvananI nAnI- -nA kartA. moTI samajane AlekhatA A saMgraha cipUrNa rIte lokabhogya che. gujarAtI sAhityakoza-2 :401 For Personal & Private Use Only
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmabhaTTa DAhyAlAla e. -brahmabhaTTa zivalAla khuzAlabhAI brahmabhaTTa DAhyAlAla aM. : ogaNIsa lakathAone saMgraha 'gAmatIne gajaba' (1923) vagere tatkAlIna rUDhione varNavatAM 'vividha lokakathAo' (1980)nA kartA. padyo che. ni.vA. brahmabhaTTa dAdara bhUpatasiMga, pralAda': navalakathA 'mahArAjA brahmabhaTTa/ kavi maMgaLadAsa caturbhuja (24-12 (1896,-) : kavi. siddharAja ane satI jasamA oDaNa' (1926)nA kartA. janma vijApuramAM. emanI pAsethI padyakRti 'zrInAthajI avadhUtalIlA' (1928) uparAMta anya pAMceka graMtho maLyA che. brahmabhaTTa narasiMgadAsa bhA. : "zrI sUradAsajInuM jIvanacaritra' (anya sAthe, 1924)nA kartA. brahmabhaTTa raghunAtha tribhuvanadAsa, 'manasvI', rasakavi' (13-12-1892, 11-7-1983) : nATaka, gItakAra. janma brahmabhaTTa nAnAlAla baLadevajI : nATaka 'mInaLa-muMjAla(1922)nA lIMca (ji. mahesANA)mAM. mULa vatana naDiyAda. dhoraNa cAra rasudhInA kirtA. abhyAsa DAkoramAM. aMgrejI dhoraNa pAMca sudhIne abhyAsa naDiyAdamAM. vyavasAye raMgabhUminAM nATako ane gItAnuM lekhana. brahmabhaTTa prahalAda dAmodaradAsa (22-8-1908) : navalakathAkAra, buddhadeva', 'zRMgI Rdhi', "bhAvi prAbalya', 'chatravijaya', uSA - vArtAkAra, jIvanacaritralekhaka. janma amadAvAdamAM. 1928mAM kumArI', 'zrImaMta bAjIrAva', zAkuMtala parathI 'snehamudrA', pramamaeNTrika. "saMdeza" vartamAnapatrathI patrakAratvane AraMbha. varSo sudhI vibhe', 'ajAtazatru' vagere emanAM nATako che ane te ghaNIvAra 'sevakanA taMtrI. 'Anasa rA" zarU thatAM tenA sahataMtrI. bhajavAyAM che. uparAMta navInayuga (1930), 'marakIrti' (1931), nAnI-moTI nevuM jeTalI sAmAjika navalakathAo ApanAra A saMsAranA raMga' (1942), 'kalyANarAja' (1960) vagere nATako lekhakanI noMdhapAtra kRtiomAM "adhUrI prIta', 'tRSA ane tRpti' paNa emaNe lakhyAM che. 'jya somanAtha nRtyanATikA' (1941), (1961), 'mATInAM mAnavI' (1962), eka paMtha : be pravAsI' 'sarasvatIcaMdra nATaka' (1955), 'kAntA' (1958) vagere raMgabhUmine (1963), 'bhe bAMdhyAM vera' (1970), 'jheranAM pArakhAM' (1976), anurUpa nATayarUpAMtaro che. lakSmInArAyaNa', 'anArakalI', "cANakaya', 'retInuM ghara' (1979), "tUTelA kAcane TUkaDo' (1985), "mananAM sirAjulA', pRthvIrAja', "ratnAvalI' jevAM emanAM aneka baMdha kamaLa' (1988) vagerene samAveza thAya che. bhajavAyA vagaranAM nATako che. emaNe 'umA'(1938), "adhUrA pherA' (1946), 'jidagInAM nATasivAyanA sAhityasarjanamAM "sumanasaurabha' (1964), rUkha' (1964), khAkhanAM poyaNAM' (1965) vagere vArtAsaMgrahA 'davA, RSio ane pratApI puruSa' (1965), 'purANa ana tema ja 'lAhorano zahIda bhagatasiMha' (1931), "netAjI' (1946), itihAsanAM yazasvI pAtro' (1969), navalakathA 'yazodhamAM netAjInA sAthIdAro' (1946) vagere jIvanacaritra ApyAM che. (1971), AnA tAlaphrAMsanI anUdita navala 'dhAyA' (1972), 2.2.da. 'prAcIna bhAratanI vibhUtio' (1974), raMgabhUminAM saMsmaraNA brahmabhaTTa maganalAla bApujI: navalakathAkAra, kavi, vArtAkAra, Alekhato graMtha "smaraNa-maMjarI' (1955) vagerene samAveza caritrakAra, thAya che. pra.ma. kathanAtmaka zailImAM lakhAyelI, prakaraNa pADavA vagaranI saLaMga navalakathA "moTA gharanI putrI' (1962), mumatAja ane zAha brahmabhaTTa lalubhAI phUlajI : padyakRti 'girirAja bhakitasAgara jahAMno praNayaprasaMga varNavatI kalpanAmizrita itihArAkathA nathI (1912)nA kartA. re jUdAI' (1964) ane dhArAvAhI navalakathA 'ratana gayuM roLa" (1967)mAM lekhake kathAnirvahaNa mATe mukhyatve saMvAdono upayoga brahmabhaTTa vAghajI metIlAla : brahmacarya, ziyaLa, mA-bApanI sevA karyo che. rAjahaMsa (1938)nI keTalIka vArtAo sAmAjika vagere viSayo para lakhelA nibaMdhono saMgraha 'kaTArInA kartA. prasaMgakathAo jevI che. raNabaMkA' (1941),'gujarAtanI lekavAto' (1952), 'zUravIranI vAto' (1933) tathA 'kIrtirazaMbhamAM - brahmabhaTTa vrajalAla raNachoDajI : padyakRti 'jJAnagADI' (1907)nA keTalIka aitihAsika zauryakathAo tathA lokasAhityanI ane kartA. cAraNonI vIrarasabharI gAthAone vArtArUpe rajU karavAno prayAsa che. bahAravaTiyo mIrakhAM (1934), 'devadhi divAkara dayAnaMda' brahmabhaTTa zivalAla khuzAlabhAI : padyakRtio duSkALadarpaNa athavA (1936) ane 'chatrapati zivAjI' (1936) jIvanacaritra che. chapanAnI chApa'(1900), 'saMbhavanAtha pratiSThA mahotsava' (1912) 'raDhiyALA rAsa' (1937)mAM gujarAtanAM keTalAMka lAkSaNika taLapadAM ane "vivAhavida' (1912) uparAMta nAnAM-moTAM vIzeka gIte saMpAdita thayAM che. "soLa varSanI satI ane navA varSane pati' prazastivirahavarNana vagere vizenAM kAvyonA kartA. (1922), 'kaLiyuganI satI ane lalitAnuM jAheranAmuM' (1923), 2.ra.da. 402: gujarAtI sAhityakoza -2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmabhaTTa 2yAmajI jayari -- bhakatakavi goviMdajI rAmanAra brahmabhaTTa zyAmajI saha: padyakRti "ativalAsanA kartA. brahmabhaTTa harizcandra amRtalAla, harIza vaTAvavALA' (187 1947): kavi. janama vaTAvamAM. bI.e. sudhIno abhyAsa. gujarAta hAusiMga borDa, vaDodarAmAM suparinTenDanTa, 'akSaranA maMtrI. kAvyasaMgraha 'sUraja UgavAnI kSaNa' (1983), nibaMdhasaMgraha 'alpavirAmathI pUrNavirAma' (1984) ane navalakathA 'sapanAM lIlA kAcanAM' (1984) emanAM pustako che. ra.TI. brahmapi harerAma : padyakRti "rAtI mahAdevI garabAvalI' (1932)nA rAphaLa che. dhUmrasera' (1948) ane mananAM bhUta' (1964) jevAM nATakonI tulanAmAM 'mA' ane 'mahAnibaMdha' tema ja 'javalaMta agni" jevAM ekAMkIo vizeSa guNavattA dAkhave che. 'javalaMta agni'(1916), 'brekaranAM pratinidhi ekAMkI' (1973) emanA ekAMkIsaMgraho che. 'vasanta' (1964) emanA kAvyasaMgraha che. emanuM prArApura-staka 'navA gagananI nIce (1978) rocaka zailImAM sarasa bhAta paDe che. rUpasRSTimAM (1962) ane sAhitya tattva ane taMtra' (1977) sAhityasiddhAMtanAM-vivecananAM pustako che. temAM emanI saraLa kalAsUjhano paricaya thAya che. kRtivivecanamAM emanI sAhityakalAnI samajaNa vyakata thAya che. abhivyakita' (1965), 'narmada' (1976) vagere emanA anya vivecanagraMtha che. 'gujarAtanAM ekAMkI' (1958), "ApaNI zreSTha navalikAo' (1948), "kAvyasuSamA' (anya sAthe, 1967), "vA mayavihAra' (anya sAthe, 1961) vagere emanAM saMpAdano che; to 'bicArAM rasunaMdAbahena (1954), 'bhUtAvaLa' (1960), " viccheda' (1967), 'kathAbhAnI' vagere emanAM rUpAMtara-anuvAdanAM pustako che. a.mI. kartA. bhakata kevaLarAma kAlurAma : padyakRti jJAnAdiyapada ka. bhakata gokuLadAsa nAnajIbhAI: dahAbaddha hRdayAMjali' (1930) -nA kartA. bhakate gAvidajI zaMkarajI : padyakRti bhavanamAM 'mA'(1914)nA kartA. bAkara gulAbadAsa harajIvanadAsa, 'kathaka' (20-9-1909): vArtAkAra, nATayalekhaka, pravAsalekhaka, vivecaka, jIvanacaritralekhaka, saMpAdaka. janma porabaMdaramAM. muMbaInI nyU bharaDA kUlamAMthI 1926 mAM maMdika. 1930mAM eNliphansTana kolejamAMthI aMgrejI-gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1933 thI 1964 sudhI muMbaI zerabajAramAM brokara tarIke kAma karyuM. 1940thI pI.I.ena.nA sabhya. 19581960 daramiyAna tenA mAnada maMtrI, khajAnacI. 1981 mAM vairichaka nivRtti. 1956mAM sAhitya akAdamI, dilhImAM gunarAtInA salAhakArI maMDaLamAM. 1983thI tenI kArobArInA sabhya. pI.I.ena.nA phrAnkaphurTa (jarmanI) adhivezanamAM bhAratanA pratinidhi. 1962mAM amerikana rArakAranA nimaMtraNathI sTaDI mizana inTaranezanalamAM amerikA gayA. 1963mAM jarmana sarakAra (pazcima)nA nimaMtraNathI tyAM gayA. 1968 nA kamAracaMdraka prAma. 1974-1975mAM gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha. emanI "latA zuM bole?" vArtAe viSaya ane rItinI dRSTie anokhI bhAta pADI tethI emanI pratiSThA thaI. 'latA ane bIjI vAto' (1938), 'vasuMdharA ane bIjI vAto' (1941), "UbhI vATe (1944), 'sUryA' (1950), 'mANasanAM mana' (1962), 'breranI zreSTha vArtAo' (1957), 'bhItaranAM jIvana' (1997) ane prema padAratha' (1974) emanA vArtAsaMgraho che. emanI 'gulAmadIna gADIvALA', 'nIlInuM bhUta', 'surabhi', 'bA', 'prema padAratha' vagere vArtAo kalAtmaka abhivyakita tema ja jIvanakAryane lIdhe noMdhapAtra banI che. emAM emanI kalAtmaka vArtApravidhio dekhAI Ave che. manevalaNAnuM Alekhana emanI vArtAonI viziSTatA che. puNya paravAryuM nathI' (1952), harino mAraga' satyakathonA saMgraho che. vAstavikatAnI bhAMyanI sAcavaNImAM kalA pAMgarI nathI e temAM dekhAI Ave che. "amRtadIkSA' (1976) -mAMnAM jIvanacaritronI paNa e ja dazA che. 'smaraNone deza" (1987)mAM bIjA aneka vyakitacitrA che. emanI vArtAkalAmAM saMvAdo cittAkarSaka siddha thayA hoI, emaNe nATayakSetramAM hAtha ajamAvyo che. paNa bahudhA nATakamAM pAtro nATakakAranAM pUtaLAM jevAM lAge che. joke ekAMkIo pramANamAM bhakata ghelArAma jeThArAma : padyakRti "sataupadeza bhajanAvalI - bhajanasaMgraha' (1926)nA kartA. bhakata maganalAla vanamALIdAsa : padyakRti 'lAlabAvAnAM lagna ane maMdiramAM dhAmadhUmanA kartA. bhakata muLajIbhAI : bALagItonA saMgraha 'parapArAnA kartA. bhakata sattArazAha : juo, paThANa abadularasanArakhA kha gulakhAne. bhakata hIrAbhAI viThThalabhAI : padyakRti kIrtanamALA tathA prabhaprArthanAo' (1956)nA kartA. bhakatakavi gevidajI rAmezvara : prama, bhakita, jJAna ane vairAgyabodhaka padyakRtione saMgraha 'goviMdagI'- bhA.3 (1960) tema ja "amRta bhajanAvalI' (1953) ane bhajanAnaMdanA kartA. gujarAtI sAhityakoza -2 : 403 For Personal & Private Use Only
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhakatakavi narasiMhabhAI rAmabhAI - bhagata niraMjana naraharilAla bhakatakavi narasiMhabhAI rAmabhAI : nATaka 'mAlinI'nA kartA. bhagata devarAma kathA : padyakRti "kIrtanasaMgraha' (1985)nA kartA. bhagata naTu : padyakRti 'zrI manamohana bhajanAvalI'- bhA. 2 (anya sAthe, 1959)nA kartA. bhakatarAja mANekezvarajI gaMgArAma : nAgarI lipimAM mudrita bhakita- pUrNa padone saMgraha "prabhulIlApadasaMgraha' (1926)nA kartA. 2,2,da. bhakitadAsajI guru viThThaladAsajI : padyakRti 'bhakitakAvyasaMgrahanA kartA. 2.2.da. bhakitapriya : juo, mevacA premalAla ga. bhakitarAma jeThArAma : padyakRti 'ramapada rAsaMgraha' (1896)nA bhagata naMdalAla ratilAla, "naMdu bhagata': padyakRti "zrInAthajI bhajanAvali'- bhA. 1-2 (1957)nA kartA. kata. bhagata amRtalAla mAdhavalAla : padyakRti "zrIkRSNakIrtanamALA' (1954)nA kartA. 2.2,da. bhagata gaNapatarAma kAzIrAma : padyakRti 'bAjI mahArAjane pAThanA kartA. bhagata cunIlAla AzArAma, (zrI) moTA" (4-9-1898, 23-7-1976) : AtmacaritrakAra, nibaMdhalekhaka, pravAsakathAlekhaka. janmasAvalI (ji.vaDodarA)mAM. 1919mAM maeNTrika. 1921 -mAM vaDodarA kolejamAMthI inTaramiDiyeTa daramiyAna koleja choDI gUjarAta vidyApIThamAM joDAyA. 1922 thI 1941 sudhI gujarAta harijana sevaka saMghanA kAryakara tarIke sevA ane jIvanasAdhanA. sAhitya, yuvakapravRtti, vijJAnarasaMzodhana, adhyAtmasAdhanA jevI vividha pravRttio mATe samAjamAMthI bhaMDoLa ekatrita karIne tema ja potAnAM pustakonI saMpUrNa Avaka ApIne vividha jAhera saMsthAone protsAhana. sAdhaka-manISI. phAjalapura (ji.vaDodarA)mAM avasAna. jIvanacaritra, patra, prArthanA, saMsmaraNa ane nibaMdha jevAM sAhityasvarUpamAM satata lakhatA rahelA A sarjake mukhyatve Atma-anubhavane vAcA ApI che. tema karatAM gadya ane padya bheda emaNe nathI karyo. 'manane' (1940), 'tuja caraNe'(1944), 'jIvanapagale' (1944), 'hRdayakAra', 'gaMgAcaraNe' (1945), 'karyagAthA' (1947), 'abhyAsIne (1967) tathA 'jIvanarasAyaNa' (1972), 'jIvanasaurabha' (1972), 'jIvanaspaMdana' (1973), 'jIvanapravAha' (1975) jevI jIvanalakSI pAMtrIseka noMdhapAtra pustikAo emaNe ApI che. jIvanasaMdeza' (1948), 'jIvanapAtheya'(1949), "jIvanapreraNA (1950), "jIvanamaMthana' (1956)vagere emaNe sAdhanAmArthIone lakhelA patranA saMcayo che. emanAM pustako paikI tuja caraNe', manane' ane 'jIvanasaMgrAmanA anukrame "eNTa dhAya loTasa phaTa', 'TU dha mAinDa' ane 'sTragala oNva lAipha" nAme aMgrejImAM anuvAdo thayA che. 2.2.da. bhagata niraMjana naraharilAla (18-5-1926): kavi, vivecaka. janma amadAvAdamAM. prAthamika zikSaNa amadAvAdanI kAlupura zALA naM. 1mAM ane mAdhyamika zikSaNa proprAiTarI tathA navacetana hAIskUlamAM. 1942 nI svAtaMtryacaLavaLamAM abhyAsa choDayo. 1944mAM maeNTrika. 1944-46 daramiyAna amadAvAdanI ela.DI. ArTsa kolejamAM be varSanuM zikSaNa laI 1948mAM muMbaInI eNliphansTana kolejamAMthI enTAyara aMgrejI viSaya sAthe bI.e. pharI ela. DI. ArTsa kolejamAM dAkhala thaI aMgrejI mukhya ane gujarAtI gauNa viSayomAM 1950mAM ema.e. 1950thI 1986 sudhI amadAvAdanI vividha A kolejomAM aMgrejInA adhyApaka tathA vibhAgIya adhyakSa. pachIthI nivRtta. 1957-58mAM "saMdeza" dainikanA sAhityavibhAganA saMpAdaka, 1977mAM 'graMtha' mAsikanuM saMpAdana. 1978-79mAM tramAsika 'sAhityanA taMtrI. 1949 mAM kumAracandraka. 1917mAM narmadacaMdraka. 1969mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. gAMdhIyugAra saundaryAbhimukha kavitAnA mahatvanA AviSkAro pragaTa karanAra A pramukha kavinI kAnta ane kalAntane anusaranI madhura bAnI, ravIndranAthanA saMskAra jhIlato layakasaba ane baLavaMtarAya ThAkoranI baliSTha saundaryabhAvanAne pratighoSatI AkRtio AsvAdya che. emAM viSayanI raMgadarzitA ane abhivyakitanI praziSTatAno mahimA che. yuropIya cetanAne ane badaleranI nagarasRSTinA viSayano ughADa pahelavahelo emanI kavitAmAM thayo che. 'chaMdolaya' (1947) nAgarI gujarAtI lipimAM gujarAtI kavitAne navo vaLAMka sUcava tathA mAMjelI bhASAno ane custa padyabaMdhana ane AsvAda ApatA kAvyasaMgraha che. 'kinnarI" (1950) gItasaMgraha che. 're Aja aSADha Ayo' ke 'harivara mujane harI gayo' jevI prasiddha gItaracanAo Apate A saMcaya praNaya-ajaMpAnI vividha mudrAo ne sthAyI bhASAkalevaro dharate javAya che. 'alpavirAma' (1954) muMbaInAM sthaLa, kALa ane pAtronI pacIsa kRtione saMgraha che. vaLI, 'zveta zveta' ke 'dina thAya asta' jevAM apUrva chAMdasa gIte pahelIvAra ahIM najare caDe che. 'chaMdolaya' (saMva.AvRtti, 1957) pUrvenA traNe saMgrahAmAMthI cUMTelAM kAvyo tathA saMskRtimAM pragaTa thayelAM anya prakIrNa kAvyono saMgraha che. uparAMta, muMbaI vizenAM kAvyone guccha pravAladvIpa' nAme ahIM aMte Apyo che. pravAladvIpa' kAvyajUtha kavinA muMbaI mahAnagaramAM vasavATa daramiyAnanA prabaLa saMskArone 404: gujarAtI sAhityakeza -2 For Personal & Private Use Only
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagata bhalAbhAI dhuLAjI - bhagavAnalAla idrajI emaNa gujarAtI kAchImAM bhajano, pado, deharA vagere lakhyAM che. dhI.ma. bhagata vanamALIdAsa gopALadAsa : padyakRti 'bhajanAvalI'nA kartA. bhagata vijo (saMta garIbadAsajI) : mULa nAma vijayarAja8. prabhuparAyaNa jIvana. 'prema hullAsa' (1969) nAme emano nAnakaDo padyasaMcaya che. emAM gujarAtI, kacchI, hiMdImAM lakhAyelAM bhajano ane pado saMgRhIta che. dhI.ma. bhagatajI metIlAla raNachoDajI, navaraMgI', 'zIkAMta'(26-3-1918): rahasyakathA 'lAlapILI lAza' (1966) ane "aMjali'nA kartA bhagadeva kanu : 'kAramI cIsa' (1974), 'iDaranA roda'(1964). ane kaMpArI' (1965) javI rahayakathAonA kartA. abhinava kalpanAmAM visphoTa che. praziSTa rekhAo vacce goThavAyelI A Adhunika viSayasAmagrI saMvedanasabhara che. nagarakavitAnuM gujarAtI bhASAmAM pragaTeluM A saundarya navuM che. '33 kAvyo' (1958)mAM muMbaInA anubhavonA vaLagADamAMthI kavi AgaLa vadhe che ane manuSya-manuSya vaccenA saMbaMdhanA pradeza tarapha vaLe che. ahIM manuSyasaMbaMdha aMgenI zaMkA ane zraddhAnI vaikalpika anubhUtionI tANa jovAya che, tema chatAM laMbAyelA hAthathI zarU thaI, priyAraparzathI amRtabharyA hAtha sudhInI yAtrAmAM zraddhAne avAja ja sarvopari rahe che. kavitAnuM saMgIta' (1953) lAlekha che. emAM pro. ba. ka. ThAkoranI padyaracanAnI vibhAvanAnA saMdarbhamAM kavitAnA saMgItane zo artha thAya e samajavAno prayatna che. pracalita arthamAM ane kavitAnA saMdarbhamAM saMgItane spaSTa karI kavitAnA gadya ane saMgItanA rAMdhAne tapAsyA che. Adhunika kavitA:keTalAka pranA (17) aniruddha bakAbaTa ane bhAvAbhAI paTelanA nAnA uttararUpe lakhAyeluM lakhANa che. emAM chellAM savA varSanA vaLAMko uparAMta Adhunika kavitAnA vaLAMkanI carcA karavAmAM AvI che ane nahAnAlAlanA apadyAgadyathI Adhunika gadyakavitAnI siddhine tapAsavAmAM AvI che. arthanirapekSatA,sarariyAlisTa abhivyakita jevA praznonA pApa ahIM parAmarza thayo che. yaMtravijJAna ane maMtrakavitA' (vAI, 1975)mAM mULe vyAkhyAno viSaya nibaMdhanA svarUpamAM vistaryo che ne nibaMdhanA kula sAta khaMDamAMthI ahIM prathama pAMca khaMDa praddhi thayA che. maMtravijJAnanA tAtvika praznathI mAMDI yaMtravijJAnane itihAsa ane audyogika krAMti sudhInA vistAra sAthe ahIM gujarAtI bhASAnI pAMca gadyapadya kRtione vizleSavAmAM AvI che. "hAnAlAlanI UrmikavitA' (1975) uparAMta emaNe kavitA kAnathI vAMca' (1972), mIrAMbAI' (1976), 'kavi nhAnAlAla' (1977), 'Dabalyu. bI. yi ' (1979) ane 'oNliyaTa'(1981) jevI paricayapustikAo ApI che. 'prA.ba.ka.ThAkora adhyayanagraMtha (anya rathe, 1969), 'suMdaram : keTalAMka kAvyo' (1970) ane mRdulA sArAbhAI-prathama pratyAghAta: bApunI bihArayAtrA' (1981) emanAM saMpAdana che. emaNe 'citrAMgadA(1965) ane "eNDenanAM kAvyo' (anya sAthe, 1976) jevA anuvAdo paNa ApyA che. caMTo. bhagata bhalAbhAI dhuLAjI : philmanA gItAnA pracalita rAga-DhALa para racelAM bhajanone saMgraha premAnaMdavilAsa'nA kartA. bhagavadgomaMDala (1944-46) goMDalanA mahArAjA bhagavatasiMhajI dvArA nava bhAgamAM taiyAra thayela vRhada gujarAtI zabdakoza, gujarAtI bhASA ane sAhityanuM mUlya vadhAravAmAM Ane ananya. phALo che. gujarAtI bhASAnA 2,81,370 zabdone emAM samAveza karavAmAM Avyo che. prAcIna, madhyakAlIna, arvAcIna zabdabhaMDoLamAM mAnya, dezya ane rUDha zabdone paNa saMgraha che. uparAMta, vistRta aitihAsika bAbato ane agatyanI vIgatone paNa emAM AvarI levAmAM AvI che. zabdanA arthasamarthanamAM jANItAM lakhANomAMthI dRSTAMto apAyAM che. A dRSTate bevaDI kAmagIrI bajAve che: arthane spaSTa kare che, sAthe sAthe zabdanuM gujarAtIpaNuM paNa samarthita kare che. caM.TI. bhagavAnadAsa dAmodara : dIsaMvAdo dharAvanuM cAra pravezanuM nATaka harAmI hIro' (1887)nA kartA. bhagavAnadAsa vizrAma: padyakRti gulapadAvalI' (1915)nA kartA. bhagavAnalAla indrajI (7-11-1839, 16-3-1888) : gadyakAra. janma jUnAgaDhamAM. prAraMbhamAM gAmaThI zALAmAM zikSaNa. prAcIna zilAlekhe, tAmralekhe ane prAcIna sikkAomAM vizeSa raci. sAmagrI parathI itihAsa nirmANa karavAnI AvaData. 1861mAM muMbaI gayA. 1882mAM muMbaI yunivarsiTImAM phele. 1883mAM holenDanI liDana yunivarsiTI taraphathI pIeca.DI.nI mAnArha padavI. 1884mAM laMDana yunivarsiTI taraphathI Di.liTa.nI padavI. balina yunivarsiTI taraphathI paNa DokaTara oNva phAilaoNjInI padavI. emanI svataMtra saMzodhanapravRttinA pariNAma rUpe lakhAyelA saMzodhanalekhe aMgrejImAM anuvAdita thaI saMzodhana-sAmayikomAM pragaTa thayA che. giranAranA jevA aneka prAcIna abhilekhanuM zuddha bhagata mAdhubhAI dhULAbhAI : padyakRti "zakita bhajana-garabAvalI': 5-6 (1981)nA kartA. 2.2,8. bhagata ratna (1.875,-): kavi. vatana bhuja tAlukAnuM mamuArA gAma, bhakitaparAyaNa jIvana. gujarAtI sAhityakoza - 2 :405 For Personal & Private Use Only
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagna ravananI nAva - bhaTTa AMbazaMkara mahAzaMkara vacana ene eka mahattvano bhAga che. muMbaI IlAkAnA gaTayare mATe emaNe "gujarAtane prAcIna itihAra' (1856) mahadaMze taiyAra karela, je pachIthI e. ema. TI. jene pUro karelo che. I.sa. pUrve 319 thI I.sa. 1304 sudhInA gujarAtane A paddhatipUrvakano pahelo vyavasthita itihAsa che. A uparAMta emanA purAtattvavidyAnA lekhe tema ja e saMdarbhe karelI pravAsanAM ane rajanIzI'nuM gadya noMdhapAtra gaNAyuM che. bha ravAnI nAva : vikaTa vAstave nirUpanuM ane ugArI jhaMkhatuM neharazmi nuM gIta. e.To. bhaceca acaratalAla ma. : "gavarIbAInuM janmacaritra ne kavitA (1882)nA kartA. ni.vA. bhaceca gepALazaMkara veNIzaMkara (1856,-): AtmakathAtmaka kRti 'daradI : mAruM jIvana tathA mAruM ciMtana' (1927)nA kartA. ni.vA. bhaceca dilahara ci.: badrIkedAranI yAtrAnA anubhavA, tyAMnAM ramaNIya sthaLo ane viziSTatAone kathAtmaka svarUpe rajU karatI kRti 'jayAM deva virAje' (1960)nA kartA. ni.vo. bhaceca pradarAya metIlAla: padyakRti pramodavANI' (1938)nA kartA. ni.vI. bhaTanuM bhopALuM(1867) : phrenca praharAnakAra meliyeranA nATakanA philDiMge karelA aMgrejI bhASAMtara 'maka DokaTaranuMnavalarAma lakSamIrAma paMDayAe kareluM gujarAtI rasAnusArI rUpAMtara. vRddhanI sAthenA eka kanyAnA lagnane aTakAvI, e kanyAnA priya pAtra sAthe enAM lagna yojavAnI nema rAkhatuM A nATakanuM vastu upahAra ane viDaMbanAthI saMsArasudhArAne paNa siddha kare che. mULanI nATayAtmaka sthitione saphaLatApUrvaka gujarAtI parivezamAM DhALI hovAthI nATaka maulika hovAne bhAsa Ubho kare che. gujarAtI bhASAnuM A paheluM saphaLa raMgamaMcakSama prahasana che. rAMTo. bhaTTa amulakha sAkaralAla (10-12-1932) : nATayakAra. janma saurASTranA gaDhaDA gAmamAM. bI.e., bI.eNDa. sudhIno abhyAsa. zikSaka. cilDransa thiyeTara, rAjakoTanA sthApaka. emanI pAsethI pAMca bALaekAMkIone saMgraha 'abhijJAna (1984) maLyo che. ni.. bhaTTa amRtalAla nAnakezvara, nAthAlAla (3-10-1879, -): kavi. janma kapaDavaMjamAM. prAthamika zikSaNa rANapuramAM. 1895 mAM amadAvAdathI maeNTrika. 1902 mAM hAIkorTa plIDaranI parIkSA pAsa karIne umareThamAM vakIlAta. pachI DAkoranA raNacheDarAyajInA maMdiramAM risIvaranI jagyAe. dharmazAstra ane tattvajJAnanA abhyAsI. zopanahoara, zaMkarAcArya, brAuniMga ane kAlidAsane prabhAva. viSayane anurUpa nahIM paraMtu kALakrame mukAyelAM, 104 kaDInA sabhAparvanA yuvAkhyAna parathI racAyela yulemA' uparAMta khaMDaharigIta, rAsa ke aMjanI Dhabe lakhAyelAM madhyamakaTinAM paralakSI ane ciMtanazIla suDatAlIsa kAvyo pulamAM ane bIjA kAvya ('t928)mAM saMcita che. A uparAMta, nATayAtmaka ekitanI rItie lakhAyeluM "kRpaNAkumArI' (1928) ane cauda viDamAM vaheMcAyeluM, pUrvajIvananA prasaMgenAM smaraNarUpe sItAnA mukhamAM mukAyeluM 'sItA' kathAkAvya paNa emaNe lakhyuM che. bhAgavatanA 'dazamaskaMdha'nA pAMca adhyAyono 'rAsapaMcAdhyAyI' (1938) nAme saphaLa samazlokI anuvAda paNa emaNe Apyo che. pA.mAM. bhaTTa amRtalAla lAlajIbhAI, 'amRta ghAyala' (30-9-1915) : gajhalakAra. janma rAjakoTa jillAnA saradhAramAM. tyAM ja sAta dhAraNa sudhInuM zikSaNa. pachI rAjakoTanI Ala phreDa hAIskUlamAMthI 1949 mAM maeNTrika. e ja varSe rAjakoTanI dharmendrasihajI A kolejamAM prathama varSa bI.e.no abhyAsa karyo. 1939thI 1939 sudhI pAjoda darabAra zrI ImAmuddInakhAna murtajhAkhAnanA rahayamaMtrI. 1949thI 1973 sudhI jAhera bAMdhakAma khAtAmAM vibhAgIya hisAbanIza tarIke sAvarakuMDalA, bhuja, Adipura ane amadAvAdamAM sevA ApI. nivRtti pachI rAjakoTamAM sthAyI. mulAyama bhAvanI sarala ane asarakAraka abhivyakita emanI gajhalanI jANItI vizeSatA che. jIvana paratveno sarvatha abhigama emAM jaNAya che. bhASAgata kazAya chacha vagara hAthavagI taLapadI, kahevatasvarUpa, rUDhiprayogasvarUpanI bhASA, chaMdanI zuddhatA, radIphanA nizcita anyaprAsa vageremAM emanI gajhalano vaibhava pragaTa thAya che. muzAyarAnA A agraNI gajhalakAranI gajhalanI 'pezasa' ane rajUAta lokapriya nIvaDelI che. emanI kRtio che: 'zULa ane zamaNAM' (1954), 'raMga' (1960), 'rUpa' (1967), 'jhAMya' (1982), 'agni' (1982) ane "gajhala nAme sukha" (1984). bhaTTa azvinIkumAra haraprasAda (22-3-1936) : navalakathAkAra. amadAvAdamAM. ema.e., elaela.bI. premAbhAI hola sAthe saMlagna. pachIthI svataMtra-lekhana. abhuta ane rahasyanI sImAone sparzatI emanI navala kAomAM 'lajajA saMnyAla', 'nIrajA bhArgava' (1979), 'rIlajA sAgara'(1979), "AzakA maMDala' (1979), 'othAra' (1984), 'phAMsalo' (1985) vagere mukhya che. caM.TA. bhaTTa aMbAzaMkara mahAzaMkara : chaMdazAstranA niyamane anusarIne lakhAyelAM prakIrNa kAvya saMgraha 'vividha viSayagraMtha' (1875)nA kartA. ni.vA. 406 : gujarAtI sAhityakoza - de For Personal & Private Use Only
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTa AtmArAma prabhAzaMkara -- bhaTTa kahAnajI mAdhavajI bhaTTa AtmArAma prabhAzaMkara (14-7-1902) : navalakathAkAra. janma bhaTTa upendra ravizaMkara, 'vinAyaka', 'vamIki vyArA', 'saujanya' saurASTranA rAjulA gAmamAM. gujarAtI nava dhoraNa sudhIno abhyAsa. ' (15-10-1916) : vivecaka. janma amadAvAdamAM. 1935mAM rAmAjasevaka. maeNTrika. 1940mAM vidyAsabhA mAMthI aMgrejI viSaya sAthe bI.e. emanI pAsethI eka satyAgrahInA mananuM maMthana nirUpatI navala- 1951 mAM gujarAtI viSayamAM ema.e. 1958 mAM pIeca.DI. kathA 'dAne baMdo' (1970) maLI che. zarUmAM ema. jI. sAyansa kolejamAM adhyApaka, pachI 1963 thI ni.vI. 1977 sudhI ela. DI. ArTsa kolejamAM adhyApana. bhaTTa AtmArAma premajI : navalakathA 'mAdhavAnaLa' (1889)nA. emaNe "caritrasAhitya : svarUpa ane vikAsa' (1966), 'moTA kartA. thayA pahelAM(1973), 'nAnA chatAM moTA' (1979), 'sonerI ni.. savAra' (1982), 'TamakatA tAralA' (1982) vagere pustako lakhyAM bhaTTa AnaMdarAya : sa ra kalAkonA be vibhAgamAM vahecAyeluM, saraLa che. 'nAno koza (ratilAla nAyaka sAthe, 1954), lalitA paMcaka' kathApravAha ane layamadhura padyaracanAvALuM khaMDakAvya devayAnI' (1969) ane sAhityanI paribhASA' (1967) jevAM saMpAdana (1951)nA kartA. uparAMta emaNa ApaNI lokazAhI' (1936) javo anuvAda paNa ni.. Apyo che. mA.mAM. bhaTTa indraprasAda : duniyAnA nava dAnAM bALakonAM mukha temanA dezanI sAMskRtika ane sAmAjika mAhitI tathA viziSTatAo rajU bhaTTa upadra rAmazaMkara, upana bhaTTAcArya' (28-3-1981): navalakathAkaranuM pustaka "dharatIne bALameLo' (1945), baLavArtA 'bhALI kAra, anuvAdaka. janma vatana bhAvanagaramAM. DiplomA ina TesTAila temanA (ThAkara maNilAla sAthe, 1930), vAta bahanAM' (TAkara TekanolojInA abhyAsa pachI mukhyatve amadAvAdanI kApaDa maNilAla sAthe, 1930), 'parimala" tema ja bApunI kUca' jevAM milemAM bliciMga-phiniziMga vibhAgamAM DipArTamenTala AsisTanTa. bALasAhityanAM pustakonA kartA. sapanAMnI vaNajhAra' (1968) emanI navalakathA che. 'phAgaNanI ni.vA. Aga' (1972) ane 'haiyAvaloNu"(1974) emanA anuvAda graMtho che. emanI keTalIka vArtAo sAmayikomAM pragaTa thaI che. bhaTTa IlA ramezacaMdra (7-9-1933): caritrakAra. janma amadAvAdamAM. 195mAM bI.e., 1954mAM elaela.bI. 1970mAM ijharA 4.gA. yelanI talaavIva kolejamAMthI inTaranezanala DiplomA ina lebara bhaTTa ema. : navalakathA "Adarza gRharatha ane jApAnI jArAnA enDa koopareTiva. 'sevA saMsthA, amadAvAdanAM maMtrI. mahilA sevA sahakArI benka, amadAvAda, 'vimensa varDa baeNkika, nyUyorka ni.vA. ane nezanala kamizana oNna selpha emploiDa vimenanAM pramukha. bhaTTa kanaiyAlAla mANekalAla : kathAkRti "daSTAMtamALA'nA kartA. saMsadasabhya. zramajIvI bahanAnAM jIvana ane kArya aMge mAhitIprada ni.vA. lekhA ApatA pAkSika 'anasUyA'nuM saMpAdana. bhaTTa karuNAzaMkara kuberajI (19-8-1833, 2-10-1943) : roDaemanI pAsethI nArIjIvanano vikAsa AlekhanuM caritralakSI nIzIlekhaka. janma amadAvAda najIkanA sArasAmAM. vaDodarAnI pustaka*gujarAtanI nArI' (1975) tema ja strInI manamUrtinuM rUpa' puruSa adhyApana pAThazALAmAM kavi 'kAnta' pAsethI emaNa zikSaNa(1978) uparAMta anya keTalAMka aMgrejI pustako maLyAM che. dRSTi meLavelI. 1893-1915 daramiyAna kosindrA, pIpaLI, ni.vA. vaDodarA, gaMbhIrA ane peTalAdamAM zikSaka. 1915thI amadAvAdamAM bhaTTa Izvaracandra bhagavAna (21-9-1921) : nibaMdhakAra, pravAsa- zeTha aMbAlAla sArAbhAInAM saMtAnonA khAnagI zikSaka. baMgALI lekhaka, kavi. janma valasADa jillAnA bagavADAmAM. 1944mAM sAhitya, zAMtiniketananI zikSaNa saMsthA ane monTesorInI zikSaNamaeNTrika. 1954mAM saMskRta-gujarAtI viSayo sAthe bI.e. 1961 paddhatine paricaya. 1920mAM ravIndranAtha ane kSitimohana -thI khattalavADA, saMjANa vagere sthaLe heDamAstara. 1979 mAM senane saMparka. 1938 mAM nivRtta. nivRtta. emanI janmazatAbdI nimitte "saMskAra zikSaka (1973), nibaMdhasaMgraha 'parapoTA' (1977), pravAsagraMtha 'bhramaNarasa" saMskAralakSI zikSaNa'-graMtha 1: patro (1973) ane saMskAralakSI (1975), smRticitranuM pustaka 'mRgazIrSanuM AkAza' (1982) zikSaNa' - graMtha 2 :noMdhapothIo-bhA. 1, 2 (1982, 1987) vagere emanA nAme che. parNarava'(1976) emane kAvyasaMgraha che. pragaTa thayA che. noMdhapothIo mukhyatve adhyayana ane adhyApanane caM.To. lagatI che. bhaTTa uttamarAma kRpAzaMkara : monTesorI paddhati mujaba lakhAyelI caM.To. kRti 'bALako mATe gAvAnI kavitA' (1982)nA kartA. bhaTTa kahAnajI mAdhavajI, 'ratnAgrahI': triaMkI nATaka 'kamaLakAntA' ni... ' (1891), 'prema-pacIsI- premaprabodha' (1895), ATha pravezanuM kartA. gujarAtI sAhityakoza - 2: 403 For Personal & Private Use Only
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTa kAti haragoviMda--bhaTTa gajAnaMda maNizaMkara phArasa kRpANazI ane prapaMcI di' (1892) ane dharaDA kAkAne varaghoDo' (1883); navalakathAo 'jage ane jIvarAma' (1882) ane 'meha-jeThava' (1891); (kharatanuM caritra' (1909) tema ja anUdita kRti "gIta-gavida'nA kartA. ni.ve. bhaTTa kAnti haragovida, 'premasvarUpa bhaTTAcArya', 'priyakAMta bhATiyA (15-7-1931) : nibaMdhakAra, janma bhAvanagara jillAnA jhAMjhamera gAme. bI.kaoNma. sudhIno abhyAsa. vyavasAye patrakAra. 'abhiSekanA taMtrI. emanI pAsethI 'rasa pIo ane kalyAka5 karo' (anya sAthe, 1979) ane 'ekAMtanI aTArIethI' (1982) jevA nibaMdhasaMgraho maLyA che. ni.vo. bhaTTa kAntiprasAda su.: padyakRti "zrI ratiprabhuprasAdamAlikA' (anya sAthe, 1963)nA kartA. (1928), 'caMdravINA' (1928), 'snehaLe.ti' (1928), jharI nAgaNa' (1930), 'bhedI mAnava'(1949), 'jaMgalamrATa' (1952) vagere sAmAjika, aitihAsika ane rahasyAtmaka navalakathAo maLI che. 'premIyugala' (1930), 'kIrtanamALA'(1931) ane 'rAsapuSpa (1941) emanA kAvyagraMtha che. bhagavAna mahAvIra' (1943), 'rAmadevapIracaritra(1953) ane 'bhakata narasiMha (1954) jevAM caritrAtmaka pustako tema ja keTalAMka anuveda-pustako paNa emaNe ApyAM che. bhaTTa kAntilAla kalyANajI, 'niraMjana bhaTTa(15-9-1944) : kavi. janma rAjaparA (ji. jAmanagara)mAM. 1963mAM esa.esa.sI. thaI epha. vAya. bI.e. sudhIno abhyAsa. 1965 thI jAmakhaMbhALiyAmAM prAthamika zikSaka. emanI pAsethI kAvyasaMgraha 'sUrajanA zaheramAM' (1987) maLyo che. ni.. bhaTTa kilAbhAI ghanazyAma (1869, 1914) : saMzodhaka, anuvAdaka. janma dasakroI tAlukAnA bhuvAlaDI gAmamAM. maeNTrika. aMgrejI ane raskRta sAhityane svAdhyAya. emaNe kavi bANakRta 'pArvatIpariNaya' tathA kavi kAlidAsakata 'vikramorvazIya', 'kumArasaMbhava' ane 'meghadUta'nA anuvAdo ApyA che. A paikI "meghadUtane samazlokI anuvAda tenI sAthenA saMzodhanalekhethI samRddha che. ni.ve. bhaTTa kRSNakumAra : navalakathA 'nayana vahe amIdhAra' (1965) nA kartA. nive. bhaTTa kRSNadatta : navalakathA 'caMbalanAM kotaromAM (1963)nA kartA. ni.vA. bhaTTa kRSNaprasAda girajAzaMkara : bALasAhityanAM pustako 'jAduI bAga'- bhA. 1(1919) ane "bAlagItamALA'nA kartA. ni.vA. bhaTTa kaNaprasAda lallubhAI (12-9-1911) : navalakathAkAra, kavi, caritrakAra, anuvAdaka. janma dAhodamAM. vatana kapaDavaMja. 1929mAM alIgaDha yunivarsiTImAMthI bI.e. 1930mAM 'dohada gejheTa'nA saMpAdaka. emanA nAme pratijJAnI pUrNAhuti' (1927), 'pratApI mRtyu bhaTTa kRSNalAla : navalakathA 'dAnAM dAna' (1966)nA kartA. ni.vA. bhaTTa kezavajI gebara : "kAvyaratnAkara'- bhA. 1(1981)nA kartA. ni.vA. bhaTTa kezavarAma harirAma (1851, 1896) : kavi. janma mArabImAM. narmadayuganA padyakAra. emanA kAvyasaMgraha 'kezavakRti athavA anubhavane ugAre (1899)mAM saMskRta sAhityanA prauDha saMsakAravALAM Izvarastuti, vairAgya ane AdhyAtmikatA vizenAM kAvyo uparAMta rasudhArAnAM keTalAMka apalakSaNa para kaTAkSa karatAM dalapatazailInAM ane arthacAryavALAM kAvyo paNa jovA maLe che. pAMca pAnAMnA emanA A kAvyasaMgrahamAMthI bhAvanI gahanatA ane AtAvALAM aDatAlIsa bhajane pasaMda karIne eka nAnI kAvyapustikA kezavakRti' (bI. A. 1909) pragaTa karelI che. A uparAMta anasUyAbhyadaya', 'bhagavatI bhAgedaya', 'sAvitrIcaritra vagere paNa emanA kAvyagraMtho che. ni.vA. bhaTTa kezavalAla choTAlAla: kathAti 'tihAsanabatrIsInI vAratAo'bhA. 1-2 (1926)nA kartA. ni.vA. bhaTTa khImajI vasanajI : padyakRtio 'kAThiyAvADI jAvAhIra ane 'paMcAmRta' tathA navalakathA "pIpAjI'nA kartA. ni.vA. bhaTTa khelazaMkara zaMkaralAla (1871, 11-2-1980): kavi. janma muMbaImAM. vatana bhAvanagara. maeNTrika sudhIno abhyAsa. bhAvanagara rAjayamAM sarakArI kArakuna ane pachI vahIvaTadAra. anurAga' (1965) emane kAvyasaMgraha che. pitAe racela saMskRta nATaka "dhruvAkhyudayam'ne emaNe gujarAtImAM anuvAda karyo che. 18.gA. bhaTTa gajAnana nanakezvara : triaMkI nATaka 'mahArANA kizorasiMha ane rANI rUpasuMdarInuM navIna nATaka' (1924)nA kartA. ni.vo. bhaTTa gajAnana maNizaMkara 30-12-1923) : kavi. janma valasADa jillAnA pAraDImAM. 2847mAM nyU bharaDA hAIskUla, muMbaIthI 408: gujarAtI sAhityakoza- 2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ maeNTrika. 1968thI 1986 sudhI prAdezika bhASAnA anuvAdaka ane dubhASiyA tarIkenI kAmagIrI. 'gulajhAre zAyarI'(1967), 'tripadA'(1968), 'saMvedana' (1971), 'kaTokaTInAM kAvyo'(1977), 'visphoTa'(1979), 'zabdalIlA'(1986) vagere emanA kAvyasaMgraho che. 'Ivokezana' (18) emanI grejI kAvyaracanAono saMcaya che. caM. bhaTTa paMDita galAla ghanazyAma (9-2-18, 1990: kavi, janma jUnAgaDhamAM. vatana koTA, tame varSe 'amarakoza' kadasya karyAM. navame varSe zItaLAnA upadravI AMkha gaI; paraMtu pitA pAsethI saMskRta bhASAnAM sarva aMgeA bhaNI lIdhAM. 1887mAM emane 'bhAratamArtaNDa'nuM pada enAyata thayuM. emanI gujarAtI kavitAno saMgraha 'subhASitalaharI' nAmathI prasiddha thayo che. emanAM saMskRta pustakomAM yamunAbArI', 'kimaNIcapU', 'vaMdAnaciMnAmaNi', 'kaMsavadha", 'kRSNabhisa kAvya vagereno samAveza thAya che. caM.TA. bhaTTa gaNapatarAma jAbhAI: 'caritrakumAra nATakanA perA' (1914) ane 'zrAvaNa nATako Ape'(1914)nAM karyAM. []]. bahu~ gaNapatarAma rAjArAma (24-5-1444, 15-6-1920): kavi, nATakakAra. janma amadAvAda najIkanA mosALanA jhANuM gAme. vanana AyAda. doDha-be varSa gAmanI zALAmAM abhyAsa karI. sarakArI gujarAtI zALA,AmAdamAM cAra varSa gALI, 1862mAM aMgrejI abhyAsa mATesurata gayA. tyAM na phAvatAM 1865mAM TaMkArIAnI zALAmAM sahAyaka zikSaka. pachI surata TreniMga skUlamAM praveza. 1866 mAM IkharamAM zikSaka tarIke joDAyA. tyAMthI sarbheNa gayA. he, bharUca, karamasada, naDiyAda ane amadAvAdamAM zikSaka ekAvana varSanI vaye svaicchika nivRtti bALa kArIgarIthI patarItimAM lakhAyelI emanI racanAomAM pramANa ke aucinha bahu ochuM che. emanI kRtiomAM 'lIlAvanI kathA'(1972), 'bharUca jillAno keLavaNI khAtAne itihAsa (1877), 'bALalagnanapepa'(1888), 'bALavanathI thatI hoIna' (1889),'pArvatIka'vara caritra'(1891), 'laghubhArata'- bhA. 1, 2, 3, 4, 5 (1896, 1990, 1903, 1937, 1909) mukhya che. emanA 'pratApa nATaka'(1917)nA jAhera vAcanaveLA hajAro zrotAonI hAjarI rahetI. mArge vRttAMta'(1983) emanuM nAmacaritra che. gaDo. bhaTTa gaNapatirAma uttamarAma : navasyAo 'pratApa athavA sabhyano jaya ane prapaMcane parAjya' bhA. 1 (1976), 'canagara prathama rahasya athavA alakakizorI'(1902), 'meAhanagupta'(1903), 'traNa ratnA'(1904), 'vizvamehinI'(1912), 'mAyika mAha' (1916), 'Aryadeva', 'divyarabhA' ane 'puSpamALA', vArtAsaMgraho kharu paMDita galAlajI ghanazyAma--bhaTTa gokaLabhAI dolatarAma 'kathAnuccha' ane 'kathAsAgara' tathA jIvanacaritro mulako mahArAjAonuM ardhagati smaraNa'(1900) ane 'jhahIra-ula-TvIna mahammada bAbara'- bhA. 1(1900)nA kartA. bhaTTa girijAzaMkara/girIzabhAI mayArAma, 'girIza'(12-2-1891, 8-7-1972) : vArtAkAra, bALasAhityakAra, caritrakAra. janma jUnAgaDha jillAnA kutiyANA gAmamAM, maeNTrika sudhIno abhyArA, tyArabAda bhAvanagaranI mUrti saMmAMthI 'darzita pramANita'nI padavI. 1911thI 1920 sudhI jUnAgaDha rAjyanI relave oNphisamAM nokarI. 1920thI bhAvanagaranI rASTrIya keLavaNI. saMsthA zrI dakSiNAmUrti vidyAlayamAM gujarAtI bhASAnA zikSaka, zikSaNa samitinA sabhya ane maMtrI. 1940thI bhAvanagaranI 'gharazALA'mAM gujarAtI bhASAnA zikSaka tathA saMsthAnA vyavasthApaka. sAhitya, zikSaNa ane samAjasevA aMgenAM kAryomAM jIvanaparyaMta pravRtta. junAgaDhamAM avasAna. emanI pAsethI navalikAsaMgraho 'akhila triveNI'(1936) ane 'pAMkhaDIo'(1938) maLyA che. 'ninI panotI'(1935), 'girIzabhAInI vArtAo' bhA. 1, 2 (1937, 1938), 'vArtAlaharI'(1938) tathA 'gammatagItA'(1936) emanAM bALasAhityanAM pustako che, caritralakSI kRti 'mUchALI mA'(1944)mAM bALazikSaNanA praNetA gijubhAI badhekAnuM TUMkuM jIvanacaritra bALakone anulakSIne lakhAyuM che. 'gharazALA ane zerI'mAM emanA zikSaNaviSayaka lekho saMcita thayA che. 'mahAna vigraha pachInI jarmanImAM keLavaNInI praNAtri' e emanuM anuvAda pustaka che. 'gujarAtI kavitA'- bhA. 1, 2, 3 gujarAtI bhASAnA prasiddha kavionAM kAvyonuM emaNe kareluM siMpAdana che, niM.vA. TTa girijAzaMkara revAzaMkara : garabAsaMgraha 'navarAtre-nirjhariNI'no kartA. .. bhaTTa guNavaMta maMgaLajI, 'deva' (1-7-1937): navalakathAkAra. janma bAlAmAM, cha dhoraNa sudhIno abhyAsa. 'lokameLo'nA taMtrI, lekhananA vyavasAya. emanI pAsethI 'jIvana jhaMjhAvAta'(1960),'caMdaravA'(1966), 'agana paDachAyA' (1974), 'AMkhanAMraNa pAMpaNa sudhI'(1981), 'vasaMta puribayA'(1983) vagere navalakathAo maLI che. 'saMtasuvAsa' (1961), 'jIvatara eka koca'(1965), 'nAdIpa'(1966), 'sUro sAraThadeza' (1972) ane 'kALI tArAM kAmaNa nyArAM (1978) e emanA loksAhitya para AdhArita pustako che, ni.vA. bhaTTa . gokuLabhAI dolatarAma (1-8-1898) : kavi, caritrakAra, saMpAdaka, anuvAdaka. janma hAthalamAM. sAmAnya abhyAsa. rAjasvAna zaya khAdI borDa ane sarvodaya maMDaLa, puranA pramukha, vilepArle sAhityasabhA, muMbaInA maMtrI. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 409 For Personal & Private Use Only
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTa vardhana sadArAma--- bhaTTa caMdrazaMkara maNizaMkara emanI pAsethI kAvyakRti 'kaca-devayAnI' (1982) tathA caritralakSI kRtio 'ghakAra bhImAzaMkara', 'zAMtilAla', 'divyAtmA' ane 'gAu mahArAja' (1982) maLI che. rijharaNA' (1920), 'jita kRti' (1924), 'kavivANI' - bhA. 1,2, 3 (1925) ane 'gItA pravacane,' emanI saMpAdita kRtio che; te gItA ane kurAna' ane 'gItAI(1986) anUdita pustako che. ja .ivA. bhaTTa govardhana sadArAma : padyakRtio 'kImazatarAI ane zrIkRSaNa rAvanamaMjarI' (1914) ane 'saMrakaro eTale rAsAra utaravA !! pUva' (1905) tema ja pAMca ekanI praNayapradhAna nATakRti 'saMgIta surekhAharaNa nATaka' (bA. A. 1891) tathA svargArohiNI khAkhyAna' (1888)nA kartA. ni.ve. 'gautama buddha' (1955), 'DokaTI. ane To' (1952) vagere caritragraMtha mAM che. uparAMta 'mAnavInuM mUla' (1952), 'yuddhacakra' (1912), 'azokapakra' (1952) ane 'pura pArthanI pratimA' jevAM <
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTa cImanabhAI- bhaTTa jaTAzaMkara baLadevarAma ANaMdamAM. 1925mAM bhAvanagaranA dakSiNAmUti bAlamaMdiramAM zikSaka. 'bAlamitra'mAsikanA taMtrI. 'guNasuMdarI'nA bALavibhAganA paNa taMtrI. 'vAnarasenA' sAptAhikanA taMtrI. 'cAra bAlasaMvAdo' (1927), 'bAlamitranI vAto' (1927), 'devakathAo' (1928), 'sinDabAda zeTha' (1928), 'catura karoLiyo' (1933), "ApaNA mahArAjA' (1933), "krisTophara kolambasa" (1933), 'prANIvarNana' (1934), 'paMcataMtranI vArtAo': 1-2 (1941) vagere emanAM bAlabhegya pustako che. "mithyAbhimAna (1933) e emaNe dalapatarAmanI kRtine karela bApayogI saMkSepa che. caM.do. bhaTTa cImanabhAI, 'manasvI prAMtijavalA': madhyamavargIya lokonA jIvanamAM ghaTatI karuNaghaTanAonuM lAgaNIzIla nirUpaNa karatAM ane gIbharyAM nATako 'kIrtivijaya', saMsAracitra', konI mahattA' ane kanyAdAnanA kartA. bhaTTa cunIlAla harilAla: padyakRti premayogInAM kAvyo' (1913)nA kartA. bhaTTa che. bha. : upadezAtmaka nATakRti "saMvAdo ane gIta' (1934)nA kartA. bhaTTa choTAlAla narabherAma (1858, 1937): kavi. AtmacaritrakAra, anuvAdaka. janma mahemadAvAdamAM. vatana alIndrA. surata TreniMga kolejamAM pAsa thaI bharUcamAM zikSaka, vaDodarA rAjyamAM heDamAstara. 'kAmakaTAkSa' (1883) ane 'zAMtisudhA athavA raghuvIra sukanyA' (1896) emanI lAMbI padyakathAo che. emanuM 'AtmavRttAMta' (1935) goviMdalAla ha. bhaTTa 1953mAM saMpAdita karyuM che, jemAM emane bAlyakALa, emanI zikSaka tarIkenI kArakirdI ane sAhityapravRtti varNavAyAM che. emaNe covIsa jeTalAM anuvAda-pustako paNa ApyAM che. caM.TA. bhaTTa chATAlAla raNachoDalAla : nATakRti keTalAka saMvAda'- bhA. 1 (1915) tathA kavitA ane rAsa'nA kartA. bhaTTa cImanalAla prANalAla (21-11-1901, 10-7-1986) : kavi, bALavArtAlekhaka. janma bharUca (ji. kheDA)mAM. gUjarAta vidyApIThanA snAtaka. ravarAja Azrama, veDachInA niyAmaka. emaNe ga mekSanI kathAnuM nirUpaNa karatuM khaMDakAvya 'bhAI ane verI' (1948), gAMdhIjInA jIvanaprasaMgone nirUpatAM 'gAMdhI kathAgIta' (1949) tathA kizorakathI 'vAghonuM vana' (1944) uparAMta 'mahAsabhAnAM gIto'(1941) nAmanuM saMpAdana paNa AvyuM che. bhaTTa choTAlAla rAmazaMkara : hanulakSI aDhAra bALavArtAone saMgraha 'beTA, tAre vArtA sAMbhaLavI che?" (1966)nA kartA. bhaTTa cunIlAla pItAmbara : jIvanacaritra 'bhaprabaMdha' (1925)nA kartA. bhaTTa cunIlAla raNachoDajI (1873,-) : kavi. janma zineramAM. gujarAtI uparAMta saMskRta, marAThI ane aMgrejI bhASAonA abhyAsI. satyabodhaprakAza pustakAlayanA sthApaka. emaNe manuSyanA cAra dharmo, karma, jJAna ane bhakitane krama; zruti-smRti vize bhAgya tathA narasiMha, mIrAM, narmada, maNilAlanI kAvyakRtio sameta svaracita padyakRtiono saMgraha 'vedadharmadarzaka vacanAmRta' (anya sAthe) Apyo che. bhaTTa choTAlAla sevakarAma (1882, 1910) : kavi, anuvAdaka. janma amadAvAdamAM. gAmaThI zALAmAM, pachI aMgrejI skUlamAM abhyAsa. DuMgarapuranA rAjakumAranA zikSaka. tyArabAda kacachanareza. kheMgArajInA sekreTarI. narmadayuganA A mahattvanA kavi para dalapatarItino prabhAva spaSTa che. emanI racanAomAM prauDhi che, paNa kAvyatvanI rIte vizeSa AkarSaNa nathI. teo savaiyAothI prasiddha che. iTAlAla bAvanI' (1894), 'upavanavida (1898), 'choTAlAla padadhinI' (1901), 'sau. lADakI bahena (lIlAvatI) viraha' (1902), choTAlAla saptazatI' (1905) vagere emanA kAvyagraMtha che. emaNe 'gujarAtI zabdamULadarzaka koSa' (1879) paNa Apyo che. vRndrasatasaI' ane 'tulasI satasaI'nAM vrajabhASAmAMthI bhASAMtaro ApyAM che; e uparAMta "jagatanI bhUgoLa', 'musalamAnI zaha', zeksapiyarane kathAsamAja', 'Telimeksa' vagere bhASAMtaro paNa emaNe ApyAM che. caM.To. bhaTTa cunIlAla ravizaMkara, "jAMbALIA', 'na', 'bilakhAkara', 'zAMDilya rAjakoTI', 'sIdasarIA' (21-12-1917): vArtAkAra, nibaMdhakAra. janma vatana jUnAgaDha jillAnA jaMbaLAmAM. abhyAsa ema.e., ema.eNDa. prAthamika ane mAdhyamika zikSaka, DepyuTI eNjayukezanala inspekaTara ane chelle gujarAta rAjayamAM samAjazikSaNa vibhAganA vaDA. 'haiyAnAM heta' (1970) emane vArtAsaMgraha che. "samAjazikSaNa : siddhAMta ane vyavahAra'- bhA. 1-3(1963) ityAdi emanAM samAja, zikSaNa ane kRSiviSayaka pustako che. ja.gA. bhaTTa choTubhAI joItArAma : kizorakathAo 'sauthI pahelA dAdAjI' (1950), 'kuNAla' (1950), 'mAdhavakAkA' (1951), 'vasaMtanuM Agamana' (1952), 'AkAzanA tArA' (1951) tathA 'bhImabhAInuM paheraNa (bI. A. 1955) nA kartA. bhaTTa jaTAzaMkara baLadevarAma : padyakRti "zrInAtha kIrtanAvalI' tathA uttama keLavaNInI carcA karatuM gRhakeLavaNI'nA kartA. 2..da gujarAtI sAhityakoza -2 :411 For Personal & Private Use Only
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTa janArdana narasiMhaprasAda bhaTTa divALIbahena vAlajIbhAI bhaTTa dayAzaMkara ma. : nATaka paraNelI ke kuMvArI' (1927)nA kartA. bhaTTa janArdana narasihaprasAda (14-10-1937) : vivecaka. jema jAmanagaramAM. 1961mAM bI.e. 1963mAM ema.e. A enDa komarsa koleja, sAvarakuMDalAmAM adhyApaka. vevizALa - eka rasalakSI vivecana' (1971) ane "saptapadI' (1975) jevAM pustako emanA nAme che. bhaTTa dalapatarAma ke. : kizorakathAone saMgraha 'hidanAM bALakA' (1916)nA kata. e.To. bhaTTa jayaMtakumAra maNizaMkara (17-8-1902) : jIva caritralekhaka. janma bhAvanagaramAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa bhAvanagaramAM. muMbaInI eNlphinsTana kaoNlejamAMthI bI.e. laMDananI yunivarsiTI kolejamAMthI ema.e., pIeca.DI. muMbaInI premacaMda rAyacaMda eNnDa rAnsa limiTeDa sAthe saMlagna. emaNe cittaraMjanadAsanuM cAritra 'dezabaMdhu' (1925) uparAMta vartA, nATikA, nibaMdha, kAvyo ane vivecanalekha lakhyAM che, je vividha sAmayikomAM prakAzita thayelAM che. bhaTTa jI. yu.: 'kahAnA kuMbhAranI vArtA (1906)nA kartA. bhaTTa jeThAlAla jIlAla: bhakitabhAvapUrNa kIrtanano saMgraha kIrtanakusumamALA' (1940)nA kartA. bhaTTa jayeSThArAma nAnAbhAI : padyakRti "zrImadyogavaziSTa' (1928) -nA kartA. 2.2,da. bhaTTa DAhyAbhAI uttamarAma : navalakathA 'saMsAra zA mATe?" tathA padyakRti "maghatuti' (1911)nA kartA. bhaTTa dAmodara kezavajI, 'sudhAMzu' (25-12-1913, 29-3-' 1983): kavi, vArtAkAra, saMpAdaka. janma porabaMdaramAM. prAthamika madhyamika zikSaNa porabaMdaranI bhAvasiMhajI hAIskUlamAM. va. dAnI. kolejamAM epha.vAya.bI.e.bAda, gAMdhIjInA netRtva nIce 1928 -mAM porabaMdaramAM maLelI rAjakIya pariSadamAM ravayaMsevaka. vaDodarA koleja cheDA bAda rANapuramAM 'kula cha bomAM ane pachI, muMbaImAM 'ja mabhUmi'mAM joDAyelA. gujarAtI vartamAnapatramAM vRttAMta-nivedaka. bhAvasiMhajI hAIskUla, porabaMdaramAM zikSaka. tyAMthI nivRtta thayA pachI 1971 thI 1978 sudhI porabaMdaranI nagarapAlikAnA bAlamaMdiramAM AcAryapade. porabaMdaramAM avasAna. 'rAmasAgara' (1950), 'AlakhatAro' (1956), "sAhama' (1960) ane kavi samrATa nhAnAlAlana' (1977) emane: kAvyasaMgraha che. moTe bhAge jUnAM bhajananA DhALAne paDatIkI pratibhAthI, yojIne teno kAvya racanA. e ma, bhajanakavitA e emanuM AgavuM pradAna che. taLapadA soraThI zabda, giranArI alakhasRSTi, jIvananA gUDha rahasyamaya prazno ane layu-nAdayukata kAvyabAnI, rae emanI kavitAnI nedhapAtra lAkSaNikatA che. 'halesAM' (1966) emane vArtAsaMgraha che. guNavaMtarAya A cArmanI zailInI A sAgarakathAo enAM vipayusAmagrI ane bhASAkarmathI dhyAnArha banelI che. jhaveracaMda meghANI porabaMdara, baraDA ane soraThanA sAgarakAMThAnA vistAranuM bhajana-saMzodhana ane lokasAhitya-saMzAdhananuM tathA sAgarakheDUtonA jIvana aMgenuM saMzodhanakArya emane sepeluM, je phaLasvarUpe 'buddhiprakAza' Adi sAmayikomAM lekhamALAo rUpe prakAzita thayuM che. emano 'lakhaalakhane pArAvAra' nAme bhajanasaMzodhanane lekha "rAmasAgara" kAvyasaMgrahamAM prakAzita thayela che. ba.jA. bhaTTa dinakararAya kezavalAla, 'mInapiyAsI' (21-9-1912) : kavi. janma zUTA (ji.surendranagara)mAM. 1929mAM maeNTrika. vyavasAye vaidya. emaNe sahaja-sarala prasannara udgAra dharAvatA kAvyasaMgraha vardhAjala' (1966) tathA 'gulachaDI ane jUI' (1986) ApyA che. A uparAMta 'naLasarovaranAM paMkhI' (1969)ane'paMkhIjagata' '(1969) jevAM pustako paNa emanI pAsethI maLyAM che. bhaTTa DolarakumAra kRSNaprasAda (20-11-1913) : vArtAlekhaka. janma amarelImAM. ema.e. kAmANI audyogika jUtha, muMbaImAM jAhera saMparka vyavasthApaka. 'raNakanyA' (1979) emane vArtAsaMgraha che. caM... bhaTTa tanasukha prANazaMkara,yAtrI', 'surendrabhaTTAcArya (21-3-1911): kavi, AtmakathAkAra, nibaMdhakAra, gujarAta vidyAsabhA anusnAtaka vargamAMthI 1943mAM ema.e., pachI muMbaIthI pIeca.DI. muMbaInI siddhArtha kolejamAM gujarAtI viSayanA adhyApaka. 'dAMDIyAtrA' (1951) kAlidAsIya zailInuM 108 kaDInuM maMdAkrAMtA chaMdamAM lakhAyeluM khaMDakAvya che. dAMDIyAtrA nimitte ahIM gujarAtanI prakRtine varNavI che. kAvyalaharI' (1955)mAM emanAM chAMdasa kAvyo saMgharAyAM che. 'mahAtmAyana' (1974) gAMdhIjI vizenuM mahAkAvya che. 'meM pAMkho phaphaDAvI' (1946) cauda varSonAM saMsmaraNone AtmakathAtmaka zailImAM rajU karatuM pustaka che. "atItanA anusaMdhAnamAM (1977) rekhAcitronuM pustaka che. "AzramanA AMgaNAmAM (1981) saM. 1909nI divALIthI saM. 1925nI divALI sudhInA sAbaramatI Azrama nivAsanI smRtione Alekhe che. ba.jA. bhaTTa divALIbahena vAlajIbhAI : gIta-kAvyono saMgraha 'dIpamAlikA' (1943) tathA 'gRhalakSmI kevI hovI joIe?', 'suvarNamahinI' ane 'saubhAgya'nAM kartA. ni.. 412 : gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTa durlabharAma jayeSThArAma- bhaTTa narmadAzaMkara prabhurAma bhaTTa durlabharAma jayeSThArAma : khaMDakAvya 'upa lAMbha' (198)nA kartA. caritrAvaLI' (1920), 'baLAnI AtmakathAo' (1921), vanitAnI vAto' (1924) jevAM caritre tathA "dhIrajanAM kAvyo' (1923) ane 'bAlakavitAo' uparAMta kAMdaranI kaTAra' (1924) ane 'lAlacIna' (1925) jevAM pustako paNa ApyAM che. bhaTTa devazaMkara kezavarAma : padyakRti 'baLavIra kAvyamALA' (1927) - na kartA. bhaTTa dhruva prabodharAya (8-5-1947) : navalakathAkAra, bALa - sAhityalekhaka. janma niMgALA (ji. bhAvanagara)mAM. 1972mAM bI.koma. gujarata mazIna menyuphekacararsamAM selsa suparavAijhara, emaNe kizorakathA 'khevAyeluM nagara' (1984) ane draupadIne kathAkendra banAvI lakhelI navalakathA 'agnikanyA' (1988) pI che. A uparAMta pratiSThita sAmayikomAM emanI kAvyakRtio prakAzita thayelI che. bhaTTa devazaMkara vaikuMThajI (20--1858, 22-8-1922) : nATayakAra. janma pachegAma (ji. bhAvanagara)mAM. emaNa nATaka 'bhAgyamahodaya' uparAMta bhAvanagara ane zihAranAM itihAsa bhUgaLanAM pustako lakhyAM che. vividha sAmayikomAM emanA saMzadhana viSayaka lekha prakAzita thayA che. ra.ra.da. bhaTTa dolatabhAI vasaMtabhAI, dolata bhaTTa (17-3-1934) : navalakathAkAra, navalikAkAra, patrakAra. janma carakhA (ji.amarelI)mAM. gujarAtI bhASA-sAhityanuM -adhyayana. patrakAra, emaNa saurASTranI dharatI ane lekajIvanane nirUpatI sAmAjika navalakathAo dhanya dharA sAraTha (1966), nAce mananA mAra (1966), dharatInI phorama' (1968), 'sayA soLa zaNagAra" (1968), 'vahAlapanAM veNa' (1972), 'kArabhArI' (1975) ane 'vAMsaLI vagI vAlamanI'; navalikAsaMgraha "paraNetara" uparAMta 'gujarAtanI rasadhAra', 'ghaTamAM ghoDA thanagane, "saravo soraTha deza" vagere lokakathAo; 'maherAmaNanAM motI' (1983) ane "brahmatejanA taNakhA' javI rAjyakathAo ApI che. nAgaradAsa phojadAra', 'chelabhAI dave', 'mevADanA maMtrI' ane 'bhakata dayArAma' e emanI bApayogI caritrapustikAo che. A uparAMta sugaMdha' (1974), 'saMgAthe' (1976), 'gUrjaragirA' (1987) jevAM gItasaMpAdana tema ja 'rasane rAjA zuMgArarasa', 'AjhAdIjaMganAM prathama pacAsa varSa' vagere saMzAdhana-saMpadane paNa emaNe ApyAM che. bhaTTa naTavara jaganAtha (3-5-1930) : caritralekhaka. janma rAjapIpaLA mAM. 1948 mAM maMdika, patrakAratvanI pratyakSa tAlIma mATe abhyAsa adhUro mUkI vividha samAcArapatromAM patrakAra, pachIthI muMbaInI phelozipa hAIskUlamAM hindI bhASAnA zikSaka. emaNe hindInA sukhyAta kavi rahIma vizenI paricayapustikA kavi rahIma" lakhI che. A uparAMta "akhaMDa AnaMda', 'samarpaNa" jevAM sAmayikomAM emaNe vArtAo ane kaTAro lakhI che. navalakathA 'prIta parAga' (1966)nA bhaTTa nayanarAya kalyANajI : katAM. bhaTTa nareza bhagavatIzaMkara (1-7-1936) : pravAsakathAlekhaka. janma vatana valasADamAM. saMskRta viSayamAM ema.e., pIeca.DI. kolejamAM saMskRtanA adhyApaka. joyuM meM IzAna' (1978) ane varANanA dezamAM' (1983) emanA pravAsagraMtho che. 8.gA. bhaTTa narottama ghelAbhAI : dIrghasUtrI saMvAdo dharAvatuM caturaMkI 'AryAjJAna nATaka' (1893)nA kartA. bhaTTa dhanaMtara veNIrAma : maraNA tAra prakAzita kAvyasaMgraha "dhanvantara kAvyasudhA : amRtapana' (bI. A. 1949)nA kartA. bhaTTa dhIrajarAma kezavarAma : navalakathA "lIlAdevI' (1933) tathA 'vizAlakhA' (anya sAthe, 1942)nA kartA. bhaTTa narmadAzaMkara laMbakarAma, 'bAlendu' (15-5-1900,-) : jIvanacaritra 'jagadguru zaMkrAcArya' tathA 'gujarAtano itihAsa (1937)nA kartA. bhaTTa dhIrajarAma dhanezvara : padyakRti 'paMcAvanane pakAra ane ' chappanane sapATo' (1899)nA kartA. bhaTTa dhIrajalAla amRtalAla (14-8-1889) : navalakathAkAra, caritralekhaka, kavi. janma rojakA (tA. dhaMdhukA)mAM. amadAvAdanI mela TreniMga kolejamAM traNa varSanA abhyAsa pachI zALAmAM zikSaka tathA AcArya. emaNe "rAjapUtane raNayajJa' (1918), pezAvaranI padminI' (1920), 'AnaMdalaharI'(1922) jevI navalakathAo; 'Adarza bhaTTa narmadAzaMkara prabhurAma (1874, 1899) : kavi. janmasthaLa vatana lIlIyA. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa lIlIyA, amarelI ane bhAvanagaramAM. saMskRtaparaMparA ane dalapatazailIthI kAvyalekhanane AraMbha karanAra A kavie pachIthI gIta, UrmikAvyo ane khaMDakAvya jevA kAvyaprakAromAM 'kAnta'nI kAvyazailImAM keTalIka noMdhapAtra racanAo karI che; paraMtu kavipratibhAnA ghaDatarakALe ja avasAna pAmelA gujarAtI sAhityakoza-2 :413 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTa nalina - bhaTTa gRhiprasAda nArAyaNa 2mA kavie mRtyupUrve anubhavela glAni daramiyAna Avezavaza keTalIka kRtiono nAza kare. emAMthI bacelI vIsa kRtione emanA nAnAbhAIe 'zApasaMbhrama ane bIjI kavitAo' (1925) nAmane maraNottara saMgraha prakAzita karela che. 2.ra.da. bhaTTa nalina (2-3-1910): jIvanacaritralekhaka, kavi. janma valasADamAM. prAthamika mAdhyamika zikSaNa valasADamAM. muMbaInI visana kolejamAMthI ema.e., bI.TI. 1935thI 1954 sudhI mAdhyamika zALAmAM zikSaka. 1954 thI 1969 sudhI muMbaInI bhavansa kolejamAM saMskRtanuM adhyApana. nivRtti daramiyAna atula (ji. valasADa)mAM 'nigamASTamInI sthApanA. emaNe narasiMhacaritra 'vaiNavajana' (1958), kAvyasaMgraha 'padyaparimala' (1957), "gItAne triguNAtIta' (1958), 'gItAne paramezvara' (1958), "gItAne sthitaprajJa' (1958) jevAM gItAbhASya karatAM ekavIza pustako uparAMta upaniSada, bhAgavata paranAM bhavyAtmaka pustako paNa lakhyAM che. 2.ra.da. bhaTTa nalina maNizaMkara : kalApInI asara jhIlatAM chaMdobaddha kAvyonA saMgraha "nalinI parAga' (1932) ane 'saroja surabhi' (1949) tathA 'IzopaniSada'nuM gujarAtI bhASya (1942)nA kartA. mUti' nAmanI 'lekazALAnI sthApanA. Ane pagale gujarAtamAM aneka 'lekazALAojanmI ane grAma-keLavaNImAM krAMti thaI. 1953mAM grAma uccakeLavaNInI saMsthA 'lokabhAratI' (sasarA)nI rasthApanA. 1948 mAM navA saurASTra rAjyanA prathama pradhAnamaMDaLamAM, zikSaNamaMtrI. gAMdhIjInA nimaMtraNathI 1926nA rasamAM savA varSa mATe gUjarAta vidyApIThanA kulanAyaka. 1954-1958 daramiyAna rAjasabhAnA niyukata sabhya. keLavaNIpradAna aMge 1960mAM 'padmazrI'ne khitAba. 'lekabhAratI', saNosarAmAM avasAna. ApaNA dezane itihAsa' (1920)mAM caritrakenTI itihAsa eka viziSTa abhigamane ghAtaka che. hajharata mahammada payaMgambara si' (1920)mAM dhAmika ekatAno saMdeza che. 'dhaDatara ane caNatara' (1954) emanI nikhAlasa ane nirbhIka AtmakathA che. emanuM mahattvanuM pradAna che. prAcIna sAhityanuM maulika zailImAM punanirmANa : 'mahAbhAratanAM pAtro' (13 pustikAo : 19291934) ane 'rAmAyaNanAM pAtrA' (6 pustikAo : 19381944). uparyukata mahAkAvyonAM pAtronuM ahIM pAtrakendrI anusarjana che. nATayAtmaka rajUAta, phalezabaeNkanA prayoga, pAtrA:kita jevI yukitaothI A racanAo suvAkaya banI che. tenuM saraLa ane hRdayasparzI gadya sargazakitanI pratIti karAve che; to sacoTa, arthagaMbhIra saMvAdo ane manomaMthananI abhivyakita mATe bhASA pAsethI suMdara kAma levAyuM che. hindudharmanI "AkhyAyikAo' : 1, 2 (1924, 1933), 'bhAgavata kathAo' (1945) tathA daTAMtakathAo': 1, 2 (1947, 1953)mAM emaNe ApaNA prAcIna sAhityamAMthI preraka kathAo cUMTIne rocaka chatAM saraLa zailImAM, Amavarga samajI zake e rIte nirUpIne jIvananA marmo khullA karyA che. bhakitagraMtha 'bhAgavata'ne emaNe 'zrImad lekabhAgavata' (1945)nA rUpamAM lokabhogya banAvyo, eTaluM ja nahIM, anekavAra gAmaDAMomAM tenI pArAyaNa paNa karI. keLavaNI ane dharmacitana vizenuM sAhitya e emanAM lakhANAnA trIjo mahattvano vibhAga che.gRhapatine' (1934) ane keLavaNI-nI pagadaMDI' (1946) e emanA keLavaNIviSayaka saiddhAMtika ane vyavahAru ciMtana-anubhavone bahu alpabhAga rajU karatAM, AgavA prayogane nicoDa ApatAM pustako che. 'saMsthAnuM caritra', 'bhAratIya saMskRti zuM che?', 'pathArImAM paDayAM paDyAM' vagere emanI dharmasaMskRti paranI, ciMtanane vAcA ApatI pustikAo che. bhaTTa naMdalAla puruSottama : navalakathA "sahakArI maganalAla ane asahakArI chaganalAla' (1923)nA kartA. bhaTTa nArAyaNa kalyANajI (12-6-1938): navalakathAkAra. janma bhujamAM. ema.e., bI.eNDa. zikSaka. emaNe 'prIta parAga' (1964), "aMtaranI pichAna' (1965), 'Aga, aMtara ane Aza' (1966), 'jIvanavananI pagathAra (1967), 'traNa pAMkhaDI' (1970), "mana eka darpaNa' (1972) vagere sAmAjika navalakathAo ApI che. bhaTTa nirmaLA : pravAsakathA "zamaNAM naMdanavananAM' (1967) tathA bAlavArtAsaMgraha "nAnI vAto' (anya sAthe)nAM kartA. 2.2.da. bhaTTa nRsiMhaprasAda kAlidAsa, 'nAnAbhAI bhaTTa (11-11-1882, 31-12-1961) : AtmacaritrakAra, kathAlekhaka. janma bhAvanagaramAM. mULa vatana pacchegAma(bhAla). prAthamika-mAdhyamika zikSaNa bhAvanagaramAM. bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAMthI 1903 mAM vedAMtaaMgrejI viSayo sAthe bI.e. 1907mAM e ja viSayomAM muMbaIthI ema.e. pachI esa.TI.sI. nokrIne prAraMbha mahuvAnI hAIskUla nA AcAryapadathI. 1908mAM zAmaLadAsa kolejamAM itihAsaarthazAstranA adhyApaka. 1910mAM 'dakSiNAmUrti vidyArthIbhavana nAmanI saMsthAnI sthApanA. balA (sonagaDha pAse) gAme naI tAlIma AdhArita grAma-keLavaNInA nUtana prayoga grAma dakSiNA bhaTTa nRsiMhaprasAda nArAyaNa (15-1-1912) : kavi. janma sAvarakaMDalAmAM. dhoraNa pAMca sudhIno abhyAsa. pachI saMskRta pAThazALAmAM tAlIma. karmakAMDI. nRsiMhakAvyamALA' (1950) uparAMta emaNe 'zrIrAma hanumAna yuddha athavA konI ekatA?" nAme triaMkI nATaka ApyuM che. e.To. 414: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTe hAnalAla bAvala: nATaka "maharAjakAra dipasiMha' (1887)nA kartA, 22.6. bhaTTa paramAnaMda maNizaMkara, 'vi Apaka'(24-2-1962): nATyalekhaka, kavi, janma trApaja ja, bhAvanagaramAM. tyAM ja gujarAtI sAta dhoraNa sudhInuM zikSaNa, emaNe 1925-1979 daramiyAna pAlitANAnI bhakitapradarzaka nATaka kaMpanI tathA muMbaInI Aryanaitika nATaka samaja ane zrI dezIna kesamaja vagerasaMdhomATe cAlIseka nATako lakhyAM che. e paikI anArakalI'(1925), vIra abhimanyu'(1926), "bArAva pezva'(1928), 'pabhavanI prIta'(1965), 'nya javAna'(1971) vagere aitihAsika, sAmAjika, paurANika nayA dezaprema aMgenAM vividha rAtrInAM nATako atyaMta gokapriya nIvaDelAM che. prathama kAvyasaMgraha 'parama naMda kAvyakuMndra'(1929) pachI emanA bIjA paNa kAvya graho utamavANI'(1959), 'bArI mIThAzabharI'(1959) ane 'veNInAM phUla'(1976) prasiddh thayA che. AtamavANI'mAM chapA, kuMDiyA, soraThI duhA tevA vraja ane cAraNI zailInAM kavita ane savaiyA ema vividha prakAranAM 126 kAvyo che. 'baMsarI mIThAzabharI'mAM 'madhubiMdu' nAme bAdhaka ane preraka sUtrono saMcaya, 51 anyokitao tathA 25 dUhono samAve che. 'veNInAM phUla' 501 6ono saMgraha che dhAmA. bhaTTa pAMDuraMga viThThala, 'raMga vadhUta'(1897, 19-11-1968) : kavi. mudde ratna giri saMgamezvara tAlukAnA devaLa gAmanA vatanI badhA ne vaDodarAmAM zikSaNa. gUjarAta vidyApIThanA snAtaka. dezamukitanI hAkala vakhate sakriya. saMta mahaMtonI salAhathI narmadAkAMThe nArezvaranA maMdiramAM dhUNI dhakhAvI. tyAM ja nArezvara AzramanI sthApanA. saMskRta, gujarAtI ane marAThImAM emaNe lakhelA ogaNatrIsa jeTalA graMthomAM 19,000 doharAvALo 'zrIgurulIlAmRta' graMtha mahattvano che. 'dattabAvanI', 'upaniSadanI vAto', 'tAlsToya ane zikSaNa', 'gIrvANa bhopo praveza'-bhA. 1,2 vagere emanAM pUrvakAmanAM pustako che. caM.To. rR pItAMbara goviMdarAma navalakthA vicAra vinAno AdhAra tathA viveka vinAnI vidyA'(1915) tema ja 'brahmacArI'(1916) -nA kartA. 2.ra.da. bhaTTa puruSottama : 'chUpI polIsa' nAmanA mAsikamAM prakAzita rahasyakathA 'pApano paDachAyo'(1959) tathA bALavArtA 'sonerI zikhAmaNa'nA kartA. 2.ra.da. bhaTTa puruSottama aMbArAma ; navalakathA 'vasaMta ane gulAlanA karyAM. 2.ra.da. bhaTTa nhAnAlAla aMbAlAla bhaTTa puSpA nAnAlAla bahu puraSottama gAvidAya padyakRti 'kInAyakInana'(1979)nA kartA. 22.6. bhaTTa puruSottama cunIlAla : deharA, harigIta, gajhala jevA mAtrAmeLa tathA rUpati, vanivakA jevA akSarameLa chaMdomAM racela 'gInA kAvya' (bI. A. 1963)nA kartA. 22.. bhaTTa puruSottama jogIbhAI(99-1877, 1-1-1951) : kavi, nATayalekhaka,nibaMdhakAra. janma rAMderamAM. 1895mAM maeNTrika. 1899 -mAM bI.e. eNkiTaMga mAmalatadAra ane e pachI 1915mAM khaMbhAtanA nAyaba dIvAna. 1930mAM nivRtta. emanuM DAbA hAthano baLavo' nAmanuM karAvamukta nAke dakSiNa mArganA sAhityamAM umero kare che. 'mayuradhvaja'' nATakamAM rAjA manAM parAkramo AlekhAyAM che, te 'bhaumArya nATakamAM draupadIne manavatA bhImanI caturAInuM nirUpaNa che. 'baLavAkhora' vinodanATikA che ane te tarasevo khyAlamAM rAkhIne I che. emanA kavanaviSayo tathA racanAzailI dalapatarAma ane boTAda karanI kavitAauLInI yAda Apeche 'dra machAyA' jevuM kASTha nivRttovRddha sajjanonI beThaka aMgenuM che. emaNe paMDita jagannAthanA 'bhAminIvilAsa'nuM samazlokI bhASAMtara 1925mAM pragaTa kareluM che. bhavAnIzaMkara bhaTTanA 'guptezvarastotra'nuM bhASAMtara paNa emaNe karyuM che, A uparAMta aSTAdhyAyI 'rUdrI'nuM padArtha sAthe gadyapadyAtmaka bhASAMtara paNa emaNe 1929mAM karyuM che. bhaTTa puruSottama mULazaMkara : 'zrIkumArI nATakanAM gAyano'(1904) Shi ..da. bhaTTa puruSottama mArArajI : nATaka vaivarasikavRMdA'(1893)nA -nA kartA. ... bhaTTa puruSottama zivarAma(8-7-1899): jIvanacaritralekhaka. janma DiMgucA (ji. mahesANA)mAM. prAthamika zikSaNa vatana gavADAmAM. pachIthI vaDodarA TreniMga kolejamAM tAlIma laIne zikSaka, emaNe 'zrI Adya zaMkarAcArya yAne jaMga,guru jIvanakalA' (1930) uparAMta 'tAjo tavaMgara'(1920), 'strIono sAco deva yAne pativratagItA'(1921), 'nAgara sudarzana' jevAM pustako ApyAM che. For Personal & Private Use Only 2.ra.da. bhaTTa puSpadaMta : hastakavA 'veLAnA vaMDhoLa' (1974)nAM karyAM. 2.2.2. bhaTTa puSpA nAnAlAla(14-12-1946): kavi. janma vatana amadAvAda jillAnA koTha (gAMgaDa)mAM. gujarAtI viSayamAM ema.e. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 415
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTa pUrNAnaMda-bhaTTa bApAlAla bhAIzaMkara 1982mAM 'madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM bhAgavata dazama skaMdhane lagatuM pradAna' viSaya para pIeca.DI. kapaDavaMja kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. aMta:sthA' (1983) emano kAvyasaMgraha che. emanA keTalAka vivecanalekho paNa pragaTa thayA che. ja.gA. bhaTTa pUrNAnaMda : dasa vArtAone saMgraha "pitAjIne vanapaveza" (1947)nA kartA. ni.ve. bhaTTa pUrNAnaMda mahAnaMda : navalakathA 'gRhiNI' tathA vyANaviSayaka pustaka 'gujarAtI grAmara' (1889)nA kartA. ni.. bhaTTa pUrNimA caMdrazaMkara (16-10-1939): vivecaka, saMpAdaka. janma amadAvAdamAM. 1955mAM esa.esa.sI., 1959mAM bI.e., 1961mAM ema.e., 1984mAM pIeca.DI. 1962 thI Aja dina sudhI esa.ela.yu. kaeNleja, amadAvAdamAM pahelA adhyApaka pachI AcArya. 'navalarAma paMDayA : vyakitatva ane vADamaya' (1987) emane mahAnibaMdha che. kuMvarabAInuM mAmeruM' (anya sAthe) emanuM saMpAdana bhaTTa prANazaMkara premazaMkara (1861, 1918) : kavi, anuvAdaka. jAmanagaramAM. gujarAtI cha voraNa sudhInA abhyAsa pachI saMskRtane vizeSa abhyAsa emanI pAsethI kAvyasaMgraha 'kAvyakusuma'(1894), nibaMdhakRti ApaNe udaya kema thAya?(1896) tathA anuvAdo 'a - siddhi' ane 'aSTAMgahRdaya' (1913) tema ja prakIrNa pustaka 'vaidyavidyAnuM tAtparya (1897) maLyAM che. ni.. bhaTTa premazaMkara harilAla, janaka, naciketa' (30-8-1914, 30-7-1976) : kavi, vivecaka. janma dhrAMgadhrA tAlukAnA rAjasItApura gAme. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa dhrAMgadhrA-haLavadamAM. 1938mAM zAmaLadAsa koleja, bhAvanagarathI gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1940mAM e ja viSayamAM ema.e. pAMca varSa barmA zela kaMpanImAM prakAzana adhikArI. pachI khAlasA sephiyA ane siddhArtha jevI muMbaInI kolejomAM adhyApana. 1956 thI 1966 sudhI svAmInArAyaNa ArTsa koleja, amadAvAdamAM AcArya. 1966 thI 1976 sudhI dahegAma kolejanA AcArya. 1976 mAM nivRtta. hRdayarogathI avasAna. " gAMdhIyugIna kavitAnuM anusaMdhAna karato "dharitrI' (1943), lokasAhityane pAsa dAkhavate tIrthodaka (1957), karNa jIvanaviSayaka kAvyaracanA "mahArathI karNa' (1969), mahAbhAratanA kathApravAhamAMthI draupadI, drauNa ane bhISmanI agnijayotane nirUpate 'agnijayota' (1972) tema jadIpabujhAyo' (maraNottara, 1977) emanA kAvyasaMgraho che. zrImaMgala' (1954) emanuM padyarUpaka che. bIjala' (1948) laghu navalakathAnuM punarmudraNa "AchA ujAsa gherA aMdhakAra' (1973) nAme thayuM che. madhuparka' (1947) ane 'Acamana' (1967) jevA vivecanagraMthamAM abhyAsapUta dRSTi dharAvatA lekhe che. premAmRta' (1978) emane avasAnottara prakAzita vivecanasaMcaya che. cayanikA(1942) ane "sudAmAcaritra'(1963) emanAM saMpAdana che. caM.To. bhaTTa bahecaralAla nathurAma: bALapustaka' (1886) nA kartA. ni.vo. bhaTTa baLadeva kRSNarAma : padyakRtio zrI mAlatIsvayaMvara (1885) ane hanumAnacaritra', vArtAsaMgraha 'zrI bheja subodha ratnamAlA (trI. A. 1908) tathA saMzodhanAtmaka kRti 'vanaparva (1890)nA caMTo. bhaTTa prabaMdha mANekalAla (20-12-1913, 14-2-1973) : kavi. janma koTaDAsAMgANI (ji.rAjakoTa)mAM. vatana bhAvanagara. 1934 -mAM maeNTrika. 1938 mAM zAmaLadAsa kaoNlejamAMthI saMskRta-aMgrejI viSayo sAthe snAtaka. 1940mAM relave khAtAmAM nokarI. 1943mAM bhAvanagaramAM revanyu khAtAmAM thANedAra. 1948mAM nAyaba vahIvaTI adhikArI ane 1954mAM mahAlakArI. 1966mAM nivRtta thaIne amadAvAda jillAnA sAdarA gAmamAM paMcAyatI rAjaya tAlIma kendranA adhyApaka. 1973mAM sAdarAmAM avasAna. mukuMdarAya pArAzarya sAthenA emanA prathama kAvyasaMgraha 'arcana' (1938)mAM kathAvastuvALAM kAvyo AkarSaka che. "aMtarIkSa' (1962) ane 'saroru' (1982)nI kavitA mRdu tema ja ramaNIya abhivyakitane kAraNe vizeSa AsvAdya che. ni.vo. bhaTTa pravINa : bALakAvyone saMgraha "phUlaDAMnA kartA. ni.vo. bhaTTa pravINakumAra maNilAla (1-5-1949) : kavi, caritrakAra. janma kapaDavaMja tAlukAnA lasuMdrA gAmamAM. ema.e. sudhIne abhyAsa. patrakAratvane vyavasAya. emanI pAsethI kAvyasaMgraha'TeravAM' (1984), caritralakSI pustaka 'kRSNamUrticarita' (1983) ane caritravikAsa darzAvatI kRti 'rAdhA' (1984) maLyAM che. ni.vo. ni.. bhaTTa bApAlAla bhAIkara : garabIo, kathAtmaka kAvyo ane AkhyAnono saMgraha "subodha garabAvaLI' (1900)nA kartA. ni.. 416: gujarAtI sAhityakoza For Personal & Private Use Only
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTa bApAlAla veNIrAma - bhaTTa maNilAla chabArAma bhaTTa bApAlAla veNIzama : padyakRtio 'megha mATe Izvarastuti' (1898) ane 'narasiha mahetAnA bApanuM zrAddha' (1903) tathA navalakathA 'zAntAviya' (1918) tema ja 'amaracaritra'- bhA. 1 thI 4 (1922-1924) nA kartA. ni.. bhaTTa bAlakRSNa: gItarAM graha 'gItarajanI' (1940) ane rAsasaMgraha 'rAsakalikA' (1942)nA kartA. ni.vo. bhaTTa bAlakRSNa bhAIzaMkara, 'punita mahArAja (19-5-1908, 27-7-1912) : kavi. janma jUnAgaDhamAM maeNTrika sudhIno abhyAsa. taiyaba eNnDa kaMpanImAM TAipisTa. tyArabAda dharma ane saMskRtiviSayaka le kopayogI kalyANapravRtti. 'janakalyANanA sthApaka taMtrI. emaNe 'bhakitajharaNAM(1936), punita rAmAyaNa'(1965), 'navadhAbhakita'-bhA. 1 thI 22 (1980-1982) tema ja anya aneka dhArmika pustako ApyAM che. ra.TI. bhaTTa bAlAzaMkara jagajIvana ('5861) : kavi. janma veLA tAlukAnA haDamatiyA gAmamAM. emanI pAsethI padyakRtio "aphINa guNadoSadarzaka' (1894) ane 'vakhata bAvanI' maLI che. ni.va. bhaTTa bhagavata rAmacaMdra : vArtAsaMgraha 'dila', 'inavAraNa ane itara vAte' (1954) tathA 'mINanAM motI' (1973) tema ja haLavA nibaMdha saMgraha chUTe dupaTTa'(1957)nA kartA. ni.vA. bhaTTa bhagavAna zivazaMkara : kAvyasaMgraha 'kAvyavilAsa' (1986) tathA 'gujarAtI vyAkaraNanAM mULa tattvo' (1891)nA kartA. ni.vA. bhaTTa bhagavAnadAsa nAraNajI: 108 padano saMgraha 'zrIkRSaNakIrtanamALA' (1912)nA kartA. bhaTTa bhAIzaMkara nAnAbhAI (13-8-1885, 6-3-1920) : nATyakAra, vArtAkAra, anuvAdaka. janma amadAvAda jillAnA bhuvAlaDI gAmamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa bhuvAlaDI ane amadAvAdamAM. muMbaImAM meM lisITaralekamAnya tilakanA bacAvapakSe sarakAra sAme karelI viziSTa kAmagIrI. vidyAkIya, dhArmika ane le kopayogI kAryo mATe dAna tathA aneka saMsthAonI sthApanA. emanI pAsethI nAkRtio 'kAmanaW ne rUpasuMdarI', 'saMsAradu:khadarzaka' (1984) ane "raMbhA-ratilAla'; vArtAkRti 'zivalakSmI ane dIpacaMda zAha' tathA Atmacaritrane keTalAka prasaMge ne rajU karatI kRti 'mArA anubhavanI noMdha' (1912) uparAMta 'vyavahAramayUkha bhASAMtara' ane 'bhAIzaMkaragraMthamALA' (1904) maLyAM che. ni.. bhaTTa bhAnuprasAda maNilAla : bALasAhityanuM pustaka 'jJAnagaMgA' (1948) tathA jaMgalanAM prANIonAM jIvanane rasabharI zailImAM AlekhatI anUdita kRti 'jaMgalavIra' (1961)nA kartA. ni.vA. bhaTTa bhAnuzaMkara caturbhuja : nATayakRti premabaMdhana Urphe bAjIrAva mastAnI' (1915)nA kartA. ni.vA. bhaTTa bhAskara prabhAzaMkara (8-8-1939) : kavi. janma dhaMdhukA tAlukAnA dhanALAmAM. ema.e. sacivAlaya, gAMdhInagaramAM nAyaba niyAmaka. kuMpaLanA aMjavAsa' (1983) emanA kAvyasaMgraha che. - caM.To. bhaTTa bhAgI nAnAlAla: dalapatazailInI padyakRti dAhodadarzana' ' (1935)nA kartA. ni.vI. bhaTTa makanajI vAsudeva : karuNaprazasti rajU karatI padyakRti 'viduvartha raNachoDarAmanAM saubhAgyavaMtAM jayeSTha putrI bahena prasana yA pasI Urphe kAzIbAnuM svargagamana ane zakazamana' (1901)nA kartA bhaTTa bharata nAnAbhAI (7-10-1940) : caritralekhaka. janma bhAvanagara (saurASTra)mAM. 1960mAM lokabhAratI, saNosarAmAMthI snAtaka. 1962mAM DI.eNDa. 1968mAM gujarAta vidyApIThamAMthI gujarAtI viSayamAM ema.e. 1972mAM itihAsa viSayamAM ema.e. lokabhAratI ane gharazALAnAM adhyApanamaMdiromAM tathA bhAvanagaranI vaLiyA Arsa koleja ane lekabhAratImAM gujarAtI tathA itihAsanuM adhyApana. emaNe keLavaNIkAra nAnAbhAI bhaTTanI jIvanaprasaMgakathAone saMgraha 'sthira prakAzavaMta dIpa' (1989) uparAMta bhAratIya ane vizvanA (keTa-khelADIonAM caritronA saMgraha bhAratanA agiyAra uttama krikeTaro' (1977) ane 'TesTa krikeTa zatAbdInI vizva ekAdaza' (1984) ApyA che. 2.2.da. ' ni.. bhaTTa maganalAla harikRSNa : kathAtmaka kRtio 'mahAbhAratanI nItikathAo' ane 'Adarza gRhastha' (1917)nA kartA. ni.. bhaTTa maNilAla chabArAma (28-2-1864, 18-12-1947) : kavi, navalakathAkAra, anuvAdaka. janma amadAvAda pAsenA kubaDathala gAmamAM. kubaDathala ane amadAvAdamAM prAthamika-mAdhyamika zikSaNa. maeNTrika sudhI abhyAsa. saMskRtanA abhyAsI. zarUAtamAM muMbaImAM selisiTaranA kArakuna, pachIthI 'gujarAtI' sAptAhikanA taMtrI vibhAgamAM tathA 'samAlocaka' mAsikanA taMtrI. 1910thI gujarAta varnAkayulara sesAyaTImAM kozakAryamAM sahayoga. 1923mAM nivRtta. gujarAtI sAhityakoza- 2 :417 For Personal & Private Use Only
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTa maNilAla harinArAyaNa- bhaTTa maNizaMkara ratnajI meghadUtanA anukaraNamAM lakhAyeluM emanuM prathama khaMDakAvya tathA dUtakAvya " niladUta' (1898) arvAcIna gujarAtI kAvyasAhityamAM saMskRtirItinI bhASA, zailI, citrAtmakatA ane suMdara alaMkArajanAne kAraNe noMdhapAtra banyuM che. kAvyasaMgraha 'kAvyapIyUSa' (1911)mAM purANakathAonA prasaMge, saMskRta zlekonAM anukaraNe, bhASAMtarI tathA keTalAMka gIte che. "sImAntanI AkhyAna' (1913)mAM semapradoSanI vArtAne vRttabaddha karelI. che. 'RtuvarNana' (1889) paNa emanuM ullekhanIya kAvya che. emanI pAsethI aitihAsika vArtAo 'gujaratanI jUnI vArtAo' (1893-94), 'pRthvIrAja cauhANa ne caMda baradAyI' (1897) ane anUdita kRti 'jhAMsInI rANI' (1898) tathA sAmAjika navalakathAo 'ratisuMdarI' (1900), 'muMbAInI zeThANI gurjarI' (1915) tema ja "meDama ke madhurI' (1920) maLI che. 'mRgAvatI' (1986) ane "sItAharaNa' (1819) emanAM apUrNa nATako che. "AtmapurANa' (1987), 'viSaJpurANa' (1912), aSTAvakragItA' (1929), 'vRddha cANaka' emanAM saMskRtamAMthI karelAM bhASAMtaro che; te 'barniyarane pravAsa' (1898), 'zahenazAhabAnu merI' (1911) ane 'lerDa lorensa" aMgrejImAMthI karelA anuvAdo che. strIo mATe upayogI evAM 'pativratA satIo' (1(c)6), 'suMdara bahena' (1986), strIonI raMgabhUmi' (1918) vagere pustako paNa emaNe ApyAM che. ni.vI. bhaTTa maNilAla harinArAyaNa : 'kusumacaMdra AkhyAna' (1889)nA kartA. | ni.vA. bhaTTa maNizaMkara nAgezvara : padyakRti "sAvitrIcaritra' (1923)nA kartA. rahyA, 11 daramiyAna 1891mAM prathama patnInuM avasAna thayuM, jaNe emane tIvra marmAghAta karyo. emanA nehAtura kalyANavAMchu hRdayane jaDa buddhivAda ane ajJeyavAdathI saMtoSa nahAta ane thiyose phInA rahasyavAdathI teo ! pUrve prabaLapaNa :karyAyA hatA, paNa have teo IzvaranA astitvane mAnatA ane bhakitanI AvazyakatAne svIkAratA thaI jAya che ane vibhinna kheMcANAnI anubhUti sAthe, 1898 mAM lagnanehanI divyatA prabodhatA tathA vargamAM paNa strIpuruSanA AtmAnA milananI khAtarI ApatA svIDanaborgIya khristI dharmamAM jaI virame che. 1898 mAM negemaNe khristI dharmane karelo. svIkAra kAmacalAu nIvaDyo, paNa bhAvanagara gayA pachI 1900mAM karele jAhara svIkAra jJAtibahiSkRta thavAthI karelA prAyazcita pachIye jiMdagIbharano hRdayadharma banI rahyo. 1898 thI 1923 sudhI emaNe breira-tI dharma-svIkArane kAraNa thayelA ceDA vikSepa sAthe bhAvanagara rAjayamAM badhA zikSaNa adhikArI tarIke ane pachIthI dIvAna phimAM kAmagIrI bajAvI. 1923mAM kAzmIranA pravAse gayA, tyAMthI pAchA pharatAM rAvaLapiMDIthI lAhora AvatI mela TrenamAM romanuM avasAna thayuM. sAhityakSetre emanuM mukhya ane mahattvanuM pradAna kavi tarIkenuM che. aMgrejInA prabhAva nIce viksanI AvelI arvAcIna gujarAtI kavitAnuM prauDha svAdhIna rUpa pahelIvAra emanI kavitAmAM pragaTa thAya che. 'pUrvAlApa' (1923) mAM emaNe potAnAM kAvyono saMcaya karyA pachI 1926 nI rA.vi. pAThaka saMpAdita AvRttimAM pariziSTarUpe keTalAMka kAvyo umerAyelAM che tema chatAM haju keTalAMka kAvyA nupragaTa rahelAM tathA sAmayiko ne nATaka ke saMgItanA graMthamAM kAnanA nAme ke nAma vagara paDyAM rahelAM che. 1886 ke te pUrva thI mAMDIne 1923 sudhInA kAvyasarjananA A pravAhanI dizA ane gati 1891 pachI ekadama badalAI jatI bhAse che. tyAM sudhI vRttabaddha ane emAMye vizeSe lAMbAM vRttAMtakAvyo ApanAra kavi pAsethI pachIthI aMgata UrminAM thoDAM vRttabaddha kAvyo, te vizaSe gajhala, kavvAlI, aMjalI vagere prakAranI gItaracanAo ane saMgItAnukula zabdaracanAo maLe che; kAvyabAnI saMskRtanI ziSTamiSTa chaTAthI taLapadI saralatA ane sIdhApaNA tarapha DhaLatI jAya che; prayogazIlatA zAMta paDe che ane kavitAnI siddhiothI bharelo aMka pUro thatA anubhavAya che. saundaryatattvanA upAsaka kavi have zivatatvanA upAsaka pratIta thAya che. kavitAnA A asAdhAraNa dizA-gatinA, palaTAmAM UMcA kAvyAdarza ane atyaMta sabhAna, AyAsapUrNa kAvyalekhanarItinA thAkathI prasaMge pAra udbhavatI nirAzA, patnInA mRtyu jevA aMgata jIvananA AghAte, vaDodarAnA kalAbhavanamAM 'zikSaNane itihAsa' jevA graMthanI kAmagIrIne beja ane sauthI vizeSa svIDanaborgIya khristI dharmanA svIkAramAM pariNameluM kavinuM AMtaramaMthana kAraNabhUta hovAne saMbhava che. kAvyanI kavipratibhAno viziSTa unmeSa, pachIthI 'khaMDakAvya" e saMjJAthI oLakhAyelAM emanAM vRttAMtakAvyo che. purANakathA ke kavisamayane Azraya, mArmika jIvanakSaNanuM rahasyagarbha vastulakSI svastha Alekhana ane tavaividhyathI siddha kareluM marama kAvya ni.vA. bhaTTa maNizaMkara ratnajI, 'kAnta' (20-11-1867, 16-6-1923) : kavi, nATayakAra. janma cAvaMDa (ji. amarelI)mAM. prAthamika - mAdhyamika zikSaNa mAMgaroLa, morabI ane rAjakoTamAM. morabImAM zAstrI zaMkaralAla mAhezvarane tyAM jJAtijanono kavitAvilAsa cAlate, temAM vrajabhASAnI zabdacamatkRtibharI kAvyazailImAM racanAo thatI tema ja saMskRtamAM paNa vaividhyabharyA ane anavadya chaMdovidhAnavALI racanAo thatI. kAntanA zabdachaMdaprabhutvamAM A kavitAvilAsane phALe hovAno saMbhava che. 1888mAM muMbaImAMthI laeNjika ane eNrala phiphInA viSayo sAthe bI.e. pAzcAtya buddhivAde emane ajJeyavAdI banAvyA, nItizAstranA abhyAse jIvananI caritArthatAnA gahanagaMbhIra prazna emanI samakSa UbhA karyA ane aMgrejI kavitAe emanA para ajaba kAmaNa karI emanI kAvyarucine nUtana rIte ghaDI. 1889mAM cheDo vakhata suratamAM zikSaka tarIke kAma karyA pachI 1890 thI 1898 sudhI vaDodarAnA kalAbhavanamAM sAhityazAstranA adhyApaka, vAisa prinsipAla ane enI aMgabhUta TreniMga kolejanA AcArya tarIke 418: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTa maNizaMkara ratnajI, sthApatya -- e enAM lakSaNA pachIthI khaMDakAvyanAM varUpavidhAyuka lakSaNo banI gayAM che ane 'vasaMtavijaya', 'cakravAkamithuna' ane 'devayAnI' e traNa kAvyomAM emanI siddhi aghaparyaMta anupama rahI che. A viDakAvyomAM praNayanI vRddhinI vedanA ane te nimitta kaThora vidhizAnanuM karaNa jIvanadarzana vyakata thayeluM che. navekanI saMkhyAmAM maLatAM emanAM khaMDakAvyA karatAM emanAM UrmikAvyo jathamAM ghaNAM vadhAre che. emAM paNa 'upahAra', 'udgAra', vatsalanAM nayanA', "sAgara ane zazI' jevI gahana bhAvabharI, mUrta zailInI sthApatya suMdara racanAo che; paraMtu ghaNAM UrmikAvyo kavinA aMgata jIvana sAthe saMkaLAyelA che ane vividha prasaMgonI emanI lAgaNIonuM vahana kare che. emAM mitrone ane svajanane anulakSIne racAyelAM kAvyo che, tema kevaLa prAsaMgika kAvyo paNa che. A umikA sarjakanA saracAIbharyA saMvedana ane pAradarzaka abhivyakitathI AravAdya banyAM che. emanAM cAra nATako 'salImazAha athavA azrumatI', 'rAmaAtmazAsana athavA romana svarAjaye', 'duHkhI saMsAra' ane 'guru gaviMdasiddha' anukrame 1968thI 1914 daramiyAna lakhAyAM che. emAMthI 'rAmana svarAja' ane 'guru goviMdasiMha' (be nATaka) 1924 mAM tathA 'du:khI saMsAra" 1915 mAM prasiddha thayelAM che. 'guru goviMdasiMha' sivAya traNe nATako bhajavAyelAM; temAM mana svarAja' dezI nATaka samAja pheraphAra sAthe bhajaveluM, je kAntanA nAma vinA 'Alima yuliyA' nAmathI 1952mAM prasiddha thayeluM che. A nATako mahArAjA bhAvasiMhajInI icchAthI ane temanAM sUcanA anusAra tema ja tatkAlIna raMgabhUminI apekSAone paNa najaramAM rAkhIne lakhAyAM hatAM. 'salImazAha' ane 'du:khI saMsAramAM to, khAsa karIne enA prahasana-zAmAM, DAhyAlAla zivarAma kavinuM sahakatRtva che. Ama, A nATakane kAntanI svataMtra sargazakitanA pariNa marUpe jovAmAM muzkelI che. tema chatAM emAM jamAnAnI kharI samasyAone vyavahAru rIte sparza karavAne romano prayatna tathA emanAM vyakitatva ane vicArone prabhAva joI zakAya che. 'salImazAhamAM jAtibheda ane tajajanya vairanI dIvAlane teDavA mathatI pratApaputrI azrumatI ane salImazAhanA premanI karuNa-komala kalpita kathA varNavAyelI che; to 'guru goviMdasiMhamAM paNa svadezIne sImADo choDI sarvadezIpaNA sudhI AMbavA jatI hindu-muslima aikayanI bhAvanA AlekhAI che. 'romana svarAjyamAM bIjarUpe rAjAzAhI viruddha prajAzAsanane navIna ane prabhAvazALI vicAra paDe che. du:khI saMsAra" AvA kazA navIna vicAranA anupraveza vinAnuM eka saMsAracitra mAtra che. saMskRtADhaya ziSTa vANIne sthAne vyavahAru bolacAlanI vAbhaMgione prayojavA mathatuM A nATakonuM gadya paNa tatkAlIna sAhityika nATakomAM kaMIka judI bhAta pADe che. vyakitatvacitraNa ane lAgaNIvicAranA AlekhanamAM kAtane keTalIka saphaLatA maLI hovA chatAM A nATakomAM nATaya- vastunAM kalpanane grathanamAM ghaNI zithilatAo rahI gaI che. du:khI saMsAra' ane 'jAlima yuliyAmAM vyavasAyI raMgabhUmine chAjatuM atiraMjakatAnuM vAtAvaraNa che; paraMtu anya nATakomAM lokabhAgyatA nA aMze hovA chatAM ekaMdare ziSTa ruci ane sAhityikatAnI AbohavA pravarte che. kAntanA saMbhavata: 1897nA arasAmAM lakhAyelA pAMca saMvAdA ('kalApI-kAntanA saMvAdo', bI. A. 1923) kAlpanika ke aitihAsika pAtronAM jIvananI mArmika paLanuM avalaMbana letA hovA chatAM ekaMdare vicAracarcAnA nibaMdhe che ane dharma, kartavya, Izvara vagere paratvenAM kAntanAM lAkSaNika vicAravaloNAnI dRSTie vizeSa noMdhapAtra che. kAntanI adhUrI vArtA kumAra ane gaurI' (1918)mAM paNa kAntanuM keTaluMka vicAramaMthana che; jayAre bIjI vArtA 'hIrAmANekanI eka mATI khANa' (bI. A. 1912)mAM hetulakSI bodhapradhAna jIvanavizleSaNa che. kizoravayamAM kAnta dalapatarAma vallabhadAsa pAThakanA sahakartutvathI lakhelI kharI mahAbata athavA gulabAsanuM phUla' (1882) bANanI vAnaraulIne prabhAva darzAvatI tathA vividha chaMdo-DhALAnA viniyogavALI eka lAkSaNika pramavArtA che. 'zikSaNanA itihAsa' (1895) kAntanI UMDo abhyAsazIlatA ane parNopakabuddhinA phaLa same AkaragraMtha che. jagatamAM judA judA dezakALamAM je zaikSaNika paddhatio astitvamAM AvI, je zaikSaNika prayoga thayA, keLavaNIviSayaka je vicAro pravaryA tenI vigatavAra mAhitI ane carcA rajU karatA A graMthamAM svAbhAvika rIte ja yuropIya prajAne zikSaNaitihAsa kendramAM rahyo che. mukhyatve aMgrejI graMthonA dohanarUpe racAyelA A graMthanA gadyamAM keTalIka kilaSTatA ane keTaluMka bhArekhamapaNuM rahI gayelAM che, te ghaNe sthAne noMdhapAtra prAsAdikatA ane vizadatA siddha karI zakAya che. siddhAMtasAranuM avalokana' (1920) kAntanI eka viziSTa ne virala kRti che. "jJAnasudhA'mAM 1891mAM kramaza: pragaTa thayelI maNilAlanA 'siddhAMtasAra'nI A samIkSA vedAMtavicAranuM tIvra khaMDana kare che ane kAntanA lAkSaNika dharmavicArane vyakata kare che; paNa e vizeSa dhyAnapAtra te bane che enAM AkAra ane abhivyakitathI. kalpita kAntanA vidhavA kAntA para lakhAyelA patranA rUpamAM cAlatI A samIkSA e rasika saMdarbhamAM sarasa lAbha le che uparAMta kAntanAM tarkapATava, kaTAkSakalA ane vinodavRttine paNa manarama anubhava karAve che. 'kalApIno kekArava' (1903) tathA kalApInA anya be graMtho 'malA ane mudrikA' (1912) ane 'hamIrajI gohela' (1913)nAM pite pragaTa karelAM saMpAdanamAM mUkelI prastAvanAo, gujarAtI sAhitya pariSadanA pahelA adhivezana (1905)mAM rajU karelo 'ApaNuM navIna kAvyasAhitya' nAmane nibaMdha tathA kalApI vizenAM vyAkhyAnamAM kAntanuM sAhityavivecana samAyeluM che. emAM emanI sUkSma kAvyarasajJatA, vivekavaMta mUlyadRSTi ane sughaDa udgAranI zakitane paricaya thAya che. Uge praphulla amIvarSaNa candrarAja' ema kahIne kAnta jeTalI saraLatAthI nhAnAlAlanuM pahelavaheluM umaLakAbharyuM svAgata kare che eTalI ja taTasthatAthI kalApI ane nhAnAlAla jevA mitranI kavitAnI maryAdA paNa sUcavI zake che. kAzmIrathI mokalelI ane prasthAna'- jayeSTha 1983 (1927)mAM | gujarAtI sAhityakoza -2 : 410 For Personal & Private Use Only
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTa madhUsudana prANazaMkara - bhaTTa anikumAra maNizaMkara pragaTa thayelI kAntanI AtmakathAtmaka be adhUrI TUMkI noMdha ('maNi- zaMkara ratnajI bhaTTa ane narmadA eka premakathA')mAM emanA hRdayanI saralatAnuM pratibiMba paDayuM che ane emAM skUrtilI gadyazailI paNa AkarSaka che. 'kAtamAlA' (1924)mAM tathA prasthAna vagere sAmayikomAM pragaTa thayelA kAntanA aneka patromAM emanuM komaLa lAgaNI- ' zIla hRdaya, emanI koIka aMgata jarUriyAtathI prerAyelI utkaTa dharmadha ane emane tIvra jIvanasaMgharSa-e sarvane pAradarzaka abhivyakita maLI che. kAntanuM advitIya smAraka banI zake eTalI mAtabara A patrasAmagrI che. kAntane anUdita graMtho paikI keTalAka emanI navI dharmazraddhAne prerakapoSaka kRtionA anuvAdo che-jema ke svIDanaborganA be anuvAdo lagnasneha ane tenAM vizuddha sukha' (1897) tathA svarga ane naraka' (1899), bAIbalanAM be prakraNanA anuvAdo 'navuM yArUzAlema ane tene svargIya siddhAMta' (1916) tathA 'senTa jahAnanuM bhAgavata' (1923); te keTalAka jagatanI praziSTa kRtionA anuvAdo che--jema ke gothanA 'vihema mA isTara'nA eka prakaraNane anuvAda "eka devIne AtmavRttAMta' (1897), eNrisToTalanuM nikomikina nItizAstra' (1912), TAgorakRta "gItAMjali" (mahArANI naMdakuMvarabAnA nAme, 1919) tathA 'pleTakRta phIsa' (1921).A uparAMta presiDenTa likananuM caritra (1895) ane 'ijipta' (1895) anya upayogI graMthanA emanA anuvAdo che. emanuM anuvAda sAhitya emanI jIvanabhAvanAo, vidyAprIti ane bhASAsAmarthyanI pratIti karAve che. kAntanA jIvanavicArane vaNI leto eka nAnakaDo lekha 'dinacaryA' (1900) svataMtra pustikArUpe maLyo che. uparAMta emaNe 'briTiza ane hiMdI vikrama' (1914-1919) tathA dha hArTa eNva inDiyA' (1915) sAmayiko calAvelAM temAM tathA anyatra prakAzita emanAM prakIrNa anUdita-svataMtra gadyalakhANo hajI agraMthastha che. je.ko. bhaTTa madhusUdana prANazaMkara, 'setu' (22-11-1932) : nibaMdhalekhaka. janma bhujamAM. 1949mAM esa.esa.sI. 1953mAM bI.e., 1970mAM ema.e. atyAre sAmAnya vahIvaTa vibhAga, gAMdhInagaramAM DepyuTI sekreTarI. nUtana kSitija' (1987) emane Arthika AyojanalakSI ane sAhityika nibaMdhane saMgraha che. uparAMta 'abhyAsabhUmi kaccha (1987) ane caritrasaMgraha "mADu savAlAkha' (1987) paNa emanA nAme che. caMTo. bhaTTa manubhAI bhAIzaMkara (28-8-1928): bALasAhityakAra. janma mahesANA jillAnA lAMghaNajamAM. abhyAsa maeNTrika sudhI. vepAra ane nokarI. bodhakathAo' (1984) ane 'bAhukajInuM bakhaDajaMtara' (1984) emanAM bALavArtAnAM pustako che. 'sva. indirA gAMdhI' (1985) emanuM bALapayogI caritralakSI pustaka che. ja.gA. bhaTTa mahAzaMkara lAbhAI: saMzodhita kAvyakRti "caMdrAkikA' (1903); caritralakSI kRtio 'caMdraprabhA caritra' (1966), 'damayaMtI'(1906), "jodhabA' (1986), indirA' (1966) ane 'ahalyAbAI' (1986); kathAtmaka pustako "pati ke pizAca' (1925), 'kapaTInuM kAvanuM, "garIba bicArI gaMgA', pacIsa hajAranI corI-gaMgA goviMdanuM guma thavuM','pramilA athavA lagnane divase guma thayelI kanyA', 'vividha vArtAmALA'-bhA. 1-2 tathA bALapayogI nItibodhaka pustako bAlabodhaka mahAbhArata' ane 'bAlabedhaka rAmAyaNa' vagerenA kartA. ni vA. bhaTTa mahAzaMkara sAmezvara : bALavArtA "vIra dhanaMjaya'nA kartA. ni.. bhaTTa mahAsukharAma narasiMharAma : gadyakRti 'mehatAjI ane talATIne saMvAda (1890)nA kartA. ni.vA. bhaTTa mIrAM aruNabhAI (27 9-1932) : jIvanacaritralekhaka. janma kaDImAM. bI.e., elaela.bI. 'bhUmiputranAM sahasaMpAdaka. 'saMtavANI graMthAvali' (1983), 'AjIvana satyAgrahI vIra AtmArAma' (1984) jevAM caritrapustako uparAMta emaNe "dhanyabhUmi bhArata' (1981) jevuM bALasAhityanuM pustaka paNa ApyuM che. gharaAMgaNe gaMgA' (1967), 'zikSaNavicAra' (1967), 'khAdI vicAra' vagere emanAM saMklana che. ca.TA. bhaTTa anikumAra maNizaMkara, 'paMcAmRta' (3-2-1898, 1971) : janma vaDodarAmAM. prAthamika zikSaNa bhAvanagaramAM. mAdhyamika zikSaNa bhAvanagaranI eMglo varnAkyulara skUla ane Ala phreDa hAIskUlamAM, tema ja peTalAdanI hAIskUlamAM. 1917-18mAM kolejane prathama varSane abhyAsa jUnAgaDhanI bahAuddIna kolejamAM ane inTaramiDiyeTa pUnAnI Dekkana kolejamAM. bhAvanagaranI dIvAna oNphisamAM ane pachI tyAMnA jUnA daphataranA uparI tarIke. A pachI saurASTra rAjayanA uparI daphatarI ane purAtattvanA vaDA. 'ThaMDe pahore (1945) emane narmamarmayukata hAsyalakhANAne saMgraha che. emAM bAvIsa gadyalekho ane daza padyaracanAo maLI kula batrIsa kRtio che. nibaMdha, vArtA, patra, rekhAcitra ema vividha sAhityaprakArone emAM viniyoga che. mukhyatve bhadrabhadra paraMparAnI pAMDityadaMbhI saMskRta bhASA dvArA ahIM buddhilakSI hAsya nIpajAvavAno prayatna che. "eka aitihAsika mRtyu' ane 'eka upayogI vinAza jevA lekha rasaprada che. A sivAya bhajavavA jevAM be nATako'(1965) ane 'bhajavavA jevAM traNa nATako (1965) paNa emanA nAme che. A nATako maulika nathI, to bhASAMtaro paNa nathI. A uparAMta lApInA 144 patro' (1925), devazaMkra vaikuMThajI bhaTTanAM itihAsa-samAjazAstranAM lakhANono saMcaya "sihoranI hakIkata' (1928) tema jAntanAM keTalAMka pustako emaNe saMpAdita kya che. caMTo. 420: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTa mULazaMkara mehanalAla - bhaTTa mohanalAla maganalAla bhaTTa mULazaMkara mohanalAla (25-6-1907, 31-10-1984) : caritralekhaka, nibaMdhalekhaka, anuvAdaka. janmasthaLa ane vatana bhAvanagara. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa dakSiNAmUrti, bhAvanagaramAM. 1921 mAM vinIta. 1927mAM mukhya viSaya saMgIta ane gauNa viSayo hindI-gujarAtI sAthe gUjarAta vidyApITha, amadAvAdanA snAtaka. 1930thI 1939 sudhI dakSiNAmUrti-bhavanamAM tathA 1939 thI 1945 sudhI tenI bhaginIsaMsthA gharazALAmAM zikSaka tathA gRhapati. 1945 thI 1953 sudhI grAmadakSiNAmUrti, AMbalAnA adhyApanamaMdiramAM zikSaka ane AcArya. 1953thI 1964mAM nivRtta thayA tyAM sudhI lokabhAratI grAmavidyApITha, saNosarAmAM gRhapati, adhyApaka ane AcArya. nivRtti pachI bhAvanagaramAM rahI dakSiNAmUrti, lokazakita saMgaThana, gujarAta naI tAlIma saMgha, gujarAta AcArya kuLa jevI vividha saMsthAomAM pramukha tarIke pravRtta. bhAvanagaramAM avasAna. emaNa "mahAna musApharo' (1938), 'tAnasena (1947), 'gAMdhIjI : eka keLavaNIkAra' (1969) 'dalapatarAma : sudhArAne ' mALI' (1971) ane 'nAnAbhAI' (anya sAthe, 1983) jevAM caritre tathA 'dalapatarAmanI vAto' (1957), 'dezadezanI loka kathAo' (1982) tema ja hiMdImAM 'gAmAtA kA varadAna(1982), 'prabhu kA prakAza' (1983) ane "datya se deva (1983) nAme vArtApustako ApyAM che. A uparAMta romaNe 'vAMcatAM AvaDI gayuM' (1957), jIvaMta zikSakanI vyAkhyAne savistara carcanuM 'zikSakanI niSThA ane dRSTi' (1971) tathA bALauchera tema ja zikSaNanI gurucAvIonuM nirUpaNa karatAM 'bALakone vArtA kema kahIzuM?' (1956), 'vAcanapaTa' (1956), 'gharamAM bALamaMdira" (1962), 'bALako tophAna kema kare che?" "keLavaNI vicAra" (1966) jevAM pustako paNa ApyAM che. lekhanakAryanI sAthe ja emaNe karelA anuvAdo paikI, kizoromAM atyaMta lokapriya banelI levarna, sTIvansana vagerenI sAhasakathAo 'sAgarasamrATa' (1933), "sAhasikonI sRSTi' (1934), 'pAtALapraveza' (1935), 'khajAnAnI zodhamAM' (1935), '80 divasamAM pRthvInI pradakSiNA'(1939), 'caMdralokamAM' (1940), dharatInA mathALe' (1942), 'gaganarAja (1956)nA tathA testoyakRta nATaka 'pAvara oNva DArkanesa' ane vikaTara hyugokRta navalakathA "lA mijharebla'nA anukrame "aMdhAranA sImADA' (1964) ane du:khiyArA' : 1-2 (1945) nAme anuvAdo uparAMta 'tArAonI sRSTi' (1946), 'sabhyatAnI kathA' (1961), 'AnaMda ane ajavALAMnI vAto' (1976) vagere anuvAdo noMdhapAtra che. lokamilApa dvArA prakAzita 'ApaNe saMskAravAraso' nAmanA graMthasaMpuTa nimitte svAmI AnaMdanI kRtionuM pratinidhitva karatuM "dharatInI AratI' (1977) tathA 'gijubhAInA lekha" (1975) jevAM saMpAdana uparAMta hiMdI bhASAnI se vArtAonuM "bacce kI kahAniyAM' (1980) nAmanuM saMpAdana paNa emaNe karyuM bhaTTa mULazaMkara rAmajI : nATayakRti prabodhacaMdrodaya nATakanA kartA. ni.. bhaTTa mULazaMkara lakSmIrAma : mahArANI mInaLadevInA jIvanavRttAMtane gadya-padyamAM nirUpatI kRta 'mInaLadevI' (1917) nA kartA. ni.vI. bhaTTa meghanAda harizcaMdra, rAvaNadevI (24-10 1936) : kavi, navalakathAkAra. janma surata jillAnA olapADa gAme. 1954mAM esa.esa.sI. 1960mAM sIDanahAma koleja, muMbaIthI bI.koma. maphatalAla gRpanA eNkAunTa DipArTamenTa sAthe saMlagna. "chIpalAM' (1980) kAvyasaMgrahamAM Adhunika cetanA ne sAmagrI sAthe kAma pADatI emanI racanAo rasaprada chatAM ochI pariNAmagAmI banI che. "amathAnubhava' (1980) emanI laghunavala che. ca.TA. bhaTTa motIrAma harizaMkara : navalakathA 'hAlanA sudhArAne sapATo' (1918)nA kartA. ni.vA. bhaTTa mehanalAla Izvara : kAvyasaMgraha 'subhASitasahastrI' (1963)nA kartA. ni.ve. bhaTTa mohanalAla chaganalAla: rahasyakathA "stra zakita yAne DiTekaTIva nAvela' (1936) nA kartA. ni.vA. bhaTTa mehanalAla dalasukharAma, 'mAhitIcaMdra (6-7-1901, 6-8-1962) : kavi, vArtAkAra. janma vaDAlImAM. prAthamikamAdhyamika zikSaNa kapaDavaMja ane amadAvAdamAM. maeNTika pachI gUjarAta vidyApIThamAMthI vinIta. mukhya vyavasAya patrakAratve ane prapharIDiMga. 'prajAbaMdhu', 'gujarAta samAcAra', jayotirdhara" ane 'sastuM sAhitya vardhaka kAryAlayamAM kAmagIrI. emanI daza vArtAo ApatA saMgraha 'digaMta' (1938)mAM sAmAjika nItirItine kAraNe muzkelImAM mukAtAM manuSyonI kathA AlekhAI che. "maMjUSA' (1942) ane 'ayutapura paMtha" (1956) emanA kAvyasaMgraha che. sUraja bolAve' (1954) ane matIne dANA' (1961)mAM emanAM bALagIta saMkalita thayAM che. pArasanAM phUla' (1954)mAM ciMtanakaNikAo ane keTalIka unnata bhAvanAo gadyakaMDikAorUpe saMgRhIta che. ni.. bhaTTa mehanalAla maganalAla (2-8-1898) : navalakathAlekhaka. janma rAjapIpaLA (ji. bharUca)mAM. 1920mAM asahakAranI laData aMge IndoranI meDikala skala choDI. 1921 thI 'navajIvana' ane svarAja' sAthe saMlagna. lekha lakhavA badala avAranavAra jelanI sajA. 'navajIvana'nA menejiMga TrasTI. pachIthI rASTrabhASApracAra karya. emaNe jelajIvananI kathA lAla TopI' (1931) ApI che. ni.. ma.sa. gujarAtI sAhityakoza - 2 :421 For Personal & Private Use Only
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTa rajanIkAnta manubhAI - bhaTTa rAmacaMdra gaNapatarAma saMgraha 'nAdavANI' (1947) Ape che. A uparAMta e bhe emaNe keTalIka vArtAo paNa lakhelI che. bhaTTa rajanIkAnta manubhAI (9-9-1918) : kavi. janma vatana kheDA jillAnA ThAsarAmAM. ema.e., bI.TI. sudhIno abhyAsa. gujarAta ane pUrva AphrikAnA yugAnDAnI zALAomAM zikSaka. 'nIladhArA' (1957) ane "mAguM na jyoti' (1980) emanA kAvyasaMgraha che. 'vasaMtavilAsa' (1944) emane prAcIna phAgukAvyane anuvAda che. ja.gA. bhaTTa raNachoDa jayazaMkara : kathAkRti "mirara oNpha oNparezana' (1874) -nA kartA. ni.vA. bhaTTa raNachoDalAla harIlAla (8-1-1894) : kavi, navalakathAkAra. azoka milamAM sAijhiMga heDakalArka. 1958mAM nivRtta. 'karmavIra' ane brahmacArI" mAsikanA taMtrI. emanI pAsethI AdhyAtmikatAne arkavALAM ane Aratabhaya IzvarastutinAM kAvyono saMgraha 'prakSAlana (1975) tathA navalakathAo 'lamIkAnta'- bhA. 1-2 (1928), 'aMgrejI rAjayane uSa:kALa yAne piDhArAone dauradamAma' (1929), 'zazibALA yAne bhayaMkara maTha' ane 'satI triveNI' maLyAM che. A uparAMta 'daMpati mokSamArga', be nAnA bhajanasaMgraho ane baMgALImAMthI anUdita kRtione saMcaya "bhakita puSpAMjali paNa emaNe ApyAM che. ni.vA. bhaTTa ratilAla dayArAma : svAmI zraddhAnaMdanuM jIvanacaritra varNavatI kRti "zraddhAnaMda' (1927)nA kartA. bhaTTa rameza mahAsukharAma (13-6-1935) : nibat.1Saka, vivecaka, saMzodhaka, saMpAdaka. janma amadAvAdamAM. 1918 mAM bI.e. 1960mAM ema.e. pachI pIeca.DI. 196 thI 2 madAvAdanI ha. kA. ArTsa kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. hAsya, ciMtana, caritra ane nitdhanAM emanAM da.zaka pustako prakAzita thayAM che. te paikI 'maMja, majaka, mahaphila' ('5'-1), 'gapagoSThi' (1968), 'hAsyarUpa jUjavAM' (1977) ne 'dAyane mahA caDhAve bAMya' (1983)mAM sAmAnya paristhitimAMthI kathana ane udAharaNene anuSaMge hAsyaniSpattinI emanI paddhati jovAya che; 'cidAkAza' (1983)mAM ciMtanAtmaka lakhANo che; 'rANi rAmaNi (1972), 'zrI meTA' (1978) ane "aAtmAnaMda rAvatI' (1980) caritranibaMdhanA graMtho che; 'avAsvAdana (1969), '69nuM lalitetara sAhitya' (1973), 'paricaya' ('979) ane "vivekanA' (1983) emanA vivecanalekhasaMgraha che. 'pU. zrI moTA : jIvana ane kArya' (1975), 'khAnI jIvana sAdhanA' (1978), 'pU. moTAne jIvanasaMdeza' (1983) ane 'AnaMdazaMkara dhruvanI dharmabhAvanA' (1983) emanA saMzAdhanamUlyAMkananA graMtho che. "jijJAsA' (1971), 'kRpA' (1972), 'karma upAsanA' (1977), 'prema' (1973), 'guNavimarza' (1974), "mauna ekAMtanI keDIe' (1982), 'mukatAtmAne premasparza (1983) vagere saMpAdane uparAMta A rogyaviSayaka saMpAdana 'zarIrasukha' (1977) ane "strIroga para bAyokemika upacAra" (1978) paNa emaNe ApyAM che. ni.vI. bhaTTa ramaNabhAI gaNapatarAma (12-2-1917) : saMzodhaka. janma kaDImAM. ema.e., I.DI.TI. (kolaMbiyA yunivarsiTI). gujarAta yunivarsiTInA zikSaNa vibhAgamAM rIDara. atyAre nivRtta. 'gujarAtI bhASAnuM svarUpa' (1966) emanA nAme che. caM.TA. bhaTTa ramaNalAla : bALavArtA 'mahAzvetA kAdambarI'(1963) nA kartA. mR.mA. bhaTTa ramaNalAla devazaMkara : bALasAhityanuM pustaka 'kaLajaga' (1933) tathA rene zyapa-milaranI kRtionA anuvAda 'vIra gAphilDa' (1930) ane 'tAraNahAra' (1934) nA kartA. mR.mA. bhaTTa ramaNalAla premAnaMda : rahasyakathA 'kALAM bhavAM' (1932) tathA vArtAsaMgraha 'jhaMjhAvAta ane bIjI vAto' (1933)nA kartA. mR.mA. bhaTTa ramaNalAla zaMkaralAla, 'nArada': kavi, vArtAkAra. janma umareTha (ji. kheDA)mAM. rANapura, dhaMdhukA vistAramAM asahakAranI caLavaLamAM sakriya. avAranavAra jelavAsa. patrakAratva sAthe saMlagna. emaNe "gujarAta samAcAra'mAM kamaza: prakAzita kaTAkSakAvyono bhaTTa ramezacaMdra : 'jaya mahAkAlI' (1856) nAmaka | "ga kathAnA kartA. mu.mA. bhaTTa ravizaMkara trAMbakarAma : "ramA ramaNa ane mArI vAMta' (mAnya sAthe, 1906)nA kartA. mR.mA. bhaTTa ravIndra: pravAsakathA 'eka rakhaDapaTTI - himAlayanI gAdamAM, puSpanI vADImAM' (1976)nA kartA. mR.mA. bhaTTa rAmakRSNa devazaMkara : 'zabdArtha dhAtusaMgraha' (1873) nAmaka kozanA kartA. mR.mA. bhaTTa rAmakRSNa bhAIzaMkara : navalakathA 'juliyA dAliyA ane pavitra gulajhAra'nA kartA. J.mAM. bhaTTa rAmacaMdra gaNapatarAma : navalakathA 'abhaya yAne caDatI paDatInA paDachAyo' (1907)nA kad. mu.mA. 422: gujarAtI sAhityakoza- 2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTa rAmajIbhAI vasanajI - bhaTTa vinoda jazavaMtalAla bhaTTa rAmajIbhAI vasanajI : 'zrI navIna navalamukatA nATakanAM gItA'nA kartA. mR.mA. bhaTTa rAmazaMkara mAnajI (27-7-1879, ~): pravAsalekhaka. janma bhaMbhalI (ji. bhAvanagara)mAM. kolejamAM prathama varSa sudhI abhyAsa. 1902 thI relavenA TapAlakhAtAmAM. 1918 mAM nivRtta. "mokSapatrikA' mAsikanA taMtrI. emaNe 'carotara yAtrA prasaMga' (1923) pravAsapustaka ApyuM che. A uparAMta aThaka AdhyAtmika pustakono anuvAda emaNe janma vaDodarAmAM. vatana amadAvAda. prAthamika, mAdhyamika ane ucca zikSaNa vaDodarAmAM. gujarAtI, mAnasazAstra ane samAjazAstra viSayo sAthe bI.e. 1977thI 1982 sudhI 'kAzavANI, amadAvAda-rAjakoTa-vaDodarAnAM kendraniyAmaka. gujarAta rAjayuM samAjakalyANa salAhakAra borDanA adhyakSa. aneka sAmAjika ne strI saMsthAo sAthe saMlagna. 'kAzavANInA kalAtmaka dRSTinA kAryakramo mATe 1978ne dilahI eNve. emanI laghunavala 'jhAkaLapichoDI' (1959)mAM strIjIvananI zakita ane maryAdAnuM saMvedanasabhara nirUpaNa che. jIvananA kaNamaMgala prasaMge nirUpate pAMdaDe pAMdaDe motI' (1963), kyAMka zevALa te kayAMka padmanAM citro rajU karato 'sarasija (1966), AMtaramanane kalAtmaka rIte vyakata karatA tathA nUtana abhigamanuM AkhuM darzana karAvato 'divase tArA rAtevAdaLa' (1968), haLavI vArtAo Apato 'mANArAja' (1973), bhASA-kanika-prasaMgayojana ane saMvedanane akhatyAra karatA 'dhaDI aSADha ne ghaDI phAgaNa' (1980) - A emanA navalikAsaMgraho che. pa.mAM. bhaTTa vahAlajI gaurIzaMkara : gAyanI mahattA varNavatI padyakRti 'zI ga gItA' (1912) nA kartA. mR.mA. bhaTTa revAzaMkara aMbArAma : gujarAtanAM rajavADAMone itihAsa rajU karatI bhATacAraNAnI ATha kathAone saMpAdita svarUpamAM ApanuM pustaka "ratnamALA'nA kartA. - mR.mA. bhaTTa revAzaMkara gaNapatarAma: 'zrI vAlmIkicaritra' (1909)nA kartA. mR.ma. bhaTTa revAzaMkakara vajerAma : udayapuranA mahArAjAnI prazaMsA padyakRti'. nA kartA. mR.mA. bhaTTa lakSamIkAMta hariprasAda (16-9-1927) : vArtAkAra. janma mahesANA jillAnA siddhapura-pATaNamAM. vatana jAmanagara. 1946 mAM maeNTrika. 1953mAM bI.esasI. 1960mAM DI.eNDa. 1961mAM gujarAtI-saMskRta viSaya sAthe bI.e. 1963mAM bhAvanagaranI zAmaLadAsa kaoNlejamAMthI ema.e. 1976 mAM ema.eNDa. zALAmAM zikSaka ane AcArya. atyAre rAjaya zikSaNa bhavanamAM pravakatA. 'TIpe...TIpe' (1977) emane vArtAsaMgraha che. mAnavajIvananI vividha paristhitiomAMthI pasAra thatAM pAtronA mane vyApAronA AlekhananuM lakSya hovAne lIdhe vArtAo rasAvaha banI che. bhaTTa lalubhAI kAzIrAma : puSpasena-puSpAvatI nATakanAM gAyanA (anya sAthe, 1902)nA kartA. mR.mAM. bhaTTa lalubhAI nAnAbhAI : 301 zlokamAM, maMdAkrAntA chaMdamAM lakheluM "meghadUta'nI yAda ApatuM kAvya 'patradUta' (1896) tathA 'bhagavatI bhAgavata' parathI vastu laIne raceluM nATaka 'zazikaLA (1889)nA kartA. mR.mAM. bhaTTa lAlabhAI, kalyANI' (1958) : navalakathAo "piyu gayo paradeza' (1958) ane 'saMthInuM siMdUra' (1960)nA kartA. mR.mAM. bhaTTa vasubahena janArdana, 'AzAbahena' (23-3-1924) : vArtAkAra, bhaTTa vijayazaMkara : 'lAkhA phulANI nATakanAM gAyanA tathA TUMkasAranA kartA. mu.mA. bhaTTa vinoda jazavaMtalAla (14-1-1938) : hAsyanibaMdhakAra, saMpAdaka. janma dahegAma tAlukAnA nAMdolamAM. 1915mAM maeNTrika. 1961 mAM bI.e. 1964mAM elaela.bI. pahelAM selsaTe kansalTanTa, chellAM pAMca varSathI inkamaTeksa kansalTanTa. gujarAtanAM pramukha danikomAM vyaMga-kaTAranuM lekhana. kumAracaMdraka vijetA. hAsyanA vividha prakAro ane enI vividha chaTAone tAjagIthI pragaTa karatA rahenAra A lekhake sAhityanI sAmagrI ane sAhityakArone paNa yaMgane viSaya banAvyAM che. emanAM hAsyanibaMdha ane hAsyavArtAo bhAgye ja tIvakaTAkSano Azraya le che. mukhyatve madhura baMga emanAM lakhANonuM pIThabaLa che. emane hAthe sAhityakAronI vyaMgapUrNa UtarelI gata caritrarekhAo emanuM mukhya pradAna che. "paheluM sukha te mUMgI nAra' (1962), 'AjanI lAta' (1967), vinoda bhaTTanA premapatro' (1972), 'idam tRtIyam' (1963), 'idam caturtham' (1974), "vinodanI najare (1979), 'ane have itihAsa' (1981), 'AMkha ADA kAna' (1982), 'graMthanI. garabaDa' (1983), 'naro vA kuMjaro vA' (1984), 'amadAvAda eTale amadAvAda' (1985), 'zekhAdama greTAdama' (1985) vagere emanAM hAsyanirUpaNanAM pustako che. 'komeDI kiMga cArlI ceplina' (1989), 'narmada : eka kerekaTara' (1989), 'svapnadraSTA munazI' (1989) ane 'hAsyamUrti jayotIndra dave' (1989) emaNe ApelA vinaMdalakSI vyakitacitro che 'vinodavimarza(1987) gujarAtI sAhityakoza - 2 : 423 For Personal & Private Use Only
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTa vinodarAya ha. - bhaTTa zaradendu zAtilAla hAsyane enAM vividha pAsAMo sAthe varNavatA emanA vivecanagraMtha che. zlIla-azlIla' (1967), hAsyAyana' (1978) jevAM saMpAda uparAMta emaNe 1981-83 daramiyAna jyotIndra dave, madhusUdana pArekha, cinubhAI paTavA, tAraka mahetA, dhanasukhalAla mahetA ane vinoda bhaTTanI koSTha hAsyaracanAone alaga alaga graMthamAM saMpAdita karI che. emaNe 'hAsyamAdhurI' nAme baMgALI, urdU, marAThI, gujarAtI ane hiMdI hAsyaracanAone paNa judA judA graMthamAM saMpAdita karI che. "baitAlapaccIsI' (1987) emanI hAsyaracanAonA hiMdI anuvAdano graMtha che. ca.TI. bhaTTa vinodarAya he, 'AnaMdeza': 'pradakSiNA' (1937), 'abhiSeka (1938), dhUpadAnI' (1938), "meghadhanuSa' (1941), "ene paraNavuM nahotuM' (1942) vagere vArtAsaMgrahonA kartA. mR.mA. bhaTTa vibhUti vikama (15-9-1938) : saMzodhaka. janma vaDodarAmAM. ema.e., pIecaDI. bhe.je.vidyAbhavana, amadAvAdamAM adhyApikA. 'gujarezvara purohita kavi saMmezvara : jIvana ane kavana (1981). ane 'semezvara viracita surathotsava - eka anuzIlana' (1983) emanA saMzodhanagraMtha che. mR.mA. bhaTTa vizvanAtha maganalAla (20-3-1898, 27-11-1968) : vivecaka. janma vatana bhAvanagara jillAnA umarALAmAM. 1916 mAM maeNTrika. 1920mAM saMskRta-aMgrejI viSayo sAthe bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAMthI bI.e. 1920-26 daramiyAna umareTha, amadAvAda, bharUca AdinI zALAomAM zikSaka. 1928-29mAM gUjarAta vidyApIThamAM joDaNIkozanI kAmagIrImAM joDAyA. 192930mAM goMDala "bhagavadgomaMDaLa'nI kAmagIrImAM sAmela. 193039 daramiyAna judI judI zALAomAM zikSaka. 1944-45mAM amadAvAdanI esa.ela.yu. koleja phora vimenamAM ane 194748mAM ela. DI. ArTsa kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. 1935mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. sAhityasamIkSA' (1937), 'vivecanamukura' (1939), 'nikayarekhA' (1945), pUjA ane parIkSA' (1962) e vivecanasaMgrahomAMnA 'vivecanane Adarza', 'vivecananI agatya', 'vivecakanI sarjakatA, 'vivecananI pavitratA" vagere lekha dvArA gAMdhIyuganA A agraNI vivecake vivecanapravRttinuM vizleSaNa karI sAhityajagatamAM tenuM mUlya samajAvavA noMdhapAtra puruSArtha karyo che. vivecakane sAhityakRti sAthe pahele mukAbalo saudaryalakSI hoya che e khyAlane AgaLa vistAra, vivecaka paNa sarjaka che evA khyAlane, emanA samayanA ke pachInA badhAe na svIkAryo te paNa abhinivezapUrvaka emaNe AgaLa karyo. 'sauSThavapriya ane kautukapriya, zIla ane sAhitya' vagere emanA siddhAMtacarcAnA lekhe che. dalapatarAma, narmada, ramaNalAla desAI, jhaveracaMda meghANInI sarjana pravRttinI carcA karatA sudI lekhe tema 'paMDitayuganuM mahAkAvya', 'rasataraMgiNI', 'narmadanuM kAvyamaMdiraityAdi lekhe kAra anukrame govardhanarAma, boTAdakara, narmada ityAdinA sarjanavizeSanI tapAsa karatA lekhe emanI sarvAzleSI vivecanapaddhatinA nidarzaka che. prastAra, UMDANanI UNapa, vicAranuM gheruM nirUpaNa jevI maryAdA emanA vivecanamAM anubhavAya che, topaNa sarvagAhitA, nirbhakatA ane sAhityaniSThA jevI guNasiddhi emanA vivecanano vizeSa che. sAhityano svAdhyAya'- pUrvArdha (1963) e haDasananA aMgrejI graMtha "indroDakazana Tu dha sTaDI oNva liTarecarane AdhAre racAyela sAhityasiddhAMtonI samajUtI ApatA graMtha che. graMthano uttarArdha pragaTa thavAnA bAkI che. emaNe 'vIra narmada' (1933) jIvanacaritramAM narmadanA jIvanavIrayoddho, utsAhI AtmarAgI sarjaka, vilakSaNa vicAraka ane sudhAraka ityAdi vyakitatvaraMgone tatkAlIna yuganI pAbUmAM upasAvyA che. 'gadyanavanIta' (1926), 'paribhASika zabdakoza (1960), 'narmadanuM maMdira -padyavibhAga' (1935), 'narmadanuM maMdira - gadyavibhAga' (1938) tathA 'nibaMdhamALA' (1940) emanA saMniSTha saMpAdanagraMtha che. AvuM kema sUjhayuM." (1928), 'kathAvali'- bhA. 1, 2 (1932, 1935), 'navo avatAra'-bhA. 1, 2, 3 (1932, 1933, 1934), lagnasukha' (1936) ityAdi tAstAnI vArtAonavalakathAonA anuvAdo che. emanuM ghaNuM vivecanalakhANa adyApi atharatha che. bhaTTa vizvanAtha mAdhavajI : 'kRpaNacaritra' (1966)nA kartA. mR.mA. bhaTTa viSaNuprasAda maNilAla (24-7-1938) : vArtAkAra, janma sthaLa jAgunA muvADA. 1952 mAM bI.e. 1968mAM ema.e. 1973mAM ema.eNDa. e. jI. TIsarca koleja, amadAvAdamAM adhyApaka. 'mahIsAgara' (1983) emane vArtAsaMgraha che. e.To. bhaTTa vIrabhadra bhagavAnajI : gadyapadyakRti "surekhAharaNa'nA kartA. mR.mA. bhaTTa veNIzaMkara ge. : jIvanacaritra "yogInI maiyA' (1931)nA kartA. mR.mA. bhaTTa vaidyanAtha motIrAmajI : saMskRta bhASAnuM prAthamika jJAna ApatI. kRti 'sArasvata vyAkaraNa' (1899)nA kartA. mR.mA. bhaTTa zaradendu zAMtilAla, 'nIra" (3-7-1942) : kavi. janmasthaLa umareTha. bI.e., elaela.bI. vakIlAtane vyavasAya. 'paMcama' (1982) emanA kAvyasaMcaya che. e.To. 424: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTa zaMkara / zaMkaralAla bhaTTa harizaMkara jayazaMkara ' 'zaMkasapiyara' (1970) e emanuM zaikasapiyaranI caturtha zatAbdI nimitte lakhAyeluM, emanA sAhitya-adhyayananA niSkarSa samuM mahattvanuM pustaka che. caMTo. bhaTTa saMtekalAla mANekalAla : 'apanA hiMdI-gujarAtI zabdasaMgraha (1952)nA saMpAdaka tathA padyakRti 'gajhalamAM gItA' (1967)nA mR.mA. bhaTTa haragoviMda kAnajI, pALe' : chaMdobaddha padyakRti 'rAmAyaNane rasAtmaka sAra (1915)nA kartA. 2.ra.da. bhaTTa harikRSNa baLadeva: padyakRtio kAvyanimajajana' ane 'kAvyavida (1896) tathA harigItamAM anUdita "meghadUta' (1896) nA kartA. kartA. bhaTTa zaMkara zaMkaralAla, 'inkilAba': 'khaMDita darpaNa' (1955) ane saurASTranI kathAo' (1957)nA kartA. mR.mA. bhaTTa zaMkaralAla jeThAbhAI (1834,-) : kavi. rahevAsI jAmanagara. prAraMbhamAM jAmakhaMbhALiyAmAM zikSaka, pachI jAmanagaranI kanyAzALAmAM heDamAstara. dara budhavAre tyAM maLatI "strI dharmabodhaka sabhAnA sthApaka. 1891mAM aMdhApe. 1984mAM tIrthayAtrA. 'padmAkhyAna' (1890) paurANika kathA para AdhArita madhyakAlIna AkhyAna-paraMparA jALavatI ane strIdharmano bedha karatI totera kaDavAMnI kRti che. 1908 nI bIjI AvRttimAM eka kaDavuM vadhu umerAyeluM che. caM.To. bhaTTa zAmajI lavajI : padyakRti atha zrI sItAjInA vivAha tathA ravayaMvara maMDapa' (1902)nA kartA. mR.mA. bhaTTa zAMtikumAra jayazaMkara, "AtmAnaMda' (19-3-1921): vArtAkAra, caritrakAra, anuvAdaka. janma amadAvAdamAM. prAthamikamAdhyamika zikSaNa amadAvAdamAM. 1939mAM maeNTrika, 1943mAM bI.e., 1946mAM ema.e., 1956 mAM elaela.bI. 1946 - thI 1948 sudhI muMbaI sarakAramAM prAdezika bhASA sahAyaka. 1948 thI "muMbaI samAcAra' sAptAhikanA taMtrI. 1970mAM briTanane pravAsa. vArtAsaMgraha "garIbInuM gaurava' (1952) ane jIvanacaritra bhakatamane rathapUraka svAmI bhagavAna' (1981) emanA nAme che. zrImad valUbhAcArya: dArzanika AcAranI paraMparA' (1875), svAtaMtryano setu' (1957), 'huM nirogI chuM' (1959) ane 'gAIDa Tu meDITezana' (1966) emanAM anuvAda-pustako che. mR.mAM. bhaTTa satyanArAyaNa harilAla: hAsyapadyakRti paTalANIne rAtyAgraha' (1924)nA kartA. mR.mA. bhaTTa satyendrarAva harilAla : navalakathA 'kurabAnInI kahANI'nA kartA. mR.mA. bhaTTa saMtaprasAda raNachoDadAsa (25-2-1916, 24-5-1984) : vivecaka. janma suratamAM. sArvajanika hAIskUla, suratamAM zALAkeLavaNI laI aMgrejI-saMskRta viSayomAM muMbaIthI anusnAtaka. senTa jheviyarsa koleja, muMbaIthI adhyApanano prAraMbha. pachI dharmendrasiMhajI koleja, rAjakoTa tathA ela.DI. ArTsa koleja ane jI. ela. esa. koleja, amadAvAdamAM adhyApana. 1956 thI bI. DI. ArTsa koleja sAthe saMlagna. 1978mAM e ja kelejanA AcAryapadethI nivRtta. tyArabAda e ja kolejanA ko-orDineTara. uttama vakatA tarIke samasta gujarAtamAM khyAti. amadAvAdamAM avasAna. bhaTTa hariprasAda gaurIzaMkara, baMDakhora', 'mastaphakIra', lakhoTo', 'lahiyo' (1896, 10-11-1955) : hAsyakAra, vArtAkAra. janma rAjakoTamAM. vatana cAvaMDa (ji.amarelI). prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa amadAvAda, bhAvanagara ane muMbaInI zALAomAM. maeNTika sudhIno abhyAsa. 1914-17 daramiyAna "akhabAre sodAgara vartamAnapatranA taMtrIvibhAgamAM. 1921 thI "prajAmitra pArasI'nA upataMtrI. 1927 thI hindustAna limiTeDanAM vartamAnapatro sAthe saMlagna. mastaphakIranI mastI' (1926), 'mastaphakIranA hAsyabhaMDAra (1927), 'mastaphakIrane hAsyavilAsa' (1932), 'mastaphakIranuM mukatahAsya'(1932), "mastaphakIranAM hAsyachAMTaNAM' (1938), 'masta phakIranAM hAsyaratna' (1944), 'mArI paDozaNa' (1952), 'maMchalAlA' (1953) vagere emanA graMthamAM haLavA nibaMdha, vArtA ke prasaMga tarIke oLakhAvI zakAya evI racanAo che. atizayokitane Azraya laI prasaMgamAMthI teo bahudhA sthaLa hAsya niSpanna kare che, te paNa emanA vipula lakhANamAMthI 'keLAMvALI', 'guMdarIyAM', 'bhajakaladAra', 'pATIyAM ane tenA vAMcanArAo" jevI haLavI nibaMdharacanAo noMdhapAtra che. "maNiyo' (1934), 'uMdaramAmA' (1941) ane 'zANe ziyALa'(1943) emanAM bALavArtAnAM pustako che. pataMgiyuM' (1933) dezadezane pravAsa karI judI judI strIonA manane AkarSatA laherI svabhAvanA kathAnAyakane upasAvatI navalakathA che. ji.gA. bhaTTa hariprasAda bAlamukunda : padyakRti 'subodhasAgara'nA kartA. 22.da. bhaTTa harivallabha kRSNavallabha: sAmAjika navalakathA 'paMDitA ratnalakSmI ane saMpIluM kuTuMba' (1893)nA kartA. 2.ra.da. bhaTTa harizaMkara jayazaMkara: padyakRti "zrInAthaprArthanA'(1909)nA 22.da. kartA. gujarAtI sAhityakoza- 2 : 25 Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTa harizaMkara mAdhavajI - bhaNakAra pIeca.DI.nA mArgadarzaka. 'saMdeza'nA pratyakSa paMcAMganA varSo sudhI mukhya saMpAdaka. amadAvAdanI vedhazALAnA puraskartA tathA niyAmaka, 'eka ja de cinagArI mahAnala!" kAvyathI suvidita thayelA A kavie prabhuzraddhA, jIvana-AzA, rASTrabhAva ne gAMdhIcIMdhI dalitabhakita jevA viSayone, geya DhALomAM racelAM ekavIsa laghu-UrmikAvyomAM nirUpate saMgraha 'hRdayaraMga' (1934) Apyo che. emAM gAMdhI-guNasaMcayane puraskAratI 'bhavya DosA !', rASTrabhakitane umepa dharAvatI "hamAro deza' ane aMdhazraddhA paratvene upahAsa AlekhatI 'gAmaThI gItA' jevI dhyAnAkarSaka racanAo saMgRhIta che. bhaTTa himAMzu dAdara (5-4-1941) : vivecaka. janmasthaLa jUnAgaDha. vatana porabaMdara. 1966 mAM ema.e. 1972 mAM "gujarAtI bhajanasAhitya - madhyakAlIna ane arvAcIna' viSaya para pIeca.DI. saurASTra yunivarsiTInA anusnAtaka vibhAgamAM gujarAtInA adhyApaka. 'dha tidarzana' (1981), "AtmacetanAnuM mahiyara' (1981) ityAdi emanA vivecanapustako che. emaNe keTaluMka saMpAdanakArya paNa karyuM che. bhaTTa harizaMkara mAdhavajI (1866,-) : nATayalekhaka. janmasthaLa morabI, prAthamika zikSaNa gAmaThI zALAmAM, paNa pachIthI gujarAtIaMgrejI tathA kAvya ane nATakanuM sva-adhyayana. morabInI Aryasubodha nATaka maMDaLInA bhAgIdAra. emaNe 'bhakatarAja aMbarISa' (1907), 'kaMsavadha' (1909) jevAM nATako uparAMta doharAbuddha kuberanAtha zatAvaLI' (1921) ane 'lakhadhIrayaza induprakAza" jevI padyakRtio ApI che. 2.2.da. bhaTTa harizcandra bhagavatIzaMkara (6-12-1906, 18-5-1950) : kavi. janma orapADa (ji. surata)mAM. muMbaImAM maeNTrika sudhInuM zikSaNa. saMskRta, vedasAhitya uparAMta poliza, jarmana, aMgrejI jevI bhASAone abhyAsa. koI khAnagI peDhImAM sevAo ApatA. pachIthI polaeNnDanI rAjadUta kacerImAM (pAliza kammuleTamAM) joDAyelA. nAlaMdA pablikezansa nAmanI saMskAra ane saMskRtilakSI prakAzana-saMsthAnI sthApanA. 1949thI paramANaMda kApaDiyAnA taMtrIpade nIkaLatA sAmayika "yugadharmImAM joDAyelA. chelle eca. Izvara enDa kaMpanIne paradezathI pustako maMgAvI ApavAnI kAmagIrI. rilka, badalera jevA kavione UMDo abhyAsa karI emanA vizenI vigate gujarAtImAM prastuta karanArA A prathama kavi che. vizvanA sAhityathI pUrA prabhAvita ane kalAvAdI A kavinI kavitAnAM ' bhAva, bhASA ane abhivyakita dhyAnArha che. 'sapharanuM sakhya" (muralI ThAkura sAthe, 1940) emane prathama kAvyasaMgraha che; jayAre 'kesUDo ane soneruM tathA kojAgra' (1941) emane bIjo saMgraha che, jemAM pilizakavi voIceha bAMkanAM aDhAra kAvyonA gucchane pilizamAMthI karele anuvAda samAviSTa che. 'svapnaprayANa'(1959) umAzaMkara jozI saMpAdita emane maraNottara kAvyasaMcaya che. kavinA patro ane emanA bhAvanA jagatane Alekha Apato upadmAta, satI kavitAnA mULa pATha, kavivicAro ane arthasaMdarbhayukata TippaNa A saMpAdananI AgavI viziSTatA che. kavinI lagabhaga tamAma racanAo ahIM samAviSTa thaI jaNAya che. temAM emanI bahuzrutatA, racanAonuM viSayavaividhya, bhAratIya ane vaizvika saMdarbho, chaMdasUjha, layanuM nAjuka ne kalAmaya saMyojana, bahoLA mAnavasaMskRti-vistAramAMthI yojelA saMdarbhe tema ja viSaya ane abhivyakitanI saccAI jALavavA mATe athAka kalAzrama jovAya che. eka sauMdaryasAdhaka kavi tarIkenuM temanuM sthAne gujarAtI kavitAnA itihAsamAM sImAstaMbharUpa che. ba.jA. bhaTTa harihara prANazaMkara (1-5-1895, 10-3-1978) : kavi. janma vekariyA (saurASTra)mAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa sAvarakaMDalAmAM. uccazikSaNa bhAvanagara ane muMbaImAM. bI.e. thayA pachI akolA (mahArASTra)nI sarakArI hAIskUlamAM zikSaka. asahakAranI laDatamAM satyAgrahI tarIke pakaDAtAM aDhAra mAsa kArAvAsa. je. je. vidhAbhavana, amadAvAdamAM jatiSazAstranA adhyApaka tathA bhaTTa hemA : paMcAvana bhakitapUrNa kAvya saMgraha "yuvatArakane (1969) tathA svAmInArAyaNa dharma vizenuM saMpAdana anupama (1971)nAM kartA. bhaDiyAdarA gabharubhAI hAmAbhAI (15-6-1940) : kavi. janma amadAvAda jillAnA bhaDiyAdamAM. 1967mAM gUjarAta vidyApIThamAMthI hiMdI-gujarAtI viSaya sAthe pAraMgata. atyAre samAjasevA mahAvidyAlaya, gAMdhI vidyApITha, veDachImAM AcArya. "pariveza' (1986) emane kAvyasaMgraha che. ra.TA. bhaNakAra (1918, bI. A. 1942, trI. A. 1951) : baLavaMtarAya ka. ThAkorane kAvyasaMgraha. emaNe 1941 sudhInI kavitA 194ranI AvRttimAM tathA 1950 sudhInI laghu ane madhyama kadanI kRtio 1951nI AvRttimAM samAvI lIdhI che. A trIjI AvRtti "kavi ane kavitA', 'vatana', 'aMgata', 'premane divasa', 'khaMDakAvyo', 'bAghAna', 'bAdhaka' ane 'vadhAro' ema navesarathI sAta gucchamAM guMphita che. A saMgrahanuM prathama prakAzana kAvyakSetre aitihAsika banAva che. paMDitayuga ane gAMdhIyuganI kaDIrUpa A saMgrahamAM narI UmilatA, picaTatA ane bhAvanApradhAna apadyAgadyanI sAme arthapradhAna paralakSI kavitAnI 'drijottama jAti'nAM tema ja pravAhI padyanAM kalAmaya buddhidhana kAvya-sarjane che. emAM, baMdhanuM nAvInya che, prayogazIla mAnasa che, kaga-zrutibhaMga-yatibhaMga sAthenA vilakSaNa padyaprayoge che, gulabaMkI-paraMparita-trATakajhUlaNAnuM navI rIte paMkitA-samAyojana che, "pRthvItilaka' jevo pRthvIne navatara prayoga che, zabdasauMdaryane gauNa karI arthAnusArI 426: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ layanA prasahIna zuSka ageya padyano Adarza che. kavine hAthe prasiddha thayelAM ne sauthI vadhu saphaLa nIDavelAM praya, maitrI, zraddhA, sukhadu:kha paranAM saoNneTo atyaMta samRddha che. premanA diyA'nAM soneTomAM pina nayanAyikAnA jIvananuM, anyonya premanI samutkrAMti darzAvatA prasaMgo dvArA, nirUpaNa thayuM che. 'jUnuM piyaraghara' ane 'vadhAmaNI' emAM sauthI jANInAM che. vRddhAvasthAne lagatI sone kRtino viSapanAvInyanI rIte dhyAna kheMce tevI che. 'ArohaNa' pratikhaMDakAvya che. A sarvamAM kavinA vaijJAnika, buddhivAdI, ajJeyavAdI ane vAstavavAdI abhigama khudavaphAI sAthe ane zailInI ojasvitA sAthe vyakata thayo che. 'bhaNakAra'mAM sAcI ane UMcI kavitAne pAmavAnA kAvyapuruSArtha che. . bhaNakArA ravAnA sauMdarya sAthe jaNano rahasyasaudaryane : bheLavanuM baLavaMtarAya ke, DArka nuM sauvapUrNa soneTa, bhaNakArA : puSkara caMdaravAkaranuM ekAMkI, jaLanA deDakA jevA khalAsIo jaLamAM samAtA jAya, chatAM dariyAlAlane khALe putrAne dharyA karatI khalAsaNonI vedanA A nATakanA kendramAM che. Do. bagasArI gokuLadAsa vanamALIdAsa padyakRti zI hiMguLamAtAnAM bhajananI copaDI'- bhA. 2 (1913)nA kartA. 2... bhaNasArI bhagavAnadAsa bhavAnIdAsa : rAjA caMdana nATakanAM gAyano'(1882) nadhA triaMkI nATaka 'caMdana malayAcAranA kartA. 2..da. bhadrasvAmI : 'makathA ke yogamA'(1963) tathA svAmI zivAnaMdakRta aMgrejI grahano anuvAda 'payoga'(1961)nA kartA. 2.6. badra bhadra (1990) : ramaNabhAI nIlakaDanI, prathama korTe karyuM mAsika patra 'jJAnasudhA'mAM chapAyelI, pachI yasya, saLaMga hAsyarasaka navalakathA. sarjanIzI kRti 'Dona kirene anulakSIne aMbAma ane bhadra caMdra jevI be hAsyapAtrone kendramAM rAkhI A kayA visI che. enuM nirUpaNa aMbAlAla dvArA thayuM che. prathama puruSa nirUpaNazailImAM lakhAyelI A pahelI navalakathA che. tevI draSTibiMdunA niyaMtraNano lAbha kathAne maLyo che. ahIM rUDhicusta ane paraMparAvAdIo paranA sudhAraka ramaNabhAIno upahAra tAlIne viDaMbane tio ane paristhitione mAro ugI gayo che, e navalakathA-kalAno vizva che. bhadranI prara saMskRtaraulI kaTAkSakathAne upasAvavAmAM saphaLa rahI che. uparAMta vividha bhASAstaro parano navalakathAno kAbU prazasya che. bhadraMbhadranA 'nAmadhAraNa'thI zarU karI bhadra bhadranA jelamAM ane khelamAM javA paryaMtanuM A narmahAsya gujarAtI sAhityamAM hajI sudhI ajoDa che, caM.To. bhaNakArA-bharucA hAsibina bhadraM bhadra : ramaNabhAI nIlakaMThanI vikhyAta hAsyanavala 'bhadraMbhadra'nuM mukhya pAtra. rUDhicustatA ane vediyApaNAnA arthamAM A pAtra Aje gujarAtI samAjamAM mukarara thaI gayuM che. mana : nATaka e kono vAMka?'(1926)nA kartA, 2..da. bharatakumAra : bALavArtAono saMgraha bhArAma ne trIsa bIjI vAtA'(1930)nA kartA. 2.2.2. bharatadAsa je bALasAdityanAM pustako nadIpAra', bhAratanAM prANIo', 'ApaNA bhAratadeza', 'vAMdarA ane rIMcha', 'uttama vRkSa', 'kAkAnI adbhuta pAghaDI', 'ApaNe AjhAda chIe' vagerenA kartA. ni.vA. bharatharI : juo, mahetA dhanasukhalAla kRSNalAla, baravADA babIbahena : rASTranI nagarazeTha-paraMparA ane gAMdhIcIMdhyo grAmanavanirmANanuM nirUpaNa karatI navalakathA "nagarazeThanI havelI (1964)nAM kartA. ..da. bharuca DosAbhAI edalajI 1892, -: sattara varSanI uMmare nizALa che.DI norTsa skUlamAM jeDAine citrakaLAno abhyAsa pUro karyA. ogaNIsamA varSe amerikAnA nyUyorka zaheramAM hindustAnI Dhabe nIkaLelI hoTalamAM vAjiMtra vagADanAra, mastika-parIkSaka. emaNe 'jhulamA'(1904), 'emanA mahAta'(1907) jevI navalakathAo uparAMta 'o dunyA', 'bhalI bhAryA' vagere nATako ApyAM che. epotrAthI amerikA', 'amerikAnI ajAyabI' vagere jevA lekho paNa emanA nAme che. caMTo. bharucA phakIrajI edalajI (1871, -): navalakathAkAra, nATakakAra, janma muMbaImAM. eNlphinsTana hAIskUlamAM keLavaNI laI jyubilI Tekanikala kolejamAM praveza meLavI traNa varSanA mikenikala enji niyariMgane abhyAsa. 181mAM ela.ema.I,nI upAdhi, sa jamazedajI jIjIbhAI skUla oNva ArTanuM sarTiphikeTa. navalakathA 'amIraalI'(1889) ane phArasa 'bairI koNanI'bane aMgrejI para AdhArita emanI kRtio che. caM.To. bharucA rUstama : 'gujarAtI vyAkaraNa'(1859)nA kartA, 2..da. bhargo Disabina yusupha, 'cAra caMderI'(1-11-1887) : kavi. homa suMdara (ji. surata)mAM. prAthamika mAdhyamika zikSaNa daramAM. dilhInI madresA sIniyaDha ayamAM uccazikSaNa, caMderamAM yunAnI phArmasI. emaNe 'zAyarI'-bhA. 1-2 (1936) tathA 'zazIre sadAkata', hiMdustAnanA humalA', AtmA ane punarjanma' jevAM pustako gujarAtI sAhityakoza - 2:427 For Personal & Private Use Only
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharUcI aMbAzaMkara harizaMkara - bhAThenA heramasajI edalajI bhAIrAma : pitAnA ja anya rUpa jevA bhAIlAlanA nirUpaNa dvArA vyakitatvanAM UMDAM rahasyone tAkate candrakAnta zeThane noMdhapAtra nibaMdha. e.To. bhAIzaMkara kAzIrAma : narmadanI kavitAdhATIe racela' 'hiMdustAnanA kavitArUpa itihAsanA kartA. kartA. uparAMta ka sabIla'(1913), 'muhanda', 'dharmapracAra', 'mahAtmA ane IslAma" tathA "hindustAnI bhASA" jevA anuvAda paNa ApyA che. ra.ra.da. bharUcI aMbAzaMkara harizaMkara : padyakRti (jorja) jayapatAkA'nA 2.rada. bhalANI asmitAbahena lakhubhAI (15-4-1932) : jIvanacaritralekhaka. janma samaDhiyALA (ji. bhAvanagara)mAM. 1956-59 daramiyAna ema.e, elaela.bI. 1960thI 1970 daramiyAna lokamilApa', mAhitI khAtuM, gujarAta samAcAra' sAthe patrakArarUpe saMlagna. pachIthI pitAnA vyavasAyamAM madada. emaNe 'karmayogI bhAIkAkA' (1966) tathA 'kumArI kalerA bArTana' (1967) jevAM caritro tema ja "AtmapravezikA' nAmanuM ciMtanapradhAna lekhonuM saMpAdana ApyAM che. bhAI hariyA eca. jI. : navalakathA "jAdhapurane karNasiMha' (1888) -nA kartA. bhAgaliyA AjhAda raphIka : navalakathA mUrtinI AMkhane hIro" (1915) tathA 'DhAMgasoMga vArtAmALA'- bhA. 2 (1915) nA kartA bhAgaliyA dInazAha kuMvarajI (1879, 1918) : navalakathAkAra, navalikAkAra, 'gulazane Ilma" tathA "svataMtra' nAmanAM patrAnI sthApanA. emaNe hindI ane videzI kathAone AdhAre racala aitihAsika navalakathAo "mahere allAha' (1908), 'bastanuM bulabula (1912), motIgaurI'(1915); sAmAjika navalakathAo 'zayatAna ke balA' (1909), 'dAlate duniyA' (1915) tathA rahasyakathAo 'lApInanI lAherI' (1915), 'zAhara'(1923) ane 'zayatAnane sAthI' tema ja navalikAsaMgraha 'bhAgaliyAmALA'- 1, 2, 3 (1912-14) ane vArtAmALA' jevAM pustako ApyAM che. bhavasAgara (1951) : Izvara peTalIkaranI grAmasamAjanI jaDatAniSpharatA nIce ribAtI ane e asahya banatAM Atmavilepana karatI nArInI vedanAne nirUpatI navalakathA. dIkarI ane abudha dIkarAne surajane mAthe nAkhIne ene pati AphrikA kamAvA gayo che; tyAM e dArU jugAranI latamAM khuvAra thAya che; corI karI hovAthI bhAgIne AvI zakato nathI. bhavasAgaramAM ekalI sUraja jhUre che. paraNAvavA lAyaka dIkarI mATe mUratiyo zodhavA e mathe che. sAsujeThANI-jeTha madadarUpa thavAne badale ene maheNAM mAre che. gharanI sAme rahetA cimana sUrajanI mane vedanAne sahI zakato nathI, te eno AdhAra banavA jhaMkhe che; paNa jaDane saMvedanahIna samAjane lokApavAda sahana karavAnI enI taiyArI nathI. kadAca sUrajane ethI vadhAre haDadhUta thavuM paDaze ema mAnIne te cUpa rahe che. kayAreka madada karIne AdhAra bananArA cimana pratye sUrajane apAra lAgaNI che, paNa e ThIMgarAIne hijarAIne rahI jAya che. dIkarInuM goThavAyeluM lagna acAnaka phoka thatAM sUraja hAma hArI bese che; enI sahanazakitanI sImA AvI jAya che. Akhare mAdIkarI kerosIna chAMTIne saLagI mare che. sUrajane lekhake AvA eka pachI eka kaparA anubhavamAMthI pasAra karI che, AthI enI saghana vedanA UpasI rahe che. upadezaka banyA vinA lekhake ahIM kRtine mAnava ane saMvedananI sImAo sAthe khUlavA-UkalavA dIdhI che. pAtrocita bhAvocita bhASA ahIM sAhajika baLakaTatA pragaTAvI zakI che. emanI khudanI anya navalakathAomAM paNa ATalI kalAbhimukhatA virala jovAya che. bhAgavata goviMdarAva pAMDuraMga : jIvanacaritra 'AMsInI rANI' (1945), 'phrAMsanI raNacaMDI' (1949) tathA navalakathA 'raNAMgaNa (1945) uparAMta sAne gurujI kRta 'krAMti' (1956), ArTa gurujIkRta svarAjayanA mArgadarzaka TiLaka' (1957) ane vinAyaka sadAziva sukhakaNakarakRta 'dubaLI zrImaMtAI' (1956) jevAM anUdita pustakonA kartA. bhAgavata smitA siddhArthabhAI (10-7-1945): navalakathAlekhaka. janma vaDodarAmAM. bI.esasI., bI.eNDa. 'tejasvinI' (1982) emanI navalakathA che. ca.TA. bhaTavaDekara gArgI : jIvanacaritra 'Do. sara bhAlacandra kRSNa bhATavaDekara (1937)nAM kartA. 2.ra.da. bhATiyA kAlidAsa bhagavAnadAsa : paraMparita dhATInAM bhajanone saMgraha 'bhajanAmRta' (1934) nA kartA. ma.5. bhAIjIbhAI kahAnabhAI: 'vasaMtavijya nATakanAM gAyana'(1901) -nA kartA. 2.ra.da. bhAIdAsa kevaLadAsa : rahasyakathA "bhedI pUtaLuM yAne DiTekaTIva devendranuM navuM parAkrama' (1924)nA kartA. 2.2,, bhAThenA horamasajI edajI : (1941)nA kartA. navalakathA 'AphatamAM karAmata rAMTo. 428: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only www.alinelibrary.org
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhADalAvALA sucetA chaganalAla (7-7-1942): saMzodhaka. janma jAmanagaramAM. ema.e., pIeca.DI., elaela.bI. e. ke. dozI mahilA kaoNleja, jAmanagaramAM mAnada vyAkhyAtA. kAlAranI mAladhArI jAtanAM sAkArInA'(1939) ane hAlAranI mAladhArI jAtinA rAsaDA' emanAM saMzodhanapustako che. caM. bhANajI jagajIvana : nATaka 'rAjyaramata'na! kartA. 2.ra.da. bhANajI menajI: pakRti 'patinApratApa'(15rTanA kartA. 2.2.2. bANazaMkara, makara : navalakathA 'bhabhapura'(1870)nA kartA. 2.ra.da. bhANAbhAI makanajI : padyakRti 'vaTalelA hinduonA garabA' (15)nA karyA. bhAnuzA mANekajI navarAjA : (1854)nA kartA. 2.ra.da. bAlagItAno saMgraha 'nAvI' ... bhAbhu : jhaveracaMda meghANInI navalakathA 'vizALa'mAM nAyikA suzIlAnA rAkhavAla sAthenA tUTatA vizAkhane zAMta prabhAvathI niSphaLa karatuM bhadra pAtra. bhASA ratanajI kaMkI : navalakathA "me habate mehatAja'(1927)nA I. 2.ra.da. bhAyANI gopALajI meghajI : navalakathA 'mANekacaMda caMpAvatI caritra' (1893)nA kartA, ... bhAyANI mayArAma suMdarajI : navalakathA 'hiMdanI devatAI tapAsa'nA . ... bhAyANI harivallabha cunIlAla(26-5-1917): saMzodhaka, bhASAzAstrI, vivecaka, anuvAdaka. janma gohilavADanA mahuvAmAM. 1934 -mAMmahuvAnI ema.ena. hAIskUlamAMthI maeNTrika. 1939mAM saMskRta viSaSa sAthe bI.e. 1946mAM saMskRta ane ardhamAgadhI viSayomAM bhAratIya vidyAbhavana, muMbaIthI ema.e. 1955mAM muni jina vizvanA mArgadarzana heThaLa kavi svayaMbhUdevakRta apabhraMza bhASAnA samayaviSayaka mahAkAvya paumacariya' para mahAnibaMdha DrAya pIeca.DI. 1945 thI 1965 sudhI bhAratIya vidyAbhavanamAM saMzodhaka-adhyApaka. 1965 thI 1975 paryaMta gujarAta yuni visaTInA bhASAsAhitya bhavana sAthe saMlagna. 1975 mAM svaicchika nivRtti. tyArabAda gAma dalapatabhAI prAcyavidyAmaMdira, amadAvAdamAM mAnada prAdhyApaka. 1980mAM inTaranezanala skUla bhADalAvALA sucetA chaganalAla - bhAyANI harivallabha cunIlAla oNva draviDiyana lisTikasa, trivendramamAM gurunInA presara. 1963mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka, 1981mAM sAhitya akAdamI, dilhIno puraskAra. saMskRta, prAkRta, apabhraMza ane madhyakAlIna bhASAsAhityanI lAMbI praNAlIne pariSkRta rucivArasA ane pazcimanA bhASAvijJAna tema ja Adhunika vivecanasaMpradAyonI abhijJatA emanI bhUSAvicAraNAne ane sAhityavicAraNAne eka samatula pariprekSya Ape che. gAya sAthe emanAM saMzodhana-saMpAdanamAM rahelI jhINava vagatatA ane zAstrIyanA emanI vidvattAne pramANita kare che, 'vAcyApAra'(1954), 'zabdavA'(1963), 'anuzIlanA' (1965), 'thoDoka vyAkaraNavicAra'(1969), 'zabdaparizIlana' (1973), 'vyutpattivicAra'(1975), 'gujarAtI bhASAnA itihAsanI keTalIka samasyAo'(1976) vagere emanAM bhASA ane gujarAtI bhASAnI vicAraNA aMgenAM tathA bhASAvaijJAnika saMzodhana ane svAdhyAya raMganAM pustako che. koodha ane svAdhyAya 191), kAvyamAM zabda (1969), "anusaMdhAna'(1972), 'kAvyanuM vaMdana'(1976), 'canA ane saMracanA'(1980), 'kAvyavyApAra'(1982),'kRSNakAvya'(1986), "kInuka'(1987) vagere emanAM saMzodhanavavecananAM pustako che. A pustakomAM bhAratIya sAhityavicAra ane Adhunika pAzcAtya sAhityavicAranI tulanAbhUmikAe emaNe kareluM kArya ane saMskRta kAvyazAstranI sarvoparitAne svIkAratuM emanuM tAraNa noMdhapAtra che. eka bAju aucitya, padyanATaka, abhinavaguptano kAvyavicAra ke bhAjano ravicAra jevA viSayo, to bIjI bAja zailIvijJAna, baMdhAraNavAda, prakAraniSTha vivecana, harmansyUTika vivecana tema ja sAhitya-bhASA-vijJAna jevA viSayo ahIM carcAmAM levAyA che. emanA ghaNA lekho mULa lakhANAnA anuvAdonA saMpAdita 21DAothI vikaselA hovA chatAM lekhakanI vivekanA dAra emAM jaLavAyeluM jaI zakAya che. 've sAhitya soMpAdana ane saMzodhana' (1985)mAM bekagIto ane vekthAonuM tulanAtmaka ane aitihAsika ayana che, tema enI samasyAono paricaya paNa emAM apAyA che. 'madanamohanA'(1955), 'traNa prAcIna gurjara kAvya '(1955), 'rUstamano loko'(1956), 'siMhAsanabatrIsI'(1960), 'dazamaskaMdha' (anya sAthe, 1966), 'prAcIna gurjara kAvya' (anya sAthe, 1975), 'hira veNa vAya che ke e baMnamAM'(1984) vagere emanAM prAcIna gujarAnI sAhityanAM saMzodhana-saMpAdano che; to 'saMdezAsa'(anya sAthe, 1945), 'pariricariya'anya sAthe, 1948), 'pabhraMza vyAkaraNa'(1961), 'neminAcariya'bhA. 1,2 (anya sAthe, 1970, 1971), 'saNanukumAracaritra' (anya sAthe, 1974) vagere emanA prAkRta pabhraMza kRtionAsaMpAdanagraMtho che. emaNe 'jAtakavArtA'(1956)mAM navI agiyAra kathAo, jAtakakathAo vizeno paricayavakha vagere umerI enI saMzodhita AvRtti gujarAtI sAhityakoza - 2 : 429 For Personal & Private Use Only
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAyANIsAheba - bhAvasAra maphatalAla aMbAlAla 'kamaLanA taMtu' (1979) nAme ApI che. prA' (1968)mAM saMskRta-prAkRta sAhityamAMthI lIdhelAM mukatakonA anuvAda che. "mukatakamAdhurI' (1986) paNa emanA anuvAdagraMtha che. bhAvanagariyA zyAmajI raNachoDa: nATaka 'caMdrahAsa ane candrakaLA' (1880)nA kartA. bhAyANIsAheba : aMgata prema ane vyAMganA svAdathI Do. harivallabha bhAyANInA vyakitatvane upasAvate raghuvIra caudharIne caritranibaMdha. ra.To. bhAratane TaMkAra (1919) : aradezara pharAmajI, "khabaradArane kAvya saMgraha. emAM 'svapna, 'manana', 'guMjana' ane 'garjana' ema cAra vibhAga che. pahelAmAM bhUtakALanI gAthA vyakata karatAM, bIjAmAM nirAzA ne viSAda darzAvatAM, trIjAmAM AtmabhAna sAthe svadezanI unnatinAM, te cethAmAM dezadaya mATe raNasaMgrAmanI hAkalanAM kAvyo che. saMgrahanI kula sattara racanAomAM 'svapna" suMdara che; te "ratnaharaNa', 'prakAzanAM pagalAM', 'bhAratane vijayadhvaja ane zaMkhanAda" vagere paNa noMdhapAtra che. ekatA, baMdhutA, samAnatAne svataMtratAnA Adarzo ahIM che ane kavi "yugamUti banI jANe tatkAlIna yuganI mUrtimaMta bhAvanA gAya che. madhuratA, saraLatA ane geyatA A racanAonI viziSTatA che. dha.mA. bhAratIbahena sArAbhAI : bALanATaka 'dharalaTI' tathA be nArI'nAM bhAvasAra aMbAlAla hAlacaMda, DAyara' (11-10-1919) : kavi. janma gAMdhInagara pAsenA pethApuramAM. 1937mAM maeNTrika. darajIkAma. 'jharaNAM' (1962) emane 125 mukatakone saMgraha che. sthULa viSayone ane kyAMka bhAvAlekhanane anusaratAM mukatako mukhyatve buddhicAturyanA aMzaneupasAve che. "aMgaDAI (1963) camatkRtino Azraya letI aNasarakhI gajhalono saMcaya che. rAMTo. bhAvasAra kirITa kAntilAla (10-12-1938) : sUcikAra. janma amadAvAdamAM. 1956mAM esa.esa.sI., 1961mAM bI.e., 1963mAM ema.ro, 1967mAM bI.liba.esasI., ema.ela.AI.esasI. prAraMbhamAM bha. je. vidyAbhavana, amadAvAdamAM hastapratabhaMDAra sAthe, pachI ema. je. pustakAlaya sAthe saMlagna. 1968thI gUjarAta vidyApIThamAM graMthapAla. 'gujarAtI sAmAyika lekha sUci' (1975)uparAMta emaNa tapAsa nibaMdhasUci' (1975) paNa ApelI che. "sUcIkaraNa : itihAsa ane vahevAra' (1987) emanuM saMpAdanapustaka che. ca.TA. bhAvasAra kevaLadAsa amIcaMda : TUMTIyAne rAsaDo' (1871), "nItivardhaka' (1872), nemavivAha' (1873) tathA "sAbarano sakhA ane batrIsAne behAla (1875) jevI padyakRtionA kartA. ni.vA. bhAvasAra jagajIvana tribhuvana : navalakathA "icchanakumArI yAne bheLe bhIma'nA kartA. kartA. bhAradvAja : juo, dave mahAzaMkara indrajI. bhArelA agni (1935): mukhyatve kAlpanika ane jhAMsInI rANI lakSmIbAI, tAtyA Tope, maMgaLa pAMDe jevAM keTalAMka aitihAsika pAtro dvArA 1857nA svAtaMtra saMgrAmanI ghaTanAnuM Alekhana karatI ramaNalAla va. desAInI navalakathA. rudradatta, gautama, yaMbaka, kalyANI, lyusI vagere pAtronA saMbaMdhone nirUpatI A kRtimAM aitihAsika ghaTanAo pArzvabhUmirUpe rahe che. samagra navalakathA para rudradattanI chAyA patharAyelI che, te rudradatta para gAMdhIjInI chAyA. rudradattAnI ahiMsAtmaka pratikAranI bhAvanA 1857nA samaya sAthe susaMgata nathI, evI phariyAda thaI che. kathAraMbhe gautama, tyaMbaka ane kalyANI vacce praNayatrikoNanAM eMdhANa vartAya che; paNa AgaLa jatAM yaMbaka spardhAmAMthI khasI jatAM kRti kalyANI ane gautamanI praNayakathA banI rahe che. A kRti enA sarjakanI sauthI vadhu saphaLa ane saMtarpaka aitihAsika navalakathA gaNAI che. dI.ma. bhArgava : kalapanA, mAyA, hatAzA vagere viSayone chavvIsa baMdobaddha racanAomAM nirUpate kAvyasaMgraha parAga' (1964)nA kartA. 2.2,da. bhAlacandra: navalakathA rAjapUta prema-rahasya arthAt premamaMdira ane praNayalIlA' (1932)nA kartA. bhAvasAra jIvarAma baladevadAsa: padyakRti pArasamaNi athavA AtmAne oLakhavAnI cAvI' (1912) tathA rahasyavArtA "kuMdanamaNi' (1914) nA kartA. mR.mAM. bhAvasAra jeThAlAla raMganAtha : padyakRti "saMvata 1856 nA bhayaMkara du:khanA dekhAvanuM varNana' (1900)nA kartA. mR.mA. bhAvasAra navalakAnta nemacaMda : gadyakAra, anuvAdaka. janma kAthoTa (ji. surata)mAM. cAMdeda zALAmAM AcArya. 1933thI 1947 sudhI dharmajamAM suparavAIjha. emaNe pravAsapustaka 'suratathI simalA' -bhA. 1-2 (1945) tathA keTalAMka vijJAnaviSayaka pustako ApyAM che. A uparAMta eka navalakathAonA anuvAda emaNe karyA che. mu.mA. bhAvasAra maphatalAla aMbAlAla (1-3-1934): vivecaka. janma vatana mahesANA jillAnA meumAM. 1966mAM visanagara kolejamAMthI 430: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvasAra sAMkaLacaMda giradharabhAI - bhesAnyA rUsI je. ola inDiyA reDiyonA vRttavibhAgamAM vRttavAcaka ane pachI 1940mAM madhyastha sarakAranA gRhakhAtAmAM patrakAra. 1942 thI 1948 sudhI muMbaInI dhi padma pablikezansa li.nA maMtrI ane gujarAtI vibhAganA saMpAdaka. 1948-1952 daramiyAna dainika 'hindustAnanA sahataMtrI ane prajAmitra' dainikanA taMtrI. 'rAnuM gaja' (1951) je. bI. prIsTalInA nATaka' 'Denjarasa kornara'nuM rUpAMtara che; vArasadAra' (1955) henrI jemsanI navalakathA dhaoNziMgTana skavera'nA aMgrejI nATayarUpAMtara "dhaeNresa'nuM gujarAtI saMskaraNa che; te 'jamA udhAra' (1958) Arthara ekRta betha eNDjha mITa'nuM triaMkI prahasana svarUpe kareluM rUpAMtara che. yusupha maheraalInA aMgrejI pustakanA rUpAMtara 'ApaNA netAo'- bhA. 2 (1947) mAM dezanA agraNI netAonAM rekhAcitro che. A uparAMta emanuM eka nATaka 'satyanI zodhamAM paNa pragaTa thayuM che. prakIrNa pustako 'bhAratanuM baMdhAraNa" nAme anuvAda, koMgresanAM 60 varSo', 'tAtAnI audyogika sAhasanI kathA' vagere emanA nAma che. gujarAtI viSayamAM ema.e. 1975mAM gUjarAta vidyApIThamAMthI vidyAvAcaspati (pIeca.DI.). prAraMbhamAM thoDAM varSa zALAmAM zikSaka. pachIthI gUjarAta vidyApIThamAM gujarAtInA adhyApaka. ekAMkI : svarUpa ane vikAsa' (1977) emano zodhanibaMdhana graMtha che. "u ghoSaNA' (1980), 'pUrvaraMga' (1981) ityAdi emanA vivecanasaMgraho che. 10.gA. bhAvasAra sAMkaLacaMda giradharabhAI : padyakRti 'chappanAnA dukALanI surata' (paMDita govardhanarAma bahecarabhAI sAthe, 1980) ane dhArmika kAvyono saMgraha 'suMdara sUryaprakAza' (1907)nA kartA. ni.. bhAvasAra seminAtha bulAkhIdAsa: 'premavANI bhajanamALA'- bhA. 1, 2, 3 (1914, 1915, 1916)nA kartA. ni.vA. bhAvasAra somAbhAI AzArAma (1 3-3-1911) : kavi, nibaMdhakAra, caritrakAra, bALasAhityakAra. janma kAlelamAM. prathama sudhIno abhyArA. emanI pAsethI kAvyasaMgraha "parivaMdanA' (1976), nibaMdhasaMgraha "jIvanavyathA" ane "bALakonA AcAra" tathA caritralakSI pustako taraNAmAMthI me', 'vIra hanumAna' (1949), "amara gAMdhIjI' (1949), 'ravIndranAtha TAgora (1961), 'gAmaDAnA yAtrI babalabhAI' (1961) ane nAnA hatA tyAre' maLyAM che. dhANIcaNA' (1953), cagaDoLa' (1961), 'tanamaniyA', 'guMjana', 'khArekaTaparA, 'chipalIo' ane 'zizuratAthI'- bhA. 1, 2, 3 emanAM bALasAhityanAM pustako che. ni.vA. bhAve zivAjI : guNadarzI dRSTie bhagavAna buddhanA jIvanaprasaMgone AlekhatuM caritralakSI pustaka 'bhagavAna buddha' (1964)nA kartA. ni.vA. bhikSu akhaMDAnaMdajI: juo, Thakkara jagajIvana lallubhAI. bhikSu sAyalAkara : juo, desAI bAlAbhAI vIracaMda. bhIkhA gadarazAha : juo, pharAmaroja khurazedajI bamanajI. bhIkhAbhAI amaracaMda : nATayakRti 'dri-trIyA pati du:khI' (1907) -nA kartA. ni.. bhIkhAlAla harajIvanadAsa : mahAna bhakatonA jIvanaprasaMgone AlekhatuM pustaka "bhakitabhAnu'-bhA. 2nA kartA. ni.. bhImadeva: kanaiyAlAla mANekalAla munazInI aitihAsika navalakathA 'ya seminAtha'nuM mukhya pAtra. caM.To. bhUkhaNavALA bhagavAnadAsa hIrAlAla (26-3-1917) : nATayakAra, patrakAra. janma muMbaImAM. gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1939mAM bhUtA maganalAla jamanAdAsa (1903) : pravAsalekhaka. janma bhAvanagaranA bhuMbhalI gAmamAM. tyAM gAmaThI zALAmAM sAta dhoraNa sudhIne abhyAsa. 1923mAM meTrika. 1925mAM karAMcImAM pArTaTrasTa ane kasTamamAM nokarI. tyArabAda barmA zelamAM karI. 1938 - mAM oNilasIsa TreDiMga kaMpanImAM AsisTanTa menejara ane 1939mAM kaMpanInI madrAsa zAkhAnA menejara. 1945mAM kAmANI eMjiniyariMga kaMpanInA sekreTarI. 1946 thI svataMtra vepAra. 1971 mAM nivRtta. emanA pravAsapustaka'dakSiNApatha' (1974)mAM dakSiNa bhAratanAM tIrthasthAne vizenI aitihAsika, bhaugolika, sAmAjika ane sAMskRtika vigato tathA yAtrAnA anubhavo prAsAdika zailImAM rajU thayAM che. ni.vA. bhUtA lakSamIdAsa paramANaMdadAsa: sAmAjika sudhArAne anulakSatAM nATaka 'prANalakSmI'- bhA. 1 (1911) ane kanyAvikrayanI kUratA (1915) nA kartA. ni.ve. bhUvo : prajA hRdayamAM jaDa ghAlI beThalI bhUvA ane enA karatUtA tathA gAmanA ajJAna vize ciMtavane Izvara peTalIkarano nibaMdha. caM.TA. bhedavAre sApura nasaravAnajI (1859, 1916) : 'haka InsApha yAne mUMgo mAra' (1896) nATakanA kartA. caM... bhesAnyA rUsI je. : kabIra ane tulasIdAsanI paddhatie dhArmika, sAmAjika ane rAjakIya viSayo para lakhAyelA bArase uparAMta deharAne saMgraha 'rUsI vANI' (1929), agiyAra pArasI naranArI onI yazagAthA AlekhatAM kAvyono saMcaya nakonI neya (1931) ane bhakitaviSayaka tema ja aitihAsika khyAla raja gujarAtI sAhityakoza -2 : 3 For Personal & Private Use Only
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaiyAdAdA - bhejANI mahamadaalI dAmajI karatI padyakRti "khyAle rUsI' (1936)nA kartA. ni. bhaiyAdAdA: dhUmaketunI jANItI TUMkIvArtA. relave adhikArI sAMdhAvALA bhaiyAdAdAne emanI koI gaphalatane kAraNe vahelA nivRtta karI de che ane phATaka pAsenI jhUMpaDI-vADInA premamAM paDelA bhaiyAdAdA jhUMpaDIvADI khAlI karavAne badale khoLiyuM khAlI karIne cAlI nIkaLe che - evuM kathAnaka karuNane jhaMkRta karI jAya che. caMTo. IrAja aMbAlAla vIrajIbhAI: prakIrNa viSayo paranAM kAvyo ane subhASita saMgraha "oma turrA' (rANA bhagavAnadAsa IzvaradAsa sAthe, 1928)nA kartA. ni.vo. bhejaka amRtalAla mehanalAla, "paMDita' (30-11-1914) : caritrakAra. janma pATaNamAM.dhAraNa sAta gujarAtI sudhIno abhyAsa. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, amadAvAdamAM saMzodhaka-saMpAdaka. 'vidyAvibhUti maharSi paMDita sukhalAlajI sAthenA thoDA prasaMge (1978) uparAMta puNyabhUtinAM keTalAMka saMsmaraNa" nAmaka kRti emanI pAsethI maLI che. caM.To. bhejaka IcchArAma bhAIzaMkara: zubhAzubha karmonAM phaLane nirUpatuM dazapravezI nATaka 'caMdrasena-caMdrasenA' (1886)nA kartA. ni.. bhejaka kanaiyAlAla amathAlAla, "satyAlaMkAra" (20-9-1923) : nibaMdhakAra, anuvAdaka. janma mahesANAmAM. gujarAtI sAta dhAraNa sudhIno abhyAsa. e pachI kovida. emanI pAsethI nibaMdhasaMgraha 'mahesANA : prAcIna-arvAcIna' (1957) ane "vivekavicAra' (1960) tathA anUdita kRti maMdirane cabUtaro' (1960) maLyAM che. ni.. bhejaka gajAnana devIdAsa, 'ThAkura' (30-10-1922) : kavi. janma vaDanagaramAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa. AtmaguMjana' (1963), 'paramAtmaguMjana' (1971) ane "zuddhAtmaguMjana' (1976) emanA kAvyasaMgraha che. caMTo. bhejaka cImanalAla maganalAla cakuDo (4-10-1907): nATayalekhaka. janma lADolamAM. gujarAtI be dhoraNa sudhIno abhyAsa. "saune samajAze' (1968) ane "amRta ke jhera' (1971) emanAM nATako che. caM.. bhojaka jayazaMkara bhUdharadAsa, 'suMdarI' (30-1-1889, 22-1-1975): AtmakathAkAra. janma vatana mahesANA jillAnA visanagaramAM. be dhoraNa sudhIno abhyAsa. 1898-1901 daramiyAna kalakattA udU nATaka maMDaLImAM. vacce thoDo samaya bAda karIe to mukhyatve 1901-1932 daramiyAna muMbaI gujarAtI nATaka maMDaLI sAthe saMkaLAyelA rahyA.1948 thI 1962 sudhI amadAvAdamAM raMgabhUminI AbohavA sarjavA sakriya banyA. 1964mAM muMbaImAM maLelA gujarAtI sAhitya pariSadanA bAvIsamA adhivezanamAM kaLA vibhAganA pramukha. 1951mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. 1957 -mAM rASTrapati suvarNacaMdraka. 1971mAM padmabhUSaNane ilkAba. visanagaramAM avasAna. DAM AMsu thoDAM phUla' (1976) emanI AtmakathA chellAM so varSanI gujarAtI raMgabhUmi ane nATayasthitine samajavA mATe mahattva dharAve che. lekhaka-nirmAtA-digdarzaka vacce sumeLanA abhAve gujarAtI nATaka ane raMgabhUmine pratikULa asara pahoMcADI che e mukhya sUra A kRtimAMthI saMbhaLAya che. kaLAkAranI sAdhanAne samajavA mATe paNa A kRti upayogI che. alabatta, namra svabhAva ane AtmakathAnA prakAra sAthe kAma pADavAnI ochI AvaDatane lIdhe AtmakathAkAranAM aMgata jIvana ane vyakitatva ochAM Upase che. 18.gA. bhejaka tulasIdAsa amRtalAla: "pratApI rAjAsiMha nATakanAM gAyano'(1899)nA kartA. ni.vA. bhejaka trikamalAla kezavalAla: dArUbaMdhInI himAyata karatI nATayakRti "amara smRti yAne madhuyajJa' (1955) nA kartA. ni.vA. bhejaka himatakumAra nemacaMda,nimacaMda khuzAladAsa' (14-2-1907): caritrakAra, janma tharAdamAM. gujarAtI dhoraNa sudhI abhyAsa. jayaMtasenasUrinuM caritra'(1980), 'saMtanAM saMbhAraNAM'(1981), 'mahAtmA gAMdhInI kathA' (1982), 'thIrapurane itihAsa' (1983) vagere emanAM pustako che. caM.TA. bhejANI dAmajI nAnajI: "saMsAracitra nATakano TUMkasAra tathA gAyana' (1930) nA kartA. bhejANI pururAma harajI (18-3-1897, 1-2-1988): kavi. janma jAmanagara jillAnA dudhaImAM. 1917mAM maeNTrika. 1928mAM yugAnDA gayA. bhAtIgara'(1937) vArtAsaMgraha uparAMta vibhUtivaMdanA | (1948), 'nIlagaMgAne tIra' (1963), "nIlagaMgAne chAMye (1968) vagere kAvyasaMgraha emanA nAme che. caM.TA. bhejANI mahamadaalI dAmajA, Ajijha'(1902, 14-10-1938): navalakathAkAra, kavi, saMpAdaka. janma taLAjAmAM. aMgrejI chaThThA dhoraNa sudhIno abhyAsa. urdU, phArasI, aMgrejI, marAThI ane gujarAtInuM 432 : gujarAtI sAhityakeza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhomiyA vinA-makATI pIlA bhIkhAjI jJAna. zikSaka tathA patrakArane vyavasAya. 'be ghaDI moja' tathA 'ramatArAma" mAsikanA sahataMtrI tathA taMtrI. muMbaImAM avasAna. emanI navalakathA "pacIsI' (1934)mAM garIba muslima kuTuMbanI kathanI marmasparzI bhASAmAM nirUpAI che. 'nUre sukhana'mAM udU zAyaronI kavitAonA gujarAtI anuvAda saMgRhIta che. 'mAtRbhUmi', "rajavADAnA raMga', 'rasajharaNAM', 'sutAnA rajhiyA vagere paNa emanI kRtio che. ni.vo. bhemiyA vinA : "bhomiyA vinA mAre bhamavA'tA DuMgarA' jevI ughADa paMkitathI, koInIye sahAya vagara durgama bhramaNanuM sAhasa vyakata karatuM umAzaMkara jozInuM prasiddha gIta. e.To. bhramara : juo, joSIpurA vAyarasukharAma puraSottamalAla. ma: jelajIvananI noMdhapothIne AdhAre lakhAyelI navalakathA 'kabrastAna' (1935)nA kartA. ni.. ma. ja. a.: juo, adhyAru maNizaMkara jagannAtha. makaraMda : juo, nIlakaMTha ramaNabhAI mahIpatarAma. makarANI Ahamada lAlamehamada (5-10-1941): gajhalakAra. janma devaLiyA (ji.jAmanagara)mAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa upaleTAmAM. 1965 mAM rAjakoTanI dharmendrasiMhajI kolejamAMthI bI.e. 1967mAM gujarAtI viSaya sAthe ema.e. upaleTA kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. keTalIka pAraMparika asarone mukatapaNe jhIlatA emanA gajhalasaMgraha 'AyanA' (1974)mAM bhAvanirUpaNanI RjutA, kAvyabAnInI saraLatA tathA viSayanI AdhunikatA noMdhapAtra che. ni.. makarANI khalIla IsmAila, "khalIla dhanatejavI' (12-12-1939): navalakathAkAra. janma vaDodarA jillAnA dhanatejamAM. gujarAtI cAra dhoraNa sudhI abhyAsa. patrakAratvano vyavasAya. "DaoN. rekhA' (1974), 'suMvALa DaMkha', "korI korI bhInAza', 'tarasyAM ekAMta', 'mata malake mIThuM mIThuM jevI aneka navalakathAo emaNe ApI che. caM.To. makavANA IsudAsa DAhyAbhAI, 'Isu DabhaNiyA' (26-2-1945) : navalakathAlekhaka. janmaDabhANamAM. esa.esa.sI. sudhIno abhyAsa. cItarI chabI cittamAM' (1982) emanI navalakathA che. caMTo. makavANA karamazIbhAI kAnajIbhAI (7-10-1928) : caritralekhaka. janma surendranagara jillAnA sAyalA tAlukAnA aDALA gAmamAM. AMbalAnI lokazALA grAmadakSiNAmUrti ane gujarAta vidyApIThamAM abhyAsa. khetIne vyavasAya. grAmasevaka. saMskAra kendranA zikSaka, grAmavidyAlaya lekazALA, dhajALAnA saMcAlaka. lokakeLavaNI ane grAmavikAsakAryamAM pote meLavelA anubhavo ane vidyArthIjIvananAM saMsmaraNone AlekhatuM pustaka "vanarAnuM huM to bhAI phUla'-2 (1893) emanI pAsethI maLyuM che. ni.. makavANA khImajIbhAI pI. : jAsUsI kathA "khUbasUratIne khUnI' (1963) nA kartA. ni.va. makavANA devajI ukAbhAI : "kavi nAgajInuM jIvanacaritra'nA kartA. ni.vo. makavANA ratanajI zAmajI : navalakathA 'bAre mAsa zrAvaNa' (1977) -nA kartA. ni.. makavANA lAlajI, "amI': kAvyasaMgraha 'zabdane kAMThe nagara" (1979)nA kartA. ni.. makavANA savazIbhAI kAnajIbhAI (12-6-1932): caritrakAra, janma surendranagara jillAnA sAyalA tAlukAnA dhajALA gAmamAM. prAthamika zikSaNa jorAvaranagaramAM. AMbalAmAM lekazALA dakSiNAmUrtinA vidyArthI. citrakAma ane khAdI grAmodyoganI tAlIma. 1913 thI 1958 sudhI vaDhavANanI gharazALAmAM citrazikSaka ane gRhapati. tyArabAda dhajALAmAM grAmavidyAlaya TrasTanI sthApanA ane tenA maMtrI. surendranagara jillA sarvodaya yojanAnA upasaMcAlaka. khetIne vyavasAya. grAmadakSiNAmUrti ane lokabhAratInA grAmapradeza ane pachAtasamAjanI punarracanAnAM kAryo karatAM karatAM meLavelA anubhavo ane saMsmaraNene rajU karatuM pustaka "vagaDAmAM vanarAI' (1983) emanI pAsethI maLyuM che. ni.vA. makavANA harIzakumAra puMjAbhAI (17-10-1932) : vArtAkAra, janma vatana kheDA jillAnA cakalAsImAM. zALAMta, pI.TI.sI. karyA pachI prAthamika zikSaka. sapanAne ujAgaro' (1982) emano vArtAsaMgraha che. ja.gA. makATI pIlA bhIkhAjI, nizAkarI pIlAM' (9-7-1913) : janma navasArImAM. karve vidyApIThamAM snAtaka sudhIno abhyAsa karyo, paNa parIkSA ApelI nahIM. tattvajJAnaviSayaka emanAM keTalAMka pustako uparAMta emaNe pArasI sAhityano itihAsa' (1949) Apyo che. bAraso pAnAMne A tavArIkhI sAhitya-itihAsa kula vIsa prakaraNomAM vaheMcAyelo che. pArasIonA AgamanathI, madhyayugIna pArasI sAhitya tema ja arvAcIna pArasI sAhitya sudhInI vIgatone AvarI levAno emAM gujarAtI sAhityakoza- 2 :433 Jain Education international For Personal & Private Use Only
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ makAtI nAgakumAra nAthAbhAI - majamudAra taruNendra prayatna che. pharajU najI marjhabAne tathA dAdAbhAI navarojIthI mAMDIne majamudAra anila ha. : caritralakSI kRti "bhagavAna gautama buddha AjanA ratana mArzala tathA mInu desAI sudhInA, gujarAtI (1958) nA kartA. sAhityanA pArasI lekhakone emAM paricaya che. mR.mA. .Ta. majamudAra araviMda : vArtAsaMgraha 'svapnatithi' (1947)nA kartA. makAtI nAgakumAra nAthAbhAI (1907) : bALapayogI caritralakSI mR.mA. pustako jagadguru hemacaMdrAcAryajI' (1931), "zrI AnaMdaghanajI' majamudAra IzvaralAla lalubhAI : "viSaya du:khadarzaka nATaka' (1932), 'zrI devacaMdrajI' (1932), 'vIra dayAladAsa' (1938), (1940)nA kartA. 'zrI siddhasena divAkara', 'mahAmaMtrI udayana', 'naLadamayaMtI', 'vIra mR.mA. bhAmAzAha, bharata bAhubalI' vagere tathA mAhitIlakSI kRtio , majamudAra ema. esa. : bALavArtA 'caMdanahaMsa'nA kartA. 'gomaTezvara (1940) ane vaDodarA (1940)nA kartA. mR.mA. | ni.. majamudAra ghaniSThAbahena: padyakRtio rAjayoti' (1940) ane magana : sitAMzu yazazcandranA kAvyasaMgraha 'oDiTyUsanuM halesuM mAM 'saubhAgya'(1940)nAM kartA. prakAzita haLavI vakraracanAo maganakAvyone, Adhunika vyarthatAne mR.mAM. upasAvato nAyaka. majamudAra caMdrakAnta: 'abhuta kathAo', "aMbAjInAM navAM bhajana', caMTo. aMbAjInI amIdhArA' (1957) tema ja "bALa rAmAyaNa' ane maganalAla kIkAbhAI: navalakathA "vIrasiMha yAne lehIne pyAlo' | 'ukhANAM ane khAyaNAM' jevI kRtionA kartA. (1905)nA kartA. mR.mA. ni.va. majamudAra cunIlAla prANalAla: "cunIlAla hRdayasudhA kAvya'- bhA. maganalAla kIlAbhAI : kathAkRti 'sumanasuMdarI'nA kartA. 1-2 (1912)nA kartA. mR.mAM. ni.va. maganalAla jagajIvana: padyasaMgraha "satsaMga mahAmya tathA prabhu majamudAra caitanyabALA: vivecanalekhasaMgraha 'lalitakaLA ane bIjA sAhityalekho' (1939)nAM kartA. prArthanAnAM pada' (1911)nA kartA. mR.mA. ni. maganalAla jIvarAma : gadyakRti 'jAdugara' (1898)nA kartA. majamudAra chaganalAla harilAla: 'navalavijaya' (1888)nA kartA. mu.mA. mR.mAM. majamudAra choTAlAla jAdavarAya (1857, 1896) : kavi. janma maganalAla satIbhAI: caritrakAra, gadyakAra. jhaveracaMda meghANI sAthe jUnAgaDhamAM. gujarAtI sAthe aMgrejI cothA dhoraNa sudhI abhyAsa. emaNe 1942mAM 'marelAnAM rUdhira nejIvatAMnAM AMsuDAM', "ApaNuM jUnAgaDha rAjayamAM karI. ghara', 'akabaranI yAdamAM', 'pAMca varasanAM paMkhIDAM, 'ApaNA gharanI vadhu vAto" vagere pustako ApyAM che. A uparAMta emaNe vArtA emanAM pustakomAM "bhakitavida', 'bALalagnaniSedhaka kAvya, 'mitravilAsa', 'bALa garabAvaLI' vagere mukhya che. saMgraha 'lekagaMgA'nuM saMpAdana karyuM che. mR.mA. majamudAra jeThAlAla lAlajI, "kavi jeThama': 'subodhasAgara' (1890) maganalAla haragoviMdadAsa: padyakRti sRSTi camatkAra' (1912)nA uparAMta "bhImazataka' (1883), "relarudana' (1883), 'putrotsava' kartA. (1885), 'vatanavigraha' (1894) vagere dalapatazailInI kRtionA mu.mA. kartA. magara kajala esa.: bALavArtA 'samazera bahAdUra' (1961)nA e.TA. kartA. majamudAra jayotsanA : bALavArtA "jAlandhara vRndA' (1934) nAM mR.mA. kartA. macchara maNilAla maganalAla: bhajanonuM pustaka "prabhunAM darzana' mR.mA. (1950)nA kartA. majamudAra taruNendra: kAvyasaMgraha 'kuMpaLa" (maraNottara, 1938)nA mu.mA. kartA. majanU: juo, Thakkara kapilarAya paramAnaMdadAsa, mR.mAM. caMTo. 434: gujarAtI sAhityakoza-2 For Personal & Private Use Only
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ majamudAra dattAtreya ciMtAmaNa- majamudAra vikamarAya majamudAra dattAtreya ciMtAmaNa : pravAsakathA 'yuropane pravAsa' (1915)nA kartA. mR.mA. majamudAra devendra 2. : caritrakAra, pravAsalekhaka, bALasAhityakAra, emanI pAsethI bAlopayogI kRti "pArvatI' (1936) tathA pravAsakathA 'hidanI saphare nIkaLelA vahANavaTIo' (1935) tema ja jIvanacaritra 'hyu-ena-saMga' (1941) maLyAM che. mR.mA. majamudAra nArAyaNarAva kezavalAla: 'navIna maNikabhUranuM ramujIphArasa(1898)nA kartA. mR.mA. majamudAra nInuM nAgendra, 'niraMjana' (9-11-1915) : kavi. janma vaDodarAmAM. 1934mAM maeNTrika. 1937-39mAM heTikalcarano abhyAsa. zarUmAM patrakAratvane vyavasAya. tyArabAda pitAnI sAthe calacitrakSetre pahalAM bAMsurIvAdaka, pachI plebeMka siMgara ane pachI saMgItadigdarzaka tarIke vIseka philmamAM saMgIta saMbhALyuM. 1953 thI 1975 sudhI AkAzavANI, muMbaI kendromAM hindI myujhika proDayusara. emaNe 'niramALa' (1963) nAme kAvyasaMgraha Apyo che. 'gulajhAre zAyarI' (1961) paNa emanA nAme che. caM.To. majamudAra parIkSitalAla lalubhAI (8-1-1901, 12-9-1965): janma pAlitANAmAM. 1919 mAM pAlitANAthI maeNTrika. arthazAstranA viSaya sAthe snAtaka. gAMdhIjInA anuyAyI. harijanasevaka. anekavAra jalayAtrA. navasArI harijana AzramanA sthApaka. sAbaramatI Azrama, amadAvAdamAM hRdayarogathI avasAna. 'mAnavatAnI sAdhanA' (1964) emanuM prasaMgolekhananuM pustaka majamudAra maneramA : bALakathAo 'harizcaMdra'(1933) ane 'narmadA' (1935)nAM kartA. mR.mAM. majamudAra maMjulAla raNachoDalAla (19-9-1897, 11-11-1984): vivecaka, saMpAdaka. janma peTalAdamAM. vatana mahudhA. prAthamikamAdhyamika zikSaNa vaDodarAmAM. 1913mAM meTrika. 1918mAM saMskRtaaMgrejI viSayo sAthe bI.e. 1921mAM elaela.bI. 1922mAM vakIlAtano prAraMbha. 1929mAM mahAnibaMdha dvArA samAjazAstra viSayamAM ema.e. 1943mAM 'gujarAtI kaLAnI sAMskRtika bhUmikA : khAsa karI pothIcitra' para pIeca.DI. vaDodarA rAjyanA bhASAMtara khAtA sAthe saMlagna. pachI vaDodarA kolejamAM adhyApana. 1952 mAM nivRtta. 1968mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. madhyakAlIna sAhityanA saMzodhana ane saMpAdananA kSetre emanI kAmagIrI vizeSa che. lokasaMdarbha, samAjasaMdarbha ane saMskRtisaMdarbhane sparzatA emano abhyAsa jijJAsAthI gujarAtI zilpa, sthApatya ane enA itihAsa sudhI pahoMcela jovAya che. apsarAkathAo 'tilottamA : eka apsarAsRSTinI vAta' (1926), 'behulA' (1934) tema ja 'gujarAtI sAhityanAM svarUpa : madhyakAlIna tathA vartamAna padyavibhAga' (1954) "revAne tIre tIre" (1956), 'mIrAMbAI : eka manana'(1960), 'vaiSNavatIrtha DAkora (1984) vagere emanAM svataMtra pustako che. emanAM saMpAdanomAM 'sudAmAcaritra' (ATha kavionI kRtionAM saMpAdana, 1922), 'premAnaMda kRta rANayajJa ane variyAkRta rANajaMga' (1924), tApIdAsanuM 'abhimanyu AkhyAna' (1926), kavi zAmaLakRta 'paMcadaMDa' (1929), "sAhityakAra premAnaMda' (1938), 'sAhityakAra zAmaLa bhaTTa (1940), 'mAdhavAnala kAmakaMdalA prabaMdha'(1941), 'abhimanyu AkhyAnanI saMskRta cakravyuhakathA tathA dehalakRta abhivana UMjhaNuM (1947), 'sAhityakAra akho' (1949), dI. ba. ku. me. jhaverI lekhasaMgraha' (1951), bhImakRta 'sadayavatsavIraprabaMdha' (1961), 'brahadevanI bhramaragItA' (anya sAthe, 1963), 'ganImanI laDAIne pavADo' (anya sAthe, 1965) vagere mukhya che. 'pUrva ane pazcimanA naitika adhyAso'(1940) emaNe ApelA anuvAda che. ca.TA. majamudAra ratanalAla vrajalAla: navalakathA 'zakuMtalA' (1912) tema ja berana maMcananAM AzcaryakAraka parAkramane varNavatA anuvAda 'sAhasasaMgrahanA kartA. mR.mA. majamudAra lIlAbahena : ravIndranAtha TAgora vize bALabhogya vArtAkRti kavikathA' (1961)nAM kartA. mu.mA. majamudAra vikramarAya : bALavArtA 'bhISma' (1937) nA kartA. mu.mA. mR.mA. majamudAra pI. sI. : 'gAlAjha eDavAnDa DikazanarI' (1969). tathA 'mAya pAkaTa DikazanarI : iglIza Ina Tu gujarAtI vItha iglIza adhara varjha'nA saMpAdaka. mR.mA. majamudAra prItamalAla: bALakAvyakRti phUlakaNI' (1946) ane nibaMdhasaMgraha 'paMcagavya' (1978)nA kartA. mR.mA. majamudAra bhagIratha : bALavArtA 'parazurAma' (1936)no kartA. mR.mAM. majamudAra bhulAbhAI kirapArAma : prAcIna gadyapadyakRti 'sumanasuMdarI' (1892)nA kartA. mR.mA. majamudAra madanakumAra: nibaMdhasaMgraha 'trikoNano cotho khUNo (anya sAthe, 1973)nA kartA. mR.mAM. gujarAtI sAhityakoza - 2 435 For Personal & Private Use Only
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ majamudAra zAMtirAya -- maDiyA cunIlAla kALidAsa majamudAra zAMtiya : bALavArtA 'hamaryaMtI'(1935)nA karyAM. mu.mA. majamudAra zrImanIbAbA baLabhAgya bodhaka-preraka caritrakRtio 'prahalAda'(1934), ekalavya'(1934), 'ciMtAmaNi'(1934), 'lavakuza'(1941), 'sanI pArthanI' (1948), 'zrImad vAbhAcArya (1948) vagerenAM karyAM. mu.mA. majamudAra sarAdevI pratAparAya (23-6-1961): bALasAhityalekhaka. janma amadAvAdamAM. vatana surata. abhyAsa ema.e. sudhI. zALAmAM zikSikA. 'gAMdhIcitrakathA'(1969) emanuM bALa-kizArasAhityanuM pustaka che. 4.gA. majamudAra sumukhI hAriNendra (14-8-1916): janma vaDodarAmAM. 1935mAM maeNTrika. 1938mAM bI.e. saMgItanuM prAthamika jJAna ApatuM pustaka 'saMgItazAstra'(1958) tema ja 'zrIdattastotrasaMgraha' ane 'dattabAvanI'(1964) emanI pAsethI maLyAM che. mu.mA. majamudAra surezA hiMmatalAla(2-10-1911): kavi, anuvAdaka. janma peTalAda (ji. kheDA)mAM. vaDodarAmAM maeNTrika sudhIno abhyAsa, emaNe prakRti, utsavo, aMgata jIvanaprasaMgo, rASTrIyatA vagere viSayonA sparzavALI kavitAno saMgraha 'ardhanA'(1961), bAba kAvyono saMcaya 'ko' (1978) tathA putranA mRtyupasaMga lakhAyelI karaNaprazasti 'uranAM rA'(1965) jevAM kAvyapustako ApyAM che. A uparAMta vAlmIkikRta 'rAmAyaNa'nA bAlakAMDa, ayodhyAkAMDa, araNyakAMDa, kiSkiMdhAkAMDa, suMdarakAMDa, yuddhakAMDa ane uttarakAMDano mULanAM artha-vastu-layane jALavato lokabhogya anuvAda (1976, 1981, 1983) paNa emaNe Apyo che. ni.vA. maTalAnI maherA : juo, lAma jarabAI bApujI. maDiyA cunIlAla kALidAsa, 'akhA rUpero', 'kalendu', 'vakragati', 'viracI'(12-8-1922, 9-12-1998): navalakathAkAra, navalikAkAra, nATyakAra, vivecaka, kavi. janma dhArAjI (ji. rAjakoTa)mAM. 1939mAM maeNTrika. 1945mAM muMbaInI siDanahAma kolejamAMthI bI.koma. 1946mAM 'bhUmi', muMbaImAM. 1957 mAM 'yusIsa', muMbaInA gujarAtI vibhAgamAM. 1955mAM amerikA-pravAsa. 1962mAM 'yusIsa'thI nivRtta. 1966thI rUdhi' sAhityika sAmayikanuM prakAzana. 1957no raNajitarAma suvarNacaMdraka ane narmada suvarNacaMdraka. hRdayarogathI amadAvAdamAM avasAna. 'pAvakajavALA'(1945), 'vyAjano vArasa'(1946), 'dhaNa AchaLa paDayAM'(1951), 'vebA veLAnI chAMyaDI'(1956), 'lIluDI 436 : gujarAtI sAhityakoza - 2 dharanI'- bhA. 1-2 (1953), 'prItavacheyAM'(1967), zevALamAM zatadala'(1919),'kumakuma ane zakA'(1962), 'aparA saMgano sALA'- 5. 1-2 (1962), 'kaka vattA eka'(1965), 'indradhanuno ame '(1967), 'parAnA ALAno sALo' (1968), 'AlA dhAdhalanuM vidha68) vagere emanI navakSAo ke, prAdezika navanAonA haMka tarIke emane yaza pUrve evI kRtio bahu no che, tema chatAM vAvIne ane kaTAsarIethI emanI kcAdhimAMthI Upasano pradeza bhavanA AsvAdano viSaya thaI paDe che. pradezane upasAvavAnI emanI rItinuM ahIM ghaNuM' mAnya che, 'ghUghavatAM pUra'(1945), 'zaNAInA sUra'(1945), 'gAmaDuM bole che' (1945), 'padma'(1947), 'caMpA ane keLa'(1959), 'teja ane timira'(1952), 'rUparUpa'(1953), ': - sonA'(1956), 'jainna sarkala sAthe rA'(1959), 'varSa' (62), 'zveta-vikSata'(1968)e emanA navilAsaMgraho che. badhA mAnavamananI gUMcane tAkatI emanI TUMkIvArtAomAMthI keTalIka, gujarAtI vArtAsAhityanI kharA arthamAM sImAstaMbha kRtio banI rahe e klAnI che. saMvAdomAMnI ane varNananamAMthI paristhitine ke parivezane nirUpavAnI emanI kaLA ullekhanIya che. 'huM ane mArI vahu'(1949),'raMgadA'(1951), 'viSavimocana' (1955), 'raktatilaka'(1956), 'zUnya'(1957), 'mo robinahUDa'(1962) vagere emanAM triaMkI ane ekAMkI nATakanAM prakAzano che. kendrasva bhAva haLavAzathI pAtronA mAdhyama dvArA mUkatAM A nATako raMgabhUmine najara samakSa rAkhIne lakhAyelAM che. nATayakAra tarIkenI sarjakanI A viziSTatA emanAM nATakomAMthI pragaTa thAya che; e rIte teo nATayatattvajJa nATayakAra kare che. 'gAMdhIjInA guruo'(1953)mAM gAMdhIjIe jemane gurU mAnelA te Imad rAjacaMdra, gopAlakRSNa gokhale, te stoya ne raskina e cAranAM gItro AlekhAyAM che. vidyApremI phArbasa' paNa emanI caritrapustikA che. copaTInA bAMkaDethI'(1959) e emanA haLavI zailInA nibaMdhono saMgraha che. to 'giranArI'(1948) emanuM pravAsanI vigato AlekhanuM pustaka che. 'soneTa'(1959) emanA ekavIsa soneTAvyono saMgraha che. 'vArtAviza'(1965), 'graMtharimA'(1961), 'zAhamRga ane suvarNamRga'(1966) ane 'kathAlAka'(1968) e emanA, kathAsA,hinyanI saiddhAMtika vicAraNA ane vyAvahArika vivecananA graMthA che. emAMthI khAsa karIne navalakathA-navalikA vizenA lekhomAMthI emanA e aMgenA pAzcAtya sAhityanA abhyAsano paricaya cAya che. nATaka bhajavatAM pahelAM'(1957), 'gujarAtI sAhityamAM DokiyuM'(1963) emanI paricayapustikAo che. emanAM saMpAdanamAM maDiyAnI syAo, "maDiyAnI grAma kyAro', 'maDiyAnI koi zArtAo', 'koka ekAMkIo', 'naTI nya nATako', 'nATyamaMjarI' ane uttama ekAMkI' jevAM saMpAdano ullekhanIya che. joke AmAM moTA bhAganuM saMpAdana punarmudrita For Personal & Private Use Only
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ maDhaDAkara - maNiyAra lAbhubA che. 'koka amerikana vArtAo' ane 'kALajAM korANAM' e prakhyAta amerikana vArtAkAra nI kRtionA anuvAdanA saMgraho che; to. 'AMtararASTrIya ekAMkIo' ane 'kAmaNagAro karnala" e emaNe karelA nATayAnuvAdo che. ba.jA. maDhaDAkara: juo, paMDayA nAgaradAsa revAzaMkara, maNakIvALA raNachoDalAla giradharalAla: "nAma teno nAza yAne kALacakanI gati tathA 'Abu pravAsavarNana' (1908) nA kartA. maNikAnta : juo, paMDyA zaMkaralAla maganalAla. maNibhAI jazabhAI : juo, mahatA maNibhAI jazabhAI. maNibhAI tribhovanadAsa : "kavitAsaMgraha' (1898)nA kartA. maNimaya saMthI : mAthAnI saMthI ane bhavATavInI pagathIne ekAkAra karIne calatI , nAlAlanI vividha Ida akhatyAra karatI kAvya racanA. e.TI. maNiyAra avinAza : paraMparita dhATInI cauda vArtAonA saMgraha 'lakSamaNarekhA' (1972) nA kartA. maNiyAra priyakAMta premacaMda (24-1-1927, 25-6-1976) : kavi. janma viramagAmamAM. vatana amarelI. nava dhoraNa sudhIno abhyAsa. potAnA jAtigata vyavasAyanI sAthosAtha kAvyalekhana. kumAra suvarNacaMdraka uparAMta 1972-73nuM umA-sneharazcima pAritoSika. amadAvAdamAM avasAna. 'kumAra'nI budhasabhAmAM makarandra-niraMjana Adi kavimitranA rasaMpake emanI kAvyabhAvanA keLavAI ane kAvyasaMgraha 'pratIka' (1953) pragaTa thayo. emAM vividha chaMdo paranuM prabhutva dhyAnAkarSaka che, tema mAtrAmeLa chaMdonuM abhyasta svarUpa kathayitavyane anurUpa khIlavavAnI phAvaTa paNa asAdhAraNa che. mAyauvanemine chAka emanAM layamadhura gItamAM taravare che, te Umirasita vicAraramaNA emanI kRtionuM mukhya lakSaNa banI rahe che. pratIka'nuM baLakaTa aMga che mAnavavAdathI anuprANita thayelI yathArthalakSI racanAo. eka gAya" AnuM uttama udAharaNa che. seLa racanAo dharAvatA saMgraha "azabda rAtri'(1959) kAvyabAnI ane kAvyaviSayanI dRSTie sarvathA navIna che. 'pratIka'nI jema 'azabda rAtrimAM paNa kavinI utkaTa saMvedanazakita ane vilakSaNa kalpanakaLane uttama samanvaya thayelo jovA maLe che. sparza' (1966)mAM saMgRhIta racanAomAM aDadhA uparAMtanI saMkhyA gItanI che. 'ucATa', 'sAMja samAne dIpa' uparAMta vrajabhUminI kRSNavyApI bhAvalIlA prakaTa karatAM gItAmAM kAvyatvanI parAkASThA jovAya che. emAMnI chaMdobaddha racanAo paNa sarasa che. 'kayAM?' ane 'nadIkAMThe hAtha' vilakSaNa kRtio che. "samIpa' (1972)mAM vRttabaddha racanAo jUja che ane ahIM gadyakAvyo pahelIvAra Ave che. kavinA amerikApravAsanA phalarUpa kAvyono saMgraha 'prabala gati' (1974) mukhyatve gadyakAvyono saMgraha che. 'e leko' uttama gadyakAvya che. sAmAjika viSamatAone lakSya karato prabaLa lAgaNI prasaphoTa ahIM che. 'vyomalipi" ane "lIlero DhALa' emanAM maraNottara prakAzano (1979) che. Adhunika manuSyanAM saMkula saMvedane 'vyomalipi'nAM kAvyomAM gUMthAyAM che, te lIlero DhALa" savaMta layamadhura gItaracanAothI samRddha che. na.rA. maNiyAra bAlubhAI kahAnadAsa : navalakathA "du:khIyArI mukatA yAne bALalagnanI kahANI - bhA. 1 (1899), nATaka 'hammIrarAja cauhANa tathA padyakRtio 'takhezA tavArIkha yAne mahArAjaviraha athavA prinsa takhatasiMhane itihAsa' (1896)ane roLA, doharA, vasaMtatilakAmAM racita 'AryAvartanI avadazA' (1895) nA kartA. maNiyAra umedabhAI metIcaMda (23-4-1909, 24-5 1985): vArtAkAra, caritralekhaka. janma jAmanagara (saurASTra)mAM. 1933 mAM bI.e. 1936 mAM ema.e. 1962 mAM pIeca.DI. 1936 thI 1974 sudhI esa. ena. DI. TI. yunivarsiTImAM adhyApana. emaNa vArtAsaMgraha 'pAMkha vinAnAM' (1945) tathA paricaya pustikA jayorja barnArDa zauparAMta aMgrejImAM "dha Inphalyuansa ova igliza oNna gujarAtI poeTrI' (1963) tathA 'nhAnAlAla (1977) jevI pustikAo paNa ApI che. maNiyAra kezavalAla bhIkhAbhAI : padyakRti 'jagatalIlA' (1938) -nA kartA. maNiyAra gepALadAsa choTAlAla : padyakRti 'zrI vRjabhUSaNalAlajI' (1924)nA kartA. 2.ra.da. maNiyAra geradhanadAsa amIcaMda : Atmacaritra 'jIvanavRttAMta' (1963)nA kartA. maNiyAra rahamatullAha abdurrahamAna, 'amIna': rasaprada zailImAM likhAyelI caritrapustikA 'zivAjI ane saMgaThanIo' (bI. A. 1927) ane IslAmamAM pUjayu lekhAtAM khalIphAbAnu khudIjA (ra. a.)nuM anUdita jIvanacaritra 'ala-kubarA' (1935)nA kartA. maNiyAra cunIlAla paMjArAma : sAmAjika navalakathAo 'mAlatI' (1901), 'jara ke jhera" tathA "satyasiMha athavA sukhadu:khanI saMjJA' (1915) nA kartA. 22.da. maNiyAra lAbhubA : padyakRtione saMgraha 'bhajanapuSpAvalI gujarAtI sAhityakoza -2 :433 For Personal & Private Use Only
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ maNilAla - madhyarAtrie koyala (1953)nAM kartA. 2.ra.da. maNilAla : kIrtanasaMgraha 'zrImarasa' tathA dorAdhane 'svAnubhavaprakAza'(1928)nA kartA. 2.ra.da. maNilAla chaganalAla: traNa pAkRtiono ciDha 'vAcane ka nokarInuM dU:kha, paraNelAne pastAvA'(1921)nA karyAM. maNilAla 'pAgala' : jao, trivedI manilAla tribhovanadAsa. maNilAla motIbhAI : prasaMgakathAono saMgraha 'baIrAMnuM paMca' (1931)nA kartA. 22.6. maNilAla raNachoDalAla : 'khaDagadhArezvara mahAdevanI kathA'(1889)nA . 2.ra.da. 2.ra.da. maNilAla rAjArAma : nAMdodanA rAjAnA mRtyusane racelI padyakRti 'rADo'(1869)no karyAM. 2.ra.da. maNilAla haragoviMda, 'premavilAsI': nhAnAlAlanAM rAsa ane DhorogInuM anukaraNa karanI kAvyaracanAono saMgraha 'premanAM jharaNAM'(1915)nA kartA, ... maNizaMkara icchArAma : gadyakAvyakhaMDana saMgraha "AyAmohinI' (1892)nA karyAM. 2.ra.da. maNizaMkara jaTAzaMkara : padmati dharmamAM '(1871)nA kartA. 2.ra.da. matsyagaMdhA ane gAMgeya: bacubhAI umaravADiyAnuM ekAMkI gAMgeyanI bhISmapratijJA A pauraNika nATakanA kendramAM che. vRddha pitAno prema mATe rAjya ane lagnasukha uparAMta potAnA premano paNa tyAga AmAM batAvAyo che. mAM. kSuradArA trikamajI : bhAtmAlekhaka, jIvanacaritralekhaka. gAMdhIjI nA aMtevAsI. emaNe gAMdhIjI sAthenA tetrIsa varSanA sahavAsamAM sAMpaDelI jIvanaprasaMgakathAono saMgraha bApunI prasAdI'(1948) tathA viSAdamaya AMtarajIvananI ekavIsa varSanA samayagALAnI AtmakathA 'AtmanirIkSaNa'(1953) uparAMta zArogacikitsA aMgenA svAnubhavane nirUpatuM upayogI pustaka 'marukuMja'(1937) paNa ApyuM che. 438 : gujarAtI sAhityakoza - 2 2.2.2. madadanIza : kizora jAdavanI TUMkIvArtA. pote otA e khuzImAM koI ajANI vyakitane jotAM UbhI thayelI nAyakanI bhayaciMtAnI polakalpita sRSTi vArtAnA kendramAM che. AMTo. madrAsanI jAcarI : madrAsanA 'ekaveriyama' yAne jalacarInI TAMkIomAM cakhelI. judI judI mAchIono rasaprada kalojha pa patA sundaram no nibaMdha, mAM madrAsavAlA abdulalatIphe hArsana : mAro jenI musApharI (1886)nA kartA, ni.vA. madhu rAya : juo, ThAkara madhusUdana vallabhadAsa. madhukara : juo, kApaDiyA maganalAla sAkaralAla, madhukAnta 'pina' : jo, vAdhelA madhukAnta zakarAbhAI candrakAvyo ane navalAnA saMgraha zenI'(1940)nA ... madhura : juo, paMcAla ratilAla go. madhuram : juo, mAstara dharmendra madanalAla. madhusUdana lAlajI : padyakRti 'arjunagItA'nA kartA. mabUka : navalakathA 'yAtipuMja'(1909)nA kartA. .. madhyakAlIna sAhitya (1954) : anaMtarAya rAvaLano sAhityanA itihAsanA graMtha. madhyakALane AvarI letA A graMtha sAhitya, itihAsa ane vivecananA atyaMta saMtarpaka samanvaya darzAve che. saundaryarucinI samatulitatA, pramANita vIgatonI kramika vyavasthA ane guNadarzI vivekano bhikSa ne A sAhitya itihAsanAM mukhya AkarSaNa che. 'gujarAtI bhUSAthI mAMDI 'kaMThastha vAkADa sudhInI madhyakAlIna sAmagrIno ahIM samAveza thayo che. 2... Iaa. madhyamA 1937) rAjendra zAhanA mAM kAvyasaMgrahamAM be khaMDa che. prema khaMDa 'dainaMdinI'mAM ekatrIsa ane TriIya khaMDa ni nayane'mAM trIsa racanAno che. "danaMdanI'nI badhI ja racanAo nizcita prakAranA dRDha baMdhavALI che. pratyeka racanAmAM cAra zloko che ane pratyeka zlokamAM kakhakhagagaka prAsaracanAvALI cha paMkitao che. A racanAomAM rojabarojanI sAmAnya ghaTanAomAMthI kAvyatvane kaMDAravAno prayAsa thayo che. ditIya khaMDanI racanAomAM svapnasRSTinI AbohavA AlekhAyelI che. For Personal & Private Use Only pra.ba. madhyarAtrie koyala : citrane sAMLelA koyalanA TahukAnI uttejita hRdayanI abhivyakita ApanuM narasiMharAva diveTiyAnuM jANItuM kAvya. co
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyastha -manaharasiMha madhyastha : juo, dhruva AnaMdazaMkara bApubhAI. madhyAhana (1958): karasanadAsa mANekane kAvyasaMgraha. haLavAzano sUra ane layasaba uparAMta taLapadA zabdo sAthe saMskRta-phArasIne samanvaya A saMgrahanI racanAone jada kalevara Ape che. 'mane e ja samajAtuM nathI', "zuMbane khaMDaNImAM jevAM kAvyo noMdhapAtra che. caMTo. madhyAhananuM kAvya : upayogitAthI dUra haTI, taDakAne vividha stare saundaryamUlaka AsvAda Apate, atyaMta nijI saMvedanAvALA kAkA kAlelakarane lalitanibaMdha. caMTo. mana bagaDe e pahelAM: yaMtI dalAlanuM ekAMkI. zaheranA rogacALAnA namUnAonI tapAsane dabAvI devA mATe mukhyAdhikArI ane nagarapati dvArA thayelAM dabANonI vacce ruzavata sAme aNanama rahatA prayogazALAnA niyAmakanuM nATayavastu ahIM kendramAM che. caM.To. manacaMgA: juo, dalAla jayaMtI ghelAbhAI. manacerajI jamazedajI: "esakI bAnu tathA esakI dhaNIne garaba' (1880)nA kartA. 2.ra.da. manane mahimA : sarva mAnavone saMbaMdha eka manarUpI taMtuthI vaNAyela che evI mahattAne upasAvato rasikalAla cho. parIkhano ciMtanAtmaka nibaMdha. caM.To. manavaMta: padyakRti 'varAjapukhya' (1924)nA kartA. 2.ra.da. manasukha: juo, laMgaDAnA maMcerajI kAvasajI. manasvinI : dhIrubena paTelanI TUMkIvArtA. ahIM potAnI AkarSakatAne kAraNe anAkarSaka moTIbahena AzAnuM lagna goThavAtuM nahotuM e kAraNe chAtrAlayamAM rahevA cAlI jatI suvarNAnuM mane gata mAtAnA kaTAkSa sAme vArtAne aMte vyaMjaka rIte mukAyuM che. caM. manANI harilAla jIvaNalAla, dIpaka' (11-6-1931) : bALa sAhityakAra. janma bhImakaTTAmAM. DI.e.esa.epha. jIvanadIpa kilanika, siddhapuramAM janarala meDikala prekiTazanara, 'bAla pAMkhaDI' (1952), 'dIpaka garabAvalI'- bhA. 1-3 (1951-55), 'zakita dIpakamAlA' (1960) vagere emanAM bALasAhityanAM pustako che. rAMTo. manIrAma: padyakRti "turAnA dila pasaMda khela' (1878)nA kartA. ni.vA. mane kema nA vA?: nagara vacce vaselA grAmavAsInA atItaH rAgane ane vicchedane vedanApUrNa rIte vyakata karatuM radhuvIra caudharInuM dIrghakAvya. caM.Ta. mane thatuM : anAkarSaka patnInA mAtRsvarUpathI AkarSAtA patinA manobhAvane AlekhatuM jayanta pAThakanuM soneTa. e.To. mane mukura-graMtha 1, 2, 3, 4 (1924, 1936, 1937, 1938) : narasiMharAva diveTiyAnA gadyalakhANonA saMgraho. vivecana, rasacarcA vagerenA A buddhiparAyaNa lekhomAM emanA vyakitatvanuM pratibiMba joI zakAya che. vistArapUrvakanI viSayamAMDaNI ane jhINuM pRthakkaraNa emanI zakita ane maryAdA che. graMtha 1mAM graMthAvalokana, kalAtattvAnveSaNa, jIvanadarzana, dharma ane tattvadarzana, hAsya, vyAkaraNa ane bhASA saMbaMdhI lekho che; emAM "asatya bhAvAropaNa" tema ja 'gujarAtI kavitA ane saMgIta' jevA lekhe mahattvanA che. graMtha:2mAM 'jyAjayanta'nuM avalokana noMdhapAtra che. graMtha:3mAM gujarAtane nAtha'nuM vivaraNa tema ja "phUlaDAMkaTorI'nuM arthaghaTana ghotaka che. 'kAvyanI zarIraghaTanA" parano lekha kImatI che. graMtha:4mAM "kavitA ane saMgIta" tathA "ramaNabhAI kavi" e lekho dhyAnapAtra che. buddhipUta vizada carcA A lakhANonuM vyAvartaka lakSaNa che. caM.To. maradA: pannAlAla paTelane sAhityamAM praveza ApatI emanI laghunavala 'vaLAmaNAMmAM pariNIta yuvatI jhamakune vAtsalyathI bacAvI ene sukhI karatA mukhInuM pAtra. ci.To. maradAsa raNachoDadAsa : padyakRti "vidyAhaka nibaMdha' (1865)nA kartA. nive. maneramA : navalakathA manoramA athavA eka jIvanacaritranuM zuddha svarUpa' (1912)nAM kartA. ni.vI. manevihAra (1956): rAmanArAyaNa vi. pAThakane nibaMdhasaMgraha. A nibaMdhone vividha rasanA viSayo paranA mananavihAra tarIke oLakhAvAyA che. emAM keTalAka TUMkA nibaMdhe che, keTalAka saMzedhanAtmaka vistRta lekhe che; keTalAka patrarUpe che, keTalAka nirIkSaNacitanarUpe che, to keTalAka vArtAlAparUpe che. A lekhe jIvananI vividha dRSTithI saMpanna che. gAMdhIyuganA ciMtananI ahIM saumya-sAdI zailImAM TheraThera pratIti thayA vagara rahetI nathI. caM.To. maneharavijaya: kathAkRti "bhImakumAranuM bhujabaLa' (1925) ane suMdara rAjAnI suMdara bhAvanAnA kartA. - ni.vA. maneharasiMha: kathAkRti pUrvajanmanI hakIkata' (1926) nA kartA. ni.. gujarAtI sAhityakoza - 2 :439 For Personal & Private Use Only
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ majurI gulAma mahIyuddIna rasulabhAI -maraNottara thaI che. gatizIla zabdacitrathI maMDita lAMbAM-TukAM chAMdasa-achAMdasa kAvyo ane keTalAMka coTadAra mukatako paNa emaNe ApyAM che. 'hAthapaga baMdhAyelA che' (1970) emane Adhunika jIvananI asaMgatine avanavI racanAchaTAthI darzAvatAM eNbsarDa ekAMkIone saMgraha che. je nathI te (1973) emane bIjo ekAMkIsaMgraha che. majUrI gulAma mahIyuddIna rasulabhAI (31-8-1933): nATayakAra, navalakathAkAra, janma amadAvAdamAM. zikSaNa amadAvAdamAM. 1962 -mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI mane vijJAna viSayamAM ema.e. 1962 thI 1964 sudhI TayuTara ane 1964 thI vyAkhyAtA. hAla sahajAnaMda ArTsa koleja, amadAvAdamAM mane vijJAna vibhAganA adhyakSa. emanA prathama ekAMkIsaMgraha 'na' (1970)mAM traNa ekAMkIo ane eka dviaMkI nATaka 'jhaMkhanAne samAveza thAya che. mukhyatve karuNa-gaMbhIra prakRtinAM A nATako che. cha abhineya ekAMkIone saMgraha 'kensara" (1974)mAM prathama saMgrahamAMnuM 'jhaMkhanA' nATaka ekAMkI tarIke rUpAMtarita che. emAM be naTIzUnya ekAMkIo paNa che. saMgrahanAM 'nAthI' sivAyanAM ekAMkIomAM mukhyatve zaherI jIvananI AsapAsanA kathAvastunuM Alekhana che. kensaranuM siMdhI bhASAMtara 1982mAM pragaTa thayuM che. "aMtarachAyA' (1974) navalakathA tema ja mAnasika roga vizenA lekhene saMgraha 'asAdhAraNa vyakitatva paricaya' (1983) paNa emanI pAsethI maLyAM che. 5.nA. masUrI phakIramahammada gulAmanabI, 'Adila'(18-5-1936) : gajhalakAra, kavi, nATyakAra. janma amadAvAdamAM. prAthamika zikSaNa amadAvAdanI premacaMda rAyacaMda TreniMga kolejanI zALAmAM ane mAdhyamika zikSaNa anukrame amadAvAdanI je. ela. nyu igliza skUlamAM tathA karAMcInI meTropoliTana hAIskUlamAM. ghaNA vyavasAya karyA. pahelAM karAMcImAM pitA sAthe kApaDane ane pachI amadAvAdamAM sUtarane ane kApaDane vepAra; e pachI 'pika' ane 'aMganA' jevAM aMgrejI-gujarAtI sAmayikomAM patrakAranI kAmagIrI ane pachI 1972mAM jANItI eNDavaraTAijhiMga kaMpanI 'zilpI'mAM kopIrAiTara rahyA. chevaTe bhArata choDI kAyama mATe amerikAmAM vasavATa. teo navI prayogazIla jhagalanA agraNI che. 'vaLAMka' (1963), 'pagarava' (1966) ane 'satata' (1970) emanA gajhalasaMgraha che. emAM gajhalanI bAnI, tenAM bhAvapratIko ane racanArItimAM navInatA che. aMdAje bayAnanI AgavI khUbIthI tema ja patIkA avAjathI teo nokhA tarI Ave che. emanI gajhalamAM mukhyatve vicchinnatA, nirbhAnti ane kalAntinA bhAve zabdabaddha thayA che. mauna, zUnyatA, aMdhakAra, ghara, makAna, sUrya Adine A kavie pitAnA kathanAthe tema ja koI rahasyanA ke viziSTa anubhUtinA sUcanArthe upayogamAM lIdhAM che. gajhalanA racanAksabanuM emanuM prabhutva urdU gajhalanA emanA abhyAsane AbhArI che. urdUmAM paNa emaNe eka saMgraha thAya eTalI gajhala racI che. "pagarava/saMbhava/pAlava' tathA 'mUMgo/bhaDako lahiyo' jevA kAphiyAmAM ane varasAdamAM', 'sUryamAM', 'bhIMDIbajAramAM tathA "a", "paraMtu" jevA radIphamAM tema ja gujarAtI-saMskRtanI sAthosAtha phArasI ane aMgrejI zabdanA yathocita upayogamAM emanI prayogazIlatA parakhAya che. amadAvAdanI saMyogAdhIna vidAyaveLAe racAyelI "maLe na maLe' radIphavALI gajhala lokapriya majUrI phakIramahaMmada jamAlabhAI (10-12-1926): kavi, saMpAdaka. janma visanagara (ji. mahesANA)mAM. 1900mAM gujarAtI ane itihAsa viSayo sAthe ema. ena. kolejamAMthI bI.e. 1958 mAM gujarAtI-saMskRta viSayomAM ema.e. 1959thI 1962 sudhI vi. 5. mahAvidyAlaya, vallabhavidyAnagaramAM gujarAtInA adhyApaka. 1962thI tyAMnI ja nalinI-araviMda eNnDa TI. vI. paTela ArTsa kolejamAM adhyApaka. atyAre nivRtta. emanA eMzI jeTalI kAvyaracanAonA saMgraha ijana' (1968) -mAM chaMdobaddha, gIta ane gajhala svarUpanI racanAo che. kavacit prayogazIlatA taraphanI gati sUcavatAM ane mukhyatve paraMparA sAthe anusaMdhAna jALavatAM emanAM kAvyo Adhunika jIvananI viphaLatAne viSaya banAve che. kAvyamadhura (dilAvarasiMha jADejA ane jazavaMta zekhaDIvALA sAthe, 1961) ane "kAvyaparimala' (dilAvarasiMha jADejA ane rameza trivedI sAthe, 1970) emanAM arvAcIna kavitAnAM saMpAdana che; te 'bhAIkAkAnAM saMsmaraNo' (anya sAthe) emanuM sva. bhAIkAkAnI AtmakathAnuM saMpAdana che. mapArA harakizanadAsa durlabharAma : 'suratanA hullaDane garabe' (anya sAthe, 1934)nA kartA. maphata raNelAkara : juo, rabArI maphatalAla celAbhAI. mayANI dhIrajabahena : prakRti, praNaya ane dezabhakita vizenAM gItakAvyo ane garabAone saMgraha 'gIta gerasI' (1949)nAM kartA. ni.. mayUkha: juo, zAha caMdrakAnta jeThAlAla. mayUra: juo, trivedI maganalAla zAmajI. mayUrAnaMda varmA: juo, vaigha vijayarAya kalyANarAya. maraNottara(1973): sureza joSInI prakAra niSa vivecane mATe paDakArarUpa banatI A laghunavala lalitanibaMdha, kavitA ane navala jevAM svarUpanuM saMyojana che; chatAM ahIM emanI 'janAntike'nI nibaMdhaulInuM varcas che. A racanAnA pistAlIsa jeTalA nAnA nAnA khaMDo koI dhAre to bhinna AnupUrvImAM paNa vAMcI zake. pAMkhuM kathAnaka AvuM che: 'huM' ane anyanuM sudhIrane tyAM AvavuM; "huM" sivAyanAMonuM cAMdanITe ghUmavuM; paNa pharI vhIskInI pArTImAM cUra thavuM; pachI UMghanA UkaraDAmAM dharabAI javuM; prabhAta sudhI huM'nuM rahevuM ane chevaTe "huM'mAMthI maraNanuM pheMkAI javuM. ahIM kRtinA kendramAM maraNa che e marajI vyakitanuM, saMskRtinuM paNa hoI zake; 440: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ marama-marjhabAna phirojazAha jahAMgIra paNa e maraNane utkaTa saMvitti dharAvatA nAyakanI cetanA dvArA rUpa ApavAmAM AvyuM che. zi.paM. marama : kathAkRti "adekhAInI AphatanA kartA. ni.. marIci: juo, luhAra tribhuvanadAsa puruSottamadAsa. marIjha: juo, vAsI abbAsa abdulaalI. marcanTa eca. jI. : kathAkRtio 'vasaMtasenA' (1889), 'vIravijaya', "mahAkALInI mUrti ne tenA bhega', 'rAjA bhoja ane kavi kAlidAsa tathA zabdakoza 'nyU pokeTa gujarAtI-aMgrejI DikazanarI' (baMgALI ela. ema. sAthe, 1899) ane saMskRta-gujarAtI DikzanarI' (1895)nA kartA. ni.vA. marcanTa ena. pI. : bedhaka vArtAo 'vinAzakALe viparIta buddhi yAne lucce lADubhaTTa (1885) ane zerane mAthe savA zera athavA ThagadAsanI ThagAI yAne corano bhAI ghaMTIcora' (1887)nA kartA. ni.. marcanTa ramaNIkAnta gulAbacaMda : caritralakSI kRti 'mahAsatI subhadrA (1959)nA kartA. ni.. marcanTa rozanaalI AhamadabhAI, "rozana' (11-11-1942): kavi. janma muMbaImAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa. prinsa alIkhAna haoNspiTala, muMbaImAM eNsTeTa suparavAijhara. emanI pAsethI kAvyasaMgraha "rozanI' (1968) maLyo che. ni.. marcanTa sI. DI. : bALanATayakRti 'satyano bhInA kartA. ni.vo. marjhabAna adI phirojhazAha(17-8-1914, 26-2-1987) : nATayakAra. janma muMbaImAM. 1926mAM nyU bharaDA hAIskUlamAMthI maeNTrika. 1933mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI sAhitya sAthe bI.e. 1936 thI "jAma-e-jamazeda', jema vIkalI' ane 'gapasapa' mAsikanA taMtrI. 1947thI AkAzavANInA muMbaI kendra para aMgrejI-gujarAtI nATakonA sTApha proDayusara. 1953mAM nATayatAlIma mATe inTaranezanala thiyeTara insTiTayuTa yunesko)nI skaoNlarazipa. 1964mAM padmazrI khitAba. 1970mAM saMgIta nATaka akAdamIne takhtAnA zreSTha digdarzaka mATene eNvorDa. kensarathI muMbaImAM avasAna. emaNe tophAnI ToLakI', 'pirojAbhavana', kAtariyuM gepa', mAthe paDelA maphatalAla', 'barI ke balA?", "gharaDI ghoDI lAla lagAma jevAM paMcAvana jeTalAM nATako lakhyAM che ane digdarzita karyA che. aneka aMgrejI nATakonuM paNa emaNe digdarzina karyuM che. emaNe AkAzavANI parathI moTI saMkhyAmAM reDiyorUpako ane TI. vI. parathI "Avo mArI sAthe" jevI niyamita lekapriya zreNI ApyAM che. caMTo. marjhabAna kekobAda baherAmajI: muMbaImAM mudrakane vyavasAya. jANItA sudhAraka. emaNe jIvanacaritra pharadunajI marjhabAnajI (1898) ApyuM che. ni.ve. marjhabAna jahAMgIra baherAmajI, bAbA Adama' (2-9-1848, 5-2-1928) : hAsyakAra, navalakathAkAra. pahelAM 'TAimsa oNva inDiyA' sAthe saMlagna, pachI 'nUre IlmamAsikanA taMtrI. tyArabAda 'rAsta gophatAra'nA taMtrI. 1887thI jAme jamazedamAM ane enA vikAsamAM mahattvane phALe. be vAra IMglenDane pravAsa. aMgrejI navalakathAone AdhAre hAsyarasane anulakSIne lakhAyelI emanI navalakathAo azlIla banyA vagara mukhyatve pArasI samAjanAM aniSTone cIMdhe che. "bhulabhulAmarI' (1890), 'AdAnI suMTha' (1894), "gheranA ghelA ne bahAranA DAhyA' (1897), dhaNI ke Dhora (1900), "muzakIla AsAna' (1915), 'mAM kI thavItrI' (1916), 'corIyAmAra' (1920) vagere emanI navalakathAo che. 'modIkhAnethI mArselsa' (1906) ane 'velAtanuM gAyuM dAstAna (1915) emanAM pravAsapustako che. "akkalanA samudara' (1890) e pikavIka pesarsane anuvAda che. caMTo. marjhabAna pharadunajI (1787, 23-3-1847) : kavi, anuvAdaka. janma suratamAM. mophatI jahAhAddIna bIna nasarollA nAmanA ustAda pAse phArasI ane eka paMDita pAse saMskRtane abhyAsa. 1799mAM gRhatyAga. tyArabAda muMbaI pahoMcavAnI taka. muMbaInA prakhyAta dastura mullAphirojha pAse jIvanaghaDatara. 1808 mAM bukabAinDiganuM kAma. 1812mAM muMbaI koTaviratAramAM sauprathama gujarAtI chApakhAnAne prAraMbha. gujarAtI mudraNanA janaka gaNAyA. 1822mAM muMbaInA samAcAra sAtavAriyAnI zarUAta. pachI 1832thI ene danika banAvyuM. damaNamAM livaranA dardathI avasAna. 'dabestAna (1815) muMbaImAM thayelA emanA pahelA varnAkyulara presamAM 1814mAM chapAyelA saMvata 1871nA gujarAtI paMcAMga pachI chapAyeluM phArasI tarajumAnuM emanuM A bIjuM pustaka che. emaNe "khode avestA' (1817)ne paNa tarajume Apyo che. 'velestAnano tarajume' (1838) ane "adale kavine tarajumo' (1841) paNa emanA nAme che. "makhatezara-zAhanAmuM (1843) emane phiradosI tusInA zAhanAmAne tarajumo che. emaNe kAmAvatI vArtA, 'naMdabatrIsI vArtA", "gule bakAvalInI vAta paghamAM ApI che. caM.To. marjhabAna phirojhazAha jahAMgIra, pIjAma' (6-5-1876, 11-4-1933): navalakathAkAra, nATakakAra. muMbaInI nyU hAIskUlamAMthI maeNTrika. 1899mAM ema.e. thaI lakhavAnI kArakirdI gujarAtI sAhityakoza - 2 : For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ marjhabAna baherAmajI pharakUnajI - malabArI baherAmajI maheravAnajI AraMbhelI. 1922mAM 'jAme jamazeda'nA sahataMtrI, 1928mAM maMtrI dvArapakaTAkSayukta emanI pAsIghArtha navalakAomAM 'vArasA nA kabUla'(1906), 'nasIbanI lIlI'(1913), 'AItA para koInuM'(1921), 'mahobbata ke mu bana'(1922) vagere mukhya che. 'mAsInA mAko'(1910), 'aphalAtuna'(1917) vagere sahita emaNe pAMcasAta nATako paNa ApyAM che. mo. marjhabAna baherAmajI pharakUnajI (-, 1895): bALapaNa damaNamAM vitAvI, pitAnA avasAna pachI muMbaImAM jaI 1842mAM 'daphatara AkAra' muLagaLanI sthApanA karI. 1857mAM 'be dha'nuM saMcAlana. 1967mAM 'taMdurastI mAsika dArU karyuM, 'gulazanova'(1843), 'kArneza nAma e jena'(1946) jevI navalakathAo ApyA uparAMta emaNe 'kanyAdarpaNa'(1877) nAmanuM strIupayogI pustaka ApyuM che. 'yusupha julekhAM'(1848) nAme urdU navalakathAno anuvAda paNa emaNe Apyo che. caM.TA. marthaka hiMmatalAla : bALavArtAnAM pustako 'kAsama cAusa'(1941), 'vaDavAIo'(1941) ane 'reDhiyALa binnIbAI'nA kartA. ni.vo. marmara (1954, bI. A. 1957): jana pAThakano kAvyasaMgraha emAM kavitA-preyasInI AsanAvAsanA karatI kRtio; mugdhatA ane prasannatAnA bhAvone vananAM praNayakALo; sAMtavANInuM smaraNa karAvatAM jJAna, vairAgya ane bhakitanI kALo; mAnavaprema, dharatIprIti, vyakti ane sthaLavizeSanAM kAvyo che. vividha Rtuono rUpavaibhava AlekhatAM kAvyo ahIM khAsa dhyAna kheMce che. 'bIja', 'jiMdagI nemaraNa", AMbAvA'jevAM marmALA mukatako, 'caMpAno che, 'unALA', 'premaghaTA jhUka AI' jevAM AkarSaka upADanAM gIto tathA mane thatuM', unALAno divasa' jevI sauvayukta soneTaracanAo kavinI saudaryAbhimukhatAnI pratIti karAve che, da.vyA. mA~ : manubhAI paMcolI, 'darzaka'nI praziSTha navalakathA gera to pIdhAM che jANI jANI'nuM mahattvanuM nArIpAtra. aMdhanAyaka satyakAmanI aMgata madadanIza, nAyikA rohiNInA diyara acyutanI patnI ane bhAratIya pitAnI nigro putrI, marsIe pAlaka pitA rethanyunA ghAtaka jarmana kAryanI zuzruSAmAM pragaTa kareluM khristIpaN avismaraNIya che. 4. mala IzvaralAla amRtalAla sAmajika lekho, patro ane navalikAono saMgraha 'vananA udyAsa'(1933)nA ke. nivA. malabArI phiroja baherAmajI, choTAbAba': pravAsavarNananI sAthe muAiM prasaMgo AlekhanuM pustaka prAmAM mAInI musI 442: gujarAtI sAhityakoza -2 (1920nA . ni.vA. malabArI baherAmajI maheravAnajI (18-5-1853, 11-7-1912): vi, gadAkAra. janma vaDodarAmAM. mULa panA dhanajIbhAI mAnA, paraMtu pitAna vana bAda paci varSanI varSo mA bhIkhIbAI gaya maheravAnajI nAnAbhAI malabArIne tyAM AMgaLiyAta tarIke gayA. bAhyavaya suratamAM vItyuM. pahelAM dezI paddhatie cAlatI narabherAma mahetAnI zALAmAM, pachI pArasI paMcAyatanI skUlamAM, pachI zara moda eMglo vAMkapalara skUlamAM ane pachI mizana skUlamAM abhyAsa. 1871mAM maeNTrikanI parIkSA pasAra karI, paNa uccazikSaNamAM dAkhala thayo nahi; chatAM gujarAtI ane aMgrejI para prabhutva. mAM zikSakano vyavasAya. DaoN. vilsananuM ane DaoN. raMgaranuM protsAhana, patrakAra tarIkenI kArakirdInI zarUkhAna 1879nI caraNapAta 'InDiyana spekaTara'nA taMtrI. 'vAirasa va inDiyA' nAme patra dvArA paNa prajAsevA. patrakAra tarIke nirbhIkapaNe bALalagna neM punarlaMgna bAbate sudhAravAdI vicAronI abhivyakita 1893mAM sura panA pravAse gayA. 1901 mAM 'IsTa eNnDa vesTa' nAmanA mAsikanI zarUAta. hRdaya ekAeka baMdha paDavAthI sImalAmAM acAnaka mRtyu. saMsArasudhA, dezadAjha ane nItibApane lakSya karanIracanAonA emanA chaeka kAvyasaMgraho che. 'nItivinoda'(1875) madhura ane kaNa garabIono saMcaya che. emAM bALavidhavA, koDAvALI jI, paraNelI bALapatnI vagerenA srIdu:khanA vilApe che. 'vilsanaviraha'(1878) mitro. jahona vilsananA mRtyu paranuM zAkakAvya che. emAM teo dalapatarAmanA 'phArbasavirahane ja anucaryAM che. 'saroda-I-IttephAka'(1881)mAM phArasI zailInAM gIto ane kavitA che. A uparAMta emanA 'anubhavikA'(1894), 'AdamI ane tenI duniyA'(1898) ane 'sAMsArikA'(1898) kAvyasaMgraho che. 'itihAsanI ArasI' jevI 'sAMsArikA'mAM sacavAyelI pracalita racanA bhASAnI prauDhi darzAve che. mukhyatve dalapatarAma ane narmadanI zailInuM anusaMdhAna A kavinI racanAomAM hovA chatAM pArasI bolIne atikramI gujarAtI zuddha bhASA lakhavAno ane gujarAtI piMgaLane anusaravAno emano puruSArtha noMdhapAtra che. emaNe aMgrejI bhASAmAM jenAo karI teno saMcaya "InDiyana nyUjha ina igliza gAba' (1876) nAme prasiddha thayo che. emAM aMgrejI pigaLano sAro abhyAsa najare caDe che. kavie hidana laganA dezI prazno emAM carcyA che. 1978mAM karavA gujarAta-kAThiyAvADanA pravAsanA pariNAma rUpe maLatuM 'gujarAta eNnDa dha gujarAtIjha' tathA 1890nI yuropayAtrAnA pariNAmarUpe maLanuM inDiyana AI ona IgliA lAIpha'-baMne pustako aMgrejImAM che. A uparAMta, hiMdu dharmanI philasUphIne lagatAM mesaranI birTa veMcarsa'nuM manacerajI mervedajInA yogamAM gujarAtI bhASAMtara emaNe ApyuM che. For Personal & Private Use Only
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ malabArInAM kAvyaratna - mazarUvALA kizoralAla ghanazyAmalAla malabArInAM kAvyaratna (1917) : malabArI baherAmajI maheravAnajInA kAvyagraMthomAMthI aradezara pharAmajI khabaradAre cUMTI kADhelI kavitAono saMgraha. emAM 'Izvarastuti ane kudaratI, 'raneha saMbaMdhI', "saMsArasudhAro', "svadezasevA saMbaMdhI', 'nIti saMbaMdhI', "nAmAMkita manuSyo saMbaMdhI', 'saMsAranI vicitratA', 'IzvarajJAna ane bhakita', 'hiMdI kAvyo', 'pArasI zailInAM kAvyo vagere zIrSaka heThaLa kula 168 jeTalI racanAo samAvI che. A kavinI racanAomAM sudhAraka, vicAraka ane nItivAdI chAyAo jovAya che. prAraMbhamAM zAmaLa ane dalapatarAmanI bhASAne bhAsa, chatAM pachIthI ziSTa gujarAtInI prauDhi emanI racanAomAM pragaTelI. saMsArasudhAro ane dezabhakita emanAM ghaNAMkharAM kAvyanAM mULa che. caMTo. malayAnila: juo, mahetA kaMcanalAla vAsudeva. malika muhammada : kAvyasaMgraha "latA ' (19)nA kartA. ni.vA. maNUdAsa : padyasaMgraha bhakitaprakAza' (1928)nA kartA. ni.vA. malika gurudayALa (1897, 1970): kavivara ravIndranAtha, dInabaMdhu eNnDa che ane gAMdhIjInA aMtevAsI. mAtRbhASAnuM pUratuM jJAna, uparAMta aMgrejI, hiMdI, baMgALI, gujarAtI ane marAThInA jANakAra, aparigrahI ane zAMtinA cAhaka, zikSaka. kensarathI avasAna. bApayogI prasaMgakathaonA saMgraha 'gAMdhIjI sAthe jIvanayAtrA' emanA nAme che. thApelI gUjarAta vidyApIThanA pahelA mahAmAtra, A arasAmAM emane kAkAsAheba kAlelakara mAraphate, AzramamAM kedAranAthajIne paricaya thayo. emanI sAthenI carcAvicAraNAnonA paripAkarUpe, sAMpradAyika zraddhAo ke paraMparAprApta mAnyatAone vivekadRSTithI, zAMta ane sthira citta cakAsI, temAMthI jIvanenka sAdhaka satyanuM ja grahaNa karavAnI Atmazakitane udaya thaye. jIvananA ane adhyAtmanA praznone jovAnI, samajavAnI ane ukelavAnI emanI dRSTimAM AthI AmUla parivartana AvyuM. 1934 thI 1938 sudhI gAMdhI sevA saMghanA pramukha. dezanA svAtaMtryasaMgrAmamAM bhAga letAM 1930, 1932 tathA 1942 mAM vadhatAochA pramANamAM kArAvAsa. 1946 thI jIvanaparyata "harijana" patranA taMtrI. emanI lekhanapravRttino gaMbhIratApUrvakano prAraMbha, potAnA maMthanakALamAMthI bahAra AvyA tyArapachI eTale ke 1922 pachIthI thayo che. keLavaNIviSayaka ciMtana, gAMdhIjInA vicAronI samajatI, vaiyakitaka ane sAmAjika abhyadaya mATenuM dizAsUcana tathA yoga, sAdhanA, avatAra, Izvara vagere aMge vivekapUta, tarkazuddha, vizada ane nikhAlasa rajUAta-A bAbatane emanA lekhanamAM vadhu jhoka rahyo che. teo satya ane asatyanI, zreyas ane azreya nI sUkSma vivekadRSTie jIvanane avalokatA rahyA che, tene nibaMdharUpe pragaTa karatA rahyA che, pariNAme eka zAMta, svaccha, nirdabha, lokahitaiSI nibaMdhakAra tarIke bahAra AvyA che. emanI gadyazailI zIlasamRddha chatAM sarala, pAradarzaka ane jomavatI che. rAma ane kRSNa' (1923), 'Izukhrista'(1925), 'buddha ane mahAvIra' (1926), 'sahajAnaMda svAmI' (1926) vagere caritrAtmaka nibaMdhomAM emaNe avatAra lekhAtA je te mahApuruSanA mAnavIya guNonuM pratItikra Alekhana karyuM che. sAdhaka ne ciMtaka tarIkenI emanI sImAstaMbharUpa, yAdagAra abhivyakita 'jIvanazodhana' (1929) tathA samULI krAMti' (1948) -mAM jovA maLe che. gAMdhIvicAradohana' (1932), 'ahiMsAvivecana' (1942), 'gAMdhIjI ane sAmyavAda' (1951) vageremAM gAMdhIvicAranA bhASyakAra tarIkenA emanA sAmarthyanAM darzana thAya che. keLavaNIkAra tarIkenI emanI sUkSma tema ja maulika dRSTine paricaya keLavaNInA pAyA(1925), 'keLavaNIviveka' (1949) ane 'keLavaNIvikAsa' (1950) e graMthatripuTImAM thAya che. audyogika samAjamAM visaMvAdI lAge tevA vicAro darzAvatuM 'strIpuruSamaryAdA' (1937) uparAMta gAMdhIvAdIo paranA kaTAkSalekhane saMgharanuM 'kAgaDAnI AMkhe' (1947), krAMtikArI vicAraNA pragaTa karatuM ane pracalita vicAromAM rahelA doSone khullA pADanuM "saMsAra ane dharma' (1948) emanAM prakIrNa pustako che. khalila jibrAnakRta 'dha prepheTa', telayakRta 'dha lAiTa zAinsa ina DArkanesa', merisa maeNTaraliMkakRta "dha lAipha ova dha vhAiTa e" ane perI barjesakRta huM vaeNka eNlena graMthonAM anukrame 'vidAyaveLAe' (1935), 'timiramAM prabhA' (1936), 'UdhaInuM jIvana' (1940) ane mAnavI khaMDiyero' (1946) nAme emaNe mahArajI mANekalAla jamanAdAsa : savicAra ane manuSyanA manane anukrame guru-ziSya rUpe svIkArIne racelo saMvAda 'zAMtisudhArasa' (1880)nA kartA. 2.ra.da. mazarUvALA IzvaradAsa icchArAma : pANIpatanA yuddhane viSaya banAvatI aitihAsika navalakathA "pezavAInI paDatIne prastAva (1908) tema ja anya navalakathA "kaleAma' (1911)nA kartA. kau.bra. mazarUvALA kizoralAla ghanazyAmalAla (5-10-1890, 9-9-1952): caritrakAra, nibaMdhakAra, anuvAdaka. janma muMbaImAM. mULa vatana surata. prAthamika zikSaNane prAraMbha AkolAmAM marAThI bhASAmAM. ATha varSanI vaye mAtAnuM avasAna thatAM, muMbaImAM mAzI pAse jaI rahyA ane emanuM zikSaNa gujarAtImAM AraMbhAyuM. zALAkALa daramiyAna muMbaImAM plega phATI nIkaLatAM thoDA samaya mATe AgrAmAM abhyAsa. tyAM hiMdI tathA udU paNa zIkhyA. padArthavijJAna tathA rasAyaNazAstrane aicchika viSayo tarIke rAkhI 1909mAM muMbaInI vilsana kolejamAMthI bI.e. 1913mAM elaela.bI. AzramanI rASTrIya zALAmAM 1917thI 1919 sudhI zikSaka. gAMdhIjIe gujarAtI sAhityakoza - 2 :443 For Personal & Private Use Only
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ madareka-mahAprasthAna mahaMta ratanadAsajI sevAdAsajI : jIvanacaritra 'satya zrI kabIra digvijaya'-bhA. 1 (1937)nA kartA. mahaMta rAjendra: padyakRtio "tulajAnAma-saMkIrtana' (1980) tathA zrI devIrakSAkavaca' (1980)nA kartA. bhASAMtare ApyAM che. bhASAMtara mATe emaNe pasaMda karelI sAmagrImAM paNa jIvanalakSI dRSTino paricaya thAya che. zrImad bhagavad gItA'ne emaNe Apela samazlokI anuvAda "gItAdhvani' (1923) mULane vaphAdAra ane saraLa tathA lokabhogya che. kA.A. mazareka : juo, IrAnI soharAba zaheriyAra. mazAlacI : juo, mahetA baLavaMtarAya gopALajI. masAnI manIjeha, 'mAmA': bacapaNane bahAra' (1906)nA kartA. mR.mA. masAnI rUstamajI pestanajI, 'dilapharojha' (23-9-1876, nave. 1966): janma muMbaImAM. 1 hAIskUla ane eNliphansTana kaeNlejamAM keLavaNI. aMgrejI-paziyana viSayone snAtaka tathA anu snAtaka kakSAno abhyAsa. 1897-98mAM eNliphansTana kaoNlejamAM phele. 1897mAM "gapasapa'nA adhipati. 1899mAM kayasare hiMda'- nA aMgrejI vibhAganA taMtrI, pachI 'inDiyana spekaTeTara'nA taMtrI. 1922mAM muMbaInA pahelA hiMdI myunisipala kamizanara, 1939 -thI 1942 sudhI muMbaI yunivarsiTImAM vAisa cAnselara. 'bAghaluM, 'candracaLa' (1902), 'ebisiniyAno habasI', 'rajhiyA begama', 'bhAInI bharathAra' vagere emanA graMtha che. emaNe phekalera va velsa uparAMta dazeka jeTalAM aMgrejI pustako paNa lakhyAM che. caMTo. masta kavi: juo, trivedI tribhuvana premazaMkara. mastaphakIra : juo, bhaTTa hariprasAda gaurIzaMkara, masta maMgerA : juo, maMgerA abdula IbrAhima. matavajhIra: navalakathA 'resanA raMga' (1930) tema ja 'citrapaTa' sAptAhikamAM prasiddha thayelI vArtAono saMgraha 'paradezanI premakathAo' (1933)nA kartA. 2.ra.da. mastahabIba sArodI: juo, paTela hasanabhAI musAbhAI. mahammada umara, kokila' - 30-3-1966): 'gujarAtI bhASAnuM aitihAsika bhaMDoLa' (1938), 'pUrvanA mahAna purAvida De. bhagavAnalAla indrajI' (1940), 'jhapahapahala vAlI habI mujhaphaphara vAjhA alI vA gujarAtano itihAsa' (1940) ane pArasI hastalikhita graMthonI nAmAvali' (1950)nA kartA. kau.bra. mahammadaalI murAdaalI: bodhaka prasaMgakathAonA saMgraho 'krodha" (1952), 'abhimAna' (1952) tathA "sabUrI dhIraja (1954) nA 2..da. mahaMta merAradAsa puruSottama: 'zrI ratanadAsajI urphe bAvAsAhebanuM jIvanacaritra'-bhA. 1(1916)nA kartA. 2.2.da. mahAjana maMDaLa - prathama darzana : khaMDa 1-2 (1896) : maganalAla narottamadAsa paTela dvArA saMpAdita A pustakanAM 1,417 pRSThomAM vividha kSetranA mahApuruSonAM caritro apAyAM che. emAM nRpatio, mahadhio, dharmapravartako, mahApaMDito, bhakato ane kavio, nAmAMkita sAkSaro, mahAsatIo, RSipatnIo, vIrAMganAo tema ja videzI mahAjanone paNa AvarI levAyAM che. caM.To. mahAjanane kheraDe : cunIlAla maDiyAnuM ekAMkI. vevAIne ja bIjI para trIjI tarIke dIkarI paraNAvI, moTe ghera dIkarI dIdhAno dhanyatA anubhavatA sonI durlabhanuM ajJAna A nATakanA kendramAM che. e.TI. mahAdevabhAInI DAyarI-pustaka 1thI 15 : mahAdevabhAI desAI likhita 1917thI 1942 parvatanI rojanIzI. A DAyarImAM lakhanAranI AtmakathA nahIM, paraMtu mahAna caritranAyaka gAMdhIjI aMgenI vipula kAcI sAmagrI sahitanI jIvanakathA paDelI che. gAMdhIjI sAthenA sevAkALa daramiyAna, jAtane bhUMsI nAkhI, namratApUrvaka emaNe gAMdhIjInA patravyavahAranI, emanAM bhASaNonI, agatyanI vyakitao sAthe thayelI mulAkAtanI, saMbhASaNonI, vartamAna ghaTanAonI tema ja vividha viSayo paranA emanA pragaTa thayelA vicAra-uccAronI jhINavaTapUrvaka je noMdha rAkhelI che temAM gAMdhIjInI jIvanakaLA te chatI thAya ja che, e sAthe temAM lekhakanuM samapita vyakitatva ane gAMdhIjI pratyene anahada bhakitabhAva paNa chate thAya che. DAyarInuM lekhana ucca prakAranI sAhityarucine pragaTa karanAruM che. uparAMta kayAMka vAMcelAM pustakonAM AkarSaka vivecana ane sAragrahaNa, te kayAMka vyakitaonAM uttama rekhAcitro paNa sAMpaDe che. svalpa gujarAtI DAyarIsAhityamAM A graMtha atyaMta mUlyavAna che. ca.TA. mahAprasthAna (1965) : padyanATakanI dizAmAM abhinava prasthAna karatI umAzaMkara jozInI sAta kRtione saMgraha. temAMnI prathama cAra padyanATikAo 'mahAprasthAna", "yudhiSThira', 'arjuna-urvazI" ane kaca'nuM viSayavastu mahAbhAratamAMthI; "maMtharA" ane "bharatInuM viSayavastu rAmAyaNamAMthI tathA 'nimaMtraNa"nuM viSayavastu bhagavAna buddhanA jIvanamAMthI lIdheluM che. A rIte "prAcInA'nAM padyarUpakothI AgaLa vadhatAM A padyanATakomAM paurANika pAtra-prasaMgo ane temanA dvArA dhvanita thatA rahasyanI kAvyamaya abhivyakita sAthe kavinI nATayazakitane viSTi umeSa pragaTe che. nATakanA vyAvartaka kartA. 444: gujarAtI sAhityakoza-2 For Personal & Private Use Only
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAja umezacaMdrajI - mahiDA ratnasiMha aMga saMvAdane, ApaNI kavitAmAM ahIM prathamavAra saphaLa prayoga thayo che. saMvAdo pAtrocita hovAnI sAthe, pAtronA mane saMgharSone mArmika rIte rajU karanArA, lAghavayukata ane kAvyatvano sparza pAmelA che. pravAhI vanavelImAM bolacAlanI bhASAno laya kRtine AsvAdya banAve che. maMtharA' kRti kAvya-nAnA saMyojanane eka uttama namUno che. ni.vo. mahArAja umezacaMdrajI: padyakRti 'umedacaMdrajIkRta kAvyasaMgraha (1889)nA kartA. 2.ra.da. mahArAja kAlidAsa: caritrAtmaka pustako 'soraThanA saMtamahAtmAo (1961), "soraThanI vibhUtio' (1961) ane 'seraThI saMto' (1961)nA kartA. ni.vA. mahArAja kRpAlAnaMdajI : pracalita bhajana-DhALa para racAyelI padhakRtione saMgraha 'premadhArA'-2 (1956) tathA bhagavad gItAnuM samazlokI bhASAMtara "gItAguMjana'(1962)nA kartA. 2.2,8. mahArAja kezavadAsajI mathurAdAsajI : padyakRti 'savarI AkhyAna (1882)nA kartA. ni... mahArAja gaNapatarAma jIvatarAma: bALabodha lipimAM chapAyelI padyakRti "jJAnabodha nirvANa kIrtanAvalI'- bhA. 1 (1884) nA kartA. gadyakhaMDo tathA dezaprema ane prabhupremane AlekhatAM potAnAM tema ja sAthI bhakatonAM bhajanone saMgraha "pragaTa che bhAratamAM bhagavAna" (1964)nA kartA. 2.ra.da. mahArAja zaMkara (unAvAvALA): vedAMtajJa, bhajanika, kavi. emaNe "zrI zaMkaravilAsa'-bhA. 1-8 (1944), 297 pada dharAvatuM 'vedAMtavilAsa' (trI. A. 1944), "gItAbhAvArthagItamaMjarI'- bhA. 1(1946), "aSTAvakragItA' (1946), zrIkRSNastavana" (trI. A. 1947) uparAMta "zrI kRSNa janmotsava', 'IzvaranA lADIlA" ane zaMkarAcAryakRta stotrone anuvAda 'paramatattvavilAsa' ApyAM che. 2.2,da. mahArAja suMdaradAsa vIrabhAnu: bhajanasaMgraha kIrtanasaritAnA kartA. mR.mA. mahArAjA bhagavatasiMhajI : juo, jADejA bhagavatasiMhajI saMgrAmajI. mahArAjA bhAvasiMhajI takhtasiMhajI : juo, gehila bhAvasiMhajI takhtasiMhajI. mahArAjA surakSAbahena zAMtilAla (26-1-1935) : kavi. janma amadAvAdamAM. vatana visanagara. 1957mAM gujarAtI viSayamAM ema.e. 1987mAM 'pAtaMjalanAM yogasUtro' para saMskRta viSayamAM pIeca.DI. gujarAta rAjyanA Arogya sevA vibhAgamAM adhikArI, 'RtaMbharA prajJApupa' (1985) emane yaugika anubhavone vyakata karatAM achAMdasa kAvyono saMgraha che. ja.gA. mahArANI naMdakuMvarabA nAraNadevajI : juo, jADejA naMdakuMvarabA bhagavatasiMhajI. mahAlakSmIbahena, 'taraMgiNI': navalakathA 'gekuLanI panihArI' (1961)nAM kartA. mahArAja jayakRSaNa: 'padasaMgraha' (1904)nA kartA. ni.. mahArAja trilekarikhajI: padyakRti stavanAvalI'-bhA.3 (1893) -nA kartA. 2.ra.da. mahArAja narasiMhadAsa govida : padyakRtione rAMgraha "nArAyaNa bodha'nA kartA. mahArAja nIlakaMTharAya kRSNArAma: padyakRti 'nIlakaMTha bhajanAvalI' bhA. 2 (1954)nA kartA. mahAvIraprasAda zivadattarAma: padyakRti "kokilanikuMjanA kartA. ra.ra.da. mahAsukharAma: padyakRtione saMgraha "rasika padamALA' (1933)nA kartA. 2.ra.da. mahiDA gemalasiMha: azoka bAlapustaka mALAmAM prasiddha citra bAlakAvyone saMgraha 'kumakuma pagalI' (1946)nA kartA. 2.ra.da. mahiDA nAthAlAla ema.: navalakathA 'haridAsI' (1927)nA kartA. mahArAja bhegArAma hemArAma: padyakRti 'bhakitama' - bhA. 1-2 (1932) nA kartA. 2.ra.da. mahArAja rAmacaMdra mAdhavalAla : 'zrI satyavAdI harizcandra satya- vijaya nATakanAM gAyanonA kartA. 2.2.da. mahArAja lAlajI: bhagavadbhakita ane kahitacitAne nirUpatA mahiDA ratnasiMha: pracArAtmaka nATako 'zarAbI' (1953), 'grAma sevaka' (1956) vagere tathA anukrame triaMkI nATaka ane samapravezI nATaka ApatI kRti 'ThAkara ane saMgrAma' (1956)nA kartA. 2.ra.da. gujarAtI sAhityakoza -2 :445 For Personal & Private Use Only
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahIjI hIrAlAla-mahetA IzvaralAla karuNAzaMkara mahIjI hIrAlAla: IsukathA "khovAyeluM gheTuMnA kartA. mahuvAkara : juo, dozI phUlacaMda haricaMda. maheka TaMkAravI: juo, menka yAkuba umarajI. mahetA anaMta sI. : sAta navalikAone saMgraha haiyAne kAdava (1953)nA kartA. rara.da. elaela.bI. inkamaTekasa epeliTa TribyunalanA sabhya. emanI pAsethI paraMparAgata mALakhAnI navalakathAo 'sidhusvAminI' (1975) ane 'rozanInuM nUra' maLI che. mR.mA. mahetA aMjanI surendrabhAI (16-10-1940): vivecaka. janma amadAvAdamAM. 1962mAM bI.e. 1964mAM ema.e. bI. DI. Arsa koleja, amadAvAdamAM adhyApaka. emaNe laghuprabaMdha 'harIndra davenI sAhityasiddhi' (1982) Apyo che. e.TI. mahetA aMbAbAI : alaga alaga rAga para AdhArita 114 padone saMgraha 'zrI bAlAkRta mAdhavamALA' (1913)nAM kartA. 2.2.da. mahetA aMbAlAla giradharalAla : kanakasena-pAvatI nATaka' (1997) mahetA anuprasAda zaMkaralAla: padyakRti "saTTAmAM gIro mUkAyelI aurI' (1935)nA kartA. mR.mA. * * mahetA amRtalAla aneparAma, "aphalAtUna': kavi. tatkAlIna samAjanI rUDhine anusarIne karelI pAraMparika padyaracanAonA emanA kula sAta saMgraho che; emAM sAtamAM mahArAjA eDavaDanA mRtyu nimitte soraThA, savaiyA ane harigIta jevAM vRttomAM lakhAyelI kRti mahArAjA sakSama eNDavarDane maraNazoka' (1960), tatkAlIna samAjanAM dUSaNane padyamAM rajU karatI pustikA "kalajuganI kaLA (1911), DAkoramAM thayelA yajJamahotsavanuM varNana karate padyagraMtha 'DAkora zatamukhayajJa mahotsava' (1911), mahArAjAzrI naTavarasiMhajI jhAdanI rAjagAdIe beThA te veLAe racelAM padyono graMtha "zrI naTavarasiMhajIne dattavidhAna mahotsava' (1911), narmadAstutinAM paDyo narmadAstuti' (1913) tema ja 'pharohasiMhavirahane samAveza thAya che. kau.bra. mahetA amRtalAla khuzAladAsa : sAmAjika navalakathA 'rasikacaMdra'bhA. 1-2 (1914)nA kartA. mR.mAM. mahetA amRtalAla gokaladAsa: navalakathA 'gAMdharvalagna' (1929). tema ja AdhyAtmika pustako 'zakitajayota' (1969), "Atmajayota' (1971) ane 'paramajayota' (1979)nA kartA. mR.mA. mahetA amRtalAla chaganalAla: bALagItanI pustikA 'caMjhariyAM'bhA. 1(1949)nA kartA. mR.mA. mahetA aradezara nasaravAnajI : tatkAlIna samAjamAM jalasAo tema ja beThakomAM gavAtI kalagI svarUpanI racanAono saMgraha 'subodha kalagI gAyana saMgraha': 1-2 (1983) tema ja pArasI ramUjI copaDI "haMmezane sAthI athavA vAkayAvaLI'(1893)nA kartA. kau.bra. mahetA arthamanabahena : bALavArtA 'vasaMta' (1931)nAM kartA. mR.mAM. mahetA avinAza yazazcaMdra(19-10-1921): navalakathAkAra. janma peTalAdamAM. arthazAstra ane itihAsa viSayomAM anusnAtaka. mR.mAM. mahetA aMbAlAla mANekalAla, aMbuja': prakIrNa kAvyono saMgraha kAvyakalikA' ('bhamara' sAthe, 1910) nA kartA. ni.vA. mahetA Ara. pI. : padyakRti "ApaghAta' (1913) nA kartA. mR.mA. mahetA indumatI : kAvyasaMgraha 'saMjIvanI' (1976) ane anuvAdapustaka 'kalAsRSTi' (1938)nAM kartA. mR.mA. mahetA ilA Araba, AcArya ilA guNavaMtarAya (16-6-1938) : navalakathAkAra, vArtAkAra. janma muMbaImAM. 1958mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1960mAM e ja viSayamAM ema.e. 1960thI 1967 sudhI ruIyA koleja ane 1970thI adyaparyata senTa jheviyarsa koleja, muMbaImAM adhyApana. 'trikoNanI traNarekhAo' (1966), thIjelo AkAre (1978), rAdhA' (1972), 'eka hatA divAnabahAdUra' (1976), "AvatI kAlane sUraja' (1979) vagere emanI navalakathAo che. emanI ane mRtyu'(1982) navalakathAmAM keTalIka mukharatA che, chatAM viSayavastu ane nirUpaNanI tAjagI che. A uparAMta "eka sIgareTa eka dhUpasaLI' (1981) nAmaka vArtAsaMgraha paNa emaNe Apyo che. caMTo. mahetA IzvaralAla karuNAzaMkara, "AnaMda mahatA' (28-9-1950, 24-2-1980) : kavi, vivecaka. janma dhArI (ji. amarelI)mAM. 1972mAM bI.e. 1974mAM ema.e. 1976 mAM bI.eDa. rAjakoTamAM zikSaka. kAvyasaMgraha 'A athavA I" (maraNottara, 1981) emanA nAme mU.mAM. 446: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA OMkAralAla maNilAla: tIrSadhAma vRdAvananI vistRta mAhitI ApatI gadyapadyakRti 'bhakitadhAma yuvana'(1969)nA kartA, mu.mA. mahetA ucaMda jaThAbhAI : padmati "managarano citAra'(1889) ane vArtAkRtio muLa ratna saMcA'(16) tema ja 'satI sumati - kApe kumati yAne hitazIkSA'(1906)nA kartA. pR.mA. mahetA umiyAzaMkara zaMkara : 'arvAcIna gujarAtI kavitA sAhitya (1926) ane 'choTubhAIne smaraNAMjali'(1929)nA kartA. mu.mA. mahetA umeza gaurIzaMkara, 'umeza kavi'(31-1-1990: kavi, nATayakAra, uchera ane prAthamika zikSaNa gomaTA (goMDala)mAM, mAdhyamika zikSaNa bhAvanagaramAM. goMDala relave, bhAvanagara-paMdara tA kasTama vibhAgamAM nokarI, pachI nivRtta. rAsaMkRtiono saMgraha 'putrI'(1943), paricito ane svajanone Apela aMjavio ane pustinone saMgraha 'ina' (1957), nArInA mAnubhAvane nirUpanA lokonuM saMkalana 'mAtRvaibhava'(1963) emanA kAvyasaMgraha che. 'Dolsa hAuva'nI jora jhIlatuM 'gharakUkaDI'(1942), dAmpatyabhAvane nirUpatAM traNa nATako 'javAnInuM nA'', 'DhAMkaDI' ane 'jArone samAvato saMgraha 'DhAMkapicheDI'(1947), mahAbhAratanA kRSNaviSTi-prasaMga para AdhArita ane nornI rAjanItinI prazasti karavAno prayatna kara 'samAdhAna'(1955), lagnasamasyA para AdhArita 'maMgala ghaDI' (1969) ane vArtAdehI 'sItAvanavAsa'(1977) emanAM nATako che. 'vArasa'(1946) nAmanA vArtAsaMgraha tathA hiMdI bhASAnI kRti 'khatare kA bigula' parathI prerita 'sAvadhAna'(1944) ane 'dharmagraM'tha ane dharmaguru' jevA nibaMdhasaMgraho paNa emaNe ApyA che. A uparAMta emaNe potAnAM ekAMkIone umero kavinAM etrita ekAMkIo'(1969) tathA 'vArasa'nA prAthanarUpe mUkela lekhane sAhitya vAto' nAme prakAzita karavAM che. ... mahetA eca. jI. : 'kRSNajayaMtInA garabA ane surata zaheranI dhAmadhuma'nA kartA. mu.mA. mahetA ena. eca. : 'zaMkarazAstrI athavA karmahIna kamalA- eka hiMsaka ane zodhaka vArtA'(1999)nA kAM mu.mA. mahetA ema. jI. : navalakathA 'jIbhAI paraMga'(13)nA kAM. mu.mA. mahetA kanu, 'vyoma' : kAvyasaMgraha 'sabhara khAlIpA'(1976)nA kartA. mu.mA. mahetA kanaiyAlAla kIrabhAI : nATaka 'punarjanma'(1922)nA kartA. mu.mA. mahetA iMbAlAla maNilAla -mahetA kaMcanalAla vAsudeva mahetA kipAya manAMtara(3-1-1911) : janma bhAvanagaramAM. prAthamika zikSaNa grAnTa roDanI myunisipala zALAmAM. 1928mAM amadAvAdamAM gUjarAta vidyApIThamAM uccazikSaNa mATe joDavA tyAMthI rAjakAraNa ane arthazAstra viSayo sAthe snAtaka. bocAsaNa udyogamaMdiramAM zikSaka. 1932mAM muMbaI. 1934mAM amadAvAda parata AvI, 1962 sudhI 'gujarAta samAcAra'nA taMtrIpade. tyArapachI sAta varSa 'saMdeza'nA taMtrIpade. A varSo daramiyAna sarakAranA nimaMtraNathI akhabAronA abhyAsa mATe IMglaeNnDa tathA 1965 -mAM amerikA-pravAsa. 'amadAvAda sarvasaMgraha','rASTrapitAnAM caraNomAM', 'dakSiNa bhAratanI vikAsayAtrA' uparAMta amerikAnA upapramukhanI jIvanakathAno anuvAda 'zubha hamphI" emanA nAme che. caM.TA. mahetA kamaLAzaMkara : mAnava vananI tejachAyA rajU karatI, akhaMDaAnaMda' mAsikamAM pragaTa thayelI vArtAnonA saMgraho 'samarpaNa' (1949) ane 'mRtyuMjaya'(1965)nA kartA. mu. markonA kalyANajI virabhAI(7-11-1890, 11-7-1933) : kavi, caritralekhaka, anuvAdaka. janma vAMjhA (ji. surata)mAM. TreniMga kolejamAM traNa varSa abhyAsa. bAraDolI satyAgrahamAM agrabhAga, gujarAtanI navI racAyelI dhArAsabhAnA prathama adhyakSa. 'paTela baMdhu' mAsikanA taMtrI, marolInA karrArA sevA saMgha sAthe saMlagna, 'gAMDAnuM ghara'nA sthApaka. 'padmabhUSaNa'no khitAba. phephasAnA kensarathI marolImAM avasAna. emanI pAsethI 'mahaMta'(1911), 'gApakAvyA'(1914), 'dezakIrtana'(1919), 'hRdayamaMthana'(1919) vagere padyakRtio tema ja 'TUMkI vArtAo'(1915), 'guru nAnaka'(1915), 'gujarAtanuM nUra'(1922) jevI gadyakRtio maLI che, emaNe keTalAka anuvAdo paNa ApyA che. mu.mA. mahetA kaMcanabALa vAraMva, goLamaToLa zarmA', 'mAnava' (1892, 24-6-1919): vArtAkAra. janma amadAvAdamAM. prAthamika mAdhyamika keLavaNI amadAvAdamAM. 1909mAM moka 1912mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e. tyArabAda amadAvAdamAM maeNca phekaTarImAM nokarI. A daramiyAna aMgrejI-saMskRtano abhyAsa, ma.e. karavAnA be vAranA prayatna chatAM nAdurasta tabiyatane kAraNe vicAra paDato mUkayo. 1916mAM elaela.bI. muMbaInI bhAIzaMkara kAMgA nAmanI solisiTaranI peDhImAM kAmakAja saMbhALyuM. vakIlAtanA prAraMbha. epinDisAITisanA dardathI avasAna. gujarAtI TUMkIvArtAne pahelo kalAtmaka dhikkara A ghekhaka Apyo che. emanA pahelAM, pragaTa thayelI yAnAM nAmaka racanAo upadeza, udza ane bodhathI ladAyelI tema ja aNaghaDa bhASAzailI dharAvatI hatI; jyAre vIsamI sadI'mAM prasiddha thayelI A lekhakanI pahelI vArtA dhovAvaNI' prANavAna che. 'pratimAM ke kriyA' po gujarAtI sAhityakoza 2:43 For Personal & Private Use Only
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA kAnajI pururAma-mahetA kauzikarAma vighnahararAma emanI eTalI ja jANItI vArtA che. emanA maraNottara vArtAsaMgraha 'govAlaNI ane bIjI vAto(1935)mAMnI bAvIsa vArtAracanAomAM emanA samakAlIne karatAM kalAtmaka sUjha ane sajajatA vizeSa rUpe pragaTa thatI joI zakAya che. A uparAMta, 1909 thI 1918nA gALA daramiyAna emaNe aDhIso jeTalAM kAvyo racyAM che; emAM "hadiyAmAM koyala', 'mane rathajhUlo" vagere racanAo noMdhapAtra che. emaNe keTalAka hAsyapadhAna lekhe paNa lakhyA che. caMTo. mahetA kAnajI puruSottama: padyakRti kavitA ane rAsanA kartA. koleja suratamAM adhyApaka. 1970thI 1983 sudhI e ja kolejamAM AcArya. 'sAhityaraMga' (1957) ane sAhityasvarUpo' (1960) emanA vivecanalekhenA graMthe che. gujarAtanuM sAMskRtika darzana' (anya sAthe, 1963) emanuM saMskRti-itihAsanuM pustaka che. "gadyaraMga' (1956), 'akhAnA chappA (1963), kAnhaDade prabaMdha'-khaMDa 1 (1972) emanA sahasaMpAdita graMtha che; te "UMDA aMdhArethI' (1957) ane "akhaMDa jagata ane bhArata' (1957) emanA anuvAdagraMtho che. ji.gA. mahetA kuMdanagaurI : "gItasaMgrahanAM kartA. yu.mA. mu.mA. mahetA kAntilAla amUlakharAya : padyakRti "svadeza gItAmRta" (1918)nA kartA. mR.mA. mahetA kAzIbahena choTubhAI (18-1-1919): Atmacaritralekhaka. janma dhorAjImAM. khAmagAMva, amadAvAda ane amarelImAM zikSaNa meLavyA bAda narsa-miDavAIpha korsa pUro karIne amadAvAda jillAnA sANaMdamAM vizvavatsala auSadhAlayamAM joDAyAM. chellAM aDatAlIsa varSathI bhAla-naLakAMThA vistAranAM gAmamAM mAnavasevAnI vividha pravRttio. mArI abhinava dIkSA' (1986)mAM emaNe sva-jIvananA anubhavanI TUMkI tavArIkha ApI che. e.Ta. mahetA kRpAzaMkara gaMgAzaMkara (1869, ~): nATayakAra. janma jetapuramAM. emaNe mahAbhAratanA upAkhyAnane AdhAre 'nAzakAraka ghoDI athavA DAMgopAkhyAna' nATaka ApyuM che. pA.mAM. mahetA kezavalAla durgAzaMkara : TUMkI navalakathA "kumudakumArI' (anya sAthe, 1904)nA kartA. mR.mA. mahetA kokilA : navalakathA "zamaNAMnA sAthI' (1967)nAM kartA. mR.mAM. mahetA kauzikarAma vighnaharAma (1874, 1951): jIvana caritrakAra. janma suratamAM. surata hAIskUlamAMthI meTrika ane vaDodarA kaoNlejamAMthI bI.e. vaDodarAnI AdhyAtmika saMsthA zrI zreyasAdhaka adhikArI varga ane zrImanRsiMhAcAryajInA saMparkane emanA jIvana para UMDo prabhAva. AraMbhamAM aneka sthaLoe zikSaka ane pachI jUnAgaDha, rAjakoTa vagere sthaLoe heDamAstara, bhAvanagaramAM vidyAdhikArI tarIke nivRtta. tyArabAda amadAvAdanI vanitAvizrAma kanyA hAIskUlanA AcArya. emaNe "gaurIzaMkara udayazaMkara jIvanacaritra'(1903)mAM bhAvanagara rAjayamAM sAmAnya kArakunIthI mAMDI pradhAnapada sudhI pahoMcanArA "gagA ojhAnI kAryakuzaLatA ane saMgharSakathA AlekhI che. A caritranAM prathama pAMca prakaraNa maNilAla na. drivedIe lakhelAM che. A uparAMta bhakita pada taraMgiNI' (1905) nAmaka saMgrahamAM zrI koyasAdhaka adhikArI varganI ATha kavayitrIonI bhakitaracanAo emaNe saMpAdita karI che. saMskRta praziSTa graMthonA paricaya mATe emaNe rAmAyaNa sAra' (1896) pragaTa karyuM che, te saMskRtanuM vyAkaraNa vidyArthIothI mAMDIne AmaprajAmAM Adara pAme te hetuthI 'sarala saMskRta'-bhA. 1,2 (1916, 1917) pustako prasiddha karyAM che. puruSa ane strI'- bhA. 1,2 (1901, 1902) mAM dAmpatyajIvanane Adarza samajAvyo che; te "so TacanI vAto (1925)mAM bAlabhogya vArtAo ApI che. - IzvaralAla dhana abhyAsa mahetA kAzIrAma bhAI: dhAmaka padyakRti "sItA AkhyAna (1883) tathA "cauTAmAM vecAyelI kAmAvatI rANInA kartA. mu.mA. mahetA kALidAsa rAmajI : 'takhtasiha garabAvaLI' (1947)nA kartA. mR.mA. mahetA kizacaMda IzvaralAla (7-9-1925) : kavi. janma kumANA (ji. viramagAma)mAM. zALAMta sudhIno abhyAsa. zikSaka. 'vinedaraNAM, "mAIprasAda', "mAIcamatkAra" ane "mAIjota' vagere kRtio emanA nAme che. mR.mA. mahetA kIrnivadana: kAvyasaMgraha nirdezanA' (anya sAthe, 1953)nA kartA. mR.mA. mahetA kumudacaMdra: bALavArtA 'sugaMdhamRga(1954)nA kartA. mR.mA. mahetA kuMjavihArI cunIlAla (14-7-1923): vivecaka. janma vatana valasADa jillAnA navasArImAM. 1938mAM maeNTrika. 194ramAM gujarAtI mukhya viSaya sAthe muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e. ane 1945mAM ema.e. 1946 thI 1969 sudhI ema. TI. bI. ane 'bhAI ja8: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA gaganavihArI lalubhAI-mahetA caMdrakAnta hariprasAda mahetA gaganavihArI lallubhAI (15-4-1908, 28-4-1974): mahetA gopAlakRSNa amathArAma : zauryagItonA saMcaya 'rANabherI' hAsyalekhaka. janma amadAvAdamAM. vatana bhAvanagara. 1921mAM (1963) ane prakIrNa kAvyone saMgraha 'tripathagA' (1966)nA eNlphinsTana koleja, muMbaIthI bI.e. vadhu abhyAre laMDana skUla kartA. va ikonomiksamAM. 1923-25mAM bombe konikala'nA madada ni.vA. nIza taMtrI. sidhiyA sTIma nevigezana kaMpanImAM kaleka zakhAnI mahetA gepALarAya prabhurAya : bhakatupuruSonAM jIvanacaritra varNavatuM vIsa varSa maeNnejara. 1939-40mAM kalakattAnI inDiyana eNmbara pustaka 'bhakatamALa' tathA padyakRti dharmavicAra' (1896)nA kartA. vakamarsanA pramukha. 1947mAM bhAratanI baMdhAraNasabhAnA sabhya. ni.ve. 1947-50 daramiyAna bhAratanA Teripha borDanA pramukha. 1915ramAM mahetA govidajI lalubhAI : rASTrabhakitapreraka gItane saMgraha Teripha kamizananA caeNramaeNna. 1952-58 daramiyAna amerikA khAte 'rASTradhvajanA kartA. bhAratanA elacI. muMbaImAM hRdayarogathI avasAna. ni.vA. jIvananA vividha anubhavanI bhUmikAthI saMpanna evA raci mahetA govidalAla: kathAkRti 'ekalavya ane dha vanA kartA. taMtrane pragaTAvatA emanA hAsyulekhAmAM naisagikatA, sAthe sAthe ni.vA. buddhinika vinodanI sUkSmatA che. 'AkAzanAM puSpo' (1931) ane avaLI gaMgA' (1971)nA A prakAranA lekhAmAM emanI mahetA gIrAMgI rasikalAla : caritralamanI parataka "mA zAradAdevI' vilakSaNa mArmika dRSTi joI zakAya che. emaNa "elacInI kAmagIrI' ' (1953)nAM kartA. (1960), 'barTAnDa rasela' (1970) jevI paricayapustikAo ni.vA. paNa ApI che. mahetA ghanazyAma naTavaralAla : caritralakSI pustaka 'Tomasa AvA caM.rA. eDisana (1961)nA kartA. mahetA gaMgArAma prAgajI (8-12 1915) : vArtAkAra. janma ni.vA. rajalAmAM. 1942nI laDatamAM sakriya. AraMbhe dAvAda ane mahetA ghanazyAmalAla phalajIbhAI : zAMgraha 'dilataraMga'nA kartA. pachIthI bhAvanagaramAM pachAta varga kalyANapravRtti. vepArI. ni.vA. emaNe navalikAsaMgraha 'khArA samadara (1962) Ape che. mahetA caturbhuja zivajI: karachanA rAjavI, kArabhArI tema ja ni.vA. senApationAM caritro tathA aitihAsika tavArIkhane duhA ane mahetA gaMgAdAsa motIcaMda : karaNaprazarita kAvya "samudrasiMha- chappAbaddha padyamAM nirUpatI kRti ' kavRttAMta' (1869), kAvyaviraha' (1902)nA kartA. saMgraha 'rAsa guNoghAna' (1889) ane kathAkRti "rAva gaNA ni.vA. divAnA'nA kartA. mahetA girajAzaMkara dalasukharAma : 'kavitArUpa gujarAtanA itihAsa' ni.vA. nA kartA. mahetA caMdulAla puruSottamadAsa: 'rAsasaMgraha'- bhA. 2 (1926)nA ni.vA. kartA. mahetA girajAzaMkara mayAzaMkara : zakAza 'zabdArza'-mAM. 1, 2 ni.vA. (1929, 1930)nA ka. mahetA caMdubhAI mAdhubhAI: kathAkRti "saguNI suMdarI'nA kartA. ni.vA. ni.vo. mahetA gokuladAsa kuberadAsa (1892, -) : kavi, vArtAkAra, caritra- mahetA caMdrakAnta hariprasAda (11-11-1911): vivecaka, anuvAdaka. kAra. janma umareThamAM. 1916 mAM amadAvAdanI premacaMda rAyacaMda janma surata jillAnA olapADamAM. vatana sarasa (ji. surata). Treniga kolejamAMthI siniyara TreinDa. amadAvAdanI myunisipala 1931mAM maeNTrika. 1935 mAM arthazAstra viSaya sAthe bI.e. zALAmAM zikSaka. 1937mAM gujarAtI viSayamAM ema.e. pachI pIeca.DI. 1937 emanI pAsethI vArtAne saMgraha (1919); padyasaMgraha 'rASTrIya -thI 1945 sudhI muMbaInI khAlasA kolejamAM ane 1946 thI kIrtana' (1921), "bAlagIta' (1922) ane bAlikAgIta; 1961 sudhI bhavansa kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. 1961 thI caritralakSI kRti "paMDita javAharalAla' (1931) ane nATayakRti 1977 sudhI dilhI vizvavidyAlayamAM gujarAtInA adhyApaka. 'saMvAdasaMcaya' (1927) maLyAM che. emaNe bhaugolika pustako 'gujarAtIne adhyApaka saMgha'nA 1978mAM maLelA 29mAM 'amadAvAda zaheranI bhUgoLa' ane 'muMbaI IlAko' paNa ApyAM adhivezananA pramukha. emanA zodhanibaMdha "madhyakALanA sAhityaprakAro' (1955)mAM ni.. madhyakALanA dareka mahattvanA sAhityaprakAranI svarUpa ane itihAsa gujarAtI sAhityakoza -2 :449 For Personal & Private Use Only
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA caMdrakAnta harizaMkara mahetA caMdravadana cImanalAla dRSTie carcA thaI che. kathAvizeSa' (1978)mAM munazInI ane zivakumAra joSInI navalakathAo paranA lekhe mukhya che. 'kavitAnI ramya keDI' (1971)mAM madhyakAlIna ane arvAcIna kavionI kavitA paranA lekhe che. "anukaraNana' (1973) mAM mukhyatve gAMdhIyugIna sAhitya paranA lekho che. 'kAkA kAlelakara' (1980) e graMthakAra zreNInA upakrame lakhAyelI abhyAsapuritakA che. 'kalApInI kavitA', 'madhyakAlIna sAhityasvarUpa' (1966), 'AnaMdazaMkra dhruva' (1978) ityAdi emanI anya paricayapustikAo che. 'sahajAnaMdajI' (1947) emanuM caritrapustaka che. baMgALImAMthI emaNe karelA anuvAdomAM vibhUtibhUSaNa baMdApAdhyAyanI navalakathA 'mAraNyaka tathA 'gurudeva TAgoranAM ekAMkInA anuvAda noMdhapAtra che. hiMdImAMthI DaoN. nagendranI 'rasasiddhAMta' (1969), bhagavatIcaraNa varmAnI 'bhUlebisare citra' (1970) ityAdi kRtionA anuvAda emaNe karyA che. A sivAya aMgrejI ane marAThI kRtionA anuvAda paNa emaNe karyA che. 'silekaTeDa spIcIjha oNva merArajI desAI' e gujarAtImAMthI aMgrejImAM karelA anuvAdane graMtha che. ja.gA. mahetA caMdrakAnta harizaMkara, 'zazin '(6-8-1939) : kavi, vArtAkAra, saMpAdaka. janma amadAvAdamAM. vatana saroDA (ji. amadAvAda). hiMdI viSayamAM ema.e., pIeca.DI. amadAvAdanI navagujarAta Arsa kolejamAM hiMdInA adhyApaka. atyAre navagujarAta malTikorsa Treniga insTiTayuTanA mAnada niyAmaka dhIre vahe che gIta' (1973) emane gajhala ane gItane saMgraha che. 'mana madhuvana" (1980) ane 'svapnaleka' (1982)mAMnI vArtAo mukhyatve praNaya ane dAMpatyajIvana nirUpe che. svAtaMtryasenAnI gAnaMda' (1977), 'DaoN. AMbeDakara' (1979) ityAdi emanI kizorapagI caritrapustikAo che. 'kesarajyArI' (1983) tathA 'nArI, tArAM navalakha rUpamAM preraka prasaMga che. eka ja de cinagArI' (1983) tathA "aMtardhvara' (1984) emanAM ciMtanAtmaka lekhonAM pustako che. 'gujarAta samAcAra'mAM cAlatI emanI 'guphatege" kalama nimitte 'guphatege -yuvAno ane pariNaya (1985) jevAM keTalAMka sAMsArika baMdhanAM pustako maLyAM che. kavi mIra murAda' (1979) emane musalamAna kavimurAdanA jIvana-kavananA abhyAsane graMtha che. murAdanI aprakAzita kavitA paNa A graMthamAM 'murAdavANI' zIrSaka heThaLa prakAzita thaI che. emaNe hindImAM paNa eka vivecanasaMgraha pragaTa karyo che. A uparAMta prAkRta, hindI ane gujarAtI kavitAonA keTalAka saMpAdanagraMthe paNa emaNe prakAzita karyA che. 7.gA. mahetA caMdravadana cImanalAla, 'caM. cI. mahetA' (6-4-1901): kavi, nATayakAra, AtmakathAkAra, vivecaka, pravAsalekhaka. janma suratamAM. prAthamika zikSaNa vaDodarAmAM. mAdhyamika zikSaNa suratamAM. 1919mAM maeNTrika. 1924mAM muMbaI eNlphinsTana kaoNlejamAMthI gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1933 thI 1936 sudhI muMbaInI guerA hAIskUlamAM zikSaka. muMbaI tema ja amadAvAda 'AkAzavANInA niyAmaka. nivRtti bAda ma. sa. yunivarsiTI ane gUjarAta vidyApIThanA nATyavibhAga sAthe saMlagna. videzanA vAsapravAse aneka dezonI nATayazALAonA, rAmakAlIna nATapravRttinA, lekhaka, digdarzako ane nATyakalAnA tema ja nATyataMtranA niSNAtonA paricayamAM. Aje nATayakalAnA vizvavikhyAta tadi. 1978mAM gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha. phaoNrbasa gujarAtI sabhAnA pramukha. 1936 mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. 1942 nA narmadacaMdraka. 1950mAM kumAracaMdrakane asvIkAra. 1971mAM sAhitya akAdamI, dilhIne puraskAra. maMcanakSamatA dharAvatAM nATako, hAsyakaTAkSathI svakIya mudrA dhAraNa karatAM keTalAMka kAvyo, gadyanI vilakSaNa chaTAo batAvatI AtmakathA ane pravAsakathAo-e sarva A lekhakanI viziSTa vyakita saMpadAne sparza pAmelA AviSkAro che. raMgabhUminI sUjhathI lakhAyelAM, takhatAne jIvaMta karatAM emanAM nATakonI saMkhyA moTI che ne emAM vaividhya paNa che. jaDI, komeDI, phAra, bhAMDabhavAI uparAMta aitihAsika, sAmAjika, paurANika tema ja jIvanacaritraviSayaka sAmagrIne emaNa upayoga karyo che. nATakakAra tarIkenI emanI siddhi hAsyarasamAM che ane hAsyarasamAM paNa emane aTTahAsa vizeSa phAve che. emaNa ogaNatrI kATalA nATayagraMtho ApyA che : "akhA' (1927), 'muMgI strI' (1927), akhA varavahu ane bIjAM nATako'(1933), 'AgagADI'(1933), 'ramakaDAMnI dukAna' (1934) 'narmada' (1937), 'nAgAbAvA" (1937), 'premanuM motI ane bIjAM nATako' (1937), 'sItA' (1943), 'zikhariNI' (1946), 'pAMjarApoLa' (1947), 'manApopaTaathavA hAthIghoDA' (1951), 'raMgabhaMDAra (1953), 'senAvATakaDI'(1955), 'mAjhamarAta' (1955), 'madIrA' (miDiyA) (1955), 'kizora nATako'- bhA. 1-2 (1956), 'hAhAlikA (1957), 'kapUrane dIvA' (1960), parama mAhezvara' (1960), 'satI' (1960), 'karoLiyAnuM jALuM(1961), 'zakuMtalA athavA kanyAvidAya' (1966), "dharA gurjarI (1968), 'aMdara aMdara' (1969), 'abelA rANI' (1972), 'saMtAkUkaDI' (1972), caMdravadana mahetAnAM pratinidhi ekAMkIo' (1974), 'aMtara bahira ane bIjAM nATako' (1975). emanI kavitAmAM eka bAju baLavaMtarAya ThAkAranA kAvyAdarzanA. svIkAra ane bIjI bAju bhaginI premane chama bhAvAveganI saMdigdhatAne puraskAra che. 'yamala' (1926) mAM cauda saeNneTonA saMcaya che. "ilAkAvyo' (1933)mAM 'yamala'nuM punaHmudraNa ane kaMcanajaMghA'nI seneTamAlA sameta kula pAMtrIsa seneTa che. 'cAMdaraNAM' (1935) bAlagItasaMgraha che te 'ratana' (1937) saLaMga pRthvI chaMdamAM 1,636 paMkitanuM kathAkAvya che. A kAvyamAM bahena ratanane tyAga ane enuM mRtyu nirUpAyAM che. 'rUDo rabArI (1940) kathAkAvya pachI 'Do re zikhara rAjA rAmanAM' (1975)mAM emanAM vIsa jeTalAM pratinidhikAvyo che, jemAM 'o nyUyorka', 450: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA caMpaka -- mahetA jayaMtIlAla mANekalAla mahetA chaganalAla kevaLarAma : caritralakSI kRti "saMzayAtrA athavA eka saMnyAsIne pUrvAzrama' (1985) tathA kathAkRti anAthabALa! athavA sudhArAnuM paheluM pagathiyuM'nA kartA. mahetA chATAlAla kezavalAla: nekazAhInA atyAcArone varNavatI padyakRti 'gAMDaLa prajAnAM rudanagIta' (1925)nA kartA. ni.vA. mahetA jagajIvana nArAyaNa (1881) : bAlyakALathI AraMbhIne jIvananI anekavidha pravRttionAM smaraNAne kramabaddha rIta AlekhatI ane tatkAlIna samAja jIvanane dastAvejI Alekha ApanI AtmakathA 'mArAM jIvanasaMsmaraNo' (1966)nA kartA. 'kalAvila gujarAtImAM kavitA' jevI racanaDao viziSTa che. 'khammA bApu' (1958) ane 'vAcakarAve' (1967) kathArAMgraho che; te 'maMgalamayI' (1975)mAM traNa satyakathAo saMcita thayelI che. emaNa 'jIvatI pUtaLIo' navalakathA paNa ApI che. nATyakAra pachI A lekhakanuM sauthI baLuka aMga gadyakAranuM che. praziSTa chaTAo ne taLapadA starothI pragaTatI bhabhaMgIo sAthe vyakitatvanA prabaLa aMza sAmila karI jIvaMta pudgala racanuM emanuM gadya emanI AtmakathAomAM ne pravAsakathAomAM joI zakAya che. emanI vividha 'gaThariyAM vividha viSayasaMdarbha chuTelI vizeSa bhASAgayAM che : bAMdha gaThariyAM'-bhA. 1-2 (1954), 'chADa gaThariyAM (1956), 'saphara gariyAM' (1956), 'bhamiye gujarAte na rela5Te na vATe' (1962), 'raMga gaThariyAM' (1965), 'rUpa gaThariyAM' (1965), 'nATaya gaThariyAM' (1971), "aMtara gaThariyAM'- bhA. 1-2 (1973), "va gaThariyAM' (1976) ane 'gAMTha baMdhaniyAM' (1976).. emaNa nATayamarmajJa tarIke ja keTaluMka nirIkSaNa karyuM che emAM thiyeTarathI mAMDI nATakanI bhajavaNI sudhInI vicaraNA sAthe videzAnI nATayasRSTinA anubhava bhaLale che. emanA nAviSayaka vivecananA graMthonI saMkhyA agiyAra jeTalI che: kavi zrI nAnAlAlanAM nATaka ane akabarazAhanI raMgabhUmi para rajUkhAta' (1959), 'nATaka bhajavatAM' (1962), 'lirika' (1962), 'lirika ane lagarika' (1965), nAraMga' (1973), 'amerikana thiyeTara' (1974), 'yuropanA dezonI nATyasRSTi' (1974), 'jApAnanuM thiyeTara' (1975), 'vA (1975), "ekAMkI : kayAre kayAM ane kevAM uparAMta bIjA nATyaviSayaka lekhA' (1975). emanuM aMgrejI purataka 'bibliogrAphI oNva sTejebala plejha ina inDiyana leMgvajhisa'- bhA. 1,2 (1964, 1965) nAthasaMzodhananA graMtha che. A graMtha dvArA yuropanA nATayakSa emanI prasiddhi thaI. emAM 19 mI ane 20mI sadImAM bhAratamAM bhajavAyelAM-lakhAyelAM nATakanI sAla, kartA, pAtravAra yAdI emaNe daza varSanI mahenatathI taiyAra karelI che. emanA bIjA prakIrNa graMthomAM 'Diyo rUpako', 'premanA taMta', 'navabhAratanA bhAgyavidhAtA saradAra vallabhabhAInA jIvana para bAra rUpako' vagereno samAveza thAya che. caM.To. mahetA caMpaka : kaDI harajIvanadAsa mahetAnA 75 mAM varSanI ujavaNI nimitte lakhAyelI pustikA 'jIvanautsAvanuM raharama' (1958)nA mahetA jaTAzaMkara gaurIzaMkara : nItibedhaviSayaka gadyapadyasaMga 'kapatha zAdha' (1878) tathA padyakRtio 'kumArikA hitopadeza (1878), 'rAdhikAnuM rUsaNuM" vagerenA kartA. ni.vA. mahetA jaTubhAI, 'avinAza': navalakathA 'emAM zuM?' (1940) ane mAtAnuM RNa' - bhA. 1 thI 3 (1947) nA kartA. ni.vA. mahatA jenubhAI choTAlAla : nATakRti "sahu sahanA tAnamAM (1957)nA ni.vA. mahatA jayasukhalAla kRNalAla (1884, -) : nibaMdhalekhaka. janma suratamAM. ema.e. 1920mAM koMgresamAM. rasatyAgrahanI vividha laDatamAM sakriya. muMbaI harijana sevaka saMghanA pramukha. emaNe haLavA nibaMdhenA saMgraho "pUjArIne pagale' (1931), 'jagatanI dharmazALAmAM' (1932) ane 'jagatanA arAgyamAM ApyA che. ni.vA. mahetA jayaMta: navalikAsaMgraha 'gulAbI' (1953) nA kartA. ni.vA. mahetA jayaMtIlAla amRtalAla (12-9-1921) : navalikAkAra, vivecaka. janma vatana pAlItANA (ji. bhAvanagara)mAM. 1943mAM bI.koma. pahelAM baeNnkamAM kArakuna, pachI khAnagI peDhImAM maeNnejara. e pachI rUne vepAra. 'hullaDiyA hanumAna' (1984) emanA vArtAsaMgraha che. emAM keTalIka vArtAo videzI vArtAonAM rUpAMtara che. vArtAkesUla" (1975), kAvyakesUDAM' (1976) ane 'suvarNakesUDAM' (1984) emanA sahasaMpAdananA graMtho che. emanA keTalAka vivecanalekhA sAmayikomAM pragaTa thayA che. 4.gA. mahetA jayaMtIlAla mANekalAla : nATayakRti 'nahalatAnA kartA. 4.p. kartA. nivA. mahetA caMpakalAla durlabharAma : kathAkRti 'vaitALapaccIsI' (1898) -nA kartA. ni.vA. mahetA cImanalAla mAdhavalAla: kathAkRti 'pu5zRMgAra' (1918)nA kartA. ni.. gujarAtI sAhityakAza - 2 :455 For Personal & Private Use Only
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA jayaMtIlAla morArajI - mahetA jIvAbhAI dhanarAja mahetA jayaMtIlAla meorArajI : navalakathA 'mathurA kivA brahmasaMjJA' (1916) ane 'vArtAmAM nodha'(1938), rAjanItiviSayaka kRti rAjayabhakita yAne vaphAdArI'(1916) tathA bALako mATe sacitra akSarapothI 'citrAnuM ramakaDuM'(1953)nA kartA. gu.mA. mahetA jayA vallabhadAsa, 'rITA zAha', 'jAnakI mahetA' (16-8-1932) : kavi, vivecaka, anuvAdaka. janma LiyAka (ji. bhAvanagara)mAM. 1954mAM bI.e., 1963mAM ema.e. pachI 'akho, premAnaMda, zAmaLa, dalapatarAma ane navalarAmano vicika abhyAsa' para pIeca.DI. hAla esa. ena. DI. TI. nivarsiTI, muMbaImAM prAdhyApaka. 'sudhA' ane 'vivecananAM sahataMtrI. 'paeNnizana blAInDa'(1978), 'eka divasa' (1982), 'AkAzamAM tArAo cUpa che'(1985) vagere emanA kAvyasaMgraho che; 'manogata' (1980), 'kAvyanAMkhI'(1985), 'ane anusaMdhAna'(1986) vagere emanA vivecanagraMtho che. jayAre priya kavitA'(1676), 'vArtAvizva' (anya sAve, 1980) vagere emanAM saMpAdano che. 'mArA mitrA'(1969), 'AratI prabhu'(1978), 'mananuM kAraNa' (1978), 'carcabala'(1980), 'cAnI'(1981), ravIndranAtha : traNa vyAkhyAno', 'sauMdaryamImAMsA'(anya sAthe), 'caMpo ane hiMma puSpa', 'rAmuALanI pracaMDa garjanA' vagere emanA anuvAdo che mu.mA. mahetA jayendraH padyakRti 'marI'(1959)nAM karyAM. mahetA jazavaMta maNilAla (11-4-1931): navalakathAkAra, vArtAkAra, nATyalekhaka, vivecaka. janma vatana bhAvanagaramAM. 1954mAM bI.esI. muMbaInI kaMpanIomAM selsamaeNna. atyAre lArsana eNnDa Tuno li.mAM sensa-menejara, mAnavatA mahekI za'(1959), 'sevAzrama'(1959), 'majhadhAra'- bhA. 1-2 (1965), 'raNamAM vamAM jamAM eka'(1965), 'tirADa'(1934), 'bhUkhyo paMtha pravAsa'(1976) ityAdi emanI cALIseka lAkabhAgya navalakathAo che. 'praNayapuSpa'(1957), 'dharatI Abha minAca'(1964), 'sUnAM yo'(1973), 'dasamA graha'(1978) ityAdi emanA vAsaMgraho che. 'I,maTa' (1973), 'naTIzUnya kumAra nATako'(1974) ane 'nATako ja nATako' (1977) emanA ekIsaMgraho che. 'hradayanI ane amerikA' (1979) emano pravAsagraMtha che. sarjananI pAMkha'(1978) emano vivecanasaMgraha che. 4.gA. mahetA jitubhAI prabhAzaMkara, 'caMDula'(19-9-1904) : navalakathAkAra, vArtAkAra. janma bhAvanagaramAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa. sattaramA varSe khAMDanA kArakhAnAmAM nAkarI. pachI muMbaImAM vasavATa. 'prajAmitra kesarI'mAM joDAyA. sakriya patrakAra. 4.gI. mahetA jI. jI. : sItA ane rAmanA saMvAdane viSaya banAvatI gujarAtI-saMskRta mizrAkRti 'patiparAyaNa ane premanuM prAbalya'nA kartA. mu.mA. ApatI gadyakRti 'gujAnagraMtha'(1930)nA kartA, mu.mA. mahetA che. DI. kAkRti zeTha ane mAtAnI vAnAMnA tAM mu.mA. mahetA jIvaNalAla jhaveralAga: akhabulAkhIrAmanuM jIvanacaritra gu.mA. mahetA jIvaNalAla prabhudAsa : 'rUpiyo nATaka'(1942)nA katAM. myu.mA. mahetA jIvanalAla amarazI (1883, 1940) : nibaMdho, kozakAra, anuvAdaka. janma calALA (ji. amarelI)mAM. vaDodarA TreniMga kolejamAM abhyAsa. zarUmAM zALAmAM nokarI, pachI 'dezabhakata' patramAM sahasaMpAdaka, pachI gujarAta sosAyaTImAM kArakuna. tyArabAda pustaka-prakAzananuM kAma. 'jJAnasudhA' mAyikanA taMtrI. emanI pAsethI nibaMdha 'vanacaritra' maLyo che. emaNe gujarAtI zabdArtha ciMtAmaNI'- bhA. 1, 2 (1925,1926) nAme kosa taiyAra karyA che. A uparAMta dharmanA 5'(1999), "vikRta buddhino vivAda', 'kI dUdhALana'(11), gopALa gokhale (1915), 'satyabhAmA'(1916) vagere anuvAdo paNa emaNe ApyA che. vAgmitA, raMgadarzitA ane gherI zailIne pasaMda karatA A lekhake 'ajavALI keDI'(1955), 'jovuM takhta para jAgI'(1961), 452 : gujarAtI sAhitkoza - 2 'prIta karI te kevI'(16), 'vananI saragama' bA 1-2 (1964) jevI sAmAjika navalakathAo ane 'sApanA liseTA' (1955), 'gulAbI DaMkha'(1956) jevI rahasyakathAo ApI che. 'kharatA tArA'(1960) ane 'sanakAro'(1965) emanA vArtAsaMgraho che. 'setAnanA saMtApa'(1958) emaNe Apele anuvAda che. ghaMTo. mahetA jitendrakumAra prANajIvanadAsa, 'madhubiMdu'(13-1-1937) : kavi, navalakathAkAra. janma vatana mahuvA (ji. bhAvanagara)mAM. 1959mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1961mAM ema.e. 1961-68 daramiyAna muMbaInI kolejomAM ane pachI 1968thI Aja sudhI mahuvAnI kaoNlejamAM gujarAtInA adhyApaka. 'AvirbhAva'ane 'manoyAtrA'(1972) emanA kAvyasaMgraho che. 'prIta na kariyo koI'(1966), 'mahAprasthAna'(1968) ityAdi emanI navalakathAo che. mu.mA. mahetA jIvanalAla sAMkaLezvara : 'satI ratnakumArI nATaka'(anya sAthe, 1973)nA kurtI, mu.mA. mahetA jIva bhAI dhanarAja : bhakita gInAno saMgraha virArakAvyarasa urphe khIlanAya laherI'(1936)mA karyA. For Personal & Private Use Only mu.mA.
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA je. vI.- mahetA tribhuvanadAsa nAraNajI mahetA je. vI.: rahasyapUrNa navalakathA pArAnI pUtaLI'nA kartA. mR.mAM. mahetA jekobahena maMgaLadAsa : bhakitagItasaMgraha 'bALAnAM pado'(1976)nAM kartA. mR.mA. mahetA jeThAlAla harajIvana : kathA kRtio rakatapipAsu rAjakumArI athavA zuddha praNaya ane bhASaNa bevaphAInuM dvayuddha' (1938) tathA zatruMjayanA zayAma ane jogaNInuM khapparanA kartA. mR.mA. mahetA jhaverIlAla rAMpatarAma: padyakRti 'tripurezvarI stavana (1949)nA kartA. mu.mA. mahetA DAhyAbhAI choTAlAla : 'arasenarikA. nATakanAM gIta'nA kartA. mR.mA. mahetA DAhyAbhAI jagajIvanadAsa: vyAkaraNa zikhavavAnI cApaDI'nA kartA. mR.mA. mahetA DAhyAbhAI rAmacandra(1872,-) : navalakathAkAra, caritrakAra. janma bharUcamAM. gujarAtI-aMgrejIno abhyAsa. 'dinamaNi' chApakhAnAmAM nokarI. pachI bharUcanA prinsa oNva velsa' presamAM, pachI aMkalezvara jiniMga phekaTarImAM. 1902mAM muMbaI gayA. sacitra mAsika 'bhAratajIvana zarU karyuM. caMpakakalikA' (1905), "ayodhyA ane aMgreja' (1967), 'prativratA begama jItyunnisA' (1909), "yogamAyA svadezasevA e ja svadharma' (1918), 'devI annapUrNA' (1911), brahmacAriNI' (1914), 'AnaMdamaMdira' (1916), 'rAjA chatrasAla' (1916), 'sItAdevI' (1923), 'zivapArvatI' (1931) vagere emanI navalakathAo che. A uparAMta emaNe 'rAmakRSNa paramahaMsa' (1918), 'zrIrAmacandra datta' (1921), 'bhagavAna buddha' (1925) vagere caritralakSI pustako paNa ApyAM che. caM.To. mahetA DAhyAbhAI veNIrAma: 'bavahAropayogI nibaMdhasaMgrahanA bI.e. 1965mAM ema.e. 1977mAM saradAra paTela yunivarsiTImAMthI 'arvAcIna gujarAtI kavitAmAM praNayanirUpaNa' viSaya para zodhaprabaMdha lakhIne pIeca.DI. sI. bI. paTela ArTsa koleja, naDiyAdamAM ane pachI kholavaDaTarsa koleja, suratamAM vyAkhyAtA. emanI pAsethI vArtAsaMgraha 'viyoge' (1986) ane laghunavala 'bhasa' (1986) maLyAM che. mu.mA. mahetA tAraka janubhAI (26-12-1929) : nATyalekhaka, hAsyalekhaka. janma amadAvAdamAM. 1945mAM maeNTrika. 1956 mAM khAlasA koleja, muMbaIthI gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1958 mAM bhavansa koleja, muMbaIthI e ja viSayamAM ema.e. 1958-59 mAM gujarAtI nATamaMDaLanA kAryAlayamAM kAryakArI maMtrI. 1959-60 -mAM 'prajAtaMtra' dainikanA upataMtrI. 1960thI 1986 sudhI bhArata sarakAranA mAhitI ane prasAraNa maMtrAlayanA phiksa Divijhana, muMbaImAM vRttAntalekhaka ane gaeNjheTeDa adhikArI. emaNe triaMkI nATaka 'navuM AkAza navI dharatI' (1964), prahasana 'kothaLAmAMthI bilADuM' (1965), triaMkI nATaka 'duniyAna UMdhA cazmA' (1965) uparAMta 'tAraka mahetAnAM ATha ekAMkIo' (1978) ane 'tAraka mahetAnAM cha ekAMkIo' (1983) ApyAM che. 'tAraka mahetAnA UMdhA cazamA' (1981), 'zaka hAsyAnA (1982), 'tAraka mahetAnA TapuDo' (1982), 'tAraka mahetAnA TapuDAno tarakhATa' (1984), 'doDhaDAhyA tAraka mahetAnI DAyarI'bhA. 1-2 (1984) vagere emanA hAsyalekhasaMgraho che. 'tAraka mahetAnI ToLI paradezanA pravAse' (1985)mAM pravAsaviSayaka hAsyalekho che. emaNe "meghajI petharAja zAha: jIvana ane siddhi(1975) nAmaka jIvanacaritra paNa lakhyuM che. caM.TI. mahetA tArakanAtha : navalakathA "aMtima vidAya' (1964)nA kartA. mR.mAM. mahetA traMbakalAla: bALapayogI caritrakRti 'jayorja vozIMgaTana" (1959)nA kartA. mR.mA. mahetA tribhuvanadAsa amathAlAla: vatane kapaDavaMja. mADAsA munisipAliTInA sekreTarI. emanI pAsethI padyakRti vRddhanI vinaMtInA kAgaLa maLI che. mR.mAM. mahetA tribhuvanadAsa nAraNajI : "sAnaMdanA DhagalA ane vAMDhAnAM valakhAM' (1918), "hiMdu hoTela purANa' (1911), 'hiMdu nATaka purANa' (1911), 'hiMdu hilolA purANa' (1911), "zaMkhaNInA du:khano citAra (1922) vagere padyakRtio ane 'rAmAnI rAmAyaNa ane paraNelAno pastAvo' (1913), 'kubuddhine kera" (1913) jevI hAsyamizrita gadyakRtionA kartA. mu.mA. kata. mR.mAM. mahetA DI. ena.: 'zahanazAha - jayorja pAMcamA' (1912) nAmaka caritrakRtinA kartA. mR.mAM. mahetA taralA: bALanATayakRti "alakAnI adbhuta nagarI' (1974)nAM kartA. mR.mAM mahetA tarulatA dIpakabhAI (21-6-1942) : vArtAkAra, vivecaka. janma amadAvAdamAM. 1963mAM naDiyAdathI gujarAtI viSaya sAthe gujarAtI sAhityakoza -2 :453 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA dalapatarAma jagannAtha- mahetA dIpaka bhUpatarAya mahetA dalapatarAma jagannAtha : 'bhAratayAtrA' (1960) pravAsapustaka uparAMta savarUpavicAra' (1946) tathA 'camatkArika dRSTAMta sAgara' (1972)nA kartA. 'paridhi' (1976) emanI abhyAsanikAne ghotaka vivecana saMgraha che. videzanA keTalAka sarjakonI mahattvapUrNa kRtinI vicAraNA, keTalAka saiddhAMtika muddAonI vizada carcA tathA gujarAtI sarjaka ke gujarAtI kaLAkRti uparanA A lekhamAM emanI nijI dRSTine paricaya thAya che. emaNe aMgrejImAM 'zImada rAjacaMdra (1986) nAmaka laghucaritrapustaka lakhyuM che. mahetA dinakara (17-10 '907, 30 8-'1989) : aAtmakathAkAra. janma surata jillAnA cIkhalImAM. suratamAM mAdhyamika zikSaNa laI, maeNTika thaI muMbaInI vilsana kolejamAM praveza. tyAMthI pachI gUjarAta vidyApIThanA vidyArthI ane tyAM ja adhyApaka. 1928 mAM bAraDolI satyAgrahamAM sakriya. 1936 mAM gujarAtamAM mAkarsavAdI sAmyavAdI pakSanA maMtrI. 1964 mAM milakAmadAronA pra9 AMdolana ane jelavAsa. 1966mAM amadAvAdanA meya. mAkarsavAdI sAmyavAdI pakSanA mukhapatra 'hAkala'nuM taMtrIpada. amadAvAdamAM avasAna. 'parivartana' ane 'krAMtinI khAjamAM' emanI ApavItI che. 'palaTAtAM gAmaDAM' emanuM anya pustaka che. caM.To. mahetA dAmubhAI DAhyAbhAI (1862,-): kozakAra. 1883mAM bI.e. 1885mAM ema.e.bI.esasI. 1887mAM elaela.bI. pahelAM vaDodarA TreniMga skUlanA heDamAstara, tyArabAda nyAyakhAtAmAM. amarelI prAntanA ja. 'gUjarAtI kahevatone saMgraha' emanA nAme che. .TI. mahetA dArabazA heramasajI, 'Dejara sIjhanala lakabe sukhaDanuM perIyuM: pArasI komeDI ramuje manapasaMda' (1926)nA kartA. - mR.mAM. mahetA dArabazAha bI. dArAM: ekAMkI pArasI komeDI 'maDamanI mahinInAM gIta' (1941)nA kartA. mR.mA. mahetA digIza nAnubhAI (12-7-1934) : nibaMdhakAra, navalakathAkAra, vivecaka. janma pATaNamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa siddhapuramAM. 1953 mAM aMgrejI-manovijJAna viSayo sAthe bI.e. 1968mAM yunivarsiTI oNva lisamAMthI ema.e. atyAre gujarAta yunivarsiTInA bhASAsAhitya bhavanamAM aMgrejInA prAdhyApaka. ApaNo ghaDIka saMga' (1962) emanI vinodazailInI eka prayogasabhara laghunavala che. 158 pRSTha ane bAvIsa prakaraNamAM vahecAyelI A kathAnA tANAvANA gUMthAyA che arvAcInA ane dhUrjaTinA ta sAdAsIdhA praNaya vaDe; paNa lekhake A kathAne rUDha rUpe nahi, arUDha rUpe rajU karI che. ahIM ghaTanAo ochI che, paNa je kaMI kathAMza che tene teo sacoTa pAtranirUpaNa dvArA ane e pAtronA AMtarajagatane kaLAmaya rIte abhivyaMjita karatA padArthoparisthitio dvArA saghana kare che. hAsya-majAkavALI vilakSaNa zailI vaDe emaNe jIvananA aneka mane ahIM lIlayA uddaghATita karI ApyA che. eka lAkSaNika prayoga lekhe A laghunavalanuM aitihAsika mUlya gaNAyuM che. 'dUranA e sUra' (1970)nI lalitanibaMdhanI cauda racanAomAM emanI lekhinI 'manuSyane, tenA manahivatene, tenA svabhAvanI visaMgatio ane vicitratAone tAgavA-tAkavAnuM valaNa vizeSa dharAve che. prasaMganuM mAtra nirUpaNa karavAne badale tene aneka saMdarbha vacce khIlavIne manuSyacittanA koIka ne koIka khUNAne anAvRtta karI Apo- e prakAranI emanI rIta viziSTa che. vastu ke pAtrane citrAtmaka uThAva ApavAnI zakita emanI kalamamAM che. 'pAtra', loka' ke 'do" jevI racanAomAM emanI A zakita vizeSa khIlelI jovAya che. nibaMdhakAranAM abhyAsa, anubhava, kalpanA ane tIvra nirIkSaNamAMthI prakaTatI upamAo-unmekSAo emanA nibaMdhene ananya sauMdarya ardhI rahe che. mahetA dIpaka bhUpatarAya (26-1-1939) : vivecaka, anuvAdaka, janmasthaLa muMbaI.1957mAM muMbaInI nyu irA skUlamAMthI meTrika. 1961mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe senTa jheviyarsa kolejamAMthI bI.e. 1963 mAM ema.e. 1963 thI 1974 sudhI ke, ja. maiyA kaeNleja, muMbaImAM gujarAtInuM adhyApana. 1974-1976 daramiyAna paricaya TrasTamAM sahAyaka saMpAdaka. 1976 thI 1982 sudhI yu. esa. lAyabrerI AMva koMgresa, navI dilhInA gujarAtI ane marAThI bhASAnA vizeSajJa ane pachIthI kAryakArI adhyakSa. gujarAtI sAhitya sabhA, dilhInA saMvAhaka. emaNe 'navalakathA : kasaba ane kalA' (1976) tathA kathAvalakana' (1978) e be vivecanagraMtho uparAMta 'ramaNalAla va. desAI' (1980) nAmaka laghuprabaMdha Apyo che. 'parIkathAmALA' (anya sAthe, 1980), 'sabarasa kathAmALA' (anya sAthe, 1977) emanuM bALasAhitya che. 'zAmaLanI kavitA' (1972), 'jagatanI zreSTha navalakathAo' (1975) ane ramaNalAla va. desAI' (1979) tathA 'kanaiyAlAla munazI' jevI paricaya-pustikAo emaNe lakhI che. A uparAMta 1960thI 1980 daramiyAna pragaTa thayelI navalakathAonI zIrSakasUci 'kathAsaMdarbha' (anya sAthe, 1984), 'samidha' (anya sAthe, 1965) ane "mAtRvaMdanA'- bhA. 1-2 (1983) jevAM saMpAdana paNa ApyAM che. marAThImAMthI 'mAhImanI khADI' tathA aMgrejImAMthI "eka koDInuM svapna' (1979) ane 'saradAra paTelano pasaMda karele patravyavahAra': 1-2 (1977) e emanA anuvAdo che. 454: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA durlabhajI gulAbacaMda - mahetA dhanasukhalAla kRNalAla mahetA dhanajIzA pharAmajI, "gadha': 'dharmA ', 'IrA' pha', 'e te bahana', 'gumAyeluM gauhara', 'mAra', 'hakadAra' vagere nATakonA kartA. mahetA durlabhajI gulAbacaMda : padyakRti 'vRddhAMjI jIvanacaritra' (1924) nA kartA. mR.mA. mahetA dulerAya vajezaMkara : padyakRti 'zrI kRSabha:'lIlA'(1984). -nI kartA. mR.mA. mahatA devazaMkara kAzIrAma : navalakathA 'dharatI' pachaDA' (1957). - kartA. mR.ma. mahetA devazaMkara nA. (16-'1912) : navalakathAkAra, nAmathI gujaravadI (jhAlAvADa). dhaMdho khetI ane lekhana. emanI pAsethI 'dharatInI AratI' (1959), "ajaraamara' (1962), jAra piyAlI' (1963), "eLe gayo avatAra' (1964), "khAvAyelA aMganAM DhAMkaNa' (1966), 'eka satI be pati' (1972), 'mArA pANInuM khamIra' (1981) vagere navalakathAo maLI che. mR.mA. mAtA devazaMkara nAthAlAla (3-3 '1929) : kavi, nATayakAra, nibaMdhakAra. vatana visanagara. mudraNanA vyavasAya. emanI pAsethI padyakRtio phorama'(1932), 'se so varasanAM rasaMbhAraNAM' (1983) ane 'dAmAM gaDagaDayAM' (1963) maLI che. bALakone jJAna sAthe gammata ApatI nATakRtio-pravAsakRtio 'tAraMgAnI TekarIe' (1959), 'kavimeLA', 'maMgalasUtra', 'manAkuMja' ane sthaLavizeSa paricaya ApatuM zabdacitra 'visanagara-vaDanagara' emanA nAme che. A uparAMta 'ardhadagdha', 'zAhajahAM', 'pele pAra', 'bhIma', 'nUrajahAM', 'mRtadeha' vagere anuvAdo paNa emaNa ApyA che. mR.mAM. mahetA devI (21-12-1942) : caritralekhaka, saMpAdaka. janma vAMkAnera (ji. rAjakoTa)mAM. AyurvedanAM tabIba. amadAvAdamAM svataMtra tabIbI vyavasAya. emanI pAsethI caritrakRtio 'amRtanI paraba' (1978) ane 'mahAna mahilAo': bhA. 1 thI 6 (1972) tema ja saMpAdana 'lagnagIta' (1985) jevAM pustako maLyAM che. mR.mA. mahetA dArAba rUstamajI (204-1913) : vArtAkAra, nATyakAra, janma muMbaImAM. 1934 mAM muMbaIthI maMTika thayA pachI eka varSa kalAvibhAgamAM abhyAsa. hAla vartamAnapatromAM kaTAralekhana. AkAzavANI ane dUradarzana kSetre lekhanamAM kAryarata. emanI pAsethI vArtAsaMgraho 'jhITA' (1938), 'dasa lAkhano dastAveja' (1940) ane 'ThagArI' (1943) maLyA che. emaNe 'misTrI oNva dha mokala' (1942) nAmanI aMgrejI vArtA lakhI che. emaNe AkAzavANI ane dUradarzana mATe keTalAMka nATako lakhyAM che, je paikInAM thaDAMka videzamAM paNa bhajavAyAM che. mR.mAM. mahetA dhanasukhalAla kRSNalAla, 'dIna', 'narmadAzaMkara vyAsa', 'bharatharI' (20 10 1890, 29-8-1974) : hAsyakAra, vArtAlekhaka, nATayakAra. janma vaDhavANa (ji. surendranagara)mAM. vatana surata. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa vaDhavANa, pAlItANA ane suratamAM. muMbaInI vikaToriya! jayubilI Tekanikala insTiTaTamAMthI ilekiTrakala eMjiniyariMgamAM ela.I.I.ne glaeNima. 1914 - 1925 daramiyAna muMbaImAM vividha sthaLe ne karI. 1925 thI siMdhiyA TIma nevigezana kaMpanImAM. 1940mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. narmada suvarNacaMdraka. dhUmaketu pUrve gujarAtI TUMkIvArtAnuM gajuM kADhavAmAM ja saraMkAra phALA ApyA temAM ane ramaNabhAI nIlakaMTha pachInA dhyAnapatra hAsyakAramAM nA lekhakane sthAna ApI zakAya. ', saralA ane mitramaMDaLa' (1920), 'hAsyakathAmaMjarI'- bhA. 1, 2 (1922, 1924), 'hAsyavihAra' (1931), 'bhUtanA bhaDakA' (1932), "vArtAvihAra' (1932), 'sAsujI'(1934), 'chello phAla' (1940), 'vArtAvihAra' ane 'hAsyavihAra'nI keTalIka vArtAo saMkalita karI pragaTa karela saMgraha pahele phAla(1947), potAnI pasaMda karelI pratinidhivArtAone rAMgraha 'adhyATANa' (1950), "amAro saMsAra' (1951), 'bhUtanAM pagalAM' (1951), 'DaoNkaTara jamaI' (1951), 'rAmanAM rakhavALAM' (1954), pUrva nA vArtAsaMgrahAmAMthI keTalIka vArtAo saMcita karI thayele 'zamatI saMdhyA' (1954), 'kheLa bharyo' (1956), 'phUrasadanA phaTAkA' (1957), pUrvenA vArtAsaMgrahomAMthI keTalIka hAsya vArtAonuM saMkalana 'dhaDIbhara gammata' (1958), 'aMtaranAM amI' (1961) ane "rAtrinA ochAyA' (1966) - A pustakomAM emanAM maulika, rUpAMtarita ke anUdita vArtAo-nATako-nibaMdho saMgRhIta che. alabatta, emAM nATaka nibaMdha karatAM maulika-rUpAMtarita vArtAonuM pramANa vadhu che. zaheranAM madhyamavargIya manuSyonAM jIvanane viSaya banAvI racAyelI maulika vArtAomAM haLavI ane gaMbhIra baMne zailIno viniyoga che ne emAM prasaMgakathana karatAM mAnavamananA vyApArone AlekhavA tarapha emanuM vizeSa lakSa che. hAsya niSpanna karavA mATe nibaMdha karatAM vArtAne prakAra emane vizeSa anukULa Avyo che. sAmAnya prasaMga ane sAmAnya vyakitanA koI svabhAvavizeSane AlaMbana banAvIne teo hAsya niSpanna kare che. sarvagamya paristhiti ane bhASA emanI hAsyapradhAna racanAonI mukhya lAkSaNikatA che. 'ame badhAM' (1935) e jyotIndra dave sAthe lakhelI suratanA janajIvanane upasAvatI noMdhapAtra hAyapradhAna navalakathA che. avinAza vyAsa sAthe racelAM arvAcInA' (1946), 'chellI ghaDIe' (1949), 'laherI DasAjI' (1952), bacubhAI zukala sAthe raceluM vAvAjhoDuM' (1956), dhIrubahena paTela sAthe raceluM gujarAtI sAhityakoza - 2 : 4pa For Personal & Private Use Only
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA dhIrendra prItamalAla --mahetA naTubhAI amRtalAla 'paMkhIno mALo'(1957), garIbanI jhUMpaDI'(1958) - emanAM anekI nATako che. 'dhUmrasera'(gulAbadAsa brokara sAve, 1948) sAta dRzyomAM ane samayanA lAMbA paTa para AgaLapAchaLa vistaranuM, gugAbadAsa brokaranI vArtA parathI racAyeluM lAMbuM nATaka che, e ane dhavAre " gaMbhIra nATako che, tyAre bAkInAM prahasana che. saMgharSamUlaka nATayasAmagrI ke nArathAryane upasAvatA vastuvidhAnanI UNapane lIdhe tathA nATyAtmakatAne badale tAlAyakI tarapha lekhakano vizeSa jhoka hovAne lIdhe A nATako kA prabhAvaka bhale nathI, niyama jarUra che. 'premanuM pariNAma'(1951), 'raMgotsava'(1957), 'raMgamAdhurI' (1958), 'raMgaraMjana' (1959), 'rasaraMjana'(1959), 'paheluM ane che]'(1960), 'jamAI AvyA'(1963), 'rajanuM gaja' (1966), 'pIchehaTha'(1968) - e emanA ekAMkIsaMgrahomAM rUpAMtarita racanAonI tulanAe maulika racanAo ochI che. meTA bhAganI racanAno hAtha che. AchA kAryane vaLI ane vizeSa zabdacAturIvALI A racanAo raMgabhUmi para khUba bhajavAI che. 'bicAro ane bhUlanA bhAga'(1921), 'sarI jatuM sUrata' (1942), 'snehanAM jhera'(1950), 'manunI mArI'(15), 'dasa miniTa'(1951), 'AMdhaLA nyAya'(1956), 'khaMDiyeramAM rahenArA'(1962) ane 'baMgalA rAkhyo'(1963) e emanAM graMthastha tathA 'raMgIlA rAjA', 'AvyAgayA', 'nAsAgAsA', 'mAmAno moracA' vagere agraMthasya evAM raMgabhUmi para vakhatovakhata bhajavAyelAM anUdita-rUpAMtarita nATako che. DirekTIva bahAdUra koroka homsa'(1979), 'caMDALacAkaDI ane zeraloka homsanuM navuM parAkrama'(1913), 'meTaraliMkanA nibaMdho'(1920), 'raNamedAne rUmajhumalAla'(1920), 'ame traNa'(1960), 'amane ojAra ApA'(1961), 'biyana nAiTsa'(1963) e emanA anya anuvAdagraMtho che. 'vinodavihAra'(1931) emanA haLavAgaMbhIra nibaMdhAno graMtha che. 'mIThI najare'(1940)mAM vivecanalekho, rekhAcitro ane keTalAMka prAsaMgika kAvyo che. 'ArAmakhurazIethI' (1945), 'sarjanane Are'(1956), 'gujarAtI binadhaMdhAdArI raMgabhUmino itihAsa'(1956), 'nATaka bhajavatAM pahelAM'(1959), 'nATayaviveka'(1969), 'bicAro nAyaka'(1962) A vivecanazomAM naTavivecananuM pramANa vizeSa che, 'sva. sara lallubhAI zAmaLadAsa'(1954) e jIvanacaritra che; to Athamate ajavALa'(44) ne atItane ca chuM' e emanA AtmakathAnA graMtho che. 'gujarAtI nAcazatAbdI mahotsava smAraka graMtha'(1952) ane 'narasiMharAvanI rojanIzI'(1953) emanA sahasaMpAdananA graMtho che. 4.gA. mahetA dhIrendra prItamalAla (29-8-1944): navalakpAktara, vArtAkAra, kavi, vivecaka. janma amadAvAdamAM. bhujanI oNDa 5 : gujarAtI sAhityakoza- 2 hAIskulamAMthI 1961mAM maeNTrika. 1966mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1968mAM bhASAsAhitva bhavana, gujarAta yunivarsiTI, amadAvAdamAMthI ema.e. 1976mAM 'gujarAtI navalakathAno upeyalakSI abhyAsa' viSaya para pIeca.DI. 1970thI 1976 sudhI gurAta koleja, amadAvAdamAM ane pachI .. lAlana koleja, bhujamAM gujarAtI bhASAsAhityanuM adhyApana. AThamA dAyakAnA A mane visvaiSaNavAdI navalakAre Adhunika manuSyanAM mana:saMcalanone tAkatI pAtrapradhAna kRtio ApI che. 'vala'(1971)mAM navapalavita praNayanuM tAraMgIbharyuM Alekhana che; to 'cihana (1978) ane 'dizAMtara'(1983)mAM viklAMga kathAnAyakanA saMgharSapUrNa manAve kanuM saMga nirUpaNa che. nATyakRti parathI rUpAMtarita navaLakA ''(1940)mAM jIvananuM apragaTa rahI jatuM kAraNya gAvapUrvaka tAdRzya thayuM che ane ApaNe loko (1927) mAnavabdhanI vibhISikAne tAkato che. kAverI ane darzAve!'(1969)mAM be varSono samAviSTa che. 'mukha'(1985) emano prayogadhAM chavvIsa TUMkIva nAMko saMgraha che. A uparAMta ghuprabaMdha DaoN. daMta khatrI' (1933), mahAnibaMdha 'naMdazaMkarathI umAzaM'(1984), bALakAvyono saMgraha 'bhUsakAnI ujANI'(1986) vagere paNa emaNe ApyA che. 'raNanI AMkhamAM dariyo'(1985) emanuM kacchI vArtAonuM saMpAdana che. ... matA vastAra pramAdarAya (1-10-1928 ) : nAcoka janma amadAvAdamAM. muMbaI yunivIimAMthI bI.e. caita yunivaviDImAMthI elaela.bI. laMDananI audyogika vahIvaTa ane vyavasthA aMgeno DiplomA, saMgItanRtya nATikAo upayaliyA jhaMkAra'(1956) ane 'DIya bAvarA'(1952) emanA nAme che. mu.mA. mahetA nagInadAsa gokuLadAsa (23-8-1863, 1-11-1900) : gadyakAra. janma suratamAM. 1882mAM vaDodarAthI maeNTrika. 1887mAM muMbaInI eNlphinsTana kaoNlejamAMthI bI.e. AraMbhamAM vaDodarAmAM zikSaka, pachI vaDodarA rAjayanA zikSaNAdhikArI. 'smaraNabhakita'(1964)mAM emanI vidvattA ane pRthakkaraNAtmaka prAsAdika roLIno paricaya maLe che. emaNe koSo sAdhaka adhikArI varga saMsthAnAM 'sadupadeza koNI', 'madhyakAla' nAmaka mAsikomAM aneka lekho lakhyA che. mu.mA. mahetA naTavaralAla trikamalAla : kathAkRti 'karmabaMdhana yAne vidhavAnI [pA'(1918)nA kartA. navA mahetA naTubhAI amRtalAla, 'aMgAra, 'jakoTakara', 'kayAmI akSayavive'(1-2-1932): ka, anuvAdaka. janma bhAvanagaramAM. jI.e., elaela.bI. sudhIno abhyAsa. surendranagaramAM phekTarImaeNnejara. tyArabAda vakIlAta tema ja rAjakIya ane sAmAnTika For Personal & Private Use Only
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA narabherAma jamiyatarAma - mahetA nItina zAMtilAla ni.vI. pravRttiomAM kaya. 'siMhanAda', Dholaka' ane 'phranTa' sAmayikonA :sTiMTa mAstara ane pachI zALAna: mukhya adhyApaka. tA. taMtrI. ane dezI rAjyonA zikSaNa khAtAmAM nekarI. TeniMga kolejamAM emanA kAvyasaMgraho sakI' (1962) tathA 'uravedanA (1971) AcAryapada. 1869 mAM aMkalezvaramAM mAmalatadArapachI 1871mAM - nAM gIte tema che chAMdasa-achAMdasa kAvyomAM mukhyatve rASTrabhakita dhaMdhukAmAM ane pachI devagaDhabAriyAmAM AsisTaMTa pe liTikala ane praNayabhAvanuM nirUpaNa che. ejanTa. bAdamAM 1880mAM karachanA dIvAna. 1898mAM godharA gayelA. nivRtti pachI suratamAM nivAsa. mahetA narabherAma jamiyatarAma: triaMkI nATaka 'satyavijya' 'karaNaghelo' (1866) e emanI trIsa varSanI uMmare rola (anya sAthe, 1883) ane nirbhaya kAvyasaMgraha'- bhA. 1 (1915). sAhebanI preraNAthI lakhAyelI aitihAsika kathAvastuvALI ane -nA kartA. gujarAtI sAhityanI pahelI navalakathA che. kezava marAyA ane guNasuMdarI satI thaI tyArapachI pATaNanI je khAnAkharAbI thaI mahetA narabherAma mayAzaMkara : 'kanakAvatI du:khadarzaka nATaka' (1887) tenuM AbehUba varNana emAM che. bALapaNanA saMskArono prabhAva -nA kartA. ni.. emanI A navalakathAmAM jhilAyo che. vastusaMkalanAnI, pAtrA lekhananI tathA saMvAdakalAnI khAmIo hovA chatAM 'karaNaghelo mahetA narmadAzaMkara devazaMkara (2-81831, 20-3-1939) : e jamAnAmAM AvakArapAtra kRti banI hatI. gadyakAra. janma naDiyAdamAM.1888 mAM maeNTrika. 1894mAM vaDodarAthI saMskRta ane aMgrejI viSaya sAthe bI.e. saMskRtanuM bhAudAjI mahetA nAthAbhAI ena. : padyakRti 'padmAvatInI vAta' (1893) inAma tathA gujarAta kolejanI dakSiNA phalezipa. adhyApakapadane -nA kartA. tyAga karI pitRirachAne mAna ApI 1896 mAM dhaMdhukAmAM kArakunI ni.vA. svIkArI. emanA guru zrImanyUsiMhAcAryajInI paNa A nirNaya mahetA nAthAlAla jezaMkara : padyakRti "trIsabradhasAgara' (1890) para saMmati. TUMkasamayamAM ja mAmalatadAra ane DepyuTI kalekaTaranA -nA kartA. pade pahoMcyA. 1910thI amadAvAda ane muMbaInI myunisipAliTIomAM cIpha ophisara ane kamizanara tarIke lAMbA samaya kAmagIrI. 1931 mAM nivRtta thayA bAda khaMbhAtanA navAbanA mahetA nAnajI kAlidAsa (1888, 21-8-1969) : AtmakathAnimaMtraNathI e rAjyanI dIvAnagIrI saMbhALI. 1934mAM lekhaka. janma bArADI gAmamAM. vatana gorANA. cAra dhoraNa sudhInA pakSAghAtane humalo. zrImatkRsiMhAcAryajInA adhikArI ziSya ane abhyAsa. prathama kakSAnA udyogapati. porabaMdaranA AryakanyA zreyas sAdhaka adhikArI varganA agragaNya sAdhaka. gurukuLanA saMsthApaka. sAhityika lekho ane vyAkhyAno' (1969)mAM emanA AphrikAmAM karelA sAhasika vyApAranuM varNana karatI AtmakathA sAhityika lekho tathA "dharmatattvavicAra' -bhA. 1, 2, 3, 4 (1972, 'mArI anubhavakathA' (1955) tathA yuropane pravAsa', 'tapa1977, 1978, 1980)mAM emanA dharma ane tattvajJAnane bhUmi badarI-kedAra' vagere pustako emaNe ApyAM che. lagatA vividha lekhA saMgharAyA che. 'hiMda tattvajJAnano itihAsa' pA.mAM. bhA. 1-2 (1928, 1925) bhAratIya tattvajJAnane aitihAsika mahetA nAraNadAsa jamanAdAsa: "motIsiMha ne sulakSaNI nATaka dRSTie gujarAtImAM pahelIvAra nirUpato zAstrIya graMtha che. upaniSada athavA nArIdurguNaniSedhaka nATaka' (pArekha nAraNadAsa lallubhAI vicAraNA' (1932) ane 'zAkata saMpradAya' (1932) nAmanA sAthe, 1890)nA kartA. graMthamAM emaNe akhatyAra karelI aitihAsika ane tulanAtmaka ni.vA. paddhati tathA molika vicAraNA thAnAvyuM che. akhAkRta kAvyo" mahetA nijherI : kAvyasaMgraha "arava'nAM kartA. (1931)nA saMpAdanamAM akhAnI kavitA ane tenA tattvajJAnane ni.vA. samajAvatI emanI vizada dRSTino paricaya maLe che. emaNe 'suprajana mahetA nihAlacaMda gaNezajI: 'tresaTha sulakSaNA puruSanI stavanAzAstra' (1923) ane 'saMdhyAkarmavivaraNa' (1924) jevAM pustako vaLInuM pustaka' (1897)nA kartA. paNa lakhyAM che. ni.vA. la.de. mahetA nItina zAMtilAla (12-8-1944) : kavi. janma jUnAgaDhamahetA navanItalAla TI. : kathAkRti premAMdha lAgaNI yAne harSamAM mAM. 1962 mAM esa.esa.sI. 1968mAM bI.e. 1971 mAM bAdha' (1908)nA kartA ema.e. 1982mAM '1956 pachInI gujarAtI kavitAnI ni.vA. kAvyabAnI' viSaya para pIeca.DI. 1972-73mAM 'graMtha' mAsika mahetA naMdazaMkara tuLajAzaMkara (21-8-1835, 17-7-1905): sAthe saMlagna. 1973thI 1984 sudhI maNibena nANAvaTI navalakathAkAra. maeNTrika sudhIno abhyAsa. 1854 thI 1858 sudhI vimensa koleja, muMbaImAM adhyApaka. 1984thI ema.e. gujarAtI sAhityakoza -2 : 4 For Personal & Private Use Only
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA nRsihagiri maNigiri - mahetA prabodha prAgajI (1919)nA kartA. yunivarsiTI, vaDodarAnA gujarAtI vibhAgamAM adhyApaka. 'nirvANa' (1988) emane, AdhunikatAnI abhijJatA darzAvate kAvyasaMgraha che. 'paMDitayuganuM punarmUlyAMkana'(1987) emanuM saMpAdana che. caM.To. mahetA nRsihagiri maNigiri : jIvanane unnatagAmI banAvavA mATe mArgadarzaka banI rahe tevA nibaMdhane saMgraha 'jIvananAM caDANapustaka 3 ane 4(1964)nA kartA. | ni.vI. mahetA nautamakAMta jAdavajI, "nautamakAnta', 'masta amIra', 'mAmAM muralIdhara', 'sAhityavilAsI', 'sudarzana' (24-10-1899, -): nATakakAra, navalakathAkAra. janma rAjakoTamAM. pAMca dhoraNa sudhIne abhyAsa. emanI pAsethI 'siMhasaMtAna' (1931), 'kayAM sudhI?" (1932), 'samarazakita' (1932), 'vijayanAda (1934) vagere nATako tathA "aMjAma abhaNano' (1926) ekAMkI maLyAM che. aparAdhinI' (1930), "vAMka vinAnI' (1940) ane "aNahilavADane yuvarAja' - bhA. 1, 2 (1941, 1942) emanI navalakathAo che. ni.vo. mahetA parazurAma harisukharAma : dharma ane nItibodhaka lekhane saMgraha "svadharma' (1900) tema ja "saMsArayAtrA' (1902)nA kartA. ni.vA. mahetA pI. je.: nATayakRti "zayatAnI samazera' (1932)nA kartA. ni.. mahetA pururAma gokuladAsa: stuti tathA bhajana saMgraha 'zrI mahAlakSmI vAghezvarI stavana (1901)nA kartA. ni.. mahetA puruSottama prAgajI (16-4-1915) : navalakathAkAra. janma jUnAgaDhamAM. muMbaI yunivarsiTImAMthI ema.e. gurukuLa mahilA koleja, porabaMdaramAM aMgrejInA adhyApaka ane prinsipAla. emanI pAsethI navalakathAo "aMzu' (1940), 'preraNA' (1942) ane 'zrIharSa' (1952) maLI che. aMgrejI bhASAmAM keTalAMka vivecanapustako emaNe lakhyAM che. mahetA puSpAbena janArdanarAya desAI puSpAbena haraprasAda (21-3-1905, 2-4-1988): navalakathAkAra. janma prabhArapATaNamAM. prAraMbhamAM ke I vidhipUrvakanuM zikSaNa nahIM, paraMtu lagna bAda karve yunivarsiTImAMthI snAtaka anusnAtaka kakSAno abhyArA. zikSaNathI AraMbhI jayetisaMdha ane amadAvAda vikAsagRhanI nArI pravRttiomAM sakriya. sAmAjika kAryakara. rAjyasabhApade tema ja pradhAnapade paNa rahI cUkelAM. 1955mAM padmabhUSaNa ane 1983 mAM jAnakIdevI bajAja eN DubI romAnita. 2madAvAdamAM avasAna. 'khaDa khUTyAM' (1985) emanI saurASTranA bhramaNazIla mAladhArIonA duSkALasamayanA jIvanasaMgharSane nirUpatI navalakathA che. caMTo. maheta prakAza bhUpatarAya (22-10-1938) : vivecaka. janmasthaLa muMbaI. vatana bhAvanagara. aMgrejI-gujarAtI viSayo raLe bI.e. gujarAtI-saMskRta viSayomAM ema.e. 1955thI Avata sudhI vividha kolejomAM gujarAtInA vyAkhyAtA. baLavaMtarAya ThAkora (1964) emanI paricayapuritakA che. anvIti' (1978) vivecanasaMgrahanA be vibhAga paikI pahalAmAM pro. ThAkora vizenA lekhe ane bIjAmAM viziSTa kRtio tathA sarjakonAM mUlyAMkane ApelAM che. 'saMcayitA' (aniruddha brahmabhaTTa sAthe) ane "vArtAsRSTi'- bhA. 1, 2 (bhAnubahena vyAsa sAthe) emanAM sahasaMpAdane che. pa.mAM. mahetA pratAparAya giradharalAla(-, 18-8-1971) : kavi. 18mapura meTala vakarsanA mukhya saMcAlaka, rAjasthAnane lalitakalA akAdamInA prathama adhyakSa. beMgaloramAM dIpaka kebala kaMpanInI sthApanA. bALako mATe saMgrahasthAnanI racanA. khagaLanA jJAnaprasAra mATe jahemata. vaijJAnika ane jJAnaprada ramakaDAM tathA sAdhanonI suvidhAnA himAyatI. zrImaMta sayAjIrAva gAyakavADa taraphathI 'rAjaratna'ne. ane bhArata sarakAra taraphathI 'padmazrI'ne khitAba. baMgalAmAM hRdayarogathI avasAna. emanI pAsethI gIta-saMvAdano saMcaya "divyadarzana ane gItA" (delavADAkara gopALajI kalyANajI sAthe, 1922) maLyo che. ni.vA. | nive. mahetA puruSottama lallubhAI : navalikAsaMgraha "ratnagraMthi athavA TUMkI vArtAo' ane 'saMsAra sAra ke asara?" (mahetA raNachoDajI hIrAlAla sAthe, 1903) tathA caritralakSI pustaka "zUravIra strIo" (1901) tema ja baMgALI navalakathA taruNa tApasI'ne anuvAda 'prabhAvatI vA patipriyA' (1899)nA kartA. ni.. mahetA puSkararAva vAmanarAva : navalakathA "ApaghAta ke khUna?" mahetA praphullacaMdra narmadAzaMkara (3-2-1936) : vivecaka. janma vatana mahesANA jillAnA vAlamamAM. 1959mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1961mAM ema.e. 1983mAM pIeca.DI. amadAvAdanI ha. kA. ArTsa kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. 'gujarAtI nATakomAM samAjacitra' (1984) emano zodhanibaMdha che. emanA anya keTalAka vivecanalekhe paNa pragaTa thayA che. ja.gA. mahetA prabodha prAgajI (16-4-1915) : navalakathAkAra, vArtAkAra, 458 : gujarAta sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA prabhAzaMkara zAmaLAjI - mahetA babalabhAI prANajIvanadAsa mahetA priyaMvada na. : kAvyakRti 'hRdayamaMthana' (1925) nA kartA. ni.vaDa. vivecaka. janma jUnAgaDhamAM. vatana bhAvanagara, 1938 mAM aMgrejI viSaya sAthe bI.e. ane 1944mAM ema.e. sarakArI kolejomAM aMgrejInA adhyApaka ane AcArya. zuM' (1939), 'avarodha' (1948), 'snehanI hUMpha (1950), 'kI' (1951) ityAdi emanI navalakathAo che. mAnavI' (1940), 'uranAM ekAMta' (1940) emanA vArtAsaMgraho che. 'pazcimI sAhityane vivecanAtmaka lekho' (1983) emano vivecanasaMgraha che. 'jApAnI vAto' (1975) emano anuvAdagraMtha che. emaNe aMgrejImAM paNa keTalAMka pustako lakhyAM che. ja.ga. mahetA prabhAzaMkara zAmaLajI : dalapatazailIno prabhAva darzAvatI padya kRtio "khama tAzIra ke sebata asara' (1865), 'aMbAjI bahucarAjI ... garabA chaMda' (1870), 'utkaMTha mahAdevanA garabA" (1873), "rasika prabhAtiyAM' (1884), 'sattAvananA sugAla' (1901) ane "suratanI '39nI relanA rADo'nA kartA. ni.vA. mahetA pramodarAya jAMbakalAla : jAsUsI kathA 'pASANapratimA yAne mAnavamUrti' (1929) ane 'poinTa jhIro' (1967) nA kartA. ni.vA. mahetA pravINacaMdra maNilAla, "amara pAlanapurI' (1-9-1935) : kavi. esa.esa.sI. pachI avatana raMgabhUmimAM adAkArI. atyAre varAtanA dhaMdhAmAM. 'ujharaDA" (1989) emane gajhalasaMgraha che. e.TI. mahetA prasannakumAra: rahasyakathA "cAlIsa hajAranA caka' (1935)nA karyA. ni.vA. mahetA prasanagarI mukuMdarAma: kathAkRti uSa:kAla athavA 250 varSa pUrvanuM mahArASTra ane suzikSita strInAM kartA. | ni.vA. mahetA prANajIvana : navalikAsaMgraha oparezana konuM ? ane bIjI vArtAo' (1940) tathA AyurvedanA mULa siddhAMto' (1964)nA mahetA premanAtha : navalikAsaMgraha 'cakravyuha' (1977) ane saMpAdita vArtAsaMgraha navasaMdhAna' (1980)nA kartA. ni.vA. mahetA premalIlA sumanta mahetA premalIlA kAticaMdra (7-9-1903, 1948) : janma amadAvAdamAM. 1928mAM maeNTrika. 1924mAM vaDodarAnI kolejamAMthI bI.esasI. pachI vaDodarAmAM mahArANI garlsa hAIskUlamAM zikSaka. 1926-27mAM rAjakoTanI bArTana phimela TreniMga kolejanAM leDI suparinTenDanTa. 'guNasuMdarI'nAM taMtrI. emanA graMthomAM 'mukula' (1922), 'gRhadIpikA' (1930) vagereno samAveza thAya che. premasaurabha' (1951) emanA lekhAna ane svajanoe emane ApelI aMjalione samAvatuM maraNottara prakAzana che. caM.rA. mahetA pharAmajI kAvasajI : kathAkRti 'kAkAnA vArasA' tema 18 "dharmA 'nA kartA. ni.vA. mahetA phirojazAha rUstamajI : kavi, vivecaka. 'pArasI sAMsAra'nA sthApaka taMtrI. emaNe epigrAmanA saMgraha 'cabarAkiyAM', vivecanagraMtha "vArtA zailI' tathA DaoN. mine ceharanA dardI' ane 'ekaTIMga kalAnuM vahevAra jJAna" jevAM pustako ApyAM che. kartA. ni.. mahetA prANajIvana lAlajIbhAI (14-7-1937) : kavi. janma bhujamAM. epha.vAya. komarsa sudhI abhyAsa. 1962 thI 1973 sudhI silka milamAM ane tyArabAda muMbaImAM kasTama hAusa kilayariMga ejanTane tyAM nokarI. emanI pAsethI kAvyasaMgraha 'kAnemAtara' (1979) maLyo che. ni.. mahetA prANabhAI ema. : vivecanakRti 'kAhityanAM rahasyo (1953) nA ka. ni.vo. mahetA babalabhAI prANajIvanadAsa (10-10-1910,27-9-1981): AtmakathAlekhaka, jIvanacaritralekhaka, nibaMdhakAra. janma haLavada (ji. surendranagara)mAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa haLavada, karAMcI, muMbaI tathA vaDhavANamAM. uccazikSaNa DI. je. siMdha kaoNleja (karAMcI) tathA gUjarAta vidyApIThamAM. AjIvana lokasevaka. sAmAnya vyavahAramAMthI udAharaNo laIne abhivyakita asarakAraka banAvatuM emanuM gadya nitAta saraLa ane sAduM che. 'mArI jIvanayAtrA' (1983) emanI AtmakathA che. 'mahArAja thatAM pahelAM' (1943) ane 'ravizaMkara mahArAja' (1944)mAM emaNe niSkAma karmayogI lokasevakanuM jIvanacaritra varNavyuM che. gAMdhIvicAranAM grAmajIvana, lokazikSaNa, grAmasevA vagere viSayane AvarI letAM "mAruM gAmaDuM' (1939), yajJasaMdeza' (1955), saphAImAM khudAI' (1961), 'zramane prasAda' (1962), 'zIlasaMcaya' (1969), 'bApune pratApe' (1969) vagere ADaMbararahita saraLa bhASA ane prAsAdika zailImAM lakhAyelAM emanAM pustako che. 'sarvodaya ane bhUdAnayajJa' (1957), 'sarvodayanI vAto' (1958) ane saMpattidAnayajJa' (1958)mAM bhUdAnapravRtti vizenA vicAronuM nirUpaNa che. e. je. sekanA "dha bartha va raziyana DemokrasIne AdhAre lakheluM pustaka "raziyAnuM ghaDatara' (1934) gujarAtI sAhityakoza -2 : 4pa9 For Personal & Private Use Only
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA baherAmajI pestanajI-mahetA bhUpatarAya gopALajI raziyAnI svAtaMtryalaDatano pregya itihAsa varNave che. aMgrejI ane saMskRta graMtha parathI 'mAbApane be bela' (1917), ni.vI. 'vIra puruSo' (1918), 'prAcIna hiMdamAM keLavaNI' (1923), mahetA baherAmajI pestanajI : sAmAjika navalakathA 'ba paraNetara 'azokacarita' (1927), 'prAcIna hiMdamAM saMghajIvana' (1934), yAne pahelI kharI bIjI beTI' (1897) nA kartA. adabhuta alakA' (1957) vagere anuvAdo paNa emaNe nANA che. 2.ra.da. mahetA baLavaMtarAya gopALajI, 'mazAlacI' (19-2-1899, mahetA bhavAnIzaMkara kalyANajI : paghamizrita kathA kRti surone 19-9-1965): nATayalekhaka. janma bhAvanagaramAM. 1919 mAM ane vIrabhadra' (1889)nA kartA. gAMdhIprerita prathama satyAgrahathI jAherajIvanamAM sakriya. 1922 thI 1945 daramiyAna satyAgrahI sainika ane satyAgrahI kedI. mahetA bhavAnIzaMkara zaMbhurAma : 'teM phA gammata ApanAra gujarAtI 1948mAM sthapAyelA bhAvanagara rAjyane javAbadAra rAjaya- | nATaka' (anya sAthe, 1872)nA kartA. taMtranA mukhyamaMtrI. saurASTra sarakAramAM nAyaba mukhyapradhAna. bhAratIya koMgresanA vividha hoddA pachI enA mahAmaMtrI. pachI gujarAta mahetA bhAgIrathI bhANajIbhAI, "jAnavI(3-6-1918) : kavi. rAjayanA mukhyapradhAna ane e daramiyAna vimAna-pravAsamAM janma bhUvA (ji. bhAvanagara)mAM. 1942mAM karva koleja, bhAvaakasmAte avasAna. nagarathI jI.e. 1954mAM porabaMdarathI jI.bI.TI.sI. 1942 emaNe nATako 'DhaDhanuM koI dhaNI nathI' (1933) tathA bhUlAyelAM -thI 1975 daramiyAna bhAvanagara, surendranagara ane dhorAjInI bhAMDu' (1933) ApyAM che. zALAomAM zikSikA, suparavAijhara ane AcAryA. kAvyasaMgraha 'abhilASA' (1959) ane 'saMjIvanI' (1984) mahetA baLavaMtarAya lakSmIrAma: padyakRti "aMbikAstuti' (1898) uparAMta emaNe strI saMta ratno' (1988) ane "mAMghIbena' javA -nA kartA. caritragraMtha ApyA che. emaNe hiMdImAMthI keTalAka anuvAdo paNa ApyA che. mR.mA. mahetA bApulAla umedarAma: phrencakRti "alTa oNva pArisa' para mahetA bhAnasukharAma nirguNarAma (1-6-1861, 20-1-1948) : AdhArita 'trimUti'- bhA. 1 (1900)nA kartA. caritrakAra, saMpAdaka. janma suratamAM. maeNTrika pachI vaDodarA kolejamAM eka varSa abhyAsa karI, vijJAnane zApa hovAthI e ja kolejamAM mahetA bhagavAnadAsa raNachoDadAsa : saraLa rajUAta dharAvatA eNgrikalcara brAncamAM praveza. 1890mAM pahelI parIkSA pasAra karI, vyAkaraNanA navIna pATho' (anya sAthe, 1940)nA kartA. pachI abhyAsa choDayo. 1891mAM rAjakoTanI rAjakumAra kolejamAM 2.2.da. zikSaka. 1904 thI 1909 sudhI rAjakoTanI AlaphreDa hAIskUlamAM. mahetA bhagIratha : kAvyasaMgraho "khaMDera' (1940), 'jharUkho' (1940), pachI choTAudepuranA mahArAjAnA prAiveTa sekreTarI. pharIne rAjasaubhAgya' (1940) tathA candranA kartA. koTamAM miDala hAIskUlamAM ane pachI devagaDhabAriyAmAM raNajitasiMha hAIskUlamAM heDamAstara. 'candrakAza'nA saMpAdaka. mahetA bharatarAma bhAnusukharAma, haMsala' (16-3-1894, -): 'premAnaMda'(1918), 'mIrAMbAI' (1918), 'vipazudAsa' jIvanacaritralekhaka. janma suratamAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa (1920), 'mahIpatarAma' (1930) jevAM caritrapustako tathA rAjakoTanI tAlukAzALA, saurASTra tathA AlphreDa hAIskUlamAM. zrI sayAjI vaijJAnika zabdasaMgraha' (1920) ane "dha meDane vaDodarAmAM inTara ArTsa pachI abhyAsa choDI vaDodarA rAjyanA gujarAtI-IMgliza DikasanarI' (1925) jevA kozagraMthA emaNe bhASAMtara vibhAgamAM joDAyA. e pachI AMtarasubAnI zALAmAM ApyAM che. emanAM saMpAdanamAM 'babruvAhana AkhyAna' (1917), heDamAstara. 'sudAmAcaritra' (1919), 'kavi viSNudAsanAM kAvyo' (1921), emaNe raNajitasiMha' (1920), 'samudragupta' (1921), 'zrIharSa" mAmeruM' (1922), "dhruvAkhyAna' (1924), 'raNayajJa' (1925) (1921), 'tukArAma' (1922), 'zUravIra zivAjI' (1924) jevAM vagerene samAveza thAya che. jIvanacaritro ApyAM che. nAnI nAnI vAtomAM' (1956), ca.TA. vaDodarA rAjayanI sAhityika pravRttio' (anya sAthe, 1957), mahetA bhUpatarAya gopALajI (-, 4-2-1989) : brahmavidyAnA 'mArI sAhityasevA' (1959), "bhavAInA vezanI vArtAo' pAribhASika koza' (1938), brahmavidyAnuM rasadarzana-rasajIvana (1964) vagere emanI pustikAo che. nAkarakRta 'maradhvajAkhyAna | (1964) tathA 'kalAsRSTi' (anya sAthe, 1938), 'tattvamImAMsA' (1924), bhAlaNa ane maMgalakRta 'dhruvAkhyAna' (1924) tema ja (1940), 'yogajIvana' (1940) ane 'sukhanI sarvasAmAnya 'mArDana gujarAtI-aMgrejI DikazanarI' (anya sAthe, 1925), cAvI' (1945) vagere anuvAdonA kartA. 'saraLa joDaNIkoza' (1961) vagere saMpada uparAMta marAThI, 460: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA ma.- mahetA mAyAbahena mahetA ma. : navalakathA "DAda gRharatha ane jApAnI jAsUsa" (anya sAthe) nA kartA. mahetA manasukharAma kRSNamukharAma : vivecanagraMtha "kavio ane temanI kavitA'nA kartA. mahetA manasukhalAla dAmodara : sAmAjika triaMkI nATaka 'sukhanAM svapnAM' (1928) tathA vAghaNa' (1929)nA kartA. mahetA makanadAsa harajIvanadAsa : bALavArtA 'meMtInI mALA' (1931) tathA premacaMdakRta hindI racanA 'Ahuti'nA anuvAdanA phartA. mahetA maganalAla raNachoDalAla : 'madyapAna du:khadaka candramukhI. nATaka' (1874)nA katAM. mahetA maganalAla harikRSaNa : 'mahAbhAratanI nItikathAo' (bI. A. 1922), 'bhakitacaritra' tathA anUdita pustako bhAratanA mahAna puruSA' (1914) ane bhAratanI devIonA kartA. mahetA manahararAma harihararAma (1877, ~): nATayalekhaka. janma suratamAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa anukrame prAMgadhrA ane rAjakoTamAM. 1893 mAM maeNTrika. 1899mAM bI.e. emaNe 'zivAjI ane aphajhalakhAnanuM yuddha' (1951) nAmano pavADo, 'parazurAma vijaya'(1923) nAmanuM nATaka tathA 'bAlakAMDa' (1912) ane "meghadUta' (1942) nAmanA anuvAdo ApyA che. mahetA maMjulA : pravAsakathA yuropanI yAtrAnA AnaMda' (1973)nAM kartA. mahetA mANeka dArAzAha: 'divyapremanuM puSpa, AtmajJAnanuM amRta yAne divAne mANaka' - bhA. 1, 2 (1958, 1971) nA kartA. mahetA maNibhAI jazabhAI (1844, 1968) : gadyakAra. janma naDiyAdamAM. aMgrejI abhyAsa naDiyAdamAM zarU karI amadAvAdamAM pUro karyo. 1868mAM amadAvAdanA jajanI korTamAM heDakalArka. 1870mAM jUnAgaDhamAM nyAyakhAtAnA adhikArI. 1872mAM pAlanapura ejansImAM neTiva AsisTanTa poliTikala ejanTa. 1873 mAM vaDodarAnA neTiva AsisTanTa resiDanTa. 1876 mAM karachanuM pradhAnapada. 1890mAM mahArAjA sayAjIrAve emane mukhyapradhAnapada peluM. 'zaikasapiyara kathAsamAja' (anya sAthe), 'musalamAnI kAyadA' ane rAjyanIti' emanAM pustaka che. cAMTo. mahetA maNilAla nu.: kabIranA jIvananI vAstavika ghaTanAo ane temanA jIvanadarzananI jhAMkhI karAvatuM pustaka "kabIrasAhaba' (1950) tathA saMpAdana 'kabIrasAhebanAM bhajanA' (1956) nA 2.ra.da. mahetA maNilAla harilAla : padyakRti mAMghavArInI mahAkANa' (anya sAthe, 1877)nA kartA. mahetA mANekalAla trikamajI : saMsAra svarAjya yAne bahAdura bALAo'(1931) tathA "cakizAra yAne candranA saMsArapravAsana kartA. mahetA mANekalAla prANazaMkara : "mahAkALI AkhyAna' (anya sAthe, 1893)nA kartA. kartA. masA mahetA mANekalAla lalubhAI : padyakRti 'jagadaMbA tavana' ha , (1906)nA kartA. mahetA maNizaMkara prANazaMkara : padyakRti aMbikAratuti ane ArAsuranuM varNana' (1913) nA kartA. mahetA maNizaMkara bhImajI : samaya, sukhadu:khanuM samatva, vArtha, sneha ane parastrIgamana jevA viSayone nirUpatA nibaMdha saMgraha 'maNinibaMdhamALA' (1905) nA kartA. 2.ra.da. mahetA madhurikA : 'rAsarajanI' (1933)nAM kartA. mahetA mAnazaMkara pItAmbaradAsa (21-3-1867, 16-8-1937) : jIvanacaritralekhaka, nibaMdhalekhaka. janma sAvarakuMDalA (ji. bhAvanagara)mAM. 1884mAM maeNTrika. priviyasamAMthI abhyAsa adhUro mUkI bhAvanagara rAjyanA vasulAtakhAtAmAM joDAI zramaza: baDhatI meLavI vahIvaTadAra. 1918mAM nivRtta. bhAvanagaramAM avasAna. emaNe 'rAjA chabIlArAmabahAdura athavA nAgaravIra samaka', 'mevADanA guhilo' (1928) jevAM caritra tathA 'nItivicAra" (1880), 'satya' (1880) ane 'janasvabhAva' (1880) jevA nibaMdhasaMgraho ApyA che. A uparAMta vAkayasudhA' (1890), 'vedAntasAra' (1890), 'nAgarI lipi ane nAgaro' (1912) jevA anuvAdo paNa emaNe ApyA che. mahetA manasukhabhAI kIratacaMda : "zrImad rAjacandranI jIvanarekhA' (1949)nA kartA. 2.re.. mahetA mAyAbahena : bALavArtA meghadhanuSya' (1951), sacitra bALavArtAo 'AkAzanuM sasaluM', 'kabUtara ane udara', 'kacakaciyo gujarAtI sAhityakoza -2 :421 For Personal & Private Use Only
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA mInA-mahetA yazodhara narmadAzaMkara kAcabo' ane 'mUrakha mAchalI' (1952) tathA "rUpAM ane parIo (1955)nAM kartA. 2.ra.da. mahetA mInA : sAmAjika navalakathAo dhAyala', 'pahelI prIta', AI milana kI belA, khAmozI', "aramAna" vagerenAM kartA. 2.ra.da. mahetA mukundarAya nityArAma : jIvanacaritrakRti vIra zivAjI' (1920)nA kartA. 2.ra.da. mahetA mRdulA pravINabhAI (25-12-1934, 11-8-1987): jIvanacaritralekhaka, pravAsakathAlekhaka. janma nAIrobI (IsTa AphrikA, kenyA)mAM. 1958mAM lokabhAratInAM snAtaka. 1975 mAM ema.e. itihAsanAM abhyAsI. uttara buniyAdI vidyAlaya, guMdI ane grAmadakSiNAmUrti lokazALA, maNAramAM zikSikA tathA AcAryA. emaNe jIvanacaritra "devadUta : jayorja vozigTana kArvara' (1967), 'be puNyazloka puruSo (1986); pravAsakathA yuropadarzana' (1985) tathA emane lakhAyelA manubhAI paMcolI, 'darzaka'nA patronuM saMpAdana 'catavistAranI yAtrA' (1987) ApyAM che. A uparAMta 'navajAgaraNa' (1963), 'raselanA vArtAlApa (1971), 'ApaNI lUMTAtI dharatI' (1976) ane hiMdu dharmanI vikAsayAtrA' (1980) jevA anuvAdo paNa emaNe ApyA che. 2.ra.da. mahetA motIlAla nAthajI : 'abhaNa pati strI du:khI nATaka' (1867) tathA padyakRti "priyAviraha'nA kartA. 2.ra.da. mahetA morArajI jayarAma: 'zUravIra kalyANadevacaritra' (1891)nA kartA. 22.da. mahetA mehanadAsa makanadAsa : kathAtmaka kRti 'meghadUtasAranA kartA. 2.ra.da. mahetA mehanalAla gaMgAzaMkara : padyakRti "bhAratamAtRnAM yazogAna yAne bhAratamAtRnA yazarASTra chaMdonA kartA. bhUmikA para mukhyatve kathAsAhityane akhatyAra karanAra A lekhake jIvanavicAra ane vicArane lakSya karyA che; ane jIvanapreraNAtmaka lagabhaga pistAlIsa jeTalA ahityagraMtho ne vIsa jeTalA rAjakAraNAdinA graMtho ApyA che. emanI navalakathAomAM 'saMjIvanI' (1936), prAyazcittA'- bhA. 1, 2 (1936, 1937), 'maMgalamUti' (1938), 'jAgatA re'jA'pUrvArdha, uttarArdha (1939, 1948), vanavAsa' (1941), 'phUTelAM suvarNapAtro' (1942), 'kanyAratna'- bhA. 1-2 (1953)mukhya che. aMtaranI vAto' (1935), 'jhAMjhavAnAM jaLa' (1937), 'aMtaranI vyathA (1937), 'aviData' (1938), traNa pagalAM' (1941), 'vidAya' (1944) vagere emanA vArtAsaMgraho che. uparAMta, subhASacandra bojha paranuM purataka "cAle dilhI' (1946), pUjaya bApu' (anya sAthe, 1948) ane 'bhikSu akhaMDAnaMda' (anya rAthe, 1947) jevAM caritralekhano emanA nAma che. 'subhASanAM lekho ane pravacano' (1946) emanuM saMpAdana che. .TA. mahetA yazavaMta devazaMkara (19-9-1938) : navalakathAlekhaka, bALasAhityakAra. janma lIlApuramAM. 195mAM maeNTrika. 1961mAM arthazAstra-AMkaDAzAstra viSayo sAthe bI.e. gujarAta samAcAra'nA prakAzana 'zrI' sAptAhikanA sahasaMpAdaka. emaNe sAmAjika ane vaijJAnika navalakathAo jhuke bAdala' (1966), 'tarasI cAMdanI' (1977), 'jhAMjhavAM (1971), 'karAla - koTa' (1976), 'sanalavaraNI vIja (1976), "cathI dIvAla (1976), 'eka mIna mRgajaLa' (1977), 'mAhitA' (1978), 'halI' (1978), 'pAza' (1978), 'sapanAMnI jALa' (1980), karuNA' (1980), 'tathApi' (1982) ane 'aganajhALa' (1983) ApI che. A uparAMta "nizA nimaMtraNa' (1978), 'vata rAtanA zyAma paDachAyA' (1979), 'kohinUra' (1980), 'lapA' (1981), zyAmA' (1981), "cira tRSA' (1982), 'gAMdhArI' (1982) vagere emanI AdhArita ke anUdita navalakathAo che. bALako mATe sAhasakathAo, zaikSaNika bALasAhityanI navaka kRtio, bhUgoLa ane vijJAna vize mAhitI ApatI pustikAo tathA keTalAMka anya prakIrNa pustako paNa emaNe ApyAM che. pA.mAM. mahetA yazodhara narmadAzaMkara (24-8-1909, 29 6-1989) : nATyakAra, navalakathAkAra, nibaMdhakAra. janma vatana amadAvAdamAM. 1932mAM gujarAta koleja, amadAvAdamAMthI itihAsa-arthazAstra viSaya sAthe bI.e. 1940mAM laMDanathI bAra-eTa-laiM. vyavasAye vakIla. bhArata sarakAra ane gujarAta sarakAranA vibhinna kAyadA kamizananA sabhya ane adhyakSa. 1946mAM kumAracaMdraka prApta. hRdayarogathI amadAvAdamAM avasAna. raNachoDalAla ane bIjA nATako' (1947)mAMnAM, aitihAsika vyakitao parathI racAyelAM pAMca caritralakSI reDiyonATako paikInuM lekhakanuM jANItuM thayeluM paheluM nATaka 'raNachoDalAla' amadAvAdane mahetA mohanalAla tulasIdAsa, 'zrI', 'sopAna (14-1-1910, 23-4-1986) : janma morabI tAlukAnA cakamaparamAM. bALapaNa karAMcImAM. aMgrejI be dhoraNanA abhyAsa bAda 1921mAM zALA choDI. zALA ane kolejanA vyavasthita zikSaNanA abhAvamAM jAte sakhata parizramathI abhyAsa. zarUmAM judI judI vepArI peDhIomAM kAma karyA pachI patrakAra kSetre jhaMpalAvI, 'pravAsI', 'nUtana gujarAta', 'janmabhUmi' dainikonA tema ja "UrminavaracanA', "jIvanamAdhurI', akhaMDaAnaMda', "abhinavabhAratI' vagere mAsikonA taMtrI.muMbaImAM avasAna. patrakAratvanI garimA sAthe anubhavanika ane bhAvanAniSTha 462: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA raNachoDajI parAgajI - mahetA ratilAla vAsudeva mahetA raNachoDadAsa : jIvanaprasaMgakathI 'bALa TiLaka' (1958)nA. ka. mahetA raNachoDalAla sAMkaLacaMda (1880, 1957) : padyakRti 'kIkRSNastuti athavA sAkAra kIrtanAvali' tathA 'ra miyo-juliyeTanA gujarAtI saMpanA kartA. audyogika nagara banAvanAra udyogapati raNachoDalAlanA jIvanane AlekhanuM caritralakSI nATaka che. "samarpaNa' (1957) aitihAsika reDiyo nATaka che. 'maMbe.jaMba' (1951) ane 'ghele babala' (1952) praharAno che. 'sarI jatI retI'- bhA. 1, 2 (1950, 1952) navalakathA vaidha jAtIya saMbaMdho ane ughADAM kAmuka nirUpaNone lIdhe eka samaye samAjamAM carcAspada banelI. emanI e pachInI aitihAsika navalakathAo 'vahI jatI jelama' (1955), 'tuMganAtha' (1957), 'saMthArAga' (1963) ane 'mahamada gajhanI' (1966)mAM paNa kAmukatAnuM nirUpaNa ochevatte aMze cAlu rahe che; paraMtu enI sAthe aitihAsika paribaLomAMthI janmatAM gharSaNane adhyAtmanAM to paNa bhaLe che. 'mahArAtri' (1954) emanI AdhyAtmika anubhavane AlekhatI navalakathA che. navuM varSa'-bhA. 1, 2, 3, 4 (1974, 1977, 1979, 1983) e 1857thI 1947 sudhInA, nevuM varSanA gujarAtanA jAhera sAMskRtika jIvanane AlekhatI dIda navalakathA che. 'premagaMgA' (1954) aitihAsika premakathAonA saMgraha che. 'rasanaMdA' (1954)mAM yaugika siddhinA anubhavanI vAta che. 'kimiyAgaro' (1951)mAM jAnatA ane rASTra para asara karI 08nAra aDhAra vyakitavizaSonAM caritra che. 'nava saMtA' saMtanA jIvana paranuM caritrapustaka che. 'zrI naMdA' (1958) ane '44 rAtrio' (1960) emanAM pravAsavarNananAM pustako che. 'sarI jatI kalama' (1954), yazodhArA' (1956), 'zivasadananuM snehakAraNa' (1959) emanAM haLavA nibaMdhanAM pustako che. 'nadI-nagaro' (1958)mAM reDiyovArtAlApa che. "agamanigama' (1959), 'zUnyatA ane zAMti' (1962), 'RSionuM svarAja' (1967), 'zraddhAnI rAtri' (1969), 'AnaMdadhArA' (1969), 'sAkSAtkArane raste' (1972), 'zraddhA ane anubhUti' (1975) tathA 'samApti' (1977) mukhyatve AdhyAtmika lekhonA graMtho che. 'bhAvinA bheda'(1954), 'bhAvinA gaganamAM' (1966), bhAvinA marma' (1978) ityAdi emanA jayotiSavidyAnA graMtho che. 'narmadAzaMkara mahetA - smArakagraMtha' (1968) emanA sahasaMpAdanane graMtha che. A uparAMta aMgrejImAM paNa emanA keTalAka graMtho prakAzita thayA che. ja.gA. mahetA raNachoDajI parAgajI : buddhijIvananI 115 prasaMgakathAone saMgraha 'camatkAra ke sadAcAra' (1962) tathA saMpa, sAdagI, paropakAra, svamAna, nIDaratA jevA guNone nirUpatI badhapradhAna kathAone saMgraha subodhakathAo' (1962)nA kartA. mahetA raNajitarAma vAvAbhAI (25-10-1881, 5-5 1917) : nibaMdhakAra. janmasthaLa surata. zikSaNa amadAvAdamAM. 1930mAM gujarAta kolejamAMthI bI.e. ATheka mAsa tyAM phelo. 1905 mAM umareThanI hAIskUlamAM AcArya. 1906 thI 1917 sudhI prA. gAjara ane prabhAzaMkara paTTaNInA aMgata madadanIza tathA zeTha narottamadAsanA putranA khAsa zikSaka. gujarAtI prajA ane sAhityanA vikAsa tema ja gaurava mATe sAkSarajayaMtInI ujavaNI tathA gujarAtI sAhitya pariSadanA adhivezana jevAM nAnAvidha dhyeyo ane tajajanya kAryonA AyojanapUrvakanA amala artha 1904mAM gujarAta sAhityasabhAnI sthApanA ne tenuM saMcAlana. emanI sAhityasevAnA upalakSyamAM gujarAtI sAhityakArone temanA sAhityasarjana mATe gujarAta vidyAsabhA dvArA dara varSe emanA nAmane raNajitarAma suvarNacandraka apAya che. chetAlIsa varSanI vaye muMbaImAM jUhunA dariyAmAM taratAM zIkhatAM avasAna. emaNe lakhelAM nibaMdha, TUMkIvArtA, nATaka tathA adhUrI navalakathAonAM be maraNottara prakAzane thayAM che. pariSada dvArA prakAzita 'raNajita kRti saMgraha' (1921)mAM cAraso pRSThomAM, kanaiyAlAla munazInA upaghAta sAthe 'sAhebarAma', 'sAhelIo ane 'maMgaLa' nAmanI adhUrI navalakathAo; hIro', 'dolata', 'khavAsaNa ane 'mAstara naMdanaprasAda' jevI TUMkIvArtAo tathA 'tendrasiMha nATaka saMcita che; to 'raNajitarAmanA nibaMdha' (1923)mAM savAba pRSThomAM 'IzunuM varasa 1908' ityAdi noMdhapAtra tetrIsa nibaMdhe che. A uparAMta emaNe zokhathI ekaThAM karelAM gujarAtI lokagItanuM prathama zAstrIya ane zakavartI saMpAdana 'lokagIta' (1922) paNa pragaTa thayuM che. gujarAtI sAhitya pariSade emanI janmazatAbdI nimitte emanI saghaLI gadyakRti onuM raNajitarAma gadyasaMcaya' : 1-2 (1982) nAmanA graMtharUpe punarmudraNa karyuM che. mahetA ratanajI lIlAdhara : dAharAba padyakRti 'tAvane taDAko' (1892)nA kartA. mahetA raNachoDajI hIrAlAla: "ratnagraMthi athavA TUMkI vArtAo' (anya sAthe, 1903) tathA navalakathA "saMsAra sAra ke asAra?" (anya sAthe, 1903)nA kartA. 2.ra.da. mahetA ratilAla vAsudeva: jIvanacaritra ' skI' (1937) ane "sadgata govardhanarAmabhAI' (1944) tathA anuvAdagraMtha paDakAra' (1959), 'svajanonI suvarNabhUmi' (1959) ane 'lekazAhI vize jepharsana' (1962)nA kartA. 2.6.8. gujarAtI sAhityakoza -2 :463 For Personal & Private Use Only
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA ratilAla viThThaladAsa - mahetA ramin goviMdalAla mahetA ratilAla viThThaladAsa : paMcAMkI nATaka 'vanarAja cAvaDo' (1904) tathA kanakasiMha ane satI tArA" (bI.A. 1906)nA kartA. navarAnI noMdha' (1945)mAM TucakAnA thoDAka mizraNavALA nibaMdhakArI haLavA lekhe che. hAsyahillola'mAM dasa vArtAno ane eka lekha che. "jIvanahAsya' (1945)mAM zAbdika vinA, ane atizayatAmAMthI pragaTanuM sthaLa hAsya che. 'hatA rAma' (1949) emano pistAlIsa vinodapradhAne vArtAnonA saMgraha mu.). mahetA rameza : navalakathA 'baMdhananI beDI' (1946)nA kartA. mahetA ramezacaMdra maNilAla : caritralakSI kRti rASTrapati javAharalAla naheru' (1930) nA kartA. ni.. mahetA ramaNalAla choTAlAla (31-10-1918): vivecaka, hAyalekhaka. janma suratamAM. bI.e., Di.nyUjha. atyAre nivRtta. "gujarAtI geya kavitA' (1954) ane saMgItacarcA" emanAM vivecanapustako che; jyAre "paMcAjIrI' (1951) emanuM hAsyanuM pustaka che. ca.TA. mahetA ramaNalAla nAgarajI, "bhIkhubhAI' (15-12-1922) : nibaMdhakAra. janma katAra gAmamAM. ema.e., pIeca.DI. atyAre nivRtta.. varNaka samuccaya' (1959), 'purAvAstuvidyA' (1961), gujarAtane maLelo zilpa ane sthApatyano vAraso' (1968), itihAsanI vibhAvanA' (1982) vagere emanAM pustako che. bhUtakALanI bhItaramAM' (1975) ane 'bhAratIya pragatihAra (1982) paNa emanA nAme che. caM.To. mahetA ramaNika kizanalAla: nhAnAlAlanI asara jhIlatAM cAlIsa gIteno saMgraha "madhubaMsI' (1932), vArtAsaMgraha "patananA paMthe ane bIjI vAto' (1932), bALanATaka 'bilIpatra' (1934), saMpAdana 'kalApIne kekArava: puravaNI' (1923) tathA anuvAdo pASANI' (1926), 'rAjayazrI' (1935) ane 'raNa ane bIjI vAto' (1947)nA kartA. ra.ra.da. mahetA ramaNikarAya amRtarAya(5-6-1881,-): navalakathAkAra, anuvAdaka. janma amadAvAdamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa amadAvAdamAM. muMbaInI vilsana kolejamAMthI adhUrA abhyAse patrakAratvamAM. 1914-19 daramiyAna 'hindustAna' dainika tathA sAptAhikanA taMtrI. pachIthI 'gujarAtI'nA kAryAlayamAM maeNnejara. emaNe "samrATa jayorja (1912), "bhUjabaLathI bhAgyaparIkSA (1915), 'rInaka mahelamAM rAjakhaTapaTa' (1919) ane 'AjakAlyanAM nATako' (1930) jevAM maulika pustako uparAMta nava jamAne : amRta ke jahara' (1907), 'dinAbArsa' (1913), 'bhadrapuranI bhadrazyAmA' (1916), 'bhAgIrathInI bhUya' (1925) tathA dasa lAkhane dallo' (1926) jevAM rUpAMtarita pustako paNa ApyAM che. 2.ra.da. mahetA ramaNikalAla ratilAla, nakIra', 'bAlamUrti (2-3-1899 -): hAsyalekhaka. munazIyuganA A lekhakamAM hAsyanI dRSTi che ane hAsyAnukUla prasaMge yojavAnI AvaData che. joke, atizayokitamAMthI pragaTatuM sthaLa hAsya vadhu che ane buddhipUta sUkSma hAsya emanI racanAomAM nathI. mahetA ravajIbhAI nAgajIbhAI : caritralakSI padyakRti "saMtokabAI saMbha mahAbhya' (1914)nA kartA. ni.vA. mahetA ravizaMkara viThThalajI, 'saMja' (10-10 1904, 20-8-1988) : nibaMdhakAra. janma goMDalamAM. tyAMthI ja maMrika. jUnAgaDhanI bahAuddIna kolejamAMthI bI.e. bAbu pannAlAla hAIskUla, muMbaImAM zikSaka. 1930mAM satyAgrahamAM joDAyA. pachI 'hiMdustAna', 'prajAmitra', 'sAMja vartamAnamAM patrakAra ane taMtrI. 1939thI 1946 sudhI janmabhUmi'nA taMtrI. 1951 thI 'janazakita'nA taMtrI. 1968mAM nivRtta. 1969mAM gujarAtI sAhitya pariSadanA amadAvAda adhivezanamAM patrakAra vibhAganA pramukha. "sana-De eDavokeTa' aMgrejI sAmAhikanA paNa ekavAranA taMtrI. gRhajIvananI nAjuka kalA', 'jIvananI kalA', vartamAnapatra kevI rIte taiyAra thAya che?" vagere emanAM pustako che. e.TI. mahetA razmikAta paghakAnta (14-5-1946) : vivecaka. janma vatana bhAvanagaramAM. ema.e., ema.phila. kolejamAM saMskRtanA adhyApaka. 'saMskRta sAhityamAM karuNarasa' (1983) emane ema.phila.nI padavI mATe taiyAra thayelo abhyAsanibaMdha che. mahetA ramina geviMdalAla, 'devadUta', 'rasikacaMdra'(219-1933) : caritrakAra, vArtAkAra, anuvAdaka. janma amadAvAdamAM. prAthamikamAdhyamika zikSaNa amadAvAdamAM. bI.e. sudhIno abhyAsa. zarUAtamAM "saMdeza' tema ja'gujarAta samAcAra'nA taMtrI vibhAgamAM, tyArabAda gujarAta rAjayanA mAhitIkhAtAmAM saMyukata mAhitIniyAmaka. emanI pAsethI caritralakSI pustako 'phUla ane phema'- bhA. 1thI 3(1967) tathA kathAkRti 'mahAsAgaranI musApharI'- bhA. 1-2 (1964) maLyAM che. "naphA: bhAratanI IzAnI sarahada' (1963), 'kacchane raNamero' (1960), naMdInI khUMdha' (1966), pArijAta 464: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA rasikalAla hAthIbhAI -mahetA lAbhubahena amRtalAla (1966) vagere emanAM prakIrNa pustako che. puruSArthanI pratimAo' (1968) emanuM anuvAdapurataka che. ni.. mahetA rasikalAla hAthIbhAI (1934) : navalakathAkAra, vArtAkAra, janma kaccha jillAnA lAkaDiyAmAM. vatana bhuja (karacha). traNa dhoraNa sudhIno abhyAsa. lekhanane vyavasAya. 'praNayaprakAza' (1962), "eka madharAte' (1965), "dhabakAra' (1967), 'caMbalane citkAra'(1976) vagere emanI navalakathAo che. 'RtubahAra' (1966), 'romAMca' (1968) ityAdi emane vArtAsaMgraho che. 'eka hato rAjA' (1976), 'rahasyAMganA' (1977) ityAdi emanAM nATako che. 'bhagavAna ane InsAna' (1972) emanuM jIvanacaritranuM pustaka che. "cAlo cAMdAmAmAne ghera' (1966) ityAdi emanAM bALavArtAnAM pustako che. mahetA rAjacaMdra ravajIbhAI, 'zrImad rAjacaMdra (11-11-1867, 9-4-1901) : kavi, gadyalekhaka. janma morabInA vavANiyA gAmamAM. AThamA varSathI kavitAlekhanane dharmazAstronA abhyAsano AraMbha. asAdhAraNa yAdazakitane kAraNe ogaNIsamA varSathI ja zatAvadhAnI' tarIke prasiddhi pAmyA. bAvIsamA varSathI jhaverAtane dhaMdhe. gharamAM kRSNabhakitanuM vAtAvaraNa hovA chatAM jaina dharma pratye vizeSa AkarSaNa. vividha dharmazAstronA abhyAsathI advaita vedAMtane samartha vidvAna ane sarvadharmasamanvayanA prabodhaka banyA. emanI Atmazuddhi mATenI tIvra jhaMkhanA tathA binasAMpradAyika ane satyagAmI vicAradhArAne mahAtmA gAMdhIjIe paNa Adara karele. teo saMsAramAM rahIne ja jIvanasAdhaka saMtapuruSa tarIkenuM jIvana jIvyA. tetrIsa varSanI vaye rAjakoTamAM avasAna. emanI racanAo dharmanItibodhaka che. dalapatarItinA zatAvadhAnI zI kavi tarIke kAvyapravRtti AraMbhAyelI. "mokSamALA' emanuM jaina dharmanA siddhAMtonI saraLa samajUtI ApatuM pustaka che. zrImad rAjacaMdra-vacanAmRta sArasaMgraha' (1949) ane 'rAjapraznamAM emanAM vyAkhyAna, hitabodhanAM TUMkAM sUtrAtmaka lakhANa, saMkSipta caritrakathA-prasaMgo, bhAvanAcitro vagere saMgRhIta che. dharma ane mekSanA pratibodhanuM tathA satyazodhaka ne guNagrAhaka dRSTie vividha dharmagraMthanA karelA vAcana-manananuM mitAkSarI, saraLa ane kavitvapUrNa zailImAM Alekhana thayuM che; rasika, jJAnamUlaka rUpaka-dRSTAMtone yathocita viniyoga paNa noMdhapAtra che. emanAM anya pustako 'namirAja' (1884), 'subodhasaMgraha (1884), 'bhAvanAbedha' (1886), 'makSasiddhAMta rojanIzI' (1890), AtmasiddhizAstra' (1896) tema ja maraNottara prakAzita pustako 'Ugamate prabhAte' (1958), 'zrImad rAjacaMdranI dRSTAMtakathAo' (1959), "strInItibaMdha'- 1 vageremAM dharma ane vyavahArane samanvaya tathA vividha dharmonAM saMtAna samucita samAdara che. emanI bhASA arthapUrNa, hArdane vyakata karanArI ane parikRta che; dArzanika paribhASAnA upayogathI kavacit durgama paNa anubhavAya ni.. mahetA rAjendra ma. : dasa nATakono saMgraha 'nUtana zAlopayogI nATako' (1960)nA kartA. ni.vA. mahetA rAmanArAyaNa prasAdarAya : kathAkRti 'maMdAraprabhA athavA suvarNamAlinI' (1895)nA kartA. ni.. mahetA rAmazaMkara pItAmbara : megharAjAnI kRpAyAcanA mATe lakhAyelAM bhajana saMgraha 'haThIlo aDasaTTo'(1911)nA kartA. ni.vo. mahetA rUpA : amerikAnA pravAsa daramiyAna maLelA amerikana mitronAM paricayAtmaka zabdacitro AlekhatuM pravAsapustaka 'sabase UMcI premasagAI' (1973)nAM kartA. ni.vA. mahetA lakSamaNalAla lA. : "AbhanAM ajavALAM' (1936) nAmaka kAvyasaMgrahanA kartA. ni.vA. mahetA lakSmIdAsa devIdAsa : padyamAM lakhAyelI caritralakSI kRti marahUma zeTha sara AdamajI pIrabhAI nAITanuM janmacaritra (1913)nA kartA. ni.vA. mahetA lajajArAmajI (zarmA) : "zrImatI bhAratezvarI mahArANI vikaToriyA caritra' (1902)nA kartA. ni.vA. mahetA lAbhubahena amRtalAla (17-12-1915): vArtAkAra, caritrakAra, bALasAhityakAra, anuvAdaka. janma surendranagara jillAnA lakhataramAM. vatana rANapura. 1937mAM aMgrejI viSaya sAthe muMbaInI esa. ena. DI. TI. yunivarsiTImAMthI jI.e. saurASTra', 'phUlachAba', "akhaMDaAnaMda', 'janmabhUmi pravAsI', gRhamAdhurI" jevAM dainiko-sAmayikomAM jIvanabhara kaTAralekhana. 'zodhane aMte' (1940), biMdI' (1955), 'manISA' (1978) ityAdi emanA vArtAsaMgrahomAM mukhyatve kuTuMbajIvanamAM rahetI bhadravarganI strInI vibhinna sthitione viSaya banAvI racAyelI bhAvanApradhAne TUMkIvArtAo che. "praNayadIpa' (1957) emanI sAmAjika navalakathA che. 'kalA ane kalAkAra' (1965) tathA "kalAkAranA aMtaraMga' (1979)mAM emaNe mukhyatve bhArata ane gujarAtanA khyAtanAma saMgItakAro, nRtyakAra ane kavacit anya kaLAkAronI rUbarU mulAkAtane AdhAre te te kaLAkAronA aMtaraMga vyakitatvanI chabI upasAvI che. pArasamaNinA sparza (1979)mAM 'gAMdhIjInA prabhAvathI jemanuM jIvana samRddha banyuM che evA keTalAka puruSonI mulAkAta parathI lakhelAM preraka caritro che. 'mArA jIkAkA- mAruM rANapura (1979)mAM potAnA pitA amRtalAla zeThanuM caritra tathA potAnA vatananuM saMsmaraNa emaNe AlekhyAM che. 'apaMga avasthAnA jIvanasaMgrAmanI AnaMdayAtrA' (1981) pAMca preraka che. gujarAtI sAhityakoza -2 :462 For Personal & Private Use Only
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA lAlazaMkara harajIvanadAsa-mahetA vinAyaka naMdazaMkara caritro ApatI pustikA che. 'jaya javAhara' (1940), "saradAra ane paMtajI' (1961) vagere emaNe bALako mATe lakhelAM caritro che. tulasInAM pAna' (1940) ane "enuM nAma apUrva' (1961) e emanAM bALavArtAnAM pustako che. '15 divasane pravAsa' (1940) emanuM pravAsapustaka che. 'jIvanamAMgalya' ane 'saMsAramAdhurI' (1961) emanAM prasaMgacitronAM pustako che. 'patherapAMcAlI' (1940), 'mAnasarovara' (1955), 'taruNIsaMdha' (1955) ityAdi emanA baMgALI navalakathAonA anuvAda che. ja.gA. mahetA lAlazaMkara harajIvanadAsa : 'tAraNahAra nATakanAM gAyane tathA TUMkasAra' (1931)nA kartA. ni.. mahetA lIlIbahena chaganalAla: kathAkRti "vizAlakhA' (1942)nAM kato. ni.. mahetA vanalatA ena. : bALanATakonA saMgraha 'sAta nATikAo' (1977), 'nava bAlanATikAo ane anUdita nATaka 'mahinI' (1958)nAM kartA. ni.. mahetA varSA : parIkathA "eka hatI rAjakumArI' (1961)nAM kartA. ni.. mahetA vallabhajI bhANajI (1886,-): kavi. janma morabImAM. aMgrejI cha dhoraNa sudhIno abhyAsa. vallabhakAvya' (1986) emane prathama kAvyasaMgraha che. emanA anya kAvyasaMgraha 'dayasI' (1914), 'vasaMtavilAsinI' (1921), 'bhAratakIrtana' (1923), "aMtaranAM amI' (1928), vAdaLI' (1928), 'vibhunI vATe' (1929), 'kuMja(1930) vageremAM mukhyatve kAnta, kalApI ane nhAnAlAlanI zailInI asara jovAya che. ni.vo. mahetA vasumatI : nAnAM bALakone gAvAM game tevAM saraLa-sAdAM gIte, joDakaNAM ane UkhANAMnA saMgraha 'kAkA kaDakaDATa' (1962), 'jhaNakAra' (1962) ane 'raNakAra' (1962)nAM kartA. ni.. mahetA vaMdanA dIpaka (22-5-1942) : sUcikAra. janma bhAvanagaramAM. prAthamika, mAdhyamika tema ja ucca zikSaNa bhAvanagaramAM. 1965mAM samAjazAstra viSayamAM ema.e. 1969thI muMbaI ijha vIkalI" sAthe saMlagna. emanI pAsethI lekhaka ane prakAzakane mATe upayogI thaI paDe te saMdarbhagraMtha "jJAnamaMjUSA' (1981) tema ja "kathAsaMdarbha (anya sAthe, 1985) maLyA che. 'kalAnuM samAjazAstra' emane anUdita graMtha che. A uparAMta samAjazAstra vize paricaya ApatI pustikA 'samAjazAstra zuM che?' paNa emanI pAsethI maLI che. ni.vA. mahetA vADIlAla gaMbhIrala: navalakathA lakSmIvilAsa'(1901)nA kartA. ni.vA. mahetA vAsudeva nArAyaNalAla (28-3-1917) : pravAsalekhaka, anuvAdaka. janma vatana amadAvAdamAM. 1940mAM amadAvAdanI gujarAta kolejamAMthI aMgrejI viSaya sAthe bI.e. "prabhAta', 'janatA', 'vartamAna', 'gujarAta samAcAra', 'janataMtra', 'saMdeza' ityAdi vartamAnapatromAM anuvAdaka ane upataMtrI. IndulAla yAjJikanA 'janatArAja' sAptAhikanI saMpUrNa javAbadArI emane saMpAyelI. 'janataMtra', 'janasattA ane lokasattAmAM thoDo samaya taMtrI. A peluM raziyA' (1976) e emanuM pote raziyAne pravAsa karyo e pachI lakhela pustaka che; tene pravAsagraMtha kahI zakAya, paraMtu anya pravAsagraMthanI jema ahIM pravAsavarNana mukhya nathI. ahIM mukhya lakSya che raziyAmAM cAlI rahelA sAmAjika parivartanane pratyakSadarzanathI samajavAnuM. eTale, raziyAmAM samAjavAda kevA ane keTale siddha thayo ene Alekha A graMthamAM maLe che. 'pelesTAina' (1947) emanI yahudIo ane Araba vaccenA yuddhanI bhUmikAne samajAvatI mAhitIsabhara pustikA che. 'krAIslaranI AtmakathA' (1953), 'phaMDa yuniyana dvArA TADhI. krAMti' (1954), 'Adhunika sAmyavAdane udaya' (1957), 'amerikAnI videzanIti' (1962), 'AgekUcane avasara' (1965) vagere emanA anuvAdagraMtho che. ja.gA. mahetA viThThaladAsa gekaLadAsa : kathAkRti 'sanyane bhaMDAra ratnasiMhanA kartA. ni.vA. mahetA vidyAgaurI : kathAkRti "vIrAMganA nIlAdevI' (1980) nAM kartA. ni.vA. mahetA vinAyaka naMdazaMkara (3-6-1883, 27-1-1940) : caritralekhaka, nATyakAra, vatana mAMDavI (kaccha). prAthamika-mAdhyamika zikSaNa vaDodarA ane suratamAM. 1902mAM muMbaInI eNlphinsTana kolejamAMthI jIvazAstra viSaya sAthe bI.e. 1903mAM iMglenDanI kembrija yunivarsiTInI kiMjha kaeNlejamAM joDAyA. 1906 thI puna: bhAratamAM AvIne sivila sarvisanI parIkSAmAM uttIrNa thaI alahAbAda, lakhanau ane kAzImAM sarakArI nokarI. 1932-35 daramiyAna kAzmIramAM mahesUlapradhAna. 1937-38mAM bikAneramAM mukhyapradhAna. aMgrejI, jarmana, phArasI, saMskRta ane urdU bhASAnA jANakAra, hRdaya baMdha paDavAthI prayAga khAte avasAna. naMdazaMkara jIvanacaritra'1916) e emaNe lakheluM emanA 466: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA vimalA-mahetA zivalAla tribhuvana pitAnuM jIvanacaritra che. pitA vize tema ja e samaye vize pramANabhUta ane zraddheya sAmagrI emAMthI prApta thAya che. 'kojAgra?" emanuM vacanabhaMga, vairavRpti ane mAnavIya saMvedanAnI viSayasAmagrIthI yukata nATaka che. grAmoddhAra' emanA vaicArika vyakitatvane paricaya karAve che. mahetA vimalA : bALavArtAono saMgraha 'haDatAla ramakaDAMnI (1973)nAM kartA. ni.vA. mahetA viSakumAra amRtalAla (303-1933) : navalakathAkAra, navalikAkAra. janma lIMbaDImAM. ema.e. sudhIno abhyAsa. sara jazavaMtasiMhajI hAIskUla, lIMbaDImAM zikSaka. emanI pAsethI navalakathAo 'dAvAnaLa' (1960), 'mRgajaLanAM mIna (1969), 'karuM AkAza' (1977), 'mRtibhaMga' (1981) ane 'manapiMjaranAM paMkhI' (1983) tathA navalikAsaMgraha 'nIlammAnI nAITa' (1975) maLyAM che. ni.vA. mahetA vIrabala harisukharAma : bALavArtAonA saMgraha 'para dhana miTTI samAna' (1915), 'jAduI dI', 'jAdUI ghoDo', 'ratnagaDhanA bALakumAra', 'kevI kiMmata ane vediyA Dhora' tathA nibaMdhasaMgraha 'gujarAtI nibaMdhA' (1909)nA kartA. ni.vA. mahetA vRjalAla chaganalAla (23-11-1912) : navalakathAkAra. janma vatana jAmanagaramAM. abhyAsa bI.esasI., elaelabI. jIvana vImA nigamamAM Divijhanala menejara. 'naMdinI' (1962), 'eka dIpa jale aMtaramAM' (1970), 'vata padma' (1979), 'prA. 2janIza" (1980) ityAdi emanI navalakathAo che. ja.gA. mahetA zaradacaMdra manubhAI : kAvyasaMgraha 'saudAminI' (1930)ne kartA. ni.vA. mahetA zazIvadana : 'nArAyaNI ane bIjA nATako' (1932) nA kartA. ni.vo. mahetA zaMkaralAla chaganalAla: padyakRti "lekadu:khadarzaka anAvRSTivArNana - saM. 1915 nuM pagaLa' (1900) nA kartA. ni.vA. mahetA zaMkaralAla jayaMtIlAla : pravAsavarNananuM pustaka "himAlaya tathA kailAsanI yAtrA" (prabhudAsa mahArAja sAtha)nA kartA. ni.. mahetA zaMbhuprasAda zivaprasAda (1871,-) : vivecaka. janmasthaLa bhAvanagara, 1896 mAM bI.e. e ja varSathI vaDhavANa hAIskUlamAM zikSaka. pachI muMbaImAM khAnagI nakkI. 'bhavAI vize vivecana', 'devIcaritra', 'sikaMdaranI savArI', 'mArI mAnasika mUrtio' vagere emanAM pustako che. caM.TI. mahetA zAradA sumanta (26-6-1892, 16-9-1978): jIvanacaritrakAra, AtmakathAkAra, anuvAdaka. janma amadAvAdamAM. prAthamika keLavaNI maganabhAI kanyAzALAmAM. mAdhyamika keLavaNI TreniMga koleja phora vimena aMgenI sarakArI garlsa hAIskUlamAM. 1897mAM maeNTrika. 1901 mAM tarkazAstra ane naitika philasUphI viSayo sAthe bI.e. thanAra gujarAtanAM pahelAM mahilA grejyueTa. gujarAtanA nAgarikatvanA vikAsanI ane gujarAtanA mahilAjIvananA utkarSanI mahattvanI saMsthAo sAthe saMlagna. 'pharensa nAiTiMgelanuM jIvanacaritra' (1907) uparAMta emaNe 'jIvane saMbhAraNAM(1938)mAM potAnuM Atmacaritra ApyuM che. emAM emane AMtarika paricaya ocho che, paraMtu emanA jAhera jIvanane paricaya vadhu che. strIzikSaNa mATenA emanA prayAsanuM emAM bayAna che. purANonI bAladhaka vArtAo', bALakanuM gRhazikSaNa' (1905), 'prAcIna kizorakathAo' vagere emanAM prakIrNa pustako che. 'sudhAsuhAsinI' (leDI vidyAbahena sAthe, 1907) ane 'hiMdustAnanA sAmAjika jIvanamAM strInuM sthAna (1911) emanAM anuvAdapustako che. e.TI. mahetA zAMtilAla odhavajI, 'zAMti AMkaDiyAkara' (11-9-1928) : vArtAkAra. janma amarelI jillAnA moTA AMkaDiyAmAM. 1948mAM gUjarAta vidyApIThamAMthI vinIta. 1963mAM banArasa hiMdu yunivarsiTImAMthI hindI viSaya sAthe bI.e. 1966 mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI ema.e. rAjakoTa jillAmAM zikSaNAdhikArI. 'smitA' (1958) ane 'velapiyAsI' (1964) emanA navalikAsaMgraho che. 'parIkSA' (1960) ane 'dilanAM ajavALAM' (1961) bALavArtAsaMgraho che. A uparAMta zikSaNa, poDhazikSaNa ane kizorasAhityanAM paNa keTalAMka prakAzane emaNe ApyAM che. caM.To. mahetA zAMtilAla ke, 'saMgharSa', 'vilocana': kAvyasaMgraha 'abhiSeka' | (1964) tathA saMpAdita kAvyagra the 'gAMdhIvaMdanA' (1978) ane 'gAMdhIkAvyanavanIta'nA kartA. ni.vA. mahetA zAMtilAla dInAnAtha : caritralakSI kRti 'svAmI rAmatIrtha' (1946)nA kartA. ni.vA. mahetA zAMtizaMkara va. : brahmadezanA eka khaDaka para bAMdhelA pegoDA 'cAIko'nI karelI yAtrAnuM vigatapradhAna varNana ApanuM pravAsakAvya 'cAI yAtrA' (1926)nA kartA. ni.ve. mahetA zivalAla tribhuvana : navalakathA "pizAcapratimA' (1924)nA. 2,26, kartA. gujarAtI sAhityakAza - 2 :467 For Personal & Private Use Only
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA atye sAMkaLenAra mahetA sitAMzu yazazcandra mahetA satyendra sAMkaLecara(1892, -: navAkAra. aMgrejI cha paeNraNa sudhIno abhyAsa, emaNe 'kumudakumArI', 'pAtratA', 'taruNa tapasvinI' 5, 1, 2 (1915, 1917), 'kALarAtri'-bhA. 1-2 (1915), 'vasaMta vi'- bhA. 1-4 (118-1921), 'jherI mAno'- bhA. 1-5 (1921), 'keMgAramArI'- bhA. 1-2 (1922), 'vAhinI' bhA. 1-8 (1923), 'zmakAMta'-bhA. 1,2,3(1918, 1920, (1922), ratnapuranI bA', 'jorI', 'maLAvI mezinI', 'sikkimanI vIrAMganA'(19) bhuta yoginI'(1923), 'zahIdonI sRSTi'(1931), 'Adarza ramaNI', 'rAbUta pratijJA (1933) tathA 'julamI rAjA', 'bahAdura bALA', 'kALarAtrinuM khUnI khaMjara'ane rAjastAnanA gayAne bhedI khaMDera' jevI dIdhuM navaga kathAo ApI che. A paikI keTalIka kRtio parathI citranuM nirmANa paNa thayuM che. mahetA sarojinI nAnaka(12-11-1894, 1977) : janma amadAvAdamAM. ramaNabhAI nIlakaMThanAM dIkarI. 1914mAM amadAvAdanI mahAlakSmI TreniMga kolejamAMthI maeNTrika. 1919mAM saMskRta viSaya sAthe bI.e. 1923mAM laMDana skUla oNva ikonomiksamAM samAja zAstrano abhyAsa. 1924mAM vanitAvizrAma, amadAvAdanAM parinTenDanTa, 1930mAM ema.e. 2.2.2. 'amaravelI'(1954) emanI kabarayAnI navakathA che. 'ekAdazI'(1935), 'cAra patharAnI mA'(1953) ane 'vaLatAM pANI'(1962) emanA vArtAsaMgraho che. 'strIsvAtaMtryavAda'(1927), 'gujarAtanI lagnavyavasthA ane kuTuMbasaMsthA'(1934), 'bALalagnano buro rIvAja'(1934), 'saMsAranA raMga'(1953), 'gRhajIvanamAM strInuM sthAna'(1958) vagere emanA samAjaviSayaka graMtho che. 'premarasaurA'(1951)mAM emaNe premagIyA mahetAnA lekho ane temanAM svajane taraphathI temane apAyelI lione saMpAdana karyA che. caMTo. mahetA sitAMzu yazazcandra (18-8-1941): kavi, nATakakAra, vivecaka, janma bhujamAM, mAdhyamika zikSaNa varDa darA-muMbaImAM, muMbaInI senTa seviyarsa kolejamAMthI guncenI saMskRta viSayo sAthe bI.e. e ja viSayomAM 1965mAM ema.e. 1965thI 1968 sudhI guja rAnInA adhyApaka. 1968mAM kulabrAiTa skolarazIpa Artha amerikA jaI 1930mAM saudarzaghAsa ane tulanAtmaka sAhityamAM ema.e. -nI upAdhi meLavI. DaoN. nyUTana pI. sTolanesTanA mArgadarzana heThaLa "nATayAcArya bharatanI ane phirAkAnI paraMparAmAM kalAsvarUpano vabhAva' e viSaya para 1975mAM pIeca.DI. bhArata pAchA pharyA pUNe eka varSa phAMsamAM nivAsa. phorDa phava zipa heThaLa nyA AyoneskonA 'mekabetha' nATakane gujarAtImAM utAryuM; ane zaeNksapiyaranA 'moca' sAthe eno tulanAtmaka abhyAsa karyo, bhArata pAchA pharyA bAda 1972-77 daramiyAna mIThIbAI ArTsa kaoNlejamAM gujarAtInA adhyApaka. 1977mAM sAhitya akAdamI, Ta: guAtI Ahityakoza - 2 dilhI taraphathI taiyAra thanAra 'bhAratIya sAhityanI jJAnakoza'nA mukhya saMpAdaka tarIke nimaNUka, 1977mAM ja rAmaprasAda bakSInA mArgadarzana heThaLa 'ramaNIyatAno vAgvikalpa' viSaya para muMbaI yunivarsiTImAMthI pIeca.DI. 1983thI ema. esa. yunivarsiTInA gujarAtI vibhAgamAM prophesara ane adhyakSa. 1987nA sAhitya akAdamI, dilhIno puraskAra. pratIko ane pratirUpI kAryakAraNanI zRMkhavA pAM, e sAthe bhASAnI pUrva zakayatAno je pradeza khUlyo emAM A kavino emanA paNa potIkA kALApara sAthe riyAlijhamano mArga svIkAryo. IsyunuM lesuM'(1974) A kavine ane Adhunika gurUnI vinAnA mahattvano kAvyasaMgraha che. nahIM kavi zuddha manogata svayaMsaMcalanone, svayaMsphuraNane, sphuraNaAlekhAne, svapnasRSTine, mAhanane, to, anaitihAsika samayane, urdU zapUrvakanI asaMgatine, taraMgalIlAne, indriyabhramAna anusare che. ilijhamanA spriMgAnI A va ghaNI racanAonI UMcAIne pAmyA che. 'saMskRti" (gasTa, 193)mAM prakAzita 'mAMe joDI A kavinI sariyala racanAkauzalanI uttama siddhi dAkhave che. A pachI Adhunika cetanAthI madhyakAlIna sAmagrIno viniyoga karavA tarapha phaMTAyelI emanI pratibhAe sariyalathI dUra jaI aneka racanAonA prayoga pachI 'jaTApu' ('saMjJA' : julAI, 1976)mAM AkhyAnanA paraMparita svarUpane taddana apUrvanAthI pratimA zamI che. o pachI 'praya' ('saMskRti' : kaTo.se., 1984) jevI dIrgha racanA yauna pariprekSyamAM vaizvika parimANa para pariNAma siddha karavA samartha prayatna karyo che. TUMkamAM, Adhunika kaviomAM A kavinA avAja agresara che. A sarva racanAo emanA mahattvano kAvyasaMgraha 'jaTAyu'(1986)mAM saMkalita thayelI che. 'sImAMkana ane mALadhana (1977)nA vivecanalekhomAM sauMdaryamImAMsAnI zodha che. 'bhAkara, pratIka ane anubhava'thI mAMDI umAzaMkara jozI ane elana ginsabarganI kavitAno ahIM maLatA tulanAtmaka abhyAsa eka kaviciMtakanI upalabdhi che. ramaNIyatAnA vaviklpa'(1979) emano mahinabaMdha che; paraMtu nAnA phalaka para tulanAtmaka sauMdaryamImAMsanA viSayamAM mULabhUta vibhAvA ahIM talasparzI rIte carcavAmAM AvyA che. pAzcAtya dRSTie rahelA 'nAra'nA saprayane ane bhAratIya alaMkArazAstranI paraMparAmAM rahelA ramaNIyatAnA saMpratyayane ahIM tAttvika, aitihAsika ane tulanAtmaka bhUmikA para mUlavavAmAM AvyA che. A uparAMta prakAzita chanAM bhajavAyelAM nATakomAM reDiyAnATaka 'kema makanajI karyAM cAlyA ? - ame amathAlAlane tyAM cAlyA', TomAM hADInI vArtA parathI yelI nATyakRtinuM rUpAMtara 'vaizAkhI koyala',piTara zeko. ekavA' para AdhArita 'tokhAra' mahattvanAM che. 'A mANasa madrAsI lAge che' ane 'grahaNa' emanAM adyApi aprakAzita maulika nATako che. 'nATayakesuDAM' emanuM saMpAdana che. caM.TA. For Personal & Private Use Only
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ mATenA sumati lallubhAI mahetA mati bhUpatarAya - mahetA harasukhagaurI vA. daLadAra banelo mahAnibaMdha bhAlArAMka : eka dhyAnano che. 2.2.6. mahetA sumati lallubhAI mahetA sumati bhUpatarAya (1890, 9-7-1991): kavi, navalA, janma bhAvanagaramAM. mAMgaroLavALA vaiSNava anaMtaprasAda pAse saMskRtane abhyAsa karyA. pitAnA mitra barajorajI pAdazAhe aMgrejI kavitAnA zekha lagADavo. aDhAra varSanI vaye lekhanakAryano AraMbha. lAMbI bImArIne aMte mAtra ekavIsa varSanI vaye avasAna. 'prabhuprasAdInAM pado'(1979) ane '917mAM'(1912) emanA kAvyasaMgraho che; to mabAtra'(11) Deni kAvya parathI lakheluM kathAkAvya che. 'paramArthanI pratimA athavA AtmabhAganI parisImA'(1960), 'nidA'(1913), 'maLa kumAra' ane 'keTalIka navalakpAo emanuM navalAsAhitya che. A uparAMta 'madhurI' nAme eka nATaka paNa emanA nAme che. caM.rA. moMnA mane baDhakarAma (11-1873, 4 21:6): AtmakathAlekhaka. janma suratamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa vaDodarAmAM. Traka tathA aima.bI.sI.ena.bI. muMbaImAM. loDanamAM jAhera Arogya aMgeno abhyAsa. 1907thI 1921 sudhI vaDodarA rAjyanA Arogya vibhAgamAM. 1922thI 1955 sudhI vividha sAmAjika, rAjakIya pravRtti. 1939thI 1935 sudhI gugadharma' mAsikanuM saMpAdana. emaNe cAra khaMDomAM vibhAjita caritro, jIvanaprasaMgo, lokadarzana ane mAhitIprada lekhonA, ratnA paTavArI saMpAdita saMgraha 'samAjadarpaNa'(1964) tathA Atmacaritra 'AtmakathA'(1971) pya che. 6. mahetA suzIlA : vAstavanI pazcAdbhU para racAtI raMgadarzI navalakathA 'sAhAgasiMdUra'(1965)nAM kartA. ... mahetA saudAginI gaganavihArI 18-11-193,17-12-1989); AtmakathAkAra, vArtAkAra. janma amadAvAdamAM. aMgrejI saMskRta viSayo sAthe gujarAta kolejamAMthI bI.e. samAjasevA. 'smaraNonI suvAsa'(1979) emanI AtmakathA che. emaNe, kalakattAmAM vAnAM baMgALI tathA gujarAtIonAM jIvanane nirUpanI tera vArtAono saMgraha 'ekalavAyA jIva'(1954) tathA paricayapustikAo 'gharanI rAjAvaTa'(1962), 'rAmakRSNamizana'(1968) uparAMta 'giphTa phroma dha sI'no anuvAda 'manomaMthana'(1964) paNa Apyo che. gAMdhImATImAMthI ghAvo mArTina lyugara kiMga' (1967) ane "elA rUjhavelTanI AtmakathA' emanAM anuvAda pustako che. 2.ra.da. mahetA hatA. zazIkAMta (1912): viryacaka. 1936mAM maeNTrika 1946mAM bI.e. 1959mAM ema.e. 1968mAM pIeca.DI. emaNe bAlAzaMkara kaMthAriyAnAM jIvana ane kavana uparAMta temanA mitra maNilAla nabhubhAInI caritrAtmaka vigato Alekhato, vizeSa mahetA harakhajI dAmajI : padmakita 'tIrthayAtrAprabaMdha'(1884)nA kartA. 2.2.3. mahetA harajIvana uttamarAma : vividha chaMdobai 'vasaMtatilakAkhyAna' (1873), 'rIpanaraMga'(1885) tathA anuvAdagraMtha 'vaitALapaccIsI' (anya sAthe, 1872)nA kartA. ... mahetA harajIvana kAlidAsa (5-10-1892, 21-1-1978): caritralekhaka. janma mahuvA pAsenA koMjaLI gAme. bhAvanagara rAjanA pradhAna tarIke grAmasudhAraNA, keLavaNI, khetI, nagarapAlikA Adi vividha khAtAnI saMbhALa vayanAphikala sosAyaTInAM saMmelanomAM teNe vakhata pramukha. jIvanacaritra 'enI besanTa"(1) uparAMta pAtmacamAM karanuM pustaka 'karmanA siddhAMta'(1944) emanA nAme che. ' ' ' mahetA haricaMda lakSmIcaMda : pravAsavarNanakRti 'kAzmIrathI nepALa' (296nA karyAM. mahanA parina : saMgItakAra nAnone tathA tenA putra bilAokhAMna vanaparsa para AdhArita navalakadhA dina yo'(16) -nA kartA. mahetA hariprasAda rAmanArAyaNa : navalakathA 'beTanA baLavA athavA rAjabA raNasuMdarI'(1916)nA kartA. mahetA hirabhAI bhAIcaMda : padyakRti milinI'(1898) "nA kartA. 2.ra.da. moMnA harilAla giradharalAla : pati maharanuM vAhI' (1916)nA hatI. mahetA harizaMkara : phakIrabhAI kaNIdAna saMpAdana pAtpa chalI vArtA'(1875)nA kartA. For Personal & Private Use Only ... monArikA : jIvanacaritra 'ek pikI'(1933)nA kartA. 2.2.6. mahetA harisukhagIrI vA. : navalakathA 'dharmagupta', nATaka 'sImaMtinI' ane 'aNuga' tema ja padyakRtio mAtAjInA garabA ane 'jJAnavATikA'nAM kartA, ... gujarAtI sAhityakoza- 2:469
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahetA harIzakumAra puruSottamabhAI - maherajIrANA dArAM serAbajI emaNe kAvyasaMgraha 'harigIta ane bIjAM kAvyo' (1924) tathA nATaka 'sAkSaronI sarasvatI' (1963) ApyAM che. jIvanacaritra 'kavi gulAkhIrAma mahetA hIrAlAla bApAlAla : cakurAma' (1924)nA kartA. mahetA harIzakumAra puruSottamabhAI, 'soliDa mahetA (12-7-1953) : kavi. janma haLavada (ji. surendranagara)mAM. esa.esa.sI., pI.TI.sI. prAthamika zALAmAM zikSaka. emaNe 'aMtariyALa' (1982) kAvyasaMgraha tathA 'saMzaya' nAmanuM saMpAdana ApyAM che. 2.2.da. mahetA harSada ya: rahasyakathA 'jhera koNe ApyuM?' uparAMta mahaMta mahArAjanuM mizana" tathA "mahAtmA gautama buddha' (1912)nA kartA. 2.2,8. mahetA harSavadana : kAvyasaMgraha 'nidarzana' (anya sAthe, 1953)nA mahetA hIrAlAla mANekacaMda : gadyapadyamizrita paMcAMkI nATaka indrasena padmAvatI' (1898)nA kartA. mahetA hemacandra dayALajI : navalakathA 'suzIla suMdarI' (1911)nA kartA. kato. mahetA hemA, 'amI mahetA': nava bALanATakone saMgraha "mAranA TahukA' (1979)nAM kartA. mahetAjI kevaLadAsa mAnAcaMda : 'maNivivAha tathA bALacaritra ane dANalIlAnI garabIo' (1869)nA kartA. 2.2,da. mahetA haMsAbena manubhAI / mahetA haMsAbena jIvarAja (3-7-1897,-): bALasAhityakAra, anuvAdaka. janma suratamAM. 1913mAM maeNTrika. 1918mAM tattvajJAna viSaya sAthe bI.e. vadhu tAlIma mATe yuropa ane jApAnane pravAsa. laMDanamAM patrakAratva ane samAjazAstranuM zikSaNa. vaDodarA yunivarsiTInAM varSo sudhI kulapati. "puSpa" bAlamAsikanA taMtrI. emanI sughaDa bALasAhityanI kRtiomAM 'bAlavArtAvali'-bhA. 1, 2 (1926, 1929), 'traNa nATako' (1926), ITAliyana vArtA parathI 'bAvalAnAM parAkrama' (1929), "aruNanuM adbhuta svapna' (1934), 'himAlaya svarUpa ane bIjAM nATako' (1941) vagerene gaNAvI zakAya. A uparAMta "araNyakAMDa', 'yuddhakAMDa, 'suMdarakAMDanA anuvAdo sAthe emaNe zaikasapiyaranAM nATakonA hemleTa' (1942) ane 'venisane vepArI' (1945) nAmaka anuvAdo paNa ApyA che. caM.. mahetA hAthIrAma puruSottama: caturaMkI nATaka 'kharane nara athavA narane khara' (1885)nA kartA. mahetAjI goviMdarAya dolatarAya : gujarAtI paMcanuM bheTapustaka - navalakathA "sudhAsuMdarI' (1926) tema ja caritrakathAo "vIra abhimanyu ane bhakata prahnAda' (1927) tathA 'ekalavya ane dhruvanA kartA. mahetAjI choTamalAla DolararAma : padyakRti aDhArase navvANuMnI meghaprazasti' (1899)nA kartA. mahetAjI durgArAma: juo, dave durgArAma maMchArAma. mahetAjI narabherAma kAzIrAma: padyakRti samakAMDa ane garabIo' bhA. 1-2 (1871)nA kartA. mahetAjI nAthajI bhAIzaMkara : padyakRti 'janmASTamI mahAbhya' (1901)nA kartA. mahetAjI vrajabhUkhaNadAsa dalapatarAma: zikhAmaNane garabo' (1869)nA kartA. padyakRti 'strIone mahetA himatalAla maNilAla: bALasAhityanI kRti jayAne patro' (1933)nA kartA. 22.da. mahetA hIrA ka.: juo, pAThaka hIrA rAmanArAyaNa. mahetA hIrAlAla gha.: gAMdhIjIvanakathA nirUpatuM triaMkI nATaka 'premalajayoti' (1969)nA kartA. 2.ra.da. mahetA hIrAlAla dazarathalAla (25-3-1907) : kavi, nATayalekhaka, janma aNiyaDa (ji. sAbarakAMThA)mAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa kapaDavaMjamAM. 1923mAM maeNTrika. 1928mAM madrAsathI bI.e. 1932 sudhI raMgUnamAM baeNnkamAM. eNDiTaranI parIkSA ApyA pachI 1937thI svataMtra vyavasAya. muMbaImAM cArTarDa ekAunTanTa. 1964mAM nivRtta. mahendra "maneja': padyasaMgraha 'kAvyAbhisAra'nA kartA. ni.vA. mahendra "samIra': juo, jozI mahendrakumAra jIvanalAla. maherajIrANA dArAM serAbajI : jIvanacaritra 'dasturAna dara maherajIrANA yAdagIrI graMgha" tathA vivecana-noMdhAne saMgraha "noMdha| pathI" tathA "dIsAthI'nA kartA. 2.ra.da. 470: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ maheza mastakIra : 'zUna, blekameiliMga, dANacerI tathA dAmpatya jIvananA vivAda jevI samasyAone nirUpatI, rAtagiri ane belAraoNyanAM pAtrA dharAvatI rahasyakathAo 'svanapriyA'(1970), 'machapaMcamI'(1970), AzleSA'(1970) ane sonA (1970)nA kartA, 2... mAmadabhAI rasUlabhAI : triaMkI nATaka 'vinavatI vilAsacaMdra athavA dagAkhora mitra'(1897)nA kartA, 2.2.2. maLe na maLe : amadAvAdane ane vatanane choDavAnI viyAgakSaNanI hatAzAne laya karanI Adila mansUrInI jANItI gA. cUMTo, maLelA jIva) : panAlAle paraMlanI sImAstaMbha navalaka, IDariyA pradezanA jANIparA ane pA gAmanAM paTela kAnajIno ghAMyajI jIvInI A karuNAnta premakathAmAM 'eka pA lohInA kogaLA ane bIjI pa| prItanA ghUMTaDA' che. jAtibheda ane moTAbhAInA kuTuMbanI soMpAyelI javAbadArIne kAraNe kAnajI jIvIne anyatra paraNAvI viccheda rahe che. potAnA vahemI patithI vAje AvI vI ApaghAta karavA roTale vakha meLave che kharI, paraMtu akasmAta e roTalA patithI khavAI jatAM ane pati marI jatAM jIvI gAMDI banI jAya che. chelle AvI sarvanAma pAmelI vIne kAnajI potAno jIvanamAM saMghare che. grAmINa vAstavanAM zuddha taLapadAM paribaLo vacce vastuvaMga ane manovizleSaNanI duvidha bhUmikAe samagra saMsAranA paryAyarUpa dhabakato A sthAnika bAsA ko potIko che. sundarame sAcuM kahyuM che : 'atyAre A kathA jevI che tevI paNa hindanA koI paNa sAhityamAM ane thoDA saMkoca ne duniyAnA sAhityamAM paNa gujarAtI kaLAnuM pratinidhitva dhArI ko, zake tevI banI che.' caM.To. maMgala maMdira khAlA : narasiMharAva diveTiyAnI munivara paranI karaNaprazasti 'caraNasiMhanonuM atyaMta praziSTha prArthanAgIta. caM.To. maMgalajI bhagavAnadAsa : padyakRti 'kesarIsivi'(1901)nA kartA. ... maMgalatrikoNa : bALakanA sAMnidhyamAM prasannatAno anubhava karatA daMpatIne nirUpatuM ane suMdara upamAcitra ApanuM rAmanArAyaNa vi. pAThaka, 'zeSa'nuM kAvya. maMgaladAsa karazanadAsa mULajI : jIvanacaritra 'ekkonara'(1893) "nA kartA. 2.3.6. maMgaladAsa ja. geharadhanadAsa: prema, bhakita, jIvanaciMtana tema ja prAsaMgika viSayone ajharameLa mAtrAmeLa chadomAM nirUpano sacitra maheza maphakIra - maMjarI kAvyasarAhe 'huM nA kavi topaNa mAro AtmA kavitAghelA'nA kartA. ... maMtravijayajI muni (1873, 1942: vi. janma goMcamAM. pUrvAkAmanuM nAma manasukha. 1900mAM dIkSA. emaNe padyakRtio dharmapradIpa', 'dharmajIvanapradIpa' tathA 'aSTaprakArI pUjA' uparAMta 'tattvAkhyAna'-bhA. 1-2, 'dravyapradIpa', 'samabhaMgI pradIpa', samyakavapradIpa' jevA tattvajJAna sudhI Apyo che. A uparAMta emaNe saMskRta bhASAmAM vyAkaraNagraMtha 'dharmadIpikA' tathA 'jainatattvapradIpa' paNa racelA che. ... maMgalasUtra: maMgalasutra veMcIne sAiksa kharIdI vAvatI mAtAnA vAsabhyane kendramAM rAkhIne cAlatI kizanasiMha cAvaDAnI AAtma kathAtmaka TUMkIvArtA, caM.TA. maMgaLabhAta (11): mohanadAsa karamacaMda gAMdhIe yaravaDA jelamAMthI 1939mAM dara avazirya AzramavAsIo mATe mAthA pravacanalekhono saMgraha. nA lekhamAM emaNe sAjaramatI Azrama vAsIoe pALavA mATenAM agiyAra vratonuM svarUpa samajAvyuM che. A vratomAM satya, ahiMsA, brahmacarya, asteya ane aparigraha e pAMca bhAratIya AdhyAtmika paraMparAmAM pratiSThA pAmelAM vrata che; tA AsvAda, abhaya, aspRzyatAnivAraNa, jAtamahenata, sarvadharmasamabhAva ane svadezI e anya cha emaNe potAnA anubhavatA dezanI tatkAlIna sthitine anulakSIne ApelAM vrata che. A vratAnA pAlana pAchaLa svano vikAsa karavo ane e dvArA satyanuM darzana karavuM e A lekhanuM mukhya lakSya che. ra.gA. maMgerA ahamada IbrAhima, 'mata girA'(25-1934) : navalA lekhaka, vArtAlekhaka. janma kAMgavaI ji. valasADa)mAM. 1965mAM bI.oMDa. 1977mAM ema.eNDa. judI judI mAdhyamika zALAomAM zikSaka ane AcArya. 1944mAM nivRtta. emaNe vArtAsaMgraha 'saravALA'(1968), navalakathA 'AThamo vAra' (1979), vivecana 'mahAkavi IkabAla'(1981) tathA saMpAdana 'samajha apanI ApanI'- bhA.1, 221970, 1989) ApyAM che. 2.ra.da. maMchu zarApha : vargamAM bhaNatA vilakSaNa sahAdhyAyInuM saMvedanApUrNa caritracitraNa karato candravadana cI. mahetAnA nibaMdha, cA. zika maMjarI : kanaiyAlAla mANekalAla munazInI suprasiddha navalakathA 'gujarAtano nAtha'mAM enA parAkramI nAyaka kAkane pahelAM tache.DanI ane pachI 'saubhAgyanA mama' kahI utkaTa premathI apanAvatI, rUpagarvitA ane vidyAsaMpanna nAyikAnuM aitihAsika nahi paNa lekhakanuM kalpita pAtra. caM.TA. For Personal & Private Use Only gujarAtI sAhityakoza - 2 : 491
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMjula caMdArika pAThaka- mANasAInA dIvA maMjula caMdArika pAThaka : juo, pAThaka ramaNalAla hiMmatalAla. jatAM samA sAthe emAM samAI jAya che-evA kathAnakane kAvyamaMjhara navasAravI : juo, zekha mukhatAraahamada mehammadayusupha. poSaka saMskAra maLyo che. caM.rA. paMDaLI maLavAthI thatA lAbha: vAkachaTAothI maukhika saMketane mAchInAca: vasaI nirmaLInA meLAmAM thatA mAchInAcanI vRndapahelIvAra lekhita saMketomAM DhALa, samAjasudhAraNAnA vicArabIjarUpa,narmadane tema ja gujarAtI sAhityane paNa pahele nibaMdha. hilacAlanuM adbhuta zabdacitra Apate svAmI AnaMdane lalitanibaMdha. caM.. caM... maMtharA: RjalA ane kAlarAtri jevAM maMtharAnAM potAnAM ja rUpe mAjA velA: sundaram nI TUMkIvArtA 'mAjA velAnuM mRtyumAM upekSita sAthenA vivAda ane kaikeyI sAthenA saMvAdathI nATayAtmakatA UbhI varganA kuTuMbakabIlAnA vatsala vaDAnuM yAdagAra pAtra. karatuM tema ja nATaya-kAvyane vizeSa siddha karatuM umAzaMkara jozInuM caMTo. padyarUpaka. - caM.To. mAjA velAnuM mRtyu: mAjA velA ane enI saMtati dvArA vAsta vikatAnI bheAMya para nIcalA sAmAjika starane sabaLa rIte nirUpatI mA: gulAbadAsa brokaranuM ekAMkI. enuM nATayavastu A pramANe che: sundaram nI jANItI TUMkIvArtA. maphatiyA paisAthI magaja pheravI beThelA putra vADIlAlanI sAna caMTo. ThekANe lAvavA potAnI badhI ja bApIkI milakatane mAtA rAjabAI chevaTe dharmAdAmAM ApI de che. mATaliyA dulerAya prabhudAsa (18-10-1918) : caritralekhaka, caM.. saMzodhaka. janma bAlaMbhA (ji. jAmanagara)mAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa bAlaMbhA ane morabImAM. 1938mAM maeNTrika. 1942mAM mAIlenA mAIlo mArI aMdara : pRthvInI ane vizvanI aneka zAmaLadAsa koleja, bhAvanagarathI bI.e. AyurvedamAM 'bhiSakanI mudrAonA, cetanAnI ArapAra thatA gatisaMcArathI camatkRti racatuM upAdhi. 1942mAM jelanivAsa. pachI grAmasevA, bhAvanagaramAM. umAzaMkara jozInuM kAvya. caM.. emanI pAsethI 'saMtabAlanI jIvanasAdhanA'(1982) uparAMta 'prayoganAM pagathiyAM' (1959), 'bhakita vizvanI, sevA gAmanI' pAIseravAlA jahAMgIra rustama: sUphIvAda ane gajhala parane (1960), 'zuddhiprayoga - mArI dRSTie' (1961), 'pachAtamAM ye saMzodhanalekha dharAvate, 213 gajhalane saMpAdita saMgraha 'divAne pachAta' (1974), 'bharavADa AhIra' (1974) vagere pustako jehAMna yAne jagatanA divyagAna' (1936)nA kartA. maLyAM che. mRmAM. mAu amaracaMda bhagavAnajI: padyakRtio "idarIone saMvAda mANasa: "hasatAM hasatAM raDI paDe bhai, mANasa che' jevI sarala paMkita(1875), 'devajIsvAmIviraha' (1884), jaina rasika stavanA- othI mANasanI lAkSaNikatAone hUbahU karatuM jayaMta pAThakanuM vaLI' (1884) tathA surajIvilAsa' (1890)nA kartA. kAvya. 2.2.da. caM.TI. mAkhanacaradAsajI, "nirmohI': bhajana-garabAsaMgraha 'zIhita mANasanI vAta(1968): lAbhazaMkara ThAkranI dIrdha kAvyaracanA. snehalatA' (1932)nA kartA. ahIM zuddha kavitAne Azaya che, tema ja kevaLa preraNAne sthAne mR.mI. saMvidhAnaktAno puraskAra che. kathAdorane badale bhASAdara para AgaLa mAchI bacubhAI sukhalAla, 'jhAhida ziravALA'(15-3-1943) : vadhatI A racanAmAM kavie vidhAnethI kArya sAdhyuM che. kaTAkSa, janma vaDodarA jillAnA zineramAM. 1963mAM esa.esa.sI. vakratA, upahAsa-ThaThThAvirodhanI prajJAna kalpana-pratIka-pratibhAvanAM 1972mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1978mAM hiMdI viSaya saMvedane sAthe samanvaya sUkSama che. gaghavidhAnanI sAthe sAthe sAthe bI.e. 1974mAM gujarAtI-hindI viSayomAM ema.e. zAlinI, vasaMtatilakA, mizopajAti, pRthvIne laya camatkArika che. atyAre sacivAlayanA kRSi ane vanavibhAgamAM madadanIza kArakuna. lokakathAnA lahekAo ane logInA DhALenuM anusaMdhAna mInAkArI' (1970) emane gajhalasaMgraha che. "mInAbAjhAra" mArmika che. ahIM "mANasa" jevI jAtivAcaka saMjJAmAMthI AdithI (1972) gajhala-saMpAdana che. dvIpa' (1980)mAM emaNe navodita Aja sudhI cAlI AvelI binaMgata-aMgata vAta batrIsa varSanA kavi-gajhalakAronI kRtio saMpAdita karI che. anubhava-kendrathI AraMbhAyelI che. Adhunika kavitAnAM mahad lakSaNe A racanAe pragaTa karyA che. mAchIkanA: sneharazminI TUMkIvArtA. atUTa maitrIsaMbaMdhe joDAyelA e.TI. samA ane devA tarapha sarakhe bhAva chatAM mAchIkanyA rUpAM Akhare | mANasAInA dIvA (1945): jhaveracaMda meghANIne, gujarAtanA kheDA samAne paraNI, putrI mIThI devAne soMpI sAgaranI jhArInI sahele jillAnI bAraiyA-pATaNavADiyA komanA bahAravaTiyA-lUMTAruonAM caM.. 472: gujarAtI sAhityakoza- 2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ mANAvadaravALA ismAIla IbrAhIma jasaba - mANekalAla jayazaMkara jIvana para AdhArita prasaMgacitrono graMtha. A prasaMgo-ghaTanAo lekhake gujarAtanA lokasevaka ravizaMkara mahArAjanA svAnubhava parathI ane temanA mukhethI sAMbhaLIne AlekhyAM che. mahArAjanI bhASA-zailIne prasaMga-AlekhanamAM vaNI laI ane potAnA aMgata saMvedanAne AlekhanamAM bhaLavA na daIne lekhake A prasaMgacitrone zakya teTaluM dastAvejI rUpa ApavAno prayatna karyo che. gunegAra gaNAtI A komanI aMdara paNa mANasAInuM tattva kevuM paDeluM che e pragaTa karavA tarapha jema lekhakanuM lakSya che tema e komanI mANasAIne pragaTa karatA mahArAjanuM - gAMdhIprabhAvita ahiMsaka ne niHsvArtha lokasevakanuM - vyakitatva upasAvavA taraphanuM paNa rahyuM che. ja.gA. mANAvadaravALA ismAIla IbrAhIma jusaba: vaividhyapUrNa gadyapadyasaMgraha 'amUlya javAhara' (1939)nA kartA. mR.mAM. mANikasiha sUrIzvarajI mahArAja : jainadharmaviSayaka 'gavaeNlI saMgraha (1925)nA kartA. - mR.mA. mANeka karasanadAsa narasiha, "pama', 'vaizaMpAyana', 'vyA?" (28-11-1901, 18-1-1978): kavi, vArtAkAra, nibaMdhakAra. jAmanagara jillAnA haDiyANAnA vatanI. janma karAMcImAM. tyAM ja prAthamika-mAdhyamika zikSaNa. asahakAranI caLavaLa veLAe karAMcIthI InTarane abhyAsa choDI 1921mAM gUjarAta vidyApIThamAM joDAyA, paNa parIkSA ApyAvine 1923mAM pharI karAMcInI DI. je. kolejamAM dAkhala thaI 1927mAM saMskRta-aMgrejI viSayo sAthe bI.e. thayA. 1939 sudhI tyAMnI be hAIskUlamAM AcArya tarIke kAma karyuM ane e daramiyAna eka varSa 'DeIlI mirara' nAmanuM aMgrejI chApuM calAvyuM tema ja 1930 ane 1932mAM jelavAsa bhogavyo. 1939thI ' janmabhUmi'nA taMtrIvibhAgamAM. vasavATa muMbaImAM. 1948 thI janmabhUmi TrasTanA 'nUtana gujarAtanA taMtrI. 1950mAM e sAmayika baMdha paDatAM 1951thI 'sArathi' sAptAhika ane pachI 'naciketA' mAsika zarU karyuM. vaDodarAmAM avasAna. emanI lekhanapravRttine AraMbha 1924mAM emaNe karelA TAgora kRta 'mukatadhArA' ane 'be bALanATako' ('zaradutsava', 'mukuTa')nA anuvAdothI thayo. 'khAkhanAM poyaNAM' (1934) khaMDakAvya emanI AraMbhanI kAvyazakitano khyAla Ape che. "Alabela' (1935)mAM mukata praNaya, sAmyavAdI mijAjathI raMgAyelI rASTrabhakita ane IzvarabhakitanAM kAvyo che. 'mahobatane mAMDave' (1942)mAM dhIMgA praNaya-zRMgArane vAcA maLI che. "vaizaMpAyananI vANI'-bhA. 1, 2 (1943, 1945)mAM samakAlIna rAjakAraNa, sAmAjika kurivAjo upara gherA kaTAkSa karatI AkhyAnazailInI racanAo graMthastha thaI ' che. 'premadhanuSya' (1944)mAM mugdha praNayanAM ane "aho rAyajI suNiye' (1945)mAM samAjavAdI vicArasaraNI ane rASTrabhakitanAM kAvya saMgRhIta che. gAMdhIjI upara lakhAyelI padyakRti kalyANa yAtrI' (1945) prazastipUrNa racanA che. "madhyAhana' (1958)mAM mugdha praNaya ane samakAlIne jIvananI viSamatA, rAma tAro dIvaDo' (1964)mAM bhakatanI Arata tathA "zatAbdInAM smite ane azruo' (1969)mAM zatakanAM hAsa-zoka kAvyabaddha thayAM che. emanI be dIrgharacanAo 'harinAM locaniyAM' (1969) ane 'lAkSAgRha' (1976) anukrame gAMdhI-kRSNanAM jIvananI karuNatA ane mahAbhAratakarmamAM vyAsanAM kanRtva-vedanAne Alekhe che. jIvananI samasyAo ane maMgaLatattvane nirUpatI emanI vArtAo 'mAlinI' (1944), 'rAma jharUkhe baiThake' (1966) ane 'taraNA othe' (1975)mAM; te dharmakathAo, purANakathAo ane bodhakathAone potAnI zailImAM vArtArUpe DhALI che te kathAo 'prakAzanAM pagalAM' (1945), 'divya vArtAo' (1955), amara ajavALAM' (1959) ane raghukuLarIti' (1963)mAM saMcita thaI che. siMdhanI kathAo,daMtakathAo para AdhArita siMdhunI premakathAo' (1953)mAM ane be laghunavala 'siMdhunuM svapna ane prItanA dAra" (1965)mAM graMthastha thaI che. emanA gaMbhIra papaNAtmaka nibaMdho kaLIo ane kusumA' (1949)mAM, ciMtanAtmaka nibaMdho "gItAvicAra'mAM ane dharmaadhyAtmanA nibaMdho harinAM dvAra' (maraNottara, 1979)mAM saMcita che. saMskRta sAhityamAM DokiyuM' (1959) nAmaka paricayapustikA emane vivecaka tarIkeno paricaya karAve che. mahAbhAratakathA'- bhA. 1, 2, 3 (1972, 1973, 1974)mAM emaNe mahAbhAratane rasaLatI zailImAM nirUpyuM che. "AjhAdInI yajJajavALA' (1943) 1857 -thI 1942 sudhInA bhAratanA AjhAdIjaMgano citAra Ape che. 'sAhitya ane pragati' (anya sAthe, 1945) emanuM umAzaMkara jozI AdinA sahayogamAM thayeluM saMpAdana che; te vinobA ane zivAnaMdajInA vicAronuM emaNe "adhyAtmadarzana (1963) -mAM saMkalana karyuM che. "bhatRharinirveda' (1958) e harihara upAdhyAyanA saMskRta graMthane emaNe karela anuvAda che. bA.ma. mANekacaMdajI motIcaMdajI : gadyapadyamizra kRti 'gha te du:khadarzaka nATaka' (1887)nA kartA. mR.mA. mANekaDuM: kALiyA kuMbhAranuM aDiyala mANekaDuM mAM AgaLa lAkaDIe laTakAvelA gAjaranI lAlace kAmagaruM bane che, e udAharaNathI manuSya para kaTAkSa karatuM manahara chaMdamAM haLavI zailIe lakhAyeluM vinoda adhvaryunuM gaMbhIra kAvya. .TA. mANakadAsa; mANaka sidhurane bhajanamALA' (1960)nAM kartA. mu.mAM. mANekalAla kezavalAla: caritrakRti "lakSmIprasAdanuM TUMka jIvanacaritra (1922)nA kartA. mR.mA. mANekalAla jayazaMkara: bhakitagItakRti "mInImphara" - bhA. 7 (1957)nA kartA. mu.mA. gujarAtI sAhityakoza - 2 :477 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ mANekalAla nAthAlAla-mAnavInI bhavAI mANekalAla nAthAlAla : vArtA "mastIkhera mAMDu yAne vilakSaNa vighAthI' (1949) tathA nATaka 'savAI Thagane ramUja phArasanA kartA. mR.mA. mANekalAla mahArajI : 'subodhaka kathAvArtAo' (1956)nA kartA mR.mA. mANekazA dAdAbhAI: 'gAyane manapasaMda' (1871) ane "dhurUva AkhyAnanAM gavAyelAM gAyaNA' (1879)nA kartA. mR.mA. mANekiyA eca. esa.: navalakathAo 'maTakAvAlI' (1943) ane patnIthI pyArI'(1945)nA kartA. Alekhana nAradanI bhAvanApradhAna dRSTithI thayuM che. kRSNanA AMzika rUpa samA nAda potAnI samagratArUpI kRSNane pAmavAne prayatna kare che temAM vartamAna jIvanamAM khaMDita vyakitatvavaDe akhaMDa vyakitatvane pAmavAnI jIvatA mANasanI abhIpsA joI zakAya.kRSNanA janmanI eMdhANI maLatAM ja temane maLavA nIkaLatA nArada dara vakhatanI jema gheDA moDA paDe che; ane aMte kRSNa jIvanalIlA saMkelI lIdhI e pachI ja temanAM darzana pAme che. kRSNakathAnA camatkAronuM nivAraNa lekhake keTalAka camatkArone kathAmAMthI gALI nAkhIne, keTalAkane buddhigrAhya ghaTanArUpe nirUpIne, to keTalAkane bhAvanAzIla pAtranI dRSTithI nirUpIne karyuM che. kRtinI bhASAmAM kAvyAtmakatAne sparza vartAya che. dI.ma. mAdhava kayAMya nathI madhuvanamAM: mAdhavavirahane mohaka layAMdalamAM rajU karatuM harIndra davenuM jANItuM gIta. caMTo. mAdhavasiMha bApurAjasiMha(13-3-1911): caritrakAra. janma berI (ji. bharUca)mAM. sAta dhoraNa sudhI abhyAsa. sahakAranA kSetre tAlIma ane nokarI. emanI pAsethI 'malajI maukika' (1953) ane 'habasI zikSikAnuM caritra' maLyAM che. caM.To. mR.mA. mAtarIyA maNilAla mehanalAla: navalakathA "bhedI rAjakumAra' (1925)nA kartA. mu.mAM. mAtthI: "mAtthInI lakhelI suvArtA' (1943)nA kartA. mu.mA. mAdana edalajI pharAmajI, 'I.epha.ema.': 'dhArmika nibaMdha' tathA 'jarathostI dharmanAM nItivacananA kartA. mR.mA. mAdana DI. je.: IrAnI saMsAranI eka rasIlI vArtA "gumAyelI gulanAra yAne mAzuke rAhajana'(1913)nA kartA. mR.mA. mAdana navala ema.: navalakathAkAra, orIenTa ememyuarsanA mAlika tathA kuzaLa naTa. emanI pAsethI "dIlasojha dosta', 'japhAkAra, kALo nAga', 'jaranI jaMjALa', 'navala nANAvaTI', 'chabIle gaNeza', "cAnajI cakkara', "hAMDAmAstara" tathA "mAsInA ocaryA', "AMdhaLe baheruM" vagere hAsyakRtio-navalakathAo maLI che. mR.mAM. mAdana berAmajI pIrojazA: kabIrajInA jIvana ane sarjana aMgenuM pustaka "kabIravANI'nA kartA. mAdhANI metIcaMda zAmajI : 'karaNa vAghelA nATakanAM gAyane ane anya'nA kartA. mu.mA. mAdhurzIMgajI paramArathIMgajI : tripravezI 'hIrAlAla ne DAhIvahune phArasa' (1892)nA kartA. 2.2,da. mAnakara : 'mahAdeva goviMda rAnaDenuM jIvanacaritra'(1867)nA kartA. mR.mAM. mAnacatura: govardhanarAma mAdhavarAma tripAThInI praziSTa navalakathA sarasvatIcaMdranA bIjA bhAgamAM guNasuMdarInI kuTuMbanALa vacce kriyAzIla vaDIla ane cothA bhAgamAM nAyikA kumudasuMdarI paratve vatsala pitAmaha tarIke AvatuM gaNa chatAM jIvaMta pAtra. caM.To. mAnavInAM re jIvana: manuSyajIvananI karuNatAne sukhada anubhUtimAM DhALatuM manasukhalAla jhaverInuM jANItuM gIta. ca.TA. mAnavInI bhavAI (1947) : pannAlAla paTelanI sImAstaMbha navalakathA. emAM, pahelIvAra taLapadA grAmajIvananI vAstavikatAne sAhityika Alekha maLe che. gujarAtanA izAniyA khUNAnA grAmapradezanAM utsavo ane rItarivAjo, kathAo ane gIte, bolI ane lahekAo vacce tema ja chappaniyA kALanI vacce mukAyeluM kathAvastu kALu-rAjunA prema karatAM jhAjhuM te emanI premayAtanAnuM che. A yAtanAne grAmavAsIonI buha yAtanAnA saMdarbhamAM ahIMtaLelI mAdana ratanajI baherAmajI, 'Ara.bI.ema." (1867, 1910): sara jamazedajI jIjIbhAI pahelA pArasIberoneTanuM jIvanacaritra' (1899) ane navalakathA "bhaNele bhIkhe' (1898)nA kartA. caM... mAdana horamajhadayAra barajorajI : navalakathAo "khuphiyA khaMjara (1919), najhIra'(1920), "sAccI paNa kAcI'(1943), 'jItAyeluM jIgara'(1944) vagerenA kartA. mu.mA. mAdhava kayAMya nathI (1970): harIndra davenI navalakathA. ahIM dehadhAraNathI dehavilaya sudhInA kRSNanA jIvana ane emanAM kAryonuM 474: gujarAtI sAhityakeza-2 For Personal & Private Use Only
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnasara - mAraphatiyA nagInadAsa tulasIdAsa che. haiyAnI ane peTanI bhUMDI bhUkhane aneka ratare ughADatI A mAnyakara zrIraMgadhara mULazaMkara : gadyapadyakRti 'rANakadevI rA'kheMgAra navalakathAne traNa bhAgamAM vaheMcI zakAya : kula ADatrIsa prakaraNA nATaka' (anya sAthe, 1904)nA kartA. paikI pahelAM cauda prakaraNo kALane janma, bALavayamAM ene rAju mu.mA. sAthe thate ane mAlI DozIne kAraNe tUTa vivAha, emanAM anyatra | mApalA jasI : gadyapadyamizrita triaMkI hAyanAnATikA "cazamathatAM lagna vagerene varNave che; pachInAM daza prakaraNA be bhUkhyAM haiyAMnI cora' (anya sAthe, 1936)nA kartA. vedanAne, emanA ekabIjA taraphanA AkarSaNane, emanA IryA ane mR.mA. bhayanA jagatane pragaTAve che; chellAM bAkI rahelAM prakaraNo bhayaMkara mAmatorA bhAIlAla bhavAnIdAsa, 'puraMjana,' 'rAjusmRti' dukALa, grAmajane mATe kALune saMgharSa, najIkanA nagaramAM (9-9-1924) : kavi. janma mAMDavImAM. abhyAsa inTara ArTsa sthaLAMtara, mUlyanAzanI ane vedanI jiMdagI ane aMte pAMdaDAM sudhIne. paMjAba nezanala baeNnka, bhujamAM maeNnejara, vihoNA vaDa nIce, pahelI jhaDI vacce kALurAjanuM utkaTa milana 'vatsavallarI' (1973) emane kAvyasaMgraha che. 'zrI koTezvara vagerene nirUpe che. 'bhUkhI bhutAvaLa' jevA prakaraNamAM pannAlAlanuM - prArthanAmALA' (1968) emanuM saMpAdana che. Alekhana mahAkAvyanI kakSAe pahoMcatuM anubhavAya che. bAvAnI caMTo. lavaMgeTI aMgenI lokavArtA, lokagIto ane lagnagItane saMdarbha, mAmA muralIdhara : juo, mahatA nautamakAna jAdavajI, divALITANe gAya ramADavAne cAla, anuRtunAM badalAtAM dRzyo, 'parathamIne padI' tarIke cItarAyele kheDUta- A sarva prAdezika mAyarsa epha. bI. : IsukhristanA jIvana ane emanA saMdezane lokasaMpattine ahIM sarjanAtmaka viniyoga che. kyAreka taLapadI varNavatuM pustaka 'musA - Izvarane sevaka'nA kartA. bAlI vacce pravezatA mAMbharA saMskRta zabdo tema ja rAjanI ni.vA. sarakhAmaNImAM kayAreka apAze prAkRta banatuM kALunuM pAtra kaThe che, mAragI devIdAsa dayArAma : 'rAmabhakitarasa - bhajanasaMgraha' (1932) chatAM gujarAtI bhASAne ane pannAlAlanI pratibhAne A tema ja 'bhajanasaMgraha zabdasarikA'- bhA. 4(1984)nA kartA. uttama unmeSa che. ni.. caM.To. mAraphatiyA kasturacaMda sUracaMda : kathAkRti "saubhAgyacaMdra zeTha'- bhA. mAnasara (1960) : barakata vIrANI, 'bephAma'ne gajhala, mukataka ane 1nA kartA. najhamane saMgraha, ahIM darda, nirAzA, sanama-sAkI, surA, jAma, ni.vA. bulabula, bAga, bAgabAM jevI paricita sAmagrIne zayadA-paraMparAnI mAraphatiyA kezavalAla sAMkaLacaMda : dharmabodhaka kathA kRti "zurAgajhala-rItithI nirUpatI racanAo che. muzAyarA dvArA lokapriya banavA caritra' (1898)nA kartA. uparAMta abhyAsIonuM dhyAna kheMcanArI keTalIka gajhalanA, maraNa ni.vA. paranA makatAonI camatkRti viziSTa che. mAraphatiyA camanalAla sAMkaLacaMda : saMzodhita-saMpAdita kRtio dharmaparIkSAno rAsa' (1897) tathA 'jaina rAmAyaNa yAne rAmacaritra' mAnatA bhImajI vIrajI: gItA viSayaka gadyapadyakRti "gItA gIta (1902)nA kartA. kaLI' (1945) tathA rAmAyaNaviSayaka gadyapadyakRti 'rAmAyaNa rasa ni.vA. biMdu' (1950)nA kartA. mAraphatiyA nagInadAsa tulasIdAsa, 'va' (1880, 1902): mR.mA. nATakakAra. janma vatana suratamAM. 1863mAM muMbaI yunimAnasiha ratanasiMha: 'zrIkRSNa-kaLA nATakanAM gAyano' (1910)nA varsiTImAMthI bIjuM snAtakajUtha bahAra AvyuM temAM eNlphinsTana kartA. mR.mA. kolejamAMthI pahelA gujarAtI snAtaka. A pachI eNlphinsTana mAnI dIkarI : jayaMtI dalAlanuM yazasvI ekAMkI. nATayavastu A hAIskUlamAM pharsTa AsisTanTa. 1868mAM elaela.bI. vaDI pramANe che: vezyA kRSNA mATe dIkarI sukanyAne bajAre beThelI jovI adAlatamAM pahelA gujarAtI vakIla. narmadanA mitra. narmade pAMca e jeTaluM du:khada che teTaluM ja du:khada ene uddhAraka anaMtanA lagna- jaNane bhegA karI eka 'liTararI kalaba' zarU karelI emAMnA eka. upakAra heThaLa jovI e che. aMte kRSNA dIkkInA durbhAgyane 'DAMDiyo'nuM nAmakaraNa emaNe kareluM. 'mahArAja lAyabala kesa'mAM nivArI nathI zakatI. narmadanA vakIla tarIkenI kAmagIrI. bhakita ane kIrtanamAM vyavasAyane caMTo. bhege paNa akhUTa rasa. mAne kheLa : sundaram nI TUMkIvAtAM. enuM kathAnaka mahIsAgara paTamAM gujarAtI nATayasAhityanI zarUAta dalapatarAme karelA erisTo patinI kAyaratAnI sAkSIe sasarAne hAthe mota pAmatI garbhavatI phenisanA bhASAMtara lakSmI nATaka' (1851) ane strI saMbhASaNa" zabUnI AsapAsa gUMthAyeluM che. (1856)thI jarUra thayelI, paraMtu nATaya saMvidhAnanI rIte vyavasthita caM.To. mAMDaNIvALI pahelI nATayakRti 'gulAba' (1862)ne yaza A gujarAtI sAhityakoza -2 :45 For Personal & Private Use Only
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAraphatiSA subhadrA ravivadanamAru ramaNikalAla chaganalAla kabUlAta karatA saMvedanazIla rIte jIvatA kizoranuM vyakitatva to Upase ja che, sAthe sAthe tatkAlIna rAjakIya, sAmAjika ane zaikSaNika vyavasthAno aNasAra paNa sAMpaDe che; tema ja emanI keTalIka kRtionA jIvanasaMdarbhonI sAmagrIne paricaya thAya che. 'mArI duniyA" 1920nI AsapAsa asahakAranI laData AgaLa zALAjIvananI vidAya sAthe pUrI thAya che; te 'sAphalyaTANuM" asahakAranA AhvAnathI zarU thaI 1933nI AsapAsa samApta thAya che. tera varSanI A kathAmAM gAMdhIjIne, gAMdhIjIpreryA vAtAvaraNane, gAMdhIjInI AsapAsanI vyakitaone ane AjhAdInI laDatane dastAvejI pratyakSa citAra che. sneharazcimanA ghaDataranAM A varSomAM gUjarAta vidyApIThane jIvaMta itihAsa dhabake che. lekhakanI takedArI ane samajadArIne satata vyakata karatI pravAhI gadyazailI AsvAdya che. emanI AtmakathA A pachI "UghaDe navI kSitija' ane divasa Ugyo ane nA vadhu bhAgomAM AgaLa cAla nATakakArane phALe jAya che. pAMca aMkanuM A nATaka dviaMkI ane triaMkI nATakone bhegAM karIne banAvyuM hoya evI chApa paDe che. benI vacce 'karasane prayoga paNa lekhake mUkyo che. vahIvaTanI badIone tAkate eka taMtu ane bhegIlAla-gulAbanA praNayane tAkata bIjo taMtu saMkalita thatA na hovA chatAM aMgrejI nATayabaMdhanI khAsiyato, suratI bolInI lijajata ane vRttapracura lakhAvaTane kAraNe A maulika nATaka aitihAsika rIte noMdhapAtra banyuM che. emaNe A uparAMta buddhivardhaka graMthamAM pragaTa thayeluM "mANeka nATaka lakhyuM che. muMbaInuM sarva vidyottejakAlaya' nAmane nibaMdha tema ja 'DAMDiyo'nAM keTalAMka lakhANe paNa emanAM che. caM.To. mAraphatiyA subhadrA ravivadana, 'suramA (30-12-1917): caritralekhaka, ekAMkIkAra. janmasthaLa surata. ema.e., pIeca.DI. jheDa.epha.vADiyA vimensa koleja, suratanAM AcAryA. pachI nivRtta. emanI pAsethI caritralakSI pustakapuruSArthanI pratimA' (1975) ane ekAMkIsaMgraha"tulasI Isa saMsAra meM' (1983) maLyAM che. ni.. mArA nAmane daravAje (1972): bhASAsaMyojane ane bhASA saMvedanAnI baLukI abhivyakitao darzAvate lAbhazaMkara ThAkarane bAsaTha racanAone samAvate prayogazIla kAvyasaMgraha. bhASAnI pratyAyanazIlatAne virodha karatI bhASAnI krAMtikAraka vibhAvanA ahIM racanAo pAchaLa kAryarata che. asaMgatatA ane asaMbaddhatAne kendramAM rAkhI joDAtA zabdasaMdarbhonI camatkRti Adhunika cetanAnI vicchinnatA ane arthahInatAne vyakata karavA mathe che. mukhyatve acetananA starethI AvatI hoya evI pratIka-kalpananI sAmagrI vAstavikatAne tArasvare virodha kare che. pAraMparika kAvyalayonI te ahIM Thera Thera viDaMbanA che. Adhunika manuSyanI viDaMbanA jevAM lagharAnAM kAvyo paNa khAsa ullekhapAtra che. avAjane UMcakI zakAtA nathI ne UMcakI zakAtuM nathI mauna' jevI jANItI racanA paNa ahIM che. caMTo. mArI AMkhe kaMkunA sUraja AthamyA: AbhAsI mRtyunI saMvedanAne indriyanI avaLavaLa anubhUtiothI pratyakSa karatI rAvajI paTelanI atyaMta lokapriya gItaracanA. caM.. mArI caMpAne vara : jamAI pUnamalAla taraphanA vidhavA lakSmInA kheMcANa dvArA damita mane graMthinI koI sAmAjika tareha zodhatI umAzaMkara jozInI jANItI TUMkIvArtA. - caM.TI. mArI duniyA(1977)/sAphalyaTANuM (1983): jhINAbhAI desAI, 'sneharazcimanI AtmakathA. vatana cIkhalIthI AraMbhAtI AkathAne prathama khaMDa mAtA,pitA, mAmA, gAmane nadIne pariveza, zALAo- zikSakonA anubhavanI duniyAnuM Alekhana kare che. emAM nikhAlasa e.TI. mArI hakIkata (1933): mULe narmade 'narmagadya'- pustaka 2nA bIjA aMka tarIke potAnA A AtmacaritranI be-pAMca nakalo ja chapAvelI ane potAnA maraNa bAda pragaTa karavAnI vinaMtI karelI. kavinA cheka janmazatAbdI varSamAM pustakAkAre A caritra pachI bahAra AvyuM. emAM 3 jI sapTembara 1833thI 18mI sapTembara 1866 sudhInuM svAtmacaritra che. durgArAma mahetAnA rojanIzI rUpe lakhAyelA Atmacaritra pachInuM vyavasthita rUpanuM A paheluM AtmavRttAMta che. emAM janmathI zarU karI gharaDAM vaDIle ane mAbApanI oLakhathI mAMDI zikSaNa, UMcuM zikSaNa, maMthanakALa, prayatnakALa, sudhArAne pavana ane kavino yazakALa tathA madhyakALa nirUpAyelAM che. ahIM nikhAlasa kabUlAta, rucine bhege paNa prAmANika kathananI khevanA ane AtmanirIkSaNane sajaga prayatna - A traNe vAnAM AtmakathAkAranI sabhAne lakhAvaTa sAthe gUMthAyelAM mAlUma paDe che. ghaDAtA AvatA gadyamAM UtarelI bhASAnI keTalIka jIvaMta laDhaNA A AtmakathAnI nijI pUMjI che. caM.TA. mArI haiyAsagaDI-bhA. 1-2 (1950): nArInA aNaprIchayA karuNa jIvanane khyAla ApatI Izvara peTalIkaranI samasyApradhAna navalakathI. citralekhA puruSatvahIna gaDA pati ane kAmI jeTha vacce jhajhUmI chevaTe sudhAraka jayaMtilAla sAthe paraNe che ane ema chevaTa sudhI puruSanuM ramakaDuM nahIM banIne saLagatI haiyAsagaDImAM lAMbA samaya zekAya che enI A kathA che. bALalagna ane nArI taraphanI cokkasa samAjavRttimAMthI janmatA aniSTanuM ahIM nirUpaNa che. kathA nAyikAmukhe kahevAyelI che chatAM lekhakane avAja emAM spaSTa vartAya che. mAvajata sAdI, sarala ane dastAvejI che. caM.TA. mAru ramaNikalAla chaganalAla, 'rAkeza" (2-11-1937) : vivecaka. janma rAjakoTamAM. ema.e., bI.eNDa, pIeca.DI. 'prakAzapuMja' 476: gujarAtI sAhityakoza-2 For Personal & Private Use Only
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAyakanA taMtrI. emanI pAsethI vivecanagraMtha chaMdovimarza' (1985) maLyo che. nivAra mAruM bALapaNa : 1890nI AsapAsanA amadAvAdanA jIvanano cinAra ApanA vidyAgaurI nIlakaMThane dastAveja nibaMdha. caM.TA. mArzala ratana rUstama 14-10-1911): caritralekhaka. janma bharUcamAM. vatana surata. bI.e., elaela.bI., pIeca.DI. surata pArasI paMcAyatamAM AsisTanTa sekreTarI ane pachI sekreTarI. 'bhImajI hADavaida'(1943), 'aradezara koTavAla'(1946), 'saravAnajI vakIla'(1979) vagere emanAM jIvanacaritro che, gujarAtI patrakAratvano itihAsa (1950) e pIeca.DI.nI upAdhi mATe lakhelA zAdhinabaMdha che. 'dezanA dIvA'(1962), 'gujarAtanA pArasIo'(1969) ityAdi emanAM anya pustako che. ra.gA. mAladhArI kAnajIbhAI sAMkAbhAI(12-9-1946): kavi. janma pATaNa tAlukAnA khAnapura-rAjakavA gAmamAM. bI.e., elaela.bI. khetI tathA vakIlAtano vyavasAya. emanI pAsethI kAvyasAha 'dudhamanIne kAMThe'(1981) navA saMzodhita-saMpAdita kRti 'paraNavADAnA rabArI samAjanAM ka gIna' (1983) maLyAM che. ni.vA. mAladhArI jyAMtIbhAI : parizramanuM mahattva varNavatI kathAkRti 'madhalALa'(1980)nA kartA. ni.vA. mAlagiyA dalasukhabhAI DAhyAbhAI 22 71919): saMpa, saMpAdaka. janma sAyalA (ji. surendranagara)mAM. sAyalAmAM prAthamika zikSaNa pUruM thAya te pahelAM pitAjInuM avasAna. jayapura, byAvara vagere sthaLe jaina gurukuLAmAM rahI'jaina vizArada' ane'nyAyatIrtha'nI padavIo meLavI. paMDita becaradAsa dozI pAse saMskRta, prAkRta vyAkaraNazAsano ane vividha dharmanI tulanAtmaka abhyAsa karyo. 1932mAM zAMtiniketana jaI pAlI bhASA tathA bauddhadarzananA abhyAsa. ahIM munizrI jinavijayajI sAthe saMparkamAM AvatAM emanA gaMbhaura adhyayanane navuM baLa maLyuM. 1934 thI sthAnakavAsI jainonA mukhapatra 'jainaprakAza', muMbaImAM. 1938 zrI banAsa hiMdu yunivarsiTImAM paMDita sukhalAlajInA vAcaka ane pAchaLathI tyAM ja 'jainacera'nA prophesara, 1959 thI tA. 6. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAdanA niyAmaka. 1976 mAM nivRtta. banArasa, dilhI, muMbaI, Indora tathA ujjaina yunivarsiTImAM pI.eca.DI.nA vidyArthIonA mArgadarzaka tema ja keneDAnI ToronTa! yunivarsiTI, barlinanI fI yunivarsiTI ane perIsa yunivarsiTImAM mulAkAtI adhyApaka. 1976 mAM gujarAtI sAhina pariSadanA porabaMdaramAM maLelA adhivezanamAM saMzodhanavibhAganA adhyakSa. 'saMbodhi' traimAsikanA saMpAdaka. mAruM bALapaNa - mAlAdevI - darzanaza samAM, khAro karIne jainadarzana paratve A lekhakanuM pradarzana noMdhapAtra che. emaNe gujarAtI uparAMta hindI ane aMgrejImAM paNa saMpAdana, saMzodhana, nibaMdha!dinA graMtho lakhyA che. 'bhagavAna mahAvIra'(1947), 'AtmamImAMsA'(1953), 'jainapacinana' (1965), 'prabhu zrI mahAvIra svAmIno jIvanasaMdeza'(1972), gujarAtI graMthakAra zreNInuM prakAzana 'prajJAcakSu paM. sukhalAlajI' (1977) vagere emanA mukhya dho che. emanI pAsethI aneka vidrattApUrNa saMpAdane tema ja DuMga anuvAdo maLyAM che. "nAyAvanAra kArtikavRtti'siMdhI jaina graMthamALA : 20,1949),'pramANavAtika'(banArasa hiMdu yuni.,1959), 'pramANamImAMsA'(paMDita sukhalAla sAthe, 1939), 'jJAnabiMdu', 'tarka bhASA' (1949) ityAdi emanAM saMpAdano che. 'gaNadharavAda' (1952) ane 'sthAnAMga samavAyAMga'(1955)emanA anuvAdA .. na.pa. mAlavI vanarAja naTavaralAla (17-1-1927): bALasAhityakAra. janma vatana suratamAM. 1944mAM maeNTrika. 1948mAM suratanI ema. TI. bI. kaoNlejamAMthI gujarAtI-aMgrejI viSayo sAthe bI.e. 1948thI 1978 sudhI suratanA gAMDIva sAhitya maMdiranA saMcAlanamAM. 1969thI amadAvAda AvI graMthaloka' nAmanI svataMtra prakAzanasaMsthAnI sthApanA ane e saMsthA dvArA prekiTakala sAyakolaoNjI vizenAM pustakonA lekhana prakAzananI kAmagIrI. 'govardhanarAmanI vAto'(1955)nA 'vahecAnI vArtA' bhA 1-5 (1956) emanI bALakone upayogI vanaprasaMgo (narUpatI pustikAo che. 'susunuM sAhasa'(1956), 'vaheMtiyAnA deza' (1956), 'daityanA prema'(1957),'jAduI kAca'(1957) ityAdi emane bALavArtAsaMgraho che. 'pAyAmAM purAyelAM'(1962), 'mADIbhUkhyo'(1963), 'nasIbavaMtI'(1964) ityAdi emaNe ApelA nalikA-navalakathAnA anuvAdagraMtho che. 'vastu-vakta kema khIlavaza ?', 'tamArI mAnasika kAbeliyana dasa gaNI khIlavo'(1981), manovyavAthI mukta kema sAi (1982), 'zakonA mane bhAva kema ukelA(1983) ityAdi svavikAsa mATe upayogI evAM vyavahAra mane vijJAnanI pustako emaNe ApyAM che. ra.gA. mAlavIya narendrabhAI : navalakathAmAM pArakAnI prIta'(1964) ane 'AjhAdInA Azaka'(1966)nA kartA. For Personal & Private Use Only ni.vA. mAtrAdevI : madhyakAlIna vekavArtA para AdhArita baTubhAI umaravADiyAnuM enaMkI. nAyikA mAlAdevI Urpha cAlatA saMgItakAra trilokanAtha mATe rAjA prajAno roSa te vahAre ja che, aMte potAnA prANa paNa Ape che- evuM enuM rocaka kathAnaka che. caM gujarAtI sAhityakoza -2 2477
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlI DezI-mAstara chaganabhAI pocAbhAI mAvANI trikamajI viThThaladAsa : zakita pramANe ja kharca karavAnA upadeza karatuM ATha pravezanuM sAmAjika phArasa mIstara kulaNajIne hAsyarasa phArasa' (1887) tema jabAsuMdI purIne hAsyarasa ramUjI phArasI puruSa caritra phArasa' (1891)nA kartA. ka.bra. mAsIne de phAMsI : bekiMga pAvaDarane badale uMdara mAravAnI davA bhUlamAM ApI che evuM kemisTanA kahevAthI phirojha pitAne tyAM iselAM mAsIjI maherabAIne bacAvavA jatAM mAsIjInI milakata gumAve che, paNa mAsIjIthI chUTakAro paNa meLave che. evA vinoda pharate racAnuM phirojha AMTiyAnuM pArasI ekAMkI. caMTo. mAlI DozI : pannAlAla paTelanI yazasvI navalakathA "mAnavInI bhavAI'mAM be bhAIonAM kuTuMba vacce pahhanuM ane kALurAjunA vivAhavirachedanuM kAraNa bananAruM kuTila strIpAtra. caM.To. mAlegAmavALA jarabAnuM barajora : navalakathA 'uchAMchaLIne aMta' (1935) ane takhamamAM talerAma' (1935) nAM kartA. ni.. mAvadIA jagajIvanadAsa : pravAsapustaka 'dakSiNa bhArata pravAsa (1954)nA kartA. ni.vo. mAvaLaMkara gaNeza vAsudeva, dAdAsAheba mAvaLaMkare (27-11-1888, 27-2-1956) : jIvanacaritralekhaka. janma - vaDodarAmAM. 1904mAM maeNTrika. 1908mAM bI.e. 1912mAM elaela.bI. 1913thI 1937 sudhI amadAvAdamAM vakIlAta. 1928mAM iMglenDa-yuropanA pravAsa. saradAra vallabhabhAI ane gAMdhIjIno prabhAva. svAtaMtryanA AMdolanamAM sakriyatA ane anekavAra jelavAsa. 1937mAM muMbaI vidhAnasabhAnA adhyakSa. 1946mAM kendrIya vidhAnasabhAnA adhyakSa. 1952mAM bhAratanI lokasabhAnA prathama adhyakSa. kuzaLa saMsadavida. aneka sAmAjika ane zaikSaNika saMsthAo sAthe saMlagna. emanI pAsethI "mAnavatAnAM jharaNAM' (1952), gAMdhIjI sAthenA jIvanaprasaMgone AlekhatuM "saMsmaraNo' (1954), maraNottara prakAzana jAherajIvananA sAthI' (1988) vagere caritrapustako maLyAM che. A uparAMta haiyAne ajavALe' (1955), 'spIkaranuM pada (1965), "mArA putrane salAhanA be bela' (1988) vagere prakIrNa pustako paNa emaNe ApyAM che. ni.. mAvaLaMkara puruSottama gaNeza, rameza' (3-8-1928): nibaMdhakAra. janma amadAvAdamAM. 1945mAM maeNTrika. 1949mAM arthazAstrarAjayazAstra viSayo sAthe bI.e. 1951mAM ema.e. 1951thI 1953 daramiyAna laMDana skUla oNva ikonomikasamAM saMsadIya saMsthAo vize saMzodhana. 1953mAM ela. DI. ArTsa koleja, amadAvAdamAM prAdhyApaka ane 1960thI 1968 sudhI AcArya. 1954 mAM heralDa lAskI insTiTayuTanI sthApanA ane tenA niyAmaka. 1972mAM lokasabhAnA sabhya. 1960thI 1970 sudhI 'abhyAsa mAsikanA taMtrI. 1970thI 1980 sudhI gujarAtI sAptAhika 'nirIkSakanA sthApaka-saMpAdaka. zikSaNa ane lokasevAnI aneka saMsthAo sAthe saMlagna. emanI pAsethI 'prophesara heralDalAskI' (1957), "vicAradhArAne yuga' (1964), "vimarza(1968), "vividha vAyupravacano (1969), 'rAjayazAstravicAra' (1970), 'vicAraheNa' (1971), lekazAhInuM svarUpa'(1974) vagere pustako maLyAM che. "saMsadasabhya' (1983) ane "sarvapallI rAdhAkRSNana (1988) emaNe ApelI paricayapustikAo che. ni.. mAstara alIbhAI nAnajI : kavitAsaMgraha 'tArIphe sulatAna mahammada'(1912)nA kartA. ni.vA. mAstara ema. DI.: khyAtanAma vyakitaonI prazasti karatAM kAvyone saMgraha' 'kIrtAisaMgraha'- bhA. 1 (1872)nA kartA. ni.vI. mAstara karIma mahamada (18-8-1884, 21-12-1962) : kavi, saMpAdaka. janma umareThamAM. 1900mAM maeNTrika. 1904mAM bI.e. 107mAM ema.e. 1910mAM jUnAgaDha hAIskUlamAM heDamAstara. 1928mAM rAdhanapura rAjayamAM yuDiziyala khAtAmAM. pachI jUnAgaDha rAjayamAM jaja. emanAM pustakomAM 'IslAmanI oLakha' (1928), karIma mahamadanAM kAvyo ane lekho(1936), 'kavitApraveza' (saMpAdana; hiMmatalAla aMjAriyA sAthe, 1909) vagerene rAmAveza thAya che. caM.TA. mAstara kAsamajI sulemAna: kathAkRtio 'premaratna' (1985), "sUryapuranI rAjabALA'(1907), 'rasamaya nItikathAo' (1911) vagerenA kartA. ni.vA. mAstara khUbacaMda kezavalAla: 'janaguNapuSpAvalI tathA gahulIsaMgraha' (1940)nA kartA. ni.vI. mAtara cImanalAla viThThaladAsa: bALakone mATe preraka banI rahe tevI bodhaka vArtAono saMgraha "vaiSNava bAlapayogI sarasa majhAnI vAratAo' (1959)nA kartA. ni.vA. mAstara cunIlAla nAnAbhAI: 'zUrA rAThoDa nATakanAM gAyane" (1894)nA kartA. ni.vA. mAstara chaganabhAI pacAbhAI: puraSottama svAmIne rA' (1909)nA kartA. ni.vA. 478: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAstara kerAlAla jIvaNalAla, 'vizvavaMdya'(861, 1911): kavi, navalakathAkAra. janma amadAvAda pAse bAluA (bAlavA)mAM. zikSaNa amadAvAdamAM. 1878mAM maeNTrika. pachI vaDodarAmAM saradAra skUlamAM zikSaka. zrImannasiMhAcArya sthApita koya: sAdhaka adhikArI varganI anekavidha pravRttionuM saMcAlana ane saMsthAnAM mAsika 'mahAkAla', 'prAta:kAla'nA taMtrI. emaNe 'zrIsudhAotasvinI' - prathama ane dvitIya kallola 1898, 119)mAM saMkhyAbaMdha pamAM savAyanAM vividha anubhavo ane spaMdanone abhivyakata karyA che. 'yoginIkumArI'bhA. 1, 2 (1915, 1930) adhyAtmarahasyane vaNI letI AtmakathanAtmaka paddhatie lakhAyelI emanI navalakathA che. 'adhyAtmabala -poSaka graMthamALA'. prathama akSa(1962), 'bALakone kevI rIte keLavavAM ?'(1904), 'dhanavAna thavAnI amAdya kalA'(1916), 'maMgalaprerita saMdezA'(91), "vijJAnanI cika vAto' (1917) vageremAM jIvanavyavahAranA, adhyAtmavicAranA ke vijJAnanI nUtana zAdhanA prasaMge prasannapravAhI zailImAM mUkayA che. DaoNkTara jaganama pUjAlAle upakana lakhANo uparAMta 'mahAkAla' vagere mAsikomAM pragaTa thayelA emanA lekhonuM saMkalana karI 'vizvavaMdya-kiraNAvalI': prathama, dritIya, tRtIya, carSa kiraNa (1962, 1963, 1968, 1969) jevA daLadAra graMtho pragaTa karyA che. emanAM saMpAdita 'vicAraratnarAzi' (1944), 'vivaMdya vicAraratnAkara'(1948), 'Atmabala'(1965), 'sukha, zAMti ane samRddhinA sAcA mArga' (1969), 'AMtaramana'(1969), 'mAnasa rasAyana'(1969), *vyAdhi, vRddhAvasthA ane mRtyuno 1'(1970), 'pratibhA' vagere pustakomAM tathA 'paramatra ane paricaya'(1963) ane 'prAsaMgika uttio ne spAMjali'(1965) nAmanA patrasaMgrahomAM emanAM gadya-vicAranI prauDhinAM darzana thAya che. . mAstara jamanAdAsa eca. : kRSNabhakitanAM gIto-kAvyono saMgraha dhI mahArAjanI saMkhIyA karmA. 1.dhA. mAstara jeThAlAla zivadAsa : 'sAta khUna nATakamAM gAyanonAM kartA. mu.mA. mAstara DAhyAbhAI: gadyapadyamaya vAnAM kimatanuM karAmata'nA kartA. mu.mA. mAstara tribhovanadAsa lallubhAI : 'nirmaLadAsano bhajanasaMgraha' (1913) ane 'sudAmAjInI akaLa lIlA'(anya sAthe, 1913) -nA kartA. mu.mA. mAstara dalapatarAma bhagubhAI emaNe gujarAtI zabdakoza racavAno prathama vicAra ne prAraMbha karavo. emaNe karelA prAraMbhanA AdhAre pachIthI mirajhA mahammada kAjhima ane navarojajI pharadUnajIe 'a DikazanarI - gujarAtI eNnDa iMglIza'(1846) mAstara choTAlAla jIvaNalAla - mAstara prANasukha mAnacaMda nAmanA zabdakoza racyo hato. Ama, A kartA kozasAhityanA pracchanna prAraMbhaka gaNAya. ... mAstara dAmodara jagajIvana: padyakRti 'dAmodara mAstara gAyanasaMgraha' : 1(1913)nA kartA, mu.mA. mAstara devajI kuMvarajI : jIvanacaritra garIboDI'nA kartA. mu.mA. mAstara dharmendra madanalAla, 'madhuram '(12-1-1926) : kavi, vivecaka. janma vatana bharUcamAM. 1944mAM maeNTrika. 1948mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e. ane 1950mAM ema.e. 1964mAM saradAra paTaeNla yunivarsiTI mAMthI pIeca.DI. 1948 thI 1952 sudhI zALAmAM zikSaka. 1952 -thI 1954 sudhI karve yunivarsiTImAM gujarAtInA adhyApaka. 1954 thI 1960 sudhI vallabhavidyAnagaranI kAcAM kAmAM ane e pachI 1949 sudhI naDiyAdanI sI. bI. paTela ArTsa kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. 'jharamara'(1956), 'bApuvaMdanA'(1957)ane 'sAda'(1959) emanA gItasaMgraho che; to 'kUdokhelA'(1956) ane 'kUjana' (1967) bALakAvyasaMgrA che. 'gujarAtanI dhaMdhAdArI raMgabhUminAM nATakonAM gIta'(1976), 'kavi zivalAla dhanezvara - jIvana ane kavana'(1980), 'a. rU. khabaradAranI kivatA - eka adhyayana (1985) vagere emanA vivecanagraMtho che. 4.gA. mAstara narasiMha devacaMda : navalakathA 'lakSmI ane menA'nA kartA. mu.mA. mAstara naMdalAla maganalAla : 'alIbhAI vArAjInI rasabharI ramUjI vArtA'(1901)nA kartA, ni.vA. mAstara nAnAbhAI kAravAnajI 1838, 1916: saMjAma vanacaritronuM pustaka panotA putra'(1869)nA kartA. yo. mAstara nAyaka mATapItakRtio 'kAtIla nA'(1926) tamA 'kALI nAgaNa'(1926)nA kartA. mu.mA. mAstara pAgala : navalakathA 'mAtabaramAna bhikhArI'(1919)nA kartA. caM.To. mAstara pezatanajI jIvaNajI : 'pArasI krikeTa kalabanI musApharInA ramUjI hevAla'(1892)nA kartA. mu.. mAtara prANasukha mAnacaMda, padyakRti saguNalagna gItAvalI' (1924)nA kartA. mu. For Personal & Private Use Only gujarAtI sAhityakoza-2:477 www.jainvolibrary.cg
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAstara kalI zApurajI-mahulIkara zrIkAnta dattAtreya mR.mA. mAstara phalI zApurajI : gadyapadyamizrita vArtApustikA (premanuM mAstara vRjalAla raNachoDadAsa : "saMgIta cAMpAneranA mahArAjA pariNAma' (1940)nA kartA. patAI rAvaLanuM triaMkI nATaka' (1950)nA kartA. mu.mA. mR.mA. mAstara kulAbhAI garabaDadAsa : padyakRti 'senA AkhyAna'nA kartA. mAstara sA. je. : AdhyAtmika padyakRti "sajajana sanmitra yAne mR.mA. citta vizuddha rasAyana draha' (1913)nA kartA. mAstara maganabhAI jeThAbhAI: gadyapadyakRti "sapuruSacAritrya mR.mA. yAne vyAkhyAna divAkara (1939)nA kartA. mAstara sAkaLacaMda viThThaladAsa: "kIratanA vaLInuM pustaka (1915)nA kartA. mR.mA. mAstara maganalAla suMdarajI : AryajJAna subodhaka nATaka kaMpanI mAstara semacaMda amarazI : 'zrI giradharacaritra nATakanAM gAyane mATe racelAM "mehanacaMdra nATakanAM gAyano' (1896)nA kartA. (1986)nA kartA. mR.mA. mAstara mahammada amarasI (cIttalavAlA) : AdhyAtmika vArtAo mAstara serAbajI pIrojazA, "sapane': gadyapadyamizrita navalakathA 'dRSTAMtasaMgraha' (1921)nA kartA. kamabakhtInA pArAvAta' (1936) tathA navalakathA 'karapINa koragA' mR.mA. (1936)nA kartA. mAstara maMchArAma ghelAbhAI: navalakathAo phezananI phiziyArI mu.mA. thAne cAlu jamAnAne citAra' (1911), caturasiMha' (1914) ane mAstara hamIrANI: aitihAsika lekavArtAo, lekakathAo ane mUrakha' (1914); nATaka "sAvakI mAthI chokarAo para paDatAM sAmAjika kathAprasaMgone saMgraha 'jhummara' (1964)nA kartA. du:kha' (1880); padyakRti 'manasukha garabAvaLI' (1870) tema ja ni.vA. "gujarAtI kahevatonI copaDI' (anya sAthe, 1868)nA kartA. 22.da. mAstara harajIbhAI puMjA : gujarAtI-urdU gadyapadya saMvAdakRtimAstara murAdaalI bhAIvalI : bhajanasaMgraha 'rasamaya ratnamAlA" "nibaMdhaprakAza': 1(1911)nA kartA. mR.mA. (1914)nA kartA. mu.mA. mAstara hAsama hAjI : 'jIkare sulatAna mahammada athavA IsamAIlI mAstara mehanalAla lavajI: bhakitapadyakRti "Adiratna maNi' dInabhAIone vAMcavA lAyaka kavitAo' (1911)nA kartA. (1913)nA kartA. mR.mAM. | mu.mA. mAstara hiMmatalAla gabubhAI : gadyakRtio "vakhata vakhatanI chAyA' mAstara rUstamajI nasaravAnajI, "Adila', "khAlI Adila' (1909) ane suratanI suMdarI athavA ramaNa suMdarI' (1909); (1867, 1929): jAmanagaranA darabArI kavio sAthe spardhAmAM pravAsakathA 'arabastAnanI musApharI' tema ja 'zrIkRSNajayaMtInA UtarI inAmo uparAMta 'rAjakavinuM biruda pAmyA hatA. pachIthI garabA ane surata zaheranI dhAmadhUma' (1911)nA kartA. muMbaI AvIne sarjana dvArA kharAnA kIrtanakAra tarIke kIrti mR.mAM. meLavelI. pArasI sAhityakAromAM lekhana dvArA jIvananirvAha mAstara hIrAlAla maMgaLadAsa : navalakathA 'be vIra ratna ane karanAra, Aryone be bola'- bhA. 1 (1916) tathA 'be vIra ratna ane AryA emanI pAsethI padyakRtio 'phiradosI zAhanA' (1915), mahilAone rasadupadeza - graMtha : 2(1917) tema ja nATyakRti khAle kissAe saMjANa' (1916), dIvAne Adila' (1928), dilIpakumAranA kartA. 'rAhe Adila' (1929) tema ja aMgrejI padyakRtio 'hisTorikala ni.vA. TrejeDI oNva nIro ane koronezana emsa eNnDa lava soMgsa' mAhimavALA maMgaladAsa eca.: navalakathA tejaprabhA' (1905)nA maLI che. kartA. mu.mA. mR.mAM. mAstara viThThaladAsa parabhudAsa: 'premapadamALA'- 1(1867)nA mahulIkara zrIkAnta dattAtreya(8-10-1928) : kavi. janma amadA mR.mAM. vAdamAM. vatana mahArASTranA satArA jillAnuM mAhulI gAma. mAstara vIrajI rAjapAla: mahAvIra vizenI gadyapadyakRti 'mahAvIra 1946mAM maeNTrika. 1950mAM saMskRta mukhya viSaya sAthe muMbaI (1914)nA kartA yunivarsiTImAMthI bI.e. ane 1952 mAM e ja viSayamAM gujarAta mu mA. yunivarsiTImAMthI ema.e. 1952-56 daramiyAna amadAvAdanI kartA. 480: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAhezvara vIrajI gaMgAdhara - mAMkaDa DolararAya raMgIladAsa zALAomAM zikSaka. 1956-57mAM aliyAbADAnI kaeNlejamAM, 1957thI 1965 sudhI amadAvAdanI lA. u. koleja phora vimenamAM ane 1965-66 mAM moDAsAnI kolejamAM saMskRtanA adhyApaka. 1966-69 daramiyAna vaDhavANa ane dvArakAnI kolejomAM AcArya. 1969thI amadAvAdanI saradAra vallabhabhAI Arsa kolejamAM adhyApaka. 1989 thI nivRtta. 'Ameda' (1965) ane 'Ameda'nAM kAvyomAM bIjA kAvyo umerI pagaTa karelA 'mukhara maunane laya' (1975)nAM kAvyo saMvedana ane abhivyakita paratve gAMdhIyuganI kavitAnuM anusaMdhAna vizeSa kare che. soneTa, gIta ane chaMdobaddha kAvyarUpamAM pragaTa thatuM kavinuM saMvinuM jIvana paranI zraddhA ne emAMthI janmatI prasannatAnuM che. praNaya, prakRti, rASTraprema ane Izvara enA mukhya viSayo che. A kAvyomAM bhASA ane layanI saphAI dhyAnapAtra che. A uparAMta lekhakanA keTalAka vivecanalekhe sAmayikomAM pragaTa thayA che. 4.gA. mAhezvara vIrajI gaMgAdhara : AtmakathI 'hileALA' (1954) tathA azokanA rasamayathI mAMDIne cheka vIsamI sadI sudhIne muMbaIne itihAsa kahevuM pustaka 'jUnuM muMbaI' (1956) nA kartA. mR.mA. mAhezvara zAMtanu: vivecanasaMgraha 'trIjuM locana' (1967)nA kartA. mR.mA. mALavI (vImAvALA) naTavaralAla mULacaMda, 'ke. jI. paMDita', 'prayogI', mayUraka, 'maMga pArka', 'sudhanvA' (30-9-1900, 16-4-1973) : bALasAhityalekhaka. janma suratamAM. vilsana, phargyusana ane surata kolejamAM zikSaNa, juniyara bI.e. daramiyAna asahakAranI laDatamAM joDAI gUjarAta vidyApIThamAM dAkhala thayA. bAraDolI satyAgrahamAM joDAvA vidyApIThanI snAtaka padavI jatI karI. 1921 mAM meTAbhAI IzvaralAla vImAvALA sAthe gAMDIva sAhitya maMdiranI sthApanA. 1923mAM nirdoSa vinodasAhitya pIrasatA sAmayika 'topa'nuM prakAzana; pachIthI tenuM "gAMDIva' nAme rUpAMtara. marAThI-baMgALI bhASAonA jANakAra. emaNe 'balidAna', 'kurabAnInI kahANIo, 'bhavATavI' vagere sAmAjika kathAo tathA tophAnI TipuDo', kacuMbara', 'dhUpasaLI', eka hato kUtaro', 'meghadhanuSa', 'capaganI caturAI', 'hAthI dhama dhama cAle' jevI bALasAhityanI zreNIbaddha pustikAo ApI che. "rASTrIya garabAvaLI' (1924), "cAlo bhajavIe' (1955) ane "amIjharaNAM' (1955) e emanA anukrame garabA, bALanATako ane gItAnAM saMpAdano che. A uparAMta emaNe marAThI, baMgALI ane aMgrejI bhASAomAMthI 'zirahIna zaba' (1915), "sonerI zira' (1919), 'bAMbayuganuM baMgALA' (1923), 'hAya AsAma !' (1923), kalakattAne kArAgAra' (1923), 'paMjAbanuM pracaMDa kAvataruM (da924), baMgALAne baLavo' (1929), DAra (1931) vagere anuvAdo paNa ApyA che. 2.ra.da. mAMkaDa kizorakAnta bI. :nATaka tuphAna zam' (1956) ane 'tuphAna nA zamyAMnA kartA. pR.mAM, mAMkaDa guNavaMtarAya bhagavatIdAsa: vijayarAma prItamarAma ojhAnAM jIvana, kavana ane saMsmaraNone AlekhatuM pustaka "vijaya-vINA' (1935)nA kartA. mR.mA. mAMkaDa DolararAya raMgIladAsa (23-1-1902, 29-8-1970): vivecaka, saMzodhaka, kavi. janma kaccha jillAnA jaMgI-vAgaDamAM. vatana joDiyA (ji. jAmanagara). prAthamika-mAdhyamika zikSaNa joDiyA ane rAjakoTamAM. 1920mAM maeNTrika. 1924mAM karAMcInI DI. je. siMdha kaoNlejamAMthI saMskRta-gujarAtI viSaya sAthe bI.e. ane 1927mAM ema.e. abhyAsakALa daramyAna thoDo samaya karAMcInI zALAmAM zikSaka ane AcArya. 1927 thI 1947 sudhI DI. je. siMdha kolejamAM saMskRta ane gujarAtInA adhyApaka. 1947thI 1953 sudhI vallabhavidyAnagaranI viThThalabhAI paTela kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. vacce be varSa e ja saMsthAmAM AcArya. 1953 thI 1964 sudhI jAmanagara pAse aliyAbADAmAM sthapAyelA darabAra gopALadAsa mahAvidyAlayamAM AcAryapade. 1960thI 1966 sudhI aliyAbADAnA haribhAI saMzodhana maMdiranA niyAmaka. 1966 thI 1970 sudhI saurASTra yunivarsiTInA prathama kulapati. 1946 mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. 1964mAM sAhitya akAdamI, dilhIne puraskAra, 1952 mAM gujarAtI sAhitya pariSadanA navasArImAM maLelA aDhAramA adhivezanamAM sAhityavibhAganA pramukha. "gujarAtIne adhyApaka saMghanI sthApanAmAM preraka. emanI vivecanapravRttino prAraMbha Ama to 1927 thI thayA, paraMtu emanuM prathama pustaka 'saMskRta nATyasAhityanA vikAsanI rUparekhA 1943mAM pragaTa thayuM. emAM emaNe aitihAsika dRSTie saMskRta nATayavivecanane abhyAsa karyo che. emane bIjo vivecana -graMtha "kAvyavivecana' (1949) pragaTa thayo tyAre gAMdhIyuganA agraNI gujarAtI vivecakomAM emanuM nAma pratiSThita thaI gayeluM. saMskRta sAhitya ane vivecana sAthenA ghaniSTha saMbaMdha, sAhityane sAmAjika-sAMskRtika-naitika bhUmikAe jovAnuM valaNa, viSayanI pAchaLa rahelA tAtvika muddAne pakaDavA taraphanuM lakSa, dRSTimAM zAstrIyatA, maulikatA ane vizadatA e emanA vivecanaguNo A graMthamAM pUrepUrA UpasI Ave che. sAdhAraNIkaraNa vyApAra', 'Urmijanya bhAvAbhAsa', 'dhvaninA prabhedo', 'anubhAvanA zakita', 'saMgItakAvyo' ityAdi saiddhAMtika carcAnA lekhe, keTalIka kAvyasamIkSAo ane graMthAvalekane enAM dyotaka che. pachInA graMthomAM emanI A vivecanadRSTi evI ne evI ekaniSTha cAlu rahI che. sAhityamImAMsAnA be prazno' (1958) nAmaka pustikAmAM 'rasAbhAsanuM svarUpaane 'alaMkAranI baMgatA" e vyAkhyAnarUpe apAyelA be abhyAsalekhe che. "naivedya' (1962)mAM "kalAmAM dhvani', 'ekAMkI gujarAtI sAhityakoza -2 :486 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAMkaDa pratAparAya zivalAla- mAMDaviyA yusupha abadulaganI nATaka' jevA siddhAMtacarcA ne svarUpacarcAnA lekho che; "sarasvatIcaMdra', "jhera to pIdhAM che jANI jANI', 'zarvilaka' jevI praziSTa kRtio paranA samIkSAmUlaka lekho che; te saMzodhana ane bhASA vizenA lekhe paNa che. bhagavAjukamane anuvAda paNa emAM che. gujarAtI kAvyaprakAro' (1964)mAM emaNe mAnavajIvana-nirUpaNa, vastuuddIpana ane vastu-AlaMbananI dRSTie gujarAtInA kAvyaprakAro pADI je carcA karI che temAM keTalAka navo abhigama che. 'bhagavAnanI lIlA' (1948) anuvrupamAM racAyeluM emanuM lAMbu kathAkAvya che. 'karNa' (1939) emanuM bALavArtAnuM pustaka che. 'ekasUtrI zikSaNa yojanA' (1950), 'vikramorvazIyama', (1958) ityAdi emanI zikSaNaviSayaka kRtio che; 'RvedamAM vaziSThanuM darzana' (1964), "hiMdu dharmamAM madhyamamArga' (1964), "dharmasaMsthApakonI vANI' (1968), "gItAne buddhiyoga' (1969), maraNa ttara prakAzana 'rAsapaMcAdhyAyI' (1973) ityAdi emanAM dharma ane tattvajJAnanAM pustako che; te 'zakrAdayastotra'(1929), "ahunavara'(1935), 'prAcIna bhAratamAM zikSaNa yojanA (1950), ityAdi emanA anuvAdagraMtha che. nAme zikSita yuvakanA mana:saMdharSAnI karuNa kathA AlekhAyelI che. bhAvanAzALI ane suzIla patnI rAMpa pratye zaMkAzIla banelA giradharanAM tIvra manomaMthane kathAne hRdayasparzI banAve che. emanI bIjI yazasvI navalakathA "dhummasa' (1965)mAM vartamAna yuganI viSamatAone kAraNe subdha banelA, AdhyAtmika mRtyu anubhavatA saMvedanazIla nAyaka gautamanA pAtra dvArA mAnavamananAM rahasyanuM sabaLa nirUpaNa thayeluM che. traNa ja pAtronI AsapAsa racAyelI laghunavala'ajANyAM be jaNa' (1968)mAM emanI prayogazIlatAne paricaya maLe che. "grahaNarAtri'(1971), 'merapirachanA raMga' (1973), 'vaMcitA' (1973), "rAtavAse' (1976), 'khela' (1976), 'daMtakathA' (1977), 'maMdAravRkSa nIce' (1981) vagere emanI anya lokapriya navalakathAo che. emanA navalikAsaMgraha 'nA' (1967) mAM viSayavastunuM vaividhya dAkhavatI sattAvIsa vArtAo che; emAMnI keTalIka racanAo marmasparzI che. 'jhAkaLanAM mAtI' (1958), 'mananA moDa' (1961), 'vAtavAtamAM' (1966) vagere emanA anya navalikAsaMgraho che. AjanI kSaNa'(1978), 'keliDoskopa'-bhA. 1 thI 4 (1985), 'sukha eTale' (1987), ApaNe mANaso'-bhA. 1-2 (1987) vagere emanA nibaMdhAtmaka lekhenA saMgraho che. 'saMpUkathAo'- bhA. 1-2 (1985)mAM bALakone rasa paDe tevI vArtAone saMcaya che. 'mahAnagara' (1966) emanuM mAMkaDa pratAparAya zivalAla (1847,-) : kavi. janma jAmanagaramAM. traNa varSanI uMmare zILIne kAraNe AMkhanuM teja gumAvyuM, paNa puruSArtha ane khaMtathI abhyAsa cAlu rAkhyo. sAhitya pratyenI abhirucine kAraNe mitronI sahAyathI "manoraMjaka sabhA', 'maneraMjaka pustaka zALA' ane 'mane raMjaka chApakhAnA'nI sthApanA. emaNe dharmanIti, RtuvarNana, samasyApUrti tathA sukhadu:viSayaka bhAvone nirUpatAM kAvyonA saMgraho 'manoraMjaka pratApa kAvya'- bhA. 1-2 (1883) ane 'bharatanuM hAlaraDuM' ApyAM che. ni.ve. mAMkaDa bhagavAnalAla lakSmIzaMkara (27-10-1892, 8-2-1969) : kavi, vivecaka. janma rAjakoTamAM. 1911mAM maeNTrika. 1921mAM bI.e. 1933mAM ema.e. 1936 mAM bI.TI. emanI pAsethI gadyakAvyo 'parAga' (1942), 5ghakRtio 'rUpalIlA' (1922) ane "mAmerU'(1928), aMgrejI padyakRti 'kalAuDjha' (1917) tathA saMpAdane 'sAhityakuMja' (1930), anurAga' (1951) ane 'sumana mAyA' (1956) maLyAM che. | mu.mA. mAMkaDa bhavAnIzaMkara : padyakRti hanuman vijaya' (1966)nA kartA. mR.mA. mAMkaDa mahammada valIbhAI (13-2-1928) : navalakathAkAra, vArtAkAra, bALasAhityakAra, anuvAdaka. janma saurASTranA pALiyAda gAmamAM. bI.e. daseka varSa boTAda hAIskUlamAM zikSaka. tyArabAda ' surendranagaramAM kAyamI vasavATa. lekhanane vyavasAya. gujarAtI sAhitya akAdamInA prathama pramukha. emanI prathama laghunavala kAyara'(1959)mAM relave akasmAtamAM | karoDarajajune thayelI IjAne kAraNe puruSatva gumAvI beThelA giradhara ni.vA. mAMkaDa zirISabhAI DolararAya (1881936, 16-7-1981): janma pAkistAna karAMcImAM. 1957mAM bI.e., 1959mAM bI.e., 1964mAM ema.eNDa., 1974 mAM abhyAsakrama saMracanA' viSaya para pIeca.DI. 1957thI 1963 sudhI aliyAbADAmAM zikSaka, 1963thI 1973 sudhI aliyAbADAmAM prAdhyApaka ane pachI 1981 sudhI te ja saMsthAmAM AcArya. emaNe sAhitya vAcananA zikSaNane lagatA graMtha "vAcanazikSaNa Apyo che. A uparAMta emanA zikSaNaviSayaka aneka lenA sAmayikomAM pragaTa thayA che. hatri. mAMkaDa sudhIra : kizorakathA bahuratnA vasuMdharA' (1966)nA kartA. mR.mAM. mAMkaDa harilAla raMgIladAsa : vahANavaTAviSayaka sacitra mAhitI ane zabdasaMgraha ApatuM pustaka "vahANanI paribhASA' (1935) -nA kartA. mR.mAM. mAMDaviyA yusupha abadulaganI, 'jamIla jalAlI', 'zAhIne AphAkI' (1910): vArtAkAra, janma TaMkArA (ji. jAmanagara)mAM. prAthamikamAdhyamika zikSaNa ujanamAM. asahakAra-AMdolanamAM joDAtAM, aMgrejI zikSaNanA virodhamAM abhyAsa choDI dIna', "sAdika, muslima,' memaNa buleTine tathA 'inkilAbamAM patrakAra ane taMtrI. 1938mAM bAMTavAnA kohinura prinTiMga prerAnA maeNnejara. 482: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ miThAIvALA aradezara kuMvarajI - mistrI dAmajI meghajI mAtra nIra prinTarI sAthe karI deze pAkistAna rAITarsa gilDa, gujarAtI rijananA sekreTarI. deza- miyAMsAheba kAlumiyAM: padyakRti "pIra bukhArInI utpatti tathA . vibhAjana pachI karAMcImAM, mujAhida prinTarI sAthe saMlagna. varNana' (1886)nA kartA. emaNe 'nayananAM nIra' (1933), 'aghukathAo' (1933), 2.2.6. 'vALAo' (1937) vagere vArtAsaMgraho ApyA che. A uparAMta mizanarI amIraalI kAsama : caritrasaMgraha "sUphI saMto' (1952) 'islAma ane talavAra', 'taMdurastInuM zarmanAmuM (1940), 'kAi nA kartA. Ajhama muhammadaalI jinnAha' (1947), jelavItI' (1978) mistrI aMbAlAla nAthAlAla: jIvanacaritra amara kalAkAra' vagere emanAM anya pustako che. (1957) ane "mInaLadevI" tathA vArtAsaMgraha 'solaMkIyuganI kIrtikathAo' (1957) ane 'rudramALa ane bIjI vAto' (1957) miThAIvALA aradezara kuMvarajI : 'TIpu sulatAna'(1893) navalakathA- -nA kartA. ne kartA. caMTo. mistrI AI. eca. : "i (glaza iDiyama TrAnsaleTeDa ina gujarAtI" (1888)nA kartA. mitra: juo, paTTANI prabhAzaMkara dalapatarAma. 2.2.8. mitratAnI kalA : ToLAmAMthI mitranI ane aMgata mitramAMthI mistrI AtmArAma gaMgArAma : padyakRti 'jJAnabAdhaciMtAmaNi vizvAmitranI zodhane cadhata umAzaMkara jozIne nibaMdha. (1899)nA kartA. caMTo. mithyAbhimAna (1871): kavi dalapatarAma-racita, gujarAtI nATaya- mistrI e. epha.: ramUjI vArtA 'kamAla komeDI : pArasI robinsana sAhityanuM paheluM prahasana. ATha aMka ane aMdara pravezanA A kUjha' (1938) tathA 'gammatanA gabArA' (1936) ane "vaphAImAM prahasanamAM pAzcAtya raMgabhUmi, saMskRta nATaka ane taLapadA vamaLa' (1939)nA kartA. bhavAInA aMzenuM jIvaMta mizraNa che. ratAMdhaLA jIvarAma bhaTTa paraNetara jamanAne teDavA sAsare jAya che te daramyAna jJAna, kuLa mistrI edalajI dAdAbhAI : dviaMkI oNperA 'gula ane bulabula ane dhananA mithyAbhimAnane kAraNe kaI rIte kamotane bheTe che (1880)nA kartA. enuM, kriyAsAtatya sAthe hAsyajanya paristhitio ne saMvAdomAM 2.2.da. nirUpaNa thayuM che. enI asarakArakatA evI che ke jIvarAma bhaTTa mistrI geviMda nAraNa : padyakRti 'gAviMdagirA' (1922) nA kartA. mithyAbhimAnanA paryAyavAcI tarIke gujarAtI sAhityamAM amara che. 2.ra.da. sAhityika guNavattA ane abhinayakSamatAne kAraNe dalapatarAmanuM mistrI jApharaalI, "astara (11-1-1905, 5-2-1929) : A nATaka yAdagAra banyuM che. jIvanacaritralekhaka. 1920mAM "caudamI sadI' mAsikanuM tathA caMTo. 1927mAM muslima liTarecara' graMthamALAnuM prakAzana. muMbaImAM micerahAmajI mANekajI barajorajI (1887, 1898) : vArtAkAra. avasAna. eNlphinsTanTa insTiTayuTamAM keLavaNI. insTiTyuTa choDyA pachI emaNe jIvanacaritra "hajarata mohammada' (1927) uparAMta lazkarI hisAbakhAtAmAM. 'dosta hiMda'nA taMtrI. 1864-65mAM "kurakAnanI philosophI', 'umavI darabAranA bhedabharamo' ane 'premanuM 'muMbaI samAcAra'nA taMtrI tathA pachIthI tenA mAlika. 1866mAM pariNAma vagere pustako ApyAM che. samAcAra', 1868 mAM lokamitra' ane pachI ramUjI patra 2.2,da. 'dAtaraDuM'nI sthApanA. dAtaraDuM" pachIthI 'hindIpaMcamAM rUpAMtarita mistrI jIjIbhAI pestanajI (1859, 1913) : vArtAkAra, saMpAdaka. thayeluM. 1879mAM bI.e., 1882 mAM ema.e. phorTa hAIskUlamAM zikSaka, emanA 'barajaranAmA'nA 9thI 18 sudhInA bhAga 1879mAM vizvAmitranA adhipati. pUrA thayelA che. emAM emaNe zauryasAhasakathAo ApI che. emanI pAsethI prAcIna itihAsanI vArtAo' tathA jamazedajI caM.. nasaravAnajI pItItanAM kAvyonuM saMpAdana "mArI majeha tathA bIjI miyAM phusakI : bahArathI mUrkha lAgavA chatAM saMkaTamaye buddhithI mArga kavitAo' (1892) maLyAM che. emaNe pharAmajI dAdAbhAI pAMDee karate, jIvarAma joSInI daza bhAgamAM vaheMcAyelI bALavArtAne taiyAra karele kahevata saMgraha kahevatamALA'-bhA. 1-2 pragaTa karyo che. bALavAcakone atyaMta priya nAyaka, e.To. ca.TI. mistrI dAmajI meghajI: 'premabhadrA ane brahmadatta: eka vAta miyAM bI. pI.: nATaka "satI madAlasAnA kartA. (1898)nA kartA. 2,2,da. 22.8, gujarAtI sAhityakoza- 2 :483 For Personal & Private Use Only
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ mistrI dAraba bI.-- mIra razIda kamAlabhAI mistrI dAba bI.: nATaka 'saracAIne rasAthI' (anya sAthe, 1936) nA kartA. (1970) tathA jIvanacaritra 'vIranI hAkala : saradAra vallabhabhAInI raNagarjanAo' (1930) ane " jAjInI vAto'nA kartA. mistrI dineza: jIvanacaritra "bhAlacandra trivedI :jhaMjhAvAtI jIvana kathA'nA kartA. mistrI naTavaralAla jhINAbhAI : triaMkI rAmAjika nATako "mAnavaraMga' (1939) tathA 'zaMkita nayana' (1946)nA kartA. mistrI naTubhAI, "cataka': satyaghaTanA para AdhArita sacitra bALavArtAone saMgraha 'javAnonI javAMmardI' (1965)nA kartA. 2..da. mistrI nathu gabara : "strIcaritranuM hAsyakAraka phArasa athavA matIrAMdanI huMziyArI' (1889), "dhanImAnA dhamaNa maMgaLa athavA vANiyAbhAInuM pikaLa' (ce. A. 1904) tathA 'chapparapage chappariyo' (1904)nA kartA. mistrI rustamajI horamasajI : navalakathAkAra, pArasI lekhaka maMDaLanA mAnada maMtrI ane amiMgahAmanI kamarziyala insTiTayuTanA phelA. livarapulanI jANItI velDa kaMpanInI muMbaI zAkhAmAM ekAunTa. emaNe "khAra vaDo ke paise?" (1897), 'sapalanI sunA (1898), 'zaramALa kuMvara'(1899), 'senAraNa' (1962), 'jamazedanI jahemata'(1987), 'duzamana dAraba' (1908), 'cUmInI hokANa'(1910), 'tehamInuM takadIra' (1914) jevI sAmAjika navalakathAo tathA 'pokeTa gujarAtI-igliza DikazanarI' (1899) ane 'sameccAra zabdasaMgraha' (1917) jevA koza ApyA che. 2.2.da. mistrI lavajI lavaMgiyA: pATaka 'rAcAIne sAthI' (anya sAthe, "1934)nA katAM. mistrI purUSottama jIvaNajI : 'vaitALanI vAto' (anya sAthe, 1952). tathA 'maDApaccIsI' (anya sAthe)nA kartA. 2.2,6. mistrI bhUpendra rAmalAla (11-10-1937) : vivecaka. janmasthaLa amadAvAda. 1959 mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e., 1961mAM ema.e. (gujarAtI navalakathAsAhityamAM prAdezika vizeSatAonuM nirUpaNa' viSaya para pIeca.DI. 1960 thI ArTsa kaeNleja, DabhoImAM adhyApana. emanI pAsethI 'sAhityane AsvAda ane svAdhyAya'(1972), 'Acamana' (1972), "sAhityavivecananA siddhAMta' (1977) tathA 'gujarAtI prAdezika navalakathAo' (1983) jevAM pustako tema ja premAnaMdakRta 'kuMvarabAInuM mAmeruM' (1973)nuM saMpAdana maLyAM che. mistrI horamasajI roharAbajI, 'haramIsa' (1870, 1945) : 'madhurikA' (1914), 'hiMdanA dAdA' (1917), "mAtA madhUrI' (1923), 'bALakabedha' (1927) vagere kAvyagraMtho; "nasIbane nAjha' (1917), "mohana mahAla' (1918), rAga ke vairAga'(1921) vagere navalakathAo tathA "jiMdagInuM agraNa' (1922) nATakanA kartA. caM.TI. mIThujI pharAmaroja jahAMgIra : 'pharAmaro ja kahAMgIra mIThujInI AtmakathA' tathA saMtasamAgama varNavatuM pustaka 'satyanI zodhamAM hAro ATha varSane anubhava'nA kartA. mInapiyAsI : juo, bhaTTa dinakararAya kezavalAla. mInavAlA hemI pIrojhazAha : 'jhuMpaDInuM jhavera nATakanAM gAyanA' (1930)nA kartA. mistrI maganabhAI ke. : raziyana krAMtikArInuM jIvanacaritra "vIrA phIganara' (1933)nA kartA. 2.ra.da. mistrI manasukhalAla jhaverabhAI: padyakRti "khATAM-mIThAM bora (1949)nA kartA. 2.2,da. mistrI mANekazAha dInazAha: jamazedajI jIjIbhAI ane jhizAha mahetAnAM jIvanacaritra nirUpanuM smaraNaphUlaDAM" tathA "jJAnagammatanAM gauharo'- bhA. 1, 2 (1918, 1920) jevAM pustakonA kartA. 2.2,da. mistrI raNachoDajI kesUrabhAI : dArUnI badInuM nirUpaNa karatI vArtA 'mane dUta'; navalakathAo 'krAMtikArI lagna' (1929), 'satyAnAza' mInaLadevI : rAjA karNadevanA avasAna pachI sagIra jayadeva nimitte zAsanane potAne hastaka levA anekoe kheMcatANa ane saMgharSa karyo enuM nirUpaNa karatI kanaiyAlAla mANekalAla munazInI aitihAsika navalakathA "pATaNanI prabhutA'nuM muMjAla sAthe premasaMbaMdhe saMkaLAnuM rAjamAtAnuM pAtra. e.TI. mIra gulAbabhAI bhIkhAbhAI : padyakRti "mAIgUMjAra'(1946)nA kartA. mIra razIda kamAlabhAI (1-6-1950) : kavi. janma kheDA jillAnA paDAlamAM ema.e. vaDodarAnI ema. I. eca. garlsa hAIskUlamAM zikSaka. 484: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ mIrajhAM alakAjhIma -munazI avinAza gajAnana 'derA' (1985) emanA kAvyasaMgraha che. .TI. mIrajhAM alIkAjhIma : 'DikazanarI gujarAtI enDa iMgliza (anya sAthe, 1846)nA kartA. 1924mAM dhArAsabhya. pakSanA mukhyadaMDaka. 1938mAM dhArAsaNA satyAgrahaveLA doDha varSane kArAvAsa. emaNe saMdarbhagraMthanI garaja sAranuM jIvanacaritra chatrapati zivAjIcaritra'(1934) tathA marAThI kRti "saMgIta eka pyAlA'ne anuvAda "madirApratApa" ApyAM che. 2.ra.da. mukundarAya:kuTuMbanA kendramAMthI utarIte bahAra nIkaLI gayelA putra saMdarbhe pitAnI vedanAnI parAkASThA batAvatI rAmanArAyaNa vi. pAThaka, dvirephanI prasiddha TUMkIvArtA. mIrajhAM (dastura) kaeNmejI pezAtanajI (1865, 1945) : 'jarathostI viSayo' (1940), "avastA sAhitya' (1941) tathA rAtabhakitane IrAnI Adarza jevAM pustakonA kartA. caM.TI. mukezacandra: samAja kathA-zreNI taLe prakAzita navalakathAo 'suhAnI rAta Dhala cUkI', 'sAjana se dUra' ane 'cipiyAsI' (1979)nA kartA. mukatAbAI: patrasaMgraha 'mukatAbodha' (1879)nAM kartA. mIrajhAM pharAmarojha phirojha, 'mIrajhA khuzaro' : jIvanacaritra ahevAlae-IrAnazAhanA kartA. 2.ra.da. mIrajhAM (dastura) ramajhadayAra phi. keyajI : jIvanacaritra "IrAnazAha ane dastura nasaMga dhavalanA kartA. rara.da. mIza (1965): caMdrakAnta bakSInA A vArtAsaMgrahamAM tevIsa TUMkIvArtAo ane chAsaTha pRSThanI lAMbI vArtA "mIrA'no samAveza che. TucakA jevA prasaMge laI enuM Alekhana karatI 'i'glaeNnDa rITarna' jevI vArtAo,vidhivakatAne kuzaLatAthI upasAvatI racanApaddhatithI kayAMka kayAMka ghUMTAyelI karuNAnuM achuM nirUpaNa karatI 'phorA' jevI vArtAo, prakSepaNanI paddhatithI bhayajanita manovyathAnuM nirUpaNa karatI DAgha" vArtA, kolerAnA daradInuM behozI ane jAgratAvasthAnI truTakatAnI kadIka veciyapUrNa lAgatI paristhitinuM sacoTa Alekhana karatI UMghane eka dara' vArtA ityAdi ullekhanIya kRtiomAM bakSInI jANItI nabaLAIo ane emanAM vaLagaNa. emanuM AlekhanarAmarthya vagere aMzonuM pratinidhitva jovAya che. laghunavalanAM lakSaNo dharAvatI lAMbI vArtA "mIra" prakSepaNanI saMgatipUrNa TekanikanA viniyogathI aMdha mIrAnA jIvananI karuNatAne upasAvavAmAM saphaLa nIvaDI che ane uparachallA astitvavAdanI navalanI niSphaLatAmAMthI UgarI gaI che. ra.zA. mIrAMbahena : jIvanacaritra "ratilAla : mArI mA' (1983) tathA saMpAdana 'gAMdhIvicAra-sAra' (1962)nAM kartA. mukitaprasUna: zivakumAra jozInuM ekAMkI. nATayavatu A pramANe che: svAtaMtrya pachI baMgadezanA bhAgalA bAda baLAtkArane bhoga banelI kalyANI bhAga banAvanAranuM pachIthI khUna kare che ane udaranA bALakane AvakAre che. e.TI. mukitavijayajI : "zabdaratna mahodadhi : saMskRta-gujarAtI' (1937) nA kartA. mukhI giradharalAla, naTakhaTa' (20-11-1920) : "raMga ane raMgata' (1968), 'madhura mastI' (1973), gaMgA ane jhamajhama' (anya sAthe, 1974), "rasika zyAma bhajanAvali', "khUbU', 'premanirjharI' ane 'kalarava' jevA kAvyasaMgrahonA kartA. munazI abdularazIda mahammadabhAI, 'razIda? (23-7-1939) : kavi. janma kheDAmAM. ema.e., elaela.bI. polIsa mahAnirdezakanI kacerI sAthe saMlagna. emaNe astitvanAM vividha rUpone pAmavAnI mathAmaNone AlekhatI kAvyakRtiono saMgraha 'astitvane zodhuM chuM (1980) tathA anya kAvyasaMgraha 'zabdasarovara' ApyA che. munazI abbAsaalI : nATako 'gulabakAvalI', 'naI rozanI', sevakadharma' (1924) tathA kAryasiddhinAM gAyanonA kartA. mue-jo-DerothI jhinda-jo-Dero sudhI: mUAono Dero taTastha hoya che, jindAone Dero bhaviSyanI dizAmAM cAlatA hoya che - evA AdhAra para rAjAonI nahi paNa prajAnI vAtane AgaLa karato candrakAnta bakSIne nibaMdha. caMTo. mukAdama jI. esa. : 'mukAdamanA nibaMdha'nA kartA. rara.da. mukAdama vAmana tArAma(1885, 1950): jIvanacaritralekhaka. janmagodharA (ji. paMcamahAla)mAM. 1912thI jAherajIvanamAM sakriya. munazI aradezara phesAbhAI : TucakA-ramUjone saMgraha 'ramUje dilapasaMda athavA dilane rIjhavanArA TucakA' (1893)nA kartA. munazI avinAza gajAnana (28-6-1923) : kavi, navalakathAkAra, gujarAtI sAhityakoza - 2 : 8 For Personal & Private Use Only
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ munazI umarajI mahammadabhAI - munazI kanaiyAlAla mANekalAla ekAMkIlekhaka. janma amadAvAdamAM. ema.esasI., pIeca.DI. gujarAtanI vividha vijJAna kolejomAM AcArya. zramika vidyAkendra, amadAvAdanA mAnada niyAmaka. emaNe navalakathAo "zaramALa' (1974) ane 'gulAbacakra (1975); kAvyasaMgraha "maunanI vANI' (1982) tathA ekAMkIsaMgraho 'dila' (1962), 'paDado UpaDe tyAre' (1974) ane 'naTI vinAnAM nATako' (1976) ApyAM che. A uparAMta emaNe kudaratanI karAmata' (1964), 'cAMdo' (1965), tAIko' (1965), "chUka chUka chUka' (1969) ane amArAM gIta' (1983) jevI bALasAhityanI pustikAo paNa ApI che. 2.ra.da. munazI umarajI mahammadabhAI : caritralakSI kRti "pIrajhAdA bApAmIyA' (1930) tathA anUdita kAvyapustaka 'karImAnI gujarAtI kavitA athavA islAmanAM motI'nA kartA. ni.va. munazI umedaalI karImamohammada : rAvasAheba dIvAna pribhadAsanA mRtyu nimitte lakhAyelI karuNaprazasti "pribhavirahabetALIsI' (1885)nA kartA. | ni.. munazI ema. esa. : nATayakRti "asIre hirsanA kartA. ni.. munazI kanaiyAlAla mANekalAla, ghanazyAma vyAsa'(30-12-1887, 8-2-1971): navalakathAkAra, nATyakAra, vArtAkAra, caritrakAra, nibaMdhakAra. janma bharUcamAM. 1901mAM maeNTrika. 1902mAM vaDodarA kolejamAM praveza. ogaNIsame varSe elisa prAIjha sAthe bI.e. 1910mAM elaela.bI. 1913mAM muMbaImAM vakIlAtane prAraMbha. 1922 mAM 'gujarAta' mAsikano prAraMbha. 1937mAM muMbaI rAjayanA gRhapradhAna. 1948mAM rASTranI baMdhAraNasabhAnA sabhya. e pachI kendrIya pradhAnamaMDaLamAM khetIvADI khAtAnA pradhAna. 1952nI cUMTaNI pachI uttarapradezanA rAjayapAla tarIke niyukita. 1938mAM bhAratIya vidyAbhavananI sthApanA ane jIvananA uttarArdhamAM tenI pravRttionA vikAsa pAchaLa pravRtta. gujarAtI sAhitya pariSadanA 1937, 1949, 1955mAM pramukha. muMbaImAM avasAna. sAhityasarjaka munazIne vizeSa khyAti navalakathAkAra tarIke maLI che. "veranI vasulAta'(1913)mAM jagatakizora ane tanamananI karuNAnta premakathA aMtargata emaNe ratnagaDhanI rAjakhaTapaTo, jAsUsI, bhedabharama ityAdi gUMthI lIdhAM che. 'kono vAMka? (1915)mAM baMDakhera samAjalakSitA AgaLa tarI Ave che. 'svapnadraSTA' (1924)mAM vIsamI sadInA prathama dazakanI ApaNI rASTrIya pravRttio ane araviMda, TiLaka vagere netAonA prabhAva taLe AvelA navayuvakonA mAnasane citAra apAyo che. "snehasaMbhrama' (1931) mANasanI nabaLAI ane bevakUphI para vyaMgakaTAkSa karatI saphaLa phArsakRti che. "tapasvinI'-bhA. 1-2 (1957), bhA.3 (1958)mAM lekhakanI nema gujarAtI jIvananA 1920 thI 1937 sudhInA sAmAjika tema ja rAjakIya pravAhone pratibiMbita karavAnI che; joke navalakathAnI vastusaMkalanA vizRMkhala che. potAnI A pAMceya sAmAjika navalakathAomAM jayAM emaNe vinodaupahAsane Azraya lIdhe che tyAM emane sArI saphaLatA maLI che. aitihAsika navalakathAomAM teo aitihAsika satyanuM gaurava karatA nathI. emanA mate itihAsa sAhityamAtranI jema "sarasatA'ne kAraNe AsvAdya che. emanI aitihAsika navalakathAo para phrenca navalakathAkAra eNlekajhAnDara DayUmAne prabhAva spaSTa che. 'pATaNanI prabhutA' (1916) emanI selaMkIyuganI navalatrayInI prathama kaDI che. tenuM vastu saMkalita-sugrathita chene temAM sattAsaMgharSanI kathAnI sAthe ja mInaLa-muMjAla,tribhuvana-prasanna ane haMsA-devaprasAdanI praNayakathAo gUMthAyelI che. mInaLa-muMjAla aitihAsika pAtra hovA chatAM temanI vacce prema anaitihAsika-kAlpanika che. temAMnuM pAtra AnaMdasUri paNa kAlpanika che. gujarAtano nAtha' (1958)'pATaNanI prabhutA'nA kathAtaMtune AgaLa vadhAre che. pATaNa para AkramaNa karanAra avaMtInA senApati ulaka sAthe saMjogavazAta karavAmAM AvatI saMdhi, pATaNanI DAmADoLa dazAne lAbha laI bhIMsa devA mathatA jUnAgaDhanA rA'navaghaNanI hAra e A navalanI mukhya rAjakIya ghaTanAo che; paNa vAstavamAM kRti kAkanI parAkramagAthA che. rAjAdhirAja' (1922) navalatrayInI chellI kaDI che. jayasiMha devane jUnAgaDhano vijaya kRtinuM mukhya vastu che. varNanAtmakatA, patharATa ane kathanaprAdhAnyanuM pramANa ahIM vadhyuM che ne nATayAtmaka prasaMgo ghaTayA che. rANakane satI thavAno ane maMjarInA mRtyuno - baMne prasaMga rasAvaha banyA che. prabaLa kAryavega ne rahasyamayatAnuM asarakAraka nirUpaNa kathAtrayIne vAcanakSama banAve che. gAMdhIyuganA AraMbhe AvatI A kRtiomAM jIvanamUlyono abhAva varatAya che. kautukapriyatA ane bauddhikatAnuM lekhake kareluM mizraNa kAragata puravAra thayuM che. traNe kRtio nATayAtmakatA dharAve che. pRthivIvallabha' (1920) emanI pAtrapradhAna aitihAsika laghunavala che. rasajJa mAlavapati muMjanuM, tenA hAthe soLa-seLavAra parAjaya pAmelA tailaMgaNanA cAlukyarAja tailapa dvArA keda pakaDAvuM ane kedamAMthI bhAgI chUTavAnA viphaLa kAvatarAnI sajArUpe hAthInA paga taLe kacarAvuM e kathAnI pramukha ghaTanAo che; sAthosAtha kedI muMja ane tailapanI kaThora vairAgyavratI vidhavA bahena mRNAlane premaprasaMga kathAne rasAvaha banAve che. nijonA 'suparamaeNnane saMpratyayane muMjanA pAtra dvArA mUrta karavAne lekhakano prayAsa che. 'bhagavAna kauTilya'(1924)mAM AcAryaviSaSNugupta cANakaya caMdragupta mane brAhmaNadvaipI mahApadma naMdanI kedamAMthI cheDAvI nasADe che e kathA kahevAmAM AvI che. kauTilyanuM prabhAvaka vyakitatva navalakathAnuM prabhAvakendra che. jaya semanAtha' (1940)mAM mahaMmada gajhanIe somanAthanA saMskRtikendra para AkramaNa karyuM tyAre dezanI ane gujarAtanI zI sthiti hatI te darzAvavAno lekhakane prayAsa che. alabatta, kRtine sabaLa aMza che-vizALa phalaka para AlekhAyelAM 'raNa ane AMdhI' jevAM zanacitro ane kavitvapUrNa smaraNa 486: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ munazI kanaiyAlAla mANekalAla citra. "bhagnapAdukA' (1955)mAM gujarAtanA aMtima hiMdu rAjA karaNa vAghelAnA zAsanakALa daramiyAna alAuddIna khIlajI dvArA gujarAta para thayelA AkramaNanI ane gujarAte karela tenA pratirodhanI kathA AlekhAI che. munazIne itihAsaprema emane purANA sudhI kheMcI jAya che. veda-purANakALane nirUpIne eka saMskRtikathA racavAnI emanI icchA paurANika navalakathAo ane nATako dvArA caritArtha thaI che. 'lomaharSiNI' (1945) vedakALanI kathA che. temAM dAzarAjJayuddha ane sahastrArjanasaMhAranI tathA zuna:zepanI kathA kahevAyelI che. 'bhagavAna parazurAma' (1946)mAM "lamAhapaNI'nI kathA AgaLa vadhe che. temAM rAma-lopAnA yauvanakALanI kathA che ane mukhyatve parazurAmanAM parAkramo AlekhAyAM che. kRSNAvatAra'-khaMDa 1 thI 8 (1963-1964)mAM kRSNanA jIvana ane parAkramonI kathA nirUpAyelI che. AkRtividhAnanI zithilatA vizALa phalaka para AlekhAyelI A navalakathAne kalAkRti banatI aTakAve che. 'sarasvatIcaMdra' pachI munazInI navale gujarAtI navalakathAvikAranuM eka viziSTa prakaraNa banI rahe che. nATayAtmaka navalakathA munazInuM noMdhapAtra pradAna che. dhUmAnI asara nIce teo potAnI navalakathAomAM tvarita gatithI vahete rasapUrNa varatupravAha, suzliSTa vastugUMphana, spaSTarekha sajIva pAtrAlekhana, nATayAtmakatA, camakadAra saMvAdaranA Adi navalakathAnAM aMgone AkarSaka rIte vikasAve che. cetanathI taravaratAM, asAdhAraNa zakitavALAM-prabhAvazALI pAtro emaNe sajaryA che. navalakathA mATenI samucita jApAzailI teo pahelIvAra raphaLatApUrvaka saje che. bolAtI jIvaMta bhASAno raNakAra emanI bhASAmAM saMbhaLAya che. emaNe sAmAjika, aitihAsika, paurANika - traNa prakAranAM nATako lakhyAM che. sAmAjika nATako mukhyatve prahasanarUpa che. temAM zrImaMta varganAM daMbha ane abhimAna para kAtila prahAro karI lekhake temanI pikaLatA hAsyAspada svarUpamAM pragaTa karI che. vAvAzeThanuM svAtaMtraya" (1921) "phAra'nI najIka jatuM lekhakanI majAkazakitanuM dRSTAMta che. 'be kharAba jaNa' (1924) mAM hAsyotpAdaka paristhitio che. 'AjJAMkita' (1927)mAM hRdayaparivartana bahu pratItikara lAgatuM nathI. traNe nATakonA kendramAM lagnano prazna che. uparAMta vyaMgakaTAkSanuM prAdhAnya hovAthI atizayokitane Azraya levAmAM Avyo che. 'kAkAnI zazI' (1928) prahasana hovA chatAM temAM phAsikala tattvano abhAva che. ibsanazailInuM A nATaka munazInI nATakakAra tarIkenI aneka lAkSaNikatAone pragaTa karatuM, raMgabhUmi para saphaLa nIvaDelAM ullekhanIya nATaka che. brahmacaryAzrama' (1931) mAM lekhake gAMdhIjInA chIcharA ziSyonA brahmacaryanA ADaMbarI AdarzanI ThekaDI uDAvI che. "pIDAgrasta prophesara' (1933) emanI ja navalakathA 'snehasaMbhrama'nuM nATayarUpAMtara che. DaoN. madhurikA' (1976) Adhunika nArInI mukata vicArasaraNInA saMdarbhamAM ApaNA samAjajIvanamAM udbhavatI samasyAne haLavAzathI vyakata karatuM sarerAza kakSAnuM nATaka che. 'chIe te ja dIka' (1948) ane 'vAhare meM vAha!' (1949) prahasano che. "ghavasvAminI devI' (1929) emanuM ekamAtra aitihAsika nATaka che. vizAkhadattanA khaMDita svarUpe maLatA nATaka 'devI rAMdra guman ne AdhAra levAyo che. raMgakSama nATaka ane rasaprada uttama sAhityakRti ubhayarUpe A racanA ullekhanIya che. ghavasvAminI ane caMdragupta vacce prema kAlpanika che. cAra aMkomAM vaheMcAyeluM A nATaka vIseka varSanA vizALa samayapaTane AvarI letuM chatAM vastugraMthananI dRSTie zithilatA batAvatuM nathI. surekha ane jIvaMta pAtrAlekhana enuM anya jamA pAsuM che. emanA saMgrahapaurANika nATakomAM puraMdara parAjya' (1922), avibhakata AtmA' (1923), 'tarpaNa' (1924) ane putrasamovaDI' (1924) saMgRhIta che. A nATakomAM anukrame vanasukanyA, vasiSTha-aruMdhatI, sagara-suvarNa ane kaca-devayAnInI kathA. nirUpavAmAM AvI che. bhAratIya saMskRtinA ugamakALanI A kathA omAM ApaNI saMskRtinA pAyAnAM mUlyAnI sthApanA karavAno lekhakane prayAsa che. paurANika parivezane anurUpa saMskRtADhaya saMvAdabhASA tathA vAgmitApUrNa chaTA nATayAtmakatAne upakAraka nIvaDe che. 'lopAmudrAne prathama khaMDa navalakathArUpe ApyA pachI lekhake enA bIjA traNa khaMDa nATakarUpe ApyA che-khaMDa 2: 'zabarakanyA' (1933), khaMDa 3 : 'dave dIdhelI' (1933), khaMDa 4 : 'RSi vizvAmitra' (1934). A nATayatrayImAM bharatakuLanA AryagajA vizvaratha RSi vizvAmitra kevI rIte bane che te lekhake darzAvyuM che. ekaMdare munazInAM paurANika nATakomAM vAcanakSamatA ane raMgabhUmikSamatAne ThIkaThIka samanvaya sadhAyo che. munazI pAsethI eka ja vArtAsaMgraha 'mArI kamalA ane bIjI vAto' (1921, pachIthI navalikAo') maLyo che. 'mArI kAma calAu dharmapatnI ane khAnagI kArabhArI'mAM ramUja, kaTAkSanI sAthe sAthe lekhakanI vastugrathananI dRSTi paNa jovA maLe che. 'zAmaLazAne vivAhamAM moTI uMmare nAnI bALakI sAthe lagna karatA dhanika zeThanI ThekaDI uDAvAI che. "mArI kamalA'nA vastumAM paristhiti janya karuNa niSpanna thavAnI zakayatA che, paNa lekhaka tene tAga kADhI zakayA nathI. moTA bhAganI vArtAomAM lekhake kathita vArtAnI AyojanarIti svIkArI che. gAMdhIjInA prabhAvathI satyapriyatAne varelI gujarAtI AtmakathAna munazI sarasatA prati vALe che. AtmakathA ane navalakathA sahAdara sAhityaprakAro che enI pratIti munazInI sudI rasika AtmakathA karAvI rahe che. 'aDadhe raste' (1942)mAM emaNe potAnAM bAlyakALa ane kolejajIvananAM (1887thI 1986 sudhInA) saMsmaraNA AlekhyAM che; "sIdhAM caDhANa' (1943) mAM 1907 thI 1922 nA samayakhaMDane, te 'svapnasiddhinI zodhamAM' (1953)mAM 1923thI 1926 nA samayakhaMDane AvarI lIdhA che. AtmakathAmAM avAranavAra dhyAna kheMcate lekhakane ahaM rasAsvAdamAM vidanarUpa bane che. zizu ane sakhI' (1932) prakArAntare AtmakathA ja che. ahIM trIjA puruSa ekavacanamAM vArtArUpe rajUAta thaI che; ane aMta kAlpanika che. 'mArI binajavAbadAra kahANI' (1943) mAM yuropapravAsanAM saMsmaraNo agaMbhIra rIte rajU thayAM che. gujarAtI sAhityakAza - 2 : 487 For Personal & Private Use Only
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ munazI kanaiyAlAla motIlAla-munazI mustaphA saiyadaalI kartA. "narasa-bhakata harino'(1933) ane "narmada-arvAcInemAM munazI DosAbhAI sorAbajI (1784, 1870) : "doharAsaMgraha Adya' (1939) e baMne caritrAtmaka kRtio che. baMne caritro tathA kahevAthI ane indrasabhA' tema ja anya keTalAMka aitilekhakanI rasapradhAne sarjanAtmaka zailI ane pAtronA vyakitatvane hAsika, dhArmika ane anya anUdita pustakonA kartA. jIvaMta karavAnA prayAsane lIdhe zuSka jIvanakathAne badale jIvaMta ni.. vArtAo samAM banyAM che. munazI tasulakhAna, barka: nATayakRti khUnI zeranI' (1926) nA keTalAka lekho' (1924)mAM saMcita karelo lekha "gujarAtanA jayotirdharomAM munazIe sahastrArjana kArtavIrya ane parazurAmathI ni.. mAMDI gAMdhIjI sudhInA, gujarAtanA keTalAka samartha saMskArapuranAM manathI tApIgaurI mANekalAla : jJAnabhakita ane sAMsArika prama mitAkSarI caritro AlekhyAM che. 'narasihayuganA kavio' (1962) vizenAM dalapatarItine anusaratAM kAvyono saMgraha 'anubhavataraMga paMdaramI zatAbdInA madhyakAlIna gujarAtI kavio tathA kRtio' (1926)nAM kartA. vizenuM mukhyatve mAhitIlakSI pustaka che. ni.. keTalAka '- bhA. 1-2(1926), DAMka rasadarzana'(1933) munazI trilokanAtha paramAnaMda : padyakRti "rAjayanIti' (1895) tathA "gujarAtanI asmitA' (1939)mAM emanA nibaMdho saMcita nA kartA. thayA che. keTalAka lekhamAM saMgRhIta itihAsa, sAhitya, saMskRti, dina.vA. sAmAjika sudhAraNA, keLavaNI vagere vizenA lekha lekhakane aneka munazI narahararAma narabherAma : zabdakoza 'zabdasamUha ane saMgraha kSetromAM jIvaMta rasa che enI pratItirUpa che. "Adivacano'-bhA. 1 (1869), aMgrejI vyAkaraNanuM pustaka "vidyArthIdarpaNa(1890) (1933) ane bhA. 2 (1943)mAM ghaNAkharA lekhe udhane ja tathA saMgItanA vividha rAgone paricaya ApatuM pustaka 'gAyaneche. sAhitya saMsadanA pramukha tarIke emaNe ApelAM vyAkhyAna darpaNa' (1892)nA kartA. prathama bhAgamAM ane anyatra pramukhasthAnethI ApelAM cha vyAkhyAno ni.vA. dritIya bhAgamAM saMgRhIta karavAmAM AvyAM che. munazI nyAyatullA: 'hindI-gujarAtI aura gujarAtI-hindI koza A uparAMta emaNe gujarAtanI kIrtigAthA' (1952), 'cakravartI yAnI lAghAta' munazI choTasAheba sAthe, 1935)nA kartA. gurjara', 'AtmazilpanI keLavaNI', "akhaMDa hiMdustAna', "pariSadane ni.vA. pramukhapadethI' (1955) vagere pustako ApyAM che. emAMnA keTalAMka mULa aMgrejInAM bhASAMtaro che. munazI paramAnaMda bheLAbhAI : "ahilyAbAI holakaranuM caritra' emanI pAsethI aMgrejImAM paNa cALIseka graMtha sAMpaDayA che. (1884)nA katI. ni.vA. te paikI "gujarAta eNnDa iTsa liTarecara' (1935) sAhityanA itihAsanuM pustaka che. munazI pUrNimAbahena rAmarAya : kAvyasaMgraha 'parAga' (1965)nAM kartA. ni.vA. munazI kanaiyAlAla motIlAla: "kamitradarpaNa' (1886)nA kartA. munazI prANalAla ThAkoralAla: nATayakRti "balidAna' (1930) ni.. ane navalakathA "sAnala' (1944)nA kartA. munazI gulAmaalI gulAmanabI: kathAkRti "auraMgajheba Alama ni.vA. gIra ane jajiyAvero' tathA islAma dharma vizenI anUdita kathAo munazI bhagavaMtarAya dAjIbhAI: 'bhagavaMta garabAvaLI'nA kartA. 'sapharanAmuM (1924)nA kartA. ni.. ni.vo. munazI gulAmamohaMmada gulAmaahamada: kathAkRti zaradIla navAba munazI maganarAma naraharirAma: "manoraMjaka vAratA tathA TUcakA(1929)nA kartA. saMgraha' (1881)nA kartA. ni.vo. ni.. munazI mahamadazAha :nATaka 'khUbasurata balA' (bI.A. 1911)nA bunazI choTesAheba: "hindI-gujarAtI aura gujarAtI-hindI koza yAnI lAghAta (munazI nyAyatullA sAthe, 1935)nA kartA. ni.. ni.. munazI mustaphA saiyadaalI : navalakathA "aMge bAlakana : TarkI munazI janasukharAma narahararAma: 'rAmarAjaviyoga nATakanA gAyane" viruddha bAlakana (laDAI' (1913) tathA nATaka 'allAuddIna (1895)nA kartA. (1911)nA kartA. ni.. 2.ra.da, kartA. 488: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ munazI moIuddIna nAjamunasiha naciketa padalAla nATakane TUMkasAra tathA gAyana' (1932) nA kartA. munazI mAIuddIna nAjA: "khAkI pUtaLA' (1919), 'matalabI duniyA' (1928), 'sakhI lUTerA nATaka: TUMkasAra tathA gAyane' (1925), 'bAlatA haMsa nATakanAM gAyana' (1929), 'khuza aMjAma nATakanAM gAyana' (1933) tathA dUra araba'nA kartA. 2.ra.da. munazI rAmarAya mehanalAla, 'divyAnaMda': rASTraprema, jAtIyatA, hiMdu dharmanuM patana vagere viSayone nirUpatAM triaMkI nATaka 'jaLanI' (1935), 'prItamanI pyAsa' (1937), 'yogI koNa?' (1938), 'IzvaranuM khUna' (1941), kAMtinAda' (1945) vagerenA kartA. 2.2. munazI lavajI DAhyAbhAI : triaMkI nATako kAmalatA' (1910), caroDano karANa' (1911), pratApI pramIlA" ane "satyavAdI harizcaMdranA kartA. munazI hakIma nijhAma : nATaka 'dAge hasarata nisAra uphe zIrIpharahAda' (1911)nA kartA. 2.ra.da. munazI harilAla haradevarAya, "oziMgaNa': nATaka "caitanyabhUla' tathA 'dalapatapiMgaLa'ne 'raNapiMgaLa' para AdhArita 'svachaMdapiMgaLanA kartA. munazI harSadarAya suMdaralAla: 'paramAra pRthvIsiMha ane nimakahalAla satI menA'-bhA. 2 (1904), 'madanacandra ane navanItalA' (1996), "mIrAMbAI' (1966), bhakata boDANA' (1901), 'zUravIra rajabhakata pratAparudra' (ce. A. 1924) vagere navalakathAo tathA 'nimakahalAla raNamalanuM triaMkI nATaka' (1899), satI lIlAvatInuM paMcAMkI nATaka' (1964), surekhAharaNa (1905) vagere nATako uparAMta 'maDherA mahimA' (1911) ane "dhIrA mArujInI vArtA' (1932) jevI padyakRtionA kartA. munazI hAmidamiyAM sAmiyAM: 'vIrAMganA ke devAMganA athavA. abaLA ke prabaLA' (1921) tathA jIvanacaritra 'khAlida bIna valida' (1923) nA kartA. munazI husenamiyAM jharIpha: bakAvalI nATakanAM gAyane" tathA "gUMca15 e izka urpha sAnI-e bakAvalI'nA kartA. munazI lIlAvatI kanaiyAlAla (23-5-1899, 6-1-1978) : nibaMdhakAra. janma amadAvAdamAM. cAra dhoraNa sudhInA abhyAsa pachI gherabeThAM saMskRta ane aMgrejIne abhyAsa. svarAjanI laDatamAM kArAvAsa. strIsvAtaMtranI laDatamAM sakriya. prathama lagna 1913 mAM zeTha lAlabhAI sAthe. patinA mRtyu pachI munazI sAthe punarlagnathI joDAyAM. sAhitya ane samAjasevAnI pravRttimAM cheka sudhI sakriya. muMbaImAM avasAna. emaNe vidapradhAna ane rasALa zailImAM nikhAlasa, sarasa, tejasvI mAnavahRdayabhAvane vyakata karatAM 'rekhAcitro - jUnAM ane navAM' (1925) lakhyAM che, jemAM mArgoTa eskavItha, munazI, mahAdeva desAI vagaranAM caritracitraNa dhyAna kheMce che. A uparAMta vegIlA ghaTanApravAhavALuM, guptayuganA kathAvastu para AdhArita paMcAMkI nATaka 'kumAradevI' (1930); phezana, saMgIta, sAhitya, strIsvAtaMtrya, yuvAna ityAdi vizenA lekhene samAvato 'saMcaya' (1975)navalikA, nATikA, prospara ane merImInA pAne hRdayaMgama anuvAda vagerene saMgraha "jIvananI vATethI' (1977); Arthara roDa jelamAM lakhAyelI, pratApI ane kacaDAyelAM strIpAtrone rajU karatI lAMbI TUMkIvArtA ane nATakano saMgraha 'jIvanamAMthI jaDelI' (1934); "vadhu rekhAcitro ane bIje badhuM (1935) vagere pustako paNa emanI pAsethI maLyAM che. pA.mAM munasapha dhanaprasAda choTAlAla : sAhebarAma ane adabhAI jevAM be caritrone kendramAM rAkhIne lakhAyelI navalikAone saMgraha 'rendra ane bIjI vAto'nA kartA. munasaphanA serAbazA dAdAbhAI: mULa phrenca kathAnA aMgrejI anuvAda para AdhArita ane gujarAtI bhASAnI prathama navalakathA gaNAyelI, aspRzyatAnI badInuM nirUpaNa karatI kRti 'hiMdustAna madhenuM jhUpaDuM' (1862)nA kartA. munazI zAhajahAna zamsa : nATaka 'aba kA sitArA' (1932)nA kartA. munazI saiyada yAvaraalI : nATaka 'eziyAI sitArA' (1919)nA munasipha naciketa padalAla, ketana munazI': vArtAkAra. 1948mAM maeNTrika. 1951mAM bI.e. oNparezana vakhate gaphalatathI oNkirajanane badale nAITrojana thAsamAM jatAM taruNavaye muMbaImAM avasAna. gujarAtI vArtAsAhityamAM tejasvI kahI zakAya evA A lekhake avanavI racanArItithI thoDIka uttama vArtAo siddha karI che. vArtAviSayanuM ane kathanarItinuM vaividhya dhyAna kheMce evuM che. aMdhArI rAte' (1952) emane pahele vArtAsaMgraha che. tyArabAda 'svapnano bhaMgAra' (1953) nAmaka bIjA vArtAsaMgrahamAM 'phaTako' nIvaDelI vArtA che. anaMtarAya rAvaLanI prastAvanA sAthenA, emanI kartA. munazI saiyada sulemAna, "Asipha: 'gAphila musAphara' (1917), ukRti kudarata kA phaesalA' (1920) ane bahAdura begama gujarAtI sAhityakoza - 2 :489 For Personal & Private Use Only
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ munasipha madanalAla lalubhAI-muni mANeka ogaNIsa vArtAonA maraNA ra prakAzita saMgraha "raphatadAna' (1962)mAM 'rakatadAna' vArtA kalAtmaka che. ca.TA. munasipha madanalAla lalubhAI : 'suci athavA sukhI saMsAra" (1893) tathA anuvAda "motIlAla athavA vaMThela che karo' (1999) ane 'pramadA athavA sadguNI vahu' (1899)nA kartA. muna kamala : padyakRti dayavimalacaritra pacIsI' tathA 'stavanAvalI (1994) nA kartA. muni gaMbhIravijyajI : padyakRti 'pUjA, cAvIsI tathA stavanA' (1887)nA kartA. vRddhisiMha paramAra. 1903mAM zAstrajJAnanI irachAthI sthAnakavAsI jaina saMpradAyanI dIkSA; 1909mAM jaina zvetAMbara saMpradAyanA saMvigna mArganI dIkSA. A ja vakhate jinavijaya nAma dhAraNa karyuM. pATaNanA jainAcArya zrIkAtivijayajI pAse saMskRta-prAkRta bhASAsAhityano abhyAsa. Akhare sAdhuveza tyAgI, mukata thaI adhyApakajIvanane saMkalpa. gUjarAta vidyApIThanA purAtattvamaMdiranA AraMbhanAM thoDAM varSa AcArya. 1928mAM bhAratIya vidyAnA abhyAsa arthe jarmanI-prayANa. 1929mAM punarAgamana. 1932 thI 1936 sudhI zAMtiniketanamAM jainasAhityanA adhyApaka. 1939mAM bhAratIya vidyAbhavananA purAtatvavibhAganA adhyakSa. 1950mAM rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAnanA mAnArDa niyAmaka. 1967mAM nivRtta. phephasAnA kensarathI amadAvAdamAM avasAna. prAcIna bhAratIya sAhitya ane sAMskRtika itihAsanA saMzodhaka A lekhake saMskRta, prAkRta, apabhraMza, jUnI gujarAtI bhASA ane sAhityanuM pATaNa, vaDodarA, pUnA vagere sthaLAnA samRddha graMgabhaMDArAmAM rahelI hastapratAne AdhAre adhyayana saMzAdhana karyuM che; ane siMdhI graMthamAlAnA rAMpAdana heThaLa gujarAtanA itihAsanI mahattvanI sAhityika sAdhanasAmagrI prakAzita karI che. emanAM saMpAdanAmAM prAcIna jaina lekhasaMgraha'- bhA. 1, 2 (1918, 1922), pAlI bhASAno zabdakoza "abhidhAnadIpikA' (1924), 'jena aitihAsika gurjarakAvyasaMcaya' (1926), prAcIna gujarAtI gadyasaMdarbha' (1931) vagere mukhya che. muni caMdraprabhAsAgarajI, 'citrabhAnuM': emanI pAsethI bAdhaka, preraka ane saraLa bhASAmAM lakhAyelI prasaMgakathAo ane vArtAonA saMgraho 'bhavanuM bhAtuM' (1958), 'biMdumAM siMdhu' (1962) ane "kathAdIpa' (1962) maLyA che. emaNe jelanA kedIo samakSa ane anyatra ApelAM pravacanAno saMgraha 'have te jAgo' (1959) tathA baMdhana ane mukita'(1962)mAM thayo che. upadezAtmaka suvAkayonA saMcayanI pustikA 'preraNAnI paraba (1962) ane prakRtisauMdaryanA darzanathI jAgelI Urmione paghAtmaka gadyakaMDikAomAM nirUpatI kRti "Urmi ane udadhi (1966) tema ja 'sudhArpAdinI' (1946) jevAM ciMtanAtmaka sarjanalakSI pustako paNa emaNe ApyAM che. ni.vA. muni citravijayajI : sAdhujIvananuM mahattva nirUpanuM pustaka 'huM sAdhu kema thayo?' (1928)nA kartA. 2.ra.da. muni cidAnaMdajI : jIvanacaritra "bharatezvara bAhubali'-bhA. 1-2 (1980)nA kartA. muni jeThamalajI : 'lavajI savAmInuM jIvanacaritra' (1914)nA katAM. muni devendra: caritrakathAonA saMgraha "atItanAM ajavALAM (1975) nA kartA. muni choTAlAlajI, 'sadAnaMdI': jIvanacaritra "vidyAsAgara' -bhA. 1, 2 (1911, 1912), saMvAdasaMgraha "madAdhe mastI' (1917), mArI vItakavArtA : eka sahRdaya vidhavAnI AtmakathA' (1920), kalApInI asara jhIlatI padyakRti 'laghukAvya paccIzI' (1925), laghucaritrakAza samuM 'vaMdanIya sAdhujana' (1948) tathA 'sadupadeza kusumamALA' (na. A. 1961) tema ja ardhamAgadhImAMthI anUdita graMtha 'praznavyAkaraNa'(1933)nA kartA. muni nAnacaMdrajI : padyakRti "AdhyAtmika bhajanapadapuSpamALA (1929), 'prArthanApada' (1938) tathA 'cittavinoda' (1958)nA kartA. muni puSkara : aitihAsika navalakathAo 'nArI narathI AgaLa (1977), 'puNyane prabhAva' (1978), 'rAjakumAra mahAbala' (1978), 'mAnabhaMga' (1979), 'satI padminI' (1979), 'karmarekhA' (1979), vIrAMgada sumitra; bAdhaka kathAono saMgraha "saphaLa jIvana pAna (1967) tema ja pravacanasaMgraha "jiMdagIne AnaMda' (1960) ane 'jIvanane jhaMkAra' (1963)nA kartA. muni jayapravijayajI, 'jayakIti': 'bAlarAmAyaNa' (1959)nA kartA. muni mANeka : padyakRti 'manaharamALA tathA kusumamALA' (1988), 'strI ziyaLavatI' (1911), "bALabodhacovIzI', 'caMpachInuM caritra' (1912), caritramALA' (1912), "vizvAnubhava ane darpaNazataka' (1912) vagerenA kartA. muni jinavijayajI (27-1-1888, 3-6-1976) : janma udepura-mevADa jillAnA rUpAyelI gAme. mULa nAma kizanasiMha 490: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ muni ratnacaMdrajI svAmI - mustaphA gulAmahusena muni ratnacaMdrajI svAmI : "gujarAtI-ardhamAgadhI zabdakoza'- bhA. ', 2, 3, 4 (1926, 1927, 1930, 1932)nA kartA. mumukSu nArAyaNacaMdrajI : padyakRti 'pAsIpura praveza mahotsava" (1913)nA kartA. muni ratnavijayajI : padyakRtio 'zrI malijInI stuti' (1904), murAdamAM: padyakRti murAda subAdha pada saMgraha'- bhA. 1 (1892) tA 'ii munipara rA' (1904) tathA 'vadhamAna tapa padyAvaLI' kartA. (1933)nA kartA. 2.ra.da. murArIlAla: 'majhedAra gajhalamALA' (anya sAthe, 1938)nA kartA. muni ravicaMdrajI : padyakRti'kinaguNakIrtanamALA' (1913)nA kartA. mR.mA. 2,2,da. mulatAnI mahammadabhAI nathubhAI: padyakRti 'lAlapIranI bhInAmuni vidyAvijaya (1877, -): jIvanacaritralekhaka. janma sAThaMbA valI' (1916)nA kartA. (ji. kheDA)mAM. pUrvAzramanuM nAma becaradAsa amathAlAla zAha. mR.mAM. prAthamika zikSaNa dahegAmamAM. kAzInI yazovijayajI jaina pATha- mullAM umara hAjI (jetapuravALA) : gadyapadyamizrita navalakathA zALAmAM saMskRta-prAkRta bhASAo tathA jaina sAhityane abhyAsa. | 'gularU ane gularUkhasAra athavA dipaka-pataMga patI' (1918)nA kAzIthI kalakattA padayAtrA. e pachI vijayadharmasUri pAse dIkSA. vividha jaina saMrathAonuM saMcAlana tathA sAmayikonI prakAzana mu mAM vyavasthA. mullAM kharazeda tI. : navalakathA "guNiyala gRhiNI' (1962) emaNe AcArya hIravijayasuri ane dharmapremI mogala zAsaka kartA. akabaranA umadA maitrIsaMbaMdhone nirUpanuM caritra 'sUrIzvara ane mR.mAM. samrATa' (1920) tathA anya caritra ' vidharmasUricaritra' mullAM mANeka pharadunajI (1880, 1938) : IrAnI prajAnI rahANI(1911) ane 'zANI sulatA' (1912); bALanATaka 'zAha ke karaNI ane IrAnanI sapharanuM varNana karatuM pustaka 'IrAnabhUmine bAdazAha' (1925), bAdhaka nibaMdhasaMgraha, 'no prakAza' (1927) bhamyo' (1928)nA kartA. ane "samayane oLakhA' (1928) vagere maulika pustako mR.mA. uparAMta "aitihAsika sAyamALA' (1918), "aitihAsika musa aradezara pharAmajI (1827, 1895) : 'nItibodhanibaMdha' rAsasaMgraha'- bhA. 1-4(1921), 'prAcIna lekhasaMgraha' (1930) ' (1858) tema ja 'hiMdustAnamAM musApharI' (1871)nA kartA. tathA "dharmapravacana' (1938) jevAM saMpAdana paNa ApyAM che. caM.TI. musanI munsI abbAsaalI : gadyapadyamika nATakRti "satI muni vinayacaMdrajI : 'vinayavinAda'- bhA. 1 (1956) tathA 'gajhala maMjarI urphe zrImatI maMjarI' (1924)nA kartA. gulatAna' (1916)nA kartA. mR.mAM. musaLe yazavaMta parazurAma : caritrakRtio 'saMta nAmadeva : jIvana mani vizvabaMdhu : bAdhaka prAMgadhyAna rAMgraha 'kAI mAnI koI ane kavana' (1979) tathA 'samartha svAmI rAmadAsa : jIvana ane chIpa' (1978)nA kartA. kArya' (1984)nA kartA. mR.mAM. muni zubhaMkaravijaya: bodhakathA 'harA nI kathA' (1941)nA kartA. musA yusupha, 'nUrI' (25-3-1917) : emanA gajhalasaMgraha avasara" (1968)mAM gajhalo uparAMta mukatako. rUbAIo, najhama muni harSacaMdra: jIvanacaritra "zrImad dharmasiMha ane zrIma ane tajhamIna che. paraMparAnA gajhalalekhanamAM emaNe gujarAtI dharmadAsajI' (1924), 'zrI mahAvIra jIvanarekhA' (1929) tathA bhASA sAthe udU ane phArasI zabdono subhaga viniyoga karyo nathI 'bhAratanAM darzano' (1940) ane jainadarzanamAM vikAra' (1943) tema chatAM keTalAka ajaMpAnA zera sArA UtaryA che. caM.To. jevAM pustakonA kartA. 2.ra.da. musAphara : juo, diveTiyA narasiMharAva bhoLAnAtha. munirAja buddhisAgarajI: padyakRti "zrI buddhiprakAza-jJAnasaMgraha'- musAphira pAlanapurI : juo, sidhI amIramahammada dInamahammada. bhA. 1 (1984) ane vyAkaraNa 'paMcagathI'nA kartA. mustaphA gulAmahusena (1907, 10-9-1969) : surata jillAnA 2.ra.da. varAchA gAmanA vatanI. paMdara varSa siMdhiyA sTIma nevigezananI gujarAtI sAhityakoza -2 : 491 For Personal & Private Use Only
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ muhiba -mRtyu : eka sarariyala anubhava emaNe vipula saMkhyAmAM nATako lakhyAM che ane raMgabhUmi para te bhajavAyAM che : "devakanyA', "urvazI', 'kanakamaMjarI', 'kuMdabA LA', 'kokilA', "caitanyakumAra', 'jayarAja', ratnAvalI', 'zakuMtalA', 'zrIkRSNacarita', 'sudarzana', suMdaraveNI', 'saubhAgyasuMdarI' vagere. paraMtu A badhAMmAMthI phakata eka ja nATaka 'devakanyA' (1909) chapAIne pustakAkAre pragaTa thayuM che. mR.mAM. mulANI harizaMkara harilAla : nATaka 'bhAbhAminI' (1929) tathA 'kA ke lakSmInA kartA. mu.mA. mUcikAra : juo, parIkha rasikalAla choTAlAla. mULajI hIrajI : nATaka "satI ratnAkumArI (anya sAthe, 1973)nA kacerImAM keziyara. 1937mAM karAMcI gayA. pAka muslima gujarAtI sAhitya maMDaLanA pramukha. sAhitya ane IslAmI itihAsa emanAM rucikSatra rahyAM che. gujarAtanAM ghaNAM sAmayikomAM emanA sAhitya-itihAsanA lekhe pragaTa thayA che. .TI. muhiba : juo, saiyada IbrAhima. muMja : kanaiyAlAla mANekalAla munazInI aitihAsika navalakathA 'pRthivIvallabhanA nAyaka. tailapa dvArA keda thaI aMta hAthInA paga taLa kacaDA nI tailapanI kaThora bena mRNAlavatInA prama jItatA dhArAnagarInA rasika ane vIra rAjavI. - caM.TA. muMjAla mahetA : kanaiyAlAla mANekalAla munazInI aitihAsika navalakathAo 'pATaNanI prabhutA' ane 'gujarAtano nAtha'mAM gujarAtane sarvopari deza tarIke sthApavAnuM svapna jAte pATaNane pratApI ane kUTanItijJa nagarazreSThi, 2.TI. muMDiyA svAmI dayAnaMdajI gIrI : padyakRti 'manaprabodha bhajanAvalI' (1928)nA kartA. mR.mA. mUka... karoti (1953) : jayaMtI dalAla soLa vArtAonA saMgraha. ghaTanA ke paristhiti nahi, vyakitanuM valaNa ke vartana ahIM dRSTivartuLamAM che. mAnavInA mananA maroDane, enA vaicithane A vArtAo tAke che. "bhaMgAra-bhaMDAra', 'mAgavA joga', 'hAphusa, koNa kahyuM?" e racanAo enAM udAharaNa che. "ilAja", "zAbha vaiSNavanI ane kalA prabhunI' e kRtiomAM lekhakanI sAmAjikarAjakIya nisabata paNa joI zakAya che. vAstava ane vyaMga maLIne kyAMka kSobha utpanna kare che. 'manane mALo' saMvedanathI sparzakSama banI che, te 'gaTharImaM lAdhA cAra', 'saMpAdita', 'chAMTA' jevI kRtio kaTAkSa banIne rahI jAya che. 'mUkam karoti' ane 'yugasaMdhyAmAM anukrame purANakathAnAM ane ripataMjanAM lakSaNo, te meM pATiyuM vAMcyuM" ane "asaMpAditamAM prayogazIlatA dhyAnArha che. sAhajika subaddha sarjanAtmaka gadyanA namUnA paNa A vArtAomAM TheraThera sAMpaDe che. dhI.ma. mUThI cokhA : anAjataMgI tathA bhUkhamarA vacce bhadrasamAja ane kaMgAla ToLA vaccenA saMgharSanuM viziSTa varNana ApatI jayaMtI dalAlanI TUMkIvArtA. mR.mAM. mULazaMkara mayAzaMkara : karakasara vize nibaMdha 'gavaDa trIjA bhAI' (1893)nA kartA. mR.mAM. mULasa nUramahaMmada mIThA : padyakRti 'jhaLakatI nekI' (1931)nA kartA. mu.mA. mULe khaMDerAva : gujarAtI bhASA dvArA rASTrabhASAno abhyAsa karavAmAM madadagAra thAya evuM pustaka hiMdI bhASAnuM sugama vyAkaraNa' (anya sAthe, 1938)nA kartA. mR.mA. mRgayA (1983) : "anunaya'nA prakAzana pachInA samayagALAnI, jayanta pAThakanI Ikotera kAvyaracanAono saMgraha. vana, nadI, pahADa ane varasAdane aMke karatI kRtiomAM prakRtinAM vividha svarUpane mUrta karatAM karatAM kavi svacittanI bhAvakSaNone paNa ughADa Ape che. varNananI camatkRti AyAsapUrNa nathI tyAM AsvAdya che. phaLavatI nadIne lakSya karIne lakhAyelI keTalIka racanAomAM A saMgrahane vizeSa pragaTayo che. .. mRNAlavatI : kanaiyAlAla mANekalAla munazInI navalakathA pRthivIvalabha'mAM praNayasaMdarbhe muMjanI sAme mukAyeluM tailapanI sattAdhIza bahenanuM kaThora pAtra. A pAtra aMte muMjane premavaza thAya che. ca.TI. mRtyu: eka moTA mojheIka rUpe mRtyune sAkSAtkAra karatuM gulAmamahommada zekhanuM kAvya. caM.TI. mRtyu: eka sarariyala anubhava : gatinA pratIka azvarUpe mRtyunuM viziSTa saMvedana ApanuM ane dyotaka nAvidha racanuM sitAMzu yazazcaMdranuM kAvya. caMTo. mUlANI mULazaMkara harinaMda (1-11-1867, 1957) : kavi, nATakakAra. janmasthaLa cAvaMDa. aMgrejI cAra dhoraNa sudhIno abhyAsa. sattarame varSe dhArImAM talATI. ogaNIsame varSe muMbaImAM 'satyavakatA' sAptAhikamAM. muMbaI gujarAtI nATaka kaMpanI ane anya nATaka maMDaLIomAM pagAradAra lekhakane vyavasAya. 492: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRdala-meghANI jhaveracaMda kALIdAsa mRdula : juo, dhAmI mehanalAla cunIlAla. mekavAna sepha IgnAsa (9-10-1936): navalakathAkAra. janma ANaMda tAlukAnA traNAlImAM. ema.e., bI.eDa. senTa jheviyarsa (hAIskUla, ANaMdamAM zikSaka. 1989ne sAhitya akAdamI, dilhIne puraskAra, 'thathAnAM vItaka' (1985)mAM zikSaNapradhAna samAjanAM dalitacaritrAnAM Alekhane che. "vahAlanAM valakhAM' (1987) ane 'prIta pramANI pagale pagale (1987) paNa caritralakSI pustako che. 'AMgaLiyAta' (1986) vaNakara ane paTela komanA vargasaMgharSane kendramAM rAkhI sAmAjika dro ane saMgharSane dalita dRSTikoNathI upasAvatI jAnapadI navalakathA che. vastuparaka rIti ne dastAvejI sAmagrIne kAraNe A kRti pracAralakSI thatAM aTakI gaI che. belInuM bhASAkarma emAM dhyAna kheMce tevuM che. lakSmaNanI agniparIkSA' (1986) navalakathAmAM AtmakathAtmaka zailImAM zazIkAntanA lamaNavratane vedanA ane sahanazIlatAnA saMdarbha nirUpyuM che. 'mArI paraNatara (1988) emanI anya navalakathA che. 'sAdhanAnI ArAdhanA' (1986) emane vArtAsaMgraha che. 'mArI billA' (1989) caritrakathA che. e.To. mekavAna sepha philipabhAI (20-12-1980) : kavi. janma vatana amadAvAdamAM. 1968 mAM gujarAtI viSaya sAthe gujarAta yunivarsiTImAMthI bI.e., 1970mAM ema.e., 1975 mAM bI.eNDa. 1963thI zeTha cI. na. vidyAlaya, amadAvAdamAM zikSaka. 'vagata'(1969) nI soneTa, chaMdobaddha ane gItamAM AkArita prakRti ane praNayanI kavitA sauMdaryalakSI kavitAthI vizeSa prabhAvita che. 'sUrajane hAtha' (1983)mAM prakRtika vyo che, paraMtu achAMdasa ane paraMparitano Azraya letI ane nagarajIvananA saMvedanane pragaTa karatI emanI kavitA Adhunika prabhAvavALI che. 'tophAna' (1979) ane 'kiMgaDAMga kiMgaDAMga' (1982) emanA bALakAvyonA saMgraho che. 'kosa ane kavitA' (1977) tathA 'te trasaMhitA' (1980) emanAM AravAda ane anuvAdanAM pustako che. ja.gA. mekavAna selemana pI. (kuMjarAvavALA) : nATako aMtima AMsu' (193), 'vahemIne vAMke' (1943), 'mevADI talavAra' tathA dviaMkI nATikA zAhI sattA' (1954)nA kartA. yu.mA. maMgaNIvALA kapUracaMda bhavAna : padyakRti "saDatAlAnI saphara yAne phanA raMDApo'(1891)nA kartA. - mR.mA. madhANI a. na. : pAtranirUpaNathI dhyAna kheMcanI be lekhakonI sAtasAta vArtAonA saMyukata saMgraha saMgama' (anya sAthe, 1964)nA kartA. mu.mA. meghANI jhaveracaMda kALIdAsa, 'da.sa.NI.', 'virATa, 'vilApI', 'zANA', 'sAhityayAtrI' (17-8-1897, 9-3-1947) : kavi, navalakathAkAra, vArtAkAra, lekasAhityanA saMzodhaka-saMpAdaka, vivecaka, anuvAdaka. janmasthaLa coTIlA (ji. surendranagara). vatana bagasarA (ji. amarelI). prAthamika zikSaNa rAjakoTa, dAThA, pALIAdamAM. madhyamika zikSaNa svajanone ghare rahI vaDhavANa kempa, bagasarA ane amarelImAM. 1912mAM maeNTrika. 1916 mAM aMgrejI-saMskRta viSayA sAthe jUnAgaDhanI bahAuddIna kolejamAMthI bI.e. bhAvanagaranI hAIskUlamAM khaMDasamayanA zikSaka tarIke thoDo vakhata kAma karyuM. te daramiyAna ema.e.ne abhyAsa karavAno vicAra karyo, paraMtu kauTuMbika kAraNosara zikSakanI nokarI ane abhyAsa choDI kalakattAmAM eNlyuminiyamanA kArakhAnAmAM aMgata maMtrI tarIke joDAyA. 1919 -mAM kArakhAnAnA mAlika sAthe traNeka mahinA ilaeNnDa-pravAsa. e pachI be varSa kArakhAnAmAM nokarI karI, paraMtu vatananA AkarSaNa 1921mAM pAchA bagasarA AvyA. 1922mAM 'saurASTra' sAptAhikanA taMtrImaMDaLamAM joDAyA tyArathI emanA patrakAra tarIkenA jIvananA, prAraMbha. 1926 mAM saurASTramAMthI chUTA thayA. 1930mAM satyAgrahacaLavaLamAM joDAvA badala kheTA Aropasara be varSane jelavArA. 1932 mAM 'phUlachAba' sAptAhikamAM joDAyA, paraMtu 'phUlachAba'ne rAjakIya raMge raMgavAne nirNaya levAtAM temAMthI 1933mAM chuTA thayA ane muMbaI jaI 'janmabhUmi' dainikamAM 'kalama ane kitAba" kolamanA sAhityapAnAnuM saMpAdana. 1936 mAM boTAda AvI pharI 'phUlachAba'mAM joDAIne taMtrI banyA. 1946 mAM rAjakoTa khAte bharAyelI gujarAtI sAhitya pariSadanA sAhitya vibhAganA pramukha. 1928mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. 1946 mAM mahIDA pAritoSika. boTAdamAM avasAna. gIranA pradezamAM vizeSapaNe nekarI nimitte rahetA pitA pAse, zALAonI rajAo daramiyAna vakhatovakhate javAne kAraNe saurASTranI vanaprakRti ane janasaMskRti sAthe sthapAyele ghaniSTha saMbaMdha, kolejakALa daramiyAna kapilabhAI Thakkara jevA mitranA sahavAsathI gAMdhIjInA satyAgraha-AMdolana mATe janmele AdarabhAva ane haDALAnA vAjasUravALAnI maitrIthI lokasAhitya pratye jAgeluM AkarSaNa-A tattvoe meghANInAM vyakitatva ane sAhityamAnasa ghaDavAmAM mahattvano bhAga bhajavyo. 'saurASTrI sAhityakAra' ane 'rASTrIya zAyara' tarIke oLakhAyelA meghANInI kAvyasarjananI pravRttine prAraMbha te zALA-kolejanA abhyAsa daramiyAna thaI gayele, paraMtu vyavasthita lekhana zarU thayuM 1922 thI. e varSe lakhAyelA traNa lekhamAMthI 'cArAne pakAra" lekhe emane 'saurASTra' sAptAhika sAthe sAMkaLavAmAM ane emanA patrakAra ane sAhityika jIvananAM dvAra ughADI ApavAmAM mahattvano bhAga bhajavyo. seraThanA pahADI pradezamAM mANelI duhA-soraThAnI ramajhaTa, zALAjIvanamAM kalApInI kavitAnuM anubhaveluM AkarSaNa, kalakattAnivAsa daramiyAna bAula-bhajane ane ravIndra-kavitAne paricaya tathA lekasAhityane ghaniSTha saMparka - e badhAthI baMdhAyelI kAvyarucivALI meghANInI kavitA gAMdhIyugIna bhAvanAone jhIle che, paraMtu abhi gujarAtI sAhityakAza - 2 :493 For Personal & Private Use Only
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ meghANI jhaveracaMda kALIdAsa vyakita paratve ba. ka. ThAkoranI kAvyazailIthI sAva mukata rahI geyatattvanI prabaLatAne lIdhe potAnA anya samakAlIna kavionI kavitAthI judI mudrA dhAraNa kare che. 'veNInAM phUla' (1923) ane killola' (1930)nI bALako vizenI ane bALako mATenI gItaracanAomAM lokagItanA layaDhALIne upaDayA che; te baMgALI, aMgrejI, jApAnI kavitAnI chAyA paNa jhilAI che. kavine rASTrIya zAyaranuM biruda apAvanAra yugavaMdanA(1935)mAM vIra ane karuNarasavALAM, lokalaya ane cAraNI chaTAvALAM rASTrabhakitanAM, pIDite pratyenI anukaMpAnAM, anya kAvya parathI rUpAMtarita ke sUcita evAM 'koIne lADakavAyo' jevAM kathAgIto ane mAtmasaMvedananAM kAvyo che. 'ekatAro' (1947)nAM suDatAlIsa kAvyomAM kAvyatva karatAM pracAralakSitA vizeSa che. 'bApunAM pAraNAM (1943) mAM gAMdhIjIviSayaka kAvyo che. ravIndravINA(1944)mAM ravIndranAtha TAgoranA kAvyasaMgraha 'paMcayitA'nAM kAvyo parathI racAyelAM rUpAMtarita ke anusarjanarUpa kAvyo che. emaNe vArtAlekhananI hathoTI TAgoranI 'kathA o kAhinI'nI kathAo parathI rUpAMtarita kurabAnInI kathAo' (1922) tathA lokakathAonA saMpAdana nimitte meLavI lIdhelI, paraMtu emanuM maulika vArtAsarjana zarU thayuM 1931thI. emanI mahattvanI maulika bAsaTha navalikAo 'meghANInI navalikAo'- bhA. 1, 2 (1931, 1935) ane "vilopana' (1946)mAM saMgRhIta che. racanArItimAM dhUmaketunI vArtAone vizeSa anusaratI A vArtAomAM ApaNA rUDhigata jIvananAM mUlyo para tIkhA kaTAkSa che; te svArpaNa, mardAnagI, dilAvarI jevAM seraThI saMskRtinAM vilIna thatAM mUlyo pratyene ahobhAva che. 'jela oNphisanI bArI'(1934)mAM jelanI sajA pAmelA gunegAro ane temanAM svajananAM jIvananuM Alekhana che. "mANasAInA dIvA' (1945) mAM lokasevaka ravizaMkra mahArAjane moDhe sAMbhaLelI carotaranI cora-lUMTAru gaNAtI bAraiyA-pATaNavADiyA komanAM mANasamAM rahelI mANasAIne pragaTa karavAnI nema che. 'pratimAo' (1934) ane 'palakArA' (1935)mAM videzI calacitro parathI rUpAMtarita paMdara vArtAo che. 'dariyApAranA bahAravaTiyA' (1932) esTana vulaphanA pustaka "dha AuTalUjha va meDarna DejhanI satyaghaTanAtmaka vArtAo parathI rUpAMtarita cAre bahAravaTiyAonI kathAone saMgraha che. patrakAratvane vyavasAya nimitte vArtAo uparAMta navalakathAo paNa emanI pAsethI maLI che. emanI pahelI maulika pAtralakSI navalakathA "niraMjana' (1936)mAM niraMjanane eka tarapha grAmajIvananA saMsakAra pratye, te bIjI tarapha Adhunika jIvana ane tenI pratinidhi sunilA pratye janmeluM AkarSaNa e benI vacce jhelA khAto batAvI aMte grAmajIvana ane tyAMnAM manuSyo tarapha kheMcAta batAvyo che. "soraTha, tArAM vahetAM pANI' (1937) ogaNIsamI sadInA asta ane vIsamI sadInA ughADanA samayanI seraDI jIvananI vAtAvaraNapradhAna prAdezika navalakathA che. 'vevizALa' (1939) dhanika banI gayelA kuTuMbanI kanyAnA garIba ghare thayelA vevizALamAMthI UbhI thatI samasyAnI sAmAjika navalakathA che. 'tulasIkadhAro' (1940) jUnI peDhInI saMrakAritAne AlekhatI sAmAjika kathA che. prabhu padhAryA' (1943) brahmadezanI bhUmimAM ropAyelI, gUrjara-amI prajAnA saMskArasaMparkane AlekhatI ane mukhyatve brAhmI prajAnuM samAjacitra rajU karatI kathA che. 'kALacakra' (1947) 194-50nA samayanI sAmAjika samasyAone AlekhatI apUrNa navalakathA che. emanI lokasAhityanA saMskAravALI aitihAsika navalakathAo paikI 'samarAMgaNa' (1938) gujarAtanA chellA sulatAna mujhaphaphara trIjAnA rAjyaamalanA samayanI kathA che; "rA'gaMgAjaLiyo' (1939) paMdaramI sadIne jUnAgaDhane rA'mAMDalika mAMDalikamAMthI muslima dharma kema aMgIkAra kare che ene AlekhatI kathA che; te 'gujarAtane '-bhA. 1, 2 (1939, 1942) vikramanI teramI sadInI chellI pacIsImAM vastupAla-tejapAlane hAthe gujarAtanA punaruddhAra mATe thayelA prayatnanI kathA che. emanI rUpAMtarita ke anya kRti parathI prerita navalakathAo paikI 'satyanI zodhamAM' (1932) apTana kilaranI "semyuala 1 rasIkara' kRti parathI ane 'bIDelAM dAra' (1939) e ja lekhakanI 'la8 pilagrimeija kRtine AdhAre lakhAyelI che; to vasuMdharAnAM vahAlAMdavalAM' (1937) vikaTara gUMgAnI 'dha lAphiMga maeNna' parathI, ane "aparAdhI' (1938) hola pheInanI 'dha mAsTara oNva mena' parathI prerita kathAo che. vividha rUpe pAMgarelI maghANInI lekhanapravRttimAM lokarAhityanAM saMzodhana, saMpAdana ane samAlocananI pravRtti atimahattvanI hatI. gujarAtI sAhityamAM lokasAhityane ziSTabhAgya rUpamAM rajU karavAnuM zreya emane che. saurASTrane gAmaDe gAmaDe pharI ekale hAthe bhegA karelA lokasAhityanuM saMpAdana emaNe sAhityika dRSTine mukhya ane sAmAjika dRSTine gauNa rAkhIne karyuM che. DozImAnI vAto' (1923) lokasAhityanA saMpAdananuM emanuM paheluM pustaka, paraMtu emane sAhitya jagatamAM pratiSThA apAvI 'saurASTranI rasadhAra' nA pAMca bhAga (1923, 1924, 1925, 1927, 1927) ane 'seraThI bahAravaTiyAnA traNa bhAga(1927, 1928, 1929) e graMthoe. 'saurASTranI rasadhAra'mAM sarakI janasamAjanAM vera ane premanI, baMdhutA ane dhikkAranI, dagA ane dilAvarInI komaLa, karuNa ane bhISaNa lAgaNIovALI seeka vArtAonuM saMpAdana che. saMpAdita lokakathAonA kammarUpane yathAtatha jALavavA badale ene ahIM TUMkIvArtAne ghATa apAya che. "soraThI bahAravaTiyA'mAM paripUrNa nahIM, paNa bahAravaTiyAonA keTalAka jIvanaprasaMgone zakaya eTaluM dastAvejI rUpa apAyuM che; topaNa prasaMgenI rasabharI rajUAta kathAone kAlpanika raMge raMge che. kaMkAvaTI'- bhAga 1,2 (1927,1928)mAM camatkArI tattvavALI, nRvaMzazAstranA abhyAsIone upayogI bane tevI chetAlIsa vratakathAonuM, lekhakanAM anya saMpAdana karatAM vadhu zAstrIya evuM, saMpAdana che. 'dAdAjInI vAto' (1927) ane 'DozImAnI vAta'nI vArtAone samAvI emAM bIjI vadhu vArtAo umerI pragaTa karelA 'dAdAjI ane DozImAnI vAto'nI vArtAomAM tathA 'raMga che bAroTa' 494: gujarAtI sAhityakAza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ meghANI mahendra jhaveracaMda -meka aMjali sukumAra (1945)nI bALabhe gya vArtAomAM keTalIka vArtAo parIkathA svarUpanI che. "se rahI saMta (1928) ane 'purAtana jayota' (1938) binasAMpradAyika lekasatenI jIvanakathAnAM saMpAdano che. seraThI gItakathA' (1931)mAM aMgrejI 'beleTa'ne maLatI tera lokagItakathAo che. raDhiyALI rAta'- bhA. 1thI 4 (1925, 1926, 1927, 1942) -mAM dAMpatyajIvana, ramakaDAM, hAlaraDAM, kAnagopI,vidagIte, rasagIta, navarAtrinAM joDakaNAM, saMsAracitra, RtugIte, kajoDAnAM gIte, diyarabhejAInAM gIte, izkamatInAM gIte, musalamAnI, rAsaDA, kathAgIta, jJAnagIta Adi zIrSako nIce vargIkRta thayelAM gujarAtamAM pracalita lokagItanuM saMpAdana che. 'cUMdaDI'- bhA. 1-2 (1928, 1929)mAM judI judI ke menAM lagnagIta saMcita thayAM che. hAlaraDAM (1928), 'anugIta' (1929), 'seraThI saMtavANI' (1947) ane 'soraThiyA duhA (1947) tadvizyaka gIta, bhajana ane kAvyonAM saMpAdano che. lokasAhityanAM A ' saMpAdano kaMIka mizanarI Aveza ane umila abhigamane lIdhe zAstrIya karatAM lokabhAgya vizeSa che, tApaNa lokasAhityane AtmAM maMDita na thAya enI kALajI jarUra levAI che. lokasAhitya: dharatInuM dhAvaNa'- bhA. 1, 2 (1939, 1948) mAM meghANIe pote saMpAdita karelA lokasAhityanA graMthamAM mUkelA pravezake, anya saMpAdakonA graMthonI prastAvanAone vyAkhyAna samAvI levAyAM che. "lokasAhitya - pagadaMDIne paMtha' (1944) 2.bA. kamaLAzaMkara smAraka vyAkhyAnamALAnA upakrame apAyeluM vyAkhyAna che, jemAM prAcInakALathI cAlyA AvatA lokasAhityanI pagadaMDIno paricaya maLe che. "lokasAhityanuM samAlocana' (1946) mAM Thakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALAnA upakrame apAyelAM pAMca vyAkhyAno che, je kathya bhASAnA sAhityasImADA', 'gujarAtanuM lokasAhitya pragaTAvanArAM saMskArabaLe:', keDI pADanArAo', 'svataMtra ane sajIvana strota" tathA "sarva mukhI ullAsa'- e zIrSako heThaLa sAhitya vize sarvagrAhI ane pramANabhUta carcA kare che. spaSTa rIte AtmakathA na kahI zakAya, paraMtu lekhakanA aMgata jIvanane anubaMdha ApatI traNa kRtio paikI parakammA' (1946) ane chelluM prayANa' (1947)mAM lokahityanuM saMzodhana ane saMpAdana keTalI jahematathI emaNe kareluM teno paricaya maLe che; to maraNottara prakAzana li. snehAdhIna jhaveracaMda' (1948)mAM emanA kauTuMbika ane sAhityika jIvanamAM DokiyuM karAvatA 176 cUMTelA patra saMcita thayA che. be dezadIpaka' (1927), ThakkarabApA' (1939), 'marelAnAM 2 dhira' (1942), 'akabaranI yAdamAM' (1942), ApaNuM ghara (1942), 'pAMca varSanAM paMkhIDAM' (1942), 'ApaNA gharanI vadhu | vAto' (1942) tathA 'dayAnaMda sarasvatI' (1944) e emanI ladhujIvanacaritronI pustikAo che. 'saurASTranAM khaMDeromAM' (1928) ane soraThane tIre tIre' (1933) soraThanAM itihAsa, bhUgoLa, sAhitya ane jIvanane paricaya karAvatA pravAsagraMthA che. patrakAratvanI nIpajarUpa anya graMthomAM 'verAnamAM' (1939)mAM paradezI sAhityakAro ane sAhityakRtio parathI racelAM karaNA ane kaTAkSamizrita mAnavatAraMgI rekhAcitro che; "paribhramaNa'- bhA. 1, 2, 3 (1944, 1947, 1947)mAM janmabhUmi' dainikanI kaTAra 'kalama ane kitAba' heThaLa sAhitya ane jIvana vize lakhAyelA lekhe che; 'sAMbelAnA sUra' (1944) 'zANe'nA upanAmathI lakhAyelI kaTAkSikAono saMgraha che. 'vaMThelAM' (1934) traNa ekAMkIono saMgraha che. e uparAMta keTalIka nATayaracanAo anUdita che: 'rANA pratApa' (1923) ane 'zAhajahAM' (1927) dvijendralAla raoNyanAM nATakonA anuvAda che, te padyanATaka 'rAjArANI' (1926) ravIndranAtha TAgoranA nATakane anuvAda che. 'eziyAnuM kalaMka' (1923), haMgerIne tAraNahAra' (1927), 'misarane mukitasaMgrAma' (1930), saLagatuM AyarlaeNnDa' (1931), 'bhAratane mahAvIra paDozI' (1943) ane dhvaja-milApa" (1943) e emanA itihAsagraMtho che. 14.gA. meghANI mahendra jhaveracaMda (20-6-1923) : bALarahinyakAra, saMpAdaka, anuvAdaka. kolambiyA yunivarsiTImAMthI patrakAratvanA abhyAsa. hAla lokamilApa TrasTanA niyAmaka. emanI pAsethI bALasAhityakRtio "ugA mahatA' (1957) ane cAMga ane caturA' (1957), bhUgoLa ane saMskRtinA paricaya ApatI kRti 'jaya inDoneziyA' (1946) tathA anuvAdapuranako 'javALA' (1947), "bhAIbaMdha' (1951), konaTiki' (1952), 'tibeTamAM sAta varSa' (1916) vagere maLyAM che. A uparAMta emaNe meghANInA patro' (1948), 'li. snehAdhIna jhaveracaMda' (1948), 'javAharalAla naherune vicAra ane vAraso' (1964), 'dAyakAnuM yAdagAra vAMcana' (1955) vagere saMpAdano paNa ApyAM che. mR.mAM. meghANI vRjalAla dharamacaMda, 'vivekabuddhi: navalakathA "du:khanI duniyAmAM' (1933) ane vArtAsaMgraha "ALAM haiyAM' (1946)nA kartA. mR.mA. mejara IzvaradAsa: "mukitaphojanAM gItA' (1889) ane senApati janarala budhanuM caritravarNana' (1889)nA kartA. mu.mA. mejara Takakara : caritrapustaka 'guru phakIrasIMga' (1887)nA kartA. mR.mAM. mejara pharAmaroja eca. : phezanebala balA yAne bahAra jUganUmAM nATakanAM gAyano tathA sAra' (1911)nA kartA. mR.mAM. meDha aMjali sukumAra (22-9-1928, 10-2-1979): madrAsamAM aDayAra mAtanI kalAzALAmAM nRtya, karNATakI saMgIta tathA tamILa ane saMskRtane abhyAsa. 1947mAM kalA kSetranI nRtyatAlImanA DiplomAM. 1951 thI 1953 sudhI bhAratIya vidyA gujarAtI sAhitkoza - 2 :495 For Personal & Private Use Only
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ meDha vinAyaka anaMtarAya -mevADA naTavara bhavananI nartana zikSApIThanAM prathama AcAryA. 1960mAM ma. sa. sAthe, 1964)nA kartA. yunivarsiTInAM vaDAM. 1961thI gujarAta rAjya saMgIta akAdamInAM sabhya. traNa uparAMta nRmAM agragaNya bhAga ane saMjana. memaNa musAbhAI husenabhAI : triaMkI nATaka 'pramodakumArI' emanI pAsethI nRtyanATikA 'caMdramaulIzvara kuravaMjI' (1977) uparAMta anAyikA" tathA "nartanadazikA' vagere pustako maLyAM che. mR.mA. memaNa sAlemahammada alArakhA : triaMkI 'kAmasena candrikA nATaka' meDha vinAyaka anaMtarAya: "tIrthamALA'nA kartA. (1898)nA kartA. menA : bAdazAhanA pralobhana sAme saMgharSamAM UtaratuM gujarAtI lekasAhityanuM jANInuM pAtra. e ja lokakathA para AdhArita rasikalAla cho. parIkhanA nATaka 'menAgujarI'nuM mukhya pAtra. - caM.To. menA gujarI (1977): 1930nA 'prasthAna' - mArcanA aMkamAM 'eka kathA : pAMca dazyo' evI oLakhe chapAyelI rasikalAla cho. parIkhanI sAhityika nATayaracanAne A navA vikasita ghATa che. 'manA gujarI'ne lokagarabo A nATakanI mULa preraNA che. sAsunI vArI chatAM kutUhalathI bAdazAhanI chAvaNI jovA gayelI menA keda thAya che; gurjaronA zauryathI chUTI pAchI pharelI menA sAsu-naNaMdanA maheNAnA tiraskArathI aMte mahAkALImAM bhaLI jAya che- evA kathAnakanA nirmANamAM lekhake kAvya, nATaya, pAtra ane saMvAdanI nimitimAM kauzala dAkhavyuM che ane taLapadA lokanATayane upasAvyuM che. 1 caM.TA. menejara raNachoDabhAI phakIrabhAI : nATayakRtio 'zrI caturAI ane ...mahobatathI' (1886), 'manamehanAne nAca yAne gAyanane zekhIna' (1887), 'gopIcaMda nATakanAM gAyana' (1888), badhA prakAza yAne cunIlAla ane premakora saMvAda' (1888), ghAMcI komanI sudhAraNAnI jarUriyAtane nirUpatuM nATaka' 'dIvALIbA ane laghucaMda' (1888), garabIrUpe viksatuM nATaka 'dIvALIne damAma ane garabA lahejata dIvALIne bhabhako ane zeThane sapATo' (1891) uparAMta 'rasIlI vArtA' (1889), lokapriya garabAsaMgraha'(1889), 'vaDodarAmAM paDelI haDatAla (1889), 'sUratamAM lAgelI Agane garabo' (1890), 'zAhajAdA AlbarTa vikTara oNpha velsanI hindustAnamAM padharAmaNI' (1890) vagere kRtionA kartA. merAI zAMtilAla dAmodara (5-12-1940) : vArtAkAra, pravAsalekhaka. janma valasADa jillAnA dharamapuramAM. 1962mAM arthazAstra viSaya sAthe ane 1963 mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe muMbaIthI bI.e. 1965mAM e ja viSayomAM ema.e. prAraMbhamAM 'samarpaNa'nA sahAyaka saMpAdaka, pachI vibhinna kolejomAM adhyApana. 1973thI vyArAnI ArTsa eNnDa komarsa kolejamAM adhyApaka. TUMkIvArtAone saMgraha "uMbaranI Thesa' (1986) uparAMta emaNe pravAsapustaka 'mAro pravAsa' (1984) ane hAsyalekhAnuM pustaka 'be naMbara" (1981) ApyAM che. ra.TA. merIbahena : bALavArtAonA saMgraho "baTukavArtAo' tathA jUnI navI vArtAo'nAM kartA. 22.da. a3: 1, zAha cunIlAla vardhamAna. melArAma : padyakRti 'kirtanamALA'- bhA. 1 (1969)nA kartA. 'nA, evacA pemalAla geInarAza bhakitapaNa' (2010 nATayalekhaka, vArtAlekhaka, jIvanacaritralekhaka, saMpAdaka. janma veLavA (tA. mANAvadara)mAM. sva-adhyayanathI sAhityika pravRtti. vaiSNava saMpradAyanA abhyAsI. "vaizvAnara' mAsikanA vIza varSa lagI taMtrI. emaNe "divyapuSTimArganA praNetA : rasakhAna', 'paramabhakata nArAyaNadAsa', "brahmasaMbaMdha ane ApaNuM kartavya', 'satyano saMgAthIjevAM nATa uparAMta vArtAsaMgraha 'bhAvanAmaMdira' -bhA. 1-2 tathA jIvanacaritro puruSottama pratibhA' ane 'jya gopAla' ApyAM che. A sivAya "vaiSNavakaMThamaNi', 'vaiSNava pAThamALA', vrayAtrAne saMgAthI', 'vihArI smaraNa', 'parAga', 'sara' vagere emanAM dharma saMbaMdhI saMpAdano/anuvAdo che. menka yAkuba umarajI, "maheka TaMkAravI' (16-11-1940): kavi. janma bharUca jillAnA TaMkArIA gAme. aMgrejI viSayamAM ema.e. gujarAtI rAITarsa gilDa, yu.ke.nA pramukha. khAsa"(1973) emane iglenDanA sRSTisaundaryane pragaTa karate gajhalasaMgraha che. uparAMta 'sabarasa' (1973) nAmaka saMpAdita kAvyasaMgrahamAM emaNe iMglenDamAM vasatA kavionI kRtione samAveza karyo che. caM.. memaNa musAbhAI: pAtranirUpaNathI dhyAna kheMcatI, be pAkistAnI lekhakonI sAta-sAta vArtAone saMgraha saMgama" (meghANI a. na. mevADA naTavara : sAmAjika navalakathAo dhIrethI paga mUkajo (1976), yauvanane lAgyAM ALa' (1976), 'huM eka adhUrI nAra' (1976), "sarpagaMgA'(1977), 'cakaDoLa' (1978), 'saLavaLATa' (1978), 'eka sarovara snehanuM' (1979), 'kAcI mATInI dIvAlo' (1979) ane 'paMkhI' (1980)nA kartA. 2.ra.da. 496: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevADA bAbubhAI DI.: samA/zikSaNa graMthamALAnI pustikAo 'pANI pahelAM pa'(1980) ane 'UlaTI gaMgA'(1980)na kartA. 2.ra.da. ethI chaganalAla nArAyaNabhAI : sAmAjika navalakathAno naMdanavanano nAza athavA A nezamanIyokhA (1977), 'kAminI ane kAMcana'- bhA. 1-3(1913), 'pApapuMja'(1915), 'vinanuM vidhAna'(1919) ane 'vaMdhyA'(1932)nA kartA. .ra.da. meMdAvALA naTavaralAla jI. : nATaka 'saMgaThana ane tenAM gAyanA' (1940)na karyAM, 2.ra.da. moMe jo daDo : eka surariyala akasmAta : sabhyatA ane itihAsanI pathAta kAca abahano tema ja nirarthakatAne tArasvare ja karanuM vatAMzu yazazvandranuM muMbaI paranuM dIrgha cAriyala co mogaravALA puruSottamadAsa mahAzaMkara : pakRti 'zrI bhagavatInA virATa svarUpano garabo'(1935)nA kartA. kAvya. 3.ra.da. mogaro : baLavaMtarAya ka. ThAkoranuM soneTa, emAM, mogarAnI jema davela vizuddha jI karyA pachI ja sparzano adhikAra jhaMkhanA nAyakano nAyikA pratino prAyana udagAra che. mogala indrajita gaMgAdAsa (15-109, 17-4-1985) : janma valasADamAM. 1925mAM maeNTrika. 1930mAM esa.TI.sI. 1928thI 1930 sudhI valasADamAM zikSaka tarIkenI kArakirdInI zarUAta. 1931thI 1980 sudhI muMbaImAM prathama madadanIza zikSaka ane pachI suparinTenDanTa "mahAna udyogapita marojI TATA'(1959) nAme jIvanacaritra uparAMta emaNe darzaka chAtrApayogI pustako ApyAM che. e.fa. mojIlAla zAmajI : navalakathA 'prapaMca premadA yAne ramUjI rAdhAvRttAMta'(1898)nA kartA. mAjIlA mAstara : (1935)na karyAM, 22.6. navalakathA 'vasaMtakumArI : prophesaranI patnI' 2.ra.da. moTANI Ara. jI. : padyakRti 'pAMkhaDI'(1929) tathA rAjapUtInAM mUlya'(1934)nA kartA. 2.ra.da. moDara tArAbahena (1-4-1892, -) : bALavArtAlekhaka. janma muMbaImAM. 1949mAM maeNTrika. 1914mAM bI.e. 1921mAM rAja mevADA bAbubhAI DI. - motIcaMda pArasI koTanI bArTana phimela TreniMga kolejamAM AcAryA. pachIthI monTaserI zikSaNapatithI AkarSAI gijabhAI badhekA sarve dANAmUrtimAM zikSako. 'zipatrA'nAM taMtrI. emaNe bALasAhitya ane keLavaNI paranI nAnI-moTI paMdara pustikAo ApI che. e paikI 'bALakonAM mAM'(1927), 'bALavArtAnI zreNIo'(1929), 'bAvacAriA'(1929), 'maMgezano popaTa'(126), 'chamAM mApI Avyo' (1929), 'girizikharo'(1929), 'paritrakzana'(1929) 'bAlaprema (1929), 'bALakanI mAgaNI ane haTha'(1929), 'gharamAM mAncesArI (1829) vagere noMdhapAtra che. 22.6. moDhA jayaMtabhAI nAraNajI, 'bALabrAhma'(7-12-1937) : kavi, janma jUnAgaDha jillAnA padamAM. 1955mAM maeNTrika 1963mAM samAjazAstra-itihAsa viSayo sAthe bI.e. 1962thI 1975 sudhI porabaMdaramAM insyaoNransa ejanTa. 1975thI te ja sthaLe komyuniTI orgenAIjhara. emanA 'Tazara'(1974) nAmano kAvyasaMgraha prakAzita thayA che. G.ft. mAtA devakumAra jeThAlAla, 'zivadUta'(9-3-1932): navalakathAkAra, vArtAlekhaka. janma kATakoLA ji. jAmanagara)mAM. emaNe 'sonalanI sakhAte'(1971) ane 'baraDAnI rAjamAtA kavAbAI'(1972) jevI aitihAsika navalakthAo tema ja caritrakathAono saMgraha bhaDAnA sUca ane saMta'(1971) ApyAM che. 2.ra.da. moDhA daivajI rAmajI, 'zirISa'(9-5-1913, 21-11-1997): vi. janma porabaMdaramAM. 1933mAM Trika. 1944mAM muMbaI yunivarsiTI sAthe saMlagna DI. je. siMdha kaoNlejamAMthI ema.e. pAkistAnanuM sarjana thayA bAda 1948mAM tene porabaMdara AvI navI zALA navayuga vidyAlayamAM AcAryapade niyukita pAmyA. 1963mAM koi zAkano rASTrIya evorDa, 177mAM tyAMthI ja nivRtta. 'prayANa'(1951), 'zrAddhA'(1957), 'Arata'(1959), 'anidra'(1962), 'dhana'(1963), 'dhikA'(1969), 'zilpA'(1973), 'amRtA'(1982) vagere emanA kAvyasaMgrahA che. taLapadI saralatAnA sparzavALI emanI sahaja ane bhAvaniSTha bAnI emanI kavitAmAM pariNAmagAmI banI che. gIto ane muktakomAM emano kalAvikoSa jevAya che. ka.mA. mAnIcaMda odhavajI, jIvanacaritra'abhayakumAra'- bhA. 1, 2(1904, 1923)nA kartA. mAnImaMda dhArI : (1923)nA kartA. For Personal & Private Use Only 2.ra.da. 'vratadhArI bhakatarAja aMbarISa AkhyAna' 2.ra.da. gujarAtI sAhityakoza - 2:47 www.jainiltbrary.cig
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ motIbAI hIrAcaMda - modI cinu caMdulAla metIbAI hIrAcaMda : padyakRti sadguNI tathA nirguNI pada, bhakita- bhUSaNa sahita' (1901)nAM kartA. ra.ra.da. motIrAma: padyakRti stuti jIvabodha graMtha' (1926)nA kartA. 2.2 6. motIrAma trikamadAsa : pranAusiMga pokeTa iMgliza eNnDa gujarAtI DikazanarI' (1891)nA kartA. 2.ra.da. motIrAma sAratharAma : padyakRti dhArasI vi' (1885) tathA 'camanalAlajI mahArAja lIlA vistAryAne vi' (1886) nA kartA. svataMtra salAhakAra. 'jalaja' (1983) emane gajhalasaMgraha che. jIvanacaritronI pAMca puritakAone 'vijJAnanI vibhUtio' (1973) nAme saMpuTa paNa emaNe Apyo che. 2.ra.da. modI gopALadAsa prabhudAsa : saMyata zailIe lakhAyelA svAnubhavane saMgraha "svAnubhavanA jIvanaprasaMgo' (1961), prasaMgakathAone saMgraha "A dharA ! A loka' (1971) tathA prakIrNa nibaMdhane saMgraha 'zyAma vAdaLa kora rUperI' (1975) jevAM pustakonA kartA. modI caturbhuja bhagavAnajI : padyakRti 'mAnasataraMgAvalI(1921) -nA kartA. motIlAla udayarAma : 'rAmakRSNa paramahaMsanuM jIvanacaritra' (1902) -nA kartA. motIlAla chabIladAsa: "saubhAgyacandra navIna nATaka' (1905)nA kartA. motIlAla lalubhAI nAnAbhAI: navalakathA "kusumasuMdarI' (1904) -nA kartA. modI caMpakabhAI ramaNalAla (1-11-1934) : kavi. janma vaDodarA jillAnA DabhoImAM. 1953mAM maeNTrika. 1963mAM itihAsamAnasazAstra viDyo sAthe bI.e. 1973 mAM gujarAtI viSayamAM ema.e. 1976mAM pIeca.DI. 1973thI 1985 sudhI naDiyAdamAM gujarAtInA adhyApaka ane e pachI tyAM ja AcArya. emanAM prakAzamAM "zauryajayota' (1965) ane "gItaguMjana (1973) jevA kAvyasaMgraho; "sAta ekAMkI' (1978), nATayopavana' (1981) vagere nATaya saMgrahe, vahemanAM viSa ane bhagavAnane ghera' (1978) nAmaka navalikAsaMgraha tathA "nATayajagatanA svapnadraSTA gujarAtI alagArI kavi caMdravadana mahetA' (1977) ane keTalAka sAhityasarjako' (1983) jevA vivacanagraMthAne samAveza thAya che. hatri . meMdI caMpakalAla chaganalAla : vArtA "bAlavidhavA' (1938)nA kartA. metIvAlA alahAja IbrAhima : pravAsakathA 'mArI hajanI musApharI' (1936)nA kartA. motIvAlA bhavAnIdAsa nAraNadAsa (26-9-1876,>) janma muMbaImAM. 1892 mAM maeNTrika. 1899mAM senTajheviyarsa kolejamAMthI bI.e. 1902mAM elaela.bI. emaNe karasanadAsa mULajI' pustaka uparAMta zazi pAda benarajInuM jIvanavRttAMta aMgrejImAM AlekhyuM che. svArpaNanuM zAstra' paNa emane graMtha che. cuMTo. modI amRta : bApayogI jIvanacaritra 'preraNAmUrti javAhara' (1965)nA kartA. 2.ra.da. modI AyamAI mANekajI: padyakRti 'nAnI kavitAo'nAM kartA. 2ra.da. madI edalajI rUstamajI, "arama': navalakathAo paisAne paraNelI pUtaLI' (1886) ane baherAma ane zIrIna (1886) tathA nATaka 'lavajI lakSyApati (1886)nA kartA. 2.ra.da. modI kizora phakIrabhAI (23-10-1940): kavi. jIvanacaritralekhaka. janma kanasADa (ji. surata)mAM. 1965-1979 daramiyAna ema.esasI., pIeca.DI., vividha vijJAna kolejomAM adhyApana. pachIthI vividha saMsthAomAM adhikArI. hAla auSadha-rasAyaNa kSetre modI caMpakalAla lalubhAI : navalakathA 'bhayaMkara hatyAkAMDa yAne vIMTIne bheda' (1926)nA kartA. mR.mA. medI cinu caMdulAla, irzAda (30-9-1939) : kavi, nATayakAra, navalakathAkAra, vArtAkAra, vivecaka. janma uttara gujarAtanA vijApuramAM. prAthamika zikSaNa vijApuramAM. mAdhyamika zikSaNa dhoLakA, amadAvAdamAM. 1954mAM maeNTrika. 1958mAM gujarAtI-itihAsa viSayo sAthe bI.e. 1960mAM elaela.bI. 1961mAM gujarAtIhindI viSayomAM gujarAta yunivarsiTImAMthI ema.e. 1968 mAM gUjarAta vidyApIThamAMthI vidyAvAcaspatinI upAdhi. 1961 thI 1964 sudhI kapaDavaMja ane talodanI kolejomAM adhyApana. 1965 thI 1975 sudhI amadAvAdanI svAmInArAyaNa ArTsa kolejamAM adhyApaka. 1975thI 1977 sudhI inDiyana spesa risarca orgenAIjhezanamAM skripTa-rAITara. 1977thI jAherAta kSetre phrI lAnsara. 2', 'kRti', 'unmelana" ane hoTela poe gRpa eNsesiezananA taMtrI. ( 498: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ emanI prAraMbhakALanI 'vAtAyana'(1963)nI kavitA saMvedana ane chAyojana paratve anugAMdhIyugIna sauMdarya kavionI kavitAne anusare che; paraMtu maka'nA kavimitronA saMparkamAM AvyA pachI tarata emanI vinAmAM Adhunika kavitAno mija pura thAya che. 'vAtAyana'nI racanAone samAvI emAM bIjI racanAo umerIne pragaTa karelA saMgraha 'UrNanAbha'(1974)nI kavitAmAM chAMdasanI sAthe chAMdasa kavitA racavAnuM valaNa dekhAya che. tyArapachI pragaTa thayelA zApita vanamAM'(1976) ane 'dezavaTo' (1978)nI racanAomAM e valaNa vizeSa prabhAvaka bane che. jIvana pratyenI nirbhrAnti, ekavidha jIvana pratyenI ubaka, mAnavasamAje UbhAM karelAM mUlyonI majAka vagere Adhunika saMvedana emAM vyakata thAya che. achAMdasa racanAonI sAthe gajhala paNa 're maTha'nA keTalAka kavimitro dvArA Adhunika mijAjanI vAhaka banI potAnuM nUtana rUpa siddha kare che. gajhalanuM A nUtana rUpa siddha karavAmAM A kavinA paNa agatyanA phALA che te 'kSaNAnA mahelamAM'(1972), 'darpaNanI galImAM'(1975) ane 'irzAdagaDha'(1979)nI gajhalAmAM joI zakAya che. 'tI' prakAranI navA svarUpavaLI gajhala vino potIko unmeSa che. 'bAyaka'(1982) naLAkhyAna'nA paurANika pAtra bAhakane viSaya banAvI saMskRtADhaya zailI ane ahaMkAravaibhavathI khaMDakAvyanA nUtana rUpane siddha karavA mathatuM, nagaraviyogane vAcA ApatuM paraMlI kALa che. 're maTha'nA kivimatrA sAthe rahI kavitAnI sAthe nATayaracanAmAM paNa prayogazIla valaNa emanAM nATakoe dAkhavyuM che te 'DAyalanAM paMkhI'(1967)nAM padyamAM racAyelAM eNbsarDa ekAMkIo batAve che. A ane pachInAM 'kolabela'(1973)nAM ekAMkIomAM nAdhasiddhi karatAM prayogapriyatA vizeSa che. paraMtu 'AkaMTha sAbaramatI'nA nATaghaprayoganI varkazaoNpa zarU thaI tyArapachI racAyelAM 'hukama, mALi'(1984)nAM ekAMkIomAM nATyatattva vizeSa citra ghaNuM che. emAMnI zIrSakA hukama, mAlika' kRtimAM caitavihIna maMtrasaMskRtio mAnavajIvanane ka bhara lIdho che e vicArane arabI kathAnA jInanI vAta dvArA suMdara abhivyakita maLI che. 'jAlakA' (1985) e 'rAIno parvata' nATakanA jAlakAnA pAtrane kendramAM mUkI racAyeluM, strImAM rahelAM mahattvAkAMkSA ane putrapremane vyakata karatuM navapravezI triaMkI nATaka che. 'azvamedha'(1986)e yajJanA azva ane azvamedha karanAra rAjAnI rANI vaccenA jAtIya saMbhoganI zAstrokata vidhine viSaya banAvIne racAyeluM, strImAM rahelI kAmAveganI utkaTatA ane emAMthI sarjAtI paristhitine AlekhatuM dhyAnapAtra triaMkI nATaka che. Ama, ekAMkI parathI anekAMkI nATayaracanA taraphanI lekhakanI gati joI zakAya che. kavitA ane nATakanA sarjananI sAthe sAthe emanuM navalakathAsarjana paNa samAMtare cAlatuM rahyuM che kharuM, paNa emAM siddhi ochI che. 'zailA majamudAra'(1966) AtmakAtmaka rItamAM racAyelI, be puruSonA saMparkamAM AvatI, dareka puruSa potAne strI tarIke nahIM paraMtu eka vyakita tarIke jue ema khetI ane emAM nirAzA thatI nAyikAnI kyA che, bhAvaca'(1935)nA eka khaMDamAM zaivA mAdI cImanalAla bhagavAnadAsa - modI chaganalAla ThAkoradAsa majamudAra'nI kathAnuM ja punarAvartana che. bIjA khaMDamAM pUrNendu zarmAnA pariprekSyathI banelI ghaTanAne joI che kharI, paNa enAthI kRtine koI vizeSa parimANa prApta thatuM nathI. grAmaparivezavALI 'lIlA nAga'(1971) manuSyamAM rahelA jAtIya Avega ane tenI vikRtinI kyA che. heMga ovara'(1985) kAmanA utkaTa AvebavIsImAM janmanI duDa praga bhutAne Alekhe che. emanI vizeSa jANItI banelI navalakathA 'bhAva-abhAva'(1969) potAnA astitvathI sabhAna banelA eka mAnavInI jIvanakathA che. vicAratattvanuM bhAraNa A laghukutinI kalAtmakatAne jokhamAve che. 'pahelA varasAdano chAMTo'(1987) emanI dhArAvAhI navalakathA che. DAbI mUThI jamaNI mUThI'(1986) emano TheraThera padyapaMkitaothI maMDita prayogalakSI vArtAsaMgraha che. 'mArA samakAlIna kavio' (1973) ane pachI e gUrdhana lekhAmAM bIjA lekha umerI pragaTa karelA graMtha "be dAyakA cAra kavio'(1974)mAM cAra Adhunika kavio maNilAla desAI, rAvajI paTela, lAbhazaMkara ThAkara ane manahara modInI kavitAnI sUjhabharI sahI tapasa che. "khaMDakAvya-svarUpa ane vikAsa' (1974) e mahAnibaMdha tathA 'kRSNalAla zrIdharANI'(1979) e gujarAtI graMthakAra zreNInI pustikA lekhakanI kAvyaviSayaka sUjhanI pratIti karAve che, 'caDho re zikhara rAjA rAmanA'(1975) ane 'gamI te gajhala' (1976) paikI paheluM caMdravadana mahetAnI pratinidhi kavitAnuM, tA bIjuM Adhunika gajhalakAronI nIvaDelI gajhalonuM saMpAdana che. 'vasaMtavilAsa'(1957) e ja nAmanA madhyakAlIna gujarAtI kALano anuvAda che, 4,gA. modI cImanalAla bhagavAnadAsa : navalakathA 'dInadayALa'nA kartA, mu.mA. modI cunIlAla jamanAdAsa : gadyapadhdhamikA caritrakRti 'gaurIzaMkara vita urphe svAmI saccIdAnaMda sarasvatIjIe karelA svargavAsa' (anya sAthe, 1892)nA kartA. mu.mA. modI cunIlAla bApujI : caritrakRtio 'nepoliyana mahAna benaparyaM'(1881), 'sikaMdaranAma'(1983), 'pratApI pIranuM cariMtra'(1884), 'mohanalAla jhaverInuM caritra'(1889), 'mahArAja A phaMDanuM caritra'(1933) tathA robinsana konA kartA. mA. modI chaganalAla ThAkoradAsa (28-10-1857,-) : nibaMdhakAra, anuvAdaka. janma suratamAM. 1879 mAM bI.e. 1880mAM vaDodarA hAIskUlamAM zAka. tyArabAda TreniMga skUlanA heDamAstara. pachI zikSaNAdhikArI. 'hitavacanamALA'(1891), 'kille DabAInAM purAtana kAmA' (1894), 'pravAsa' (1895) vagere emanAM pustako che. aMgrejI gujarAtI sAhityakoza - 2 : 499 For Personal & Private Use Only
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ modI jagajIvanadAsa dayALajI - modI pratAparAya mehanalAla ane marAThImAMthI emaNe keTalAka anuvAda paNa ApyA che. - caM.ko. modI jagajIvanadAsa dayALajI (16-12-1871, 4-3-1954) : kavi, caritrakAra. janma DabhoI tAlukAnA phophaLiyAmAM. prAthamika zikSaNamiyAgAmamAM. vaDodarAnI TreniMga skUla zikSaNapaddhati zALA'mAMthI 1890mAM madhyama-padanI ane 1896 mAM uttama-padanI, parIkSAomAM uttIrNa. prathama nimaNUka prAthamika zikSaka tarIke gaNadevImAM, pachI bIlImorA, akoTI, karajaNamAM ane 1897mAM vaDodarAnI rAvapurA prAthamika zALAmAM zikSaka. vaDodarAmAM judI judI zALAomAM mukhyazikSaka. aMte 1934mAM vaDodarAnI puruSa adhyApana pAThazALAnA adhyApakapadethI nivRtta. kIrtanasaMgraha 'stavanamadAra' (1898), sAtase lITInuM mahAkAvya "meghapAlabhya'(1900), kanyAsaMgItamALA' (1900), virahakAvya "maNibhAI viraha' (1900), khaMDakAvya ramaNarasikA' (1982), rucikA chaMdanA 517 mAM rAmakathA 'racirA rAmAyaNa (1948) vagere emanA kAvyagraMtha che. emaNe "dayArAma' (1918), 'giradhara' (1919), 'tulasIbhAI bakorabhAI amIna' (1947), vidyAbhUSaNa hIrAlAla vrajabhUSaNadAsa kopha' (1947), 'rUkSmaNI bA' (1949) vagere caritragraMtho paNa ApyA che. 'vaitAlapacIsI' (1916), premAnaMdanuM 'sudAmAcaritra' (1923), 'dayArAmakAvyamaNimAlA' (1924), kavi giradharanuM 'praphlAdAkhyAna' (1928) vagere emanAM saMpAdana che. 'subhadrA' (1923) varadakAnta majhamudAranI baMgALI navalakathAne emaNe karelA anuvAda che. ca.TA. modI triveNIbahena ge.: himAlayanA pravAsanuM varNana yAtrAne camatkAra' (1980)nAM kartA. mR.mAM. modI nagInabhAI phakIrabhAI : vArtAkAra, navalakathAkAra. janma kanasADa (ji.surata)mAM. AraMbhika zikSaNa kanasADamAM ane koleja zikSaNa navasArImAM. 1957mAM bI.esasI. 1964mAM ema.esasI. prathama gArDI kolejamAM DemenTeTara, pachI bAriyA sAyansa insTiTayuTamAM TayuTara, atyAre esa. vI. Ara. koleja oNva eNnTiniyariMga eNnDa TekanolojI, suratamAM adhyApaka. emanI pAsethI navalakathAo'paMkha nahIM UDa jAvanakI' (1962), 'bhAMgyAM motI, tUTayAM mana (1966), 'snehatarpaNa' (1967), 'mArAM sapanAM, mArI duniyA' (1968), nehA' (1974): navalikAsaMgraha 'ghughavATa' (1970); bALasAhityakRti 'virATadAdAnI vijJAnavArtAo' (1986) tathA nibaMdhathI 'pANI eka adbhuta rasAyaNa' (1960), ajaya AIsoTopa' (1972), 'pradUSaNanA ajagara' (1987) vagara maLyAM che. mR.mA. medI navInacaMdra kALidAsa (13-1-1942) : vArtAkAra, vivecaka. janma surata jillAnA vyArAmAM. 1958 mAM esa.esa.sI. 1962 -mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1966 mAM e ja viSayomAM ema.e. 1976 mAM pIeca.DI. 1962thI 1967 sudhI vyArAmAM madadanIza zikSaka. 1967thI 1972 sudhI khAlavaDe kolejamAM TayuTara ane 1972 thI vyArA kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. emane lekhana vyApa vArtA, navalakathA ane vivacanamAM vAcAyelA che. laghimA (1978) ane 'tArI AMkha kharekhara suMdara che' (1979) emanA vArtAsaMgraho che. "ekAMta mArAM bhaDake baLa' (1980) ane sadA suhAgaNa' (1981) emanI navalakathAo che. gujarAtI TUMkIvArtA : AkAra ane Agamana' (1980), arvAcIna gujarAtI TUMkIvArtA' (1981), 'be samartha sarjaka : dhUmaketu ane dvirepha'(1983) vagere emanA vivecanagraMtho che. caudharI bolI ane saMskRti : eka abhyAsa' (anya sAthe, 1981) emanuM saMzodhana che. hatri. maMdI pratAparAya mehanalAla (9-2-1892,-) : vivecaka, anuvAdaka. janma bhAvanagaramAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa bhAvanagaramAM. uccazikSaNa jUnAgaDha ane amadAvAdamAM. 1920mAM bI.e. 1926 mAM kAzIthI banArasa hindu yunivarsiTImAMthI ema.e. 1926 thI 1953 sudhI bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAM saMskRtanA adhyApaka. 1928mAM "akSarA -a pharageTana caeNpTara Ina inDiyana philosaoNphInA zodhaprabaMdhathI pI.eca.DI. 1961 thI, ema. esa. yunivarsiTI, vaDodarAmAM mAnArha adhyApaka. ne emanI pAsethI caritrakRti 'rAmAnujAcArya' (1941), 'hiMdu dharmanAM mULatattvo' (1940) tema ja anuvAda "bhagavadgItA" maLyAM che. mR.mAM. modI jamanAdAsa paramAnaMdadAsa : saMskRta zloko ane gujarAtI anuvAda 'hImanA stutI' (anya sAthe, 1886)nA kartA. mR.mA. medI jIvanajI jamazedajI (26-10-1854, 28-3-1933) : nibaMdhakAra, pravAsalekhaka. janma muMbaImAM. prAthamika ane mAdhyamika keLavaNI anukrame phorTanI brAMca skUla ane eliphansTana skUlamAM. 1871mAM maeNTrika. 1876 mAM bI.e. IrAniyana viSayomAM mAnabharyuM sthAna, yuropa, eziyA, AphrikA, barmA, cIna, jApAnanI lAMbI musApharI. mArI muMbaI bAhAranI sehela' (1926) uparAMta 'bhaviSyanI jiMdagI ane AtmAnuM amarapaNuM (1889), 'zAha jamazeda ane jamazadI narojha (1893), 'eka asalI IrAnI bAnu ane teNIno saMsAra' (1893), 'mota upara vAeja (1902), 'zAhanAmu ane phiradozI' (1897),'jJAnaprasAraka viSayo'- bhA. 1,2,3, 4 (1898, 1906, 1917, 1920), 'zAhanAmAnI suMdarIo (1908) vagere emanAM pustako che. aMgrejI ane phrenca bhASAmAM paNa emaNe keTalAMka pustako lakhyAM che. e.To. 500: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ - madI prabhudAsa lAdhAbhAI -modI mULacaMda rAmajIbhAI modI prabhudAsa lAdhAbhAI (1882,-): vArtAkAra. janma sAvarakuMDalAmAM. vatana bhAvanagara. abhyAsa maeNTrika sudhI. 'sAMja vartamAna'nA sahataMtrI. emanI pAsethI 'vinoda vArtAo (1912), 'kaLa agresara mALA' - bhA. 1, 2 (1915, 1917), 'kaLa kelenDara' (1985) tathA 'Amavacano' (1918) maLyAM che. mR.mA. mAdI bamanajI edalajI: potAnA bhAInA avasAna prAMga lakhAyelI karuNaprazasti 'barajorajI viraha' (1962)nA kartA. mR.mA. modI bhagavAnadAsa bhAgIlAla : nATaka 'nala ane damayaMtI' (1907) tathA navalakathA "vanadevI'- bhA. 2 (1917)nA kartA mR.mA. modI bhAratI pI. : lekhasaMgraha "sadhi' (1981)nA kartA. mR.mA. modI bhAratI vinAda : bhASAvida. muMbaI yunivarsiTImAMthI ema.e. ilinoya (yu.esa.e.)thI paNa ema.e. ma. sa. yunivarsiTImAM pacIsa varSathI adhyApana. emaNe pazcimamAM vyAkaraNamImAMsA' (1979) nAmaka pustakamAM 1955thI 1970 sudhInA mahattvanA saiddhAMtika vaLAMkone AvarI levAne prayAsa karyo che. mR.mA. mAdI bhIkhubhAI : jIvanacaritra 'udyogavIra parazurAma paMta' (1958)nA kartA. mR.mAM. mAdI maganalAla zaMkaralAla : vAta 'ghUghavatA agni yAne aMjanA ArtanAda' (1931) uparAMta anuvAda 'rojhA bAmbarTa athavA pAdarInI putrI'- bhAga trIjo (1938)nA kartA. - mR.mAM. modI madhusUdana cImanalAla (20-11-1904, 23-3-1974) : saMzodhaka, saMpAdaka. janma ThAsarAmAM. 1922mAM maeNTrika. thoDA samaya vaDodarAmAM ane pachI pUnAnI phargyusana kolejamAMthI ucca zikSaNa meLavI 1926 mAM bI.e. saMskRta-vedAMtazAstra viSayomAM ema.e. 1932mAM amadAvAdathI elaela.bI. vepAra karavA uparAMta teo zeTha jIvaNalAla giradharalAla tathA sara cinubhAIne tyAM bALakone khAnagI zikSaNa ApatA. 1938mAM ratilAla mohanalAla trivedInA sahayogamAM amadAvAdamAM nyu eNjyukezana hAIskUlanI sthApanA. prAkRta-apabhraMza viSayamAM emanA pradAnane lakSamAM laI 1939 thI AraMbhAyelA gujarAta vidyAsabhAnA anusnAtaka vargamAM zikSaka tarIke mAnyatA. 1952mAM nUtana hAIskUla ane 1953mAM vidyAnagara hAIskUla sthApI. bIlImerAmAM sTrI borDanA kArakhAnAmAM bhAgIdAra. kArakhAnAmAM ja avasAna. moTe bhAge apabhraMzamAM ane thoDuMka jUnI gujarAtImAM emanuM saMzodhanamUlaka pradAna che. 'gUrjara rAsAvali' (1956) ba. ka. ThAkora ane me. da. desAInI sAthe kareluM saMpAdana che. 'vasaMtavilAsa' paNa emanuM saMpAdana che. emAMnA zabdakozathI emanAM bhASAjJAna ane arthaghaTananI sUjhano paricaya thAya che. 'hamasamIkSA' (1942)mAM hemacaMdrAcAryanI upalabdha kRtionI paryeSaNA che. apabhraMza kRtio 'paumasiricarika' ('paumacariu') (1947), 'neminAhacariMu' (1972)nAM saMpAdana emaNe DaoN. harivallabha bhAyANInA sahayogamAM taiyAra karelAM che. chakkamuvaeza' (1972) emanuM svataMtra saMzodhana saMpAdana che. uparAMta 'apabhraMza-pAThAvali' ane 'bhAvanAsaMdhiprakaraNa' paNa emanA apabhraMza bhASAjJAnanA paricaya karAvanArA graMtho che. ba.jA. mAdI manahara zAMtilAla (15-4-1937) : kavi. kAma amadAvAdamAM. 1962 mAM arthazAstra ane AMkaDAzAstra viSayo sAthe bI.e. 1964mAM gujarAtI saMskRta viSayo sAthe bI.e. ane 1966 mAM e ja viSamAM ema.e. 1956 thI 1958 sudhI TesTAIla DijhAIna selsamena. 1958 thI 1966 sudhI vesTarna relavemAM TikiTakalArka. 1966 mAM bhavansa kolejamAM ane pachI DAkoramAM vyAkhyAtA. atyAre bhakata vallabha dhoLA ArTsa eNnDa komarsa koleja, amadAvAdamAM gujarAtInA adhyApaka. "nirIkSaka ane 'udgAra'nA taMtrI. 're maTha'nI sAhityapravRtti ane baLavAkhorImAM teo AraMbhathI ja sakriya rahelA. sAhityanI samajaNathI emaNe AMdolana karyA ne gujarAtI kavitAmAM vaLAMka Avyo. 'AkRti' (1963) emane pahela kAvyasaMgraha che. emane bIjo " tat sat '(1967) nAmaka kAvyagraMtha atyaMta prayogazIla che. emanI 'DAkora umareTha, 'taraDAyelA paDachAyA', 'jU' jevI kRtio eka kALe carcAne viSaya hatI. chaMda-layamAMthI bahAra AvIne jIvananI vichinnatAne chinnalayamAM abhivyakata karatI emanI kavitA arthathI mukata thaIne 'natha' sudhI jAya che. emanI gajhalane paNa A vAta lAgu paDe che. emanI lagabhaga badhI ja gajhalone samAvato saMcaya '11 dariyA' (1986) pragaTa thayo che. emanI racanArItithI gujarAtI gajhalane nUtana pariveza maLyo che. atyaMta prayogazIlatAmAM sarI paDelI emanI gajhala pachIthI paraMparA ane prayogane subhaga samanvaya sAdhe che. hasumatI ane bIjAM'(1987)mAM emanI lAkSaNika racanAo saMgRhIta che. emaNe "ra" kavimitro sAthe 'gajhala usane cheDI' (1974) tema ja cinu modI ane Adila mansurI sAthe 'gAI te gajhala" (1980) jevAM saMpAdana ApyAM che. sureza jozI :mUlyAMkana', 'gadyanuM kalAsvarUpa", "adhIta'-10-11-12, vivecananA vividha abhigama" ane "gujarAtInA adhyApakonA mAhitIkoza' (1988) emanAM sahasaMpAdano che. ma.5. modI mULacaMda rAmajIbhAI (1-3-1931) : navalakathAkAra. janma jinAlI (tA. bharUca)mAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa jitAlImAM. gujarAtI sAhityakoza -2 : 501 For Personal & Private Use Only
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ medI motIlAla zAmaLadAsa-mabeda meharavAnajI khurazedajI bedarAma kAmadIna modI vanamALI lAdhA : 'premarAya ane premagarI' (1887), 'sAMsArika camatkAra athavA sujJa zAmelAla' (1888), suzIla yamunA' (1890), 'bhAgyahIna bhAIbahena athavA maNi ane mohana" (1892), 'premanI parisImA'(1893), 'karamacaMdanI kaThaNAI athavA anAcAranI ApadA' vagere navalakathAo tathA navalikAsaMgraha "yuvAvasthAno anubhava' (1897) tema ja nATaka mANekajI mejIsTreta yAne eka lAkha rUpIyAnI akkalanuM ramUjI phArasa' (1885)nA kartA. mR.mA. modI vADIlAla ha. : padyakRti 'cikamatattvavilAsa' (1931)nA mu.mA. modI saranavAjha jAla: navalakathA "chAnuM tyAM sukhamAM kAnuM nA kartA. 1946 mAM maeNTrika. 1955mAM pI.TI.sI. prAthamika zALAmAM zikSaka. emanI pAsethI navalakathAo 'jIvanajoddho durgArAma' (1959), kALA paDachAyA' (1960), "veranAM vaLAmaNAM' (1965), 'snehamaMjarI' (1965), 'sevAsadana' (1966), 'puruSArtha ane patana" (1967), 'kanyAdAna' (1968), 'phAgaNanAM be phUla(1968), 'kahIM kahI dIpa jale' (1969), 'pyAse dIpa' (1970), 'jalakamala' (1971), 'trizUla' (1974) vagere; caritra kabIra prakAza (1976); vArtAsaMgraha 'pAMca vIghA jamIna' (1962) ane 'divya dRSTi' (1963) tathA bALasAhityakRti chuka chuka gADI' (1971) maLyAM che. mR.mI. modI motIlAla zAmaLadAsa: 'gulAmasiMha ane samudrA caritra nATaka" tathA "zeTha zeThANInuM ramUjI phArasa' (1891)nA kartA. mR.mA. modI rajanIkAnta : kAvyasaMgraha "artha(1946) ane "arcanA" uparAMta kelenDaranI kathA (1964), "jJAnAMjali (1968), jagatanI saMskRtio' (1968) vagere prakIrNa pustakonA kartA. mR.mA. medI ramaNika gIradharalAla: padyakRti rASTrIya gItAMjali' (1921) ane navalakathA "rasadAyaka ratnanidhi' (1923)nA kartA. mR.mA. medI rAmadAsa kAzIrAma : navalakathA "sukhasAdhaka' (1892)nA kartA. mR.mA. modI rAmalAla cunIlAla (27-7-1890, 10-4-1949): vivecaka, saMpAdaka. janma pATaNamAM. 1908 mAM maeNTrika. pachI vaDodarA rAjayanA keLavaNIkhAtAmAM zikSaka ane pachI AcArya. 1945-50 daramiyAna itihAsaviSayaka saMzodhana mATe narmada suvarNacaMdraka. rAjakoTamAM avasAna. mukhyatve jUnI gujarAtI ane gujarAtanA itihAsa paranAM emanAM lakhANomAM zodhaka dRSTi che. madhyakAlIna kavi bhAlaNanuM zAstrIya rIte apAyeluM caritra 'bhAlaNa'(1919), 'saMskRta drayAzraya kAvyamAM madhyakAlIna gujarAtanI sAmAjika sthiti' (1942) ane "bhAlaNa, uddhava, bhIma' (1945)mAM aitihAsika vigatanuM tArkika saMkalana tema ja emanA maraNottara prakAzita lekhasaMgraha bhA. 1, 2 (1953, 1965)nAlekhomAM tAttvika sUjhanoMdhapAtra che. kavi bhAlaNakRta be naLAkhyAna' (1924) ane bhAlaNa, viSaNudAsa, zivadAsa e judA judA traNa kavionAM 'jAlaMdhara AkhyAna" (1932) emanAM ghAtaka saMpAdana che. pATaNasiddhapurane pravAsa' (1919) emane pravAsaviSayaka graMtha che; to "karNa solaMkI' (1935) ane "vAyupurANa'(1945) itihAsaviSayaka graMtha che. "mughala rAjyavahIvaTa'(1942) sara jadunAtha sarakAranA pustakano emaNe karelo anuvAda che. caMTo. medI haragoviMda : bALasAhityakRti gAMdhIjInI vAto'- bhA. 1 thI 10 (1955-1957), 'darabAranI vAto' (1956), 'ThakkarabApAnI vAto' (1956), "saradAranI vAto' (1957) tathA anuvAda suvarNaprabhAta' (1957)nA kartA. mu.mA. medI/ jhaverI hIrAcaMda kastUracaMda (7-7-1901): kavi, navalakathAkAra, anuvAdaka. janma suratamAM. abhyAsa maeNTrika sudhI. surata gujarAtI sAhitya maMDaLanI sthApanAnA sahabhAgI ane maMtrI. A saMsthA pAchaLathI 'narmada sAhityasabhA" banI. emanI pAsethI mahAkAvya 'jaMbUtilaka'; navalakathAo 'gajohinI', 'naTarAja, 'nAgakanyA', 'mRgajaLa' ane "saMsArasvapna tathA padyAnuvAda 'mayakhAnuM yAne rUbAyane ummarakhadhyAma' maLyAM che. mR.mAM. mAnajI rudara : anAvilanA bahiSkAra vacce patnI bhIkhIbAInA sahakArathI aNanama rahetA manajInuM Alekhana karate svAmI AnaMdane caritranibaMdha. e.TI. menANI khImajI lAlajI : 'ramAsuMdarI nATakanAM gAyane - TUMkasAra' (1909)nA kartA. mu.mA. menTagamarI robarTa: 'aMgrejI-gujarAtI zabdakoza' (anya sAthe)nA kartA. mabeda baherAmajI pharadunajI : navalakathA 'bharucanA navAba' (1869) -nA kartA. mR.mA. mebeda meharavAnajI khurazedajI bedarAma kAmadIna : padyakRti 'guladasta camane anabA' (1922)nA kartA. mR.mA. 502: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ beda rUstama jamazedajI - mohanalAla lAlAjI beda rUstama jamazedajI : "zeTha jIjIbhAI dAdAbhAInuM janma- morArajI mAvajI : kathAkRti 'zrImaMta ke zayatAna? yAne vaMdelI vRttAMta' (1936) nA kartA. zeThANI'nA kartA. mR.mA. ni.vA. mAmanA e. pI. : gujarAtImAM paziyana bhASAnuM rAjaLa vyAkaraNa morArajI zAMtikumAra na. : gAMdhIjInA aMtaraMga jIvananA pote jAyelA ane lekhana" (paramAra volara je. sAthe, 1951)nA kartA. ane smaraNamAM noMdhelA prasaMgone rajU karatuM pustaka "gAMdhIjInAM ni.vA. saMsmaraNo ane bIjI sAMbharaNonA kartA. momAyA devazI DuMgarazIbhAI : bhakitaviSayaka kAvyo-gItAne saMgraha ni.vo. 'jinendra bhakitarasamaMjarI'nA kartA. morIsavAlA phirojha: rahayakathAo dhaTanA eka rAtanI' (1967), ni.vA. 'janmaTIpano kedI'(1967) ane 'bhedI lAza' (1967)nA kartA. mAmIna valImahammada, lalubhAI chaganabhAIamadAvAdI' (1882, ni.vA. 1941): caritrakAra, vArtAkAra. janma amadAvAdamAM. maeNTrika mere rAmacaMdra mAdhavarAma : kathAkRtio 'paisAnAM pApa", "jIgaranI sudhIno abhyAsa. phArasI, arabI, urda no abhyAsa. 1902 mAM ' javAlA" ane "mAyAno mAra nA kartA. 'sirAja' nAmanA dainika patrane ane 1904mAM "ala hilAla' ni.vA. nAmanA gujarAtI mAsika patrane AraMbha. 1905 mAM mAMgaroLanA mArejarIA mukatAbahena mathuradAsa: "mukata bhajanAvalI'nAM kata. navAbanI putrInA zikSaka. 1911 mAM mANAvadaramAM khAna zrI (na.va. phahadInakhAnanA khAnagI sekreTarI. mArikha': juo, Thakakura nArAyaNa visanajI. emanI pAsethI hajarata muhammadasAhebanuM jIvanacaritra', ni.vA. 'mIkITanuM islAma', aramAnusA'-bhA. 1-2,"vizvadharma islAma', somanAthanI mUti', 'tAlIma magarabIne miTTI kharAba kara dI', mAlavI mohammada ehamada : kathAkRtio "mecanula arUra yAne kanyAdarpaNa' (1877), 'rozanaArA' (1877) ane beha nasuha jAlima pitA mAyALu patnI ane saputa putranI vArtA vagere yAne nasuha nAmanA eka gRhastha kIdhelA tabAha' (1884), pustako maLyAM che. ni.vo. tathA nATayakRti "behIte zadadAda athavA bAge izma(1912) -nA kartA. moranAM IMDAM (1934) : kRSNalAla zrIdharANInuM saMskRta-prAkRta tavA ni.va. nA saMgharSanuM pratIka zailInuM nATaka. ahIM nisarganA saMtAna samA meliyA baLadeva prahalAda : nATakRtio 'jIvananATaka' (1944), tIrathane bhaNAvavA mATe chAtrAlayamAM rakhAya che. pustakanA akSaro akSayapAtra' (1954), 'kAMTAnAM phUla' (1955), 'dIvo laIne ane chAtrAlayanI zista enI cetanAne ruMdhe che. gAmamAM miyANAnI (1957) tathA "nATakonI duniyAnA kartA. dhADa paDI tyAre koIne pUchayA vagara tannA chAtrAlayamAMthI chaTakI. ni.vA. teNe miyANAno sAmano karyo ane zahAdata vahorI lIdhI. AzramanAM jJAna, zista ane abhyAsanI sAme lekhake tIrathanA jIvananAM prema, mehana kheravAkara : juo, rabArI mohanabhAI khumAbhAI. zaurya ane kartavyane virodhAvI sabhyatAne jhAMkhI pADI che. ahIM mohana zukala : juo, vyAsa lakSmInArAyaNa raNachoDadAsa. lekhaka rusenA keLavaNIviSaka prakRtivAdathI prabhAvita jaNAya che. mehanajI premajI: padyakRti "strIsadhabAvIsI' (1888)nA kartA. nATakanuM gadya kAvyamaya che. tIrathamAM kayAM pravezatuM sudharelApaNuM, - ni.. kheMcAta carcA-aMza ane udbhavatuM kriyAmAMgha lekhakanI siddhine mohanalAla chaganalAla : bhajanasaMgraha "mohanabhajanAvalI' - bhA. 1 khAsa DhAMkI zakatAM nathI. (1958)nA kartA. ni.vA. merapariyA ravIndra maganalAla (8-1-1945) : vArtAkAra, caritrakAra, mohanalAla kalyANajI: 'maNavAra vize nibaMdha'nA kartA. navalakathAkAra. janma muMbaImAM. inTara ArTsa sudhIno abhyAsa. 'janmabhUmi-pravAsI' ane 'navanIta'nA taMtrIvibhAgamAM. ni.vA. emanI pAsethI navalikAsaMgraha "sapanAMnA zIzamahala', caritra mehanalAla pramodarAya: nATayakRti "priyadazikAnA kartA. lakSI kRti 'vizvanA TesTa krikeTaro ane navalakathA "vIkharAnA sUra ni.ve. maLyAM che. mehanalAla bhagavAnadAsa: kathAkRti "kismatanuM karAmatanA kartA. ni.vo. ni.ve. morArajI maNizaMkara : 'dIvAna bahAdura maNibhAI viraha zakoLAra'nA mehanalAla lAlAjI : narasiMha mahetA nATakanAM gAyane" (1915), ni.. | 'satI tilottamA nATakanAM gAyana' (1915) ane "vizvAsaghAta kirtA. gujarAtI sAhityakoza - 2 :503 Jain Education Intemalional For Personal & Private Use Only
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ - mehanalAlajI-yaMga robarTa vicArapradhAna kavitA dharI che; ane soneTa jevA kAvyaprakArane vividha rIte kheDIne ene kalAtmaka rIte phalita karyo che. sUkSma AkArasUjha ane bhASAkasabanI sabhAnatAthI kavie lAkSaNika rIte kavidharma bajAvyo che. kavitAviSayaka saoNneTomAM rasakoTie pahoMcatI aMgata vibhAvanA; premaviSayaka saoNneTamAM kalpita pAtrA dvArA vividha paristhitionuM nirmANa ane ethI pragaTa thatA citrAtmaka tema ja nATyAtmaka kAvyometho; mRtyu ane khAsa to vRddhAvasthAnI saMvedanAone upasAvatAM saoNneTonA apUrva bhASAvikAro ullekhapAtra che. samAja ane sarakAranuM nirUpaNa karatAM soneTomAM itihAsavida kavinuM vyavahAravAdI, buniyAdI, buddhivAdI, yathArthavAdI ne viziSTa rIte ayavAdI valaNa achatuM nathI rahetuM. pratyeka bhASAprayoganI sAbhiprAyatA aMgenI sajagatA A kavinI zakita ane maryAdA che. jUnuM piyaraghara', 'vadhAmaNI', 'premanI uSA', yamane nimaMtraNa" vagere sauneTa gujarAtI sAhityanI mArmika ane sImAcihanarUpa kRtio che. nATakanAM gAyana' (1915)nA kartA. nivA. mehanalAlajI: nItidharmaviSayaka padyakRti "AtmahitaprakAzadeharA" (1926)nA kartA. ni.vo. mohinIcaMdra: juo, bhaTTa mehanalAla dalasukharAma. mauna (1966): harIndra dave gIta, gajhala, chaMdobaddha ane achAMdasa racanAone samAvata saMgraha. gIta A saMgrahanuM pramukha AkarSaNa che ane emAM praNayane bhAva pramukha che. kayAreka vaiyakitaka ane kayAreka rAdhAkRSNanI pratIkAtmakatA sAthe A praNayanAM gIta manahara laya dvArA, bhASAnI kahevatakakSAe pahoMcatA paMkita-avataraNa dvArA, sarala chatAM vedhaka ane mugdha abhivyakitao dvArA atyaMta pracalita banyAM che. 'najaruM lAgI', 'mAdhava kayAMya nathI madhuvanamAM', 'rajakaNa', 'kAnuDAne bAMdhyo che hIranA dore" jevAM gIte te gujarAtI sAhityanI saMpatti samAM che. chaMdabaddha racanAomAM prAraMbhakAlIna ochapa che; tA achAMdasamAM Adhunika banavAnI dhagaza vartAI Ave che. "khyAla paNa nathI' gajhalanI sAdagI dhyAna kheMce che. caM.. mauna balolI : juo, paTela caMdulAla joItArAma. maunanAM cauda pAtALa : kSaNe kSaNe mRtyu pAmatA manuSyanA viSAdane mananI zilA nIcethI vAcA dvArA vahAvI devAnI icchA rAkhato sureza jozIne lalitanibaMdha. rAMTo. maulAbakSa dhIrekhAna(1833, -7-1896): kavi. janma dilhI pAsenA cahaDa gAmamAM. gAmaThI zALAmAM hiMdustAnI pachI marAThI, gujarAtI, saMskRtane abhyAsa. paccIsa varSa sudhI hiMdustAnanA judA judA bhAgomAM pharI saMgItagrahaNa. vaDodarAnareza khaMDerAva mahArAje vaDodarA bolAvI lIdhelA, paraMtu pAchA nijhAma rAjyamAM gayelA. 1886mAM vaDodarAmAM saMgIta pAThazALA sthapAtAM enA AcAryapade. saMgItAnubhava', 'bAlasaMgItamALA', 'saMgIta chaMdomaMjarI', 'bhagavaMta garabAvaLI' vagere emanA graMtha che. caM.. hArAM saeNneTa (1953) : ba. ka. ThAkore 1935mAM "hArAM saeNneTa' nAme eka copaDI bahAra pADelI temAM te tArIkha lagI sarjAyelAM seneTa samAvelAM, paraMtu cha-eka varSamAM e khapI jatAM ghaNA sudhArAvadhArA sAthe navI AvRtti aMge kavie Ayojana kareluM; e sAmagrI ane bIjI vadhu sAmagrIne upayoga karI kula 164 seneTane A saMpUrNa saMgraha umAzaMkara jozIe saMpAdita karyo che. hArAM seneTa' saMgraha cha vibhAgamAM vaheMcAyelo joI zakAya che: kavitA; prema,mitratA, burjhegI, mRtyu,zraddhAitihAsadRSTi; samAja- darzana; saMsAranI sukhadu:khamayatA. viSayo jotAM lAge che ke A kavie pocaTa ane bhAvuka banelI aMgatatAnI sAme binaMgata heDa susmitA parAzara, 'maMdhA' (19-9-1919): vivecaka. janma amadAvAdamAM. 1936mAM maeNTrika. 1939mAM gujarAtI-aMgrejI viSayo sAthe bI.e. 1951 mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI pIeca.DI. 1951 thI 1963 sudhI amadAvAdanI ela. DI. ArTsa kolejamAM ane 1963thI 1970 sudhI navagujarAta kolejamAM adhyApana. 1970thI 1977 sudhI e ja kolejamAM khaMDasamayanAM adhyApaka. 'narasiMharAvadiveTiyA: eka adhyayana (1952) ane 'adhigama (1973) emanA vivecanapustako che. vaitAlika' (1987)mAM emaNe mRdulAbahena sArAbhAInI jIvaLakathI AlekhI che. "narasiMharAvanAM kAvyakusuma' (1958) emanuM saMpAdana che. caM.TI. yajurvedI: navalakathA "sImaMtinI' (1933)nA kartA. mR.mAM. yati manasukhalAla nemacaMdajI : bAlamitrastavanAvalI,(1896)nA kartA. mR.mA. yati mukuMdAzrama : padyakRti "zrI tavAdarza' (1925)nA kartA. yati rAjendra soma: 'zrI jinaguNastavanamAlA'- bhA. 1(1999) -nA kartA. mR.mAM. yaza na. zAha: caMdrakAnta bakSInI prayogazIla navalakathA 'AkArane astitvavAdI nAyaka. caMTo. kaMga robarTa : "gujarAtI vyANa', 'vyAkaraNa : aMgrejI-gujarAtI" jevAM vyANaviSayaka pustako tathA 'I'glIza-gujarAtI DikazanarI (1888)nA kartA. mu.mA. 504: gujarAtI sAhityakoza - 2 Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ oNMtravijJAna ane maMtrakavitA (1975) : niraMjana bhagatano vivecananabaMdha. A nibaMdhanA pelA kula sAta khaMDomAMthI pUrvArdha rUpe pAMca khaMDone vastuviSayanI ekatA jaLavAya e rIte lIdhelA che. TekanolaoNjikala yugamAM kavitAnI mUlyavicAraNAne ahIM upakama che. audyogika manuSya, audyogika samAja, audyogika saMskRti ane audyogika yuganA saMdarbhamAM kavitAnA sthAnane tapAsavAno uddeza che. A tapAsamAM dalapatarAmakRta 'hunnarakhAnanI caDhAI', gAMdhIjIkRta 'hindusvarAja', raNajitarAmanI vArtA 'mAstara naMdanaprasAda', baLavaMtarAya ThAkorakRta 'itihAsadigdarzana'no trIjo khaMDa ane umAzaMkaranI soneTamAlA mAnAM khaMDera' e gujarAtI bhASAnI pAMca saMghapakRtionuM minAkSarI viSleSaNa ane vivecana thayuM che. vizadatA ane abhiniveza A nibaMdhanAM be mahattvanAM lakSaNo che. caM.To. yAsika amRtalAla bhagavAnajI(8-8-1913): vivecaka, caritrakAra, nibaMdhakkara, saMpAdaka, anuvAdaka. janma surendranagara jillAnA dhrAMgadhrAmAM. prAthamikathI maeNTrika sudhIno abhyAsa dhrAMgadhrAmAM. 1932mAM zAmaLadAsa kAvAmAMthI gujarAtI-aMgrejI viSayo sAthe bI.e. 1939mAM tyAMthI ja e ja viSayomAM ema.e. 193940mAM rAmanArAyaNa ruIyA kaoNlejamAM khaMDasamayanA vyAkhyAtA. 1940thI 1960 sudhI tyAM ja gujarAtInA mukhya adhyApaka, 1960-61mAM ke. je. somaiyA kaoNleja, ghATakoparanA sthApaka AcArya. 1961 thI 1978 sudhI mIThIbAI kaoNlenTa oNva ArTsa eNnDa sAyansa, vilepArlenA AcAryaM A lekhakanI zikSaNa, sAhitya ane saMskArajagatanI trividha sera emanA vADamayavyakitatvanAM aneka pAsAMone sparze che. sahRdaya svAdhyAyanA namUnA jevA emanA vivecanalekho cidghoSa' (1979)mAM saMguhIta che. mukha kA dekho darapanAM (1939)mAM zikSaNa ane samaya vizenA citrane Athe sAhitya ciMtanano vibhAga muAyelA che, gujyanI rASakAra zreNInAM emanAM pustako 'kizoralAla mazarUvAlA'(1982) ane 'gulAbadAsa brokara' (1983) niSThApUrvakanAM che. svAnubhava varNavatuM 'gagaMgAnAM vahetAM nIra'(1970), zikSaNasamAja viSayaka 'AtmazrInAM mudrita 2'(1974), svAnubhavakathita prasaMgaghaTanAo ApatuM 'jAgIne jouM to' (1976), zikSaNasamAjane cIMdhatuM 'samAjagaMgAnAM vaheNA' (1981), samAjanA ghaTakarUpa kuTuMbaciMtana ApatuM 'kuTuMbajIvananAM rekhAcitro', 'vidyAsRSTinA prAMgaNamAM'(1987) -A sarva sattvAgrahI pustakonA ciMtanAtmaka nibaMdhonuM sarala gadya dhyAnArha che. 'loksAhityanuM samAlocana'(1946), 'gujarAtamAM gAMdhIyuga : aitihAsika ane sAhityika avardhana'(1968) e emanAM saMpAdanoche; to 'kAvyasuSamA' (1959), 'vAGamayavihAra'(1964), 'AhAra ArAdhanA'ane 'indikA (4) emanAM mahattvanAM sahasaMpAdano che. maMtravijJAna ane maMtrakavitA yAtrika indulAla kanaiyAlAla 'dhairyazIonI vIrakathAo' (1959), 'zaNa ane klezAhI' (1964), 'amerikAnI saMskRtinI rUparekhA'(1964), 'kumArana AzAna '(1979) vagere emanA anuvAdo che. ... yAtrika aMbAzaMkara kALidAsa : 'svadezaprema ane mabhUSaNa'nA kartA, mu.mA. padyakRti 'yorja kaMpatAkA' yAjJika bAzaMkara harizaMkara : (1911)nA kartA. [mA. dhAmika InDasAla kanaiyAlAla, pAmadatta', mAsI' 22-2-1892, 17-7-1976): AtmakyAkara, nATyakAra, navalakathAkAra. janma vatana naDiyAdamAM. prAthami' mAdhyamika zikSaNa tyAM ja, 1906mAM maeNTrika. 1910mAM padArthavijJAnarasAyaNazAstra viSayo sAthe muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e. ane 1912mAM elaela.bI. 1913thI 1915 sudhI vakIlAta. te daramiyAna 'hiMdustAna' dainikamAM agralekho lakhavAnI zarUAta. 1915mAM vakIlAta choDI samAjasevA ane dezasevAmAM jIvana samarpita karavAno nirNaya. 'navajIvana ane satya' mAsikanA taMtrI. 1922mAM 'yugadharma'nI zarUAta. dezasevAnuM kAma cheoDI thoDo vakhata philmakSetramAM. 'pAvAgaDhanuM patana' philma utArI. bIjI philma khAravAno prayatna adhuro choDavo. 1930thI 1935 sudhI videzamAM. 1936mAM bhArata pAchA AvI vividha rAjakIya AMdolanomAM sakriya. 1942mAM tene gujarAta'nA taMtrI 1964mAM tenapuramAM Ama khAlI racanAtmaka pravRttio rAkhI. narmada suvarNacaMdraka prApta. svAtaMtryaprApti pachI mahAgujarAta AMdolananA senAnI. ghaNAM varSa sudhI lokomanA sabhya. amadAvAdamAM avasAna. 'vanavikArA', 'gujagatamAM navajIvana', 'kArAvAsa', 'jIvanasaMgrAma', 'kisAnakathA' ane maraNettara) chelAM vaheNa' nAmaka pezIrSako nIce pragaTa caherA 'AtmakaLA'nA cha bhAga paLa, 1955, 1956, 1969, 1971, 1973) emanuM gujarAtI sAhityane mahattvanuM pradAna che. AtmakathAkAranuM bhAvanAzALI, buddhivAdI, puruSArthI, nikhAlasa, nIDara, svamAnI, adhIra ne taravariyA svabhAvavALuM vyakitatva emAMthI supere pragaTa thAya che. lekhakanuM samagra jIvana jAhera pravRttio sAthe saMkaLAyeluM hovAne lIdhe sittereka varSanA gujarAta ane bhAratanA rAjakIyasAmAjika jIvanamAM ud bhavelAM saMcalananuM jecitra emAM UpasI Ave che te dRSTie A graMthanuM dastAvejI mUlya paNa ghaNuM' che, 'AzA-nirAzA'(1932), 'raNasaMgrAma'(1938), 'zobhArAmanI sarakArI'(1938), 'varaghoDo'(1943), 'akkalanA duzmana' (1954), bhoLAzeThanuM bhUdAna'(1954) vagere rAjakIya viSayavALAM bhAvanAlakSI ane pracAralakSI nATako emaNe lakhyAM che; to emanI navalakathA 'mAyA'(1965) eka strInI mahAgujarAtanA rAjakIya AMdolananI pRSThabhUmAM AkAra letI prakSA che. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 505 For Personal & Private Use Only
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAjJika upendrAcArya nRsiMhAcArya-yAjJika nRsiMhAcAryajI durlabharAma 'ciraMjIvana' vagere batrIsa saMvAdanATako paNa emanuM pradAna che. la.da. yAjJika kalyANajI pUMjArAma : "maitrI vize sUcanA' (1871) ane traNa aMkomAM prakAzita kalyANakAvya' (1871)nA kartA. 'mahAtmA gAMdhIjInA sahavAsamAM'- pu. 1, 2 (1933, 1934), 'satyAgraha: niSphaLa ne nakAmuM zastra' (1933), dharoDA Azrama (1952) e gAMdhIjInA sahavAsanA phaLarUpe racAyelA graMthamAM gAMdhIjInA jIvana, siddhAMto ane pravRttionI TIkAtmaka dRSTie thayelI AlocanA che. 'kumAranAM strIratno' (1926) rekhAcitra ke vArtAnA prakAramAM na mUkI zakAya evAM anubhavacitronI mALAnuM pustaka che. kumAra nAmanA vakIle potAnA saMskAraghaDataramAM bhAga bhajavyo hoya tevI che strIonAM anubhavacitro emAM AlekhyAM che. A sarva citramAM sUtrarUpe AvatA kumAranuM nokhuM vyakitatva paNa emAM Upase che. 'zahIdane saMdeza' (1936) emane caritragraMtha che. 'nAgapura mahAsabhA' (1921), 'gAmaDAnuM svarAja' (1933), kisAna jAheranAmuM (1939), 'svadezI zA mATe?' (1954), 'saviyeta deza' (1972) vagere emanI paricaya-pustikAo che. "rASTragIta" (1922), 'mukula' (1924) vagere emanAM saMpAdita pustako che. emaNe aMgrejImAM paNa 'mi. gAMdhI eNjha AI ne hima' ane 'zyAmajI kRSNavarmA' jevAM caritrapustako lakhyAM che. 4.gA. yAjJika upendrAcArya nRsihAcArya (1885, 1937) : kavi, nATayalekhaka, vArtAkAra, gadyakAra. zreyasAdhaka adhikArI varganA prathama AcArya zrImatkRsiMhAcAryajInA putra. AraMbhamAM amadAvAdavaDodarAmAM prAthamika zikSaNa; pachI mahattvanA vidvAne dvArA emanI laukika keLavaNInI vyavasthA karavAmAM AvelI. 1897 mAM pitAne dehavilaya thatAM emaNe bAra varSanI laghuvaye varganI dhurA saMbhALelI. 'mahAkAla', 'prAta:kAla' mAsikonI sAthe sAthe bALakonA baMdhu, 'daMpatImitra' ane "oyasAdhaka' mAsiko anukrame 1912, 1912 ane 1934mAM zarU karelAM. "zrI upendragirAmRta': prathama, dvitIya parivAha (1910, 1938)mAM sAdhakone upadeza ApatAM pado tema ja mAyA, jIva, brahma vagerenA svarUpane ane brahmAnubhUtinI khumArIne vyakata karatAM A uparAMta pado che. emanA 'zrIsudAmAkhyAna' (1918) ane 'zIzukajanakAkhyAna' (1928)mAM atikhyAta kathAvastuone navya saMdarbhamAM mUkavAno prayatna che. "mAtRhRdayavedana' (1932) nAmaka karuNaprazastimAM bhaginI bhAratIdevIne nivApAMjali apAI che. " zrIdhamandAra': prathama, dvitIya guccha (1937, 1941)mAM emanA vividha patrone saMcaya che. 'vigha lekhA' (1940) ane 'nityasaMdeza'nA laghulekhomAM tathA emanA vividha lekhana saMgraha 'koya sAdhana'- bhA. 1, 2 (1978, 1985)mAM emanI sUtrAtmaka gadyazailIne paricaya thAya che. "zrI vizvavaMdya vibhUtivaibhava' (1939)mAM emaNe choTAlAla mAstarane vividha gadyalekhe ane kAvyomAM aMjali ApI che. 1921-37 daramiyAna rasadarzanamAM bhajavAyelAM ane svataMtra pustikAo rUpe pragaTa thayelAM 'gurubhakitamAhAbhya', 'janmasArthakaya', 'bAlanIphAla', adhamedaraNa', 'bhakitabala', 'jIvanapatana', "saMdhyAbala', yAsika cunIlAla haragovida : kathAtmaka kRtio 'subodhasiMha ane satyasiMha'- bhA. 1 (kasI jhaverIlAla zaMkaralAla sAthe, 1906) ane eka divasamAM pacAsa lAkha para pANI yAne sunItino udaya (1914) uparAMta 'uSmAzAstranA kartA. mR.mAM. yAjJika chaganalAla lAlajI, 'pIyUSa': gadyapadyamizrita nATaka 'julmI jAlima yAne svArthamaya saMsAra' (1932)nA kartA. mu.mA. yAjJika jayendra ThAkoralAla, "amRta yAjJika' (1-12-1946) : caritralekhaka, janma kheDA jillAnA dharmanA gAme. 1962 mAM esa.esa.sI. 1965 mAM nRvaMzazAstra viSaya sAthe dilhI yunivarsiTImAMthI bI.esasI. 1970thI 1980 sudhI 'gujarAta samAcAramAM upasaMpAdaka. 1980thI atyAra sudhI senTara phora sozyala noleja enDa ekazana -'setu'nA taMtrI. 1982 thI arthAt 'nA taMtrI. 'karasanadAsa mULajI' (1984) emanuM pramANita caritrapustaka che. e.To. yAjJika tuLajAzaMkara gaurIzaMkara : paMcataMtranI vAtA' (1915)nA katI. mR.mA. yAjJika devazaMkara mahAzaMkara : "prabhugItAvaLI' (1981)nA kartA. mR.mA. yAjJika dhanaMjya : navalakathA 'sthira AMkha asthira mana' (1975)nA kartA. mu.mA. yAjJika nRsiMhAcAryajI durlabharAma, 'zrImanRsiMhAcAryajI' (28-11-1853, 3-8-1897): kavi, vArtAkAra, nATyakAra. janma surata jillAnA kaDodamAM. prAthamika zikSaNa kaDodamAM ane mAdhyamika zikSaNa suratanI mizanarI skUlamAM. pachIthI aMgrejIne abhyAsa karI pablika sarvisa parIkSA pAsa karI. 1873mAM suratamAM prArthanA samAjanA upadezaka AcAryapade. 1874mAM nUtane abhigamavALI dhArmika vidyAzAlA'nI sthApanA. 1874-75 mAM ijanerI khAtAmAM nokarI. vaDodarAmAM badalI thatAM nijhAmapurAnA nivAsasthAne emanAM vArtAlApa-bhajana prati janasamudAyanuM AkarSaNa. vaDodarAmAM bhUtaDIjhAMpe 'zrInRsiMhAzrama'mAM nivArA. 1882 mAM bahujanasamAjanI AdhyAtmika unnati arthe zrI zreyasAdhaka adhikArI varga" nAmaka saMsthAnI sthApanA. 1889mAM saMsthAnA mukhapatra "mahAkAla'ne AraMbha. 506: gujarAtI sAhityakoza-2 Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAjJika bhadrakumAra aMbAlAla - yAjJika sAkaralAla tuLajAzaMkara emanAM vaividhyasabhara padomAM svAnubhavane raNako che. anaMtarAya rAvaLe A padone "payaMtIne prasAda' tarIke oLakhAvyAM che. ' emanI gadyachaTAo paNa dhyAna kheMce che. emaNe vividha sAhityaprakAronuM sarjana karI eka vicAraka, u bedhaka ane tavadarzI saMta tarIke prazasya kAmagIrI bajAvI che. 'zrInRsiMhavANIvilAsa'- ' pustaka 1, 2, 3 (1880, 1888, 1896)mAM padyamAM vedaupaniSadanA tatvajJAnane lAghavamAM rajU karyuM che. temAMthI cayana karelAM padono saMgraha 'zInRsiMhakAvyasaMdoha' (saMpA. zrImad surezvara bhagavAna) 1973mAM pragaTa thayo che. emanA gadyavADamayamAM strIonA praznone kendramAM rAkhI rocaka zailImAM lakho yelA bhAminIbhUSaNa'nA pAMca alaMkAro (1886, 1889, 1891, 1892, 1895) mukhya che. adhyAtmarahasyane prAcIna paddhatinI rUpakAtmaka vArtAmAM vaNI letA graMtha zrI tribhuvanavijayI kha" (1896;-yazodhara mahetAe jene 'umA haimavatI' nAmaka saMkSepa karyo che), siddhAMtasiMdhu' (1885), 'zrIpaMcavaradavRttAMta' (1896) noMdhapAtra che. 'zrI surezacaritra' (1884) ane 'satI suvarNA (1897) emanAM nATako che. 'sanmitranuM mitra prati patra' (1895) ane 'zrI sabodha pArijAtaka' (1893) emanA patrasaMgraho che. 'sukhArtho sadupadeza' (1899), 'zrInRsiMhariNAvali' (1937)mAM emanA vividha lekhA saMcita thayelA che. * lada. yAjJika bhadrakumAra aMbAlAla (29-8-1907, 29-12-1965) : navalakathAkAra, vArtAkAra, caritrakAra. janma mahesANA jillAnA sAmetrAmAM. vatana mAtara. aMgrejI cha dhoraNa proprAyaTarI hAIskUla, amadAvAdamAM. paMdara varSanI vaye gRhatyAgane sAdhusaMgata. 1930 -thI 1945 sudhI patrakAratva. muMbaImAM avasAna. patrakAratva ane philmapracAra kSetranA vividha anubhavone sIdhe sIdhA rajU karavAnA prayatna rUpe sthULa varNane ane jAtIya saMbaMdha nirUpatI "svArpaNa' (1936), 'snehatripuTI' (1937), 'navI nArI' (1957), 'uranAM ekAMta bhaDake baLe' (1959), raMgabhavana' (1961), 'mosamanAM phUla vagere navalakathAo emaNe ApI che. AkaDAnAM phUla' (1953) ane "abhisAra' emanA vArtAsaMgrahA che. emaNe 'bhagatasiMhanI jIvanakathA' (1931), 'subhASabAbu (1949), 'dezabhakata bhUlAbhAI' (1950) jevAM caritre paNa ApyAM che. yAtrika bharata manasukhalAla, 'zyAma' (18-11-1950): kavi. janma mahuvAmAM. ema.e., bI.eNDa. amadAvAdamAM eca. bI. kApaDiyA hAIskUlamAM zikSaka. "eka kIDInuM brahmara% suMghavA' (1985) emanA kAvyasaMgraha che. caMTo. yAjJika maNilAla vizvanAtha : navalakathA "yAtrI UrmilA yAne Adarza AryA' (1914) tathA 'premadAdevI urpha meriyAbahena' (1915)nA kartA. mu.mA. yAjJika manasukhalAla premAnaMda : navalakathI 'zrI rAjyanArAyaNa' (1910)nA kartA. mR.mA. yAjJika mayArAma raghurAma : nATayakRtio 'parastrI du:khadarzaka (1877) ane 'sagALazAha' (1885)nA kartA. mR.mAM. yAjJika mULazaMkara mANekalAla (31-1-1886, ~): TayakAra, vivecaka, anuvAdaka. janma vatana naDiyAdamAM. prAthamika-mAdhyamika abhyAsa naDiyAdamAM. kolejano abhyAsa jUnAgaDhanI bahAuddIna koleja ane vaDodarA kolejamAM. zarUAtamAM inDiyana spIsI baeNnkamAM ejanTa ane pachI vaDodarA rAjayanA keLavaNI khAtAmAM. emanI pAsethI nATako digvijaya' (1934) : na 'mevADa pratiSThA athavA mahArANA rAjasiMha' (1935) narasiha ninAda' (1934), 'zrIharSa uparAMta 'satyadharmaprakAza' (1912), 'tulanAtmaka dharmavicAra' (1919), "ApaNuM prAcIna rAjayamaMtrI (1928) vagere pustako maLyAM che. mR.mA. vArSika ramaNalAla kanaiyAlAla (21-9-1895, 11-12-1960): nATayakAra, vivecaka, saMpAdaka. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa naDiyAdamAM. 1917mAM aMgrejI viSaya sAthe muMbaInI vilsana kolejamAMthI bI.e. 1920mAM e ja viSayamAM ema.e. pachI bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAM aMgrejI sAhityanA mukhya adhyApaka. 192931 mAM abhyAsa arthe IMglenDane pravAsa. tyAMthI ja 'bhAratIya raMgabhUmi ane nATako' viSe zodhaprabaMdha lakhIne pIeca.DI. saurASTra rAjyanA zikSaNataMtranA niyAmaka. 'inDiyana thIyeTara' (1933) emanA nAme che. "gajendramaukiko' (1928) emanuM saMpAdana che. mu.mA. yAjJika vibhAkara : "UmiMgAna' (1963) nA kartA. mR.mAM. yAjJika zazIkAnta girijAzaMkara, 'zazi (9-11-1940) : navalakathAlekhaka. janma TaMkArAmAM. ema.e., bI.eNDa. zikSaka. 'bhItara bhaDabhaDa baLe' (1978) emanI navalakathA che. caM.TI. caM.Ta. yAsika sAkaralAla tuLajAzaMkara : nibaMdhalekhaka, anuvAdaka. pUnAnI TiLaka mahArASTra vidyApIThamAMthI bI.e. tema ja Ayurveda-vizArada. 1931 thI nivRttivaya sudhI pUnAnA DisTrikTa lokala borDamAM DaoNkaTara, pUnAnI citrazALA presa saMsthA taraphathI pragaTa thatA citramaya jagata' nAmanA gujarAtI mAsikanA sahataMtrI. nibaMdhikAone saMgraha vahetI gaMgA', dezI-videzI anUdita vArtAone saMgraha 'AmamaMjarI' (1952) uparAMta 'mAnava tArI pAmaratA' (1953) je lekhasaMgraha emanA nAme che. emaNe marAThImAMthI anuvAda sauMdarya ane lalitakaLA' (1925) paNa Apyo che. za.o. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 507. For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAjJika hasamukharAya vRjalAla-yudhiSThira? caM.TI. yAjJika hasamukharAya vrajalAla, 'upamanyu', 'pu padhanvA', 'bI. kAzyapa', yAda ane huM : jayaMta khatrInI TUMkIvArtA. ahIM rAta varSa pahelAMnI 'vrajanaMdana jAnI', 'zrIdhara', 'hasu yAjJika (12-2-1938): yAdanI duniyA ane AjanI duniyAnI bhIMsa vacce dilarUbAvAdaka navalakathAkAra, vArtAkAra. janma rAjakoTamAM. prAthamika-mAdhyamika hAsama, zaMkara ane vezyA gulAbanuM kathAnaka citraparaMparAmAM keLavaNI rAjakoTamAM. 1960mAM bI.e. ane 1962 mAM ema.e. UpasyuM che. 197ra mAM pIeca.DI. 1963-82 daramiyAna surendranagara, visanagara, amadAvAda, jAmanagaranI sarakArI kolejomAM gujarAtI- yAdava lamaNasiMha varavAjI : navalakathAo 'dhalI kusuma phivA nA adhyApaka. 1982 thI gujarAta sAhitya akAdamInA mahAmAtra. sarasvatIcaMdrane gRhasthAzrama' (1985) ane 'jagadeva ane vIra raMjakatAne tAkatI emanI ghaNI navalakathAo che. 'dA' mati' tathA lekharAMgraha 'suSTisauMdaryanA kartA. (1968), 'hAIve para eka rAta' (1981), 'bIjI savArane sUraja mR.mAM. (1982), 'seLa pachI' (1986) "nIrA kausAnI' (1987) vageremAM yAdava zaMbhuprasAda bacubhAI : 'zaMbhu bhajanAvali'- bhA. 2 (1956) sarala kathAvastu ane suvAcya zailI che. 'dIvAla pAchaLanI duniyA' -nA kartA. (1984) satya ghaTanAomAM kalpanAnuM yatkiMcit mizraNa karIne mR.mA. lakhAyelAM lagabhaga aThThAvIsa kissAo varNave che. 'maDAnI mAyA' yAminIne kinAra : saMdhyAnA phalaka para sajIva chAyAcitra AlekhanuM (1985), 'eka jabAnImAMthI' (1985) ane 'pachItanA paththaro' rAjendra zAhanuM jANItuM sauneTa. (1985) emanA vArtAsaMgraho che. emaNa "madhyakAlIna gujarAtI caM.To. premakathA' (1974), 'madhyakAlIna kathAsAhitya' (1987), 'zAmaLa' (1978), vagere vivecanagraMtho ApyA che. 'kAmakathA' (1987)mAM yAyAvara : juo, paTela vinubhAI umedabhAI, saMskRta-prAkRta madhyakAlIna gujarAtI strIcaritranAM kathAnako ApyAM yAvara : juo, saiyada yAvaraalI bAkaraalI. che, tema "kAmakathA :sUDAbahoMterI' (1987)mAM paNa strIcaritrane yugala yuvaka : navalakathA 'ratimahana'- bhA. 1 (1984)nA kartA. vAcA ApatAM kathAnako pyAM che. "phUTatI pAMkhane pahele phaphaDATa' mR.mA. (1972) emanuM sahasaMpAdana che, to 'hari veNa vAya che re hA yugavaMdanA (1935): soraThI lokagItanI tAjagI ane kayAMka vanamAM' (1988) mAM DaoN. harivallabha bhAyANI saMpAdita pAraMparika kavitAno bulaMda naisargika AviSkAra Apate jhaveracaMda meghANIne bhakitagItanuM emaNe svarAMkana ApyuM che. kAvyasaMgraha. ahIM kavikarmamAM bAula gItakAro ane pachI saurASTranA bhATa-cAraNa, bAroTa, bhajaniko, khAravAonA sUranA saMskAro yAtrA (1951): sundaram ne gIte, saeNneTa, dIrdha ciMtanakAvyo ane gUMthAyelA che te sAthe sAthe gAMdhIvAda-samAjavAdathI prerita yugaparaMparita harigIta, jhUlaNA ke kaTAvanI racanAone samAvatA saMvedane paNa jhilAyelAM che. jokagIte, lekasUro ane lekaDhALAe kAvyasaMgraha.yugadharma pachI svadharme vaLelI sundaram nI kavitA ahIM meghANInI kAvyapravRttine vipula rIte vega Apyo che. emanI Atmadharma tarapha adhyAtmamArge phaMTAyelI che. ahIM gAMdhIvAdI- racanAo pAchaLa jokasaMganI vyApaka eSaNA paDelI che. emAM samAjavAdI vicAraNAnuM zrI araviMdanA prabhAva heThaLa utkrAMtizIla patrakAratvanI zIdhratA ane samayanA takAjAne samanvaya paNa joI UrdhvajIvananI jhaMkhanAmAM upazamana thayuM che. yAtrA'ne yAtrI zakAya che. tatkAlInatA, aitihAsikatA, prasaMgAnurUpatA meghANInAM UrdhvasRSTine jhaMkhate saMniSTha satyazodhaka che, paraMtu enI zraddhA kAvyone vizeSa che. 'yugavaMdanA', 'pIDitadarzana', 'kathAgIto', kavitA paryata pahoMcavAmAM UNI UtaratI hovAnI pratIti rahe che. AtmasaMvedana','premalaharIo'-ema kula pAMca khaMDamAM vahecAyela tema chatAM ahIM "rAghavanuM hRdaya', 'nizA caitranI', 'A dhruvapada', A saMgraha chelle kaToro', 'kasuMbIne raMga', 'rasUnA samadaranI pALe 'gulabAsanI seDamAM" vagere pratibhApUrNa racanAo che. 'utAja jevI yazasvI racanAo Ape che. emAMya 'sUnA samadaranI pALImAM bagIcAmAM', 'eka killAne teDI paDAne joIne', 'ane dIkarI'mAM lekagItane laya sarjakkakSAe caDhI kAvyanI ramya AkRti kaMDArI sAmAnya anubhavanI asAmAnya rajUAta kAvyone rocaka banAve Ape che. A uparAMta ravIndranAthanI ane drijendranAthanI kRtiche. emAMya "anu dIkarI'mAM mRtadIkarI pratyenA vAtsalyanI tIkSaNa onA tema ja aMgrejI kRtionA rocaka anuvAdo paNa ahIM che. pariNati avismaraNIya rIte karuNa che. vyakitakAvyomAM 'zvetakezI 'koIne lADakavAyo' uttama anuvAdanuM udAharaNa che. pitara" ane "aho gAMdhI' noMdhapAtra che. bhinna bhinna rAgone sparzatI seneTamAlAmAM rAgonA vyakitatvane skUTa karavAnI kavinI yudhiSThira?(1968): jayantI dalAlane ogaNIsa vArtAone nema che. ahIM 'sUMDha DhaMDha' ane 'mere piyA vrajabhASAmAM racAyelI saMgraha. emAMnI 'yudhiSThiro?', 'jIvane phera', 'tuM, spIDa ane madhura gItaracanAo che. sAhasa!' ityAdi vArtAo manuSyanI nirbaLatA, jIvananAM e.TI. virodhAbhAsI rUpa, mAnavavyavahAramAM dekhA detA daMbha upara virya yAtrALu : juo, pAThaka rAmanArAyaNa vizvanAtha. dRSTipAta kare che; te kUvo', 'kAMkarInA mAryA kadI na marIe', 'zrI.... caM.TA. 508: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuvaka-raNachoDa galurAma gajarAma ne aMdhArapacheDa', sarakArI jAnavara', 'nAma mathura tava', 'mane mokale', 'zrIkRSaNa: zaraNaM mama" vagere samAja, rAjakAraNa, sarakArI taMtra, dhArmika AcAra upara sIdhe kaTAkSa kare che. "mahina', 'huM e? e huM?"mAM mAnavasaMbaMdhanI saMkulatA ane saMvedananuM asarakAraka nirUpaNa che. mAnava garimAnI ja ane e mATe jarUrI saMprajJatA A vArtAonuM pramukha lakSaNa che. svarUpanI dRSTie koI koI vArtAmAM TucakAnAM, to koImAM nibaMdhanAM tattvo dekhAya che. prayogazIlatA ane arthaghAtaka arUDha zailI enuM viziSTa tattva che. dhI.ma. rakhaDa: juo, jozI gaurIzaMkara govardhanarAma. rakhamAbAI : strIonI pragati mATe mArgadarzaka banI rahe tevAM prAcIna sAhityamAMnAM dRSTAMtone AdhAre lakhAyelA lekha ne! saMgraha 'mahilAsaMsAra" (mANekabAI kahAnajI kavi sAthe)nAM kartA. ni.vA. raghu akkalagaro : kurakuriyA vAvavAthI mAMDIne mArataranI coTalI bAMdhavA sudhInAM parAkrama karatA kamaakkaladAnI lAgaNInAM pAsAMo ughADato aniruddha brahmabhaTTano caritranibaMdha. caM.ko. radhunAthAcArya : Izvarabhakita vizenAM kAvyonuM pustaka 'kAvyasaMgraha (1919)nA kartA. ni.vA. raghuvaMzI lAdhArAma visarAma : padyakRti haMsaviraha bATala zeTha haMsarAja karamazI (sTIsa ova dhI pIsanuM svargavAsa varNana (1872), anyokitakAvya "zikSAratna (1961) ane bAdhaka kAvya 'saMpe vijaya'nA kartA. yuvaka : juo, zAha vADIlAla motIlAla. yusupha maheraalI : caritrakathAsaMgraha "DApaNA netAo'- bhA. 2 (1947)nA kartA. * mR.mAM. vegI : juo, jAzI prANazaMkara somezvara, yogI chaganalAla vanamALI, vageza': navalakathA "vIrAMganA(1923). uparAMta "yogezanI vAto' (1932), caritra "ramaNamahimA' (1952) tathA saMpAdana "mokSano mArga' (1959)nA kartA. mR.mAM. yogI devacaMdabhAI vAghajIbhAI, devayogI' (22-9-1937) : janma kezANI (ji. mahesANA)mAM. ema.esasI., pIeca.DI. sAyansa koleja, kaDImAM adhyApaka. emanI pAsethI navalakathAo 'punarmilana (1973) ane 'UghaDavAM dilanAM drAra' (1976) maLI che. mR.mA. yogI prANazaMkara : sarala padAmAM racAyelI 'gAvidagInA' (1933) -nA kartA. mR.mAM. yogendra: juo, desAI maNibhAI haribhAi. yogezvarajI : juo, AcArya jagadIzacaMdra zAMtilAla. rajakaNa : kathAkRti "dIkarInI dAjha'nA kartA. ni.vA. rajanIkAnta mahetA : juo, paramAra makanajI mAnasika, rajapUtANI : dhUmaketunI TUMkI vArtA. emAM comAsAmAM garANIne maLavA nIkaLelA ane rUpeNamAM DUbI avagate thayelA garAziyAnuM ghara mAMDavA aMte pANImAM DUbI jatI garAsaNInuM kathAnaka lekakathAtmaka ane rahayapUrNa che. caM.To. raDhiyALI rAta - bhA.1,2,3,4 (1921, 1926, 1927,1942): jhaveracaMda meghANIe saMpAdita karelA lokagItonA A cAra saMcayo 1973 nI navI AvRttithI be bhAgamAM prApya che. emAM gItanI viSayavAra pheragoThavaNI karavAmAM AvI che. pahelA bhAgamAM dAMpatya, IzkamastI, vinoda, kajoDAM, kuTuMbasaMsAra, diyarajAInAM gItA tema ja hAlaraDAM ane bAlagIte che; jayAre bIjA bhAgamAM rAsa, rAsaDA, kAnagopI, RtugIte, jJAnagIta, ramakaDAM, itihAsagIta, gItakathAo ane navarAtrinAM joDakaNAM che. uparAMta aMte lokazabadone koza paNa joDe che. lokagIta para udyama karavA mAgatA abhyAsI mATe A saMcaya nagada kAcI sAmagrI che. caM.To. raNa ke sarovara : samudrakinArAnI phelAyelI vistIrNatA ane emAM bharatI oTane mahimA darzAvato kAkAsAheba kAlelakarane nibaMdha. e.TI. raNachoDa galurAma gajarAma : dalapatazailInuM anukaraNa karatI kavitAne saMgraha 'raNachoDakRta kAvyasudhA' (1886) tathA anya padyakRtio 'subodhamALA' (1861), 'covIsInA comAsAnI caDAI" (1868), 'relane bhayaMkara khela' (1875), 'prAkRta ekAdazI rakhaDavAno AnaMda (jUna, 1953):dattAtreya bAlakRSNa kAlelakarano dezadarzanane AnaMda vyakata karanArA lekhono saMgraha. judAM judAM tIrtho ane kalAsthaLAne ahIM saundaryamamAM lekhake rASTrIya asmitA, sAMskRtika sajAgatA ane dhArmika utkaTatAthI paricaya karAvyo che. 'dazadarzana e mAre mana devadarzanano ja bhAga che' evI ahIM A lekhakanI pratijJA che. 'dakSiNane cheDethI zarU thatAM bAhubalI, vasaIne killo, delavADA, bhuvanezvara sahita kutubaminAra, tAjamahAla vagere sthaLanAM paricayavarNanamAM bhAratIyatAnI gaveSaNA che; te sAthe sAthe dharma, samAja, saMskRti, jIvanavyavasthAdi aMgenuM rasaprada citana paNa che. svarAjasevAnAM aneka kAmone nimitte dezamAM pharavuM paDayuM ane je joyuM tenI ahIM kalAprastuti che. caM... gujarAtI sAhityakAza -2 : 509 For Personal & Private Use Only
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ raNachoDajI amarajI - ramaNIyatAne vAgvikalpa mAhAbhya' (1877), 'sudhanvA AkhyAna' (1886) vagerenA kartA. (1911), 'devadAsanuM devAlaya' (1917), 'mahAtmA mahimA ni.. ' (1925) vagere zuddha gujarAtImAM lakhAyelAM nATako emane raNachoDajI amarajI : 'caMDIpAThanA garabA' (1870) ane 'zivarAtrI nAme che. caM.TI. mahAbhya' (1873)nA kartA. raphIka : juo, laMgaDAnA DosAbhAI pharAmajI. ni... rabADI pestanajI kAvasajI : navalakathAo 'manoraMjaka kathA' raNachoDadAsa haridAsa : padyakRti 'vIrapasalI'nA kartA. (1872) ane "manuza paremI' (1884) tema ja "kahevatamULa" ni.vA. (1886) nA kartA. | ni.vA. raNachoDabhAI jhINAbhAI: kathAkRti "suratanI jANItI mAlatI ane rabArI maphatalAla celAbhAI, 'maphata raNelAkara' (1-5-1947) : chelachabIlA icchIne jhaghaDo' (1909)nA kartA. navalakathAkAra. janma raNelAmAM. bI.e. sudhIno abhyAsa. nivA. emanI pAsethI navalakathAo 'mAthe lIdhI mAjhamagata' (1963), raNachoDarAma udayarAma: juo, dave raNachoDarAma udayarAma. 'lehI bharelI cuMdaDa' (1971) ane 'mArga bhUlyAM mAnavI' (1974) raNachoDalAla matIrAma: 'suMdara strIvilAsa manahara garabAvaLI' maLI che. ni.. (bI. A. 1884) ane caritralakSI pustaka "bhakata suradAsa'- rabArI mohanabhAI khumAbhAI, 'mAhana kharavAkara (16-4-1940) : bhA. 1-2nA kartA. navalakathAkAra. janma mahesANA jillAnA khavAmAM. 1958mAM ni.. esa.esa.sI. prAthamika zikSaka. raNajitarAma: vyakitagata saMvedanA ane samAjagata pratItimAMthI 'mAthe chattara AbhanuM' (1972) ane sAcI sohAgaNa' (1975) raNajitarAmanA avasAna nimitte, emanA mahattvapUrNa vyakitatvane emanI navalakathAo che. "garavA gujarAtanI garavI vAtA' (1977) upasAvate kanaiyAlAla mANekalAla munazIne caritranibaMdha. vArtAsaMgraha che. 'nArI namaNe rUpa' (1977) caritrasaMgraha che. ca.TA. rAMTo. raNamAM pAchAM pagalAM na karavA vize: sudhArA aMge udyama ramaNalAla bAbubhAI : bALapayogI pravAsapustaka 'kalAsa mAnapaDato na mUkavA aMge samAjajanone protsAhita karate udhana sarovaradarzana' (1958)nA kartA. ni.vA. zailIne narmadane nibaMdha. saM. ramaNalAla lalubhAI : pravAsapustaka "himAlaya yAna uttarAkhaMDa' (1950) tathA ciMtanAtmaka nibaMdhono saMgraha 'huM ane AtmA' ratanajI nasaravAnajI : navalakathA 'kanakatArA' (1890)nA kartA. (1948)nA kartA. ni.. ni.vA. ratanajI zAmajI : padyakRti "saTTA pariNAmadarzaka' (1866) ane ramaNIyatAne vAgvikala5(1979) : sitAMzu yazazcandranA A zodha'ratnapaMcazatI' (1867) nA kartA. nibaMdhamAM jagannAthanA 'ramaNIyatA'nA vibhAvanuM tathA kAnTanA ni.. 'svarUpa'nA vibhAvanuM tulanAtmaka adhyayana bhartuharinA bhASAratanabAI (1905,-): kAvyasaMgraha 'TiyonAM kartA. darzananA saMdarbhamAM karavAmAM AvyuM che. bhartuhari, bharata, abhinava caM.To. guma tathA zopanahora vagerenA vibhAvonI tulanAtmaka tapAsa dvArA ratanabhadra maNibhadra: caritralakSI lekhono rAMgraha 'udyogI purUSanAM teo anubhavathI kAvyAnusAra vacce rahelI prakriyAnI spaSTatA kare jIvanavRttAMta : jiMdagI ane upayoga nA kartA. che. emanA mate anubhava pAmavAnI prakriyA manuSyanA astitvanI ni.. sAthe saMkaLAyelI che. A pachI teo anubhavanI jJAnamImAMsA ane astitvamImAMsA rajU kare che. emAM darzAvyuM che tema, mAnavIya ratilAla anila: juo, rUpAvALA ratilAla mULacaMdalAla. anubhava tri-parimANI che : kAryazIlatA, caitanyazIlatA ane ratIbhAra : kathAkRtio paraNatAM dago' (1945), 'kiMmatI madada svapnazIlatA. emanI A bhUmikAnA tAttvika svarUpane teo (1946), burAmAMthI bhaluM' (1946), "paramArthamAM praviNatA' kAnTa ane jagannAthanI anukrame 'AkAra' ane 'ramaNIyatAnA (1946) vagerenA kartA. saMdarbhamAM tapAse che; ane A benAM taddana bhinna paraMparAnAM ciMtananA tulanAtmaka adhyayana dvArA emaNe je bhUmikA pUrI caturA maherajI mANekajI (8-4-1879,-): nATakakAra. janma pADI che te tulanAtmaka saundaryamImAMsAnA kSetramAM eka mahattvanuM amadAvAdamAM. vatana surata. bI.e. sudhIno abhyAsa. arpaNa che. vAnaprastha'(1908), "bhagavadbhAvanA' (1908), 'gRhastha" hatri. | nive. pa10: gujarAtI sAhityakoza - 2 Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ rilekara jotIbA bhAgojI - rAIne parvata ralekara jotIbA bhAgojI : "bALagaMgAdhara TiLakanuM jIvanacaritra parivezamAM ane sAhajika bolIchaTAmAM rajU karavAnA prayoga ane kathAkRti "zailapuranI suMdarI'nAM kartA. ahIM kalAtmaka rIte pAra paDayA che. "zera mATI' ane 'vAnI mArI ni.vo. koyala' nedhapAtra racanAo che. ravizaMkara mahArAja : juo, vyAsa ravizaMkara zivarAma. vi.To. razmi : strIonI sAmAjika ane Arthika paristhitine anulakSIne raMgalo : juo, paTela jayaMtIlAla kALidAsa. lakhAyelI ane strIsvAtaMtranI himAyata karatI vArtAono saMgraha raMgIladAsa DAhyAbhAI : tIrthakathAkRti "bAra varSanI gAdAvarI 'hRdayayajJa' (1934)nA kartA. (1896) nA kartA. ni.ve. 2.ra.da. raMgIladAsa manasukharAma : padyakRti 'janapUjavidhi ratavanAvali' (1981)nA kartA. 2.ra.da. raMgIladAsa zivazaMkara : padyakRti "vedAMtavilAsa'- bhA. 3 (-11)nA kartA. remikAna : juo, zAha somAlAla maMgaLadAsa. rasakavi: juo, brahmabhaTTa raghunAtha tribhuvanadAsa. rasanna: gajhala ane rAkRtiono saMgraha 'hadayapAMkhaDI' (1945)ne kartA. 22,da. rasika : juo, AvasatthI viThThaladAsa yezvara. rasika vidI : juo, jozI nAnAlAla. raMga avadhUta : juo, bhaTTa pAMDuraMga vila. raMga avadhUta: juo, modI amRtalAla nAthAlAla. raMga raMga vAdaLiyAM: layanA hilloLa sAthe vAdaLiyAMnI AtmakathA ApatI sundaram nI jANItI gItaracanA. raMjUra bhAnanaMda prANajIvanadAsa : eMzI gajhalAne saMgraha 'gajhala raMjUra' (1918)nA kartA. rA. bhAnu: aitihAsika navalakathA tiSyaguma' (anya sAthe) nA ka. caM.TA. raMgataraMga - bhA. 1 thI 6 (1932, 1941, 1941, 1941, 1944, 1946) : jayotIndra ha. davenI hAsyarasika nibaMdhikAonA saMgraha. hAsyarasanAM vividha rUpe ane prakArone emaNe ahIM ajamAvyAM che. nirdaza upahAsathI prAjJa hAsyarasa pragaTa karatA keTalAka uttama koTinA emanA hAsyalekhamAM "gajhalamAM gItA', jIbha', 'chatrI', 'ALasa', 'karakasara', 'UMghanI davA vagere noMdhapAtra che. sUma nirIkSaNa, vedhaka dRSTi, anapekSita sAdRzyakalpanA, kutUhalapreraka saMvAdalIlA, samRddha taraMgalIlA ane dRSTAMtakhacita smaraNazakita - A badhuM hAsyarasane anukULa evI bhASAzailImAM ahIM pragaTayuM che. lekhakane narmamarma pAchaLa philasUpha cahero gujarAtI sAhityamAM Aja dina sudhI apUrva che. caMTo. raMgadA (1951) : ragunIlAla maDiyAne ekAMkInATakone saMgraha. 1940thI 1950 sudhImAM lakhAyelAM ekAMkIo paikI tera A saMgrahamAM saMgRhIta che. A nATako takhatAne najara sAme rAkhIne lakhAyelAM che. emAMnAM ATheka nATako grAmajIvanane lagatAM che, to bAkInAM pAMcamAMthI cAra nagarajIvanane lagatAM che. "samrATa zreNika taddana juduM tarI AvatuM ekAMkI purAkathAne lagatuM che. lekhakane grAmajIvanano UMDo paricaya pAtronI taLapadI bolInI siddhahastatAmAMthI pragaTa thAya che, paraMtu nagarajIvananAM nirUpaNa pUranuM UMDANa sAdhI zakayAM nathI. ekaMdare, A saMgraha ekAMkI jevA agharA svarUpane saphaLatAthI prayojI zakyo che. kastarane svAbhAvika rAiTara dInazAha rAbajI : navalakathA "mArI mastI mosama" (1940)nA kartA. rAI : paradAdAne svIkAra karavAnI kaTokaTInI kSaNe naitika hiMmatathI bahAra AvatuM, ramaNabhAI nIlakaMThanA praziSTa nATaka "rAIne parvata'nuM mukhya pAtra. caM.To. rAIne parvata (1914): ramaNabhAI nIlakaMTha taraphathI maNibhAI na. drivedIkRta nATaka 'kAnta' pachI gujarAtI sAhityane maLeluM bIje praziSTa ane sAhityika nATaka. A nATakanA vastu mATenuM bhavAIsaMgrahamAM 'lAlajI manIAra'nA vezamAM AvatA dUhA parathI ane dUhA nIce ApelI vArtA parathI lIdhuM che. juvAna thavAnA koDa sAthe jAlakA mAlaNanA vRkSaprayogane jovA AvatA vRddha rAjA parvatasiMhanuM jAlakAnA putra rAIne hAthe ajANatAM bANa vAgatAM mRtyu thAya che ane jAlakA rAjAnA zabane dATI daI rAIne rAjA banAvavAnI yojanA ghaDI kADhe che. rAjagAdIne adhikAra che evuM jAgyA pachI rAI yojanA svIkAre che kharo, paraMtu kAyAkalpa karIne bahAra AvatAM vRddha parvatasiMhanI yuvAna patnI lIlAvatInA pati paNa thavuM paDaze evA nItivicAre te potAnI oLakha pragaTa karI de che. chevaTe rAI parvatasiMhanI vidhavA putrI vINAvatI sAthe lagna kare che. saMskRta ane aMgrejI nATyapraNAlIonA samanvaya drArA lakhAyeluM A nATaka lekhakanA prArthanAsamAjI vicAronuM vahana karatuM hovA chatAM ane chellA be aMkamAM vidhavAvivAhanA prazna sAthe enI vastusaMkalanA zithila paDatI hovA chatAM ekaMdare tatkAlIna yuganuM samartha pratinidhi banyuM che. caM.. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 511 For Personal & Private Use Only
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAkSasa - rAjAdhirAja rAkSasa : sureza jozInI A TuMkIvArtAmAM ispanAgamAM paDelI yacusta vikAnA saMdarbhe vartamAnamAMthI smRtipanamAM khUlanI bhutaraSTi rasaprada che. DaoN. rAghava kavi (1870, 1911): 'khetAbAvanI' tathA 'saMtAsaMta darpaNa' vagere kacchI kRtionA kartA. rAja paryaMta mIniyA, 'caMdramaNi gArara'(23-3-1867, 17-10-1950): kavi, nATakakAra, navalakathAkAra. janma bharUca tAlukAnA amara gAmamAM. sAta dhAraNa-varnAkayara phAinala sudhIno abhyAsa. gujarAtI prAthamika zALAmAM ne karI. 'manahara kIrtanamALA yAne mokSa meLavavAnI cAvI'navA 'munAmRta'(1952) emanA bhativiSayaka kAvyonA saMgraha che. 'saMgIta rAma-rAvaNa nATaka' ane zazIkAnta ane zazIkaLAnuM nATaka' emanI nATayakRtio che. 'kAnA ghoDAnI vAratA', 'bhAratanuM bhAvi ane kAganAM kautuka' tathA 'pApI pitA ane mUlyavAna motI' emanI kthAtmaka kRtio che.'vikaToriyA viraha', 'paMcastotra ratnASTaka', 'namaste aSTaka', 'mArAM meAMgherAM motI', 'gapagoLA yAne gAMDI gujarAta', 'jamAno yAne kaLiyugano kAko' vagere prakIrNa pustako paNa emaNe ApyAM che. nivA. rAjakavi kezavalAla zAmajI : upadezagarbha ane raMjaka 152 padyakRtiono saMgraha 'kezavakRti'(1942)nA karyAM. ... 26. rAjaguru kamaLAzaMkara vizvanAtha(1896, - : navalakpAkAra. janma rAjapIpaLA (ji. bharUca)mAM. maeNTrikayuleTa. emaNe 'vAsaMtI athavA raMganA ke vIrAMganA'(1924) tathA "samarAMgaNanI suMdarI athavA meogala samrATanI hindu dharmabhaginI' jevI sAmAjika tathA aitihAsika navalakathAo ApI che. gujaguru jagajIvana nArAyaNa : navalakathA "dhIra caMdramAra'(1911) -nA kartA. 2... .ra.da. rAjaguru rAmajI kAnajI : bALasAhityakRti 'bALakonA bagIcA' (1939)nA kartA, 12: gujarAtI sAhityakoza - 2 rAjagAra kezavajI jerAma : navalakathA 'divya kizorI'(1915)nA . 2.2.2. 2.ra.da. rAjagora zivaprasAda bhAIzaMkara (19-1-1923) : saMzodhaka. janma bhAvanagaramAM. ema.e., pIeca.DI. saMyukta zikSaNa niyAmaka, gujarAta rAjya. e pachI nivRtta. 'gujarAta eka darzana' (1957), 'arvAcIna gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa'(1964), 'gujarAtanI keLavaNInA itihAsa'(1966), 'gujarAtanA vahANavaTAno itihAsa' (1976) vagere pustako emanA nAme che. rA rAjA mULarAja : ekAMkIsaMgraha 'vanAranAM vana' varNano kartA. 2.ra.da. rAjaparA naTubhAI gokuLadAsa (14-9-1931) : vivecaka. janma brahmadezanA mAlamInamAM. 1956mAM bI.e. 1959mAM ema.e. pahelAM zikSaka, pachI 1958thI dharmendrasiMha kaoNleja, rAjakoTamAM adhyApaka. 'bhAratIya kAvyaziAMta'(anya sAthe, 1960) emanA kAvya zAstrano prAraMbhika graMtha che. caM.To. rAjapariyA sAMkaLacaMda vanamALIdAsa : navalakathA 'manahara kamaLA' (1913)nA kartA. rAjavaidya rAmazaMkara nArAyaNajI : prakRti "banuM hara rojAnA hairAna (1928)nA kartA. 2.ra.da. rAjasthAna : 'UMTanAM stabdha rUvAM zuM ghAsa' jevA lAkSaNika kalpana sAthe bhUtakALa ane saMskRtinA staro upAyanuM raghuvIra caudharInuM sthalaviSayaka kAvya. caMDo rAjA mathurAdAsa gokuLadAsa, 'manahara' : navalakathAo 'rohamAM roTa ane saMsAranI vicitratA'(1898), 'nirdhana zeThane ghaNI khammA', 'DacaMDa athavA nAmANInA jalasAnI mA'(1900) tA 'cAhajAdI huma'(1923)nA kartA, ... rAjadhivAja (1925) : kIyAlAla munazInI gujarAtanA sArthakI yuganA itihAsa para AdhArita navagakathAtrayInI 'gujarAtano nA pachInI navalakathA. cAra khaMDamAM vibhakata A navalakathAmAM jayasiMha hirAjano sAraviya ane lATamAM jAgeluM baMDa e be mukhya ghaTanAo sAthe saMbaMdhita kathA gUMthAyelI che. rA'kheMgAre karelA apamAnanuM vera levA paMdara varSathI jUnAgaDhane ghero nAkhIne paDelA jayasiMha siddharAja Akhare dezaLa-vIzaLe batAvelA gaDhanA chUpA mArgethI humalo karI jUnAgaDha para vijaya meLave che, paNa e vingyu pachIye rANakadevI sAthe lagna karavAnI tenI icchA vaNasaMtoSAyelI rahe che. rANakadevI kAkanI madadathI satI thAya che. A kathAnI sAthe sAthe kAkanI gerahAjarImAM lATamAM thayelA baMDanI kathA paNa gUMthAtI Ave che. lATanA baMDane pATaNanI senA dabAvI de che, paraMtu kedamAM sapaDAyelI maMjarI tene madada pahoMce te pahelAM mRtyu pAme che. kAkanA pAtranuM atiaurava ane mahattvanI ghaTanAomAM anuM varcasva 'gujarAtano nAtha'nI jema ahIM paNa anubhavAya che. apratItikara paNa romAMcaka ane sAhasika ghaTanAothI thatI kathArasanI jamAvaTa A kRtino noMdhapAtra vizeSa che. For Personal & Private Use Only 4.ga.
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAja-rANapurA savitA rAju: pannAlAla paTelanI yazasvI navalakathA 'mAnavInI bhavAI'nI avismaraNIya nAyikA. kALu sAthe lagna na thaI zakyAM chatAM bImAra patine ane enI daridratAne satata sahana karatI A nAyikA bhayaMkara dukALa vakhate kALunuM protsAhana ane kALunI maraNatola avasthAmAM enuM jIvanadAna bane che. caM.. rAje uSA: "zera-zAyarI' (1971)nAM kartA. rAThoDa bhANAbhAI mULAbhAI (16-9-1939) : caritrakAra. janma amarelI jillAnA dudANA gAmamAM. eNgrikalcaramAM DiplemA. soraThI saMta vIrA bhagata' (1973) emane caritragraMtha che. caM.To. rAThoDa maMgaLabhAI jeThAbhAI (18-2-1939) : kavi. janma muMbaI mAM. 1965mAM bI.e. 1970mAM gujarAtI-saMskRta viSayamAM ema.e. suratanI ema. TI. bI. ArTsa kolejamAM adhyApana. emaNe Adhunika vyakitacetanAne nirUpatI achAMdasa kRtione saMgraha 'bAgamAM' (1982) Apyo che. rAjayaguru ANaMdajI vAhalajI : nATako 'kajoDA vize saMbhASaNa (1879), 'ziSyabedha' (1888) ane 'lakSmaNodaya' (1888). tathA marAThI nATakane anuvAda 'nArasiMhAvatAra' (1881)nA kartA. 2.ra.da. rAjayagurU umAkAnta vajezaMkara (1-6-1944) : vyAkaraNavida, janma vAvaDImAM. ema.e.,bI.eNDa. taLAjAnI ema.je. dozI hAIskUlamAM zikSaka. 'bhASAzuddhinuM zikSaNa-1:hRsva dIrdha' (1982) emanuM pustaka che. caM... rAjayapurohita ena. ema. : padyakRti "cAlu jamAnAne citAra (1934) nA kartA. rAjayaraMga (1935): narmadane itihAsagraMtha. mULamAM "rAjayaraMga' bhA. 1 'narmagadya'- bhA. 2mAM chapAya che, jayAre 'rAjayaraMga'- bhA. 2 phaoNrbasa gujarAtI sAhityasabhA dvArA 1935 mAM prakAzita thayo che. 'mahAdarzana - paheluM'mAM pralayakALathI I.sa.nA pAMcamA saikA lagIne, te 'mahAdarzana -bIjumAM I.sa. nA pAMcamA saikAthI I.sa. 1858 sudhIne itihAsa che. A lekhana mATe lagabhaga base jeTalA graMthane narmade abhyAsa karyo che. emAM emanAM vizvasaMbaMdhI mArAjaya ane vicAra aMkita che. jagatanAM rAjA ane saMskRtinAM utthAnapatananA A itihAsagraMthanI zailI mahattvAkAMkSI che. caM.. rAjha navasAravI : juo, saiyada sagIraahamada alIjAna. rAThoDa jasTIna ela. : 'palesTAInane pravAsa' (1979)nA kartA. 2.2.da. rAThoDa divALIbAI jhINAbhAI: ladhujIvanacaritrane saMgraha 'ApaNA dezanA mahAna puruSanI vAto'-bhA. 1,2 (1931, 1932) tathA "aitihAsika vAto'- bhA. 1 (1941) nAM kartA. 2,2,da. rAThoDa dhIrendrasiMha, 'kekAkina' (22-6-1934) : kavi. janma cApaladharA (ji. valasADa)mAM. 1960mAM siniyara pI.TI.sI. prAthamika zALAmAM AcArya. emaNe bALakAvyone saMgraha "ena ghena dIvAdena' (1981) Apyo che. 22,da. rAThoDa rAmasiMhajI kAnajIbhAI (8-12-1917) : vivecaka. janma kacchanA bhUaDamAM. 1933mAM maeNTrika. 1937mAM DiplomA ina phoresTrI. 1949mAM banArasa yunivarsiTImAMthI ema.esasI. pahelAM karacha rAjayamAM phoresTa suparinTenDanTa, pachI vanavibhAganA vaDA, pachI spezyala phoresTa ophisara. tyArabAda gujarAta rAjayamAM kaccha, surendranagara, rAjakoTa, bhAvanagara jillAomAM vibhAgIya vanaadhikArI. pachIthI gujarAta rAjayanA vanavibhAganA pablisiTI eNnDa liyAyajhana oNphiksara. chelle bhAratIya vana sevAmAM vanaadhikArI. 1961ne raNajitarAma suvarNacaMdraka. kacchanuM saMskRti darzana' (1959) saMdarbhagraMtha uparAMta bIjA paNa keTalAka paricayagraMtho emanA nAme che. .To. rANapurA dilIpa nAgajIbhAI (14-11-1932) : navalakathAkAra, vArtAkAra, caritrakAra. janma dhaMdhukAmAM. 1950mAM varnAkayulara phAinala. 1959mAM juniyara pI.TI.sI. zarUmAM sarvodaya janAmAM joDAyA pachI zikSaNavyavasAyamAM. judI judI jagyAe prAthamika zALAomAM zikSaka tarIke rahyA pachI atyAre bajANAmAM prAthamika zALAnA AcArya. 'sUkI dharatI sUkA hoTha' (1967), "AvuM chuM' (1969), 'haLAhaLa amI' (1969), 'Atama UMjhe pAMkha' (1970), "bhIMsa' (1970), "madhuDaMkha' (1972), 'hariyALAM verAna' (1972), "koI varadAna Apo' (1976), 'kAravAM gujara gayA' (1976), "niyati' (1976), 'kAna tame sAMbhaLe te' (1977), 'ame tarasyAM pUnamanAM' (1978), 're ame komaLa komaLa' (1979), 'mane pUchaze nahIM' (1980), "vAsaMtI DUsakAM' (1981), 'kUMpaLa phUTayAnI vAta' (1983), 'AMsubhIne ujAsa" (1984), 'mIrAMnI rahImaheka' (1985), 'pIThe pAMgaryo pIpaLA' (1987), 'aMtariyALa' (1989) vagere emanI navalakathAo che. A uparAMta vArtAsaMgraho 'mArI zreSTha vArtAo' (1975) ane 'paNa mAMDelI vAratAnuM zuM?" (1986); saMsmaraNakathA 'dIvA taLe ochAyA' (1977) tathA caritranibaMdhasaMgraho "vAta eka mANasanI' (1985) ane chavi' (1988) paNa emanA nAme che. rANapurA savitA (28-10-1933, 12-8-1977) : vArtAkAra, gujarAtI sAhityakoza -2 : 513 For Personal & Private Use Only
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ rANA amRtalAla bhANAbhAI - rAmabhAI kalyANa caM.To. kartA. navalakathAlekhaka. janma dAmanagara (ji. bhAvanagara)mAM. 1951mAM pharAmajI musa sAthe racele 'aMgrejI-gujarAtI zabdakoza' (1873maeNTrika. 1962mAM juniyara pI.TI.sI. prAthamika zALAmAM zikSikA. 1901) che. 1857mAM AraMbheluM A kArya cheka emanA mRtyuveLA kensarathI amadAvAdamAM avasAna. bAra bhAgomAM prasiddha thayuM che. emaNe laghunavala 'mAMhyaluM rUpa' (1968) ane vArtAsaMgraha 'mArI zreSTha vArtAo(1975) ApyAM che. - rANe jI. ke. : ramUjI vArtA 'kaDaka kanyAne mANekalAla paraNyA" (1887)nA kartA. rANA amRtalAla bhANAbhAI, 'dAsa Izara': AzApurI mAtA 2.ra.da. vizenA garabAono saMgraha 'AzApurI garabAvalI' (1969)nA rAtrinI samRddhi : vividha varNanathI, AkAzanA tArAkhacita bhavya ni.vI. rUpa tarapha saMvedanazIla banAvate kAkAsAheba kAlelakarane lalita nibaMdha. rANA ela. ke. : "lakSmIviya' (1908)nA kartA. caM.To. dilAta : juo, parIkha rasikalAla choTAlAla. rANA pIrojA rUstamajI : navalakathA pavitra ke pApI' (1938)nA rAma: sAmAjika vArtAone saMgraha 'vaMdelAnI vAto' (1935)nA karyA. 2.ra.da. kartA. 22.da. rANA bhagavAnadAsa IzvaralAla: prakIrNa viSayone nirUpatI padyakRtione saMgraha "oma nurU' (anya sAthe, 1928)nA kartA. rAma ane kRSNa (1923) : kizoralAla mazarUvAlAnuM, vAlmIkikRta 'rAmAyaNa ane ciMtAmaNi vaidyakRta 'kRSaNacaritra' para AdhArita 2.ra.da. caritrapustaka. avatAra lekhAtA puruSo ApaNA jevA mAnavIo rANA maMgaLasiMha ema. : jIvanacaritra kacchanA saMto'- bhA. 1,2 ja che- e mAnyatA ahIM svIkArAI che. ahIM prasaMganA nirUpaNa (1958, 1959)nA kartA. karatAM prasaMgonI AlocanA para vizeSa lakSa che. mahApuruSonAM jIvanano paricaya ApavA karatAM temanA jIvanakAryane avalakavAnI rANA mANekalAla zaMkaralAla : jIvanacaritra "saMta bhAbhArAma" lekhakanI dRSTi ahIM vizeSa dhyAna kheMce che. (1983) tathA gujarAtabhakato' (1957)nA kartA. rAma bAvAjIrAma: padyakRti "rAma bAvAjIrAmavANI' (1935)nA raNArAma: "satsaMga bhajanAmRta' (1946)nA kartA. kartA. 22,da. 22.da. rANigA amRtalAla makanajI (20-8-1932): vivecaka. janma rAmakRSNa prANazaMkara : padyakRti 'bhakita upadazikA' (1936)nA jUnAgaDha jillAnA vaDAlamAM. 1952mAM maeNTrika. 1956mAM bI.e. kartA. 1960mAM ema.e. AraMbhe DabhoImAM ane pachIthI upaleTAmAM 2.ra.da. adhyApaka. madhyakAlIna gujarAtI kRtio' (anya sAthe, 1974) uparAMta rAmacaMdra balavaMtarAya: vArtA "siddhapuranI rAjakumArI' (1900)nA emaNe 'zivasUtra'(1979)ne gujarAtI anuvAda Apyo che. 2.ra.da. caM.To. rAmajI mahArAja : padyakRti "nityaniyama' (1890)nA kartA. rANIkhetavALA sAvaka bI.: navalakathA "paisAnAM pApInA kartA. 2.ra.da. 2.ra.da. rAmajI haMsarAja : bALasAhityanI pustikAo "phUlakara zeThANI' rANInA nAnAbhAI rUstamajI, hayarAnI' (1832, 1900) : (1932), "saune vaMcAvo' (1932), jasavaMtInuM samUratuM' (1932) nATakakAra, kozakAra, ghaNAM varSo 'jJAnaprasAraka'nA taMtrIpade. 1861 tathA 'bhAna bhUlyo vANiyo' (1933)nA kartA. 62mAM 'strIbodha' mAsikanuM saMcAlana. 1862 mAM karasanadAsa 2.2,da. mULajInA sahakArathI 'satyadIpaka' nAmanA sAptAhikanuM prakAzana, je 1866 sudhI cAleluM. rAmabhakata balarAma : padyakRti 'rAmastuti saMgraha (1951)nA kartA. nATayamaMDaLIoe bhajavelAM emanAM nATakomAM takhtAlAyakI 2.ra.da. che. sAvitrI' (1883), 'kALA meMDhA' (1885), 'homale hAu' rAmabhAI kalyANa: vArtA suzIla patnInA kartA. (1888) vagere emanAM nATako che. emanuM noMdhapAtra kArya aradezara 2.2.da. . kA.A. kartA. 514: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAmalAla zivalAla-rAyacurA gokuladAsa drArakAdAsa rAmalAla zivalAla : 'bahucarAjI stuti gAyane saMgraha' (anya sAthe, 1898)nA kartA. 2.ra.da. rAmavijaya : padyakRti "jIvantikAne garabe'nA kartA. kartA. rAmasiMha kahAnadAsa : bALavArtA 'nakalaMka avatAra' (1958)nA kartA. ni.. rAmase eca. ema. : "gujarAtI vyAkaraNanA siddhAMto' (1942)nA ni.. rAmAnuja kanaiyAlAla lakSmIrAma, parNa', 'vanarAja' (1-11-1938) : caritrakAra, vArtAkAra. janma surendranagara jillAnA bhaDavANA gAmamAM. 1958mAM lakhataranI sara. je. hAIskUlamAMthI maeNTrika. tyArabAda ena.epha.sI.AI. ane sI.TI.AI. tathA saMskRta vizArada. nezanala phiTanesa korpasa insTrakaTara, vanyajIvana ane prANI-pakSIonAM jIvanane abhyAsa. "varlDa vAIlDa lAIphanA yuniTa sekreTarI. emanI pAsethI vanya prANIsRSTino paricaya ApatI sAhasakathAo ane mAhitIlakSI kRtio 'vanya prANIsRSTi' (1979), 'sAvajanuM apamAna' (1980), 'apaMga tananAM paNa mananAM nahi (1982), 'rachadarabAramAM agiyAra rAta' (1983), 'kudaratane khoLe khelanArA' (1983), "aghora jaMgalanA aghorI sAdhuo (1985), 'jaMgalanI duniyA mAtane mukAbalo'(1987) vagere maLI che. ni.ve. rAmAnuja mAdhava odhavadAsa (22-4-1945): kavi. janma pacchama (ji. amadAvAda)mAM. 1973mAM amadAvAdanI sI. ena. kaoNleja oNva phAina ArTsamAMthI kamarziyala ArTa viSayamAM gavarnamenTa DiplomAM oNva ArTa. 1969mAM "akhaMDaAnaMda' sAmayikanA taMtrIvibhAgamAM. 1669thI 1970 daramiyAna vArA eNnDa kaMpanInA prakAzana mAsika patrikAnA saMpAdanavibhAgamAM. 1970thI 1973 daramiyAna Ara. Ara. zeThanI kaMpanInAM prakAzanenAM mukhapRSThacitronA kalAkAra tarIke kAmagIrI. 1973 thI adyaparyata sI. ena. phAina ArTsa kolejanA eNplAiDa ArTa vibhAgamAM adhyApaka. nevuM uparAMta kAvyaracanAonA saMgraha 'tame (1972)mAM mukhyatve paraMparita laya-DhALAnA AdhAre lakhAyelI praNaya-viraha vagere bhAvAne nirUpatI gIta-svarUpanI kRtio che. grAmINa-taLapadA bhAve tathA rAdhA-kRSNa jevA paricita saMdarbhonI rajUAta thayelI che. uparAMta sauneTa, gajhala, achAMdasa, mukataka vagere svarUpanI paNa keTalIka racanAo ahIM che. 5.nA. rAmI durlabharAma giradharadAsa: triaMkI 'sughaDa tArA nATaka' (1900) -nA kartA. 2.2,da. rAmI maganalAla jeThAlAla (9-8-1908) : kavi. janmasthaLa kaDA (tA. visanagara). cha dhoraNa sudhIno abhyAsa. prAthamika zALAmAM zikSaka, pachIthI tAra-TapAla khAtAmAM. brAMca posTaoNphisa nirIkSaka tarIke nivRtta. emaNe kAvyasaMgraha 'sudhArasa' (1979) Apyo che. 2.ra.da. rAmI lakSmaNarAma kAzIrAma (18-8-1908): kavi. janma dahegAma tAlukAnA nAMdola gAmamAM. aMgrejI cAra dhoraNa sudhIno abhyAsa. hindI, marAThI ane saMskRta bhASAne abhyAsa. kariyANAne vepAra. emanI pAsethI 'AtmAnaMda gItAvalI' (1932), 'jIvanamaTha' | (1932), 'harijanastotra' (1932), 'AnaMdavarSA' (1932) vagere pustako maLyAM che. ni.. rAmaiyA nItA pramAda (14-7-1941) : bALasAhityalekhaka, kavi. janma morabImAM. 1957mAM maeNTrika. 1960mAM aMgrejI viSaya sAthe bI.e. 1962mAM e ja viSayamAM ema.e. 1962 thI 1966, sudhI ema. jI. esa. ema. kaeNleja, mATuMgAmAM adhyApaka. 1966 -thI Aja sudhI esa. ena. DI. TI. yunivarsiTI, muMbaInA aMgrejI vibhAgamAM prAdhyApaka. 'dhamAcakaDI' (1986) emane bALakAvyono saMgraha che. "zabdane rastekAvyasaMgraha paNa emane nAme che. caMTo. rAyacurA gokuladAsa drArakAdAsa, 'dAlacIvaDA', "rasika catura" (1890, 1951) : kavi, navalakathAkAra, vArtAkAra, lokasAhityanA saMzodhaka-saMpAdaka. janma seraThanA bAlAgAmamAM. vArtAkAra pitAne saMskAravArase. muMbaImAM zerabajArane dhadha. pote nakkI karyA pramANe batrIsame varSe dhaMdhAkIya kAmakAja choDIne sAhityane ja vyavasAyanuM kSetra banAvyuM. emanA kAvyasaMgraha "navanIta' (1921)nAM keTalAMka kAvyomAM dalapatarAmanI prAkRta bedhaka zailI che, te keTalAMkamAM lekzItanI phorama che. 'rasiyAnA rAsa' tathA 'rAsamaMdira' (1915)nA rAma nhAnAlAla-boTAdakaranAM zailI ane viSayanuM anusaraNa che, to sAthe keTalAka rAsamAM ka95nA vizeSa maulikatAthI viksI che. 'seraThI duhAnI ramajhaTa' (1966) merUbhA gaDhavI sAthe kareluM 781 duhAnuM emanuM saMpAdana che, jemAM sAmasAme belAtA duhA saMgRhIta thayA che. 'mahIpALadeva', 'graharAja', seraTarANI', 'nagAdhirAja', 'kuladIpaka', 'seraThapati' tathA 'manAthanI sakhAte' e sAta navalakathAomAM emaNe AlekhelI seraThanA cUDAsamAonI kIrtikathAmAM paraMparAgata itihAsa uparAMta lokakathAono paNa AdhAra lIdho che. navalakathAonI lakhAvaTa rasabharI che. 'IsaradAna' IsaradAsa cAraNane jIvana para AdhArita saMvAdasabhara navalakathA che. 'snehapUrNa' sAmAjika navalakathA che. 'rasIlI vArtAo(1925), 'vyAsajInI vArtAo (1928) tathA 'dAlacIvaDAnI dasa vArtAo' (1929)mAM sAmAjika pariprekSyamAM, mukhyatve hAsyarasapradhAna ane vArtAkAranI vyaMjanAzakitane suSTha paricaya ApatI prasaMgakathAo AlekhAI gujarAtI sAhityakoza -2 :515 For Personal & Private Use Only
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAyajAdA rAjendrasiMha vijayasiha-rAvaLa anaMtarAya maNizaMkara 22.da. che. kAThiyAvADanI lokavArtAo' (1925) tathA "soraThI vIrAMganAnI rAva nAnAbhAI kalyANabhAI: 'muMbaIne mavAlI' (1925) nAmaka vArtAo' (1928)mAM kAThiyAvADanA lekajIvanane varNavyuM che. padyakRtinA kartA. gAMdhIyuganI vArtAo' (1931)mAM mahAtmA gAMdhIjInA AcAra mu.mA. vicAranA ApaNA jIvana para paDelA gherA prabhAvane varNavatI rAva bharatakumAra rAmasiMga (20-11-1944) : kavi, saMpAdaka, vArtAo che. "sabaLa bhUmi gujarAta' (1948)mAM rabArI, kAThI, anuvAdaka. janma porabaMdaramAM. 1962mAM esa.esa.sI. aMgrejI vAghera, khAravA vagere tera khaDatala jAtione paricaya karAvatA viSaya sAthe 1967mAM bI.e. ane 1970mAM ema.e. sAvarakeTalAka svAnubhave che, te keTalIka rasaprada prasaMgakathAo paNa che. kuMDalAnI Arsa-komarsa kolejamAM aMgrejI viSayanA vyAkhyAtA. ni.. emanI pAsethI gujarAtI-hindI kAvyasaMgraha 'krAMti' (1982) rAyajAdA rAjendrasiMha vijayasiMha(1-7-1943) : kavi, vArtAkAra. maLyo che. 'ciraMtana yauvana' (1977) emane anUdita kAvyone janma jUnAgaDha jillAnA soMdaraDA gAme. 1962mAM esa.esa.sI. saMgraha che; te 'amRtA' emanI saMpAdita kRti che. 1966mAM arthazAstra-rAjayazAstra viSayo sAthe bI.e. 1975mAM ni.. gujarAtI viSayamAM ema.e. 1979mAM saradAra paTela yunivasiTI- rAvali aMbAlAla pI. : cAnAM duSaNa nirUpatI padyakRti 'pInArane mAMthI 'arvAcIna gujarAtI kavitAmAM rahasyavAda' para pIeca.DI. pokAra tathA rAvakavinI raMgata'nA kartA. pheradrA, goMDala ane mesavANanI skUlamAM AcArya. 1977thI haThIsiMhajI vinaya maMdira, kezodamAM AcArya. rAvata DAhyAbhAI hiMmatalAla : navalakathA 'gulAmI vahepAra' - bhA. gulamahoranI nIce' (1977) emane vArtAsaMgraha che. ", kALI 1-2 (1919)nA kartA. chokarI ane suraja' (1981) emane kavitAsaMgraha che. "rahasyavAda ni.vA. (1981) emanA zodhaprabaMdhane sArarUpa graMtha che. A uparAMta rAvata bacubhAI popaTabhAI (27-2-1898, 12-7-1980): 'rAdhAmAdhava' (1972) anuvAda ane "pharavA Avyo chuM'(1976) saMpAdaka, kalAvivecaka. janma amadAvAdamAM. prAthamika-mAdhyamika -nuM saMpAdana paNa emanA nAme che. zikSaNa goMDalamAM. 1914mAM tyAMthI ja maeNTrika. 1915 thI 1919 caM.To. sudhI saMgrAmajI hAIskUla, goMDalamAM zikSaka. 1920-21 mAM saranuM rAyajI jyA: 'jIvanapaMthanA raMga' (1982)nAM kartA. sAhityavardhaka kAryAlaya sAthe saMlagna. 1922-23mAM navajIvana ni.. prakAzana maMdiramAM saMpAdana-prakAzana sahAyaka. 1924 thI 1942 rAyA goradhanadAsa AMdhavajI : padyakRti smaraNAMjalinA kartA. sudhI ravizaMkara rAvaLa sAthe 'kumAra'nA sahataMtrI. 1930mAM budhasabhAnI sthApanA. 1943 thI 1980 sudhI 'kumAra'nA taMtrI. 1953mAM muMbaI rAjaya lipi sudhAraNA samitimAM kAmagIrI. rAya himatalAla ratilAla, 'rAhIra'(13-11-1939) : nibaMdha 1954 mAM jUnA muMbaI rAjayanI vidhAnasabhAmAM gavarnara taraphathI lakhaka. janma karAMcImAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa. dha navAnagara cha varSa mATe nimaNUka. pahelI gujarAtI mudraka pariSadanA pramukha. racembara ova kaeNmarsa enDa inDara, jAmanagaramAM adhikArI. 1965 mAM suratamAM maLelA gujarAtI sAhitya pariSadanA tevIsamAM bAlaheza' (1950), 'rasabiMdu (1952), "kalA' (1957) adhivezanamAM patrakAra vibhAganA pramukha. 1968 mAM IglenDaemanAM nibaMdhalekhanAM pustako che. amerikAne pravAsa. 1948mAM patrakAratva kSetre sevA badala caMTo. raNajitarAma suvarNacaMdraka. 1975 mAM pAzrIne khitAba. rAyasaMpaTa ela.: citra bALavArtA 'alAdina ane tenuM jAduI sakriya sAhityika saMpAdana ane patrakAratva dvArA gAMdhIyugano phAnasa'nA kartA. sAhityarucine saMskAravAmAM emanuM mUlyavAna pradAna che. gujarAtI - 2.2,da. graMthastha citrakalA'mAM kalAviSayaka lekho ane klAvivecana che. rAthariyA eca. jI.: vArtA 'bhUtane bhAI' (1889)nA kartA. uparAMta emaNe gujarAtI lipinA navA paroDhanuM nirmANa' pustaka 2.ra.da. paNa ApyuM che. TUMkI vArtAo' (1921)mAM emaNe hindImAMthI rAva caMdrakAnta haragoviMdadAsa (2-2-1930) : navalakathAkAra. janma TUMkIvArtAonA karelA anuvAdo saMcita che. bharUca jillAnA achAliyA gAme. 1947mAM maeNTrika. 1951mAM caMTo. 1858mAM ema e umalA ane vaDodarAnI zALAomAM rAvasAheba maganalAla dalapatarAma : caritralakSI pustaka "koTIno zikSaka, bhANa' (1930)nA kartA. 'premadivAnI' (1968), "ArAdhanA' (1976), 'jelama jaMpI ni.vo. gaI' (1979), 'sAme kAMThe zyAma'- bhA. 1-2 (1983) vagere rAvaLa anaMtarAya maNizaMkara (1-1-1912, 18-11-1988) : emanI navalakathAo che. | vivecaka, saMpAdaka. janma mesALa amarelImAM. vatana saurASTranuM caM.. valabhIpura. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa amarelImAM. 1928mAM 516: gujarAtI sAhityakoza 2 For Personal & Private Use Only
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ maeNTrika. bhAvanagaranI zAmaLadAsa kaoNlejamAMthI 1932mAM saMskRta ane gujarAtI viSayo sAthe bI.e. 1934mAM gujarAtI ane aMgrejI viSayomAM ema.e. daramiyAna 1932 thI be varSa zAmaLadAsa koleMjamAM phe ra pachI muMbaImAM madadastAna puttamitra' dainikamAM upataMtrI tarIke traNeka mAsa kAma karyuM. oNgasTa 1934thI amadAvAdanI gujarAta kaoNlejamAM gujarAtInA adhyApaka. e pachI jAmanagaranI DI. ke. vI. kaoNlejamAM doDheka varSa AcArya. tyArabAda eka dazako gujarAta rAjyanA bhASAvibhAgamAM rAjyavahIvaTanI bhASAnA gujarAtIkaraNanI kAmagIrI. 1970mAM bhASAniyAmaka padethI nivRtta. nivRtti pachI gujarAta yunivarsiTInA bhASAsAhitya bhavanamAM gujarAtInA prAdhyApaka tarIke nimAyA ane sADA cha varSa e sthAne kAmagIrI bajAvI, 1977mAM bhASAsAhitya bhavananA adhyakSapadethI nivRtta. tyArabAda emaNe gujarAta sarakAranA lo kamizanamAM sabhya tarIke sevAo ApI. gujarAtI sAhitya pariSadanA, vaDodarAmAM 1997mAM maLelA trIsamA adhivezananA binaharIpha pramukha. 1955mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka, 1974na sAhitya akAdamInA vADI mane thama vivecanasaMgraha 'sAhityavihAra' 1946mAM pragaTa thayelA, te pachI anukrame 'gaMdhAkSata'(1949), 'sAhityaviveka' (1958), 'sAhityanikSa'(1958), 'samIkSA'(1992), samA locanA '1966), 'rAdhama vAma'(1967), 'tAratamya' (1971), 'unmUlana'(1974) pragaTa thayA. emaNe koI ekAda sAhityasvarUpanuM ja vivecana karyuM nathI; emanI vivecaka tarIkenI nilita ne lidhotara baMne prakAranAM sAhityasvarUpomAM lagabhaga ekasarakhI che. emanA vibhinna vivecanasaMgrahomAM kavitA, nATaka, TUMkIvArtA, navalakathA, caritra vagere vividha sAhityaprakAranAM pustakono pravezako che; adhyayanarAdhA mATe lakhAyelA lekha tathA yunivarsiTI pApAno che; AkAzavANI mATe apAyelA vArtAgApo che tathA sAmiyakomAM karelAM lAMbAM-TUMkAM avAko che. gujarAta sAhitya sabhA mATe emaNe 1937, 1945, 1946, 1947nI vArSika vAgiyarAmIkSAnuM kArya karavuM. A cAreya vArSika samIkSAno 'gartha vAGamaya' (1967)mAM pragaTa thaI che. 'kavivartI nhAnAlAla' (1985)mAM emanA kavi nArAva parano sarvagrAhI abhyAsa che. UMDI niSThA, sAMgopAMga nirUpaNa, jhINu ane UMDuM nihALatI vaidhaka dRSTi, vizALa samabhAva e emanA vivecananI lAkSaNikatA che. 'upacaya'(1971) emano vividha prayojanane lakhAyelI zikSaNa, saMskRti, sAhityavizenAM tathA sAtatyakArone artharUpa lakhAyela chatrIsa trekhA vanonA saMgraha che. saMgrAmanAM sAhityetara lakhANonA kendramAM paNa teo sAhityamImAMsaka ja rahelA che. 'gujarAtI sAhitya : madhyakAlIna'(1954)mAM sAhityanA itihAsanI dRSTi-pAyo kendramAM rAkhIne emaNe madhyakALanI rAjakIya, sAmAyika pramAdabhU, e sAhityanI lAkSaNikatAomA~dAo, vividha sAhityasvarUpA vagerenI cAra prakaraNomAM carca karI che ne pachInAM ATha prakaraNomAM zatakavAra vyaktilakSI hityasarjanane paca karAyo che. aneka vijayonI vizada-5na mAta rAvaLa upendra umiyAzaMkara rAvaLa kanubhAI temAM che ne chatAM zailInI samatAnI jALavaNI sAthe, sarva varNaviSaya aMgenAM bAhitI mUlyAMkana tAraNa-sUcana temAM sahajasulabha che. saMpAdaka tarIkenI emanI kAmagIrI paNa khAsa ullekhanIya che, "boTAdakaranI kAvyasaritA' (1956), 'nhAnAlAla madhukoza' (1959), 'naLAkhyAna'(1960), 'gujarAtIno ekAMkIsaMgraha' (1960), 'snehamudrA'(1960), 'madanamohanA'(1966), "kalApIno kAvyakalApa' (1974), 'cUnIlAla va. zAhanI zreSTha vArtA' vage. emAM mAttvanAM saMpAdana che. emanI saha saMpAdanomAM 'buddhiprakAza - zekhasaMgraha'- bhA. 1-2, premAnaMdakRta 'caMdrahAsAkhyAna', 'ramaNalAla desAInI koka vArtAo', 'vizI nhAnAlAla smArakaNutha', nakhalAla jhaverInI kAvyasuSamA', 'karasanadAsa mANekanI akSara ArAdhanA', 'kAlelakara adhyakzana', 'sarakArI vAcanamALA' : 1-4, 'dI. ba. narmadAzaMkara mahetA smArakagraMtha' vagere mukhya che. 2. va. desAIkRta navalakathA 'grAmalakSmI'no saMkSepa paNa emaNe karyo che; sAhitya akAdamI mATe "sAhityacarcA'(1981)nuM saMpAdana karyuM che; 1994mAM 'arasiMha mahetAnAM pado"nuM paNa saMpAdana karyuM che. A saMpAdano nimitte emaNe vistRta pravezako lakhyA che. gujarAtI sAhitya pariSade bahAra pADela 'gujarAtI sAhityanA itihAsa'nA cothA bhAganuM saMpAdana emaNe umAzaMkara jozI vagere sAthe karyuM che. A uparAMta emaNe vizvanAtha ma. bhaTTanI sAthe 'TolsaToyanI navalikAo'mA anuvAda karyA che tathA je. DI. pAThaka sAthe "AhAravijJAna'nAmanuM pustaka lakhyuM che. emaNe 'cA ghara'(1944)mAM vArtAo ApI che. pra.ba. rAvaLa upendra umiyAzaMkara, 'mAla'(25-2-1939) : kavi. janma muMbaImAM. 1956mAM esa.esa.sI. 1982mAM homiyopathImAM Ara.ema.pI. prAraMbhamAM phaoNrbasa gurjAnI sabhAmAM graMthapAla kalArka ane pachI prAthamika zALAmAM zikSaka. kAvyasaMgraha 'zukita'(1966), bALakAvyasaMgraha 'chabachabiyAM' (1970), saMpAdanag va 'vaDalIvAdha'(1979) vagere prakAzane emanA nAme che. ro. rAvaLa UmiyAzaMkara jIvatarAma : padyakRti 'ghaDanAtha mahAdevanA garabA' tathA 'kizora-kAntA nATakanAM gAyano'(1906)nA kartA, 22.6. rAvaLa kantu, 'Aveza' : gIta, gajhala ane bhajanAno saMgraha 'sAraMgA' (1976)nA kartA. ... rAvaLa kanubhAI : 'hitopadeza'nA kavAprasaMgo para AdhArita gAdhaka bALavArtAo 'dekhAdekhInuM pariNAma'(1981), 'bamAM trIjA hAthe' (1991), 'rUpAnI ghATI (1981) ane udara vAgha banyA (1981)nA kartA. vA gujarAtI sAhityakoza - 2 : 517 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAvaLa kanaiyAlAla jagajIvana- rAvaLa jazavaMtarAya ka. kartA. rAvaLa kanaiyAlAla jagajIvana (3-4-1914) : vArtAkAra, nATakakAra, bhASAvijJAna ane vyAkaraNa uparAMta dharma, vaidaka, samAja ane nibaMdhakAra, vivecaka. janma bhAvanagaramAM. muMbaI yunivarsiTImAMthI arthazAstra jevA prakIrNa viSayomAM paNa emaNe suDatAlIsa jeTalA bI.e. kovida ane esa.TI.sI. zikSaka ane zALAnA AcArya. lekha tathA nAnI-moTI pustikAo lakhyAM che. emanI pAsethI navalikAsaMgraha chuMdaNAM' (1955), ekAMkIsaMgraha - narasiMha, premAnaMda, mIrAM, bhojo, dayArAma, prItama, akhe, 'masta havA' (1967), nibaMdhasaMgraho 'jIvanapatha" (1957) ane jhumakharAma, mukuMda, rAdhAbAI, goviMdarAma, prAgadAsa, dullabhadAsa 'raMga ane phorama' (1964) tema ja vivecanalekhasaMgraha 'abhigama Adi paricita-aparicita kavionI apragaTa kRtiono saMgraha (1974) jevAM pustako maLyAM che. 'prAcIna kAvya sudhA : 1-2 (1924), 3-4-5 (1931) emaNe ni.vA. saMpAdita karyo che. varSo sudhI cAleluM saMzodhanakArya pachIthI mULa rAvaLa karasanajI jagajIvana : padyakRti kudaratanA kopa' (1912)nA cAra graMthonI yojanA mujaba prAcIna kAvya vinoda'(1930) nAme prakAzita karyuM che. ni.vA. sarjana ane saMpAdana uparAMta emaNa marAThImAMthI 'manuRSinAM rAvaLa kAntilAla la: 'jagadaMbA kAvyamALA' (1959)nA kartA. nItivacano' (1823) tathA 'vilAsinI athavA satyano jaya ni.. jevA anuvAdo paNa ApyA che. pra.da. rAvaLa kAlidAsa nIlakaMTharAya : padyakRtio 'karIviraha' ane rAvaLa chaganalAla himatarAma : kathAkRti 'vasaMtavINA'nA kartA. 'pArasamaNi'nA kartA. ni.vA. rAvaLa kRSNAgaurI hIrAlAla : padyavArtA "saguNI hemaMtakumArI' rAvaLa jagannAtha jeThAbhAI : bALavArtAo "AnaMdamALA'- bhA. 2 (1899)nAM kartA. ane 'bALavida nA kartA. ni.. ni.. rAvaLa kevaLarAma dayArAma : padyakRti 'kudhArA kaSTaprakAza' (1882), rAvaLa jagannAtha vrajalAla : navalakathA prANazvarInuM premamaMdira vArtAkRti 'bhAgIrathInuM bhopALuM yAne kusaMganuM kuTuM pariNAma athavA satIne satyAgrahanA kartA. (1885) tathA caritralakSI kRti 'Adarza daMpati' (1932)nA kartA. ni.vA. ni.vo. rAvaLa jagubhAI mohanalAla : kAvyasaMgraha 'rAsarasikA'nA kartA. rAvaLa kezavalAla je.: padyakRti 'jagadambA garabAvalI' (1933) ni.vA. -nA kartA. rAvaLa jayakAnta jayaMtIlAla (7-8-1930) : vArtAkAra. janma lIMbaDI (ji. surendranagara)mAM. tyAM ja prAthamika-mAdhyamika zikSaNa. rAvaLa girIza : jAsusI kathA 'paisA tAre khAtara' (1938) ane 1925mAM amadAvAdathI elaela.bI. 1958mAM sI.e.vArtAsaMgraha 'oTanAM pANI' (guNavaMtarAya AcArya sAthe, 1938)nA AI.AI. 1959 thI 1963 sudhI 'maMjarI' dvamAsikanA kartA. saMpAdaka. | ni.. emanI pAsethI vArtAsaMgraha senerI jhADa' (1968) maLyo che. rAvaLa gokaLajI prANajIvana : 'zravaNapitRbhakita nATaka' (1885)nA mu.mA. kartA. rAvaLa jayazaMkara harilAla, 'milana' (3-10-1926) : bALasAhitya lekhaka. janma sarapadaDa (ji. rAjakoTa)mAM. abhyAsa pI.TI.sI. rAvaLa chaganalAla vidyArAma (12-3-1859, 1947) : prAcIna sudhI. moTAvaDAnI zALAmAM AcArya. kavitAnA saMzodhaka, saMgrAhaka-saMpAdaka. janma vatana (luNAvADAmAM. 1881mAM premacaMda rAyacaMda TroniMga kaoNlejane 3 varSane abhyAsa emanI pAsethI bALabhogya nATako 'eka Ano'(1958), 'piMjare paDelAM' (1958), 'ramakaDAM lyo koI' (1959) vagere maLyAM che. pUro karI sarakArI keLavaNIkhAtAmAM zikSaka. 1915mAM nivRtta. emaNe kAlidAsakRta 'RtusaMhAra'nI dhATIe 'tuvarNanA mR.mA. (zivazaMkara tu. dave sAthe, 1886) lakhyuM che. zikSaka tarIke kahelI rAvaLa jazavaMtarAya ka., "acala' (19-9-1926) : kavi. bhAvanagaraTUMkI, bedhaka ane mArmika vArtAo ane gujarAtI gRhiNInA karuNa nI mAsTara silka milsamAM zeThanA sekreTarI uparAMta te milsanI madhura manebhAvone pragaTa karatAM gItenA saMgraho anukrame 'ThaMDa nUtana sahakArI maMDaLInA pramukha. pahoranI vAta' - 1 (1925) ane 'gujarAtanA rasa killola' padyakRti "acalavANI'-bhA. 1-2 (1967) emanA nAme che. (1929) emaNe ApyA che. mu.mA. 518: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAvaLa jAtira goviMdalAla-rAvaLa nalina caMdrakAnta rAvaLa naTavara aMbAzaMkara (28-1-1932) : caritrakAra. janma bhAvanagara jillAnA mAMDavadhAramAM. 1953 mAM esa.esa.sI. 1964mAM bI.e. 1970mAM ema.e. 1981mAM ema.phila. prAraMbhamAM 'phUlachAba' dainikamAM upataMtrI. atyAre gUjarAta vidyApIThamAM gujarAtInA prAdhyApaka. jIvanacaritra "madhara TerIjhA' (1975) uparAMta samAjazikSaNaviSayaka 'eka ja mATInAM ThAma' (1980) ane 'navA cIlA' (1983) jevAM pustako emanA nAme che. rAvaLa jayotira govidalAla (31-3-1943) : navalakathAkAra, vArtAkAra, nATayakAra. janma amadAvAdamAM. vatana haLavada (ji. surendranagara). abhyAsa kolejanA prathama varSa sudhI. 1961thI 1966 sudhI vividha prakAranI nokarI. 1966 thI 1969 sudhI unAvA (ji. gAMdhInagara)mAM, 1969 thI 1971 sudhI lIMbodrA (ji. mahesANA)mAM ane 1971 thI 1974 sudhI amadAvAdamAM zikSaka. 1974 thI aMtarIkSa upayoga kendranA kheDA komyunikezana projekaTamAM lekhaka ane nirmAtA. 'ura eka Aga jale' (1969), 'jhaMkhanA" (1970), 'sUraja thavAnuM samaNuM' (1977), 'koIneya kaheze nahIM' (1978), 'aDako te mArA sama' (1979) vagere emanI pacIseka sAmAjika navalakathAone rahasyakathAo che. 'dakSiNA' (1975), 'tame nyAya karo' (1977) ane 'aTakacALAM' (1980) emanA ekAMkIsaMgraho che. 'sUraja tArI chAyA' (1984) emanuM bALanATaka che. A uparAMta emanI ghaNI TUMkIvArtAo vividha gujarAtI sAmayikomAM pragaTa thaI che. ja.gA. rAvaLa tApIzaMkara prabhuzaMkara : tApIzaMkaranuM gadya', 'zAstronuM navanIta' tathA paghakRti "zrIsayAjIrAtrInA kartA. rAvaLa nathurAma pItAmbara, 'nathurAma zarmA' (11-10-1858, 1931) : nibaMdhakAra, kavi. janma mojIdaDa (lIMbaDI)mAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa pachI rAjakoTa TreniMga kaeNlejamAM tAlIma laI sAteka varSa saurASTranAM judAM judAM gAmamAM prAthamika zikSaka, pachIthI mAMgaroLa ane bhAvanagara rAjayanI dIvAna ophisamAM kArabhArI saMskRta, hindI, baMgALI ane marAThI bhASAnA jANakAra, yoga ane vedAMtanA adhyayananA phaLarUpe 1888mAM vyavasAya choDI bIlakhA AnaMdAzramanI sthApanA ane sadupadeza-pravRtti. emaNe nAnA-moTA saMkhyAbaMdha graMtho racyA che. emAM 'kInAthakAvya' (1910) tema ja 'svAbhAvika dharma' (1879), 'yoga - kaustubha' (1889), 'yogaprabhAkara' (1891), 'pAtaMjala yoga - darzana' (1891), 'sAMkhyadarzana' (1893), 'bhagavadgItA' (1896), 'vedAMtadarzana' (1899), upaniSado' (1903), 'subodha kalpalatA' (1903), 'zrI zaMkarAcArya akAdaza ratno' (1915), 'sAMkhyapravacana' (1916), "bhakitasudhA' (1916) tathA 'vairAgya sudhAkara' (1918) noMdhapAtra che. rAvaLa traMbakalAla devazaMkara : 'indumatI' (1900), 'narasiMha mahetA' (1904), "mIrAMbAI' (1905), 'bhakata pIpAjI', 'rAdhA premabhakita', 'dhruvakumAra', 'mahArAjA gopIcaMda', 'sUra zyAma', 'narmadA nATaka' (1908), 'DolatI duniyA' (1908) vagere nATakonA perAnA kartA. - mR.mA. rAvaLa dalapatarAma bhAIzaMkara : "kAMkita kumArikA' (1918), kapUramaMjarI' (1921), "dharmajijJAsu akabara ane AcAryazrI hIravijayasUri'(1921), 'cakravartI azoka, 'dasa lAkhane dallo ane ratnakaMkaNa', 'zAradAnuM svArpaNa ane sevAdharma samIkSA', saMsArI ke saMnyAsI' vagere navalakathAo tathA bALasAhityakRti bAlagItA' (1919)nA kartA. mR.mA. rAvaLa dazarathalAla jagannAtha : caritrakRti 'svarAja sevako' (1931). tathA vArtAsaMgraha 'puraskAra ane bIjI vAto' (1931)nA kartA. mR.mAM. rAvaLa durlabharAma jaTAzaMkara : 'saguNa brahmaupAsaka zravaNakumAra (1914) nAmaka nATayasAra tathA gAyanenA kartA. mR.mAM. rAvaLa devazaMkara rAmacaMdra : dhArmika kRti 'pAMDavonuM uttara caritra' tathA 'caMdrahAsanuM AkhyAna' (1882) nA kartA. mR.mA. rAvaLa devazaMkara harizaMkara : nATaka 'vidyAlakSmIne saMvAda'(1912). -nA kartA.. mR.mAM. rAvaLa nalina caMdrakAnta (17-3-1933) : kavi, vArtAkAra, vivecaka, janma amadAvAdamAM. vatana vaDhavANa. prAthamika zikSaNa kALupuranI zALA naM. 7mAM. mAdhyamika zikSaNa nyU eNjyukezana hAIskUlamAM. 1954mAM maeNTrika. 1956 mAM aMgrejI-gujarAtI viSayo sAthe bI.e. 1959mAM gujarAtI-aMgrejI viSayomAM ema.e. bharUca ane naDiyAdamAM thoDo samaya adhyApana karyA bAda bI. DI. Arsa koleja, amadAvAdamAM aMgrejInA prAdhyApaka. rAjendraniraMjananI anugAmI peDhInA sattvazIla A kavi emanI TUMkI racanAomAM pratIka-kalpananA viziSTa saMdarbha sAthe vaicArika saundaryane sukumArane sUkSma layathI upasAve che. "ugAra' (1962) emanI ekavIsa racanAone ladhusaMgraha hovA chatAM emAM keTalIka Adhunika nagarasaMvedananI kasabayukata abhivyakitao maLe che. samayane, vRddhatvane ke muMbaI yA bharUca jevA zaherane lakSya karatAM kAvyo pariNAmagAmI che. 'avakAza' (1972) kAvyasaMgrahamAM paNa subaddha racanAo emanI svakIya mudrAo sAthe maLe che. abhivyakitanI svataMtra zista ane praziSTa raMgadazitA emanI kRtionI oLakha che. "azvatthAmAnI svagatokita' jevA kAvyanI achAMdasa abhivyakita dhyAna kheMce che. gujarAtI sAhitkoza - 2 : 119 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAvaLa navanItakumAra IzvaralAla-rAvaLa prANazaMkara hIrAlAla caM.To. 'svapnaleka' (1977) emane vArtAsaMgraha che. seLa vArtAomAM snAtaka. 1954 thI 1972 sudhI bhAvanagaranI kolejamAM adhyApaka koI eka stare aMkAyelI paDelI svakharekhA graMthazIrSakane sArthaka ane e pachI 1975 sudhI AcArya. vyavasAye vaida. kare che. vArtAmAM zabda svayaM ghaTanA che evI pratijJA sAthe aMdara- emanuM kAvyasarjana zarU thayuM gAMdhIyuganA kavionI sAthe. bahAranI gatithI vArtAkAra ahIM kathAvastune ananya aMza. goviMdasvAmI sAthe pragaTa karelI 'mahAyuddha' (1940) nAmanI traNa kAvyAtmaka rIte upasAvavA mathe che. kAvyone samAvatI pustikAmAM 'AgAmI mahAyuddha' kAvya emaNe 'pAzcAtya kavitA' (1973)mAM grIkakavitAthI zarU karI amerikana raceluM che. vizvayuddhanI bhayaMkratAnA nirdeza sAthe vizvapremanI kavitAne bhAvanasaMdarbha che; te "anubhAva' (1975) vivecana- jhaMkhanA emAM pragaTa thaI che. emane svataMtra kAvyasaMgraha 'padmA' graMthamAM kavitA sAthenA aMgata mArmika saMbaMdhamAMthI janmelAM ' (1916) ThIkaThIka samaya pachI pragaTa thayo e bAbate sUcaka che, lakhANo che. kAvyabhAvananA hArdamAM sulabha banelA pravezane romAMca kAraNa ke saoNneTanuM svarUpa ke vizvapremanI bhAvanAne bAda karatAM emanAmAM vartAya che. priyakAMta maNiyAra' (1976)mAM maitrInA gAMdhIyuganI kavitAno prabhAva emanI kavitA para nahivata che. saMvegathI karAvelo kavitAparicaya bahudhA vivekapUrNa ane jIvaMta che. emanA bIjA be kAvyasaMgraho 'nAndI' (1963) ane "naivedya' 'siMdhI sAhityanA itihAsanI rUparekhA' (1977) emano (1980) darzAve che ke araviMdadarzanathI prabhAvita kavi jIvanamAM anuvAda che. prema ane saMvAdanA upAsaka che; ane tethI emanI moTA bhAganI kavitA prakRti ane adhyAtma-anubhava vizenI che. vividha Rtuo rAvaLa navanItakumAra IzvaralAla, 'bejubAM' (15-11-1945) : ane prakRtinAM vividha dRzyane viSaya banAvI emaNe ghaNAM prakRtinATayakAra, kavi. janma banAsakAMThA jillAnA jUnA DIsAmAM. vatana kAvyo racyAM che; to ghaNAM kAvyomAM zrI araviMdane mahimA tathA zrI e jillAnuM kalANA. 1968mAM hindI mukhya viSaya sAthe gujarAta mAtAjInI kRpAthI anubhavAtI dhanyatAnI lAgaNI vyakata karI che. yunivarsiTImAMthI bI.e. 1971 mAM bI.eNDa. 1973mAM ema.e. gIta, soneTa ane chaMdobaddha racanAo kavie karI che, paraMtu emanI 1971mAM visanagaramAM ane 1972 thI mahArASTranA kolhApuramAM vizeSa siddhi gItamAM che. 'jhAlAvADI dharatI' vatanapremano raNako zikSaka. laIne AvatuM emanuM dhyAnapAtra prakRtigIta che. "eN ' (1975) ane "ajagara'(1985) emanA ekAMkI 'parabrahma' (1966)mAM zrI araviMdanAM kAvyo anUdita che; tA saMgraha che. 'gIta' (1976) emane kAvyasaMgraha che. e uparAMta "raghuvaMza' (1985) emane kAlidAsanA mahAkAvyane samazlokI emanI ghaNI ladhukathAo gujarAtI sAmayikomAM pragaTa thaI che. anuvAda che. 'pratipadA' (1948) e emane geviMdasvAmInAM ja.gA. kAvyono sahasaMpAdanane graMtha che. buddhine bAdazAha'(1968) ane "AyurvedanuM amRta' emanA anya graMtha che. rAvaLa nAgaradAsa je.: vArtAkRti 'bAlasaMvAda' (1916)nA kartA. ja.gA. - mR.mAM. rAvaLa praphulla, 'AnaMda zarmana' (5-9-1948) : vivecaka. janma rAvaLa nAthAlAla tribhovanadAsa : padyakRti "sarasvatI stavana vatana vIramagAmamAM. ema.e., pIeca.DI. (1900)nA kartA. emanI pAsethI samIkSAmUlaka caritrakRti 'yaMti dalAla (1979) maLI che. rAvaLa paMDitarAva: gadyapadyamizra kRti 'araviMdAyana'(1971)nA mR.mA. kartA. | mu.mA. rAvaLa pravINacaMdra caMdravadana, 'Arajhu' (20-5-1948): ema.e., bI.eNDa. zikSaka. rAvaLa popaTalAla lakSmIrAma : 'adriya yogI bApusAheba miTa: emanI pAsethI kAvyasaMgraha "AMsu" maLyo che. temanuM jIvanacaritra ane AdhyAtmika mArgadarzananA kartA. mR.mAM. mu.mA. zavaLa prANajIvana matIrAma: devIbhAgavatanA zuMbha-nizuMbha-vadhanA rAvaLa prakAzam : bALasAhityakRtio 'mahAkavi kAlidAsanI bAlavAto' (1946), 'bIrabalanI citramaya bAlavAto' (1946), prasaMgane viSaya banAvI lakhAyelI kRti durgA nATaka' (1893) nA akkalanI kiMmata (1950), "kavi kAlidAsanI batrIsa bAlavAto" (1960) vagerenA kartA. mu.mA. mR.mA. rAvaLa prANazaMkara hIrAlAla : padyakRtio "indravilAsa nATakanAM rAvaLa prajArAma narottama (3-5-1917): kavi, anuvAdaka. janma gAyane' (1905) tathA sayAjIrAva mahArAjanAM yazogAna (1905) vatana surendranagara jillAnA vaDhavANamAM. tyAM ja prAthamika-mAdhyamika -nA kartA. zikSaNa. maeNTrika thaI 1941mAM pATaNanI Ayurvedika kolejamAMthI mu.mA. kartA. pa20: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAvaLa bakula jarAzaMkara, 'zAyara'(6-3-1938): kavi, viveca janma bolI (tA. iDara)mAM. 1957 mAM gujarAtI saMkakRta viSaya mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI ema.e. pachI yahiMda kaeNlenja, muMbaImAM vyAkhyAtA ane vibhAgIya vaDA. e pachI mala DanI mahilA rTsa kolejamAM upacarya ane cArya. 1943 thI 5trakAranuM kArya, emanA 'mudrA'(1972) ane 'saMbaMdhanuM ghara'(1983) kAvyasaMgrahomAM vividha svarUpo paranI sUkI racanA che, emAMnI garava bahudhA muzAyarA mATe racAyelI che. 'nirALI paraMpara'(1976) vArtAsaMgrahamAM sarerAza vArtAro che. 'parine pa'(1977) emanA vivecanalekhonA saMgraha che. emaNe keTalAMka zikSaNanAM pustakanuM lekhana-saMpAdana karyuM che. 'ane mANasa marI gaye!' tathA 'eka zUnya bAjIrAva' emanAM anuvAdapustako che. ma.pa. rAvaLa bAlAbhAI kAlidAsa : navalakathA 'bhedI bhujaMga yAne vIranuM varlDa'- bhA. 1/1926)nA hatAM. }.mA. rAvaLa maNilAla maganalAla (nAradIpuravALA): zrI raMga bA mahiranA garabAvaLI'(1931) rDA. mu.mA. rAvaLa mathurAdAsa govida : pAna maniSAdI bA vana (1999)na! kartA. mu.ma. rAvaLa manaharalAla lakSmIzaMkara, 'diladAra'(13-4 1927) : kavi, saMpAdaka. janma maraNa (tA. merI)mAM. esa.esa.sI. sudhI abhyAsa. kolasAno vepAra. a', 'kA vikA', 'zarvarI' vage, gajhalanAM hitakAlikAnA saMpAdaka. emanI parIthI padyakRtio bekhabara jAga jA'(1962), 'gAMdhI beThA vAra'(1970), 'saradAra smRti vyo'(1975), 'satyanArAyaNanI kathAnuM gajhalamAM rUpAMtara'(1981) maLI che. 'diladArI'(1988) emanA gajhalasaMgraha che. 'zuM rAvaLa manubhAI ema. : garabAnI pustikA masi'(1920nA kartA. gu.mA. rAvaLa mahezakumAra, ''animeSa': kalpasaMcaya svarasaMhavanI' (1979)nA koM mu.mo. rAvaLa mAdhavaprasAda 2 : navalakathA 'pATaNanI pratiSThA'(1933)nA kartA. mu.ma. rAvaLa mAdhavalAla tribhuvana (5-10-1904) : navalakathAkA janmasthaLa ane vatana mULI. prAthamika zikSaNa tyAM ja. 1922 mAM rAjakoTanI hara gela TreniMga kolejamAMthI baMne parIkSA pA rAvaLa bakula jaTAzaMkara - rAvaLa ravizaMkara mahAzaMkara 1929mAM gujarAtI sAhityanI ucca parIkSa mAM uttIrNa. pachI saMskRta, hiMdI ane vedAMtano abhyAsa. zarUmAM rajakeTana haTara mela TreniMga kolejamAM nava varSa sudhI ane pachI bArTana TreniMga ke phora vimenamAM nArI emanI pAsethI 'koleyina'(1924), 'iMdukalA'(1938), "vAna ga'(1931), 'lAnAM jIvana 1931), 'mArAjadhA8' (1935) vagere navalakathAo maLI che. mu.ma. rAvaLa mULazaMkara prabhurAma, 'haribhakata': navalakathA 'siya va' (1933) tenA kAraNe mAtA nAmo yogA' (17)na pharnA. mu.na. rAvaLa mAhanalAla revAzaMkara : 'zirapUrA gre 1 : unma kSatriya senjara rAjama:' dhAma. . jI.ma. prakA rAvaLa rajanIkAnta prANalAla 4-4-1963): makaruM, janma kheDA jillAnA sAntriAmAM. 1940mAM moTraka. 1944 mAM aMgrejI viSaya sAthe bI.e. 1949mAM banArasa yunivarsiTImAMthI hiMdI viSayamAM ema.e. gaNatrIsa varSa aca. ke. koleje, amadAvAdamAM hiMdInA pradhyApaka. 'dhavalagiri'(1938) emanI vArtAsaMgraha che. temaNe mahA rANA pratApa'(1967) jIvanacaritra ApyuM che. halyAbAi' (16), 'baMgALanI koma vArtAo 1935), mo vArtAno'(1983) ane 'cIra rAjadronA anuvAdo che. rAvaLa ravizaMkara mahAzaMkara (1-8-1892, 9-12-1977) : AtmakathAlekhaka, pravAsalekhaka. janma bhAvanagaramAM. tyAM ja prAthamika-mAdhyamika zikSaNa. 1913 mAM mika, muMbaInI smArTa esAyaTImAM pAMca varSanA citrakalAnA abhyAsamAM uttIrNa thatAM 1966mAM maLyA maMDala. hAjI mahammada riyAnA saMparkathI prerAIne 1924mAM amadAvAdamAM 'kumAra' kAryAlayanI sthApana ane tenuM saMcaLano sAra paTela vizvavidyAlaya, vArtAmAM mAnArha kalA-adhyApaka. kalApravRtti mATe gujarAta vidyAsaba drArA 1930nA varSano raNajitarAma suvarNacaMdraka. 1965mAM bhArata sarakAranA padmazrI khitAba. 1970 mAM lalitakalA kAdamInA phelo. amadAvAdamAM avasAna. jovo ane uttarabhAga nA karmana lInI 12nuM yo maMhanuM klAkAranI saurAra:'(1947) tathA varSanA cA mAskAnI vizvani pariSada nirmAne elI vizA anubhavA nirUpanuM 'meM dIThAM navAM mAnavI'(1956) emanAM pravAsa pustako che. gurAtanI kalA ane saMskRtinI vihAranA niSpanI emanI AtmakathA 'AtmakathAnaka'(1967) paNa oMdhapAtra che. emaNe avanIndranAtha, manabAbu, burAkAmI ane kArTUnisTa zaMkara jevA kalAvido vizenA caritralekhono saMgraha kalAkAranI gujarAtI sAhityakoza - 2 : 21 For Personal & Private Use Only
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAvaLa rasikacaMdra - rAvaLa sumaMta baLavaMtarAya kalama' (1956) ane bhAratanI saMskRtinA pUjaka jemsa kajhInsa' (1959) jevAM pustako ApyAM che. uparAMta emaNe ajaMtAnI zilpacitrasamuddhinuM nirUpaNa karatuM, raMgIna citrothI yukata pustaka 'ajaMtAnA kalAmaMDapa' (1936) uparAMta kalAnuM svarUpa, tenuM mahattva ane mUlya samajAvatAM kalAviSayaka lakhANo ane bhApaNAne saMgraha 'kalAciMtana' (1947) tema ja'seLa suMdara citro' (1925) jevAM kalAvivecana paNa ApyAM che. gujarAtI sAhitya pariSadanA karAMcImAM maLelA adhivezanamAM kalA vibhAganA pramukha tarIke ApeluM vyAkhyAna 'citrasRSTi' (1937), munazI SaSThipUti nimitte dorelAM temanI kathAsRSTinAM pAtrAnAM kAlpanika raMgIna citro 'ka. mA. munazInI pAtrasRSTi (1953), carotara citrazikSaka saMgha ajita vidyArthI citrapradarzananA udaghATana nimitte karela pravacana 'citrazikSA' (1939) vagere emanuM tadviSayaka prakIrNa pradAna che. rAvaLa rasikacaMdra : garAsaMgraha phUlaDAMnI mALa' (anya sAthe, 1933) -nA kartA. rAvaLa zakuna karuNAzaMkara (14-1-1913, 6-7-1980) : AtmakathAlekhaka. janma ThaLiyA (ji. bhAvanagara)mAM. prAthamika zikSaNa kaLiyA, pAdarI ane muMbaImAM. TuDanTa lIganA kAryakara. 'janazakita'mAM patrakAra. amANe AtmakathA svarAjanI vAta (maraNa jora prakAzana, 1981) tathA caritrakathAono saMgraha 'AjhAdInA zahIdA' (anya sAthe, 1949) tema ja premAM kaMTakakRta navalakathAne anuvAda 'kAma ane kAminI'-bhA. 1-2 (1938) ApyAM che. 2.ra.da. rAvaLa zaMkaraprasAda chaganalAla (26-1-1887, 24-4-1917) : saMzAdhaka, vivecaka, anuvAdaka. janma vaDodarAmAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa bharUcamAM. 1909mAM bharUcanI aMgrejI zALAmAM zikSaka. pachIthI muMbaInI kabIbAI hAIskUlamAM. tyAMthI nivRtta thaI phaoNrbasa gujarAtI sabhAmAM sahamaMtrI ane graMthapAla. emanI kRtiomAM 'dayArAmanuM jIvanacaritra' (1919) savizeSa ullekhapAtra che. caritranAyakanA samayanuM sAmAjika, rAjakIya, ane zaikSaNika vAtAvaraNa tathA temanuM sarjanakArya mAM thathAcita. nirUpAyAM che. 'prabodhabatrIzI' (1938), narapatikRta 'paMcadaMDa', haMsAvatI vikrama caritra ane kavi zrIdharakRta 'rAvaNa-maMdodarI saMvAda' tama 14 'dayArAmakAvyasudhA' emanAM saMpAdano che. phaoNrbasa gujarAtI rasabhAnI hastapratAnI nAmAvalI paNa emaNa taiyAra karI hatI. emaNa golDarimathanA jANItA kAvya DejharTa vileja'- bhAMgeluM gAma' (1915) nAme bhASAMtara karyuM che. anuvAda mATe emAM 'okhAharaNane DhALa pasaMda karyo che. pra.da. rAvaLa zAntilAla devazaMkara, 'zailana rAvaLa' (19-12-1947) : kavi, navalakathAkAra. janma lajAI (tA. morabI)mAM. 1964mAM elaela.bI. inDiyana siremika inDasTrIjha, vAMkAneramAM maeNnejara. emaNe gajhalasaMgraha 'vINAnA sUra' (1971) tathA laghunavala | 'lIlAchama gulamahAranI mUrajhAtI chAyA' (1977) ApyAM che. rAvaLa rAjendra: jIvanacaritra 'jagatanA prathama vimAnI rAiTa baMdhu' (1958)nA kartA. rAvaLa rAmasiha: caritralakSI kRti "netAjI subhASacaMdra bojha (1960)nA kartA. ni.vA. rAvaLa rAmezvara haradeva: padyakRti 'timiraprakAza' (1876)nA kartA. rAvaLa revAzaMkara prabhurAma : 'gAravAmI tulasIdAsajInuM jIvana caritranA kartA. rAvaLa revAzaMkara mayAzaMkara : "eka ramUjI vAta' (1894)nA kartA. rAvaLa lallubhAI gorIzaMkara : padyakRti 'mAtAjIne garabA' (1933) -nA kartA. 2.ra.da. rAvaLa lAbhazaMkara veNIzaMkara, 'zAyara' (16-5-1931) : kavi. janma surendranagara jillAnA kheDumAM. 1948mAM maeNTrika. 1959mAM bI.e. 1962mAM ema.e. pahelAM zikSaka, tyArabAda 1962 thI jAmanagaranI DI. ke. vI. kaeNlejamAM gujarAtInA prAdhyApaka. kasuMbo' (1955) kAvyasaMgraha ane zivAyana' (1981) bhakitakAvyone saMgraha uparAMta emaNe "jIvananAM vaheNo' (1951) vArtAsaMgraha tathA Aje merA deza' (1962)laghunavala ApyAM che. ra.TI. rAvaLa zivazaMkara rAmacaMdra : "savaMta-rAvalanA nAkanAM gAyane (1996) nA kartA. 22.da. rAvaLa zrIkAnta : kizorakathA 'rAkSasI vAMdaro' (1952)nA kartA. 2.2,da. rAvaLa sumaMta baLavaMtarAya, 'nikhAlasa' (14-11-1945) : vArtAkAra. janma bhAvanagaranA pALiyAdamAM. 1962 mAM esa.esa.sI. 1968 mAM bI.e. hAla lIMbaDI tAlukA paMcAyatamAM vistaraNa adhikArI. 'zilAlekha' (1981) emane vArtAsaMgraha che. caM.. 522: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAvaLa harilAla umiyAzaMkara - rUDhiprayoga koza emaNe padyakRti 'sevakagaeNtrAdi dIpikA' (1925) tathA nATaka 'vidhavAdu:khadarzaka' ApyAM che. rAMderiyA madhukara raMgIladAsa(3-4-1917) : nATyakAra, jIvana caritrakAra, nibaMdhakAra. janma muMbaImAM. 1933mAM maeNTrika. 1939 mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1941 mAM e ja viSayomAM ema.e. 1942 mAM kabIbAI hAIskUla, muMbaImAM zikSaka. 1948 mAM hida kolejamAM adhyApaka. 'janmabhUmi'nA taMtrIvibhAgamAM patrakAra. oNla inDiyA reDiyomAM progrAma eNkijhakayuTiva.1961thI 1964 sudhI bhavansa kolejamAM adhyApaka. 1966thI 1977 sudhI denA baeNnkamAM vikArA adhikArI. gujarAtI nATaya'nA taMtrI. 1977thI nivRtta. "aMte te tamArI ja' (1957), "anantane Are' (1958), 'mukitadAtA liMkana' (1961) jevAM nATako tathA 'mahAsabhAnA mahArathIo' (1946), 'dharadIvaDAM' (1958), 'bhakataziromaNi dayArAma' (1959) jevAM jIvanacaritre emaNe ApyAM che. emanAM anya pustakomAM 'mane yAtrA'(1966) nibaMdhasaMgraha che, "navavadhUne pagale' (1957) vArtAsaMgraha che, te 'gulajhAre zAyarI' (1967) gajhalasaMgraha che. A uparAMta emaNe eka nATyarUpAMtara ane keTalAka anuvAdo paNa ApyAM che. rAvaLa harilAla umiyAzaMkara : padyakRti "rasika ochava padamALAmaNi' (1890)nA kartA. 2.2,da. rAvaLa harIza : bodhaka kizorakathA "khevAyo dharatIne AMgaNenA kartA. 2.ra.da. rAvaLa harendra chabIladAsa (1-4-1935) : nibaMdhalekhaka. janma sAbarakAMThAnA baDolImAM. 1952 mAM esa.esa.sI. 1956 mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1958 mAM e ja viSayomAM ema.e. vivekAnaMda ArTsa koleja, amadAvAdamAM adhyApaka. 1972 thI mAnada sephrotherApisTanI kAmagIrI. 'mananA evA mAnavI' (anya sAthe) emanuM manovaijJAnika nibaMdhonuM pustaka che. "vadhu sAruM jIvana" (anya sAthe) emanuM ciMtanapradhAna pustaka che. ci.To. rAvaLa hasamukha zAMtilAla, 'spaMdana' (18-1-1936) : navalakathA kAra, jIvanacaritralekhaka. janma lakhatara (ji. surendranagara)mAM. 1952 mAM maeNTrika. 1961 mAM bI.e. narsa. AkAzavANI, rAjakoTamAM hisAbanIza, paTakathAlekhaka ane nATaya-nirmAtA. samAcArapatromAM kaTAralekhaka. emaNe "kAMdhe savAra sapanAM' (1981), 'gajakuMbhanuM motI' (1981), lavikhUTAM phUla' (1981), 'svayaMbhumA' (1981) ane 'pALiyo' jevI sAmAjika navalakathAo tathA nATyasvarUpa (1965) nAme vivecanagraMtha ApyAM che. A uparAMta "vIrAMganA rANI lakSmIbAI (1984), 'mahAna senApati tAnyA Tope' (1984), 'krAMtisamrATa candrazekhara AjhAda' (1984), 'saradAra vallabhabhAI paTela' (1985), 'lAlA lajapatarAya" vagere nAnAMmoTAM paMdara caritro paNa ApyAM che. 2.ra.da. rAvaLa hIrAlAla vidyArAma: 'bALa sa bodhiratna' (1903)nA kartA. 2.ra.da. rAsataraMgiNI (1923) : boTAdakarane "kallolinI', "srotasvinI' ane 'nirjhariNI' pachIne cotho kAvyasaMgraha, pUrvenA traNa saMgraha vRttabaddha, saMskRtapracura ane paMDitabhegya che; enI sAme, A saMgrahamAM kavie garabI jevA lekagItanA DhALamAM sarala-svAbhAvika ane lokabhogya abhivyakita sAdhI che. bhavyatA sAthenI suMdaratA darzAvato kavine unmeSa gRhajIvananAM, kuTuMbajIvananAM ane khAsa te strIhRdayanAM sUkSma darzanamAM jovA maLe che. jananInI joDa sakhI nahi jaDe re lola" jevI vikhyAta garabI ahIM che. taduparAMta, prakRtitattvanAM varNane kyAMka prakRtitattvanI AtmakitarUpe, to kayAMka kavinA potAnA nirUpaNarUpe maLe che. rindabaca usmAna murAdamahaMmada, 'barabAda jUnAgaDhI' (15-5-1930) : kavi. janma jUnAgaDhamAM. zikSaNa pAMca dhoraNa sudhI. jUnA mAlasAmAnanI lArIne dhaMdhe. emanI pAsethI gajhalasaMgaha 'kaNasa' (1980) maLe che. mR.mA. rUkSmaNIbA : pATotsava samaiyAnuM varNana' (1936) nAmaka paghakRtinAM kartA. 28dA: 1857nI krAMtinA samayanuM, ramaNalAla va. desAIe emanI suprasiddha navalakathA bhArelo agnimAM gAMdhIjInA vyakitatvane anulakSIne kAlabhulkama vahorIne kapeluM bhavya pAtra. ahiMsA ane prajAtaMtrane Adarza tema ja prAcIna-arvAcIna mUlyone samanvaya A pAtra sAthe saMkaLAyela che. e.TI. rudrazaraNa: juo, jozI gaurIzaMkara govardhanarAma. rusvA majhalUmI: juo, bAbI ImAmudIna murtajhAkhAna. rUkhasAra : vArtA 'lagananI resa' (1943)nA kartA. caM.To. rAte trikamajI harirAma (1852, 1926): kavi, nATayalekhaka. janma bhujapara (tA. muMdrA)mAM. rUDhiprayoga koza (1898) : gujarAta varnAkyulara sosAyaTI dvArA prakAzita bhegIlAla bhIkhAbhAI gAMdhIe racele koza. ghaNA lAkSaNika arthavALA prayogo ane rUDha thayelA alaMkRta prayogone samAviSTa karate A koza gujarAtI bhASAnA rUDhiprayoganuM gujarAtI sAhityakoza-2 : 123 For Personal & Private Use Only
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpakathA - rekhAcitro: jUnA ane navAM akArAdikame vyavasthita vargIkaraNa Ape che. emAM gujarAtamAM tApIthI mahI sudhI vaparAtA, mahIthI sAbaramatI sudhI vaparAtA ane saurASTramAM ke uttara taraphanA bhAgamAM vaparAtA rUDhiprayogAna ekaThA karavAmAM AvyA che. dareka rUDhiprayoganA arthane samajAvI enA samarthana mATe enI sAthe ene praziSTa racanAmAM thayelA upayoga paNa darzAvyo che. caMTo. rUpakathA (1972) : madhu rAyano vArtAsaMgraha. aThThAvIsa vArtAomAMthI pAraMparika zelInI thoDIka vArtAo uparAMtanI ahIM ATheka hArmonikAnA prayogo dvArA vArtAsAhityamAM je AgavuM svarUpa UbhuM thayuM che te A saMgrahanuM mukhya AkarSaNa che. vArtA e lekhake vAcakane lakhelA patra nathI ane tethI kharekhara vArtA vAcakanA manamAM -me che, evA niradhAra sAthe thayelA hArmonikAnA prayatnamAM avyAkhyaya banatI vArtA aMgata svataMtra yathArtha janmAve che. vArmAvalaMbita nAda para vikasatuM A vArtAonuM dekhItuM arthazUnya svarUpa vAcakane mATe uddIpakanuM kArya kare che. A sarvemAM kAca sAme kAca" pariNAmagAmI hArmonikA che. hArmonikAo sivAyanI vArtAomAM 'ITonA sAta raMga' vArtA asaMgata ane taraMganA dAra para racAyelI viziSTa nirUpaNarItithI prabhAvaka che. rAMTo.. rUpama : juo, caMde ramezakumAra. rUparacanAthI vighaTana (1986) : AdhunikatAnI vibhAvanAne navasarathI tapAsato zirISa paMcAlane vivecanagraMtha. emAM rUparacanAthI vighaTana sudhInA sAhityasiddhAMtone AvarI laI sarjaka, anu-AdhunikatA, paraMparAbhaMjakatA, sAhityanuM samAjazAstra, sAhityanA vyApaka saMdarbho, Adhunika mAnavasaMdarbha - vagerenI punarvicAraNA karI che, ane vivecananA saMkocAI gayelA kSetra paratve sabhAna banI kRtinI sAthe saMbaMdha dharAvatAM sthalakAla- sApekSa parimANonA mahattvane oLakhavAno prayatna karyo che. caM.do. rUpANI navInacaMdra lAlajI: gItAnuM saraLa bhASya ApatI kRti 'gopIgItA'nA kartA. 2.ra.da. rUpANI bhImajI kALidAsa : paMcAMkI nATaka candrasiha dIpamaNi' (1884)nA kartA. 2.ra.da. rUpANI mahamada jumA (31-7-1912) : kavi. janma pUrva AphrikAnA inyAmbAna jillAnA mutAmbAmAM. 1934mAM maeNTrika. 1939mAM bI.e. jaMgabAra, DoDomAM (TAnjhAniyA) ane mombAsAmAM aMgrejInA zikSaka. 'yoginI mArI (1969) emaNe Apelo kAvyasaMgraha che; te zaikasapiyaranAM 159 seneTa' (1977) ane 'japAnI kavionAM eka hajAra nevuM hAIku ane vAkA' (1979) emanI anUdita kRtio che. caMTo. rUpArela mULarAja jerAma (30-10-1935) : navalakathAkAra. janma kalakattAmAM. dazamA dhoraNa sudhI abhyAsa. prAraMbhamAM dhyAna dha, pachI jAmanagaranI digvijaya TAIlsa eNnDa poTarIjha li.mAM keziyara. 1969 thI inDiyana sirAmika senTaramAM eNkAunTanTa. 'jIravyuM jIravAtuM nathI' (1965), 'rakhA' (1967), 'avAvaru oraDA' (1975), 'Tahuko tarapha ToDale' (1982) vagere navalakathAo tema ja "Ara)nAM zilpa' (1966) vArtAsaMgraha emanA nAme che. vaLI, ' kaDo kAmaNagAro' (1972), 'bhale bhaTAro kara' (1974) vageremAM emaNe lokakathAo saMcita karI che. caM.To. rUpAvALA ratilAla mULacaMdadAsa, 'onala', sAMdIpani', 'TacAka', 'kalki' (1919) : gajhalakAra, caritrakAra. janma suratamAM. prAthamika be dhArAga sudhIne abhyAsa. 8 thI 14 varSanI vaya sudhI jarI vaNakara. 1944 sudhI pAvaralUmsa vaNakara. 1955 thI 1960 sudhI 'pyArA bApu' mAsikanuM saMpAdana. 1961mAM suratanA harihara pustakAlayamAM pustaka prakAzana adhikArI. 1962-63mAM 'lekavANI' dainika, suratamAM upataMtrI. 1964 thI 1977 sudhI 'gujarAta mitra' dainika, suratamAM sahataMtrI. 1965 thI 1982 sudhI 'gujarAta samAcAra), suratamAM upataMtrI. 1983mAM 'gujarAta kesarI', suratamAM sahataMtrI. 'kaMkAvaTI'nuM saMpAdana. gajhalano mijAja pragaTAvatI keTalIka racanAo emanA 'Damaro ane tulasI' (1955) gajhalasaMgrahamAM maLI che. 'mastInI paLomAM (1956) mukhyatve rUbAIsaMgraha che. emAM vicAra ane abhivyakitanI cArutA che. "AvA hatA bApu'- bhA. 1-2-3 (1957) ane 'indirA gAMdhI' (1968) emanAM jIvanacaritra che. caM... rUsarapha : 'dilanA DaMkha' (1944) ane 'rAkhane rAMjoga' (1944) nAmanI navalakathAonA kartA. caMTo. rUstamajI bhIkhAjI : 'hAdAra bAdazAhanI vArtA' (1858)nA kartA. ra.ra.da. rekhAcitra : jUnA ane navAM (1925) : lIlAvatI munazIne rekhAcitrone saMgraha. pahelA vibhAgamAM amRtalAla paDhiyAra ane nhAnAlAla kavithI mAMDI vidyAgaurI nIlakaMTha ane zAradAbahena mahetAnAM TuMkAM caritrAMkano che; te bIjA vibhAganAM prakIrNa AlekhanamAM pArvatI ane padminIthI mAMDI AnaMdazaMkarabhAI vagerene samAveza che. vaLI, draupadI, mIrAMbAInAM jIvanacaritra paNa che. A ja vibhAgamAM keTalAMka UDatAM citro paNa ApyAM che. vibhAga trIjo Arthara roDa jelamAM lakhAyelo che. emAM mahammadaalI jhINA, nahera, bhulAbhAI desAI vagere vizenAM lakhANo che. A rekhAcitranuM dastAvejI mUlya che. caM... 524: gujarAtI sAhityakeza -2 For Personal & Private Use Only
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ retapaMkhI- lalitA caMTo. ca.TA. retapaMkhI (1974): eka pAtranI AsapAsa pharatI, varSA aDAlajAnI la: juo, dave narmadAzaMkara lAlazaMkara. laghunavala. nAyikA sunaMdA bIjavara jagamohanadAsane paraNIne lakSmIdAsa paramANaMdadAsa : nATyakRti 'prANalakSamI' bhA. 1 pUrvapatnInA mRta vyakitatvanI chAyAmAM, zrIdhara taraphanA AkarSaNamAM, ' (1911)nA kartA. vayaska sAvakAM putraputrI amalA-vinayanA pratikAramAM ane kAkAnI ni.va. dIkarI bahena tArAnA puna:paricayamAM kaI rIte potAnI vividha lakhA bhagata: juo, khabaradAra aradezara pharAmajI. saMbaMdharekhAo upasAve che enI mane gatine ahIM Alekha che. mAnasika stara para pahoMcavA jatI A ladAnavalamAM philmI mane- lakhANI AnaMdajI lavajI : padyakRti 'jhaMDaviraha' (1898)nA kartA. vizleSaNa paddhatinA paDelA ochAyA rocaka na hovA chatAM, saMvAda ni.vA. kakSAe ekaMdare jaLavAyelI tAjagI noMdhapAtra che. lagharo : lAbhazaMkara ThAkaranA kAvyasaMgraha 'bUma kAgaLamAM kArA nI caM... keTalIka racanAomAM, ni:satva zabda pakaDIne jIvavuM paDe che enI relavANI jayaMta jIvatarAma (3-9-1936) : kavi, navalakathAkAra, vedanAne haLavI rIte rajU karatuM kavinuM kalpita pAtra. vArtAkAra, saMpAdaka, anuvAdaka. janma lADakANA (sidha-pAkistAna) -mAM. 1955 mAM maeNTrika. 1975 mAM bI.e. AraMbhe rezaniMganI laTakArI kIrtana: paiDAnI sAthe saMkaLAyelI vaijJAnika zodhAnI rasika dukAna ane pachIthI pazcima relave vibhAga sAthe saMlagna. vikAsAtmaka rUparekhAne AlekhatI bAlabhegu kRti '(1941) emaNe 'siMdhI bALavArtAo' (1967), navalikAsaMgraha 'tUTatA ane vRkSa para caDhI zakanArA prANIonI rasaprada mAhitI ApanuM saMbaMdha' (1981), navalakathA "sapheda aMdhAga' (1985) ane 'siMdhu pustaka popaTanI musApharI' (1941) nA kartA. kAvyasaritA' (1986) jevI racanAo ApI che. A upagaMta ni.vA. emaNe siMdhI bhASAmAM paNa 'amara prema' (1984), "saMbaMdha" (1984), 'sudhA' (1986) jevI navalakathAo ApI che. latA : vijJAnarasika patinA sAhityarasika mitra tarapha AkarSAtI, 'salIba para laTakate mAnavI' (1967) emanuM kAvyasaMpAdana che. gulAbadAsa brokaranI jANItI TUMkIvArtA 'lanA zuM bole'nI nAyikA. hiMdI tema ja siMdhI bhASAmAMthI keTalAka graMthonA gujarAtI anuvAda pANa emaNe karyA che. 2.ra.da. latIpha ibrAhIma (22-6-1901) : kavi. janma aMjAramAM. prAthamikaraoNbarTasana I. pI. : "DikazanarI igliza eNnDa gujarAtI" mAdhyamika zikSaNa kacchamAM. ucca zikSaNa aMglenDamAM. naisargika (1854) nA kartA. cikitsA ane AryatattvajJAnanA abhyAsI. ra.ra.da. emanI pAsethI mahAtmA gAMdhIjIne aMjalirUpe DolanazailImAM rohaDiyA ratudAsa bANIdAna, 'devahaMsa' (11-9-1937): navala lakhAyelI kRti "puSpAMjali" tathA rAsa ane svAtaMtryasaMgrAma kathAlekhaka, vArtAlekhaka, saMpAdaka. janma jAmanagara jillAnA. vizenAM gItonA saMgraha anukrame rasAMjali ane krAMtinI javAlA sumarImAM. ardhA mUMgA-baherA hovAthI gRha-abhyAsathI jUnI harata (1924) maLyAM che. "kiraNAvali' (1928)mAM emaNe upaniSadanA pratanuM vAcana. gujarAtI bhavana, saurASTra yunivarsiTImAM hastaprata tattvajJAnane saraLa bhASAmAM rajU karavAno prayatna karyA che. nirIkSaka. devIputra', 'ratnAkara'nA taMtrI. 'hiMdI cAraNavANInA 'tattvAMjali' (1928), 'vAminI' (1929), premAMjali' (1938), sahasaMpAdaka. 'premagIta'(1932) vagere emanI anya padyakRtio che. 'jagadaMbA jetabAI' (1963) navalakathA uparAMta emaNa ratana ni.vA. savAyAM lAkha' (1972) vArtAsaMgraha Apyo che. cAraNI sAhitya lappA kulacaMda mohanalAla : kathAkRti satI damayaMnI'nA kartA. pradIpa(1981), "cAraNI sAhitya : ApaNo samRddha sAMskRtika ni.vA. vAraso' (1982), "cAraNI sAhitya : sattva ane sauMdarya' (1983) lalita : juo, bUca janmazaMkara mahAzaMkara. vagere emanA saMzodhanagraMtho che. 'okhAharaNa' (1980) emanuM saMpAdana che. caM.To. lalita vasmila : kavi nhAnAlAla, kabIra, kavi 'lalita' AdinAM gItAne racanAmAM sAMkaLatI ane gItarUpe sItAvanavAsanI kathA rohiNI : jIvanamAM AvatA prahAro ane AdhAtanuM jhera jIravI samaja, samabhAva ane titikSA darzAvatI, 'darzaka'nI prasiddha navala ApatI kRti "gItasaMgIta' (1904) nA kartA. kathA 'jhera to pIdhAM che jANI jANI'nI nAyikA. caMTo. lalitamuni : 'zrI puSpAvatI yAne maMgalasiMhane rA' (1978)nA rekara zIlA: praNayavaiphalyanuM paraMparita dhATIe nirUpaNa karatI tera kartA. vArtAono saMgraha 'lAipha lAinanI bahAra (1969)nAM kartA. ra.ra.da. lalitA : raNachoDabhAI udayarAmanA gujarAtI bhASAnA pahelA gujarAtI sAhityakoza - 2 :521 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalitAduHkhadarzaka--- lAkhANI IbrAhIma valImahammada laherI amRtalAla nAraNadAsa : nATakRtio rasikone ramujI phAra' (1882), 'narasiha mahetAnuM nAma tathA DI' (1883) vagerenA kartA ni.vI. laherI kamala : caritrapustaka 'gAMdhIjInuM vAmana purANa' (1949)nA kartA. laherI popaTalAla dulAbhAI : lokapriya thayelA DhALAmAM lakhAyelAM bha14nAne saMgraha 'satAyAtaprakAza' (bI. A. 1949)nA katAM. ni.vA. laMgaDAnA DosAbhAI pharAmajI, 'phIka' (1869, 1938) : 'gamagIna gulAM' (1984), kAnuM banyuM(1904), 'gulajhAra (1908) vagere navalakathAonA kartA. caM.Ta. karANAna nATaka 'lalitAduHkhakanI nAyikA. duSTapati naMdanakumAre tyajI dIdhA pachI du:khonI paraMparAmAM phaselI lalitA aMte mRtyu pAmatI veLAe, lagna bAbate vara-kanyAnI saMmati levAne upadeza Ape che. e.TI. lalitAduHkhadarzaka (1866): raNachoDabhAI udayarAma davenuM sAmAjika vAstavane AlekhatuM paMcAMkI nATaka. enA kendramAM bhavAIna koDAne veza che. lalitA nAmanI eka suzIla strInA cAritrabhraSTa dhanika naMdana sAthe lagna thayelAM che. naMdanakumAra patnI lalitAne trAsa ApI mArajhUDa karIne kADhI mUke che, paNa pUraNamala maiyo naMdananuM khUna karIne lalitAnuM apaharaNa karavA jAya che tyAM paMthIrAma AvI pahoMce che ane lalitAnuM rakSaNa karatAM mAryo jAya che. tyAMthI parvatapuranA rAjAnA hAthamAM sapaDAyelI lalitA nadImAM jhaMpalAve che, to khAravAo tene bacAve che; paNa pachI priyaMvadAnI bahena caMdrAvalinA paMjAmAM te sapaDAya che. A pachI kubhAMDInA paMjAmAM sapaDAya che. kubhAMDIne vAgha mArI nAkhe che eTale athaDAtIkuTAtI lalitA potAnA gAma caMpAnagarImAM Ave che. ahIM badhAM tene bhUta gaNIne mAre che paNa aMte lalitA pitAnA pitAne kharI paristhitino khyAla Ape che ane nATaka ahIM pUruM thAya che. kajoDAnA lagnanI avadazAno upadeza ApatuM A nATaka muMbaImAM mahetAjIoe bhajaveluM, tyArathI gujarAtI nATakanI maMDaLI sthapAI ane pachIthI raNachoDabhAI pArasI raMgabhUmithI judA paDelA. Ama, raMgabhUminA udbhava ane vikAsanA saMdarbhe A nATakanuM aitihAsika mUlya paNa che. ba.jA. lalubhAI karamacaMda : "sadevaMta sAvaLigAnI vAratA' (1858)nA kartA. ni.vo. lalubhAI chaganalAla amadAvAdI : juo, mAmIna valImahammada. lalubhAI jamanAdAsa: 'bAganA garabA' (1934) nA kartA. ni.. lalubhAI dAmodaradAsa : 'yatarudana garabAvaLI'nA kartA. ni.. lalalubhAI prANavallabhadAsa : zabdakoza 'zabdArthabheda' (1895), caritralakSI pustaka 'zrImad vallabhAcAryanuM caritra' ane puSTimArganA anuyAyIo mATe upayogI banI rahe tevAM dharmaviSayaka pustako 'zrIkRSNalIlAmRta' ane 'zrItattvArthadIpa'nA kartA. ni.vA. lavajI rUpasiMga mathurAdAsa: bALavArtAonuM pustaka "hAibAbAnAM sAhase' (1964)nA kartA. ni.vA. lavaMgikA desAI : juo, zAha zAntilAla maganalAla. lazkarI zaMbhuprasAda becaradAsa: "bharatakhaMDane pravAsa' (1893)nA kirtA. ni.. laMgaDAnA maMcarajI kAvasajI, "manasukha' (1827, 1942) : strIkeLavaNI viSayaka lekhe, 'rUstama serAba' nAmaka svataMtra vIrarakAvya, sAmAjika lekha, aitihAsika vArtAo ane caritrakRti one samAvatA cauda bhAgamAM vahecAyelA graMtha 'gajanameda' (1855)nA kartA. caM.To. lAMgaDAnA mInu: hAsyarasika nATaka 'pArasI harizcaMdra' (DAM. vADIA sAthe)nA kartA. ni.vA. lAiTavALA ema. ena. : padyakRti 'bhadrakALI mAtAnI stuti" (1914)nA kartA. ni.vA. lAina : zaherIjIvananI lAinanI yAMtrikatA vacce nArada sAthe AvI khuda viSNunI paNa pAraNuM banAvavAnI zakita haNAI jAya cheevA narmapUrNa nATayavastunI AsapAsa racAtuM caMdrakAnta zeThanuM ekAMkI. rAM... lAkaDAvALA yusuphaalI hasanaalI : 'hajharata mahaMmada paigaMbarasAhebanuM jIvanacaritra' (1928) ane ciMtanAtmaka nibaMdho saMgraha jidagI' (1925) nA kartA. ni.vo. lAkhANI IbrAhIma valImahammada (1875, 24-12-1941) : vArtAkAra, nibaMdhakAra. janma bhAvanagaramAM. prAthamika-mAdhyamika ane ucca keLavaNI bhAvanagaramAM. jUnAgaDhanI mohabbata madrasA hAIskUlamAM zikSaka ane heDamAstara. 1930mAM jUnAgaDhanA ejayukezanala oNphisara. 1932mAM rAjakoTa khAtenA jUnAgaDhanA sTeTa vakIla. emanI pAsethI 'kanyAbhUSaNa'(1914), 'TUMka islAmI tavArIkha ' (1936), huM ane mArI vahu(1936), "bodhaka kissAo' para: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAkhANI goviMdajI jAdavajI - lIluDI dharatI (1938) ane 'karAne majIdamAMthI nibaMdha' (1941) vagere pustako maLyAM che. ni.. lAkhANI govidajI jAdavajI : navalakathA 'bAdazAha baherAma gehara ane bAnu husenanI vAratA" (lAkhANI tulasIdAsa jAdavajI sAthe, 1892)nA kartA. ni.. lAkhANI caMdubhAI : navalakathA "dharatIne dhabakAra"(1963)nA kartA. ni.ve. lAkhANI tulasIdAsa jAdavajI : navalakathA 'bAdazAha baherAma gohara ane bAna husenanI vArtA (lAkhANI goviMdajI jAdavajI sAthe, 1892)nA kartA. ni.vo. lAkhANI valImahammada hAjI sidIka, 'valI' (7-12-1924) : gajhalakAra. janma bhAvanagaramAM. traNa dhoraNa sudhIno abhyAsa. tamAkune vyavasAya. emanI pAsethI gajhalasaMgraho 'uranA sUra' (1952), "aramAna' (1965) ane 'gaMgA jhamajhama' (1974) maLyA che. ni.. lAkhiyA jalinI caMdraprakAza : caritralakSI pustaka "svAmI zrI bhAskarAnaMdajI' (1953) ane anUdita kRti 'mahAtmA devendranAtha majamudAra' (1955)nAM kartA. ni.. lAkhiyA ratilAla jIvanalAla : 'zahenazAha sAtama eDavarDa (zAstrI bhelAdA gaNapatarAma sAthe, 1914)nA kartA. ni.. lATasAheba: juo, maiyA jeThAlAla. lAdIvALA rAjAbhAI kherAjabhAI (10-1-1923): nibaMdhalekhaka. janma porabaMdaramAM. 1947mAM elaela.bI. porabaMdaramAM vakIlAta. 'citana' (1962)mAM emaNe AdhyAtmika nibaMdho ApyA che. caM... lAma jarabAI bApujI, 'malAnI maherA': navalakathA "dAdI zeThanA dIkaro' (1914)nAM kartA. ni.ve. lAsa: kathAkRti 'navIna navaraMga'nA kartA. ni.. lAlacaMda lalubhAI : "dhanA sALIbhadrajI jainI nATaka' (1887) nA pustakonuM vizeSa vAcana. emanI pAsethI dharma ane tatvajJAna vizanA lakhAnA saMgrahA, "Atmabodha', "AtmavikAsane mArga', 'AmaNa nArada', 'paramati paMcavizati', 'sarvakatA', 'svAnubhavadarpaNa" vagere maLyA che. ni.vA. lAlabhAI choTAlAla : navalakathA 'devakumAra' (1985)nA kartA. ni.ve. lAlavANI jeThA mAdhavadAsa (8-3-1945) : nATyalekhaka. janma pAkistAnanA kaMDiyArAmAM. DiplomA ina lAibrerI sAyansa. mahadhi dayAnaMda hAIskUla, amadAvAdamAM graMthapAla. ekAMkIsaMgraha 'tArAM du:kha mArAM che' (1983) uparAMta emaNe 'siMdhI nATayabhUmi' (1982) pustaka paNa ApyuM che. caM.To. lAlA prakAza naTavaralAla (7-12-1947) : nATakakAra. janma banAsakAMThAnA diyodaramAM. 1966 mAM maeNTrika. 1978mAM bI.e. 1970mAM patrakAratvamAM DiplomA. hAla gujarAta rAjayanA mAhitI khAtAmAM madadanIza prakAzana nirIkSaka, bALanATasaMgraha 'cAla ramIe nATaka nATaka' (1980) ena. triaMkI nATaka 'terI bhI cUpa, merI bhI cUpa' (1982) emanI pAsethI maLyAM che. e.TI. lAlIvALA khurazedajI maheravAnajI : hAsyarasika ekAMkI gustAda ghAmaTa' (1893) ane 'matalaba bahero' (1903)nA kartA. ni.vA. lAva jarA : mRtyuHNe potAnI samRddha smaraNasRSTinA thanAra lopanA anubhavane najIkathI jotA vRddhanuM tIvra saMvedana AlekhanuM rAjendra zukalanuM kAvya. e.Ta. lirika (1928): mULe, "kaumudI' trimAsika, varSa-1 ane varSa-2mAM chapAyelA, baLavaMtarAya ka. ThAkoranA nibaMdhanuM najIvA pheraphAravALuM pustakarUpa. svilbarna pachInI aMgrejI kavitAmAMthI udAharaNa laI UrmikavitAnI pAzcAtya vibhAvanAne spaSTa karavAne ane UrmikavitAnI peTAjAtio aneka che emAMthI mukhyane darzAvavAne emAM prayatna karyo che. viraha-zAka, kheTaka ane zAMti, AnaMda ane prema, utsAha-bhakita-prajJA agamanigama - ema cAra vibhAgamAM UrmikavitAnuM digdarzana karyuM che. ra.TI. lInA maMgaLadAsa : juo, pArekha lInA maMgaLadAsa. lIluDI dharatI- bhA. 1-2 (1957) : cunIlAla maDiyAnI prayogamAM arUDha navalakathA. Alekhana karatAM kathAvastune vizeSa ane enI rUDhigata varNanAtmaka rajUAtane sthAne saMvAdo vaDe nATayAtmaka rajUAta e ahIM lekhakanuM mukhya dhyeya che. eka sagarbhA pariNItA para patinA avasAna pachI AvanAra AganA kathAbIjamAMthI kartA. ni.. lAladAsa bihArIdAsa: 'padasaMgraha' (1886)nA kartA. ni.. lAlana hicaMda kaEracaMda (1858, -): nibaMdhakAra. janma kacchamAMDavImAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa, dharma ane tattvajJAna aMgenAM gujarAtI sAhityakoza - 2 : 127 For Personal & Private Use Only
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ lIlero DhALa - luhAra tribhuvanadAsa puraSottamadAsa A hIM saMtu gAbara mAMDaNanI mukhya kathA janmI che; paraMtu guMdAsara gAmanA pariveza phate aneka gaNakathAone tema moTA pAtrasamudAyane vyApamAM latI A kathA kAlaparAyaNa navalakathA banavAnI nama dharAve che. alabatta, vyaMjanAnI ane saMkulatAnI mAtrA vadhu vAta tA sauraSTranA taLapadA grAmajIvananA samagra asabAba sAthe dhabakatA ene tatkAlIna kAlakhaMDa maryAdita rIte sAmAjika na rahetAM vaizvika banI rahyA hatA. tema chatAM A lakhanaprayAga navalakathAkAranI navalakathAmAM rahelI aparaMpAra zakayatAonA khyAla ApyA che. .TI. lIlA kALa (1979) : priyakAMta maNiyAranA maraNA Ara prakAzita gItasaMgraha. itara gItAmAM ghA" rAdhAkRpaNane miza mukhyatve 'praNayabhAva vyakata thayA che; emAM umepa karatAM hathoTIne anubhava vadhu che. Ama chatAM layanuM nAma ane raMgadazI urdakane kArAga gItAne kayAMka baLa maLyuM che. e.TI. uluhAra karasanadAsa bhIkhAbhAI, 'niraMkuza' (12 8-'1942) : kavi. vama bhAvanagara jillAnA rANIvADAmAM ATha dhoraNa sudhIne: abhyAsa. 1961-62 mAM janiyara pI.TI.sI. atyAre kATakaDA (ji. bhAvanagara)mAM prAthamika zikSaka. lIle abhAva' (1974) emanA kAvyasaMgraha che. 'jaya javAna' (1968) mAM zauryagIto, "aradAra ramRti saurabha' (1977)mAM saradAra paTelane apAyelI smaraNAMjalio ane 'hAma svITa rAma' (1983)mAM gharaviSayaka kAvyo che; to 'hAMkAro' (1985) mAM bALakAvyo che. "eka mUThI AkAza (1985)mAM anya kavionI racanAonuM emaNe saMpAdana karyuM che. saradAra paTela yunivarsiTI, vallabhavidyAnagara taraphathI DaoNkaTara evA liTarecaranI mAnada upAdhi. 1934 mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka, 1941 mAM mahIDA pAritoSika, 1915 mAM narmada suvarNacaMdraka, 1968 mAM sAhitya akAdamI, dilhIno puraskAra. 1967thI 3purInI nagararacanAmAM kAryarata. eka cheDe gAMdhIbhAvanAne sparze naryA vAstava ke triAta vAstavane bhAvanika bhAMya para utAratA ane bIje cheDe araviMdavicAranA sparza adhivAstavane tatvaniSTha bhoMya para utAratA eka saphaLa kavi tarIke, sundaram nuM sathAna nizcita che. uparAMta bhASA ane abhivyakitanI navI guMjAzathI grAma ke nagaranI cetanAne pratibhApUrNa pAtra tathA paristhitithI sAkAra karatA prayogazIla vArtAkAra tarIke ane mAmika dRSTibi6 thI sAhityane ke sAhityanA itihAsane grahatA sahRdaya vivecaka tarIke paNa emanuM sthAna gAMdhIyuganA sarjakomAM prathama paMkitamAM che. gAMdhIyuganA sAhityane saundaryaniSTha vizapa sauthI uttama svarUpamAM emanA sAhityamAM pago che. 'koyA bhagatanI kaDavI vANI ane garIbonAM gIto' (1933) sundaram ne pahelo kAvyasaMgraha che. emAM gAMdhIraunika tarIke rasamAjanA utthAna mATe sudhArAne Akroza jovAya che. samAja bhaNInA saMdeza vize te pratibaddha hovA chatAM koyA bhagatanA prahAro rUpe emanAM bhajanonA DhALamAM kayAMka kayAMka saundaryapratiSThAnI camatkRti AhalAdaka che. "kAvyamaMgalA' (1933)mAM vRttabaddha kAvyo, saoNneTo ane gIto che. gAMdhIvAdI ane samAjavAdI vicArasarANInA saMyukata dabAvamAMthI pragatizIla unme ahIM pragaTayA che. emAM, rASTrajAgRtino utsAha ane dalitapIDita paratvene samabhAva pragaTa che; ne chatAM, kAvyomAM kalAnika vAstavAbhimukhatA AkarSaka che. "vasudhA' (1939)mAM kavi sAmAjika vAstavathI AgaLa vadhI vadhu aMtaraMgatA ane svAyattatA tarapha vaLe che, ane kavitAnAM uttama pariNAma lAve che. '13-7 nI lokala' A saMgrahanI siddharacanA che. indriyAnurAgI abhivyakitamAM praNayarasa ane zaraNarasane vyaMjita karatI keTalIka kRtio paNa noMdhapAtra che. 'yAtrA' (1951) araviMdavicAra ane darzananuM kavitAnI dRSTie saMskRta ane prAkRta baMne svarUpa darzAve che. AdhyAtmika UrdhvatA kAvyaparaka UrdhvatA sAthe samAMtara rahI na hovAthI kRtionuM viSama stara UbhuM thayuM che; chatAM keTalAMka saoNneTa, gIte ane prArthanAgItamAM kavinI mudrA aMkita che. 'kAvyamaMgalA'nA 'kahIM dhuvapada?'ne javAba "yAtrA'mAM "A dhravapada' kAvyathI apAyo che; paraMtu emAM kavi karatAM vadhu zraddhAvAna manuSyanuM dhruvapada hAtha caDavuM hoya evuM lAge che. 'raMga raMga vAdaLiyAM'(1939)mAM emanAM bALakAvyo saMgRhIta che. Ama, ekaMdare vaizvika samabhAvanI sAmagrI ane arthapradhAna abhivyakitanA vizeSathI gAMdhIyuganI prayogazIlatA pragaTa thaI emAM A kavinI kavitAnuM viziSTa vyakitatva che. - sundaram nI TUMkIvArtAo sarjananI UMcI guMjAza pragaTAve che. gAMdhIvAda ane pragativAdanI mizra bhoMya para grAmacetanA ane nagaracetanAnI kalAtmaka mAMgaNI karatI, purogAmI vArtAnA kalA luhAra cImanalAla : etihAsika navalakathA 'magadhapati' (1938). aA navalikAsaMgraha 'gAmadhaNI' (1942)nA kartA. ni.vA. luhAra tribhuvanadAsa puruSottamadAsa, 'koyA bhagata', 'trizULa', marIci', 'sundaram' (22-3-1988): kavi, vArtAkAra, vivecaka. jama bharUca jillAnA Amoda tAlukAnA miyAMmAtaramAM. sAta copaDI sudhI mAtaranI lekala borDanI zALAmAM abhyAsa karyo. pachI aMgrejI pAMca dhoraNa sudhI AmadanI zALAmAM ane eka varasa bharUcanI choTubhAI purANInI rASTrIya nyU igliza skUlamAM gALI, bharUcamAMthI vinIta thaI 1929mAM saMskRta ane aMgrejI viSayo sAthe 'bhASAvizArada'nI upAdhi prApta karI, gUjarAta vidyApIThamAMthI nAtaka thayA. e ja varSe senagaDha 2kaLamAM adhyApana. 1935 thI 1945 sudhI amadAvAdanI strIsaMsthA jayotisaMghamAM kAryakartA tarIke. 1945thI zrI araviMda Azrama, poMDicerImAM sakuTuMba sthAyI nivAsa svIkAryo. oNgasTa 1947thI 'dakSiNA'nA taMtrI. 1970mAM jUnAgaDhamAM maLelI gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha. 1974mAM AphrikA-jhAMbiyA-kenyA-morezyasano pravAsa. 1975mAM pa28: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ luhAra parazottama bulAkhIdAsa- lekasAgarane tIre tIre sabane ane bhASAkasabane prayogazIla rIte rUpAMtarita karatI tathA vyaMjanAne vizeSa Azraya levA mathatI emanI vArtAo gujarAtI vArtAsAhityamAM viziSTa sthAna dharAve che. 'hIrAkaNI ane bIjI vAto' (1938)mAM 1931mAM lakhAyelI "lUTArA' nAmanI pahelI vArtA uparAMta 'gopI', 'pUnamaDI', 'A nasIba', 'gaTTI', "bhImajIbhAI', 'milananI rAta' ane 'hIrAkaNI' ema kula ATha vArtAo che. "khelakI ane nAgarikA(1939)mAM 'nAgarikA', 'nArasiMha ane "khelakI' jevI vArtAomAM vivAdAspada nIvaDelAM jAtIya nirUpaNa saundaryaniSTha rekhAne oLaMgIne nathI cAlatAM. "khelakI'mAM te patisamAgama parvata pahoMcatI grAmINa nArInI cikSaNAno Alekha sUkSma rIte kalAtmaka che. "piyAsI' (1940)nI vArtAomAM grAmINa nArI ke akiMcana varganI koI eka ghaTanA ke enA pAtranI AsapAsa kasabapUrNa rIte vArtAvizva dhabakI rahe che. mAjA velAnuM mRtyumAM samAjanA abhadrakamAM pravezI aMdarakhAnethI je rIte samabhAvapUrNa ane taTastha citra doryuM che ene kAraNe e saMgrahanI uttama vArtA banI che. 'mAne khoLe'nI karuNa vyaMjakatA avismaraNIya che. unnayana' (1945) vArtAsaMgrahamAM "khelakI ane nAgarikA'nI pAMca vArtAone samAvI bIjI pAMca vArtAo umerelI che. emAM, 'prasAdajInI becenI anyAbhAsa ane IzvaraniSThAnA virodhamUlaka taMtuo para camatkRti sarjatI vArtA che. 'tAriNI' (1978). pAMDicerInA sthAyI nivAsa pachI lakhAyelI kula trIsa vArtAone saMgraha che. emAM thoDIka adhUrI vArtAo paNa che; nAnA nAnA TukaDAo paNa che. A badhI vArtAohAthe caDelA kasabanI sarajata che. sundaram nuM abhyAsa pUrNa vivecanAnuM pAsuM paNa UjaLuM che. 1931nA graMthastha gujarAtI sAhityanI samatala samIkSA karyA pachI 'arvAcIna kavitA' (1946) emano pramANita itihAsagraMtha che. emaNe dalapata narmadathI zarU karI arvAcIna kavitAnA nAnAmoTA 350 jeTalA kavionI 1,225 jeTalI kRtione jhINavaTathI vAMcI, aneka seromAM goThavI, sahRdaya pratibhAvathI yukata ane talagAmI itihAsapravAha Apyo che. emanAM keTalAMka maulika abhiprAyo-tAraNo kImatI banyAM che. "avalokana' (1965) emaNe karelAM graMthAvalekane saMgraha che. pUrvAdha padyanAM ava- lokana ane uttarArdha gadyanAM avalokane Ape che. A sarva no avalokano Ape che. A sava avalokane pAchaLa emanuM sarjaka vyakitatva, emanI saundaryadRSTi ane emanuM viziSTa saMvedana paDelAM che. emAM pulamAM ane bIjAM kAvyothI mAMDI hiDola sudhIne tema ja 'soraThI bahAravaTiyA' - bhA rathI mAMDI 'IzAniyo deza' ('bhAMgyAnA bheru) sudhIne avalokana-paTa vividha vivecanamudrA darzAve che. emane vicArasaMpuTa rajU karatA traNa gadyagraMtho paikI "sAhityaciMtana' (1978) ane samarthanA (1978) sAhityaviSayaka che. "sAhityaciMtana'mAM vividha tabakko lakhAyelA sAhitya aMgenA ciMtanalekho che, jemAM lekhakanA cittanA vikAsanI chabI upase che ane vicAradarzananuM vistaratuM vartuLa joI zakAya che. emanA sAhityaciMtana pAchaLa satya ane sauMdaryanA nirmANane prANaprazna paDela che. 'samarcanA'mAM sAhityika vyakitaone kendramAM rAkhI lakhAyelA lekho che; jemAM sAhitya- vibhUtione bhinnabhinna rUpe aMjalio apAyelI che. A lekhamAM aMgata umAM ane bhAva AsvAdya che. dayArAma, dalapata, kalApI, kalAntathI mAMDIne gAMdhIjI, kAlelakarane emAM samAveza che. vAsanI pUNimA' (1977) lekhakanI gaMbhIra agaMbhIra bhAva lakhelI nAnI-moTI nATadyaracanAone saMgraha che. AmAMnI ghaNI racanAo strIsaMsthA mATe lakhAyelI che; emAM hAsyanI sAthe vividha bhAvo gUMthyA che. chelluM mukAyelI be anUdita nATakRtiomAMthI eka te Ayariza kavi Dablyu.bI. yeTsanI kRtine padyAnuvAda che. 'pAvakanA patha' (1978)mAM vArtAmAM ke kavitAmAM ke nibaMdhamAM je AvI zake tevuM na hatuM tene lekhake ahIM goThavavAno prayatna karyo che. vyAdhithI samAdhi sudhInI pAMkhA kathAnakanI A kathA be bhAgamAM vaheMcAyelI AtmavRttAMtarUpe che. keTalAka gadyakhaMDe AsvAdya banyA che. 'dakSiNAyana' (1941) dakSiNa bhAratanA pravAsanuM pustaka che. sthala sAmagrI, saMskRti sAmagrI ane samAja sAmagrIno upayoga karatA A pravAsanA AdhAre kaMtAyelA keTalAka ramya gadyataMtuo mahattvanA che. 'cidaMbarI' (1968) lekhakanA vividha viSayanA ane vividha anubhavanA gadyalekhene tathA anUdita kRtione saMgraha che. taMtrI, vArtAtmaka lekhe ane ciMtanapradhAna nibaMdhonI A prakIrNa sAmagrImAM guNasaMpatti che. "zrI araviMda mahAyogI' (1950) TUMkuM jIvanacaritra che. goviMdasvAmInI racanAone kAvyasaMgraha 'pratipadA' (anya sAthe, 1948) emanuM sahasaMpAdana che. | 'bhagavAjakIya (1940), 'mRchakaTika' (1944), "araviMda mahadhi' (1943), "araviMdanA cAra patro' (1946), "mAtAjInAM nATako' (1951), "sAvitrI' (1956), "kAyApalaTa' (1961), 'patrAvali' (1964), 'suMdara kathAo' (1964), 'janatA ane jana' (1965), 'svapna ane chAyAghaDI' (1967), 'parabrahma ane bIjAM kAvyo' (1969), aisI hai jidagI' (1974) vagere emaNe karelA anuvAdo che. ca.TI. luhAra parattama bulAkhIdAsa : bhakatanI vANI'- bhA. 1, 2 (1922, 1928)nA kartA. ni.vA. leka eDavarDa: 'gujarAtI vyAkaraNanA siddhAMto' (1875)nA kartA. ni.vI. lebirintha: ghaTanAne nahIMvat karI vicchinna vAstavikatA para bhASAsaMdarbha racatI kizora jAdavanI TUMkIvArtA. caMTo. lele lakSamaNa gaNeza : kAvyasaMgraha 'padyamaMjarI'nA kartA. ni.vA. lekasAgarane tIre tIre (1954) : samAjamAMthI maLelAM yAtrA ane prasaMgone rajU karatuM Izvara peTalIkaranuM pustaka. pahelo khaMDa sattara pAtrone che; emAMthI ghaNAMkharAM strIpAtra che. enuM lekhana gujarAtI sAhityakoza - 2 : 229 For Personal & Private Use Only
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ lekisAhityanuM samAlocana - vakIla gaNezajI jeThAbhAI lohANA rudradarpa : kathAkRti 'jIvananI javALAo' (1941)nA kartA. ni.vA. lehI varasatA caMdra: saLiyA, bArI, rAMka javAM pratIkAnI sUcakatA vacce kamalanI khullApaNAnI bhItine nirUpatuM maheza davanuM ekAMkI. caM.. lohInI sagAI : Izvara peTalIkaranI prasiddha TUMkIvArtA. ahIM gAMDI dIkarI paratvenI mAtRtvanI utkaTatAnuM chevaTe unmajAtAmAM thatuM parivartana lakSya banyuM che. ca.TA. lohInuM TIpuM : jayaMta khatrInI A TUMkIvArtAmAM vaMzAnugata maLelA sarakAranI kedanuM sUkSma claMkAnAthI nirUpaNa thayuM che. caM.To. lagna, prema, sAsarAnA praznonI AsapAsa thayuM che. bIjo khaMDa riA jora prasaMgone che. sAmAjika, rAjakIya, dhArmika pravAhanuM emAM vizleSaNa nirIkSaNa che. prajAnI nabaLAIo ane samAjanI badIonAM A citro pAchaLa sudhAraNAnuM dhyeya che. lokahitaciMtaka tarIke A lekhaka pAtro ne prasaMgone koI paNa kalAghATa ApavAnI. khevanA karyA vagara sIdhesIdhAM rajU kare che, tema chatAM vArtAtattva kayAMka kayAMka noMdhapAtra banyuM che. caM.To. lokasAhityanuM samAlocana (1946) : jhaveracaMda meghANIe 1943 -mAM hakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALAne upakrame lokasAhitya para ApelAM pAMca vyAkhyAnone graMtha. kam bhASAnA sAhitya- sImADA', 'gujarAtanuM lokasAhitya prakaTAvanArAM saMskArabaLo', 'kaDI pADanArAo', 'svataMtra ane sajIvana strota' ane 'sarvatomukhI samullAsa'-e ahIM vyAkhyAna-viSayo che. prathama vyAkhyAnamAM kathya bhASAnA sAhityane aitihAsika pariprekSyamAM mUkIne prAMtaprAMtanA lokasAhityanI tulanAtmaka rIte vicAraNA thaI che; bIjA vyAkhyAnamAM lokasAhityane janma ApanArI taLapadI seraDI saMskAritAno paricaya apAyo che; trIjA vyAkhyAnamAM gurjara lokasAhityanA anveSaNa vivecanano itihAsa che; cothA vyAkhyAnamAM lokakavitA ane kavisajita kavitAnA nirUpaNamAM rahelA bheda darzAvAyo che; to pAMcamAM vyAkhyAnamAM lokasAhityanA vividha prakAronuM digdarzana che. A vyAkhyAnamAM lekhakano lakasAhitya pratyene pakSapAta vizeSarUpe pragaTa thate dekhAya, chatAM lokasAhityanA svarUpanI ATalI vyavasthita carcA gujarAtI sAhityavivacanamAM e pUrve ke pachI thaI nathI e dRSTie A graMthanuM ghaNuM mUlya che. ja.. lokasAhitya zabdakoza (1978) : jeThAlAla trivedI ane maMgalAgaurI trivedIe saMpAdita karelA A kozamAM cAreka hajAra uparAMta zabdone vargIkRta karIne goThavyA che uparAMta puravaNImAM laka- sAhityanAM svarUpane lagatA zabdo paNa mUkayA che. upalabdha samagra lokasAhityane tapAsI je zabdo ahIM lIdhA che te darekanI sulabha vyutpatti, ene artha, aMgrejImAM paNa ene artha ane mULa sAhityakRtinI noMdha ApyAM che. ahIM zabdacayana pAchaLa sAhityaprakAranA vaividhyathI mAMDI pradeza ane bolInuM vaividhya jovAya che. caM.To. lokhaMDavAlA muhammada epha. : caritralakSI pustaka "hajarata muhammada (1935), bALapayogI kathAkRti 'mahamuda begaDo' (1937) tathA phArasI sAhityano itihAsa' (1948)nA kartA. ni.vA. ledhiyA (hAjI) sulemAna zAhamahammada : "pRthvInI pradakSiNA' vagere pravAsakathAonA kartA. ra.ra.da. vakANI ela. ema. : padyakRti 'dazaghelA gAMdhIjInA chaThThInA lekha (1930)nA kartA. mR.mA. vakIla anaMta : navalakathAo 'dezanA duzmana (1938) ane 'jIvatuM hADapiMjara' (1948); triaMkI sacitra nATaka 'rAjA bharatharI' (1941); bahAravaTiyAviSayaka vArtAkRtio "jogIdAsa khumANa (1936), 'kAdu makarANI' (1936), 'movara saMghavANI' (1936), 'rAmavALo' (1936), "bhIma jATa' (1936) tathA pravAsapustaka 'bhAratanI tIrthayAtrA' (anya sAthe, 1968)nA kartA. mR.mA. vakIla amRtalAla kRpAzaMkara : navalakathA 'mahArAjA rAva ghaNa' (1897)nA kartA. mR.mA. vakIla amRtalAla premajI : navarAkathA durgAzaMkara dIvAna' (1902) - katI. mR.mA. vakIla kuMvarajI kalyANajI (1867, ~): nATakAra, gadyalekhaka. janma kerA (kaccha)mAM. vakIlAtano vyavasAya. emanI pAsethI gadyapadyamizra kRtio 'caMdrabA ane becarasiMga', 'karacha muMdrAmAM marakIne upadrava', 'haDahaDatI halAkI'- bhA. 1 (1900) tema ja triaMkI nATaka 'naMdasena ane dIpamaNi maLyAM che. mR.mA. vakIla kezavajI jerAma: caritrakRti jUnAgaDhanA rAjA rA maMDalika' (1912)nA kartA. mR.mA, vakIla gaNezajI jeThAbhAI (19mI sadInA uttarArdha) : lIMbaDInA vatanI. 530: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ vakIla jahAMgIra je. -vakIla ramaNalAla naraharilAla vakIla phAjala pradhAna : bhajananAM rasadarzana karAvatI kRti bhajanabhAvArtha' (1972)nA kartA. mR.mAM, vakIla baMsIlAla choTAlAla: navalakathA 'suratanI sahela' (1915) nA kartA. mu.mA. emaNe "kautukamALA ane bodhavacana'- bhA. 1 (1885) nAmanuM pustaka ApyuM che. A TucakAsaMgrahamAM TucakA prakAranI 101 kathAo che. enI lokapriyatAne kAraNe A pustakanAM 'inDiyana phokaoNra' (1903) nAme aMgrejImAM uparAMta hindI, baMgALI ane marAThImAM paNa bhASAMtaro thayAM che. ci.TI. vakIla jahAMgIra je.: bALasAhityakRti 'DheDanI bALaka' (1932)nA kata. mu.mA. vakIla jIvanalAla nAthAlAla : navalakathA 'rAjalakSmI'nA kartA.. mR.mA. vakIla jhINI racazAha : navalakathA "sAcI paNa kAcI' (1923) nAM kartA. mu.mAM. vakIla DAhyAbhAI me. : bhAga-garUDa saMvAda svarUpanI padyakRti 'ghaTasphoTa' (1957)nA kartA. mu.mA. vikIla dayALajI raNachoDadAsa : navalakathA 'vaNikavidyAnI vAto'- bhA. 1nA kartA. mR.mAM. vakIla mUrakhAna amarakhAna : navalakathA 'gavaharajAne athavA alabelI nAra' (1911)nA kartA. mR.mA. vakIla nRsiMharAma zaMkaralAla : navalakathA nehanuM kAtila svarUpa yAna khUna' (1924)nA kartA. mR.mA. vakIla paramAnaMdadAsa giradharalAla : navalakathA 'pAtALanI premadA' (1905)nA kartA. mR.mAM. vakIla puSpA ramaNa (14-9-1908) : kavi, caritrakAra, saMpAdaka, 1931mAM gujarAtI viSaya sAthe bI.e. muMbaInI moDarna hAIskUlamAM AcAryA. pachIthI nivRtta. emanI pAsethI caritra mIrAMbAI' (1936), kAvyasaMgraha 'triveNI' (1941) tema ja sahasaMpAdita vArtAsaMgraha' (ramaNa vakIla sAthe, 1935) maLyAM che. mR.mAM. vakIla prasannavadana na. : saMzodhaka-vivecaka. ema.e., pIeca.DI. ela.DI. ArTsa koleja, amadAvAdamAM gujarAtI bhASAsAhityanA prAdhyApaka. pachIthI kalakattA-nivAsa. emanI pAsethI zodhaprabaMdha kavi premAnaMdanI saMdigdha kRtio (1951) uparAMta 'saviyeTa zikSaNa'(1945) jevAM pustako maLyAM che. mR.mA. vakIla bhUpendra ThAkoralAla (22-8-1923) : navalakathAkAra, kavi, saMpAdaka. janma vatana kaThora (surata)mAM. 1942 mAM maeNTrika. 1948 -mAM bI.e. 1962 mAM ema.e. 1948 thI 1951 sudhI suratamAM 'gujarAtadainikanA sAhityavibhAgamAM. 1950thI zikSaka ane pachI AcArya. 'abhilASa'nA saMpAdaka. emanI pAsethI navalakathA 'prItamanA keTalAka patro' (1950), kAvyakRti 'zAMtidUta' (1958), caritra "AdarzamUrti mArAjI desAI (1967) tathA gujarAtI bhASAnuM vyAkaraNa' (1970) jevAM pustako maLyAM che. vanaphUla' (1974) emanuM saMpAdana che. mR.mA. vakIla muhUMdajI dalapatarAma (1874) : janma aMjAra (kaccha)mAM. emanI pAsethI navalakathA 'savAIhi bahAdara' maLI che. mR.mA. vakIla raNachoDalAla ema. : "kAvyAmRta vANI' (1916)nA kartA. mR.mAM. vakIla ratnezvara bhavAnIzaMkara : caritro 'zrI mAtAjI' (1941) ane svAmI AtmAnaMda sarasvatI' (1947) tathA navalakathAo 'mAro deza' (1925), 'gRhadAha', 'praNaya-paMka', "sainikanI suMdarI' tema ja 'TUMkIvArtAo'nA kartA. mR.mA. vakIla ramaNalAla naraharilAla(11-12-1908, 7-3-1975) : kavi, nATayakAra, vArtAkAra, saMpAdaka. janma bharUcamAM. prAthamika zikSaNa godharAmAM. mAdhyamika zikSaNa naDiyAda, nAsika ane bharUcamAM. ucca zikSaNa muMbaInI vilsana kolejamAM. 1931mAM aMgrejI-gujarAtI viSaya sAthe bI.e. 1933mAM e ja viSayomAM ema.e. muMbaImAM pote sthApelI moDarna hAIskUlanA AcArya. mukura' mAsikanA taMtrI. emaNe praNayakAvyo' (1932), 'citralekhA' (1939), 'aMtimA' (1947) jevA kAvyagraMthe ApyA che. A uparAMta TunAITa zeDojha enDa Tu yuropa' (1975) nAme ahiMsA, zAMti, prema ne mAnavatA viSayaka emane aMgrejI kAvyasaMgraha che. A saMgrahanuM "Tu yuropa" cAraso paMkitanuM sudI,yuropane kendramAM rAkhIne bIjA vizvayuddhane upalakSanuM kAvya 1942 mAM alaga pragaTa thayeluM. sauneTa, gajhala, mukataka, gIta, sudIrgha kAvya Adi prakAromAM viSayanI vividhatA, chaMdaprabhutva, ziSTa bhAva, hRdayanI saccAI sAthe kayAMka tejasvI kavitva jaNAya che. aMgrejI kAvyoya emanI aMda-zakita ane sujhanAM paricAyaka che. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 531 For Personal & Private Use Only
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ vakIla rasikalAla ma.-- vaDavAnala vagaDo : bharata nAyakanI TUMkIvArtA. vagaDo ane enA vividha parivaze. varace buTTI ghaDI vAMdarA-vAMdarInAM motathI mAMDI dAvAnala ! vistaratA vartuLamAM potAne ni:zeSa thatA jue che enAM viziSTa vArNana emAM AlekhAyAM che. vajANI cImanalAla harajIvanadAsa : navalakathAo 'caMdrasiha ane caMdramukhI yAne satyAnI sabhyatA ane pativratAnA prabhAva' (1916) tema ja 'ramAkAMta (1916) tathA padyakRti 'hadayajharaNAM' (1942)nA phartA. vANI zAmaLadAsa lakSaNadAra : "kAvya triveNIkA'- bhA. 1 vALI kAmaLAdA (1904) nA kartA. mR.mA. vaja mAtarI : juo, alavI vajIruddIna saAduddIna. vajhIra gulAmahusena kAsamabhAI : jIvanaprAMgAnA rAMgraha 'jhabakatA jIvanaprasaMgo' (1954) nA kartA. 'pharataMtra ane nATayakalA' (1932) ane 'vA nATaka' (1934) nAmaka saMgraha mAM teno abhyAsI ane ekAMkInATayakAra rUpe dekhAya che. emAM 'nATayakalA' nAmanA bA pAnanA vistuta. lekhamAM emaNe nATayakalAnAM vividha pAsAMne abhyAra karyo che; tA "pharataMtra', paTanA khADA', 'bhAvanAnI bhIMta' ane 'bhava sudhAravA samAjanI khAsiyatAnuM pratibiMba pADatAM abhinaya nATako che. emAMya chapA ane be pravezavALuM, rUDhicusta dharmaniSTha mAnasa sameta bALalagnanidhika varavALuM, dhULa-haLavA kaTAkSamaya (hAsyathI sabhara ekAMkI 'mava sudhAravA' vadhu raMgamaMcIya yogyatA dharAve che. A traNeyamAM strIpAtra nathI. Ane mukAbale ekAMkI 'pharataMtramAM dIrghasUtrI rAMvAda ane carcApAcaryathI zithilatA AvI che. 'rAnaMdA' (1944) emanI laghunavala che. 'sAhityaratna'- bhA. 1-2-3 (1933), 'kizAra vAcanamALA'bhA. 1-2-3 (1939), 'vArtAsaMgraha' (pR:pAbahena vakIla sAthe, 1943), 'navI kavitA' (manasukhalAla jhaverI sAthe, 1952) tethI, aMgrejI 'silekaTeDa varsa' (1939) emanAM vividha saMpAdana che. dha.mA. vakIla rasikalAla mA.: 'gujarAta', 'zALApatra' ane 'buddhiprakAza'nA taMtrI. emaNe potAnA dAdA sva. harilAla dAmodaradAsa vakIla rasaMkSipta jIvanacaritra taLapadI pratibhAnuM nUra' (1964) ApyuM che. mR.mA. vakIla vidyAbahena : 1961 mAM anya sAthe lakhelI dIkarIne prema ane bIjI vAto', 'dhukuLadIpaka ane bIjI vAto', "sonAnAM kaMkaNa ane bIjI vAtA' vagare bALasAhityanI kRtionAM kartA. mu.mA. vakIla zaheramAM kekhuzarU : navalakathA "phelArIza' (1920)nAM kartA. mR.mA. vakIla zyAmajI harirAma : 'jhArAnuM yuddha ane karachanI zaryakathA (1935)nA kartA. mR.mAM. vakIla sAkaralAla DAhyAbhAI : ropa-amerikAnA pravAsa' (1921) -nA katI. mR.mAM. vakatA pravINa : nATaka 'bhAratanA lAla' (1949) tathA navalakathA 'pUnIta pagaluM' (1950)nA kartA. mu.mA. vakatANAkara bhImabhAI : navalakathA "satI jasamA' (1938)nA kartA. mu.mA. vakagati : juo, maDiyA cunIlAla kALidAsa. vakhAriyA maneja giradharalAla: navalakathA 'mRgajaLa' (1962)nA kartA. mu.ma. vajhIrANI kAzamIrAbahena: pUra mAtAnA jIvana ane kavanane nirUpatuM, saMtavANI graMthAvala- 19 muM caritra 'lya zrI mAtA (1983) nAM kartA. 2.ra.da. vaDagAmA maMjulA: pravAsakathA "jAyuM meM yUropa' (1966)nAM kartA. 2.ra.da. vaDalA (1931) : kRSNalAla zrIdharANIe vIsa varSanI vaye raceluM nATaka, emAM kAvyatattva, nATyatattva, saMgIta ane nRtyane. samanvaya thayo che, tethI nATakanI bALabhogyatA vadhI che. vaDala'nI sRSTimAM vRkSe che, puSpa che, samIra che, graho ane nakSatro che, megha che, jhaMjhAvAta che. A badhA padArtho ahIM saceta pAtra tarIke varte che. e sRSTimAM bhathavArI ane bALako paNa che. paraMtu A nATakamAM koI rUpaka hovAnI saMbhAvanA jaNAtI nathI. jhaMjhAvAta e prakRtinI eka zakita che, to vaDale tenI bIjI zakita che. A baMne zakitao ekabIjA sAthe TakarAya che. vaDale parAjita thAya che paNa parAdhIna thato nathI; tethI ene parAbhava bhavya lAge che. A nATaka anekavAra bhajavAyuM che. enA pUrvArdhamAM kAryavega thoDo che, tema ja enA kathAghaTako paraspara ni:zeSapaNa saMyojAyA jaNAtA nathI. Ama chatAM, TAgoranA 'DAkaghara'nI jema A nATaka ane enI bhajavaNI dareka vayanAM prekSakone AkarSe che. vR.5. vaDavAnala (1963) : dhIrubahena paTelanI navalakathA. anAtha aMjanA enAM bAne tyAM abhyAsArthe Ave che ane phaibAnI samavayaska putrI rekhA aMjanAnI IrSyAne bhoga thaI paDe che. aMjanAthI trasta evI rekhAne uchera rekhA pAse aMjanAnA khUnanuM pagaluM bharAva che. jelamAM rahetI rekhA koIne maLavA utsuka nathI. potAnI bALakIne kharI vigato maLI rahe e hetuthI potAnA aMtaramAM UThelI 532: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaDerA bAvacaMda mAvajI -vareDiyA motIbhAI rAmajIbhAI javAlArUpI vedanAnI gAthA e sAdhvIjIne DAyarIrUpe Ape che. eka nArInA cittanI manovyathA ahIM kendramAM che. manovaijJAnika kathAvaravALI navalakathA tarIke A kRti ullekhanIya che. ba.jA. vaDerA bAvacaMda mAvajI : sattara vArtAono saMgraha 'khaMDita mALakhAM | (1944)nA kartA. te khUle ja che, paNa sAthe vatananI AdivAsI prajAnI garIbI, bhUkhamaro, ajJAna, vahema, lAcArI, imAnadArI, emanA para thatA julama-sitama, emanA harakhazokanI AduM-vedanazIla hRdayamAM aMkita chabi paNa Upase che. kRtinuM sarjaka gadya noMdhapAtra siddhi darzAve che. da,vyA. vanecara : juo, AcArya harinArAyaNa giradhara, vamaLanAM vana (1976) : jagadIza joSIne, 'AkAzane anugAmI kAvyasaMgraha. ahIM kula 114 kRti che; emAM sattAvana gIta che ane bAkInAM achAMdasa, gajhala ane chaMdobaddha kAvyo che. Adhunika ane taLapadA saMvedananuM kyAM rasAyaNa thayuM che tyAM keTalIka sArI racanAo maLI che. gadyakAvyomAM paNa kyAreka sAruM pariNAma AvyuM che. eka hatI sarvakAlIna vAratA" A saMgrahanI nIvaDelI gItaracanA che. caM.. varatiyA gaNezarAma chaganarAma : dalapatazailInA viSayone nirUpatI padyakRti 'hitazikSAvaLI' (1914) tathA 'laghu piMgaLa praveza (1931) uparAMta gItAnA navA adhyAyone mAtrAmeLa chaMdomAM karela anuvAda 'gItA amRtasAgara' (1927)nA kartA. varatiyA bAlurAma mULadAsa: padyakRti 'navo jamAna ane AtmajJAna' (1931)nA kartA. vaDodariyA bhUpatabhAI choTAlAla (19-2-1929) : navalakathAkAra, nibaMdhakAra. janma dhrAMgadhrAmAM. 1946mAM bI.esasI. 'lekazakitamAM kAma karyA pachI 1955 thI 'phUlachAba'nA mukhya taMtrI. 'saMdezamAM nyUjha eDiTara tarIkenI ane 'gujarAta samAcAramAM sahAyaka taMtrI tarIkenI kAmagIrI. 1982thI 1986 sudhI gujarAta sarakAramAM mAhitI niyAmaka. sAhitya akAdamI, gujarAta rAjyanA ekavAranA adhyakSa. hAla samabhAva' dainikanA taMtrI. 'prema eka pUjA' (1979) jevI aneka navalakathAo emanA nAme che. 'kasuMbIne raMga' (1952), 'jIvana jIvavAnuM baLa' (1955), 'aMtaranAM rUpa' (1958) emanA vArtAsaMgraho che. A uparAMta ghare bAhire'- bhA. 1-2 (1978-82)mAM ane AbAdInI AbohavA' (1987)mAM emanA nibaMdha saMcita thayA che. caM.To. vatanathI vidAya thatAM : vatanamAM AvIne pharI vatana cheDavAnI kSaNe, khetaramAM hAtha UMcA karI risALa zizune vAratI mAtAnI bhramaNAne parAkASThA para mUkatuM jayanta pAThakanuM vatananA viyoganuM sauneTakAvya. caMTo. vansalanAM nayana : toTamAM manahara nAdasamRddhi sAthe kalapana dharanuM 'kAnta'nuM nAnuM paNa prANavAna UrmikAvya. caM.To. vadhAmaNI : baLavaMtarAya ka. ThAkoranuM seneTa. ahIM prasUti mATe piyara gayelI nAyikA putraprAptinI khabara kAvyAtmaka patrathI pahoMcADe che. e.To. vanaphUla: juo, AcArya harinArAyaNa giradhara. vanamALI : juo, dhruva kezava harSada. vanavAsI : juo, zAha caMdulAla sAkaralAla. vanavihArI : juo, diveTiyA narasiMharAva bhoLAnAtha. vanAMcala (1967) : jayanta pAThakanI smRtikathA. emAM zaizavanA AnaMdaparvanuM viSAdamadhura saMsmaraNa che. bAra prakaraNamAM vistarelI A kathAne AraMbha pUrva-paMcamahAlanA prAkRtika, sAMskRtika, bhaugolika parivezathI thAya che. bALaka bacunA zizujIvanamAM e saghaLuM kamekrame anAyAsa parovAnuM jAya che. aMte sADA traNa dAyakA pachI pharI vatanamAM gayelA lekhaka prakRti para Adhunika sabhyatAnI- saMskRtinI sarasAI jue che ane potAne potAnA ja vatanamAM ' ajANyA anubhave che. ahIM zizuvayanA nirbheLa romAMcanI sRSTi varatiyA hiradAsa pAnArAma: padyakRti 'hirAsavANI' (1984)nA kartA. varatejavALA (varatejI) IbrAhima jusaba : padyakRtio 'hadara hulAsa' (1980) ane sugarA vilApa' (1982) uparAMta kathAkRti jamAnAne jAphara' ane 'sonerI sabakanA kartA, ni.vA. varasenAM varasa lAge: mane ja khaMDeriyAnI prasiddha Adhunika gajhala. enI pratyeka zeranI camatkRti AsvAdya che. caM.TI. variyA nArAyaNa: prakRti ane grAmajIvanane nirUpatAM cALIsa bALagItone saMgraha "bAlagItAvalI' (1962) ane rASTrabhakitanAM gItane saMgraha 'preraNA' (1965)nA kartA. 22.da. varu suragabhAI : padyakRti 'baMgalAvijaya'(1975)nA kartA. vareDiyA motIbhAI rAmajIbhAI: 'bhIla mahApuruSo" - bhA. 1-2 (1913)nA kartA. gujarAtI sAhitkoza - 2 : 533 For Personal & Private Use Only
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ varNa avinAzAnaMda-valkalarAya varNa avinAzAnaMda : bALabodha lipimAM chapAyelI padyakRti karachanI lIlAnA padA' (1942)nA kartA. vartamAna : juo, pAThaka rAmanArAyaNa vizvanAtha. varmA udita nArAyaNalAla : navalakathA 'dIpanirvANa' (1886)nA katAM. varmA kRSNalAla : jIvanacaritra 'hiMmatalAla gaNezajI aMjAriyA (1933)nA kartA. varmA gumAnalAla nAhArabhAI: navalakathA 'pizAcapadanI'(1916) -nA kartA. varmA catalAla harilAla : 'muMbainI marakIne nATakarUpa ahevAla' (1897)nA kartA. jA(1946) nAmanI navalakathAo ApI che. kAThiyAvADa, gauDabaMgALa, buMdelakhaMDa, paMjAba ane rAjasthAnanI lokakathAo uparAMta 'dolataparI', 'senApadamaNI', 'nAgakumArI', 'gaMDu rAjA', 'pAko paMDita', 'nIlamaNi' ane 'phUlavaMtI' jevI bALavArtAo dharAvatI lekakathA graMthAvali': 1, 2, 3 (1944, 1945, 1946) paNa emaNe ApI che. "AMgaNAnA zaNagAra', "UDatA bhaMgI', 'vagaDAmAM vasanArAM', 'kaMThe sohAmaNA' ane 'premI paMkhIDAM nAmanI pakSIparicaya graMthAvali (1945)nI pustikAo tathA kAThiyAvADanA ghaDavaiyA' (1941), 'jIvanazilpIo' (1941), "AcArya praphullacandra raoNya' (1945), "zAhanavAjhanI saMgAthe' (1946), 'subhASanA senAnIo' (1946) ane jhaveracaMda meghANI' (1947) jevI caritrapustikAo emanA nAme che. sAMbelAM' (1942), 'amathI DozInI avaLavANI(1946) nAmanAM vyaMgacitro tema ja "gaganane gokhe' (1944), "AkAzapothI' (1950) vagere vijJAna-pustako emaNe lakhyAM che. A uparAMta, "sarahada pAra subhASa(1943) emanuM anuvAdapustaka che. 2.ra.da. varmA baMsIlAla, kizora vakIla', 'cakora (23-11-1917) : hAsya baMgalekhaka. janma coTiyA (uttara gujarAta)mAM. gujarAtanA kalAguru ravizaMkara rAvaLa pAse citrakaLAne abhyAsa. pAMtrIsa varSathI vividha akhabAromAM vyaMga ane ThaThThAcitronuM tema ja graMthAvaraNanuM Alekhana. emaNe "vinodavATikA' (1929) uparAMta lAlabahAdura zAstrInA sevAkALane sparzatAM vyaMgacitrono saMgraha "vAmanamAMthI virATa', 'bhAratamAM aMgrejI amala" tathA "zAMtimaya krAMti' jevAM pustako ApyAM che. varmA jayakRSNa nAgaradAsa (26-5-1894, 1943) : janma bharUcamAM. prAthamika zikSaNa bharUcamAM. mAdhyamika zikSaNa vaDodarAmAM. 1916 mAM bI.e. 1910mAM elaela.bI. iMglenDa jaI baeNrisTara thayA. laMDana yunivarsiTImAMthI arthazAstra viSayamAM ema.esasI. svadezAgamana pachI muMbaInI hAIkorTamAM vakIlAta. 1923 thI strImAsika 'guNasuMdarI'nA taMtrI. saraLa bhASAmAM gAMdhIjInI jIvanavigata ApatuM "mahAtmA gAMdhIjInuM jIvanacaritra' (1922) emanI pAsethI maLyuM che. uparAMta varmAnI vividha vArtAo' (1925) ane 'lakSmInI sADI ane bIjI vArtAo' (1931) nAme vArtAsaMgraho emaNe ApyA che. 'hindI rASTrIya koMgresane itihAsa' - bhA. 1, 2 (1921, 1923) emaNe lakhyuM che, je paikI pahale bhAga misIsa bisAnTanA lakhANa para AdhArita che. zra.tri. varmA tribhuvanadAsa : jIvanacaritra prajJAcakSu vedajJAtA maharSi vIrajAnaMdajI' (1916)nA kartA. varmA mehanadAsa viThThaladAsa : 'ayogya dIkSA nATakanAM gAyane (1933) tathA 'kALe bajAra' (1944)nA kartA. 2.ra.da. varSanI eka suMdara sAMja : baLavaMtarAya ka. ThAkoranuM soneTa. emAM parvatapradezamAM varSo pachI ughADa priyAnA TahukAthI navuM sauMdarya dhAraNa kare che. rAMTo. valANI kanaiyAlAla phakIracaMda : padyakRti "azokagItamaMjarI (1969)nA kartA. 2.ra.da. valIANI eca. I., 'koIpaNa', 'muslima' (1912,10-6-1971): nATaka "zaMkha ane koDI' (1924)nA kartA. varmA niraMjana mAvalasiha, azvinIkumAra', 'jayavijaya (1917, 1951) : navalakathAkAra, bALasAhityakAra. janma rAjaDA (ji. jAmanagara)mAM. aMgrejI cha dhoraNa sudhInuM zikSaNa vAMkAneramAM; pachInuM vinIta sudhInuM dakSiNAmUrti, bhAvanagaramAM. 1933 thI 1947 sudhI satyAgraha ane bhUgarbha pravRtti. e daramiyAna traNa mAsane jelavAsa. jayamalla paramAra sAthe rASTrotthAnanI vividha pravRttio. 1939thI 1942 sudhI jhaveracaMda meghANI sAthe phUlachAba' sAptAhikanA sahataMtrI. AMdhranA madanapallI gAme avasAna. potAnuM saghaLuM lekhanakArya jayamala paramAra sAthe karanAra A lekhake AjhAdI ane rASTradharma saMbaMdhI viSayavastu dharAvatI 'khaMDita kalevaro' (1942), 'aNakhUTa dhArA' (1945), "kadama kadama baDhAye 2.ra.da. valImahammada : 'haidaracaritra tathA haidaravANI'nA kartA. 2.2.da. valkala: juo, ThAkora baLavaMtarAya kalyANarAya. valkalarAya: juo, khabaradAra aradezara pharAmajI 534: gujarAtI sAhityakoza - 2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ vallabharAma icchArAma-vasAvaDA azvina vallabharAma ichArAma : padyakRti "vallabhagarabAvalI' (1865)nA kartA. citrathI AsvAdya banavA chatAM alaMkAronA atireka ane bhASAnA ADaMbarathI kAvyanuM kathayitavya pAMkhuM paDe che tema ja kathana-varNananuM ucita saMyojana karavAmAM kavinI maryAdA paNa anubhavAya che. vallabhavijayajI : jIvanacaritrone saMgraha dhArmika pu' (1896) -nA kartA. 2.ra.da. vazI aMbelAla karazanajI (23-11-1904, 27-3-1980) : vArtAkAra, anuvAdaka. janma tavaMgapura (ji. surata)mAM. tyAM ja prAthamika-mAdhyamika zikSaNa. 1923mAM meTrika. 1928mAM muMbaInI khetIvADI kolejamAMthI bI.ejI. pachI vADiyA koleja, pUnAmAM gujarAtInA mAnArha adhyApaka tathA leDI ThAkarazInA aMgata madadanIza. pUnAmAM avasAna. emaNe keTalIka maulika ane anya anUdita vArtAone saMgraha mAlikA' Apyo che. AcArya atrakRta marAThI nATaka 'udayAcA saMsArane emaNe 'AvatI kAla' (1936) nAme anuvAda karyo che. vasA jayaMta : vArtAsaMgraha rUpe raMge rUDI' (1965)nA kartA. ni.. vasANI TapubhAI tribhuvana (1904, 1926) : kavi. janma amarelImAM. jUnAgaDhanI bahAuddIna kolejamAM abhyAsa. elaela.bI.nI parIkSA daramiyAna pAMDurogathI avasAna. 'javAlA' (1927) emanAM kAvya, nATaka ane anya lakhANonuM chelazaMkara dayAzaMkara vyAsa dvArA saMpAdita maraNottara prakAzana che. rAMTo. vazI kALAbhAI lallubhAI : sargabaddha padyakRti 'gRhiNIgRhavilApakAvya' (1911)nA kartA. vasANI dalapata ravajIbhAI, 'zobhana" (15-3-1936): kavi. janma amarelI jillAnA rAyaparamAM. 1959mAM AyurvedavizArada, 1962 mAM AyurvedAcArya. 1972 thI amadAvAdamAM vaidakIya vyavasAya. bhAvanagara ane amadAvAdanI Ayurveda kolejomAM mAnada prophesara. 'urasaMvedanA' (1963), 'maunanA bhaNakAra' (1976), 'AyurvedaninAda' (1980) emanA kAvyasaMgraha che. "gamatAM gAI gIta' (1976) emane bALagItono saMgraha che. "avRta jhaMkhanA (1972) emanI aitihAsika navalakathA che. A uparAMta Ayurveda saMdarbhe emanAM keTalAMka pustako prakAzita thayAM che. vasaIgara phareduna pharAmajI : 'ukkarajI utAvalayA tathA pAnane bheda' (1905) ane 'grAmophonanI garabaDa' (1905)nA kartA. 2.ra.da. vasanajI bhagavAnajI: "satI caMdanabA tathA vikamazananI rasIlI vArtA' (1887)nA kartA. 2.ra.da. varAMta : juo, gaNAtrA vasanajI dayALajI. vasaMtanaMdana: juo, dozI maNilAla nabhubhAI. vasaMtavijaya : 'kAnta'nI tema ja gujarAtI sAhityanI mahattvanI kAvyakRti. vividha uddIpanasAmagrIthI uddIpta pAMDu, pote abhizApita hovAthI patnI sukhanI kSaNe aMta pAme che - evuM kathAnaka A viDakAvyamAM atyaMta AkarSaka vRttazilpamAM DhaLeluM che. 2.TI. vasaMtavivedI: juo, desAI caMdulAla maNilAla. vasaMtotsava (1898) : nhAnAlAlanuM DolanazailImAM racAyeluM prathama paralakSI prasaMgakAvya. khaMDakAvya, gadyakAvya ane gepakAvya -e saMjJAothI paNa ene oLakhavAmAM AvyuM che. vAsaMtI pUrNimAnA divase kaMjavATikAmAM phUla vINavAnI ane cAMdradarzananI ghaTanAo dvArA kavie ramaNa-subhaga tathA saubhAgya-vilasu e yuvAna praNayI yunA praNayollAsanuM emAM Alekhana karyuM che. kAvyasvarUpanI nibaMdhatA, bhAvanI mastI, vasaMtasamayanI gujarAtanI taLaprakRtine pariveza tathA pUrva-pazcimanA samanvayamAMthI janmelI kavinI snehalagnanI bhAvanAne payagaMbarI adAthI thatA udhoSa-e sahumAM kavinI romenTika prakRti pragaTa thAya che. keTalAMka manahara upamA vasANI nIlA : nArIjIvanane kendra gaNIne AlekhAyelAM prasaMgacitrono saMgraha vAha re jIvana vAha! tArA phUlakAMTALA rAha!" (1980) ane ciMtanakaNikAono saMgraha 'aMtara mama vikasita karo' (1980)nAM kartA. ni.vI. vasANI vatsala ravajIbhAI (22-2-1946) : nibaMdhakAra. janma amarelI jillAnA rAyapara gAmamAM. gujarAta Ayurveda yunivarsiTI, jAmanagaramAMthI ema.esa.e.ema. (AyurvedaprANAcArya)nI padavI. ena.DI (nacarakamaeNra). AraMbhamAM Ayurveda sahAyaka nidhi, amadAvAdamAM menejara. nirAmaya' mAsikanuM saMpAdana. tyArabAda 'Ayu kilanika' Ayurvedika davAkhAnAne AraMbha ane AyuDAyajesTa' nAmanA mAsika patranA taMtrI. emanI pAsethI lalita ane ciMtanAtmaka nibaMdhenA saMgraha 'aMtaranAM jharaNAM'- bhA. 1 thI 5 (1976-1978), 'jAgIne jouM to' (1980) "UMghamAM aTapaTA bhoga bhAse' (1980) ane 'sneha taNI saravANI' (1981) maLyA che. "roga ane Arogya' bhA. 1, 2 (1982, 1983), "anubhUta cikitsA' (1984) vagere ArogyaviSayaka pustako paNa emaNe ApyAM che. ni.. vasAvaDA azvina : laghukathAone saMgraha 'kiTTA'nA kartA. ni.vA. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 535 For Personal & Private Use Only
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasAvaDA indravadana umiyAzaMkara - vaherA rasulabhAI na. vasAvaDA indravadana umiyAzaMkara (23-11-1912) : navalakathAkAra, janma jUnAgaDhamAM. hiMdIbhASI pradezamAM uchera ane zikSaNa. 1932mAM bahAuddIna kaoNleja, janAgaDhamAMthI bI.e. ghaNI hAI lemAM zikSaka ane pachI AcArya. e pachI keLavaNI khAtAmAM eNjyukezana inspekaTara ane rAjaya zikSaNa bhavananA niyAmaka. 1971 thI nivRtta. amadAvAdamAM nivAsa. premacaMdajInI asara, mAnalIlAnuM sadarbhe citraNa, khelane tarapha kSamya dRSTi vagerethI emanI navalakathAo 'zobhA' (1937) ane 'gaMgAnAM nIra' (1940) noMdhapAtra banI che. A uparAMta 'aMdA' (1942), 'prayANa'(1943), 'samarpaNa' (1956), 'garIbanI lakSmI'(1957) vagere emanI sAmAjika navotthAnane sparzatI navalakathAo che. 'zALe pogI nATako' (1956) ane triaMkI nATaka 'dIvA mArA dezano' (1961) emanAM nATako che; to aitihAsika vArtA one saMgraha 'itihAsane ajavALe' (1945) tathA sAmAjika vArtAonA saMgraho 'navanItA' (1945) ane 'rAdhu' (1957) emanuM vArtA pradAna che. A uparAMta ramUjI pravAsamALA' (1952) ane "jAMbunI DALe (1954) jevI bALavArtAo tathA 'rAma rAma mayAjI' (1968) nAmanI bALanavalakathA paNa emanA nAme che. 'nAnasena : tenA pravAse' (1950), 'himAlayane pele pAra' (1951), 'bhayaMkara raNamAM' (1978) emanI sAhasapUrNa pravAsakathAo che. ramaNalAla senInA sahalekhaka tarIke 'hyuena-saMga' pravAsakathA emaNe ApI che. A uparAMta emaNe hindInI zreSTha vArtAonAM saMpAdana sahita 'hindInI zreSTha vAratAo' (1982) nAma anuvAda Apyo che. kaMtherAIna haune mukata anuvAda 'mArI mA' (1955) nAma emaNe Apyo che. 18nasamAjanAM jIvanavaNo ane lAgaNIo sAthe saMkaLAyelI che. bhASAnuM baLa, enuM mAdhurya, zailI ane saundaryanA kAraNe ApaNane ahIM virala kavitA maLe che. emAM badravRtto vizeSa dhyAna kheMce che. ki.se. vasumatIbAI : saraLa ane subAdha bhASAmAM apAyelAM preraka pravacana saMgraha vasuvANI'- bhA. 2 (1962) ane 'vasudhArA'bhA. 2 (1969)nAM kartA. ni.. vasuMdharA ane bIjI vAta (1941) : gulAbadAsa brokarane vArtAsaMgraha. paMdara jeTalI sAMsArika vArtAonA A saMcayamAM, pakSakAra ke vakIla tema ja UrmipradhAna banyA vagara svastha gatie mane vizleSaNa tarapha DhaLatI emanI vArtAo vArtAkalA karatAM vAtakalAnA namUnAo vadhu che. AthI ja emanI bhASA sIdhI kathanarItine puraskAra karatI lAge che. caMTo. vaselA jayanta vazarAmabhAI (5-1-1949) : gajhalakAra. janma upaleTA (ji. rAjakoTa)mAM. zikSaNa upaleTAmAM. 1971 mAM hiMdI viSaya sAthe bI.e. 1973 mAM e ja viSayamAM jUnAgaDhathI ema.e. zrI vallabha vidyAlaya, upaleTAmAM mAdhyamika vibhAgamAM zikSaka. pachI upaleTA kharsa-komarsa kolejamAM hindInA vyAkhyAtA. emanA gajhalasaMgraha 'asara' (1983)mAM kula chAjera gajhalene rAmAveza karavAmAM Avyo che. emanI gajhanI bhAvasRSTi bhAtIgaLa che. viSAdamaya premagoSThi, anubhUtinuM baLa, jIvananI samaja, racanAkarmanI prayogazIlatA ane saraLa prAsAdika kAvyabAnI hRdayasparzI* che. ki.se. vahI jatI pAchaLa ramya ghoSA(1965): lAbhazaMkara ThAkarane paraMparA ane prayoganA saMdhikALane kAvyasaMgraha. ahIM mizropajAtinI zakayatA ane pravAhitA khIlavavA prayatna khAsa AgaLa tarI Ave evo che. saMmukhanA jIvanakolAhala karatAM kavinuM dhyAna atItanI jIvanagati tarapha vizeSa rahyuM che. smRtibibe kalpana tarIke racanAomAM AglAdaka rIte UpaselAM che. "cAMdaraNuM', aMtima icchA' jevAM pAraMparika kAvyonI sAthe 'cakramatha', 'sAMjanA oLA lathaDatA jAya', 'sUryane zikSA karo' jevAM prayoganAM kAvyo goThavAyelAM che. prayoganI AtyaMtikatA batAvatuM prasiddha 'taDako' kAvya khAsa ullekhanIya che. caM... vahorA abdulahusena AdamajI : nATayakRti 'savAI Thagane ramUjI phArasa' (1885) ane "strIcaritranI vAratA'nA kartA. ni.. vahorA rasulabhAI na. : preraka ane rasaprada zailImAM 1935mAM lakhAyelAM caritro amerikAnA pramukha abrAhama liMkana, 'amerikAnA pramukha jesa gAphilDa', 'dAnavIra enDru kArnegI', 'hiMdane mitra henarI phoseTa', ' sviTjharalaeNnDane dezabhakata viliyama Tela', vasAvaDA chaganalAla vallabhajI: 'gujarAtI saMgIta rAmAyaNa' (1911) nA kartA. ni.ve. vasudhA (1939) : 'sundaram ne kAvyasaMgraha. samAjamAM pravartatI asamAnatA ane visaMvAditAnAM kAvyo 'moTara hAMkanAra', 'ITALA', dhanayugano sthitaprajJa', '13-7 nI lekala' vageremAM mAnavajAta pratyenI anukaMpA jovA maLe che. gopIbhAve ke kyAMka tattvacikanI dRSTie kavi IzvaranI lIlA nihALe che tyAM kavitAnI ane bhakitanI ananya parAkASThA nirUpAya che. praNayane utkaTa Avega, gujarAtI praNayakavitAnA sImAcihnarUpa gaNAyela saLaMga saLiyA pare'mAM ciMtanAtmaka Dhabe vaNAyelI praNayanI Arata, manuSyapremanI utkaTatA sAthe paramatattvanuM anusaMdhAna, abhIpsAnI sAthe samarpaNanI bhAvanA ane sAcI anubhUtine raNakAra ahIM jovA maLe che. karNa' ane 'drapadI' jevAM kathAkAvyomAM e pAtra pratyenI kavinI lAgaNI kAvyamaya rIte pragaTa thaI che. samagrapaNa jotAM, 'vasudhA'nI kavitA jIvanatattva, prakRti ane prema, adhyAtmatavanA AviSkAro, ciMtanagarbhanI phuraNAnI sAthosAtha sAMprata 536: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'vijJAnazAstrI Tomasa AlvA eDisana' tathA 1948mAM lakhAyelAM citro 'bhagavAna buddha', 'mahaMmada payagaMbara', 'mahAvIra prabhu' 'guru nAnaka', 'bIrasAheba', 'saMta phrAnsIsa', 'dIvarSA' uparAMta "bAdazAha jahAMgIra'(1944), 'saujanyamUrti devabhAI (1944), 'jIvanasuvAsa'(1961) vagerenA kartA. mu.mA. vaLAmaNAM (1940): pannAlAlanI AraMbhakALanI eka noMdhapAtra laghunavala, jAnapadI jIvananI, nAnakaDA phalakanI, paNa vilakSaNa kathA emAM rajU thaI che. jamanA sudhAraNanI abudha kalaMkitA dIkarI jhamakunA lagnakhvananI vicchinnatA nA pAne gati Apana nanya che; paNa pUnAlAle e nimitte khAsa to manora mukhIno hRdayaparivartananI kathA kendramAM ANI che. asahAya jhamakune manora mukhI siphtathI potAnA kabajAmAM laI amadAvAdamAM kayAMka vecI nAkhavA nIkaLe che, paNa nIkaLatI veLAe jhamakunA nirdoSa namaNA caherAmAM temane potAnI mRta putrI nAthInI mukharekhAo ekAeka pratyakSa thaI UThe che ne e sAthe aMtaramAM UMDe UMDe aparAdhabodhanI lAgaNIthI teno asvastha banI jAya che. prapaMcamAM rAcatA mukhI aMtara jhamakunI saraLa nirvyAja lAgaNIthI dhIme dhIme pIgaLatuM jAya che, aMte temanAmAM pitRtvanI lAgaNI janme che ane jhamakunAM tenI ja jJAtinA kutiyA mAnI joDe lagna karAvI tene hetathI vaLAve che, taruNa jhamakumanA bhItaramAM UThatI zizusahaja DuMkhanAo ane lAgaNIonuM Alekhana karavAmAM tema ja mukhInA bhItarI saMgharSane mArmika rIte uparAvavAmAM sarjaka prazasya sUjha dAkhavI che. grAmajIvananuM cakaluM vAstavavakI citraNa, prakRtine jIvaMta pariveza, gauNa pAtranI paNa baLavAna rekhAo, lokbalInA - prayogothI sace TatA sAtI panoti ane suraMkha racAI AvelI AkRti A laghunavalane AgavuM mUlya arpe che. pra.pa. vaLAvI bA AvI : divALInI rajAne aMte sUnA gharamAM sakAI paDatI mAtAnuM vedhaka citra daLanuM nAnuM soneTakAvya 23. vAIvALA goradhanadAsa dayArAma, 'dAsabahAdura'(4-4-1924): caritrakAra, kavi. janma suratamAM. cha dhoraNa sudhIno abhyAsa. kApaDano vyavasAya ane patrakAratva. emanI pAsethI caritralakSI kRtio 'bhakata prahlAda'(1954), 'rAmasvAmI'(1956), 'saMta mAdhavadAsa'(1957) vagere tathA padyasaMgraha 'dAsabahAdura kAvyakuMja'- bhA. 1-2 (1956) maLyAM che. .vA. vAgIzvarInAM karNaphUlA(1963) : manubhAI paMcoLI, 'darzaka'nA sAhityavivecanalekhAne saMcaya. kula bAra lekhAnuM rUpa abhyAsasvAdhyAyanuM che. mULa'kRtinAM sauMdaryatattvo sasthAno cIMdhI batAvIne enI mulavaNI karatA abhyAsalekhA gujarAtI vivecanamAM, emAMnA mAnavatAvAdI abhigamane kAraNe ullekhanIya che. vaLAmaNAM vADamayavimarza vAra eNnDa pIsa', 'DaoN. jivAgo', 'sibila', 'AraNyaka', 'ghare bAhire", "sarasvatIcaMdra', 'gujarAtano nAtha' ane 'mAnavInI bhavAI' jevA ahIM kRtilakSI svAdhyAyalekho che; to 'mIrAMnI sAdhanA' ane 'zAMtanI uparanA' jevA, sarjakanI samagrako pratibhAne mUlavatA abhyAsalekho paNa che. AmAM lekhakanI nItivAdI klAvAdI sAhityavibhAvanAno paricaya thAya che. ba.jA. vAghA vazarAma bhakata: gadyapadyAtmaka kRti agamanigama jJAnaprakAza ane avinAzI koNa?'(1961)nA kartA, ni.vA. vAghANI kanaiyAlAla vrajalAla : caritralakSI pustako 'lohANA saMto'(1970) ane 'lakhanA ArAdhakonA kartA. ni.vA. vAghANI AmajIbhAI jAdavabhAI (12-6-1928): vikAra, janma bhAvanagara jillAno kuMbhaNa gAmamAM, gAmaDiyo ane AMbalAnI lAkazALAmAM abhyAsa. gharanI khetI ane samAjasevAnuM kArya, grAmapaMcAyatanA sakriya sabhya. emanI pAsethI AMbalAnI lokazALAnA anubhavAnanuM varNavanuM pustaka 'marInI sugaMdha' (1983) maLyAM che. ni.vA. vAghelA madhukAnta zakarAlAla, 'kalpita'(7-12-1945) : kavi. janma mahesANA jillAnA vaNamAM. 1925mAM Trika 1970mAM manovijJAna viSaya sAthe bI.e. 1973thI gujarAta rAjyanA Arogya khAtAmAM kuTuMbaniyojana kAryakara. "kezariyA zaranuM AkAza'(1979) emano kAvyasaMgraha che. cAM.TA. vAghelA mohanalAla dayALabhAI, 'prayAsI'(1-2-1936) : kavi, caritrakAra, anuvAdaka. janma bharUcamAM. ema.e., ema.eDa nagara prAthamika zikSaNa samiti, suratamAM nirIkSaka. emanI pAsethI kAvyasaMgraho 'jayajavAna'(1962) ane 'jhaMkAra' (1964) maLyA che. 'tame eTale tame'(1981) ane 'paMcAtara varasanA javAna jhINAbhAI nAvika'(1982) emanAM caritralakSI pustako che. 'sAta samaMdara sara karyA'(1970) emanuM anUdita pustaka che. unAvA. vAghelA ramaNabhAI trikamabhAI, 'kirI'(16-9-1949): kavi. janma naDiyAdamAM. ema.koma. sudhIno abhyAsa. sacivAlaya, gAMdhInagaramAM sekzana oNphisara. emanI pAsethI kAvyasaMgraha 'sparzanI maha'(1984) maLyo che. LvA. vAGamayavimarza (1963): samaprasAda bakSIno vivecanasaMgraha. A ahamAM be lekha sivAya bAkInA lekha siddhAMtacarcAnA che. badhA lekho traNa vibhAgamAM vahecAyelA che. pahelAvibhaganA aDhAra lekho gujarAtI sAhityakoza - 2 : 147 For Personal & Private Use Only
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcana - vADIlAla bhagubhAI vAchA ratanajI pharAmajI (1855, 1893) : be bhAgamAM jagannAtha zaMkara zeTha, lakSmIdAsa vIrajI, go kuladAsa tejapAla, DaoN. mAu dAjI, karasanadAsa mULajI, nArAyaNa vAsudeva Adi muMbaIvAsI mahAjananAM jIvanacaritra sahita, sattAvAra AMkaDAomAM muMbaInuM varNana ApanA 'muMbaIne bahAra' graMthanA kartA. kAvyatatvacarcAnA che; emAM kAvyaprayojana, pratibhA, alaMkAra, chaMda, prAsa, rasa ityAdi kAvyanI sAthe saMkaLAyelAM tenI carcA che. bIjA vibhAgamAM rasa ane alaMkAranI carcA karatA lekhe che. A baMne vibhAgamAM rasa ane alaMkAranI Adhunika sAhityanA saMdarbhamAM tapAsa ane temanI prastutatAnI lekhake karelI carcA mahattvanI che. trIjA vibhAganA sarAra lekhamAMthI cauda lekha nATaka viza che; emAM nATakanuM prANabhUta tatva, nATakanA tAttvika prakAro, rasa ane nATaya, sAdhAraNIkaraNa ane abhinaya, saMskRta ekAMkInuM svarUpa ityAdi vizenI mArmika carcA che. A vibhAganA bIjA be lekhAmAM TUMkIvArtAnA svarUpanI carcA che. bIjA vibhAganA 'gujarAtI sAhityamAM hAsyarasa' ane trIjA vibhAgane haLavA nibaMdha' e be lekha gujarAtI sAhityamAM te te svarUpanA vikAsane Alekha che. saMskRta sAhityanuM UMDuM parizIlana, rajUAtamAM zAstrIyatA, vizadatA ne maulikatA A lekhanI lAkSaNikatAo che. ja.gA. vAcana : zikSaNanA vistAra sAthe vAcanano vistAra jarUra thayo che, paraMtu te pallavagrAhI che - evuM tAraNa ApatA ane khAsa gaMbhIra vAcana tarapha prerata maNilAla nabhubhAI drivedIne nibaMdha. 2.TI. vAcaspati : juo, pAThaka ramaNalAla himatalAla. vAyA: juo, pAThaka saroja ramaNalAla. vAcchA gula jAla, gularUkha': 'sukhanI zodha', 'zAhI zetaraMja', 'o hArI bahena', "vaphAnI mUrti', "raziyAnI rAdhA' vagere kathAkRtio tathA ArogyaviSayaka pustaka "capaTImAM camatkAranAM kartA. ni.. vAcchA (sara) dInazA edalajI (2-8-1844, 1936) : caritralekhaka. janma muMbaImAM. eNliphansTana kolejamAM ucca zikSaNa. 1864 mAM baeNnkanI nokarI. e pachI svadezI mila sAthe saMlagna. 1901 mAM gresanA ane muMbaI korporezananA pramukha. 1919mAM matabheda thatAM koMgresa choDI libarala pakSamAM joDAyA. 1922 mAM enA pramukha. hiMdI dhArAsabhA ane kAunsila oNva sTeTanA sabhya. emaNa zerasaTTAnI tavArIkha', 'premacaMda rAyacaMda' ane 'jamazedajI nasaravAnajI TATAnuM jIvanavRttAMta' uparAMta arthakAraNa ane rAjakAraNa vizenAM keTalAMka aMgrejI pustako ApyAM che. ni.vA. vAcchA nasaravAnajI rUstamajI : triaMkI nATaka 'sAdIne buddhi nAdI' (1909) ane cAra aMkanuM nATaka 'nauzIravAne samanagAna ane zIrIne zIlatAnanA kartA. ni.va. vAcchA mANekajI edalajI (1864, 1931): 'be paraNetarano khAra' (1904), 'gulazana' (1966), 'nasIbanAM nakharA' (1967), 'akkalamaMda aradAna' (1922) vagere navalakathAonA kartA. .Ta. vADiyA jahAMgIra ratanajI : hAsika nATako 'ghAMTAlAmAM gAsa', 'bevaphA berU uphe dagA kIsIkA sagA nahi' (1941), 'pArasI harizcaMdra yAne ImAnadArI upara sitamagArI' ane 'pastAle pArasI' tathA navalakathA "eziyana inTa' (1934)nA kartA. ni.vA. vADiyA dArabazA jamazedajI : kathA kRti 'vArInI keLavaNI' (1940) ane garIbInuM gauhara (1942)nA kartA. ni.vA. vADiyA dhanabAI bamanajI : pArasI komanA khyAtanAma pRSAnAM jIvanacaritra AlekhatuM pustaka "ahevAla aradezara koTavAla' (1930)nAM kartA. ni.vA. vADiyA putaLIbAI dhanajIbhAI (1-9-1894, 19-7-'1942) : vArtAkAra. sattara varSanI vaye 'strIbodha' sAmayika nimitte lekhanapravRttino AraMbha. 1917thI 'strIbodha'nA taMtrI. emanA pustaka 'TUMkI kahANIo'- bhA. 2ne zreSTha anuvAdanuM mahIpatarAma nIlakaMTha taraphathI pAritoSika. ricArDa Tempala dvArA 'inDiyana enTIkaverI' sAmayikamAM emAMnI vIseka jeTalI lokapracalita vArtAonI aMgrejImAM rajUAta. e sAmayikamAM emanAM 'gujarIno garabo', 'narasiMha mahetAnuM mAmeruM' tema ja 'pArasI lagnagIta '-nuM paNa prakAzana. aMgrejImAM prasiddha thayelI A sAmagrIne, pAMca bhAgamAM vaheMcAyelA, judI judI bhASAnAM prema ane lagna vizenAM lagabhaga traNeka hajAra gItenA saMcayagraMthamAM iTAliyana kavi prophesara mArko enToniye kenInIe upayoga karelo; ane emAM pUtaLIbAInAM saMkalita gItAne 'sauthI suMdara jhaverAta' tarIke prazasti maLelI. emanI pAsethI TUMkI kahANIo'- bhA. 2 ane caritralakSI bhASAMtarita pustaka 'mahArANI vikaToriyAe hAyaoNnDamAM gujArelI jidagInI vadhu noMdha' maLyAM che. A uparAMta emaNa "gujarInA garabo', 'narasiMha mahetAnuM mAmeru vagere padyakRtio tathA pArasI lagnagIto' nAme saMpAdita pustaka paNa ApyAM che. ni.va. vADiyA bApujI navarojI: lekhasaMgraha 'mAta vakhata dilAsa' (1941)nA . mR.mAM. vADIlAla bhagubhAI : gadyapadyamizrita nATaka "catura kAMcaLa nATaka' (1889)nA kartA. mu.mA. pa38: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ vANiyA rAmajI-vAsu vijayazaMkara murArajI vANiyA rAmajI: nATako 'rAjala' (1962) ane 'svapna-zilpa' vAya candraguma : bALasAhitya-caritrakRti "khvAjA moIdIna (1962)nA kartA. cistI' (1960)nA kartA. mR.mAM. mR.mAM. vAtrakane kAMThe : pannAlAla paTelanI TUMkIvArtA. banne lagna pachI paNa vAsana azoka : vArtAsaMgraha "arcanA (1977)nA kartA. saMyogavazAta vRddha mAsA-mAsI sAthe ekalI rahetI nAyikA navalanI, mR.mAM. sasarAthI risAIne sAdhu thaI gayelA pahelA pati ane navalanI vAsI abbAsa abdulaalI, 'marIjha' (22-1-1917, cheDatI karanAra mukhI-putranuM khUna karIne bhAgatA pharatA bIjA pati mATenI atyaMta saMkula tema ja mizra lAgaNInuM vAtraka nadI ane 19-10-1983): gajhalakAra. janma suratamAM. abhyAsa be dhAraNa tenA be kAMThAnA pratIkanI sahAyathI kalAtmaka nirUpaNa karatI ullekha-- sudhI. vyavasAye patrakAra. emaNe thoDIka najhama ane moTI saMkhyAmAM gajhalo lakhI che, nIya kRti. 2.ra.da. jemAMnI aneka bIjAone vahecelI-vecelI ema kahevAya che. pariNAme thoDIka ja emanA nAme graMthastha che. emano prathama vAyaDA vijaya kAnajIbhAI : navalakathA "mRgajaLa sAme mITa' gajhalasaMgraha 'Agamana' (1975) ane bIjo 'nakazA' (maraNottara, (1979)nA kartA. 1984) che. A uparAMta anya sAthe emanI racanAo 'dizA mR.mA. (1980)mAM saMpAdita thayelI che. vArtAlApa : mANasanI ekalatAne bhAMgatA vArtAlApa dvArA mANasanuM marIjhanI gajhala enI svarUpagata maryAdAone atikramI UMcI ane e dvArA pitAnuM mAhAsya samajAvatA umAzaMkara jozIne kavitA siddha karI zakI che. emanI gajhalomAM uttama zeronI saMkhyA nibaMdha. caM.. * ghaNI che. keTalIka te sAghandrasiddha gajhale che. emaNe jIvana vize, vAlajI becaradAsa : padyakRtio DevIDanAM gIta' (1876) ane pitAnI avadazA vize, bhagnapraNayanI vyathA vize, dosta vize 'kabIra mata darzaka' (1881)nA kartA. ane paravaradigAra vize kalAtmaka abhivyakitavALA azaAra mR.mAM. ApyA che, jemAMnA ghaNA yAdagAra che. emanA zeranI vizeSatA vAleravALA kumAra : padyakRti bhakitaprakAza' (1986) tathA 'sadevaMta- e che ke te sAdI-saraLa vANImAM arthaghana ane mArmika vAta kahe che; sAvaLigAnA paraspara premI patro'(1908)nA kartA. emAM kavine marma ke kayAreka kaTAkSa evI rIte dhvanita thato hoya che ke te sahasA pamAya nahIM. Ama, UMDANa ane asarakArakatAnA vAlesa kArlosa jose, phAdhara vAlesa' (4-11-1925) : nibaMdha- guNone kAraNe kAvyarasiko emane gAliba sAthe sarakhAvavA prerAyA lekhaka. janma spenanA legronomAM. 1941 mAM esa.esa.sI. che. teo gujarAtI gajhalakSetre sAcakalI kavitAnA sarjaka che. 1945 mAM sAmAnkA yunivarsiTImAMthI grIka viSaya sAthe bI.e. , 1949mAM gregeriyana yunivarsiTImAMthI tattvajJAna viSaya sAthe vAsu vijayazaMkara murArajI, indradhanuM, "kauTilya, "kauzika zarmA', bI.e. 1953mAM madrAsa yunivarsiTImAMthI gaNitazAstra viSayamAM cANakya', 'bRhaspati', 'mukatAnaMda', 'vijayagupta maurya', 'vizvaema.e. 1960thI 1982 sudhI senTa jheviyarsa koleja, amadA yAtrI', 'himAcala', 'soDam' (26-3-1909): bALasAhityakAra, vAdamAM gaNitazAstranA adhyApaka. 1966 mAM kumAracaMdraka ane janma porabaMdaramAM. mAdhyamika zikSaNa porabaMdaramAM. muMbaI yuni1978mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. varsiTImAMthI eNDavokeTano abhyAsa. 1933 thI porabaMdaramAM vakIla. jIvanaghaDataranA dhyeyathI 'sadAcAra' (1960), 'taruNAzrama" 1937-38 thI porabaMdara rAjayamAM dIvAnI tathA phojadArI (1965), gAMdhIjI ane navI peDhI' (1971) vagere saMkhyAbaMdha adAlatamAM nyAyAdhIza. 1942nI 'hiMda choDo'nI laData vakhate nibaMdhasaMgraho emaNe ApyA che. 'AtmakathAnA TukaDA' (1979)mAM tyAMthI rAjInAmuM. svarAjayaprAptinA AMdolanamAM sakriya bhAga. emanA jIvananI vIgata rasaprada che. emanAM lakhANamAM sarala pachI thoDo samaya vakIlAta karIne 1944 thI 'janmabhUmi'nA taMtrIgadyanI keTalIka nokhI abhivyakitao emanA hAthe sahaja banI vibhAgamAM. bALapaNathI ja prakRtinAM vividha to-pazupaMkhIonAM che. uparAMta emaNe bhASAnA vyavahAramAM zabdonA viniyoga vize jIvananuM nirIkSaNa-zodhana karavAno zokha. bombe necarala hisTarI ciMtana karato graMtha 'zabdaloka' (1987) paNa Apyo che. sosAyaTI ane gujarAtI prakRtimaMDaLanA sabhya. bALakone jJAna sAthe gammata Ape tathA preraka ane mArgadarzaka vADI aMjuma": caritrasaMgraha 'allAhanA baMdAo'- bhA. 1 banI rahe tevA aneka pustako emaNe ApyAM che. emanuM prathama (1958)nA kartA. pustaka "prinsa bismArka' (1953) caritralakSI pustaka che. emaNe mR.mA. mahAgujarAtanAM pakSIo vizenuM eka pustaka "prakRtinAM lADakavAyAM vAdhyama lalla: "zrIvijayarAjendrasUrijInuM janma caritra' (1888) (1957) lakhyuM che. emanI lakhelI prANIkathAomAM 'jaMgalanI kartA. mu.mA. keDI' (1953), "mane sAmane' (1954), "zikAra ane gujarAtI sAhityakoza - 2 : 539 For Personal & Private Use Only
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsuki -- vAMsanA aMkura zikArI'(1954), 'zikArInI tarApa' (1958), 'pinAM pagakramA' (1962), 'zerakhAna', 'hAthInA ToLAmAM'(1963) vagere pustakono samAveza thAya che. 'kImiyAgara kabIra'(1959)nAmanA pustakamAM emaNe kITasRSTinI kathA AlekhIne nAnAM jIvajaMtuonA paricaya Apyo che. emaNe 'avakAzanI yAtrA'(1964), 'dariyAnI dolana'(1962) vagere paricayapustikAo paNa lakhI che. ni.vA. vAsuki jano, jethI umAzaMkara pravAsa. vAha re meM vAha (1953) : kanaiyAlAla munazInuM sAmAjika prAsana. lekhaka tene 'phenTasI' 'asabhava' tarIke oLakhAve che. bhArata sarakAranA poliTikala ejanTanI javAbadArI svIkArI haidrAbAda javAnI taiyArI karatI veLAnA nirUpAyelA prasaMgamAM lekhaka potAnI ThekaDI uDADe che. jatAM pahelAM munazIne sapanuM Ave che ane emanAM vividha pAtro phariyAda kare che. salAha paNa Ape che. AmAM Ayojanano navatara prayoga thayo che chatAM nATaka UpasatuM nathI. nATayAtmaka saMgharSa, paristhiti, vaLAMka, parAkoTI ke nATayAtmaka gati, kAnTiMga ke jIvana caritracitraNane gAjho anubhava thato nathI. saMvAdo bolakA che ane ghaTanAnA aMkoThA suSita nathI. anya sAmAjika nATako jevI hAsyanI mAvajata paNa ahIM thaI nathI. ra.ThA. vALaMda narottama mAdhavalAla (18-9-1931) : hAsyakAra, vivecaka, caritralekhaka, bhALagIta, saMpAdaka. janma becarA (ji. mahesANA)mAM. prAthamika tathA mAdhyamika zikSaNa amadAvAdamAM. 1950mAM esa.esa.sI. 1954mAM bI.e. 1956mAM ema.e. pUnAnI samara skUla oNva ligvisTiksamAM bhASAvijJAnano abhyAsa. 1956thI bharUcanI penUpurI nArsa kolejanA gujarAtI vibhAgamAM prAdhyApaka. 'maphatiyA menTAliTI'(1970) ane 'paropadeze pAMDityam ' (1982) emanA hAsyasaMgraho che. 'saMkRti ane gujarAta' (1979) tathA 'saurabha'(1979) emanA vivecanagraMtho che. emaNe 'raNachoDadAsa jhaverI'(1966), 'ApaNA jyotirdharo' (1980), 'cheTubhAI purANI'(1984) jevA caritragraMtho paNa ApyA che. 'chIpaLI'(1976) emano bALagItasaMgraha che. 'raNayajJa'nuM saMpAdana (1975) ane 'bahucarAjI'(1968) nAmaka Aize dhana emanI pAsethI maLyAM che. 2.pA. vALA ariDa nAthAbhAI (7-5-1880, 3-1-1946): kavi. janma amarelI jillAnA sarakhaDI gAme. cAra dhoraNa sudhI abhyAsa. AphrikAnA bAnamAM vepAra ane nokarI. svadezagamana pachI khetI. emanI pAsethI vividha prakAranAM rAga, DhALa ane savaiyAmAM lakhAyelAM Izvarabhakita vizenAM bedhaka kAvyo ane prakIrNa gItAna saMgraha 'vALAnI vANI'- bhA. 1, 2 (1966, 1977) maLyo che. nivA 540: gujarAtI sAhityakoza - 2 vALA zivasiMha kALubhAI : 1935mAM pragaTa thayelI 'satI ujaLI ane meha jevA', 'satI sona kaMsArI', 'nAgavALe ane nAga mati'; 1936mAM pragaTa thayelI 'jogIdAsa khumANa', 'lAkhaNI ane mANekade', 'vIra rAmavALA', 'rANA ane koTALI kuMvara'; 1937mAM pragaTa thayelI mALyo ane nAgada', "kA mANI', 'saMghajI kAvaThIo', 'mULu mANeka' vagere emanI prema-zauryakathAo che. 'premanuM pUjana-khImaro ane khaMbhAtaNa'(1937), 'devAnA darabAramAM : svarganI musApharI'(1938) vagere emanI navalakathAo che. 'akkalanA othamIra', 'aDavAnAM navAM parAkramo', ebhalavALA vagere emanI bALasAhityakRtio che. mu.mA. vALA suragavALA bAvAvALA (15-3-1904, 15-5-195): janma vaDIyA (ji. amarelI)mAM. vaDIyA gAmanA rAjavI. muMbaImAM avasAna. emanI pAsethI morI karela pravAsanuM varNana ApanuM pustaka 'kAThiyAvADathI kanyAkumArI'(1938) maLyuM che. mu.mA. vAMka bahAdurabhAI jagAbhAI (13-5-1937): vArtAkAra. janma jetapuramAM. 1958mAM esa.esa.sI. ogaNatrIsa varSa esa.TI. khAtA sAthe saMlagna. atyAre fI gAnya ArTi. muMbaI, dilhI, amadAvAda, rAjakoTa varga e citrakalAnA mauna zA. 'hAnArata'(1986) laghunavala tathA 'pIchA'(1988) vArtAsaMgraha emanI pAsethI maLyAM che. vAMjhA purUSottama vasarAma : benasaMgraha 'bhakitarasa kIrtanamALA' (1954) navA 'puNyottama puSpamALA'(1964)nA kartA, mu.mA. vAMTAvadarakara zivalAla tribhuvana, 'maMgala': 1925mAM pragaTa thayelI 'eka ja paisA', 'jherI jhaverI', 'viSanA varasAda', 'vIranuM vera', sADA traNa bhAIbaMdha' ane 1926mAM pragaTa thayelI "dhipati ke lUMTAro', 'arjunadeva', 'caMpA', 'doDha divasanI duniyA', 'pavitrAno pratApa', 'vIrapUjana', rAjA noMghaNajI' vagere navalakathAonA kartA. mu.mA. vAMsano aMkura (1968) : dhIrubahena paTelanI navaze. thAnAyaka kezavanI nasAmAM svAbhimAnI mAtA suzIlAnuM baMDakhAra lAhI vahe che. patine hAra jamAI na thavA detAM suzIlAesvecchAe garIbI svIkArelI. putrane janma ApI e mRtyu pAmelI tyAre kezavano havAlo dAdAe lIdhelA. have kezave emanI pratikRti banavAnuM hatuM. karAva baLavo kare che, te paNa dAdAjInI zailIe ja ! aMkura kharo, paraMtu te vAMsanA ja. kezavanA lAgaNItaMtranA AghAta-pratyAghAta ane sAttvika saMgharSanuM sparzakSama ghaTanAo, prAkRtika so ane kalpanAne sAre. AhIM kalApUrNa nirUpaNa thayuM che. dohitra kezava, jamAI motIlAla ane dAdAjInAM manogatane sUcaka rIte vyakata For Personal & Private Use Only
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikAjI aradezara maherajIbhAI - vipra meghajI lAlajI mu.mA. karatI kathanarIti, pAtra sAme paDakArarUpe upasthita thatI ghaTanAo- viThThaladAsa puruSottamadAsa: gItasaMgraha "viThThala gItAvaLI'(1867) paristhitio, saMvedanane sAkSAtkAra karAvatAM kalpano, lAghava tathA vArtAsaMgraha "manA athavA jAduI bhedabharI vArtAo'- bhA. 1 ane vyaMjanA - A sarvathI kRti kalAtmaka banI che. (1893)nA kartA. da.vyA. mR.mA. vikAjI aradezara maherajIbhAI : praNayanA kathAnakavALuM triaMkI vidAya: praphlAda pArekhanuM kSamAthI camatkRti racatuM jANItuM sauneTa. nATaka 'premarAya' (1882)nA kartA. caM.To. kau.bra. vidizA (1980): bheLAbhAI paTelane pravAsanibaMdha saMgraha. vikAjI jahAMgIra khurazedajI, "nAjuka'(1869, 1942) : bhAva- A nibaMdhamAM lekhakanA jaNAvyA pramANe mukhya saMvedanA bhramaNanI camatkRti ane manoraMjananA aMzavALA "bAzanA vArasa che. A bhramaNa kyAreka ekAkI, kyAreka samUhamAM thayuM che. vidizA', (1899), 'satI' (1982), "khusInI mokANa' (1982), "hArI 'bhuvanezvara', 'mAMDuM, "ImphAlI, "jesalamera', 'cilikA', "brahmA', sukhyArI paLo' (1910), nAjuka saroda'(1940) vagere kAvya- 'khajurAho', 'kAzI', 'rAmezvaram'-ema kula daza sthAnanA pravAse graMthonA kartA. uparAMta lekhake potAnA gAmanuM bhramaNa paNa ahIM dAkhala karyuM che. ' rAM.. gAmathI vidizA ane vidizAthI gAmanuM je cakra pUruM thayuM che temAM vijayakesarasUri (1876, 1929): caritrakAra, anuvAdaka. janma lekhananI bhAvabhaMjakatA, sUkSmatA ane rasikatA UpasI Ave che. pALIyAda (tA. dhaMdhukA)mAM. pUrvAzramanuM nAma kezavajI mAdhavajI. ekaMdare pravAsanAM saMvedanone lAlityapUrNa ekAtmakatA ApavAne cha dhoraNa sudhIno abhyAsa. sattara varSanI vaye vaDodarAmAM AcArya prayAsa che. vijayamalasUri pAse jainadharmanI dIkSA.sattAvIsamA varSe AcAryanI caM.. padavI. vidyArthI maganalAla ratanajI : jIvanacaritra "harbaTa spensara' emanI pAsethI 'malayasuMdarI caritra' (1908), 'sudarzanA caritra' ' (1912)nA kartA. (1913), 'AnaMda ane prabhu mahAvIra (1927) uparAMta dharmane lagatAM keTalAMka pustako ane anuvAdo maLyAM che. vidyAnaMda: padyakRti "vidyAnaMda bhajanAvalI" tathA "svAmI brahmAnaMdanA kartA. vijayagupta maurya : juo, vAsu vijayazaMkara murArajI. 2.2.8. vijayadharmasari : "aitihAsika rAsa-saMgraha'- bhA. 1 thI 4(1917) vidyAvinadI: jIvanacaritra "zeTha gopALadAsa khImajI aDhiyAna tathA jainatIrthasthAna vize mAhitI ApatI kRti "devakala pATaka' jIvanavRttAMta' (1911)nA kartA. (1916)nA kartA. 2.ra.da. mu.mA. vinayacaMdra dhanajI : padyakRti "mAjI AzApurAnA chaMda' (anya sAthe, vijayabhadra: kathAkRti "jAvaDazA' (1959)nA kartA. 1886)nA kartA. 2.2.da. mR.mA. vijayabhuvanatilakasUri : AtmArAmajI, vijayakamalajI ane vijya vinayavijaya : navalakathA "bhayaMkara nyAyanA kartA. 22,da. labdhijI jevAM traNa sUricaritro ApanuM pustaka 'traNa mahApuruSo" (1957)nA kartA. vinAyaka: juo, vaidya vijayarAya kalyANarAya. vinedakAnta: juo, vaidya vijayarAya kalyANarAya. vijyamanaharasurIzvarajI : 'dAdAzrI jItavijayajI mahArAjanuM vinoda harSa: bhagavAna mahAvIranA jIvanadarzanane nirUpanuM caritra jIvanacaritra' (1956)nA kartA. 'sanmati caritra' (1975)nA kartA. mR.mAM. 2.2,da, vijayarAmacaMdrasurIzvarajI : jaina dharma viSayaka caMDakauzika caritra vipula mahetA : jo pArekha aMta jeThAlAla patana ane punarutthAna' -bhA. 1-2-3 (1956) nA kartA. vipra meghajI lAlajI : padyakRtio "raNachoDajInA garabA' (1911), mR.mA. saMtanA cAbukha' (1922), 'saMtaprabhAvI, "raghurAma ratnamALA' vijyazaMkara kAlidAsa : 'rAmaratna nATakanAM gAyane' (1904)nA tema ja "zrImat dvArakAdhIzane prasAda (1911), 'rasika rAmakartA. rakSakanuM saMgItamAM gAna' (1913) tathA "meghajInAM mahAkAvya" mR.mA. (1916)nA kartA. viju gaNAtrA : juo, gaNAtrA vijayAlakSmI cImanalAla. ra.ra.da. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 541 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhAkara navIna -- vividha vyAkhyAne caM.TI. vibhAkara navIna : tabIbI duniyAnuM nirUpaNa karatI praNayakathA virATa TapakuM (1966) : saroja pAThakanI bAvIsa TUMkIvArtAonA 'abhI mata jAo' (1965) nA kartA. saMgraha. ghaTanAlopa ke ghaTanApracuratAthI sabhAna banyA vagara manecetanAnA aMzone vArtAnA abhyattaramAM bheLavatI emanI keTalIka vArtAo noMdhapAtra che. 'na kauMsamAM na kaoNsa bahAra' enuM ahIM uttama vibhAkara nRsiMhadAsa bhagavAnadAsa(25-2-1888, 28-5-1925): udAharaNa che. uparAMta, 'virATa TapakuM, 'svayaMvara', 'saMjIvanI' jevI nATayakAra. janma jUnAgaDhamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa jUnA vArtAo paNa ullekhanIya che. kathAne mAtra kahI javAmAM nahi paraMtu gaDhamAM. 1908 mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e. 1910mAM kathAne vArtAnI kalAtmaka kakSAe UMcakavAmAM A vArtAkAra saphaLa che. elaela.bI. 1913mAM ilaeNnDa jaIne berisTara thayA pachI svadeza AvIne muMbaImAM vakIlAta. sAhityamAM ruci ane raMgabhUminA utkarSa mATe satata prayatno. 1923mAM 'raMgabhUmi virATanI pagalI : virATamUrti ane aMtaramAM jhaLahaLa tayAta banI tramAsikano AraMbha. samAI jAya, e aMtariyALa virATanA pratyakSa anubhava jhIlatI vyavasAyI nATayazailImAM sudhAro karavAnI bhAvanAthI prerAIne 'sundaram'nI kAvyaracanA. caM.. emaNe navIna pragatizIla vicArasaraNIvALAM nATako ApyAM che. prathama nATaka 'siddhArtha buddha' (1941)mAM paurANika viSayane virATanI hiDALA : udA | kalpanAnA namUne ApanuM hA emaNe navA pariprekSyamAM rajU karyo che. emanAM anya nATakomAM prasiddha UrmikAvya. navayuganI sAmAjika mahattvAkAMkSAo tathA svadezabhAvanAnuM caM... nirUpaNa thayuM che. 'snehasaritA' (1915)mAM strIonA adhikArane vilakSaNa vidyArthI : navalakathA "mastIkhora mAMka' (1893)/ kartA, prazna carcAya che. 'sudhAcaMdra(1916)mAM svarAjanI bhAvanA tathA madhubaMsarI' (1918)mAM homarUla lIganI caLavaLanuM Alekhana vilApI : juo, meghANI jhaveracaMda kALidAsa. che. majUronI jAgRtine viSaya banAvatuM "meghamAlinI' (1918) vilAsacaMdra puruSottama : navalakathA "mA-ramaNa ane mArI vasaMta : ane "abajonAM baMdhana' (1922)mAM paNa emanuM sudhArAvAdI zokhathI satyAnAza kADhanAra gRharI ne pati-patnInA prema' (a mAnasa pragaTa thAya che. nATakonI sAhityika guNavattA ane abhi sAthe, 1966)nA kartA. nayatAnA sumeLa mATe teo satata sabhAna rahyA che. jussAbharyA, saMskArI bhASAvALA saMvAdoe emanAM nATakone saphaLa banAvyAM che. raMgabhUmi paranA kheTA bhabhakabharyA ThaThArA dUra karIne tathA kRtrima viliyama phArbasa: 'gujarAtI bhASAnuM vyAkaraNa' (1854) nA kartA. 'betabAjIne badale svAbhAvika jIvaMta saMvAdo ApIne rUDha nATayarItine sudhAravAne emaNe haMmezAM Agraha rAkhyo che. Atma- vilekara : padyakRti 'bALakAvyo' (1870)nA kartA. nivedana'(1924)mAM emaNe patrakAra tarIke lakhelA lekhe sAhitya ane kaLA, samAja, rAjakAraNa ane prakIrNa ema cAra vivartalIlA (1933) : narasiMharAva bhoLAnAtha diveTiyAnI vibhAgamAM ApelA che. 'nipuNacaMdra'(1924) emanI bhAvanA- nibaMdhikAone saMgraha. 'vasaMta'nA aMkomAM 'jJAnabAla'nA chApradhAna navalakathA che. nAmathI jude jude vakhate prakAzita lekha ahIM saMkalita thayA che. ni.vo. UMDuM manana ke avagAhana nahi paNa vividha praznane addharapaddhara vibhAvanA (1977) : pramodakumAra paTelanA vivecanalekhene cheDavAnI ane bhinnabhinna prasaMge udbhavelA jJAnamanananA AchA saMgraha. emAM vistRta ATha abhyAsapUrNa ane eka anUdita vivarta raMgone sthULarUpamAM grahI levAnI nibaMdhakAranI khevanA che. ema kula nava lakhANo samAvyAM che. mukhyatve siddhAMtacarcAnA A adhyAtma, sAhitya, saMgIta vagerenI ruci TheraThera vyakata thatI pamAya lekhomAM sAhityazAstra ane saundaryazAstranA pAyAnA praznane che. 'cakravAka mithunamAM sUphI matanI chAyA ke "cakravAka mithunanI samajavA ane tapAsavAne gaMbhIra upakrama che. koI Agraha ke samApanapaMkitanI saMdigdhatAnI carcA rasaprada che. azliSTa ane abhiniveza vagaranI A vivecakanI vizleSaNamUlaka ane lUTaka lAgatuM A nibaMdhonuM gadya kayAMka ravairagatinuM lAlitya vistAramUlaka paddhati noMdhapAtra che. sureza jozInI kaLAvicAraNA" pragaTAvI zakayuM che. A graMthano mahattvano lekha che. rAMTo. vivitsa: juo, gAMdhI cImanalAla bhogIlAla. vimarzina: juo, parIkha rasikalAla choTAlAla. vividha vyAkhyAna-guccha 1, 2, 3 (1945, 1948, 1956) : baLavaMtarAya ka. ThAkoranAM vyAkhyAnone samAvatA graMthe. pahelA viraMcI : juo, maDiyA cunIlAla kALidAsa. gucchamAM govardhanarAmanuM prabodhabhUti tarIke mUlyAMkana uparAMta virATa : juo, meghANI jhaveracaMda kALidAsa. sarasvatIcaMdranAM viSayavastu ane strI pAtronuM parIkSaNa thayuM che. caMTo. pa42: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'lIlAvatI jIvanakalA'nI tapAsa paNa emAM che. bIjA gucchamAM premAnaMda, narmada, navalarAma paMDadhA, maNilAla nabhubhAI, ramaNabhAI nIlakaMTha, maNizaMkara ane hAnAlAla ema sAta cahityakArono samAveza che. trIjA gucchamAM keLavaNI, sAhitya ane itihAsanA vividha viSayo para vicAraNA che, siddhone vyApaka phalaka para mukAyele lekhakano rohitya ane ItihAsa-keLavaNI viSayaka dRSTisaMpana abhigama, vilakSaNa gadyanI chAo sAthe A vyAkhyAnomAM mojUda che. caM.To. vivecananI prakriyA (1981): mAya besIne vivecanasaMgraha lekhake potAnA vividha prakAranA lekhone nava khaMDamAM vaheMcyA che. pahelA khaMDane 'vivecananI prakriyA' ane AThamA khaMDanA praznottarI lekha 'vivecana-prakriyA, samakAlIna sAhitya ane govardhanarAma' lekhakanI vivecana aMgenI samaja darzAvatA, upayogI siddhAMtacarcAnA lekha che. navama khaMDano methyu ArnolDano kAvyavicAra' paNa siddhAMtacarcAne lekha che. bIjA khaMDanA traNa lekhomAM Adhunika vivecananI gatividhinI vAta che. trIjA khaMDamAM nhAnAlAlanI sarjana-vivecananI pravRttino vicAra karatA cAra lekha che. cAdhA khaMDamAMnA gujarAtI kavitA vizenA cha lekhAmAM Adhunika kavitA vizenA lekho vadhu che. emAM keTalAke to Adhunika kavionA kAvya| saMgrahonI prastAvanAo che. pAMcamA khaMDamAM gujarAtI ane baMgALI kathAsAhitya paranA cha lekho che. sAtamA khaMDanA traNa praznottarI vakho A saMgrahamAM ochA prastuta che. 4.gA. vivecananuM vivecana (1976) : jayaMta koThArInA vivecanalekhono saMgraha. ahIM gujarAtI sAhityavivecananAM vaLAMko ane sImAcihna tapAsavAnuM valaNa che. uparAMta A ja valaNane lakSamAM rAkhI ahIM sAta jeTalA vivecanagraMthonI samIkSA karavAmAM AvI che. vaLI, sthApita maMtavyomAM UhApoha karelA hoya evA lekhono paNa ahIM samAveza che. eka rIte joIe to, A graMtha vivecananA eka namUno che, jayAM vivecana paranuM vivecana lakSya banyuM che. mu.mA. vizAlavijyajI : pravAsavarNanA 'cAra jaina tIrthA'(1956), 'ghoghAtIrtha'(1958) tathA 'zrI kuMbhAriyAjI tIrtha'(1961)nA kartA. 2.ra.da. viziSTa sAhityasaMtAkoza (1988) Adhunika sAhityasaMzAkoza pachIno, vizvasAhityanA AMtarasAMskRtika ane tulanAtmaka abhyAsanI bhUmikAe upayogI nIvaDato, caMdrakAnta TopIvALAe saMpAdita karelA sAhityasaMjJAkoza. kozamAM varNAnukrame yojAyelI mULa aMgrejI saMjJAonA gujarAtI paryAya ApIne tenI vibhAvanA spaSTa karavAmAM AvI che. AvazyakatAnusAra je te saMjJAnuM dRSTAMta paNa ApeluM che. 'vena eNnDa vu' jevI cInI nATayaparaMparAnI sAthe saMkaLAyelI mAtA kozanI vyApakatA sUcave che, to 'dhIka TeMsTa" tAno paryAya ApavA uparAMta 'geMga TesTa" jovA vivecananI prakriyA vizvabaMdhu mATe mukAyelA pratinirdeza kozanI zAstrIyatA ane upAdeyatA sudhare che. ... vizvagItA (1927) : 'rAmAyaNa', 'mahAbhArata', 'bhAgavata', 'zAkuntala' vagere prAcIna graMthonI 'rasavelethI vINelI' 'vArtAkaLIo'ne "pANI chAMTI khIlAvI praznachAvI...' emAM 'navI saurabha bharI tenA pravezo banAvI, sthaLakALa ane kAryanI ektAone kora mUkI, 'trilokanI aNusRSTinA anukaraNa samuM' kavi nhAnAlAle raceluM vilakSaNa nATaka. enA traNa aMka ane paMdara pravezeAnAM sthaLa, kALa ane pAtrA ekamekathI judAM che. potapotAnI rIte svataMtra evA pravezAne 'adRzya bhAva-ekAgratA'nI 'rasasAMkaLe' joDayA hovAnuM kavi kahe che. pahelA aMkane 'kALajanA pazno', bIja ekane 'parApUrvanAM maMthana' ane trIjA aMkane 'trikAla para sanAtanatA' evAM zIrSako ApI potAnA i gitano IzAro kavie temAM karyA dekhAya che. pahelA aMkanA pAMca pravezAmAM jagatamAMnAM pApa, anyAya ane aMdhakArane chatAM karI, bIjA aMkamAM ene dUra karavAnA thatA rahelA prayAse bhaNI lakSa kheMcI, kavi trIjA aMkamAM paramAtmAnI jagallIlA ane emAM AtmArthIo ane prabhunA baMdAonI sahAyaka kAmagIrInuMracana karatA hoya, evA anya kADhI zakAya. kRti nATaka ne kalAnI dRSTie bhale saMtarpaka na hoya, topaNa enAM vastu, vakatavya ane kavitAnI dRSTie eka dhyAnapAtra racanA banI che. kavinI keTalIka sArI kAvyaracanAo emAM sthAna pAmI che. rA. vizvani (1965): pRthvIne gaNatrI karanAra bhagavAna parazurAmanI pI Nika kathAnA saMdarbhe navIna ardhacchAyA pragaTAvatI pinAkina davenI navalakathA. ahIM parazurAma potAnAM mAtApitAnI hatyAno badalo levA mATe ja kSatriyo pratye prabaLa vaimanasya dharAvatA krUra brAhmaNa nathI; kSatriyonA vinAza mATenuM eka bIke paNa prayojana che ane e che surA, saMpatti ane sattAnI lAlasAmAM matibhraSTa nelA kSatriya cAnonA lamamAMthI trasta prajAne mukita pAvavAnuM A bIjuM pAna prastuta kathAnA kendrasthAno che. AthI purANamAMnI mULa vArtAne ane parazurAmanA patrane navuM parimANa maLe che. ahIM parazurAmanI zauryakathA Ape anya pAtronI praNayakathAonuM paheluM AkarSaka nirUpaNa savaividhya Ape che. jhaDapathI banatA jatA prasaMgonI sucitatA, mAnavahRddhanI vividha bhAvasthitionuM nirUpaNa, vedhaka ukitao ane kAne anuSa evuM sarjanuM tatkAlIna vAtAvaraNa navalakathAne dhyAnA banAve che, nivAra vizvanaMda : padyakRti audhoginIkamArI'(1925)nA karyAM, 2.2.6. vizvanAtha chaganalAla : copAI ane savaiyAbaddha padyakRti 'vakSetra tIrtha mAhAtmya'(1924)nA kartA. vizvabaMdhu jo, desAI dinara thagALa, For Personal & Private Use Only 2.ra.da. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 543 www.jainellbrary.org
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizvAmitra-vIramatI 22.da. vizvamitra: juo, Thakkara morArajI chaganalAla. vImAvALA IzvaralAla mULacaMda (18-8-'1897, 19:'11-'195): vizvamitra: juo, paMDayA naTavaralAla kuberadAsa. janma suratamAM. inTara sudhIno abhyAsa. 'gAMDIva', 'trIzakitanA taMtrI. vizvaratha : juo, dave jayaMtIlAla tulasIrAma. sAcAM sahAda', 'vIra rokA', devI caudharaNI' navI sAmAjika vihaMga : navalakathA "izke aMjAma yAne motane paigAma'-bhA. 2 kathAo emanA nAme che. (1929)nA kartA. e.TI. vImAvALA chaganalAla uttamacaMda : navalakathA "nirbhaya'nA kartA. vihArI : juo, jozI gaurIzaMkara govardhanarAma. vihArI : juo, trivedI viSNuprasAda raNachoDadAsa. vImAvALA himatalAla vRjalAla : navalakathA parapaparIkSAnA kartA. vihArIlAla: padyakRti "harilIlAmRta" tathA "kIrtanakaravumamALA' (anya sAthe, 1899)nA kartA. vIme : baLavaMtarAya ka. ThAkorano nibaMdha. emAM, madhyakAlIna jIvana paddhatinI sarakhAmaNImAM arvAcIna jIvanapaddhatimAM vImAnI vI. ema. pI. : navalakathA prArabdhanA pAsA' (1947)nAM kartA. jarUriyAta jotA lekhaka chevaTe svAzrayane ja vImo gaNe che. rAMTo. vI. DI. je. : navalakathA "phillIpAnI pharaja yAne balinI | vIra narmada (1933) : vizvanAtha ma. bhaTTana, caritra-abhyAsane mahobbata' (1983) nA kartA. uttama namUnArUpa, kavi narmadAzaMkaranI prathama zatAbdI prasaMgane smArakagraMtha. prema ane zauryathI UchaLatA narmadajIvanane caritrakAre vIkSA ane nirIkSA (1981) : nagInadAsa pArekhanA A vivecana TUMko paNa mArmika paricaya karAvyo che. narmadanA jIvananI AMtarabAhya saMgrahamAM nAnAmoTA tevIsa lekha che. 'krocene kalAvicAra" ane rekhAone upasAvatA jaI, vyakita ane kavi tarIkenAM tema ja jekiTava korileTiva ane vibhAvAdi' e lekhamAM pAzcAtya vicAraka ane sudhAraka tarIkenAM vividha pAsAMone ahIM khIlavyAM kAvyavicAranI tathA anya be lekhamAM bhAratIya kAvyavicAranI che. citrAtmaka nirUpaNa ane kathAtmaka vegapUrNa rajUAtane kAraNe vizada mImAMsA lekhake karI che. kAvyamAM AkAra ane aMtastattva, A caritra prabhAvaka banI zakahyuM che. jUna ne navo jamAno', tathya ane satya, sarjanaprakriyA jevA muddAo paranI vicAradhAmAM 'jIvanarekhA : thoDAMka do', 'dhIvanamUrti', 'jIvanabharano joddho', emanI sAhityapadArthanA bAhyAbhyatara svarUpa vizenI dRSTi jovA "kavitA', yugapu' - ema che prakaraNonuM Ayojana kalpI:maLe che. vikhyAta baMgALI kathAsvAmI zaradabAbunA jIvananI zIla che. rasAtmaka jhAMkhI saMkSiptatAthI karAvAI che. "rASTrIya ekatA ane baMgALI sAhitya' nAmanA lekhamAM emaNe baMgALI bhASA ane vIracaMda harilAla: padyakRti 'koNikarinA kartA. sAhitya vizenA pitAnA abhyAsane Acho khyAla Avyo che. ravIndranAthakRta kathAo kAhinI' ane bhavuM harikRta nItizataka'nA vIranaMdana: rahasyakathA tavaMgara TaLI'(1938) tathA aitihAsika AsvAdo;umAzaMkarakRta nirIkSA', ane raghuvIra caudharIkRta 'amRtA' navalakathA sauMdaryanA kepha' (1965) nA kartA. vizenA abhyAsalekha, 'makhare' ane 'jUnuM ghara khAlI karatAM vizenA parizIlanalekho tathA "ArohaNa', 'vadhAmaNI' vagere vizenI vIranI vidAya: kesarabhInA kaMthane raNavATa mAlatI kSatriyANInA carcAo lekhakanI sajAga vivecaka tathA vinamra vizodhaka tarIkenI manobaLane gUMthatuM nahAnAlAlanuM jANItuM gIta. zakita darzAve che. saMgraha lekhakanI vidrattA, rasadRSTi, kasAI, nikhAlasatA vagere guNone supere pragaTa kare che. vIramatI (1869): navalarAma lakSmIrAma paMDayAkRta aitihAsika pra.bra. nATaka phArbasa racita 'rAsamALA' (1856)nI aMgrejI AvRttimAM vINa sanatakumAra: hAsya, adbhuta, vIra ne karuNa rasanAM viSayavastu saMgRhIta jagadeva paramAranI vArtAne AdhAre A nATaka racAyeluM che. dharAvatI sAmAjika-aitihAsika navalakathAo 'bhamatAM paMkhI' saMskRta ane aMgrejI nATakanI asara nIce, mukhyatve jagadevanI (1933), "ema te ema' (1934), krAMtine kinAre' (1937), zauryagAthA ahIM AlekhAI che. nATakanA kendramAM UMcuM pativratane 'tAtyArAmanuM tAvIja' (1938) tathA 'snehamilana' (1949)nA zIla dharAvatI vIramatInuM pAtra che. kathAvastunA nATayAtmaka aMze kartA. 2.ra.da. nATayasaMgharSane prabaLa karanArA rahyA che. joke, prastAvane lIdhe vINAne muga: acAnaka tIra vAgatAM mRga ane vINAnA thatA nATakanI sugrathitatA ne kalAtmakatA jhAjhI jaLavAI nathI. pAtranA viyogane lakSya karatuM surasiMhajI takhtasiMhajI gohila, "kalApI'nuM mane bhAvone vyakata karatA kAvyakhaMDomAM kartAnuM kavitva,vizeSe karuNajANItuM khaMDakAvya. caM.To. zRMgAra rasanA nirUpaNamAM, prabhAvazALI jaNAya che. kRtinI gharALuM e.To. 544: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrA raratA veda narezamAM laThamIdAsa bhASA bahu dhAM saMcAlana vinAnI ane kRtrima lAga che. vIra rastA : padyakRti 'kAsamanI vItaLI' (1928)nI phartA. vegaDa amRtalAla zevAmala (3-10-1928) : DAnya madhyapradezanA jabalapuramAM. 1946mAM maeNTrika. 1952mAM DiplomA ina !. 1955mAM bI.e. 1913 thI jabalapuramAM zArAkI': kalAniketanamAM citrakaLAnA zikSaka. bApu sUratAnA dosta' (1978), 'bApune daza mAMDala' (1978) vagere emanAM pustako che. vIrANI jagadIpacaMdra dvArakAprasAda (13 12-197, 26-7-1956) : kavi. janma jAmanagaramAM. 1933 mAM maeNTrika. 1936mAM DiplomA ina reDiyo eNnjiniyariMga. kArakirdInA AraMbha bhAvanagaranI mAjIrAja garlsa hAIskUlamAM citrazikSaka tathA gAMDalanA rAjakuTuMbamAM saMgItazikSaka pachI vaDodarA reDiyosTezanamAM saMgIta digdarzaka, 1913 mAM bhAvanagaramAM vividha lalitakalAonI tAlIma ApatI 'saptakalA' saMsthAnI sthApanA. hRdaya baMdha paDavAthI bhAvanagaramAM avasAna. emaNa pratyeka kAvyakRtinI svaralipi sametanA kAvyasaMgraha Dolariyo' (1945), 'pUnamarAta' (1951) a 'himaNA' (1953) ApyA che. pA.mAM. vIrANI barakataalI gulAmahusena, baphAma (25 15 1923) : gajhalakAra, navalikAkAra, navalakathAkAra. janma dhAMdhaLI (ki. bhAvanagara)mAM. bhAvanagaranI rAnAtana hAIskUlamAM zikSaNa. prAraMbhamAM 'vatana' dainika sAthe saMlagna, pachI 1946 thI AkAzavANInA muMbaI kendramAM samAcAra vibhAgamAM siddhaSTa eNDiTara, 1983thI nivRA. gujarAtI gajhalaparaMparAmAM sAdagI sAthe camatkRtine vaNI laI, khArA to mRtyu paratve makatAone kasabathI rajU karavAmAM A kavinI noMdhapAtra siddhi che. "mAnasara' (1960), dhaTA' (1978), a "khAsa' (1980) emanA gajhalasaMgraho che. "Aga ane ajavALAM' (1956) ane 'jIvatA sUra' (1956) emanA navalikAsaMgraho che. "raMgasugaMdha'- bhA. 1-2 (1966) emanI navalakathA che. vegaDa prakAza manajIbhAI ('{'3 1939) : rAMpAdaka. 1/5 alahAbAdamAM. 1958mAM bI.e. 1963mAM bI.liba.esasI. prAraMbhamAM nainitAla ane vidyAnagaramAM guMthapAla, pachI 1965 -thI 1980 sudhI senTa jheviyarsa koleja, amadAvAdamAM graMthapAla. 1980thI gujarAtI sAhitya pariSadanA cI. ma. graMthAmAM graMthapAla. gujarAtI sAhityamAM vaijJAnika rAdhikA tArA upayAgo e da sAmagrI pUrI pADavAmAM emanuM pradAna che. emaNa 'mahAnibaMdha vargIkRta ramUzci, 1857-1977' (1978)mAM prAkRta, apabhraMza ane gujarAtI bhASAsAhityanA kSetre phrAMsa, amerikA, geTaTana, pheDarala ripablika De jarmanI ane bhAratanI yunivarsiTIo dvArA pIeca.DI. tathA anya padavIo mATe svIkRta 3 4 mahAnibaMdhonI, vargIkRta mAhitI ApI che; to gujarAtI sAhitya sUci -madhyakALa' (1984) mAM 700 jeTalA madhyakAlIna kartAone AvarI lIdhA che tema ja e kartAo ane emanI kRtio vizenA maLanA badhA ja zaka saMdarbho noMdhyA che. 'jAhera graMthAlaya : saMkalpa, svarUpa ane vyavathAvicAra' (1984)mAM emaNa jAhera graMthAlaya saMdarbha graMthAlayadhArAnI anivAryatAnI vizada chaNAvaTa karI che. vAvihArI: navalakathA vAlamIkinA 14'' katAM. veda RNamukatasuta : nATaka 'mAdhAtA AkhyAna' (1932) nA kartA. vAsANI raNachoDadAra bhImajI : padyakRti 'zrI haradvAra gItAvalI' (1901)nA kata. veda kizora : morabI sAhitya kalA maMdira dvArA abhinIta ane prakAzita dviaMkI nATaka 'paradezIne pagale' (1948)nA kartA. vRkSa : mANasa vRkSa banI jAya che ane pachI kuTuMbIjanA dvArA enuM zoSaNa thAya cheevA nATayabIjamAMthI vikasatuM lAbhazaMkara ThAkaranuM ekAMkI. caM.. vRkSApaniSada : sAhitya ane vijJAnanA saMdarbhothI vRkSAnAM saMvardhana ane saMkIrtana mATe protsAhita kara jayaMta paMDayAne nibaMdha. caM.To. vRMdAvanadAsa : jIvanacaritra 'mahAtmA sarayUdAsa' (1954)nA kartA. 2.ra.da. veda narezacaMdra lakSamIdAsa (3-3-1948) : vivecaka. janma rAjakoTa jillAnA geMDalamAM. 1964 mAM esa.esa.sI. 1968 mAM bI.e. 1971 mAM ema.e. 1978mAM pIca.DI. zai.", BrabI, rAjakoTamAM adhyApana karyA pachI 1977thI saradAra paTela yunivarsiTInA gujarAtI vibhAgamAM adhyApaka. navalakathA : zilpa ane sarjana' (1983) emanA saMzAdhanagraMtha che; te "kathAvimarza' (1983) emanA vivecanagraMtha che. 'bhAvasetu' (1983) emanuM sahasaMpAdana che. e.To. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 545 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ veda mULa durlabha vaidya kirITa sumanarAya veda mULajI durlabhajI (16-8-1880,--) : kavi, nATadhakAra, anuvAdaka. janma rAjakoTamAM vanane TaMkArA (morabI). prAthamika zikSaNa morabImAM, mAdhyamika zikSaNa pAlanapura ane muMbaImAM. emanI pAsethI 'jAgRtimALA'(1909), 'nijakuMja'(1909), 'kuMjalIlA'(1912), 'sevA saMgIta'(1913), 'lIlAvistAra' (1916), 'pAMca bhUtAnAM hRdyakIrtana', 'sarasvatIcaMdranAM zamaNAM maharSi gA. mA bina anuda'(1932)authI kALakRtio 'sauzakana'(1929) jevI nATyakRti; soraThamAM bhASAMtarita 'yugalagIna', 'vANI', 'navanIta', 'izApaniSada, tema 'svarUpaviveka'(1902)jevI dhArmika kRtio vagere maLyAM che. mu.mA. veda mULajI raNachoDa navarasyAo 'vinI peTapIDa'(1932), 'bAI'(1933), 'vanInI sahanazIla ane mita suMdarInI mahattA'(1937) vedane laganAM pustako kalpanAsRSTi ane brahmakalpanA'(1937), 'alaukika amRta'(1937), 'parA ane paga'(1937) tathA baMsarAjasvAmI viracita auDIbaddha marAThI TIkAno anuvAda 'sadAcAra'(1938)nA kartA. mu.mA. veda sAmAbAI lakSmIdAsa : bhajanasaMgraha 'bhajanAvali'(1969)nAM 4. ni.vA. dAlaMkAra dilIpa : corane mahiSa dayAnaMda (1987) uparAMta lekha saMgraha 'videzI vidrAnAnI mAM hindane yAro (5)nA kartA. mu.mA. navalakathA pizAcI prema' verola (kaTara) dattAtreyabAbA (1914) tathA nAka 'bhAratI'nA kartA, mu.mA. verAna vana (1973): kamaLAzaMkara lallubhAI khaMDavAnI AtmadhyA, svAtaMtryasainikanI A AtmakathA svAtaMtrya pahelAMnA ane pachInA deza ane gujarAtanA rAjakIya pravAhone mUlave che ane aMgata jAnanI kavA sAthe saMvedanazIla rAjakIya sthAne nirUpe che. nirIzvaravAdI valaNa, rAjIya, sAmAjika, Arthika ane dhArmika mUlyonI satata vAdI kasoTI, samAjavAdI vicArasaraNImAM khUTa korA ane lokazAhIno Agraha sarva vokanetAnA avanavRttAMtane ahIM UMDuM parimANa baLe che. moMyano ne saMgharSonI AMtarika kthA paNa sArI rIte vyakata thavA pAmI che. - co. vevacaMda dhanajI : bALasAhityakRti "pataruM kakkAvali'(1928) navA padyakRti 'rASTradhvajavaMdana'(1931)nA karyAM. mu.mA. vevizALa (1938) :sAranA taLapadya samAjavanane sparzatI jhaveracaMda meghANInI navalakathA. dhanika caMpakazeTha potAnA nAnA pa6: gujarAtI sAhityakoza- 2 ze bhAInI dIkarI suzIlAnuM garIba ghare sukhalAla sAthe thayeluM vizALa phoka karavA maLe che ane emanI cAlane suzIlA, rasukhalAla, ane khuzAla niSphaLa banAve che enuM kathAnaka rasavAhI hovA chatAM emAM ghaTanAonI pratItikaratA ochI che; te paNa ekaMdare navalakathA sugrathita che. cUMTo. vesuvAlA kAvasajI navarojajI : caritrakRti 'vilayatanA kavizvaro' (TarTanA kartA. mu.mA. veLAnAM vachUTI (1963): mohammada mAMkaDano sevA, patnI tArAnA mRtyu pachI DaoNkaTara vArAne khabara paDe che ke potAne mATo dIkaro sudhIra anaurasa che ane potAnA be nokara kAMtinuM saMtAna che; ApI DaoNkaTara jhera ApI sudhInuM mRtyu nIpajAve che. patnI che ane mAMgAvAzvayanI dharIno para mane mA mane mA vizleSaNanI tarAhA upasAvavAmAM AA navalakathA saphaLa rahI che. vaikuMTha nathI jAvuM(1983): bakula tripAThIno gitanabaMdhonA saMgraha. vastunI pAchaLa rahelA koI vaicitryane pArakhavuM, e vaicitryane haLavI zailImAM upasAvavuM ane e haLavAzamAMthI pachI koI aMgata saMvedananI gApita bhUmimAM bhAvakane kheMcI javA e A nibaMdhonI lAkSaNikatA che. ahIM jIvananI vividha sthitiomAMthI pragaTato naravA AnaMda che. sAmAjika sabhyatAne cAtaratA mukata nirdoSa AcaraNa dvArA, navA jIvanamAM smRtizeSa banatI keTalIka bhUtakAIna ghaTanAonI smRti dvArA ane madhyamavargIya jIvanamAM jovA maLatI -kaMTALA Ape evI keTalIka rojiMdI vanAo pratyenI avaLI dUdha dvArA A nAnaMda pragaTyo che. nirdazatA ane bauddhika cabarAkI ahIM hAsyanI viziSTatA che. 4.gA. vaitaraNIne kAMThe : mULa dANA mATe gAyane paDAvanAra parama sukhe vaitaraNI tare ane mAMghA dhanAne 'saraga'mAM paNa nyAya na maLe - evA kaTAkSa para avalaMbanuM pannAlAla paTelanuM ekAMkI. cuMTA vaidya IzvaralAla : gItasaMgraha kalpanAnA raMga'(15)nA koM. *3.** vaidya umAzaMkara madhanajI : 'zrI kavita kadamba' - bhA. 27 (anya sAthe, 1916)nA kartA. mu.mA. vaidA kirITa sumanarAya(14-5-1936, 23-10-1989) : nATakakAra. janma bhujamAM. 1955mAM maeNTrika. 1960mAM bI.e. 1965mAM ema.e. 1977mAM pIeca.DI. pahelAM luNAvADAmAM, pachI 1972thI saMkheDAnI kolejamAM prAdhyApaka. 'kilmAla'(1968) emano ekAMkIsaMgraha che. For Personal & Private Use Only
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidya kIrapAzaMkara bhagavAnajI - vaidya bhAranI ivajaya vaigha nAnAlAla devazaMkara : jIvanacaritra 'karmasiMhajI ravamInA kartA. vaidya kIrapAzaMkara bhagavAnajI : nAhAnAbhAI caritra' (1875)nA kartA. kau.bra. vaidya kuMvarajI nathu : kuMvarajI kIrtana rAMgraha (1988)nA kartA. mR.mAM. vaidya kezavarAma zivAnaMda : kAvyakRti 'smaraNa vija" gurjarI katAM. vaidya pI. ela. : prAkRta vyAkaraNa (1928)ne kAM. +J.mA. vaidya popaTalAla prabhurAma : navalakathA "saubhAgyavatAM kayA kuMvara (1889)nA kartA. vaidya prabhulAla jIvanarAma : pAnAnI patnI viro- caritra jo mR.mAM. vaidya baLavaMtarAya kAlidAsa : navalakathA 'svagaya puSpa athavA puSpakumArI'nA kartA. vaidya gajAnana mahAdeva : DAyarI svarUpamAM lakhAyeluM pustaka "A nAnA chokarAo zuM karI zake?" (1941)nA kartA. mR.mA. vaidya caMdulAla : caritra 'arabastAnane saraThI sadAgara' (1940) - kartA. mu.mA. vaidya cImanalAla maganalAla : caritrakRti bhAratamAdDa paMDita gaTalAlajI' (1959) ane vArtAsaMgraha 'dIpadAna ane bIjI vAto' (1964)nA katAM. yu.mA. vaidya cunIlAla lAlajIbhAI : navalakathA "ati sukhadAyinI' (1915) nA kartA. mu.mAM. vaidya jitendra: navalakathA 'kAdambarI' (1966)nA katAM. mR.mA. vaidya jeThAlAla motIrAma, nAgeza': navalakathA 'pramamALA ke praNayapratimA' (19913)nA kartA. mR.mA. vaidya jayaMti : pATayasaMgraha jhAMjhavAnAM jaLa' (anya sAthe, 1961) -nA kartA. mR.mA. vaidya laMbakalAla maNizaMkara : kAvyasaMgraha 'kAvyapremI' (1985)nA kartA. mR.mA. vedya dAmodara kAnajI : padyakRti satI anasUyAne zaNagAra (1912) tathA bhImacaritra'- bhA. 1-2 (1921)nA kartA. mR.mA. vaidya (suratavALA) dhIrajarAma dalapatarAma : kathAkRti 'devatAI ravanu athavA gAyonI phariyAda' (1891), navalakathA 'rAmezvara ane pArvatI' (1906), AdhyAtmika vArtAlApa 'zizubodha' (1904), vArtAo "dorAbajInA dIkarAonI ramUjI vArtAo ane "vallabhAkhyAna tathA mULapuruSa" tathA "saMskRta vyAkaraNa' - bhA. 1 (1861)nA kartA. mu.mA. vaidya bAbubhAI prANajIvana, bipina vaidya (23-7-1989) : navalakathAkAra, navalikAkAra, nATyakAra, caritralekhaka. tema dvArakAmAM. jetapuramAMthI prAthamika-mAdhyamika zikSaNa laI 1923mAM jUnAgaDhanI bahAuddIna kolejamAM ucca zikSaNa mATe jADAyelA. eka varSa vaDodarA kolejamAM, paNa pachIthI puna: bahAuddIna kolejamAM. paraMtu satyAgrahanI laDatane kAraNe vaidyane vyavasAya svIkAryo. 1943thI kulachAba' dainikanA sahataMtrI. 1946 thI muMbaInA dainika "sAMja vartamAnamAM. 1947mAM rAjakoTanA 'hida' dainikanA AdyataMtrI. 1948 thI pachAta varga borDanA mAnada maMtrI. 1952 thI 1957 sudhI dhArAsabhya. 1962 thI 1967 sudhI apakSa dhArAsabhya. pachIthI tamAma pravRttiomAMthI nivRtti. 'naMdabAbu' (1957), upamA'(1964), godAvarI' (1969), 'vizvAmitra' ane 'zAkuntaleya bharata' emanI navalakathAo che. emAM khAsa karIne sAmAjika samasyAomAM paristhitivaza mANasa kevI kevI viTaMbaNAomAM mukAya che enuM kathAnaka che. e Avajo' (1955), 'preraNA' (1956) jevAM maulika nATako uparAMta emaNe 'DhIMgalIghara', haMsI', 'lekaza, 'vidhinAM vidhAna jevA nATayAnuvAdo ApyA che. 'a.sau. vidhavA (1941), chetarI gaI', 'vahanuM vAtsalya" (1964), 'nirAMtane roTalo', 'pArakI chaThThInA jAgatala', 'mA vinAnA', 'rAtI DhIMgalI', 'rANakadevI' vagere emanA vArtAsaMgrahanI ghaTanApradhAna vArtAomAM moTe bhAge kuTuMbajIvananI samasyAo nirUpAyelI che. "ratImAM vahANa'(1975) e emanuM svAtaMtryalaDatanA eka gujarAtI agraNI kuMvarajIbhAI viThThalabhAI mahetAnAM saMsmaraNone AlekhatuM pustaka che. 'jhaveracaMda meghANI (1969) ane 'akabara" emaNe lakhelAM jIvanacaritro che. ba. . vaidya bhagavAnalAla tribhuvana : kathAkRti "gRhiNI ke devI'nA kartA. ni.vo. vaidya bhAratI indravijaya (3-3-1929) : navalakathAkAra, vArtAkAra. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 143 For Personal & Private Use Only
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ baudya maNilAla bhAI - dha vijayarAya kalyANarAya 18nma muMbaImAM. 1944mAM maeNTrika. 1948 mAM bI.e. 1955 mAM ema.e. 1960mAM pIeca.DI. 'hiMdustAna' dainikanA taMtrI vibhAgamAM ane khAkAzavANInA samAcAra vibhAgamAM kAmagIrI pachI sAhitya akAdamInA pazcima vibhAgIya kAryAlaya, muMbaImAM prAdezika saciva. 'rAsa sAhitya' (1966) zodhaprabaMdha uparAMta 'kAyA mananA meLa (1978) navalakathA, 'aDhI akSaranI prIta' (1980) vArtAsaMgraha tathA 'jIvana eka nATaka' (1983) nATayasaMgrada emaNe ApyAM che. 'pattAMnA mahela' (1971), brAhmaNakanyA' (1971) vagere emanAM anUdita pustako che. caM.Ta. vaidya maNilAla lalubhAI : padyakRti 'vizvAmitrI mAhAtma" (1893) ane kathA kRti 'satIcaritra'nA kartA. .ivA. vaidya madhurakAnta guNavaMtarAya (1 1 1:14) : caritrakAra. 44ma prabhAsapATaNamAM. indoranI resiDansI kolesTamAMthI 1935mAM bI.e. hindI ane urdU vyavasAyI nATakamaMDaLImAM. pachI mAdhyamika zALAmAM heDamAstara, bhArata sarakArane rAjakIya khAtAmAM, oNla inDiyA reDiyonA broDakAsTara ane Telivijhana maniTariMganI kAmagIrI. pachIthI nivRtta. emanI pAsethI "ahalyAbAInuM jIvanacaritra' tathA paricaya pustikA "nAgapradeza' (1976) maLyAM che. ni.vA. vaidya mayArAma suMdarajI : 'dharmadIpikA', 'sukhadu:kha vize nibaMdha', 'svargavarNana" tathA "hidanI devatAI tapArA'nA kartA. ni.vA. vaidya maheza dhanavaMtarAya, 'rajita' (6-5-1922) : kavi. janma jUnAgaDhamAM. abhyAsa bhAvanagaramAM. lakla selpha gavarnamenTa DiplomA. emanI pAsethI kAvyasaMgraha "svAtibindu' maLyA che. ni.vA. vaidya maMgeza ha.: bALavArtAnAM pustaka "veza bhajavyo' (1961) ane 'mahemAnane vidAya' (1961), padyakRti 'paththara taraze rAmanAmanA' (1960), 'zANapaNanI suvAsa' ane 'sajIvana' thayo'nA kartA. ni.vA. vedya mULajIbhAI rAmanArAyANa : padyakRti 'ghAratanajI viraha' (anya sAthe, 1938)ne kartA. mR.mA. vaidya raNachoDalAla (AbuvAlA): strIsubodhaka vArtA 'sadgaNI suzIlA' (1928)nA kartA. ni.vA. vaidya raNachoDalAla kuMvarajI : kathAkRti "strInI pasaMdagI'nA kartA. ni.. vaidya ratilAla tribhovanadAsa : kayAti pApanI pUtaLI athavA peTamAMnA dAMta' (1923)nA kartA. .ivA. vedya rameza ja. : kAvyasaMgraha 'mAtrA' (1973)nA kartA. ni.vA. vaidya rasikalAla jeThAlAla : caritralakSI kRti "rAjavagha prabhAzaMkara pI-'bhaTTa (1953) "ii katI. .ivA. vaidya rAmadAsa mAvajI : 'kI rAjagura prArtha* pArAmANa' (1912) -nA kartA. ni.le. vedya vijayarAya kalyANarAya, 'kriTika', 'mayurA naMda', "vinodakAna', | 'zivanandana kAzyapa (74-1897, 174-1974): vivecaka, jIvanacaritrakAra, nibaMdhalekhaka, AtmakathAkAra. janma bhAvanagaramAM. 1920mAM muMbaInI vilsana kolejamAMthI aMgrejI ane saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1920-21mAM muMbaInI sara lallubhAI zAmaLadAsa baeNnkamAM keziyara, 1921-22mAM muMbaInA hiMdustAna sAptAhikanA taMtrI ane danikanA sahataMtrI. A pachI kanaiyAlAla, munazInA nimaMtraNathI 'gujarAtanA kAryakArI taMtrI ane vyavasthApaka. 1922-24 daramiyAna 'sAhitya saMsadanA maMtrI. 1937 thI 1952 sudhI ema.TI.bI. koleja, suratamAM gujarAtI - nA adhyApaka. 1965mAM surata khAte maLelA gujarAtI sAhitya pariSadanA adhivezanamAM vivecana vibhAganA adhyakSa. akhila hiMda pI.I.ena. kendranA rasthApaka sabhyo paikInA eka. 1931 mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. 1962mAM narmada suvarNacaMdraka. emanuM sauthI mahattvanuM ane ujajavaLa pradAna sAhityika patrakAratvanuM che. navalarAme sevelA samIkSAnA svataMtra sAmayika svapna emaNe apUrva rIte sAkAra karyuM. baTubhAI umaravADiyA jevA mitronA sahakAramAM emaNe "cetana' (1920-23)nA saMpAdanathI A dizAmAM prasthAna karyuM. "cetana'nA prathama aMkanA saMpAdakIya lekha "cetana : tenI bhAvanA ane kAryakrama" emaNe lakhele cheje sAhityika ane samIkSAmUlaka sAmayika vizenA emanA Adarza ane abhigamane ghAtaka che. emanA A valaNane lAbha vaccenA gALAmAM munazInA 'gujarAtane paNa maLyo hato. paraMtu teno pUrNa vikAsa thayo "kaumudI' (1924-35) ane "mAnasI" (193560)mAM. "kaumudI sevakagaNanI yojanArUpe sAhityavratanA Adarzane puraskArI emaNe viSNuprasAda trivedI, vizvanAtha bhaTTa jevA aneka tejasvI vivecakone temAM sAMkaLI, gujarAtI bhASA ane sAhitya vizenI UMcI rucinI keLavaNImAM ananya phALo Apyo che. A sAmayiko dvArA vivecanane eka navo pravAha udbhavyo, je bahudhA romenTika prakArane hate. kathaLatI tabiyata ane nabaLI Arthika sthitimAM paNa saMgharSa karIne emaNe sAkSarI sAmayiko calAvyAM temAM emanI sAhityaniSThAnAM darzana thAya che. A sAmayiko baMdha karavAM paDyAM pachI paNa emaNe eka sarakAra 548: gujarAtI sAhityakoza -2 Jain Education Intemational For Personal & Private Use Only
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ patrikA 'rohiNI' zarU karelI, je thADA camakArA pachI asta thaI gayelI. emaNe kAvyA, TUMkIvArtAo, lalitanibaMdho Adi sarjanAtmaka mArjinyathI lekhanana karavA. emanAM keTalAMka kAvyo cetana"mAM pragaTa thayAM hatAM. dekhAve gaMbhIra lAgatA hovA chatAM teo mArmika vinoda janmAvI zakatA ane potAne bhAge paNa nirmaLa hAsya niSpanna karI zakatA e emanA 'vine dakAnta'nA nAmathI lakhAyelA saMkhyAbaMdha lalitanibaMdhothI samajAya che. emanAM prAraMbhanAM lalitanibaMdha, TUMkIvArtAo ane saMvAdo 'prabhAtanA raMgo'(1927)mAM graMthastha thayAM che. 'nAjuka savArI'(1938),'UDatAM pAna'(1945) ane 'dariyAvanI mIThI lahara'(1965) emanA lilatinabaMdhonA gazathI saMga che. emaNe 'cetana'thI. je vivecaka kArakirdIno paNa AraMbha karavA ane teya ramaNabhAI nIlakaMThanA pariSada-pramukha tarIke apAyelA vyAkhyAnanI TIkArUpe 'DiTika'nA upanAmathI lakhelA Akramaka lekhathI. emanAM pachInAM vivecanomAM paNa A sAkSarI patrakAra tvanA prabhAvane kAraNe sAyarodhita vidrattA, jyAre ane zizno uparAMta putyutsA ane prahArazakita satata pragaTa thatAM rahyAM che. emanAM vivecanomAM romenTika pratibhAne kAraNe nA paNa AvI che. darzana'(1935) ane "baI ane ketakI' (1939)nA vivecanalekhomAM vittA sAthe zi, bautra, cetanata ne prAMta zailIche. 'tatakanuM sAhi'(55)mAM emanI saMzodhanamUlaka vivecanA che. nIlama ane pokha (1962), 'mANeka ane kIka'(1963), mAnI ane paravALA (maraNottara, 1983), 'rA ane pUnA'(maraNottara, 1984) e graMthomAM paNa emanA vivecananI uparyuMkata sarva lAkSaNikatAo pragaTa thavA uparAMta samagra gujarAtI sAhityanAM mukhya-mukhya navalonI samIkSAo thaI che. emanA A vivaMcanasUyAmAM keTalAka pAzcAtya sarjako ane narmadathI nAraMbhImahattvanA gujarAtI sarjakonuM mUlyAMkana thayuM che. keTalAka lekho saMsmaraNAtmaka che chatAM vivecanae ziNo nathI tema sAMskRtika dRSni ada che. 'lIlAMsUkAM pAna'(1943)mAM narmayuga vizenA saMzodhanAtmaka lekho che, to nAnAgAra cinI vana'i(1957)mAM vi vizenuM habhAvayukta zrI vivecana che. zaiImanana' maraNottara, 1945)mAM pramuI'nAM pRSTho para kevaLa sAhityika nahi, sAMskRtika ghaTanAo vizenuM emanuM pragaTa thayeluM mitAbArI ane mUlagrAhI ciMtana graMthastha thayuM che. emanuM sauthI yazasvI vivecana kArba che : "gujjatI sAhityanI rUparA'(1943), seimbarInI zaivIchA cayanuM A pustaka nirUpaNano goghava ane viSayanA sarvaMgrAhI mUlyAMkanane kAraNe gujarAtI sAhityane itihAsa AlekhatA rAdhAmAM nokhuM che. A graMthanI saMdhita saMvardhita AvRtti (bhA. 1 : 1965, bhA. 2 : 1967, bhA. 3: 1973) pragaTa thaI che. emaNe lakhelI navalarAmanI jIvanakathA 'zukratAraka'(1944) ane 'zivanandana kAzyapanA upanAmathI lakhelI AtmakathA vaidya vizvanAtha prabhurAma -- vaidya suzIlA 5. yA. 'vinAyakanI AtmaLA' (1969) alpa trivekhamanAM udAharaNo che. bhAvanagara rAjayanA dIvAna gaurIzaMkara ojhAnuM emaNe lakheluM vanaritra "saune maMtrIzvara'(1959) zAstrIya paddhatinuM caritralekhana che. 'RgvedakALanAM jIvana ane saMskRti'(1941) ane 'arvAcIna gujarAtanuM sAMskRtika darzana'mAM emanI zailI gaMbhIra ane vastugAmI rahI che; te 'khuzkI ane tarI'(1933)mAM rojanIzIrUpe lakhAyelAM pravAsavarNano che. paheluM pAnuM"(1936)mAM gItonAM sUtro upara mananAtmaka lekho che. 'arvAcIna sArvajanika pustakAlayA'(1932) graMthAlaya zAstranuM, te 'manuSyavANInI utpatti ane vikAsa' bhASAzAstranuM pustaka che. 'pArasanA sparze'mAM keTalAka saMvAdo, nibaMdhikAo ane vArtAonuM punarmudraNa che. 'narmada zatAbdIgraMtha'(1933) ane 'manapasaMda nibaMdha' (sAhitya akAdamI, navI dilhI; 1970) emanAM noMdhapAtra saMpAdano che. 'eka krAMtikAranI AtmakathA'- bhA. 1,2(1932, 1933) rAyana vivI mATe kopAnano ma vRttAMtanA saMkSipta anuvAda che. 'dRSTiparivartana'(1934)mAM liyA tolsToyanA dharmaviSayaka cha patra ane nibaMdhonuM praveza sAthenuM bhASAMtara che; te 'mila'(1962) zrImukha vaidya ve karelo 'mobIDika'no anuvAda che. . vaidya vizvanAtha prabhurAma (26-21863, 11-12-14) vivecaka, vana paritrakAra. janma porabaMdaramAM mukhyatve muMbargamAM keLavaNI. 1893mAM meTrika 1995mAM bI.e. 1961mAM kAyadAnA abhyAsArthe iMglaeNnDagamana. 1902mAM orienTala koMgresamAM joDAyA. 1904mAM baeNrisTara thaI muMbaI hAIkorTamAM joDAyA. 1908mAM muMbaImAM ThaMDu phArmAsyuTikala varksa limiTaeNDanI sthApanA. be vAra jarmanIno pravAsa. saMskRta bhASAnA jANakAra. vaidyavidyAmAM pravINa, 1934mAM 1962mAM prAcyavidyA pariSadanA gujarAtI vibhAganA adhyakSa. -koDa lAraMganuM nacaritra'(janma) uparAMta "vAMnadarzana' (1900), 'advaitAmRta'(1904), 'nyAyasAra'(1989) vagere emanA graMtho che. vaidya vizvanAtha viThThala navakathA caMdraprabhAtri navA 'sAvitrIcaritra nATaka' (anya sAthe, 1895)nA kartA. mu.mA. vaidya suzIlA prA., 'kamala vaidya'(15-4-1920) : kova. janma vaDodarA jillAnA pAdarAmAM. vaDodarAthI maeNTrika. amadAvAdathI bI.e. pahelAM vaDodarAnI sayAjI hAIskUlamAM, pachI muMbaI ghATakoparanI gurukuLa zALAmAM mukhyazikSaka. tyArabAda rAjakoTanA zrIvallabha kanyA keLavaNI maMDaLa saMcAlita bAla adhyApana maMdiramAM mukhyazikSaka. pachI nivRtta. 'pratIti'(1966) ane 'ujajavala zarvarI'(1986) kAvya gujarAtI sAhityakoza - 2 : 549 For Personal & Private Use Only
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidya mirAMda kezavalAla vaNava jAdarAya vIjanAtha rAMgraha emanA nAme che. TAgera rAjendranA mAva haTha', paraMparAgata aMzAne upasAvatI emanI racanAomAM rUTa pratIka tyakatA che. e.To. vigha sAmacaMda kezavalAla : i pIrA. gujarAno ane gujarA tIiMglIza DikazanarI' tyA 'pAyoniyara IglIMza-gujaratI DikazanarI' (1935)nA kartA. .i1, vigha rAmacaMda jeThAlAla : sudhArAo viza kaTAkSa kara gApadya mikSa kRtio 'mAruM pogaLa' (1920) kaLiyuganI kAvyamALA' (1921), kaLajuganI phezanabAI' (1921) vagerenA kartA. ni.. vaidya harilAla bhagavAnalAla : nATayakRti "chInA chatrIsI urphe cIkAnI vahune phorasa ane mAtInI mALA' (18996) nA katAM. ni.vA. vaidya hIrAcaMda dhanajI : navalakathA 'nItinipuNa netamalAla' (1924)nA kartA. ni.vA. vaidyazAstrI nityAnaMda ratnezvara : bAdhaka kathAkRti "AtmadIpikA' (1907) nA kartA. ni.vA. vidyazAstrI maNizaMkara gevidajI (31 7-'1859, 1937) : navalakathAkAra. janma jAmanagaramAM. jAmanagarathI maeNTrika. vaidakanA abhyAsa. AtaMkanigraha auSadhAlayanA saMsthApaka. emanI pAsethI navalakathA mukatA', 'rAma ane rAvaNa', 'pAMDava ane kaurava' (1960), pAMDavAamedha', 'saMkSipta kAdaMbarI' tathA vaiidakazAstranA graMtha 'AryAnArya auSadha' tema ja "zrImad bhagavadgItA'nuM bhASAMtara maLyAM che. ni.vA. vaidyazAstrI manarUpagiri jIvaNagiri : sAmAjika navalakathAo zavAlinI' (1935) ane mahendrakumAra' (1936)nA kartA. 2.2.da. vaineteya: juo, trivedI navalarAma jagannAtha. vairAgI jagadIza bhagavAnadAsa : bhagavadbhakitaviSayaka gItasaMgraha premasaMgItamALA' - 1(1955)nA kartA. ni.vA. vaizaMpAyana: juo, mANeka karasanadAra narasiMha. vaizAkhane bapora: pragaTapaNe kaTAkSa karatuM rAmanArAyaNa vi. pAThaka, zeSa prasaMgakAvya. emAM bharabapore charIcAku sajanArA bApadIkaro prayatna chatAM majUrI ane annathI vaMcita rahe che ane bhadrasamAjathI upekSita teo aMte zramajIvIo vacce mANasAIne pAme che- evuM vastu prabhAvaka rahyuM che. e.Ta. vaizya bAlAbhAI jamanAdAsa : 'svAmi da <Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaiSNava trikamadAsa zivadAsa : 'zrI puSTimArgIya dhALa tathA gAyanasaMgraha'(1912)nA karyAM. ni.vA. vaiSNava dinakararAya jAdavarAya : * sIsa honI DikzanarI (zrI. nA. pArthanA karyA. niva. vaiSNava naTavaralAla kanaiyAlAla (1890, -) : caritrakAra. janma jUnAgaDhamAM. kAThiyAvADa ejansInA sI khAtAmAM nokarI. TAIpisTa tarIkenI kArakirdI. 'rAjakumAra ! vacarita', 'saubhAgya saMgIta saMgraha', 'suMdarI ane sAro vagere prakIrNa pustako emanA nAme che. A uparAMta emaNe vaidakIya viSayanI aneka pustikAo paNa ApI che. caM vaiSNava prabhulAla gulabadAsa sAdhavAnono saMgraha 'samAjadarzana ane nItino bhaMga'(1925)nA kartA, nivAra vaiSNava bApubhAI davAya, vanaritra 'bara'(1926)nA kartA. ca. vorA amRtalAla sukhalAla : 'kalyANakanAM gItA'(1932)nA kartA. ni.vA. vorA upendrarAya nAnAlAla: kAvyasaMgraho 'pagadaMDI' ane 'kAvyapUrvA'(1941)nA kartA. nivAra vAro uSA : 'rAmacarita kathAmAlA'-bhA. 1-2-3 (1960) uparAMta anuvAdo rAjabAinI suMdara vAto'(1962), 'TeliphonanI kahANI' (1963)nAM kartA. mu.mA. vorA kanubhAI : caritra 'ravizaMkara mahArAja (1984) to anuvAda 'sevAmUrti kkarabApA'(1953), 'ziddha yogIonA sAMnidhyamAM (anya sAthe, 1980) uparAMta saMpAdana 'madhusaMcaya'(1957)nA kartA. mu.mA. vArA kalAvatI bhAnucaMdra 1-1 1919) : vArtAkAra, nibaMdhakAra, anuvAda. 1939mAM chae. muMbaInI kAra TreniMga kolejamAM adhyApaka. 'janasaMdeza' ane 'vikAsa'nAM taMtrI. emanI pAsethI trisaMgo gunanA hityasarjako (5) tathA nalikAsaMgraha 'rAdhA' uparAMta "cuMdaDIe lAgyo va' ane 'jIvanalakSya' jevAM anuvAdapustako maLyAM che. mu.mA. vAro kAntiprasAda zaMbhuprasAda :goviMda guNamALA'(ver) ane 'bulabulanAM kAvyo (1947nA karyAM. mRmA. vaiSNava trikamadAsa zivadAsa vorA nAnAlAla vaikuMTharAya vorA kulIna ka. : triaMkI nATaka 'maMdirano zilpI'(1958), caritrasaMgraha "ApaNAM saukavio (1960) uparAMta saMpa 'guvAra zAyarI'(1961)nA kartA. mu. vorA khAnabhAI amIjI : 'Adama pIrabhAInuM jIvanacaritra' uparAMta 'habIba athavA sakhAvatanI sajA', 'Ibne ahesAna'bhA. 1 (1970) vagere navalakathAonA kartA. mu.mA. vArA khImacaMda : ainivarsika nATikA dharmavarSana'1953) nA 'api" ane bIjA nATako'(15)no karyAM mu.. vorA gulAbazaMkara kalyANajI : 'svayaM darzavarodaya'(1887) ane vilAsanendra krama vicitra nAkanA no. fa. vorA gaurIzaMkara jayazaMkara 1966,-) : koya. ranA vatanI, gujarAtI-aMgrejIno abhyAsa. ciMdhI bhASAnuM paNa jJAna, para aDhava gInA maeNne 'kAvyamudrikA', 'nItiratnamAlikA', 'tamAzAbatrIsI', 'candra caritra", "dhandrakiyAna", 'nAriyA', 'dha sana', kho phalANI', 'jJAnacandrikA' vagere emanAM pustako che. caMTo. vorA jaTAzaMkara harajIvana : 'narasiMha nATaka'(1893)nA kartA. mu.mA. vANu dhIre-6 navInacaMdra 12 10-1965): vArtAkAra. ma sthaLa kaDI (ji. mahesANA). 1970mAM ma. sa. yunivarsiTI, vaDodarAthI ilekTrikala eMjiniyara. 1970-1985 daramiyAna muMbaI ane sAudI arebiyAmAM. 1985thI vepAra, emanI pAsethI navavAno vAsI prIta'(1936) mo 'premapUjA'(1) maLI che. vorA pathaMbALA prANavALa(12-5-1925): caritrakAra, saMpa janma amadAvAdamAM. 1941mAM muMbaIthI maeNTrika. 1945mAM saMskRta viSaya sAthe muMbaInI esisTana kaoNlejamAMthI bI.e. 1947mAM e ja kaoNlejamAMthI bhAratIya saMskRti ane itihAsa viSayomAM ema.e. 1958mAM pIeca.DI. 1959thI 1961 sudhI mATuMgAnI harena zAha malA kolejamAM prAdhyApaka. 1961thI tyAM ja AcArya. 1964nI 'bhUmi pravAsInA 'saMsAracakra' vibhAganAM saMpAdaka. 1965-66mAM videzapravAsa, emanI pAsethI caritra 'bayA jhimela"(1983) tema ja "Adhunika bhArata" (1974), 'amara eTale zuM?"(1975) jevI prakIrNa pustako uparAMta keTalAMka aMgrejI pustako paNa maLyAM che. mu.mA. vorA nAnAlAla vaikuMTharAya (1888, 1970) : kavi. janma aMjAra (kaccha)mAM. zikSaka. For Personal & Private Use Only gujarAtI sAhityakoza - 2 : 551 www.jainelibrary.cfg
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ vorA niraMjano paryanuM ArA lakSmIzaMkara gherAya pA graha 'kacchI kAphIo emanA nAma che. mu.{}. na vorA niraMjanA zvetaketuo, jatA mAMga vorA nItina sumanacaMdra (13-10-1913): vArtAkAra. janma kaDImAM. ema.DI., DI.vI.ena.DI. skIna speziyAlisTa.. bA nagara janarala hospimba, amadAvAdamAM siDha prA 'khAmozI'(1986) emane vArtAsaMgraha che, rAM.TA. dhArA baTuka : bALavArtA 'tArAsagullA'(1961) uparAMta gaganaputrI'(1962), 'eNnDarasananI parIkathAo'(1962), 'virATa' (1963) vageruM anuvAdapustakonA kartA. mu.mA. vorA bhArakara rANikarAya (12 8 1907) : kavi, nATadhakAra, janma bhAvanagaramAM. tyAMnI zAmaLadAsa kolejamAMthI 1932mAM bI.e. 1936mAM ema.e. mAraMbhe vavamAM nokarI, e pachI vakSmI nAArAvANI, rAjakoTamAM rA nADiDha, hAla nivRtta. emanI pAsethI nATako 'rAkhanAM ramakaDAM"(1940) ane 'saMbhavAmi yuge yuge' (1964) tathA gItasaMgraha 'spaMdana'(1955) maLyAM che. mu.mA. vorA bhUdharadAsa becaradAsa : 'sarasvatIcaMdra' navalakavAne anusaratI zailImAM lakhAyelI 'saguNasuMdarI'(1969)nA kartA. mu.mA. vorA bhogIlAla ratanacaMda : zIyaLano khajAno yAna phezananA phuvAro'(1915), 'pATaNakara kAvya maMjarI'(1927), 'zaTha vimaLazAhanuM saMgItamaya caritra'(1972) vagere padyakRtio uparAMna 'anupamAdevI'(1945), 'jaina virAMganA poTamade'(1945) vora anAsika navalakathAonA kartA. mu.mA. vorA miNabhAI punama(23-1-1965): saMzodhaka, purAtattva vida. janma porabaMdaramAM. itihAsa viSaya sAthe bI.e. zikSaka. saurASTra ItihAsa pariSada' ane 'gujarAta itihAsa pariSadanA pramukha. emanI pAsethI 'porabaMdara'(1970), 'saMskRtipUjA'(1979), 'dhUmalI : rAjakIya ane sAMskRtika' (anya sAthe, 1982), tema ja aMgrejI pustaka 'embroyaDarI eNnDa broca varka oNva kaccha eNnDa saurASTra' (anya sAthe) maLyAM che. mu.mA. vorA vadharAma hAlavasarAma (28-9-1948, 28-12-1924) : kavi, nATAkAra, AnuvAdaka. zikSaNa suratamAM. 1863mAM maeNTrika 1864mAM bIlImeArAnI aMgrejI zALAmAM heDamAstara. pachI suratanI IskUlamAM zikSaka 1869mAM vakIlanI ane 1873mAM saba-janI parIkSAo pasAra karI, vakIlAta zarU karI. 1875mAM dhoLakAmAM saba-ja. tyArapachI 1890mAM suratamAM rAma-44. 1933mAM meM ja padethI nivRtta. gujarAta para: gujarAtI sAhityakoza - 2 mitra' tathA 'vidyAvilAsa'nA thoDAka samaya mATe taMtrI, temaNe 'madhuratApU'- bhA.1,2 (1967, 1868 mAM narmadAnAM kAvyo ApyAM che, e pachInA kAvyasaMtarAvAyA'(1888)mAM navI DItine prAraMbha thato joI zakAya che. dAkhyAna'(1915) ghera abAyamAM saMskRta mahAkAvyanI Dhabe thayelI ratnanA che, nRsiMha na'(1889) ane 'AziravAda'(1885) emanAM nATako che, A uparAMta "bhagavadgItA', 'uttaragItA', '', 'lopaniSada', 'zAvAsya paniSada', 'vina mU, huM 2, "dharma tApinI' bhA. 1-2 3, 'nItamALA', 'jAna garabA', 'jagatagurunuM abhigamana', 'nAvali'(1880) vagere anuvAdo paNa temanI pAsethI maLyo che. mu.mA. vorA mANekabAla mahAdeva: sva. bhagavA padyavArtA 'pramadAprANArpaNa'(1915)nA kartA, .. vArA raghuvIra lAkhAbhAI (572 1941): saMsmaraNalekhaka. janma amalapura (tA. dhaMdhukA)mAM. prAthamika zikSaNa rANapuramAM 1960mAM lAThIthI maeNTrika. 1964mAM lokabhAratInA snAtaka. 1968mAM gUjarAta vidyApIThamAMthI sama mAnavazAstra viSayamAM ema.e. veDachImAM ane pachI suratamAM adhyApaka zyaprakAza nArAyaNa sAthe sevAkArya. hAla jAmanagara jelanA suparinTenDanTe emanI pAsethI zibiranA anubhavAne AlekhatuM pustaka 'zaraNArthIonI chAvaNImAM'(972) tathA 'kedIonuM jIvanaghaDatara' (1983) maLyAM che. J... vorA rana-maMda bhAI : mami po semIna athArI varNana (1896) no nAyaka mAnuM gaNi ane upadeza rembo'(1886nA kAM. mu.mA. vArA ramaNikalAla yA. : potAnI rIte kahelI mahAbhAratanI saMpAdita kathAvArtAno dharmoe DAbe ma. 1 thI 5(1946)nA kurtI, mu.mA. vorA raMgarAya ghurAya : 'mALA'-1(1935)mAM kartA, *|*||, : vorA rikhava navalayAno sapanAnA bhA1962) ane 'lanA'(1923)nA karyAM. mu.mA. vAca lakSmIkAnta trikamo maMjurI (1966), nIma ke hatyAkAMDa'(1979) ane 'premaprapaMca'na karyAM, mu.. vorA lakSmIzaMkara dulerAya (1892, 1947) : janma kacchamAM, emanI pAsethI kAvyakRti nI cAlIsI ane anya phuTakaLa kAvyo' maLI che. gu.mA. For Personal & Private Use Only
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ virA lallubhAI metIcaMda vyAsa anaMta ApyAM che. gujarAtImAM gadya - svarUpa ane vikAsa' (anya sAthe, 1967) emanuM saMpAdana che. verA hIrAlAla karUNAAMkara : navalakathA 'mIla mUkaya mA iyAna prItidarpaNa'nA kartA. mR.mA. vyAkula vaiSNava (1977) : vyAkula manAdaza mAM vividha rAmaya lakhAyelI uzanasa nI Ikotera kAvyaracanAonA saMgraha. ! racanAomAM bhAvanA sUtranI saLaMgatAnI kavine apekSA che. A racanAnA 'gIti' svarUpamAM 'nivedanAtmaka rIti' che ane chaMdathI bhinna mAtrAmeLa layanuM padyarUpa che, je gItathI judA paDe che. ravIndranAtha TAgoranI 'gItAMjali'nI kavitAne ghera saMskAra ahIM achato nathI. ahIMnuM kAvya/gata premanI bhinna bhinna sthitionAM bhakitarUpAMtaro ApavA maLyuM che. vArA lalubhAI motIcaMda : padyakRti dhArA nA citAra ane kuvaMgI rUDhi niSedhaka' (1906) tathA 'RSabhadeva bhagavAnanuM caritra' (1954)nA kartA. J.mA. vArA vADIlAla oghaDabhAI : paghavAtAM haLIbhadra ziyaLa mAhAbhya (1890)nA katAM. mR.mA. vorA vrajalAla chATamalAla ; caritra "navanArI'*A katAM. mu.mA. viArA savAIlAla chATamalAla (1856, ): caritrakAra. janma bhAvanagaramAM. 1876 mAM maeNTrika. 1878 thI bhAvanagara rAjayamAM nokarI. 1891 mAM nivRtta. 'bhAvavilAsa' ane 'mukatAhAra' kAvyagraMtho uparAMta emaNe bhagavakarAcAryacaritra', 'samrATa akabaranuM jIvanacaritra', 'chatrapati zivAjInuM jIvanacaritra', 'rAmAnujacaritra', 'vIrakesarI napAliyana bonApArTanuM jIvanacaritra' vagere graMtho ApyA che. 'kurakumakumArI' emanI navalakathA che. 'dacitAmaNi' saMskRtagujarAtI koza paNa emanA nAme che. ca.TA. vorA sAkaracaMda DAhyAbhAI : 'zAMta sudhAra stavana saMgraha ('91 3)nA kartA. mR.mAM. vArA sunaMdA jagatacaMda (23 11 1922) : kavi. amadAvAdamAM. abhyArA hindI kovida sudhI. kobA (gAMdhInagara)mAM apaMga sevA pravRni. emanI pAsethI kAvyagraMtho "gItamaMjuSA' (1963) uparAMta 'paMcadhArA(1972), 'jAgI UThe jagadaMba' (1974), 'mumukSatAne paMthe' (1982), 'dhyAna eka parizIlana' (1983), "cetanAnI bhItaramAM' (1984) jevAM prakIrNa pustako tathA saMpAdana 'gaMgAsatI ema beliyAM re' (1975) maLyAM che. mR.mA. varA harSakAta : prasaMgaci 'poDhanAM zamaNAM' (1958) ane 'phUlapAMdaDI'- bhA. 1-2 (1959) tathA anuvAda 'zikSaNavicAra" (1958)nA kartA. mR.mA. vArA himAMzu vyaMkaTarAva (10-2-1928) : kavi, vArtAkAra, vivecaka. janma bhAvanagaramAM. 1954mAM maeNTrika. muMbaInI rUIA kolejamAMthI arthazAstra viSayamAM snAtaka-anusnAtakanI upAdhio. 1953-54 mAM vallabhavidyAnagaramAM prAdhyApaka. 1954 thI 1959 sudhI bombe sTeTa phAInenziyala korporezanamAM adhikArI. pachIthI jIvana vImA nigamamAM AsisTanTa sekreTarI. emaNa kAvyasaMgraha 'uccAra' (1962), navalakathA 'baMdha dizAo' (1968), vArtAsaMgraho "hunI saMge' (1964) ane 'viThThalanuM maraNacaritra' (1969) tathA vivecanasaMgraha 'maMtavya' (1981) vyAjane vArasa (1946) : nAyaka vinAnI navalakathAnA prayAsarUpa cunIlAla maDiyAnuM kathAsarjana. navalakathAnAM sthApita dharaNAthI. judI paDavA chatAM A kRti pramANamAM suzlima che. umAzaMkara jaNAve che tema, 'kathAnI kharI nAyikA to che lakSamI, vyAjano pairo. ene nAyaka che gAmaDAnA garIba samAja.' AbhAzAnI milakatanA eka mAtra vArasa yuvAna rikhavanuM ociMtuM mRtyu thatAM AbhAzAnI milakata pacAvavA ane bacAvavAnA udhAmAo zarU thAya che ane tyAre lakSmInA sAcA upabhaga tIrtharUpa vyakitao mAraphata ekamAtra samAja karI zake ema che. evA mukhya vicAranA chevaTe kalAka ghATa sarjAya che. saurASTranA dhIradhAra karanArA kuTuMbanI A khaTapaTalIlAmAM kyAreka AyAsane puTa vartAya che; tema chatAM saurASTrasamAjajIvanane enI badhI prAdezika lAkSaNikatAo sAthe kAvyAtmaka gadyamAM je abhivyakita maLI che te atyaMta nekhI che. vyApaka dharmabhAvanA (1937) : gAMdhIjInA dharmaviSayaka lekhAnA prathama saMgraha "dharmamaMthana' pachIne, emanI vyApaka dharmabhAvanAnA svarUpane rajU karatA lekhene saMgraha. ahIM gAMdhIjInAM lakhANAmAMthI tAravIne lekhe lIdhA che; ane ApaNe eka chIe', 'sarvadharmasamabhAva', 'sarvodaya', 'nItidharma athavA dharmanIti', "caritrakIrtana', 'samAjadharma', 'sevAdharma', 'svadezIdharma', 'rAjAprajAdharma' - ema nava khaMDomAM temane vaheMcavAmAM AvyA che. sarva praznone buddhinI kasoTIe caDAvatI cetanAnuM saMvedana A lakhANamAM che. gadyanI sarala AbhA paNa, anyatra tema chatAM paNa noMdhapAtra che. caM.To. vyAsa anaMta, 'smita' (177-1936) : janma bhAvanagaramAM. bI.e. 'pagadaMDI'nA sahataMtrI. emanI pAsethI bALasAhityakRti 'bhUdo mahArAja' (1961) tathA prasaMga parimala' (1962) maLyAM che. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 553 For Personal & Private Use Only
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsa amathArAma lIlAdhara - vyAsa kAntilAla baLadevarAma vyAsa karuNAzaMkara jeThAlAla : padyakRti 'kALakhaMDa' (1915). kartA. vyAsa karuNAzaMkara harajIvana : padyakRti 'subAdhaka zakitarasuti' (1900)nA kartA. vyAsa kalyANajI raNachoDajI : "corAzI vaiSNavanI vArtA' (1898), 'pacara gItA(1899) tathA aitihAsika navalakathA pRthvIrAja rahANa (1903)nA kartA. vyAsa amathArAma lIlAdhara (1867, ~): kavi. janma bolI (tA. IDara)mAM. IDara rAjayAzita saMskRta pAThazALAnA sthApaka. emanI pAsethI paghakRti "zrI zaMkara stavana' maLI che. mR.mA. vyAsa amRtalAla motIlAla : jIvanacaritra 'saradAra vallabhabhAI (anya sAthe, 1966) nA kartA. mR.mA. vyAsa avinAza AnaMdarAya (21-7-1911, 20 8 1984): kavi. janma amadAvAdamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa amadAvAdamAM. inTara ArTsa sudhI abhyAsa. philmakSetre saMgIta-niyojaka tarIkeno mukhya vyavasAya. muMbaImAM avasAna. 'dUdhagaMgA' (1944), 'sathavAro' (1952), vartuLa" (1983) vagere emanA gIta ane garabAnA saMgraho che. saMgItatattvane kAraNe gujarAtI samAjamAM emanI ghaNI racanAo khUba lokapriya banelI che. medInAM pAna" (1947; saMva. A. 1958) emane nRtyanATikAone saMgraha che. "rAkhanAM ramakaDAM(1952) ane 'arvAcInA'(dhanasukhalAla mahetA sAthe, 1947) emanAM nATako ka. vyAsa kAntA, neti': navalakathA "sAcI ghara kayAM che? (1974)nAM 2.ra.da. vyAsa kAtilAla karazanadAsa : aMtevAsInI hatathI mAM AnaMdamayI sAthenA praznottara tathA jIvanaprasaMgone nirUpanuM pustaka 'mA AnaMdamayInA sAMnidhyamAM' (1952)nA kartA. ja.gA. vyAsa azvinakumAra vADIlAla (28-1-1917) : navalakathAkAra. janma vaDhavANamAM. 1934mAM maeNTrika. 1940mAM bI.e. 1942 mAM ema.e. 1952mAM elaela.bI. eNDizanala lebara kamizanara tathA proviDanTa phaMDa kamizanara tarIke kAmagIrI. 'lInA' (1958)mAM eka laghunavala ane sattare navalikAo saMgRhIta che. "atUTa nehabaMdhana' (1976), "amArInA AgiyA' (1977), 'snehasetu' (1980), 'phUla koI khIle, koI karamAya (1981) vagere emanI navalakathAo che. ra.TI. vyAsa icchAzaMkara amathArAma: padyakRtio "nAmadAra rakhAvate bahAdura zeThANI harakuMvarabAI zrI sametazikharanI jAtrAe saMgha kADhI gayAM' (1864), 'jAdukapaTaprakAza' (1868), "trIsAnA dukALanI dazA" vagerenA kartA. kau.. vyAsa IzvaralAla devazaMkara: "paTela pagaladarzaka nATaka' (1884). -nA kartA. mu.mA. vyAsa uttamarAma prANanAtha : padyakRti "dRSTimRta' (1869)nA kartA. mR.mA. vyAsa ema. bI.: kathAkRti "aklanI vAta yAne zikhAmaNanI seTI' (1929)nA kartA. mR.mAM. vyAsa kAntilAla baLadevarAma (21-11 1910): bhASAvi, vivecaka, saMpAdaka. janma surendranagara jillAnA hAmapuramAM. 1926 -mAM maeNTrika. 1930mAM gujarAta koleja, amadAvAdathI itihArA ane arthazAstra viSaye sAthe bI.e. 1933mAM ema. TI. bI. kaoNleja, suratathI gujarAtI-saMskRta viSayomAM ema.e. 1968 mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI DI.liTa, 1937thI 1959 sudhI, eNliphanTasTana kaoNleja, muMbaImAM gujarAtI vibhAganA adhyakSa. 1959thI 1965 sudhI ema. ena. koleja, visanagaramAM; 1965-66mAM dharmendrasiMha koleja, rAjakoTamAM ane 196667 mAM zAmaLadAsa koleja, bhAvanagaramAM prinsipAla. 1968 thI 1971 sudhI yu.jI.sI.nA upakrame mIThIbAI kaoNleja, muMbaImAM prophesara. 1971 thI 1974 sudhI sI. ema. kaeNleja, viramagAmamAM ane 1974-75 mAM zUrajI vallabhadAsa Arsa enDa komarsa koleja, mAMDavImAM prinsipAla. 1975mAM nivRtta. 1948 mAM IglenDanI raoNyala eziyATika sosAyaTInA phelo. 1963mAM 'gujarAtIne adhyApaka saMghanA pramukha. 'bhASA -vRtta ane alaMkAra' (1945), 'padmanAbha (1982) ane kAvyanI zailI' (1983) emanAM bhASAvivecananAM pustako che; te 'gujarAtI bhASAzAstranA vikAsanI rUparekhA' (1946), 'bhASAvijJAna'-khaMDa 1 (1964), 'gujarAtI bhASA-udgama ane vikAsa' (1964), 'bhASAvijJAna : adyatana siddhAMtavicAraNA' (1978) vagere emanAM bhASAzAstraviSayaka pustako che. emanAM saMpAdanamAM 'vasaMtavilAsa' (gujarAtI AvRtti, 1957), 'kAnhaDade prabaMdha'-khaMDa 1-2 (1959), 'kAnhaDade prabaMdha' khaMDa 3-4 (1977), kuMvarabAInuM mAmeruM' (anya sAthe, 1964) mukhya che. A uparAMta emanA nAme ATheka jeTalAM abhyAsasaMpAdananAM aMgrejI pustako che. caMTo. 554: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAsa kAzIrAma devarAma che. pAtro ane te praveza karAvanuM sAmAjika laghunATaka 'suMdara kAmadAra rA'(1894, devanAgarI philipamAM ekatrIsa kaDavAMmAM lakhAyeluM. Ane abhimanyuno cAvo'(1985) nA padyakRtio 'bALakRSNalAlajInA vivAhano garabo'(1892) ane 'raNacheDa mAno garabo'(1892),nA ka ko.bu. vAsa kAzIrAma ningArAma : viSNudacaritre nAka ane yugasI cAlIgrAmanI utpatti tathA eka muH phArasa'no karyA. nivA vyAsa kumAra DAhyAbhAI (12-9-1945): kavi, gADhaboka janma kalolamAM. ema.e., ema.eNDa. primiyara hAIskula, muMbaImAM AcArya. 'primiyara padmAvatri'(1924) kA uparAMta dhAno viSNu viSayanI (19836, 'rakhyA harine pharI'(85) vagere lekhasaMgraho tathA 'nATaka nATaka nATaka'(1980) jevuM nATaka emaNe ApyAM che. jAsa kRpArAma motIrAma : padyakRtio relanA pA (1883) tathA 'javALAmukhIna pArka'nA kartA, 2.ra.da. vyAsa kezavalAla maganalAla : sa. 1932mAM amadAvAdamAM AvelA pUranuM varNana karatI pati amadAvAdamAM batrIsAnI raMgano roga' navo navalakathA 'madanacaMdra ane navanItakA'(saiphI maNilAla ghelAbhAI sAthe, 1906) ane 'divyakizArI'(1915)nA kartA. [... pAsa kezavalAla mo. : bAvApayogI ciratra navA jiMdAbAda' (1961)nA kartA. ra.da. vyAsa gaNapata dayAzaMkara : padyakRtio mAM gIta'(1939), 'rAsakokilA'(1939) tathA 'abhinayanA'(1951)nA kartA. 2.ra.da. vyAsa gaNapata mugaTarAma : navalakathA 'akkala vecanAranI dukAna' bhA. 1 (1916)no karyAM. 26. vyAsa gaNapatarAva harajIvana : "padyakRti 'zivasAgara amRta' (1924)nA koM. 2.ra.da. vyAsa girijAzaMkara kezavalAla, 'kezavapurva'(31-5 1909) : vArtAkAra, navalakathAkAra. janma jUnAgaDhamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa lUNIdhAra ane jUnAgaDhamAM. 1929mAM maeNTrika. 1933mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe jUnAgaDha kolejamAMthI bI.e. vyAsa kAzIrAma devarAma - vyAsa caMdrakAMta khUbalAla 1940mAM amadAvAdathI elaela.bI. rAjakoTamAM vakIlAtanI zarUAta pachI judAM judAM sthaLe nAyakorTamAM kAmagIrI. 1968thI nivRtta. emaNe 'bhagavAna sAmanAtha'- bhA. 1, 2 (1963, 1964), 'maNimahanA'- bhA. 1, 2 (1964, 1965), 'nayano nItara nA' (1966), 'rasajyota'(1968), 'haiyuM hete halabale'(1969), 'paradezI saMnyAsI'(1972) vagere navalakathAo ApI che. A uparAMta 'kaumudI' jevAM sAmayikomAM emanI TUMkIvArtAo pragaTa thayelI che. mu.. vyAsa goviMdarAma mohanalAla : pracAralakSI lokapriya ekAMkIo ane (vanakI nATako 'sainika (1954), 'mAru gAma'(1954), '2 co rAha' (1955), 'barabAdInA paMca'(1955), 'dharatIno cha (1956), 'sukhanI zodhamAM'(1961), 'samara' (1962), 'gAma jAge to '(1964), 'Ana koNa?' vagerenA kartA. 2.2.8. vyAsa ghelAbhAI harikRSNa : 'kedArezvara mahAdevanI rasika garabAvalI' (18)nA kartA, 2.2.2. vyAsa caMdulAla jeThAlAla : navalakathAkAra, anuvAdaka. janmasthaLa vIramagAma. sAta dhoraNa sudhIno abhyAsa. 'bahurUpI' ane 'birAdara'nA mAlika-taMtrI. emaNe 'prajAbaMdhu'nA bheTapustakarUpe lakhelI navalakathA 'soraThano mutsaddI vIra'(1929) uparAMta aMgrejI ane marAThI bhASAmAMthI anUdita 'adbhuta lUMTAro'(1920), 'vera vasUla'- bhA. 1 thI 4 (1920-21), 'AgrAno khajAno'(1922), 'sonerI ToLI' (1923), 'prANa ke pratiSThA'(1929) vagere rahasyathAo paNa ApI che. 2.2.8. vyAsa caMdrakAMta pUjAlAla, 'caMpu'(25-10-1939) : nATakakAra, vivecaka. jaLa sAvalI (ji. vaDodara) gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e, e ja viSayomAM ema.e., vIsamI sadInA pUrvArdhanI gujarAtI bhASAvicAraNA : hiMmatalAla aMjAriyAnI bhASAvicAraNonA saMpAdana ati' viSaya para ze. pa yunivarsiTImAMthI pIeca.DI. 1963thI 1968 sudhI kapaDavaMja kaoNlejamAM adhyApaka. e pachI 1984 sudhI navajIvana ArTsa eNnDa komarsa koleja, dAhodamAM prAdhyApaka ane 1984 thI tyAM ja AcArya. 'maMcilipa' (1983) 'gamaMca vizenAM raMgamaMca nimitte lakhAye emanAM ekAMkIono saMgraha che. 'ramaNabhAI nIlakaMTha' (1978) gujjanI gUMcakAra koNIne emanA saniSTha svAdhyAyano namUno che; to. sAhitya-saMzodhananI paddhati(1991) nAyojanapUrvakanI vicAraNAnuM phaLa che, jemAM sAhityasaMzodhananI paricayAtmaka chatAM bahuparimANI bhUmikA rajU karavAno udyama che. 'miSAntare vA' gujarAtI sAhityakoza - 2 : 555 For Personal & Private Use Only
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsa caMpakalAla DAhyAbhAI vyAsa trikamalAla icchAzaMkara (1988) emano vivecanasaMgraha che. 'sakalA ane dharmakalA' (1985) madhyakAlIna gujarAtInI keTalIka kRtionuM, emana abhyAsakha hitanuM pado che, vyAsa caMpakalAla DAghAbhAI 2-9-1911): vi. janma bA [, valasADamAM. bI.e. khetIno vyavasAya. 'uSAmAM UgelAM'(1937), 'aMtarane ovAre'(1944),'(badala' (1965) jevA kAvyasaMgraho tathA khaMDakAvya 'pallava'(1960) emanA nAme che. vyAsa cImanalAla cAbhAI(30-11-1903, 18-12-1987), vi. vatana mahemadAvAda, ema.e., elaela.bI. phrenca jarmana bhASAonA paNa abhyAsI, suratanI lo kolejamAM adhyApaka ane 4. 2.2.2. emanI pAsethI 'vAMka'(1969), 'vamaLa' (1931) ane 'vaMToLa'(1975) jevA kAvyasaMgraho maLyA che. nA uparAMta kAyadAviSayaka pramANabhUta pustako paNa emaNe lakhyAM che. caM.TA. vyAsa cImanalAla lo, nirAkara': kAvyasaMgraha 'dhArI'(1964)nA kartA. pAse cunItrAba kAzInAtha : (1909)nA kartA, 2.2.8. 'tryaMbakazvara mahAdevanA garabA .. vyAsa chelazaMkara : gAMdhIcIMdhyA satyAgrahamAM paNa hiMsAnuM aucitya pramANavA mathatI navalakthA 'dAvAnaLa'(1935)nA karyAM, ... vyAsa jaTAzaMkara dayArAma : zabdanI zakitaone nirUpatI vyAkaraNapustikA 'zakSakano'(18896nA rDA. ... vyAsa jaTilarAya kezavalAla,'bAMTavA'(15-5-1913): kavi. janma rAjkoTa jJAnA koTaDAsAMgANImAM, bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAMthI bI.e. pazcima relavemAM oNoDiTara. emanA saMgraha 'kAvyAMganA'(1945) nAM gIta ane chaMdAbaha kAvyomAM praNaya mukhya bhAva che; to 'saMsparza'nI gItaracanAomAM prabhubhakita ane mAnavapremanA tathA gajhalAmAM jIvananI nirAzA ane viSAdanA bhAva mukhya che. jagA. khAsa jArIkara gaNapatarAma : sva. so. maurIne vanajharamara'nA kartA. 2... vyAsa jayaMta aMbAzaMkara(9 2-1942) : navalakathAkAra, nATayakAra, vivecaka. janma peArabaMdaramAM. 1963mAM bI.e., 1965mAM 556: gujarAtI sAhityakoza - 2 ema.e., 1972mAM pIeca.DI. 1967thI 1975 sudhI gujarAtInA adhyApaka. 1976-77mAM bhAyAvadaramAM kolejanA AcArya. 1978 thI bhAvanagara yunivarsiTImAM gukhyanInA adhyApaka. temanI pAsethI navalakathA 'talapura'1969), vivecana saMzodhanalekhono saMgraha 'bhiya'(1973), pIesa.DI. mATenA prA. munazInI aitihAsika navalakpAno'(1935), chaeN. IzvaralAla ra. dave saMpAdita sAhityasvarUpa zreNInuM pathama pustaka 'garava'(75) ane trIdhanATaka je koI prema sa avatara'(1929) gaLyAM che. ja. vyAsa jazavaMtalAla bhAIzaMkare : padyakRti 'zakitasAgara'na! kartA. 2.2.8. vyAsa oindra IzvaralAla DAyAlIka agaranuM nuM saraNa karatI kAvyapustikA 'agnijavALA'(1952)nA kartA. .. vyAsa jitendra kAlidAsa (5-11-1943) : kiva. janmasthaLa cANasmA, prAthamika-mAdhyamika zikSaNa cANasmAmAM, 1964mAM gujarAtI saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1966mAM ma.. pachI cANasmA hAIskUlamAM cAka. e ja varSe pATaNanI kolaMkI jADAI adyaparyaMta tyAM ja adhyApaka. gIta, gajhala, chAMdasa, soneTa tema ja achAMdasa racanAone samAvato tathA saMskRta ane gujarAtInI paraMparAvAdI citAnI TIkanIka gara darzAvato kAvyasaMgraha 'bhammariyuM ma'(1982) emaNe Apyo che. zomAM ekalA ane taLapadI bhASA dhyAnAkaDuM che; to paraparAnI rIte AlekhAyela premanAM vividha saMvedana AsvAdya che. ma.pa. vyAsa jeThAbhAi nAgarabhAI : padyakRti 'rAmadeva yAtrA pagapALA saMghanI sacoTa kahAnI'(1965)nA kartA. 2.2.2. vyAsa jayaMkara niMdAma : padmati aa vALI mAtA : mahAlakanIno jAtrAmAM vAgelI AganuM varNana'(1892)nA kartA. 2... vyAsa jerazaMkara mAdhavajI : 'vizvavRMdA nATakamAM gAyA'(1913) -nA kartA. ..da. vyAsa DAhyAbhAI chaganalAla : zivamahimAM zarmAnI nAra (1885)nA kartA. 2.ra.da. glAsa trikamalAla icchAzaMkara : padyakRti varasAdI vidyApa' (19), 'mavedha'(1963) tathA pAMsada kaDImAM pe 'surekhAharaNa'(1997)nA kartA, For Personal & Private Use Only 2.3.6.
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsa tribhuvana gaurIzaMkara vyAsa nirvANa vyAsa dayAzaMkara bha. : cada hAsyanibaMdhane saMgraha 'hAsyadhAra' (1931) nA kartA. vyAsa dalasukharAma dalapatarAma : padyakRtio dalapata-akaLakaLA' (1914), 'manaharavANI' bhA. 1 (1963), 'bhavatAraNa bhavanA - valI' (1988) vagerenA kartA. 2.2.da. vyAsa dazarathalAla naM. : nATaka 'kezarIcaritra (1886) tathA padyakRtti yazogAna' (1911)nA kartA. vyAsa tribhuvana gaurIzaMkara (22-5-1888, 4-7-1975) : kavi. janma roMjaLa (ji. bhAvanagara)mAM. prAthamika zikSaNa jUnA sAvaramAM. zALAMta sudhI abhyArA. pitAnA avasAnane kAraNe nAnI uMmare zikSakanI nokarImAM joDAyA. A daramiyAna vaDodarA nI zreniMga kaoNlejamAMthI TreinDa thavAnI taka maLI. svAtaMtraya AMdolanane kAraNe nokarI choDI. khAdIpracAra tema ja "saurASTra patra ane 'navajIvana'mAM kArya karyuM. pachI amadAvAdathI rAjakoTa jaI rASTrIya. zALAmAM joDAyA. nokarInAM zepa varSomAM kizorasihajI tAlukAzALAnA AcArya. rAjakoTamAM avasAna. layanuM mAdhurya, bhAvanI tratA ane sahajasiddha alaMkArathI yukata evAM mAhitI, upadeza, jJAna, jijJAsA vagere guNalakSaNone lIdhe emanAM kAvyo bALajagata ne bALazikSaNa mATe noMdhapAtra che. 'navAM gI'- bhA. 1-2 (1925), 'guMjArava' (1941) jevA bALakAvyonA saMgraha emaNe ApyA che. Avartana' (1988) emanI janmazatAbdI nimitte umAzaMkara jozI, makaraMda dave ane nAthAlAla davenI prastAvanAo sAthenA saMpAdita kAvyagraMtha che. 'be dezagItA' (1928) ane 'navI garabAvalI' (1942)mAM lekabolInI baLakaTanA che. khAnakhAnAna' (1946) emane bALavArtAono saMgraha che. 'meghadUta' (1937), 'RtusaMhAra' (1946) vagere saMskRta khaMDakAvyonA emanA padyAnuvAda che; to niSkuLAnaMdakRta dhIraja AkhyAna'nuM emaNe gadyarUpAMtara ApyuM che. A uparAMta guru carita' (1924), 'sara lAkhAjIrAjanAM saMsmaraNo', 'svAmInArAyaNa saMpradAyanI aitihAsika AlocanA" (1916) jevA samAjopayogI gadyagraMtha paNa emaNe ApyA che. vyAsa dInAnAtha somezvara (7-11-1927) : kavi. janmasthaLa arasavaNI (ji.kheDA). banArasa hindu yunivarsiTImAMthI ema.e. zikSaNakArya. 'vamaMgala' (1968) emanA kAvyasaMgraha che. vyAsa durlabharAya tulasIrAma : narasiMha mahetAnA nATakanAM gAyanA ' (1985) tathA 'abhAgI suMdarInA nAkanAM gAyana' (1915)nA kirtA. vyAsa devazaMkara : etihAsika navalakathA ' tigupta yAne kaMvalakAmane zaraNe' (anya sAthe, 1923)nA kartA. vyAsa dakSA baLavaMtarAya (26-12-1941) : vivecaka. janma vyArAmAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa vyArAmAM. 1962mAM suratathI bI.e. 1965mAM ema.e. 1978mAM pIeca.DI. 1967thI 1973 sudhI gurakaLa mahilA koleja, porabaMdaramAM ane 1973 thI vyArA kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. 'svAtaMtryottara gujarAtI kavitA : paridarzana' (1981) emane zodhaprabaMdha che; te bhAvapratibhAva' (1981), 'sauMdaryadarzI kavio' (1984) emanA saMzodhana-vivecananA dhyAnapAtra graMtha che. ukata zodhaprabaMdhamAM svAtaMtryottara gujarAtI kavitAne pAmavAnI emanI samagradarzI zakita jovA maLe che; bhAvapratibhAvanA lekhamAM emanI abhyAsapUta dRSTinuM pratibiba jhilAyeluM jovA maLe che; "sauMdaryadarzI kavio'mAM pAMcamA dAyakAnA cAra pramukha kavio rAjendra zAha, niraMjana bhagata, uzanasa ane jayaMta pAThakanI kAvyapravRttino uparAMta pAchalA traNanI vivecanAne paNa savIgata Alekha maLI rahe che. pra.da. vyAsa dayArAma ratanazI : paghakRti bhajanabhUSaNa tathA bhakitabhUSaNa' (1912) tathA yazacandrikA yAne zrImAna zeTha tulazIdAsa surajI varmAnAM dhArmika sukAryonuM saMkSepa varNana' (1909)nA kartA. 2.2.da. vyAsa dhIrajakumAra vallabhajI (16-11-1947) : navalakathAlekhaka. janma bhAvanagara jillAnA vIjapaDImAM. ama.e., pIeca.DI. sAvarakuMDalAnI ke. ke. hAIskUlamAM zikSaka. "Urmi ane paDaghA' (1979) emanI navalakathA che. TA. vyAsa navalakizora harajIvana (13-11-1929) : navalakathAkAra, vArtAkAra. janma kuMkAvAvamAM. bI.e. sudhIno abhyAsa. zikSaNa khAtA sAthe saMlagna. emaNe 'kesarakArI' (1964), 'snehalakSmI' (1966), 'raMga - maMDapa' (1967), 'piMjaranuM paMkhI' (1969), 'varasI premaghaTA ghanaghora' (1974), 'masamabhInAM mana' (1978), 'lAgaNInAM paDaLa' (1979) vagere pacAseka lokapriya navalakathAo ApI che. A uparAMta pacIrA vArtAone saMgraha 'kumakuma pagale (1980) paNa emaNe Apyo che. vyAsa nirbhayarAma maMchArAma : padyakRti "kurukSatra, nATaka 'suMdaramAdhava' (1893) tathA 'caturavijaya" (1895)nA kartA. vyAsa nirvANa : aMgrejI pariveza dharAvatAM traNa ekAMkIone saMgraha 'navA prayogo' (1972), premakathA "RtaMbharA prajJA' (anya sAthe, 1974) tathA "AtmabhotikA' (1979)nA kartA. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 157 For Personal & Private Use Only
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyArA pItAmbara mULabhAI -- vyAsa bhIkhAbhAI puruSAttAma pAsa pItAmbara pujAbhAI : 'zrI bhAnupratApa nAkanAM gAyanA (1ra997nA kartA 2.2.5. vyAsa popaTalAla : sAmAjika nATako 'kanakatArA' ane 'aMdha'nA kAM. 2.ra.da. vyAsa. prabhulAla kAlidAca chA kAvyono saMgraha preraNA' (1957)nA kartA. ... zvAsa prabhulAla miNAMkana : zAmaLanuM AkhyAna' (1966) tathA viThThalanAthajIno parama bhakta dAmA'(1963)nA kartA. 2.ra.da. vyAsa prabhuzaMkara narabherAma : padyakRtio 'kAvyakusuma' (1912), 'AMtarasaritA'-pravAha 11924) ane 'kodhapara '(1923) tacA "dhaka vArtAsaMgraha'(1924)nA kartA, vyAsa bApAlAla icchAzaMkara : padyakRti 'tApInuM tophAna'(1883) -nA kartA. ... ... vyAsa bAbubhAI : vIra sAmAjika vArtAono saMgraha 'varSA' (1962) tathA nATyasaMgraha 'eka ne eka be'(1965)nA kartA, 2.ra.da. vyAsa bAlakRSNa : kAzavANI para ru thayela bopayogI caritra bALakonA zrImad vallabhAcArya'(1962)nA kartA. 2.2.6. vyAsa bhagavAnadAsa mANekacaMda : padyakRti'saMkaTa nivAraNa aMtaranI prArthanA'(1911)nA kaoN. 2.ra.da. vyAsa bhavAnIzaMkara vijayazaMkara, 'atithi', 'nIlakaMTha', 'rAjazekhara' (27-12-1905) : vArtAkAra. janma bhujamAM. 1928mAM saMskRtaaMgrejI viSayo sAthe bI.e. 1936mAM saMskRta-gujarAtI viSayomAM ema . 9mAM karAMcInI zALAomAM, tyArabAda 1933thI 1948 sudhI karAMcInI DI. je. siMdha kaoNlejamAM saMskRta ane gujarAtInuM adhyApana. 1948 thI 1955 sudhI AnaMdanI saradAra paTela kolejamAM saMskRta vibhAganA adhyakSa. 1951thI 1970 sudhI bhAratIya vidyA bhavananI kAvejamAM saMskRta vibhAganA adhyA. 1930mAM niguptA. 'phAlgunI' ane 'vANI'nA eka kALe sahataMtrI. 'padadhvani'(1933) emanA navalikAsaMgraha che. 'caturmukha' (1950) emanI nAyikA che. A uparAMta emaNe saMskRtamAMthI anuvAda 'buMdamAzA'(1936) paNa Apyo che. vyAsa bhAIlAla chaganalAla : gajhalasaMgraha gajhalagarjanA'(1920) tathA saMpAdana 'zI puSTi mahAsAkhya'- bhA. 1 (1928)nA kartA. ra.ra.da. 558: gujarAtI sAhityakoza - 2 vyAsa bhAnuprasAda maNirAma, 'bhAnu' : sAmAjika ramUjI DiTekiTava navalakathA 'mAstara ke manahara'(1915) tema ja 'ramAkAMta yAne arvAcIna bhArata'(1915) ane 'saralA'(1916)nA kartA. ... vyAsa bhAnuzaMkara dhavajI (5 18 1934, 129 1987) : kavi, vivecaka. janma kiAneramAM. prAthamika ane mAdhyamika keLavaNI vAMkAneramAM muMbaI yunivarsiTImAMthI snAtaka nuranAtaka. pachI pUnA yunivariTImAMthI paNa nAtaka koka varSa muMbaInI zaikSaNika saMsthAomAM kAmagIrI pachI yugAnDAnA cikhAtAmAM. 1968 thI nivRtta ane laMDanamAM sthAyI nivAsa. tyAM ja avarAta. 'pariveza'(1957), 'sena'(1966), 'saniGza" (1971), 'samIra'(1972), 'praspaMda'(1973), 'padarava'(1974) ane 'taraMga'(1974) emanA kAvyasaMgraho che. emaNe 'A pAra pele para'(1963) ane 'zyAmala teja jaina paDachAyA' jevI vargakathAo tathA meLAnAM paMkhI'(1961) vArtAsaMgraha ApyAM che. aMgrejI ane phrenca kAvyasamajanI pArzvabhU sAthe emaNe 'nirjhara' (1971), 'praroha'(1974), 'aruNa'(1975), 'kavitA : sUryanA aMkura'(1975), 'sUrya suradhanuno sahakAra' jevA vivecanasaMgrahA ApyA che. 'bAdhita maMjuSA'(navarAtra zika sAthe, 1952), 'AphrikAnI zreSTha vArtAo'(1962), 'vizvanI zreSTha sAhasa kathAo' (1962) vagere emanAM saMpAdano che. A uparAMta emaNe ciMtana, itihAsa ane pravAsa vigenAM keTalAMka prakIrNa pustako paNa ApyAM che. cAra vyAsa bhAnuzaMkara bAbarazaMkara, 'bAdarAyaNa', suMda beTAI sAthenA saMyukatalekhanamAM baMnenuM upanAma 'mitrAvarNI'(12-5-1905, 14-11-1963): kavi. janma kacchanA AdhAImAM. vatana naDiyAda, prAthamika zikSaNa morabImAM. mAdhyamika zikSaNa pahelA morabImAM, pachI koTamAM, rAjakoTanI AlphreDa IskUlamAMthI maeNTrika 1927mAM eNlphinsTana koleja, muMbaIthI saMskRta ane gujarAtI viSayo sAthe bI.e. 1930mAM ema.e. kabIbAI hAIskUla, muMbaImAM ghaNAM varSa sudhI zikSaka. pachI senTa jheviyarsa kaoNleja, muMbaImAM gujarAtInA adhyApaka. 1941mAM elaela.bI. thaI vakIlAtano prAraMbha. chelle muMbaI AkAzavANInA gujarAtI vibhAga sAthe saMlagna. raMgabhUmi kSetre vizeSa saMskArasevA. hRdayarogathI avasAna. emanA ekamAtra kAvya "keDI'(1941)mAM gItA, ne, soneTo, muktako ane ekAda-be lAMbI racanAo che. gAMdhIyuganA kavionI jema yugaprabhAvanuM tema ja yugabaLAnuM citraNa emanuM mukhya dhyeya rahyuM che; paraMtu emanA unmeSa adhikatara gItAmAM pragaTa thayo che. 3. vyAsa bhIkhAbhAI puruSottama 1899, - bALasA hityazekhakara janma godharA (ji. paMcamahAla)mAM. premacaMda rAyacaMda TreniMga For Personal & Private Use Only www.jainulltbrary.cg
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsa bhegIlAla mahAzaMkara vyAsa meghajI harirAma kolejamAMthI tAlIma laIne zikSaka. nivRtti daramiyAna bALako mATenAM tramAsika ane mAsikanuM saMpAdana. emaNe bALabhogya caritra "sItA vanavAsa'- bhA.1, 2 (1922, 1925), 'bALakanI vAto' - bhA. 1-2, nATaka 'guMjane vara (1925) tathA navalakathA "bhayaMkara bhujaMga' (1925) uparAMta 'bhAratavIra' (1926), 'rASTrakIrtana' ane 'rASTragarabI' jevAM pustako paNa ApyAM che. vyAsa maNilAla bhAIzaMkara : padyakRti "rAmanAma bhajanAvalI' (1931) tathA nATakanAM gItA ane lagnagIta nAM saMpAdana 'masatAnI mAMzuka ane bhagAtaLAvane Azaka' -bhA. 1-2 (1934) ane 'navAM navAM nakharAM' (1935) nA kartA. mu.mA. vyAsa maNizaMkara raNachoDajI : 'zAnodaya bhAnamALA' (1986)nA kartA. mR.mA. vyAsa maNizaMkara lalubhAI : 'mAzaMkarakRta kAvya'-bhA. 1 (1875) tathA catura strIvilArA manaraMjaka garabAvalI' (1896) -nA kartA. vyAsa bhogIlAla mahAzaMkara : dviaMkI nATaka 'AMdrANI lAcane (1905)nA kartA. vyAsa bheLAzaMkara premajI (25-2-1887,-) : kavi. janma rIba (ji. rAjakoTa)mAM. 1916 mAM haMTara mela TreniMga kolejamAMthI tAlIma laIne prathama varga meLavI amadAvAdanI vanitAvizrAma zALAmAM zikSaka. emaNa 'kamI prabhucaraNa' (1926) tathA "navadIvaDA' (1932) javI pustikAo ApI che. vyAsa maganalAla harajIvana: caturaMkI "bhAnumati vijaya nATaka' (1888)nA kartA. mR.mAM. vyAsa maganalAla haribhAI : AdhyAtmika lekhasaMgahA "satsaMgamALA' (1948) ane 'yanA mArga' (1982)nA kartA. mR.mA. vyAsa maNidharaprasAda zaMkaralAla (3-8-1886, 8-3-'1966) : janma amadAvAdamAM. 1906mAM DaoNkaTarI pAsa. gAMdhIjInA aMtavANI. noMdhapothI "mahAtmAnI chAyAmAM' (maraNottara prakAzana, 1969) emanA nAme che. mR.mAM. vyAsa maNilAla jAdavajI : navalakathAo hadayadgAra'- bhA. 1 (1911) ane 'priyaMvadA' (1915)nA kartA. mR.mA. vyAsa maNilAla jeThAlAla (1880, 1940): jAdukathA "allAuddInano udaya' (1918) tathA navalakathAo "khUna ke jAdu' (1917), 'kalyANI' (1918), "mahAlakSmInuM khaDaga' (1918), AsAma para hallo' (1918), 'snehamayI ane viSamayI' (1919), 'kumArI kAmaMdakI' (1925), 'savitAnuM sAvitrIvrata' (1926), 'zazIvadanI ane zazI prabhA' (1933), 'satI bhakitaprabhA' (1933) vagerenA kartA. mu.mA. vyAsa maNilAla bakorabhAI : vivecanagraMtha 'jUnI gujarAtI bhASA ane jaina sAhitya' (1914) tathA saMpAdano 'vimalaprabaMdha (1914) ane 'prabodhabatrIsI' (1930)nA kartA. mR.mA. vyAsa manaharalAla caMdulAla : navalakathAo "adhamanAne avadhi' (1953), 'kalAkAranI kala' (1953), 'pAMca ekko' (1953) vagerenA kartA. mR.ma. vyAsa mayAzaMkara nathurAma : navalakathA 'vijayadhvani(1907)nA kartA. mR.mA. vyAsa mayAzaMkara boghAbhAI : nATaka 'rANA caMdrasiMha' (1889) tathA kathAkRti satI zrIdevI' (1889)nA kartA. mR.mA. vyAsa mANekalAla chaganalAla : caritra 'vaNava DAhIbe kRti' (1902)nA kartA. mu.mA. vyAsa mANekalAla harajIvanadAsa : kaccha-jakhanA vatanI. emanI pAsethI kAvyagraMtha 'virahodgAra yAne kavijIvana viraha maLyo che. mu.mA. vyAsa mULazaMkara prabhulAla : manarAMgraha 'goviMdagIta' (1942) -nA kartA. mR.mAM. vyAsa mULazaMkara premajI (19-1-1900) : vArtAkAra. janma rIba (goMDalamAM. rAjakoTanI haMTara TreniMga koleja ane amadAvAdanI rAtrizALAmAM abhyAsa karIne maeNTrika. uparAMta sara je. je. ArTa kUlanI be parIkSAo rAjakoTathI pAsa. amadAvAdamAM zikSaka. emanI pAsethI kathAkRtio 'svarganI parIo' (1933), 'kathAkusumo' (1935) vagere maLI che. mR.mAM. vyAsa mULazaMkara lallubhAI: kavitA 'udie cAlatanavardhaka prabaMdha' (1893)nA kartA. mR.mAM. vyAsa meghajI harirAma: padyacaritra 'AnaMdaviyoga' (1873)nA kata. mu.mA. gujarAtI sAhityakAza - 2 :559 For Personal & Private Use Only
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyArA mAsIlAla choTAlAla vyAsa rUpazaMkara gaMgAzaMkara vyAsa tIlAla choTAlAla : narmada ane bAlAzaMkaranI zailIne anusaratI padyakRtio 'prema satI sahI' (1899), 'marakInI viTaMbA. ne hidanI hAlata' (1899), "kusumagu che' (191), 'kayuganAM kautaka' bhA. 1 (1913), 'pAMcALIcaritra' (1983) uparAMta 'gelekavAsI gosvAmi zrIdevakInaMdanAcAryanuM saMkSipta jIvanacaritra ane zA udgAra' (1913) tema ja 'bhadra bhadranA bhedune bhavADo ane rAdhAranI phara(1902), 'nahAra (1910) (1912), 'dayArAma ane UmilA athavA rAdhAra ke zetAne (1917) jevI navalakathAonA kartA. vyAsa yazavaMta umiyAzaMkara : bALavArtAkRta 'tAphAnI bArakase" (1958)nA kartA. mR.mA. vyAsa yogendra dhIrubhAI (6 10.1940) : navalakathAkAra, bhASA - vida. janmasthaLa amadAvAda. 1957mAM esa.ema.sI. 1961 mAM gujarAtI saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1963 mAM gujarAtI ane pAvijJAna viSayomAM ema.e. 1969 mAM pIeca.DI. 1963thI 1966 sudhI ema ema. zAha mahilA koleja, surendranagaramAM gujarAtInA prAdhyApaka ane AcArya. '1966 thI 1968 sudhI sarakApura mA eNnDa komarsa koleja, amadAvedamAM prAdhyApaka ane 1968-69mAM tyAM ja AcArya. 1969thI 1980 sudhI bhASAvijJAnanA vyAkhyAtA. 1980thI gujarAna yunivariTI che:SAsAhityabhavanamAM bhASAvijJAnanA rIDara. 'be kinArAnI vacce' (1982) ane 'kRdhagajajanma' (1983) emanI laghunavala che. "bhIlInI kizorakathAo' (1976) ane 'mane raMjaka bodhakathAo' (1979) emanuM bALasAhitya che. 'bhASA ane tenuM bhautika svarUpa' (1967), 'bolIvijJAna ane gujarAtanI bolIo' (19degdegdeg), 'bhASA, rAmAja ane sAhitya (1975), 'gujarAtI bhASAnuM vyAkaraNa' (1977), 'bhASAvijJAna ane bhASAkauzalyonuM zikSaNa' (1979), 'sAmAjika bhASAvijJAna" (1983) vagere emanAM bhASAzAstrane lagatAM pustako che. caM.TI. vyAsa rajanI kRSNalAla (23-9-1933) : bALasAhityakAra, caritrakAra. janma bharUcamAM. 1951mAM maeNTrika. 1955mAM sara je. je. skUla oNva Arsa, muMbaIthI DI.sI.e. amadAvAdamAM gujarAta samAcAra', 'saMdeza' vageremAM citrakAma. 1977thI 1980 sudhI 'bulabula' bAlapAkSikanuM saMpAdana. 1981 thI 1984 sudhI 'ramakaDuM bALapAkSikanuM saMpAdana. 1986 thI 'samabhAva' dainika sAthe saMlagna. 1988mAM briTana-pravAsa. 'mijabAnI' (1979), 'senerI vAto' (1985), 'rUperI vAto' (1985), 'paMcatAraka kathAo' (1987), 'paMcazIla kathAo (1987) vagere emanuM bAlasAhitya che. 'avismaraNIya' (1988) emane vyakitacitrone graMtha che. gujarAtanI asmitA' (1988). gujarAta aMgene sacitra sarvasaMgraha che. e.To. vyAsa raNachoDalAla : padyasaMgraha 'mRtirekhA' ('99) kartA. mR.mA. vyAsa raNachoDalAla nAthajI : 'madrakALI makivi kAvya (188aaaa aaaaN mR.mA. vyAsa ramaNalAla e. : koyajya 'ravaralaharI' (1965)nA kartA. mR.mA. vyAsa ramaNikalAla mANekalAla : navalakathA 'pizAcanI pramai - lIlA'nA kartA. mR.mA. vyAsa ravizaMkara zivarAma, 'ravizaMkara dAda', "ravizaMkara mahArAje (25-2-1884, 2-7-1988) : rAmAjasevaka. janma 27 (tA. mAtara)mAM. vatana sarasavaNI (mahemadAvAda). zikSaNa sarasavaNImAM. zarUAtamAM bhADA (tA. dahegAma)mAM zikSaka. 1983mAM nodhaNI kArakunanI ne karI. 19904 thI 18mAnavR!i. e sAthe 1967thI nAsamAjanA pracAraka. 1918 thI gAMdhIjI sAthe sAbaramatI AzramamAM. 1920thI dArUnidhi-pravRttimAM. tilaka svarAja'! mATe paNa kAma karyuM. 1922 mAM suNAvamAM rASTrIya zALAnI sthApanA karI ane temAM paTAvALAthI AcArya sudhInuM badhuM kAma jAte saMbhALyuM. 1923 mAM jhaMDA satyAgrahamAM bhAga letAM jelavAsa, daramiyAna akolA jelamAM vinobAjIne sahavAsa. jelamAMthI chUTI chAparA (tA. mahemadAvAda)mAM sthira thaI sevAkArya. 1930 mAM mIThAnA satyAgrahamAM, e pachI gAMdhIjInA AdethI rA gAmamAM, vasavATa ane gAMdhIprerita pravRtti. 1938 mAM haripurA koMgresamAM. '1942mAM pharI jelavAsa. pATaNavADiyA, bAraiyA ane anya pachAta jAtina: uddhAra mATe satata parizrama. AjhAdI pachI cIna javAnA AmaMtraNathI 1952 mAM cIna D ne sIMgApuranI : trA. 1953mAM vinebAjI sAthe bhUdAnapavRttimAM kArya. 1968 mAM gujarAtanA surata jillAnAM pUrapIDita lokonI vahAre. 1969 1970 daramiyAna bihAramAM dukALarAhatakArya. amadAvAdamAM avasAna. emanAM pustako mukhyatve svAnubhavonA niSkarmamAMthI rasAyelAM che ne temAM aMdhazraddhA, kurivAjo Adi vize azikSita leke mATe kathanAtmaka zailImAM emaNe sahaja-saraLa bhASAmAM lakhyuM che ane samAja, zikSaNa, khetI, pravAsa vagere viSayone AvarI lIdhA che. 'satyAgrahane vi ' (1939), 'zikSaNa ane saMskRti' (1948), 'parvamahimA' (1957), 'lagnavidhi' (1953), 'mAro cInane pravAsa' (1954) ane 'mahArAjanI vAto' (1972) emanAM pustako che. 'mAro cInano pravAsamAM emaNe cInanAM saMskRti, samAja, zikSaNa, khetI AdinuM abhyAsapUrNa Alekhana karyuM che. mR.mA. vyAsa rUpazaMkara gaMgAzaMkara : padyakRtio 'zivastuti' (1871), "rasikarUpakAvya'-bhA. 1, 2 (1872, 1874), vanitAviyAga' (1880) tathA vahemakhaMDanagraMthanA kartA. mR.mAM. 560: gujarAtI sAhityakAza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsa revAzaMkara jayazaMkara - vyAsa viThThalarAya govardhanaprasAda vyAsa revAzaMkara jayazaMkara : mahAbhArata-kathAnA prasaMgane padyarUpe (1937) "mohana zukalanA chadmanAmathI lakhelI emanI ladAvirNavatI kRti 'machavadha' (1924)nA kartA. navala che. mR.mA. "yugapuruSa gAMdhI' (1943), 'punamanAM poyaNAM'(1953) ane vyAsa lakSmIkAnta bhAIzaMkara, "tIraMdAja (23 11-1920) : 'palaTAte jamAne' (1957) emanA anuvAdagraMtha che. "sAhitya vArtAkAra. janma vaDodarAmAM. 1939mAM vaDodarAthI maMdika. ane saMskAra' (1944) tathA sAhitya ane pragati'- bhA. 1, 2 1943mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1934 thI (1949, 1945) emanA mAkarsavAdI abhigamavALAM kAvyo, vArtAo ane lekhAnA sahasaMpAdita graMtho che. 1944 sudhI zikSaka. 1944 thI 1947 sudhI rAjakoTamAM eNkAunTanTa janarala. 1987thI nivRtta. emanI pAsethI vArtAsaMgraha 'sahAgamAM ane bIjI vAtA' vyAsa lalitArokara lAlazaMkara (1852,-). kavi. janma rAnamAM. (1988) maLyo che. mR.ma. maMrika sudhIno abhyArA. je. je. kUla, suratamAM mukhyazikSaka. vyAsa lakSamInArAyaNa bhanubhAI raNachoDalAla, 'mehana zukala', surata myunisipala kUlarAnA suparinTenDanTa. vanitAvizrAmanA suparinTenDanTa. 'svapnastha (13-11-1913, 23-10-1970): kavi, vArtAkAra. emanAM kAvyone saMgraha 'lalitakAvyasaMgraha(1938) bahu janma rAjakoTamAM. vatana jAmanagara. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa mADethI prakAzita thayA che. emaNa 'karaNaghelo', 'harizcandra', pAMDavIrAjakoTamAM. abhyAsa maeNTrika sudhI. 1936 thI 1944 sudhI viye', 'dila para hallo' vagere nATakonAM gAyane paNa lakhyAM che. muMbaImAM ThaMDu phArmAsyuTikala vakarsamAM. thoDo samaya 'vaMdemAtarama" ane 'sarakAra' sAmayikomAM kSayanI bImArIne lIdhe keTalAka samaya jAmanagara jaIne ArAma. 1948 thI pAchA muMbaI jaIne vyAsa lalubhAI bApurAma : padyakRti " ralI vANI'nA katAM. 'AsapAlava', 'nUtana gujarAta', 'hiMdustAna'mAM. 1958thI mu.ma:. yu.esa.esa.Ara.nA pablisiTI vibhAga, dilhImAM gujarAtI vyAsa vallabharAma sUryarAma (1885, 1925) : dharmanItiviSyaka bhASAMtarakAra. padyakRtio 'paranArIne saMga na karavA vize garabIo' (1869), gAMdhIyugIna kavitAne keTalAka prabhAva jhIlavA chatAM gAMdhI- 'kAvya' (1874), "vallabhakRta kAvya' (1877), 'amadAvAdanI vicArasaraNI karatAM sAmyavAdI vicArasaraNI tarapha AsthAvALA Aga' (1877), 'vallabhanIti' (1883), "vAyabrabha' (1883), A kavimAM pragatizIla sarjakone mijAja vizeSa che. bhagnapremanuM akaLa lIlAnI lAvaNI' (1886), 'DAMgavAkhyAna' (1886), zikhariNI chaMdamAM racAyeluM karuNa kAvya "acalA' (1937), vallabhapadamALA' (1886), 'bhAvArthaprakAza' (1886), 'kAvya. 'vinAzanA aMze, mAyA' (1938) tathA mAnavasaMskRtinI kathAne pustaka' : 2 (1888), 'macchavedha' (1893), 'surakhAharaNa" AlekhanuM pRthvI chaMdamAM racAyeluM ciMtanapradhAna dharatI' (1946) (1893), 'abhemAnane cakarAvo' (1894), 'bhAratanI kathA' emanAM dIrghakAvya che. sauneTa, gIta ane chaMdobaddha kAvyanA ' (1895), 'pAMDavAzvamedha' (1898), "vizvakarmAcaritra' (1911), saMgraha "ajaMpAnI mAdhurI' (1941)mAM vAstavalakSI kAvya karatAM "AdhyAtmika vArtAlApa'(1914) vagerenA kartA. prakRtikA vadhAre saMtarpaka che. bhajana ane legInA DhALa tathA ni.vA. saurASTranI vANInA saMskAravALI 'rAvaNahaththo' (1942)nI gIta- vyAsa vallabharAmajI : padyakRti 'vallabhaviSTi'- bhA.3 (1933) nA racanAomAM deza ane samAjamAM pravartatAM zApaNa, garIbAI ane kartA. yu.mA. gulAmI joIne ajaMpe anubhavatA kavine roSa ane vedanA vyAsa viThThalarAya gavardhanaprasAda(21-10-1862) : vArtAkAra, pUrNa avAja che; to samAjane palaTavAne kAMtikArI mijAja paNa kozakAra. vatanma gadharA (paMcamahAla)mAM. prAthamika zikSaNa godharAmAM. che. 'lAla sUrya' (1968) kavinI sAmyavAdI vicArasaraNI pratyenI 1883mAM amadAvAdathI maeNTrika. zarUAtamAM ghoDAsaramAM kArabhArI, zraddhAne vyakata karatA kAvyasaMgraha che. 'ciraviraha' (1973) emanAM pachI mArAmAM nyAyAdhIza. nivRtti pachI kApaDa mila sAthe noMdhapAtra kAvyone maraNottara prakAzita saMcaya che. rasvataMtra vyavasAya. 'dinarAta' (1946) ane "dhUNInAM pAna' (1958) e TUMko- emanI pAsethI 'mUlatvI rAkhavAnAM mAThAM phaLa' (1885), vArtAnA saMgrahamAMnI ghaNI vArtAomAM jAtIya AkarmANanAM vividha 'mAbApa tevAM chekarA' (1887) jevA lekhasaMgraho tathA "dhI rUpa AlekhAyAM che. keTalIka vArtAomAM garIbAI ane zoSaNa- sTAnDarDa iglIza-gujarAtI DikSanerI' (1890), "dhI sTeDa mAMthI janmatI sAmAjika viSamatA AlekhAI che. varanuM tarapha sTAnDarDa iglIza-gujarAtI DikSanerI' (1896), "dhI konTesTa jovAne vAstavavAdI abhigama ane jhINuM rekhAMkana A vArtA iMglIza-gujarAtI DikSanerI' (1911), "dhI pokeTa iMglIzaonI lAkSaNikatAo che. gujarAtI DikSanerI tema ja anuvAda yuvAnone bodhavacana' 'jAhnavI' (1953) sAmyavAdI vicArasaraNIvALAM be pAtronA (1897) maLyAM che. mugdhapremamAM AvatA parivartanane AlekhatI navalakathA che. zidha mu.mAM. gujarAtI sAhityakoza- 2 : 561 For Personal & Private Use Only
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsa vinubhAI motIlAla - vyAsa harinArAyaNa aMbAlAla che. vyAsa vinubhAI motIlAla : jIvanacaritra "saradAra vallabhabhAI dakSiNa gujarAta yunivarsiTImAMthI 'Adhunika kavitAnI majA : (anya sAthe, 1965) nA kartA. prayoga, viniyoga ane siddhi' e viSaya para pIeca.DI. 1967 - mR.mA. thI kIkANI Arsa eNnDa marsa koleja, dhaMdhukAmAM gujarAtInA vyAsa viSakumAra dayAlajIbhAI (9-8-1920) : nATayalekhaka. adhyApaka. pachIthI gujarAta yunivarsiTInA bhASAsAhityabhavanamAM janma thANAdevaLI (saurASTra)mAM. 1944mAM rAjakoTathI bI.e. gujarAtInA adhyApaka. 1952mAM muMbaIthI ema.e. muMbaIthI DiplomA ina DrAmeTiksa. ne pAkiMga' (1984) emanA ekAMkIsaMgraha che. sumana zAha 1944 thI 1954 sudhI gurukuLa hAIskUla, ghATakoparamAM adhyApaka. saMpAdita sAhityasvarUpa zreNI- prathama pustaka "rAtmakathA 1954 thI 1964 sudhI siddhArtha koleja, muMbaImAM prAdhyApaka. (1983), bAdhaprabaMdha "Adhunika kavitAmAM bhASAkarma (1983) 1964 thI 1965 sudhI ema. esa. yunivarsiTI, vaDodarAnA ane vivecanalekhasaMgraha 'aAdhunika ekAMkI' (1984) emanA nATavibhAgamAM prAdhyApaka. 1965 thI 1968 sudhI mukaMda vivecave che. emanuM vivecana mAM svastha abhyAsI-nI mudrA Ayarna li., muMbaImAM oNphisara. 1968thI 1975 sudhI aMjumana komarsa koleja, muMbaImAM prAdhyApaka. 'nAraMga' vi.jo. mAsikanA taMtrI. nATaka tema ja nRtyanATikAonuM bhAratIya vidyA- vyAsa sAkaralAla gaurIzaMkara : paghAta 'himatara|ni' mA. ' bhavana, laMDanamAM digdarzana. nATaya ane calacitrakSetre abhinaya. (1876) nA kartA. emanI pAsethI triaMkI nATaka 'dayArAma' (1961) tema ja 2.va. desAInI navalakathA pUrNimA' (1959)nuM tathA zaradabAbunI - vyAsa sAmabhAI : nATyakRti 'zahIda yAne vIra mAyA' (1958)nA navalakathA 'devadAsa' (1959)nuM nATayarUpAMtara maLyAM che. kartA. mR.mA. (A.vA. vyAsa vrajanAtha : kAvyapustaka "gItAmAtAnA kartA. vyAsa sAmagIrI prahalAdajI : 'vadazI gIna' katAM. mu.mA. ni.vA. vyAsa vrajalAla umedalAla : padyagraMtha 'jJAnaratnasAgara' (1911) vyAsa harakhajI mULajI : kathAkRti 'zAhajAdA khuzarUnA naM. -nA kartA. .ivA. mR.mA. vyAsa harikRSNa mohanalAla, "alagArI', "a.ama.vI.', 'bibharA', vyAsa vrajalAla jagajIvana, 'vyAsajI (25 5 1981) : hAsya 'vinAyaka', 'hijha mAsTarsa voisa' (19-5-1908, 2-5-1947) : lekhaka. janma rAjakoTa jillAnA sAMthaLImAM. 1959mAM vArtAkAra. vatana lAdI. maeNTrika sudhIno abhyAsa. pachI zikSaka. esa.esa.sI. 1963mAM tattvajJAna viSaya sAthe bI.e. gujarAta vaijJAnika zodhakhoLAmAM rasa. 'laghulipi" ne "zIghralipi'nA rAjaya mArga vAhanavyavahAra nigamamAM bhAvanagaranI vibhAgIyA yojaka. lAThImAM avasAna. kacerImAM juniyara asisTanTa. 'prakaMpa' (1941) emane vArtAsaMgraha che. A uparAMta amANa 'hAsyameva jayate' (1981) emanA hAyavyaMga-kAvyone saMgraha 'bejhika iMgliza graMthamALA'- pustaka 9(1948) ane "eka To. mAsa ma hiMdI' (1941) jevAM pustako ApyAM che. e.TI. vyAsa zaMkaralAla trikamalAla (23-11-1925) : navalakathAkAra. vyAsa harinArAyaNa aMbAlAla, harihara', 'harIza vyAsa janma mahesANA jillAnA kerANImAM. 1950mAM bI.e., 1952mAM (7-3-1929) : kavi, vArtAkAra. janma kheDA jillAnA kuvAmAM. ema.e., 1953 mAM elaela.bI. pahelAM zikSaNakSetre, pachI 1949mAM esa.esa.sI., 1953mAM bI.e., 1966mAM vIlAta. ema.e., 1973mAM pIeca.DI. prAraMbhamAM sarvodaya kAryakartA, 'snehasAdhanA' (1950), abhinetrI' (1952) ane aMDita zAMtisainikanI kAmagIrI; pachI 1966thI 1972 sudhI amadAvAda svapna' (1957) emanI navalakathAo che. ane devagaDhabAriyAmAM adhyApana. 1972 thI maMDAsAnI kolejamAM adhyApaka. vyAsa zaMkaralAla maganalAla : "kAvyacaMdrodaya' (1914), navalakathA 'sarvodayanAM gIto' (1958), 'jIvanasaMgIta' (1969), aiyara 'divyakizArI'(1915) ane saMpAdana'saguNamALA'-1nA kartA. kahIe kone ?' (1979) ane 'gAtAM garamALAnAM vana' (1981) mR.mA. emanA kAvyagraMtho che. 'bevAyo dharatIne AMgaNe' (1960), vyAsa satIza ghanazyAma (10-10-1943) : nATayakAra, vivecaka, dharatInI vAto'- bhA.1-2 (1958), "dharatInI vATe vATe' (1966), kavi. janma dhaMdhukA tAlajkAnA rojakAmAM. vatana surata. 1965 mAM 'kikiyArI' (1980) vagere emanA vArtAgraMtho che. 'mahAtmA gujarAta yunivarsiTImAMthI bI.e. 1967mAM ema.e. 1981mAM gAMdhIne gujarAtI sAhitya para prabhAva' (1979) emane caM.To. 562: gujarAtI sAhityakoza-2 For Personal & Private Use Only www.lainelibrary.org
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ sodhana che. 'vipayana' (1981) nemane vivecanaca che. thaMo. vyAsa hariprasAda prANajIvanadAsa (17-~-1926: navalikA, nATakakAra. janma bhAvanagaramAM. bI.koma. sudhIno abhyArA. baeNnka chorU inDiyA, amadAvAdamAM oksira emanI pAsethI vikAsaMgraha 'ravALA nAgamaNi' (1960) ane 'rA'navaghaNa'(1961)tathA nATaka 'ghaNI vijANaMda'(1961), 'rA'kavATa'(1961), 'rA'mAMDalika'(1964), 'sonabAInI cUMdaDI' (15) ane bhAdara tArA vahetAM pANI'(1975) maLyAM che. ni.vA. dhArA hariprasAda maNirAya, 'prasAda', 'rinaveda'(25-11-1904, 13-7-1980): bALasAhityakAra, hAralekhaka. janma vaheMda jillAnA boDakAmAM. 1921mAM maeNTri6, 1925 thI niga lAipha eNnDa janarala insyuransa kaMpanInI ejansI phiksamAM madhu keliphorniyAnA nahAsemAM avasAna. bALakone prere ane ruce tenuM samartha bALasAhitya gopanAra A lekhake emanAM vine preraka lakhANamAM sarala ane rocaka zailIno upayoga karyo che. emanAM hAsyarasanAM lakhANo paNa ziSTa cimAM che. 'hAsvajharaNAM' (1933), 'aa killola'(1933), 'yAnA'(1942), dhAtrImAMnAM saMgamAM'(1958) vagere emanA lekhonA saMgraho che, bakora paTela'nAM traNa pustakta 1677 1986), bAja kheMgAbhAInAM ja puratama (72), mImAM pazcimamAM che. pustako (1972), 'guMdara suMdara'nAM cha pustako (1972) vagere bALasAhityanAM prasiddha pustako emaNe ApyAM che. A uparAMta bhAvanA, hAravinAda, AnaMdivaneda jevI aneka kathAmALAo paNa emaNe ApI che. 'cAlo bhajavIe'(1964)nAM daza pustakomAM emaNe bALanATako ApyAM che. caMo. vyAsa harilAla narasiMharAma : saMskRta ASAnAM kAvyonAM mAtrAmeLa chaMdamAM bhASAMtaro vA'(1897) tathA zizupAlavadha'- bhA. 1, 2 (1904, 1910)nA kartA. ... vyAsa harizaMkara yArAma : kapAkRti manaraMjaka sutrA (1895) nA kartA. nivAra vyAsa harSada vizcarAya (19-10-1965): caritrakAra kama rAjakoTamAM. 1957mAM aMgrejI ane mAnarAzAstra viSayo sAthe bI.e. vadhu abhyAsa mATe laMDana. 1968mAM ema.eNDa. 1963thI lAMDana yunivarsiTImAM lekacarara. vikhyAta aMgreja zikSaka eNlekajhAnDara sadharalaeNnDa nIla ane temaNe sthApelI zALA 'samarahila' vizenI rasaprada mAhitI ApatI paricayapustikA 'nIla ane samarahila'(1977) emanA nAme che. ni.vA. vyAsa hariprasAda prANajIvanadAsa zakita zAMDilya vyAsa hIrAlAla icchAzaMkara : padyakRti 'aDhAramI inDiyana nezanala koMgresa ane pradarzananI prakhyAti'(10)nA kartA, nivAra vyutpattivicAra (1975): hariyaNabha bhAyANIno A sUdha sa cAra khaMDomAM vahecAyelo che. pahelo khaMDa sAmAnya vicAraNAnA che; jemAM vyutpattine saMpratyaya, temAM sahAyaka bananArI sAmagrI, dAM judAM bhASAkuLo, gujarAtI bhASAnA udgama, nAmakaraNa, vikAsa, paraMparA vagerenI carcA che. vinaparivartana nAmanA bIjA khaMDamAM bhAra pIyathI bhAratIya Arya, prAcIna bhAratIya ApI madhyama bhAratIya AryamAM svaro ane vyaMjanAma gayeluM parivartana ane pachI madhyama bhAratIya kAryathI gujarAtI apabhraMza ane gujarAtI apabhraMzayo gujarAtI sudhImAM saMskRtamAMthI svIkRta zabdomAM thayelAM parivartano vagerenI carcA che. trIjA khaMDa keTalIka vyutpatti! nevImAM gujarAtI bhASAnA deva ke zabdonI vyutpatti nAMvA ApelI che. chelA 'prakaraNa' khaMDamAM keTalAka prakIrNa lekhA che jemAM bhASAvijJAna ane vyutpattivijJAna, prAcIna vyutpatti, gujarAtI zrupa vagerenI carcA che. gujarAtI zabdonAM mULa ane ItihAsa tapAsavAnI pravRtti vAva zAstrIcI ApaNe tyAM AraMbhAyelI enuM mahattvanuM anusaMdhAna ahIM jovAya che. 4.ft. gunaMdana jIno, pAjJika hasamukharAya jugAva vrajabhUkhaNadAsa : 'DikazanarI iMglIza-gujarAtI eNnDa gujarAtIIglIza.' (kAzIdAro sAthe, 1985)nA kartA. nivAra vrajabhUkhaNadAsa tulasIdAsa kRSNabhakitanAM gItAno saMgraha "premanaragAnaMda'(1906 ni.vA. vRvihArI : 'sudarzana'mAM prakAzita pakRtio vIra narmadanI uttarAvasthAno vRttikSeAbha'tathA 'kavi ane tenuM vizva'(1909)nA . vijavAbo dAmodaradAsa bALA rabAvidhinA kartA. .. nivAra ela mAchalInuM nAkramaNa vhela mAchalInA mAMmAM paNa khurasI mATe jhapAjhapI karatA pradhAnonAM citra dvArA rAjakIya trApanA para kaTAkSa karatA vinoda bhaTTano hAsyanibaMdha. zakuMnavAdI: bALavArtA 'paMcataMtranI vAto'- bhA. 1 nAM karyA. ni.vA. zakita mAM dharmaka vArtAono saMcaya mAine (1914)nA kartA. For Personal & Private Use Only nivAra gujarAtI sAhityakoza- 2:563
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ ci - zarmA jagannAtha mAdhavarAma zaci : vArtAsaMgraha 'tRSNA'(1966)nA kartA. nivAra zanizcarA nArAyaNa dAmAdara (7-9-1932): navalakathAkAra. janma mAMDavImAM, dasa dhoraNa sudhIne abhyAsa. mAMDavI nagarapAlikAmAM kyA. 'niyaticakra'(1979), 'dhUmADAnAM AvaraNa'(1980) jevI navalakathAo ane mananAM spaMdana'(1991), vavA kADha' (1982) jevA navalikAsaMgraho emanA nAme che. caM.To. zIka chAtIma abbAsabhAI (15-4-1939) navalakthAkAra, janma rAjasthAnanA galyAkoTa gAmamAM, sAta dhoraNa sudhIna abhyAsa, suratamAM phoTo mane dhaMdhA emanI pAsethI rahasyakathA 'lIlA mahala'(1967) tathA sAmAjika navalakthA 'vasiyata'(1971) maLI che. nivA. zabdArthabheda athavA paryAya tarIke vaparAtA zabdo vaccenA taphAvata (1891) : lallubhAI prANavallabhadAsa pArekha racita bhASAvicAranA A graMthamAM paryAya tarIke vaparAtA zabdonA arthabheda, upayoga sAthe tapAsyA che. ane te rAgamAM vaparAyelA zabdonI varNAnukramamAM sUci che. lagabhaga 425 jeTalA zabdonI ahIM carcA karAyelI che. caM.To. zamazIra amIrUddIna AkiMta kahevAno vIra(1957) ane 'zerakhudAnI zAhajAdI'(1958)nA kartA. ni.vA. zamsa : juo, munazI zAhajahAna. zamsI ii. eca. : 'arabI-gujyanI zabdakoza'- bhA. 1,22166, 1969)nA kartA. ni.vA. zayadA : juo, dAmANI harajI lavajI. zaraNAIvALA : zaraNa ne badale sAMbeluM vagADavAnuM sUcavatA agika binakajana para kaTAkSa karatI manaharamAM lakhAyelI dalapatarAmanI jANItI kAvyaracanA. co. zaradapUnama : huM lA ke mRtyuzAyI snehIo paNa hradayanI samakSa thaI ya evA gharanamanA sAgarataTe cavA saudaryagama-kArane varNavatuM nhAnAlAlanuM prasiddha khaMDakAvya. caM.TA. tharA cunIlAla chaganalAla jaina dharmanAM stutigItAne saM 'raprasAda'(1925)nA karyAM. ni.vA. zarApha motIlAla nagInadAsa : padyakRti 'navasmaraNa tathA ratnAkarapaccIsI'(1889)nA kartA. 564: gujarAtI sAhityakoza - 2 2.ra.da. zarIph sAlemahammada alAddIna : navalakathA 'vibheda athavA 12000varSa pUrve hiMdustAna'(1897) tathA 'pleTonA praznottara, kITo tathA sekreTIsanuM jIvanacaritra'nA kartA. ni.vA. zarmA icchAdevI ma. : "paDita mahANIzaMkara rAmAM vanacaritra'nAM . ni.vA. zarmA kRSNa : kAvyakRtio 'subodhacaMdrikA', 'kaviravi', 'zrImadhupata' (1888), 'kAvyamAlA'(1888) ane 'zaTha sudhArakA'(1889)nA kartA. nivA zarmA khuzAladAsa raghurAma : zrI hiMmataviLa zAna' (1932, -nA kartA. [... zarmA gaNapati kezavalAla puna vAvanuM nagaraca (1913)nA kartA. zarmA gaNezana jAnI hiMdI zabdakoza (4)nA .vA. zarmA gopALarAma : gopALakA'(1939) ane 'gumukhavANI' (1944)nA kartA. FLvA. LvA. zarmA gAvardhana : navalakathA 'rAkhanA sAthiyA'(1946)ane saMpAdita kiMga 'mahAkiva caMdra ane pRthvIja '(1947)nA kartA. ni.vA. zarmA gautama pratApabhAI (286): kavi, vArtAkAruM, vaLa kathAkAra. janma bhujamAM, inTara Aisa sudhIno abhyAsa, nAyaba kalekaTara ane DAMgamAM seTalamenTa oNksira. emanI pAsethI kAvyasaMgraho 'Aroha'(1958) ane 'jhaMkAra' (972) tathA navavikAsaMgraha 'ratamAM phUla'(1975) maLyA che. 'koka ja samaNAM phaLe'(1967), 'pratibaMdha'(1974), 'matsyagaMdhA' (1980), 'pAvatI'(1981)ane vikAra karI kaNa'(1983) emanI navalakathAo che. ni.vA. zarmA dhanazyAma vAsudeva: 'kavANa bhAvI'(15)nA kartA. nivAra zarmA caMdranArAyaNa : navalakathA 'UMcI DALanuM phUla'(1962)nA kartA. ni.vA. zarmA jagannAtha AtmArAma : padyakathA 'kuMdana ane puSpa'(1927) -nA kartA. ni.vA. zarmA jagannAtha mAdhavarAma : 'harinAM pada'nA kartA. ni.vA. For Personal & Private Use Only
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarmA jayarAma - zarmA mahAzaMkara lallubhAI zarmA jayarAma : 'jJAnAtmabodha bhajanasudhArasa kAvyamALA'- bhA. 2 | (1932)na: karnA. ni.vA. zarmA trilocana : rahasyakathA 'AlimanI jamAta' (1953) nA; kartA. ni.. zarmA dayArAma ratnasiha : 'ziva bhajanAvalI' (1954), 'bhajana maNi' (1916), 'bhajanabhUSaNa', 'dayAsAgara', 'yazacaMdrikA', 'subedha sudhAkara', 'catura ciMtAmaNi' vagere pustakonA kartA. ni.ve. zarmA dAdara zivarAma : prArthanAsaMgraha 'maNikA' (1913)nA kartA. ni.vA. rAma dAmodaradAsa : paviDa dharmakhaMDana nATaka (1869)nA kartA. zarmA narahari bI., "dhAdava', parimala" (1890, -) : kavi. janma karachanA gaDhazIA gAmamAM. aMgrejI cAra dhoraNa sudhIno abhyAro. vaiidakanA vyavasAya. emanI pAsethI padyakRtio "vizvalIlA' (1920) ane 'rASTrIya gItagaMgA' (1930) maLI che. (na.vA. zarmA nArAyaNa vizvanAtha : caritralakSI kRti 'mahAtmA tulasIdAsa" (1930)nA kartA. ni.ve. zarmA paradhubhAI vAlAbhAI : caritralakSI pustaka "napeliyana benA pArTI (1954)kartA. ane noMdhapAtra che. 'vyakatamamAM nAyaka samAdhAna ke baLavo karyA vagara anira7: e paristhitine svIkAra kare che ane nirNayane kedI bane che enI karuNakathA che. 'samayadvIpa' brAhmaNa nIlakaMThanI abrAhmaNa patnI nIrA kuTuMbamAM svIkAra pAmatI nathI enA saMgharSanI paDache mUlyasaMgharSanI kathA che. Urdhvamula' emanI sauthI vadhu mahattvAkAMkSI bRhadu navala che. sva", sarpa' ane 'azvattha" nAmaka traNa khaMDomAM vistarelI 630 jeTalAM pAnanI A racanA nAyikA kSamAnI smaraNakathA ane vedanAkathA che. nAyikAnA AMtaravizva mithe Adhunika mAnavInI mUlahInatAnI paristhitine ahIM vistAra che. emAM kalpananika zailI kayAMka prabhAvaka banI che. 'asUryaloka' aMdha nAyakanA saMbaMdhavizvane bRhad sAMskRtika phalaka para nirUpatI emanI mahattvanI navalakathA che. 'dIpase dIpa jale' (1959), 'kaMI yAda nathI' (1974), 'rtha kakko chaLa bArAkhaDI' (1979), 'aDAbIDa' (1985) vagere naveka vArtAsaMgrahomAM paraMparAnI bhUmikA para rahIne lekhaka maLe che ane Adhunika pravAhone kheMcI kayAreka UMDI saMvedanA sAthe vArtAomAM pariNAma lAve che. A saMdarbhamAM "aDAbIDa'nI 'DAgha' ke 'zaMkA' jevI prathama koTinI vArtAo udAharaNarUpa che. 'saMbhava' (1975) kAvyasaMgrahamAM paraMparAne bhAga vizeSa che. kavine avAja tyArapachI gajhalanA vizeSa kasabamAM prayogazIla rIte phUTelo joI zakAya che. e racanAo "chaMdo che pAMdaDAM jenAM (1987)mAM graMthastha che. "zabdAtIta' (1980) ane 'bisataMtu" (1990) nibaMdhasaMgrahomAM suratanA ullekhothI kayAreka samRddha thato nibaMdhane paTa ekaMdare pAtaLe che. nadIviccheda' jevA nibaMdhonI saMkhyA jUja che. 'sarala zAstrIjI' emanuM jIvanacaritra che. 'zvAsevAsa' ganI dahIMvAlA rAmatipUrti abhinaMdanagraMthanuM emaNe anya sAthe kareluM saMpAdana che; to "sAta yugoslAva vArtAo' (1978) ane "aSADhane eka divasa' (1979) emanA anuvAdo che. caM.TA. zarmA bhImAzaMkara bhU.: dalapatarItinAM bAdhaka zailInAM kAvyone saMgraha 'kAvyamaNimAlA' (1956)nA kartA. ni.vI. zarmA maNizaMkara prANazaMkara : karuNaprazastikAvya "mavanaviraha' (1911) tathA 'pralAda jIvanacaritra'(1926)nA kartA. ni.ve. zarmA mahArANIzaMkara aMbAzaMkara : kavi, navalakathAkAra. AryasamAjI vicAranA sudhAraka, emaNe satIsaMgItAvali' (1912), 'zaMkaragItAvali' (1913) ane 'saMdhyAstavanAvali' (1920) jevA gItasaMgraho tathA navalakathA "candragupta' (1916) ApyAM che. 22.da. zarmA mahAzaMkara lallubhAI : navalakathA 'DaoN. phUlasAheba'- bhA. 2 (1911)nA kartA. zarmA popaTalAla : kAvyakRti 'maghasaMdaza' (1924)nA kartA. ni.. zarmA prabhAzaMkara pradhAna : kAvyakRti parjanyapAda'nA kartA. ni.vA. zarmA prANalAla sidhulAla: 'gavilApa gAyanasaMgraha' (1889)nA kartA, ni.vA. zarmA bhagavatIkumAra haragovida, 'nilaMpa'(31-5-1934) : kavi. navalakathAkAra, vArtAkAra, nibaMdhakAra. janma suratamAM. 1950mAM esa.esa.sI. 1968 mAM gujarAtI-aMgrejI viSaya sAthe bI.e. 1955thI 'gujarAta mitra' dainikanA taMtrIvibhAga sAthe saMlagna. 1977mAM kumAracaMdraka. 1984ne raNajitarAma suvarNacaMdraka. 1987ne sAhitya akAdamI, dilhIne puraskAra. 'AratI ane aMgArA' (1957), 'mana nahi mAne' (1962), rikatA' (1968) vagere AraMbhanI navalakathAo karatAM emanI e pachInI navalakathAo 'vyakatamadhya' (1970), 'samayadvIpa'(1974), 'UrdhvamUla' (1981) ane asUryaloka(1987) vadhu vikasita gujarAtI sAhityakoza - 2 : 565 For Personal & Private Use Only
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarmA mAdhava zarmA sItArAma jayasiMha zarmA mAdhava : "devakInaMdanAzAya caritra' (1913) : karnA. zarmA rAghavajI : padyakRti 'AnaMda mahodadhi (1932)nA kartA. zarmA rAjendra: sAmAjika navalakathA 'nara'nA kartA. 'vAcanA' (1972) mAM avalokanAtmaka ane AsvAda pradhAne le che. emAM koI pUrvanizcita vivecanasiddhAMtanI mAnadaMDI sAhityasarjananuM mUlyAMkana karavA karatAM prastuta sAhitya yA vivecana kRtine kendramAM rAkhIne carcavAne Agraha rakhAyo che. siddhata karatAM sarjanavicAranuM mUlya vizeSa rIte upasAvavAne ahIM prayatna che. gujarAtI navalakathA' (anya sAthe, 1974)mAM gujarAtI navalakathAno svarUpavikAsa apAyo che. sAMprata' (1978)mAM avalokana karatAM khAsa to kavitA, navalakathA tema ja vArtAsaMgrahane lakSya karI : -vAda ta vivecana karavAnI dRSTi rakhAyelI che. saMgika paribhASA ghaNIvAra suvidhA sukha Ape che, paNa svakIya cetanAnA naravA pratibhAva ApavAmAM bAdhA pedA kare che tethI lekhake enAthI UgaravAno upakrama rAkhe che. kavitAnI kalA' (1983)mAM AsvAdalekha che. emAM kavitAne DaoNboreTarImAM nAkhI lAvavAne badale jAte ja kAvyAbhimukha banavAne lekhakanA prayAsa che. 'dalIlanI pratinidhi vArtAo(sAthe, 1971), dhUmaka-i bhAvasRSTi' (anya sAthe, 1973), nATaka viza dalAla' (anya sAthe, 1974), 'navI vArtA (1975) vagere emanAM saMpAdanA che. emaNe aMgrejI hindImAMthI keTalAka anuvAda paNa karyA che. zarmA vijayazaMkara jayazaMkara . 'kubAdha garabI saMgraha' (1916) ll kartA. zarmA vrajalAla paramAnaMda : navalakathA 'citADanA dAvata ra kivA bALaka vIra bAdala' (1925) ane 'saurASTrane zitA 4 yAne pratApI rA'nedhANa'nA kartA. zarmA rAdhezyAma sItArAma (5 1-'1936) : kavi, navalakathAkAra, vArtAkAra, vivecaka, saMpAdaka. janma gAMdhInagara jillAnA vAvAlamAM. vatana rUpAla. 1957mAM gujarAta kolejamAMthI gujarAtI ane mane vijJAna viSaya sAthe bI.e. 1958 thI 1965 sudhI dhArmika kathApravacana. 1965 thI 1983 sudhI dhArmika pAkSika "dharmaloka'nA saMpAdaka. kapathI ArUDha gadyakavitA, calacitrAjanone vizeSa banAvatI navalakathA, AMtarabAhya tANanA mArmika biMdu para TakatI TUMkIvArtA, arUDha vivecana vagere dvArA A lekhake Adhunika sAhityamAM potAnI vaiyakitakatA sthApita karI che. AMsu ane cAMdaraNuM'(1963) AdhunikatAnI bheAMya para UbhelI kalpanagaMdhI ane pratIkagaMdhI gadyaracanAone saMcaya che. durAnvita sAmagrInuM ane sAhacaryonuM jhanUna emAM spaSTa che. negeTivsa oNva inTaniTI' (1974) emane aMgrejI kAvyone saMgraha che. "saMcetanA' (1983)mAM racanAo achAMdasa che, paNa dAMze AvI paDyA tyAM jhanUnapUrvaka bhUsI nAkhavAno Agraha nathI. artha, pratIka, bhAvaka5na ke saundaryavAdanA khUMTAthI racanAone para rAkhavAnA prayatna sAthe kavie lAghavanAM saMyamaziratane lakSamAM rAkhyAM che. ahIM vAkyahIna zabdonI racanAthI mAMDI hAyaka jevI laghuracanAonA prayogo che. 'phero' (1968) laghunavalamAM stanavicchedanA abhighAtamAMthI pAMgarelI tararA ane atRptinI tarasRSTi che. enI tamAma sAmagrI nAyakamananA avatAra che. navalakathAnI prakriyAmAM Trena, sTezana, sTezana ane TrenanA musApharo, signala, bArInuM cokaThuM, paDachAyo, Dabba, saMDAsa atyaMta aMgatatama saMketonI agrAhya chabI upasAve che. "svapnatIrtha' (1979) jevI prayogazIla laghunavalamAM nAyaka saMskRtigata sAMpradAyika vAtAvaraNamAM zvAsa le che. Adi, madhya ane aMtamAM rUpaka, svapna ane pratIkane akhatyAra karatI kathAne nAyaka kizora che. calacitranA tarIkAo ane kizoranI DAyarInA gadyakhaMDo dvArA viziSTa banatI pitAputranA saMbaMdhanI saMdigdhatA A racanAnA hArdamAM che. 'bicArA' (1969), 'pavanapAvaDI' (1977) ane "vArtAvaraNa (1987)nI A lekhakanI TUMkIvArtAo laghuphalakane pasaMda karI tiryakra gatithI asaMbaddhane upasAvavAno ane e rIte vArtAsvarUpanAM parimANane ughADavAne puruSArtha kare che. kRti vAcALa na bane ane vyaMjanApUrNa bane evI A lekhakanI nema bhASAnA gajAne ane enI guMjAzane kasoTIe caDhAve che. zarmA zrIkAMta : aspRzyatAni vArA - mahatva nirUpatAM ! ekAMkIo 'vIra mAhya", "saMta rohIdAsa' ane 'svAmI tejAnaMdanA saMgraha 'triveNI saMgama' (1977)nA kartA. | zarmA sItArAma jayasiha (16-8-1891, 1965): kavi, vArtAkAra. janma prAMtIjamAM. gujarAtI sAta ane aMgrejI pAMca dhArA sudhIno abhyAsa. pahelAM lokala borDanI zALAmAM zikSaka, pachI lekhanapravRtti AraMbhAtAM 'navayuga" mAsikanA taMtrI. tyArabAda 'prajAmitra kesarI' aThavADikanA taMtrI. 1933 thI 1937 sudhI hiMdustAna prajAmitranA taMtrI. 'prasUnAMjali'(1915) kAvyasaMgrahamAM tema ja 'svadezagIta' (1921) kAvyagraMthamAM jANItA kavionAM anukaraNa vartAya che. emaNe nATaka 'triyArAja' (1924), TUMkIvArtAone rAMgraha 'juvAnImAMnI vAto' (1928) ane navalakathA "subhagA' (1940) paNa ApyAM che. vINAvihArI'- bhA. 1, 2 (1923, 1924) marAThI racanA para AdhArita emanI navalakathA che. A uparAMta emaNe dainika ane sAmayika patromAM prakAzita 'niraMjana', jhAMjhavAnuM jala", "saMsArayajJa" jevI lAMbI vArtAo ApI che. caM.. 566: gujarAtI sAhityakeza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarmA harilAla bhagavAnalAla 'ramUjI lipasaMda gAyanasaMgraha' (1901) tathA 'vAvaDI caskI'nA kartA. zarmA AMka : pava ane nAnA 3:15 | ka. ... zarmA harAma : padyakRti 'jJAnaciMtAmaNi'(1915)na karyAM. zarmAjI giradhara : padyakRtio 'baca (1926), 'tizana' (1929)ne 'amara vecanasya'(1932)nA kartA. ... vilA (1957) rasikalAla choTAlAla parIkhanuM nATaka 'dicAdana' ane 'mRcchakaTika'ne AdhAre ghaDAyeluM A pAMca aMkanuM nATaka anuvAda nathI tema rUpAMtara paNa nathI; paraMtu mULa saMskRta nATakAmAM je gauNakathA tarIke zarvilakanI sAhasakathA ane kAMtikA Ave che tene ahIM svataMtra naTavasvarUpa ApavAmAM AvyuM che ane nAyaka tarIke zavilakanI sthApanA karavAmAM AvI che. zarvilaka rAjyaparivartana mATe paDayaMtra race che e paDayaMtrane prAraMbha tema ja vikAsa A nATakamAM joI zakAya che. saMskRtazailIne custapaNe anusaratuM A, eka rIte joIe to svataMtra nATaka che. caMdA zizivama : juo, bahu cadrazaMkara puruSottamazIvadana mahetA o, gAMdhI ilAla phUlacaMda, zaheranI zerI(1946): kSatI dAsanA nagarajAna parvanI nirIkSaNonAM gacitrono sAra darIbAMdhI mAnavatAnuM dya, zikhA, rasapUrNa darzana ja vAya chete zerIna udbhava itihAsanuM, bahiraMganuM, temAM vasatA mAnavInAM mAnavatA, lAcArI, kAThya, saMgharSa AdinuMmAnavIya, mAnasazAstrIya, vIgatanuM nirUpaNa gharALu bhASAmAM nibaMdha, lekha ane vArtArasvarUpe gayuM che. zerIno pIpaLA, sarInAM naLa, umarA-moTA, cokI, prANIo jaMtuno, pheriyA, utsavo-1, mahA tema ja korInuM lokazAona vagerenuM nijI citrAtmaka zailImAM Alekhana che. lekhakanAM zabdabhaMDoLa, bApAsAmakaryuM, saccAI, hamIdelInI pratIti karAvatI A kRti amadAvAda zaheranI gaIkAla ane AjanA acchA sAmAjika dastAveja che. 2.61. zaherAvALA indukumAra zaMkaralAla : sAmAjika navalakathAo 'vannarI' (1937), 'kSitIza'(1937) ane 'baMdhana'(1939) tathA padyakRti 'navarasikA'(1932)nA kartA. ... zaMkara : juo, desAI icchArAma sUryarAma. zaMkaralAla cetana : prakRti pati banAva'(1955)nA kartA. zarmA harilAla bhagavAnalAla zAstrI araviMda narmadAzaMkara zaMkaralAla bulAkhIdAse : 'vikramacaritranI vArtA' (1902)nA kartA. ... zaMkA : bhagavatIkumAra zarmAnI TUMkIvArtA. ahIM, cikkAra basamAM caDI gayelA. nAyakanI trIko ane patnI paranI zaMkAnA dAbamAMthI UbhI thatI samAntara gatisRSTinuM Alekhana che. cAho. ghAta, pIne rilAla cheDAgAsa zAya drArakAbAI : jIjyanacaritra AnaMdIbAI joSI (1893)mAM 'zAda' jAmanagarI: nA, pelA gaLaphAra IsahAka zAntam : gIta, seMTa ane mukatakonI suDatAlIsa racanAono saMgraha ma'(1925)nI ketAM, jJAtidhAra : padyakRti zibu'(1944)nA kartA. zAniyama : kAvyasaMgraha 'triveNI'anya jAve, 1995)nA kurtA, zApurajI edalajI : nAnI ro kAza' anya sAthenA karyAM. ... zAmaLazAhanA vivAha : bALalagna ane vRvivAhanA ekasple ThaThTho racI kanaiyAlAla munazInI jANItI TUMkIvArtA. ghaMTA. zAradAprasAda varmA : juo, nA ratilAla nAnAbhAI. zAstrI amRtalAla nArAyaNa : 'kumArapALacarita'nA kartA. . zAyara : juo, rAvaLa lAbhazaMkara. zAyara abdulahusena bAkarabhAI : padyakRti 'kalI gAyanasaMgraha' (3) I For Personal & Private Use Only ... 2.6. zAstrI ariSada narmadAzaMkara, 'bhAdikumAra bhaTTa,' 'prone vaLa', 'prasanna bhaTTa'(29-1-1909): navalakathAkAra, bALavArtAlekhaka, anuvAdaka, bI.e. sudhIno abhyAsa. emaNe 'enA'(1976), 'cArajamAI'(1976), 'AcArya nI zaMka'(1980), 'cAra divasanI cAMdanI'(1982) vagere navalakayAo ApI che. vikramanI vAto(1944), 'kasturI' (1954) ane 'buddhi-vilAsa'(1944) emanA bALavArtAonA saMgraho che. 'zeThano DAhyo'(1966), 'akkalabahAdura'(1972), 'DaphoLazaMkara'(1972), 'dilhInA Thaga'(1972), 'vANiyA vaTanA kA'(1972) vagere emanA hAnibaMdhonA saMgraho che. A uparAMta emaNe 'praNayarAtri'(1933), 'IzvarI InsApha (1934), gujarAtI sAhityakoza - 2:567
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstrI arUNoda DI. zAstrI kezavarAma kAzIrAma 'rAjadulArI' (1941) jevA anuvAda ane zAmaLanI 'sihArAna batrIzI'nI vArtAonuM 'mena:-popaTa (1948) nAme saMpAdana ApyAM che. zAstrI aruNacandra DI.: snAtaka kakSAmAM upayogI nIvaDatI siddhAMtavicAraNA karatA graMtha 'bhAratIya kAvyamImAMsA' (1961)nA kartA. zAstrI kAlidAsa goviMdajI : "bhAjaprabaMdha' (1886) uparAMta saMskRtamAMthI karelA anuvAdo 'kaMdhapurANokata dvArakAmAhA..." (1887) tathA vidyApati-racita 'pRSaparIkSA'nA kartA. zAstrI kAzIrAma karasanajI (1882, 21-7-1963) : kavi. janma pazavALI (ji. nAgaDha)mAM. porabaMdaranI pAThazALAmAM saMskRtanA - bhyAsa. 1901mAM mAMgaroLanI pAThazALAmAM adhyApaka, 1958 mAM nivRtta.'vallabha saMpradAya tathA havelI saMgItanA jJAtAkIrtanakAre. amadAvAdamAM avasAna. emaNe padyakRti 'mAdhavarAyanA vivAhanAM padA' (1937) ApI che. tenA uparAMta premarasagItA' tathA 'viduranIti'ne samalaikI. ane 'rAsapaMcAdhyAyI'ne geya padabaddha anuvAda ApyA che. zAstrI kRSaNaprasAda girajAzaMkara : 'zrIkRSacaritra'nA kartA. ane pIeca.DI.nA mArgadarzaka. 1961 thI gujarAta saMzodhana maMDaLanI amadAvAda lAkhAnA mAnA niyAmaka. 'anugraha tema ja 'prajAbaMdhu'nA taMtrI. gujarAta sAhitya sabhAnA maMtrI ane have upapramukha. 1952no raNajitarAma suvarNacaMdraka. 1966mAM 'vidyAvAcarapati'nI saMmAnanIya padavI. 1976mAM padmazrIne khitAba. 1977 mAM "mahAmahimopAdhyAyanI mAnada padavI. 1986 mAM pUnAmAM bharAyela gujarAtI sAhitya pariSadanA adhivezananA pramukha. emanI lekhanapravRttinA nAma saMskRta graMthonAM saMpAdana ane anuvAdathI thayo; paraMtu emanuM vizeSa santa vikaj jUnI gujarAtInA graMthonA saMpAdanamAM tathA gujarAtI hastapratAnA AdhAre madhyakAlIna gujarAtI kavione lagatI mAhitInA. saMkalanamAM. emaNe gujarAtI bhASA-vyAkaraNa ane kozanA saMdarbhamAM paNa vizeSa pradAna karyuM che. lagabhaga 150thI vadhu graMthA emanA nAme che. "aMze dhanane mA'(1948), 'premAnaMda : eka adhyayana' (1958), bhAlaNa': eka adhyayana' (1958), 'vasaMtavilAsa : eka adhyayana' (1958), 'cAra phAguo : eka adhyana (1962), 'bhANa : eka rUpaka prakAra' (1963), 'narasiMha mahetA : eka adhyayana' (1971), 'traNa jayotirdhara : akha, zAmaLa ne dayArAma' (1973), 'bhakitakavitAne gujarAtamAM udgama ane ene vikAsa' (1981) "bhIma ane kezavadAsa' (1981) vagere emanA vivecanaviSayaka graMtho che. akSara ane zabda' (1945), anuzIlana' (1948), 'gujarAtI vAvikAsa' (1951), 'gujarAtI rUparacanA' (1958), 'gujarAtI vyAkaraNazAstra' (1963), 'gujarAtI bhASAne vikAsa ane arvAcIna gujarAtI bhASAnuM svarUpa' (1965), 'bhASAzAstra ane gujarAtI bhASA' (1969), 'gujarAtI mAnya bhASAnuM vadhu vyAkaraNa (1971), vAgvibhava' (1973) vagere emanA bhASA ane vyAkaraNa aMgenA graMtho che. emaNe keTalAka koza ApyA che; emAM 'gujarAtI bhASAno ladhukoza' (1950), 'gujarAtI bhASAnA anuprAsa koza' (1951), 'gujarAtI bhASAnA pAyAne koza" (1956), 'bRhad gujarAtI koza'-khaMDa 1, 2 (1971, 1981), 'vanauSadhi koza' (1981) vagerene samAveza thAya che. 'kavicarita'- bhA. 1, 2 (1939, 1941), "ApaNA kavio'akhaMDa 1 (1942), 'zrI vallabhAcArya mahAprabhujI' (1954) 18vAM caritro ApyAM che. khAnadAna lehI' (1981)mAM emaNa sAmAjika nATikAo ApI che. gujarAtI hastapratAnI saMkalita yAdI' (1938) paNa emaNe taiyAra karI che. itihAsa ane purAtattava vizenA paNa emanA prakIrNa graMtha che. emanAM saMpAdanamAM 'prabodhaprakAza' (1936), haMsAhalI' (1945), 'dalapatakAvya-navanIta'(1949), 'malAkhyAna" (1957), "rasikavallabha' (1961), "narasiMha mahetAnAM pada' (1964), 'gujarAtanA sArasvato' (1977) vagere mukhya che. emanA mahattvanA anuvAdomAM 'bhAratIya bhASAsamIkSA : gujarAtI bhASA(1941), 'svara vyaMjana prakriyA' (1944), 'kAlidArAnAM zAstrI kRSNaprasAda maNizaMkara : "bhAratamAnI vAto'- bhA. 1, 'vilakSaNa vera athavA pApane pratikAra' ane 'zrImatI vijayA' jevI navalakathAo; "lokamAnya bALagaMgAdhara TiLakanuM jIvanacaritra' tathA nATaka "svAmI vivekAnaMda' uparAMta anuvAda "vahemI vanitA' (1919) tathA "kRSagacaritra' (1918)nA kartA. zAstrI kezavajI morArajI : nATaka 'kRpabhakitacaMdrikA'nA kartA. zAstrI kezavarAma kAzIrAma, garga jozI', 'gArma', 'vidara', 'sAhityavatsala' (28-7-1905) : caritralekhaka, kozakAra, saMzodhaka, saMpAdaka, anuvAdaka. janma mAMgaroLa (saurASTra)mAM. kuLaparaMparAnI avaTaMka 'bAMbhaNiyA'. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa mAMgaroLamAM. 1922mAM maeNTrika. daramiyAna pitAjI pAse saMskRta vyAkaraNa, kAvya ane vedAMtanuM adhyayana. 1925thI kaoNronezana hAIskUla, mAMgaroLamAM gujarAtI-saMskRtanA zikSaka. 1937 mAM gujarAta varnAkyulara sosAyaTImAM saMzodhaka tarIke nimaNUka 1944mAM muMbaI yunivarsiTI taraphathI gujarAtImAM anusnAtakaadhyApana mATenI mAnyatA. 1946 thI bho. je. vidyAbhavana, amadAvAdamAM adhyApaka-saMzodhakanI kAmagIrI saMbhALI. 1958 thI 1961 daramiyAna lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiramAM saMzodhanakArya. 1955 thI . je. vidyAbhavanamAM mAnArha adhyApaka 568: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstrI kezavalAla revAzaMkara - zAstrI bhoLAda gaNapatarAma nATako'(1948), 'mRdrArAkSasa' (1949), bhAratanATakacakra' -bhA. 1 (1956), jUnI pazcimI rAjasthAnI' (1964), "amarakoza' (1975), 'jayasaMhitA' (1979) vagere ullekhanIya che. zAstrI kezavalAla revAzaMkara : padyakRti "kezava saMbodha' (1933)nA kartA. bhA. 1, 2 (1937, 1939), "Ayurvedano itihAsa' (1942), aitihAsika saMzodhana' (1942), bhAratIya saMskAro ane tenuM gujarAtamAM avataraNa' (1950), "ApaNI saMskRtinAM keTalAMka vaheNo' (1953) vagere emanA itihAsa, purANa ane saMskRti paranA graMtho che. emaNe prabaMdhaciMtAmaNi' (1932)nuM saMpAdana karyuM che ane pachIthI tene anuvAda (1934) paNa Apyo che. he.zA. zAstrI naTavaralAla maNizaMkara : padyakRti "zrIkRSNAzraya' (1932) tathA kIrtanasaMgraha'- bhA. 1 (1938)nA kartA. zAstrI narahari vyaMkaTeza: 'chaMdanirNaya' (1928)nA kartA. zAstrI narahariprasAda : bALapravAsakathA 'utkaMThezvara mahAdevanA kartA. zAstrI gaNapatarAma goviMdarAma: 'Ani bijhAMTanuM caritra' (1894) -nA kartA. 2.ra.da. zAstrI gopAla cunIlAla (18-8-1944) : kavi, vArtAkAra. janma vaDodarAmAM. 1966 mAM bI.e. 1968mAM ema.e. 1975mAM pArasIonuM gujarAtI raMgabhUmine pradAna' viSaya para pIeca.DI. 1970 thI zikSaka tarIkenI kAmagIrI. kAvyasaMgraha 'jhaMkhanA' (1972) ane vArtAsaMgraha 'traNa caherA (1973) emanAM pustako che. caM.To. zAstrI jIvarAma kAlidAsa, 'caraNatIrtha mahArAja' (5-2-1866, 2-9-1978): saMpAdaka, saMzodhaka. seLa varSanI vaye "zAstrInI padavI. 1905 mAM muMbaImAM veMkaTezvara presamAM. 1908mAM muMbaImAM rasazALA auSadhAlayanI sthApanA. 1910mAM goMDala jaI tyAM rasazALA auSadhAlayanI sthApanA. mahArAjA bhagavatasiMhe rAjavaidya' sthApyA. 1942 mAM lAhoramAM yojAyelA ola inDiyA Ayurvedika keMgresanA ekatrIsamA saMmelananA pramukha. "Ayurveda rahasya' mAsikanuM saMpAdana-prakAzana. 'bhuvanezvarI kathA" ApavA uparAMta emaNe bhAratanuM aprApya nATaka' 'yajJaphalama (1921) saMpAdita karyuM che. tattvajJAna, jayotiSa, karmakAMDa, vyAkaraNa, nyAya, dharma, kAvyAlaMkAra, purANa vagere paranA lagabhaga base graMtha emanA nAme che. caM.To. zAstrI durgAzaMkara kevaLarAma (24-1-1882, 29-9-1952) : nibaMdhakAra, caritralekhaka, saMzodhaka, anuvAdaka. janma amarelImAM. vatana jAmanagara. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa goMDalamAM. dasamAM dhoraNathI zALA choDI, rAjakoTanI maherAmaNa kemikala leboreTarImAM aDhI varSa abhyAsa karI prekiTakala phArmasisTanI parIkSA pasAra karI. pachI saMskRtine abhyAsa. 1904thI muMbaImAM prAcIna sAhitya, dharma ane itihAsano abhyAsa. 1910mAM jhaMDu phArmasI sAthe saMlagna. AyurvedavijJAna" mAsikanA taMtrI. jhaMDu bhaTTajInuM jIvanacaritra'(1920) ane paMDita bhagavAnalAla indrajInuM jIvanacaritra' (1944) emanA caritragraMtha che. A uparAMta "vaiSNava dharmane saMkSipta itihAsa' (1917), "zaiva dharmane saMkSipta itihAsa' (1921), 'purANa vivecana' (1931), 'guja- rAtanA madhyakAlIna hiMdu rAjapUtayuganA itihAsamAM prabaMdhAtmaka sAdhanA' (1932), 'gujarAtane madhyakAlIna rAjapUta itihAsa' zAstrI nAgezvara jeSThArAma: 'sItA-damayaMtInAM AkhyAna (1907) -nA kartA. zAstrI nAthAzaMkara pUjAzaMkara : emaNe haragoviMdadAsa dvArakAdAra kAMTAvALAnA sahalekhanamAM 'tapatyAkhyAna', 'pAMcAlIprasannAkhyAna', 'padarzikA satyabhAmAkhyAna' jevAM nATako tathA "aSTavakrAkhyAna', kAmAvatInI kathA', 'kaMtI prasannAkhyAna','draupadIharaNa', 'praznottaramAlikA', 'mAMdhAtAkhyAna', "mitradharyAkhyAna' vagere padyakRtio ApI che. uparAMta "dhIrA bhakatakRta kavitA', 'nirAMtabhakatakRta kavitA', 'narabherAmakRta kavitA', 'bApusAhebakRta kavitA' jevAM saMpAdana paNa ApyAM che. 2.ra.da. zAstrI prabhAkara rAmacaMdra : "apabhraSTa zabadaprakAza' (1880)nA kartA. 2.ra.da. zAstrI prANajIvana harajIvana : caritrakRti "sadgata vaidya prabhurAma jIvanarAma' (1902)nA kartA. 2.2.da. zAstrI bAla: 'bAlavyAkaraNa (1855)nA kartA. | caM.. zAstrI bhakitapriyadAsa: niSkuLAnaMda svAmInA jIvana ane kavananuM nirUpaNa karatI caritrapustikA sadguru niSkuLAnaMda svAmI' ' (1970)nA kartA. zAstrI bhadrazaMkara jayazaMkara : padyakRti 'bALarAmAyaNa' (1915) tathA 'yamunAstotraratnAkara'nA kartA. 22.da. zAstrI meLAdA gaNapatarAma: 'zahenazAha sAtamAM eDavarDanuM jIvanacaritra'(1910)nA kartA. 2.ra.da. gujarAtI sAhityakoza -2 :569 For Personal & Private Use Only
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstrI maganalAla gaNapatirAma -- zAstrI vrajalAla kALidAsa emaNe 'kI puruSo rAmajInuM caritra' (1929) ApyuM che. A uparAMta 'phalaprakaraNa subodhinI', "zAMDilya bhakitasUtra bhASya, 'siddhAMtarahasya', 'nyAyamUrtinA sukAdo', 'puSTimArgane itihAsa vagere tetrIsa graMtha saMpAdita karyA che. zAstrI maganalAla gaNapatirAma (7-12-1873, 18-7-1935) : kavi, saMpAdaka. janma mAtara (ji. kheDA)mAM. 1902 mAM ema.e. muMbaInA revanyukhAtA sAthe saMlagna. pachIthI eNlphinsTana hAIskUla ane pUnA Dekkana kaoNlejamAM saMskRtanuM adhyApana. vallabhAcAryatattvajJAnanA jJAtA. emaNe "haripriyA' (1917) ane 'zuddhA siddhAMtapradIpa' (1903) ApyAM che. 'gAyatrIbhASya' (1903), 'zrI dazamaskaMdha prathamodhyAya subodhinI'(1910), 'zrI gopikAgIta subodhinI (1925), 'vadastuti sUkSma TIkA' (1926), "veNugIta subodhinI' (1927), 'zrI yugalagIta subodhinI' (1931) vagere saMskRtagujarAtI graMthanuM saMpAdana paNa emaNe karyuM che. 2.ra.da. zAstrI maNizaMkara harikRSNa : "zaMkarAcAryacaritra' (1986) nA kartA. zAstrI maMgaLajI uddhavajI, 'maMgala': jIvanacaritra 'bhakata rohidAsa' (1915) tathA saMpAdane 'bhakata sUradAsanAM pado'(1947), 'dhIrA bhagatanAM pado'(1947), 'bhojA bhagatanA cAbakhA' (1947) vagerenA kartA. 2.ra.da. zAstrI lakSmInAtha badrIprasAda : vaDodarAnA saMskRta mahAvidyAlayanA AcArya. pachIthI phekalTI oNva phAIna ArTamAM mAnA adhyApaka. emaNe sAhitya, citra, zilpa, saMgItAdi lalitakalAonI mImAMsA karatA graMtha bhAratIya saundaryazAstra' (1959) Apyo che. ra.ra.da. zAstrI lalitakumAra bhavAnIzaMkara (9-7-1931): vArtAkAra, navalakathAkAra, nibaMdhalekhaka. janma uttara gujarAtanA hIrapurA gAme. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa suratamAM. 1962 mAM bI.e. pachI ema.e. pratApa'nA taMtrI vibhAgamAM kArya. pachI AkAzavANImAM progrAma ekijhakyuTiva. AtaMkano eka cahero' (1943), 'amRta ane Asava' (1964), 'izitA' (1965), 'hRdayapiyAsI' (1967), asatyanA prayogo', 'mATInI mAyA' (1971), 'manamajhadhAre (1971), 'AtmIyA' (1975), 'AvaraNa-anAvaraNa' (1975), "kacakaDAnI kAminI' (1977) ane "tUTayo taMbUrAno tAra' emanI ghaTanApradhAna navalakathAo che. "eka divasa mATe (1964), 'mAdhavano mALo', 'raMga, rekhA ane rUpa" vagere emanA paraMparAgata vArtAonA saMgraho che. "amRtadhArA'-bhA. 1thI 4mAM emanA ciMtanAtmaka gadyakhaMDo saMgRhIta che. ni.. zAstrI lAdhArAma: "bhImA jamAdAranI bhavAI' (1889)nA kartA. 2.2.da. zAstrI vasaMtarAma harikRSNa : jIvanacaritralekhaka. janma amadAvAdamAM. saMskRta pAThazALAmAM vyAkaraNa, alaMkAra, nyAya, kAvya, vedAMtAdino abhyAsa. vyavasAye patrakAra. zAstrI vijya ramaNalAla (10-8-1985): vArtAkAra, navalakathAkAra, vivecaka, anuvAdaka. janma sAntAkujha (muMbaI)mAM. prAthamikamAdhyamika zikSaNa suratamAM. 1965mAM gujarAtI-saMskRta viSa rAthe gujarAta yunivarsiTImAMthI bI.e. 1967mAM ema.e. 1981mAM pIeca.DI. damaNanI kolejamAM, suratanI vADiyA mahilA kolejamAM ane pachI 1968thI suratanI Arsa kaoNlejamAM adhyApaka. 'misisa zAhanI eka bapora' (1971), 'ahIM tA' (1973), hAvuM eTale hovuM' (1978), itaretara' (1979) ane 'ityAdi (1987) emanA vArtAsaMgraho che. huM ane huM' (1970) ane eka hatA mANasa' (1970) emanI navalakathAo che. kathAsarjaka tarIke teo pragataraphI valaNa dharAve che ane emAM mAnavIya saMvedanAne tIvratama svarUpe abhivyakata karavAno emano puruSArtha jovAya che. emanA vivecanagraMthomAM 'mahAkavi dAnta (1970), AsvAda lekhono saMgraha 'udgAra (1976), 'atratatra' (1982), 'TUMkIvArtA' (1984) ane kathApratyakSa' (1990) samAveza thAya che. 'saMskAra khAtara' (1971) ane vizvanI pratinidhi vArtAo (1974) emanA anuvAdo che. 2.pA. zAstrI vRjalAla kALidAsa (26-11-1825, 14-11-1892) : bhASAzAstrI, saMzodhaka, anuvAdaka, kavi. janma malAtaja (tA. peTalAda)mAM. avaTaMke travADI. prAthamika zikSaNa malAtajamAM. saMskRtane abhyAsa peTalAdamAM. vyAkaraNa, darzana, kAvya ne kAvyazAstrane vizeSa abhyAsa. 1857mAM amadAvAdanI kanyAzALAmAM zikSaka. buddhiprakAza'nA ekaveLAnA taMtrI. 'dharmaprakAza'nA taMtrI. 1876 mAM varnAkyulara kaoNleja oNva sAyansamAM ane pachI 1879 mAM amadAvAdanI premacaMda rAyacaMda TreniMga kolejamAM saMskRtanA adhyApaka. 1881 mAM malAtajamAM sthAyI nivAsa. A lekhakanuM saMskRta, prAkRta, apabhraMza, ardhamAgadhI tema ja pAlInuM adhyayana emane gujarAtI bhASAnA vikAsa ane enI vyutpatti saMbaMdhe pAyAnI vicAraNA tarapha laI gayuM che. AthI 'gujarAtI bhASAno itihAsa' (1866), utsargamALA' (1870), 'dhAtusaMgraha (1870), 'gurjarabhASAprakAza' (1892) tema ja 'ukitasaMgraha' jevA mUlyavAna bhASAviSayaka graMtho emanI pAsethI maLyA che. 'rasagaMgA" (maraNottara, 1934) emanuM rasazAstra paranuM pustaka che. 'hitopadeza zabdArtha (1870) tema ja "vaizeSika tarkasAra" (maraNottara, 1898) emanA prakIrNa graMtho che. .zA. 570: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstrI zaMkaradatta pArvatIzaMkara : caritralakSI pustaka 'maharSi dayAnaMda' (bI. A. 1947) ane anUdita pustako 'krAMti'(1930), 'nAnaka'(1944), 'garIbAIno guno'(1955), "jIvanamukitaviveka'(15) vagerenA kartA ni.vA. zAsI zaMkaralAla gaMgAkara(2-5-1902, 1-6-1946): vivecaka, navadhikAkAra. janma yugela nA. naDiyAda)mAM. vatana mAnaja (tA. peTalAda), prAthamika zikSaNa malAtajamAM, mAdhyamika zikSaNa sAjiMtrAmAM. 1919mAM maeNTrika. 1923mAM bI.e. 1925mAM gujarAtI-saMskRta viSayomAM ema.e. 1929mAM elaela.bI, popAyarI hAIskUla, amadAvAdamAM cAreka varSa zikSaka. pachI thoDo samaya amadAvAdamAM vakIlAta. 1932thI jUnAgaDhanI bahAuddIna kaoNlejamAM adhyApaka. emanA 'sAhityane ovarathI'(1938)nA khaMDa 1mAM keTalAka agragaNya sahakArInAM avAka che, jyAre khaMDa mAM prAcIna-arvAcIna sAhityakAro vizenA lekho che, anya lekhasaMgraha "sADa-5drakAne (1941)nA khaMDa 1mAMsAhityane lagatA keTalAka sAmAnya viSayonuM nirUpaNa che, jyAre khaMDa 2mAM premAnaMdathI mAMDIne 'lalita'sudhIna sAhityakAronAM avalokano patrazailImAM raju dhAM che. emAM mAhinI-anveSaNa abhyAsapUrNa che. 'pAnadAnI'(1941)emano vArtAsaMgraha che. vrajalAla kALidA zAstrInA aprakAzita graMtha 'rasagaMgA'nA emaNe 1934mAM karelA saMpAdanamAM emaNe lakhele upAdghAta lekha graMthakartAnA sAkSara vyakitatvane tema ja temanA jamAnAne bhyAsapUrvaka sUcave che. ghAsI zaMkaralAla movara (1944, -): nATakakAra, kavi. janma jAmanagaramAM. ha.zA. emaNe 'sAvitrIcaritra nATaka', 'zrIgopAlaciMtAmaNivijayama', 'caMdraprabhAcaritra', 'anasUyA abhyudaya', 'stotraratnAvalI', 'snAtrasaMgraha' vagere nAbapustako ane padmagraMtho ApyAM che. cUMTo. zAstrI zyAmajI vi. : kathAkRti 'sarita sAgara'- bhA. 1 (1909)nA . [.. zAstrI siddh zvaradAsa svAmInArAyaNa saMpradAyanA bhakatakavi hmAnaMdanuM jIvanacaritra rekhatI kRti 'sadguru brahmAnaMda svAmI (1979)nA kartA. zAsI rizaMkara omakAjI : 'zrI puruSottama mahArAjanuM caritra navA vidrohIone paDakAra'(1929)nA kartA. nivAra. zA amIcaMda nabubhAI : padyamAM lakhAyeluM malakadevane thayela rAjA mATe zokadarzaka dilagIrInuM pustaka'(1908)nA kartA. ni.vA. zaTha amIcaMda motIcaMda : 'ekTaraNe garabAvaLI'(1926) ane 'aMbAjInA che.'(1928)nA kartA. ni.vA. zA amulakharAya : caritralakSI kRti 'sva. sUryakAnta zAha(1944) nA kartA. ni.vo. zAha amRtalAla : 'kanyAvikrayadu:khadarzaka nATaka'nA kartA, ni.vA. ni.vA. zAha mutabAla kAlidAsa : padhdhati vIra devarAja'(pAThaka puruSottama ghelAbhAI sAthe, 1916)nA karyAM. ni.vA. zAha amRtalAla che. : navalakathA 'bAvaLanA kAMTA'(1968) ane vArtAsaMgraha 'skuTara" (1979)nA kartA, navA gujarAtI sAtatyakoza -3 : 51 zAstrI hariprasAda gaMgA (17-10-1919) caritraOMkhaka, saMzodhaka, saMpAdaka. janma peTalAda jillAnA malAtaja gAme. cha dhoraNa sudhInuM prAthamika zikSaNa malAtajamAM. mAdhyamika zikSaNanAM AraMbhanAM traNa varSa tyAMnI e.vI. hAIskUlamAM. tyArabAda maeNTrika sudhInuM zikSaNa jUnAgaDhanI bahAdurakhAnajI hAIskUlamAM. 1936mAM maeNTrika. 1940mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI saMskRta viSaya sAthe zAstrI zaMkaradatta pArvatIzaMkara- zAha amRtalAla che. bI.e. 1942 mAM amadAvAdanI gujarAta vidyAsabhAnA saMzodhana vibhAgamAMthI saMskRta, ardhamAgadhI ane vaikalpika abhilekhavidyA (epigrAphI) viSayomAM ema.e. 1947mAM bhA. ae, vidyAbhavanamAMthI saMskRta viSayamAM pIeca.DI. 1945thI 1956 sudhI tyAM adhyApaka ane 1956 thI 1968 sudhI upAdhyakSa tathA 1968 thI 1976 sudhI adhyakSa. pachI nivRtta. vacce, 1958-25 daramiyAna lA. 6. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiramAM saMzodhaka. 1957-58mAM '- prikAza'nA saMpAdaka. 1960-62mAM gujjata itihAsa pariSadanA pramukha. 1969mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. narmada svarNacaMdraka. 1975no kumAracaMdraka. saMzodhananI zIya pati ane dRSTi sAthe pravRtta A lekhakanuM ItihAsa, saMskRti ane samAjane anuSaMge thayeluM sAhityapradAna viziSTa che. 'karuNAzaMkara - zikSakavibhUti'(1961) emanuM saMpAdita jIvanacaritra che. 'che.Tama'nI padyakRtionAM saMpAdana karIne emaNe sabhyasAra ane yoga'(1952), sumukha AkhyAna navA nRsiMhakuMvara AkhyAna (1954), 'ekAdazImA'(1955) jevAM pustako ApyAM che. 'saMtakavi choTama-eka paricaya'(1962) emanuM paricayAtmaka pustaka che. purAtattvavida ane mihAvida A lekhaka haDappA ane mAMhe -jo-daDo'(1952) ane 'maitrakakAlIna gujarAta'-bhA. 1, 2 (1955) thI mAMDIne 'bhArata bahAra vistarelI bhAratIya saMskRti : inDoneziyAmAM'(1957) ane 'gujarAtanA prAcIna itihAsa' (1964) paryaMtanA saMkhyAbaMdha rAjakIya ane sAMskRtika itihAsagraMtho ApyA che. For Personal & Private Use Only
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha amRtalAla motIlAla -- zAha occhavabhAI zAha amRtalAla motIlAla, 'pravAsI', 'rasahIna', 'hRdayegI' zAha AzAbhAI amulakha : bodhaka kathAkRti "sabate asara (9-7-1893, 18-5-1939) : kavi. janma ghoDAsara gAme. (1915)nA kartA. aMgrejI chaThThA dhoraNa sudhI abhyAsa. pAlanapura rAjayamAM ni.vo. jadArI nyAyamAM zirastedAra. zAha AzArAma dalIcaMda (7-2-1842, 26-3-1921) : kozakAra. emanI pAsethI 'gajhalamAM gAthA' (1925), 'aSo jarathusta janma rAjakoTamAM. prAthamika keLavaNI rAjakoTamAM. muMbaI yuniane hRdayakAvyo' (1948), 'rasaramaNI' (1951), 'amRtakAvya', varsiTInI prathama enTrasa parIkSAmAM uttIrNa. lIMbaDI ane 'hRdayagItAMjali', 'bAge zIrIna', 'bahenone zIkhAmaNa', 'ydA' morabInI zALAomAM zikSaka ane heDamAstara. pAchaLathI jhAlAvagere padyagraMtho maLyA che. vADa ejansInA DepyuTI zALAdhikArI. (na.vA. emanI pAsethI gujarAtI bhASAnI kahevato, rUDhiprayoga ane zAha aravidabhAI lIlacaMdabhAI, 'dhUnI mAMDaliyA' (12-11-1942): lokokita tarIke pracalita banelA prAcIna deharA tema ja sAkhI jane surendranagaranA jhaMjhuvADAmAM. 1964 mAM bI.e. prAraMbhamAM onA vizALa samuccayarUpI graMtha "gujarAtI kahevatasaMgraha' zikSaka, pachI kAlAM kapAsa-rUnA dhaMdhAmAM. 1970thI amadAvAdamAM (1911) ane gujarAtI kahevatasaMgraha tathA prAcIna deharAreDImeDa vastronuM svataMtra rAMkula. sAkhIo' (bI. A. 1923) maLyA che. mAchalI sAthe ja dariyo nIkaLyo' (1982) emane gajhala ni.ve. saMgraha che. zAha ilA rasikalAla : DaoN. rasikalAla zAhanI jIvanasmaraNikA ca.TA. AlekhatI caritralakSI kRti premaLa jyoti' (1970)nAM kartA. zAha azoka : nATayakRti "nAkakaTa' (1974)nA katAM. ni.ve. ni.. zAha IzvaralAla maMgaLadAsa : kAvyasaMgraha "UrmigItamALA' zAha aMbAlAla nRsiMhalAla, "aMta:stha', 'priyama' (29-9-1898, ' (1959) nA kartA. 13-4-1971) : navalakathAkAra, caritrakAra, nATakakAra. janma ni.vA. haladharavAsamAM. inTara Arsa. pachIthI gujarAta vidyApIThamAMthI zAha ukaraDAbhAI zivajI : gujarAtI ane aMgrejI DikazanarI' 1925 mAM bhASAvizArada. 1944mAM ela.esa.jI.DI. ane (1874)nA kartA. rASTrabhASA kovida, surata jillAnAM cikhalI, aMjAra vagere ni.ve. gAmomAM zikSaka tarIke kAma karyA pachI kalakattAnI bhavAnIpura zAha udayacaMda lAlacaMda : kathAkRti 'zAMtikuMjanI suMdarI' (1912)nA gujarAtI zALAmAM AcArya. 1954mAM amadAvAda myuni. ni.. sipAliTInA prakAzana-adhikArIpadethI nivRtta. emaNe 'hRdayajavALA' (1932), 'lagnaprema'(1948) chaThThInA zAha umeda haragovanadAsa : 'kIrtanAvalI' (1867)nA kartA. ni.vA. lekha', 'nirvAsitA' vagere navalakathAo ApI che. "jAlIma jillAda' (1930) emanI nATayakRti che; to 'zrI morArajI dhanajI zAha eca. ema. : "bha hari nATakanAM gAyana' (1890)nA kartA. paDIA' (1951) caritralakSI kRti che. "garIbAIne gajhaba" ni.ve. (1930) ane 'Ajano dharma' (1937) emanA anuvAdo che. zAha ena. ema. : caritralakSI bALapayogI kRti "henarI pheDa' ni.vo. ' (1960)nA kartA. zAha aMbAlAla pemacaMda : 'jenatIrtha sarvasaMgraha'- bhA. 1-2 ni.. (1953) ane 'rANakapuranI paMcatIthI' (1952)nA kartA. zAha ena. jI. : kathAkRti 'pApIne pastAvo ane paramezvarane ni.vA. lakhelo kAgaLa' (1932)nA kartA. zAha aMbAlAla bahecaradAsa : svAmInArAyaNa saMpradAyanA AcArya ni.vA. zrI vallabhAcAryane anulakSIne racAyelI padyakRti "vallabhazatakanA zAha ema. ema. : 'silvara sTAra pokeTa DikazanarI' (1913)nA kartA. kartA. ni.. ni.. zAha oghaDalAla khImacaMda: sItAharaNa nATaka' (zAha gokaLadAsa zAha aMbubhAI : sAdhanazuddhi mATe karelA prayogonuM rasaprada nirUpaNa lAlacaMda sAthe, 1889)nA kartA. karatI kRti "zuddhIprayoganAM saphaLa citro' (1965) tathA caritra ni.ve. lakSI kRtio "saujanyamUrti lalitAbahena' (1982) ane zAha occhavabhAI : caritralakSI kRti 'jIvanasudhA'(1983)nA 'sAdhaka-sevikA kAzIbahena' (1983)nA kartA. - kartA. ni.vo. ni.. 572: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha occhavalAla maganalAla : kathAkRti 'bhAgyahIna kusuma'-bhA. 1(1911)nA kartA. nivAra zAha kanubhAI kanaiyAlAla lallubhAI 5-8-1937): sUcikAra janma bharUca jillAnA pALethAmAM. 1954mAM esa.esa.sI. 1958 mAM bI.e. 1959mAM bI.liba.esasI. 1962mAM ema.e. 1988mAM ema.liba.esasI. gUjarAta vidyApIThanA graMthAlayamAM graMthapAla. emanI pAsethI 'tapAsanibaMdhasUci' (anya sAthe, 1975) badhA 'gujarAtI sAmayika lekhasUci" bhA. 1,2 (anya sAthe, 1975, 1976) maLI ke, [.. zAha kapUracaMda bhIkhAbhAI (5-2-1890): kavi. janma banAsakAMThAnA dhAnA gAmamAM, valara phAina. AikanI nokarInI zarUAta karyA pachI jhaverAtano vyavasAya, *pUrAvyamALA ane kapUra uranI UmirjhA' emanA nAme che. .... zAha mala kanaiyAlAla(25-5-1944): navalakathAlekhaka, janma vaDodarAmAM. 1969mAM zrI.myujha, 1980mAM patrakAratvamAM DiplomA atyAre gujarAta riphAInarI sAthe saMlagna. 'svapnAnA meLA'(17) emanI navalakathA che paMcAMkI nATaka 'tAjalamukhI mu.mA. zAha kAnajI trikamajI : padyamaya caturaMkI 'vRMdA du:khadarzaka nATaka' (1887) tathA nibaMdha 'saMvata 1956nA kALanuM asarakAraka varNana'(1899)nA kartA. zAha karasanadAsa gokaLadAsa : gulakAvalI'(1883)nA karyAM, mu.mA. zAha kAntilAla mulA, 'Akana-pitA', 'doSaba', 'pramAdI', 'satsaMgI' (23-4-1996, 9-12-1988); nibaMdhalekhaka, saMpAdaka, anuvAdaka. janma amadAvAdamAM. 1919mAM amadAvAdathI maeNTrika. 1927mAM muMbaInI grAnTa meDikala kolejamAMthI ema.pI.bI.esa. 1936thI 1952 sudhI meDikala oNphisara. 1953thI 1968 sudhI gujarAta yunivarsiTImAM cIpha meDikla oNphisara. pachIthI nivRtta. emanI pAsethI 'barasa'- bhA. 1thI 3 (1964-1927) ane 'zabhumeLo' (1987) jevA lekhasaMgraho uparAMta 'IzvaranI zodhamAM'(1940), 'IvaranA nidhyamAM'(1943), 'gAMdhIna akSaradeha' - volyuma 37, 4, 45(1975) jevA anuvAdo tema ja tabIbI citAnanI paribhASA'(1957) ane nAya vijJAnanA jJAnakoza'(1976) jevAM saMpAdano maLyAM che. mu.mA. zAha occhavalAla maganalAla - zAha kRSNalAla cImanalAla zAha kAntilAla maNilAla (16-11-1911): vArtAkAra, caritrakAra. janma vAvaDI (ji. rAjakoTa)mAM. moka sudhIno abhyAsa. 'UrminavaracanA'nA saMpAda emanI pAsethI vArtAsaMgraho 'samayanAM Na' (1932), 'milamajUra'(1933), 'rAjezvarI'(1939) ane 'pAnAcaMdanI paradI' (1945); catro 'mustaphA mAla'(1937), 'kavivara ravIndranAtha ThAkura'(1941), 'ThakkarabApA'(1955), 'AjhAdInA jhaMDAdhArIo (1957), 'amara zahIdo'(1957). bAbA gurudunasiMha ane kAmAgArA mA'(1959) tema ja saMpAdano 'pAMca hai!kakathAo'(1952), 'gujarAtImAM gAMdhIjI'(1955),'baMgALanI rasayAo'(1955), videzanI lokakathAo'(1955), "dariyAnI veLa'(1956), kAmIranI vAkakathAo'(1957) vagere maLyAM che. mu.mA. zAha kAntilAla 2.: caritra 'kavivara TAgora'(1933)nA kartA mu.mA. zAha kALidAsa giradharalAla : 'jAlima jamAnA ane dhrUjatI dharA' (1921) ane 'TekIleA amara yAne saMsAradarpaNa'(1921) jevAM nATakonAM TUMkasAra ane gAyanonAM karyAM, mu. zAha kizoralakSmIbahena puMjAlAla : 'bhagavat bhajanAvaLI'(1962) "nAM karyAM. mu.mA. zAha kIkAbhAI prabhudAsa : gItAnuM pustaka vALI'(1881) nA kartA. mu.mA. zAha kIrtikumAra : bALabhogya pAMca ekAMkI'(1932)nA kartA, mu.mA. zAha kuMdanalAla : Adarza kuTuMbajIvananuM bhAvanApUrNa Alekhana karatI navalakathA 'jANe patha'- bhA. 1-2(1947nA kartA. ni.vA. za kApaDiyA kuMvarajI nANaMda(15-3-1864) nma dhodhA (saurASTra)mAM, AiNa sAta dhoraNa sudhI. zarUAtamAM kApaDana vyavasAya, pachI patrakAra, ne dharmaprakAza'nA taMtrI. emanI pAsethI kI RSabhAjI viracita ti jAnA rAsanuM rahasya'(1924) ane 'mArapALa rAjAnA rAsanuM rahasya'(1957) jevAM pustako uparAMta 'zrAvaka pAkSika aticAra'(1935) ane 'vaka yogya cAra-vicAra saMgraha' (1938) jevAM dharmasaMbaMdhI pustako maLyAM che. For Personal & Private Use Only mu.mA. zAha kRSNalAla cImanalAla(24-1-1919): navalAlekhaka, jIvanacaritralekhaka. 1941nA vyakitagata satyAgrahamAM joDAtAM jelavAsa. 1942 mAM bhUgarbhamAM rahIne patrikA prakAzana. amadAvAda zahera koMgresa samitinA upapramukha, patrakAratva sAthe saMlagna. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 573 /
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha kevaLadAsa ThAkarasI - zAha gokaladAsa lAlacaMda taMtrI. emaNe "pizAconI pApalIlA' (1933), 'vIranI vIrahAka' zAha giradharalAla hIrAbhAI : "vIravinma mahArAjano TuMko prabaMdha' (1934), 'traNa haiyAM' (1944), 'rUpa' (1945), 'saMgane raMga' (1920)nA kartA. mR.mA. (1954), "jhera to pIdhAM hasIne' vagere navalakathAo ApI che. zAha guNavaMta bhUSaNalAla (12-3-1937) : nibaMdhakAra, caritrakAra, A uparAMta jIvanacaritra "saradAranA sAnnidhyamAM' (1962) paNa navalakathAkAra. janma rAMdera (surata)mAM. prAthamika zikSaNa rAMderamAM. emanA nAme che. mAdhyamika zikSaNa jena hAIskUla suratamAM. 1957mAM rasAyaNa mR.mA. viSaya sAthe bI.esasI. 1959mAM ma. sa. yunivarsiTImAMthI zAha kevaLadAsa ThAkarasI : padyakRti "subhadrA satya caritra' (1894) bI.eNDa. tyAMthI ja pachI ema.eNDa. ane pIeca.DI. 1960thI -nA kartA. 1972 sudhI ma. sa. yunivarsiTImAM rIDara. 1967-68 mAM mR.mA. amerikAnI mizigana yunivarsiTImAM mulAkAtI prAdhyApaka. 1972zAha kezavalAla gokuLadAsa : padyakRtio 'dezasevA' (1921), 73mAM Tekanikala risarca TreniMga insTiTayuTa, madrAsamAM zikSaNa 'dezano duzmana' (1923) ane dezI garabAvaLI' (1923) tathA vibhAganA adhyakSa. 1973-74mAM esaena.DI.TI. yunirahasyakathA "chupI polisa' (1932)nA kartA. varsiTI, muMbaImAM vibhAgIya adhyakSa. 1974 thI dakSiNa gujarAta mR.mA. yunivarsiTInA zikSaNa vibhAganA adhyakSa. 'nUtana zikSaNanA zAha pAlakhIvALA kezavalAla jamanAdAsa : "maNilAla viraha (1900), 'saToriyAne zikhAmaNa' (1912), 'jina stavanAvali kArDiyogrAma' (1977), 'raNa to lIlAMchama' (1978), 'vagaDAne (1913) uparAMta dArUDiyAnI dazA', 'megharAjAnI vinaMti', tarasa TahukAnI' (1979), 'vicAronA vRMdAvanamAM (1981), duSkALanA du:khanuM varNana', 'zakayonA jhaghaDA ane patino pastAvo" 'mananAM meghadhanuSa' (1985) vagere emanA kavitAnA pAsavALI vagerenA kartA. ane kavesAI pAsavALI zailInA nibaMdhonA saMgraha che. "vismayanuM ni.vo. paroDha (1980) emanuM gadyakAvyanuM pustaka che. rajakaNa sUraja zAha kezavalAla nagInadAsa : navalakathA 'hRdayapalaTo' (1930) thavAne zamaNe' (1968) ane 'moTela(1968) emanI navalatathA 'hiMdu samAjane agnikuMDa' (1930)nA kartA. kathAo che. kolaMbasanA hiMdustAnamAM' (1966) emanuM pravAsa ni.ve. pustaka che. uparAMta emaNe 'gAMdhI-navI peDhInI najare' (1982), zAha kezavalAla maganalAla : 'zrI pAnasara mahAvIra svAmIne 'mahAmAnava mahAvIra' (1986) ane karuNAmUrti buddha' (1983) zloko' (1912)nA kartA. jevA caritragraMtho paNa ApyA che. zikSaNanI vartamAna philasUphIo' mR.mA. (1964), 'sAvadhAna, ekavIsamI sadI AvI rahI che' (1987), 'kRSaNanuM jIvanasaMgIta' (1987) ityAdi emanA prakIrNa graMtha che. zAha kezavalAla lalubhAI : bALavArtAkRtio 'vanarAja' (1934), yA.da. 'bhAratabhUmi' (1934), 'kIrtimaMdira'(1936), galUDiyAM'(1938) ane pAtALavAsI' uparAMta saMpAdita kRti "varato ane ukhANAM zAha gulAbacaMda jalubhAI : padyasaMgraha "saMgIta jinaguNa(1933)nA kartA. gAnAmRta'(1928)nA kartA. mR.mA. mR.mAM. zAha khuzAla talakazI : nATako 'mehanamAyA(1926) ane zAha gulAbacaMda lamIcaMda : padyakRtio 'azvamedha' (1858), 'mahAtmAne hayoga'nA kartA. elAcIkuMvara' (1878) uparAMta sAmAyika sUtrArtha ane jIva| mu.mA. vicAra' (1878)nA kartA. zAha kherAja cAMpazI: "zrI karmasiMhajI svAmInI stavanA' (1915) -nA kartA. zAha zaikaLadAsa bApujI : nATayalekhaka. gulAbavahu ane maganalAla mR.mA. mAstaranA anaitika saMbaMdhane khullo pADatI sAtapravezI nATayakRti zAha gaphala jhaveradAsa : zokagIta 'banumiyA viraha' (1883)nA 'gulAbavaha ane maganalAla mAstarano ramUjI phArasa' (1888)mAM kartA. mR.mA. bhavAInI asara vizeSa che. kampAunDaranA UMTavaidAthI nIpajelA DozInA mRtyunI vAta ramUjathI rajU karatI kRti 'UMTavaidyane phArasa zAha gAMDAlAla bahecara : bhajanasaMgraha "bhakatamALA' - 1(1912) (1896)mAM rAMvAdane mukAbale vArtAkathana vizeSa che. -nA kartA. mR.mA. kau.bra. zAha giradharalAla haragoviMdadAsa : padyakRti "sannArI gaurava" zAha rokaLadAsa lAlacaMda : "sItAharaNa nATaka' (1892) tathA (1906) tathA nibaMdha "ApaNuM prArabdha ApaNo hAtha'nA kartA. 'zukana prabhA caritra'- bhA. 1-2 (1889)nA kartA. mR.mA. mu.mA. mR.mA. 574: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha gekuLadAsa mathurAdAsa - zAha cImanalAla nAthAlAla zAha gokuLadAsa mathurAdAsa : navalakathA 'kImiyAgaranI kanyA', caritra nepoliyana bonApArTa -bhA. 1 thI 4 (1924-1926) tathA anuvAda pratApasiha mahArAjA gAyakavADa paricaya tathA bhASaNa'nA kartA. mR.mA. zAha gepALadAsa premacaMda : nATaka 'sUryakaLA' (1915)nA kartA. mR.mA. zAha gepALadAsa lAladAsa : 'gopALa gItAvaLI' (1890)nA kartA. mR.mAM. zAha garadhanalAla harajIvanadAsa : padyakRti 'muMbaInI zeThANI - 2 (1922)nA kartA. mR.mA. zAha geviMdalAla mehanalAla : padyakRti "zrI svAna AMbalIArAnA pATavikumArazrIne janmotsava' (1913)nA kartA. mR.mA. zAha ghelAbhAI neNazI : vAMDhA vilApa bAvaNI' (1892)nA kartA. mR.mAM. zAha caturabhAI tArAcaMda : kathAkRti "muMbaInI mohinI'- bhA. 1 (1916) tathA nATaka 'vaphAdAre hinda (1916)nA kartA. mu.mA. zAha caMdulAla kezavalAla : pravAsakathA "tIrthayAtrAne hevAla (1922)nA kartA. zAha caMdrakAnta maphatalAla (1914) : navalakathAkAra, kavi, caritralekhaka, nATayalekhaka. janma karADa (mahArASTra)mAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa. emaNe 'jIta konI?' (1934), 'mRNAlinI' (1935), 'dezanI mAya' (1936), 'AbarUnI bhItaramAM' (1944) jevI sAmAjika ane "mahAmaMtrI zakaTAla' (1946), 'DagamagatuM siMhAsana' (1947) jevI aitihAsika navalakathAo ApI che. mehavijetA IlAcIkumAra' (1947), 'dAnezvarI jagaDuzAha (1948), 'kavanyA zeThanuM saubhAgya' (1948), mayaNasuMdarI' (1949), yazavaMtarAva cahANa' (1960) jevAM caritro uparAMta emaNe kAvyasaMgraha 'rAsabatrIsI' (1939) tathA nATayasaMgraho samaya bole che' (1959) ane 'sau sarakhA' (1960) ApyAM che. 2.ra.da. zAha caMdravadana cunIlAla (22-3-1965): vivecaka. janma suratamAM. 1926mAM bI.e. 1928mAM aMgrejI-gujarAtI viSayomAM ema.e. sArvajanika hAIskUlamAM zikSaka ane AcArya. emaNe abhyAsagraMtha "gujarAtI sAhitya ane prajAjIvana (1932) tathA 'sAhityamukura' - bhA.1-2-3(1931-1932), 'padyasaMgraha' (1931) ane "ApaNA jayotirdharo'(1954) jevAM saMpAdana ApyAM che. ra.ra.da. zAha caMdrAbahena dhanaMjya : nava bALazauryakathAone saMgraha 'chAtIdhaDA javAno' (anya sAthe, 1975)nAM kartA. 2.ra.da. zAha caMdrikA: nATaka "dharamanI patnI' (1973)nAM kartA. 2.ra.da. zAha caMpakalAla pipaTalAla: "ArAsaNa yAne kuMbhAriyAjI tIrtha (1954)nA kartA. zAha caMdulAla jeThAlAla, 'mayukha': philma sinAriyo "satI sAvitrI' tathA 'guNasuMdarI'nA kartA. ra.ra.da. zAha caMdulAla sAkaralAla, vanavAsI': sAmAjika navalakathA 'mAre jAvuM ekalapaMtha' (1962)nA kartA. 2.2,da. zAha caMdulAla haragovanadAsa : nATaka "vIra ghaTotkaca' (1919)nA kartA. 2.ra.da. zAha caMdrakAnta : "AjanA vizvanetAo' (1982)nA kartA. 2.ra.da. zAha caMdrakAnta phUlacaMda : ThakkarabApA, darabAra gopALadAsa, ravizaMkara mahArAja ane choTubhAI purANInAM caritrane saMgraha "gujarAtanA lokasevako' (1946)nA kartA. 2.ra.da. zAha caMdrakAnta bI.: cauda vArtAone saMgraha "aMtaranA DAgha (1965)nA kartA. 2.ra.da. zAha, karakarAvALA cinubhAI, 'hAga': padyakRti 'sUrI sahAga' (1956)nA kartA. 2.ra.da. zAha cImanalAla kacarAbhAI: triaMkI nATaka 'tapasvinI' (1915) -nA kartA. 2.ra.da. zAha cImanalAla chaganalAla : navalakathA 'lAlanI lIlA ane buDhAne baLApo' (1912)nA kartA. 2.ra.da. zAha cImanalAla jecaMda : navalakathA 'kaye raste (1930) tathA saMpAdana 'suzIlAnA patro'nA kartA, 2.2.8. zAha cImanalAla nAthAlAla, zrIkAMta': vArtA 'mijalasa yAne motanA mArge (1929) tathA 'rAjarSi prasannacaMdra' (1939)nA 2.ra.da. 2. ke . gujarAtI sAhityakoza -2 : 575 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha cImanalAla valabhadAsa - zAha jagadIzacaMdra occhavalAla zAha cImanalAla vallabhadAsa : padyakRti 'durguNanuM darpaNa yAne kaLiyuga' (1912)nA kartA. (1948) ane hatyAnuM dhAma' (1963) jevA bALasAhityagraMtha tema ja 1930-31nA graMthastha vADamayanI samIkSA vagere emanuM pradAna che. A uparAMta haiyAnI thApaNa' (1956), 'bhaLo kheDUta" ' (1956) jevAM anuvAdapustako paNa emanA nAme che. ba.jA. zAha cunIlAla hakamacaMda : navalakathA amUlya amRta" tathA "zrI vizeSAvazyaka bhASAMtara'- bhA. 2 nA kartA. zAha cunIlAla amathArAma : paurANika kathAsAmagrI para AdhArita nATaka 'sadevaMta sAvaLIMgA' (1883)nA kartA. pA.mAM. zAha cunIlAla kuberadAsa : manahara chaMdamAM judA judA viSayo para ' lakhAyelAM 108 bodhadAyaka kavitAne saMgraha manaraMjana manaharabAlA" (govardhanadAsa ane haridAsa sAthe, 1909)nA kartA. ni.vA. zAha cunIlAla narasiMha: hIrAcaMdajI svAmIne rAsa' (1890)nA kartA. zAha cunIlAla harivallabhadAsa : navalakathA "cITanIsa' (1887) nI katI. 2.2.da zAha cunIlAla hemacaMda: padyakRti "zrI aMbAjIpratApa gumaphaLa (1901)nA kartA. zAha cunIlAla maganalAla: navalakathAo "pati ke pizAca?" (1915), 'kRSNAvalinAM kAvatarAM ane svarganI adbhuta lIlA" (1915), sudhArAne sAra ke kismatane prahAra' (1920) tathA padyakRti 'akkalanuM paDIku (1925)nA kartA. 2.ra.da. zAha cunIlAla lakhamIcaMda : padyakRti "chappanane dukALa' (1980) -nA kartA. 2.ra.da. zAha cunIlAla lalubhAI : sAmAjika vArtAone saMgraha "strIvinoda (1894) tathA subodha chatrIsI' (1898)nA kartA. ni.. zAha cunIlAla vardhamAna, 'mera', 'sAhityapriya' (2-5-1887, 12-5-1966): navalakathAkAra, patrakAra, vivecaka. janmasthaLa vaDhavANa. 1903mAM maeNTrika. pahelAM amadAvAdamAM rAjasthAna ane jenadayapatranA saMpAdaka. e pachI 1919 thI amadAvAdanA 'prajAbaMdhu' sAptAhikamAM sahataMtrI. tyAMthI nivRtta thayA pachI thoDe samaya 'akhaMDaAnaMdamAM saMpAdaka. 1937ne raNajitarAma suvarNacaMdraka. emaNe pacAsa jeTalI aitihAsika-sAmAjika navalakathAoApI che; te paikI 'pramadA athavA dilera dilArAma' (1907), dhArAnagarIne muMja' (1911), "cANakaya ane caMdragupta'karIne umedavAra' (1914), 'kartavya kaumudI' (1915), 'pATaNanI paDatIne prAraMbha' (1915), 'nyAyanA mULamAM nIti' (1916), 'mULarAja solaMkI'(1920), "rUpamatI' (1941), "jIgara ane amI' (1944), "viSacakra' (1946), 'kaMTakachAyo paMtha' (1963) vagere vizeSa ullekhanIya che. cAMparAja hAMDo'(1906), 'devanartakI' (1958) ane "sAkSara mahAzaya' (1964) jevAM nATako; "rUpAne ghaMTa'(1942) ane varSA ane bIjI vAto' (1954) jevA TUMkIvArtAonA saMgraha caritrasaMgraha "ratnajIvanajyota'(1943) tathA "dharatIne meLe zAha chaganalAla uttamacaMda : navalakathA "nirbhaya' (1911)nA kartA. 22.da. zAha chaganalAla lalubhAI : padyakRti 'maNimahimA' (1890) uparAMta rAjaguru koMDadeva ane zivAjI' (1892), 'pANIpatanI panihArI'(1903), 'kesarI kumAra' (1904) "gumAnI gehara (1907) vagere navalakathAonA kartA. 2.ra.da. zAha choTAlAla: triaMkI nATaka "caturacandrikA' (anya sAthe, 1902)nA kartA. 2.ra.da. zAha choTAlAla maganalAla: padyakRti "zreNika mahArAjane rAsa tathA aSTaprakArI pUjA vidhi sahitanA kartA. kau.ba. zAha choTAlAla mULacaMda: nATayakRti 'vikramacaritra' (1900) tathA kAmalatA nATakanAM gAyana' (1905), saubhAgyasuMdarI nATakanAM gAyana' (1905) vagere pustikAonA kartA. ka.bra. zAha choTAlAla sAMkaLacaMda : "gujarAtI vyAkaraNane TUMkasAra' (1896)nA kartA. 2.ra.da. zAhe jagajIvana vIrajI: 'kanyAvikraya saMvAda' (1920)nA kartA. 2.ra.da. zAha jagadIzacaMdra occhavalAla (20-7-1939): vivecaka, saMpAdaka. janma DabhoI (ji.vaDodarA)mAM. 1963mAM gujarAtIhindI viSaya sAthe bI.e. 1965mAM gujarAtI-prAkRta viSayamAM ema.e. 1978mAM "madhyakAlIna gujarAtI bhakitakavitA' viSaya para saMzodhana karIne pIeca.DI. naDiyAda kolejamAM ane pachI suratanI kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. emaNe bhASAvijJAna:paricaya' (1970), ramaNalAla va. desAI : 576: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha jagadIzacaMdra paMjAlAla zAha jhaverabhAI DAhyAbhAI sarjaka ane vivecaka' (anya sAthe, 1973), "sAhityatattvavicAra' (anya sAthe, 1976), "madhyakAlIna gujarAtI bhakitakavitA' (1981) jevA vivecanagraMtho uparAMta kavi vizvanAtha jAnIkRta 'premapaccIsI' (1973), akhAkRta anubhavabindu'(1975), 'zAmaLakRta 'madanamohanA' (anya sAthe, 1975) ane narmadaviSayaka kAvyo-lekhenuM saMpAdana yA homa' (anya sAthe, 1984) jevAM saMpAdana paNa ApyAM che. 2.ra.da. zAha jagadIzacaMdra puMjAlAla: bodhaka caritrakathAone saMgraha "mAtRdevo bhava ane itara vArtAonA sahalekhaka. 2.ra.da. zAhe jagamehanadAsa narottamadAsa: padyakRti "zrI rAdhAramaNa premabhakita ane kRSNakIrtana' - bhA. 1-2 (1923)nA kartA. emaNe "rAjA ToDaramala' (1973), 'mogala zahenazAha bAbara (1980), 'zrI sahajAnaMda svAmI' (1982) vagere caritra tathA 'prAcIna bhAratane itihAsa' (anya sAthe, 1968), 'gupta samrATo" (1975), harSakAlIna bhAratanI sAmAjika ane dhArmika sthiti | (1975) ane "aphaghAnistAna' (1979) jevAM itihAsa ane bhAratIya saMskRtine nirUpatAM pustako ApyAM che. 2.ra.da. zAha jI. ema. : "bhanuM hari paMcAMkI nATaka' (1905)nA kartA. zAha jayasukhalAla lakSamIrAma : nATaka "satyavijaya' (1883)nA kartA. zAha jayaMta nyAlacaMda : kheDA vartamAna'nuM bheTapustaka navalakathA 'jayazrI' (1941)nA kartA. 2,28, zAha jayaMtIlAla: be nATako 'pUrvadRzya' ane 'bharatI ane oTane saMgraha "bhasmakaMkaNa' (1931)nA kartA. 2.2.da. zAha jayaMtIlAla aMbAlAla: padyakRti "zrI vallabha gahUlImALA' (1955)nA kartA. 2.ra.da. zAha jayaMtIlAla devacaMda (21-9-1936): nATakakAra. janma surendranagaranA kArIyANImAM. 1956mAM maeNTrika. chellAM ogaNatrIsa varSathI amadAvAdamAM Tekanikala heDa saraveyara, emaNe "bhUmidAnanI bhItaramAM' (1972)mAM prasaMgacitro tathA 'konA vAMke' (1974)mAM ekAMkIo ApyAM che. caMTo. zAha jayaMtIlAla nAthajIbhAI, 'rasanna' : strIpAtravihoNuM nATaka dharatIne dhaNI' tathA gItasaMgraho 'svataMtratAne sUra' ane 'hRdayapAMkhaDI'nA kartA. 2.ra.da. zAha jayaMtIlAla bAlAbhAI : tera vArtAone saMgraha 'kAmanA taNakhA' (1937)nA kartA. 2..da. zAha jayezakumAra maNilAla(14-2-1931): caritralekhaka. janma TuNAdarA (ji. kheDA)mAM. 1957mAM bI.e. 1959mAM ema.e. 1963mAM pIeca.DI. amadAvAda tathA bharUcanI mAdhyamika zALAo ane bharUcanI kolejamAM itihAsa ane bhAratIya saMskRtinuM adhyApana. zAha jIvanalAla harivallabhadAsa: padyakRti "zrI saMgIta vAyupurANa' (1904)nA kartA. 2.ra.da. zAha jeThAlAla geradhanadAsa (10-10-1893): caritralekhaka, saMzodhaka-saMpAdaka. janma khaMbhAta (ji.kheDA)mAM. 1917mAM bI.e. 1923mAM ema.e. amadAvAdanI lA. u. mahilA vidyAlayamAM adhyApaka tathA AcArya. puSTimArganA abhyAsI. emaNe 'sUradAsa' (1924), 'raseza zrIkRSNa' (1928), 'bhakata dayArAmanuM AMtarajIvana' (1931) vagere caritro uparAMta puSTimArga eTale zuM?' (1924) tathA 'tattvadIpa nibaMdha' (1925), "basso bAvana vaiSNavanI vAta' (1926), 'rAsapaMcAdhyAyI - bhAgavata subodhinI'-bhA. 1-3 (1927-1928) jevAM dharmaviSayaka anUdita-saMpAdita pustako ApyAM che. 2.ra.da. zAha jeThAlAla choTAlAla, "Urmila' (1915): nibaMdhalekhaka. janma sAvalI (ji. vaDodarA)mAM. aMgrejI cha dhoraNa sudhIno abhyAsa. pachI gherabeThAM, zAstrI pAse saMskRtane svAdhyAya. tamAkuno vyavasAya. emaNe nibaMdhasaMgraha 'jIvanasaMskRti' (1937) tathA abhyAsalekhone saMgraha "saMskRta vADamaya pradIpa'(1985) ApyA che. 2.ra.da. zAha jeThAlAla dalasukharAma : sacitra 'tIrthakara caritra' (1920)nA 2.ra.da. zAha ja snAbahena harinabhAI (21-10-1923) : vArtAkAra, janma jUnAgaDhamAM. bI.e, DI.esa.esa.e., pIeca.DI. 'tejachAyA' (1947) ane premanAM piMjara' (1973) emanA vArtAsaMgraho che. samAjanI bhItaramAM' (1963), "cInanI jhalaka (1984) lekhasaMgraho che. "hemALo gALyo' (1962) emanuM anuvAdapustaka che. caM.. zAha jhaveracaMda premacaMda : padyakRti "AgaboTa vIjaLI duHkhadarzaka gAyana' (1889)nA kartA. 2.ra.da. zAha jhaverabhAI DAhyAbhAI : brahmacaryanuM mahattva samajAvatI padyakRti "zIyaLa bAvanI' (1895)nA kartA. 2.2,da. kartA. gujarAtI sAhityakoza -2 :577 For Personal & Private Use Only
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha ThAkoradAsa nAgaradAsa - zAha devena zAha ThAkoradAsa nAgaradAsa : 'madanakaLA nATakanAM gAyane' (1896) -nA kartA. 2.ra.da. zAha DAhyAbhAI pUMjAbhAI : "zrI rAmakRSNalIlAnAM gAyane" (1902)nA kartA. 2.ra.da. zAha DAhyAlAla pAnAcaMda : padyakRti "manuSyatAraNa (1915)nA kartA. 2.ra.da. zAha talakacaMda ziracaMda : jayotiSanI AgAhI ane kalikAlanuM varNana karatI padyakRti "pacIsa varSanuM bhaviSya yAne kalIkAlane prabhAva' (1957)nA kartA. ni.. zAha tArAcaMda talakacaMda : pistALIsa gItamAM neminAthanuM caritra nirUpatI kRti "namanAthanuM TUMkuM jIvanacaritra' (1914)nA kartA. ni.vo. zAha tuLajArAma jamanAdAsa : kathAkRti 'kamaLA" (gAMdhI zakarAbhAI bhulAbhAI sAthe, 1913)nA kartA. ni.. zAha trikamalAla kAlidAsa: kathAkRti "bApa ke dalAla' (1927)nA kartA. ni.. zAha tribhenadAsa laheracaMda: 'jaina jJAnamahodadhi' ane 'prAcIna bhAratavarSa' (1936)nA kartA. arthazAstra viSaya sAthe bI.e. 1965mAM elaela.bI. amadAvAda myunisipala korporezananI eNDaminisTreTiva viMgamAM karI. tyArabAda nagaravikAsa khAtAnI hAusiMga zAkhAmAM siniyara kalArka. emanI pAsethI kAvyasaMgraho "mAre kaMIka kahevuM che' (1978) ane "ajanabI vastImAM' (1985) maLyA che. bhUle rAha nA. rAhI' (1978), "vedanA' (1979), "paricaya' (1980), "avalaMbana' (1981), "aMdhArAM ekAMta' (1986) ane "alpavirAma (1987) emanI navalakathAo che. ni.vA. zAha dinamaNi sI. (31-5-1913): kavi. janma pUnAmAM. sAmAjika strI kAryakara. emanI pAsethI kAvyasaMgraho 'dIpikA' (1951) ane 'kiraNAvali' (1965) maLyA che. ni.. zAha dineza vidacaMdra (1-12-1938): kavi, navalikAkAra, nATayakAra. janma bharUca jillAnA jaMbusaramAM. 1955mAM maeNTrika. 1959mAM bI.e. 1962mAM ema.e. 1961mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI elaela.bI. 1962thI 1971 sudhI amadAvAdanIla kolejamAM vyAkhyAtA. e sAthe 1975 sudhI hAIkorTamAM vakIlAta. 1980thI maeNnejamenTa kansalTanTa. gujarAta yuvaka kendra, amadAvAdanA saMsthApaka, gujarAta pradeza yuvaka koMgresanA pramukha. koMgresapatrikA' ane 'narmadA' pAkSikanA taMtrI. 'vikAsabhAratI'nA sthApaka taMtrI. gujarAta pradeza koMgresa samitinA pramukha. gujarAta rAjayanA nANA ane Ayojana maMtrI. emanI pAsethI kAvyasaMgraho "AkAzagIta' (1984), "dharAgIta (1985) ane 'kSitija' (1986) maLyA che. 'nirena maulika ane bIjI vArtAo' (1987) emane navalikAsaMgraha che. "ame anyAya mAgIe chIe ane bIjI nATikAo' (1988) emano nATayasaMgraha che. nive. zAha dIpakakumAra geradhanadAsa, 'dIpaka naDiyAdI' (7-1-1944) : navalikAkAra, caritrakAra. janma naDiyAdamAM. bI.e. naDiyAda nagarapAlikA kacerImAM karmacArI. 'suvarNacaMdraka' sAmayikanA saMpAdaka. emanI pAsethI navalikAsaMgraha 'tArI yAda satAve' (1974) ane caritralakSI pustako "sAkSarabhUminA sitArAo' (1980), bhAratIya vizvavibhUtio' (1980) tema ja "naDiyAda nagarapAlikAno saMkSipta itihAsa' (1982) maLyAM che. ni.ve. zAha dIpikA: 'premInA praNayapatro' (zAha dI5ka sAthe, 1966)nAM ni.. zAha devazI : dhArmika padyakRti "zivavinodanA kartA. ni.. zAha devena(7-7-1941): nATayalekhaka. DiplomA ina DrAmeTisa. AkAzavANI, rAjakoTamAM siniyara eNnAunsara. zAha dalasukha vI.: sadvicArapreraka gadyakhaMDone saMcaya "chIpanAM metI' (1965)nA kartA. ni.vo. zAha dalasukhabhAI ma.: bALapayogI pustako "okhAharaNa" (1962), 'kuMvarabAInuM mAmeruM'(1962) ane 'sudAmAcaritra (1962)nA kartA. ni.. zAha dAmodara khuzAladAsa: 'lAlasiMha-sAvitrI nATaka' (1888)nA kartA. ni.ve. zAha dAmodara pI. : "vairAgna nATakanAM gAyana' (1938)nA kartA. ni.. zAha dAmodara vakhatacaMda : kathAkRtio 'karaNasi', 'lalitadehana' tema ja "sitArane zokha ane sUramAlA" (diveTiyA bhegIndra ratanalAla sAthe, 1911)nA kartA. ni.. zAha dinakara zAMtilAla, 'jaya' (9-12-1940): kavi, navalakathA- kAra. janma amadAvAdamAM. 1958mAM esa.esa.sI. 1962mAM kartA. 578: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ emanI pAsethI ekAMkIrAMgraha 'caherA vagarano mANasa' (anya sAthe) tathA hindI ekAMkIsaMgraha 'naye raMga' maLyA che. niva zAha dolatarAma khemacaMda : padyasaMgraha 'Atmopadeza stavanAvaLI' - bA.1(1911) gAme aMbAjI mAtAnA garabA'(1913)nA kartA. niveA. zAha dhanANI kheMca : potAnI ane anyanI padyakRtionAM saMpAdano 'rasadhArA'(1963), 'rasamaMjarI'(1963) ane 'bhakitanuM jharaNu'(1971)nAM kartA. unAvA. zAha dhanavaMta tilakarAya 26-12-1939): vivecaka. janmasthaLa bhAvanagara, 1955mAM esa.esa.sI. 1960mAM bI.e. 1962 mAM ema.e. 1969mAM pIneca.DI. pahelAM muMbaInI kolejamAM gujarAtInA vyAkhyAnA, atyAre erisTo mikala prA. siDamAM maeNnejiMga DirekaTara. kavi nAnAlAlanI kavitAmAM mAnavavAdarzana'(1977) emanA zodhaprabaMdha che. cA zA dhanaMjaya ramaNalAla, 'pArtha', 'mana'(29-8-1935, 28-7-1986): janma vaDodarAmAM. 1942mAM maeNTripalezana karyAM pachI 1948mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.esasI. ane 1959mAM ema. esa. yunivarsiTImAMthI ema.eNDa. 'koparA 'ane 'bAlaghara'mAM adhyApaka. AkAzavANImAM progrAma ekijhakayuTiva. gujjata eNgro inDasTrIjha korizanamAM saMparka adhikArI. pablika rilezansa sosAyaTI oNva inDiyAnA tathA bALasAhitya sabhAnA caeNramaeNna. emaNe bALako mATe moTI saMkhyAmAM vArtAo, sAhasakathAo, nItakathAo, parIkathAo, nATako ane gIto lakhyAM che. ratno rabArI'(1955), 'gIbAbA ane cAlIza thAra'(1959), pAMkhALA pADo'(1961), 'hasanAM parAkramo'(1961), 'jharamariyAM'(1963) emanA mukhya bAgayo che. uparAMta 'sATI ane poDI'nA pAMca seTa, 'svAtaMtrya kathAmALA'nA traNa seTa tema ja 'rUpakathAmALA', 'nItikathAmALA', 'raMgakathAmALA', 'zUrakathAmALA', 'parIkathAma bA', 'vIrakathAmALA', 'lAlu pagadhiyA'nA pracalita seTa paNa emaNe ApyA che. emanA 'DhIMgalA' nATakanuM cilDrana sAsAyaTI oNva inDiyA drArA philmIkaraNa thayuM che. caM.To. zAha dhIrajalAla TokarazI (18-3-1906) : nibaMdhakAra, bALasAhityakAra. janma saurASTranA mULI tAlukAnA dANAvADA gAmamAM. vidyApIThamAMthI 'vinIta'. cI. na. vidyAvihAramAM tAlIma laI citrakAra. 1926 thI 1930 sudhI e ja zALAmAM citrazikSaka. 'jaina yAti' mAsikanA saMpAdaka. zatAvadhAnI, emaNe nibaMdhasaMgraha 'jIvanavicAra pravezikA'(1928) Apyo zAha dolatarAma khemacaMda -- zAha nagInadAsa jIvaNalAla che. kudarata ane kAdhAmamAM vIsa divasa'(1931), 'ajaMtAno yAtrI'(1931), 'acalarAja Abu'(1931) vagere emanAM pravAsapustako che. bALagraMthAvalInI aneka pustikAo uparAMta emaNe bALakone rarAprada mAhitI ApatI kRtio 'pAvAgaDhano pravAsa'(1931), 'jaLamaMdira pAvApurI'(1931) tema ja saMpAdita kRti 'jaina bALagraMthamALA' paNa ApI che. .ive. zAha dhIrajalAla dalasukhadAsa, 'satyakAma' : vArtAsaMgraha 'puna:smRti' (15)nA kartA, nivA. zA dhIrajalAla dhanajIbhAI (12-11-1912, me 1982): vArtAkAra, caritrakAra, rojanIzIlekhaka. janma bhAvanagaramAM. 1931mAM maeNTrika. 1942mAM bI.e. 1962mAM pIeca.DI. 1938mAM tenuM hindavardhaka kAryAlayamAM presa-vyavasthApaka. 1940mAM 'amadAvAda myunisipala samAcAra'nA prathama taMtrI. 1942nI 'hiMda choDo'nI caLavaLamAM sakriya bhAga. 1943thI vepAra, 1953thI 1958 sudhI gujaratI sAhitya pariSadanA maMtrI. muMbaInI jaina saMsthAonA agraNI kAryakara, 'cA-ghara'nA sabhyamAMnA eka emanI pAsethI trivathI ane prasaMgakathAno AlekhatI kRtio 'bA'(1944), 'zrAmaNa bhagavAna mahAvIra'(1945), 'soLa cI", 'ghATano DanAyaka', 'jAra', 'bhAIbIja'(1948), 'mahAgujarAtano maMtrI', 'mahAmAtya', 'sahakArakSetre gujarAta', 'mAra khAca'(1963) vagere maLI che. vimalaprabaMdha' emanuM saMzodhita-saMpAdita pustaka che. nibaMdhasaMgraha 'ciMtana ane manana' (1967)paNa emaNe ApyA che. gurjara graMtharatna kAryAlayamAM roja sAMje maLanA cAdityakAronI samilananA smaraNArthe AlekhatI rojanIzI 'cA-ghama'(1964) emanuM noMdhapAtra pradAna che. ni.vA. zata. dhIrubhAI : ciMtanAtmaka gadyakhaMDonA cAMca 'maMthana (1956)nA kartA. [.. zA nakubhAI kALubhAI nATayakRtio 'asUra vana" (bI. A. 1932), 'satI torala'(1915), 'chatravi5'(1920), 'saMsAragIlA" (trI. bha. 1924), 'nimadana'(1927) ane 'sarasvatIcaMdra' (teramI . 1940)nA kartA, nirdeza. zAda nagInadAsa jIvaNalAla (13-1-1931): saMzAdhaka, saMpAdaka. janma surendranagara jillAnA sAyalA gAmamAM. 1952mAM esa.esa.sI. saMskRta viSaya sAthe 1956mAM bI.e., 1958mAM ema.e., 1964mAM pIeca.DI. 1958thI 1960 sudhI ke, vI. kaoNleja, jAmanagaramAM vyAkhyAtA. tyArabAda ka. lA. bhAratIya praavidyAmaMdira, amadAvAdamAMrisarca ophisara, nAyaba adhyakSa, adhyakSa ane saMskRta viSayamAM rIDara, gujarAtI sAhityakoza - 2:579 For Personal & Private Use Only
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha nagInadAsa pUnamacaMda - zAha nIlAMjanA subodhacaMdra emanI pAsethI saM.pitapAdita purato cArakuna 'pApamaMjarI grAmiMga (1972), upAdhyAya harSavardhanata adhyAtmabiMdu'(1972), 'jaina prakaraNasaMgraha'(1974), jinezvarasUrikRta 'bAhArayaNakosa'(1976), padmasuMdarasUriSkRta 'zAnacaMdrodaya nATaka"(1991), sUrAcArya kRta 'nAdiprakaraNa'(1983) ane 'prazamarati'(1986) maLyAM che. jayaMta bhaTTakRta 'nyAyamaMjarI' (1975), 'bauddhadharmadarzananI pAyAnI vibhAvanA'(1977), vagere emanAM anUdita pustako che. 'sAMkhyayoga'(1973)'nyAyavaizeSika' (1974) ane bauddhadharmadarzana'(1938) emanA tattvajJAnaviSayaka graMtho che. ni.vA. zAha nagInadAsa punamacaMda : navalakathA navarasa ne bAdhAmRta'bhA. 1 (zeTha harilAla mULacaMda sAthe, 1995)nA karyAM, ni.ve. zAha nagInadAsa haThIsaMga : caritralakSI kRti 'meghakumAracaritra'(1933)nA kartA. ni.vA. nagInAna saMdha ya zAha naTavaralAla dalasukharAma : vihAra'(1947)nA kartA. ni.vA. zAha naTavaralAla bhANajI (23-5-1921): navalakathAkAra. janma rAjakoTamAM. mAdhyamika zikSaNa sudhIno abhyAsa, 'pAnetara'nA ekavAranA taMtrI. emanI pAsethI navalakathAno 'rAga-anurAga'(1962), 'haMsI mAnasarovaranI'(1965), 'UghaDamAM rASTrAra'(1967), 'a' (1969), 'veravikhera'(1971), 'pUNA'(1973),'vAgI re lagana' (1974), 'jobana jyanuM buddha'(1975), 'vayAnI kcana', 'sukhane ajaMpo' vagere maLI che. ni.vA. zAha narasiMha devacaMda : kathAkRti 'lakSmI ane menAM' - bhA. 1 (zAha jayacaMda maganalAla sAthe, 1909)nA kartA. ni.vA. zAha narasiMha mULajIbhAI, 'na. mU. zAha'(18-12-1899, 28-9-1971) : caritralekhaka. janma lIMbaDImAM. tyAM ja prAthamikamAdhyamika zikSaNa, 1934mAM muMbaInI raoNyala insTiTyuTa va sAyansamAMthI bI.esasI. 1930mAM ema.esasI. 1938 mAM pIeca.DI. amadAvAdanI gujarAta kaoNlejamAM rasAyaNazAsranA adhyApaka. tyAMthI nivRtta thayA pachI amadAvAdanI jheviyarsa kolejamAM adhyApaka ane pachI kapaDavaMjanI kolejamAM AcArya. emanI pAsethI bALApayogI caritralakSI pustako 'maeNDama kayurI' (1947), 'mahAna vaijJAniko'-bhA. 1, 2 (sureza zeThanA sAthe, 1947, 1948), 'lUI pAzrva2'(1948) uparAMta 'bAlavijJAna vAcanamALA'- bhA. 1 thI 6 tathA anya pustako maLyAM che. ni.vA. paH gujarAtI sAhityakoza -2 zAha navanIta maNilAla : rAsasaMgraha "rArAparimala'(1936)nA kartA. Gl.a. zAha navanItalAla choTAlAla(27-1-1968): vivecaka. janma kaleAlamAM, 1951mAM bI.e. 1953mAM ema.e. ArTsa koleja, pATaNamAM prAdhyApaka, hAla nivRtta. vivecanalekhasaMgaha 'sAhityasparza'1986) emanA nAme che. . zAha navalabhAI nemacaMda 10-12-1926): navalikAkAra, nAya kAra, navalakathAkAra. janma bharUca jillAnA keravADA gAmamAM bI.esasI. Traka ane hindI kovida sAmAjika kAryakara 'vizvavAhyuM' ne 'navAM mAnavI'nA taMtrI. emanI pAsethI navalikAsaMgraha 'pAtheya' ane 'sAdhanA', nATayakRti 'sAnAnA sUraja' tathA navalakathAo 'mAnavI mATInAM mana meAtInAM', 'sarjAtAM haiyAM', 'nirmANa', 'zAdha', 'rAta paNa raDI paDI' ane "prema pArAvAra' maLyAM che, niravo. zAna naMdalAla viThThaladAsa : padyasaMgraha 'naMdataraMga athavA vidhino paMce'(1923)nA kartA. nave. zAha nAthAlAla harageoviMdadAsa : kathAkRti 'caMDALacAkaDI athavA nAyaka hamIranI cAlAkI'nA kartA. [.. zAha nAnAlAla maganalAla : 'daMtalazeTha du:khadarzaka nATaka'(1888), chela chaTAkanA ramUjI phArasa'(1896); navalakathAo 'jAduI khela' (1896), 'bhayaMkara bhUtAvaLI'(1896); hAsyakRti 'gappIdAsanI gapa ane taraMgI kA'(1889), 'gamata koTa athavA masAvedAra murabbA'(1907) vagerenA kartA. mu.mA. zAha nAraNadAsa narasiMhadAca kAyaNa mAno garabo'nA kA. 2.ra.da. zA nAnacaMdra chaganalAla padyakRti sudharavAno saMtApa ane phezananI phajetI (1923) tathA saMpAdana gamatAM kI bahAra' (1923)nA kartA. 2.ra.da. zAha nIlAMjanA subodhacaMdra(5-2-1934): vivecaka, saMpAdaka, anuvAdaka. janma visanagaramAM. 1953mAM saMskRta-gujarAtI viSayo sAthe bI.e. 1955mAM e ja viSayomAM ema.e. 1970mAM parnaMga.DI. 1958thI 1960 sudhI bahAuddIna koleja, junAgaDhamAM ane pachI Aja sudhI gujarAta koleja, amadAvAdamAM saMskRtanuM adhyApana. 'sAlaMkIkAlanuM sAhitya'(1977) ane 'bhaTTikAvya : eka adhyayana'(1987) emanA vivecanagraMtha che. A uparAMta zivabhadrakRta 'zivabhadrakAvya'(1974), lakSmaNakRta 'sUkitaratnakoza' For Personal & Private Use Only
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha nemacaMda jI.- zAha praphullacaMdra maNilAla (1986) jevAM saMpAdana tathA pUrva ane pazcimanI saMtanArIo' (1968) jevo anuvAda emaNe ApyAM che. | ra.TI. zAha nemacaMda jI.: zatruMjaya-BLavarNana ApatI pustikA AtmaraMjana girirAja zatruMjayanA kartA. 2.ra.da. zAha pAkAta raNachoDalAla, 'smitAnaMda (6-10-1915) : janma vaDodarAmAM. 1932 mAM maeNTrika. 1936mAM bI.esasI. Tekanolekinakala insTiTayuTa ova greTabriTanamAMthI e.ema.Teka.AI. 1958 mAM lAIbrerI eNsosiyezana, hAMDanamAMthI e.ela.e. 1950thI 1975 sudhI nezanala reyona korporezana li., kalyANamAM Tekanikala inpharmezana senTaranA saMzodhana adhikArI. 'kutuhala'-bhA. 1, 2 (1935, 1939)mAM kizorajijJAsAnA vaijJAnika uttare che. 'madrArAkSasa' (1935) emane bALabhogya anuvAda che. A uparAMta peTroliyama', 'kAgaLa', 'sUryazakita' vagere vijJAnajJAnanAM pustako paNa emaNe ApyAM che. ca.TI. zAha parimala caMdulAla (29-3-1938): navalakathAkAra. janma rAjakoTa jillAnA kanesarA gAmamAM. inTara sudhIne abhyAsa. 'bujhAto dIpaka' (1960), 'rahasyamayI ramaNI'(1964), 'eka paga paDachAyAmAM' (1982) vagere sADatrIsa jeTalI navalakathAo emaNe ApI che. caM.To. zAha punazI arjuna: vArtA kasturI' (1917)nA kartA. zAha puruSottamadAsa sI.: padyakRti "kAvyakalikA' (1929) tathA 'kRSNakanaiyo' (1937)nA kartA. 2.ra.da. zAha puSpA ka.: prauDhazikSaNa mATe upayogI prasaMgakathAone saMgraha maMgala AratI' (1983)nAM kartA. 2.ra.da. zAha pRthvI : aDhAra vArtAone saMgraha vaNakhUTayA saMbaMdho'(1978) -nA kartA. 2.ra.da. zAha popaTalAla kevaLacaMda : jIvanacaritra 'zahenazAha sAtamo eDavarDa'(1909), tathA padyakRtio bahumukhabatrIzI' (1915) ane "navIna garabAvalI' (1916)nA kartA. 2.ra.da. zAha popaTalAla goviMdalAla: 'vaijJAnika zabdasaMgraha' (1937)nA saMyojaka, zAha popaTalAla puMjAbhAI (1888,-): kavi, nibaMdhalekhaka. janma vAMkAnera (ji.rAjakoTa)mAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa tyAM ja. 1917mAM bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAMthI itihAsa ane arthazAstra viSayo sAthe bI.e. vAMkAneramAM zikSaka. emaNe padyakRti 'rAsabatrIsI' (1922), 'hiMdano itihAsa (1925-26), sthaLavarNana 'bhagavAna jaDezvara (1929), 'jaina saMvAdo' (1929), 'saMvAdikA' (1930) ityAdi maulika pustako uparAMta eka TUMkuM vivecana' nAmanI prastAvanAthI dhyAna kheMcatuM saMpAdana 'saMvAdasAhitya' (anya sAthe, 1930) ane golDasmitha kRta DejharTeDa vilejane anuvAda 'tajAyela tilakA athavA grAmya gaurava' (1923) ApyAM che. 2.2.. zAha popaTalAla maganalAla: hindI gujarAtI-IglIza DikazanarI (1913) tathA "nAmadAra zahenazAha pAMcamA jarjanuM jIvanacaritra' (1914)nA kartA. 2.2,da. zAha puruttama gIgAbhAI : nATayakRti navIna motIsAha ane DAhI vahune phArasa' (bI. A. 1889) tathA saMpAdana 'bhavAI saMgrahanA kartA. 2.ra.da. zAha puruSottama gekuLadAsa, 'ciMtA' (19-10-1922): kavi. janma cicaNa-tArApuramAM. prathama varSa vinayana sudhIno abhyAsa. 'raMga raMga cUMdaDI' (1980) emane kAvyasaMgraha che. ca.TI. zAha puruSottama chaganalAla: jIvanacaritro che. maganalAla gaNapatarAma zAstrInuM jIvanadarzana'(1942) ane "motIbhAI amIna : jIvana ane kArya' (1952)nA kartA. 2..da. zAha pururAma jeThAbhAI : "sarala vyAkaraNa' (1907)nA kartA. 2..da. zAha puruSottama nathubhAI : "vidhAtrInI kathA' (1899)nA kartA. 2.2.da. zAha puruSottamadAsa la.: vaicArika svAtaMtrayanI mahattAne nirUpatI nATikA 'baMdha bAraNAMnA kartA. 2.ra.da. zAha popaTalAla muLacaMda : dhUlibhadranI kathA a5nuM 'zrI sumatI caritra sthalI nATaka' (1889)nA kartA. 2.2.da. zAha pratibhA DAhyAbhAI (19-8-1947) : vivecaka. janmasthaLa bharUca. 1968mAM bI.e. 1970mAM ema.e. 1986 mAM pIeca.DI. ArTsa enDa komarsa koleja, dahegAmamAM adhyApaka, bhakatakavi raNachoDa- eka adhyayana' (1988) emano zodhanibaMdha che. caM.To. zAha praphullacaMdra maNilAla, bhAratIya', 'naguNo naDiyAdI' (24-11-1937) : kavi, vArtAkAra. janma khaMbhAtamAM. 1960mAM bI.e. 1963mAM ema.e. zikSaNanA vyavasAyamAM. gujarAtI sAhityakoza -2 : 181 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha prabhAkara - zAha vaidya bApAlAla garabaDadAsa zAha prAgajIbhAI lAlabhAI : kanakasena rAjA ne padmAvatI rANI' (1890)nA kartA. 2.ra.da. zAha premacaMda karamacaMda : "saraLa gujarAtI bALavyAkaraNa' (1925) -nA kartA. 2.2.da. zAha premacaMda jeThAlAla: nATaka 'satyavijaya' (1887)nA kartA. 'unmAdinI' (1963), 'AMkha amArI AMsu tamArA' (1972), 'eka draupadI kaliyuganI' (1979) vagere emanA vArtAsaMgraho che. 'sapanAM' (1970), 'mArA svapnane cirAga' (1973)mAM vyaMgakAvyo che. "vaizAkhI gulamahora' (1977) emane kAvyagraMtha che. mahephila' (1981) mukatakasaMgraha che. A uparAMta emaNe keTalAMka saMpAdana paNa ApyAM che. .TI. zAha prabhAkara : 'eka ja prakAra nATakanAM gAyana tathA TUMkasAra (1940)nA kartA. 2.ra.da. zAha prabhudAsa puruSottamadAsa: 'lAlahi-rAvitrI nATaka' (anya sAthe, 1888)nA kartA. 2.ra.da. zAha pramIlA kAntilAla (24-9-1919): bALasAhityalekhaka. janma karAMcImAM. 1949mAM karve maeNTrika. emaNe "cAMdakumArI', 'jAduI ArasI', 'akSayapAtra', buTTI kubhArajA', 'amaraleka' ane 'yAmAto kenAM parAka' nAme jApAnIjha parIkathAonA bhA. 1thI 6(1960) tema ja 'TAgoranI bodhakathAo' tathA baMgALI navalakathAne anuvAda "dhI" jevAM pustako ApyAM che. 2.ra.da. zAha pramedarAya amRtalAla (1-8-1934) : vArtAkAra. janma sAdarAmAM. bI.e., Ara.ema.pI. 'phemilI DaoNkaTara' (1973) ane jherane pyAlo koNe mokalyo?' (1979) emanAM kathAsAhityanAM pustako che. caMTo. zAha pravINakAnta mehanalAla (7-9-1945): caritralekhaka. janma nALA (ji. kheDA)mAM 1967mAM bI.e. zropha peDhI tathA vepAra. vIra viThThalabhAI paTela' (1976) tathA "naDIyAdanI rASTrIya asmitA' (1974) jevAM caritra pustako emaNe ApyAM che. 2.ra.da. zAha pravINacaMdra amRtalAla (12-6-1932) : saMzodhaka. janma naDiyAdamAM. 1949mAM esa.esa.sI. 1959 mAM bI.e. 1965mAM ema.e. 1972mAM pIeca.DI. 1966 thI Aja sudhI viramagAmanI kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. "kAmAvatInI kathAno vikAsa ane zivadAsakRta kAmAvatInI vArtAnI adhikRta vAcanA' (1976) emane zodhaprabaMdha che. caM.To. zAha pravINacaMdra haMsarAja (3-9-1940): navalakathAlekhaka. janma suthArI (ji. kaccha)mAM. emaNe "nizAgIta' (1967) tathA 'darada ane daradI' (1967) jevI navalakathAo ApI che. 2.ra.da. zAha premacaMda bhANajI : 'batrIsalakSaNA chokarAnI vArtA' (1892) -nA kartA. 2.ra.da. zAha phUlacaMda jhaveracaMda (10-9-1879, 14-3-1954): nATakAra, AkhyAnakavi. janma naDiyAda (ji. kheDA)mAM. prAthamikamAdhyamika zikSaNa naDiyAdanI gavarnamenTa hAIskUlamAM pUruM karI, sarakArI mahesUlakhAtAmAM talATI ane pachIthI rasarkala inaspekaTara, pachI sara je.je. skUla oNva ArTanA snAtaka. 1905thI 1912 sudhI premacaMda rAyacaMda TreniMga kaoNleja, amadAvAdamAM citrazikSaka. 1912mAM naDiyAda gavarnamenTa hAIskUlamAM citrazikSaka. aneka nATayamaMDaLIo mATe nATayalekhana tathA abhinaya. pachI nATayakAra tarIke kSetrasaMnyAsa. naDiyAdamAM avasAna. AraMbhamAM saMskRta sAhityakAre kAlidAsa, bANabhaTTa ane bhavabhUtinI kRtio tathA paurANika viSayo uparathI saraLa, saMkSipta ane gItapradhAna lokabhogya nATako ane pachIthI raMgabhUminAM aniSTothI trAsI jaI AkhyAna lakhatA thayelA A kavi-citrakAre 'zAkuntala', 'kAdambarI' ane 'mAlatImAdhava" uparathI anukrame 'mudrApratApa' (1921), 'mahAzvetA kAdambarI' (1957) ane mAlatImAdhava' (1957) tathA purANa-AdhArita 'sukanyA sAvitrI' (1910), 'mahAsatI anAyA' (1911), 'zukadevajI" (trI. A. 1917), "vizvadharma' (1967), "sUrajamaNi vagere nATako ApyAM che. "ajAmila' (1925), "vAmanajI' (1925), 'vizvAhinI' (1925), 'zrIkRSNalIlA' (1926), harizcandra(1926), 'gopIcaMda' (1927), 'aMkAkAra' (1928), 'candrahAsa' (1928), "mAtaMgamekSa' (1929), 'satI sAvitrI' (1929) ane 'bAlarAmAyaNa' (1931) jevAM AkhyAno uparAMta rAga-paricaya karAvatuM 'rAgarUpAvali' (1962) ane gadyapadyamizra kRti "bhagavAna zrIkRSNa' (1980) jevAM pustako paNa emaNe ApyAM che. morabI Arya subodha nATaka maMDaLInA mAlika mULajI AzArAma ojhAnA nAme A kartAnI ekAdhika nATayakRtionI AvRtti thaI che. emanA avasAna pachI emanA aMgenI smAraka smRti samitie emanAM moTA bhAganAM nATakonuM puna:prakAzana karyuM che. 2.2.da. zAha/vaidya bApAlAla garabaDadAsa (17-8-1896): jIvanacaritralekhaka, vivecaka. janma saNaselI (ji. paMcamahAla)mAM. prAthamika 582: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha (cAMdavaDavAlA) bAlAMda hIrAcaMda- zAha maganalAla jhaveracaMda mAdhyamika zikSaNa saNasolImAM. inTara pachI ema.bI.bI.e.mAM joDAyA, paNa bImArIne kAraNe abhyAsa choDI aMbubhAI purANInI rASTrIya zALAmAM zikSaka. pachIthI amRtalAla paTTaNInA aMtevAsI rUpe vaidakane abhyAsa. mIThAnA satyAgraha daramiyAna jelavAsa. hAMsoTa(ji.bharUca)mAM ogaNIsa varSa sudhI vaidikIya ne sAmAjika sevA. pachIthI suratanA nAgara Ayurveda mahAvidyAlayamAM 1965 sudhI AcArya. e daramiyAna 'bhiSabhAratI' nAmanA Ayurvedika mAsikanuM saMpAdana. 1965no raNajitarAma suvarNacaMdraka. emaNe jIvanacaritra "vanaspatizAstrI jayakRSNabhAI' (1931) uparAMta nighaMTu Adarza'- bhA.1, 2 (1927, 1928), 'abhinava kAmazAstra' (1930), 'gujarAtanI vanaspati', 'gharagaththu vaidakI, 'saMskRta sAhityamAM vanaspati' (1953) vagere pustako ApyAM che. 2.ra.da. zAha (cAMdavaDavAlA) bAlacaMda hIrAcaMda, 'bAle': 'subodha ratavana kusumAvali' (1908)nA kartA. zAha bhagubhAI premacaMda : "tArA, vIjaLI kaTanivAraNa nATaka (1889)nA kartA. 2.ra.da. zAha bharatakumAra maNilAla: 'bALavida (1930)nA kartA. 2.ra.da. zAha bhAIcaMda govardhanadAsa: triaMkI nATaka 'mahiSAsuramardana (1899)nA kartA. ra.ra.da. zAha bhAIcaMdra pUjAdAsa (25-9-1876,-): bALavArtAlekhaka, saMpAdaka. janma sAdarA (ji. vaDodarA)mAM. aMgrejI bIjA dhoraNa sudhIne abhyAsa. tabiyata ThIka na rahetAM adhUrA abhyAse sAdarAnI zALAmAM zikSaka. pachIthI DabhaDA tAlukAzALAmAM heDamAstara. emaNe 'gujarAtanA itihAsanI sacitra sahelI vArtAo (1924) tathA 'bhUgoLane padyapATha' (1921), 'itihAsane padyapATha (1921) vagere pAThayapustako uparAMta bALagItasaMgraha'bhA.1, 2(1915, 1924), saMvAdasaMgraha'-bhA. 1, 2,3(1921, 1922, 1928), 'saMvAdamALA'- maNako 1,2(1922, 1928) jevAM saMpAdano paNa ApyAM che. zAha bhAIlAla maganalAla : padyakRti mahamadAvAdanI majhA'nA kartA. 2.ra.da. zAha bhIkhAbhAI chaganalAla : navalakathA "satI narmadA caritra (1913) tathA zrIyuta tilaka viraha' (1908)nA kartA. 2.ra.da. zAha bhIkhAbhAI raNachoDadAsa: "bhakitamaNikAvya' (1908) nA kartA. zAha bAlAbhAI chaganalAla (1873,-): vArtAlekhaka, saMpAdaka. janma amadAvAdamAM. aMgrejI cha dhoraNa sudhI abhyAsa. pustako tathA davAnA kamizana ejanTa. emaNe "aMjanA satIne rAsa', 'vairAgyopadezapothI'-bhA. 1 (1899) tathA mAnavajanmanI mahattA samajAvatI bedhaka dRSTAMta- kathAone saMgraha "manuSyabhavanA durlabhapaNA vize dasa dRSTAMta' jevAM pustako tathA jaina sakjhAyamALA'-bhA. 1-2-3(1913) ane jene kathAsaMgraha'-bhA.1 (1915) jevAM saMpAdano pyAM che. 2.ra.da. zAha bAlAbhAI trikamalAla: padyakRti jenaguNaprabodha rana- ciMtAmaNi (1901)nA kartA. 2.ra.da. zAha bAlubhAI : bAlopayogI pustikA 'mANasa'nA kartA. 2.ra.da. zAha bhagavAnadAsa cUnIlAla : "dhaLapada' (1930) tathA "zrI bALakRSNalIlAmRta' (1939)nA kartA. 2.ra.da. zAha bhagavAnalAla : triaMkI nATaka "caturacandrikA (anya sAthe, 1902)nA kartA. 2.ra.da. zAha bhagavAnalAla raNachoDalAla : caritragraMtha "gleDasTana sAhebanuM jIvanacaritra' (1893) ane 'rA. ba. raNachoDalAla choTAlAla sI.AI.I.nuM janmacaritra' (1899) tathA padyakRtio 'vidhAtrIne vAMka' (1871), 'rANI vikaTeriyAne svargavAsa' (1901)ane ' rAjyAbhiSeka athavA dilhI darabAra' (1983)nA kartA. (da -da, zAha bhImasiha mANeka (zAvaka) : "dharma buddhimaMtrI ane pApabuddhi rAjAno rAsa', 'paradezI rAjAne rAsa', 'mahAbala-malayAsuMdarIne rAsa', 'vimala maMtrIne rAsa', 'harizcandra rAjAne rAsa', haMsarAja vaccharAjano rAsa' vagere nAnA-moTA rAsenAM saMpAdana tathA catuvaMzati jInastavana', 'caityavaMdanavIzI',jaina horIsaMgraha', jIvavicAra prakaraNa', 'vividha pUjAsaMgraha' (1895) ane 'tavanAvali" jevAM madhyakAlIna jainakRtionAM saMcaya-saMpAdana uparAMta 'ahaMnItinA anuvAdanA kartA. 2.ra.da. zAha bhUpendra: navalakathA 'rAdhAkisana' (1976)nA kartA. 2.ra.da. zAha bhegIlAla ma. : "mArAM jIvananAM saMsmaraNo' (1971)nA kartA. 2.ra.da. zAha bhejarAja nathubhAI : padyakRti "AnaMdamaMgaLa'nA kartA. 2.ra.da. zAha maganalAla jhaveracaMda : "yazomatI'(1881) tathA Atmabodha AnaMdavIsI(1916)nA kartA. 2.ra.da. gujarAtI sAhityakoza- 2 :583 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha maganalAla nAgaradAsa - zAha maMgaLadAsa manasukharAma zAha maganalAla nAgaradAsa: "metrANAtIrthanAM DhALiyAM ane stavana' (1902)nA kartA. 2.ra.da. zAha maganalAla motIrAma : "bALagarabAvaLInI noTa' (1910)nA kartA. mR.mA. zAha maganalAla lakSamIcaMda : 'ahi-mahi rAvaNa AkhyAnanAM gAyana' (1890)nA kartA. mR.mAM. zAha maganalAla haThIsaMga: padyacaritra "ratnasAra caritra salakA saMgraha' (1899) tema ja anuvAda "zrI munipati caritra saMgraha (1899)nA kartA. mR.mAM. zAha maganalAla harilAla:jagArasiMha ane jayakumArI du:khadarzaka triaMkI nATaka' (1894)nA kartA. mR.mAM. zAha maganalAla hIrAcaMda : 'kAnhaDa kaThiyArA caritra' (1916)nA ' karyA. mR.mAM. zAha maNilAla cunIlAla: suzIlA nATakanAM gAyano' (1903)nA kartA. mR.mAM. zAha/lekhaDiyA maNilAla choTAlAla, musAphara' : padyakRti 'vilasunA kartA. mR.mA. zAha maNilAla nyAlacaMda : navalakathAo catura strIne cIDiyo bharathAra' (1913), "sAcI TekanI gebI phatteha athavA kAnhaDa kaThiyAro (1915), bappabhaTTasUri'- bhA. 1, 2 (1926,1927), caMpaka-zekI' (1928), 'vrajasvAmI ane jAvaDAzAha(1933), zrImahAvIra ane zreNIka' (1933), bhISmapratijJA'(1944), 'naranArAyaNa yAne kaMsavadha' (1948), 'pethaDakumAra-mAMDavagaDhane maMtrI' vagerenA kartA. mR.mAM. zAha manasukhadAsa mULacaMdadAsa : 'navIna suMdara garabAvaLI'na kartA. mu.mA. zAha manasukhabhAI bhagubhAI: navalakathA 'kAntArasuMdarI'-bhA. 1 (1906)nA kartA. mu.mA. zAha manubhAI babaladAsa (1-5-1938): kavi. janma kherAlu tAlukAnA karabaTiyAmAM. ema.e., bI.koma. bI. DI. ArTsa koleja, amadAvAdamAM adhyApaka. 'jhaMkhanA'(1985) emanA kAvyasaMgraha che. uparAMta bhAratane itihAsa (1976) pustaka paNa emaNe ApyuM che. caMTo. zAha manubhAI sukhalAla : bALavArtAo "bacubenanI DhIMgalI' (1951), 'UDanuM bulabula' (1951), "cakalInAM IMDAM' (1951), 'phUlapAMkhaDI' (1951) vagerenA kartA. mR.mAM. zAha manojakumAra kanaiyAlAla (18-10-1938): navalakathAkAra. janma naDiyAda (ji. kheDA)mAM. abhyAsa prathama varSa vijJAna sudhI. naDiyAdamAM chIMkaNI-tamAkunA vepArI. emanI pAsethI navalakathAo 'dilanA dIpaka' - bhA.1(1967), 'pAlava pAchaLa (1969), "badanAmI' (1971), kaMkaNane avAja (1972), 'snehanA abhinaya'- bhA. 1-2 (1973) ane 'pAlava bAMdhI prita' (1973) maLI che. mR.mAM. zAha mahAsukha cunIlAla: 'pokeTa DikazanarI - gujarAtI eNnDa IglIza" (anya sAthe 1892)nA kartA. mu.mA. zAha mahIpatarAya jAdavajI : navalakathA 'mukitanA maMdiramAM (1942)nA kartA. mR.mAM. zAha mahendrakumAra : caritrakRti ravIndranAtha ThAkura (1966)nA kartA. mR.mA. zAha mahendrakumAra bAbulAla (2-10-1936): janma muMbaImAM. gujarAtI viSayamAM ema.e. 1967mAM pIeca.DI. emanI pAsethI zodhaprabaMdha 'pradya mnakumAra pAI' (1978) maLyo che. mR.mAM. zAha maheza nAnAlAla, zItala zAha (2-4-1947) : kavi. janma muMbaImAM. 1965mAM esa.esa.sI. 1978mAM bI.e. 1980mAM ema.e. "samarpaNa" mAsikanA sahAyaka saMpAdaka, janazakita danikamAM samAcAra-cAMpAdaka tathA bAlabhAratI janiyara kolejamAM gujarAtInA adhyApaka tarIke kAmagIrI karyA bAda hAlamAM AkAzavANInA muMbaI kendramAM udghoSaka. 'zarUAta' (1982) emano kAvyasaMgraha che. caMTo. zAha maMgaLadAsa joItArAma: kathAkRtio "caturasuMdara strIvilAsa' (1923), 'asala moTI gajarA mArunI vArtA' (1925), DholAmArunI vArtA' (1928), halAmaNa jeThavo ane sanarANI' (1928), zUravIra chela jarAra ane satI mumanAnI vArtA (1928), devatAI palaMga' (1931) tema ja caritrakRti 'mahAtmA kabIradAsa' (1928)nA kartA. mR.mA. zAha maMgaLadAsa dAmodaradAsa : 'brahmANI mAtAjInAM gAyane (1914)nA kartA. mR.mAM. zAha maMgaLadAsa manasukharAma: padyakRti (1937)nA kartA. jaina kusumAvaLI' mu.mAM. 584: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha maMgaLadAsa lallubhAI - zAha mehanalAla kesarIcaMda abhyAsa. pachIthI 'sAhityabhUSaNa', 'sAhityAcAya', 'sAhityamahopAdhyAya" upAdhio meLavelI. AkAzavANI, vaDodarA sAthe saMlagna. 'nabhAvANI'nA taMtrI. vaDodarA sAhityasabhAnA ekavAranA maMtrI. | zAha maMgaLadAsa lallubhAI: kathAkRti "cAranA bhAI ghaMTIcora' (1923)nA kartA. mR.mAM. zAha maMgaLabhAI vAlajIbhAI: 'maMgaLa bhajanAvaLI' (1899)nA kartA. mR.mA. zAha mANekalAla aMbArAma: 'okhAmaMDaLanA zUravIra vAghero', 'kRSNalAlanAM kAvatrAM', 'jayA', 'devI caudharANI', 'prabhAlamI', saMsAra" vagere navalakathAonA kartA. mu.ma. zAha mANekalAla jeThAlAla (1870, ~): janma amadAvAdamAM. abhyAsa maeNTrika sudhI. 'dasA nAgara hitecchuM' mAsikanA sahAyaka taMtrI. emanI pAsethI 'bArAdAyaka teramAM du:khadarzaka nATaka' (anya rAtha, 1893) tema ja 'sukhaDI AkhyAna' (1982) maLyAM che. mR.mA. zAha mANekalAla nAgaradAsa : vyAkaraNa zikSaNa zailI'- bhA. 1 (1891)nA kartA. mR.mAM. zAha mAvajI dAmajI (18-10-1892,-): janma bhAvanagaramAM. prAthamika abhyAsa bhAvanagaramAM pUro karI banArasanI zrImad yazovijaya jene saMskRta pAThazALAmAM cha varSa abhyAsa. pachI muMbaImAM bAbu pannAlAla hAIskUlamAM zikSaka. emanI pAsethI "jJAnapaMcamI' (1924), kumArikAne patro' (1925), 'sukhanAM sopAna' (1948), 'sukhanA siddhAMta (1948) tathA rAMpAdana 'jene kAvya praveza' (1925) maLyAM che. mR.mA. zAha mukuMdalAla prANajIvanadAsa, kusumeza', 'sAhityapriya', 'samadhi' (27-4-1923) : hAsyalekhaka. janma vaDodarA jillAnA zinoramAM. daza dhoraNa sudhI abhyAsa. prAraMbhamAM saMdeza'mAM, pachI 'navacetana" mAsikanA sahataMtrI. atyAre enA taMtrI. "hAsyataraMga(1979)mAM emanA hAsyalekhe che, jyAre 'jIvanapaMtha' (1979)mAM vArtAo che. A uparAMta nava jeTalAM jIvanapreraka pustako paNa emaNe ApyAM che. 2.da. zAha mULacaMda AzArAma : caritrakRti 'AzArAma dalIcaMda zAha ane temane samaya' (1934)nA kartA. 'raNarasiyAnA rAsa' (1931), 'rAsanikuMja' (1934), 'phUlaveNI' (1936), 'rAsapagha' (1937), 'rAsakaumudI' (1938) vagere emanA rAsasaMgraho che. 'mRtinikuMja' (1939) emane UrmikAvyone saMgraha che. emaNe dhaMdhAdArI raMgabhUminAM keTalAMka nATako mATe gIte racelAM che. "niraMjanA' (1938), 'vasuMdharA', 'trinetra', 'rasakavi jagannAtha" vagere emanI navalakathAo che. 'udayaprabhAta' (1960) ane tAjamahAla' (1960) emanAreDiyonATikAonA saMgraha che. 'jhAMsInI jogamAyA' (1933) emanuM aitihAsika triaMkI nATaka che. 'paMkhIne meLe', 'satInI daherI' ane 'premapaMtha pAvakajavAlA' (maraNottara, 1976) emanA vArtA saMgraha che. 'vIra kumArapALa', zahenazAha zAhajahAna', 'saMtadarzana' (1967)vagere emanA caritragraMtho che. raMgabhUminA rAsa' emanuM saMpAdana che; to 'mRganayanI' - bhA. 1-2 emane anuvAda che. caM.TI. zAha mULajIbhAI bhegIlAla 'kizorakAnta - navIna nATaya" (anya sAthe, 1905)nA kartA. mR.mAM. zAha mULajIbhAI harivallabhadAsa : mukuMdacaMdra nATakanAM gAyana' (1898)nA kartA. mR.mA. zAha motIrAma maMchArAma : "caMDikAna garabo' (1981)nA kartA. 2.ra.da. zAha motIlAla bApujI : "vIrakathAo' (1932)nA kartA. mR.mAM. zAha motIlAla manaHsukharAma (eprila 1857, oNgasTa 1913): kozakAra, saMpAdaka. emanA 'gUjarAtI zabdArthakoza' (1886)mAM gujarAtI 'narmakoza'mAM nahi AvelA 1,400 zabdonA artha ApavAmAM AvyA che. 'sadupadezamAlA' (1890) ane 'subodhakathAmAlA" (1912)mAM judA judA viSayo paranI upadezamUlaka kathAo che. 'rAma rAsa' (1911) munizrI kezarAjajI racita "jaina rAmAyaNa'nuM TIkA sahita emaNe kareluM saMpAdana che. caM.To. zAha motIlAla somAlAla : caritrAtmaka kRti "pIrANA paMtha (1915)nA kartA. mR.mA. zAha mehanalAla: padyakRti "zrI sayAjI caritAmRta madhurimA (1935)nA kartA. mR.mA. zAha mehanalAla kesarIcaMda : navalakathA 'pratIka' (1936)nA kartA. mu.mA. mR.mA. zAha mULajI kezavalAla : rasika stutisaMgraha'- bhA. 1 (1900)nA kartA. mR.mA. zAha mULajIbhAI pItAMbaradAsa (12-9-1910, 27-10-1975) : kavi, vArtAlekhaka, nATayalekhaka, caritralekhaka. maeNTrika sudhIne gujarAtI sAhityakoza -2 : 185 For Personal & Private Use Only
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha mohanalAla cunIlAla - zAha ramaNalAla cImanalAla zAha mohanalAla cunIlAla : gItasaMgraha "rAtanI sapha'(1998) "nA kartA. mu.mA. zAha mohanalAla jeThAlAla : 'surekhAharaNa nATakanAM gAyano' (1889)nA kartA, mu.mA. zAha mehanalAla prANajIvanadAsa: 'vidyArthI zabdakoza'(trI. A 195)nA karyA. mu.mA. zAha mohanalAla bhogIlAla : bALagItasaMgraha 'guMjana'(1950) -nA kartA. mu.mA. zAha rajanIkAnta aMbAlAla : navalakathAo 'zrInIlA'(1942), 'gautama'(1944) ane 'mAdhava'(1948) tathA vArtAsaMgraha 'rUpakumAra'(1948)nA kartA. nivAra zAha raNachoDajI goviMdajI : samIkI nAyakRti "takhtasiMha prabhAvatI'(puruSottama DAhyAbhAI sAthe, 1894)nA kartA. ni.vA. zAha raNacheADalAla motIlAla : padyakRtio 'najhIra' ane 'pavitra lIlAvatI'nA karyA. vo. zAha ratanacaMda kALIdAsa : padyasaMgraha 'gADarDanA rAsaDo tathA garabIo'(maganalAla devacaMda sAthe, 1871) ane saMpAdita kRti rasika stavanAvalI'nA kartA. nivA zAha ratanalAla AtmArAma : navalakathAo 'priyaMvadA'(1918), "kaDaka baMgALI'(1919), 'traNa varSamAM traNa lAkha'(1911), 'prapaMcajALa'(1913), 'prabhAvatI', 'vasaMtalIlA", 'sarasvatI', 'punarlagnano pazcAttApa' vagerenA kartA. [.vA. navalakathAkAra, zAha ratilAla giradharalAla (31-7-1913): nibaMdhakAra. janma mahesANA jillAnA kAlarI gAmamAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa kAlarI ane amadAvAdamAM. ema.e., elaela.bI. sarakArI karmacArI. pachIthI nivRtta. emanI pAsethI navalakathAo 'apUrva milana'(1950), 'meghanAda' - bhA. 1-2 (1955), vimaLamUrti svAtaMtryano zahIda'(1957) ane 'dayAmRta' (1973) maLI che. 'madhuparAga' (1943) emano nibaMdhasaMgraha che. ni.vA. zAha ritalAla DI. : padyakRti 'rASTrIya2NagItA'(1936)nA kartA, .ive. zAha ratilAla nAthAbhAI : sAmAjika vArtAonA saMgraha 'jhAMkhAM pa: gujarAtI sAhityakoza -2 kiraNa'(1938) tathA caritra kRti 'trizalAnaMda mahAvIra' (1949)nA kartA. ni.vA. zAha ritalAla maphAbhAI jaina itihAsa ane paraMparAone varNavatI vArtAono saMgraha 'mamaMgala'(1959)nA kartA. ni.vA. zAha. ramaNalAla cImanalAla (3-12-1926): nATayakAra, caritrakAra, pravAsalekhaka, saMpAdaka, vivecaka. janma pAdarAmAM. 1944 mAM mAruM . 1948mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1959mAM ema.e. 1961mAM pIeca.DI. 1951 thI 1970 sudhI eNnTa jheviyarsa koleja, muMbaImAM prAdhyApaka. 1977thI muMbaI muni vikaTImAM gujarAtInA adhyApaka ane adhyA. phaoNrbasa gujarAtI sabhAnA pramukha. muMbaI jaina yuvaka saMghanA pramukha. 1924thI jaina senTara, laMDana-lesTaranA mAnada niyAmaka. nava ekI nATikAnono saMgraha kayAma raMga samIpe'(1966); aba hama liMkananuM jIvanacaritra 'gulAmono mukitadAtA'(1957), hemacaMdranuM pravacana caritra 'hemacaMdrAcArya'(1980); pravAsaviSaSaka pustako "evaresTanuM khArohaNa'(1955), uttara ke vanAM addabhuta prakRtika dRzyo ane avakAzI dRzyo tathA anokhA havAmAnana tema ja judA judA sAhisakonI romAMcaka kathAone AlekhatuM 'uttara dhu vanI zodhasakra'(1980), eziyA ne yuropanA pravAsa prasaMgone nirUpanuM 'pAsaporTanI pAMkhe'(1983), 'osTreliyAnA pravAsanuM varNana ApanuM 'pradeze ja-vijayanA'(1984) vagere emanA sarjanAtmaka graMtho che. sAhityavivecanamAM 'gujarAtI hindanuM rekhAdarzana'(1954), '1962nuM graMthastha vAGamaya'(1966), moTe bhAge jainasAhityanI kRtionA vivecanalekhonosaMgrA'paDilehI'(1949), 'ApaNAM phAgukAvyuM '(1979), samayasuMdaranA jIvanakavana vizenI paricaya-pustikA "samayasuMdara'(1979), jaina-jainetara kA sAhityanA pravAho raju karIne tenI vizada chaNAvaTa karato ''tha'nava-datI kaLAno vikAsa'(1980), adhyayana-adhyApanArtha lakhAyelo vivecanagrA ':]gAka-myumi'(1980), prAcIna ane madhyakAlIna kavi-lekhakonI kRtio tathA pAribhASika viSayo vizenA khyAlone vyakata karatA lekhono saMgraha 'kritikA' (1982) vagere gua mukhya che. sAMprata caciMtana'- bhA. 1-2-3 (1989)mAM emanI aneka viSayo paratvenI vicAra pratikriyA vyakata thaI che. 'jaina dharma'(1975), 'narasiMha pUrvenuM gujarAtI sAhitya' (1976), 'bauddha dharma"(1977) vagere emanI paricaya pustikAo che. 'jaMbusvAmI casa'(1961), udyottanasUrita 'kuvalayamALA'(1965), zyAmasuMdarakRta 'mugavatIcaritra copAI' (1978), guNavinayana 'naladavadaMtI prabaMdha'(1980), samayasuMdarakRta 'thAvagyAsutariSi copAI'(1980), RSivardhanasUriSkRta 'navarAyanI caritra'(1981), guNavinayakRta "dhana" zAlibhadra copAI"(1983), kavi AnamArakuM navadaMtIcaritra' ane kSamAkalyANane dhavaputra aNagAra rauDhAriyA' For Personal & Private Use Only
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha ramaNalAla dhIrajalAla zAha rasikalAla premacaMdabhAI e " ne cUda ' lairArAkRtio (1984) vagere emanAM ' - !! ne che; seneTasaMgraha 'manISA' (1951), 'zreSTha ke mail', Siaa' (1955 , 'rAjadaleka' (1971), 'ciMtanayAtrA { 1 - 7 : , "nIrAja' (193), rA' (1935), "avagAhana' { 19973), 'sama ci'na' (1983), 'kavitalaharI' (1984) vagere emamAM rahaHAM pAda che. che. rAhula sAMkRtyAyana' emane anuvAda pA.mAM. zAha ramaNalAla dhIrajalAla : va da "dI!!*t{tha' (1983) ame navalakathA . 14. gI'(1959).!! ka... ni.va. 'he ramADatAla "nAlAla, chUmaMtara' (1-8-1898) : bALa: { " hA.. ane vaDodarAmAM. 1917 mAM maeNTrika. vaDodarAmAM rikAnI nokarIthI kazo. eka zikSakanI nokarI karyA bAda ht: 1 - - 1924 lama mATe prinTiMga prerAmAM ane pachI : Da Dha --jdhI rA ! jorada, vaDodarAmAM presamaeNnejara, 1933 mAM . nAka parI' nAma potAnA presano AraMbha ane 1966 sudhI ne.', DAM Te. vividha rAmayike- 'khatI ane sahakArI', 'muMbaI dAre fhada', 'suvarNamALA', 'navagujarAta' vagerenuM saMpAdana. + 1920thI 1972 sudhI 'bAlajIvana'nA taMtrI. maiI parovI bALako mATenAM mane raMjaka, rasaprada, nItibodhaka ane svayaMpraka aneka pustako maLyAM che. "aTakacALAM vAMdarAM', 'rAma, kahANIkho', 'cAlAka cara', 'sonala haMsa', 'sapheda hAthI', 'mArAM vAsI', 'hRdayapalaTo', "bAMDa ziyALa" vagere nItipreraka ane rasika bALavArtAnAM pustako che; bALakonI raMgabhUmi', 'adAlatane mAMgaNI' vagere pALanATaka che; te 'AnaMdataraMga', 'hAsyagaMgA'2. 1 dhAM 4, 'kAnaMdamaMjUSA'- bhA.1-2, phatiyo', bheLiyA rAjA', 'pUrpamaMDana' vagara padakathAo che. emaNe caritralakSI kRti 'jhAMsInI rANI', pravAsapustaka 'mAtherAna" tema ja purANakathAo ane prANI vyApI vironAM anya pustako paNa ApyAM che. '' *ko- mA " ane bALakonuM mahAbhArata'nA be bhAga uparAMta saraLa bhASAmAM zaikasapiyaranAM nATakone kathAsvarUpe saMkalita karIne 'zaikApIaranAM kathAnaka'- bhA. 1 thI 4 paNa ApyAM che. 'premanI khumArI' - bhA. 1-2, 'jharInA', "ara NA - vArAMganA ke vIrAMga...?" vagere emanI navalakathA che. ni.. zAha ramaNikalAla vimaLazI, "anAmI', 'ekAkI', 'hAne madhu' (29-8-1911) : vArtAkAra. janma amadAvAda jillAnA bhoyaNI gAme. 1932 mAM bI.esasI. 1933mAM bI.e. 1934mAM liela.bI. muMbaI hAIkorTamAM eNDavokeTa rahyA bAda yugAnDA ne jhAmbiyAmAM ligala oNphisara, Teksa oNphisara ane siniyara Tekrasa oNphisara tarIkenI kAmagIrI. emaNe 'dopikA' (1938)nI ATha TuMkIvArtAomAM eka rAAMga ciMtanAtmaka vArtA ApI che. 'darzana adhUrAM vasuMdharAnAM' (1972)mAM pAMca rAphrikana rAjayone pravAsajanya paricaya che. .To. zAha rameza mehanalAla, 'ba' (10-6-1937) : kavi. janma karAMcImAM. 1959mAM esa.esa.sI. muMbaInI iramAIla yusupha koleja, jogezvarImAMthI 1961 mAM inTara Arsa. 1961-62mAM 'ceta-machaMdaramAM pra pharIDara. hAlamAM khAnagI kaMpanImAM mukhya hisAbanIza. emanI pAsethI kAvyasaMgraha 'sapanAMne dariyo' (1985) maLyo che. ni.vA. zAha ramezacaMdra raNachoDalAla (9-4-1936) : nATakakAra, navalakathAkArajanma hAlolamAM. 1953mAM esa.esa.sI. 1959mAM bI.e. 1967 mAM ema.e. prAraMbhanAM bAreka varSa zikSaka, pachI 1969 thI adyaparyata sarasapura khATarsa eNnDa komarsa kolejamAM vyAkhyAtA. 'rUmano TI.bI. pezanTa (1971), "cApaNuM' (1972), "zAliTAkA' (1974) ane dhummasa ogaLe che' (1985) emanA ekAMkIsaMgraho che. asaMbaddhano Azraya laI nATayAtmaka paristhiti sarjavAne udyama emanAM nATakomAM jovAya che. "karkoTaka' (1975) navalakathA uparAMta 'sapanAM ughADI AMkhanAM' (1986) laghunavala paNa emaNe ApI che. caM.TA. zAha "razmi': jAsUranI kathAo "bhayaMkara orata' (1953) ane 'bhedI madadagAra' (1953)nA kartA. ni.vo. zAha razmikAnta ramaNalAla, 'kiraNa' (6-10-1937) : bALasAhityakAra. janma vaDodarAmAM. 1958mAM bI.e. 1963 mAM ema.e. 1964mAM elaela.bI. 1975mAM bI.kaoNma. 1958 thI 1978 sudhI 'bAlajIvana'nA taMtrI. atyAre vaDodarAnI pAdarA kolejamAM bhUgoLanA vyAkhyAtA. emaNe bALanATako uparAMta bALanItikathAo ane mane raMjaka parIkathAo ApI che. "paMkhe ane phAnasa' (1965)mAM jApAnI bALavAto che. keTalAMka saMpAdane paNa emaNe karyA che. caM.. zAha rasikalAla cunIlAla : 'rASTrabhASA koza -gujarAtI zabdArtha sAthe' (1950)nA saMpAdaka. zAha rasikalAla premacaMdabhAI (15-6-1932) : bhASAvida, janma mahesANA jillAnA bilodarAmAM. 1954 mAM bI.esasI. 1956 -mAM DiplomA ina Depha eNjayukezana. atyAre TreniMga koleja phora dha risarca ova dha DephanA prinsipAla. 'badhironuM vANIzikSaNa' (1981) emanA bhASAzAstraviSayaka graMtha che. caMTo. gujarAtI sAhityakoza - 2 :587 For Personal & Private Use Only
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha rasikalAla harajIvanadAsa zAha rAjendra kezavalAla zAha risakalAla harajIvanadAsa : preraka nibaMdhikAono saMgraha 'eka kadama Age'(1944) tathA jAsUsako lAlabahAdU'nA kartA. ni.vA. zAha rAjendra kezavalAla, 'rAme budAyanI'(28-1-1913): kavi. janma vatana kapaDavaMjamAM, prAthamika-mAdhyamika zikSaNa kapaDavaMjamAM. aMbubhAI purANInI vyAyAmavRttimAM rasa lIdho. 1930mAM rAhakAranI laDatamAM joDAyA. 1932mAM meTrika. 1934mAM vaDodarA kolejamAM joDAI 1937mAM philasuphI viSaya sAthe bI.e. amadAvAdanI zALAmAM nokarI. pachI jayotisaMghamAM 1942 sudhI kAma karyuM. tyArabAda amadAvAdamAM mAMdIkhAnAnI dukAna. 1945mAM muMbaI jaI jaMgalAmAM lAkaDAM kApavAno konTrAkaTa rAkhatI kaMpanImAM nokarI. 1951thI 1955 sudhI kAgaLano vepAra. 1955mAM *vidhinI prinTarI nAmanA kaoNcano prAraMbha. 1947no kumAracaMdraka, 1956ne raNajitarAma suvarNacaMdraka ane 1964nA sAhitya akAdamIno puraskAra. 1970thI nivRtta jIvana ane vatanamAM nivAsa. emanA kAvyarAzi vipula che tema sattvazALI paNa che. iyanA ane guNavattAnI dRSTie A kavi anuga/dhIyuganA pramukha kavi che. emanI kavitAmAM prahlAda pArekhanI kavitAnAM kANo vicita rUpe jevA maLe che. pravAda pArekha zrIdharANIthI zarU thayelI sauMdabhimukha kavitAnI pakAva A kavinI kavitAmAM AvI che; ne gAMdhI-kora prabhAva osarato Ave che. vaLI, cIndraprabhAva prabaLa rUpamAM anya kAvyo karatAM emanAM gIto para vizeSa jaNAya che. 'dhvani'(1951)nAM 108 kAvyAmAM pistALIsa gIto che. A saMgraha pragaTa thayA pachI thoDAka hiMdanA pachI kivano rATha gItono saMgraha "AMdolana'(1951) pragaTa thayo che. te pachInA saMgrahomAM paNa gIto sArI saMkhyAmAM che. uparAMta 1978mAM vinA bIjo gItasaMgraha 'gIta' pragaTa thayo che. Ama, A kavi, nhAnAlAla pachInA ApaNA moTA gajAnA gItavi che. emanA prathama kAvyasaMgraha "dhyAna e kAvyAkitanAM UMcAM zikharo sara karyAM che. anavadya prakRtikAvya 'zrAvaNI madhyAhne', ama~saghana ciMtanapraNa kAvya 'niruddeze', mRtyunA milananuM virava kAvya 'zeSa prasAra', kodAyI soneTamALA 'AnuSyanA avarodhe' vagerethI A saMgraha samRddha che. 1960mAM bALakAvyasaMgraha 'mArapiccha' prakAzita thayA che. 'zAMta kolAhala'(1962) emano bIjo kAvyasaMgraha che. emAM 'giNI'nAM A zoneranA gucchamAM saMgItanA vividha rAgone anulakSIne saMpanna dAmpatmyajIvananI prasannatA pragaTa karI che. AvuM ja noMdhapAtra bIjuM guccha che. vanavAsInAM gIta. A be guccho uparAMta 'nirmala', 'meDIne ekAMta', 'svapna', 'riyo ane pha", "zAMta kolAhala', dha' jevAM uttama kAvyo saMgrahanI guNavattA vadhAre che. 'citraNA'(1967)mAM mAdhyama kavinuM hovA chatAM dRSTi to citrakAranI ja che, emAM sALa kRtio che, jemAMnI ATha dRzya-citraNonI ane ATha chiba paDha: gujarAtI sAhityakoza -2 citraNAnI che. A citraNAmAMthI 'pArijAta', 'dvArikA', 'gAMdhI', '. narmarA'nAM vikano vizeSa ArAya che. viSAdane sAda' (1968)nAM kAvyomAM sAMprata paristhitinI sabhAnatA anubhavAya che, emAM be prakAranI racanAo che : purANanA prasaMgo vartamAnane sparzatA arthaghaTana sAtheja thayA che tevI agni-teja, Aga ane bhaga', 'zaila', 'hiraNyakazipu', 'pUtanAno prema' jevI racanAo ane manuSyanI bhASA tathA tenI keTalIka pravRttio vize sIdhesIdhI vAto kahetI racanAo.. 'kSaNa je ciraMtana'(168)nAM 'muMbaImAM', 'madhyarAtrIe zahera' jevAM nagALo nirajana AdinI nagarakAvyothI bhinna prakAranAM to che ja, sAthe Ave vinI vaitika mudrAthI aMkita paNa che. "madhyamA'(1977)mAM kavi navuM kAvyarUpa laI upasthita thayA che. prathama khaMDa' dainaMdinI'nI nizcita prakAranA dudhavALI ekatrIsa racanAomAM rojabarojanI sAmAnya lAgatI ghaTanAomAMthI kAvyatvane kaMDAravAnA prayAsa thayo che. 'dakSiNA'(1979)nI kAvyakRtika rahasya ciMtana adhyAtmanI sRSTi che. ahIM kavi vaiyakitaka anubhUtino vaizvika anubhUti sAtheno saMbaMdha joDI Ape che. patrakAvyonA saMgraha 'patralekhA'(1981)mAM mukhyatve ihalaukika anubhUtionuM Alekhana sAMpaDe che. kuTuMbajIvana sAthe saMkaLAyelA aneka bhAvonuM Alekhana ahIM keTalIka racanAomAM thayuM che. dIkarIne sAsare vaLAvavAnA marmasparzI prasaMganuM Alekhana kavie 'gRhiNIne' racanAmAM karyuM che. 'prasaMgasamaka'nAM kAvyomAM eka nATayamaya mAkRti racavAno kavino prayAsa joI zakAya che; chatAM ahalyA', 'nI', 'rajakAno punarjanma', 'pRyAnI dharaprApti' vagere kAvyomAM zApa-abhizApa ane varadAna kendramAM rahelAM che. 'saMkalita kavitA'(1983) emano pUrvaprakAzita saMgrahono saMgraha che. emaNe 1985mAM "AMbe AvyA mora" nAme bIjo bALakAvyasaMcaya Apyo che. emanI kavitAnA mukhya viSayo paikI eka che prema. emanA premana anubhava vadhu ne vadhu vyApaka thatA gayA che enI pratIti 'dhvani'thI 'patralekhA'sudhInI premakAvyomAM thAya che. emAM praNayabhAva ghaNIvAra laukikatAnI hadane oLaMgI alaukikatAnA sImADAne sparzI rahe che. bIjo mahattvano viSaya che prakRti. prakRti jayAM AlaMbanavibhAva tarIke AvI che. tyAM zuddha prakRtikAvye prApta thayAM che, paraMtu prakRti jayAM uddIpanavibhAva tarIke prayojAI che tyAM te praNayanA bhAvane poSaka banI che. premakavitA karatAM prakRtikavitAnuM laka vistRta che, emanI prapremanI, rahasyavAdI ane sAMprata paristhitinI sabhAnatAnI ciMtanakavitA ekI sAthe adhyAtmanI ane kadanI ema vividha prApti mATe mathe che. emanAM kAvyo parathI emanuM je kavivyakitatva ApaNI samakSa khaDuM thAya chete RtaSTi kavinuM che. UrmikavitAnuM atyaMta mahattvanuM lakSaNa 'lirisijhama' emanI kavitAmAM nUtanatA ane tAjapa sAthe abhivyakata thAya che. emanI kavitA sauMdaryAnubhUtinI pIThikA para AsvAdI zakAya che enuM kAraNa che emanI apUrva saMvedanakSamatA, kavimAM sUkSma saMvedana For Personal & Private Use Only: www.jalnelibrary.org
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha rAmadAsa mANekalAla- zAha vipina zakita to che ja, sUkama zabdazakita paNa che. A zakitayanuM rasAyaNa racAtAM kavitAmAM bhAva sauMdarya pragaTe che. emanI kavitAno pradhAna guNa mAdhurya che. ucita pratIka-kalpanone viniyoga, bhASAnI sughaDatA, zabdonI cArutA, chaMda-alaMkAra-laya-prAsAdinuM 2IjhabharyuM niyojana tathA kAvyabAnInuM sughaTTa rezamI pati emanI kavitAne kalAtmaka rUpa Ape che. emaNe gujarAtI sAhitya maMDaLa, kalakattAnA vArSika 'kesUDAMmAM 'suradAsa" ane AI.ena.TI.nA sAmayika 'ekAMkI'mAM 'gati-mukita' ema be ekAMkIo prakAzita karyA che. emaNe ATheka vArtAo paNa lakhI che. kavi jayadeva-viracita praziSTa saMskRta kRti 'gItagoviMda'ne emaNe karelo samalaikI anuvAda dhyAnAI che. pra.bra. zAha rAmadAsa mANekalAla : kathAkRti 'mastIkhera mAM(1893)nA kartA. ni.ve. zAha lakhamazI zivajI : padyakRti 'ranArAranA kartA. .ivA. zAha lAlacaMda suMdarajI : saMvata 1956 nA duSkALane varNavatI kathAkRti chappananA paTTA ne gajabane gele' (1900)nA kartA. ni.vA. zAha lIlAbahena jayaMtIlAla : 'rAdhekRSNa bhajanAmRta'-bhA. 3 (1959)nAM kartA. ni.. zAha vajubhAI maNilAla (6-2-1910, 9-1-1983) : caritralekhaka. janma vAvaDI (tA. kaMDoraNA, ji. rAjakoTa)mAM. 1927mAM maeNTrika. 1929mAM karAMcInI eNnjiniyariMga kolejamAM. lAhora koMgresa adhivezana vakhate potAnuM jIvana rASTrane samarpita karavAne saMkalpa karI abhyAsa choDI rASTrasevA svIkArI ane jIvanaparyaMta arthopArjana mATe koI vyavasAya na karyo. 'navaracanA' mAsika tathA svarAjadharma' pAkSikanA taMtrI. amadAvAdamAM avasAna. emaNe jIvanacaritra 'mahAdevabhAI' (1945) ApyuM che. A uparAMta siyArAmazaraNa gumanI hindI navalakathA "nArI'ne ciraMtana nArI'(1943) nAme tathA parsabakakRta 'veraviMDIne 'athaDAtA vAyarA' (1945) nAme anuvAda ApyA che. 2.ra.da. zAha varajIvanadAsa kezavalAla: 'navIna sudhacandra nATaka (1901)nA kartA. ni.. zAha vardhamAna svarUpacaMda : bodhaka kRti "putrI gItA tathA prakIrNa kRti "avidyAne julama' (1899)nA kartA. ni.ve. zAha vallabhajI kuberadAsa : Izvarastuti ane bhakita vizenAM gItane saMgraha 'kIratanAvalI' (1904)nA kartA. ni.. zAha vADIlAla amathA : navalakathA "saMsAracitra : zANI subhadrA (paTela lallubhAI go. sAthe, 1889)nA kartA. ni.vo. zAha vADIlAla IzvaralAla : padyakRtio "amUlya matI yAne vaNikavijaya' (1913), 'manoraMjanamALA(1914), "madhura mahinI' (1915) tathA "saMvAdasaMgraha' (1925)nA kartA. ni.. zAha vADIlAla motIlAla, kevalya', "moTuM mIMDuM, 'yuvaka, vonsora ramUjI', 'zodhaka' (11-7-1878, 21-11-1931): nibaMdhalekhaka. janma viramagAmamAM. vatana amadAvAda jillAnuM vizalapura. prAthamika zikSaNa viramagAmamAM. mAdhyamika zikSaNa amadAvAdamAM. kolejakALanA AraMbhamAM ja munizrI chaganamalajI svAmInA saMparkathI jenenI saMkucita vRtti sAme vidroha. 1911 mAM ratalAmamAM jaina TreniMga kaoNlejanI rathApanA. 'jena hitecchuM mAsika ane jaina samAcAra' sAptAhikanA taMtrI. vedAMta, jainadarzana, nijo ane zepanahoranI tattvavicAraNAthI prabhAvita emanAM lakhANo abhyAsI ane rasAdhaka kakSAnAM che. emanI 'namIrAja' (1906), 'sudarzana'- bhA. 1(1908) ane "mRtyunA moMmAM athavA amRtalAlanuM aThavADiyuM (1921) jevI ' navalakathAo dharmatatvane lakSya kare che. "satI damayaMtI' (1902), 'RSidanA AkhyAyikA' (1904) ane mastavilAsa' (1925) emanI dharmapravaNa kathAo che. 'hitazikSA' (1904)mAM bhASaNerUpe upadeza che; te "zrI mahAvIra' (1908) caritramUlaka che. 'mahAtmA kabIranAM Adhunika pado'- bhA. 1 (1911), dharmasiMha bAvanI' (1911) ane 'jena samAcAra gaghAvali': khaMDa 1-8 (1912), khaMDa 9-10(1913) emanAM saMpAdano che. A uparAMta aneka dharmatattvaviSayaka graMtho emaNe ApyA che. caM... zAha vADIlAla haragovanadAsa : nATayakRti "ajaba tophAnI' (1916), 'kusumAvatI nATakanAM gAyana' ane 'nagaro sApa nATakanAM gAyananA kartA. ni.. zAha vijaya : kAvyasaMgraha 'huM eTale tame' (1977)nA kartA. ni.. zAha viThThaladAsa kasanajI : nATayakRti 'kizorakAnta navIna nATaya" (zAha mULajIbhAI bhegIlAla sAthe, 1905) nA kartA. ni.vo. zAha vinayacaMda dhanajI : "mugdha mattakhaMDana nATaka' (icchArAma bhAIcaMda bhejaka sAthe, 1887)nA kartA. ni.vo. zAha vipina : bahumukhI pratibhA dharAvatA mAikala eNjene sacitra paricaya ApatI kRti 'mAikalejelo' (1975)nA kartA. ni.. gujarAtI sAhityakoza -2 :589 For Personal & Private Use Only
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha vibhUta caMpakalAla zAha zAnitalAla e. zAha vRjalAla a. : bALakAvya " ba'! kana. zAha zakarAbhAI mAnI jA ! [11 " " , " : vAha +, il, { zAha zarada : cha bedhakathA godha saMgraha 'sarakArakathAo' katAM. zAha vibhUta caMpakalAla (23-6-1936): navalikAkAra, ekAMkIkAra. janma kheDAmAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa kheDAmAM. 1956 mAM amadAvAdanI ela. DI. ArTsa kolejamAMthI aMgrejI gujarAtI viSayo sAthe bI.e. 1963mAM elaela.bI. pachI lAyabrerI sAyansano DiplomA. 1957thI 1965 sudhI jAmanagaranI ema. pI. zAha meDikala kolejamAM graMthapAla. hAla amadAvAda hAIkorTamAM graMthapAla. emanA navalikArAMga TekarIo para varAMta beThI che' (1968), 'baMdiza (1977) ane 'phalAvara vAjha' (1988) tathA ekAMkIsaMgraho 'lAla, pILo ne vAdaLI' (1970) ane 'zAMtinAM pakSI' (1974) pragaTa thayA che. 'asaMgati' (1988) emanI navalakathA che. navalikAo paikInI keTalIka paraMparAgata racanArIti sAthe anusaMdhAna jALave che, te keTalIka Adhunika vArtAkaLAnAM vibhinna tane ochovatto viniyoga sAdhe che. emAM vaNyavatuM ane AkAranuM ThIkaThIka vaividhya che. navalikAnI tulanAmAM ekAMkI kSetre emanI vadhAre siddhi nathI. sthULa, chIcharA ane vyasta saMvAda, prasaMga-saMyojanamAM zithilatA ne khAsa to nATayadRSTinI UNapane kAraNe emanI nATayakRtio ochI prabhAvaka che. zAha zazI jayaMtIlAla (28, - '! ' 46) : matakAra, 1} Tave. Ama, navalakathAkAra. * baMka mAMgI che . -- -- * . ane ma."lo. zAha ArTsa koleja, surata garamI .. kAriAma minamAM kasTiga oNphisara. hAla eka , ':'laH } ||phara. ekalatA, hatAzA ane parAyApaNA ma AMva , " " nAM 'lAbhazubha' (1972)nI rAttAvIsa navalikA :-:o che' vyakitarI ane prayogalakSanA nAMdhapa' -2 che. tI' | T; * * viSaya banAvI lakhAyelA cAre ' ' 1, 2. ga 'kha ra che . , , , nAyaka (1974) mAM aMbdArDanA prA (nAra ra.5 i., kathA ! parama pa kSayaroganA saMdarbhe jAtIya paratvanA anuma dA ne ?' saMvedanane AlekhatI nakalaDayA '' bhAdAra *' (1889) } AdhunikatAne vyAmoha che. pra.5. zAha vINAbena kAtilAla (18-12-1925) : caritrakAra. janma amadAvAdamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa amadAvAdamAM. 1948 -mAM aMgrejI viSayamAM ema.e. pachAta varganAM bALako mATe bALamaMdira saMcAlananI pravRtti."bhaginI samAja patrikA'nAM mAnada taMtrI. jagatanI keTalIka mahAna vyakitaonI TUMkI jIvanakathA ApatI pustikAo 'AlbarTa svAIDjhara' (1978), 'IzvaracaMdra vidyAsAgara' (1972), 'svAmI AnaMda' (1978), 'jayorja vaiziMgTana', 'mAdAma kayurI', 'bhagavAna mahAvIra', 'vikrama sArAbhAI vagere emanI pAsethI maLI che. "vadha DAyarI' (1959) tathA bInAnI billI' (1982) emanA anuvAda che. ni.vo. zAha vIracaMda lAlacaMda : padyakRtio rasakuMpikA' (1931), kSamApanA' (1931) "saMkaTamocana(1933), 'suvAsita phUlaDAM" (1931) ane tejamaya tAralA' (1932) nA kartA. ni.ve. zAha vIrapALa haMsarAja : triaMkI nATaka 'udyoga prArabdhanI mahattA' (1898)nA kartA. ra.ra.da. zAha vRMdAvanadAsa kezavalAla : bhajanika kAvyasaMgrahanA kartA. zAha zAne nAgaradAsa, 'satya' (198-31921} : 1 4 kAra, caritralekhaka, vArtAkAra, anuvAdaka. janma loyA (.. rAma, ji.surendranagara)mAM. 1942mAM bI.. narsa. vividha vartamAna patramAM patrakAra. 'navalikA' mAsikanA taMtrI. emaNe satyaghaTanA para AdhArita 'pA'' '' '91 : ' ! 'vanI vATe' (1967) ane " '' 2) : pa. 1} : kathAo, cauda vArtAone saMgraha 'nizigaMdha' (1945), 6 - caritre 'bhakata jalArAma', 'zamaNa mahAvIra' (1952), 'ra , bheja ane kavi kAlidAsa" tathA "preraka jIvanapasaMgo' (1958) uparAMta 'DholA mAru' (1953) ane paMdara pustikAonI zArI 'sarvadharmakathA' jevAM saMpAdano ApyAM che. eDagara saIzabaro likhita zauharA pUrNa TArajhanAkaMthAroH anuvAda 'TArajhananuM zaurya', 'TArajhananAM rAhase', 'TArajhananI zodha', 'TArajhanane milApa' ane 'TArajhana : zAhe jaMgala' ApyA che. 'zonavAnanAM sAhasa' (1957), 'suvarNabhUmi' (1962), 'ya' (1963), 'gulivaranI musApharI', 'kheDUtabAla', 'benjAmina phrekalina', pRthvInAM potAM" uparAMta 'devadAsa', 'gorA', 'naukA DUbI' ane "cokheravAlI' jevI baMgALI navalakathAonA anuvAda puSya emaNe ApyA che. zAha veNIlAla parazottamadAsa : "vAMDhAvilApa athavA atiramUjI ane hAsyakAraka vAMDhAne phArasa' (1886) tathA 'magaDIo sonI ane kezara senAraNane atiramUjI ane hAsyakAraka phArara' | (1890)nA kartA. 22.da. zAha zAMtilAla e. : zALAMtanA parIkSAthIaune madadarUpa thatA gujarAtI-hindI joDaNIkoza "navayuga zALAMta kAza' (1973)nA kartA. 590: gujarAtI sAhityakoza -2 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha zAMtilAla choTAlAla - zAha sAMkaLacaMda devacaMda zAha zAntilAla choTAlAla: gadya-padyalekhono saMgraha 'zAMtinikuMja' (1930) nA kartA. 2.2,da. zAha zAntilAla phUlacaMda, 'digaMta' (18-12-1909) : kavi. janma vaDhavANa (ji. surendranagara)mAM. samAjasevA. zrI mAnavasevA saMgha sAthe saMlagna. emaNe smaraNAMjali' (1951), 'phUladIvA' (1963), 'raha' (1963) vagere kAvyasaMgraha ApyA che. zAha zAntilAla maganalAla, prazAMta', 'dhAtrI', 'lavaMgikA desAI', 'vakrAcArya (7-4-1918) : navalakathAlekhaka, vArtAlekhaka. janma bharUca (ji. kheDA)mAM. tyAM ja prAthamika-mAdhyamika zikSaNa. 1939 -mAM vaDodarA kaoNlejathI bI.e. AmadanI zALAmAM zikSaka. 194243 daramiyAna jelavAsa. muMbaImAM 'akhaMDaAnaMda' mAsikanuM saMpAdana. gujarAta rAjyanA mAhitIkhAtAmAM. pachIthI vividha vartamAnapatromAM patrakAra. 'baLatAM pANI' (1946), 'bharatI-oTa' (1952), 'lagnamaMDapa' (1952), "aramAna' (1954) vagere vArtAsaMgraho tathA "rUperI kinAra'-bhA.1-2 (1966), pratighoSa'(1966), "zarvarI - snehadIvAnI'(1966), caMdanahAra'-bhA. 1-2 (1966), "cethI jAgIra' (1966) ane 'kuMvArI dharatI' (1967) jevI navalakathAo emanA nAme che. A uparAMta 'reDiyonI duniyA' (1966) nAmanI paricayapustikA tathA anuvAda 'aparamA (1946) paNa emaNe ApyAM che. viSayamAM ema.e. 1962-63mAM amadAvAdanI eca. ke. ArTsa kolejamAM vyAkhyAtA. tyArabAda jAmanagaramAM eplAyamenTa ophisara. 'janasattA', rAjakoTanA maeNnejara tathA 'janasattA', amadAvAdanA janarala menejara tarIkenI kAmagIrI pachI hAla vivekAnaMda ArTsa koleja, amadAvAdamAM vyAkhyAtA. emanA covIsa kAvyonA saMgraha "eka' (1962)mAM zaherI jIvananI visaMgationuM viziSTa tarehamAM citraNa karatAM mukhyatve achAMdasa kAvyo che. navalakathA "astI' (1966)nuM ghaTanAvihIna kathitavya nAyaka 'tenA sAkSIbhAve nirUpAyuM che. sureza jozIe cAtarelA ghaTanAhAsanA cIle cAlatI A viziSTa astitvavAdI kRti che. 'trIjo mANasa' (1965) navalakathA "niraMjana sarakAranA upanAmathI pragaTa thayelI rahasyakRti che. emanA prathama nATayasaMgraha 'tIrADa ane bIjAM ekAMkIo' (1971)mAM sAmAjika tathA manevajJAnika abhigamathI lakhAyelAM maMcanakSama nATako che. sAmAjika AMtarasaMbaMdhone astitvavAdI abhigamathI rajU karatAM, traNa pAtra dharAvatA dviaMkI nATaka 'negeTIva' (1975)mAM sinemAnI Tekanikano viniyoga thayo che. kenavAsa paranA caherA' (1982)nAM seLa ekAMkIo paikI cAra naTIzUnya che.......ane huM' (1982)nAM kula bAra ekAMkIo paikI daza maulika che. lekhakanI raMgabhUmiTekanikanI sUjha tathA saMvAdakalAnuM prabhutva ahIM noMdhapAtra che. ekAMta naMbara 80(1984) paNa emane ekAMkIsaMgraha che. pa.nA. zAha satyavatI : satyaghaTanA para AdhArita sAmAjika rekhAcitrone saMgraha 'pAnakhara ane vasaMta' (1965)nAM kartA. 2.ra.da. zAha saralAbahena vimalabhAI : ekavIsa vArtAone saMgraha ArAdhanA' (1940) tathA anUdita pustako "AvatIkAlanI grAmasaMskRti' (1962), 'sahakArI samAja' (1964) ane 'grAmatapAsa paddhati' (1964)nAM kartA. 2.ra.da. zAha saralAbAI sumaticaMdra : strI jIvananI vipattio ane tenAM nirAkaraNonuM bodhaka nirUpaNa karatI vArtAone saMgaha "kacaDAtI kaLiyo' (1930) tathA nibaMdhasaMgraha "lakhalaharI' (1941)nAM kartA. 2.ra.da. zAha saroja zaMkaralAla, 'devikA rAjapUta': navalakathAo 'sneha ane saMgrAma' (1964), 'lpa impAlA' (1971), "rezamI khUna' (1971) ane haiye varasyuM viSa' (1971)nAM kartA. 2.ra.da. zAha savAIbhAI rAyacaMda: navalakathA 'zrIpALa'nA kartA. 2.ra.da. zAha sAMkaLacaMda devacaMda : padyakRtio "nUtana bhajanAvaLI', "zIkhAmaNa chatrIsI' tathA 'navIna stavanasaMgrahanA kartA. 22.da. zAha zAntilAla me.: lagnasamasyAne nirUpatAM triaMkI nATako 'baLavAkhora' (1935) ane 'AzAnI pAMkhe' (1939)nA kartA. 2.ra.da. zAha zAntilAla harajIvana : jIvanacaritra 'bANa'(1917)nA kartA. 2.2,da. zAha zAntilAla harilAla: navalakathA "candrakaLA' (1956) tathA jayotiSa mArgadarzana' (1956)nA kartA. 2.ra.da. zAha (maDhaDAvALA) zivajI devazI (1880,-): kavi, navalakathAkAra, nibaMdhalekhaka. janma naLiyA (ji. kaccha)mAM. jainadharmanA abhyAsI. gaDhaDA (ji. bhAvanagara)mAM AzramanI sthApanA. emaNe navalakathAo 'vighAcandra ane sumati'- bhA. 1, kRtajJI kesara'(1930), 'navanIta' (1957); kAvyasaMgraha "zivavinoda' tathA nibaMdhasaMgraha 'zivabaMdha' ane 'puruSArthasiddhi' ApyAM che. ra.ra.da. zAha zrIkAMta vallabhadAsa, 'niraMjana sarakAra" (29-12-1936) : nATayakAra, navalakathAkAra, kavi. janma bAMTavA (jUnAgaDha)mAM. 1959mAM mane vijJAna viSaya sAthe bI.e. 1962 mAM e ja gujarAtI sAhityakoza - 2 : 591 For Personal & Private Use Only
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha sAMkaLacaMda pItAmbaradAsa - zAha sumana goviMdalAla zAha sAMkaLacaMda pItAmbaradAsa : padyakRtio 'vairAgataraMga bhakitamALA' (1905), 'manasukhabhAI viraha' (1913) ane "vivAhanI vadhAI' (1913) tathA jIvanacaritra 'guggaNamALA'(1916) nA kartA. 2.ra.da. zAha sI. ema.: caritra "eDolpha hiTalara' (1941)nA kartA. zAha sukumAra : dRSTAMtakathAone saMgraha 'adhika mAsanI amRtavANI" tathA "siMdabAdanI saphara'nA kartA. zAha subhASa rasikalAla (14-4-1941) : kavi, nATakAra, navalakathAkAra. janma kheDA jillAnA borasada gAmamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa borasadamAM. 1959mAM vaDodarAthI esa.esa.sI. 1962mAM AMkaDAzAstra-gaNitazAstra viSayo sAthe ema. esa. yunivarsiTImAMthI bI.esasI. 1964mAM AMkaDAzAstra viSayamAM e ja yunivarsiTImAMthI ema.esasI. 1964thI 1983 sudhI sITI komarsa kaeNleja, amadAvAdamAM adhyApaka. 1984-85 mAM gujarAta yunivarsiTInA senTara phora DevalapamenTala kaeNmyunikezanamAM ko-orDine. hAlamAM amadAvAdamAM haThIsIMga vijhayuala ArTa senTaranA DAyarekaTara, 1972 mAM vI-thiyeTaranI sthApanA. 'subhASa zAhanAM kAvyonI copaDI' (1965) gujarAtIne prathama hAIkusaMgraha che. surate sArAkSarIne sthAne laghuravarUpanI ceTa enI mukhya nema che. eka UMdara ane jadunAtha' (1967) lAbhazaMkara ThAkara sAthe lakheluM emanuM eNbsarDa triaMkI nATaka che. bahAranAM pilANA' (1969) nI sAta nATikAomAM Adhunika eNbsarDa raMgamaMcanI sabhAnatA UtarelI joI zakAya che. "sumanalAla TI. dave' (1982) emanuM dviaMkI nATaka che. "mekabilIva : pAMca nATako'(1967) mAM anya cAra sAthe A lekhakanuM nATaka paNa saMcita thayeluM che. 'nirdhAnta' (1986) navalakathA, vadhu paDatI sabhAnatA vedanA bhaNI nahIM paNa AnaMda bhaNI laI jAya che evA gRhItathI nAyikA sanI bhrAMtinAM paDaLane eka pachI eka anAvRtta karI vedanAnA zamananuM vizva upasAve che. 'akathya' (1986) laghunavalamAM strIpuruSa vaccenA advaitanA akathya anubhavane kathya karavAno puruSArtha che. emAM zyAmA sAthenA adrata ane tanuzrI sAthenA drata vaccenA tIvra taNAva para UbhelA che. anaMtaprasAdanI AMtara-smRtikathA che. 'veMta cheTI mahAnatA' (1988) ane "anAtha' (1988) emanI anya navalakathAo che. caM.. zAha sumaticaMdra: kizAropayogI sAgarakathA 'sAgararAjanI saMgAthe' (anya sAthe, 1962)nA kartA. 1956 mAM maeNTrika. 1962 mAM gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1964mAM e ja viSayomAM ema.e. 1978mAM gUjarAta vidyApIThamAMthI vidyAvAcaspatinI upAdhi. 1964 thI 1966 sudhI upaleTAnI ane 1966 thI 1972 sudhI kapaDavaMjanI kolejamAM adhyApaka. 1972 thI 1977 sudhI boDelI ArTsa kaoNlejamAM AcArya. 1977thI Aja sudhI gujarAta yunivarsiTInA bhASAsAhityabhavanamAM rIDara. avarazuMkeluba' (1976) vArtAsaMgrahanI, prayogazIlatAthI bodha. kathAne vArtAsvarUpamAM UMcakatI emanI vArtAo bhASAsaMvedananI mudrA upasAvavAmAM vadhu sakriya che. "khaDakI (1987) paraMparA ane prayoganA saMyojana para UbhelI, jAtIyatAne paDache praNayane mUlavatI emanI navalakathA che. 'bAjabAjI' (1989) navalakathAmAM karAmata ane prayogazIlatAthI bacIne emaNe premamAM vahema zaka, ane zaMkAnI jagajUnI karaNa vArtA kaha che. 'bAyalAIna' (1990) mAM vicAranAMdhe che. Adhunika kathAsAhityane tIvra saMvedana rAye grahIne enI arthavattAne pragaTAvavAmAM A vivecake pratyakSavivecananA mUlyavAna namUnAo ApyA che. 'caMdrakAnta bakSIthI phero'(1973) A vAtanI pratIti Ape che; emAM Adhunika navalene ochAmAM ochA zAstrIya stare saMvedanaparaka abhyAsa che. 'navya vivecana - pachI' (1977) mAM mahattvanA amerikana sAhityavAda pachInI dizAonI carcA che. 'sureza jozIthI sureza jozI' (1978) sureza jozI parane zodhaprabaMdha che. sureza jozInAM sarjana ane vivecanane sahRdaya samIkSaka ane samabhAvazIla nirIkSakane lAbha maLyo che. sAhityasaMzodhana vize' (1980) ane 'satrane sAhityavicAra' (1980) abhyAsanA tAraNo che. 'niraMjana bhagata'(1981) ane 'umAzaMkara : samagra kavitAnA kavi - eka prophAIla' (1982)mAM anukrame baMne kavionI sarjakatAnI sarvagrAhI carcA karavAne upakrama che. "khevanA' (1985) sAhitya ane zikSaNa tema ja sAhityika pravRttio paranA vividha samaye lakhAyelA lekhene saMcaya che. ahIM lekhenI vicchinnatA chatAM sajaja vivecakanAM ojAro khapa lAgelAM joI zakAya che. "saMracanA ane saMracana' (1986) saMracanAvAdI ane uttarasaMracanAvAdI vivecanabhUmikAne vistArathI rajU karatuM saLaMga paheluM gujarAtI pustaka che. 'sAhityamAM AdhunikatA' (1988), Adhunika gujarAtI kavitA ane sarjaka cetanA'(1988), 'kathApada'(1989) ane 'kavi vivecaka eNliyaTa'(1989) emanA anya vivecanagraMtha che. 'sureza jozIthI satyajita zarmA' (1975), 'AThamA dAyakAnI kavitA' (1982),'saMdhAna' - 1(1985) ane 'saMdhAna'-2(1986), AtmapadI' (1987) "saMdhAna' - 3-4(1988) emanAM saMpAdane che. A uparAMta, emaNe saMpAdita karelI svarUpazreNI heThaLa AtmakathA, jIvanakathA, navalakathA, TUMkIvArtA, seneTa, khaMDakAvya, nibaMdha ityAdi paranAM vividha lekhakonAM viziSTa bhAta pADatAM pustako prakAzita thayAM che. entana caeNkhavakRta "zrI sisTarsa'ne anuvAda 'traNa bahene' 2.2.da. zAha sumana zeviMdalAla (1-11-1939): vArtAkAra, vivecaka, saMpAdaka. janma DabhoImAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa DabhoImAM. pa92: gujarAtI sAhityakoza - 2 - For Personal & Private Use Only
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha surendra pI. - zAha hIrAlAla Ara. (1965) ane phiyodora doratoevaskIkRta dha mika vana'ne anu- zAha hasamukhalAla caMpakalAla, hasamukha maDhIvALA vAda 'vinItA : eka kapolakalpita' (1985) emanA nAme che. (1-10-1926): kavi. janma surata jillAnA vyArAmAM. vatana rAMTo. surata jillAnuM maDhI gAma. 1942 mAM maeNTrika. 1947mAM gujarAtI zAha surendra pI. : nATaka yugaladarzana' (1948) nA kartA. mukhya viSaya sAthe muMbaI yunivarsiTImAMthI bI.e. ane 1951mAM 2.2.da. ema.e. 1950mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI elaela.bI. zAha sulocanA motIcaMda (5-5-1937) : vivecaka. janma mAMDavI 1947-50 daramiyAna zALAmAM zikSaka, muMbaI rAjyanA sacivA layamAM ane muMbaInI orienTala TrAnsaleTarsanI oNphisamAM (ji. surata)mAM. ema.e., ema.eNDa., pIeca.DI. suratanI nokarI. 1951thI 1958 sudhI bAraDolI (ji. surata)mAM vakIlAta. sArvajanika koleja oNpha eNjayukezanamAM vyAkhyAtA. emaNe 'narmada : eka adhyayana' (1983) vivecanagraMtha ApyA 1958-71 daramiyAna gujarAta rAjayamAM vividha sthaLe sivila jaja. 1971 thI 1975 sudhI AsisTaMTa DisTrikaTa jaja. 1975 thI 1977 sudhI gujarAta rAjaya sacivAlaya, gAMdhInagaramAM zAha sUrajalAla mANekalAla: 'rAmalIlA tathA kRSNalIlA' (1931) nAyaba saciva. 1977 thI 1984 sudhI gujarAtamAM vividha sthaLe -nA kato. DisTrikaTa enDa sesansa jaja. 2.2.da. emaNe kAvyasaMgraho "AzleSa' (1956) ane "dharalava'(1974) zAha somacaMda kezavalAla : 'zrI sAmaLAjInA garabA ane zloka -mAM sauneTa, gIta ane gajhala svarUpone Azraya laI mukhyatve (1929)nA kartA. dAMpatyajIvana ane gRhajIvananI prasannatAne AlekhI che. e uparAMta A saMgrahomAM gAMdhIjI, saradAra Adine viSaya banAvI zAha somanAtha jesaMgabhAI : navalakathA rajUryapuranI rAjabALA racAyelAM aMjalikAvyo paNa che. vaLI, kavie ahIM svAtaMtrya pachI (1909)nA kartA. dezanI pravartamAna sthiti joI manamAM anubhavelo saMtApa paNa vyakata karyo che. "kSullaka rajakaNa eka' (1984) e emanA duhA zAha somAlAla maMgaLadAsa, "razmikAnta' : navalakathA 'mAlatI' tathA saMgraha che. 'jhalaka ane jhAMkhI', 'taraMga ane taraNI', 'dhUpazalAkA' 'sItAnAtha' (1932)nA kartA. ane koI kaMkara koI metI' bhAdaraNanA svAmI zrI kRSNAnaMdajInA aMgrejI graMthonA anuvAda che; te "AgiyAnA aMgAra' (1961) zAha harinabhAI : cInI sAmyavAdane citAra ApatAM caritrone samaraseTa memanI navalakathAno anuvAda che. saMgraha 'cInanA hAkemo' (1964) tathA jJAnakazalya prakAzana ja.gA. zreNInI pustikA "laDAI ane laDavaiyA' (1964)nA kartA. zAha haMsarAja hIrajI : "varajarAja ane suzIlArANInI vArtA 2.ra.da. (1902)nA kartA. 2.ra.da. zAha harSavadana chaganalAla, 'utsuka (12-8-1931,24-12-1988): zAha hiMmatalAla amRtalAla : 'mahiSamardina'(1908)nA kartA. kavi, anuvAdaka. janma bharUcamAM. vijJAna ane mAnasazAstra viSa 2.ra.da. sAthe bI.e. patrakAratvano DiplomA. mAhitI madadanIza, kSetrIya zAha himatalAla cunIlAla (21-1-1906) : navalakathAkAra, bALapracAra adhikArI, madadanIza taMtrI, mAhitI kendranA vyavasthApaka vArtAkAra. janma umareTha pAsenA sArasA gAmamAM. aMgrejI traNa ane sahAyaka niyAmaka tarIkenI vividha kAmagIrI. 'gujarAta' dhoraNa sudhIno abhyAsa. vepAra-vyavasAya. dIpotsavI aMkanA saMpAdaka. emanI pAsethI navalakathAo 'DolatuM nAva' (1929), 'bakulAreDiyo-rUpakono saMgraha "avAja' (1962), vArtAsaMgraha 'tarpaNa" bhAbhI' (1931), 'UrmilAdevI' (1931) ane dineza' (1937) (1970), kAvyasaMgraho "honAratanA hAhAkAra' (1980) ane maLI che. "kema kathAo' (1928) tema ja 'vanaphUla' (1934) azrubhInI AMkhaDI'(1985) uparAMta 'mA' (1957) ane emanAM bALavArtA-pustako che. 'jayAnA patro te ja kasoTImaya 'meyara' (1961) jevAM anuvAdapustako emanI pAsethI maLyAM che. lagna (1934) pustaka paNa emanI pAsethI maLyuM che. ni.. ni.. zAha hasamukha : navalakathA 'krAMtinAM vAdaLa' (1963)nA kartA. zAha hIrajI khImazI : padyakRti 'du:khI strIo yAne caDatI-paDatIne 2.rada. paDachAyo'nA kartA. zAha hasamukha zaMkaracaMda : 'varadakSaNI mAtAno mahimA' (1960) 2.ra.da. ane mA zrI varadAyinI' (1967) tathA mAdhyamika joDaNIkoza' zAha hIrAlAla Ara. 'araviMda': navalakathA 'lAvaNyamayI' (1901), (1965)nA kartA. cAra zIlA', 'grAmyaZrI athavA vartamAna samayanI vilakSaNatA 2.ra.da. vagerenA kartA. 2.ra.da. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 193 For Personal & Private Use Only
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha hIrAlAla pAnAcaMda - zukaberANA kAvasajI pestanajI zuM.. zAha hIrAlAla pAnAcaMda : "zerane mAthe savAzera ane bIjI sigAmavALA narabherAma raNachoDadAsa : padyakRti "mahIsAgaranuM nATikAo' (1934)nA kartA. tephAna tathA mahiSAsura' (1913)nA kartA. 2.2.da. 2.ra.da. zAha hIrAlAla vardhamAna : navalakathAo 'UrmilAharaNa' (1913), ziSpI rameza dAdara, "madhukara': kAvyasaMgraha 'A narsomAM vahetuM 'caMdrikA' (1920) ane 'kapaTI kapilA (1954)nA kartA. kayAMka aTakI gayuM che raNa' tema ja bALavArtAsaMgraha 'pataMgiyAnI 2..da. pAMkhanA kartA. zAhamRge: manoja khaMDeriyAnI dI kAvyakRti. emAM aneka mR.mAM. sAhacaryomAMthI kendrastha pratIkanI gati dvArA vividha bhAvasaMvedane ziyALAnI savArano taDako (1975): vADIlAla DagalIne aMgata upasAvAyAM che. nibaMdhane saMgraha, lekhakanA aMgata jIvananI ghaNI hakIkato ahIM vaNAI gaI che e sAcuM, paNa potAnA aMgata jIvanane khelavuM zAhanazAha akabarazAha (1930) : nhAnAlAlanuM DolanazailInuM e lekhakane uddeza nathI. vAstavamAM A hakIkato lekhakanA manamAM nATaka, traNa aMka ane ekavIsa pravezomAM vaheMcAyeluM A nATaka je vicArasaMkramaNa cAle che tene vyakata karavAnuM AlaMbana bane che; zaikasapiyaranI nahi, phAusTanI zailIne anusare che. mogala bAdazAha eTale ApaNe lekhakanA bhAvavizvathI ochAM, vicAravizvathI akabarazAhanA prArabdha ane puruSArthathI bharelA itihAsane jhAjhAM paricita thaIe chIe. mAtApitAnA saMtAno sAthenA aitihAsika abhyAsa sAmagrIne AdhAre nAyarUpa ApavAne rAMbaMdhathI mAMDI saMskRti, dharma, saMsthAkIya nItirItio, vaiyakitaka ahIM saMkalpa che. emAM kriyAne sthAne varNane para tathA pAtranA jIvananI Teva ityAdi ghaNA viSayo paranA lekhakanA maulika, preraka, vikAsane sthAne pAtronI vicAradhArAo para dhyAna vadhu kendrita che. kayAreka uttejaka ne chatAM vyavahAru vicAro jANavA maLe che. samAja komene, sAhityone, kalAone, dharmone ane saMskRtione ane rASTra mATe UMDe prema, mUlyonA jatananI ciMtA, nirbhIkatA samanvaya karavA aMgene akabarane manoratha nATakanA kendramAM che. ane nikhAlasatA e lekhakanA vaicArika guNo A nibaMdhamAMthI 'ekalavAyo bAdazAha' - praveza atyaMta prabhAvaka che. pragaTa thAya che. 'tyAganI TopI', 'bALako mATe samaya kyAM che?', caM.To. 'ziyALAnI savArano taDako', "AdhyAtmikatAnI zekhI', 'tANanuM saMgIta', 'moMghI sAdagI', 'hA-no bhaya', 'nA kahevAnI kaLA' ityAdi zAMta kolAhala (1962): rAjendra zAhanA A kAvyasaMgrahanI lekha AnAM dRSTAMta che. sUtrAtmaka gadya vicAronI sacoTa abhichayAsI racanAomAM chaMda, laya, viSayonuM vaividhya sArA pramANamAM sadhAyuM che. saMgrahanuM mahattvanuM sarjana 'rAgiNI'nuM ATha seneTanuM vyakita arthe ahIM upakAraka nIvaDayuM che. ja.gA. guccha che. saMgItanA vividha rAganAM A zabdacitromAM kavie dAmpatyajIvananI prasannatAne pragaTa karI che. AvuM ja noMdhapAtra zivakumAra : 'yatIndra jIvanacaritama'nA kartA. mR.mAM. bIjuM aDhAra gItAnuM guccha che 'vanavAsInAM gIta'. A gucchamAM kavie vanavAsInA jIvananA mugdha-madhura bhAvone vividha layamAM zivanaMdana ko55: juo, vaidha vijayerAya kalyANarAya, abhivyakata karyA che. 'chalanirmala', 'meDIne ekAMta', 'svapna', 'pheriye zivalAla hImacaMda : nATaka "saubhAgyasuMdarI' (1886) nA kartA. ane phakkaDa', 'mAruM ghara', 'zAMta kolAhala', "dha" jevAM uttama kAvyo saMgrahanI guNavattAne vadhAre che. A saMgrahamAM kavie pragazIla zivazaMkara karasanajI: 'gujarAtIne gujarAtI ane aMgrejI koza" valaNa paNa dAkhavyuM che. chalanirmala' jevI kRtimAM manaharane (1874)nA kartA. paraMparita karIne gadyanA sAralyane lAbha levAyo che. mu.mA. pra.bra. zivAbhAI jeThAbhAI : nibaMdhasaMgraha 'jIvanaprabodha' (1923)nA zAMti AMkaDiyAkara : juo, mahetA zAMtilAla odhavajI. kartA. zAMtikumAra: padyakRti "raNaziMguM'(1930)nA kartA. mu.mA. 2.2.da. zIrInabAna: Atmacaritra 'zIrIna maDama' (1890)nAM kartA. zAMtipriyam : kAvyasaMgraha 'triveNI' (anya sAthe, 1956)nA kartA. ' mu.mA. 2.2.da. zukadevajI: dhArmika kRti "navanAthacaritra' (1962)nA kartA. zikArIne: "saundaryo pAmatA pahelAM saundarya banavuM paDe' dvArA mR.mA. saundaryanI mImAMsA karatuM surasiMhajI takhtasiMhajI gohila, zukaberANA kAvasajI pestanajI : navalakathA "khajAne hekAeta' 'kalApI'nuM jANItuM kAvya. (1889) nA kartA. caM... caMTo. mu.mA. 194: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyasaMgraha 'ajitakRti' mu.mA. zukala amRtalAla revAzaMkara : navalakathA 'mudamArI'(anya sAthe, 1974) nA kAM. zukala ajitarAma naraharizaMkara : (1923)nA koM mu.mA. zukala asita : navalakathA 'paMcakANiyo prema'(1971)nA kartA. mu.mA. zukala aMbArAma kalyANajI : 'zrI tulasI janmacaritra ane zrI sAvitrI janmacaritra'(1936)nA kartA. mu.mA. zukala aMbAlAla DI. : rahasyakathA 'vicitra Thaga'(1936)nA karyAM. mu.mA. zukla aMbAzaMkara, zAmaLa' : padyakRti 'hari sneha sudhA siMdhu' (1913)nA kanAM. mu.mA. zula ema. navalakathA 'hAsa padamaNI'(1976)nA kartA. mu.mA. zukala karuNAzaMkara nAraNajI : malhArarAva gAyakavADanI stuti karatI padyakRti 'zrImaMta sarakAra gAyakavADa mahArAja malhArarAvanA chaMdo' (1873)nA kartA. ra.ra.da. zukala kalyANajI prANajIvana: premakathA 'nUtana zRMgArazataka'- bhA. 1 (112)nA kartA. mA zukala kahAnajI ghelAbhAI: ekAMkI nATaka 'vidyAlakSmInA vivAda' (12) uparAMta padyakRti "prakAzaka paMcotarI athavA ApaNI unnati kema thAya ?'(1915)nA karyAM. mu.mA. zukala kubera puMjAbhAI: padyakRti saMgIta mIrAMbAI caritra' (1908)nA kIM, mu.mA.. zu kumuda vArtAsaMgraho 'vAbanI TekarI' (rAmu zukla sAthe, 1955), 'cakalAMnA mALA'(1964), 'bhaNelI vahu ane bIjI vAtA'nAM kartA. mu.mA. zukala kRSNazaMkara kAlidAsa : premakathA 'zRMgArazreNI'(1912)nA karyAM. mu.mA. zukala caMdulAla : nATakasaMgraha 'sanAtane raMga'(1950)nA kartA, mu. zukla caMdana prANajAna, 'cakrama caDhiyAra', 'vizva,mitra kauzika' zukala ajitarAma narizaMkara- zukala cinuM. (26-9-1916): navalakathAkAra, vArtAkAra, kavi. janma ku vADAmAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa pAdarA, vaDodarA, peTalAda ane muMbaImAM. 1927mAM Trika. 1936mAM amadAvAdamAMthI bI.e. 1935-36 thI 1956 sudhI dAma rAjakAraNamAM. 1947 -thI patrakArano vyavasAya. 1950mAM 'janazakita'nA madadanIza taMtrI ane 1962mAM taMtrI, 'janazakita' baMdha thatAM 'virATa jAge' sAmAyikanA taMtrI. muMbaImAM sAhitya sahakArI prakAzana nAmanI saMsthAnA sthApaka. 'sAhitya gurjarI' nAmanI sAhityasaMsthAnA paNa sthApaka. ravA, tArAM vahetAM vAri'(1961), 'gaMdhamocana'(1962), 'aMtara tAro tAga'(1962), 'bAMdhava mADIjAyA'(1963), 'parAjitA'(1963), 'khAvo nayana bhItaranAM'(1966), 'paroDha' (1967), 'aparAdhanI'(1918), 'karavaTa badale kALa'- pUrvAdhauttarArdha (1970), 'mAhapaDaLa'(1973), 'othAra atItanA' (1978), 'timire tejabimba'(1982) vagere saMkhyAbaMdha navalakathAo emaNe ApI che. kaLAtattvanI dRSTie kaMIka UNI UtaratI emanI navalakathAo vilakSaNa kathAnaka ane vegavaMta zailIne laIne AkarSaNa jALavI rAkhe che. 'sAmavallI'(1968) TUMkIvArtAono saMgraha che. A uparAMta 'tribheTe ane bIjA'kAvyA' (1966), 'zizura'jana'(1979), 'huM kathA kahuM mahAmAnavanI' (1981), 'sAyarana'(1983) vagere padyaracanAo paNa emaNe ApI che. 'sAhAmaNA sAgarakheDu', 'elInora rujhavelTa'(1963) vagere emanAM anuvAdapustako che. pra.da. zukala caMdrazaMkara prANamAMka (1904, 16-10-1953) : nibaMdhalekhaka, anuvAdaka. janma godharAmAM. prAthamika keLavaNI gedharAjhAloramAM. mAdhyamika zikSaNa godharAmAM. 1919 mAM maMtrika gujarAta vidyApIThamAM adhyApaka. 'harijanabaMdhu'nA pahelA taMtrI. 'hiMdustAna' -nA taMtrIpade, pachI bhAratIya vidyAbhavananA mahAmAtrapada, gAMdhI smAraka TrasTamAM gAMdhIjIne lagatI philmonA vibhAga sAthe saMlagna. bALaprajAnI saMskAraci mATe emaNe lakhelI rAmAyaNanI kathA 'sItAharaNa'(1923) atyaMta mahattvanI che. vizvasAhitya mALAnA upakrame lakhAyelA misaranA sAhitya paranA AsvAdya maNako pirAmIDanI chAyAmAM'(1943) tathA 'misaranuM prAcIna sAhitva'(1956) paNa noMdhapAtra che. maMdirapraveza ane zAmo' (1947)mAM UMcanIcanA bhedabhAvano itihAsa che. emanA anuvAdomAM 'cInanA avAja'(1927), 'ahiMsAnI nAlIma'(1942), 'hiMduM jIvanadarzana'(1942), dharmAnuM milana' (1943), 'maMtra sAme baLavo'(1948), 'upaniSadonuM tattvajJAna' (1949), 'bhAratIya tattvajJAnanI rUparekhA'-khaMDa 1-2 (1955) vagere ullekhanIya che. caM.To. zukala cinu ha. : vArtAsaMgraho 'kalpanAnAM pratibiMba'(1932) ane 'pratibhA'(1933)nA kartA. For Personal & Private Use Only mu.mA. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 595
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ zukala vanarAya- zukala dAmubhAI chaganalAla mR.mA. zukala cyavanarAya : DaoN. jIvarAja mahetAnuM caritra 'sarvamAnya loka- zukala jayensanA bahusukharAma, 'priyamatI' (3-8-1897) : kavi, netA' (1961)nA kartA. caritrakAra, anuvAdaka. zikSaNa suratamAM. baTubhAI umaravADiyA - mR.mA. sAthe "vinodanAM sahataMtrI. 1922 mAM "cetana'nAM sahataMtrI. zukala chelazaMkara go. : camatkArika vArtA 'jaMgabAranI rAjakumArI' 'sudarzana' sAptAhikanA taMtrI. (1961)nA kartA. emanI pAsethI 'mukitanA rAsa' (1938), 'AkAzanAM phUla' mR.mA. (1941), 'raMgatALI' (1955) vagere kAvyasaMgraho; kAnajIbhAI zukala choTAlAla sAMkaLezvara : "ramaNaratna ane caMdanakumArikAnI (1962) ane "dhUpasugaMdha' (1972) jevAM caritromarAThImAMthI rasika vArtA' (1900)nA kartA. anUdita navalakathAo 'indirA' (1913) ane jayAre sUryodaya thaze' vagere maLyAM che. mR.mAM. zukala jayadeva caMdrakAnta (25-4-1946): kavi. janma suratamAM. zukala tanamanazaMkara rAmacaMdra (6-12-1923) : janma sarasa (ji. 1962 mAM esa.esa.sI. 1968mAM bI.e. 1971mAM ema.e. bAraDolI ane moDAsAmAM adhyApana karyA pachI 1974 thI Arsa surata)mAM. gujarAtI-saMskRta viSayomAM ema.e. peTalAdanI, pachI morabInI kolejamAM adhyApaka. enDa komarsa koleja, sAvalImAM adhyApaka. emanI pAsethI samIkSAgraMtha "dhUmaketu -eka adhyayana' (anya saMgItakalAnA adhyAsethI Adhunika rIte vaiyakitakatA hAMsala sAthe, 1974) maLyo che. karavA mathatA 'prAthamya' (1988) emane kAvyasaMgraha che. khaMDakAvya" (1986)mAM sAhityasvarUpanI carcAne lekhakanI vicAraNAnuM baLa mu.mA. maLyuM che. hanumAna-lavakuzamilana' (1982) ane prathama snAna zukala laMbakalAla mANekalAla : caritra "saMta tukArAma' (1937), (1987) emanAM anya sAthenAM rAMpAdana che. 'bhikSu akhaMDaAnaMda' (1942), 'svAmI rAmatIrthanuM saMkSipta jIvana caM. . ane vacanAmRta' (1944) tathA anuvAdo bhAratIya nItikathAo' zukala jayadeva mehanalAla (30-9-1922): saMzodhaka, janmasthaLa ' (1941), 'mA', 'rAdhArANI' ane 'upaniSadonAM cauda ratno'nA kartA. kalela. muMbaI yunivarsiTImAMthI ema.e., pIeca.DI. amadA mR.mA. vAdanI ela. DI. insTiTayuTa oNva inDolejamAM prAdhyApaka. zukala dayAzaMkara bhAIzaMkara : padyakRtio 'abhayA ekAdazI' emanI pAsethI prAcIna bhAratanA sAMskRtika itihAsanI (1913) ane "rAja-gItamALA' (anya sAthe, 1914) tathA rUparekhA' (1961), 'e DikSanarI oNva saMskRta grAmara' (1975), saMpAdana "ahicchatra-kAvyakalApa' (1914)nA kartA. 'pANinIya vyAkaraNazAstra paraMparAne itihAsa' (1975), mR.mA. pANinIya zikSA' (1980) jevA graMtho uparAMta vAsavadattA kathA" zukala dayAzaMkara maganalAla : nATaka 'okhA-aniruddha (1907)nA (1958), vyAkaraNa mahAbhArata" jevAM saMpAdane maLyAM che. kirtA. mR.mA. mu.mA. zukala jayaMta zivazaMkara (6-10-1926) : kavi. vatane sArasA zukala dAmubhAI chaganalAla (1-11-1903, 20-2-1978) : (ji. kheDA). rASTrIya caLavaLamAM bhAga levA mATe zALAnA abhyAsa vArtAkAra, nATayakAra. janma vIrapura (ji. kheDA)mAM. zikSaNa paDato mUkele. AjhAdI pachI bALakeLavaNInA kSetre jhaMpalAvI, amadAvAdamAM. 1926 mAM gujarAta kolejamAMthI aMgrejI-saMskRta gijubhAInAM sAthIdAra tArAbahena moDaka pAse tAlIma laI viSayo sAthe bI.e. 1935mAM elaela.bI. 1926thI 1935 gujarAta-mahArASTranA AdivAsI vistAromAM kAma karyuM. bhAvanagara sudhI amadAvAdamAM zikSaka. 1935thI tetrIsa varSa navacetana ane surendranagaramAM zikSaNakSetre sevAo ApI. 1969thI hAIskUlamAM AcArya. 1952 thI 1960 sudhI dvibhASI muMbaI vaDodarAmAM potAnA audyogika saMkulamAM joDAyA, paraMtu pachI tyAMthI rAjayanA dhArAsabhya. svecchAe nivRtta thaI vAghoDiyA (ji. vaDodarA)nI saMsthA "laka- kuMvArA ja sArA?' (1947) lagnajIvananI samasyAonI maMgalAyatana'mAM mAnada sevAkArya. carcA karatuM triaMkI nATaka che. "rUpA ane bIjAM traNa' (1959)mAM emaNe "cakubaku' (1973) nAme bALakAvyone saMgraha tathA samAviSTa pAMca aMkanuM nATaka "rUpA" yuvApremIonA manavyavahAranI 'vidizA' (1974) ane 'chIpe chIpe motI' (1982) nAme vAta karatuM sAmAjika nATaka che, jayAre anya traNa ekAMkIo gajhalo-mukatako-gItonA saMgraho ApyA che. emanAM kAvyomAM prahasana prakAranAM che. 'bhALelI vahu ane bIjI vAto' (kumudabahena ciMtana, saMvedana uparAMta jIvanamUlyonuM Alekhana che. A uparAMta zukala sAthe, 1950) vArtAsaMgrahamAM ghaTanAnirUpaNa karatAM pAtraemaNe jANItA bALasAhityakAra naTubhAI barAnapuriyAnAM bALa- citraNa upara vizeSa dhyAna apAyuM che. vidyArthInI vAto'- bhA. 1, gItonuM "naTubhAInAM bALagIta (1974) nAme saMpAdana karyuM che. 2,3(1949, 1951, 1954) mAM zALAnAM vidyArthIone lakSamAM rAkhI lakhAyelI jIvanaghaDatarakathAo che. gulAbanI TekarI' (1955), 596: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ zukala divyAkSI divAkara - zukala narandrakumAra bAlakRSNa cakalAMne mALA' (kumudabahena zukala sAthe, 1964) vagere emanA vArtAsaMgraho che. A uparAMta "cAra maracAnI keLavaNI' (1952), 'yogAsano' (1955), 'zivam patthA:" (1968), 'vidyArthIonI gItA' (1976) vagere emanAM prakIrNa pustako che. pa.nA. zukala divyAzrI divAkara (28-11-1941) : vivecaka, kavi. janma amadAvAdamAM. 1961mAM bI.e. 1963 mAM ema.e. 1970mAM 'gujarAtI sAhityamAM UrmipradhAna kAvyo' para pIeca.DI. atyAre sAmaiyA kaoNleja, muMbaImAM gujarAtInAM vyAkhyAtA. emaNe vivecanasaMgraha "hamadIpa' (1986) tathA kAvyasaMgraha 'chAlaka' (1988) ApyA che. caM.. zukala durgeza tulajAzaMkara, 'niraMjana zukala' (9-9-1911) : nATyakAra, vArtAkAra, kavi. janma amadAvAda jillAnA rANapuramAM. vatana vaDhavANa. 1930mAM maeNTrika. 1935 mAM aMgrejI-gujarAtI viSayo sAthe bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejathI bI.e. 19381949 daramiyAna muMbaInI zALAomAM zikSaka, pachI lekhanane mukhya vyavasAya. 'pRthvInAM AMsu' (1942), 'utsavikA' (1949) ane 'ullAsikA' (1956) emanA ekAMkIsaMgraho che. pahelA saMgrahamAM samAjanA nIcalA staranAM mAnavIomAM rahelI mAnavatAne pragaTa karatAM vAratavalakSI ane kAvyatvanA aMzevALAM bhAvanApradhAna ekAMkIo che. bIjA be saMgrahomAM kizorone bhajavavA lAyaka ekAMkIo che; jemAMnAM keTalAMka maulika, to keTalAMka sUcita ke rUpAMtarita che. "kabUtarano mALo(1962) ane 'jaLamAM jakaDAyelAM (1964)mAM bALako mATenI nRtyanATikAo che. 'pUjAnAM phUla' (1934), 'chAyA' (1937), pallava' (1940) ane 'sajIvana jharaNAM(1957) emanA vArtAsaMgraha che. temAM mukhyatve samAjanA nIcalA staranAM ane grAmavAsI mAnavIonAM jIvanane lakSya karI lakhAyelI dhUmaketuzailInI vArtAo che. emAMnI "kadamaDIne karame, "jIvalInuM jIvatara" ane "annapUrNA' noMdhapAtra vArtAo che. 'vibhaMgakalA' (1937) praNayavikRtino upahAsa karatI ane nirmaLa udAtta premane puraskAra karatI emanI navalakathA che. 'urvazI ane yAtrI' (1944) mAMnuM 'urvazI' urvazI ane pururavAnA praNayanuM abhyasta pRthvImAM racAyeluM saMvAdakAvya che. pRthvI chaMdane padyarUpakamAM cheka 1933mAM kavie prayojaye e dRSTie enuM mahattva che. rAMgrahanI bIjI kRti "anAdarAno yAtrI' be pAtronA praNayane AlekhatI pRthvI chaMdamAM racAyelI saoNneTamALA che. 'jhaMkRti' (1949)mAM prAraMbhamAM trIsa kAvyo avasarenAM marAThI kAvyone anuvAda che, to bAkInAM kAvya kavinAM maulika che. 'taTe juhUnA' (1983) emano trIjo kAvyasaMgraha che. 'Dole che maMjarI' (1957), 'DosImAnuM taMbaDuM' (1957), 'mRgAMka (1957), 'chamachamAchama' (1957), 'kalAdhAma guphAo(1957), 'zizu sAhitya saurabha'- bhA. 1-2 (1965) ityAdi emanI bALasAhityanI pustikAo che. 'suMdaravana' (1953), pallavI paraNI gaI' (1957), 'rUpam prathamam '(1958), 'rUpe raMge rANI' (1960) ane 'aMte ghara bhaNI' (1968) aMgrejI nATako parathI rUpAMtarita sAmAjika prahasane che; te 'piyarajInTa'(1953) hebrika insananA nATakano anuvAda che. ja.gA. zukala nathurAma suMdarajI (18-3-1892, 18-4-1923): kavi, nATakakAra. janma vAMkAneramAM. prAthamika keLavaNI gAmaThI zALAmAM. 1881mAM bhuja gayA ane tyAM lakhapatanI pAThazALAmAM kAvyazAstrone abhyAsa. pachI dhrAMgadhrAnarezanI sahAyathI vrajabhASAnA abhyAsa mATe kAzIvAsa. bhAvanagaramAM prANajIvana morArajI pAse saMskRtane abhyAsa. 1891 mAM zrI vAMkAnera vidyAvardhaka nATaka maMDaLI nAmanI nATayasaMsthAnI sthApanA. 1902 mAM A nATayasaMsthA baMdha thaI. bhAvanagara, porabaMdara, vAMkAnera rAjayanA rAjakavi, vAMkAneramAM nisaraNIethI paDatAM avasAna. dalapatazailInA A siddha kavie saMskRta ane vrajabhASAnA saMskArathI rasAyelI kavitA ane takhtAlAyaka dhArmika tema ja aitihAsika nATako ApyAM che. 'RtuvarNana' (1888), zRMgAra saroja' (1904), 'kavitAsaMgraha'- bhA. 1(1916) jevA mukhya kAvyagraMtho; "takhtavirahabAvanI' (1896), 'tribhuvanavirahazataka, 'bhAvavirahabAvanI' jevI viraharacanAo, vivekavi' (1915) jevI vedotanA tattvavicArane nirUpatI kRti tathA kRSNabALalIlAsaMgraha' (1907) je padone anuvAdasaMgraha noMdhapAtra che. 'nATayazAstra' (1911) gujarAtI bhASAmAM pahelIvAra bharatanA nATayazAstrane paricaya karAvato graMtha che. A uparAMta gujarAtI raMgabhUmine thayeluM emanuM pradAna paNa mahattvanuM che. emanAM vIseka nATakomAMthI narasiMharAya', saubhAgyasuMdarI', 'suradAsa', 'kumudacaMdra' jevAM nATako atyaMta lokapriya banyAM hatAM. caM.Ta. zukala narahariprasAda bhIkhAbhAI, 'pUrNam' (24-7-1912) : janma bharUca pAsenA jhADezvara gAmamAM. inTara sudhIno abhyAsa. 1947mAM TI.DI.nI parIkSAmAM uttIrNa. vaDodarAnI ema. ke. hAIskUla, alakApurImAM zikSaka ane pachI AcArya. pachIthI nivRtta. emanI pAsethI kAvyasaMgraha 'akura' (1976) maLyo che. ni.vI. zukala narendrakumAra bAlakRSNa, 'gorakha' (5-8-1919) : navalakathAkAra. vatana kheDA jillAnuM kaThalAla. cauda varSanI vaye saMskRta bhASAnA abhyAsa mATe saMskRta vaidika mahAvidyAlaya, siddhapuramAM joDAIne parIkSAo pAsa karI. karmakAMDa ane jayotiSazAstramAM padavIdhara paMDita. misaranI mahArANI kilaopeTrAnA bahuraMgI jIvananI karuNa gujarAtI sAhityakoza- 2:597 For Personal & Private Use Only
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ zukala narmadAzaMkara dAdara - zukala bhAIzaMkara kuberajI bAjane viSaya banAvatI aitihAsika navalakathA "nAIlanI nAgiNI' (1962), paurANika navalakathA "aMgulimAla' (1959), kathAtmaka kRti 'mRtyu parAjaya tema ja 'vasaMtasenA' (1959) emanA nAme che. emaNe keTalAMka chaMdobaddha kAvyo ane gajhala paNa racyAM che. ni.. zukala narmadAzaMkara dAmodara : vArtAsaMgraha 'ekAkI' (1938)nA kartA. ni.. zukala navanidharAya jayaMtIlAla (22-9-1936) : navalakathAkAra. janma viramagAmamAM. 1954mAM maeNTrika. 1985mAM bI.e. 1960mAM ema.e. 1980mAM ema.phila. atyAre pAlanapuranI kolejamAM prAdhyApaka. 'kevaDAnA DaMkha' (1984) emanI laghunavala che. . caM.To. zukala naMdakumAra sI.: bhajanasaMgraha 'naMdakumAra bhajanamAlikAnA kartA. ni.. zukala nirbhayarAma pururAma : nATayakRtio "pativratA guNasuMdarI' (1891) ane 'gorakSapadezaka nATaka' (1892) nA kartA. ni.. zukala pararItama vAlajI : kathAkRti lAlajI luMTAro' (1883)nA kartA. zukala pRthalAla harikRSNa, turAba' (19-9-1895, 15-11-1931): vatana naDiyAda. prAthamika keLavaNI cIkhalI ane gaNadevImAM. aMgrejI cha dhoraNa sudhInA abhyAsa bAda pitAnuM avasAna thatAM madrAsa, kalakattA, raMgUna, rAmezvara vagere sthaLe nokarI mATe bhramaNa. pharI naDiyAdamAM. 1918mAM 'bhArata' patranA taMtrI. 1926 mAM sTImaranA vAyaralesa vibhAgamAM. 1928mAM 'sAMja vartamAna' sAthe saMlagna. nyUmoniyAthI muMbaImAM avasAna. phUlapAMdaDI' (1924) ane "ArAmagAha (1928) emanI mukhya kRtio che; jemAM gadyakAvyanA namUnAo jaLavAyelA che. 'cinagArI' (1938) emane maraNottara gadyakAvyakaMDikAone saMgraha che. caM.. zukala popaTalAla revAzaMkara : nATaka 'caMdratA 'nA kartA. ni.. zukala prabodhinI ja. : kAvyasaMgraha 'kAvyaraja (mugdhA vI. zukala sAthe)nAM kartA. ni.. zukala prabhAzaMkara goviMdarAma: "sacitra saMgIta garvamecana nATaka' (1917) tathA navalakathAo "prabhAtacaMdra (1915) ane 'satI devAMganA' (1918)nA kartA. ni.. zukala pravINacaMdra U. : navalakathA "sarjana-visarjana' (1962)nA kartA. ni.. zukala bacubhAI prabhAzaMkara (4-10-1905, ~): navalakathAkAra, nATakakAra, anuvAdaka. janma vatana vaDhavANamAM. 1919mAM maeNTrika. zAMtiniketanamAM abhyAsa. " vizvabhAratI'nA snAtaka. anusnAtaka kakSAe bhASAzAstrane vizeSa abhyAsa. ekaMdare bAreka bhASAonI jANakArI. vadhu abhyAsa mATe jarmanInI bena yunivarsiTImAM praveza meLavyA pachI aMgata kAraNasara svadeza punarAgamana. zAMtiniketanamAM traNa varSa zikSaka. vilepArlenI pyupilsa oNna skUlanA AcArya. adhUruM svapna'- bhA. 1-2 (1942), 'adhUrI vAta' (1945), adhUra jIvana'(1946) ane "adhUro Adarza (156) emanI nATayAtmakatA ane rajUAtathI judI bhAta pADatI maulika navalakathAo che. zukazikSA' (1934), "maMDUkaDa' (1936) ane "hariratha cAle' (1955) emanAM nATako che. 'bhASAvijJAna pravezikA (1934) emano abhyAsagraMtha che. emaNe baMgALImAMthI ghaNuM sAhitya gujarAtImAM utAryuM che. 'rAjadha' (1941), 'vahurANI vibhA' (1941), 'cAra adhyAya ane mAlI' vagere ravIndranAtha TAgoranI navalakathAonA tathA 'apUrva bhAratI'(1938), 'vipradAsa' (1947), 'durgA' (1953), 'navI vahu'- bhA. 1-2 (1953) vagere zaradacandra caTTopAdhyAyanI navalakathAonA anuvAdo che. uparAMta, baMkimacandranI navalakathAne kRSaNakAntanuM vIla' (1940) tema ja zazadhara dattanI navalakathAne zrIkAnta zeSaparva' (1946) nAme anuvAda emaNe Apyo che. A sivAyanA aneka nATakonA ane navalakathAonA anuvAda paNa emaNe karyA che. caM.To. zukala baMsIdhara chaganalAla, 'citraguma', 'phrenka vhAiTa', 'harihara' (11-11-1934) : janma amadAvAdamAM. bI.kaoNma. sudhIne abhyAsa. jIvana vImA nigama, amadAvAdamAM keziyara. virATane hiMDoLa' (1967), "chetarAtI najara' (1968), 'vijJAnayAtrA' (1968), 'jJAnasaMhitA (1976) ane prasannakA jJAnakoza' (1976) vagere emanAM pustako che. caM.To. zukala bhAIzaMkara kuberajI (18-1-1879) : kavi. janma morabImAM. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa morabImAM. relavemAM nokarI. emanI pAsethI dalapatarAma ane narasiMharAvanI asara jhIlatI kavitAnA saMgraha 'hRdayaraMga' - bhA. 1, 2, 3 (1904, 1907, 1910) tema ja 'rasamaMjarI' (1920), 'kAvyavilAsa' (1930), vivAhasaMgIta' (1934) tathA 'milAnuM svapna ane bIja kAvyo'(1947) maLyAM che. saMskRta vRttonA sughaDa upayogathI emanAM keTalAMka kAvyo noMdhapAtra banyAM che. nAnA agiyAra sargomAM vaheMcAyelI sudIrghachaMdobaddharacanA anaurvazIsaMvAda' tathA yama 598: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ zukala bhAnubhAi lakSmIzaMkara - zukala yazavaMta prANazaMkara ane naciketAsaMvAda', "guma vAsavadattA', 'umilAnuM svapna vagere emanAM prasaMzA pAmelAM kAvyo che. chellA saMgrahamAM TAgora, gAMdhIjI, svadezabhAvanA tathA yaMtradeva vizenAM tema ja anUdita kAvyo paNa che. 'kavitArUpa hiMdustAnane itihAsa'mAM hiMdu rAjavIo ane muslImonA humalAonuM varNana che. 'mAyAvijaya nATakaane somanAtha zataka' paNa emanI kRtio che. ni.vo. zukala bhAnubhAI lakSamIzaMkara, 'AnaMda', 'sureza ratnAkara (18-8-1918): vArtAkAra, nATayakAra. janma vaDhavANamAM. ema.e., elaela.bI. sudhIno abhyAsa. "samaya'nA taMtrI. 'zabdaloka', surendranagaranA TrasTI. emanI pAsethI navalikAsaMgraha "sagI AMkhe' (1958), ekAMkI- saMgraha "ekAMkI : traNa nATikA' (1958) tathA navalakathA heta saLagyuM' (1983) maLyAM che. | ni.vI. zukala bhAnuzaMkara raNachoDajI : vArtAkRti dazakumAracarita' (1886) -nA kartA. ni.. zukala madhukara : caritralakSI kRti 'lAlabahAdura zAstrI' (1965)nA kartA. ni. zukala mayAzaMkara jIbhAI : navalakathA "rAjabALA yAne bhAgyahIna bhAminI' (bI. A. 1919) tathA nATaka bhavAIne bhomiyo'nA kartA. ni.. zukala mANekalAla revAzaMkara : navalakathA 'kumudakumArI' (mahetA kezavalAla durgAzaMkara sAthe, 1904)nA kartA. ni.. zukala motIrAma naraharizaMkara : padyakRti 'rasajharaNAM' (1920)nA kartA. zukala yazeza harihara, 'pIyUSa' (13-3-1909, 13-12-1981): janma valasADamAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa. 1926mAM muMbaIthI vANijaya DiplomA. 1927thI 1932 sudhI muMbaInA gujarAtI" sAptAhikamAM. 1933mAM 'hindaratAna' dainikamAM. 1934 thI 1940 sudhI 'janmabhUmi' dainikamAM. 1941 thI 1954 sudhI vaLe mAtarama'mAM. e daramiyAna 1947 thI 1950 sudhI 'vanda mAtaram'nA taMtrI. 1954 thI "jAme jamazeda' taraphathI zarU thayelA prajAmata' dainika sAthe saMlagna. 1955thI muMbaI samAcAra'nA taMtrImaMDaLamAM. muMbaImAM hRdayarogathI avasAna. emaNe 'IrSAnI Aga' (1931), 'sunItA zropha ema.e." (1935) ane 'jIvatA sedA' (1936) jevI navalakathAo tathA 'paDazI' (1933), 'adhuM aMga' (1934), "haiyAsUnI'(1939), sudhA? nA mAro sudhIra ane bIjI vAto' (1981) jevA vArtAsaMgraho ApyAM che. emanA lAMbA patrakArajIvanano nIcoDa ApatI "eka vyavasAyI patrakAranI ghaDatarakathA' (1969) nAmaka AtmakathA tema ja patrakAratvanI mImAMsA karate "ardhazatAbdInI akhabArayAtrA' nAmaka graMtha emanuM noMdhapAtra pradAna che. girajAzaMkara bhaTTane hIraka mahotsava graMtha "gira hIraka gathikA tema ja anya sAthe taiyAra karela "zAMtinikuMja' graMtha emanAM saMpAdana che; te "tUTelAM baMdhana' (1929), 'garIbanI gRhalakSmI'bhA. 1, 2 (1932, 1933), 'e patnI konI?' (1937), khIlatI kaLI' (1977) vagere emanA baMgALI-hindI-marAThI navalakathAonA anuvAdo che. caMTo. zukala yazavaMta prANazaMkara, 'vihaMgama', 'tarala', 'saMsArazAstrI' (8-4-1915): nibaMdhakAra, vivecaka, anuvAdaka. janma umareThamAM. 1938mAM suratanI ema. TI. bI. koleja dvArA muMbaI yunivarsiTImAMthI gujarAtI-aMgrejI viSayomAM ema.e. 1939-41 daramiyAna gujarAta koleja tathA eNlphinsTana kolejamAM khaMDasamayanA vyAkhyAtA. 1942-45 daramiyAna bhAratIya vidyAbhavanamAM pahelAM rIDara pachI prophesara. 1946-55 daramiyAna bhe. je. vidyAbhavanamAM pahelAM prophesara pachI AsisTaMTa DAyarekaTara. 1955 thI 1978 sudhI ha.kA. ArTsa koleja, amadAvAdamAM AcArya. daramiyAna 1974-75 mAM saurASTra yunivarsiTInA kulapati. 1978 thI Aja sudhI gujarAta vidyAsabhAmAM saMyojaka. 1973thI 1983 sudhI nezanala sAhitya akAdamInI janarala kAunsila ane eNkijhakyuTiva berDanA sabhya. 1984-85 mAM gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha. narmadacaMdraka vijetA. 'kendra ane parigha' (1980)mAM vyAkhyAne, lekhe, noMdha vagere svarUpe lekhakanAM bahu moDAM prakAzita thayelAM trIseka nibaMdhalakhANa che. emAM saMskRtilakSitA ane mAnavIya abhigama spaSTa che. kuzaLa vakatA hovAthI lakhANonI tArkikatA ane custatA paNa anivAryapaNe jovAya che. tattvavicAra anusUtapaNe viSayanA gAMbhIryane upasAve che. ahIM suzliSTa gadyanI, kayAreka taLapadA AviSkArane samAvI letI jIvaMtatA noMdhapAtra che. 'upalabdhi' (1982)mAM lagabhaga sADA cAra dAyakAnA samayagALAmAM sAhityatattva vizenI samajane spaSTa karavAnI mathAmaNathI sAptAhikomAM je avalokanalekha tarIke lakhAtuM rahyuM temAMthI DuM sAcavI levAnuM banyuM che. navalakathAviSayaka vicAraNAnA dazeka lekhamAM keLavaNIkAra, itihAsakAra, saMskRticiMtaka jevAM A lekhakanAM vividha pAsAMoe emanA vivecanane ghaDyA karyuM che. tATadhyapUrNa satyazodhana emanA vivecanane mukhya upakrama che. zabdAntare' (1984)mAM paNa lAMbA samayapaTa para lakhAyelA vivecanalekhenuM cayana che. emAM kavitA, navalikA ane nATakanA sAhityaprakAro paratve vicAraka-vivecaka abhigama joI zakAya che. 'dalapatarAma'thI mAMDI 'nizItha' ane 'TenuM paryata vistarela sahRdayane vivecana-Alekha hRdya che. 'krAMtikAra gAMdhIjI (1980)mAM gAMdhI janmadina nimitte gujarAtI sAhityakoza - 2 : 599 For Personal & Private Use Only
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ zukala yogendraprasAda nAthAlAla -zukala rAmacaMdra dAmodara gAMdhIvicAra aMge lekhake ApelAM be vyAkhyAno saMgRhIta che. gAMdhIvicAra paranuM prabhutva ane zailInI prabhAvakatA emAM achatAM nathI rahetAM. emanA anUdita graMthomAM hebrika inzananI kRtinA aMgrejI anuvAda 'dha leDI phroma dha sI'ne anuvAda "sAgaraghelI' (1964), mekavAlIkRta "dha prinsIne anuvAda 'rAjavI' (1969) ane banDa raselakRta 'pAvarane anuvAda 'sattA' (1978) mukhya che. 'umAzaMkaranI vArtAo (1973) ane stayanI vArtAo' (1935) saMpAdana che; to "meghANInI navalikAo' (1972), gujarAtI kAvyasaMgraha' (1973), 'gujarAtI vArtAo' (1975) ane 'samAjaghaDatara' (1977) emanAM anya sAthenAM sahasaMpAdana che. caMTo. zukala yogendraprasAda nAthAlAla, 'gustAkha' (13-11-1931): janma kalamAM. prAthamika mAdhyamika zikSaNa kalelamAM. ema.e., ema.eNDa., DI.pI.eNDa, sAhityaratna. visanagaranI esa. TI. TI. kolejamAM vyAkhyAtA. emanI pAsethI navalikAsaMgraha 'cA(ha)nA DAgha'(1981). maLyo che. ni.vo. zukala raghurAma khImajI : 'baucarakAvya" (travADI lakSmIzaMkara bhAgavata sAthe, 1885)nA kartA. ni.ve. zukala ramezacaMdra mahAzaMkara (27-11-1929): vivecaka, saMzodhaka, saMpAdaka. janma suratamAM. 1954mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI gujarAtI-saMskRta viSayomAM ema.e. 1978mAM saurASTra yunivarsiTImAMthI pIeca.DI. 1954-80 daramiyAna sara ke. pI. kaoNleja oNpha komarsa, suratamAM; lAlana koleja, bhujamAM; zAmaLadAsa koleja, bhAvanagaramAM; ema.pI. zAha kaoNleja, surendranagaramAM ane bahAuddIna koleja, jUnAgaDhamAM adhyApana. 1980thI saurASTra yunivarsiTInA gujarAtI bhASAsAhityabhavanamAM rIDara. 'premAnaMda - eka samAlocanA' (1965), 'narmada - eka samA- lecanA (1966), "anuvA' (1976), 'kuntakane vakrokitavicAra' (1978), "anusarga' (1979), "anvatha (1981), navalarAma' (1983), "anumoda' (1984), 'saMbhUti' (1984) ane 'narmadadarzana' (1984) emanA vivecana ane saMzodhananA graMtha che. premAnaMda, narmada ane navalarAma vizenAM samagralakSI mUlyAMkana ApavAne tema ja ketakanA vakrokitavicArane gujarAtI kavitAmAMthI udAharaNa zodhI batAvIne samajAvavAne emane prayatna dhyAnArha che. 'kalApI ane saMcita' (1981) ane 'snehAdhIna surasiMha' (1985) emanA saMzodhanamUlaka graMtho che. premAnaMda kRta 'dazamaskaMdha' (1966), bhAlaNakRta 'kAdaMbarI' (1967), 'vasaMtavilAsa' (1969; bI. A. 1982) emanAM madhyakAlIna kRtilakSI saMpAdana che. 'caMdrahAsa AkhyAna' (1961), akhAnA chappA' (1963), kuMvarabAInuM mAmeruM' (1964) ane abhimanyu AkhyAna' (1967) emanAM anya sAthenAM vidyArthIbhogya saMpAdana che. "nhAnAlAla adhyayana graMtha' (1977) ane 'prAMbitA' (1981) paNa emanAM saMpAdano che. "TUMkIvArtA : svarUpa ane sAhitya' (1967) ane "sAhityano AsvAda ane chaMdaalaMkAra carcA' (1974) anyanA sahayogamAM taiyAra thayelA graMthA che. gujarAtanuM saMskRtidarzana' (1964)mAM emaNe gujarAtane sAMskRtika itihAsa rasaLatI zailImAM nirUpyo che. ba.kA. zukala rAjendra anaMtarAya (12-10-1942): kavi. janma vatana jUnAgaDha jillAnA bAMTavA gAme. mAdhyamika zikSaNa vatanamAM. ucca zikSaNa amadAvAdamAM. 1965mAM amadAvAdanI ela.DI. A kolejamAMthI saMskRta-prAkRta viSayo sAthe bI.e. 1967mAM e ja viSayomAM ema.e. 1982 sudhI vividha kolejomAM adhyApanakArya. 1980-81nuM umA-sneharazmi pAritoSika. svecchAe nivRtti pachI atyAre potAnAM bALako mATe zALAhIna tAlImane prayoga. emanA kAvyasaMgraha komala riSabha' (1978) ane 'aMtara baMdhAra' (1981)mAM grAmajIvana ane nagarajIvananA svAnubhavathI, manuSyane pUrA rasathI cAhavAnI vRttithI ane sAhitya uparAMta saMgIta, jayotiSa, itihAsa, tatvajJAnAdi viSayonA adhyayanathI keLavAyelI emanI kavi tarIkenI sajajatA joI zakAya che. emanI kavitAmAM adyatana bhAva-vibhAvane tema ja kalAti, nairAzya ane vicchinnatAnA anubhavane sparza pamAya che. kRtinimitimAM jhINuM nakazIkAma karavAne kalA-kasaba, kalA-AkRti aMgenI sabhAnatA ane prayogazIla valaNane lIdhe emanI kavitA tAjagIsabhara che. emanA prayogone ApaNI badhI paraMparAonI samRddha bhUmikA sAMpaDI che. Adhunika jagatane pUro pariveza A kavi pAse che; paNa emanuM mAnasa, emanuM kavisaMvita naryuM bhAratIya che. e jeTaluM praziSTa che teTaluM ja taLapada che. emaNe chAMdasa-achAMdasa kAvyo ane gIte racyAM che, paraMtu emanI vizeSa siddhi gajhalamAM che. he.da. zukala rAmacaMdra dAmodara (8-7-1985): saMpAdaka, vivecaka. janma zaherAmA (ji. paMcamahAla)mAM. 1921 mAM dAhodathI maeNTrika. 1925mAM saMskRta-aMgrejI viSayo sAthe bI.e. 1930 mAM elaela.bI. 1931mAM aMgrejI-saMskRta viSayomAM ema.e. 1926 thI 1931 sudhI dAhodamAM zikSaka. 1931 thI adyaparyata dAhodamAM vakIlAta. ' sviTjharlenDanI svataMtratA' (1924) emanuM paheluM pustaka che. 'navalikAsaMgraha' (1928) mAM 1912thI 1927 sudhInI maulika navalikAonuM saMpAdana che. "pazcimanI kalAkRtio' (1936)mAM phrenca, raziyana tathA iMgliza navalikAo tathA gAlyavardhAnA 'dha maoNba aMgrejI nATakanuM bhASAMtara samAviSTa che. gujarAtI sAhitya : enuM manana ane vivecana(1936)mAM emanI pRthakkaraNAtmaka ane nirNayalakSI vivecanapaddhatine 600: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ zukala rAmaprasAda mehanalAla- zUnyama paricaya maLe che. navalikAnAM pacAsa varSa' (1982)mAM meghANIumAzaMkarathI mAMDI AjanA utpala bhAyANI sudhInA vArtAsarjanane paricaya maLe che. bhA.jA. zukala rAmaprasAda mohanalAla (22-6-1907) : kavi. janmasthaLa cUDA. vatana vaDhavANa. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa jAmakhaMbhALiyAmAM. 1928mAM gujarAta koleja, amadAvAdamAMthI saMskRta viSaya sAthe bI.e. 1944mAM gujarAta vidyAsabhAmAMthI ema.e. amadAvAdanI ela.DI. ArTsa kolejamAM gujarAtInuM adhyApana. 1963 thI 1973 sudhI ArTsa kaoNleja, khaMbhAtanA AcArya. 1973mAM nivRtta. emanA sauneTasaMgraha 'bindu'(1943)mAM judA judA viSaya paranAM pAMtrIsa saoNneTo uparAMta "vinAza ane vikAsa' paranI paccIsa sauneTanI eka zreNI che, jemAM bIjA vizvayuddhanI vibhISikAnA AlekhananuM zraddhAmAM pariNamana thatuM jovAya che. A sarva sauneTomAM emaNe ageyatA ane vicArapradhAnatAne prAsAdikatA jALavIne akhatyAra karI che. 'ApaNuM sAhitya'- bhA. 1-2 (anya sAthe, 1957) emane gujarAtI sAhityane itihAsa che. 'eka bALakanI jhAMkhI' vagere pustako maLyAM che. 'hRdayamaMthana (1932)mAM emaNe raoNvanI vArtAonA anuvAda ApyA che. sarpa vizenuM maulika pustaka "sApa" ane aMgrejImAMthI anUdita 'bhAratanA sarvo' tathA gujarAtanI nadIo vize rasaprada mAhitI ApatuM pustaka gujarAtanI lokamAtAo' (1949) emanAM prakIrNa pustako che. A uparAMta 'padma ane poyaNAM' (1961) ane 'harisaMhitAnAM upaniSado' (1964) jevAM saMpAdana paNa emaNe ApyAM che. | ni.. zukala zRMgAra : 'TUMkI kahANIo'- bhA. 2nAM kartA. ni.vo. zukala sevakarAma nAnAbhAI : padyakRti "sudhAraka siMhanuM caritranA kartA. ni.ve. zukala harajIvana puruSottama (19 mI sadIne uttarArdha) : kaThalAlanA vatanI. A lekhake pistALIsa pAnAMnI 'bhaDavI vAkayo' (1882) nAmanI pustikA ApI che; enI prastAvanAmAM bhaDalI vizenI daMtakathAo ApI che. 'dayArAma bhakita nIti kAvyasaMgraha' (1876) emanuM saMpAdana che. caM.. zukala harilAla : abhinava nibaMdhamALA' (anya sAthe, 1962)nA kartA. ni.. zukala harendra ha.: bALapayogI pustako "rekhAcitro' (1959), 'bhAIbahena' (1961), "kAmadAna (1961) ane "aTaMkI izvarabhAI' (1978)nA kartA. ni.vA. zukala harSadarAya : bhAratanAM vividha sthaLo vize rasaprada mAhitI ApanuM pravAsepayogI pustaka 'bhAratane bhomiyo' (1940)nA kartA. zukala lakamIzaMkara ratnezvara : 'zrI vaTasAvitrIvratanuM gIta' (1911) -nA kartA. mR.ma. zukala vasaMta : lokakathAo para AdhArita navalakathAo 'jatIo saradAra' (1938) ane "bAbarA devA : gujarAtane mazahUra bahAravaTio' (1938)nA kartA. ni.. zukala vAsudeva zaMkaralAla : pravAsavarNananuM pustaka 'bAlapravAsa' (1916)nA kartA. ni.vo. zukala vinAyaka haradatta: deha, jIva, jJAna, buddhi, dharma vagerene pAtrarUpe AlekhatI bodhaka rUpakakathA pramuda viNA athavA svAtmabindunA kartA. ni.va. zukala zaMkaralAla nAthajIbhAI : kathAkRtio 'amarasiMha' (1911), sanmitra ke zayatAna?' (1916), 'bhedaka khUna' (1916) ane 'premapajara ke khUnI khaMjara (bI.A. 1920)nA kartA. ni.. zukala zivazaMkara prANazaMkara (25-11-1908): navalakathAkAra, saMpAdaka, anuvAdaka. janma godharAmAM. gUjarAta vidyApIThanI 'AryavidyAvizArada'nI padavI. svAtaMtrya-AMdolanamAM sakriya. emanI pAsethI navalakathA "yugAMtara', dAMDIkUcanuM jIvaMta ane pramANabhUta varNana ApatI kRti "saritAthI sAgara' (1949), 'iMdirAnI ApavItI' (1953), eka popaTanI yAtrA' (1959), ni.. zukala hasamukharAya bhAIzaMkara : nATaka "hArdamaMgaLa' (1979)nA kartA. ni.vo. zukala hIrAlAla narottamadAsa, "hIra zukala', 'pagabhara' (2-4-1936): kavi. janma jUnAgaDhamAM.bI.e., bI.eNDa. Iliza TIciMga skUla, naDiyAdamAM zikSaka. 'pagabhara' (1979) tathA "dharatI ane AkAzane A to saMbaMdha che' (1981) emanA kAvyasaMgraha che. caM.To. zUnya pAlanapurI : juo, balUca alIkhAna usmAnakhAna. zUnyama : juo, paTela hasamukha desAIbhAI. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 601 For Personal & Private Use Only
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ zULa ane zamaNAM - zeTha amRtalAla dalapatarAma zULa ane zamaNAM (1954) : amRta 'ghAyala'ne gajhalasaMgraha. mAMthI bI.e. (phAina). 1961mAM ema.e. (phAina). 1966 mAM temAM sAdI ane saraLa bAnImAM hRdayanA komaLa bhAvo asarakAraka raoNyala skUla oNva ArTa, laMDanamAMthI e.Ara.sI.e. 1960thI rIte abhivyakata thayA che. priyamilananI AturatA ane virahanI 1969 sudhI ma. sa. yunivarsiTInI phekalTI oNva phAina ArTamAM vedanAne vyakata karatI A gajhalomAM sUphI rahasyavAdane sparza che. vyAkhyAtA, 1979 thI 1982 sudhI rIDara ane 1982 thI muzAyarA dvArA lokapriya banelI keTalIka gajhalamAM svara-vyaMjananI prophesara tathA citrakalA vibhAganA adhyakSa. 'kSitija', ' vizvasaMvAdI yojanAthI sadhAyeluM laya-mAdhurya nedhapAtra che. phArasIne mAnava', 'sAyujaya'mAM kalAvibhAganuM saMpAdana. 1983mAM badale gujarAtI bhASAnI vividha laDhaNa ane rojiMdI bolacAlanI padmazrI eNvorDa. bhASAnA zabdonA viniyogathI gujarAtI rUpa dhAraNa karatI A 'athavA' (1974) kAvyasaMgrahamAM Adhunika gujarAtI gadyagajhale paraMparAthI alaga paDe che. kavitAnuM tema ja kAladharmI kavitAkalA sAthe sthaladharmI citrakalAnA ni.vo. tarIkAonA saMyojananuM eka navuM parimANa jovA maLe che. zabdo zekha abdurazIda abdulamajIda haseTI : janma bharUca jillAnA dvArA UpasatAM dRzyasaMyojananI zreNImAMthI banatA kAvyapaTa hAMsoTa gAmamAM. tyAM ja prAthamika zikSaNa. 1960mAM esa.esa.sI. viziSTa vAnarItione tAke che. AthI padabaMdhanI ane vAkyapachI siniyara pI.TI.sI. ane hindI zikSaka sanada. surata baMdhanI apUrva camatkRti UbhI thAya che. kayAreka niSiddha kSetranAM jillAnA kosaMbI gAmanI zALAmAM zikSaka. samAjazikSaNanAM sAhacaryothI bhAvapatane kSubdha karI Adhunika saMvedanAne nIpajAkAryomAM sakriya rasa. patrakAra. vavA prayatna paNa jovAya che. A uparAMta 'amerikana citrakaLA' emanI pAsethI ' vizvaprakAzajota', 'islAma dharmanI vArtA, ' (1964) emane anuvAdagraMtha che. caMTo. 'bhAratanA karNadhAro', 'mahamada payagaMbara sAhebanuM jIvanacaritra', 'jamazedajI tAtA' vagere dharmapreraka ane caritralakSI pustako maLyAM zekha mukhatAraahamada mehammadayusupha, 'maMjhara navasAravI' che. "vINelAM motI' (1978) emane bedhaka prasaMgakathAone (13-9-1933) : kavi. janma navasArImAM. kaoNTana eNnDa sika saMgraha che. mila, navasArImAM nokarI. ni.. 'darpaNa' (1978) ane 'gajhaliyAne maMjhara' (1979) emanAM zekha abdulakarIma bhIkhubhAI (15-6-1935): kavi. janma kAvyapustako che. caMTo. amadAvAdamAM. 1953mAM maeNTrika. 1957mAM aMgrejI viSaya sAthe bI.e. 1956mAM e ja viSayamAM ema.e. 1965 thI Aja zekha yusuphaalI bAkarabhAI : 'i'glAMDamAM pravAsanA kartA. sudhI ha. kA. ArTsa koleja, amadAvAdamAM aMgrejInA vyAkhyAtA. mu.mA. emanA 'tamArI vastu'(1980) kAvyasaMgrahamAM kRtinAM vastu zekha sAdI: bALavArtAo 'rasAdInI prasAdI'-bhA. 1-2 (1953) ane AkRtinA dvandramAM paDayA vagara potAne abhipreta che te vyakata -nA kartA. thayuM che. ahIM gIta ane achAMdasa racanAo karatAM soneTa ane mu.mA. gajhalamAM kavitva vizeSa che. paraMparAzIla ane praziSTa rItinI zekhAdama AbuvAlA : jao, AbuvAlA zakhAdama mullAM zujAuddIna. emanI AdhunikatA dhyAnArha che. zeTha ajita vRndAvanadAsa (19-9-1932): janma muMbaImAM. vatana meMdaraDA.bI.kaeNma., bI.e. muMbaImAM eDroiTa eNDavarTAijhiMga zekha abdulamajIda gulAmarasula, 'sAgara navasAravI" eNnDa mArkeTiMga kaMpanInA saMcAlaka, bhAratIya vidyAbhavanamAM kalA (12-4-1935): kavi. janma navasArI (ji. valasADa)mAM. vibhAganA niyAmaka. ravIndrasaMgItanA gAyaka. saMgIta nirdezaka. 1965mAM bI.e. 1976 mAM elaela.bI. 1959mAM gujarAta 'gujara gayA vaha jamAnA' (1981)mAM paMkaja mallikanuM Atmajela DipArTamenTamAM juniyara kalArka tarIke joDAI 1979mAM jelara kathAtmaka ane saMsmaraNAtmaka Alekhana tathA mUlyAMkana che. tarIke nivRtta. mR.mAM. emaNe gajhalasaMgraha "avataraNa' (1972) ane yAda'(1977) zeTha amRtalAla dalapatarAma (25-8-1891, 30-6-1954): ApyA che. nATayalekhaka. janma lIMbaDImAM. abhyAsa maeNTika sudhI. gherabeThAM vakIlAtano abhyAsa karI hAIkorTa-plIDaranI padavI meLavI zekha abdularajhAka abadulasAgara, 'nAdAna': kathAkRti "vAghamAra surendranagaramAM vakIlAta AraMbhI. 1918 thI lIMbaDI rAjayanA yAne bIkaNa bahAdura'nA kartA. nyAyAdhIzapade. 1921 mAM rANapuramAM 'saurASTra" patranI zarUAta. 2.2.da. 1930mAM dholerA satyAgrahanAM maMDANa ane be varSane kArAvAsa. zekha gulAmamahammada tAjamahammada (16-2-1937): kavi. janma 1934mAM 'DeIlIsana' ane 'janmabhUmi' patronI sthApanA. vaDhavANamAM. 1955 mAM maeNTrika. 1959 mAM ma.sa. yunivarsiTI- 1942mAM "nUtana gujarAta'nI sthApanA. inDiyana leMgrejIsa 602: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyUjha peparsa eNseAsiyezananI sthApanA ane tenA pramukha, emanI pAsethI nATaka 'nAmadAra vAIsaraoNya sAhebanI muMjhavaNa' maLyuM che. mummA. zeTha ubhA ramezabhAI (9-6-1938): navadyakathAkAra, vArtAkAra. janma muMbaImAM. 1957mAM vilsana koleja, muMbaImAMthI arthazAsa ane AMkaDAzAstra viSayo sAthe bI.e. 1968 thI muMbainI vividha saMsthAomAM mahilA utkarSa tema ja bALavikAsanAM sAmajika kAryo sAthe saMkLAyelA che. potAnI bAra varSanI putrIne thayelA asAdhya ane pIDAkArI vyAdhi sAme baLapUrvaka jhajhUmatAM putrI ane pote anubhavelA mana:kAryanI satyaghaTanAtmaka navalakathA 'mRtyu marI ga]'(1979) -nA AlekhanamAM anubhUtinI saccAInuM saMvedana tema ja kathApravAhanI sahajata noMdhapAtra che. mArA gharane ubaro nathI* (1985) ane kaLA bhItaranI'(1986)mAM emanA svAnubhavaprasaMgonuM nirUpaNa che. kau.bra. zeTha e. epha., 'sudarzaka': jAtIya saMbaMdhonuM nirUpaNa karatI navakathA 'AkRti'(1967)tathA rasika mahetAkRta navalakathA 'gagana samAye nayanamAM'nuM nArUpAMtara 'viMganA' (1973)nA kartA. 2.ra.da. zeTha eca. ema. : triaMkI 'satI rANakadevInuM nATaka'(1904)nA kartA. mu.mA. zeTha kaMcanalAla vIrapALa : 'AdhArakoza'(1921-1935)nA kartA. mu.mA. zeTha kumudabakkena amRtalAla : janma rANapuramAM zikSaNa bI.e. sudhI. muMbaImAM avasAna. emanI pAsethI lekhasaMgraha gRhajIvananAM dRzyo'(1945) maLyA che. yu... zeTha dezarA hAraja (AlapAIvALA) : nibaMdha "muMbaImAM dezIonI keLavaNI'(1955)nA kartA. mu.mA. zeTha kezava ja. : caritra 'jIvana smaraNA'- pUrvArdha(1928)nA kartA. mu.mA. zeTha kezavalAla haragoviMdadAsa (20-11-1888, 1-11-1947) : kavi, anuvAdaka. janma umareTha (ji. kheDA)mAM. prAthamika zikSaNa umareThamAM. vadhAre abhyAsa ApameLe amadAvAdamAM. khaDAyatA mudraNakalA maMdiranA sthApaka. 'khaDAyatA mitra'nA taMtrI, emanI pAsethI pomAM 'lagnagIta'(1916), 'sneharAMgIta' (1919), 'prabhu caraNe prArthanA'(1919), 'rAsa'(1922), 'aMjali'(1926), 'rAsamaMjarI'(1929), 'kesariyAM'(1930), zeTha uSA ramezabhAI - zeTha caMdrakAnta trikamalAla 'raNanA rAsa'(1930), 'rAsanalinI'(1932), 'vIrapasalI' (1933), 'bALagItAvI'(1938), 'mahAgujarAtano mahAkiva' (1927) vagere padyagraMtho maLyA che. hAnAlAlanuM anukaraNa karatI emanI kavitAzailI kramaza: abhivyakitanI potIkI mudrA tarapha vaLelI joI zakAya che; chatAM vAgADaMbaramAM viveka ane pramANabhAna jaLavAyAM nathI. gRhajIvana aMgenA tema ja rASTra aMganA bhASAmAM emanI gati pramANamAM noMdhapAtra che. 'konsaTenTinopalanI kathA'(1921) ane 'zaMbhAjInuM rAjyAroba'(1922) jevA anuvAda paNa emaNe ApyA che. mu.mA. zuM gulAbacaMdra nAnamaMda : 'nIrdhacarita' tA. 1 thI 3 19571960)nA kartA. mR.mA. zeTha caMddhAnta trikamalAla, 'Aryaputra', 'naMda sAmavedI', 'bAlacaMdra' (3-2-1938) : kavi, nibaMdhakAra, vivecaka, saMpAdaka. janma kAlola (ji. paMcama)mAM, pena ThAsarA (ji. kheDA). 1954mAM maeNTrika. 1958mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1961mAM ema.e. 1979mAM 'umAzaMkara jozIsarjaka ane vivecaka' viSaya para gujarAta vidyApIThamAMthI vidyAvAcaspatinI upAdhi. 1961-62mAM saeNnTa jheviyarsa kAleja, amadAvAdamAM khaMDasamayanA adhyApaka. 1962-63mAM kapaDavaMja kaoNlejamAM, 1963 thI 1966 sudhI gUjarAta vidyApIThamAM, 1966 -thI 1972 sudhI bhakata vallabha dhALA kaoNlejamAM ane 1972 thI 1979 sudhI puna: gUjarAta vidyApIThamAM adhyApaka. 1979thI 1984 sudhI gujarAtI sAhitya pariSada saMcAlita ka. vA. svAdhyAyamaMdiramAM niyAmakapade. atyAre gUjarAta vidyApIThamAM adhyApaka. 1964 mAM kumAracaMdraka. narmadacaMdraka-vijetA. 1984-85 nuM umAsneharazmi pAritoSika. 1985mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka. 1986mAM sAhitya akAdamI, dilhIne evaDa sAtamA dAyakAmAM prabhAvaka banelA 're maTha'nA kavionA saMparkane kANe emanA 'pavana rUperI'(17) kAvyasaMgraha vaidana ane abhivyakti paratve Adhunika mija dAkhave che. jIvananI kRtakatAmAMthI janmato khAlIpA, sAcuM 5na na jIvI zakavAne lIdhe anubhavAtI gUMgaLAmaNa, mathAmaNAnI vaMdhyatA, caitanyahrAsa jevAM saMvedano tathA bhASA ane kalpanAnI tAjapa, AkAranI surekhatA, kaTAvanA laya Adi abhivyakitagata lAkSaNikatAothI yukata saMgrahanI Adhunika mudrAvALI kavitAmAMthI keTalIka nIvaDelI dhyAnArha racanAo che. alabatta gIta, gajhala, saoNneTa jevA kAvyaprakArono Azraya laI purogAmI sauMdaryalakSI kavionI kavitAne anusaravAnuM valaNa paNa ahIM che. 'UghaDatI dIvAlA'(1974) nI racanAomAM zabdanI vyarthatAno anubhava, jIvananI gatikatAmAMthI janmatA viSAda, nirUpaNamAM haLavAza, achAMdasa taraphanI gati Adi lAkSaNikatAothI Adhunika valaNa baLavattara banyuM che. 'cAMdaliyAnI gADI'(1980) bALako mATe, te 'prauDhazikSaNa gItamALA'(1986) prauDhA mATe racAyelAM gItonA saMgraho che. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 603 For Personal & Private Use Only
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ zeTha cImanalAla mANekalAla - zeTha makanajI jUThAbhAI paDaghAnI pele pAra' (1987) kAvyasaMgrahamAM AtmazodhakanuM jInI apUrva patrAvalI' (1942)nA kartA. ukitavaicitrya che. mR.mA. naMda sAmavedI' (1980)mAM aMgata saMvedanane abhivyakata zeTha jyacaMdra: vArtAsaMgraha 'retInuM ghara'(1937)nA kartA. karatA lalitanibaMdhe che. naMdanA kalpita pAtra drArA lekhake 'va' sAthe vAta karI che. mAnavamAnava vaccenA saMbaMdhamAM jayAM saMkucitatA, mR.mAM. kRtakatA, kuTilatA che tyAM naMda gUMgaLAmaNa ne viSAda anubhave che. zeTha tribhuvanadAsa jamanAdAsa (15-12-1873,-) : janmasthaLa zaizavane smRtimAM vAgoLatI kRti dhULamAMnI pagalIo' (1984) vyArA. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa suratamAM. 1892mAM -nA prasaMgenI kathA Atmacaritra ane lalitanibaMdha - baMnenA maeNTrika. 1897mAM bI.e. suratanI igliza skUlamAM zikSaka. saMdhisthAne UbhI che. "caherA bhItara caherA' (1986) mAM samAjanAM 1905 mAM elaela.bI. thaI suratamAM vakIlAta zarU karI, paNa sAmAnya mAnavIonA caherAone UjaLI bAjuethI joIne, A kAma na phAvyuM tethI 1915 thI pharI zikSaNa saMsthAmAM AcArya. AlekhAyelA caritralakSI nibaMdhe che. hita ane haLavAza" emanI pAsethI caritra kaviratna dayArAma - saMpUrNa jIvanakathA' (1990)mAM vinodarasika lekhe che. (1899) tema ja aMgrejI pustaka ' hiTsa oNna dha sTaDI oNva "kAvyapratyakSa' (1976) mukhyatve kAvyasarjananI prakriyA, kavitA | gujarAtI' (anya sAthe, 1900) madhyAM che. - ane chaMda, kAvyamAM aucitya jevA kAvyasiddhAMtanI ane arvAcIna mu.mA. gujarAtI kavitAnA keTalAka agraNI kavionI kavitAnI tapArA zeTha devacaMda dAmajIbhAI, kaMDalAkara (24-1-1882,-) : bALakarato vivecanagraMtha che. 'arthAntara' (1978)mAM nATaka, navalakathA, sAhityakAra, caritrakAra. janma UnAmAM. vatana kuMDalA. prAthamika gujarAtI gadya Adi vizenA saiddhAMtika praznonI carcAthI para zikSaNa UnAmAM. vadhu zikSaNa gherabeThAM. jainavijaye', 'taraMga', rahetI, gujarAtI sAhityanI keTalIka noMdhapAtra navalakathAonI 'taruNI taraMga' tema ja "zubhecchA' sAmayikonA saMcAlaka uparAMta carcA che. gujarAtI graMthakAra zreNInI 'rAmanArAyaNa vi. pAThaka strI-sukha darpaNa'nA taMtrI. (1979) pustikAmAM sarjakanA vADamayapuruSArthanI tapAsa che. emaNe "tIrthakara caritra', 'jaina sati Adarza jIvanamALA', AyaranInuM svarUpa' (1984) nAnI paricayapustikA che. svAmi 'gurjarezvara kumArapALa' jevAM caritra uparAMta bALazikSaNamALA' nArAyaNa saMtakavitA' (1984)mAM svAmInArAyaNa saMpradAyanA tathA 'bhAvanagara sTeTane itihAsa', 'jene ane zatruMjaya', kavionI keTalIka noMdhapAtra kavitAo paranA AsvAdalekhe che. 'zatruMjayaprakAza" vagere pustako ApyAM che. svapnapiMjara' (1973) nAM ekAMkIo nirUpaNa paratve eNbsarDa mR.mAM. nATayazailIne prabhAva darzAve che. "gujarAtImAM virAmacihno zeTha dhIrajalAla viThThaladAsa : padyakRti 'mArUtI bhajanAvalI' (mohanabhAI paTela sAthe, 1973) gujarAtI virAmacine vize zAstrIya dRSTithI sarvagrAhI carcA karatuM gujarAtImAM prathama pustaka che. ' (1921)nA kartA. mR.mAM. 'dAmpatya maMgala' (1979) dAmpatyaviSayaka kAvyo ane vicArone sahasaMpAdita graMtha che. "puSTidarzana' (1986) AcArya vrajarAyajIe | zeTha nagInadAsa cunIlAla: navalakathA "ratnasiMha caMdrikA' (1889) puSTidarzana vize ApelAM vyAkhyAnanuM saMpAdana che. "mAtRdarzana' (1981) mAtRbhakitanAM gujarAtI kAvyonuM sahasaMpAdana mR.mAM. che. "bhASA-sAhitya dvArA rASTrIya asmitA'(1977) mukhyatve zeTha paramAnaMdadAsa jIvanadAsa: "sAraMgadhvaja ane ratnasArikA gujarAtI bhASA-sAhityanA abhyAsIonA sAhitya dvArA sadhAtI | nATaka" tathA "lalitAduHkhadarzaka nATaka' (1881)nA kartA. rASTrIya ekatA vizenA vicAronuM sahasaMpAdana che. bRhad gujarAtI 22.da. gadyaparicaya'- bhA. 1-2(1973) tathA madhyakAlIna gujarAtI zeTha pururAma mULajI : "yuddha gItAMjali" ane "vIrapUjA'- bhA. kAvyagraMthomAM vaparAyelI saMkhyAne nirdeza karatA zabdonI mAhitI 1-2nA kartA. ApanuM 'saMkhyAnidezaka zabdasaMjJAo' (1983) e emanAM anya mR. mA. sahasaMpAdano che. paMDita bhAtakhaMDe (1967) e DaoN. esa. ena. zeTha popaTalAla haMsarAja : 'kabIrakAvya'- bhA. 1 (1916) uparAMta rAkhaMjanakaranA aMgrejI pustakano anuvAda che. 'malayALama navalakathAo 'suMdarI mevADIonI mahattA' (1899), 'bhAratasAhityanI rUparekhA' (1978) paNa emane anuvAdagraMtha che. varSane robinahuDa', "strIdarpaNa" vagerenA kartA. ja.gA. mu.mAM. zeTha cImanalAla mANekalAla : navalakathA "brahmadezanI rANI'nA kartA. zeTha makanajI jeThAbhAI : padyakRti 'vIrabahAdUra padmAvatI yAne mR.mAM. jAduI jorAMnA khelanAM gAyana' (1900)nA kartA. zeTha jagahana kalyANadAsa: 'pAgala haranAtha athavA zrIhara mR.mA. - kartA. vAta karavA para 604: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ zeTha maganalAla vakhatacaMda - zeTha hegasTe bApu sadAziva mR.mA. zeTha maganalAla vakhatacaMda (1830, 11-3-1898) : nibaMdhakAra, zeTha raMganAtha valame : "sUrajamala pArAdhIne rA(1890)nA caritrakAra. janma amadAvAdamAM. 1850mAM maeNTrika. gujarAta kartA. vidyAsabhAnA pahelA sahAyaka maMtrI. amadAvAda sudharAInA mR.mA. kamizanara, amadAvAdanI royala baeNnkanA ejanTa. zeTha vallabhadAsa popaTalAla (mahuvAkara) (1859, 1917): kavi. emanI pAsethI jainAcArya zrIvIravijayanuM jIvanacaritra' tathA vatana mahuvA (saurASTra). zikSaNa aMgrejI cAra dhoraNa sudhI. thoDo 'hALI' (1858), 'amadAvAdane itihAsa" ane "kathanAvaLi' samaya vepAra, pachI vakIlAtanA vyavasAyamAM. e pachI bhAvanagara maLyAM che. rAjayanA vasulAtI khAtAmAM joDAI DepyuTI vahIvaTadAranA hoddA mR.mAM. sudhI pahoMcIne nivRtta. mahuvAmAM avasAna. zeTha mahAsukhabhAI cunIlAla: prakIrNa kAvyono saMcaya "kAvya- emanI kavitApravRttine AraMbha gR2 zaMkaralAla mahezvaranA saritA' (1914) nA kartA. mRtyu upara lakhAyelA aMjalikAvya "mahezvara viraha' (1880)thI ni.. thayo. e ja varSe saurASTranI prazastirUpe lakhAyela "saurASTra citAzeTha mAvajI goviMdajI : 'misisa enI besanTanI jIvanakathA' miNa'nuM prakAzana thayuM.kurivAjonA saMpUrNa Albama tarIke oLakhA(1917) nA kartA. yela ane kartAne kaviyaza apAvanAra 'subodha ciMtAmaNi' (1882) mu.mA. -nAM kAvyomAM sudhArAne sUra ane kurivAjo paranA kaTAkSa vyakata zeTha mehanalAla amarazI : caritra "lAlA lajapatarAya' uparAMta thayA che. dRSTAMta citAmaNi' (1884) aitihAsika vigatonA navalakathA "sumaticaMdra'-bhA. 1-2 tathA anuvAdapustako samAdhi nirUpaNamAM rAcatI racanAo samAve che. 'mahAmArI varNana' (1890) samatA' ane 'anubhavazatako' (1907) nA kartA. emanI sAmAnya racanA che. A uparAMta kAvya-tattvajJAnanAM keTalAMka mR.mAM. pustako paNa emaNe lakhyAM che, je adyApi apragaTa che. zeTha rajanIkAnta gulAbadAsa (3-7-1933): nATayakAra. janma bA.ma. vAMsadAmAM. 1951 mAM esa.esa.sI. 1955 mAM bI.koma. zeTha zaMbhuprasAda bahecarabhAI : "bharatakhaMDana pravAsanA kartA. 1957 mAM elaela.bI. 1975 mAM ema.koma. atyAre sTAnDarDa salTa vakarsa, suratamAM DirekaTara, zeTha saralA jayacaMda (20-7-1913) : navalakathAlekhaka, vArtAlekhaka. aMdhArAM ajavALAM' (1957), 'madhurAM milana' (1959), janma bharUcamAM. bI.e., elaela.bI. sAmAjika kAryakara. kAramI rAte' (1981) vagere emanAM triaMkI nATako che. emaNe emanI pAsethI 'maMthana (1975), zAlinI' (1979) tema ja ekAMkIsaMgraha 'zALopayogI nATako' (1978) ane 'takhtAlAyakI vArtAsaMgraha "huM ane e'(1975) maLyAM che. nATako' (1979) ApyA che. "aMkura' (1962) ane "khalaka' mR.mA. (1984) emanA kAvyasaMgraho che. A uparAMta sahakAra viSaya | zeTha sArAbhAI caMdramaza: "dhanasAra-rUpasuMdarI nATaka(1892)nA paranAM tathA udyoga-vyavasthA-vahIvaTaviSayaka emanAM aneka kartA. pustako prakAzita thayAM che. caM.To. mR.mA. zeTha harilAla mULacaMda : "harizcandra nATaka' (1894) tathA 'abhayasiMhazeTha raNachoDalAla vAlAbhAI: amadAvAdanA saMta saradAsajInA kezarIsiMha nATakanAM gAyana (1889)nA kartA. avasAna vizenI padyakRti "saMtaviyoga' (1912)nA kartA. mR.mAM. zeTha raNajita ma.: "ramUrtio (1940), "AnaMdI ane bIjI zeTha hasamukha ratilAla (10-2-1933): navalakathAkAra. janma beTAdamAM. 1951mAM esa.esa.sI. 1965mAM bI.e. 1968mAM vAtA'(1949) jevA vArtAsaMgrahanA kartA. mR.mA. ema.e. prAraMbhamAM zikSaka, pachI somaiyA kaoNleja, muMbaImAM bAreka varSa gujarAtInA adhyApaka. zeTha ratubhAI amulakha: janma vatana rAjakoTamAM. ema.e. phaTakiyAM motI' (1973), "bhItare bharyo lAvA (1974), TesTAila mazInarI aMgene muMbaImAM vyavasAya. vaizAkhI Abha' (1976), 'nehane Asava(1980), 'kesUDe emanI pAsethI caritro saMtonI suvAsa' (1960), 'saMtanI phUlavADI' (1961), 'suvAsanA sodAgara' (1962), saMtakathAo' mana mohyuM' (1983) vagere emanI navalakathAo che. mArI zreSTha vArtAo' (1975) emane vArtAsaMgraha che. (1984) uparAMta bALasAhityakRtio 'vidyAcatura' (1951), caMTo. parImahela'(1956), 'jJAnacatura' (1961), vANIcatura(1961), 'aDaga haiyAM' (1962) vagere maLI che. zeTha hegasTe bApu sadAziva: 'udyamakarmasaMvAda' (1857)nA kartA. mR.mAM. ni.vo. gujarAtI sAhityakoza- 2 :605 For Personal & Private Use Only
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ zeThanA ena. pI.-zeSanAM kAvyo zeThanA ena. pI. : kathAkRti 'tarulattA'(1911)nA kartA. ni.. zeThanA eracazAha edalajI : kathAkRti 'nAme Adama yAne AdamacitAra' - 1(1885)nA kartA. ni.vo. zeThanA navarojajI ke. : kathAkRti jalmI thAya jabe' (1878)nA kartA. ni.va. zeThanA pharAmajI heramasajI : caritralakSI kRti 'mahApuranA janmArAno ahevAlInA kartA. ni.vo. zeThanA yAhyA e.: gajhalasaMgraha 'gulistAne gajhala athavA dIvAne phajhala' (1933)nA kartA. ni.vA. zeThanA ratanajI pharAmajI (1872, 1965): jJAnakozakAra, nATakakAra. janma thANA jillAnA bhIvaMDImAM. prAraMbhamAM thoDAM gujarAtI ane marAThI dhoraNone abhyAsa. muMbaImAM aMgrejIne abhyAsa. sUtara ane doraDAM banAvatA kArakhAnA sAthe saMlagna. 1895mAM muMbaInI aMjumane islAma lAibrerInA onararI buka kamizanara, 1897mAM 'gula aphazAnanA adhipati. emaNe "eziyAnI saguNI bAnuo'nA be bhAga paikI bhAga pahelAmAM ogaNatrIsa bAnuonAM gadyacaritro ane bhAga bIjAmAM traNa bAnuonAM pagha ke betamAM caritro ApyAM che. nUrajahAMthI bikAneranI rANI lAlimA sudhInAM pAtro emAM AvarI levAyAM che. 'suMdara helana'mAM hemarane AdhAre mahAyuddhanI kathA AlekhAyelI che; to gulakhuzaro' pArasI bhASAmAM lakhAyeluM emanuM dviaMkI ramUjI phArasa che. A uparAMta "khudA para sabara', 'pAka jAta parIna, 'jalanuM jIgara', 'sahanazIla pIrajA', 'rozana cirAga' vagere emanAM sAmAjika-aitihAsika nATako che. nava khaMDo dharAvato 'jJAnacakra yAne gujarAtI eNnsAikalapIDiyA'(1899) e gujarAtImAM jJAnakozane avatAravAne mANekajI edalajI vAcchA ane aradezara pharAmajI salAnanA jJAnakoza 'sarvavidyA' (1891) pachInuM mahattvane prayatna che. A uparAMta aMjJAdarzaka koza athavA saMkhyAta zabdAvadhi' paNa emane graMtha che. caMTo. zeThanA sureza ma. - 10-10-1984): prasiddha vaijJAnikonAM caritrone saMgraha 'mahAna vaijJAniko'- bhA. 1-2 (anya sAthe, 1969) tathA vividha vaijJAnika saMzodhananI mAhitI Apate graMtha "zodha ane siddhi' (anya sAthe, 1949)nA kartA. ni.. zelata kAlidAsa : rAmAyaNa para AdhArita kathAkRti rAmAyaNanI rasadhAra'nA kartA. ni.vo. zelata cunIlAla rAmacaMdra: caritralakSI kRtio rAmakRSNa paramahaMsa (1924), "mahAna zIkha guruo' (mahetA kalyANajI viThThalabhAI sAthe, 1966); bALapayogI pustikA "bALaukhANAM'(1922); saMpAdita kAvyasaMgraha 'gopakAvyo' (1914) ane kAvyodyAna tema ja anUdita pustaka "AtmavilAsa' (1945) nA kartA. ni.. zelata jamiyata ga.: nATayakRti 'vIra kolejakumAra' (1934)nA kartA. ni.vA. zelata nAnubhAI gaurIzaMkara (11-6-1908): nibaMdhakAra. janma umareThamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa umareThamAM. vaDodarA kaoNlejamAMthI bI.e. 1930mAM elaela.bI. 1936 mAM saba-jaja tarIkenyAyakhAtAnI nokarIne AraMbha. 1965 thI gujarAta hAIkorTanA nyAyamUrti. pachI nivRtta. 'udaya' mAsikanA taMtrI. sAhityika pravRttiomAM sakriya rasa. 1967 thI zrI bRhad gujarAta saMskRta pariSadanA pramukha ane kulapati. emanI pAsethI keTalAka lekha' (1970) pustaka maLyuM che. ni.vA. zelata maNilAla zivazaMkara : navalakathAo 'vizvajita : vizvAsaghAta' (1909) ane "vizvaprabhA : bhedabhareluM khUna' (1909)nA kartA. ni.. zelata vAsudeva rAmacaMdra (23-9-1902): kavi. janma umareThamAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa vaDodarAmAM. 1919 mAM maeNTrika. 1923 -mAM bI.e. 1932mAM muMbaI bAra kAunsilanI eNDavokeTanI , parIkSAmAM uttIrNa. borasadamAM vakIlAta. emanI pAsethI kavi boTAdakaranAM rAsa-kAvyonI asara jhIlato kAvyasaMgraha "phUlavADI' (1931) maLyo che. ni.. zelata himAMzI (8-1-1947): vArtAkAra. janma suratamAM. aMgrejI viSayamAM snAtaka ane anusnAtaka. 'vidyAdhara nAyapAlanI navalakathA" para pIeca.DI. 1968 thI ema. TI. bI. ArTsa koleja, suratamAM aMgrejInAM vyAkhyAtA. "antarAla' (1987) emanI sarjakapratibhA ane tAjagIne pragaTa karatI TUMkIvArtAone saMgraha che. caMTo. zeSa: juo, pAThaka rAmanArAyaNa vizvanAtha. zeSanAM kAvyo (1938): rAmanArAyaNa vi. pAThaka, 'zeSane kAvya saMgraha. emAM totera jeTalI viSaya, svarUpa ane vRttanA vaividhyavALI kRtio che; je gAMdhIyuganuM pratinidhitva te kare ja che, sAthe nijI viziSTatAne paNa pragaTa kare che. abhivyakitamAM ThAkorazAI rahevA chatAM kavie ahIM sauneTa uparAMta mukatako, gIte, bhajana ApyAM che; madhyakAlIna svarUpane paNa arvAcIna rIte prajayAM 606: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ zailI ane svarUpa - zrAvaNI meLe na.paM. che; ne kAvyazAstranI pUrI jANakArI ane sUjhabUjhathI prayogamAMya pUrvaka ukelatA tulanAtmaka lekho tema ja devatA-agnisaMvAda'lagabhaga pratibhAnI barAbarInuM kavikarma siddha karyuM che. A kAvyonI thI mAMDI "pRthvIcandracaritra' jevI kRtione paricaya ApatA. bIjI viziSTatA che, kavinI bauddhika sajajatA. preraNAvazatAne badale lekha dhyAnapAtra che. 'bharUca ane narmadA' yA madhumatI : mahuvA emAM buddhinuM prabuddha karma jovAya che. koI eka bhAva ke viSayanuM aMgenI nAma-zodhakhoLa paNa rasaprada che. itihAsa, sAhitya ane emAM gheghUra Alekhana nathI; paNa kalAnAM saMyama, prakAza ane tulanAnI dRSTithI thayela sAmagrInuM saMmArjana ahIM mahatvanuM che. prasannatA che. AvAM noMdhapAtra kAvyo DuMgaranI kore', 'eka saMdhyA', racaMTo. 'cheluM darzana', 'ociMtI Umi', "eka kAramI kahANI', 'rANakadevI', zodhaka : padyakRti premajIvana' (1887)nA kartA. vaizAkhano bara, 'AtamarAmane', 'dhinuM AmaMtraNa vagere che. ni.vA. zodhana harSadalAla amRtalAla: pravAsapustaka 'gaMgotrI' (1978)nA zailI ane svarUpa (1960): umAzaMkara jozIne sAhityavivecana kartA. lekhene saMgraha. nibaMdha, ekAMkI, nATaka, TUMkIvArtA, pada, mukataka, ni.. sauneTa vagere bhinnabhinna sAhityaprakAro paranAM lakhANa uparAMta zobhana: juo, vasANI dalapatabhAI ravajIbhAI. zailI parano pacAseka pAnano nibaMdha emAM samAviSTa che. sAhityaprakAranI viziSTa dRSTithI ahIM spaSTa chaNAvaTa thaI che tema ja mida : caritralakSI kRti "kUlanI TopalI' (1979)nA kartA. prakAro aMge lekhakano nijI abhigama paNa abhivyakata thayo che. ni.vI. khAsa to TUMkIvArtA eTale anubhUtikaNa" jevI maLelI vyAkhyAo zyAbakSa aradezara : nibaMdhasaMgraha 'vividha viSayamALA'nA kartA. mahattvanI che. A uparAMta "AjanI gujarAtI kavitA', 'trIsa ni.. pachInI kavitA : bhAvapratIkone prazna', 'AvatI kAlanI gujarAtI zyAma sAdhu : juo, solaMkI zAmaLadAsa mULadAsa. kavitA' uparAMta anya cAreka lekha dvArA samakAlIna gujarAtI zyAmala : navalakathAo "alagArI' (1968), "ajaMpAnA DaMkha kavitAnuM ghAtaka mUlyAMkana thayuM che. A graMthane prauDha kavinI | (1969), 'talasATa' (1977) ane 'yaMDhaLa' (1979) tathA AlocanA-vicAraNAno lAbha maLyo che. navalikAsaMgraha 'pegoDA (1973) ane 'trIjo ghuvaDa (1976) caM.To. -nA kartA. zaivalinI (1925): boTAdakarane kAlAnukrame pAMcama ane ni.vA. maraNottara kAvyasaMgraha. 'rAsataraMgiNI' pachI hovA chatAM A | zraddhAnaMda : mahAkAvya "mAyaNane kathAsAra ApatI pustikA saMgraha pahelAM taiyAra karI rAkhele hovAthI prakAzakanI gaphalatane 'rAmAyaNanI rahasyakathA' (1927) nA kartA. kAraNe 'caturtha kAvyasaMgraha' gaNAyo che. narasiMharAvanI lAMbI ni.. prastAvanAmAM 'puraskaraNa" A saMgrahane maLyuM che. boTAdakaranI zravaNa : juo, jozI umAzaMkara jeThAlAla. uttarAzramanI prauDhinAM vividha pAsAMone zaivalinI'mAM AviSkAra che. anyakita ane svabhAkita jevI racanAyukitaothI kavi zrAvaka nAthAlAla: "dharmarakSitakumArane rAsa' (1873)nA kartA. prAcIna saMskRti, gRhajIvana ane samAjajIvananA vividha prasaMge ni.. ane bhAvone AvarI le che. aMgrejI bhASAne sIdhA saMparkane zrAvaka hIrAlAla haMsarAja : kathAkRti "amaradatta-mitrAnaMda caritra' abhAva ane saMskRta bhASA paratvene rUDhabhAva - A be paristhiti- ' (1891) nA kartA. oe emanAM zailI-svarUpane upasAvyAM che. emanI saMskRtapracura ni.vo. zailI, arUDha saMskRta zabdo ane samAsone bAda karatAM, ekaMdare | zrAvaNI madhyAhuna: viziSTa kAlasthala saMdarbhe utkaMThitezvara pratinI gauravAnvita rahI che. saMskRta vRtto paranuM prabhutva prazasya che ane sahelanI apUrva abhivyakita ApatI rAjendra zAhanI yazasvI emanA padyabaMdhamAM cAratA jovAya che. "abhilASa' jevI kavvAlInA kAvyaracanA. prakAranI emanI chellI racanA ahIM che, to 'rAmAzvamedha" jevI caMTo. saMpUrNa boTAdakarazAI ane kahevatonI kakSAe pahoMcatI paMkitao zrAvaNI meLo (1937) : mukhyatve 1935 ane 1936 nA vALI prasiddha racanA paNa ahIM che. gALAmAM lakhAyelI umAzaMkara jozInI vArtAone saMgraha. judAM rAMTo. judAM svarUpamAM akhatarA karavAnA zokha khAtara lekhaka vArtAsvarUpa zodha ane svAdhyAya (1965): prAcIna madhyakAlIna sAhitya- tarapha vaLyA che ane judI judI vArtAomAM paNa Ayojana ke viSayaka, harivallabha bhAyANIne saMzodhanaparaka lekhasaMgraha. pAli nirUpaNa bAbate akhatarAo karyA che. moTA bhAganI vArtAonuM jAtakakathAo, apabhraMza sAhitya, prAcIna gujarAtI phAgu paranA kathAvastu kalpita hovA chatAM enuM vAtAvaraNa muMbaI, amadAvAda abhyAsapUrNa lekhe, madhyakAlIna kathAonA tANAvANAne jhINavaTa- ane gAmaDAnuM rahyuM che. vArtAonA kendramAM sauMdaryamUlaka vAstava gujarAtI sAhityakoza - 2 : 207 For Personal & Private Use Only
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI kalApInI patradhArA- zrIdharANI kRSaNalAla jeThAlAla lakSitA rahI che ane tethI ja sAmAjika samasyAnuM, samAjavyavasthAnI kaThoratA ke samAja-viSamatAnuM citraNa karavAmAM eka saMyata ane praziSTa abhigama jovAya che. vArtAomAM mArmika saMvAdo ane strIpAtra vadhu prabhAvaka che. "cheluM chANu', 'mArI caMpAne vara', 'pagalIne pADanAra', 'zrAvaNI meLe' jevI ati prasiddha vArtAo A saMgrahamAM che. caMTo. zrI kalApInI patradhArA (1931): kalApInA patronuM, jorAvarasihajI surasiMhajI gohila dvArA saMpAdita A pustaka che. emAM jagannAtha dAmodaradAsa tripAThI, "sAgara" saMzodhaka tarIke rahyA che. ahIM, maNilAla nabhubhAI dvivedI paranA 108 patro, zobhanA paranA 8 patra, koTaDAvALAM bA paranA 84 patra, darabAra vAjasuravALA paranA 107 patra, rUpazaMkara udayazaMkara ojhA-'saMcita' paranA 43 patra, kaMthArIAnA rANA saradArasiMhajI paranA 99 patra, AnaMdarAya hiMmatarAya - dave 'AnaMda' paranA 23 patra, janmazaMkara mahAzaMkara buca-lalita' paranA 11 patra, govardhanarAma tripAThI paranA 11 patro, giradharadAsa maMgaLadAsa desAItAtyAsAheba paranA 9 patra, kepTana e olDaphIlDa sAheba para 1 5tra, harizaMkara narasiMharAma paMDyA paranA 6 patra, vijayasiMha takhtasiMhajI gohila parane 1 patra, ramA paranA 16 patra, morabInA lakhadhIrasiMhajI sAheba paranA 8 patro- ema kula 535 patro saMcita thayA che. lekhananAM saralatA ane lAlityathI yukata A patro kavijIvananI mahadaMze jhAMkhI karAve che. caM.. kItimunijI (1894): janma phattehapura (sIkara-rAjasthAna)mAM. paghakathAkRti devadattakumArane rAsa' (1943) emanA nAme che. mR.mA. zrIkRpAlu gIvarya: zrIkRSNanI bALalIlAne varNavatAM bhajane ane temane rasAsvAda karAvatI kRti 'gopIbhAvanAM bhajananuM bhAvadarzana' (1969)nA kartA. ni.. zrIgepAladAsajI: 'zrI vallabhAkhyAna' (1911)nA kartA. dharAsaNA jatAM karADImAM emanI dharapakaDa thatAM sAbaramatI ane nAsikamAM kArAvAsa. vidyApIThanuM zikSaNakArya sthagita thavAthI 1931mAM vizvabhAratI - zAMtiniketanamAM dAkhala thayA. 1933mAM tyAMthI snAtaka. bIje varSe kavivara TAgora tema ja eka amerikana zikSakanI salAhathI vadhu abhyAsArthe amerikA gayA. 1935mAM nyUyaoNrka yunivarsiTImAMthI samAjazAstra ane arthazAstra viSayamAM ema.e. 1936 mAM kolaMbiyA yunivarsiTInI grejyueTa skUla oNva jarnAlijhamamAMthI ema.esa. cAra varSa pachI e ja yunivarsiTImAMthI samAjazAstra ane rAjakIya tattvajJAnanA viSayamAM abhyAsa karI pIeca.DI. daramiyAna amerikAmAM hindane AjhAda karavAnI laDatane mera racI, amerikI prajAne samajaNa ApI lokamata jAgrata karyo. 1945 pachI "amRtabajhAra patrikA' mATe lakhavAnuM zarU karyuM. 1946 mAM bhArata AvyA pachI patrakAratva emanI mukhya pravRtti. 1946 mAM rAjakoTa khAte maLelI gujarAtI sAhitya pariSadanA itihAsa ane arthazAstra vibhAganA pramukha. 1958 ne raNajitarAma suvarNacaMdraka emane maraNottara enAyata thayela. hRdaya baMdha paDavAthI dilhImAM avasAna. 'koDiyAM' (1939)mAM saMgRhIta emanI kavitA kapriya banI che. bALakAvyo ane praNayakAvyomAM kavinA saMvedananI vaiyakitakatA jaNAI Ave che. yuganI mahora vAgI hoya evAM aneka kAvyomAM vicAra ke arthanA prAdhAnyane badale rasa ane saundaryanI camaka dekhAya che. ageya padyaracanAne bahu Adara nathI. zlokabaMdha, prAsa jALavavAnuM valaNa tema ja geyatA taraphane pakSapAta rahyo che; tethI, rUpameLa vRtto karatAM mAtrAmeLa chaMdomAM racAyelAM kAvyomAM tema ja sauneTa karatAM gItamAM siddhi vizeSa che. saMvedanamAM indriyasaMtarpakatA che; bhASAmAM ojasa ane vyaMjanA che; tema ja nATayAtmakatA vizeSa guNalakSaNa banI rahe che. anugAMdhIyugamAM ravIndranAthane prabhAva vizeSa kAryAnvita thaI rahyo hato ane zuddha kavitAnI jikara vadhatI hatI tyAre emaNe ravIndrabhAvane paryApta rIte AtmasAta karI keTalIka uttama kAvyakRtionuM sarjana kareluM. rAjakAraNa ane samAjakAraNa sAthenA ghaniSTha saMparkane kAraNe nirkAnta banelA A kavi 1948 pachI puna: kAvyalekhana AraMbhe che. koDiyAM'(1957)- navI AvRttimAM umerelAM agiyAra jeTalAM kAvyo tema ja maraNottara pragaTa thayelA kAvyasaMgraha 'punarapi' (1961)mAM saMgRhIta bAvIsa racanAomAM UpasatuM uttarazrIdharANInuM kavivyakitatva viziSTa che. kavinA UMDA vAstavadarzana ane vedhaka kaTAkSanirUpaNanI dRSTie 'AThamuM dilhI' atyaMta noMdhapAtra kAvya gaNAya. kaTAkSa ane hAsya emanI navatara racanAonAM saMghaTaka tattva che. tAjagIbharyA kalpane ane pratIko uparAMta bhASAnI sakhAI paNa dhyAna kheMce che. savaiyA ane copAI jevA chaMdone paraMparita karavAmAM tema ja emAM gadyanA adhyAse jagavI prayoga lekhe padyamukitanI dizA cIMdhavAmAM emanI vizeSatA che. A saMdarbhamAM, 1956mAM racAyelAM be kAvyo umAzaMkarakRta 'chinnabhinna chuM ane A kavinuM AThamuM dilahI' gujarAtI kavitAkSetre navaprasthAna banelAM che. zrI meTA: juo, bhagata cunIlAla AzArAma. zrIrAmacandra svAmI : 'pUjayazrI ajarAmara svAmIjInuM jIvanacaritra' (1913) nA kartA. ni.. zrIkaMTha: rahasyakathA 'ThaMDe kaleje khUna' (1966)nA kartA. ni.. zrIdharANI kRSNalAla jeThAlAla (16-9-1911, 23-7-1960): kavi, nATayakAra. janma umarALA (bhAvanagara)mAM. prAthamika zikSaNa umarALAmAM. mAdhyamika zikSaNa dakSiNAmUrti - vinayamaMdiramAM. 1929mAM gUjarAta vidyApITha, amadAvAdamAM joDAyA. 1930nI aitihAsika dAMDIkUcanA eka sainika tarIke emanI pasaMdagI thaI. 608: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ zImatI koyArthInI sAdhanA emaNe nAnAM-moTAM maLI seLa nATako lakhyAM che. 'vaDalo' zrImanusiMhAcAryajI : juo, yAjJika nRsiMhAcAryajI durlabharAma. (1931) ane 'pILAM palAza' (1933)mAM saMgRhIta bALa zrImaMta mahArAjA sayAjIrAva gAyakavADa: tejachAyAnuM eka citra: nATakomAM je raMgadarzitA, kalpakatA, Urmikavitva ane dhvanisugaMdha sayAjIrAva gAyakavADanA pAMtrIsa varSanA akhaMDa pariNAmane che te bIjA koI samakAlIna lekhakanAM bALanATakomAM nathI. 'vaDalo biradAvatA ane eka mahAna gujarAtI tarIke emane upasAvato nATaka to hiMdI, marAThI ane aMgrejI bhASAne veza paherI gujarAta kavi nhAnAlAlane nibaMdha. bahAra paNa prasaryuM che. 'piyo gorI' (bI. A. 1946)mAMnAM caM.To. nATakone baMdha dRzyabAhulya, saMvAdomAM AvatAM gIte tema ja zrImALI khuzAladAsa raghurAma: padyakRti premapatrikA' (1915)nA ghaTanApravAhanI maMdagatine kAraNe zithila lAge che; paraMtu DUsakuM kartA. ane 'pi gorI'mAM thayela nATayatattva na kAvyatattvane sumeLa ni.. e kRtione vizeSa ramaNIya banAve che. DuMgaLIne daDo', "vIjaLI' zrImALI dalapatabhAI DAhyAbhAI (3-10-1933) : ane 'vRSala' raMgabhUminI jarUriyAtone upekSa che. vArtAkAra, vivecaka. hiMdImAM 'sAhityamahopAdhyAya' ane 'vidyAvAcaspati'nI emaNe lakhelAM triaMkI nATako paikInuM 'moranAM IMDAM' (1934) upAdhi. gujarAta harijana sevaka saMghamAM sevA ane prAyazcitta' vAstavAlekhana, vastune maLate kavacit rahasyane o5, pratIka sAmayikonuM saMpAdana. tyArabAda 1971 mAM 'gaDa' pAkSikanuM mamatA, nATakamAM thisIsane maLatuM prAdhAnya jevI bAbatAne lIdhe prakAzana. ibsanazailIne; to emAMnI bhAvanAmayatA, raMgadarzitA ane emanI pAsethI vArtAsaMgraha 'DALAM pANI', vivecanalakSI kRti kAvyatava nhAnAlAla ke TAgoranI zailIne prabhAva sUcave che. paraMtu samagra rIte e nATakamAM lekhakanI potIkI chApa aMkita thayelI 'dAsI jIvaNa ane enAM bhajanA', 'rasaMskRtinAM mULa', caritralakSI puritakA 'sevAmUrti parIkSitalAla' (1978), dharmapreraka racanA jovAya che. bIjuM 'padminI' (1934) aitihAsika nATaka che. dhUpasugaMdha' tema ja'gAMdhI Azrama ke bhraSTAcArIonA akhADA?" potAnA dezane ane hajAro dezabaMdhuone bacAvI levA potAnA vagere pustako maLyAM che. ziyaLanuM balidAna ApatI 'manA vAnA'(marisa meTalinkakRta)nA abhigamanI pratikriyArUpe sarjAyeluM 'padAnI', ene samasyAnATaka ni.vA. banAvavAnI lekhakanI dhunane kAraNe, itihAsanA vAstavane zrImALI dalasukhabhAI mULajIbhAI, 'trimUti' (9-5-1941) : jokhamAvatuM, patralekhanamAM visaMgati janmAvanuM asvAbhAvika caritrakAra. janma mahesANA jillAnA kaDImAM. 1960mAM maeNTrika. nATaka banyuM che. kolejanA prathama varSa sudhIno abhyAsa. prAthamika zikSaka, dAMDIkUcanA eka sainika tarIke nAsikamAM kArAvAsanI sajA thaI 'bhakatakavi dayArAma - jIvanakavana (1986) emanuM pustaka che. e vakhate keTalAka kedIonI ApavItI sAMbhaLI, e satya caM... kathAone AdhAre emaNe TUMkI navalakathA 'insAna miTA gA' zrImALI maganalAla : caritralakSI kRti bAbA rAmadeva' (1961)nA lakhelI; emAM emanuM vArtAkAra tarIkenuM sAmarthya pragaTa thayuM che; kartA. paraMtu uzkerATabharyA prasaMge nirUpavA jatAM kalAsaMyama cUkI javAya ni.vI. che. A insAna miTA dUgA' (1932) saMgrahamAM bIjI ATha zrIharSa: 'bALavAtA' (1926) nA kartA. vArtAo che, je vArtA tarIke sAmAnya kakSAnI che. ni.. A uparAMta ApaNI paradeza nIti' (1948) emanA nAme che. kRti ane smRti: caMdrakAnta bakSInI A TUMkIvArtAmAM mitra'vaeNra vidhAuTa vAyolansa'(1939), 'mAya inDiyA, mAya amerikA daMpatIne emanI baherI ane muMgI dIkarI zruti mATeno puruSArtha (1941), dha biga phera eNva inDiyA' (1941), 'varniga Tu dha ane ene karuNa aMta mArmika che. vesTa'(1943), dha mahAtmA enDa dha valarDa' (1946), 'janarala caM.To. noleja eNnsAIkapIDiyA' (1949), 'sTorI oNva dhI inDiyana TeligrApha' (1953), 'dha jarnAlisTa ina inDiyA' (1956), "dhI zreyas : navalakathA 'kurabAnI : parachamanI pAdazAhIna pAyo' eNDavencarsa oNva apasAiDa DAuna TrI' (1956) ane 'spAm kasa ' (1927) nA kartA. Droma kamIra' (1959) emanA aMgrejI graMtho che. na.. zreyArthInI sAdhanA (1953): narahari parIkhakRta kizoralAla zrImatI : kAvyasaMgraha 'abhilASa' (maraNottara, 1945) nAM kartA. mazarUvALAnuM jIvanacaritra. kizoralAle lakhelI smRtinadhA, ni.. emanAM pustako, lekhe, patro ane bhASaNo tema ja anya dvArA lakhAyelAM saMsmaraNone AdhAre ahIM temanuM vyakitacitra upasAzrImad upendrabhagavAna: juo, yAjJika upendrAcArya nRsiMhAcArya. vavA prayatna thayo che. pote caritranAyakanA gADha saMparkamAM hatA zrImada rAjacaMdra: juo, mahetA rAjacaMdra rAvajIbhAI. tema ja baMnenuM kAryakSetra eka hatuM, chatAM caritralekhake sAmagrIne gujarAtI sAhityakoza - 2 :609 For Personal & Private Use Only
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ zropha dhanavanta - satthA pestanajI jamazedajI vyavasthita karI tene mukhyatve saMpAdita karavAno upakrama rAkhyo che. itihAsakAra ane saMpAdaka tarIke agresara rahetA A lekhaka caritrakAra tarIkenI kaLAne gauNa gaNIne cAlyA che. kRtimAM, ekaMdara, caritranAyakanAM vividha pAsAMonuM pramANita citra maLe mu.mA. che. zropha dhanavanta : kAvyasaMgraho 'sumati'(1934), 'bAlabAa' (1934) ane 'sAco zahIda'(1935)nA karyAM, nivAra zropha rekhA a. : bALanATikA 'dhina 1963) ane navasA 'dharatIkaMpa'(1975) tathA prakIrNa anUdita pustaka 'naTanI nAjhImanAM ka ni.vA. zropha AvathA dAdAbhAI, phirojagara' : 'basa tAre je khAtara' (1918), 'vakhatinA lekha'(1933), 'sevaTa sudhI saphaLatAne vI zakavA sAcI' (1939), 'sukhI ke du:khI'vagere navalakathAo; 'juThI jagata'(1933), 'kAma AvAjha(1947), 'mATe gheranI mauDI', 'sarata', 'banavA kALa', 'mahaMtanI misisa', beroneTane beTA', 'karoDapati juna', 'sivila mereja', 'dhI punAro' vagere nATako tathA muMbaInA vikAsamAM pArasIonA udyamane nirUpanuM pustaka 'gulajhAra muMbaI'(1950)nA kartA. 2.ra.da. zropha sunu ahIM : navalakathAo 'nasIboMga pAne zrApane bhAga', "mehabata yAM ijhana" ane "veranI vasulAtanA kAM, navA moph subhadrAbena ci:barabhAInI jIvana jharamara'(1978)nAM kartA, ni.vA. zropha hIrAlAla vrajabhUkhaNadAsa (1867, 30-5-1930): janma peTalAdamAM phuvA vrajabhukhaNadAsane tyAM dattaka. pitAnuM nAma narottamadAra. oNlphinsTana hAIskUlamAMthI maeNTrika, eNlphinsTana koleMjamAMthI bI.e. thoDo vakhata muMbaImAM sakhArAma maMchAmavALA zeTha cunIlAlane tyAM sekreTarI. 1908mAM dAnI sayAjI hAIskUlanA AcArya. peTalAdamAM avasAna. emaNe 'zizukaMThAbharaNa' kAvyasaMgraha Apyo che. 'madanamohanA' aneM 'naMdabatrIsI'nAM saMpAdano paNa ApyAM che. vaLI, navalagraMthAvalI', 'gItagoviMda' ane 'saMskRta sAhityakathAo" - 1 nI prastAvanAno paNa emaNe lakhelI che. caM.TA. sakalAtavAlA jamazeda edalajI(1861,1944): 'salamAne phArasI' ane orakhyAma'nA kartA. 610: gujarAtI sAhityakoza - 2 2.ra.da. sakkaI jamanAbAI nagInadAsa : kathAtmaka kRti 'strI pAkAra athavA ardhI duniyA sAthe laMDana'(1967) ane 'dukALa pIDita vibhAgomAM bAnuonI musApharI'nAM kartA. 2.ra.da. sakhI meM kalpI 'tI: bhAdarza ane vAstavanA virodhanuM ramaNIya rIte upazamana karatuM umAzakara jozInuM jaNInuM praNaya-saoNneTa, caM.TA. sagIra : juo, kAsIma gulAmahusena mAha, saguNA bhAnusukharAma : 'strI-bAdhaka satIcaritrA'(1907) nAM kartA. 2.2.8. sacakuMja : 'kheDA vartamAna'mAM kramaza: pragaTa thayelI sAmAjika TUMkIvArtAono graMthastha saMgraha 'dulArI ane bIjI vAto'(1937)nA kartA. ... sacade jAMta : 'bAghANA rAmAcAranuM bheTapustaka sAmAjika navalakathA 'praNayAtrA'(1961)no karyAM. 2.ra.da. sacarAcaramAM (1955) : bakula tripAInA dhanAdhAna trIsa nibaMdhono saMgraha. AsapAsanA jagatane mArmika rIte darzAvatA A lekhamAM 'kha vagaranA haLavA DuMgaLa naravApaNAthI uparanA joI zakAya che. lekhakanI aDaphaTe rASTragIta AvyuM ke oNTogrApha Avyo, kacera AvyuM ke bega ane bistarA AvyAM A sarva hAsyanI vividha gatirItinAM ane hAsyasvarUponAM upakaraNa banyAM che. vicAra-vastu ke prasaMgamAM rahelI asaMgitane jhaDapanI lekhakanI narmadRSTi noMdhapAtra che. caM.TA. sacitra sAkSaramALA (1912) : vasukharAma puruSottamarAya joSIpurA dvArA taiyAra thayelA A pustakamAM paMdaramA zatakathI videha nA vidyamAna kAyaronI chabIo emanA sakSiNe vRttAMta sAthe ApavAmAM AvI che. keTalAka vaMzI sAkSarono paNa ahIM samAveza thayo che. caMTo. cedInA e. je., AjhAda': 'gujarAtI svAhIthI zabdakoza' (1954)nA kartA, ni.vA. sajajana choTAlAla giradharalAla : navalakathAo 'snehaubhAgya' (1919) tathA 'rajanIkAMta'(1913)nA kartA. 2.ra.da. saTTAvALA motIlAla tribhovanadAsa : navalakathA 'vikramanI vIsamI sadI athavA hAlanA hAlahavAla'(1901) tathA kAvyasaMgraha 'rasika jhADo'(1918)nA kartA. .ra.da. satthA pestanajI jamazedajI, 'IpAka'(1859, 1930): navalakathAkAra. 'gujarAtI' patra sAthe pacIsa varSa sudhI saMlagna. patra For Personal & Private Use Only
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ satyakAma - sadharA jesaMga satyam : juo, zAha zAntilAla nAgaradAsa. 'satyavakatAne mAlika : navalakathA pramadA' (1887) nA kartA. kAratvanI ekaniSTha sevA. emaNe aMgrejI navalakathAnAM anukaraNo dvArA janAnakhAnAnI bIbIo' (1889), "cAMdabIbI' (1894), "aDhAramI sadInuM hindustAna athavA sUryane asta ane caMdrane udaya'(1896), 'zAhajAdo ane bhIkhArI' (1898) vagere raphaLa aitihAsika navalakathAo ApI che. A uparAMta, 'akabara bIrabalano vinodI vArtAsaMgraha' (1927), 'bIrabalane hAsyabhaMDAra' (1928), aMkala Tomsa kebIna yAne gulAmI bajAra ane tavaMgaranI talavAra' (1930) vagere pustako paNa emanA nAme che. caM... satyakAma : manubhAI paMcoLI, 'darzaka'nI prasiddha navalakathA 'jhera to pIdhAM che jANI jANI'nA nAyaka jayotiSanI AgAhIne kAraNe rohiNIne sukhI karavA rohiNIthI dUra gayele satyakAma zItaLAthI AMkha gumAve che, paNa bhAratIya paraMparAnAM uttama mUlyothI ghaDAyeluM enuM vedanAgrasta citta yuropanI bIjA vizvayuddhanI yAtanAonI sAkSIe aMte udAra karaNAne pAme che. rAMTo satyanA prayogo athavA AtmakathA - bhA. 1, 2 (1927, 1929) : gAMdhIjInI AtmakathA. mULe 29-11-1925 thI 3-2-1929 daramiyAna 'navajIvana'mAM hapate hapate chapAyelI A AtmakathAmAM lekhakanuM jIvana otaprota hovA chatAM satyanA prayogo ja bahAra tarI AvyA che. rAjayaprakaraNI kSetranA nahIM, paNa adhyAtmakSetranA A prayogonI pAchaLa namratAnI vRddhi ane Atmadarzana evA be mukhya hetu rahyA che, tethI kathA taTasthabhAve nirabhimAnapaNe lakhAyelI che. emAM siddhAMtanuM varNana nathI, paraMtu siddhAMto para racAyelAM kAryono itihAsa che. mukhya siddhAMta che satyane. lekhakane mana satya sarvopari che. emAM ja satyathI bhinna manAtA ahiMsA, brahmacarya ityAdi niyamanA prayogo paNa AvI jAya che. AthI, satya ja che ane e sivAya bIjuM kaMI A jagatamAM nathI evA dinapratidina vadhatA jatA vizvAsanI A vikAsakathA banI che. lekhake kahevA yogya eka paNa vAta chapAvI nathI ane potAnA donuM bhAna vAMcanArane pUrepUruM thAya te pramANe nirbhIkapaNe nirUpaNa karyuM che. AtmanirIkSaNa ne AtmaparIkSaNanI bevaDI dhAre cAlatuM nirUpaNa, nirvyAja saralatA ne sahRdayatAthI UghaDatI jatI vAta, prasaMge prasaMge vaNATamAM satyasUtrano prabhAva, prakaraNe prakaraNanuM zliSTa kalevara, vinoda ane narmavRttine vivekapura:sara viniyoga, mArmika anubhavasArane upasAvatI dRSTi, sucinI sImAne kyAreya na atikramatI abhivyakita - A badhAMthI zreSTha AtmakathAno Adarza ahIM sthApita thayo che. bhAratanI ja nahIM, jagatabharanI uttama AtmakathAomAM A AtmakathAnuM mokhare sthAna che. caMTo. satyaprasAda harilAla : padyakRti "hAruM motI' (1913) nA kartA. 2.ra.da. satyavIra mIrAM, 'svapnasevI' (1919): vArtAkAra, navalakathAkAra. janma naDiyAda (ji. kheDA)mAM. muMbaI yunivarsiTInI snAtakapUrvenI TreniMga kolejamAMthI siniyara inDa. emaNe "jIvananA raMga', 'va', 'kamaLanAM phUla', 'rudramaMgala' ane dharA gurjarI' jevI navalakathAo tathA vArtAsaMgraho premanAM AMsu" ane "chIpanAM motI' ApyAM che. 2.ra.da. sathavArA ratilAla goviMdarAma (10-1-1942) : navalakathAlekhaka, kavi. janma vijApura tAlukAnA sejAmAM. ema.e., bIeNDa. mANasAnI bI. ela. DI. sArvajanika hAIskUlamAM zikSaka. 'phUla khIlyuM verAnamAM' (1978) navalakathA uparAMta emaNe "chAlaka' (1975) kAvyasaMgraha paNa Apyo che. .To. sadAvratI narabherAma mAdhavajI (14-10-1920) : pravAsakathAlekhaka. janma maramaTha (ji. jUnAgaDha)mAM. 1940mAM maeNTrika. vaDodarAnI kolejamAM be varSa abhyAsa karI 'hiMda choDo'nI laDatamAM joDAtAM jelavAsa. pachI muMbaImAM zikSaka. daramiyAna bI.e., ema.e. 1948thI janmabhUmi' ane 'janasattA'mAM patrakAratva. emaNe gujarAtanI parvatArohaka TukaDIe karelA himAlayapravAsanI, 'janmabhUmi'mAM kramaza: pragaTa thayelI pravAsakathA 'zrI kailAsadarzana' (1964) ApI che. 2.2,da. sata caMdrazIlAne (1959): suMdarajI beTAI racita dI zeka prazasti. nAnA-nAnA nava bhAgomAM vaheMcAyeluM, vividha chaMdomAM lakhAyeluM A kAvya abhivyakitanI tIvratA, sUkSmatA, bhAvanI AdratA ane saMtatA, chaMda ane bhASAnI bhAvArthapUrNa vizadatA dharAve che. patnInA avasAnathI janmele zoka varNavIne kavi chatrIsa varSanA dAmpatyajIvananI aneka madhura kSaNone nirUpe che. mAtherAna, godAvarI, gaMgA-jamanAne taTa, pUnamanI rAto ne hUMphALI bapore Adi sthaLakALa-saMdarbhita vizeSa saMvedanane kavi yAda kare che. A saunI upara tarI Avato prema karuNanA AvaraNamAM vadhu ne vadhu sparzakSama bane che. varNanamAM kyAMka sthULatA ke sAmAnyatA. AvI gaI che, e sivAya kavie chaMdone saphAIdAra rAkhI tama padAvali vaDe bhAvArthanI vyaMjanAne jALavI che. ma.5. sadgata moTAbhAIne: moTAbhAInA mRtyunimitte anubhUta viziSTa saMvedanAne mUrta karatuM umAzaMkara jozInuM karuNaprazastikAvya. caM... sadharA jesaMga: rAjanaitika bhraSTAcAranA pratIka jeva, cunIlAla maDiyAnI hAsyanavalakathA sadharA jesaMgano sALo'ne nAyaka.gamAra gujarAtI sAhityakoza - 2 : 611 For Personal & Private Use Only
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadharA jesaMgane sALA- sarakavi hIrAlAla mehanalAla bauddhikanA manamAM janmatI didhAnuM AsvAdya Alekhana che. sUrA gAmamAM karmakAMDI brAhmaNa kuTuMbamAM janma tathA uchera ane pachI muMbaImAM vasavATa tathA Adhunika sabhyatAnA raMge raMgAyelI yuvatI nIrA sAthenA lagnanuM vicchedamAM pariNamana A dvidhAnAM nimitto che. Ane mATe lekhake samayanuM viziSTa saMyojana karyuM che. pratyakSa rIte ahIM muMbaImAM potAnI oraDImAM ekalavAyA rahetA nIlakaMThanA jIvanane eka divasa rajU thayo che; emAM vacce smRtirUpe eka varasa pahelAM nIrA sAthe surA gAmamAM eNe vitAvelo ane pachI amuka samaya Upasato Ave che. vArApharatI goThavAyelA A khaMDo sAMskRtika vibhedanI sahapasthiti race che ane tenA virodhane tIvrapaNe upasAve che. dhI.ma. samIra : navalakathA 'vizvAsaghAtanA kartA. kAchiyAmAMthI maMtrIpade pahoMcI sagAMvahAlAMne sahAyaka thatA sadharo zAsanataMtra parano kaTAkSa che. caM.To. sadharA jesaMgane sALa - bhA. 1-2 (1962) : cIlecalu navalakathAthI UMpharATe javAnA prayAsarUpe lakhAyelI cunIlAla maDiyAnI hAsyarasika navalakathA. gujarAtI bhASAmAM bhadrabhadra' ane 'ame badhAM' jevI mahattvanI racanAo pachInI A saLaMga hAsya nirUpatI sudIrgha kathA gaNanApAtra che. sAmAnya kAchiyA sadharA jesaMgane sevakarAma cUMTaNImAM kheMce che ane sadhare pitAnA sALA bhaDaka ane sevakarAma mAraphate cUMTaNImAM jItI mukhyapradhAna bane che. paraMtu sALo bhaDaka sadharAne chevaTa sudhI nacAvye rAkhe che ane aMte pote virodhapakSamAM bhaLI jAya che. A kathAviSayane nirUpavA jatAM navalakathAkAre atiraMjita citraNe, atizayokitao, vyaMga ane vilakSaNa pAtro tema ja ghaTanAone Azraya lIdho che. matalabIpaNAthI ane DarapokapaNAthI hInatattva evA pAtranI AsapAsa rAjakAraNa ane lokazAhInAM dUSaNonI ThekaDI karavA sAthe lekhaka vartamAna samAja, sAhitya, zikSaNa, vepAra, udyoga, dharma vagere vividha kakSetromAM ghUmI vaLe che. A mATe lekhake prayojelAM bhASAnA vividha varganA vividha staro tathA navAM arthaghaTane, navI sAdRzyaracanAo ne zabdavizleSe noMdhapAtra che. ekaMdare lekhake aMgata pUrvagrahathI mukata rahI saLaMga hAsyanI saphaLa navalakathA ApI che. caM.To. sapAraNa : jhaveracaMda meghANInI navalakathA 'seraTha tArAM vahetAM pANInI seraThI sattva ane khamIrane pragaTa karatI mera nAyikA. savahIna vyakitane paraNavAne badale ghara choDI gayelI te aMte DAkUbanI sAta varSanI keda svIkAre che. caMTo. saptapadI (1981): umAzaMkara jozIne sAta pado-kAvyone saMgraha mULe bAra kRtionuM kalpanuM guccha, pAMca kRtionA gucchanI kalpanAmAM pheravAI chevaTe sAta kRtionA gucchamAM pariNameluM che : chinnabhinna chuM', 'zodha', 'navapariNIta pelAM', 'svapnane saLagavuM hoya to', 'pIcho', 'mRtyukSaNa' ane 'paMkhIleka'. A sAta kAvya pUrNatA tarapha sarakI eka kAvya thavA mahattvAkAMkSI prayatna kare che, paNa ahIM pahelI ane chellI racanA vacce pacIsa varSanuM cheTuM che; tethI emAM sarjananI viSamatA, staranI uccAvacatA, abhivyakitanA tarIkAonI alaga ajamAyaza -A badhuM sahajapaNe UtarI AvyuM che. A kAvyomAM mAnavIya tarka mukhya AdhAbaLa che; sAte kAvyomAM 'paMkhIleka' saLaMga tAjagIno anubhava karAve che ane chaye kAvyonI maryAdAne atikramI pitAnuM svataMtra astitva upasAve che. umAzaMkaranuM moTA kavinuM gajuM emAM spaSTa joI zakAya che. caM.To. samayadvIpa (1974): bhagavatIkumAra zarmAnI A laghunavalamAM custa dhArmika saMskAro ane Adhunika jIvanarIti aMge eka saMvedanazIla samULI krAMti (1948) : kizoralAla gha. mazarUvALAnuM, samAjanA AmUla parivartananI vicAraNA ApatuM pustaka. gAMdhIvicAra enA pAyo banyo che; paNa ghaNIvAra tene lekhaka atikramI gayA che. eno bIjo pAyo che bhAratIya sanAtanI hindu samAja; paNa chevaTe emanI vicAraNA jAgatika kakSAnI banI gaI che. emanI vicAraNA sAmyavAdanA jevI nirIzvaravAdI nathI, to te gUDhavAdIonA jevI sezvaravAdI paNa nathI. A vicAraNA emaNe dharma, samAja, keLavaNI vagere cAra vibhAgomAM vaheMcI nAkhI che. teno sArAMza che : Izvara eka ja che; game te moTo mANasa-avatAra ke pegaMbara - Izvara nathI ja; samAjane pAyo vyavahArazuddhi ane nIti che, teno koI pegaMbara ke avatAra bhaMga na karI zake, keLavaNI cArivyamUlaka hoya ane te samAjanA yogakSemanA vikAsa mATe ja hoya - badhuM ja vivekapUrNa rIte ja svIkAravuM athavA asvIkAravuM joIe. kartAnI vicAraNA mULabhUta ane maulika hovAthI tathA enuM nirUpaNa saghana, gahana ne vizada hovAthI A pustaka vicArapreraka ne uttejaka che. atisAmAjikatA e A pustakanI vicAraNAnI maryAdA paNa gaNAya; ane e rIte te gUDhavAdIo-rahasyavAdIonI TIkAnuM pAtra paNa banyuM che. na.paM. samejA ibrAhIma sulemAna, 'khalIla bhAvanagarI' (-, 21-14-1953): kavi. janmasthaLa bhAvanagara. raNajitasiMhanA darabAramAM polIsa khAtAnA baeNnDa vibhAgamAM nakarI. 'khalIlanI zAyarI' (1956) emane maraNottara saMgraha che. caMTo. samrATa zreNika: mAtA callaNA dvArA putra kuNika samakSa khUlatA jatA, pitA samrATa zreNikanA vAtsalyavRttAntanI AsapAsa karuNAnta sarjatuM cunIlAla maDiyAnuM ekAMkI. caM.. sarakavi hIrAlAla mohanalAla : kIrtana saMgraha bhAvanA' (anya sAthe) -nA kartA. 2.ra.da. 112: gujarAtI sAhityakoza -2 Jain Education international For Personal & Private Use Only
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ sara"dAsajI - sarasvatIcaMdra sarajyadAsajI : vividha mAtrAmeLa chaMdamAM racAyela 'mahajita AkhyAna tathA jaMbusara AkhyAna' (1896)nA kartA. saradAra paTela : juo, paTela vallabhabhAI jhaverabhAI. saranAmA vagaranuM mota : zrIkAnta zAhanuM ekAMkI. emAM mRtyu jevI saMbaMdhahInatAnI paristhiti vacce rAhalanI karNatAne upasAvavAmAM AvI che. caM.To. sarasvatIcaMdra-bhA. 1, 2, 3, 4 (1887, 1892, 1898, 1901): govardhanarAma mAdhavarAma tripAThInI bRhatkAya navalakathA. Azare aDhArase pRSThamAM vistarelI A kathAne purANa', 'paMDitayuganuM mahAkAvya', 'mahAnavala" vagere rUpe oLakhAvavAmAM AvI che. gAMdhIjI pUrve gujarAtanA zikSita samAja para UMDo prabhAva A navalakathAe pADayo enuM kAraNa A kRtimAM vyakata thayeluM jIvanaviSayaka UMDuM vyApaka ciMtana tathA e ciMtanane kaLArUpa ApanArI sarjakapratibhA che. prAcIna pUrva, arvAcIna pUrva ne arvAcIna pazcima -e traNa saMskRtionA saMgamakALe UbhelA bhAratIya prajAjIvananAM dharma, rAjaya ane gRha vizenA potAnA vicAro prajA samakSa mUkavAno uccAzaya kRtinA sarjana vakhate sarjakanA manamAM hatA; ne tethI navalakathAnuM vastu anekakendrI nirUpaNavALuM banyuM che. badhI kathAo sAthe ochevatte aMze saMbaMdhita ane cAre bhAgamAM serarUpe vahetI kathA sarasvatIcaMdra ane kumudasuMdarInA praNayanI che. muMbaInA dhanavAna vepArI lakSmInaMdanane yunivarsiTInI keLavaNI pAmele, vidyAvyAsaMgI, vairAgyavRttivALo ane guNavAna putra sarasvatIcaMdra aparamAM gumAnanI kAnabhaMbheraNIthI pitAe kahelAM kaTu vacane ane karelA AkSepothI AvezamAM AvI pitAnI saMpattine tathA potAnI vAgdattA ane ratnanagarInA amAtyanI putrI kumudasuMdarIne tyAga karI ghara choDI cAlyo jAya che e A praNayakathAne dharIrUpa prasaMga che. sarasvatIcaMdranA gRhatyAgathI kumudasuMdarInAM lagna suvarNapuranA amAtya buddhidhananA alpazikSita ane durAcArI putra pramAdadhana sAthe thAya che. vidyAcaturanA gharamAM maLelAM keLavaNI ne saMskArane lIdhe vidyArasika kumudasuMdarI manomana pramAdadhana ane sarasvatIcaMdranI sarakhAmaNI karatI zvasuragRhe vyathita rahe che. pativratA dharma pramANe sarasvatIcaMdrane bhUlavA yatna kare che, paNa bhUlI nathI zakatI. gRhatyAga karIne nIkaLela paNa kumudanuM mana jANavA tene maLavAnI apekSAe ratnanagarI javA nIkaLelo sarasvatIcaMdra samudranA tophAnane lIdhe vahANa suvarNapuranA Are AvI pahoMcatAM,amAnya buddhidhana sAthenA paricayamAM potAnAM jJAna ane zIlathI buddhidhanane AkarSe che ane navInacaMdra nAma dhAraNa karI amAtyanA gharamAM eka vizvAsapAtra svajana banI rahe che. buddhidhana tene rAjayamAM sArI nokarI ApavAnI vAta kare che, paraMtu kaMIka buddhidhananA gharamAM kumudanI du:khI hAlata joI vyathita bane, kaMIka anubhavArthI banavAnI icchAthI, to kaMIka kumudanI lAgaNI samajIne dUra thavA sAru te suvarNapura choDI jAya che. jaMgalamAM bahAravaTiyAone hAthe enuM ghAyala thavuM ane suMdaragiri parvata paranA viSNudAsa tathA temanA sAdhuonI anukaMpAe maThamAM javuM; to bIjI tarapha piyara javA nIkaLelI kumudasuMdarInuM e ja jaMgalamAM bahAravaTiyAonA DarathI ke svecchAe ke paga lapasavAthI, subhadrA nadImAM paDI taNAvuM ane saMgamataTe caMdrAvalI maiyAnI sahAyathI UgarI enA AzramamAM madhurImaiyA nAme rahevuM ane pachI hRdayasAMtvana arthe suMdaragiri parvata para jatAM, tyAM sarasvatIcaMdrane punamaeNLApa thavo, to trIjI tarapha pramAdadhananuM apamRtyu thayuM - e A praNayakathAnI bIjI mahattvanI ghaTanAo che. suMdaragirinA sAdhuo dvArA vidhavA kumuda ane sarasvatIcaMdranAM lagna mATenA prayatnarUpe viSNudAsanA AdezathI baMnene saumanasya guphAmAM paMcarAtrine ekAMtavAsa ApavAmAM Ave che; paraMtu laukika dRSTie badhI bAjuthI vicAratAM sarasvatIcaMdra kumudanI nAnI bahena kusuma sAthe lagna kare che ane kalyANagrAmanI potAnI yojanA sAkAra karavA te saMsAramAM pAchA phare che. vastuta: A navalakathA praNayakathA nimitte saMskRtikathA che; tethI cAre bhAgamAM lekhake praNayakathAnI sAthe anya kathAo paNa gUMthI che ane tadarthe emanAM judAM judAM lakSya rahyAM che. prathama bhAgamAM suvarNapuramAM buddhidhana ane zakarAya vacce cAlatI sattAnI spardhA, e spardhAmAM buddhidhanane zaTharAya para-so asadu para vijaya AlekhI lekhake tatkAlIna dezI rAjayomAMnAM khaTapaTa ane kuTilatAnuM vAstavika citra upasAvyuM che, bIjA bhAgamAM sahiSaNa ane tyAgazIlA guNasuMdarInI kuTuMbakathA nimitte saMyukata kuTuMbanAM vividha pAsAM UMDaLamAM lIdhAM che; trIjA bhAgamAM ratnanagarInA mallarAja-maNirAjanI kathA nimitte Adarza dezI rAjayanuM citra upasAvyuM che; to cothA bhAgamAM viSaNudAsa sAdhu ane caMdrAvalI maiyAnA maThanAM sAdhu-sAdhvIonI kathA dvArA manuSyanA AdhyAtmika jIvananA prazna carcA che. cAre bhAgamAM vijAtIya AkarSaNamAMthI janmatAM madhura tema ja vikRta rUpanI je bhAta lekhake UbhI karI che te emanI anubhavanAM vividha parimANone tAgavAnI zakitanI paricAyaka che. ekathI vadhu kathAo A kRtimAM bhaLelI hovAne kAraNe kathAsAtatya emAM tUTe che e sAcuM, paraMtu kathAsaMkalanAnI, potAnA koI paNa purogAmI ane ghaNA anugAmIoe na batAvelI sUjha lekhake ahIM batAvI che enI pratIti pahelA ane bIjA bhAganI saMkalanA tapAsatAM thAya che. pazcAdabhU, smRti, patralekhana Adi prayukitaothI je rIte samayanA tatvane lekhake saMkocyuM che te e samayagALAmAM racAtI navalakathA mATe ghaNI moTI siddhi hatI. saMkalanAnI zakita jeTalI pahelA be bhAgamAM dekhAya che teTalI, alabatta, chellA be bhAgamAM nathI dekhAtI. lekhakanuM jIvanaviSayaka ciMtana mAtra vicArarUpe AvyA kare che ane tethI trIjA bhAgathI navalakathA navalakathApaNuM tyajatI jAya che. joke, A vicArone kaLAtmaka banAvavA lekhake keTalAka prayatna karyo che. jema ke, trIjA bhAgamAM mahAbhAratanAM pAtrone rUpakAtmaka arthamAM nirUpIne dezI rAjayanI carcA thaI che; to cothA bhAgamAM ekAnta saumanasya gujarAtI sAhityakoza -2 : 613 For Personal & Private Use Only
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarasvatIcaMdra - saroda sarasvatIbahena : padyakRti "zrI bhakitarasAmRta' (1939)nAM kartA. 2.ra.da. sarApha manamohanadAsa dayALadAsa : padyakRtio 'nirmaLa bhajana mALA' (1890), 'bALabodhamALA(1891) tema ja 'kRSNacaritra' | (1989)nA kartA. sarAyA gekuLadAsa motIlAla: 'zrI sadagurunI stutinAM ane zuddha mumukSuonI abhiladhita padArthonI yAcanAnAM pado' (anya sAthe, 1943)nA kartA. sarAyA drArakAdAsa lAlajI : caritra 'bhUkhaNakavi'(1929) nA kartA. guphAmAM sarasvatIcaMdra-kumudanAM sahasvapnonA Alekhana dvArA bhaviSyanA bhAratanuM darzana karAvAyuM che. joke, A samagra ciMtana kaLAkIya dRSTie kRtine aMtargata aMza banI zakatuM nathI. 'IvaralIlAnuM sadarbhe citra' ApavAnA hetu ane vyApaka jIvanane pakaDamAM levAno puruSArtha manamAM hovAne lIdhe ahIM jIvananA vividha staromAMthI vipula pAtrasRSTi Ave che. saMkrAMtikALanA yuganuM vAstavadarzI ne bhAvanAlakSI citra doravAnI nema hovAne lIdhe navalakathAmAM eka ja varganAM bhUta, bhaviSya ane vartamAnanAM sArAMmAThAM pAtro maLe che. A pAtro agatizIla che; koI bhAvanA ke lAgaNInAM pratinidhi che; ane topaNa emanAM vyakitatvamAM jovA maLatAM saasa to, emanAM cittamAM AvatAM manomaMthana ane naitika dRSTie uccagrAhI pAtronuM asathI sa tarapha vaLavuM--e sarvane lekhaka pratItikara rIte Alekhe che ke jethI A pAtra jIvaMta ane hRdayasparzI bane che. strIpAtro puruSapAtrone mukAbale savizeSa saMkula ane AkarSaka che. emAMya navalakathAnuM sauthI vizeSa karuNa pAtra kumudasuMdarI te pAtracittanAM UMDANamAM avagAhana karavAnI lekhakanI zakitane uttama namUne che. kathana, varNana, saMvAda, patra, kavitA e sahune Azraya letI navalakathAnI zailI prasaMga ne pAtrane anurUpa vividha mudrA dhAraNa kare che. vigatapracura varNane bAbate bANa ane barkanA gadyanI yAda apAvatI ne chatAM emanA gadyathI judI paDatI pralaMba vAkyovALI zailI, AvezaspaSTa vArtAlApa ane patrAlApamAM jovA maLatI udbodhana zailI ke lAgaNInA AvegavALI kavitvamaya zailI - ema vividha pita emAM jovA maLe che. aparicita tatsama zabdone prayojatuM, navA zabdo nIpajAvatuM, AlaMkArika, maulika tema ja anudita kAvyo ane avataraNone gUMthatuM gadya ahIM pAMDityasabhara che; to alpazakita, alpaci ane alpabuddhivALAM pAtronI vANImAM rUDhaprayogo, kahevato tathA grAmya zabdone gUMthatuM taLapadI bhASAnA saMskAravALuM paNa che. Aje A kRtinI ghaNI maryAdAo batAvI zakAya. kathAnA saMyojanamAM keTalAka vistArI ciMtana-manananI kaLAkIya dRSTie anupayukatatA; Aje kALagrasta lAge evI keTalIka vicAraNA; zailInI keTalIka kRtrimatA vagere A navalakathAnI maryAdAone svIkAryA pachI paNa A bRhat navalakathAmAM ogaNIsamI sadInA, aMtabhAgamAM jIvanane ATalA vyApaka saMdarbhamAM jovA-mUlavavAne ane tene kaLArUpa ApavAno je puruSArtha enA sarjake karyo che te ghaTanA gujarAtI sAhityamAM ja nahIM, balake samagra bhAratIya , sAhityamAM ajoDa che. ja.gA. sarasvatIcaMdra: vyakitapremanI manovedanAne aneka pralobhane ane kasoTIonI pAra jaI samaSTikalyANanA vyApaka phalaka para ropa, govardhanarAma mAdhavarAmatripAThInI praziSTa navalakathA "sarasvatIcaMdra -no vikhyAta nAyaka. caM... sarI jatI retI - bhA. 1, 2 (1952, 1951): yazodhara mahetAnI, emAMnA unmAdaka zRMgAranA aticitraNane kAraNe TIkApAtra banelI navalakathA. pahelA bhAgamAM eka bAju sudhIra, padmA ane yamunAnI vacce sarjAtA praNayatrikoNanI; te bIjI bAju DaoN. kalyANanA tenA ilaeNnDanivAsa daramiyAna paricayamAM AvelI strIo hilkA, mArgI, sAbInA, molI ane lIsala sAthenA tathA bhAratamAM menA ane zyAmA sAthenA kAmuka saMbaMdhanI kathA che. vacce ThAkoradAsanA kaTuMbamAM nokara naMdalAla ane ThAkoradAsanAM patnI caMdana ane mALI zyAmA sAthenA kAmuka saMbaMdhanI kathA paNa AlekhAI che. bIjA bhAgamAM yogIonA saMparkane lIdhe kalyANa dhIme dhIme, kAmuka saMbaMdhathI maLatA indriyasukhamAMthI nivRtta banato jato nirUpAyo che. navalakathAmAM jAtIya sukha ane yaugika anubhava -e benuM saMyojana asvAbhAvika ane apratItikara rahyuM che. ja.gA. saraiyA enI caMdrakAnta (9-10-1917) : kavi, bALasAhityakAra, janma muMbaImAM. 1939 mAM itihAsa-arthazAstra viSayo sAthe bI.e. inTaranezanala konpharansa phora soziyala varka taraphathI keneDA ane jApAnane pravAsa. 'tAraliyA' (1959), 'matIDAM(1971), 'morapIMcha' (1979), 'ina mIna tIna' (1982), 'allaka dallaka' (1983) vagere emanA bALagItonA saMgraho che. 'kalakala kathA'- bhA. 1-2-3mAM bALavArtAo che. 'mAdhavamAlikA' (1983), 'kahAnakanInikA" (1983), 'zyAma zaNagAra' (1983), 'gopIguMjana' (1983) vagere kRSNabhakitanAM gItonA saMgraho che. A uparAMta keTalIka bALasAhityakRtionA anuvAda paNa emaNe ApyA che. caM.To. saraiyA naTavaralAla : zaMkarAcAryanA jIvana tathA emaNe racelA graMthonI samIkSA dvArA zAMkaradarzanane vistRta paricaya Apate graMtha AcArya zaMkaranuM jIvana ane darzana' (1976) nA kartA. 2.ra.da. saroda: juo, trivedI manubhAI tribhuvanadAsa. 614: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargadarzana-saMghavI nagInadAsa puruSottamadAsa sargadarzana : savarNa padamAM suSTisarganAM rahasya ane saMketane jotuM baLavaMtarAya ka. ThAkoranuM vicArajhalluM kAvya. ra.. sarveyara jahAMgIra barajorajI : 'pArasaprArthanA' (1930) tathA 'pArasagItA'(1938)nA kartA. 1804 thI tyAM ja sahAyaka AcArya. amadAvAda AvyA pachI 1911 mAM "jJAnamaMdira' chApakhAnAne prAraMbha. 'baMdhusamAjanA sabhya. gItamALA'-bhA. 1-2, 'amadAvAdane jIvanavikAsa' vagere pustako emaNe ApyAM che. e.To. sahu calo jItavA jaMga : narmadanuM sAhasane uttejanuM vIrarasabharyuM kAvya. salATa kAzIrAma lAlacaMda : 'zrI seminAthajI subodha gAyana-nATaka maMDaLI dvArA abhinita maMcita operA'(1980)nA kartA. caM.TI. salila: juo, cauhANa bhagavAnabhAI bhUrAbhAI. salamAna abdulaalI karImabhAI : 'padyakRti 'jara nibaMdha'nA kartA. saLiyA : pati pArakI patnI joDe nAsI gayo che enA othAra vacce nAyikAnI paristhitine pratIkAtmaka dRzyasAmagrImAM pragaTa karatI rAdhezyAma zarmAnI TUMkIvArtA. caM.. salAta amRtalAla amaracaMda: 'saMskRta dhAtukoza' (1962)nA kartA. sallA manasukhalAla mehanalAla (2-11-1942): janma nesaDI (ji.bhAvanagara)mAM. 1963mAM lokabhAratInA snAtaka. 1967mAM gujarAta vidyApIThamAMthI gujarAtI viSayamAM ema.e. lokabhAratI grAmavidyApIThamAM adhyApana. samAja zikSaNa graMthamALAnI caritrapustikA 'saMgano raMga emanA nAme che. saMgati (1968): makaraMda davane 101 racanAone samAvate kAvyasaMgraha. taLapadA bhajanasUra ane raMjaka padAvalinA mizraNamAMthI UbhI thatI A kavinI bAnI pramANamAM sarala che. gIta, soneTa, bhajana ke mukatakamAM adhyAtmane puTa avazya che. 'khuzakhuzAlI' jevI racanAmAM kavine mijAja barAbara jhilAyo che. saMgrahane aMte 'mitAI gIti'nI kRtiomAM bhakitanuM kAvyamAM rUpAMtara javalle thayuM che. - caM.To. savAdiyA lakSmIzaMkara durlabhajI : musApharI'nA kartA. pravAsakathA "hindustAnanI saMghavI uddhavajI tulasIdAsa : navalakathA "cArazIlA' - mA " (1908)nA kartA. 2.2.8. saMghavI kanaiyAlAla kRSNAjI: 'aMbAjImAtAnA garaba' (1921) nA kartA. saMghavI caMpakalAla nAthAlAla (15-2-1926) : kavi. janmasthaLa surata. 1948 mAM itihAsa-arthazAstra viSaya sAthe bI.e. lAkaDAne vyavasAya. 'zrIguNA' (1980) ane 'tane' (1981) emanA kAvyasaMgraho saharAnI bhavyatA (1980) : raghuvIra caudharIe karelAM rekhAcitrone saMgraha, mULe 'graMtha'mAM 'tasvIra" zreNI heThaLa umAzaMkara jozI ane jayaMtI dalAla vize lakheluM. tyAra pachI prasaMgopAtta ane cAhIne je vyakitacitra thayAM te sarvane ahIM ekasUtre bAMdhanAruM koI tattva hoya to te lekhakanI sarjaka vyakitane jhIlavAnI vilakSaNa dRSTi che. aMgatatAnI sAthe bhaLele lekhakane vyaMga ke narmane kAku kalAkAronI duniyAmAM DokiyuM karAvI enI nakArAtmaka samRddhine ane jagatanA udhArapAsAnA saMvedanane sarasa uThAva Ape che. pannAlAla, sureza jozI, niraMjana bhagata, rAvajI, sundarama, priyakAnta vagerenA citro marmIlAM che. caM.. sahastraliMga taLAvanA kAMThA uparathI pATaNa: narasiMharAva diveTiyAnuM roLAvRttamAM lakhAyeluM, pATaNanI naSTa samRddhi paratvenA udganuM kAvya. caM.. sahIaDa zaMkararAya amRtarAya (10-8-1874, 7-8-1951) : kavi. janma amadAvAdamAM. prAthamikathI ucca keLavaNI vaDodarAmAM. bI.e. thayA pUrve abhyAsa choDI vaDodarAnI neTiva hAIskUlamAM zikSaka. caM.TA. saMghavI jIvaNalAla chaganalAla : 'jana siddhAMtanI vArtAo'- bhA. 1 | (1932), 'jena sAhityanI kathAo'- bhA. 1 (1932), 'Adarza jaina ratno' (1933), 'vIrabhANa udayabhANa caritra'(1936), 'vIra sAmaMtasiMha ane kSatriyonuM zUrAtana'(1933) tathA "chaganalAlajI mahArAjanuM jIvanacaritra' (1940)nA kartA. 2.ra.da, saMghavI dInA: gujarAtanA lekanATaya bhavAInA mULabhUta aMzone akabaMdha rAkhIne racelA Adhunika pAMca vezone saMgraha 'tALAbaMdha lekabhavAI' (1949)nAM kartA. 2.ra.da. saMghavI nagInadAsa puruSottamadAsa (1864, 1942): kavi, nATaka gujarAtI sAhityakoza - 2 15 For Personal & Private Use Only
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMghavI baLavaMta saurIzaMkara -saMjANA jatAMgIra edalajI kAra. janma amadAvAdamAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa karI kolejapraveza, paraMtu abhyAsa choDavA paDavo, IDara sTeTamAM agiyAra varSa nokarI. 'mahAkAla' mAsikanI sthApanA. "beDANA athavA vijayasiMha vijaya'(1883), 'padyasaMgha' (1892), 'pAkhaMDapacIzI', 'amaladAra aSTAdazI', 'pAkhaMDamaMDapakhaMDana papadAvalI' vagere emanA padyagraMtho che. "kesarI karyamaMDaLa" emanuM kuMDaLo chaMdamAM lakhAyeluM rAjanItinuM pustaka che. cAracitrA' (1913)emanI navalakathA che. A uparAMta 'morArajInuM caritra'(1908) tathA nATako 'kalAdharanI kIti'(1927) ane 'zizupAla madamardana' paNa emaNe ApyAM che. la.da. saMghavI baLavaMta gaurIzaMkara, 'agnikumAra', 'pronaoNsa' (24-8-1900, 1969) kavi, nibaMdhalekhaka. janma pANa (ji. mahesANA)mAM. 1920mAM maeNTrika. 1945mAM ema.e., bI.TI. muMbaInI nANAvaTI hAIskUlamAM ane amadAvAdanI yuToriyala hAIskUlamAM zikSaka. 1923mAM nivRtta. emaNe hAsyanibaMdhonA saMgraha 'oliyAnI ArasI'(1931) ane 'hAsyanavala'(1939) hAsyanATaka 'zastrahIna zUravIra ane prahasana tripuTI'(1932) tathA vArtAsaMgraha 'patrapuSpa' (1933) ane 'parAkramI peDhI'(1946) ApyAM che. 'AnaMdavinoda'(1956), 'hAsyasAdhanA'(1953), 'hAsyamAka' (1965) ane 'hApothI (1966) jevA hAsyakavitAno saMgraho uparAMta 'samAjazAstrI manu'(1947) ane dhArmika stavanAno saMgraha 'AtmadarpaNa'(1947) paNa emanAM pustako che. 2.ra.da. saMghavI matalAla amulakha, 'jinadAsa', 'maNiratna' : 'kalAsRta'nA kartA. 2.ra.da. saMghavI rameza : nAjhIvAdano virodha karI AjhAdIne jhaMkhatI raziyana nArIonAM garabAno saMgraha "soviyeTa vIginAmo'(1943)nA kartA. 2.ra.da. saMghavI sukhalAla saMghajI, 'paMDita sukhalAlajI'(8-12-1880, 2-3-1938): caritrakAra, nibaMdhakAra, saMpAdaka. janma surendranagara najIkanA lImalI gAmamAM. sAta dhoraNa sudhIno abhyAsa vatanamAM. soLamA varSe zItaLAthI AMkha gumAvI. 1904thI 1921 sudhI kAzI-mithilAmAM bhAratIya darzananA abhyAsa. 1921 thI 1930 sudhI gujarAta vidyApIThamAM ane 1933 thI 1944 sudhI banArasa hindu yunivarsiTImAM adhyayana ane adhyApana. 1944 -mAM banArasa huM yunivarsiTImAMthI nivRtta thayA bAda muMbaImAM bhAratIya vidyAbhavanamAM ane pachI bho. je. vidyAbhavana, amadAvAdamAM adhyApana.1951mAM akhila bhArata prAcyavidyA pariSadanA prAkRta ane jaina dharmavibhAganI tathA tattvajJAna vibhAganA pramukha. 157mAM gujarAta yunivarsiTI taraphathI, 1967mAM saradAra paTela 11: gujarAtI sAhityakoza - 2 yunivarsiTI taraphathI ane 1973mAM saurASTra yunivarsiTI nI 1.vi.nI mAnada padavI. 1958mAM sAhitmya akAdamI, dilhInA puraskAra. 1974 mAM bhArata sarakAra taraphI padmabhUSaNano khitAba. gAMdhIvAdI tattvajJAnI A lekhake bhAratIya darzanazAstra para mULabhUta vicAraNA karI che; ane tatvajJAnane zAo ane dharmanI jaDa sImAomAMthI mukata karavAne yatna karyo che. emanI tattvavicAraNA pAchaLa anukaMpA ane tarkanuM sAruM baLa paDeluM che ane tethI ja dharma ane saMskRtinuM hamezAM mAnavakalyANanA mAnathI ja emaNe mUlyAMkana karyuM che. kriyAkAMDathI mukata ane samanvayathI dharmanuM svarUpa emanI vicAraNAnuM mukhya baLa che. 'cAra tIrthaMkara'(1959), 'samadarzI AcArya haribhadra' (1961) ane 'mAruM jIvanavRtta' (maraNottara, 1980) emanA caritragraMthA che. A uparAMta dharma, samAja, rAjanIti, keLavaNI vagerene AvarI jenA lekho darzana ane ciMtana'- bhA. 1-2 (1957)mAM cita thayA che. 'tattvArthasUtra'(1932) emano jaina dharma-darzanano pramANabhUta pAthagraMtha che. 'adhyAtmavicAraNA'(1956), 'bhAratIya tattvavidyA'(1959), 'jaina dharmanA praNa'(1962) vagere emanA anya graMtha che. emaNe saMpAdana ane saMzAdhana kSetre anekavidha dizAmAM kAma karyuM che; temAM bhAratIya darzanazAstrano saMdarbhagraMtha samAna siddhasena divAkarakRta 'sanmati tarka'- bhA. 1-6 (1920-1932)nuM saMpAdana mUlyavAna pradAna che. caM.TA. saMghavI sudhA : padyakRtiono saMgraha 'haMyA-aMkuro'(1972) nAM kartA. 2.ra.da. saMghavI hariprasAda mohanalAla, 'dilahara saMghavI'(16-11-1932): kavi. janma muMbaImAM, maeNTrika, rihAranagara paMcAyatamAM kaLAka emaNe gItA ane muktakono saMgraha 'gautamI'(1965) tavA gajhalasaMgraho 'kastUrI'(1968)ne 'dizA'(13) ApyA che. 2.ra.da. sIMcata : juo, ojhA rUpazaMkara udayazaMkara saMjya: jo, parIkha kiloga cheAgALa, saMjANA khazarU rUstamajI : nATaka 'bhUMDo bharathAra'(1939)nAM karyAM, 2.ra.da. saMjANA jahAMgIra edalajI, 'anArya'(14-5-1886, 17-1-1964) : vivecaka. janmasthaLa AkolA. prAmika ane mAdhyamika zikSaNa marAThImAM. muMbaInI eNlphinsTana kaoNlejamAMthI saMskRta viSaya sAthe bI.e. thaI phegozipa meLavI, muMbaI sarakArano bhASAMtara vibhAgamAM AraMbhe madadanIza, pachInI mukhya anuvAdaka. saMskRta, aMgrejI, urdU ane gujarAtI bhASAnA vipula vAcanalekhananI lata svarUpe emaNe karelAM vivecanomAM 'kalAnta kavi kalAnta kavi !'(1944) ane 1942mAM emaNe ApelAM Thakka.ra vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALAnAM pAMca vyAkhyAnono saMcaya "DIjha ina gujarAtI liTarecara'(1950) vizeSa ullekhanIya che. For Personal & Private Use Only
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjaNA jahAMgIra barorajI-saMpaTa puruSottama vizrAma mAvajI A uparAMta "anAryanAM aDapalAM' (1955)mAM emanA khAkhA- belA vakatRtvane jhIlatA lekhe saMgRhIta thayelA che. 2.2.da. saMjANA jahAMgIra barajorajI (1863, 1937) : padyakRtio 'gulajhAre pArasa' ane 'kAvyasaMgraha', gadyagraMtha 'mahAna jarathostI dharma' tema ja anuvAda 'adghavirApha (1928)nA kartA. 22,. saMjaNA pI. bI.: jIvanacaritra paigambara jarathoratanA janmArAne ahavAla' (1983) nA kartA. saMta khurazIdAsa: juo, purohita veNIbhAI jamanAdAsa. rAMta chAyA : saurASTranA lokajIvanane nirUpatI navalakathA 'mAthAM mANe' (1978)nA kartA. ni.vA. saMtabAla : juo, dozI zivalAla nAgajIbhAI. saMtasAhitya zabdakoza (1984) : jeThAlAla trivedI saMpAdita A kozamAM gujarAtI saMtavANI mukhya viSaya hovA chatAM keTalAka hiMdI, rAjasthAnI zabdo paNa upayogI mAnIne sAmila karyA che. zabda, ene artha, udAharaNa ane sAthe aMgrejI paryAya ApavAne ahIM prayatna che. A kozanuM mahattva mAtra gujarAtI mATe nahi, paNa bhAratanI anya bhASAo mATe paNa che. bhAratIya AryabhASAonA saMtasAhityanA rahasyane samajavAmAM A koza upayogI che. caM... - saMtu raMgIlI : cunIlAla maDiyAe potAnA ja ekAMkI 'kaMkunA thApA' parathI lakhelI navalakathA "lIlUDI dharatI'nI nAyikA. gobarathI garbha rahyA bAda gebaranuM akasmAtamAM maraNa thatAM gAmavAsIo ane durAcAriNI mAne che ane dukALanuM kAraNa gaNe che. mRta bALaka avataratAM aMte saMtu pAgala thaI jAya che. caM.To. saMtoka nozIravAna Adila : navalakathA 'jasTIsa yAne nyA'nA kartA. caM.To. saMtokabAI kuberajI: padyakRti 'satI ziromaNi sukanyA AkhyAna ane kezarakumArI' (1896)nAM kartA. ni.va. saMtanA anuja (1971): svAmI AnaMdanuM pustaka. aMjalio dvArA AdaraNIya gurujane ke sAthI sRhadonAM ahIM lekhake smRtitarpaNA karyA che. emAM viSaya bananAra vyakita paratvene pUjayabhAva mukhya che. kaLAkArIgarInA koI dhyeya vagara lakhAyelAM A lakhANo hRdayasparzI che. vAmanadAdAthI zarU karI badarIzA, De. mAyAdAsa, tAtArAmajI, kizoralAlabhAI, mahAdevabhAI, naraharibhAI, vaikuMThabhAI mahetA vagerenAM vyakitacitraNomAM potAnA anubhave sAMpaDele saMtene mahimAM nirUpAyo che. caMTo. saMdhI mAmada manubhAI : bhajanasaMgraha 'premane pravAha' (1922)nA kartA. ni.. saMpa vize : rUpakAtmaka ane urbodhana zailImAM saMpanI utpatti ane svarUpanI carcA karato narmadano nibaMdha. caM.. saMpaTa caMdulAla karazanadAsa, 'bA': nibaMdhagraMtha 'bAghAna; bakheDA (1928)nA kartA. ni.ve. saMpaTa jamanAdAsa morArajI, 'jAmana' (1888, 1955) : nATalekhaka. 'bhUlano bhAga' (1922), 'emAM zuM?' (1923), 'lagnabaMdhana' (1932), 'gunegAra duniyA' (1934), pazrimane pavana' (1934), 'nagada do', "adhUrAM amRta', kolejiyana','rAjaramata', aMdhArI galI', 'kono vAMka?", "zetaraMjana dAva' vagere emanAM sAmAjika viSayavastune AlekhatAM nATako che. khAsUjha ane sAhityika guNavattAnI dRSTie emanAM nATako noMdhapAtra che. ni.vA. saMpaTa DuMgarazI dharamazI (1880, 12-10-1967) : pravAsalekhaka, caritrakAra, janma aMjAramAM. aMgrejI traNa dhoraNa sudhIno abhyAsa. muMbaInI zeTha amaracaMda mAdhavajInI kaMpanInuM saMcAlana. karAMcI zAkhAnA mAlika. 1947 sudhI tyAM vyavasAya. bhAgalA thatAM muMbaImAM vasavATa. muMbaImAM avasAna. pravAsagraMtha "himAlayanA puNyapradezamAM', caritragraMtha 'jIvanasAthI' (1944), vArtAsaMgraha "sAgarakathAo (1947) uparAMta emaNe 'kacchI vahANavaTAno jUno itihAsa', 'kacchanuM vepArataMtra', 'jApAna' (1942), hada:vizvayuddhanA vamaLamAM' (1943), 'vyApArI sarvasaMgraha' (1945), 'Arogya sAdhanA' (1945) jevAM prakIrNa pustako ApyAM che. bhakata suradAsanAM pado' (1947), dhIrA bhagatanAM pado' (1947), 'bhejA bhagata nA cAbakhA' (1947) emanAM anya sAthenAM saMpAdano che. caM.To. saMpaTa narottama jeThAbhAI, naramaNi' (29-1-1880, 1967) : kavi. janma muMbaImAM. mAdhyamika zikSaNa morabImAM. 1896 mAM maeNTrika. vaDodarA kolejamAM be varSa abhyAsa karyA bAda zikSakanI karI. saMskRta bhASAne vadhu abhyAsa. 1905thI 1932 sudhI rUno vepAra. 1932 thI 1937 sudhI tibeTa, nepALa, brahmadeza, silona vagerene pagapALA pravAsa. tyArabAda muMbaImAM nivAsa. emanI pAsethI bhajanasaMgraha "navamaNinAM kIrtana' (1960), caritralakSI kRti "zeTha haMsarAja prAgajI ThAkarasInuM jIvanacaritra' (1921) tathA padyakRti "bhAnuprakAza' (1908) maLyAM che. ni.. saMpaTa puruSottama vizrAma mAvajI (11-11-1879, 3-7-1929): navalakathAkAra. janma dvArakA pAsenA varavALA gAmamAM. maeNTika thayA gujarAtI sAhityakoza - 2: 617 For Personal & Private Use Only
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpaTa muLajI lakSmIdAsa - sAgara navasAravI , pachI gherabeThAM aMgrejI zikSaka pAse itihAsa, rAjakAraNa, sAhitya, gujarAtI kAvyakRtionI tasvaparIkSA paNa A abhyAsamAM sAmela purAtattva vagere viSayone abhyAsa. hastalikhita graMtha ane citronA saMgrAhaka. A saMgraha muMbaInA bhAratIya vidyAbhavanane 2.ra.da. soMpAyo. mukhya vyavasAya vyApAra-udyoga. dvArakAnI prakhyAta sAI mIna : kAvyasaMgraha 'aNasAra' (1961)nA kartA. simenTa phekaTarInA mULa sthApaka ane saMyojaka. chaThThI gujarAtI ni.vo. sAhitya pariSadanA kalApradarzana vibhAganA pramukha. muMbaImAM sAI ratubhAI : kAvyasaMgraha 'kalpanA(1963)nA kartA. avasAna. ni.. emanI pAsethI navalakathAo 'raNavIrasiha' (1900), sura- sAI zaraNAnaMda svAmI : "sAI lIlAkhyAna' (1962)nA kartA. sAgaranI suMdarI' (1904), 'zivAjIne vAghanakha' (1986) vagere ni.. maLI che. A uparAMta emaNe itihAsa para AdhArita keTalAMka pustako prabodha bhArata'-bhA. 1-2 (1901), 'mAnava dharmamAlA" sAkarana zodhanAro : khoTA dAba dvArA bALakanI sarjakatAne rUMdhavI (1906), 'saMdhyA yAne marAThA rAjayane sUryAsta'(1909), 'raNayajJa na joIe, evA uddezane lakSya karatuM yazavaMta paMDayAnuM ekAMkI. yAne paccIsa varSanuM yuddha' (1919), nItivacana' (1922), caMTo. 'vajAghAta yAne vijayanagarane vinAzakALa (1923) vagere sAkarabahena : bALavArtAsaMgraha "ekavIza vA'nAM kartA. ApyAM che. emaNe aMgrejImAM paNa keTalAMka pustako lakhyAM che. ni.vA. ni.. sAkaralAla maganalAla : navalakathA aMdhakAra para prakAza' (1921)nA saMpaTa mULajI lakSmIdAsa, 'naMgakavi' (1906, 1958): kavi. katA. maeNTrika sudhIno abhyAsa. bhATiyA bAlAzramamAM zikSaka. ni.vI. emanI pAsethI kAvyasaMgraha 'kacchI kAvyakuMja' maLyo che. sAkaravAlA e. DI.: 'gulAbasiMha ane rUpasuMdarInI vArtAnA kartA. ni.vo. ni.. saMbaMdha : grAmINa ane nAgarI cetanAnA saMmizraNa vacce kayAMka AchI sAkI : juo, dAmANI mahamadaalI harajI. kyAMka ghATI, vividha indriyamudrAo jhIlatI rAvajI paTelanI - sAkIna kezavANI : juo, kezavANI mahammadahusena habIbabhAI. lAkSaNika dI kAvyakRti. caMTo. sAkSarajIvana (1919): 1898nI Akhare nivRtta thayA pachI tarata govardhanarAma tripAThIe 'samAcaka'mAM zarU karela A dIrdhasaMracanA ane saMracana(1986): sAhityavivecananA saMracanAtmaka nibaMdha 1903 sudhI khaMDaza: pragaTa thayo hato. joke te adhUro rahyo siddhAMtane nirUpate sumana zAhane vivecanagraMtha. emAM yUrathI che. tenuM prakAzana karatAM ba.ka.ThAkore enA adhUrApaNA mATe,kartAnI daridA sudhInA saMracanAvAdI ciMtananI sAthe enI pravRttine zakitane ane anubhavajJAnane abhAva evuM je kAraNa ApyuM che sAMkaLIne saMracanAvAdanuM svarUpa ane enI vibhAvanAne spaSTa te pUratuM pratItikara jaNAtuM nathI. A kRtimAM sAkSarajIvananAM karavAne upakrama che. vaLI, saMracanAparaka kathAmImAMsAnI dizAo prakAra, lakSaNa, svarUpa ane dharmanI pUrvapazcimanI saMskRtimAMthI khelanArA RskI , propa, yAkobasana, gremA, todorova, phAulara dAMte ApIne vigate carcA karI che. annapUrNAnA prasAdathI vagerenA pradAnano paricaya karAvyo che. aMtamAM saMracanAvAdI siddhAMtone viniyoga karI nhAnAlAla, umAzaMkara, sureza jozI vRkSa sAkSarajIvana svayaM lokakalyANakara hoI nivRttiparAyaNatA, taTasthatA ane vRddhine lekhake enAM khAsa lakSaNa gaNyAM che. manuSyavagerenI kRtio paratve pratyakSavivecananAM nidarzane ApyAM che. jIvananuM azastra sArathipaNa karatA sAkSarajIvanane emane Adarza jeTalo vizALa eTale ja UMDI samajaNabharyo che. saMsarjanAtmaka kAvyavijJAna (1985): caMdrakAnta TopIvALAne u.. mahAnibaMdha. praveza, pariprekSma, tasvanirUpaNa ne tattvaparIkSA jevA sAkSaralAla nirakSaradAsa : juo, khabaradAra aradezara pharAmajI. cAra pramukha vibhAgomAM vibhAjita A abhyAsamAM, Adhunika sAgara : juo, tripAThI jagannAtha dAmodaradAsa. kavitAnI sarjakatAnI tapAsa pUrvaparaMparita citta-saMskAra mAtrathI nahIM, paraMtu vaijJAnika upAdAne sameta thavI joIe evA sAgara ane zazI : 'kAnta'nI prasiddha kAvyaracanA. nAdanA saMmehana bhASAvijJAnI abhigamanuM nirUpaNa thayuM che. kavitAnI bhASAsthiti, para saMdigdha padAvalinA lAlityathI jhUlaNAnA layamAM racAyeluM bhASAnI tema ja kavinI sarjakatA,Adhunika kavitA ane bhAvakagata A kAvya candrodayathI rUpAMtarita bhItaranAM ne sAgaranAM gatizIla sakriyatA, raziyana svarUpavAda, saMracanAvAda, amerikana navya citrone mUrta kare che. caM.To. vivecana, saMsarjanAtmaka vyAkaraNa,vicalana ane tenAM svarUpa-kArya vagere abhyAsa-ghaTakanI carcA uparAMta keTalIka ullekhanIya sAgara navasAravI: juo, zekha abdulamajIda gulAmarasula. 618: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAcI gajiyANInuM kApaDuM- sAdhvIzrI mayaNAmI sAcI gajyiANInuM kApaDuM: pannAlAla paTelanI TuMkIvArtA. ahIM jevuM cItaryuM che temAM asaMtulita Alekhana kaLAI jAya che. vaLI, zeTha zivalAla ane harijana gharAka lakhuDA dvArA avaidha saMbaMdhanuM ghaNAM badhAM pAtro ane samasyAonuM ekasAthe nirUpaNa karavA jatAM chevaTe mAnavIya saMbaMdhamAM DhaLanuM rUpa jovAya che. navalakathAnA AkAranI surekhatA paNa sadhAyelI nathI ane tethI caM.. AnaMdagrAmanI yojanAnI vAstavikatA saMzaya prere tevI che. Ama sAjana choTAlAla giradharalAla : navalakathAo snehasaubhAgya chatAM pAtronAM manovizleSaNa ane manomaMthana kathAne rasaprada (1911) ane "rajanikA' (1913)nA kartA. banAve che. ni.. ni.. sAThInA sAhityanuM digdarzana (1911) : DAhyAbhAI pItAMbaradAsa sAMtA karaNAAMkara bha. : grIka purANakathA para AdhArita nATayakRti derAsarIe lakhelA A graMthamAM, gujarAta varnAkyulara sosAyaTInI "vizvavijetA' (1959)nA kartA. sthApanAne sATha varSa pUrAM thayAM te nimitte sAThInA sAhityanuM ni.. digdarzana thayuM che. arvAcIna sAhityanA itihAsanuM A paheluM sAdika mahamadazekha ahamada, kanaiyo', 'galakAnta', 'covaTiyo', gujarAtI pustaka che. sATha varSane gALe TuMko hovAthI pragaTa thayelA 'paMcAtiyA', 'baMsIdhara', 'mAlavaNakara', 'sAdika karabalAI' (1901): sAhitya vize abhiprAya vyakata karavA lekhake ekalAne abhiprAya navalakathAkAra. janma IrAkanA karabalAmAM. ATheka varSanI uMmare na letAM, je te pustakone mATe anya dvArA zuM kahevAyuM che ane kevI IrAkathI IrAnanI musApharI. 1910mAM jamInamArge mAtApitA enI kiMmata aMkAyelI che te jaNAvavAnI kALajI rAkhI che. pahelA sAthe hiMdamAM musAphara tarIke AvyA pachI pAchA na pharyA. muMbaImAM khaMDanAM pAMca prakaraNomAM sAThInI sthiti, keLavaNInI zarUAta, aMgrejI ane gujarAtI bhASAne abhyAsa. mULa bhASA phArasI. amadAvAdamAM sAhityane aMge caLavaLa, te samayanA amadAvAda, AjIvikA arthe patrakAratva svIkAryuM. 'hiMdustAna', 'muMbaI muMbaI, surata, kAThiyAvADanA gRhastho vagerenI carcA che; ane e samAcAra', 'sAMja vartamAna', 'bhAratapatra'mAM riporTanI kAmagIrI. rIte sAThInI sAkSarapravRttine upasAvI che. bIjA khaMDanAM daza 1921 thI hindanI rAjakIya laDatamAM sakriyatA ane jelavAsa. prakaraNAmAM sAThInuM vADamaya tapAsyuM che; emAM vividha viSayo ane * 1924 mAM zayadA sAthe maLIne be ghaDI meja' sAptAhikanI vividha svarUpanAM pustakonAM avalokane ane chevaTe sAmayika sthApanA. patra ane chApakhAnAnI mAhitI ApyAM che. 19mI sadInA 'dilhInA mogala samrATa bahAdUrazAha jhaphara" (1925), 'mahAkavi uttarArdhanAM prakAzanenI mulavaNIne A saMniSTha prayAsa che. gAliba' (1926), 'sulatAnA rajhiyA' (1927) vagere emanI caM.To. navalakathAo che. 'mahAtmA zekha sAdI' (1924)mAM emaNe vA phUTanI ghaTanA : gharAkane mUcha para astra aDI gayAnI ekamAtra vikhyAta phArasI kavinuM jIvanacaritra ApyuM che. 'baMgALI bhUta ghaTanAnI AsapAsa ThIMgaNA nAyakanAM caritralakSaNA pragaTa karatI (1922) emaNe karelo anuvAda che. e.TI. rAdhezyAma zarmAnI TUMkIvArtA. caM.TI. sAdhu kAzIrAma : 'bhajanAvaLI'nA kartA. ni.vA. sANatharA harasukhalAla manasukhalAla, 'parimala' (26-7-1949) : kavi. janma porabaMdaramAM. bI.e., bI.eDa. zrI bAlAnaMda zizu - sAdhu badrInAthadAsajI : 'kIrtanAvalI' (1893)nA kartA. niketana, jAmanagaramAM zikSaka. ni.vA. 'RSi trikamAcArya' (1983) emanuM caritrapurataka che; te sAdhu mAdhavapriyadAsa : caritralakSI pustaka 'bhakatarAja dAdAkhAcara' 'AnaMda' (1984) emanA kAvyasaMgraha che. ' (1978)nA kartA. ni.vA. sAta pagalAM AkAzamAM (1984) : strI ane puruSo vaccenA sAdhu samartharAmajI manasukhadAsajI : padyakRti 'bhakitapravAha' saMbaMdhanI saMkula ane nAjuka samasyAonA saMdarbhe nArIjIvananI ' (1915) nA kartA. vyathAne nirUpatI, kuMdanikA kApaDiyAnI navalakathA. keTalIka satya ni.ve. ghaTanAo ane mukhyatve vasudhAnA pAtra dvArA strInuM astitva sAdhu suMdaradAsajI lamaNadAsajI : padyakRti 'sarayu rAgara sata ane tenI asmitA vaccenA saMgharSanI katha 2hIM AlekhAyelI che. aMza upadeza' (1915) nA kartA. ahIM prayojAyeluM zIrSaka lAkSaNika che. sAta pagalAM dvArA saptapadI ni.. -lagnajIvananuM vyavadhAna sucavAya che, te 'AkAza' dvArA e sAdhvIzI mayaNAthI, 'sUryazizu': bedhaka prarAMgone saMgraha 'mAyAnI vyavadhAnamAMthI maLatI mukita sucavAya che. paraMtu A vAta upasAvavA jALamAM' (1962) tathA navalakathA saMsAranA vaheNamAM' (1964)nAM jatAM nAyikA vasudhAnI paDache vyomezanA pAtrane sabhAnapaNe eka kartA. pakSI, kuMThita ane strIone anyAya karanArA puruSonA pratinidhi mR.mA. e.TI. gujarAtI sAhityakoza -2 : 619 For Personal & Private Use Only
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ sApanA bhArA - sAhityavicAra sApanA bhArA (1936) : umAzaMkara jozInAM agiyAra sAmAjika ekAMkI nATakone saMgraha. aMgrejI bhASA mAraphata vAMcelAM nATakone AdhAre nATakanuM kArya dRSTi samakSa banatuM hoya ema satata kalpatA rahIne nATakakAre grAmajIvananI vAstavikatAne lekabelInA vividha ghATamAM utArI che. grAmINa samAja, grAmINa pAtro ane grAmINa paristhitionI koThAsUjhabharI kalAnirmiti A nATakone vizeSa che. moTe bhAge nirAzAnuM, du:khanuM nirUpaNa che chatAM aniSTaciMtakanuM ahIM doSadekhApaNuM nathI. grAmapradezanI vaividhyapUrNa jIvaMtatAne sarjakanI saMvedanazIlatAthI upasAvavAmAM AvI che. "sApanA bhAra'mAM sasarAthI sagarbhA banatI vidhavA putravadhU menAnI karuNatAnuM ke bAraNe TakorA'mAM atithizraddhAmAMthI calita thatI gorANInI vedanAnuM nirUpaNa vedhaka che. A uparAMta 'UDaNa carakalaDI', 'khetarane khoLe', "DheDanA DheDa bhaMgI' vagere paNa siddha nATako che. 'gAjaranI pipuDI'mAM zaherI jIvanane kaTAkSapUrNa anubhava Utaryo che. caM.To. sAphI maNilAla ghelAbhAI : navalakyA "dinakara-maNi' (bI. A. 1927)nA kartA. | ni.vA. sAbira vaTavA: juo, bukhArI sAbiraalI akabaramiyAM. sAbugaLA(vALA) papaTalAla mehanalAla: kathAkRti "puSpAyudhanA sAraga bAroTa : juo, bAroTa DAhyAlAla devarAma. sArodI : juo, paTela umarajI ismAila. sArjanTarAya : juo, diveTiyA bhAgIndrarAva ratalAla. sAlika popaTiyA : juo, popaTiyA alArakhA usmAne. sAvalA mAvajI kezavajI (20-9-1930): caritralekhaka. janma tuMbaDI (ji. kaccha)mAM. 1944 mAM maeNTrika. 1966 mAM bI.e. 1968 mAM tattvajJAna viSayamAM ema.e. 1974 thI 1977 sudhI AdipuranI tolANI ArTsa kolejamAM tattvajJAnanA khaMDasamayanA adhyApaka. pachIthI potAnI vepArI peDhI sAthe saMlagna. emaNe 'gurjayepha: eka rahasyamaya guru' (1987), 'yAtrikanI AMtarakathA' (1987), 'saMvAdane sathavAre' (1987) jevI gurjayephanI jIvanasAdhanAne nirUpatI pustikAo ApI che. A uparAMta 'bhAratIya darzanazAstra' (1975) ane "sanAtana samasyAo : philasUphanI AMkha(1975) nAmanI pustikAo paNa emaNe ApI che. kartA. sAvaliyA manasukhalAla lavajIbhAI (6-10-1934): caritrakAra, saMpAdaka. janma phatepura (ji. amarelI)mAM. bhejA bhagatanA vaMzaja. ema.e., elaela.bI. upaleTAnI kolejamAM adhyApaka. emaNe "je pIDa parAI jANe' (1984) ane 'saMtakavi bhojA bhakata' (1985) jevAM caritro, 'bhojA bhagatane kAvyaprasAda (1965), vistRta ane abhyAsapUrNa saMpAdakIya sAthenuM saMpAdana 'bhojA bhagatanI vANI' (1983), anuvAda "meghadUta' (1980) vagere pustako ApyAM che. ni.. sAmI karuNAdAsa becaradAsa : bhajana saMgraha 'AnaMdavilAsa ratanAvalI' (1912) nA kartA. ni.. sAyalAkara kezavalAla raNachoDadAsa, mastarAma': saurASTranA bahAravaTiyA khAparAkaDiyAnA jIvananI ghaTanAone varNavatI kathAkRti 'khAparA koDiyAnAM parAkrama' (1938) tathA 'mahAtmA kamaLadAsa AkhyAna' (1955)nA kartA. ni.. sAyujaya (1972): hasamukha pAThakane Adhunika kavitvarItine anusaratAM prayogazIla kAvyone saMgraha. ahIM prathama kAvyasaMgraha 'namelI sAMjanAM keTalAMka kAvyanA punarmudraNa sAthe aDhAra jeTalI navI racanAo che. "sAMja', vRddha', 'kaIne kAMI pUchavuM che?" jevAM kAvyamAM kavinI vakradRSTi sAMprata samayanI visaMvAditAone laya, prAsa, pratIka ane kausanI prayukitao dvArA sArtha rIte nirUpe che. paMkitaonI sahetuka viziSTa goThavaNI karIne kavitAno dRzya AkAra upasAvavAne yatna paNa ahIM che. UrdhvagAmI thavA mathatI kavinI bhAvanA ajAmila ane gajendra jevAM purAkalpana dvArA pragaTa thaI che. "eka ne eka, 'vicAra eTale', 'icchAmRtyu' jevAM kAvyane AraMbha AkarSaka che. ni.va. sArasvata: juo, bAroTa pralAda jugaladAsa. sAhitya ane vivecana - bhA. 1, 2 (1939, 1941) : kezava harSada. dhruvanAM lakhANonA saMgraha. bhA. 1mAM gujarAtI bhASA ane sAhityane lagatA lekhe sivAyanA, mAsikomAM chapAyela maulika kAvyo, gadya ane padyanA anuvAdo tema ja sAhitya-itihAsane lagatA lekhe saMcita thayelA che; jayAre bhA. 2 mAM gujarAtI bhASAzAstra paranA tema ja gujarAtI sAhitya ane bhASAnA vikAsanA abhyAsamAM upayogI bane tevA lekhe che. A lekhamAM samabhAvazIla saMzodhakanI sUkSma acine paricaya thAya che. caM.TA. sAhityapriya: juo, zAha cunIlAla vardhamAna. sAhityayAtrI: juo, meghANI jhaveracaMda kAlidAsa. sAhityavatsala : juo, zAstrI kezavalAla kAzIrAma. sAhityavicAra (1966): AcArya AnaMdazaMkara dhruvanA vivecanalekhane rAmanArAyaNa pAThaka ane umAzaMkara jozI dvArA saMpAdita saMgraha. A graMthamAM pravacane, nivApAMjalio, judAM judAM parisaMvAda/pariSada veLAnAM lakhANa vagere maLI pacAsa lekhe che. lekho prAsaMgika hovA chatAM temAM lekhakanI sAhityavibhAvanA tathA 620: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityasamIkSA- sAMDesarA upendrarAya jayacaMdabhAI jIvanacaritra 'zahIda vIra kinArIvALA' sAMgaNakara bipina : (1960) nA kartA. kalAdRSTi yogya rIte pragaTa thayAM che. lekhaka sAhityasaMjJAne vizALa arthamAM prayoje che. emanA mate bhASA, itihAsa, tattvajJAna, vijJAna - rAghaLAM zAstronuM paryavasAna sAhityamAM thAya che. emanI mAnyatA che ke AtmAnA lAgaNI, buddhi, jAti ne AdhyAtmikatA e cAreya aMze kAvyamAM anivAryapaNe jovA maLe che ' sAhityasamIkSA (1937) : vizvanAtha maganalAla bhaTTane cauda vivecanalekhene saMgraha. pramANamAM TUMkA hoya, vaividhya jaLavAyuM hoya ane lekhakane je uttama lAgyA hoya tevA A lekhane vyavasthita kamamAM goThavavAne ahIM prayatna thayo che. pahele guccha siddhAMtacarcAne, bIjo guccha narmadayugIna sAhityanA abhyAsano, to trIjo guccha samakAlIna sAhityanAM avalokana che. narmada, dalapatarAma, naMdazaMkara, narasiMharAva, beTAdakara, baLavaMtarAya ThAkora, haragoviMdadAsa kAMTAvALA vagere sAhityakAro vize emAM dyotaka rAmIkSA che. "vivecanane AdarzamAM satyaniSThA, svAtaMtrya, tATasya ane samabhAvanA - e cAra agatyanAM lakSaNo emaNe darzAvyAM che tane viniyoga A graMthamAM joI zakAya che. 'sauSThavapriya ane kautukapriya'mAMnI rAhityavalaNonI vistRta carcA dhyAna kheMce che. caM... sAhityahitaciMtaka : juo, vaidya vijayarAya kalyANarAya. sAMkaLacaMda vADIlAla: 'DikazanarI : gujarAtI eNnDa iMgliza" (1885) nA kartA. sAMgANI caMdrakAnta : navalakathAo kheLAne khUMdanAra' (1960), sUnI paDI re sitAra' (1962) tathA "prItama Ana mila' (1964)nA kartA. 2.2.da. sAMgANI dAmubhAI mAvajIbhAI (20-11-1912) : nATyakAra, vArtAkAra, navalakathAkAra. janma jAmanagara jillAnA rArovara gAmamAM. pAMca dhoraNa sudhIno abhyAsa. emanAM vyavasAyI raMgabhUminAM nATayalekhanamAM "maTA gharane jamAI' (1957), 'zuM hatA, zuM thaI gayA?' (1960), 'AvyA evA gayA' (1962) ane 'naTIzUnya nATako(1967) mukhya che. 'Izvare ghara badalyuM emanuM dviaMkI nATaka che. sAmAnya rIte teo lagnajIvananI AsapAsanI paristhitionuM nirUpaNa kare che ane sthaLa prasaMge tema ja ghaTanAomAMthI hAsyanI niSpatti kare che. 'jIvananA paDachAyA' (1933), 'huM ane mArI zrImatI' (1961) ane "bArame candramA' emanA hAsyapradhAna navalikAsaMgraho che. 'mAre nathI paraNavuM' (1955), 'pasaMdagIne pati' (1958), 'huM eka mUratiyo' (1960), 'paraNyA chatAM kuMvArAM' (1960), 'ratImAM vahANa' (1961) ane 'lAgI mane laganI' (1962) emanI hAsyarasika navalakathAo che. sAMgANI popaTalAla : "zizu saMvAdamALA'- bhA. 1 nA kartA. sAMkaLiyA dhIrajalAla vrajadAsa : navalakathA 'paramAnaMdanI prApti' (1944)nA kartA. 2.ra.da. sAMkaLiyA hasamukha dhIrajalAla (10-12-1908, 28-1-1989): AtmakathAlekhaka, purAtattvavida, janma muMbaImAM uccazikSaNa muMbaI tathA ilaeNnDamAM. 1929 mAM bI.e. 1932mAM ema.e. 1933 -mAM elaela.bI. 1934mAM iMglenDamAM sara morTimara vhIlara pAse tAlIma pAmI 1936mAM "ArkiyolaoNjI oNpha gujarAta para mahAnibaMdha lakhI pIeca.DI. 1937thI pUnAnI Dekkana kaoNlejamAM purAtattva vibhAgamAM adhyApaka. bhAratabharanI nAnAvidha zodhakheLa ane ukhanananA mArgadarzaka. 1966 mAM raNajitarAma suvarNacandraka. emaNe potAnI AtmakathA uparAMta 'rAmAyaNa' para vimarza karatA graMthe purAtattva ane rAmAyaNa' (1973), 'purAtattvamAM gujarAta (1983), 'navapurAtatva' (1983), 'ayodhyAkAMDa: rAmAyaNanuM hArda (1984) ApyA che. A uparAMta yunivarsiTI opha nAlaMdA' (1934), 'inDiyana ArkiyolaeNjI TUDe' (1962), "eskavezana eNTa lAMghaNeja' (1965) vagere aMgrejI pustako paNa emaNe ApyAM che. 2.2.da. sAMgANI pratApa : lagnajIvananI niSphaLatAnA kAryane nirUpanuM dviaMkI nATaka"mAMDavAnI nIce' (1969)nA kartA. 2.ra.da. sAMDesarA upendrarAya jyacaMdabhAI (30-7-1921) : caritralekhaka. janma amadAvAdamAM. nAdurasta tabiyatane kAraNe mAtra dasa dhAraNa sudhIno abhyAsa. 1942 thI zerabajAramAM sababrokarane vyavasAya. 1970mAM nivRtta. vyavasAya daramiyAna nisargopacArane zAstrIya abhyAsa ane cikitsA. tulasIpatra dvArA vividha asAdhya rogonuM nivAraNa. emaNe "dharmasaMsthApaka zrIkRSNa', pUjayatama zrIkRSNa', 'zrImad kRSNa', 'sArathI zrIkRSNa' (1967), zrIkRSNa puruSottama ane antaryAmI': pUrvArdha, uttarArdha (1973, 1978), "dharmarakSaka zrIkRSNa' (1976), 'maMtrI zrIkRSNa', 'zakuMtalA ane sAvitrI' (1977), 'yayAti' (1977), 'janaka ane sulabhA' (1978), abhimanyu' (1978), 'naciketA' (1982) jevAM caritra ApyAM che. "vedavyAsa ane mahAbhArata' (1976), 'mahAbhArata-adyatana saMdarbhamAM' (1976), 'mahAbhAratamAM dharmasaMvAda' (1978), dhRtarASTranuM zekanivAraNa' (1978) vagere emanAM purANaviSayaka pustako che. A uparAMta emaNe 'zIkha dharma darzana' (1973) ane gujarAtI sAhityakoza - 2 : 621 For Personal & Private Use Only
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAMDesarA bhegIlAla jayacaMdabhAi - siddhAntasAranuM avalokana zIkhadarzana (1976) jevI zIkha dharmanI lAkSaNikatAo nirUpatI pustikAo paNa ApI che. sAMDesarA bhegIlAla jayacaMdabhAI (13-4-1917) : vivecaka, saMpAdaka. janma pATaNa tAlukAnA saMDeramAM. 1935 mAM maeNTrika. 1935-37 daramiyAna gujarAta samAcAra' ane 'prajAbaMdhu'nA taMtrIkhAtAmAM. 1941mAM gujarAta kolejamAMthI gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e. 1943 mAM gujarAta vidyAsabhAnA anu nAtaka vargamAMthI e ja viSayomAM ema.e. 1943 thI 1950 sudhI bho. je.vidyAbhavana, amadAvAdamAM ardhamAgadhInA adhyApakasaMzodhaka. 1950mAM pIeca.DI. 1950thI 1975 sudhI ma.sa. yunivarsiTI, vaDodarAmAM gujarAtI vibhAganA prAdhyApaka ane adhyakSa. 1958 thI 1975 sudhI prAcyavidyAmaMdiranA niyAmaka. 'svAdhyAya saimAsikanA saMpAdaka. 1955mAM naDiyAdamAM maLelA gujarAtI sAhitya pariSadanA 19mA adhivezanamAM itihAsa-purAtattva vibhAganA pramukha. 1959mAM bhuvanezvaramAM maLela akhila bhArata prAcyavidyA pariSadamAM prAkRta bhASAo tema ja jaina dharmanA vibhAganA pramukha. 1962-64 daramiyAna gujarAta itihAsa pariSadanA pramukha. 1956-57mAM pazcima ane pUrvanA dezone pravAsa. 1953mAM raNajitarAma suvarNacandraka. 1962mAM narmada suvarNacandraka. 1988mAM gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha. prAcyavidyA, bhAratIya vidyA, bhAratIya saMskRti, saMskRta-prAkRtaardhamAgadhI sAhityarabaMdarbha, jUnI gujarAtI, madhyakAlIna sAhitya, gujarAtano itihAsa ane enI saMskRti vagere viSayomAM vyApaka vidrattAthI A lekhake kArya karyuM che. jarUrI sAradarzana dvArA, jarUrI anuvAdo ane TippaNo dvArA zAstrIya rIte saMkalita ane saMpAdita karelI sAmagrI saMdarbhe spaSTa abhiprAyo tema ja guNadarzo pratibhAva ApatuM emanuM lekhana mukhyatve vastulakSI gadyano Azraya le che. prAkRta ane apabhraMza sAhityanI vRttaracanAthI AgaLa vadhatuM "prAcIna gujarAtI sAhityamAM vRttaracanA' (1941), aitihAsika zabdArthazAstra paranAM pAMca vyAkhyAna ApatuM 'zabda ane artha" (1954), zodhaprabaMdha 'mahAmAtya vastupAlanuM sAhityamaMDaLa tathA saMskRta sAhityamAM tene phALa' (1957), pazcima ane pUrvanI vidyAyAtrA varNavatuM pradakSiNA' (1959), 'dayArAma" (1960), lekhasaMgraha saMzodhananI keDI' (1961), 'itihAsa ane sAhitya' (1966), itihAsa ane sAhityaviSayaka lekhasaMgraho anveSaNA' (1967) ane 'anusmRti' (1973), 'muni jinavijayajI : jIvana ane kArya' (1978) vagere emanAM maulika pustako che. vAghelAonuM gujarAta' (1939), 'itihAsanI keDI' (1945), jayeSThImalla jJAti ane mallapurANa'(1948), 'jagannAthapurI ane orisAnA purAtana avazeSa' (1951), 'jaina Agama sAhityamAM gujarAta' (1952) vagere emanAM itihAsa-saMskRti- viSayaka pustako che. emanAM saMpAdanamAM saMghavijayakRta 'siMhAsanabatrIsI' (1933), 'mAdhavakRta rUpasundarakathA' (1934), 'vIrasiMhakRta uSAharaNa" (1938), 'matisAra kapUramaMjarI' (1941), sattaramA zatakanAM prAcIna gurjarakAvya' (1948), mahIrAjakRta naladavadaMtIrAsa" (1954), 'prAcIna phAgu saMgaha' (1955), 'varNakasamuccaya'-bhA. 1, 2 (1916, 1959), 'zrI somezvaradevaracitaM ullAsarAghavanATakam '(1961), 'yazodhIrakRta paMcAkhyAna bAlAvabedha'-bhA. 1 (1963), 'mallapurANa' (1964), 'zrI somezvaradevaracita rAmazatakam ' (1965), 'gaMgAdharapraNIta gaMgAdAsapratApavilAsanATakam (1973) ane 'amRtakalazakRta hammIra prabaMdha' (1973) mahattvanAM che. 'saMghadAsagaNikRta vasudevadiDI' (1946) prAkRtamAMthI emaNe Apelo anuvAda che. caM.To. sAMdIpanI : juo, rUpAvALA ratilAla mULacaMda. sAMsArikA (1898) : baherAmajI maharavAnajI malabArInA, saMsAranA avalokane sUcavelA vicAro darzAvatAM prasaMgAnusArI pAMtrIsa kAvyo dharAvatA saMgraha. A pArasI kavine hAthe ahIM naitika, sAMsArika ane aitihAsika viSayo gujarAtI piMgaLanI jANakArI sAthe saralatAthI rajUAta pAmyA che. saMsArasudhAro ahIM mukhya sUtra che. 'kajoDuM-svabhAvanuM ane kajoDuM uMmaranuM, 'sughaDa-phUvaDanA gharasaMsAra', 'pArakA paisA nasAthI bUrA', 'pArakI strI marakIthI bUrI" vagere racanAo AnAM udAharaNa che. "suratI lAlA sahelANImAM napharA nakaTA suratI lAlAone paDatIne pAra karavAne upadeza che. 'itihAsanI ArasI'mAM rahelI bhASAnI prauDhi ene A saMgrahanI uttama racanA Therave che. 'mInanI majhA'mAM cheDAto mauna jevo viSaya e jamAnAmAM arUDha che. chellI traNeka padaracanAomAMnI vrajachAMTa dhyAnArha che. cuMTo. sitAMzu yazazcandra: juo, mahatA sitAMzu yazazcandra. siddhAntasAra (1999): maNilAla na. dvivedInA maulika dharmaciMtananA A graMthamAM, AraMbhe eka sarvamAnya dharmabhAvanA nakkI karavAnI AvazyakatA sthApIne chevaTe adra mUlaka Aryadharma e mATe yogya che ema siddha karavAno prayAsa karyo che. vaccenAM prakaraNomAM veda, upaniSada, sUkata, smRti, padarzane, bauddha-jaina-cArvAka mate, purANa, taMtra ane vividha paMtha-saMpradAyone tulanAtmaka paricaya Apyo che. A graMthe "sudhAraka vargamAM bhAre UhApoha jagAvela. A graMthamAM lekhake karelA purANonA arthaghaTane sTokahomanI orienTa koMgresamAM mekasamUlaranA matanuM khaMDana kareluM; te bIjI tarapha "bhadrabhadramAM ene upahAsa thayela che. dhI.ThA. siddhAntasAranuM avalokana (1920): maNilAla na. drivedIkRta "siddhAMtasAra'nuM kAne kareluM avalokana. mULe "jJAnasudhA'mAM 1894-96 daramiyAna pragaTa thayeluM A avalokana kAntanA eka vidhavA strIkAntA uparanA patro tathA kAntAnA kAnta paranA eka 622: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ siravALA maganalAla vizvanAtha - sukha:dukhanAM sAthI patra rUpe che. maNilAlanA vedAnavicAranI tIkSNa parIkSA karatA A laghugraMthamAM kAntanA tarkapATavane tathA emanI vinodazakitane hRdya paricaya thAya che. emAM upahAsa-vyaMganA zastro dhAradAra upayoga thayo che. dharmane buddhi karatAM vizeSe hRdayanI lAgaNI sAthe saMbaMdha sthApatA ane tattvajJAna karatAMdharmamaya jIvana nIpajAvavAmAM enI saphaLatA lekho, buddha-Izu-mahaMmada vagere prabhAvaka vyakita nuM AkarSaNa vyakata karato tathA vAstavaniSTha kahI zakAya evo. kAntane dharmavicAra paNa A avalokanamAMthI pragaTa thato jovAya ja.ko. sinegaravALA maganalAla vizvanAtha: ramUjI phArasa 'kAkA kAvasanuM khUna' (1986) nA kartA. 2.rada, sindhava gaNeza govida, bAdala' (1-8-1941): bALasAhityakAra, janma surendranagaranA muMjapara gAmamAM. esa.esa.sI. sudhIne abhyAsa. prAthamika zikSaka. "gAva re gIta' (1966) emano bALagItone saMgraha che; to pappAne thappo(1976) joDakaNAM saMgraha che. "vaNa vAgI re (1971) ane 'gIta lejo re gIta' (1977) emanA gItasaMgraho thAte jAuM chuM, 'gaMgAkinAro', 'aTakaLa banI gaI jidagI' vagere gajhalo emanI vicAra ane vANInI camatkRti batAve che. emanAM sauneTa ane chaMdobaddha dIrdhapravAhI racanAomAM bhAva ane bhASAnI vizadatA jovA maLe che. prakRti, praNaya ane prabhubhakitanI sAthe rASTrIya asmitA ane samAjanI vAstavadarzitA paNa ahIM kavanaviSaya banyAM che. ni.ve. sidhI amIramahammada dInamahammada, musAphira pAlanapurI', 'masta kalaMdara (21-6-1943): kavi. janma banAsakAMThA jillAnA pAlanapuramAM. vyavasAye zikSaka. emaNe pAlanapurI lekabelImAM lakhAyelAM kAvyone saMgraha 'kalaMdaramALA'- bhA. 1 (1973), mukataka-gajhala-najhamane saMgraha 'citkAra' (1978) ane tajhamInasaMgraha 'AgavI Urmio" (1986) jevA kAvyasaMgraho ApyA che. 2.ra.da. sI.AI.DI. : jAsUsI vArtA 'adRzya hatyAro' (1969)nA kartA. 2.ra.da. sI. ema. TI.: 'munizrI chaganalAlajI : emanuM jIvanacaritra' ' (1912)nA kartA. evI jANItuM kA caM.To. sindhanuM nimaMtraNa: sibdha ane paramatatva baMnene ekasAthe lAgu paDI zake evI samAntaratAnI camatkRtithI racAyeluM rAmanArAyaNa vi. pAThaka, 'zeSa'nuM jANItuM kAvya. e.Ta. sisodiyA (rANA) dolatasiMha: navalakathAo 'sAkSara ane tenI strI'(1913) ane "udayakAnta' tathA padyakRti 'navagItA' (1921)nA kartA. 2.2,da. siMkalara sTIvanasana : gujarAtI bhASA-zikSaNa mATe upayogI pustikA 'gujarAtI pharsTa sTepa'(1913)nAM kartA. 2.2,da. siMjArava (1955) : veNIbhAI purohitane benera kAvyono saMgraha. ahIM emane gItakavi ane gajhalakavi tarIke maLelI saphaLatA noMdha ' pAtra che. 'tAraliyA', 'dIvaDAne darabAra', 'jharamara vagere prakRtiviSayaka gIte che; to 'kesariyo raMga', 'paroDiyAnI padamaNI', 'vichava', 'vijogaNa" vagere yauvananA raMga-umaMganI sAthe virahanI vedanA nirUpatAM praNayakAvyo che. joke emanI AgavI vizeSatA vyakata karatAM 'amalakaTorI', 'rAmajharakhe', 'sukhaDa ane bAvaLa' vagere bhakita-ullAsa gAtAM gIta-bhajana bhakatakavine mijAja ane anubhUtinI saccAI dAkhavatAM hoI vizeSa dhyAnArha che. 'paMcAmRtane mukharita pArAvAra chalakAvatA A kavi prabhubhakitanI sAthe tattvAnubhUtinI vAtane paNa vaNI le che. prAcIna paraMparAnAM bhajananAM layaDhALa emane sahajasiddha che. A uparAMta dastUra sItArAma mahArAja: padyakRtio sItArAma kAvya'- bhA. 1-2 ane 'sItArAma saoNMdha padamALA' (1944)nA kartA. 2.ra.da. suI haradAsa : 'rAmAyaNanA candrAvaLAnA kartA. 2.ra.da. sukAnI : juo, bUca caMdrazaMkara amRtalAla. sudIta : juo, paTela rAmacaMdra babaladAsa. sukhaDavALA vAghajI kalyANajI : aDadhAthI vALa9 Sla navalakathA "satyazodhakacandra (1896)nA kartA. 2.ra.da. sukhaDiyA nArAyaNalAla puruSottama : caritrakRtio 'saMtarAvAsa (1971) ane 'be rASTrIya saMto' (1971) tathA padyakRti 'kamaLadaLa' (1937)nA kartA. 2.ra.da. sukhadu:khanAM sAthI (1940): pannAlAla paTelane prathama vArtAsaMgraha. emanI sarjakazakitanA vadhu lAkSaNika unmeSo ahIM taLagAmaDAnAM dInahIna lokonI kathA AlekhatI vArtAo 'rezamaDI, dhaNInuM nAka', 'dhaDA talATI', 'dANInuM ghaDiyALa', 'sukhadu:khanAM sAthI" vageremAM jovA maLe che. A prakAranI vArtAomAM vizeSapaNe lagnajIvananI gUMca, kauTuMbika verajhera, vahema ane aMdhazraddhA jevAM aniSTomAMthI janmatI viSamatA tathA grAmINa samAjanI raMka dazA ane paravazatA jevI paristhiti vagerenuM Alekhana thayuM che. saraLa gujarAtI sAhityakoza - 2 :623 For Personal & Private Use Only
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukhezvara bApujI -sundaram ' ziSTa bAnImAM yathAvakAza lokabelInAM tattvone sAMkaLIne vArtA- kathananI viziSTa zailI vikasAvavAmAM tema ja pAtranAM bhItarI vRtti-valaNa chatAM karavAmAM ane lAgaNIone vaLa ApI tIvratA sAdhavAmAM emaNe UMDI sUjha batAvI che. saMgrahamAM zaheranA zrImaMta ane madhyama varganA jIvanane viSaya karatI keTalIka vArtAo paNa suthAra narasiMharAma jeThArAma: 'narasihavilAsa bhajanamALA'- bhA. 1 (1954)nA kartA. 2.2.da. suthAra bhagavata nArAyaNalAla (19-9-1933) : caritralekhaka, vArtAlekhaka, navalakathAlekhaka. janma rAjapura (ji. mahesANA)mAM. 1962mAM bI.e. 1965mAM ema.e. prAraMbhe mAdhyamika zALAmAM, pachI 1965thI koleja-stare gujarAtI bhASAnuM adhyApana. emanI pAsethI bAlopayogI caritra 'vIra narmada' (1976), navalakathA 'A manane zuM kahIe?' (1977) tathA navalikAsaMgraha eka e paLa' (1985) maLyAM che. pra.pa. sukhezvara bApujI : nATaka "mithyAjJAnakhaMDana' (1865)nA kartA. sutariyA kAMtibhAI : betAlIsa abhinayakSama bALasaMvAdono saMgraha 'balasaMvAdo'nA kartA. sutariyA caMdrakAnta : hAsyanibaMdhane saMgraha 'parapoTA'nA kartA. sutariyA dInazA mANekajI (1862): kavi. janma navasArImAM. garIbI ane aDacaNa chatAM 1880mAM maeNTrika. thoDoka vakhata zikSaka. 1884 mAM muMbaI pablika vakarsa DipArTamenTamAM karI. e khAnAmAM eNkAuTsanI badhI parIkSAo pasAra karatAM ekAunTanTa sekaMDa greDanI padavI. saMskRtamaya bhASAmAM lakhAyelI rUpakAtmaka padyakathA 'kuLavaMtI athavA ajJAnavilApa' (1895) emanA nAme che. caM.To. sutariyA naMdalAla umarAma : kathAkRtio 'bAyaDI athavA saMsAropayogI rasIlI kathA', 'dalapata tathA dhanalAlanI rasika vArtA' (1885), 'saToDiyA raMDAyA athavA suratanA saTTA kesanI ramUjI kahANI' vagerenA kartA. 22da. sutariyA mANekalAla cunIlAla : caritralakSI kRtio 'mIrAMbAI ane "jADiyAvALA mahArAja sUryazaMkaranuM AkhyAna' (1927), triaMkI nATaka 'lAvaNyamayI'(1902) ane 'candracandrikA nATaka' tathA nibaMdhasaMgraha 'bedhAmRta'nA kartA. 2.ra.da. sutAra rAmajI jIvana : padyakRti 'kazI bhakitanuM hita' (1905)nA kartA. 2.ra.da. suthAra kamala gepAladAsa (25-3-1940): navalakathAkAra. janma sAbarakAMThAnA tAjapurI gAmamAM. 1976 mAM hindI-gujarAtI viSayomAM ema.e. 1959thI 1965 sudhI senAsana ane megharajamAM zikSaka. atyAre hiMmatanagaramAM zikSaka. 'saMgharSaghaDI' (1969) ane 'RtaMbharA' (1971) emanI navalakathAo che; te "samAdhAna' (1967) ane "eka aneka eka' (1972) emanI laghunavalo che. emaNe aneka laghukathAo ane vArtAo paNa ApI che. caMTo. sudarzana ema. e. : juo, rUpAla pravINacaMdra jIvaNalAla. sudarzana gadyAvali (1919) : maNilAla na. drivedInA, 'sudarzana' ane "priyaMvadA'mAM pragaTa thayelA nibaMdhane bRhat saMgraha. emAM dharma, gRha, rAjaya, sAhitya, kalA ema lagabhaga tamAma kSetranA mahattvanA viSayonI tAtvika tema ja vyAvahArika vicAraNA che. vibhinna ci ane adhikAravALA vAcakone rasa paDe tevI viSayasAmagrI dharAvatA A nibaMdhenI mukhya vizeSatAo che : ucca koTinI vicArasaMpatti ane viSayanuM sudRDha grathana tathA nirUpaNa. tatvacarcA ane siddhAMtanirUpaNanA prasaMge emanI zailI svasthatA ane gaurava sAthe UMDI paryeSakatA dhAraNa kare che. A nibaMdhamAM thayelI vicAraNA ane tethI cAlelA vivAdane lIdhe gujarAtI gadyanI zAstrIya carcAnI kSamatA ghaDAI hatI e kAraNe A graMtha 'gujarAtI sAhityane sarvottama nibaMdhabhaMDAra' gaNAya che ane enA lekhakane arvAcIna yuganA traNa koSa nibaMdhakAramAM sthAna maLyuM che. dhI.ThA. sudarzanajI : navalakathA "aMdhArI duniyA' (1933)nA kartA. 2.ra.da. sudAma: juo, senI ramaNalAla pItAMbaradAsa. sudhAMzu : juo, bhaTTa dAmodara kezavajI. sudhIra : punarlagnanI samasyAne nirUpatI navalakathA 'jIvanasvapna' - - bhA. 1(1947)nA kartA. ra.ra.da. sanaMdAbahena: cha bALanATakone saMgraha 'AnaMdalahara' (1964) tathA navalakathA koziza to karIza' (1974) nAM kartA. sunAvala dhanAbhAI ratanajI : navalakathA 'sArA sArA pAko ane kImatI ghareNAM te ja zuM strIne sAce zaNagAra che?' (1903)nA. kartA. 2.ra.da. sundaram : juo, luhAra tribhuvanadAsa puruSottamadAsa. 624: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ sundaram zivam - suratI maNilAla nagInadAsa sundaram zivam : trIsa bALavArtAone saMgraha 'rUperI rAta' (1968)nA kartA. .mA. supriyA : saMgItapradhAna nATaka 'pAnanA raMganAM kartA. subaLu: juo, diveTiyA bhogIndrarAva ratanalAla. subadhu AtmArAma : bAlasulabha "bAIbalakathAo'nA kartA. subhadrAdevI : juo, kojhe zArlATa harmana. sumana: juo, dave zAnAgaurI gaurIzaMkara. sumananuM mana: TekanokreTika cetanA vacce dharmavRtti para pratyAghAta ApatA sumana zAhanI saMbhASaNAtmaka nibaMdha. ca.TA. sumaro Adama nUramahaMmada (15--1940) : kavi. janma mAMDavImAM. karAMcI yunivarsiTImAMthI bI.e. 1967 thI 1970 sudhI reDiyo pAkistAnanA gujarAtI dhisa vibhAgamAM prADasara, karAMcInA danika 'millata'nA samAcArataMtrI. 'utsava(1988) emanA kAvyasaMgraha che. karAMcI : kALadarpaNamAM' (1982) ane paricaya pAkistAnano' (1988) emanAM mAhitIlakI puraka che. caM.TI. sumaMgalA (1955): zivakumAra jAzInI triaMkI nATikA. panI maMgaLAnA mRtyu pachI saguNarAya potAnAthI nAnI uMmaranI vimaLAne paraNe che ane A vAtathI ajANa moTo dIkaro gautama laMDanathI pAchA pharatAM, pahelAM AghAta pAme che ane pachI pitA dvArA gerasamajanA bhAga bane che. vAtsalya ane IrSAnA kathAnakanI AsapAsa, bIjAM pAtro vacce, maMgaLA mRta hovA chatAM enuM varcasva AkhA nATakamAM vartAya che. suratI Abida gulAmahusena (5-5-1935) : navalakathAkAra, vArtAlekhaka. janma vAverA (ji.rAjulA)mAM. 1954 mAM esa.esa.sI. 1960mAM ja. je. ra-la va AmAMthI jI.DI. vyavasAye. vyaMgacitrakAra. "tUTelA pharitA' (1965), 'nAnI nana: rAkSasa' (1963), 'AThamuM AkAza' (1968), 'kALA sUrajanI kanyA' (1978), 'raDatAM gulamahora' (1976), 'vArA jA' (1978), 'vasaMta kathAna: mane vahama' (1983) vagere emanI le kapriya navala kathAo che. "eka hAtha kAMDA rAdhI' (1967) ane 'mArI zreSTha vArtAo' (1972) emanA vArtAsaMgraho che. 'eka jhalaka japAnanI (1975) pravAsavarNana ApatuM pustaka uparAMta triaMkI nATako paNa emaNe lakhyAM che. caMTo. suratI Alu a.: navalakathA lidAna' (1953), 'madakhAnanI Aga', 'gupakIdInI kiMmata', 'rozanI', 'mahInI', 'kudaratano kinA', "Inara na ke dayAvAna', 'bahayA bana', 'hamIdA' vagerenAM kartA. mu.mA. suratI jamazedajI sorAbajI, 'phala': sudhArAvAdI khyAlA racIna, aMgrejonA amala daramiyAna DAmADoLa banelI pArasI saMsakRtinA mULane majabUta karavAnA prayAsarUpe lakhAyelI padyakRti 'bAhAre kalagI gAyana' (1895) nA kartA. mR.mA. suratI jayakRSNa cImanalAla, 'masta mayUra' (15-9-1899, 101 1951) : gAMdhIjInI dAMDIkUcane lakSya karIne racAyelA 990 paMkitanA khaMDakAvya "mahAbhiniSkamaNa'ne samAvatA kAvyasaMgraha 'raNadadubhi' (1922) uparAMta navalakathAo 'gUrjara patigraMtha 12 ane gupta gaurava' bhA. 1-2 (1940) tathA vArtAsaMgraha 'kapanAcitro'(1933)nA kartA. | .mA. suratI nAnubhAI raNachoDadAsa (6-6-1922) : vArtAkAra. janma amadAvAdamAM. maMrika sudhIno abhyAsa. 1945thI yubilI Ayarna varlsanA bhAgIdAra 'jIvanajhaMjhA' (1969) ane "amAsanAM ajavALAM' (1973) emanA vArtAsaMgraho che. A uparAMta keTaluMka anUdita bALasAhitya paNa emaNe ApyuM che cAMTo. suratI bhUpa veNIlAla (4-2-1942) : vivecaka. janma surata jillAnA erathANamAM. 1964mAM bI.e. 1966 mAM ema.e. navayuga ArTsa koleja, suratamAM adhyApaka. emaNe 'sAhityano AsvAda ane svAdhyAya' (1970) nAmanuM vidyArthIlakSI pustaka ApyuM che. caM.TA. suratI maNilAla nagInadAsa : kathAkRti "caMdanaprasAda' (1902)nA kartA. mR.mAM. sumaMta: juo, desAI rAmamohanarAya jazavaMtarAya. sumaMtakumAra maNilAla : vArtAsaMgraha 'peTakocI ane bIjI vAto' (1939) nA kartA. mR.mA. sumitra: juo, dUrakALa zivubhAI bApubhAI. surata : luma jAhojalAlInI vedanAne vAcA ApanuM narmadanuM, surata paratvenA nagararAganuM kAvya. "sUrata sUnAnI mUrata' jevI prasiddha paMkita A kAvyanI che. caM.. suratavALA phakIrabhAI kAzIdAsa : kathAkRtio 'badiyala jamAla parInI vArtA' (1895) ane chelanI vArtA(ce. A. 1904)nA kartA. ra.ra.da. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 625 For Personal & Private Use Only
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ suratI rUtamajI kAvasajI - sUryazizu suratI rUstamajI kAvasajI, "jAMbulI'(1843, 1894): 'rUratama jAMbulI kAvyasaMgrahanA kartA. ca.TI. suratI vrajalAla bhUkhaNadAsa : kathAkRti 'guNasuMdarI satI' (1887) -nA kartA. sUphI zaMkara : padyakRti "dadAradIpa' (1927)nA kartA. mu.mA. sUphI zekha AdamajI : ra96 majanone samAvatA 'bhajanasaMgraha (1941)nA kartA. mR.mA. sUbedAra dhanamAya rUstamajI : aMgrejI parathI anUdita tathA mAlika vArtAone saMgraha 'bagIcAnAM bulabula' (1935)nAM kartA. ni.vA. surendra paMDayA : juo, kAjI haramukhalAla maNilAla. surendra bhaTTAcArya: juo, bhaTTa tanasukha prANazaMkara. sureza jozIthI sureza jozI (1978): sumana zAhane zodhanibaMdha. A dIrdhA abhyAsamAM sureza jozInA samagra lekhanakAryane 'sarjana : zuddha sAhityakaLAnI kSitijo bhaNI', 'vivecana : rUpanirmitinI parizadha' ane 'pUraka pravRttio ane prabhAva' nAmanAM traNa prakaraNemAM vaheMcIne mUlavavAmAM AvyuM che. eka tarapha sureza jAzInA sarjana-vivecanamAMnA rUpanimitinI kheta paratvenA dAgrahane A saMzodhana tapAse che, to bIjI tarapha emane vivecana-vicAra emanA sarjana-vyApAranI tulanAe vadhu vikasita ane prabhAvaka che tevuM sthApita kare che. 2.ra.da. suraiyA ema. o.: padyakRtio 'amatI athavA tulasInuM pAna ane 'anilakumAra' tathA anUdita padyakRtio jati' (1939), 'sUnuM gAmaDuM' (1940), triveNI' (1941) ane 'maherAmaNa' (1942)nA kartA. mR.mA. sulabha dhaMdhukiyA : juo, dhaMdhukiyA puruSottama banArasIdAsa. suvaryA rAya : juo, ThAkara suvarNa madhusUdana. suzIla: juo, parIkha bhImajI harajIvana. suzIla vyAyAmanidhi : caritra "vijayAnaMdasUri (1935)nA kartA. mR.mA. suhAgI : juo, benDavAlA prabodha. suhAsI : juo, gAMdhI caMpakalAla hIrAbhAI. suMdara : zivastuti "zrI suMdara' (1924)nA kartA. mu.mA. suMdaradAsajI : mAtrAmeLa chaMdomAM racAyelI, cetrI aMgomAM vibhAjita padyakRti suMdaravilAsa' (1957)nA kartA. mu.mA. suMdararAma tripAThI : juo, umaravADiyA baTubhAI lAlabhAI. suMdarazyAma: juo, kApaDiyA bhagavAnadAsa raNachoDadAsa. sUcaka TI. pI.: vArtAsaMgraho chellI rAta (1959) ane hajIye rAta bAkI che?(1961) uparAMta saMpAdana "AphrikAnI zreSTha vArtAo' (anya sAthe, 1962)nA kartA. mu.ma. sUbedAra mahamUdamiyAM mehammada ImAma, Asima rAMderI' (15-8-1904): kavi, gajhalakAra, saMpAdaka. janma suratanA rAMderamAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa. e pachI arabastAnamAM pitAnuM acAnaka avasAna thatAM adhUrA abhyAse videza javuM paDyuM. 1928 thI 1932 sudhI isTa AphrikAmAM 'kenyA DelI meIlanA taMtrIvibhAgamAM kAmagIrI karyA pachI svadeza AvI muMbaImAM sviDiza maeNca kaMpanInI zAkha valkana TreDiMga kaMpanImAM selsamena. daramiyAna 1950 mAM "lIlA' mAsikanI sthApanA. 1965mAM nivRtta. 1965thI 1971 daramiyAna kolaMbe, AphrikA, araba stana, mADAgAskara, ri-yuniyana, moreziyasa vagere dezonA pravAsa karI tyAMnI bhAratIya saMsthAomAM tema ja tyAMnAM TI.vI. kendro para gujarAtI-urdU zAyarIonI rajUAta. 1973mAM laMDana, keneDA ane amerikAne pravAsa. hAlamAM saparivAra amerikA-nivAsa. "lIlA (1963) emane mukhyatve praNayakAvyone saMgraha che. emAM lIlAnA eka japAtra para lagabhaga kathAsvarUpanI saMkalanAbaddha paMcyAzI racanAo che. A kAvyo chUTAMchUTAM tema saLaMga praNayakathA tarIke paNa AsvAdya che. bAnInI saraLatA ane prAsAdikatA emanAM gajhala-gItonI lAkSaNikatA che. "zaNagAra' (1978)mAM 1927thI 1978 sudhI racAyela gajhalo-mukatako uparAMta judA judA viSayo paranAM najhame-gItA saMgRhIta che. ahIM emanAM gIta paNa gajhalasparzI che ane abhivyakitanI sAdagI kAvyarasikane AkarSanArI che. emanA graMtha "nAyatavADAnI vaDI jummA majidane prAcIna itihAsa(1974)mAM ATha varSa pUrve rAMderamAM arabastAnathI Avela 'nAyata' arabanI tavArIkha aMgenuM saMzodhana rajU thayuM che. 1974)mAM arIkha aMgenuM e bhUsu. jamA pAsaDI emRtavANI - 1(1921)nA kata mR.mAM. sUryaprakAza: "dRSTinI ApakhudI athavA eka kuTuMbanI karUNAjanaka kathA'nA kartA. mR.mA. sUryamalajI : saMskRta caritrakRti para AdhArita 'samakita kaumudI rAsa' (1913)nA kartA. mR.mA. sUryazizu: juo, sAdhvIzrI mayaNAzrI. 626: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ sejapAla damayaMtI vAlajI-saiyada abbAsa sejapAla damayaMtI vAlajI : caritrakRti 'mArA gurudeva (1973) tathA prasaMgapradhAne caritra "raNachoDadAsajI mahArAja - jIvana ane kavana' (1983)nAM kartA. mR.mA. senaguptA zAha prIti, 'azakaya', 'nAmumakina' (17-5-1944) : janma amadAvAdamAM. aMgrejI viSayamAM anusnAtaka. ha. kA. ArTsa kolejamAM thoDo samaya aMgrejInuM adhyApana. atyAre nyUyaoNrkamAM nivAsa. emanA kAvyasaMgraha InuM jhumakhuM' (1982)mAM mukhyatve gIta-gajhala sAthenI covIsa racanAo che; to khaMDita AkAza (1985)mAM raMgadarzI mijAjanuM Adhunika kalevara batAvatI gadyaracanAo che. pUrvA' (1986) ane 'digadiganta'(1987) emanA pravAsagraMtha che. (1975), 'darpabhaMga'(1976), 'dehotsarga' (1977), 'kRSNasudAmA' (1977), 'khAMDavadahana" (1979), 'kirAtArjuna (1980) vagere aitihAsika-paurANika navalakathAo; "samudranA sAvaja (1960), "veranA vaTemArga' (1979) vagere dariyAI ane rabalakathAo uparAMta emaNe "corasa caherA' nAmane ekAMkIsaMgraha paNa Ape che. caM.. sevaka harihara puruSottama, 'divAnA' (1881, 1941): kavi, nATaka kAra. divAnAnuM pAtra bhajaveluM tyArathI emaNe "divAnA' saMjJA lekhaka tarIke vAparavA mAMDelI. saurASTranA mAdhavapuranA vatanI. ATha varSanI va vatana choDI muMbaI jaI raMgabhUmi sAthe saMkaLAyA. gujarAtI uparAMta urdU bhASAmAM paNa nATako lakhyAM. UMcI koTinA naTa ane digdarzaka, 'saMsAradarpaNa' (1917), 'paMDalika' (pAM. A. 1918), 'saudaryavijaya' (1925) vagere nATako emaNe ApyAM che. A uparAMta emanuM nATaka bilano kAgaLa' atyaMta lokapriya rajuAta pAmeluM; emAM nATakanAM pAtronA saMvAda u6 zailIe gajhalanA baMdhAraNanI paMkitaomAM gujarAtI nATakamAM utAranAra teo prathama caM.To sevakarAma: juo, paTela pItAMbara narasiMhabhAI. sevakarAma rUparAma (19 mI sadInA madhyabhAga) : kavi. janma amadAvAdamAM. emaNe 'bApanuM AkhyAna' (1868) uparAMta 'baMsI' nAmanI racanA ApI che. 22.6. selArakA caMdulAla bhagavAnajI, 'cahA zelana' (ra9-8-1931) : vArtAkAra, navalakathAlekhaka, kavi. janma vekariyA(ji.jUnAgaDha)mAM. 1953 mAM bI.kaoNma. 1915 mAM bI.e. 1915mAM elaela.bI. tathA sI.e. 1956 thI cArTarDa eNkAunTanTano svataMtra vyavasAya. emaNa dUranA DuMgarA' (1959), 'mInI mosama' (1963), 'huliMga' (1964), 'AThamo zukavAra' (1965), 'AkAra vagarane saMbaMdha' (1975), jidagInA dhabakArA' (1975) vagere dasa vArtAsaMgraho uparAMta 'ekalapaMtha pravAsI' (1962), 'ura udAsI manaDuM khAsI' (1962), "bhItara sAta samuMdara' (1965), 'sarpa ane sIDI' (1967), 'pharI maLAya na maLAya' (1976), 'vikalpa' (1978), ughaDatI sAMjane ajaMpa(1980), 'bhInAM vAdaLa, sUkI sAMja' (1983), 'sukhanAM pagalAM sAta', 'nAma tA ogaLI gayuM' (1983) vagere navalakathAo ApI che. emanI kathAtmaka kRtiomAM mukhyatve, sAmAjika vAstavavAdI tarIkenI emanI nisbata chatI thAya che. 'tAraNanAM motI' emano rekhAcitrono saMgraha che. hatri . sevaka gItA : navalakathA "aMgArapaMthanAM kartA. mR.mAM. ' sevaka navanIta (8-12-1931, 13-3-1980): navalakathAkAra. janma reTiyAmAM. bI.e. sudhIne gujarAtI viSayamAM abhyAsa. AjIvikA mATe vArtAlekhananA vyavasAyano svIkAra. rakUTaraakasmAtamAM amadAvAdamAM avasAna. emaNe vipula saMkhyAmAM sAmAjika, paurANika, aitihAsika navalakathAo tema ja sAgarakathAo, caMbalakathAo, rahasyakathAo ane bALakathAo sAmAnya vAcakavarganA AkarSaNa mATe lakhI che. 'raMjanA'(1972),jalajavAlA' (1974), 'abhimAna' (1976), mAnasarovara' (1977), 'bhavabhava' (1979) vagere sAmAjika navalakathAo; dezavaTo', 'aniruddha' (1972), 'jarAsaMdha' sevAnaMda : juo, paMDayA narmadAzaMkara. sehenI : juo, ThAkora baLavaMtarAya kalyANarAya. saipha pAlanapurI : juo, khArAvALA saiphuddIna. saiphI maNilAla ghelAbhAI : navalakathA "madanacandra ane navanItakaLA' (anya sAthe, 1906)nA karnA. 2.ra.da. saiyada ajhagaraalI : nATaka 'kamI dilera yAne vatana baMsarI' (1926)nA kartA. ra.ra.da. saiyada ajhImuddIna phakharuddIna, 'munAdI': jIvanacaritra muhammada alI' (1931) uparAMta kedInAM kAvyo', 'kartavyabhAna' tathA anuvAda 'tabalIga saMdeza'nA kartA. 2.ra.da. saiyada abadula : zabdanI utpattinI carcA karatI pustikA zabdanAM mULa(anya sAthe, 1869)nA kartA. 2.ra.da. saiyada abbAsa : hasana ane husenanI karuNaprazasti "mAtame hasanena (1880)nA kartA. gujarAtI sAhityakoza - 2 : 627 For Personal & Private Use Only
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ rasaiyada kAsamamiyAM jApharamiyAM - sanI choTAlAla kizoradAsa saiyada kAsamamiyAM jAphamiyAM: padyakRti 'jaMganAmAM mAMDagaDha : mIrAM saiyadaalI dAtAranA kartA. saiyada navAbaalI sAheba : bALApayogI pustikA pyArA nabI' (1932)nA kartA. saiyada pIrasAheba husenaalI : jJAna-maukitakono saMgraha 'mazAla' (1938)nA kartA. saiyada bAvAsAheba ahamadaalI : "zrI sagara imAmazAha tathA nAthAkAkAno saMvAda arthAt premapATha (1922)nA kartA. 2.ra.da. saiyada bhagavAnalAla bApAlAla: "caturaMkI nATaka citrAMgadA ravayaMvara' (1882), 'AryaprajA', 'satI lIlAvatI' (1898) vagere nATako tathA 'relanA roLa padyakRtinA kartA. sekreTisa (1974) : manubhAI paMcolI, 'darzaka'nI aitihAsika navalakathA. emAM sokreTisanA dRzya-adRzya ke zrAvya-zrAvya vyakitatvanI AbohavA UbhI karavAne Adarza navalakathAkAre dRSTi samakSa rAkhyo che. samA cAlatI kAlpanika pAtrA mIDiyA ane peleDonI premakathA nAyaka sekreTisanI vyakitatvakathAne balipta kare che. tatkAlIna grIka saMskRti ane grIka prajAjIvananuM citraNa pratItijanaka che. lekhaka pote paNa A kRtine potAnI mahatvanI kRti gaNa che. 4.TI. sanala chAMya (1967) : piyU, zarada ane amUlya vaccenA prAyatrikoNanI kathA aparaMparAgata rIte kahatI, zivakumAra jozanI ladhunavala. kathAmAM amUlya vAcakanI najara sAme moTe bhAge hAjara nathI; hAjara che tenI DAyarI. DAyarInA aMzAne zaradanA Atmakathana sAthe vaNI laIne lekhake ekasAthe be judAM dRSTibiMduothI kathA rajU karI che. kRtimAM sAhityika staranI ane bolacAlanI bhASAnuM mizraNa kuzaLatApUrvaka thayuM che. dIdI thApavALI potAnI bIjI aneka navalakathAonI sarakhAmaNImAM lekhaka, A kRtimAM vadhu kalAtmakatA siddha karI zakAya che. dI.ma. senI aMbAlAla himatalAla : padyakRti 'Izara bhajanakuMja (1950)nA kartA. saiyada mahamada : navalakathA "mahebUba e khudAvaMda' (1923) nA kartA. 2.ra.da. senI kezavajI jeThAbhAI: nATaka nehabALA' (1912) ne kartA. 2.ra.da. senI kezavalAla bhAIcaMda : padyakRti 'jJAna-upadeza bhajanamALA' (1955)nA kartA. saiyada mATAmiyAM alImiyAM, "ojasa pAlanapurI' (25-7-1927, 4-10-1968) : kavi. cha dhoraNa sudhIno abhyAsa. khetI ane bAgavAnIne vyavasAya. sarpadaMzathI mRtyu. keTalIka coTadAra gajhale Apate, maraNa nara prakAzita kAvyasaMgraha okAsa' emanI pAsethI maLyo che. e.TI. saiyada yAvaraalI bAkaraalI, 'yAvara' : navalakathA 'prItanA paDachAyA" (1954)nA kartA. mR.mA. saiyada sagIraahamada alIjAna, 'rAjha navasAravI' (9-12-1935): kavi. janma navasArImAM. 1956 mAM itihAsa-phArasI viSaya sAthe bI.e. 1979 mAM phArasI-hindI viSayomAM ema.e. mAdhyamika zikSaka. 'UrminAM zilpa' (1982) emane kAvyasaMgraha che. rAMTo. saiyada hAmidamiyAM DosAmiyAM (1892,-): navalakathAlekhaka. janma amadAvAdamAM. zikSaNa amadAvAdamAM. revanyU khAtA sAthe saMlagna. 1917 thI patrakAratva. emaNe jhaharA' (1918), "vIrAMganA ke devAMganA' (1919), "pizAcalIlA' (1919), 'premanI pratimA' (1925), 'premane zikAra'(1925), 'apsarA ke cUDela' (1926), 'premane vijaya' (1927), 'mahinUrane siMha' (1928) ane bhUtabaMgalo" (1930) jevI navalakathAo ApI che. A uparAMta caritra 'hajharata khAlida binavAlida (1918) paNa emaNe ApyuM che. ra.ra.da. senI caturadAsa nAraNadAsa (1871,-) kavi. janma vaDhavANamAM. tyAM ja prAthamika zikSaNa. emaNe 'vyAghezvarI kAvya' (1888) ane vividha rAgabaddha 168 bhakitapUrNa pada-bhajana saMgraha 'jagadaMbA kAvyAmRta (1922) ApyAM che. sonI racaMdulAla manasukhalAla: "saubhAgyacaMdra navIna nATaka' (anya sAthe, 1905)nA kartA. senI cImanalAla : jAsUra kathA "ajIba uThAvagIrInA kartA. nI choTAlAla kizoradAsa, 'senI chaTA': kavi. janma bheTAsI | (tA. borasada)mAM. emaNe padyakRti 'choTas kRta jJAnopadeza bhajanAvalI' (1898) ApI che. 2.ra.da. 628: gujarAtI sAhityakoza- 2 For Personal & Private Use Only
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAnI jagajIvanadAsa jayArAmajI : padyakRtio 'dezamAnya TiLaka mahArAnI yAdagIrInuM gIta'(1908), 'zrIyuta dezamAnya TiLaka mahArAjano tathA navarAtranA garabA'(1908) tathA 'hiMdIonI mAja yAne caturanAM cazmAM'(1909)nA kartA. 2... sAnI premAnaMda bApubhAI : 'pataI AkhyAna'(17)nA kartA. 2.3.6. sAnI bhagavAnajI harilAla, kAnta' : padmakita vidhanuM vaLa63 (1923)nA kartA. 2.2.3. sonI ramaNa kAntivAsa(3-7 146): vivecaka, saMpAdaka. janma IDara tAlukAnA citrA gAmamAM, prAthamika-mAdhyamika zikSaNa citroDAmAM. 1963 mAM esa.esa.sI. 1967mAM amadAvAdanI ela. DI. ArTsa kolejamAMthI bI.e. 1969mAM ema. 1989mAM pIeca.DI. 1970-71mAM peTalAdanI ArTsa eNnDa sAyansa kolejamAM adhyApaka. 1971tha; IDaranI ArTsa-komarsa kaoNlejamAM gujarAtInA adhyApaka ane vibhAgIya adhyakSa, 1980-84 daramiyAna gujarAtI sAhitya pariSadanA sAhityakoza vibhAgamAM saMpAdakanI kAmagIrI. 'kavitAnuM zikSaNa'(anya sAthe, 1979) kavitAnAM AMtarabo tattvo vize samaja ApanuM pustaka che. pustikA "khabaradAra' (1981)mAM khabaradAra vizeno saMkSipta paNa samadarzI abhyAsa temaja temanI kavitA vize phanapAna karanuM svataMtra muAMkana che. nibaMdha uzano sarjaka ane vivecaka (1984)mAM eka abhyAsI vivecaka tarIkenI emanI saMniSTha abhyAsazIlatA ane sUkSma saMvedanapaTTutAno paricaya maLe che. A uparAMta, 'gurAtI vyAkaraNavicAra' (anya sAthe, 1984) pustaka paNa pragaTa karyu che. emanAM saMpAdanomAM sva. bhUpeza adhvaryunI vArtAonuM hanumAnalavakuza milana'(1982) nAme anya sAthe kareluM saMpAdana tema ja gujarAtIno adhyApaka saMgha'nAM vArSiko apIna'-3(1983) ane 'adhIta'- 8(1984)nAM anya sAthenAM saMpAdano mukhya che. pra.pa. sAnI ramaNalAla pItAMbaradAsa, 'sudAmA'(25-1-1908) : bALasAhityakAra, anuvAdaka. janma moDAsA tAlukAnA kokApura gAmamAM, prAthamika-mAdhyamika zikSaNa moDAsAmAM. 1940mAM AgrA yunivarsiTImAMthI bI.e. 1945mAM bI.TI, moDAsA hAIskUlamAM zikSaka ane AcArya. satyAgrahanI laDatamAM sakriyatA ane jelagamana. 1945mAM nAkarI cheADIne sAhitya ane samAjahitanAM kAryomAM vadhu sakriya. kheDUto tathA harijanonA uddhAra mATe aneka pravRttionuM saMca gana. 1952thI 1957 sudhI muMbaI dhArA sabhAnA sabhya. emanA bALasAhityamAM kalpanA, vastu ane nirmANanuM vaividhya che. 'zizukathA'(1935), 'zizusaMskAramALA'(1946), 'galabA sAnI jagajIvanadAsa jayArAmajI - sonI ramaNalAla pItAMbaradAsa ziyALanAM parAkramA'(1947), 'zizubhAratI graMthamALA'(1950), 'khaDAvIne khAvuM-jivaDIne jIvavuM'(1962), 'khATI drAkSa', 'pUMchakaTTo', 'rohata ane naMdiya'(1972), 'dhanotapanotanI dhaDAdhaDa' (1977), 'bhoLA bhAbhA'(1977), 'caTakaraMda caTaNI'(1977) vagere maulika ane anUdita-rUpAMtarita bALavArtApustako emaNe ApyAM che. 'rAmAyaNa kathAmaMgala'(1946), 'upaniSada kathAmaMgala' (1946), 'bhAgavata kathAmaMgala', 'rAmarAjAnAM motI'(1962) vagere pustakomAM paurANika vArtAone bALabhAgya zailImAM nirUpI che. 'siMhAsanabatrIsI'(1942), 'arebiyana nAiTsanI vAto' (1946), 'vIra vikrama', 'isapanI bAlavAto' (1982) vageremAM sika bALavArtAmALAo che. 'chItho gAva'(1959), 'thAthA ! theI ! theI!'(1959), 'amathA kArabhArI ne phUlo ThAkara' (1959), 'bhagavo jhaMDo'(1959) ane 'bAlamaMdiranAM nATako' (1962)mAM bALamAnasamAM uccatara jIvanabhAvanAnAM bIja vAve tevI abhinayakSama nATikAo che. A badhAM nATakonuM saMpAdana "ramaNa sonInAM bALanATako'(1979)mAM thayuM che. 'ramaNa sanInAM bALakAvyo'(1979)mAM bALakone gAvAM game tevAM saraLa, preraka ane prAsAdika kAvyo-gIto che. emanAMabhinaya-gIto bALakonI kalAbhirucine jAgrata kare tevAM che. 'ramaNa sAnInAM bALajoDakaNAM' (1979)nA laya-prAsa ane tAla AkarSaka che. 'kizora rahasyakathAmALA'(1967), 'TAgeAranI dRSTAMtakathAo', 'kumArakathA'(1979) vagere kizoro mATenA vArtAsaMgrahe che. 'jagatanA itihAsanI vIrakathAo' tathA 'pUMchaDiyAnA pradezamAM'(1935)nI vArtAo bALakone zUravIra ane sAhasapriya banavA preraNArUpa che. 'zaMkarAcArya' (1948),'zrI kezavacaMdrasena'(1948),'zrI dAdAbhAI navarojajI' (1948), 'gurudeva ravIndranAtha'(1964), 'ANadAbAvA' (1979) vagere caritrakRtio bALakonI vRttione saMskAre, OMLave ane uThA banAve tevI che. amRtakathA' (1979)mAM prAcIna jAtakakathAo saMcita thaI che. 'vizvanI lokakathAo' (1982), 'prabodhaka kathAo'(1982) ane 'vizvano lokakathAbhaMDAra'(1983)mAM dezaparadezanI lAkakathAo saMkalita thaI che. emanA vArtAsaMgraha cabUtaro'(1932)mAM bAibala bhadhita prema, dayA, kSamA Adi guNone svataMtra vArtArUpe AlekhavAno prakAra che. purIno brAhmaNa'(1966) caritrAtmaka lAMbI vArtA che. gujarAtanAM yAtrAdhAmo'(1975) emanuM pravAsapustaka che. 'bhAratIya kAmagala'(1924)mAM upaniSado, mahAbhArata, rAmAyaNa, bhAgavata vagere saMskRta graMthonI prasaMgakathAonuM lAka bhAgya zailImAM Alekhana thayuM che. baMgALI sAhityanI uttama kRtionA anuvAdaka tarIke emanuM AgavuM sthAna che. zaradabAbu, ravIndranAtha, devezadAsa, narezabAbu vagerenI vArtA navalakathAonA anuvAdo emaNe ApyA che. 'svAmI'(1934), 'krAMIkAMta'(1937), 'kayA o kAhinI (1941), 'saMnyAsinI'(1943), 'comeravAlI' (1946), 'gArA'- bhA. 1 2(1946), 'paherAbI'(1957), virAva,' (1957), 'baDI dIdI' (1957) vagere emanA saphaLa ane saunika gujarAtI sAhityakAza - 2 : 629 For Personal & Private Use Only
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanI zivalAla bahecaradAsa - seyanuM nAkuM anuvAdo che. bhAratanI kahANI' (1954), 'camatkAro Aje paNa bane che' (1975), 'anaMtanA yAtrIo' (1977), 'zrIkRSNaprema" vagere emanAM anya anuvAda pustako che. ni.va. sanI zivalAla bahecaradAsa : padyakRti 'devazarmA du:khadarzaka gAyana' (1896) nA kartA. somapurA sureza ratilAla (29-8-1934) : navalakathAkAra, nibaMdhalekhaka. janma muMbaImAM. aMgrejI che dhaNa rAdhIne abhyAraNa. 1951mAM mArabala ane TAisa phekaTarImAM kalArka tarIke joDAI menejara-pada sudhInI vividha kAmagIrI. 1966 thI 'citralekhA'mAM patrakAra. 'yuvadana'nA saMpAdaka. emaNe vividha bhAratIya bhASAomAM anUdita thayelI, kApAlika ane aghArI rAMpradAyone nirUpatI anubhavakathAo 'camatkArane namarakAra'(1976), 'adhorImo sAthe pAMca divasa' (1977), 'abhaya' (1980), 'maMtra'(1983), 'pa' (1984) ane 'cAyuM parimANa' uparAMta 'jhaMkhanA' (1968), 'ane pachI ?' (1969), 'janmAMtara' (1987) vagere navalakathAo ApI che. "samidhA' (1982), 'svadharma ane kalpanAyoga' (1983), 'mAnasa' (1985) vagere emanA ciMtanAtmaka nibaMdhasaMgraho che; to 'jUTha bole kauMA kA' (1984) emano hAralekhono saMgraha che. senerI cAMda rUperI sUraja (1967) : jhINAbhAI desAI, 'nehararima'ne 359 hAIku ane 6 tAMkA kAvyo samAvatA hAIkusaMgraha. hAIkunA svarUpanI emAM pratiSThA che. mULa tAMkAmAMthI UtarI Avele jApAnI kAvyaprakAra hAIku sattara zrutinI lAghavayukata racanA che. kSaNane saudaryAnubhava emAM ka95narUpe abhivyakita pAmyo hoya che. ghaTakatanI sparzakSamatA vastulakSitA, sphoTakatA ne tAjagI enI lAkSaNikatA che. A saMgrahamAM ukata lakSaNo sAthe kavikalpanA ane kavitvazakitano supere paricaya thAya che. aneka racanAo enAM lAghava, saphAI, layanI parakha ane hAIkanA svarUpa paranI kavinI hathoTInI pratIti karAve che. aneka kRtiomAM kalpanAnA prAbalya sAthe vyaMjakatA pragaTe che. anyokitanI kSamatA paNa TheraThera varatAya samANI dAmodara ratanazI : 'kAmasena ane rasika nATakamAMnAM gAyana' (1878), 'paMcAMkI nATaka mRcchakaTikano sAra' (1884) tathA raMgamaMca para 1884 mAM bhajavAyeluM paNa mudrita nahi thayeluM nATaka 'gopIcaMda'nA kartA. da.vyA. pAna: juo, mahetA mehanalAla tulasIdAsa. semadAsa : padyakRti 'premaprasAdI'(1950)nA kartA. seminAtha dalasukharAma: 'AratIsaMgraha' (1937)nA kartA. mANI dhIrendra amRtalAla, 'raMga sulatAna', 'raMgapUjArI', 'raMge magarUba', 'DI. e. bhAvasAra' (15-3-1935): nATayalekhaka. janma amadAvAdamAM. maeNTrika sudhIne abhyAsa. prinToriyama, amadAvAdamAM suparavAijhara. 'satI rANakadevI ane rA'kheMgAra' (1978) ane 'rAjA gopIrAMda' (1978) emanAM nATako che. TI. sAmaiyA jeThAlAla, 'lATa sAhaba' (19-12-1912) : AjhAda cAra nAmanA eka nAyakanAM corInAM vividha pAkone nirUpatI romAMcaka navalakathAo "AjhAda cora' (1966), "alabele aparAdhI' (1966) vagerenA kartA. sAmapurA cImanalAla jayazaMkara, 'viSNu zarmA' (20-7-1920) : navalakathAlekhaka. janma dhrAMgadhrA (ji. surendranagara)mAM. mAdhyamika zikSaNa dhrAMgadhrAmAM. 1939mAM maeNTrika. AraMbhe dhrAMgadhrA kemikalsa kaMpanImAM, pachIthI muMbaI myunisipala korporezana sAthe saMlagna. emaNe "prItisaMgama' (1970), 'lakhyA lekha lalATe (1970), 'uminA aganakhela' (1973) vagere navalakathAo uparAMta caritrasaMgraha kapALa gaurava gaMdha', ekAMkIsaMgraha 'kalaMka bhUMsI nAkhe' (1962) ane 'dasa nATako' tathA vArtAsaMgraha 'loka adAlata' (1969) vagere pustako ApyAM che. 2.ra.da. semapurA revAzaMkara oghaDabhAI (26-11-1892, -): caritralekhaka. janma pAlitANA (ji. bhAvanagara)mAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa pAlitANAmAM. 1912 mAM maeNTrika. 1918mAM bI.e. bAlAsinera, bhAvanagara tathA boTAdanI hAIskUlomAM vijJAna zikSaka tathA AcArya. emaNe 'eDisananuM jIvanavRttAMta' (1919) ane bhAratanA mahAna vaijJAniko'(1930) jevAM caritra uparAMta 'ArogyanA pradeza' (1930), 'vijJAnane vikAsa' (1930) vagere puritakAo ApI che. 2.ra.da. maiyA nuM jIvarAja, 'vanasula' (13-8-1929) : vArtAkAra. janma yugAnDAnA masAkAmAM. briTananA vatanI. maeNTrika sudhI abhyAsa. menejiTIsane kAraNe baMne kAna niSkriya. 'navabriTana" mAsikanA taMtrI. lesTaramAM potAnuM prinTiMga presa. "yugAnDAne hAhAkAra' (1977)mAM vArtArUpe yugAnDAmAMnA eziyanonI hakAlapaTIne itihAsa nirUpAyo che. caM... seyanuM nAkuM: yaMtI dalAlanuM ekAMkI. ahIM eka bAju zeTha naMdanaMdananA avasAnanI zokasabhAnAM prazastivacane ane bIjI bAju ene cheda uDADatI pArSada tema ja citragupta samakSa khUlatI emanI zreNalIlAo-e baMnenI sahaparithatithI nATayAtmaka paristhiti racAya che. caMTo. 630: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ seraTha tArAM vahetAM pANI - solaMkI zaMkara bhagavAna soraTha tArAM vahetAM pANI (1930): jhaveracaMda meghANInI soraThI jIvananI vAtAvaraNapradhAna navalakathI. 'nAyaka nahi, nAyikA nahi, premane trikoNa nahi' evI A kathAmAM nAyaka AkhA janasamAja che. keTalIka jIvatI vyakitaonI chAyA ahIM pAtro para paDelI che; paraMtu ekaMdare aitihAsikatA, sAmAjikatA ane taLapadApaNAne saMyojita karI vAtAvaraNane upasAvavAno prayatna ja pramukha rahyo che. IDaranA brAhmaNa mahIpatarAmanI bhekhaDagaDhamAM thayelI nimaNUkathI zarU thaI AgaLa vadhatI ne chevaTe enA dauhitrathI aMta sudhI pahAMcatI A kathAnuM varastuvidhAna pAMkhuM che; chatAM gorAnAM damana ane darabAronA julama vacce jIvatI prajAnI AMtarabAhya jIvanarIti ane enuM rAcaracIluM raMgadarzI zailImAM rasa jamAve che. vIgata karatAM paNa vAtAvaraNanI jarUra itihAsamAM vizeSa che evA abhigama sAthena, janasamUhano evo itihAsa lokakathAnAM ghaTakonA saMyojanathI ahIM jIvaMta banyo che. caM.do. emaNe rajhaLatA divasa' (1977) ane Rtu' (1977) jevI laghunavala uparAMta vinyAsa'(1981) kAvyasaMgraha Apyo che. caM.. lakI caturabhAI DAhyAbhAI, karmarAja', 'zItala' (26-10-1949): navalakathAlekhaka. janma mahesANA jillAnA devarAsaNamAM. esa.esa.sI. sudhIno abhyAsa. amadAvAdamAM basa-kaMDakaTara. 'Araja' (1977), 'caMbalanI sanasanATI (1980), 'caMbalane avAja' (1982), "zaraNAgati' (1984) vagere emanI navalakathAo che. caM.To. solaMkI nArAyaNadAsa raNachoDadAsa, 'dhULadhoyA' (1986) : kavi. janma kukaravADA (ji. mahesANA)mAM. emaNa nATaka 'amarakumAra ane mayaNasuMdarI' (1960), kAvyasaMgraha "oratA' (1966), padyanATaka "satI caMdanabAlA ane kezarabaMdha' (1977) ApyAM che. emaNe lagnagItAne saMgraha 'lagna, yAtrA ane ajavALI rAta' (1958) paNa Apyo che. soraThiyA goradhanadAsa jIvarAja (12-2-1932) : caritralekhaka. janma kuMkAvAva (ji. amarelI)mAM. emaNe svAmInArAyaNa saMpradAyano vistRta paricaya ApatA caritralakSI ogaNatrIsa graMtho ApyA che; emAM 'premasakhI premAnaMdasvAmI, 'niSkuLAnaMda svAmI', 'mukatAnaMda svAmI', 'brahmAnaMda svAmI' vagere savizeSa ullekhanIya che. selakI puruSottama bAvAbhAI (kakala), mRNAla' (10-11-1936) : bALasAhityalekhaka. esa.esa.sI. sudhI abhyAsa. pe senTara zALA, khIcAmAM zikSaka. 'dIvaDA' (1967) emanuM bALasAhityanuM pustaka che. 'lekamAtAo' (1972), 'lokavArtAo' (1974), 'jaya bAlavI mAM (1984) vagere emanAM lokasAhityanAM pustako che. e.To. selaMkI pramoda prabhulAla (12-12-1933) : navalakathAlekhaka, ekAMkIlekhaka. AkAzavANInA rAjakoTa kendramAM saMpAdaka. emaNe "jo dekhA sapanA thA' (1962), 'samaNAM te caMpAnAM phUla', aMtara tarase pArAvAra(1982) vagere navalakathAo tathA ekAMkIsaMgraha "herA vagarano mANasa' (anya sAthe) ApyAM che. soraThI bahAravaTiyA -bhA. , 2, 3 (1927, 1928, 1929) : jhaveracaMda meghANIe saurASTranI bhUmimAM bahAravaTe caDhelA narabaMkAonAM AlekhelAM caritracitronAsaMgraho.doDhaso-base varSa pUrvenAM lokamAnasa, rAjamAnasa ane prajAmAnasanuM dastAvejI citraNa ApatI A kathAomAM sthAnika rAjA, marAThA ke aMgrejo dvArA thayelA anyAya sAme jhUjhanArA svamAnI puruSanAM zaurya-parAkama-Tekane. nirUpavAmAM AvyAM che. A citro kepTana bela, bImana nekinakeiDa jevAonI itihAsane, bahAravaTiyAonAM sagAMsaMbaMdhIo, pelisa adhikArIo, grAmajane, khuda bahAravaTAmAM sAmila thayelAo, najaronajara sAkSIo vagerene AdhAre taiyAra thayAM che. jogIdAsa khumANa, jodho mANeka, mULu mANeka, kAdu makarANI, rAmavALa, cAMparAjavALa, vAlo nArI jevI vIramUrtio maraNIya banI che. e.TI. sorAbazA DosAbhAI: 'aMgrejI ane gujarAtI zabdasamUha (1841)nA kartA. selaMkI merI semyuala (21-12-1903) : bAlasAhityalekhaka. janma suratamAM. 1924mAM mahAlakSmI TreniMga kaoNlejamAMthI siniyara inDa. dakSiNAmUrtinA menTarI adhyApanamaMdirano eka varSane tAlImI abhyAsakrama. amadAvAda myunisipala korporezananA bAlamaMdiramAM zikSikA. emaNe "madhurAM gIto' (1926), "keTalIka jUnI vArtAo (1931) tathA 'baTukavArtAo' (1931) vagere pustako ApyAM selaMkI kizorasiMha heMdujI (1-4-1949) : kavi, navalakathAkAra. janma banAsakAMThAnA magaravADAmAM. 1969 mAM esa.esa.sI. 1973mAM bI.e. 1975mAM ema.e. pahelAM moDAsA kolejamAM, pachI 1979thI mahudhA kolejamAM adhyApaka. 2.ra.da. solaMkI zaMkara bhagavAna (21-3-1921): kavi, nATayalekhaka, AtmakathAlekhaka. janma jUnADIsA (ji.banAsakAMThA)mAM. gujarAtI cAra dhoraNanA abhyAsa pachI prayAgathI hindI vizArada. vepAra, gujarAtI sAhityakoza - 2 :631 For Personal & Private Use Only
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ solaMkI zAmaLadAsa mULadAsa - snehamudrA athavA hRdayamAM mudAMkita thatA snehanI chAyA khetI, vardhAnA gAMdhI AzramamAM grAmodyogakArya, davAkhAnAmAM | nokarI, pachI svataMtrarUpe tabIbI sevA. emaNe 2,500 kaDInuM 'rAmAyaNa mahAkAvya' (1982) tathA 'pU.moTAnI mUDI mehAna' (1984), 'gAmanI vahAre dhAjo' (1984), 'bhAmAe bhIMsya bhUpa' (1985), 'jaya rudramahAla' (1985), kanaiyAnI vasamI vidAya' (1985) vagere nATako tathA saMvAdo ApyAM che. A uparAMta gaLacaTTAM gulAba' (1983) nAme Atmacaritra paNa emaNe ApyuM che. solaMkI zAmaLadAsa mULadAsa, 'zyAma sAdhu' (15-6-1941) : kavi. janma jUnAgaDhamAM. maeNTrika sudhIno abhyAsa. pahelAM kaTroya kalArka, atyAre sAyakala bhADe ApavAnI dukAna. 'dhAyAvarI' (1973) emane kAvyasaMgraha che. emaNe mukhyatve gajhalo ane achAMdasa kAvyo lakhyAM che. emanI prayogazIla gajhalee tathA viziSTa bhAvone navatara rItimAM nirUpatI achAMdasa kRtioe dhyAna kheMce che. ma.pa. solaMkI hakA AMbA : kabIranAM padonuM bhASya karatA 'satya zabda mULa vicAra pArekhara ciMtAmaNi' (1911)nA kartA. 'govardhanarAmanI manananAMdha'(1969) nAme Apyo che. rUDha arthamAM A skepabukasa chApAM vageremAMthI kApalIona-vAcananana saMgraha nathI. zarUmAM 1885 nAM jAnyuArImAM enuM evuM rUDha svarUpa hatuM, paNa 5-2-1988thI 3-11-1986 sudhInuM, jIvananA chellA be mahinA bAda karatAM, enuM svarUpa mananananuM ja che. gavardhanarAme nirUpyuM che tema potAne vAta karavA pUratoya koI mitra hoya to te pote ja hoI, ahIM teo jAta sAthe hRdayagoSThi, AtmanirIkSaNa ne AtmaparIkSaNa karatA jaNAya che. emane mATe A nAMdhA smRtisahayaka, sAtvana AzvAsanadAyaka, baLa ane dhRtino saMcAra karanAra tama emanI nirbaLatAonI nidarzaka nIvaDI che. potAnuM kuTuMba ane tene lagatA prazna, tatkAlIna dezika ane anya ghaTanAo tema ja jIvananiyAmaka adhyAtmacitana ahIM kendrasthAne che. samaSTinA hitArthe vyaSTinuM samarpaNa -utsargasiddhino emane priya siddhAMta - A mAMdhAmAM paDelI ja vAra phuTa thayo che. nivRttipremI, saMnyorazIla, kuTuMbavatsala, dezahitaiSI, kaDaka AtmaparIkSaka ane dharmajAgrata AtmAnI A nAM emanA AMtarajIvananI spaSTa chabI chatI kare che. u.paM. strItva: bala nahi paNa komaLatA ane pravRttimAM strItvanA mahimA jota maNilAla nabhubhAI dvivedIne nibaMdha. caMTo. sthapati vasaMtarAya : padyakRtione saMgraha 'zanakAro'nA kartA. soliDa mahetA: juo, mahetA harIza puraSottama. sesA kizana nAthubhAI, "anAmaya' (4-4-1938): kavi. inma suratamAM. gujarAtI sAta dhoraNa sudhIno abhyAsa. surata mahAnagarapAlikAmAM nokarI. saharA' (1977), 'avani-tanayA' (1983) ane "anasta sUrya' (1985) emanA kAvyasaMgraho che. caMTo. sehalo gAmaDiyo: 'navanuM doDha' (1942) navalakathAnA kartA. e.TI. saujanya: juo, paTela pItAMbara narasihabhAI. saurASTranI rasadhAra - bhA. 1 thI 5 (1923-1927): lokasAhityasaMzodhananA pariNAmarUpe prApta thayelA jhaveracaMda meghANInA A graMthomAM kAThiyAvADanI saurASTranI pichAna ApavAne, prAcIna saurASTranA hArdane pragaTa karavAne abhilASa che. kevaLa prAMtIya abhimAnanuM nahi, paNa lokasAhityanA khaMtanuM emAM baLa che. saurASTranI zauryavaMtI vyakitaonA itihAsa ane emanAM kauvata rajU karatI, ahIM graMthastha thayelI so jeTalI kathAomAM yuddhazaurya, premavera ane dagAvaphAdArIne ghaNuMkharuM kathya kathAnA aMzothI, tvarita-gaticitrothI ane bharapUra raMgadarzitAthI upasAvyAM che. kathAo, lekhakanAM puna:sarjane che. caM... skepabukasa (1957-1959): govardhanarAma tripAThInI aMgrejI rojanIzI; jene sAragrAhI gujarAtI anuvAda rAmaprasAda bakSIe snehati : juo, pAThaka ratilAla choTAlAla. snehamudrA athavA hRdayamAM mudrAMkita thatA snehanI chAyA (1889) : 110 kAMDamAM patharAyelI govardhanarAma tripAThInI vRttAMtamUlaka paralakSI padyaracanA. vRttAMta ghaNuM nAnuM, kaMIka vilakSaNa tema asAdhAraNa che; pUruM pratItikara paNa nathI. kathAmAM mukhya cAra pAtro che : kathAnAyaka cetana pathika (mRtyu pachI hRdayabhUta), tenI patnI, nAyakane mitra (cetana-mitro ane mitrapatnI. nAyakanAyikA uttaradhruva taraphanAM che, jeo bhAratamAM vijayAtrAe AvatAM koI yuvatIne satI thatI jue che. lekavansala nAyikA ethI du:khI du:khI thaI, bhAratIyo paradezIonA julamane bhega thaze evo zApa Ape che. vidyAkina pazcimamAM avatAra thayA bAda enA pratApe hiMdamAM sArAM vAnAM thaze evuM zApanuM nivAraNa paNa darzAve che. vyaSTine atikramI jatA UdghabhUta samaSTinehanI-vadezapremanI kathA A citanasabhara kRtimAM AlekhAI che; paNa ahIM saMvedananI utkaTatA ane kAvyakSama abhivyakitanI asarakArakatA bahu ochI dekhAya che. dezI DhALa, mAtrAmeLa chaMdo, vRtto, nATakanA DhALanAM gAyane, bhajanonA DhALa vagereno vivekahIna hAraDA tathA arUDhaaparicita kilaSTa saMskRta zabdaprayogo sAthe grAmya zabdonuM mizraNa vagere kAraNe kRti rasAvaha banI zakI nathI; chatAM keTalAMka prativarNane tathA 'snehanidAna', 'kokilAne rAMdhana' jevA khaMDa 632: gujarAtI sAhityakoza - 2 Jain Education Intemalional For Personal & Private Use Only
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarjakanI kavitvazakitanA dyotaka banyA che. sneharazmi : jo, sAi somAbhAi ana snehonu juo, paMDayA bhUpendra mohanalAla snehasvAmI : navalakathA 'prabhAta'(1910)nA kartA. u.pra. 2.ra.da. sparza (1966) : priyakAnta mahiyAro pAmI canone samAvano kAvyasaMha. emAM trIsa gItA che. divanI rU nI racanAomAM svAbhAvikatA ane sAhajikatAne sthAne pramANamAM AdhArA vadhu che. kAvyapratIko kayAreka lpana-koTinI kakSAe rahI jAya che, kyAreka zabda-saMyojano taraDAyelAM jovAya che, ane viSayano samanvaya ocho pAyo che; tema chatAM kavinA avAjanuM nokhApaNa apAyuM nathI. A kAraNe 'saMyoga', 'kayAM ?", 'samayanuM sAnuM', 'phUlanA pavana leAcana mAre vAyo'jevI mAtabara racanAo A saMgrahamAM sAMpaDI che. vitttt spaMda ane chaMda(1968): uzanas nA kAvyasaMgraha. mA zakitazALI kavinI sarjakatAnA pratinidhi unmeSo emAM pragaTa thayA che. ahIM prakRti ane Rtu-AlekhananuM mukhya AkarSaNa che ane emAMya pramukha AkarSaNa che 'anahadanI sarahade'nA soneTagucchanuM. emAM AdimanAgarI baLanuM saMvedana cetanAnI UMDI ane indriyavedya bhUmikAe UtaravA mathyu che. A saoNneTaguccha uparAMta 'vaLAvI bA AvyA', 'itihAsanI A bAjuethI' jevAM saoNneTaguccha paNa noMdhapAtra che. A saMgrahamAM kula AghI jeTalI vipula saMkhyAmAM soneTa saMgRhIta thayAM che. ahIM praNayanA saMvedanamAM atRpti ane jhaMkhanAnuM parimANa AsvAdya che; tema ja guNa ane varSAnAM indriyoojaka panapratIkono bhASAvega atyaMta vaiyakitaka ane viziSTa che. To. maraNa (1926) : vikaTiyAnuM smRticitranI lekhamALA ApanuM pustaka pAnAnI sAthe paricayamAM Avela mahatvanI sAhityika vyakitaonAM A citromAM lekhakanI AtmyasaMparkanI chAyA ochIjhAjhI pravezelI che. keTalAMka citro jhAMkhAM che; keTalAMka AryasparekhAvALAM che to keTalAMka spa che. bhoLA 5 sArAbhAI, mahIpatarAma rUparAma, navalarAma, naMdazaMkara, manasukharAma sUryarAma, kAnta, maNilAla driodI, hari harSada dhruva, govardhanarAma tripAThI, nArAyaNa hemacandra- jevAnAM citronI pache. 19mI sInA gAvika-sAMskRtika jganano aNagAra sAMpaDe che. A prakAranuM smRticitro Apa gujarAtI sAhityanuM A paheluM pustaka che. cAMTo. smaraNayAtrA(1934) : kAkAsAheba kAlelakarano, nAnapaNanAM keTalAMka smaraNeAnA saMgraha. A smaraNA dvArA lekhakanA uddeza AtmakathA sneharazmi - sva. huMzIlAlanI yAdamAM ApavAno nathI, paraMnuM potAnA bALapaNanAM bina bAyapratibhAvo, guNadoSA, parAjaya, zudra ANaMkara athavA sara svArthanAganI vRtti vagerene nikhAlasatAthI rajU karavAno ane tenI mAraphate bALako tathA yuvAno sAthe samabhAva keLavavAno che. gAma karavA jatAM kAlAnukrama jaLavAya nahIM; chatAM saMgrahanAM kula nAora saMsmaraNavakhAromAM ekasUtranA avasya jaLavAI che. arthe sacina smaraNe moTe bhAge kauMTubika vananAM tema ja musApharI aMgenAM che. jemAM jayAM javAnuM thatuM tyAMnuM lokajIvana, nA tyAMnI prakRtisauMdarya, utsavo ane Do uparAMta mana upara kAyamI pa mUkI gayelI vyakitano ne prasaMgo - A saMgrahanI mukhya sAmagrI che. zAhapura, beLaguMdI, sAtArA, belagAma, sAvaMta vADI, kAravAra, punA, mIraja, sAMgalI, AvapUra ityAdi sthaLe sAthe joDAyele bhAvAnubaMdha pratyeka sthaLanI vizeSatAo sAthe ahIM pragaTa thayo che. bIM bAdha nathI, jIvanadarzananI navI ane kutUhala che; ane e mATe lekhakanuM rasALa gadya upakAraka banyuM hoI sarvathA AsvAdya che. 8.paM. smaraNasaMhitA (1915) : putra nalinakAntanA akALa avasAnanA Apanamite bhavanathI nakarAvyaviTiyAnI karaNapuni. traNa khaMDamAM vistarelI A prazasti nikaTanA leAhInA saMbaMdhanI sAcI lAgaNImAMthI saMyata ane subhaga, kalAtmaka AkAra dhAraNa karI zakI che. sAdI ane asarakAraka bhASAmAM thayeluM karuNa, zAMta tema ja nirasanuM nirUpaNa; r3i rigItanA pramukha ane prazasta prayoga prakRtinuM navocita arthekhana tattvaciMtananI AI sAmagrI; anuvaNa mATe lIdhelA zugAvA ne enI patnI rasadhdhAvInI paricita kathAmAMno sArabhAga A badhuM kRtine kevaLa zAkodgAra banatI aTakAve che ane rudanane pazcAdbhUmAM mUke che. AthI kAvyane eka prakAranI suzliSTatA maLI che. TenisananA 'na memoriyama' kAvyanA moDaMgane anusaranuM hovA chatAM gujarAtI bhASAnuM A zreSTha zokakAvya che. caM.TA. smArta umedarAma jadurAma: padyakRti 'vanitAvinoda'(1915)nA karnA 22.6. smita : jao, vyAsa naM. smRti ane vismRti : bheMtI dalAlanuM ekAMkI Doka ane 'veza' kahIne oLakhAvyuM che; kAraNa ke enuM nirvANa eka ja sapATIe thayuM che. kurukSetranA yuddha pachI rAjyadharmanA ADaMbara vize yudhiSThira sarve bhImanI mukAyelI vidhAbhUmikA A nATakamAM saMgharSanuM kendra che. sva. huMzIlAlanI yAdamAM: rAvajI paTelanuM jANItuM kAvya. ahIM kalpita pAtra saMdarbhe maraziyAnA gosvarUpanuM vaDanAkuothI rArjaka rUpAMtara thayuM che, je atyaMta AsvAdya che, For Personal & Private Use Only caM.TrA. gujarAtI sAhityakAza - 2 : 133
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ varkazAbhimAna ---svAmI bhagavadAcArya svadezAbhimAna : saMcitamAMthI bahAra AvI vidyA ane ma varSe hiMdustAnanuM mukitatpara vicchatA narmadano nibaMdha, co. svadezI: dhruva vidhAna karmA, ... svapnadraSTA (1924): samakAlIna rAjakIya paribaLone AlekhavAnA prayatna karatI kanaiyAlAla munazInI navalakathA. aMgrejonuM Adhipatya ane svAnAsaMgrAmanI caLavaLanA saMgharSa vacce aravida prAya, bekamAnya TiLakanA prabhAva nIce AvelA yuvAnonI svapnolo nahIM varNavAmAM AvI che. eno nAyaka sudarzana che. vArtAnAM pAtro ane vastu kAlpanika che; tema chatAM videha ane jIvatAM vAstavavyakitattvono aNasAra emAM ANavAno lekha chUTa lIdhI che. 'bAnInI AtmakavA' prakaraNamAM raju thayelA maDhamAnavano khyAla munazInA biMdune samajavAmAM upakAraka che, tema emanA bagha samarthyano paricAyaka paNa che. caM.TA. svapnaprayANa (15): ricandra bhaTTanA, umAzaMkara jozI dvArA saMpa dina maraNottara kAvyasaMgraha.mAtra aMgrejI nahIM balake yuropIya sAhityanA saMskAro jhIlato A saMgraha cAlIsI pachInI kavitAmAM moTo apavAda che. bhAratIya saMskRtithI mAMDI pizcamanI grIka kathAo, khristI dharma ane yuropIya kalA-hityanA saMAiM tema 4 ullekhathI samuddha A kavitAmAM saundaryaniSTha dhyeya agresara rahyuM che. yanI sUkSma sUjhane kAraNe Upasano saghana prabhAva, binaMgata prastuti, prema ane dharmanI sAmagrI taraphanA eka A badhAM saMgrahanAM svAbhAvika AkarSaNo che. caM.Tora svapnasevI : no, savAra mo, svapnastha : juo, vyAsa lakSmInArAyaNa raNachADalAla. svAmI AnaMda : juo, dave himatalAla rAmacaMdra. svAmI karasanajI : 'vidhavA-dharma athavA maNimAtInI vAta (1932)nA kartA. 2.ra.da. svAmI gaNezapurI purI padmAna ane bhavaprakAza' (1911)nA kartA. 2.2.6. svAmI gopAlAnaMda : 'zrI pAlAnaMda svAmInI vAto'(1937) nA kartA. 2.ra.da. vAmI goviMda vADIbAI, 'goviMda svAmI'(6-4-1921, 5-3-1944): kavi. vatana amadAvAda. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa amadAvAdamAM. maeNTrika thaI ucca zikSaNa mATe ela. DI. ArTsa kaoNleja, amadAvAdamAM joDAI epha. vAya. ArTsamAM uttIrNa thaI Ayurveda mahAvidyAlaya, pATaNamAM dAkhala thayA. 34: gujarAtI sAhityakoza - 2 1937-38mAM indulAla yAjJika sAthe sakriya, 1939nA bIjA vizvayuddha pachI sAmyavAdanA mArge vaLyA. 1941mAM jApAne deza upara kamaNa karyuM tyAre gerIvA yuhanI tAlIma zibiramAM beDAyA. 1943mAM AyurvedanI DigrI prApta karI, thoDo samaya vaDodarAmAM vaidaka kArya karyA pachI amadAvAdamAM davAkhAnuM zarU karyuM. e ja varSe kamarsa sosAyaTI sthApI, enA maMtrI banyA. 'phAlgunI' traimAsikanuM taMtrIpada rAMbhALyuM. TAiphoiDathI amadAvAdamAM akALa mRtyu. 'mahAyuddha'(1940) ane maraNottara kAvyasaMgraha 'pratipadA' saMpA. umAzaMkara jozI, suMdaram, prajArAma rAvaLa; 1948) emanAM pustako che. 'pratipadA'mAM emanI pratinidhi-racanAo graMthastha thaI che. mukhyatve saoNneTa ane gItAnA A saMgraha yuvAna kavinI sarjakapratibhAno paricaya Ape che. tatkAlIna romanTika mijAja, aMgata mi, prakRtiprema, rASTraprema ane sAmyavAdI abhigama emAM jovAya che, kavinI kalpanAzakita ane chaMdo uparanA kAbU vhAne kheMce che. "mahAmusa'nI bIjA vizvayuddhathI prerita racanAomAM vinA mAnavaprema ane sAmyavAdI mijAjane abhivyakita maLI che. bA.ma. svAmI goviMdanaMdajI munIzAnaMdajI: padyakRti 'zabdaprakAza: mokSamArga, hradayaujArA banAvathI pustaka'(1912)nA karyAM. ... svAmI caitanyAnaMda, brahmacArI': kizAbhogya zailImAM lakhAyelAM, caritranAyakanA AdhyAtmika vikAsa ane prabhAvane vyakata karatAM jIvanacaritre 'mA zrI zAradAmaNidevI'(1944) ane 'svAmI vivekAnaMda'(555)nA kartA, ni.vA, svAmI jagadIzatIrtha : padyakRtio 'maNiratnamALA-praznAvaramALA' (1933) tathA bhajanasaMgraha'nA kartA. 22.6. svAmI jayAnaMda : jIvanacaritro 'mA zAradA' (anya sAthe, 1940), 'vivekAnaMda'(anya gAve, 1943) ane mA zAhidevI' (anya sAthe, 1963) tathA 'bhakitatattva'nA kartA. 22.6. svAmI dharmAnaMda : padyakRti 'bhAgavatadharma'(1913)nA kartA. 2.ra.da. svAmI paramAnaMdajI, 'pAgala': nATaka 'Adarza gAmaDuM'(1928)nA kartA. svAmI praNavatIrthajI : jo, ghArekhAna rameza raMganAtha. svAmI bhagavadAcArya : mAtRbhASA gujarAtI na hAvAne kAraNa kaDhagI bhASAmAM ane DhivAdI abhigamathI lakhAyeluM gujarAtI vyAkaraNa 'gurjara zabdAnuzAsana - gurjara vyAkaraNa'(1969)nA kartA. For Personal & Private Use Only 2.ra.da. www.jainulltbrary.org
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAmI manasukhabhAI mohanalAla - hakIma dArAM rU. svAmI manasukhabhAI mehanalAla, 'nAvika' (19-7 1939) : caritrakAra, janma pATaNa (saurASTra)mAM. DI.TI.sI., DI.ema. vIranagaranI vI. pI. hAIskUlamAM ArTa-mAsTara. 'pALiyA bole che' (1982), "dharamanI dhajA' (1983), 'zakitanI jayota'(1984) vagere emanAM caritrapustako che. caMTo. svAmI mahApuruSadAsa : jIvanacaritra 'sadaguru zrI mukatAnaMda svAmI' (1963)nA kartA. svAmI munIzAnaMdajI: padyakRti manAvalI' (anya sAthe,1912) -nA kartA. svAmI hemAnaMdajI : kuMDaLiyA, dohA-copAi svarUpanI tathA anya padyaracanAonA saMcaya 'kAvyasaMgraha athavA jJAnabodha' (1932) ane 'bhajanasaMgraha athavA kAvyaciMtAmaNi'nA kartA. ni.vA. svAmInArAyaNa camanalAla maNilAla : padyasaMgraha 'saguNI savitA ane chUTaka kAvyA'(1916)nA kartA. 2.ra.da. svAmInArAyaNa jeThAlAla cImanalAla (28-8-1884, 26-4-1941): nATayalekhaka. janma amadAvAdamAM. 1899mAM maeNTrika. 1904mAM vaDodarA kolejamAMthI bI.e. ane phale. 1905 -mAM pUnAnI phargyusana kolejamAM ema.e.nA abhyAsa mATe joDAyA paNa nAdurasta tabiyatane lIdhe pAchA AvI gaNitanA zikSaka thayA. 1909 mAM pharI prayatna karI gaNitamAM ema.e. thayA. gujarAta kolejamAM prAdhyApaka. 1921 mAM asahakAranI laData saMdarbha nokarI choDI. 1930 sudhI muMbaInI dhArAsabhAmAM. dAMDIkUca veLA rAjInAmuM ane jelavAsa. nivRtti pUrve cAreka varSa amadAvAdanI ela. DI. kolejamAM gaNitanuM adhyApana. ' udhana' nAmanA mAsikanuM saMpAdana. emaNe mahArANA pratApasiMha' (1915) ane parAkramI parava' (1920) nAmanAM nATako ApyAM che. svAmI ravidAsajI rAdhikAdAsajI : 'zrI ravigItA' (1916)nA kartA. svAmI rAmapurI ukApurI : padyakRti 'vicArataraMga bhajanAvalI | (1929) tathA "solaMkI vinaya nATakanAM gAyane' (1986)nA kartA. svAmI vinAyaka vegImahArAja : 'jIvanajayoti rasAmRta kAvya (1931)nA kartA. svAmI zrIbhadra: potAna: pUrvAzramanA amRtaraMgI jIvanaprasaMgone AlekhatI AtmakathA "AtmakathA ke yogamAyA?" (1966)nA kartA. 2.ra.da. svAmI saccidAnaMda guru svAmI mukatAnaMdajI 'paramahaMsa' (22-4-1932): janma uttara gujarAtanA moTI caMdura gAme. pUrvAzramanuM nAma trivedI nAnAlAla metIlAla. vArAsaNI saMskRta vizvavidyAlayamAMthI vedAntAcArya. 'mArA anubhavo' (1985) ane "videzayAtrAnA preraka prasaMga' (1985) emanA caritralakSI graMtha che. 'bhAratIya darzana' (1979), "saMsAra rAmAyaNa'(1984), 'vedAnta samIkSA' (1987) vagere adhyAtma ane saMskRtiviSayaka graMtho che. caM.. svAmI sAI zaraNAnaMda : juo, paTela vAmanarAva prANagoviMda. svAmI sAradAnaMda : padyakRti 'rAmakRpAlIlA prasaMga'- bhA. 1-2 (1930)nA kartA. ra.ra.da. svAmI svayaMtitIrtha : juo, pAThaka ratilAla choTAlAla. svAmI svayaMprakAzatIrtha : 'jJAnagItA(1914)nA kartA. svairavihAra - bhA. 1, 2 (1931, 1937) : rAmanArAyaNa vi. pAdakanA nibaMdhonA saMgrahe. 'prasthAna" nimitte ane svairavihAra arthe lakhAyelA A lekhe che. yadRchAthI viSaya, vyakitao, vastuo, prasaMgone thatA yatkiMcit sparza ane e nimitte racAtAM rAdAmAMthI UbhA thato svairavihAra A lekhono ghATa race che. sapATI parathI marma tarapha ane marmathI sapATI tarapha sarakatA vinoda sAthe haLavAzane eka puTa A lekhamAM jovAya che. emAM taraMgatukA, tarkotarkanAM sthityaMtaro, vyaMgakaTAkSa-viDaMbanAnA anekAneka staro ane AMtarabAhya AvAgamananAM saMkamaNA AhalAdaka che. vividha vAkayaprayoge, zabdaprayogo, rUDhiprayoga, alaMkAro, avataraNe, kahevatothI udbhadhana, ciMtana, saMvAda ane kathananAM zailIrUpamAM saratuM emanuM gadya narma-marmanI aneka sImAomAM anunayazIla che. ramatiyALapaNAthI, chaTakiyALapaNAthI ane jIvaMtapaNAthI A svairavihAroe nibaMdhanA svarUpanI navI tarehA nipajAvI che. "kharAba karavAnI kaLA', 'jelavihAra', 'muMbaI vize jevAM lakhANo e hakIkatanAM suMdara udAharaNa che. - caM.To. svairavihArI : juo, pAThaka rAmanArAyaNa vizvanAtha. svAmI svarUpAnaMdatIrthajI : "zrIkRSNakIrtana' (1928)nA kartA. 2.ra.da hakIma dArAM rU. : nIti, badha ane sAmAjika praznonI carcA karatAM nATako 'nekadIla', 'rAhe rAsta', 'dhIrajanuM dhana', 'khAdAI insAphI, 'amIraNa koNa?" vagerenA kartA. ni.vA. gujarAtI sAhityakAza - 2 : 635 For Personal & Private Use Only
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ hakIma hAjI muhaMmadahusena nuramuhaMmada - hari hakIma hAjI muhaMmadahusena nuramuhaMmada : pravAsapustaka "moTaramArga (1895) tathA zaikasapiyaranI nATyakathAone saMgraha 'nAthahatanA pravAsa' (1936)ne kartA. kathArasa' (1894): kartA. ni.vA. ni.vI. hakIma hAphIjha abdulahajhIjha : navalakathA 'camatkArika tArA - harajIvana gAviMdarAma : 'mitradharmaragucanA' O: karaNaprazastikAvya saMsAne mata' (1966)nA kartA. 'takhataviraha' (1896)nA kartA. ni.vA. ni.vA. hakImajI nAthAbhAI abadullAjI : kathAkRti 'bhaviSyanuM mahAmya harajIvana rAmazaMkara : 'avadha TI kAvyam'(1890)nA kartA. yAne caDatI paDatInuM pariNAma'nA kartA. ni.vA. .ivA. harabhAI : jo, trivedI harizaMkara durlabha che. hakIra : juo, AvarI kRSNalAla mohanalAla. haramIsa : juo, mistrI horamasajI sorAbajI. haDamatavALA haragoviMdadAsa bhAIcaMda : rAmadeva pIranI prasaMgakathAone AlekhatuM purataka 'jaya rAmadevajI' (1950)nA kartA. hararAya tripAThI : juo, umaravADiyA baTabhAI lAlabhAI. ni.. haridAnajI mahArAja : ciMtanAtmaka nibaMdhono saMgraha ' vizvazAMti' hathurANI ahamada muhaMmada : muralIma gurjara sAhityanAM keTalAMka ' (1967)nA katAM. ni.vA. maulika tathA saMpAdita pustako 'vAba ane tAbIra', 'sAsare jatI dIkarIna', 'kiyAmatanI nizAnIo', 'iralAmanA camatkAro', tAro haridAsa : juo, zukala barabhAi prabhAzaMkara, bApu', 'dulahananI DolI ane bIjI sAcI kahANIo' (1978), haridAsa zivazaMkara goviMdarAma : bhajanasaMgraha 'mukitamALA'cAlo neka banIe', 'sAcI kahANIo ane sAcI ApavItIo' bhA. 2-3(1921)nA kartA. (1978), 'bahenanI mahephIla' vagerenA kartA. ni.vA. ni.vA. haridAsa hIrAcaMda : caritralakSI pustaka 'jamazedajI jIjIbhAI hanaphI : navalakathA "khiyArI dukhatara athavA muradAbe baMdarane beroneTa' (1864) ane koza 'dhAtumArI (1865)nA kartA. aMdA'-bhA. 1 (1912)nA kartA. ni.vA. ni.vA. harinAM darzana : nhAnAlAlanuM madhyakAlIna zailInuM lAkSaNika hanIpha "sAhila': juo, paThANa hanIphakhAna mahamadakhAna. arvAcIna bhajana. ahIM bhakitanI tIvratAe kayAMka manahara hamadAnI eca. epha. : caritralakSI kRti 'jagatanI mahAna kAvyatva sabhya che. jAtionA kartA. ca.TA. ni.ve. harinAM locaniyAM : karasanadAsa mANakanuM sAmAjika ane Arthika hayAtI (1977) : harIndra davenAM kAvyonA sureza dalAla dvArA aniSTo para kaTAkSa karanuM prasiddha kAvya. saMpAdita A saMcayamAM 'Asava', 'mauna', "arpaNa', 'samaya', caMTo. 'sarvopaniSada' jevA saMgrahomAMthI lIdhelI tema ja 'sUryopaniSada' harino haMsalo : gAMdhIjInI hatyA saMdarbha mAnaDhALamAM racAyeluM, harino haMsalA: gAMdhIjInI hatyA saMdarbha pachInI racanAo maLIne kula 102 racanAono samAveza thayo bAlamukuMda davenuM jANItuM gIta. che. paraMparA sAthe rahI Adhunika banavA mAgatI A racanAone vikAsa-Alekha ahIM spaSTa thAya che. 'ha dharA', 'najaruM lAgI', hariyANI murAridAsa prabhudAsa, 'murAribApu' (25-9-1946): 'kAnuDAne bAMdhyo che hIrane dore', 'mAdhava kayAMya nathI madhuvanamAM janma talagAjaraDA (mahuvA)mAM. prAthamika zikSaNa talagAjaraDAmAM, jevI siddha racanAo ahIM che. mAdhyamika zikSaNa mahuvAmAM. abhyAsa esa.esa.sI. sudhI. caM.To. prAthamika zikSaka. 1977 thI deza-paradezamAM rAmakathA-pravacana. harakuMvara mULajI : 'vividha vacanAvALI'nAM kartA. emanI pAsethI 'suMdara rAmAyaNa' (1981) tathA rAmabhakata ni.ve. hanumAnajI' (1981) jevAM rAmAyaNakathA para AdhArita pustako haragoviMda, 'haradama hara dAsa': bhajanasaMgraha 'harabatrIsI haMkA maLyAM che. (1936)nA kartA. mR.mA. ni.. hariyo : TIkhaLa sAthe jagatane nirUpatI parihAsazailImAM lakhAyelI harajIvana gokaLadAsa : kathAkRtio "aMta:puranI ramaNIo' madhu rAyanI hariyAjathanI TUMkIvArtAonA nAyaka. (1889), bAdazAha ane bIrabala' (1895), "adbhuta camatkAra' ci.To. ca.TA. 636 : gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ harirAma : kRti 'surasiMha ane bahArasiMha"nya sAya, 17nA karyAM. .. harilAla chaganalAla: pAnIha ArSarsInAvalI'(1967) "nA kartA. ni.vA. 22.6. harilAla maganalAla : 'zreNikacaritra'(1891)nA kartA. harivallabhajI mULajI : 'gujarAtI akSara NI'(1870)nA kAM ... harizcaMdra bIjo : patnI grejhInA AgrahathI kamane harikAnuM tarIke pAtra bhajavatA phirojhanA khudanA prapaMcathI enI mAzI AgaLa kevI kaphoDI sthiti thAya che eno vivAda pragaTAvanuM phicara AMDiyAnuM pANI ekAMkI mAM harisaMhitA (19459-19666: patAnI kAvyAtrAnuM mahAnIya tarIke, khuda enA sarjaka kavi nhAnAlAla vaDe oLakhAvAyelI, "bhAgavata"nA karavaDI banAvavA dharaMgI paNa adhUrI rahelI, baNa moTA graMthA rUpe kavinA mRtyu pachI pragaTa thayelI emanI 'kurukSetra' -tI paNa meru kadanI mahattvAkAMkSI kRti. dvArakAdhIza zrI kRSNa suMdara maTI bhavya thayA'esiddha karavA, 'kurukSetra'mahAkAvya pachI tenAthIya caDavAnuM vicarakALa' ke purANakAvya gujarAtane ApI ravAnA vino viSanuM ane tene mUrta karavAnA emanA sarjanapuruSArthanuM phaLa te A kRti. nirdhArelAM bAramAMthI ATha maMDaLa je kavi pUrAM karI zakelA, je ahIM mudraNa pAmyAM che. mahAbhArata yuddhe vaLA coryAzI varSanA zrIkRSNa tyArabAda soLa varSa pachI sA varSanA thayA tyAre ujavAyelA temanA zatAbdI mahAtsava pachI temaNe arjuna-subhadrA tathA yAdavaparivArane sAthe laI mATo saMgha kADhI saharSa saMsthApanAthe sAA varSe pUrI thayelI bhArataba karI evI kalpanA calAvI, harivaranI e dharmayAtrA kavie A kRtimAM vistArathI varNavI che. dvArikAthI saurASTra vaTAvI narmadA, viMdhyAcaLa, gadAvarI, malayapradeza, keraLa, kanyAkumArI, rAmezvara, utkala, kAmarUpe, miyA, hamAlaya, kAzI, ayodhyA, hastinApu, vRddha, ArAvalI ane zrImALa thaI tyAMthI saurASTranA atyAranA drIpakalpanI uttaranI sAgarapaTTInA jaLamArge pAchA drArika: - evA e yAtrAnA karmo kavie potAnA goLajJAnanI madadathI emAM gAThavyA che. kRtinAM prasaMge ane pAtrAlekhana karatAM sAgarajhADIo, narmadA, viMdhyavana, daMDakAraNya, himAlaya vagerenAM varNano emAMnAM zabdavaibhava ne kAvyatvane lIdhe AkarSaka anubhavAya che. pAtramAM zrIkRSNa, arjuna, rukimaNI, subhadrA, UbALA ane nAradajI vizeSa dhyAna kheMce che, badhA zrIkRSNane mukhethI ane dhAraka vrajabALA tathA nArada jevAM bhakatA ane tIrthasthaLAe maLatA RSi-tapasvIone mukhethI thatI jJAnabhakitavardhaka dharmavArtAo Akho pravAsa daramiyAna thatI rahe che. himAlayamAM zrIkRSNamukhe harirAma -- haladIghATanuM yuddha athavA zUrA bAvIsa hajAra nava upAsyAtrA ane caMdra-gAyatrI uccArAvyAM che. kavinI badhI priya bhAvanao kRtimAM ThIkaThIka hade punaruccAraNa pAmI che. badhAM maMDaLe, mAponA vi. ane aMtamAM mUkelA anya vRttonA zveto sivAya prayANI anuSTupamAM racAyAM che. aMdara mukAyelAM nava upaniSadomAM upaniSadonA zuM gadya, nA zrIkRSNanAM upArane be tathA himAlayanI kIkRSNanA vicADha svarUpanI trimAM ArSa jevI chaMdaracanA prayojAyAM che. badhAM thaIne sA uparAMta gItA paNa kRtimAM pado aa saMdarbhe mukAyAM che. samagrapaNe vaparAtI A sarjakanI chApa mahAkAvyanA kavi karatAM bhakatakavinI vizeSa che. M.21. harikhagIrI vAmanarAya kapilarAya harigIrI yugadarAya trirAya (18265, --) : kavi. janma suratamAM. vAMcanAM lakhatAM AvaDayA pachI vAcanane zAkha. 'satI. sImantinI', 'dharmaghuma', 'ha-viraha', 'RSyazRMga', 'lagna' vagere emanAM pustaka che. caM.TA. virAnaMda : padyakRtio 'rinAmamAtrA ane cInamAla" (1900) tathA 'sAdhanasaritA'(1944)nA kartA. 2.ra.da. harIza vyAsa . jo, vyAsa rinArAyaNa aMbAlAla, harSa: bALabodhaka prasaMgakathAono saMgraha bALavADAnA kartA, 2.ra.da. harSaM zAka ratanI, nirdhana', 'praryA'(7-1955): vArtAkAra, caritrakAra, anuvAdaka. janma vatana kaccha jillAnA mudrAmAM. prAthamika-mAdhyamika zikSaNa muddAmAM, maeNTrikanA varSamAM abhyAsa cheDI svAtaMtrya-AMdAlanamAM joDAyelA. patrakAratva mukhya vyavasAya. 1953 mAM kumAracaMdraka prApta. emanA 'garanA sAva'(1944) ane 'suSamA'(1947) navavikAsaMgrahomAM maulika ane anUdita vArtAo saMgRhIta che. sAhasakathA tathA vijJAnakathA emanI lAkSaNikatA che. nirUpaNanuM vaividhya dharAvatI ane kadanI dRSTie TUMkI vArtAo mAnavamananI koI vilakSaNatAne sahaja rIte pragaTa kare che. 'paMcAmRta' (1985) emano dRSTAMtakavAono saMgraha che. 'sAgaranAM mA' (1948) e paradezanAM keTalAMka uttama ekAMkIonAM rUpAMtara ane anuvAda saMga che. DaoN. esa. bhaTanAgaranuM jIvanacaritra' (1939) ane 'vibhUtimaMdira'(1946) emanI caritrakRtio che, je paikI bIjI kRtimAM vividha kSetramAM khvAna deza-videzanA mahAnubhAvonAM preraka caritrAlekhano saMcita thayAM che. prakIrNa greva 'mAnavajIvananA uSa:kALa'(1939) nRvaMzazAsaviSayaka che. ja.. harSada paraMtra: juo, paraMga bhAIMga DAhyA bhAI. harSada bAroTa : juo, paramAra jayaMta. haladIghATanuM yuddha athavA zUrA bAvIsa hajAra : mogala sAme gujarAtI sAhityakoza - 2 : 637 For Personal & Private Use Only
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ havelI - hiMcaka bAvIsa hajAranA sainyane gumAvatA rANA pratApanI vIratAne AlekhatuM khabaradAra racita kAvya. e.To. havelI : umAzaMkara jozInuM ekAMkI. emAM kezalA kezava pradhAna thatAM enI sAthe bhUdharakAkAnA ane grAmajanonA vartanamAM thatA pheraphAra UMDA dabaMga sAthe nirUpAyA che. vaijJAnika adhyayana graMtha, saurASTranA jAmanagara, rAjakoTa ane jUnAgaDha jillAnA vistAramAM patharAyeluM A bolIvarUpa mAnya gujarAtI bhASAthI ucArAga, dhvanighaTakonI vyavasthA, upaghaTako, rUpatra tathA zabdabhaMDoLanI bAbatamAM kaI rIte ja paDe che tenI vijJAnika paddhatie tapAsa thaI hovAne lIdhe A graMtha e saMdarbhe mahatvano banI rahe che. hasu yAjJika : juo, yAjJika hasamukharAya vrajalAla. hAlAlavALA caMdanabahena : jIvanacaritra 'ii madanamohana 1 - haLavadakara gaurIzaMkara tribhuvana : 'dArA-raMgajheba nATakanAM gAyanA' vilAsa rasamaya pustakanAM kartA.. (1915) nA kartA. 2.ra.da. hAsyamaMdira (1915): ramaNabhAI nIlakaMTha ane vidyAgaurI nIlakaMThanuM sahiyAruM pustaka. emAM 120 pAnano ramaNabhAInA haLavadakara maNizaMkara popaTalAla : padyakRti 'satI anasUyA nATakanAM 'hAsyarasa' vizene nibaMdha che. A nibaMdha saMskRta kAvyazAstra ane gAyanA' (1915)nA kartA. pazcimanI hAsyavicAraNAnA saMdarbha laIne taiyAra thayo che. ahIM hAsya aMganA bagasanA vicAronI lekhake karelI cikitsA atyaMta hAjI gulAmaalI hAjI ismAIla, 'rahimAnI' (1864, ~) : molika che, to 'viTa' ane 'hyumara' vizenA hajhalaTa tema ja DeviDa nibaMdhalekhaka. janma ane zikSaNa muMbaImAM, 'rAhe najAta', 'nUre hananA vicAronuM parIkSANa paNa sUcaka che. uparAMta, ramaNabhAInAM ImAna' ane 'bAge najAta' nAmanAM mAsikapatronuM saMpAdana ane vidyAgaurInAM hAsyapreraka prasaMgacitra, vArtAo, TucakAo, prakAzana. saMvAda jevAM pAMtrIsa lakhANo ahIM saMcita thayAM che. emaNa 'musalamAna ane gUrjara sAhitya' tathA 'nUre hidAyata' e.TI. (1882) nAmanAM pustako uparAMta 'kurAne zarIpha" ane abI, phArasI, udUmAMthI dharma-saMbaMdhI keTalAMka pustakonA anuvAda paNa hAMphatAM saraghasa : Adhunika nagarasabhyatA vacce rAtanA avAjonAM ApyA che. hAMphatAM saraghasa savAre sUrajanI huMpha paNa na pAmI zake evI dArANa niyati darzAvatuM rAdhezyAma zarmAnuM kalpanApracura dIrghakAvya. hADA mAnAbhAI ghunAcaMda: garabIsaMgraha 'mAnapadabaMdha' (1900)nA kartA. hAMsoTavALA bhAnunaMda prANajIvanadAsa : padyakRti 'gajhale raMjUra' 2.ra.da. (1918)nA kartA. hAtariyA mANekajI lImajI : pravAsakathA 'IrAnanI musApharI' (1864) tathA itihAsagraMtha "ajahAre ziyAne IrAnanA kartA. himAlayano pravAsa (1924) : kAkAsAheba kAlelakare A lekhamALA eka hastalikhita mAsika mATe sAbaramatI AzramanA sAthIo hAthI kahAnajI zaMkarajI : pitRmahimA karatAM, vividha chaMdobaddha tathA vidyArthIo khAtara zarU karelI. pravAsamAM lekhakanI sAthe svAmI AnaMda ane anaMta buvA mareDhakara hatA. cAlIsa divasanA padyAno saMgraha "pitRbhakita mAhAtma' (1899)nA kartA. pravAsanI A lekhamALA, pravAsa pachI sAta varSe 1919mAM zarU 2.ra.da. thaI ane paMdara varSa cAlu rahI. A kAraNe lekhakanA jIvanarasanAM hAthI choTAlAla maNizaMkara : padyakRti 'Rtuviraha' (1984)nA badalAtAM valaNa A pravAsagraMthamAM joI zakAya che. pravAsanadhanAM cuMvAlIsa prakaraNe mAtra himAlayapravAsanAM nathI; emAM prayAga, kAzI, gayA, ayodhyA ane beluDa maThanI yAtrAne hAphijha ismAIla ema.: navasAkSaro mATenI vAcanapothI 'bhavAyA paNa samAveza thayela che. pravAsano AraMbha haridvArathI ane aMta dilahI gayA" tathA "sAcI vIratAnA kartA. jemanetrI, gaMgotrI, kedAranAtha tathA badarInAtha samIpe thAya che. pravAsavarNanamAM himAlayane vaibhava, nadIo tema ja vananI zobhA, hAlAI vasanajI ThAkarasI: caritra 'bhAI pamaNI urpha kezavakAkAnA sthaLa-sthaLanA lekajIvananI vizeSatAo, sAdhako-yogIonI kartA. kathAo, pravAsanAM ullAsa tathA Arata vagere prabhAvaka rIte rajU thayAM che. ja.paM. hAlArI belI (1978): zAMtibhAI AcAryane pIeca.DI.nI hiMcako : hiMcakAnI mAnI AsapAsa hiMcakAnI beThakanI khAsiyata padavI nimitte taiyAra thayele saurASTranI hAlArI bolInA bhASA- nirUpatA jayendrarAva dUrakALane nibaMdha. caM.TA. kartA. 638: gujarAtI sAhityakoza - 2 For Personal & Private Use Only
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMDocA vasaMtarAya- hemANI tribhuvana vIrajIbhAI hiMDocA vasaMtarAya : pravAsakathA "AphrikAne ujAsa' (1958)nA kartA. hiMDocAhutAdevajIbhAI (1-9-1931): kavi. janma pUrva AphrikAmAM. maeNTrika. saMgIta ane citrakalAmAM rasa. "sAvitrI' mahAkAvyane anulakSIne citramALAnuM sarjana. emaNe zrI mAtAjIne uddezIne racelI bhAvamaya prArthanAone ' saMgraha 'caraNavaMdanA' (1963) Apyo che. A uparAMta keTalAMka aMgrejI pustako paNa emaNe ApyAM che. pA.mAM. hiMdahitaciMtaka : juo, dhruva AnaMdazaMkara bApubhAI. hiMdustAna madhyenuM eka jhuMpaDuM (1862): pArasI lekhaka sorAbazA munasaphanA dvArA lakhAyelI arvAcIna gujarAtInI pahelI gadyAtmaka vArtAkRti. mULe phrencanA aMgrejI anuvAdane A gujarAtI anuvAda che. Aja sudhI naMdazaMkara tulajAzaMkara mahatAnI navalakathA 'karaNaghelo'thI gujarAtI navalakathAnA AraMbha gaNAto hato; paNa A navalakathA enAthI cAra varSa pUrve pArasI gujarAtI bolImAM lakhAyelI che. eka aspRzya pArIyA sAthe thayeluM vidhavA brAhmaNInuM lagna rAmAja jIravI zake tema na hovAthI A daMpatI jaMgalanA ekAMtamAM paDI bAMdhIne saMsAra race che evuM enuM kathAvastu che. varSo sudhI visarAyelI A durlabha kRtinuM saMpAdana madhusUdana hIrAlAla pArekhe kareluM che. - ca.TA. hIraparA premajI nAraNa: rAsasaMgraha rAsa maMDaLa'nA kartA. copAIthI mAMDI zaMkhadhArI ane mArA jevA chaMdono upayoga thayo che. prauDhinI rIte dalapatarAmanI sArI gaNAtI racanAomAMnI A eka che. caMTo. husenI kalImuddIna abdulahusena : vArtAsaMgraho "arabanA cAMdatArA' (1953), "dharatInA tArA' (1959) ane 'phiradosanAM phUla (1960)nA kartA. ni.. husenI nijhAmuddIna nuruddIna: 'umiza gujarAtI koza' (1912) tathA navalakathA, nATaka, pravAsa, bALasAhityanA raDavarUpanAM tathA rAjanItizAstra paranAM bANuM pustakonA kartA. ra.ra.da. husenI mahamada lAIzAhele : kathAkRti 'catarIkAnAMmu iAne racInanA zAhajAdAne kIza' (1851)nA kartA.. caM.TA. huM pazalA chuM:viSagra banI rAjakumArIne jItavA gayelA pazalAne prema nahi, bhakita maLe che enI karuNatA pragaTAvatuM indu puvAranuM ekAMkI. ca.TA. huM pAta: kathAkRti 'hAro bhavADo yAne tamArI DholakI'nA kartA. ni.. huM muja pitA: pitAnA mRtyu nimitte racAyelI uzanas nI AkarSaka raoNneTamALAnuM eka soneTa. pitA sAthenA tAdAmyabhAvanI asarakAraka vyaMjanA ahIM UpaselI che. caMTo. hRdayatripuTI : ramA ane zAbhanA pratyenI lAgaNInA saMgharSamAMthI pragaTeluM surasiMhajI takhtasiMhajI gohila, 'kalApInuM AtmakathAtmaka khaMDakAvya. caM.Dho. hRdayapalaTo : himAlayanA parivazamAM vezyA banI gayelI mA kuMtI ane dIkarA dolatanA chevaTanA milana dvArA mAtRbhAvane mahimA karatI dhUmaketunI TUMkIvArtA. caM.. hRdayathAgI : juo, zAha amRtalAla motIlAla. hemacaMdra mehanadAsa: 'DikazanarI IglIza eNnDa gujarAtI' (1886) -nA kartA. ni.vA. hemANI tribhuvana vIrajIbhAI, 'jhukAnevAlA', 'pAtALaketu, prakRtipUjaka', 'pragatipUjaka', 'naI.NI." (13-12-1903, 16-9-1986):caritrakAra, saMpAdaka. janma jetapuramAM. 1921mAM amarelIthI maeNTrika. miDala skUla, lalikAmAM be varSa zikSaka tarIke rahyA pachI kamarIbAI hAIskUla, jetapuramAM tevIsa varSa mukhyazikSaka tarIke. eka varSa bI. zivacaMda amRtalAla eNnDa kaMpanImAM maeNnejara. ni.vA. hIrAdAsa: padyakRti zivAgamana ane vAlamIki AkhyAna' (1956) -nA kartA. ni.vA. hIrAmANeka narageza tehapuraspa: kathAkRti "pati vadhu ke pitA?' (1941) nAM kartA. ni.vA. hIrAlAla umIyAzaMkara : padyakRti 'golDasmIthanI musApharI'(1859) -nA kartA. ni.. hIrAlAla jIbhAIrAma : stutisAgara'-1 (kabalAla lAlajIbhAI sAthe, 1898)nA kartA. ni.vo. hunarakhAnanI caDAI (1851) : dalapatarAmanI prAraMbhakAlIna kRti. A lAMbI saLaMga racanA kula 170 kaDInI che. lakSmI maLavAnA upAya, hunnaranAM sAdhano vize, svadezIo prati ukita, chApakhAnA vize - ema emAM audyogika vicAraNAne kendramAM rAkhelI che. Ama, Arthika prazna paratve jAgRti pragaTa karatI A rUpakakathA che. chatAM prasaMganirUpaNa, pAtranirUpaNa ane kathAnirUpaNa thoDuMka rasaprada thaI zakayuM che. yuddhaprasaMgone khIlavavAne yatna paNa che. doharA gujarAtI sAhityakAza - 2 :639 For Personal & Private Use Only
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemubhAI- hoLI irAnazAhanI tavArIkhaM' (1928) tema ja dharma-calana viSayaka keTalAMka aMgrejImAM lakhAyelAM pustakonA kartA. .ivA. be varSa gulAbakuMvarabA Ayurveda kaoNleja, jAmanagaramAM AcArya. paMdara varSa amara DAya phrema li., muMbaImAM maeNnejara. je prakAzanA taMtrI. muMbaImAM avasAna. 'vA. ma. zAha : TUMkI jIvanasamIkSA' (1933), gujarAtI takhalu' (1976) vagere emanAM maulika pustako che. 'vA. meM. zAhanI tattvakathAo' (1960), 'vA. . zAhano jIvanarAMdeza" (1960), 'vA. ma. zAhanuM rAjakAraNa' (1961), 'vA. me. zAha mAtAdI graMtha' (1978) vagere emanAM saMpAdano che. caM.To. hemubhAI : bALasAhityanuM puraka hasubhAInA pATho' (1933) nA kartA. ni.va. hoDIvALA zApurajI kAvasajI (1870, 1931): bhASAviSayaka pustaka 'gujarAtI zailI tathA lekhanapaddhati' (1922) tathA caritralakSI kRti "zeThe khAnadAnanI tavArIkha' (1931) uparAMta prakIrNa pustako juddIna sivAya saMbaMdhI riporTa' (1904), 'pAka hApa thiyoDora sI. : uttara bhAratanA eNjyukezanala inspekaTara. kavi dalapatarAmanA mitra. emANa 'gujarAtI bhASAnuM vyAkaraNa' (1883) tathA bhUgoLa - vighAnAM mULano ', 'gujarAtI pahelI copaDI' (1886), 'gujarAtI bIjI copaDI' (1886) vagere pAThayapustako AmAM ni.vA. harA sarvasukha vI.: kathAkRta 'bhAva(1928)nA kartA. ni.vo. hALI : pAna eMjAyA vinA mAravADanI DALIne kevaLa jAI, enA nAnA sUra bheLavatA bakula tripAThInA aMgatanibaMdha. ca.TA. 640: gujarAtI sAhityakoza -2 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa IrAnI gustama (gastA5) khurazeda : janmasAla 1939 ne badale jozI jeThAlAla raNachoDalAla : [emanI avasAnatArIkha 1839 vAMcavI. 17-12-1989 umeravI.] ugharAdAra umara ahamada, "ajhIjha TaMkAravI' (1-6-1944) : Thakkara nArAyaNa vasanajI takhallusa "madhakhane badale "marikha vArtAkAra. janma TaMkAriyA (ji. bharUca)mAM. 1974mAM bI.e. vAMcavuM. 1975mAM bI.eNDa. 1963thI 1980 sudhI mAdhyamika zALAmAM tripAThI rasikalAla cImanalAla: emanI avasAnatArIkha zikSaka. 1981 thI 1989 sudhI sAudI arebiyAmAM kalArka. 16-10-1989 umeravI.] emaNe vArtAsaMgraha lIlochama sparza(1983) Apyo che. dave jayaMtilAla tulasIrAma, 'vizvaratha': emanI avasAnatArIkha [TaMkAravI ajhIjha paranuM adhikaraNa rada gaNavuM. 5-1-1990 umeravI.]. upAdhyAya nAraNajI lakSmIrAma: emanA adhikaraNamAM jaNAvyA desAI IzvaralAla icchArAma (18-7-1983): jIvanacaritrauparAMta emanA nAme dalapataviraha' (1898) kRti paNa che. lekhaka, patrakAra. janma vADa (ji. surata)mAM. 1918 thI jAherajIvanamAM sakriya. satyAgraha daramiyAna jelavAsa. pachIthI kaDiyA rasIlA caMdrakAnta (6-6-1941): vivecaka. janma borasada - apakSa aspRzyatAnivAraNa, khAdI tema ja majUra pravRttimAM sakriya. (ji. kheDA)mAM. 1962mAM gujarAtI ane saMskRta viSayo sAthe 'lekavANI' dainika patranA taMtrI. bI.e. 1967mAM e ja viSayomAM ema.e. 1981mAM emaNe suratanA sevAbhAvI bhAIo kuMvarajI tathA kayANajInA pIeca.DI. 1989mAM prAkRta ane bhASAvijJAna viSayomAM jIvanane AlekhatI pustikA "be karmavIra bhAIo' (1974), ema.e. mahinAbA kanyA vidyAlaya, amadAvAdamAM uccatara 'patrakAratvanI pagadaMDI' (1979) ane bAraDolI satyAgraha mAdhyamika vibhAgamAM zikSaka. (1970) jevuM saMpAdana ApelAM che. emaNe "AtmakathA: savarUpa ane vikAsa' (1985) nAmaka ka.ba. zodhaprabaMdha Apyo che. mULa adhikaraNa rada gaNavuM.] 2.ra.da. [A rahI gayeluM adhikaraNa umerI levuM paMDyA janArdana caMdulAla (jUna 1918): vivecaka. janma viramagAmamAM. 1941mAM gujarAtI aicchika vidhya sAthe kavi mahAjana: [A adhikaraNa rada gaNavuM] juo, dezI eNlphinsTana kaoNlejamAMthI bI.e. sarakArI nokarI. 1947mAM uttamacaMda maMgaLajI. tyAM kavi mahAjana' takhallusa umeravuM.] ema.e. AnaMdazaMkara dhruva para 1954mAM pIeca.DI. kaMganavAlA mANekalAla (19--1936, 5-6-1989):vatana bhuja. emaNe vivecanagraMtha 'sAhityasudhA' (1959) Apyo che. emaNe jhaMkhanA jaina stavanasaMgraha uparAMta "ajaMpAnAM AMsu ni.ve. ane 'pAMpaNe pANI' gajhalasaMgraho ApyA che. mULa adhikaraNa rada gaNavuM.] dhI.ma. paMDyA jamiyata kRpArAma : [emanI avasAnatArIkha [A rahI gayeluM adhikaraNa umerI levuM.] 28-3-1990 umeravI.] cekasI prabodha nAjukalAla, "vAcaspati'(pa-7-1927, vaidya maMchArAma dayAzaMkara : munazInA jamAnAmAM vakIlAta. AMkhanI 30-5-1990): caritralekhaka, saMpAdaka, anuvAdaka. janma muzkelIne kAraNe dhaMdhe choDayo. vaLI, vidyAviSayaka pravRttine paNa vaDodarAmAM. gAMdhI AzramamAM bALapaNa vitAvyA pachI sarvodaya AthI nukasAna thayuM. aMgrejI, gujarAtI, saMskRta para prabhutva. AMdolananI prathama TUkamAM joDAyA. 'bhUmiputranA saMpAdaka, tamAkAvya' tApI nadI para, be sargamAM racAyeluM emanuM kAvya che. 'nirIkSakanA taMtrI. jyotiSazAstramAM UMDo rasa, hRdayarogathI 'tapatItaTastha zrIrAmezvarastotram " emanI saMskRta-racanA che. amadAvAdamAM avasAna. To mULa adhikaraNamAM uparyukata jIvanasAmagrI umeravI.] [ A rahI gayeluM adhikaraNa umerI levuM. saMpAdaka, achI sarvadaya AthI nApI nadI para, gujarAtI sAhityakoza -2 : 641 For Personal & Private Use Only
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ For Personal & Private Use Only
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ For Personal & Private Use Only