Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ %D H ESESERTERESESESERSEASESS E LS - phUloMkA gucchaa| RSSESSES SEEG SSSSSSSS sampAdakanAthUrAma premii|
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMdI-grantharatnAkara-sIrIjakA cauthA grantha / phUloMkA gucchaa| 11 sundara, bhAvapUrNa aura manoraMjaka galpoMkA saMgraha / sampAdakanAthUrAma premii| prakAzakahindI-grantha-ratnAkara kAryAlaya, hIrAbAga, bambaI / bhAdra, 1975 vi0 / sitambara 1918. tRtiiyaavRtti|] [ mUlya nau Ane /
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka nAthUrAma premI, hindI-grantha-ratnAkara kAryAlaya, hIrAbAga, po0 giragA~va, bambaI / mudrakamaMgezarAva nArAyaNa kuLakarNI, karnATaka presa, naM0434, ThAkuradvAra, bambaI /
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana | isa puSpaguccha meM saundarya hai, mAdhurya hai, komalatA hai aura surabhi bhI hai| isase AzA hai ki hindI ke rasika eka naI vastu samajhakara isakA Adara kareMge aura ise apane svAdhyAyakI mejapara sthAna denekI kRpA dikhalAveMge / isa saMgraha 11 kahAniyA~ haiM / inameMse doko chor3akara zeSa saba baMgalA bhASAse anuvAdita haiM, - 'vIra-parIkSA' gujarAtIse aura 'ziSya-parIkSA' marAThIse lI gaI hai / prAyaH ina saba hI kahAniyoMke mUla lekhaka apane apane sAhitya ke khyAtanAmA lekhaka haiM / isa saMgrahakI 6 kahAniyA~ 'jainahitaiSI ' meM prakAzita ho cukI haiM aura unameM kaJchukA, jayamAlA tathA RNazodha ye tIna mere priya mitra paM0 zivasahAya caubekI anuvAda kI huI haiM / sampAdaka /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ suucii| pRSThasaMkhyA / 1 aparAjitA 2 kaJchukA 3 jayamAlA 4 madhusravA 5 vicitra svayaMvara ... 6 vIra-parIkSA 7 jayamatI 8 RNazodha 9capalA 10 kuNAla 11 ziSya-parIkSA
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUloMkA gucchaa| apraajitaa| (1) kucha dinoMse kAzIrAjake antaHpurake udyAnameM eka navIna mAlI AyA hai| vaha apanA nAma vasanta batalAtA hai / vaha rUpa aura guNoMmeM RturAja vasantase "kisI prakAra kama nhiiN| eka dina vasantaRtuke prabhAtameM jaba eka be-jAnapahicAnakA taruNa puruSa rAjasabhAmeM naukarIkI icchAse Akara khar3A huA, taba use dekhakara sabhAsadoMkA IrSAkuTila mana prItirasase abhiSikta ho gayA, vRddha maMtrIkA saMdigdha para gaMbhIra citta snehasparzase caMcala ho uThA, rAjAke netra prazaMsApulakase visphArita ho gaye aura rAjasabhAkI eka ora camakIlI cikoMkI Ar3ameM baiThI huI yuvatiyoMke caMcala cakSu sthira ho rahe / rAjAne use AdarapUrvaka sabhAmeM biThAkara pUchA-he yuvaka, tuma kauna ho? tumane kisa dezake kisa parivArako apane janmase sukhI kiyA hai ? tumhArA zarIra kusumake samAna sukumAra aura sundara hai, tuma kyA kAma karoge ? tumheM koI bhI kAma na karanA hogA, tuma hamArI rAjasabhAko hI niraMtara Anandita kiyA kro| - vasantane mUrtimAn vinayake samAna mastaka nabAkara dhIratA aura dRr3hatAse kahA-mahArAja, jisa puruSako koI kAma nahIM, usake klezakA koI ThikAnA nahIM / kRpA karake usa klezase Apa merI rakSA kareM-merI sAmAnya zaktiko Apa apanI hI kisI sevAmeM lagAveM / rAjAne prasanna hokara kahA-acchA yuvaka, kaho tumheM kaunasA kAma acchA lagatA hai ? maMtrI, senApati, sabhAkavi Adi jo koI tuma sarIkhA sahakArI pAyagA sukhI hogaa| batalAo, tumheM kaunasA kAma pasanda hai ? - vasantane hAtha jor3akara kahA-mahArAja, maiM asamartha hUM / kisI bar3e kAryake bhArako nahIM uThA sakU~gA / merI icchA hai ki maiM mahArAjake khAsa
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUloMkA gucchaa| aura ujjvala netroMkI tarala dRSTi meM bhaktibhAva bharakara vasantake rUpakI pUjA karaneke lie| yadyapi usa rUpahInA, saMkucitA aura zabda-zaktivirahitApara dRSTi DAlaneko vasantako avakAza na thA, to bhI vaha usakI dRSTimeM isalie par3a gaI thI ki vaha anya saba yuvatiyoMke sAtha apane jIvanake tArako na bajA sakatI thii| arthAt usakI yaha viSamatA hI vasantake dRSTinikSepakA kAraNa thii| anyathA vasanta apane rUpake pyAse netroMko usapara kyoM DAlatA ? usa samaya usake yauvanakA tapta rakta rUpake nazemeM cUra ho rahA thaa| rUpahInAko usa rUpakI hATase nikAla denekA upAya na thA, isalie vasanta kevala sabhyatAke niyamakA pAlana karaneke khayAlase anya rAjakumAriyoMke lie mAlA gUMtha kara unase bace hue jaise taise gaMdhahIna phUloMkI eka mAlA banA rakhatA thA aura use yamunAko isa taraha avahelanAke sAtha detA thA jaise rAjAoMke dvArapara bhikhArIko mikSA dI jAtI hai / parantu yamunA usa mAlAko devatAke prasAdake samAna bar3I zraddhAke sAtha apane galemeM pahana letI thii| jisa dina kumArI indirA eka vizeSa prakArakI grIvAbhaMgI karake lIlAyukta kaTAkSase musakurA jAtI thI, kumArI zuklA jAte jAte eka Adha bAra dayApUrvaka lauTakara dekha letI thI aura kumArI AnanditA prANoMko unmatta kara denevAlA madhura parihAsa kara jAtI thI, usa dina vasanta yamunAke lie bhI gaMdhahIna aura kAle raMgake aparAjitA nAmaka phUloMko eka mAlA banA detA thA / vasantakA. yaha apUrva prasAda pAkara yamunAkA mana Ananda aura kRtajJatAse itanA bhara jAtA thA ki usameM use apanI lajjAko bhI rakhanekA sthAna na rahatA thaa| vasantakA bagIcA gharake phUloMse aura vanake phUloMse zobhita rahatA thA, candramAkI cAMdanI aura rUpakI cAMdanIse plAvita rahatA thA, pakSiyoMke kalakUjanase aura yuvatiyoMke kalahAsyakautukase dhvanita rahatA thA, phabbAroMkI ajastra dhArAoMse aura hRdayakI ajastra prItise sIMcA jAtA thA aura maNidIpoMke prakAzase tathA bar3I bar3I AMkhoMkI citavanase ujjvala rahatA thA / dinake bAda dina, rAtake bAda rAta, savereke bAda saMdhyA aura saMdhyAke bAda saverA isa prakAra dhIre dhIre eka sukhake soteke samAna samaya vahA calA jAtA thaa| usameM vaha yuvatiyoMkA jhuMDa vasantako ghere hue Anandamana aura praNayonmatta
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ apraajitaa| rahatA thA / vasanta kusumake phUloMke gAr3e raMgase unakI or3hanI ra~ga detA thA; rukhamaMDalIke phUloMko masalakara caraNa ra~ga detA thA-meMhadIke pattoMke rasase hAtha raMga detA thA aura madhura hAsya, priya vacana, tathA cAhabharI citavanase unake hRdayako ra~ganekI ceSTA karatA thA / una sundariyoMkA hRdaya usase ra~gatA thA ki nahIM, kauna jAne; parantu isameM sandeha nahIM ki una yuvatiyoMke aphImake phUlake samAna lAla, aura mAdaka oMTha, anArake phUlasadRza gAla, kusumaraMgake vastra, aura meMhadIraMjita caraNa apanI sArI lAlimA ekatra karake vasantake komala hRdayako rudhirake raMgase ra~ga dete the / taruNiyAM vasantase jitanI antaraMgatA bar3hAtI thIM, vasanta apane antarake madhyameM utanI hI zUnyatA anubhava karatA thA aura dhIre dhIre usa sArI zUnyatAko pUrNa karake vaha kisI ekako apane jIvanamandirameM AhvAna karaneke lie adhIra ho jAtA thaa| eka dina jaba saMdhyAke samaya pratyeka vRkSapara phUloMke ca~dove tana rahe the, dakSiNa-vAyu viraha-mUchitoMkI niHzvAsake samAna raha raha kara phUloMke vanameM ka~paka~pI utpanna karatI thI, phUloMkI gaMdhase matta hokara kokila aura papIhA pralApa karate the aura hajAroM dIpoMkI zikhAoMke bIca phabbAroMkA jala hIrekI mAlAoMke samAna par3atA thA, taba vasantake premasaMgItako banda karake rAjakumArI indirA sAkSAt lakSmIke samAna usakI jhopar3Ike dvArapara Akara khar3I huI / vasanta tatkAla uTha khar3A huA aura phUloMse bhare hue eka dauneko usake caraNoMke Age auMdhAkara bolA-indirA, tuma bAharake phUloMko to nitya le jAtI ho, mere antarakA atulanIya phUla kyA tumhAre caraNoMmeM sthAna nahIM pAyagA ? aura yaha phUloMkA vana vivAhotsavase kyA aura vizeSarUpase praphullita nahIM hogA? kumArI indirA bhauheM car3hAkara aura phUloMko ghRNApUrvaka pairoMse kucalakara bijalIke samAna kar3akakara bolI-eka nIca mAlIkA itanA bar3A sAhasa ! kyoM re, anugrahako tU praNaya samajhatA hai ? tujhe eka rAjakanyAko apanI jhopar3ImeM rakhanekA zauka carrAyA hai ! kyA tU nahIM jAnatA hai ki mere pANigrahaNake lie karnATakanareza jaise mahArAjA yAcaka hue haiM ? terA yaha saba
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUloMkA gucchaa| RAAAAAAAAAAAAAAMAnnn sAhasa kala usa samaya naSTa hogA, jaba rAjAkI AjJAse tU zUlIpara car3hAyA jAyagA! vasantake hRdayameM isase jo apamAnajanya vedanA huI, vaha zUlake AghAtase kisI prakAra kama na thii| jisa indirAke zrIcaraNoMmeM vaha apane hRdaya-bhAMDArake zreSThase zreSTha bahumUlya arghya ekake bAda eka arpaNa karake khAlI ho gayA thA, Aja usIne use tucchase tuccha samajhakara pairoMse ThukarA diyA ! saMsArameM kyA prema aura bhaktikA badalA isI prakAra diyA jAtA hai ? vasantane indirAke pairoMmeM par3akara kahA-zUlIpara car3hAnA ho, to car3havA denA, maiM rokatA nahIM hUM; parantu rAjakumArI, vicArake dekho, bAharase dona hokara bhI maiM antarameM dIna nahIM huuN| jo aizvarya maiMne tumhAre caraNoMpara nichAvara kara diyA hai, use tuma kisI mahArAjake bhAMDArameM bhI khojanese nahIM paaogii| kaMgAlako saba prakArase kaMgAla karake mata mAro! __ indirA ha~sa pdd'ii| usakA vaha upahAsa karoMtake samAna kara-kara karatA huA vasantake hRdayako isa pArase usa pAra taka cIra kara calA gayA / - vasantane vinatIke svarase kahA--merI itane dinoMkI vyartha pUjAke upahArasvarUpa merA eka antima anurodha mAna lo, to acchA ho / kala saberese pahale yaha bAta tuma kisIke Age prakAzita nahIM karanA / maiM eka bAra kumArI zuklA aura AnaMditAke sAtha aura bhI apane bhAgyakI parIkSA karanA cAhatA huuN| indirAne garvase kahA-acchA tumhArI prArthanA maMjUra hai| maiM svayaM hI unheM bulAye detI huuN| para maiM yaha bhI kaha detI hUM ki tumhArI yaha kevala durAzA hai / vizvAsa rakkho, koI bhI rAjakumArI mAlIke galemeM praNayakI mAlA nahIM DAlegI aura to kyA kAlI yamunA bhI nahIM DAlegI ! mAlI cAhe jitanA sundara aura manohara kyoM na ho rAjakumAriyAM use apanA praNayI nahIM banA sktiiN| ". indirAne jAkara zuklAko bheja diyA / zuklA bhI. usI prakArase vasantake praNayanivedanakA tiraskAra karake lauTa aaii| usake pIche AnanditA gaI aura vaha bhI vyathita mAlIko jvAlAmaya zabdoMse aura bhI dukhI karake
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ apraajitaa| calI AI / AnanditAne yamunAse ha~sakara kahA-- arI yamunA, jA tujhe vasanta bulAtA hai| vasanta bulAtA hai ? mujhe ? Anandase, ullAsase. lajjAse. saMkocase, AzAse aura AzaMkAse yamunAkA hRdaya dhakadhaka karane lgaa| vaha apanI bahinoMkI ora na dekha sakI / usane unake krUra parihAsa para dhyAna na diyaa| vaha tIrthayAtrI bhaktake samAna parama Anandase, prathamamilana-bhItA navor3hAke samAna kampita hRdayase, lajjAse, aura saMkocase dhIre dhIre jAkara vasantake sammukha cupacApa mastaka jhukAye jA khar3I huii| vasanta usa samaya jamInapara par3A huA ro rahA thaa| usane yamunAkI ora dekhA bhI nhiiN| vasantako rote dekhakara yamunAkA hRdaya phaTane lagA / vaha nahIM samajha sakI ki merI nirmohinI bahineM vasantako kaunasI dAruNa vyathA de gaI haiN| yamunA apane usa vyathita bandhukI ora sajala aura dayApUrNa dRSTise dekhate dekhate kAMpate hue kaMThase sAntvanA deneke lie bolI-vasanta ! vasanta ucchvasita garjanase bolA-dUra ho, jA jallAdako bulA lA! vaha mujhe abhI zUlIpara car3hA de ! __lajjitA, vyathitA aura mitabhASiNI yamunA sajala netroMse apanI vyartha sAntvanAko lekara vahAMse dhIre dhIre calI gaI / use vasantakI vedanA vasantase bhI dviguNita vyathita karane lagI / yadi vaha apanI sArI zaktike, sArI zAntike, sAre bhAgyake aura sAre sukhake badale saMsArako chAnakara vasantako sAntvanA de sakatI, to deneko taiyAra thI; parantu usakA kahIM sammAna na thA / vaha kurUpA thI / apanI asamarthatAse vaha Apa hI pIr3ita hone lgii| sundarI kumAriyoMne ha~sakara pUchA--kyoMrI yamunA, mAlIne tujhase kyA kahA? isa bAtakA uttara vaha rUpahInA kyA de sakatI thI ! usane nIceko sira kiye hue kevala yaha kahA ki kucha nahIM / - sundariyAM apane aTTahAsase vRkSoMparake pakSiyoMko bhayabhIta karatI huI bolIM--bAha re zaukIna mAlI, tujhe kAlI kurUpA pasanda na AI ! yamunA, isa bAtakA vicAra karanese bhI hamako lajjA AtI hai ki tU hamArI bahina hai
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUloMkA gucchaa| aura sAmAnya mAlI bhI tujhase ghRNA karatA hai| hamAre pIche pIche chAyAke samAna lage rahanese tujhe lajjA nahIM AtI ? _isa apamAnane yamunAko sparza bhI na kiyaa| kyoMki yaha to usako pratidina milanevAlA padArtha thA--usakA AbharaNa thA; kintu usakI bahineM jo vasantake duHkhameM ha~satI thIM aura usako jisa pIr3Ake denekA parAmarza karatI thIM, usase yamunAke hRdayameM hajAroM kAMToMke chidaneke samAna pIr3A hone lgii| vaha unake amAnuSika Anandako dekhakara jIte rahanekI apekSA apanA mara jAnA bahuta acchA samajhatI thI / yamunA yadi apane zroNitAzruoMse bhIge hue hRdayase DhaMkakara vasantako isa mahatI niSThuratAse bacA sakatI, to bacA letI parantu kyA kare, becArI asamartha thii| ___ usa puSpavanakI manda manda pavanase bhI yamunAke hRdayasarovarameM Aja jo UMcI UMcI lahareM uThatI thIM, ve bar3I hI duHkhamayI thiiN| Aja isa bagIceke jIvanasvarUpa mAlIkI vedanA dekhakara phUloMkA vikasita honA, pakSiyoMkA kalarava karanA, bhramaroMkA guMjana karanA, cAMdanIkA khilanA aura pavanakA patte patteke sAtha aThakheliyAM karanA use bar3A burA mAlUma hotA thaa| yamunA bagIceke isa niSThura aura nirlajja vyavahArako yadi aMdhakArakA kAlA pardA DAla kara DhaMka sakatI, to avazya DhaMka detI / use aisA bhAsa hotA thA ki yaha sArA bagIcA merI bahinoMke SaDyaMtra meM zAmila hokara vasantakI vedanAse Anandita ho rahA hai / Aja yamunAkI lajjA usIke vedanAhata hRdayameM tIkSNa churIke samAna lagatI thii| . dUsare dina sabere rAjakumAriyoMne rAjAke nikaTa jAkara vasantakI avajJAkA---gustAkhIkA varNana kiyA aura nivedana kiyA ki isa asabhya mAlIko zUlIpara car3hAnA caahie| rAjakumAriyoMne bahuta dinoMse narahatyAkA dRzya na dekhA thaa| . rAjAkI AjJAse vasanta rAjasabhAmeM kaida karake lAyA gyaa| usane binA kisI prakArakI AnAkAnI kiye apanA aparAdha svIkAra kara liyA / yadi vaha jhUTha bolakara bhI aparAdha asvIkAra karatA, to rAjasabhA sukhI hotI; parantu nahIM, vasanta apane usa nirAzAke jIvanase maranA acchA samajhatA thAisalie usane kisI bhI tarahase apane aparAdhako asvIkAra na kiyA /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwww apraajitaa| vasantako dekhakara kaThora kavacako dhAraNa karanevAle paharedArake bhI netroMmeM AMsU A gye| vAha ! kaisA sukumAra rUpa hai ! isa komala aura madhurasvabhAvI vasantako kyA zUlIpara car3hakara prANa dene hoMge? sajAne rAjakanyAoMse anunayake svarameM kahA-beTiyo, yaha to pAgala hai| isako na ho, to rAjadhAnIse nikalavA do ! basa, itanehIse saba bakher3A miTa jaaygaa| parantu rAjakumAriyAM apanI pratijJAse na httiiN| sevakake raktase :ve apane netroMmeM AnandakA aMjana avazya lgaaveNgii| usake hRdayako dalita karake ve apane pairoMko ra~ge binA na maaneNgii| __antameM rAjAne bar3e kaSTase AjJA dI ki vasanta jIvana bhara kaidameM rakkhA jaay| ___ kumAriyoMne kahA-acchA, yadi kaidahIkI AjJA hai, to yaha antaHpurake kArAgArameM rakkhA jAya / vahAM rakhanese isake kAraNa hamArA kucha samaya Anandase kttegaa| rAjAne khaa--tthaastu| antaHpurakI dayAmayI deviyoMkA jinapara kopa hotA thA, una abhAgiyoM ke lie antaHpurameM eka andha-kArAgAra banAyA gayA thaa| yaha kArAgRha apane lohakapATarUpI danta milAkara jise grAsa banAtA thA, use jIrNa yA sattvahIna kiye binA bAhara na nikAlatA thA / ina kapAToMmeM kahIM thor3IsI bhI saMdhi na thI, jisameMse bAharakA thor3A bahuta prakAza bhItara bhUlase bhI A jaay| kevala thoDIsI havA Aneke lie dIvAla aura chatakI jor3ameM do cAra choTe choTe chidra the aura bhojana deneke lie eka pAtrake jAne yogya choTAsA tAka thA / maraNa jaldI na ho jAya, isake lie yaha thor3AsA subhItA thA, rogIko ArAma deneke lie nahIM / dayAmayI deviyoMkI AjJA thI ki prakAza, havA aura bhojana jitanA jA sake, ina saba dvAroMse bekhaTake calA jAya; parantu AjJA honepara bhI ukta dvAroMse prakAza aura havA asaMkoca bhAvase nahIM jA sakatI thii| kyoMki jisa sthAnameM chidra the, usake Age eka aura pattharakI UMcI dIvAla khar3I thI aura jo bhojana denekA dvAra thA, usameM eka sAdhAraNa kaTorese bar3I koI cIja na jA sakatI thii| isake bhItara jo abhAgI pahu~ca jAtA thA, use dhairyake sAtha maranekI pratIkSA
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUloMkA gucchaa| karate rahane ke sivA aura koI zAMtikA upAya na thA / khAneko denekA dvAra itanI UMcAI para thA ki usameMse bAharakA manuSya bhItara aura bhItarakA manuSya bAhara na dekha sakatA thaa| kevala hAtha DAlakara bhojana denA aura lenA bana sakatA thaa| bhojanakA pAtra khAlI karake tAkhake Upara rakha denekI vyavasthA thii| jisa dina pAtra khAlI na hotA thA, usa dina samajha liyA jAtA thA ki kaidI pIDita hai aura sAta dina barAbara isI taraha pAtra khAlI na honese vizvAsa kara liyA jAtA thA ki kaidI bhavayaMtraNAse mukta ho cukA hai| vasanta isI bhISaNa kArAgArameM rakkhA gayA / usakI sArI AzA AkAMkSAoMkI jananI pRthvI, usake premake sthAna sAre sundara mukha aura usake candra, sUrya, prakAza, AkAza, puSpa, pavana Adi saMpUrNa pyAre padArtha sadAke lie loha"kapAToMkI Ar3ameM lupta ho gaye / bAharakA harSakolAhala avazya hI usake kAnoM taka pahu~catA thA; paraMtu usakI ora usakA dhyAna hI na rahatA thaa| vaha apane 'niSphala praNayake zokameM isa prakAra mAna rahatA thA ki usakA ukta kolAhalakI ora lakSya hI na jAtA thaa| sundarI rAjakumAriyAM kArAgArake samIpa Akara tAkhake pAsase ha~saha~sakara kahatI thIM,-kyoM jI varamahArAja, sasurAlameM Aja kaisA AnaMda A rahA hai ! rasika mAlAkAra, hama tumhAre lie varamAlA lekara AI haiM, lo ise grahaNa karo ! isake pazcAt ve kAMToMkI mAlAko vasantake Age pheMkakara khUba khilakhilAkara ha~satI thiiN| unakI vaha kAMToMse bhI adhika tIkhI aura niSThura ha~sI unake pIche rahanevAlI yamunAke hRdayameM zUlasI "cubhatI thii| . parantu rAjakumAriyoMkA yaha durvyavahAra vasantako adhika pIr3A na de sakatA thA / kyoMki unakA prathama vyavahAra hI aisA marmabhedI huA thA ki usake pIchekI isa nUtana vedanAkA use anubhava hI na hotA thaa| vasanta bahuta kucha vinaya anunaya karake kArAgArameM apanI vINAko bhI le AyA thaa| aMdhakArameM baiThakara jaba vaha apanI usa eka mAtra praNa"yinIko hRdayase lagAkara usake pratyeka tArase apanI hArdika vedanA vyakta karatA thA, taba sArI rAjapurI viSAdasAgarameM magna ho jAtI thii| usa
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ aparAjitA / 11 rAjamahala meM eka rAjakumAriyAM hI aisI thIM, jo usa samaya ha~sa ha~sa kara ke kahatI thIM ki -- dekho, vara mahArAja Aja sasurAla meM gAnA gA rahe haiM ! rAjakumAriyoMkA Ananda aura utsAha do hI dinameM thaka gayA / vasantake sAtha eka hI prakAra ke Amoda-pramodase aba unakA jI Uba uThA / aba unhoMne nUtana amodakA anusaMdhAna karaneke lie karnATaka kaliMgAdi dezoM ke rAjAoM kI ora apane cittakI vRttiko badalA / (5) aba rAjakumAriyoMke na Anese vasanta apane jIvanake cAroM ora kucha prasannatAkA anubhava karane lgaa| usane dekhA ki rAjakumAriyAM to aba nahIM AtI haiM; paraMtu usake bhojanakA pAtra donoM vakta niyamita rUpase tAkhameM Akara upasthita ho jAtA hai / jo usake lie AhAra lAtI hai, usake hAtha sukumAra tathA komala haiM--vaha koI karuNAmayI ramaNI hai / vaha aba eka kaTorA bhara sattU lAtI hai aura gulAbajala tathA dUdhameM sAne hue usa sattUke nIce nAnA prakAra ke vyaMjana chupe rahate haiM / kaTorA eka sugandhita phUloMkI mAlAse lipaTA huA rahatA hai / isase vasantane samajhA ki isa pASANahRdaya rAjamahalake bhItara bhI eka Adha komala hRdaya vyakti hai / usake hRdaya meM prazna uThane lagA ki yaha karuNAmayI kauna hai ? kramakramase vasantakA hRdaya isa karuNAmayI sevikAkI ora AkarSita hone lagA / vasanta bhojana Aneke dvArakI ora Taka lagAye rahatA thA ki kaba usa karuNAmayIke komala hAtha bhojanapAtrako rakhaneke lie Ate haiM / dekhate dekhate vasantako una hAthoMke darzana karanekA samaya eka prakAra se nizcita ho gayA / jisa samaya tAkhake mukhapara dIvAlakI chAyA kucha phIkI par3atI thI, gharakA andhakAra kucha kama hotA thA aura havA Aneke chidroMse jaba sUryakI thor3IsI kiraNeM bhItara AtI thIM, usI samaya usa karuNAmUrtikA AvirbhAva hotA thA / usa samaya bAharakI havAkI sarasarAhaTa, pattoMkI kharakharAhaTa aura Ane jAnevAloMke pairoMkI AhaTa vasantako kSaNakSaNameM Atura karatI thI / usa samaya vaha apane sAre manoyogakA kendra kAnoM aura netroM ko banA kara baiThA rahatA thA / isake pazcAt jaba vaha ramaNI annapUrNA ke samAna' bhojanake kaToreko tAkhameM rakhakara mRdu aura madhura kaMThase pukAratI thI - " vasanta !" usa samaya vasanta praphullita hokara eka hI chalAMga meM
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUloMkA gucchaa| nikaTa pahuMcakara donoM hAthoMse usa kaToreko thAma letA thA; kintu apane usa aparicita aura adArzata premIke hAthoMse kaTorA lenemeM use bahuta samaya lagatA thA ! ve hAtha vasantake jIvana-sarvasva the| unheM vaha apanI sArI AzAoM aura AkAMkSAoMkA avalambana samajhatA thA aura netrabharakara unheM hI dekhatA thA / una hAthoMke vizeSa AkArako, aMguliyoMkI vizeSa bhaMgIko, nakhoMkI vizeSa gaThanako, hatheliyoMkI rekhAoMkI racanAko aura dAhine hAthakI pahuMcIparake eka choTese kAle tilako nirantara dekhate dekhate vasanta isa taraha paricita ho gayA thA ki hajAroMmeM bhI vaha una hAthoMko DhUMr3hake nikAla sakatA thA / una hAthoMkI aMguliyoMke sparzamAtrase vasantake zarIrameM jo rasa-romAMcakA jvAra A jAtA thA, vaha spaSTa kaha detA thA ki jisakI ye aMguliyA~ haiM, vaha taruNI lajjAvatI aura dayAvatI hai| vasanta socatA thA ki ye hAtha jisa zarIrako alaMkRta karate haiM, yaha mana jisa zarIrakA saMcAlaka hai aura yaha dayAI kaMThasvara jisa zarIrakA zRMgAra hai, vaha zarIra na jAne kitanA sundara, kitanA divya aura kitanA prazaMsanIya hogaa| eka dina vasantase na rahA gyaa| usane ukta donoM hAthoMko dabA kara kahA-devI, mere Upara yaha RNakA bojhA 'kisakI orase bar3hAyA jA rahA hai ? tuma kauna ho, jo isa ba~dhueko aura bhI gAr3he vandhanoMse kasa rahI ho ? kyA maiM RNI hI hotA jAUMgA? yahAM usake cukAnekA to koI bhI upAya nahIM dikhalAI detaa| __ yuvatIne snehapUrNa svarase kahA--mAlAkAra, tuma Daro mata / jo tumhAre bar3e bhArI RNase daba rahI hai, vahI isa samaya apanI kRtajJatAkA eka. aMza mAtra prakAza karanekI ceSTA kara rahI hai| vasantane vismita hokara pUchA-mere RNase daba rahI ho? tuma kauna ho? taruNIne kahA- merA nAma subhadrA hai / vasanta namra svarase bolA---bhadre, tuma kauna ho, yaha to maiM nahIM jAnatA; parantu tumhArI dayAko dekhakara mujhe aba phira naralokameM AnekI icchA hotI hai|
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ apraajitaa| ^ Www taruNIne kAtara hokara kahA--maiM apane prANa dekara bhI yadi tumheM mukta kara sakatI, to karanemeM AnAkAnI nahIM karatI / taruNIkA yaha vAkya A~suoMse bhIgA huA thaa| vasantane apane hRdayameM usakA AI aura kampamAn sparza kiyA / usane mugdha hokara kahA--rAjakumAriyAM kyA isa abhAgIkA kabhI eka bAra bhI smaraNa nahIM karatI haiM ? ___ "nahIM vasanta. unheM aisI tuccha bAtoMke vicAra karaneke lie kahAM avakAza hai ? indirA, zuklA aura AnanditA tInoM karnATaka, kaliMga aura madradezake siMhAsanoMko bhAgyazAlI banAnekI cintAmeM vyagra ho rahI haiN|" " aura rAjakumArI yamunA ?" "vaha becArI sAhasahIna, zaktihIna Ara rUpahIna hai| usake bahiraMgako to vidhAtAne DhaMka rakkhA hai aura antaraMgako usane svayaM DhaMka rakkhA hai / phira usakA kahAM aisA bhAgya hai, jo tumhArI kucha cintA kara sake / aura jisa antaHpurameM eka niraparAdhI puruSa palapalameM mRtyuke mukhakI ora jA rahA hai, usako chor3akara to vaha kahIM jA hI nahIM sakatI hai / usakI bahinoMne jo pApa kiyA hai, usakA prAyazcitta use bhoganA pdd'egaa|" / vasantane vismita hokara kahA--to yamunA merA smaraNa karatI hai ? " vasanta, vaha smaraNa hI kyA karatI hai rAtadina tumhAre nAmakI mAlA japA karatI hai| tumane use jo itane dina puSpamAlAyeM bheTa karake, gAyana sunAkarake aura premakA pATha par3hAkarake saMtuSTa kiyA hai, so Aja kyA vaha tumheM vipattike mu~hameM DAlakara bhUla jAyagI ? itanA bar3A sAhasa karanekI to usameM yogyatA nahIM hai|" vasanta lajjita hokara bolA--maiMne to use kisI dina saMtuSTa nahIM kiyA hai| maiM to use bace-khuce gaMdhahIna phUloMkI ekAdha beDaula mAlA banAkara anAdarapUrvaka de diyA karatA thaa| subhadrAne vinayapUrNa kaMThase kahA--vaha to usIko bar3e bhArI Adarase apane mastakapara car3hAtI thI / usane apane jIvanameM aura adhika kabhI pAyA hI na thA, isa lie tumhAre dvArA vaha jo kucha alpa svalpa pAtI thI, usIko bar3I prasannatAse grahaNa karatI thii| "yadi aisA hai, to usane merA praNayadAna kyoM svIkAra na kiyA ? "
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUloMkA gucchaa| - "isalie ki, vaha hatabhAginI hai| jisa samaya vaha Apake pAsa gaI thI, usa samaya Apane usase kucha bhI na kahA thA / kevala apanI vyathAse vyathita karake use Apane bidA kara diyA thaa|" vasantakA mana sukha aura duHkhameM DUbane utarAne lgaa| usane uttejita svarase kahA--to vaha isa samaya mujhe dekhaneke lie kyoM na AI ? * subhadrAne kucha UMce uThakara apanI svaccha aura sundara dRSTiko tAkhameMse DAlate hue kahA--vaha Apake dekhaneke lie barAbara AtI hai; parantu becArI bar3I hI lajjAlu aura sAhasahIna hai| isalie apaneko Apake sAmane prakAzita nahIM kara sktii| maiM usIkI icchAse ApakI sevA karatI huuN| vasantane praphullita hokara subhadrAke hAthoMko aura bhI gAr3hatAse pakar3akara kahA-bhadre, tumhArI bAteM sunakara mujhe aba phira jInekI lAlasA hotI hai| kyoMki saMsArakI sArI striyAM indirA, zuklA, AnanditA hI nahIM haiM; unameM yamunA aura subhadrA jaisI bhI haiN| bhadre, maiMne yamunAko dekhI to thI; parantu yaha na samajhA thA ki vaha aise uttama svabhAvakI hogI / tumheM dekhA nahIM hai, to bhI samajha liyA hai ki tumhArA antaraMga kitanA sundara hai| yamunAko kurUpa dekhakara maiMne jo usakA anAdara kiyA thA, mujhe usakI lajjA Aja usakI dayAke kAraNa asahya ho gaI hai| tuma usase isa rUpalolupakI avinaya kSamA karaneke lie prArthanA karanA aura bhadre, tuma yadi mujhe grahaNa karanekI kRpA karo, to maiM baca sakatA huuN| isa andha kArAgRhase maiM sahaja hI bAhara ho sakatA huuN| subhadrA bolI--maiM bhI to yamunAhIke samAna kurUpA aura zrIvihInA huuN| vasantane uttejita svarase kahA-ho, tumhArA rUpa kAlA aura zobhAhIna ho, to bhI vaha mere lie nayanAbhirAma hogaa| jisake aise duHkhApahArI hAtha haiM, aisA sadaya hRdaya hai aura aisA vinayanamra madhura kaMTha hai, usake saundayakI sImA. nahIM hai-usakI tulanA sAre jagatameM nahIM mila sktii| subhadrAne kahA-tumane merA kucha paricaya to pUchA hI nahIM / __ vasanta bolA-maiM aba tumhArA kucha bhI paricaya nahIM cAhatA / ekaH bAra isa bAharI paricayake prapaMcameM par3akara maiM yamunAkA aparAdhI bana cukA huuN| tumhArA antaraMga paricaya hI mere lie yatheSTa hai| itanA hI jAnanA basa.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ apraajitaa| hai ki tuma subhadrA ho, tuma mujhapara pyAra karatI ho aura maiM tumapara pyAra karatA huuN| yaha antima paricaya hI tuma mujhe de do| kaho, bhadre, yadi maiM yahAMse chUTakara bAhara ho sakU~, to kyA tuma rAjakumAriyoMkA saMga aura rAjamahalakA aizvarya tyAgakara merI jhopar3ImeM rahaneke lie cala sakogI ? eka sAdhAraNa mAlIkA hAtha tuma pakar3a sakogI ? ___ subhadrAko bar3I lajjA mAlUma huI / vaha apane mukhase kaise kaha de ki maiM tumheM prANapaNase cAhatI hUM! usakA hRdaya bAhara Akara kahanA cAhatA thA ki hAM, maiM tumapara pyAra karatI hUM-tumheM cAhatI hUM-saba kucha chor3akara maiM tumhArI jhopar3ImeM sukhase rahUMgI-tumheM sukhI karanA hI merA zreSTha aizvarya aura antima AkAMkSA hai; parantu lajjA usako bolane na detI thii| vaha abhI taka jo itanI bAtacIta kara rahI thI so isa kAraNa ki eka to vasantake aura usake bIcameM Ar3a thI aura dUsare vasanta usase paricita na thA; parantu aparicitA aura oTameM honepara bhI vaha apane mukhase kisI taraha praNaya-nivedana na kara sakatI thii| __uttara na pAkara vasantane phira kahA-kaho subhadre, kaho / isa hatabhAgIkA sukha-duHkha jIvana-maraNa tumhAre hI uttarapara nirbhara hai ! kyA tuma isa sAmAnya mAlIko grahaNa kara sakatI ho ? __ subhadrA lajjAse sakucakara bar3I kaThinAIse mRdu svarase bolI-vasanta, yadi tuma sAmAnya ho, to maiM bhI to asAmAnyA nahIM huuN| tuma yadi mujhe kAlI kurUpA jAnakara bhI grahaNa karoge, to tumhArI jhopar3I mere lie aTTAlikAse bhI bar3hakara hogii| ___ ina thor3ese vAkyoMko kahakara subhadrA, apane Apa mAno lAjake mAre mara gii| vasantane usake hAtha dabAkara kahA--subhadrA, maiM jIUMgA--tumhAre lie hI jIUMgA ! aba tuma mere lie kucha likhanekA sAmAna lA do , jisase maiM apane mukta honekI tajavIja kara duuN| ___"rAta honepara lA dU~gI," aisA kaha kara subhadrA apane premIkI vyagra muTThIko zithila karake aura usameMse apane hAtha chur3Akarake calI gii| kaidIkI Ananda-rAginIse Aja sArA rAjamahala ekAeka cakita staMbhita ho gyaa| usa bhuvana-mohinI-dhvanise pratyeka zrotAke hRdagameM AnandakI
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 phUlakA gucchA / lahareM uThane lagIM; parantu yamunA ekAntameM jAkara na jAne kyoM rodana karane lagI / vasantakA hRdaya Aja premake pratidAnase Anandita ho rahA hai / pyArIke komala karasparzane usake sAre zarIrako pulakita kara diyA hai / vaha vyAkulatAse rAtakI pratIkSA kara rahA hai / use aisA hone lagA ki isa aMdha- kArAgRha ke loheke kaThina kivAr3a bilakula khula gaye haiM aura maiM cAMdanI ke prakAzameM puSpazayyApara baiThA huA subhadrAko phUloMse sajA rahA hUM / bhAsa aMdhakArAgArake aMdhakArako saghana karatI huI rAta A gaI / isake pazcAt saghana aMdhakArako ekAeka prasanna karake prakAzamAna dIpoMkI suvarNakiraNoMne mAno kAle rezamakI jarI bunanA zurU kara dI / bAharase subhadrAne dhIrese - kahA -- vasanta ! vasanta romAMcita hokara kahA -- subhadrA ! subhadrAne kAgaja kalama dAvAtako tAkhameMse Age karake kahA -- yaha lo ! Anandita vasantane tAkhake mArga se AnevAle nAma mAtra prakAzake sahAre 'AMkheM phAr3a phAr3a kara bar3I kaThinAIse eka patra likhA aura phira kahAbhadre, pratijJA karo ki yaha ciTThI tuma na par3hogI aura yamunAko bhI na dikhalAogI / yadi dayA karake ise tuma avantI rAjya ke maMtrIke pAsa bheja dogI, to maiM isa kArAgRhase sahaja hI mukta ho jAUMgA / subhadrAne kahA - maiM zapatha karatI hUM, tumhArI AjJAkI akSarazaH pAlanA kruuNgii| usI rAtako eka dUta ciTThI lekara avantIko ravAnA ho gayA / (6) dUtake avantI jAkara vApisa AnemeM jitane dina laganA cAhie, vasantane unakA mana hI mana meM anumAna kara liyA aura phira vaha apane aMdhakArAgAra meM 'jahAM ki aMdhakAra ke kAraNa rAta aura dinakA bheda hI na mAlUma hotA thA, chatake sUrAkhoM se jo sUryakI inI ginI kiraNeM AtI thIM, unakI ghar3I dekha dekhakara tathA subhadrA se pUcha pUcha kara dina ginane lagA / eka dina subhadrAne Akara kahA -- vasaMta, Aja avantI rAjyakA maMtrI senA - sahita Akara upasthita ho gayA hai; paraMtu vaha to tumhAre uddhAra karanekI koI bhI ceSTA nahIM karatA /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ apraajitaa| basantane ha~sakara pUchA-to vaha kisa abhiprAyase AyA hai ? " vaha to vivAhasambandha jor3aneke lie AyA hai !" ." kisakA? " rAjakumArI yamunAke sAtha avantIke mahArAjake bhAIkA aura mahArAja ke sAtha-" __ subhadrAse isase Age aura kucha na kahA gayA / lajjAse usake mu~hakI bAta oThoMmeM aTaka rhii| subhadrAko lajjAke kAraNa cupa dekhakara vasantane ha~sakara pUchA-aura avantIke mahArAjake sAtha kisakA ? ___ subhadrAke mu~hapara lajjA jhalaka AI / usane nIcA sira karake dhIrese kahAisa abhAginI subhadrAkA / vasantane utsAha dikhalAkara kahA-acchA ! taba to bar3I khuzIkI bAta hai| subhadrA vasantake utsAhaprakAzase khinna hokara bolI-vasanta, yaha khuzIkI bAta nahIM hai ! vasanta vismita hokara bolA--so kyoM ? avantIke rAjA to sArvabhauma rAjA haiM, phira khuzIkI bAta kyoM nahIM ? / subhadrAne dRr3hatApUrvaka kahA-avantInareza sArvabhauma rAjA haiM; parantu sArvamAjasa to nahIM haiM ? " taba kyA samrATakI prArthanA vyartha hogI ? " "vyartha to vaise hI hotI / yadi samrATake bhAI yamunAko svayaM dekhate, to unakA Agraha usake lie kadApi sthira na rahatA aura subhadrA to isa rAjamahalameM aisI apadArtha hai ki use koI pahicAnatA bhI nahIM hai| samrATake caturase. catura jAsUsa bhI usako DhUMr3hakara nahIM nikAla skte| parantu hAM, isa antaH. purameM rAjyalolupa rAjakumAriyoMkI kamI nhiiN| ve rAjAkI prArthanAko vyartha na hone deNgii|" __vasantane musakurAte hue kahA--subhadrA, ava merA chuTakArA bahuta zIghra honevAlA hai / Aja isa aMdhakArameM hamArA tumhArA yaha antima milana hai| kala hajAroM striyoMmeMse tumhAre jina hAthoMko dekhakara maiM tumheM pahi phU. gu. 2
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUloMkA gucchaa| cAna sakU~gA, Aja una hAthoMse tuma mujhe bAhara Aneke lie nimaMtraNa kara .. jaao| subhadrAne apane kAMpate hue hAthoMko tAkhameMse Age bar3hA diyA / vasantane unheM apane Atura hAthoMse kasakara jakar3a liyA; parantu usake Akula oSTha utanI dUra na jA ske| __ dUsare dina sabere hI vasantakI nizcita nidrAmeM vyAghAta DAlakara kArAgArake. kivAr3a ArtanAda karate hue khula pdd'e| svayaM kAzIrAjane avantIke maMtrIke sahita kArAgArameM praveza kiyaa| kAzIrAjane vasantake caraNoMmeM par3akara hAtha jor3a prArthanA kI ki mahArAja, mere ajJAta aparAdhoMko kSamA kiijie| maMtrIne abhivAdana karake kahA-cakravartI mahArAjakI jaya ho| vasanta rAjAko abhayapradAna karake kArAgArase bAhara huA aura thor3I hI. dera meM snAnAdi karake vastrabhUSaNoMse susajjita ho gyaa| ___ kAzIrAjane apanI bhayabhIta aura lajjita kanyAoMko vasantake sanmukha bulvaayaa| ve saba eka eka AI aura dUrase praNAma karake eka ora sira nIcA kiye hue khar3I ho gaI / sabake pIche yamunA aaii| usane lajjAse sakucate hue. samIpa jAkara praNAma kiyaa| usakI sadyaHsnAtA kezarAzine bikhara kara vasantake donoM pairoMko DhaMka liyA / kezoMkI komalatA aura ArdratAne vasaMtake hRdayako pAnI kara diyA / usa samaya usane yamunAkA mastaka sparza karake mAnoM yaha cAhA ki maiM hRdayakI gaharI prItike jalase apane pichale anyAyya AcaraNako dho ddaaluuN| ___ kAzIrAjane kahA--mahArAja, Apako ina abodha bAlikAoMkA aparAdha kSamA karanA pdd'egaa| vasantane kahA-maiMne ina sabako ApakI isa upekSitA tiraskRtA kanyAke guNoMse prasanna hokara kSamA kara diyA hai aura mujhe svayaM isase kSamA mAMganA hai / . yaha kahakara vasantane anya rAjakumAriyoMkI ora na dekhakara kevala yamunAko lakSya karake kahA-yamunA, tuma mere pichale aparAdhoMko kSamA kara do|
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ aparAjitA / __yamunA nIcA sira kiye hue nakhoMse jamInapara kucha likhane lagI / apanI garvitA bahinoMke aura snehahIna pitAke samakSa use yaha lAMchanA aura lajjA asahya ho gii| vasanta yadyapi usa samaya sabase vArtAlApa kara rahA thA; parantu usake netra vyAkula hokara antaHpurake cAroM ora pratyeka kibAr3akI oTameM kisIko khojate phirate the / usakI subhadrA kahAM hai ? usakI sevikA kahAM hai ? usakI pyArI kahAM hai ? vaha to usake sukhako pahacAnatA nahIM haipahacAnatA hai usake hAthoMko, usake kaMThasvarako aura usake sadaya hRdyko| apanI yAcanAkA uttara na pAkara vasantake netra yamunAkI ora phira Aye / yamunAke hAtha dekhakara usake AzcaryakA ThikAnA na rahA / ye ve hI hAtha the, jo usa kArAgArake aMdhakArameM prakAza karake use dhIraja ba~dhAte the ! ve hI aMguliyAM, ve hI hathelIkI rekhAe~ aura vahI pahuMcIparakA tila; saba kucha vahI thaa| vasantakA mukha Anandase khila uThA / praNayakRtajJatAke mohana sparzase yamunAkI mUrti vasantakI dRSTimeM atulanIya rUpavatI jhalakane lagI / eka atizaya sundara, citrakizora aura azarIrI devatAke varase vasantakI dRSTi meM jo premakA aMjana a~ja gayA thA, usake kAraNa vasantako dikhAne lagA ki yamunA anupama yauvanase, Anandase, mAdhuryase, sauMdaryase aura kalyANase jagamagA rahI hai| vasantane usa samaya kAzIrAjakI ora phira kara rahAApase maiM eka bhikSA cAhatA huuN| "bhikSA ? mahArAja, Apa yaha kyA kaha rahe haiM ! aise zabda kahakara aparAdhIke aparAdhako aura mata bar3hAie / mujhe to Adeza - kIjieAjJA diijie|" __ " acchA, Apane jo merA aparAdha kiyA hai, usake daMDasvarUpa maiM Apake bhAMDArakA eka bahumUlya ratna lenA cAhatA huuN|" " yaha to ApakI kRpA hai, aura merA saubhAgya hai| kahie, koSAdhyakSa ApakI AjJAkI pratIkSA kara rahA hai / "
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUlokA gucchaa| vasantane ha~sakara kahA-maiM jisa ratnakI bAta kahatA hUM, usa ratnako ApakA koSAdhyakSa na pahacAna skegaa| maiMne usakA bar3I kaThinAIse patA lagAyA hai| vaha dUra bhI nahIM hai / dekhie, yaha hai aisA kahakara vasantane kucha Age jhukakara yamunAke donoM hAtha thAma liye aura logoMke vismayakI paravA na karake usase ha~sakara kahA-kyoM subhadrA, kyoM yamunA, eka cakravartI narezake sAtha aisI ThagAI ! Thaharo, maiM tumheM isakA daMDa detA huuN| kAzIse avantIke rAjamahala meM tumhArA nirvAsana (dezanikAlA) kiyA jAtA hai| kyoM, yaha daMDa svIkAra hai ? mAlUma hotA hai, Aja avantIkI prArthanA vyartha na jAne paaygii| yadi avantIke rAjaprAsAdameM tumheM acchA na lagegA, to vahAM phUloMke vanoMkI bhI kamI nahIM hai aura avantIke mahArAjako usI vasanta mAlIkI jagaha de dI jaaygii| phira to prasanna rahogI? usakI vINA tumhArI virada gAyA karegI aura vaha tumhAre galemeM DahaDahe phUloMkI mAlA pahinAyA karegA / tumhAre diye vinA vaha bAhara jAneke lie chuTTI bhI na pA sakegA! isa samaya yamunAkI dazA bar3I hI vilakSaNa thii| usake hRdayameM AnandakA aura lajjAkA dvandvayuddha maca rahA thA / lajjAkA bala jyAdA honeke kAraNa AnaMda apane sAtha zarIrako bhI lekara giranA cAhatA thaa| kAzIrAjane isa vizvAsake ayogya ghaTanAse vismita hokara kahA-mahArAja, merI ye samasta sundarI kanyAyeM isa samaya avivAhitA haiN| vasanta apane hAsyase una samasta sundariyoMko atizaya lajjita karatA huA bolA-nahIM, rAjan, maiMne to sunA hai ki ye karnATaka kaliMgAdi dezoMke siMhAsanoMko ujjvala kreNgii| - "kintu mahArAja, inheM Apake zrIcaraNoMke samIpa sthAna diyA jAya, to ye prasannatAse karnATaka kaliMgAdike siMhAsanoMke tyAga karaneke lie prastuta haiN|" vasantane musakurAkara kahA-kAzIrAja, merA rUpakA nazA aba utara gayA hai| rAjAoMke mahaloMmeM hRdaya kharIdakara pAyA jA sakatA hai, jIta karake nahIM / yaha jAna karake bhI maiM dInaveSako dhAraNa karake hRdaya jItaneke lie nikalA thaa| parantu maiMne yahAM eka aise hRdayako pAyA, jo
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ knychukaa| hRdayakA premI hai, rAjyakA nhiiN| aura isa taraha jItaneke lie Akara maiM bar3e Anandase hAra gayA / merI yaha kAlI vadhU hI mere rAjyako ujjvala kregii| yaha kauna nahIM jAnatA ki yamunA ( nadI ) kAlI hai ! isIliye usakA hRdaya gaMbhIra aura zItala hai| yAminI kAlI hai, isIlie usake zarIrameM agaNita tArAgaNoMkI mAlAyeM camakatI haiM aura isI taraha kAle koyaleke bhItara prakAzamAna hIrA chupA rahatA hai| yamunA, maiM anAdara karake tumheM aparAjitAke phUloMkI mAlA diyA karatA thA / kintu aba duHkhase phira sukhameM Akara maiMne samajhA hai ki tuma vAstavameM aparAjitA ho, tumhArI tulanA kisIse nahIM ho sktii| knychukaa| 1 raajniiti| bhAratavarSameM dazamI zatAbdIke prAraMbhameM itane choTe choTe svAdhIna rAjya sthApita hue the ki unakI ginatI karanA kaThina thaa| svArthI, balahIna aura vilAsapriya rAjAloga apane apane rAjyameM saba cintAoMse mukta hokara samaya bitAyA karate the aura musalamAna loga maukA pAkara dhIredhIre paMjAbakI sImAmeM prabala hote jAte the / hama jisa samayakA ullekha karate haiM, usa samaya caMdelavaMzIya rAhala rAjAkA putra harSadeva bundelakhaNDakA rAjA thA / vaha bar3A svadezAnurAgI thA aura sadaiva isI cintAmeM magna rahatA thA ki bhAratavarSa videzI AkramaNoMse kisa taraha baca sakatA hai| sImAntapradezoMko surakSita rakhaneke lie samasta dezake rAjyabalako ekatra karanA Avazyaka aura ucita samajhakara usane eka bAra bhinna bhinna pradezoMkI rAjasabhAoMmeM dUta bheje; parantu kisIne bhI usakI bAtapara dhyAna na diyA / usa samaya bhAratavarSa puNyahIna thA; manuSyakI ceSTAse usakA uddhAra honA asaMbhavasA ho gayA thA / eka divasa saMdhyAsamaya harSadeva yoddhAoM aura paMDitoMke sAtha rAjasabhAmeM baiThe the; itanemeM bhAToMne Akara unakA yazogAna karanA prAraMbha kiyaa| rAjAne unheM rokakara kahA ki-" maiM sirpha isa choTese
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUloMkA gucchA / bundelakhaNDakA zAsanakarttA hUM, tuma mujhe samasta sAgaroMsahita pRthvIkA adhIzvara kahakara merA apamAna mata karo / " 22 88 bhinna bhinna dezoMkI rAjasabhAoMse lauTe hue dUtagaNa eka eka karake rAjA logoMkI sammati pragaTa karane lage / kannaujase lauTe hue dUtane kahA--" mahArAja kannaujapati mahendrapAladeva aura unake sabhA-paNDitoMne kavi rAjazekharapraNIta viddhazAlabhaMjikA bhejI hai aura usake zirobhAgapara apane hAtha se Apake prastAvakA uttara likha diyA hai / " rAjAne granthako lekara dekhA / usapara likhA thA- kAvyazAstravinodena kAlo gacchati dhImatAm / " rAjAne virakti prakaTa karake sira jhukA liyA / dUsare dUtane Akara rAjAkI zaraNa meM eka patra rakkhA / use rAjAne svayaM par3hA / cedikulake kalacurivaMzIya mugdhatuGga prasiddhadhavala rAjAne likhA thA ki- 8 'maiM svayaM parAkramI aura bAhubalasampanna hUM / yavana logoMko sahaja hI harAdenekI zakti rakhatA hUM / anya rAjAoMse milakara maiM apane Atmagauravako nahIM ghaTAnA cAhatA / harSadevane maMtrI se kahAisIko vipattikAla kI viparIta buddhi kahate haiM / choTese kauzalarAjako harAkara tathA samudrataTake durbala rAjAoMko jItakara kalacuri rAjA bahuta abhimAnI ho gayA hai / "" isa samaya colarAjya meM vIranArAyaNa yA parAntakadeva rAjya karate the / unhoMne kerala - rAjakumArIse vivAha karake, vizeSakara keralapatikI sahAyatAse pANDyarAjako parAjita kiyA thA, tathA eka bAra laMkAtaka vijaya - yAtrA karake vahAMke rAjA paMcama kazyapako harAyA thA / harSadevako vizvAsa thA ki vIranArAyaNa samasta dakSiNa pradezakA sArvabhauma rAjA ho sakatA hai / isalie usane usakI vijayI yAtrApara Ananda prakAza karake apanI sahAnubhUti prakaTa kI thI / parantu vIranArAyaNake patra meM kevala yahI uttara likhA thA, -- " uttara bhArata bahuta dUra hai / |" taba harSadevane vicArA ki maiM eka bAra samIpa vatta rAjAoMse svayaM milUM aura unakI icchA dekhUM, pIche jo kucha ucita ja~ca par3egA kiyA jAyagA / 3 pragalbhA / lUnI nadIkA jala bahuta nirmala aura zItala hai / ajamera prAnta meM isa samaya jahAM para tArAgar3ha hai usakI dakSiNa dizAse hokara eka samaya ,
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ knychukaa| 23 lUnIra nadIkI dhArA bahatI thii| bar3e prAtaHkAla kumArI kaJchukAne nadIke zItala jalameM snAna karake devamaMdirameM praveza kiyA / isa samayake pAThakoMko kaJchukA nAma acchA na lagegA; parantu kyA kiyA jAya, kavitvapriya pAThakoMke lie aitihAsika nAmakA parivartana nahIM ho sakatA / nAma kaisA hI ho, para kumArI kaJchukA thI bahuta sundarI / kyoMki usake devamandirameM praveza karate hI, eka saumyamUrti saMnyAsI yuvaka use dekhakara devapUjAkA maMtra bhUlakara mana-hI-mana yaha pATha par3hane lagA thA, kanakakamalakAntaiH sadya evAmbudhautaiH zravaNataTaniSaktaiH paattlopaantnetraiH| upasi vadanavimbairaMsasaMsaktakezaiH zriya iva gRhamadhye saMsthitA yoSito'dya // isa samaya ajamerameM naye cauhAna vaMzakA rAjya thA / rAjA govakake putra candana usa samaya siMhAsanArUr3ha the / kumArI kacchukA rAjA candanakI bahina thii| __sundarIne Izvarake caraNoMmeM aMjalI pradAna karake saMnyAsIke caraNoMpara apanA mastaka navAyA / saMnyAsI cakita ho uThakara kahane lagA- maiM ApakA praNAma grahaNa karaneke ayogya hUM, vizeSakarake isa devamandirameM Izvarake sivA dUsarA koI vaMdanIya nahIM ho sktaa|" kumArIne mandahAsyase kahA-"jaba svayaM cauhAnanareza Apake bhakta haiM, taba yadi unakI choTI bahinane Apako praNAma kiyA to isameM hAni kyA huI ? " saMnyAsI yaha 'paricaya pAkara mana-hI-mana bahuta prasanna huaa| ___ rAjakumArI yadyapi pragalbhA mAlUma hotI hai; parantu usake donoM netra mugdhAke netroMke samAna haiM / saMnyAsIkI ora dekhakara bAtacIta karaneke samaya usake donoM palaka jyoM hI kucha Upara uThakara aura sukomala dRSTiko Dhakakara avanata hue, tyoM hI saMnyAsIkA mastaka ghUma gayA / saMnyAsIne dekhA ki usake prANoMne prAcIna vakSogRha chor3akara yuvatIkI kucha khulI huI dRSTike mArgase saundaryake navamandira meM praveza kiyA hai / vaha cintA karane lagA ki aba yadi yaha manomohinI netroMke palaka khola karake phira dekhe bhI, to bhI, isameM sandeha hI hai ki gaye hue prANa phira lauTeMge yA nhiiN|
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUloMkA gucchaa| - isake bAda hI kumArIkI devabhakti bar3ha uThI / vaha donoM samaya maMdirako Ane lagI aura kabhI kabhI to vaha apanI dAsiyoMko bhI sAtha lAnA bhUla jAne lagI! eka dina saMnyAsI mandirakI sIr3hiyoMpara baiThakara bAyeM hAthase netroMko baMdakarake mAnasa-pUjAmeM magna ho rahA thaa| usI samaya kumArI dhIre dhIre usake pAsa aaii| usa samaya taka sAyaMkAlakI AratIke lie maMdirakA dvAra na khulA thaa| saMnyAsIkA dhyAna bhaMga ho gyaa| usane namrasvarase kumArIse kuzalaprazna kiyA / kumArIne kahA- "maiM saMnyAsadharma grahaNa karUMgI aura ApakI ziSyA houuNgii|" kumArI sacamuca bar3I pragalbhA hai / isake pIche una donoMkI kyA bAtacIta huI; so to hama nahIM kaha sakate; parantu itanA hama avazya kaheMge ki devamaMdirakA dvAra mukta honeke pahale hI una donoMke hRdaya dvAra mukta ho cuke the| isake dUsare dina saMnyAsI yuvakane rAjasabhAmeM prastAva peza kiyA ki maiM purohita hokara kumArI kaJchukAkA vivAha bundelakhaNDa ke rAjA harSadevake sAtha karanA cAhatA huuN| rAjAne ise svIkAra kara liyA / saMnyAsI lUnIrake jalameM snAnAdi nityakarma samApta karake ajamerase yadyapi prasthAnita ho gayA; parantu yaha bAta usake manameM ghUmatI hI rahI ki lUnIrakA jala bahuta nirmala aura bahuta hI zItala hai| 3 yuddhkssetrmeN| yaha cirakAlakI rIti hai ki sandhi na honese yuddha karanA par3atA hai| candelapati harSadevane bundelakhaMDako bhAratavarSakA kendra banAnekA nizcaya karake choTe choTe rAjAoMke sAtha aneka yuddha kiye| kaI sthAnoMmeM vijaya prApta karaneke pazcAt cedivaMzIya-kalacuri rAjAoMke sAtha yuddha prAraMbha huaa| isa samaya garvonmatta mugdhatuMga prasiddhadhavalakA svargavAsa ho cukA thA / usakA putra bAlaharSa rAjA thaa| madhyapradezakA vartamAna sAgara jilA cedirAjyakA pradhAna sthAna thaa| bundelakhaMDakI dakSiNa sImApara sAgara jileke uttarIya bhAgameM zAhagar3ha nAmaka nagarameM ubhaya pakSakA saMgrAma huA / eka dina yuddhayAtrA honeke pahale rAnI kaJchukAne svapnameM dekhA ki eka prakAzamaya meghake Tukar3epara rAjA virAjamAna haiM aura rAnI jitanI hI bAra rAjAke caraNoMkA sparza karaneke
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ knychukaa| 25 wwwwwww lie hAtha phailAtI hai, utanI hI bAra siMhAsana usase dUra haTa jAtA hai / jAgrata honepara rAnIne pratijJA kI ki maiM yuddhakSetrameM bhI svAmIke pAsa sadaiva upasthita rahUMgI / rAjAne bahuta niSedha kiyA parantu rAnIne eka bhI na sunI aura ha~sakara kahA-" saMnyAsI mahArAja, cauhAnavaMzakI lar3akiyAM yuddhako dekhakara bhayabhIta nahIM hotii| rAnI rAjAse 'saMnyAsI mahArAja' kahA karatI thiiN| zAhagar3hameM senAkA kolAhala sunAI dene lagA / phAlguna zuklA trayodazIke madhyAhna samayase yuddha prAraMbha huA / saMdhyA ho gaI, to bhI donoM dalomeMse koI bhI nirasta na huA / sahasA rAnIke manameM eka utsAhakI taraMga utthii| kisI tarahase vaha DeremeM na raha skii| vaha vyagra hokara yuddha-. veSa dhAraNa karake ghoDepara savAra ho gaI aura Derepara jo pacAsa paidala sipAhI maujUda the, unako sAtha lekara 'jaya caMdelapatikI jaya' kaha karake eka orase zatrusenA para TUTa par3I / rAtrike samaya nayI senAke AjAnese thakI huI senAne utsAhahIna hokara yuddhasthalase bhAganA zurU kara diyA / 'mAra' 'mAra' zabda kahatI huI buMdelakhaMDakI senA usakA pIchA karane lgii| vijaya prApta karaneke pazcAt rAjA aura rAnI donoM eka sAtha apane zivirako lauTe / rAnIkI AjJAse tatkAla hI khulI huI cAMdanImeM zayyA bichAI gaI / yuddhavezakA parityAga kiye vinA hI mahArAja usa para leTa gaye / rAnI unake pAsa hI baiTha gaI / vaidya bulAyA gayA; paraMtu mahArAjane sthira bhAvase kaha diyA,-" cikitsAkA kucha phala na hogA, aba upAya karanA vyartha hai|" to bhI rAnIke anurodhase vaidyane mahArAjake vakSaHsthalake ghAvapara auSadhakA lepa kiyA aura rAnIne apane hAthase auSadha pilAkara patikA mukhacumbana kiyaa| harSadevane rAnIkA hAtha apane hAthameM lekara kahA-" merA eka anurodha mAnanA pdd'egaa| tuma pratijJA karo ki merI citApara apanA prANa visarjana na karogI / " mahArAnIkA kaNTha zokake Avegase ruddha ho gyaa| unhoMne bar3I kaThinAIse kahA-" deva, ramaNIjanmajhA jo yathArtha sukha hai, usase
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 phUloMkA gucchaa| Apa mujhe kisa aparAdhake kAraNa vaMcita karate haiM ? " mahArAjane rAnIko apanI bhujAoMse veSTita karake kahA-" devi, devadatta jIvanako AtmahatyA karake nAza karanekA kisIko adhikAra nahIM hai / sukhakI AzA chor3akara duHkha vahana karo, yahI jIvanakA yathArtha gaurava hai / jisa maMtrase hama aura tuma donoM lUnIrake tIrapara dIkSita hue the, usI maMtrase bAlaka yazovarmAko dIkSita karo / putrakI jananI banakara hamArI icchA pUrNa karaneke lie apane jIvanakI rakSA kro|" rAnIkI AjJAse putra yazovarmAke lAne ke lie usI samaya savAra daur3Aye gye| prishisstt| epigrAphiyA iMDikAmeM saMgraha kiye hue zilAlekhoMse pAThaka jAna sakeMge ki -mahArAja harSadevakI icchA aura unakI rAnIkI sAdhanA bahuta aMzoMmeM pUrNa aura saphala huii| yazovarmAne apanI mAtAse yuddhadIkSA lekara gauDa, khasa, kauzala, kAzmIra, mithilA, mAlava, cedi, kuru aura gurjara dezakA vijaya kiyaa| tivvatanarezake yahAMse kannojapatine eka sundara devamUrti prApta kI thii| IsvI san 948 meM yazovarmA ukta devamUrtiko kanaujase le Aye aura eka vizAla mandira banavAkara usameM usako pratiSThita kiyaa| yaha mandira unhoMne apane mAtA "pitAkI vaikuMTha-kAmanAse bnvaayaa| jayamAlA / citrakArakA nAma chavinAtha hai / citra khIMcanA hI usake jIvanakA vrata hai / kavi jisa taraha kAvyakA AlApa karake, svarameM chandako milAkara kavitAdvArA apane manakA bhAva prakAzita karatA hai, usI taraha chavinAtha apanI nipuNa kamalase raMga bharakara, tathA rekhAoMko khIMcakara apane manakA bhAva citrameM spaSTa rUpase jhalakA detA hai / usake aMkita citra aise sundara prAkRtika aura bhAvayukta hote haiM ki unheM dekhakara yathArtha vastukA bhrama hotA hai / AkAzameM pakSI ur3atA hai-usakA khIMcA huA citra dekhakara use loga sahasA nahIM kaha sakate ki yaha sacamuca pakSI hai yA usakA citra!
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ jymaalaa| 27 citrakalAmeM usakI aisI nipuNatA dekhakara prAyaH dezake samasta citrakAra manahI-mana usase dveSa rakhate haiM / parantu chavinAthake manameM IrSA-dveSakA leza bhI nahIM hai / usakA mana dUdhake samAna svaccha hai; vaha bAlakoMke samAna sadaiva prasanna rahatA hai| chavinAtha eka ucca zreNIkA citrakAra hai| usakI isa nipuNatAko sarvasAdhAraNa loga nahIM jAna sakate, kevala samasta citrakAra hI usake guNoMse paricita hai; parantu ve isa bAtako prakaTa na karake apane apane nAmake bar3hAnehImeM prANapaNase ceSTA karate haiN| chavinAtha citra khIMcanehImeM tanmaya rahatA hai-use prazaMsA pAnekI tilamAtra bhI icchA nahIM hai| __ eka bAra rAjasabhAmeM prazna uThA ki dezabharameM sarvazreSTha citrakAra kauna hai ? isakA nirNaya karaneke lie rAjAne dezake samasta citrakAroMko nirdiSTa samayapara ekatrita honeke lie AjJA dii| citrakAroMne paraspara vicAra karake nizcaya kara liyA ki dehAtake rahanevAle chavinAthako yaha rAjAjJA kisI taraha vidita na hone pAve / ve loga yaha bhalI bhA~ti jAnate the ki yadi citrapradarzanameM chavinAthakA citra AyA to hama logoMkA AzA-kusuma murajhAkara gira jAyagA aura usako hI vijaya prApta hogii| dhIre dhIre nirdiSTa samaya bhI A pahu~cA / saba loga rAjasabhAmeM upasthita hue| kevala chavinAtha hI isa sabhAmeM na aayaa| rAjAne sabako sambodhana karake kahA-maiM parIkSA karanA cAhatA hUM ki "tuma logoMmeM sarvazreSTha citrakAra kauna hai / isa lie navavarSake prathama dina tuma saba loga eka eka uttama citra taiyAra karake rAjasabhAmeM upasthita hoo| una citroMparase hI yaha nirNaya kiyA jaavegaa| rAjAjJA sunakara citrakAra loga prasannatApUrvaka apane apane ghara lautte| unhoMne mana-hI-mana saMkalpa kiyA ki chavinAthako isa bAtakI gaMdha bhI na milanI caahie| eka pAMca varSakA bAlaka nadIke kinAre khela rahA hai / khelate khelate jaba vaha Age pIche daur3atA hai, taba usake kAle kAle keza vAyuke jhokoM se
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUlakA gucchA / ur3a-ur3akara apUrva saundarya darasAte haiM / usake sudIrghanetra do phUle hue nIla kamala ke samAna sundara aura bhAvapUrNa dikhAI dete haiM / 28 chavinAtha dekhate dekhate nadIpara A pahuMcA / vaha eka sundara tasabIra khIMcanA cAhatA thA, kintu use manake anusAra Adarza na milatA thA / bAlakako dekhakara vaha bar3A prasanna huA - use apane manake anusAra Adarza mila gayA / vaha dhIre dhIre usake pAsa jAkara pUchane lagA chavi 0 - tumhArA kyA nAma hai ? bAlaka - ( ha~sakara ) manohara | chavinAtha mana-hI-mana bar3A prasanna huA ki nAma bhI ThIka hai-- manohara yathArtha meM manohara hai / aneka yatna aura pralobhanase usa bAlakako usane eka pattharapara biThAyA / bAlaka ha~sate ha~sate kahane lagA, bhAI, yaha tasavIra mujhe doge ? " 66 chavi-citra taiyAra honepara yahI tasabIra maiM tumheM dUMgA, parantu ise taiyAra karanemeM do tIna dina lageMge, tuma roja ThIka samayapara yahAM A jAyA karo | bAlaka - ( prasanna hokara ) bahuta acchA / chavinAthane pAkeTase kalama aura raMga nikAla kara citra khIMcanA prAraMbha kiyA / tIsare dina citra taiyAra ho gayA / bAlaka use dekhakara bahuta prasanna huA aura citrakArakA hAtha pakar3akara bar3e Agrahase use apane ghara le gayA / manoharakA pitA bhI isa manohara citrako dekhakara mugdha ho gayA - vaha mana-hI-mana kahane lagA -- ahA ! mere lar3akekA citra itanA sundara ! pahale citrakI ora dekhakara aura phira apane lar3akekA mukha nirIkSaNa karake vaha cakita ho rahA / vaha AnaMdameM itanA magna ho gayA ki chavinAthakI abhyarthanA karanA bhI bhUla gayA / ( 3 Aja navavarSakA prathama dina hai / rAjasabhA latApuSpoMse susajjita ho rahI hai | sundara candrAtapamaNDita sabhAsthala ke madhya meM rAjasiMhAsana suzobhita hai / dAhinI ora eka suMdara galIcepara nyAyArthI citrakAragaNa apane apane citra liye hue baiThe haiN| sAmane kI ora darzakoMke baiThanekI jagaha hai /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ jymaalaa| dezake samasta citrakAra rAjasabhAmeM upasthita haiM / chavinAthako isakI khabara pahale hI mila cukI thI / paraMtu vaha jAnakara bhI Aja isa sabhAmeM nahIM aayaa| citra parIkSA prAraMbha hone meM aba adhika vilamba nahIM haiH| aise samayameM eka AdamI hAMpate hAMpate rAjasabhAmeM upasthita huA / usake hAthameM chavinAthakA aMkita kiyA huA manoharakA citra hai| saba loga isa Agantuka puruSakI ora dekhane lage / rAjAke izArese paharevAloMne rAstA chor3a diyA / usane Akara citra rakhakara prArthanA kI ki "mahArAja ! maiM bhI vicAraprArthI hUM, yaha citra parIkSAke lie lAyA huuN|" citraparIkSA prAraMbha ho gaI / rAjAne eka eka karake saba citroMkI parIkSA kI aura antameM manoharake citrako dAhine hAthase uThAyA / unhoMne bahuta samaya taka usakA nirIkSaNa karaka uccasvarase kahA ki " yaha citra jisakA khIMcA hai, vahI tuma saba citrakAroMmeM zreSTha citrakAra hai|" ___ saba loga usa citrakI ora dekhane lage / eka hI sAtha sabhAmeM upasthita samasta logoMkI dRSTi usa citra para jA pdd'ii| saba hI Azcaryase dekhane lage kinadIke tIrapara eka pattharapara baiThI huI sundara sukumAra bAlakakI apUrva mUrti hai| usameM kRtrimatAkA leza bhI nahIM hai / usa mUrtiko dekhakara citrase bAlakako godameM leneka lie darzakoMke donoM hAtha svataH hI Ageko bar3hate haiN| ___ rAjA-( manoharake pitAse ) isa citrake banAnevAlekA kyA nAma hai aura vaha kahAM hai ? ____ "rAjan, isake banAnevAlekA nAma maiM nahIM jAnatA aura yaha bhI nahIM jAnatA 'ki vaha kahAM rahatA hai| parantu yaha citra mere bAlakakI jIvaMta pratimUrti hai| aisA manohara citra maiMne Ajataka nahIM dekhA, isI lie mahArAjakI sevAmeM ise vicArake lie upasthita kiyA hai|" ___ aneka anusandhAna honepara bhI citrakArakA patA nahIM lgaa| rAjAne manoharake pitAko pracura puraskAra dekara usa citrako apane pAsa rakha liyaa| usa dina kucha bhI vicAra sthira nahIM ho skaa| rAjAne vicAraprArthI citrakAroMko bulAkara kahA-"tuma logoMmeM kauna zreSTha citrakAra hai, isakA nirNaya kucha bhI nahIM ho sakA / isa lie tuma loga phirase citra taiyAra karake lAo, maiM tumhArA vicAra kruuNgaa|"
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUloMkA gucchaa| Aja punarbAra citra-parikSAkA dina hai / rAjA rAjaveza dhAraNa karake rAnIkI svahastagrathita puSpamAlAko kaNThameM dhAraNakara siMhAsanapara virAjamAna haiM / pIche cikakI oTameM rAjavaMzIya mahilAoMke baiThanekI jagaha hai| isa bAra na mAlUma kyA socakara chavinAtha citra-parIkSA dekhane AyA hai| rAjasabhAmeM eka ora darzakoMke baiThanekA sthAna hai, vahAMpara hI vaha baiThA hai| parantu kisIne use pahacAnA nahIM / rAjAke sanmukha citra rakkhe gaye / saba loga Ajake phaisaleko jAnaneke liye utsuka ho rahe haiM / vicAra AraMbha ho gyaa| aise samayameM chavinAthakI dRSTi rAjamahalake kakSameM laTakI huI eka tasabIrake upara par3I / vaha dhIrese uThA aura tasabIrakI ora agrasara huA / kisIne bhI usa ora lakSya nahIM kiyA / saba loga citraparIkSA dekhanemeM vyasta ho rahe haiM / rAjAne eka eka karake saba citra dekhe / aMtameM unhoMne eka citrako uThAkara apane hAthameM liyA hI thA ki itanemeM 'cora ! cora ! ' zabdase sabhAmaMDapa gUMja uThA / rAjAne dekhA ki do paharevAle eka AdamIko bA~dhe hue liye jAte haiM / pahArevAloMne rAjAse nivedana kiyA ki "mahArAja, yaha manoharakA citra curAneke lie AyA thaa|" rAjAne sthira dRSTise chavinAthake Apattigrasita mukhakA nirIkSaNa kiyaa| vaha sira jhukAye sthira bhAvase khar3A hai / unake caharepara bhayakA nAma bhI nahIM hai / darzaka logoMke kolAhalase sabhAmaMDapa vikampita ho utthaa| rAjAke kaTAkSapAtase kucha derameM zAnti sthApita huI / rAjA-(baMdIse) tumane mahalameM kyoM praveza kiyA ? baMdI-( nirbhaya manase ) citra dekhaneke lie / rAjA kucha kahA hI cAhate the ki itanemeM manoharake pitAne Akara kahAmahArAja, yaha vahI citrakAra hai, jisane mere lar3ake manoharakA citra aMkita kiyA thaa| dazakoMmeM sannATA chAgayA-sabhAsthala nistabdha ho gayA / loga utkaMThita hokara phaisalA sunanekI pratIkSA karane lge| ___ baMdI baMdhanamukta kara diyA gyaa| rAjAne siMhAsanase uThakara rAnIke hAthakI gUthIhuI puSpamAlA apane kaNThase utArakara chavinAthake galemeM pahanA dii|
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhusravA / 31 jayakA bAjA baja uThA / cikake aMtarAlase vijayagIta sunAI dene lage / rAjAke vicArase saba loga saMtuSTa hue / kevala jina logoMne vicAra karAnA jhukAye baiThe rahe / Ave hI hindustA (pustakAdaya labada 30 madhusravA / ( 1 ) 1 gurjara pradeza ke antargata kusumbhapurake rAjA bandhuhita bar3e Anandase rAjya - karate the / kumArI madhusravAkI sevA zuzrUSAne, senApati balAhaka ke zatruzAsaka parAkramane aura sabhAkavi kSemazrIke madhura kAvyarasane rAjAko sarvaprakAra se cintA -- mukta aura Anandayukta kara rakkhA thA / madhusravAkI zarIralatikAmeM lAvaNyakA lalita kusuma khila rahA thA, caJcala aura vizAla netroM meM zubhra dUdhakI dhArAke samAna bholI citavana khela rahI thI; laharAte hue atizaya kAle bAloM aura lIlAmaya caMcala gati se vaha kAlI ghaTAke bIca meM bijalI ke samAna mAlUma hotI thI / rAjasabhAkA vizAla bhavana samudrataTapara zobhA de rahA thA / vaha saGgamarmara Adi bahumUlya pASANoMse banAyA gayA thA, usakI dIvAloMpara taraha tarahake maNimuktAjaTita citra khiMce hue the aura usake cAroM ora eka ramaNIya udyAna thA / dakSiNakI ora vizAla samudra laharAtA thA, pUrvakI ora choTIsI vizAkhA nadI -- jo ki Age jAkara samudra meM milI hai-- bahatI thI,. uttarakI ora nagarase lagA huA meghamAlAke samAna dhUmradhUsara muJjakeza parvata UMcA sira kiye hue khar3A thA aura pazcima kI ora ilAyacIkI latAoMse AliGgana karanevAle candana vRkSoMkA bagIcA thaa| samudrakI garjana, vizAkhAkI kalakaladhvani, muMjakezake vRkSoMkI harI harI zobhA aura udyAnakI krIr3A karatI huI sugandhita vAyu rAjasabhAko bahuta hI madhura banAye rakhatI thI / sAtha hI mahArAjake samIpa hI baiThI huI madhusravA apanI rUpajyoti se use prakAzita kiye: rahatI thI /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUlakA gucchA / Aja punarbAra citra parikSAkA dina hai / rAjA rAjaveza dhAraNa karake rAnIkI svahastagrathita puSpamAlAko kaNThameM dhAraNakara siMhAsanapara virAjamAna haiM / pIche cikakI oTa meM rAjavaMzIya mahilAoMke baiThanekI jagaha hai / 30 5 isa bAra na mAlUma kyA socakara chavinAtha citra - parIkSA dekhane AyA hai / rAjasabhA meM eka ora darzakoMke baiThanekA sthAna hai, vahAMpara hI vaha baiThA hai / parantu kisIne use pahacAnA nahIM / rAjAke sanmukha citra rakkhe gaye / saba loga Ajake phaisaleko jAnaneke liye utsuka ho rahe haiM / vicAra AraMbha ho gyaa| aise samaya meM chavinAthakI dRSTi rAjamahala ke kakSameM laTakI huI eka tasabIrake upara par3I / vaha dhIre se uThA aura tasabIrakI ora agrasara huA / kisIne bhI usa ora lakSya nahIM kiyA / saba loga citraparIkSA dekhane meM vyasta ho rahe haiM / rAjAne eka eka karake saba citra dekhe / aMta meM unhoMne eka citrako uThAkara apane hAthameM liyA hI thA ki itanemeM 'cora ! cora ! ' zabda se sabhAmaMDapa gUMja uThA / rAjAne dekhA ki do paharevAle eka AdamIko bA~dhe hue liye jAte haiM / pahArevAloMne rAjAse nivedana kiyA ki " mahArAja, yaha manoharakA citra curAneke lie AyA thA / "" rAjAne sthira dRSTi se chavinAthake Apattigrasita mukhakA nirIkSaNa kiyA / vaha sira jhukAye sthira bhAvase khar3A hai / unake caharepara bhayakA nAma bhI nahIM hai| darzaka logoMke kolAhala se sabhAmaMDapa vikampita ho uThA / rAjAke kaTAkSapAta se kucha dera meM zAnti sthApita huI / rAjA - ( baMdIsa ) tumane mahala meM kyoM praveza kiyA ? baMdI - ( nirbhaya manase) citra dekhane ke lie | rAjA kucha kahA hI cAhate the ki itanemeM manohara ke pitAne Akara kahAmahArAja, yaha vahI citrakAra hai, jisane mere lar3ake manoharakA citra aMki kiyA thA / darzakoM meM sannATA chA gayA - sabhAsthala nistabdha ho gayA / loga utkaMThita hokara phaisalA sunane kI pratIkSA karane lage / baMdI baMdhanamukta kara diyA gayA / rAjAne siMhAsanase uThakara rAnIke hAthakI thI puSpamAlA apane kaNThase utArakara chavinAthake gale meM pahanA dI /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhusravA / 31 jayakA bAjA baja uThA / cikake aMtarAlase vijayagIta sunAI dene lage / rAjAke vicAra se saba loga saMtuSTa hue / kevala jina logoMne vicAra karAnA cAhA thAne ke hI varddhana jhukAye baiThe rahe / hinduru u/ 30 DEND (pustakAlaya ) madhusravA / ilAhAbAda ( 1 ) gurjara pradeza ke antargata kusumbhapurake rAjA bandhuhita bar3e Anandase rAjya - karate the / kumArI madhusravAkI sevA zuzrUSAne, senApati balAhakake zatruzAsaka parAkramane aura sabhAkavi kSemazrI ke madhura kAvyarasane rAjAko sarvaprakAra se cintA -- mukta aura Anandayukta kara rakkhA thA / madhusravAkI zarIralatikAmeM lAvaNyakA lalita kusuma khila rahA thA, caJcala aura vizAla netroM meM zubhra dUdhakI dhArAke samAna bholI citavana khela rahI thI; laharAte hue atizaya kAle bAloM aura lIlAmaya caMcala gati se vaha kAlI ghaTAke bIca meM bijalI ke samAna mAlUma hotI thI / rAjasabhAkA vizAla bhavana samudrataTapara zobhA de rahA thA / vaha saGgamarmara Adi bahumUlya pASANoMse banAyA gayA thA, usakI dIvAloMpara taraha tarahake maNimuktAjaTita citra khiMce hue the aura usake cAroM ora eka ramaNIya udyAna thA | dakSiNakI ora vizAla samudra laharAtA thA, pUrvakI ora choTIsI vizAkhA nadI -jo ki Age jAkara samudra meM milI hai--- bahatI thI,. uttara kI ora nagarase lagA huA. meghamAlAke samAna dhUmradhUsara muJjakeza parvata UMcA sira kiye hue khar3A thA aura pazcima kI ora ilAyacIkI latAoMse AliGgana karanevAle candana vRkSoMkA bagIcA thaa| samudrakI garjana, vizAkhAkI kalakaladhvani, muMjakezake vRkSoMkI harI harI zobhA aura udyAnakI krIr3A karatI huI sugandhita vAyu rAjasabhA ko bahuta hI madhura banAye rakhatI thI / sAtha hI mahArAjake samIpa hI baiThI huI madhusravA apanI rUpajyoti se use prakAzita kiye rahatI thI /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUlokA gucchaa| madhusravAke rUpa aura kusumbhapurake racanAsaundaryase bar3e bar3e vIroMkA hRdaya AkarSita hotA thA; paraMtu parAkramI balAhakakI taravArake bhayase sabako vimukha honA par3atA thA / rAjA AnaMdake sAtha kSemazrIke kAvyarasakA pAna kiyA karate the / madhusravAkA smaraNa karake jisa taraha balAhakakI taravAra bhayaMkara aura tIkSNa ho gaI thI, usI prakAra madhulavAkA Azraya pAkara kSemazrIkI kavitA bhI sakalajanamanohAriNI aura madhura ho gaI thii| zatrupara car3hAI karaneke lie jAte samaya balAhaka jisa karuNa aura premavyAkula dRSTise madhusravAke nikaTa bidA mAMgatA thA, usa dRSTise vaha madhutravAke caraNoMpara kitane premapuSpa aura kitane prArthanA-pallava car3hAtA thA; yaha kisIse chupA na rahatA thaa| zatrupara vijaya prApta karaneke . antameM kSemazrIkI kavitAse jo bandakamalake cAroM ora ghUmate hue bhramaroM jaisI harSa aura zokase bhIgI huI guJjana dhvani nikalatI thI, usase madhusavA samajhatI thI ki ye prema aura avyakta vyAkulatAkI uvAseM mujhe hI lakSya karake nikala rahI haiN| jisa samaya balAhaka senApati garvase U~cA mastaka kiye hue sabhAsthalameM khar3A hokara kahatA thA-"mahArAja, Apake snehakavacane merI baDI rakSA kI, maiM usake prasAdase Aja vijayI hokara Apake sanmukha khar3A hN|" usa samaya kSemazrI lajjAse nIcA sira kiyehue kaMpitakaNThase isa AzayakA gIta gAtA thA-" ajI, maiM tumhAre premakA bandI huuN|" jisa samaya balAhaka zatruko rAjAke sAmane lAkara kahatA thA ki " mahArAja, maiM isa durjaya zatruko bA~dhakara lAyA hUM, kahie, isako kyA sajA dI jAya ?" usa samaya kSemazrI A~khoMmeM pAnI bharakara karuNApUrNa kaNThase kahatA thA-" bandIke baMdhana chor3a do, use premake baMdhanase sadAke lie bA~dha lo / " balAhaka jaba kisI zubhakAryake prAraMbhameM devadarzana karaneke samAna madhusravAkI lAvaNyalalita kaumAra-zobhAkA ekAgradRSTise pAna karake lakSyavedha karanemeM pravRtta hotA thA taba kSemazrI apanI puSpastabakake samAna sundara dRSTike dvArA madhusravAkI AratI utAratA thA / idhara balAhaka nihAra nihArakara ha~satA thA ki udhara dekhate dekhate kSemazrIkI A~khoMmeM nIra bhara AtA thaa| (2) madhusravAke vivAhakA samaya A gayA / balAhaka usake pANi-grahaNakI abhilASAse bolA, " mahArAja maiM apane hRdayakA rakta bahAkara cirakAlase
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ mdhustrvaa| 33 ApakI AjJAkA pAlana kara rahA hUM, Aja usake puraskAra denekA dina hai|" kSemazrIne hAtha jor3akara kAMpate hue kaNThase Darate Darate kahA, "mahArAja, maiMne apanI choTIsI zaktike anusAra jIvanabhara ApakI sevA kI hai Aja usakA smaraNa karake prasAda denekI kRpA kiijie|" __ rAjAko donoM hI pyAre haiN| kSemazrIne kevala prIti dI hai, parantu balAhakane dhana aura prANoMkI rakSA kI hai| unhoMne saMzaya miTAne aura kartavyanirNayakI AzAse madhusravAkI ora dekhA / parantu vaha donoMkA hI premadRSTise abhinandana kara rahI hai, yaha dekhakara rAjAne kahA, "dharaNI aura ramaNIko vahI pA sakatA hai, jo vIra ho| ataeva tuma donoMke balakI parIkSA honI caahie|" balAhakakA mukha AzAse khila uThA aura chAtI phUla utthii| usakI ora dekhakara madhusravA kucha musakarAI; parantu jyoM hI usane kSemazrIke malina mukhakI ora dekhA; tyoM hI vaha musakarAhaTa phIkI par3a gii| kSemazrIne kahA, " mahArAja, kavi prema-saundarya ke upAsaka hote haiM aura ramaNI prema cAhatI hai; ataeva hamArA prema kitanA gaharA hai, isakI parIkSA honI cAhie / " madhusravAke madhura dRSTipAtase kSemazrIkA sundara mukha vikasita hogayA; balAhaka vyAkula hokara rAjAke mu~hakI ora dekhane lgaa| mahArAja bole, "balahIna jaba svayaM apanI hI rakSA nahIM kara sakatA, taba mere rAjyakI aura kanyAkI kauna rakSA karegA ? " balAhakane myAnase talavAra nikAla lI aura madhusravAke smitamadhura mu~hakI ora dekhaa| kSemazrI gAne lgaa| usakA abhiprAya yaha thA "premase zatruoMko jItUMgA aura premake balase balI houuNgaa| virodhavikSubdha rAjya pAnekI apekSA to virodharahita vRkSake nIce nivAsa karanA acchA hai|" isa taraha jaba eka apane pakSakA samarthana karake madhusravAkI sadayadRSTikA saubhAgya prApta karatA thA, taba vaha praphullita aura dUsarA udAsa ho jAtA thA / antameM rAjAne kahA, "tuma donoMmeM jo balavAn hogA, vahI merI kanyAko prApta kara skegaa|" balAhakane apane saubhAgyase garvita hokara kSemazrIkI ora tuccha dRSTise dekhA / kSemazrIne vinIta svarase kahA, "acchA to bala-parIkSA hI hone diijie|" taba ghamaMDI balAhakane talavAra lekara kSemazrIko sAmane Aneke lie llkaaraa| kSemadhIkI vyAkula dRSTi madhusravAke netroM para jAkara Thahara gii| phU. gu. 3
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 phUlokA gucchaa| ___ kucha samaya pIche madhusravAne kahA, "isa tarahase balakI parIkSA karanA anyAya hogA / kyoMki eka to janmabharase zastra calAnekI zikSA pAyA huA zastropajIvI senApati hai aura dUsarA zastravidyAse sarvathA aparicita kavi hai| isa prakArake asama yuddha meM balakI apekSA kauzala yA cAlAkIkI hI jIta honekI adhika saMbhAvanA hai / isake sivA zastrayuddha meM kisI ekake hata yA Ahata honekA bhI Dara hai aura yaha hameM abhISTa nahIM / " yaha sunakara balAhakane madhusravAkI ora bhartsanAsUcaka dRSTi se dekhaa| rAjAne kahA, " acchA to bAhuyuddha honA caahie|" parantu madhusravAne ise bhI ThIka na smjhaa| antameM yaha nizcaya huA ki "kauna kitanA bojhA uThA sakatA hai, yaha dekhakara balakI jA~ca kI jAya / " (3) ___ zaratkAlake sUryakI sunahalI kiraNoMse abhI sabhAkA A~gana acchI tarahase vyApta na huA thA ki sabhAbhavana janasamUhase khacAkhaca bhara gayA / vaitAlikane mahArAjake AgamanakI ghoSaNA kI / kSemazrIne pratidinakI nAI mahArAjakI abhyarthanA karake eka gAnA gAyA; parantu AjakA gAnA bahuta hI saMkSipta aura bahuta hI karuNApUrNa thA / naubata bajane lagI / rAjAkI AjJAse parIkSA prArambha huii| balAhaka bar3e bar3e vajanadAra padArthoMko uThAne lagA / eka dUsarese adhika adhika vajanadAra padArtha usake sAmane lAye jAne lage aura vaha unheM Upara uThA uThAkara phaiMkane lgaa| antameM eka bar3I zilAko vaha apanI chAtIkI UMcAItaka le gayA-isase Age usakI zaktine javAba de diyaa| __ aba kSemazrIkI bArI AI / usakA sadA praphullita rahanevAlA mukha Aja zaratkAlake prabhAtake samAna gaMbhIra saundaryase paripUrNa thaa| jaba vaha bojhA uThAneke lie Age AyA, taba saikar3oM hajAroM netra usa asamarthake Upara karuNA aura kalyANa-kAmanAkI vRSTi karane lage / kSemazrIne eka bAra samudrakI stabdha aura gaMbhIra mUrtikI ora dekhA, eka bAra vizAkhAkI ora dRSTi DAlI, eka bAra muJjakezaparvatakI ora nirIkSaNa kiyA, eka bAra elAlatAveSTita candanavRkSoMkI zreNIkI ora nihArA-aura antameM madhusravAkI ora kaI bAra dekhakara vaha apane Apako bhUla gyaa| isake bAda hI usane pairoMke pAsa
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ mdhusrvaa| par3I huI usa bhArI zilAko donoM hAthoMse uThAkara mastakake Upara sthira kara diyA! .kSemazrIkI jItase sabhAmeM harSakA kolAhala maca gyaa| sabhAjanoMkI dRSTikI coToMse balAhakako apanI hAra hajAra guNI asahya mAlUma hone lgii| lajjAse usake mu~hapara pasInA A gayA, raMga ur3a gayA, A~kheM nIcI ho gaI / rAjAne kahA, "zAbAsa ! kSemazrI zAbAsa ! tumhAre premakI jIta huI hai / isa bhArI vajanako aba Upara uThAye rahanekI jarUrata nahIM hai, ise pheMka do|" jayase ullasita hue kavike kAnoM meM rAjAke ukta vacanoMne praveza nahIM kiyA / vaha madhusravAkI ora ekaTaka dRSTise dekhatA huA usa bhArI vajanako jyoMkA tyoM Upara uThAyehue staMbhake samAna nizcala ho rahA / loga cAroM orase kahane lage, "pheMka do, pheMka do, zilAko pheMka do|" parantu kavi jyoMkA tyoM acala rahA / usake mu~ha para ha~sI virAjamAna thI, aura A~kheM usakI madhusravAke mu~ha para gar3a rahI thiiN| madhusravA bolI, "kavike hAthase zilAko thAmakara utAra lo|" yaha sunate hI kaI logoMne zilAko pakar3akara kavike hAthoMmeMse khiiNcaa| khIMcate hI kSemazrIkA prANahIna zarIra pattharakI mUrtike samAna pRthvI para gira par3A ! vijayonmatta kavike isa prakAra ekAeka prANahIna hojAnese rAjasabhAke AnandakolAhalake Upara maraNakA eka atizaya karuNAprada paradA par3a gyaa| idhara madhusravA bhI apane vijayI svAmIkI isa mahimAmaya mRtyuse harSa aura zokake mAre mUchita hokara zAntilAbha karane lgii| vicitra svayaMvara / lagabhaga terahasau varSa pahalekI bAta hai / aGgadezameM satyasena nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| yaha rAjA andhra vaMzakA thA / isake pUrvapuruSoMne dakSiNase Akara aGgadezameM rAjya sthApita kiyA thaa| satyasenane campA nagarImeM rAjadhAnI sthApita karake apane rAjyako uttarameM mithilA tathA matsyadeza
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 phUlokA gucchaa| taka aura dakSiNameM gaGgAnadIke sundara taTase kaliGgake saghana vanaparyanta bar3hA liyA thaa| vaha samaya prabhAvazAlI bauddha dharma aura nirvANonmukha vaidika dharmake saMgharSaNakA thaa| isa saMgharSaNakA hI zAyada yaha prabhAva thA ki usa samayake rAjAoMko sabere tandrA AtI thii| prabala pratApI satyasena rAtako jAgatA thA aura dinako sotA thaa| ThIka hI hai, jisameM sAdhAraNa jIva nIMda lete haiM, usameM saMyamI puruSa jAgarita rahate haiM ! raudramUrti rAjA rAtako tAntrika bana jAtA thA aura bar3e sabere vaidika pUjApATha samApta karake nau bajeke pahale hI A~khe mUMdane lagatA thaa| koI koI kahate haiM ki usa samaya dezameM bauddha dharmake abhyudayakA vahI asara thA jo aphImake nazekA hotA hai| __ aba taka jo thor3e bahuta grantha, patra, zilAlekha, tAmrazAsana, dAnapatra Adi pAye gaye haiM, unase isa bAtakA patA lagatA hai ki sandhyAke pahale hI satyasenake hAtha, paira, khaDga aura cAbuka Adi khula jAte the aura doSI nirdoSI, dhArmika adhArmika Adi sabahIke kandhoM aura pIThoMpara vinA kisI vicAra aura Apattike par3ane lagate the| sArI prajA tharathara kAMpatI thii| satyasenake aura koI santAna na thI; kevala eka kanyA thii| usakA nAma thA mandrA / vaha dhanurbANa lekara ghor3epara car3hatI thI aura cAhe jahAM, jaba cAhe taba, ghUmA karatI thii| vana, parvata jaGgala, marusthala aura zmazAna Adi saba hI sthAnoMmeM usakI aroka gati thii| nizAnA mAranemeM vaha eka hI thii| pazu pakSI, siMha vyAghra, cora DAkU Adi saba usake mAre kA~pate the| ___ mandrAkA zarIra kRza thA / usake bhramara sarIkhe kAle kAle bAla nitambadezase nIcetaka laharAte the / bar3I bar3I aura kAlI A~khoMke bIcameM usakI tIkSNa dRSTi sthira rahatI thii| Sor3azI gaurIke samAna vaha bhuvanamohinI thI; parantu usake mRNAlake samAna komala hAtha pattharase bhI adhika kaThora the| vaha hariNIke samAna caJcala aura vAyuke samAna zIghragAminI thii| ___ mandrAke svayaMvarakI kaI bAra carcA uThI; parantu do sau yojanatakakI dUrIke kisI bhI vIrapuruSakA yaha sAhasa na huA ki usake sAtha pANigrahaNa karaneke lie udyoga kre|
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicitra svyNvr| 37 kevala itanA hI nahIM ki vaha kisIko pasanda na karatI thI-sAtha hI vaha samajhatI ki saba hI loga bhayAnaka cora laMpaTa aura DAkU haiM / isa bAtakI manAI na thI ki koI usake rAjyameM Ave jAve hI nhiiN| nahIM, jisako AnA jAnA ho khuzIse Ave jAve aura vahAM rahe; parantu koI vivAhakI carcA na kare / basa, aGgarAjyameM sabase adhika bhayaMkara bAta yahI thii| rAjA satyasena bhI mandrAse DaratA thaa| dezake dUsare rAjA aura sArI prajA bhI usase bhayabhIta rahatI thI / taba usake vivAhakI carcA kauna uThAve ? mandrA kumArI raha gaI--usakA vivAha na huaa| . mandrAkI mAtA na thii| mAtAkI mRtyuke bAda pitAkA sArA bhAra usane uThA liyA thaa| isa taraha vaha apUrva lar3akI usa samaya rAjakAryakA bhAra, yauvanakA bhAra, sukhaduHkhakI smRtikA bhAra, jJAnakA bhAra aura dharmakA bhAra lekara apane jIvanake pathameM akelI khar3I thii| __ rAjasabhAke vizAla bhavanameM Aja bahutase mantrI, bar3e bar3e rAjakarmacArI aura mitrarAjyoMke kaI rAjakumAra upasthita haiN| mandrA mahArAjake siMhAsanake pIche baiThI huI hai / eka ora karNa suvarNake rAjaputra kumAra nAyakasiMha UMcI gardana kiye hue usa adbhuta aura apUrva bAlikAke rUpako dekha rahe haiN| nAyakasiMha sundara susajjita aura suvIra haiM / ve mandrAke pANigrahaNakI hI icchAse campAnagarImeM Aye haiN| eka saptAhake bAda amAvAsyA hai| isalie kAlIpUjAke aura nimaMtraNa Adike viSayameM vicAra ho rahA hai| sabahIkI yaha rAya huI ki pUrvapaddhatike anusAra aGgadezameM kAlIpUjA avazya honI caahiye| rAjA satyasena bole, "kumArI mandrAse bhI to pUcha lenA caahiye|" mandrA niSkaMpa aura sthira dRSTise dharatIkI ora dekha rahI thI aura kisI gaharI cintAmeM DUba rahI thii| dhIre dhIre sabakI A~kheM jhapane lgiiN| rAjAko, mantriyoMko aura prajAke logoMko-sabako tandrA Ane lgii| mandrAke nidrArahita netroMko bhI tandrAne ghera liyaa| bahuta prayatna karane para bhI usakI A~kheM jhapane lgiiN| __ isI samaya usa vizAla sabhAbhavanake dvArapara eka mikSuka Akara khar3A ho gayA /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 wmmmmmmmmm phUloMkA gucchaa| bhikSukakA na sira muMr3A thA aura na usake hAthameM kamaNDalu thaa| eka sapheda caddarase usakA sArA zarIra DhaMkA huA thA, isalie yaha na mAlUma hotA thA ki vaha bAlaka hai yA yuvA, moTA tAjA hai yA durbala / __usakI dRSTi vairAgyapUrNa thI aura AkAra rahasyamaya thaa| usake sirake bAla kucha kucha jaTAoMkA rUpa dhAraNa kara rahe the / usake motiyoM ke samAna dA~toMke bIcameM tuSAra jaisI ha~sIkI rekhA jhalakatI thI aura prazasta lalATameM ciMtAkI kucha kucha sikur3ana par3a rahI thii| usakA raMga ujvala aura prakAzamAna thaa| bhikSune dhIre dhIre bhItara pahu~ca kara kahA, "sabakA kalyANa ho|" zabdake hote hI usa vizAlabhavanake hajAroM tandrApUrNa netra usake Upara jA pdd'e| nidrAmeM ekAeka bAdhA par3a jAnese rAjA satyasenako bar3A hI krodha aayaa| ve bole "yaha AdamI cora hai|" bhikSune donoM hAtha uThAkara kahA, "ApakA kalyANa ho / " taba mandrAne pitAke kAnameM kucha kahakara, sarpinIke samAna kruddha hokara . pUchA, " tuma kisa rAjyake prajAjana ho ?" bhikssu-vishvraajyke| mandrA--mAlUma hotA hai ki tuma koI svAMgadhArI DAMkU ho / bhikSu-kalyANa ho| mandrA-kalyANa kauna karegA ? bhikSu-jIva apanA kalyANa Apa hI karatA hai| mandrA-maiM tumhArA parAmarza ( salAha ) rUpa RNa nahIM lenA caahtii| bhikSu-maiM RNa nahIM detA, dAna karatA huuN| maiM dekhatA hUM ki isa vizAla rAjyameM zaktipUjAkI taiyArI ho rahI hai jo ki bahuta hI ghRNita aura hatyAkArI kArya hai / yaha sRSTikI bAlyAvasthAkI ajJAnajanya kriyAke sivA aura kucha nahIM hai| Apa jJAna lAbha karake ise chor3a deN|| __ pradhAna mantrI bolA, "yaha koI bauddha bhikSu hai / " senApati rudranArAyaNane kahA, "isako bA~dhakara zUlI para car3hA denA caahie|"
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicitra svyNvr| mandrA krodhase jala uThI / usane kaThora zabdoMmeM kahA-"kAlIpUjA avazya hogI aura usameM saikar3oM hajAroM jIvoMkA bali diyA jaaygaa| kyA isase tumhArI kucha hAni hai ? aura kyA tuma jaise kSudra puruSoMmeM usake rokanekI zakti hai ?" rAjA bahuta hI prasanna hokara ha~sane lge| logoMne socA thA ki mandrA kAlIpUjAke viSayameM virodha karegI; parantu unhoMne dekhA ki ekAeka isa rukAvaTake AjAnese usakA vicAra badala gayA / mandrAkA svabhAva hI aisA thaa| bhikSu bar3e abhimAnake sAtha UMcA mastaka karake mandrAke prajvalita netroMkI ora sthira bhAvase dekhane lagA aura bolA-"rAjakumArI mandrA ! isa samaya maiM tumheM hI kAlI samajhatA huuN| kaho, kitane hajAra balidAnoMse tuma tRpta hoogI?" mandrA-tU devadveSI aura durAcArI hai, isa lie maiM pahale terI hI bali lekara tRpta houuNgii| bhikSu-yadi isa kSudra jIvake balidAnase tumhAre aura tumhArI prajAke hRdayameM karuNAkA saJcAra ho, to maiM taiyAra huuN| yaha ThIka hai ki durdamanIya prakRtikI saMhArazaktiko rokanekA bala mujhameM nahIM hai; to bhI yadi prakRti cAhe, to vaha svayaM use rokakara saMsArako Anandamaya banA sakatI hai / isalie maiM use uttejita yA uddIpita karaneke lie tatpara huuN| mandrA-kisa upAyase? mikSu-kevala nimitta banakara arthAt sevA karake, jJAnakA pracAra karake, aura saMyamakI zikSA dekarake / kumArI, yaha vizAla rAjya patanonmukha ho rahA hai / jaba rAjAke hRdayameM dayA nahIM hai aura vaha kisIko AtmatyAga karanA nahIM sikhalAtA; taba tuma nizcaya samajho ki eka rAjA miTakara hajAroM rAjA ho jAyeMge aura dezameM rASTraviplava ho jAyagA / jaba. dharmakI jalatI huI Aga rAjasiMhAsanase bhraSTa hokara anya AdhAra grahaNa karatI hai aura usa mahAn viplavake samaya karuNA, sneha, pavitratA, sAmya, zAnti aura prIti Adi sadguNa nahIM hote haiM, taba usameM saba hI bhasma ho jAte haiN| isa bar3e bhArI rAjyameM pApakA praveza ho gayA hai / yahAM madya-mAMsakA
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 phUloMkA gucchaa| zrAddha aura satItva dharmakA sattAnAza kiyA jAtA hai, tathA niHsahAya aura mUka prANiyoMko bali car3hAkara pApako sahArA diyA jAtA hai / kumArI mandrA, kAlIpUjAkI phirase pratiSThA karAke ye saba loga binAsamajhe bUjhe ghora tAmasika vRttiko apanI ora khIMcanekA udyoga kara rahe haiN| tumheM cAhiye ki isa jIvabalikI jagaha AtmabalikI zikSA dekara pUjApratiSThA karo / yaha Atmabali hI saccI kAlIpUjA hai / yaha bauddha bhikSu bhI tumhArI isa pUjAkA prasAda lekara khaaygaa| yaha vyAkhyAna sunate sunate bahutase loga phira U~ghane lage / rAjA sAhabakA unameM pahalA nambara thaa| mandrAne kahA, "yaha AdamI pAgala hai, isako devadattapujArIke gharameM kaida karake rakkho / " bUr3hA devadatta pujArI ghora zAkta thaa| usakA eka vAmanadAsa nAmakA putra thA, jisakI umara lagabhaga 15 varSake hogii| vaha eka bilvavRkSake nIce baiThakara vedapATha karatA thaa| usakI bUr3hI mAtA harinAmakI mAlA japA karatI thii| pujArIke ghara meM ina tIna janoMke sivA eka satyavatI nAmakI lar3akI aura thii| satyavatI devadattakI kanyA hai; parantu kaisI kanyA hai yaha sabako mAlUma nahIM / kaI logoMkA kathana hai ki vaha kisI kSatriyakI kanyA hai / jaba vaha choTI sI thI, taba devadatta use mithilAse le AyA thaa| koI koI kahate haiM ki eka bAra devadatta mAghI pUrNimAke melemeM gayA thA aura vahAM ise gaMgA nadIke taTapara akelI par3I dekhakara uThA lAyA thA / satyavatIkI avasthA isa samaya satraha varSakI hai| satyavatI bahuta hI sundarI hai / usakA mukhakamala sadA hI praphullita rahatA hai / gharake kAmakAjoMmeM vaha bar3I catura hai / sevAzuzrUSA karanA hI usakA vrata hai| usI vratameM usakA jIvana aura yauvana varddhita aura pAlita huA hai| senApati rudranArAyaNasiMha hAthameM naMgI talavAra liye hue devadattake ghara pahuMcA / kaidI mikSu usake sAtha thaa| devadatta use dekhakara bAhara AMganameM A khar3A huaa|
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicitra svayaMvara | 41 senApati - rAjakumArI mandrAne AjJA dI hai ki yaha bauddhabhikSuka Apake yahAM sAta dina taka kaida rahe / devadatta - isake lie koI paharedAra bhI rakkhA jAyagA ? senApati -- na ! devadatta- - taba to bar3I muzkila hogI ! yadi kahIM bhAga gayA to ? senApati--- yadi bhAga jAyagA, to isake sAtha ApakA yaha jaTAdhArI mastaka bhI calA jAyagA ! isalie ise kisI taraha apane tantramantrabala se bA~dhakara rakhiegA / senApati calA gayA / devadattane bhikSukI ora dekhA / usa devatulya sundara yuvAkI mUrti dekhakara use vizvAsa hogayA ki bhikSu bhAga jAnevAlA AdamI : nahIM / isake bAda usane kucha socakara pukArA- " satI !" satyavatI jharokhe meMse dekha rahI thI / zIghra hI bAhara hokara nIcA sira kiye hue bolI, " kahie, kyA AjJA hai ? " 88 devadatta - yaha bauddha bhikSu rAjakumArIkI AjJAse sAta dinake lie apane yahAM kaida rakkhA gayA hai / isalie isakI dekharekha rakhanekA bhAra tumheM soMpA. jAtA hai / satyavatIne ha~sakara kahA-- acchA, kintu yadi yaha bhAga gayA to ? devadatta -- yaha vAmanadAsa ke barAbara na daur3a sakegA / usako jarA mere : pAsa bulA lAo / pitA kI AjJA se vAmanadAsane rAtako paharA denA svIkAra kiyA / dinakI. dekharekha kA bhAra satyavatI para rahA / laga gayA / satyavatI bhAI-bahinako bhikSukI dekharekha kA bhAra sauMpakara devadatta mantra japaneke lie phira gharameM calA gayA aura vAmanadAsa apane vedapAThameM sAhasa karake bhikSuke sAmane khar3I ho gaI aura bolI, pukArA karUM ?" 66 tumheM maiM kyA kara bhikSu -- kumArI, maiM tumhArI hathelI dekhanA cAhatA hUM / satyavatIne AdarapUrvaka apanI hathelI Age kara dI / bhikSu use acchI taraha dekhakara vismayasAgara meM DUba gayA / aisA mAlUma hotA thA ki use koI purAnI bAta, yA koI purAnA TUTA huA bandhana, yA koI
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUlokA gucchaa| lupta huI smRti yAda AgaI hai| usane bahuta hI duHkhapUrNasvarase kahA," amitAbha !" satyavatI-tumane yaha kyA sambodhana kiyA ? bhikSu-tuma mujhe 'zaraNa bhaiyA' kahakara pukArA kro| satyavatIne cauMkakara pUchA, "kyA tuma mere zaraNa bhaiyAko jAnate ho ?" bhikSu-yadi jAnatA hoUM, to kyA Azcarya hai ? satyavatI-maiM unheM svapnameM dekhA karatI hUM / gaGgAnadIke uttara meM himAlayase saTA huA eka araNya hai| sItAkA janma vahIM huA thA / bahuta hI suhAvanA vana hai| vahAM soneke pakSI tahAM jahAM vRkSoM vRkSoM para ur3A karate haiM aura RSiyoMke samAna sarala svabhAvake manuSya vahAM nivAsa karate haiN| usI vanameM mere zaraNa bhaiyA rahate haiN| bhikSu-nahIM, maiM usa vanameM nahIM rahatA / vaha vana to isa samaya vyAghra aura rIchoMse bharA huA hai|, maiM eka bauddha bhikSu hUM / deza dezameM 'dharmapracAra karatA huA ghUmA karatA huuN| ___ satyavatI-para yaha bar3A Azcarya hai ki tumhArA aura unakA nAma ekasA mila gyaa| mere zaraNa bhaiyA, bhikSu nahIM-rAjaputra haiM / bhikSu-svapnake rAjaputrakI apekSA jAgradavasthAkA bhikSu acchA / kyoMki tumhArA yaha bhAI satya hai aura vaha svapnakA bhAI mithyA hai| satI bahina, tuma svapnako chor3akara satyakA avalambana kro| __ satyavatI mantramugdha sarIkhI ho rahI / usane snehapUrNa svarase kahA, "acchA / " (4) rAjyake khajAMcI lAlA kizanaprasAdane mana-hI-mana socA ki rAjakumArI mandrAkI isa adbhuta AjJAkA koI na koI gUDha Azaya avazya hai| eka supuruSa yuvAko satyavatIke samAna sundarI yuvatIke ghara kaida karanekI kUTanItiko lAlAsAhaba tatkAla hI samajha gaye / lAlAsAhaba jAtike kSatriya haiM / purAne samayameM kucha kSatriya yuddhavyavasAya chor3akara likhanekA kAma karane lage the| kahate haiM ki pIche unhIMke vaMzakA nAma kAyastha par3a gyaa| garaja yaha ki lAlA sAhaba kAyastha haiN| ApakI umara isa samaya 30 varSake lagabhaga hai;
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicitra svyNvr| parantu abhItaka ApakA vivAha nahIM huaa| Apa zaktikI pUjA karate haiN| raMga ApakA kAlA hai; paraMtu Apa samajhate haiM ki kAlA hone para bhI maiM sundara huuN| zarIrakI sajAvaTa para aura kapar3e-lattoM para ApakA bahuta dhyAna rahatA hai / gupacupa ha~sanA, corI karake sirajorI karanA, bAtoMmeM jamIna aura AsamAnake kulAba milA denA, Adi Apake svabhAvasiddha guNa haiM / rAjyameM Apa eka parAkramI vIra samajhe jAte haiM aura dhana daulata bhI saba Apake hAtha rahatI hai, isIlie loga Apako senApati aura mantrIkI apekSA bhI adhika mAnate haiN| Apa rAjakumArI mandrAke sivA aura kisIko nahIM Darate / kyoMki ApakI zakti, buddhi, cAlAkI Adi saba hI usake sAmane vyartha ho jAtI hai| lAlA kizanaprasAda devadattake par3ausahImeM rahate haiN| satyavatIkA apUrva rUpa aura vimala caritra dekhakara ApakA mana Apake hAthameM nahIM rahA hai / kintu jisake kula aura zIlakA kucha patA nahIM, aisI yuvatIke sAtha vivAha karanA kulInoMkI pratiSThAke viruddha hai, yaha socakara Apane antameM yaha nizcaya kiyA hai ki kisI tarahase satyavatIko haraNa karake usake sAtha gAndharva vivAha kara luuN| __ lAlAsAhabane bar3I muzkilase satyavatIke hRdayameM eka zaratkAlake bAdalake Tukar3ekI sRSTi kara pAI hai / satyavatI socatI hogI ki kizanaprasAda mujhe cAhate haiM / jaba Apane usakA yaha abhiprAya samajhanekI kIziza kI, taba Apake citta para eka AzAkI rekhA khiMca gii| thor3e dinoMmeM yahI rekhA eka prakArake Andolanase sAre hRdayameM vyApta hogaI aura phira vaha itanI prabala ho gaI ki kucha dina pahale jaba Apane ekabAra satyavatIko akelI pAyA, taba Apa apane niHsvArtha aura hatAza premakA paricaya dekara ronetaka lage! bole ki "yadi merA tumhAre sAtha vivAha na hogA, to maiM isa saMsArako chor3akara kisI ajJAta tIrtha para jAkara mara jAUMgA aura marake bhUta houuNgaa|" isa bhUtakI bhItise aura karuNAse abhibhUta hokara usa dina satyavatIne kaha diyA ki, "acchA Apa yaha bAta pitAjIse kahanA / " __lAlAsAhaba apane manorathake siddha honekI AzAse Ajakala khUba bana Thanake rahate haiM, parantu itanemeM bIcahImeM bakheDA khar3A hogyaa| unhoMne dekhA ki bakher3eke sammukha bauddha bhikSu aura pIche rAjakumArI mandrA khar3I hai|
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUlokA gucchaa| catura kizanaprasAdane jahAM tahAM yaha gappa ur3A dI ki bauddha bhikSu bar3A bhArI yogI hai; usake yogabalakI prazaMsA nahIM ho sakatI / basa, phira kyA thA, jhuMDake jhuMDa strI puruSa devadattake ghara Ane lge| isake sivA lAlAsAhaba kabhI kabhI maukA pAkara sundarI kumArikAoMko saMnyAsaniyoMke veSa meM aura rUpavatI vezyAoMko gRhasthoMkI kanyAoMke veSameM bhI vahAM bhejane lage-isalie ki kisI taraha bhikSuko vicalita kara dUM, parantu ve saba hI viphalamanoratha hokara lauTane lgiiN| usa bauddha bhikSuke ajeya hRdaya-durgakA eka aNu bhI vicalita na huA / lAlAjIkI jhUThI gappa saca ho gii| usakA asIma karuNAmaya mukha dekhakara aura usakI snehamayI vANI sunakara saikar3oM strI puruSa bauddhadharma grahaNa karane lge| ___ yaha bAta dhIre dhIre rAjakumArIke kAnoM taka bhI jA pahuMcI / kRSNa trayoda- . zIkI saMdhyAko usane senApatiko AjJA dI ki "kizanaprasAdako isI vakta mere sAmane le aao|" tatkAla hI kizanaprasAda hAjira kiyA gyaa| senApatiko vahAMse cale jAnekA izArA karake rAjakumArI mandrAne garaja karake kahA "kizanaprasAda, saca saca kaho, tumhArA kyA abhiprAya hai ?" kizanaprasAdane hAtha jor3a kara kahA "rAjakumArI, Apa sabakI mAtAke tulya haiM aura maiM ApakI santAna huuN| isaliye maiM Apase kucha chupAnA nahIM cAhatA / satyavatI para merA anurAga haimaiM use hRdayase cAhatA hU~; parantu mAlUma hotA hai ki Apane ise na jAnakara isa daridrake ratnako kisI gUDha uddezyase dUsareke hAtha denekA saMkalpa kara liyA hai|" mandrA-pApI, tU caritrahIna taskara hai| tere mu~ha para anurAga aura premakI bAta zobhA nahIM detii| kizanaprasAda (vinItabhAvase)-maiMne dhIre dhIre apanA caritra sudhAra liyA hai| aba maiM satyavatIko byAhake kisI anya rAjyameM jAkara rahane lagUMgA ! mandrA-vAha, kaisA nisvArtha bhAva hai ! are kRtaghna, tU rAjavaMzake annase palakara aba kyA vidrohI bananA cAhatA hai ? kizana0-vidrohI kaisA ? maiMne aisA kaunasA kAma kiyA hai ?
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicitra svyNvr| ___ mandrA-tU mikSuko lalacAkara bhraSTa karanA cAhatA hai aura isake lie atizaya nindya kAma kara rahA hai / phala isakA yaha huA hai ki deza meM bauddha dharmakA pracAra bar3hatA jAtA hai| kizana0--mere lalacAnekA isake sivA aura koI uddezya nahIM ki bhikSukA mana satyavatIse haTakara kisI dUsarI ora laga jAve / aura Apa jo bauddhadharmake pracArakI bAta kahatI haiM, so bhikSuko yahAMse nikAla denese hI sArA bakher3A miTa jaaygaa| usake jAte hI bauddhadharmakI jar3a ukhar3a jAyagI / rAjakumArI, aba bhI samaya hai-kucha upAya kara dIjie, nahIM to bhikSu satyavatIko lekara bhAga jaaygaa| mandrA-tU jhUTha bakatA hai| kizana0-nahIM, maiM bilakula saca kahatA huuN| mandrAkI avAja lar3akhar3A gaI / isake pahale aGgarAjyakI rAjakumArIkI kaThora AvAja kisIne bhI lar3akhar3AtI huI na sunI thii| mandrA-kizanaprasAda, kyA yaha bAta saca hai ? kizana-bilakula saca hai| satyavatI bhikSuko apanA hRdaya soMpa rahI hai| mandrA-aura bhikSu ? kizana0-vaha to kabhIkA soMpa cukA hai| jisa taraha havAke teja jhokese vRkSameMse sanasana karatI huI AvAja nikalane lagatI hai, usI tarahakI duHkhabharI AvAjase mandrAne kahA-"kyA soMpa cukA hai ?" kizana-hRdaya / mandrA-pApI kyA tU jAnatA hai ki hRdaya kisa taraha soMpA jAtA hai ? kizanaprasAdane mana-hI-mana kahA--hAM, khUba jAnatA huuN| aba kevala upAya 'nikalanekI derI hai ki phira to kAma siddha hI samajhie / isake bAda usane prakAzyarUpase kahA, "rAjakumArI, Apa merI bAtapara taba vizvAsa kareMgI, jaba Aja yA kala Apa suneMgI ki bhikSu bhAga gyaa| aba isa sevakake lie kyA AjJA hotI hai ?" mandrA--tuma use rokanA aura donoMko bA~dha karake le aanaa| jarUrata ho, to senApatikI bhI sahAyatA lenese na cUkanA,aMgarAjyase eka kumArIko lekarakizana-bhAganA
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 phUlAMkA gucchaa| mandrA-bar3A bhArI aparAdha hai / usako kaThina daNDa denA caahie| kizanaprasAda calA gayA / AdhIrAtakA vakta hai| bhikSu devadattake ghara dhyAnameM magna ho rahA hai| itanemeM satyavatIne dhIrese Akara kivAr3a khole aura duHkhabhare kaNThase kahA, "zaraNa bhaiyA!" bhikSune A~kheM kholakara kahA, "kyoM satI ?" satyavatI-zaraNa bhaiyA, maiM tumase eka bAta na kaha pAI thii| Aja kizanaprasAda mujhe tumhAre pAsase chIna le jaaygaa| bhikSu-(vismita hokara ) isakA kyA matalaba hai ? yaha maiM jAna gayA hUM ki kizanaprasAda durAcArI puruSa hai; parantu use tumheM chIna le jAnekA kyA adhikAra hai ? satyavatI-kizanaprasAda mere sAtha vivAha karanA cAhatA thA; parantu usakI icchA pUrI na huI, isalie Aja rAtako vaha mujhe jabardastI le jaaygaa| isa saMkaTase bacanekA sivA isake aura koI upAya nahIM dikhatA ki isa dezako hI chor3a denA / bhaiyA, isa deza meM dharma nahIM hai / maiM to aba saMnyAsinI ho jAUMgI aura buddha bhagavAnkI zaraNa lekara gharaghara bhIkha mAMga kara apanA jIvana vyatIta kruuNgii| bhikSune usa koTharIke TimaTimAte hue dIpakakI ora dekhakara eka lambI sAMsa lI aura kahA, "acchA, bhagavAnkI icchA pUrNa ho| saMnyAsinI bahina, to aba tuma taiyAra ho jaao| yaha to tumheM mAlUma hai ki jaMgala bar3A durgama hai / kyA tuma mere sAtha daur3a sakogI ?" ___ satyavatIke hRdayameM eka alakSita zaktikA saMcAra ho rahA thaa| usane Ananda aura utsAhase kahA, " jaMgala kyA cIja hai, maiM nadI aura parvatoMko bhI sahaja. hI pAra kara jaauuNgii|" sArA nagara ghora nidrAmeM magna thaa| cAroM ora sannATA khiMca rahA thaa| rAstoMpara eka bhI manuSya na dikhalAIdetA thA / bhikSu satyavatIke sAtha devadattake gharase cala diyaa| rAta Dhala cukI thii| rAjakumArI mandrA campAgar3hake siMhadvArako pAra karake Thahara gii| vaha eka zIghragAmI ghor3e para savAra thI aura hAthameM dhanurbANa liye
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicitra svayaMvara thI / usane kumAra nAyakAsaMhako pukAra kara kahA, kumAra, Apa aGgarAjyake purAne mitra haiM / isa samaya Apako merI eka bAta mAnanI hogI / " kumAra nAyakasiMhane prasannatApUrvaka kahA - " maiM ApakI AjJA pAlana karane ke lie taiyAra huuN|" 88 47% mandrA -- rAjadhAnIse bAhara jAneke kevala do hI rAste haiM / abhI thor3I hI dera pahale bauddha bhikSu kumArI satyavatIko lekara bhAgA hai / yaha to nahIM mAlUma ki vaha kisa rAste gayA hai; parantu gayA hai inhIM do rAstoM meM se kisI eka rAste se / abhI ghar3Ibhara pahale hI kizanaprasAdane mujhe isakI sUcanA dI hai / ataeva rAjadharmake anusAra una donoMko rokanA hamArA kartavya hai / eka rAstese to maiMne kizanaprasAda khajAMcI aura rudranArAyaNa senApatiko cAra hozayAra sainikoMke sAtha bheja diyA hai, aba eka rAstA aura bAkI hai / ApakI zUravIratAkI maiMne bahuta prazaMsA sunI hai, isa lie maiM cAhatI hUM ki isa dUsare rAstese Apa hI jAveM aura bhikSu tathA satyavatIko kaida kara lAveM / Apa ghor3e para savAra hokara akele hI jAie / jarUrata hogI to maiM bhI ApakI sahAyatA karUMgI | ," kumAra nAyaka siMhane eDa lagAkara apanA ghor3A chor3a diyA / mandrAko ghabar3AI huI aura cintita - sI dekhakara nAyaka siMhake manameM bArabAra yaha prazna uThane lagA ki bauddha bhikSuke mArga meM mandrA kyoM ? kAlI rAta hai / naiza vAyu dUravartI parvatamAlAse TakarAkara araNyako vyApta kara rahI hai / tAre chiTaka rahe haiM / pUrvakI orake AkAza meM bAdaloMke kaI sapheda sapheda Tukar3e idhara udhara bikhara rahe haiM / cc zaraNa bhaiyA, mAlUma hotA rahe haiM / " lagabhaga eka kosa calakara satyavatIne kahA, hai ki pIchese apane pakar3aneke lie ghur3asavAra A bhikSune ha~sakara kahA, " satyavatI, maiM apane jIvana meM aise bahuta se ghur3asavAra dekha cukA hUM - unakA mujhe jarA bhI bhaya nahIM; bhaya hai to tumhArI kevala rakSAkA / isa samaya basa eka hI upAya hai ki isa UMce parvatakI bAyIM orase eka dUsarA rAstA gayA hai, tuma usI rAste se bhAgo / maiM una sabako haTAkara tumhAre pAsa A jAUMgA |styvtii bhayake mAre kucha na kaha sakI aura batalAye hue rAste se bhAgI / thor3I hI dera meM cAra savAroMne aura senApati rudranArAyaNane Akara bhikSuko ghera liyA / kevala kizanaprasAda ghor3e para car3he hue khar3e rahe /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUlakA gucchA / pAMcoM savAra talavAreM khIMca kara bhikSuko pakar3anekI ceSTA karane lage / isI samaya kizanaprasAdane cillAkara kahA, " aura satyavatI kahAM hai ? vaha - jarUra hI kisI dUsare rAstese bhAga gaI hai ! " "khabaradAra kizanaprasAdako usI rAste se jAte dekhakara bhikSune garja kara kahA, pApiSTha, khar3A raha, apane hAthase apanI mautako mata bulA / ,, usI samaya bAta kI bAta meM bhikSune lapakakara eka yoddhAke hAthase talavAra chIna lI aura phira vaha raNasthala meM ar3a gayA / apane vilakSaNa hastakauzala aura * asIma parAkramase usane cAra yoddhAoMko bAtakI bAta meM parAsta aura nirasta kara diyA / dharAzAyI yoddhAoMmeMse rudranArAyaNasiMha bhikSuke sAmane bahuta dera taka TikA rahA / antameM usane kahA, bhikSu, tumhArA vIratva aura yuddhakauzala apUrva hai / bauddha dharma chor3akara yadi tuma kSatriya dharma grahaNa karate, to avazya - hI kisI vizAla rAjyako prApta kara sakate / " 906 isake uttarameM bhikSune kahA, "vIra, maiM isa samaya to dharma kI rakSA ke lie avazya hI kSatriya hUM; parantu kala phira galIgalI meM bhaTakanevAlA bhikhArI ho jAUMgA / isa samaya DAkuoMke hAthase isa bhikhArIko apane eka mAtra " dhana isI samaya andhakArameMse kisI strIke kaNThakA zabda suna par3A / bhikSune dekhA ki thor3I hI dUrapara rAjakumArI mandrA dhanurbANa liye hue khar3I haiM / mandrAne kaThora svara se kahA, " bhikSu, apane dhanaratnake uddhAra karaneke pahale tU mere isa bANase apanA uddhAra karanekI ceSTA kara / " mandrAkA nizAnA acUka thA / usakA tIkSNa bANa bhikSukA bAyA~ paira pAra karatA huA nikala gayA ! usa samaya AkAza saghana meghoMse AcchAdita hotA jAtA thA / ThaMDI havA khUba tejI se cala rahI thI / dhIre dhIre andhakAra aura aura saghana hone lagA | mandrA bhikSuko na dekha sakI / vaha eka bAra kevala yahI suna sakI ki, "satyavatI, tuma nirdoSa ho / tumhArA kalyANa ho / " bhikSukA yaha svara bar3A hI karuNa aura duHkhapUrNa thA / isI samaya bijalI kar3akase vanaparvata kAMpa uThe / mandrAne apane dhanurbANako pheMka diyaa| vaha usa gahare andhakAra meM pAga - linI ke samAna pukArane lagI, " tuma kahAM ho ! bhikSu, tuma kahAM ho ! "
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicitra svyNvr| wwww w wwwww kintu bhikSukA kahIM patA na thaa| usa jhaJjhAvAyuse kSubdha araNyameM kevala yahI pratidhvani suna par3I "bhikSu, tuma kahAM ho!" (8) kumAra nAyakasiMha AkAzakI avasthA dekhakara ghor3ese utara par3e aura eka bar3e bhArI pattharake sahAre khar3e ho rahe / isa samaya unakA citta udAsa thaa| itane meM hI bijalI cmkii| unhoMne dekhA ki satyavatI unake pAsahIse bhAgI jA rahI hai| ve use roka kara bole,-"sundarI, maiMne eka vIravaMzameM janma liyA hai / apane jIvanameM mujhe bure dina aura bhale dina, raNabhUmi aura raMgabhUmi saba hI kucha dekhanekA avasara milA hai / isase kahatA hUM ki isa a~dherI rAtameM yaha kaMTakamaya aura patharIlA rAstA tuma jaisI abalAoMke lie gharakA A~gana nahIM hai| tuma bhAganekA prayatna mata kro|" ___ kumAra nAyakasiMhako aGgadezameM prAyaH saba hI jAnate the| satyavatI bhI unheM pahacAna gaI, isalie khar3I ho rahI aura A~khoMmeM A~sU bharakara hAtha jor3akara bolI, "kumAra, maiM anAthA huuN| mujhe tuma bhale hI kaida kara lo; parantu bhikSu zaraNa bhaiyAko chor3a do|" kumAra-unheM chor3a denekA adhikAra to mandrAko hai| hAM, maiM tumheM avazya hI chor3a sakatA huuN| chor3a dene meM kucha harja bhI nahIM hai, kyoM ki tuma bhAganA nahIM jaantiiN| pIchese kisIne kahA, " nahIM, kabhI na chodd'naa| yaha ramaNI merI praNayinI hai|" lAlA kizanaprasAdane yuddhasthalameM apanI bahAdurIkI hada dikhalAneke lie thor3I sI zarAba pI lI thii| Apa kucha pAsa jAkara bole, "satyavatI, tumhArA dAsa tumhAre sAmane khar3A hai|" satyavatIne kAtara svarase kahA-"kumAra, mujhe bcaao|" "tumheM bacAnekI kisImeM zakti nahIM hai !" yaha kahakara lAlA sAhabane satyavatIkA hAtha pakar3a liyA / kumAra nAyakasiMhane socA, isa samaya isakI lAta ghUsoMse pUjA karanA hI vizeSa phalaprada hogA aura vinA kucha kahe sune unhoMne aisA hI kiyA / phU. gu. 4
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 phUlokA gucchaa| __satyavatIko chur3Akara kumArane lAlA sAhabakI khUba pUjA kI aura phira unheM eka jhAr3ase unhIM ke dupaTTeke dvArA kasakara bA~dha diyA / mandrA vRkSakI oTameM khar3I huI ye saba bAteM dekha rahI thI, itanemeM thor3I hI dUrase kisIkI AvAja sunAI dI-'satI ! satI !" __ satyavatIne kumArakA hAtha pakar3akara kAtara svarase kahA, "kumAra, yaha mere zaraNa bhaiyAkI AvAja A rahI hai / tuma unheM kisI taraha bacA lo|" kumAra nAyakasiMhane kucha Age bar3hakara gaMbhIra bhAvase pukArA "tuma kahA~ ho ?" bhikSune pUchA, "tuma kauna ?" kumAra-bauddha bhikSu, maiM nAyakasiMha huuN| tuma kisI tarahakA bhaya mata kro| satyavatI sakuzala hai aura lAlA kizanaprasAda jhAr3ase ba~dhe hue haiM / bhikSu samIpa A gayA aura nAyakasiMhakA hAtha apane hAthameM lekara bolA, "bhAI, tumheM smaraNa hogA ki mere pitA mahArAjA ajItasiMhane pATalIputrake yuddha meM tumhAre pitAke prANa bacAye the| mere pairameM bANa laga gayA hai| calane phiranekI mujhameM zakti nahIM, isalie aba maiM dhIre dhIre calatA hU~ aura mandAra parvatakI saghana jhAr3ImeM jo eka kuTIra hai, vahAM jAkara vizrAma karUMgA / kumAra nAyakasiMha, isa samaya tumane jisa abalAke dharmakI rakSA kI hai vaha satyavatI merI choTI bahina hai| kumbhake melemeM use koI DAkU curA le gayA thaa| itane samayake bAda usakA patA lagA hai / aba tuma sAvadhAna rahanA, mithilAkI rAjakumArIko maiM tumhAre pAsa chor3e jAtA huuN|" bhikSu calA gyaa| satyavatI daur3akara pAsa A gaI aura pUchane lagI "kumAra, kyA abhI tumhAre pAsa mere zaraNa bhaiyA the ? hAya ! ve kahAM cale gaye !" nAyakasiMhane kahA "kumArI satyavatI, jina buddha bhagavAnane tumhAre bhAIko Azraya diyA hai, maiMne bhI aba unhIMkI zaraNa le lI hai / tumheM aba koI Dara nahIM hai| tuma isa samaya isa zilAkandarameM baiTha jAo, maiM jarA yahAM vahAM calakara dekhU, kyA hAla hai|" mUsaladhAra pAnI barasa rahA thA / andhakAra itanA gaharA thA ki hAthako hAtha nahIM sUjhatA thA / kumAra nAyakasiMhane bijalIke prakAzameM dekhA ki mandrA pAgalinIke samAna calI jA rahI hai| usake netra usa saghana aMdhakArako bheda kara bhikSukA anusaraNa kara rahe haiN| nAyakasiMhako dekhakara usane pUchA, "kumAra, bhikSu kahAM gayA ?"
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicitra svayaMvara | 51 nAyaka siMha dhIrese pUchA, "kyoM ?" mandrA -- nAyaka siMha tumane kabhI pyAra kiyA hai ? nAyakasiMhane kucha ha~sakara kahA, "maiM samajhatA hUM ki pyArake paricaya denekA to yaha sthAna hai aura na yaha samaya hai / jisa bAta ko maiMne Aja lagabhaga sAta varSa se apane hRdayameM chupA rakkhA hai, use abhinaya ( nATaka ) ke antima aGkameM pragaTa karanA, kahAM taka saGgata yA asaGgata- 39 mandrA --- kumAra maiM tumhAre praNaya yA pyArake yogya nahIM hUM / bhAI, kSamA karanA Aja merA nirmama pASANahRdaya cUrNa ho gayA hai / mandrA apane Apako bhUla gaI / usane apane mastakako kumArake vakSaHsthalapara rakha diyaa| usake bhIge hue bAloM aura vastroMko dekhakara nAyakasiMha kAMpa uThe / unhoMne akulAkara kahA, "kumArI mandrA, tuma zIghra hI rAjamahalako lauTa jAo / " "nahIM bhAI, mere jIvanakA bhI yaha antima aGka hai / maiMne jinheM apane bANase viddha kiyA hai, aba maiM unhIM caraNoMkA anusaraNa kruuNgii| merA saMsAra aura svarga aba unhIM padataloMmeM hai !" yaha kahate kahate mandrA rone lagI / kumAra nAyaka siMhane dhIre dhIre kahA, "acchA mandrA, jAo / tuma unheM mandAra parvatakI dakSiNa kuTIrameM pAogI / " yaha sunakara mandrA usa viSama mArgameM tejI se cala par3I / pAnI barasa rahA hai / catudarzIkI pichalI rAta hai / satyavatI dabe pairoMse kumArake pAsa Akara bolI,- "kumAra, yaha abhI tumhAre pAsase kauna calA gayA ?" satyavatI bhayase kAMpa rahI thI / nAyakasiMhane kahA, "aGgarAjyakI zakti mandrA !" satyavatI - vaha kahAM gaI hai ? nAyaka- - tumhAre zaraNabhAIke caraNazaraNameM / dekho, Upara buddha - zakti hai aura nIce dharAtalameM rAjazakti / yaha saba tumhAre bhAI kI hI mahimA hai / satyavatI -- kumAra, kyA tuma mandrA para pyAra karate ho ? kumAra -- jAna par3atA hai ki karatA hUM; kintu kyA tumane hama donoMkI bAtacIta suna lI hai ? satyavatIne lajAkara kahA, "hAM suna lI hai; parantu kumAra, aba tuma kyA * karoge ?"
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUlokA gucchaa| saralAkA yaha bAlikAsulabha prazna sunakara nAyakasiMhakI A~khoMmeM premake A~sU bhara Aye / ve bole, "karU~gA kucha nahIM / saMnyAsa le luuNgaa|" styvtii-"nhiiN| tuma saMsArameM raho / yadi koI tumapara pyAra karatA ho?" nAyakasiMhane abhimAnake sAtha kahA-" to maiM tumhArI salAha mAnaneko taiyAra hUM?" (9) dhIre dhIre bAdala phaTane lage aura jahAM tahAM hajAroM lAkhoM tAre camakane lge| parvatakI eka ora, bilakula nirjana vanameM eka purAnI TUTIphUTI kuTIra hai / bhikSu isI kuTIrameM pattoMkI zayyA para so rahA hai| vaha apane bANaviddha pairako eka pattharake Upara rakkhe hue hai aura bAyIM bhujAko takiyA banAye hue nidrA le rahA hai / pairase eka eka bUMda rakta Tapakakara parNazayyAko ra~ga rahA hai| .. abhI saverA hone meM kucha vilamba hai / bahuta DhUMDha khoja karaneke bAda mandrAne kuTIrake dvArapara Akara dekhA ki bhikSu nIMdameM aceta par3A hai| mandrA pairoMke pAsa jAkara baiTha gii| usane dekhA ki tIkSNa bANa mAMsake * bhItarataka calA gayA hai / isase use bar3A kaSTa huA / usane apane aMcalase * eka prakArake vRkSakI pattI nikAlakara cuTakIse masalI aura use ghAvapara lagA diyaa| isake bAda vaha apane sundara kezako talavArakI dhArase kATa kATakara usapara lagAne lagI aura antameM usane apane rezamI or3haneko phAr3akara taluvese lekara ghuTane takake bhAgako khUba kasakara bA~dha diyaa| Aja bhikSuke caraNataloMkA sparza karake mandrAne Apako parama bhAgyavatI samajhA / isa samaya usake premakA pravAha aroka thaa| apane saMkalpita svAmIke caraNoMkA cumbana karake vaha A~sU bahAne lgii| isI samaya bhikSune A~kheM kholakara pUchA, "tuma kauna ho ?" mandrA-deva, maiM Apake caraNoMkI dAsI huuN| bhikSu-(vismita hokara ) kyA maiM svapna dekha rahA hUM? mandrA-nAtha, yaha svapna nahIM, satya hai| tuma mere jIvanake devatA ho| tumhAre caraNako viddha karake maiM Atmabali de cukI huuN| mandrAkA yaha sabase pahalA pyAra yA anurAga thaa| isa samaya usake netra pRthvIke pratyeka padArthako premamaya aura karuNApUrNa dekha rahe the|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicitra svyNvr| bhikSu uThakara baiTha gayA aura bolA-'mandrA, maiM eka sAdhAraNa zarIradhArI hUM, deva nahIM / maiM manuSya hUM; parantu saMnyAsI ho gayA hUM, isalie saMsAra mere lie niHsAra aura zUnya hai| merA mArga dUsarA hai aura tumhArA dUsarA / tuma saMsAramArgameM hI raho aura apane suyazase jagatako ujjvala karo / kabhI avasara AvegA, to maiM tumhAre yazako dekha jAUMgA / mandrA, tumhAre hRdayameM jisa asIma karuNAkA udgama huA hai, maiM cAhatA hUM ki vaha aGgarAjameM zatasahasra dhArAoMse bahe aura sabake lie zAntiprada ho|" ___ mandrAne hAtha jor3akara kahA, "jIvananAtha, Apa saMsArako chor3akara na jaaveN| yAda kIjie, Apa pratijJAbaddha ho cuke haiN|" bhikSu-kaunasI pratijJA ? mujhe to yAda nahIM aatii| 'mandra-deva, usa dina Apane svIkAra kiyA thA ki maiM Atmabali dekara aGgarAjyameM karuNAkA saMcAra karUMgA / isalie aba usI satyapAzameM ba~dhe rho| bhikSumahAzaya, saMsArameM hI raho, ise mata chodd'o| Apako dekhakara maiM sIkhUgI aura apane hRdayamandirameM virAjamAna karake ApakI hI pUjA kruuNgii| mujhe aba apane dharmakI dIkSA de do / bhikSurAja, jAna par3atA hai ki bauddha dharma bahuta hI acchA 'dharma hai| bhikSu-kumArI, kyA tuma mujhe saMsAragRhameM rakhaneke lie taiyAra ho ? mandA--saba tarahase / bhikSumahodaya, aba mere hRdayake Tukar3e karake mata jAo / maiM apane prANoMko tumapara nyochAvara kara cukI huuN| ___ usa bhuvanamohana mukhase viSAdamayI vANI sunakara mikSu uThake khar3A ho gyaa| apane pairoM meM par3I huI usa rAjakumArIko vaha apanI zaktizAlinI bhujAoMse uThAkara kuTIrake bAhara le aayaa| __pUrvAkAzase uSAkI kiraNeM una donoMke mukhapara par3akara eka apUrva citrakI racanA karane lgiiN| ___ bauddha bhikSune mandrAke niSkalaMka aura pavitra mukhapara apane donoM netra sthApita karake kahA, "premamayI, tuma itanI vyAkula kyoM ho rahI ho ? jaba mahAdeva jaise tapasvI bhI isa mAyAke mAnakI rakSA karanemeM saMsArI ho gaye haiM, taba maiM to kisa khetakI mUlI hUM ? kumArI, maiM hindU kSatriya huuN| taMtrakA kalaMka aura jIvahatyA dUra karaneke lie bauddha dharmakI sRSTi huI hai| para bauddha hindU dharmase pRthak nahIM hai / ataeva maiM bauddha hokara bhI hindU huuN'| priye, tumhAre pANi
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUlokA gucchA | grahaNakI abhilASAse maiMne Aja lagabhaga eka varSase mithilAkA siMhAsana chor3a diyA hai / bhikSuveSameM apaneko chupAye hue zaraNasiMha jaMgala aura pahAr3oMmeM rahakara aura nagaroM meM ghUmakara jisa ratnako DhUMr3ha rahA thA, vaha Aja ise mila gayA / mandrAkA hRdaya uchalane lagA / isa samaya usakA pratyeka raktabindu Anandase nRtya kara rahA thA / usane apane premapUrNa netroMko zaraNakI ora phirAkara ha~sImeM kahA, " maiM to pahale hI samajha gaI thI ki tuma koI DhoMgI tapasvI ho ! " zaraNasiMha -- aura isI lie tumane bANaviddha karake svayaMvara karanekI yaha adbhuta yukti soca rakkhI thI ! mandrAko isakA koI uttara na sUjhA / lajjita hokara vaha vahAMse tatkAla hI bhAga gaI / 54 vIra- parIkSA | ( 1 ) dakSiNa meM bhImA aura nIrA nadIke saMgamapara mahendravihAra nAmakA prasiddha nagara thA / isa nagara meM droNAyaNa nAmaka rAjAkI rAjadhAnI thI / droNAyaNakI prabala rAjavRddhilAlasA dUsare rAjAoMke hRdayameM bhaya aura azraddhAkA udaya kara rahI thI / usa samaya gajendragar3ha kA rAjA mahazUra hI aisA thA, jo droNAyaNakI lAlasAko aMkuzameM rakha sakA thA; parantu droNAyaNake saubhAgyase ekAeka usakI mRtyu ho gaI aura usakA putra puSpahAsa siMhAsana para baiThA / puSpahAsa abhI bAlaka thA, isalie usakA pradhAna mantrI jhalakaNTha rAjyakA kAmakAja dekhane lagA / gajendragar3ha ke rAjaparivArakA abhItaka azauca bhI na utarA thA ki droNAyaNane maukA pAkara malazUrake surakSita rAjyapara car3hAI kara dI, malazUrakI mRtyuse vaha apane vijayamArgako niSkaNTaka samajhane lagA thA / isa yuddhameM usakA putra bhadramukha aura putrI bhadrasAmA bhI upasthita thI / jisa samaya jhalakaNTha samarabhUmimeM bANavarSaNa kara rahA thA, usa samaya usane dekhA ki sAmane se bhasAmA apanI bhrU-kamAna para puSpadhanvAke tIkhe tIkhe bANa car3hAkara chor3a rahI hai aura ve usake hRdayake ArapAra jA rahe haiM /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ viirN-priikssaa| usa dinakA yuddha samApta hone para jhallakaNTha apanI chAvanImeM sandhyopAsanA kara rahA thaa| usa samaya usake antaHkaraNameM bhagavAnake caraNa kamaloMke badale bhadrasAmAkI bhuvanamohinI mUrtike darzana hote the| vaha bahuta cAhatA thA ki maiM isa mUrtiko bhUla jAU~; parantu usakI sArI hI ceSTAyeM viphala hotI thiiN| antameM vaha kAtara hokara apane iSTadevase prArthanA karane lagA-"he prabho, he dayAsindho, mujhe yaha ekAeka kyA ho gayA ? he nAtha, mere hRdayameM yaha kisa prakArakA bhAva utpanna hotA hai ? apane cira-zatruke sAtha snehasambandha jor3anekI lAlasA mere cittameM kyoM udita hotI hai ? jisako apane viSama bANase viddha karake prasanna honA cAhie, usake caraNoMmeM apanA hRdaya arpaNa karanekI yaha viparIta icchA kyoM hotI hai ? jisake hRdayake raktase apane kartavyakA tarpaNa karanA cAhie, usake caraNoMkI apane hRdayake raktase pUjA karaneko jI kyoM cAhatA hai ? he madanadahana bhagavan , mujhe bala pradAna karo aura mere cittake kSobhako zAnta kro|" ___ upAsanA pUrI na hone pAI thI ki itanemeM dvArapAlane Akara khabara dI "koI dUta Apase milanA cAhatA hai / " upAsanA adhUrI raha gii| kisI avyakta kAraNase usakA citta DAvA~Dola hone lgaa| usake kAnoMmeM madhura madhura AzAoMkI dhvani gUMjane lgii| prabala vAsanAkI jhaJjhAvAyune usake saMyamake dIpakako DAvA~Dola kara diyA / antameM usane AjJA de dI-"acchA use bhItara Ane do|" ___ dUtane Akara praNAma kiyA aura maMtrIke hAthameM eka patra dekara vaha uttarakI pratIkSA karane lgaa| maMtrI kA~pate hue hAthoMse use kholakara bA~cane lagAH "svastizrIsamaravijayazrIpUjitasacivazreSThajhallakaNThamahodayeSusamara-kuzala vIrazreSTha, Ajataka mere hRdayameM jisa Adarza vIra-mUrtike dekhanekI utkaNThA laga rahI thI aura jisa mUrtiko apane hRdayamandirameM sthApita karake maiM nirantara pUjA kiyA karatI thI, usakA avalokana maiMne ApakI manorama mUrti meM kara liyA hai| yadi Apa isa zatrukanyAkA pUjopacAra svIkAra kareMge to maiM apaneko kRtArtha samajhUgI / ityalaM vijJeSu / -rAjakanyA bhdrsaamaa|" harSake Avegase jhallakaNThakA hRdaya uchalane lgaa| vaha ukta patrako bAra bAra bA~cane lagA / kabhI to patra para pUrA pUrA vizvAsa karake vaha saukhyake zikhara
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 phUlokA gucchaa| para car3hane lagA aura kabhI avizvAsa karake cintAkI dhUlameM loTane lgaa| kahIM yaha A~khoMmeM dhUla na DAlI jAtI ho! kahIM yaha upahAsa na ho, vyaGgaya na ho, cir3hAnA na ho ! nahIM, satya bhI ho sakatA hai| satya hone meM koI sandeha nahIM / taba kyA isa pyAse cAtakake mu~hameM ekAeka jalakI dhArA par3a jAyagI ? ahA hA ! sacamuca hI Aja maiM vijayI huA huuN| ramaNIke cittapara vijaya prApta karanA sAmrAjyavijayase kahIM bar3hakara hai / maiM dhanya hUM ! bhAgyazAlI hU~ ! vijayI hUM! isa prakAra nAnAprakArakI vicAra taraMgoMmeM DUbate aura utarAte hue Akhira usane patrakA uttara likhAH " manmathamaitrIvazIkRtA zrImatI bhadrasAmAke samIpameM / bhadre, tuma puSpadhanvAkI sammohana bANa ho| yaha samajhameM nahIM AtA ki maiM Aja parAjita huA hU~ yA jItA hU~; parantu isameM sandeha nahIM ki maiM sukhI huA huuN| maiM cAhatA hUM ki AjakA yaha apUrva sukha niraMtara bhogatA rhuuN| -mugdha jhallakaNTha / " dUsare dina mantrI jhallakaNThake prayatnase sandhi ho gii| jaba jhallakaNTha gajendragar3ha rAjyakA bahutasA hissA droNAyaNako deneke lie tatpara ho gayA, taba droNAyaNane bhI usake sAtha apanI putrIkA vivAha kara denA svIkAra kara liyaa| sandhipatrapara donoM orake hastAkSara ho gaye / jhallakaNTha ramaNI-mohameM par3akara kartavyase bhraSTa ho gayA ! (2) nIrA aura bhImA nadIke saGgamake samIpa hI eka puSpavATikA thii| eka ora bhImA kadalIkuJjameM krIr3A karatI huI, zubhrazilAoMse TakarAtI huI, vividha prakArake vRkSoMse cher3achAr3a karatI huI aura apanI nirmala dhArAko nIrAke nIrameM milAtI huI, usakI chAtI para vizrAma letI huI dikhalAI detI thI aura dUsarI ora bhImA apanI bhujArUpa taraMgoMse use gAr3ha AliGgana detI huI aura phenarAzirUpa Ananda pragaTa karatI huI mAtRbhAvako prakaTa karatI thii| rAjakumArI udyAnake eka ramaNIya cabUtarepara baiThI thI aura apane AbhUSaNamaNDita hAthoMke tAla dedekara krIDA-mayUrako nacA rahI thii| usakI puSpikA nAmaka sakhIne azokakI mAlA gUMthakara usake mukuTameM pahanA dI thii| usake zubhra lalATapara yaha
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ viir-priikssaa| aruNavarNa mAlA aisI mAlUma hotI thI jaise uSA devIke lalATameM kuGkumakA tilaka / usakA suprasanna aura sundara mukha usa puSpavATikAkA eka vilakSaNa puSpa . sarIkhA mAlUma hotA thaa| puSpoMkI sugandhise bhIgI huI zItala vAyu baha rahI thii| kapotinIkA karuNa-kUjana eka prakArakA apUrva viSAda utpanna karatA thaa| isI samaya maMtrI jhallakaNThane puSpavATikAmeM praveza kiyaa| ___ kapotinI ur3a gaI / mayUra apanA nRtya banda karake bakulavRkSa para jA baiThA aura sakhiyA~ idhara udhara ho gaI / rAjakanyA jahA~kI tahA~ baiThI rahI / usake mukhapara lajjA yA saMkocakI jhalaka bhI na thii| hA~, udAsInatAse milI huI ghRNAkI chAyA avazya hI usakI ceSTA para dikhalAI detI thii| jhalakaNTha yaha dekha. kara bhI apanI preyasIkI usa avasthApara mugdha hokara svargasukhakA anubhava karane lgaa| __kucha samaya taka nistabdha rahane ke bAda rAjakumArIne maMtrIkI ora dekhakara kahA-"mantrI mahAzaya, Apako mAlUma hogA ki yaha eka strIkA krIr3Asthala hai; kisI rAjanItijJake ThaharanekA sthAna nahIM !" ___ usa samaya jhalakaNTha praNaya-vihvala ho rahA thaa| usane snehayukta svarase kahA"preyasI, praNayake kapaTakauzalane mujhe yahA~ AnekA adhikAra diyA hai, isalie AyA huuN| premamayI, bhAvake AvezameM mujhase yadi kucha sabhyatAkA ullaMghana huA ho, to usapara dhyAna na dekara mujhe kSamA karo aura mujhe apanA hI samajha lo|" yaha kahakara vaha Age bar3hA aura usane cAhA ki maiM bhadrasAmAkA hAtha pakar3a luuN| isa samaya mantrIke lalATa para pasInekI bUMdeM jhalaka rahI thIM aura zarIra meM kampa ho rahA thaa| rAjakumArI coTa khAI huI sarpiNIke samAna kupita hokara bolI"sAvadhAna maMtrI ! eka kulIna mahilAko apamAnita karanekA yatna mata krnaa|" jhalakaNThakA vIra hRdaya eka abalAke Adeza-vAkyase kA~pa gyaa| vaha vinIta svarase bolA-'kumArI, tumhArA utsAha aura tumhArI sammati pAkara hI maiM isa sAhasake karaneke lie taiyAra huA thaa| apanI pUrvasvIkAratAkA smaraNa karake mujhe apane premake prasAdase vaMcita mata kro|" bhadrasAmA pahalehIke samAna tIvrakaNThase bolI-"maiMne Apake vIratvapara mugdha hokara yadi Apako koI svIkAratA dI ho to usake lie Apa mujhe kSamA kreN| maiMne samajha liyA hai ki maiM Apake sarvathA ayogya huuN| yuddha honeke bAda jaba
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUloMkA gucchaa| maiM zAnta huI aura maiMne isa viSayakA acchItaraha vicAra kiyA, taba mujhe mAlUma * huA ki maiMne apanI DhiTAIse jo kucha kiyA hai, vaha anucita hai| merI isa DhiTAIko Apa kSamA kara deN|" vAkyavANoMse viddha huA jhallakaNTha, kucha samayataka rAjakumArIke lAvaNyalalita mukhakI ora dekhatA rahA / usane dekhA ki usake mukhapara karuNA zraddhAkA leza nahIM, khanake pAnIke samAna usakA vicAra sthira hai / vaha nirAza hokara vahA~se cala diyA aura kadalIkuMjakI madhura zItala chAyAmeMse bhI apane virahatapta hRdayako vinA zAnti pahu~cAye hI bAhara ho gyaa| idhara vaha gayA aura udhara bhadrasAmAke dRDha nizcayakA durga phisala par3A / usake hRdayameM tIvra vedanA hone lagI / vaha ApemeM na rahI aura vikSiptoMke samAna ceSTA karane lgii| apane mastakake puSpamukuTako usane tor3amaror3akara pheMka diyaa| isake bAda vaha apanI kaMcukImeMse mantrIkI praNayapatrikA nikAlakara usakA bAra bAra cumbana karane lagI aura bArabAra use mastakase lagAne lgii| usakI AkhoMse A~suoMkI avirala dhArA bahane lgii| vaha Apa hI Apa kahane lagI-"Ao pyAre, Ao, maiM tumhAre apamAnakA badalA cukAU~gI / he deva, kRpA karake phira pdhaaro| maiM premazraddhAke candanase tumhArI pUjA karU~gI / isa hRdayamandirako maiMne saba prakArase tumhAre yogya banA liyA haiM, usake premasiMhAsanapara tumheM virAjamAna karU~gI / he manohara, Ao ! maiM apane yauvana-vasantakI prathama puSpAMjali tumhAre caraNoMmeM arpaNa kruuNgii| aho abhimAnI priyatama, Ao! Ao ! kahA~ jAte ho ? tumhAre binA mujhe yahA~ zUnya hI zUnya dikhatA hai / he santApahAra, mere antarako zItala kro| he prANezvara, lauTa Ao ! lauTa Ao !" rAjakanyAkA vilApa sunakara usakI sakhI puSpikA udharako daur3I huI gaI jidharase jhallakaNTha gayA thaa| use dekhate hI vaha pukArakara bolI, " mantrI mahAzaya, rAjakumArIjI Apake lie ro ro kara vyAkula ho rahI haiM; isa lie Apa lauTie, jaldI lauTie !" candramAkI zItala kiraNoMse jisa prakAra sAgara uchalatA hai, usI prakAra jhallakaNThakA hRdaya harSase uchalane lgaa| vaha turanta hI lauTA aura puSpa
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ viir-priikssaa| vATikAmeM A pahu~cA / usane dekhA ki rAjakumArI usIkA nAma le lekara pukAra . rahI hai| bhAvamugdha jhallakaNThane snehapUrNa kaNThase kahA-"pyArI, maiM lauTa AyA / / tere caraNoMpara premakA ardhya arpaNa karaneke lie maiM prastuta hU~ / hRdayezvarI, uTha!" jhallakaNThakA vaha AzAMkura jisane hAla hI darzana diyA thA adhika samayataka na ThaharA / rAjakanyA ekAeka cauMka uThI aura bAghinIke samAna garja kara bolI-"tuma yahAM kyoM Aye ? isI samaya cale jaao| merA eka bAra apamAna karake kyA tuma santuSTa nahIM hue? aura bhI atyAcAra karanA cAhate ho ? ghAvapara namaka chir3akane Aye ho ? jAo, yahAM tumhArA kAma nahIM ! lokAcArako samajhane yogya buddhi bhI kyA tumameM nahIM hai ?" jhallakaNTha rAjakumArIkI vaha krodhapUrNa mudrA dekhakara avAk aura vismita ho rahA / vaha yaha socatA huA ki-ramaNIkA hRdaya kitanA agamya aura kalpa-. nAtIta hotA hai-cupa cApa cala diyaa| puSpikA yaha saba lIlA dekhakara stabdha ho rhii| __ thor3I hI dera meM bhadrasAmA phira vilApa karane lagI-Aye ? kisa lie Aye ? kyA ratiko jItaneke lie ? acchA to phira lauTa kyoM gaye? kyA ratiko jIta nahIM sake ? yadi samarabhUmimeM bAhubala dikhalA sakate ho to ratibhUmimeM tumhArA hRdaya-bala kyoM lupta ho jAtA hai ? he gauravabhUSita, Ao! vIratA dikhalAkara mere hRdaya-durgapara adhikAra kara lo| hAya ! maiMne tumheM pAkara kho diyA ! he prANavallabha, maiM tumhAre lie maratI hU~, mujhe bacAo ! (3) jhallakaNThane apanI chAvanImeM pahu~cakara rAjakumArIko eka patra likhA-. "bhadre, yadi mUrkhatAvaza maiMne tumheM koI kaSTa pahu~cAyA ho, to usake lie mujhe kSamA karo / maiM apane aparAdhakA prAyazcitta bhoga rahA huuN| -tvadarpitaprANa jhallakaNTha / " dUta patra dekara lauTa AyA / rAjakumArIne kucha bhI uttara na diyaa| rAjakumAra bhadramukhane apanI bahanase pUchA-"bhadre, kyA tUne sacivazreSTha jhallakaNThako nirAza kara diyA ? pyArI bahana, merI samajhameM ve saba tarahase tere yogya haiM !"
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 phUlokA gucchaa| rAjakumArIne lambI sA~sa lekara kahA-"ve mere yogya bhale hI hoM, parantu maiM unake yogya nahIM huuN| merI samajhameM unake yogya raNabhUmi hai premabhUmi nhiiN| tuma unase kaha denA ki merI pragalbhatA aura DhiTAIko bhUla jAya~ / " rAjakumAra calA gyaa| bhAIke cale jAnepara bhadrasAmAkA mana phira hAthameM nahIM rahA / vaha socane lagI-acchA prema to utpanna ho jAtA hai para usake sAtha yogyatA kyoM nahIM rahatI ? kyA vaha yogyatAko lekara utpanna nahIM hotA? yadi nahIM to phira yaha guNadoSavicArakI pravRtti hI kyoM hotI hai ? isI samaya rAjA droNAyaNane bhI Akara pUchA-beTI, ekAeka tujhe yaha kyA ho gayA ? jhallakaNThako tUne nirAza kyoM kara diyA ? kyA tU nahIM jAnatI ki usane apane lie kyA kiyA hai ? usane mujhe eka vizAla rAjyakA svAmI banA diyA hai aura merI bar3I bhArI lAlasAko anAyAsa hI pUrNa kara diyA hai| apanA lar3akapana chor3a de aura jhallakaNThase vivAha karanA svIkAra kara le| yaha tujhe samajha rakhanA cAhie ki terI mUrkhatAke kAraNa maiM prApta kiyA huA rAjya na chor3a dUMgA; tujhe jhallakaNThake sAtha byAha karanA hI pdd'egaa|" rAjakumArIne dRr3hatAke sAtha kahA-"pitA, Apa rAjyake lobhase apanI beTIkA vivAha karanA cAhate haiM ! para merI samajhameM yaha beTIkA vivAha nahIM-- becanA hai|" droNAyaNa vAkyabANase viddha hokara calA gyaa| . bhadrasAmA socane lagI-" kartavya-pAlanake lie kyA maiM cittakA damana nahIM kara sakU~gI ? eka ora prema hai aura dUsarI ora kartavya / kyA premakA Asana kartavyase U~cA hai ? para premapara vijaya prApta karanA bhI to sahaja nahIM hai|" jisa taraha prabala pavanake jhakoroMse samudra asthira ho jAtA hai usItaraha rAjakumArIkA hRdaya asthira ho gyaa| prema aura kartavyake paraspara viruddha bhAvoMne usake cittameM dvandva yuddha macA diyaa| kabhI eka pakSakI jIta hotI hai aura kabhI duusrekii| vaha nahIM soca sakatI ki maiM kyA kruuN| vaha Izvarase prArthanA karane lagI ki he dayAmayaprabho, mujhe sumati do aura sanmArga sujhaao| jhallakaNTha apane svAmIkA rAjya vApisa mA~gane lagA; parantu droNAyaNa TAlaTUla karane lgaa| antameM jaba mantrI bahuta pIche par3a gayA, taba droNAyaNa
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ viir-priikssaa| bolA-"maiM to kanyAdAna karaneke lie taiyAra hU~, para kanyA rAjI nahIM hotI, isameM merA kyA vaza hai ? tumhI use samajhA-bujhA kara rAjI kyoM nahIM kara lete ?" isa para jhallakaNThane bhadrasAmAko prasanna karaneke lie kaI vAra prayatna kiyaa| paraMtu jaba usane jarA bhI saphalatA hotI na dekhI, taba kahA-" basa, mere svAmIkA rAjya lauTA do|" droNAyaNa bolA-"kaThinAIse pAyA huA rAjya kyA koI isataraha lauTAtA hai ? maiM na lauttaauuNgaa|" jhallakaNThane kahA-"acchA, yadi merI bhujAoMmeM bala hogA, to lauTA lNgaa|" droNAyaNa bolA-"rAjya to zAyada lauTA bhI lo; para yaha bhI to soca lo ki tumheM apane bhujabalase--jisakA ki tumheM bar3A garva hai-merI kanyA to nahIM mila jAyagI !" jhalakaNThane isakA koI uttara na diyaa| (5) apamAnase uttejita huA jhallakaNTa rAjya lauTAnekI lagAtAra ceSTA karane lgaa| isa kAryameM usane apanI sArI zakti lagA dii| yuddha para yuddha karake usane apanA gayA huA rAjya hI nahIM lauTA liyA, kintu droNAyaNake rAjyake pradhAna pradhAna kiloMpara bhI usakA jhaNDA phaharAne lgaa| prAyazcitta-prayAsI maMtrIke prabala AkramaNoMse droNAyaNake paira ukhar3a gaye, lAcAra hokara vaha sandhi karanekI ceSTA karane lgaa| __ jhallakaNTha apanI chAvanI meM baiThA hai / vijayake ullAsase usakA mu~ha prasanna dikhalAI detA hai| usakI chAtIpara par3I huI motiyoMkI mAlA vijayamAlAkI taraha zobhA de rahI haiM / usake netroM meM eka apUrva hI teja jhalaka rahA hai / isa samaya use bhadrasAmAkI prathama praNayapatrikAkI yAda aaii| usameM likhe hue vAkya use aise mAlUma hone lage, mAnoM vaha kamalanayanA hI kisI adRzya sthAnameM baiThI huI usase ukta vacana kaha rahI hai / socane lagA,-kisI kavine inhIM vacanoMko lakSya karake hI kahA hai;-- . mlAnasya jIvakusumasya vikAzanAni santarpaNAni sakalendriyamohanAni /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ - phUlAMkA gucchaa| etAni tAni vacanAni saroruhAkSyaH karNAmRtAni manasazca rsaaynaani|| isI samaya dvArapAlane Akara khabara dI ki rAjakumAra bhadramukha sandhikA prastAva lekara Aye haiN| jhallakaNTha uThakara bAhara gayA aura bhadramukhako AdarapUrvaka bhItara le aayaa| donoM apane apane Asana para baiTha gye| bhadramukhane kahA"Apa apanA rAjya le cuke-ApakI icchA pUrNa ho gaI, aba icchA ho to Apa sandhi kara leM / maiM sandhi karake zAntitA aura mitratAse rahaneke lie taiyAra huuN|" ___ jhallakaNThane kahA-"rAjakumAra Apa taiyAra haiM, parantu maiM taiyAra nhiiN| maiMne isa kAryameM bar3I hAni sahI hai aura azAnti bhI bahuta bhogI hai| maiM usakA pUrA pUrA badalA lie binA na rhuuNgaa| yaha badalA ApakI bahina bhadrasAmA hai jisane ki mujhe pahale yuddha meM harAyA thaa| jabataka maiM use na pAla~gA, taba taka merA badalA nahIM cuka sktaa|" bhadramukha bolA-'nahIM nahIM, maMtrI, tuma bhUlate ho| saccA badalA, lo yaha hai mere pAsa !" yaha kahakara usane apanI AstInase chupI huI kaTAra nikAlakara jhallakaNThakI chAtImeM bhoMka dI aura vahA~se vaha vAyuvegase bhAgakara nikala gayA ! ___ itanehImeM dvArapAlane Akara khabara dI ki rAjakumArI bhadrasAmAkA dUta AyA hai| maraNonmukha maMtrIne kahA-"Ane do, Ane do / usa caNDIkA dUta kyoM AyA hai ?" yaha kahate kahate use mUchI aagii| dvArapAla ghabar3Akara cillA utthaa| bAtako bAtameM hajAroM AdamI ekaTe ho aaye| dUta bhI bhItara aayaa| thor3I dera meM maMtrIne A~kha kholii| usane saba logoMko 'bAhara jAnekI AjJA dekara dUtako apane samIpa bulaayaa| dUtane pUchA- "ApakI yaha dazA kisane kI ?" maMtrIne kahA-"mere bhAgyane arthAt rAjakumAra bhdrmukhne|" dUta bolA-"vaha bar3A kAyara nikalA / vIroMkA to yaha kAma nahIM hai|" kaNThagataprANa jhalakaNThane kahA-'yaha bhI mere hI bhAgyakA doSa hai / apane 'kartavyase bhraSTa hokara maiMne apane svArthake lie apane svAmIkA rAjya beca diyA thA, yaha mujhe usIkA phala milA hai-usIkA prAyazcitta hai| para aba ina bAtoMkA kyA phala hogA ? tuma apanI bAta kaho ki kisalie Aye ho|"
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ viir-priikssaa| dUtane eka ciTThI nikAlakara maMtrIke hAthameM de dii| maMtrI usa candana-kesaralipta patrako bA~canekA prayatna karane lagA; parantu vaha vyartha huA-usase eka akSara bhI na par3hA gyaa| usakI A~khoMkI jyoti calI jA rahI thI / Akhira usane patrikAko mAthese lagA kara cUma lI aura dUtake hAthameM dekara kahA-''dUta, daivane mujhe apanI pyArIkI patrikA bA~canese vaMcita kara diyA; parantu jabataka mujhameM sunanekI zakti hai tabataka tuma hI mujhe ise par3hakara sunA do| mujhe aba A~khoMse kucha bhI nahIM sUjhatA / mRtyu mujhe apanI ora khIMca rahI hai / aba vilamba mata karo, jaldIse mujhe sunA do ki pyArIne mujhe kyA likhA hai|" dUta patra par3hane lagA " sacivazreSTha jhallakaNThakI sevaameN| pyAre, Apake kartavyaMbhraSTa honese mere hRdayameM sau bicchuoMkI sI vedanA hotI thI, Apako ucita mArga chor3akara dUsarI dizAko jAte dekhakara merI chAtI vidIrNa ho rahI thI, Apako svArthAndha dekhakara-Apake vIratvameM kAlimA dekhakara mere hRdayAkAzameM duHkhake kAle bAdala chA rahe the-maiM eka tarahakI narakayAtanA bhoga rahI thii| parantu aba Apako phira gauravAnvita dekhakara mere AnandakA kucha ThikAnA nahIM hai / Aja ApakI kIrti-patAkA dekhakara maiM hRdayameM phUlI nahIM smaatii| aba maiM samajhI hUM ki ApakI isa raNavijayane hI mujhapara vijaya prApta kI hai / acchA to aba he nayanaraMjana, he vIrapravara, Ao ! mere hRdayamaMdirameM praveza karo! merA hRdayarAjya jItA jA cukA hai, aba mujhe ApakA vilamba asahya hai| Apake kIrticandrako jo rAhukalaMka laga gayA thA, vaha aba kahIM dikhalAI nahIM detaa| he manomohana, Ao padhAro ! merA prema pUrvavat akhaNDa hai| usa para jo kAlIghATA chA gaI thI vaha titara bitara ho cukI hai| hRdayezvara, Aja maiM tanamanase ApakI upAsanA karatI hU~ aura apane navayauvanakA prathama adhye Apake caraNoM meM arpaNa karatI hU~ ! puujaarthinii-bhdrsaamaa|" patra samApta ho gayA / jhallakaNThane maraNaruddha kaNThase kahA- / dUta, merI orase rAjakumArIko yaha nivedana karanA-" devI, maiM mUrkha huuN| tuma jaisI vIrAGganAyeM kaise prApta ho sakatI haiM, yaha maiM na samajha sakA thaa| isIlie maiM anucita sandhi karake kartavyabhraSTa huA aura tumheM bhI na pAsakA / isa bhUlakA kaSTa asahya thA; parantu isa kAraNase mujhe kucha zAnti milatI hai ki yaha maiMne tuma jaise ramaNIratnake
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 phUlokA gucchaa| pAneke lie kI thI / tumhArA prema saccA prema hai| tuma vIraparIkSaka ho| tumane apanA hRdaya mujhe de diyA hai; yaha jAnakara maiM maratA huuN| tumhArI zokahAriNI patrikAne mere isa antasamayako Anandamaya banA diyA hai / Aja merA prema sArthaka huaa|" aba marate samaya use premakI nizAnI kyA dU~ ? acchA Thaharo, rAjakumArIkI prathama praNayapatrikAko maiMne apane hRdayake pAsa jebameM rakha chor3A hai, use hI tuma use de denaa| itanA kahakara jhallakaNTha patrikAko nikAlanekA prayatna karane lagA; paraMtu usane dekhA ki kaTArake sAtha patrikAkA aMza bhI zarIrake bhItara ghusa gayA hai| raktaraMjita patrikAko nikAlakara jhallakaNThane cUma lI, aura phira use tathA lahUluhAna kaTArako dUtake hAthameM dekara kahA-"dUta, jAo, rAjakumArIse kahanA ki yaha kaTAra yadyapi merA jIvana samApta karanevAlI hai, to bhI isane merA bar3A upakAra kiyA hai / isane tumhArI praNayapatrikAke akSara mere zarIrake raktameM sadAke lie milA diye haiN| maiM isase kRtArtha ho gayA / " kaTArake nikalate hI zarIrase raktakI dhArA bahane lagI / maMtrI jhallakaNThakA zarIra zavyA para gira gyaa| __ dUtane jAkara rAjyakanyAse saba hAla. kahA aura patrikA tathA kaTAra use de dii| bhadrasAmA usa raktaraMjita upahArako dekhakara ro utthii| usakI A~khoMse moti. yoMke samAna A~sU jhar3ane lge| usane patrikAke eka aMzako apane komala kezoMmeM aura ekako kaMcukImeM khoMsa liyA / isake bAda pyAreke hRdayaraktase ra~gI huI kaTArako cUmakara usane apane mastakapara raktakA tilaka lagA liyA / vaha pyAreke anurAgake cihnasvarUpa sindUrakI taraha zobhA dene lgaa| , jymtii| SARK AsAmake itihAsakA adhyayana karanese strIcaritakA eka ucca Adarza prApta hotA hai / zivasAgara jilekI prAtaHsmaraNIyA rAnI jayamato satrahavIM zatAbdImeM sahiSNutAkA aura pAtivratya dharmakA jo ujjvala dRSTAnta dikhalA gaI hai vaha jagatake itihAsameM atulanIya hai| jayamatI rAnIkI apUrva kahAnI bhUtakAlakI sItA
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayamatI / 65 damayantI, rAjImatI Adi satI striyoMke patipremakI kathAoMko smRtipaTapara jAgarUka kara detI hai / IsvI san 1679 meM ' cAmagurIyA' rAjavaMzakA ' culikaphA ' nAmaka rAjA Ahomake rAjasiMhAsanakA adhikArI huA / yaha rAjA alpavayaska aura kSINazarIra thA, isalie loga ise larArAjA kahate the / AsAmakI bhASAmeM larA zabdakA artha bAlaka yA zizu hotA hai / umarameM kama hone para bhI larArAjA buddhimAna thA / usa samaya rAjyakI jaisI dazA thI aura maMtriyoMkI zakti jaisI bar3hI car3hI thI, usakA vicAra karake isane rAjA honeke yogya jo rAjakumAra the, unako gupta ghAtakoMke dvArA aMgahIna yA prANahIna kara DAlanekA nizcaya kiyA / ise bhaya thA ki yadi maMtriyoMkI mujhase na banegI to ye mujhe siMhAsanase cyuta karake kisI dUsare rAjakumArako rAjA banA deMge / larArAjAkA nRzaMsa kArya calane lagA | aneka vaMzoMke aneka rAjakumAroMko usane vikalAGga yA vikalaprANa karA DAlA | durbala rAjA svabhAvase hI bhIru kApuruSa aura atyAcArI hote haiM / larArAjA svayaM durbala thA, isa lie usane isa prakAra kApuruSatA aura nirdaya - tAkA Azraya lekara apanI rAjabhogakI tRSNAko pUrNa karanA cAhA / tuMgakhuMgIyavaMzake govara rAjAke gadApANi nAmaka putrane -- jo ki devatulya, tejasvI, asAdhAraNa balazAlI, aura asIma sAhasI thA - larArAjAke hRdaya meM bhaya utpanna kiyA / gadApANi aisA balI thA ki usane eka dina tIna matta hAthiyoMke dA~ta pakar3akara unheM hilane calane na diyA thA ! do cAra gupta ghAtakoMke dvArA aise puruSasiMhako aMgahIna karanA asaMbhava samajhakara larArAjAne usake vadha karane ke lie bar3e bar3e Ayojana kiye| kisI taraha yaha saMvAda gadApANiko bhI mAlUma ho gayA; parantu isase usakA sAhasI hRdaya jarA bhI vicalita na huA / gadApANikI strI rAnI jayamatI bar3I hI saccaritrA aura pativratA thI / vaha apane strI-sulabha svabhAvase patikI rakSAke lie vyAkula hokara usase kahIM bhAga jAneke lie vinaya anunaya karane lagI / gadApANi patnI ke prastAva se kisI prakAra sahamata nahIM hue / unhoMne kahA, maiM mRtyuse DaranevAlA manuSya nahIM / tumheM aura apane dudhamu~he baccoMko chor3akara maiM yahAMse kabhI nahIM bhAgU~gA / " jayamatI kAMtara hokara bolI " nAtha ! ApakA vIrahRdaya mRtyubhayase kaMpita nahIM ho sakatA - Apa mRtyuke bhayako tuccha samajhate haiM, yaha maiM acchI taraha se jAnatI hU~ kintu yaha to socie ki rAjasevaka Apako paka 88 phU. gu. 5
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUloMkA gucchaa| Dakarake le jAveMge aura vadha kara DAleMge, to hama logoMkI kyA dazA hogI? Apake jIvanapradIpake nirvANa honepara ApakI yaha dAsI to eka ghaDIbhara bhI jItI nahIM raha sakatI hai; taba Apake ina sonesarIkhe bAlakoMkI kyA avasthA hogI? isalie merI prArthanA yaha hai ki Apa isa pAparAjyako chor3akara kucha kAlake lie gupta ho jAveM / yadi kabhI jagadIzvarake anugrahase zubhadina AvegA aura bhAgyacakrakA parivartana hogA, to Apa lauTake A skeNge| ApakA jIvana amUlya hai| usakI rakSAke lie avazya hI koI upAya karanA caahie|" nidAna gadApANi patnIke kAtara anurodhake Age parAjita ho gye| guptaveza dhAraNa karake ve nAgAparvatakI ora palAyana kara gye| .. idhara gadApANike pakar3aneke lie larArAjAne bahutasI senA bhejI / senAne lauTakara rAjAse usake bhAga jAnekA samAcAra sunAyA / durbala aura kApuruSa rAjA gadApANike bhAga jAnese zaMkita hokara usakA patA lagAneke lie vyAkula ho utthaa| usakI patnI jayamatIke pAsa dUta bheja kara usane gadApANikA patA puchavAyA, parantu jayamatIne apane patike sambandhameM koI bhI bAta nahIM btlaaii| usane kahalA mejA ki svAmIkA patA usakI strIke dvArA kadApi nahIM mila skegaa| dUtake mu~hase yaha bAta sunakara larArAjA krodhase pAgala ho gayA / usane AjJA de dI ki jayamatIko isI samaya kaida karake le Ao / AjJA pAte hI rAjasevaka daur3e gaye aura jayamatIko kaida karake rAjAke samIpa le aaye| larArAjAne pUchA "terA pati kahA~ chupa rahA hai, zIghra batalA de-nahIM to betoMkI mArase tujhe yamalokakA rAstA batalA diyA jaaygaa|" jayamatIne dRr3hatAke sAtha uttara diyA:___ "yaha maiM pahale hI dUtake dvArA Apase kahalA cukI hU~ ki apane svAmIkA patA maiM kabhI nahIM batAlAU~gI, phira Apa mujhase bAra bAra kyoM pUchate haiM ? merI pratijJA aTala tathA acala hai / Apa mere zarIrapara yatheccha atyAcAra kara sakate haiM; parantu mere manake Upara merA hI sampUrNa adhikAra hai-anya kisIkA nahIM hai| yaha nazvara zarIra cirasthAyI nahIM hai, yaha maiM acchI tarahase jAnatI hU~ / isalie Apa mere dvArA patike patA pAnekI AzAko chor3a diijie|" larA rAjAne krodhase hitAhitavivekazUnya hokara AjJA dI ki "jayamatIko le jAo aura ise rAjamahalake sammukha bA~dha karake binA virAma liye betoMkI mAra mAro ! itanA yAda rakkho ki yaha marane na pAve, kevala mArase isake zarIrako yaMtraNA
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ jymtii| 67 pahu~catI rahe / jabataka yaha apane pati kA patA na batalAve, tabataka barAbara ise "isI prakArakI zAsti dete raho-jaise bane taise isase gadApANikA patA pUcha lenA hai|" mUDha rAjAne apane kSudra, durbala aura pazuhRdayako Adarza mAnakara saMsArake samasta mAnavahRdayoMkA anumAna kiyA thaa| usane socA thA ki jayamatI betoMkI mArake kaSTase apane patikA patA batalA degii| kintu dinapara dina jAne lage, . jayamatIne asahya atyAcAroMko sahana karake bhI gadApANike sambandhameM eka zabda bhI oThoMse bAhara na nikAlA / dezakI sArI prajA rAjAke paizAcika atyAcArako dekhatI huI jayamatIke lie cupacApa A~sU bahAne lgii| usa samaya dezameM zaktizAlI puruSoMkA abhAva thA, maMtrIgaNa bhI ApasI kalahake kAraNa durbala ho rahe the, ataeva rAjAke atyAcArakA nivAraNa nahIM ho skaa| jayamatIke Upara jo atyAcAra ho rahA thA, usakA samAcAra kramase nAgAparvatapara gadApANike kAnoMtaka bhI pahu~ca gayA / use sunate hI ve larArAjAkI 'pApapurIkI ora cala par3e aura veSa chupAkara jayamatIke pAsa Akara bole:"rAjakumArI, tU vyartha hI kyoM itanA kaSTa sahana kara rahI hai ? svAmIkA patA batalAkara isa yAtanAse apanA piMDa kyoM nahIM chur3A letI ?" jayamatI usa samaya netra banda kiye hue IzvarakA aura svAmIke caraNoMkA dhyAna karatI huI cupacApa beta khA rahI thii| isalie gadApANikI bAta usake karNagocara na huI / gadApANi isake pazcAt eka bAra phira jayamatIke pAsa Akara bole:"he devI, svAmIkA patA batalAkara apanI chuTTI kyoM nahIM karA letI ? vyartha kaSTa pAnese kyA lAbha hai ?" abakI bAra jayamatIne gadApANiko dekha liyA aura pahacAna bhI liyaa| vaha zaMkita-citta hokara socane lagI--jisake lie itanA kaSTa aura itanA apamAna sahana kara rahI hU~ aura jisakI rakSAke lie maiMne apanA jIvana bhI utsarga kara diyA hai, vaha yadi yahA~ svayaM hI Akara apane ko pakar3A degA, to saba hI vyartha gayA samajhanA cAhie / jayamatIko rulAI A gii| asahanIya atyAcAra aura pIr3anase jisakI zAnti naSTa na huI thI, ghoratara vetrAghAtase jarjarita hokara bhI jo prazAnta mUrti dhAraNa karake svAmIke pavitra caraNoMkA dhyAna karatI huI dina kATatI thI, usakA abakI bAra dhairya cyuta ho gayA / merA sArA hI uddezya viphala ho gayA, yaha dekhakara vaha asthira ho uThI aura bolI-"jaba maiM kaI bAra kaha cukI hU~ ki maiM apane svAmIkA patA kabhI
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUlokA gucchaa| vvvwwwwwwwwwwwwwww~ wwwvvvvwwwwwwwwwwwwwwwwwwww na batalAU~gI taba phira yaha puruSa mujhe bAra bAra pUchakara kyoM taMga karatA hai ? yaha yahA~se calA kyoM nahIM jAtA ? satI strI apane svAmIke lie saba kucha sahana kara sakatI hai| svAmIke kalyANake lie apanA prANa dAna kara denA bhI satI nArIkA kartavya hai|" ina vAkyoMke uccAraNa karate samaya jayamatI gadApANikI ora atizaya kAtara dRSTise dekhakara unheM usa sthAnase zIghra cale jAneke lie sakaruNa prArthanA karatI thii| gadApANi isa samaya bhI satIke sakaruNa anurodhakI upekSA nahIM kara sake, vahA~se usI samaya cale gaye / jayamatIpara betoMkI mAra barAbara par3atI rhii| ___ gadApANike cale jAnepara larArAjAke nirdaya anucara aura bhI 14-15 dina jayamatIpara atyAcAra karate rhe| isa taraha saba milAkara 21-22 dina dussaha atyAcAra sahana karake aura usa yaMtraNApara bhrUkSepa mAtra bhI na karake usa parama sAdhvIkA prANapakherU apane lahUluhAna zarIrako chor3akara ur3a gayA aura saMsArake itihAsameM atulanIya sahiSNutA aura pAtivratyakA eka jAjvalyamAnaH udAharaNa aMkita kara gyaa| ___ apanI sAdhvI patnIkA svargArohaNa-saMvAda pAkara gadApANise phira svastha na rahA gayA / vaha zIghra hI larArAjAke duSkarmoMkA pratiphala deneke lie kaTibaddha ho gayA aura eka balazAlinI senAko ekatra karake larArAjA para car3ha gayA aura use rAjyacyuta karake Apa siMhAsanakA adhikArI ho gyaa| isake pazcAt usane larArAjAko mArake usake pApoMkA upayukta prAyazcitta diyA / gadApANine gadAdharAsiMha nAma dhAraNa karake IsvI san 1681 se 1695 taka rAjya kiyaa| pitAkI mRtyuke anantara usake putra rudrasiMhane rAjyasiMhAsanako suzobhita kiyA / rudrasiMha AsAmakA eka suprasiddha rAjA huA / usane apanI mAtAkI kIrtiko cirasmaraNIya karaneke lie jisa sthAnapara jayamatIpara atyAcAra kiyA gayA thA, vahIM 'jayasAgara' nAmakA vistRta tAlAba khudavAkara aura usIke samIpa 'jayadola' nAmakA eka devamandira nirmANa karavAkara nijamAtRbhaktikA paricaya diyA / zivasAgara jileke jayasAgara tAlAbakA nirmala jala Aja bhI vAyuke jhakoroMse nRtya karatA huA jayamatIkI kIrtikahAnI, rudrasiMhakI mAtRbhakti aura AsAmake gatagauravakA pracAra karatA dikhalAI detA hai|
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Rnn-shodh| RNa-zodha / bhAgyake pherase kamalAprasAdako naukarI karanI pdd'ii| vaha bilakula garIbakA lar3akA na thA-usakA pitA eka aisI jAyadAda chor3a gayA thA ki yadi vaha naukarI na karatA, to bhI Anandase apane dina bitA sktaa| parantu pitAkI mRtyu hote hI samasta jAyadAda usake bar3e bhAI bihArIlAlake hAtha lgii| usa samaya kamalAprasAdakI umara bahuta choTI thii| bihArIlAlane jAyadAda pAte hI use thor3e hI dinoMmeM phUMka dI / usakI burI cAlacalanakA aura kusaGgakA yaha pariNAma huA ki gharakI sArI jAyadAda bika gaI aura antameM rahanekA gharadvAra bhI usane giravI rakha diyA; to bhI usakI A~kha na khulI / apanI murAda aura zauka pUrA karaneke lie vaha corI taka karane lagA aura eka bAra giraphtAra hokara use jelakI havA bhI khAnI pdd'ii| jelase chUTate hI vaha na mAlUma kahA~ calA gayA-kisIko usakA patA na lgaa| gA~vake saba AdamI usase nizcinta ho gaye-unake sirase mAno eka Apatti Tala gaI / parantu usakI mAtAko usake jAnese jo viSama pIr3A huI use vaha hI jAnatI thI-vaha bihArI ke lie rAtadina rone lgii| isa samaya gRhasthIkA sArA bhAra kamalAprasAdake Upara pdd'aa| kamalAprasAda abhI lar3akA hai, vaha gRhasthIke kAmakAjoMse bilakula anajAna hai| donoM vakta do grAsa khAnekI bAta to dUra rahI use apanA mastaka rakhane takako bhI kahIM jagaha nahIM hai, isalie use naukarI karanekI ceSTA karanI pdd'ii| bar3I kaThinAIse use eka dUra grAmameM naukarI mila gaI / vaha apanI mA aura bahinako chor3akara apanI naukarIkI jagaha calA gyaa| jAte samaya mAne usakA hAtha pakar3ake kahA "beTA, bar3e bhAIkI khabara na bhUla jAnA-hAya ! merA pyArA beTA kahA~ gayA !" aisA kahate kahate usake netroMse A~suoMkI jhar3I laga gii| kamalAprasAdane mAko DhADhasa ba~dhAkara kahA-"mA, cintA na karo-maiM bhaiyAkA patA jarUra lagAU~gA aura use bahuta jaldI tumhAre sAmane lA kara khar3A kara duuNgaa|" . kamalAprasAda apanI mAtAse yaha bAta kaha to AyA; parantu bhaiyAkA patA lagAnA usake lie bilakula asaMbhava thaa| vaha sAre dina kAmakAjameM pha~sA rahatA
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUloMkA gucchA / thA, phira khoja kare to kaba ? raharahakara - bIcabIcameM usakA mana apanI mAtAke zokase kAtara ho uThatA thA; parantu vaha kyA kare - nirupAya thA / vaha socatA thA ki yadi koI dina aisA Ave ki dUsarekI dAsavRtti na karanA par3e to avazya bhaiyAkI khoja karake apanI mAkA duHkhamocana kara sakU~gA nahIM to isa janma meM to kucha AzA nahIM / 70 - kamalAprasAdakA mAlika kamalAprasAda para aMtaHkaraNase sneha karatA thA / eka bar3e gharakA lar3akA Apatti meM par3akara naukarI karane AyA hai aisA soca karake usake manameM sahAnubhUti bhara AtI thI aura vaha saba taraha se kamalAprasAdakI bhalAIkI ceSTA kiyA karatA thaa| mauke maukepara kamalAprasAda jo dUsarA kAma karatA thA usake badale meM vaha use alahidA mehanatAnA detA thA / isake sivA mAli kake gharapara jo utsavAdi hote the unameM bhI dUsare naukaroMkI apekSA kamalApra-sAdako adhika pAritoSika mila jAtA thA / isataraha kucha UparI AmadanI ho jAneke kAraNa vaha apanI mA, bahinake khAne pInekA kharca nikAla karake bhI thor3A thor3A rupayA ekatra karane lagA / . kamalAprasAdane hisAba lagAkara dekhA ki eka hajAra rupayoMmeM usakI rahakI huI jamIna aura makAnakA uddhAra ho sakatA hai / aisA honepara phira use naukarI karane kI AvazyakatA na rahegI- apanI jamInakI phasalakI AmadanI se hI usakI gujara bhalI bhA~ti hone lagegI aura usa samaya nizcinta hokara vaha apane bhAIkA patA bhI lagA sakegA / basa, yadi vaha apanI jamIna, ghara aura bhAIkA uddhAra kara sakA, to phira aura kyA cAhie ? usakI sArI abhilASAyeM pUrI ho jAya~gI / ye hajAra rupaye kaise aura kitane dinoM meM ekaTThe hoMge -- rAtadina vaha yahI socatA rahatA thA / AmadanI adhika nahIM hai isalie thor3A thor3A karake hI bahuta dinoMtaka saMcaya karanA par3egA / yadi koI dUsarA AdamI hotA to ise asambhava kahake chor3a detA - vaha kahatA ki kahIM bindu bindu jalase samudra bhara sakatA hai ? parantu kamalAprasAda dhairya se isa asAdhyakI bhI sAdhanAkA praNa karake baiThA thA, isake binA usakA nistAra na thA / bahuta dinoM taka rAha dekhate dekhate aMta meM vahI zubha dina AgayA; isa mAsakA vetana milate hI usake hajAra rupaye pUre ho jAya~ge / dhIre dhIre dekhate dekhate
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ - RNa-zodha / vaha mAsa bhI pUrA ho gayA; kamalAprasAdake AnandakI Aja sImA nahIM haiaba usake jIvanakI sArI icchAyeM saphala honA cAhatI haiN| ___ kamalAprasAdake jamA kiye hue rupaye usake mAlikake pAsa rahate the| jisa dina eka hajAra rupaye pUre hue usI dina vaha apane mAlikake pAsa vidA leneke lie phuNcaa| vaha isakI saba bAteM sunakara bahuta prasanna huaa| kamalAprasAdake dAsatvake dina pUrNa ho gaye, yaha jAnakara usake manakA bojhA halakA ho gyaa| kamalAprasAda aba adhika vilamba nahIM kara sakatA-itane dinoM taka dhaya rakhakarake bhI aba usakA mana raMcabhara bhI dhIraja nahIM rakha sktaa| isI samaya vaha rupaye lekarake apane gA~vako lauTanA cAhatA hai| usake mAlikane kahA" acchA tuma jAnA cAhate ho to jAo; parantu itane rupaye akele sAthameM mata le jaao| rAstA acchA nahIM hai-cora DA~kuoMkA bhaya hai| isa samaya kucha rupaye sAtha meM lete jAo-aura phira isI taraha thor3e thor3e karake saba rupaye le jaanaa|" ___ kamalAprasAda aba Thahara nahIM sktaa| isa samaya taka kyA vaha thor3A ThaharA rahA hai ? aura aba phira bhI ThaharanA-aba bhI vilamba ? aba aisA nahIM ho sktaa| usane kahA "kSamA kIjie-kucha Dara nahIM hai, maiM bahuta sAvadhAnI ke sAtha rupaye le jaauuNgaa|" mAlikane eka bAra phira bhI samajhAnekI ceSTA kii| kamalAprasAdane apane mAlikakI bAta pahale kabhI nahIM TAlI thI, vaha yaha bhI jAnatA thA ki ve jo kucha kahate haiM vaha merI hI bhalAI ke lie kahate haiM; kintu to bhI vaha Aja apane manakI adhIratAko damana na kara sakA / mAlikane usake saba rupaye lAkara use soMpa diye / rupayoMko hAthameM lete hI aisA mAlUma hone lagA ki mAnoM ve usake ciraparicita bandhu haiM ! ve sabake saba usake manameM base hue haiM-dekhate hI vaha unheM pahacAna sakatA hai ! kisa rupayemeM kisa jagaha dAga hai, kauna kisa jagaha ghisA hai, kauna camacamAtA hai tathA kauna mailA hai-saba hI vaha jAnatA hai / yahA~ taka ki vaha yaha bhI kaha sakatA hai ki kauna rupayA use apane mAlikakI kanyAke vivAhake samaya inAmameM milA thA aura kauna putrake utpanna honeke samaya / bahuta dinoMke pIche pyAre bandhuke milanese jaisA Ananda hotA hai rupayoMko dekhakara kama. lAprasAdako Aja vaisA hI Ananda hone lgaa|
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 ___ phUloMkA gucchaa| . ina rupayoMko khUba sAvadhAnIse bA~dhakara vaha usI rAtako apane gharakI ora cala diyA; saberetaka ThaharanA usake lie asahya ho utthaa| jAte samaya usake mAlikane kahA-"tuma apane sAtha eka hathiyAra liye jAo, na mAlUma kaba kaunasI Apatti A jAve " aisA kahake usane eka acchI talavAra nikAlakara usakI kamarase bA~dha dii| kamalAprasAda gharase bAhara huaa| gA~vake bIcameMse jAte jAte usake paricita ghara, ghATa, rAstA Adi usase eka eka karake vidA lete jAte the aura mAno vaha sabahIse mana-hI-mana kahatA jAtA thA-acchA bhAI, aba maiM jAtA hU~ ! maiM jAtA hU~ ! . (2) kamalAprasAda jA rahA hai| isa samaya vaha prasanna nahIM hai-use bAra bAra rulAI AtI hai / raha raha kara eka vedanA usake manako dukhita kara rahI hai ki-maiM ghara jAkara apanI mAse kyA kahU~gA ? vaha kucha rupayoMkI AzA kiye to baiThI hI na hogI / maiM Ate samaya bhaiyAko khojakara ghara lauTA lAnekA DhADhasa de AyA thAmA usI bharose rAha dekhatI baiThI hogii| kucha dUra cala kara usane apane manameM socA-khaira, itane dina rAha dekhI hai, do dina aura sahI-dezameM pahu~cate hI maiM bhaiyAko khoja lAnekA avazya hI prayatna kruuNgaa| grAma pIche raha gayA / Age eka bar3A bhayAnaka jaMgala hai / jaMgalake bIcoM bIca eka rAstA hai; usI parase vaha jA rahA hai| dekhate dekhate rAta adhika ho gaI-aMdhakAra kramazaH bar3hane lagA; kahIM bhI prakAzakA cihna nahIM dikhAI detaa| vRkSa mAnoM nIcese Uparataka aMdhakArakI rAzimeM DUba gaye haiN| apanA zarIra bhI Apako dikhalAI nahIM detA / parantu kamalAprasAdake manameM itanI utAvalI hai ki koI bhI bAdhA usako nirutsAhita nahIM kara sakatI; vaha usa andhakArako ThelatA huA barAbara calA jA rahA hai| usa ghora andhakArameM calate calate vaha kaba rAstA bhUla gayA, isakI use kucha bhI khabara nhiiN| aMtameM jaba vRkSakI DAliyoMne usake zarIra meM lagakara usakI gatiko roka diyA, taba vaha acAnaka bhoMcakasA hokara khar3A ho gayA aura rAstA DhU~r3haneke lie cAroM ora bhaTakane lagA; parantu rAstA nahIM milaa| khojate khojate vaha thaka gayA aura idhara udhara phirate rahanese dhIre dhIre vaha yaha bhI bhUla gayA
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Rnn-shodh| . 73 ki maiM kisa orase AyA thA aura kisa ora jAU~gA ! kabhI koI eka rAstA sA dikhAI par3atA hai aura usa ora calatA hai ki phira jaMgalameM jA pha~satA hai| isa taraha bhaTakate bhaTakate use acAnaka kisI manuSyake AnekI AhaTa sunAI par3I-mAnoM usa andhakArako cIratA huA koI usIkI tarapha bar3hA A rahA hai| pAsa Ate hI kamalAprasAdane dekhA ki eka jaMgalI zikArI hai| use dekhakara kamalAprasAdake prANoMmeM prANa A gaye / usane utAvalIse pUchAbhAI, kyA tuma mujhe rAstA batalA sakate ho ? zikArIne use nIcese Upara taka tIkSNa dRSTi se dekhakara pUchA-tumheM kahA~ "jAnA hai ? kamalAprasAdane apane gA~vakA nAma batalA diyaa| zikArI usako thor3I dUra sAtha liye hue rAstepara A pahu~cA-aura phira bolA " isI sAmaneke rAstese barAbara uttarakI tarapha cale jaao|" / kamalAprasAda usI rAstese calane lgaa| dhIre dhIre thakAvaTase usakA zarIra zithila hone lagA-pairoMne javAba de diyA / itanemeM use thor3I dUrapara eka phUsakA ghara dikhAI diyaa| usameMse eka maMda prakAzakI rekhA bAharake ghora andhakArake Upara par3a rahI hai / kamalAprasAda dhIre dhIre usI jhoMpar3IkI ora calane lagA / dekhA usameM eka strI baiThI baiThI kapar3e sI rahI hai| itanI rAta honepara bhI zayana karanekI ora usakA kucha bhI lakSya nahIM jAna pdd'taa| vaha tanmaya hokara kAma kara rahI hai / kamalAprasAdane usase kahA- "maiM thakA huA pathika huuN| Aja rAtake lie kyA mujhe yahA~ sthAna mila sakatA hai ? ___ strI kucha samaya isakI ora dekhakara raha gaI / phira bar3e vismayase bolI"itanI rAtako isa rAstese tuma kaise Aye ?" - kamalAprasAda-"maiM jaMgalameM rAstA bhUla gayA thA-bhAgyase eka zikArIne mujhe yaha rAstA batalA diyA hai|" itanA kahake vaha baiTha gayA-aura khar3A nahIM raha skaa| __ kucha samaya taka ramaNI cupacApa na mAlUma kyA socatI rhii| kucha idhara 'udhara karane lagI aura antameM vaha yahA~ vahA~ cAroM ora dekhakara dabI jabAnase bolI-"jAnate ho, tuma yahA~ kahA~ Apahu~ce ho ?" ___ kamalAprasAda--(strIke mukhakI ora dekhakara ) nahIM to! yaha kaunasI jagaha hai ?
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74. phUloMkA gucchaa| ramaNI-yaha DaoNkUkA ghara hai / jisa zikArIne tumheM rAstA batalAyA hai vaha DA~kU hai aura yaha usIkA ghara hai| kamalAprasAda-(ghabar3Akara ) to aba maiM kyA upAya karU~ ? ramaNI-upAya to kucha bhI nahIM dikhatA-vaha tumhAre pIche pIche AtA hogAH aura AnA hI cAhatA hai / usane itanA kahA hI thA ki bAharase kisIke AnekI AhaTa suna pdd'ii| strIne ghabar3AhaTake sAtha pathikase kahA-"uTho, uTho, derI na karo"-aura use jaldIse. eka a~dherI jagahameM chipA diyaa| zikArIne gharameM paira rakhate hI strIse pUchA-"zikAra kahA~ hai ?" strIne koI uttara na diyA-vaha kevala vismayajanaka dRSTi se usake mukhakI ora dekhane lgii| zikArIne garja kara kahA- "zikAra kahA~ gaI ?" ramaNI jaise kucha bhI na jAnatI ho aisA bhAva batAkara bolI-"zikAra!" "hAM, hAM, zikAra / " ramaNI-(vismayase) kaunasI zikAra ? zikArI-(adhIra hokara ) maiMne barAbara use isI rAste Ate dekhA hairAste meM bhI nahIM, ghara bhI nahIM, to kyA vaha ur3a gayA ? ramaNI-kyA jAne ? zikArI krodhase pAgala hokara bolA "mAlUma hotA hai ki yaha terI hI karAmAta hai ! abhItaka terA yaha roga gayA nahIM ! bola kahA~ chipA diyA hai ?" aisA kahake usane jorase eka lAta mArI / strI jamInapara gira par3I-to bhI usane kucha na khaa| strIko cupa dekhakara usakA krodha bar3hane lagA / pITate pITate usane use adha-- marI kara DAlA to bhI usane mu~hase kucha bhI na kahA, par3I par3I sirpha mAra khAtI rhii| __ aba kamalAprasAdase na rahA gyaa| usane socA ki aba chipe rahanese kAma nahIM calatA-mere pIche yaha becArI nAhaka satAI jA rahI hai! vaha jhaTase bAhara Akara bolA- "isa becArIko tuma kyoM nAhaka mArate ho ? lo, maiM yaha khar3A huuN|" ___ aba strIko chor3akara vaha zerakI taraha kamalAprasAdapara TUTa pdd'aa| kamalAprasAda usa samaya bhI itanA thakA huA thA ki vaha acchItaraha khar3A bhI na ho
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Rnn-shodh| sakatA thaa| isa kAraNa vaha kucha bhI na kara skaa| DA~kUne usakA saba rupayA sahaja hI chIna liyA aura use eka phaTA kapar3A pahanAkara bAhara kara diyA / kamalAprasAdane jarA bhI 'cI-capar3a' nahIM kI, isalie DaoNkUko use jAnase mAra DAlanekI koI AvazyakatA na jAna pdd'ii| kamalAprasAda niHsahAya aura sarvasvahIna hokara rAstemeM khar3A hai| DaoNkUne usakI talavAra taka chIna lI hai| rAste meM jaGgalI pazuoMkA bhaya thA, isalie kamalAprasAdane kAtarasvarase kahA-'merA tuma saba kucha le cuke, le lo; parantu merI taravAra to mata lo, nahIM to isa bikaTa jaMgalameM jaMgalI pazu mere prANa le leMge!" DA~kUko kucha dayA AgaI-talavAra lekara vaha kamalAprasAdako dene lgaa| aMdhakArameM talavAra camakane lagI, yaha dekhakara usane kahA-"oha ! yaha to bilakula naI dikhatI hai / acchA Thaharo / maiM tumheM eka dUsarI talavAra lA detA huuN| aisA kahake usane gharameMse eka purAnI talavAra lAkara kamalAprasAdako de dii| dUsare dina sabere kamalAprasAda udAsa citta aura malina mu~ha kiye hue apane mAlikake dvArapara jA khar3A. huA / lajjA use makAnake bhItara nahIM jAne detI thI / bahuta dinoMke kaThina parizramase prApta kiye hue rupayoMke jAnese yadyapi use duHkha ho rahA thA, kintu mAlikakI bAta na mAnanese merI yaha durdazA huI hai yaha bAta usake hRdayameM usa duHkhase bhI adhika pIr3A de rahI thI-apanA mukha dikhAne meM use bahuta hI lajjA mAlUma hotI thii| kucha samaya bAda mAlika makAnake bAhara aayaa| usane dekhA ki malina mukha aura nIcA sira kiye hue kamalAprasAda khar3A hai| use bar3A vismaya huA ! use aisA bhAsa honA lagA ki maiM kisI jAdUgarakA khela dekha rahA huuN| yaha kyA vahI kamalAprasAda hai jo kala rAtako bidA le kara gharako gayA thA ? kamalAprasAdakI avasthA dekhakara use bahuta duHkha huaa| vaha jaldIse hAtha pakar3ake use gharake bhItara le gyaa| kamalAprasAdane rAtakI sArI ghaTanA kaha sunaaii| mAlikane use cupacApa suna liyA-usakA jarA bhI tiraskAra na kiyA / kamalA. prasAda jisa taraha gatarAtriko kAma karate karate calA gayA thA Aja savere vahI
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 phUlokA gucchaa| Annourn kAma phirane karane lgaa| bIcakI rAtakA vyApAra mAno usake lie eka svapnake "samAna ho gayA ! DA~kUne jo purAnI talavAra dI thI, use kamalAprasAdane apane soneke kamarekI eka dIvAlapara laTakA dI thii| use dekhate hI usa rAtakI sArI ghaTanA usake netroMke sAmane pratyakSa rUpa dhAraNa karake nRtya karane lagatI thii| dinabhara kAma karaneke bAda rAtako jaba vaha ghara AtA thA, taba rupayoM kA zoka use phira 'nayA hokara pIr3ita karane lagatA thA aura nirutsAha usake dilako bilakula tor3a detA thaa| vaha socatA thA ki-"kyA aba giravI rakkhI huI jamInakA uddhAra ho sakatA hai ? aura kyA aba bhAIkI khoja karake maiM mAtAke zokako dUra sakU~gA ?" usakI sArI AzAyeM-sAre bharose miTTImeM mila gye| usa rAtakI ghaTanAko bhUlanekI yadyapi vaha bahuta ceSTA karatA thA, parantu vaha talavAra usa durghaTanAke smaraNako hararoja tAjA kara detI thii| jisa samaya usa DaoNkUke gharakI strIkI bAta use yAda AtI thI usa samaya usakA mana kRtajJatAse bhara jAtA thaa| merI rakSA karaneke lie usane kitanA kaSTa sahana kiyA ! vaha mana-hImana socatA thA ki usake RNako kyA aba maiM isa janmameM kabhI cukA sakU~gA? aMtameM use usa talavArako apane netroMke sAmane rakhanA asahya ho gayAM / 'pahale vaha nahIM soca sakA ki maiM usakA kyA upayoga karU~; parantu pIche usane use purAnI cIjoMkI dUkAnapara beca AnekA nizcaya kiyaa| gA~vameM thor3I dUrapara purAnI cIjoMkI eka dUkAna thii| eka dina vaha usa talavArako lekara vahAM gyaa| dUkAnadAra vRddha thA-usakI A~khoMkI jyoti kama ho gaI thii| vaha usa talavArako A~khoMke bilakula samIpa le jAkara gaurase dekhane lagA / dekhate dekhate jaba usakI dRSTi eka sthAnapara par3I, taba vaha cauMka par3A aura bolA''yaha cIja to bahuta kImatI hai!" kamalAprasAda cupa ho rhaa| dUkAnadArane phirase kahA-" isapara bAdazAhakI chApa hai-yaha kImatI talavAra hai !" kamalAprasAdane pUchA-kitane mUlyakI hai ? "Der3ha hajArakI !" DeDa hajAra ! kamalAprasAda cauMka par3A / yadi aisA hai to isase to usake sAre duHkha dUra ho sakate haiM!
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ RNa-zodha / 77 Der3ha hajAra rupayA pAkara kamalAprasAdake manameM aneka tarahakI bAteM Ane lgiiN| vaha mana-hI-mana socA karatA thA ki samaya Anepara DA~kUkI strIkA RNa cukaauuNgaa| isa samaya vaha kahane lagA ki yahI to samaya hai ! mujhe to eka hajAra rupayoMse matalaba hai| zeSa pAMca sau rupayoMse to sahajahImeM isa RNase URNa ho sakatA huuN| aura ina pAMca sau rupayoMko pAkara vaha bhI usa DA~kUke hAthase hamezAko chUTa sakatI hai / vaha avazya hI usakI kharIdI huI dAsI hai| ina bAtoMko vaha jitanA hI socane lagA, usakI RNa cukAnekI icchA utanI hI prabala hotI gii| yaha bAta usake manameM bArabAra Ane lagI ki yadi maiM aisA na karU~gA-isa RNako na cukAU~gA, to mere pApakI sImA na rhegii| mAlikake pAsa eka hajAra rupaye rakha karake vaha phira cala diyaa| apane sAtha meM usane kevala 500) rkkhe| usane nizcaya kiyA thA ki ye rupaye usa strIko dekara gharakI ora jAU~gA aura rAstemeM jo gA~va mileMge unameM bhAIkI khoja bhI karatA jAU~gA / use vizvAsa thA ki bhaiyA yahIM kisI gA~vameM guptarItise rahate haiM aura lajjAke mAre apane grAmako nahIM lauTa sakate / kamalAprasAda dekhatA hai ki mere durdinake megha phaTa cuke haiM aura saubhAgya-sUrya udita ho rahA haikevala eka duHkha hai-yadi bhAIko na le jAkara maiM mAtAke pAsa pahu~cA to unase kyA kahU~gA? (4) abakI bAra vaha aise samaya ravAnA huA ki jisase sUrya asta hone ke pahale hI usa jaMgalase pAra ho jAya / parantu jisa samaya vaha DaoNkUke ghara pahu~cA, usa samaya sUrya astonmukha ho rahA thA--saghana vRkSoMkI saMdhiyoMmeMse usakA sunaharI prakAza chiTaka rahA thaa| pakSI apane ghoMsaloMko lauTa rahe the / samasta vana snigdha prakAza aura komala kalaravase bhara rahA thA / kamalAprasAda usa DA~kUke ghara pahu~cA / vaha usa strIko guptarItise rupaye denA cAhatA hai kyoMki agara DaoNkUko vidita ho jAyagA to vaha avazya usase rupaye chIna legaa| aisA soca karake vaha binA kucha kahe sune eka ora khar3A hokara apekSA karane lgaa| dinakA prakAza dhIre dhIre maMda par3ane lagA, tathA chAyAke samAna aMdhakAra kramazaH usa gharako grasita karane lgaa| pakSiyoMkA kalarava zAnta ho gayA-cAroM ora sannATA chA gayA / itanemeM usa gharameM eka.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUloM kA gucchA / dIpazikhA dikhAI dii| adhika vilamba karanekI AvazyakatA na jAnakara vaha jaldI se usa ghara ke aMdara calA gyaa| dekhA ki eka malina zayyApara DA~kU sthira ho kara par3A hai aura strI usake sirAne dIpaka jalAkara baiThI hai / use dekhate hI vaha vismita hokara uTha khar3I huI / kamalAprasAdane jaldIse usake pAsa rupayoMkI thailI rakha kara kahA - " yaha lo, usa rAtako tumane mere lie jo kucha kiyA thA usakA badalA maiM aura kisI taraha nahIM cukA sakatA / 78 dd rupayoMko dekhate hI strIke mukhapara jo viSAdakI chAyA thI, vaha mAno ekAeka dUra ho gaI; vaha gadgadakaMThase bolI - " Aja tumane hama logoMko prANadAna diyA ! hama loga bhUkha se mara rahe the / rupayoMkI bAta sunakara DA~kU bhI uThakara baiTha gayA / kamalAprasAda jAtA thA; 'DA~kUne use izArA karake bulaayaa| vaha dhIre dhIre usakI zayyA ke nikaTa jAkara - khar3A ho gayA / DAkUkA hRdaya kRtajJatAse bhara AyA / vaha eka to rogoM se ghira rahA thA aura isapara bhI bhUkhake kAraNa mara rahA thA / isake pahale vaha apane sammukha mRtyukI chAyA dekha rahA thA / isa nirjanavanameM use kahI bhI koI AzAkA cihna nahIM dikhalAI detA thA / para yaha kyA ? eka dina vaha jisakA jIvana apaharaNa karane gayA thA vahI Aja use jIvana dAna karane AyA hai / kamalAprasAdake donoM hAthoM ko apane hAtha meM lekara vaha raha gayA - usake netroM meM A~suoM kI bUMdeM dikhAI deneM lgii| vaha cAhatA thA ki kamalAprasAdako hRdayase lagAkara apanA hRdaya zItala karU~, parantu aisA na ho sakA vaha zithila hokara zayyA para gira par3A / kamalaprasAda cupacApa usake hRdayocchvAsako dekha rahA thA / usakA hRdaya bhI dravita ho rahA thA / vaha usakI zayyApara baiTha gayA / DA~kUne phirase usakA hAtha apane hAtha meM le liyA -- usake manameM aneka bAteM uThane lagIM; parantu usase bolA na gayA / vaha socane lagA--jina logoM ke lie maiMne Apattiko Apatti nahIM samajhI, jina logoMkI prANarakSAke lie apane prANoM takako mRtyumukhameM DAlanemeM maiMne kabhI AgA pIchA nahIM socA - ve hI mere anucara Aja merI isa bImArImeM merA sarvasva chInakarake mujhe mRtyuke gahare gar3he meM Dhakela gaye haiM; aura jisako . maiM jAna se mArane ke lie tayAra thA usIne Akara Aja mere prANoMkI rakSA kI
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 79 hai / yaha socate socate usakA hRdaya ' hAya hAya' karane lagA - usane kA~patI huI AvAja se kahA - " hAya ! maiM bar3A pApI hU~ ! " capalA / isake bAda DA~kU kucha samaya taka cupa cApa par3A rahA- mAnoM vaha bhItarase bolane ke lie kucha bala saMgraha karanekI ceSTA kara rahA thA / phira kamalAprasAda ke mukhakI ora dekhakara vaha dhIre dhIre bolA - " mere samAna pApI isa saMsAra meM dUsarA nahIM - maiM narAdhama hUM !" isake bAda usane Atma- kahAnI kahanA prAraMbha kii| - kamalAprasAda sunane lagA / jyoM jyoM rAta bItane lagI tyoM tyoM gharameM aMdhakAra adhikAdhika bar3hane lgaa| bAharakI havA vRkSoMke pratyeka pattese TakarA TakarA kara "hAya hAya' kara rahI hai| DA~kU apanI AtmakahAnI ru~dhe hue kaNThase barAbara kaha rahA hai aura use kamalAprasAda ekAgracittase suna rahA hai / 88 usakA hRdaya vidIrNa ho rahA thA / jisa samaya DA~kU apane choTe bhAI aura mAtAkI bAteM kahate kahate ro uThA, usa samaya kamalAprasAda ekadama cauMka par3A aura DA~kUkI chAtIse lipaTakara rote rote cillA uThA bhaiyA ! bhaiyA ! ! DA~kU pahale to vismita hokara kamalAprasAdake mukhakI ora tIkSNa dRSTi se dekhane lagA, paraMtu tatkAla hI vyAkula hokara usane apane donoM hAtha usakI ora phailA diye aura use hRdayase lagA liyA / gharakI maMda dIpazikhA ekAeka ujjvala: prakAzamaya ho uThI ! capalA / 1 sarasvatIke jalameM / ekAeka pUra A jAne se sarasvatI nadI bar3e vega se baha rahI hai / IsAkI cauthI - sadIkI bAta hai; taba bhI grISma Rtu meM sarasvatI sUkha jAtI thI, kintu varSo meM usakA pUra itane prabala vega se AtA thA ki acche acche hozayAra mallAhoM kA bhI usameM nAva DAlanekA sAhasa na hotA thA / thAnezvara ke bUr3he aura bacce sabhI, apanA apanA kAma kAja chor3e hue nadIke kinAre krIDAkautuka kara rahe haiM aura -bar3he bUr3he unheM Dara dikhA dikhA kara roka rahe haiM / bacce kinAroMpara pAnI uchAla uchAlakara Anandita ho rahe haiM sarasvatI meM bArahoM mahInA pAnI nahIM rahatA
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 phUlokA gucchaa| isalie usameM kahIM koI bar3I nAva nahIM rahatI, do cAra choTI choTI DoMgiyA~ avazya hI kahIM kahIM kinAreke vRkSoMse ba~dhI huI dikhalAI detI haiN| sahasA eka bAlikAne eka DoMgIpara car3hakara apanI sAthinase pukArakara kahA" Ao bahana, apana eka majekA khela kheleM / " DoMgI pAnI meM utarA rahI thii| bAlikA use usakI rassI khIMcakara kinArekI ora le AtI thI aura phira dUsarI ora kucha dUrataka pAnImeM le jAtI thii| yahI usakA majekA khela thaa| dUsarIne Darakara kahA-" nA bahana, mujhe to Dara lagatA hai--maiM DoMgIpara nahIM cddhuuNgii|" yaha sunakara pahalI bAlikA apane khelameM masta ho gaI / kucha dera pIche dUsarIne kahA-" capalA, cala na ? bahuta khela liyA, ava kyA khelatI hI rahegI ?" parantu capalAne sunI anasunI kara dI; vaha ha~sane lagI aura apanA majekA khela khelane lgii| bhAgyakI bAta hai; acAnaka rassI khula gaI aura DoMgI nadIkI prabala dhArAmeM bahane lgii| jo bAlikA kinAre para thI vaha cillAkara bolI, " ajI koI bacAo! capalA bahI jA rahI hai|" capalAkI umara caudaha varSase adhika nahIM thii| vaha cillAI nahIM--sAvadhAnIse DoMgIko pakar3akara baiThI rahI / cillAhaTa sunakara bahutase loga daur3a Aye, kintu kisIne bhI use bacAnekA sAhasa na kiyA-hA~, kaI samajhadAra loga bAlikAkI mUrkhatAkI samAlocanA avazya karane lge| itanemeM eka bejAna-pahacAnakA AdamI kahIMse daur3atA huA AyA aura nadImeM dhar3Amase kUda kara jisa orako DoMgI jA rahI thI usI orako tejIke sAtha tairatA huA jAne lgaa| dekhate dekhate DoMgI aura tairanevAlA donoM darzakoMkI dRSTise pare bahuta dUra cale gye| jaba koI yaha na batalA sakA ki yaha tairAka kauna thA, taba loga taraha tarahakI kalpanAyeM uThAne lge| koI kahane lagA avazya hI vaha koI deva hogA-aisI vipattiyoMke samaya devatA akasara sahAyatAke lie AyA karate haiM ! kisIne kahA-ajI nahIM, isa kaliyugameM devatA kahA~ rakkhe haiM-koI sAdhu mahAtmA hogA / Ajakala aise paropakArake kArya ve hI karate haiN| isIke silasile meM purAnI durghaTanAoMkI jhUThI saccI aura bhI aneka kathAyeM cala par3I / antameM darzakagaNoMne lar3ake baccoMko DA~Ta dapaTa dikhalAte hue apane apane gharoMkA rAstA liyaa|
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ cplaa| ___ thAnezvarameM capalAke lie zoka karanevAlA koI na thA, usake mAtA pitA bacapanameM hI mara gaye the / eka bahuta dUrakA sambandhI thA, usane use dayA karake apane gharameM lAkara pAla liyA thA / capalAke pratipAlakakI vimalA nAmakI eka kanyA thii| vidhAtAne use rUpa na diyA thA, parantu capalA sundarI thI, isa aparAdhase vimalAkI mAtA capalAko dekha nahIM sakatI thii| isa kAraNa Aja capalAke lie kisIkI bhUkha aura nIMdameM koI bAdhA na pdd'ii| 2 aashritaa| DoMgI koI eka kosa taka barAbara bahatI calI gii| isake bAda vaha eka aisI jagahameM jahA~ ki nadI kucha mur3akara bahI thI kinAreke bilakula pAsa jA pahu~cI / tairanevAlA pIche pIche A rahA thA, usane isI sthAnapara DoMgIko pakar3a pAyA / capalA aba bhI sthiratAse DoMgIko pakar3e thI, usane isa bIcameM kisI orako dRkUpAta bhI na kiyA thaa| __ baliSTha tairAkane jisa samaya DoMgIko kinArekI ora le jAkara capalAse utaraneke lie kahA, usasamaya usake hAtha kA~pane lage-usase utarA nahIM gayA / yaha dekhakara yuvakane eka hAthase to DoMgIkI TUTI huI rassI thAma lI aura dUsare hAthase bAlikAko uThAkara kinArepara utAra diyaa| usa samaya donoMke kapar3e bhIge hue the| capalA cala nahIM sakatI, yaha dekhakara yuvaka use pITha para bar3hAkara samIpake eka gA~vameM le gyaa| __ gA~vake logoMne donoMko kapar3e diye, AhAra diyA aura sthAna diyA / sandhyA honeke pahale ve donoM sustha ho gaye-vizrAma milanese unakI thakAvaTa jAtI rhii| yuvakane kahA; "calo maiM tumheM tumhAre gA~va meM pahu~cA AU~ / " capalA rone lagI aura bolI-"maiM anAthA hU~, merA koI nahIM hai, yadi mujhe vahA~ le jAoge to jinake ghara meM rahatI hU~, ve mujhe mAreMge aura merA tiraskAra kreNge| yaha sunakara yuvaka kucha samayake lie cintAmeM par3a gyaa| Akhira vaha bAlikAko lekara cala par3A aura eka maidAna pAra karake rAtako apanI chAvanImeM jA phuNcaa| yuvakako dekhate hI vahA~ baiThe hue saba loga uThakara khar3e ho gaye aura abhivAdana karake kahane lage ki Apako DhU~r3haneke lie thAnezvarako jo loga meje gaye
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 phUloMkA gucchA / the ve vApasa lauTa Aye - ApakA kucha bhI patA na lagA sake, isase hama loga bahuta hI cintita ho rahe the / abhI kucha hI samaya pahale aura bhI bahuta se savAra 'ApakI khoja meM daur3Aye gaye haiM / yuvakane AjJA dI ki isI samaya dasa dAsiyA~ bulAI jAya~ / mu~hase zabda . nikalate hI loga daur3e / eka pahara rAta bItane ke pahale hI dAsiyA~ niyukta ho gaIM, judA sthAna ThIka kara diyA gayA aura capalAkI eka rAjakumArIke samAna sevA zuzrUSA hone lagI / yuvarAja candraguptakA yaha abhinava kArya dekhakara senAke ve sipAhI jo yuvaka the saMketoMse parihAsa karane lage aura jo vRddha the ve kucha aprasannase hokara - mana-hI-mana bar3abar3Ane lage---yaha acchI bAta nahIM / sabako hI sandeha ho gayA ki yaha daridrA lar3akI rAjarAnI bana baiThegI / kintu rAjakumArakA eka sevaka garvase bolA- " zrImatI dhruvadevIke pAsa samvAda pahu~cate hI yaha sArA rAjarAnIpanA na jAne kahA~ ur3a jAyagA / 22 rAjakumAra mahArAja samudraguptake putra caMdragupta ( dvitIya ) haiM aura dhruvadevI unakI patnIkA nAma hai / isa samaya yuvarAja yuddhayAtrA ke lie bAhara nikale haiM aura thAnezvara ke pAsa zibira DAlakara Thahare hue haiM / 3 itihAsa | yaha cauthI zatAdvikI ghaTanA hai / yahA~ usa samaya ke itihAsakI do cAra bAtoMkA ullekha karanA aprAsaMgika na hogaa| prAcIna itihAsakA paricaya bahuta kama pAThakoM ko hotA hai, isalie eka choTIsI AkhyAyikA likhane meM bhI itihAsakI bAtoMkA ullekha karanA par3atA hai / mauryakulatilaka devapriya priyadarzI mahArAjA azokake samaya gAndhArase lekara pUrva samudrata aura nepAlase lekara maisUrataka sArA deza eka sUtrameM grathita ho gayA thA / yaha bAta huI IsvI san se pahale tIsarI zatAbdikI / isake bAda dUsarI zatAbdimeM mauryavaMzakI rAjazrI lupta ho gaI / purANoM meM likhA hai ki usa samaya suGgavaMza ke rAjA bhAratake samrAT ho gaye the; parantu vAstavameM ve kisI eka choTese pradezake rAjA the| usa samaya isa dezameM yavana, zaka, turuSka, aura cIna jAtike loga apane apane rAjya sthApana kara rahe the aura sArA . AryAvarta videziyoMke AkramaNase pIr3ita ho rahA thA / anAryavaMzake andhrarAjA
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ cplaa| avazya hI kucha balADhaya the; parantu unakA prabhutva kevala dakSiNapradezameM hI thA; AryAvartameM ( uttara bhAratameM ) to sarvatra videziyoMkA hI prabhAva vistRta ho rahA thaa| IsAse pUrva dUsarI zatAbdimeM jisa kAlarAtrikA prAraMbha huA thA, usakA anta IsAke bAda tIsarI zatAbdimeM huA-lagabhaga pA~casau varSataka bhAratameM yaha videzI andhakAra barAbara phailA rahA / / isI dIrghakAlavyApI andhakArake antameM guptasAmrAjyakA abhyudaya huaa| yahI bhAratake saubhAgya prabhAtakI zubha sUcanA thii| saMbhavataH zrIgupta nAmakA rAjA isa guptavaMzakA prathama rAjA thA / zrIguptakA putra ghaTotkaca huaa| usake rAjatvakAlake bAda * IsvI san 319 meM candragupta vikramAdityane nepAlase lekara narmadAtakakA deza jItakara nUtana puSpapura yA kusumapurameM rAjadhAnI sthApita kI aura isI varSase naye guptasaMvatakA pahalA varSa ginA gyaa| prAcIna puSpapura yA pATaliputra (paTanA) meM licchavi-vaMzake rAjA hInabala hokara rAjya karate the; unakA rAjya mukhyataH nepAlameM hI acchItaraha pratiSThita huA thaa| ina licchavi rAjAoMne guptarAjAoMkI adhInatA svIkAra kara lI thI aura unase vivAhasambandha bhI kara liyA thA / IsvI san 350 meM samudraguptake rAjatvakA AraMbha huaa| samudraguptakA putra dvitIya candragupta vikramAditya jisa samaya yuvarAja thA usI samayakI eka ghaTanAkA Azraya lekara yaha AkhyAyikA likhI gaI hai| ilAhAbAdake stambhalekhase mAlUma hotA hai ki sAre AryAvarta, baGga, kAmarUpa, kaliGga aura kauzala dezako samudraguptane jItA thA aura keralatakake dakSiNa bhUbhAgameM bhI ve rAjAdhirAja mAne jAte the / mahArAja azokake bAda bhAratavarSake itihAsameM aise gauravakA dina aura nahIM hai| 4 raajmntrii| mahArAja samudraguptake priya maMtrI priyavarmA, kusumapurake rAjamahala meM baiThe hue kucha khata patra par3ha rahe the| isI samaya svayaM mahArAjane Akara pUchA-" rAjyameM kuzalatA to hai ?" priyavarmA uThakara khar3e ho gye| mahArAjane baiThanekA izArA kiyaa| donoMke Asana grahaNa kara cukanepara maMtrIne kahA-"mahArAja, isasamaya zaka, yavana Adi saba hI kSatriya samajhe jAne lage haiM aura loga unheM AdarakI
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUlakA gucchA / dRSTise dekhane lage haiM | isake sivA Apa logoMke prati bhI brAhmaNoMkA vidveSa lupta ho gayA haiN| aba hameM jIte hue dezoMko surakSita rakhanekI ora hI vizeSa dhyAna denekI AvazyakatA hai / " " mahArAja - "paMjAba aura gujarAta Adi pradezoMmeM jabataka kSatrapa rAjA nahIM jIta liye gaye the tabataka maiM apane rAjyako akhaMDa nahIM samajha sakatA thA / " priyavarmA - (ha~sakara) " jisa kAryakA bhAra yuvarAja candraguptane svayaM grahaNa kiyA hai usameM siddhi honI hI cAhie / " mahArAjana - " jaba tumhArA putra vizvakarmA usakA sahakArI aura sahacara hai jItakI AzA karanA ThIka hI hai / " priyavarmA - "mahArAja, Apake anugrahakI sImA nahIM hai; mere bar3e putra nara-varmAko mAlavekA zAsaka banAkara Apane mere vaMzake gauravako AzAse bhI adhika bar3hA diyA hai / yadi vizvakarmA yuvarAjakA sahacara hokara rahegA to isameM sandehaH nahIM ki isase usakI bhalAI hogI; kintu rAjya ke kalyANake lie maiM isa viSa-yameM eka prastAva karanA cAhatA hU~ / " mahArAja dhyAnapUrvaka sunane lage aura priyavarmA kahane lage - " mujhe saMvAda - milA hai ki hUNa nAmaka jAti bahuta balADhya ho rahI hai aura esA mAlUma hotA hai ki vaha bahuta jalda gAndhAra pradezapara adhikAra jamA legI / yaha kahanekI to kucha AvazyakatA hI nahIM hai ki jabataka bhAratakI pazcima sImA surakSita na hogI. tabataka bhAratakA kalyANa nahIM | taba isa samaya hUNa logoMkI gatividhikA nirIkSaNa karaneke lie kisI yogya puruSake bhejanekI bar3I bhArI AvazyakatA hai| yaha Apa jAnate hI haiM ki vizvavarmA romakAdi aneka pAzcAtya bhASAoMko jAnatA hai / ataeva merI samajha meM use hI gAndhAra pradezakI ora bhejanA cAhie / " yadyapi mahArAja apane mantrIkI svArthazUnyatA aura hitaiSaNAse acchI taraha paricita the; to bhI isa prastAvako sunakara ve stambhita ho rahe / apane prANoMse pyAre putrako dezahita yA rAjahita ke lie saMkaTake sthala meM bheja denA sAdhAraNa bAta nahIM / mahArAjane kucha cintita hokara kahA - "saciva zreSTha, maiM isa viSaya meM kucha vicAra kara lU~-pIche uttara dU~gA / " isI samaya sUcanA milI ki paMjAba se yuvarAjakA dUta AyA hai / dUta jina saba kAgajapatroMko lAyA thA unheM par3hakara rAjA aura mantrIko jJAta huA ki yuvarAjakI vijayinI senA binA bAdhA vighnake pazcima kI ora jA rahI hai / i
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ cplaa| 'patroMke sAtha aura bhI do patra Aye the| unheM mahArAjane antaHpurameM pahu~cA diyaa| inameM eka to mAtA dattadevIke nAmakA thA aura dUsarA yuvarAjJI dhruvadevIke nAmakA / yuvarAjane dhruvadevIke patra meM yaha bhI likhA thA ki "tuma zAyada samajhatI hogI ki maiM bar3I hI rUpavatI huuN| parantu mujhe vizvAsa hai ki thAnezvarase maiM jisa caturdazavarSIyA kumArIko nadIse uddhAra karake lAyA hU~ use dekhakara tumhArI AtmaprazaMsA avazya hI kucha kama ho jaaygii|" 5 capalAkI baat| kSatrapa rAjA rudrasenane yuddha kiye binA hI sandhi karanekI icchA prakaTa kI; parantu isake lie yuvarAjako apane pitAkI anumatikI AvazyakatA huI aura isalie jabataka puSpapurase koI uttara nahIM AyA, tabataka unheM apanI senAsahita bharukaccha yA bhaDocameM chAvanI DAlakara par3e rahanA pdd'aa| jisa samaya yuvarAjane capalAkA uddhAra kiyA thA, tabase abataka tIna mahIne ho gaye the / isa bIcameM yuvarAjakI capalAke sAtha kitanI ghaniSTatA bar3ha gaI thI, isakA thor3AsA paricaya denA Avazyaka hai| capalAko citravidyA sikhalAneke lie eka yavanI niyata kara dI gaI thii| capalAko pahalese hI isa viSayakA zauka thA-vaha jo kucha dekhatI thI usIkA citra banAnekA prayatna karatI thii| isake sivA usane pahale isa viSayakI thor3I bahuta zikSA bhI pAI thii| isIlie yuvarAjane usake lie citrazikSAkI vyavasthA karanA ucita smjhaa| eka dina capalA koI citra banA rahI thI-itane meM yuvarAja candraguptane jAkara pUchA-"capalA Aja kyA banA rahI ho ?" capalAne jaldIse citrako apane aMcalake nIce chupA liyA aura kahA-"maiM Apako kabhI na batalAU~gI ?" yavanIne ha~sakara kahA-"Aja yaha eka nAka banA rahI hai; kahatI hai ki pahale nAka banAnekA khUba abhyAsa kara lU~gI aura phira ApakI eka tasabIra khIcU~gI / " capalA ha~sane lagIM / yuvarAjane musakarAte hue kahA-"hamAre nAkane tumhArA kyA bigAr3A hai jo tuma isa tarahase use banA-banAkara miTAtI ho ? " capalAne yavanIkA hAtha dabAkara kahA-"parantu tuma vaha bAta mata kaha denA!" yuvarAjane pUchA-"vaha bAta kyA hai ?" capalAke cAra chaha bAra 'nA nA' kahanepara bhI yavanIne kaha diyA--"capalA kahatI thI ki ApakA nAka yadi bigar3a jAyagA to
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUloMkA gucchaa| wwwwwwd devI nArAja ho jAya~gI / " capalAko bar3I lajjA mAlUma huii| yuvarAjake cale jAnepara usane yavanIse kahA-"melinA, tuma bar3I burI ho|" ___ aura eka dinakI bAta hai ki capalA aura melinAmeM isa bAtapara tarkavitarka ho rahA thA ki yuvarAjake vizvavarmA aura nandibhadra ina do kRpApAtroMmeM kauna acchA hai aura kauna buraa| itanehImeM yuvarAja kuzalaprazna karaneke lie A pahu~ce / capalA pahale hI bolI-"acchA Apa hI batalAie kyA nandibhadra acchA AdamI nahIM hai ? " ___ yuvarAja-acchA AdamI to hai hI, tabhI to tumheM pratidina pistA aura badAma diyA karatA hai| capalA-vaha pistA badAma nahIM detA, to bhI maiM use acchA AdamI smjhtii| melinA-vaha acchA AdamI nahIM hai, yaha to maiM kahatI nahIM; parantu merA kathana yaha hai ki vizvavarmAke samAna acchA AdamI zAyada hI koI ho / capalA-( yuvarAjase ) dekhie, vizvavarmA isakI grIka bhASA jAnate haiM na, isIlie yaha pakSapAta kara rahI hai| aura eka dinakI bAta sunie / rAjadhAnIse sandhikA prastAva Aneke pahale mahArAjakA eka AjJApatra AyA thA ki vizvavarmAko gAndhArakI ora guptacara banakara jAnA hogaa| isa AjJAko pAkara yuvarAja bahuta hI cintita ho rahe the| eka dina ve taraha tarahakI cintAyeM kara rahe the ki itanemeM capalAne Akara kahA-"mujhe eka sonekA padaka cAhie hai|" saralA bAlikAkI prArthanAse santuSTa hokara yuvarAjane pUchA-"kisa tarahakA padaka ?" capalAne citra banAkara batalA diyA ki isa AkArakA / "acchA, tuma jAo padaka zIghra hI tayAra ho jaaygaa|" yaha kahakara yuvarAja phira cintAmagna ho gaye / capalAko yaha sA na huaa| usane aprasanna hokara mu~ha bhArI kara liyaa| yaha dekhakara yuvarAjako ha~sa AyA aura unheM usake sAtha manoraMjaka vArtAlApa karaneke lie lAcAra honA pdd'aa| 6 nUtana cintaa| prasiddha vidvAn buddhaghoSane usa samaya tripiTakakI TIkA likhI thI yA nahIM yaha to nizcayapUrvaka nahIM kahA jA sakatA; parantu isameM sandeha nahIM ki
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ cplaa| ve prasiddha upadezakake nAmase vikhyAta ho cuke the| eka dina buddhaghoSa yuvarAja candraguptako bhagavAn buddhadevake mAhAtmyakA anurAgI banAneke lie unake zivirameM Akara upasthita hue / yuvarAja unake sAtha sAre dina dharmaviSayaka vArtAlApa karaneke pazcAt sandhyAke kucha pahale capalAkA saMvAda lene gaye; parantu capalA isake pahale hI melinAke sAtha buddhaghoSake darzana karaneke lie calI gaI thii| candraguptane dekhA ki capalAkA choTAsA kamarA sUnA par3A hai aura usameM usake banAye hue kaI citra idhara udhara par3e haiM / rAjakumArako unheM dekhanekA kutuhUla utpanna huaa| ve kamareke bhItara cale gaye / eka ora eka caukIpara vaha nayA banavAyA huA suvarNa-padaka rakkhA thA / padaka bilakula naye DhaMgakA thaa| yadi kucha bar3A na hotA to use isa samayakA 'lAkeTa' kaha sakate the| usake Upara eka sundara pakSIkA citra jar3A huA thA / yuvarAjane dhyAnapUrvaka citra dekhate dekhate padakakA Dhakkana khola DAlA aura dekhA ki usake bhItara bhI eka choTAsA citra hai ! use dekhate hI ve cauMka par3e aura dhIrese use banda karake jahA~kA tahA~ rakhake jaldIse kamareke bAhara ho gye| kucha dUra jAnepara unhoMne dekhA ki melinA aura capalA A rahI haiM / yuvarAjane pUchA "tuma kahA~ gaI thIM ?" capalA bolI, " maiMne socA thA ki koI eka vicitra prakArakA jantu hogA; parantu dekhA to do hAthoM aura do pairoMkA manuSya hI nikalA! hama donoM buddhaghoSako dekha aaiiN|" candraguptane ha~sakara kahA-"capalA, buddhaghoSa bar3A bhArI vidvAn aura mahAtmA hai|" taba capalAne gaMbhIra hokara buddhaghoSako parokSa praNAma kara liyaa| candraguptane Aja dekhA ki capalAkI caJcalatAke bhItara sthiratA aura gaMbhIratA bhI hai / unhoMne bAlikAkI ora sneha dRSTi DAlakara kahA-"capalA tuma aura kitane dina yahA~ raha sakogI?" capalAne gaMbhIra hokara kahA "mujhe aba yahA~ acchA nahIM lagatA, maiM kusumapura dekhanA cAhatI hU~ aura zrImatI dhruvadevIke dekhanekI to mujhe bahuta hI utkaNThA ho rahI hai / " yuvarAja bole-"tumane to unheM kabhI dekhA nahIM hai, phira yaha kaise nizcaya kara liyA ki ve tumapara prema kareMgI ?" capalAne apanI bar3I bar3I A~kheM yuvarAjakI ora karake kahA"nizcaya ! ve mujhapara khUba pyAra kreNgii|" yadyapi yuvarAja isa bAtako jAnate the; parantu bAlikAkA yaha pragAr3ha vizvAsa dekhakara unheM bar3I prasannatA huii| .
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUloMkA gucchaa| isa prasannatAke bIcameM yuvarAjake hRdayameM cintAkA bhI udaya ho aayaa| sandhikA prastAva anumodita huA yA nahIM, aura vizvavarmAko gAndhArakI ora kucha samaya pIche bhejanemeM kucha harja to nahIM hogA, yahI unakI cintAkA viSaya thaa| . 7 hUNa-saMvAda / vizvavarmAne yuvarAjase kahA-" mahArAjake AdezakI upekSA karake yahA~ baiThe rahanA mujhe pasanda nahIM / jaba sandhikA prastAva anumodita ho gayA hai taba Apa sandhi sthApita karake rAjadhAnIko cale jaaie| maiM kevala eka naukarako lekara gupta vezase gAndhArakI ora ravAnA hotA huuN|" yadyapi vizvavarmAkI bAtako TAla denA asaMbhava thA; to bhI yuvarAjane kahA-"isa viSayameM maiMne eka dUsarA prastAva kiyA hai, usake lie kucha dinoM aura Thahara jAnemeM kyA hAni hai?" vizvavarmAne kahA-"yuvarAja, mahArAjane bahuta kucha soca vicAra kara yaha AjJA dI hai, usakA pAlana na karake dUsare prakArakA prastAva karanese karmabhIrutA prakaTa hogI / isake sivA jisa kAmake lie yaha AjJA huI hai usakA gurutva aura mahattva hameM svayaM anubhava ho rahA hai| usa dina zramaNakumAra jAvane jo kucha kahA thA usase bhI mAlUma hotA hai ki avazya hI hUNoMkA prabhAva bar3ha rahA hai| isa lie isa samaya vyartha samaya khonA eka prakArakA rAjadroha karanA hai|" yuvarAjane viSaNNa cittase kahA-"acchA, tumhArI icchA / " ina zabdoMke kahane meM yuvarAjako bahuta kaSTa huA / vizvavarmA yuvarAjase vidA lekara eka vRkSakI chAyAmeM jAkara baiTha gaye aura AkAzameM tArAgaNoMkI ora dekhate hue vicAra karane lage / vizvavarmAne TAlimIke granthoMkA adhyayana kiyA thA-aneka nakSatroMko ve acchI taraha pahacAnate the| isa lie jaba ve AkAzakI ora dekhate hue baiThate the taba unake isa kAmameM koI vAdhA nahIM DAlatA thaa| kucha samayake bAda vizvavarmAne usa mahAmahimAmayako sajala nayana hokara namaskAra kiyA jo sAre nakSatroMkA pati aura sAre manuSyoMke bhAgyakA netA hai / yadyapi melinAko chor3akara aura kisIko bhI yaha bAta mAlUma nahIM thI, to bhI yahA~ sApha sApha kaha denemeM kucha hAni nahIM hai ki vizvavarmAkA capalAkI AnandamayI pratimApara atizaya anurAga ho gayA thA / kartavyake
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ cplaa| anurodhase ve gAndhAra jAte avazya haiM; parantu capalAke lie unakA mana udvigna ho rahA hai| yaha vicAra karake to unake hRdayameM bar3I hI pIr3A hotI hai ki capalA mere prAptike kSetrase bilakula bAhara, bahuta dUra hai-usakA pAnA eka prakArase asaMbhava hai| aura yadi maiM capalAkA praNayaprArthI banU~gA to mujhe yuvarAjakI mitratAse hAtha dhonA par3egA / bahuta kucha soca vicAra kara antameM unhoMne mana-hI-mana saMkalpa kiyA ki rAjyakI sevAke lie, bhAratavarSakI bhalAI ke lie aura kartavya-pAlanake lie maiM apane manakI vyathA manameM hI chupAkara rktuuNgaa| 8mahArAjakI yuddhyaatraa| yuvarAja jisa samaya rAjadhAnImeM pahu~ce, usa samaya dakSiNa pradezase samAcAra AyA ki mAlavekI sImApara cera rAjAke viruddha vidroha khar3A ho gayA hai / isa vidrohake karanevAle nambUri aura nAyAbe loga haiM / itihAsameM isa vidrohakA samaya IsvI san 389 hai / yuvarAja bahuta dinoMke pravAsase lauTe the, isalie abakI bAra mahArAja samudraguptane svayaM hI dakSiNApathako gamana kiyA / isa vidrohakI suvidhA pAkara mahArAjane yaha bhI nizcaya kiyA ki cera rAjyako jItakara siMhaladvIpataka yuddhayAtrA kI jAya aura isalie bahuta bar3I senA ke sAtha unhoMne rAjadhAnIse prayANa kiyaa| - isa yAtrAmeM mahArAjako do varSa laga gye| isa bIca meM rAjyakA sArA kAmakAja yuvarAja candragupta hI dekhate the / yuvarAjako vizvAsa thA ki jahA~ priyavarmA jaisA maMtrI hai, vahA~ rAjyazAsana karanA bahuta hI sahaja kAma hai / jisa samaya vizvavarmA hUNoMkI gatividhikA acchItarahase nirIkSaNa karake rAjadhAnIko lauTe usa samaya mahArAja siMhalavijaya karake lauTa Aye the; para isa yAtrAmeM unakA svAsthya bigar3a gayA thA, isa kAraNa aba bhI rAjyakA sArA kAmakAja yuvarAja hI dekhate the| siMhalajaya honeke lagabhaga tIna varSa pIche mAlaveke zAsanakatI naravamIkA dehAnta ho gyaa| priyavarmAkA eka to vuDhApA thA aura usapara yaha dAruNa putrazoka ! aba ve kabhI kisI jarUrI kAmake lie hI daravAra meM Ate haiM, nahIM to apane ghara hI rahA karate haiN| mAlavekA zAsanakartA kauna banAyA jAye, isa viSayameM yuvarAja candraguptane jo prastAva kiyA, usakA mahArAja samudraguptane bar3I asanatAse anumodana kiyaa| isa prastAvakI bAta Ageke paricchedameM kahI jaaygii|
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUlokA gucchaa| 9 nUtana-purAtana / dopaharako bhojana karaneke bAda priyavarmA eka kamaremeM zayana kara rahe haiM aura eka choTAsA baccA unakI nidrAmeM vighna DAla-DAlake AnandadAna kara rahA hai| baccA vRddha maMtrIkA nAtI hai| yaha tIna varSakA bAlaka vRddhakI chAtIke sapheda bAloMkI eka, pAMca, tIna kahakara ginatI karatA hai; mu~hameM u~galI DAlakara dekhatA hai ki bAbAke dA~ta kyoM nahIM haiM, aura paijanA pahane hue choTe choTe pairoMkI dhUlase unake sAre zarIrako mailA karatA hai / ve zizuke karasparzase Anandavaza hokara netra mUMda lete haiM aura jAgate hue bhI svapna dekhate haiN| bAlaka 'bAbA bAbA' bolatA hai aura ve kucha samayake lie bur3hApako bhUlakara atIta yauvanake atIta tIrakA zaizavasukha smaraNa karane lagate haiN| unheM aisA mAlUma hotA hai ki maiM phirase janma grahaNa karake bAlaka huA hU~ aura bAlakoMke sAtha khela rahA huuN| dinameM gaharI nIMda leneke bAda jisataraha dina-Dhale prabhAtakAlakA bhrama hotA hai, vRddhako bhI aisA hI bhrama ho rahA hai / vRddhamaMtrI jisasamaya punarjanma grahaNa karake svapnameM magna ho rahe the usIsamaya baccekI mAtAne dekhA ki baccA bar3A utpAta macA rahA hai / vaha use uThA lAneke lie AI; parantu vaha usake pAsa gayA hI nhiiN| bahuta kucha samajhAyA bujhAyA, para usane eka bhI na sunii| yuvatI zAyada yaha nahIM jAnatI thI ki isa saMsArameM bUr3he bAbAke jaisA miSTa padArtha dUsarA nahIM hai ! kucha samaya Thaharakara yuvatI bAlakako jabardastI khIMcakara godImeM leneke lie clii| abakI bAra bAlakane eka jhaTakese usake galekA hAra tor3a DAlA / vijayI bAlakane hAra chor3akara jisasamaya mAke bAla pakar3e, usa samaya vRddha maMtrI svapnase jAga gaye / ve bole-" rahane de na bahU, jabardastI kyoM karatI hai ? mujhe yaha kucha taMga thor3e hI karatA hai|" ___ vRddhake mu~hakI bAta mu~hameM hI thI ki itanehImeM yuvarAja candragupta A phuNce| vRddha maMtrI AdarapUrvaka uThake baiTha gaye aura yuvatI kisI tarahase apane bAla, chur3Akara bhItara gharameM calI gii| yuvarAjane ha~sakara kahA-"capalA, tumhArA baccA to bar3I zaitAnI karatA hai| acchA Ao bandhu, merI godameM aajaao|" yuvarAjane baccekA nAma rakkhA thA bandhu / pIche bar3A honepara bhI vaha bandhuvarmAke hI nAmase prasiddha huA; yaha bAta itihAsavettAoMse chupI nahIM hai|
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuNAla / 91 bandhuko mAke TUTe hArake sAtha eka padaka mila gayA thA; isa samaya vaha usIko manoyogapUrvaka dekha rahA thA / daivayogase padakakA pallA khula gayA aura usameMse eka kAgaja bAhara nikala par3A / yuvarAjane use jaldIse uThA liyA / yaha bAta yuvarAja bahuta samaya se jAnate the ki capalAne vizvavarmAkI choTIsI pratikRti ( tasabIra) khIMcakara padakameM rakha chor3I hai / yuvarAjane ha~sate ha~sate usa tasabIrako padaka meM rakha karake aura use banda karake bacce ko goda meM uThA liyA / capalA lAjake mAre gar3ha gaI; vaha yaha nahIM jAnatI thI ki yuvarAja mere padakakI 'saba bAta jAnate haiM / capalAne bAhara Akara bacce ko godI meM uThA liyA aura priyavarmAne yuvarAjase baiThaneke lie kahA / usI samaya yuvarAjane yaha samAcAra sunAyA ki vizvavarmA mAlavAke zAsanakartA niyata kiye gaye / capalA bolI - "nahIM, bAbA isa umarameM itanI dUra kaise jAveMge ?" yuvarAjane ha~sakara kahA - " isakI vyavasthA karanekA bhAra mere Upara rahA- maiM saba ThIka kara dU~gA / " taba capalAne phirase kahA - "acchA to yaha aura svIkAra kIjie ki Apa bIcabIcameM devIko lekara mAlavA AyA kareMge / " yuvarAjane svIkRti de dI / capalA aba bhI unakI AdaraNIyA choTI bahU hai | kuNAla / priyadarzI mahArAjA azokake putrakA nAma kuNAla thA / kahate haiM ki usakeH netra kuNAla yA rAjahaMsa ke samAna sundara the, isIlie pitAne usakA pyArakAH nAma kuNAla rakkhA thA / use jo dekhatA thA, vahI pyAra karatA thA / mahArAjane apane isa mukula ke lie eka aura mukula talAza kiyaa| isa anupama jor3Iko dekhakara mahArAjakI sArI cintAyeM dUra ho jAtI thIM aura unakA hRdaya Ananda-sAgarameM laharAne lagatA thA / bahUkA nAma thA kAJcana / kAJcana apane choTese svAmI ke sAtha ha~satI khelatI, lar3atI jhagar3atI, aura rUThatI macalatI huI rAja-prAsAdako satada AnandapUrNa banAye rakhatI thI / isa taraha bahU apane navajIva- ke madhura divasako phUlakI paMkhuriyoMke samAna dhIre dhIre vikasita karatI huI Age bar3hane lagI / kucha samaya meM ye donoM mukula acchI tarahase khila uThe
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUloMkA gucchaa| sundara kuNAla aura bhI sundara dikhane lgaa| usake zarIrameM navayauvanane prakaTa hokara mAno maNi-kAMcanakA saMyoga kara diyaa| rAjakumArako yuvarAjapada mila cukA thaa| rAjadhAnIke samIpa 'suzaya' nAmakA eka prasiddha vihAra thaa| eka dina vahA~ke pradhAna sthavirane yuvarAjako ekAntameM bulAkara kahA-"vatsa, tumhAre ye sundara netra Age naSTa hojAnevAle haiM; inheM sthira mata smjhnaa| netra bahuta hI caMcala hote haiN| khabaradAra ! kahIM inakI caMcalatAke vazIbhUta na ho jAnA--inameM AsthA rakhanA acchA nahIM / anAsthA--virAgatA hI sukhakA kAraNa hai|" .vasanta AgayA hai| malaya-pavana ghara gharameM jAkara usake AgamanakI sUcanA de rahA hai| vRkSa latA puSpa Adi saba hI Anandamana dikhane lage haiN| jahA~ tahA~ utsavoMkI dhUma hai| vRkSa maura gaye, phUla khila uThe aura koyaleM paMcama svarase gAne lgiiN| Aja vasantakA utsava hai| sArA nagara isa utsava meM mAno unmatta ho rahA hai| udyAnameM vasantotsavakA nATaka khelA gyaa| pradhAna nAyakakA pArTa kuNAlane liyaa| usake nATyakauzalako dekhakara darzakagaNa citralikhitase ho rahe / utsava ho cukanepara mugdha naranArI apane apane gharako lauTa Aye, raGgAlayameM / yavanikA par3a gaI, udyAnake dIpaka TimaTimAne lge| rAjAntaHpurakI jitanI striyA~ thI ve saba hI mugdha ho rahI thiiN| unamese koI to utsavakI madhurimA para mugdha thIM, koI nATyakauzala para aura koI pAtroMke kaNThamAdhurya para; kintu eka kisI aura hI vastu para mugdha thI aura vaha thA kuNAlakA sundara mukha / yaha mukhamugdhA yuvatI mahArAja azokakI dUsarI mahArANI tiSyarakSA thI! saba loga apane apane ghara A gaye; parantu mugdhA nahIM aaii| vaha apane zarIrako vasantakI hilloloMmeM DUbatA utarAtA huA chor3akara-phUloMkI sugandhi aura candramAkI cA~danImeM pAgala hokara rAjamahalake bAhara khar3I ho rhii| kuNAla ghara A rahA thA / rAjamahiSI rAstA rokakara khar3I ho gaI / kuNAla * apanI vimAtAke AvezapUrNa netroMkI ora dekhakara kA~pa gyaa| vaha A~kheM nIcI karake khar3A rahA-Uparako sira nahIM uThA skaa| isa mUka abhinayakA pardA uThate na dekhakara antameM tiSyarakSA mana mAra kara apane kamare meM calI gii|
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ kunnaal| (2) takSazilAke rAjA kuJjarakarNa para eka lar3AIkA prasaMga A pdd'aa| usane sahAyatAke lie azokake pAsa AmaMtraNa bhejaa| mahArAja azokane isa kAryake lie rAjakumAra kuNAlako cunaa| __ kuNAla senApati bana kara takSazilA jA pahu~cA / rAjA kuMjarakarNane use apane prasAdameM ThaharAkara snehapUrvaka atithisatkAra kiyaa| kuNAla kucha samayake lie. vahIM raha gyaa| idhara mahArAja azoka ekAeka bImAra ho gaye / bImArI aisI vaisI nahIM thI; bar3e bar3e vaidyoMne javAba de diyA / jIvanapradIpake zIghra vujha jAnekI AzaMkAse mahArAja apane uttarAdhikArIke viSayameM cintA karane lge| unhoMne kahA"kuNAla saba prakArase yogya hai, vahI merA rAjadaNDa grahaNa kregaa| acchA, use zIghra bulAnekA bandobasta kiyA jAya / " yaha sunakara rAnIne apane mana-hI-mana nizcaya kiyA-yadi kuNAla rAjA hogA to maiM apane apamAnakA badalA kaise cukAU~gI-merA to sarvanAza ho jAyagA ! nahIM, maiM use kabhI rAjA na banane duuNgii| isake bAda vaha bolI:___ "nahIM, kumArako bulAnekI jarUrata nahIM hai| ApakA roga zIghra dUra ho jAyagA / maiM svayaM isakA upAya karatI huuN|" mahArAja mahiSIke vacanoMse prasanna hue| unheM apane jIvanakI AzA ba~dha gii| rAnIne apane hAthoMse eka oSadhi taiyAra kii| usase mahArAjakA roga calA gayA; ve baca gaye aura kRtajJatAkI dRSTise rAnIke mu~hakI ora dekhane lge| strIke kuTila netroM meM kuTila ha~sIkI rekhA dikha gii| vaha bolI-"mahArAja, ApakA roga calA gayA, aba merI eka icchA pUrNa kiijie|" "avazya pUrNa karU~gA / kaho, tuma kyA cAhatI ho ?" " maiM sAta dinake lie mahArAjakA rAjya karanA cAhatI hU~ !" "tathAstu / " rAjyasiMhAsana para baiThakara mahiSIne AjJA dI " takSazilAko isI samaya dUta bhejA jAya / kuNAla eka bar3e bhArI aparA-. dhameM aparAdhI huA hai / rAjA kuJjarakarNake pAsa patra bhejA jAya ki aparAdhI kuNAlake netra nikalavA liye jAya~ aura andhA kuNAla dezase nikAla diyA jaay|
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUloMkA gucchaa| patra mahArAja azokakI taraphase likhA gayA / usapara unakI muhara bhI lagA dI gaI ! (3) kuJjarakarNane patra par3hA aura kuNAlako bhI usakA bhayaMkara saMvAda sunaayaa| kuNAlane kahA-" pUjya pitAkI AjJA-rAjAkI AjJA mAnanA putrakA dharma hai / maiM AjJA pAlana karaneke lie taiyAra hU~, parantu eka prArthanA karatA hU~ ki AjJA pAlana honeke pahale isakA saMvAda devIke kAnoMtaka kisI taraha na pahu~cane paave|" ___usa samaya devI kAJcana yuvarAjake sAtha hI takSazilAke rAjaprAsAdameM upa'sthita thii| aisA hI huaa| devIko mAlUma na hone pAyA aura kuNAlake A~sU bhare jetroMkI putaliyA~ nikAla lI gaI ! devI kAJcana kucha kahaneke lie kuNAlake kamaremeM A rahI thii| jInepara car3hate samaya usakA paira phisala par3A, sonekA nUpura gira gayA, caMcala havAke jhokese gulAbI aJcala ur3a par3A aura zithila kabarImeMse phUloMkI mAlA khisaka gaI ! "svAmin svAmin , dekho dekho-" isake uttarameM kumArane jyoM hI devIkI ora mu~ha karake kahA-"kyA hai devI!"-tyoM hI mAlUma huA ki devI mUrchita hokara gira par3I hai! kuNAlane kuMjarakarNase kahalA bhejA ki "devIkI mUrchA dUra hone para mahArAjakI dUsarI AjJAkA pAlana kruuNgaa|" kuMjarakarNa kuNAlako dekhaneke lie Aye the / yaha karuNa dRzya dekhakara ve A~khoMmeM A~sU bhare hue hI vahA~se lauTa gaye / sArA dina aura sArI rAta isI taraha vyatIta huI / savere devIkI mUrchA dUra ho gii| ___-"svAmin , calo apana isI samaya cale jAveM / mahArAjakI dUsarI AjJAkA pAlana karane meM aba vilamba na karanA caahie|" "-devI, tuma mere pitAke ghara calI jaao|" "-svAmin , maiMne yaha ApakA hAtha pakar3a liyA hai / yadi Apa itane 'niSThura ho sakeM-merA hAtha chur3Akara jA sakeM to jAie, maiM nahIM rokuuNgii|"
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ kunnaal| 95 yuvarAja aura yuvarAjJIkA deza-nikAlA ho gyaa| donoM vINA bajAte hue, AnandAmRtapUrNa karuNa gIta gAte hue jahA~ tahA~ phirane lage aura apane dina "bitAne lge| isa taraha kaI varSa bIta gye| eka dina eka bhikhArI aura bhikhArinIne vINA bajAte hue pATalIputra nagarameM praveza kiyaa| rAjamahalake dvArapara khar3e hue paharedArane bhikhArIko bhItara jAte hue dhamakAyA-" tU rAjamahalake bhItara jAnA cAhatA hai.! nikala yahA~se!' bhikhArI aura bhikhArinIko hastizAlAmeM jAkara Azraya lenA par3A / rAta ho gaI thI, aura sthAna khojane ke lie samaya nahIM thA, isa lie lAcAra hokara becAroMko vahIM Tika jAnA pdd'aa| rAjadhAnI dIpamAlAse susajjita ho rahI thii| ghara gharameM Anandasrota baha rahe the| udyAnoMmeM rAtrivikAsI phUla phUla rahe the| dekhate dekhate dIpa vujha gaye / kolAhala banda ho gayA / sArI nagarImeM sannATA chA gyaa| usa nistabdha nagarIke mastakapara zubhra candra udita ho gayA thaa| hare hare saghana kuJjoMke bIca bIca meM cA~danIse dhoI huI dhavala saudhAvalI cupacApa khar3I thii| nidrAkA sarvatra sAmrAjya ho rahA thaa| hastizAlAke paharedArakI A~kheM jhapane lagIM; kintu sojAnemeM to usakI kuzala nahIM hai| usane apanI nidrAse Darakara bhikhArIse kahA-'bhAI, isa samaya tuma apanI vINA to bajAkara sunAo!" bhikhArIkI vINAkA sura rAtrikI nistabdhatAko bheda kara dUra dUra taka jAne 'lagA-andhakArameM karuNa vAyuke sAtha sAtha krandana karatA huA phirane lgaa| mahArAja sukhazayyApara so rahe the| vINAke usa karuNasvarase ve jAga utthe| unhoMne mana-hI-mana kahA--yaha to ciraparicita svara hai ! yaha vINA kauna bajA rahA hai! isake bAda unase rahA nahIM gyaa| ve tatkAla hI uTha baiThe aura pAga'lake samAna daur3akara bAhara A gaye! putra pitAke hRdayase laga gayA / mahArAja azokako ciravirahita putrake sukhasparzase romAJca ho aayaa|
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUlokA gucchaa| "aise sundara netra jisane naSTa kiye haiM, vaha kyA apane netra akSata rakhake jIvita raha sakatA hai ?" yaha kahate kahate mahArAjakA kaNTha krodhase kA~pane lgaa| kuNAlane mRdu ha~sIse ha~sakara kahA-"mere netroMko nikalAkara yadi mAtAkA mana prasanna huA hai, to unakI usa prasannatAke balase hI maiM phira netra pA luuNgaa|" usI samaya kuNAlako netra prApta ho gaye ! isake bAda yuvarAja kuNAlakA khUba dhUmadhAmase rAjyAbhiSeka kiyA gayA / rAjyadaNDa dhAraNa karake ve pRthvIkA zAsana karane lge| ziSyakI parIkSA / eka choTAsA parantu sundara upavana hai / vasantaRtune navIna puSpapallavarUpa divya vastrAbhUSaNoMkI meTa dekara use aura bhI manohara banA diyA hai| prAtaHkAlakI madhura manda sugaMdhita vAyu baha rahI hai / AmravRkSoMkI DAliyoMpara baiThI huI koyaleM apanI mIThI surIlI AvAjase zAntipATha par3ha rahI haiN| anyAnya pakSIgaNa Ananda kalarava karate hue eka DAlIse dUsarI aura dUsarIse tIsarI DAlIpara svataMtra krIDA kara rahe haiM / ___ eka jambUvRkSake nIce bhagavAn buddhadeva dhyAnArUDha ho rahe haiN| unakI zAnta aura nirvikAra mudrA dekhakara parama nAstika puruSoMkA mastaka bhI bhaktibhAvase namra ho jAtA hai / vanake hiMsra pazu bhI apanI krUratAko bhUlakara unake pavitra zarIrakA sparza karate hue cale jAte haiN| jisake krodhAdi vikAra kSINa ho jAte haiM. usake prabhAvase duSTase bhI duSTa prANiyoMkA suSThu ho jAnA koI acarajakI bAta nhiiN| ___ eka hariNakA baccA padmAsanastha buddhidevakI jaMghApara sira rakkhe hue AnandAnubhava kara rahA hai| ekAeka usane apanA mastaka U~cA kiyA aura nathune phulaae| sUkhe hue pattoMparase AnevAle manuSyoMke pairoMkI aspaSTa AhaTa sunAI par3ane lgii| thor3I derameM vRkSoMkI oTameMse manuSyoMkI eka TolI bAhara aaii|
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ziSyakI priikssaa| isa TolIkA mukhiyA eka taruNa puruSa thA, jisakA mukha ujjvala tathA tejasvI thA aura jisake zarIrapara mUlyavAn vastrAbhUSaNa camaka rahe the| ___ isa yuvAne apane sAthiyoMko dUra khar3e rahanekA saMketa kiyA aura Apa akelA vuddhadevake samIpa AyA / usa bhavya aura zAnta mUrtike samIpa pahu~cate hI usane sASTAMga namaskAra kiyA aura hAtha jor3akara vaha eka ora khar3A ho gayA / isa samaya buddhadeva yadyapi apanI pUrvasthitimeM hI sthita the, parantu unakI dRSTi usa yuvAkI tarapha thii| bahuta samaya taka pratIkSA karake yuvaka bolA--" bhagavan ! merA praNAma svIkAra ho / maiM dUra dezAntarase AyA hU~ / merA nAma jaitrasiMha hai| maiM kadaMbarAjyakA yuvarAja hU~ aura ApakA anugraha prApta karaneke lie yahA~ AyA huuN| jisa dinase maiMne ApakA yazogAna sunA hai, usI dinase merA hRdaya asthira ho rahA hai| mujhe vaibhavase ghRNA ho gaI hai, viSayavAsanAoMse merA citta udAsa rahatA hai, apanI pyArI striyoM tathA mitroMse aba mujhe AnandakA lAbha nahIM hotA, mujhe adhyAtma vidyAse anurAga ho gayA hai, isalie Apa anugraha karake mujhe AdhyAtmika upadeza diijie|" bhagavAn buddhane rAjakumArakI ora kRpAdRSTise avalokana kiyA, parantu mu~hase eka zabda bhI nahIM kahA / rAjakumAra phira bolA-" bhagavan ! kyA Apa mere santapta azAnta hRdayako apane zItala vacanoMke do cAra binduoMse bhI zAnta nahIM kareMge ? kyA maiM ApakI kRpAdRSTikA pAtra nahIM hU~ ? svAmin ! maiMne apanA jIvana bAlyAvasthAse lekara abataka pavitratAke sAtha vyatIta kiyA hai, dharmazAstroMkI maryAdAkA maiMne Ajataka kabhI svapnameM bhI ullaMghana nahIM kiyA hai, apane dezakI rIti-nItikA maiMne bhalI bhA~ti pAlana kiyA hai, isake sivA maiMne dharmagranthoMkA bhI adhyayana kiyA hai / itanA saba hone para bhI kyA maiM ApakA ziSya honeke yogya nahIM hU~? "--nhiiN|" basa itane hI akSara buddhadevake mu~hase nirgata hue| - "he prabho, yadi aisA hai, to Apake ziSya honekI yogyatA mujhameM kaba AvegI aura maiM kyA karU~ jisase mujhameM pAtratA A jAya ?." * "khoja karo / khoja karanese tumheM svayaM mAlUma ho jAyagA ki tujhe kyA karanA caahie|"
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 phUlokA gucchaa| rAjakumArane khinnahRdaya hokara pUchA,-"kyA khoja karU~ ?" buddhadevakI orase jaba isa praznakA uttara nahIM milA, taba yuvarAjane kahA "prabhukI AjJA mujhe mAnya hai / maiM khoja kruuNgaa| mujhe aisA bhAsa hotA hai ki bhagavAn merI parIkSA le rahe haiN|" buddhadevane kahA-"saMbhava hai-ho sakatA hai|" "acchA to aba maiM Apake darzanake lie phira kaba jAU~? kyA AjJA hai ?" "chaha mahIneke pIche / " rAjakumAra buddhadevake caraNoMko sASTAMga namaskAra karake cupAcupa vahA~se cala diyaa| usake sAthiyoMkI TolI sAtha ho lii| sarvatra zAntikA sAmrAjya ho gayA / hariNazizu usa divya puruSakI jaMghAke Azrayase phira vizrAma karane lgaa| buddhadeva phira dhyAnastha ho gye| . (2) pUrva ghaTanAko bIte Aja pUre chaha mahIne ho gye| vahI sthAna, vahI upavana, vahI jambUvRkSa aura usI vRkSake nIce pUrvakI sthitimeM hI bhagavAn buddhadeva dhyAnastha ho rahe haiM / sUrya abhI abhI DUbA hai| vAyu svecchAnurUpa cala rahI hai| ekA bar3A bhArI tUphAna Aneke cihna dikhalAI dete haiN| jaMgalI pazu bhayabhIta hokara usa divya mUrtike AzrayameM A rahe haiM / pakSI vRkSoMmeM chupakara baiTha rahe haiM aura Artasvarase cuhacuhATa macA rahe haiN| thor3I derameM mUsaladhAra pAnI barasane lagA / A~dhI aura pAnIke jorase vRkSa ukhar3a ukhar3a kara par3ane lage, parantu usa jambUvRkSapara isa A~dhI pAnIkA kucha bhI pariNAma na huA-bhagavAn buddhadevake zarIrapara pAnIkA eka bindu bhI Akara nahIM par3A! aisA kauna hai, jo mahApuruSoMke dRDhanizcayakI jar3ako hilA sake ? - isa bhayaMkara A~dhI pAnIkI kucha bhI paravA na karake vaha pUrvaparicita rAjakumAra niyata tithiko usa pavitra sthAna para AyA aura buddha mahAtmAko sASTAMga praNAma karake bolA___ bhagavan ! maiM bar3I bhArI utkaMThAse Ajake dinakI pratIkSA kara rahA thaa| maiMne pratyeka rAtri aura dinakI gaNanA kI hai, taba kahIM yaha icchita samaya pAyA hai| mujhe vizvAsa hai ki maiM ApakI parIkSAmeM uttIrNa ho cukA hoU~gA-ApakI kasauTIpara merA caritra 'sau TaMcakA sonA' siddha ho gayA hogA / maiMne apanA jIvanakama bahuta hI pavitra rakkhA hai, iMdriya sukhoMkI paravA na karake maiMne cirakAla taka
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ ziSyakI priikssaa| dhyAna dhAraNA, prANAyAma Adi kiye haiM. vaibhavakA tiraskAra kiyA hai Ara mAtra prakArake zArIrika, aura mAnasika kaSTa sahana kiye haiN| aba to Apa mujhe apanA ziSya banAnA svIkAra kareMge? " uttara milaa-"nhiiN|" isa uttarase khinna hokara rAjakumArane apanA mu~ha dupaTTese DhaMka liyA / zokase usakA hRdaya bhara AyA, netroMmeM A~sU Agaye aura bahuta samaya taka usake muhale eka zabda bhI na nikalA / nidAna bharrAI huI AvAjase usane kahA,-"bhagavana : kyA Apa isa dAsake sAtha kucha vArtAlApa karanekI kRpA na kareMge ? bhAra kyA yaha bhI na batalAveMge ki Apa mujhe apanA ziSya kyoM nahIM banAte haiM ?" buddhadevane dhyAna visarjana karake kahA:-" tejasvI rAjakumAra, vAhyadRSTi kI parIkSAmeM uttIrNa ho jAnese hI koI dokSAkA pAtra nahIM ho jAtA / maiMne tumase striyoMke tathA dUsare AnandadAyaka sukhopabhogoMke tyAga karane ke lie nahIM kahA thaa| pUrvajanmAnusAra jisa parIkSAmeM-jisa kasauTImeM tumheM utIrNa honA hai, vaha tumhAre svabhAvakI hI hai aura usameM tuma niSphala-anuttIrNa ho gaye ho| apane rAjamahalako tuma phira lauTa jAo aura sadguNI sadAcArI jIvana vyatIta karate hue zAnti sukhakA anubhava karo / ziSyakA jIvana dhAraNa karanekI abhI tuma yogyatA nahIM hai|" rAjakumArake mukhapara kucha akacakAhaTake cihna dikhane lage / usane karuNasya rase kahA;-'jina prasaMgoMmeM mujhe niSphalatA huI hai-maiM uttIrNa nahIM huA hai| kRpA karake kyA Apa unheM batalAveMge ? yadyapi una prasaMgoMke sunanese mujhe lajita honA par3egA, to bhI unake sunanekI mujhe tIvra utkaMThA hai|" ___ bhagavAn buddhadevakI divyadhvani huI:-"suno, maiM una prasaMgoMkA varNana karatA huuN| tumhArI prathama parIkSA lokanindAkI sahanazakti hai| rAjakumAra, eka bAra tumhAre pitAke darabAra meM tumapara eka aisA aparAdha lagAyA gayA thA, jo vAstavameM jhUThA thaa| usakA tumheM smaraNa hogaa| vAstavika bAta kyA hai, isa bAtakA jJAna antameM logoMko ho hI jAtA, paraMtu tumase itanA dhairya nahIM rakkhA gayA / karmavazAt mAnabhaMga honekA jo ukta prasaMga tumapara A par3A thA, use tumheM sahana karanA cAhie thA; parantu doSamukta honeke lie aura apanI nirdoSatA siddha karaneke lie tuma vyAkula ho gaye aura isake lie tumane zastra taka hAthameM le liyaa| isa taraha isa prathama parIkSAmeM tuma pAsa nahIM hue|"
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 phUlokA gucchaa| cara hotI hai, vahA~ hRdaya aura netroMko Anandita karanevAlI sunaharI raMgakI kiraNeM kabhI dekhI haiM ? bAhyabuddhi isI prakArakI hai|" rAjakumArakI A~khoMse A~sU bahane lge| usane buddhadevako sASTAMga praNipAta karake bharrAI huI AvAjameM kahA-"prabho! apane samIpase mujhe dUra mata kro| ApakA ziSya bananeke lie mujhe eka bAra phira prayatna karane do / Apake ziSya honekI yogyatA kaise A sakatI hai, yaha aba maiMne bhalIbhA~ti samajha liyA hai|" buddhadevane kahA, "acchA jAo, tumhArI prArthanA svIkAra huii|" rAjakumAra apane sAthiyoMko lekara usI samaya vahA~se calA gyaa| rAjakumAra jainasiMhane apane rAjyameM pahu~cakara apane pitAkI mRtyuvAtI sunii| rAjyakA sArA kAryabhAra usake sirapara A par3A / nyAyanItise prajAkA pAlana karaneke kAraNa thor3e hI dinoMmeM vaha nyAyI aura prajApriya rAjA kahalAne lgaa| usane pahale apane mitrake lie aura usase mitratA karanekI icchA karanevAle uparikathita navIna puruSake lie pAsa hI pAsa do mahala banavA diye aura apanI bahiSkRtA strIko bhI bulAkara phira rAjamahalameM dAkhila kara lI / isase rAjAkI bar3I nindA hone lgii| usake pitAke samayake jo vRddha sevaka the, ve aprasanna ho gaye / ghara ghara inhIM bAtoMkI carcA hone lgii| usakI samucita sudhAraNA oMmeM logoMko svecchAcAritAkI durgandhi Ane lgii| __ parantu isase rAjA vicalita na huaa| use puSpazayyA aura kaMTakazayyA ekahI sI bhAsita hone lagI / kaMcana kAca, mahala smazAna, dhanI nidhana aura jIvana maraNameM usakI samadRSTi ho gii| usane logoMkI nindA-stutikI ora A~kha uThAkara jhA~kA bhI nahIM / vaha apane kartavyapatha para barAbara ArUr3ha rahA / rAjAkA eka choTA bhAI thA / vaha apane bar3e bhAIkI uparyukta paraNatise aprasanna hokara zatru bana gayA / usane rAjAke viruddha eka bar3e bhArI SaDyaMtrakI racanA kI, jisakA ki uddezya rAjyAdhikArake parivartana kara denekA thaa| eka dina rAjA jaitrasiMhako kisIne Akara khabara dI ki tumhAre vadha karanekA gupta yatna kiyA jA rahA hai; parantu isase rAjA jarA bhI bhayabhIta na huaa| use apanI rakSA karanekI jarA bhI cintA na huI-apane prANa jAnekI zaMkAse vaha vyAkula nahIM huaa| usane eka dina apane ekAnta sthAnameM dekhA ki eka aparicita puruSane merA kAma tamAma karaneke lie talavAra uThAI hai! vaha talavAra
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ ziSyakI priikssaa| 103 usakI gardana para par3anA hI cAhatI thI ki usake kaI mitroMne vahA~ pahu~cakara use bIcahImeM roka liyA aura mAranevAleko usI samaya kaida kara liyA / mAranevAlA 'ArAda' nAmakA eka kSatriya thA / rAjAne pUchA-"ArAda, tuma kisa kAraNase merA khUna karanA cAhate the?" usane uttara diyA-"isalie ki tU rAjyakA satyanAza karanevAlA hai / terA vartAva yahA~ke pUrva rAjAoMse bilakula ulaTA hai / tU jitanI sudhAraNAyeM karatA hai, ve saba pariNAmameM rAjyakA nAza karanevAlI haiN|" jaitrasiMhane vicAra kiyA ki aparAdhI ajJAnI jAna par3atA hai, isalie ise chor3a denA cAhie aura apane sevakoMse kahA-"yadyapi isa manuSyane mere vadha karanekA prayatna kiyA thA; parantu isakA uddezya acchA hai / isa lie isako baMdhamukta kara do aura mere pAsa ise akelA chor3akara tuma saba bAhara cale jaao|" sevaka Azcaryacakita hokara bAhara cale gaye / rAjAke sAhasake viSayameM unheM usa samaya kucha bhaya huaa| ArAda lAparavAhIse rAjAkI ora dekhane lagA; parantu rAjAne usakI mukhamudrA para kucha bhI dhyAna na diyaa| ArAdane dekhA ki rAjAke mukhapara dayA, dhikkAra athavA vijayakI chAyA bhI nahIM hai / vaha bhagavAn buddhadevake isa upadezake anusAra ki-"santa puruSa aparAdhakI khoja karanekI apekSA aparAdha kyoM huA hai, isake khoja nikAlane meM adhika parizrama karate haiM " pUrva karmoMke nirIkSaNa karanekA prayatna karatA thA / vaha una karmoMkI mImAMsA kara rahA thA, jinake kAraNa ArAdane usake mAranekA prayatna kiyA thA aura vaha svayaM maratA maratA baca gayA thaa| ekAeka usakI mudrA palaTa gaI / vaha apane divya cakSuoMse isa prakAra dekhane lagA, mAno gurudevane hI usake antaHkaraNake kapATa khola diye haiM / vastukA rahasya usakI samajhameM Ane lgaa| usa kSatriyake pUrva karma usakI dRSTike sanmukha nRtya karane lge| ___ use jJAta huA ki vidyullatAke samAna 'ArAda' kA sthUlarUpa kSaNa kSaNameM pariNamana kara rahA hai / ajJAnase aura usake kAraNa bA~dhe hue pApakoMse prANiyoMko jo jo kaSTa sahana karane par3ate haiM, unakA sAkSAt svarUpa usa samaya usake jJAnakA viSaya ho gayA! thor3I dera meM jaise koI svapnase jAgRta hotA hai, usI prakArase rAjAne saceta hokara usa kSatriyakumArase kahA:-"bhAI, tumhAre sambandhameM maiM itanA hI jAnatA hU~ ki tuma mere bandhu ho mere aura tumhAre svarUpa meM
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 phUlokA gucchaa| kucha antara nahIM hai| hama tuma donoM hI eka pathake pathika haiM / Ao, hama tuma hRdaya milAkara mila leM aura isa mArgako zIghra taya karanekA prayatna kreN|" bahuta samaya vyatIta huA dekhakara rAjAke aMgarakSakoMko bhaya huaa| unhoMne bhItara jAkara dekhA, to ArAda jaitrasiMhake kaMdhepara sira rakkhe hue ro rahA hai aura jaitrasiMha eka apUrva AdhyAtmika tejase dIptimAn ho rahA hai! bhagavAn buddhadeva pUrvakathita upavanameM hI virAjamAna haiN| prabhAtakA samaya hai| sUryadeva dhIre dhIre Upara A rahe haiM / kisI manuSyake pairoMkI AhaTa sunAI par3ane lgii| bhagavAn buddhadevane netra khole / rAjA jaitrasiMha namaskAra karake sanmukha khar3A ho gyaa| isa samaya rAjAke sAtha koI bhI puruSa na thaa| usane bhikSukakA veSa dhAraNa kara rakkhA thaa| usakI mukhamudrA.para eka apUrva zAnti virAjamAna thii|buddhbhgvaanne use AzIrvAda diyA aura kahA-"beTA, tuma parIkSAmeM uttIrNa ho cuke / aba prasannatAke sAtha dIkSA grahaNa karake apanA aura agaNita saMsAraduHkhamanna prANiyoMkA kalyANa kro|" isake pazcAt buddhadevane use maMtropadeza diyaa| isa samaya sugandhita manda pavana calI rahI thii| cAroM dizAoMmeM divya zAnti prasara rahI thI aura prabhAta. kAlakI ramaNIyatA alaukika bhAsita hotI thii|
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI - grantha - ratnAkara sIrIja / hamAre yahA~ se isa nAmakI eka granthamAlA prakAzita hotI hai / hindIsaMsArameM yaha apane DhaMgakI advitIya hai / abhI isameM jitane grantha nikale haiN| ve bhAva, bhASA, chapAI, saundarya Adi sabhI dRSTiyoM se bejor3a haiM / prAyaH sabhI sAhitya-seviyoMne unakI muktakaNThase prazaMsA kI hai / sthAyI grAhakoM ko saba grantha paunI kImata meM diye jAte haiM / sthAyI grAhaka honekI ' praveza phI ' ATha Ane haiM / abhI taka nIce likhe grantha prakAzita ho cuke haiM : 1-2 svAdhInatA - jAna sTuarTa milake 'libarTI' nAmaka granthakA anu-vAda | anuvAdaka paM0 mahAvIraprasAdajI dvivedI / isake prAraMbha meM mUla lekhakakA lagabhaga 60 pRSThakA jIvanacarita bhI lagA diyA hai / mUlya do ru0 / 3 pratibhA -- prasiddha lekhaka zrIyuta avinAzacandradAsa ema. e., bI. ela. ke 'kumArI' nAmaka zikSAprada aura bhAvapUrNa upanyAsakA anuvAda | mUlya eka ru0 1: 4 phUloMkA gucchA - ucca zreNIkI cunI huI 11 galpeM / muu0|| ) 5. A~kha kI kirakirI -- DAkTara sara ravIndranAtha TAgora ke caukhera vAli' nAmaka prasiddha upanyAsakA anuvAda | mUlya Der3ha ru0 / C 6 caubekA ciTThA - baMgasAhityasamrAT svargIya baMkima bAbUke jJAna-vijJAna -- dezabhaktipUrNa hAsya granthakA anuvAda | mUlya bAraha Ane / 7 mitavyayatA - semuela smAilsa sAhabake 'thiriphTa' nAmaka graMthake AdhAra se likhita | mUlya pandraha Ane / 8 svadeza - DA0 sara ravIndranAtha TAgora ke cune hue svadezasambandhI nibaMdhoMkA anuvAda | mUlya daza Ane / 9 caritra - gaThana aura manobala / rAlpha vAlDo TrAInake 'kairekTara bilDiMga P thATa pAvara kA anuvAda | mU0 tIna Ane / 10 AtmoddhAra - prasiddha habazI vidvAn bukara TI0 vAziMgaTanakA Atma-carita | svAvalambanakI apUrva zikSA denevAlA grantha / mUlya savA ru0 / 11 zAMtikuTIra ---zrIyuta avinAza bAbUke 'palAzavana ' nAmaka zikSA--- prada, aura dhArmika gArhasthya upanyAsakA anuvAda | mUlya caudaha Ane /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) 12 saphalatA aura usakI sAdhanAke upAya-kaI a~garejI pustakoMke AdhArase likhita zikSAprada grantha / mU0 bAraha Ane / 13 annapUrNAkA mandira-atizaya hRdayabhedI, karuNarasapUrNa aura zikSAprada upanyAsa / mUlya bAraha Ane / "14 svAvalambana-semuela smAilsake 'selpha-helpa ' nAmaka granthake AdhArase likhA huA svataMtrake samAna uttama grantha / mUlya savA rupyaa| 15 upavAsa-cikitsA-upavAsa yA laMghanase tamAma rogoMke naSTa karaneke upAya batalAye gaye haiM / mUlya bAraha Ane / 16 sUmake ghara dhUma-sabhya hAsyarasapUrNa prahasana / mUlya tIna Ane / 17 durgAdAsa-prasiddha svAmibhakta vIra durgAdAsake aitihAsika caritrako lekara isa nATakakI racanA kI gaI hai / mUlya eka rupyaa| 18 baMkima-nibaMdhAvalI-svargIya baMkima bAvUke cune hue nibaMdhoMkA anuvAda / mUlya caudaha Ane / 19 chatrasAla buMdelakhaMDakezarI mahArAja chatrasAlake aitihAsika caritrake AdhAra para likhA huA dezabhaktipUrNa upanyAsa / mUlya Der3ha rupyaa| 20 prAyazcitta-belajiyamake sarvazreSTha kavi meTaraliMkake eka bhAvapUrNa nATakakA hindI anuvAda / mUlya cAra Ane / 21 abrAhamaliMkana-amerikAke prasiddha sabhApatikA jIvanacaritAmU00) 22 mevADa-patana aura 23 zAhajahA~-ye donoM nATaka baMgalekhaka dvijendralAla rAyake apUrva nATakoMke anuvAda haiN| donoM aitihAsika haiM / mUlya bAraha aura caudaha Ane / 24 mAnavajIvana-aMgarejI, gujarAtI, baMgalA aura marAThIkI kaI sadAcAra * sambandhI pustakoMke AdhArase likhA huA utkRSTa grantha / mUlya 1-) . 25 usapAra-dvijendralAla rAyake eka atizaya hRdayadrAvaka aura zikSAprada sAmAjika nATakakA anuvAda / mUlya eka rupayA / 26 tArAbAI-yaha bhI dvijendrabAbUke eka nATakakA anuvAda hai / yaha padyamaya hai| hindImeM yahI sabase pahalA khar3I bolIkA padya nATaka hai| mUlya 1) 27 dezadarzana-lekhaka zrIyuta ThAkura zivanandana siMha bI0e0, epha. Ara. e. esa. / isameM isa dezakI zocanIya avasthAkA romAJcakArI darzana karAyA hai| a~garejIke pacAsa granthoMke AdhAra se isakI racanA huI hai / mUlya tIna ru.|
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 hRdayakI parakha-hindImeM svataMtra aura bhAvapUrNa upnyaas| isake lekhaka AyurvedAcArya paM0 caturasena zAstrI haiM / isa pustakameM hamane eka nAmI citrakArase pA~ca navIna citra banavAkara chapavAye haiN| jisase pustaka aura bhI sundara ho gaI hai / mUlya caudaha Ane / 29 navanidhi-isa granthako urdU ke prasiddha galpalekhaka zrIyuta premacandajIne svayaM apanI kalamase hindImeM likhA hai| isameM ekase eka bar3hakara sundara aura bhAvapUrNa nau galmeM haiN| inake jor3akI galmeM Apane zAyada hI kabhI par3hI hoMgI / mUlya caudaha Ane / 30 nUrajahA~-svargIya dvijendralAlarAyake prasiddha nATakakA anuvAda / isake viSayameM adhika likhanekI AvazyakatA pratIta nahIM hotI / zAhajahA~ aura nUrajahA~ unake sarvazreSTha nATaka gine jAte haiM / mUlya eka ru0 / 31 AyalaiMNDakA itihAsa-prasiddha rASTrIya grantha / mUlya 1 // a) 32 zikSA-DA. ravIndranAtha TAgorake zikSAsambandhI pA~ca nibandhoMkA anuvAda / mU0 // 4) 33bhISma-svargIya dvijendralAlarAyake paurANika nATakakA anuvAda / mU01). noTa-uparyukta pustakoMkI jo kImata chapI hai vaha sAdI jildakI hai| kapar3ekI jildavAlI pustakoMkI kImata cAra chaha Ane jyAde hai / hamArI anyAnya pustakeM 1 vyApAra-zikSA-vyApArasambandhI prAraMbhika pustaka / mU0 dasa Ane / 2 yuvAoMko upadeza-viliyama kAveTake " eDavAIsa TU yaMgamaina" ke AdhArase likhita / mUlya bAraha Ane / 3 kanakarekhA-prasiddha galpa lekhaka zrIyuta kezavacandra gupta bI. e. bI.. ela. kI baMgalA galpoMkA anuvAda / mU. bAraha Ane / 4zAMti-vaibhava-'maijesTI Apha kAmanesa'kA anuvAda / mUlya pA~ca aane| 5 landanake patra-vilAyatase eka dezabhakta bhAratavAsIkI bhejI huI. dezabhaktipUrNa ciTThiyoMkA saMgraha / mU. tIna Ane / 6 acchI AdateM DAlanekI zikSA-mU. tIna Ane /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 byAhIbahU-jo lar3akiyA~ sasurAla jAnevAlI haiM yA jA cukI haiM, unake lie bahuta hI upayogI / mU0 tIna aane|| 8 pitAke upadeza--eka suzikSita pitAke apane vidyArthI putra ke nAma bheje hue zikSAprada patroMkA saMgraha / mU0 do Ane / 9 santAna-kalpadruma--isameM vIra, vidvAn aura sadguNI santAna utpanna karaneke viSayameM vaijJAnika paddhatise vicAra kiyA gayA hai| mU. bAraha Ane / 10 maNibhadra-eka jaina kathAnakake AdhArapara likhA huA sundara bhAvapUrNa upanyAsa / mU0 daza Ane / 11 kolambasa-naI duniyAkA patA lagAnevAle prasiddha udyogI aura sAhasI nAvikakA jIvanacarita / mU0 bAraha Ane / 12 Thoka pITakara vaidyarAja--mauliyarake phreMca nATakakA sundara hindI rUpAntara / ha~sate ha~sate Apa loTa-poTa ho jaayeNge| mU. pAMca Ane / 13 bUDhekA byAha--khar3I bolIkA sacitra kAvya / mU0 chaha Ane / 14 diyAtale a~dherA ( galpa )-mU0 DeDha aanaa| 15 bhAgyacakra (galpa)-mU0 eka AnA / 16 vidyArthIke jIvanakA uddezya-mU. eka AnA / 17 sadAcArI bAlaka-eka zikSAprada kahAnI / mU0 do Ane / 18 baccoMke sudhAranekA upAya-mU. ATha Ane / 19 vIroMkI kahAniyA~-mU0 chaha Ane / 20 giranA uThanA aura apane pairoM khar3e honA athavA astodaya aura svAvalambana-svAvalambanakI zikSA denevAlA eka utkRSTa nibandha / mU. 10) 21 aMjanA-pavanaMjaya (khar3I bolIkA kAvya )-mU00) 22 yoga-cikitsA-yogakI kriyAoMse tamAma rogoMke acche karaneke aura nirogI rahaneke upAya / mU00) . milanekA patA:hindI-grantharatnAkara-kAryAlaya, hIrAbAga, po. giragAMva-bambaI / /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
_