Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ S 0989 zrImad rA praNIta dRSTAMta kathA bhAvanAbodha mAkSamAlA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAvRtti kA nivedana isa choTI pustikA meM zrImad rAjacaMdra praNIta bhAvanAbodha meM AI huI bAraha bhAvanAokA saMpUrNa saMgraha kiyA gayA hai / yaha bhAvanAeM vairAgyakI jananI hai / bhava, tana aura bhogokA vAstavika svarUpa batAnevAlI hai / ataH AtmA ke liye atyaMta upayogI hai| sabase pahale vairAgya upazama kI jIvameM bahuta jarUrata hai| isake binA saccA aMtaratyAga nahIM ho sktaa| aMdara se Asakti nahIM ghaTane para AtmajJAna kI prApti bhI nahIM ho sktii| zrImad rAjacaMdra likhate hai ki - 'tyAga virAga na cittamAM, thAya na tene jJAna' AtmajJAna ke binA saba kleza aura duHkha se jIva mukta nahIM ho paayegaa| isalie bAraha bhAvanAoMkA bAra bAra ciMtana karanekI AjJA mahApuruSo ne dI hai / bAraha bhAvanAoM kA bhava AsAnIse samajameM Ane ke lie yahA~ para dRSTAMto ke anurUpa raMgIna citra banAkara rakkheM gaye hai| usI prakAra 'mokSamAlA' graMthameM AI huI dRSTAMtakathAo ke bhI raMgIna citra banAkara unako bhI yahA~ para zAmila kiyA gayA hai| sarva mumukSuoko yaha vairAgyapreraka choTI pustikA saMsArake prati viraktabhAva lAne meM sahAyabhUta ho aisI hArdika zubhecchA / ................ (anukramaNikA) ......... - AtmArtha icchaka, pArasabhAI jaina, agAsa Azrama bhAvanAbodhameMse pRSTha anityabhAvanA (bhikhArIkA kheda ) .... 1 azaraNabhAvanA ( anAthI muni) 4 akatvabhAvanA (namirAjarSi) 8 19 anyatvabhAvanA (cakravartI bharatezvara) 14 azucibhAvanA (sanatkumAra) nivRttibodha (mRgAputra) ..............22 AsravabhAvanA (kuMDarika) 29 saMvarabhAvanA (puMDarika, vajrasvAmI) 30 nirjarAbhAvanA (dRDha prahArI ) .....33 lokasvarUpabhAvanA .....34 bodhadurlabha bhAvanA .36 .........36 mokSasukha (eka bhadrika bhIla) 58 anupama kSamA (gajasukumAra) 52 kapilamuni bhAga-1-2-3 dharmadurlabha bhAvanA mokSamAlAmeMse bAhubaLa kAmadeva zrAvaka... satya (vasurAjA )......... parigrahako saMkocanA (subhuma cakravartI)....42 sarva jIvakI rakSA bhAga-1 sarva jIvakI rakSA bhAga-2.. .............44 .......46 pRSTha .36 ..38 .....40 ( abhayakumAra ) vinayase tattva kI siddhi hai (zreNika rAjA ) 48 sudarzana zeTha... ..........50 ...............54
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra praNIta (bhAvanAbodha-mokSamAlAmeMse) dRSTAMta kathA (sacitra) hindI anuvAdaka zrI haMsarAja jaina saMyojaka pArasabhAI jaina prakAzaka zrImad rAjacaMdra janma bhavana, vavANiyA
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodha bAraha bhAvanA prathama citra anityabhAvanA (upajAti) vidyuta lakSmI prabhutA pataMga, AyuSya te to jaLanA taraMgaH puraMdarI cApa anaMga raMga, zuM rAcI tyAM kSaNano prasaMga ! vizeSArtha - lakSmI bijalIke samAna hai| jaise bijalIkA camakArA hokara vilIna ho jAtA hai, vaise lakSmI Akara calI jAtI hai| adhikAra pataMgake raMgake samAna hai| pataMgakA raMga jaise cAra dinakI cA~danI hai, vaise adhikAra mAtra thoDA samaya rahakara hAthase calA jAtA hai / AyuSya pAnIkI hilorake samAna hai| jaise pAnIkI hilora AyI ki gayI vaise janma pAyA aura eka dehameM rahA yA na rahA, itanemeM dUsarI dehameM jAnA paDatA hai / kAmabhoga AkAzameM utpanna honevAle iMdradhanuSake sadRza hai jaise indradhanuSa varSAkAlameM utpanna hokara kSaNabharameM vilIna ho jAtA hai, vaise yauvanameM kAmavikAra phalIbhUta hokara jarAvasthAmeM cale jAte haiM / saMkSepameM he jIva ! ina sabhI vastuoMkA sambandha kSaNabharakA hai, inameM premabaMdhanakI sA~kalase ba~dhakara kyA prasanna honA ? tAtparya ki ye saba capala evaM vinAzI haiM, tU akhaMDa evaM avinAzI hai, isalie apane jaisI nitya vastuko prApta kara ! / bhikhArIkA kheda dRSTAMta - isa anitya aura svapnavat sukhake viSayameM eka dRSTAMta kahate haiM eka pAmara bhikhArI jaMgalameM bhaTakatA thA / vahA~ use bhUkha lagI / isalie vaha bicArA laDakhaDAtA huA eka nagarameM eka sAmAnya manuSyake ghara phuNcaa| vahA~ jAkara usane aneka prakArakI AjijI kI usakI giDagiDAhaTase karuNArdra hokara usa gRhapatikI strIne gharameMse jImanese bacA huA miSTAnna lAkara use diyaa| aisA bhojana milanese bhikhArI bahuta Anandita 1
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodha - anityabhAvanA hotA huA nagarake bAhara aayaa| Akara eka vRkSake nIce baitthaa| vahA~ jarA saphAI karake usane eka ora apanA bahuta purAnA pAnIkA ghaDA rakha diyA, eka ora apanI phaTI purAnI malina gudaDI rakhI aura phira eka ora vaha svayaM usa bhojanako lekara baitthaa| khuzI-khuzIse usane kabhI na dekhe hue bhojanako khAkara pUrA kiyaa| bhojanako svadhAma pahu~cAneke bAda sirahAne eka patthara rakhakara vaha so gyaa| bhojanake madase jarAsI derameM usakI A~kheM mica gyiiN| vaha nidrAvaza huA ki itanemeM use eka svapna aayaa| mAno vaha svayaM mahA rAjaRddhiko prApta huA hai, isalie usane sundara vastrAbhUSaNa dhAraNa kiye haiM, sAre dezameM usakI vijayakA DaMkA baja gayA hai, samIpameM usakI AjJAkA pAlana karaneke lie anucara khaDe haiM, AsapAsa chaDIdAra "khamA ! khamA !" pukAra rahe haiM, eka uttama mahAlayameM sundara palaMgapara usane zayana kiyA hai, devAMganA jaisI striyA~ usakI pA~va-cappI kara rahI haiM, eka orase manuSya paMkhese sugandhI pavana kara rahe haiM, isa prakAra usane apUrva sukhakI prAptivAlA svapna dekhA / svapnAvasthAmeM usake romAMca ullasita ho gye| vaha mAno svayaM sacamuca vaisA sukha bhoga rahA hai aisA vaha mAnane lgaa| itanemeM sUryadeva bAdaloMse DhaMka gayA, bijalI kauMdhane lagI, meghamahArAja caDha Aye, sarvatra a~dherA chA gayA, mUsaladhAra varSA hogI aisA dRzya ho gayA, aura ghanagarjanAke sAtha bijalIkA eka prabala kaDAkA huaa| kaDAkekI prabala AvAjase bhayabhIta ho vaha pAmara bhikhArI zIghra jAga utthaa| jAgakara dekhatA hai to na hai vaha deza ki na hai vaha nagarI, na hai vaha mahAlaya kina hai vaha palaMga, na haiM ve cAmarachatradhArI ki na haiM ve chaDIdAra, na hai vaha strIvRnda ki na haiM ve vastrAlaMkAra, na haiM ve paMkhe ki na hai vaha pavana, na haiM ve anucara ki na hai vaha AjJA, na hai vaha sukhavilAsa ki na hai vaha mdonmtttaa| dekhatA hai to jisa jagaha pAnIkA purAnA ghaDA paDA thA usI jagaha vaha paDA hai, jisa jagaha phaTI-purAnI gudaDI paDI thI usI jagaha vaha phaTI-purAnI gudaDI paDI hai| mahAzaya to jaise the vaiseke vaise dikhAyI diye| svayaM jaise malina aura aneka jAlI-jharokhevAle vastra pahana rakhe the vaiseke vaise vahI vastra zarIrapara virAjate haiN| na tilabhara ghaTA ki na rattIbhara bddhaa| yaha saba dekhakara vaha ati zokako prApta huaa| 'jisa sukhADaMbarase maiMne Ananda mAnA, usa sukhameMse to yahA~ kucha bhI nahIM hai| are re ! maiMne svapnake bhoga to bhoge nahIM aura mujhe mithyA kheda prApta huaa|' isa prakAra vaha bicArA bhikhArI glAnimeM A pdd'aa| pramANazikSA-svapnameM jaise usa bhikhArIne sukhasamudAyako dekhA, bhogA aura Ananda mAnA, vaise pAmara prANI saMsArake svapnavat sukhasamudAyako mahAnandarUpa mAna baiThe haiN| jaise vaha sukhasamudAya jAgRtimeM usa bhikhArIko mithyA pratIta huA, vaise tattvajJAnarUpI jAgRtise saMsArake sukha mithyA pratIta hote haiN| svapnake bhoga na bhoge jAnepara bhI jaise usa bhikhArIko zokakI prApti huI, vaise pAmara bhavya jIva saMsArameM sukha mAna baiThate haiM, aura bhoge hueke tulya mAnate haiM, parantu usa bhikhArIkI bhA~ti pariNAmameM kheda, pazcAttApa aura adhogatiko prApta hote haiN| jaise svapnakI eka bhI vastukA satyatva nahIM haiM, vaise saMsArakI eka bhI vastukA satyatva nahIM hai| donoM capala aura
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. bhikhArIko zeThANI jhUThA khAnA de rahI hai| 3 bhikhArI svapnameM rAjasukha bhogatA hai| bhikhArIkA kheda bhikhArI AnaMdase miSTAnna khA rahA bhikhArIkA rAjavaibhava sapane meM bIjalIke kar3Akese jAgane para kheda e 4
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodha-azaraNabhAvanA zokamaya haiN| aisA vicAra karake buddhimAna puruSa Atmazreyako khojate haiN| iti zrI 'bhAvanAbodha' granthake prathama darzanakA prathama citra 'anityabhAvanA' isa viSayapara sadRSTAnta vairAgyopadezArtha samApta huaa| dvitIya citra azaraNabhAvanA (upajAti) sarvajJano dharma suzarNa jANI, ArAdhya ArAdhya prabhAva ANI / anAtha ekAMta sanAtha thAze, enA vinA koI na bAMhya shAze // vizeSArtha--sarvajJa jinezvaradevake dvArA niHspRhatAse upadiSTa dharmako uttama zaraNarUpa jAnakara, mana, vacana aura kAyAke prabhAvase he cetana ! usakA tU ArAdhana kara, ArAdhana kr| tU kevala anAtharUpa hai so sanAtha hogaa| isake binA bhavATavIbhramaNameM terI bA~ha pakaDanevAlA koI nahIM hai| jo AtmA saMsArake mAyika sukhako yA avadarzanako zaraNarUpa mAnate haiM, ve adhogatiko prApta karate haiM, tathA sadaiva anAtha rahate haiM, aisA bodha karanevAle bhagavAna anAthI munikA caritra prArambha karate haiM, isase azaraNabhAvanA sudRDha hogii| anAthI muni dRSTAnta-aneka prakArakI lIlAoMse yukta magadha dezakA zreNika rAjA azcakrIDAke lie maMDikukSa nAmake vanameM nikala pdd'aa| vanakI vicitratA manohAriNI thii| nAnA prakArake tarukuJja vahA~ najara A rahe the, nAnA prakArakI komala vallikAe~ ghaTATopa chAyI huI thIM; nAnA prakArake pakSI Anandase unakA sevana kara rahe the; nAnA prakArake pakSiyoMke madhura gAna vahA~ sunAyI de rahe the; nAnA prakAra ke phUloMse vaha vana chAyA huA thA; nAnA prakArake jalake jharane vahA~ baha rahe the; saMkSepameM sRSTisauMdaryakA pradarzanarUpa hokara vaha vana naMdanavanakI tulyatA dhAraNa kara rahA thaa| vahA~ eka taruke nIce mahAna samAdhimAna para sukumAra evaM sukhocita muniko usa zreNikane baiThe hue dekhaa| unakA rUpa dekhakara vaha rAjA atyanta Anandita huaa| usa atulya upamArahita rUpase vismita hokara manameM unakI prazaMsA karane lagA-"aho ! isa munikA kaisA adbhuta varNa hai ! aho ! isakA kaisA manohara rUpa hai ! aho ! isa AryakI kaisI adbhuta saumyatA hai ! aho! yaha kaisI vismayakAraka kSamAke dhAraka hai ! aho ! isake aMgase vairAgyakI kaisI uttama sphuraNA hai ! aho ! isakI kaisI nirlobhatA mAlUma hotI hai ! aho ! yaha saMyati kaisA nirbhaya aprabhutk-namratA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ anAthI muni dhAraNa kiye hue hai ! aho ! isakI bhogakI niHsaMgatA kitanI sudRDha hai !' yoM ciMtana karate-karate, mudita hote-hote, stuti karate-karate, dhIrese calate-calate, pradakSiNA dekara usa muniko vaMdana karake, na ati samIpa aura na ati dUra vaha baitthaa| phira aMjalibaddha hokara vinayase usane muniko pUchA- "he Arya! Apa prazaMsA karane yogya taruNa haiM; bhogavilAsake lie ApakI vaya anukUla hai; saMsArameM nAnA prakArake sukha haiM; Rtu-Rtuke kAmabhoga, jalasaMbaMdhI kAmabhoga, tathA manohAriNI striyoMke mukhavacanoMkA madhura zravaNa hone para bhI ina sabakA tyAga karake munitvameM Apa mahAna udyama kara rahe haiM, isakA kyA kAraNa? yaha mujhe anugrahase khiye|" rAjAke aise vacana sunakara munine kahA, "maiM anAtha thaa| he mahArAjA ! mujhe apUrva vastuko prApta karAnevAlA tathA yogakSemakA karanevAlA, mujhapara anukaMpA lAnevAlA, karuNA karake parama sukhakA denevAlA suhRt-mitra lezamAtra bhI koI na huaa| yaha kAraNa merI anAthatAkA thaa|" zreNika, munike bhASaNase muskraayaa| "are! Apa jaise mahAna RddhimAnako nAtha kyoM na ho? lIjiye, koI nAtha nahIM hai to maiM hotA huuN| he bhayatrANa ! Apa bhoga bhogiye / he saMyati ! mitra ! jAtise durlabha aise apane manuSya-bhavako saphala kiijiye|" anAthIne kahA-"parantu are zreNika, magadhadezake rAjan ! tU svayaM anAtha hai to merA nAtha kyA hogA? nirdhana dhanADhya kahA~se banA sake ? abudha buddhidAna kahA~se de sake ? ajJa vidvattA kahA~se de sake ? vaMdhyA saMtAna kahA~se de sake ? jaba tU svayaM anAtha hai, taba merA nAtha kahA~se hogA?" munike vacanoMse rAjA ati Akula aura ati vismita huaa| jina vacanoMkA kabhI zravaNa nahIM huA, una vacanoMkA yatimukhase zravaNa honese vaha zaMkAgrasta huA aura bolA-"maiM aneka prakArake adhoMkA bhogI hU~, aneka prakArake madonmatta hAthiyoMkA dhanI hU~, aneka prakArakI senA mere adhIna haiM; nagara, grAma, aMta:pura, tathA catuSpAdakI mere koI nyUnatA nahIM hai; manuSyasambandhI sabhI prakArake bhoga mujhe prApta haiM; anucara merI AjJAkA bhalIbhA~ti pAlana karate haiM; pA~coM prakArakI saMpatti mere gharameM hai; sarva manovAMchita vastue~ mere pAsa rahatI haiN| aisA maiM jAjvalyamAna hote hue bhI anAtha kaise ho sakatA hU~? kahIM he bhagavan ! Apa mRSA bolate hoN|" munine kahA-"he rAjana ! mere kahe hue arthakI upapattiko tune ThIka nahIM smjhaa| tu svayaM anAtha hai, parantu tatsambandhI terI ajJatA hai| aba maiM jo kahatA hU~ use avyagra evaM sAvadhAna cittase tU suna, sunakara phira apanI zaMkAke satyAsatyakA nirNaya karanA / maiMne svayaM jisa anAthatAse munitvako aMgIkRta kiyA hai use maiM prathama tujhe kahatA hU~ kauzAmbI nAmakI ati prAcIna aura vividha prakArake bhedoMko utpanna karanevAlI eka sundara nagarI thii| vahA~ Rddhise paripUrNa dhanasaMcaya nAmake mere pitA rahate the| prathama yauvanAvasthAmeM he mahArAjA ! merI A~khoMmeM atulya evaM upamArahita vedanA utpanna huii| duHkhaprada dAhajvara sAre zarIrameM pravartamAna huaa| zastrase bhI atizaya tIkSNa vaha roga vairIkI bhA~ti mujhapara kopAyamAna huaa| A~khoMkI usa asahya vedanAse merA mastaka dukhane lagA / indrake vajrake prahAra sarIkhI,
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodha - azaraNabhAvanA anyako bhI raudra bhaya utpanna karAnevAlI usa atyaMta-parama dAruNa vedanAse maiM bahuta zokAta thaa| zArIrika vidyAmeM nipuNa, ananya maMtramUlake sujJa vaidyarAja merI usa vedanAkA nAza karaneke lie Aye; aneka prakArake auSadhopacAra kiye, paraMtu ve vRthA gye| ve mahAnipuNa gine jAnevAle vaidyarAja mujhe usa rogase mukta nahIM kara ske| he rAjan ! yahI merI anAthatA thii| merI A~khoMkI vedanAko dUra karaneke lie mere pitA sArA dhana dene lage, parantu usase bhI merI vaha vedanA dUra nahIM huii| he rAjan ! yahI merI anAthatA thii| merI mAtA putrake zokase ati duHkhArta huI, parantu vaha bhI mujhe usa rogase nahIM chuDA sakI, he mahArAjA ! yahI merI anAthatA thii| eka udarase utpanna hue mere jyeSTha evaM kaniSTha bhAI bharasaka prayatna kara cuke, paraMtu merI vedanA dUra nahIM huI; he rAjan ! yahI merI anAthatA thii| eka udarase utpanna huI merI jyeSThA evaM kaniSThA bhaginiyoMse merA duHkha dUra nahIM huaa| he mahArAjA ! yahI merI anAthatA thii| merI strI jo pativratA, mujhapara anurakta aura premavatI thI, vaha azrupUrNa A~khoMse mere hRdayako sIMcatI aura bhigotI thii| usake anna-pAnI denepara aura nAnA prakArake ubaTana, cUvA Adi sugaMdhI dravya tathA aneka prakArake phUla-caMdanAdike jJAta ajJAta vilepana kiye jAnepara bhI maiM usa yauvanavatI strIko bhoga nahIM skaa| jo mere pAsase kSaNabhara bhI dUra nahIM rahatI thI, anyatra jAtI nahIM thI, he mahArAjA! aisI vaha strI bhI mere rogako dUra nahIM kara sakI, yahI merI anAthatA thii| yoM kisIke premase, kisIkI auSadhise, kisIke vilApase yA kisIke parizramase vaha roga upazAMta nahIM huaa| maiMne usa samaya punaH punaH asahya vedanA bhogii| phira maiM anaMta saMsArase khinna ho gyaa| yadi eka bAra maiM isa mahAviDaMbanAmaya vedanAse mukta ho jAU~ to khaMtI, daMtI aura nirAraMbhI pravrajyAko dhAraNa karU~, yoM cintana karatA huA maiM zayana kara gyaa| jaba rAtri vyatIta ho gayI taba he mahArAjA! merI usa vedanAkA kSaya ho gayA; aura maiM nIroga ho gyaa| mAta, tAta aura svajana, bAMdhava Adise prabhAtameM pUchakara maiMne mahAkSamAvAna, indriya-nigrahI aura AraMbhopAdhise rahita anagAratvako dhAraNa kiyaa| tatpazcAt maiM AtmA parAtmAkA nAtha huaa| sarva prakArake jIvoMkA maiM nAtha huuN|" anAthI munine isa prakAra usa zreNikarAjAke manapara azaraNa bhAvanAko dRDha kiyaa| aba use dUsarA anukUla upadeza dete haiM "he rAjan ! yaha apanA AtmA hI duHkhase bharapUra vaitaraNIko karanevAlA hai| apanA AtmA hI krUra zAlmalI vRkSake duHkhako utpanna karanevAlA hai| apanA AtmA hI manovAMchita vasturUpI dUdha denevAlI kAmadhenu gAyake sukhako utpanna karanevAlA hai| apanA AtmA hI naMdanavanakI bhA~ti AnaMdakArI hai| apanA AtmA hI karmakA karanevAlA hai| apanA AtmA hI usa karmako dUra karanevAlA hai| apanA AtmA hI duHkhopArjana karanevAlA hai| apanA AtmA hI sukhopArjana karanevAlA hai| apanA AtmA hI mitra aura apanA AtmA hI vairI hai| apanA AtmA hI nikRSTa AcArameM sthita aura apanA AtmA hI nirmala AcArameM sthita rahatA hai|" isa prakAra tathA anya aneka prakArase usa anAthI munine zreNika rAjAko saMsArakI anAthatA kaha sunaayii| isase zreNikarAjA ati saMtuSTa huaa| vaha aMjalibaddha hokara yoM bolA, "he bhagavan ! Apane mujhe bhalIbhA~ti upadeza diyaa| Apane jaisI thI vaisI anAthatA kaha sunaayii| he maharSi ! Apa sanAtha,
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ anAthI muni anAthI vedanAse ghire hue zreNikarAjAko anAthI munike bodhase parama saMtoSa
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodha - ekatvabhAvanA Apa sabAMdhava aura Apa sadharma haiM, Apa sarva anAthoMke nAtha haiM / he pavitra saMyati ! maiM Apase kSamA mA~gatA huuN| jJAnarUpI ApakI zikSAko cAhatA huuN| dharmadhyAnameM vighna karanevAle bhoga bhogane saMbaMdhI, he mahAbhAgyavAn ! maiMne Apako jo AmantraNa diyA tatsaMbaMdhI apane aparAdhakI nata-mastaka hokara kSamA mA~gatA huuN|" isa prakAra stuti karake rAjapuruSa-kesarI paramAnandako pAkara romAMcasahita pradakSiNA dekara savinaya vaMdana karake svasthAnako calA gyaa| pramANazikSA-aho bhavyo ! mahAtapodhana, mahAmuni, mahA-prajJAvAna, mahAyazasvI, mahAnigraMtha aura mahAzruta anAthI munine magadhadezake rAjAko apane bIte hue caritrase jo bodha diyA hai vaha sacamuca azaraNabhAvanA siddha karatA hai| mahAmuni anAthIke dvArA sahana kiye gaye duHkhoMke tulya athavA isase ati vizeSa asahya duHkha anaMta AtmA sAmAnya dRSTise bhogate hue dikhAyI dete haiN| tatsaMbaMdhI tuma kiMcit vicAra karo / saMsArameM chAyI huI ananta azaraNatAkA tyAga karake satya zaraNarUpa uttama tattvajJAna aura parama suzIlakA sevana karo, antameM ye hI muktike kAraNarUpa haiN| jisa prakAra saMsArameM rahe hue anAthI anAtha the, usI prakAra pratyeka AtmA tattva-jJAnakI uttama prAptike binA sadaiva anAtha hI hai| sanAtha honeke lie puruSArtha karanA yahI zreya hai ! iti zrI bhAvanAbodha' granthake prathama darzanake dvitIya citrameM 'azaraNabhAvanA'ke upadezArtha mahAnigraMthakA caritra samApta huaa| tRtIya citra ekatvabhAvanA (upajAti) zarIramAM vyAdhi pratyakSa thAya, te koI anye laI nA zakAya / e bhogave eka sva-Atma pote, ___ekatva ethI nayasujJa gote // vizeSArtha-zarIrameM pratyakSa dIkhanevAle roga Adi jo upadrava hote haiM ve snehI, kuTumbI, patnI yA putra kisIse liye nahIM jA sakate; unheM mAtra eka apanA AtmA svayaM hI bhogatA hai| isameM koI bhI bhAgI nahIM hotaa| tathA pApa-puNya Adi sabhI vipAka apanA AtmA hI bhogatA hai| yaha akelA AtA hai, akelA jAtA hai; aisA siddha karake vivekako bhalIbhA~ti jAnanevAle puruSa ekatvako nirantara khojate haiN| namirAjarSi aura zakraMdrakA saMvAda dRSTAMta-mahApuruSake isa nyAyako acala karanevAle namirAjarSi aura zakeMdrakA vairAgyopadezaka saMvAda yahA~para pradarzita karate haiN| namirAjarSi mithilA nagarIke rAjezvara the| strI, putra Adise
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ namirAjarSi aura zakeMdrakA savAda vizeSa duHkha-samUhako prApta na hote hue bhI ekatvake svarUpako paripUrNa pahacAnanemeM rAjezvarane kiMcit vibhrama kiyA nahIM hai| zakeMdra pahale jahA~ namirAjarSi nivRttimeM virAjate haiM, vahA~ viprarUpameM Akara parIkSA hetuse apanA vyAkhyAna zurU karatA hai : vipra-he rAjan ! mithilA nagarImeM Aja prabala kolAhala vyApta ho rahA hai| hRdaya evaM manako udvega karanevAle vilApake zabdoMse rAjamaMdira aura sAmAnya ghara chAye hue haiN| mAtra terI dIkSA hI ina saba du:khoMkA hetu hai| parake AtmAko jo du:kha apanese hotA hai usa duHkhako saMsAraparibhramaNakA kAraNa mAnakara tU vahA~ jA, bholA na bana / namirAja-(gauravabhare vacanoMse) he vipra! tU jo kahatA hai vaha mAtra ajJAnarUpa hai| mithilA nagarImeM eka bagIcA thA, usake madhyameM eka vRkSa thA, zItala chAyAke kAraNa vaha ramaNIya thA, patra, puSpa aura phalase vaha yukta thA; nAnA prakArake pakSiyoMko vaha lAbhadAyaka thA; vAyu dvArA kaMpita honese usa vRkSameM rahanevAle pakSI duHkhArta evaM zaraNarahita ho jAnese AkraMda karate haiN| ve svayaM vRkSake lie vilApa karate nahIM haiM; apanA sukha naSTa ho gayA, isalie ve zokArta haiN| vipra-parantu yaha dekha! agni aura vAyuke mizraNase terA nagara, tere antaHpura aura mandira jala rahe haiM, isalie vahA~ jA aura usa agniko zAMta kr| namirAja he vipra! mithilA nagarI, una antaHpuroM aura una mandiroMke jalanese merA kucha bhI nahIM jalatA hai; jaise sukhotpatti hai vaise maiM vartana karatA huuN| una maMdira AdimeM merA alpamAtra bhI nahIM hai| maiMne putra, strI Adike vyavahArako choDa diyA hai| mujhe inameMse kucha priya nahIM hai aura apriya bhI nahIM hai| vipra-parantu he rAjan ! tU apanI nagarIke lie saghana kilA banAkara, siMhadvAra, koThe, kivADa aura bhuMgAla banAkara aura zataghnI khAI banavAneke bAda jaanaa| namirAja-hetu-kAraNa-pre01) he vipra! maiM zuddha zraddhArUpI nagarI banAkara, saMvararUpI bhuMgAla banAkara, kSamArUpI zubha gaDha banAU~gA; zubha manoyogarUpI koThe banAU~gA, vacanayogarUpI khAI banAU~gA, kAyAyogarUpI zataghnI banAU~gA, parAkramarUpI dhanuSa karU~gA, IryAsamitirUpI panaca karU~gA, dhIratArUpI kamAna pakaDanekI mUTha karU~gA, satyarUpI cApase dhanuSko bA~dhUMgA, taparUpI bANa karU~gA aura karmarUpI vairIkI senAkA bhedana kruuNgaa| laukika saMgrAmakI mujhe ruci nahIM hai| maiM mAtra vaise bhAvasaMgrAmako cAhatA huuN| vipra-(hetu-kAraNa-pre0) he rAjan ! zikharabaMdha U~ce AvAsa karavAkara, maNikaMcanamaya gavAkSAdi rakhavAkara aura tAlAbameM krIDA karaneke manohara mahAlaya banavAkara phira jaanaa| namirAja-(hetu-kAraNa-pre0) tUne jisa jisa prakArake AvAsa ginAye haiM usa usa prakArake AvAsa mujhe asthira evaM azAzvata mAlUma hote haiN| ve mArgake ghararUpa lagate haiN| isalie jahA~ svadhAma hai, jahA~ zAzvatatA hai, aura jahA~ sthiratA hai vahA~ maiM nivAsa karanA cAhatA huuN| vipra--(hetu-kAraNa-pre0) he kSatriyaziromaNi! aneka prakArake taskaroMke upadravako dUra karake, aura isa taraha nagarIkA kalyANa karake tU jaanaa| 1. hetu aura kAraNase prerita /
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodha - ekatvabhAvanA namirAja-he vipra! ajJAnI manuSya aneka bAra mithyA daMDa dete haiN| corI na karanevAle jo zarIrAdika pudgala haiM ve lokameM bA~dhe jAte haiM; aura corI karanevAle jo indriyavikAra haiM unheM koI bA~dha nahIM sktaa| to phira aisA karanekI kyA AvazyakatA? vipra-he kSatriya ! jo rAjA terI AjJAkA pAlana nahIM karate haiM aura jo narAdhipa svataMtratAse calate haiM unheM tU apane vazameM karaneke bAda jaanaa| namirAja-(hetu-kAraNa-pre0) dasa lAkha subhaToMko saMgrAmameM jItanA duSkara ginA jAtA hai; to bhI aisI vijaya karanevAle puruSa aneka mila jAte haiM, parantu eka svAtmAko jItanevAlA milanA atyanta durlabha hai| una dasa lAkha subhaToMpara vijaya pAnevAlekI apekSA eka svAtmAko jItanevAlA puruSa paramotkRSTa hai| AtmAke sAtha yuddha karanA ucita hai| bahiyuddhakA kyA prayojana hai ? jJAnarUpa AtmAse krodhAdi yukta AtmAko jItanevAlA stutipAtra hai| pA~coM indriyoMko, krodhako, mAnako, mAyAko tathA lobhako jItanA duSkara hai| jisane manoyogAdiko jItA usane sabako jiitaa| vipra--(hetu-kAraNa-pre0) samartha yajJa karake, zramaNa, tapasvI, brAhmaNa Adiko bhojana dekara, suvarNa AdikA dAna dekara, manojJa bhogoMko bhogakara he kSatriya ! tU bAdameM jaanaa| namirAja-(hetu-kAraNa-pre0) hara mahIne yadi dasa lAkha gAyoMkA dAna de to bhI usa dasa lAkha gAyoMke dAnakI apekSA jo saMyama grahaNa karake saMyamakI ArAdhanA karatA hai, vaha usakI apekSA vizeSa maMgala prApta karatA hai| vipra-nirvAha karaneke lie bhikSAse suzIla pravrajyAmeM asahya parizrama sahanA paDatA hai; isalie usa pravrajyAkA tyAga karake anya pravrajyAmeM ruci hotI hai; isalie isa upAdhiko dUra karaneke lie tU gRhasthAzramameM rahakara pauSadhAdi vratameM tatpara rahanA / he manuSyAdhipati ! maiM ThIka kahatA huuN| namirAja-(hetu-kAraNa-pre0) he vipra! bAla avivekI cAhe jaisA ugra tapa kare paraMtu vaha samyakzrutadharma tathA cAritradharmake tulya nahIM ho sakatA / ekAdha kalA solaha kalAoM jaisI kaise mAnI jAya? vipra-aho kSatriya ! suvarNa, maNi, muktAphala, vastrAlaMkAra aura azvAdikI vRddhi karake pIche jaanaa| namirAja-(hetu-kAraNa-pre0) meru parvata jaise kadAcit sone-cA~dIke asaMkhyAta parvata hoM to bhI lobhI manuSyakI tRSNA nahIM bujhtii| vaha kiMcit mAtra saMtoSako prApta nahIM hotaa| tRSNA AkAza jaisI anaMta hai| dhana, suvarNa, catuSpAda ityAdise sakala loka bhara jAye itanA saba lobhI manuSyakI tRSNA dUra karaneke lie samartha nahIM hai / lobhakI aisI nikRSTatA hai| isalie saMtoSanivRttirUpa tapakA vivekI puruSa AcaraNa karate haiN| vipra--(hetu-kAraNa-pre0) he kSatriya ! mujhe adbhuta Azcarya hotA hai ki tU vidyamAna bhogoMko choDatA hai| phira avidyamAna kAmabhogake saMkalpa-vikalpa karake bhraSTa hogaa| isalie isa sArI munitvasaMbaMdhI upAdhiko chodd| 10
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ namirAjarSi namirAja-(hetu-kAraNa-pre0) kAmabhoga zalya sarIkhe haiM, kAmabhoga viSa sarIkhe haiM, kAmabhoga sarpake tulya haiM, jinakI icchA karanese jIva narakAdika adhogatimeM jAtA hai; tathA krodha evaM mAnake kAraNa durgati hotI haiM; mAyAke kAraNa sadgatikA vinAza hotA hai; lobhase isa loka va paralokakA bhaya hotA hai| isalie he vipra ! isakA tU mujhe bodha na de| merA hRdaya kabhI bhI vicalita honevAlA nahIM haiN| isa mithyA mohinImeM abhiruci rakhanevAlA nahIM hai| jAna-bUjha kara jahara kauna piye? jAna-bUjhakara dIpaka lekara kue~meM kauna gire? jAna-bUjhakara vibhramameM kauna paDe ? maiM apane amRta jaise vairAgyake madhura rasako apriya karake isa viSako priya karaneke lie mithilAmeM AnevAlA nahIM huuN| maharSi namirAjakI sudRDhatA dekhakara zakraMdrako paramAnaMda huA, phira brAhmaNake rUpako choDakara indrakA rUpa dhAraNa kiyaa| vaMdana karaneke bAda madhura vANIse vaha rAjarSIzvarakI stuti karane lagA-"he mahAyazasvin ! baDA Azcarya hai ki tUne krodhako jiitaa| Azcarya, tUne ahaMkArakA parAjaya kiyaa| Azcarya, tUne mAyAko dUra kiyaa| Azcarya, tUne lobhako vazameM kiyaa| Azcarya, terI srltaa| Azcarya, terA nirmamatva / Azcarya, terI pradhAna kSamA / Azcarya, terI nirlobhatA / he pUjya ! tU isa bhavameM uttama hai, aura parabhavameM uttama hogA / tU karmarahita hokara pradhAna siddhagatimeM jaayegaa|" isa prakAra stuti karate-karate pradakSiNA dete-dete zraddhAbhaktise usa RSike pAdAMbujako vaMdana kiyaa| tadanaMtara vaha suMdara mukuTavAlA zakraMdra AkAzamArgase calA gyaa| pramANazikSA-viprarUpameM namirAjake vairAgyako parakhanemeM iMdrane kyA nyUnatA kI hai ? kucha bhI nahIM kii| saMsArakI jo-jo lolupatAe~ manuSyako vicalita karanevAlI haiM, una-una lolupatAoM saMbaMdhI mahAgauravase prazna karanemeM usa puraMdarane nirmala bhAvase stutipAtra cAturya calAyA hai| phira bhI nirIkSaNa to yaha karanA hai ki namirAja sarvathA kaMcanamaya rahe haiN| zuddha evaM akhaMDa vairAgyake vegameM apane bahaneko unhoMne uttarameM pradarzita kiyA hai-"he vipra ! tU jina-jina vastuoMko merI kahalavAtA hai ke ve vastue~ merI nahIM haiN| maiM eka hI hU~, akelA jAnevAlA hU~ aura mAtra prazaMsanIya ekatvako hI cAhatA huuN|" aise rahasyameM namirAja apane uttara aura vairAgyako dRDhIbhUta karate gaye haiN| aisI parama pramANazikSAse bharA huA una maharSikA caritra hai / donoM mahAtmAoMkA pArasparika saMvAda zuddha ekatvako siddha karaneke lie tathA anya vastuoMkA tyAga karaneke upadezake lie yahA~ darzita kiyA hai| ise bhI vizeSa dRDhIbhUta karaneke lie namirAjane ekatva kaise prApta kiyA, isa viSayameM namirAjake ekatva-saMbaMdhako kiMcit mAtra prastuta karate haiN| namirAjarSikA dRSTAMta ve videha deza jaise mahAna rAjyake adhipati the| aneka yauvanavatI manohAriNI striyoMke samudAyase ghire hue the| darzana-mohanIyakA udaya na honepara bhI ve saMsAralubdharUpa dikhAyI dete the| kisI samaya unake zarIrameM dAhajvara nAmake rogakI utpatti huii| sArA zarIra mAno prajvalita ho 11
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodha - ekatvabhAvanA jAtA ho aisI jalana vyApta ho gyii| roma-romameM sahasra bicchuoMkI daMzavedanAke samAna duHkha utpanna ho gyaa| vaidya-vidyAmeM pravINa puruSoMke auSadhopacArakA aneka prakArase sevana kiyA; parantu vaha saba vRthA gyaa| lezamAtra bhI vaha vyAdhi kama na hokara adhika hotI gyii| auSadhamAtra dAhajvarake hitaiSI hote gye| koI auSadha aisA na milA ki jise dAhajvarase kiMcit bhI dveSa ho ! nipuNa vaidya hatAza ho gaye, aura rAjezvara bhI usa mahAvyAdhise taMga A gye| use dUra karanevAle puruSakI khoja cAroM tarapha calatI thii| eka mahAkuzala vaidya milA; usane malayagiri caMdanakA vilepana karanekA sUcana kiyaa| manoramA rAniyA~ candana ghisanemeM laga gyiiN| caMdana ghisanese pratyeka rAnIke hAthoMmeM pahane hue kaMkaNoMkA samudAya khalabhalAhaTa karane laga gyaa| mithilezake aMgameM eka dAhajvarakI asahya vedanA to thI hI aura dUsarI una kaMkaNoMke kolAhalase utpanna huii| ve khalabhalAhaTa sahana nahIM kara sake; isalie unhoMne rAniyoMko AjJA kI, "tuma caMdana na ghiso, kyoM khalabhalAhaTa karatI ho? mujhase yaha khalabhalAhaTa sahana nahIM ho sktii| eka to maiM mahAvyAdhise grasita hU~, aura yaha dUsarA vyAdhitulya kolAhala hotA hai so asahya hai|" sabhI rAniyoMne maMgalake taura para eka eka kaMkaNa rakhakara kaMkaNa-samudAyakA tyAga kara diyA, jisase vaha khalabhalAhaTa zAMta ho gyii| namirAjane rAniyoMse kahA, "tumane kyA caMdana ghisanA banda kara diyA ?" rAniyoMne batAyA, "nahIM, mAtra kolAhala zAMta karaneke lie eka eka kaMkaNa rakhakara, dUsare kaMkaNoMkA parityAga karake hama caMdana ghisatI haiN| kaMkaNake samUhako aba hamane hAthameM nahIM rakhA hai, isase khalabhalAhaTa nahIM hotii|" rAniyoMke itane vacana sunate hI namirAjake roma-romameM ekatva sphurita huA, vyApta ho gayA aura mamatva dUra ho gayA-"sacamuca ! bahutoMke milanese bahuta upAdhi hotI hai| aba dekha, isa eka kaMkaNase lezamAtra bhI khalabhalAhaTa nahIM hotI; kaMkaNake samUhake kAraNa sira cakarA denevAlI khalabhalAhaTa hotI thii| aho cetana ! tU mAna ki ekatvameM hI terI siddhi hai| adhika milanese adhika upAdhi hai| saMsArameM ananta AtmAoMke sambandhase tujhe upAdhi bhoganekI kyA AvazyakatA hai? usakA tyAga kara aura ekatvameM praveza kara / dekha ! yaha eka kaMkaNa aba khalabhalAhaTake binA kaisI uttama zAMtimeM rama rahA hai ? jaba aneka the taba yaha kaisI azAMti bhogatA thA? isI taraha tU bhI kaMkaNarUpa hai| isa kaMkaNakI bhA~ti tU jaba taka snehI kuTumbIrUpI kaMkaNasamudAyameM par3A rahegA taba taka bhavarUpI khalabhalAhaTakA sevana karanA paDegA; aura yadi isa kaMkaNakI vartamAna sthitikI bhA~ti ekatvakA ArAdhana karegA to siddhagatirUpI mahA pavitra zAMti prApta kregaa|" isa taraha vairAgyameM uttarottara praveza karate hue una namirAjako pUrvajAtikI smRti ho aayii| pravrajyA dhAraNa karanekA nizcaya karake ve zayana kara gye| prabhAtameM mAMgalyarUpa bAjoMkI dhvani gUMja uThI; dAhajvarase mukta hue| ekatvakA paripUrNa sevana karanevAle una zrImAna namirAja RSiko abhivandana ho! (zArdUlavikrIDita) rANI sarva maLI sucaMdana ghasI, ne carcavAmA hatI, bUjhyo tyAM kakaLATa kaMkaNataNo, zrotI nami bhUpati /
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ namirAjarSi rAjAko dAhajvarakI pIr3A UNS vaidya davAI banAte hai / rAnIyA caMdana ghIsa rahI hai TOSe namirAjAkA indrake sAtha vArtAlApa ra rAjA dIkSA lekara dhyAnameM - 12
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodha - anyatvabhAvanA saMvAde paNa indrathI dRDha rahyo, ekatva sAcuM karyu, evA e mithilezanuM carita A, saMpUrNa atre thyuN|| vizeSArtha-rAniyoMkA samudAya caMdana ghisakara vilepana karane meM lagA huA thA; usa samaya kaMkaNakI khalabhalAhaTako sunakara namirAja pratibuddha hue| ve indrake sAtha saMvAdameM bhI acala rahe; aura unhoMne ekatvako siddha kiyaa| aise una muktisAdhaka mahAvairAgIkA caritra 'bhAvanAbodha' granthake tRtIya citrameM pUrNa huaa| caturtha citra anyatvabhAvanA (zArdUlavikrIDita) nA mArAM tana rUpa kAMti yuvatI, nA putra ke bhrAta nA, nA mArAM bhRta snehIo svajana ke, nA gotra ke jJAta naa| nA mArAM dhana dhAma yauvana dharA, e moha ajJAtvanA; re! re ! jIva vicAra ema ja sadA, anyatvadA bhAvanA // vizeSArtha-yaha zarIra merA nahIM, yaha rUpa merA nahIM, yaha kAMti merI nahIM, yaha strI merI nahIM, ye putra mere nahIM, ye bhAI mere nahIM, ye dAsa mere nahIM, ye snehI mere nahIM, ye saMbaMdhI mere nahIM, yaha gotra merA nahIM, yaha jAti merI nahIM, yaha lakSmI merI nahIM, ye mahAlaya mere nahIM, yaha yauvana merA nahIM aura yaha bhUmi merI nahIM; yaha moha mAtra ajJAnatAkA hai| siddhagati sAdhaneke lie he jIva ! anyatvakA bodha denevAlI anyatvabhAvanAkA vicAra kara! vicAra kara! mithyA mamatvakI bhrAMti dUra karaneke lie aura vairAgyakI vRddhike lie uttama bhAvase manana karane yogya rAjarAjezvara bharatakA caritra yahA~ para uddhRta karate haiM : rAjAdhirAja bharatezvara dRSTAMta-jisakI azvazAlAmeM ramaNIya, catura aura aneka prakArake teja azvoMkA samUha zobhA detA thA; jisakI gajazAlAmeM aneka jAtike madonmatta hastI jhUma rahe the; jisake aMtaHpurameM navayauvanA, sukumArI aura mugdhA sahasroM striyA~ virAjita ho rahI thI; jisakI nidhimeM samudrakI putrI lakSmI, jise vidvAna caMcalAkI upamAse jAnate haiM, sthira ho gayI thI; jisakI AjJAko devadevAMganAe~ adhIna hokara mukuTapara caDhA rahe the, jisake prAzanake lie nAnA prakArake SaDrasa bhojana pala-palameM nirmita hote the; jisake komala karNake vilAsake lie bArIka evaM madhura svarase gAyana karanevAlI vArAMganAe~ tatpara thIM; jisake nirIkSaNa karaneke lie aneka prakArake nATaka ceTaka the; jisakI yazaHkIrti vAyurUpase phailakara AkAzakI taraha vyApta thI; jisake zatruoMko sukhase zayana karanekA vakta nahIM AyA thA; athavA jisake bairiyoMkI vanitAoMke nayanoMse sadaiva 14
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjAdhirAja bharatezvara A~sU Tapakate the; jisase koI zatrutA dikhAneke lie to samartha na thA, parantu jisakI ora nirdoSatAse u~galI uThAnemeM bhI koI samartha na thA; jisake samakSa aneka mantriyoMkA samudAya usakI kRpAkI yAcanA karatA thA jisake rUpa, kAMti aura sauMdarya manohArI the; jisake aMgameM mahAna bala, vIrya, zakti aura ugra parAkrama uchala rahe the jisake krIDA karaneke liye mahAsugandhImaya bAga-bagIce aura vanopavana the; jisake yahA~ pradhAna kuladIpaka putroMkA samudAya thA; jisakI sevAmeM lAkhoM anucara sajja hokara khaDe rahate the; vaha puruSa jahA~ jahA~ jAtA thA; vahA~-vahA~ khamA - khamAke udgAroMse, kaMcanake phUloMse aura motiyoMke thAloMse usakA svAgata hotA thA; jisake kaMkumavarNI pAdapaMkajakA sparza karaneke lie indra jaise bhI tarasate rahate the; jisakI AyudhazAlAmeM mahAyazasvI divya cakrakI utpatti huI thI jisake yahA~ sAmrAjyakA akhaMDa dIpaka prakAzamAna thA; jisake sirapara mahAna cha khaMDakI prabhutAkA tejasvI aura prakAzamAna mukuTa suzobhita thA kahanekA Azaya yaha hai ki jisake dalakI, jisake nagara - purapaTTanakI, jisake vaibhavakI aura jisake vilAsakI saMsArakI dRSTise kisI bhI prakArakI nyUnatA na thI, aisA vaha zrImAna rAjarAjezvara bharata apane suMdara AdarzabhuvanameM vastrAbhUSaNoMse vibhUSita hokara manohara siMhAsanapara baiThA thA / cAroM orake dvAra khule the; nAnA prakArake dhUpoMkA dhUmra sUkSma ti phaila rahA thA, nAnA prakArake sugaMdhI padArtha khUba mahaka rahe the; nAnA prakArake susvarayukta bAje yAMtrika kalAse baja rahe the; zItala, maMda aura sugaMdhI yoM trividha vAyukI lahareM uTha rahI thIM; AbhUSaNa Adi padArthoMkA nirIkSaNa karate-karate vaha zrImAna rAjarAjezvara bharata usa bhuvanameM apUrvatAko prApta huA / usake hAthakI eka u~galImeMse aMgUThI nikala paDI bharatakA dhyAna usa ora AkRSTa huA aura u~galI sarvathA zobhAhIna dikhAI dii| nau u~galiyA~ aMgUThiyoMse jo manoharatA rakhatI thIM usa manoharatAse rahita isa u~galIko dekhakara bharatezvarako adbhuta mUlabhUta vicArakI preraNA huii| kisa kAraNase yaha u~galI aisI lagatI hai? yaha vicAra karanepara use mAlUma huA ki isakA kAraNa aMgUThIkA nikala jAnA hai| isa bAtako vizeSa pramANita karaneke lie usane dUsa u~galIkI aMgUThI khIMca nikaalii| jyoM hI dUsarI u~galImeMse aMgUThI nikalI tyoM hI vaha u~galI bhI zobhAhIna dikhAyI dI; phira isa bAtako siddha karaneke lie usane tIsarI u~galImeMse bhI aMgUThI sarakAlI, isase yaha bAta aura adhika pramANita huii| phira cothI u~galImeMse aMgUThI nikAla lI, jisase yaha bhI vaisI hI dikhAI dii| isa prakAra anukramase dasoM u~galiyA~ khAlI kara DAlI; khAlI ho jAnese sabhIkA dekhAva zobhAhIna mAlUma huaa| zobhAhIna dIkhanese rAjarAjezvara anyatvabhAvanAse gadgada hokara isa prakAra bolA " ahoho ! kaisI vicitratA hai ki bhUmimeM utpanna huI vastuko pITakara kuzalatAse ghaDanese mudrikA banI isa mudrikAse merI u~galI sundara dikhAyI dI isa u~galImeMse mudrikA nikala par3ane se viparIta dRzya najara AyA; viparIta dRzyase u~galIkI zobhAhInatA aura behUdApana khedakA kAraNa 15
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodha- anyatvabhAvanA huaa| zobhAhIna laganekA kAraNa mAtra aMgUThI nahIM, yahI ThaharA na? yadi aMgUThI hotI taba to aisI azobhA maiM na dekhtaa| isa mudrikAse merI yaha u~galI zobhAko prApta huI; isa u~galIse yaha hAtha zobhA pAtA hai aura isa hAthase yaha zarIra zobhA pAtA hai| taba isameM maiM kisakI zobhA mAnUM? ati vismayatA ! merI isa mAnI jAnevAlI manohara kAMtiko vizeSa dIpta karanevAle ye maNimANikyAdike alaMkAra aura raMga-biraMge vastra tthhre| yaha kAMti merI tvacAkI zobhA ThaharI / yaha tvacA zarIrakI guptatAko DhaMkakara use sundara dikhAtI hai| ahoho! yaha mahAviparItatA hai ! jisa zarIrako maiM apanA mAnatA hU~, vaha zarIra mAtra tvacAse, vaha tvacA kAMtise aura vaha kAMti vastrAlaMkArase zobhA pAtI hai| to phira kyA mere zarIrakI to kucha zobhA hI nahIM na? rudhira, mAMsa aura haDDiyoMkA hI kevala yaha DhA~cA hai kyA? aura isa DhA~ceko maiM sarvathA apanA mAnatA huuN| kaisI bhUla ! kaisI bhrAMti ! aura kaisI vicitratA hai ! mai kevala para-pudgalakI zobhAse zobhita hotA huuN| kisIse ramaNIyatA dhAraNa karanevAle isa zarIrako maiM apanA kaise mAnU~ ? aura kadAcit aisA mAnakara maiM isameM mamatvabhAva rakhU to vaha bhI kevala duHkhaprada aura vRthA hai| isa mere AtmAkA isa zarIrase eka samaya viyoga honevAlA hai ! AtmA jaba dUsarI dehako dhAraNa karaneke lie jAyegA taba isa dehake yahIM rahanemeM koI zaMkA nahIM hai| yaha kAyA merI na huI aura na hogI to phira maiM ise apanI mAnatA hU~ yA mAneM, yaha kevala mUrkhatA hai| jisakA eka samaya viyoga honevAlA hai, aura jo kevala anyatvabhAva rakhatI hai usameM mamatvabhAva kyA rakhanA? yaha jaba merI nahIM hotI taba mujhe isakA honA kyA ucita hai ? nahIM, nahIM, yaha jaba merI nahIM taba maiM isakA nahIM, aisA vicAra karU~, dRDha karU~, aura pravartana karU~, yaha vivekabuddhikA tAtparya hai| yaha sArI sRSTi anaMta vastuoMse aura padArthoM se bharI huI hai; una saba padArthoM kI apekSA jisake jitanI kisI bhI vastupara merI prIti nahIM hai, vaha vastu bhI merI na huI, to phira dUsarI kaunasI vastu merI hogI? aho ! maiM bahuta bhUla gyaa| mithyA mohameM pha~sa gyaa| ve navayauvanAe~, ve mAne hue kuladIpaka putra, vaha atula lakSmI, vaha cha khaMDakA mahAna rAjya, ye mere nahIM haiN| inameMse lezamAtra bhI merA nahIM hai| inameM merA kiMcit bhAga nahIM hai| jisa kAyAse maiM ina saba vastuoMkA upabhoga karatA hU~, vaha bhogya vastu jaba merI na huI taba apanI mAnI huI anya vastue~-snehI, kuTumbI ityAdi-kyA merI honevAlI thIM? nahIM, kucha bhI nhiiN| yaha mamatvabhAva mujhe nahIM cAhie ! ye putra, ye mitra, ye kalatra, yaha vaibhava aura yaha lakSmI, inheM mujhe apanA mAnanA hI nahIM hai ! maiM inakA nahIM aura ye mere nahIM ! puNyAdiko sAdhakara maiMne jo jo vastue~ prApta kI ve vastue~ merI na huI, isake jaisA saMsArameM kyA khedamaya hai ? mere ugra puNyatvakA pariNAma yahI na? aMtameM ina sabakA viyoga hI na? puNyatvakA yaha phala prApta kara isakI vRddhike lie maiMne jo jo pApa kiye vaha saba mere AtmAko hI bhoganA hai na? aura vaha akele hI na? isameM koI sahabhoktA nahIM hI na? nahIM nhiiN| ina anyatvabhAvavAloMke lie mamatvabhAva dikhAkara AtmAkA ahitaiSI hokara maiM ise raudra narakakA bhoktA banAU~ isake jaisA kaunasA ajJAna hai ? aisI kaunasI bhrAMti hai ? aisA kaunasA aviveka hai? tresaTha zalAkApuruSoM meM maiM eka ginA gayA; phira bhI maiM aise kRtyako dUra na kara sakU~ aura prApta 16
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjAdhirAja bharatezvarakA rAjya vaibhava strIdhana putraparivAra cha khaMDake adhipati bharatezvara Oi Copenen dhanadaulata bharata mahArAjAkI AdarzabhuvanameM aMgUThI nikala jAne para saMgIta, nRtya, nATaka Adi vairAgyake vicArase kevalajJAnako pAyA bharatezvarakA keza loca hajAro ghoDe, hAthIkA pazudhana ABO bharatezvara kevalajJAnI 17
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodha - anyatvabhAvanA prabhutAko kho baidU~, yaha sarvathA ayukta hai| ina putroMkA, ina pramadAoMkA isa rAjavaibhavakA aura ina vAhana Adike sukhakA mujhe kucha bhI anurAga nahIM hai! mamatva nahIM hai !" rAjarAjezvara bharatake aMtaHkaraNameM vairAgyakA aisA prakAza par3A ki timirapaTa dUra ho gayA / zukladhyAna prApta huA / azeSa-karma jalakara bhasmIbhUta ho gaye !!! mahAdivya aura sahasra kiraNase bhI anupama kAMtimAna kevalajJAna prakaTa huaa| usI samaya inhoMne paMcamuSTi kezaluMcana kiyaa| zAsanadevIne inheM saMtasAja diyA; aura ye mahAvirAgI sarvajJa sarvadarzI hokara caturgati, caubIsa daMDaka, tathA Adhi, vyAdhi evaM upAdhise virakta hue| capala saMsArake sakala sukha-vilAsase inhoMne nivRtti lI, priyApriyakA bheda calA gayA; aura ye nirantara stavana karane yogya paramAtmA ho gaye / pramANazikSA - isa prakAra ye cha khaMDake prabhu, devoMke deva jaise, atula sAmrAjyalakSmIke bhoktA, mahAyuke dhanI, aneka ratnoMke dhAraka, rAjarAjezvara bharata AdarzabhuvanameM kevala anyatvabhAvanA utpanna honese zuddha virAgI hue! I sacamuca bharatezvarakA manana karane yogya caritra saMsArakI zokArtatA aura udAsInatAkA pUrA-pUrA bhAva, upadeza aura pramANa pradarzita karatA hai kahiye! inake yahA~ kyA kamI thI ? na thI inheM navayauvanA khiyoMkI kamI ki na thI rAjaRddhikI kamI, na thI vijayasiddhikI kamI ki na thI navanidhikI kamI, na thI putra samudAyakI kamI ki na thI kuTumba parivArakI kamI, na thI rUpakAMtikI kamI ki na thI yazaHkIrtikI kmii| " isa taraha pahale kahI huI inakI RddhikA punaH smaraNa karAkara pramANase zikSAprasAdIkA lAbha dete haiM ki bharatezvarane vivekase anyatvake svarUpako dekhA jAnA aura sarpakaMcukavat saMsArakA parityAga karake usake mithyA mamatvako siddha kara diyaa| mahAvairAgyakI acalatA, nirmamatA aura AtmazaktikI praphullitatA, yaha saba isa mahAyogIzvarake caritrameM garbhita hai / I eka pitAke sau putroMmeMse ninyAnaveM putra pahalese hI Atmasiddhiko sAdhate the / sauveM ina bharatezvarane Atmasiddhi sAdhI pitAne bhI yahI siddhi sAdhI uttarottara AnevAle bharatezvarI rAjyAsanake bhogI isI AdarzabhuvanameM isI siddhiko prApta hue haiM aisA kahA jAtA hai| yaha sakala siddhisAdhaka maMDala anyatvako hI siddha karake ekatvameM praveza karAtA hai / abhivandana ho una paramAtmAoMko ! ( zArdUlavikrIDita ) dekhI AMgaLI Apa eka aDavI, vairAgya vege gayA, chAMDI rAjasamAjane bharatajI, kaivalyajJAnI thayA / coM citra pavitra eja carite, pAmyuM ahIM pUrNatA, jJAnInAM mana teha raMjana karo, vairAgya bhAve yathA // vizeSArtha - jisane apanI eka u~galIko zobhAhIna dekhakara vairAgyake pravAhameM praveza kiyA, aura jisane rAjasamAjako choDakara kevalajJAna prApta kiyA, aise usa bharatezvarake caritrako dhAraNa 18
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ azucibhAvanA - sanatkumAra cakravartI karake yaha cauthA citra pUrNatAko prApta huaa| yaha yathocita vairAgya bhAva pradarzita karake jJAnIpuruSoMke manako raMjana karanevAlA ho! bhAvanAbodha granthameM anyatvabhAvanAke upadezake lie prathama darzanake caturtha citrameM bharatezvarakA dRSTAMta aura pramANazikSA pUrNatAko prApta hue| paMcama citra azucibhAvanA (gItivRtta) khANa mUtra ne maLanI, roga jarAnuM nivAsa- dhAma / kAyA evI gaNIne, mAna tyajIne kara sArthaka Ama // vizeSArtha-he caitanya ! isa kAyAko mala aura mUtrakI khAnarUpa, roga aura vRddhatAke rahaneke dhAma jaisI mAnakara usakA mithyA mAna tyAga karake sanatkumArakI bhA~ti use saphala kara! ina bhagavAna sanatkumArakA caritra azucibhAvanAkI prAmANikatA batAneke lie yahA~ para zurU kiyA jAtA hai| sanatakumAra cakravartI dRSTAMta-jo jo Rddhi, siddhi aura vaibhava bharatezvarake caritrameM varNita kiye, una saba vaibhavAdise yukta sanatkumAra cakravartI the| unakA varNa aura rUpa anupama thaa| eka bAra sudharmasabhAmeM usa rUpakI stuti huii| kinhIM do devoMko yaha bAta na rucii| bAdameM ve usa zaMkAko dUra karaneke lie vipake rUpameM sanatakumArake aMtaHpurameM gye| sanatkumArakI dehameM usa samaya ubaTana lagA huA thA; usake aMgoMpara mardanAdika padArthoMkA mAtra vilepana thaa| eka choTI aGgochI pahanI huI thii| aura ve snAnamajjana karaneke lie baiThe the| viprake rUpameM Aye hue devatA unakA manohara mukha, kaMcanavarNI kAyA aura candra jaisI kAnti dekhakara bahuta Anandita hue aura jarA sira hilaayaa| isapara cakravartIne pUchA, "Apane sira kyoM hilAyA ?" devoMne kahA, "hama Apake rUpa aura varNakA nirIkSaNa karaneke lie bahuta abhilASI the| hamane jagaha-jagaha Apake varNa, rUpakI stuti sunI thI; Aja vaha bAta hameM pramANita huI, ataH hameM Ananda huA, aura sira isalie hilAyA ki jaisA logoMmeM kahA jAtA hai vaisA hI ApakA rUpa hai| usase adhika hai parantu kama nhiiN|" sanatkumAra svarUpa-varNakI stutise garvameM Akara bole, "Apane isa samaya merA rUpa dekhA so ThIka hai, parantu maiM jaba rAjasabhAmeM vastrAlaMkAra dhAraNa karake sarvathA sajja hokara siMhAsanapara baiThatA hU~, taba merA rUpa aura merA varNa dekhane yogya hai, abhI to maiM zarIrameM ubaTana lagAkara baiThA huuN| yadi usa samaya Apa merA rUpa varNa dekheMge to adbhuta camatkArako prApta hoMge aura cakita ho jaayeNge|" devoMne kahA, "to phira hama rAjasabhAmeM AyeMge," yoM kahakara ve vahA~se cale gye| tatpazcAt sanatkumArane uttama aura amUlya vastrAlaMkAra dhAraNa kiye| aneka prasAdhanoMse 19
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodha - azucibhAvanA apane zarIrako vizeSa AzcaryakArI DhaMgase sajAkara ve rAjasabhAmeM Akara siMhAsanapara baitthe| AsapAsa samartha maMtrI, subhaTa, vidvAna aura anya sabhAsada apane-apane AsanoMpara baiTha gaye the| rAjezvara camarachatrase aura khamA-khamAke udgAroMse vizeSa zobhita tathA satkArita ho rahe the| vahA~ ve devatA phira viprake rUpameM aaye| adbhuta rUpavarNase Anandita honeke badale mAnoM khinna hue hoM aise DhaMgase unhoMne sira hilaayaa| cakravartIne pUchA, "aho brAhmaNoM ! gata samayakI apekSA isa samaya Apane aura hI tarahase sira hilAyA hai, isakA kyA kAraNa hai so mujhe btaayeN|" avadhijJAnake anusAra viproMne kahA, "he mahArAjA ! usa rUpameM aura isa rUpameM bhUmi-AkAzakA pharka paDa gayA hai|" cakravartIne use spaSTa samajhAneke lie khaa| brAhmaNoMne kahA, "adhirAja ! pahale ApakI komala kAyA amRta-tulya thI, isa samaya viSatulya hai| isalie jaba amRtatulya aMga thA taba hameM Ananda huA thaa| isa samaya viSatulya hai ataH hameM kheda huA hai| hama jo kahate haiM usa bAtako siddha karanA ho to Apa abhI tAMbUla thUkeM; tatkAla usa para makSikA baiThegI aura paradhAmako prApta hogii|" sanatkumArane yaha parIkSA kI to satya siddha huii| pUrva karmake pApake bhAgameM isa kAyAke madakA mizraNa honese isa cakravartIkI kAyA viSamaya ho gayI thii| vinAzI aura azucimaya kAyAkA aisA prapaMca dekhakara sanatkumArake aMtaHkaraNameM vairAgya utpanna huaa| yaha saMsAra sarvathA tyAga karane yogya hai| aisIkI aisI azuci strI, putra, mitra Adike zarIrameM hai| yaha saba mohamAna karane yogya nahIM hai, yoM kahakara ve chaH khaNDakI prabhutAkA tyAga karake cala nikle| ve jaba sAdhurUpameM vicarate the taba mahAroga utpanna huaa| unake satyatvakI parIkSA leneke lie koI deva vahA~ vaidyake rUpameM AyA / sAdhuko kahA, "maiM bahuta kuzala rAjavaidya hU~, ApakI kAyA rogakA bhoga banI huI hai; yadi icchA ho to tatkAla maiM usa rogako dUra kara duuN|" sAdhu bole, "he vaidya ! karmarUpI roga mahonmatta hai; isa rogako dUra karanekI yadi ApakI samarthatA ho to bhale merA yaha roga dUra kreN| yaha samarthatA na ho to yaha roga bhale rhe|" devatAne kahA, "isa rogako dUra karanekI samarthatA to maiM nahIM rkhtaa|" bAdameM sAdhune apanI labdhike paripUrNa balase thUkavAlI aMguli karake use rogapara lagAyA ki tatkAla vaha roga naSTa ho gayA; aura kAyA phira jaisI thI vaisI ho gyii| bAdameM usa samaya devane apanA svarUpa pragaTa kiyA; dhanyavAda dekara, vaMdana karake vaha apane sthAnako calA gyaa| pramANazikSA-raktapitta jaise sadaiva khUna-pIpase khadabadAte hue mahArogakI utpatti jisa kAyAmeM hai; palabharameM vinaSTa ho jAnekA jisakA svabhAva hai; jisake pratyeka romameM paune do do rogoMkA nivAsa hai; vaise sADhe tIna karoDa romoMse vaha bharI honese karoDoM rogoMkA vaha bhaMDAra hai, aisA vivekase siddha hai| annAdikI nyUnAdhikatAse vaha pratyeka roga jisa kAyAmeM pragaTa hotA hai; mala, mUtra, viSThA, haDDI, mAMsa, pIpa aura zleSmase jisakA DhA~cA TikA huA hai; mAtra tvacAse jisakI manoharatA hai; usa kAyAkA moha sacamuca ! vibhrama hI hai ! sanatkumArane jisakA lezamAtra mAna kiyA vaha bhI jisase sahana nahIM huA usa kAyAmeM aho pAmara! tU kyA moha karatA hai ? 'yaha moha maMgaladAyaka nahIM hai|' aisA honepara bhI Age calakara manuSyadehako sarva-dehottama kahanA pddegaa| isase siddhagatikI 20
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ brAhmaNoko rAjAkA rUpa dekhakara AnaMda huA sanatkumAra cakravartI 000 sanatkumArane dIkSA le lI MAANAVAR 21 rAjasabhAmeM brAhmaNone rUpa dekhakara anAnaMda batAyA vaidyarUpameM Akara devane parIkSA kI
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodha - nivRttibodha siddhi hai, yaha kahanekA Azaya hai| vahA~para niHzaMka honeke lie yahA~ nAmamAtrakA vyAkhyAna kiyA hai| AtmAke zubha karmakA jaba udaya AtA hai taba use manuSyadeha prApta hotI hai| manuSya arthAt do hAtha, do paira, do A~kheM, do kAna, eka mukha, do oSTha aura eka nAkavAlI dehakA adhIzvara aisA nahIM hai| parantu usakA marma kucha aura hI hai| yadi isa prakAra aviveka dikhAyeM to phira vAnarako manuSya mAnanemeM kyA doSa hai ? usa becArene to eka pU~cha bhI adhika prApta kI hai| para nahIM, manuSyatvakA marma yaha hai-vivekabuddhi jisake manameM udita huI hai, vahI manuSya hai; bAkI sabhI isake binA do pairavAle pazu hI haiN| medhAvI puruSa niraMtara isa mAnavatvakA marma isI prakAra prakAzita karate haiN| vivekabuddhike udayase muktike rAjamArgameM praveza kiyA jAtA hai| aura isa mArgameM praveza yahI mAnavadehakI uttamatA hai| phira bhI itanA smRtimeM rakhanA ucita hai ki yaha deha kevala azucimaya aura azucimaya hI hai| isake svabhAvameM aura kucha bhI nahIM hai| ___ bhAvanAbodha granthameM azucibhAvanAke upadezake lie prathama darzanake pA~caveM citrameM sanatkumArakA dRSTAMta aura pramANazikSA pUrNa hue| aMtardarzana : SaSTha citra nivRttibodha (nArAca chaMda) anaMta saukhya nAma duHkha tyAM rahI na mitratA ! anaMta duHkha nAma saukhya prema tyAM, vicitratA !! ughADa nyAya-netra ne nihALa re ! nihALa tuM; nivRtti zIghrameva dhArI te pravRtti bALa tuN|| vizeSArtha-jisameM ekAMta aura anaMta sukhakI taraMgeM uchalatI haiM aise zIla, jJAnako nAmamAtrake duHkhase taMga Akara, mitrarUpa na mAnate hue unameM aprIti karatA hai; aura kevala anaMta duHkhamaya aise jo saMsArake nAmamAtrake sukha haiM, unameM terA paripUrNa prema hai, yaha kaisI vicitratA hai ! aho cetana ! aba tU apane nyAyarUpI netroMko kholakara dekha ! re dekha !!! dekhakara zIghrameva nivRtti arthAt mahAvairAgyako dhAraNa kara, aura mithyA kAmabhogakI pravRttiko jalA de! __aisI pavitra mahAnivRttiko dRDhIbhUta karaneke lie ucca virAgI yuvarAja mRgAputrakA manana karane yogya caritra yahA~ prastuta karate haiN| tUne kaise duHkhako sukha mAnA hai ? aura kaise sukhako duHkha mAnA hai ? ise yuvarAjake mukhavacana tAdRza siddha kreNge| mRgAputra dRSTAnta-nAnA prakArake manohara vRkSoMse bhare hue udyAnoMse suzobhita sugrIva nAmaka eka
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgAputra nagara hai| usa nagarake rAjyAsana para balabhadra nAmakA eka rAjA rAjya karatA thaa| usakI priyaMvadA paTarAnIkA nAma mRgA thaa| isa dampatIse balazrI nAmake eka kumArane janma liyA thaa| ve mRgAputrake nAmase prakhyAta the| ve mAtApitAko atyanta priya the| una yuvarAjane gRhasthA-zramameM rahate hue bhI saMyatike guNoMko prApta kiyA thA, isalie ve damIzvara arthAt yatiyoMmeM agresara gine jAne yogya the| ve mRgAputra zikharabaMda AnandakArI prAsAdameM apanI prANapriyA sahita doguMdaka devatAkI bhA~ti vilAsa karate the| ve niraMtara pramudita manase rahate the| prAsAdakA dIvAnakhAnA caMdrakAMtAdi maNiyoM tathA vividha ratnoMse jaDita thaa| eka dina ve kumAra apane jharokhemeM baiThe hue the| vahA~se nagarakA paripUrNa nirIkSaNa hotA thaa| jahA~ cAra rAjamArga milate the aise caukameM unakI dRSTi vahA~ paDI ki jahA~ tIna rAjamArga milate the| vahA~ unhoMne mahAtapa, mahAniyama, mahAsaMyama, mahAzIla, aura mahAguNoMke dhAmarUpa eka zAnta tapasvI sAdhuko dekhA / jyoM-jyoM samaya bItatA jAtA hai tyoM-tyoM mRgAputra usa muniko khUba gaurase dekha rahe haiN| isa nirIkSaNase ve isa prakAra bole-"jAna paDatA hai ki aisA rUpa maiMne kahIM dekhA hai|" aura yoM bolate-bolate ve kumAra zubha pariNAmako prApta hue| mohapaTa dUra huA aura ve upazamatAko prApta hue| jAtismRtijJAna prakAzita huaa| pUrva-jAtikI smRti utpanna honese mahARddhike bhoktA una mRgAputrako pUrvake cAritrakA smaraNa bhI ho aayaa| zIghrameva ve viSayameM anAsakta hue aura saMyamameM Asakta hue| mAtApitAke pAsa Akara ve bole, "pUrva bhavameM maiMne pA~ca mahAvrata sune the, narakameM jo ananta duHkha haiM ve bhI maiMne sune the, tiryaMcameM jo anaMta duHkha haiM ve bhI maiMne sune the| una ananta duHkhoMse khinna hokara maiM unase nivRtta honekA abhilASI huA huuN| saMsArarUpI samudrase pAra honeke lie he gurujanoM! mujhe una pA~ca mahAvratoMko dhAraNa karanekI anujJA diijiye|" __kumArake nivRttipUrNa vacana sunakara mAtApitAne unheM bhoga bhoganekA AmaMtraNa diyaa| AmaMtraNa-vacanase khinna hokara mRgAputra yoM kahate haiM-"aho mAta ! aura aho tAta ! jina bhogoMkA Apa mujhe AmaMtraNa dete haiM una bhogoMko maiM bhoga cukA huuN| ve bhoga viSaphala-kiMpAka vRkSake phalake samAna hai, bhoganeke bAda kaDave vipAkako dete haiM aura sadaiva duHkhotpattike kAraNa haiN| yaha zarIra anitya aura kevala azucimaya hai, azucise utpanna huA hai, yaha jIvakA azAzvata vAsa hai, aura ananta du:khoMkA hetu hai| yaha zarIra roga, jarA aura klezAdikA bhAjana hai, isa zarIrameM maiM kaise rati karU~? phira aisA koI niyama nahIM hai ki yaha zarIra bacapanameM choDanA hai yA buddhaapemeN| yaha zarIra pAnIke phenake bulabule jaisA hai, aise zarIrameM sneha karanA kaise yogya ho sakatA hai ? manuSyabhavameM bhI yaha zarIra koDha, jvara Adi vyAdhiyoMse tathA jarA-maraNase grasita honA sambhAvya hai| isase maiM kaise prema karU~? janmakA duHkha, jarAkA duHkha, rogakA duHkha, mRtyukA duHkha, isa taraha kevala duHkhake hetu saMsArameM hai| bhUmi, kSetra, AvAsa, kaMcana, kuTumba, putra, pramadA, bAMdhava, ina sabako choDakara mAtra
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodha-nivRttibodha klezita hokara isa zarIrase avazyameva jAnA hai| jaise kiMpAka vRkSake phalakA pariNAma sukhadAyaka nahIM hai vaise bhogakA pariNAma bhI sukhadAyaka nahIM hai| jaise koI puruSa mahA pravAsameM anna-jala sAthameM na le to kSudhA tRSAse duHkhI hotA hai vaise hI dharma anAcaraNase parabhavameM jAnepara vaha puruSa duHkhI hotA hai, janma- jarAdikI pIDA pAtA hai / mahApravAsa jAtA huA jo puruSa anna-jalAdi sAthameM letA hai vaha puruSa kSudhA tRSAse rahita hokara sukha pAtA hai usI prakAra dharmakA AcaraNa karanevAlA puruSa parabhavameM jAnepara sukha pAtA hai; alpa karmarahita hotA hai aura asAtAvedanIyase rahita hotA hai| he gurujanoM! jaise kisI gRhasthakA para prajvalita hotA hai taba usa gharakA mAlika amUlya vastrAdiko le jAkara jIrNa vastrAdiko vahIM choDa detA hai, vaise hI lokako jalatA dekhakara jIrNa vastrarUpa jarA-maraNako chor3akara amUlya AtmAko u dAhase ( Apa AjJA deM to maiM ) bacAU~gA / " mRgAputrake vacana sunakara usake mAtApitA zokArta hokara bole, "he putra ! yaha tU kyA kahatA hai ? cAritrakA pAlana ati duSkara hai / yatiko kSamAdika guNa dhAraNa karane paDate haiM, nibhAne paDa haiM aura yatnAse sa~bhAlane paDate haiM / saMyatiko mitra aura zatrumeM samabhAva rakhanA paDatA hai, saMyatiko apane AtmA aura parAtmApara samabuddhi rakhanI paDatI hai; athavA sarva jagatapara samAna bhAva rakhanA paDatA hai| aisA pAlanemeM duSkara prANAtipAta virati prathama vrata, use jIvanaparyaMta pAlanA par3atA hai| saMyatiko sadaiva apramattatAse mRSA vacanakA tyAga karanA aura hitakArI vacana bolanA, aisA pAlanemeM duSkara dUsarA vrata dhAraNa karanA par3atA hai| saMyatiko daMta zodhanake lie eka salAIke bhI adattakA tyAga karanA aura niravadya evaM doSarahita bhikSAkA grahaNa karanA, aisA pAlanemeM duSkara tIsarA vrata dhAraNa karanA paDatA hai / kAmabhogake svAdako jAnane aura abrahmacaryake dhAraNa karanekA tyAga karake brahmacaryarUpa cauthA vrata saMyatiko dhAraNa karanA tathA usakA pAlana karanA bahuta duSkara hai| dhanadhAnya, dAsa-samudAya, parigrahake mamatvakA varjana aura sabhI prakArake AraMbhakA tyAga karake kevala nirmamatvase yaha pA~cavA~ mahAvrata saMyatiko dhAraNa karanA ati vikaTa hai| rAtribhojanakA varjana tathA ghRtAdi padArthoMke vAsI rakhanekA tyAga karanA ati duSkara hai / he putra ! tU cAritra cAritra kyA karatA hai ? cAritra jaisI duHkhaprada vastu dUsarI kaunasI hai ? kSudhAkA pariSaha sahana karanA; tRSAkA pariSaha sahana karanA; zItakA pariSaha sahana karanA; uSNa tApakA pariSaha sahana karanA; DA~sa-maccharakA pariSaha sahana karanA; AkrozakA pariSaha sahana karanA; upAzrayakA pariSaha sahana karanA; tRNAdike sparzakA pariSaha sahana karanA; tathA mailakA pariSaha sahana karanA; he putra ! nizcaya mAna ki aisA cAritra kaise pAlA jA sakatA hai ? vadhakA pariSaha aura bandhakA pariSaha kaise vikaTa haiM ? bhikSAcarI kaisI duSkara hai ? yAcanA karanA duSkara hai ? yAcanA karanepara bhI prApta na ho, yaha alAbha pariSaha kaisA duSkara hai ? kAyara puruSake hRdayakA bhedana kara DAlanevAlA kezaluMcana kaisA vikaTa hai ? tU vicAra kara, karmavairIke lie raudra aisA brahmacarya vrata kaisA duSkara hai ? sacamuca ! adhIra AtmAke lie yaha saba ati- ati vikaTa hai| priya putra ! tU sukha bhoganeke yogya hai terA sukumAra zarIra ati ramaNIya rItise nirmala 1 24
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtApitAke pAsa dIkSA lene kI mAMga mRgAputra mRgAputra devatAI sukhako bhogate hai 25 mokSagamana upara mahalameMse muniko eka najarase dekha rahe hai munike pAsa karake dIkSA le rahe hai
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodha - nivRttibodha snAna karaneke yogya hai / priya putra ! nizcaya hI tU cAritra pAlaneke lie samartha nahIM hai| jIvana paryanta isameM vizrAma nahIM hai| saMyatike guNoMkA mahAsamudAya lohekI bhA~ti bahuta bhArI hai| saMyamakA bhAra vahana karanA ati ati vikaTa hai| jaise AkAzagaMgAke pravAhake sAmane jAnA duSkara hai vaise hI yauvanavayameM saMyama mahAduSkara hai| jaise pratisrota jAnA duSkara hai, vaise hI yauvanameM saMyama mahAduSkara hai| bhujAoMse jaise samudrako taranA duSkara hai vaise hI yauvanameM saMyama-guNasamudra pAra karanA mahAduSkara hai| jaise retakA kaura nIrasa hai vaise hI saMyama bhI nIrasa hai| jaise khaDga-dhArApara calanA vikaTa hai vaise hI tapakA AcaraNa karanA mahAvikaTa hai| jaise sarpa ekAMta dRSTise calatA hai, vaise hI cAritrameM IryAsamitike lie ekAMtika calanA mahAduSkara hai| he priya putra ! jaise loheke cane cabAnA duSkara hai vaise hI saMyamakA AcaraNa karanA duSkara hai| jaise agnikI zikhAko pInA duSkara hai, vaise hI yauvanameM yatitva aMgIkAra karanA mahAduSkara hai| sarvathA maMda saMhananake dhanI kAyara puruSake liye yatitva prApta karanA tathA pAlanA duSkara hai| jaise tarAjUse meru parvatakA taulanA duSkara hai vaise hI nizcalatAse, niHzaMkatAse dazavidha yatidharmakA pAlana karanA duSkara hai| jaise bhujAoMse svayaMbhUramaNasamudrako pAra karanA duSkara hai vaise hI upazamahIna manuSyake lie upazamarUpI samudrako pAra karanA duSkara hai| he putra ! zabda, rUpa, gaMdha, rasa aura sparza ina pA~ca prakArase manuSyasaMbaMdhI bhogoMko bhogakara bhuktabhogI hokara tU vRddhAvasthAmeM dharmakA AcaraNa krnaa|" mAtApitAkA bhogasaMbaMdhI upadeza sunakara ve mRgAputra mAtApitAse isa taraha bola uThe "jise viSayakI vRtti na ho use saMyama pAlanA kucha bhI duSkara nahIM hai| isa AtmAne zArIrika evaM mAnasika vedanA asAtArUpase anaMta bAra sahana kI hai, bhogI hai| mahAduHkhase bharI, bhayako utpanna karanevAlI ati raudra vedanAe~ isa AtmAne bhogI hai| janma, jarA, maraNa-ye bhayake dhAma haiN| caturgatirUpa saMsArATavImeM bhaTakate hue ati raudra duHkha maiMne bhoge haiN| he gurujanoM! manuSyalokameM jo agni atizaya uSNa mAnI gayI hai, usa agnise anaMta gunI uSNa tApa-vedanA narakameM isa AtmAne bhogI hai| manuSyalokameM jo ThaMDa ati zItala mAnI gayI hai usa ThaMDase anaMta gunI ThaMDa narakameM isa AtmAne asAtAse bhogI hai| lohamaya bhAjanameM Upara paira bA~dhakara aura nIce mastaka karake devatAse vaikriya kI huI dhAya~ dhAya~ jalatI huI agnimeM AkraMdana karate hue isa AtmAne atyugra duHkha bhoge haiN| mahA davakI agni jaise marudezameM jaisI bAlU hai usa bAlU jaisI vajramaya bAlU kadaMba nAmaka nadIkI bAlU hai, usa sarIkhI uSNa bAlUmeM pUrvakAlameM mere isa AtmAko anaMta bAra jalAyA hai| ___ AkraMdana karate hue mujhe pakAneke lie pakAneke baratanameM anaMta bAra DAlA hai| narakameM mahAraudra paramAdhAmiyoMne mujhe mere kaDave vipAkake lie anaMta bAra U~ce vRkSakI zAkhAse bA~dhA thaa| bAndhavarahita mujhe lambI karavatase cIrA thaa| ati tIkSNa kA~ToMse vyApta U~ce zAlmali vRkSase bA~dhakara mujhe mahAkheda diyA thaa| pAzameM bA~dhakara Age-pIche khIMcakara mujhe ati duHkhI kiyA thaa| 26
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgAputrakA mAtApitAke sAtha saMvAda atyaMta asahya kolhUmeM IkhakI bhA~ti AkraMdana karatA huA maiM ati raudratAse pelA gayA thaa| yaha saba jo bhoganA par3A vaha mAtra mere azubha karmake anaMta bArake udayase hI thaa| sAma nAmake paramAdhAmIne mujhe kuttA banAyA, zabala nAmake paramAdhAmIne usa kutteke rUpameM mujhe jamIna para paTakA; jIrNa vastrakI bhA~ti phADA; vRkSakI bhA~ti chedA; usa samaya maiM atIva taDaphaDAtA thaa| vikarAla khaDgase, bhAlese tathA anya zastroMse una pracaMDoMne mujhe vikhaMDita kiyA thaa| narakameM pApa karmase janma lekara viSama jAtike khaMDoMkA duHkha bhogane meM kamI nahIM rhii| parataMtratAse anaMta prajvalita rathameM rojhakI bhA~ti barabasa mujhe jotA thaa| mahiSakI bhA~ti devatAkI vaikriya kI huI agnimeM maiM jalA thaa| maiM jalatA huA asAtAse atyugra vedanA bhogatA thaa| DhaMka gIdha nAmake vikarAla pakSiyoMkI sa~Dase jaisI coMcoMse cUMthA jAkara anaMta bilabilAhaTase kAyara hokara maiM vilApa karatA thaa| tRSAke kAraNa jalapAnake cintanase vegameM dauDate hue vaitaraNIkA charapalekI dhAra jaisA ananta duHkhada pAnI mujhe prApta huA thaa| jisake patte khaDgakI tIvra dhAra jaise haiM, jo mahAtApase tapa rahA hai, vaha asipatravana mujhe prApta huA thA; vahA~ pUrvakAlameM mujhe anaMta bAra chedA gayA thaa| mudgarase, tIvra zastrase, trizUlase, mUsalase tathA gadAse mere zarIrake TukaDe kiye gaye the| zaraNarUpa sukhake binA maiMne azaraNarUpa anaMta duHkha pAyA thaa| vastrakI bhA~ti mujhe charapalekI tIkSNa dhArase, churIse aura kaiMcIse kATA gayA thaa| mere khaMDa khaMDa TukaDe kiye gaye the| mujhe tirachA chedA gayA thaa| cararara zabda karatI huI merI tvacA utArI gayI thii| isa prakAra maiMne anaMta duHkha pAyA thaa| maiM paravazatAse mRgakI bhA~ti anaMta bAra pAzameM pakaDA gayA thaa| paramAdhAmiyoMne mujhe magaramacchake rUpameM jAla DAlakara anaMta bAra duHkha diyA thaa| bAjake rUpameM pakSIkI bhA~ti jAlameM bA~dhakara mujhe anaMta bAra mArA thaa| pharasA ityAdi zastroMse mujhe anaMta bAra vRkSakI taraha kATakara mere sUkSma Tukar3e kiye gaye the| jaise luhAra ghanase loheko pITatA hai vaise hI mujhe pUrva kAlameM paramAdhAmiyoMne anaMta bAra pITA thaa| tA~be, lohe aura sIseko agnise galAkara unakA ubalatA huA rasa mujhe anaMta bAra pilAyA thaa| ati raudratAse ve paramAdhAmI mujhe yoM kahate the ki pUrva bhavameM tujhe mA~sa priya thA, aba le yaha mA~sa / isa taraha maiMne apane hI zarIrake khaMDa khaMDa TukaDe anaMta bAra nigale the| madyakI priyatAke kAraNa bhI mujhe isase kucha kama duHkha uThAnA nahIM paDA / isa prakAra maiMne mahA-bhayase, mahAtrAsase aura mahAduHkhase kaMpAyamAna kAyA dvArA anaMta vedanAe~ bhogI thiiN| jo vedanAe~ sahana karanemeM ati tIvra, raudra aura utkRSTa kAlasthitivAlI haiM, aura jo sunanemeM bhI ati bhayaMkara haiM; ve maiMne narakameM anaMta bAra bhogI thiiN| jaisI vedanA manuSyalokameM hai vaisI dIkhatI parantu usase anaMta gunI adhika asAtAvedanA narakameM thii| sabhI bhavoMmeM asAtA-vedanA maiMne bhogI hai| nimeSamAtra bhI vahA~ sAtA nahIM hai|" isa prakAra mRgAputrane vairAgyabhAvase saMsAra-paribhramaNake duHkha kaha sunaaye| isake uttarameM usake mAtApitA isa prakAra bole- "he putra ! yadi terI icchA dIkSA lenekI hai to dIkSA grahaNa kara; 27
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodha-nivRttibodha paraMtu cAritrameM rogotpattike samaya cikitsA kauna karegA? duHkha-nivRtti kauna karegA? isake binA ati duSkara hai|" mRgAputrane kahA-"yaha ThIka hai, paraMtu Apa vicAra kIjiye ki aTavImeM mRga tathA pakSI akele hote haiM; unheM roga utpanna hotA hai taba unakI cikitsA kauna karatA hai ? jaise vanameM mRga vihAra karatA hai vaise hI maiM cAritravanameM vihAra karU~gA, aura satraha prakArake zuddha saMyamakA anurAgI banU~gA; bAraha prakArake tapakA AcaraNa karU~gA tathA mRgacaryAse vicruuNgaa| jaba mRgako vanameM rogakA upadrava hotA hai, taba usakI cikitsA kauna karatA hai ?" aisA kahakara ve punaH bole, "kauna usa mRgako auSadha detA hai ? kauna usa mRgako Ananda, zAMti aura sukha pUchatA hai ? kauna usa mRgako AhAra, jala lAkara detA hai ? jaise vaha mRga upadravamukta honeke bAda gahana vanameM jahA~ sarovara hotA hai vahA~ jAtA hai, tRNa-pAnI AdikA sevana karake phira jaise vaha mRga vicaratA hai vaise hI maiM vicarU~gA / sArAMza yaha ki maiM tadrUpa mRgacaryAkA AcaraNa kruuNgaa| isa taraha maiM bhI mRgakI bhA~ti saMyamavAn bnuuNgaa| aneka sthaloMmeM vicaratA huA yati mRgakI bhA~ti apratibaddha rahe / mRgakI taraha vicaraNa karake, mRgacaryAkA sevana karake aura sAvadyako dUra karake yati vicare / jaise mRga tRNa, jala AdikI gocarI karatA hai vaise hI yati gocarI karake saMyama-bhArakA nirvAha kre| durAhArake lie gRhasthakI avahelanA na kare, niMdA na kare, aise saMyamakA maiM AcaraNa kruuNgaa|" "evaM puttA jahAsukhaM-he putra ! jaise tumheM sukha ho vaise karo!" isa prakAra mAtApitAne anujJA dii| anujJA milaneke bAda mamatvabhAvakA chedana karake jaise mahA nAga kaMcukakA tyAga karake calA jAtA hai vaise hI ve mRgAputra saMsArakA tyAga kara saMyama-dharmameM sAvadhAna hue| kaMcana, kAminI, mitra, putra, jAti aura sage saMbaMdhiyoMke parityAgI hue| jaise vastrako jhaTakakara dhUlako jhADa DAlate haiM vaise hI ve saba prapaMcakA tyAga kara dIkSA leneke lie nikala paDe / ve pavitra pA~ca mahAvratase yukta hue, paMca samitise suzobhita hue, triguptise anugupta hue, bAhyAbhyaMtara dvAdaza tapase saMyukta hue, mamatvarahita hue, nirahaMkArI hue| strI Adike saMgase rahita hue, aura sabhI prANiyoMmeM unakA samabhAva huaa| AhAra jala prApta ho yA na ho, sukha prApta ho yA duHkha, jIvana ho yA maraNa, koI stuti kare yA koI niMdA kare, koI mAna de yA koI apamAna kare, una saba para ve samabhAvI hue| Rddhi, rasa aura sukha isa trigAravake ahaMpadase ve virakta hue| manadaMDa, vacanadaMDa aura tanadaMDako dUra kiyaa| cAra kaSAyase vimukta hue| mAyAzalya, nidAnazalya tathA mithyAtvazalya isa trizalyase virAgI hue| sapta mahAbhayase ve abhaya hue| hAsya aura zokase nivRtta hue| nidAnarahita hue| rAgadveSarUpI bandhanase chUTa gye| vAMchArahita hue| sabhI prakArake vilAsoMse rahita hue| koI talavArase kATe aura koI candanakA vilepana kare, usapara samabhAvI hue| unhoMne pApa Aneke sabhI dvAra roka diye| zuddha antaHkaraNasahita dharmadhyAnAdike vyApArameM ve prazasta hue| jinendrake zAsanatattvameM parAyaNa hue| jJAnase, Atma-cAritrase, samyaktvase, tapase, pratyeka mahAvratakI pA~ca bhAvanAoMse arthAta pA~ca mahAvratoMkI paccIsa bhAvanAoMse aura nirmalatAse ve anupama vibhUSita hue / samyak prakArase bahuta varSa taka AtmacAritrakA parisevana karake eka mAsakA anazana karake 28
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsravabhAvanA - kuMDarika una mahAjJAnI yuvarAja mRgAputrane pradhAna mokSagatimeM gamana kiyaa| pramANazikSA-tattvajJAniyoM dvArA sapramANa siddha kI huI dvAdaza bhAvanAoMmeMse saMsAra bhAvanAko dRDha karaneke lie mRgAputrake caritrakA yahA~ varNana kiyA hai| saMsArATavImeM paribhramaNa karate hue ananta duHkha hai, yaha vivekasiddha hai; aura isameM bhI, nimeSamAtra bhI jisameM sukha nahIM hai aisI narakAdhogatike ananta du:khoMkA varNana yuvajJAnI yogIMdra mRgAputrane apane mAtApitAke samakSa kiyA hai, vaha kevala saMsArase mukta honekA virAgI upadeza pradarzita karatA hai| AtmacAritrako dhAraNa karane meM taph-pariSahAdike bahirduHkhako duHkha mAnA hai, aura mahAdhogatike paribhramaNarUpa ananta duHkhako bahirbhAva mohinIse sukha mAnA hai, yaha dekho, kaisI bhramavicitratA hai ? AtmacAritrakA duHkha duHkha nahIM parantu parama sukha hai, aura pariNAmameM ananta sukhataraMgakI prAptikA kAraNa hai; aura bhogavilAsAdikA sukha jo kSaNika evaM bahirdRSTa sukha hai vaha kevala duHkha hI hai, aura pariNAmameM ananta duHkhakA kAraNa hai, ise sapramANa siddha karaneke lie mahAjJAnI mRgAputrakA vairAgya yahA~ pradarzita kiyA hai| ina mahAprabhAvaka, mahAyazasvI mRgAputrakI bhA~ti jo tapAdika aura Atma-cAritrAdika zuddhAcaraNa karatA hai, vaha uttama sAdhu trilokameM prasiddha aura pradhAna paramasiddhidAyaka siddhagatiko pAtA hai| saMsAramamatvako du:khavRddhirUpa mAnakara tattvajJAnI ina mRgAputrakI bhA~ti parama sukha aura paramAnaMdake lie jJAnadarzanacAritrarUpa divya ciMtAmaNikI ArAdhanA karate haiN| maharSi mRgAputrakA sarvottama caritra (saMsArabhAvanArUpase) saMsAra-paribhramaNakI nivRttikA aura usake sAtha aneka prakArakI nivRttikA upadeza detA hai| isa parase aMtardarzanakA nAma nivRttibodha rakhakara AtmacAritrakI uttamatAkA varNana karate hue mRgAputrakA yaha caritra yahA~ pUrNa hotA hai| tattvajJAnI saMsAra-paribhramaNanivRtti aura sAvadhaupakaraNanivRttikA pavitra vicAra niraMtara karate haiN| iti aMtardarzanake saMsArabhAvanArUpa chaThe citrameM mRgAputracaritra samApta huaa| saptama citra AsravabhAvanA dvAdaza avirati, SoDaza kaSAya, nava nokaSAya, paMca mithyAtva, aura paMcadaza yoga yaha saba milakara sattAvana Asrak-dvAra arthAt pApake praveza karaneke praNAla haiN| kuMDarika dRSTAnta : mahAvidehameM vizAla puMDarIkiNI nagarIke rAjya siMhAsana para puMDarIka aura kuMDarIka nAmake do bhAI ArUDha the| eka bAra vahA~ mahAtattvajJAnI munirAja vihAra karate hue aaye| munike vairAgya vacanAmRtase kuMDarIka dIkSAnurakta huA aura ghara Aneke bAda puMDarIkako rAjya soMpakara cAritra aMgIkAra kiyaa| sarasa-nIrasa AhAra karanese thoDe samayameM vaha rogagrasta 29
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodha-saMvarabhAvanA huA, jisase vaha cAritrapariNAmase bhraSTa ho gyaa| puMDarIkiNI mahAnagarIkI azokavATikAmeM Akara usane oghA, mukhapaTI vRkSa para laTakA diye| vaha niraMtara yaha pariciMtana karane lagA ki puMDarIka mujhe rAjya degA yA nahIM? vanarakSakane kuMDarIkako pahacAna liyaa| usane jAkara puMDarIkako vidita kiyA ki Akula vyAkula hotA huA ApakA bhAI azoka bAgameM ThaharA huA hai| puMDarIkane Akara kuMDarIkake manobhAva dekhe aura use cAritrase DagamagAte hue dekhakara kucha upadeza deneke bAda rAjya sauMpakara ghara aayaa| kuMDarIkakI AjJAko sAmaMta yA maMtrI koI bhI nahIM mAnate the, balki vaha hajAra varSa taka pravrajyA pAlakara patita huA, isalie use dhikkArate the| kuMDarIkane rAjyameM Aneke bAda ati AhAra kiyaa| isa kAraNa vaha rAtrimeM ati pIDita huA aura vamana huaa| aprItike kAraNa usake pAsa koI AyA nahIM, isase usake manameM pracaNDa krodha aayaa| usane nizcaya kiyA ki isa pIDAse yadi mujhe zAMti mile to phira prabhAtameM ina sabako maiM dekha luuNgaa| aise mahAdurdhyAnase marakara vaha sAtavIM narakameM apayaThANa pAthaDameM taitIsa sAgaropamakI Ayuke sAtha ananta duHkhameM jAkara utpanna huaa| kaisA viparIta AsravadvAra !! iti saptama citrameM AsravabhAvanA samApta huii| aSTama citra saMvarabhAvanA saMvarabhAvanA : uparyukta AsravadvAra aura pApapraNAlako sarvathA rokanA (Ate hue karmasamUhako rokanA) yaha saMvarabhAva hai| puMDarika dRSTAnta : (1) (kuMDarIkakA anusaMbaMdha) kuMDarIkake mukhapaTI ityAdi upakaraNoMko grahaNa karake puMDarIkane nizcaya kiyA ki mujhe pahale maharSi guruke pAsa jAnA cAhie aura usake bAda hI anna jala grahaNa karanA caahie| naMge pairoMse calaneke kAraNa pairoMmeM kaMkara evaM kA~Te cubhanese lahUkI dhArAe~ baha nikalIM, to bhI vaha uttama dhyAnameM samatAbhAvase rhaa| isa kAraNa yaha mahAnubhAva puMDarIka mRtyu pAkara samartha sarvArthasiddha vimAnameM taitIsa sAgaropamakI utkRSTa Ayusahita deva huaa| Asravase kuMDarIkakI kaisI duHkhadazA ! aura saMvarase puMDarIkakI kaisI sukhadazA !! vajrasvAmI dRSTAMta : (2) zrI vajrasvAmI kaMcanakAminIke dravyabhAvase sarvathA parityAgI the| eka zrImaMtakI rukmiNI nAmakI manohAriNI putrI vajrasvAmIke uttama upadezako sunakara una para mohita ho gyii| ghara Akara usane mAtApitAse kahA, "yadi maiM isa dehase pati karU~, to mAtra vajrasvAmIko hI karU~, anyakesAtha saMlagna na honekI merI pratijJA hai|" rukmiNIko usake mAtApitAne bahuta hI kahA, "pagalI ! vicAra to sahI ki kyA munirAja bhI kabhI vivAha karate haiM ? 30
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuMDarika puMDarika kuMDarika marakara narakameM kuMDarika dIkSAko 6 choDa bagIce meM na ulTI karatA huA kuMDarika rAjA muniko mukuTa de rahe hai puMDarika muni veSa lekara guru ke pAsa jA rahe hai puMDarika devalokameM 31
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ rukmiNIko munike prati prema vajrasvAmI munike sAtha rukmiNIkA mohagarbhita vArtAlApa 32 zeThane muniko putrI aura dhana arpaNa kiyA muni calita nahIM honese rukmiNIne bhI dIkSA le lI
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarAbhAvanA - dRDhaprahArI unhoMne to AsravadvArakI satya pratijJA grahaNa kI hai|" to bhI rukmiNIne kahanA nahIM maanaa| nirupAya hokara dhanAvA zeThane kucha dravya aura surUpA rukmiNIko sAtha liyA; aura jahA~ vajrasvAmI birAjate the vahA~ Akara kahA, "yaha lakSmI hai, isakA Apa yathAruci upayoga kareM, aura vaibhavavilAsameM lagAyeM; aura isa merI mahAsukomalA rukmiNI nAmakI putrIse pANigrahaNa kre|" yoM kahakara vaha apane ghara calA aayaa| yauvanasAgarameM tairatI huI rUparAzi rukmiNIne vajrasvAmIko aneka prakArase bhoga saMbaMdhI upadeza diyA; bhogake sukhoMkA aneka prakArase varNana kiyA; manamohaka hAvabhAva tathA aneka prakArake anya calita karaneke upAya kiye; paraMtu ve sarvathA vRthA gaye; mahAsuMdarI rukmiNI apane mohakaTAkSameM niSphala huI / ugracaritra vijayamAna vajrasvAmI merukI bhA~ti acala aura aDola rhe| rukmiNIke mana, vacana aura tanake sabhI upadezoM tathA hAvabhAvoMse ve lezamAtra na pighale / aisI mahAvizAla dRDhatAse rukmiNIne bodha prApta karake nizcaya kiyA ki ye samartha jitendriya mahAtmA kabhI calita honevAle nahIM hai| lohe aura pattharako pighalAnA sarala hai, paraMtu ina mahApavitra sAdhu vajrasvAmIko pighalAnekI AzA nirarthaka hote hue bhI adhogatike kAraNarUpa hai| isa prakAra suvicAra karake usa rukmiNIne pitAkI dI huI lakSmIko zubhakSetrameM lagAkara cAritra grahaNa kiyA; mana, vacana aura kAyAkA aneka prakArase damana karake AtmArtha saadhaa| ise tattvajJAnI saMvarabhAvanA kahate haiN| iti aSTama citrameM saMvarabhAvanA samApta huii| navama citra nirjarA bhAvanA dvAdaza prakArake tapase karma-samUhako jalAkara bhasmIbhUta kara DAlanekA nAma nirjarAbhAvanA hai| tapake bAraha prakArameM cha: bAhya aura chaH abhyaMtara prakAra hai| anazana, UnodarI, vRttisaMkSepa, rasa-parityAga, kAyakleza aura saMlInatA ye chaH bAhya tapa haiN| prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, zAstrapaThana, dhyAna aura kAyotsarga ye chaH abhyaMtara tapa hai / nirjarA do prakArakI hai-eka akAma nirjarA aura dUsarI sakAma nirjraa| nirjarAbhAvanA para eka vipra-putrakA dRSTAMta kahate haiN| dRDhaprahArI dRSTAMta-kisI brAhmaNane apane putrako saptavyasanabhakta jAnakara apane gharase nikAla diyaa| vaha vahA~se nikala paDA aura jAkara usane taskaramaMDalIse snehasaMbaMdha joddaa| usa maMDalIke agresarane use apane kAmameM parAkramI jAnakara putra banAkara rakhA / vaha vipraputra duSTadamana karanemeM dRDhaprahArI pratIta huaa| isase usakA upanAma dRDhaprahArI rakhA gyaa| vaha dRDhaprahArI taskaroMmeM agresara huaa| nagara, grAmakA nAza karanemeM vaha prabala hiMmatavAlA siddha huaa| usane bahutase
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodha - lokasvarUpabhAvanA prANiyoMke prANa liye| eka bAra apane saMgati samudAyako lekara usane eka mahAnagarako lUTA / dRDhaprahArI eka vipake ghara baiThA thaa| usa viprake yahA~ bahuta premabhAvase kSIrabhojana banA thaa| usa kSIrabhojanake bhAjanako usa vipake manorathI bAla-bacce ghere baiThe the| dRDhaprahArI usa bhAjanako chUne lagA, taba brAhmaNIne kahA, "he mUrkharAja ! ise kyoM chUtA hai ? yaha phira hamAre kAma nahIM AyegA, itanA bhI tU nahIM samajhatA?" dRDhaprahArIko una vacanoMse pracaMDa krodha A gayA aura usane usa dIna strIko mautake ghATa utAra diyaa| nahAtA nahAtA brAhmaNa sahAyatAke lie dauDa AyA, use bhI usane parabhavako pahu~cA diyaa| itanemeM gharameMse gAya dauDatI huI AyI, aura vaha sIMgoMse dRDhaprahArIko mArane lgii| usa mahAduSTane use bhI kAlake havAle kara diyaa| usa gAyake peTameMse eka bachaDA nikala paDA; use taDaphaDAtA dekhakara dRDhaprahArIke manameM bahuta bahuta pazcAttApa huaa| "mujhe dhikkAra hai ki maiMne mahAghora hiMsAe~ kara DAlIM! merA isa mahApApase kaba chuTakArA hogA? sacamuca ! AtmakalyANa sAdhanemeM hI zreya hai !" / aisI uttama bhAvanAse usane paMcamuSTi kezaluMcana kiyaa| nagarake dvAra para Akara vaha ugra kAyotsargameM sthita rhaa| vaha pahile sAre nagarake lie saMtAparUpa huA thA, isalie loga use bahuvidha saMtApa dene lge| Ate jAte hue logoMkedhUla-DheloM, IMTa-pattharoM aura talavArakI mUThoMse vaha ati saMtApako prApta huaa| vahA~ logoMne DeDha mahIne taka use tiraskRta kiyA, phira thake aura use choDa diyaa| dRDhaprahArI vahA~se kAyotsarga pUrA kara dUsare dvAra para aise hI ugra kAyotsargameM sthita rhaa| usa dizAke logoMne bhI usI taraha tiraskRta kiyA, DeDha mahIne taka cheDachADa kara choDa diyA / vahA~se kAyotsarga pUrA kara dRDhaprahArI tIsare dvAra para sthita rhaa| vahA~ke logoMne bhI bahuta tiraskRta kiyaa| DeDha mahIne bAda choDa denese vaha vahA~se cauthe dvAra para DeDha mAsa taka rahA / vahA~ aneka prakArake pariSaha sahana karake vaha kSamAdhara rhaa| chaThe mAsameM anaMta karma-samudAyako jalAkara uttarottara zuddha hokara vaha karmarahita huaa| sarva prakArake mamatvakA usane tyAga kiyaa| anupama kevalajJAna pAkara vaha muktike anaMta sukhAnaMdase yukta ho gayA / yaha nirjarAbhAvanA dRDha huii| aba dazama citra lokasvarUpabhAvanA lokasvarUpabhAvanA-isa bhAvanAkA svarUpa yahA~ saMkSepameM kahanA hai| jaise puruSa do hAtha kamarapara rakhakara pairoMko cauDA karake khaDA rahe, vaisA hI lokanAla kiMvA lokasvarUpa jAnanA caahiye| vaha lokasvarUpa tirache thAlake AkArakA hai| athavA khaDe mardalake samAna hai| nIce bhavanapati, vyaMtara aura sAta naraka hai| madhya bhAgameM aDhAI dvIpa hai| Upara bAraha devaloka, nava graiveyaka, pA~ca anuttara vimAna aura una para anaMta sukhamaya pavitra siddhoMkI siddhazilA hai| yaha 34
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRDha prahArI cora khIrapAtrako chUtA hai brAhmaNIke manAI karane para use mAra DAlI gharameM brAhmaNa Ane para use bhI mArA su mAlikakA bacAva karane para gAyako bhI mArA kiye gaye 'pApake pazcAttIlA dRDhaprahArIne dIkSA lelI dIkSAke bAda daravAjAke pAsa dhyAnameM khar3e rahe, logone khUba mArA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSamAlA - zikSApATha 17. bAhubala lokAloka-prakAzaka sarvajJa, sarvadarzI aura nirupama kevalajJAniyoMne kahA hai| saMkSepameM lokasvarUpabhAvanA kahI gyii| pApapraNAlako rokaneke lie AsravabhAvanA aura saMvara-bhAvanA, mahAphalI tapake lie nirjarAbhAvanA aura lokasvarUpakA kiMcit tattva jAnaneke lie lokasvarUpabhAvanA isa darzanake ina cAra citroMmeM pUrNa huii| dazama citra smaapt| jJAna, dhyAna, vairAgyamaya, uttama jahA~ vicAra / e bhAve zubha bhAvanA, te Utare bhava paar|| dhidurlabhabhAvanA-saMsArameM bhramaNa karate hue AtmAko samyagjJAnakI prasAdI prApta honA durlabha hai; athavA samyagjJAna prApta huA to cAritra-sarvaviratipariNAmarUpa dharma prApta honA durlabha hai; isa taraha ciMtana karanA, yaha gyArahavIM bodhidurlbhbhaavnaa| 12. dharmadurlabhabhAvanA-dharmake upadezaka tathA zuddha zAstrake bodhaka guru aura unake upadezakA zravaNa milanA durlabha hai, isa taraha ciMtana karanA, yaha bArahavIM dhrmdurlbhbhaavnaa| mokSamAlA graMthameMse dRSTAMta zikSApATha 17 : bAhubala bAhubala arthAt apanI bhujAkA bala yaha artha yahA~ nahIM karanA hai; kyoMki bAhubala nAmake mahApuruSakA yaha eka choTA paraMtu adbhuta caritra hai| RSabhadevajI bhagavAna sarvasaMgakA parityAga karake bharata aura bAhubala nAmake apane do putroMko rAjya sauMpa kara vihAra karate the| taba bharatezvara cakravartI huaa| AyudhazAlAmeM cakrakI utpatti honeke bAda usane pratyeka rAjya para apanA AmnAya sthApita kiyA aura chaH khaMDakI prabhutA prApta kii| mAtra bAhubalane hI yaha prabhutA aMgIkAra nahIM kii| isase pariNAmameM bharatezvara aura bAhubalake bIca yuddha zurU huaa| bahuta samaya taka bharatezvara yA bAhubala ina donoMmeMse eka bhI pIche nahIM haTA, taba krodhAvezameM Akara bharatezvarane bAhubala para cakra choDA / eka vIryase utpanna hue bhAI para vaha cakra prabhAva nahIM kara sakatA, isa niyamase vaha cakra phirakara vApasa bharatezvarake hAthameM aayaa| bharatake cakra choDanese bAhubalako bahuta krodha aayaa| usane mahAbalavattara muSTi utthaayii| tatkAla vahA~ usakI bhAvanAkA svarUpa bdlaa| usane vicAra kiyA, "maiM yaha bahuta niMdanIya karma karatA huuN| isakA pariNAma kaisA duHkhadAyaka hai ! bhale bharatezvara rAjya bhoge| vyartha hI parasparakA nAza kisalie karanA? yaha muSTi mAranI yogya nahIM hai; tathA uThAyI hai to ise aba pIche haTAnA
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRSTi pu bharata bAhubalakA yuddha devone bAhubalake vijaya para phUloMkI vRSTi kI bharatako mAraneke liye bAhubalane muSTi uThAI mallayuddha hu bharatako AkAzameM pheMkA bAlake bhAva badalanese muSTise keza loca kiyA 37 zabda yuddha jaMgalameM dhyAna karate hue bAhubala sainika yaha saba dekha rahe hai
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSamAlA-zikSApATha 22. kAmadeva zrAvaka bhI yogya nahIM hai|" yoM kahakara usane paMcamuSTi kezaluMcana kiyA; aura vahA~se munitvabhAvase cala niklaa| usane, bhagavAna AdIzvara jahA~ aThAnaveM dIkSita putroM aura AryaAryAke sAtha vihAra karate the, vahA~ jAnekI icchA kI; paraMtu manameM mAna aayaa| "vahA~ maiM jAU~gA to apanese choTe aThAnaveM bhAiyoMko vaMdana karanA pddegaa| isalie vahA~ to jAnA yogya nhiiN|" phira vanameM vaha ekAgra dhyAnameM rhaa| dhIre-dhIre bAraha mAsa ho gye| mahAtapase kAyA haDDiyoMkA DhA~cA ho gyii| vaha sUkhe peDa jaisA dIkhane lagA, paraMtu jaba taka mAnakA aMkura usake aMtaHkaraNase haTA na thA taba taka usane siddhi nahIM pAyI / brAhmI aura suMdarIne Akara use upadeza diyA, "Arya vIra ! aba madonmatta hAthIse utariye, isake kAraNa to bahuta sahana kiyaa|" unake ina vacanoMse bAhubala vicArameM paDA / vicAra karate-karate use bhAna huA, "satya hai| maiM mAnarUpI madonmatta hAthIse abhI kahA~ utarA hai ? aba isase utaranA hI maMgalakAraka hai|" aisA kahakara usane vaMdana karaneke lie kadama uThAyA ki vaha anupama divya kaivalyakamalAko prApta huaa| pAThaka ! dekho, mAna kaisI durita vastu hai !! zikSApATha 22 : kAmadeva zrAvaka mahAvIra bhagavAnake samayameM dvAdaza vratako vimala bhAvase dhAraNa karanevAlA, vivekI aura nigraMthavacanAnurakta kAmadeva nAmakA eka zrAvaka unakA ziSya thA / eka samaya indrane sudharmAsabhAmeM kAmadevakI dharma-acalatAkI prazaMsA kii| usa samaya vahA~ eka tuccha buddhimAna deva baiThA huA thaa| 1"vaha bolA-"yaha to samajhameM AyA, jaba taka nArI na mile taba taka brahmacArI tathA jaba taka pariSaha na paDe hoM taba taka sabhI sahanazIla aura dharmadRDha / ' yaha merI bAta maiM use calAyamAna karake satya kara dikhaauuN|" dharmadRDha kAmadeva usa samaya kAyotsargameM lIna thaa| devatAne vikriyAse hAthIkA rUpa dhAraNa kiyA; aura phira kAmadevako khUba rauMdA, to bhI vaha acala rahA; phira mUsala jaisA aMga banAkara kAle varNakA sarpa hokara bhayaMkara phUMkAra kiye, to bhI kAmadeva kAyotsargase lezamAtra calita nahIM huaa| phira aTTahAsya karate hue rAkSasakI deha dhAraNa karake aneka prakArake pariSaha kiye, to bhI kAmadeva kAyotsargase DigA nhiiN| siMha Adike aneka bhayaMkara rUpa kiye, to bhI kAmadevane kAyotsargameM leza hInatA nahIM Ane dii| isa prakAra devatA rAtrike cAroM prahara upadrava karatA rahA, paraMtu vaha apanI dhAraNAmeM saphala nahIM huaa| phira usane upayogase dekhA to kAmadevako meruke zikharakI bhA~ti aDola paayaa| kAmadevakI adbhuta nizcalatA jAnakara use vinayabhAvase praNAma karake apane doSoMkI kSamA mA~gakara vaha devatA svasthAnako calA gyaa| 'kAmadeva zrAvakakI dharmadRDhatA hameM kyA bodha detI hai, yaha binA kahe bhI samajhameM A gayA hogaa| isameMse yaha tattvavicAra lenA hai ki nigraMtha-pravacanameM praveza karake dRDha rahanA / kAyotsarga ityAdi jo dhyAna karanA hai, use yathAsaMbhava ekAgra cittase aura dRDhatAse nirdoSa krnaa|' calavicala bhAvase kAyotsarga bahuta doSayukta hotA hai| 'pAIke lie dharmakI saugandha khAnevAle dharmameM
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAmadeva zrAvaka kAmadeva zrAvakako, devake dvArA kiye gaye aneka upasarga kAmadeva zrAvakakI deva mAphI mAMgate hai 39
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSamAlA - zikSApATha 23. satya dRDhatA kahA~se rakheM? aura rakheM to kaisI rakheM ?' yaha vicArate hue kheda ho zikSApATha 23 : satya sAmAnya kathanameM bhI kahA jAtA hai ki satya isa 'sRSTikA AdhAra' hai; athavA satyake AdhAra para yaha 'sRSTi TikI hai|' isa kathanase yaha zikSA milatI hai ki dharma, nIti, rAja aura vyavahAra ye saba satya dvArA cala rahe haiM; aura ye cAra na hoM to jagatakA rUpa kaisA bhayaMkara ho? isalie satya "sRSTikA AdhAra' hai, yaha kahanA kucha atizayokti jaisA yA na mAnane yogya nahIM hai| vasurAjAkA eka zabdakA asatya bolanA kitanA du:kha-dAyaka huA thA, 'use tattvavicAra karaneke lie maiM yahA~ kahatA huuN|' vasurAjAkA dRSTAMta vasarAjA, nArada aura parvata ye tInoM eka guruke pAsa vidyA paDhe the| parvata adhyApakakA patra thaa| adhyApaka cala basA / isalie parvata apanI mA~ke sAtha vasurAjAke rAjameM Akara rahA thaa| eka rAta usakI mA~ pAsameM baiThI thI, aura parvata tathA nArada zAstrAbhyAsa kara rahe the| isa daurAnameM parvatane 'ajairyaSTavyam' aisA eka vAkya khaa| taba nAradane kahA, "ajakA artha kyA hai, parvata ?" parvatane kahA, "aja arthAt bkraa|" nArada bolA, "hama tInoM jaba tere pitAke pAsa paDhate the taba tere pitAne to 'aja' kA artha tIna varSake 'vrIhi' batAyA thA; aura tU ulaTA artha kyoM karata hai ?" isa prakAra paraspara vacana-vivAda bddhaa| taba parvatane kahA, "vasurAjA hameM jo kaheM vaha shii|" yaha bAta nAradane bhI mAna lI aura jo jIte usake lie amuka zarta kii| parvatakI mA~ jo pAsameM baiThI thI usane yaha saba sunaa| 'aja' arthAt 'vrIhi' aisA use bhI yAda thaa| zartameM apanA putra hAra jAyegA isa bhayase parvatakI mA~ rAtako rAjAke pAsa gayI aura pUchA, "rAjan ! 'aja' kA kyA artha hai ?" vasurAjAne saMbaMdhapUrvaka kahA, "aja kA artha 'vrIhi' hai|" taba parvatakI mA~ne rAjAse kahA, "mere putrane ajakA artha bakarA kaha diyA hai, isalie Apako usakA pakSa lenA paDegA / Apase pUchaneke lie ve aayeNge|" vasurAjA bolA, "maiM asatya kaise kahU~? mujhase yaha nahIM ho skegaa|" parvatakI mAtAne kahA, "paraMtu yadi Apa mere putrakA pakSa nahIM leMge, to maiM Apako hatyAkA pApa duuNgii|" rAjA vicArameM paDa gayA-"satyake kAraNa maiM maNimaya siMhAsana para adharameM baiThatA huuN| lokasamudAyakA nyAya karatA huuN| loga bhI yaha jAnate haiM ki rAjA satya guNake kAraNa siMhAsana para aMtarikSameM baiThatA hai| aba kyA karU~ ? yadi parvatakA pakSa na lU~ to brAhmaNI maratI hai, aura yaha to mere gurukI strI hai|" lAcAra hokara aMtameM rAjAne brAhmaNIse kahA, "Apa khuzIse jaaiye| maiM parvatakA pakSa luuNgaa|" aisA nizcaya karAkara parvatakI mAtA ghara aayii| prabhAtameM nArada, parvata aura usakI mAtA vivAda karate hue rAjAke pAsa aaye| rAjA anajAna hokara pUchane lagA-"parvata, kyA hai ?" parvatane kahA, "rAjAdhirAja ! ajakA artha kyA hai? yaha btaaiye|" rAjAne nAradase pUchA-"Apa kyA kahate hai ?" nAradane kahA-" 'aja' 40
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasurAjA nArada aura parvatakA saMvAda parvatakI mAtA rAjA vasuke pAsa ARTION vasurAjAne parvatakA pakSa liyA SYAya rAjA asatya vacana bolA, devone uThAkara pheMkA, marakara durgatimeM gayA 40 MEALyn 41
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSamAlA-zikSApATha 25. parigrahako maryAdita karanA arthAt tIna varSake 'vrIhi', Apako kahA~ yAda nahIM hai ?" vasurAjAne kahA-"ajakA artha hai bakarA, vrIhi nhiiN|" usI samaya devatAne use siMhAsanase uchAlakara nIce paTaka diyA; vasu kAlapariNAmako prApta huaa| isaparase yaha mukhya bodha milatA hai ki "hama sabako satya aura rAjAko satya evaM nyAya donoM grahaNa karane yogya haiN|' bhagavAnane jo pA~ca mahAvrata praNIta kiye haiM, unameMse prathama mahAvratakI rakSAke lie zeSa cAra vrata bADarUpa haiM; aura unameM bhI pahalI bADa satya mahAvrata hai| isa satyake aneka bhedoMko siddhAMtase zravaNa karanA Avazyaka hai| zikSApATha 25 : parigrahako maryAdita karanA jisa prANIko parigrahakI maryAdA nahIM hai, vaha prANI sukhI nahIM hai| use jo milA vaha kama hai; kyoMki use jitanA milatA jAye utanese vizeSa prApta karanekI usakI icchA hotI hai| parigrahakI prabalatAmeM jo kucha milA ho usakA sukha to bhogA nahIM jAtA, paraMtu jo hotA hai vaha bhI kadAcit calA jAtA hai| parigrahase niraMtara calavicala pariNAma aura pApabhAvanA rahatI hai; akasmAt yogase aisI pApabhAvanAmeM yadi Ayu pUrNa ho jAye to bahudhA adhogatikA kAraNa ho jAtA hai| saMpUrNa parigraha to munIzvara tyAga sakate haiM; paraMtu gRhastha usakI amuka maryAdA kara sakate haiN| maryAdA ho jAnese usase adhika parigrahakI utpatti nahIM hai; aura isake kAraNa vizeSa bhAvanA bhI bahudhA nahIM hotI; aura phira jo milA hai usameM saMtoSa rakhanekI prathA paDatI hai, jisase sukhameM samaya bItatA hai| na jAne lakSmI AdimeM kaisI vicitratA hai ki jyoM-jyoM lAbha hotA jAtA hai tyoM-tyoM lobha baDhatA jAtA hai| dharmasaMbaMdhI kitanA hI jJAna hone para, dharmakI dRDhatA hone para bhI parigrahake pAzameM paDA huA puruSa koI virala hI chUTa sakatA hai; vRtti isImeM laTakI rahatI hai; paraMtu yaha vRtti kisI kAlameM sukhadAyaka yA AtmahitaiSI nahIM huI hai| jinhoMne isakI maryAdA kama nahIM kI ve bahuta duHkhake bhogI hue haiN| subhuma cakravartIkA dRSTAMta cha: khaMDoMko jItakara AjJA manAnevAle rAjAdhirAja cakravartI kahalAte hai| ina samartha cakravartiyoMmeM subhUma nAmaka eka cakravartI ho gayA hai| usane cha: khaMDa jIta liye isalie vaha cakravartI mAnA gayA; paraMtu itanese usakI manovAMchA tRpta na huI, abhI vaha pyAsA rahA / isalie dhAtakI khaMDake cha: khaMDa jItanekA usane nizcaya kiyaa| "sabhI cakravartI cha: khaMDa jItate haiM; aura maiM bhI itane hI jItUM, isameM mahattA kaunasI? bAraha khaMDa jItanese maiM cirakAla taka nAmAMkita rahU~gA, aura una khaMDoMpara jIvanaparyaMta samartha AjJA calA skuuNgaa|" isa vicArase usane samudrameM carmaratna choDA, usapara sarva sainyAdikA AdhAra thA / carmaratnake eka hajAra devatA sevaka kahe jAte haiM; unameMse prathama ekane vicAra kiyA ki na jAne kitane hI varSoM meM isase chuTakArA hogA? isaliye devAMganAse to mila AU~, aisA socakara vaha calA gayA; phira dUsarA gayA; tIsarA gayA; aura yoM 42
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ G 8007 subhuma cakravartI 43 109006 * cakravartI carmaratnake sAtha samudrameM dduubaa| marakara sAtavI narakameM gayA
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSamAlA -zikSApATha 29. sarva jIvoMkI rakSA - bhAga 1 karate-karate hajArake hajAra devatA cale gye| taba carmaratna DUba gayA; azva, gaja aura sarva sainyasahita subhUma nAmakA vaha cakravartI bhI DUba gyaa| pApabhAvanAmeM aura pApabhAvanAmeM marakara vaha anaMta duHkhase bhare hue sAtaveM tamatamaprabhA narakameM jAkara pddaa| dekho ! chaH khaMDakA Adhipatya to bhoganA eka ora rahA; paraMtu akasmAt aura bhayaMkara rItise parigrahakI prItise isa cakravartIkI mRtyu huI, to phira dUsareke liye to kahanA hI kyA ? parigraha pApakA mUla hai; pApakA pitA hai; anya ekAdaza vratako mahAdUSita kara de aisA isakA svabhAva hai| isaliye AtmahitaiSIko yathAsaMbhava isakA tyAga karake maryAdApUrvaka AcaraNa karanA caahiye| zikSApATha 29 : sarva jIvoMkI rakSA-bhAga 1 dayA jaisA eka bhI dharma nahIM hai| dayA hI dharmakA svarUpa hai| jahA~ dayA nahIM vahA~ dharma nhiiN| jagatItalameM aise anarthakAraka dharmamata vidyamAna haiM jo, jIvakA hanana karanemeM leza bhI pApa nahIM hotA, bahuta to manuSyadehakI rakSA karo, aisA kahate haiN| isake atirikta ye dharmamatavAle janUnI aura madAMdha haiM, aura dayAkA leza svarUpa bhI nahIM jAnate / yadi ye loga apane hRdayapaTako prakAzameM rakhakara vicAra kareM to unheM avazya mAlUma hogA ki eka sUkSmase sUkSma jaMtuke hananameM bhI mahApApa hai| jaisA mujhe apanA AtmA priya hai, vaisA use bhI apanA AtmA priya hai / maiM apane thoDese vyasanake liye yA lAbhake liye aise asaMkhyAta jIvoMkA bedhaDaka hanana karatA hU~, yaha mujhe kitane adhika anaMta duHkhakA kAraNa hogA? unameM buddhikA bIja bhI na honese ve aisA vicAra nahIM kara skte| ve dina-rAta pApa hI pApameM magna rahate haiN| veda aura vaiSNava Adi paMthoMmeM bhI sUkSma dayAsaMbaMdhI koI vicAra dekhanemeM nahIM AtA, to bhI ye dayAko sarvathA na samajhanevAloMkI apekSA bahuta uttama haiN| sthUla jIvoMkI rakSA karanemeM ye ThIka samajhe haiM; paraMtu ina sabakI apekSA hama kaise bhAgyazAlI haiM ki jahA~ eka puSpapaMkhaDIko bhI pIDA ho vahA~ pApa hai, isa yathArtha tattvako samajhe haiM aura yajJayAgAdikI hiMsAse to sarvathA virakta rahe haiM / jahA~ taka ho sake vahA~ taka jIvoMko bacAte haiM; phira bhI jAnabUjhakara jIvahiMsA karanekI hamArI lezamAtra icchA nahIM hai| anaMtakAya abhakSyase prAyaH hama virakta hI haiN| isa kAlameM yaha samasta puNyapratApa siddhArtha bhUpAlake putra mahAvIrake kahe hue parama tattvabodhake yogabalase baDhA hai| manuSya Rddhi pAte haiM, sundara strI pAte haiM, AjJAkArI putra pAte haiM, baDA kuTuMba parivAra pAte haiM, mAnapratiSThA aura adhikAra pAte haiM, aura yaha saba pAnA kucha durlabha nahIM hai; paraMtu yathArtha dharmatattva yA usakI zraddhA yA usakA thoDA aMza bhI pAnA mahAdurlabha hai| yaha Rddhi ityAdi avivekase pApakA kAraNa hokara anaMta duHkhameM le jAtI hai; paraMtu yaha thoDI zraddhAbhAvanA bhI uttama padavIpara pahu~cAtI hai| aisA dayAkA satpariNAma hai| hamane dharmatattvayukta kalameM janma pAyA hai, to aba yathAsaMbhava hameM vimala dayAmaya vartanako apanAnA caahiye| vAraMvAra yaha dhyAnameM rakhanA cAhiye ki saba jIvoMkI rakSA karanI hai| dUsaroMko bhI yukti-prayuktise aisA
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSamAlA - zikSApATha 30. sarva jIvoMkI rakSA - bhAga 2 hI bodha denA caahiye| sarva jIvoMkI rakSA karaneke liye eka bodhadAyaka uttama yukti buddhizAlI abhayakumArane kI thI use maiM agale pAThameM kahatA huuN| isI prakAra tattvabodhake liye yauktika nyAyase anArya jaise dharmamatavAdiyoMko zikSA denekA avasara mile to hama kaise bhAgyazAlI ! zikSApATha 30 : sarva jIvoMkI rakSA-bhAga 2 abhayakumArakI yukti magadha dezakI rAjagRhI nagarIkA adhirAja zreNika eka bAra sabhA bharakara baiThA thaa| prasaMgopAtta bAtacItake daurAna jo mAMsalubdha sAmaMta the ve bole ki Ajakala mAMsa vizeSa sastA hai| yaha bAta abhayakumArane sunii| isaliye usane una hiMsaka sAmaMtoMko bodha denekA nizcaya kiyaa| sAyaM sabhA visarjita huI; rAjA aMtaHpurameM gyaa| usake bAda abhayakumAra kartavyake liye jisa-jisane mAMsakI bAta kahI thI usa-usake ghara gyaa| jisake ghara gayA vahA~ svAgata karaneke bAda usane pUchA-"Apa kisaliye parizrama uThA kara mere ghara padhAre haiM ?" abhayakumArane kahA"mahArAjA zreNikako akasmAt mahAroga utpanna huA hai| vaidyoMko ikaTThe karanepara unhoMne kahA ki komala manuSyake kalejekA savA TaMkabhara mAMsa ho to yaha roga miTe / Apa rAjAke priyamAnya haiM, isaliye Apake yahA~ yaha mAMsa lene AyA huuN|" sAmaMtane vicAra kiyA-"kalejekA mAMsa maiM mare binA kisa taraha de sakatA hU~?" isaliye abhayakumArase pUchA- "mahArAja, yaha to kaise ho sakatA haiM ?" aisA kahaneke bAda apanI bAta rAjAke Age pragaTa na karaneke liye abhaya-kumArako bahutasA dravya 'diyA jise vaha' abhayakumAra letA gyaa| isa prakAra abhayakumAra sabhI sAmaMtoMke ghara phira AyA / sabhI mAMsa na de sake aura apanI bAtako chupAneke liye unhoMne dravya diyaa| phira jaba dUsare dina sabhA milI taba sabhI sAmaMta apane-apane Asanapara Akara baitthe| rAjA bhI siMhAsanapara virAjamAna thaa| sAmaMta A-Akara rAjAse kalakI kuzala pUchane lge| rAjA isa bAtase vismita huaa| abhayakumArakI ora dekhaa| taba abhayakumAra bolA-"mahArAja ! kala Apake sAmaMta sabhAmeM bole the ki Ajakala mAMsa sastA milatA hai, isaliye maiM unake yahA~ mAMsa lene gayA thA; taba sabane mujhe bahuta dravya diyA; paraMtu kalejekA savA paisA bhara mAMsa nahIM diyaa| taba yaha mAMsa sastA yA maha~gA ?" yaha sunakara saba sAmaMta zaramase nIce dekhane lage; koI kucha bola na skaa| phira abhayakumArane kahA-"yaha maiMne kucha Apako duHkha deneke liye nahIM kiyA paraMtu bodha deneke liye kiyA hai| yadi hameM apane zarIrakA mAMsa denA paDe to anaMta bhaya hotA hai, kyoMki hameM apanI deha priya hai| isI prakAra jisa jIvakA vaha mAMsa hogA use bhI apanA jIva pyArA hogaa| jaise hama amUlya vastue~ dekara bhI apanI dehako bacAte haiM vaise hI una bicAre pAmara prANiyoMko bhI honA caahiye| hama samajhavAle bolate-cAlate prANI haiM, ve bicAre avAcaka aura nAsamajha haiN| unheM mautakA duHkha deM yaha kaisA pApakA prabala kAraNa hai ? hameM isa vacanako niraMtara 46
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhayakumArakI yukti ATVARD sabhAmeM, mAMsa sastA hai esA maMtrIone kahA savA TAMkabhAra mAMsake badalemeM bahuta dhana diyA SEXODINES kannaralAla sabhAmeM dhanakA DhagalA-mAMsa sastA yA maheMgA? 47
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSamAlA -zikSApATha 32.vinayase tattvakI siddhi hai dhyAnameM rakhanA cAhiye ki saba prANiyoMko apanA jIva pyArA hai; aura saba jIvoMkI rakSA karanA isake jaisA eka bhI dharma nahIM hai|" abhayakumArake bhASaNase zreNika mahArAjA saMtuSTa hue, sabhI sAmaMta bhI pratibuddha hue| unhoMne usa dinase mAMsa na khAnekI pratijJA kI; kyoMki eka to yaha abhakSya hai, aura kisI jIvako mAre binA milatA nahIM hai, yaha baDA adharma hai| isaliye abhaya maMtrIkA kathana sunakara unhoMne abhayadAnameM dhyAna diyA, jo AtmAke parama sukhakA kAraNa hai| zikSApATha 32 : vinayase tattvakI siddhi hai| zreNika rAjAkA dRSTAMta rAjagRhI nagarIke rAjyAsanapara jaba zreNika rAjA birAjamAna thA taba usa nagarImeM eka cAMDAla rahatA thaa| eka bAra usa cAMDAlakI strIko garbha rahA taba use Ama khAnekI icchA utpanna huii| usane Ama lA deneke liye cAMDAlase khaa| cAMDAlane kahA, "yaha AmakA mausama nahIM hai, isaliye maiM nirupAya hU~; nahIM to maiM Ama cAhe jitane U~ce sthAnapara hoM vahA~se apanI vidyAke balase lAkara terI icchA pUrNa kruuN|" cAMDAlIne kahA, "rAjAkI mahArAnIke bAgameM eka asamayameM Ama denevAlA AmravRkSa hai, usapara abhI Ama lacaka rahe hoMge, isaliye vahA~ jAkara Ama le aao|" apanI strIkI icchA pUrI karaneke liye cAMDAla usa bAgameM gyaa| guptarUpase AmravRkSake pAsa jAkara mantra paDhakara use jhukAyA aura Ama toDa liye| dUsare maMtrase use jaisAkA taisA kara diyaa| bAdameM vaha ghara AyA aura apanI strIkI icchApUrtike liye niraMtara vaha cAMDAla vidyAke balase vahA~se Ama lAne lgaa| eka dina phirate-phirate mAlIkI dRSTi AmravRkSakI ora gyii| AmoMkI corI huI dekhakara usane jAkara zreNika rAjAke sAmane namratApUrvaka kahA / zreNikakI AjJAse abhayakumAra nAmake buddhizAlI maMtrIne yuktise usa cAMDAlako khoja nikaalaa| cAMDAlako apane sAmane bulAkara pUchA, "itane sAre manuSya bAgameM rahate haiM, phira bhI tU kisa taraha caDhakara Ama le gayA ki yaha bAta kisIke bhA~panemeM bhI na AyI? so kh|" cAMDAlane kahA, "Apa merA aparAdha kSamA kre| maiM saca kaha detA hU~ ki mere pAsa eka vidyA hai, usake prabhAvase maiM una AmoMko le skaa|" abhayakumArane kahA, "mujhase to kSamA nahIM dI jA sakatI; paraMtu mahArAjA zreNikako tU yaha vidyA de to unheM aisI vidyA lenekI abhilASA honese tere upakArake badale meM maiM aparAdha kSamA karA sakatA huuN|" cAMDAlane vaisA karanA svIkAra kiyaa| phira abhayakumArane cAMDAlako jahA~ zreNika rAjA siMhAsanapara baiThA thA vahA~ lAkara sAmane khaDA rakhA; aura sArI bAta rAjAko kaha sunaayii| isa bAtako rAjAne svIkAra kiyaa| phira cAMDAla sAmane khaDe rahakara tharatharAte pairoMse zreNikako usa vidyAkA bodha dene lagA; paraMtu vaha bodha lagA nhiiN| turanta khaDe hokara abhayakumAra bole, "mahArAja ! Apako yadi yaha vidyA avazya sIkhanI ho to sAmane Akara khaDe raheM, aura ise siMhAsana deN|" rAjAne vidyA leneke liye vaisA kiyA to tatkAla vidyA siddha ho gyii|
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ zreNika mahArAjA kerI lAneke liye apane patiko Agraha karatI hai caMDAla kerI toDa rahA hai abhayakumArane rAjAko kahAvidyA leneke liye caMDAlakA bhI vinaya karanA par3egA
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSamAlA-zikSApATha 33. sudarzana seTha yaha bAta kevala bodha leneke liye hai| eka cAMDAlakI bhI vinaya kiye binA zreNika jaise rAjAko vidyA siddha na huI, to isameMse yaha tattva grahaNa karanA hai ki, sadvidyAko siddha karaneke liye vinaya karanI cAhiye / AtmavidyA pAneke liye yadi hama nigraMtha gurukI vinaya kareM to kaisA maMgaladAyaka ho ! vinaya yaha uttama vazIkaraNa hai| bhagavAnane uttarAdhyayanameM vinayako dharmakA mUla kahakara varNita kiyA hai| gurukI, munikI, vidvAnakI, mAtA-pitAkI, aura apanese baDoMkI vinaya karanI yaha apanI uttamatAkA kAraNa hai| zikSApATha 33 : sudarzana seTha prAcIna kAlameM zuddha ekapatnIvratako pAlanevAle asaMkhya puruSa ho gaye haiM; unameMse saMkaTa sahana karake prasiddha honevAlA sudarzana nAmakA eka satpuruSa bhI hai| vaha dhanADhya, sundara mukhAkRtivAlA, kAMtimAn aura yuvAvasthAmeM thaa| jisa nagarameM vaha rahatA thA, usa nagarake rAjadarabArake sAmanese kisI kArya-prasaMgake kAraNa use nikalanA pdd'aa| vaha jaba vahA~se nikalA taba rAjAkI abhayA nAmakI rAnI apane AvAsake jharokhemeM baiThI thii| vahA~se sudarzanakI ora usakI dRSTi gyii| usakA uttama rUpa aura kAyA dekhakara usakA mana llcaayaa| eka anucarIko bhejakara kapaTabhAvase nirmala kAraNa batAkara sudarzanako Upara bulaayaa| aneka prakArakI bAtacIta karaneke bAda abhayAne sudarzanako bhoga bhoganekA AmaMtraNa diyA / sudarzanane bahuta-sA upadeza diyA to bhI usakA mana zAMta nahIM huaa| Akhira taMga Akara sudarzanane yuktise kahA, "bahina ! maiM puruSatvahIna hU~ !" to bhI rAnIne aneka prakArake hAvabhAva kiye| paraMtu una sArI kAmaceSTAoMse sudarzana vicalita nahIM huA; isase taMga Akara rAnIne use jAne diyaa| eka bAra usa nagarameM utsava thA, isaliye nagarake bAhara nagarajana AnaMdase idhara-udhara ghUmate the| dhUmadhAma macI huI thii| sudarzana seThake chaH devakumAra jaise putra bhI vahA~ Aye the| abhayA rAnI kapilA nAmakI dAsIke sAtha ThAThabATase vahA~ AyI thii| sudarzanake devaputale jaise chaH putra usake dekhanemeM aaye| usane kapilAse pUchA, "aise ramya putra kisake haiM ?" kapilAne sudarzana seThakA nAma liyaa| yaha nAma sunate hI rAnIkI chAtImeM mAno kaTAra bhoMkI gayI, use ghAtaka coTa lgii| sArI dhUmadhAma bIta jAneke bAda mAyA-kathana gaDhakara abhayA aura usakI dAsIne milakara rAjAse kahA-"Apa mAnate hoMge ki mere rAjyameM nyAya aura nItikA pravartana hai, durjanoMse merI prajA duHkhI nahIM hai; paraMtu yaha saba mithyA hai| aMtaHpurameM bhI durjana praveza kareM yahA~ taka abhI aMdhera hai ! to phira dUsare sthAnoMke liye to pUchanA hI kyA? Apake nagarake sudarzana nAmake seThane mujhe bhogakA AmaMtraNa diyA; na kahane yogya kathana mujhe sunane paDe; paraMtu maiMne usakA tiraskAra kiyaa| isase vizeSa aMdhera kaunasA kahA jAya !" rAjA mUlataH kAnake kacce hote haiM, yaha bAta to yadyapi sarvamAnya hI hai, usameM phira strIke mAyAvI madhura vacana kyA asara nahIM kareMge? tatte telameM ThaMDe 50
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudarzana zeTha abhayA rAnI sudarzana zeThako samajhA rahI hai kapilAne kahA-yaha chaho putra sudarzana zeThake GSTILLIU TIC rAnI sudarzana zeThake bAremeM rAjAke kAnameM ulTI bAta karatI huI zeThako zUlIkI zikSA, zUlI phaTakara siMhAsana Mountan
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSamAlA zikSApATha 43. anupama kSamA jala jaise vacanoMse rAjA krodhAyamAna huaa| usane sudarzanako zUlIpara caDhA denekI tatkAla AjJA kara dI, aura tadanusAra saba kucha ho bhI gayA / mAtra sudarzanake zUlI para caDhanekI dera thI / cAhe jo ho paraMtu 'sRSTike' divya bhaMDArameM ujAlA hai| satyakA prabhAva DhakA nahIM rhtaa| sudarzanako zUlIpara biThAyA ki zUlI miTa kara jagamagAtA huA sonekA siMhAsana ho gayA, aura devaduMdubhikA nAda huA, sarvatra AnaMda chA gyaa| sudarzanakA satya zIla vizvamaMDalameM jhalaka utthaa| satya zIlakI sadA jaya hai| zIla aura sudarzanakI uttama dRDhatA ye donoM AtmAko pavitra zreNipara caDhAte hai ! zikSApATha 43 : anupama kSamA kSamA aMtarzatruko jItanekA khaDga hai| pavitra AcArakI rakSA karanekA bakhtara hai| zuddhabhAvase asahya du:khameM sama-pariNAmase kSamA rakhanevAlA manuSya bhavasAgarako tara jAtA hai| gajasukumArakA dRSTAMta kRSNa vAsudevake gajasukumAra nAmake choTe bhAI mahA surUpavAna evaM sukumAra mAtra bAraha varSakI AyumeM bhagavAna neminAthake pAsa saMsAratyAgI hokara smazAnameM ugradhyAnameM sthita the; taba ve eka adbhuta kSamAmaya caritrase mahA siddhiko pA gaye, use maiM yahA~ kahatA hU~ / somala nAmake brAhmaNakI surUpavarNasaMpanna putrIke sAtha gajasukumArakI sagAI huI thI / paraMtu vivAha honese pahale gajasukumAra to saMsAra tyAga kara cale gye| isaliye apanI putrIke sukhanAzake dveSase usa somala brAhmaNako bhayaMkara krodha vyApta ho gyaa| gajasukumArakI khoja karatA karatA vaha usa smazAnameM A pahu~cA jahA~ mahA muni gajasukumAra ekAgra vizuddha bhAvase kAyotsargameM the / usane komala gajasukumArake mAthepara cikanI miTTIkI bADa banAI aura usake aMdara dhadhakate hue aMgAre bhare aura IMdhana bharA jisase mahA tApa utpanna huaa| isase gajasukumArakI komala deha jalane lagI taba somala vahA~se jAtA rhaa| usa samaya gajasukumArake asahya duHkhake bAremeM bhalA kyA kahA jAye ? paraMtu taba ve samabhAva pariNAmameM rahe / kiMcit krodha yA dveSa unake hRdayameM utpanna nahIM huaa| apane AtmAko svarUpasthita karake bodha diyA, "dekha! yadi tUne isakI putrIke sAtha vivAha kiyA hotA to yaha kanyAdAnameM tujhe pagaDI detA / vaha pagaDI thoDe samayameM phaTa jAnevAlI tathA pariNAmameM duHkhadAyaka hotI / yaha isakA baDA upakAra huA ki usa pagaDIke badale isa mokSakI pagaDI ba~dhavAyI / " aise vizuddha pariNAmoMse aDiga rahakara samabhAvase usa asahya vedanAko sahakara, sarvajJa sarvadarzI hokara ve anaMta jIvanasukhako prApta hue kaisI anupama kSamA aura kaisA usakA sundara pariNAma ! tattvajJAniyoMke vacana haiM ki AtmA mAtra svasadbhAvameM AnA cAhiye, aura vaha usameM AyA to mokSa hathelImeM hI hai| gajasukumArakI prasiddha kSamA kaisA vizuddha bodha detI hai ! 52
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ gajasukumAra gajasukumArake sira para miTTIkI pAlI karake agni jalAtA huA somala brAhmaNa
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSamAlA zikSApATha 46-47. kapilamuni bhAga 1,2 - zikSApATha 46 : kapilamuni - bhAga 1 kauzAmbI nAmakI eka nagarI thI / vahA~ke rAjadarabArameM rAjyake AbhUSaNarUpa kAzyapa nAmakA eka zAstrI rahatA thA / usakI strIkA nAma zrIdevI thA / usake peTase kapila nAmakA eka putra janmA thA jaba vaha pandraha varSakA huA taba usake pitAkA svargavAsa ho gyaa| kapila lADapyAra meM palA honese vizeSa vidvattAko prApta nahIM huA thA, isaliye usake pitAkA sthAna kisI dUsare vidvAnako milaa| kAzyapa zAstrI jo pU~jI kamAkara gaye the, use kamAnemeM azakta kapilane khAkara pUrI kara dii| eka dina zrIdevI gharake daravAjemeM khar3I thI ki itanemeM docAra naukaroMsahita apane patikI zAstrIya padavIko prApta vidvAna jAtA huA usake dekhanemeM aayaa| bahuta mAnase jAte hue usa zAstrIko dekhakara zrIdevIko apanI pUrvasthitikA smaraNa ho aayaa| "jaba mere pati isa padavIpara the, taba maiM kaisA sukha bhogatI thI! yaha merA sukha to gayA, paraMtu merA putra bhI pUrA par3hA hI nahIM / " isa prakAra vicArameM Dolate-Dolate usakI A~khoMmeMse TapATapa A~sU girane lge| itanemeM ghUmatA ghUmatA kapila vahA~ A phuNcaa| zrIdevIko rotI huI dekhakara usakA kAraNa puuchaa| kapilake bahuta Agrahase zrIdevIne jo thA vaha kaha batAyA / phira kapila bolA, "dekha mA~, maiM buddhizAlI hU~, paraMtu merI buddhikA upayoga jaisA cAhiye vaisA nahIM ho sakA / isaliye vidyAke binA maiMne yaha padavI prApta nahIM kI tU jahA~ kahe vahA~ jAkara aba maiM yathAzakti vidyA siddha karU~ / " zrIdevIne khedapUrvaka kahA, "yaha tujhase nahIM ho sakegA, nahIM to AryAvartakI sImApara sthita zrAvastI nagarImeM indradatta nAmakA tere pitAkA mitra rahatA hai, vaha aneka vidyArthiyoMko vidyAdAna detA hai; yadi tu vahA~ jA sake to abhISTa siddhi avazya hogii|" ekado dina ruka kara sajja hokara, 'astu' kaha kara kapilajIne rAstA pakaDA / avadhi bItane para kapila zrAvastImeM zAstrIjIke ghara A phuNcaa| praNAma karake apanA itihAsa kaha sunaayaa| zAstrIjIne mitraputrako vidyAdAna deneke liye bahuta AnaMda pradarzita kiyaa| paraMtu kapilake pAsa koI pU~jI na thI ki usameMse vaha khAye aura abhyAsa kara sake; isaliye use nagarameM bhikSA mA~ganeke liye jAnA paDatA thA / mA~gate mA~gate dopahara ho jAtI thI, phira rasoI banAtA aura khAtA ki itanemeM saMdhyAkA thoDA samaya rahatA thA isaliye vaha kucha bhI abhyAsa nahIM kara sakatA thaa| paMDitajIne usakA kAraNa pUchA to kapilane saba kaha sunaayaa| paMDitajI use eka gRhasthake pAsa le gaye aura usa gRhasthane kapilapara anukaMpA karake eka vidhavA brAhmaNI ke ghara aisI vyavasthA kara dI ki use hamezA bhojana milatA rahe, jisase kapilakI yaha eka ciMtA kama huI / zikSApATha 47 : kapilamuni - bhAga 2 yaha choTI ciMtA kama huI, vahA~ dusarI baDI jhaMjhaTa khaDI huii| bhadrika kapila aba javAna ho gayA thA; aura jisake yahA~ vaha khAne jAtA thA vaha vidhavA strI bhI javAna thii| usake sAtha usake gharameM dUsarA koI AdamI nahIM thaa| dina pratidina pArasparika bAtacItakA saMbaMdha baDhA; baDhakara 54
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSamAlA - zikSApATha 48. kapilamuni - bhAga 3 hAsya-vinodarUpameM pariNata huA; yoM hote hote donoM premapAzameM ba~dha gye| kapila usase lubhAyA ! ekAMta bahuta aniSTa vastu hai !! vaha vidyA prApta karanA bhUla gyaa| gRhasthakI orase milanevAle sIdhese donoMkA muzkilase nirvAha hotA thA; paraMtu kapaDe-lattekI takalIpha huii| kapilane gRhasthAzrama basA lene jaisA kara DAlA / cAhe jaisA honepara bhI laghukarmI jIva honese use saMsArake prapaMcakI vizeSa jAnakArI bhI nahIM thii| isaliye vaha becArA yaha jAnatA bhI na thA ki paisA kaise paidA kiyA jAya / caMcala strIne use rAstA batAyA ki vyAkula honese kucha nahIM hogA; paraMtu upAyase siddhi hai| isa gA~vake rAjAkA aisA niyama hai ki sabere pahale jAkara jo brAhmaNa AzIrvAda de use vaha do mAzA sonA detA hai| vahA~ yadi jA sako aura prathama AzIrvAda de sako to vaha do mAzA sonA milegaa| kapilane yaha bAta mAna lii| ATha dina taka dhakke khAye paraMtu samaya bIta jAneke bAda pahu~canese kucha hAtha nahIM AtA thaa| isaliye usane eka dina nizcaya kiyA ki yadi maiM caukameM soU~ to sAvadhAnI rakhakara uThA jaaygaa| phira vaha caukameM soyaa| AdhI rAta bItanepara caMdrakA udaya huaa| kapila prabhAta samIpa samajhakara muTThiyA~ bA~dhakara AzIrvAda deneke liye dauDate hue jAne lgaa| rakSapAlane use cora jAnakara pakaDa liyA / leneke dene paDa gye| prabhAta hone para rakSapAlane use le jAkara rAjAke samakSa khaDA kiyaa| kapila besudha-sA khaDA rahA; rAjAko usameM corake lakSaNa dikhAI nahIM diye| isaliye usase sArA vRttAMta puuchaa| caMdrake prakAzako sUryake samAna mAnanevAlekI bhadrikatApara rAjAko dayA aayii| usakI daridratA dUra karanekI rAjAkI icchA huI, isaliye kapilase kahA, "AzIrvAda deneke liye yadi tujhe itanI jhaMjhaTa khaDI ho gaI hai to aba tU yatheSTa mA~ga le; maiM tujhe duuNgaa|" kapila thoDI dera mUDha jaisA rhaa| isase rAjAne kahA, "kyoM vipra ! kucha mA~gate nahIM ho?" kapilane uttara diyA, "merA mana abhI sthira nahIM huA hai; isaliye kyA mA~D yaha nahIM suujhtaa|" rAjAne sAmaneke bAgameM jAkara vahA~ baiThakara svasthatApUrvaka vicAra karake kapilako mA~ganeke liye khaa| isaliye kapila usa bAgameM jAkara vicAra karane baitthaa| zikSApATha 48 : kapilamuni-bhAga 3 do mAzA sonA lenekI jisakI icchA thI, vaha kapila aba tRSNAtaraMgameM bahane lgaa| pA~ca muhareM mA~ganekI icchA kI, to vahA~ vicAra AyA ki pA~case kucha pUrA honevAlA nahIM hai| isaliye paccIsa muhare maaND| yaha vicAra bhI badalA / paccIsa muharoMse kahIM sArA varSa nahIM nikalegA; isaliye sau muhareM mA~ga luuN| vahA~ phira vicAra bdlaa| sau muharoMse do varSa kaTa jAyeMge, vaibhava bhogakara phira duHkhakA du:kha, isaliye eka hajAra muharoMkI yAcanA karanA ThIka hai; paraMtu eka hajAra muharoMse, bAla-baccoMke do cAra kharca A jAya, yA aisA kucha ho to pUrA bhI kyA hoM? isaliye dasa hajAra muhareM mA~ga lU~ ki jisase jIvanaparyanta bhI cintA na rhe| vahA~ phira icchA bdlii| dasa hajAra muhareM khatma ho jAyegI to phira pU~jIhIna hokara rahanA paDegA / isaliye eka lAkha muharoMkI mA~ga karU~ ki jisake byAjameM sArA vaibhava bhogUM; paraMtu jIva ! lakSAdhipati to 55
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSamAlA - zikSApATha 48. kapilamuni - bhAga 3 bahutase haiM, inameM maiM nAmAMkita kahA~se ho pAU~gA? isaliye karoDa muhareM mA~ga lU~ ki jisase maiM mahAna zrImAna kahA jaauuN| phira raMga badalA / mahatI zrImattAse bhI gharameM sattA nahIM kahalAyegI, isaliye rAjAkA AdhA rAjya mA~geM / paraMtu yadi AdhA rAjya mA~gUMgA to bhI rAjA mere tulya ginA jAyagA; aura phira maiM usakA yAcaka bhI mAnA jaauuNgaa| isaliye mA~yU~ to pUrA rAjya hI mA~ga luuN| isa taraha vaha tRSNAmeM DUbA; paraMtu vaha thA tuccha saMsArI, isaliye phirase pIche lauttaa| bhale jIva ! mujhe aisI kRtaghnatA kisaliye karanI paDe ki jo mujhe icchAnusAra deneko tatpara huA usIkA rAjya le lenA aura usIko bhraSTa karanA? yathArtha dRSTise to isameM merI hI bhraSTatA hai| isaliye AdhA rAjya mA~gU; parantu yaha upAdhi bhI mujhe nahIM caahiye| taba paisekI upAdhi bhI kahA~ kama hai ? isaliye karoDa, lAkha choDakara sau do sau muhareM hI mA~ga luuN| jIva ! sau do sau muhare abhI milegI to phira viSaya-vaibhavameM vakta calA jAyagA; aura vidyAbhyAsa bhI dharA rahegA; isaliye abhI to pA~ca muhareM hI le jAU~, pIchekI bAta pIche / are ! pA~ca muharoMkI bhI abhI kucha jarUrata nahIM hai; mAtra do mAzA sonA lene AyA thA vahI mA~ga lU~ / jIva ! yaha to hada ho gii| tRSNAsamudrameM tUne bahuta gote khAye / saMpUrNa rAjya mA~gate hue bhI jo tRSNA nahIM bujhatI thI, mAtra saMtoSa evaM vivekase use ghaTAyA to ghaTa gii| yaha rAjA yadi cakravartI hotA to phira maiM isase vizeSa kyA mA~ga sakatA thA? aura jaba taka vizeSa na milatA taba taka merI tRSNA zAMta bhI na hotI; jaba taka tRSNA zAMta na hotI taba taka maiM sukhI bhI na hotaa| itanese bhI merI tRSNA dUra na ho to phira do mAzese kahA~se dUra hogI? usakA AtmA sulaTe bhAvameM AyA aura vaha bolA, "aba mujhe do mAze sonekA bhI kucha kAma nahIM; do mAzese baDhakara maiM kisa hada taka pahu~cA ! sukha to saMtoSameM hI hai| yaha tRSNA saMsAravRkSakA bIja hai| isakI he jIva ! tujhe kyA AvazyakatA hai? vidyA grahaNa karate hue tU viSayameM paDa gayA; viSayameM paDanese isa upAdhimeM paDA; upAdhike kAraNa tU anaMta tRSNAsamudrakI taraMgoMmeM pdd'aa| isa prakAra eka upAdhise isa saMsArameM anaMta upAdhiyA~ sahanI paDatI haiN| isaliye isakA tyAga karanA ucita hai| satya saMtoSa jaisA nirupAdhi sukha eka bhI nahIM hai|" yoM vicAra karate karate tRSNAko zAnta karanese usa kapilake aneka AvaraNa kSaya ho gye| usakA aMtaHkaraNa praphullita aura bahuta vivekazIla ho gyaa| viveka hI vivekameM uttama jJAnase vaha svAtmAkA vicAra kara skaa| apUrva zreNipara caDhakara vaha kevalajJAnako prApta huA aisA kahA jAtA hai| tRSNA kaisI kaniSTha vastu hai ! jJAnI aisA kahate haiM ki tRSNA AkAza jaisI anaMta hai| niraMtara vaha navayauvanA rahatI hai| kucha cAha jitanA milA ki vaha cAhako baDhA detI hai| saMtoSa hI kalpavRkSa hai; aura yahI mAtra manovAMchAko pUrNa karatA hai|
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ kapila muni vidhavAne kapilako rAjAke pAsase do mAsA sonA lAnekI preraNA dI madhyarAtrimeM rAjAke pAsa jAte hue kapilako sainikone pakaDA tRSNAke tyAgaseM kapila kevalI bana gayA COAST rAjAke sAmane bAta karatA huA bhadrika kapila bagImeM vicAra karatA huA kapila
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSamAlA -zikSApATha 73. mokSasukha zikSApATha 73 : mokSasukha isa sRSTimaMDalameM bhI kitanI hI aisI vastue~ aura manakI icchAe~ rahI haiM ki jinheM kucha aMzameM jAnate hue bhI kahA nahIM jA sktaa| phira bhI ye vastue~ kucha sampUrNa zAzvata yA anaMta bhedavAlI nahIM hai| aisI vastukA jaba varNana nahIM ho sakatA taba ananta sukhamaya mokSasambandhI upamA to kahA~se milegI? gautama svAmIne bhagavAnase mokSake ananta sukhake viSayameM prazna kiyA taba bhagavAnane uttarameM kahA-"gautama ! yaha anaMtasukha ! maiM jAnatA hU~, parantu use kahA jA sake aisI yahA~ para koI upamA nahIM hai| jagatameM isa sukhake tulya koI bhI vastu yA sukha nahIM hai|" aisA kahakara unhoMne nimna AzayakA eka bhIlakA dRSTAMta diyA thaa| bhadrika bhIlakA dRSTAMta eka jaMgalameM eka bhadrika bhIla apane bAlabaccoM sahita rahatA thaa| zahara AdikI samRddhikI upAdhikA use leza bhAna bhI na thaa| eka dina koI rAjA azvakrIDAke liye ghUmatA ghUmatA vahA~ A niklaa| use bahuta pyAsa lagI thI, jisase usane izArese bhIlase pAnI maaNgaa| bhIlane pAnI diyA / zItala jalase rAjA saMtuSTa huaa| apaneko bhIlakI taraphase mile hue amUlya jaladAnakA badalA cukAneke liye rAjAne bhIlako samajhA kara apane sAtha liyaa| nagarameM Aneke bAda rAjAne bhIlako usane jindagImeM na dekhI huI vastuoMmeM rakhA / sundara mahala, pAsameM aneka anucara, manohara chatrapalaMga, svAdiSTa bhojana, maMda-maMda pavana aura sugandhI vilepanase use Anandamaya kara diyaa| vividha prakArake hIrA, mANika, mauktika, maNiratna aura raMga-biraMgI amUlya vastue~ nirantara usa bhIlako dekhaneke liye bhejA karatA thA, aura use bAga-bagIcoMmeM ghUmane-phiraneke liye bhejA karatA thaa| isa prakAra rAjA use sukha diyA karatA thaa| eka rAta jaba saba so rahe the taba usa bhIlako bAlabacce yAda Aye, isaliye vaha vahA~se kucha liye kiye binA ekAeka nikala paDA / jAkara apane kuTumbiyoMse milaa| una sabane milakara pUchA, "tU kahA~ thA ?" bhIlane kahA, "bahuta sukhmeN| vahA~ maiMne bahuta prazaMsA karane yogya vastue~ dekhiiN|" kuTumbI-paraMtu ve kaisI thIM? yaha to hameM btaa| bhIla-kyA kahU~ ? yahA~ vaisI eka bhI vastu nahIM hai| kuTumbI-bhalA aisA ho kyA? ye zaMkha, sIpa, kauDA kaise manohara paDe haiM ! vahA~ aisI koI dekhane lAyaka vastu thI? bhIla-nahIM, nahIM bhAI, aisI vastu to yahA~ eka bhI nahIM hai| unake sauveM yA hajAraveM bhAga jitanI bhI manohara vastu yahA~ nahIM hai| kuTumbI-taba to tU cupacApa baiThA raha, tujhe bhrama huA hai, bhalA, isase acchA aura kyA hogA? he gautama ! jaise yaha bhIla rAjavaibhavasukha bhogakara AyA thI, aura jAnatA bhI thA, phira bhI upamAyogya vastu na milanese vaha kucha kaha nahIM sakatA thA; vaise hI anupameya mokSako, saccidAnanda svarUpamaya nirvikArI mokSake sukhake asaMkhyAtaveM bhAgake bhI yogya upameya na milanese maiM tujhe nahIM kaha sktaa|
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhadrika bhIla S jaMgalameM rAjAko pAnIkA loTA detA huA bhIla, bhIlako rAjAne bahuta sukhI kiyA kuTuMbIone kahA-kahAM gayA thA? bhIlane kahA-bahuta sukhameM bhagavAnane kahA-bhIlake samAna meM bhI mokSasukhakA anubhava karatA hUM;/ lekina kaha nahIM sktaa| 59
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodhameMse vicAra karane yogya prazna mokSake svarUpake viSayameM zaMkA karanevAle to kutarkavAdI haiM, unheM kSaNika sukhasaMbaMdhI vicArake kAraNa satsukhakA vicAra nahIM aataa| koI AtmikajJAnahIna yoM bhI kahatA hai ki isase koI vizeSa sukhakA sAdhana vahA~ hai nahIM, isaliye anaMta avyAbAdha sukha kaha dete haiN| usakA yaha kathana vivekapUrNa nahIM hai| nidrA pratyeka mAnavako priya hai; parantu usameM vaha kucha jAna yA dekha nahIM sakatA; aura yadi kucha jAnanemeM Aye to mAtra svapnopAdhikA mithyApanA AtA hai jisakA kucha asara bhI ho / vaha svapnarahita nidrA jisameM sUkSma evaM sthUla saba jAnA aura dekhA jA sake, aura nirupAdhise zAMta U~gha lI jA sake to usakA vaha varNana kyA kara sakatA hai ? use upamA bhI kyA de sakatA hai ? yaha to sthUla dRSTAMta hai; parantu bAla, avivekI isa parase kucha vicAra kara sake, isaliye kahA hai| bhIlakA dRSTAMta, samajhAneke liye bhASAbhedake pheraphArase tumheM kaha btaayaa| (bhAvanAbodha - mokSamAlA samApta) nIce likhe hue praznokA vicAra kIjie anitya bhAvanA - bhikhArI kA kheda (pRSTha 1) 1. eka bhikhArI eka gRhastha ke ghara para kyoM gayA? 2. bhikhArI ko AnaMda kisaliye huA? 3. jhAr3ake nIce kyoM baiThA ? usake pAsa kyA kyA cIjeM thI? 4. svapnameM usane kyA kyA dekhA? aura kisa kAraNa se jAga uThA? jAgane para kheda kyoM huA? azaraNa bhAvanA - anAthI muni (pRSTha 4) 1. jaMgala kA kyA nAma thA ? vaha jaMgala kaisA suMdara thA? 2. jhAr3ake nIce kauna baiThA thA ? 3. rAjA muniko dekhakara kyA socatA hai? aura kyA karake unake sAmane baiThA? 4. rAjA muniko kyA kahatA hai ? munine kyA javAba diyA ? 5. anAthatA kise kahate hai ? munike pitAkA nAma kyA thA? 6. unako kaunasI vedanA utpanna huI ? mAtApitAne vedanAko dUra karane ke kyA upAya kiye? 8. anAthapanA kaise kahA jAegA? 9. kyA vicAra karake soye the? 10. svayaM aura dUsaro ke nAtha kaise hue? 11. narakameM le jAnevAlA kauna ? aura svargameM le jAnevAlA kauna ? 12. anAthI munike upadezaseM rAjA ko kyA prApta huA? 13. anAthI muni ke prati rAjA kyA kahate hai ? ekatva bhAvanA - namirAjarSi (pRSTha 8) 1. namirAjarSiko kaunasI vedanA utpanna huI ? 2. vaidyane kaunasI davAI batAI ? rANIyA kyA ghisane baiThI? 3. AvAz2a kisakA huA? AvAz2a zAMta hone para namirAjarSine kyA vicAra kiyA ? 4. vairAgya Anese kisakI smRti huI ? 6. kyA vicAra karake so gaye? anyatva bhAvanA -rAjAdhirAja bharatezvara (pRSTha 14) 1. aMgUlImeMse kyA nikala par3A? aMgUlI azobhanIya kisa kAraNase huI ? 2. daza aMgUliyoMmeM 60
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodhameMse vicAra karane yogya prazna se kyA nikAla diyA ? 3. aMgUlI kisase suMdara dikhatI hai ? 4. aMgUlIse kyA zobhA detA hai ? aura hAthaseM kyA zobhA detA hai ? 5. zarIra kisase zobhA detA hai? 6. bharatarAjAke hRdayameM kyA utpanna huA? 7. vairAgya honese kyA nikala gayA ? 8. zukla dhyAnase kyA utpanna huA? 9. kevalajJAna hone para kyA kiyA? azucibhAvanA - sanatkumAra cakravartI (pRSTha 19) 1. do deva kaunasA rUpa lekara ke, kahA~ para Aye? 2. usa vakta sanatkumArake zarIra para kyA lagA huA thA ? 3. viprone kisa rUpameM mastaka ghUmAyA ? 4. devone rUpakI prazaMsA kI usase kyA huA? 5. rAjasabhAmeM devone kisa rUpameM mastaka ghUmAyA ? 6. brAhmaNone kyA kahA ? 7. pAna thUkane se kyA huA? 8. kAyAko jheramaya jAnakara sanatkumArane kyA kiyA? 9. sanatkumArako vairAgya Ane para kyA kiyA? 10. dIkSAke bAda kitane roga utpanna hue ? deva parIkSA karane Aye taba sanatkumArane kyA kahA? nivRttibodha (saMsArabhAvanA)- mRgAputra (pRSTha 22) 1. mRgAputra jharokhemeMse kyA dekha rahe hai ? 2. rAjamArga para kauna khar3A hai ? 3. mRgAputrane munike nirIkSaNase kyA prApta kiyA ? 4. jAtismaraNajJAna pAnese unako kyA yAda A gayA ? 5. saMsArake duHkha jAnakara, vairAgya honese kyA bhAvanA huI ? mAtApitAke pAsa kyA mAMgate hai ? 7. cAritra pAlanemeM kyA kyA muzkelI AyegI? 8. mRgAputrakA dRDha nizcaya dekhakara mAtApitAne kisakI AjJA dI? mRgAputrane dIkSA lekara kyA prApta kiyA ? Asrava bhAvanA - kuMDarika (pRSTha 29) 1. munirAjakA upadeza sunakara kuMDarikane kyA kiyA? 2. saMyamameM zarIra rogagrasta honese kaise bhAva kiye? 3. apane nagarameM Akara azokavATikAmeM jhAr3a para kyA laTakAyA? 4. puMDarikane kuMDarikako rAjya dekara svayaMne kyA kiyA? 5. kuMDarikane rAjyameM Akara kyA kiyA ? 6. rAtako ulTI ho jAne para kaise bhAva kiye? 7. rAtako raudradhyAnase mRtyu hone para marakara kahAM gayA ? saMvarabhAvanA - puMDarika (pRSTha 30) 1. puMDarikane kuMDarikakI mukhapaTI Adi upakaraNako grahaNa karake kyA nizcaya kiyA ? 2. puMDarika mRtyu ke bAda kahAM para gayA ? saMvarabhAvanA - vajrasvAmI (pRSTha 30) 1. vajrasvAmIke rUpakA varNana sunakara rukmiNIne kyA nizcaya kiyA? 2. dhanAvaha zeThane rukmiNI aura dravya ko lekara vajrasvAmIse kyA kahA? 3. rukmiNIne vajrasvAmIko pighalAneke liye kyA upAya kiye? 4. aMtameM rukmiNIne kyA kiyA? nirjarAbhAvanA - dRDhaprahArI (pRSTha 33) 1. dRDhaprahArIne brAhmaNake ghara jAkara kyA kiyA? 2. brAhmaNIne use kyA kahA? 3. brAhmaNIne
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodhameMse vicAra karane yogya prazna vacana sunakara dRDhaprahArIne kyA kiyA? 4. cAra hatyAeM karane ke bAda use kyA vicAra AyA? 5. dIkSA leneke bAda kahA~ para khar3A rahA? samabhAva rakhanese kyA prApta kiyA? lokasvarUpabhAvanA (pRSTha 34) 1. lokakA svarUpa kisa prakArase haiM? usako jAnanese hamako kyA phAyadA hogA? bodhadurlabhabhAvanA (pRSTha 36) 1. saccA jJAna kise kahate hai ? 2. isa samayameM saccA jJAna prApta honA kyoM durlabha hai ? 3. aura jo jJAna milA usake AdhAra para calanemeM jIvako kyA muzkilI lagatI hai ? dharmadurlabhabhAvanA (pRSTha 36) 1. satadharmake sacce upadezaka kisako kahanA? 2. isa jamAne meM unakA upadeza milanA kyoM durlabha ho gayA ? bAhubala (pRSTha 36) 1. bharata cakravartIkA cakra AyudhazAlAmeM kyoM praveza nahIM karatA hai ? 2. bharata cakravartIne krodhake AvezameM Akara bAhubala para kyA choDA ? 3. cakrane bAhubalako kyoM mArA nahIM? 4. bAhubalane krodhameM Akara kyA kiyA ? 5. muSTi uThAne para tatkAla kyA vicAra AyA? 6. usa muSTise bAhubalane kyA kiyA? 7. RSabhadeva bhagavAnake pAsa jAte samaya kyA vicAra AyA ? 8. jaMgalameM kitane samaya khar3e rahe ? 9. unako samajhAne ke liye do bahinoMko kisane bhejA ? 10. bhAIyoM ko vaMdana karaneke liye paga uThAte hI kyA prApta huA? kAmadeva zrAvaka (pRSTha 38) 1. sudharmA sabhAmeM indrane kAmadevakI kyA prazaMsA kI? 2. devone Akara kAmadevako kyA kiyA? 3. bhagavAnane munioko kAmadevakA dRSTAMta kisa liye diyA ? vasurAjA (pRSTha 40) 1. parvata aura nArada zAstrAbhyAsa karate samaya parvata kyA bolA? 2. nAradane kahA-ajakA kyA artha hai ? parvatane kyA kahA ? 3. parvatakI mAtA rAtako kisake pAsa gai? / 4. subahameM nArada aura parvata vasurAjAke pAsa Aye taba vasurAjAne kyA javAba diyA ? 5. vasurAjAne asatya bolane se kyA phala pAyA? subhuma cakravartI (pRSTha 42) 1. subhumane cha khaMDa jItakara dUsare kitane khaMDa jItanekI cAhanA kI? 2. dhAtakI khaMDake cha khaMDa jItanekI kisa liye icchA kI? 3. dhAtakI khaMDameM jAneke liye usane kyA kiyA? 4. carmaratnake kitane deva rakSA karanevAle hote hai ? 5. una devone kyA vicAra kiyA? 6. saba deva jAne para
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanAbodhameMse vicAra karane yogya prazna dharmaratnakA kyA huA ? subhuma marakara ke kaunasI gatimeM gayA ? abhavakumAra (pRSTha 46 ) 1. zreNikake darabArameM maMtrIyone kyA kahA ? 2. abhayakumAra maMtrIyoke ghara para kyoM gayA ? 3. maMtrIyone hRdayakA mAMsa na dekara kyA diyA ? 4. zreNikarAjA siMhAsana para baiThe taba maMtrIyone Akara kyA pUchA ? 5. rAjAko Azcarya kyoM huA ? 6. abhayakumArane uThakara kyA kahA ? 7. maMtrIyoko zarama Anese abhayakumArane kyA kahA ? 8. abhayakumArake vacanose maMtrIyone kyA tyAga kiyA ? zreNikarAjA (pRSTha 48 ) 1. caMDAlane AmravRkSako kaise nIce jhukAyA ? 2. caMDAlane aparAdhako kSamA karanekA kahane para abhayakumArane kyA kahA ? 3. zreNika rAjAko vidyA sIkhaneke liye kyA karanA par3A ? sudarzana seTha (pRSTha 50 ) 1. abhayA rANI aura kapilA dAsIne rAjAko sudarzanake bAremeM kyA kahA ? 2. rAjako Ane para sudarzanako kyA zikSA kI ? 3. zUlIkA kyA bana gayA ? gajasukumAra (pRSTha 52) 1. somala brAhmaNane gajasukumArake sira para kyA bharA ? 2. gajasukumAra usa vakta kyA vicAra karate hai ? 3. gajasukumAra isa zarIrakA tyAga karake kahA~ gaye ? kapila muni (pRSTha 54 ) 1. kapila vidyAbhyAsake liye kahA~ gaye ? 2. kapila vidyAbhyAsa kyoM na kara sakA ? 3. vidyAbhyAsa karate karate kahA~ phaMsa gayA ? 4. do mAsA sonA leneke liye kahA~ para jAtA thA ? 5. sonA lene jAne para kisane pakaDA ? 6. rAjAne usako bagIcemeM kisaliye bhejA ? 7. bagIce meM vicAra karane para usane kyA lenekA vicAra kiyA ? 8. vicAra badalane para use kyA prApta huA ? 9. kapilane rAjAke pAsa Akara kyA kahA ? bhadrika bhIla (pRSTha 58 ) 1. rAjAne bhIlako apane sAtha kyoM liyA ? 2. rAjAne apane nagarameM lAneke bAda usako kahAMpe rakkhA ? aura rAjA pratidina use kyA dikhalAte the ? 3. eka dina rAtako vaha kahA~ calA gayA ? 4. usake kuTuMbI use kyA pUchate hai ? 5. bhIla, unake kuTuMbIoko kyoM javAba nahIM de sakatA hai ? pArasabhAI jaina, agAsa Azrama 63
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
_