Dipavalino Sandesh

Author(s): Ramchandrasuri
Publisher: Jinvani Prakashan Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020320/1

Page #1

।। कोबातीर्थमंडन श्री महावीरस्वामिने नमः ।।
।। अनंतलब्धिनिधान श्री गौतमस्वामिने नमः ।।
।। गणधर भगवंत श्री सुधर्मास्वामिने नमः ।।
।। योगनिष्ठ आचार्य श्रीमद् बुद्धिसागरसूरीश्वरेभ्यो नमः ।।
। चारित्रचूडामणि आचार्य श्रीमद् कैलाससागरसूरीश्वरेभ्यो नमः ।।
आचार्य श्री कैलाससागरसूरिज्ञानमंदिर
पुनितप्रेरणा व आशीर्वाद राष्ट्रसंत श्रुतोद्धारक आचार्यदेव श्रीमत् पद्मसागरसूरीश्वरजी म. सा.
जैन मुद्रित ग्रंथ स्केनिंग प्रकल्प
ग्रंथांक :१
जैन
आराधन
श्री महावी
केन्द्र को
कोबा.
॥
अमतं
तु विद्या
श्री महावीर जैन आराधना केन्द्र
शहर शाखा
आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर कोबा, गांधीनगर-श्री महावीर जैन आराधना केन्द्र आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर कोबा, गांधीनगर-३८२००७ (गुजरात) (079) 23276252, 23276204 फेक्स : 23276249 Websiet : www.kobatirth.org Email : Kendra@kobatirth.org
आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर शहर शाखा आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर त्रण बंगला, टोलकनगर परिवार डाइनिंग हॉल की गली में पालडी, अहमदाबाद - ३८०००७ (079)26582355
-

Page #2

દીપાવલિનો દિવ્ય-સંદેશ
Cox
પરમય, સંઘાવર આચાર્ય વ શ્રીમદ્ વિજયરામચન્દ્રસૂરીધરજી મહારાજા

Page #3

• ધીનુ ધ્યેય કેવું હોવુ' જોઈ એ ?
૦ અમલ-ધર્મનું અને અમાપ-ફળનું સ્વરૂપ શું? ૦ તપ કેાને કહેવાય ? તપસ્વી કેવા હાય ?
દીપાવલિના દિવ્ય સંદેશ
: પ્રવચનકાર :
પૂજ્યપાદ પરમશાસનપ્રભાવક સુવિશાલગચ્છાધિપતિ સુવિશુદ્ધમોક્ષમાર્ગ પ્રરૂપક વ્યાખ્યાનવાચસ્પતિ આચાર્ય દેવ શ્રીમદ
વિજયરામચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજા
-: પ્રકાશક :——
જિનવાણી પ્રચારક ટ્રસ્ટ મુંબઈ

Page #4

: પ્રકાશક : જિનવાણું પ્રચારક ટ્રસ્ટ ૫૯, બેંક ઓફ ઈન્ડિયા બીડીંગ ૧૮૫, શેખ મેમણ સ્ટ્રીટ મુંબઈ-૪૦૦૦૦૨ ફેન નં. ૩૨૭૦૬૧
નકલ : ૧ ૦ ૦ ૦ વિ. સં. ૨૦૪૦ આ સુદિ પૂર્ણિમા મૂલ્ય રૂા. ૨-૫૦
: મુદ્રક : સુમતિ પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ,
સોનગઢ

Page #5

અંતરના બે ખેલ
અનેકાનેક પુણ્યાત્માઓને શ્રી સિદ્ધિગતિ પામવાનું આમ ત્રણ આપી રહેલા તારક તીર્થાધિરાજ શ્રી સિદ્ધગિરિજીની શીતલ છાયા, 'પરમપદને પ્રાપ્ત કરવાનું જ એક લક્ષ્ય સ્થિર કરાવનારા, સુવિશુદ્ધ મેક્ષમાર્ગોપદેશક ગચ્છાધિપતિ પૂ. આચાર્ય દેવ શ્રીમદ્ વિજયરામચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજાની તારક નિશ્રા અને સેંકડા પૂ. સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતા તથા ભારતભરના અનેક શ્રી સંધાના હારા મહાનુભાવાની ઉપસ્થિતિ-આ સુ ંદર ત્રિવેણીસંગમના સુયોગ આ વર્ષે પાલીતાણામાં સાંપડયે અને અનેક પુણ્યાત્માઓ એ સુંદર તકને ઝડપી લઈ દાનશીલ-તપ અને ભાવધર્મની આરાધનામાં ઉલ્લાસભેર જોડાઈ ગયા.
સકળ શ્રી સંધના મહાન પુણ્યાદયે પૂ. ગચ્છાધિપતિશ્રીજીનુ સ્વાસ્થ્ય આજે ૮૯ વર્ષની વૃદ્ધ વયે પણ સાનુકૂળ હેાવાથી પ્રાય: પ્રતિદિન એક કલાક તેઓશ્રી અમૃતવાણી વરસાવી રહ્યા છે. ‘ સંસાર ભૂંડા, મેાક્ષ રૂડો અને સંસારથી છૂટી મેાક્ષને પામવા માટે આ મનુષ્યભવમાં આચરવા યાય એક માત્ર સયમ' એ તેઓશ્રીના ઉપદેશામૃતનું કેન્દ્ર હાય છે. પછી, દાનાદિ ધર્માના વાસ્તવિક હેતુ સમજાવતા તેઓશ્રી અત્યંત સરળ અને સચેટ ભાષામાં ફરમાવે છે કે‘ લમીરૂપી ડાકણથી છૂટવા માટે દાનધર્મ, ભાગેાની ભૂતાવળથી મુક્ત થવા શીલધર્મ, ખાવાપીવાની આસિત અને અહિક ઇચ્છામાત્રથી પર થવા તપધમ અને ભવજ જાળને ભેદી નાંખવા ભાત્રધર્મ ની આચરણા કરવાની છે. નામના ” કીર્ત્તિ અને પાટીયા લગાડવા માટે કરાતુ ં દાન એ દાનધર્મ નથી પણ એક જાતના વેપાર છે, આલેાક-પરલાકના ભાગસુખે મેળવવા પળાતું શીલ એ શીલધર્મ નથી પણ એક પ્રકારની વિડ ંબણા છે, માનાદિ કષાયે! અને સાંસારિક લાલસાએ પેાષવા માટે કરાતા ૫ એ તપધર્મ તવા પણ કાયકષ્ટ છે અને જ્ઞાનીઓએ જે ભાવે
>

Page #6

[ ૪ ]
'
ધર્માંની આરાધના કરવા ફરમાવ્યું છે તેથી વિપરીત ભાવે કરાતા ધર્મોનુછાના પણુ સંસાર સમૂહને વધારનારા છે. ' આ તએશ્રીની દેશના પ્રધાન સૂર હેાય છે. આવી તાત્ત્વિક વાણીના શ્રવણના પ્રભાવે આજે તેઓશ્રીની તારક નિશ્રામાં અનેકવિધ ધર્માનુષ્ઠાતા શાસનની શાન વધારે તે રીતે ઉજવાઈ રહ્યાં છે. પુણ્યાત્માએ ઉલ્લાસભેર દાનની ગંગા વહાવે છે, આરાધકામાં તપધ ને ડ કે જોરશોરથી વાગી રહ્યો છે, તે ઉપરાંત પ્રભુભક્તિ, તીર્થં ભક્તિ, ગુરૂભકિત, સાધર્મિકભકિત, જીવદયા, અનુક`પા આદિ અનેક સુકૃત્યાથી સમગ્ર વાતાવરણ ઝળહળી રહ્યું છે. બાળકા, યુવાનો, પ્રૌઢા અને વૃદ્ધો સૌ પોતપોતાની શક્તિ અને સયાગેા અનુસાર આરાધનામાં લાગી ગયા છે. તેમનું લક્ષ્ય રખે ચૂકાઈ ન જાય તે માટે પૂજ્યપાદશ્રીજીના પ્રવચનેા દ્વારા સાવધાનીના સૂર સદા તેમના કાને પડતા રહે છે, એ તેનું એક મેટુ સૌભાગ્ય છે.
વિ. સં. ૨૦૪૦
આસા સુદ ૧૫ પાલીતાણા
દીપાલિકા પ હવે નજીક આવી રહ્યું છે. પરમ તારક પરમાત્મા મહાવીરદેવે એ વિસામાં સાળ પ્રહરની અ'તિમ દેશના ફરમાવી. એ દેશનામાં એ તારકે અનેક વસ્તુ સ્પષ્ટ કરી નાંખી છે. કયા ઈરાદે કરાતા ધર્મ મેાક્ષસાધક બની શકે, મેાક્ષ પુરુષાર્થીની જ એક માત્ર ઉપાદેયતા-આ વિગેરે વિષયાનું દેવાધિદેવના અંતિમ સંદેશના આધારે માર્મિક વિવેચન યુક્ત પૂજ્યપાદશ્રીજીના આ મનનીય પ્રવચન દ્વારા વાયા મેક્ષસાધક ધર્મની આરાધના કરી પોતાના મુક્તિના ધ્યેયને શીઘ્રપણે હાંસલ કરે એ જ અભિલાષા.
જિનવાણી પ્રચારક ટ્રસ્ટ મુંબઈ

Page #7

ક્યા ઇરાદે થતો ધર્મ મક્ષસાધક બની શકે ?
જ્ઞાનમાં જે જોયું હોય ને જે જુએ. તેમ અનંતજ્ઞાની વર્તે :
અનન્ત ઉપકારી અને અનન્ત જ્ઞાનના સ્વામી એવા શ્રી જિનેશ્વરદે, પિતાના નિર્વાણકાળને પણ જાણતા જ હોય છે. કયારે નિર્વાણ થવાનું છે, ક્યા સંજોગોમાં નિર્વાણ થવાનું છે અને કયાં નિર્વાણ થવાનું છે, ઈત્યાદિ કાંઈ પણ તે તારકેની જાણબહાર હોતું નથી. એવા ઉપકારીએ જ્યાં
જ્યાં જે જે કાળે વિચરવાનું નિર્માયું હોય છે, ત્યાં ત્યાં તે તે કાળે વિચરે છે. એ તારકના યોગે જે જે કાળે અને જે જે સ્થળે ઉપકાર થ નિર્માયે હોય છે, તે તે કાળે અને તે તે સ્થળે એ તારકે વિચરે છે. આથી વર્તમાન શાસનના નાયક, ચરમ તીર્થપતિ ભગવાન શ્રી મહાવિર પરમાત્માએ રાજગૃહી નગરીમાં ચૌદ ચોમાસા કર્યા છે.
કઈ કહે છે કે “એક રાજગૃહીમાં ભગવાને ચૌદ ચોમાસા કેમ કર્યા?” તે એવું કહેનારને આપણે એ જ કહેવું પડે કે- એ પ્રશ્ન જ અસ્થાને છે. ભગવાન અનન્ત જ્ઞાનના ઘણી છે. એ તે જ્ઞાનમાં જોયું હોય અને જુએ

Page #8

[૨] તેમ વતે.” એજ રીતે ભગવાન શ્રી મહાવીર પરમાત્મા છેલ્લે છેલ્લે “અપાપાપુરી” નામની નગરીમાં પધાર્યા છે. તે વખતે તે નગરીનું નામ “અપાપાપુરી” હતું, ભગવાનના નિર્વાણ બાદ તે નગરીનું નામ “પાપાપુરી થયું અને પાછળથી આજ સુધી તે નગરી “પાવાપુરીના નામથી ઓળખાય છે.
સોળ પ્રહરની દેશના : ભગવાન શ્રી મહાવીર પરમાત્મા, અપાપાપુરી નામની નગરીમાં પધાર્યા બાદ, દેવતાઓએ ત્યાં ત્રણ કિલ્લાઓથી ભૂષિલ રમ્ય સમવસરણ બનાવ્યું છે. પોતાના આયુષ્યના પર્યતને જાણીને ભગવાને તે સમવસરણમાં વિરાજી અન્તિમ દેશના દીધી છે. ભગવાનની દેશનાને સાંભળનારો વર્ગ પણ નાનેસૂને હેત નથી. ઈન્દ્રો, દેવતાઓ અને રાજા વગેરે મનુષ્યો પણ ભગવાનની દેશનાનું શ્રવણ કરવાને આવે છે. તિર્ય વગેરે પણ ભગવાનની દેશનાને સાંભળે છે. સામાન્ય રીતે ભગવાનની ધર્મદેશના રોજ બે પ્રહરની હોય છે, પરંતુ ભગવાન શ્રી મહાવીર દેવની અતિમ દેશના સોળ પ્રહરની હતી, એવી અતિપ્રસિદ્ધ પ્રસિદ્ધિ છે.
ભગવાનની દેશના એટલે ઉંચામાં ઉંચું સંગીત :
ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવે ૧૬ પ્રહર દેશના આપી તેમાં પણ કેટલાકને એ પ્રશ્ન ઉઠે એ સંભવિત છે કેએટલે કાળ સાંભળનારાઓ કેમ રહી શકે?” પણ ખરી.

Page #9

[૩] વાત તે એ છે કે–ભગવાનની વાણીને અતિશયોને જે જાણતા હોય અને માનતા હોય, તેને આ જાતિને પ્રશ્ન ઉઠે જ નહિ.” ભગવાન શ્રી જિનેશ્વરદેવની જગન્નારક દેશના એટલે અનુપમ પ્રકારનું એક સુંદરમાં સુંદર સંગીત, એમ કહીએ તો પણ ચાલી શકે. કારણ કે–ભગવાનની દેશના માલકેશ રાગમાં ચાલુ હોય છે, ભગવાનને સૂર અત્યન્ત મધુર હોય છે અને દેવતા તેમાં દુંદુભિને સૂર પૂરે છે. આજે પણ સારા ગવૈયાઓ કલાક સુધી સાંભળનારાઓને બેસાડી શકે છે, તે ભગવાનની દેશનાનું તે પૂછવું જ શું? દેશના સાંભળનારા સૌને એમ લાગે કે-“ભગવાન મને કહી રહ્યા છે. સૌ પોતપોતાની ભાષામાં ભગવાનની વાણીને સમજી શકે. બધાના સંદેહ એક સાથે છેદાયા કરે. આ વાણુને અતિશય જેને વરેલો હોય, તેવા તારકની દેશનાને સાંભળનારાએ સેળ પ્રહર બેસી રહે, એમાં આશ્ચર્ય પામવા જેવું શું છે? - સંગીતમાં કાંઈ કમ તાકાત હોય છે? મહાર રાગ જે ગાતાં આવડે, તે એને ગયે ભર ઉનાળામાં વરસાદ વરસાવી શકે છે. દીપક રાગ જે ગાતા આવડે, તે એને ગવૈયે દીપક પ્રગટાવી શકે છે. સંગીતમાં આવી આવી અનેકવિધ-તાકાત હોઈ શકે છે. ભગવાનની દેશના રૂપ સંગીત તે ઉચમાં ઉચ્ચ કેટિનું છે. ભગવાનની વાણીના અતિશયોને જે જાણે નહિ અને માને નહિ, તેને મુંઝવણ થાય એ બનવાજોગ છે. પણ ભગવાનની વાણીના અતિશને

Page #10

[૪] જે જાણતા હોય અને માનતે હોય, તેને એવી મુંઝવણ થાય જ નહિ કે-“સેળ પ્રહર સુધી સાંભળનારા કેમ રહી શકે?” એ સ્થળ એવું છે કે–ત્યાં ચંચળ છે પણ અચંચળ જેવા બની જાય છે. સ્વાભાવિક વૈરવૃત્તિ પણ એ સ્થળમાં ભૂલાઈ જાય છે. સમવસરણ જેવું સ્થળ અને ભગવાનની દેશના, આ બેને વેગ કલાકે સુધી સાંભળવારાએને રોકી રાખે, એમાં નવાઈ પામવા જેવું છે જ નહિ. આમ છતાં પણ કઈ કઈ જ જતા-આવતા હોય, તે એને નિષેધ પણ નથી. તે સન્માર્ગને સેવક અને ઉન્માર્ગને ઉચછેદક બની શકે
ભગવાન શ્રી મહાવીર પરમાત્મા, પિતાના પાદવિહારથી આ પૃથ્વીતલને પાવન કરતા, છેલ્લે છેલ્લે અપાપાપુરી નામની નગરીમાં પધાર્યા છે. ત્યાં દેવતાઓએ ત્રણ ગઢથી ભૂષિત એવું રમ્ય સમવસરણ બનાવ્યું છે. પિતાના આયુષ્યના પર્યન્તને જાણીને, ભગવાને એ સમવસરણમાં વિરાજીને અંતિમ દેશના દીધી છે. પ્રારંભમાં ઈન્દ્ર અને હસ્તિપાલ રાજાએ પ્રભુની પ્રાર્થના કરી છે. ઈન્દ્ર અને હસ્તિપાલ નામના નરેન્દ્ર પ્રભુની ગુણસ્તુતિગર્ભિત પ્રાર્થના કર્યા બાદ, પ્રભુએ અંતિમ દેશના દેવાની શરૂઆત કરી છે.
ભગવાન શ્રી મહાવીર પરમાત્માની તે અંતિમ દેશનાનો સાર, જેની શાસ્ત્રકાર મહાત્માઓએ સુંદર પ્રકારે નેધ લીધી છે, તે ખાસ વિચારવા અને સમજવા જેવું

Page #11

[ પ ]
છે. ધ દેશની દેશનાના મૂળભૂત ધ્વનિ શે હાવા જોઈ એ, એ વસ્તુ પણ આમાંથી ફલિત થાય છે. ભગવાન શ્રી મહાવીર પરમાત્માએ આપેલી અતિમ ધર્દેશનાના જે સાર શાસ્રકાર પરમષિઓએ સંગૃહીત કર્યાં છે, તેના રહસ્યને ધર્મોદેશકા જો યથાર્થ પણે સમજી જાય, તે ધમ દેશનાના સત્ર એકધારા સૂર નીકળ્યા વિના રહે નહિ. ધર્દેશકે જે યથાસ્થિતપણે વિચારે, તે સમજી જાય કે- ધ દેશનાનું ધ્યેય આ જ હાવુ જોઈ એ.’ આનાથી વિપરીત પ્રકારના ઉપદેશ જૈનમુનિના હાય નહિ. સાચા જૈનમુનિ આનાથી વિપરીત વાતનું' સમર્થન કરે નહિ અને આનાથી વિપરીત વાતનું જે સમન કરે તે વસ્તુત: જૈનમુનિ નથી, પણ વેષધારી જ છે. આનાથી વિપરીત પ્રરૂપણા એ ઉસૂત્રપ્રરૂપણા છે. દરેક ધર્માં દેશક વસ્તુને જુદી જુદી રીતે સમજાવે અને ઘટાવે એ બને ઃ દરેક ધર્મદેશક પાતપેાતાના યેાપશમાદિ મુજબ વસ્તુનું નિરૂપણ કરે એ અને દરેક ધર્મદેશક ધર્મના જુદા જુદા અંગા વિષે આજ્ઞા મુજબ જરૂર હોય તે અંગને પ્રધાન બનાવીને ઉપદેશ આપે એ બને પણ ધ દેશનાના પ્રધાન ધ્વનિ તા આ જ પ્રકારના નીકળવા જોઈએ. આનાથી વિપરીત વસ્તુને પુષ્ટ કરનારી દેશના, એ વસ્તુતઃ ધ દેશના જ નથી. આ વસ્તુ જેના હૈયામાં જચી જાય, તે જ ઉમ્માથી બચી શકે અને સન્માર્ગોમાં ટકી તથા વધી શકે. આ વસ્તુ જેના હૈયામાં હાય, તે સન્માના સેવક બની રહી શકે અને શક્તિસામગ્રી મુજબ ઉમાના ઉચ્છેદક પણ બની શકે.

Page #12

[ ૬ ] લાક ફટાકડા ફોડવામાં રાચ્છ, જૈન કર્માને ફેડવામાં રાજી:
ભગવાન શ્રી મહાવીર પરમાત્માએ આપેલી અતિમ ધમ દેશનાના સારના શાસ્ત્રોમાં ઘણે સ્થળે સૉંગ્રહ કરવામાં આવ્યેા છે. કલિકાલસર્વજ્ઞ આચાય ભગવાન શ્રીમદ્ હેમચ'દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજાએ પણુ, શ્રી · ત્રિષશિલાકા પુરૂષચરિત્ર ’નામના પાતે રચેલા મહાકાવ્યમાં પ્રસ`ગ પામીને, ભગવાન શ્રી મહાવીર પરમાત્માની એ અંતિમ ધ દેશનાના સારના સગ્રહ કરેલા છે. તે પરમ ઉપકારીએ એ દેશનાસારના સગ્રહ કર્યો છે. તા માત્ર ચાર જ શ્લેાકેામાં, પણ જાણે આપણને એકલુ' માખણ જ નહિ પણ તાવીને ધી તારવીને આપ્યુ છે, એમ કહીએ તેા ચાલે. ભગવાને કેટલુ‘ચ અને કેવુ'ય ફરમાવ્યું હશે, પણ એના સાર આ ચાર લેાકામાં કલિકાલ સર્વજ્ઞ આચાર્ય ભગવાન શ્રીમદ્ હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજાએ ભરી દીધા છે. તે પછી તા પુણ્યપાળ મંડલેશને આવેલા સ્વપ્નાના ભગવાને શ્રીમુખે કહેલા ક્લાદેશનું અને તે પછીથી બીજી પણ વણુ ન છે. વાત તા એ છે કે-આ ચાર લેાકેામાં સુંદર સાર મૂકી દીધા છે. આટલુ પણ જો તમને બધાને આ નિમિત્તે બરાબર યાદ રહી જાય અને તે તેમજ છે એમ બરાબર જચી જાય, તાય કામ થઈ જાય તેમ છે. આને જો તમને વાસ્તવિક ખ્યાલ આવી જાય, તો તમે પણ સહેલાઇથી ઉન્માદેશકાની ઉન્માદેશના આદિથી બચી શકા. મુનિની ધર્મદેશનાના સાર આ જ હોઈ શકે, એમ આમાંથી સમજી

Page #13

[૭] શકાય તેમ છે. આ વસ્તુને અવલંબીને જે ગીતાર્થ મુનિ વિવેચન કરવા માંડે, તે વિવેચન ખૂટે તેમ નથી અને વિચારણા કરવા માંડે, તે વિચારણા પણ ખૂટે તેમ નથી. આનો ખ્યાલ હોય, આ વસ્તુ હૃદયમાં ઓતપ્રોત થઈ ગઈ હોય. તે પરિણતિ બગડે નહિ પણ સુધરે.
આ ખ્યાલમાં રાખે તે આ દીપત્સવી પર્વની આરાધના પણ તમે સુંદર રીતે કરી શકે. આજે દીપોત્સવી પર્વ કેમ ઉજવાય છે? દીપોત્સવી પર્વના દિવસે લેક સાથે ભલે હોય, પણ આપણે ઉજવણી લેકના જેવી નહિ હેવી જોઈએ. લેક ફટાકડા ફેડવામાં રાજી અને જેન કર્મ ફેડવામાં રાજી. એકનું પુણ્ય બળે ને પાપ વધે, જ્યારે બીજાનું પાપ બળે, કર્મ નિર્જરા થાય અને બંધાય તે પણ શુભ કર્મ જ બંધાય. એ શુભ કર્મ એવું જ હોય છે, કે જે શુભ કર્મને ઉદય પણ આત્મનિસ્તારની સાધનામાં સહાયક જ નિવડે.
અતિમ દેશનાનું તારણઃ ભગવાન શ્રી મહાવીર પરમાત્માએ, પિતાના આયુષ્યના પર્વતને જાણીને જે અતિમ દેશના આપી હતી તેને જણાવતાં, કલિકાલસર્વજ્ઞ આચાર્યભગવાન શ્રીમદ હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજા, શ્રી ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરૂષચરિત્ર નામના પિતે રચેલા મહાકાવ્યના દશમા પર્વના તેરમા સર્ગમાં ફરમાવે છે કે

Page #14

મ
[ ૮ ]
'
पुमर्था इह चत्वारः कामार्थौ तत्र जन्मिनाम् ।
'
અર્થપૂતો નામધેયા, – વના પરમાર્થત:।। ? ।। ‘ગર્ભસ્તુ મોક્ષ જૈનો, ધર્મસ્તસ્ય નારણમ્ । સંયમાવિવંશવિધ:, સંસારાંમોષિતારળ: ર્।। ‘અનન્તવું:લ: સંસારો, મોક્ષોનન્તમુલ: પુન:। तयोस्त्यागपरिप्राप्ति हेतुर्धर्मं विना नहि ॥ ३ ॥
मार्गं श्रितो यथा दूरं क्रमात् पंगुरपि व्रजेत् । धर्मस्थो धनकर्मापि, तथा मोक्षमवाप्नुयात् ॥ ४ ॥
'
આમાં સૌથી પહેલી વાત એ કહેવામાં આવી છે કેઆ જગતમાં પુરૂષાર્થી ચાર છે. ’ પુરૂષાના અને પુરૂષા કહેવાય છે. પણ એ પુરૂષાર્થ સાધે કાણુ ? જગતમાં જન્મેલા જીવા. પુરૂષા એટલે શુ? પ્રયત્ન વડે જે સાધ્ય તે પુરૂષા જગતના જીવા પ્રયત્ન દ્વારા જે સાધે તે પુરૂષાથ કહેવાય. જગતના જીવા પ્રયત્ન દ્વારા સાધે તેવા પુરૂષાથ કેટલા છે ? એ છે ચાર ધર્મ, અર્થ, કામ અને મેાક્ષ. આ ઉપરથી આજે ઘણાઓ કહે છે કે- ‘ભગવાને માત્ર એ જ પુરૂષાર્થ કહ્યા નથી. ભગવાને કાંઈ ધમ અને માક્ષ એમ બે જ પુરૂષા બતાવ્યા નથી. ધર્મ, અર્થ, કામ અને મેાક્ષ-એમ ચાર પુરૂષાર્થા છે, એમ ભગવાને જ કહ્યું છે ' આ જાતની વાતા કરનારાએ, એ વિચાર કરતા નથી કે-‘ ભગવાને ધર્મ, અર્થ, કામ અને માક્ષ એમ ચાર પુરૂષાર્થ છે-એવુ* કહ્યુ કેમ ? ’

Page #15

[૯] સમજવું જોઈએ કે-“જગતમાં ચાર પ્રકારના પુરૂષાર્થ છે, માટે ભગવાને ચાર પુરૂષાર્થ છે એમ કહ્યું છે. ભગવાન વસ્તુ સ્વરૂપ વર્ણવે, ત્યારે જે જેમ હોય તે તેમ કહેઃ પણ બરાબર વિચારશે તે સમજાશે કે–પ્રતિપાદનમાં અહીં હે પાદેયાદિને ઘણું જ સ્પષ્ટ વિવેક કરવામાં આવ્યું છે.
વર્ણન બધાનું સ્વીકાર ઉપાદેયને : અહીં જે વિવેક કરવામાં આવ્યું છે, તે કલ્યાણના અર્થી દરેકે બરાબર સમજી ખ્યાલમાં રાખી લેવા જેવો છે. “ભગવાને જેમ ધમાક્ષને પુરૂષાર્થ કહ્યા છે, તેમ અર્થ– કામને પણ પુરૂષાર્થ તરીકે જણાવ્યા જ છે? આ ચારમાંથી જેને જે ગમે તે સાધે કારણ કે-ભગવાન તે કહે છે કેધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ એ ચારેય પુરૂષાર્થો છે. ભગવાને ચાર પુરૂષાર્થો બતાવ્યા, માટે જેને ફાવે તેમ કરે, એમાં વાંધે છે? આવી રીતે કેઈ કહે, તો તેથી જરાય મુંઝાવું નહિ. એવાને કહી દેવું કે-“ભાઈ! ભગવાને શાનું વર્ણન નથી કર્યું? ભગવાને માત્ર સારાનું જ વર્ણન કર્યું છે અને ખાટાનું વર્ણન કર્યું જ નથી—એમ છે જ નહિઃ ભગવાને તે સારી ને બેટી, હિતકર ને અહિતકર, હેય ને ઉપાદેય એમ સઘળી જ વસ્તુઓનું જેવું જેવું સ્વરૂપ છે, તેવું તેવું સ્વરૂપ દર્શાવ્યું છે. ભગવાને જેમ સમ્યક્ત્વ આદિનું વર્ણન સુવિસ્તારથી કર્યું છે, તેમ મિથ્યાત્વ આદિનું વર્ણન પણ સુવિસ્તારથી કર્યું છે. ભગવાને જેમ અહિંસાનું તેમ હિંસાનું

Page #16

[૧૦] પણું વર્ણન કર્યું છે. ભગવાને જેમ સત્યનું તેમ અસત્યનું પણ વર્ણન કર્યું છે. એ જ રીતે ચેરી, અબ્રહ્મ વગેરેનું પણ ભગવાને વર્ણન કર્યું છે. ભગવાને માત્ર ધમાક્ષનું જ વર્ણન કર્યું છે એમ નથી, પણ અધર્મ અને સંસારનું પણ આબેહુબ વર્ણન કર્યું છે. જગતના જીવને અધર્મથી બચાવી ધર્મમાં જોડવાને માટે અને સંસારથી તારી મેક્ષમાં પહોંચાડવાને માટે ભગવાને બધું વર્ણવ્યું છે.
આથી સ્પષ્ટ છે કે-ભગવાને જેટલું જેટલું વર્ણવ્યું છે, તેટલું બધું જ કરવા યોગ્ય છે એમ નથી. ભગવાને જેને હેય કહ્યું તે તજવા ગ્ય કહેવાય, ભગવાને જેને ય કહ્યું તે જાણવા ગ્ય કહેવાય અને ભગવાને જેને ઉપાદેય કહ્યું તે આદરવા ગ્ય કહેવાય. એમ પણ સાપેક્ષ રીતે કહી શકાય કે-“હેય અને ઉપાદેય એ ઉભય ય ગણાય.” ભગવાને કહ્યું તે જ કરવાનું, એનો અર્થ એ જ છે કે--હેયને ત્યાગ અને ઉપાદેયનો સ્વીકાર કરવાને ! ભગવાને સંયમ અને અસંયમ-એ ઉભયનું વર્ણન તે કર્યું જ છે, પણ એથી–
ભગવાને સંયમને ય આરાધ્ય કહ્યું છે અને અસંયમને પણ આરાધ્ય કહ્યું છે.”-એમ કહેવાય ?
સભા નહિ જ.
કેમ? ભગવાને તે સંયમ અને અસંયમ-ઉભયના સ્વરૂપનું વર્ણન કર્યું છે, તે તે બેય આરાધ્ય એમ કેમ નહિ?
સભા સંયમને આરાધ્ય અને અસંયમને ત્યાજ્ય, એમ ફરમાવેલ છે.

Page #17

[૧૧] એવું આ ચાર પુરૂષાર્થોને અંગે પણ સમજવાનું છે. અર્થ-કામ હેય અને મોક્ષ તથા તેનું સાધન ધર્મ ઉપાદેય, એમ ખુદ ભગવાને જ કહેલું છે. આ વસ્તુને નહિ સમજનારાઓ જ અગર તો દંભી આત્માઓ જ,-ચારે ય પુરૂષાર્થો ભગવાને કહ્યા છે માટે તે ચારેય સાધવા યોગ્ય છે.—એમ કહેવાને તૈયાર થઈ શકે સંસારના કેઈ પણ હેતુથી ધર્મ કરવાને નિષેધ અને
મેક્ષના હેતુથી ધર્મ કરવાનું વિધાન :
ભગવાન ફરમાવે છે કે આ દુનિયામાં પુરૂષાર્થે ચાર છે. ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ. ચાર પુરૂષાર્થોને નામે બોલવાની લેકમાં પણ સામાન્ય રીતે આ રૂઢિ છે. ધર્મને એટલે મહિમા છે કે–બીજાઓના મુખમાં પણ અર્થ અને કામ પહેલાં ઘર્મ શબ્દ પેસી ગયા છે. ધર્મની આરાધના કર્યા વિના મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય નહિ એ તે છે જ, પણ જ્ઞાનીઓ તે ત્યાં સુધી ફરમાવે છે કે-ધમ વિના અર્થ– કામની પણ પ્રાપ્તિ થતી નથી. દુનિયામાં જેને સુખ કહેવાય તે પણ ધર્મ વિના સાધ્ય જ નથી. દુનિયાના સુદ્ર સુખ માટે પણ ધમની આવશ્યક્તા રહે છે જ. જ્યાં ધર્મ જ નહિ, ત્યાં દુનિયાનું પણ શુદ્ર સુખેય નહિ ! ધર્મ–ધમની અપેક્ષામાં ફેર છે એ વાત જુદી, પણ જ્ઞાનીઓ કહે છે કેધર્મ વિના અર્થકામની પ્રાપ્તિ પણ થતી નથી. દુનિયામાં જેટલું જેટલું સુંદર દેખાય છે, તે ધર્મને પ્રતાપ છે.

Page #18

[ ૧૨ ] સુંદર રૂપ, સુંદર સંપદા ઈત્યાદિની પ્રાપ્તિ પણ ધર્મ વિના થતી નથી. જ્ઞાનીઓના આ જાતિના કથનના ભાવને જે ન સમજે, તે સીધે ઉન્માર્ગદશક બને. જ્ઞાનીઓ આમ વસ્તુસ્વરૂપને જ વર્ણવે છે. અર્થ-કામ પણ ધર્મ વિના પ્રાપ્ય નથી, માટે તે સ્વરૂપ જ્ઞાનીએાએ દર્શાવ્યું છે. આ દુનિયામાં પુરૂષાર્થ ચાર છે, એમ કહ્યું કે નહિ ? કહ્યું જ છે. એ જ રીતે વસ્તુસ્વરૂપ દર્શાવતાં જ્ઞાનીઓએ ફરમાવ્યું કે-“ધર્મ વિના અર્થ-કામની–પ્રાપ્તિ પણ થતી નથી.” આને અર્થ એ નથી જ કે-“જ્ઞાનીઓ અર્થકામને માટે પણ ધર્મ કરવું જોઈએ, એ ઉપદેશ આપે છે” સાંસારિક સુખે માટે ધર્મ કરે જોઈએ, એમ જ્ઞાનીઓ કહેતા જ નથી. શાસ્ત્રકારો એમ જરૂર કહે છે કે-“દુનિયાદારીના સુખની સિદ્ધિ પણ ધર્મ દ્વારા જ છે.” પણ યાદ રાખે કેશાસ્ત્રકારો એમ નથી જ કહેતા કે “દુનિયાદારીના સુખને માટે ધર્મ કરે જોઈએ !” દુનિયાદારીના સુખની સિદ્ધિ પણ ધર્મ દ્વારા જ છે–એમ કહેવામાં વસ્તુસ્વરૂપનું વર્ણન માત્ર છે. પણ તે માટે ધર્મ કરવો જોઈએ એવું વિધાન એમાં નથી. દુનિયાદારીના સુખ માટે ધર્મ કરવાની વાતને જ્ઞાનીઓ સ્પષ્ટ નિષેધ કરે છે અને મોક્ષના ઈરાદે અથવા તે કહે કે-નિરાશસભાવે ધર્મ કરવાનું જ જ્ઞાનીઓ વિધાન કરે છે. અર્થ કામ ધર્મથી પણ અર્થ કામ માટે ધર્મ એમ નહિ જ
આવી રીતે શાસ્ત્ર ફરમાવેલી વસ્તુના રહસ્યને તારવવા

Page #19

૧૩] જોગી તાકાત અને વિવેક જેનામાં ન હોય, તેવા મુનિને ઉન્માર્ગદશક બનતા વાર ન લાગે. એ તે સીધે જ પ્રશ્ન કરે છે-“અર્થકામ માટે પણ ધર્મ જ જરૂરી છે, ધર્મ વિના અર્થકામની પણ પ્રાપ્તિ નથી-એમ જ્યારે જ્ઞાનીઓ કહે છે, તે પછી અમારાથી–અર્થકામ માટે પણ ધર્મ કરવું જોઈએ”—એ ઉપદેશ કેમ ન અપાય?” આ પણ પ્રશ્ન ઉભું કરીને ભદ્રિક જનસમૂહને અર્થ-કામ માટે ધર્મ કરવાને ઉપદેશ દેનારા ઉન્માદેશક આજે નથી એમ નહિ. “અર્થકામ અનર્થભૂત છે. ધર્મ અર્થકામ માટે ન થાય. ધર્મ એ મેક્ષનું સાધન છે. સાચું સાધ્ય એક માત્ર મેક્ષ છે. મોક્ષના સાધનને જ મોક્ષ દૂર રાખવામાં ન વાપરે સંસાર કાપનાર ધર્મને સંસાર વધારનાર ન બનાવે.”—આ વગેરે ખાસ વિચારવા જેવી વાતોને એ વિચારે જ નહિ.
અર્થકામ ધર્મથી જ સાધ્ય છે એની ના નથી. અર્થકામ પણ ધર્મ વિના મળે જ નહિ એ ચોક્કસ છે. અર્થકામની પ્રાપ્તિનું પણ કારણ ધર્મ જ છે. આવું આવું વર્ણન પણ શાસ્ત્રોમાં જરૂર આવે છે અને આ પ્રકારના વર્ણનને તેના સ્વરૂપે સ્વીકારે ત્યાં સુધી વાંધો નહિ, પરંતુ તેના સ્વરૂપે તે ન સ્વીકારે અને ઉધી રીતે સમજે તે સહેજે ઉન્માર્ગદશક બને. “અર્થકામ માટે પણ ધર્મ જરૂરી છે” –એમ જ્ઞાનીઓ જરૂર કહેઃ પણ-અર્થકામ માટે ધર્મ કર તેય સારૂં છે.”- એમ જ્ઞાનીઓ કહે જ નહિ.

Page #20

[૧૪] અર્થકામથી મૂકાવનાર સાધનને જ જે અર્થકામ માટે સેવાય, તે પછી બાકી શું રહે? ભણુ-ગણુને પોપટ ન બને, અંદરના રહસ્યને તાર :
આટલું સ્પષ્ટ છતાં, શાસ્ત્રના રહસ્યને નહિ પારખી શકનારાઓ, શાસકારોના નામે પણ ઉંધી વાત કરે, તે તેમાં નવાઈ પામવા જેવું નથી. ભણી-ગણીને પોપટ બની જવું એ જુદી વાત છે અને અંદર રહેલા રહસ્યને તારવવાની તાકાત આવવી એ જુદી વાત છે. “અર્થકામની પ્રાપ્તિ પણ ધર્મ વિના નથી” એમ શાસ્ત્રકારો કહે, એથી એમ ન જ કહેવાય કે- શાસ્ત્રકારો એમ જ સમજે છે કે દુનિયાના જીવોને જે સુખ મળે છે, તે પુણ્યથી જ મળે છે પરંતુ તે અધર્મ કરીને પાપ બાંધતા રહે, તેના કરતાં ઈષ્ટ વિષયની પ્રાપ્તિને અંગે પણ ધર્મક્રિયામાં જોડાય તે વધારે ઈષ્ટ છે.” અથવા એમ પણ ન જ કહેવાય કે
દુનિયાના આ અધમ કરતા રહે અને પાપ બાંધે તેના કરતાં વિષયસુખની પ્રાપ્તિ માટે પણ તેઓ ધર્મ કરીને પુણ્ય બાંધે એવી શાસ્ત્રકારની ચાહના છે.” શાસ્ત્રકારોની આવી ચાહના હાય જ નહિ. જેને વાસ્તવિક પરિણામનું ભાન નથી, તે જ આવું લખી કે બોલી શકે. જે વસ્તુસ્વરૂપને અને અર્થકામની સાધનાના જ હેતુથી કરેલા ધર્મના પારંપરિક પરિણામને યથાસ્થિત રીતે સમજે છે, તે તો આવું લખેય નહિ અને બેલેય નહિ.

Page #21

[ ૧૫ }
એ એક પ્રકારને ઉન્માર્ગને ઉપદેશ છે. શાસ્ત્રકાર પરમર્ષિઓની એવી ચાહના નથી જ કેવિષયસુખની પ્રાપ્તિને માટે તમે ધર્મ કરીને પુણ્ય બધે.” દુનિયાના છ પાપ કરે એ પણ શાસ્ત્રકાર પરમર્ષિઓને ઈષ્ટ નથી અને દુનિયાના છ દુનિયાના ઈષ્ટ વિષયોની જ લાલસાને આધીન થયા થકા, પિતાની તે જ લાલસા પોષવા ધર્મનાં અનુષ્ઠાનેને આશ્રય સ્વીકારે, એ પણ શાસ્ત્રકાર પર મર્ષિઓને ઈષ્ટ નથી જ. પાપ કરે એય ઈષ્ટ નહિ અને વિષયસુખોને માટે જ ધર્મ કરે એય ઈષ્ટ નહિ. શાસ્ત્રકાર પરમર્ષિઓએ જણાવેલી ધર્મના ફલની વસ્તુસ્થિતિને સમજનાર તથા હદય પૂર્વક માનનાર, એમ ન જ કહે અગર લખે કે-“શાસ્ત્રકારોને તમે અધર્મ કરી પાપ બાંધે તે કરતાં વિષયસુખે માટે ય ધર્મ કરો એ વધારે ઈષ્ટ છે.” એમ બેલનાર કે લખનાર જાયે-અજાણ્યે એમ કબૂલ કરી લે છે કે “તમે અધર્મ કરીને પાપ બાંધે તે શાસ્ત્રકારોને થોડું પણ ઈષ્ટ તે છે જ!” જેઓ આવું કબૂલ કરવાને તૈયાર ન હોય, તેઓથી–“તમે અધમ કરીને પાપ બાંધે તે કરતા વિષયસુખ માટે ધર્મ કરી પુણ્ય બાંધે-એ શાકારોને વધારે ઈષ્ટ છે.” –એમ લખાય કે બેલાય નહિ.
શાસ્ત્રકાર પરમર્ષિઓને ઈષ્ટ શું ? દુનિયાના છ ધર્મને આદરી મોક્ષને પામે તે જ ! ધર્મ મેક્ષ માટે છે, સંસાર માટે નથી. મોક્ષ માટે નિરાશસભાવે કરાએલા ધર્મના મેંગે,

Page #22

[ ૧૬ ]
માક્ષ થતાં પૂર્વ ઉત્તમ પ્રકારની દુન્યવી સામગ્રી મળી જાય એ વાત જુદી છે : પશુ-‘ વિષયસુખાની લાલસાને જ આધીન થઈ ને તમે એ ખાતરે ય ધમાકા એ શાસ્ત્રકારોને ઇષ્ટ છે. ’–એવું પ્રતિપાદન કરવુ, એ તા એક પ્રકારના ઉન્મા ગના જ ઉપદેશ છે. આ જ કારણે એવું પ્રતિપાદન કરનારાઓને માટે એમ કહી શકાય કે- શાસ્ત્રકાર પરમહંઆને શું ઈષ્ટ છે, શુ' થાડુ' ઈષ્ટ છે અને શુ' વધારે ઈષ્ટ છે, તેની એવાઓને વાસ્તવિક પ્રકારની કશી ગમ જ નથી.'
6
વિષયસુખને માટે ધર્મોને સાધન ન બનાવા :
વેચાર તા કરી જુઓ કે‘ વિષયસુખાને માટે ધ કરનાર વસ્તુતઃ કાની આરાધના કરે છે ? ' વિષયસુખની લાલસા એ પાપ છે અને વિષયસુખની લાલસાને જ આધીન બની જઈ ને ધર્માંને વિષયસુખનુ સાધન બનાવી દેવા એ ઘાર પાપ છે. વિષયસુખની લાલસાથી સેવાએલા ધર્મના યેાગે દવલાક મળી પણ જાય, તેા ય એની કિંમત ન આંકા. વિષયસુખની લાલસાએ કરાએલા ધથી પુણ્યાનુબંધીપુણ્ય તા બંધાતું જ નથી. વિષયસુખના જ હેતુથી કરાતા ધર્મના યેાગે બંધાતુ પુણ્ય પાપાનુબંધી જ હોય છે. હવે પાપાનુખંધીપુણ્ય એટલે શુ ? પાપાનુ°ધીપુણ્ય એ પણ એક પ્રકારનું પુણ્ય તા છે જ; પરંતુ તેનાથી નિપજતા પરિ ણામની અપેક્ષાએ તે બહુ ભયકર ગણાય છે. એવા પુણ્યથી જે મળે તે પેલાની માફક ભાગવાય નહિ અને ભાગવટા

Page #23

[ ૧૭ ]
દરમ્યાન એવી આત્મપરિણતિ રહે કે—પ્રાયઃ ઘણાં અશુભ
કર્મા બંધાયા કરે.
માક્ષ માટે જ નિરાશ સભાવે ધમ કરવાની આજ્ઞા :
પાપાનુખ શ્રી પુણ્યના ચેાગે દેવલેક પણ મળી જાય એની ના નથી : પર`તુ એક દેવલાક પાછળ રહેલા પરિણામને તાજીએ ! વિષમિશ્રિત દૂધ હાય, પણ એમાં સાકર તથા બદામ વગેરે મસાલા નાખેલ હાય, ત્યારે પીતાં મીઠું લાગે કે નહિ ? ઝેરવાળા પણુ લાડવા ખાતાં મીઠા લાગે કે નહિ ? લાગે. પણ એ મીઠાશની કિ`મત શી ? એ મીઠાશ તા મારનારી છે. ઘડીભર મુખ મીઠું થાય, પેટ ધરાએલુ લાગે, જરા ઠીક લાગે, પણ જ્યાં ઝેરની અસર શરીરમાં વ્યાપે એટલે કમેાતે મરે કે બીજું કાંઈ થાય ? મરતાં પહેલાં વેદના કેટલી ? એ કારમી વેદના જે અનુભવે તે તે જાણે અગર જ્ઞાની જાણે. એ જ રીતે દેવલેાકની પ્રાપ્તિ, એ પેલી મીઠાશ જેવી છે. એ મીઠાશની કિંમત આંકા તા એ દેવલેાકની કિંમત આંક઼ા. પાપાનુખ ધી પુણ્ય જેમ ભેાગવાય, તેમ પેલા પાપના ભારથી પ્રાયઃ લદાતા જ જાય.
કેસર, બદામ, સાકર અને ઇલાયચી આદિ મસાલાવાળા વિષમિશ્રિત દૂધની મીઠાશને જ જોનારા, પણ તે વિષમિશ્રિત છે એમ જાણવા છતાં માત્ર તેની મીઠાશને જ જોઈ તે પીવાથી નિપજતા પરિણામને નહિ જોનારા, જેમ ક્ષુદ્રષ્ટિવાળા અજ્ઞાન કહેવાય, તેમ દુન્યવી વિષયસુખા માટે

Page #24

[ ૧૮ ]
જ ધર્મ કરનારા, પાપાનુબંધી પુણ્યના ચેાગે મળતા દેવલેાકને જોનારા, પણ પાછળના પરિણામને નહિ જોનારા, ક્ષુદ્ર દૃષ્ટિવાળા અજ્ઞાન જ કહેવાય. શાસ્ત્રકાર એવા અજ્ઞાન નથી. શાસ્ત્રકાર ૫૨ષિએ તેા પરિણામને પણ જોનારા છે. શાસ્ત્રકાર પરમર્ષિઓએ, વિષયસુખાને માટે કરાતા ધર્મોથી મળતા દેવલાકાદિની જેમ તે પછી થતી દુર્દશાની વાત પણ સ્પષ્ટ જણાવી છે. એટલુ' જ નહિ, પણ આ લાકનાં કે પરલેાકનાં વિષયસુખાને માટે ધર્મ નહિ કરતાં મેક્ષ માટે જ નિરાશ'સભાવે ધમ કરવાની આજ્ઞા ફરમાવી છે. વિષાનુષ્ઠાન, ગરાનુષ્ઠાન અને અનનુષ્ઠાન ત્યાજ્ય છે, એમ શાસ્રકાર ૫૨ષિએ સ્પષ્ટ જણાવે છે. આટલુ સ્પષ્ટ છતાં-‘વિષયસુખા માટે ધમ કરેા તે શાકારાને ઇષ્ટ છે'-એમ કહેવાય કે લખાય, તે તે શાસ્ત્રકાર પરમષિઓનું પણ અપમાન કરવા જેવુ જ છે.
પૌલિક સુખાની ઇચ્છાથી કરાતાં અનુષ્કાનાના જૈનશાસનમાં સાફ ઇન્કાર :
અકામ પણ ધર્મ વિના મળતા નથી, એ માત્ર સ્વરૂપ–વર્ણન છે. એના અર્થ એ નથી કે દુનિયાના જીવા અકામને માટે ધ કરે, એમ શાસ્ત્રકાર પરમર્ષિ આ ઇચ્છે છે.' અકામની વૃત્તિ એ જ ભયંકર વસ્તુ છે. ધર્મના ચાગે એ વૃત્તિને કાપવાની હાય. શાસ્ત્રકાર પરમ આને શુ ઈષ્ટ હતું અને શુ' ઇષ્ટ નહિ હતુ, એ વિવેકપૂર્વક વિચારતાં શીખા. દુનિયાનાં વિષયસુખાને માટે ધર્મ કરવા જોઈ એ,

Page #25

[૧૯] એમ જ્ઞાનીઓ કહે જ નહિ. એ વાત ચોક્કસ છે કે–“દુનિયામાં સુંદરમાં સુંદર પ્રકારની વિષયસામગ્રી ધમીને જ મળે છે. દુનિયામાં પણ જેટલી ઉત્તમોત્તમ વિષયસામગ્રી છે, તે ધર્મથી જ મળે છે. ” આવું આવું જ્ઞાનીઓ જરૂર વર્ણવે છે, પણ આ વર્ણનના રહસ્યને સમજવાને માટે આત્મામાં વિવેક જોઈએ. એ વિવેક જેનામાં ન હોય તેને ભૂલતાં વાર ન લાગે.
આ તે શ્રી વીતરાગપરમાત્માનું શાસન છે. શ્રી સર્વ જ્ઞનું શાસન એટલે અનેક અપેક્ષાઓથી ગર્ભિત શાસન. સારી કે ખેટી, હિતકર કે હાનિકર, સંસારવર્ધક કે મોક્ષપ્રાપક બધી જ વસ્તુઓનું વર્ણન આવે. એ બધી વસ્તુઓની, જ્ઞાનીઓએ વર્ણવ્યા મુજબ તે તે હેય, રેય અને ઉપાદેય વિભાગમાં વહેંચણ કરતાં ન આવડે, તો શું થાય ? તારક સ્વભાવવાળી પણ દ્વાદશાંગી મિથ્યાષ્ટિને ડૂબાવનારી નિવડે, તેમાં કેને દોષ? તારક કહે તેમ વહેચણી ન કરે તારક પણ શી રીતે તારે ? જ્ઞાનીઓને કહેવું પડ્યું કે
એવા પણ આત્માઓ હશે, કે જે આ તારક દ્વાદશાંગીના યોગને પામીને પણ ડૂબશે” તેવા મિથ્યાષ્ટિઓને દ્વાદશાંગી મિથ્યા રૂપે પરિણમશે. મિથ્યા રૂપે કેમ પરિણમે? લેતાં અને વહેચતાં ન આવડે માટે! જે ભાવ ખેંચવા જોઈએ તે ન ખેંચે અને ઉંધા ભાવ ખેંચે એથી ! આ વસ્તુ સ્વપરના હિતને ઈચ્છનારાઓએ ખાસ ધ્યાનમાં રાખવા જેવી છે.

Page #26

[ ૨૦ ]
સુવિવેક હાય તા— વિષયસુખે માટે તમે ધર્મ કરા
એ શાસ્ત્રકારાને ઇષ્ટ છે.' એમ કહેવાય જ નહિ. ધમ થી એકલા મેાક્ષ જ મળે છે એમ નથી. અર્થકામ પણ ધ ધર્મ વિના મળે તેમ નથી. અર્થ, કામ અને મેાક્ષ મેળવી આપ વાની તાકાત ધર્મમાં છે. અકામની જે કાંઈ સારી સામગ્રી મળી છે, મળે છે અગર મળશે તે ધર્માંથી જ ! વિષયસુખાની સામગ્રી પણ ધર્મ વિના મળતી જ નથી, એ નિશ્ચિત વાત છે. ઉત્તમ કાટિના અકામ પણ સુધર્મ થી જ મળે છે. આ વાતમાં વાંધા નથી : પણ સવાલ એ છે કે અર્થીકામના ઇરાદે ધર્મ કરવા તે સારૂં કે નહિ ? અને શાસ્ત્રકાર પરમષિ એને તે વધારે ઇષ્ટ છે કે બિલકુલ ઈષ્ટ નથી ? ' શાસ્ત્રકાર પરમષિએ તે ધર્મને મેાક્ષના હેતુથી નિરાશ'સભાવે જ કરવાનુ ફરમાવે છે અને આ લાકના તથા પરલાકના પૌદ્ગલિક સુખેાની ઈચ્છાથી કરાતા અનુષ્કાનાને વિષ-ગરાદિની ઉપમા આપીને, તે ત્યાજ્ય છે એમ સાફ ફરમાવે છે.
શાસ્ત્રકાર પરમ
(
પરિણામદશી હૈાવાથી, પાપાનુખંધી પુણ્યધના પ્રબળ કારણને ઉત્તેજન મળે, તેવુ. ઉપદેશે જ નહિ. આથી સ્પષ્ટ થઈ જાય છે કે- જગતના જીવા મુક્તિના હેતુથી શ્રી જિનાજ્ઞા મુજબ ધર્મની આરાધના કરે, એજ કાઈપણુ શાસ્ત્રકાર ૫૨મર્ષિ એને ઇષ્ટ છે. ’ મુક્તિને ખાધક થાય તેવું કાંઈ જ કાઈપણ શાસ્ત્રકાર પરમષિ એને ઈષ્ટ હાય નહિ, ત્યાં પરિણામે પાપ વધે એવી ક્રિયા તા

Page #27

[ ૨૧ ] શાસ્ત્રકાર પરમર્ષિઓને શાની જ ઈષ્ટ હોય? વળી અર્થ કામના ઈરાદે ધર્મ કરે તે અનર્થનું કારણ છે, એમ પણ શાસ્ત્રકાર પરમર્ષિઓએ, વિષાદિ અનુષ્ઠાનને વિચિત્ર અન. ર્થોને દેનાર તરીકે વર્ણવી જણાવી દીધું છે. એટલે અર્થકામના ઈરાદે ધર્મ કરવો તે સારું છે, એમ પણ કહેવાય જ નહિ.
અર્થકામ નામથી અર્થભૂત, પણ પરમાર્થ
દષ્ટિએ અનર્થભૂત : મૂળ વાત તે એ હતી કે ભગવાન કહે છે કે પુરૂષાર્થ ચાર છે, તે પછી જેને જે પુરૂષાર્થ ફાવે તે પુરૂષાર્થને સેવે એમાં વાંધો છે?” એને અંગે આપણે વિચારી ગયા કે-ચાર પુરૂષાર્થ છે એમ જે કહ્યું છે, તે તે વસ્તુસ્વરૂપનું વર્ણન માત્ર છે. પુરૂષાર્થે ચાર છે માટે ચાર કહ્યા. એથી ચારેય પુરૂષાર્થ સાધવા જેવા જ છે અને ચારેય પુરૂષાર્થોને સાધવાની ભગવાનની આજ્ઞા છે, એમ નથી જ !” અહી એનું સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે. પહેલા એમ કહ્યું કે
પુમથ ત્યાર: ' અને પછી તરત જ કહ્યું કે
‘कामार्थी तत्र जन्मिनाम् । अर्थभूतौ नामधेया-दनों परमार्थतः ॥
ચાર પુરૂષાર્થો છે, તેમાં અર્થ અને કામ એ બે

Page #28

[ ૨૨ ] પુરૂષાર્થો તે નામ માત્રથી જ પુરૂષાર્થો છે. અર્થ અને કામ નામથી અર્થભૂત છે, પણ પરિણામે અથવા તે કહો કેપરમાર્થ દષ્ટિએ જીવે માટે તે અનર્થભૂત છે. અર્થ અને કામ નામથી પુરૂષાર્થ છે, પણ પરમાર્થથી તે પુરૂષાર્થ છે. નામ રતનપાળ, પણ હેય ઠંઠણપાળ, એમ બને ને? એવું જ આમાં છે. અર્થકામ પરમાર્થથી અર્થભૂત તે નથી જ, પણ અનર્થભૂત છે. અર્થકામની અનર્થકારકતા જેવી–તેવી નથી, પણ મહા કારમી છે. અર્થકામ ન હોત તે સંસાર ન હેત. આપણે અર્થકામમાં આસક્ત ન બન્યા હતા, તે આજ સુધી સંસારમાં રઝળતા હત? નહિ જ ! અર્થકામની આસક્તિ સંસારમાં રૂલાવનારી છે. અર્થકામ જેને પરમાથંથી અનર્થભૂત લાગે, તે ધર્મને સારી રીતે સેવી શકે. અર્થકામ જ જેને અર્થભૂત લાગે, તે વસ્તુતઃ ધર્મને સેવી શકે નહિ. આથી ભગવાને પહેલાં જ કહ્યું કે- “પુરૂષાર્થ ચાર છે, પણ તેમાં જે અર્થ અને કામ છે, તે નામના જ અર્થભૂત છે, બાકી પરમાર્થથી તે અનર્થભૂત જ છે.”
અર્થકામ જેને પરમાર્થથી અનર્થભૂત ન લાગે પણ અર્થભૂત જ લાગે, તે મોક્ષસાધક ધર્મની વાસ્તવિક આરાધના કરવાને માટે વસ્તુતઃ નાલાયક જ છે. અર્થ અને કામને માટે જ ધર્મ કરનારને ધર્મ મુક્તિ પમાડનાર તે નથી, પણ ઉદાત્તકેટિના અર્થકામને પમાડનાર પણ નથી એ ધર્મ તો અયોગ્ય અર્થકામ આપે તે ય તે પરિણામે ડૂબાડનાર છે.

Page #29

[ ૨૩ ] અર્થકામને માટે જ ધર્મને સેવનાર, વસ્તુતઃ, ધર્મનું ભયંકર અપમાન કરે છે. અર્થકામને જ્ઞાન પરમાર્થ દષ્ટિએ અનર્થભૂત કહે છે-તે જેના હૈયામાં જચે નહિ અને
અર્થકામ પણ પુરૂષાર્થો છે, જ્ઞાનીએ કહેલા છે, ધર્મથી એ મળે છે.” –એટલું જ યાદ રહી જાય તે નુકશાન થાય આથી જ્ઞાનીઓ એ વાત ઉપર કાપ મૂકે છે. અર્થ–કામ પુરૂષાર્થ ખરા, પણ નામનાઃ પરમાર્થથી તે તે અનર્થભૂત જ. અર્થકામને જ જે અર્થભૂત માને અને પરમાર્થથી તે બેયને અનર્થભૂત ન માને, તે ધર્મની વાસ્તવિક આરાધના કરી શકે નહિ. એવા ધર્મ પણ સામાન્ય રીતે કલંકિત થઈને બહાર આવે છે. ધર્મ કર્યો એટલે એ દેવલેક વગેરે આપી તે દે, પણ એ પછી શું? મળેલું ભગવે ને પાપને અનુબંધ પડે જ્ઞાની પાછળ રહેલા પાપના અનુબંધને જુએ છે, માટે ફરમાવે છે કે- “ અર્થ. કામ નામના પુરૂષાર્થો માત્ર નામથી જ અર્થભૂત છે, પરંતુ પરમાર્થદષ્ટિએ તે અનર્થભૂત જ છે.”
લૌકિક અને લોકોત્તર મિથ્યાત્વ ત્યાજ્ય છે : આ સભા : સમ્યગ્દષ્ટિ પદગલિક લાલસાથી ધર્મ કરે જ નહિ ?
સમ્યગ્દષ્ટિ આત્મા ક્યારેય પણ પગલિક લાલસાથી ધર્માનુષ્ઠાન ન જ આચરે, એમ તે કહી શકાય નહિ. બનવા જોગ છે કે–એને ધર્મ કરતાંય તેવી લાલસા આવી પણ જાય.

Page #30

[ ૨૪ ]. સભા : અર્થકામ અનર્થભૂત છે એમ તે એ માને જ ને?
જરૂર. અર્થકામને જે પરમાર્થ દષ્ટિએ અનર્થભૂત ન માનતે હોય, તેનામાં તે સમ્યગ્દર્શન હેાય જ નહિ. સમ્યગ્દષ્ટિ આત્મા અર્થકામને અનર્થભૂત તે અવશ્ય માને અને એથી જ તેને ધર્મમાં પૌગલિક લાલસા આવી જાય તે ખટકે એ એ પણ જાણે છે કે-ધર્મ મેક્ષને માટે જ છે. સભાઃ સમ્યગ્દષ્ટિ આત્મા કેઈ ધર્મકિયા પગલિક લાલસાના યોગે કરે, તે તેનું સમ્યફ ચાલ્યું જ જાય?
સમ્યગ્દષ્ટિ આત્મા કેઈ ધર્મક્રિયા પદગલિક લાલસાના યોગે કરે, એટલા માત્રથી જ એનું સમ્યક્ત્વ નિયમા ચાલ્યું જ જાય, એમ માની અગર તે કહી શકાય નહિ? પણ એ વસ્તુ સમ્યકત્વને મલિન કરનારી છે, એમ તે અવશ્ય માની શકાય અને કહી શકાય. પૌગલિક અભિલાષાથી લકત્તર ધર્મની ક્રિયાઓને કરવી, તે વિષાનુષ્ઠાન તથા ગરાનુણાનમાં જાય છે અને વિષાનુષ્ઠાન તથા ગરાનુષ્ઠાન વિચિત્ર પ્રકારના અનર્થોને આપનાર હોવાને કારણે શ્રી જૈનશાસનમાં નિષેધાએલ છે. આ વિશે આપણે ઘણી વાર વિચારી લીધું છે.
પ્રસંગ ચાલે છે, તે એક એ વાત પણ ધ્યાનમાં રાખી લેવા જેવી છે કે-“લૌકિક અને લકત્તર અને પ્રકારના મિથ્યાત્વનો ત્યાગ, સમ્યકત્વને નિષ્કલંક રાખવાને માટે

Page #31

[ ૨૫ ] જરૂરી છે.” જ્ઞાનીઓએ લૌકિક મિથ્યાત્વ અને લોકેત્તર મિથ્યાત્વ, એ બેયના બે બે ભેદ પાડયા છે. તે બંને મિથ્યાત્વ, દેવવિષયક અને ગુરૂવિષયક એમ બે પ્રકારે હેય છે. જ્ઞાનીઓ ફરમાવે છે કે–એ ચારેય પ્રકારના મિથ્યાત્વના પરિહારથી જ સમ્યકત્વ નિષ્કલંકપણાને પામે છે. ” સમ્યદૃષ્ટિ આત્મા લૌકિક દેવ-દેવીને મોક્ષદાતા તરીકે નહિ માનતે હોવા છતાં પણ ઈહલૌકિક પગલિક સિદ્ધિને માટે જે તે લૌકિક દેવ-દેવીની પૂજાદિ કરે તે તેને લૌકિક મિથ્યાત્વની જ આચરણ ગણાય. તેવી આચરણ સમ્યકત્વને કલંકિત કરનારી વસ્તુ છે. આ કાળ માટે તે ઉપકારીઓએ આવી અપવાદપદે પણ કરાતી આચરણાને સ્પષ્ટ નિષેધ કર્યો છે. આવું લોકેત્તર મિથ્યાત્વને અંગે પણ છે. સમ્યગ્દષ્ટિએ પિતાના સમ્યફત્વને નિષ્કલંક રાખવું હોય, તે લકત્તર દેવગત, લોકોત્તર ગુરૂગત, લૌકિક દેવગત અને લૌકિક ગુરૂગત,-એમ ચારેય પ્રકારના મિથ્યાત્વને સર્વ પ્રકારે પરિહાર કરવું જોઈએ.
ઉત્પાતનું મૂળ ધર્મની વાસ્તવિક આરાધના કરવી હોય તે પદગલિક લાલસાને કાઢવા માટે પણ પ્રયત્નશીલ બનવું જોઈએ. પદગલિક લાલસા સંસારમાં ડૂબાવનારી છે, એમ બરાબર હૃદયમાં જચી જાય તે ધર્મની આરાધના સુંદર પ્રકારે થઈ શકે. ધર્મ કરતાં કરતાં પણ પદગલિક અભિલાષા આવી જાય, તે તેટલી પિતાની ખામી છે એમ માનીને, ધર્મ નિરાશ સભા કરવાના

Page #32

[ ૨૬ ]
પ્રયત્નમાં દત્તચિત્ત બનવુ જોઈ એ. અર્થકામને માટે જ ધર્મને સાધન બનાવી દેનાર માક્ષ પ્રાપક ધર્માંની આરાધના કરવાને માટે વસ્તુતઃ નાલાયક છે.
અનન્ત ઉપકારી શાસ્રકાર પર િ, અ કામને નામના જ અભૂત કહે છે, પણ પરમાથી તા અનભૂત જ કહે છે, એ વાત ધર્મના અથી એના ખ્યાલ બહાર જવી જોઈએ નહિ. અર્થકામ પરમાથી અનભૂત છે-એમ માનનારા, ધના ઉપયોગ અર્થકામ માટે કરે ખરા ? કરવા પડે અગર થઈ જાય, તેા અને દુઃખ થયા વિના રહે ? અકામ જ્ઞાનીઓ કહે છે તેમ ભૂડા લાગી જાય, તે આજે જે જાતિના પ્રશ્નો ઉઠી રહ્યા છે તે ઉઠે નહિ. અ`કામની લાલસા ભૂંડી છે, તા એને પરિપૂર્ણ કરવા માટે ધર્મને સાધન બનાવવુ' એ ભૂંડુ' જ છે, એમ સમજવામાં સુવિવેકી આત્માઆને મુશ્કેલી હાય નાહુ પણ અકામ પરમામથી અનભૂત છે, એ વાત હૈયામાં જચી નથી એના લીધે જ આજના ઉત્પાત છે !
દ્રષ્ટાંતાને લઈ વિધાનાને માધ ન પહેોંચાડા :
ગૃહસ્થને અ કામ મળે અને ભાગવી લે તે વાત જુદી છે, પણ એ વસ્તુ જો હૃદયમાં સુનિશ્ચિત થઈ જાય કે - • અકામ પરમાથી અન ભૂત છે, વાસ્તવિક રીતે અથ ભૂત હાય તા તે એક મેાક્ષ જ છે અને સૌંયમ આદિ દશ પ્રકારના

Page #33

[ ૨૭ ]
શ્રી જિનેશ્વરદેવ એક્માવેલા ધર્મ તેનું કારણ છે. ’–તે ધર્મની જે આરાધના થાય, તે કાઈ અનુપમ કેાની જ થાય. એ પ્રકારની ઉત્તમ મનેાદશા છતાં, દુષ્કર્મના પ્રખલ ઉદચના કારણે ભવ્યાત્માએ ધર્મની આરાધના કદાચ થાડીય કરી શકે, તા પણ તે ઘણી જ સુંદર રીતે કરી શકે છે. સભ્યષ્ટિ આત્મા અકામમાં બેઠા છે, એટલા માત્રથી જ તે નાલાયક છે એમ ર્નાડુ: પણ જો તે કહેવાતા સમ્યગ્દષ્ટિ અ કામને સેવવા યોગ્ય માન, અકામ પરમાથે અન ભૂત છે એમ ન માને, તેા તે નાલાયક જ છે. વસ્તુતઃ તે સભ્યષ્ટિ નથી, દેશિવરત ય નથી અને સવિરતિ ય નથી. વ્યવહારથી તે ગમે તે ગણાતા હાય, પણ તેને વસ્તુતઃ ગુણુપ્રાપ્તિ થઈ નથી. અર્થકામને પરમાર્થથી અનભૂત ન માને, તેની દિષ્ટ ધર્મોમાં પણ અકામ તરફ રહેવાની ! સમ્યગ્દષ્ટિ પણ જો ધર્મમાં અકામના ઉદ્દેશને લાવે તે સમ્યક્ત્વ કલકિત થાય.
સભા: પૌગલિક ઈરાદાથી ધર્મ કરનારને પણ લાભ તા થઈ જાયને?
મુગ્ધ જીવાને માટે વાત જુદી છે. એ બીચારાને માલૂમ નથી. તેઓ જાણીજોઈને તેમ કરતા નથી. તેમને ખબર નથી કે- મેાક્ષને માટે ધર્મ કરવા જોઈએ.’ એ તા સાંભળે કે ધર્માંથી કલ્ચાણુ.'—એટલે ધર્મ તરફ વળે. એવા આત્માઓને જ્યારે માલૂમ પડી જાય, ત્યારે જેમનુ ભાવિ

Page #34

[૨૮]. સુંદર છે તેવાં મુગ્ધ આત્માએ માર્ગે વળી ગયા વિના રહે નહિ. એવા પણ મુગ્ધ હોય છે કે-“ધમ કલ્યાણકારી છે.” –એમ સાંભળીને આવે. પૂછીએ તે કહી દે કે “દુખી છું. ધર્મથી કલ્યાણ થાય એમ સાંભળ્યું માટે આવ્યો છું.” આપણે એને કહીએ કે જે, તે સાંભળ્યું તે સાચું છે. ઘર્મથી જ કલ્યાણ થાય છે. કલ્યાણ માત્રનું મૂળ ધર્મ છે, પણ ધર્મ આવા આવા પગલિક ઈરાદે ન થાય, પણ નિરાશસભાવે થાય. એટલે ઝટ કહે કે-“સારૂં ત્યારે હવે તેમ કરીશ.”
| ભેળા જી પ્રથમ આ રીતે ઢળે છે, કારણ કેતેમણે મેક્ષ જાણ્યું નથી અને અર્થકામ પરમાથે અનર્થભૂત છે તે તેમના ખ્યાલમાં આવ્યું નથી. તમે એવા ભોળા છે? તમને ખબર નથી કે–પગલિક લાલસા મારનારી છે? તમને ખબર નથી કે-જ્ઞાનીઓએ વિષાનુષ્ઠાન, ગરાનુષ્ઠાન અને અનનુષ્ઠાનને “અસદું અનુષ્ઠાન” તરીકે જણાવીને, તેને નિષેધ કર્યો છે? તમને ખબર નથી કેપૌગલિક ઈરાદાથી થતી ધર્મક્રિયાને જ્ઞાનીઓ અન્યાયથી પેદા કરેલી લક્ષમી સાથે સરખાવે છે? તમને ખબર નથી કે અર્થકામ પરમાર્થથી અનર્થભૂત છે, એમ જ્ઞાનીઓ કહે છે? આટલી ખબર છે, તે છતાં પણ તમારે મુગ્ધની કટિમાં જવું છે? અર્થકામને માટે ધર્મને સાધન બનાવવું એ ખરાબ જ છે, છતાં પણ તમારાથી ગમે તે કારણે તેવી ભૂલ થઈ જાય છે, એ વાતને આ બચાવ હોય? અર્થકામની લાલસા ન છૂટે. તે તેને

Page #35

[૨૯] પામરતા માને, પણ બેટા બચાવ શેધતા ન બને ! વિધાને સામેથી આંખ ખસેડીને દેખતે સામે ન લઈ જાઓ ! દષ્ટાંતને ઉપગ વિધાનને ઘાત કરવામાં ન કરે!
શાસ્ત્રમાં મુગ્ધ જીના દષ્ટાંતે આવે છે. અતિશયજ્ઞાનીઓના હસ્તકના દૃષ્ટાંતે આવે છે, એ જુએ છે, પણ વિધાન કેમ જોતા નથી ? તમે મુગ્ધ હે તે બોલે ! વળી અતિશયજ્ઞાનીઓના હસ્તકના દૃષ્ટાંતે વિધાનને બાધક રીતે ન લેવાય, એમ નથી સમજતા ? અતિશયજ્ઞાનીઓની વાત જુદી છે. તેમને ઠીક લાગ્યું તેમ તે મહાપુરૂષોએ કર્યું, કારણ કે તેઓ જ્ઞાનવિશિષ્ટ છે ! અર્થકામની લાલસા ન છુટતી હોય અને અર્થકામમાં માનેલું અર્થપણું ન નીકળતું હોય, તે તમારા હૈયાને દોષ દો પણ વિધાનને કલંકિત ન કરો ! મુગ્ધ આત્માઓને તે આ બધી વસ્તુઓને ખ્યાલ હોતું નથી. એ ત–“ધર્મ સારો છે.” એમ સાંભળે, તે લઘુકમિતાના ગે ધર્મ તરફ વળે. સારૂં લેવાની ઈચ્છા થવી તે સ્વાભાવિક છે. એને અર્થકામ અનર્થભૂત સમજાય, પછી તે એ પોતાના ઈરાદાને તજી દે અને યોગ્ય આત્માઓ એમ ધર્મને પામી જાય. એવાની વાત તમે કેમ લ્યો છે? અર્થકામ માટે ધર્મ ન થાય એમ જાણે અને છતાં તેમ કરે, તે તે મુગ્ધ નથી. એવા દાખલાઓ આપીને,
અર્થકામ માટે તમે ધર્મ કરે તે શાસ્ત્રકારોને ઈષ્ટ છે.”—એમ કહેનારાઓ ઉન્માર્ગદેશકે છે. આત્માના હિતની ચિંતા હોય તે એવા પાપોપદેશને તમારા હૈયાને અડવા ન દો!

Page #36

[૩૦] પુણ્યાનુબંધી અને પાપાનુબંધી પુણ્યનું સ્વરૂપ
અને તેના બંધના કારણે : સભા : અર્થકામ અનર્થભૂત છે, તે ધર્મથી જે અર્થકામ પ્રાપ્ત થાય તે અર્થભૂત કે અનર્થભૂત?
આ પ્રશ્ન પણ ઠીક છે. અર્થકામની પ્રાપ્તિ ધર્મના યોગે બંધાએલા પુણ્યથી થાય છે એ વાત સાચી, પણ પુણ્ય બે પ્રકારના છે. પુણ્યાનુબંધી અને પાપાનુબંધી. નિરાશં ભાવે કરાએલા ધર્મથી બંધાતુ પુણ્ય, એ પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય હોય છે અને આશંસાભાવે કરાએલા ધર્મથી બંધાતું પુણ્ય, એ પાપાનુબંધી પુણ્ય હોય છે. પુણ્યાનુબંધી પુણ્યના યોગે પ્રાપ્ત થયેલા ભેગે આત્માને મુંઝવનારા હોતા નથી. પુણ્યાનુબંધી પુણ્યના યોગે પ્રાપ્ત થયેલા શબ્દાદિ વિષયેના ઉપભોગ, જ્ઞાનીઓ ફરમાવે છે કે-“સારી રીતે તૈયાર કરેલા મનોહર અને પથ્ય અન્નની માફક સુંદર વિપાકવાળા હોય છે.” વસ્તુતઃ શબ્દાદિ ભેગે જ એ છે. એવા શબ્દાદિ ઉપભેગે જ્યારે ભગવાતા હોય ત્યારે વિશેષ શુભ આશયને પેદા કરે છે અને એથી, ઉદાર અભિપ્રાયવાળે તે પુણ્યાનુબંધી પુણ્યના ઉદયને ભેગવનારે આત્મા, તે શબ્દાદિ ઉપભેગમાં મુંઝાતું નથી. જ્ઞાનીએ ત્યાં સુધી ફરમાવે છે કેએમ સામાન્ય રીતે વિરક્તભાવે શબ્દાદિ ઉપભોગોને ભાગવત એ પણ તે આત્મા, પૂર્વે કરેલા પાપપરમાણુઓના સંચયને શિથિલ બનાવી દે છે અને તે વખતે પુણ્ય બાંધે તેય પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય બાંધે છે તથા પરિણામે મેક્ષે પહોંચે છે.

Page #37

[ ૩૧ ]
6
વાત એ છે કે એ જાતિના શાદિ વિષયાના કે—એ ઉપભાગાની પ્રાપ્તિ નિરાશ સભાવે ધર્મ કરવાના ચેાગે ખંધાયેલા પુણ્યાનુબ ધી પુણ્યથી જ થાય છે ઃ આથી જ્ઞાનીએ ફરમાવે છે કે- નિરાશ સભાવ ધ કરો અને તેમ કરતાં બંધ પણ પડે તેા તેથી મુંઝાવ નહિ : કારણ કે-તે પુાયના ઉદય જે સામગ્રી આપશે, તે સામગ્રી એવી હશે કે-એના ચેગે આત્માના આશયા વધારે ઉજળા બનશે, પૂર્વે બાંધેલા પાપા પણ શિથિલ થઈ જશે અને એ વખતે પણ આત્મા નવા શુભતર વિપાકવાળા પુણ્યના પ્રાશ્તારને ઉપાશે, કે જે ઉયને પામતા, આત્મામાં ભવિરાગ ઉત્પન્ન કરાવશે તથા પરિણામે મેાક્ષના કારણ રૂપ બનશે. ' આ વસ્તુને ખ્યાલ રાખીને– ધર્મથી પુણ્ય ખંધાય અને પુણ્યથી અકામ મળે એટલે ડૂબી જવાય, માટે નિરાની ખાત્રી થાય તેા જ ધર્મ કરું . ' આવી કેાઈ ભ્રમણામાં સાયા હા કે ફસાતા હા, તે ચેતજો. નિરાશ સભાવે કરેલા ધથી બંધાય તે પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય જ બંધાય અને જ્ઞાનીએ પુણ્યાનુબંધી પુણ્યનું જે સ્વરૂપ દર્શાવે છે તેને જાણનારા તેવા બંધથી પણુ ગભરાય નહિ કારણ કે—તેવા બધેય પરિણામે મધમાત્રના નાશ કરનારા નિવડવાના છે.
એ ચાસ છે કે જેઓ પૌગલિક આશ'સાથી ધર્મ કરતા હાય, તેઓએ પાતાની આશાને કાઢી નાખીને નિરાશ'સભાવે ધર્મ કરતા થઈ જવુ જોઈ એઃ કારણ કે— આશ'સાપૂર્વકના ધર્માંથી બંધાતું પાપાનુબંધી પુણ્ય પરિણામે

Page #38

[ ૩૨ ] આત્માને માટે મહા અનર્થકારક નિવડે છે, એમ જ્ઞાનીએ ફરમાવે છે. પાપાનુબંધી પુણ્યના ઉદયથી પ્રાપ્ત થયેલા શબ્દાદિ વિષયેના ઉપભેગે, તરત જ મારી નાખે તેવા ઝેરથી લેપાએલા લાડવા જેવા છે. શીધ્ર હણનારા ઝેરથી લેપ કરાએલા લાડવાએ તેના ખાનારને માટે જેમ ભયંકર પરિણામ આપનારા નિવડે છે, તેમ પાપાનુબંધી પુણ્યતા ઉદયથી પ્રાપ્ત થએલા શબ્દાદિ વિષયભેગે તેના ભેગવનારને માટે ભયંકર પરિણામ આપનારા નિવડે છે. જ્ઞાનીઓ ફરમાવે છે કે–તે ઉપભેગો વસ્તુતઃ ભંગ નામને માટે પણ લાયક નથીઃ કારણ કે તે ઝાંઝવાના જળ જેવા હેઈ તૃપ્તિને આપનારા હતા નથી, પણ તૃષ્ણાને વધારી મૂકનારા હોય છે.
પાપાનુબંધી પુણ્યના યોગે કથંચિત્ પ્રાપ્ત થઈ ગએલા પણ વિષયભોગે, તે જ્યારે ભગવાતા હોય છે ત્યારે, તેને ભેગવનારના આત્મામાં કિલષ્ટ આશયને જન્માવે છે. પછી તુચ્છ અભિપ્રાયવાળ બને તે પોતાની બુદ્ધિને આંધળી બનાવી દે છે અને વિષયભેગોમાં અતિ આસક્ત બની જાય છે. આ રીતે તે પ્રાણી પુણ્યને ખપાવી દે છે અને તીવ્ર પાપકર્મને ભારથી પિતાના આત્માને ભારી બનાવી દે છે. જ્ઞાનીઓ ત્યાં સુધી પણ સાફ સાફ શબ્દોમાં ફરમાવે છે કે–પાપાનુબંધી પુણ્યના વેગે પ્રાપ્ત થયેલા કથંચિત વિષયોને ભોગવતાં કિલછાશયી અને તેથી તુચ્છાભિપ્રાય બનેલો આત્મા, પોતાની બુદ્ધિને આંધળી બનાવી દે છે અને તુચ્છ વિષયભોગોમાં અતિ આસક્ત બને છે. એ આંધળે

Page #39

[૩૩] અને આસક્ત બનીને તે, તેવા તુચ્છ પણ વિષયને પમાડનાર પુણ્યને ખપાવી દે છે અને પિતાના આત્માને અતિ તીવ્ર પાપના ભારથી લાદી દે છે. આ પછી એ પાપના ઉદયને પામેલે તે આત્મા, અનંત દુઃખથી ભરેલા સંસારસમુદ્રમાં અને કાળ ભટક્યા કરે છે. આથી જ પુણ્ય પમાડે તેય પાપાનુબંધી પુણ્ય જ પમાડે, એવા પ્રકારે થતા અનુષ્ઠાનને વિચિત્ર પ્રકારના અનર્થનું કારણ કહેવાય છે.
“દુન્યવી લાલસાએ કરેલા પણ ધર્મથી પુણ્ય તે બંધાય જ છે ને?” એમ કહીને વિષાનુષ્ઠાન અને ગરાનુષ્ઠાન જેવાં હેય કેટિનાં અનુષ્ઠાનું ઉપાદેય તરીકે સમર્થન કરનારાએએ સમજવાની જરૂર છે કે- “પાપાનુબંધી પુણ્યના ઉદયથી પ્રાપ્ત થતા શબ્દાદિ વિષયભોગે ભયંકર પરિણામ વાળા છે. આજે આ વાત સામે પણ જેમ-તેમ બેલાય છે, પણ તેમાં પ્રમાણિકતા નથી અને સત્યતાય નથી. પાપાનુબંધી પુણ્યના યોગે પ્રાપ્ત થયેલા વિષયેના ઉપગમાં આંધળા બનીને અતિ આસક્ત બનનારાઓ, સંસારસમુદ્રમાં અનંત કાળ સુધી ભટકે છે, એ વાત આપણે સ્વતંત્રપણે કહેતા જ નથી. એ અનંતકાળની વાત જ્ઞાનીએાએ સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહી છે, માટે જ આપણે કહીએ છીએ; અને તે પણ જ્ઞાનીઓએ જે અપેક્ષાએ કહી હોય તે અપેક્ષાને કાયમ રાખીને જ ઉત્સર્ગમાર્ગની વાતે આ રીતે જરૂર કહી શકાય છે.
ભગવાનની આશાતન કરે તે ઘોર પાપ બાંધે અને સંસારમાં રૂલે એમ કહેવાય. હવે સામે કેઈ ચણ્યકેશીયાને

Page #40

[ ૩૪ ]
દાખલા લાવી મૂકે તેા ? ભય'કર હત્યારાની કયી દશા થાય તેનુ વધુન કર્યું. હાય, પછી કાઈ મહાત્મા દ્રઢપ્રહારી વિગેરેના દાખલા સામે ધરે તા? એવાં દૃષ્ટાંતામાં વિવેક કરતાં આવડે, તા આ વિષયમાં અન"તના નિયમ બાંધવાની વાતા કરીને, લેાકને નાહક ઉન્માર્ગે ચઢાવવાના જે પ્રયત્ન થાય છે, તેવા પ્રયત્ન થાય નહિ. એવા દુષ્પ્રયત્નના ભાગ થઈ પડાય નહિ, એ માટે તમે વિવેકી મનેા.
આપણી મૂળ વાત તા એ હતી કે-આશ સારહિતપણે ધર્મની આરાધના કરવી એજ ઉચિત છે. આશ સારહિતપણે ધર્મની આરાધના કરવાના પરિણામમાં કદાચ બંધ થાય તા પણ પુણ્યાનુબંધી પુણ્યના જ ખંધ થાય છે, કે જે બંધથી મુંઝવા જેવું નથી : કારણ કે પુણ્યાનુબંધી પુણ્યના ઉચથી પ્રાપ્ત થયેલા વિષયભાગે ભાગવતા આત્મા પણુ પેાતાના હૃદયમાં રહેલા વિરક્તભાવના ચૈાગે, પૂર્વે બાંધેલા એવા પણુ પાપપરમાણુઓના સચયને શિથિલ બનાવી દે છે અને ક્રમશઃ માક્ષને પામે છે.
માર્ગાનુસારી પણ ધમને પ્રધાન માને; અકામને અભૂત માનનારાએ મેાક્ષપ્રાપક ધર્મની વાસ્તવિક આરાધના કરી શકતા જ નથી, મેાક્ષપ્રાપક ધમની સાચી આરાધના કરવી હોય, તેા અકામ પરમાથે કરીને અનભૂત છે, એ વાત હૈયામાં જચાવવી જ પડશે. માર્ગાનુસારી માટે પણ કહ્યું કે અર્થ, કામ અને ધર્મોમાં એ

Page #41

[૩૫] ધર્મને જ પ્રધાન માને.” અર્થ, કામ અને ધર્મ એ ત્રણેયને ઉપાદેય માનનારા પણ માર્ગાનુસારી આત્માઓ, તે ત્રણમાં ધર્મ પ્રધાન છે એમ માનનારા હોય છે. અર્થકામ માટે ધર્મને ભેગા ન દેવાય, પણ અવસરે ધર્મ માટે અર્થકામનો ભેગ દેવાય, એમ માર્ગનુસારી પણ માને. આને બદલે પોતાને સમ્યગ્દષ્ટિ સુશ્રાવક ગણાવનારાઓ અર્થકામ માટે ધર્મને ભોગ આપવા તૈયાર થાય, ત્યારે એમને શું કહેવું? અર્થકામ મેળવે અને ભગવે, એ વાત જુદી છે. પણ અર્થકામને માટે ધર્મને ભેગ દેવામાં પણ કલ્યાણ માને, તે સમ્યકત્વ રહે જ કયાં? અર્થકામમાં પડેલ પણ અર્થ કામને પરમાર્થથી અનર્થભૂત માનનારે આમા ઉત્તમ કેટિને છે. તેવા આત્માને માટે મોક્ષસાધક ધર્મની આરાધનાને કાળ નિકટ જ આવતો જાય છે. બાકી અર્થકામને પરમાથે કરીને જે અનર્થભૂત ન માને, તે તે મેક્ષસાધક ધર્મને જે રીતે સાધવો જોઈએ, તે રીતે સાધી શકે જ નહિ. જે પરંપરાએ પણ મેક્ષનું કારણ, તે જ સાચે ધર્મ પુરૂષાર્થ :
ધર્મ, અર્થ કામ અને મોક્ષ એ ચાર પ્રકારના આ લોકમાં પુરૂષાર્થો છે, પણ તેમાં અર્થ અને કામ એ બે પુરૂષાર્થે તે માત્ર નામથી જ અર્થભૂત છે પરમાર્થથી તો અનર્થભૂત જ છે. આ વાત તે થઈ ગઈ. હવે બાકીના બે પુરૂષાર્થોનું શું? ધર્મ અને મેક્ષ, એ બે પુરૂષાર્થો અર્થભૂત છે. વસ્તુતઃ તે એક મેક્ષ પુરૂષાર્થ જ અર્થભૂત છે, પણ ધર્મપુરૂષાર્થને ય અપેક્ષાએ અર્થભૂત કહેવાય. કારણ કે

Page #42

| [ ૩૬ ] મિક્ષ રૂપ અર્થની સિદ્ધિનું સાધન ધર્મ છે. આથી પણ સમજી શકાય તેમ છે કે-“જે ધર્મ મેક્ષનું સાધન નહિ, તે દેખાવમાં ધર્મ હોય તો પણ વસ્તુતઃ ધર્મપુરૂષાર્થની કેટિમાં તે જાતે જ નથી.” અર્થકામના સાધન રૂપ જ બનાવાએલા ધર્મની પણ ગણના, વસ્તુતઃ તે અર્થકામ પુરૂષાર્થમાં જ ગણાય. કારણ કે દેખાવમાં કરાય છે ધર્મ, પરંતુ વસ્તુતઃ તે આદમી ધર્મની સાધના કરતું નથી, પણ અર્થકામની સાધના કરે છે ધર્મની તે સાધના જ ધર્મપુરૂષાર્થમાં ગણાય, કે જે પરંપરાએ પણ મોક્ષનું કારણ બને.
તે જ સાચો પુરૂષાથી જે વિવેકપૂર્વક વિચારવામાં આવે તે, “ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ’-એ ચાર પુરૂષાર્થોમાં મોક્ષ પુરૂષાર્થ જ એક અર્થભૂત છે, આવું અનંતજ્ઞાનીઓનું કથન સર્વથા વ્યાજબી છે, એમ સમજાયા વિના રહે નહિ. અનંતજ્ઞાનીએનું એકે એક વચન વ્યાજબી જ હોય છે, એમાં શંકા રાખવા જેવું નથી. જેઓને તેમાં ગેરવ્યાજબીપણું લાગે છે, તેઓમાં સાચી વિચારશક્તિ જ નથી. એવાઓની બુદ્ધિ જડવાદથી ઘેરાએલી છે. જે તેઓ ચેતન અને જડ બંનેના યોગને અને તેને થતા વિયેગને સુવ્યવસ્થિતપણે વિચાર કરે, તો તેમને પોતાની માન્યતા ફેરવ્યા વિના ચાલે જ નહિ. જ્ઞાનીઓ ફરમાવે છે કે-“વાર્થનું મોત ”િ મક્ષ એ જ એક અર્થભૂત છે. પ્રાણીઓએ એજ અર્થ સાધવા એગ્ય છે.

Page #43

[ ૩૭ ] ઉપકારી જ્ઞાની પુરૂષનું આ પ્રકારનું કથન સહેતુક છે. મેક્ષ સાધ્યા વિના આત્મા પોતાના સંપૂર્ણ સ્વરૂપમાં સુસ્થિત બની શકતો જ નથી. પ્રાણી માત્રને એકાંતિક અને આત્યંતિક સુખ જોઈએ છે. એ સુખને સંપૂર્ણ સાક્ષાત્કાર મેક્ષ વિના સંભવિત નથી. આથી જ ઉપકારીઓ ફરમાવે છે કે ચાર પુરૂષાર્થોમાં જે કંઈ પુરૂષાર્થ વાસ્તવિક રીતે અર્થભૂત હોય, તે તે એક મેક્ષ પુરૂષાર્થ જ છે. આથી એ વાત પણ નિશ્ચિત જ છે કે–મક્ષ પુરૂષાર્થને સાધનારાઓ જ સાચા પુરૂષાથી છે. અર્થ અને કામના પુરૂષાર્થમાં રચ્યા મચ્યા રહેલાઓ સાચા પુરૂષાથી નથી. તમે નામના પુરૂષાથી છે કે સાચા પુરૂષાથી છો? સાચા પુરૂષાથી તે કે જે એક મેક્ષ પુરૂષાર્થની સાધનામાં જ મસ્ત છે. તમારે સાચા પુરૂષાથી બનવું હોય તે અર્થકામને અનર્થભૂત માનતા બને અને મોક્ષ એજ એક વાસ્તવિક અર્થ છે એમ હદય પૂર્વક સ્વીકારો.
મેક્ષનો અર્થી નહિ તે ધમ નહિ? સાચો પુરૂષાથી ઓળખાય કયી રીતે ? મેક્ષ એ જ એક સાચે અર્થ છે એમ જેને લાગે, તેણે તેનું શરણ લેવું જોઈએ? મિક્ષ રૂ૫ અર્થને સિદ્ધ કરવાને માટે શું કરવું જોઈએ? એ માટે ફરમાવ્યું કે-“ધર્મસ્તરા ર ” આ સમજવા જેવું છે. ધર્મ એ જ મેક્ષ રૂપ અર્થને સિદ્ધ કરવાનું એક માત્ર સાધન છે. જે ધર્મને અથી નથી તે મોક્ષને અથી નથી અને જે મોક્ષને અથી નથી તે ધમી

Page #44

[ ૩૮ ]
નથી. ધર્મની અવગણના કરનારા માક્ષની અવગણના કરનારા છે. ધર્મના વિરાધી તે મેાક્ષના વિધી છે. ધમી તે, કે જે મેાક્ષ રૂપ અને સિદ્ધ કરવાના અભિલાષી હાય. ધર્મક્રિયા કરે છતાં મેાક્ષના જે અથી ન હાય, તે વસ્તુતઃ ધમી નથી. ધર્મ માક્ષનુ કારણ છે માટે પુરૂષાર્થ છે. ધર્મની વાસ્તવિક ઉપાદેયતા મેાક્ષને અગે છે. અ કામ માટે કરાતા ધર્મ વસ્તુતઃ તા અકામની સાધનામાં જ ગણાય. આપણે તા તેવા ધમ કરવા જોઇએ, કે જે માક્ષની સાધનામાં જાય. સાધ્ય તરીકે લેવાના મેાક્ષ અને સાધન તરીકે લેવાના ધર્મ. આવા માક્ષના સાધનને જે સંસારનુ કારણ જ બનાવી દે, તે શુ' આછે. હીનકમી છે? કહેવુ' પડશે કે-નહિ જ. ધર્મ સંસારથી તારનાર:
હવે મેક્ષ રૂપ એક માત્ર જે અં છે, તેનું કારણ કચેા ધમ છે? તેને માટે પણ અહી. ખુલાસા કર્યો છે કે‘ સંચમાદ્દેિશવિધઃ 'સ`થમ આદિ દશ પ્રકારના અનતજ્ઞાનીઓએ ફરમાવેલા ધમ માક્ષનુ કારણ છે. આ પ્રમાણે દર્શાવીને ઉપકારી જ્ઞાનીપુરૂષો જગતના જીવાને એ જ ફરમાવે છે કે-મેાક્ષ મેળવવાની જેની ઇચ્છા હાય, તેણે સયમાદિ દશ પ્રકારના ધર્મને સેવવાને માટે તત્પર બનવું જોઈએ. સચમા િદશ પ્રકારના ધમ કેવા છે ? સંસારાોધિતાર[; | '' સ'સાર રૂપી સાગરથી તારવાવાળા છે. આ ઉપરથી પશુ સમજાય તેમ છે કે- ધર્મ શા માટે કરવા જોઈ એ ?? આજે એ વાત તેા ભારપૂર્વક કહેવા જેવી છે કે સ‘સારથી
(

Page #45

[ ૩૯ ] તારનારા ધર્મને સંસારના જ કારણભૂત બનાવવાથી પાછા હઠે અને એને સ્વપરને માટે સૌને માટે મેક્ષપ્રાપક બનાવો !” .
વિવેક કરશે, તે ઉન્માર્ગથી બચશે : આ રીતે ચારેય પુરૂષાર્થોનું સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં આવ્યું છે. ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ-એ ચાર પુરૂષાર્થો છે. એ ચારમાં અર્થ અને કામ એ બે પુરૂષાર્થો નામના જ અર્થભૂત છે, પણ પરમાર્થથી અનર્થભૂત છે, મેક્ષ એ જ એક સાચો અર્થ છે અને સંસાર રૂપ સાગરથી તારવાને સમર્થ એ સંયમાદિ દશ પ્રકારને ધમ તેનું કારણ છે. આટલું જાણ્યા પછી ચાર પુરૂષાર્થોના નામે મુંઝાશે નહિને? “ભગવાને ચાર પુરૂષાર્થો કહ્યા છે.” –એમ કહીને કેઈ મુંઝવવા આવે, અર્થ-કામ પણ ઉપાદેય છે એવું ઠસાવવા માગે, તે તમે એને કહી શકે છે અને પૂછી પણ શકે છે કે“ભગવાને પુરૂષાર્થો ચાર છે એમ ફરમાવ્યું હોવાની વાત સાચી, પણ અર્થકામને અનર્થભૂત કહ્યા છે કે નહિ ? મેક્ષ જ એક અર્થભૂત છે એમ કહ્યું છે કે નહિ ? અને સંયમાદિ દશ પ્રકારને ધર્મ મેક્ષનું કારણ છે, એમ પણ કહ્યું છે કે નહિ?”
જ્યાં જ્યાં ચાર પુરૂષાર્થોની વાત આવે, ત્યાં ત્યાં આટલા વિવેક કરી લેશે તે ઉભાગથી બચશે. અર્થકામને જે તજે, તે જ માક્ષસાધકધર્મની આરાધના કરી શકે એમ નહિ, પણ અર્થકામને અનર્થભૂત માને તે ય મોક્ષસાધકધર્મની આરાધના કરી શકે. અર્થકામને સંસર્ગ ન છૂટે, તેને ભેગવે, તે

Page #46

[૪૦] છતાં પણ માને કે-“દુશ્મનની સેબતમાં છુ.” અર્થકામ દુશ્મન રૂપ લાગી જવા જોઈએ. ધર્મને મિત્ર બનાવવા માટે અર્થકામની મિત્રી તજવી જોઈએ મુક્તિ એ જે આરોગ્ય છે, તે ધર્મ એનું ઔષધ છે અને અર્થકામ કુપગ્ય છે. કુપગ્ય લાગી જાય પછી ખાવું પડે તે ય એને રાગ ન થાય. મુક્તિ જે રાજધાની હોય તે તેને પમાડનાર ધર્મ છે અને ત્યાં જતાં રોકનાર અર્થકામ છે માટે શ્રી જિનેશ્વરાએ ફરમાવેલા સંયમાદિ દશ પ્રકારના ધર્મને દેશના હેતુથી આજ્ઞા મુજબ સેવ, એ જ એક કલ્યાણનું વાસ્તવિક સાધન છે.
સંસાર અનંત દુઃખમય અને મોક્ષ અનંત સુખમયઃ
મોક્ષ એ જ એક અર્થ છે, એમ કેમ? એને પણ ખુલાસે કરતાં ફરમાવે છે કે
“મનજોતુલ: સંતો, મોક્ષોડનત્તયુવા પુનઃ ”
આ સંસાર અનંત દુઃખમય છે અને મોક્ષ અનંત સુખમય છે. તમે ક્યાં બેઠા છે ? સંસારમાં તમે જ્યાં બેઠા છે તે અનંત દુ:ખમય છે, આવું અનંતજ્ઞાની કહે છે. આ શ્રાપ નથી, પણ વસ્તુસ્થિતિ છે. ચેતવા જેવું છે. “અર્થ-કામ અનર્થભૂત કેમ?” તે પણ આથી સમજાઈ જાય તેમ છે. અર્થ અને કામ પુરૂષાર્થની સાધના સંસારને વધારનારી છે અને સંસાર તો અનંત દુઃખમય છે. અનંત દુઃખમય સંસારને વધારનારી જે વસ્તુ હોય, તે અનર્થભૂત

Page #47

[ ] છે. અનંત દુઃખમય સંસારનું જે કારણ બને તે ધર્મ તરીકે એાળખાતો હોય તે પણ વસ્તુતઃ તે ધર્મ નથી. આથી અહીં ફરમાવે છે કે
તસ્થાપfપ્રાતિ ઈર્ભ વિના ન fણ છે. '
અનંત દુઃખમય સંસારનો ત્યાગ અને અનંત સુખમય મોક્ષની પ્રાપ્તિ ધર્મ વિના નથી જ. ધર્મ એટલે અનંત દુઃખને ટાળનાર અને અનંત સુખને પમાડનાર ! જેનામાં એ તાકાત નહિ તે સુધર્મ નહિ. આપણે ધર્મ શા માટે કરવાને? અનંત દુઃખથી મૂકાવાને માટે અને અનંત સુખ પામવાને માટે! સંસારના છેદને માટે અને મોક્ષની પ્રાપ્તિને માટે! જેનામાં સંસારને છેદ કરવાની અને મેક્ષને પ્રાપ્ત કરવાની સાચી અભિલાષા હેય, તે કયી રીતે વર્તે? મોક્ષના અર્થિને શેભે તેવું જ તેનું વર્તન લેવું જોઈએ.
આ બધા કયા જૈનત્વના આચાર છે? આ વદ તેરશને ધનતેરશ કહેવાય છે ને? ખરું ધન સંસારને છેદ કરનાર ધર્મ છે. એની પૂજા હેય. એની સેવા હેય. જન પૂજક કેને હેય? ધર્મ કે ધનને? ધનની સેવા શ્રાવકના ઘરમાં શોભે ? શ્રાવક ધનને પૂજારી હોય? ધનની સેવા મિથ્યાત્વને શોભે કે સમ્યગ્દષ્ટિ શેભે? દરિદ્રમાં દરિદ્ધી શ્રાવક પણ કહે કે-“મારું ખરું ધન સંયમાદિ દશ પ્રકારને ધર્મ, અર્થકામ મારા નહિ. એ

Page #48

[૪૨] મૂકાય નહિ તે મારી પામરતા.” ધર્મના પૂજક મટી ધનના પૂજક ન બને. ધનને માટે ધર્મની સેવા કરનારા પણ ન બને. કેવળ મેક્ષના ઈરાદે ધર્મના સેવક બને. દુકાને કુંચી આંખે લગાડવી, ઉંબરે હાથ મૂકીને કપાળે મૂકો, દુકાનને સલામે ભરવી, આ બધા કયા જૈનત્વના આચાર છે? સંસારને છોડી ન શકો અને અર્થકામ ભોગવતા હો, છતાં પણ તમે એને દુશ્મન માને છે, એ દેખાવું જોઈએ. પેલા તે મેહના પાસા છે. મોહ પાસા નાખે ને જગત પાગલ ન બને, એમ બને? બને. પણ તે કયાં સુધી ? જૈનત્વનું શરણુ ન પમાય ત્યાં સુધી! જૈનત્વને શરણે રહે તે સંયમાદિ દશ પ્રકારના ધર્મના સેવક બની શકે અને એ બને એટલે મેહને વહેલા-મોડા ભાગ્યે જ છૂટકે છે.
ધનતેરસની સાચી ઉજવણી ભગવાન કહે છે કે-માર્ગે ચઢેલે પાંગળો પણ જેમ ક્રમે કરીને દૂર રહેલા સ્થાનને પામે છે, તેમ ધર્મમાં રહેલ ઘનકર્મી પણ મક્ષને પામે છે.” જે આમાં એકવાર ધર્મમાં સ્થિર થઈ જાય, તે નિયમા ધર્મથી મેક્ષ પામે. ધર્મને પામે અને ધર્મમાં સ્થિર બનો, તે ધનતેરશની સાચી ઉજવણું થાય.
ધર્મથી ક્રમ કરીને મેક્ષ : આજે જે કહેવાયું, તેની સંલના યાદ રહેશેને? યાદ કરો : ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ એ ચાર પુરૂષાર્થો

Page #49

| ૪૩
છે. તે ચારમાં અથ અને કામ, નામના અદ્ભુત છે પણુ પરમાથી અનભૂત છે. અ તા મેાક્ષ એક જ છે અને ધર્મ તેનુ કારણ છે. તે ધર્મ યાદિ દશ પ્રકારના છે અને સંસાર રૂપ સાગરથી તારનારા છે. સ`સાર અન"ત દુઃખમય છે, જ્યારે મોક્ષ અનંત સુખમય છે. સ`સારત્યાગના તથા માક્ષપ્રાપ્તિના હેતુ એક માત્ર ધર્મ જ છે, માને આશ્રિત પાંગળા જેમ ક્રમે કરીને દૂર પહોંચે છે, તેમ ઘનકવાળા પણુ આત્મા જો ધમમાં સ્થિર બની જાય છૅ, તા નિયમા ક્રમે કરીને માક્ષને પામે છે.
ઉપસ’હાર :
તમે સૌ ચાર પુરૂષાર્થના આ ચરમતી પતિએ ક્માવેલા વાસ્તવિક સ્વરૂપને સમજી અર્થ-કામને અનથ કારી તા છેવટે માની માક્ષના કારણભૂત જે બનતા હાય તે જ ધમ છે, આ વાતને હૈયામાં સુસ્થિર બનાવી અન તદુઃખમય સ'સારથી છૂટી અન ́ત સુખમય મોક્ષને પામવા માટે આજ્ઞા મુજબ ધર્માંના આરાધક અનેા અને અનંત સુખમય મેાક્ષને પામનારા બને એ જ એક અભિલાષા.

Page #50

અમલ ધર્મનું અમાપ ફળ-મોક્ષ
તેઓ ભગવાનના શાસનનો અપરાધી છે : અનંત ઉપકારી શ્રી અરિહંત પરમાત્માઓએ અને તેમના શાસનમાં થઈ ગયેલા પ્રત્યેક મહાપુરૂષોએ ભવ્ય જીના હિતને માટે ધર્મ દેશના ફરમાવતાં પ્રારંભમાં જ અસારોથું સંસાર આ સંસાર અસાર છે, એમ કહીને પછી સઘળી આગળની વાતે ફરમાવી છે. પરંતુ કેઈ તેવા પ્રકારની ગુરુકમિતાના યોગે આજે કેટલાકને “સંસાર અસાર છે” એ વાત સાંભળવી ગમતી નથી. એટલું જ નહિ પણ પાટે બેસીને ધર્મદેશના દેનારા કેટલાક ધર્મોપદેશકોને પણ “સંસાર અસાર છે” એમ બોલતાં સંકેચ થાય છે. વળી આગળ વધીને વર્તમાનના કેટલાક ધર્મોપદેશકે તે એમ પણ બેલતા થયા છે કે-આ સંસાર અસાર નહિ પણ સાર છે. કારણ કે- આ સંસારમાં મુક્તિની સાધના થાય છે; તીર્થકરાદિ મહાપુરૂષે આ સંસારમાં પેદા થયા છે, સંસાર ન હત તે મુક્તિ ક્યાંથી મળત?”
મારે તેમને કહેવું છે કે જે સંસાર જ ન હોત મુક્તિની જરૂર જ શી હતી? ભગવાને આ અસાર સંસારથી મુક્તિ પામવા માટે જ શાસન સ્થાપ્યું છે. એ શાસનમાં રહેલા અને શાસનની જવાબદારી પિતાના શિરે છે એ દાવો ધરાવનારાઓ પણ “જે સંસાર અસાર છે” એવું કહેતાં અચકાતા હોય, મોક્ષની વાત કરતાં સંકોચ અનુ

Page #51

[ ૪૫ } ભવતા હોય, એટલું જ નહીં પણ આગળ વધીને મેક્ષ જેવા પરમોચ્ચ તત્ત્વની લઘુતા થાય તેવાં ઉચ્ચારણ કરતા હેય, એકાંતે કલ્યાણ કરનારા મોક્ષના આશયની મશ્કરી ઊડાવે તેવા વચને બેલતા કે લખતા હોય, તે તેવા ઉપદેશકે કે લેખકો વાસ્તવમાં મોક્ષમાર્ગ સ્વરૂપ શ્રી જિનેશ્વરદેવના શાસનના ઉપદેશકે કે લેખકે નથી પણ તેની આશાતના કરનાર છે અને ભગવાનના શાસનના અપરાધી છે.
શ્રી જિનેશ્વર દેવેની આ એક ઘર આશાતના છે..
ભગવાન શ્રી તીર્થંકરદેવોએ મેક્ષમાર્ગની સ્થાપના કરીને કેવળ મેક્ષના જ એક આશયથી ધર્મ કરવાને ઉપદેશ ફરમાવ્યો છે. એ ઉપદેશને જગતના ભલા માટે વહેતે રાખવાની જવાબદારી શ્રી જનશાસનના ધર્મોપદેશકેની છે. જેઓ શ્રી જૈનદર્શનના ધર્મોપદેશક બની એ જવાબદારી અદા કરતા નથી તેઓ આ શાસનને અન્યાય કરનારા છે. મોક્ષમાર્ગને ઉપદેશ આપવાની પવિત્ર જવાબદારી તેમના “ શિરે રહેલી હોવા છતાં તેને વાસ્તવિક અમલ ન કરવાના કારણે જાણે અજાણે પણ તેઓ પ્રભુશાસનને દ્રોહ કરી રહ્યા છે એમ કહ્યા સિવાય ચાલે તેવું નથી મોક્ષમાર્ગ
સ્વરૂપ ભગવાનનું શાસન અને એ શાસનના સ્થાપક શ્રી જિનેશ્વરદેવેની આ એક ઘર આશાતના છે. પ્રભુશાસનના મૂળભૂત સિદ્ધાતિને હૃદયસ્થ બનાવી
અસ્થિ મજા બનાવે : શ્રી જિનેશ્વરદેવનું શાસન અતિ સ્પષ્ટપણે ફરમાવે છે

Page #52

[ ૪૬
કે-દુÖભ એવા માનવ જન્મને મહાપુણ્ય પ્રાપ્ત કર્યા પછી જીવાએ મેાક્ષના જ એક ઉદ્યમ કરવા જોઈ એ. મેાક્ષને ઉદ્યમ એટલે મેાક્ષમાર્ગની આરાધના, એટલે મેાક્ષપ્રાપક ધર્મનું આચ રણ, કેાઈ જીવા એ ધર્મનું આચરણ પ્રારંભમાં કદાચ લજજા, ભય આદિ વિવિધ કારણે પણ કરતા હાય તે તે અસ”ભવિત નથી. પર’તુ એ જીવા અનાગ્રહી હોવાના કારણે સદૃગુરૂ આદિના યેાગને પામી સાચી સમજ મેળવી ધર્મને નિળ સ્વરૂપે આચરતા થાય છે, ત્યારે તેવા અમલ ધર્મ તેમને વાસ્તવિક અમાપ ફળને આપનારા બને છે. જ્યાં સુધી ધર્મ અમલ સ્વરૂપે ન થાય પરંતુ આ લેાક અને પરલેાકના તુચ્છ સુખાની ઇચ્છા સ્વરૂપ વિષ અને ગરલથી મિશ્રિત હાય ત્યાં સુધી તેવા ધર્મી કંપાક ફળની મધુરતા જેવાં આપાતરમ્ય સુખાને આપી પરણામે જીવને લાંબા કાળને માટે ભયકર દુર્ગતિમાં ધકેલી દે છે તેથી જ અહી` શ્રી વજ્રસ્વામિજી મહારાજ ફરમાવે છે કે
“ धम्मो अत्यो कामो जओ न परिणामसुन्दराए । किंपागपाग खललोयसंग - विसभोयणसमाणा ।।
}
जम्मि न संसारभयं जम्मि न मोक्खाभिलासले सो वि । ફર્ ધમો સો જેો, વિપળો નો-નિબાTE || पावाणुबंधिणोच्चिय, मायाइमहल्लसल्लदोसेण ॥
“ જે કારણે ધર્મ, અર્થ અને કામ પણ પરિણામ સુંદર નથી પરંતુ ક્રમશઃ કિપાકફળના વિપાક, ખેલ-લુચ્ચા-લેાકની સ'ગતિ અને વિષસેાજન સમાન કહ્યા છે—--

Page #53

[ ૪૭ ] જે આત્મામાં ધર્મનું આચરણ કરતાં સંસારને ભય નથી, મેક્ષાભિલાષને લેશ નથી અને શ્રીજિનાજ્ઞાનું પાલન નથીતે ધર્મ પણ માયાદિ મેટા શલ્ય રૂપ દોષ હોવાના કારણે પાપાનુબંધી પુણ્ય બંધાવી જિંપાક ફળની જેમ, ભવપરંપરાને વધારનાર બને છે.”
આથી શ્રી જિનેશ્વરદેવોએ ફરમાવેલો મોક્ષમાર્ગ સ્વરૂપ ઉત્તમ ધર્મ કેવળ મેક્ષના આશયથી જ આચરવો જોઈએ. શ્રી જિનેશ્વરદેવના શાસનના આ મૂળભૂત સિદ્ધાંતને તમે તમારા હૃદયમાં બરાબર સ્થિર બનાવે, અસ્થિમજા બનાવે અને એવી રીતે આત્મસાત્ કરી દો કે જેથી કોઈ પણ તેને હલાવવા માગે તે હલાવી ન શકે.
- ધર્મ અમલ બને કયારે ? કઈ મુગ્ધ જીવ પિતાની સેવા પ્રકારની મુગ્ધતાના કારણે પ્રારંભિક અવસ્થામાં મેક્ષના આશયથી અજાણ હોય અને ધર્મ કરવાથી સુખ મળે, એટલું સાંભળ્યું હોવાના કારણે ધર્મ કરતે થે હોય અથવા તે લજજા, ભય આદિ કેઈપણ નિમિત્ત ધર્મનું આચરણ કરતે હોય, તે જીવ પણ
જ્યારે કેઈપણ નિમિતે સાચી સમજને પામીને તે ધર્મને અમલ સ્વરૂપે આચરતે થાય છે ત્યારે જ તે અમલ ધર્મ તેને તેના વાસ્તવિક અમાપ ફળ મેક્ષફળને આપવા સમર્થ બને છે તેમજ કેઈ સમજુ જીવ પણ લજજા ભય આદિ કારણે ધર્મનું ચાચરણ કરતા હોય તે

Page #54

[ ૪૮ ]
તેના ધર્મ ભાવધર્મ રૂપ ન બનતાં પ્રધાન દ્રવ્યરૂપ બને છે અને ત્યારબાદ તે જીવ પણ જયારે ઉલ્લાસપૂર્વક તે ધર્મને ભાવરૂપે અમલ સ્વરૂપે આચરતા થાય ત્યારે જ તેવા અમલમાં તેને તેના વાસ્તવિક અમાપફળ-મેાક્ષફળને આપવા સમર્થ બને છે : આ વાત બહુ સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિથી વિચારી ખરાખર સમજી લેવા જેવી છે. ધ અમલ ત્યારે જ બને છે કે જ્યારે તેમાં સંસારના ભય, મેાક્ષાભિલાષ અને શ્રી જિનાજ્ઞાપાલન ભળે. એ ત્રણ ભળે નહિ ત્યાં સુધી ધર્મ અમલ બને નહિં અને ધર્મ અમલ બને નહિ ત્યાં સુધી તે અમાપ ફળ આપવા સમર્થ થાય નહિ.
એક જ આશય : તમે સાવધ અને અને સમજીને સન્માર્ગે આવે :
તે
શાસ્ત્રના પ્રત્યેક વચનાને તેના મુખ્ય સિદ્ધાંતને બાધા ન પહોંચે તે રીતે જ ઘટાવવાં જોઈએ ! મુખ્ય સિદ્ધાંતને આંખ સામે રાખીને જ તેને અનુરૂપ બને રીતે દરેક વચનાના અર્થી સમજવા અને સમજાવવા જોઈ એ. આવી આવડત ન આવી હોય ત્યાં સુધી મૌન રહેવુ. વધારે સારૂ’-પરન્તુ મનઃ કલ્પિત અર્થા કરી મુખ્ય સિદ્ધાંતને બાધા પહેોંચે તેવી ઉન્માર્ગ પ્રરૂપણા કરી પ્રભુશાસનની પાર્ટને અમડાવવા જેવુ' દુષ્કૃત્ય જેએ આચરે છે તેઓ પોતાના આત્માની કતલ કરવા સાથે અનેક ભવ્યાત્માઓના ભાવપ્રાણની કતલ કરવાના કલકને પેાતાના કપાળે ચાંટાડે છે. તમે એમનાથી સાવધ મના અને તેએ પણુ સમજીને સન્માર્ગે આવે એ

Page #55

[ ૪૯ ]. જ આ બધી વાત કહેવા પાછળનો આશય છે. આ માટે બેસીને અમે જે કાંઈ બોલીએ તે કેઈને પા૫ ચટાડવા કે કલંક આપવા માટે નહિ તેમજ કેઈના પ્રત્યે દુર્ભાવ કે તિરસ્કાર ભાવ વ્યક્ત કરવા માટે પણ નહિ. કેવળ સ્વપરના આત્મહિતને લક્ષ્યમાં રાખીને જ અમારે બેલવાનું હોય, નહિ તે અમારું પણ અકલ્યાણ થઈ જાય. મોક્ષને આશય કોને કહેવાય અને શ્રી જૈનશાસનમાં
કયા ગુણેની કિંમત છે? હવે મેક્ષ આશય કેને કહેવાય તે પણ સમજી લેવાની જરૂર છે. સંસારના કેઈપણ ભૌતિક પદાર્થની ઇચ્છા રાખ્યા વિના કેવળ મેક્ષ પ્રાપ્તિના ઈરાદાથી જે જીવ ધર્મ ક્રિયા કરે તે મેક્ષના આશયવાળા કહેવાય. મોક્ષપ્રાપ્તિમાં આડે આવનારા વિષય-કષાય રાગ-દ્વેષ-ઈર્ષ્યા-ક્રોધ-માન- લેભ આદિ પાપોને દૂર કરવાને આશય એ પણ મેક્ષને જ આશય છે, કારણ કે એ બધાં પાપોને દૂર કરીને પણ એને મેક્ષ જ મેળવો છે. ક્ષમા, નમ્રતા સરળતા આદિ ગુણો પણ મેક્ષપ્રાપ્તિનાં હેતુથી જ કેળવવાના છે. જેઓ એવા પણ સદ્ગુણોને પોતાના વ્યાપારાદિ આ લેકના સ્વાર્થને સિદ્ધ કરવા માટે જ કેળવતા હોય તેમને માટે પૂજ્ય ઉપાધ્યાયજી શ્રી યશોવિજયજી મહારાજા ફરમાવે છે કે–તેમના એ ગુણે પણ વાસ્તવિક ગુણે નથી પરંતુ મેહની મૂચ્છ છે. એ ગુણે પણ મહિને જ પુષ્ટ કરે છે. જૈનશાસનમાં એવા ગુણેની ફૂટી કેડીની કિંમત નથી, કારણ તેવા ગુણો આત્માનું ભારે અહિત

Page #56

[ પ ]
કરનારા નીવડે છે. જે ગુણ કે ગુણોનો અંશ પણ મોક્ષ પ્રાપ્તિમાં કારણ બનતું હોય કે બનનાર હોય તેની જ આ શાસનમાં કિંમત છે.
ઉપસંહાર : આવા એકાંત કલ્યાણકારી મેક્ષના અનન્ય ઉપાય ભૂત મેક્ષના આશયની મશ્કરી થાય તેવાં વચન કોઈ પણ સુજ્ઞજનથી કદાપિ ઉચ્ચારાય નહીં. વળી મહાપુરૂષોના દૃષ્ટાંતેમાંથી મનફાવતે અર્થ ઘટાવી સિદ્ધાંતને ઠેસ પહોંચે તે રીતે નિરૂપણ કરવામાં ભગવાનના શાસનની ઘેર આશાતના છે. દૃષ્ટાંતનો ઉપયોગ વિધાનની પુષ્ટિ માટે કરવાનું છે પણ વિધાનને ઊડાવવા માટે કરવાનો નથી. આ રીતે સૌ કઈ ભવભીરૂ આમા પ્રભુ શાસનના રહસ્યને સમજી ઉન્માર્ગ પ્રરૂપણાના પાપથી બચી પિતાના સંસારને અંત નજીક લાવી, શીધ્ર મુક્તિ સુખના ભોક્તા બને એજ એક શુભાભિલાષા.

Page #57

તપ અને તપસ્વી વર્તમાનના ભોગવિલાસપ્રધાન વાતાવરણમાં શ્રી જૈનશાસનના કઠિન એવા મહાન તપને આરાધવાના શુભભાવો જે પુણ્યાત્માઓના હૃદયમાં જાગે છે અને એને પરિપૂર્ણ કરવા જે પ્રયત્નશીલ બની પૂર્ણ કરે છે તેમજ તે તપસ્વીઓની સાચા ભાવે અનુમોદના કરવાના શુભમનેર જે મહાનુભાવોને પેદા થાય છે, તેઓ ખરેખર ધન્યવાદને પાત્ર છે. તપસ્વીઓ પિતાના તપને શુદ્ધ કેટીને અને પ્રભાવક બનાવવા માટે શ્રી જૈનશાસનને સમર્પિત મહાપુરૂષોએ ફરમાવેલી વાતો પિતાના હૃદયમાં સુસ્થિર બનાવે અને અનુમોદના કરનારા સાચા અનુમોદક બને તે ઉભયને માટે પરમપદની પ્રાપ્તિ અત્યંત સુલભ બને. એમાં જરાય શંકાને અવકાશ નથી.
શ્રી જૈનશાસનમાં ફરમાવેલ આ તપ શુદ્ધ કેટીને બની રહે તે અંગે વેધક પ્રકાશ પાથરતા પૂ. ઉપા. શ્રી યશોવિજયજી ગણિવર ફરમાવે છે કે-જે તપમાં આત્મરમણતા રૂપ બ્રહ્મચર્યનું પણ પાલન હેય, ભૂમિકા મુજબ શ્રી જિનેશ્વરદેવેની દ્રવ્ય અને ભાવપૂજા ચાલુ હેય, કષાયને હ્રાસ થતો હોય અને શ્રી જિનેશ્વરદેવોની આજ્ઞા એવી આત્મસાત્ થઈ હોય કે જેનું મોક્ષપ્રાપ્તિ સુધી સાતત્ય જળવાઈ રહે; તે તપ શ્રી જૈનશાસનને શુદ્ધ કેરીનો ઈષ્ટ છે” જ. તપ કરનારે પોતાના તપને શુદ્ધ કેટીને બનાવવા માટે આ પ્રકારે પ્રયત્નશીલ બનવું જોઈએ.
તપ કરનારા આહારની લાલસાનો નાશ કરવાની અને અણહારી પદની પ્રાપ્તિ કરવાની ભાવનાવાળા હોવા જોઈએ. શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રમાં ફરમાવ્યું છે કે- આલેકના સુખ માટે, પરલોકના સુખ માટે કે કિર્તિ-વર્ણવાદ-પ્રશંસા આદિ માટે તપ કરવો ન જોઈએ, પરંતુ કર્મનિર્જરા માટે તપ કરવું જોઈએ.” શ્રી જૈન શાસનમાં ફરમાવેલ કેઈપણ આચારનું પાલન કર્મનિર્જરા માટે જ કરવાનું છે. સંસારના સુખની ઈચ્છાથી કરાતા તપ કે આચારપાલન તાત્ત્વિક ધર્મની કેટીમાં આવી શકે નહીં.

Page #58

[ પર ] તપસ્વીઓએ પોતાના જીવનમાં તપગુણને આત્મસાત્ બનાવવા દઢ નિશ્ચયવાળા બનવું જોઈએ. જે સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંત મહાન તપ કરે છે, તેઓ તે તપગુણની સાધના સાથે સંયમ-સ્વાધ્યાય આદિની આરાધનામાં દિન-પ્રતિદિન અધિક ને અધિક શુભ પરિણમથી આગળ વધતા જ હોય, એમાં કંઈ કહેવાનું રહેતું નથી. જે શ્રાવક-શ્રાવિકાઓ તપધર્મ આરાધે છે, તેઓએ તપશ્ચર્યા કર્યા પછી શ્રાવકધર્મની આરાધનામાં પિતાની શક્તિ અનુસાર આગળ વધવા જ પ્રયત્નશીલ રહેવું જ જોઈએ. તેવી શક્તિ ન હોય તે પણ ઓછામાં ઓછું પ્રતિદિન પ્રભુદર્શન, શક્ય હોય તે પ્રભુપૂજન, નવકારશી અને વિહાર તથા રાત્રિભોજન અને અભક્ષ્યભક્ષણ ત્યાગ તે તેમના જીવનમાં હોવા જ જોઈએ. એક મહિને અને એથી અધિક તપ કરનારાઓ માટે આ જરાય કઠિન નથી. કેઈ કારણસર તે ન કરી શકતા હોય તે પણ તે કરવાની ભાવના, તે માટે શકય પ્રયત્ન અને નથી કરી શકતા તેનું તેઓને હૈયે ભારે દુઃખ તે થવું જ જોઈએ.
તપસ્વીઓનું બહુમાન, એ તપગુણનું બહુમાન છે. સમ્યગ્દર્શનના પાંચમાં “ઉપખંહણ' નામના આચારનું એમાં પાલન છે. તપસ્વીએનું બહુમાન કરનારાઓ પણ સાચા અનમેદક ત્યારે જ બની શકે કે, જ્યારે તેઓખાવા પીવાની મેજ-મજા આત્માને માનનારી છે અને તપ આ માને તારનાર છે” આવી શ્રદ્ધા ધરાવતા હોય અને એથી જ યથાશક્તિ તપ કરવાની ભાવનાવાળા હેય તેમજ પિતે તપ ન કરી શકતા હોવા છતાં તપ કરનારાઓનું બહુમાન કરીને પણ તપગુણને પ્રાપ્ત કરવાની અભિલાષા ધરાવતા હોય !
તમે સૌ શ્રી જૈનશાસનને શુદ્ધ તપના સાચા આરાધક અને સાચા અનુમાદક બની પરમપદને પ્રાપ્ત કરે એ જ એકની એક અભિલાષા.

Page #59
નૂતન વર્ષની નવલી પ્રભાતે મંગલ યાચના : હે પ્રભો ! મને તારા પ્રભાવથી પ્રાપ્ત થાઓ......... શ્રી ગૌતમ મહારાજા જેવી ગુરૂભક્તિ અને તપશક્તિ શ્રી ધન્ના શાલિભદ્ર જેવા અનુપમ ત્યાગ શ્રી અભયકુમારે જેવી કલ્યાણકારિણી બુદ્ધિ શ્રી ક્યવના શેઠ જેવું ધમ પ્રભાવક સૌભાગ્ય શ્રી બાહુબલિ serving Shasan , બળ : : :: "087553 gyanmandirakobatirth.org આવરણ : 55 પ્રિન્ટ, અમદાવાદ, ફાનું 23063 For Private and Personal Use Only