Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa damayadeva saMkalana evaM sampAdana DaoN. jayakumAra jaina, mujaphpharanagara DaoN. Aloka kumAra jaina, lalitapura prakAzaka vIra sevA mandira (jainadarzana zodha saMsthAna) dariyAgaMja, naI dillI
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa dhavalA uddharaNa saMkalana evaM sampAdana DaoN. jayakumAra jaina, mujaphpharanagara DaoN. Aloka kumAra jaina, lalitapura prathamAvRtti : julAI 2016 (vIrazAsana jayantI ke pAvana avasara para) pratiyAM - 250 mUlya : 300/ sarvAdhikAra surakSita prakAzakAdhIna mudraka : zakuna priMTarsa, paTapar3agaMja iNDasTriyala eriyA, naI dillI-110092 || prakAzaka vIra sevA mandira (jainadarzana zodha saMsthAna) 21, aMsArI roDa, dariyAgaMja, naI dillI-110002 phona naM. 011-23250522, 30120522 Imela : virsewa@gmail.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkkathana tIrthakara mahAvIra ke siddhAntoM kA avadhAraNa jina mahAmanISI zrutadharAcAryoM ne kiyA, unameM kasAya pAhuDa ke racayitA AcArya gaNadhara tathA SaTkhaNDAgama viSayajJa dharasenAcArya se prApta jJAna ke AdhAra para likhita 'chakkhaMDAgama ke racayitA AcArya puSpadanta aura AcArya bhUtabali agragaNya haiN| AcArya puSpadanta dvArA racita sUtroM ke pazcAt AcArya bhUtabali ne 'chakkhaMDAgama' ke zeSa bhAga kI racanA kI thii| "TheJaina Sources of the History of Ancient India" meM DaoN. jyoti prasAda jaina ne SaTkhaNDAgama kA saMkalana I. san 75 meM svIkAra kiyA hai| 'chakkhaMDAgama' chaha khaNDoM meM vibhakta hai, jinameM kramazaH jIvaTThANa, khuddAbandha, bandha sAmittavicaya, veyaNA, vaggaNA aura mahAbandha khaNDa haiN| chakkhaMDAgama ke Upara IsA kI navama zatAbdI ke prAraMbha meM zrI vIrasenAcArya ne dhavalA nAmaka TIkA likhii| zrI jinasenAcArya ne apane harivaMzapurANa meM zrI vIrasenAcArya ko kavicakravartI ke rUpa meM smaraNa kiyA hai jitAtmaparalokasya kavInAM ckrvrtinH| vIrasenaguroH kiirtirklNkaavbhaaste|| zrI vIrasenAcArya siddhAnta ke sAtha-sAtha gaNita, nyAya, vyAkaraNa, jyotiSa Adi zAstroM ke pAraMgata talasparzI vidvAn the| AdipurANa meM zrI jinasenAcArya ne apane guru zrI vIrasenAcArya ko upanibandhanakartA kahA hai| ve likhate haiM siddhAntopanibandhAnAM vidhaaturmdguroshcirm| manmanaHsarasi stheyAn mRdupaadkusheshym|| dhavalA TIkAkAra zrI vIrasenAcArya kA samaya vivAdAspada nahIM hai|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa IV unake ziSya zrI jinasenAcArya ne unakI apUrNa jayadhavalA TIkA kI racanA zaka saM.759 (837 I.) meM phAlguna zuklA dazamI ko pUrNa kI thii| ataH zrI vIrasenAcArya kA samaya isase pUrva kA hai| DaoN. hIrAlAla jaina ne aneka pramANoM ke AdhAra para dhavalA TIkA kI pUrNatA kA kAla zaka saM. 738 (816 I.) mAnA hai| unhoMne prAkRta evaM saMskRta mizrita bhASA meM maNipravAlanyAya se dhavalA TIkA kI racanA kI hai| yaha TIkA 72000 zloka pramANa hai| ve apanI dUsarI TIkA jayadhavalA kevala 20000 zloka pramANa hI likha sake the ki asamaya meM unakA svargArohaNa ho gayA thaa| dhavalA TIkA meM siddhAnta ke aneka viSayoM kA upanibandhana hai| paramparAnumodita viSaya ko hI prastuta karane kA nAma upanibandhana kahalAtA hai| isase itanA to spaSTa hai ki dhavalA TIkA meM zrI vIrasenAcArya ne jo likhA hai, vaha saba vahI hai jise zrutadharAcArya zrI dharasena, puSpadanta aura bhUtabali ne tIrthakaravANI ke rUpa meM paramparA se avadhAraNa kiyA thaa| isase dhavalA TIkA kI prAmANikatA to asaMdigdha hai hI, usameM uddhRta gAthAyeM evaM zloka Aja samAja kA yathArtha mArgadarzana karane meM pUrNatayA samartha haiN| dhavalA meM zrI vIrasenAcArya ne sUtroM meM prApta pArasparika virodhAbhAsoM kA sayuktika samanvaya karate hue samAdhAna prastuta kiyA hai| isameM eka ora jahA~ pUrvAcAryoM kI mAnyatAoM kA puSTIkaraNa dRSTigata hotA hai to dUsarI aura dArzanika mAnyatAoM kA yuktiyukta samyak prtipaadn| isameM prApta pAribhASika zabdoM ke vyutpattimUlaka nirvacana to Adarza nidarzana haiN| prastuta uddharaNa saMkalana meM dhavalA TIkA meM uddhRta pUrvAcAyoM kI gAthAoM evaM zlokoM ko isa bhAvanA se eka sthAna para ekatra kiyA gayA hai, jisase adhyetA siddhAnta-viSayoM kI paribhASAoM evaM kathyoM ko dhavalAkAra kI bhAvanA evaM unake dvArA kiye gaye upanibandhana ke anusAra jAna skeN| saMkalana meM kucha bhI nayA nahIM hai, arthasahita dhavalA kI 16 pustakoM se saMkalita karake mAtra ekatra upasthita kiyA gayA hai| saMkalana kI mUla preraNA zrI rUpacanda jI kaTAriyA kI rahI hai, ve Agama kI surakSA ke lie satata
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ cintita rahate haiM tathA unakI bhAvanA rahatI hai ki hama yadvA-tadvA artha na kreN| Agama ko mUlarUpa meM hI surakSita rakheM, gAthAoM kA artha karate samaya mUla paramparA ko dhyAna meM rkheN| DaoN. Aloka kumAra jaina, upanidezaka- vIra sevA maMdira (jainadarzana zodha saMsthAna) dariyAgaMja, naI dillI eka sucintaka yuvA vidvAn haiN| unhoMne gAthAoM/zlokoM ke zIrSakIkaraNa, saMzodhana evaM gAthAnukramaNikA ke nirmANa meM apanI sArasvata pratibhA kA sadupayoga kiyA hai| maiM AdaraNIya kaTAriyA jI evaM DaoN. Aloka kumAra jaina ke prati kRtajJatA jJApita karate hue bhAvanA bhAtA hU~ ki ve jinavANI kI sevA yathocita tana, mana, dhana se karate hue yazasvI bneN| isa sampUrNa uddharaNa saMkalana kA kArya vIra sevA mandira, dariyAgaMja, naI dillI ke samRddha pustakAlaya meM sampanna huA hai, jisameM vIra sevA mandira ke mAnanIya adhyakSa zrI bhArata bhUSaNa jaina eDavokeTa, mahAmaMtrI zrI vinoda kumAra jaina evaM anya samasta padAdhikAriyoM evaM sadasyoM ne jo sahRdayatA kA paricaya diyA hai, vaha na kevala zlAghanIya hai, apitu anukaraNIya bhI hai| maiM vIra sevA mandira kI isa ahetukI kRpA ke lie vinamra AbhAra vyakta karatA huuN| -DaoN. jayakumAra jaina, mujaphpharanagara nidezaka vIra sevA mandira (jainadarzana zodha saMsthAna)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa anukramaNikA III-V VI prAkkathana anukramaNikA dhavalA pustaka 1 dhavalA pustaka 2 dhavalA pustaka 3 dhavalA pustaka 4 dhavalA pustaka 5 dhavalA pustaka 6 dhavalA pustaka 7 dhavalA pustaka 8 dhavalA pustaka 9 dhavalA pustaka 10 dhavalA pustaka 11 dhavalA pustaka 12 dhavalA pustaka 13 dhavalA pustaka 14 dhavalA pustaka 15 dhavalA pustaka 16 gAthAnukramaNikA 1-69 70-77 78-98 99-118 119-123 124-139 140-153 154-160 161-192 193-200 201-203 204-209 210-237 238-244 245-254 255-261 262-297
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstravyAkhyAna kI paddhati maMgala - nimitta heU parimANaM NAma taha ya kattAraM / vAgariya chappi pacchA vakkhANau satthamAirio / / 1 // maMgala, nimitta, hetu, parimANa, nAma aura kartA, ina chaha adhikAroM kA vyAkhyAna karane ke pazcAt AcArya zAstra kA vyAkhyAna kreN| vizeSArtha - zAstra ke prArambha meM pahile maMgalAcaraNa karanA caahiye| pIche jisa nimitta se zAstra kI racanA huI ho, usa nimitta kA varNana karanA caahiye| isake bAda zAstra - praNayana ke pratyakSa aura paramparA - hetu kA varNana karanA cAhiye / anantara zAstra kA pramANa batAnA caahiye| phira grantha kA nAma aura AmnAya krama se usake mUlakarttA, uttarakarttA aura paramparA-karttAoM kA ullekha karanA caahiye| isake bAda graMtha kA vyAkhyAna karanA ucita hai| graMtharacanA kA yaha krama AcArya paramparA se calA A rahA hai aura isa graMtha meM bhI isI krama se vyAkhyAna kiyA gayA hai||1|| zabdAtpadaprasiddhiH padasiddherarthanirNayo bhavati / arthAttattvajJAnaM tattvajJAnAtparaM zreyaH / / 2 / / zabda se pada kI prasiddhi hotI hai, pada kI siddhi se usake artha kA nirNaya hotA hai, artha-nirNaya se tattvajJAna arthAt heyopAdeya viveka kI prApti hotI hai aura tattvajJAna se parama kalyANa hotA hai ||2||
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 4 naya kA svarUpa uccAriyamatthapadaM NikkhevaM vA kayaM tu dtttthuunn| atthaM Nayati taccattamidi tado te NayA bhaNiyA / / 3 / / uccAraNa kiye gaye artha- pada aura usameM kiye gaye nikSepa ko dekhakara arthAt samajhakara padArtha ko ThIka nirNaya taka pahu~cA dete haiM, isaliye ve naya kahalAte haiN| 3 // vizeSArtha - Agama ke kisI zloka, gAthA, vAkya athavA pada ke Upara se artha-nirNaya karane ke liye pahale nirdoSa paddhati se zlokAdi kA uccAraNa karanA cAhiye, tadanantara padaccheda karanA cAhiye, usake bAda usakA artha kahanA cAhiye, anantara pada- nikSepa arthAt nAmAdi vidhi se nayoM kA avalaMbana lekara padArtha kA UhApoha karanA caahiye| tabhI padArtha ke svarUpa kA nirNaya hotA hai / padArtha - nirNaya ke isa krama ko dRSTi meM rakhakara gAthAkAra ne artha - pada kA uccAraNa karake aura usameM nikSepa karake nayoM ke dvArA tattva-nirNaya kA upadeza diyA hai| gAthA meM ' atthapadaM isa pada se padaccheda aura usakA artha dhvanita kiyA gayA hai| jitane akSaroM se vastu kA bodha ho utane akSaroM ke samUha ko 'artha-pada' kahate haiN| 'Nikkheva' isa pada se nikSepa - vidhi kI, aura 'atthaM Nayati taccattaM' ityAdi padArthoM se padArtha-nirNaya ke liye nayoM kI AvazyakatA batalAI gaI hai||3|| Nayadi ttiM gayo bhaNio bahUhi guNa - pajjaehi jaM davvaM / parimANa - khetta-kAlaMtarasu aviNaTTha-sambhAvaM // 4 // aneka guNa aura unake aneka paryAyoM sahita, athavA unake dvArA eka pariNAma se dUsare pariNAma meM, eka kSetra se dUsare kSetra meM aura eka kAla se dUsare kAla se avinAzI - svabhAvarUpa se rahane vAle dravyoM ko jo le jAtA hai, arthAt usakA jJAna karA detA hai, use naya kahate haiM || 4 ||
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 dhavalA pustaka 1 vizeSArtha - Agama meM dravya kA lakSaNa do prakAra se batalAyA gayA hai, eka 'guNaparyayavad dravyam' arthAt jisameM guNa aura paryAya pAye jAeM use dravya kahate haiM aura dUsarA 'utpAda - vyayadhrauvyayuktaM sat' va 'sad dravyalakSaNam' jo utpatti, vinAza aura sthiti - svabhAva hotA hai vaha sat hai aura sat hI dravya kA lakSaNa hai| yahA~ para naya kI nirukti karate samaya dravya ke ina donoM lakSaNoM para dRSTi rakhI gaI pratIta hotI hai| naya kisI vivakSita dharma dvArA hI dravya kA bodha karAtA hai| naya ke isa lakSaNa kA saMketa bhI 'guNapajjaehi' pada dvArA ho jAtA hai| yaha pada tRtIyA vibhakti sahita hone se use dravya ke lakSaNa meM tathA nirukti ke sAtha naya ke lakSaNa meM bhI le sakate haiM ||4|| naya ke bheda titthayara-vayaNa saMgaha- visesa - patthAra - mUla vAyaraNI / davvaTThio ya pajjaya-Nayo ya sesA viyappapA si / / 5 tIrthakaroM ke vacanoM ke sAmAnya prastAra kA mUla vyAkhyAna karane vAlA dravyArthika naya hai aura unhIM vacanoM ke vizeSa prastAra kA mUla vyAkhyAtA paryAyArthika naya hai| zeSa sabhI naya ina donoM nayoM ke vikalpa arthAt bheda haiN||5|| vizeSArtha - jinendradeva ne divyadhvani ke dvArA jitanA bhI upadeza diyA hai, usakA abheda arthAt sAmAnya kI mukhyatA se pratipAdana karane vAlA dravyArthika naya hai aura bheda arthAt paryAya kI mukhyatA se pratipAdana karane vAlA paryAyArthika naya hai| ye donoM hI naya samasta vicAroM athavA zAstroM ke AdhArabhUta haiM, isaliye unheM yahA~ mUla vyAkhyAtA kahA hai| zeSa naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda Adi ina donoM nayoM ke avAntara bheda haiN||5||
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 6 dravyArthika naya kA AdhAra davvaTThiya-ya-payaI suddhA saMgaha - parUvaNAM-visayo / pachirUvaM puNa vayaNattha - Nicchayo tassa vavahAro / / 6 / / pratyeka bheda ke prati zabdArtha kA nizcaya karanA usakA vyavahAra hai| arthAt vyavahAranaya kI prarUpaNA ko viSaya karanA dravyArthika naya kI azuddha prakRti hai||6|| vizeSArtha- vastu sAmAnya - vizeSa - dharmAtmaka hai| unameM sAmAnya-dharma ko viSaya karanA dravyArthika aura vizeSa-dharma ko (paryAya ko) viSaya karanA paryAyArthika naya hai| unameM se saMgraha aura vyavahAra ke bheda se dravyArthika naya do prakAra kA hai| jo abheda ko viSaya karatA hai use saMgraha naya kahate haiM aura jo bheda ko viSaya karatA hai use vyavahAra naya kahate haiN| ye donoM hI dravyArthika naya kI kramazaH zuddha aura azuddha prakRti haiN| jaba taka dravyArthika naya ghaTa, paTa Adi vizeSa bheda na karake dravya satsvarUpa hai, isaprakAra dravya ko abheda rUpa se grahaNa karatA hai taba taka vaha usakI zuddha prakRti samajhanI cAhiye / ise hI saMgraha naya kahate haiM tathA satsvarUpa jo dravya hai, usake jIva aura ajIva ye do bheda haiN| jIva ke saMsArI aura mukta isa taraha do bheda haiN| ajIva bhI pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla isa taraha kA pA~ca bhedarUpa hai| isa prakAra uttarottara prabhedoM kI apekSA abheda ko sparza karatA huA bhI jaba vaha bhedarUpa se vastu ko grahaNa karatA hai, taba vaha usakI azuddha prakRti samajhanI caahiye| isI ko vyavahAra naya kahate haiN| yahA~ para itanA vizeSa samajhanA cAhiye ki vastu meM cAhe jitane bheda kiye jAveM, paraMtu ve kAla nimittaka nahIM honA cAhiye, kyoMki vastu meM kAla nimittaka bheda kI pradhAnatA se hI paryAyArthika naya kA avatAra hotA hai / dravyArthika naya kI azuddha prakRti meM dravyabheda athavA sattAbheda hI iSTa hai, kAlanimittaka bheda
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 iSTa nahIM hai||6|| 7 paryAyArthika naya kA AdhAra mUla - NimeNaM pajjava - Nayassa ujjusuda-vayaNa - vicchedo| tassa du saddAdIyA sAhupasAhA suhumabheyA ||7|| RjusUtra vacana kA vicchedarUpa vartamAna kAla hI paryAyArthika naya kA mUla AdhAra hai aura zabdAdika naya zAkhA-upazAkhA rUpa usake uttarottara sUkSma bheda haiN||7 // vizeSArtha - vartamAna samayavartI paryAya ko viSaya karanA RjusUtra naya hai| isaliye jaba taka dravyagata bhedoM kI hI mukhyatA rahatI hai, taba taka vyavahAra naya calatA hai aura jaba kAlanimittaka bheda prArambha ho jAtA hai, tabhI se RjusUtra naya kA prArambha hotA hai| zabda, samabhirUDha aura evaMbhUta ina tIna nayoM kA viSaya bhI vartamAna paryAyamAtra hai, paraMtu unameM RjusUtra ke viSayabhUta artha ke vAcaka zabdoM kI mukhyatA se arthabheda iSTa hai, isaliye unakA viSaya RjusUtra se sUkSma, sUkSmatara aura sUkSmatama mAnA gayA hai| arthAt RjusUtra ke viSaya meM liMga Adi se bheda karane vAlA zabdanaya, zabdanaya se svIkRta liMga, vacana vAle zabdoM meM vyutpattibheda se arthabheda karane vAlA samabhirUDha naya aura paryAya zabda ko usa zabda se dhvanita hone vAle kriyAkAla meM hI vAcaka mAnane vAlA evaMbhUta naya samajhanA caahiye| isa taraha se zabdAdika naya usa RjusUtra naya kI zAkhA-upazAkhA haiM, yaha siddha ho jAtA hai| ataeva RjusUtra naya paryAyArthika naya kA mUla AdhAra mAnA gayA hai||7|| naya kI apekSA padArtha kA svarUpa uppajjati viyaMti ya bhAvA NiyameNa pajjava Nayassa / davvaTThiyassa savvaM sadA aNuppaNNamaviNaTTha / / 8 / /
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa paryAyArthika naya kI apekSA padArtha niyama se utpanna hote haiM aura nAza ko prApta hote hai, kyoMki pratyeka dravya meM pratikSaNa navIna-navIna paryAyeM utpanna hotI haiM aura pUrva-pUrva paryAyoM kA nAza hotA hai, kintu dravyArthika naya kI apekSA ve sadA anutpanna aura avinaSTa svabhAva vAle haiN| unakA na to kabhI utpAda hotA hai aura na kabhI nAza hotA hai, ve sadAkAla sthitisvabhAva rahate haiN||8|| vizeSArtha- utpAda do prakAra kA mAnA gayA hai, usIprakAra vyaya bhii| eka svanimitta aura dUsarA prnimitt| isakA khulAsA isaprakAra samajhanA cAhiye ki pratyeka dravya meM Agama pramANa se agurulaghuguNa ke ananta avibhAgapraticcheda mAne gaye haiN| jo SaDguNahAni aura SaDguNavRddhirUpa se nirantara pravartamAna rahate haiN| isaliye inake AdhAra se pratyeka dravya meM utpAda aura vyaya huA karatA hai| isI ko svanimittotpAda-vyaya kahate haiN| usI prakAra paranimitta se bhI dravya meM utpAda aura vyaya kA vyavahAra kiyA jAtA hai| jaise svarNakAra ne kar3e se kuNDala bnaayaa| yahA~ para svarNakAra ke nimitta se kar3e rUpa sone kI paryAya naSTa hokara kuNDala rUpa paryAya kA utpAda huA hai aura isameM svarNakAra nimitta hai, isaliye ise paranimitta utpAda aura vyaya samajha lenA cAhiye, kyoMki AkAzAdi niSkriya dravya dUsare padArthoM ke avagAhana, gati Adi meM kAraNa par3ate haiM aura avagAhana, gati Adi meM nirantara bheda dikhAI detA hai| isaliye avagAhana, gati Adi ke kAraNa bhI bhinna hone caahiye| sthiti vastu ke avagAhana meM kAraNa hai| isa taraha avagAhyamAna vastu ke bheda se AkAza meM bheda siddha ho jAtA hai aura isalie AkAza meM paranimitta se bhI utpAda-vyaya kA vyavahAra kiyA jAtA hai| isI prakAra dharmAdika dravyoM meM para-nimitta se bhI utpAda aura vyaya samajha lenA caahiye| isa prakAra yaha siddha ho gayA ki paryAyArthika naya kI apekSA padArtha utpanna bhI hote hai aura
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 nAza ko bhI prApta hote haiN| isa prakAra ananta-kAla se ananta-paryAya-pariNata hote rahane para bhI dravya kA kabhI bhI nAza nahIM hotA hai aura na eka dravya ke guNa-dharma badalakara kabhI dUsare dravyarUpa hI ho jAte haiN| ataeva dravyArthika naya kI apekSA padArtha sarvadA sthiti-svabhAva hai||8|| dravyArthika evaM paryAyArthika naya ke nikSepa NAmaM ThavaNA davie tti esa davvaTThiyassa pikckhevo| bhAvo du pajjavaTThiya-parUvaNA esa prmttttho||9|| nAma, sthApanA aura dravya ye tInoM dravyArthika naya ke nikSepa haiM aura bhAva paryAyArthika naya kI prarUpaNA hai| yahI paramArtha satya hai||9|| pramANa, naya evaM nikSepa kI AvazyakatA pramANa - naya - nikSepe'rtha naabhismiiksste| yuktaM cAyuktavadbhAti tasyAyuktaM ca yuktvt||10|| jo padArtha kA pratyakSAdi pramANoM ke dvArA, naigamAdi nayoM ke dvArA aura nAmAdi nikSepoM ke dvArA sUkSma-dRSTi se vicAra nahIM karatA hai, use padArtha kA samIkSaNa kabhI yukta (saMgata) hote hue bhI ayukta (asaMgata) sA pratIta hotA hai aura kabhI ayukta hote hue bhI yukta kI taraha pratIta hotA hai||10|| jJAna pramANamityAhurupAyo nyAsa ucyate / nayo jJAturabhiprAyo yukto'rth-prigrhH||11|| vidvAn loga samyagjJAna ko pramANa kahate haiM, nAmAdi ke dvArA vastu meM bheda karane ke upAya ko nyAsa yA nikSepa kahate haiM aura jJAtA ke abhiprAya ko naya kahate haiN| isa prakAra yukta se arthAt pramANa, naya aura nikSepa ke dvArA padArtha kA grahaNa athavA nirNaya karanA caahiye||11||
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa Ayu kSINa hone ke kAraNa vis-veyn-rttkkhy-bhy-stthgghnn-sNkilesehi| AhArussAsANaM Nirohado chijjade aauu||12||idi|| viSa ke khA lene se, vedanA se, rakta kA kSaya ho jAne se, tIvra bhaya se, zastraghAta se, saMkleza kI adhikatA se tathA AhAra aura zvAsocchvAsa ke ruka jAne se Ayu kSINa ho jAtI hai||12|| vizeSArtha- jaise kadalI (kelA) ke vRkSa kA talavAra Adi ke prahAra se ekadama vinAza ho jAtA hai, usI prakAra viSa-bhakSaNAdi nimittoM se bhI jIva kI Ayu ekadama udIrNa hokara chinna ho jAtI hai| ise hI akAla-maraNa kahate haiM aura isake dvArA jo zarIra chUTatA hai use cyAvita zarIra kahate haiN| sacitta evaM acitta maMgala siddhattha-puNNa-kuMbho vaMdaNamAlA ya maMgalaM chttN| sedo vaNNo AdasaNo ya kaNNA ya jccse||13|| una donoM meM se laukika maMgala sacitta, acitta aura mizra ke bheda se tIna prakAra kA hai| inameM- "siddhArtha' arthAt zveta sarasoM, jala se bharA huA kalaza, vaMdanamAlA, chatra, zveta-varNa aura darpaNa Adi acitta maMgala haiM aura bAlakanyA tathA uttama jAti kA ghor3A Adi sacitta maMgala haiN||13|| vizeSArtha- paMcAstikAya kI TIkA meM bhI jayasena AcArya ne ina padArthoM ko maMgalarUpa mAnane meM bhinna-bhinna kAraNa diye haiN| ve isa prakAra haiMjinendradeva ne vratAdika ke dvArA paramArtha ko prApta kiyA aura unheM siddha yaha saMjJA prApta huI, isaliye loka meM siddhArtha arthAt zveta sarasoM maMgalarUpa mAne gye| jinendradeva saMpUrNa manorathoM se athavA kevalajJAna se paripUrNa haiM,
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 11 isaliye pUrNa-kalaza maMgalarUpa se prasiddha huaa| bAhara nikalate samaya athavA praveza karate samaya caubIsa hI tIrthaMkara vandanA karane yogya haiM, isaliye bharata cakravartI ne vandanamAlA kI sthApanA kii| arahaMta parameSThI sabhI jIvoM kA kalyANa karane vAle hone se jaga ke liye chatrAkAra haiM, athavA siddhaloka bhI chatrAkAra hai, isaliye chatra maMgalarUpa mAnA gayA hai| dhyAna, zuklalezyA ityAdi ko zveta-varNa kI upamA dI jAtI hai, isaliye zvetavarNa maMgalarUpa mAnA gayA hai| jinendradeva kevalajJAna meM jisa prakAra loka aura aloka pratibhAsita hotA hai. usI prakAra darpaNa meM bhI apanA bimba jhalakatA hai, ataeva darpaNa maMgalarUpa mAnA gayA hai| jisa prakAra vItarAga sarvajJadeva loka meM maMgalasvarUpa haiM, usI prakAra bAlakanyA bhI rAgabhAva se rahita hone ke kAraNa loka meM maMgala mAnI gaI hai| jisa prakAra jinendradeva ne karma-zatruoM para vijaya pAI, usI prakAra uttama jAti ke ghor3e se bhI zatru jIte jAte haiM, ataeva uttama jAti kA ghor3A maMgalarUpa mAnA gayA hai||13|| nikSepoM kI AvazyakatA jattha bahuM jANijjA avarimidaM tattha Nikkhive nniymaa| jattha bahuvaM Na jANadi cauTThayaM Nikkhive ttth||14|| jahA~ jIvAdi padArthoM ke viSaya meM bahuta jAne, vahA~ para niyama se sabhI nikSepoM ke dvArA una padArthoM kA vicAra karanA cAhiye aura jahA~ para bahuta na jAne, to vahA~ para cAra nikSepa avazya karanA caahiye| arthAt cAra nikSepoM ke dvArA usa vastu kA vicAra avazya karanA caahiye||14|| avagaya-NivAraNaLaM payadassa parUvaNA-NimittaM c| saMsaya-viNAsaNa8 taccattathavadhAraNaTuM c||15|| aprakRta viSaya ke nivAraNa karane ke liye, prakRta viSaya ke prarUpaNa karane ke liye, saMzaya kA vinAza karane ke liye aura tattvArthakA nizcaya
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 12 karane ke liye nikSepoM kA kathana karanA caahiye||15|| maMgala kA artha maMgazabdo'yamuddiSTaH puNyArthasyAbhidhAyakaH / tallAtItyucyate sadbhirmakhagala mkhlaarthibhiH||16|| yaha maMga zabda puNya ke artha kA pratipAdana karane vAlA mAnA gayA hai| usa puNya ko jo lAtA hai use maMgala ke icchuka satpuruSa maMgala kahate haiN||16|| pApaM malamiti proktmupcaarsmaashryaat| taddhi gAlayatItyuktaM maMgalaM pnndditrjnaiH||17|| upacAra se pApa ko bhI mala kahA hai| isaliye jo usakA gAlana arthAt nAza karatA hai use bhI paNDitajana maMgala kahate haiN||17|| SaD anuyogadvAra kiM kassa keNa kattha va kevaciraM kadividha ya bhAvo tti| chahi aNioga-hArehi svv-bhaavaannugNtvvaa||18|| padArtha kyA hai, kisakA hai, kisake dvArA hotA hai, kahA~ para hotA hai, kitane samaya taka rahatA hai, kitane prakAra kA hai, isa prakAra ina chaha anuyoga-dvAroM se saMpUrNa padArthoM kA jJAna karanA caahiye||18|| _maMgala kA sthala Adi-avasANa-majjhe paNNatta maMgala jinnidehi| to kaya-maMgala-viNayo iNmo suttaM pvkkhaami||19|| jinendradeva ne Adi, anta aura madhya meM maMgala karane kA vidhAna kiyA hai| ataH maMgala-vinaya ko karake maiM isa sUtra kA varNana karatA huuN||19||
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 dhavalA pustaka 1 ___ maMgalAcaraNa kI AvazyakatA Adimhi bhadda-vayaNaM sissA lahu pArayA havaMtu tti| majjhe avvocchittI vijjA vijjA-phalaM crime||20|| ziSya saralatApUrvaka prAraMbha kiye gaye graMthAdhyayanAdi kArya ke pAraMgata hoM, isaliye Adi meM bhadravacana arthAt maMgalAcaraNa karanA caahiye| prArambha kiye gaye kArya kI vyucchitti na ho isaliye madhya meM maMgalAcaraNa karanA cAhiye aura vidyA tathA vidyA ke phala kI prApti ho, isaliye anta meM maMgalAcaraNa karanA caahiye||20|| jinaguNakIrtana kA phala vighnAH praNazyanti bhayaM na jAtu na duSTadevAH prilynti| arthAnyatheSTAMzca sadA labhante jinottamAnAM prikiirtnen||21|| jinendradeva ke guNoM kA kIrtana karane se vighna nAza ko prApta hote haiM, kabhI bhI bhaya nahIM hotA hai, duSTa devatA AkramaNa nahIM kara sakate haiM aura nirantara yatheSTa padArthoM kI prApti hotI hai||21|| AdI madhye'vasAne ca makhalaM bhASita budhaiH| tajjinendraguNastotraM tdvighnprsiddhye||22|| vidvAna puruSoM ne prArambha kiye gaye kisI bhI kArya ke Adi, madhya aura anta meM maMgala karane kA vidhAna kiyA hai| vaha maMgala nirvighna kAryasiddhi ke liye jinendra bhagavAn ke guNoM kA kIrtana karanA hI hai||22|| arihanta parameSThI kA svarUpa Nibaddha-moha-taruNo vitthinnnnaannaann-saaruttinnnnaa| Nihaya-Niya-viggha-vaggA bahu-bAha-viNiggayA aylaa||23||
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 dhavalA uddharaNa daliya - mayaNa - pyAvA tikAla - visaehi tIhi NayaNehi / diTTha-sayalaTTha- sArA sudaddha-tiurA muNi-vvaiNo / / 24 / / ti-rayaNa-tisUladAriyamo haMghAsura - kabaMdha - biMda-harA / siddha-sayalappa-rUvA arahaMtA duNNaya - kayaMtA / / 25 / / jinhoMne moharUpI vRkSa ko jalA diyA hai, jo vistIrNa ajJAnarUpI samudra se uttIrNa ho gaye haiM, jinhoMne apane vighnoM ke samUha ko naSTa kara diyA hai, jo aneka prakAra kI bAdhAoM se rahita haiM, jo acala haiM, jinhoMne tInoM kAloM ko viSaya karane rUpa tIna netroM se kAmadeva ke pratApa ko dalita kara diyA hai, jinhoMne sakala padArthoM ke sAra ko dekha liyA hai, jinhoMne tripura arthAt moha, rAga aura dveSa ko acchI taraha se bhasma kara diyA hai, jo munivratI arthAt digambara athavA muniyoM ke pati arthAt Izvara haiM, jinhoMne samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritra ina tIna ratnarUpI trizUla ke dvArA moharUpI aMdhakAra rUpa asura ke kabandha ko vidArita kara liyA hai, jinhoMne saMpUrNa AtmasvarUpa ko prApta kara liyA hai aura jinhoMne durnaya kA anta kara diyA hai, aise arihaMta parameSThI hote haiN||23-25|| siddha parameSThI kA svarUpa Nihaya-vivihaTTha-kammA tihuvaNa - sira- seharA vihuva- dukkhA | suha- sAyara - majjha gayA NiraMjaNA Nicca atttth-gunnaa||26|| aNavajjA kaya-kajjA savvAyavehi diTTha- savvaTThA / vajja-silatthabbhaggayapaDima vAbhejja - sNtthaannaa||27| mAsuNa-saMThANA vi hu savvAvayavehi No guNehi samA / savvidiyANa visayaM jamega - dese vijANAti / / 28 / / jinhoMne nAnA bhedarUpa ATha karmoM kA nAza kara diyA hai, jo tIna loka ke mastaka ke zekhara svarUpa haiM, duHkhoM se rahita haiM, sukharUpI sAgara meM
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 dhavalA pustaka 1 nimagna haiM, niraMjana haiM, nitya haiM, ATha guNoM se yukta haiM, anavadya arthAt nirdoSa haiM, kRtakRtya haiM, jinhoMne sarvAMga se samasta paryAyoM sahita saMpUrNa padArthoM ko jAna liyA hai, jo vajrazilA meM utkIrNa pratimA ke samAna abhedya AkAra se yukta haiM, jo saba avayavoM se puruSAkAra hone para bhI guNoM se puruSa ke samAna nahIM haiM, kyoMki jo saMpUrNa indriyoM ke viSayoM ko ekadeza meM bhI jAnate haiM ve siddha haiN||26-28|| AcArya parameSThI kA svarUpa pvynn-jlhi-jloyr-nnhaayaaml-buddhi-suddh-chaavaaso| meru vva NippakaMpo sUro paMcANaNo vjjo||29|| desa-kula-jAi-suddho somaMgo sNg-bhNg-ummukko| gayaNa vva Niruvalevo Airiyo eriso hoi||30|| saMgaha-Naggaha-kasalo sattattha-visArao phiy-kittii| sAraNa-vAraNa-sohaNa-kiriyujjutto hu aairiyo|||31|| pravacanarUpI samadra ke jala ke madhya meM snAna karane se arthAta paramAgama ke paripUrNa abhyAsa aura anubhava se jinakI buddhi nirmala ho gaI hai, jo nirdoSa rIti se chaha AvazyakoM kA pAlana karate haiM, jo meru parvatoM ke samAna niSkampa haiM.jo zaravIra haiM jo siMha ke samAna nirbhIka haiM. jo nirdoSa haiM, deza, kula aura jAti se zuddha haiM, saumyamUrti haiM, antaraMga aura bahiraMga parigraha se rahita haiM, AkAza ke samAna nirlepa haiM, aise AcArya parameSThI hote haiN| jo saMgha ke saMgraha arthAta dIkSA aura anagraha karane meM kuzala haiM, arthAt paramAgama ke artha meM vizArada haiM, jinakI kIrti saba jagaha phaila rahI hai, jo sAraNa arthAt AcaraNa, vAraNa arthAt niSedha aura zodhana arthAt vratoM kI zuddhi karane vAlI kriyAoM meM nirantara udyukta haiM, unheM AcArya parameSThI samajhanA caahiye||29-31||
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 16 upAdhyAya parameSThI kA svarUpa coisa-puvva-mahoyahimahigamma siva-tthio sivtthiinnN| sIlaMgharANa vattA hoi muNI so uvjjhaayo||32|| __ jo sAdhu caudaha pUrvarUpI samudra meM praveza karake arthAt paramAgama kA abhyAsa karake mokSamArga meM sthita haiM tathA mokSa ke icchuka zIlaMdharoM arthAt muniyoM ko upadeza dete haiM, una munIzvaroM ko upAdhyAya parameSThI kahate haiN||32|| sAdhu parameSThI kA svarUpa siih-gy-vsh-miy-psu-maarud-suuruvhi-mNdridu-mnnii| khidi-uragaMbara-sarisA parama-paya-vimaggayA saahuu||33|| siMha ke samAna parAkramI, gaja ke samAna svAbhimAnI yA unnata, baila ke samAna bhadra prakRti, mRga ke samAna sarala, pazu ke samAna nirIha gocarI-vRtti karane vAle, pavana ke samAna niHsaMga yA saba jagaha binA rukAvaTa ke vicarane vAle, sUrya ke samAna tejasvI yA sakala tattvoM ke prakAzaka, udadhi arthAt sAgara ke samAna gambhIra, mandarAcala arthAt sumeru-parvata ke samAna parISaha aura upasargoM ke Ane para akampa aura aDola rahane vAle, candramA ke samAna zAntidAyaka, maNi ke samAna prabhApuMja yukta, kSiti ke samAna sarva prakAra kI bAdhAoM ko sahane vAle, uraga arthAt sarpa ke samAna dUsare ke banAye hue aniyata Azraya-vasatikA Adi meM nivAsa karane vAle, ambara arthAt AkAza ke samAna nirAlambI yA nirlepa aura sadAkAla paramapada arthAt mokSa kA anveSaNa karane vAle hote haiM, ve sAdhu parameSThI kahalAte haiN||33||
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 17 paMca parameSThI kI vinaya jassaMtiyaM dhammapahaM Nigacche tassaMtiyaM veNaiyaM puNje| sakkArae taM sira-paMcaeNa kAeNa vAyA maNasA ya nnicc||34|| jisake samIpa dharma-mArga prApta kare, usake samIpa vinaya yukta hokara pravRtti karanI cAhiye tathA usakA zira-paMcaka arthAt mastaka, donoM hAtha aura donoM jaMghAeM ina paMcAMgoM se tathA kAya, vacana aura mana se nirantara satkAra karanA caahiye| chaddavva-Nava-payatthe suy-nnaannaaicc-dipp-teenn| passaMtu bhavva-jIvA iya suya-raviNo haye udyo||35|| bhavyajIva zrutajJAnarUpI sUrya ke dIpta teja se chaha dravya aura nava padArthoM ko dekheM arthAt bhalIbhAMti jAneM, isaliye zrutajJAnarUpI sUrya kA udaya huA hai||35|| rAjA kA svarUpa aSTAdazasaMkhyAnAM shrenniinaamdhiptirvinmraannaam| rAjA syAnmukuTadharaH kalpataruH sevaamaanaanaam||36|| jo namrIbhUta aThAraha zreNiyoM kA adhipati ho, mukuTa ko dhAraNa karane vAlA ho aura sevA karane vAloM ke liye kalpavRkSa ke samAna ho, use rAjA kahate haiN||36|| haya-hathi-rahANahivA sennaavi-mNti-setthtthi-dNddvii| saha-kkhattiya-bamhaNa-vaisA taha mahayarA cev||37|| gaNarAyamacca-talavara-purohiyA dappiyA mhaamttaa| aTTaThAraha seNIo payAiNA meliyA hoti||38|| ghor3A, hAthI, ratha, inake adhipati, senApati, mantrI, zreSThI, daNDapati, zUdra, kSatriya, brAhmaNa, vaizya, mahattara, gaNarAja, amAtya, talavara, purohita,
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 18 svAbhimAnI mahAmAtya aura paidala senA isa taraha saba milAkara aThAraha zreNiyAM hotI haiN||37-38|| pRtnaakh-dnnddnaayk-vrnn-vnnigbhug-gnnedd-mhaamaatraashc| mantri-purohita-senAnyamAtya-talavara-mahattarAH syuH shrennyH||39 athavA hAthI, ghor3A, ratha aura payAde ye cAra senA ke aMga, daNDanAyaka, brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zUdra ye cAra varNa, vaNikpati, gaNarAja. mahAmAtra mantrI. parohita. senApati. amAtya, talavara aura mahattara ye aThAraha zreNiyAM hotI haiN||39|| adhirAja evaM mahArAja kA lakSaNa paJcazatanarapatInAmadhirAjo'dhIzvaro bhavati loke| rAjasahasrAdhipatiH pratIyate'sau mhaaraajH||40|| loka meM pA~ca sau rAjAoM ke adhipati ko adhirAja kahate haiM aura eka hajAra rAjAoM ke adhipati ko mahArAja kahate haiN||40|| ardhamaNDalIka evaM maNDalIka kA lakSaNa dvisahasa rAjanAthe mniissibhirvrnnyte'rdhmnnddlikH| maNDalikaraca tathA syaacctuHshsraavnshiiptiH||41|| paNDitajana do hajAra rAjAoM ke svAmI ko ardhamaNDalIka kahate haiM aura cAra hajAra rAjAoM ke svAmI ko maNDalIka kahate haiN||41|| mahAmaNDalIka evaM nArAyaNa kA lakSaNa aSTasahasramahIpatinAyakamAhurbudhAH mhaamnnddlikm| ssoddshraajshsrvinmymaanstrikhnndddhrnniishH||42|| badhajana ATha hajAra rAjAoM ke svAmI ko mahAmaNDalIka kahate haiM
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 19 aura jise solaha hajAra rAjA namaskAra karate haiM use tIna khaNDa pRthivI kA adhipati arthAt nArAyaNa kahate haiN||42|| cakravartI kA lakSaNa SaTkhaNDabharanAthaM dvaatriNshddhrnniptishsaannaam| divyamanuSyaM viduriha bhogAgAraM suckrdhrm||43|| isa loka meM battIsa hajAra rAjAoM se sevita, nava nidhi Adi se prApta hone vAle bhogoM ke bhaNDAra, uttama cakra-ratna ko dhAraNa karane vAle aura bharata kSetra ke chaha khaNDa ke adhipati ko divya manuSya arthAt cakravartI samajhanA caahiye||43|| tIrthakara kA lakSaNa sakalabhuvanekanAthastIrthakaro varNyate munivrisstthH| vidhudhavalacAmarANAM tasya syAdvai ctuHssssttiH||44|| jinake Upara candramA ke samAna dhavala cauMsaTha ca~vara Dharate haiM, aise sakala bhuvana ke advitIya svAmI ko zreSTha muni tIrthaMkara kahate haiN||44|| abhyudaya sukha titthayara-gaNaharattaM taheda devid-ckkvdritN| aNirihamevamAI abbhudaya-suhaM viyaannaahi||45|| isa loka meM tIrthakarapanA, gaNadharapanA, devendrapanA, cakravartipanA aura isIprakAra ke anya arha arthAt pUjya padoM ko abhyudaya sukha samajhanA caahiye||45||
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 20 siddhoM kA sukha adisayamAda-samutthaM visayAdIdaM annovmmnntN| avvucchiNNaM ca suhaM suddhavajogo ya siddhaannN||46|| atizayarUpa AtmA se utpanna huA, viSayoM se rahita, anupama, ananta aura viccheda-rahita sukha tathA zuddhopayoga siddhoM ko hotA hai||46|| bhAviya-siddhatANaM diNyara-kara-NimmalaM havai nnaannN| sisira-yara-kara-saricchaM havai carittaM s-vs-cittN||47|| jinhoMne siddhAnta kA uttama prakAra se abhyAsa kiyA hai, aise puruSoM kA jJAna sUrya kI kiraNoM ke samAna nirmala hotA hai aura jisameM apane citta ko svAdhIna kara liyA hai, aisA candramA kI kiraNoM ke samAna cAritra hotA hai||47|| paramAgama kI mahimA meru La NippakaMpaM NaTThaTTha-malaM ti-muuddh-ummukkN| sammaiMsaNamaNuvamamuppajjai pvynnbbhaasaa||48|| pravacana arthAt paramAgama ke abhyAsa se meru ke samAna niSkampa, ATha mala-rahita, tIna mUr3hatAoM se rahita aura anupama samyagdarzana utpanna hotA hai||48|| tatto ceva suhAiM salayAI dev-mnnuy-khyraannN| ummUliyaTTha-kammaM phuDa siddha-suhaM pi pvynnaado||49|| usa pravacana ke abhyAsa se hI deva, manuSya aura vidyAdharoM ko sarva sukha prApta hote haiM tathA ATha karmoM ke unmUlita ho jAne ke bAda prApta hone vAlA vizada siddha sukha bhI pravacana ke abhyAsa se hI prApta hotA hai||49||
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 jiya-mohiMdhaNa-jalaNo aNNANa - tamaMdhayAra- dinnyro| kamma-mala-kalusa-pusao jiNa - vayaNamivovahI suMhayo ||50|| vaha jinAgama jIva ke moharUpI IMdhana ko bhasma karane ke liye agni ke samAna hai, ajJAna rUpI gAr3ha andhakAra ko naSTa karane ke liye sUrya ke samAna hai, karmamala arthAt dravyakarma aura karmakaluSa arthAt bhAvakarma ko mArjana karane vAlA samudra ke samAna hai aura parama subhaga hai / 15011 21 aNNANa- timira-haraNaM-subhaviya - hiyayAraviMda-johaNayaM / ujjoiya-sayala-vahaM siddhaMta - divAyaraM bhajaha // 51 // ajJAnarUpI andhakAra ko haraNa karane vAle, bhavya jIvoM ke hRdayarUpI kamala ko vikasita karane vAle aura saMpUrNa jIvoM ke liye patha arthAt mokSamArga ko prakAzita karane vAle aise siddhAnta rUpI divAkara ko bhjo||51|| vipulAcalAdi kI vizeSatA paMca- sela - pure ramme viule pavvaduttame / gANA- duma-samAiNe deva - dANava - vaMdide / / 52 / / paMcazailapura meM (paMcapahAr3I arthAt pA~ca parvatoM se zobhAyamAna rAjagRha nagara ke pAsa) ramaNIka, nAnA prakAra ke vRkSoM se vyApta, deva tathA dAnavoM se vandita aura sarva parvatoM meM uttama aise vipulAcala nAmake parvata ke Upara bhagavAn mahAvIra ne bhavyajIvoM ko artha kA upadeza diyA arthAt divyadhvani ke dvArA jIvAdi padArthoM aura mokSamArga Adi kA upadeza diyaa||52|| RSigiriraindrAzAyAM caturasro yAmyadizi ca vaibhAraH / vipulagirinarnaiRtyAmubhai trikoNI sthitau tatra / / 53 / / pUrva dizA meM caukora AkAra vAlA RSigiri nAmakA parvata hai|
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 22 dakSiNa dizA meM vaibhAra aura naiRta dizA meM vipulAcala nAmake parvata haiN| ye donoM parvata trikoNa AkAra vAle haiN||53|| dhanurAkArazchinno vAruNavAyavyasomyadikSu ttH| vRttAautirezAnyAM pANDuH sarve kushaagrvRtaaH||54|| pazcima, vAyavya aura saumya dizA meM dhanuSa ke AkAra vAlA phailA huA chinna nAmakA parvata hai| aizAna dizA meM vRttAkAra pANDu nAmakA parvata hai| ye saba parvata kuza ke agrabhAgoM se r3hake hue haiN||54|| dharmatIrtha kI utpatti kA kAla imise vasappiNIe cauttha-samayasma pacchime bhaae| cauttIsa-vAsa-sese kiMci visesUNae sNte||55|| vAsassa paDhama-mAse paDhame pakkhamhi sAvaNe bhule| pADivada-puvva-divase titthuppattI du abhihimhi||56|| isa avasarpiNI kalpakAla ke daHSamA-saSamA nAmake cauthe kAla ke pichale bhAga meM kucha kama cauMtIsa varSa bAkI rahane para, varSa ke prathama mAsa arthAt zrAvaNa mAsa meM, prathama pakSa arthAt kRSNa pakSa meM, pratipadA ke samaya AkAza meM abhijita nakSatra ke udita rahane para tIrtha arthAta dharmatIrtha kI utpatti huii||55-56|| sAvaNa-bahula-paDivade rudda-muhUtte suhodae rvinno| abhijissa paDhama-joe ettha jugAI munneyvvo||57|| zrAvaNa kRSNa pratipadA ke bida rudra muhUrta meM sUrya kA zubha udaya hone para aura abhijit nakSatra ke prathama yoga meM jaba yuga kI Adi huI tabhI tIrtha kI utpatti samajhanA caahiye||57||
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 23 nava kevala labdhiyAM dANe lAbhe bhoge paribhoge vIrie ya smmtte| Nava kevala-laddhIo daMsaNa-NANaM caritte y||58|| dAna, lAbha, bhoga, paribhoga, vIrya, samyaktva, darzana, jJAna aura cAritra ye nava kevala labdhiyA~ haiN||58|| kevalajJAna kA phala khINe daMsaNa-mohe caritta-mohe taheva ghaai-tie| sammatta-viriya-NANa khaiyAiM hoMti kevlinno||59|| darzana mohanIya aura cAritra mohanIya ke kSaya ho jAne para tathA zeSa tIna ghAtiyA karmoM ke kSaya ho jAne para kevalI jina ke samyaktva, vIrya aura jJAna ye kSAyika bhAva pragaTa hote haiN||59|| bhagavAn kI divyadhvani uppaNamhi aNate NaTThammi ya chAdumatthie nnaanne| Nava-viha-payattha-gabmA divvajjhuNI kahei sutttttth||60|| kSAyopazamika jJAna ke naSTa ho jAne para aura anantarUpa kevalajJAna ke utpanna ho jAne para nau prakAra ke padArthoM se garbhita divyadhvani sUtrArtha kA pratipAdana karatI hai| arthAt kevalajJAna ho jAne para bhagavAn kI divyadhvani khiratI hai||60|| bhagavAn mahAvIra ke prathama gaNadhara gotteNa godamo vippo cAuvve y-sddNgvi| NAmeNa iMdabhUdi tti sIlavaM bmhnnuttmo||61|| gautama gautrI, vipra varNI, cAroM veda aura SaDaMgavidyA kA pAragAmI, zIlavAn aura brAhmaNoM meM zreSTha aisA varddhamAna svAmI kA prathama gaNadhara
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 24 indrabhUti isa nAma se prasiddha huaa||61 / / zruta vyAkhyAtA kA bhava bhramaNa selghnn-bhggghdd-ahi-caalnni-mhisaa'vi-jaahy-suehi| maTTiya-masaya-samANaM vakkhANai jo sudaM mohaa||62|| daDha-gArava-paDibaddho visayAmisa-visa-vaseNa ghummNto| so bhaTTa-bohi-lAho bhamai ciraM bhava-vaNe muuddho||63|| zailaghana, bhagnaghaTa, ahi (sarpa), cAlanI, mahiSa, avi (meMr3hA), jAhaka (joMka), zuka, mATI aura mazaka ke samAna zrotAoM ko jo moha se zruta kA vyAkhyAna karatA hai, vaha mUr3ha, dRr3harUpa se Rddhi Adi tInoM prakAra ke gAravoM ke adhIna hokara viSayoM kI lolupatArUpI viSa ke vaza se mUrcchita ho, bodhi arthAt ratnatraya kI prApti se bhraSTa hokara bhava-vana meM cirakAla taka paribhramaNa karatA hai||62-63|| tivihA ya ANupuvvI dasahA NAmaM ca chavvihaM maannN| vattavvA ya tivihA tiviho atthAhiyAro vi||64|| AnaparvI tIna prakAra kI hai. nAma ke daza bheda haiM. pramANa ke chaha bheda haiM, vaktavyatA ke tIna bheda haiM aura adhikAra ke bhI tIna bheda haiN||64|| esa karemi ya paNamaM jiNavara-vasahassa vddddhmaannss| sesANaM ca jiNANaM siva-suha-kaMkhA vilomenn||65|| mokSasukha kI abhilASA se yaha maiM jinavaroM meM zreSTha aise varddhamAna svAmI ko namaskAra karatA hU~ aura viloma krama se arthAt varddhamAna ke bAda pArzvanAtha ko, pArzvanAtha ke bAda neminAtha ityAdi ko krama se zeSa jinendroM ko bhI namaskAra karatA huuN||65||
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 25 gy-gvl-sjl-jlhr-prhuv-sihi-gly-bhmr-sNkaaso| hariula-vaMsa-paIvo siva-mAuva-vacchao jyuu|| 66 / / samAna varNa vAle, harivaMza ke pradIpa aura zivAdevI mAtA ke lAla aise neminAtha bhagavAn jayavanta hoN||66|| nayavAda kI vizeSatA jAvadiyA vayaNa-vahA tAvadiyA ceva hoMti nny-vaadaa| jAvadiyA Naya-vAdA tAvadiyA ceva hoMti pr-smyaa||67|| jitane bhI vacanamArga haiM, utane hI nayavAda arthAt naya ke bheda haiM aura jitane nayavAda haiM, utane hI parasamaya haiN||67|| Natthi Naehi vihUNaM suttaM attho vva jinnvrmdmhi| to Naya-vAde NiuNA muNiNo siddhatiyA hoti||68|| tamhA ahigaya-sutteNa attha-saMpAyaNamhi jiyvvN| attha-gaI vi ya Naya-vAda-gahaNa-lINA durhiymmaa||69|| jinendra bhagavAn ke mata meM nayavAda ke binA sUtra aura artha kucha bhI nahIM kahA gayA hai, isaliye jo muni nayavAda meM nipuNa hote haiM ve sacce siddhAnta ke jJAtA samajhane caahiye| ataH jisane sUtra arthAt paramAgama ko bhale prakAra jAna liyA hai, use hI arthasaMpAdana meM arthAt naya aura pramANa ke dvArA padArtha ke parijJAna karane meM prayatna karanA cAhiye, kyoMki padArthoM kA parijJAna bhI nayavAdarUpI jaMgala meM antarnihita hai| ataeva duradhigamya arthAt jAnane ke liye kaThina hai||68-69|| pApabandha kA akAraNa rUpa AcaraNa kathaM care kadha ciThe kadhamAse kdhse| kadhaM bhujejja bhAsejja kadhaM pAvaM Na bjjhii||70||
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 26 jadaM care jadaM ciThe jadamAse jadaM se| jadaM bhujejja bhAsejja evaM pAvaM Na bjjhii||71|| kisa prakAra calanA cAhiye? kisa prakAra khar3e rahanA cAhiye? kisa prakAra baiThanA cAhiye? kisa prakAra zayana karanA cAhiye? kisa prakAra bhojana karanA cAhiye? kisa prakAra saMbhASaNa karanA cAhiye, kisa prakAra pApakarma nahIM baMdhatA hai? (isa taraha gaNadhara ke praznoM ke anusAra) yatna se calanA cAhiye, yatna pUrvaka khar3e rahanA cAhiye, yatna se baiThanA cAhiye, yatna pUrvaka zayana karanA cAhiye, yatna pUrvaka bhojana karanA cAhiye, yatna se saMbhASaNa karanA caahiye| isa prakAra AcaraNa karane se pApakarma kA baMdha nahIM hotA hai||70-71|| jIva ke eka se dasa taka ke bheda ekko ceya mahappo so duviyappo Ni-lakkhaNo bhnnio| cadu-saMkaNA-jutto paMcagga-guNa-ppahANo y||72|| chakkAvakkama-jutto kamaso so stt-bhNgi-sbbhaavo| aTThAsavo NavaTTho jIvo dasa-ThANiyo bhnniyo||73|| mahAtmA arthAt yaha jIva dravya nirantara caitanyarUpa dharma se upayukta hone ke kAraNa usakI apekSA eka hI hai| jJAna aura darzana ke bheda se do prakAra kA hai| karmaphala cetanA, karma cetanA aura jJAna cetanA se lakSyamANa hone ke kAraNa tIna bhedarUpa hai| athavA utpAda, vyaya aura dhrauvya ke bheda se tIna bhedarUpa hai| cAra gatiyoM meM paribhramaNa karane kI apekSA isake cAra bheda haiN| audayika Adi pA~ca pradhAna guNoM se yukta hone ke kAraNa isake pAMca bheda haiN| bhAvAntara meM saMkramaNa ke samaya pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa, Upara aura nIce isa taraha chaha saMkramaNa lakSaNa apakramoM se yukta hone kI apekSA chaha prakAra kA hai| asti, nAsti ityAdi sAta bhaMgoM se yukta hone kI apekSA sAta prakAra kA hai| jJAnAvaraNAdi ATha prakAra ke karmoM ke Azrava se
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 27 yukta hone kI apekSA ATha prakAra kA hai| athavA jJAnAvaraNAdi ATha karmoM kA tathA ATha guNoM kA Azraya hone kI apekSA ATha prakAra kA hai| jIvAdi nau prakAra ke padArthoM ko viSaya karane vAlA athavA jIvAdi nau prakAra ke padArthoM rUpa pariNamana karane vAlA hone kI apekSA nau prakAra kA hai| pRthivIkAyika, jalakAyika, agnikAyika, vAyukAyika, pratyeka vanaspatikAyika, sAdhAraNa vanaspatikAyika, dvIndriya jAti, trIndriya jAti, caturindriya jAti aura paMcendriya jAti ke bheda se daza sthAnagata hone kI apekSA daza prakAra kA kahA gayA hai|||72-73|| gyAraha pratimA daMsaNa - vada- sAmAiya-posaha saccitta - rAibhatte ya / bamhAraMbha-pariggaha-aNumaNa - uddiTTha - desaviradI y||74|| dezavratI zrAvakoM kI gyAraha pratimAeM hotI haiM, jo ye haiM- darzana, vrata, sAmAyika, proSadha, sacitta tyAga, rAtribhukti tyAga, brahmacarya, Arambha tyAga, , parigraha tyAga, anumati tyAga aura uddiSTa tyaag| caturvidha kathA AkSepaNI tattvavidhAnabhUtAM vikSepaNI tattvadigantazuddhim / saMveginI dharmaphalaprapaJacAM nirvedinI cAha kathA virAgAm ||7511 tattvoM kA nirUpaNa karane vAlI AkSepaNI kathA hai| tattva se dizAntara ko prApta huI dRSTiyoM kA zodhana karane vAlI arthAt paramata kI ekAnta dRSTiyoM kA zodhana karake svasamaya kI sthApanA karane vAlI vikSepaNI kathA hai| vistAra se dharma ke phala kA varNana karane vAlI saMveginI kathA hai aura vairAgya utpanna karane vAlI nirveginI kathA hai|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 28 aTThAsI-ahiyAresa cauNhamahiyAraNamatthaNidde so| paDhamo abaMdhayANaM vidiyo terAsiyANa boddhvo||76|| isa sUtra nAmaka adhikAra ke aThAsI adhikAroM meM se cAra adhikAroM kA artha nirdeza milatA hai| unameM pahalA adhikAra abandhakoM kA, dUsarA trairAzika vAdiyoM kA, tIsarA niyativAda kA samajhanA cAhiye tathA cauthA adhikAra svasamaya kA prarUpaka hai||76|| dvAdaza purANa bArasavihaM purANaM jagadiTTha jiNavarehi svvehi| taM savvaM vaNaNedi hu jiNavaMse rAyavaMse y||77|| paDhamo arahatANaM vidiyo puNa cakkaravaTTi-vaMso du| vijjaharANaM tadiyA ca utthayo vaasudevaann||78|| cAraNa-vaMso taha paMcamo du chaTTho ya pnnnn-smnnaannN| sattamao kuruvaMso aTThamao taha ya hrivNso||79|| Navamo ya ikkhuyANaM dasamo vi ya kAsiyANa boddhvvo| vAINekkArasamo bArasamo NAha-vaMso du||80|| jinendra deva ne jagat meM bAraha prakAra ke purANoM kA upadeza diyA hai| ve samasta purANa jinavaMza aura rAjavaMzoM kA varNana karate haiN| pahalA arihaMta arthAt tIrthaMkaroM kA, dUsarA cakravartiyoM kA, tIsarA vidyAdharoM kA, cauthA nArAyaNa-pratinArAyaNoM kA, pA~cavAM cAraNoM kA, chaThavAM prajJAzramaNoM kA vaMza hai tathA sAtavAM kuruvaMza, AThavAM harivaMza, navavAM ikSvAkuvaMza, dazavA kAzyapavaMza, gyArahavAM vAdiyoM kA vaMza aura bArahavAM nAthavaMza hai||77-800
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 29 jIva kI vibhinna paryAyeM jIvo kattA vattA ya pANI bhottA ya poggo| vedo NiNhU sayaMbhU ya sarIrI taha maannvo||81|| sattA jaMtU ya mANI ya mAI jogI ya sNkddo| asaMkaDo ya khottaNhu aMtarappA taheva y||82|| jIva kartA hai, vaktA hai, prANI hai, bhoktA hai, pudgala hai, veda hai, viSNu hai, svayaMbhU hai, zarIrI hai, mAnava hai, sattA hai, jantu hai, mAnI hai, mAyAvI hai, yogasahita hai, saMkuTa hai, asaMkuTa hai, kSetrajJa hai aura antarAtmA hai||81-82|| mArgaNA kA svarUpa evaM bheda jAhi va jAsu va jIvA maggijjaMte jahA tahA ditttthaa| tAo coisa jANe sudaNANe mamgaNA hoti||83|| zrutajJAna arthAt dravyazruta rUpa paramAgama meM jIva padArtha jisa prakAra dekhe gaye haiM, usI prakAra se ve jina nArakatvAdi paryAyoM ke dvArA athavA jina nArakatvAdi rUpa paryAyoM meM khoje jAte haiM, unheM mArgaNA kahate haiM aura ve caudaha hotI haiM, aisA jaano||83|| gati kA svarUpa gai-kamma-viNivvattA jA ceTThA sA gaI munneyvvaa| jIvA hu cAuraMgaM gacchati tti ya gaI hoi||84|| gatinAmA nAma karma ke udaya se jo jIva kI ceSTAvizeSa utpanna hotI hai, use gati kahate haiM athavA jisake nimitta se jIva caturgati meM jAte haiM, use gati kahate haiN||84||
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 30 indriya kA svarUpa ahamidA jaha devA avisesaM ahamahaM Ni maNNatA / IsaMti ekkame kkaM iMdA iva iMdie jANa / / 85 / / jisa prakAra graiveyakAdi meM utpanna hue ahamindra deva maiM sevaka hU~ athavA svAmI hU~ ityAdi vizeSAbhAva se rahita apane ko mAnate hu eka-eka hokara arthAt koI kisI kI AjJA Adi ke parAdhIna na hote hue svayaM svAmIpane ko prApta hote haiM, usI prakAra indriyA~ bhI apane sparzAdika viSaya kA jJAna utpanna karane meM samartha haiM aura dUsarI indriyoM kI apekSA se rahita haiM, ataeva ahamindroM kI taraha indriyA~ jAnanA caahiye| kAya kA svarUpa evaM bheda appappavRtti-saMcida-poggala - piMDa viyANa kAyo tti / so jiNamadamhi bhaNio puDhavikkAyAdichabbhedo / / 86 / / yogarUpa AtmA kI pravRtti se saMcaya ko prApta hue audArikAdi rUpa pudgala piNDa ko kAya samajhanA caahiye| vaha kAya jinamata meM pRthivIkAya Adi ke bheda se chaha prakAra kA kahA gayA hai aura ve pRthivI Adi chaha kAya, trasakAya aura sthAvarakAya ke bheda se do prakAra ke hote haiN||86|| jaha bhAravaho puriso vahai bharaM geNhiUNa kAvoDi / emeva vahai jIvo kambha-bharaM kAya- kaavoddi||87|| jisa prakAra bhAra ko Dhone vAlA puruSa kAvar3a ko lekara bhAra ko DhotA hai, usI prakAra yaha jIva zarIrarUpI kAvar3a ko lekara karmarUpI bhAra ko DhotA hai| 187 / /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 31 yoga kA svarUpa maNasA vacasA kAraNa cAvi juttassa viriy-prinnaamo| jIvassa ppaNioo jogo tti jiNehi nnihittttho||88|| mana, vacana aura kAya ke nimitta se hone vAlI kriyA se yukta AtmA ke jo vIrya vizeSa utpanna hotA hai, use yoga kahate haiN| athavA jIva ke praNiyoga arthAt parispandarUpa kriyA ko yoga kahate haiM, aisA jinendra deva ne kathana kiyA hai||88|| veda kA svarUpa vedassudIraNAe bAlattaM puNa Niyaccheda bahu so| thI-puM-Nasae vi ya vee tti tao havai veo||89|| veda karma kI udIraNA se yaha jIva nAnA prakAra ke bAlabhAva arthAt cAMcalya ko prApta hotA hai aura strIbhAva, puruSabhAva tathA napuMsakabhAva kA vedana karatA hai, isaliye usa veda karma ke udaya se prApta hone vAle bhAva ko veda kahate haiN||89|| kaSAya kA svarUpa suha-dukkha-subahu-sassaM kamma-kkhettaM kasedi jiivss| saMsAra-dUra-meraM teNa kasAyo tti NaM beti||90|| sukha, duHkha Adi aneka prakAra ke dhAnya ko utpanna karane vAle tathA jisakI saMsAra rUpa maryAdA atyanta dUra hai aise karmarUpI kSetra ko jo karSaNa karatI haiM, unheM kaSAya kahate haiN||90|| jJAna kA svarUpa jANai tikAla-sahie davva-guNe pajjae ya bhu-bhee| paccakkhaM ca parokkhaM aNeNa NANaM ti NaM beti||91||
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 32 jisake dvArA jIva trikAla viSayaka samasta dravya, unake guNa aura unakI aneka prakAra kI paryAyoM ko pratyakSa aura parokSarUpa se jAne, usako jJAna kahate haiN||91|| saMyama kA svarUpa vaya-samii-kasAyANaM daMDANa tahiMdiyANa paMcanhaM / dhAraNa- pAlaNa- Niggaha- cAga- jayA saMjamo bhaNio | 192 ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, aparigraha ina pA~ca mahAvratoM kA dhAraNa karanA, IryA, bhASA, eSaNA, AdAnanikSepa aura utsarga ina pA~ca samitiyoM kA pAlanA, krodha, mAna, mAyA aura lobha, ina cAra kaSAyoM kA nigraha karanA, mana, vacana aura kAyarUpa tIna daNDoM kA tyAga karanA aura pA~ca indriyoM kA jaya, isako saMyama kahate haiN|92|| darzana kA svarUpa jaM sAmaNNaggahaNaM bhAvANaM Neva kaTTu AyAraM / avisesiUNa atthe daMsaNamidi bhaNNade samae // 93 || sAmAnyavizeSAtmaka bAhya padArthoM ko alaga-alaga bhedarUpa se grahaNa nahIM karake, jo sAmAnya grahaNa arthAt svarUpamAtra kA avabhAsana hotA hai usako paramAgama meM darzana kahA hai 1 931 lezyA kA svarUpa liMpAdi appIkarIradi edAe Niyaya - puNNa- pAvaM ca / jIvo tti hoi lessA lessA-guNa- jANaya - kkhAdAM / / 94 / / jisake dvArA jIva puNya aura pApa se apane ko lipta karatA hai, unake adhIna karatA hai usako lezyA kahate haiM, aisA lezyA ke svarUpa ko jAnane vAle gaNadharadeva Adi ne kahA hai / 194 //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 33 siddhataNassaM joggA je jIvA te jati bhvsiddhaa|| Na u mala-vigame Niyamo tANaM knngovlaannmiv||95|| jo jIva siddhatva arthAt sarva karma se rahita muktirUpa avasthA pAne ke yogya hai, unheM bhavyasiddha kahate haiM, kintu unake kanakopala arthAt svabhASaNa ke samAna mala kA nAza hone meM niyama nahIM hai| samyaktva kA svarUpa cha-ppaMca-Nava-vihANaM atthANaM jinnvriivitttthaannN| ANAe ahigameNa saddahaNaM hoi smmttN||96|| jinendra bhagavAn ke dvArA upadeza diye gaye chaha dravya, pA~ca astikAya aura nava padArthoM kA AjJA arthAt Aptavacana ke Azraya se athavA adhigama arthAt pramANa, naya, nikSepa aura niruktirUpa anuyogadvAroM se zraddhAna karane ko samyaktva kahate haiN||96|| saMjJI evaM asaMjJI kA svarUpa sikkhA-kiriyuvadesAlAvaggAhI maNo vlNbenn| jo jIvo jo saNNI tavvivarIdoasaNI du||97|| jo jIva mana meM avalambana se zikSA, kriyA, upadeza aura AlApa ko grahaNa karatA hai, use saMjJI kahate haiM aura jo ina zikSA Adi ko grahaNa nahIM kara sakatA hai, usako asaMjJI kahate haiN||97|| AhAraka kA svarUpa Aharadi sarIrANaM tiNhaM egadara-vaggaNAo jN| bhAsA-maNassa NiyaMda tamhA AhArao bhnnio||98|| audArika, vaikriyika aura AhAraka ina tIna zarIroM meM se udaya ko prApta hue kisI eka zarIra ke yogya tathA bhASA aura mana ke yogya pudgala
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 dhavalA uddharaNa vargaNAoM ko jo niyama se grahaNa karatA hai usako AhAraka kahate haiN||98|| anAhAraka jIva viggaha-gaimAvaNNa kevaliNo samuhadA ajogI y| siddhA ya aNAhAra sesA AhArayA jiivaa||99|| vigraha gati ko prApta hone vAle cAroM gati ke jIva, pratara aura lokapUraNa samudghAta ko prApta hue sayogi kevalI aura ayogikevalI tathA siddha ye niyama se anAhAraka hote haiN| zeSa jIvoM ko AhAraka samajhanA caahiye||99|| anuyoga ke ekArthaka nAma aNiyogo ya Niyogo bhAsa-vibhAsA ya vaTTiyA cey| ede aNioassa duNAmA eyaTThaA pNc||100|| anuyoga, niyoga, bhASA, vibhASA aura vartikA ye pA~ca anuyoga ke ekArthavAcI nAma jAnanA caahiye||100|| anuyoga ke ekArthaka nAmoM ke dRSTAnta sUI muddA paDiho saMbhavadala-vaTiyA cey| aNiyoga-NiruttIe diTuMtA hoMti pNcey||101|| anuyoga kI nirukti sUcI, mudrA, pratigha, saMbhavadala aura varttikA ye pA~ca dRSTAnta hote haiN||1010 vizeSArtha- anuyoga kI nirukti meM jo pAMca dRSTAnta diye haiM, ve lakar3I Adi ke kAma ko lakSya meM rakhakara diye gaye pratIta hote haiN| jaise lakar3I se kisI vastu ko taiyAra karane ke liye pahale lakar3I ke nirupayogI bhAga ko nikAlane ke liye usake Upara eka rekhA meM DorA DAlA
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 dhavalA pustaka 1 jAtA hai, ise sUcI karma kahate haiN| anantara usa DorA se lakar3I ke Upara cinha kara diyA jAtA hai, ise mudrA karma kahate haiN| isake bAda lakar3I ke nirupayogI bhAga ko chA~Takara nikAla diyA jAtA hai, ise pratigha yA pratighAta karma kahate haiN| phira usa lakar3I ke kAma ke liye upayogI jitane bhAgoM kI AvazyakatA hotI hai, utane bhAga kara liye jAte haiM ise saMbhavadala karma kahate haiM aura anta meM vastu taiyAra karake Upara braza Adi se pAliza kara diyA jAtA hai, yahI varttikA karma hai| isa taraha ina pA~ca karmoM se jaise vivakSita vastu taiyAra ho jAtI hai, usI prakAra anuyoga zabda se bhI AgamAnukUla saMpUrNa artha kA grahaNa hotA hai| niyoga, bhASA, vibhASA aura vartikA ye cAroM anuyoga zabda ke dvArA pragaTa hone vAle arthako hI uttarottara vizada karate haiN| ataeva ve anuyoga ke hI paryAyavAcI nAma haiN||101|| satsaMkhyA Adi kI prarUpaNA atthittaM puNa saMtaM atthittassa ya taheva primaannN| paccappaNaNaM khettaM adIda-paduppaNNaNaM phsnnN||102|| kAlo TThidi-avaghANaM aMtaraviraho ya suNNa-kAlo y| bhAvo khalU pariNamo sa-NAma-siddha kha appbhN||103|| astitva kA pratipAdana karane vAlI prarUpaNA ko satprarUpaNA kahate haiN| jina padArthoM ke astitva jJAna ho gayA hai. aise padArthoM ke parimANa kA kathana karane vAlI saMkhyA prarUpaNA hai| vartamAna kSetra kA varNana karane vAlI kSetra prarUpaNA hai| atIta sparza aura vartamAna sparza kA varNana karane vAlI sparzana prarUpaNA hai| jisase padArthoM kI jaghanya aura utkRSTa sthiti kA nizcaya ho use kAla prarUpaNA kahate haiN| jisameM viraharUpa zUnyakAla kA kathana ho use antara prarUpaNA kahate haiN| jo padArthoM ke pariNAmoM kA varNana kare vaha bhAva prarUpaNA hai alpabahutva prarUpaNA apane nAma se hI siddha hai|102-103||
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 36 guNasthAna kA svarUpa jehiM du lakkhiAjaMte saMbhavehi bhaavehi| jIvA te guNasaNNA NihaTThA svvdrisiihi||104|| darzana mohanIya Adi karmoM ke udaya, upazama Adi avasthAoM ke hone para utpanna hue jina pariNAmoM se yukta jo jIva dekhe jAte haiM, una jIvoM ko sarvajJadeva ne usI guNasaMjJA vAlA kahA hai||104|| nayavAda jAvadiyA vayaNa-vahA tAvadiyA ce hoMti nny-vaadaa| jAvadiyA Naya-vAdA tAvadiyA ce pr-smyaa||105|| jitane bhI vacanamArga haiM utane hI nayavAda arthAt naya ke bheda hote haiM aura jitane nayavAda haiM utane hI parasamaya (anekAnta bAhyamata) hote haiN||105|| mithyAtva prakRti ke udaya kA phala micchattaM ve yaMto jIvo vivarIya-dasaNo hoii| Na ya dhammaM rocedi hu mahuraM khu rasaM jahA drido|106|| mithyAtva prakRti ke udaya se utpanna hone vAle mithyAtva bhAva kA anubhava karane vAlA jIva viparIta zraddhA vAlA hotA hai| jisa prakAra pittajvara se yukta jIva ko madhura rasa acchA mAlUma nahIM hotA hai, usI prakAra use yathArtha dharma acchA mAlUma nahIM hotA hai||106|| mithyAtva kA svarUpa evaM bheda taM micchattaM jamasaddaNaM taccANaM hoi atthaannN| saMsaidamabhiggahiyaM aNabhiggahidaM ti taM tivihN|107|| jo mithyAtva karma ke udaya se tattvArtha ke viSaya meM azraddhAna utpanna
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 37 hotA hai, athavA viparIta zraddhAna hotA hai, usako mithyAtva kahate haiN| usake saMzayita, abhigRhIta aura anabhigRhIta isa prakAra tIna bheda haiN||107|| sAsAdana guNasthAna sammatta-rayaNa-pavvaya siharAdo micch-bhuumi-smbhimuho| NAsiya-sammatto so sAsaNa-NAmo munneyvvo||108|| samyagdarzana rUpI ratnagiri ke zikhara se girakara jo jIva mithyAtva rUpI bhUmi ke abhimukha hai| ataeva jisakA samyagdarzana naSTa ho cukA hai, paraMtu mithyAdarzana kI prApti nahIM huI hai, use sAsana arthAt sAsAdana guNasthAnavartI samajhanA caahiye||108|| mizra guNasthAna dahi-guDamiva vAmissaM puhabhAvaM va kAriduM skkN| evaM missayabhAvo sammAmiccho tti nnaayvvo||109|| jisa prakAra dahI aura gur3a ko milA dene para unako alaga nahIM anubhava kiyA jA sakatA hai, kintu mile hue una donoM kA rasa mizrabhAva ko prApta ho jAtA hai, usI prakAra eka hI kAla meM samyaktva aura mithyAtva mile hue pariNAmoM ko mizra guNasthAna kahate haiM, aisA samajhanA caahiye||109|| sammAiTThI jIvo uvaiTTha pavayaNaM tu sddhdi| saddahadi asabbhAvaM ajANamANo guru-nniyogaa||110|| samyagdRSTi jIva jinendra bhagavAn ke dvArA upadiSTa pravacana kA to zraddhAna karatA hI hai, kintu kisI tattva ko nahIM jAnatA huA guru ke upadeza se viparIta artha kA bhI zraddhAna kara letA hai||110||
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 38 avirata samyagdRSTi guNasthAna No iMdiesu virado No jIve thAvare tase caavi| so saddahadi jiNuttaM sammAiTThI avirado so||111|| jo indriyoM ke viSayoM se tathA trasa aura sthAvara jIvoM kI hiMsA se virakta nahIM hai, kintu jinendradeva dvArA kathita pravacana kA zraddhAna karatA hai, vaha avirata samyagdRSTi hai||111|| viratAvirata guNasthAna jo tasa-vahAu virao avirao taha ya thaavr-vhaao| ekka-samayamhi jIvo virayAvirao jinnekkmii||112|| jo jIva jinendradeva meM dvitIya zraddhA ko rakhatA huA eka hI samaya meM trasa jIvoM kI hiMsA se virata aura sthAvara jIvoM kI hiMsA se avirata hotA hai, usako viratAvirata kahate haiN|112|| pramattasaMyata guNasthAna vattAvatta pamANa jo vasaI pamattasaMjado hoi| sayala-guNa-sIla-kalio mahavvaI cittlaayrnno||113|| jo vyakta arthAt svasaMvedya aura avyakta arthAt pratyakSa jJAniyoM ke jJAna dvArA jAnane yogya pramAda meM vAsa karatA hai, jo samyaktva, jJAnAdi saMpUrNa guNoM se aura vratoM ke rakSaNa karane meM samartha aise zIloM se yukta hai, jo (dezasaMyata kI apekSA) mahAvratI hai aura jisakA AcaraNa pramAda mizrita hai athavA citrala sAraMga ko kahate haiM, isaliye jisakA AcaraNa sAraMga ke samAna zavalita arthAt aneka prakAra kA hai athavA citta meM pramAda ko utpanna karane vAlA jisakA AcaraNa hai, use pramattasaMyata kahate haiN||113||
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 39 pramAda ke bheda vikahA tahA kasAyA iMdiya-NiddA taheva paNayo y| cadu-cadu-paNamegagaM hoMti pamAdA ya pnnnnrsaa||114|| strIkathA, bhaktakathA, rASTrakathA aura avanipAlakathA ye cAra vikathAeM, krodha, mAna, mAyA aura lobha ye cAra kaSAyeM, sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu aura zrotra ye pA~ca indriyA~, nidrA aura praNaya isa prakAra pramAda pandraha prakAra kA hotA hai||114|| apramattasaMyata guNasthAna NaTThAsesa-pamAo vaya-guNa-sIloli-maMDio gaannii| aNuvasao akkhavao jhANa-NilINo hu apmtto||115|| jisake vyakta aura avyakta sabhI prakAra ke pramAda naSTa ho gaye haiM, jo vrata, guNa aura zIloM se maNDita haiM, jo nirantara AtmA aura zarIra ke bhedavijJAna se yukta haiM, jo upazama aura kSapaka zreNI para ArUr3ha nahIM hue haiM aura jo dhyAna meM lavalIna haiM, unheM apramattasaMyata kahate haiN||115|| apUrvakaraNa guNasthAna bhiNNa-samaya-TThiehi du jIvehi Na hoi savvadA sriso| karaNehi ekka-samaya-TThiehi sariso visariso y||116|| apUrvakaraNa guNasthAna meM bhinna samayavartI jIvoM ke pariNAmoM kI apekSA kabhI bhI sadRzyatA nahIM pAI jAtI hai, kintu eka samayavartI jIvoM ke pariNAmoM kI apekSA sadRzatA aura vidRzatA donoM hI pAI jAtI hai||116|| edamhi guNaTThANe visarisa-samaya-TThiehi jiivehi| puvvamapattA jamhA hoti apuvvA hu prinnaamaa||117|| isa guNasthAna meM visadRza arthAt bhinna-bhinna samaya meM rahane vAle
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 40 jIva, jo pUrva meM kabhI bhI nahIM prApta hue the aise apUrva pariNAmoM ko hI dhAraNa karate haiN| isaliye isa guNasthAna kA nAma apUrvakaraNa hai / / / 117 / / tArisa - pariNAma-TThiya-jIvA hu jiNehi galiya- timirehi / mohassa puvvakaraNA khavaNuvasamaNujjA bhnniyaa||118|| pUrvokta apUrva pariNAmoM ko dhAraNa karane vAle jIva mohanIya karma kI zeSa prakRtiyoM ke kSapaNa athavA upazamana karane meM udyata hote haiM, aisA ajJAnarUpI andhakAra se sarvathA rahita jinendradeva ne kahA hai / / 118 / / anivRttikaraNa guNasthAna ekkammi kAla - samae saMThANAdIhi jaNa NivaTTati / Na Nivati taha cciya pariNAmehi miho je hu ||119|| hoMti aNiyaTTiNo te paDisamayaM jassa ekka pariNAmA / vimalaya-jhANa- huyavaha- sihAhi NiddaDDha - kamma - vaNA / / 120 / / antarmuhUrta mAtra anivRttikaraNa ke kAla meM se kisI eka samaya meM rahane vAle aneka jIva jisa prakAra zarIra ke AkAra, varNa Adi rUpa se paraspara bheda ko prApta hote haiM, usa prakAra jina pariNAmoM ke dvArA unameM bheda nahIM pAyA jAtA hai, unako anivRttikaraNa pariNAma vAle kahate haiM aura unake pratyeka samaya meM uttarottara anantaguNI vizuddhi se bar3hate hue eka se hI (samAna vizuddhi ko milAye hue) pariNAma pAye jAte haiM tathA ve atyanta nirmala dhyAnarUpa agni kI zikhAoM se karmavana ko bhasma karane vAle hote haiN||119-120|| sUkSmasAmparAya guNasthAna puvvApuvva-paddaya-aNubhAgAdo anaMta-guNa- hINe / lohANumhi TThiyao haMda suhuma- saMparAo so||121|| pUrvaspardhaka aura apUrvaspardhaka ke anubhAga se anantaguNe hIna anubhAga
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 41 vAle sUkSma lobha meM jo sthita hai, use sUkSmasAMparAya guNasthAnavartI jIva samajhanA caahiye||121|| upazAntakaSAya guNasthAna sakayagahalaM jalaM vA sarae saravANiyaM va miNammalae sayalovasaMta moho uvasaMta kasAyao hoI ||122 | nirmalI phala se yukta nirmala jala kI taraha, athavA zarad Rtu meM nirmala hone vAle sarovara ke jala kI taraha, saMpUrNa mohanIya karma ke upazama se utpanna hone vAle nirmala pariNAmoM ko upazAntakaSAya guNasthAna kahate haiN||122 / / kSINakaSAya guNasthAna Nisse - khINa-mohA phalihAmala - bhAyaNudaya- samacitto / khINa-kasAo-bhaNNai NiggaMtho vIyarAehi / / 123 / / jisane saMpUrNa arthAt prakRti, sthiti, anubhAga aura pradeza bandha rUpa mohanIya karma ko naSTa kara diyA hai| ataeva jisakA citta (AtmA) sphaTika maNi ke nirmala bhAjana meM rakhe hue jala ke samAna nirmala hai, aise nirgrantha ko vItarAga deva ne kSINakaSAya guNasthAnavartI kahA hai||123|| sayoga kevalI guNasthAna kevalaNANa-divAyara - kiraNa - kalAva-ppaNAsiyaNNANo / Nava- kevala-lugamma-sujaNiya paramappa - vavaeso / / 124 / / asahAya-NANa-daMsaNa- sahio idi kevalI hu joena / jutto tti saMjogo ihida aNAI - NihaNArise utto||125|| jisakA kevalajJAna rUpI sUrya kI kiraNoM ke samUha se ajJAna rUpI andhakAra sarvathA naSTa ho gayA hai aura jisane nava kevala labdhiyoM ke pragaTa
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 dhavalA uddharaNa hone se 'paramAtmA' isa saMjJA ko prApta kara liyA hai, vaha indriya Adi kI apekSA na rakhane vAle aise asahAya jJAna aura darzana se yukta hone ke kAraNa kevalI aura tInoM yogoM se yukta hone ke kAraNa sayogI kahA jAtA hai, aisA anAdi nidhana ArSa meM kahA hai||124-125|| ayoga kevalI guNasthAna selesi saMpato Niruddha - Nisse - Asavo jIvo / kammaraya-vippamukko gaya-jogo kevalI hoI / / 126 / / jinhoMne aThAraha hajAra zIla ke svAmIpane ko prApta kara liyA hai, athavA jo meru ke samAna niSkampa avasthA ko prApta ho cuke haiM, jinhoMne saMpUrNa kA nirodha kara diyA hai, jo nUtana ba~dhane vAle karma raja se rahita haiM aura jo mana, vacana tathA kAya yoga se rahita hote hue kevalajJAna se vibhUSita haiM, unheM ayoga kevalI paramAtmA kahate haiN| / 126 / / siddha kA svarUpa se aTThaviha-kamma-vijaDA sIdIbhUdA NiraMjaNA NiccA / aTTha- guNA kidikaccA loyagNa - NivAsiNo siddhA / / 127 // jo jJAnAvaraNAdi ATha karmoM se sarvathA mukta haiM, saba prakAra ke duHkhoM mukta hone se zAMti sukhamaya haiM, niraMjana haiM, nitya haiM, jJAna, darzana, sukha, vIrya, avyAbAdha, avagAhana, sUkSmatva aura agurulaghu ina ATha guNoM se yukta haiM, kRtakRtya haiM aura loka ke agrabhAga meM nivAsa karate haiM, unheM siddha kahate haiN| 127 // nArata (nAraka) kA svarUpa Na ramaMti jado NiccaM davve khette ya kAla - bhAve y| aNNoNehi ya jamhA tamhA te NArayA bhaNiyA / / 128 / /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 43 yataH jisa kAraNa se dravya, kSetra, kAla aura bhAva meM jo svayaM tathA paraspara meM kabhI bhI ramate nahIM, isaliye unako nArata kahate haiN|128|| tiryaMca kA svarUpa tiriyati kuDila-bhAvaM suyiDa-saNNA nnigitttthmnnnnaannaa| accaMta-pAva-bahulA tamhA tericchayA nnaam||129|| jo mana, vacana aura kAya kI kuTilatA ko prApta haiM, jinakI AhArAdi saMjJAe~ suvyakta haiM, jo nikRSTa ajJAnI haiM aura jinake atyadhika pApa kI bahulatA pAI jAve unako tiryaMca kahate haiN||129|| manuSya kA svarUpa maNNati jado NiccaM maNeNa NiuNA maNukkaDA jmhaa| maNu-ubbabhavA ya savve tamhA te mANusA bhnniyaa||130|| jisa kAraNa jo sadA heya-upAdeya Adi kA vicAra karate haiM, athavA jo mana se guNa-doSAdika kA vicAra karane meM nipuNa haiM, athavA jo mana se utkaTa arthAt dUradarzana, sUkSma-vicAra, cirakAla dhAraNa Adi rUpa upayoga se yukta haiM, athavA jo manu kI santAna haiM, isaliye unheM manuSya kahate haiN||130|| (devagati ke) deva kA svarUpa divvati jado NiccaM guNehi aTThahi ya divv-bhaavehi| bhAsaMta-divva-kAyA tamhA te vaNiyA devaa||131|| kyoMki ve divyasvarUpa aNimAdi ATha guNoM ke dvArA nirantara krIr3A karate haiM aura unakA zarIra prakAzamAna tathA divya hai, isaliye unheM deva kahate haiN||131||
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 44 siddhagati kA svarUpa jAi-jarA-maraNa-bhayA sNjoy-vioy-dukkh-snnnnaao| rogAdiyA ya jisse Na sati sA hoI siddhigii||132|| jisase janma, jarA, maraNa, bhaya, saMyoga, viyoga, duHkha, AhArAdi saMjJAe~ aura rogAdika nahIM pAye jAte haiM, use siddhagati kahate haiN||132|| samyagdRSTi kahA~ utpanna nahIM hotA hai ? chasu heTTimAsu puDhavIsa jois-vnn-bhvnn-svv-itthiisu| Nedusa samuppajjai samAiTThI du jo jiivo||133|| samyagdRSTi jIva prathama pRthivI ke binA nIce kI chaha pRthiviyoM meM, jyotiSI, vyantara aura bhavanavAsI devoM meM aura sarvaprakAra kI striyoM meM marakara utpanna nahIM hotA hai||133|| indriyoM kA AkAra java-NAliyA masUrI cNvddhimutt-phullu-tullaaiN| iMdiya-saMThANAI passaM puNa jey-sNtthaann||134|| zrotra-indriya kA AkAra yava kI nAlI ke samAna hai, cakSu-candrikA kA masUra ke samAna, rasanA-indriya kA Adhe candramA ke samAna, ghrANa-indriya kA kadamba ke phUla ke samAna AkAra hai aura sparzana-indriya aneka AkAra vAlI hai||134|| ___ ekendriya jIva kA svarUpa jANadi passadi bhujadi sevadi pAsidieNa ekkenn| kuNadi ya tassAmittaM thAvarU eiMdio tenn||135|| kyoMki sthAvara jIva eka sparzana indriya ke dvArA hI jAnatA hai, dekhatA hai, bhogatA hai, sevana karatA hai aura usakA svAmIpanA karatA hai, isaliye
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 dhavalA pustaka 1 use ekendriya sthAvara jIva kahA hai||135|| dvIndriya jIva kA svarUpa kukkhikimi-sipi-saMkhA gUMDUlAriTTha-akkha-khullA y| taha ya varADaya jIvA yA bIiMdiyA ede||136|| kukSi-kRmi arthAt peTa ke kIr3e, sIpa, zaMkha, gaNDolA arthAt udara meM utpanna hone vAlI bar3I kRmi, ariSTa nAmaka eka jIvavizeSa akSa arthAt candanaka nAmaka jalacara jIva vizeSa, kSullaka arthAt choTA zaMkha aura kaur3I Adi dvIndriya jIva haiN|136|| trIndriya jIva kA svarUpa kathu-pipIlika maMkuNa-vicchia-jUiMdagova-gomhI y| uttigaNaTiyAdI yA tIiMdiyA jiivaa||137|| kunthu, pipIlikA, khaTamala, bicchU, jUM, indragopa, kanakhajUrA, gardabhAkAra kITa vizeSa tathA naTTiyAdika kITa vizeSa, ye saba trIndriya jIva haiN|137|| caturindriya jIva kA svarUpa makkaDaya-bhamara-mahuvara-masaya-padaMgA ya slh-gomcchii| macchI saMdasa kIDA yA cauridiyA jiivaa||138|| makar3I, bhauMrA, madhu-makkhI, macchara, pataMga, zalabha, gomakkhI, makkhI aura daMza se dazane vAle kIr3oM ko caturindriya jIva jAnanA caahie|138|| paJcendriya jIva kA svarUpa saMsedima-sammucchima-ubbhedima-ovavAdiyA cev| rasa-potaMDajajarajA paMcidiyA jiivaa||139||
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 46 svedaja, sammUrchima, udbhijja, aupapAdika, rasaja, pota, aNDaja aura jarAyuja ye saba paJcendriya jIva jAnanA caahie||139|| siddhoM ke indriyavyApAra nahIM Na vi iMdiya-karaNa-judA avaggahAdIhi gAhayA atthe| Neva ya iMdiya-sokkhA annidiyaannNt-nnaann-suhaa||140|| ve siddha jIva indriyoM ke vyApAra se yukta nahIM haiM aura avagrahAdika kSAyopazamika jJAna ke dvArA padArthoM ko grahaNa nahIM karate haiN| unake indriya-sukha bhI nahIM hai, kyoMki unakA ananta jJAna aura ananta sukha anindriya hai||140|| prANa kA svarUpa bAhira-pANehi jahA taheva abbhatarehi paannehi| jIvaMti jehi javA pANA te hoMti boddhvaaN||141|| jisa prakAra netroM kA kholanA, banda karanA, vacana pravRtti Adi bAhya prANoM se jIva jIte haiM, usI prakAra jina abhyantara indriyAvaraNa karma ke kSayopazamAdi ke dvArA jIva meM jIvitapane kA vyavahAra ho unako prANa kahate haiM / / 141 / / ekendriyAdi ke indriyA~ eiMdiyasa phusaNaM ekkaM ci ya hoi ses-jiivaannN| hoMti kama-vaDDhiyAiM jibbhaa-ghaannkkhi-sottii||142|| ekendriya jIva ke eka sparzana indriya hI hotI hai aura zeSa jIvoM ke krama se bar3hatI huI jihvA, ghrANa, akSi aura zrotra indriyA~ hotI haiN||142||
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 dhavalA pustaka 1 mithyAdRSTi jIva sutto ta samma darisijjataM jadA Na sddhdi| so ceya havadi micchAiTThI hu tado pahuDi jiivo||143|| sUtra se AcAryAdi dvArA bhale prakAra samajhAye jAne para bhI yadi vaha jIva viparIta artha ko chor3akara samIcIna artha kA zraddhAna nahIM karatA hai, to usI samaya se vaha jIva mithyAdRSTi ho jAtA hai||143|| dhyAna se mukti jaha kaMcaNamigga-gayaM muMcai kiTTeNa kAliyAe y| taha kAya-baMdha-mukkA akAyA jjhaann-joenn||144|| jisa prakAra agni ko prApta huA sonA, kITa aura kAlimArUpa bAhya aura abhyantara donoM prakAra ke mala se rahita ho jAtA hai, usI prakAra dhyAna ke dvArA yaha jIva kAya aura karmarUpa bandha se mukta hokara kAyarahita ho jAtA hai||144|| sAdhAraNa jIvoM kA lakSaNa sAhAraNamAhAro sAhAraNamANapANa-gahaNaM c| sAhAraNa-jIvANaM sAhAraNa lakkhaNaM bhnniy||145|| sAdhAraNa jIvoM kA sAdhAraNa hI AhAra hotA hai aura sAdhAraNa hI zvAsocchvAsa kA grahaNa hotA hai| isa prakAra paramAgama meM sAdhAraNa jIvoM kA sAdhAraNa lakSaNa kahA hai||145|| sAdhAraNa jIvoM kA janma-maraNa jatthekku marai javo tattha du maraNaM have annNtaannN| vakkamadi jattha ekko vakkamaNaM tattha nntaann||146|| sAdhAraNa jIvoM meM jahA~ para eka jIva maraNa karatA hai vahA~ para ananta
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 48 jIvoM kA maraNa hotA hai aura jahA~ para eka jIva utpanna hotA hai vahA~ para ananta jIvoM kA utpAda hotA hai||146|| eka nigoda zarIra meM jIvarAzi eya-Nigoda-sarIre jIvA davva-ppamANado ditttthaa| siddhe aNaMta-guNA savveNa vitiid-kaalenn||147|| dravya-pramANa kI apekSA siddharAzi aura saMpUrNa atIta kAla se anantaguNe jIva eka nigoda-zarIra meM dekhe gaye haiN||147|| nitya nigoda atthi aNaMtA jIvA jehi Na patto tasANa prinnaamo| bhAva-kalaMkaipaurA Nigoda-vAsaM Na muNcNti||148|| nitya nigoda meM aise anantAnanta jIva haiM jinhoMne abhI taka trasa paryAya nahIM pAI hai aura jo bhAva arthAt nigoda paryAya ke yogya kaSAya ke udaya se utpanna huI durlezyArUpa pariNAmoM se atyanta abhibhUta rahate haiM, isaliye nigoda-vAsa ko kabhI nahIM chodd'te||148|| pRthivIkAyika jIva puDhavI ya sakkarA vAlua uvale silAdi chttiisaa| puDhavImayA hu jIvA NihiTThA jinnvriNdehi||149|| jinendra bhagavAn ne pRthivI, zarkarA, bAlukA, upala aura zilA Adi ke bheda se pRthivIrUpa chattIsa prakAra ke jIva kahe haiN||149|| jalakAyika jIva osA himo ya ghUmari haradaNu suddhodavo ghaNodo y| ede du AukAyA jIvA jinn-saasnnudditttthaa||150||
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 49 osa, barpha, kuharA, sthUla bindurUpa jala, sUkSma bindurUpa jala, cadrakAntamaNi se utpanna huA zuddha jala, jharanA Adi se utpanna huA jala, samudra, tAlAba aura ghanavAta Adi se utpanna huA ghanodaka athavA haradaNu arthAt tAlAba aura samudra Adi se utpanna huA jala tathA ghanodaka arthAt megha Adi se utpanna huA jala ye saba jinazAsana meM jalakAyika jIva kahe gaye haiN||150|| agnikAyika jIva iMgAla-jAla-accI mummura-suddhAgaNI tahA agnnii| aNaNe vi evamAI te ukkAyA smudditttthaa||151|| aMgAra, jvAlA, aciM arthAt agnikiraNa, marmura arthAt bhUsA athavA kaNDA kI agni, zuddhAgni arthAt bijalI aura sUryakAnta Adi se utpanna huI agni aura dhUmAdisahita sAmAnya agni, ye saba agnikAyika jIva kahe gaye haiN||151|| vAyukAyika jIva vAubbhAmo ukkali-maMDali-guMjA mahA ghaNo ya tnnuu| ede du vAukAyA jIvA jinn-iNd-nnihitttthaa||152|| sAmAnya vAyu, udghAma arthAt ghUmatA huA Upara jAne vAle vAyu (cakravAta), utkali arthAt nIce kI ora bahane vAlA yA jala kI taraMgoM ke sAtha taraMgita hone vAlA vAyu, maNDali arthAt pRthivI se sparza karake ghUmatA huA vAyu, guMjA arthAt guMjAyamAna vAyu, mahAvAta arthAt vRkSAdi ke bhaMga se utpanna hone vAlA vAyu, ghanavAta aura tanuvAta ye saba vAyukAyika jIva jinendra bhagavAn ne kahe haiN||152||
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 50 pratyeka jIva evaM usake bheda mUlagga - pora-vIyA kaMdA taha khaMgha - vIya- viiyruuhaa| sammucchimA ya bhaNiyA patteyANaMtakAyA ya / / 153 / / mUlabIja, agrabIja, parvabIja, kandabIja, skandhabIja, bIjaruha aura saMmUchima, ye saba vanaspatiyAM sapratiSThita pratyeka aura apratiSThita pratye ke bheda se do prakAra kI kahI gaI haiM / / 153 1 trasakAyika jIva bihi tIhi cauhi paMcahi sahiyA je idiehi loyammi | te tasakAyA jIvA NeyA bIrovaese Na / / 154 / / loka meM jo jIva do indriya, tIna indriya, cAra indriya aura pA~ca indriyoM se yukta haiM unheM vIra bhagavAn ke upadeza se trasakAyika jIva jAnanA caahiye||154|| ayogIjina kA svarUpa jesiM Na santi jogA suhAsuhA puNNa - pAva saMjaNayA / te hoMti ajogijiNA aNovamANaMta - bala - kaliyA / / 155 / / jina jIvoM ke puNya aura pApa ke utpAdaka zubha aura azubha yoga nahIM pAye jAte haiM, ve anupama aura ananta - bala sahita ayogIjina kahalAte haiN| 1551 satya evaM mRSA manoyoga sabbhAvo saccamaNo jo jogo teNa saccamaNajogo / tavvivarIdo mosA jANubhayaM saccamosaM ti / / 156 / / sadbhAva arthAt satyArtha ko viSaya karane vAle mana ko satyamana kahate haiM aura usase jo yoga hotA hai use satyamanoyoga kahate haiN| isase viparIta
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 dhavalA pustaka 1 yoga ko mRSAmanoyoga kahate haiN||156|| asatyamRSA manoyoga Na ya sacca-mosa-jutto jo du maNo so asccmosmnno| jo jogo jeNa have asaccamoso du mnnjogo||157|| jo mana satya aura mRSA se yukta nahIM hotA hai usako asatyamRSAmana kahate haiM aura usase jo yoga arthAt prayatnavizeSa hotA hai use asatyamRSAmanoyoga kahate haiN||157|| satya, mRSA evaM ubhaya vacana yoga dasaviha-sacce vayaNe jo jogo so du sccvcijogii| tavvivarIdo moso jANubhayaM saccamosaM ti||158|| daza prakAra ke satyavacana meM vacanavargaNA ke nimitta se jo yoga hotA hai use satyavacana yoga kahate haiN| usase viparIta yoga ko mRSAvacanayoga kahate haiN| satyamRSArUpa vacana yoga ko ubhayavacanayoga kahate haiN||158|| asatyamRSA vacanayoga jo Neva sacca-moso taM jANa asccmosvcijog| amaNANaM jA bhAsA snnnniinnaamNtnniiyaadii||159|| jo na to satyarUpa hai aura na mRSArUpa hI hai vaha asatyamRSAvacanayoga hai| asaMjJI jIvoM kI bhASA aura saMjJI jIvoM kI AmantraNI Adi bhASAeM isake udAharaNa haiN||159|| audArika kAyayoga purumahamudArurAlaM eyaTTho taM vijANa tamhi bhvN| orAliyaM ti vRttaM orAliyakAyajogo so||160||
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 52 puru, mahat, udAra aura urAla, ye zabda ekArthavAcaka haiN| udAra meM jo hotA hai use audArikakAyayoga kahate haiN||160|| audArika mizra kAyayoga viviha-guNa-iDiDha-juttaM veuvviyamahava vikiriyA cev| jo teNa saMpajogo orAliyamissako jogo||161|| audArika kA artha Upara kaha Aye haiN| vahI zarIra jaba taka pUrNa nahIM hotA hai taba taka mizrakahalAtA hai aura usake dvArA hone vAle saMprayoga ko audArikamizrakAyayoga kahate haiN||161|| vaikriyika kAyayoga viviha-guNa-iDiDha-juttaM veuvviyamahava vikiriyA cev| tisse bhavaM ca NeyaM veuvviyakAyajogo so||162|| nAnA prakAra ke guNa aura RddhiyoM se yukta zarIra ko vaigUrvika athavA vaikriyaka zarIra kahate haiM aura isake dvArA hone vAle yoga ko vaigUrvikakAyayoga kahate haiN||162|| vaikriyika mizra kAyayoga veuvviyamuttatthaM vijANa missaM ca aparipuNNaM c| jo teNa saMpajogo veuvviyamissako jogo||163|| vaigUrvika kA artha pahale kaha hI cuke haiN| vahI zarIra jabataka pUrNa nahIM hotA hai taba taka mizra kahalAtA hai aura usake dvArA jo saMprayoga hotA hai use vaigUrvikamizrakAyayoga kahate haiN||163||
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 53 AhAraka kAyayoga Aharadi aNeNa muNI suhume aDhe sayassa sNdehe| gattA kevali-pAsaM tamhA AhArako jogo||164|| chaTaveM guNasthAnavartI muni apane ko saMdeha hone para jisa zarIra ke dvArA kevalI ke pAsa jAkara sUkSma padArthoM kA AharaNa karatA hai use AhAraka zarIra kahate haiN| isaliye usake dvArA hone vAle prayoga ko AhAraka kAyayoga kahate haiN||164|| AhAraka mizra kAyayoga AhArayamuttatthaM viyANa missaM ca aparipuNNaM ti| jo teNa saMpajogo AhArayamissako jogo||165|| AhAraka kA artha kaha Aye haiN| vaha AhAraka zarIra jaba taka pUrNa nahIM hotA hai taba taka usako AhAraka mizra kahate haiM aura usake dvArA jo saMprayoga hotA hai use AhAraka mizra kAyayoga kahate haiN||165|| kArmaNa kAyayoga kammeva ca kamma-bhavaM kammaiyaM teNa jo du sNjogo| kammaiyakAyajogo ega-viga-vigesu smesu||166|| jJAnAvaraNAdi ATha prakAra ke karmaskandha ko hI kArmaNazarIra kahate haiN| athavA nAmakarma se jo utpanna hotA hai use kArmaNazarIra kahate haiM aura usake dvArA hone vAle yoga ko kArmaNakAyayoga kahate haiN| yaha yoga eka, do athavA tIna samaya taka hotA hai|||166|| samudghAtapUrvaka mukta hone vAle jIva chammAsAuvase se uppaNaNaM jassa kevalaM gaannN| sa-samugghAo sijjhai sesA bhajjA smugghaae||167||
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 54 chaha mAha pramANa Ayukarma ke zeSa rahane para jisa jIva ko kevalajJAna utpanna huA hai vaha samudghAta ko karake hI mukta hotA hai| zeSa jIva samudghAta karate bhI haiM aura nahIM bhI karate haiN||167|| jesi Au-samAI NAmA godANi veyaNIyaM c| te akaya-samugghAyA vaccaMtiyare smugghaae-1168|| jina jIvoM ke nAma, gotra aura vedanIyakarma kI sthiti Ayukarma ke samAna hotI hai ve samudghAta nahIM karake hI mukti ko prApta hote haiN| dUsare jIva samudghAta karake hI mukta hote haiN||168|| AyubaMdha ho jAne para samyagdarzana evaM vratagrahaNa kA vidhAna cattAri vi chettAI Auga baMgheNa hoi smmttN| aNavada-mahavvadAI Na lahada devAyagaM mott||16911 cAroM gati sambandhI Ayukarma ke bandha ho jAne para bhI samyagdarzana utpanna ho sakatA hai, paraMtu devAyu ke bandha ko chor3akara zeSa tIna Ayukarma ke bandha hone para yaha jIva aNuvrata aura mahAvrata ko grahaNa nahIM karatA hai||169|| strI kA svarUpa chAdedi sayaM doseNa yado chAdai paraM hi dosenn| chAdaNasIlA jamhA tamhA sA vaNiyA itthii||170|| jo mithyAdarzana, ajJAna aura asaMyama Adi doSoM se apane ko AcchAdita karatI hai aura madhura saMbhASaNa, kaTAkSa-vikSepa Adi ke dvArA jo dasare paruSoM ko bhI abrahma Adi doSoM se AcchAdita karatI hai. usako AcchAdanazIla hone ke kAraNa strI kahA hai||170||
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 55 puruSa kA svarUpa puru-guNa-bhoge sede karedi logamhi puruguNaM kmm| puru uttamo ya jamhA so vaNNido puriso||171|| jo uttama guNa aura uttama bhogoM meM sotA hai athavA jo loka meM uttama guNayukta kArya karatA hai aura jo uttama hai, use puruSa kahA hai||171|| napuMsaka kA svarUpa NevitthI va pumaM NavUsao ubhy-liNg-vdiritto| iTTAvAga-samANaga-veyaNa-garuo kalasu citto||172|| jo na strI hai aura na puruSa hai, kintu strI aura puruSa saMbaMdhI donoM prakAra ke ligoM se rahita hai, avA kI agni ke samAna tIvra vedanA se yukta hai aura sarvadA strI aura puruSa viSayaka maithuna kI abhilASA se utpanna huI vedanA se jisakA citta kaluSita hai, use napuMsaka kahate haiN||172|| vedarahita jIva kaaris-tnnittttvaagggi-sris-prinnm-veynnummukkaa| avagaya-vedA jIvA saga-saMbhavaNaMta-vara-sokkhA / / 173 / / jo kArISa (kaNDe kI) agni, tRNAgni aura iSTApAkAgni (ave kI agni) ke samAna pariNAmoM se utpanna huI vedanA se rahita haiM aura apanI AtmA se utpanna hue ananta aura utkRSTa sukha ke bhoktA haiM, unheM vedarahita jIva kahate haiN||173|| krodha ke prakAra sila-puDhavi-bheda-dhUlI-jala-rAI-samANao have koho| NAraya-tiriya-NarAmara-gaIsu uppAyao kmso||174|| krodha kaSAya cAra prakAra kA hai- patthara kI rekhA ke samAna, pRthivI
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 56 kI rekhA ke samAna, dhUlirekhA ke samAna aura jalarekhA ke smaan| ye cAroM hI krodha krama se naraka, tiryaMca, manuSya aura devagati meM utpanna karAne vAle hote haiN||174|| mAna ke prakAra selaTThi-kaTTha-vettaM NiyabheeNaNuharaMtao maanno| NAraya-tiriya-NarAmara-gai-visayuppAyao kmso||175|| mAna cAra prakAra kA hai- patthara ke samAna, haDDI ke samAna, kATha ke samAna tathA beta ke smaan| ye cAra prakAra ke mAna krama se naraka, tiryaMca, manuSya aura devagati ke utpAdaka haiN||175|| mAyA ke prakAra beluvamUlorabbhaya - siMge gomuttaNa khorppe| sarisI mAyA NAraya-tiriya-NarAmaresu jaNai ji||176|| mAyA cAra prakAra kI hai- bAMsa kI jar3a ke samAna, meDhe ke sIMga ke samAna, gomUtra ke samAna tathA khurapA ke smaan| yaha cAra prakAra kI mAyA krama se jIva ko naraka, tiryaMca, manuSya aura devagati meM le jAtI hai||176|| lobha ke prakAra kimirAya-cakka-taNu-mala-harida-rAeNa sarisao loho| NAraya-tirikkha-mANusa-devesuppAyao kmso||177|| lobha cAra prakAra kA hai- krimirAga ke samAna, cakramala ke samAna, zarIra ke mala ke samAna aura haldI ke raMga ke smaan| yaha krama se naraka, tiryaMca, manuSya aura deva gati kA utpAdaka hai||177||
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 dhavalA pustaka 1 akaSAya jIva app-probhy-baadhnn-bNdhaasNjm-nnimitt-kodhaadii| jesi patthi kaSAyA amalA akasAiNo jiivaa||178|| jinake svayaM apane ko, dUsare ko tathA donoM ko bAdhA dene, bandha karane aura asaMyama karane meM nimittabhUta krodhAdi kaSAya nahIM haiM tathA jo bAhya aura abhyantara mala se rahita haiM aise jIvoM ko akaSAya kahate haiN||178|| mati-ajJAna (matyajJAna) visa-jaMta-kUDa-paMjara-baMdhAdisu vinnuvdes-krnnenn| jA khalu pavattai madI madi-aNNANe tti taM beti||179|| dasare ke upadeza binA viSa, yantra. kaTa. paMjara tathA bandha Adi ke viSaya meM jo buddhi pravRtta hotI hai usako matyajJAna kahate haiN||179|| zrutAjJAna AbhIyamAsurakkhA bhaarh-raamaaynnaadi-uvesaa| tucchA asAhaNIyA suda-aNNANe tti taM beti||180|| caurazAstra. hiMsAzAstra bhArata aura rAmAyaNa Adi ke taccha aura sAdhana karane ke ayogya upadezoM ko zrutAjJAna kahate haiN||180|| vibhaMgAvadhijJAna vivarIyamohiNANaM khaiyuvasamiyaM ca kamma-bIjaM c| vebhaMgo tti pauccaI samatta-NANIhi smymhi||181|| sarvajJoM ke dvArA Agama meM kSayopazamajanya aura mithyAtvAdi karma ke kAraNa rUpa viparIta avadhijJAna ko vibhaMgAvadhijJAna kahA hai||181||
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 58 matijJAna aura matijJAna ke 336 bheda abhimuh-nniymiy-bohnnmaabhinnibohiymnnidi-iNdiyNj| bahu-oggahAiNA khalu ky-chttiis-ti-sy-bhey||182|| mana aura indriyoM kI sahAyatA se utpanna hue abhimukha aura niyamita padArtha ke jJAna ko Abhinibodhika jJAna kahate haiN| usake bahu Adika bAraha prakAra ke padArtha aura avagraha Adi kI apekSA tIna sau chattIsa bheda ho jAte haiN||182|| zrutajJAna evaM usake bheda atthAdo atthatara-uvalaMbho taM bhaNati sudnnaannN| AbhiNibohiya-puvvaM NiyameNiha saddajaM pmuh||183|| matijJAna se jAne hue padArtha ke avalambana se tatsaMbaMdhI dUsare padArtha ke jJAna ko zrutajJAna kahate haiN| yaha jJAna niyama se matijJAnapUrvaka hotA hai| isake akSarAtmaka aura anakSarAtmaka athavA zabdajanya aura liMgajanya isa prakAra do bheda haiN| unameM zabdajanya zrutajJAna mukhya hai||183|| avadhijJAna evaM usake bheda avahIyadi tti ohI sImANANe tti vaNNidaM sme| bhava-guNa-paccaya-vihiyaM tamohiNANe tti NaM beti||184|| dravya, kSetra, kAla aura bhAva kI apekSA jisa jJAna ke viSaya kI sImA ho use avadhijJAna kahate haiN| isaliye paramAgama meM isako sImAjJAna kahA hai| isake bhavapratyaya aura guNapratyaya ye jinendradeva ne do bheda kahe haiN||184|| manaHparyayajJAna ciMtiyamaciMtiyaM vA addhaM ciMtiyamaNeyabhe yagaya / maNapajjavaM ti uccai jaM jANai taM khu nnr-loe||185||
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 59 jisakA bhUtakAla meM cintana kiyA hai, athavA jisakA bhaviSyakAla meM cintana hogA, athavA jo ardhacintita hai ityAdi aneka bhedarUpa dUsare ke mana meM sthita padArtha ko jo jAnatA hai, use manaHparyayajJAna kahate haiN| yaha jJAna manuSyakSetra meM hI hotA hai||185|| kevalajJAna saMpuNNaM tu samaggaM kevlmsvtt-svv-bhaav-vidN| logAloga-vitimiraM kevalaNANaM munneyvvaa||186|| jo jIva dravya ke zaktigata sarvajJAna ke avibhAga-praticchedoM ke vyakta ho jAne ke kAraNa saMpUrNa hai, jJAnAvaraNa aura vIryAntarAya karma ke sarvathA nAza ho jAne ke kAraNa jo apratihata zakti hai isaliye samagra hai, jo indriya aura mana kI sahAyatA se rahita hone ke kAraNa kevala hai, jo pratipakSI cAra ghAtiyA karmoM ke nAza ho jAne se anukrama rahita saMpUrNa padArthoM meM pravRtti karatA hai isaliye asapatna hai aura jo loka aura aloka meM ajJAnarUpI andhakAra se rahita hokara prakAzamAna ho rahA hai, use kevalajJAna jAnanA caahiye||186|| sAmAyika saMyata saMgahiya-sayala-saMjamameya-jamamaNuttaraM durvgmm| jIvo samuvvahaMto sAmAiya-saMjado hoii||18711 jisameM samasta saMyamoM kA saMgraha kara liyA gayA hai, aise lokottara aura daradhigamya abhedarUpa eka yama ko dhAraNa karane vAlA jIva sAmAyika saMyata hotA hai||187||
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 60 chedopasthApaka saMyata chettUNa ya pariyAyaM porANaM jo Thavei appaannN| paMcajame dhamme so chadovaTThAvao jiivo||188|| jo purAnI sAvadha vyApArarUpa paryAya ko chedakara pA~ca yamarUpa dharma meM apane ko sthApita karatA hai, vaha jIva chedopasthApaka saMyamI kahalAtA hai||188|| parihAravizuddhi saMyata paMca-samido ti-gutto pariharai sadA vi jo hu saavjj| paMca-jameya-jamo vA parihAro saMjado so hu||189|| jo pA~ca samiti aura tIna guptiyoM se yukta hotA huA sadA hI sAvadha yoga kA parihAra karatA hai tathA pAMca yamarUpa chedopasthApanA saMyama ko eka yamarUpa sAmAyika saMyama ko dhAraNa karatA hai, vaha parihAravizuddhi saMyata kahalAtA hai||189|| sUkSmasAmparAya saMyata aNulobhaM vedaMto javo uvasAmago va khavao vaa| so suhuma-sAMparAo jahakkhAdeNUNao kiM pi||190|| cAhe upazama zreNI kA ArohaNa karane vAlA ho athavA kSapaka zreNI kA ArohaNa karane vAlA ho, paraMtu jo jIva sUkSma lobha kA anubhava karatA hai, use sUkSmasAMparAyazuddhi saMyata kahate haiN| yaha saMyata yathAkhyAta saMyama se kucha kama saMyama ko dhAraNa karane vAlA hotA hai||190|| yathAkhyAta saMyata uvasaMte khINe vA asuhe kammamhi mohnniiymhi| chadumattho va jiNo va jahakhAdo saMjado so hu||191||
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 61 azubha mohanIya karma ke upazAnta athavA kSaya ho jAne para gyArahaveM, bArahaveM guNasthAnavartI chadmastha aura terahaveM, caudahaveM guNasthAnavartI jina yathAkhyAtazuddhi saMyata hote haiN||191|| dezavirata jIva paMca-ti-cauvvihehi aNu-guNa-sikkhA-vaehi sNjuttaa| vuti desa-virayA sammAiTThI jjhaariy-kmmaa||192|| jo pA~ca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAvratoM se saMyukta hote hue asaMkhyAtaguNI karma nirjarA karate haiM, aise samyagdRSTi jIva dezavirata kahe jAte haiN||192|| dezavirata ke bheda daMsaNa-vaya-sAmAiya-posaha-sacitta-rAibhatte y| bamhAraMbha-pariggaha-aNumaNa-uddiTTha desvirdede||193|| dArzanika, vratika, sAmAyikI, proSadhopavAsI, sacittavirata, rAtribhuktavirata, brahmacArI, Arambhavirata, parigrahavirata, anumativirata aura uddiSTavirata ye dezavirata ke gyAraha bheda haiN||193|| asaMyata kA svarUpa jIvA coisa-bheyA iMdiya-visayA tahaTThavIsaM tu| je tesu Neva viradA asaMjadA te munneyvvaa||194|| jIvasamAsa caudaha prakAra ke hote haiM aura indriya tathA mana ke viSaya aTThAIsa prakAra ke hote haiN| jo jIva inase virata nahIM haiM, unheM asaMyata jAnanA caahiye||194||
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 62 cakSu evaM acakSu darzana cakkhUNa jaM payAsadi dissadi taM cakkhu-dasaNa beti| sesiMdiya-ppayAso NAdavvo so acakkhu tti||195|| jo cakSu indriya ke dvArA prakAzita hotA hai athavA dikhAI detA hai use cakSu darzana kahate haiM tathA zeSa indriya aura mana se jo pratibhAsa hotA hai, use acakSu darzana kahate haiN||195|| avadhi darzana paramANu-AdiyAiM aMtima-khadhaM ti mutti-dvvaaiN| taM odhi-dasaNaM puNa jaM passaI tAI paccakkhaM / / 196 / / paramANu se Adi lekara antima skandha paryanta mUrta padArthoM ko jo pratyakSa dekhatA hai, use avadhi darzana kahate haiN||196|| kevala darzana bahuviha bahuppAyArA ujjovA parimiyamhi khettmhi| logAloga atimiro jo kevldsnnujjovo||197|| apane-apane aneka prakAra ke bhedoM se yukta bahuta prakAra ke prakAza isa parimita kSetra meM hI pAye jAte haiM, paraMtu jo kevala darzana rUpI udyota hai vaha loka aura aloka ko bhI timira rahita kara detA hai||197|| jJAna kI sarvagatatA AdA NANa-pamANaM gANaM nney-ppmaannmuddilN| NeyaM loAloaM tamhA NANaM tu svv-gyN||198|| AtmA jJAna pramANa hai, jJAna jJeya pramANa hai, jJeya lokAloka pramANa hai, isaliye jJAna sarvagata kahA hai||198||
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 __63 dravya meM artha evaM vyaJjana paryAyeM eya-daviyammi je attha-pajjayA vayaNa-pajjayA vaavi| tIdAgaya-bhUdA tAvadiyaM taM havai dvv||199|| eka dravya meM atIta, anAgata aura gAthA meM Aye hue 'api' zabda se vartamAna paryAyarUpa jitanI arthaparyAya aura vyaJjanaparyAya haiM tatpramANa vaha dravya hotA hai||199|| kRSNa lezyA caMDo Na muyadi bairaM bhaMDaNa-sIlo ya dhamma-daya -rhio| duTTho Na ya edi vasaM lakkhaNamedaM tu kinnhss||200|| tIvra krodha karane vAlA ho, baira ko na chor3e, lar3anA jisakA svabhAva ho, dharma aura dayA se rahita ho, duSTa ho aura jo kisI ke vaza ko prApta na ho, ye saba kRSNa lezyA vAle ke lakSaNa haiN||200|| maMdo buddhi-vihINo NivviNNANI ya visaya-lolo y| mANI mAyI ya tahA Alasso ce bhejjo y||201|| manda arthAta svacchanda ho athavA kAma karane meM manda ho. vartamAna kArya karane meM viveka rahita ho, kalA-cAturya se rahita ho, pA~ca indriyoM ke sparzAdi bAhya viSayoM meM lampaTa ho, mAnI ho, mAyAvI ho, AlasI ho aura bhIrU ho, ye saba bhI kRSNa lezyA vAle ke lakSaNa haiN||201|| nIla lezyA NihA-vaMcaNa-bahulo ghaNa-ghaNNe hoi tivva-saNNo y| lakkhaNamedaM bhaNiyaM samAsado nniil-lessss||202|| jo atinidrAlu ho, dUsaroM ko Thagane meM atidakSa ho aura dhana-dhAnya ke viSaya meM jisakI atitIvra lAlasA ho, ye saba nIla lezyA vAle ke saMkSepa
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa se lakSaNa kahe gaye haiN| 120211 64 kApota lezyA rUsadi didi aNNe dUsadi bahuso ya soya-bhaya- bahulo / asuyadi paribhavadi paraM pasaMsadi ya appayaM bahuso / / 2031 Na ya pattiyai paraM so appANaM piva paraM pi mnnnnNto| tUsadi abhitthuvaMto Na ya jANai hANi vddddhiio||204 / / maraNaM patthei raNe dedi subahuaM hi thuvvamANo du / Na gaNai akajja-kajjaM lakkhaNamedaM tu kAussa | 120511 jo dUsaroM ke Upara krodha karatA hai, dUsare kI nindA karatA hai, aneka prakAra se dUsaroM ko duHkha detA hai, athavA dUsaroM ko doSa lagAtA hai, atyadhika zoka aura bhaya se vyApta rahatA hai, dUsaroM ko sahana nahIM karatA hai, dUsaroM kA parAbhava karatA hai, apanI nAnA prakAra se prazaMsA karatA hai, dUsaroM ke Upara vizvAsa nahIM karatA hai, apane samAna dUsare ko bhI mAnatA hai, stuti karane vAle ke Upara saMtuSTa ho jAtA hai, apanI aura dUsare kI hAni aura vRddhi ko nahIM jAnatA hai, yuddha meM marane kI prArthanA karatA hai, stuti karane vAle ko bahuta dhana de DAlatA hai aura kArya, akArya kI kucha bhI gaNanA nahIM karatA hai, ye saba kApota lezyA vAle ke lakSaNa haiN| 2021 pIta lezyA jANai kajjamakajjaM seyamaseyaM ca svv-sm-paasii| daya - dANa - rado yamidU lakkhaNamedaM tu teuss||206|| jo kArya-akArya aura sevya - asevya ko jAnatA hai, sabake viSaya meM samadarzI rahatA hai, dayA aura dAna meM tatpara rahatA hai aura mana, vacana tathA kAya se komala pariNAmI hotA hai, ye saba pIta lezyA vAle ke lakSaNa haiN| 12061
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 65 padma lezyA cAgI bhaddo cokkho ujjuva-kammo ya khamai bhuaNpi| sAhu-guru-pUjaNa-rado lakkhaNamedaM tu pmmss||207|| jo tyAgI hai, bhadrapariNAmI hai, nirmala hai, nirantara kArya karane meM udyata rahatA hai, jo aneka prakAra ke kaSTaprada aura aniSTa upasargoM ko kSamA kara detA hai aura sAdhu tathA gurujanoM kI pUjA meM rata rahatA hai, ye saba padma lezyA vAle ke lakSaNa haiN||207|| zukla lezyA Na u kuNai pakkhavAyaM Na vi ya NidANaM samo ya svvesu| Natthi ya rAya-bosA ho vi ya sukk-lessss||208|| jo pakSapAta nahIM karatA hai, nidAna nahIM bAMdhatA hai, sabake sAtha samAna vyavahAra karatA hai, iSTa aura aniSTa padArthoM ke viSaya meM rAga aura dveSa se rahita hai tathA strI, putra aura mitra Adi meM sneha rahita hai, ye saba zukla lezyA vAle ke lakSaNa haiN||208|| lezyA rahita jIva kiNhAdi-lessa-rahidA saMsAra-viNiggayA annNt-suhaa| siddhi-puraM saMpattA alessiyA te munneyvvaa||209|| jo kRSNAdi lezyAoM se rahita haiM, paMca parivartanarUpa saMsAra se pAra ho gaye haiM, jo atIndriya aura ananta sukha ko prApta haiM aura jo AtmopalabdhirUpa siddhipurI ko prApta ho gaye haiM, unheM lezyArahita jAnanA caahiye||209||
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 66 eka nigoda zarIra meM jIvoM kI saMkhyA eya-Nigoda-sarIre javA davva-ppamANado ditttthaa| siddhahi aNaMta-guNA savveNa vitiid-kaalenn||210|| dravya pramANa kI apekSA siddharAzi se aura saMpUrNa atIta kAla se anantaguNe jIva eka nigoda zarIra meM dekhe gaye haiN||210|| bhavya evaM abhavya jIva bhaviyA siddhI jesiM jIvANaM te bhavati bhv-siddhaa| tavvivarIdAbhavvA saMsArAdo Na sijjhNti||211|| jina jIvoM kI ananta catuSTayarUpa siddhi hone vAlI ho athavA jo usakI prApti ke yogya hoM, unheM bhavyasiddha kahate haiM aura inase viparIta abhavya hote haiN| ye saMsAra se nikalakara kabhI bhI mukti ko prApta nahIM hote haiN|211|| samyaktva kA svarUpa chappaMca-Nava-vihANaM atthANaM jinnvrovitttthaannN| ANAe ahigameNa va saddahaNaM hoi smmtt||212|| jinendradeva ke dvArA upadiSTa chaha dravya, pA~ca astikAya aura nava padArthoM kA AjJA athavA adhigama se zraddhAna karane ko samyaktva kahate haiN||212|| kSAyika samyaktva khINe daMsaNa-mohe jaM saddahaNaM suNimmalaM hoii| taM khAiya-sammattaM NiccaM kmm-kkhvnn-heuu||213|| darzana mohanIya karma ke sarvathA kSaya ho jAne para jo nirmala zraddhAna hotA hai, vaha kSAyika samyaktva hai| jo nitya hai aura karmoM ke kSapaNa kA kAraNa
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 1 67 hai|213|| vayaNehi vi hoUhi vi iMdiya-bhaya-ANaehi ruuvehi| vIhaccha-duguMchAhi Na so te-lokkeNa caalejj||214|| zraddhAna ko bhraSTa karane vAle vacana yA hetuoM se athavA indriyoM ko bhaya utpanna karane vAle AkAroM se yA bIbhatsa arthAt nindita padArthoM ke dekhane se utpanna huI glAni se, kiMbahunA tIna loka se bhI vaha kSAyika samyagdarzana calAyamAna nahIM hotA hai||214|| vedaka samyaktva daMsaNamohudayAdo uppajjai jaM pytthsddhnnN| cala-malinamagADhaM taM vedaga-sammattamiha munnsu||215|| samyaktva mohanIya prakRti ke udaya se padArthoM kA jo cala, malina aura agAr3harUpa zraddhAna hotA hai, usako vedaka samyagdarzana kahate haiN| aisA he ziSya! tU smjh||215|| upazama samyaktva daMsaNamohuvasamado uppajjai jaM pytth-sddhnnN| uvasama-sammattamiNaM pasaNNa-mala-paMka toy-sm||216|| darzana mohanIya ke upazama se kIcar3a ke nIce baiTha jAne se nirmala jala ke samAna padArthoM kA jo nirmala zraddhAna hotA hai, vaha upazama samyagdarzana hai||216|| sAsAdana samyagdRSTi Na ya micchattaM patto sammattAdo ya jo du privdido| so sAsaNe tti yo sAdiya madha pAriNAmio bhaavo||217|| jo samyaktva se girakara mithyAtva ko nahIM prApta huA hai, use
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 68 sAsAdana samyagdRSTi jAnanA caahie| yaha guNasthAna sAdi aura pAriNAmika bhAva vAlA hai||217|| samyagmithyAdRSTi saddahaNAsadahaNaM jassa ya jIvassa hoi tccesu| viradAviradeNa samo sammAmmiccho tti nnaadvvo||218|| jisa jIva ke jIvAdika tattvoM meM zraddhAna aura azraddhAna rUpa bhAva hai, use viratAvirata ke samAna samyagmithyAdRSTi jAnanA caahie||218|| Na vi jAyai Ni marai Na vi suddho Na vi ya kmm-ummukko| caugaimajjjhatthe vuNa rAgAi-samaNNio jiivo||219|| vaha na janma letA hai, na maratA hai, na zuddha hotA hai aura na karma se unmukta hotA hai, kintu vaha rAgAdi se yukta hokara cAroM gatiyoM meM pAyA jAtA hai||219|| mithyAtvI jIva tiNNi jaNA ekkakka doho Necchati te tivaggA y| ekko tiNNi Na icchai satta vi pAvati micchtt||220|| aise tIna jana jo samyagdarzana, jJAna aura cAritra ina tInoM meM se kisI eka-eka ko (mokSamArga) svIkAra nahIM karate, dUsare aise tIna jana jo ina tInoM meM se do-do ko (mokSamArga) svIkAra nahIM karate tathA koI aisA bhI jIva ho jo tInoM ko (mokSamArga) svIkAra nahIM karatA, ye sAtoM jIva mithyAtvI haiN||220||
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69 samanaska evaM amanaska mImaMsadi jo puvvaM kajjamakajjaM ca taccamidaraM c| sikkhadi NAmeNedi yaso samaNo asamaNo ya vivriido||221|| jo kArya karane se pUrva kArya aura akArya kA tathA tattva aura atattva kA vicAra karatA hai, dUsaroM ke dvArA dI gaI zikSAoM ko sIkhatA hai aura nAma lene para A jAtA hai, vaha samanaska hai aura jo isase viparIta hai, vaha amanaska hai|221||
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 2 71 bIsa prarUpaNA guNa jIvA pajjattI pANA saNNA ya maggaNAo ya / uvajogo vi ya kamaso vIsaM tu parUvaNA bhaNiyA / / 222 // guNasthAna, jIvasamAsa, paryApti, prANa, saMjJA, caudaha mArgaNAe~ aura upayoga, isaprakAra krama se bIsa prarUpaNAe~ kahI gaI haiM / / 222 || saMjJA kA svarUpa evaM bheda iha jAhi vAhiyA vi ya, jIvA pArvati dAruNaM dukkhaM / sevaMtA vi ya ubhaye, tAo cattAri snnnnaao||223|| isa loka meM jinase bAdhita hokara tathA jinakA sevana karate hue ye jIva donoM lokoM meM dAruNa duHkha ko prApta hote haiM, unheM saMjJA kahate haiN| usake cAra bheda haiM- AhAra saMjJA, bhaya saMjJA, maithuna saMjJA aura parigraha saMjJA / / 223 // AhAra saMjJA AhAradaMsaNeNa ya, tassuvajogeNa omako ThAe / sAdidarudIraNAe, havadi hu AhArasaNNA hu / / 224 / / AhAra ke dekhane se, usakA upayoga hone se, peTa ke khAlI hone se tathA asAtAvedanIya karma kI udIraNA hone se jIva ke niyama se AhAra saMjJA hotI hai||224|
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 72 bhaya saMjJA aibhImadaMsaNeNa ya, tassuvajogeNa omsttiie| bhayakammudIraNAe, bhayasaNNA jAyade cduhi||225|| atyanta bhayAnaka padArthoM ke dekhane se, unakA khyAla hone se, zakti ke hIna hone se aura bhaya karma kI udIraNA hone se ina cAra kAraNoM se bhaya saMjJA utpanna hotI hai||225|| maithuna saMjJA paNidarasabhoyaNeNa ya, tassuvajoge kusiilsevaae| vedassudIraNAe, mehuNasaNNA havadi evaM / / 226 / / svAdiSTa aura gariSTha rasa yukta padArthoM kA bhojana karane se, usa ora upayoga hone se, kuzIla kA sevana karane se aura vedakarma kI udIraNA hone se maithuna saMjJA utpanna hotI hai||226|| parigraha saMjJA uvayaraNadaMsaNeNa ya, tassuvajogeNa mucchidAe y| lohassudIraNAe, pariggahe jAyade snnnnaa||227|| bhogopabhoga ke upakaraNa dekhane se, unakA khyAla hone se, mUrchA ke hone se aura lobha karma kI udIraNA hone se parigraha saMjJA utpanna hotI hai||2271 upayoga kA lakSaNa evaM bheda vatthuNimittaM bhAvo, jAdo jIvassa jo du uvjogo| so duviho NAyavvo, sAyAro ceva annaayaaro||228|| vastu ko grahaNa karane ke liye jIva kA jo bhAva hotA hai, use upayoga kahate haiN| usake do bheda haiM- sAkAra aura niraakaar||228||
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 2 73 sAkAra upayoga kA svarUpa madisudaohimaNehi ya, saga saga visaye visesvinnnnaannN| aMtomuhuttakAlaM, uvajogo so du saayaaro||229|| matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna aura manaHparyayajJAna ke dvArA antarmuhUrta kAla paryanta apane-apane viSaya kA jo vizeSa jJAna hotA hai, use sAkAra upayoga kahate haiN||229|| nirAkAra upayoga kA svarUpa iMdiyamaNohiNA vA, atthe avisesidUNa jaM ghnnN| aMtomuhuttakAlaM, uvajogo so annaayaaro||230|| indriya, mana aura avadhi ke dvArA antamuhUrta kAla paryanta padArthoM kI vizeSatA kiye binA jo grahaNa hotA hai, use nirAkAra upayoga kahate haiN|2300 kevalI ke yugapat upayoga sAgAramaNAgAra ke valiNaM yugavadeva uvoge| sAdI aNaMtakAlo paccakkho svvbhaavgdo||231|| kevaliyoM kA sAkAra aura anAkAra upayoga ekasAtha hotA hai| vaha sAdi hokara bhI ananta kAla taka rahane vAlA hotA hai aura vaha pratyakSa saba padArthoM ko grahaNa karane vAlA hotA hai||231|| jIvasamAsa kA lakSaNa jehiM aNeyA jIvA, NajjaMte bahuvihA vi tjjaadii| te puNa saMgahidatthA, jIvasamAsAtti vinnnneyaa||232|| jinake dvArA aneka jIva tathA unakI aneka prakAra kI jAtiyA~ mAnI jAtI haiM, aneka arthoM ke saMgraha karane vAle una dharmoM ko jIvasamAsa
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa kahate haiM, aisA jAnanA cAhiye / / 2321 jIvasamAsa ke bheda bAdarasuhumeiMdiya, biticauriMdiya asaNNisaNNI ya pajjattApajjattA, evaM te coisA hoMti / / 233 / / 74 bAdara ekendriya, sUkSma ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, saMjJI paMcendriya aura asaMjJI paMcendriya ye sAtoM prakAra ke jIva paryApta aura aparyApta ke bheda se do prakAra ke hote haiN| isaliye jIvasamAsa ke kula bheda caudaha batalAye haiM / 12331 paryAptiyoM ke svAmI AhAra- sarIriMdiya-pajjattI ANapANa- bhAsa - maNo / cattAri paMca chappiya eiMdiya - vigala - saNNINaM / / 234 / / AhAra, zarIra, indriya, AnApAna, bhASA aura mana ye chaha paryAptiyAM haiN| unameM se ekendriya jIvoM ke cAra, vikalatraya aura asaMjJI paMcendriyoM ke pA~ca aura saMjJI jIvoM ke chaha paryAptiyAM hotI haiM / / 234 / / paryAptaka evaM aparyAptaka jIva jaha puNNApuNNA giha- ghaDa - vatthAiyAiM davvAiM / taha puNNApuNNAo pajjattiyarA muNeyavvA / / 235 / / jisaprakAra gRha, ghaTa aura vastra Adi dravya pUrNa aura apUrNa donoM prakAra ke hote haiM, usIprakAra jIva bhI pUrNa aura apUrNa do prakAra ke hote haiN| unameM se pUrNa jIva paryAptaka aura apUrNa jIva aparyAptaka kahalAte haiN||235||
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 2 75 daza prANa ke nAma paMcevidiya-pANA maNa-vaci-kAraNa tiNNi blpaannaa| ANAvANappANA AugapANeNa hoti dasa paannaa||236|| pA~coM hI indriyAM, manobala, vacanabala aura kAyabala ye tIna bala, zvAsocchvAsa aura Ayu ye daza prANa haiN||236|| paryAptaka evaM aparyAptaka meM prANa dasa saNNINaM pANA sese gUNatimassa ve uunnaa| pajjattesidaresu ya satta duge se sage guunnaa||236|| saMjJI jIvoM ke daza prANa hote haiN| zeSa jIvoM ke eka-eka prANa kama karanA cAhiye, kintu antima arthAt ekendriya jIvoM ke do prANa kama hote haiN| yaha krama paryAptakoM kA hai, kintu aparyAptaka jIvoM meM saMjJI aura asaMjJI paMcendriyoM ke sAta-sAta prANa hote haiM tathA zeSa jIvoM ke uttarottara eka-eka kama prANa hote haiN||236|| narakoM meM lezyA kAU kAU taha kAU NIlA ya NIlakiNhA y| kiNhA ya paramakiNhA lessA pddhmaadipuddhviinn||237|| kApota, kApota, kApota aura nIla, nIla, nIla aura kRSNa, kRSNa tathA parama kRSNa lezyA prathamAdi pRthiviyoM meM kramazaH jAnanA caahiye||237|| lezyAoM kA varNa kiNhA bhamarasavaNNA NIlA puNa nniilguliysNkaasaa| kAU kaodavaNNA teU tavaNijjavaNNA y||238||
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 76 pammA paumasavaNNA sakkA paNa kaasksmsNkaasaa| kiNhAdi-davvalessA-vaNNaviseso munneyvvo||239|| kRSNa lezyA bhaure ke samAna atyanta kAle varNa kI hotI hai, nIla lezyA nIla kI golI ke samAna nIla varNa kI hotI hai| kApota lezyA kapota varNa vAlI hotI hai, tejolezyA sone ke samAna varNa vAlI hotI hai, padma lezyA padma ke samAna varNa vAlI hotI hai aura zukla lezyA kAsa ke phUla ke samAna zveta varNa kI hotI hai| isa prakAra kRSNAdi dravya lezyAoM ke varNa vizeSa jAnanA caahie||238-239|| bhAva lezyA NimmUlakhAMdhasAhu vasAhaM uccittu vaaupddidaaii| abbhataralessANaM bhiMdai edAI vynnaaii||240|| jar3a-mUla se vRkSa ko kATo, skandha se kATo, zAkhAoM se kATo, upazAkhAoM se kATo, phaloM ko tor3akara khAo aura vAyu se patita phaloM ko khAo. isa prakAra ke ye vacana abhyantara arthAta bhAva lezyAoM ke bheda ko prakaTa karate haiN||240|| zubha lezyAyeM teU teU taha teU pammA pammA ya pamma-sukkA y| sukkA ya paramasukkA lessasamAso munneyvvo||241|| tiNhaM doNhaM doNhaM chaNhaM doNhaM ca terasaNhaM c| etto ya coisaNhaM lessAbhedo munneyvvo||242|| tIna ke tejo lezyA kA jaghanya aMza, do ke tejo lezyA kA madhyama aMza. do ke tejo lezyA kA utkaSTa evaM padama lezyA kA jaghanya aMza. chaha ke padama lezyA kA madhyama aMza.do ke padama lezyA kA utkaSTa evaM zukla lezyA kA jaghanya aMza, teraha ke zukla lezyA kA madhyama aMza
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 tathA caudaha ke parama zukla lezyA hotI hai| isa prakAra tInoM zubha zyAoM kA bheda jAnanA caahie| 241-242 / / lezyA kA lakSaNa evaM bheda lessA ya davvabhAvaM kammaM NokammamissayaM davvaM / jIvassa bhAvalessA pariNAmo appaNo jo so|| 243 // lezyA do prakAra kI hai, dravya lezyA aura bhAva lezyA / nokarma vargaNAoM se mizrita karma vargaNAoM ko dravya lezyA kahate haiM tathA jIva kA kaSAya aura yoga ke nimitta se hone vAlA jo Atmika pariNAma hai, vaha bhAva lezyA kahalAtI hai||243|| maNapajjavaparihArA uvasamasammatta doNNi AhArA / edesu ekkapayade Natthi tti ya sesayaM jANe / / 244 / / mana:paryaya jJAna, parihAravizuddhi saMyama, prathamopazama samyaktva, AhAraka kAya yoga aura AhAraka mizra kAya yoga inameM se kisI eka ke prakRta hone para zeSa ke AlApa nahIM hote, aisA jAnanA caahie||244||
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 3 79 jIva dravya kA svarUpa arasamarUvamagaMdhaM avvattaM cedaNAguNamasaddaM / jANa aliMgaggahaNaM jIvamaNiddiTThasaMThANaM / / 1 / / jo rasa rahita hai, rUpa rahita hai, gandha rahita hai, avyakta arthAt sparza guNa kI vyakti se rahita hai, cetanA guNa yukta hai, zabda paryAya se rahita hai, jisakA liMga (indriya) ke dvArA grahaNa nahIM hotA hai aura jisakA saMsthAna anirdiSTa hai arthAt saba saMsthAnoM se rahita jisakA svabhAva hai use jIva dravya jaano||1| SaDvidha pudgala dravya puDhavI jalaM ca chAyA cauriMdiyavisaya-kamma- paramANU / chavvihameyaM bhaNiyaM poggaladavvaM jiNavarehiM / / 2 / / jinendradeva ne pRthivI, jala, chAyA, netra, indriya ke atirikta zeSa cAra indriyoM ke viSaya, karma aura paramANu, isaprakAra pudgala dravya chaha prakAra kA kahA hai||2|| dravya kA lakSaNa nayo panaye kAntAnA' trikAlAnAM smuccyH| avibhrADbhAvasambandho dravyamekamanekadhA / / 3 / / jo naigamAdi naya aura unakI zAkhA, upazAkhA rUpa upanayoM ke viSayabhUta trikAlavartI paryAyoM kA abhinna sambandha rUpa samudAya hai, use dravya kahate haiN| vaha dravya kathaMcit ekarUpa aura kathaMcit anekarUpa
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 80 hai||3|| eyadaviyammi je atthapajjayA vayaNapajjayA caavi| tIdANAgadabhUdA tAvadiyaM taM havadi davvaM / / 4 / / eka dravya meM atIta, anAgata aura 'api' zabda se vartamAna paryAyarUpa jitane artha paryAya aura vyaMjana paryAya haiM, tatpramANa vaha dravya hotA hai||4|| dravya kI ekAnekatA nAnAtmatAmaprajahattadekamekAtmatAmaprajahacca naanaa| aMgAgibhAvAttava vastu yattat krameNa vaagvaacymnntruupm||5|| apane gaNoM aura paryAyoM kI apekSA nAnA svarUpatA ko na choDatA haA vaha dravya eka hai aura anvayarUpa se ekapane ko nahIM chor3atA huA vaha apane guNoM aura paryAyoM kI apekSA nAnA hai| isaprakAra anantarUpa jo vastu hai vahI, he jina! Apake mata meM kramazaH aMgAMgIbhAva se vacanoM dvArA kahI jAtI hai||5|| samAsa ke prakAra bahuvrIhyavyayIbhAvo dvandvatatpuruSo dvigu:| karmadhAraya ityete samAsAH SaT prkiirtitaaH||6|| bahuvrIhi, avyayIbhAva, dvandva, tatpuruSa, dvigu aura karmadhAraya isaprakAra ye chaha samAsa kahe gaye haiN||6|| samAsoM ke lakSaNa bahu rathoM bahuvrIhiH paraM tatpuruSasya c| pUrvamavyayIbhAvasya dvandvasya tu pade pade / / 7 / /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 3 81 anya artha pradhAna bahuvrIhi samAsa hai| uttara padArtha pradhAna tatpuruSa samAsa hai| avyayIbhAva samAsa meM pUrva padArtha pradhAna hai| dvandva samAsa kI pratyeka pada meM pradhAnatA rahatI hai||7|| ananta ke bheda NAma ThavaNA daviyaM sassada gnnnaapdesiymnntN| ego ubhayAdeso vitthAro savva bhAvo y||8|| nAmAnanta, sthApanAnanta, dravyAnanta, zAzvatAnanta, gaNanAnanta,apradezikAnanta, ekAnanta, ubhayAnanta, vistArAnanta, sarvAnanta aura bhAvAnanta isa prakAra ananta ke gyAraha bheda haiN||8|| Agama kA svarUpa pUrvAparaviruddhAdeyaM peto dosssNhte:| dyotakaH srvbhaavaanaamaaptvyaahtiraagmH||9|| pUrvApara viruddhAdi doSoM ke samUha se rahita aura saMpUrNa padArthoM ke dyotaka Apta vacana ko Agama kahate haiN||9|| Apta kA svarUpa Agamo hyAptavacanamApta doSakSayaM viduH| tyaktadoSo'nRtaM vAkyaM na bruuyaaddhetvsNbhvaat||10|| Apta ke vacana ko Agama jAnanA cAhiye aura jisane janma, jarA Adi aThAraha doSoM kA nAza kara diyA hai, use Apta jAnanA caahiye| isaprakAra jo tyakta doSa hotA hai, vaha asatya vacana nahIM bolatA hai, kyoMki usake asatya vacana bolane kA koI kAraNa hI saMbhava nahIM hai||10|
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 82 rAgAdvA dveSAdvA mohAdvA vAkyamucyate hynRtm| yasya tu nete doSAstasyAnRtakAraNaM naasti||11|| rAga se, dveSa se athavA moha se atsatya vacana bolA jAtA hai, paraMtu jisake ye rAgAdi doSa nahIM rahate haiM, usake asatya vacana bolane kA koI kAraNa bhI nahIM pAyA jAtA hai||11|| avagayaNivAraNaThaM payadassa parUvaNANimittaM c| saMsayaviNAsaNaTheM taccatthavadhAraNaTuM c||12|| aprakRta viSaya ke nivAraNa karane ke liye, prakRta viSaya ke prarUpaNa karane ke liye, saMzaya kA vinAza karane ke liye aura tattvArtha kA nizcaya karane ke lie yahA~ para sabhI anantoM kA kathana kiyA hai||12|| nikSepa kI upayogitA jattha bahU jANejjo aparimidaM tattha Nikkhive suurii| jattha bahaaMNa jANaDa cautthavo tattha nnikkhevo||13|| jahA~ jIvAdi padArthoM ke viSaya meM bahuta jAnanA cAhe, vahA~ para AcArya sabhI kA nikSepakare tathA jahA~ para bahuta na jAne, to vahA~ para cAra nikSepa avazya karanA caahiye||13|| pramANa-nayanikSepa yo 'thoM naabhismiikssyte| yuktaM cAyuktavad bhAti tasyAyuktaM ca yuktvt||14|| pramANa, naya aura nikSepoM ke dvArA jisa padArtha kI samIkSA nahIM kI jAtI hai, usakA arthayukta hote hue bhI ayuktasA pratIta hotA hai aura kabhI ayukta hote hue bhI yuktasA pratIta hotA hai||14||
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 3 83 pramANa, naya evaM nikSepa jJAnaM pramANamityAhurupAyo nyAsa ucyte| nayo jJAturabhiprAyo yuktito 'rtha parigrahaH / / 15 / / vidvAn puruSa samyagjJAna ko pramANa kahate haiM, nAmAdi ke dvArA vastu meM bheda karane ke upAya ko nyAsa yA nikSepa kahate haiM aura jJAtA ke abhiprAya ko naya kahate haiN| isaprakAra yukti se arthAt pramANa, naya aura nikSepa ke dvArA padArtha kA grahaNa athavA nirNaya karanA cAhiye ||15|| siddhA NigodajIvA vaNapphadI kAlo ya poggalA ceva / savvamalo gAgAsaM chappede NaMtapakkho vA / / 16 / / tIna bAra vargita saMvargita rAzi meM siddha, nigoda jIva, vanaspatikAyika, pudgala, kAla ke samaya aura alokAkAza ye chahoM ananta rAziyA~ milA denA cAhiye / / 16 / / suhumo ya havadi kAlo tatto ya suhumadaraM havadi khettaM / aMgula - asaMkhabhAge havaMti kappA asaMkhejjA / / 17 / / kAla pramANa sUkSma hai aura kSetra pramANa usase bhI sUkSma hai, kyoMki aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga meM asaMkhyAta kalpa hote haiN||17|| suhumaM tu havadi khettaM tatto ya suhumadaraM havadi davvaM / khettaMgulA anaMtA ege davvaMgule hoMti / / 18 / / kSetra sUkSma hotA hai aura usase bhI sUkSmatara dravya hotA hai, kyoMki eka dravyAMgula meM ananta kSetrAMgula hote haiM ||18|| dhammAdhammAgAsA tiNNi vi tullANi hoti thovANi / vaDDhIsu jIvapoggalakAlAgAsA anaMtaguNA / / 19 / / dharma dravya, adharma dravya aura lokAkAza ye tInoM hI samAna hote hue stoka haiM tathA jIva dravya, pudgala dravya, kAla ke samaya aura AkAza ke
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 84 pradeza, ye uttarottara vRddhi kI apekSA ananta guNe haiN||19|| pattho tihA vihatto aNAgado vaTTamANatIdo y| edesu adIdeNa du miNijjide savvabIjaM tu||20|| prastha tIna prakAra kA hai- anAgata, vartamAna aura atiit| inameM se atIta prastha ke dvArA saMpUrNa bIja mApe jAte haiN||20|| kAla ke bheda kAlo tihA vihatto aNAgado vaTTamANatIdo y| edesu adIdeNa du miNijjade jIvarAsI du||21 / / kAla tIna prakAra kA hai- anAgata kAla, vartamAna kAla aura atIta kaal| inameM se atIta kAla ke dvArA saMpUrNa jIvarAzi kA pramANa jAnA jAtA hai|21|| mithyAdRSTi jIvarAzi pattheNa kodaveNa va jaha koi miNejja svvbiijaaii| evaM miNijjamANe havaMti logA aNaMtA du||22|| jisa prakAra koI prastha se kodoM ke samAna saMpUrNa bIjoM kA mApa karatA hai, usI prakAra mithyAdRSTi jIvarAzi kI loka se arthAt loka ke pradezoM se tulanA karane para mithyAdRSTi jIvarAzi kA pramANa lAne ke liye ananta loka hote haiM, arthAt ananta loka pramANa mithyAdRSTi jIvarAzi hai||22|| logAgAsapadese ekke kke Nikkhivevi taha ditthiN| evaM gaNijjamANe havaMti logA aNaMtA du||23|| lokAkAza ke eka-eka pradeza para eka-eka mithyAdRSTi jIva ko nikSipta kreN| isaprakAra pUrvokta loka pramANa ke krama se gaNanA karate jAne para ananta loka ho jAte haiN||23||
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 dhavalA pustaka 3 avahAravaD DhirUvANavahArAdo hu lddhavhaaro| rUvahiNo hANie hodi hu vaDDhIe vivriido||24|| bhAgahAra meM usI ke vRddhirUpa aMza ke rahane para bhAga dene se jo labdha bhAgahAra (hara) AtA hai, vaha hAni meM rUpAdhika aura vRddhi meM isase viparIta arthAta eka kama hotA hai||24|| avahAra viseseNa ya chiNNavahArAdu laddharUvA je| rUvAhiyAUNA vi ya avahArA haannivddddhiinn||25|| bhAgahAra vizeSa se bhAgahAra ko chinna arthAt bhAjita karane para jo saMkhyA labdha AtI hai. use rUpAdhika athavA rUpanyUna kara dene para vaha krama se hAni aura vRddhi meM bhAgahAra hotA hai||25|| laddhavise sacchiNNa laddhaM rUvAhiUNayaM caavi| avahArahANivaDDhINavahAro so munneyvvo||26|| labdha vizeSa se labdha ko chinna arthAt bhAjita karane para jo saMkhyA utpanna ho, use eka adhika athavA eka kama kara dene para ve donoM krama se bhAgahAra kI hAni aura vRddhi ke bhAgahAra hote haiN||26|| laddhatarasaMguNide avahAre bhjjmaannraasimhi| pakkhitte uppajjai laddhassahiyassa jo raasii||27|| jo labdha rAziyoM ke antara se bhAgahAra ko guNita karake aura isase jo utpanna ho, use bhajyamAna rAzi meM milA dene para adhika labdha kI jo bhajyamAna rAzi hogI vaha utpanna hotI hai||27|| hArAntarahatahArAllabdho na hatasya puurvlbdhsy| hArahatabhAjyazeSaH sa cAntaraM hAnivRddhI stH||28|| hArAntara se arthAt hAra ke eka khaMDa se hAra ko apahata karake jo labdha Ave, usase pUrva labdha ko guNita karane para utpanna huI rAzi kA
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 86 (aura naye labdha kA) bhAgahAra se bhAjita bhAjya-zeSa hI antara hai, jo hAni aura vRddhi rUpa hotA hai||28|| avayaNarAsigaNido avaNayaNeNaNaeNa lddhenn| bhajido hu bhAgahAro pakkhevo hodi avhaare||29|| ___ bhAgahAra ko apanayana rAzi se guNA kara dene para aura apanayana rAzi ko labdha rAzi meM se ghaTAkara jo zeSa rahe usakA bhAga de dene para jo labdha AtA hai, vaha bhAgahAra meM prakSepa rAzi hotI hai||29|| pakkhovarAsiguNido pakkho veNAhieNa laddhe nn| bhAjio hu bhAgahAro avaNejjo hoi avhaare||30|| bhAgahAra ko prakSepa rAzi se guNA kara dene para aura prakSepa se adhika labdha rAzi kA bhAga dene para jo labdha AtA hai, vaha bhAgahAra meM apaneya rAzi hotI hai||30|| je ahiyA avahAre rUvA tehi guNittu puvvphlN| ahiyavahAreNa hie laddhaM puvvaphalaM uunnN||31|| bhAgahAra meM jinatI adhika saMkhyA hotI hai, usase pUrva phala ko guNita karake tathA adhika avahAra se hRta arthAt bhAjita karane para jo Ave use pUrvaphala meM se ghaTA dene para nayA labdha AtA hai / / 31 / / je UNA avahAre rUvA tehiM guNittu puvvaphalaM UNavahAreNa hie laddhaM puvvaphalaM ahiyaM / / 32 / / bhAgahAra meM jitanI nyUna saMkhyA hotI hai usase pUrvaphala ko guNita karake tathA nyUna bhAgahAra se hRta karane para jo Ava, use pUrvaphala meM jor3a dene para nayA labdha AtA hai||32||
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 3 87 Avali Adi kA pramANa Avali asaMkhasamayA sNkhejjaavlismuuhmussaaso| sattussAso thovo sattatthovA lavo ekko||33 / / asaMkhyAta samayoM kI eka AvalI hotI hai| saMkhyAta AvaliyoM ke samUha ko eka ucchvAsa kahate haiN| sAta ucchvAsoM kA eka stoka hotA hai aura sAta stokoM kA eka lava hotA hai||33|| aTThattIsaddhalavA NAlI ve NAliyA muhutto du| egasamaeNa hINo bhiNNamuhutto bhave sesN||34|| sAr3he ar3atIsa lavoM kI eka nAlI hotI hai aura do nAliyoM kA eka muhUrta hotA hai tathA muhUrta meM se eka samaya kama karane para bhinna muhUrta hotA hai aura zeSa arthAt do, tIna Adi samaya kama karane para antarmuhUrta hote haiN||34|| prANa kA lakSaNa aDDhassa aNalasassa ya Niruvahadassa ya jiNehi jNtuss| ussAso NissAso ego pANo tti Ahido eso||35|| jo sukhI hai, Alasya rahita hai aura rogAdi kI cintA se mukta hai, aise prANI ke zvAsocchvAsa ko eka prANa kahate haiM, aisA jinendradeva ne kahA hai||35|| muhUrta kA pramANa tiNNi sahassA satta ya sayANi tehattari ca ussAsA / ego hodi muhutto savvesi ceva mnnuyaann||36|| sabhI manuSyoM ke tIna hajAra sAta sau tehattara (3773) ucchvAsoM kA eka muhUrta hotA hai||36||
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 88 sAsAdana Adi kA avahAra kAla vattIsa solasa cattAri jANa sadasahidamaTThavIsaM ca / ede avahAraddha havaMti saMdiTThiNA diThThA / / 37 / / sAsAdana samyagdRSTi saMbandhI avahAra kAla kA pramANa 32, samyagmithyAdRSTi saMbandhI avahAra kAla kA pramANa 4 aura saMyatAsaMyata saMbandhI avahAra kAla kA pramANa 128 jAnanA cAhiye / samyagjJAniyoM ke dvArA dekhe gaye ye avahArArtha // 37 // palyopama kA pramANa paNNaTThI ca sahassA paMcasayA khalu chauttarA tIsaM / palidovamaM tu edaM viyANa saMdiTThiNA diTTha / / 38 / / paiMsaTha hajAra pAMca sau chattIsa (65536) ko palyopama jAnanA cAhiye aisA samyagjJAniyoM ne avalokana kiyA hai / / 38 / / sAsAdana se saMyatAsaMyatoM taka kA pramANa visahassaM aDayAlaM chaNNaudI ceya cadusahassANi / solasasahassANi puNo tiNNisayA caurasIdI yA / 39 || paMcasaya vArasuttaramuddiTThAI tu laddhadavvAI / sAsaNamissAsaMjada-viradAviradANa Nu kameNa / / 40 / / sAsAdana samyagdRSTi jIvarAzi kA pramANa 2048, samyagmithyAdRSTi jIvarAzi kA pramANa 4096, asaMyata samyagdRSTi jIvarAzi kA pramANa 16384 aura saMyatAsaMyata jIvarAzi kA pramANa 512 AtA hai||39-40|| pramattasaMyata evaM apramattasaMyatoM kA pramANa tigadhiya-sad NavaNaudI chaNNaudI appamatta ve koDI | paMceva ya teNaudI NavaTTha visayA chauttarA ceya / / 41 / /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 3 89 pramattasaMyata jIvoM kA pramANa pA~ca karor3a terAnave lAkha aTThAnave hajAra do sau chaha hai aura apramattasaMyata jIvoM kA pramANa do karor3a chiyAnave lAkha ninyAnave hajAra eka sau tIna hai||41|| upazama zreNI ArohakoM kA pramANa solasayaM cauvIsaM tIsaM chattIsa taha ya vaadaalN| aDayAlaM cauvaNNaM cauvaNNaM hoi aNtime||42|| nirantara ATha samaya paryanta upazama zreNI para car3hane vAle jIvoM meM adhika se adhika prathama samaya meM solaha, dUsare samaya meM caubIsa, tIsare samaya meM tIsa, cauthe samaya meM chattIsa, pAMcave samaya meM byAlIsa, chaThe samaya meM ar3atAlIsa, sAtaveM samaya meM cauvana aura antima arthAt AThaveM samaya meM bhI cauvana jIva upazama zreNI para car3hate haiN||42|| kSapaka zreNI ArohakoM kA pramANa vattIsamaThThadAlaM saTThI vAhattarI ca culsiiii| chaNNaudI aThuttarasadamaThuttarasayaM ca bodhvv||43|| nirantara ATha samaya paryanta kSapaka zreNI para car3hane vAle jIvoM meM pahale samaya meM battIsa, dUsare samaya meM ar3atAlIsa, tIsare samaya meM sATha, cauthe samaya meM bahattara, pA~cave samaya meM caurAsI, chaThe samaya meM chiyAnave, sAtave samaya meM eka sau ATha aura AThaveM samaya meM bhI eka sau ATha jIva kSapaka zreNI para car3hate haiM, aisA jAnanA caahiye||43|| upazamakoM evaM kSapakoM kA pramANa uttaradalahayagacche pacayadalUNe sagAdimettha punno| pakkhiviya gacchaguNide uvasama-khavagANa primaannN||44|| uttara arthAt pracaya ko AdhA karake aura use gaccha se guNita karane
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 90 para jo labdha Ave usameM se pracaya kA AdhA ghaTA dene para aura phira svakIya Adi pramANa ko isameM jor3a dene para utpanna rAzi ke punaH gaccha se guNita karane para upazamaka aura kSapakoM kA pramANa AtA hai||44|| upazamakoM ke pramANa meM matAntara tisadaM vadati keiM cauruttaramatthapaMcayaM keI | uvasAmagesu edaM khavagANaM jANa taduguNaM / / 45 / / kitane hI AcArya upazamaka jIvoM kA pramANa tIna sau kahate haiM, kitane hI AcArya tIna sau cAra kahate haiM aura kitane hI AcArya tIna sau cAra meM se pA~ca kama arthAt do sau ninyAnave kahate haiN| isa prakAra yaha upazamaka jIvoM kA pramANa hai| kSapakoM kA isase dUnA jAno / / 45 / / cauruttaratiNNisayaM pamANamuvasAmagANa keI tu / taM ceva yaM paMcUNaM bhaNati keI tu parimANaM / / 46 / / kitane hI AcArya upazamaka jIvoM kA pramANa 304 kahate haiM aura kitane hI AcArya pA~ca kama tIna sau cAra arthAt 299 kahate haiN||46|| ekke guNaTThANe aTThasu samaesu saMcidANaM tu / aTThasaya sattaNaudI uvasama khavagANa parimANaM / / 47 / / eka-eka guNasthAna meM ATha samaya meM saMcita hue upazamaka aura kSapaka jIvoM kA parimANa ATha sau sattAnave hai ||47| sayogI jIvoM kA pramANa aTTheva sayasahassA aTThANaudI tahA sahassAiM / saMkhA jogijiNANaM paMcasada viuttaraM jANa / / 48 / / sayogI jIvoM kI saMkhyA ATha lAkha aTThAnave hajAra pA~ca sau do jaano||48||
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 3 91 yathAkhyAta saMyamI jIvoM kI saMkhyA advaiva sayasahassA NavaNaudisahassa ceva nnvysyaa| sattANaudI ya tahA jahakkhAdA hoMti oghenn||49|| sAmAnya se yathAkhyAta saMyamI jIva ATha lAkha ninyAnave hajAra nau sau sattAnave hote haiN||49|| upazama evaM kSapakoM kA kula parimANa Nava ceva sayasahassA chavvIsasayA ya hoMti addsiiyaa| parimANaM NAyavvaM uvasama-khavagANamedaM tu||50|| upazamaka aura kSapaka jIvoM kA parimANa nau lAkha do hajAra chaha sau aThAsI jAnanA caahiye|||50|| sarva saMyata jIvoM kA pramANa sattAdI aLaMtA chaNNavamajjhA ya saMjadA svve| tigabhajidA vigaguNidApamattarAsI pamattA du||51|| jisa saMkhyA ke Adi meM sAta haiM, anta meM ATha haiM aura madhya meM chaha bAra nau haiM, utane arthAt ATha karor3a ninyAnave lAkha ninyAnave hajAra nau sau sattAnave sarva saMyata haiN||51|| (inameM se upazamaka aura kSapakoM kA pramANa 902688 nikAlakara jo rAzi zeSa rahe usameM) tIna kA bhAga dene para 29699103 apramattasaMyata hote haiM aura apramattasaMyatoM ke pramANa ko do se guNA kara dene para 59398206 pramattasaMyata hote haiN||51|| pramattasaMyatoM kA pramANa causaTThI chacca sayA chAsaTThisahassa ceva primaannN| chAsaTThisayasahassA koDicaukkaM pmttaannN||52||
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 92 pramattasaMyatoM kA pramANa cAra karor3a chyAsaTha lAkha chyAsaTha hajAra chaha sau causaTha 46666664 hai||52|| apramattasaMyatoM kA pramANa je koDi sattavIsA hoMti sahassA taheva nnvnnudii| causada aTThANaudI parisaMkhA hodi vidiygunne||53|| . dvitIya guNasthAna arthAt apramattasaMyata guNasthAna meM jIvoM kI saMkhyA do karor3a sattAIsa lAkha ninyAnave hajAra cAra sau aTThAnave hai||53|| sayogI jinoM kA pramANa paMceva sayasahassA hoti sahassA taheva unntiisaa| chacca sayA aDayAlA jogijiNANaM havadi sNkhaa||54|| saMyogI jina jIvoM kI saMkhyA pA~ca lAkha unatIsa hajAra chaha sau ar3atAlIsa hai||54|| upazamaka, kSapaka aura kevaliyoM kA kula pramANa paMceva sayasahassA hoMti sahassA taheva tettiisaa| aTThasayA cottIsA uvasama-khavagANa kevlinno||55|| cAroM upazamaka, pA~coM kSapaka aura kevalI ye tInoM rAziyA~ milakara kula pA~ca lAkha taiMtIsa hajAra ATha sau cauMtIsa haiN||55|| pramattasaMyatoM kI saMkhyA chakkAdI chakkatA chaNNavamajjhA ya saMjadA svve| tigabhajidA vigaguNidApamattarAsI pamattA du||56|| jisa saMkhyA ke Adi meM chaha, anta meM chaha aura madhya meM chaha bAra nau haiM, utane arthAt chaha karor3a ninyAnave lAkha ninyAnave hajAra nau sau
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 3 93 chiyAnave 69999996 jIva saMpUrNa saMyata haiN| isameM tIna kA bhAga dene para jo labdha Ave utane arthAt 23333332 jIva apramatta Adi saMpUrNa saMyata haiM aura ise do se guNA karane para jitanI rAzi utpanna ho, utane arthAt 46666664 jIva pramattasaMyata haiN| 156 / / asaMkhyAta ke prakAra NAmaM ThavaNA daviyaM sassada gaNaNApadesiyamasaMkhaM / eyaM ubhayAdeso vitthAro savvabhAvo ya / / 57 / / nAma, sthApanA, dravya, zAzvata, gaNanA, apradezika, eka, ubhaya, vistAra, sarva aura bhAva isaprakAra asaMkhyAta gyAraha prakAra kA hai||57|| Agama kA svarUpa pUrvAparaviruddhAdervyapeto doSasaMhateH / dyotakaH sarvabhAvAnAmAptavyAhRtirAgamaH / / 58 / / pUrvApara viruddhAdi doSoM ke samUha se rahita aura saMpUrNa padArthoM ke dyotaka Aptavacana ko Agama kahate haiN| 1581 asaMkhyAtoM ke kathana kA prayojana apagayaNivAraNaTTha payadassa parUvaNANimittaM ca / saMsayaviNAsaNaTTha taccaTThavahAraNaTTha ca / / 59 / / aprakRta viSaya kA nivAraNa karane ke liye, prakRta viSaya kA prarUpaNa karane ke liye, saMzaya kA vinAza karane ke liye aura tattvArtha kA nizcaya karane ke liye yahA~ sabhI asaMkhyAtoM kA kathana kiyA hai / / 59 //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 94 nikSepa karane kA vidhAna jattha jahA jANejjo avarimidaM tattha Nikkhive NiyamA / jattha bahuvaM Na jANadi cauTThavo tattha Nikkhevo ||60|| jahA~ padArthoM ke viSaya meM yathAvasthita jAne vahA~ para niyama se aparimita nikSepa karanA cAhiye / para jahA~ para bahuta na jAne vahA~ para cAra nikSepa avazya karanA cAhiye ||60|| pramANAdi kI upAdeyatA pramANanayanikSepairyo 'rtho nAbhisamIkSyate / yuktaM cAyuktavadbhAti tasyAyuktaM ca yuktavat / / 61 / / pramANa, naya aura nikSepoM ke dvArA jisakA sUkSma vicAra nahIM kiyA jAtA hai, vaha yukta hote hue bhI kabhI ayuktasA pratIta hotA hai aura ayukta hote hue bhI kabhI yuktasA pratIta hotA hai ||61|| prakSepa rAziyA~ dhammAdhammA logo patteyasarIra- egajIvagapade sA / bAdarapadiTThidA vi ya chappade'saMkhapakkhevA / 162 / / dharma dravya, adharma dravya, loka, apratiSThita pratyeka vanaspati, eka jIva ke pradeza aura bAdara pratiSThita pratyeka vanaspati isaprakAra chaha sthAnoM meM vibhakta ye asaMkhyAta rUpa prakSepa rAziyA~ haiM / 162 / / suhumo ya havadi kAlo tatto suhumaM khu jAyade khettaM / aMgula-asaMkhabhAge havaMti kappA asaMkhejjA / / 63 / / idi / I kA sUkSma hotA hai aura kSetra usase bhI sUkSma hotA hai, kyoMki eka aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga meM asaMkhyAta kalpakAla A jAte haiN| arthAt eka aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga ke jitane pradeza hote haiM, asaMkhyAta
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 3 95 kalpakAla ke utane samaya hote haiN||63|| suhumaM tu havadi khettaM tatto suhumaM khu jAyade dvvN| davvaMgulamhi ekke havaMti khattaM gulaannNtaa||64|| kSetra sUkSma hotA hai aura usase bhI sUkSma dravya hotA hai, kyoMki eka dravyAMgula meM (gaNanA kI apekSA) ananta kSetrAMgula pAye jAte haiN||64|| upapramANa ke prakAra pallo sAyara-sUI padaro ya ghaNAMgulo ya jgseddhii| logapadaro ya logo aTTha du mANA munneyvvaa||65|| palya, sAgara, sUcyaMgula, pratarAMgula, ghanAMgula, jagatzreNI, lokaprattara aura loka isaprakAra ye ATha upapramANa jAnanA caahiye||65|| vArasa dasa aTTheva ya mUlA chattiga dugaM ca nniresu| ekkArasa Nava satta ya paNa ya caukkaM ca devesu||66|| naraka meM dvitIyAdi pRthivI saMbandhI dravya lAne ke liye jagat zreNI kA bArahavA~, dazavA~, AThavA~, chaThA, tIsarA aura dUsarA vargamUla krama se avahAra kAla hotA hai tathA devoM meM sAnatkumAra Adi pA~ca kalpa yugaloM kA pramANa lAne ke liye jagat zreNI kA gyArahavA~, nauvAM, sAtavAM, pA~cavAM aura cauthA vargamUla krama se avahAra kAla hotA hai||66|| vArasa dasa aTTheva ya mUlA chattiya dugaM ca nniresu| ekkArasa Nava satta ya paNa ya caukkaM ca devesu||67|| nArakiyoM meM dvitIyAdi pRthiviyoM kA dravya lAne ke liye jagat zreNI kA bArahavAM, dazavAM, AThavAM, chaThA, tIsarA aura dUsarA vargamUla avahAra kAla hai aura devoM meM sAnatkumAra Adi pA~ca kalpa yugaloM kA dravya lAne ke liye jagat zreNI kA gyArahavA~, nauvAM, sAtavAM, pAMcavAM aura cauthA vargamUla avahAra kAla hai||67||
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa teraha koDI dese bAvaNNaM sAsaNe muNedavvA / misse vi ya tadduguNA asaMjade sattakoDisayA / / 68 / / saMyatAsaMyata meM teraha karor3a, sAsAdana meM bAvana karor3a, mizra meM sAsAdana ke pramANa se dUne aura asaMyata samyagdRSTi guNasthAna meM sAta sau karor3a manuSya jAnanA cAhiye / / 68 / / 96 teraha koDI dese paNNAsa sAsaNe muNeyavvA / misse vi ya tadduguNA asaMjade sttkoddisyaa||69|| saMyatAsaMyata meM teraha karor3a, sAsAdana meM pacAsa karor3a, mizra meM sAsAdana ke pramANa se dUne aura asaMyata samyagdRSTi guNasthAna meM sAta sau karor3a manuSya jAnanA cAhiye / / 69 / / teraha koDI dese vAvaNNaM sAsaNe muNeyavvA / misse vi ya taduguNA asaMjade sattakoDisayA / / 70 / / saMyatAsaMyata meM teraha karor3a, sAsAdana meM bAvana karor3a, mizra meM sAsAdana ke pramANa se dUne aura asaMyata samyagdRSTi guNasthAna meM sAta sau karor3a manuSya jAnanA cAhiye / / 70 / / jambUdvIpa kA kSetraphala gayaNaTTha-Naya-kasAyA causaTThi miyaMka - vasu - kharA - davvA / chAyAla-vasu-NabhAcala-payattha- caMdo - ridU- kamaso / / 71 / / kramazaH ATha zUnya, naya arthAt do, kaSAya arthAt solaha, causaTha mRgAMka arthAt eka, ATha, khara arthAt chaha, dravya arthAt chaha, chayAlIsa, ATha, zUnya, acala arthAt sAta, padArtha arthAt nau, candra arthAt eka aura Rtu arthAt chh||71 / / satta eva suNNa paMca chaTTha Nava cadu ekkaM ca paMca suNNaM ca / jaMbUdIvasseda gaNidaphalaM hodi NAdavvA / / 72 / /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 97 dhavalA pustaka 3 sAta, nau, zUnya, pA~ca, chaha, nau, cAra, eka, pA~ca, zUnya arthAt sAta araba nabbe karor3a chappana lAkha caurAnave hajAra eka sau pacAsa yojana, yaha jambUdvIpa kA gaNitaphala arthAt kSetraphala hai, aisA jAnanA caahiye||72|| sattasahassaDasIdehi khA~Dide pNcvnnnnaaNddaanni| addhaMgulassa hINaM karaha addhaMgulaM nniydN||73|| ardhAgula ke pacapana khaMDoM ko arthAt 55/2 ko sAta hajAra aThAsI se khaDita arthAt bhAjita karane para jo labdha Ave utanA hIna ardhAMgula nizcita karanA caahiye||73|| sAdhAraNa jIvoM kA lakSaNa sAhAraNamAhAro sAhAraNamANapANagahaNaM c| sAhAraNajIvANaM sAhAraNalakkhaNaM bhnnidN||74|| sAdhAraNa jIvoM kA sAdhAraNa hI to AhAra hotA hai aura sAdhAraNa zvAsocchvAsa kA grahaNa hotA hai| isaprakAra Agama meM sAdhAraNa jIvoM kA sAdhAraNa lakSaNa kahA hai||74|| rAsiviseseNavahidarAsimhi ya ja have smuvlddh| rUvUNahieNavahidahAro UNAhio teNa / / 75 / / rAzivizeSa se rAzi ke bhAjita karane para jo bhAga labdha Ave, usameM se yadi eka kama karake zeSa rAzi se bhAgahAra bhAjita kiyA jAya to usa labdha ko usI bhAgahAra meM milA deve aura yadi labdha rAzi meM eka adhika karake usase bhAgahAra bhAjita kiyA jAya to bhAgahAra ke bhAjita karane para jo labdha rAzi Ave use bhAgahAra meM se ghaTA denA caahie||75|| bIje joNIbhUde jIvo vakkamai so va aNNo vaa| je vi ya mUlAdIyA te patteyA pddhmdaae||76|| yonibhUta bIja meM pradhAnatA se vahI jIva utpanna hotA hai athavA dUsarA
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 98 koI jIva utpanna hotA hai| vaha aura jitane bhI mUlI Adika sapratiSThita pratyeka haiM ve prathama avasthA meM pratyeka hI haiN||76|| AvaliyAe vaggo AvaliyA saMkhabhAgaguNido du| tamhA ghaNassa aMto baadrpjjttteuunnN||77|| cU~ki AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAga se AvalI ke varga ko guNita kara dene para bAdara tejaskAyika paryApta rAzi kA pramANa hotA hai| isalie vaha pramANa ghanAvalI ke bhItara hai||77|| jagase DhIe vaggo jagase ddhiisNkhaabhaagsNgunnido| tamhA ghaNalogaMto baadrpjjttvaauunn||78|| cU~ki jagat zreNI ke varga ko jagat zreNI ke saMkhyAtaveM bhAga se guNita karane para bAdara vAyukAyika paryApta rAzi AtI hai| isalie ukta pramANa ghanaloka ke bhItara AtA hai||78|| sattAdI chakkaMtA doNavamajjhA ya hoMti prihaaraa| sattAdI aTThatA NavamajjhA suhamarAgA du||79|| jisa saMkhyA ke Adi meM sAta, anta meM chaha aura madhya meM do bAra nau hai utane arthAt chaha hajAra nau sau sattAnave parihAravizuddhi saMyata jIva haiM tathA jisa saMkhyA ke Adi meM sAta, anta meM ATha aura madhya meM nau hai utane arthAt ATha sau sattAnave sUkSmarAga vAle jIva haiN||79||
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 4
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 100 nikSepa kA prayojana apagayaNivAraNaTTha payadassa rUvaNANimittaM c| saMsayaviNAsaNaThaM taccatthavadhAraNaLaM c||1|| aprakRta ke nivAraNa karane ke liye, prakRta ke prarUpaNa karane ke liye aura tattvArtha ke avadhAraNa karane ke liye nikSepa kiyA jAtA hai||1|| dravyArthika evaM paryAyArthika naya prarUpaNA ke viSaya NAmaM ThavaNA daviyaM ti esa davvaTThiyassa nnikkhevo| bhAvo du pajjavaDhiyaparUvaNA esa prmttho||2|| nAma, sthApanA aura dravya ye tIna nikSepa dravyArthika naya kI prarUpaNA ke viSaya haiM aura bhAva nikSepa paryAyArthika naya kI prarUpaNA kA viSaya hai| yahI paramArtha satya hai||2|| noAgama dravya kSetra evaM nokSetra khettaM khalu AgAsaM tavvadirittaM ca hodi nnokhttN| jIvA ya poggalA vi ya dhammAdhammatthiyA kaalo||3|| AkAza dravya niyama se tadvyatirikta noAgama dravyakSetra hai aura AkAza dravya ke atirikta jIva, pudgala, dharmAstikAya, adharmAstikAya tathA kAladravya nokSetra kahalAte haiN||3|| AgAsaM sapadesaM tu uDDhAdho tirio vi y| khattalogaM viyANIhi aNaMta jiNa-desidaM / / 4 / /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka4 101 AkAza sapradezI hai aura vaha Upara, nIce aura tirache sarvatra vyApta hai| use hI kSetraloka jAnanA caahie| use jina bhagavAn ne ananta kahA hai||4|| mAna ke prakAra pallo sAyara sUI padaro ya ghaNAMgulo ya jgseddhii| loyapadaro ya logo aTTha du mANA munneyvvo||5|| palyopama, sAgaropama, sUcyaMgula, pratarAMgula, ghanAMgula, jagatzreNI, lokapratara ora loka ye ATha mAna jAnanA caahie||5|| loka kA AkAra heTThA majjhe uvariM vettaasnn-jhllrii-muiNgnniho| majjhimavitthAreNa ya codasaguNamAyado logo||6|| nIce vetrAsana (veMta ke muMDhA) ke samAna, madhya meM jhallarI ke samAna aura Upara mRdaMga ke samAna AkAra vAlA tathA madhyama vistAra se arthAt eka rAju se caudaha guNA Ayata (lambA) loka hai||6|| logo akaTTimo khalu aNAiNihaNo shaavnnivvtto| jIvAjIvehi phuDo Nicco tlrukkhsNtthaanno||7|| yaha loka nizcayataH akRtrima hai, anAdi-nidhana hai, svabhAva se nirmitta hai, jIva aura ajIva dravyoM se vyApta hai, nitya hai tathA tAlavRkSa ke AkAra vAlA hai||7|| loyassa ya vikkhaMbho cauppayAro ya hoi nnaayvvo| sattekkago ya paMcekkago ya rajjU munneyvvaa||8|| loka kA viSkambha (vistAra) cAra prakAra kA hai aisA jAnanA caahie| jisameM se adholoka ke anta meM sAta rAju, madhyaloka ke pAsa eka rAju, brahmaloka ke pAsa pA~ca rAju aura Urdhvaloka ke anta meM eka rAju vistAra
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 dhavalA uddharaNa jAnanA caahie||8|| muha-talasamAsa-addhaM vussedhaguNaM guNaM ca vedheNa / ghaNagaNidaM jANejjo vettAsaNasaMThiye khette // 1 // mukhabhAga aura talabhAga ke pramANa ko jor3akara AdhA karo, punaH use utsedha se guNA karo, punaH moTAI se guNA kro| aisA karane para vetrAsana AkAra se sthita adholokarUpa kSetra kA ghanaphala jAnanA caahie|9| mUlaM majjheNa guNaM muhasahidaddhamusse dhakadiguNidaM / ghaNagaNidaM jANejjo muiMgasaMThANakhettamhi / / 10 / / mUla ke pramANa ko madhya ke pramANa se guNA karo, punaH mukhasahita ardha bhAga ko utsedha kI kRti arthAt varga se guNA kro| aisA karane para mRdaMga ke AkAra vAle kSetra meM prApta ghanaphala jAnanA cAhiye / / 10 / / samudghAta ke prakAra vedaNa-kasAya-veDavviyao ya maraNaMtio samugdhAdo / tejAhAro chaTTho sattamao kevalINaM tu / / 11 / / vedanA samudghAta, kaSAya samudghAta, vaikriyika samudghAta, mAraNAntika samudghAta, taijasa samudghAta, AhAraka samudghAta aura kevalI samudghAta isa prakAra samudghAta sAta prakAra kA hai||11|| dvIndriya Adi kI utkRSTa avagAhanA saMkho puNa bAraha joyaNANi gomhI bhava tikosaM tu / bhamaro joyaNamegaM maccho puNa joyaNasahasso / / 12 / / zaMkha nAmaka dvIndriya jIva bAraha yojana kI avagAhanA vAlA hotA hai| gomhI nAmaka trIndriya jIva tIna kosa kI avagAhanA vAlA hotA hai| bhramara nAmaka caturindriya jIva eka yojana kI avagAhanA vAlA hotA hai aura
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka4 103 mahAmatsya nAmaka paMcendriya jIva eka hajAra yojana kI avagAhanA vAlA hotA hai||12|| zaMkha kA kSetraphala vyAsaM tAvatkRtvA vadanadalonaM mukhaardhvrgyutm| dviguNaM caturvibhaktaM sanAbhike'smin gnnitmaahuH||13|| vyAsa ko utanI hI bAra karake arthAt vyAsa kA jitanA pramANa hai utanI bAra vyAsa ko rakhakara jor3ane para jo labdha Ave, usameM se mukha ke Adhe pramANa ko ghaTAkara, mukha ke Adhe pramANa ke varga ko jor3a deN| isa prakAra jo saMkhyA Ave, use dviguNita karake pazcAt cAra kA bhAga deN| isa prakAra jo labdha AveM, use zaMkha kA kSetraphala kahate haiN||13|| vyAsaM SoDazaguNitaM SoDazasahitaM triruupruupairbhktm| vyAsa-triguNitasahitaM sUkSmAdapi tdbhvetsuukssmm||14|| vyAsa ko solaha se guNA kare, punaH solaha jor3e, punaH tIna, eka aura eka arthAt eka sau teraha kA bhAga deve aura vyAsa kA tigunA jor3a deve, to sUkSma se bhI sUkSma paridhi kA pramANa hotA hai||14|| mUlaM majjheNa guNaM muhshidddhmussedhkdigunnidN| ghaNagaNidaM jANejjo mudiNgsNtthaannkhttmhi||15|| mUla ke pramANa ko madhya ke pramANa se guNita karake jo labdha Ave, usameM mukha kA pramANa jor3akara AdhA kro| punaH ise utsedha ke varga se guNita kro| yaha mRdaMgAkAra kSetra meM ghanaphala lAne kA gaNita jAnanA caahie||15|| muha-muhatalasamAsaaddhaM ussedhaguNaM guNaM ca vehenn| ghaNagaNidaM jANejjA vettAsaNasaMThie khette||16|| mukha ke pramANa aura talabhAga ke pramANa ko jor3akara AdhA kreN|
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 104 punaH ise utsedha se guNita karake vedha se guNita kreN| yaha vetrAsana ke AkAra vAle kSetra meM ghanaphala lAne kI prakriyA jAnanA cAhie / / 16 / / muha-bhUmivisesamhi du ucchehabhajidamhi sA have vddddhii| vaDDhI icchAguNidA muhasahidA sA phalaM hodi||17|| bhUmi se mukha ko ghaTAkara utsedha kA bhAga dene para jo labdha Ave, vaha vRddhi kA pramANa hotA hai| aba jisa paTala ke nArakiyoM ke utsedha kA pramANa lAnA ho, use icchA mAnakara usase vRddhi ko guNita kara do aura makha kA pramANa jor3a do| isakA jo phala hogA, vahI icchita pAthar3e ke nArakiyoM kA utsedha samajhanA caahiye||17|| bhavanatrika ke zarIra kI U~cAI paNuvIsaM asurANaM sesakumArANaM dasa dhaNU cey| veMtara-jodisiyANaM dasa satta dhaNa mnneyvvaa118|| bhavanavAsiyoM ke daza bhedoM meM se prathama bheda asurakumAroM ke zarIra kI U~cAI paccIsa dhanuSa aura zeSa nau kumAroM ke zarIra kI U~cAI daza dhanaSa hai tathA vyantara devoM ke zarIra kI U~cAI daza dhanaSa aura jyotiSI devoM ke zarIra kI U~cAI sAta dhanuSa jAnanA caahiye||18|| muhasahidama lamajjhaM chattU NaddheNa sttvggenn| haMtU Ne gaTThakade ghaNarajjU hoMti lo gmhi||1|| loka ke madhya ko chedakara arthAt madhyaloka se do vibhAga kara, donoM vibhAgoM ke pRthak-pRthak mukhasahita mUla ke vistAra se AdhA karake, punaH sAta ke varga se guNA karake una donoM rAziyoM ko jor3a dene para loka sambandhI ghana rAju utpanna hote haiN||1|| caMdAicca-gahe hi ceva nnkkhaatt-taarruuvehi| duguNa-duguNehiM NIraMtarehiM duvaggo tiriylogo||2||
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 dhavalA pustaka 4 candra, , Aditya (sUrya), graha, nakSatra aura tArAoM kI dUnI - dUnI saMkhyAoM se nirantara tiryagloka dvivargAtmaka hai // 2 // candra ke parivAra tAre chAvaTThi ca sahassaM NavayasadaM paMcasattari ya hoMti / eyasasIparivAro tArANa koDikoDIo / / 31 / / eka candra ke parivAra meM chayAsaTha hajAra nau sau pacahattara kor3Akor3I 66975000000000000000 tAre hote haiN| 13 1 jambUdvIpa kA kSetraphala satta Nava suNNa paMca ya chaNNava cadu ekka paMca suNNaM c| jaMbUdIvasseda gaNidaphalaM hoi NAyavvaM / / 4 / / sAta, nau, zUnya, pA~ca, chaha, nau, cAra, eka, , pA~ca aura zUnya arthAt 7905694150 varga yojana pramANa jambUdvIpa kA kSetraphala hotA hai, aisA jAnanA cAhie // 4 // vAhirasUI vaggo abbhatarasU ivaggaparihINo / jaMbUdIvapamANA khaMDA te hoti cauvIsA / / 5 / / isakI arthAt jambUdvIpa ke ukta kSetraphala kI eka zalAkA (1) hotI hai| isa pramANa se lavaNasamudra ke kSetra kA gaNita karane para vaha jambUdvIpa ke kSetraphala se caubIsa guNA hotA hai| kahA bhI hai - lavaNasamudra kI bAhya sUcI ke varga ko usI kI Abhyantara sUcI ke varga ke pramANa se kama karane para jambUdvIpa ke kSetraphala pramANa usake caubIsa khaMDa hote haiN||5||
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 106 guNakAra zalAkA solaha solasahiM guNo rUvUNovahisalAgasaMkhA tti| duguNamhi tamhi sohe caukkapahadaM caukkaM tu||6|| vivakSita samudra kI krama zalAkA kI saMkhyA meM eka kama karake zeSa saMkhyA pramANa devarAzi solaha, solaha ko paraspara guNita kara do jo rAzi upalabdha ho, use dUnA kara de aura pUrvokta viralana, rAzi pramANa cAra-cAra ko paraspara guNAkara labdha ko usa dviguNita rAzi meM se ghaTA dene para vivakSita samudra kI guNakAra zalAkAeM A jAtI haiN||6|| apanayana rAzi iTThasalAgAkhutto cattAri paroppareNa sNgunniy| paMcaguNe khittavvA egAdicaduguNA sNklnnaa||7|| iSTa zalAkA rAzi kA jo pramANa ho utane bAra cAra ko rakhakara paraspara meM guNA kareM, punaH use pA~ca se guNA kare aura phira eka Adi caturguNa saMkalana rAzi ko prakSepa karanA caahie| aisA karane para apanayana rAzi kA pramANa A jAtA hai||7|| vikkhaMbhavaggadasaguNakaraNI vaTTassa parirao hodi| vikkhabhacaubbhAgo parirayaguNido have gnnidN||8|| viSkambha kA vargakara use daza se guNA karake usakA vargamUla nikAleM, vahI vRtta arthAt golAkRti kSetra kI paridhi kA pramANa ho jAtA hai| punaH viSkambha ke caturbhAga se paridhi ko guNA karane para kSetraphala hotA hai||8|| vyAsaM SoDazaguNitaM SoDazasahitaM triruupruuphtN| vyAsatriguNitasahitaM sUkSmAdapi tdbhvetsuukssmm||9|| vyAsa ko solaha se guNA kareM, punaH solaha jor3eM, punaH tIna, eka
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 4 107 aura eka arthAt eka sau teraha (113) kA bhAga deve| punaH vyAsa kA tiguNA jor3a deveM, to sUkSma se bhI sUkSma paridhi kA pramANa A jAtA hai||9|| vividha kalpoM meM vimAnoM kI saMkhyA vattIsaM sohamme aThThAvIsaM teIva iisaanne| vAraha saNakkumAre advaiva ya hoti maahiNde||10|| saudharma kalpa meM battIsa lAkha vimAna haiM, usI prakAra se IzAna kalpa meM aTThAIsa lAkha, sanatkumAra kalpa meM bAraha lAkha tathA mAhendra kalpa meM ATha lAkha vimAna hote haiN||10|| bamhe kappe bamhottare ya cattAri syshssaaii| chasu kappesu ya evaM caurAsIdI syshssaa||11|| brahma aura brahmottara donoM kalpoM ke milAkara cAra lAkha vimAna haiN| isa prakAra ina pUrva meM batAe gaye chaha kalpoM meM vimAnoM kI saMkhyA caurAsI lAkha hotI hai||11|| paNNAsaM tu sahassA laMtavakAviTThaesu kppesu| sukka-mahAsukkesu ya cattAlIsaM shssaaiN||12|| lAntava aura kApiSTha ina donoM kalpoM meM pacAsa hajAra vimAna hote haiN| zukra aura mahAzukra kalpa meM cAlIsa hajAra vimAna haiN||12|| chacce va sahassAI sayArakappe tahA shssaare| satteva vimANasayA AraNakappaccude cey||13|| zatAra aura sahasrAra kalpa meM chaha hajAra vimAna hote haiN| Anata, prANata, AraNa aura acyuta, ina cAra kalpoM meM milAkara sAta sau vimAna hote haiM / / 13 / /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 dhavalA uddharaNa nava graiveyakoM meM vimAnoM kI saMkhyA ekkArasayaM tisu heTThimesu tisu majjhimesu stthiyN| ekkANaudivimANA tisu gevajje suvrimesu||14|| aghastana tIna graiveyakoM meM eka sau gyAraha vimAna, madhyama tIna graiveyakoM meM eka sau sAta vimAna aura uparima tIna graiveyakoM meM ikyAnave vimAna hote haiN||14|| anudiza aura anuttaroM ke vimAna gevajjANuvarimayA Nava ceva aNuddisA vimANA te| taha ya aNuttaraNAmA paMceva havaMti sNkhaae||15|| nava graiveyakoM ke Upara anudiza saMjJA vAle nau vimAna hote haiN| unake Upara anuttara saMjJA vAle pA~ca vimAna hote haiN||15|| bIje joNIbhUde jIvo vakkamai so va aNNo vaa| je vi ya mUlAdIyA te patte yA pddhmdaae||16|| yonIbhUta bIja meM vahI pUrva paryAya vAlA jIva athavA anya dUsarA bhI tIvra saMkramaNa karatA hai aura jo bIja mUlAdika bAdara nigoda pratiSThita vanaspati kAyika jIva haiN| ve saba prathama avasthA meM pratyeka zarIra hI hote haiN|||16|| nizcaya aura vyavahAra kAla kAlo tti ya vavaeso sabbhAvaparUvao havai nnicco| uppaNNappaddhaMsI avaro diihNtrtttthaaii||1|| 'kAla' isa prakAra kA yaha nAma sattArUpa nizcaya kAla kA prarUpaka hai aura vaha nizcaya kAla dravya avinAzI hotA hai| dasarA vyavahAra kAla utpanna aura pradhvaMsa hone vAlA hai tathA AvalI, palya, sAgara Adi ke rUpa se dIrghakAla taka sthAyI hai||1||
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 4 109 kAlo pariNAmabhavo pariNAmo davvakAlasaMbhUo / dohaM esa sahAvo kAlo khaNabhaMguro Niyado / / 2 / / vyavahAra kAla pudgaloM ke pariNamana se utpanna hotA hai aura pudgalAda kA pariNamana dravya kAla ke dvArA hotA hai, donoM kA aisA svabhAva hai| yaha vyavahAra kAla kSaNabhaMgura hai, parantu nizcaya kAla niyata arthAt avinAzI hai||2|| Na ya pariNamai sayaM so Na ya pariNAmei aNNamaNNehiM / vivihapariNAmiyANaM havai hu heU sayaM kAlo // 3 // vaha kAla nAmaka padArtha na to svayaM pariNamita hotA hai aura na anya ko anya rUpa se pariNamAtA hai, kintu svataH nAnA prakAra ke pariNAmoM ko prApta hone vAle padArthoM kA kAla niyama se svayaM hetu hotA hai || 3 | kAlANu kA svarUpa loyAyAsapadese ekkekke je TThiyA du ekke kkA / rayaNANaM rAsI iva te kAlANU muNeyavvA / / 4 / / lokAkAza ke eka-eka pradeza para ratnoM kI rAzi ke samAna jo eka-eka rUpa se sthita haiM, ve kAlANu jAnanA caahie||4|| samyaktva kA lakSaNa chappaM ca NavavihANaM atthANaM jiNavaro vaiTThANaM / ANAe ahigameNa ya saddahaNaM hoi sammattaM / / 5 / / jinavaropadiSTa chaha dravya athavA paMca astikAya athavA nava padArthoM kA AjJA se aura adhigama se zraddhAna karanA samyaktva hai| 151 paMcatthiyA ya chajjIvaNikAyakAladavvamaNNe y| ANAjjhe bhAve ANAvicaraNa viciNAdi / / 6 / /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 110 paMca astikAya, SaT jIvanikAya, kAladravya tathA anya jo padArtha kevala AjJA arthAt jinendra ke upadeza se hI grAhya haiM, unheM yaha samyaktvI jIva AjJAvicaya dharmya dhyAna se saMcaya karatA hai arthAt zraddhAna karatA hai||6|| kAla dravya sabbhAvasahAvANaM jIvANaM taha ya poggalANaM c| pariyaTTaNasaMbhUo kAlo NiyameNa pnnnntto||7|| sattAsvarUpa svabhAva vAle jIvoM ke, tathaiva pudgaloM ke aura 'ca' zabda se dharma dravya, adharma dravya aura AkAza dravya ke parivartana meM jo nimitta kAraNa ho, vaha niyama se kAla dravya kahA gayA hai||7|| samao Nimiso kaTTA kalA ya NAlI tado divaarttii| mAsa uDa ayaNa saMvaccharo tti kAlo praaytto||8|| samaya, nimiSa, kASThA, kalA, nAlI tathA dina aura rAtri, mAsa, Rtu, ayana aura saMvatsara ityAdi kAla parAyatta haiM arthAt jIva, pudgala evaM dharmAdika dravyoM ke parivartanAdhIna haiN||8|| Natthi ciraM vA khippaM vuttArahidaM tu sA vi khalu vuttaa| poggaladavveNa viNA tamhA kAlo paDucca bhvo||9|| vartanA rahita cira athavA kSipra kI arthAt paratva aura aparatva kI koI sattA nahIM hai| vaha vartanA bhI pudgala dravya ke binA nahIM hotI hai| isalie kAla dravya pudgala ke nimitta se huA kahA jAtA hai||9|| muhUrta kA lakSaNa ucchvAsAnAM sahasrANi trINi sapta zatAni c| trisaptatiH punasteSAM muhUrto hyeka iSyate / / 10 / /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 4 111 una tIna hajAra sAta sau tehattara (3773) ucchvAsoM kA eka muhUrta kahA jAtA hai||10|| nimeSANAM sahasANi paMca bhUyaH zataM tthaa| daza caiva nimeSAH syumuhUrte gaNitAH budhaiH / / 11 / / vidvAnoM ne eka muhUrta meM pA~ca hajAra eka sau daza (5110) nimeSa gine haiN||11|| __ pandraha prakAra ke muhUrta rodraH zvetazca maitrazca tataH sArabhaTo'pi c| detyo vairocanazcAnyo vaishvdevo'bhijittthaa||12|| rohaNo balanAmA ca vijayo naiRto'pi c| vAruNazcAryamA ca syurbhAgyaH paMcadazo dine||13|| 1 raudra, 2 zveta, 3 maitra, 4 sArabhaTa, 5 daitya, 6 vairocana, 7 vaizvadeva, 8 abhijita.9 rohaNa. 10 bala. 11 vijaya, 12 naiRtya, 13 vAruNa, 14 aryaman aura 15 bhaagy| ye paMdraha muhUrta dina meM hote haiN||12-13|| sAvitro dhurya saMjJazca dAtrako yama eva c| vAyuhutAzano bhAnu jayanto'STamo nishi||14|| siddhArthaH siddhasenazca vikSobho yogya eva c| puSpadantaH sugandharvo muhUrto'nyo'ruNo mataH / / 15 / / 1 sAvitra, 2 dhurya, 3 dAtraka, 4 yama, 5 vAyu, 6 hutAzana, 7 bhAnu, 8 vaijayanta, 9 siddhArtha, 10 siddhasena, 11 vikSobha, 12 yogya, 13 puSpadanta, 14 sugandharva aura 15 arunn||14-15|| samayo rAtridinayo muhUrtAzca samA smRtaaH| SaNmuhUrtA dinaM yAnti kadAcicca punrnishaa||16|| rAtri aura dina kA samaya tathA muhUrta samAna kahe gaye haiN| hA~, kabhI dina
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 112 ko chaha muhUrta jAte haiM aura kabhI rAtri ko chaha muhUrta jAte haiN||16|| tithiyA~ aura unake devatA nandA bhadrA jayA riktA pUrNA ca tithayaH krmaat| devatAzcandrasUryendrA AkAzo dharma eva c||17|| naMdA, bhadrA, jayA, riktA aura pUrNA, isa prakAra krama se pA~ca tithiyA~ hotI haiN| inake devatA krama se candra, sUrya, indra, AkAza aura dharma hote haiN|||17|| pudgala parivartana savve vi poggalA khalu egge bhuttujjhidA hu jiivenn| asaI aNaMtatto pogglpriyttttsNsaare||18|| isa pudgala parivartana rUpa saMsAra meM samasta pudgala isa jIva ne eka-eka karake punaH punaH ananta bAra bhoga karake chor3e haiN||18|| pudgala paramANuoM kI sAditA, anAditA evaM ubhayatA eyakkhotto gADhaM savvapade sehi kammaNo jogg| baMdhAi jahuttahedU sAdiyamadha NAdiyaM caavi||19|| yaha jIva eka kSetra meM avagADharUpa se sthita aura karmarUpa pariNamana ke yogya pudgala-paramANuoM ke yathokta (Agamokta mithyAtva Adi) hetuoM se sarva pradezoM ke dvArA bAMdhatA hai| ve pudgala paramANu sAdi bhI hote haiM, anAdi bhI hote haiM aura ubhayarUpa bhI hote haiN||19|| suhamaTThidisaMjuttaM AsaNNaM kmmnnijjraamukkN| pAeNa edi gahaNaM dvvmnnihitttthsNtthaann||20|| jo karma pudgala pahale baddhAvasthA meM sUkSma arthAt alpa sthiti se saMyukta the| ataeva nirjarA dvArA karmarUpa avasthA se mukta arthAt rahita
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 4 hue, kintu Asanna arthAt jIva ke pradezoM ke sAtha jinakA ekakSetrAvagAha hai tathA jinakA AkAra anirdiSTa arthAt kahA nahIM jA sakatA hai, isa prakAra kA pudgala dravya bahulatA se grahaNa ko prApta hotA hai || 201 113 gahaNasamayamhi jIvo uppAdedi hu guNasapaccayado / jIvehi anaMtaguNaM kamma padesesu savve su / / 21 / / karmagrahaNa ke samaya meM jIva apane guNAMza pratyayoM se, arthAt svayogya baMdhakAraNoM se, jIvoM se anantaguNe karmoM ko apane sarva pradezoM meM utpAdana karatA hai||21| savve vi poggalA khalu ege bhuttujjhidA hu jIveNa / asaI anaMtakhutto poggalapariyaTTasaM sAre / / 22 / / isa jIva ne isa pudgala parivartanarUpa saMsAra meM eka-eka karake punaH punaH ananta bAra sampUrNa pudgala bhoga karake chor3e haiM / 22 / / kSetra parivartana savvamhi logakhette kamaso taNNatthi jaNNa occhuNNaM / ogAhaNAo bahuso hiMDato kAlasaMsAre / 12311 isa samasta lokarUpa kSetra meM eka pradeza bhI aisA nahIM hai, jise ki kSetra parivartanarUpa saMsAra meM kramazaH bhramaNa karate hue bahuta bAra nAnA avagAhanAoM se isa jIva ne na chuA ho|| 23 / / kAla parivartana osappiNi- ussappiNi-samayAvaliyA NiraMtarA savvA / jAdo mudo ya bahuso hiMDato kAlasaMsAre / / 24 / / kAla parivartanarUpa saMsAra meM bhramaNa karatA huA yaha jIva utsarpiNI aura avasarpiNI kAla ke sarva samayoM kI AvaliyoM meM nirantara bahuta bAra
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 114 utpanna huA aura marA hai||24|| bhava parivartana NiraAuA jahaNNA jAva du uvarillao du gevjjo| jIvo micchattavasA bhavaTThidiM hiMDido bhuso||25|| bhava parivartanarUpa saMsAra meM bhramaNa karatA huA yaha jIva mithyAtva ke vaza se jaghanya nArakAyu se lagAkara tiryaMca, manuSya aura uparima graiveyaka taka kI bhavasthiti ko bahuta bAra prApta ho cukA hai|25|| bhAva parivartana savvAsi pagadINaM aNubhAga-pade sbNdhtthaannaanni| jIvo micchattavasA paribhamido bhaavsNsaare||26|| yaha jIva mithyAtva ke vazIbhUta hokara bhAva parivartanarUpa saMsAra meM paribhramaNa karatA huA sampUrNa prakRtiyoM ke prakRti, sthiti, anubhAga aura pradeza baMdha sthAnoM ko aneka bAra prApta huA hai||26|| pariyaTTidANi bahuso paMca vi pariyaTriNANi jiivenn| jiNavayaNamalabhamANeNa dIdakAle annNtaanni||27|| jina-vacanoM ko nahIM pA karake isa jIva ne atIta kAla meM pA~coM hI parivartana punaH punaH karake ananta bAra parivartita kiye haiN||27|| jaha geNhai pariyaTai puriso acchAdaNassa vivihss| taha poggalapariyaTTe geNhai jIvo sriiraanni||28|| jisa prakAra koI puruSa nAnA prakAra ke vastroM ke parivartana ko grahaNa karatA hai arthAt utAratA hai aura pahanatA hai, usI prakAra se yaha jIva bhI pudgala parivartana kAla meM nAnA zarIroM ko chor3atA aura grahaNa karatA hai|28||
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 4 115 uppajjati viyaMti ya bhAvA NiyameNa pjjvnnyss| davvaTThiyassa savvaM sadA annuppnnnnmvinnttheN||29|| paryAyArthika naya ke niyama se padArtha utpanna bhI hote haiM aura vyaya ko bhI prApta hote haiM, kintu dravyArthika naya ke niyama se sarva-vastu sadA anutpanna aura aniSTa haiM arthAt dhrauvyAtmaka hai||29|| ananta kA svarUpa saMte vae Na NihAdi kAle NANataeNa vi| jo rAsI so aNaMto tti viNihiTTho mhesinnaa||30|| vyaya ke hote rahane para bhI ananta kAla ke dvArA bhI jo rAzi samApta nahIM hotI hai, use maharSiyoM ne 'ananta' isa nAma se vinirdiSTa kiyA hai||30|| sAsAdana guNasthAna kA kAla uvasamasammattaddhA jattiyamettA ha hoI avsitttthaa| paDivajjaMtA sANaM tattiyamettA ya tssddhaa||31|| jitane pramANa upazama samyaktva kA kAla avaziSTa rahatA hai, usa samaya sAsAdana guNasthAna ko prApta hone vAle jIvoM kA bhI utane pramANa hI usakA arthAt sAsAdana guNasthAna kA kAla hotA hai||31|| uvasamasammattaddhA jai chAvaliyA havejja avsitttthaa| to sAsaNaM pavajjai No heddhukkkaalesu||32|| yadi upazama samyaktva kA kAla chaha AvalI pramANa avaziSTa hove, to jIva sAsAdana guNasthAna ko prApta hotA hai| yadi isase adhika kAla avaziSTa rahe, to sAsAdana guNasthAna ko nahIM prApta hotA hai||32||
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 116 samyagmithyAdRSTi kI vizeSatA Na ya marai va saMjamamuvei taha desasajamaM vaavi| sammAmicchAdiTThI Na u maraNataM smugghaao||33|| samyagmithyAdRSTi jIva na to maratA hai, na saMyama ko prApta hotA hai, na dezasaMyama ko bhI prApta hotA hai tathA usake mAraNAntika samudghAta bhI nahIM hotA hai||33|| __ pRthiviyoM kI utkRSTa sthiti ekka tiya satta dasa taha sattAraha dutihadekkaadhiya ds| uvahI ukkassaTThidI sattaNhaM hoi puddhviinn||34|| eka, tIna, sAta, daza tathA sattaraha sAgaropama tathA do se guNita eka adhika daza (2x11=22) arthAt bAIsa sAgaropama tathA tIna se guNita gyAraha (3x11=33) arthAt teMtIsa sAgaropama, isa prakAra sAtoM pRthiviyoM kI utkRSTa sthiti hotI hai||34|| kSudrabhava kA parimANa tiNNi sayA chattIsA chAvaTThi sahassa ceva mrnnaaiN| aMtomuhuttakAle tAvadiyA hoti khuddbhvaa||35|| eka antarmuhUrta kAla meM chayAsaTha hajAra tIna sau chattIsa (66336) maraNa hote haiM aura itane hI kSudrabhava hote haiN||35|| uttarottara vizeSatA Avaliya aNAgAre ckkhidiy-sod-ghaann-jibbhaae| maNa-vayaNa-kAyaphAse avaay-iihaasudussaase||36|| anAkAra darzanopayoga kA jaghanya kAla Age kahe jAne vAle sabhI padoM kI apekSA sabase kama hai| (tathApi vaha saMkhyAta AvalI pramANa hai|) isase
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 4 117 cakSurindriya sambandhI avagraha jJAna kA jaghanya kAla vizeSa adhika hai| isase zrotrendriyajanita avagraha jJAna, isase manoyoga, isase vacanayoga, isase kAyayoga, isase sparzanendriyajanita avagraha jJAna, isase avAyajJAna, isase IhAjJAna, isase zrutajJAna aura isase ucchvAsa, ina sabakA jaghanya kAla kramazaH uttarottara vizeSa-vizeSa adhika hai||36|| kevaladasaNa-NANe kasAyasukke kkae pudhatte y| paDivAdu vasAmeM taya khAveM tae saMparAe y||37|| tadbhavastha kevalI ke kevalajJAna aura kevaladarzana tathA sakaSAya jIva ke zakla lezyA, ina tInoM kA jaghanyakAla (paraspara sadaza hote hae bhI) ucchvAsa ke kAla se vizeSa adhika hai| isase ekatvavitarka avIcAra zukladhyAna, isase pRthaktvavitarka vIcAra zukladhyAna, isase upazamazreNI se girane vAle sUkSmasAmparAya saMyata, ina sabakA jaghanya kAla kramazaH uttarottara vizeSa-vizeSa adhika hai|||37|| mANaddhA ko dhaddhA mAyaddhA taha ceva lo bhddhaa| khuddabhavaggahaNaM puNa kiTTIkaraNaM ca boddhavvaM / / 38 / / kSapaka sUkSmasAmparAya ke jaghanya kAla se mAna kaSAya, isase krodha kaSAya, isase mAyA kaSAya, isase lobha kaSAya aura isase labdhyaparyApta jIva ke kSudrabhava grahaNa kA jaghanya kAla kramazaH uttarottara vizeSa-vizeSa adhika hai| kSudabhava grahaNa ke jaghanya kAla se kRSTIkaraNa kA jaghanya kAla vizeSa adhika hai, aisA jAnanA caahie||38|| guNa-jogaparAvattI vAghAdo maraNAmidi hu cttaari| jogesu hoMti Na varaM pacchilladuguNakA joge||39|| guNasthAna parivartana, yoga parivartana, vyAghAta aura maraNa, ye cAroM bAteM yogoM meM arthAt tInoM yogoM ke hone para hotI haiM, kintu sayogi kevalI ke pichale do arthAt maraNa aura vyAghAta tathA guNasthAna parivartana nahIM hote
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 118 haiN||39|| ekkArasa cha satta ya ekkArasa dasa ya Navaya atthev| paNa paMca paMca tiNNi ya dudu du du ego ya smygnnaa||40|| mithyAdRSTi guNasthAnoM meM kramazaH gyAraha, chaha, sAta, gyAraha, daza, nau, ATha, pA~ca, pA~ca, pA~ca, tIna, do, do, do, do aura eka, itane eka samaya sambandhI prarUpaNA ke vikalpa hote haiN| 11, 6, 7, 11, 10, 9, 8,5,5, 5,3,2,2, 2, 2,1 / / 40 / / zubha lezyAoM ke bhaMga do ho ya tiNNi teU tiNNi tiyA hoti pmmlessaae| do tiga dugaM ca samayA boddhavvA sukklessaae||41|| tejolezyA ke do, do aura tIna samaya bhaMga hote haiN| padma lezyA ke tIna trika arthAt tIna, tIna aura tIna samaya bhaMga hote haiM tathA zukla lezyA ke do, tIna aura do samaya bhaMga hote haiM, aisA jAnanA caahie||41|| nitya nigodiyA jIva atthi aNaMtA jIvA jehi Na patto tasANa prinnaamo| bhAvakalaMkaipaurA NigodavAsaM Na muMcaMti / / 42 / / aise anantAnanta jIva haiM jinhoMne trasoM kI paryAya abhI taka nahIM pAI hai aura jo dUSita bhAvoM ko ati pracuratA ke kAraNa kabhI bhI nigoda ke vAsa ko nahIM chor3ate haiN||42||| eyaNigo dasarIre jIvA davvappamANado ditthaa| siddhehi aNaMtaguNA savveNa vitIdakAleNa / / 43 / / eka nigoda zarIra meM dravya pramANa se jIva siddhoM se tathA samasta atIta kAla ke samayoM se ananta guNe dekhe gaye haiN||43||
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 120 nAma aura sthApanA nikSepa kI vizeSatA appidaAdarabhAvo aNuggahabhAvo ya dhammabhAvo y| ThavaNAra kIrate Na hoMti NAmammi ee du / / 1 / / vivakSita vastu ke prati AdarabhAva, anugrahabhAva aura dharmabhAva sthApanA meM kiyA jAtA hai, kintu ye bAteM nAmanikSepa meM nahIM hotI haiN||1|| NAmiNi dhammuvayAro NAmaM TThavaNA jassa taM ThavidaM / taddhamme Na vi jANasu suNAma-ThavaNANamavisesaM / / 2 / / nAma meM dharma kA upacAra karanA nAma nikSepa hai aura jahA~ usa dharma kI sthApanA kI jAtI hai, vaha sthApanA nikSepa hai| isa prakAra usa dharma ke viSaya meM nAma aura sthApanA kI avizeSatA arthAt ekatA ko mata jaano||2|| guNazreNI nirja sammattappattI e sAvayavirade anaMtakammaMse / daMsaNamohakkhavae kasAyauvasAmae ya uvasaMte / / 3 / / khavara ya khINamohe jiNe ya NiyamA bhave asaMkhejjA / tavvivarIdo kAlo saMkhejjaguNAe seDIe / / 4 / / samyaktva kI utpatti meM, zrAvaka meM, virata meM, anantAnubandhI kaSAya ke visaMyojana meM, darzanamoha ke kSapaNa meM, kaSAyoM ke upazamakoM meM, upazAntakaSAya meM, kSINamoha meM aura jinabhagavAn meM niyama se asaMkhyAta guNI nirjarA hotI hai, kintu ukta guNazreNI nirjarA meM asaMkhyAta guNa zreNI
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 5 121 krama kI apekSA kAla kA pramANa viparIta arthAt uttarottara hIna hai||3-4|| pA~ca bhAva odaio uvasamio khaio taha vi ya khaovasamio y| pariNAmio du bhAvo udaeNa du poggalANaM tu||5|| audayikabhAva, aupazamikabhAva, kSAyikabhAva, kSAyopazamikabhAva aura pAriNAmikabhAva, ye pA~ca bhAva hote haiN| inameM pudgaloM ke udaya se (audayikabhAva) hotA hai||5|| audayika bhAva ke sthAna/bheda gadi-liMga-kasAyA vi ya micchaadsnnmsiddhdnnnnaannN| lessA asaMjamo ciya hoMti udayassa tttthaannaaii||6|| gati, liMga, kaSAya, mithyAdarzana, asiddhatva, ajJAna, lezyA, asaMyama, ye audayika bhAva ke ATha sthAna hote haiN||6|| aupazamika bhAva ke sthAna evaM vikalpa sammattaM cArittaM do cciya TThANaimuvasame hoti| aTThaviyappA ya tahA kohAIyA munnedvvaa||7|| aupazamikabhAva meM samyaktva aura cAritra ye do hI sthAna hote haiM tathA aupazamikabhAva ke vikalpa ATha hote haiM, jo ki krodhAdi kaSAyoM ke uzamana rUpa jAnanA caahie||7|| kSAyika bhAva ke sthAna laddhIo sammattaM cArittaM daMsaNaM tahA nnaann| ThANAi paMca khaie bhAve jiNabhAsiyAI tu||8|| dAnAdi labdhiyA~, kSAyika samyaktva, kSAyika cAritra, kSAyika darzana
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 122 tathA kSAyika jJAna, isa prakAra kSAyika bhAva meM jinabhASita pA~ca sthAna hote haiN||8|| kSAyopazamika bhAva ke sthAna evaM bheda / NANaNNANaM ca tahA daMsaNa-laddhI taheva smmttN| cArittaM desajamo satteva ya ho ti tthaannaaii||9|| jJAna, ajJAna, darzana, labdhi, samyaktva, cAritra aura dezasaMyama, ye sAta sthAna kSAyopazamikabhAva meM hote haiN||9|| pAriNAmika bhAva ke sthAna evaM bheda eyaM ThANaM tiNNi viyappA taha pAriNAmie hoNti| bhavvAbhavvA jIvA attavaNado ceva boddhvvaa||10|| pAriNAmikabhAva meM sthAna eka tathA bhavya, abhavya aura jIvatva ke bheda se tIna bheda hote haiN| ye vikalpa AtmA ke asAdhAraNa bhAva hone se grahaNa kiye gaye jAnanA caahie||10|| bhAvoM ke uttara bheda igivIsa aTTha taha Nava aTThArasa tiNNi ceva boddhvvaa| odaiyAdI bhAvA viyappado aannupuvviie||11|| audayika Adi pA~ca bhAva uttara bhedoM kI apekSA AnupUrvI se ikkIsa, ATha, nau, aThAraha aura tIna bheda vAle haiM, aisA jAnanA caahie||11|| sannipAta phala ekottarapadavRddho rUpAye jitaM ca pdvRddh| gacchaH saMpAtaphalaM samAhataH snnipaatphlm||12|| eka eka uttara pada se bar3hate hue gacchakoM rUpa (eka) Adi pada pramANa
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 5 123 bar3hAI huI rAzi se bhAjita kare aura paraspara guNA kare, taba sampAtaphala arthAt ekasaMyogI, dvisaMyogI Adi bhaMgoM kA pramANa AtA hai tathA ina eka, do, tIna Adi bhaMgoM ko jor3a dene para sannipAtaphala arthAt sAnnipAtika bhaMga prApta ho jAte haiN||12|| zaMkha kA kSetraphala micchatte dasa bhaMgA AsAdaNa-missae vi boddhvvaa| tiguNA te caduhINA aviradasammassa emev||13|| dese khaovasamie virade khavagANa UNavIsaM tu| osAmagesu pudha pudha paNatIsaM bhAvado bhNgaa||14|| mithyAtva gaNasthAna meM ukta bhAvoM sambandhI daza bhaMga hote haiN| sAsAdana aura mizra guNasthAna meM bhI isI prakAra daza-daza bhaMga jAnanA caahie| avirata samyagdRSTi guNasthAna meM ve hI bhaMga triguNita aura catIna arthAta (1013-4 =26) chabbIsa hote haiN| isI prakAra ye chabbIsa bhaMga kSAyopazamika dezavirata, pramattasaMyata, apramattasaMyata guNasthAna meM bhI hote haiN| kSapaka zreNI vAle cAroM kSapakoM ke unnIsa bhaMga hote haiN| upazama zreNI vAle cAroM upazAmakoM meM pRthak-pRthak paiMtIsa bhaMga bhAva kI apekSA hote haiN||13-14|| ekko me sassado appA nnaann-dsnnlkkhnno| sesA du bAhirA bhAvA savve sNjoglkkhnnaa||1|| jJAna-darzana lakSaNAtmaka merA AtmA eka hai, zAzvata (nitya) hai| zeSa sarva saMyogalakSaNAtmaka bhAva bAharI haiN||1||
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 6
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 6 125 siddhoM kA lakSaNa asarIrA jIvaghaNA uvajuttA daMsaNe ya NANe y| sAyAramaNAyAraM lakkhaNameyaM tu siddhANaM / / 2 / / jo azarIra haiM, jo jIva hokara pradezoM kI apekSA ghanarUpa haiM, jJAna aura darzana meM upayukta haiM, ve siddha haiN| isa prakAra sAkAra aura anAkAra, yaha siddhoM kA lakSaNa hai ||2|| jIva kI vizeSatA jIvapariNAmahedU kammattaM poggalA pariNamati / Na ya NANapariNado puNa jIvo kammaM samAdiyAdi / / 3 / / jIva ke rAgAdi pariNAmoM ke nimitta se pudgala karmarUpa pariNata hote haiM, kintu jJAna pariNata jIva karma ko nahIM prApta hotA hai || 3 | karmabandha kI vizeSatA jArisao pariNAmo tArisao ceva kammabaMdho vi| vatthUsu visama - samasaNNidesu ajjhappajoeNa ||4|| viSama aura sama saMjJA vAlI arthAt aniSTa aura iSTa vastuoM meM AtmasambandhI adhyAtmayoga se mithyAtva Adi ke nimitta se jisa prakAra kA pariNAma hotA hai, karma-bandha usI prakAra kA hotA hai // 4 //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 126 iti zabda ke artha hetAvevamprakArAdo vyavacchede vipryye| prAdurbhAve samApto ca itizabdaM vidurbudhaaH||5|| hetu, evaM, prakAra-Adi, vyavaccheda, viparyaya, prAdurbhAva aura samApti ke artha meM 'iti' zabda ko vidvAnoM ne kahA hai||5|| dravya kA svarUpa nayo panaye kAntAnAM trikAlAnAM smuccyH| avibhAD bhAvasambandhI drvymekmnekdhaa||6|| jo naigama Adi naya aura unake bheda-prabheda rUpa upanayoM ke viSayabhUta trikAlavartI paryAyoM kA abhinna sambandha rUpa samudAya hai, use dravya kahate haiN| vaha dravya kathaMcit eka rUpa aura kathaMcit aneka rUpa hai||6|| jassodaeNa jIvo suhaM va dukkhaM va duvihmnnubhvi| tassodayakkhaeNa du suha-dukkhavivajjio hoi||7|| jisake udaya se jIva sukha aura duHkha ina donoM kA anubhava karatA hai, usake udaya kA kSaya hone se vaha sukha aura dukha se rahita ho jAtA hai||7|| pratiSedhayati samastaM prasaktamartha tu jagati noshbdH| sa punastadavayave vA tasmAdarthAntare vA syaat||8|| jagat meM 'na' yaha zabda prasakta samasta artha kA to pratiSedha karatA hai, kintu vaha prasakta artha ke avayava arthAt ekadeza meM athavA usase bhinna artha meM rahatA hai arthAt usakA bodha karAtA hai||8|| bhAvastatpariNAmo dvipratiSedhastade kygmnaarthH| no taddezavizeSapratiSedhonyaH sv-pryogaat||9||
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 6 127 bhAva vastu ke pariNAma ko kahate haiN| do bAra pratiSedha usI vastu kI ekatA kA jJAna karAtA hai| 'no' yaha zabda sva aura para ke yoga se vivakSita vastu ke ekadeza kA pratiSedhaka aura vidhAyaka hotA hai || 9 || NalayA bAhU a tahA NiyaMba puTThI uro ya sIsaM c| aTTheva du aMgAI dehaNNAIM uvaMgAI / / 10 / / zarIra meM do paira, do hAtha, nitamba (kamara ke pIche kA bhAga), pITha, hRdaya aura mastaka ye ATha aMga hote haiN| inake sivAya anya (nAka, kAna, A~kha ityAdi) upAMga hote haiN||10|| sapta dhAtuoM kI prakriyA rasAd raktaM tato mAMsa mAMsAnmedaH pravartate / medasosthi tato majjA majjhaH zukraM tataH prajA / / 11 / / rasa se rakta banatA hai, rakta se mAMsa utpanna hotA hai, mAMsa se medA paidA hotI hai| medA se haDDI banatI hai, haDDI se majjA paidA hotI hai, majjA se zukra utpanna hotA hai aura zukra se prajA (santAna) utpanna hotI hai||11|| paMca labdhi khayauvasamo visohI desaNa pAogga karaNaladdhI a cattAri vi sAmaNNA karaNaM puNa hoi sammatte / / / / kSayopazama, vizuddhi, dezanA, prAyogya aura karaNa, ye pA~ca labdhiyA~ hotI haiN| unameM se prAraMbha kI cAra to sAmAnya haiM, arthAt bhavya aura abhavya jIva, ina donoM ke hotI haiM, kintu pAMcavI karaNa labdhi samyaktva utpanna hone ke samaya bhavya jIva ke hI hotI hai||||
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 128 prakSepoM ke pramANa prakSepakasaMkSepeNa vibhakte yaddhanaM smuplbdhm| prakSepAstena guNAH prakSepasamAni khNddaani||1|| yadi kisI rAzi ke vivakSita rAzipramANa khaNDa karanA ho, to una khaNDapramANoM (prakSepakoM) ko jor3a lo aura usase rAzi meM bhAga de do| isa bhAga se jo dhana labdha Ave, usase una prakSepakoM kA guNA karane se kramazaH prakSepoM ke pramANa khaNDa prApta ho jaaveNge||1|| niSakoM kA bhAgahAra icchidaNiseyabhatto paDhamaNise yassa bhAgahAro jo| paDhamaNiseyeNa guNo tahiM tahiM hoi avhaaro|2|| prathama niSeka kA jo bhAgahAra ho usameM icchita niSeka kA bhAga dene tathA prathama niSeka se guNA karane para bhinna-bhinna nikoM kA bhAgahAra utpanna hotA hai||2|| paMca labdhi khaya uvasamiya-visohI desaNa-pAogga-karaNaladdhI y| cattAri vi sAmaNNA karaNaM puNa hoi smmtte||1|| kSayopazamalabdhi, vizuddhilabdhi, dezanAlabdhi, prAyogyalabdhi aura karaNalabdhi, ye pA~ca labdhiyA~ hotI haiN| inameM se pahalI cAra to sAmAnya haiM arthAt bhavya aura abhavya, donoM prakAra ke jIvoM ke hotI hai, kintu karaNalabdhi samyaktva hone ke samaya hotI hai||1|| upazama samyaktva kI arhatA dasaNamohassuvasAmao du cadusu vi gadIsu boddhvvo| paMciMdio ya saNNI NiyamA so hodi pjjtto||2||
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 6 129 darzana mohanIya karma kA upazama karane vAlA jIva cAroM hI gatiyoM meM jAnanA caahie| vaha jIva niyama se paMcendriya, saMjJI aura paryAptaka hotA hai|2|| saNivvaraya-bhavaNesu ya smudd-diiv-guh-jois-vimaanne| ahijogga-aNahijogge uvasAmo hodi nnaayvvo||3|| indraka, zreNIbaddha Adi sarva narakoM meM, sarva-prakAra ke bhavanavAsI devoM meM, sarva samudroM aura dvIpoM meM guha arthAt samasta vyantara devoM meM samasta jyotiSka devoM meM, saudharmakalpa se lekara nava graiveyaka vimAna taka vimAnavAsI devoM meM, abhiyogya arthAt vAhanAdi karma meM niyukta vAhana devoM meM, usase bhinna kilviSika Adi anuttama tathA pariSada Adi uttama devoM meM darzanamohanIya karma kA upazama hotA hai||3|| upazama samyaktva kI vizeSatA uvasAmago ya savvo NivvAghAdo tahA nniraasaanno| uvasaMte bhajiyavvo NirAsaNo ceva khiinnmhi||4|| darzanamoha kA upazAmaka sarva hI jIva nirvyAghAta arthAt upasargAdika ke Ane para bhI viccheda aura maraNa se rahita hotA hai tathA nirAsAna arthAt sAsAdana guNasthAna ko nahIM prApta hotA hai| upazAnta arthAt upazama samyaktva hone ke pazcAt bhajitavya hai, arthAt sAsAdana pariNAma ko kadAcit prApta hotA bhI hai aura kadAcit nahIM bhI prApta hotA hai| upazamasamyaktva kA kAla kSINa arthAt samApta ho jAne para mithyAtva Adi kisI eka darzana mohanIya prakRti kA udaya Ane se mithyAtva Adi bhAvoM ko prApta hotA hai| athavA darzana mohanIya karma ke kSINa ho jAne para nirAsAna arthAt sAsAdana pariNAma se sarvathA rahita hotA hai||4||
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 130 sAyAre paTThavao piTThavao majjhimo ya bhynnijjo| joge aNNadarammi du jahaNNae teulessaae||5|| sAkAra arthAt jJAnopayoga kI avasthA meM hI jIva prathamopazama samyaktva kA prasthApaka arthAt prArambha karane vAlA hotA hai, kintu niSThajJaparaka arthAt use sampanna karane vAlA, madhya avasthAvartI jIva bhajanIya hai arthAt vaha sAkAropayogI bhI ho sakatA hai, anAkAropayogI bhI ho sakatA hai| manoyoga Adi tInoM yogoM meM se kisI bhI eka yoga meM vartamAna jIva prathamopazama samyaktva ko prApta kara sakatA hai| kama se kama tejolezyA ke jaghanya aMza meM vartamAna jIva prathamopazama samyaktva ko prApta karatA hai yaha manuSya aura tiryaJcoM kI apekSA jAnanA caahiye||5|| miccha ttavedaNIyaM kama uvasAmagassa boddhvv| uvasaMte AsANe teNa paraM hoi bhynnijj||6|| upazAmaka ke jabataka antara praveza nahIM hotA hai tabataka mithyAtva vedanIya karma kA udaya jAnanA caahie| darzana mohanIya ke upazAnta hone para arthAt upazama samyaktva ke kAla meM aura sAsAdana kAla meM mithyAtva karma kA udaya nahIM rahatA hai, kintu upazama samyaktva kA kAla samApta hone para mithyAtva kA udaya bhajanIya hai arthAt kisI ke usakA udaya hotA bhI hai aura kisI ke nahIM bhI hotA hai||6|| savvamhi TThidivisese uvasaMtA tiNNi hoMti kmmsaa| ekkamhi ya aNubhAge NiyamA savve tttthidivisesaa||7|| tInoM karmAMza arthAta mithyAtva, samyagmithyAtva aura samyaktva prakRti, ye tInoM karma darzana mohanIya kI upazAnta avasthA meM sarva sthiti vizeSoM ke sAtha upazAnta rahate haiM, arthAt una tInoM karmoM ke eka bhI sthiti kA usa samaya udaya nahIM rahatA hai tathA eka hI anubhAga meM una tInoM karmAzoM ke sabhI sthiti vizeSa avasthita rahate haiM, arthAt antara se bAhirI
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 6 131 anantaravartI jaghanya sthiti vizeSa meM jo anubhAga hotA hai vahI anubhAga usase Upara ke samasta sthiti vizeSoM meM bhI hotA hai, usase bhinna prakAra kA nhiiN||7|| micchattapaccao khalu baMdho uvasAmayassa boddhvvo| uvasaMte AsANe teNa paraM hodi bhynnijjo||8|| upazama ke prathamasthiti ke antima samaya taka mithyAtva pratyayaka arthAt mithyAtva ke nimitta se jJAnAvaraNAdi karmoM kA baMdha jAnanA caahie| (yadyapi asaMyama, kaSAya Adi anya bhI baMdha ke kAraNa vidyamAna hai, tathApi unakI vivakSA nahIM kI gaI hai, kintu pradhAnatA se mithyAtva karma kI hI vivakSA kI gaI hai|) darzanamoha kI upazAnta avasthA meM aura sAsAdana samyaktva kI avasthA meM mithyAtvanimi ttaka baMdha nahIM hotA hai| isake pazcAt mithyAtvanimittaka bandha bhajanIya hai arthAt mithyAtva ko prApta hue jIvoM ke tannimittaka bandha hotA hai aura anya guNasthAna ko prApta hue jIvoM ke tannimittaka bandha nahIM hotA hai / / 8 / / upazama samyaktva kI gati aMto muhuttamaddhaM savvo vasameNa hoi uvsNto| teNa paraM udao khalu tiNNekkadarassa kmmss||7|| antarmuhUrta kAla taka sarvopazama se arthAt darzana mohanIya ke sabhI bhedoM ke upazama se jIva upazAnta arthAt upazama samyagdRSTi rahatA hai| isake pazcAt niyama se usake mithyAtva, samyagmithyAtva aura samyaktva, ina tIna karmoM meM se kisI eka karma kA udaya hotA hai||7|| darzana moha ke abandhaka sammAmicchAiTThI daMsaNamohassAbaMdhago bhnnido| vedagasammAiTThI khaio va abaMdhago hodi||10||
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 dhavalA uddharaNa samyagmithyAdRSTi jIva darzana mohanIya karma kA abaMdhaka arthAt bandha nahIM karane vAlA kahA gayA hai| isI prakAra vedakasamyagdRSTi, kSAyikasamyagdRSTi tathA 'ca' zabda se upazama samyagdRSTi jIva bhI darzana mohanIya karma kA abandhaka hotA hai / / / 10 / / sarvopazama aura dezopazama sammattapaDhamalaMMbho savvovasameNa taha viyaTTheNa / bhajidavvo ya abhikkhaM savvovasameNa deseNa / / 11 / / anAdi mithyAdRSTi jIva ke samyaktva kA prathama bAra lAbha sarvopa se hotA hai| isI prakAra viprakRSTa jIva ke arthAt jisane pahale kabhI samyaktva ko prApta kiyA thA, kintu pazcAt mithyAtva ko prApta hokara aura vahA~ samyaktva prakRti evaM samyagmithyAtva karma kI udvelanA kara bahuta kAla taka mithyAtva-sahita paribhramaNa kara punaH samyaktva ko prApta kiyA hai, aise jIva ke prathamopazama samyaktva kA lAbha bhI sarvopazama se hotA hai, kintu jo jIva samyaktva se girakara abhIkSNa arthAt jaldI hI punaH punaH samyaktva ko grahaNa karatA hai vaha sarvopazama aura dezopazama se bhajanIya hai| (mithyAtva, samyagmithyAtva aura samyaktva prakRti ina tIna karmoM ke udayAbhAva ko sarvopazama kahate haiM tathA samyaktva prakRti sambandhI dezaghAtI spardhakoM ke udaya ko dezopazama kahate haiN| ) / / 11 / / anAdi aura sAdi mithyAdRSTi sammattapaDhamalaMMbhassaNaMtaraMtaraM pacchado ya micchattaM / laMbhassa apaDhamassa du bhajidavvaM pacchado hodi / / 12 / / anAdi mithyAdRSTi jIva ke jo samyaktva kA prathama bAra lAbha hotA hai usake anantara pUrva mithyAtva kA udaya hotA hai, kintu sAdi mithyAdRSTi jIva ke jo samyaktva kA aprathama arthAt dUsarI, tIsarI Adi bAra lAbha
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 6 133 hotA hai, usake anantara pazcAt samaya meM mithyAtva bhajitavya hai arthAt vaha kadAcit mithyAdRSTi hokara vedaka athavA upazama samyaktva ko prApta hotA hai aura kadAcit samyagmithyAdRSTi hokara vedaka samyaktva ko prApta hotA hai // 12 // kammANi jassa tiNi du NiyamA so saMkameNa bhajidavvo / eyaM jassadukammaM Na ya saMkamaNeNa so bhajjo // 13 // jisa jIva ke mithyAtva, samyagmithyAtva aura samyaktva prakRti, ye tIna karma sattA meM hote haiM athavA 'tu' zabda se mithyAtva yA samyaktva prakRti ke binA zeSa do karma sattA meM hote haiM, vaha niyama se saMkramaNa kI apekSA bhajitavya hai, arthAt kadAcit darzanamoha kA saMkramaNa karane vAlA hotA hai aura kadAcit nahIM bhI hotA hai| jisa jIva ke eka hI karma sattA meM hotA hai vaha saMkramaNa kI apekSA bhajanIya nahIM hai, arthAt vaha niyama se darzanamoha kA asaMkramaka hI hotA hai / 31 samyagdRSTi jIva sammAiTThI saddahadi pavayaNaM NiyamasA du uvaiTTha / saddahadi asabbhAvaM ajANamANo guruNiogA / / 14 / / samyagdRSTi jIva sarvajJa ke dvArA upadiSTa pravacana kA to niyama se zraddhAna karatA hI hai, kintu kadAcit ajJAnavaza sadbhUta artha ko svayaM nahIM jAnatA huA guru ke niyoga se asadbhUta artha kA bhI zraddhAna kara letA hai / / 4 / / mithyAdRSTi jIva micchAiTThI NiyamA uvaiTTha pavayaNaM Na saddahadi / saddahadi asabbhAvaM uvaiTTha vA aNuvaiTTha // 5 //
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 134 mithyAdRSTi jIva niyama se sarvajJa dvArA upadiSTa pravacana kA to zraddhAna nahIM karatA hai, kintu asarvajJoM ke dvArA upadiSTa yA anupadiSTa asadbhAva kA arthAt padArtha ke viparIta svarUpa kA zraddhAna karatA hai||15|| samyagmithyAdRSTi jIva sammamicchAiTThI sAgAro vA tahA annaagaaro| taha vaMjaNoggahammi du sAgAro hodi boddhvvo||6|| samyagmithyAdRSTi jIva sAkAropayogI bhI hotA hai aura anAkAropayogI bhI hotA hai, kintu vyaMjanAvagraha meM arthAt vicArapUrvaka artha ko grahaNa karane kI avasthA meM sAkAropayogI hI hotA hai, aisA jAnanA caahie||16|| darzanamoha kI kSapaNA kA prasthApaka aura niSThApaka daMsaNamohakkhavaNApaTThavao kammabhUmijAdo du| NiyamA maNusagadIe giTThavao cAvi svvtth||7|| karmabhUmi meM utpanna huA aura manuSyagati meM vartamAna jIva hI niyama se darzanamoha kI kSapaNA kA prasthApaka arthAt prArambha karane vAlA hotA hai, kintu usakA niSThApUrvaka arthAt pUrNa karane vAlA sarvatra arthAt cAroM gatiyoM meM hotA hai||7|| nidhatti aura nikAcita udae saMkama-udae cadusu vi dAeM kameNa No skk| uvasaMtaM ca NidhattaM NikAcidaM cAvi jaM kmm||18|| jo karma udaya meM na diyA jA sake vaha upazAnta, jo saMkramaNa va udaya donoM meM hI na diyA jA sake vaha nidhatta tathA jo utkarSaNa, apakarSaNa, saMkramaNa va udaya, cAroM meM hI na diyA jA sake vaha nikAcita kAraNa
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 6 hai||18|| 135 karmoM kA jaghanya sthiti bandha bArasa ya vedaNijje gAmA- gode ya aTTha ya muhuttaa| TThidibaMdho du jahaNNo bhiNNamuhuttaM tu sesANaM / / 19 / / vedanIya kA bAraha muhUrta, nAma va gotra kA ATha muhUrta tathA zeSa karmoM kA antarmuhUrta mAtra jaghanya sthiti bandha hotA hai||19|| ovaTThaNA jahaNNA AvaliyA UNiyA tibhAgeNa / esA TThidisu jahaNNA tahANubhAgesaNaMtesu / / 20 / / yahA~ apakarSaNa meM jaghanya atisthApanA kA pramANa tribhAga se hIna AvalI mAtra hai| yaha jaghanya atisthApanA kA pramANa sthitiyoM ke viSaya meM grahaNa karanA caahiye| anubhAgaviSayaka jaghanya apavartanA ananta spardhakoM se pratibaddha hai| arthAt jaba taka ananta spardhakoM kI atisthApanA nahIM hotI taba taka anubhAgaviSayaka apakarSaNa kI pravRtti nahIM hotii||20|| saMkAme dukkaDDadi je ase te avaTThidA hoMti / AvaliyaM se kAle teNa paraM hoMti bhjidvvaa||21|| jina karmapradezoM kA saMkramaNa athavA utkarSaNa karatA hai ve AvalImAtra kAla taka avasthita arthAt kriyAntarapariNAma ke binA jisa prakAra jahA~ nikSipta haiN| usI prakAra hI vahA~ nizcala bhAva se rahate haiN| isake pazcAt ukta karmapradeza vRddhi, hAni evaM avasthAnAdi kriyAoM se bhajanIya haiN||21|| okaDDadi je aMse se kAle te ca hoMti bhajidavvA / vaDDhIe avaTThANe hANIya saMkame ude||22|| jina karmAzoM kA apakarSaNa karatA hai ve anantara kAla meM sthityAdi
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 136 kI vRddhi, avasthAna, hAni, saMkramaNa aura udaya, inase bhajanIya haiM, arthAt apakarSaNa kiye jAne ke anantara samaya meM hI unameM vRddhi Adika ukta kriyAoM kA honA saMbhava hai / / 22 / / ekkaM ca TThidivisesaM tu asaMkhejjesu diTThadivisesu / vaDDhedi rahassedi ca tahANubhAgesaNaMtesu / / 23 / / eka sthitivizeSa kA utkarSaNa karane vAlA niyama se asaMkhyAta sthitivizeSoM meM bar3hAtA athavA ghaTAtA hai| isI prakAra eka anubhAgaspardhakoM meM hI bar3hAtA athavA ghaTAtA hai| isakA abhiprAya yaha hai ki eka sthiti kA utkarSaNa karane meM jaghanya nikSepa AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra va apakarSaNa karane meM jaghanya nikSepa AvalI ke tribhAga mAtra hotA hai tathA anubhAga ke utkarSa va apakarSaNa kA jaghanya va utkRSTa nikSepa anubhAgaspardhaka pramANa hotA hai ||23| saMchuhai purisavede itthIvedaM NavuMsayaM ceva / satteva NokasAe NiyamA kohammi saMchuhai / / 24 / / strIveda aura napuMsakaveda ko puruSaveda meM tathA puruSaveda va hAsyAdi chaha, ina sAta nokaSAyoM ko saMjvalanakrodha meM niyama se sthApita karatA hai||24|| guNita hInAdhikatA baMdheNa hodi udao ahio udaeNa saMkamo ahio / guNaseDa asaMkhejjA padesaaggeNa boddhvvaa||25|| baMdha se udaya adhika hai aura udaya se saMkramaNa adhika hotA hai| inakI adhikatA pradezAgra se asaMkhyAtaguNita zreNI rUpa jAnanA caahiye| arthAt baMdha dravya se udaya dravya asaMkhyAtaguNA hai aura udayadravya se saMkramaNadravya asaMkhyAtaguNA hai| 25 / /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 6 137 guNaseDiasaMkhejjA padesaaggeNa saMkamo udo| se kAle se bhajjo baMdho pdesggo||26|| saMkramaNa (gaNasaMkramaNa) aura udaya uttarottara anantara kAla meM apane-apane pradezAgra kI apekSA asaMkhyAtaguNita zreNI rUpa hote haiN| kintu pradezAgra kI apekSA bandha bhajanIya hai, arthAt vaha yogoM kI hAni, vRddhi va avasthAna ke anusAra hAni, vRddhi yA avasthAna rUpa hotA hai|||26|| udao ca aNaMtaguNo saMpahibaMdheNa hodi annubhaage| se kAlo udayAdo saMpadibaMdho annNtgunno||27|| anubhAgaviSayaka sAmpratika bandha se sAmpratika anubhAgodaya anantaguNA hotA hai| isase anantara kAla meM hone vAle udaya se sAmpratika bandha anantaguNA hotA thaa||27|| baMdheNa hodi udao ahio udaeNa saMkamo ahio| guNaseDi aNaMtaguNA boddhavvA hodi annubhaage||28|| bandha se adhika udaya aura udaya se adhika saMkramaNa hotA hai| isa prakAra anubhAga ke viSaya meM anantaguNita guNazreNI jAnanA caahiye||28|| guNaseDi aNaMtaguNeNUNAe vedago du annubhaage| gaNaNAdiyaMtaseDI padesaaggeNa boddhvvaa||29|| (aprazasta prakRtiyoM ke) anubhAga kA vedaka anantaguNita hIna guNazreNI rUpa se hotA hai tathA pradezAgra kI apekSA gaNanAtikrAnta arthAt asaMkhyAtaguNI zreNI rUpa se vedaka hotA hai, aisA jAnanA caahiye||29|| baMdhodaehi NiyamA aNubhAgo hodi shNtgunnhiinno| se kAle se kAle bhajjo puNa saMkamo hodi||30|| niyamataH bandha vaha udaya se anubhAga arthAt anubhAga bandha aura
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 138 anubhAga udaya uttarottara anantarakAla meM anantaguNe hIna haiM, parantu anubhAgasaMkrama bhAjya hai arthAt ukta hInatA ke niyama se rahita hai||30|| jIva kI saMgraha kRSTiyA~ bArasa Nava cha ttiNNi ya kiTTIo hoti ahava nnNtaao| ekkekkamhi kasAe tiga tiga ahavA annNtaao||31| krodha ke udaya se zreNI para car3he hue jIva ke bAraha, mAna ke udaya se car3he hue jIva ke nau, mAyA ke udaya se car3he hue jIva ke chaha aura lobha ke udaya se car3he hue jIva ke tIna saMgrahakRSTiyA~ athavA ananta antarakRSTiyAM hotI haiN||31|| kRSTi kA kAraka aura akAraka kiTTI karedi NiyamA ovaTeMto ThidI ya annubhaage| vaDDheM to kiTTIe akArago hodi boddhvvo||32|| sthiti va anubhAga kA apakarSaNa karane vAlA niyama se kRSTiyoM ko karatA hai, kintu sthiti va anubhAga kA utkarSaNa karane vAlA kRSTi kA akAraka hotA hai| aisA samajhanA caahie||32|| kRSTi kA lakSaNa guNaseDi aNaMtaguNA lobhaadiikodhpcchimpdaado| kammassa ya aNubhAge kiTTIe lakkhaNaM edN||33|| cAra saMjvalana karmoM ke anubhAga ke viSaya meM saMjvalana lobha kI jaghanya kRSTi se lekara saMjvalana-krodha kI antima utkRSTi yathAkrama se anantaguNita guNazreNI hai| kRSTi kA lakSaNa hai||33|| kiTTI ca Thidivisesesu asaMkhejjesu NiyamasA hodi| NiyamA aNubhAgesu ca hodi hu kiTTI anntesu||34||
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 6 139 kRSTi niyama se asaMkhyAta sthiti bhedoM meM aura niyamataH ananta anubhAgoM meM hotI hai||34|| savvAo kiTTIo vidiyaTThidie du hoMti svvisse| jaM kiTTi vedayade tisse aMsA ya pddhmaae||35|| saba arthAt saMgraha va avayava kRSTiyAM samasta dvitIya sthiti meM hotI haiM, parantu jise kRSTi kA vedana karatA hai usake aMza prathama sthiti meM rahate haiN||35|| jinendra darzana kA mahattva darzanena jinendrANAM paapsNghaatkunyjrm| zatadhA bhedamAyAti girivajra hato ythaa||1|| jinendroM ke darzana se pApa saMghAta rUpI kuMjara ke sau Tukar3e ho jAte haiM, jisa prakAra ki vajra ke AghAta se parvata ke sau Tukar3e ho jAte haiN||1|| dIpo yathA nirvRttimabhyupeto naivAvaniM gacchati naantriikssm| dizanna kAcidvidizanna kAcitsnehakSayAtkevalameti shaantim||2|| jIvastathA nirvRttimabhyupeto naivAvaniM gacchati naantrikssm| dizaM na kAcidvidizaM na kAcitklezayAtkevalameti shaantim|3|| "jisa prakAra dIpaka jaba bujhatA hai taba vaha na to pRthivI kI ora jAtA na AkAza aura na kisI dizA ko jAtA hai, na vidizA ko, kintu taila ke kSaya hone se kevala zAnta ho jAtA hai, usI prakAra nirvRtti ko prApta jIva na pRthivI kI ora jAtA hai na AkAza kI ora, na kisI dizA ko jAtA na vidizA ko, kintu kleza ke kSaya ho jAne se kevala zAnti ko prApta hotA hai||2-3||
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 7 141 je baMdhayarA bhAvA mokkhayarA bhAvi je du ajjhppe| je cAvi baMdhamokkhe akarAyA te vi vinnnneyaa||1|| adhyAtma meM jo bandha ke utpanna karane vAle bhAva haiM aura jo mokSa ko utpanna karane vAle bhAva haiM tathA jo bandha aura mokSa donoM ko nahIM utpanna karane vAle bhAva haiM, ve saba bhAva jAnane yogya haiN||1|| Asrava bhAva aura saMvara bhAva micchattAviradI vi ya kasAyajogA ya AsavA hoti| daMsaNa-viramaNa-Niggaha-NirohayA saMvaro hoNti||2|| mithyAtva, avirati, kaSAya aura yoga ye karmoM ke Asrava bhAva haiM arthAt karmoM ke AgamanadvAra haiM tathA samyagdarzana, saMyama arthAt viSayavirakti, kaSAyanigraha aura mana-vacana-kAya kA nirodha ye saMvara arthAt karmoM ke nirodhaka bhAva haiN|||2|| bhAvoM kI vizeSatA odaiyA baMdhayarA uvasama-khaya-missayA ya mokkhyraa| bhAvo du pAriNAmio karaNobhayavajjiyo hoti||3|| __ audAyika bhAva bandha karane vAle haiM, aupazAmika, kSAyika aura kSAyopazamika bhAva mokSa ke kAraNa hai tathA pAriNAmika bhAva bandha aura mokSa donoM ke kAraNa se rahita haiN||3||
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 142 karmoM ke udaya aura kSaya kI avasthA davva-guNa-pajjae je jassudaeNa ya Na jANade jiivo| tassakkhaeNa so cciya jANadi savvaM tayaM jugavaM / / 4 / / jisa jJAnAvaraNIya karma ke udaya se jIva jina dravya, guNa aura paryAya ina tInoM ko nahIM dekhatA hai, usI jJAnAvaraNIya karma ke kSaya se vahI jIva una sabhI tInoM ko eka sAtha dekhane lagatA hai||4|| davva-guNa-pajjae je jassudaeNa ya Na passade jiivo| tassakkhaeNa so cciya passadi savvaM tayaM jugavaM / / 5 / / jisa darzanAvaraNIya karma ke udaya se jIva jina dravya, guNa aura paryAya ina tInoM ko nahIM dekhatA hai, usI darzanAvaraNIya karma ke kSaya se vahI jIva una sabhI tInoM ko eka sAtha dekhane lagatA hai / / 5 / / jassodaeNa jIvo suhaM va dukkhaM va duvihmnnuhvi| tassodayakkhaeNa du jAyadi apptthnnNtsuho||6|| jisa vedanIya karma ke udaya se jIva sukha aura duHkha isa do prakAra kI avasthA kA anubhava karatA hai usa karma ke udaya ke kSaya se Atmottha anaMtasukha utpanna hotA hai||6|| micchatta-kasAyAsaMjamehi jassodaeNa prinnmi| jIvo tasseva khayA ttavvivarIde guNe lhi||7|| jisa mohanIya karma ke udaya se jIva mithyAtva, kaSAya aura asaMyama rUpa se pariNamana karatA hai, usI mohanIya ke kSaya se inake viparIta guNoM ko prApta karatA hai||7|| jassodaeNa jIvo aNusamayaM maradi jIvadi vraao| tassodayakkhaeNa du bhava-maraNavivajjiyo hoi|8|| jisa Ayu karma ke udaya se becArA jIva pratisamaya maratA aura jItA
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 7 143 hai, usI karma ke udayakSaya se vaha jIva janma aura maraNa se rahita ho jAtA hai||8|| aMgovaMga-sarIridiya-maNussAsajo gnnipphttii| jassodaeNa siddho taNNAmakhaeNa asriiro||9|| jisa nAma karma ke udaya se aMgopAMga, zarIra, indriya, mana aura ucchvAsa se yogya niSpatti hotI hai, usI nAma karma ke kSaya se siddha azarIrI hote haiN||9|| uccucca ucca taha uccaNIca NIcucca NIca nniicN| jassodaeNa bhAvo NIcuccavivajjido tss||10|| jisa gotra karma ke udaya se jIva uccocca, uccanIca, nIcocca, nIca yA nIcanIca bhAva ko prApta hotA hai, usI gotra karma ke kSaya se vaha jIva nIca aura U~ca bhAvoM se mukta hotA hai||10|| viriyovabhoga-bhoge dANe lAbhe jadudayado vigghN| paMcavihaladdhijutto takkammakhayA have siddhaa||11|| jisa antarAya karma ke udaya se jIva ke vIrya, upabhoga, bhoga, dAna aura lAbha meM vighna utpanna hotA hai, usI karma ke kSaya se siddha paMcavidha labdhi se saMyukta hote haiN||1|| siddha kI vandanA jayamaMgalabhUdANaM vimalANaM nnaann-dsnnmyaannN| telokkase harANaM Namo sayA svvsiddhaannN||12|| jo jaga meM maMgalabhUta haiM, vimala haiM, jJAna-darzanamaya haiM aura trailokya ke zekhara rUpa haiM aise samasta siddhoM ko merA sadA namaskAra ho||12||
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 dhavalA uddharaNa bhAvanA kAraNa jAna abhiyogadAra sAmitta aNiyogaddAra naigama naya ke pi NaraM daThUNa ya pAvajaNasamAgama kremaannN| __NegamaNaeNa bhaNNai raio esa puriso tti||1|| kisI manuSya ko pApI logoM kA samAgama karate hue dekhakara naigama naya se kahA jAtA hai ki vaha puruSa nArakI hai||1|| vyavahAra naya vavahArassa du vayaNaM jaiyA kodNdd-kNddgyhttho| bhamai mae maggaMto taiyA so hoi rio||2|| vyavahAra naya kA vacana isa prakAra hai- jaba koI manuSya hAtha meM dhanuSa aura bANa liye mRgoM kI khoja meM bhaTakatA phiratA hai taba vaha nArakI kahalAtA hai||2|| RjusUtra naya ujjusudassa du vayaNaM jaiA ira ThAidUNa tthaannmmi| AhaNadi mae pAvo taiyA so hoi nnerio||3|| RjusUtra naya kA vacana isa prakAra hai- jaba koI manuSya hAtha meM dhanuSa aura bANa liye mRgoM kI khoja meM bhaTakatA phiratA hai taba vaha nArakI kahalAtA hai||3|| zabda naya saddaNayassa du vayaNaM jaiyA pANehi moido jNtuu| taiyA so raio hiMsAkammeNa sNjutto||4|| zabda naya kA vacana isa prakAra hai- jaba jantu prANoM se vimukta kara
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 7 145 diyA jAya tabhI vaha AghAta karane vAle hiMsA karma se saMyukta manuSya nArakI kahA jaay||4|| samabhirUr3ha naya vayaNaM du samabhirUDhaM NArayakammassa baMdhago jiyaa| taiyA so raio NarayakammeNa sNjutto||5|| samabhirUr3ha naya kA vacana isa prakAra hai- jaba manuSya nAraka karma kA bandhaka hokara nAraka karma se saMyukta ho jAya tabhI vaha nArakI kahA jaay||5|| evaMbhUta naya NirayagaI saMpatto jaiyA aNuhavai NArayaM dukkhN| taiyA so raio evaMbhUdo Nao bhnndi||6|| jaba vahI manuSya naraka gati ko prApta hokara naraka ke duHkha anubhava karane lagatA hai tabhI vaha nArakI hai, aisA evaMbhUta naya kahatA hai|||6|| samutkIrtana kA lakSaNa saMkhA taha patthAro pariyaTTaNa NaTTha taha smuddittheN| ede paMca viyappA TThANasamukkittaNe nneyaa||7|| saMkhyA, prastAra, parivartana, naSTa aura samuddiSTa, ina pA~ca vikalpoM kA sthAna samutkIrtana jAnanA caahiye||7|| saMkhyA kA svarUpa savve vi puvvabhaMgA uvaribhaMgesu ekkamekke su| melati tti ya kamaso guNide uppajjade sNkhaa||8|| sabhI pUrvavartI bhaMga uttaravartI pratyeka bhaMga meM milAye jAte haiM, ataeva
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 146 una bhaMgoM ko kramazaH guNita karane para saba bhaMgoM kI saMkhyA utpanna hotI hai||8| prastAra kA svarUpa paDhamaM payaDipamANaM kameNa Nikkhiviya uvarimANaM c| piMDa paDi ekkakke Nikkhitte hodi ptthaaro||9|| pahale prakRti pramANa ko krama se rakhakara arthAt usakI eka-eka prakRti alaga-alaga rakhakara eka-eka ke Upara uparima prakRtiyoM ke piNDa pramANa ko rakhane para prastAra hotA hai||9|| Nikkhatta vidiyamettaM paDhamaM tassavari bidiymekkekkN| piMDaM paDi Nikkhitte evaM sesA vi kaayvvaa||10|| dUsare prakRtipiNDa kA jitanA pramANa hai utane bAra prathama piMDa ko rakhakara usake Upara dvitIya piMDa ko eka-eka karake rakhanA caahiye| (isa nikSepa ke yoga ko prathama samajha aura agale prakRtipiMDa ko dvitIya samajha tatpramANa isa naye prathama nikSepa ko rakhakara jor3anA caahiye|) Age bhI zeSa prakRtipiNDoM ko isI prakriyA se rakhanA caahiye||10|| paDhamakkho aMtagao Adigade saMkamedi bidiykkho| doNNi va gaMtUNaMtaM Adigade saMkamedi tadiyakkho / / 11 / / prathama akSa arthAt prakRti vizeSa jaba anta taka pahu~cakara punaH Adi sthAna para AtA hai, taba dUsarA prakRtisthAna bhI saMkramaNa kara jAtA hai arthAt agalI prakRti para pahu~ca jAtA hai aura jaba ye donoM sthAna anta ko pahu~cakara Adi ko prApta ho jAte haiM taba tRtIya akSa kA bhI saMkramaNa hotA hai||11|| saMgamANeNa vihatte sesaM lakkhittu pakkhive ruuvN| lakkhiAjjate suddhe evaM savvattha kAyavvaM / / 12 / /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 7 147 jitane vAM udayasthAna jAnanA abhISTa ho usI sthAna saMkhyA ko piMDamAna se vibhakta kre| jo zeSa rahe use akSasthAna smjhe| punaH labdha meM eka aMka milAkara dUsare piMDa-mAnakara bhAga deve aura zeSa ko akSasthAna smjh| jahA~ bhAga dene se kucha na bace vahA~ antima akSasthAna samajhe aura phira labdha meM eka aMka na milaave| isa prakAra samasta piDoM dvArA vibhAjana kriyA karane se uddiSTa sthAna nikala AtA hai||12|| saMThAvidUNa rUvaM uvarIdo saMguNittu sgmaanne| avaNejjoNakidayaM kujjA paDhamaM tiyaM jaav||13|| eka aMka ko sthApita karake Age ke piMDa kA jo pramANa ho usase guNA kare aura labdha meM se anaMkita ko ghaTA de| aisA prathama piMDa ke aMta taka karatA jaave| isa prakAra uddiSTa nikala AtA hai||13|| ghAtiyA karmoM kI anubhAga zakti savvAraNIyaM puNa ukkassaM hodi daarugsmaanne| heTThA desAvaraNaM savvAvaraNaM ca uvrillN||14|| ghAtiyA karmoM kI jo anubhAga zakti latA, dAru, asthi aura zaila samAna kahI gayI hai usameM dArutulya se Upara asthi aura zaila tulya bhAgoM meM utkRSTa sarvAvaraNIya zakti pAI jAtI hai, kintu dArusama bhAga ke nicale anantima bhAga meM (vaha usase nIce saba latAtulya bhAga meM) dezAvaraNa zakti hai tathA Upara ke ananta bahubhAgoM meM sarvAvaraNa zakti hai||14|| dezaghAtI karma NANAvaraNacadukkaM daMsaNatigamatarAigA pNc| tA hoMti desaghAdI saMjalaNA NokasAyA y||15||
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 148 mati, zruta, avadhi aura manaHparyaya ye cAra jJAnAvaraNa, cakSu, acakSu aura avadhi ye tIna darzanAvaraNa, dAna, lAbha, bhoga, upabhoga aura vIrya ye pA~coM antarAya tathA saMjvalanacatuSka aura nava nokaSAya ye teraha mohanIya karma dezaghAtI hote haiN||15|| eso ya sassado appA nnaann-dNsnnlkkhnno| sesA me bAhirA bhAvA savve sNjoglkkhnnaa||16|| jJAna aura darzanarUpa lakSaNa vAlA merA AtmA hI eka aura zAzvata hai| zeSa samasta saMyogarUpa lakSaNa vAle padArtha mujhase bAhya haiN||16|| siddha kA lakSaNa asarIrA jIvaghaNA uvajuttA daMsaNe ya NANe y| sAyAramaNAyAraM lakkhaNameyaM tu siddhaann||17|| jo azarIra arthAt kAya rahita haiM, zuddha jIva pradezoM se ghanIbhUta haiM, darzana aura jJAna meM anAkAra va sAkAra upayoga se upayukta haiM, ve siddha haiN| yaha siddha jIvoM kA lakSaNa haiN||17|| naya kA svarUpa vidhiviSakta pratiSedharUpaH prmaannmtraanytrtprdhaanN| guNo paro mukhyaniyAmaheturnayaH sa dRssttaaNtsmrthnste||18|| (he zreyAMsa jina!) Apake mata meM dravya, kSetra, kAla aura bhAva, ina sva-catuSTaya kI apekSA kiye jAne vAle vidhAna kA svarUpa paracatuSTaya kI apekSA se hone vAle pratiSedha se sambaddha pAyA jAtA hai| vidhi aura pratiSedha, ina donoM meM se eka pradhAna hotA hai vahI pramANa hai aura dUsarA gauNa hai| inameM jo pradhAnatA kA niyAmaka hai vahI naya hai, jo dRSTAnta kA arthAt dharma vizeSa kA samarthana karatA hai||18||
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 7 149 darzana kA svarUpa jaM sAmaNNagahaNaM bhAvANaM Neva kaTTu AyAraM / avisesidUNa atthe daMsaNamidi bhaNNade samae / / 19 / / vastuoM kA AkAra na karake va padArthoM meM vizeSatA na karake jo sAmAnya kA grahaNa kiyA jAtA hai, use hI zAstra meM darzana kahA hai / / 23 / / cakSu aura acakSu darzana cakkhUNa jaM payAsadi dissadi taM cakkhudaMsaNaM veMti / diTThassa ya jaM saraNaM NAyavvaM taM acakkhu ttI // 20 // jo cakSu indriyoM kA Alambana lekara prakAzita hotA hai yA dikhatA hai, use cakSu darzana kahate haiM aura jo anya indriyoM se darzana hotA hai use acakSu darzana jAnanA caahiye||20|| avadhi darzana kA lakSaNa paramANu AdiyAiM aMtimakhaMdha tti muttidavvAI | taM ohidaMsaNaM puNa jaM passadi tANi pcckkhN||21|| paramANu se lekara antima skandha taka jitane mUrtika dravya haiM unheM jo pratyakSa dekhatA hai vaha avadhidarzana hai ||21| mithyAtvI kA lakSaNa evaM suttapasiddhaM bhAMti je kevalaM Na catthi tti / micchAdiTThI aNNo ko tatto ettha jiyloe||22|| isa prakAra sUtra dvArA prasiddha hote hue bhI jo kahate haiM ki kevala darzana nahIM hai, unase bar3A isa jIva loka meM kauna mithyAtvI hogA ? / / 22 / /
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 150 kAlotti samattamaNiogaddAraM muhabhUmINa viseso ucchayabhajido du jo have vddddhii| vaDDhI icchiguNidA muhasahiyA hoi vddddhiphlN||1|| mukha aura bhUmikA jo vizeSa arthAt antara ho use utsedha se bhAjita kara dene para jo vRddhi kA pramANa AtA hai, usa vRddhi ko abhISTa se guNA karake mukha meM jor3ane para vRddhi kA phala prApta ho jAtA hai||1|| igitIsa satta cattAri doNi ekkekka chakka ekkaae| uduAdivimANiMdA tiradhiyasaTThI munneyvvaa||2|| saudharma-IzAna kalpoM meM ikatIsa vimAna prastara haiM, sAnatkumAramAhendra kalpoM meM sAta, brahma-brahmottara meM cAra, lAMtava-kApiSTha meM do, zukra-mahAzukra meM eka, zatAra-sahasrAra meM eka, Anata-prAnata aura AraNa-acyuta kalpoM meM chaha tathA nau graiveyakoM meM eka-eka, anudizoM meM eka aura anuttara vimAnoM meM eka isa prakAra Rtu Adika indraka vimAna tiresaTha jAnanA caahie||2|| davvapamANugamotti samattamaNiogaddAraM avahAra kAla bArasa dasa aTTheva ya mUlA cha ttiga dugaM ca nniresu| ekkArasa Nava satta ya paNa ya caukkaM ca devesu||1|| narakoM meM dvitIyAdi pRthiviyoM kA dravya pramANa lAne ke lie jagazreNI kA bArahavAM, dazavAM, AThavAM, chaThA, tIsarA aura dUsarA vargamUla avahAra kAla hai tathA devoM meM sAnatkumArAdi pA~ca kalpayugaloM kA dravya pramANa lAne ke lie jagazreNI kA gyArahavAM, nauvAM, sAtavAM, pA~cavAM aura cauthA
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 7 151 vargamUla avahAra kAla hai||1|| tallInamadhugavimalaM dhuumsilaagaavicaarbhymeruu| taTaharikhajhasA hoti hu mANusapajjatta sNkhNkaa||2|| takArAdi akSaroM se sUcita kramazaH chaha, tIna, tIna, zUnya, pA~ca, nau, tIna, cAra, pA~ca, tIna, nau, pA~ca, sAta, tIna, tIna, cAra, chaha, do, cAra, eka, pA~ca, do, chaha, eka, ATha, do, do, nau aura sAta ye manuSya paryApta rAzi kI saMkhyA ke aMka haiN||2|| nirasyati parasyArtha svArtha kathayati shrutiH| tamo vidhunvatI bhAsyaM yathA bhAsayati prbhaa||3|| jisa prakAra prabhA andhakAra ko naSTa karatI huI prakAzanIya padArtha kA prakAzana karatI hai, usI prakAra zruti para ke abhISTa kA nirAkaraNa karatI hai aura apane abhISTa artha ko kahatI hai||3|| khettANugamotti samattamaNiogaddAraM bhavanatrika kI avagAhanA paNuvIsaM asurANaM sesakumArANa dasa dhaNU hoNti| veMtara-jodisiyANaM dasa satta dhaNU munneyvvaa||1|| asurakumAroM ke zarIra kI U~cAI paccIsa dhanuSa aura zeSa kumAra devoM kI daza dhanuSa hotI hai| vyantara devoM kI U~cAI daza dhanuSa aura jyotiSI devoM kI sAta dhanuSa pramANa jAnanA caahiye||1|| vaimAnika devoM kI avagAhanA sohammIsANesu ya devA khalu hoti sttrynniiyaa| chacceva ya rayaNIyo saNakkumAre ya maahiNde||2|| saudharma va IzAna kalpa meM sthita deva sAta ratni U~ce aura sanatkumAra
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 152 va mAhendra kalpa meM chaha ratni U~ce hote haiN||2|| bamhe ya lAMtara vi ya kappe khalu hoMti paMca rynniiyo| cattAri ya rayaNIyo sukk-shssaarkppesu||3|| brahma va lAntava kalpa meM pAMca tathA zukra va sahasrAra kalpoM meM cAra ratni pramANa utsedha hai||3|| ANada pANadakappe AhuTThAo havaMti rynniiyo| tiNNava ya rayaNIo tahAraNe accude cey||4|| Anata-prANata kalpa meM sAr3he tIna ratni aura AraNa va acyuta kalpa meM eka ratni pramANa zarIra kI U~cAI jAnanA caahiye||4|| heTThimagevajjesu a aDDhAijjAo hoMti rynniio| majjhimagevajjesu a rayaNIo hoMti do cey||5|| adhastana graiveyakoM meM ar3hAI ratni aura madhyama praiveyakoM meM do ratnipramANa zarIra kI U~cAI hai||5|| uvarimagevajjesu a divaTTharayaNIo hodi usseho| aNuttaravimANavAsI NeyA rayaNI munneyvvaa||6|| uparima graiveyakoM meM Der3ha ratni tathA anuttara vimAnavAsI devoM ke zarIra kI U~cAI eka ratni pramANa jAnanA caahiye||6|| pRthviyoM meM zIta-uSNatA SaSTha-saptamayoH zItaM zItoSNaM paMcame smRtm| catuva'tyu SNamuddiSTastAsAmeva mhiigunnaa||1|| chaThI aura sAtavIM pRthivI meM zIta tathA pAMcavIM meM zIta va uSNa donoM mAne gaye haiN| zeSa cAra pRthiviyoM meM atyanta uSNatA hai| ye unake hI pRthviIguNa haiN||1||
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 7 153 samyaktvAdi meM virahakAla sammatte satta diNA viradAviradIe coisa havaMti / viradIsu a paNNarasA virahidakAlo muNeyavvo / / 1 / / upazama samyaktva meM sAta dina, ( upazama samyaktva sahita) viratAvirati arthAt dezavrata meM caudaha dina aura virati arthAt mahAvrata meM pandraha dina pramANa virahakAla jAnanA cAhiye // 1 //
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 8
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 8 155 bandha aura mokSa kA svarUpa baMdheNa ya saMjogo poggaladavveNa hoi jiivss| baMdho puNa viNNeo baMdhavioo pamokkho du||1|| jIva kA pudgala dravya se jo bandha rUpa se saMyoga hotA hai, use bandha jAnanA cAhiye aura bandha ke viyoga ko mokSa jAnanA caahiye||1|| baMdho baMdhavihI puNa sAmittaddhANa paccayavihI y| ede paMca NiogA maggaNaThANesu mgejjaa||2|| bandha, bandhavidhi, bandhasvAmitva, adhvAna arthAt bandha sImA aura pratyayavidhi, ye pA~ca niyoga anuyoga mArgaNAsthAnoM meM khojane yogya haiN|||2|| baMdhodaya puvvaM vA samaM va NiyaeNa kassa va prenn| aNNadarassudaeNa va sAMtaravigayaMtaraM kA c||3|| paccaya-sAmittavihI saMjuttaddhANaeNa taha cey| sAmittaM NeyavvaM payaDINaM tthaannmaasejj||4|| bandha pUrva meM hai, udaya pUrva meM haiM, yA donoM sAtha haiM, kisa karma kA bandha nija ke udaya ke sAtha hotA hai, kisakA para ke udaya ke sAtha aura kisakA anyantara ke udaya ke sAtha, kauna prakRti sAntarabandha vAlI hai aura kauna nirantarabandha vAlI hai, pratyayavidhi, svAmitvavidhi tathA gatisaMyukta bandhAdhvAna ke sAtha prakRtiyoM ke sthAna kA Azrayakara svAmitva jAnanA caahiye||3-4||
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 156 baMdhodaya puvvaM vA samaM va saparodae tadu bhaena / sAMtara niraMtaraM vA carimedara sAdiAdIyA ||5|| bandha pUrva meM hotA hai, udaya pUrva meM hotA hai, yA donoM sAtha hote haiM, vaha bandha svodaya se, parodaya se yA donoM ke udaya se hotA hai, ukta bandha sAntara hai yA nirantara hai, vaha antima samaya meM hotA hai yA itara samaya meM hotA hai tathA vaha sAdi hai yA anAdi hai||5|| guNasthAnoM meM udaya vyucchitti dasa cadurigi sattArasa aTTha ya taha paMca ceva cauro ya / chacchakka eya duga duga coisa ugutIsa terasudayavihI / / 6 / / daza, cAra, eka, sattaraha, ATha, pA~ca, cAra, chaha, chaha, eka, do, do, caudaha unatIsa aura teraha, (isa prakAra kramazaH mithyAdRSTi Adi caudaha guNasthAnoM meM udayavyucchitti prakRtiyoM kI saMkhyA haiM ) / / 6 / / devAu-devacaukkAhAra duaM ca ajasamaTThaNhaM / paDhamamudao viNassadi pacchA baMdho muNeyavvo / / 7 / / devAyu, devacatuSka arthAt devagati, devagatyAnupUrvI, vaikriyika zarIra aura vaikriyika zarIra - aMgopAMga tathA AhAraka zarIra- aMgopAMga evaM ayazakIrti, ina ATha prakRtiyoM kA pahile udaya naSTa hotA hai, pazcAt bandha-vyucchitti hotI hai, aisA jAnanA caahiye||7|| bandha evaM udaya vyuccheda micchatta-bhaya-duguMchA - hassa - raI - purisa - thAvarAdAvA / suhumaM jAicaukkaM sAhAraNayaM apajjattaM // 8 / / paNNarasa kasAyA viNu loheNekkeNa ANupuvvI y| masANaM edAsiM samagaM baMdhodavucche do / 9 / /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 8 157 mithyAtva, bhaya, jugupsA, hAsya, rati, puruSaveda, sthAvara, Atapa, sUkSma, ekendriya Adi cAra jAti, sAdhAraNa, aparyApta, saMjvalana lobha ke binA pandraha kaSAya aura manuSya-gatyAnupUrvI, ina prakRtiyoM kA bandhavyuccheda aura udayavyuccheda sAtha hI hotA hai||8-9||| punvuttavase sAo egAsIdI havaMti pyddiio| tANa baMdhucche do puvvaM paccho daucche do||10|| pUrvokta prakRtiyoM se zeSa jo ikyAsI prakRtiyA~ rahatI haiM unakA bandha vyuccheda pahile aura udaya vyuccheda pazcAt hotA hai||10|| __ parodaya vAlI karma prakRtiyoM titthayara-Niraya-devAua-caveThabviyachakka do vi aahaaraa| ekkArasayaDINaM baMdho hu parodae vutto||11|| tIrthakara, narakAyu, devAyu, vaikriyika zarIrAdi chaha aura donoM AhAraka, ina gyAraha prakRtiyoM kA bandha parodaya se kahA gayA hai||1|| svodaya parodaya baMdha prakRtiyA~ NANaMtarAya-daMsaNa-thirAdicau tejakammade haaii| NimiNaM aguruvalahuaM vaNNacaukkaM ca micchtt||12|| sattAvIsedAo bajhaMti hu sodaeNa pyddiio| sodaya parodaeNa vi bajjhaMtavasesiyAo du||13|| pA~ca jJAnAvaraNa, pA~ca antarAya, darzanAvaraNa cAra, sthira Adika cAra, taijasa aura kArmaNa zarIra, nirmANa, agurulaghutva, varNAdika cAra aura mithyAtva ye sattAIsa prakRtiyAM to svodaya se baMdhatI haiM aura zeSa prakRtiyAM svodaya-parodaya se baMdhatI haiN||12-13||
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa sattetAla dhuvAo titthayarAhAra - AucattAri / caDavaNNaM payaDIo bajjhati NiraMtaraM savvA / / 14 / / saitAlIsa dhruva prakRtiyA~, tIrthakara, AhAraka zarIra, AhAraka zarIrAMgopAMga aura cAra Ayu, ye saba cauvana prakRtiyA~ nirantara baMdhatI haiN||14|| 158 prakRtibaMdha ke prakAra gANaMtarAyadayaM daMsaNa Nava miccha solasa kasAyA / bhayakamma dugucchA vi ya tejA kammaM ca vaNNacadU / / 15 / / agurualahu-uvaghAdaM NimiNaM NAmaM ca hoMti sagadAla / baMdho cauviyappo dhuvabaMdhINaM payaDibaMdho / / 16 / / jJAnAvaraNa aura aMtarAya kI daza, nau darzanAvaraNa, mithyAtva, solaha kaSAya, bhayakarma, jugupsA, taijasa aura kArmaNa zarIra, varNAdika cAra, agurulaghu, upaghAta aura nirmANa nAmakarma, ye saiMtAlIsa dhruva bandhI prakRtiyA~ haiN| inakA prakRti bandha sAdi, anAdi, dhruva evaM adhruva rUpa se cAra prakAra kA hotA hai / / 15-16 / / sAntara bandha vAlI prakRtiyA~ itthi-NauMsayavedA jAicaukkaM asAda - NirayadugaM / AdAujjo vArai - sogAsuha - paMcasaM ThANA / / 17 / / paMcAsuhasaMghaDaNA vihAyagai appasatthiyA aNNaM / thAvara - suhumAsuhadasa cottIsiha sAMtarA baMdhA / / 18 / / strIveda, napuMsakaveda, jAti cAra, asAtAvedanIya, narakagati, narakagati prAyogyAnupUrvI, Atapa, udyota, arati, zoka, azubha pA~ca saMsthAna, pA~ca azubha saMhanana, aprazasta vihAyogati tathA sthAvara, sUkSma evaM azubha Adi anya daza, isa prakAra ye cauMtIsa prakRtiyA~ yahA~ sAntara bandha vAlI
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 dhavalA pustaka hai||17-18|| sAntara nirantara karma prakRtiyA~ sAMtaraNiraMtareNa ya battIsavasesiyAo pyddiio| banjhati paccayANaM dupayArANaM vsgyaao||19|| zeSa battIsa prakRtiyA~ mUla va uttara bheda rUpa do prakAra pratyayoM ke vazIbhUta hokara sAntara-nirantara rUpa se baMdhatI haiN||19|| guNasthAnoM meM bandha pratyaya cadupaccaigo baMdho paDhame uvarimatie tipccio| missagabidio uvarimadugaM ca dese gade smhi|20|| uvarillapaMcae puNa dupaccao jogapaccao tinnnnN| sAmaNNapaccayA khalu aTThaNNaM hoMti kmmaannN|21|| prathama guNasthAna meM cAroM pratyayoM se bandha hotA hai| isase Upara tIna guNasthAnoM meM mithyAtva ko chor3akara zeSa tIna pratyaya saMyukta bandha hotA hai| saMyama ke ekadezarUpa dezasaMyata guNasthAna meM dUsarA asaMyama pratyaya mizrarUpa tathA uparitana kaSAya va yoga ye donoM pratyayoM se baMdha hotA hai| isake Upara pA~ca guNasthAna meM kaSAya aura yoga ina do pratyayoM ke nimitta se bandha hotaa| punaH upazAntamohAdi tIna guNasthAnoM meM kevala yoganimittaka bandha hotA hai| isa prakAra guNasthAna krama se ATha karmoM ke ye sAmAnya pratyaya haiN|20-21| baMdha pratyayoM kI saMkhyA paNavaNA ira vaNNA tidAla chAdAla sattatIsA y| caduvIsa du-bAvIsA solasa egUNa jAva Nava sttN||22|| pacapana, pacAsa, tetAlIsa, chayAlIsa, saiMtIsa, caubIsa, do bAra
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 160 bAIsa, solaha aura isake Age nau taka eka-eka kama arthAt pandraha, caudaha, teraha, bAraha, gyAraha, daza, nau aura sAta, isa prakAra krama se mithyAtvAdi apUrvakaraNa taka ATha guNasthAnoM meM, anivRttikaraNa ke sAta bhAgoM meM tathA sUkSmasAmparAyAdi sayoga kevalI taka zeSa guNasthAnoM meM bandha pratyayoM kI saMkhyA hai||22|| guNasthAnoM meM bandha pratyaya dasa aTThArasa dasayaM sattaraha Nava solasaM ca doNNaM tu| aTTha sa coddasa paNayaM satta tie duti du eyameyaM c||23|| mithyAtva guNasthAna meM daza va aThAraha, sAsAdana meM daza va satraha, mizra aura avirata samyagdRSTi meM nau va solaha, saMyatAsaMyata meM ATha aura caudaha, pramattasaMyatAdika tIna meM pA~ca va sAta, anivRttikaraNa meM do va tIna, sUkSmasAmparAya meM do tathA upazAnta kaSAya, kSINakaSAya evaM sayogikevalI guNasthAnoM meM ekamAtra isa prakAra eka jIva ke eka samaya meM jaghanya va utkRSTa bandha pratyaya pAe jAte haiN||23|| AgamacakkhU sAhU iMdisacakkhU ase sajIvA je| devA ya ohicakkhU kevalacakkhU jiNA svve||24|| sAdhu Agama rUpa cakSu se saMyukta tathA jitane saba jIva haiM ve indriya cakSu ke dhAraka hote haiN| avadhijJAna rUpa cakSu se sahita deva tathA kevalajJAna rUpa cakSu se yukta saba jina hote haiN||24||
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 162 paMcanamaskAra maMtra kA mAhAtmya eso paMcaNamokkArI svvpaavppnnaaso| maMgale su a savve su paDhama hodi mNgl||1|| yaha paMcanamaskAra maMtra sarva pApoM kA nAza karane vAlA aura saba maMgaloM meM prathama maMgala hai||1|| maMgalAcaraNa kA kAraNa/phala AdI maMgalakaraNaM sissA lahU pAravA habaMtu tti| majjhe avvocchittI vijjA vijjAphalaM crime||2|| zAstra ke Adi meM maMgala isaliye kiyA jAtA hai ki ziSya zIghra hI zAstra ke pAragAmI hoN| madhya meM maMgala karane se nirvighna kArya parisamApti aura anta meM usa ke karane se vidyA va vidyA ke phala kI prApti hotI hai|||2|| dhyAna ke Alambana AlaMbaNehi bhario logo jhAidumaNassa khvyss| jaM jaM maNasA passai taM taM AlaMbaNaM hoii||3|| dhyAna meM mana lagAne vAle kSapaka ke liye yaha loka dhyAna ke AlambanoM se paripUrNa hai| dhyAna meM dhyAtA jo-jo mana se dekhatA hai vaha-vaha Alambana ho jAtA hai||3||
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 9 163 ogAhaNA jahaNNA NiyamA du suhumaNigodajIvassa / jadehI taddehI jahaNNiyA khettado ohI / / 4 / / niyama se sUkSma nigoda jIva kI jitanI jaghanya avagAhanA hotI hai utanA kSetra kI apekSA jaghanya avadhi hai / / 4 / / dezAvadhi ke kANDakoM kA kSetra evaM kAla aMgulamAvaliyAe bhAgamasaMkhejja do vi saMkhejjA / aMgulamAvaliyaMto AvaliyaM cAMgulapudhatta ||5|| dezAvadhi ke unnIsa kANDakoM meM se prathama kANDaka meM jaghanya kSetra ghanAMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa aura jaghanya kAla AvalI ke asaMkhyAtave bhAga pramANa hai| isI kANDaka meM utkRSTa kSetra ghanAMgula ke saMkhyAtaveM bhAga pramANa aura utkRSTa kAla AvalI ke saMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| dvitIya kANDaka meM kSetra ghanAMgula pramANa aura kAla kucha kama AvalI pramANa hai| tRtIya kANDaka meM kSetra ghanAMgulapRthaktva aura kAla pUrNa AvalI pramANa hai||5| AvaliyapudhattaM puNa hattho taha gAuaM muhuttaM to / joyaNa bhiNNamuhurta divasato paNNuvIsaM tu / / 6 / / caturtha kANDaka meM kAla AvalipRthaktva aura kSetra eka hAtha pramANa hai| paMcama kANDaka meM kSetra gavyUti arthAt eka korA tathA kAla antarmuhUrta pramANa hai| chaThe kANDaka meM kSetra eka yojana aura kAla bhinna muhUrta arthAt eka samaya kama muhUrta pramANa hai| saptama kANDaka meM kAla kucha kama eka divasa aura kSetra paccIsa yojana pramANa hai ||6|| bharahammi addhamAso sAhiyamAso vi jaMbudIvammi / vAsaM ca maNualoe vAsapudhattaM ca rujgmmi||7|| aSTama kANDaka meM kSetra bharata kSetra aura kAla ardha mAsa pramANa hai|
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 164 navama kANDaka meM kSetra jambUdvIpa aura kAla eka mAsa se kucha adhika hai| dazaveM kANDaka meM kSetra manuSyaloka aura kAla eka varSa pramANa hai| gyArahaveM kANDaka meM kSetra rucakadvIpa aura kAla varSapRthaktva pramANa hai||7|| bhavanatrikoM kA avadhijJAna kA kSetra paNuvIsa joyaNANi ohI veNtr-kaarvggaannN| saMkhajjajoyaNANi joisiyANaM jahaNNo hii|8|| vyantara aura bhavanavAsI devoM kA jaghanya avadhi kSetra paccIsa yojana aura jyotiSI devoM kA jaghanya avadhi kSetra saMkhyAta yojana pramANa hai||8|| asurANamasaMkhojjA koDIo sesjodisNtaannN| saMkhAtIdasahassA ukkasso ohivisao du|9|| asurakumAra devoM ke utkRSTa avadhijJAna kA viSayabhUta kSetra asaMkhyAta karoDa yojana hai| zeSa nau prakAra ke bhavanavAsI, vyantara evaM jyotiSI devoM kA utkRSTa avadhi kSetra asaMkhyAta hajAra yojana pramANa hai||9|| vaimAnikoM kA avadhijJAna kSetra sakkIsANA paDhamaM doccaM tu snnkkumaar-maahidaa| taccaM tu bamha-laiya sukka-sahassArayA cotth||10|| saudharma aura IzAna svarga ke deva prathama pRthivI taka, sanatkumAra aura mAhendra kalpa ke deva dvitIya pRthivI taka, brahma aura lAntava kalpoM ke deva tRtIya pRthivI taka tathA zuka aura sahasrAra svargoM ke deva caturtha pRthivI taka dekhate haiN||10|
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 9 165 ANada-pANadavAsI taha AraNa-accudA ya je devaa| passaMti paMcamakhidi chaTTi gevajjayA je du||11|| Anata-prANata aura AraNa-acyuta kalpoM meM rahane vAle jo deva haiM ve paMcama pRthivI taka tathA graiveyakoM meM utpanna hue deva chaThI pRthivI taka dekhate haiN||1|| savvaM ca loyaNAli passaMti aNuttaresa je devaa| sakkhatte ya sakamme ruvagadamaNaMtabhAgo du||12|| nau anudiza aura pA~ca anuttaroM meM jo deva haiM ve saba lokanAlI arthAt kucha kama caudaha rAju lambI aura eka rAju vistRta lokanAlI ko dekhate haiN| svakSetra arthAt apane kSetra ke pradeza samUhoM meM se eka pradeza kama karake apane-apane avadhijJAnAvaraNakarma dravya meM ekabAra ananta arthAt dhruvahAra kA bhAga denA caahiye| isa prakAra samUha samApta na ho jaave| aisA karane para jo dravya prApta ho vaha vivakSita avadhi kA viSayabhUta dravya jAnanA caahiye||12|| kAlo cauNNa buDDhI kAlo bhajiyavvo khettvuddddhiie| uDDhIe davva-pajjaya bhajidavvA khetta-kAlA y||13|| kAla kI vRddhi hone para dravyAdi cAroM kI vRddhi hotI hai| kSetra kI vRddhi hone para kAlavRddhi bhajanIya hai, arthAt vaha hotI bhI hai aura nahIM bhI hotI hai| dravya aura bhAva kI vRddhi hone para kSetra aura kAla kI vRddhi bhajanIya hai||13|| te yA kammaisarIraM te yAdavvaM ca bhAsadavvaM c| boddhavvamasaMkhajjA dIva-samuddA ya vAsa yN||14|| nahIM, kyoMki aisA hone para (dezAvadhi ke madhya vikalpoM meM jahA~ avadhijJAna) taijasa zarIra, usake Age kArmaNa zarIra, usake Age tejodravya arthAt visrasopacaya rahita taijasa vargaNA, usake Age bhASA dravya
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 166 arthAt visrasopacaya rahita bhASA vargaNA (aura usase Age manovargaNA ko) jAnatA hai, vahA~ kSetra asaMkhyAta dvIpa-samudra aura kAla asaMkhyAta varSa pramANa hotA hai||14|| aMgulamAvaliyAe bhAgamasaMkhejja do vi sNkhjjaa| aMgulamAvaliyaMto AvaliyaM caaNgulpudhttN||15|| prathama kANDaka meM jaghanya dezAvadhikA kSetra aMgala kA asaMkhyAtavAM bhAga aura jaghanya kAla AvalI kA asaMkhyAtavAM bhAga hai| isI kANDaka meM utkRSTa kSetra aura kAla kramazaH aMgula va AvalI ke saMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| dvitIya kANDaka meM kSetra ghanAMgula aura kAla kucha kama AvalI pramANa hai| tRtIya kANDaka meM kSetra aMgulapRthaktva aura kAla AvalI pramANa hai||15|| paramohi asaMkhejjANi logamettANi samayakAlo du| rUvagada lahai davvaM khttovmagnnijiivehi||16|| paramAvadhi utkarSa se kSetra kI apekSA asaMkhyAta lokamAtroM aura kAla kI apekSA asaMkhyAta loka mAtra samaya rUpa kAla ko jAnatA hai| vahI (zalAkAbhUta) kSetropama agnikAyika jIvoM se paricchinna rUpagata dravya ko utkarSa se viSaya karatA hai||16||| paNNavaNijjA bhAvA aNaMtabhAgo du annaabhilppaannN| paNNavaNijjANaM puNa aNaMtabhAgo sudnnibddho||17|| vacana ke agocara aise jIvAdika padArthoM ke anantaveM bhAga prajJApanIya arthAt tIrthakara kI sAtizaya divyadhvani meM pratipAdya hote haiM tathA prajJApanIya padArthoM ke anantaveM bhAga dvAdazAMga zruta ke viSaya hote haiN||17||
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 9 167 RddhiyoM ke bheda buddhi tavo vi ya laddhI viuvvaNaladdhI taheva oshiyaa| rasa-bala-kSakkhINA vi ya laddhIo satta pnnnnttaa||18|| __buddhi, tapa, vikriyA, auSadhi, rasa, bala aura akSINa, isa prakAra RddhiyA~ sAta kahI gaI haiN||18|| eka akSauhiNI senA kA pramANa navanAgasahasANi nAge nAge zataM rthaaH| rathe rathe zataM durgAH turge turge zataM nraaH||19|| eka akSauhiNI senA meM nau hajAra hAthI, eka hAthI ke Azrita sau ratha, eka ratha ke Azrita sau ghor3e aura eka-eka ghor3e ke Azrita sau manuSya hote haiN||19|| nimitta ke bheda aMge saro vaMjaNa-lakkhaNANi chiNNaM ca bhaummaM suminnNtrikkhN| ede Nimittehi ya rAhaNijjA jANati loyassa suhaasuhaaii||19|| aMga, svara, vyaJjana, lakSaNa, chinna, bhauma, svapna aura antarikSa, ina nimittoM se ArAdhanIya sAdhu janasamudAya ke zubhAzubha ko jAnate haiN||19|| vidyA ke bheda jAdIsu hoi vijjA kulavijjA taha ya hoi tvvijjaa| vijjAharesu edA tavavijjA hoi saahuunn||20|| jAtiyoM meM vidyA arthAt jAtividyA hai, kulavidyA tathA tapavidyA bhI vidyA haiN| ye vidyAyeM vidyAdharoM meM hotI haiM, kintu tapavidyA sAdhuoM ke hotI hai|20|
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 168 jl-jNgh-tNtu-phl-pupph-viiy-aagaas-seddigikuslaa| aTThavihacAraNagaNa pairikkasuhaM pvihrNti||21|| jala, jaMghA, tantu, phala, puSpa, bIja, AkAza aura zreNI kA Alambana lekara gamana meM kuzala aise ATha prakAra ke caraNAgaNa atyanta sukhapUrvaka vihAra karate haiN||21|| viNaeNa sadamadhIdaM kiha vi pamAdeNa hodi visrdN| tamubaTThAdi parabhave kevalaNANaM ca aahvdi||22|| vinaya se adhIta zrutajJAna yadi kisI prakAra pramAda se vismRta ho jAtA hai to use (autpattikI prajJA) parabhava meM upasthita karatI hai aura kevalajJAna ko bulAtI hai||22|| jJo jJeye kathamajJaH syAdasati prtibNdhri| dAhya 'girdAhako na syAdasati prtibNdhri||22|| jJAnasvabhAva AtmA pratibandha kA abhAva hone para jJeya ke viSaya meM jJAna rahita kaise ho sakatA hai, arthAt nahIM ho sktaa| (kyA) agni pratibandha ke abhAva meM dAhya padArtha kA dAhaka nahIM hotA hai? hotA hI hai||22|| khINe daMsaNamohi carittamoha tahe va ghaaitie| sammatta-virayaNaNI khaie te hoMti jiivnnN||23|| darzanamoha, cAritramoha tathA tIna anya ghAtiyA karmoM ke kSINa ho jAne para jIvoM ke samyaktva, vIrya, aura jJAna rUpa ve kSAyika bhAva hote haiN|23|| uppaNNammi aNaMte NaTThammi ya chAdumatthie nnaanne| deviMda-dANavidA kareMti mahimaM jinnvrss||24|| ananta jJAna ke utpanna hone aura chAdmasthika jJAna ke naSTa ho jAne
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 9 169 para devendra evaM dAnavendra jinendradeva kI mahimA karate haiN||24|| immisse vasappiNIe cautthakAlassa pabchime bhaae| cottIsavAsase se kiMcivise suunnkaalmmi||25|| isa avasarpiNI ke caturtha kAla ke antima bhAga meM kucha kama cauMtIsa varSa pramANa kAla ke zeSa rahane para (dharmatIrtha kI utpatti huii)||25|| bhagavAn mahAvIra kA garbhAvataraNa suramahido cyudakappe bhogaM divvaannubhaagmnnubhuudo| pupphuttaraNAmAdo vimANado jo cudo sNto||26|| bAhattarivAsaNi ya thovavihUNANi lddhprmaauu| AsADhajoNNapakkhe chaTThIe jonnimuvyaado||27|| vardhamAna bhagavAn acyuta kalpa meM devoM se pUjita ho divya prabhAva se saMyukta bhogoM kA anubhava kara punaH puSpottara nAmaka vimAna se cyuta hokara kucha kama bahattara varSa pramANa utkRSTa Ayu ko prApta karate hue ASAr3ha zukla pakSa kI SaSThI ke dina yoni ko prApta hue arthAt garbha meM" aaye|||26-27|| bhagavAn mahAvIra kA janma kuMDapurapuravarissarasiddhatthakkhattiyassa nnaahkule| tisilAe devIe deviisdsevmaannaae||28|| acchittA NavamAse aTTha ya divase cittsiypkkhe| te rasie rattIe jAduttaraphagguNIe du||29|| tatpazcAt kuNDalapura rUpa uttama pura ke Izvara siddhArtha kSatriya ke nAtha kula meM saikar3oM deviyoM se sevyamAna trizalA devI ke (garbha meM) nau
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 170 mAsa ATha dina rahakara caitra mAsa ke zukla pakSa meM trayodazI kI rAtri meM uttarA phAlgunI nakSatra meM utpanna hue||28-29|| bhagavAn kA dIkSA kalyANaka maNuvattaNasuhamaulaM devakaya seviUNaM / aTThAvIsaM satta ya mAse divase ya bArasayaM / 1301 AhiNibohiyabuddho chaNa ya maggasIbahule du / dasamIe NikkhaMto suramahido NikkhamaNapujjo // / 31 / / vardhamAna svAmI aTThAIsa varSa sAta mAsa aura bAraha dina devakRta zreSTha mAnuSika sukha kA sevana karake Abhinibodhika jJAna se prabuddha hote hue SaSThopavAsa ke sAtha magasira kRSNA dazamI ke dina gRhatyAga karake surakRta mahimA kA anubhava kara tapa kalyANa dvArA pUjya hue| 30-31 / / bhagavAn kA jJAna kalyANaka gamaiya chadumatthattaM bArasavAsAtha paMca mAse ya paNNarasANi diNANi ya tirayaNasuddho mahAvIro / / 32 / / ujukUlaNadItIre jaMbhiyagAme bahiM silAvaTTe / chaTThe NAdAveM to avaraNhe pAyachAyAe / / 33 / / vaisAhajo NNapakkhe dasamIe khavagaseDimArUDho / haMtUNa ghAikammaM kevalaNANa samAvaNNo / / 34 / / ratnatraya se vizuddha mahAvIra bhagavAn bAraha varSa, pA~ca mAsa aura pandraha dina chadmastha avasthA meM bitAkara RjukUlA nadI ke tIra para jRmbhikA grAma meM bAhara zilApaTTa para SaSThopavAsa ke sAtha AtApana yoga yukta hote hue aparAhna kAla meM pAdaparimita chAyA ke hone para baizAkha zukla pakSa kI dazamI ke dina kSapaka zreNI para ArUr3ha hokara ghAtiyA karmoM ko naSTa kara kevalajJAna ko prApta hue / 132-341
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 9 171 bhagavAn kA mokSa kalyANaka vAsANUNattIsa paMca ya mAse ya vIsadivase y| cauviha aNagArehi bArahahi gaNehi viharato / / 35 / / pacchA pAvANayare kattiyamAse yakiNhaco hasie / sAdIe rattIe se sarayaM chettu NivvAo / / 36 / / bhagavAn mahAvIra unatIsa varSa, pA~ca mAsa aura bIsa dina cAra prakAra ke anagAroM va bAraha gaNoM ke sAtha vihAra karate hue pazcAt pAvAnagara meM kArtika mAsa meM kRSNapakSa kI caturdazI ko svAti nakSatra meM rAtri ko zeSa raja arthAt aghAtiyA karmoM ko naSTa karake mukta hue / 135-36 / / caturtha kAla kI samApti meM zeSa samaya evaM kevalakAlo paruvido / pariNivvude jiNede cautthakAlassa jaM bhave sesaM / vAsANi tiNNi mAsA aTTha ya divasA viNNarasA / / 37 / / mahAvIra jinendra ke mukta hone para caturtha kAla kA jo zeSa hai vaha tIna varSa, ATha mAsa aura pandraha dina pramANa hai / 1371 gaNadhara deva kI RddhiyA~ buddhi-tava- viuvaNosaha - rasa - bala - akkhINa- sussarattAdI / ohi-maNapajjavehi ya havaMti gaNavAlaya sahiyA / 38 // gaNadhara deva buddhi, tapa, vikriyA, auSadha, rasa, bala, akSINa, susvaratvAdi RddhiyoM tathA avadhi evaM mana:paryaya jJAna se sahita hote haiN||38|| paMcaiva asthikAyA chajjIvaNikAyA mahavvayA pNc| aTTha ya pavayaNamAdA saheuo baMdha - mokkho ya // 39 //
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 172 pA~ca astikAya, chaha jIvanikAya, pA~ca mahAvrata, ATha pravacanamAtA arthAt pA~ca samiti aura tIna gupti tathA sahetuka bandha aura mokss||39|| dharmatIrtha kA udbhava vAsassa paDhamamAse paDhame pakkhammi sAvaNe bhule| pADivadapuvvadivase tithuppattI du abhijimmi||40|| varSa ke prathama mAsa va prathama pakSa meM zrAvaNa kRSNa pratipadA ke pUrva dina meM abhijit nakSatra meM tIrtha kI utpatti huii||40|| paMca ya mAsA paMca ya vAsA chacceva hoMti vaassyaa| sagalakAleNa ya sahiyA thAveyavvo tado raasii||41|| pAMca mAsa, pAMca dina aura chaha sau varSa hote haiN| isaliye zakakAla se sahita rAzi sthApita karanA caahiye||41|| gutti-payattha- bhayAiM coisarayaNAi smiktaaii| pariNivvude jiNide to rajjaM sgnnridss||42|| vIra jinendra ke mukta hone ke pazcAt gupti, padArtha, bhaya aura caudaha ratnoM arthAt caudaha hajAra sAta sau tairAnavai varSoM ke bItane para zaka narendra kA rAjya huaa||42|| sattahassA Navasada paMcANaudI sapaMcamAsA y| aikaMtA vAsANaM jaiyA taiyA sguppttii||43|| jaba sAta hajAra nau sau paMcAnavai varSa aura pAMca mAsa bIta gaye taba zaka narendra kI utpatti huii||43|| tivihA ya ANupuvvI dasadhA NAmaM ca chavvihaM maannN| vattavvadA ya tivihA viviho atthAhiyAro y||44|| AnupUrvI tIna prakAra, nAma daza prakAra, pramANa chaha prakAra,
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 9 173 vaktavyatA tIna prakAra aura arthAdhikAra aneka prakAra hai||44|| nikSepa ke prakAra jatthaM bahu jANejjo avarimiyaM tattha Nikkhive nniymaa| jattha ya bahuMNa jANadi cauTThayaM nnikkhivu||45|| vaha nikSepa aneka prakAra hai, kyoMki jahA~ bahuta jJAtavya ho vahA~ niyama se aparimita nikSepoM kA prayoga karanA cAhiye aura jahA~ bahuta ko nahIM jAnanA ho vahA~ cAra nikSepoM kA upayoga karanA caahie||45|| kSAyika jJAna kA svarUpa kSAyikamekamanaMtaM trikaalsrvaarthyugpvibhaasm| niratizayAmatyayacyutamavyavadhAnaM jinjnyaanm||46|| iti jina bhagavAn kA jJAna kSAyika, eka arthAt asahAya, ananta, tInoM kAloM ke saba padArthoM ko ekasAtha prakAzita karane vAlA, niratizaya, vinAza se rahita aura vyavadhAna se vimukta hai||46|| IhA kA lakSaNa avaayaavyvotpttissNshyaavyvcchidaa| samyanirNayaparyaMtA parIkSaheti kthyte||47|| saMzaya ke avayavoM ko naSTa karake avAya ke avayavoM ko utpanna karane vAlI jo bhale prakAra nirNaya paryanta parIkSA hotI hai vaha IhA pratyaya kahA jAtA hai||47|| cattAri ghaNusayAI causaTTha sayaM ca taha ya ghnnuhaannN| pAse rase ya gaMdhe duguNA duguNA asaNNi tti||48|| cAra sau dhanuSa, cauMsaTha dhanuSa tathA sau dhanuSa pramANa krama se ekendriya, dvIndriya aura trIndriya jIvoM kA sparza, rasa evaM gandha viSayaka kSetra hai|
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 dhavalA uddharaNa Age asaMjJI paryanta yaha viSaya kSetra dUnA - dUnA hotA gayA hai||48|| caturindriya jIva ke cakSu kA viSaya uNatIsajoyaNasayA cauNNA taha ya hoMti NAyavvA / cauridiyassa Niyama cakkhupphAso suNiyameNa / / 49 / / caturindriya jIva ke cakSu indriya kA viSaya niyama se unatIsa sau cauvana yojana pramANa hai / 149 / / saMjJI paMcendrI kA cakSu kA viSaya uNasaTThijoyaNasayA aTTha ya taha joyaNA muNeyavvA / paMcidiyasaNNINaM cakkhuppAso muNeyavvo / 15011 paMcendriya saMjJI jIvoM ke cakSu indriya kA viSaya unasaTha sau ATha yojana pramANa jAnanA cAhiye ||50|| asaMjJI paMcendrI kA zrotra - viSaya aTTheva dhaNusahassA visao sodassa taha asaNiNassa / iya pade NAyavvA poggalapariNAmajo eNa / / 51 / / asaMjJI paMcendriya jIva ke zrotra kA viSaya ATha hajAra dhanuSa pramANa hai| isa prakAra pudgala pariNAma yoga se ye viSaya jAnanA cAhiye / / 51 / / saMjJI paMcendriya ke kSetra viSayaka pramANa pAse rase ya gaMdhe visao Nava jAyeNA muNeyavvA / bAraha joyaNa sode cakkhussuM Dha pavakkhAmi / / 52 / / saMjJI paMcendriya jIvoM ke sparza, rasa va gandha viSayaka kSetra nau yojana pramANa tathA srotra kA bAraha yojana pramANa jAnanA caahiye| cakSu ke viSaya ko Age kahate haiN| 52 / /
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 9 saMjJI kA cakSu indriya viSaya pramANa sattetAlasahassA be ceva sayA havaMti tevtttthaa| cakkhidiyassa visao ukkasso hodi adiritto // 53 // cakSu indriya kA utkRSTa viSaya saiMtAlIsa hajAra do sau tiresaTha yojana se kucha adhika (7/20) hai|15311 175 puTTha suNei sadda appuTTha passade rUvaM / gaMdha rasaM ca phAsaM baddhaM puTTha jANAdi / 154 / / zrotra se spRSTa zabda ko sunatA hai, parantu cakSu se rUpa ko aspRSTa hI dekhatA hai| zeSa indriyoM se gandha, rasa aura sparza ko baddha va spRSTa jAnatA hai|54|| syAdvAdapravibhaktArthavizeSavyaMjako nayaH / / 55 / / iti naya ko jo mokSa kA kAraNa batalAyA hai usakA hetu padArthoM kI yathArthopalabdhi-nimittattA hai |55|| sattA savvapayatthA savissarUvA anntpjjaayaa| bhaMguppAya - dhuvattA sappaDikkkhA havadi ekkA / / 56 / / astitva rUpa sattA utpAda, vyaya va dhrauvya rUpa tIna lakSaNoM se yukta samasta vastu vistAra ke sAdRzya kI sUcaka hone se eka hai utpAdAdi trilakSaNa svarUpa 'sat' isa prakAra ke zabda vyavahAra evaM 'sat' isa prakAra ke pratyaya ke bhI pAye jAne se samasta padArthoM meM sthita hai vizva arthAt samasta vastuvistAra ke trilakSaNa rUpa svabhAvoM se sahita hone ke kAraNa savizva rUpa hai, ananta paryAyoM se sahita hai, bhaMga (vyaya), utpAda va dhrauvya svarUpa hai tathA apanI pratipakSabhUta asattA se saMyukta hai ||56|| jAtireva hi bhAvAnAM nirodhe heturiSyate / yo jAtazca na ca dhvasto nazyate pazcAt sa kena vaH // 157 //
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 176 padArthoM ke vinAza meM jAti arthAt utpatti hI kAraNa mAnI jAtI hai, kyoMki jo padArtha utpanna hote hI naSTa nahIM hotA to phira vaha pazcAt Apake yahA~ kisake dvArA naSTa hogA? arthAt kisI ke dvArA naSTa nahIM ho skegaa||57|| nayavAda aura parasamaya jAvadiyA vayaNavahA tAvadiyA ce hoMti nnyvaadaa| jAvadiyA NayavAdA tAvadiyA ceva hoMti parasamayA / / 58 / / jitane vacana mArga haiM utane hI nayavAda haiM tathA jitane nayavAda haiM utane hI parasamaya haiN| 58 / / naya kI vizeSatA yathaikakaM kArakakarmasiddhaye samIkSya zeSa svasahAyakArakam / tathaiva sAmAnya-vizeSAmAtRkA nayAstaveSTaya gunn-mukhyklptH||59 jisa prakAra eka kAraka zeSa ko apanA sahAyaka kAraka mAna karake prayojana kI siddhi ke liye hotA hai, usI prakAra sAmAnya va vizeSa dharmoM se utpanna naya Apako mukhya aura gauNa kI vivakSA se iSTa haiN| 59 1 ya eva nitya-kSaNikAdayo nayAH mitho'napekSAH sva- parapraNazinaH / ta eva tattvaM vimalasya te muneH parasparekSAH sv-propkaarinnH||60|| jo nitya va kSaNika Adi naya paraspara meM nirapekSa hokara apanA va para kA nAza karane vAle haiM ve hI Apa vimala muni ke yahA~ paraspara kI apekSA yukta ho apane va para ke upakArI haiN| 16011 mithyAsamUho mithyA cetra mithyaikAntAsti naH / nirapekSA nayA mithyA sApekSA vastu te'rya aut // 61 / / mithyAnayoM kA viSaya-samUha mithyA hai, aisA kahane para uttara dete haiM
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 9 177 ki vaha mithyA hI ho, aisA hamAre yahA~ ekAnta nahIM hai, kintu paraspara kI apekSA na rakhane vAle naya mithyA haiM tathA paraspara kI apekSA rakhane vAle ve vAstava meM abhISTa siddhi ke kAraNa haiN||61|| nayopanaye kAntAnAM trikAlAnAM samuccayaH / avibhAnaDmAvasambandho dravye makamanekadhA / / 62 / / naya ekAnta aura upanaya ekAnta kA viSayabhUta trikAlavartI paryAyoM kA abhinna sattA-sambandha rUpa samudAya dravya kahalAtA hai| vaha dravya kathaMcit eka aura kathaMcit aneka hai| 162 || eyadaviyammi je atthapajjayA bayaNapajjayA cAvi / tIdANAgadabhUdA tAvadiyaM taM havai davvaM / 163 / / eka dravya meM jitanI atIta va anAgata artha paryAya aura vyaJjana paryAya hotI haiM utane mAtra vaha dravya hotA hai| 1631 mukhyatA aura goNatA dharme dharme'nya evArtho dharmiNo'nantadharmmaNaH / aMgitve 'nyatamAntasya zeSAntAnAM tadgatA / / 64 / / ananta dharma yukta dharmoM ke pratyeka dharma meM anya hI prayojana hotA hai| saba dharmoM meM kisI eka dharma ke aMgI hone para zeSa dharma aMga hote haiN| 164 / / nikSepa kA vargIkaraNa NAmaM ThavaNA daviyaM ti esa davvaTThiyassa Nikkhevo / bhAvo du pajjavaTThiyaparUvaNA esa paramaTTho / 165 / / nAma, sthApanA aura dravya ye tIna dravyArthika naya ke nikSepa haiM, kintu bhAva paryAyArthika naya kA nikSepa hai, yaha paramArtha satya hai|1651
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 178 kRtikarma kA lakSaNa duoNadaM jahAjAdaM bArasAvattameya vaa| cautIsaM tisuddhaM ca kidiyamma puNje||66|| yathAjAta arthAt jAtarUpa ke sadRza krodhAdi vikAroM se rahita hokara do avanati, bAraha Avarta, cAra zironati aura tIna zuddhiyoM se saMyukta kRtikarma kA prayoga karanA caahiye||66|| zruta ke padoM kI saMkhyA koTIzataM dvAdaza caiva koTyo lakSANyazItistrayadhikAni caiv| paMcAzadaSTau ca sahasrasaMkhyA etacchutaM paMca padaM nmaami||67|| eka sau bAraha karor3a terAsI lAkha aTThAvana hajAra pAMca pada pramANa isa zruta ko maiM namaskAra karatA huuN||67|| SoDazazataMcatustriMzatkoTInAM trayazItimeva lkssaanni| zatasaMkhyASTAsaptatimaSTAzIti ca pdvrnnaan||68|| solaha sau cauMtIsa karor3a terAsI lAkha aThattara sau aThAsI mAtra eka pada ke varNoM ko (namaskAra karatA huuN)||68|| pada vibhAga tivihaM tu padaM bhaNidaM atthapada-pamANa-majjhimapadaM ti| majjhipadeNa maNidA puvvaMgANaM pdvibhaagaa||69|| arthapad, pramANapada aura madhyama pada, isa prakAra pada tIna prakAra kahA gayA hai| inameM madhyama pada se pUrva aura aMgoM ke padavibhAga kahe gaye haiN||69|| kadha care kadha ciTThe kadhamAse kdhse| kadhaM bhujejja bhAsejja kaMdhe pAvaM Na bjjhdi||70||
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 9 179 kisa prakAra calanA cAhiye yA AcaraNa karanA cAhiye, kisa prakAra ThaharanA cAhiye, kaise baiThanA cAhiye, kisa prakAra sonA cAhiye, kaise bhojana karanA cAhiye aura kisa prakAra bhASaNa karanA cAhiye, jisase ki pApa kA bandha na ho?||70|| jadaM care jadaM ciThe jadamAse jadaM se| jadaM bhuMjejja bhAsejja evaM pAvaM Na bjjhdi||71|| yatnapUrvaka calanA cAhiye, yatnapUrvaka ThaharanA cAhiye, yatnapUrvaka baiThanA cAhiye, yatnapUrvaka sonA cAhiye, yatnapUrvaka bhojana karanA cAhiye aura yatnapUrvaka bhASaNa karanA cAhiye, isa prakAra pApa kA bandha nahIM hotaa||71|| ekko ceva mahappA so duviyapo tilakkhaNo bhaNido / cadusaMkamaNAjutto paMcaggaguNAjutto y||72|| chakkApakkamajutto uvajutto sttbhgismbhaavo| aTThAsavo NavaTTho jIvo dasaThANio bhnnido||73|| va adhaH, ina chaha dizAoM meM gamana karane rUpa chaha apakramoM se sahita hone ke kAraNa chaha prakAra hai| cUMki sAta bhaMgoM se usakA sadbhAva siddha hai, ataH vaha sAta prakAra hai| jJAnAvaraNAdika ATha karmoM ke Asrava se yukta hone, athavA ATha karmoM yA samyaktvAdi ATha guNoM kA Azraya hone se ATha prakAra hai| nau padArthoM rUpa pariNamana karane kI apekSA nau prakAra hai| pRthivI, jala, teja, pratyeka va sAdhAraNa vanaspati, dvIndriya, trIndriya, caturindriya rUpa dasa sthAnoM meM prApta hone se dasa prakAra kahA gayA hai||72-73||
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 180 dezacAritra ke prakAra daMsaNa-vada-sAmAiya-posaha-sacci-rAdibhatte y| bamhAraMbha-pariggaha-aNumaNamuddiTTha-desaviradI y||74|| darzana, vrata, sAmAyika, proSadha, sacittavirati, rAtribhaktavirati, brahmacarya, Arambhavirati, parigrahavirati, anumativirati aura uddiSTavirati, yaha gyAraha prakAra kA dezacAritra hai||74|| paDhamo abaMdhayANaM bidiyo terAsiyANa boddhvvo| tadiyo ya Niyadipakkhe havadi cauttho ssmymmi||75|| inameM prathama adhikAra abandhakoM kA aura dvitIya trairAzika arthAt AjIvikoM kA jAnanA caahiye| tRtIya adhikAra niyatipakSa meM aura caturtha adhikAra svasamaya meM hai||75|| ekkekkaM tiNNi jaNA do ho yaNa icchade tivggmmi| ekko tiNNi Na icchai satta vi pArveti micchtt|7611 tIna jana trivarga arthAt dharma, artha aura kAma meM eka kI icchA karate haiM. arthAta koI dharma ko koI artha ko aura koI kAma ko hI svIkAra karate haiN| dUsare tIna jana unameM do-do kI icchA karate haiM, arthAt koI dharma aura artha ko, koI dharma aura kAma ko tathA koI artha aura kAma ko hI svIkAra karate haiN| koI eka tInoM kI icchA nahIM karatA arthAt tIna meM se eka ko bhI nahIM cAhatA hai| isa prakAra ye sAtoM jana mithyAtva ko prApta hote haiN||76|| purANa ke prakAra bArasavihaM purANaM jaM diTTha jiNavarehi svvehi| taM savvaM vaNNedi hu jiNavaMse rAyavaMse y||77||
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 9 181 paDhamo arahaMtANaM bidio puNa cakkavaTTivaMso du / tadio vasudevANaM cauttho vijjAharaNAM tu / 178 / / cAraNavaMso taha paMcamo du chaTTho ya paNNasamaNANaM / sattamago kuruvaMso aTThamao cApi haraviMso // 79 // Navamo aikkhuvANaM vaMso dasamo ha kAsiyANaM tu / vAI ekkArasamo vArasamo NAhavaMso du||80|| bAraha prakAra kA purANa, jinavaMzoM aura rAjavaMzoM ke viSayoM meM jo saba jinendroM ne dekhA hai yA upadeza kiyA hai, usa sabakA varNana karatA hai| inameM prathama purANa arahantoM kA, dvitIya cakravartiyoM ke vaMza kA, tRtIya vAsudevoM kA, caturtha vidyAdharoM kA, pA~cavA cAraNa vaMza kA, chaThA prajJAzramaNoM kA, sAtavAM kuruvaMza kA, AThavAM harivaMza kA, nauvAM ikSvAkuvaMzajanoM kA, dazavAM kAzyapoM kA yA kAzikoM kA, gyArahavAM vAdiyoM kA aura bArahavAM nAthavaMza kA hai / / 77-80 / / jIvo kattA ya vattA ya pANI bhottA ya poggalo / vedo viNhU sayaMbhU ya sarIrI taha mANao / / 81 / / sattA jaMtU ya mAI ya mANI jogI ya saMkaTo / asaMkaTo ya khettaNhU aMtarappA taheva y||82|| jIva karttA, vaktA, prANI, bhoktA, pudgala, veda, viSNu, svayaMbhU, zarIrI, mAnava, sazakta, jantu, mAyI, mAnI, yogI, saMkaTa, asaMkaTa, kSetrajJa aura antarAtmA hai / / 81-82 // ussAsAuapANa iMdiyapANA parakkamo pANo / edesi pAyANaM vaDDhI - hANIo vaNNedi / / 83 / / prANavAya pUrva ucchvAsa, AyuprANa, indriya, prANa aura parAkrama arthAt bala prANa, ina prANoM kI vRddhi evaM hAni kA varNana karatA hai| 1831
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 182 dasa coddasa aTThaTThArasa bArasa ya dosu puvvesu| sola vIsaM tIsaM dasamammi ya paNNarasa vtthuu||84|| edesiM puvvANaM evadio vatthusaMgaho bhnnido| sesANaM puvvANaM dasa dasa vatthU pnnivyaami||85|| daza, caudaha, ATha, aThAraha, do pUrvo meM bAraha, solaha, bIsa, tIsa aura dazaveM meM pandraha, isa prakAra krama se Adi ke ina daza pUrvo kI itanI mAtra vastuoM kA saMgraha kahA gayA hai| zeSa cAra pUrvo ke daza-daza vastu haiN| inako maiM namaskAra karatA huuN||84-85|| ekkekkamhi ya vatthU vIsaM vIsaM ca pAhuDA bhnnidaa| visama-samA hi ya vatthU savve puNa pAhuDehi smaa||86|| eka-eka vasta meM bIsa-bIsa prAbhata kahe gaye haiN| paryoM meM vastae~ sama va visama haiM, kintu ve saba vastue~ prabhRtoM kI apekSA sama haiN||86|| upazAnta, nidhatti aura nikacita kA svarUpa udae saMkama-udae cadusu vi dAeM kameNa No skk| uvasaMtaM ca NidhattaM NikAciMda cAvi jaM kmm||87|| jo karma udaya meM nahIM diyA jA sake vaha upazAnta kahalAtA hai| jo karma saMkramaNa va udaya meM nahIM diyA jA sake use nidhatta kahate haiN| jo karma udaya, saMkramaNa, utkarSaNa va apakarSaNa, ina cAroM meM hI nahIM diyA jA sakatA hai vaha nikAcita kahA jAtA hai||87|| iti zabda ke artha he tAve vaMprakArAdo vyavacchede vipryye| prAdurbhAve samAptau ca iti-zabdaH prkiirtitH||88|| hetu, evaM, prakAra, Adi, vyavaccheda, vipayaryaya, prAdurbhAva aura samApti, ina arthoM meM iti zabda kahA gayA hai||86|| aisA vacana hai|
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 9 183 nikSepa kA vargIkaraNa NAmaTThavaNAdaviyaM eso davvATThiyassa nnikkhvo| bhAvo du pajjavaTThiyaparUvaNA esa prmttho||89|| nAma sthApanA aura dravya, yaha dravyArthika naya kA nikSepa hai, kintu bhAva nikSepa paryAyArthika naya kA nikSepa hai, yaha paramArtha satya hai||89|| paryAyArthika aura dravyArthika naya kA svarUpa uppajjati viyati ya bhAvA NiyameNa pjjvnnyss| davvaTThiyassa savvaM sadA annuppnnnnmvinnttheN||90|| paryAyArthika naya kI apekSA padArtha niyama se utpanna hote haiM aura naSTa bhI hote haiM, kintu dravyArthika naya kI apekSA saba padArtha sadA utpAda aura vinAza se rahita haiN||90|| Agama kA svarUpa pUrvAparaviruddhAdeyaM pe to doSasaMhate / / dyotakaH srvbhaavaanaamaaptvyaahRtiraagmH||91|| jo Aptavacana pUrvAparaviruddha Adi doSoM ke samUha se rahita aura saba padArthoM kA prakAzaka hai vaha Agama kahalAtA hai||91|| svAdhyAya kI niSiddha avasthA yamapaThaharava zravaNe rudhirasArve'gato'ticAre c| dAtRSvazuddhakAyeSu bhuktavati cApi naathyeym||92|| yamapaTaha kA zabda sunane para, aMga se raktasrAva ke hone para, aticAra ke hone para tathA dAtAoM ke azuddhakAya hote hue bhojana kara lene para svAdhyAya nahIM karanA caahie||92||
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 184 tilpll-pRthuk-laajaa-puupaadisngdhsurbhigNdhessu| bhukteSu bhojaneSu ca dAvAgnidhUme ca naadhyem||93|| tilamodaka, ciur3A, lAI aura puA Adi cikkaNa evaM sugandhita bhojanoM ke khAne para tathA dAvAnala kA dhuAM hone para adhyayana nahIM karanA caahiye||93|| yojanamaNDalamAtre saMnyAsavidhI mahopavAse c| AvazyakakriyAyAM kezeSu ca lucyamAneSu / / 94 / / saptadinAnyadhyayana pratiSiddhaM svargagate shrmnnsuuro| yojanamAtre divasatritayaM tvatidarato divsm||95|| eka yojana ke ghere meM saMnyAsavidhi, mahopavAsavidhi, Avazyaka kriyA evaM kezoM kA loMca hone para tathA AcArya kA svargavAsa hone para sAta dina taka adhyayana kA pratiSedha hai| ukta ghaTanAoM ke yojana mAtra meM hone para tIna dina taka tathA atyanta dUra hone para eka dina taka adhyayana niSiddha hai||94-95|| prANini ca tIvraduHkhAnpriyamANe sphurati caativednyaa| ekanivartanamAtre tiryakSu caratsu ca na paatthym||96|| prANI ke tIvra duHkha se maraNAsanna hone para yA atyanta vedanA se tar3aphar3Ane para tathA eka nirvatana (eka bIghA yA guMThA) mAtra meM tiryaMcoM kA saMcAra hone para adhyayana nahIM karanA caahiye||96|| tAvanmAtre sthAvarakAyakSayakarmaNi pravRtte c| kSetrAzuddho dUrAd duggaMdhe vAtikuNape vaa||97|| vigatArthAgamane vA svazarIre zuddhivRttivirahe vaa| nAdhyeyaH siddhAntaH zivasukhaphalamicchatA vtinaa||98|| utane mAtra meM sthAvarakAya jIvoM ke ghAta rUpa kArya meM pravRtta hone
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 dhavalA pustaka 9 para, , kSetra kI azuddhi hone para, dUra se durgandha Ane para athavA atyanta sar3I gandha ke Ane para, ThIka artha samajha meM na Ane para (?) athavA apane zarIra zuddhi se rahita hone para mokSasukha ke cAhane vAle vratI puruSa ko siddhAnta kA adhyayana nahIM karanA caahiye| 197-98 // azuddha bhUmi ke sthAna pramitiraratnizataM syAduccAravimokSaNakSite rArAt / tanusalilamokSaNe'pi ca paMcAzadaratnirevAtaH / / 99 / / mAnuSazarIrale zAvayavasyApyatra daNDapaM caasht| saMzodhyA tizcAM tadarddhamAtraiva bhUmiH syAt / / 100 / / mala chor3ane kI bhUmi se sau aratni pramANa dUra, tanusalila arthAt mUtra ke chor3ane meM bhI isa bhUmi se pacAsa aratni dUra, manuSya zarIra ke lezamAtra avayava ke sthAna se pacAsa dhanuSa tathA tiryaMcoM ke zarIra sambandhI avayava ke sthAna se usase AdhI mAtra arthAt paccIsa dhanuSa pramANa bhUmi ko zuddha karanA caahiye||99-100|| vaa| vyantarabherItADana- ttpUjAsaMkaTe karSaNe samRkSaNa-samArjjunasamIpapacANDAlabAleSu / / 101 / / agnijalarUdhiradIpe mAMsAsthiprajanane tu jIvAnAM / kSetravizuddhirna syAthoditaM sarvabhAvajJeH / / 1021 vyantaroM ke dvArA bherItAr3ana karane para, unakI pUjA kA saMkaTa hone para, karSaNa ke hone para, cANDAla bAlakoM ke samIpa meM jhAr3A-buhArI karane para, agni, jala va rudhira kI tIvratA hone para tathA jIvoM ke mAMsa va haDDiyoM ke nikAle jAne para kSetra kI vizuddhi nahIM hotI jaisA ki sarvajJoM ne kahA hai ||101-102 / /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 186 vAcanA kI vidhi kSetraM saMzodhya punaH svahastapAdau vizodhya zuddhamanAH / prAzukadezAvastho gRhaNIyAd vAcanAM pazcAt / / 103 // kSetra kI zuddhi karane ke pazcAt apane hAtha aura pairoM ko zuddha karake tadanantara vizuddha mana yukta hotA huA prAzuka deza meM sthita hokara vAcanA ko grahaNa kare | 103 // yuktyA samadhIyAno vakSaNakakSAdyamaspRzan svaakhm| yatnenAdhItya punaryathAzrutaM vAcanAM mucet ||104 / / bAjU aura kAMkha Adi apane aMga kA sparza na karatA huA ca rIti se adhyayana karane aura yatnapUrvaka adhyayana karake pazcAt zAstra vidhi se vAcanA ko chor3a de / / 104 || tapasi dvAdazasaMkhye svAdhyAyaH zreSTha ucyate sadbhiH / asvAdhyAyadinAni jJeyAni tato'tra vidvadbhiH / / 105 / / sAdhu puruSoM ne bAraha prakAra ke tapa meM svAdhyAya ko zreSTha kahA hai| isIliye vidvAnoM ko svAdhyAya na karane ke dinoM ko jAnanA caahiye||105|| svAdhyAya ke niSiddha kAla parvasu nandIzvaramahimAdivaseSu copArAgeSu / sUryAcandrAmasorapi nAdhyeyaM jAnatA vratinA / / 106 / / parvadinoM (aSTamI va caturdazI Adi), nandIzvara ke zreSTha divasoM arthAt aSTAhnika dinoM meM aura sUrya-candra kA grahaNa hone para vidvAn vratI ko adhyayana nahIM karanA cAhiye | | 106 / / aSTamyAmadhyayanaM guru-ziSyadvayaviyo gamAvahati / kalahaM tu paurNamAsyAM karoti vighna caturdazyAm / / 107 / /
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 9 187 aSTamI meM adhyayana guru aura ziSya donoM ke viyoga ko karatA hai| pUrNamAsI ke dina kiyA gayA adhyayana kalaha aura caturdazI ke dina kiyA gayA adhyayana vighna ko karatA hai ||107 || kRSNacaturdazyAM yadyadhIyate sAdhavo hyAmAvasyAm / vidyopavAsavidhayo vinAzavRtti prayAntyazeSaM sarve / / 108 / / yadi sAdhujana kRSNa caturdazI aura amAvasyA ke dina adhyayana karate haiM to vidyA aura upavAsa vidhi saba vinAzavRtti ko prApta hote haiN||108|| madhyAnhe jinarUpaM nAzayati karoti saMdhyayorvyAdhim / tuSyanto'pyapriyatAM madhyamarAtrI samupayAnti / / 109 / / madhyAhna kAla meM kiyA gayA adhyayana jinarUpa ko naSTa karatA hai, donoM saMdhyAkAloM meM kiyA gayA adhyayana vyAdhi ko karatA hai tathA madhyama rAtri meM kiye gaye adhyayana se anuraktajana bhI dveSa ko prApta hote haiN||109|| atitIvraduHkhitAnAM rudatAM saMdarzane samIpe ca / stanayitnuvidyudabhre SvativRSTayA ulkanirghAte / / 110 / / atizaya tIvra dukha se yukta aura rote hue prANiyoM ko dekhane yA samIpa meM hone para meghoM kI garjanA va bijalI ke camakane para aura ativRSTi ke sAtha ulkApAta hone para (adhyayana nahIM karanA caahiye)||110|| adhyayana samApti kAla pratipadyekaH pAdo jyeSThAmUlasya paurNamAsyAM tu / sA vAcanAvimokSe chAyA pUrvAhNavelAyAm // 111 / / jeTha mAsa kI pratipadA evaM pUrNamAsI ko pUrvAhna kAla meM vAcanA kI
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 188 samApti meM eka pAda arthAt eka vitasti pramANa (jAMghoM kI) vaha chAyA kahI gaI hai| arthAt isa samaya pUrvAhna kAla meM bAraha aMgula pramANa chAyA ke raha jAne para adhyayana samApta kara denA cAhiye / / 111 / / saivAparAhnakAle belA syAdvAcanAvidhau vihitA / saptapadI pUrvAhNAparAhNayorgrahaNa- mokSeSu / / 112 / / vahI samaya (eka pada) aparAhnakAla meM vAcanA kI vidhi meM arthAt prArambha karane meM kahA gayA hai| pUrvAhnakAla meM vAcana kA prArambha karane aura aparAhnakAla meM usake chor3ane meM sAta pada (vitasti) pramANa chAyA kahI gaI hai (prAta:kAla jaba sAta pada chAyA ho jAve taba adhyayana prArambha kare aura aparAhna meM sAta pada chAyA raha jAne para samApta kare ) / / 112 / / jyeSThAmUlAtparato'pyApISAdddvayaMgulA hi vRddhiH syAt / mAse mAse vihitA krameNa sA vaacnaachaayaa||113|| jyeSTha mAsa ke Age pauSa mAsa taka pratyeka mAsa meM do aMgula pramANa vRddhi hotI hai| yaha krama se vAcanA samApta karane kI chAyA kA pramANa kahA gayA hai||113|| evaM kramapravRddhayA pAdadvayamatra hIyate pazcAt / pauSAdAjye STAntAda dvayaMgulameveti vijJeyam / / 114 / / isa prakAra krama se vRddhi hone para pauSa mAsa taka do pAda ho jAte haiN| pazcAt pauSa mAsa se jyeSTha mAsa taka do aMgula hI kramazaH kama ho jAte haiM, aisA jAnanA cAhiye / / 114 // davvAdivadikkamaNaM karedi suttatthasikkhaloheNa / asamAhisamajjhAyaM kalahaM bAhi viyogaM ca ||115|| sUtra aura artha kI zikSA ke lobha se kiyA gayA dravyAdika kA atikramaNa asamAdhi arthAt samyaktvAdi kI virAdhanA, asvAdhyAya
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 9 189 arthAt zAstrAdikoM kA alAbha, kalaha, vyAdhi aura viyoga ko karatA hai||115|| vinayapUrvaka zruta kI vizeSatA viNaeNa sudamadhIdaM kiha vi pamAdeNa hoi vissridN| tamuvaTThAdi parabhave kevalaNANaM ca aavhdi||116|| vinaya se par3hA gayA zruta yadi kisI prakAra bhI pramAda se vismRta ho jAtA hai to parabhava meM vaha upasthita ho jAtA hai aura kevalajJAna ko bhI prApta karatA hai||116|| | svarUpa alpAkSaramasaMdigdha sAravad gddhnirnnym| nidoSaM hetu mattatyaM sUtramicyute budhH||117|| jo thor3e akSaroM se saMyukta ho, sandeha se rahita ho, paramArtha sahita ho, gUr3ha padArthoM kA nirNaya karane vAlA ho, nirdoSa ho, yukti yukta ho aura yathArtha ho use paNDitajana sUtra kahate haiN||117|| anuyoga ke samAnArthaka aNiyogo ya niyogo bhAsa vihAsA ya vaTTiyA cev| ede aNiyogassa du NAmA eyaTThayA pNc||118|| anuyoga, niyoga, bhASA, vibhASA aura varttikA, ye pA~ca anuyoga ke samAnArthaka nAma haiN||118|| dRSTAnta ke bheda sUI muddA paDipo saMbhavadala-vaTTiyA cev| aNiyo gaNiruttIe diLaMta ho ti pNcte||119||
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 190 anuyoga kI nirukti meM sUcI, mudA, pratigha, sambhavadala aura vartikA, ye pA~ca dRSTAnta haiN||119|| liMgattiyaM vayaNasama avaNivaNNidamissayaM cev| ajjhatthaM ca bahitthaM pacakkhaparokkha solsime||12011 (tInoM) vacanoM ke sAtha tIna liMga, apanIta, upanIta va mizra arthAt udAtta. anadAtta va svarita (?). abhyantara. bAhya. pratyakSa aura parokSa.ye solaha haiN||120|| eyAdIyA gaNaNa dohAdIyA vi jANa saMkha tti| tIyAdINaM NiyamA kadi tti saNNA du bodvvvaa||121|| eka Adika ko gaNanA aura do Adi ko saMkhyA samajho tathA tIna Adika kI niyama se 'kRti' yaha saMjJA jAnanA caahiye||121|| paMcendriya kAla sodhamma mAhide paDhamapuDhavIe hodi cdugunnidN| bamhAdi AraNaccuda puDhavINaM hodi pcgunnN||122|| saudharma, mAhendra aura prathama prathivI meM cAra bAra aura brahma kalpa se lekara AraNa acyuta kalpoM tathA dvitIyAdi pRthiviyoM meM pA~ca bAra utpanna hone para ukta paMcendriya kAla pUrNa hotA hai||122|| paDhadyamapuDhavIe caduro paNa (paNa) sesAsu hoMti puddhviisu| cadu cadu devesu bhavA vAvIsaM ti sdpughttN||123|| prathama pRthivI meM cAra bhava aura zeSa pRthiviyoM meM pA~ca-pA~ca bhava hote haiN| bAIsa sAgaropama sthiti taka ke devoM meM cAra bhava hote haiN| isa prakAra paMcendriya paryAyakAla sAgaropama zata pRthaktva pramANa hotA hai||123||
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 9 191 sa paryAya kA kAla sohamme mAhide paDhamapuDhavIsu hodi caduguNidaM / bamhAdiANacyuda puDhavINaM aTThaguNaM / / 124 / / ge vajjesu ca biguNaM uvarimage vajjaegavajje su / doNi sahassANi bhave koDipudhatteNa ahiyANi / / 125 / / saudharma, mAhendra aura prathama pRthivI meM cAra bAra utpanna hotA hai| brahma kalpa se AraNa-acyuta kalpoM aura dvitIyAdi zeSa pRthiviyoM meM ATha bAra utpanna hotA hai| eka uparima graiveyaka ko chor3akara saba graiveyakoM meM do bAra utpanna hotA hai| isa prakAra trasa paryAya kA kAla pUrvakoTipRthaktva se adhika do hajAra sAgaropama pramANa hotA hai||124-125|| striyoM kA deva paryAya kAla sohamme sattagusaM tigudhsaM jasaca Du yuyukkavvasetti / sesesu bhave biguNaM jAva du hAraNaccudo kappo / / 126 / / strIvedI saudharma kalpa meM sAta bAra, IzAna se lekara mahAzukra kalpa taka tIna bAra aura AraNa - acyuta kalpa taka zeSa kalpoM meM do bAra utpanna hotA hai||126|| paNagAdI dohi judA sattAvIsA tti palla devIgaM / tatto sattuttariyaM jAva du AraNaccuo kappo / / 127 / / deviyoM kI Ayu sattAIsa palya taka do se yukta pA~ca Adi palya pramANa arthAt saudharma svargameM pA~ca, IzAna meM sAta, sanatkumAra meM nau, mAhendra meM gyAraha, isa prakAra do palya kI uttarottara vRddhi hokara sahasrAra kalpa meM sattAIsa palya pramANa hai| isake Age AraNa- acyuta kalpa taka uttarottara sAta palya adhika hote gaye haiM / / 127 / /
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 192 puruSoM kA deva paryAya kAla purisesu sadapudhattaM asurakumArese hodi tigunnenn| tiguNe Navagevajje saggaThidI saggaThidI chagguNaM hodi||128|| puruSavediyoM meM rahane kA kAla zatapRthaktva (sAgaropama) pramANa hai| asurakumAroM meM tIna bAra utpanna hotA hai| nau graiveyakoM meM tIna bAra utpanna hotA hai| svargoM kI sthiti chahaguNI hotI hai||128|| jaha ciya morANa siha NAyANaM laMchaNaM va stthaannN| mukkhArUDha gaNiya tatthabbhAsaM tado kujjaa||129|| jisa prakAra mayUroM kI zikha unakA mukhyatayA se rUDha lakSaNa hai, usI prakAra nyAya zAstroM kA mukhya lakSaNa gaNita hai| ataeva isakA abhyAsa karanA caahiye||129||
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... tara yA dhavalA pustaka 10
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 194 pada kI vizeSatA attho padeNa gammai padamiha aTTharahiyamaNabhilappaM / padamatthassa NimeNaM atthAlAvo padaM kuNaI / / 1 / / artha pada se jAnA jAtA hai| yahA~ artha rahita pada uccAraNa ke ayogya hai| pada artha kA sthAna hai| ataH arthoccAraNa pada ko utpanna karatA hai||1|| ATha anuyogadvAra padamImAMsA saMkhA guNayAro cautthayaM ca sAmittaM / ojo appAbahugaM ThANANi ya jIvasamuhAro / / 2 / / padamImAMsA, saMkhyA, guNakAra, cauthA svAmitva, oja, alpabahutva, sthAna aura jIvasamuhAra, ye ATha anuyogadvAra haiM / / / 2 / / coisa bAdarajummaM solasa kadajummamettha kaliyojo / terasa tejojo khalu paNNarasevaM khu viSNeyA / / 3 / / yahA~ caudaha ko bAdarayugma, solaha ko autayugma, teraha ko kalioja aura pandraha ko tejoja rAzi jAnanA cAhiye / / 3 / / pada bhaMga terasa paNa Nava paNa Nava dasa dobArasa dasaTTha aTTheva / chacchakkaTTheva tahA sAmaNNapadAdipadabhaMgA / / 4 / / teraha, pA~ca, nau, pA~ca, nau, dasa, do, bAraha, dasa, ATha, ATha, chaha, chaha tathA ATha, ye sAmAnya pada Adi ke padabhaMga haiM / / 4 / /
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 10 195 avahAreNovaTTida avahiraNijjammi jaM have lkheN| teNovaTTidamiTTha ahiyaM laddhIya addhANaM / / 5 / / bhAgahAra kA bhajyamAna rAzi meM bhAga dene para jo labdha AtA hai usase iSTa ko bhAjita karane para labdhi ke adhika sthAna prApta hote haiN||5|| phAlisalAgabbhahiyANuvAridarUvANa jattiyA sNkhaa| tattiyapakkhovUNA gunnhaanniiruuvjnnnntthN||6|| phAlizalAkAoM se adhika pUrvavartI aMkoM kI jitanI saMkhyA ho, guNahAni ke sthAnoM ko utpanna karane ke liye utane prakSepa kama karane caahiye||6|| ojammi phAlisaMkhe guNahANI rUvasaMjuA ahiyaa| suddhA rUvA ahiyA phAlI saMkhammi jummmmi||7|| phaliyoM kI oja arthAt viSama saMkhyA ke hone para guNahAni meM eka milAne para adhika sthAna AtA hai, eka jor3ane para adhika guNahAni AtI hai aura phaliyoM kI sama saMkhyA ke hone para zUnya jor3ane para adhika guNahAni AtI hai||7|| tiNNaM daleNa guNidA phAlisalAgA havaMti svvtth| phAliM paDi jANejjo sAhU pkkhvruuvaanniN|8|| tIna ke Adhe se guNA karane para sarvatra phAli kI zalAkAyeM hotI haiM aura pratyeka phAli ke prati prakSepa rUpoM ko bhale prakAra se jAna lenA caahiye(?)||8|| phAlIsaMkhaM tiguNiya addhaM kAUNa sglruuvaanni| puNaravi phAlIhi guNe visesasaMkhANamedi phuddN|9|| phAliyoM kI saMkhyA ko tiguNA kara phira AdhA karane para jo samasta aMka prApta hote haiM, unheM phira bhI phaliyoM kI saMkhyA se guNita karane para
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 dhavalA uddharaNa spaSTa rUpa se vizeSoM kI saMkhyA AtI hai(?)||9|| rUvUNicchAguNidaM pacayaM sAdiM guNeu phAlIhi / tiNe gAditi uttaravise sasaMkhANamedi phuDaM / 10 / / eka kama icchArAzi se guNita pracaya ko punaH phAliyoM kI saMkhyA se guNA karane para spaSTa rUpa se tIna eka Adi tInottara vizeSoM kI saMkhyA AtI hai (?) / / 10 / / icchahidAyAmeNa ya rUvajudeNavaharejja vikkha'bhaM / laddhaM dIhattajudaM icchidahAro havai evaM / 11 / / rUpAdhika icchita AyAma se vistAra ko apahRta karanA caahiye| aisA karane se jo labdha ho usameM dIrghatA ko milAne para icchita bhAgahAra hotA hai||11|| solasayaM chappaNNaM tatto govucchavisesaeNa ahiyANi / jAva du be sada solasa tatto ya visada chappaNNaM / / 12 / / aDadAla sIdi bArasaahiyasadaM taha sadaM ca coddAlaM / chAvattari sadabheyaM aTThattara - visada - chappaNNaM / / 13 / / solaha, chappana isase Age do sau solaha prApta hone taka eka gopuccha vizeSa (32) se uttarottara adhika, isake pazcAt do sau chappana tathA ar3atAlIsa, assI, eka sau bAraha, eka sau cavAlIsa, eka sau chihattara, do sau ATha aura do sau chappana ye caturtha kSetra ke khaNDoM kA pramANa hai||12-13|| gaccha kA pramANa ghaNamaTThattaraguNide viNugAdIuttarUNavaggajude / mUlaM parimUlUNaM biguNuttarabhAgide gaccho / / 14 / /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 10 197 ghana ko ATha se aura phira u ttara se guNA karake usameM dviguNita Adi meM se uttara ko kama karake jo rAzi prApta ho usake varga ko jor3a de| phira isake vargamUla meM se pahale ke prakSepa ke vargamUla ko kama karake zeSa rahI rAzi meM dviguNita uttara kA bhAga dene para gaccha kA pramANa AtA hai||12-14|| ekottarapadavRddho rUpAghe rbhAjitazca padavRddhaH / gacchassaM'pAtaphalaM samAhataM sannipAtaphalam / / 15 / / eka ko Adi lekara eka adhika krama se pada pramANa vRddhi ko prApta saMkhyA meM anta meM sthApita eka ko Adi lekara pada pramANa vRddhiMgata saMkhyA kA bhAga dene para gaccha ke barAbara saMpAtaphala arthAt pratyeka bhaMga kA pramANa AtA hai| isako Age-Age sthApita saMkhyAoM se guNata karane para sannipAtaphala arthAt dvisaMyogI Adi ke bhaMgoM kA pramANa hotA hai||15|| guNazreNi nirjarA sammattappattI vi ya sAvaya- virade anaMtakammaMse / daMsaNamohakkhae kasAyauvasAmae ya uvsNte||16|| khavara ya khINamohe jiNe ya NiyamA bhave asaMkhejjA / tavvivarIdo kAlo saMkhejjaguNAe seDIe / / 17 / / samyaktvotpatti arthAt prathamopazama samyaktva kI utpatti, zrAvaka (dezavirata), virata (mahAvratI), ananta karmAMza arthAt anantAnubandhI kA visaMyojana karane vAlA, darzana moha kA kSaya karane vAlA, cAritra moha kA upazama karane vAlA, upazAnta moha, cAritra moha kA kSapaNa karane vAlA, kSINa moha aura jina, inake niyama se uttarottara asaMkhyAtaguNita zreNi rUpa se karma nirjarA hotI hai, kintu nirjarA kA kAla usase viparIta saMkhyAtaguNita zreNi rUpa se hai, arthAt ukta nirjarAkAla jitanA jina
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 198 bhagavAn ke usase saMkhyAtaguNa kSINa moha ke hai, usase saMkhyAta guNA cAritra mohakSapaka ke hai ityaadi||16-17|| ina gAthA sUtroM se jAnA jAtA hai ki yahA~ asaMkhyAtaguNita zreNI rUpa se karma nirjarA hotI hai| karmoM ke bhAga meM hInAdhikatA AuvabhAgo thovo NAmA-gode samo tado ahio| AvaraNamaMtarAe bhAgo mohe vi ahio du||18|| savvuvari veyaNIe bhAgo ahio du kAraNaM kiNtu| suha-dukkhakAraNattA TThidiviseseNa sesaannN||19|| AyukA bhAga sabase stoka hai, nAma va gotra meM samAna hokara vaha Ayu kI apekSA adhika hai, usase adhika bhAga AvaraNa arthAt jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa va antarAya kA hai, isase adhika bhAga mohanIya hai| sabase adhika bhAga vedanIya meM hai, isakA kAraNa usakA sukha-dukha meM nimitta honA hai| zeSa karmoM ke bhAga kI adhikatA unakI adhika sthiti hone ke kAraNa hai||18-19|| paDhamiccha salAgaguNA tatthAdIvaggaNA crimsuddhaa| seseNa carimahINA sesegaNaM tmaagaas||20|| prathama spardhaka kI Adi vargaNA ko abhISTa spardhakazalAkAoM se gaNita karane para vahA~ kI Adima vargaNA kA pramANa hotA hai| isameM se pichale spardhaka kI carama vargaNA ko kama karane para jo zeSa rahe utanI ka kI prathama vargaNA se pichale spardhaka kI antima vargaNA hIna hai| ataH usa zeSa meM se eka kama karane para avazeSa AkAza arthAt spardhakoM ke antara kA pramANa hotA hai||20|| jatthicchasi sesANaM AdIdo AdivaggaNaM nnaadu| jatto tattha sahejeM paDhamAdi aNaMtaraM jaanne||21||
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 10 199 jahA~-jahA~ jina spardhakoM kI Adi vargaNA jAnanA abhISTa ho vahA~ pichale spardhaka kI vargaNA ko prathama vargaNA sahita karane para anantara spardhaka kI prathama vargaNA hotI hai||21|| bidiyAdivaggaNA puNa jAvadirUvehi hodi sNgunnidaa| tAvadimaphaddayassa du jummassa sa vaggaNA hodi||22|| dvitIya spardhaka kI prathama vargaNA ko jitane aMkoM se guNita kiyA jAtA hai utane meM yugma spardhaka kI vaha prathama vargaNA hotI hai||22|| do-do rUvakkhavaM dhruvarUve kAdumAdiyaM gunnidN| pakkheva salAgasamANe oje AdiM dhuvaM mottuN||23|| dhruva rUpa meM do-do aMkoM kA prakSepa karake usase prathama spardhaka kI prathama vargaNA ko guNita karane para jo prApta ho utanA prakSepazalAkAoM se yukta dhruva rUpa meM pichale oja spardhakoM ke pramANa ko niyama se ghaTAne para jo zeSa rahe utaneMve oja spardhaka kI prathama vargaNA kA pramANa hotA hai||23|| visamaguNAdegUNaM dalide jummammi tatha phddyaanni| te ceva rUvasahidA oje ubhao vi svvaanni||24|| viSamaguNa arthAt oja spardhaka ke guNakAra meM se eka kama karake AdhA karane para vahA~ yugma spardhakoM kA pramANa AtA hai| unameM hI eka aMka ke milA dene para oja spardhakoM kA pramANa ho jAtA hai| ukta donoM spardhakoM ke pramANa ko jor3ane se samasta spardhakoM kI saMkhyA prApta hotI hai||124|| viralidaicchaM viguNiya aNNoNNaguNaM puNo dupddiraasiN| kAdUNa ekkarAsiM uttarajudaAdiNA gunniy||25|| uttaraguNidaM icchaM uttara-AdIya saMjudaM avnne| sesaM hareja padiNA aadimchedddhgunnidenn||26||
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 200 viralita icchA rAzi ko dUnA karake paraspara guNA karane para jo prApta ho usakI do pratirAziyAM karake unameM se eka rAzi ko caya yukta Adi se guNita karake usameM se cayaguNita icchA ko caya yukta Adi se saMyukta karake ghaTA denA caahiye| aisA karane para jo zeSa rahe usameM prathama hAra ke ardha bhAga se guNita pratirAzi kA bhAga denA caahiye||25-26|| prakSepakasaMkSepeNa vibhakte yaddhana smuplbdh| prakSepAstena guNAH prakSepasamAni khnnddaani||27|| kisI eka rAzi ke vivakSita rAzi pramANa khaNDa karane ke liye prakSepoM ko joDakara usakA ukta rAzi meM bhAga dene para jo labdha ho usase prakSepoM ko guNita karane para prakSepoM ke samAna khaNDa hote haiN||27|| AuabhAgo thovo NAmA-gode samo tado ahiyo| AvaraNamaMtarAe bhAgo ahio du mohe vi||28|| savvuvari veyaNIe bhAgo ahio du kAraNaM kiNtu| payaDiviseso kAraNa No aNNaM tdnnuvlNbhaado||29|| Ayu kA bhAga stoka hai| usase nAma aura gotra kA bhAga vizeSa adhika hotA huA paraspara samAna hai| usase jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya kA bhAga adhika hai| usase adhika bhAga mohanIya kA hai| vedanIya kA bhAga sabase adhika hai, kintu isakA kAraNa prakRti vizeSa hai, anya nahIM, kyoMki vaha pAyA nahIM jaataa||28-29||
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 11
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 202 nikSepa kI vizeSatA avagayaNivAraNa payadassa parUvaNANimittaM c| saMsayaviNAsaNaTheM taccatthavahAraNaTuM c||1|| aprakRta kA nivAraNa karane ke liye, prakRta kI prarUpaNA karane ke liye, saMzaya ko naSTa karane ke liye aura tattvArtha kA nizcaya karane ke liye nikSepa kiyA jAtA hai||1|| kAla ke bhedoM kA svarUpa kAlo pariNAmabhavo pariNAmo dvvkaalsNbhuudo| doNNaM esa sahAo vAlo khaNabhaMguro nniydo||1|| samayAdirUpa vyavahArakAla cUki jIva va pudgala ke pariNamana se jAnA jAtA hai, ataH vaha usase utpanna kahA jAtA hai aura jIva va pudgala kA pariNAma caki dravyakAla ke hone para hotA hai. ata eva vaha dravyakAla se utpanna kahA jAtA hai| inameM vyavahArakAla kSaNakSayI aura nizcayakAla avinazvara hai|||1|| kAla kA svarUpa Na ya pariNamai sayaM so Na ya prinnaameiannnnmnnnnesi| vivihapariNAmiyANaM havai hu heU sayaM kaalo||2|| vaha kAla na svayaM pariNamatA hai aura na anya padArtha ko anya svarUpa se pariNamAtA hai, kintu svayaM aneka paryAyoM meM pariNata hone vAle
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 dhavalA pustaka 11 padArthoM ke pariNamana meM vaha udAsIna nimitta mAtra hotA hai|||2|| kAlANu kA lakSaNa logAgAsapadese ekke kke je TThiyA hu ekkekkaa| rayaNANaM rAsI dava te kAlANa munneyvvaa||3|| lokAkAza ke eka-eka pradeza para jo ratnarAzi ke samAna eka-eka para sthita haiM, unheM kAlANu jAnanA caahiye||3|| kAlo tti ya vavaeso sambhAvaparUvao havai nnicco| uppaNNapparddhasI avaro dIrha trtttthaaii||4|| 'kAla' yaha nAma nizcayakAla ke astitva ko pragaTa karatA hai, jo dravya svarUpa se nitya hai| dUsarA vyavahAra kAla yadyapi utpanna hokara naSTa hone vAlA hai, tathApi vaha (samaya santAna kI apekSA vyavahAra naya se AvalI va palya Adi svarUpa se) dIrghakAla taka sthita rahane vAlA hai||4|| acche danasya rAzeH rUpaM chedaM vadanti gnnitjnyH| aMzAbhAve nAzaM chedasyAhu stnvev||5|| jaba rAzi meM koI cheda nahIM hotA taba vaha gaNitajJa usakA cheda eka mAna lete haiM (jaise 3=3/1) aura jaba aMza kA abhAva ho jAtA hai taba chedoM kA bhI nAza samajhanA caahiye||5|| prakSepakasaMkSepeNa vibhakte yaddhanaM smuplddh| prakSepAstena guNA prakSepasamAni khaaNddaani||6|| prakSepoM ke saMkSepa arthAt yogaphala kA vivakSita rAzi meM bhAga dene para jo dhana prApta ho usase prakSepoM ko guNA karane para prakSepoM ke barAbara khaNDa hote haiN||6||
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 12
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 12 205 bArasa paNa dasa paNa dasa paMcekkArasa ya satta satta Nava / duvihaNayagahaNalINA pucchAsuttakasaMdiTThI / / 1 / / bAraha, pA~ca, dasa, pA~ca, dasa, pA~ca sthAnoM meM gyAraha, sAta, sAta aura nau, isa prakAra donoM nayoM kI apekSA yaha pRcchAsUtroM ke aMkoM kI saMdRSTi hai||1|| ekottarapadavRddho rUpAdyairbhAjitazca padavRddhaH / gacchatsaM'pAtaphalaM samAhatassannipAtaphalam / / 2 / / eka-eka adhika hokara pada pramANa vRddhiMgata gaccha ko pada pramANa vRddhi ko prApta hue eka Adi aMkoM se bhAjita karane para saMpAtaphala arthAt eka saMyogI bhaMgoM kA pramANa AtA hai| inako paraspara guNita karane se sannipAtaphala arthAt dvisaMyogI Adi bhaMga Ate haiN|||2|| paNNavaNijjA bhAvA anaMtabhAgo du aNabhilappANaM / paNNavaNijjANaM puNa anaMtabhAgo sudaNibaddho // 3 // vacana ke agocara arthAt kevala kevalajJAna ke viSayabhUta jIvAdika padArthoM ke anantaveM bhAga mAtra prajJApanIya arthAt tIrthaMkara kI sAtizaya divyadhvani ke dvArA pratipAdana ke yogya haiM tathA pratipAdana ke yogya ukta jIvAdika padArthoM kA anatavA~ bhAga mAtra zrutanibaddha hai / 3 // AcArya: pAdamAcaSTe pAdaH ziSya svamedhayA / tadvidyasevayA pAdaH pAdaH kAlena pacyate / / 4 / / AcArya eka pAda ko kahate haiM, eka pAda ko ziSya apanI buddhi se
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 206 grahaNa karatA hai, eka pAda usake jAnakAra puruSoM kI sevA se prApta hotA hai tathA eka pAda samayAnusAra paripAka ko prApta hotA hai||4|| eyakkhottogADha savvapade sehi kammaNo jo gg| baMdhai jahuttahedU sAdiyamahaNAdiyaM vA vi||1|| sUkSma nigoda jIva kA zarIra ghanAMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra jaghanya avagAhana kA kSetra eka kSetra kahA jAtA hai| usa eka kSetra meM avagAha ko prApta va karmasvarUpa pariNamana ke yogya sAdi athavA anAdi pudgala dravya ko jIva yathokta mithyAdarzanAdika hetuoM se saMyukta hokara samasta AtmapradezoM ke dvArA bA~dhatA hai||1|| bhAvoM kI baMdha meM vizeSatA odaiyA baMdhayarA uvasama-khaya-missayA ya mokkhyraa| pariNAmio du bhAvo karaNohayavajjiyo hodi||2|| audayika bhAva bandha ke kAraNa aura aupazamika, kSAyika va mizra bhAva mokSa ke kAraNa haiN| pAriNAmika bhAva bandha va mokSa donoM ke hI kAraNa nahIM hai||2|| ee chajja samANA doNNi ya saMjhakkharA sarA atttth| aNNoNNassa paropparamusUti savve smaavesN||3|| yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki a, A, i, I, u aura U ye chaha svara aura e va o, ye do sandhyakSara, isa prakAra ye saba ATha svara paraspara Adeza ko prApta hote haiN||3|| bandha ke kAraNa jogA payaDi-padese TThidi-aNubhAge kasAyado kunndi||4|| yoga prakRti va pradeza ko tathA kaSAya sthiti va anubhAga ko
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 dhavalA pustaka 12 karatI hai||4|| svAdvAda kI mahimA sarvathA niyamatyAgI yathAdR ssttmpeksskH| syAcchabdastAvake nyAye naanyessaamaatmvidvissaam||1|| he arijana! Apake nyAya meM 'sarvathA niyama ko chor3akara yathAdRSTa vastu kI apekSA rakhane vAlA 'syAt' zabda pAyA jAtA hai| vaha AtmavidveSI arthAt apane ApakA ahita karane vAle anya ke yahA~ nahIM pAyA jAtA hai||1|| bhaMgAyAmapamANaM laghuo garuo tti akkhnnikkhevo| tatto ca duguNa-duguNo patthAro vinnnnseyvvo||1|| bhaMgoM ke AyAma pramANa arthAt prathama paMktigata bhaMgoM kA jitanA pramANa ho utane bAra laghu aura guru isa prakAra se akSanikSepa kiyA jAtA hai tathA Age dvitIyAdi paktiyoM meM duguNe-duguNe prastAva kA vinyAsa karanA caahiye||1|| akSa parivartana paDhamakkho aMtagao Adiga saMkamedi bidiykkho| doNNi vi gaMtUNaMtaM Adigade saMkamedi tdiykkho||2|| prathama akSa anta ko prApta hokara jaba punaH Adi ko prApta hotA hai taba dvitIya akSa badalatA hai| jaba prathama aura dvitIya donoM hI akSa anta ko prApta hokara punaH Adi ko prApta hote haiM taba tRtIya akSa badalatA hai||2|| TThidighAde haMmate aNubhAgA AuANa svvesiN| aNubhAgeNa viNA vi hu AuvavajjANa ditttthdighaado||1|| sthitighAta ke hone para jaba AyuoM ke anubhAgoM kA nAza hotA hai
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 dhavalA uddharaNa Ayu ko chor3akara zeSa karmoM kA anubhAga ke binA bhI sthitighAta hotA. hai||1|| aNubhAge haMmaMte TThidighAdo AThaANa savvesiM / ThidighAdeNa viNA vi hu AuvavajjANamaNubhAgo / / 2 / / anubhAga kA ghAta hone para jaba AyuoM kA sthitighAta hotA hai| sthitighAta ke binA bhI Ayu ko chor3akara zeSa karmoM ke anubhAga kA ghAta hotA hai // 2 // sUtra kA lakSaNa arthasya sUcanAtsamyaksU te varthasya sUriNA / sUtramuktamanalpArtha sUtrakAreNa tattvataH / / 3 / / bhalI bhA~ti artha kA sUcaka hone se athavA artha kA janaka hone se bahuta artha kA bodhaka vAkya sUtrakAra AcArya ke dvArA yathArtha meM sUtra kahA gayA hai / 3 // buddhivihIne zrotari vaktRtvanarthakaM bhavati puMsAm / netravihIne bhartari vilAsa - lAvaNyavatstrINAm // 4 // jisa prakAra pati ke andhe hone para striyoM kA vilAsa va sundaratA vyartha (niSphala) hai, isI prakAra zrotA ke mUrkha hone para puruSoM kA vaktApana bhI vyartha hai||4|| suhumaNubhAgAduvariM aMtaramakaMda ti ghAdikammANaM / kevaliNo vi ya uvariM bhavaoggaha appasatthANaM ||5|| kAraNa ki jaghanya kSetra ke sAtha rahane vAle jJAnAvaraNa ke anubhAga kA apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSmasAmparAyika aura kSINakaSAya pariNAmoM dvArA kANDaka svarUpa se aura anusamayApavartanA se jaghanya anubhAga ke samAna ghAta nahIM hotA hai| yadyapi sUkSma nigoda labdhyaparyAptaka kA anubhAga
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 12 209 bhI ghAta ko prApta ho cukA hai to bhI vaha jaghanya anubhAga kI apekSA anantaguNatva ko chor3akara zeSa pA~ca avasthAvizeSoM meM prApta nahIM hotA hai, kyoMki akSapaka ke vizuddha pariNAmoM dvArA ghAtA jAne vAlA anubhAga kSapakoM dvArA ghAte jAne vAle anubhAga kI apekSA anantaguNA pAyA jAtA hai||5||
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 13
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 13 211 pramANanayanikSepairyo 'rtho nAbhisamIkSyate / yuktaM cAyuktavadbhAti tasyAyuktaM ca yuktavat / / 1 / / jisa padArtha kA pratyakSAdi pramANoM ke dvArA, naigamAdi nayoM ke dvArA aura nAmAdi nikSepoM ke dvArA sUkSma dRSTi se vicAra nahIM kiyA jAtA hai, vaha padArtha yukta (saMgata) hote hue bhI ayuktasA (asaMgatasA) pratIta hotA hai aura ayukta hote hue bhI yuktasA pratIta hotA hai||1|| kAlANu kA svarUpa / vizeSatA logAgAsapade se ekkekke je TThiyA hu ekke kkA / rayaNANaM rAsI iva te kAlANU muNeyavvA / / 2 / / lokAkAza ke eka-eka pradeza para ratnoM kI rAzi ke samAna jo eka-eka sthita haiM ve kAlANu haiM, aisA jAnanA cAhiye / / / 2 / / skandha aura paramANu kA lakSaNa khaMdhaM sayalasamatthaM tassa du addhaM bhaNati deso tti / addhaddhaM ca padeso avibhAgI jo sa paramANU / / 3 / / jo sarvAMza meM samartha hai use skandha kahate haiN| usake Adhe ko deza aura Adhe ke Adhe ko pradeza kahate haiM tathA jo avibhAgI hai use paramANu kahate haiN||3||
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 212 (sattA) sat kA svarUpa sattA savvapayatthA savissarUvA annNtpjjaayaa| bhaguppAyadhuvattA sappaDivakkhA havai ekkaa||4|| sattA saba padArthoM meM sthita hai, savizvarUpa hai, ananta paryAyavAlI hai, nAza, utpAda aura dhrauvyasvarUpa hai tathA sapratipakSa hokara bhI eka hai||4|| naya kA svarUpa uccAradammi du pade NikkhevaM vA kayaM du dtthuunn| atthaM Nayati te taccado tti tamhA NayA bhnnidaa||1|| uccAraNa kiye gaye pada meM jo nikSepa hotA hai use dekhakara ve artha kA tattvataH nirNaya karA dete haiM, isaliye unheM naya kahA hai||1|| IryApatha karma kA lakSaNa appaM bAdara mavuaM bahuaM lahukkhaM ca sukkilaM cev| maMdaM mahavvayaM pi ya sAdabbhahiyaM ca taM kmm||2|| vaha IryApatha karma alpa hai, bAdara hai, mRdu hai, bahuta hai, rukSa hai, zukla hai, manda arthAt madhura hai, mahAn vyaya vAlA hai aura atyadhika sAta rUpa hai|2|| gahidamagahidaM ca tahA baddhamabaddhaM ca puTThapuDheM c| udidANudidaM vedidamavedidaM ceva taM jaanne||3|| use gRhIta hokara bhI agRhIta, baddha hokara bhI abaddha, spRSTa hokara bhI aspRSTa, udita hokara bhI anudita aura vedita hokara bhI avedita jAnanA caahiye||3|| NijjaridANijjaridaM udIridaM ceva hodi nnaayvv| aNudIridaM ti ya puNo iriyAvahalakkhaNaM edN||4||
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 13 213 vaha nirjarita hokara bhI nirjarita nahIM hai aura udIrata hokara bhI anudIrita hai| isa prakAra yaha IryApatha karma kA lakSaNa hai||4|| vItarAga sukha kI vizeSatA jaM ca kAmasuhaM loe jaM ca divvaM mhaash| vIyarAyasuhassedaM paMtabhAgaM Na agghde||5|| loka meM jo kAma sukha hai aura jo divya mahAsukha hai, vaha vItarAga sukha ke anantave bhAga ke yogya bhI nahIM hai||5|| upavAsa kA svarUpa apravattasya doSebhyassahavAso guNaH sh| upavAsasya vijJeyo na shriirvishossnnaam||6|| upavAsa meM pravRtti nahIM karane vAle jIva ko aneka doSa prApta hote haiM aura upavAsa karane vAle ko aneka guNa, aisA yahA~ jAnanA caahiye| zarIra ke zoSaNa karane ko upavAsa nahIM khte||6|| AhAra kA parimANa battIsaM kira kavalA AhAro kRcchipUraNo bhnnido| purisassa mahiliyAe aTThAvIsaM have kvlaa||7|| udarapUrti ke nimitta puruSa kA battIsa grAsa aura mahilA kA aTThAIsa grAsa AhAra kahA hai||7|| bAhyaM tapaH paramaduracaramAcarastvamAdhyAtmikasya tapasaH pribRNhnnaarthm| dhyAnaM nirasya kaluSadvayamuttarasmin dhyAnadvaye vvRtisse'tishyoppnne||8 (he kunthu jinendra!) Apane AdhyAtmika tapa ko bar3hAne ke liye duzcara bAhya tapa kA AcaraNa kiyA aura prArambha ke do malina dhyAnoM ko chor3akara atizaya ko prApta uttara ke do dhyAnoM meM pravRtti kii||8||
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 214 prAyazcitta kI nirukti prAya ityucyate lokazcittaM tasya mano bhavet / taccittagrAhakaM karma prAyazcittamiti smRtm||9|| prAyaH yaha pada lokavAcI hai aura citta se abhiprAya usake mana kA hai| isaliye usa citta ko grahaNa karane vAlA karma prAyazcitta hai, aisA samajhanA caahiye|||| kRtAni karmANyatidAruNAni tnuubhvntyaatmvigrhnnen| prakAzanAtsaMvaraNAcca teSAmatyantamUloddharaNaM vdaami||10|| apanI gardA karane se, doSoM kA prakAzana karane se aura unakA saMvara karane se kiye gaye atidAruNa karma kRza ho jAte haiN| aba unakA samUla nAza kaise ho jAtA hai, yaha kahate haiN||10|| prAyazcita ke bheda AloyaNa-paDikamaNe ubhaya-vivege tahA viusggo| tavachedo mUlaM pi ya parihAro ceva sddhnnaa||11|| AlocanA, pratikramaNa, ubhaya, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, mUla, parihAra aura zraddhAna ye prAyazcita ke dasa bheda haiN||11|| dhyAna aura anuprekSA jaM thiramajjhavasANaM taM jhANaM jaM calaMtaya cittN| taM hoi bhAvaNA vA aNupehA vA ahava ciNtaa||12|| jo pariNAmoM kI sthiratA hotI hai usakA nAma dhyAna hai aura jo citta kA eka padArtha se dUsare padArtha meM calAyamAna honA hai vaha yA to bhAvanA hai yA anuprekSA hai yA cintA hai||12||
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 13 215 dhyAtA kA lakSaNa jjhANissa lakkhaNaM se ajjava - lahuatta - buDDhavuvaesA / uvaesANAsuttaM NissaggagadAo ruciyo se / / 13 / / jisakI upadeza, jinAjJA aura jinasUtra ke anusAra Arjava, laghutA aura vRddhatva guNa se yukta svabhAvagata ruci hotI hai, vaha dhyAna karane vAle kA lakSaNa hai|13|| jacciya dehAvasthA jayA Na jjhANAvarohiNI hoi / jjhAjjo tadavatthoTThiyo NisaNNo NivaNNo vA / / 14 / / jaise bhI deha kI avasthA jisa samaya dhyAna meM bAdhaka nahIM hotI usa avasthA meM rahate hue khar3A hokara yA baiThakara kAyotsargapUrvaka dhyAna kre||14|| savvAsu vaTTamANA muNao jaM desa-kAla- ceTThAsu / varake valAdilAhaM pattA bahuso khaviyapAvA / / 15 / / saba deza, saba kAla aura saba avasthAoM meM vidyamAna muni anekavidha pApoM kA kSaya karake uttama kevalajJAna Adi ko prApta hue / / 15 / / to jattha samAhANaM hojja maNo vayaNa- kAyajogANaM / bhUdovaghAyarahio so deso jjhAyamANassa / / 16 / / manoyoga, vacanayoga aura kAyayoga jahA~ samavadhAna ho aura jo prANiyoM ke upaghAta se (arthAt ekAgratA) rahita ho vahI deza dhyAna karane vAle ke liye ucita hai||16|| dhyAna hetu sthAna NiccaM viya-juvai pasU - NavuMsaya - kusIlavajjiyaM jaiNo / TThANa viyaNaM bhaNiyaM visesado jjhANakAlammi / / 17 / /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 216 jo sthAna zvApada, strI, pazu, napuMsaka aura kuzIla janoM se rahita ho aura jo nirjana ho, yatijanoM ko vizeSarUpa se dhyAna ke samaya aisA hI sthAna ucita mAnA hai||17|| thirakayajogANaM puNa muNINa jhANesu nnicclmnnaannN| gAmammi jaNAiNNe suNNe raNNe ya Na viseso||18|| parantu jinhoMne apane yogoM ko sthira kara liyA hai aura jisakA mana dhyAna meM nizcala hai aise muniyoM ke liye manuSyoM se vyApta grAma meM aura zUnya jaMgala meM koI antara nahIM hai||18|| kAlo vi so cciya jahiM jogasamAhANamuttamaM lhi| Na u divasaNisAvelAdiNiyamaNaM jjhAiNo sme||19|| kAla bhI vahI yogya hai jisameM uttama rIti se yoga kA samAdhAna prApta hotA hai| dhyAna karane vAle ke lie dina, rAtri aura velA Adi rUpa se samaya meM kisI prakAra kA niyamana nahIM kiyA jA sktaa||19|| to desakAlaceTThANiyamo jhANassa patthi smymmi| jogANa samAhANaM jaha hoi tahA payaiyavvaM / / 20 / / dhyAna ke samaya meM deza, kAla aura ceSTA kA bhI koI niyama nahIM hai| tattvataH jisa taraha yogoM ko samAdhAna ho usa taraha pravRtti karanI caahiye||20| dharmya dhyAna ke Alambana AlaMbaNANi vaaynn-pucchnn-priyttttnnaannupehaao| sAmAiyAdiyAI savvaM AvAsayAI c||21|| vAcanA, pRcchanA, parivartanA, anuprekSA aura sAmAyika Adi saba Avazyaka kArya, ye saba dhyAna ke Alambana haiN||21||
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 13 217 visamaM hi samArohai diDhadavvAlaMbaNo jahA puriso| suttAdikayAlaMbo taha jhANavaraM smaaruhi||22|| jisa prakAra koI puruSa nasainI Adi dRr3ha dravya ke Alambana se viSama bhUmi para bhI ArohaNa karatA hai usI prakAra dhyAtA bhI sUtra Adi ke Alambana se uttama dhyAna ko prApta hotA hai||22|| dhyAna kI arhatA puvvakayabbhAso bhAvaNAhi jjhANassa joggdmuvedi| tAo ya nnaann-dNsnn-critt-verggjnniyaao||23|| jisane pahale uttama prakAra se abhyAsa kiyA hai vaha puruSa hI bhAvanAoM dvArA dhyAna kI yogyatA ko prApta hotA hai aura ve bhAvanAyeM jJAna, darzana, cAritra aura vairAgya se utpanna hotI hai||23|| NANe NiccabbhAso kuNai maNovAraNaM visuddhiM c| NANaguNa muNiyasAro to jjhAyai nnicclmiio||24|| jisane jJAna kA nirantara abhyAsa kiyA hai vaha puruSa hI manonigraha aura vizuddhi ko prApta hotA hai, kyoMki jisane jJAnaguNa ke bala se sArabhUta vastu ko jAna liyA hai vahI nizcalamati ho dhyAna karatA hai||24|| saMkAisallarahiyo pasamatthe yaadigunngnnoviio| hoi asaMmUDhamaNo daMsaNasuddhIe jjhaannmmi||25|| jo zaMkA Adi zalyoM se rahita hai aura jo prazama tathA sthairya Adi guNagaNoM se upacita hai, vahI darzanavizuddhi ke bala se dhyAna meM asaMmUDha mana vAlA hotA hai||25||
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 218 dhyAna kI vizeSatA NavakammANAdANaM porANavi NijjarA suhaadaannN| cArittabhAvaNAe jjhANamayatteNa ya smei||26|| cAritra bhAvanA ke balase jo dhyAna meM lIna hai, usake nUtana karmoM kA grahaNa nahIM hotA, purAne karmoM kI nirjarA hotI hai aura zubha karmoM kA Asrava hotA hai||26|| suvidiyajayassahAvo NissaMgo Nibbhavo NirAso y| veraggabhAviyamaNo jjhANammi suNiccalo hoi||27|| jisane jagat ke svabhAva ko jAna liyA hai, jo niHsaMga hai, nirbhaya hai, saba prakAra kI AzAoM se rahita hai aura vairAgya kI bhAvanA se jisakA mana otaprota hai vahI dhyAna meM nizcala hotA hai||27|| kiMciTThidimupAvattaittu jjhe ye nniruddhditttthiio| appANammi sadiM saMdhittu sNsaarmokkhleN||28|| jisakI dRSTi dhyeya meM rukI huI hai vaha bAhya viSaya se apanI dRSTi ko kucha kSaNa ke lie haTAkara saMsAra se mukta hone ke lie apanI smRti ko apane AtmA meM lgaave||28|| paccAharittu visaehi iMdiyAI maNaM ca tehiNto| appANammi maNaM taM joga paNidhAya dhaaredi||29|| indriyo ko viSayoM se haTAkara aura mana ko bhI viSayoM se dUrakara samAdhi pUrvaka usa mana ko apane AtmA meM lgaave||29|| siddhoM ke guNa dravyataH kSetratazcaiva kAlato bhaavtstthaa| siddhASTaguNasaMyuktA guNAH dvAdazadhA smRtaaH||30||
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 13 219 siddhoM ke ATha guNa hote haiN| unameM dravya, kSetra, kAla aura bhAva kI apekSA cAra guNa milAne para bAraha guNa mAne gaye haiN| 301 akasAyamavedattaM akArayattaM videhadA ceva / acalattamale pattaM ca hoti accatiyAI se / / 31 / / akaSAyatva, avedatva, akArakatva, deharAhitya, acalatva, alepatva, ye siddhoM ke Atyantika guNa hote haiN| 31 / / dhyAna ke Alambana AlaMbaNehi bhariyo logo jjhAidumaNassa khavagassa / jaM jaM maNasA pecchai taM taM AlaMbaNaM hoI / 1 32 / / yaha loka dhyAna ke AlambanoM se bharA huA hai| dhyAna meM mana lagAne vAlA kSapaka mana se jisa-jisa vastu ko dekhatA hai vaha vaha vastu dhyAna kA Alambana hotI hai| 1321 suNiuNamaNAiNihaNaM bhUdahidaM bhUdabhAvaNamaNagdhaM / amidamajidaM mahatthaM mahANubhAvaM mahAvisayaM / 133 11 jjhAejjo NiravajjaM jiNANamANaM jagappaIvANaM / aNiuNajaNaduNNeyaM NayabhaMgapamANagamagahaNaM / / 34 / / jo sunipuNa hai, anAdinidhana hai, jagat ke jIvoM kA hita karane vAlI hai, jagat ke jIvoM dvArA sevita hai, amUlya hai, amita hai, ajita hai, mahAn arthavAlI hai, mahAnubhAva hai, mahAn viSayavAlI hai, niravadya hai, anipuNa janoM ke liye durjJeya hai aura nayabhaMgoM tathA pramANAgama se gahana hai, aisI jaga ke pradIpa svarUpa jina bhagavAn kI AjJA kA dhyAna karanA caahiye||33-34|| tattha maidubbaleNa ya tavvijjAiriyavirahido vA vi| NeyagahaNattaNeNa ya NANAvaraNAdieNaM ca // 35 //
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 220 hedUdAharaNAsaMbhave ya sari-suThujjANa bujjhejjo| savvaNNumayamavitatthaM tahAvihaM ciMtae mdim||36|| mati kI durbalatA hone se, adhyAtma vidyA ke jAnakAra AcAryoM kA viraha hone se, jJeya kI gahanatA hone se, jJAna ko AvaraNa karane vAle karma kI tIvratA hone se aura hetu tathA udAharaNa sambhava na hone se, nadI aura sukhodyAna Adi cintavana karane yogya sthAna meM matimAn dhyAtA 'sarvajJapratipAdita mata satya hai' aisA cintavana kre||35-35|| jinavacanoM kI prAmANikatA aNuvagayaparANuggahaparAyaNA jaM jiNA jyppvraa| jiyarAyadosamohA Na aNNahAvAiNo tenn||37|| yataH jaga meM zreSTha jina bhagavAn, jo unako nahIM prApta hue aise anya jIvoM kA bhI anugraha karane meM tatpara rahate haiM aura unhoMne rAga, dveSa aura moha para vijaya prApta kara lI hai, isaliye ve anyathAvAdI nahIM ho skte||37|| AjJA vicaya dhyAna paMcatthikAyachajjIvakAie kAladavvamaNe y| ANAgejjhe bhAve ANAvicaeNa vicinnaadi||38|| pA~ca astikAya, chaha jIvanikAya, kAla dravya tathA isa prakAra AjJAgrAhya anya jitane padArtha haiM, unakA yaha AjJAvicaya dhyAna ke dvArA cintavana karatA hai||38|| apAya vicaya dhyAna rAgaho sakasAyAsavAdikiriyAsu vttttmaannaann| ihaparalo gAvAe jjhAejjo vjjprivjjii||39|| pApa kA tyAga karane vAlA sAdhu rAga, dveSa, kaSAya aura Asrava Adi
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 13 221 kriyAoM meM vidyamAna jIvoM ke ihaloka aura paraloka se apAya kA cintavana kre||39|| kallANapAvae je uvAe viciNAdi jinnmymuvecc| viciNAdi vA avAe jIvANaM je suhA asuhaa||40|| athavA jinamata ko prApta kara kalyANa karane vAle jo upAya haiM unakA cintavana karatA hai| athavA jIvoM ke jo zubhAzubha bhAva hote haiM unase apAya kA cintavana karatA hai||40|| vipAka vicaya dhyAna payaDiTThidippadesANubhAgabhiNNaM suhaasuhvihttN| jogANubhAgajaNiyaM kammavivAgaM vijiNtejjo||41|| jo prakRti, sthiti, pradeza aura anubhAga ina cAra bhAgoM meM vibhakta hai, jo zubha bhI hotA hai aura azubha bhI hotA hai tathA jo yoga aura anubhAga arthAt kaSAya se utpanna huA hai aise karma ke vipAka kA cintavana kre||41|| egANe gabhavagayaM jIvANaM punnnnpaavkmmphl| udaodIraNasaMkamabaMdhe mokkhaM ca vicinnaadii||42|| jIvoM ko jo eka aura aneka bhava meM puNya aura pApa karma kA phala hotA hai tathA usakA udaya, udIraNA, saMkrama, bandha aura mokSa kA cintavana karatA hai||42|| saMsthAna vicaya dhyAna jiNadesiyAi lakkhaNasaM tthaannaasnnvihaannmaannaaii| uppAda-TThidibhaMgAdipajjayA je ya dvvaannN||43||
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 222 paMcatthikAyamaiyaM logamaNAiNihaNaM jinnkkhaadN| NAmAdibheyavihiyaM tivihmhologbhaagaadi||44|| khidivalayadIvasAyaraNayaravimANa bhvnnaadisNtthaannN| vomAdipaDiTThANaM NiyayaM logtttthidivihaannN||45|| jinadeva ke dvArA kahe gaye chaha dravyoM ke lakSaNa, saMsthAna, rahane kA sthAna, bheda, pramANa tathA unakI utpAda, sthiti aura vyaya Adi rUpa paryAyoM kA, pA~ca astikAyamaya, anAdinidhana, nAmAdi aneka bhedarUpa aura adholoka Adi bhAga rUpa se tIna prakAra ke loka kA tathA pRthivIlaya, dvIpa, sAgara, nagara, vimAna, bhavana Adi ke saMsthAna kA evaM AkAza meM pratiSThAna, niyata aura lokasthiti Adi bheda kA cintavana kre||43-45|| uvajogalakkhANamaNAiNihaNamatthaMtaraM sriidaado| jIvamarUviM kAriM bhoiM ca sayassa kmmss||46|| tassa ya sakammajaNiyaM jammAijalaM ksaaypaayaalN| vasayasayasAvamINaM mohAbattaM mhaabhiim||47|| NANamayakaNNahAraM vrcaarittmymhaapoy| saMsArasAgaramaNorapAramasuhaM viciNtejjo||48|| jIva upayoga lakSaNa vAlA hai, anAdinidhana hai, zarIra se bhinna hai, arUpI hai tathA apane karmoM kA karttA aura bhoktA hai| aise usa jIva ke karma se utpanna huA janma-maraNa Adi yahI jala hai, kaSAya yahI pAtAla hai, saikaDoM vyasanarUpI choTe matsya haiM, moharUpI Avarta hai aura atyanta bhayaMkara hai, jJAnarUpI karNadhAra hai aura utkRSTa cAritramaya mahApota hai| aise isa azubha aura anAdi ananta saMsAra kA cintavana kre||46-48|| kiM bahuso savvaM ci ya jIvAdipayatthavittharo veyN| savvaNayasamUhamayaM jjhAyajjo smysbbhaav||49|| bahuta kahane se kyA lAbha, yaha jitanA jIvAdi padArthoM kA vistAra
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 223 dhavalA pustaka 13 kahA hai usa sabase yukta aura sarvanaya samUhamaya samayadbhAva kA dhyAna kre||49|| jjhANovarame vi muNI NiccamaNiccAdiciMtaNAparamo / hoI subhAviyacitto dhammajjhANe jiha va puvvaM // 50 // aisA dhyAna karake usake anta meM muni nirantara anitya Adi bhAvanAoM ke cintavana meM tatpara hotA hai| jisase vaha pahale ke samAna dharmyadhyAna meM subhAvittacitta hotA hai |50|| dhyAna kA lakSaNa aMtamuttametaM ciMtAvatthAName gavatthu mhi / chadumatthANaM jjhANaM jogaNiroho jiNANaM tu / 51 / / eka vastu meM antarmuhUrta kAla taka cintA kA avasthAna honA chadmasthoM kA dhyAna hai aura yoga nirodha jina bhagavAn kA dhyAna hai||51|| ato muhuttaparado ciMtAjjhANaMtaraM va hojjAhi / suciraM pi hojja bahuvatthusaMkame jjhANasaMtANo / / 52 / / antarmuhUrta ke bAda cintAntara yA dhyAnAntara hotA hai, yA cirakAla taka bahuta padArthoM kA saMkrama hone para bhI eka hI dhyAna santAna hotI 115211 dharmya dhyAnI kI lezyA hoti kamavisuddhAo lessAo pIya- pauma - sukkaao| dhammajjhANo vagayassa tivva-maMdAdibheyAo ||53|| dharmya dhyAna ko prApta hue jIva ke tIvra - manda Adi bhedoM ko liye hue krama se vizuddhi ko prApta huI pIta, padma aura zukla lezyAyeM hotI haiN||53||
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 224 dharmyadhyAna kA cinha AgamauvadesANA Nisaggado jaM jinnppnniiyaannN| bhAvANaM sahahaNaM dhammajjhANassa tlliNg||54|| Agama, upadeza aura jinAjJA ke anusAra nisarga se jo jina bhagavAn ke dvArA kahe gaye padArthoM kA zraddhAna hotA hai vaha dharmyadhyAna kA liMga hai||54|| jinn-saahugunnukkittnn-psNsnnaa-vinny-daannsNpnnnnaa| suda-sIla-saMjamaradA dhammajjhANe munneyvvaa||55|| jina aura sAdhu ke guNoM kA kIrtana karanA, prazaMsA karanA, vinaya karanA. dAnasampannatA. zrata. zIla aura saMyama meM rata honA. ye saba bAteM dharmyadhyAna meM hotI haiM, aisA jAnanA caahiye||55|| dharmyadhyAna kA phala hoti suhAsava-saMvara-NijjarAmarasuhAI viulaaii| jjhANavarassa phalAiM suhANubaMdhINi dhmmss||56|| utkRSTa dharmyadhyAna ke zubha Asrava, saMvara, nirjarA aura devoM kA sukha, ye zubhAnubandhI vipula phala hote haiN||56|| dhyAna kI mahimA jaha vA ghaNasaMghAyA khaNeNa pavaNAhayA vilijjti| jyANappavaNovahayA taha kammaghaNA vilijjti||57|| athavA jaise meghapaTala pavana se tADita hokara kSaNa mAtra meM vilIna ho jAte haiM vaise hI dhyAnarUpI pavana se upahata hokara karma-megha bhI vilIna ho jAte haiN||57||
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 13 225 pRthaktva kA svarUpa davvAimaNe gAI tIhi vi jogehi jeNa jjhaayNti| uvasaMtamohaNijjA teNa pudhattaM ti taM bhnnidN||58|| yataH upazAnta moha jIva aneka dravyoM kA tInoM hI yogoM ke Alambana se dhyAna karate haiM isaliye use pRthaktva aisA kahA hai||58|| savitarka kA svarUpa jamhA sudaM vidakkaM jamhA puvvagayaatthakusalo y| jjhAyadi jjhANaM edaM savidakkaM teNa taM jjhaannN||59|| yataH vitarka kA artha zruta hai aura yataH pUrNagata artha meM kuzala sAdhu hI isa dhyAna ko dhyAte haiM, isaliye isa dhyAna ko savitarka kahA hai||59|| savIcAra kA svarUpa atthANa vaMjaNANa ya jogANa ya saMkamo hu viicaaro| tassa ya bhAveNa tagaM sutte uttaM sviicaarN||60|| artha, vyaMjana aura yogoM kA saMkrama vIcAra hai| jo aise saMkrama se yukta hotA hai use sUtra meM savIcAra kahA hai||60|| ekatva kA svarUpa jeNegameva davvaM jogeNe kkeNa annnndrenn| khINakasAo jjhAyai teNeyattaM tagaM bhnnidN||61|| yataH kSINakaSAya jIva eka hI dravya kA kisI eka yoga ke dvArA dhyAna karatA hai, isaliye usa dhyAna ko ekatva kahA hai||61||
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 226 vitarka kA svarUpa jamhA sudaM vidakkaM jamhA puvvagayaatthakusalo y| jjhAyAdi jhANaM edaM savidakkaM teNa tjjhaannN||62|| yataH vitarka kA artha zruta hai aura jisaliye pUrvagata artha meM kuzala sAdhu isa dhyAna ko dhyAtA hai, isaliye isa dhyAna ko savitarka kahA hai||62|| avIcAra kA svarUpa atthANa vaMjaNANa ya jogAya ya saMkamo hu viicaaro| tassa abhAveNa tagaM jjhANamavIcAramidi vuttN||63|| artha, vyaMjana aura yogoM ke saMkrama kA nAma vIcAra hai| yataH usa vIcAra ke abhAva se yaha dhyAna hotA hai, isaliye ise avIcAra kahA hai||63|| zukladhyAna ke Alambana aha khaMti-maddavajjava-muttIo jinnmdpphaannaao| AlaMbaNehi jehiM sukkajjhANaM smaaruhi||64|| isa viSaya meM gAthA, kSamA, mArdava, Arjava aura saMtoSa ye jinamata meM dhyAna ke pradhAna Alambana kahe gaye haiM, jina AlambanoM kA sahArA lekara sAdhu zukla dhyAna para ArohaNa karate haiN||64|| zukla dhyAna kI vizeSatA jaha cirasaMciyamiMdhaNamaNalo pavaNuggado dhuvaM dhi| taha kammiMdhaNamiyaM khaNeNa jhANANalo dhi||65|| jisa prakAra cirakAla se saMcita hue IMdhana ko vAyu se vRddhi ko prApta huI agni atizIghra jalA detI hai, usI prakAra aparimita karmarUpI IMdhana ko dhyAnarUpI agni kSaNamAtra meM jalA detI hai||65||
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 13 227 jaha rogAsayasamaNaM visosaNavireyaNo shvihiihi| taha kammAsayasamaNaM jjhaannaannsnnaadijogehi||66|| jisa prakAra vizoSaNa, virecana aura auSadha ke vidhAna se rogAzaya kA zamana hotA hai, usI prakAra dhyAna aura anazana Adi nimitta se karmAzaya kA bhI zamana hotA hai||66|| zukla dhyAna ke cinha abhayAsaMmohavivegavisaggA tassa hoti ligaaii| liMgijjai jehi muNI sukkjjhaaaannevgycitto||67|| abhaya, asaMmoha, viveka aura visarga ye zukla dhyAna ke liMga haiM, jinake dvArA zukla dhyAna ko prApta huA cittavAlA muni pahicAnA jAtA hai||67|| cAlijjai vIhei va dhIro Na prisshovsggehi| suhumesu Na sammujjhai bhAvesu Na devmaayaasu||68|| vaha dhIra parISaha aura upasargoM se na to calAyamAna hotA hai aura na DaratA hai tathA vaha sUkSma bhAvoM meM aura devamAyA meM bhI nahIM mugdha hotA hai||67|| dehavicittaM pecchai appANaM taha ya savvasaMjoe / dehovahivosaggaM NissaMgo savvado kunndi||69|| vaha deha ko apane se bhinna anubhava karatA hai| usI prakAra saba prakAra ke saMyogoM se apanI AtmA ko bhI bhinna anubhava karatA hai tathA niHsaMga huA vaha saba prakAra se deha aura upAdhi kA utsarga karatA hai||69|| Na kasAyasamutthehi vi bAhijjai mANasehi dukkhhi| IsAvisAyaso gAdiehi jjhaannovgycitto||70|| dhyAna meM apane citta ko lIna karane vAlA vaha kaSAyoM se utpanna
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 dhavalA uddharaNa hue IrSyA, viSAda aura zoka Adi mAnasika duHkhoM se bhI nahIM bAdhA jAtA hai||70|| sIyAyavAdiehi mi sArIrehi bahuppayArehiM / No bAhijjai sAhU jjheyammi suNiccalo saMto / / 71 / / dhyeya meM nizcala huA vaha sAdhu zIta va Atapa Adika bahuta prakAra kI zArIrika bAdhAoM ke dvArA bhI nahIM bAdhA jAtA hai||71|| avidakkamavIcAraM suhumakiriyabaMdhaNaM tadiyasukkaM / suhumammi kAyajoge bhaNidaM taM savvabhAvagayaM / / 72 / / tIsarA zukladhyAna avatirka, avIcAra aura sUkSma kriyA se sambandha rakhane vAlA hotA hai, kyoMki kAyayoga ke sUkSma hone para sarvabhAvagata yaha dhyAna kahA gayA hai||72|| tRtIya zukla dhyAna suhumammi kAyajoge vaTTato kevalI tadiyasukkaM / jjhAyadi Nirubhidu jo suhumaM taM kAyajogaM pi / / 73 || jo valI jina sUkSma kAyayoga meM vidyamAna hote haiM ve tIsare zukladhyAna kA dhyAna karate haiM aura usa sUkSma kAyayoga kA bhI nirodha karane ke liye usakA dhyAna karate haiM ||73 || toyamiva gAliyAe tattAyasabhAyaNodaratthaM vA / parihAdi kameNa tahA jogajalaM jjhANajalaNeNa / / 74 || jisa prakAra nAlI dvArA jala kA kramazaH abhAva hotA hai, yA tape hue lohe ke pAtra meM sthita jala kA kramazaH abhAva hotA hai, usI prakAra dhyAnarUpI agni ke dvArA yogarUpI jala kA kramazaH nAza hotA hai||74||
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 13 229 jaha savvasarIragayaM maMteNa visaM Nirubhae ddNke| tatto puNo'vaNijjadi pahANajhara mNtjoenn|17511 jisa prakAra mantra ke dvArA saba zarIra meM bhide hue viSa kA DaMka ke sthAna meM nirodha karate haiM aura pradhAna kSaraNa karane vAle mantra ke bala se use punaH nikAlate haiN||75|| taha bAdarataNuvisayaM jogavisaM jjhaannmNtbljutto| aNubhAvammi NiruMbhadi avaNedi tado vi jinnvejjo||76|| usI prakAra dhyAnarUpI mantra ke bala se yukta huA yaha sayoga kevalI jinarUpI vaidya bAdara zarIra viSayaka yoga viSaya ko pahale rokatA hai aura isake bAda use nikAla pheMkatA hai||76|| vyuparata kriyA nivarti avidakkamavIcAraM aNiyaTTI akiriyaM ca selesiN| jjhANaM NiruddhajogaM apacchima uttama sukk||77|| antima uttama zukla dhyAna vitarka rahita hai, vIcAra rahita hai, anivRtti hai, kriyA rahita hai, zailezI avasthA ko prApta hai aura yoga rahita hai||77|| zabda ke bheda-prabheda tada vidado ghaNa susiro ghoso bhAsA tti chavviho sho| so puNa saho tiviho saMto ghoro ya mogho y||1|| zabda chaha prakAra haiM - tata, vitata, ghana, suSira, ghoSa aura bhaassaa| punaH vaha zabda tIna prakAra kA hai- prazasta, ghora aura mogh||1|| pabhavaccudassa bhAgA vaTThANaM NiyamasA aNaMtA du| paDhamAgAsapadese bidiyammi annNtgunnhiinnaa||2|| utpattisthAna meM cyuta hue pudgaloM ke ananta bahubhAga pramANa pudgala
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 230 niyama se prathama AkAza pradeza meM avasthAna karate haiM tathA dUsare AkAza pradeza meM anantaguNe hIna pudgala avasthAna karate haiN||2|| bhAsAgadasamaseDi saI jadi suNadi missayaM sunndi| usseDi puNa saI suNedi NiyamA praaghaade||3|| ___ bhASAgata sama zreNirUpa zabda ko yadi sunatA hai to mizra ko hI sunatA hai aura ucchreNi ko prApta hue zabda ko yadi sunatA hai to niyama se parAghAta ke dvArA sunatA hai|3|| asaMjJI paMcendriyoM taka ke indriya viSaya kSetra cattAri dhaNusayAI causaTThi sayaM ca taha ya dhnnhaannN| phAse rase ya gaMdhe duguNA duguNA asaNNi ti||4|| uNatIsajoyaNasayA cauvaNNA taha ya hoMti nnaayvvaa| cauridiyassa NiyamA cakkhapphAso snniymenn||5|| uNasaTThijoyaNasayA aTTha ya taha joyaNA munneyvvaa| paMciMdiyasaNNINaM cakkhupphAso sunniymenn||6|| aTheva dhaNusahassA visao sodassa taha asnnnniss| iya ede NAyavvA pogglprinnaamjoenn||7|| sparzana, rasanA aura ghrANa indriyA~ krama se cAra sau dhanuSa, causaTha dhanaSa aura saudhanaSa ke sparza.rasa aura gandha ko jAnatI haiN| Age asaMjI taka ina indriyoM kA viSaya dUnA-dUnA hai| caturindriya jIva ke cakSu indriya kA viSaya niyama se unatIsa sau cauvana yojana hai| paMcendriya asaMjJI jIva ke cakSu indriya kA viSaya unasaTha sau ATha yojana jAnanA caahiye| asaMjJI jIva zrotra indriya kA viSaya ATha hajAra dhanuSa hai| yaha saba viSaya pudgaloM kI paryAyoM ke nimitta se jAnanA caahiye||4-7||
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 231 dhavalA pustaka 13 saMjJI paJcendriyoM ke indriya viSaya kSetra pAse rase ya gaMdhe visao Nava joyaNA muNeyavvA / bAraha joyaNa sode cakkhussaddhaM pavakkhAmi / / 8 / / sattetAlasahassA be ceva sayA havaMti tevaTThI / cakkhiMdiyassa visao ukkasso hoi adiritto // 9 // saMjJI paMcendriya jIva ke sparzana, rasanA aura ghrANa kA viSaya nau yojana tathA zrotra indriya kA viSaya bAraha yojana jAnanA caahiye| cakSu indriya kA viSaya Age kahate haiN| cakSu indriya kA utkRSTa viSaya seMtAlIsa hajAra do sau tresaTha yojana se kucha adhika hai||8-9|| anyathAnupapannatvaM yatra tatra trayeNa kim / nAnyathAnupapannatvaM yatra tatra trayeNa kim / / 10 / / jahA~ anyathAnupapatti hai vahA~ pakSasattvAdi una tIna ke hone se kyA matalaba arthAt kucha bhI nahIM, aura jahA~ anyathAnupapatti nahIM hai vahA~ una tIna ke hone se kyA prayojana siddha hogA arthAt kucha bhI nhiiN||10| varNa kI saMkhyA tettIsa vaMjaNAI sattAvIsa havaMti savvasarA / cattAri ajogavahA evaM causaTThi vaNNAo / / 11 / / teMtIsa vyaMjana, sattAIsa aura cAra ayogavAha isa prakAra kula varNa cauMsaTha hote haiN||11| ekamAtro bhavedhasvo dvimAtro dIrgha ucyate / trimAtrastu pluto jJeyo vyaJjanaM tvarddhamAtrakam / / 12 / / eka mAtrA vAlA hrasva kahalAtA hai, do mAtrA vAlA dIrgha kahalAtA hai, tIna mAtrA vAlA pluta jAnanA cAhiye aura vyaMjana ardha mAtrA vAlA hotA hai||12||
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 232 eyaTTha ca ca ya cha sattayaM ca ca ya suNNa satta tiya sttN| suNNaM Nava paNa paMca ya egaM chakkekkago ya paNagaM c||13|| eka, ATha, cAra, cAra, chaha, sAta, cAra, cAra, zUnya, sAta, tIna, sAta, zUnya, nau, pAMca, pAMca, eka, chaha, eka aura pAMca arthAt 18446740737095551615 / / 13 / / ekottarapadavRddho rUpAdye bhAjitazca pdvRddhH| gacchaH saMpAtaphalaM samAhataH snnipaatphlm||14|| eka se lekara eka-eka bar3hAte hue padapramANa saMkhyA sthApita kro| punaH unameM anta meM sthApita eka se lekara padapramANa bar3hI huI saMkhyA kA bhAga do| isa kriyA ke karane se saMkhyAtaphala, gacchapramANa prApta hotA hai| usa sampAtaphala ko tresaTha baTe do Adi se guNA kara dene para sannipAtaphala prApta hotA hai||14|| saMkalaNarAsimicche dorAsiM thAvayAhi ruuvhiyN| tatto egadaruddha egaMdaraguNa have gnnidN||15|| yadi saMkalana rAzi kA lAnA abhISTa ho to eka rAzi vaha jisakI ki saMkalana rAzi abhISTa hai tathA dUsarI rAzi usase eka aMka adhika, isa prakAra do rAziyoM ko sthApita kreN| tatpazcAt unameM se kisI eka rAzi ke ardha bhAga ko dUsarI rAzi se guNita karane para guNita arthAt vivakSita rAzi ke saMkalana kA pramANa hotA hai||15|| gacchakadI mUlajudA uttaragacchAdiehiM sNgunnidaa| chahi bhajide jaM laddhaM saMkalaNAe have klnnaa||16|| gaccha kA varga karake isameM mUla ko jor3a deM, punaH Adi-uttara sahita gaccha se guNita karake usameM chaha kA bhAga de| isase jo labdha Ave vaha saMkalanA kI kalanA hotI hai||16||
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 13 233 ekottarapadava do rUponastvavahatazca ruupaaye| pracayahataH prabhavayuto gcchoddhaanyonysNgunnitH||17|| vRddhiMgata ekottara pada ko eka Adi se bhAjita karake pracaya se guNita kare aura prabhava ko jor3a de| punaH gaccha pramANa sthAnoM ko paraspara guNita kre| aisA karane se icchita saMyogI bhaMga prApta hote haiM (?) / / 17 / / isa sUtra dvArA icchita saMyogI bhaMga le Ane caahiye| solasasadAcottIsaM koDI tesIdi ceva lkkhaaii| sattasahassaTThasadA aTThAsIdA ya pdvnnnnaa||18|| solaha sau cautIsa karor3a tirAsI lAkha sAta hajAra ATha sau aThAsI (16348307888) itane madhyama pada ke varNa hote hai||18|| pada ke prakAra vivihaM padamuddiTTha pamANapadamatthamajjhimapadaM c| majjhimapadeNa vuttA puvvaMgANaM pdvibhaagaa||19|| pada tIna prakAra kA kahA gayA hai - pramANa pada, artha pada aura madhyama pd| inameM se madhyama pada ke dvArA pUrva aura aMgoM kA pada vibhAga kahA gayA hai||19|| zrutajJAna ke pada bArasasadakoDIo tesIdi havaMti taha ya lkkhaaii| aTThAvaNNasahassaM paMceva padANi sudnnaanne||20|| zrutajJAna ke eka sau bAraha karor3a tirAsI lAkha aTThAvana hajAra aura pA~ca (1128358005) hI pada hote haiN||20 / /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 234 svAdhyAyI bhikSu kI vizeSatA sajjhAyaM kuvvaMto paMciMdiyasaMvuDo tigutto y| hodi ya eyaggamaNo viNaeNa samAhido bhikkhuu||21|| svAdhyAya ko karane vAlA bhikSu pA~coM indriyoM ke vyApAra se rahita aura tIna guptiyoM se sahita hokara ekAgra mana hotA huA vinaya se saMyukta hotA hai||21|| jaha jaha sudamogAhidi adisayarasapasaramasudapuvvaM tu| taha taha palhAdijjadi nnv-nnvsNvegruddhaae||22|| jisameM atizaya rasa kA prasAra hai aura jo azrutapUrva hai aise zruta kA vaha jaise-jaise avagAhana karatA hai vaise-vaise hI atizaya navIna dharma zraddhA se saMyukta hotA huA parama Ananda kA anubhava karatA hai||22|| gupti kI mahimA jaM aNNANI kama khavei bhvsyshsskoddiihiN| taM NANI tihi gutto khavei aNtomuhuttenn||23|| ajJAnI jIva jisa karma kA lAkhoM karor3oM bhavoM ke dvArA kSaya karatA hai usakA jJAnI jIva tIna guptiyoM se gupta hokara antarmuhUrta meM kSaya kara detA hai||23|| avadhikSetra kA vargIkaraNa Neraiya-deva-titthayarohikkhottassa bAhira ede| jANaMti savvado khalu sesA deseNa jaannNti||24|| nArakI, deva aura tIrthaMkara inakA jo avadhikSetra hai usake bhItara ye sarvAMga se jAnate haiM aura zeSa jIva zarIra ke ekadeza se jAnate haiN||24||
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 13 235 SaTkAya jIvoM kA AkAra masuriya-kusagga-biMdU sUikalAo padAya sNtthaannaa| puDhavidagAgANi-vAUharida-tasA preysNtthaannaa||25|| pRthivIkAya kA AkAra masUra ke samAna hotA hai, jalakAya kA AkAra kuzAgrabindu ke samAna hotA hai, agnikAya kA AkAra sUcIkalApa ke samAna hotA hai tathA vAyu kA AkAra dhvajapaTa ke samAna hotA hai| haritakAya tathA trasakAya aneka AkAra vAle hote haiN||25|| indriyoM ke AkAra javaNAliyA masUrI adimuttaya-caMDage khurappe y| iMdiyasaMThANA khalu pAsaM tu aNeyasaMThANaM / / 26 / / zrotra, cakSu, nAsikA aura jihvA ina indriyoM kA AkAra kramazaH yavanAlI, masUra, atimuktaka phUla aura ardhacaMdra yA khurapA ke samAna hai tathA sparzana iMdriya aneka AkAra vAlI hai||26|| muhUrta kA parimANa tiNNi sahassA satta ya sayANi tevattariM ca ussaasaa| eso havadi muhutto savvesiM ceva mnnuyaannN||27|| saba manuSyoM ke tIna hajAra sAta sau tihattara (3773) ucchvAsoM kA eka muhUrta hotA hai||27|| pUrva kA parimANa puvvassa du parimANaM sadara khalu koddisyshssaaii| chappaNNaM ca sahassA boddhavvA vassakoDINaM / / 28 / / sattara lAkha karoDa aura chappana hajAra karoDa varSapramANa pUrva kA parimANa jAnanA caahie||28||
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 236 palya kA parimANa yojanaM vistRta palyaM yacca yojanamucchri tm| AsaptAhaHprarUDhAnAM kezAnAM tu supuuritm||29|| tato varSazate pUNe eka ke romNi uddhRte / kSIyate yena kAlena tatpalyopamamucyate / / 30 / / eka yojana vyAsa vAlA aura eka yojana U~cA palya arthAt kuzUla lekara use eka dina se lekara sAta dina taka ke uge hue kezoM se bhara de| anantara pUre sau-sau varSa hone para eka-eka roma nikAle, jitane kAla meM vaha khAlI hogA utane kAla ko palyopama kahate haiN||29-30|| sAgara aura avasarpiNI kA parimANa koTikoTyo dazaiteSAM palyAnAM saagropmm| sAgaropamakoTInAM daza kottyo'vsrpinnii||31|| ina dasa koDAkor3I palyoM kA eka sAgaropama hotA hai aura dasa kor3Akor3I sAgaropamoM kA eka avasarpiNI kAla hotA hai||1|| dravya kA svarUpa nayo panaye kAntAnAM trikAlAnAM smuccyH| avibhrADbhAvasaMbandho drvymekmnekdhaa||32|| naigamAdi nayoM ke aura unakI zAkhA-upazAkhA rUpa upanayoM ke viSayabhUta trikAlavartI paryAyoM kA kacit tAdAtmya rUpa jo samudAya hai use dravya kahate haiN| vaha kathaMcit eka rUpa hai aura kathaMcit aneka rUpa hai||32||
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 13 237 asaMyama ke prakAra paMcarasa-paMcavaNNA dogaMdhA aTThaphAsa sttsraa| maNasA coisajIvA bAdAlIsaM tu avirmnn||33|| pAMca rasa, pAMca varNa, do gandha, ATha sparza, sAta svara, mana aura caudaha prakAra ke jIva, inakI apekSA aviramaNa arthAt indriya va prANI rUpa asaMyama byAlIsa prakAra kA hai||33|| sUtra kA lakSaNa suttaM gaNaharakahiyaM taheva patteyabuddhakahiyaM c| sudakevaliNA kahiyaM abhiNNadasapuvvikahiyaM c||34|| jisakA gaNadhara ne kathana kiyA ho, usI prakAra jisakA pratyekabuddhoM ne kathana kiyA ho, zrutakevaliyoM ne jisakA kathana kiyA ho tathA abhinnadazapUrviyoM ne jisakA kathana kiyA ho, vaha sUtra hai||34|| mukhAmaddha zarIrasya sarva vA mukhAmucyate / tatrApi nAsikA zreSThA nAsikAyAzca ckssussii||35|| zarIra ke Adhe bhAga ko makha kahate haiM. athavA parA zarIra hI makha kahalAtA hai| usameM bhI nAsikA zreSTha hai aura nAsikA se bhI donoM A~kheM zreSTha haiN||35||
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 14
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 14 239 nikSepa kA prayojana avagayaNivAraNaTThaM payadassa parUvaNANimittaM ca / saMsayaviNAsaNaTTha taccatthavadhAraNaTTha c||1|| prakRta kA nirUpaNa karane ke liye kahA bhI hai- aprakRta artha kA nirAkaraNa karane ke liye, prakRta artha kA kathana karane ke liye, saMzaya kA vinAza karane ke liye aura tattvArtha kA nizcaya karane ke liye nikSepa kiyA jAtA hai||1|| samiti kI vizeSatA jiyadu maradu vA jIvo ayadAcArassa Nicchao bNdho| payadassa Natthi baMdho hiMsAmetteNa samidIhi / / 2 / / cAhe jIva jie cAhe mare, ayatnAcAra pUrvaka pravRtti karane vAle jIva ke niyama se bandha hotA hai, kintu jo jIva samiti pUrvaka pravRtti karatA hai usake hiMsA ho jAne mAtra se bandha nahIM hotA / 2 / / saravAse dupadaMte jaha daDhakavaco Na bhijjahi sarehi / taha samidIhi Na liMpai sAhU kAesu iriyaMto // / 3 // saroM kI varSA hone para jisa prakAra dRr3ha kavaca vAlA vyakti saroM se nahIM bhidatA hai, usI prakAra SaTkAyika jIvoM ke madhya meM samiti pUrvaka gamana karane vAlA sAdhu pApa se lipta nahIM hotA hai || 3 | jattheva carai bAlo parihAraNhU vi carai tattheva / bajjhai so puNa bAlo parihAraNhU vi muMcai so / / 4 / /
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 240 jahA~ para ajJAnI bhramaNa karatA hai vahIM para hiMsA ke parihAra kI vidhi ko jAnane vAlA bhI bhramaNa karatA hai, parantu vaha ajJAnI pApa se ba~dhatA hai aura parihAra vidhi kA jAnakAra usase mukta hotA hai||4|| svayaM hyahiMsA svayameva hiMsanaM na tatparAdhInamiha dvayaM bhvet| pramAdahIno'tra bhavatyahiMsakaH pramAdayuktastu sadaiva hiNskH||5|| ahiMsA svayaM hotI hai aura hiMsA bhI svayaM hI hotI hai| yahA~ ye donoM parAdhIna nahIM haiN| jo pramAdahIna hai vaha ahiMsaka hai, kintu jo pramAdayukta hai vaha sadaiva hiMsaka hai||5|| viyojayati cAsubhirna ca vadhena saMyujyate zivaM ca na propmrdprusssmRtervidyte| vadhopanayamabhyupaiti ca parAnnighnannapi tvayAyamatidurgamaH prshmheturudyotitH||6|| koI prANI dUsare ko prANoM se viyukta karatA hai phira bhI vaha baMdha se saMyukta nahIM hotA tathA paropaghAta jisakI smRti kaThora ho gaI hai, arthAt jo paropaghAta kA vicAra karatA hai usakA kalyANa nahIM hotA tathA koI dUsare jIvoM ko nahIM mAratA huA bhI hiMsakapane ko prApta hotA hai| isa prakAra he jina! tumane yaha atigahana prazama kA hetu prakAzita kiyA hai, arthAt zAnti kA mArga batalAyA hai|||6|| vargaNA ke bheda aNusaMkhAsaMkhajjA tadhaNaMtA vaggaNA agejjhaao| aahaar-tej-bhaasaa-mnn-kmmiy-dhuvkkhNdhaa||7|| sAMtaraNiraMtare darasuNNA patte yadeha zuvasuNNA / bAdaraNigoda suNNA suhumA suNNA mhaakhNdho||8|| aNuvargaNA, saMkhyAtANuvarNaNA, asaMkhyAtANuvargaNA, anantANuvargaNA, AhAravargaNA, agrAhyavargaNA, taijasavargaNA, agrAhyavargaNA, bhASAvargaNA, agrAhyavargaNA, manovargaNA, agrAhyavargaNA, kArmaNavargaNA,
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 14 241 dhruvazUnyavargaNA, bAdaranigodavargaNA, zUnyavargaNA, sUkSmanigodavargaNA, zUnyavargaNA aura mhaaskndhvrgnnaa||7-8|| vargaNAoM kA parimANa aNu saMkhA saMkhaguNA prittvggnnmsNkhloggunnN| guNagAro paMcaNNaM aggahaNANaM abhvvnnNtgunno||9|| inameM aNuvargaNA eka hai| saMkhyAtANavargaNA saMkhyAtagaNI hai| asaMkhyAtANuvargaNA asaMkhyAtalokaguNI hai| anantANuvargaNA sahita pA~ca agrAhyavargaNAoM kA guNakAra abhavyoM se anantaguNA hai||9|| AhAratejabhAsA maNeNa kammeNa vaggaNANa bhve| ukkassassa viseso abhavvajIvehi adhiyo du||10|| AhAravargaNA, taijasavargaNA, bhASAvargaNA, manovargaNA aura kArmaNavargaNA meM abhavyoM se anantaguNe jIvoM kA bhAga dene para jo labdha Ave utanA jaghanya se utkRSTa lAne ke lie vizeSa kA pramANa hai|||10|| vargaNAoM kA guNakAra dhuvasaMtasAMtarANaM dhuvasuNNassa ya havejja gunngaaro| jIvehi aNaMtaguNo jahaNiyAdo du ukksse||11|| dhruvaskandhavargaNA, sAntaranirantaravargaNA aura prathama dhruvazUnyavargaNA meM apane jaghanya se utkaSTa kA pramANa lAne ke lie gaNakAra kA pramANa saba jIvoM se anantaguNA hai|||11|| pallAsaMkhojjadimo bhAgo patte ydehgunngaaro| suNNe aNaMtA logA thUlaNigode puNo vocchN||12|| pratyekazarIravargaNA kA guNakAra palya kA asaMkhyAtavAM bhAga hai| dUsarI dhruvazUnyavargaNA meM guNakAra ananta loka hai| sthUlanigoda vargaNA kA
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 242 guNakAra Age kahate haiN|||12|| seDiasaMkhejjadimo bhAgo suNNassa aNgulssev| palidovamassa suhume padarassa guNo du sunnnnss||13|| isakA gaNakAra jagazreNikA asaMkhyAtavAM bhAga hai| tIsarI zanyavargaNA kA guNakAra aMgula kA asaMkhyAtavAM bhAga hai| sUkSmanigodavargaNA meM guNakAra palya kA asaMkhyAtavAM bhAga hai| cauthI zUnyavargaNA kA guNakAra jagapratara kA asaMkhyAtavAM bhAga hai||13|| edesiM guNagAro jahaNiyAdo du jANa ukksse| sAhiamiha mahakhaMdhe'saMkhejjadimo du pllss||14|| ina saba vargaNAoM ke ye guNakAra apane jaghanya se utkRSTa bheda lAne ke lie jAnane cAhie tathA mahAskandha meM apane jaghanya se apanA utkRSTa palya kA asaMkhyAtavAM bhAga adhika hai|||14||| icchaM viraliya guNiyaM aNNoNNaguNaM puNo dupddiraasiN| kAUNa ekkarAsiM uttarajudaAdiNA gunniy||15|| uttaraguNidaM icchaM uttaraAdIe saMjudaM avnne| sesa harejja paDiNA AdimachedaddhaguNideNa / / 16 / / icchita gaccha kA viralana kara aura usa viralana rAzi ke pratyeka eka ko dUnA kara paraspara guNA karane se jo utpanna ho usakI do pratirAziyA~ sthApita kara unameM se eka rAzi ko uttara sahita Adi rAzi se guNita kara isameM se uttara guNita aura uttara Adi saMyukta icchArAzi ko ghaTA dene para zeSa rahe usameM Adima cheda ke ardhabhAga se guNita pratirAzi kA bhAga dene para icchita saMkalana kA pramANa AtA hai||5-16|| bIje joNIbhUde jIvo vakkamai so va aNNo vaa| jaM vi ya mUlAdIyA te patte yA pddhmdaae||7||
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 14 243 yonibhUta bIja meM jIva utpanna hotA hai yA anya jIva utpanna hotA hai aura jo mUlI Adi haiM ve prathama avasthA meM pratyeka haiN||17|| sattA (sat) kI vizeSatA sattA savvapayatthA savissarUvA annNtpjjaayaa| bhaMguppAyadhuvattA sappaDivakkhA havai ekkaa||8|| sattA saba padArthoM meM sthita hai, savizvarUpa hai, ananta paryAya vAlI hai, vyaya, utpAda aura dhruvatva se yukta hai, sapratipakSarUpa hai aura eka hai||18|| muhUrta kA pramANa tiNNisahassA sattasadANi tehattaraM ca ussaasaa| eso havadi muhutto savvesiM ceva maNuyANaM / / 1911 sabhI manuSyoM ke tIna hajAra sAta sau tihattara (3773) ucchvAsoM kA eka muhUrta hotA hai||7|| tiNNi sadA chattIsA chAvaTThisahassa ceva mrnnaanni| aMto muhuttakAle tAvadiyA ceva khuddbhvaa||20|| antarmuhUrta kAla ke bhItara chayAsaTha hajAra tIna sau chattIsa maraNa aura utane hI kSudrabhava grahaNa hote haiN||20|| eyakkhotto gADhaM savvapade sehi kammaNo joggaM / baMdhai jahuttaheU sAdiyamaha aNAdiyaM cedi||21|| apane-apane kahe gaye hetu ke anusAra karma ke yogya sAdi, anAdi aura saba jIvapradezoM ke sAtha ekakSetrAvagAhIpane ko prApta hue pudgala bA~dha tA hai||21|| sAhAraNaAhAro sAhAraNaANapANagahaNaM c| sAhAraNajIvANaM sAhAraNalakkhaNaM bhaNiyaM / / 22 / /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 244 sAdhAraNa AhAra aura sAdhAraNa zvAsa-ucchvAsa kA grahaNa yaha sAdhAraNa jIvoM kA sAdhAraNa lakSaNa kahA hai||22|| AdhAra ke bheda aupazleSikavaiSayikAbhivyApaka itypi| AdhArastrividhaH proktaH kaTAkAzatileSu c||23|| kaTa, AkAza aura tila meM aupazleSika, vaiSayika aura abhivyApaka isa prakAra AdhAra tIna prakAra kA kahA hai||23||
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 15
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 246 pudgala vipAkI nAmakarma prakRtiyAM paMca ya cha ti ya chappaM ca doNNi paMca ya havaMti atthev| sarIrAdIpassaMtA payaDIo aannupuvviie||1|| agurulahu-parUvaghAdA AdAujjova NimiNaNAmaM c| patteya-thira-suhedaraNAmANi ya pogglvivaagaa||2|| zarIra se lekara sparza paryanta arthAt zarIra, saMsthAna, aMgopAMga, saMhanana, varNa, gandha, rasa aura sparza ye anukrama se pA~ca, chaha, tIna, chaha, pA~ca, do, pA~ca aura ATha prakRtiyA~, agurulaghu, paraghAta, upaghAta, Atapa, udyota, nirmANa, pratyeka va sAdhAraNa, sthira va asthira tathA zubha va azubha, ye nAma prakRtiyA~ pudgalavipAkI haiN||1-2|| jIva vipAkI nAmakarma prakRtiyAM gadijAdI ussAso doNNi vihAyA tsaaditiyjuglN| sabhagAdIcadajagalaM jIvavivAgA ya titthy||3|| gati, jAti, ucchvAsa, do vihAyogatiyA~, trasa Adika tIna yugala, subhaga Adika cAra yugala aura tIrthakara, ye prakRtiyA~ jIvavipAkI haiN|||3|| kSetra vipAkI nAmakarma prakRtiyAM cattAri ANupuvvI khettavivAgA tti jinnvrudditttthaa| NIcuccAgodANaM hodi NibaMdho du appaanne||4||
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 15 247 cAra AnupUrvI prakRtiyA~ kSetravipAkI haiM, aisA jinendra deva ke dvArA nirdiSTa kiyA gayA hai| nIca va ucca gotroM kA nibandha AtmA meM hai| 4 // dANaM tarAiyaM dANe lAbhe bhoge taheva uvabhoge / gahaNe hoMti NibaddhA viriyaM jaha kevalAvaraNaM / / 5 / / dAnAntarAya dAna ke grahaNa meM, lAbhAntarAya lAbha ke grahaNa meM, bhogAntarAya bhoga ke grahaNa meM tathA upabhogAntarAya upabhoga ke grahaNa meM nibaddha hai| vIryAntarAya kevalajJAnAvaraNa ke samAna ananta dravyoM meM nibaddha hai||5|| asadakaraNAdupAdAnagrahaNAt sarvasambhavAbhAvAt / zaktasya zakyakaraNAt kAraNabhAvAcca satkAryam // 1 // cUMki asat kArya kiyA nahIM jA sakatA hai, upAdAnoM ke sAtha kArya kA sambandha rahatA hai, kisI eka kAraNa se sabhI kAryoM kI utpatti sambhava nahIM hai, samartha kAraNa ke dvArA zakya kArya hI kiyA jAtA hai tathA kArya kAraNasvarUpa hI hai- usase bhinna sambhava nahIM hai| ataeva ina hetuoM ke dvArA kAraNa vyApAra se pUrva bhI kArya sat hI hai, yaha siddha hai||1|| ekAnta vAdiyoM kA nirAkaraNa nityatve kAntapakSe 'pi vikriyA nopapadyate / prAgeva kArakAbhAvaH kva pramANaM kva tatphalaM / / 2 / / nitya ekAnta pakSa meM bhI pUrva avasthA (mRtpiNDAdi) ke parityAgarUpa aura uttara avasthA (ghaTAdi) ke grahaNa rUpa vikriyA ghaTita nahIM hotii| ataH kAryotpatti ke pUrva meM hI karttA Adi kArakoM kA abhAva rahegA aura jaba kAraka hI na raheMge taba bhalA phira pramANa (prabhUti kriyA kA atizaya sAdhaka) aura usake phala ( ajJAnanivRtti) kI sambhAvanA kaise kI jA sakatI hai? arthAt unakA bhI abhAva rahegA ||2||
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 248 yadi satsarvathA kArya puvnnotpttumrhti| pariNAmapra klRptizca nitytvekaantbaadhinii||3|| yadi kArya sarvathA sat hai to vaha puruSa ke samAna utpanna nahIM ho sakatA aura pariNAma kI kalpanA nityasvarUpa ekAnta pakSa kI vighAtaka hai||3|| puNyapApakriyA na syAt pretyabhAvaH phalaM kutH| bandhamokSo ca teSAM na yeSAM tvaM nAsi naaykH||4|| isake atirikta sarvathA nityatva kI pratijJA meM mana, vacana va kAya kI zubha pravRttirUpa puNya kriyA tathA unakI azubha pravRttirUpa pApa kriyA bhI nahIM bana sktii| ataeva puNya va pApa kA abhAva hone para janmAntara prAptirUpa pretyabhAva tathA sukha va duHkha ke anubhavarUpa puNya evaM pApa kA phala bhI kahAM se hogA? nahIM ho skegaa| isaliye he bhagavan! jina ekAntavAdiyoM ke Apa netA nahIM haiM unake mata meM bandha va mokSa kI vyavasthA bhI nahIM bana sktii||4||| yadyasatsarvathA kArya tanmAjani khaapusspvt| mopAdAnaniyAmo bhUnmAzvAsaH kaaryjnmni||5|| yadi kArya sarvathA (paryAya ke samAna dravya se bhI) asat hai to vaha AkAza kusuma ke samAna utpanna nahIM ho sktaa| isake atirikta vaise avasthA meM ghaTa kA upAdAna miTTI hai, tantu nahIM hai, isa prakAra upAdAna niyama bhI nahIM bana skegaa| isIliye amuka kArya amuka kAraNa se utpanna hotA hai, amuka se nahIM, isa prakAra kA koI bhI AzvAsana kArya kI utpatti meM nahIM ho sktaa||5|| jAtireva hi bhavAnAM nirodhe hetu rissyte| yo jAtazca na ca dhvasto nazyet pazcAt sa kena vH||6||
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 15 249 padArthoM ke vinAza meM jAti (utpatti) ko hI kAraNa mAnA jAtA hai, parantu jo utpanna hokara bhI naSTa nahIM hotA hai vaha phira pIche Apake yahA~ kisake dvArA nAza ko prApta hogA? nahIM ho skegaa||6|| kSaNika kAntapakSe'pi pretybhaavaadysmbhvH| pratyabhijJAdyabhAvAnna kAryArambhaH kutaH phlm||7|| kSaNika ekAnta pakSa meM bhI pratyabhijJAna Adi kA abhAva hone se kArya kA Arambha nahIM ho sakatA aura jaba kArya kA Arambha nahIM ho sakatA hai taba usake abhAva meM bhalA puNya evaM pApa rUpa phala kI sambhAvanA kahA~ sekI jA sakatI hai? tathA paNya yA pApa kA abhAva hone para janmAntara rUpa pretyabhAva evaM bandha-mokSAdi kA bhI sadbhAva nahIM raha sktaa||7|| ghaTamAlisuvarNArthI naashotpaadsthitissvym| zoka-pramoda-mAdhyasthyaM jano yAti shetukm||8|| ghaTa, mukuTa aura suvarNa sAmAnya kA abhilASI yaha manuSya kramazaH ghaTa ke nAza, mukuTa ke utpAda aura suvarNa sAmAnya kI sthiti meM zoka, pramoda evaM mAdhyasthya bhAva ko prApta hotA hai| yaha sahetuka hai, akAraNa nahIM hai||8|| payovrato na dadhyAti na payo'tti na payo'tti ddhivrtH| agorasavato nobhe tasmAttattvaM tryaatmkm||9|| 'maiM kevala dUdha ko grahaNa karU~gA' aisA niyama lene vAlA vyakti dahI ko nahIM khAtA hai, maiM kevala dahI khAU~gA' aisA niyama rakhane vAlA vyakti dUdha ko nahIM letA hai tathA 'maiM gorasa se bhinna padArthako grahaNa karU~gA aisA vrata lene vAlA vyakti dUdha va dahI donoM ko hI nahIM khAtA hai| isIliye vastu tattva utpAda, vyaya va dhrauvya ina tInoM svarUpa hai||9||
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 250 sat kA svarUpa na sAmAnyAtmanodeti na vyeti vyktmnvyaat| vyetyudeti vizeSAtte sahakatrodayAdi st||10|| koI bhI vastu sAmAnya svarUpa se na utpanna hotI hai aura na naSTa hotI hai, kyoMki inameM sAmAnya svarUpa se spaSTatayA anvaya dekhA jAtA hai, kintu vahI vizeSa svarUpa ko naSTa bhI hotI hai aura utpanna bhI hotI hai| he bhagavan! isa prakAra Apake mata meM eka hI vastu meM utpAdAdi tInoM hI eka sAtha rahate haiN| inhIM tInoM se yukta vastu ko sat kahA jAtA hai||10|| bhAvekAnte pdaarthaanaambhaavaanaaphvaat| srvaatmkmnaadyntmsvruupmtaavkm||11|| astitva viSayaka ekAnta pakSa meM abhAvoM kA apalApa hone se dUsaroM ke mata meM padArthoM ke sarvarUpatA, anAditA, anantatA aura asvarUpatA kA prasaMga AtA hai||11|| kAryadravyamanAdi syAt prAgabhAvasya nieNve| pradhvaMsasya ca dharmasya pracyave'nantatAM brjet||12|| prAgabhAva kA apalApa hone para kAryarUpa dravya ke anAdi ho jAne kA prasaMga AtA hai tathA pradhvaMsarUpa dharma kA (pradhvaMsAbhAva kA) abhAva hone para vaha anantatA (avinazvaratA) ko prApta ho jaavegaa||12|| sarvAtmakaM tadekaM syaadnyaapohvytikrme| anyatrasamavAye na vyapadizyeta srvthaa||13|| anyApoha (anyonyAbhAva) kA ullaMghana hone para vivakSita koI eka tattva saba tattvoM svarUpa ho jaavegaa| anyatra samavAya arthAt jJAnAdi guNavizeSoM kA apane samavAyI (AtmAdi) ke vyatirikta dUsare samavAyoM meM samavAya hone para arthAt atyantAbhAva ke abhAva meM abhISTa svarUpa
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 15 251 se kisI bhI tattva kA nirdeza nahIM kiyA jA skegaa|13|| abhAvakAntapakSe'pi bhaavaaphnvvaadinaam| bodha-vAkyaM pramANaM na kena saadhn-duussnnm|14|| 'koI bhI padArtha satsvarUpa nahIM hai' isa prakAra se sarvathA abhAva pakSa ko svIkAra karane para bhI satsvarUpatA kA apalApa karane vAlA zUnyaikAntavAdiyoM (mAdhyamika) ke yahA~ bodharUpa svArthAnumAna aura vAkyarUpa padArthAnumAna pramANa kA bhI sadbhAva nahIM raha skegaa| aisI avasthA meM zUnyatA rUpa svapakSa kI siddhi kisa pramANa se kI jAvegI tathA satsvarUpa padArtha ko svIkAra karane vAle anya vAdiyoM ke pakSa ko dUSita bhI kisa pramANa ke dvArA kiyA jaavegaa||14|| virodhAnnobhayekAtmyaM syaadvaadnyaayvidvissaam| avAcyataikAnte'yukti vAcyamiti yujyte||15|| 'padArtha sat va asat svarUpa hai' isa prakAra anekAnta virodhiyoM ke yahA~ ubhayasvarUpatA kA bhI ekAnta pakSa nahIM banatA, kyoMki usameM virodha hai| 'padArtha sarvathA vacana ke agocara hai isa prakAra kA bhI ekAntapakSa sambhava nahIM hai, kyoMki vaisA hone para avAcya hai' isa vAkya kA prayoga bhI ayukta hogaa||15|| kathaMcitte sadeveSTaM kathaMcidasadeva tt| tathobhayamavAcyaM ca nayayogAnna srvthaa||16|| he bhagavan! ApakA abhISTa tattva kathaMcit sat svarUpa hI hai, vaha kacit asat svarUpa hI hai, kacit ubhaya (sat-asat) svarUpa bhI hai aura kathaMcit avAcya bhI hai| vaha abhISTa tattva naya ke sambandha se aisA hai, sarvathA vaisA nahIM hai||16||
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 252 kamma Na hodi eyaM aNeyavihameya bNdhsmkaale| mUluttarapayaDINaM pariNAmavaseNa jiivaann||17|| karma eka nahIM hai, vaha jIvoM ke pariNAmAnusAra mUla va uttara prakatiyoM ke bandha ke samAna kAla meM hI aneka prakAra kA hai||17|| rAga-dveSAyUSmA sa yoga-vAtmadIpa aavrte| skandhAnAdAya punaH pariNamayati tAMzca krmtyaa||18|| saMsAra meM rAga-dveSarUpI uSNatA se saMyukta vaha AtmArUpI dIpaka yogarUpa battI ke dvArA kArmaNa vargaNA ke skandhoM ko grahaNa karake phira unheM karmasvarUpa se pariNamAtA hai||18|| eyakkhotto gADhaM savvapadesehi kammaNo joggN| baMdhai jahuttaheU sAdiyamahaNAdiyaM vA vi||19|| jIva ekakSetra meM avagAha ko prApta hue tathA karma ke yogya sAdi, anAdi athavA ubhaya svarUpa pudgala pradeza samUha ko yathokta hetuoM (mithyAtva Adi) dvArA apane saba pradezoM se baMdhatA hai||19|| karma ke pradezoM kI hInAdhikatA AuabhAgo thovo NAmA-gode samo tado ahio| AvaraNa-aMtarAe tullo ahio du mohe vi||20|| savvuvari vedaNIe bhAgo ahio du kAraNaM kiNtu| suha-dukkhakAraNa ttA ThidiyaviseseNa sesaannN||21|| Ayu karma kA bhAga sabase stoka hai| nAma va gotra karma meM vaha samAna ho karake usase adhika hai| AvaraNa arthAt jJAnAvaraNa va darzanAvaraNa tathA antarAya meM vaha samAna hokara ukta donoM karmoM kI apekSA vizeSa adhika hai| mohanIya meM unase vizeSa adhika hai, kintu vedanIya karma kA dravya sarvotkRSTa ho karake mohanIya kI apekSA vizeSa adhika hai| isakA
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 253 dhavalA pustaka 15 kAraNa vedanIya kA sukha va dukha meM nimitta honA hai| zeSa karmoM kA hInAdhika bhAga unakI sthiti vizeSa se hai||20-21|| ekka ya chakkekkArasa dasa satta cadukkamekkayaM cev| dosu ya bArasa bhaMgA ekkamhi ya hoMti cttaari||1|| dasa, nau, ATha, sAta, chaha, pA~ca aura cAra prakRtiyoM ke pravezaka ke krama se eka, chaha, gyAraha, dasa, sAta, cAra aura eka (itanI zalAkAoM se yukta caubIsa) bhaMga, do prakRtiyoM ke pravezaka ke bAraha tathA eka prakRti ke pravezaka ke cAra bhaMga hote haiN||1|| sattAdi dasukkassaM micche saNa-missae nnukksN| chAdI ya bArasa bhaMgA ekkamhi ya hoti cttaari||2|| paMcAdi aTThaNihaNA viradAvirade udiirnntttthaannaa| egAdI tiyarahidA sattukkassA ya virdss||3|| sAta ko Adi lekara utkarSa se dasa (7, 8, 9, 10) prakRtiyoM taka ke cAra sthAna mithyAtva guNasthAna meM hote haiM, arthAt ina cAra sthAnoM kA svAmI mithyAdRSTi hai| sAta ko Adi lekara utkarSa se nau prakRtiyoM taka ke tIna (7, 8, 9) sthAna sAsAdana aura mizra guNasthAna meM hote haiN| chaha prakRtiyoM ko Adi lekara utkarSa se nau taka ke cAra (6,7,8,9) sthAna avirata samyagdRSTi ke hote haiN| pA~ca ko Adi lekara ATha prakRtiyoM taka ke cAra (5, 6, 7, 8) udIraNAsthAna viratAvirata (dezavirata) guNasthAna meM hote haiN| eka ko Adi lekara utkarSa se triprakRtika sthAna se rahita sAta prakRtiyoM taka ke chaha (1, 2, 4, 5, 6, 7) udIraNAsthAna saMyata jIva ke hote haiN| 2-3 //
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 254 nidhatti aura nikAcita karma udae saMkama-udae cadusu vi dAeM kameNa No skkN| uvasaMtaM ca NidhattaM NikAcidaM cAvi jaM kmm||4|| jo karma udaya meM nahIM diyA jA sakatA hai vaha upazAnta, jo saMkramaNa va udaya donoM meM nahIM diyA jA sakatA hai vaha nidhatta tathA jo cAroM (udaya, saMkramaNa, apakarSaNa va utkarSaNa) meM bhI nahIM diyA jA sakatA hai vaha nikAcita kahA jAtA hai||4|| guNazreNi nirjarA sammattuppattIe sAvaya virade annNtkmmse| daMsaNamohakkhavae kasAyauvasAmae ya uvsNte||1|| khavae ya khINamohe jiNe ya NiyamA bhave asNkhejjaa| tavvivarIo kAlo saMkhejjaguNAe seddiie||2|| samyaktvotpatti, zrAvaka, virata (saMyata), anantakarmAMza (anantAnubandhivisaMyojaka), darzanamohakSapaka, kaSAyopazAmaka, upazAntakaSAya, kSapaka, kSINamoha aura jina, inake kramazaH uttarottara asaMkhyAtaguNI nirjarA hotI hai, kintu isa nirjarA kA kAla saMkhyAtaguNita zreNi rUpa se viparIta hai| jaise- jinabhagavAn kI guNazreNi nirjarA kA jitanA kAla hai usase kSINakaSAya kI guNazreNi nirjarA kA kAla saMkhyAtaguNA hai ityaadi||1-2||
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 16
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 256 saMkrama kA svarUpa evaM bheda ullevaNa vijjhAdo adhApamatto guNo ya savvo y| saMkamai jehi kamma pariNAmavaseNa jiivaannN||1|| pariNAmavaza jinake dvArA jIvoM kA karma saMkramaNa ko prApta hotA hai ve saMkrama pA~ca haiM- udvelanasaMkrama, vidhyAtasaMkrama, adhAtapravattasaMkrama, guNasaMkrama aura srvsNkrm||1|| guNasthAnoM kI apekSA saMkrama baMdhe adhApamatto vijjhAda abaMdha appmttNto| guNasaMkamo du etto payaDINaM appstthaannN||2|| bandha ke hone para adhaH pravRttisaMkrama hotA hai| vidhyAtasaMkrama abandha avasthA meM apramatta gaNasthAna paryanta hotA hai| yahA~ se arthAta apramatta guNasthAna se Age ke guNasthAnoM meM bandha rahita aprazasta prakRtiyoM kA guNasaMkrama aura sarvasaMkrama bhI hotA hai||2|| prakRtiyoM ke bhAgahAra ugudAla tIsa satta ya vIsaM egega bAra tiycukkN| evaM cadu duga tiya cadu paNa duga tiga dugaM ca boddhvv||3|| unatAlIsa.tIsa.sAta.bIsa.eka. eka.bAraha aura tIna cataSka (4. 4,4) ina prakRtiyoM ke krama se eka, cAra, do, tIna, tIna, cAra, pA~ca, do, tIna aura do ye bhAgahAra jAnane caahiye||3||
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 257 dhavalA pustaka 16 dravya lezyA ke varNa kiNNaM bhamarasavaNNA NIlA puNa nniiligunniysNkaasaa| kAU kavo davaNNA teU tvnnijjvnnnnaabhaa||1|| pammA paumasavaNNA sukkA puNa kaaskusumsNkaasaa| kiNNAdidavvalessAvaNNavisesA munneyvvaa||2|| kRSNa lezyA bhramara ke sadRza, nIla lezyA nIla guNa vAle ke sadRza, kApota lezyA kabUtara jaise varNavAlI, tejalezyA suvarNa jaisI prabhAvAlI, padma lezyA padma ke varNa samAna aura zukla lezyA kAsa ke phUla ke samAna hotI hai| ina kRSNa Adi dravya lezyAoM ko krama se ukta varNavizeSoM rUpa jAnanA caahiye||1-2|| kRSNa lezyA kA lakSaNa caMDo Na muvai veraM bhaMDaNasIlo ya dhmmdyrhio| duTTho Na ya ei vasaM kiNNAe saMjuo jiivo||1|| kRSNa lezyA se saMyukta jIva tIvra krodhI, baira ko na chor3ane vAlA, gAlI dene rUpa svabhAva se sahita, dayAdharma se rahita, duSTa aura dUsaroM ke vaza meM na Ane vAlA hotA hai||1|| nIla lezyA kA lakSaNa maMdo buddhIhINo NivviNNANI ya visayalolo y| mANI mAyI ya tahA Alasso ceva bhejjo y||2|| NihAvaMcaNabahulo dhaNadhaNNe hoi tivvsnnnnaao| NIlAe lessAe vaseNa jIvo hu paarNbho||3|| jIva nIla lezyA ke vaza meM hokara manda, buddhivihIna, viveka se rahita, viSayalolupa, abhimAnI, mAyAcArI, AlasI, abhedya, nidrA (yA nindA) va dhokhebAjI meM adhika, dhana-dhAnya meM tIvra abhilASA rakhane
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa vAlA tathA adhika Arambha ko karane vAlA hotA hai||2-31 258 kApota lezyA kA lakSaNa rUsai dii aNNe dUsai bahuso ya soya - bhayabahulo / asuai parihavai paraM pasaMsai ya appayaM bahuso / / 4 / / Na ya pattiyai paraM so appANaM piva pare vi maNNaMto / tUsai ahitthavaMto Na ya jANai hANi - vaDDhIyo / / 5 / / maraNaM patthei raNe deha subahuaM pi thuvvamANo du / Na gaNai kajjamakajjaM kAUe periyo jIvo / / 6 / / yaha jIva kApota lezyA se prerita hokara ruSTa hotA hai, dUsaroM kI nindA karatA hai, unheM bahuta prakAra se doSa lagAtA hai, pracura zoka va bhaya se saMyukta hotA hai, dUsaroM se asUyA (IrSyA) karatA hai, para kA tiraskAra karatA hai, apanI aneka prakAra se prazaMsA karatA hai, vaha apane hI samAna dUsaroM ko bhI samajhatA huA anya kA kabhI vizvAsa nahIM karatA hai, apanI prazaMsA karane vAloM se saMtuSTa hotA hai, hAni-lAbha ko nahIM jAnatA hai, yuddha meM maraNa kI prArthanA karatA hai, dUsaroM ke dvArA prazaMsita hokara unheM bahuta sA pAritoSika detA hai tathA karttavya aura akarttavya ke viveka se rahita hotA hai||4-6|| pIta/ teja lezyA kA lakSaNa jANai kajjamakajjaM seyamaseya ca savvasamapAsI / daya - dANarao mauo teUe kIrae jIvo || 7 || teja lezyA jIva ko karttavya-akarttavya tathA sevya asevya kA jAnakAra, samasta jIvoM ko samAna samajhane vAlA, dayA- dAna meM lavalIna aura sarala karatI hai| 7 //
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA pustaka 16 259 padma lezyA kA lakSaNa cAI bho cokho ujjuvakammo ya khamai bahuaM pi / sAhu-gurupUjaNarao pammAe pariNao jiivo||8|| padma lezyA meM pariNata jIva tyAgI, bhadra, cokhA (pavitra), RjukarmA (niSkapaTa), bhArI aparAdha ko bhI kSamA karane vAlA tathA sAdhupUjA va gurupUjA meM tatpara rahatA hai // 8 // zukla lezyA kA lakSaNa Naya kuNai pakkhavAyaM Na vi ya NidANaM samo ya savvesu / tthi ya rAga-ddoso geho vi ya sukkalessAe / / 9 / / zukla lezyA ke hone para jIva na pakSapAta karatA hai aura na nidAna bhI karatA hai| vaha saba jIvoM meM samAna rahakara rAga, dveSa va sneha se rahita hotA hai||9|| ahiNaMdaNamahivaMdiya ahiNaMdiyati huvaNaM suhattIe / lessapariNAmasaNNiyamaNiyogaM vaNNaissAmo / / 1 / / tInoM lokoM ko Anandita karane vAle abhinandana jinendra kI atizaya bhaktipUrvaka vaMdanA karake 'lezyApariNAma' saMjJA vAle anuyogadvAra kA varNana karate haiN|| 1 / / ajiyaM jiyasayalavibhuM paramaM jaya-jIyabaMdhavaM NamiuM / sAdAsAdaguNayogaM samAsado vaNNaissAmA / / 1 / / jinhoMne samasta vibhuoM para vijaya prApta kara lI hai aura jo jagat ke jIvoM ke hitaiSI haiM, una utkRSTa ajita jinendra ko namaskAra karake saMkSepa meM sAtAsAtA anuyogadvAra kA varNana karate haiM / / 1 / / saMbhavamaraNavivajjiyamahivaMdiya saM vaM payatteNa / dIha - rahasNuyogaM vocchAmi jahANupuvvIe / / 1 //
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 260 janma aura maraNa se rahita aise sambhava jinendra kI vandanA karake prayatnapUrvaka AnupUrvI ke anusAra dIrgha aura hrasva anuyogadvAra kI prarUpaNA karatA huuN||1|| tihuvaNasuriMdavaMdiyamahivaMdiya tihuvaNAhivaM sumdi| bhavadhAraNIyamamalaM aNuyogaM vnnnnissaamo||1|| tIna loka ke devoM va iMdroM se vandita aise tIna loka ke svAmI sumati jinendra kI vandanA karake nirmala bhavadhAraNIya nAmaka anuyogadvAra kA varNana karate haiM / / 1 / / paumadalagabbhauraM devaM paumappahaM nnmNsittaa| poggalaattANuoaM samAsado vnnnnissaamo||1|| padma patra ke garbha ke samAna aura varNa vAle padmaprabha jinendra ko namaskAra karake pudgalAtta anuyogadvAra kA saMkSepa se varNana karate haiN||1|| NamiUNa supAsajiNaM tiyasesaravaMdiyaM sylnnaanniN| vocchaM samAsado haM nnidhttmnnidhttmnnuyog||1|| ___ tridazezvara arthAt indroM se vandita aura pUrNajJAnI aise supArzva jina ko namaskAra karake maiM saMkSepa meM nidhattamanidhatta anuyogadvAra kA kathana karatA huuN||1|| haMsamiva dhavalamamalaM jammaNa-jara-maraNavajjiyaM cNdN| vocchAmi bhAvapaNao nnikaacidnnikaacidnnuyog||1|| haMsa ke samAna dhavala, nirmala tathA janma, jarA aura maraNa se rahita aise candraprabha jinako bhAvapUrNa praNAma karake maiM nikAcita-anikAcita anuyogadvAra kI prarUpaNA karatA huuN||1|| NamiUNa pupphayaMta surhiydhvlidvpupphaciycclnnN| kammaTThidiaNuyogaM vocchAmi samAsado pyttenn|1||
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 261 sugandhita, dhavala aura samRddha puSpoM dvArA jinake caraNoM kI pUjA kI gayI hai, una puSpadanta jinendra ko namaskAra karake maiM prayatnapUrvaka saMkSepa meM karmasthiti anuyogadvAra kA kathana karatA huuN||1|| sIyalajiNamahivaMdiya tihuvaNajaNIsIyalaM pyttenn| vocchaM samAsado haM jahAgama pcchimkkhNdh||1|| __ tIna loka ke jIvoM ko zItala karane vAle aise zItala jinendra kI vandanA karake maiM saMkSepa se Agama ke anusAra pazcima skandha anuyogadvAra kI prarUpaNA karatA huuN||1|| NamiUNa vaDDhamANaM aNaMtaNANaNuvaTTamANaM misiN| vocchAmi appabahuaM aNuyogaM buddhisaarenn||1|| anantajJAna se anuvartamAna vardhamAna RSi ko namaskAra karake buddhi ke anusAra alpabahutva anuyogadvAra kI prarUpaNA karatA huuN||1|| AhAre paribhoyaM pariggahaggaya tahA ca prinnaamaa| AdesapamANattA puNa aTThavihA poggalA attaa||1|| AhAra, paribhoga, parigrahagata tathA pariNAma svarUpa se pudgala grahaNa kiye jAte haiM, parantu Adeza pramANa kI apekSA (?) ATha prakAra ke pudgala grahaNa kiye jAte haiN||1|| attA mavuti paribhoga parigahaNe tathA ca prinnaame| AhAre gahaNe puNa cauvvihA poggalA attaa||2|| mamatva, paribhoga, parigrahaNa tathA pariNAma rUpa se cAra prakAra ke pudgala grahaNa hote haiM tathA AhAra grahaNa meM cAra prakAra ke pudgala grahaNa kiye jAte haiN|||
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAnukramaNikA
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAnukramaNikA gAthA aibhImadaMsaNeNa ya akasAyamavedattaM agnijalarUdhiradIpe agurualahu-uvaghAdaM agurulahu-parUvaghAdA acchittA vamAse acchedanasya rAzeH ajiyaM jiyasayalavibhuM aTThAsI-ahiyAresa aTThaviha-kamma-vijaDA aTThattIsaddhalavA aTTheva sayasahassA aTTheva sayasahassA aTTheva dhaNusahassA aTTheva dhaNusahassA aDDhassa aNalasassa ya aDadAla sIdI bArasa aNNANa - timira haraNaM aNavajjA kaya-kajjA aNiyogo yaNiyogo aNiyogo ya niyogo aNubhAge maM alobhaM vedo aNuvagayaparANuggaha aNusaMkhAsaMkhejjA aNu saMkhAsaMkhaguNA gAthA kra. / bhAga a 225/2 31/13 102/9 16/8 2/15 29/9 5/11 1/16 76/1 127/1 34/3 48/3 49/3 51/9 7/13 35/3 13/10 51/1 27/1 100/1 118/9 2/12 190/1 37/13 7/14 9/14 263 pRSTha kra. 72 219 185 158 246 169 203 259 28 42 87 90 91 174 230 87 196 21 15 34 189 208 60 220 240 241
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 264 187 261 225 226 58 118 48 35 194 20 231 93 100 30 atitIvraduHkhitAnAM attA mavutti paribhoga atthANa vaMjaNANa ya atthANa vaMjaNANaya atthAdo atthatara atthi aNaMtA jIvA atthi aNaMtA jIvA atthittaM puNa saMtaM attho padeNa gammai adisayamAda-samutthaM anyathAnupapannatvaM apagayaNivAraNaTuM apagayaNivAraNaTuM appappavutti-sacida appa-parobhaya-bAdhaNa appidaAdarabhAvo appaM bAdara mavuaM apravRttasya doSebhyas abhayAsaMmohavivega abhAvaikAntapakSe'pi abhimuha-Niyamiya-bohaNa arasamarUvamagaMdha arthasya sUcanAtsamyak alpAkSaramasaMdigdhaM avagaya-NivAraNaTuM avagayaNivAraNaTuM avagayaNivAraNa8 avagayaNivAraNaTuM avayaNarAsiguNido 110/9 2/16 60/13 63/13 183/1 42/4 148/1 102/1 1/10 46/1 10/13 59/3 1/4 86/1 178/1 1/5 2/13 6/13 67/13 14/15 182/1 1/3 3/12 117/9 15/1 12/3 1/11 1/14 29/3 57 120 212 213 227 251 58 79 208 189 12 82 202 239 86
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 265 85 85 195 58 173 228 229 186 gAthAnukramaNikA avahAravaDDharUvA avahAra viseseNa ya avahAreNovaTTida avahIyadi tti ohI avAyAvayavotpatti avidakkamavIcAraM avidakkamavIcAraM aSTamyAmadhyayanaM guru aSTasahasramahIpati aSTAdazasaMkhyAnAM asadakaraNAdupAdA asarIrA jIvaghaNA asarIrA jIvaghaNA asahAya-NANa-dasaNa asurANamasaMkhejjA aha khati-maddavajjava ahamidA jaha devA ahiNaMdaNamahidiya 19 24/3 25/3 5/10 184/1 47/9 72/13 77/13 107/9 42/1 36/1 1/15 2/6 17/7 125/1 9/9 64/13 85/1 1/16 17 247 125 148 41 164 226 30 259 A 200 252 198 AuabhAgo thovo AuabhAgo thovo AuvabhAgo thovo AkSepaNI tattvavidhAnabhUtAM AgamauvadesANA Nisaga AgamacakkhU sAhU Agamo hyAptavacana AgAsaM sapadesaM tu 28/10 20/15 18/10 75/1 54/13 24/8 10/3 4/4 27 160 81 100
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 266 205 152 165 62 162 13 57 214 216 162 AcAryaH pAdamAcaSTe ANada pANadakappe ANada-pANadavAsI AdA NANa-pamANaM Adi-avasANa-majjha Adimhi bhai-vayaNaM AdI maMgalakaraNaM Adau madhye'vasAne ca AbhIyamAsurakkhA AloyaNa-paDikamaNe AlaMbaNANi vAyaNa AlaMbaNehi bhario AlaMbaNehi bhariyo Avali asaMkhasamayA Avaliya aNAgAre AvaliyAe vaggo AvaliyapudhattaM puNa Aharadi aNeNa muNI Aharadi sarIrANaM AhAratejabhAsA maNeNa AhAradasaNeNa ya AhArayamuttatthaM AhAra-sarIridiya AhAre paribhoyaM AhiNibohiyabuddho 4/12 4/7 11/9 198/1 19/1 20/1 2/9 22/1 180/1 11/13 21/13 3/9 32/13 33/3 36/4 77/3 6/9 164/1 98/1 10/14 224/2 165/1 234/2 1/16 31/9 219 87 116 98 163 53 33 241 71 igitIsa satta cattAri igivIsa aTTha taha Nava 2/7 11/5
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAnukramaNikA icchahidAyAmeNa ya icchidaNiseya bhatto icchaM viraliya (du) guNiyaM iTThasalAgAkhutto itthi - NauMsayavedA immisse vasappiNIe imise vasappiNIe iha jAhi vAhiyA viya iMgAla - jAla - accI idiyamaNohiNA vA ugudAla tIsa satta ya uccAradamma dupade uccAriyamatthapadaM uccucca ucca taha ucchvAsAnAM sahasrANi ujjusudassa du vayaNaM jukUlanadItIre uNatIsajoyaNasayA uNatIsajoyaNasayA uNasaTThijoyaNasayA uNasaTThijoyaNasayA uttaraguNidaM icchaM uttaraguNidaM icchaM uttaradalahayagacche udae saMkama-udae udae saMkama-udae udae saMkama-udae 11/10 2/6 15/14 7/4 17/8 25/9 55/1 223/2 151/1 230/2 u 3/16 1/13 3/1 10/7 10/4 3/7 33/9 49/9 5/13 50/9 6/13 26/10 16/14 44/3 18/6 87/9 4/15 267 196 128 242 106 158 169 22 71 49 73 256 212 4 143 110 144 170 174 230 174 230 199 242 89 134 182 254
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 268 137 115 183 168 23 256 222 udao ca aNaMtaguNo uppajjati viyati ya uppajjati viyati ya uppajjati viyati ya uppaNNammi aNaMte uppaNamhi aNaMte ullevaNa vijjhAdo uvajogalakkhaNamaNAi uvayaraNadaMsaNeNa ya uvarimagevajjesu a uvarillapaMcae puNa uvasamasammattaddhA uvasamasammattaddhA uvasAmago ya savvo uvasaMte khINe vA ussAsAuapANa 27/6 8/1 29/4 90/9 24/9 60/1 1/16 46/13 227/2 6/7 21/8 31/4 32/4 4/6 191/1 83/9 72 152 159 115 115 129 60 181 R RSigiriraindrAzAyAM 53/1 46 206 116 40 eiMdiyasa phusaNaM ee chajja samANA doNNi ekka tiya satta dasa taha ekkammi kAla-samae ekkaya chakkekkArasa ekamAtro bhavedhasvo ekkArasa cha satta ya ekkArasaya tisu 142/1 3/12 34/4 119/1 1/15 12/13 40/4 14/4 253 231 118 107
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 269 90 182 180 26 178 125 123 197 205 232 233 gAthAnukramaNikA ekkekkaguNaTThANe ekkekkamhi ya vatthU ekkekkaM tiNNi jaNA ekko ceya mahappo so ekko ceva mahappA ekko me sassado appA ekottarapadavRddho ekottarapadavRddho ekottarapadavRddho ekottarapadavRddho ekottarapadavRddho ekkaM ca ThidivisesaM tu egANegabhavagayaM edamhi guNaTThANe edesiMguNagAro jaha edesi puvvANaM evadio eyakkhettogADhaM eyakkhettogADhaM eyakkhettogADhaM eyakkhettogADhaM eyaTTha ca ca ya cha sattayaM eya-Nigoda-sarIre eya-Nigoda-sarIre eyaNigodasarIre eyadaviyammi je attha eyadaviyammi je attha eyadaviyammi je attha eyAdIyA gaNaNa dohAdIyA eyaM ThANaM tiNNi 47/3 86/9 76/9 72/1 72/9 1/6 12/5 15/10 2/12 14/13 17/13 23/6 42/13 117/1 14/14 85/9 19/4 1/12 21/14 19/15 13/13 147/1 210/1 43/4 199/1 136 221 39 242 182 112 206 243 252 232 66 118 63 4/3 177 63/9 121/9 10/5 190
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 270 188 149 evaM kramapravRddhayA evaM suttapasiddhaM esa karemi ya paNamaM eso paMcaNamokkAro eso ya sassado appA 114/9 22/7 65/1 1/9 16/7 24 162 148 135 163 195 okaDDadi je aMse se ogAhaNA jahaNNA ojammi phAlisaMkhe odaio uvasamio odaiyA baMdhayarA odaiyA baMdhayarA ovaTThaNA jahaNNA osappiNi-ussappiNi osA himo ya ghUmari o 22/6 4/9 7/10 5/5 3/7 2/12 20/6 24/4 150/1 121 141 206 135 113 48 au aupazleSikavaiSayikA 23/14 244 163 166 aMgulamAvaliyAe aMgulamAvaliyAe aMge saro vaMjaNa-lakkhaNANi aMgovaMga-sarIridiya aMtomuhuttaparado aMtomuhuttamaddhaM aMtomuhuttametaM 5/9 15/9 19/9 9/7 52/13 9/6 51/13 167 143 223 131 223
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAnukramaNikA 271 251 26 178 144 133 53 252 221 75 250 55 165 35 kacitte sadeveSTaM kadhaM care kadhaM ciTThe kadhaM care kadhaM ciTThe kaM pi NaraM daLUNa ya kammANi jassa tiNNi du kammeva ca kamma-bhavaM kamma Na hodi eyaM kallANapAvae je kAU kAU taha kAU kAryadravyamanAdi syAt kArisa-taNiTTavAgaggi kAlo cauNNa buDDhI kAlo TThidi-avaghANaM kAlo pariNAmabhavo kAlo pariNAmabhavo kAlo tti ya vavaeso kAlo tti ya vavaeso kAlo tihA vihatto kAlo vi so cciya jahiM kiciTThidimupAvatta kiTI karedi NiyamA kiTTI ca Thidivisesesu kiNNaM bhamarasavaNNA kiNhAdi-lessa-rahidA kiNhA bhamarasavaNNA kiM kassa keNa kattha va kiMbahuso savvaM ciya kimirAya-cakka-taNu 108 16/15 70/1 70/9 1/7 13/6 166/1 17/15 40/13 237/2 12/15 173/1 13/9 103/1 214 1/11 1/4 4/11 21/3 19/13 28/13 32/6 34/6 1/16 209/1 238/2 18/1 49/13 177/1 202 108 203 84 216 218 138 138
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 272 45 169 45 214 187 41 kukkhikimi-sipi kuMDapurapuravarissarasiddha kuMthu-pipIlika maMkuNa katAni karmANyatidAruNAni kRSNacaturdazyAM yadya kevalaNANa-divAyara kevaladasaNa-NANe koTikoTyo dazaiteSAM koTIzataM dvAdaza caiva koTyo kSaNikaikAntapakSe'pi kSAyikamekamanaMtaM kSetraM saMzodhya punaH 136/1 28/9 137/1 10/13 108/9 124/1 37/4 31/13 67/9 7/15 46/9 103/9 117 236 178 249 173 186 kha 128 127 120 khaya uvasamiya-visohI khaya uvasamo visohI khavae ya khINamohe khavae ya khINamohe khavae ya khINamohe khidivalayadIvasAyara khINe daMsaNamohi khINe daMsaNa-mohe khINe dasaNa-mohe khettaM khalu AgAsaM khaMdhaM sayalasamatthaM 1/6 1/6 4/5 17/10 2/15 45/13 23/9 59/1 213/1 3/4 3/13 197 254 222 168 23 66 100 211 29 gai-kamma-viNivvattA gacchakadI mUlajudA 84/1 16/13 232
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 273 18 246 121 170 96 113 gAthAnukramaNikA gaNarAyamacca-talavara gadijAdI ussAso gadi-liMga-kasAyA vi ya gamaiya chadumatthattaM gaya-gavala-sajala-jalahara gayaNaTTha-Naya-kasAyA gahaNasamayamhi jIvo gahidamagahidaM ca tahA guNa jIvA pajjattI guNa-jogaparAvattI guNaseDi aNaMtaguNA guNaseDi aNaMtaguNeNU guNaseDi asaMkhejjA gutti-payattha-bhayAiM gevajjANuvarimayA Nava gevajjesu ca biguNaM gotteNa godamo vippo 38/1 3/15 6/5 32/9 66/1 71/3 21/4 3/13 222/2 39/4 33/6 29/6 26/6 42/9 15/4 125/9 61/1 212 71 117 138 137 137 172 108 ghaTamaulisuvarNArthI ghaNamaDhuttaraguNide 8/15 14/10 cauruttaratiNNisayaM causaTThI chacca sayA cakkhUNa jaM payAsadi cakkhUNa jaM payAsadi cattAri ANupuvvI cattAri ghaNusayAI 46/3 52/3 195/1 20/7 4/15 149 246 48/9 173
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 274 230 54 159 259 65 28 181 cattAri dhaNusayAI cattAri vi chettAI cadupaccaigo baMdho cAI bhaddo cokkho cAgI bhaddo cokkho cAraNa-vaMso taha cAraNavaMso taha paMcamo cAlijjai vIhei va citiyamacitiyaM vA coddasa-puvva-mahoyahi coisa bAdarajumma caMDo Na muyadi baraM caMDo Na muvai veraM caMdAicca-gahehi 4/13 169/1 20/8 8/16 207/1 79/1 79/9 68/13 185/1 32/1 3/10 200/1 1/16 2/4 227 16 194 63 26 107 chakkAdI chakkaMtA chakkApakkamajutto chakkAvakkama-jutto chacceva sahassAI chaddavva-Nava-payatthe chappaMca-Nava-vihANaM chappaMca-Nava-vihANaM chappaMcaNavavihANaM chammAsAuvasese chasu heTTimAsu puDhavIsu chAdedi sayaM doseNa chAvaThiM ca sahassaM chettUNa ya pariyAyaM 56/3 73/9 73/1 13/4 35/1 96/1 212/1 5/4 167/1 133/1 170/1 3/4 188/1
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAnukramaNikA 275 98 215 198 47 239 94 173 82 26 179 225 jagaseDhIe vaggo jacciya dehAvatthA jayA jatthicchasi sesANaM jatthekku marai javo jattheva carai bAlo jattha jahA jANejjo jattha bahu jANijjA jatthaM bahuM jANejjo jattha bahU jANejjo jadaM care jadaM ciTThe jadaM care jadaM ciThe jamhA sudaM vidakkaM jamhA sudaMvidakkaM jyeSThAmUlAtparato jayamaMgalabhUdANaM jala-jaMgha-taMtu-phala-puppha javaNAliyA masUrI javaNAliyA masUrI jassodaeNajIvo jassodaeNa jIvo jassodaeNa jIvo jassatiyaM dhammapaha jaha kaMcaNamigga-gayaM jaha geNhai pariyaTTa jaha ciya morANa siha jaha cirasaMciyamiMdhaNa jaha jaha sudamogAhidi jaha puNNApuNNAI 78/3 14/13 21/10 146/1 4/14 60/3 14/1 45/9 13/3 71/1 71/9 59/13 62/13 113/9 12/7 21/9 134/1 26/13 7/6 6/7 8/7 34/1 144/1 28/4 129/9 65/13 22/13 235/2 226 188 143 168 44 235 126 142 142 17 47 114 192 226 234
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 276 30 227 224 229 44 87/1 66/13 57/13 75/13 132/1 206/1 7/16 91/1 135/1 57/9 6/15 20/9 258 31 44 175 248 167 4/6 125 25 jaha bhAravaho puriso jaha rogAsayasamaNaM jaha vA ghaNasaMghAyA jaha savvasarIragayaM jAi-jarA-maraNa-bhayA jANai kajjamakajja jANai kajjamakajjaM jANai tikAla-sahie jANadi passadi bhuMjadi jAtireva hi bhAvAnAM jAtireva hi bhavAnAM jAdIsu hoi vijjA jArisao pariNAmo jAvadiyA vayaNa-vahA jAvadiyA vayaNa-vahA jAvadiyA vayaNavahA jAhi va jAsu va jiNadesiyAi lakkhaNa jiNa-sAhuguNukkittaNa jiyadu maradu vA jIvo jiya-mohiMdhaNa-jalaNo jIvastathA nivRttimabhyupeto jIvapariNAmahedU jIvA coisa-bheyA jIvo kattA vattA jIvo kattA ya vattA je ahiyA avahAre je UNA avahAre je koDi sattavIsA 36 176 29 221 67/1 105/1 58/9 83/1 43/13 55/13 2/14 50/1 3/6 3/6 194/1 81/1 81/9 31/3 32/3 53/3 224 239 21 139 125 61 29 181
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 61/13 225 141 ___ 1/7 168/1 5A 36 206 38 gAthAnukramaNikA jeNegameva davvaM je baMdhayarA bhAvA jesi Au-samAI jesiMNa santi jogA jehiM aNeyA jIvA jehiM du lakkhijjaMte jogA payaDi-padese jo Neva sacca-moso jo tasa-vahAu virao jaM aNNANI kamma jaM ca kAmasuhaM loe jaMthiramajjhavasANaM jaM sAmaNNaggahaNaM jaM sAmaNNaMgahaNaM jjhAejjo Niravajja jjhANissa lakkhaNaM se jjhANovarame vi muNI jJAnaM pramANamityAhu jJAnaM pramANamityAhu jJo jJeye kathamajJaH 234 213 155/1 232/2 104/1 4/12 159/1 112/1 23/13 5/13 12/13 93/1 19/7 34/13 13/13 50/13 11/1 15/3 22/9 214 32 149 219 215 TThidighAde hamaMte ____1/12 207 Na u kuNai pakkhavAyaM Na kasAyasamutthehi NaTThAsesa-pamAo Natthi ciraM vA khippaM 208/1 70/13 115/1 9/4 227 39 110
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 278 25 260 261 260 64 258 109 202 116 67 patthi Naehi vihUNaM NamiUNa pupphayaMta NamiUNa vaDDhamANaM NamiUNa supAsajiNaM Na ya kuNai pakkhavAyaM Nayadi tiM Nayo bhaNio Na ya pattiyai paraM Na ya pattiyai paraM Na ya pariNamai sayaM so Na ya pariNamai sayaM so Na ya marai Neva saMjama Na ya micchattaM patto Na ya sacca-mosa-jutto Na ramati jado NiccaM NalayA bAhU a tahA NavakammANAdANaM Nava ceva sayasahassA Navamo aikkhuvANaM Navamo ya ikkhuyANaM Na vi iMdiya-karaNa-judA Na vi jAyai Ni marai NANaNNANaM ca tahA daMsaNa NANamayakaNNahAra NANAvaraNacadukka NANe NiccabbhAso NANaMtarAya-dasaNa NANaMtarAyadasayaM daMsaNa NAmaTThavaNAdaviyaM NAmiNi dhammuvayAro 68/1 1/16 1/16 1/16 9/16 4/1 204/1 5/16 3/4 2/11 33/4 217/1 157/1 128/1 10/6 26/13 50/3 80/9 80/1 140/1 219/1 9/5 48/13 15/7 24/13 12/8 15/8 89/9 127 218 91 181 28 46 68 122 222 147 217 157 158 183 120 2/5
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAnukramaNi NAmaM ThavaNA davie NAmaM ThavaNA daviyaM NAmaM ThavaNA daviyaM NAmaM ThavaNA daviyaM NAmaM ThavaNA daviyaM Nikkhattu vidiyamettaM NiccaM viya- juvai pasU NijjaridANijjaridaM Niddaddha-moha-taruNo NiddA-vaMcaNa-bahulo NiddAvaMcaNabahulo NimmUlakhaMdhasAhuva NiraAuA jahaNNA riyAI saMpatto Nisse - khINa-mohA Nihaya- vivihaTTha-kammA iya- deva - titthayaro vitthI va pumaM No idiesu virado tatto ceva suhAI tato varSazate pUrNe tattha maidubbaleNa ya tada vidado ghaNa susiro tapasi dvAdazasaMkhye tamhA ahigaya-sutteNa tallInamadhugavimalaM tassa ya sakammajaNiyaM 9/1 8/3 57/3 2/4 65/9 10/7 17/13 4/13 23/1 202/1 3/16 240/2 25/4 6/7 123/1 26/1 24/13 172/1 111/1 ta 49/1 30/13 35/13 1/13 105/9 69/1 2/7 47/13 279 9 81 93 100 177 146 215 212 14 63 257 76 114 145 41 15 234 55 38 20 236 219 229 186 25 151 222
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa taha bArataNuvisa tArisa-pariNAma-TThiya tAvanmAtre sthAvara tigadhiya-sada NavaNaudI tiNi jaNA ekkekkaM tiNi sadA chattIsA tiNi sayA chattIsA tiNNi sahassA satta ya tiNi sahassA satta ya tiNNisahassA satta ya tiNNaM daleNa guNidA tinhaM dohaM doha titthayara - gaNaharattaM titthayara - Niraya- devAua titthayara - vayaNa saMgaha ti-rayaNa-tisUladAriya tiriyati kuDila-bhAvaM tilapalala- pRthuka-lAjA tivihA ya ANupuvvI tivihAya ANupuvvI tivihaM tu padaM bhaNidaM tisadaM vadati keI tihuvaNasuriMdavaMdiya teU teU taha teU tettIsavaMjaNAI teyA kammaisarIraM terasa paNa Nava paNa Nava teraha koDI dese teraha koDI dese 76/13 118/1 97/9 41/3 220/1 20/14 35/4 36/3 27/13 19/14 8/10 242/2 45/1 11/8 5/1 25/1 129/1 93/9 64/1 44/9 69/9 45/3 1/16 241/2 11/13 14/9 4/10 68/3 69/3 : : dii dii t99 : dii mii : ni ng n 4 dii99 dii95 19 : : gyy : 9 : 280
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 281 gAthAnukramaNikA teraha koDI dese to jattha samAhANaM to desakAlaceTThA toyamiva NAliyAe taM micchattaM jamasaiNaM 70/3 16/13 20/13 74/13 107/1 96 215 216 228 thirakayajogANaM puNa tha 18/13 216 63/1 24/1 4/7 5/7 142 142 6 225 6/1 188 139 160 daDha-gArava-paDibaddho daliya-mayaNa-ppayAvA davva-guNa-pajjae je davva-guNa-pajjae je davvaTThiya-Naya-payaI davvAimaNegAiM tIhi davvAdivadikkamaNaM darzanena jinendrANAM dasa aTThArasa dasayaM dasa cadurigi sattArasa dasa coisa aTThaTThArasa dasaviha-sacce vayaNe dasa saNNINaM pANA dahi-guDamiva vAmissaM dANe lAbhe bhoge dANaMtarAiyaM dANe divvati jado NicvaM dIpo yathA nivRttimabhyupeto duoNadaM jahAjAdaM 156 182 58/13 115/9 1/6 23/8 6/8 84/9 158/1 236/2 109/1 58/1 5/15 131/1 2/6 66/9 51 75 37 247 43 139 178
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 282 156 15 123 227 devAu-devacaukkAhAra desa-kula-jAi-suddho dese khaovasamie dehavicittaM pecchai do do ya tiNNi teU do-do ruvakkhevaM dasaNamohakkhavaNA dasaNamohassuvasAmao du dasaNamohudayAdo dasaNamohuvasamado dasaNa-vada-sAmAiya dasaNa-vada-sAmAiya dasaNa-vaya-sAmAiya dravyataH kSetratazcaiva dvisahasrarAjanAthe 7/8 30/1 14/5 69/13 41/4 23/10 17/6 2/6 215/1 216/1 74/1 74/9 193/1 30/13 41/1 118 199 134 128 67 67 180 61 dhanurAkArazchinno dhammAdhammAgAsA dhammAdhammA logo dharme dharme'nya evArthoM dhuvasaMtasAMtarANaM 54/1 19/3 62/3 64/9 11/14 17/4 112 79 3/3 nandA bhadrA jayA riktA nayopanayakAntAnAM nayopanayakAntAnAM nayopanayakAntAnAM nayopanayakAntAnAM 126 6/6 62/9 32/13 177 236
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 283 167 250 gAthAnukramaNikA navanAgasahasrANi na sAmAnyatyAtmananodeti nAnAtmatAmaprajahat nityatvaikAntapakSe'pi nimeSANAM sahasrANi nirasyati parasyArtha 19/9 10/15 5/3 2/15 11/4 80 247 111 3/7 151 260 86 155 218 171 18 190 146 207 198 paumadalagabbhauraM pakkhevarAsiguNido paccaya-sAmittavihI paccAharittu visaehi pacchA pAvANayare paJcazatanarapatInAm paDhadyamapuDhavIe caduro paDhamakkho aMtagao paDhamakkho aMtagao paDhamiccha salAgaguNA paDhamo abaMdhayANaM paDhamo arahaMtANaM paDhamo arahatANaM paDhamaM payaDipamANaM paNagAdI dohi judA paNavaNA ira vaNNA paNidarasabhoyaNeNa ya paNuvIsaM asurANaM paNuvIsaM asurANaM paNuvIsaM joyaNANi paNNaTThI ca sahassA 1/16 30/3 4/8 29/13 36/9 40/1 123/9 11/7 2/12 20/10 75/9 78/1 78/9 9/7 127/9 22/8 226/2 18/4 1/7 8/9 38/3 180 28 181 146 191 159 12 104 151 164
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa paNNarasa kasAyA viNu paNNavaNijjA bhAvA paNNavaNijjA bhAvA paNNAsaM tu sahassA pattheNa kodaveNa va pattho tihA vihatto padamImAMsA saMkhA pabhavaccudarassa bhAgA pammA paumasavaNNA pammA paumasavaNNA payaDiTThidippadesA payovrato na dadhyAti na paramANu - AdiyAI paramANu-AdiyAiM paramohi asaMkhejjANi pariNivvude jiNede pariyaTThidANi bahuso paMca vi parvasu nandIzvaramahimA pallAsaMkhejjadimo pallo sAyara-sUI pallo sAyara sUI pavayaNa - jalahi-jaloyara pApaM malamiti prokta pAse rase ya gaMdhe pAse rase ya gaMdhe puTThe suNe sa puDhavI jalaM ca chAyA puDhavIya sakkarA puNyapApakriyA na syAt 9/8 17/9 3/12 12/4 22/3 20/3 2/10 2/13 239/2 2/16 41/13 9/15 196/1 21/7 16/9 37/9 27/4 106/9 12/14 65/3 5/4 29/1 17/1 52/9 8/13 54/9 2/3 149/1 4/15 284 156 166 205 107 84 84 194 229 76 257 221 249 62 149 166 171 114 186 241 95 101 15 12 174 231 175 79 48 248
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 192 55 51 217 235 40 157 81 93 183 gAthAnukramaNikA purisesu sadapudhattaM puru-guNa-bhoge sede purumahamudArurAlaM puvvakayabbhAso puvvassa du parimANaM puvvApuvva-paddaya puvvuttavasesAo pUrvAparaviruddhAde pUrvAparaviruddhAde pUrvAparaviruddhAde pRtanAkha-daNDanAyaka paMca-ti-cauvvihehi paMcatthikAyachajjIva paMcatthikAyamaiyaM paMcatthiyA ya chajjIva paMca ya cha tti ya chappaM paMca ya mAsA paMca ya paMcarasa-paMcavaNNA paMca-samido ti-gutto paMcasaya vArasuttara paMca-sela-pure ramme paMcAdi aTThaNihaNA paMcAsuhasaMghaDaNA paMceva atthikAyA paMceva sayasahassA paMceva sayasahassA paMcevidiya-pANA maNa prakSepakasaMkSepeNa prakSepakasaMkSepeNa 128/9 171/1 160/1 23/13 28/13 121/1 10/8 9/3 58/3 91/9 39/1 192/1 38/13 44/13 6/4 1/15 41/9 33/13 189/1 40/3 52/1 3/15 18/8 39/9 54/3 55/3 236/2 1/6 27/10 18 61 220 222 109 246 172 237 60 88 253 158 171 128 200
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 286 203 187 126 prakSepakasaMkSepeNa pratipadyekaH pAdo pratiSedhayati samastaM pramANanayanikSepaiH pramANanayanikSepaiH pramANanayanikSepaiH pramANanayanikSepaiH pramitiraratnizataM syAduccA prANini ca tIvraduHkhAn prAya ityucyate lokaz 6/11 111/9 8/6 10/1 14/3 61/3 1/13 99/9 82 94 211 185 96/9 184 9/13 214 pha phAlisalAgabbhahiyA phAlIsaMkhaM tiguNiya 6/10 9/10 195 195 7/13 11/4 213 107 152 3/7 battIsaM kira kavalA bamhe kappe bamhottara bamhe ya lAMtara vi ya bahurartho bahuvrIhiH bahuviha bahuppAyArA bahuvrIhyavyayIbhAvI bAdarasuhumeidiya bArasa Nava cha ttiNNi ya bArasa dasa aTTheva ya bArasa paNa dasa paNa dasa bArasa ya vedaNijje bArasavihaM purANaM bArasavihaM purANaM 138 7/3 197/1 6/3 233/2 31/6 1/7 1/12 19/6 77/1 77/9 150 205 135 28 180
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAnukramaNikA bArasasadakoDIo bAhattarivAsaNi ya bAhira-pANehi jahA bAhyaM tapaH paramaduzcaramAcaras bidiyAdivaggaNA puNa bihi tIhi cauhi bIje joNIbhUde je joNIbhU bIje joNIbhU buddhi-tava- viThavaNosaha buddhi tavo viyaladdhI buddhivihIne zrotari beluvamUlorabbhaya baMdhe adhApamatta baMdheNa ya saMjogo baMdhe hodi udao baMdhe hodi udao baMdhodarahiNiyamA baMdhodaya puvvaM vA samaM baMdhodaya puvvaM vA samaM baMdho baMdhavihI puNa bharahammi addhamAso bhaviyA siddhI jesiM bhAvastatpariNAmo bhAviya-siddhaMtANaM bhAvaikAnte padArthAnAm bhAsAgadasamaseDiM saddaM 20/13 27/9 141/1 8/13 22/10 154/1 76/3 16/4 17/14 38/9 18/9 4/12 176/1 2/16 1/8 25/6 28/6 30/6 3/8 5/8 2/8 bha 7/9 211/1 9/6 47/1 11/15 3/13 287 233 169 46 213 199 50 97 108 242 171 167 208 56 256 155 136 137 137 155 156 155 163 66 127 20 250 230
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa bhiNNa-samaya-TThiehi bhaMgAyAmapamANaM laghuo makkaDaya- bhamara - mahuvara maNapajjavaparihArA maNasA vacasA kAraNa maNuvattaNasuhamaThalaM maNNati jado NiccaM madisudaohimaNehiM ya madhyAnhe jinarUpaM maraNaM patthei raNe dedi maraNaM patthei raNe masuriya-kusagga- biMdU mANaddhA kodhaddhA mAnuSazarIralezAvaya mAsuNa-saMThANA vi hu micchatta-kasAyAsaM micchattapaccao khalu micchatta-bhaya-duguMchA miccha tavedaNIyaM kamma micchattAviradI viya micchatte dasa bhaMgA micchattaM veyaMto jIvo micchAiTThI NiyamA mithyAsamUho mithyA mImaMsadi jo puvvaM mukhamarddha zarIrasya muha - talasamAsa-addhaM 116/1 1/12 ma 138/1 244/2 88/1 30/9 130/1 229/2 109/9 205/1 6/16 25/13 38/4 100/9 28/1 7/7 8/6 8/8 6/6 2/7 13/5 106/1 15/6 61/9 221/1 35/13 9/4 288 39 207 45 77 31 170 43 73 187 64 258 235 117 185 15 142 131 156 130 141 123 36 133 176 69 237 102
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 289 104 gAthAnukramaNikA muha-bhUmivisemmiha du muhabhUmINa viseso muha-muhatalasamAsaaddhaM muhasahidamUlamajjhaM mUlagga-pora-vIyA mUla-NimeNaM pajjava mUlaM majjheNa guNaM mUlaM majjheNa guNaM meru La NippakaMpaM maMgala-Nimitta heU maMgazabdo'yamuddiSTaH maMdo buddhi-vihINo maMdo buddhIhINo 17/4 1/7 16/4 1/4 153/1 7/1 10/4 15/4 48/1 1/1 16/1 201/1 2/16 ya eva nitya-kSaNikAdayo yathaikakaM kArakakarmasiddhaye yadyasatsarvathA kArya yadi satsarvathA kArya yamapaThaharavazravaNe yuktyA samadhIyAno yojanamaNDalamAtre yojanaM vistataM palyaM 60/9 59/9 5/15 3/15 92/9 104/9 94/9 29/13 176 176 248 248 183 186 184 236 rasAd raktaM tato mAMsaM rAgaddosakasAyA rAga-dveSAdhUmA sa rAgAdvA dveSAdvA 11/6 39/13 18/15 11/3 127 220 252
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 290 196 rAsiviseseNavahi rUNicchAguNidaM rUsai NiMdai aNNe rUsadi jiMdadi aNNe rohaNo balanAmA ca raudraH zvetazca maitrazca 258 75/3 10/10 4/16 203/1 13/4 12/4 64 111 111 121 85 190 laddhavisesacchiNNaM laddhIo sammattaM laddhaMtarasaMguNide liMgattiyaM vayaNasamaM liMpAdi appIkarIradi lessA ya davvabhAvaM logAgAsapadese logAgAsapadese logAgAsapadese logo akaTTimo khalu loyassa ya vikkhaMbho loyAyAsapadese 26/3 8/5 27/3 120/9 94/1 243/2 23/3 3/11 2/13 32 714 203 211 101 101 109 8/4 4/4 170 38 vaisAhajoNNapakkhe vattAvatta pamANaM jo vattIsamaTThadAlaM vattIsa solasa cattAri vattIsaM sohamme vatthaNimittaM bhAvo vayaNehi vi hoUhi 34/9 113/1 43/3 37/3 10/4 228/2 214/1 89 88 107
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 291 5/7 145 32 144 95 22 172 171 105 106 39 34 gAthAnukramaNikA vayaNaM du samabhiruDhaM vaya-samii-kasAyANaM vavahArassa du vayaNaM jaiyA vAubbhAmo ukkali vArasa dasa aTTheva ya vArasa dasa aTTheva ya vAsassa paDhamamAse vAsassa paDhamamAse vAsANUNattIsaM paMca vAhirasUIvaggo vikkhaMbhavaggadasaguNa vikahA tahA kasAyA viggaha-gaimAvaNNa vigatArthAgamane vA vighnAH praNazyanti bhayaM na jAtu viNaeNa sudamadhIdaM viNaeNa sudamadhIdaM vidhiviSakta pratiSedharUpaH viyojayati cAsubhirna ca vadhe viralidaicchaM viguNiya viriyovabhoga-bhoge virodhAnnobhayakAtmya vivarIyamohiNANaM viviha-guNa-iDiDha-juttaM viviha-guNa-iDiDha-juttaM vivihaM padamuddijeM visa-jaMta-kUDa-paMjara visamaguNAdegUNaM visamaM hi samAroha 92/1 2/7 152/1 66/3 67/3 56/1 40/9 35/9 5/4 8/4 114/1 99/1 98/9 21/1 22/9 116/9 18/7 6/14 25/10 11/7 15/15 181/1 161/1 162/1 19/13 179/1 24/10 22/13 184 13 168 189 148 240 199 143 251 57 52 233 57 199 217
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 292 10 52 102 visa-veyana-rattakkhaya visahassaM aDayAlaM veuvviyamuttatthaM vedaNa-kasAya-veuvviya vedassudIraNAe vyantarabherItADana vyAsaM tAvatkRtvA vyAsaM SoDazaguNitaM vyAsaM SoDazagaNitaM 12/1 39/3 163/1 11/4 89/1 101/9 13/4 14/4 31 185 103 103 106 914 zabdAtpadaprasiddhiH 10 SaTkhaNDabharanAthaM SaSTha-saptamayoH zItaM SoDazazataMcatustriMzatkoTInAM 43/1 1/7 68/9 152 178 41 19 164 234 129 sakayagahalaM jalaM vA sakalabhuvanaikanAthas sakkIsANA paDhamaM sajjhAyaM kuvvaMto saNivvaraya-bhavaNesu ya satta eva suNNa paMca satta Nava suNNa paMca sattasahassaDasIdehi sattahassA Navasada sattA jaMtU ya mAI ya 122/1 44/1 10/9 21/13 3/6 72/3 4/4 73/3 43/9 82/9 96 105 97 172
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAnukramaNikA sattA jaMtU ya mANI sattAdI aTThatA sattAdI chakkaMtA sattAdi dasukkassaM sattAvIsedAo bajjhati sattA savvapayatthA sattA savvapayatthA sattA savvapayatthA sattAla dhuvAo sattetAlasahassA be sattetAlasahassA be saddaNayassa du vayaNaM saddahaNAsaddahaNaM saptadinAnyadhyayanaM sabbhAvasahAvANaM sabbhAvo saccamaNo samao Nimiso kaTTA samayo rAtridinayoH sammattapaDhamalaMbho sammattapaDhamalaMbhas sammatta rayaNa- pavvaya sammattappattI e sammattappattI sAvaya sammattappattI viya sammatte satta diNA sammattaM cArittaM do cciya sammamicchAiTThI sammAiTThI jIvo sammAiTThI sahadi 82/1 51/3 79/3 2/15 13/8 56/9 4/13 18/14 14/8 53/9 9/13 4/7 218/1 95/9 7/4 156/1 8/4 16/4 11/6 12/6 108/1 3/5 1/15 16/10 1/7 7/5 16/6 110/1 14/6 293 29 91 98 253 157 175 212 243 158 175 231 144 68 184 110 50 110 111 132 132 37 120 254 197 153 121 134 37 133
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa 294 131 239 130 113 139 147 10/6 3/14 7/6 23/4 35/6 14/7 26/4 15/13 19/10 29/10 21/15 1/12 13/15 8/7 18/4 22/4 12/9 231/2 114 215 198 200 252 207 sammAmicchAiTThI saravAse dupadaMte jaha savvamhi TThidivisese savvamhi logakhette savvAo kiTTIo savvAraNIyaM puNa savvAsiM pagadINaM savvAsu vaTTamANA savvuvari veyaNIe savvuvari veyaNIe savvuvari vedaNIe sarvathA niyamatyAgI sarvAtmakaM tadekaM syAt savve vi puvvabhaMgA savve vi poggalA khalu savve vi poggalA khalu savvaM ca loyaNAli sAgAramaNAgAraM sAyAre paTThavao sAvaNa-bahula-paDivade sAvitro dhuryasaMjJazca sAhAraNamAhAro sAhAraNamAhAro sAhAraNaAhAro sikkhA-kiriyuvadesA siddhataNassaM joggA je siddhattha-puNNa-kuMbho siddhA NigodajIvA siddhArthaH siddhasenazca 250 145 112 113 165 5/6 73 130 22 111 47 97 243 57/1 14/4 145/1 74/3 22/14 97/1 95/1 13/1 16/3 15/4 33 111
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 295 55 261 228 16 219 47 237 169 218 31 112 208 228 gAthAnukramaNikA sila-puDhavi-bheda-dhUlI sIyalajiNamahivaMdiya sIyAyavAdiehi mi sIha-gaya-vasaha-miya-pasu suNiuNamaNAiNihaNaM sutto taM samma suttaM gaNaharakahiyaM suramahido cyudakappe suvidiyajayassahAvo suha-dukkha-subahu-sassaM suhumaTThidisaMjuttaM suhumaNubhAgAduvariM suhumammi kAyajoge suhumo ya havadi kAlo suhumo ya havadi kAlo suhumaM tu havadi khettaM suhumaM tu havadi khettaM sUI muddA paDigho sUI muddA paDiho seDiasaMkhejjadimo selaghaNa-bhaggaghaDa-ahi selaTThi-kaTTha-vettaM selesi saMpato saivAparAkAle belA sodhamme mAhiMde solasayaM cauvIsaM solasayaM cauvIsaM solasasadAcottIsaM solaha solasahiM guNo 174/1 1/16 71/13 33/1 33/13 143/1 34/13 26/9 27/13 90/1 20/4 5/12 73/13 17/3 63/3 18/3 64/3 119/9 101/1 13/14 62/1 175/1 126/1 112/9 122/9 42/3 12/10 18/13 6/4 95 189 34 242 24 56 188 190 196 233 106
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavalA uddharaNa sohammIsANe ya sohamme mAhide paDhama sohamme sattagusaM saMkalaNarAsimicche saMkAisallarahiyo saMkAmedukkaDDadi je saMkhA taha patthAro saMkho puNa bAraha saMgamANa vihatte saMgaha - Nuggaha- kusalo saMgahiya-sayala - saMjamameya saMchuhai purisavede saMThAvidUNa rUvaM saMte va NaNiTThAdi saMpuNaM tu samaggaM saMbhavamaraNavivajjiya saMsedima-sammucchima sAMtaraNiraMtareNa ya sAMtaraNiraMtaredarasuNNA syAdvAdapravibhaktArtha svayaM hyahiMsA svayameva hiMsanaM haya-hathi-rahANahivA hArAntarahRtahArAl heTThA majjhe uvariM heTThimagevajjesu a hetAvevamprakArAdau tAvevamprakArAdI 2/7 124/9 126/9 15/13 25/13 21/6 7/7 12/4 12/7 31/1 187/1 24/6 13/7 30/4 186/1 1/16 139/1 19/8 8/14 55/9 5/14 ha 37/1 28/3 6/4 5/7 5/6 88/9 296 151 191 191 232 217 135 145 102 146 15 59 136 147 115 59 259 45 159 240 175 240 18 85 101 152 126 182
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 297 220 gAthAnukramaNikA hedUdAharaNAsaMbhave hoti aNiyaTTiNo te hoti kamavisuddhAo hoti suhAsava-saMvara haMsamiva dhavalamamalaM 40 36/13 120/1 53/13 56/13 1/16 223 224 260