Dhatu Sangraha

Catalog link: https://jainqq.org/explore/020313/1

Page #1

Page #2
Achar પ્રસ્તાવના. આ ધાતુસંગ્રહ કો સંસ્કૃત ભાષા અને ગુર્જરભાષા ભણનાને ઘણું ઉપયોગી છે. ગર્જરભાષા સંસ્કૃત ભાષા ઉપરથી થઈ છે તે આ કોરા જણાવે છે. શબ્દનું મૂળ ધાતુ હોય છે, માટે શબ્દ જાણવાની પૂર્વ ધાતુ જાણો. ત્યાર પછી ધાતને આખ્યાત પ્રત્યય લાગીને ક્રિયાપદ બને છે અને ત્ પ્રત્યય લાગીને નામ બને છે તે જાણવું. કેટલા ક્રિયાપદના અને કેટલા નામના અપભ્રંરા ગુર્જરભાષામાં થયા છે અને કેટલાના નથી થયા તે જાણવું. તે સહુ આ કોશમાં જણાવ્યું છે. ગુર્જર શાબ્દોનાં મૂળ ખોળિયે છિયે ત્યારે તે મૂળ સંસ્કૃતમાં નિકળે છે. ભારતખંડી આર્ય લોકો પ્રથમ સંસ્કૃત ભાષામાં બોલતા હતા. તેજ સંસ્કૃતભાષાનું રૂપ કાલાંતરે પલટાતાં ગુર્જરભાષા પ થયું છે. “ન ડે શ્વાસ " આ વાક્યનું ગુર્જરભાષામાં જેમ નદી કાંઠે ગાય ચરે એવું રુપ થયું; એવાં જ ખીજ વાકયોનાં રૂપ થયાં છે. સંસ્કૃતમાં કેટલા ધાતુ છે અને તેનાં ક્રિયાપદ અને નામ કેવાં થાય છે અને તેનો ગુર્જરભાષામાં કે વિકાર થાય છે એ જાણવાને વાતે આ કોશ કરી છે. જે ક્રિયાપદના તથા નામના ગુર્જર ભાષામાં વિકાર નથી થયા તે નથી લખ્યા, અને થયા છે તે લખ્યા છે. હેમચંદ્ર પંડિતે પ્રાકૃત વ્યાકરણ કરેલું છે તેમાં સંસ્કૃત શબ્દ ઉપરથી જે રીતિને અનુસરીને પ્રાકૃત પ થાય છે તે રીતિના ઉત્સર્ગ લખ્યા છે, તેમાંથી જે ઉત્સર્ગ ગર્જર શબ્દોમાં ઉપયોગના છે તે ઉત્સર્ગ એકઠા કરીને અને ઉત્સર્ગ પ્રકરણ આ કોશના અંગરૂપ લખ્યું છે. આ ઉત્સર્ગ પ્રકરણ વાંચતાં શબ્દવિકારની રીતિ દયાનમાં આવશે. હવે ધાતુકરા સમજવાનું અને થોડો વિચાર લખિયે છિયે. પાણિનીય વ્યાકરણ, હેમ વ્યાકરણ અને બોપદેવ વ્યાકરણ આ ત્રણ વ્યાકરના ધાતુપાઠ જોઈ અમે આ ધાતુસંગ્રહ ઓ છે. પાણિનીય વ્યાકરણને અભ્યાસ ભરતખંડમાં ઘણે ચાલે છે માટે ધાતુઓના અનુબંધ અમે પાણિનીય વ્યાકરણ પ્રમાણે લખ્યા છે. વ્યાકરણમાં અનુબંધ ઉપર કાર્યને આધાર છે માટે ધાતુઓના અનુબંધ લખવા જોઇએ માટે અમે તે લખ્યા છે. વ્યાકરણમાં તો ધાતુ ભેગા અનુબંધ લખેલા છે પણ અમે તો ધાતુ લખીને તેના અનુબંધ તેની પાસે દિકપાલ ચિન્હવએ લખ્યા છે. અષ્ટાંત-પાણિનીય For Private And Personal Use Only

Page #3
પ્રસ્તાવના ધાતુ પાઠમાં જ આ પ્રમાણે અનુબંધ સહિત છે, તેમાં #fજી ધાતુ છે અને જ અનુબંધ છે. માટે અમે () આ પ્રમાણે લખ્યું છે. જે અનુબંધને માથે ( બ ) આ પ્રમાણે માથે ઊભી રેખા કરી હોય તે ઉદાત્ત અનુબંધ જાણો, અને જે અનુબંધ છે. (5) આ પ્રમાણે નીચે આડી રેખા કરી હોય તે અનુદાત્ત અનુબંધ જાણવો, અને જે અનુબંધને (4) આ પ્રમાણે માથે અને હેડ રેખાઓ કરી હોય તે સ્વરિત અનુબંધ જાણવો, આત્મપદી, પરપદી અને ઉભયપી એવા વિવિધ ધાતુ છે. તેની સંતા– મા. . . આ પ્રમાણે નામનો આધાર લખીને જણાવી છે. સંસ્કૃતમાં ધાતુને આખ્યાત પ્રત્યય લાગતાં વચ્ચે વિકરણ પ્રત્યય પડીને અગીચાર પ્રકારનાં ક્રિયાપદ બને છે માટે તેમના 1 ગ્વાદિ. 2 અદાદિ. 3 જુહોત્યાદિ. 4 દિવાદિ. પ સ્વાદિ. 6 તુદાદિ. 7 રૂંધાદિ. 8 તનાદિ. ક્રિયાદિ, 10 સુરાદિ. 11 કદિ એવા ધાતુઓના અગીયાર ગણુ કરાયા છે. તેમની સૂચના અમે એકડાથી તે અગીયાર લગી આંકડા લખીને કરી છે. જે ધાત્ર વેદમાંજ વાવરેલા છે તેમને વિદિક ધાતુ કહે છે તે જણાવવાનું અને કંપાલચિત્કવચ્ચે (વૈ૦) આ પ્રમાણે એકાક્ષર લખ્યો છે. કઈ ધાતુ ધાતુપાઠમાં ભણ્યા નથી પણ સૂત્રોમાં ભણ્યા છે તેમને સતધાતુ કહે છે. તે જણાવવાને અમે દિકપાલ ચિહવચ્ચે (સૌ.) આ પ્રમાણે એકાક્ષર લખે છે. ચુલુંપ વીજ ઈત્યાદિ કેટલાએક ધાતુ વ્યાકરણકાર એ સમાં કે ધાતુ પાકોમાં ભણ્યા નથી પણ તેઓ સંસ્કૃતમાં વવાય છે તેમાંના ધાતુઓ જેલા અમારા જાણવામાં આવ્યા છે તેટલા અમે લખ્યા છે. પાણિનીય ધાતુપાઠ અને હેમચંદ્રકૃત ધાતુપારાયણ એ બહુમાં ધાતુને સંસ્કૃતમાં જે અર્થ લખ્યા છે તે અર્થે અમે આ ગ્રંથમાં લખ્યા છે અને તને અર્થ ગુર્જર ભાષામાં લખે છે. તે પછી ક્રિયાપદ લખ્યું છે. સંસ્કૃતમાં પરપદનાં ક્રિયાપદ હોય છે તેમને તિઆદિક પ્રત્યય લાગે છે માટે અમે તેમનું પ્રથમ ક્રિયાપદ તિ લગાડેલુંજ વાનગી દેખાડવા લખ્યું છે. જેમ “મતિ” આત્મપદનાં ક્રિયાપદ હોય છે તેમને તે આદિક પ્રત્યય લાગે છે. માટે અને તેમનું પ્રથમ ક્રિયાપદ વાનગી દેખાડવા તે લગાડીને લખ્યું છે. જેમ-“ધ” ઉભયપદી એટલે બેહપદી ક્રિયાપદ છે તેને તિ અને તે એ બેહ લગાડયાં છે. નિની પાસે –આવી આડી રેખા કરીને તે લખે છે. જેમ-તે-તે આ વાંચીને જુવાર અને પતિ એવાં બે રૂપ સમજવાં. ઘણું અક્ષર લખવા પડે નહિ માટે આડી રેખા કરવાનો સંકેત કરે છે. ક્રિયાપદ લખીને તેને અર્થ ગુર્જર ભાષામાં લખ્યો છે. કેઈ ઠેકાણું કર્તા કમદિક લગાડીને ક્રિયાપદનું વાક્ય પણ કરીને લખ્યું છે. વાક્યમાં પ્રથમ ક્રિયાપદને પ્રયોગ કરે છે. વાક્યની પા For Private And Personal Use Only

Page #4
પ્રસ્તાવના સિજ તેને અર્થ ગુર્જર ભાષામાં લખે છે. ઘાતુ જો મિતુ હોય (મિતનું ચિન્હ (૫)આવું કરવું છે) તો પ્રેરણાર્થમાં તેનું રૂપ બદલાય છે. તે ક્રિયાપદને ખર્થ ગુર્જર ભાષામાં લખ્યા પછી ન–આ અક્ષર લખીને લખ્યું છે. સંસ્કત જાણનારાને આ ઉપયોગનું છે માટે લખ્યું છે. કોઈ કહેશે કે પ્રેરણાર્થે તે શું છે તે એ જે કરે છે અને કરાવે છે એવું બેલતાં જે કરાવે છે એ રૂપ છે તે પ્રેરણાર્થ છે. એવું સંસ્કૃતનું જ પ્રેરણાર્થ રૂપ થાય છે તે લખ્યું છે. જે ક્રિયાપદને અપભ્રંશ સંસ્કૃત ઉપરથી પ્રાકૃત થઈને પછી ગુર્જર ભાષામાં થયો છે તે આ પ્રમાણે લખ્યું છે. ઉદા–રતિ= = ફલે. એ ત્રણ રૂપિમાં પહેલું પ સંસ્કૃત છે, બીજું પ્રાકૃત છે અને ત્રીજું ગુર્જર ભાષાનું છે. ક્રિયાપદને અર્થ લખ્યા પછી ધાતુને ફક્ત પ્રત્યય લાગીને જે કૃદંત હપ થાય છે તિ લખ્યું છે. અને તેને અર્થ દિકપાલ ચિન્હ કરીને ગુર્જર ભાષામાં લખ્યો છે. જેમ–(નાન કોઈ શબ્દ સંસ્કૃત છે પણ ગુર્જરભાષામાં પ્રસિદ્ધ છે તો તેને અર્થ લખ્યા નથી. બે ત્રણ શબ્દનો એક અર્થ હોય તે તેટલા શોના સંખ્યા આકડા ભરીને તેમની છે તેમનો દિકપાલ ચિલ્ડમાં અર્થ લખે છે. જેમ– 1 દિન 2 જેટી ( દાસી) 1 34:, 2 ની ( ઝરે). જે રાષ્ટ્રને સંરકૃતિ ઉપરથી પ્રાકૃત થઈને ગુર્જર ભાષામાં તેને અપભ્રંશ થયેલો છે તિ શબ્દને અપભ્રંશ જાણવાને અમે આ પ્રમાણે લખ્યું છે. જેમનઇઃ= ==aa છે. ત્રાટ =તો તડ આ ત્રણ રૂપિમાં પ્રથમ રૂપ સંસ્કૃત છે, બીજું પ્રાકૃત છે અને ત્રીજું ગુર્જર ભાષાનું છે. એ પ્રમાણે સર્વત્ર સમજવું કઈ ખનું પ્રાકૃત અને ગુર્જર ભાષાનું રૂપ સરખું છે, તે તે શબ્દનાં બેજ રૂપ લખ્યાં છે. સગળા અને સંસ્કૃત વપમાં પ્રથમ વિભકિતના એકવચનનું જ રૂપે લખ્યું છે. કોઈ શબ્દ વ્યંજનાત છે તેની પ્રથમ વિભકિતના એક વચનમાં જન જાય છે ત્યારે તને મૂલ શખ સમજવા તે શબ્દના અર્થ લખવાની પૂર્વે તે વ્યંજન દિકપાલ ચિન્હમાં લખ્યા છે. જેમ—નામ(+સંજ્ઞા). હવે આ કામ મૂલ નામનું શબ્દ છે એવું જાણવું, એવું બીજે ઠેકાણે પણ જાણવું. કોઈ શબ્દમાં અક્ષરવિકાર એટલે અક્ષરપલટ થઈને બે શબ્દ એક અર્થના થાય છે ત્યારે તે બે શબ્દ વચ્ચે તે અક્ષર –પ્રત્યયાત લખીને રૂ૫ લખ્યાં છે. જેમ–જ-જીરઃ (કંઠ). એક શબ્દના ઘણું અર્થ થતા હોય તો તે અર્થ આંકડ ભરીને દિકપાલ ચિલ્ડમાં લખ્યા છે. જેમ—( 1 ઉત્પત્તિ 2 માલતી 3 બ્રાહ્મણદિ). દિપાલ ચિન્હવચ્ચે 40 આવું લખીને જે શબ્દ લખ્યો હોય તે લાટીન સમજવો, જેમ ( રજા સિરા) એ પ્રમાણે. હું કર હોય તે અંગ્રેજી જાણ For Private And Personal Use Only

Page #5
Achar For Private And Personal Use Only

Page #6
उत्सर्ग प्रकरण. संस्कृत शब्द बगडीने प्राकृत थया अने प्राकृत शब्द बगडीने गूर्जर शब्द थया तेनो प्रकार जाणवाने आ माकृत व्याकरण उपरथी उत्सर्ग प्रकरण रच्यं छे. कोई पण नियमने अनुसरीने शब्दविकार थाय छे, ए नियम आ प्रकरणमां छे. धातुसंग्रहमां आ उपयोगमा आवे छे. 1. संस्कृत शब्दमा रहेला ऐकारनो एकार प्राकृतमां थाय छे तेज कहि गुर्जर भाषामा पण रहे छे उ०--- सं० सैन्यं वैरं वैदिकः कैलासः एकैकं भैरवा प्रा० सेन्नं वरं वेदियो केलासो एकेकं भेरवो - એન વેર વિડિયો કેલાસ એકેક ભેરવ, 2. संस्कृत शब्दमा रहेला औकारनो प्राकृतमा ओकार थाय छे तेज गूर्जर भाषामा कहि रहे छे. उ० सं० यौवनं पौरुषं गौर औदीच्यः सौराष्ट्र: प्रा. जोबनं पोरुषं गोरुं ओदीचो सोरठो જોબન પોરસ ગેસ ઓદીચ સોરઠ 3. संस्कृत शब्दमा स्वरपासे असंयुक्त अने आदि विना बोजे ठामे क, ग, च, ज, त, द, प, य, व, एटला अक्षर आवे तो ते जाय छे अने तेने ठामे कहि य कारनो उच्चार थाय छे. सं० सूकरः सागरः मरिचं राजादनः कातरः प्रा० सूयरो सायरो मरियं रायाणो कायरो. T0 સયર સાયર મરિયું રાયણ કાયર. सं० सपादसप्त सिंहपुरं समयः देवरः. प्रा० सवासत्त सीहोरं समओ दियरो. गु० सपासात सीहोर समो 6i52. 4. उपर कहेला क कारनो कहि ग कार पण थाय छे. कर्करी = कर्गरी = करगर. काका कागो = काग.. For Private And Personal Use Only

Page #7
उत्सर्ग प्रकरण. 5. कहि संस्कृत शब्दना क नो ख थाय छे. कसति = खसइ = ५से. कीलः = खीलो = भालो. 6. स्वरपासे असंयुक्त अने अनादि एटले आदि न होय एवा ख, घ, थ, ध, भ एटला अक्षरनो ह थाय छे. . सं० नखरः मेघः कथयति बधिरः शोभते प्रा. नहरो मेहो कहइ बहिरो सोहइ गु० नह२ भेट मेरो सोहे. 7. स्वरपासे असंयुक्त अनादि 8 आवे तो तेनो ड थाय छे. खटी = खडी = ५डी. पटवासः = पडवासो = ५३वास. 8. स्वरपासे असंयुक्त अनादि ठ आवे तो तेनो ढ थाय छे. मठी =मढी मढी. पाठं = पे] = पेटुं. 9. केटला एक शब्दमा रहेला दनो ड थाय छे. दरः = डरो = 32. दर्भः = डम्भो = अन. 10. स्वरपासे असंयुक्त अनादि न आवे तो तेनो ण थाय छे. जमनं = जमणं = मधु, इंधनं = इंधणं = [ . 10 अ. स्वरनी पासे असंयुक्त अनादि प आवे तो तेनो व थाय छे. दीपाली = दीवाली = हवाणी. तापः= तावो = 1. गोपालः = गोवालो = गोवास. वापः= बाबो = मावी. 11. पदनी आद्यमा य अक्षर आवे तो तेनो ज थाय छे. यानं = जानं = न. यवा= जबो =.. याति = जाइ = 14 छे. यमः = जमो = भ. 12. श अने ष नो स थाय छे. शब्दः = सद्दो = साह. शर्करा = सक्करा = सा४२. पौरुषं = पोरस = पोरस. पौषः = पोसो = पोस. 13. अनुस्वार पासे ह होय तो तेनो ध थाय छे. __संहारः = संघारो = संघा२. 14. षट् शब्दना प नो छ थाय छे. षट्-छ = 7. षष्ठः- छटो = 8o. For Private And Personal Use Only

Page #8
Ah Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir उत्सर्ग प्रकरण 15. क्ष नो ख थाय छे, काह छ अने झ पण थाय छे. लाक्षा = लक्खा = सा५. द्राक्षा = दक्खा = द्रा५. अक्षरं = अछर = 2572. क्षीणं = झीणं = श्री. 16 क अने स्क एबे संज्ञाशब्दमां होय तो तेनो ख थाय छे. पुष्करं = पोक्खरं = पोप२. स्कंधा= खंधो = Mis. 17. हवनीपासे श्च अने स आवे तो तेनो छ थाय छे. पश्चिमः = पछिमो = पछिम. मत्सरः- मच्छरो = भ७२. 18. द्य, य्य, र्य एटला संयुक्ताक्षरनो ज्ज थाय छे. अद्य = अज्जो = मान. शय्या = सेज्जा = से. कार्य = कर्ज = न. 19. ध्य अने ह्यनो ज्झ थाय छे. सिध्यति = सिज्झइ = सी. गुह्यं = गुन्झ = ई. 20. तनो दृ थाय छे. अने तनो पण दृ थाय छे. . मृत्तिका = मट्टिआ = भारी. वर्त्तिः= बट्टी = पाच्य (पानी) 21. ष्ट ने स्थाने दृ थाय छे. मष्टिः= मुट्ठी = भु४५. दृष्टं = दिलं = सी. 22. द्धनो ढ थाय छे. वृद्धः = बडो = 54. बर्द्धमानः = वड्रमाणो = १८वा. 23. ज्ञ नो ण थाय छे. राजी = रणी = 29. आज्ञा = आणा = मा. 24. स्त नो स्थ थाय छे. हस्तः= हत्थो = हाथ. प्रस्तरः= पत्थरो = ५थशे. 25. पनो फ थाय छे. ___शष्पं = सप्फ = // 4. बापः = बप्फो - मा. 26. व्हनो भ थाय छे. जिव्हा = जिम्मा = 7. विव्हलः = विम्भलो = पानस. 27. पण, ल, क्ष्ण ए अक्षरोनो हु थाय छे. उष्णकालः = उहालो = areluo. स्नाति = हाइ = हाय. तीक्ष्णं = तिह = तनु. For Private And Personal Use Only

Page #9
उत्सर्ग प्रकरण. 28. संयोगनी पूर्व क, ग, ट, ड, त,द, प, श, ष, स एटला अक्षर आवे तो ते लोपाय छे. सं० रक्तः दुग्धं षट्पदः खड्डः उत्पलं मनः प्रा. रत्तो दुद्धं छप्पओ खग्गो उप्पलं मोग्गो. go રાત દુધ છો ખાગ ઊપલું મોગ. सं० सुप्तः स्मशानं गोष्ठिः स्नेहः लसा प्रा० सुत्तो मसाणं गोष्ठि नेहो नसा T0 સુતો મસાણ ગેઇષ નેહ નસ 29. म, न, य एटला अक्षर संयोगमा प्रथमाक्षर पछी होय तो लोपाय. युग्मं = जुग्गं == 1. नमः= नग्गो = नागो. शल्यं = सलं = सास.. 30. ल, ब, र एटला अक्षर संयोगमा उंचे के नीचे होय तो लोपाय. वल्गं = बग्गंq. शब्दः= सद्दो = साह. अर्कः= अको = मा. चक्रं = चक्कं = न्या. 31. र्श अने र्ष ए संयुक्त छे तेमना पूर्व अक्षरमा इ थाय. आदर्शः= आरिसो = मारसे वर्ष = वरिसं = १२स. 31. कोइ शब्दमा र्य एवो संयुक्ताक्षर होय तेना पूर्वाक्षरमा इ थाय भार्या = भारिजा = मा२०१. 32. त्र प्रत्ययने स्थाने हि थाय छे, यत्र = जहि = ह. तत्र = तहि = तहि. कुत्र = कहि = हि. अत्र = अहि = महि. 33. संस्कृतमा स्वार्थमा क प्रत्यय थाय छे तेने स्थाने माकृतमां काहे ल अने कहि ड थाय छे. सं. नवकः एककः अंधकः वत्सकः पुच्छक प्रा० नवलो एकलो अंधलो वच्छडो पुच्छडं | નવલે એક આંધલ વાછડે છડું. 34. वक्र आदिक शब्दोमा मथम खरने माथे अनुस्वार थाय छे. वक्र- वकं . त्र्यसं= तंसं =तiसुं. कर्कोटककोडं- ओ . For Private And Personal Use Only

Page #10
उत्सर्ग प्रकरण. 35. श, ष, स, ए अक्षरोमां मळेला य, र, व, श, ष, स एटला अक्षर होय तो ते लोपाय अने तेनी आद्यना स्वरने दीर्घता थाय छे. शनो य-नश्यति = नस्सइ = नासे. शनो र--विश्राम्यति = वीसमह = वीसभ. शनो व-पार्श्व ___= पासं = पासुं. षनो य-मनुष्यः = माणूसो = भाणुस. षनो र-घर्षति = घासइ = धासे. सनो य-त्रस्यति = तासइ = त्रास. सनो र-विश्रभः = वीसंभो = पीसंमो ( विश्वास ) सनो स-निस्सारः = नीसारो = नीसा२. टीका-माकृत भाषामां तो उपर कहेला नियममाज संयुक्त अक्षरमाथी एक अक्षर जतां पूर्वस्वरने दीर्घता थाय छे पण गूर्जर भाषामां तो घणाज संयुक्ताक्षरमां एक जता पूर्व खरने दीर्घता थाय छे उ०. सं० कर्म धर्म उत्पलं दुग्धं सप्त आर्द्र प्रा० कम्म धम्म उप्पलं दुद्धं सत्त अदं નું કામ ઘામ ઉપલું દૂધ સાત આદું 36. शय्या आदिक शब्दोमा आदि अकारनो एकार थाय छे. सं० शय्या वल्ली उच्चारः उत्करः प्रा० सेज्जा वेल्ली उच्चरो उकेडो गु से पेय जये। (वि) से (१४२से ). 37. संयुक्त अक्षर होय तेनी पूर्वनो स्वर दीर्घ होय तो माकृतमा हस्त्र थाय छे. पछी गूर्जर भाषामां तो पूर्व खरने दीर्घता थाय छे. सं० कार्य खाद्यं वाद्यं बाष्पः वार्दलं प्रा० कज्ज खजं बज बप्फो बद्दलं To કાજ ખાછું વાજું બાફ વાદલું 38. आदि इ कारनो संयोगपासे होय तो ए कार थाय छे. पिंडः = पेंडो = डो. तित्तिरिः= तेत्तरो = तेतरो. 39. निर् उपसर्गनो र जाय अने नि ना इकारने दीर्घता थाय. निःसरति = नीसरह = नीसरे. For Private And Personal Use Only

Page #11
उत्सर्ग प्रकरण.. 40. द्वि शब्दने बि, द, दो, एवा आदेश थाय छे. द्विगुणः = बिउणो = समो. द्विजातिः= दोआइ = ६या. 41, संयोगपासे आवे तो आदि उनो ओ थाय छे. सं० मुद्रः मुस्ता पुद्गलं कुद्दाला प्रा. मोग्गो मोत्था पोग्गलं कोदालो | મોગ મોથ પગલ કેરાલો 42. उपरि अध्ययना उने ठामे अ थायछे. सं० घोटोपरि घटोपरि शिक्योपरि प्रा० घोडापरि घडापरि सिक्कापरि 5. ઘોડા પર ઘડા પર સીકોપર 43. केटलाएक शब्दोमां आदि ऋकारनो अ थाय छे. घृष्टः घटो-धो कृष्णः= कण्हो= . नृत्यं नच्च नाय. 64. केटलाएक शब्दोमां कारनो इकार थाय छ. शंगकं = सिंगडु = सिंगई. दृष्टं = दिलु = . 45. केटलाएक शब्दोमा ऋकारनो उकार थाय छे. वृद्धः = बुडो = पूढी, पृष्ठं = पुढे = 59. 46. दृश्वातुना दृनो रि थायछे. सदृक्षा- सरिक्खो = समो. 47. अब अने अप उपसर्गना आदिस्वरनो पर एवा सस्वर व्यंजन सहित औ थायछे. सं० . अवच्छादयति अवदारितः अपवरकः प्रा० ओछाडइ आदालियो ओवरडो गु० भोछाछ मोल्यो (मोयो) मोरसे. 48. त्यनो च्च थाय छे. नृत्यं = नचं = नाच. सत्यं = सच्चं = साच. 49. विशति आदिक शब्दोनो अनुस्वार माकृतमा माय छे. विशतिः = वीसा = पीस. संस्कार:= सक्कारो = 42. 50. महाराष्ट्र शब्दमा आदि आकारनो अ थाय छे अने ह, र, नी बदली थाय छे. महाराष्ट्र:= मरहठो = भरेतो. For Private And Personal Use Only

Page #12
उत्सर्ग प्रकरण. 51. श्यामाक शब्दना मकारमा आकार छे तेनो अ थायछे. श्यामाकः = सामओ == सामो. 52. . पारापत शब्दना र मां आकार छ तेनो एकार थाय छे. परापतः = पारेवओ = पारेवो. 53. स्वपधातूना अकारनो औ अने उ थाय छे. स्वापति = सोवइ; सुवइ = सुपे. 54. पक्तिवाचक आली शब्द छ तेना आनो ओ थाय छे. आली = ओली == भोण्य. 55. किंशुक शब्दना आदि इकारनो एकार थाय छे. किंशुकं = केसुअं = सु. 56. हरिद्रा शब्दना इकारनो अकार थाय छे, आनो इ थाय विकल्पे. हरिद्रा = हलद्दा = 656, हरिद्रा = हलदी = 64. 57. बिभीतक शब्दना आदि इकारनो अकार थाय छे अने बीजा ईनो ए थाय छे बिभीतकः = बहेडओ = मेहेडी ( 7.) 58. तित्तिरि शब्दना रिमां जे इ कार छे तेनो ओ थाय छे. तित्तिरिः = तेत्तरो = तेतरो. 59. सिंह, त्रिंशत्, विंशति शब्दना इकारनो ई थाय छ, विंशतिनो ति जाय छे. सिंहः = सीहो = साह. त्रिंशत् = तीसा = तास. . विंशतिः = वीसा = पीस. 60. नूपुर शब्दना उनो ए थाय छे. नूपुरं = नेउरं = ने५२. 61. कूष्माण्डी, तांबूल, गुडूची ए शब्दोमा उनो ओ थाय छे. कूष्माण्डी = कोहली = ओही. तांबूलं = तंबोलं = तपोल. गुडूची = गलोइ = गो.. 62. स्तंभ शब्दमां स्तनो ख विकल्पे थाय छे. स्तंभः = खंभो = लो... For Private And Personal Use Only

Page #13
उत्सर्ग प्रकरण 63. कपर्द, विछर्द, मर्दित, ए शब्दोमा र्दनो डु थाय छे. कपर्दः = कवडो- डो. विछर्दः= विछड़ो= (१७ओ. (1 भूये). मर्दितः = मडिओ = भडिमो. ( मेनन 552 ). 64. पञ्चदशन् शब्दमां ञ्चनो ण थाय छे. पञ्चदश = पणरह = पन्न२. 65. पर्यस्त शब्दमां स्तनो दृ थाय छे अने र्य नोख थाय छे. पर्यस्तः = पलट्टो = पासटो. 66. अनो प्प थाय छे. कुालं = कुप्पलं = 58. 67. अर्ध्व शब्दमा संयुक्तनो भ थाय छे. उर्च = उम्भं = मुं. 68. कुष्माण्डी शब्दमा मनो ह थाय अने ण्डनो ल थाय छे. कूष्माण्डी = कोहली = ओही. 69. आत्मन् शब्दना त्मनो प्प थाय छे. __ आत्मा = आप्पा = मा५. 70. ताम्र अने आन शब्दना मनो म्ब थाय छे. तानं = तम्बं = तij. आम्नः = अम्बो = मांगो. 71. न्म, स्म एमनो म्ह थाय छे. यष्मत् - तुम्ह = भ. अस्मत् = अम्ह = मम. 72. तीक्ष्ण शब्दनो ण विकल्पे जाय छे. तीक्ष्णं = तिक्खं = तीयुं. तीक्ष्णं = तिणं = ताठे. 73. अश्रु अने श्मशान. शब्दना आदि अक्षर जाय. मथु = मंसू = 97. श्मशानं = मसाणं = मसा. 74. स्नेह अने अमि शब्दमा संयुक्तना प्रथमाक्षरमां अ थाय. स्नेहः = सणोहो = सनेह. अमिः = अगणी = मगनी. 75. वाराणसी शब्दमा रणनी बदली थाय छे. वाराणसी = वाणारसी= पनारसी. For Private And Personal Use Only

Page #14
उत्सर्ग प्रकरण. 76. लघुक शब्दमा घनो ह कन्या पछी ह ल नो बदली थाय छे. लघुकं = हलुआं = . 77. भगिनी शब्दमा बहिनी एवो अपभ्रंश थाय छे. भगिनी = बहिणी = मेडेनी. 58. वृक्ष शब्दनो रुक्ख एवो अपभ्रंश थाय छे. वृक्षः = रुक्खो = 65.. 79. मलिन शब्दमां ननो ल थाय अने न जाय. मलिनं = मइल = भलुं. 80. बहिस् शब्दना अकारने दीर्घता थाय छे अने सनो र थाय छे. ___ बहिस् = बाहिर = 482. 1. गृह शब्दनो घर एवो अपभ्रंश थाय छे. गृहं = घरं = 52. गृहधनी = घरधणी = 5259ii. - 82. का प्रत्ययने स्थाने इअ थाय छे. धामत्वा - मामा धामित्वा = भमिअ = लभी. 83. इदमर्थमा संस्कृतमा जे प्रत्यय थाय छे तेने स्थाने केर आ देश भाय छे. युष्मदीयः = तुम्हकेरो = तुमारो. अस्मदीयः= अम्हकेरो = समारो. 84. संस्कृतमा स्नेह ए अर्थमा नामथी तैल प्रत्यय थाय छे. तेनो एल थाय अने नामनो छेलो स्वर जाय. फुल्लतैलं = फुलेलं = पुसख. चंपतैलं = चंपेलं = पेस. धूपतैलं = धूपलं = पेल. 85. अकारांत पुलिंगे जे नाम होय तेने प्रथमा विभक्तिना एकवचननो प्रत्यय लागे तो तेनो ओ थाय छे, नामना छेडानो अ जाय छे. घटः = घडो = धरो. नीचः = नीचो = नीयो. पिंडारः = पिंडारो= पीजरो. एरंडः = एरंडो = मेरो. For Private And Personal Use Only

Page #15
उत्सर्ग प्रकरण 86. अकारांत नामने प्रथमा विभक्तिन बहुवचन लागे छे. त्यारे विसर्ग आय छे. घटा घडा = 555. एरंडाः= एरंडा = म२७५. 87. भू धातुने हो एवो आदेश थाय छे. भवति - होइ - होय. 88. स्त्रीलिंगे दीर्घ इकारांत नाम होय छे तेनो अपभ्रंश नामनी प्राकृत भाषामां काहि हस्खता थाय छे. गौरी = गोरि = भो२८. गर्गरी = गग्गरि = // 25. 89. स्त्रीलिंगे आकारांत नाम होय ते अपभ्रंश नामनी प्राकृतभाषामा कहि अकारांत थाय छे. लाक्षा = लक्खा = बाप. लसा - नसा = नस. रेखा = रेख = 25. भिक्षा = भिक्ख = मा५. 90. अपभ्रंश नामनी प्राकृत भाषामा कोइ स्वरने स्थाने कोइ स्वर थाय छे.. लशुनं = लसणं = सस. शकुनः= सकण = सन. 91. प्राकृतमा पण संस्कृतनी पेठे संधिकार्य थायछे. कुंभकार:= कुंभारो =दुलार. लोहकारः- लोहारो = दोला. आ उदाहरणोमां क् गया पछी अ-आ ए बेन सधिकार्य थयु. टीका-प्राकृतमा संधिकार्य कहि नथी थतुं पण गूर्जर भाषामा हवणा केटलाएक वर्षथी थाय छे. पंडितः = पंडिओ = पंडयो. पूजितः = पूजिओ = पृन्यो. खडितः = खंडिओ= ५यो. मंडितः= मंडिओ = मंऽयो. . क्रियापदोमा तगेयलं रूप प्राकृतमां तो तेज रहे छ पण तेनो हवणा गूर्जर भाषामां तो केटला वर्षथी संधिकार्य करे छे. शोभते = सोहइ = सोई. सेवते = सेवइ = सेव. फलति = फलइ = इले. वलति = बलइ = पलः For Private And Personal Use Only

Page #16
उत्सर्ग प्रकरण. 92. गुडूची गुरुक इत्यादि शब्दोनां आदि उकारनो अ थाय छे. गुडूची = गलोइ = गयो. गुरुकः = गरुओ = १२यो. '93.. देवर शब्दमां एकारनो इकार थाय. देवरः- दिअरो = [652. 94. गो शब्दना ओनो आइ थाय छे. गौः गाई = गाय. 95. नौ शब्दमां औनो आव थाय छे नौः= नावा = नाव. 96. त्रयोदशन् इत्यादि संख्या शब्दोमां आदि स्वरनो पर अने सखरव्यंजन सहित ए थाय. त्रयोदश = तेरह = 2. त्रयोविंशतिः= तेवीसा = तेवीस. ' त्रयस्त्रिंशत् = तेतीसा = तीस. 97. कदली शब्दमां आदिस्खरनो पर अने सस्वरव्यंजनसहित ए थाय. . कदली = केली = 365. कदलं = केलं = गुं. 98. कर्णिकार शब्दमा इनो सस्वरव्यंजनसहित ए थाय. कर्णिकारः = कण्णेरो = शेरो. (स ). 99. पूतर, बदर, पूगफल ए शब्दोमां आदि सस्वरनो पर सस्वर व्यंजनसहित ओ थाय. सं० पूतरः बदरं पूगफली पूगफलं. प्रा० पोरी बोरं पोप्फली पोप्फलं. गु० पोरो (MAT) मोर शेली शेस. 100. लवण, चतुर्गुण, चतुर्थ, मयूर, चतुर्दश ए संस्कृत शब्दोमां आदिस्वरनो पर सस्वरव्यंजनसहित ओ थाय अने अउ थाय. ___ सं० लवणं चतुर्गुणः चतुर्थः चतुर्थी मयूरः चतुर्दश प्रा० लोणं चोगुणो चोथो चोथी मोरो चउदस गु० 1. योगयो योथो योग्य. भोर 24 101. स्वरपासे असंयुक्त अनादि ड आवे तो तेनो ल थाय तडागः = तलाओ = तलाव. गुडः= गुलो = गोल. For Private And Personal Use Only

Page #17
उत्सर्ग प्रकरण. 102. प्रत्यादि शब्दोमा त नो ड थाय छे. सं० प्रतिपदा * पताका बिभतिकः हरीतकी पति. प्रा० पडिवया पडाया बहेडओ हरडई पडइ. |પડવે પડાઈ બહેડે હડે પડે. 103. सप्तति शब्दना त नो र थाय छे. सप्ततिः= सत्तरी = सित्तर. 104. अतसी अने सातवाहन शब्दमा तनो ल थाय छे. अतसी = अलसी = मसी. सातवाहनः = सालवाहणो = सातवाहन. वितस्ति अने वसति शब्दमां त नो ह थाय छे. वितस्तिः= विहत्थी बेहेत्य. वसतिः= वसही सही (12). 106. शिथिल शब्दना थ नो ढ थाय छे. शिथिलं = सढिलं = सी. 107. संख्यावाचक शब्दमां द नो र थाय छे. द्वादश = बारह = मार. त्रयोदश = तेरह = ते२. 108. दोहद शब्दना द नो ल थाय छे. दोहदः= दोहलो = बोहयो ( नानो मनो२५ ). 109. औषध शब्दना ध नो ढ थाय छे. औषध = ओसढं = मोसा. 110. निंबक शब्दना न नो ल थाय छे. निंबकः = लिंबडो = लिंगले. 111. केटला एक शब्दोमां प नो फ थाय छे. सं० पाटयति पनसः परुषं पाशः परशः प्रा० फाडइ फणसो फरुसं फासो फरसी. गु० ३२स ३२सुं शंसो ३२सी. 212. प्रभूत शब्दमां प नो ब थाय छे. प्रभूतं = बहुतं = 41. For Private And Personal Use Only

Page #18
उत्सर्ग प्रकरण 113. पापद्धि शब्दना बीजा पकारनो र थाय छे. पापद्धिः= पारधी = ॥२वी. 114. युष्मद् शब्दना य नो त थाय. युष्मादृशः = तुम्हारिसो = तभाशसो 115. हरिद्रादि शब्दोमां असंयुक्त र नो ल थाय छे. हरिद्रा - हलद्दा = स. 116. यष्टि शब्दमां यनो ल थाय छे. यष्टिः= लठि = थाही. 117. स्वम शब्दना व नो म थायं छे. स्वमा सिमिणो = सम[. 118. भाजन शब्द अने राजकुल शब्दना सस्वर जनो लोप थाय छे. भाजनं = भाणं = मा. राजकुलं = राउलं = 15. 119. उदुम्बरक शब्दनो दु लोपाय छे. उदुम्बरकः= उम्बरडो =6भरी.. 120. चत्वर शब्दमां त्वनो च थाय छे. चत्वरं = चच्चरं = याय२. 121. स्त्रीलिंगे आकारांत नाम कहि ईकारांत थाय छे. रक्ता = रत्ती = राती. धवला = धोली = धोती. लंबा = लंबी = लांमी. वक्रा = वंकी = वां सारा = सारी = सारी. 122. संस्कृतमा व्यंजनांत शब्द होय छे तेनो प्राकृतमा छलो व्यंजन जाय छे. षट् = छ = छ. जगत् = जग = ग. मनस = मन = भन. शिरस्- सिर = सि२. हेमचंद्र कविकृत प्राकृत भाषानुं व्याकरण छे तेमाथी आ उपर लखेंला उत्सर्ग कहाड्या छे ते वांचतां संस्कृतना अपभ्रंश आ रीतिए थाय छे ते जणाय छे. For Private And Personal Use Only

Page #19
धातुसंग्रह. अक्, (अ.म्) प. 1. कुटिलायां गतो. वाई याल, अकति यालेछ. गौ- अकयति वा यसापेछ. अक् (इ) आ. 1. लक्षणे. मिन्द-मेधा ४२पुं. अंकते वर्ष नरः न२ - सहने मांछे. अंकते = अंकई = मा. अंकः = आंको = भांड. अंककः = अंकडो = मांस. अंकितः = अंकिओ = मायो. अंकनी = अंकणी = wizen. अंकुरः (ई९). अंक, (उ) 10. पदे लक्षणे च. 1 7 // नरपुं. 2 (4-6 42j. अंकयति- ते 3 भरे थे. इ० अंकः = आंको = is. अक्ष, () प. 1. व्याप्ती संघातेच. 1 व्यापy, 55. 2 मेई 5j. अक्षति अक्ष्णोति विभुः विनु यापे छ. अक्षः- (1 हेनुं आड. 2 पासा ) अक्षम्,. (संयबा२) अक्षीवम् ( सामुद्रसपा ) अक्षरम् (11, 2 भाक्ष. 3 24.4 / 21. 4 घय). अग (अम्) प. 1. कुटिलायां गतो. वां यास. अगति पाठ यालेछ. गौ अगयति. पाठ लावले. अगः (सा५) अग्रम् (24) अगस्तिः (*(प) अगरु (मगरयन). अग् (इ) प. 1. गत्यर्थः पुं. अंगति गृहं नरः न२. धे२ यछे. अंगार: रो. अंगारकः (भंगणवा२). अंगम् = अंग (5151) 1 अंगुरि.. लखे 2 अंगुलिः. 3 अंगुली (मागणी) 1 अंगनम्. 2 अंगणम् (मा ) अमिः अग्गी = भाग्य. [ला. इमिस्] अगद, प. 11. नीरोगत्वे, रोगरहित 42\. नीराजी 42. अगति रोगिणं वैद्यः वैद्य रोगाने रोग २हित ४२छे. अगदः भौषध. अगदंकारः ( वैद्य ). अंग, उ. 10. पदे लक्षणे च. 1 1 ०२युं. 2 यि-६ 42. अंगयति-ते / नरेछ, इ०. अंगम्=in. For Private And Personal Use Only

Page #20
Ah Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir धातुसंग्रह. अघ (इ) आ. 1. गत्याक्षेपे. गतेराक्षेपो निंदा, वेग आरंभ उपलंभोवा. 1 निंच ચાલવું. 2 વેગે ચાલવું. ર ચાલવાનો આરંભ કરવો. 8 ચાલને અનુભવ 4231. अंघते. निंध याले थे, इ०. अच, (उ) उ. 1. गती याचने च.१०.२ . अचति-ते.॥छे, इ०. अच, (ई) उ. 1. गतौ याचने च.१ 4. 2 . अंचति-ते. यछे, इ०. अंच, (उ) उ. 1. गतो याचने च. 1 पुं. 2MA. अंचति-ते ग्रामं नरः 12 // जय छ, इ०. . अंच, (उ) प. 1. गतिपूजनयोः 1 पुं. 2 5v. अंचति, जयछे, इ०. प्राची (पूर्व ), अवाची (दक्षिण दि२॥), प्रतीची (पश्चिम ), उदीची (त्तरहिशा).१ पर्यकः, लत्वे 2 पल्यंकापल्लंगो पसं. अंच, (उ) उ 10 विशेषणे. विशेषणमतिशयः गुगु वर्गा, अर्थ धाओ खो. अंचयति-ते; अर्थ व्यक्ती करोतीत्यर्थः, अर्थ उधाओ४२ छ,' अज, (अ) प. 1. गतिक्षेपणयोः 1 .234, शेर. अजति.यछे इ०. समाजः पशुविना भनुयाहि पालिसमूह; उदाजः, पक्षिसमूह; समज (पशुसमूह); अजः (54); अजा, (5431) आजनम्, (याम) अजिरम् (म), 1 व्यजः, 2 व्यजनम् ( वाण). अज, (इ) उ. 10. भाषार्थे भासाथै च. 1 मोल, 2 5. अंजयति-ते. मोतछे. इ०; व्यंजयति-ते; व्यंजनम् (मोक्ष) व्यंजना, व्यंजका, व्यंग्य. अंज, (अ) प. 7. व्यक्तिम्रक्षणकान्तिगतिषु. व्यक्तिः प्रकटता. म्रक्षणं घृतादिसकः 1 54 42j; 2 धृता सिंय, यो५७; 3 427g; 4 जबु. अनक्ति, व्यक्ति, 548 42 छे, इ०.अजनम्, नेत्रशो५ मा. व्यजनम् (धृत५ त* यो५७) अभ्यजनम् (पादुतेर ) निरंजनम् * (निर्दे५) अक्तः (योपडे ) घृताक्तः (धृते यो५८) आज्यम् (घी) व्यक्त (स्पष्ट) अव्यक्तः (1254) व्यक्तिः (स्पष्टता) अंजः (स+यो५७) अंजाले: (1340 हाथ.) अद, (अ) प. 1. गतो. 1, जवं. 2, लमपुं. अटति. जय, इ०. अटनम् (भ्रमण) देशाटनम्, पर्यटनम्, 1 अटविः 2 अटवी (5255) 1 अटनिः २अटनी (धनुषनी येय) 1 धाटिः 2 धाटी = धाडि = घाय. आटिः माडि = माय (४खनी से भी). For Private And Personal Use Only

Page #21
धातुसंग्रह. भट्ट, (अ) आ. 1. अतिक्रमहिंसनयो. अतिक्रम उहंधनम्. 1 ओलंगवं. 2 हवं. अदृते.. 1 मालधुछे, इ०. अट्टः,२ अट्टालः 3 अट्टालक (पुर) अट्टाली = मणी. अर, (अ) उ. 10, अनादरे. मना६२ ४२वो. अति-ते, मना छे. 1 अट्टः, 2 अट्टा (मु२०४. अस्, (इ) आ. 1. गती. यु. अंठते. यछे. अंठः (गमन). अड, (अ) प. 1. उद्यमने. वयो। ४२वो. अडति नरो धनाय. न२ घन साई अयो। 422. अडति = अडइ = मरे (बासु 26). 1 व्याडः, लखे 2 व्यालः ( 1 सप, 2 हिंखपशु). अडु, (अ) प. 1. अभियोगे. 1 मा ४२वी, सामुंय. 7.2 महमुत प्रभ७. 3 424ii. अड्डति- सार्नु रेछे, इ०. अड्ड:- आडो. 'अडनम् (दास). अण, (अ) प. 1. शब्दे, 2 / 58 ४२वो. अणति, 206 ४२.छ. 1 मशिः . 2 219 (1 प्रायो, 2.4ii ) अणु: ( ४६म ) अंडम् = आंड = /.. अण, (अ) आ. 4. पाणने. प्राणनं जीवनम्.-७५. अण्यते. छे प्राणः, प्राणी, प्राणनम् (41). अत्, (अ) प. 1. सातत्यगमने, सातत्येन गमनं, नित्यगतिः निरंत 4. अवति विश्वमीश्वरः, विर विश्वने निरत२. पामेछे. आल्मा ( न्+१ 71, 2 परमेश्व२) पदातिः (पागो.) अतिथिः (आयओ) अतसी = मसी. अत्, (इ) प. 1. बंधने. मij. अंतति चोरं राजा. राज योरने माधछे. अंतः, अंतकः (1 मांधना२, 2 ना२।४।२४). भद्. (इ) प. 1. बंधने. मांध. अंदति माधछ. अंदः (धन) अंदूः (हाथीने 5o माधवानी सzn.) भद, (अ) प. 2 भक्षणे. नक्ष 42j, पा. अत्ति, पायछे अन्नम्. ग्री० __ एंड. ला एड्. इं० ईट् अत्रिः (+षि) अछम् = म (निर्मज) अदनम् बंध, उ. 1. दृष्टयुपघाते, नेत्रना। 425i, अंधयनि-ते, नेत्र // 2 // 42 छे. अंधा धा = धम् = मधो-धी-j. अंधकारं = अंधारूं. अंधः (यो.) भन, (अ) प. 2 प्राणने प्राणनं, जीवनम्, 71. अनिति, प्राणिति. छे. For Private And Personal Use Only

Page #22
धातुसंग्रह माणः प्राणी, अन्यः [ला० आल्यस् ] अन्नम्, अनः ( स् + oug.) अनिल (वायु). भन्, (अ) आ४. माणने. 75, अन्यते क्लेशेन भिक्षुःलिससे वे छे. अब, (इ) आ. 1. शब्दे. 2006 ४२यो, मोल. अंबते बालः मास मोल छे. अंबा ( 1 पार्वती,२ भाता ) अम्लः-म्ला-म्लम्. ( 9), अंबकम् (नेत्र). ध्यंबकः ( शि). अंबर, प. 11 संभरणे. 31 शत्य वा२५ 42. अंबर्यति मियां मियः प्रिय પ્રિયાનું ધારણ પોષણ કરે છે. भभ, () आ. 1. शब्दे, 2006 ४२वो. अंभते श६ 42 छे. अंभः (स४ि५). भन्न, (अ) प. 1 गतो. ज. अभ्रति यछे. अभ्रम् = भान (मेघ). अनकम् ( 254), अभिः (होडी सावता ही पानी पानी मोहाणी मानसी). अम, (अ) प. 1. गतिशब्दसंभक्तिषु. संभक्तिर्भजनम्. 14, 2 206 ४२वो, 3 लायु, सेव. अमति जयछे इ०. आमः-मा-मम् (j), अंतः. आनः= अंबो = मामा. 1 अंत्रम्, 2 अंत्रकम् = मात्र. अमत्रम् (पास). अंशः, अंभः (स् + पा९१), अंहः (स् + पा९l), अंबा (1 पार्वती, 2 माता). अंगम् (2012). अंबरम् (ख). अमित्रः (शत्रु). अम, (अ) उ. 10. रोगे. पी.पुं. आमयति-ते ज्वरः शरीरम्. रोग २।३२ने पाउ छ.१ आमः, 2 आमयः (1), अर्थमा (मन् + अ). अय, (अ) आ. 1 गतो. v. अयते, *पलायते. यछे. 1 अयनम्, 2 पलायनम् (गमन). उदयः, उदयनम्, दक्षिणायनम्, उत्तरायणम्, अयः (स्+ दोह), सहायः (सप), उपायनम् (सांस्य), पारायणम् (साध्ययन). भरर, (अ) प. 11. आराकर्मणि आरा, प्रतोदः तत्करणकं कर्म आराकर्म - मार धोयपी. ५रायो धोयपी. अरयति रथी २था ५॥णी धोयेछे. अर्क. (अ) उ. 10. स्तवने तपनेच. 1 स्तुति १२वी.२ता५ ४२वो, 42y __अर्कयति-ते स्तुति २छ इ०. अर्कः (सूर्य). धर्ष, (अ) प. 1. मूल्ये. भूख 42j, अर्घति भूब . अर्घः (मध्य), समर्थम् = (साँधु), महार्षम् (भोधु), अनर्घः (अमूल्य). अच, (अ) प.१. पूजायां दीप्तौ च 1 पृng, सेव.२५g, अर्चति= अर्चह = मार्थे. अर्ध्यः (55), अर्चा (पू.), अर्यनम् (पून). आर्चित: - अर्चिओ = अयो. अर्कः (सूर्य), अर्चिः (1 मि, 2 पास). *परा उपसर्गनो रनो ल. For Private And Personal Use Only

Page #23
धातुसंग्रहा अर्च, (अ) उ. 10 पूजायाम्- पू. अर्चयति-ते पूले छ. अचंति, अर्चा' __ अर्चनम्, आर्चतः= अर्चिओ == भयो. अर्ज, (अ) प. 1. अर्जने. मन 42, मा. अति धनम् धनमाय छ. 1 अर्जनम्, 2 उपार्जनम् (भा), अर्जुनः (1 पांडव, 2 मानक्ष. 3 धोj, e my), og (125). अर्ज, (अ) उ. 10. प्रतियत्ने अर्जने च. प्रतियत्नः संस्कारः, 1 सुधारj, 2 मेण 4. अर्जयति-ते. सुधारे थे. अर्जयति-ते द्रव्यम् धाभाय छे. अर्जनम्, उपार्जनम्, अर्जितम्. अर्थ, आ. 10. उपयाचायाम. भाग, MPuj. अर्थयते, अर्थापयते गये थे. अर्थः (1 धन, 2 वा२५, 3. प्रयोग). 1 अर्थना. 2 मार्थना (जन्यना). अर्द, (अ) प. 1. पीडागतियाचनेषु. 1 ५ऽयुं, 24. 3 . अर्दति साधु दुष्टः 64 साधुने 53. अर्दति तीर्थ मुनिः मुनि तीर्थ ने तय . शरद्घनं नार्दति चातकोऽपि पायो २।२६तुना मेधने यी यती. अर्दनम् (2 5702 गति, 3 यायन). जनार्दनः (154), अर्दितः (मोहित). अर्द, (अ) उ. 10 हिंसायाम्. ए. अर्दयति-ते अदति-ते हो छ, ___ आर्द्रा (नक्षत्र). अर्ब, (अ) प. 1. गती. 4. अर्बति M42. अर्बः (गति). अर्व, (अ) प. 1. हिंसायाम्. ह. अर्वति हमेछ. अई, (अ) प. 1. योग्यत्वयूजनयोः 1 योग्य , 2 ५४न 42j. अर्हति पूजा साधः साधु पूजने योग्य यायचे. अर्हति देवं विप्रः विपने पूजेछ. अर्हः (योग्य), पुजाहः (पूलयोय), पूजार्हा (बाम), अर्हन् (affai). 1 अर्हणम्, 2 अर्हणा (पूल). अई, (अ) उ. 10. पूजायाम्. 50142, 54. अर्हयति-ते. अर्हति पूछे. अर्हणा (पून). अल्, (अ) प. 1. भूषणपर्याप्तिवारणेषु, 1 शोला- 1, 2 पूर्ण 42j, 3 वा२यु, निवार. अलति केशं फुलेन पुसको शने शोलायछ. अलति कंसं कृष्णः 065 सने पूरी पछे. अलति चोरं राजा राम मोरने For Private And Personal Use Only

Page #24
धातुसंग्रह. (नपारेछे. अलम् (अषण, पूर्णता, निषेध). अलंकारः (धरेयं), अलका (12), अलका (125) अलिकम् (442), अलीकम् (भिय्या), अलीका (वश्या), व्यलोकम् (अ५२३५), व्यलोका (AIN), अलिंदः ( पानी यामती, सा५). 1 आलिः, 2 आली (tul), अलिः (नभरो), अलंकृतः (भूषित), अलातम् (fulls). भव, (अ) प. 1. रक्षण गति कांति प्रीति तृप्त्यवगम प्रवेश श्रवण स्वाम्यर्थ याचन क्रियच्छा दीप्त्यवाप्त्यालिंगन हिंसा दान भाग वृद्धिषु. कांतिः शोभा. दीप्तिस्तेजः. तृप्तिरिच्छानाशः. स्वाम्यर्थं स्वामित्वम्. हिंसा हननम्. आदानं महणम्. 1 265 42j, पासपुं. 2 . 3 शोng. 4 प्रीति ४२वी. 5 4 42. 6 . 7 पेस. 8 सु. 957 // ययु. 20 Muj. 11 42. 12 427. 13 गया. 14 पान. 15 मालिंगन 42. 16 64. 27 ,ले. 18 मा ४२वा. 1955. अवति पालछे, इ०.१ अबनिः, 2 अवनी (पृथ्वी), अवटः (माओ), अविः. (१२४१सा, 2 मोरे, 3 सूर्य), अविनम् (11), उमा (1 पार्वती, २२मणसी), अविषः (समुद्र, ओम् (551), अधरः (1 हो, 2 नायेनो हो8). अवधीर (अ) उ. 10. अवज्ञायाम. सा-ति२२४।२ ४२वी. अवधीर यति--ते मा 27, अबधीरणम् (Aqul), अवधीरितः ( अवज्ञात ). अश, (ऊ) आ. 5. व्याप्तो संघाते च. 1 व्या५यु, ५५रा, 2 246 42j, मे ४२पुं. अश्नुते विश्वं विश्वनाथः विश्वनाथ विश्वने यापेछ. अश्नुते सुखम् सुमो 422. श्वशुरः- ससुरो = असते. श्वासुरम् = सासुरं सासई. श्वश्रूः = सा. अक्षरम् (1 वर्ण, 2 अझ ). अश्वः (यो), अक्षः ( 1 मेहओ, 2 पासो ). अक्षि = अक्खि = Riv4. आशुः (siओर ), अष्ट = अडु = 24. अशनिः (464), यशः (स् + अति ), अश्रु = अंसु = मासु. अष्टका ( पिटव संबंधी में ). अश, (अ) प. 9. भोजने. मयु, पा. अनाति भक्तम् मातने मेछ. __ अशनम् (लो), अशनाया (45), अशितः (15). अंश. उ. 10 समाघाते. समाधातो विभजनम्. विमा ४२वा. अंशयति-ते धनं भ्रातृवर्गः नातवर्ग बनने वो येथे. अंशः (HI). For Private And Personal Use Only

Page #25
धातुसंग्रह. अष, (भ) उ. 1. गतिदीप्त्यादानेषु. 1 4. 25j, 3 6g, ले. ___ अषति-ते यछे इ०.. अस्, (अ) उ. 1. गतिदीप्त्यादानेषु. 1 , 25. 3 j, ल. असति-ते यछे इ०. उपासति-ते पासेछ. 1 उपासनम्,२ उपासना, उपास्यः, उपासकः, उपासितः= उपासिओ = 6पास्यो. असिकः (होनीयनो माग). अस्, प. 2. भुवि. भवनं.भूः सत्ता. हा, ययु. अस्ति घटः छ। छे. सत्ता = छत. असत्ता = 401. सन्, सती, सज्जनः; आस्तित्वम्,आस्तिका, नास्तिक; [अस् = इग्लि० इस्]. अस्, (उ) प. 4. क्षेपणे. 34, शेटपुं. अस्यति शरं शूरः शूरो २२२नेछ. निरस्यति. निरसनम्, (34, पा२y), निरस्तः (2. क्षिH, 2 निषि६), निरासः (निषेध), अस्तम् (मृत्यु), असिः (म), असुरः, अस्थि (615), वसा ( + बोडेन), असुः (प्र), न्यासः (थापा), अस्त्रम् (धनुष), स्वः (नि.), अस्सः (पू). अस्, प. 11. उपतापे. होप हवा, नि. अस्यति होप छ. असु, प. 11. उपतापे. घोषणा. असूयति गुणवते अणुवतने निछ. अस, (3) उ. 11. उपतापे. नि. घोष या. असूयति-ते. असूया __ (अशुभ होषारोप). अस्, उ. 10 समाघाते. समाघातो विभजनम्, विला ५२यो. अंसयति-ते. ___ व्यंसयति-ते विमा छ. 1 अंसः, 2 व्यंसः (विला), व्यसका (1 विला, २धूत). अह, (अ) प. 5 (वै० ) व्याप्ती. 25g. अहोति व्यापेछ. अहः (+ हवस). अह, (इ) आ. 1. गतो. 4. अंहते तयछे. अहिः (स), अहिः (525), अंहः (स् + // 5). अह, (इ) उ. 10 भाषाथै भासाथै च. 1 मोरयु, 2 5. अहयात-ते मोलछे. इ०. अंहतिः (ai). आछ, (इ) प. 1. आयामे. दीर्घ-नij 42. छति चरणं वामनः વામન પગ લાંબો કરે છે. For Private And Personal Use Only

Page #26
Ach धातुसंग्रह. आंदोल, उ. 10. आंदोलने. [Kang, हिंया नावा. आंदोलयति-ते होणे छे. आंदोलनम् (हिंद्योग). आप, (ल) प. 5. व्याप्ती. व्या५g, 55. आमोति विश्वं विष्णुः विश्Y विश्व व्यापे छ. मामोति = पावइ = पा३- पामे. व्यामोति = व्या५४/ = व्यापे. समामोति = समा१४ = समावे. आप्तः (यथार्थव), व्याप्तः== प्यायो. प्राप्तः, माप्तिः, व्याप्तिः, आपः. (प् + 41) व्यापकः, प्रापकः, अभिव्यापकः, व्याप्यम् (व्यापयायोग्य). आप, (ल.) उ. 10. लंभने. लंभन प्राप्तिः पाभ. आपयति-ते, आपति-ते पामेछ. आप, (ल) उ. 10. लंभने. लंभनं प्राप्तिः पाभ. आपयति-ते, आपति. पामिछ, प्रापति = पा१४= पाये.--पा. माप्तिः प्रापितम् पावि =पायु. आम, (अ) आ. 2. उपवेशने. मेस. आस्ते गृहे घमा मेसेछ. उपास्ते 6पासे छे. आसनम, उपासनम, उपासना. उपासितो गुरुः शिष्येण शिष्ये 3 उपास्थी. आसीनः (मेसना२) उदासीनः (1225). इ, प. 1. गतो. न. अयति. यछ. उदयति. छ. उदयः (G६॥भ). इ, (क) प. 2 स्मरणे. स्भर, संभा२j (अधिपूर्वः) अध्येति * मातुर्बालः पास ताने संभारेछे. द, (इ) आ. 2. अध्ययने. नपुं, मध्ययन 429. (अधिपूर्वः) अधीते वेदंविप्रः विप्र वहने लगे. अध्यापनम् (मा), अध्ययनम् (भy), अध्येता (a + माना२), 1 अध्यापकः, 2 उपाध्यायः (नवना२). उपाध्यायी-या, (नवना२नी खी). अध्यायः (34211). इ, (ण) प. 2. गती. 4. एति ग्राम पथिकः पथि ॥मने आयछे. प्रतः अयनम् (गमन),समयः (14), प्रत्ययः (विश्वास), अन्वयः (योग), आय: (माय५६) न्यायः (नीति), पर्यायः (तुल्य), आयुः ( + माय ) जराय: (गर्भाव२४ यम), एकः, उपायः. इख, (अ) प. 1. गत्यर्थःrg. एखति भयछे. इख, (इ) प. 1. गत्यर्थः. ... इखति Mयछे. (इंखनम् (विहा२). ___* कर्मणिषष्ठी. For Private And Personal Use Only

Page #27
22 धातुसंग्रह. इग्, (इ) प. 1. गत्यर्थः 4. इंगति यछे. इंगणम् (गमन), 1 इंगः, 2 इंगितः (म), इंगुदी (हिंगोरी), ज्योतिरिंगणः (मागियो). इद, (अ) प. 1. गतौ .. एटति. नयछ. इद्, (इ) प. 1. परमैश्वर्य. परमैश्वर्यं परमेशनक्रिया. यj, 525254 42. इंदति 59 // यायचे. इंदुः ( यं), इंद्रः (12), इंदः (वर.), इंदीवरम् (tणु भस). इंध, (त्रि,ई) आ. 7. दीप्ती. शित पुं. इंधे वन्हिरिंधनेन भनि 4 ino शित यायछे. समिधे. इंधनम् = इंधणं घायु. 1, समित् ( + ), 2 एधः (अस् + सुयमा 554), 1 इद्धः, 2 सामद्धः (4). इर्, (अन) उ. 11. ईर्ष्यायाम्. 425 ४२वी. ईयति-ते 1425 // 42. इरज, प. 11. ईर्ष्यायाम. 42251 ४२वी. इरज्यति. इरस, प. 11. ईर्ष्यायाम, 4251 ४२वी. इरस्यति. इल, ( अ ) प. 6. स्वमक्षेपणयो:. 1 55 यj, ruj. 2 34, शे. इलति, अधेछ, इ०. इला (बुधखी), एला (मेल). इल, (अ) उ. 10. प्रेरणे. प्रेर. एलयति-ते प्रेरेछे. इला, प. 11. विलासे. २म, मेय. इलायति असछ. 'इव्, (इ) प. 1. व्याप्ती प्रीणने च. 1 था५j, 2 कृपय. इन्वति विश्वमीशः 2 / विश्व व्यापछ इ०. इन्विका (भृगशर्ष भस्तता). इष्, (अ) प. 4. गती. 4. इण्यति . इष्टः, अन्वेषणम्, अन्वेषणा (मोण). प्रेषणम् (प्रेर), इक्षुः (सेबी ), एषः,मेष्यः (स), इष्टि:/t= = = 24 = v2. इषणा (गति), इषुः (बाण). इष्, (अ) प. 6. इच्छायाम्. 427. इच्छति हरिभक्तिं विप्रः विप्रहरिनातिने 4 . इष्टः (48), इच्छुः (42), इष्टः (1). 1 इष्टिः, 2 इच्छा (ii) इक्षुः (सेबी), इष्टका (12), प्रेष्यः (४७पायो-य), एषणी (सनी), एषणम् (42.71), इषिका (राणी, सूप) इट् (). इष्, (अ) प. 9. आभीक्ष्ण्ये. आभीक्ष्ण्यं पौनःपुन्यं भृशार्थोवा. 1 3220 वारंवार 42j. 2 मतिशय 42. इष्णाति 31621 42 इ०. इषितः, इषितवान्. For Private And Personal Use Only

Page #28
धातुसंग्रह 23 इषध. प. 11. शरधारणे. पाणु-ती२ धा२३ ४२वा. इषुध्यति मा धा२९५ ___ करेछे. इषुधिः (धनु५). ई, प. 1. गतो. x. अयति नयछ. ई, प. 2. गतिव्याप्तिमजनकात्यसनखादनेषु. प्रजनोगर्भग्रहणम्, असन क्षेपणम्. 1 , 2 व्याप', 3 गर्भध२वी, 4 4/27, 53, 6 मा. एति जयछे, इ०. ई, (ङ्) आ. 4. . ईयते जयछे. प्रत्ययः. ईक्ष, (अ) आ. 1. दर्शने. जे. ईक्षते. समीक्षते. अवेक्षते. वीक्षते. प्रती क्षते जुवेछे. निरीक्षते = निरीक्खइ = नि२०५४ = नि२. प्रेक्षते = पेक्खइ = पेणे. परीक्षते == परिक्खइ = 52 से. ईक्षणम् (1 नेत्र, २४शन) प्रेक्षणम्, निरीक्षणम् (दर्शन), प्रेक्षित = पापियो = पेभ्यो. प्रेक्षा (युक्षि), उत्प्रेक्षणम्, उत्प्रेक्षा, अन्वीक्षणम्, परीक्षकः (5 / 25). ईख, (अ) प. 1. गत्यर्थः 4. ईखति जयछ. . ईन्, (अ) आ. 1. गतिकुत्सनयोः, , 2 नं. ईजते गयछे इ०, ईड्, (अ) आ. 2 स्तुती. स्तव स्तुति ४२वी. ईट्टे हरि विप्रः विप्र विने तपेछ, ईडितः ईडा (1 २तुति, 2 भूमि), ईडः (पपिशेष). ईड, (अ) . 10. स्तुती. ईडयति-ते स्तुति 2. ईडा (१२तुति, 2 अ"! ना), ईर, (अ) आ. 2. गती कंपने च. 14, 25j. ईः ग्रामं पथिकः पथि: मने यथे. ईर्या (ति), खैरी (न् + २१तंत्र), सैरिणी (एस), समीरणः (वायु), कफेलुः (मुंगें आ3), अरु: = (याई). ईर, (अ) उ. 10. क्षेपे. क्षेपः प्रेरणम्, प्रेरघु, 34. ईरति-ते. ईरयति गर्ज यंता महावत हाथिने प्रेरछे. समीरयति-ते. समीरणः (वायु), प्रेरणा. ईर्थ, (अ) प. 1. ईयार्थः. 425 // ४२वी. ईक्ष्यति संज्जनं दुर्जनः हुन સજ્જનને ઈરખા કરે છે. ईय, (अ) प. 1. ईर्ष्यार्थः. 4205 // ४२वी. ईति साधु पापी पापी साधुने 125 422. ईर्षा For Private And Personal Use Only

Page #29
24 धातुसंग्रह. ईश, (अ) आ. 2 ऐश्वर्य. 35 42, साभीj 42, ४श्व२५ 42. इष्टे राजा राम Mrj 422. ईशः, ईश्वरः, ईश्वरा, ईश्वरी, ईशिता (ऋ+ स्वामी), ईशानः (सामी), ईशा = सि (पासानी स, हनी छ5). ईष्, (अ) प. 1. उछ. उंछः उच्चयनम्. पी. ईषति बदराणि बालः पायो मोर पीछे. ईषा = स (भंय६िनो म१५५), ईषत् (थोडे), ईषिका (राणी). ईष्, (अ) आ. 1. गतिहिंसादर्शनेषु. 14, 295, 3. ईषते पाथः viय जयछे, मनीषा (भुक्षि), मनीषितम् (युधिमा पेठगुं), ईषा = सि. ईषीका (से, मेजतिनुं धास). ईह, (अ) आ. 1. चेष्टायाम्. 1 योग ४२वो, 2427. ईहते यो रेछ. 1 ईहा, 2 समीहा (4-7I). उ, (ङ) आ. 1. शब्द. 2056 ४२पो. अवते. अवः, अविः (मोओ). उक्ष, (अ) प. 1. सेचने. सिंय'. उक्षति सिंथेछ. उक्षितम् (सिंj), उक्षा (अन् + पण). [इंग्रे. न्या४५]. प्रोक्षणम् (सिंथन).. उख. (अ) प. 1. शोषणालमर्थयोः. 1 सोस. 2 पूर्ण 42. ओखति हिमेन वृक्षः जाहिमे सोसाय छे. उख, (अ) प. 1. गत्यर्थः. 4. ओखति लयछे. उखा (531). उख, (इ) प. 1. गत्यर्थः. 4. उंखति जय. उच्, (अ) प. 4. समवाये. समवायः ऐक्यम्. मेता ४२वी, भण. उच्य ति मेहता 422, ओकः (52), उचितम्, अनुचितम्. उछ्, (ई) प. 1. विवासे. विवासोऽतिक्रमः समाप्तिश्च. 1 ५तिभy, मासंग. 2 सभाम४२, पा२पाउj. उच्छति, व्युच्छति मति छ, इ०. उछ, (इ) प. 1. उंछे. उंछः उच्चयः कणशआदानमिति यावत्. पी. उंछति धान्यं तापसः तापस आ पाये छ. उंछः (491 वीपा).. उछ, (ई) प. 6. विवासे.१ मतिम, मोसंग, 2 सभा 2j, पा२४२j. उच्छति, व्युच्छति मतिमै छ इ०. व्युष्टः, व्युष्टा (1131), व्युष्टम् (प्रात:). उछ, (इ) प. 6. उंछे. पी. उंछति कणान् तापसः तापस 495 पाये छे. उंछः (४५वीए). For Private And Personal Use Only

Page #30
धातुसंग्रह. उज्य, (अ) प. 6. उत्सर्ग. उत्सर्गस्त्यागः, ता. उन्झति कंचुली सर्पः सा५ ___ीने त छ. उन्झितम् (try), उन्झः (न), उद, (अ) प. 1. उपघाते. पासपु, 57, शे. ओठति घटं दासी દાસી ઘડાને કેડે છે. उड़, (अ) प. 1. (सौ०) संघाते. मे४९४२. ओडति. उडुपम् = 64 = ___G. (नाहY नाव). उंद, (ई) प. 7. क्लेदने. ली 42y, ५साल. उनत्ति गात्रं बलेन मुनिः भुनिसको मात्र पक्षाले छे. ओदनः (11), उदकम् (45), समुद्रः, उदारः, 1 उंदुरः, 2 उंदर:= 162. उंबरः= अमरो. उत्सः (अ), 1 उदु बरः, 2 उदुंबरका- ६२ओ. उध्रस्, (अ) प. 9. उंछे. पी. उध्रस्नाति कणान् भिक्षः निक्ष ने पीछे छे. उध्रस्, (अ) उ. 10. उंछे. वी. उधासयति-ते कणान् भिक्षुः भिक्षु 41 पाएछ. उब्ज, (अ) आर्जवे. विनय-मा५ ४२वा. उब्जति कुब्जा कृष्णः 1015 Anने माप रे थे. न्युजः (धो). उभ, (अ) प. 6. पूरणे- पूर्ण 42y, 52j. उभति धनेनार्थिनं राना 200 धन जयने पूरे छ. उभी (मे), उभयम् (मेड). उभ, (अ) प. 6. पूरणे. पूर्यु 42. उभति पूरेछ. उस्, प. 11. बलार्थः 55 72. उरस्यति बली पसवान् मय छे. उरः (स् + 665). उद, (अ) आ. 1. माने क्रीडायामास्वादने च. 1 तोल, 2 २मधु, 3 सापडं. उर्दते स्वर्ण स्वर्णकारः सोनी सोनाने तोलेछ. 1 उर्दः, 2 उर्दी (विभाग), __अर्ध्वम् = उम्भ = मुं. उर्द, (ई) प. 1. हिंसाथै हए. उर्वति चौरं भटः रों योरने हछे. उर्वारुः (83पी यान), एहिः (भी पानी), अर्णः (भष), उर्वरा (સર્વ ધાન્યોત્પત્તિવાળી ભૂમિ), For Private And Personal Use Only

Page #31
. 26 धातुसंग्रह. उल, (अ) प. 1. (सो०) दाहे पास. ओलति तृणं तृणने माले छे. उल्का (मसाल, arjit). उलड, (इ) उ. 10. उत्क्षेपे. अये , मोसं. उलंडयति-ते. उलंडति थे . उप्, (अ) प. 1. दाहे. पा. - 42j, गर्म 42. ओषति जलं सूर्यः भूर्य ४सने गर्भ 22. उष्णम् = उणं = अनु. उखा (631), ओष्ठः= हो. उष्ट्र:= 62. ओजः (स् + 51), उषः (स् + नात), 1 उष्णः 2 उष्णकः (शी७४।२१), उष्णीषम् (पाधी), 1 ओषधिः, 2 औषधिः, औष धम् = भोसऽ. उषस, प. 11. प्रभातीभावे. हा , पा, प्रभात थj. उषस्यति. पहायं वाय छ. उषः (स् + प्रजात). उह, (इर्) प. 1. अर्दने. 5 / ४२वी, न७. ओहति, अपोहति नछे. ऊद, (अ) प. 1. उपघाते. 57, शेऽ. उठति पछाउछे. ऊन्, उ. 10. परिहाणे. 1j 42, उनयति-ते घृतं भोक्ता लोता थाने जा रेछ. उनम् = उणं = . न्यूनम्. अनितम् (युं रेगुं). ऊय, (ई) आ. 1. तंतुसंताने. 1. उयते वस्त्रं वानकारः 142 १खने __ पछ. उतम् (वयु), मोतम् = प्रो. 1 अतिः, 2 व्यूतिः (15g). ऊर्ज, (अ) उ. 10. बलमाणनयोः. प्राणनं जीवनम्. 1 5442, 271j. ___ अर्जयति-ते धार्मिकः यानि 15 422. उर्क (मान). . उM, (ञ) उ. 2. आच्छादने- मोऽj, भोj, 3. अर्णोति, उर्णते __ गगनं मेघः मेघ मानने सोछ। . उर्णा, उरुः, उर्णायुः (मो). ऊप, (अ) प. 1. रुजायाम्. 5.sj, rsj. उषति रोगोदेहं. रोने नछे. उषा (मारीमा), उषरं क्षेत्रम् = 9५२मेत२. उषणम् (भरिथु), व्यूषः णम् (14), उष्मा (मन् + भाई, 21 5 स 12), 884 म३५१५२. ऊद, (अ) आ. 1. वित. वितर्कः उत्मेक्षा. तई ५२वो. उहते शास्त्रे बुधः सुध २॥खमा त 427. समूहते. समूहः (समुआय), उहः (13), व्यूहः (55). For Private And Personal Use Only

Page #32
धातुसंग्रह. ऋ. प. 1. गतिप्रापणयोः. 1 4, 2 पोया, ५मा ऋच्छति भयछः ___ इ०. गौ-अपयति = अप्पइ = मापे. ऋणम् 4241. ऋतम् ( सा\), अर्यः ( 1 सामी, 2 वैश्य ), आर्यः (Hom1), आराः= अरि. उरणः (माओ). ऋ. प. 3. गतो. vj. इयति. यछे. अरिः (शत्रु ), ऋतम्, ऋणम्, अर्भ: (छोरी), अरण्यम् (वन), अरणिः, अरलिः (या निशपालो भुप हाय ). उर्मिः (125), ऋतुः (पसंताहि, स्खी 204), उरः (स + 665). क. प. 5. हिंसायाम्. 6. ऋणोति छ ऋक्षि. प. 5. हिंसायाम. . ऋक्षिणोति होछ. बोपदेवस्य हेमचंद्रस्य ___ च मते ऋक्ष्णोति. ऋक्षः = रिछो = 17. ऋच, (अ) प. 6. स्तुती. स्तुति-qया ४२पुं. ऋचति हरि बुधः सुधहरीने स्व छ. ऋक, ऋचा (वेमंत्र). ऋछ, (अ) प. 6. गोंद्रियप्रलयमूर्तिभावेषु. इंद्रियाणां प्रलयोमोहः. 1 4, / 2 भोट पाम, 3 भूति होपी, No. ऋच्छति ग्राम पाथ. पांय सामने जयछ. ऋच्छति वृद्धः वृक्ष मोह पछि अच्छति शीतेन घृतं तवडे या ઠરી જાય છે. ऋज, (अ) आ. 1. गतिस्थानार्जनोपार्जनेषु. अर्जनं प्राणनम्. 1 , 2 स्थि? य, 2 . 3 55j. 4 4 भाj, SIHA 42. अर्जते लय छे. इ०. अर्जनम्, उपार्जनम्, अर्जितः, उपार्जितः, अर्गः (स्थान), शोभनः अर्गः वर्गः: ऋजीकम् (1 104 2 055), ऋजीकः (विटा). ऋज, (इ) आ. 1. भर्जने. भर्जनं जलं विना तंडुलादेः संतापविशषः. से, मुं. कंजते चणकान् कांदविका 4 ५॥ने से छे. ऋण, (उ) उ. 8 गतो. v. ऋणति, अर्णोति. ऋणुते, अणुते यछ. ऋतः, ऋणम्, ऋक्तिः (ति). ऋत्, प. 2 (सौ०) जुगुप्सायां कृपायां च. 1 निं४२वी, 2 45 // ४२वी. ऋतीयते. निंदा रेछे, इ०. ऋध, (उ) प. 4. वृद्धौ. 15. ऋध्यति धर्मेण विप्रः प्रिय वधे छ. ' समृध्यति धनेन धनी बनवंत पनपी समृक्ष याय छे. ऋद्धा-दा-दं. समृद्धः-द्धा-द्धं. ऋद्धिः, समृद्धिः, अर्द्धः. For Private And Personal Use Only

Page #33
Ah Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 धातुसंग्रह. मध, (उ) प. 4. वृद्धा. 15. ऋध्येति धर्मेण विप्रः विप्रधभर थे छे. समृध्यति धनेन धनी धनवंत बनवडे समक्ष याय छे. ऋद्ध:-दा-द्ध. समृद्धः-दा-द. ऋद्धिः, समृद्धिः, अर्द्ध:. मध्, (उ) प. 5. वृद्धी. 15. मनोति धर्मेण विप्रः विप्र धर्मपरे 15 छ. समृध्नोति धनेन धनी बनत धन समृ६ यायचे. ऋद्ध-दा-द्धं. समृद्धः-द्वा-दं. समर्धकः (126i). ऋप, (अ) प. 6. हिंसायाम्. ए. ऋफति होछे. अफः (हिंसा), ऋफितः (हला). ऋफ, (अ) प. 6. हिंसायाम्. ए. ऋति हछे. फः (HI). ऋश, (अ) प. 2. (सौ०) गतिस्मृत्योः. 1 4, 2 म. अति. ऋष्यः (भृगले). ऋष, (ई) प. 6. गती... ऋषति भयछे. ऋषभः (*म१), ऋषिः, प्राष्टिः (4) ऋक्षः= रिछो = 7. ऋ, प. 9. गतौ. . ऋणाति य. एज, () प. 1. कंपने. 5. एजति पेछ. जनमेजयः (मे 20). एज, (3) आ. 1. दीप्ती. 5. एजते हीपेछ, एल्, (अ) आ. 1. विबाधायाम्. पा५ ४२यो, नपुं. एठते नछे. एथ्, (अ) आ. 1. वृद्धौ. 15. एधते धर्मेण साधुः साधु धर्मको पछे. __एधमानः (वयतो), एधः (16), एध (स् + साईं). एला, प. 11. विलासे. श्री ४२वी. एलायति नरः 12 २मछ. एष, (ऋ) आ. 1. गतौ. पुं. एषते ग्रामं पाथः पाय भने नयछे, अन्वेषते चोरं नरः न२ न्योरने सोणे. अन्वेषणम् (योग). ओख, (ऋ.) प. 1. शोषणालमर्थयोः. 1 सोस, सूपपुं. 2 मई 2j. ओखति 1 शा५५ 42, 2 5 22. ओज, (अ) उ. 10. बलतेजसो 1 सय 42.2 ते 42j, अ तुं 42. ओजयति-ते. ओज. (1 + 1 50, 04). ओण, (3) प. 1. अपनयने. संतागुं, छुपाj, गोप. भोणति धनं चौरः योर बनने संता छ. उड्(). For Private And Personal Use Only

Page #34
धातुसंपह. 29 ओलड्, (इ) उ. 10. उत्क्षेपे. मो . ओलंडयति-ते याद छे. भोलं. डति = ओलंडइ = मोर3. ओलंडितः= ओलंडिओ. मोसंयो. . कक, (अ) आ. 1. लौल्ये. लौल्यं गर्वश्चापल्यंच.१ गये ४२यो, 2 ५५सता . ४२वी. कहते // 427. काका- 41. काकका= गो. ककुभः ( म न वृक्ष, सा६७). कक (इ) आ 1. गतौ. भ. कंकते तयछे. कंकते. कंकः (siziu0), कंकका 4iso. ( 54ii). कंकणम् = sist". किंकिणी. (धुबरी), कंकतः (sis21). कख, (अ) प. 1. हसने. हम. कखति हसेछ. कख, (ए, म्) प. 1. हसने. हस. कखति हमेछ. णौ-कखयति. कवख, (अ) प. 1. हसने. इस. कक्खति हसेछे. कक्खा (हास ), कक्खटः ( 1 42, 2 5). कग, (ए, म्) प. 1. क्रियासामान्ये संवरणे च. 142. 2 , छा. कगति. कच्, (अ) प. 1. शब्द. 2104 ४२वी. कचति 204 422. कच, (अ) आ. 1. बंधने. मां५. कचते माधछे. कछः (ता२), कचः (31), काचः (2), विकचम् (5). कच, (इ) आ. 1. दीप्तिबंधनयोः.. 15g, रा. 2 मांध. कंचते. कंचनम् (भ). कंचुकः= युमो. कंचुली = ziयली. 1 काचिः, 2 कांची (हिमेमसा)=होरो. काचः (12, २शी). " कज, (इ) प. 1. ( सौ० ) उत्पत्ती. 654. कंजीत ने. कंजरः (बझाव, 2 सूर्य). कट, (ई) प. 1. गती. . कटति तयछे. प्रकटति = प्रकटइ = 2. उत्कटति = अकटइ = 02.. कद, (ए) प. 1. वर्षावरणयोः 1 १२सयुं. 2 मा१२j, भोछाऽy, disj, 05g, घे२. कटति मेघः मेघ १२से छे. कटति गात्रं मोपालः कटेन आपो शवाय शरा२ने छ. कटः- कडो (1 पी२९५६२यित साडी. 2 स्ति ऽस्यस),निकटः (सभी५), कटकः (सेना), कटंबः (पत्र), कट्वरा (3 For Private And Personal Use Only

Page #35
धातुसंग्रह. बोओ), 1 कटिः, 2 कटी (35) कट्टरी (धिवि४।२ ), कटुः (43j), 1 कटाह := कडाहो = 441. 2 कटाही = कडाही = 16. कट, (इ) प. 1. गतो. v. कंटति यछे. कंटकः= xit. कल्, (अ) प. 1. कुछजीवने. हुये 71, रिद्रताप 101. कठति दरिद्रः रिद हुने ७वछे. कठः, 1 कठिनः, 2 कठोरः (4465).. कत्, (इ) आ. 1 शोके. शोक इह आध्यानम्. स्मर, संभा२युं, कंठते गोपी कृष्णं गोपी ने स्मरेछ. उत्कंठते, उत्कंठा, उत्कंठितः. कल्, (इ) उ. 10. शोके. 2 // ४२वो. उत्पूर्वोयमुत्कंठायाम्. उत् उपसर्ग पूर्व मा धातु ने विर्ष प्रपत. कंठयति-ते शो 427. उत्कंठयति -ते स्म२७. उत्कंठा, उत्कंठितः. कड्, (अ) प. 1. मदे. मदोहर्षः. 625. कडति धनेन धन43 62 छे. __ कडमः, लवे-कलमः (2), कडेवरम्,लवे-कलेवरम्, कंडरा (मोठी नाडीयो). कड्, (इ) प. 1. मदे. भ६४२१/० 625. कंडति भ६ 42. कड्, (इ) आ. 1. मदे. भ६४२वा, 9225. कंडते धनेन मूर्खः भूपं धनवडे म 2. कड्, (अ) प. 6. मदे. भक्षणे च.१ मा ४२वी. 24. कडति धनेन मूर्खः भूर्ण धनवडे भ६ 427. 1 कडत्रम्, लवे 2 कलत्रम् (नायी), 2 कडेवरम्, लवे 2 कलेवरम्, कंडगरः (धान्य।४), कलिः, 1 कडमः, लवे 2 कलमः (शाली). कड, (इ) उ. 10. भेदने खंडने च. 1 मे, 2 visj. कंडयति-ते. कंडति मेछे इ०. 1 कंडोलः, 2 कंडोलकः, (छामी, योपली). कंडू, (ज) उ. 11. गावविधर्षणे. 2012 tuj, 12. कंडूयति-ते गात्रम् // 322 ने मेले थे. 1 कंडूः, 2 कंड्या, 3 कडूतिः, 4 कंडूयनम् (स). कट्ट, (अ) प. 1. कार्कश्ये. होर य. कडति डोर यायचे. कडः (4624). कण, (अ) प. 1. शब्दार्थः. 2006 ४२वो. कणति= कणइ = 4) 256 422, कणः, काणः, कणीकः (५७पास), कणीका (41141), कांडः (222), कंडम् (भूष), कण्वम् (पा५). कण्वः (+षि). किंकिणिका (4251). कंडूः, कंठः (गल). कणिशा- सुं. For Private And Personal Use Only

Page #36
धातुसंग्रह. कण, (अ, म्) प. 1. गती. पु. कणति तय गौ-कणयाति. कण, (अ) उ. 10. एकनेत्रीनमीलने. मे माय भीयवी. काणयति-ते चक्षुः मान्य नायछे. काणः= आयो. कत्र, उ. 10. गात्रशैथिल्ये. // 12 शिथिस 42j, शरीर न२म 42. कत्र यति-ते शरीर शिथिय छे. कत्रितः. कथ, उ. 10. वाक्यप्रबंधे. 49. कथयति-ते. कथति = 464 = . कथापयते = कहावइ = हाये. कथनम्, कथा, कथितं = केहि = ४युं. कथापितं = कहाविरं = eig. कत्थ, (अ) आ. 1. श्लाघायां. श्लाघा गुणारोपः. मा. कत्थते मागेछ. विकथनम् (भियातुति). कद्, (अ, म, ष) आ. 1. वैक्लव्ये वैकल्ये च. विक्लवः कातरः तस्य भावः कर्म वा वैक्लव्यं कातरत्वम. विकलस्य भावः कर्म वा वैकल्यमविवेकः. 1 4 / 52 , 25j, 2 मोह पाम, मवि 5. कदंते, णौ-कदयति. कादंबः (). कद. (इ. म, ष) आ. 1. वैक्तव्ये वैकल्ये च. आयर यg, 2 मोह पाम, - विव४ थj. कंदते. णी-कंदयति. कंदा, कंदरः (). कद, (द) प. 1. आव्हानरोदनयोः. 1 सा६ 42j, मोलाव, 2 27. कंदति. . कंद: (भूसम), कंदुः (पा४स्थान), कांदविकः दो/. कन, (ई) प. 1. दीप्तिकांतिगतिषु. दीप्तिः प्रकाशः, कांतिः शोभा. 1 प्रास, 2 न. 34. कनति दीपः यो प्रसि. कनोनिका (5141), कांतः, कांता., कनकम्, १४-या, २४नी (कुमारी). काननम् (पन), कंदः (भूत), कांतिः, कप, (अ) प. 1. (सौ०) चलने. यास. कपति यापछ. कपोलः (आस मो माय). कपालम् (लघु). कप. (इ) आ. 1. चलने. 5. कंपते थले. कंपः. कंपितः= कंपिओ = यो. कंमः, कंपनः, कपिः, अनुकंपा (दया), प्रकंपनः (पायु). कब्, (ऋ) आ. 1. वणे. वर्णः वर्णनं शुक्लादिश्च, 1 , वर्णन 42, २२गवं. कबते पपछे इ०. काव्यम्. कबरः (वियन), कबरी (शमा२), कवि.. For Private And Personal Use Only

Page #37
धातुसंग्रह. कम, (उ) आ. 1. कांती. कांतिरिच्छा. 427. कामयते धनं धनने छेछ. कांतः, कांता (खी), कांति: कामना. कमनम्, कामना, कामः, कामुक. कम्रः, कमठ: (मिक्षाल ), कमर: (75), कुमारः, कमलम्, कामलम्, कोमलम्, कंबल:, कंसः, कंदर्पः, कांतारम् (वन). कर्क, (अ) प. 1. (सौ०) हासे. स. कर्कति हसेछ. कर्कशः (1 साहसिx. 242. 3 1515), कर्कटः (४२२५लो),कर्कारु: (iesvi), कर्कटी-ककडी=ी . कर्ज, (अ) प. 1. व्यथने. पा. न. कति पाउछ. कज्जलं = |स. कर्ण, उ० 10. भेदने. पी. कर्णयति-ते वि. आकर्णयति-ते. सु. . कर्णः करी, उ०१०, गात्रशैथिल्ये. 2012 शिथिल 42, 212 125 42. 2 4ing. कर्त्तयति-ते. कर्तितम्. कर्त्तनम् = Iत. कर्द, (अ) प. 1. कुत्सिते शब्द. कुत्सितेकौक्षे. निध 2074 ४२वो, पेटलो / ___थयो. कर्दति काकः मनिय 2 / 06 42. कर्दमः= कदमो 565. कड़, (अ) प. 1. गतो. rg. कर्बति गयछे. कर्बठम् ( नाना ), कर्बुरः (53). क, (अ) प. 1. पै. गर्व 425o- कति मूर्खः भूर्भ गर्व 2. कर्वः (6). कल, (अ) आ. 1. शब्दसंख्यानयोः. 1 2146 ४२पो, 2 मई, 242पयु. कलते शृगालः शियान मालछ. कलते धनं धनवान् धनवान् धनने गछ. संकलते, परिकलते, प्रत्याकलते, विकलते, उत्कलते = उकलइ = gणे., हे०णौ--उत्कालयति = उकालइ = ल. कलना, संकलना, कला, कालः, कालिका, कल्कः (हल), कलिका (जी), उत्कलिका (ओजी), कल्यम् (प्रात: 15), कलायः (1855), कललम् (शुशोसितमर), कलिलम् (या), 1 सुषम्. 2 कल्मषम् (पा५), 1 कल्माषः,२ कल्मासः (भित्र), कलिः (यु६), उत्काल = मो कल, उ० 10 गतौ संख्याने च. 14, 2 संध्या ४२वी, पशु, 5, भा५. कलयति-ते दिवसान् हिसाने गोछे. कला. कल, (अ) उ. 10. क्षपे. 34, मभाव. कालयति-ते गभाव छ.. कालः, निकालः, कालना. 1 कलिः. 2 कलह (56), For Private And Personal Use Only

Page #38
धातुसंग्रह. 33 कल, (अ) आ. 1. अव्यक्ते शब्दे तूष्णीभावे च. 1 25254 2006 ४२वो, 2 भौन यु. कल्लते खरः 52 लूछे. कल्ल, कल्लोलः (तरंग). कव, (ऋ) आ. 1. वणे. वर्णः वर्णनं शुक्लादिश्च. 1 वर्णन 42\, 2 विधु, रंगपुं. कवते. कर्बुरः (13). कश, (अ) प. 1. शब्दे. 2006 ४२वो. कशति 206 22. प्रतिष्कशः (*अयायी, मागवो इत). ग्राममद्य प्रवेक्ष्यामि भव मे त्वं प्रतिष्कशः-हमा हुँ ममा छु तु माशुषो था. कशा (यभंसाडी, त्यामु४). काशः- (तगति), काश्मीरः (32), कश्मलम् (भू). कश, (अ) आ. 2. गतिशासनयोः. 14, 2 माना४२वी. कष्टे गयछे इ०. कशा. कष्, (अ) प. 1. हिंसार्थः. 64. कषति हऐछे. कूलंकषा (नी), सर्वकषः (55), कष्टम्, कशितम्, कषः, आकषः, निकषः, कषीका (श्रेणी),कक्षः (तृप, 2 (वन). कक्षः, कक्षा कक्खा-14 (1 पाभूल, 4), कषिः (1 सारी, 2 पातरियुं), कंडूः (55), कछूः (54). कस्, (अ) 5. 1. गती. नपुं. कसति, जयचे. विकसति = विकसइ = वि असे. विकासः, कासूः (२।त्तिनुं मायुध), किसलयम् (g51), विकस्वरः कस्, (अ) आ. 2 गतिशासनयोः. 1, 2 माना ४२वी करते, कसः. कस्, (इ) आ. 2 गतिशासनयोः.१४, 2 मासा ४२वी करते. कंसः (पान५१). काक्ष, (इ) प. 1. कांक्षायाम्, कांक्षा इच्छा. 4/20. कांक्षति -छेछ. 1 कांक्षा, 2 आकांक्षा (छ). काच, (इ) आ. 1. दीप्तिबंधनयोः. 1 ३४।२।यु, 2 मांध. पंधन 42. कांचते प्रास. कांचनम्, कांची (मसला). काल, उ. 10. उपदेशे. ६५१२४२वो. कालयति-ते 752 // 422. काली. 'काश, (3) आ. 1. आ. दीप्ती. 54, 5. काशते, प्रकाशते, प्रकाशः, अवकाशः, संकाशः, प्रतीकाशः, नीकाशः, आकाशः, काशि:, काष्ठम्. काश, (ऋ) आ. 4. दीप्तौ. 5g, प्रा. काश्यते हीपेछ. प्रकाशः, अब काशः नीकाशः, प्रतीकाशः, आकाशः, काशी, काष्ठम्. For Private And Personal Use Only

Page #39
34 धातुसंग्रह. कास, (3) आ. 1. शब्दकुत्सायाम. शब्दकुत्सा रोगः {{ 42, येसोमायो. कासते. कासः (sial), कासारः (सशे१२): कि, प. 1. ज्ञाने. पुं. कयति. केकरः (4*टि). कि, प. 3. (20) Mj. चिकेति गछ. फिट, (अ) प. 1. गती. आयु. केटति जय. किट्टम् = टु (मस). किट, (अ) प. 1. त्रासे. त्रास, . केटति मिहेछ, किटिभः (भा४६५). किण, (अ) प. 1. (सौ०) गतो. पु. केणति जयछ. केणिका (त). कित्, (अ) प. 1. व्याधिप्रतीकारे निग्रहे उपनयने नाशने संशये च. 1 शेग मटावा, 2 नि:, 3 , 4 ना२१ 42j, 5 संशय ४२वी. चिकित्सति आतुरं वैद्यः वैद्य / यिरिसा रेछ. चिकित्सति जारम् २ने नि छ. चिकित्सति खलम् ५५ने राणेछ. चिकित्सति क्षेत्रे तृणं तरमा ने जोडेछ. संशये प्रायेण विपूर्वः. विचिकित्सति मे मनः भाई मन सं२।५ 422. चिकित्सा (शेप मामा अपाय),विचिकित्सा (संशय), चिकित्सकः (वैद्य). कित्, (अ) प. 1. निवासे. निवास ४२यो, स. केतयति पसेछ. केतनम, निकेतनम्, संकेतः, केतकी, कितवः (५त्तो). किल, (अ) प. 6. श्वैत्यक्रीडनयोः 1 योj 42j, 2 मे. किलति धोणेछे इ०. किलकिला (मनु४२६१ 2 / 04), केलिः (#1st), केलिकिलः (हसार). किल, (अ) उ. 10, क्षेपे. 34, रो. केलयति 34. केलिः (151). किष्क, (अ) आ. 10. हिंसायाम. शु. किष्कयते हऐछ. किष्णः (वितस्ति= हत्य). कोट, (अ) उ. 10. वर्णे बंधे च. १२आयु, 2 माधj. कीटयति-ते गेछ __ इ०. कीट से. कोल् (अ) प. 1. बंधने. भीम. कीलति कृष्णं माता माता 4065o पबिछ. कीलति = खोलइ-भील. कीलकम, उत्कीलितः- उकेलिओ- यो. संकीलितः = संकेलिओ = संयो. कील:= पालो. कीलितम = खीलि = यु. कीलकः= सामओ. कीलालम् ( 55 ), कीलिः = weii. कीला (वासा). For Private And Personal Use Only

Page #40
धातुसंग्रह. कु, (ङ) आ. 1. शब्द. २१४६४२वो. कवते 2106 42. कुः (पृथ्वी), कूच: (81), कूची ( भित्रोप४२४ भ), कूपः (वो.), कबरः (मित्र), कबरी (39), कवि, कबंधः (45), कव्यम् (पित३५), 1 कुंजः, 2 निकुंजः (वलीम पीरतुं स्थान). कु, प. 2. शब्द. 21 ४२वो. कौति 206 रेछ. कविः, काव्यम्, कूपः- वो. कु, (ङ्) आ. 6. शब्द. 2256 ४२वो. कुवते 20 422. कु, (3) उ. 9. शब्द. 21.06 ४२वी. कुनाति, कुनीते // ४२छे. कुक, (अ) आ. 1. आदाने. ले अg. कोकते लेछ. कुकः, कोकः (५४यो). कोकिलः- १/लो == 2 ओस. कुक्करः= दूरी = तसे. कुच, (अ) प. 1. शब्देतारे. तारे उच्चइत्यर्थः. येवर मा२३. कोचति * गाथका पायो अयेस्वर पोलछ. उत्कोचः (सांय). कुच, (अ.) प. 5. संपर्चनकौटिल्यप्रतिष्टंभविलेखनेषु, संपर्चनं मिश्रता. प्रतिष्टं भोरोधनम्, विलेखनं कर्षणम्. 1 मिश्र- 42j, भेजपुं. 2 पाई 42. 3 35g, रोऽ. 4 ओय. कोचति मिश्र 427. बिलेखनेथे कोचति - कोचइ = ओये. कोच:, संकोचः, उत्कोचः (बाय), संकुचितः (मीलित, संथित). कुच, (अ) प. 6. संकोचने. संयपुं. कुचति धनी राजभयात् नयी नयत सोन्याय. संकुचति = संकुचइ = संओये. संकोच:. . कुंच, (अ) प. 1. कौटिल्याल्पीभावयोः. 1 दुटिलता ४२वी, 2 सोय. कुंचति खलः पल टिलता रेछ. कुंचति मनोयोगी योगी मनने सोयेथे. आकुंचति शरीरं शरीरने में परेछ. आकुंचनम्, कुंचिका (या), कलिकुं चिका (२॥णी). कुल, (उ) प. 1. स्तेयकरणे. योरपुं. कोजति योरेछ. कुट, (अ) प. 1. (सौ० ) विस्तारे. विस्ता. कोटति विस्तारेछ. कुटः (१क्ष). कुद, (इ) प. 1. वैकल्ये. वैकल्यमविवेकः. अवि३४॥ थj, गई थj, भोट भाभ. कुंटति भवि४१ थायछे. कुंटः. कुट, (अ) प. 6. कौटिल्ये. कुटिल य. कुटति खलः पल पो थाय. कुटिलः (4ist), कोटः, कोटर - डोनर (पोव), 1 कुटः, 2 कुटी (52), कुटी For Private And Personal Use Only

Page #41
धातुसंग्रहः रम् (71551), कुटः, कोटिः (पुणे), कट (न), कटरः (वलोgli aiसनी भाx31), कुटजः (4). कुद, (अ) आ. 10. छेदने मतापने च. 1 छेयु, 2 // 5- 2, 14. कोटयते, उत्कोटयते. २६छ इ०, कुट्ट, (अ) उ. 10. छंदनभर्सनयोः पूरणे च. 1 छेj, 2 धि%२, 3 52. कुट्टयति-ते. कुट्टनम् = 2. कुट्टाकः, कुट्टाकी, कुट्टनी = 29, कुट्टिमम् (पाषाणामि भूमि), कोट्टः- कोट. (2 निवासस्थाना, हुश). कुट्, () आ. 10. प्रतापने. तापपुं. कुट्टयते तपाछे. कुटुंब, (अ) आ. 10. धारणे. पा२९५ 42. कुटुंबयते धा२९५ 422. कुटुं बम्. कुठ, (अ) प. 1. (सौ०) छेदने. छे. कोठति छे छे. कुठारः (o), कुठः (गोड). कुठ, (इ) प. 1. गतिमतीपाते आलस्ये च. 1 हित यj, यासतi 22sj. 2 मा१५ 42. कुंठति इंडित यायछे. कुंठितः, कुंठः (मासु). कुल्, (इ) उ. 10. वेष्टने. पी. अवकुंठयति-ते. अवकुंठति वारछे. कुड्, (अ) प. 6. बाल्ये घसने च. 1 पारपा{ 42j, 2 degaa. कुडति ज्ञानी __सानी मा ४२छे. कुडवः (पासे२). कुड्, (इ) आ. 1. दाहे. 54 / 1j, मा. कुंडते कुंडं कुंभकारः दुलार हुने विछ. कुड, (इ) प. 1. वैकल्ये वैकल्यमविवेकः. मोहित यमु, ijथg, भवि३४।५j. कुंडति मोहित थायछे. कुंडः, कुंडी.. कुड्, (इ) उ. 10. रक्षणे. 5. कुंडयति-ते. कुंडति रामेछे. कुण्, (अ) प. 6. शब्दोपकरणयोः. 1 2004 ४२वो, 2 15482 ४२वा. कुणति काकः / / 2 / 06 427. कुणः (2004), कोणः- खोणो = ग. कुणपम् (भड्), कुंतः (मालो). कुण, उ. 10. आमंत्रणे. आमंत्रणं गूढोक्तिः. 7ij dj. कुणयति-ते 7ik हेछ.. For Private And Personal Use Only

Page #42
धातुसंग्रह. 37 कुत्, (अ) प. 1. (सौ०) आस्तृतो. पाय२. कोतति पायरे. कुतुप, (1 भूगरोभ १ख, 2 सिनो मामो भाग). कुत्स्, (अ) आ. 10. अवक्षेपणे. जोपयो, धि%ा२धू, नि.. कुत्सयते कुत्स्यं साधुः साधु निंधने निछ. कुत्सितः ([नहित), कुत्सा (नि), कुत्सनम्, कुथ्, (अ) प. 4. पूतीभावे. पूतीभावः दुर्गंधः क्लेदः, दुर्गंध मां होj, दुधा. कुथ्यति मृतकः भ होयछ. कुथ्यति = कुहइ = कोहइ. कोथः= 3. कुथितं = कुहिरं = रोहयुं. कुथुमः== (२षि), कुथुमम् (भगय), कुथः (अ). कुथ्, (इ) प. 1. हिंसासक्लेशनयो:. हिंसा माएयुपधातः, संक्लेशोबाधा. 1. 65j, २६:पीथपु. कुंथति रावणं रामः राम रा१ने होछे, कुंथितम्. कंथ, (अ) प. 9. संश्लेषणे संक्लेशने च. 1 मण, न्यो2j, 25g, हुमायपुं. कुथ्नाति भणेछे इ०. कुथः (५॥१२वानो मो), कुंथुः (समतु), कुंथुकाः-- ईथुमा कुथा (था). कुद्, (इ) उ. 10 अनृतभाषणे. पोटुं गोल, ई मोनपुं. कुंद्रयति ते. ___ गुद्रा (नागरमोथ). कुप, (अ) प. 4. क्रोधे. प. कुप्यति ओपेछ. कोपः, कोपना, कुपितः= कोपि__ ओ = यो. कुप, (अ) उ. 10. भाषार्थे भासाथै च. 1 मोल, 2 5j. कोपयति-ते _मोलेछे इ०. कुंब, (इ) प. 1. आच्छादने. मोछ।ऽj, disg. कुंबति भोछाडेछ. कुंबा (मा). कुब, (इ) उ. 10. आच्छादने. मोऽj, aix. कुंबयति-ते. कुंबति मोछाउछ. कुम, (इ) उ. 10. आच्छादने. मोछ।७j, disg. कुंभयति-ते. कुंभति मो . कुमार, उ. 10. क्रीडायाम्. २मधु, मेस. कुमारयति ते गोकुले कृष्णः 4065 गोलमा 2. कुमार:, कुमारी, कौमारं, For Private And Personal Use Only

Page #43
38 धातुसंग्रह. कुर, (अ) प. 6. शब्द. 2254 ४२वो. कुरति. 2004 422. कुररः (reusl), कुरंगः (भृग). कुर्द, (अ) आ. 1. क्रीडायाम्. २म, अम. कूर्दते = कूदइ = . कूर्द नम् (श्री). कुल, (अ) प. 1. संस्त्याने बंधुषु च. संत्यानं संघातः, बंधुशब्देन तद्वयापारो गृह्यते. 1 समूह ४२वी, मेई 42. 2 ५४२वा, मा ४२वा. कोलति मेई ४२छे इ०. कोलः (सम२), कोलम् (मो.), कुलम्, नकुलः= नउलो = कोण. कुलालः, कुड्यं (लात्य). कुल्या (1 नही, 2 ना४), कोलिः (मो२31), कुलाय (पंजीनो भागो). कुश्, (अ) प. 4. श्लेषणे. मग, भालिंगन 42j. कुश्यति मगेछ. कुशः (अन), कुशी = कुसी = ओश्य. 1 कोशः, 2 कोशी (ोयली), बीजकोशी (शी), कुशलम् (क्षेम),कुशम् (जल), कोशातकी ( युवस), कोशिका (पाली पीवानी मोटी). कुश, (इ) उ. 10, भाषार्थे भासाथै च. 1 मोरधु, 2 5. कुंशयति-ते. कुंशति योषछे इ०. कष, (अ) प. 9. निष्कर्षे निष्कर्षों बहि:कर्षणम्. पा९२ मेय, ता. कुष्णाति स्वर्ण स्वर्णकारः सोनार सोनाने थाहर गये. कुषीतकः (+षि), कोष्ठः (2), कुष्टम् (धागोष्ठोढ), प्रकोष्टः (बाहु), कुक्षिः (पेट), निष्कोषणम् (माह मेय), कुषाकुः (AM), कूष्मांडः, निष्कुषितः, निष्कुषितवान्, कोषः. कुषुभ, प. 11. क्षेपे. 34. कुषुभ्यति कंदुकं विलासी. पियासी आने छ. कस, (अ) प. 4. संश्लेषणे. मणधु, मे, मालिंगन 42. कुस्यति वधू वरः 12 पढ़ने भणेछ. कुसूलः (ओठा२). कुसुमम् (5), कुसुंभः= सुंगो (3सुंगा, 3). कस, (इ) उ. 10. भाषार्थे भासाथै च. 1 मोस, 2auj. कुंसयति-ते, कंसति भोलछे इ०. कुस्म, (अ) आ. 10. कुरमयने. कुत्सितं स्मयनं कुस्मयनम्. मा॥ 5 // 11 // स. कुस्मयते भा२५४१५ से. प्रकुस्मयते, आकुस्मयंत. For Private And Personal Use Only

Page #44
धातुसंग्रह. 39 कुह, आ. 10. विस्मापने. विस्मय पो. कुहयते कुहको मायया विश्वम् अपी पटे। विश्वने विभय CMछ. कुहकः (विस्मय 14 // 2), कुहका कुह डो= 31. कुहकम् (भाग्य),कुहा (मनी ),कुहना (हम), 1 कुहुः, 2 कुहूः (नष्टयंद्र। अमावास्या), निष्कुहः (त२). कू (ङ) आ. 6. शब्द. 2256 ४२यो. कुवते काकः / / 220 ४रेछ. कू, () उ. 9. शब्दे. 2058 ४२वो. कुनाति, कूनीते 220 ४३छे. कूज, (अ) प. 1. अव्यक्ते शब्दे. १२५ष्ट 2 / 06 ४२वो. कूजति 25254 2 / 06 रेछ. कूजितम् (पक्षीमा 206). कूट, (अ) आ. 10. आप्रदाने ऽवसादे प्रसादे च. अवसादोऽ नुत्साही नाशश्च. 1 , 2 सान ५२यो, 3 // 2 // ४२वा, 4 मप्रसन्न थ. कूटयते मा छ इ०. कूटः= ओ. कूट, उ. 10. परितापे परिदाहे आमंत्रणे च. आमंत्रणं गूढोक्तिः. 1 परिता५ 4231, दु:५४२, 2 पाण. 3 छ।मुंहे, छाला पियार ४२वो. कूटयति ते खलः 58 परिताप 42. कूटम् = मोटुं. (मसत्य). कूड्, (अ) प. 6. दायें घनसे च. 148 ४२पुं. 2 म. कूडति 18 42. कूडात घासं वृषः यस घास पायथे. कूण, (अ) आ. 10 संकोचने. संय'. कूणयते मुखम् भु५ संशयेछ. कूणिः कूण, उ. 10. संकोचने. संयपुं. कूणयति-ते नेत्र रोगी जी ने संजोये थे. कल, (अ) प. 1. आवरणे. मोऽj, aisj. कूलति छ. अनुकूलति. कूलम् (ता२), अनुकूलम्, प्रतिकूलम्. कृ () उ. 5. हिंसायाम्. 65, कृणोति, कृणुते. कृतं (5). कृ, (डु, 3) उ. 8. करणे. 42. करोति, कुरुते करति वा कटं कारुः शिल्पा 4o 422. करति= 424= 43, कर्ता,की, कारक, कारिका, प्रकारः, अनुकारः, निकारः (मेन), विकारः, आकारः, निराकारः, अधिकार, उपकारः, अपकारः, संस्कारः,प्रकारः, परिष्कारः, अलंकारः, कृतः, प्रकृतः, अनुकृतः, विकृतः, अधिकृतः, उपकृतः, संस्कृतः, परिष्कृतः, अलंकृतः, करणम्, प्रकरणम्, अनुकरणम्,निराकरणम्, अधिकरणम्, उपकरणम्,व्याकरणम्, कृत्यम्, कार्यम्, कृत्रिमम, करः, प्रकरः, सुकरः, For Private And Personal Use Only

Page #45
40 धातुसंग्रह दुष्करः, किंकरः, किंकरी, यशस्करी (विद्या), शकृत्करि (वत्स), स्तंबकरिः (बीड), कर्मकरः (या४२), कर्मकारः- मग (आम 42 // 2), कार्मणम् = आमाशु, कार्मणकारः = आमगारो. क्षेमंकरः, मेघंकरः, भयंकरः, नमंकरणं द्यूतम, अलंकरिष्णु, निराकरिष्णुः कृति, प्रकृतिः विकृतिः, सुकृति:, अनुकृतिः, आकृतिः उपकृतिः, कारा (पंधन२l), सुकटंकराणि वीरणानि, कारुः (2045), चिकीर्षितम्, कृका (शिरोश्रीव, अराणु मायूं), कर्कः (श्वेताश्व-घालो घो), करकः = करओ- ४२पो. चक्रम्-चकम् = (या), करंबः (हिना1), करंभः (हिसाथुमो), करीरः (1231), करालम् (Gy), कृसरः (तियात), कार्पासः= ४पास. कारिः (शि), 1 करी (+ इन् हस्ती), 2 करेणुः (हस्ती), क्रतुः, (4), कर्म( + न्)-कम्म = आम. क्रिया, कुरु: (शिम),कुंभकारः, दिवाकर निशाकरः, भास्करः, बहुकरः, मियंकरः, प्रियकरः, कर्मकृत, मंत्रकृत, पुण्यकृत्, शास्त्रकृत, भाष्यकृत्. कृड्, (अ) प. 6. घनले घसने च. घनत्वं सांद्रत्वम्. घसनं भक्षणम. 1 सय 42, मवि२५ 42, सुन२. सन. 2 427. कृडति कार्पासं वृषलः शूद्र पासने सऽ मरेछ. कृडति मुलकं नर: न२ मुखाने 42 छे. कृडति कृडइ = 423. कृडः = 427. कृडितम् = ४७वा. कृत, (ई) प. 6. छेदने, छेदवं. कृतति वृक्षं कृषिः जे आउने पिछ. कृत्तिका (नक्षत्र), कृत्स्नम् (समग्र,ई), क्रूरः (धातु), कृछूम् (त५), कर्त्तरिः छात२, कर्त्तनम् (न), कृत्तम् (छिन्न). कृत, (ई) प. 7. वेष्टने. वी. कृणत्ति तरुं कंटकेन माली माजी आउने sil को वाछि. कृत्तः (वेष्टित), कृत्तिका (नक्षत्र), तर्कः (भनुमान), तर्कुःतकः = als. कृप, (ज) आ. 1. सामर्थे. 225j, धsy, ४८यपुं. कल्पते मोक्षाय भाक्षमा? 495 छ, कल्पना, कृप्तः, कृप्तिः, कल्प्यम्, कल्यः (प्रयास), कृपोटम्. कृप, (अ) उ. 10. सामर्थ्ये. 485j, 225. कल्पयति-ते वृत्तिं राजा 2017 વિકાને એ છે. कृप, (अ) उ. 10 अवकल्कने. अवकल्कन मिश्रीकरणम्. मिश्र-भेणु ४२युं. कल्पयति-तेले 22. For Private And Personal Use Only

Page #46
धातुसंग्रह. 41 कृप, उ. 10. दौर्बल्ये. दुरj थj-४२. कृपयति ते दुर्म यायचे.-४२छ.. कृपा (65). कृव, (इ) प. 5. हिंसाकरणयोः गतो च. 1 6, 2 42, 3 . कृणोति __हरोचे, इ०. कृश, (अ) प. 4. तनूकरणे. पातj-४२. कृश्यति देहं रोगः रो॥ २॥री २ने पातरे. कृशः (पातलो), कृशानुः (मनि). कृप, (अ) प. . विलेखने. विलेखनं हलोत्कर्षणम्, मे, मे. कृषति क्षेत्र कृषक पेड त२२ मे. कर्षणम्, आकर्षणम्, प्रकर्षः, उत्कर्षः, संकर्षणः ( 5), कृषक, कर्षक, कृष्णः, 1 चर्षणिः, चर्षणी (दुवा), कधूः (नी), कृषिकः (पाम२). कृष, (अ) उ. 6. विलेखने. मेऽयु, यु. कृषति-ते क्षेत्रं कृषक: मेड भेत२ने मेछ. कृषिः, कृष्टः, आकृष्टः, कृष्टिः, कर्षक, कृषकः (521), कृषिक: (पाम२), कृष्णः, कर्षः (11). कृ, प. 6. विक्षेपे. 35, 32. किरति कुसुमं वायुः 15 पो परेछ. कीर्णः विकीर्णः, संकीर्णः, प्रकीर्णः, आकीर्णः, कर्करः= १४शे, 2 . कर्करी (भानो दोटो), करकः = करओ = शे (पा९॥५५२), करंकः (समुद्र), कलंकः (Airl), किरीटम् (भुथ),कोडम (मोणो), करंडः (जिमो), कर्णः = कनो१ नो, 2 . किरणः, करुणः (१२४२स), करुणा (हया), कूर्पम् (भूमय), करभः (24सी मांगलीया xisneीनो ला), 1 करीरः, 2 करीरी (4121), करीषः (ey), 1 किरः, 2 किरिः (vs), कुरुः (), कूर्चम् (मुं०), कृर्चकः - कूचओ = यो. कूर्चिका = कूची. 1 विकिरः, 2 विकिरः (पक्षी), अवस्करः (वि.), 1 उत्कारः, 2 निकारः (धा-५८५), 1 उत्करः, 2 निकरः (समूह), करंगः (कर्मशील), करवः (धा-यमान), किरात (27), 1 संकरः, 2 अबकरः, 3 उत्करः ( ओ), 1 करका= करओ = ४२यो. कर्करी (4521), कर्परः (552, 484/). क, (ञ्) उ. 9. हिंसायाम्. ह. कृणाति, कृणोते होछ. कीर्णः, कर्बरः (वाध), करहः ( मुं पात्र). क, प. 9. हिंसायाम् 65. कृणाति हो. कीणिः, कर्बरः (आय), नवरी (भूमि), करहः (5 ). For Private And Personal Use Only

Page #47
42 धातुसंयह. कृत, (अ) उ. 10. संशब्दने. संशब्दनं ख्याति:. वा. कीर्तयति-ते पर गुणं साधु: सा५ ५२मुथने माछ. कीर्तनम्, कीर्तिः, कीर्तितः, प्रकीर्तितः, केत, उ. 10. श्रावणे निमंत्रणे चामंत्रणे. 1 संभावj, 2 निमंत्रए 42j, नोत 2y, 3 छांY . 8 विया२ ४२यो. केतयति-ते वचनं नर: 12 वयन संमगाछे. केतयति-ते मुनि गृही अ६२५ मुनिने नोतरेछे इ. निकेतयति ते. निकेतनम् (52). केप, (क) आ. 1. कंपने गतौ च. 15j, 24. केपते पेछे इ०. केल, (ऋ) प. 1. चलने. 5j, यस. केलति यसछ. केलि: (11). केला, प. 11. विलासे. मेस. सीबा ४२वी. केलायति विलासी विलासी 5 ४२छे. केव, (क) मा. 1. सेवने. सेक्यु. केवते हारें भक्तः ला हरीने सेवछ. केवल. के.प. 1. शब्द. श६२वो. कायति 2151 २छे. कातरः= 752. काकः= स. कुः (141), कुंभः (धडओ), 1 कोरः, 2 कोरकः (४जी). क्य, (अ, म् ) प. 1. हिंसार्थः. यु. कथति हछे. गो-कथयति. कस, (उ) प. 4. व्हरणदीयोः. व्हरणं कौटिल्यम्. 1 पांई थयु, दुटिय य. 25j. नस्यति खलः 55ist थायछे. ऋ, (जू) उ. 9. शब्दे. 2176 ४२वो. नाति, क्रूनीते 2186 ४२छे. य, (ई) आ. 1. शब्दे उदे दुर्गधे च. उंद: क्लेदनम्. 1 2 / 06 ४२यो, 2 भानु 42j, 3 हुधा. नूयते 2006 इ०. क्रूतः, क्रूयनम्, यिता. क्मर, (अ) प. 1. हुर्छने. हुर्छनं कौटिल्यम्. सिता ४२वी. क्मरति खलः ખલ કુટિલતા કરે છે. क्रय, (अ, म् ) प. 1. हिंसार्थः. 65g. क्रथति हणूछे. गो-क्रथयति. काथः (हिंसा). क्रद्, (अ, म्, ष्,) आ. 1. वैक्लव्ये वैकल्ये च. वैक्लव्यं कातरत्वम्, वैकल्यमविवेकः. 1 4452 यj, [१०६स ययु. 2 विश्व धु, म४ि१ 5. क्रदते 4152 थायछे.. गो-क्रदयति. For Private And Personal Use Only

Page #48
धातुसंग्रह 43 कद, (इ, म, 5,) आ. 1. वैक्लव्ये वैकल्ये च. 1852 ययु, 2 भविषेत्र। यj. क्रंदते 5152 यायचे. इ०. णो-नंदयात. क्रद् , (इ) प. 1. आव्हाने रोदने च. 1 सा६ 42j, ets भा२वी, भोलाय. 2 27j. नंदति, आक्रंदति सा६ 422 इ०. संक्रंदनः (52), आनंदः (रोहन). कंद, (अ) उ. 10, आङ-नंदसातत्ये. आङः परः क्रंद: सातत्ये. चुरादिः. निरंत२ 27. आनंदयति शोकातः शोत निरंतर 2 छ. आक्रंद: (रोन). ऋप, (अ, म, ष,) आ. 1. कृपायां गतो. 1 मा ४२वी, 2 यु. क्रपते ज्ञानी नानी पा 422. गो-कृपयति. पा. क्रम, (उ) प. 1. पादविक्षेपे. परतुं म२, म. क्राम्यति, कामति वामनो महीं पामन थ्याने मरेछ. आक्रमते, प्रक्रमते, उपक्रमते, अनुक्रामति, क्रमः, प्रक्रमः, अतिक्रमः (Gधन), उपक्रमः (मान), पराक्रम:, अनुक्रमः, संक्रमः, क्रांतः, आक्रांतः, क्रमुकः (सोपाNDus), क्रिमि: (42. भियो), नक्रम् = नकम् = ना४, क्रकच: (४२वत). की, (डु, 3) उ. 9. द्रव्यविनिमये. विनिमयः परिवर्त्तः, धन मापाने पेयातुं लघु. क्रीणाति, क्रीणीते यातुलछ. विक्रोणीते = विकई = वये. अबक्रीणीते. णी-क्रापयति. क्रीतः, विक्रीत:, क्रयः, विक्रयः, क्रय्यः (वया पाहार आढेगुं), क्रेयः (321aa योग्य), सोमविक्रयी. (सोम पेयनार). क्रोड, (क) प. 1. विहारे. श्री 4210, २मपु. क्रीडति २भेछ. क्रीडा (मेसन), आक्रीड: (डीसपन). कुंच, (अ) प. 1. कौटिल्याल्पीभावयोः. 1 एटियता ४२वी, 2 १८५-थोडं टु ४२यु. कुंचति खल: सहुरिसता 422. कंचति मनोयोगी योगी मनले टुं छे. 1 कुंच:, 2 क्रौंच: (मे पर्वत). क्रुध, (अ) प. 4. क्रोधे. ओपयु, १स ४२वी. क्रुध्यति क्रूराय नर; न२ २२ने अपछि क्रोधः, क्रोधनः, क्रोधी (/ +), क्रुद्धः क्रुश, (अ) प. 1. आव्हाने रोदने च. 1 सा 42j, हा भा२वी , मोलाचj; २२यु. क्रोशति सा६ 42 इ०. क्रोष्टा (शियाल), क्रोशः= ओस, उत्क्रोशः (10) For Private And Personal Use Only

Page #49
धातुसंग्रह. केव, (अ) आ. 1. संबने. सेवj, Arj, क्रेवते सेव थे. कथ, (अ, म्) प. 1. हिंसार्थ.. 6. क्लथति हणे. णौ- क्ययति. क्लद, (अ, म्, ) आ. 1. वैक्लव्ये वैकल्ये च. वैक्लव्यं कातरत्वम्. वैकल्यम विवेकः, 1 4 / 52 5j, 2 मोह पाम, विस यां. क्लदते 4552 यायचे इ०. क्लद्, (इ, म, ए) आ. 1. वैक्लव्ये वैकल्ये च. 1 4152 थj, 2 भोट पाम. लंदते // 52 थायछे इ०. गो-कंदयति. लद, (इ) प. 1. आव्हाने रोदने च. 1 सा६ 42j, 2 27. क्लदति सा६४२२. कप, (अ) उ. 10. अव्यक्तायां वाचि. 1258 19 मोसी. लपयति-ते અસ્પષ્ટ વાણું બેલે છે. लम्, (उ) प. 4. ग्लानौ. था. क्लाम्यति पांथ: पांथ यात्र. क्लांत: (या 45), क्लम: (था), लमी (+इन्), क्लांति:. क्लिद, (इ) आ. 1. परिदेवने. परिदेवनं शोचनम्. शोय, 27 पु. (सक०) क्किंदते चैत्र मैत्र: मत्र यत्रने 2 छे. लिद, (इ) प. 1. परिदेवने. शोय, 27. क्विंदति २थे. किद, (अ) प. 4. आर्दीभावे. मी य. क्लियति पयसा घट: बडो पाशिये भानो यायचे. क्लेदः, क्लिन्न:. लिश, (अ) आ. 4. उपतापे. दु:५३. किश्यति परार्थे साधुः साधु पार्थे दु:५ वटेछ. क्लेश:, क्लिष्टः, क्लेशकः, केश: (भाया नावाण). लिश, (अ) 1. 9. विबाधने. 5.75 ४२वी. क्लिश्नाति धनिकं चोर: योर धानिने छ. क्लेश:, केश: (भायानावाण). लोब, (ऋ) आ. 1. अवाष्र्य. 1525g. क्लीबते नर; शोकेन न२४॥ 52 यायचे. क्लीबम् (नपुंस). क्लीब्, () आ. 1. धाष्टय. धैर्यवान थy, सर्व / 421 // समर्थ थ, क्लीबते धैर्यवान थाय. कु, (ङ) आ. 6. गतो. 4. कुक्ते पांथ: पांथ लय. विक्लव: (4 / 52). क्लेश, (अ) आ. 1. अव्यक्तायां वाचि विबाधने च. 1 मस्पष्ट पारी मोलवी, 2 {. क्लेशते म्लेछ: 7 12.54 पास मोलले. क्लेशते पापिनं रोग; रो पापीने पीछे. क्लेश:. For Private And Personal Use Only

Page #50
धातुसंग्रह. कण, (अ) प. 1. शब्दार्थः 2 / 06 ४२वो. कणति 2056 4262. कण: (1), ___ कणितं (वी ). क्वथ, (ए) प. 1. निष्पाके. 44y, Gre. क्थति शुठि वैद्य: वैद्य शुने - छे. वाथः= कहो = वो (o ), वाथधानी = काहधाणी = अविहानी. क्ष, (इ, म, प,) आ. 1. गतिदानयो: ., 2 . क्षंजते यछे, इ०. गो-क्षंजयति. क्षत, (इ) उ. 10. कुछजीवने. : 071. संजयति-ते, क्षजति हुने छे. क्षण. (उ) उ. 8. हिंसायाम. यु. क्षणोति-क्षणुते मगं पापी पा! भृगने हथे. क्षतम् (याई), अक्षताः (मंगल न्यो), क्षतजम्, (२घि२), क्षण: क्षति: (हानि). क्षद्, (अ) प. 1. (सौ०) संवरणे. मोऽयु, isg. क्षदति मो . क्षत्ता (2. सा२थि, 2 क्षत्रियाने विष ५द्रथः 15 दो पुत्र), क्षत्रम् (क्षत्रिय), नक्षत्रम्. क्षप, (इ) उ. 10. क्षात्याम्. क्षमा 42 थी, मम, स. खुपयति-ते संपति सईछ. क्षप, उ. 10. प्रेरणे, प्रे२. क्षपयति-ते प्रेरेछ. क्षपा (२॥त्रि), क्षपाकर: (मंद्र). क्षम. (उ, ष) आ. 1. सहने. सह. भयु, 4. क्षमते ऽपराधं साधः साधु अ५३५ सहे. क्षमते = खमइ = 4. क्षमा = "भा. (1 सहन, 2 वी),क्षता (ऋ+ सहनशील),क्षमी (इन् + क्षभावान्), क्षमितव्यम् = खमिअवं = मयु. संतव्यम्. क्षम्, (अ) प. 4. सहने. सह, म. क्षाम्यति पुत्रापराधं पिता पिता पुत्रावने सहेछ. क्षांतः (मेन),क्षमी (इन् + ), क्षमः (समर्थ), क्षांतिः (क्षमा). क्षर्, (अ) प. 1. संचलने. 152j, पुं. क्षति गौः पयोमुंचतीत्यर्थः गाय 65 भूत्र. क्षरति बलं स्रवतीत्यर्थः 49 अरे, क्षरति = खरइ For Private And Personal Use Only

Page #51
धातुसंग्रह. = 052. क्षर :, अक्षरः, क्षार:= मा२. क्षारी = . प्रक्षरम्. = 152 (धोनी). क्षल, (अ) उ. 10. शोचकर्मणि. पमाण, पा, शुद्ध-पवित्र ४२पुं. क्षाल यति-ते. क्षलति . शरीरं जलेन सय 2 // 5 // 2 पुछे. प्रक्षालयति = पखालइ = ५माले. प्रक्षालितम् = पक्खालिअं = 56. क्षालनम् प्रक्षालनम. क्षि, प. 1. क्षये ऐश्वर्य च. क्षयेऽयं सकर्मको कर्मकश्च. १क्ष५ 5j, 2 क्षय 42. 3 4g 4g, च२ 5. क्षयति कर्पूरम् 452 विशुभेछ. क्षयति तृणं बाल: माय ने उिछ. क्षयति राजा I all यायचे. क्षयः, क्षीणः, ऋभुक्षा (+ न् 4/), क्षेत्रम् (2013). क्षि, प. 5. हिंसायाम. भा२y, 4. क्षिणोति हणुछ इ०. क्षि, 5- 6. निवासगत्योः. 1 १सयु, 2 . क्षियति से इ०, क्षयः (e), क्षिति: (241), क्षीणकः (1522), क्षय्यम् (क्षेतु।४५), क्षयम् (क्षेतुयो-५), क्षयी (न् + निवासी), क्षेमम् (125), क्षेत्रम् (32), क्षयः (निवास). क्षि, प. 9. हिंसायाम्. पुं. क्षिणाति हजे. क्षितिः (पृथ्वी). क्षिण, (उ) उ. 8. हिंसायाम. ह. क्षिणोति-क्षेणोति, क्षिणुते-क्षेणुते होछ क्षिति: (पृश्यी). क्षिद, (अ) प- 1. अव्यक्ते शब्दे. मस्पष्ट 2008 4211. क्षेदति सस्पष्ट 20 रेछ. क्षेद:. क्षिप, (अ) प. 4. प्रेरणे. प्रेयु, 34. क्षिप्यति लोष्ठं नरः न२ सोद्छ . क्षेपः (1 5, 2. निध), 1 क्षेपकः, 2 क्षेप्ता ( +३ना२), आक्षेप: (2 // 5). क्षिप, (अ) उ. 6. प्रेरणे. प्रे२, 34. क्षिपति-ते 34. क्षिप्तः, विक्षिप्तः, प्रक्षिप्तः, संक्षिप्तः, क्षेपः, प्रक्षेपः, विक्षेपः, संक्षेपः, क्षेपकः, क्षेप्ता, क्षिप्रम् (शोध), क्षिपः, क्षेप्यम्, क्षिपकः (वायु), क्षिपका (मायु५). क्षिव, (उ) प. 1. निरसने. पा२यु, निषेध. क्षेवति पारेछ. क्षिव, (उ) प. 4. निरसने, पारयु, निषेध. क्षीव्यति पारेछ. For Private And Personal Use Only

Page #52
धातुसंग्रह. क्षी, (ज) उ. 1. हिंसायाम्. ए. क्षयति-ते हणुछ. क्षी, ( ) प. हिंसायाम्. . क्षिणाति, क्षीणाति हजे. क्षीन, (अ) प. 1 अव्यक्ते शब्द. 1258 2056 ४२वो. क्षीजति पक्षी પંખી અસ્પષ્ટ શબ્દ કરે છે. क्षीब, (अ) आ. 1. मदे. भक्त थ, भ६ ४२वो. क्षीबते धनेन नरः // 2 धन 43 भ६ 27. क्षीबः (भत्त). क्षु, (टु) प. 2. शब्द. 2006 ४२पो. क्षौति 2056 42. क्षत्रः (24), क्षवथुः ( सी ), 1 क्षोणिः, 2 क्षोणी (2वी), क्षुपः ( 16), क्षमा ( सी). क्षुद्, (इंर्) उ. 7. संपेषणे. 45j, पी५g, न्यूरी 42j, पा. क्षुणत्ति-क्षुते हरिद्रां नारी नारी ६६ने पामेछ. क्षोदः (धूम), क्षुद्रः (65), क्षुण्णः (येस), क्षुद्रा (भव मान्य). क्षुध, (अ) प. 4. बुभुक्षायाम्. भूजे भ२. क्षुध्यति भिक्षु: नि भूसे भरेछे. 1 क्षुत् (ध् + ), 2 क्षुधा (5), क्षुधितः (भूयो), क्षुधुनः (12). क्षुए , (अ) प. 1. (सो०) अवसादने. मे पाम. क्षोपति मे पामेछ. क्षुपः (सधुक्ष). क्षुभ, (अ) आ. 1. संचलने. संचलनं प्रकृतिविपर्यासोमंथनं च. 1 प्रति महली, हासयु. 2 लावा, ओगा. क्षोभते जलम् पाया हालछे. क्षोभः, 2 विक्षोभः (संययन),क्षुब्धः (पदोनो पांस),क्षुभितः (यणेदो). क्षुभ, (अ) फ. 4. संचलने. 1 तिमी , हाल, 2 पलोपा. क्षुभ्यति समुद्रः . समुद्र हालछ. 1 क्षोभः, 2 विक्षोभः (हल). क्षुभ, (अ) प. 9. संचलने. 1 प्रति वी, हाल, 2 वसोवा. क्षुम्नाति हालेछ. क्षुब्धः (पदोनो वास), क्षुभितः (यणेलो). क्षर, (अ) प. 6. विलेखने. ले, आपy, पाढ. क्षुरति वालान् नापितः नापित पाणने पेछ. क्षुर: (7), क्षुरी (71). क्षेड, (अ) उ. 10. भक्षणे- पायु. क्षेडयति-ते पायथे. क्षेत्, (उ) प. 1. निरसने. पार, निषेध. क्षेवति पारेछे. For Private And Personal Use Only

Page #53
48 धातुसंग्रह. क्षे. प. 1. क्षये. क्षय पाम, 5 . क्षायति मगो थाय. क्षाम: (पातो). क्षोट, उ 10, क्षेपे. 345, 2. क्षोटयति-ते ३४छे. क्ष्ण, प. 2 तेजने. 62, 4ii 42. क्ष्णौति शस्त्रं शाणिक: २॥थियो हथि યાર ઉકટે છે. क्ष्माय, (ई) आ. 1. विधूनने. धूप, हला, पqj. मायते वायर्वक्षं पायु आउने यापेछ. गौ-मापयति. मातः (५२यो). क्ष्मील, (अ) प. 1. निमेषणे. निमेषणं संकोचः संठोय. मीलति संआयेछ. विड, (त्रि, आ) प. 1. स्नेहनमोधनयो:. 1 यो५७y, k:२यु, ५सापयु. 2 भू. वेडति न्योपउछ इ०. क्षेड: (विष), प्रवेडनः (सोहमयमा). विद्, (त्रि, आ) प. 1. अव्यक्ते शब्दे. 5254 2 / 06 ४२यो. क्षेदति 4254 2101 422. विद, (त्रि, आ) आ. 1. स्नेहनमोचनयोः मोहने च. 1 यो५७j, पसा, 2 , 3 भोल्यु. वेदते यो५७. क्षेडः (विष), वेडा (21). . विद, (ञि, आ) प. 4. लेहनमोचनयोः. 1 यो५७यु, ५माण, 2 4. विद्यति योपरेछ. वेल, (3) प. 1. चलने. यापुं. क्षेडति यणे. खवख, (अ) प. 1. हसने हस. खक्खति हसेछ. खक्खा (हास). खच, (अ) प. 9. भूतप्रादुर्भावे. भूतप्रादुर्भावोऽतिक्रांतोत्पत्तिः. 650 हे, 654 पीतवी, 24 2. खचाति 957 छ. खन्, (अ) प. 1. मंथे. मंथोविलोडनम्. पसोपy, मोng, sanj. खजति जलं वराह: vs rel होणेछ. खजाका (4271), खजकः (सोएनो पांस). खज, (इ) प. 1. गतिवैकल्ये. गतवैकल्यं विकृतत्वम्. पोता याय. खंजति मोगता याल. खंजः (भोओ), खंजन: (दीवानीपोडोनामे vil). खट्, (अ) प. 1. कांक्षायाम्. 20j. खटति धनं लुब्धः सोनी याने जे छ. खट: = 45 (), खटा = 12 (2यो), खटी -- 431 (वाणी भाN), खटिका (561), खटः (56), खटकः (आईभुष्टि). For Private And Personal Use Only

Page #54
धातुसंग्रह. खट्ट, (अ) उ. 10. संवरणे. मात, मोऽj, ढY, "7, 2|j, सोऽj. खट्टयति-ते मुखं नर: न२ भुपने छ. खड्, (अ) उ. 10. भेदने. ले, वि२. खाडयति-ते मेछ. खड: खग्ग = . खड्, (इ) आ. 1. मंथे. वसोवj, मोण, होnj, छोg,२j. खंडते होणे. खंड: = vis. खंडिता (मथिता खी). खड, (इ) उ. 10. भेदने. मेह, खंडयति-ते, खंडति = खडई = 143 मेछ. खंड: (तुओ), खंडनम्. खंडित:= खंडिओ = isयो. खद, (अ) प. 1. स्थैर्य हिंसायां भक्षणे च. स्थैर्ये कर्मका. 12, 26, 3 पा. खदति विष्णु: वि० 23. खदति रिपुं बली पसा २५ने हए. खदति धान्यं नरः न२ हा! पायजे. खदिरः= खइर: = 2. खन्, (उ) उ. 1. अवदारणे. मोहाणयु, 55g, मो. खनति-ते कूपं नरः न२ ५ने पाणुछ. खनति = खनइ = 51. खातः (मोद्यो), खेयम् (मो६१॥ यो-य), खनकः (42), खनकी ( 1), परिखा (/), खनित्रम् (पातरिय), खात्रम् (योरे २तुं छिद्र), खनिः, 2 खनी, 3 खानि, 4 खानी = खाणी = 555 (24\42). आखुः (62), खसः = पस (पामां), खलः (योग), खननम्. रखत, (अ) प. 1. गतो. rj. खर्बति यछ, खर्वः (वाभयो). खर्ड, (अ) प. 1. पूजने व्यथने च. पूजनं मार्जनम्. 1 'nj, पर, भvj, 2 57j, नपुं. खजीत देहं नरः 2 ३हने नेले इ०. ___ खजूरः = परो. खजूरी = माधुरी. खर्जुः (स), खजूरम् (हरितास), खर्द, (अ) प. 1. दंदशूके. दंदशूककर्तृके दंतकर्मणीत्यर्थः, सापY सं. खर्दति सपो नकुलम् भा५ नोणले उभेछ. खई, (अ) प. 1. द. गर्व ४२वो. खर्वति मूर्ख : भूमो गई 22. खर्वः (ग). खल, (अ) प. 1. संचये चलने च. 1 सय, 5 ४२वो. 2 5. खलति धनं नरः 12 बनने सांय इ०. खलम् ( 1 2 1, 2 // भसणाTuj). खलः ( न, 2 नीय, 3 मोग), खल्वम् ( नीया), खल्ला For Private And Personal Use Only

Page #55
Ah Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir धातुसंग्रह. (यात्र), 1 खल्वाट:, 2 खलतिः (भाये ताल पोला), खल:( 1 छाय, २यवख, 3 ॥ण, 4 लि पंजी). खव, ( अ) प. 9. भूतप्रादुर्भावे. भूतमादुर्भावोऽतिक्रांतोत्पत्तिः. 6507 सेj, Bus पीती पी. खोनाति जन: 11 6507 रहेछ. खए, (अ) प. 1. हिंसार्थ:. 6. खषति हाछे. खाद, () प. 1. भक्षणे. मा, म. खादति मोदकं विप्रः वि मो ने पायछे. खादति = खायइ = पाये. खाद्यम् (मावायो-य), खादकः (पाना२), खादनम् (लक्षण). खिद, (अ) प. 1. उत्रासे. म यु, . खेटति केशी गोष्ठम् // गोने लविछे. खेटनम् = 15. आखेट: (मृगया), आखेटकः, 1 खेटम्, 2 खेटकम् (1), 1 खेटः, 2 खेटकः (आम). खिद, (अ) आ. 4. दैन्ये. मे पाभ, हीनता ४२वी. खिद्यते = खिज्जइ = wii मे पामेछ. खेदः, खिन्न: (जे पाभर). खिद, (अ) प. 6. परिघाते परितापे च. 1 , 2 दुः५ हे. खिंदति मुंछ इ०. खिद्, (अ) आ. 7. दैन्ये. मे पाभयु, हीनता ४२वी. खिते भिक्षः निक्ष मेह पामेछ. खिन्नः.. खु, (ङ) आ. 1. शब्दे. 2006 ४२यो. खवते 2106 छे. खुज, (उ) प. 1. स्तेयकरणे. यो. खोजति म्रक्षणं कृष्णः - भागने सोरट खुड्, (अ) प. 6. संवरणे. मोछाऽयु, . खुडति धनं धनिकः धनवान् धनने . खुड, (इ) उ. 10. खंडने. ज्यु, मेधु. खुंडयति-ते, खंडति उछ. खुर्द, (अ) आ. 1. क्रीडायाम्. २भ, मेल, वि६२. खूर्दने गोपाल: गोवार रमेछ. खर्, (अ) प. 6. छेदने. छेदनं विलेखनम्. j, , . खुर___ति भूमि कृषकः 457 भूभिने छ. खुर: (52), खेटे. उ. 10. भक्षणे. पा, म. खेटयति-ते मांसं हिंसः हिंस मांसने भे. For Private And Personal Use Only

Page #56
धातुसंग्रह. खेड. उ. 10. भक्षणे. माधु, सभ. खेड्यति-ते मांसं सिंहः सिंह मांसने मेछे खेटकः, खेटः, (1 श्राम, 2 लक्ष). खेल, (क) प. 1. चलने. 5. खेलति मर्कट: भाडोयणे. खेलः, खेला, खेलनम्, खिलम् (मेयापर्नु त२). खेला. प. 11. विलासे. २मधु, मेस. खेलायति विलासी विवासी रमेछ. खेला (20), खेलनम् = मेलशु. खेव, (क) आ. 1. सेवने. सेक्यु. खेवते हरि भक्तः महरिने सेवछे. खै. प. 1. खदने. खदनं स्थैर्य हिंसा भक्षणं च. 1 २९यु, 26g, 3 भ. खायति नर: न२ 272. खायति मृगं व्याधः 5 / 26 / भृगने छ. खायति मोदकं विप्रः विप्र मो४२ मेछ. खायति = खायइ = पाये. खोट. उ. 10. भक्षणे क्षेपे च. 1 म, पा, 2 343. खोटयति-ते लड़क विमः पिसाने भैछे. खोटयति-ते शूरं शूरः / १२॥ने छ. खोड, (3) प. 1. गतिप्रतीघाते. गतिविषये प्रतीघात इत्यर्थः. यासतi vo . __खोडति पंगुः पयो पोउंगे छे. खोड:- पोडे (54). खोड. उ. १०.क्षेपे. 35, 32. खोडयति-ते तृणं नर: न२ १४नेछ. खोद, उ. 10. क्षेपे. 34, रा. खोदयति-ते कर्करं जन: sve! 4442 // ने खोर्, (ऋ) प. 1. गतिप्रतीपाते. यासता मो . खोरति खंजः मोओ मो. गवे. खोरा (मयमखा), खोर: (सोओ). खोल, (ऋ) प. 1. गतिप्रतीपाते. यासतi . खोलति खोड: गोडसे मोगी. ख्या. प. 2. प्रकथने. १मायु, 4. ख्याति सुजनं लोकः लो सुनने 4. माणूछे. आख्यानम्, व्याख्यानम्, प्रत्याख्यानम् (निवेष), ख्यातः, प्रख्यातः, विख्यात:, आख्यातः, प्रत्याख्यात: (निषि६), संख्या, ख्यातिः (वा). गग्ध, (अ) प. 1. हसने. हसपुं. गग्धति विकलं जनः 45 पिसने हमेछ, गज, (अ) प. 1. शब्दार्थे मदने च. मदनं मदोत्पत्ति: मदः चित्तविकार:. 1 2003 ४२यो, 2 भ६ ४२वो. गजति 1 22 22, 2 भ६ 27. गज: (हस्ती). गन्, (अ) उ. 10. शब्दे. 2 / 04 ४२.यो. गाजयति ते जनः 45 २४.रेछे. For Private And Personal Use Only

Page #57
52 धातुसंग्रह. गज, (इ) प. 1. शब्दार्थः. 2156 ४२यो. गंजति नरः 12 2006 . गंजा (1 महिश, 52, 2 मा१२). गड्, (अ. म्) प. 1. सेचने. सीय. गडति, लत्वे गलति जलं नर: 12 पाने सीय. णो-गडयति, लत्वे गलयति. गाड:, लवे गाल, गड, गडकः, गडु (54 अंथि), निगडः (मेडी), निगडित: (मेडी घालेलो). गड, (इ) प. 1. वदनैकदेशे. गंडगतसंहननक्रियायामित्यर्थः. गाव भीया, गाल मे // 4211. गंडति ॥र भीये. गंड: (1), 1 माडिवं, 2 गांडीवम् (मर्जुनधनुष). गण, उ. 10. संख्याने. . गणयति-ते दिवसान् नारी नारी दिवस गएछ. गणः (समूह), गणक: (नोतिषी), गणितं = गणिभं = यु. गणना, गण्यः, गणिका (), निगणः (होमधूभ). गद्, (अ) प. 1. व्यक्तायां वाचि. 254-548 मोस. गदति वचनं जनः 44 पयन सोलले. 1 गद्दः, 2 गद्दा, 3 गदम् (5214 15), गद्यम्, गदि तम् (थित). गद्, (ई) उ. 10. देवशब्दे. भव ॥षो. गदयति-ते धनः मे // . गढ़द, प. 11. बाक्स्खलने. म२५४ पयन 52. गयति दुःखार्त्तः दुपात मट पा९ मरेछ. 1 गदः, 2 गद्दा, 3 गदम् (1254 १यन). गंध, .(अ) आ. 10. अर्दने. पाऽयं, नपुं. गंधयते लुब्धो वदान्यम् पोलियो हाताने 32. 1 गंधः, 2 गंधनम् (हिंसन), गंधर्वः, सुगंधकः (131), गंधोली (2 // 5 // 2). गम, (ल) प. 1. गतो. यु. गच्छति ग्रामं पांथ: पांथ गामने आय. आग च्छति मापेछ. गमः, आगमः (२॥ख), निगमः (14), संगमः, समागमः, 1 पूवंगमः, 2 प्लवंगः, 3 प्लवगः (पान२). 1 विहंगमः, 2 विहंगः, 3 विहगः (441), 1 भुजंगमः, 2 भुजंगः, 3 भुजगः (सा५). उरगः (सा५), गत्वर:, १०(लो), गंगा, गगनम् (योम), गात्रम् (2012), आगंतु: (भारत), गौः (आय), गमी (42), आगामी (इन् + भाचतु), पनगः (साप),सुगः, दुर्ग, सुगमः, दुर्गमः, अभ्यागत: (प्राय). गई, (अ) प. 1. शब्द. 2256 ४२वो, 4. गर्जति मेघः भव ॥छ.. गर्नति गज्जइ = // . गर्जना, गर्जितम् (भवादि२।०४). For Private And Personal Use Only

Page #58
धातुसंग्रह. गर्न, (अ) उ. 10. शब्दे. 2006 ४२यो, rj. गर्जयति-ते मेवः भेध छ. गर्द, (अ) प. 1. शब्द. 2106 ४२वो. गर्दति व्याघ्रः पाय मोरछे. गर्दभः गद्दहो = गधो. गर्द, (अ) उ. 10. शब्दे. 2006 ४२वो. गर्दयति-ते वराह: लू गोलछ. गई. (अ) उ. 10. अभिकांक्षायाम्. 127. गर्धयति-ते धनं लुब्धः सोनियो धनने . गर्ब, (अ) प. 1. गतो. rj. गति M42. गर्ब: (ति). गई, (अ) प. 1. पै. गर्व ४२यो. गति मूर्ख भूों गर्व 422. गर्वः, गर्वित:, गर्व, आ. 10. माने. मनिभान 42j. गर्वयते धनेन मूढः भूः धनपर गर्व 27. गर्वः, गर्वितः. गह, (अ) आ. 1. कुत्सायाम. नि., पोऽj. गर्हते सुजनं दुर्जनः हुन सुनने [नछ. गर्दा ((ial), गर्हितः (FFilहत), विगर्हितः, गर्हणम्, गद्यम् (निंय). गई, (अ) उ. 10. विनिंदने. निं.y, quo. गर्ह यति-ते साधु दुष्ट: दुष्ट साधुने निहेछ. गर्दा, गर्हितः, गर्हणम्. गल, (अ) प. 1. अदने स्रवणे च. 1 मा, भ. 2 2 52. गलति मलकं जन: भूदाने सायचे. गलति जलं करकात् ४२वाभाथी न 2. अवगलति = मोगले. निगलति = निलगइ = निगले. अपिग लति. पिगलति = पिगलइ = पिगले. गलनम् = गयणं = गया. गल:= __॥स, गल: (it). गल, (अ) आ. 10. स्रवणे. 2, पु. गलयते जलम् पा छे. गल:, गालि: (आय), गलनम् = गयणं = गया. गल्म, (अ) आ. 1. धायें. प्रौढ ययु, समर्थ ययु. गल्भते, प्रगल्भते मैत्र: भैत्र प्रौढ याय. प्रगल्भः (प्रौढ). गल्ह, (अ) आ. 1. कुत्सायाम. नि. गल्ह ते सुजनं दुर्जनः सुनने न नि. गल्हः गवेष, उ 10. मार्गणे. मार्गणमन्वेषणम्. पोपुं, शोधपुं. गवेषयति-ते हरि णं नरः न२ 620 ने योगेछ. 1 गवेषणम्, 2 गवेषगा (मार्ग, भोण), गवेषित: (शोथेसो). For Private And Personal Use Only

Page #59
54 धातुसंयह. गह, उ. 10. गहने. 1 १सभु ययु, दुर्गम थयु. 2 पीsj, Isj. गहयति. - 1 गहनः, 2 गहना, 3 गहनम् (२धिगम, दु:३२). गा, (ङ्) आ. 1. गतो. rj. गाते ग्राम पाथ: पाय भने नयछे. गा, प 3. (वै०) स्तुती. सतपयु, स्तुति ४२वी. जिगाति स्तुति रेछ. गानम्, गाथा, गाथकः. गाध, (ऋ) आ. 1. प्रतिष्ठालिप्सयोग्रंथे च. प्रतिष्ठा आस्पदम. लघुमिच्छा लिप्सा. ग्रथनं ग्रंथः. मतिष्ठायामकर्मकोयम्. लिप्साग्रंथयोः सकर्मकः. 1 धु, स्थिति १२वी. 2 वा 1427, 1/7j, 3 Jथयुं. गाधते २२छ इ०. गाधः (था), अगाधः (मथाग), गाधिः (विश्वामित्रपिता). गाह्, (अ) आ. 1. विलोडने. विलोडनं परिमिलनम्. प्रवे२१ ४२युं, . गाहते, अवगाहते पसेछ. गाहनम्, अवगाहनम्, वगाहनम्, गाह:, अवगाह : वगाहः, गाढः. ग. (ङ) आ. 1. अव्यक्त शब्दे. मस्पष्ट 2 / 01 ४२वो. गवते मर५४ 2004 42 छ. 1 गुडः, 2 गुल:= गुलो = गोल. गु, (इ) आ. 1. शब्द. 2276 ४२यो. गवते 2004 427. गोत्रम् (1), गवल: (24255 महिप), गवयः (शेड). गु, प. 6. पुरीषोत्सर्गे. भविसन 42, 6. गुवति होछे. गुथम्, ___ (विgl), गुतव्यम्. गुल्, (अ) प. 6. शब्दे. 2178 ४२यो. गुजति 2004 ४२छे. गुन, (इ) प. 1. अध्यक्ते शब्द. 24354 2 / 7 ४२वो . गुंजति भ्रमर: लभरो गगछ. गुंजितम् (सिंहादि ), गुंजा (यनोडी), गुंजारवः (अमर- 2 ) गुठ, (इ) उ. 10. वेष्टने. पी. गुंठयति-ते. अवगुंठयति-ते वीछि. गुंठ__ नम्, अवगुंठनम्, भस्मगुंठनम्, गुंठितः, अवगुंठित:. गुइ, (अ) प. 6. रक्षायाम्. 25, पण. गुडति क्षेत्रं कृषिः पृषि तर पाणे. गुड, लखे. गुलः= गुलो = गो. गुडा (हस्तिसनाद), गोल : (1 गोलो, 2 गोणो.), गुलिका (गोणी), गोलकः (1204), भूगोल:, गुडेरः . (पास), गुल्म: (भोयुं). For Private And Personal Use Only

Page #60
धातुसंग्रह. गुड, (इ) उ. 10. वेष्टने रक्षणे च. 1 पी2g, धेरपुं. 2 5j. 1 पाणj. गुंडयति-ते, गुंडति पीछे. गुंडनम्, गुंडित:. गुण. उ. 10. आमंत्रणे. आमंत्रणं गूढोक्तिः छर्नु , द मोस. गुणयति ते मंत्री मंत्री छनु छ. गुणः, गुणितम्. गुद, (अ) आ. 1. क्रीडायाम्. २म, पतपु. गोदते बाल: मास 2 मेछे. गुदम् (iis), मुंद्रा (सुधि भोय). गुध, (अ) प. 4. परिवेष्टने. वी2j. गुध्यति. वार. गोधूमः= गोहमो == ____4. गुत्स: (1OMति), गुधित: (वेष्टित), गुधेर: ( पाm). गुध, (अ) प. 9. रोषे. 5j, रासा. गुभाति अपछे. गोधा = गोहा = ___ गोड. गोधूमः गोहूमो = 56. गुप, प. 1. गोपने. गो५j, संतापुं. गोपयति धनं चोर: यो२ घनने संता छ. गोप्यम्, गोपनम्, गुप्तिः, गुप्तम्.. गुप्, (अ) आ. 1. निंदायाम्. नि. जुगुप्सते निछे. जुगुप्सा (निंl). गुप्, (अ) प. 1. रक्षणे. // g, पाप', गोपायति पृथ्वी नृपः नृ५ ४ाने पाणे. कुप्यम् (सुवर्ण २४तविना मीrjषन), गोप्यम् (२१९॥य), गोपनम् (२क्षए), गुप्तिः (२क्षा), गोप्ता (+ + 264). गुप्, (अ) प. 4. व्याकुलत्वे. पाणु 42, ०या 91 42. गुप्यति लोकं कोपः કપ લોકોને આકર્થ કરે છે. गुप, (अ) उ. 10. भाषाथै भासाथै च. 1 पोख, 25j. गोपयति-ते भोलिछे इ०. गुफ, (अ) प. 6. ग्रंथे. मुंथ. गुफति माल्यं मालाकार: भाजी इसने गुथे छ. गुंफ: (ग्रंथ). गुफ, (अ) प. 6. ग्रंथे. मुंय. गुंफति माल्यं मालाकारः, माजी सगे गुथे छ. गुंफितः, गुंफ:= jo. गुर्, (ई) आ. 6. उद्यमने. 1 यो / ४२यो. 2 म. गुरते वैश्यः वैश्य यो रेछे इ०. गुर्द (अ) आ. क्रीडायाम. २म, लघु. गर्दते बालः मास मछ. गुर्द, (अ) उ. 10. निकेतने. पस'. गुर्दयति-ते पसेछ. For Private And Personal Use Only

Page #61
धातुसंग्रह. गुर्द, (अ) उ. 10. पूर्वनिकेतने. पूर्वनिकेतनमाद्यो निवास:. प्रथम सj, पहेसुं स. गर्दयति-ते पडेलु सेछ. गुर्व, (ई) प. 1, उद्यमने. 1 उद्योग ४२वो, 2 // . गूर्वति वैश्यः 125 उद्योग छ इ०. गुह्, () उ. 1. संवरणे. ढांपुं, मोछ।sj. गृहति-ते, निगृहति-ते छिद्रं जनः 45 दिने ढांचे गूढः, गुल्यम्, गव्हरम् (गुहा). गूर, (अ) आ. 10. उद्यमने भक्षणे च. 1 योग ४२वो, 2 मधु, _36भयु. गूरयते वैश्यः 125 उद्यो॥ 4237. उद्गुरयते खडम्. 5 // भेछ. गूरयते मूलकं नर: न२ मुखाने मेछ. गूर, (ई) आ. 4. हिंसागत्यो.. 1 69, 2 . गूर्यते रिपुं बलवान् पर वान् ने हणुछ इ०. गूर्जर: (निट). गृ, प. 1. सेचने. सिंथ. गरति भूमि मेघः भेध भूभिने सिंयछ. गृ, आ. 10. विज्ञाने विज्ञापने च. 1 नपुं, मनुलपयु. २४१यु. गार यते अनुलछ इ०. गुन, (अ) प. 1. शब्दार्थः. 2154 ४२वो. गर्जति = गज्जइ = |ले. गर्ज नम्. गृ, (इ) प. 1. शब्दार्थः. 2254 ४२पो. गुंजति 21 22. गूजनम् (गणी). गृथ्, (उ) प. 4. अभिकांक्षायाम्. 427. गृध्यति छेि . गृद्धः ( 81), 1 गर्द्धनः, 2 गृध्रुः (सोना), गृधिः (sial), गृधः = [14 ( पक्षी). गह. (3) आ. 1. महणे. अहयु, सयुं, आलj. गर्हते आले. गढः (साथी), गृढिः (अह), गृहम् = 52, गृहा (खी). गृह, आ. 10. ग्रहणे. अधु, ले, लाख. गृह यते आलेछ. ग, प. 6. निगरणे. निगरणं भोजनम्. नोन 42, म, मा. गिरति, लवे, गिलति मूलकं नरः न२ भूखाने मेछ. गिरः, लवे गिल:. अजगर:, 1 गर:, लले 2 गल: (14), निगार:, उद्गार: (भो 2312), गर्गर: (राजर्षि) गर्गरी = गग्गरी = ||25 (महाम). गर्गः (*.पि), गर्त्तः (iii), गर्भः, गिरिः (पर्वत), गर्मुत् (हेम), निगरणः (24), गृष्टि: (मा२ ४६५ती.) गरः, (विष). For Private And Personal Use Only

Page #62
धातुसंग्रह. ग, प. 9. शब्दे. 2006 ४२पो. गृणाति गुणं साधुः सा गुराने हे. गुरु:. गेप, (3) आ. 1. कंपने गती च. 1 5j, 2 . गेपते पछे. गेव, (+) आ. 1. सेवने. सेवj, पृv. गेवते पेशे. गेष्, () आ. 1. अनिच्छायाम्. अन्विच्छा अन्वेषणम्. शोध, पोपपुं. गेषते गां गोपाल: गोवाण ॥यने पाणछ. गै, प. 1. शब्दे. 225 ४२यो. गायति गीतं नारी नारी ने यछे. गीतम्, प्रगीतम्, गानम्, गेयम्, गीतिः, उपगीतिः, उद्गीतिः, गायकः (आना२), गाथा, गायनः (गाना२), गायनी, सामगः, सामगी, उद्गीथः (भो।२), उदगाता (सामग. गोम, उ. 10. उपलेपने. सिं५j. गोमयति गोमयेन भूमिं यना या गो___ भय मुभिने सिंपले. गोमयम् (74). गोष्ट, (अ) आ. 1. संघाते. मे 42. गोष्ठते धान्यं कृषिः कृषि हाने सत्र 423. अथ, (इ) आ. 1. कौटिल्ये. कौटिल्यं कुसृतिबंधश्च. 1 1r, 2 मांधg, मुंथई, oisपुं. ग्रंथते गवयः रो पडो नयथे. ग्रंथते फुलानि माली भाला पाने मुंथेचे. ग्रंथिम्= गंठी = isय. ग्रंथः= गंठो = मांडो. पथ, (अ) प. 9. संदर्भ. संदर्भो ग्रंथनम्. मुंथ. ग्रथ्नाति ग्रंथं कविः वि अंथने मुंथेछि. ग्रंथः, ग्रंथिः = गंठी = 45. ग्रंथ, (अ) उ. 10. संदर्भ. संदर्भो बंधनम्. मयु, isj, . ग्रंथ___ यति-ते, ग्रंथति माल्यं माली माली घुसने गांउछ. ग्रंथति = गंढइ = 3. ग्रस, (ज) आ. 1. अदने. पायु, मयु. यसते मोदकं विप्रः विप्र खाने / 2. ग्रास: (415), ग्रामः= म. ग्रीष्मः ( ३तुले). ग्रस, (अ) उ. 10. ग्रहणे. आलघु, से, अ. ग्रासयनि-ते फलं जनः सनसने लेछे. ग्रह, (भ) उ. 9. उपादाने. उपादानं स्वीकार:. वी॥२, सयुं, आसपु. गृहाति, गृहीते धर्म धार्मिकः धार्मि धर्भने आखछे. गृहम् = 52. ग्राह: (41-52), गृहोली - धोती. विग्रहः = पधरो (यु१), परिग्रहः (खा४।२), For Private And Personal Use Only

Page #63
धातुसंग्रह. निग्रहः (मस्वी।२), अनुग्रह: (स्वी४।२), आग्रह:- माधो, संग्रहः संघरो, विग्रह: (शरीर), अवग्रह: (मनावृष्टि), ग्रहः (ज्योतिष), ग्राहकः ( ना२), गृहीता (ऋ + लेना२), फलेग्रहि: (इसga ), ग्रहणम्, गृह्यकः ( ५२तंत्र), गृहीत: (बी). ग्राम, उ. 10. आमंत्रणे. आमंत्रणं गूढोक्तिः. छiDj, ग्रामयति-ते मंत्री મંત્રી છાંનું કહે છે. ग्रच, (उ) प. 1. स्तेयकरणे. यो२. ग्रोचति म्रक्षणं मोहन: मोहन भा२६५ न्योरेछ. ग्लस, (उ) आ. 1. अदने. भy, onaa. ग्लसते तमोभुवनम् तम भुवनने पायजे. ग्लास: (लोलियो). ग्लह, (अ) आ. 1. ग्रहणे. आलj, लघु, अj. ग्लहते करकं यतिः ति २वो आतंछ. ग्लच, (उ) प. 1. स्तेयकरणे. यो२. ग्लोचति धनं चोर: यो२ बनने परिछे. ग्लंच, (उ) प. 1. गतो. 4. ग्लंचति ग्रामं ग्राम्यः गामयिो भने नयछ. ग्लेप, (3) आ. 1. दैन्ये कंपने गतौ च. 1 , हीनता ४२वी. 25g, ____Er. ग्लेपते भिक्षुः लिनता २छे इ०. ग्लेव, (क) आ. 1. सेवने. सेवj. ग्लेवते देवं नर: नपने सेवले. ग्लेष, (3) आ. 1. अविच्छायाम्. अन्विच्छा अन्वेषणम्. लोग, शोषयु. ग्लेषते गवली पिंडार: पिंजरो मषने सोणे. ग्लै, प. 1. हर्षक्षये. हर्षक्षयो धावपचय:. धातु मोछी थी, साहीन य. सान य. ग्लायति विषयी विषयी माहीन यायचे. ग्लानः (0518-). ग्लानिः (साधीनता), ग्लोः (यंद्र). घग्घ, (अ) प. 1. हसने. स. घग्धति सेछ. घट, (अ, म्, ष्) आ. 1. चेष्टायाम्. चेष्टा ईहा. 5, 25. घटते घटं कुंभ कार: कुंभार याने धोछे. गो-घटयति. घटना (25), घटा (225), घट: अ. घटी (महाम), घटितम् = घडिअं == घड्युं. घट, (अ) उ. 10. संघाते. मे ४२घु, मे , . घाटयति-ते कुपितजनं साधुः भा५ अपेक्षा ने भगवे. उद्घाटयति = उग्घाडइ = For Private And Personal Use Only

Page #64
धातुसंग्रह. धाडे. उद्घाटनम् = उग्घाडणं = 9वा. उद्घाटित:= उग्घाटिओ = उधाऽयो. घट, (अ) उ. 10. भाषार्थे भासार्थे च. 1 मोपयु, 2 5. घाटयति-ते पक्षी पंजीयोलले, इ.. घट, (इ) उ. 10. भाषार्थे भासाथै च. 1 मोम, 2 . घंटयति-ते कपोतः पोत पोलछे इ०. घंटा, निघंटुः (मोश). घह, (अ) आ. 1. चलने. Anj, ५यु, डोल. घट्टते उपेछ. अरघट्टः (26), घट्टः= घाट (नवत२५ स्थान, तीथ). घट्ट, (अ) उ. 10. चलने, यng, 5. घट्टयति-ते पछ. घट्टः = ail (नही त२वानुं स्थान), अरघट्टः (268). घप, (इ) आ. 1. क्षरणे. 52. घंषते 522. घस्, (इ) आ. 1. क्षरणे. 52. घंसते परेछ. घस, (ल) प. 1. अदने. मा, म. घसति पाय.. घस्ता, (क / मना२), घस्तुम, घस्मरः (मक्ष), घासः, घस्रः (हिन). घिण्, (इ) प. 1. ग्रहणे. आम, सयुं. घिणते आले. घु, (ङ) आ. 1. शब्दे. 2 // ४२वो. पवते 21 427. घूक:- 57. घुट, (अ) आ. 1. परिवर्त्तने. परिवर्त्तनमितस्ततो भ्रमणम्. महि तहिं मम, . 257j. घोटते प्रवासी प्रवासी महिता २५छ. घोट:- धोडो. घोटकः, घुटः, घुटिका ((a). घुद, (अ) प. 6. प्रतीपाते. रोग, विशेष. घुटति रोणे. घुटति = घुटइ = धुटे. घुटितम् = घुटिअं = धुवू. धुटिका (pl), 1 घोटः, 2 घोटकः (धोये). घुग, (अ) आ. 1. भ्रमणे. सम. घोणते लमे. घुणितः, घोणा (नाशि), घुणः (1 / 4418, महि५७). घुण, (अ) प. 6. भ्रमणे. समj. घुणति समेछ. धुणः ( महि५७), घोणा ___ (नासि), प्राधुणः= प्राणी. घुण, (इ) आ. 1. ग्रहणे. आलg, ले. घुण्णते लेछ. घर, (अ) प. 6. भीमार्थशब्दयोः. 145 ४२यो, रा. 2 2006 ४२यो. घुरति राव इ०. घोरम् (नयान), घुर्घर: (मनु४२१३ 2 / 06 यथा). For Private And Personal Use Only

Page #65
धातुसंग्रह घुष, (अ) प. 1. शब्द. 2006 ४२यो. घोषति हरिं भक्त: मत हरीने पोलिछ, घोषति = गोखइ = गोय. घोषणम् = गोपा. घोष: (घाटी). घुष, (अ) आ. 1. कांतिकरणे. 545 42. घोषते २४५४४२छे. घुष, (इ) आ. 1. कांतिकरणे. 2425442. धुंषते २४२५४४२छे. घुष, (इर् ) प. 1. अविशब्दने शब्दे च. डीयो 2006 ४२यो, 2 206 ४२वो. घोषति जी 2106 रेछे इ०. घोषः (२मारी पाउ). घुष, ( इर् ) उ. 10. विशब्दने. विशब्दनं विशिष्ट शब्दकरणं, नानाशब्दनं वा. 12 // 1 उयो, घी यो. 2 विविध श६ 4211. घोषयति-ते. घोषति. उद्घोषयति-ते. उद्घोषति घांटो उछ,, 2 // 2 // २॥छे.. घूर, (ई) आ. 4. हिंसावयोहान्योः. 1 6. 2 मुं ययु, 16 पुं. पूर्यते हए इ०. घूर्ण, (अ) आ. 1. भ्रमणे. समधु, युभयु. घूर्णते मत्त: माता धुभेछ. घूर्णते ___ = घुम्मइ = धुभ. घूर्ण, (अ) प. 6. भ्रमणे. मम, धुमपुं. घूर्णति नभेछे. घूर्णितः (नभेस), घूर्णिः (मायु). घ, प. 6. सेचने. सिंय. घरति दग्धं पयसा नर: / 2. साने समय सिंथे. घार: (सेयन), धर्धरीका (4231), घृतम = घिरं = पी. धर्मः = पम्मो = धाम, घृणा (या). घ, प. 3. (वै०) क्षरणदील्योः . 1 52, 2. 2 प्रासयु, ४२पुं. निर्ति जलम् पारी 2. जिपति वन्हि धृतेन होता होता था मनिने असे छे. घ, उ. 10, प्रस्रवणे प्रस्तावणे च. 1 , 2 . धारयति-ते घृण, (3) आ. 1. ग्रहणे. ह९५ 42, सयुं, ले. घृण्णते आलछे. घृण, (उ) उ. 8. दीप्ती. 15. घृणोति, घृणुते. पोति, घर्गुते पिछे. घृतम्, घृणा (या), घृति: (Alk). घृष, (उ) प. 1. संघर्षे. 1 २५र्धा ४२वी, सपा ४२वी. 2 स. घर्षति स्पर्धा 37. धर्षणम्, घृष्टिः, (As) For Private And Personal Use Only

Page #66
Achar धातुसंग्रह. घा, प. 1. गंधोपादाने. सुंध, वासलेकी. जिघति पुष्पं नर: न२ सने सुंछे.. 1 घाणः, 2 बात: (सुयो), व्याघ्रः = पाच कु, (ङ) आ. 1. शब्द. 2106 ४२वी. ङवते 256 22. चक्, (अ) प. 1. (सौ०) भ्रांती. मम, धुमपुं. चकति समेछ. चकितः (it). चक, (अ) आ. 1. तृप्तौ प्रतीपाते दीप्तौ च. 1 तृH यj. 2 शेणपुं. 3 5j. चकते तर यायचे इ०. चकितः ("ने), चकोर: (412 पक्षी). चक्, ( अ, म् ) प. 1. तृप्ती. 1 . चकति तृH यायचे. णौ-चकयति. चछ, (अ) उ. 10. व्यथने. 513j, नयु, दु:म. चक्कयति-ते पाउछे. चिक्कणं = सी. चकास्, (3) प. 2. दीप्तौ. 5. चकास्ति सोपेठे. चक्ष, (इ, ङ्) व्यक्तायां वाचि दर्शने च. 1 २५ष्ट मोर, पुं. 2 , मधु चष्टे, व्याचष्टे धर्म गुरु: गुरु व नेहेछ इ०. चक्षुः, विचक्षणः, ख्यादेशे ख्यातः, व्याख्यानम्, व्याख्या (AI). चंच, (उ) प. 1. गत्यर्थः. 4, चंचति Mयछे. चंचलः, चंचरीकः, (भ्रमर), ___ चंचुः = यांय. चट. (ए) प. 1. वर्षावरणयोः. 1 १२सयुं, 2ij, मोछाउ, isg. चटति मेघ: मेध वरसेछे इ०. चटति = चडइ = 243. चटितः = चडिओ = यज्यो. चद, (अ) उ. 10 . भेदने. 3, ले. चाटयति-ते. चटति = चडइ = यी. उच्चाटयति, उच्चाटनम्, चटकः (यलो), चटका (544ii). चड, (इ) आ. 1. कोपे. ओप. चंडते पिछ. चंड: (ओपन), चंडी (1341, 2 पार्वती), प्रचंड, चंडाल:... चड्, (इ) उ. 10. कोपे. 5j. चंडयति-ते पिछ. चंडः (अपवाजो), 1 चंडी, 2 चंडिका (पार्वती). चण, (अ) प. 1. शब्दे. 2006 ४२वो. चणति 2 / 04 42. चाणूरः (10 हलो नब), चणकः= चणओ = यो. For Private And Personal Use Only

Page #67
धातुसंग्रह. चण, (अ, म्) प. 1. दाने गती हिंसायां च. 13, 24, शु. चणति छ इ०. णी-चणयति. चणकः (यो). चत्, (ए) उ. 1. याचने. य. चतति-ते गयेछ. चत्वरम् (योतो, डिम). चतुरः. चत्वार:= या२. चत्वरम् (गई मार्ग), चातकः (मीयो). चद, (इ) प. 1. आल्हादे दीप्तौ च. आल्हाद आनंदनम् आनंदोत्पादनमित्यर्थः. 1 मान १५०यो. 25. चंदति मान 94वे. चंद्रः, चंदनम्, चंद्रमाः (स् / (5), चंद्रिका (irrj, यंद्र 21). चद, (ए) उ. 1. याचने. 14. चदति-ते ॥येछ. चन, (अ, म्) प. 1. हिंसायाम. हy, भा२. चनति हणुछ. णो-चनयति. चन, (अ) उ. 10. श्रद्धोपहननयोः. 1 विश्वास ४२यो, 2 भा२यु, 65j. चान यति-ते, चनति विश्वास के इ०. चम्, (अ) प. 1. सांत्वने. समत. चपति शिष्यं गुरुः गुरु शि०य ने समाज छ. चापम् (धनुष), चपल:. . चप, (अ, म्) उ. 10. परिकल्कने. परिकल्कनं दंभः शाठयं च. 1 म-टुं। 42 वो, 2 २४ता ४२वी. चपयति-ते न 2 इ. चप, (इ) उ. 10. गत्याम्. . चंपयति-ते, चंपति जय. चंपकः (2.5 3). चम्, (उ) प. 1. अदने. 'पा, मधु. चमति लडकं विप्रः विप्र खाने में छ. उच्चमति, विचमति, आचामति, आचमनम्, चामरः, चामरम्, चमसः (सोमपात्र), चमसी (सेव), 1 चुंढिः, 2 चुंढी (44), चोचम् (छाल). चम्, (उ) प. 5. भक्षणे. मधु, पा. चम्नोति भेछ. चय, (अ) आ. 1. गतो. 4. चयते ॥यछ. चयः (ति). चर, (अ) प. 1. गतौ भक्षणे च. 1 , 2 . चरति जयछे. अश्वन संचरते = संचरइ = संयरे. 1 चरः, 2 चारः (1), संचार:, उच्चार:: प्रचारः, विचार:, आचारः अनुचरः, गोचरः, चरकः, चर्यम् (तप), आचार्यः (गुरु), परिचारकः (4,42), कुरुचरः (रु 12 // ), भिक्षाचर: (भीमारी),सेनाचर: (पालो), व्यभिचारः, ब्रह्मचारी (इन्+), चराचर:, चरण: (पाद), चरमः, चरित्रम्, चरिः, (1 पशु, 2 / / 2 / ) चारि:= यास्य (पशुभ६५), चरु: For Private And Personal Use Only

Page #68
धातुसंग्रह. (हंडी), चारु: (K42), चर्म = चम्म = श्याम. चर्या, परिचर्या (सेवा), गोचरः, सहचरः, सहचरी, अनुचर: (42). चर, (अ) उ. 10. असंशये. निर्णय ४२यो, वियारपुं. चारयति-ते. विचारयति-ते अर्थान् पंडित: पंडित पहोंने पियारेछ. विचारणा, विचार:. चरण, प. 11. गतो. vj. चरण्यति जय. चरणः (5). चर्च, (अ) प. 1. परिभाषणहिंसातर्जनेषु. परिभाषणं सनिंदोपालंभः. 1 45 देवो. २.हणु, 3 ति२२४॥२ ४२यो. चर्चति 45o छ इ०. चर्चा. चर्च, (अ) प. 6. परिभाषणभर्सनयो.. 1 45o यो. 2 ति२२४१२ ४२वो, निं. चर्चति 45 छ इ०. चर्चा. चर्च, (अ) उ. 10. अध्ययने. नपुं. चर्चयति-ते शास्त्रम् २॥खने लछे. ___ चर्चा, विचर्चिका (54). च, (अ) प. 1. गती. यु. चर्बति तयचे. चर्बः (d), चार्वाक: (नास्ति), चर्बणा (ली भाज्य). च, (अ) प. 1. अदने. पा. चर्चति धानाम् धााने यावे. चर्वति चबइ = यावे. चर्वणम् = यावा. चार्वाकः (नास्ति). चल, (अ) प. 1. कंपने. 5. चलति पेछ. 1 चालः, 2 चल:, 3 चला चल:, 4 चंचल:, (255), चालनी = चालणी = यायी. चलुः= न्यषु (भुपमा समाय मरजु 45), चला (विol). चल, (अ, म्) प. 1. कंपने. 5g, हासj. चलति उपेछ. णो चलयति शाखाम् २॥मागे पाछे. 'चल्, (अ) प. 6. विलसने. 25, मेय. चलति भ; नारी. ना मतीसा थे २मेछ. चलनम् (विलसनम), चलंती (विलसंती खी). चल, (अ) उ, 10. भृतो. भृतिर्वतनं भरणं च. 15 42j, 2 न. चाल यति भूख ४२छ इ०. चा, (*) उ. 1. भक्षणे. पाj, मपुं. चषति-ते पायछे. चषति = A54 = या. चाष: (यासपक्षी), चषकम् (भपान), चषकः (पानपात्र), चषाल: (यपपरय). For Private And Personal Use Only

Page #69
64 धातुसंयह. चह, (अ) प. 1. परिकल्कने. परिकल्कनं शाठयं दंभः कथनं च. 1 214 // ४२वी, 26-9 ४२यो, 3 43. चहति २४ता 42 इ०. चह, (अ, म्) उ. 10. परिकल्कने. परिकल्कनं दंभः शाठयं च. 1 -टुंग वो, 2 २४ता ४२वी. चहयति-ते न 42. चह, उ. 10. परिकल्कने. 1 टुंग- ४२वो, 2 २४ता ४२वी. चहयति-ते ढुंगरेछे इ०. चाय, (*) उ. 1. पूजानिशामनयोः. 1 yrj, 2 ,५चायति-ते पूछे इ०. अपचितिः (50), अपचित: (vit), केकयः (AM), केतुः (हम). चि, () उ. 5. चयने. यापुं, सांय, 1 42j, पी. चिनोतिचिनुते धान्यं कृषक: मे ने मे 422. 1 चयः, 2 प्रचयः, 3 संचयः, 4 निचयः (समूह), परिचयः, उपचयः (16), अपचयः (क्षय), उच्च यः (81), निश्चयः (निर्णय), काय: (देह), निकायः (समूह), चिति: (ढग), जीरम् = 7. चित्रम् (चित्र), चित्रा (नक्षत्र), 1 चेतव्यः, 2 चयनीयः, (सांयवायोग्य), चिबुकम् (हनुना मला ), चीरम् (१ख), 1 चीनः, 2 चीनक:, (याश). चि, (ञ, म्) उ. 10. चयने. मे 42j, यमुथु, मधु 42. चपयति-ते, __ चयति-ते मे२छे. चिक, (अ) उ. 10. व्यथने. पीउपुं, नपुं. चिक्कयति-ते . चिट, (अ) प. 1. परप्रेष्ये. ५२ने सेक्यु, ५२नी या ४२वी. चेटति ५२ने सेवछ. 1 चेटि:, 2 चेटी (हासी), चेटक: (15, २६स. चित्, (ई) प. 1. संज्ञाने. संज्ञानं संचिति:. MY, मनुमव. चेतति तये छ. चित् (alन), चित्तम् (मन), 1 यित्ति, 2 येतना (सान), चैतन्यम्, चेतन: (71), चेतनम् (ज्ञान), चेत: (स् + यिन). चित्, (अ) आ. 10. संचेतने. मूर्खाद्यवस्थानिवृत्त्युत्तरकालिकं ज्ञानं संचेतनम्, Mat . चेतयते यत यायचे. चेतनः, चेतना. चित्, (इ) उ. 10 स्मृत्याम्. स्मां , समाRY. चिंतयति-ते. चिंतति, संभारेछ. चिंतनम् (2025), चिंता (स्मृति), चिंतितम् (स्मृत), 1 चिंत्यम्, 2 चिंतितव्यम्, 3 चिंतनीयम्. (२४२वा योय). For Private And Personal Use Only

Page #70
धातुसंग्रह. चित्र. उ. 10. चित्रीकरणे. अद्भुतदर्शने च. चित्रीकरणमालेख्यकरणम्, 1 यात२j, 2 मा भुत uj. चित्रयति-ते. आलेख्यं करोति अद्भुतदर्शनं करोति वा यातरेछ, महमुत छे. चित्रम् (1 मित्राम, 2 माश्चर्य). विचित्रम्, चित्रितम् (धात३५). चिरि, प. 5. (वै०) हिंसायाम्. ए. चिरिणोति हए. चिभिंटी = चिम्भडी = यानी. चिभिंटम् == चिम्भिडम् = साल. चिल, (अ) प. 6. वसने. मोछाअj, sis. चिलति वस्त्रेण देहं नरः न२५खें शहने छ. 1 चेलम, 2 चैलम, 3 चेला, 4 आचेल: (ख). चिल्, (अ) प. 1. शैथिल्ये हावकरणे च. शिथिस-टीj थयु, 2 मभिप्राय ४.यो. चिल्लति शिथिल थायछे इ०. चिलः (पट), चिल्ल:= थार (सामना) चोक, (अ) उ. 10. आमर्षणे. सहयु, 4. चीकयति-ते, चोकति पीछे. चीम, (ऋ) आ. 1. कन्थने. स्तुति ४२वी. चीभते स्तुति 22. चीमा __(लाधा). चीव, () उ. 1. आदानसंवरणयो:. 1 आख, प्रह, ले. 2 भोछ। पुं___ढisj. चीवति-ते भोछाउछ. चीवरम् (पख). चीव, (अ) उ. 10. भाषार्थे भासाथै च. 1 मोल, 2 5j. चीवयति-ते मोलछ. चुछ, (अ) उ. 10. व्यथने. पी७g, नपुं. चुक्यति-ते पाउछे. चुच्य, (अ) प. 1. अभिषवे. अवयवानां शिथिलीकरणं सुरायाः संधानं वा अभिषवः स्नानं च. 1 मवयव शिथिस ४२वा, यर. 22 गावाने मथाj 42j, माय. 3 relj. चुच्यति ध्यरे इ०. चुक्तः (4252). चुद, (अ) प. 1. अल्पीभावे. १६५-थोडं 5. चोटति वेद: कलौ विभाव म८५ थायछे. चोटी (2 // 31). चुद, (अ) प. 6. छेदने. छे. चुदति छे छे. चोट: (छन), 1 चोटनः, 2 चोटकः (26 ना२). चुद, (अ) उ. 10. छेदने. छे. चोटथति-ते छे छे. चुद, (इ) उ, 10. छेदने. छे, मु. चुंटयति-ते. चुंटति केशं शिशुः मार शने युं 22. चुंटति = चुटइ = युटे, चुटनम् = \ . For Private And Personal Use Only

Page #71
धातुसंग्रह. चट्ट, (अ) उ. 10. अल्पीभावे. थोई थj, अ५ 5j. चुट्टयति-ते शोकेन देहः શેકે કરી દેહથડે થાય છે. चुड, (इ) प. 1. अल्पोभावे. थोड्-माधु थj. चुंडति भोछु यायछे. चुड, (अ) प. 6. संवरणे. माछा, ढाxg, पा. चुडति मो . चुडः, चुडी (युडओ.) चुड़, (अ) प. 1 हावकरणे. हावोभावसूचनम्. मनिप्राय-भा२।५ ५४८वो, नाव यो. चुडीत नटी नी माय यापेछ. चुड़म् (भग), चुंडी (अधिना). चुण, (अ) प. 6. छेदने. j, युध, मुं. चुणति शाकं नरः न२२॥ __ युटछ, चुणितं = चुणिअं= युए. चंद, (अ) उ. 1. निशामने. निशामनमालोचनम्, ने, 5. चुंदति-ते __ रूपं नरः 12 २०५ने गुपेछ. चुद, (अ) उ. 10. संचोदने. संचोदनं नोदनम्. प्रे२j, चोदयति-ते प्रेरेछ. __चोदना (प्रे२४), प्रचोदित: (प्रेत्यो), चोद्यम् (प्रेरवायो-य). चुप, (अ) प. 1. मंदायां गतो. हण, या.चोपति किंचिञ्चलतीत्यर्थः. यालछे. चोपनम्, चुप्यम् (भगमन), चुपः (वायु). चुब, (इ) प. 1. वक्त्रसंयोगे.-वक्त्रेण संबंधे, मुंपन 42. चुंबति झुमेछ चुंबनम्, चुंबितं- चुंबिअं= थुम्यु. चुब, (इ) उ. 10. हिंसायाम्. 65. चुंबयति-ते हएछ, चुर, (अ) उ. 10. स्तेये. योरपुं. चोरयति-ते, चोरति धनं लुब्धः सोनिये। धनने योरेछ. चोरति-चोरइ= योरे. चोरः, चोरा (योरनारी), चौरः चौर्यम् (यो आम), चोरितःचोरिओ-योरया. 1 चुरिः, 2 चुरी (44) चुरण, प. 11. चौर्य. यो२j. चुरण्यति धनं चोर: योर धनने योरेछ. चुल, (अ) प. 1. (सौ०.) आच्छादने. मोछ, disg. चोलति मोउछ. 1 निचुल:, 2 निचोल: (124231), चोल: (sirl). चुल, (अ) उ. 10. निमज्जने समुच्छाये च.१ हायुं, स्नान 42. 2 15j, 72. चोलयति-ते गंगायां विमः विप्र गंभi हाय. चोलितम्, चोलनम्, चुलः, चुलिः, निचुल; (12). For Private And Personal Use Only

Page #72
धातुसग्रह. चुल, (अ) प. 1. हावकरणे. मथुनेच्छामेरितशरीरविकारोहावकरणम्. मथुनेछ। यो शरी२वि४।२ ४२वो. चुलीत प्रियेण नारी नाप्रियसाये मारावे. चुलः (हाप), 1 चुलिः, 2 चुल्ली (मुख्य). चलप (अ) प. 1. (सौ०) लोपने. सो५. चुलंपति सोपछे. चुलुकः (43). किंचुलुकः (मणसि). चूर, (ई) आ. 4. दाहे. माग, चूर्यते गाणेछ, चूर्णः चुण्णो युनो. चुर्णि: (वृत्ति). चूर्ण, (अ) उ. 10. प्रेरणे. प्रेरणं दलनम्. 60, पेष 42, qiu. चूर्ण यति-ते णे. चूर्णः (1 ५७पासादि न्यूर्य, 2 पुण्य), चूर्णिः (वृत्ति). चूर्ण, (अ) उ. 10. संकोचने. संधोय, संस. चूर्णयति-ते संधले. चूव, (अ) प. 1. पाने. पी. चूषति पक्करसालफलं मनुष्यः माशुस पा४। युसेछ. चूषति= चूसइ =न्यूसे. चोषणम्, चोष्यः. चैत्, (ई) प. 6. हिंसामंथनयोः. 1 वा. 2 मुंथg. घृतति होछे इ०. चूप, (अ) उ. 10. संदीपने. सणस, सा. चर्पयति-ते, चर्पति वन्हि: ___मजिसणगेछ. चेल्, (ऋ) प. 1. चलने. 5j, हास. चेलति पछ.. चेष्ट, (अ) आ. 1. चेष्टायाम्. 1 427, 2 सयो ७२यो. चेष्टते 4 छेछ __इ०. चेष्टा, चेष्टितम् (माय२१), च्यु, (ङ्,) आ. 1. गतो. v. च्यवते य. च्युतः, च्यवनः (*षि). च्य, उ. 10. सहने हसने च. 1 सह, पे:, 2 स. च्यावयति-ते शरान् शूरः सहत इत्यर्थः शुशे पायोगे सहजे इ०. च्यत्, (इर्) प. 1. आसेचने, आसेचनमीषत्सेक आद्रीकरणं च. 1 थोडं सिंय', २ला, 42. च्योतति थोड़ें सिंयेथे इ०. च्यतिः (योनि). च्युस्, (अ) उ. 10. सहने हसने च. 1 सह, , 2 स. च्योसय ति-ते सहेछ. छद्, (अ, म्) प. 1. (10) उर्जने. उर्जनं प्राणनं बलं च. 171, 250 42j, छदयति छे इ०. हे० णी-छदंतं प्रयुक्त छदयति. बलवंतं प्राणवंतं करोतीत्यर्थः सामावान छे. For Private And Personal Use Only

Page #73
धातुसंग्रह. छद्, (अ) उ. 10. अपवारणे. छाधु, ढisg. भोछ। यु. छादयति-ते. छद ति-ते छ।यछे. 1 छदः, 2 प्रछदः (ai414), छत्रम् , छात्रः (विद्यार्थी), छग्रं (158), छदिः (571), छंदः (म् + 36), छल्ली- छल्लि:=७१६५. 1 छदम्, छदनम् (53), 1 छन्नं, 2 छादितः (मोछ।), 1 छादकः, 2 अवच्छादकः, 3 प्रच्छादकः (sisशुना२), उच्छादकः (धाउना२), छाद्यम्- छब्ज =74. छगणं= छअणं =छ. छद, उ. 10. अपवारणे. छायूं,मोछ।. छदयति-ते मोछाडेछ. छदः, दंतछदः (होs). छद्, (इ) उ. 10. संवरणे. isg, भोछ।. छंदयति-ते, छंदति मोछाउछ. छंदः (म् + 36). छप, (इ) उ. 10. गती. .. छपयति-ते 42. छम्, (उ) प. 1, अदने. मधु, मा. छमति मेछ. छर्द, (अ) उ. 10. वमने. भो४२j, मन 42. छर्दयति-तेऽनं रोगी रोगी अनने मोडेछ. 1 छर्दिः, 2 छर्दनम्, 3 प्रच्छर्दनम् (वमन). छा, (8) उ. 1. हिंसायाम्. पुं. छषति-ते हछ. छिद, (इर्) उ.७वैधीकरणे-अद्वैधस्य पृथक्त्वे. मे मे विलाप 4211. छिनत्ति छिते तृणं शिशुः // ने छे छे. छिदा (4),1 छित्तिः, 2 विछित्तिः, 3 छेदः, 4 विच्छेदः (छ.ग),अवच्छेदः, उच्छेदः, छिन्नः, उच्छिन्नः, विच्छिनः, अवच्छिन्नः, छेदकः, छेत्तुम् (65), छिदुरा रज्जूः(छाया हो), छिदिर: (उदर), छिदिरम् (राख), छिद्रम्=छिडुम्-छाई. छेदनम्, 1 छेद्यम्, 2 उच्छेद्यम् (नया-य). छिद्र, उ. 10. भेदने. पीधयु, ३६५७यो. छिद्रयति-ते कलशं जनः / ४१राने वापछ. छिद्रम् = छिडम् = छी. छुट, (अ) प. 6. छेदने. 6. छुटति छे. छोटिका (4421). छुट, (अ) उ. 10. छेदने. छ. छोटयति-ते छे छे. छोटिका (441). छुड्. (अ) प. 6. संवरणे. मो७३, dis. छुडति भोछाडेछ. छुडम् (54ii , रो, तमु). छुप, (अ) प. 6. स्पर्श. म.j, २५र्श ४२वी. छुपति मउछ. For Private And Personal Use Only

Page #74
Ah Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir धातुसंग्रह. खुर्, (अ) प. 6. छेदेने. 26. छुरति छे छे. छुरः= छुरो= 70- छुरी= छरी. छुरिका. छूद्, (उ. ई. र.) उ. 7. दीप्तिदेवनयोः वमने च. 15g, शोम. 2 २भयु, 3 भो४२. छुणत्ति- ते दीपछे इ०. सृष्ण: (aH),छ्यम् ( वायो-य), छर्दिः (पति), छर्दनम् (वमन). छद, (ई) उ. 10. संदीपने. सजा, H 4. छर्दयति-ते, छर्दति म थायछे. कृप, (अ) उ. 10. संदीपने. सखा, ang. छपयति-ते, छपति थायछे. छेद, उ. 10. देधीकरणे. पेला 4211. छेदयति-ते छछ. छेदः, छेदि तम् = छेदिअं-छेद्यु. छेदनम्. छो, प. 4. छेदने. छे. छचति घासं नरः नर घासने छेछ. छातः (हित), छाग=णो (54). छागा छाळी (541), छगलः (542), छलम (मसात२), छगलः (मेषि ), छविः= ७मी (ति), छविलः= गिलो. छेकः (धणो अयो), छलम् (58). जक्ष, (अ) प. 2 भक्षहसनयोः. 1 ०४म, पापुं. 2 ६स. जक्षिति मूलकम भुकाने पायछे. जक्षणम् (लक्षy). जन्, (अ) प. 1. युद्धे. अj, asj, यु६ ४२पुं. जजति पछ. जज, (इ) प. 1. युद्धे. "अj, , यु६ 42j. जंजति उछ, बद, (अ) प. 1. संघाते. मे 42, सुंथपुं. जटति. मे 43. जटति जडइ=6. जटा=15 (१क्षाभूत), 1 जटिलः, 2 जटालः (vermi), जटः (संधात), जटावान्. जड, (अ) प. 1. संघाते. मे 42, मुंय. जडति= जडइ =3. जडः, जन्, (अ) प. 3. (20) जनने. Curry,Guj. जति अपनेछ. जन, (ई) आ. 4. प्रादुर्भावे. प्रादुर्भावउत्पत्तिः. Sirj, नाj. जायतें कुरोबीजात्. मीथी मं२ ले. जनः (लो), मजा (लो), जात:= जायो. राजीजात: लयो. मनुजः (मास), अनुजः (हानाला४), पूर्वजः, बानिः (१७५त्ति, मालती, 3 श्रा ) जाति: //one For Private And Personal Use Only

Page #75
70 धातुसंग्रह. (भासती). जाति:-जात्य (मामा), जनकः (पिता), जननी (माता), जन्यः (५४पान), जन्म (मन+पक्ति). जनिः (पति), जंतुः (2 / 33), जनुः (Ce+ ४.भ), द्विजः (1 , 2 पक्षी, 361) उद्भिज्जः (स्था१२), भब्जम्, 2 बलजम् (भव), अंडजः (55), स्वेदजः, जरायुजः, अभिजनः (गोत्र), अभिजातः (तीन), बन्युः (16म, 2 प्रा९). जानुः, जातु (अमित), जंघा =ovis. बारः, जाया (579), जठरम् (पेट), जंबूः (My ), जनयिनुः (पिता), जनयित्री (माता), निजः (पाता). जए, (अ) प. 1. व्यक्तायां वाचि मानसे च. १२५ष्ट योलयु, 2 / न सु। मर्नु मोरयु, 7ij मोर,४५.जपति= जपइपे. जपः, जापः, कर्णेजपः (भूय), जपा (ग). जभ, (ई) आ. 1. गात्रविनामे. 2012 ५सार, 2002 ५साव. जभते शरीर ५सारेछ. जंभः (सीमो४). बम, (इ) प. 1. मैथुने. मिथुनस्य कर्मणि भावे वा. यो. जंभति. योछि.. - जंभः (भैथुन), जंभकः (भयुन४२ ना२). जम, (इ) उ. 10. नाशने. ना२१४२घु जंभयति-ते, जंभति ना२। रेछे. जभः जम, (उ) प. 1. अदने. भ. जमति = जमइ = जमे. जमनम् = भए. जमित: भिभो = सभ्यो. जमितुं- जमिउंमपा. जर्ज, (अ) प. 1. परिभाषणहिंसातजनेषु. 14o यो, 2 65j, 3 घि___२. जर्जति इमी छ. जर्ज. (अ) प. 6 परिभाषणभर्सनयो.. परिभाषणं सनिंदोपालंभः. मोहयो, ति२७२ ४२यो, (4N2. जर्जति मोहेछ. जल, (अ) प. 1. घात्ये. घात्यं जडत्वम्. अतैक्ष्ण्यमित्यर्थः. 047 थयु, 4 ताने पाम. जलति 17 थायछे. जलम्, 1 जलः, डत्वे जडः, जाल्म: (भुर्ण), 1 जालम्, 2 बालकम् (ललिथु), किंजल्कम् (12). जल, (अ) उ. 10. अपवारणे. Mmqj, disg. जालयति- ते देहं नरः न हैहने छ. जालम् = Grj. जालकम, जालिका (नली). For Private And Personal Use Only

Page #76
धातुसंग्रह. अल्प, (अ) प. 1. व्यक्तायां वाचि. स्पष्ट मील. जल्पति स्पष्ट भोलछे. जल्पः (ला), जल्पाकः (मोना), जल्पनम् (ना५५), जल्पितम् (नाषित). जए प. 1. हिंसायाम्. ह. जषति हणुछ. जस, (उ) प. 4. मोक्षणे. भूऽयु, जस्यति वत्सं गोपः गोप पत्सने भूछे. जस्तः (मुक्त), अजस्त्रम् (नित्य). जस्, (इ) उ. 10. रक्षणे मोक्षणे च. 1 २क्षणु 42, 25, 2 भू. जंसयति ते, जंसति रामेछे इ०. जस्, (उ) उ. 10. हिंसायाम्. हगुपुंजासयति- ते, उज्जासयति- ते चोर स्य राजा राम योरेने हणुछ. 1 जासनम्, 2 उन्जासनम् (सिन). जस्, (उ) उ. 10. ताडने. ताउन 42. जासयति- ते जसति ताउन परेछ.. जाग, प. 2. निद्राक्षये. पुं. जागर्ति मुनिः मुनि बगेछ. जागति-जग्गइ= गे. 1 जागरः= गरो. 2 उज्जागर:= GMT. जागरणम् = Mn. जाग्रत् (Mगतो), जाग्रती= MIत. जागरूकः (लगती), जागरी (छन् + Miतो). जागरित:- जागिओ= Mयो. नि, प. 1. जये. जय उत्कर्षप्राप्तिः अकर्मकः. सोलर्ष पाभयो, सबा 44 तो थी, सडया यमातुं थj. जयति हरि: हरि साया यउियातो. जयः (सवारप). जि, प. 1. अभिभवे. अभिभवोन्यूनीकरणं न्यूनीभवनं च. आद्ये सकर्मकः, द्वितीयेत्वकर्मकः. 1 माथु 42j, नित, हरावयु, 2 मोऽथg, सहानथj, हार. पडेला अर्थमा सर्भ गले पीक अर्थमां मछ. उ० जयति शत्रून् राजा // शत्रुभोने तिछे- ६शवछे. पराजयते अध्ययनद्वालकः अध्येतुं ग्लायतीत्यर्थः माओमशुपाया हारेछ. जयः, पराजयः, विजयः, जय्यः (निता|४५), जयः (मितवायो-4), धनंजयः (1 मार्जुन, 2 // 12 नो सेवा), जिष्णुः (nidl2), 1 जित्वरः, जिसरी, जेता (+ + लिना२), जयंतः (पुत्र), जार 73. निम्, (उ) प. 1. अदने. म. जेमति मोदकं विप्रः वि५ साउने जमे थे, जेमनम् (मएए). जिरि, प.५. (व०) हिंसायाम्. पुं. जिरिणोति होछे. For Private And Personal Use Only

Page #77
धातुसंग्रह. जिव, (इ) प. प्राणनार्थः, पुं. जिन्वति थायछे. जिष्, (प. 1. सेचने. सिंय. जेषति सिंथेछ. जीव, (अ) प. 1. माणधारणे. 71. जीवति नर: नर 0732. जीवति जीवइ-पे. जीवनम् (1 वृत्ति, 245). जीवः (मामा),जीवकः (पक्षी), 1 जीविका, 2 उपजीविका (पत्ति), अनुजीवी (इन्+ या४२), जैबातृकः (यंद). जीवातुः (पनौषध). जु, प. (ङ) आ. 1. गो. भ. जवते जयचे. रजबः, 2 जवनः (35), जु, प. 1. (सौ०) वेगे. ३१४२वा. जवति // 422. 1 जवः, 2 जवनः (), ' जवनी (नात, 521), जवनम् (या२२॥सावाj घ२).. जुग, (इ) प. 1. वर्जने. पj, art. जंगति त छ. जुड़, (अ) प. 6. बंधने. wig, . जुडति जनः वस्त्रं सूत्रेण 4 सय पखने मधिशे. जोडः (55), जोडनम् (धन). जुड्, (अ) प. 6. गती... जुडति जयछ. जुड:-Yो. जोड: नेओ. जुड़, (अ) उ, 10. प्रेरणे. प्रेरणं दलनम् . . जोडयति-ते छे. जुत्, (क) आ. 1. भासने. लास, 5. जोतते विद्यया नर: न२विद्याप पेशे. जुन, (अ) प. 6 गतो. or. जुनति गयो. जए, (ई) भा. 6. प्रीतिसेवनयोः. 1 प्रेम४२वा, संतोमपुं. 2 सेपघु. जुषते प्रेम रेछे इ०. जुष्टः, जुष्ट वान् (भलेख), जुष्यः (मसायोज्य), सजू: (Ge+ साथी) जुष, (अ) उ. 10. परितणे परितर्पणे च. परितर्कणमूहोहिंसा वा, परिवर्पणं परितृप्तिक्रिया. 116 ४२यो, 265g, 31H ४२युं. जोषयति- ते, जोषति २छे, जूर, (ई) आ. 4. हिंसावयोहान्योः. 16, य. जूर्यते वृद्धः युद्ध .. भूना थायछ. जूर्णम् = Y, जूर्णः (M25). जूष, (अ) प. 1. हिंसायाभ. ह. जूषति हणुछ. जम, (इ) आ. 1. गात्रविनामे. 22382 पसार, 2012 मा. मुंभते 2012 पसारेछ. 1 श्रृंभणम्, 2 विजृभणम् (१५॥तु, 2 विसन). चूँभितः For Private And Personal Use Only

Page #78
धातुसंग्रह. ([मसन), नृभः, मुंभा (पिस), उज्जृभणम् (१ि४सन), विजृभितम् (विसित). ज, (ब्) प. 4 वयोहानी. वय मोर्छ थg, वृक्ष थy, Dथ,४२. जीयति वरत्नम् पखYथायछे. जार्णम्, अजीर्णम्, जरा (पयोहानि). अजयम् (मार्यसंगति), कुंजरः (141), जार: (छीना गयो), जर्जर: (2464), जर्जरी (मा ), जरंतः (16), जर्णः (१क्ष) नृ, प. 5. वयोहानी. वयोहानिः जरा. 15 भोछु य. नृणाति देही हवान नो यायचे. जरा (15 मोछु ). नृ, उ. 10. वयोहानी. गुर्नु यां, 42. जारयति-ते, जरति छे. जरति जरइ = 12. जेष, (अ) आ. 1. गतो. भ. जेषते यथे. जेह, (3) आ. 1. प्रयले. प्रयत्न 42. जेहते प्रयल रेछ. जै, प. 1. क्षये. क्षय पांमपुं. जायति 15 पामेछ. ज्ञप्, (अ. म्) उ. 10 ज्ञाने ज्ञापने च. 1 युयु, २४ाव: ज्ञपयति-ते १॥छ, २४वछे. विज्ञपयति-ते =विण्णवइ मानव ज्ञप्तिः, विज्ञप्तिः, ज्ञप्तः, ज्ञपितः, विज्ञप्तः, विज्ञपितः. ज्ञा, प. 9. अवबोधने. पुं. जानाति = जाणइ = णे. 1 ज्ञः, 2 प्रज्ञः, 3 प्राज्ञः (विद्वान), संज्ञा (नाम), प्रज्ञा (बुद्धि), उपज्ञा (मासान), ज्ञातिः (1 धु, 2 14). अभिज्ञान (CA), ज्ञानम् (युक्षि). ज्ञा, (म्) 1. (9 जानाति) मारण तोषण निशामन निशानेषु. निशामनं चाक्षुषं ज्ञानं ज्ञापनं च, निशानं तीक्ष्णीकरणम्. 1 भqj, 2 संतो५g, 3 हेमाsj, 4 समनवयु, 5 तीक्ष्य-तीमुं-ती{ 42. जी.- उ० 1 संज्ञपयति पशुम् मारयतीत्यर्थः ५शुनेभारे. 2 विज्ञपयति गुरुम् संतोषयतीत्यर्थः शुरुने संतोष 422. 3 संज्ञपयति रूपम् दर्शयतीत्यर्थः रूपमाडेछ. 4 मतांतरे बोधयतीत्यर्थः ॥छे. 5 प्रज्ञपयति शरम् तीक्ष्णं करोतीत्यर्थः मातीमो रेछ. संज्ञप्त: (61). जा, उ. 10. नियोगे. मासा ४२वी. ज्ञापयति-ते, आज्ञापयति-ते भृत्यम् ॥४२ने मासा ज्ञापित: ( यो), ज्ञापना, आज्ञा = आणा-मारा. 10 For Private And Personal Use Only

Page #79
74 धातुसंग्रह. ज्या. प. 9. वयोहानी. मुं. जिनाति नुं थायछ. जीनः (शुनो), ज्या (पृथ्वी). ज्यु, (इ) आ. 1. गतो. पुं ज्यवते ॥यछे. जि, प. 1. अभिभवे. अभिभवोन्यूनीकरणं न्यूनीभवनं च. 1 मा 42, 61y, wiaj. 2 मोछु 5j, हा२. त्रयति धर्म कलिः विधर्भने हराछे. जि, उ. 10. वयोहानी. Yथ, नायति-ते, नयति शुगें थायछे. ज्वर, (अ, म्) प. 1. रोगे. रोप यवो. बरत्यजीर्णेन 25o / यायचे. णो-ज्वरयति. ज्वरः (रोग), चरितः (शगयेस), जूतिः (रोग), संज्वरः (मनि॥५). ज्वल, (अ) प. 1. दीप्ती. 5g, लायु. ज्वलति वन्हिः मनी पछे. बाला, जलनः (ममि), उल्का (Ar: gav), उन्मुकम् (सोया), उबल:= Evam. ज्वल, (अ, म्) प. 1. दीप्ती. 35, सामपुं. बलति, मजलति लागेछ. गो-प्रवलयति. झट, (अ) प. 1. संघाते. मंय. झटति मे यायचे. झटः, झटा, झाटः. झम, (उ) प. 1. अदने. 4 मधू. झमति मछ. झंझा (टिसहित यु), __झंपा (भूशा झी, (अ) प. 1. परिभाषण हिंसा तर्जनेषु. 185 / हेयो, 2 65, 3 [12___ 2 ४२वो. झीति 45 / छे. झी, (अ) प. 6. परिभाषणभर्सनयोः. परिभाषणं सनिंदोपालंभः. 145 / वो, 2 ति२२४।२ ४२यो. झीति छ. झए, (अ) उ. 1. आदानसंवरणयोः. 1 यु, आयु, सयुं. 2 मोढ्यु, disg, भोछ। sg. झषति-ते आलो. झषः (भा सुं). झए, (अ) प. 1. हिंसार्थः. यु. झपति हछे. झषः (धन). झ, () प. 4. वयोहानी. नुनु य. झोर्यति गर्नु यायॐ. 1 झरः, 2 निर्झर: (अ). झरा, 1 झर्झरः, २झर्झरा (आसना में पाj). झर्झरीका (पत्रिमis). टक, (इ) उ. 10. बंधने. पां. टंकयति- ते, टंकति पछि 1 टंकः, 2 टे. कणम् (पाषावा ). 1 टंकनः, 2 टंकण: (241552). For Private And Personal Use Only

Page #80
धातुसंग्रह. टल्. (अ) प. 1 वैक्लव्ये. विक्लवएव वैक्लव्यं कातरत्वम्. 4 / 525j, गना. टल. ति 452 यायले. टिक, (3) आ. 1. गत्यर्थ: 4. टेकते यछे. टिप, (अ) उ. 10. क्षेपे. 34. टेपयति- ते, टेपति छे. टोक, () आ. 1. गत्यर्थः पुं. टीकते आय. टीका. टोक्, (3) आ. 1. गती. rg. टोकते जयछे. टूल, (अ) प. 1. वैक्लव्ये. १५२य. टलति 52 थायो. डप, (अ) आ. 10. संघाते. मे 42. डापयते मे रेछ. डप, (इ) आ. 10. संघाते ऽभिमर्दै च. 1 4 ४२यु, 2 नईन 42. उपयते એકઠું કરે છે. डब्, (इ) उ. 10. क्षे. 34. डंबयति- डंबति विडंबनम्. डम, (इ) उ. 20 संघाते. मे४४२. डंभयति- ते, डंभात मे रेछ. डिप्, (अ) प. 4. क्षेपे. 34. डिप्यति छे. डिंगरः (या४२). डिप्, (अ) प. 6. क्षो. 34. डिपति -ते . डिप्, (अ) आ. 10. संघाते. मे 42. डेपयते 4 ४२छे. डिप, (अ) उ. 10. क्षेपे. 34. डेपयति छे. डिप्, (इ) आ. 10. संघाते भिमर्दे च. 1 मे ४२यु, 2 भन४२. डिंपयते मेरे इ०. डिब्, (इ) उ. 10. क्षेपे. 34. डिंबयति- ते. डिम्ब: (मरासह). डिम, (इ) उ. 10. संचाते. मे 2. डिंभयति- ते, डिंभति मे रेछ. डिभः (बाल). डिम्, (अ) प. 1. (सौ०) हिंसायाम.. डेमति हो . डिंडिमः (दोन). डी, (ङ्) प. 1. विहायसागतो. विहायसा आकाशेन गतिः. मा४।२।१3 . डयते हंस हंस . उड्यते- उडइ- 63. डयित: (34). डिंडीरः (समुद्रश). डो, (ओ. ) आ. 4. विहायसागतो. मा२।११७. डोयते. उडीयते = उड __ = अडे. उड्डान:. ढुंढ, (अ) प.१ . (सौ)० मार्गणे. पा. ढुंढति= टुंढइ = 2. टुंठितः= दियो. For Private And Personal Use Only

Page #81
धातुसंग्रह. ढोक, (अ) आ. 1. गतो. पुं. ढोकते यछ. आढ्यः (धनवान्), ढौकनम् (लांच), आढकः (या२।२), आढकी (तु१२). पक्ष, (अ) प. 1. गती अ. नक्षति भयछे. नक्षत्रम्. णख, (अ) प. 1. गत्यर्थः .. नखति तयछे. नखः, नखरम्= नहरो= 62. णख, (इ) प. 1. गत्यर्थः. पुं. नखति नय. णन (अ) प. 1. नृती. नतावित्यन्ये, हिंसायामप्येके. 1 नाय, 2 नम, 365 पुं. नथति नाये इ०. (हिंसाथै नटति= नडइ= न3). नटः, नाटकम् = नाट. पद, (अ. म्) प. 1. नतो. नमj. नटति. गौ- नटयति शाखाम् २॥५॥ने નમાવે છે. णद, (अ) प. 1. अव्यक्ते शब्दे शब्दमात्रे च. 1 25254 2 / 06 ४२यो, 2 2056 ४२यो. नदति 206 427. नदः, नदी, 1 नादः, 2 निनदः, 3 निनादः (शब्द). णद्, (अ) उ. 10. भाषायें भासाथै च. मोलयु, 2 5j. नादयति-ते मोलेछ. णम, (अ) आ. 1. हिंसायामभावेच. 16, 2 नास्ति हो, भलाय होवा. नभते होछे. नमः (+ स्, 2 // 4 // 2), नाभिः. णम, (अ) प. 4. हिंसायाम्. 6. नभ्यति छ. णम्, (अ) प. 9. हिंसायाम्. ह. ननाति हराछ. नभितः (61). णम्, (अ) प. 1. पहले शब्दे च. महत्वं नम्रत्वम्. 1 नम, 2 206 ४२यो. नमति गुरुं शिष्यः शिष्य ३ने नभेछ. नमति = नमइ = नभे. प्रणमति = प्रणमइ = अने. गो-नामयति नभाषेछ. उन्नामयति उल्लालयतो यर्थः, खाणे. 1 नतः, 2 प्रणतः, 3 नमः (नभनय), नाकुः (*.बि), नमनम्, नमस्कारः, प्रणामः, नप्ता (* + पौत्र), नाम (न् + संता), नमः (+मनार्थ म०44). णय, (अ) आ. 1. गतौ रक्षणे च. 1 , 2 २क्ष२. नयते जायछे इ०. णर्द, (अ) प. 1. शब्द. 24231. नर्दति 2058 ४२छे, नर्दः (2004). For Private And Personal Use Only

Page #82
धातुसंग्रह. 77 णल, (अ) प. 1 गंधे बंधने च. गंधोदनम्. 1. नउ, 2 मांध. नलति. डत्वे नडति = नडइ3. नालम पाहिला ना५. नाली, नाडी, 1 प्रणालम, 2 प्रणाली (सभा), प्रणालिका, प्रनाडिका, नड: न१५), नीलनम् (भग). पश, (अ) प. 4. अदर्शने. अदर्शनमनुपलब्धिः नपy ना . नश्यति नसइ = नासे. नाशः (मृत्यु), नष्टः = नहो= नाही. नाशकः, विनाशकः, नश्वरः, (नारावंत). नश्वरी. णस्, (अ) आ. 1. कौटिल्ये. वाय. नसते खल: 55 पांडा थायछे. 1 नासा, 2 नासिका (ना४). णह, (अ) उ. 4. बंधने. पाय. नाति- ते पावणे. नद्धः, संनद्धः (सांधेद). संनाह: ( न), उपानत् (ह् +512i), नहुषः (20), नाभिः (1631), नधी (परत), नाहल: (27). णास, (क) मा. 1 शब्द. 2256 ४२वा. नासते 2042. 1 नासा, 2 नासिका (ना). णिक्ष, (अ) प. 1. चुंबने. चुंबनं वक्त्रसंयोग.. युसन२. निक्षति युमन 32. णिज्, (इ) आ. 2. शुद्धौ. शु६-२१२७ 42. निक्ते देहं जलेन सपने णिज, (ई र) उ. 3. शौचपोषणयोः. १शु 42 ,2 पोप, पोषशु४२j. नेने. क्ति, नेनिक्तं कर्पटं पानीयेन पाए॥ ४५॥ने शु६ ४रेछ. निर्गमः (धोणी), निर्गजनम् (धा). णद्, (*) उ.१. कुत्सासनिकर्षयोः. 1 नियु,२ पासे . नेदति-ते पापिनं सज्ज नः Hars ने मिहेछ. जिद, (इ) प. 1. कुन्सायाम. नि. निंदति निछे. निंदा, निंदकः, निंद्यः, निंदितः, 1 निंदनम्, 2 विनिंदनम् (ग ). मिल, (अ) प. 6. गहने. गहनं बाधा. पीयु, 17. निलति पाउछ. णिव, (इ) प. सेचने सेवने च. 1 सिंयj, 2 सेक्यु. निन्दति सिंयछे. णिश, (अ) प. 1. समाधी. समाधिरंतःकरणनिरोधः. वित्त मा२युं, मं तः२ इंधवां. नेशति मुनिः मुनि स्थित मे डायरेछ. निशा (रात्री). नैशम् (भंघ२). For Private And Personal Use Only

Page #83
धातुसंग्रह. णिए, (अ) प. 1. सेचने सेवने च. 1 सिंय, 2 सेपj. नेषति सिंयेथे इ०. णिस्, () आ. 5. चुंबने. युंपन 42. निस्ते ह्युमन छे. निसः (धुर). निस्यम् (युंगनीय)णो, (3) उ. 1. प्रापणे. ५भाsj. नयति- ते ग्राममजा गोपालः, प्रापयतीत्यर्थः गोवास ५४शने ॥मने ५माउछ. प्रणयति-ते. उपनयते बटुम् पटुने देछ. विनयते क्रोधम् धनेशभावछ. नयः (नाति), प्रणयः, 2 विनयः (नअता). अभिनयः (गया), उपनयनम् ( भौधन), नयनम् (1 ५मा७, 2 नेत्र). सानाय्यम् (हव), ग्रामणीः (गाम५७), अग्रणोः (मग्रेस२), नेत्रम् (नयन), नीथम् (45), नीपः (465), नेपः (धुरोहित), नेपम् (145, 2 वाहन). नीरम् (na), नेमिः (44 // 2 // ), उन्नेता (+ + *लि) , नेष्टा (++*वि), आनाय्यः (दक्षिन), ना (ऋ + 12) नायः (14), उन्नायः (41), नीतः, अविनीतः, विनीतः (नन), नीवम् = नेj (5715it). 1 नायकः, नेता (ऋ +14). णू, प. 2. सुतौ २तुति-qायु 425i. नौति स्तुतिरेछ. प्रणवः, णुद्, (अ) उ. 6 प्रेरणे. श्रे. भाय. नुदति-ते पठनाय सुतं वापः पा५ पुत्रने मागुवामाटे प्रेरेछ. नुन्नः (प्रेरित). णुट्, (अ) प.६, प्रेरणे. घर. नुदति प्रेरेछे. नौ: (Hist). ण, प. 6. स्तवने. स्तुति:२वी, सतपयु. नुवति परमेश्वरं भक्तः १४१५२भेश्व२ ने सव. णेद, (a) उ. 1. कुत्सासनिकर्षयोः. 1 नियु, पा . नेदति- ते निदेछ, ___ पासे जयछे. णे, (क) आ. 1- गतो. 4. नेषते यछे. तक, (अ) प. 1. हसने. हम. तकति हसेछ. तक, (इ) प. 1. कृछूजीवने. दु:०१युं, हरिद्रता५७५. कति : छ. आतंकति माहेछ. आतंकः (नय). तक्ष, (अ) प. 1. बचने. त्वचनं संवरणं त्वचोग्रहणं च. 2 disg, छत, छात्र मेऽवी. तक्षति 1 ढी , 2 छोलछे. For Private And Personal Use Only

Page #84
धातुसंग्रह. तक्ष, (अ) प. 1. तनूकरणे. छाला. तक्षति, तक्ष्णोति काष्ठं सूत्रधारः बताया__आगे छलछ. 1 तक्षकः, 2 तक्षा (न् + सुता२), तक्षणम् (छाल). तग, (इ) प. 1. गत्यर्थः... तंगति जयछे. तंच, (उ) प. 1. गत्यर्थे. 4. तंचति 42. तक्रम् (छ।स). तंच, (ऊ) प. 7. संकोचने. संन्या, संzोपुं. तनक्ति संष्टोन्यायछे. तक्रम् (घास). तंज, (अ) प. 7. संकोचने. संशयाई, संा . तनक्ति संन्यायछे. तद, (अ) प. 1. उच्छ्राये. 272, . तटाते 9422. 1 तटः, 2 तटी, 3 तटम् (13), तटाकम् (ता). तडा, (अ) उ. 10 आघाते. अ५८, ता. ताडयति-ते, तडति लोहं लोहकारः साहार लोहगे तारे. ताडः-- ताओ (114). 1 तडाकम, 2 तडागम् (स।१२). 1 ताडिः, 2 ताडनम (54). ताडितः-- ताडिओ= तायी. ताडका (मेराक्षसी). 1 ताडकम्, लत्वे-२ तालकम् (ताण). तडित् (पाणी), ताली (तापायी). तड्, (अ) उ. 10. भाषार्थ भासाथै च. 1 मोरयु, 2 15j. ताडयति- ते मानछे, इ.. तड्, (इ) आ. 1. ताडने. ताउन४२. तंडते शत्रु नरः 12 शत्रुने ताउछ. वितंडा (५२५क्षमा हुषार देवानोवा), तंडुलः (योपा). तंतस्, प. 11. दुःखे. दुः५ पाम. तंतस्यति गदेनार्तः रोजी रोगपडे पायछ. तत्र, (इ) आ. 10. कुटुंबधारणे. कुटुंबस्य परिवारस्य धारणं कुटुंबधारणम्.९५ धा२४४२, मुटुंगपाणयु, परिवार पाया. तंत्रयते टुं५ धा२५ 42. तंत्रम् ( 1 २॥ख, 2 पुस, 3 मा५धिया). स्वतंत्रः (स्वाधीन), तंत्रिः ( पात्र), तंत्री. (शु४२॥यु, 2 मावस्य). तद, (इ) आ. 1. तृप्ती. तृपयु. तंदते तृप यायचे. तद्र, (इ) प. 1. (सौ०) मोहावसादयोः. 1 मा पाम, 2 मे पाम. तंद्रति माहामछ. 1 तंद्रा, 2 तंद्रिः (मासस्य). तन (उ) उ. 8. विस्तारे. विता२. तनोति, तनुते विस्तारेछ. ततः (विस्तृत), 1 तानः, 2 अवतानः, 3 वितानः (विस्ता३). ततिः (पंडित), तातः (पिता), For Private And Personal Use Only

Page #85
धातुसंग्रह. ततम् ( विहिपाच), तनयः (पुत्र), तनुः (14), तोकम् (छो४३), 1 सं. तानः, 2 संततिः (1), बचा (छा५), तंतुः (सूत्र), तंडुः (*ष), तंडुना मोक्तं तांडवम्. तन, (उ) उ. 10. श्रद्धोपकरणयोः. 1 विश्वास ४२वा, 2 9542 ४२वा तानयति ते, तनति विश्वास रेछ. तन, (उ) उ 10. उपसर्गादेय. उपसर्ग पूर्व तनधातु सांय समर्थ___भा अछि. वितानयति- ते, वितनति सांपोथायछ. वितानम् (agai). तप, (अ) प. 1. संतापे. त५. तपति- तपइ= 14. 1 तापी, 2 तपनी (all न). तप्ता (ऋ+तपना२), तपनः (45), तपः (स्+त५), 1 तापः, 2 संतापः, (5), प्रतापः (प्रभार), ललाटंतपः (75), द्विषंतपः (शत्रुतापा). तप, (अ) आ. 4. ऐश्वर्ये वा. प्रती ययु, प्रभावीय. तप्यते- तपति प्रता याय. 1 तापः 2 प्रतापः (अनार), तपनः, (भूय). तप, (अ) उ. 10. दाहे. 15j, पण. तापयति- ते, तपति तपइ तपे. उपतापः (रोग), संतापः (मनिता५), तापः (दाह). तम्, (उ) प. 1. कांक्षायां ग्लानी च. 14.9j, 2 थान. ताम्यति छिछे इ०, तमी (२॥त्रि), ताम्रम् = तंबं- तायुं. तिमिः (मत्स्य), तमः (स् +अंधा३), तमरम् (48), तमालः (भारत). तय (अ) आ. 1. गतौ रक्षणे च. 14, 2 235 42, 5, तयते गयछे. तरण, प. 11. गती. w. तरण्यति जय. तर्क, (अ) उ. 10. भाषार्थे भासाथै तर्के च. 1 मोल, 25g, 3 1:४२वा. तर्कयति-ते. तर्कः (4नुभान), वितर्कः (जस्टुं भनुमान). तर्ज, (अ) प. 1. भर्सने नियु. तर्जति निछ. तर्जनम् (नि), तर्जितः (निहित). तर्ज, (अ) आ. 10. भर्सने नि. तर्जयते- तर्जते निछ. तर्जनी (24 // પાસેની આંગળી). तर्द, (अ) प. 1. हिंसायाम्. ए. तर्दति छे. 1 तर्दनम्, 2 प्रतर्दनम् (हिंसन). त, (अ) प. 1. गतो. v. तति यछे. For Private And Personal Use Only

Page #86
धातुसंग्रह. लल. (अ) प. 1. (सो०) गमने. v. तलति लयछे. 1 तलः, 2 प्रतलः (मां__ सीमा ५साला याय), तालः, ताडः, तालूरः (सम). तल, (अ) उ. 10 प्रतिष्ठायाम्. 23, १स. तालयति- ते 22. ताल:= ता. तालिका (ताणी), तलम् (स्थान), भूतलम्, 1 तल्पम्, 2 तालनम् (त सा). तस, (उ) प. 4. उत्क्षेपणे अपचये च. 13.g, अj, 2 क्षय पाभ. तस्यति छ. तस्तः (34), वितस्तिः (वहेत,) वितस्ता (न). तस्, (इ) प. 1. अलंकरणे. शालाय. तंसति शालावे. 1 उत्तंसः, 2 अव तसः (भूप). तस्, (इ) उ. 10. अलंकरणे. मा. सियति- ते, अवतंसयति- ते. उत्तं___ सयति-- ते शोभाय. 1 उत्तंसः, 2 अवतंसः (55). ताय, () आ. 1. संतानपालनयोः. संतानः प्रबंधः. 1 (11 // 2, प्रसा२j, 2 पinj. तायते विस्तारेछ. इ०. तायनम् (12 / 2 ). तिक्. (3) आ. 1 गत्यर्थः. 4. तेकते जय. तिक, (अ) प. 5. आस्कंदने हिंसायां च. १९४२वी, 2 युद्ध 42j, 3 हए. तिनोति 6 22. तिग, (अ) प. 5. आस्कंदने हिंसायां च. 1 ६४२वी, 2 यु६४२. 3 6. तिमोति बारेछे. तिघ, (अ) प. 5. हिंसायाम. ह. तिमोतिहणे. तिज, (भ) आ. 1. क्षमायाम, सह, म, पेj. तितिक्षते कोपम् अपने पछ. तितिक्षुः (सहन॥५), तितिक्षा (क्षमा). तिज, (अ) उ. 10. निशाने. निशान तीक्ष्णीकरणम्. ती 42, 44j-370/ आग 52j, छल. तेजयति- ते उत्तेजयति- ते 29 तेजनम, उत्तेजनम्, तीक्ष्णः (ती), तेजः (स्+ते), तेजनः (04). तिए, (3) आ. 1. क्षरणार्थः, 52, 2. तेपते जलं घटात् ५५था पाणी 27. तिपम् =ii. तिम्, (अ) प. 4. आर्दीभावे. मानु:२j, भानु ययु, पमाण, ५सण. तिम्यति जलेन वस्त्रम् पाको पखने पसाणे. तेमनम् (यान, धि), तिमिरम् (संधा३), तिमिः (मत्स्य). 11 For Private And Personal Use Only

Page #87
Ah Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir धातुसंग्रह. तिरम्, प. 11. अंतर्ती. मा७३j, dixj. गुन 42. तिरस्यति वार्ता कुटिलः दुटियातने छे. तिरः (स्+माई). तिल, (अ) प. 1. गती. 4. तेलति जय. तिलकम् (Aj). तिल, (अ) प. 6. स्नेहे. यो५, तिलति तैलेन शरीरम् तेसो २।२ने यो ॐ तिलः (14), तिलकम् (हयने क्षिपासे साधा२), तिल, (अ) उ. 10. स्नेहने. 57j. तेलयति-ते देहं तेलेन नरः न२ तेव. ने योपडेछ, तिलकम्. तिल, (अ) प. 1. गतो. v. तिल्लति यछ. तीक, (ऋ) आ. 1. गतो. x. तीकते यछे. तोम, (अ) प. 4. आद्रीभावे. नीनु४२, नीनुं ययु, पाणj. तीम्यति जलेन वस्त्रम् 45 पखने साणे इ०. तोर, उ. 10. कर्मसमाप्ती. आम सभा 42j, आम पा२ 42. तीरयति-ते आम पा२ 427. तीरम् (12), तीरी (मा). तीव, (अ) प. 1. स्थौल्ये. M९य. तोवति ई थायछ. तीवरम् (45), तीव्रः (SY), तीव्रम् (14). . तु, प. 2 (सौ०) गतिवृद्धिहिंसासु. 14, 2 15g, 765. तौति, तवीति ___ 49 इ०. तोकः (छ।४३). तुज, (अ) प. 1. हिंसायाम. 4. तोजति हएछ. तुज, (अ) उ. 10 हिंसाबलादाननिकेतषु. 165, 2 र 42j, 3 आस, हयु, 4 52 42, १स. तोजयति- ते हाणुछ इ०. तुज, (इ) प. 1 पालने हिंसायां प्राणने च. 1 पासj, 2. सुयु, 71j. ___ तुजति पाणे. तुज, (इ) उ. 10 हिंसाबलादाननिकेतनेषु. निकेतनं गृहम्. 1 4, 25542j, आसयु, सयु, 4 52 42p, १स. तुजयति - ते, तुजति हणुछ. तुन, (इ) उ. 10. भाषार्थे भासाथै च. 1 मारा. 2 5g, तुंजयति- ते, तुंजति भोलछे इ०. तुद, (अ) प. 6. कलहकर्मणि. 416 ४२वो, 57j, . तुटति दुष्टः 64 41 427. तोटकम् (वृत्त), तुटिः= टुटि = 45. For Private And Personal Use Only

Page #88
धातुसंग्रह. नुद, (अ) उ. 10. छेदने. पुं, तोऽj. तोटयति- ते रज्जु नरः 12 २ीने छे. तोटः (7). तुड्, (ऋ) प, 1. तोडने. तोडनं दारणं हिंसनं च. 1 , 2 . तोडति जरासंध भीमः नाम संबने तो छ-ह. तोडति- तोडइ= तो3. तुड्, (इ) आ. 1. तोडने. तोडनं दारणं हिंसनं च. 1 तोऽयु, 2 6. तुंडते तृणं नरः 12 15 ते इ०. तुडिः (पघलनानि). तुड्, (अ) प. 6. तोडने. 1 sयु, 2 6j. तुडति बंधनं गजः // पंधनने तो. तोडः= तोओ. तोडनम्, तोडितः = तोडिभो =तोऽयो. तुडु, (अ) प. 1. अनादरे. माना६२ 421 / , ति२२४६२ ४२वो. तुडति माना तुण, (अ) प. 6. कौटिल्ये. पाय, कुटिलता ४२वी. तुणति खलः पल टिलता 427. तुंडम् (भुम), तुणितः तुत्थ, उ. 10. आवरणे. माछtsg, पायरयु, विस्ता२j. तुत्ययति - ते पाथ२७. तुद्, (अ) प. 6. व्यथने. दु:५४, 57j, नपुं. तुदति- ते विधंतुदोविधं राहु यंद्रने पाउछ. 1 तोत्रम्, 2 तोदः (52), तुच्छः, विधुतुदः (राई), 1 तुदती, 2 तुदंती (व्यथा४२ नारी स्त्री), तुदी (ग म), तुत्थम् (भा२युयु), तुंदिः (पेट). तुप्, (अ) प. 1. हिंसायाम्. 65. तोपति हणुछ. तोपः. तुप, (अ) प. 6. हिंसायाम्. हणुपुं. तुपति हजे. तोपः. तुंप, (अ) प. 1. हिंसायाम. ह. तुपति हरेछ, तुंप, (अ) प. 6. हिंसायाम्. 6. तुंपति ऐछ. तुफ, (अ) प. 1. हिंसायाम्. ह. तोफति होछे. तुफ, (अ) प. 6. हिंसायाम्. ह. तोफति हJछे. तुंफ, (अ) प. 1. हिंसायाम्. 65. तुंफति हऐछ. तुफ, (अ) प. 6. हिंसायाम्. 6. तुफति होछ. तुंफ, (अ) प. 6. तृप्ती. तृH५. तुंफति विमः वितृH थाय.. तुब, (इ) प. 1. अर्दने. पीउ, नपुं. तुंबति पाउछे. For Private And Personal Use Only

Page #89
1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acha 84 धातुसंग्रह. तुब, (इ) उ. 10. अर्दने अदर्शने च. 1 , नपुं, मष्ट ययु, नहे. ___ पापुं. तुबंयति-ते, तुंबते ५छे. तुंबी, तुंबकं = तुम. तुम, (अ) आ. 1. हिंसायाम्. 6. तोभते हो . तुभ, (अ) प. 4. हिंसायाम्. 6. तुभ्यति हजे. तुभ, (अ) प. 9. हिंसायाम. 6. तुभाति हणुछ. तुभितः (61). तुर, (अ) प. 3. (30) त्वरणे. त्वरा-ताव ४२वी. तुतोति सतावे॥२छे. तुर, उ. 10. (सौ०) वरणे. (12- 15 ४२वी. तुरयति-ते द्रविणाय लोभी सोना बन भाटे (125 ४२२.आतुरयति-ते.तुरगः(घोड), आतुर: (याचित). तुरण, प. 11. त्वरायाम्. (12|-- 31111 ४२वी. तुरण्यति 14 रेछ. तुर्व, (ई) प. 1. हिंसायाम्. शु. तूति हजे. तुल, (अ) उ. 10. उन्माने. तोग. तोलयति-ते, तोलति धान्यं वाणिज: पापियो ___याने तोले. तोलति= तोलइ तोस. तुलः, तुला, तुलना, तोलः. तए. (अ) प. 4. प्रीती. प्रीतिस्तुष्टिः संतोष पाम, तुष्ट ५.तुष्यति संतोषपाम. तुष्टः, संतुष्टः, तुष्टिः (प्रीति), तोषः, संतोषः, तोषणम्, तुषः (छोउियं), तुषार: (हिम). तुस, (अ) प. 1. शब्द. 218-6 ४२वो. तोसति 2 / 56 427. तोसलः (An). तुह, (इ र) प. 1. अर्दने. पी., न. तोहति छ. तुहिनम् (हिम). तूड, (अ) प. 1. तोडने. 1 तोऽयु, 67. तूडति तो. तण, (अ) उ. 10. संकोचे. संन्याधु, संडोम. तूणयति- ते सोन्याय. 115, 2 तूणीरः (मायो). तुण, (अ) आ. 10. पूरणे. 52j, पूर्ण 42. तूणयते पूर्ण 427. तूर, (ई) आ. 4. गतित्वरणहिंसयोः. 1 (12- ताया vj, 2 6 . तर्यते याचकः // 55 (१२था न्यालछे. तूर्णम् (12), तूर्णिः (12), तूरणः (o ना२) तुरुष्कः (तुस्थान 323). तूल. (अ) प. 1. निषर्षे. निर्षांतस्थस्य बहिनि सारणम्. पाहा निसा२j, &ार मेंय. तूलति माहार येथे. तूलम् (* ५स), तुलिः (से.), तूलिका (याताशनी॥णी). For Private And Personal Use Only

Page #90
धातुसंग्रह. तूप, (अ) प. 1. तुष्टी. संतुष्ट य. तूपति हरिः ह िसंतुष्ट थायछे. तूष्णीम् (मौन). तृक्ष, (अ) प. 1. गतो. 4. तृक्षति M4. तृण, (उ) उ. 8. अदने. लक्ष 42. तृणोति-तणुते, तणति-तर्णते लक्षण 422. तृतः (न), तृतिः मुक्षित). तृद, (ई र) उ. 7. हिंसानादरयोः. 1., 2 मना२ ४२वो. तृणत्ति, ढते हो. तृण्णः(161, 2 मनात), वितर्दिः, स्वार्थ के वितर्दिका (11). तृप, (अ) प. 4. प्रीणने. प्रीणनं तृप्तिस्तर्पणा च. तृम थg, तुम 42. तृप्यति विप्रः विता यायचे. तृप्यति पितन् नरः 12 पितरोने त 422. तृप्तः, तर्प णम्, तर्पणा, तृपम् (6:5), तृप्तिः. तृप, (अ) प. 5. प्रीणने. तृR 4. तृमोति तृH यायछे तृप्तः, तृप्तिः. तृप्, (अ) प. 6. प्रीणने. तृH य. तृपति तृH यायचे. तृप, (अ) उ. 10. तृप्ती संदीपने च. 1 तृप , 2 साव, सला. तर्प___ यति-- ते, तर्पति तन थायछे, ससगे. तृप्, (अ) प. 6. प्रीणने. तम . नॅपति तृ५ 42. तृफ, (अ) प. 6. तृप्ती. तृH 4. तृति विप्रः पितृH यायचे. तृफितः तृफ, (अ) प. 6. तृप्ती. तृH 4. तृफति तृ५ याय. तृफितः (45). तृष्, (त्रि, अ) प. 4. पिपासायाम्. १२स्थपुं. तृष्यति चातकः पामो त२२यो __ थाय. तृषा =१२स. तृष्णा, तृट् (ष+४२७) तृषितः= तरसिओ-त२२यो. तृह, (अ) प. 6. हिंसार्थःयु. तृहति हणे. 1 तृढः, 2 तृढवान् (हणुस). तृह, (अ) प. 7. हिंसायाम्. gj. तृणेढि होछ. तृहितः (d). तूंह, (ऊ) प. 6. हिंसार्थः. शु. तुंहति छ. 1 तृढः, 2 तृढवान् (हल). तु, प. 1. प्लवनतरणयोः. पवनं मन्जनम्. तरणमुलंघनम्. 5 5 भाई, हा. 2 गोवंग. तरति 1 लायछ, 2 मोरगेछ. तरति = तरइ तरे१ तारा, 2 तारका (ज्योति), तारकः (22), रथंतरः ( 220), रथंतरम् (साम), 1 तरणिः, 2 तरणी, 3 तरिः, 4 तरी (नौ), अवतारः, For Private And Personal Use Only

Page #91
धातुसंग्रह. तरंगः (छोण). तरुणः (पान), तीर्थम् (नहीघाट), तरुः (वृक्ष), तालु, उत्तरम् (प्रतिय).१ तरुणी, लत्वे 2 तलुणी ( ती). तर्दू (याटुमो). तेज, (अ) प. 1. पालने. पाखj, पालन 42. तेजति पाणे. तेजनम् (पान). तेप, (3) आ. 1. क्षरणे कंपने च. 1 52j, अरा, 2 5. तेपते परेछ तेव, (ऋ) आ. 1. देवने. मेय. तेवते अनछे. तोड्, () प. 1. अनादरे. मना६२ ४२यो. तोडति ना६२ 422. त्यन, (अ) प. 1. हानौ. हानिस्त्यागः. 16/j. त्यजति = तजइ = तले. त्यागः (१४ान, 2dvj). त्रक, (इ) आ. 1. गत्यर्थे . . त्रंकते जय. त्रख, (अ) प. 1. गत्यर्थे. पुं. त्रखति यथे. त्रख, (इ) प. 1. गत्यर्थे. 4. खति नयछे. वग, (इ) प. 1. गत्यर्थे. पुं. त्रंगति जयछे. त्रद्, (इ) प. 1. चेष्टायाम्. येष्टा- ०यापा२ ४२वी. नंदति 05 // 5 // 2 422. त्रप, (ऊ, , म्) आ. 1. लज्जायाम. सा. त्रपते नवोढा नवोढा या . __णी- पयति. त्रप्तः (Alrs1), मा (सा०४), पु (14). त्रस्, (ई) प. 1. उद्देगे. घाशो 57, 12 // यवो, प्रा. वसति, स्यति खलात् साधुः मया साधु साहेछे. त्रासः (24स्मात् मय). त्रस्, (अ) उ. 10. निवारणे महणे धारणे च. 1 निवा२j, 2 आरयु, 3 था 264 42. त्रासयति- ते मृगान् निराकरोतीत्यर्थः भूगोने निवार. त्रासः. त्रस, (इ) उ. 10. भाषार्थ भासार्थे च. 1 मोलघु, 2 5. सयति-ते, __ सति मोलछे इ०. त्रिख्, (इ) प. 1. गत्यर्थः. पुं. त्रिंखति // . वट, (अ) प. 6. छेदने. छे, पुं. त्रुटयति, त्रुटति जुॐ. त्रुटितम् = त्रुटिभ =2युं. त्रोटः= बोडो- गो. बोटिः (याय). घट, (अ) आ. 10. छेदने. त्रोटयते रज्जुम् धरीने छ. त्रुप, (अ) प. 1. हिंसायाम्. 65j. त्रीपति हजे. . For Private And Personal Use Only

Page #92
to धातुसंग्रह. ध्रुप, (अ) प. 1. हिंसायाम्. ह. gपति हछे. त्रुफ, (अ) प. 1. हिंसायाम्. ह. त्रोफति हजे. gफ्. (अ) प. 1. हिंसायाम्, 6. ब्रुफति हण्डे. त्रै, (ङ) आ. 1. पालने. पाणj. त्रायते पाणे. त्रातः (२क्षित), त्राणम्, परित्रा___णम्, गोत्रः (पर्वत). त्रोक, (3) आ. 1. गत्यर्थे. x. त्रौकते जय. त्वक्ष, (अ) प. 1. त्वचने. त्वचनं त्वग्ग्रहणं संवरणं वा. 1 छोरj, छ4 अहवी. ___ 2 disj, मो . त्वक्षति छोलेछ. बष्टा (क + अर्थ). त्वक्ष, (अ) प. 1. तनूकरणे. तनूकरणं कार्यम्. छोलयु, पातj 42j. बक्षति पातj 42. स्वग, (इ) प. 1. कंपने गती च. स्थितस्यैव चलनं कंपनं, गतिर्देशांतरप्राप्तिहेतुः क्रिया. 165j, जलयु. 24. वंगति पछ.. स्वच, (अ) प. 7. संवरणे. संवरणमाच्छादनम्. मोछ।ऽयु, 4, . त्वचति __ दोषम् बोषने . . त्वचा, त्वक् (च +914), वचनम् (2.) खंच, (अ) प. 1. गत्यर्थे . . त्वंचति य. स्वर, (नि आ ष, म्) आ. 1 संभ्रमे. संभ्रमो त्राशकारिता. ता॥ 42j. स्वरते भोजनाय मोनने अर्थ लावण 27. णौ- स्वरयति. त्वरा (21), त्वरितः (ता). विष, (अ) उ. 1. दीप्ती. दीप, अासपुं. त्वेषति-ते दीपछे. त्वष्टा (a+ भूर्य). त्सर, (अ) प. 1. छद्मगती. छद्मना कपटेन गतिः छद्मगतिः. 4524 rg. सरति खलः 55 45243 गात 42. शुद्ध, (अ) प. 6. संवरणे. 5 मोऽयु, 4. थुडति भोछा. थुडम् (4200, डेरो). थुर्व, (ई) प. 1. हिंसायाम्. 5. थूर्वति हजे. थूर्णः (हख), अथर्वा (अन् + भवन). दक्ष, (अ) आ. 1. वृद्धौ शीघ्रार्थ च. 1 15j, 2 ताण १२वी. दक्षते नरः नर व . दक्षिण: (आय), दक्षिणा (62), दक्षाय्यः (13), दक्षः (निपुण). For Private And Personal Use Only

Page #93
8 धातुसंग्रह. दक्ष, (भ, ष, म्) आ. 1. गतिहिंसनयोः. 1 , 2 हए. दक्षते जय. . णौ- दक्षयति. द, (अ) प. 5. (वै०) घातने पालने च. 1 सोरघु, छोलयु. 2 ल. दनोति छोलछ. दघ, (इ) प. 1. वर्जने पालने च. 1 पj, 2 पाण. दंघति छ. दंड, उ० 10. दंडनिपातने. 17 ४२वो, 5 पायो, यो. दंडयति-ते पापि. नं राजा IM पापीने छ. दंडः, दंडनम, दंड्यः, अदंड्यः, दंडितः= दंडि ओ- यो. दद्, (अ) आ. 1. दाने. पुं. ददते छ. ददः (ना२). दध्, (अ) आ. 1. धारणे दाने च. 1 पा२३५ 429, 2 . दधते पा२१५ 27, दधि-हि. दम, (अ) उ. 10. आज्ञापने. माता ४२वी, प्रे२१॥ ४२वी, प्रेर. दमयति-ते प्रेरेछ. द, (इ) उ. 10. आज्ञापने. मासा ४२वी, प्रे२।। ४२वी, प्रेर. दंभयति-ते दंभ, (उ) प. 5. दभने. दंभन दंभः. हल-। ४२वी. दमोति धूर्तः धुत्तो 432. दंभः (1). दम, (उ) प. 4. उपशमे. सकर्मकः. सभापy, मयु, wiaj. दाम्यति इंद्रि. याणि द्रियोने मेछ. दाम्यति= दमइ-मे. 1 दांतः. 2 दमितः= दमि. __ ओ= भ्यो. दम्यः, दमी (नि+ मयाजो), दमः, दंड, दंतः= zin. दय, (अ) आ. 1. दानगतिरक्षणहिंसादानेषु. आदानं ग्रहणम्. 1 नहे, हे, 24, 3 २क्ष 42, 25, 4 69, 5 अल, , ल. दयते छ इ०. दया (I), दयालुः, दयितः (प्रिय), दयिता ([प्रया), दयनम् (2015). दरिद्रा. प. 2. दुर्गती.नियन यj, २-४४य य. दरिद्राति अलसः मासु दरिद्र यायॐ. दरिद्रः (निन), दारिद्र्यम्. दल, (अ) प. 1. विशरणे. विशरणमवयवाना विभागः. 1 सय लिन ४२वा, uj, 2. दलति धान्यं नारी नारी ने छ. दलति-दलइ For Private And Personal Use Only

Page #94
धातुसंग्रह. = ल. दलम् (पत्र), दिलीपः, दल्भः (35), दलिः (5), दलिकम् (44), दलितम् (वि:सित), उद्दालः (1), दलितः= दलिओ=यो. दलनम् = दयण- या. दल, (अ, म्) प. 1. विदारणे. ले, 4/5. दलति अपेछ. गो- दलयति, दलनम् = प्या. दल, (अ) उ. 10. विदारणे. 45g, ले. दालयति-ते मेहेछ. अवदालयति = ओदालई = मोति. दश, (इ) प. 1. दंशने. उसाई, 427. दंशति. दंशः= डंसो = siस (वनमा 4)- संदंशः (सासो). दश, (इ) आ. 10. दंशने. उस, 427. दंशयते, दंशति उसेछ. दंशः= डंसो = स. दश, (इ) उ. 10. भाषार्थे भासाथै च. 1 मोरयु, 2 5j, प्रासयुं. दंशयति-ते मोलछे. दंश, (अ) प. 1. दशने. दशनं दंतकर्म. 427, उस, यापुं. दशति मूलक नरः न भूजाने 427. दशति = डसइ == उसे. दंदशूकः (स), वृषदंशः (मला), दंष्ट्रा (6), दशनम् (427), उदंशः (भा४६५), दंशः= डंसो= स. (माय), दंशी (हानी वनमान्य). दस, (उ) प. 4. उपक्षये. क्षय पाम, नाश पाम. दस्यति क्षय पामेछ. दस्तः, दस्युः (यो२). दस्, (अ) आ. 10. दर्शनदेशनयोः. 1 ,35, 2 सयु, 427. दास__ यते. छे इ०. दस्, (इ) आ. 10. दर्शनदंशनयोः. 1 , 5, 2 सयुं, 427. दंस यते, दंसति मेछे इ०. दसित: (12 ). दस्, (इ) प. 10. भाषार्थे भासाथै च. 1 पोखg, 25j. दसयति-दसति. બેલે છે दह, (अ) प. 1. भस्मीकरणे. माण, 205 ४२वी. दहति काष्ठं वन्हि: मनी ॥४ने मालेछ. दहति = दहइ =हे. दहनः (मनि), दाह:दाप:= 314. निदाघः (श्रीम*तु). 12 For Private And Personal Use Only

Page #95
धातुसंग्रह. दा, (ण) प. 1. दाने. 3. यच्छति, प्रयच्छति धनं विप्राय 'प्रामने वनडेछ. दानम्, संप्रदानम्, आदानम्, अपादानम्, निदानम्, दत्तः, दारु (आ5), दाता (ऋ+ ना२). दा, (प्) प. 2. लबने. पुं, 5. दाति धान्यं दात्रेण नर: न२ // 12 // 43 - धान्यने पिछे. 1 दात्रम्, 2 दात्रकम् = |त२. दा, (डु, अ) उ. 3. दाने. . ददाति गां विप्राय विधने // 32. दाता, (ऋ + ना२), दातव्यम्, देयम्, दायः, विदायः, दायादः (माया), धर्मदः, धर्मप्रदः, मर्यादा = मन.. दान, (अ) उ. 1. आर्जवे. स२५ 5j, पाच य. दीदांसति-ते 425 थायछे. दान्, प. 1. (10) खंडने. यु. दानयति छे. दाय, (3) आ. 1. दाने. : दायते . दायः (भा). दाश, (*) उ. 1. दाने.. दाशति-ते विप्राय वस्त्रम् विप्रने पर छे. दाशः, पुरोडाश:. दाश, (अ) प. 5 (30) हिसायाम्. 4. दाश्रोति हछे. दाशः. दास्, (*) उ. 1. दाने. . दासति-ते . दासितः, दासितम्, दासः, दासी, दास्यन्. दिग्, (इ) प. 1. प्रीणनार्थः. संतुष्ट-तम , संतुष्ट-४५ 42. दिवति. दिव्. (उ) प. 4. क्रीडा विजिगीषा व्यवहार द्युति स्तुति मोद मद स्वम कांति गतिषु. कांतिरिच्छा. जयेच्छा विजिगीषा. व्यवहार: पणि: यादिः. 1 सयुं, રમવું. 2 જિતવાની ઇચ્છા કરવી, 2 લેવા દેવાને વ્યવહાર કરવો, 8 દીપવું, स, 5 २४नि ४२वी, 6 मानंद पाम, 7 मा ४२वो, 8 , सु, 9427, 104. दीव्यति बाल: माल भैछे. द्यूतः, द्यूतवान्, देवः, दक्षी, दविका (नदी). दोषि: (भूगारी), किकिदीवित (या५), यूतम् =जुअम् = A. द्यूतकारी= जूगारो मारी. दिनन्, दिवसः, देवनम् (स). देवनः (पास). दिव, (उ) उ. 10. मदने. पी७j, न, भ२७j. देवयति-ते शत्रुन् शत्रु ઓને પડે છે, For Private And Personal Use Only

Page #96
धातुसंग्रह. दिव, (ज) आ. 10. परिकूजने. १टौडा-२५४२५४१८ ४२वो, 2 5i1 ४२वी. देवयते पक्षी ५०ीटौ। 2. देवयते गंत्री. // 31 मि२ 2. परिदेवयते दुःखितः हुलियो विला५ 42. परिदेवनम् (विवा५). दिश, (भ) उ. 6. अतिसर्जने. अतिसर्जनं त्यागः. j, मा. दिशति-ते छात्राय विद्याम् छायाने विद्या छ. देश: (62), 1 देशकः, 2 उपदेशक: (2 // 11), दिष्टः, आदिष्टः (मास), दिष्टम् (माय), 1 दिशा, 2 दिक् (श् + 62 // ), दिष्टिः (वडेत), उपदेशः, संदेशः, विदेशः, प्रदेशः, निर्देशः, आदेशः, निदेशः (मास). दिह, (अ) उ. 2. उपचथे. उपचयः लेपः. 1 1j, 2 सिंपy, qया. दग्धि-दिग्धे देहोघृतेन धीब 39 ५वछ. देग्धि-दिग्धे गृहं गोमयेन छपडे धरने लिपेछे. देहः (2 // 3 // 2), उपदेहिका (4), संदिग्धः, संदेहः (सं२१५), उपदेहः (1), विदेहः (१२शले), देहली = हमी (Gभरो). दी, (ओ, ङ्) आ. 4. क्षये. क्षयम, भोछु य... दीयते क्षय पामिछ. दीनः (क्षीय), दायः, उपदायः. दी, (अ) आ. 1. मॉड्येज्योपनयननियमव्रतादेशेषु. मौड्यं वपनम् , इज्या यज नम्, उपनयनं मौजीबंधः, नियमः संयमः, व्रतादेशः संस्कारादेशः. 1 मुंडन 42j, મુડવું, 2 યુજન કરવું, 3 જનોઈ દેવી, મોબંધન કરવું, સંામ કરવો, नियम ४२वो, 5 सं२४.२ ४२वा. दीक्षते मुंउछ इ०. दीक्षितः (क्षा अ५ रेयो), दीक्षा. दीधी, (ङ) आ. 2. (वै०) दीप्तिदेवनयो.. 15j, 514, 2 मे, २भयु. दीधीते गगने भानुः मानु गगनमा बीपछे. दीप, (ई) आ. 4. दीप्ती. 5y, Aug. दीप्यते बीपछे. दीपः = दीयो. प्रदीपः (वो), दीप्तः, प्रदीप्तः, दीपः. (it), दीप्तिः दीपनम्, उद्दीपनम्, संदीपनम्, दीपाली = दीवाली. दु, प. 1. गतो. 4. दवति ॥५छे. 1 दावः, 2 दवः (वनपद). दु, (ट) प. 5. उपतापे. रोगीयg, हुपी 5, 6 मj. दुनोति चित्तम् यित मे पामेछ. 1 दवः, 2 दाबः ( वह). दवथुः. दुख, उ. 10. तक्रियायाम. दुःखनं तक्रिया. हु५g, दु:44. दुःखयति-ते 6. दुःखम्, दुःखनम् = guj. दुःखितः- सिमो. For Private And Personal Use Only

Page #97
धातुसंग्रह. दुःख, (अ) प. 11. तक्रियायाम. हुमयु, दु:५५. दुःख्यति दुःखमनुभवती___ त्यर्थः दुःखम्, दुःखनम् =हुमायुं. दुई, (ई) प. 1. हिंसार्थः. ह. दूति हगे. दूर्णः (हायलो), दूर्वा (62!). दुल, (अ) उ. 10, उत्क्षेपे. थे, ल. दोलयति-ते, दोलति अलछ. दोलति = डोलइ = असे. दोला= डोळी = 1 (हिंडोलो, पासपी इ०). फुल्लदोला = औस. 1 टुलिः, 2 दुली (45). दुवस्, प. 11. संदीपने. संदीपन 42y, als. दुवस्यति समिधामिम् સમિઘવડે અનિને સળગાવે છે. दुर, (अ) प. 4. वैकृत्ये. होपवान् य, विययु. दुण्यति होषवान् थायछे. दोषः, दुष्टः दुह, (इर्) प. 1. अर्दने. पीs, नपुं. दोहति छे. दुह, () उ. 2 प्रपूरणे. प्रपूरणं त्याजनम्. होहj. दोग्धि, दुग्धे पयोगां गोपः गो५ ॥यना धने हुहेछ. दुग्धम् =दुद्धं = 65. होहनी = होet = gel. कामदुघः (5), कामदुधा (4), दोहः, दोहनम् = def=o. दोह द: (गनिए मनो२५), दुहिता (क्र + पुत्री), द्रहः (5). द, (ओ. इ.) आ. 4. परितापे. परितापः खेदः. मे पामधु, हुमायु. ट्यले सज्जनः परदुःखेन ५२ः५या साधु मे पामेछ. दूयते = दुमाइ == भाय. दूष, (अ) प. 4. वैकृत्ये. 1 शेषवान ययु, 2 घोषवान 42. दृष्यति घोषवान् यायचे. इ०. टूषणम्, दूषिका (नेमस). द, प. 1. भये. g, 72j. दरति भीरुः 491 72. दरति = डरइ= 2. दरः = 72. दरितः= रिमो, ७२चो. दृ, प. 5. हिंसायम्. ह. दृणोति हऐछ. द, (ङ्) आ. 6. आदरे. मा६२j, भानपुं, स२. आद्रियते भानेछ, आदृतः (मा६२५), दृतिः (ध भए), आदर:, निरादरः, पुरंदरः (/), भगंदरः (रोग). दृप, (अ) प. 4. हर्षमोह नयोः. मोहनं गर्व.. 1625g, मान पामधु, 2 गई ४२यो, मनिभान 42. दृष्यति ६२छ इ०. दर्पः (ग) दृप्तः (48). दृप, (अ) प. 6. उत्क्लेशे. पीsj, नपुं, माघg, मा. दुपाते पाउछे. For Private And Personal Use Only

Page #98
धातुसंग्रह. 93 दृप, (अ) उ. 10. संदीपने. सखाg, Guj, H42. दर्पयति-ते. दर्पति सबाबछे. दर्पः (ग). दृफ, (अ) प. 6. उत्तशे. पीsj, नउ, पाय, . दृफति पीछे. इंफ, (अ) प. 6. उत्केशे. 57, नयु, 5, मा. टुंफति पीछे. दृभ, (ई) प. 6. ग्रंथे. मुंथy, isj. दभति फुल्लानि मालाकार: भाजी ४क्षा ने मुंथे. दर्भ:= मो = अन. संदर्भ: (सुथा), दंभूः (सप), विदर्भः (हेशविशेष). दम, (अ) उ. 10, संदर्भ. मुंथई, गाई, मे ४२पुं. दर्भयति-ते, दर्भति पष्पाणि मालिकः भाणी ५०पने गुथे. दर्भः, संदर्भः (Yथा), विदर्भः (विशेष). दृभ, (ई) उ. 10. भये. मी, 72j. दर्भयति-ते, दर्भति बालः पार __साहेछ. दृश, (इ र) प. 1. प्रेक्षणे. ने, uj, निहाण. पश्यति घटं नर: नर घने पेछ. पश्यः (ना२), असूर्यप श्याः (2|74621), उग्रंपश्यः (24), द्रष्टा (ऋomना), द्रष्टुम् (नेवा), दर्शनम्, प्रदर्शनम्, निदर्शनम् (१४ात), सुदर्शनम् (विश्य क). तादृक्षः, तादृशः, तादृक्, तादृशी, सदृक्षः, सदृशः, सदृक्, सदृशी. दृष्टम्= दिएं= ई. दृह, (अ) प. 1. वृद्धौ. 15. दहति तरुः वृक्ष छे. दृढ: (1 नो, 2 . सवान) दृह, (इ) प. 1. वृद्धौ. 5. वृंहति तरुः आउ छे. द, (म्) प. 1. (9) भये. , 72y, is4. दरति बाल:. ४ास उरेछ. दरति= डरइ= 72. णो- दरयति. द, प. 9. विदारणे भये च. 1617j, या, 5. 2 जी, 72. दृणाति काष्ठं सूत्रधारः भूतार ने छे इ०. 1 दीर्णः, 2 विदीर्णः (उल). दारणम्, विदारणम् (45), दारु (4), दरी (हा), दारुण: (1), दर्दुरः (1174ii, 2 मेघ). दर्विः (याटुमो), दरकः (44), दरः (१छिद्र,२७२) दर्दरः (मे पाj), दूर्वा (6), दुर्दुरूट: (95), दद्रुः (1862), दरदः (म३२२), दृषत् (552), दर्दरीकः (4वाj). For Private And Personal Use Only

Page #99
1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acha धातुसंग्रह. दे, (ङ) आ. 1. रक्षणे. पाणयु, 25. दयते दोन साधुः साधु बनने पाणे. दया (45), दाम (न् + हो२). देव, (3) आ. 1. देवने. 2 मां, . देवते बाल: मास मेछ. देवर: (652), देवनः (नासो), देवल: ( +षि), आदेवकः (2 भना२). दै, (प) प. 1. शोधने. शु६ 42, शोध. दायत देहं जलेन नर:. न२. ल. વડે દેહને શુદ્ધ કરે છે. दो, प. 4. अवखंडने. अवखंडनं छेदनम्. छ, 18, 45j. द्यति काष्ठम् ने छछ. दितः (छिन), देयम् (य), दायः (45), द.ढा = (ad), दाम (न् + \\), दामनी (पशुधन हो२). द्य, प. 2. अभिगमने. सामुंrg, संभुपय, सामुंथ. द्यौति भीमाजरासं धम् भीम ४॥संघसाभो थायछ. दात, (भ) आ. 1. दीप्तौ. 5, 254. द्योतते सूर्यः सूर्य दीपेछ. द्योतनः (तेसी), खद्योतः (मागियो पंजी), विद्युत् = विज्जुला = पीसी. ज्योतिः (स् + त), 1 द्योतः, 2 उद्योतः (424). ज्योतिष्का: (4i), द्युतिः (siति), द्योतनम् (प्राशन). दो, प. 1. न्यकरणे. न्यकरणं तिरस्कार:. घिसा, ति२२४॥२ ४२वो. द्यायति सज्जनः खलम् APaa सने घिछि. द्रम्, (अ) प. 1. गतो. पुं. द्रमति नय. दवस, प. 11. परितापपरिचरणयोः. 1 परिता५ ४३वो, 2 परिवयी-सेवा ४२वी. द्रवस्यति परिता५ रेछ. द्रा, प. 2. कुत्सितायां गतो. कुत्सिता गतिः पलायनम्. पसायन 2j, ना.पु. द्राति कुक्कुरः पश्चात् तो पाछो नासछे. निद्राति धेछ. निद्रा (संघ), निद्राणः (सोस), 1 उन्निद्रम्, 2 विनिद्रम् (पि:सित), निद्राणम् (संचित), निद्रालः, द्राक्ष, (इ) प. 1. घोरवासिते कांक्षायां च. घोरवासितं घोरशब्द:. 1 मयं४२ श६४२वो, महामणो ना६४२यो, 2 72og, i7. द्रांक्षति सिंहः = सिंह नयं४२ 2156422. द्राक्षा = द्रा५. For Private And Personal Use Only

Page #100
धातुसंग्रह. द्राव, (3) प. 1. शोषणालमर्थयोः. 1 शु०५ 5, आयु, 2 पूर्ण 42, 5 ___42. दाखति हिमेन वृक्षः हिमेश वृक्ष सायचे. द्राए, (क) आ. 1. सामर्थ्य आयामे आयासे च. आयामो दैय॑म् आयासः. कदर्थनम्. 1 समर्थ--131 5, २॥31मान् 5, 2ij 42\, हर्ष 42j, सांभु यई, 3 परिश्रम ४२वी, यापुं. द्राषते समय थायथे. द्राड, (क) आ. 1. विशरणे. विशरणमवयव विभागः सडनमितियावत्. शिशु ययु, 217, सण. द्राडते पुष्पम् इव राउछे. द्राड: (राणो). दाह, (क) आ. 1. निद्राक्षये निक्षेपे च. 1 , न धj, 2 नiug, था५j, संघर. द्राहते गोछे इ०. द्राहः (GMT). द्र, प. 1. गतो. ल. द्रवति लोहं योह भोगणे. द्रावः (योग), शंख द्रातः, द्रवः (5), द्रविणम् (धन), दुः (13), पोतद्रुः (1913). दुग्, (अ) प. 6. हिंसागतिकौटिल्येषु. 165, 2, 3 पांडेय-४२j. द्रुणति चोरं राजा २१योरने हजे. द्रुति घोटः घोओगयछे. द्रुणति खल: स दुटिन यायचे. द्रोण: (1 मयत्याभानो माप, 2 अगडे, 3 पी. छी), द्रुणः (1 धनुष, 2 वाछी), द्रुणा (547). दह, (अ) प. 4. जिघांसायाम्. पानी 427 ४२वी. द्रुह्यति रिपुं. राजा राण शत्रुनेहएछे. द्रोहः, द्रोही (इन्), दुहिणः (प्रा), धुक्, (शत्रु), मित्रध्रुक् (भित्ररात्र). दू, () उ. 9. हिंसायाम्. ए. द्रूणाति, द्रूणीते हणे. द्रूणः (d). ट्रेक, (3) आ. 1. शब्दोत्साहयोः. उत्साहोवृद्धिरौद्धत्यंच. 1 ४२यो, 2 15, 3 6614g, गर्व ४२वो. ,कते शूरोरणे 26 मा यो 2006 ४२छ. द्रेकः (24). दै, प. 1. स्व. संघg, sg. द्रायति लोकोनिशायाम् शत्ये सो धेछ. निद्रा, निद्रालः, निद्रितः (धेल). द्विष, (अ) प. 1. अभीती. नि. द्वेषति-ते साधु खल: 59 साधुने निछ. 1 द्विषन् (त्), 2 देषणः, 3 द्विट् () (). मित्रदिट, देष्टा (ऋ), द्वेषः, देषी (इन्), द्वेष्यः For Private And Personal Use Only

Page #101
धातुसंग्रह. द्विष, (अ) उ. 2. अमोती. नि. देष्टि, द्विष्टे मंदो महात्मानम् भू८ महा (भाने निछ. द्वेषः, द्वेषी (छन्), 1 द्विषन्, 2 द्वेषणः, 3 विट् (शत्रु), मित्रदिट, ब्राह्मणविट्, द्वेष्टा, द्वेष्यः (देष४२१॥ यो-य-२४५). इ, प. 1. संवरणे. छायु, माछाऽयुं, ढisg. दूरति रथमास्तरेण रथी २यवाणो माय२५ २थ ने छायचे. द्वारम् = मा = बारम् = // 2. धक, (अ) उ. 10. नाशने. ना२३ 42. धक्कयति-ते // 2 // ३छ. धण, (अ) प. 1. शब्दार्थः. 2004 42. धणति 206 . धणः (26). धन्, (अ) प. 1. शब्द. 2156 ४२वी. धनति 2-4 22. धनम्, धन्वा (अन्+ . भरदेश), प्रधनम् (यु), निधनम् (पिना२). धन्, (अ) प. 3. (वै०) धान्ये. 19 // // 11, 54aa, घनी५onा . दधति aa प रेछ. धनम्, धान्यम्. धनुः (उष् + 415), धनिष्ठा (नक्षत्र). धम्, (अ) प. 9. (सो०) ध्वाने. 2 / 06 ४२वो. धमति 2056 ४२छ, 1 धमनिः, 2 धमनी= धमणी= भ६५. धमनः (नउत५). धव, (इ) प. 1 गत्यर्थः. 4. धन्वति जयचं. धन्वा (अन् + भ३६२४). धा, (डु, 3) उ. 3. धारणपोषणयोः दाने च. 1 धा२९५ 42y, आसपुं. 2 पोष९४२, पोपयु. 3हे, मा५. दधाति, धत्ते फुलं नरः नर सने आलेछ. विदधाति ४२छ- संदधाति सबिछ. परिदधाति परेछ. अपिदधाति, पिदधाति दछि. निदधाति स्थापछ. अभिदधाति ४२छ, विधानम् (4265) * संधानम्, (), परिधानम् (पहे२.६५), 1 अपिधानम्, 2 पिधानम् (मान), निधानम् ( 1 स्थापन, 2 निधि), अभिधानम् (नाम), हितम्, विहितम्, संहितम्, परिहितम्, अपिहितम्, पिहितम्, निहितम्, अभिहितम्, विधिः (RL), संधिः (सांधो), परिधिः (पडे२४५), निधिः (निधान), 1 धाता, 2 विधाता (a + प्रम), 1 अंतर्धिः, 2 अंतर्धानम् (संता), अंतर्हितः (संतायो ). धातुः, धेयम्, श्रद्धा, धानका (हेमा परिमा), धाना (यवाहिनी शेलीधाए), धाम (अन् + 1 52, 2 ते४), धान्यम् (39), धीरः, प्राधिः (2254 पास), ओषधिः, धाय्या (25) पयोधाः, (अस् + मेघ), रेतोधाः (अस् + 55), पुरोधाः (अस् + पुरोहित), वेधाः (अस् + प्रय), For Private And Personal Use Only

Page #102
धातुसंग्रह. मषीधानी (वात), वार्धानी (३२वी, सोये), अंगारधानी (शम), पित्तधानी (पिता-1), उर्वधानी == Ocell. पर्णधानी (नानी), राजधानी, धातकी (बावी). धात्, (उ) उ. 1. गतिशुद्धयो.. 14, पा, aasg. 2 शु६ 42j, पो. धाव ति-ते घोट: घोडेछ. धावति ते वस्त्र धावकः पाणी पखने धुवेछ. धीतः (बायस), धोतवस्त्रम् (घीयतुं वस्त्र), धावकः (पाणी), धौतिः (घा), धावनम् (पा), दंतधावनम् (sitary). धि, प. 5. गतितृप्त्योः . 1 4, 2145j, तृH 42. धिनोति जयछे. घि, प. 6. धारणे. पा२५ 42j, आसपुं. धियति वेदं बालः पार पहने पा२९५ धिक्ष, (अ) प. 1. संदीपन क्लेशन जीवनेषु. 1 सला, 4. 2 पीsj, पुं. 371. धिक्षति वन्हि: काष्ठेन 4 मनिपाछे इ०. धिक्षति = धिक्खइ = घा. धिव, (इ) प. 1. मीणनार्थः. 1 तृप थयु, 2 4 42. धिनोति तृH 22. विष्, (अ) प. 3. (वै०) शब्दे. 2256 ४२वो. दिधेष्टि 256 २छे. धी, (ओ, ङ्) आ. 4. आधारे अनादरे च. 1 माराशे ४२यो, माधार ४२यो, 2 मन॥६२ ४२वो, माना२युं, धीयते माशरो 422. धीनः (धृत). धु, (ज) उ, 5. कंपने 5j, पापयु,'हास, उदा. धुनोति-धनुते शालि. __ नं वातः वायु २॥लिने पायेछ. धवः (पति). धुक्ष, (अ) आ. 1. संदीपन क्लेशन जीवनेषु. 1 सखापुं, समापयु. 2503. ___, नपुं. 3 71. धुक्षते वन्हि: काष्ठेन / 45o मनि सलगेछ. संधुक्षते ___ = संधुक्खद == सं५. संधुक्षितः = संधुक्खिओ = संधुयो. धुर्व, (ई) प. 1. हिंसार्थः. 6.. धूर्वति होछ. धूर्णः (61), 1 धू: (धूर), 2 धूर्वी (धरी), धूर्तः = धुत्तो. ध, (3) उ. 5. कंपने. 5j, पाप, हलघु, हसाप. धूनोति--धूनुते शालिनं वात: वायु २॥लिनेहसाबछे. धवः (पति), धूतः (पेला). अवधूतः (all) धूमः, धूसर: (ie/all), 1 धूलिः, 2 धूली = = धूण्य. 13 For Private And Personal Use Only

Page #103
धातुसंग्रह. धू, प. 6. विधूनने. पाप, 4. धुवति हस्तं नटः न हायने पाछे. निधुवनम् (भैथुन). धू, () उ. 9. कंपने. पाव, वायु, सापपुं. धुनाति, धुनीते पल्लवं वायुः ___ वायु पनपने हनापेछ. 1 धूनिः, 2 धूनी (नदी), धूमः (धूभाये). धू, (ब) उ. 10. कंपने. पाय, हसायु. धूनयति-ते, धवति-ते, धाव यति-ते पुष्पाणि वायुः वायु ताने हसापेछ. धूप, (अ) प. 1. संतापे. 9-3-2 ४२-ययु, १५यु, 14g. धूपायति तपेछ, तपाछे. धूपः ( द्रव्यसने विशेष), धूपितः (पधारेस). धूप, (अ) उ. 10. भाषार्थ भासाथै च. 1 पोलघु, हे. 25j, 4 4. धूपयति-ते मोलछे, दीप. धूर, (ई) आ. 4. हिंसागत्योः. 165j, मायुं. 4. धूर्यते होछे. इ०. धूर्णः (हत). धश, (अ) उ. 10. कातिकरणे. तेवत- सी 42j, शोलतुं 42. धूश__ यति- ते देहं भूषणेन नरः न२ वरेणाव ने शनि 27. धूष, (अ) उ. 10. कांतिकरणे ते४-१४सी 42j, शोलतुं 42j. धूषयति ते देहं कुंकुमेन जन: शुलने दुभव शोमतो 27. धूस, (अ) उ. 10. कांतिकरणे. तेवी -शोलतुं 42. धूसयति-ते देह चंदनेन नर: न२ हनने तिमान् 432. धृ, प. 1. सेचने. सिंयj. धरति मेघः पृथ्वी मेध पृथ्वीने सिंथे धू, (ङ्) आ. 1. अविध्वंसने. उन ५७वा. पा२७ 42j, आली . धर वे पा२६५ 427. 1 धरा, 2 वसुंधरा (Yii). धुरंधरः, जलंधर: (२॥गले), युगंधरं (jस३), आधारः (24 // अय), 1 धरणी, 2 धरित्री (Y2वी). धरः (पर्वत), धारा (प्रात, ओ), धतिः (152, 2 धैर्य), 1 धर्ता, 2 धर्मः (स ). धू, () उ. 1. धारणे. पा२५ 42. धरति- ते घा२९५ 422. धारका, वन धरः (8), चक्रधर (वियु), गंगाधरः (शिव), धाराधरः (भव), दंडधर : (MH), सूत्रधार:- सूतारो= भूता२. कर्णधारः (निलमो, नाqिs), धारणम्, धारणा, धार्यम्, धृतः, विधृतः, निर्धारणम्, अवधारणम्, आधारः, धृतिः (धैर्य), धरा, धर्ता, धर्मः. For Private And Personal Use Only

Page #104
धातुसंपह. , () મા. 6. મવથાને ધારો 1. 1 રહેવું, સ્થિર થવું, વસવું, ધારણ કરવું. બિયત, ગાયિતે રહે છે . ઘર (પૃથ્વી), બાધા (1 જલબંધન, ધશે, 2 આશ્રય), ધાર્યઃ (ધારણ કરવા યોગ્ય), ધત , (મ) 5. 3. ત. જવું. વર્ગતિ જાય છે. , (4) રૂ. . નનૈ. જવું. વૃંગતિ જાય છે. પૃ, (ત્રિ. મા.) 6. ક. બાપે. પેટ થવું, હુંશિયાર થવું, સમર્થ થવું, પ્રવીણ થવું. જૂળો મિત્ર મિત્ર પ્રઢ થાય છે. ઘણ (અવિનીત), વતઃ (પ્રગભ), ધિષા (બુદ્ધિ). છ, () 3. 10. બને. સદનમમમઃ જિતવું, પરાભવ કરવો. ઘર્ષયતિ–તે. ધર્ષત ઘણી ધર્મમ. અવિનીત ધાર્મિકને જિત છે. ઘઉંતર (જિત), છુષ્ય, જિતવાયોગ્ય), પૃષ્ણ, ઘઉંળમ્ જિતવું). g, . 2. વયો. જાનું થવું, વય ઓછું થવું છુinત વસ્ત્રનું વસ્ત્ર જાનું થાય છે. છે, (4) g2. ને. ધાવવું, પીવું, પાન કરવું. ધતિ નું વર્તન વાછડે ધેનુને ઘાવે છે. ધય (શિશુ), ધયા (કન્યા), સતસંવ (બાલક), સતસંધ (બાલકી), ધામ (પીધું), પુર્નિવય (કુકરિયું), ધાત્રી (1 ઉપમાતા, 2 પૃથ્વી, 3 આમળી), ધનુ (ગાય), સુધા (અમૃત), ઘતૂર = ધતૂરો. છે, 4. 10. રર્સને, જોવું, દેખવું. નિહાળવું. બે -તે શિવ શિવ શિવ શિવને નિહાળે છે. છે. (દર્શન)થર, (F) 1. 2. તિવાતુર્થે. સારૂં ચાલવું, રૂડું ચાલવું. ઘરતિ વોટર ઘોડે સારું ચાલે છે. ધોતિયું, 2 તમ. ઘોડાની સારી ચાલ), ધો | (વાહન), રાપોળ (હસ્તિપાલક, મહાવત). દMr. 1. 2 રાબિયા 1 શબ્દસંયોગ કરે, બજાવવું, વગાડવું. 2 અગ્નિસંયોગ કરવો, ધમવું. ધમતિ શંd I કૃષ્ણ શંખને બજાવે છે. ઘતિ રસ સ્વર્ગાર સોનાર સોનાને ઘમે છે. માતા રાવ શંખ બજાડો. ધમ:, (માર્ગ), નાલંધન (સેનાર), ધમ: (1 વજાડનાર, ધમનાર), રાવર્મા (શખ વજાડનાર). , , . ચિંતાવા. ચિંતા કરવી, ચિંતવવું. ધ્યાતિ માતરં વાર બોલ માને For Private And Personal Use Only

Page #105
धातुसंग्रह. ચિંતવે છે. જયાત (ચિંતિત), ધ્યાન (ચિંતન), ધ્યાતિ (+ ચિંતા કરનાર), ધ્યેયઃ (ધ્યાન કરવા યોગ્ય), મા (ધનવાન), સંધ્યા (સંધ્યાકા લ), મધ્યમ = (મધ્ય), ધી (મતિ), ધીવર = ઢીમર (માછી). ધ, (મા) - . જાત. જવું. પ્રતિ જાય છે. ધન, (6) 5. 3. ઊં જવું. દાંતિ જાય છે. જુ, () . . . શબ્દ કરો. ઘણાંત શબ્દ કરે છે. પ્રણ, (. ) 1. 2. કંછે. કણવીણવા, વીણવું પ્રજ્ઞા ના મg ભિલું કણને છે, , (3. ય) 3. 10. ૩છે તે 2. 1 કણવીણવા, વીણવું. 2 ફેંકવું, ઉસેટવું. પ્રાથમિ-તે કાન્ યતિ જતિ કણેને વણ છે રૂ. પણ () 2. સવા ભયંકર રાદ્ધ કરવો, બીહામણું ઘાટો કાંડ, 2 ઈચ્છવું, ચાહવું. પ્રાંક્ષતિ સિંહ સિંહ ભયંકર શબ્દ કરે છે. 60. શા, () . 2. શાળામર્થયો. 1 સૂકાવું, શુષ્ક થવું, 2 પૂર્ણ કરવું. ઘાતિ. ધ, (*) . . સામર્થ્ય. બલ કરવું, પરાક્રમ કરવું. ધાતે બલ કરે છે ધ, (*) મા. 1. વિશાળ. વેરાવું, રડવું, ભિન્ન થવું. ઘાતિ gog" કુલ વિરાય છે. ધિ, (મ) 1. 2. ત. જવું છેનતે જાય છે. ધ, . . . સ્થિર થવું, અચલ થવું. પુતિ સ્થિર થાય છે. ધ, 1. 2. તિર્યો . 1 જવું. 2 રિથર થવું, અચલ થવું. તે સ્થિર થાય છે. રિયર), પુરા (ડુંઝાડ), વિજ (ષિનામ), ધવ, . 6. તિથિર્યો. 1 જવું. 2 સ્થિર થવું, અચલ થવું. ઘવાત સ્થિર થાય છે જુવ (સ્થિર), ઇ . 6. થિયો. 1 જવું. 2 સ્થિર થવું, અચલ થવું. ધવલ સ્થિર થાય છે. જુવ (રિથર). છે, (*) મા. 2. શોત્સા વૃદ્ધિદર્ય . 1 શબ્દ કરવો, 2 વધવું, 3 ઉદ્ધત પાણું કરવું. ગર્વ કર, અહંકાર કરવો જો શબ્દ કરે છે. For Private And Personal Use Only

Page #106
धातुसंग्रह. धे, प. 1. तृप्ती. थj, 'प्रा. धायति विप्रः विप्र प्रायजे. धायति = घायद ___ = प्राये. धातः= धायो = धरायो. आधात: (तृ५). ध्वज, (अ) प. 1. गतो. 4. धजति // 42. ध्वजः (UM), मकरध्वजः (भ), कपिध्वजः (मर्जुन). ध्वज, (इ) प. 1. गती. पु. वंजति यथे. ध्वण, (अ) प. 1 शब्दार्थः. 2006 ४२यो. ध्वणति 206 422. ध्वन्, (अ. म्) प. 1. शब्द. 2106 ४२वो. ध्वनति श रेछ. णी-ध्वनयति घंटां नरः 22 घटाने 2004 शवछ. 1 ध्वनः, 2 ध्वानः, 3 ध्वनिः (2004). ध्वनितः (IN), ध्वांतम् (संधार). ध्वन, उ. 10. शब्दार्थः. 256 ४२वो. ध्वनयति-ते श रेछ. 1 ध्वना, 2 वानः, 3 ध्वनिः, (). ध्वंस, (उ) आ. 1. अवलंसने गतौ च. 13 57j, 2 मा , यूरो थयो, 3 v. बंसते हे पछे इ०. ध्वंसः (विना२।). ध्वाक्ष, (इ) प. 1. घोरवासिते कांक्षायां च. 142 2004 ४२वो, हामएघारी यो. ध्वांक्षात काकः // मयं४२ 2256 422. वांक्षः (17 / गणे, 2 गयो), ध्वाक्षरावः (12), च, प. 1. हुर्छने. हुर्छनं कौटिल्यम्. पांडे ययु, दुटिलता ४२वी. ध्वरति खलः पर पो थायछे. अध्वरः (योग). नक, (अ) उ. 10. नाशने. // 2 // ४२यो. नकयति-ते ना२। ४२छे. नख, (अ) प. 1. सर्पणे. यासयु, हं.. नखति अखिचे. नखः. . नज, (अ) आ. 6. वीडायाम्. सा. नजते सालेछ. नमः= नग्गो = नागो. नद, (अ) प. 1 नृतो. नाय. नटति नायेछ. नटः, नटी. नद, (अ. म्.) प. 1. नृतौ नती गतौ च. 1 नृत्य 42j, नाय. 2 नम, - 3rj. नटति नायेछ. गो-नटयति. नट, (अ) उ. 10. भाषार्थे भासाथै च. 1 मोलघु, 25j, घु, नाटयति -ते मोराछ इ०. नट, (अ) उ. 10. अवस्पंदने भ्रंशे च. अवस्यंदनं नाट्यम्. 1 नाटय 42y. 2 57. नाटयति-ते हस्तं नटी नी हायने नमाउछे इ०. नाट्यम्, नाटकम्.. For Private And Personal Use Only

Page #107
102 धातुसंग्रह. नड्, (अ) प. 1. संचये. सांय, 442. नडति सांयछे, नड्, (अ) उ. 10. भ्रंशे. 57,57. नाडयति-ते पडेछ. नाडी, प्रणालः, प्रणाली. नइ, उ. 10. पतने. 57. नडयति-ते पडेछ. नद्, (टु. इ) प. 1. समृद्धौ. 62.5y, मनवान् यपुं. नंदति हरणे. नंदन (पुत्र), नंदः, आनंद:, नंदा (तिथि.१-६-११), नांदी (स्तुति), नंदी (इन् + शिम), नंदक: (वि०२५), ननांदा (ऋ + नए). नंब, (अ) प. 1. गतो. आधु, नंबति जयचे. नंबः (ति). नम, (अ) प. 1. प्रव्हते शब्दे च. प्रव्हतं नम्रत्वम. 1 नम, 2 2 ४२वो. नमति परमेश्वरं लोकः सो परमेश्वरले नछे. 1 नमनम्,२ नति: (नभन), विनतिः.१ प्रणति:, 2 प्रणामः, नतः, विनतः, प्रणतः, नम्रः, नाम (अन् + संस), नप्ता (a + पुरानो पुत्र), नमः (अस् + नभन). नर्द, (अ) प. 1. शब्द. 2156 ४२वो. नर्दति 206 422. नर्दः (2056), गेहे. नीं (इन + घरमांसू।). नल, (अ) उ. 10. भाषा) भासाथै च. 1 मोसयु, 2 15j, 244:. नालयति-ते मोलछे इ०. नाथ, (3) आ. 1. याच्चोपतापेश्वर्याशीः . उपतापः उपघात:. अस्याशिष्ये वात्मनेपदम्. 1Mug, भाग. 2 ५।ऽयुं, नउ, 50 42j, 2 59 કરવું, પ્રભુતા કરવી, ઈશ્વરથવું, રા આશીર્વાદ દેવો. મૈયા અર્થમાં આત્મ५६ थायछे. नाथति याचको वदान्यम् MA हाताने गये. नाथति खल: साधं. पल साधुने पाउछ. नाथति राजा लोकान राम सोनो घी थायचे. नाथते विप्रोयजमानम् वि मानने भाशीर्वाद छ. नाथ: (1 स्वामी, 2 ५सा ना घालेली हो), नाथकः (148), नाथनम् =ना था. नाथितः= नाथिओ = नाथ्यो. लोकनाथ:, जगन्नाथः, विश्वनाथः. नाध्, () आ. 1. याचोपतापेश्वर्याशी:पु. 1 न-५, भागयु, 2 17, नयु, 3 प्रभुता ४२वी, पीयु, 4 ॥२वा वो. नाधते. निवास, उ०. 10. आच्छादने. ढisg, मोऽj. निवासयति-ते वस्त्रेण देहम् पखयो हेहने छे. निवासः. निष्, (उ) प. 1. सेचने. सिंयपु. नेषति सिंयेथे. For Private And Personal Use Only

Page #108
धातुसंग्रह. 103 निष्क, (अ) आ. 10. परिमाणे. भान 42, परिमाण 42. निष्कयते भान ४२छे. निष्कः (परिभाएर विशेष). नील, (अ) प. 1. वर्ग: वर्णोपलक्षितायां क्रियायाम्. रंग, सीतुं 42j. नीलति श्वतं मरकतकांत्या घोणारे नाल भगिनी तिकडे लातुं 422. नीलम् = नीतुं. नाली (1 जी ॥य, 2 गजी), नीला शाटी नाली 2 // ii. नीली (शेवा), नीलंगः (पटनो अभियो). नीव, (अ) प. 1. स्थौल्ये. पुं. नीवति // यायचे. नीवम् (धनु). नुइ, (अ) प. 6. वधे. शु. नुडति होछे. नृत, (ई) प. 4. गात्रविक्षेपे. नाय. नृत्यति नट: नट नायेछ. नृत्यम् = नच्च = नाय. नर्त्तकः (नायना२), नर्तकी (नायनारी), नर्तनम्, नृत्तम् (नाय), सूनृतम् (प्रिय सत्यवयन). न, (म् 1) प. 9. नये. ५भाउ, ले://g, यमायुं, हो२. नृणाति नरं राजा शल न२ने ले जायचे. गौ-नरयति. नरः, नारी (स्त्री), नीणिः (लघु), नर्म __ (अन् + 2ii), नारंगः (आई). पक्ष, (अ) प. 1. परिग्रहे. स्वी४।२. पक्षति स्वी॥२२. पक्षः. पक्ष, (अ) उ. 10. परिग्रहे. 942. पक्षयति-ते स्वी२छे. पक्षः. पच, (डु. अ. ए) उ. 1. पाके. राय, 55, 2581. पचति-ते तंदलं पाचकः पाय तलने राध. पाकः (२सो४), पाचकः, (२सोहयो), पचनम (i ), पक्वः- पको = पा87. श्वपच: (list), श्वपचा (यांअजी), अकृष्टंपच्यः (मेऽया विनाय॥ पाते), 1 पचेलिमः, 2 पक्तव्यः (राधा यो-५), 1 मांस्पाकः, 2 मांसपाकः, 3 मांसपचनम्, 4 मांस्पचनम् (भांसनी २सोध), प्रस्थंपचा स्थाली (से२ धाय मेयी 9), खारपिंचः कटाहः (होर भशाय भयो 54), मितंपचा ब्राह्मणी (थो राधनारी नाही), नखंपचा यवागू (125 व मेवी 2005), पक्तिः (54). पच, (इ) आ. 1. व्यक्तीकरणे. २५४-Gधा-५४८ 42. पंचते गुणं कविः विशुने वा ४२छे. पंचनम्, पंचिका (था५४४), पंकः (161), पंचालः (बिनाम), पंच, (अन् + पांय संध्या), प्रपंचः (48), पच, (इ) उ. 10. विस्तारवचने. विस्तार मोल. पंचयति-ते, पंचति For Private And Personal Use Only

Page #109
धातुसंग्रह. विस्तारे ४३छ. मपंचः (विस्ता२), पंकः (65), पक्ष्म (मन् + नेत्ररोम), प्रपंचितम्, (वितायें). पन, (इ) प. 1. (सौ०) रोधे. 25, 4. पंजति रो छ. पंजरम् = wins. पद, (अ) प. 1. गती. पुं. पटति तयछे. पट: (ख), पट्टनम् (12), पटलम् (704, 571), पाटलम (शुसासी 2), पटोल: (इले), पटहः (टोय), पटुः (यतु२), पाटला = पान. पटोली (तुरियानो लो). पट, उ. 10. ग्रंथे. ग्रंथोवेष्टनम्. वि. पटयति रज्जम् वेष्ट यतीत्यर्थः होने विटे. पटः (सारं 12), पटी (नानु पख). पद, (अ) उ. 10 भाषार्थे भासाथै च. 1 मोस. 2 5. पाट्यति-ते भोलछ, दीपेशे. पटः (ख), 1 पाटः, 2 पाटकः (इणियु, पाशे, पो). पट, (अ) प. 1. व्यक्तायां वाचि. Gधा-५४) मोनपुं. पठति पाठं पाठकः पा पाने पटेछ. पाठः, पाठकः, पठनम्. पठितम् = पढिअं = प[८७ = पढयु१ पाठयम्, 2 पठनीयम् (पढया योग्य). पत्, उ. 10. ग्रंथे. मुंथ, [4. पठयति-ते मुंये.. पड़, (इ) आ. 1. गतो. rj. पंडते गयछे. पंडा (युक्षि), पंडितः = पंडिओ = ५७या. पंडः (नपुंस). पड, (इ) उ. 10. नाशने. ना२३ 42. पंडयति-ते, पंडति ना२॥ 42. पण, (अ) आ. 1. व्यवहारे स्तुती च. व्यवहारः पणिः, स्तुति ति:. 1 व्यवहार मेले मा५j पयु, 2 २तुति अटले स्तवन 42. व्यवहारे पणते वाणिजः हट्टे पायो हाटमा पापले 422. तुती-पणायति हरि भक्त: लात हरिने तयेथे. 1 पणितव्यम्, 2 पण्यम् (पयवान), आपण: (12), शाकपण: (2 // 4562), आपणिकः (नवासी), 1 वणिक, 2 वाणिजः पाणियो. विपणः (वि). पत्, (ल) प. 1. गती. 57. पतति वृक्षाफलम् आऽथुण पडेछ. पततिपडइ = पहे. णौ-पातयति = पाडेइ = 43. आपतति. आवडइ = मा43. उत्पतति = उप्पडइ = 153. पातः (29), पत: (पक्षी), पतनम् = पडणं == 57. उत्पातः, निपात:, संपातः, आपातः, पतितः = पडिओ =५ऽयो. उत्पतितः= उप्पडिओ = १५यो. आपतितः= आवडिओ = मायो. For Private And Personal Use Only

Page #110
धातुसंग्रह. संपतितः= संपडिओ = सां५ऽधो. पत्रम् (1 पाहन, 2 पान), पताका (4), पताकी (इन् + 24 आसनारो), आपतिकः (मा), पतंग: (पतनियु, हुँ, सु२०४), पत्तनम् (नगर), पतत्रम् (पाछु), पातालम्, पत्सल. (प्रहा२), संपातिः (04 ), पाप्मा (अन् + पा५), प्रणिपातः (नम४।२). पत्, (अ) आ. 4. ऐश्वर्यै. ध यj. पत्यते 599 यायचे. पतिः (). पत, उ. 10. गतो. vj, 57. पतयति-ते, पतति पछ.. पत्, (अ) उ. 10. गती. rj, 57. पातयति-ते, पतति पछ. पथ्, (ए) प. 1. गती. पुं. पथति यथे. पथः (भाग), पाथः (अस् + 45), पंथाः (इन्+मार्ग). पथ्, (अ) उ. 10. प्रक्षेपे. 347. पाथयति-ते ३छ. पथ्, (इ) उ. 10. गतो. भ. पंथयति-ते, पंथति लयछ. परिपंययति शत्रु यायचे. परिपंथी (इन् +2). पद्, (अ) आ. 4. गती. गतिनं ज्ञानं च. 14, 2 न. पद्यते ॥छे, म. प्रपद्यते, विपद्यते, आपद्यते, प्रतिपद्यते, निष्पद्यते = निप्पज्जइ = जीपले. संपद्यते, उपपद्यते, पन्न: (पाभेल), प्रपन्नः (2 / 29 गत), विपन्नः. (clfst), आपन: (5), प्रतिपन्नः (पास), निष्पन्नः, संपन्नः, उपपत्रः, प्रतिपत् (1 ५७यो, 2 जान), विपत् (विपत्ति), संपत् (धन), आपत् (दुः५), संपत्तिः, विपत्तिः, आपत्तिः, निष्पत्तिः (नी५४), प्रतिपत्तिः, पदम् ( 1 स्थान, 2 51, 3 5 // j), पादः (525), पद्मम् (भर), पद्र: (आम), 1 पदविः, 2 पदवी (भार्ग), पादुका (1431), पत्तिः (पाणी), उपपादनम्, प्रतिपादनम्, संपादनम्. पद्, आ. 10. गती. 1wj, 2 न. पदयते यछे, छ. पदम् (स्थान). पन्, (अ) आ. 1. स्तुती. स्तुति ४२वी. पनायति परमेश्वरं भक्त: म 525 २ने सपछे. 1 पांडुः, 2 पांडुर: (घो), पनसः= ३५स (लक्ष). पंपस, प. 11. दुःखे. हु:५ पाम. पंपस्यति गदेनार्त्तः रोगी शेणे :5 पा मे. पर, (अ) आ. 1. गती. भ. पयते य. पयः (अस् + 165, 2 पा९). 14 For Private And Personal Use Only

Page #111
106 धातुसंग्रह. पयस्, प. 11. प्रसृती. प्रसृतिः परिमाणविशेषः. मोमो लरयो, यin नरपुं. पयस्यति मोमो भ२७. पयः (अस् + 1 5, 2 पा९). पर्ण, उ. 10. हरितभावे. हरिया-पापाच्या २२-२ायु. पर्णयति हरिया रंगे रंगे गायछे. पर्णम् = पण्णं = पार्नु = पान. पर्द, (अ) आ. 1. कुत्सिते शब्दे. गुदरवइत्यर्थः. पाj, शर्थन 42. पर्दते वातुल: वायस पा. पर्दते = पदइ == 4. पर्दनः = पदणो = पा . पर्दितः= पदिओ = पायो. पर्दनम् = पदणं = पाrj. कपईः = कबडो = ओ. पर्प, (अ) प. 1. गती. भ. पर्पति तयछे. पर्पट:- पप्पडो = 55 = पा . पई, (अ) प. 1. गती. rj. पति नयछे. पर्व. (अ) प. 1. पूरणे. 52. पर्वति पूरेछ. पर्व (अन् + 1 पेश६, 2 अस१, __3 ममांस ने ५७वानो संधि, 4 मटभी, मभावा२५मने पूर्णिमा), पर्वतः. पल, (अ) प. 1. गतो. पुं. पलति पंथे नरः न२ पंथे पणे. पलति = पलइ - पणे. पलितः =पलिओ= पणयो. पलम (भांस), पलितं = पलियुं (धोग 35), पालः, गोपालः, धनपालः, पललम् (सोण). 2 पलः, 2 पलाला= 5211. पल्बलम् (ममात, सरोवर), पिप्पलः = पिप्पलो = १५णो. पिप्पली = पीणी. 1 पाली, 2 पालिः= पालि= पाणय. उत्पलम् = fi (3 भल, २५४ानुमंग). पन्च, (अ) प. 1. गती. rj. पल्लति जयचं. 1 पल्ली, 2 पलि: (बशेणी), पलवः (न पत्र). पत्यूल, उ. 10. लवनपवनयोः. 1 j, 5. 2 शु६ 42. पल्यूलयति सबुसं धान्यम् 521 सोता था-यने छ. पल्यूलयति क्षेत्रम् अतरने शुक्ष पन्, (अ) आ. 1. गती 4. पवते 14. पवनः (आय). पश, (अ) उ. 10. बंधने. यांध. पाशयति-ते पशैिरश्वम् पाप धोने मधे. पाशः = शंसो (सियो), पाशकः (पासो), पाशी (इन् + 1315 3). पष्, (अ) उ. 1. बाधनस्पर्शनयोः. स्पर्शनं ग्रंथनम्. 1 . 2 jथपुं. पति वे पाउछ, गुथैछे. पाषाणः = पाहाणो = पाहा. For Private And Personal Use Only

Page #112
धातुसंग्रह. पष्, उ. 10. गतो. 4. पषयति-ते आय. पस, (अ) प. 1. (सौ०) निवासे. स. पसति पसेछ. पस्त्यम् (32). पस, (इ) उ. 10. नाशने. ना। 2. पंसयति-ते, पंसति ना। 2. पांसुः (51). पा, प. 1. पाने. पापुं. पिबति जलम् मने पियेछ. पानम्, पीतम् = पी. पानीयम् (41), पिपासा (तरस), पिपासुः (तृषित), 1 सुरापी, 2 सीधुपी (2 पानारी खी), द्विपः (पाच), दिपकः = 65 (पाध), प्रपा (०४१२॥ला), सुरापाणाः प्राच्याः (16 पीना। पूर्विया), पायु: (), पाथः (स), पामा (५स), पित्तम् (मायु), पयः (अस् + 14, 265), पातव्यम = पाअव्वं = पापुं. पेयम्, पिक (3014). पा, प. 2. रक्षणे. २क्ष 42, 2 // 5, पाण. पाति क्षेत्रं कृषिः पृषि मेतरने रामेछ. अधिपः (मधिपति), पात्रम् (नहीना मे in वयसो ४५५वाहनो ला), पतिः (स्वाभी), पिता (a + 415), पुमान् (पुंस् + 535), विप्रः (प्रा ), भूपः, नृपः. पार, उ, 10. कर्मसमाप्ती. आम पार पाऽj, म 53 42, समान 42j. पारयति-ते राजसूयं युधिष्ठिरः शुधि४ि२ २७यने समान 27. पारम् (५२ती२, सां भी sizo), पारितम् (समा 2y), पारणम्, पारी (मो.). पाल्, (अ) उ. 10. रक्षणे. 215, पाल. पालयति-ते पुत्रं पिता पिता पुत्रने पाणछे. पालनम् (26), पालनम् = पाया (छोराने भूपार्नु), पालितः= पालिओ= पाण्यो. पाली = पाली = पाण्य (पा-मां त२वानो घोरी), पा. लकः (214), 1 पाल्यम्, 2 पालनीयम् (पाला योग्य). पि, प. 6. गतो. 4. पियति जयछे. पितः (11), पीक : (७५स्य). पिच, (अ) उ. 10. कुट्टने. 2. पिच्चयति-ते यूटेछ. पिच्चटम् (414). पिच्छ, (अ) उ. 10 कुट्टने. 44. पिच्छयति-ते रेछ. पिच्छे = पाई. पिन, (अ) उ. 10. निकेतने. १सयुं, 29. पेजयति-ते पसेछ. पेजः (52). पिज, (इ) आ. 2. वर्णे संपर्चने अवयवे अव्यक्ते शब्दे च. 135j. पाणयुं, 2 -भित्र 42, 3 151 4211, 4 २५२५ष्ट 2 / 06 ४२वो. पिंक्ते वस्त्रं रंगकारः रंगारो परखने गछे-पाणछे. 1 पिगः, 2 पिंजरः (पाणी), पिंजनी = पिंजणी = प९ि५. पिंजनम् = पी. पिंजूल : (हस्तिधनपा।). For Private And Personal Use Only

Page #113
108 . धातुसंग्रह. पिज, (इ) 3. 10. भाषाथै भासाथै च. 5 मोनयु, 25j. पिंजयति-ते मो छे, हीपेछ.. पिन, (इ) उ. 10. हिंसाबलादाननिकेतनेषु. निकेतनं गृहम्, 1 हशु. 2 मस 42j, 3 आज, ह. 4 24, स.पिंजयति-ते, पिंजति होछे, पिंजूलः (हस्तियधनपा२), पिजः (हिंसा), पिंजनी = पिंsel = 4i55. पिंज नम् = पिंजणं = vit. . पिट्, (अ) प. 1. शब्दसंघातयोः. 1 2106 ४२यो, 2 1942, 45 ४२पो. पेटति 2006 422. पेटति धान्यम् हायाने मे।। 2. 1 पिटः, 2 पिटका, 3 पिटम्, 4 पिटकम्, (41431, येपली), 1 पेटकर, 2 पेटा (भगम). पिठ, (अ) प. 1. हिंसासंक्लेशनयोः. 165j, 2 57, नऽj, दु:५ . पिठति हछे. पिठरम (531). पिड, (इ) आ. 1. संघाते. 442, गोको ४२पो. पिंडते पिष्टं नरः न२ पीने मेठो 422. पिंडः = पो. पिंडी, पिंड: (पास), पिंड: (2012), पिंडित: (गोगो वणेस). पिड्, (इ) उ. 10. संघाते. मे 42, गोको ४२यो. पिंडयति - ते, पिंडति - मे रेछ, गोणो 427. पिंड:(१ गोणो, 2 श्रास-पस, 3 शरी२). पिल्, (अ) उ. 10. क्षेपे. 34. पेलयति 34. पलम् (155). पि, (इ) प. 1. सेचने सेवने च. सिंय, सेव. पिन्वति सिंयेथे इ०. पिश, (अ) प. 6. अवयवे दीपनायां च. 1 25151 ४२वा. 2 4 / 2 / ४२यु, हीपन 42. पिंशति 244 रेछ. पिशाचः (भः पयोनि), पैशाची (पि२॥यनी लाषा), पिशुनः (याजिमो), 1 पशिः, 2 पेश (भांसन२३), पिशितम् (मांस), पेशलः (11) पिष, (ल) प. 7. संचूर्णने. यर्थ 42j, , असे ४२यो. 2 . पिनष्टि चेटी यवम् सी पोजेछ. पिनष्टि चोरस्य राजा 2 योरने हएछ. पेषणम् (१लन), पिष्टः = पिट्टो = 408 (सोट). 1 पेषः, 2 निष्पेषः (यू). पिनाकम् (शिवधनुष), पेष्टा (ना२), पिण्याकः (तिखनो लोण). पिस, (3) प. 1. गती. . पेसति नयछ. पिस: (ति), पेस्वरः (नार). For Private And Personal Use Only

Page #114
109 धातुसंग्रह. पिस, (अ) उ. 10. गती हिंसायां च. 14, 264. पेसयति-ते // 4. छ, छ. पिस्, (इ) उ. 10. भाषार्थे भासाथै च. 1 मोल, 2 15. सियति-ते भोलछ, पछे. पी, (ङ्) आ. 1. पाने. पी. पीयते पयः बाल: मास दूध पायछे. पिच्छं = पीछु. पीठम् (मासन), पालु: (125o नाभआ3). पीड्, (अ) उ. 10. गहने. गहनं बाधा. 5j, नपुं, पीलj, नायोप. पीड यति-ते प्रजाभव ग्रहः मष्टि गने छ. पीडति = पीडइ = 413, पाल. पीडा. पीडनम्, पीडित: = पोडिओ = पीयो. पीडितव्यम् = पीडिअब्बं = मुं. 1 पीडनीयः, 2 पीड्य: (पाडवा यो-य), पीलक: (पासना२), तिलपीलकः (मी), निष्पीडनम् (नायोपy), वस्त्रनिष्पीडनम् (वखनीयो. पy). पीय, (अ) प. 1. (सौ०) प्रीणने. MH ४२पुं. पायति परेछ. पीयूषम् (अमृत). पोल, (अ) प. 2. प्रतिष्टंभे. प्रतिष्टंभोरोधनम्. घु, घg, पालति रोडेछ. 1 पील:, 2 पोलकः (भोओ), पिपीलिका (41). पौव, (अ) प. 1. स्थौल्ये. Mय, पुष्ट 5. पीवति // यायचे. 1 पविः, 2 पीवर: (43). पुद, (अ) प. 6. संश्लेषणे. मग, ले. पुटति कांत कांता नर नारीने लेटेके, पोटः (म), पुट:- पु. पुटी = पु. 1 पुट:, 2 पुटकः, 3 संपुट: (ध{ ४त्याहिनो आयो), पोटा (सी). पट, (अ) उ. 10. भाषार्थ भासाथै संचूर्णने च. 1 पोल, 2 15, 3 यूर्ण 42. पोटयति-ते मोरछे. पुद, उ. 10. संसर्ग. पालघु, माधg, सांध'. पुटयति-ते संपुटे भूषणं नारी ___नारी आमलामा धरे बालछ. 1 पुटः, 2 पुटकः, 3 संपुटः (प्पयो), - त्रिपुटी. पुद, (इ) उ. 10. भाषा) भासाथै च. 1 पोलघु, 2 15. पुंटयति-ते, __पुंटति मोरछ इ०. पुद्द, (अ) उ. 10. अल्पीभावे. मोर्छ ययु, 5955. पुट्टयति-ते शोकेन देह; દેહ શેકે અલપ થાય છે. For Private And Personal Use Only

Page #115
110 . धातुसंग्रह. पुड़, (अ) प. 6. उत्सर्ग. Try, या, छोऽयुं, भू. पुडति तलछे. पुड, (इ) प. 1. खंडने. 7. पुंडति छे. पुण, (अ) प. 6. कर्मणि शुभे. शुम 42. पुणति शुम भ 2. पुण्यम् (साभ), पुंड्रम् (निब3), 1 पुणः, 2 निपुणः (यो), पुंडरीकम् (मन),, ___पुंडः (लिनपाई), पुणितः (धर्मनि). पुत्त, (अ) प. 1. गती. पु. पुत्तति यथे. पुत्तिका. पुथ, (अ) प. 4. हिंसायाम्. 5. पुथ्यति रिपुम् शत्रुने हजे. पोथ: __(हिंसा), वातपोथ:. पुथ, (अ) उ. 10. भाषार्थ भासाथै च. 1 मोसयुं, 25j. पोथयति - ते योत. पुथ, (इ) प. 1. हिंसासंक्लेशनयोः. हिंसा माण्युपघातः. संक्लेशोबाधा. 165j, 2 पाउj, नथु, 545j. पुंथति हणुछ इ०. पुथितम् (हल). पुर, (अ) प. 6. अग्रगमने, मागणrj. पुरति मागलय. पुरितः (मा__ गल गयोलो), पुरम् (2012). पुर्व, (अ) प. 1. पूरणे. 52. पुर्वति जलेन कलशं नर: न२०४५१ ४१राने पूरे७. पूर्व.. पुर्व, (अ) उ. 10. निकेतने. १स. पूर्वयति-ते कसे. पुल, (अ) प.१. महत्त्वे. भोटुं थयु, विस्तार पांभयु. पोलति मोष्टुं यायछे. 1 पोलः, 2 पुल, 3 पुलम्, 4 विपुलम् (विस्ता२). पुलकः (शेमान्य), पुलिनम् (माई), पुलिः (धुलो), पुलिंदः (लेछ). पुल, (अ) प. 6. महत्त्वे. भौटुं य. पुलति भोटो यायछे. पुल, (अ) उ. 10. महत्त्वे. मोटुंथ, विस्तार पाम. पोलयति-ते विस्तार पामेछ. पोलः (पिस्ता२). पुष, (अ) प. 1. पुष्टी. पोस. पोषति पोसे. पुष्करम् (145, 2 मा ___ 3 हाथानी सुंनो छेओ, 4 वार्थविशेष), पुष्कल: (साई), पोषयित्नुः (मध), __ पोषणम्. पुष, (अ) प. 4. पुष्टी. पोस. पुष्यति पोसछ. पुष्टः; पुण्यः (नक्षत्र). पुष, (अ) प. 9. पोस. पुष्णाति पोसछ. For Private And Personal Use Only

Page #116
Ah Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir धातुसंग्रह. पुर, (अ) उ. 10. धारणे. पारशु ४२मु. पोषयति-ते आभरणं नरः 2 वरयं पुष्प, (अ) प. 4. विकसने. ej. पुष्प्यति कलिका ४णी . पुष्पम् (55), पुष्पितः (दूलस), पुष्पिता (५लेली). पुस्, (अ) प. 1. विभागे अभिमर्दै च. 1 विना ४२यो, 2 नागपुं, योग, भूस. पुस्यति विभाग 2. पुस्यति= पुसइ = भूसे. पुसितः = पुसिओ सूरयो- पुस्तम्, 2 पुस्तकम्, (पणेला पनो संयय). पुस, (अ) उ. 10. अभिवर्द्धने. ति ययु, 15. पुंसयति-ते हित यायचे. नपुंसकम्. पुस्त्, (अ) उ. 10. आदरानादरयोः. 1 मा६२ ४२यो, 2 मना६२ ४२यो. पुस्त. यति-त मा६२ इ०. पुस्तम्, पुस्तकम्. (लखा पत्रनो संयय). पू. (ङ्) आ. 1. पवने. पानं नोरजीकरणम्. 154, शुक्ष 42y, आ. - पवते गवाहारान खले ५णामांगवारने अपणुछ. 1 पवनम्, 2 उत्पव नम् (75), विपूयः (होर त्या २५वाने शोधवानो मुं०४), 1 पवमानः, पवनः (पायु), पवित्रः - त्रा-त्रम्. निष्पावः (शुधा४२६५), पोतः (414), पूगः (सीपारी(, पुण्यम् (स(भ), पुत्रः (सुत), पविः (4), पोत्रम् (16 माण, 2 भूपरना भुपनो 525)... पू, (ब) उ. 9. पबने. पचनं शुद्धिः, शु६ 42. पुनानि - पुनीते यवान् खले मामा 41 प. पूर्व धान्यम् (धान्य पोष), पवित्रम्, पुत्रः, पूतः (शुद्ध), पोत्रम् (हलमु५, 2 भ५२ 5). पोता ( + 64गुनार), पोतः (माल), पोली (पोजी), पवनी (सा५२४), पावनम्, परिपावनम. पून, (अ) उ. 10. पूआयाम्. 5org. पूजयति-ते गुरुं शिष्यः शि१५ गुरुने 5. पूजा, पूजनम्, पूजनी (सा१२९), पूजकः (ना२), पूजितः पूजिओ = ५.यो. गुरुपूजकः. 1 पूज्यः. 2 पूजितव्य:- पूजिअव्वो = Yorपो. पूण, (अ) उ. 10. संघाते. 46 42. पूणयति-ते मे रेछ. पूय, (ई) आ. 1. विशरणे दुर्गंधे च. 1 217, 25j, लिन , 2 दुधा. पूयते राणे. पूतः (याणा), 1 पूयः, 2 पूतिः (दुषि), पूतिगंधिः ( य). For Private And Personal Use Only

Page #117
112 धातुसंग्रह. पूर, (ई) भा. 4. आप्यायने. आप्यायनं वृद्धि:. 1 52y, 2 संतुष्ट 42j, TH 42. पूर्यते पूरेछे इ०. पूरः (नहीपू२), पूरितः= पूरिओ = ५स्यो. घृतपूर: (52), पूरणम्, पूर्त्तम् (पाय, हूयो, ता, धा , विहिर, सत्र२॥सा, 41, मेमा परो५४ारार्थ ४२१वां तेने पूर्त 2), पुः (र + नग N), बीजपुर:= बीजउरो = सानो रु. पूर, (ई) प. 10. आप्यायने. 1 52j, 2 संतुष्ट 42. पूरयति-ते, पूरति ____ पूरे इ०. पूरति = पूरइ = पूरे. पूर्ण, (अ) उ. 10. संघाते. मे 42j. पूर्णयति-ते मे 422. पूर्व, (अ) उ. 10. निकेतने. 2dj, . पूर्वयति-ते पसेछ. पूर्वः. पूल, (अ) प. 1. संघाते. मे 41. पूलति 14422. 1 पूल:= धूलो = पूणो, 2 पूलकः, 3 पूली (तृरानो भू). पूल, (अ) उ. 10. संघाते. मे 42. पूलयति-ते में छे. पूलिका (21). पूष्, (अ) प. 1. वृद्वौ. 15j. पूषति पछे पूषित: (16), पूषा (मे 1). पृ, (ङ्) आ. 6. व्यायामे. प्रायेगायं व्यापूर्वः. योग ४२यो, धंधो ४२वी. प्रियते-व्याप्रियते धर्म साधुः साधु भविष योग ४२छे. व्यापारयति = वावरइ = पाप३. व्यापारः, व्यापूतः, व्यापारितः= वावरिओ = पायचो. पृतना (सेना). पू, प. 5. (वै०) प्रीतो. ने६ 425o, 42. पृणोति साधुरतिथीन साधु पाई____ाने ने रेछ. प्रच, (ई) आ. 2. संपर्चने. संपर्चनं मिश्रणम्, भित्रय, मण. पंक्ते. संपेक्त साधुभिः सह साधुः साधुसाये साधु भण. 1 पर्कः, 2 संपर्कः (भिश्ता), संपृक्तः (भणेस). प्रच, (ई) प. 7. संपर्के. संपर्कोमिश्रणम्. भिय, भग, संपुर . पृणक्ति सज्जनः स भगेछ. 1 पर्कः, 2 संपर्कः (भग), मधुपर्कः. पृच, (अ) उ.१०. संयमने. नियमे // 5. पचंयति-ते, पर्चति नियमे रामेछे. प्रज, (इ) आ. 2. वणे संपर्चने अअयो अव्यक्तेश दे च. 1 रंग, 2 भित्र 42, 3 1155 4216, 4 25254 2006 ४२वो. पृढे गेछे इ०. पृड्, (अ) प. 6. सुखने. सुमधु, सु५४. पृडति धर्मः लोकम् लोडने धर्म सुपी अरेछे. For Private And Personal Use Only

Page #118
धातुसंग्रह. पृण, (अ) प. 6. प्रीणने. तृH Ag, gH 42. पृणाति लोके लोने परेछ. पृणः, लोकंपृणः (लो ने ता 2 // 3). पृथ, (अ) उ. 10. प्रक्षेपे. 4. पर्थयति-ते 3 छ. पृष्, (उ) प. 1. सेचनहिंसासंक्लेशनेषु. 1 सिंथपुं, 26, 3. पीsj, ना. पर्षति भर्मि मेघः भेष भान सिंयछे. पृष्टः (सिंथ्यो), पृष्यम् (सिंयवायोज्य), पृषतः (3 भृग, 2 मिड), पर्जन्यः (मेघ), पाणि:= पाही. पृषती (भा), पृषक्तः (मायु). प, प. 3. पालनपूरणयोः. 1 पालन 42, 2 52. पिपत्ति पास रेछे. पारः, ___ व्यापारः, व्याप्तं (वारे१). पृ, प. 9. पालनपूरणयोः. 1 पासपुं, 2 52. पृणाति विश्वं विश्वंभरः विश्वनर विश्वने पाणे इ०. पूर्तः (1 पागयो, 2 ५स्यो), पूर्तिः (1 पासान, 2 5264). परः, पिप्परी = 5152 (क्षले). पर्णम् = पणं = पन्नं = पानु = पान (पत्र).. परमः (re), पुरीषम् (विटा), पुरुषः (12), 1 परु, 2 पर्व, (पेश, via4). 1 पू, 2 पुरी (नगरी). पुपुरः (3), पर्पः (पागबाने यासानु 44), पुरुः (1 महान, 2 2200). पृ, उ. 10. पूरणे. 52. पारयति-ते, परति पूरेछे. पेल, (3) प. 1. गतौ. . पेलति 14. पेला (१वा पासवानुं लान विशेष), 1 पेलः = पेरू. 2 पेलका (पगियो). पेव, (क) आ. 1. सेवने. से. पेवते सेवछ.. पेस्, (3) प. 1. गतो. . पेसति जयछे. पै, प. 1. शोषणे. साधू, सोम. पायति २४ायचे. पैण, (र) प.१. गतिप्रेरणश्लेषणेषु. 1.4, 2 प्रेर, 3 मेथु य. पैणति लायछ. प्यै, (ङ) आ. 1. वृद्धौ. 15j. प्यायते. पिप्यिका (तमण). प्याय, (ओ, ई) आ. 1 वृद्धौ. 15. प्यायते पछे.. पावर: Mi), पावरी, पीवा (24न् + स्यू Mi). पानौ स्तनौ (स्तन) पानं मुखं, आपानः, आपा.. नम्, पीनः (यू).. पृच्छ, (अ) प. 6. जीप्सायाम. जिज्ञासा जीप्सा. 5, Myामी 427 ४२वी. 15 For Private And Personal Use Only

Page #119
धातुसंग्रह पृच्छति गुरु शिष्यः शिष्य सु३ने पूछे. पृच्छति = पूछइ = धूछ पृच्छा५७ (प्रश्न). पृच्छकः (57 // 2), प्रश्नः(), प्रष्टः (पूथ्यो), प्रष्टव्यम् = पूछअव्वं = 57. पृश्निः (1294)... प्रथ, (अ, ष, म्) आ. 1. प्रख्याने. प्रख्यानं प्रसिद्धिः प्रसि य. प्रथते विद्यया विद्वान् विद्वान विद्याप असि यायचे. णी-प्रथयति प्रसि रे. प्रथा (प्रसिदि), पृथ्वीका (मे४१), प्रथमः (पेहलो), पृथिवी (भि), पति (मे 75), प्रथनम् (पसिद्धि), 1 पृथः, 2 पृथुकः = 59. - Y4. पृथुकः = पहुओ = पोवो. प्रथ, (अ) उ. 10. प्रख्याने. प्रसि 5. माथयति प्रसि यायछे. प्रस, (अ, ष्, म्) आ. 1 विस्तारे प्रसवे च. 1 विस्तार, 2 ५सपy, ovt. प्रसते विस्तारेछ. गो-प्रसयति विस्तारावछे. . प्रा, प. 2. पूरणे. पूरवं. माति जलेन घटम् सपो धजने पूरेछ. प्रो, (ङ) आ. 4. प्रीती. सकर्मकः प्रीति ४२वी, हेत 42j, याह. प्रीयते धर्म साधुः साधु धर्भने साहायचे. प्रीतः (हताण), प्रीतिः (प्रेम), प्रियः (पाहयो), प्रिया, प्रियम्. प्री, (ञ) उ. 9. तर्पणे काती च. कांतिरभिलाषः, 1 तृH 4-42. मीणाति, प्री___णोते. तृH यायछ.इ०. प्रीतः, प्रियः, मिया (पाl). प्री, () उ. 10. तर्पणे. तृH -42. पीणयति-ते, प्राययति-ते, प्रयति-ते .. तृH यायछ. पु, (ङ्) आ. 1. गती. पु. प्रवतें जयछे. कटपू: (नहातारी), मोथः (4 वनासिहाय). गुड़, (अ) प. 1. मर्दने. भईन ४२यु, 427. मोडति मछि . पुष, (उ) प. 1. दाहे. प. प्रोषति माणेछ. प्रष्, (अ) प. 9. लेहनसेवनपूरणेषु. 1 लानुं 42j, 2 सेवj, 3 52. * पुष्णाति लीन रेछ इ०. 1 विमुषः, 2 विमुट् (ष् + 64149), मुषितः (मानुं 425).... . प्रेखोल, उ. 10. आंदोलने, होग. मेंखोलयति-ते हिोणेछ. पंखा (१.ओजी, 2 नमी, 3 हिंयओ). For Private And Personal Use Only

Page #120
धातुसंग्रह. प्रा, (2) आ. 1. गती. पु. प्रेषते जयछ. प्रोट, (#) उ. 1. पर्याप्ती. पर्याप्तिः पूर्णता. पूर्ण 5-42. मोति-ते. पूर्ण थाय. पोथः (1 मच नासिर, २४पान).. प्लक्ष, (अ) उ. 1. अदने. पा. प्लक्षति-ते पायछे. प्लक्षः (152). प्लिह, (अ) आ. 1. गतौ. rj. प्लेहते गयछे. प्लीहा = पोहो = पायो (पेटमा गोणो). प्ली, प. 9. गती. नपुं. प्लीनाति जयछे.. प्ल, (ङ्) आ. 1. गतो. पुं. प्लबते जयछे. प्लवः (ति), प्लतिः (माति), ____ आप्लवः (सुशो), अनुप्लवः (सेव).. पृष्, (उ) प. 1. दाहे. माण. प्लोषति गाणे. प्लुष्टम् (मलेस). प्लुए, (अ) प. 4. दाहे. मागपुं-पुण्यति पणे. पुष, (अ) प. 9. लेहनसेवनपूरणेषु. 1 ली-२, 2 सेपy, 3 पू. मुष्णाति मीनु ४२छ इ०. पुषितः (लानु 425). प्सा, प. 2. रक्षणभक्षणयोः. 1 २क्ष९५ 42j, 2 लक्ष 42. प्साति रामेछ. फक्क, (अ) प. 1. नीचर्गतौ. नीचैतिर्मदगमनमसयवहारोवा. १६पुंन्या. स, 2 नाय म 42. फकति ह यालिछ. फण, (अ, म्) प. 1. गती. पु. फणति जयछे. फणसः (लक्ष), कफः (भा), गौ - फणयति. फणः (55). फल, (अ) प. 1. गती. 4. फलति जयछ. फाल: (125), फलम्, फल कम् (पाyि). फल, (अ) प. 1. निष्पत्ती. निष्पत्तिः सिद्धिः. पुं. फलति वृक्षः // सछे. फलति = फलइ = 62. फलितः= फलिओ = यो. फलम् (पृ. क्षदिनु 55), फल्गुनी-पूर्वाफल्गुनी, उत्तराफल्गुनी (नक्षत्र). फल, (त्रि, आ) प. 1. विशरणे. वरा, लिलय. फलति वेशयछ. प्रतिफ लति छ।4। पीछे. प्रतिफलितः (प्रतिनिमित), 1 फलम्, 2 फलकम् (1), ___ फल्गुनी (नक्षत्र). फल्गु (मसा२), फाल: (हनी येय). फुल, (अ) प. 1. विकसने खg, विस. फुल्लति कलिका 4 खो. फुल्लम् = 5. प्रफुल्लम् (विसन), फुलितः= फुलिओ = ५.यो. प्रफुल्लितः For Private And Personal Use Only

Page #121
116 धातुसंपा. फेल, (3) प. 1. गती. पुं. फेलतियछ. फेलति = फेलह = 31. फलितम् (35), फेला (लोन 42i वतुं). बण, (अ) प. 1. शब्द. 2156 ४२पो. बणति 2 / 04 422. बाणः (12). बद्, (अ) प. 1. स्थैर्य. स्थिरथ. बदति स्थिर यायचे. बदति = बदह = मो. बदरी = पोरी. बदरका = मो२डी. बदरम् = मोर. बध, (अ) आ. 1. चित्तविकारे. वित्त वि४२ थयो. बीभत्सते वित्तवि४२ पभि. बीभत्सा (वित्तपि४२),बीभत्सः (1 यि वि४४२ प मेवो नप - २सभांनो मे 24, 232, हिल, 4 पित, 5 01), बध, (अ) उ. 10. संयमे. पां. बाधयति - ते केशं द्रौपदी द्रौपदी ने मपिछे. बाधः (4249), बाधकः (१४४ापना२), बद्धः (मास). ब, (अ) प. 9. बंधने पां. बध्नाति चोरें राजा 20 // योरेने पाछे. बध्नाति = बधइ = मांध बद्धः, बंधः, बधनम, बंधकः, बंधकी (छीना), बंधूकः (योरियो ओड), बधिरः= बहिरो हेरो. बंधुः (HI4), बशा (या), निबंधनम् (हेतु), निबंधः (अंथ), प्रबंधः (४था), अनुबंधः (virg), प्रतिबंधः (रोध), प्रतिबंधकः, निर्बधः, संबंधः. बंध, (अ) 3. 10. संयमें. पां. बंधयति - ते, बंधति मांछे. बंधः, बंध नम, बंधक बर्ब, (अ) प. 1. गती पुं. बबंति जयचे. बर्बर: (नीय), बर्बरी = बब्बरी ___ =440 (9422). बई, (अ) आ. 1. परिभाषणहिंसाच्छादनदानेषु. 1 45o वो, मोलj, 26g, मोछ।ऽY, ढiz, 4 6. बर्हते महोछे इ०. बह: (पिंछु), 1 बर्हणम्, 2 निबर्हणम् (हिंसन). बह; (अ) आ. 1. प्राधान्ये. प्राधान्यं श्रेष्ठयम्. 1 प्रधान , श्रेय. बहते 4 यायो... बह, (अ) उ. 10. भाषार्थे भासाथै च. 1 मोसg, 2 5. बर्ह यति - ते ... भोपछे इ०. गई, (अ) उ. 10. हिंसायाम. सु. बहयति ते होछे. For Private And Personal Use Only

Page #122
धातुसंग्रह. 117 बल, (अ) प. 1. माणने धान्यावरोधेच. प्राणनं जीवनम्, धान्यमवरुध्यते यत्रेति धान्यावरोधः कुशूलः. 1 ७१यु, छोटी ४२वी, 42 ४२पो. बलति छे. बालः, बाला, बलः, बलम्, बलतः (2), बालिशः (भू५). बल्, अ, म्) उ. 10. प्राणने. 71. बलयति - ते 73. बलम्, बल्ह, (अ) आ. 1. परिभाषणहिंसाच्छादनदानेषु. 1 मोखg, 45o वो, 29, मो७tsj, 3 मा ४४न ४२पुं, 4 3. बल्ह ते. बाल्हीका (6 ), बाल्हिकाः (1321, 2 क्षत्रिय विशेष). बल्ह, (अ) आ. 1. प्राधान्ये, प्राधान्यं श्रेष्ठयम्. श्रेय, प्रधान यj. बल्हते શ્રેષ્ટ થાય છે. बल्ह, (अ) उ. 10. भाषार्थ भासार्थे च. 1 मोरयु, 2 5. बल्हयति - ते मोलछे इ०. बाड़, (3) आ. 1. आप्लाव्ये, आप्लायमाप्लावनम्. 1 58ing, -हायुं, यु७४१ भा२वी. बाडते पसाणे. बाध, (क) आ. 1. लोडने. लोडनं प्रतिघात:. 1 रोग, मार, 05 ४२वो. बाधते. बाधः, बाधकः, बाधा. (पास), बाष्पः (मांसु). बाष्पः= बप्फो = माई (-). बाह, (म) आ. 1. प्रयत्ने. प्रयल 42. बाहते प्रयत्न 422. बाहुः (भुना), बाढम् (मति॥५), बाहितम् (संधुत). बिद, (अ) प. 1. आक्रोशे. गाणवी, नि. बेटति नि... बिद्, (इ) प. 1. अवयवे. अवयवएकदेशः. अनेन स्वगता क्रिया लक्ष्यते. संश ___4211, मा 421aa. बिंदति ला 422. बिंदः (). बिंब, (अ) प. 1. (सौ०) दीप्ती. प. बिंबति पिछे. बिंबम् (भ७५), चंद्रबिंबम, सूर्यबिंबम्. बिल, (अ) प. 6. भेदने. छिद्र 42j, मोऽ५ ७२वी. बिलति मोऽय छे. बिल्वम् = बिल्लं = . बिलम् (1 मोऽध, 262). बिल्मम् (34 // 25), बिडम् (भिउस१६). बिल, (अ) उ. 10. क्षेपे भेदने च.१३५j, शेर, 2 छिद्र 42, मोऽय ४२वी. बिलम् (1 योऽय, 2 42). बिल्मम् (42), बिल्लम् = बिल्लं = पीj. बिस्, (अ) प. 4. क्षेपे. 3.j, अरो. बिस्यति धे. For Private And Personal Use Only

Page #123
198 धातुसंग्रह बुछ, (अ) प. 1. भषणे. भषणं श्वरवः तरानुनस. बुक्कति श्वा डूतरो न. सेछ. बुकति = भूकई = ? बक्क, (अ) उ. 10. भाषणे भषणे च. 1 मा 42j, 2. इतरानुलस. बुक्कयति-ते वचनम् पयन मोरछे. बुक्कयति श्वा चौरान तसे योराने न. स. बुन्, (इ) उ. 10. हिंसायाम् 65. बुंठयति-ते हJछे. बुद्ध, (अ) प. 6. त्यागे संवरणे च. 1 /, 2 मोछ।७j, disg. बुडात त इ०. बुंद, (उ. हर्) उ. 1. निशामने. निशामनं चाक्षुषं ज्ञानम्. , प. बुंद ति-ते छे. बुद्धदः (५२पोटो). बुध, (अ) प. 1. अवगमने. अवगमनं ज्ञापनम्. बोधयु, vaq. बोधति मोथे. बोधति = बोधइ = सोधे. बुधः (1 जुधवार, 2 पंडित), बुधानः (मायाय), बोधः (मानम्), प्रबोधः (ru). बुध, (ई र) उ. 1. बोधने. सोधपुं. बोधति-ते सोधेछ. बोधः (सान), बुधः (1 पंडित, युधवा२), बुद्धः (1 युवावता२, 2 जानवान्), बुद्धिः (मान). बुध, (अ) आ. 4. अवगमने. अवगमनं ज्ञानम् M. बुध्यते do. बुधः (1 पंडित, 2 सुधार), बोधिः (तपसन), बुधानः (भावार्य), बुभ्रः (1 भूस, 2 24), बुद्धः, प्रबुद्धः, प्रबोधः, सुबोधः, निबोधः, प्रतिबोधः, अव बोधः, उद्बोधः, बुध, (इ) उ. 10. हिंसायाम्. ह. बुधयति-ते होछे. बुल, (अ) उ. 10. निमज्जने. मोण. बोलयति-ते भोणे. बोल: (lon मोग), बोलकः (सलम।). बुस्, (अ) प. 4. उत्सर्गे. तrj. बुस्यति तलछे. दुसम् (1 / 4). बुस्त, (अ) उ. 10. आदरानादरयोः. 1 मा६२ ४२यो, 2 मना२ ४२वी. बुस्तयति-ते मा६२ 42. बृह, (अ) प. 1. वृद्धौ. 15. बर्हति 12. ब्रह्म (16). बृह, (इर् प. 1. वृद्धौ शब्दे च. 115, 2 2186 ४२वो. बर्हति पछे. वृह, (इ) प. 1. वृद्धौ शब्दे च. 1 15j, 2 2 / 06 ४२वो. बृंहति वधेछे इ०. बृंहितम् (हस्तिन). . . For Private And Personal Use Only

Page #124
धातुसंग्रह. बह, (इ) उ. 10. भाषाथै भासार्थे च. 1 पोल, 2 5'. बृहयति-ते मालेछ इ०. बृह, (अ) प. 6. उद्यमने. उद्यमनमुद्धरणम्. GU2. बृहति वारे. . बेह, (क) आ. 1. मयन्ने. प्रयत्न 42y, यो ४२वो. बेहते प्रयत्न रेछ. ब्युस, (अ) प. 4. विभागे. विना। ४२वो. ब्युस्यति विना छे. ब्र, (3) उ. 2. व्यक्तायां वाचि. स्पष्ट मोस. ब्रवीति, ब्रूते, आह मोलछे. ___ वाच्यम् (12 / 6 नाम), वाक्यम् (2 / 06 नाम), प्रवाच्यः (अंथविशेष), .. 5 वाक्, 2 वाचा (पी), उक्थम् (साम). बूस्, (अ) उ. 10. हिंसायाम्. ए. ब्रूसयति -- ते व्याघश्चौरम् पाय ___ यारहवे. भक्ष, (अ) प. 1. अदने. मा, भ. भक्षति मोदकं विप्रः विप्र मो६५ भेछ• भक्षकः (मना२), भक्षणम् (म), भक्षितम्. भक्षति = भक्खइनमे. भक्ष, (अ) उ. 10. अदने. भ. भक्षयति - ते लडकं नरः 12 // 4. भछे. भक्ष्यम् (लोन्य), अभक्ष्यम् (मनोन्य), भक्षणम्, अभक्षणम्, भक्षकः भक्षितम् = भक्खिरं = Hy. भज, (अ) उ. 1. सेवायाम्. Mr. भजति - ते सेवछे. भक्तिः, विभक्तिः, संभक्तिः, भजनम्,विभजनम्, भक्तः (से१४), विभक्तः, (लिनत). 1 भज्यम्, 2 विभज्यम् (विमा 4211), भाग्यम् (11), भागः (4in), विभागः (ला), भक्तम् = भत्तं = मातुं = मात (माइका न्योपा), भागी (इन् + लाग पान्), भगः (माय). भन, (अ) उ. 10. विश्राणने. विश्राणनं विषचनम्. राध, 54qg, 51. भाजयति - ते 541. भाजः (पाई), भाजनम् (पात्र), भाजी (संघली ला 7), भाजा (सीमा). भन, (इ) उ. 10. भाषणे भासने च. 1 पोल, 2 5. भंजयति - ते ___ मोलछे इ०. भंज, (ओ) प. 7. आमर्दने. लाग, भोर, सोर, सू. भक्ति वृक्षं गजः हाथी पक्षने मागेछ भनक्ति = भंजह = MiR = लागे. भमः = भग्गो For Private And Personal Use Only

Page #125
120 धातुसंग्रह. = मो• भंगुरः (लागेम), क्षणभंगुर: (क्षविना२१), भंगः, अभंगः, भंगा (AAI), भक्तुम् = Misrql == Minaa. भंजनम्, प्रभंजनः (वायु). भद, (अ) प. 1. भृतो. भृतिवेतनं भरणं च. 1 भूख 42j, 2 नपुं, 3 पो 5. भटति भूय 422. भटः (नक्ष), 1 भाटम् = ME = मा. 2 भाटकम् (मा), भाटिः (भैथुनमूल्य). भद, (अ. म्) प. 1. परिभाषणे. परिभाषणं सनिंदोपालभः. 1 मोल, 2 450 सो यो. भटति मोलछे इ०. गौ-भटयति. भट्टः. भड्, (इ) आ. 1. परिभाषणे. परिभाषण सनिंदोपालंभ: परिहासश्च. 14ओयो, 2 सयुं, 3 २म. भंडते लाउछ. भंडते = भंडइ = ला3. भंडः His (हसाबना२). भइ, (इ) उ. 10. कल्याणे. ४६याए४२j-ययु, भंग ४२पुं--पु. भंडयति- ते (ल्या 42), भंडना (ल्या). भण, (अ) प. 1. शब्दार्थः- मोस. भणति मोतछे. भणति = भणइ = मो. भणितम् = भणिभं == मएयु. भणनम्, भाणः (याले), भंड:भंडो = मांड. (1 साना२, 2 मंसिन). भद्, (इ) आ. 1. कल्याणे सुखे प्रीती च. कल्याणं श्रेयः, सुखं सत्कर्मोदयाच्छु भानुभवनम्, प्रोतिर्मोहनीयविपाकः. 1 श्रेय ४२-ययु, 2 सुप ४२-ययु, '3 श्रीति ४२वी. भंदते श्रेय ४२छ इ०. भंदनः (श्रेय 42 // 2), भदंतः (505), भद्रम् (इल्याए). भर्भ, (अ) प. 1. हिंसायाम्. 6. भर्भति ऐछे. मर्क्स, (अ) आ. 10. तर्जने. धमाप, ति२४२ ४२वो, म५४।२वा मो वी. भर्सयते ति२२४।२ 422. भर्सनम्. (म५४२५९). भ, (अ) प. 1. हिंसायाम्. 65. भवति हऐछ. भल, (अ) आ. 1. परिभाषणहिंसादानेषु. 1 गोलयु, २४मो यो, 365j, __4 . भलते मोलछ इ०. भालूकः (27), शंभली (49). भल्, (अ) आ. 10. आभंडने. आभंडनं निरूपणम्. 1 निहाल, 2 85 , भालयते, निभालयते छे. निभालयते = निहालइ = निहाल = •याणे. For Private And Personal Use Only

Page #126
धातुसंग्रह. 121 निभालितम् = निहालि = निहालि == निहाj = न्या.पु. निभालनम् = निहानम्. भालूकः (27). भल्ल, (अ) आ. 1. परिभाषणहिंसादानेषु. 1 मोसयुं, 2 मा यो, 3 6, 46. भल्लते मोलचे इ०. भल्ल: = भल्लो = नालो. 1 भल्छुकः, 2 भल्लूकः, 3 भालूकः (27), मल्लिः (वायु), भल्लम् = भलु = Mj (भंगल्या ), भष, (अ) प. 1. भर्सने. इह भर्सनं श्वरवः इतरालस. भषति श्वा. भषति = भसह = नसे. 1 भषकः, 2 भषणः (1), भषणम् (नस). भषितम् = भसि = मस्युं. भस, (अ) प. 3. (वै०) भर्सनदीप्त्योः. 1 ति२२४२ ४२यो, 2 5j. बभस्ति ति२.२७।२ 422. 1 भस्म, 2 भसितम् (2005), भस्वा (धन). भा, प. 2. दीप्तौ दीपयु. भाति दीप: टीवो दीपेशे. 1 भाः, 2 प्रभा (42), भानुः (भूय). भाज, उ. 10. पृथक्करणे. लिन्न 42, 49 42. भाजयति-ते लिन्न रेछ. विभागः, भाजनम् (पात्र). भाम. (अ) आ. 1. क्रोधे. 5 ४२यो. भामते ओ५ 422. भांडम् (पात्र), भामः (ओ), भामिनी (अपना खी).. भाम, उ. 10. क्रोधे. ओय ४२वो. भामयति-ते ओ५ ४२छ.. भाष, (अ) आ. 1. व्यक्तायां वाचि. 254 मोर. भाषते मोलेछ. भाषा (411), भाष्यम्, भाषणम्, भाषितः -- भाखिओ = मायूं. भाष:. भास, (2) आ. 1. दीप्ती. ही पy. भासते हीपेछ.. भासते = भासद = मासे. भासः (नासपंजी), 1 भासुरः, 2 भास्वर: (निभान), भाः (भास्+ मि), उद्भासः, 1 भास्करः, 2 भावान् (सूर्य). भिक्ष, (अ) आ. 1. भिक्षायामलाभे लाभे च. 1 लाug, , 2 नसा मj, 3 साल. भिक्षते भी . भिक्षते = भिक्खइ = भी. भिक्षाभिक्खा = 5. भिक्षाहारी = भिखारी = flv3. 1 भिक्षुः, 2 भि क्षुकः (भीमा). भिद, (इ) प. 1. अवयवे. 1551 4211. भिंदति 1151 527. 16 For Private And Personal Use Only

Page #127
धातुसंपह. भिद्, (ईर) उ, 7. विदारणे. 11j, 12j, 2 लानु 42. भिनत्ति-मिते छ इ०. भित्तम् (is), भिन्न: (तो), भेदः, भिद्यः (16), 1 भित्तिः= भित्ती = मी.य. 2 भित्तिका (नात्य), भिद्रम् (म.८), 1 भिदिरम्, 2 भिदुरम्, 3 भिदिः (40), भिल्ल:- भिल्लो = fle. भिन्नम् = भिन्नं = लीनु. भिष, (अ) प. 1. (सौ०) रुग्जये. शेण यो. भेषति रोपणे. भेष जम् (मोसs), भिषक् (ज् + वैद्य). भिषन, प. 11. चिकित्सायाम. रोगरायो, रोगनी उपाय ४२वो. भिषज्यति रोग छे. भेषजम् (भोस), भिषक् (वेय). मिष्णन, प 11. उपसेवायाम्. सेव, 42 // 425ii. भिष्णज्यति सेपेछ. भी, प. 3. भये. सी. बिभेति पाईछ. बिभेति = बीहइ = मा. भीत: बीओ = मानो. भयम्, भीरुः (मी४११), 1 भीः, 2 भीति : (नय), भेकः (13), 2 452), भयानकः (1 मयं४२, 2 सयान४२स), भेरः (1 // 3, 2 4 / 52), भीमः, भीष्मः. भुज, (ओ) प. 6. कौटिल्ये. दुटिलता ४२वी, टिन य. भुजति दुटिलता 422. भुजः (1 रिल्य, 2 माई), भुजगः (स५), भोगः (मपं२।३१२), भोगी (इन् + सर्प). भुज, (अ) उ. 7. पालनाभ्यवहारयोः.अभ्यवहारो भोजनम्. 1 पासपुं. 2 मा. भुनक्ति-भुक्ते भुवम् पृथ्वीने पाणेछ इ०. भोगः, संभोगः (भैथुन), उपभोगः, भोज्यम् (165), भोग्यम् (लोगायोग्य), भुज्यः (*(1), भोजनम्, भुक्तम्, बुभुक्षा (5), बुभुक्षितः (भूध्यो), भुजिष्यः (IH), भोजः, विश्वभोजः (24नि ). भुड् (इ) आ. 1. वरणे. वरणं स्वीकरणम्. सी।२j, पोतानु 42. मुंडते सीछे. मुंडः (भविनात). भुरण, प. 11. धारणपोषणयोः. 2 5 / 25 42. 2 पोप, पो५५ 42j. भुरण्यति धार५ 422. भ, प. 1. सत्तायामुत्पत्तौ च. हो, विद्यमान , 2 Gr. भवति = होइ- होय. संभवति = संभव = संल. अनुभवति = अनुभवइ = मनु For Private And Personal Use Only

Page #128
धातुसंग्रह. नये. भवः (१४-म, 2 शिव, 3 संसा२), प्रभवः (पति), 1 पराभवः, 2 अभिभवः (52 / 045), अनुभवः (तान), विभवः (धन), परिभवः (ति२४२), उद्भवः (म), संभवः, भावः (1 छत, 2 वनाव, 3 मनिप्राय, ४४च्छिा, 5 पाथ). भव्यः (संसारी न२), भूतः = हूतो = मो. भूतम् = हूतं = हूj. भूतिः (१७त्पत्ति, 2 संपत्ति, 3 स्म), विभूतिः (१४वरता, 2 १३म), भूतः (1 अ, 2 मतात, 3 पन्न), अनुभूतिः (भनुम१), 1 भूः, 2 भूमिः (पृथ्वी), भूरि (59), शंभुः (शिव), स्वयंभूः (ब्रह्मदेव), विभुः (या५४), प्रभुः (समर्थ), अद्भुतम् (विरमय), भुवनम् (4), भव नम् (32), भावी (इन् + यशेते), भवन् (यतो), प्रभावः (प्रता५). भू, आ. 10. प्राप्ती. पाम. भावयते, भवते, भवति पामेछ. भावः (पदार्थ). भू, उ. 10. अवकल्कने चिंतने च. अवकल्कनं मिश्रीकरणम्. 1 ४२भोपयु, 2 चिंतपy. भावयति - ते सर्पिषा सक्तून. मिश्रयतीत्यर्थ : धाको सावाने ४२भोक्छे भावना (वासना. 152), भावितम् (वासित, पधारे). भूए, (अ) प. 1. अलंकरणे. शोलाव, पाचवू, असंत 42. भूषति शोभावछ. 1 भूषा, 2 भूषणभ, 3 विभूषणम्, 4 आभूषणम् (1294), 1 भूषितः, 2 विभूषितः, 3 आभूषितः ( गारेस). भूष, (अ) उ. 10. अलंकरणे. शोला. भूषयति - ते कन्याम् न्याने शोभावे. भूषा (4642). भृ, (ब) उ. 1. भरणे. 1 धारण ४२गुं, 2 पोषण 42, पाम, 12. भर ति-ते पा२९५ अरेछ. भरति = भरइ = नरे. भर्ता (ऋ + पति), तीर्थभर्त्ता (a + तीर्थ४२), भतः, भारः (तोर), भरः, भारः= मारो. भृत्यः (4142), भार्यः-पारियो (क्षत्रिय विशेष), भरणम्, 1 कुक्षिभरिः, 2 आत्मभरिः, 3 उदरंभारः (पेटुआ), विश्वंभरः (वि.), विश्वंभरा (2वी), मालभारी, उत्पलमालभारी (मसभाला धरना२), भरतः (1 नट, 2 मे , अव. भृथः (pain), भृशम् (मतिय); भरु: (1121, 2 समुद्र), भालुः (8) बभ्रुः (नोगा), भरटः (1 नाप, 2 12). भ, (, ञ) उ. 3. धारणपोषणयो.. 1 थार५ 42, 2 पोषण 42, पोम. बिभर्ति मालाम् भासाने धा२५ 22. भारः, भृत्यः (या४२), भार्यः= मायाँ For Private And Personal Use Only

Page #129
124 धातुसंग्रह. (क्षत्रिय विशेष), भार्या = 20 // (59), विश्वभरः (वियु), 1 भृतिः, 2 भृत्या (मूल्य), प्रभृति (माहि), भर्ता (a + पति), प्राभृतम् (माय), जारभरा (M२ने पोजना खी), भरणी (नक्षत्र), भृगः (लभरो), भरणम्, आभरणम् (सं.२). भृज, (ई) आ. 1. भर्जने. भर्जनं जलं विना तंडुलादेः संतापविशेषः. / , मुंr. भर्जते तंडुलान् भोपाने रोहेछ. भर्जनम् (4), भर्जकः (सेना२), भृक्तः (सेस), भर्गः (1 22, 2 मेरू), भृज्यम् (सेवा योग्य). भृड्, (अ) प. 6. निमन्जने. हा, 74ii ना२वी. भृडति नद्यां विप्रः विप्र नही मान्य . भृडति = भडइ = मो. भृश, (उ) प 4. अधःपतने. नाये 57, 62 57. भृश्यति पापी धर्मात् पा धर्मया हे? 5. भृष्टः, धर्मभृष्टः. भृश, (इ) उ. 10. भाषा) भासाथै च. 1. सोनपुं, 2 प. मुंशयति-ते मोलछे इ०. भ, प. 9. भर्सने भरणे भर्जने च. भर्जनं पाकः. 1 ति२२७।२ ४२यो, म५४६२ १२यो, 2 घा२९५ 42j, 3 पोप, 4 रोj. . भृणाति कुपुत्रं पिता पिता पुतने ति२२७१२ २छे इ०. भर्भरः (5421), भर्भरी (सक्ष्मी), भभुरः (संयय), भार्या = भारजा (). भेष, (*) उ. 1. भये गती च. 1 मा, 2 . भेषति-ते "छ. भेषः= 5. . भ्यस्, (अ) आ. 1. भये. पी. व्यसते ". भ्रक्ष, (अ) उ. 1. अदने. पा. भ्रक्षति-ते पायछे. भ्रण, (अ) प. 1. शब्दार्थ.. 256 ४२यो. भ्रणति 206 427. भ्रणः (2154). भ्रम, (उ) प. 1. चलने. मंडलाकारेण भ्रमणमेव धात्वों नतु चलनमात्रम् मम, भ्रमति -- भ्रम्यति तीर्थ साधुः साधु तीर्थ मछ. भ्रमति = भमइ = नभ. 1 भ्रमः, 2 भ्राति:, 3 भ्रमणम् (1 भिल्यासान, 2 2521), विभ्रमः (1 वति, 2 खियोनो टो), संभ्रमः (गन।८), भ्रमणम् (मन), श्रांत: (मेल), भ्रमर:= मभरो. भृमिः (पायु), भ्रमिः (iति), भ्रूः (ry), सुभूः (सारा मवावाणी खी). For Private And Personal Use Only

Page #130
धातुसंग्रह. 125 भ्रम, (उ) प. 4. अनवस्थाने. अनवस्थानं देशांतरगमनम् . मन 42, श्रम 5 42Y, लमयु, 32 . भ्राम्यति लोभी सोनी नभेछ, 1 भ्रमः 2 भ्रांतिः, 3 भ्रमणम् (1 मिथ्यासान, 2 2421), भ्रमी (इन् + प्रमा ) जलभ्रमः (पानो नमरो), भ्रमिः (वायु), भूः (Riv4 सी रोमपंडित), 1 भ्रूकुटिः, 2 भ्रकुटि: (भू दुटि५ ४२वी), भ्रातः (नभेदो), भ्रमरः (1 लभर पंजी, २४पाले पानो मभरो), भ्रमणम् (121) भ्रंश, (उ) आ. 1. अवलंसने. नीये 53, हेट ५७यु. भ्रंशते नाये ५छे. भ्रंशः (411), अपभ्रंशः (1 ५तन, 2 भाषाविशेष), भ्रष्टः (पतित). भ्रंश, (उ) प. 4. अधःपतने. नाये 57. भ्रश्यति नाये छे. भ्रंशः, भ्रष्टः भ्रंस, (उ) आ. 1. अवलंसने. नाये 57. भंसते नाये 5 छे. भंसः. भ्रस्ज, (अ) उ. 6. पाके. रो४, मुंrपु. भृज्जति-ते शे. भृष्टम् (रो j), भृष्टि:- भट्ठी = नाही. भृज्जनम् (५यन), भृज्जनः (पा-५४), भ्राष्ट्रः (सेवाणु पात्र), भृगुः (*षि). भ्राज, (ऋ) आ. 1. दीप्ती. . भ्राजते पछे. 1 भ्राट, 2 विभ्राट (a ). भ्रान, (टु, ऋ) आ. 1. दीप्ती. ayg. भाजते हीपेछे. 1 भ्राट, 2 विभ्राट (54), भ्राजिष्णुः (मिमंत), भ्राता (ऋ + ). भ्राश, (टु, क) आ. 1. दीप्तौ. 5j. भ्राशते, भ्राश्यते दीपेछे. भ्री, प. 9. भरणे भये च. 1 012, पोप, धा२६५ 42y, 2 "ii. श्रीणा ति-भ्रिणाति पत्नी पतिः पति पत्नीने पोछे इ०. भ्रड, (अ) प. 6. आच्छादने संचये च. 1 मोऽ, disयु, 2 सांय, मे. 42. भ्रडति मोडेछ. भ्रण, (अ) आ. 10. आशाविशंकयो:. 14/27j, मा२॥ ४२वी, 2 मारा, मोj, पी. भ्रूणयते पुत्रं वंध्या. चा पुत्रने १४च्छेछ. भ्रूणः (1 साल, 2 खीगन). भ्रेज, () आ. 1. दीप्तौ. 5. श्रेजते पछि. For Private And Personal Use Only

Page #131
Ach 126 धातुसंग्रह. भ्रे, (2) उ. 1. गतौ भये च. 14, 2 . भ्रषति-ते यथे. श्रेषः - (भ्रंश), अभ्रेषः (नीति). भ्लक्ष, (अ) उ. 1. अदने. पाj, म. लक्षति-ते पायछे. भ्लाश, (टु, ऋ) आ. 1. दीप्तौ 5. लागते, म्लाश्यते पछ. भलेष्, (2) उ. 1. गतो. पुं. श्लेषति-ते जयछे. मक, (इ) आ. 1. मंडने गतौ च. 1 ला१यु, , 2 . मंकते शरीरमलंकारेण नारी. नारी 21 ।१२ने शोनाछे. मंकनः (लू१५), मंकना (खविशेष), मंकण: (+(5), 1 मकरः, 2 मंकुरः (145. - 2 5054ii ), मकरः- मगर, मक्ष, (अ) प. 1. संघाते. मात्र 42: मक्षति म रेछ. मक्षिका (भा मी), मक्षः (अध), मक्षीचूषः= भइसीयूस. मख, (अ) प. 1. गत्यर्थः. पुं. मखति नयछ. मखः (यस). मख, (इ) प. 1, गत्यर्थः. 4. मंखति यछे. मंखः (गति). मग, (इ) प. 1. सर्पणे. 4. मंगाते लयचे. मगधः (मे 21), मंगलम् (ल्याण, शुभ), मंगलः (भंगणवा२). मगध, प. 11. परिवेष्टने नीचदास्ये च. 1 वीg, 2 नायितुं सत्व 42, 4. मगध्यति वी. मगधः (1 या-५४, पीवंयो). मघ, (इ) आ. 1. गत्याक्षेपे कैतवे च. गतेराक्षेपोनिंदा वेगआरंभ उपलंभोवा, कैतवं वंचना. 1 गतिनिधी, 2 तिनो पहोवो, 3 तिनो मान १२वो. गति ४२वी, 5 छेत२. भंघते गति निछ इ०. मघा (नक्षत्र), मघवा (अन् + / मघ, (इ) प. 1. मंडने. शोलापपुं. मंघति शोनाछे. मच, (अ) आ. 1. कल्कने, कल्कनं दंभः शाठ्यं कथनं च 1 -हुँ। ४२पो, 2 24 // ४२वी, 3 गुणरो५ ४२वी, स्तुति ४२वी. मचते मूढः भू हम छे इ०. काकमाची (1670 मोषधि विश५). मच, (इ) आ. 1. धारणोच्छ्रायपूजनेषु. 1 धा२९५ 42, 272, 45. मंचते धा२९५ ४२छ इ०. 1 मंच:= भांयो. 2 मंचकः = भायो (पारसी), मंचा = मांयी. मंचिका = मायडी (पारसी). For Private And Personal Use Only

Page #132
धातुसंग्रह 127 मच, (इ) प. 1. गतो. . मंचति जयथे. मज, (इ) प. 1. (सौ०) ध्वनी. रामद ४२पो. मंजति 225 रेछ. मंजूषा = मस मंजुलः (सुं६२), 1 मंजा, 2 मंजरि:, 3 मंजरी = भा४२८. मंजा (181), मंजीरम् (48), मंजीरः (पोशाना वासनी मां331). . मज, (इ) प. 1. शब्दार्थः. 2006 ४२पो. मंजति 2 / 06 42. मद, (अ) प. 1. (सौ०) अवसादने. मे म. मटति मे पामेछ. मद, (अ) प. 1. मदनिवासयोः स्थौल्ये च. 1 म६ ४२यो, वित्तवि।२ थयो, गाई यj-४२j, 2 1, 2, 3 42j, भ. मठति भ६ श्रेछ. इ०. मठति - मढइ == मटे. मठरः (मधम), 1 मठः, 2 मठी, 3 मठम् (विधाय| मने संन्यासीनु घ२), मठः= मढो = मठ. मठी = मढी. म, (इ) आ. 1. शोके. शोक इह आध्यानम्. २भरघु, संभार. मंठते भरे. मड्, (इ) प. 1. भूषायाम्. शोभाव. मंडति शोलायछ• मंडनम् (भूष), ___ मंडप:= मंडवो = भांडवो. मड, (इ) आ. 1. विभाजने वेष्टने च. विभाजनं विभागीकरणं चर्माभावश्च. 1 विला ४२वो, मिन 42, 2 27j, 3 वायु मंडने विमा 422. मंडः (२सा अ, 12.), मंडकः (त२), मंडूकः (ओ), मंडूरम् (सोहमय), 1 मंडलम्, 2 मंडली (संघ, योणी).. मड, (इ) उ. 20. भूषायाम्. शोभाव, पाव. मंडयति-ते, मंडति शोलावे. मंडनम् (52), मंडितः (मसंत). मण, (अ) प. 1. शब्दार्थ:- 256 ४२वो. मति 2008 422. माणवः (शिय), 1 मणिः, 2 मणिकः (माय, महाघर), मणि: (24). मंतु, प. 11. अपराधे रोषे च. 1 25535 ४२वो, 2 रीस ४२वी. मंतूयति ___ म५।५ 22. मंतुः (152 // 5). मंतु, (ज) उ 11. अपराधे रोषे च. 1 2552 / 5 ४२यो, 2 // ४२वी. मंतू यति-ते 55215 2. मंतुः (अपराध). मत्र, (इ) आ. 10. गुप्तपरिभाषणे. 7iDj. शुभविया२ ४२यो. मंत्रयते राजा 11 wij छ. मंत्रः (2 भाषां), 1 मंत्री (इन् +), 2 मंत्रिः (प्रधान). For Private And Personal Use Only

Page #133
128 धातुसंग्रह. मथ, (इ) प. 1. हिंसासंक्लेशनयो.. हिंसापाण्युपघात:, संकेशोबाधा. 1 6. 2 पाउ, नपुं, दु:५३. मंथति होछ इ०. मथ, (ए) प. 1. विलोडने. भंयन 42j, भय, लोपy, seोग. मथति पसोपेशे. मथति = मथइ == मथे. मथनम्, प्रमाथी (इन् + योपनार), मथुरा, मथितम् (725). मंथ, (अ) प. 1. विलोडने. वयोमg, sing, होणपुं. मंथति पसोपेछ. मंथितम् (छ।२५). मंथनम् (पलो). मंथ, (अ) प. 9. विलोडने. वयोj, sोण, होण. मध्नाति दधेि हहि पसोपेछ. मथितम् = मथिभं = मयुं. 1 मंथः, 2 मंथाः (न्), 3 मंथानः (पदोगानो यांस). मद, (इ) आ. 1. स्तुतिमोदमदस्वमकांतिगतिषु. मोदः संतोषः, मदोग, स्वम आलस्यम्. मोदमदस्वमेष्वकर्मकोयम्. सुतिगन्योः सकर्मकः. 1 स्तुति 425ii, સ્તવવું, 2 સંતોષ પામવું, હરખવું, 3 ગર્વ કરવો, અભિમાન કરવું, 4 - सस 42j, ढीस 2j, 5 मधु, पुं. मंदते देवं वंदारुः मनि वने तपेशे. मंद: (भू.), मंदा (1 खीति, 2 युवता), मंदाकः (पर्वतविशेष), मंदाकिनी (1), मंद्रम् (ना२), मंदर: (भ६२।२५), मंदार: (15 पृक्ष), मंदिरम् (52), मंदुरा (थो(२), 1 मंदः, 2 मंदा, 3 मंदम् (धा ). मद, (ई) प. 4. हर्षे. 625. माद्यति नरः न२ 122. मत्तः (पास), मदनः (4), इरंमदः (मधयोति), उन्माद: (थिचम), उन्मादी (इन्। 6-मत), मत्तः, प्रमत्तः, उन्मत्तः, मदः (हष), प्रमादः (मासस), संमदः (न्यामोनो हर्ष), प्रमदः (ओरिसामोनो हर्ष), मत्स्यः (भालु), मत्सी (भा७४ी), 1 मदिरा, 2 मद्यम् (1.5), मत्सरः (५२नो ४५नु मसहन), मद्रम् (४ल्याए), मदनम् = मयणं = भी. मद, (ई, म्) प. 1. (4) हर्षग्लेपनयोः. ग्लेपनं दैन्यम्. 625, मान पाभ, 2 नय. (4 माद्यति ), णौ-मदयति सुरा चैत्रम् हर्षयतीत्यर्थः / बने ६२५पिछे. मदयात शत्रु बली ग्लेपयतीत्यर्थः 54ii शत्रुने धान मद, (अ) आ. 10. तृप्तियोगे. तृमि यावी, तृप्ति मी , तHि पाम. मादयते तृमि पामेछ. For Private And Personal Use Only

Page #134
धातुसंग्रह. 129 मन्, (अ) आ. 1. ज्ञाने. नए, भानपुं. मन्यते धर्ममारितक: मारित धर्मने भागे. मति: (शुद्धि), मनुः, मधु (५७५२स), मन्युः (ओ५), मनः (अस् + हृय), दर्शनीयमानी (इन् + दुर्शनीय धुंभ मानना२), पंडितमन्यः ( पंडित झुमे भानना२), मेनका (मे पेश्या), 1 मतंगः, 2 मातंगः (141), मेनि: (सं४८५), मुनिः (+षि), मंतुः (152 // 5). मन्, (उ) आ. 8. अवबोधने. नg, भानपुं. मनुते परमेश्वरमास्तिक: मा સ્તિક પરમેશ્વરને માને છે. मन, (अ) आ. 10. स्तंभे. स्तंभोगर्वः गर्व ४२पो, मनिभान 42. मानयते वृषल: शूद्रग 422.1 मानः, 2 अभिमानः (ग). मभ्र, (अ) प. 1. गत्यर्थः. 4. मभ्रति जयछे. मय, (अ) आ. 1. गती. पु. मयते यछ. मयः (मेहेत्य). मर्क, (अ) प. 1. (सौ०) गतो. पुं. मर्कति 14छे मर्कट:= मकडो = ___ भा. मर्कटी = मक्कडी- माडी. मर्च, (अ) उ. 10. शब्दार्थः. 2 / 06 ४२यो. मर्चयति-ते 2106 427. मर्द, (अ) प 1. गती. . मर्बति जयछे. मर्च, (अ) प. 1. पूरणे गती च. 1 52y, 2 04. मर्वति पूरेछे. मल, (अ) आ. 1. धारणे. 5295 42. मलते फुलं बटुकः ५मोइसने धा२९५ 427. माला (हार), मलयः (भसयायस), मलम् = मळ (भेल, 19), आमलकी - भामणी. मालूरः (मीलाआ3), परिमलः (सुगंध), मालम् (मेम पयतुं वन), मालती (d). मल, (अ) आ. 1. धारणे. पा.१५ 42. मलते धा२३ 427. मल्ल: (माटुयु६ 42 // 2.), 1 मली, 2 मलिका, 3 मलकः (1 भोग अनामे इसवेल्य, 2 201j, पान पात्र). मव, (अ) प. 1. बंधने. मा. मवति चोरम् योरने मपिछ. मव्य, (अ) प. 1. बंधने. vij. मव्यति चोरं राजा 20 // यो२ने पापछे. मश, (अ) प. 1. शब्दे रोषकृते समाधी च. 1 2006 ४२वो, 2 रीस ४२वी , . शेष ४२यो, 3 विस्थिर 42j, मंत:४२११ शेवा, पान ४२पुं. मशति 24 2. मशकः (भ७२). 17 For Private And Personal Use Only

Page #135
130 धातुसंग्रह. मए, (अ) प. 1. हिंसार्थः. ए. मषति छ. माषः (25.76), 1 मषिः, 2 मषी (24) मए (अ) प. 1. शब्दे रोषकृतेच. 1 2106 ४२यो, 2 रीस ४२वी. मषति शरछे इ० मस्, (ई) प. 4. परिणामे परिमाणे च. परिणामो विकारः. 1. 1i42 पाभj, रूपांतर पामपुं. 2 परिभाए 42, तोब 42, मा५. मस्यति 1i412 पामेछ. मस्तः (वित), मासः (महिनो), पौर्णमासी = पुण्णमासी = पुनभ्य. मस्तकः (मायुं), मस्तु (हिनीत२), 1 मसिः, 2 मसी (24), मसूरः. मस्क, (अ) आ. गत्यर्थे. 4. मरकते यछ. मस्त्, (टु, ओ) प. 6. शुद्धौ. शुद्धचास्नानं ब्रुडनं च लक्ष्यते. 1 हायु, 2 गान४२j, 2 74ii भा२वी, . मज्जति मुनिः मुनि न्हाय, 7741 भारछे, इ०, 1 ममः, 2 निममः (युयो). मन्जनम् (1 लान, 2 7.541), मज्जा (अन् + (13नो 24, भी०४), मदः (साग). मह, (अ) प. 1. पूजायाम्. 5 // ४२वी. महति पूछे. महः (1 स१, 2 504), मही (240), महान् (हत् + भोटो), महती (मोटी), मुखम् = मुहं = मूह = (म्हो), मखः (41), 1 माहितम् 2 महितम् (2674), महितः (माहात्म्यवान्), महिषः (पाओ), महिषी (मेय), 1 महिला, 2 महेला (4) मह, (इ) आ. 1. वृद्धौ. 15. महते वधेछे. मह, (इ) उ. 10. भाषार्थ भासाथै च. 1 भोर, 2 5. महयति-ते, मंहति मोल. मह. उ. 10. पूजायाम्. ल. महयति- ते पूलय. महः (रसप), महिषः (पाओ), महिषी (23), मही (240), महान् (हत् + भोटो), महो, (ङ) आ. 11. पूजायाम्. पूल पाभवी, लघु, महीयते-पूजां लभत इत्यर्थः पूल पामेछ. For Private And Personal Use Only

Page #136
धातुसंग्रह. 131 मा, (ङ) प. 2. माने. मानं वर्त्तनम्. अकर्मकोयमुपसर्गवशात्, अर्थातरे सकर्मका. भा, समापुं. माति पात्रे जलम् पात्रमा मायछे. मा धातु मम छ ते उपसर्ग मातi मर्थ ने सर्भ यायचे. परिमाति मुष्टिना उदरम् मुहीवडे पेटने मापेछ. माया (15), 1 मितः, परिमितः (गणुस), विमानः (११वाहन), माला (सभास), मानम्, परिणाम. मा, (ङ) आ. 3. माने शब्दे च. 1 मा. 2 मा५, लघु, 3 21566 २वो. मिमीते भाय. मानम्, उपमानम्, अनुमानम्, परिमाणम्, प्रमाणम्, प्रमेयम्, प्रमितिः, प्रमा (नान), निर्माणम् (4s), मा, (ङ) आ. 4. माने. माधु, समापुं. मायते भायछे. मायते = मायइ = भाय. मितम् (गाय), माक्ष, (इ) प. 1. कांक्षायाम्. 427. मांक्षति छे. मान (अ) आ. 1. जिज्ञासायाम. विया२युं, MU27. मीमांसते वियारछ. मीमांसा (विया२९), मामांसकः (1 पिया२४, 2 वेधणी), मान, (अ) उ. 10. पूजायाम्. 5 पुं. मानयति--ते, मानति पूछे. मानति = मानइ- भाने. मानम्, मानसम् (url), माता (E+ :). मार्ग, (अ) उ. 10. संस्कारगत्योः. 1 सुधार, 2 . मार्गयति - ते सुधार. मार्गः == मग्गो = भाग. मार्ग, (अ) उ. 10. अन्वेषणे. 1 गोण, तपासयु, 2 भागपुं. मार्गयति-ते, मार्गति भोणे. मार्गति = मग्गइ = भागे. मार्गणम् = भागयु. मार्गः = मग्गो = भाग. मार्गणः = मग्गणो = भाग (या-43), मार्गितम् = मग्गिरं = भा२यु. मार्ड, (अ) उ, 11. शब्दार्थे शुद्धौ च. 1 2106 ४२वो, 2. शु६ 42j, शोध. मार्जयति -- ते 256 27 इ०. मार्जनम् (शुक्षि), मार्जारः (भाग२, मसाजे). मार्जितम् = मजिरं = wiry. माह, (2) उ. 1. माने. माधु, समा. माहति - ते समायछे. माहा (गाय), For Private And Personal Use Only

Page #137
Ah Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 132 धातुसंग्रह मि, (डु, अ) उ. 5. प्रक्षेपणे. 34. मिनोति, मिनुते 47. मेखला (38. मेला, होरो), मेलकः (मेषि), मायुः (पित), मितः (345), मयः (हत्यविशेष.) मयुः (2), मिच्छ, (अ) प. 6. उत्क्लेशे. 11.sj, ना, मा. मिच्छति पाउछ. मिज, (इ) उ. 10. भाषार्थ भासाथै च. 1 योमयु, 2 5. मिंजयति-ते, मिजति भोलछे इ०. मिथ, (*) उ. 1. मेधाहिं सनयोः. 1 j, 2 . मेथति - ते गछ. 1 मेथिः, 2 मेथी (सायली थानली, मेढी). मिद, (त्रि. आ) आ. 1. स्नेहने. स्नेहनं स्नेहयोगः 1 २नेट भयो , मीनू 42j, न्योपडj, ४२भोप. मेदते योपडेछ. मिन्नः (योपडेय), मेदः (27), मेदुरः (यो५१), मित्रम् (सपा), मेदः (अस् + १सा, 251), मिद, (2) उ. 1. मेधाहिंसनयोः. 1 , 2 65j. मेदति-ते युधि पाया. मिद, (त्रि. आ) प. 4. स्नेहने. स्नेह मेगो , नानु 42. मेद्यति स्नेह मे छ. मेदिनी (पृथ्वी), मेदः (अस् + 15, 2525), मेदुरः (मो५७५), मित्रम् (सपा), मिद, (अ) उ. 10. स्नेहने. स्नेह भणयो, यो५७j, मानुं 42j. मेदयति - ते न्योपडेछ. मिद, (इ) उ. 10. स्नेह ने. लागे 42, ५माण. मिंदर्यात - ते, मिंदति योपडेछ. मिंदः (टी) मिध, (*) उ. 1. मेधाहिं सनयोः. 1 , 2 65. मेधति -- ते वेदं नरः नरहने गणुछ इ०. मेधा (धारावाजी युधि), मेधावी (इन् + [1), मेधः (हिंसा), अश्वमेधः (मखयाग), मिल, (अ) उ. 6. संगमे. संगम ४२वो, मेणु 5j, भण. मिलति - ते संगम 422. मिलति = मिलइ = भले. 1 मेलः, 2 मेलकः (संगम), मिलनम्. मिलितः = मिलिओ = भयो. मिल, (अ) प. 6. श्लेषणे. ले| थj, योर, संयुन पुं. मिलति मेगो थायछ. 1 मेलः, 2 मेलकः (संगम), For Private And Personal Use Only

Page #138
धातुसंग्रहः 133 मित्र, (इ) प. 1. सेचने सेवने च. 1 सिंय, 2 सेवj. मिन्नति सिंयछे इ०. मिश, (अ) प. 1. शाब्दे रोषकृते समाधी च. 1 2104 ४४यो, 2 रीस ४२वी, 3 समाधि 425 , यित स्थिर 42q, यान 2. मेशति 2056 ४२छे. मिषः (या), मिश्र, उ. 10. संपर्के. संपर्कः श्लेषः, 1 ले 42, भित्र ४२-यj. मिश्रय ति - ते लेणू यायचे. मिश्रणम् (मिलन), मिश्रः (मेगो), मिश्रितः (मनु), मिष, (अ) प. 1. शब्द रोषकृते च. 1 2104 ४२वो, 2 स४२वी. मेषति 2004 427. मेषः (मोने), मिष्, (उ) प. 1. सेचने. सिंन्य. मेषति सिंयछे. मेषः (1 पोओ, 2 २॥शि), मिष्टः मिष्, (अ) प. 6. स्पर्दायाम्. 35 ४२वी, ५२५२११४२७यो. मिषति 52 5254. अनिमिषः (35), आमिषम् (मांस), मेषः (मोओ, शि) मेषी (मो31), निमेषः (Ai-य भायपी), उन्मेषः (मi-48वावी), उन्भिषितम् ([14 सित), मिह, (अ) प. 1. सेचने. सिंय. मेहति सिंय, मिहः (सिंयन), मिहिर (भूर्य), मेघः (१२२४ात), मेट्रः (1 सिंग, 2 गो), 1 मेहः, 2 प्रमेहः = प्रमेहो = अभियो (भूत्र रोग), मिहिका (हिम), मेहनम् (सिंग), मी, (ओ. ) आ. 4. हिंसायाम. 16g, प्रा ४ढयो. मीयते हछ, मीनः (भा सो), मेरुः (भेरुपर्वत), मसरः (वर्गविशेष). मी, (3) उ. 9. हिंसायाम्. 65. मीनाति -- भीनीते हो. मयरः = मोरो = मोर. मी, उ. 10. गतौ मती च. मतिर्मननम्. 1.4, 2 भान 42. मायति - ते, ___ मयति जय इ०. मोम्, (3) प. 1. गतौ शब्दे च. 5 , 2 2006 ४२यो. भीमति तय इ०. For Private And Personal Use Only

Page #139
134 धातुसंग्रह. मील, (अ) प. 1. निमषणे. निमषेणं संकोचः, १संडीया, मस. मालति संजोयाय. मीलितः (संझुन्यित), 1 मीलनम, 2 मेलनम् (संय); मीलितम् (संयित), मात्, (अ) प. 1. स्थौल्ये. जडं ययु. मोवति थायछ. मुन्, (अ) आ. 1 कल्कने. कल्कनं दंभः शाठयं कथनं च. 10- कुंग ४२वो, 2 शता ४२वी, 3 वायुपु. मोचते शठः 2 / 4 605 ४२छ. मुच्, (इ) आ. 1. कल्कने. 1 हल-डु। ४२वो,२ २४ता ४२वी, 3 5555. ___ मुंचते नरेछ, मुच, () उ. 6. मोक्षणे. भू, छोऽj, dr. मुंचति - ते देहं यतिः तिने छोडेछ. मुंचति = मूंकइ = भू. निर्मोकः (सापनी giral), मुक्तः (टेस), निर्मुक्तः, विमुक्तः, मोक्ता (ऋ+ छोडना२), 1 मोक्षः, 2 मुक्तिः (20), मुक्ता = मुत्ता = भोती. मुक्ता (1), 1 मोचनम्, 2 विमोचनम् मु[1), मुमुक्षुः (छुटी 44217 ना२); मुचिः (भुति), नमुचिः (मेहेत्य), मुच, (अ) उ. 10. प्रमोचने मोदने च. 1 मुं, 26 पाम. मोचयति- ते शरान् माशु भू. मुज, (अ) प. 1. शब्दार्थः. 2006 ४२यो. मोजति 2176 422. मुज, (इ) प. 1. शब्दार्थः. 215 ४२वो. मुंजति // 427. मुंजः (20248), मुद, (अ) प. 1. प्रमर्दने. मोऽयं. मोटति वृक्षं हसी हाथी पक्षने भोऽ. मोटति = मोडइ = मोडे, मोटनम, आमोटनम. मोटितः = मोडिओ = भोयो. मोटः = भोऽ. (मात्री पांडुनि भोड ) मुट्, (अ) प. ई. आक्षेपप्रमर्दनयोः. 1 नियु, 2 भोऽ. मुटति निदधे इ०. 1 मुटः, 2 मोटः (भापडेना इ० ). मुद, (अ) उ. 10. संचूर्णने. भूओ ४२यो, न्यूरो ४२वो. मोटयति - ते युरो 22. मोटनम् भोऽ. मुह, (इ) आ. 1. पालने. पा. मुंठते पाणे. मुड, (अ) प. 1. ममर्दने, भोऽयु. मोडति भा. मोडति -- मोडे. For Private And Personal Use Only

Page #140
धातुसंग्रह. 135 मुड, (इ) आ. 1. माजने. मार्जनं शुद्धिय॑म्भावश्च. 1 मir, शु६ 42j. 2 ति२२६१२ ४२वी. मुंडते भालछे. मुंडनम, मुंडः, मुंडी (पाद) मुड्, (इ) प. 1. खंडने प्रमर्दने च. 153, मे, 2 मोऽj. मुंडति 39. मुंडति = मुंडइ = अँड. मुंडनम्, मुंडः (1 मुंडेसो, 2 57). मुंडितः = मुंडिओ = अॅडयो. मुण, (अ) प. 6. प्रतिज्ञाने. प्रतिज्ञा ४२वी , पायो ४२यो, पक्ष हेवो, प्रतनो 4.2 ४२यो. मुणति मुनिः भुनि प्रतिता 422. मुद्, (अ) आ. 1. हर्षे. अकर्मकोयम्. 425. मोदते धनी पी 42 मे. 1 मोदः, 2 प्रमोदः, 3 आमोदः, 4 मुत्. 5 मोदनम् (हर्ष). आमोदः (सु), मोदकः (1 सा, 2 मा-४४।२४), मुदिरः (भेध), मोदमानः (ओ/म), मुटुः == मोग्ग = भोग. मुद्रा (45), 1 मदरः = मुग्गरो = भोग।. 2 मदरी = मुग्गरी =भोग (भोगरी १-२५२वानी), मुद्, (अ) उ. 10. संसर्ग. भोल्यु, मे , पुं, भित्र 42. मोद यति-ते सक्तून् सर्पिषा धीवर सायुमागे मुहे. मोदकः (माई), मुर्, (अ) प. 6. संवेष्टने. पी. मुरति पीछे. मुरः (महत्य), मुरमुर: (मनु४२११ 2106), मुर्छ, (आ) प. 1. मोहसमुच्छ्राययोः. 1 मोल पाम, 15. मूर्छति मोह ___ पछे. मूर्तः (1 भोहित, 2 भूनिभान), मूर्छा (मोट), मूर्छितः (1 भोलि 1 2 Gथुक्य), मूर्छना (स्व२६), मूर्तिः (प्रतिमा), मूर्तिमान्. मुर्द, (ई) प. 1. बंधने. माध. मूर्वति मविछ. मूर्वा (au), मौर्षी (२नु पनी 557), मूर्णः (16), मुष, (अ) प. 1. हिंसायाम्. 64. मोषति होछे. मूषिका (62). मूषिका (94231) मुस्, (अ) प. 4. खंडने. Mis. मुष्यति viछे. मुषलम् (सणे), मुष, (अ) प. 9. स्तये. योरपुं. मुष्णाति न्योरेछ. मुषितः (योरेखा), मुषः (1), 1 मूषिकः (42), मूषिका (76251), मुष्टिः = मुट्ठी = भू.. For Private And Personal Use Only

Page #141
Ah Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 136 धातुसंग्रह. मुस, (अ) प. 4. खंडने. Hisj. मुस्यति Misछ. मुसलम् (सामे), मुस्ता = मुथ्था = भाय. मुस्तः ( 4ii), मुसली (इन् + 01), मुसली (भुसती). मुस्त्, (अ) उ. 10. संघाते. मे 42, भेगj, मेण. मुस्तयति-ते मे 422. मुस्ता = मुथ्था = भोय. मुह, (अ) प. 4. वैचित्ये. वैचित्यमविवेकः भोट पाम, मा. मुद्यति भूआय. मुह्यति = मुझ्झइ = भूलाय. 2 मूढः, 2 मूर्ख, 3 मुग्धः (भूर्भ), मोहः (मान), मोहितः (मोहपामय), मोहनः (मो६४२), मोहकः, मुहः (स् + पारंवा२), मुहुरिः (आय), म, (ङ) आ. 1. बंधने. मा. मवते मस्तके पट्टकं नरः नर माथे पट्टको पिछे, मूकः = भूग. मूतः (56, विलो), जीमूतः (मेघ) मूलम् (1 वृक्षा४ि , 2 भूणति, 3 १७४/त्यादिना भूली), मूषा (धातु मा पानी 48491), 1 मौलिः, 2 मौलिकम् = मोलियं = मोलियु. मूत्र. उ. 10. प्रस्रवणे. भूत. मूत्रयति - ते बालस्तल्पे पास तसाभा भूतरेछ. मूत्रम् = भूत२. मूत्रितः (भूतरेयो), मूल, (अ) प. 1. प्रतिष्ठायाम्. स्थान 42, 52 42Y, ४ाम४२, २ि५२१म. मूलति स्थि२ से. मूलम्. (माध, प्रथम), मूल, (अ) उ. 10. रोहणे. 15, 542 ययु, 2 754. मूलयति-ते अगेछ, अरेछ. मूलम् (1 आउनु भूग, 2 नक्षत्र), मूलिः == भूमी. उन्मूलनम् (757), मूड, (अ) प. 1. स्तेये. योरपुं. मूषति धनं चोर: योर बनने योरछ. मूषकः (42), मूषी (14231), मुषा (सुवति तास पानी हु८३31), म (ङ), आ. 6. प्राणत्यागे. भ२, प्रा तयो- म्रियते पापेन दुष्टः दुष्ट पा५पडे भरेछ. गणकार्यस्यानित्यत्वे, मरति == मरइ = भरे. मृतः == भुमो. 1 मरणम्, 2 मृत्युः, 3 मृतिः (भ२५), मरः, अमरः (35), अमृतम् (पनो माहा२), मारः (म), कुमारः, सुकुमारः, 1 मतः, 2 मर्त्यः (12), मरुः ( निस), भ३वाई), मरुत् (वायु), मारक: For Private And Personal Use Only

Page #142
धातुसंग्रह. 137 (भा२४), मर्मरः (सुपानांनो 256), मरामरः (मनु४२१५ 2004), मरीचिः (1 4i2, 2 मे षि), 1 मरकः, 2 मारिः (4Y मुत्यु, जोगणियु), मरिचम् = मरियं = भरियं. मृकंडुः (मेषि ), मर्मराकः (नि), मृत्युंजयः (शिव), मृक्ष, (अ) प. 1. संघाते. मेहुँ 42, गयो ४२वो. मृक्षति मे९४२. मृग, (अ) प. 4. अन्वेषणे. शोव, योगयु, तपास. मृग्यति मृगं मृगने . भोणछ. मृगः (26), मार्गणः (मा). मार्गणः = मग्गणो = भाग. मृग. आं. 10. अन्वेषणे. मोयु, शोधयु, तपासधू. मृगयते मृगं व्याधः पा२धी भृगने योणेछ. मृगः (हरि), मृगय: (पारथी), 1 माया, 2 मृगव्यम् (शोध), मृगरिपुः (सिंह), मृगांकः (), मृगशिरः (अस् +F 122), मृगितः (शोधेियो), मृज, (अ) प. 1 शब्द. 2256 ४२वो. मर्बति रा 432. मृत्, (अ) प. 2 शुद्धौ. शु 42j, wirj. माष्टिं जलेन देहं नरः 12.45. ने शु६ 422. मृष्टम् = मिठं = भाई (निर्भर). मार्गः = मग्गो = भा. 1 मार्जनम्, 2 मजा, 3 मृष्टिः (शुदि). संमार्जनी (स.१२९), मृज, (3) उ. 10. शौचालंकारयोः. 1 मirg, शु६.४२y, निर्मल 42j, 2 मा 42, शोलाप, शं॥२. मार्जयति - ते, माति नारेण शरीरम् // 8 ने भालो. मार्जयति -- ते. मार्जति कुंकुमेन ललाटं नारी 4 नारी सलाउने गरिंधे. मार्जति = मज्जइ - भाले. 1, मार्जनम, 2 मार्जना, 3 मृजा (शुदि). मार्जनः (सो५२ नामें वृक्ष), मार्जिता (हिना श्री ), मृड्, (अ) प. 6. सुखने. सुपी ४२यु. मृडति धर्मों धार्मिकम् बभीने धर्म सुनी 422. मृडः (शिव), मृडानी (पार्वती), मृद, (अ) प. ९.क्षोदे सुखे च. 1 शे-दी-न्यून। ४२यो; मृj, 2 सुपी ४२पुं. मृड्णाति. 1 न्यूरो 42, 2 सुपी 422. मृड: (1 यूरो, 2 शिप), मृडानी (पार्वती), मृडीकः (सु५४२), मृण, (अ) प. 6. हिंसायाम्. 6. मृणति हथे. मृणालम् (भवनाल), मृणितः (हत). For Private And Personal Use Only

Page #143
138 धातुसंग्रह. मृद, (अ) प. 9. क्षोदे. पापु. मूर्दा 42, यूरो ४२वो, मो. मृद्राति कुमुदिनी हस्ती हाथी पोराने पारेछ. 1 मृद्, 2 मृत्तिका. (मा), 1 मृवीका, 2 मृदीका (Meii). 1 मृत्सा, 2 मृत्स्ना (31 भा), 1 मर्दलः = मद्दलो = भाइस. 2 मर्दलकम् == मद्दलयं = भालियु (मईગજેવું એક વાજું). એ વાજા જેવા એક અલંકારને માલિયું કહે છે. मृदितः (पारे५), मृदरः (मे४०याधि), संमर्दः (यु), नगरमी (इन् + नगर भागनार), प्राकारमर्दी (इन् + लागना२). मृध्, (3) उ. 1. उंदने. मी 42j-g, ५सा, पण. मर्द्धति - ते .. सामेछ. मृधम् (यु), मृश, (अ) प. 6. आमर्शने. मर्शनं स्पर्शः. माधु, स्पर्श ४२पो. मृशति मछे. मृष्टः (भडेय), विमर्शः (पूर्वानुभूतनी भविस्मृति), मृष्, (उ) प. 1. सेचने सहने च. 1 सीय, मधु, 2 सयु, सहन 42j, 24. मर्षति भूमि मेघः मेघ /ने सिंथे. मर्षत्यपराधं मुनिः मुनि स५॥धने समेछ. मृष्टः (सित), मृषा (भिय्या), मर्षणम् (1 क्षमा,रसेयन). दुर्मर्षणः (क्षमासीन), सुमर्षणः (क्षमावान्). मृा, (अ) उ. 4. तितिक्षायाम्. तितिक्षा क्षांतिः. सह, सहन 42, 24, 5. मृण्यति - ते सहेछ. मर्षणम् (क्षमा), मर्षितः, मर्षणः (क्षमा वान्), मृा, (अ) उ. 10. तितिक्षायाम, सह, सहन 42, 36, ५म. मर्षय ति - ते, मर्षति - ते सहेछ. मर्षणम् (क्षमा), मृ, प. 9. हिंसायाम्. ए. मृणाति होछे. मूर्णः (81), मूर्णिः (सा), मरुत् (वायु), मे, (ङ) आ 1. प्रणिदाने. पणिदानं विनिमयः प्रत्यर्पणं च. 1 मामली 42, मे सेमj मा५. 2 पार्छ मा५j. मयते तिलैर्धान्यम् तिल है। पान्य लछे. विनिमयः (मलो), मेरुः, माया (15). मेथ्, (*) उ. 1. मेधाहिंसनयोः. 1 MUj, 2 6, मेथति- ते ॥छे. मेद, (2) उ. 1. मेधाहिंसनयोः. 1 , 2 6. मेदति -- तेजछे. For Private And Personal Use Only

Page #144
139 धातुसंग्रह. मेधू, (*) उ. 1. संगमे मेधाहिंसनयोश्च. 1. मग, संग ४२यो, 2 j, 3 . मेधति - ते सं॥ ४३छे. मेधिः (५णायसी यांनसी, मेही), गृहमेधी (इन् + 18स्थ), मेधा (युक्षि), मेध्यम् (पवित्र), अमेध्यम्, मेधः (हिंसा), अश्वमेधः. मेधा, प. 11. आशुग्रहणे. Gqj . मेधायति GIqणु रहेछ. मेधा (धारणापता युक्षि), मेधावी (इन् + युधिमान), मेप, () आ. 1. गती. पु. मेपते गयछे. मेद, (3) आ. 1. सेवने. सेवj, Jorj. मेवते सेवछ. मोक्ष, (अ) उ. 10. असने. 3, 14. मोक्षयति - ते, मोक्षति शरान् __ शूरः थ्रो मा ३४छ. मोक्षः (भुति), मोक्षणम् (भोयन). ना, प. 1. अभ्यासे. अभ्यासः पारंपर्येणावृत्तिः, , 54, २५-यास ४२यो. मनति विद्याम् अभ्यस्यतीत्यर्थः आमनति नऐछे. आम्नायः (36), आम्नातम् (पति ). बृक्ष, (अ) उ. 10. म्लेच्छने म्रक्षणे च. 1 २५२१ष्ट-५२४. मोरयु, 2 152 / मोबा, अशुद्ध मोलघु, 3 थोपj, पारसीय. मक्षयति -ते मशुद्ध मोलछे. म्रक्षणम् (योपवादि), म्रद, (अ. प. म.) आ. 1. मर्दने. युंथ, योग, यस. म्रदते धुंयेथे. गौ - म्रदयति. मुच, (उ) प. 1. गत्यर्थः. स. स्रोचति जय. मुंच, (उ) प. 1. गत्यर्थः, 4. मुंचति // 42. छेद, (क) प. 1. उन्मादे. भात ४२यो, यित नभ, मछA. नेटति ___ धनेन नीचः नीय ५न५3 भ७॥यछे. ब्रेड, (3) प. 1. उन्मादे. 6 मात ४२वो, भ७२. बेडति भ७२।५छे. म्लुच, (उ) प. 1. गत्यर्थः. पुं. म्लोचति यछे. मलिम्लुचः (भंययन परिवष्ट). म्लुंच, (उ) प. 1. गत्यर्थः. x. म्लुचति यछे. म्लेच्छ, (अ) प. 1. अव्यक्ते शब्दे. अस्फुटे अपशब्देचेत्यर्थः. 1 1254-. રાદ્ધ કરવો, અસ્ફટ રાબ બલવા, 2 અપશબ્દ બોલવા, અશુદ્ધ For Private And Personal Use Only

Page #145
140 બોલવું. તે અસ્પષ્ટ શબ્દ લે છે. પર, મિસ્ત્રછમ્ (અફુટ), કછતમ (અપશબ્દ), જે, () , 20. યષ્ય જે. 1 અસ્પષ્ટ-અસ્ફટ બેલવું, 2 અશુદ્ધ બોલવું. રજીયાત-તે અસ્પષ્ટ બને છે. ર, છન(અવ્યક્તવાણી). જે, (16) . * કુમારે ઉદમાત કરો, ચિત્ત ભમવું, મછવું. અતિ ધન નવ નીચ ધનવડે મછરાય છે. જેવું, () પ. 2. 3 . ઉદબાત કરે, મછરાવું. ઉદમાત કરે છે. () મા. 1. Rવને સેવવું. તે સેવે છે. રિ, 4. 2. હર્ષત ક્રાંતિ 2. 9 ૬ર્ષસયો વાવવા. 1 ધાતુ ઘટવી, બલહીન થવું, 2 કાંતિ ઘટવી, કાંતિ ઓછી થવી, ચીમળાવું. જાતિ ન નર બલાહીન થાય છે. જાતે પુછ કુલ મચાય છે. જ્ઞાનઃ (1 બલાહીન, 2 કાંતિહીન, મજાને (1 ગ્લાનિ, 2 ચીમળાવું). જન્મ, () મા. 10. લૂલાયામ પૂજવું, સેવવું. ચલતે પૂજે છે. યક્ષ (ગુહ્યક નામ દેવોની), યક્ષિ યક્ષની સ્ત્રી), મા (અન્ + રોગ), , () 3. . તેવપૂજ્ઞાતિજનોનેy. ૧દેવ પૂજા કરવી, પૂજવું. 2 સંગતિ કરવી, સંગ કર, મળવું, 3 દેવું, આપવું. યતિ–તે વિભુમ્ વિષ્ણુને. પૂજે છે. યતિ-તે HIS સાધુને મળે છે. રાત-તે કાયદા: ઇંદ્રને હવિષ આપે છે. યાન (1 પૂજક, ર યાગકર્તા), ચા, રવિન (જ્ઞ + હોમનાર), યજ્ઞમાન, વાયડૂ (વારંવાર યાગકર્તા), 2 યજ્ઞ, 2 ફુચા, રે યાર, 4 ર (યજ્ઞ), ફુઈ (યજ્ઞકર્મ), દિ= = લાઠી = (લાકડી), (+ અદાકૃતિ), થા (મન + વિધિપૂર્વક જેણે યાગ કરેલો તે), યજ્ઞયા (યને યોગ્ય), તેમા (+ સોમયાગ જેણે કરેલ તે), (વિષ્ણુ, નમ, દેવયાન. પત્ત, () મા. . . પ્રયત્ન કર, ઉદ્યોગ કરવો. તે મુનિસેંસાર મુનિ મોક્ષમાટે યત્ન કરે છે. ય ત. (સંન્યાસી), યાતા ( + દિયરની સ્ત્રી). થ, () 3 20. નિજાવક્ષાર નિવાર. ન. 1 ધિક્કારવું, તિરસ્કાર કરો, 2 પાછું આપવું, દેવું વાળવું, 3 ઢાંકવું, શુદ્ધ કરવું. રાત િશ= For Private And Personal Use Only

Page #146
धातुसंग्रह. 141 शत्रुने घिसारेछे. यातयति दरिद्रोनागरस्य धनम् हरिद्र नाला बनने पाई भाषेछ. यातयति छिद्रं राजा प्रच्छादयतीत्यर्थः 20 छिने छ. यातयति लानेन देहं यति: ति स्नानक ने शु 422. नि२ ५सर्गपूर्व मा पातु प्रतिहारी मर्थमा पछे. निर्यातयति ऋणम् पाणेछ. यातना (ता4 दु:५), निर्यातनम् (पाई भा५j), ऋणनिर्यातनम् (धु पा ). यत्र, (इ) उ. 10. संकोचे. संतोय, थोमा मयुं, मांधj. यंत्रयति - ते, नियंत्रयति-ते खलं राजा PM बने पछि. यंत्रम् = si. 1 नियंवणम्, 2 नियंत्रणा (धन), 1 यंत्रितः, 2 नियंत्रितः (16). यत्रिणी (सामी). यभ, (अ) प. 1. मैथुने, खीसंभो। ४२यो, योj. यभति स्त्रीसलो . रेछ. 1 याभः, 2 यभनम् (मैथुन), यब्धम् (योहा).. . यम्, (अ) प. 1. उपरमे. उपरमोनिवृत्तिः. यच्छति पापात् धार्मिकः पार्भि पाया नियति पाभले. उपयच्छते कन्याम् ४-याने 52 छ. यमः (1 24हिंसा, सत्य, सयौर्य, ब्रह्मयपरिह 55 यम, 2 भ, 3 द्रिय(नई), यमः भ. यामः (1 342, 2 योगसाधन), यामिः (1 येईन, 2 कुत), यतिः (1 संन्यासी, 2 नित्ति), 1 उपयमः, 2 उपयमनम् (विवाह), संयमः, आयाम: (ता, संपा), उद्यमः (उद्योग), यतः (निवृत्त), आयत: (सांगो), नियमः, 1 यमलम्, 2 यमकम् (गुगल), यमुना =6भाना. वाचंयमः (मौनवता), वाग्यम: (24२४तथापि पाणी मोवाय नहिं ते), यंत्रम् = . यमराजः, यंता (ऋ + सा२थि), यामिनी (रात्री). यम, (अ, म्) उ. 10. परिवेषणे. परिवेषणं भोजना वेष्टनं च. 14 माऽयु, ५सयुं, 2 पीपुं, मiत२y, धेरपुं. यमयति ब्राह्मणान् भोजयतीत्यर्थः. यमयति चंद्रम् वेष्टतइत्यर्थः यंद्रने वा22. यस, (उ) प. 4. प्रयत्ने. अयो। ४२वो, व्यापा२ ४२वो. यस्यति धनाय नरः 12 धनभाटे.या।२ 422. 1 यासः, 2 आयासः, 3 प्रयासः (परिश्रम), प्रयासी (इन् + उद्योग). For Private And Personal Use Only

Page #147
142 धातुसंग्रह. या, प. 2. प्रापगे. पापणमिहगतिः. . याति ग्राम नर: 12 गाम यछे. याति = बाइ = Mय. 1 यानम् = न. 2 प्रयाणम्, 3 यात्रा =n12 // (गमन), यामः (62), उद्यानम् (1111), यातव्यम् = जामव्व = M. यामिनी (रात्री). याच्, (टु, ) उ. 1. याञायाम. आय. याचति-ते धनं मार्गणः भाग धनने नये. याचतिजाचइ = गये. 1 याचना, 2 याञा (भाग). याचकः = Muo = M43. याचितम् = जाचि = 2j. याच्यम्. याचनम् = जाचणम् = Maj. यु, प. 2. मिश्रणामिश्रणयोः. 1 मिश्र--ने| यj, 2 मभिम-निन-भू पुं. यौति भक्ते घृतम् लामाधी लेणेछ. चौति खलेभ्यः सभ्यः साधु पोथा लिन थायछे. यूका (on), यवनः न. युतः (भित्र), यवःजवो = व. यवक्षारः = 112. यव्यम् (पर्नु त२), यवासः= पास (5 भासो), 1 युवतिः, 2 युवती = gqती. युवा (अन् + ४ान), 1 यावः, 2 यावकः (414), यवसम् (1 घास, 2 मान), योनिः= alt= -य. यूषः (2 // , 12), अमिश्रणेथें अयुतः (भिश्र), अयुतसिद्धः (मजेस, 234). यु, (ज) उ. 9. बंधने. मांध. युनाति - युनीते पविछ. योत्रम् = on. यूपः ( 44). यु, आ. 10. जुगुप्सायाम. नि. यावयते धर्म जाल्मः नायो भने निछे. युग, (इ) प. 1. वर्जने. . युंगति पछ.। युच्छ. (अ) प. 1. प्रमादे. माणस. युच्छति माणसेछ. पुज, (अ) आ. 4. समाधी. समाधिश्चित्तवृत्तिनिरोधः. अकर्मकोयम्, वित्तवृत्ति रोपी, समाधि ४२वी, ध्यान 42. युज्यते गुहायां योगी योगी गुहाभां ध्यान छे. योगः (1 ध्यान, 2 विष्ठा 27), योगी (इन् + यानी), युङ् (ज + योl), योक्रम् = . योजनम् (1 मार ओस, 2 योग), प्रयोजनम् (12), प्रयोगः, योजना, युग्मम् (शुगर). युन, (हर्) उ. 7. योगे. मे१४२वो, मेगयु, मे, पुं. युनक्ति, युक्त मनोविष्णौ भक्तः लत विमा भन भेणेछ. योगः (भण), संयोगः, t), यो क्रम मा यामम् (शु . युक्ति For Private And Personal Use Only

Page #148
धातुसंग्रह. 143 वियोगः, उपयोगः, मयोगः, अवयोगः, नियोगः (IN), नियोगी, (इन् + या 42), योजना (म), युग्यः (वाहन), योग्यः (धार्थ). पुज, (अ), उ. 10. संयमने. नियमे // 5, 521 // 5. योजयति - ते, योजति वृष यंता सा२णी ने नियमे २॥छ. युत् (क) आ. 1 भासने. नासj, a5. योतते पिछे. युध, (अ) आ. 4. संग्रहारे. संप्रहारो हननम्. हनन 2j, 42j, अj, 4. युध्यते योधः यो पटेछ. युध्यते = जुन्झइ = ". युद्धम् = Y6. योधः =षो. योद्ध (a + ), आयुधम्, योधनः, 1 दुर्योधनः 2 सुयोधनः युए. (उ) प. 4. विमोहने. विमोहनं व्याकुलत्वम्. मार[४२j, मोह ५माधु, युप्यति मा ४२छे. युष्, (अ) प. 1. (सौ०) सेवने. सेपy, Arj. योषति सेपछे. 1 योषा, 2 योषित्, 3 योषिता (खी). युष्मत् = पु. यूष, (अ) प. 1. हिंसायाम्. ए. यूपति हणूछे. येष, (ज) आ. 1. प्रयत्ने. अद्योग-व्यापा२ ४२पो. येषते उद्योग छे. यौट, () प. 1. संबंधे. संबंधः श्लेषः. मग, मे, मग. योटति वधं __ वरः 52 वस्ने लेटेछ. यौड, (3) प. 1. संबंधे. मग, ने. योडति भणेछ. यौडति = जोडइ ___ = 3. रक, (अ) उ. 10. आस्वादने ग्रहणे च. 1 आस्वादनं जिया अवलेहः. 1 शिरापy, यार. 2 Asj, ले. राकयति - ते रब्बाम् रामने शिश छ. आराकयति धर्मम् धर्भने अहेछ. रक्ष, (अ) प. 1. पालने. पाम, राम,सायqj. रक्षति चोरात् धनम् योरथी बनने रामेछ. रक्षति = रक्खइ = थे. रक्षा = रक्खा = 205. रक्षितः = रक्खिओ = यो. 1 रक्षा, 2 रक्षणम् (पालन), 1 रक्षः (अस्), 2 राक्षसः (नि२॥५२). रक्षितव्यम् = रपिखअव्वं = // 5. 1 रक्ष्यम्, 2 रक्षणीयम् (2051aa योग्य), For Private And Personal Use Only

Page #149
144 धातुसंपह. रख, (अ) प. 1. गत्यर्थः. 4. रखति यछे. रख, (इ) प. 1. गत्यर्थः. w.. रंखति जयचे. रग, (ए. म्) प. 1. शंकायाम्. 241 ४२वी, संशय ४२वो. 2 ७२पुं, . रगति संशय 422. रगति साधुः खलेभ्यः साधु पलपु३षीया 2. रग, (इ) प. 1. गतो. rg. रंगति यछे. रंगः (ननिस्थान), रंगम् (सीसु), . रग, (अ) उ. 10. आस्वादने महणे च. माधु, शिशप. 2 सयु, यु. रागयति -- ते सारेछ. रघ (अ) उ. 10. आस्वादने. यार, शिशqj. राधयति -- ते. रब्बां करेण कुमार: पाल रामने हायको व्यारेछ. रघ, (इ) आ. 1. गत्यर्थः पुं. रंघते तयछ.. रघ, (इ) उ. 10. भाषाथै भासाथै च. 1 मोबा, 2 लास, 5. रंघ यति - ते मालेछ. रच, उ. 10. प्रतियले कृत्यां च. प्रतियनः संस्कारः 1 समार, सुधारj, 2, समुं४२y, पाधई 42. 2 25, 57, 42y, सा. रचयति दीपं पुत्री पुत्री पाने सारेछ. विरचयति लोकानीश्वरः ।वर सोने सृलेछ, णिविकल्पपक्षे रचति = रचइ = २ये. समारचति = समारयइ = सभारे. रचितम् = रचिअं = २२युं. विरचितम्. रचितव्यम् = रचिभव्यं = 225. रचना (421), रंज, (क) उ. 4. रागे. 1 प्रीति 425, स्ने ४२वी. 22. रजति - ते युवा युवती पावतामा प्रीति 22. रजति -- ते वस्त्रं रंगकारः गारो वखने रंगछे. रागः (1 प्रीति, 2221), अनुरागः (प्रीत), विरागः (मप्रीति), उपरागः (अ६५), रंगः (1.24 // 62, 2 नतन२७), रंगाजीवः (2), रंगकारः = ॥रो. रजकः (१२॥शे, 2 घो), 1 रागी, 2 अनु रागी (प्रीतिमान्), रागिणी (प्रीतिवाणी), विरागी (इन् + प्रीतिहीन), 'विरागिणी (1 प्रीतिरहित खी, 2 20155), वैरंगिकः (10), रंजनम् (27 // यन), 1 रक्तः, 2 अनुरक्तः (22). विरक्तः (3252), रक्तः = रत्तो = रातो. रंग्यः, रजतम् (35), रजनम् (66), महारजनम् (सुमो), For Private And Personal Use Only

Page #150
धातुसंग्रह. 145 1 रजनिः, 2 रजनी (रात्री), रजः (अस् + 1 घणय, 2 खी२०४, 3 20 Y), रजस्वला, रजोमूर्तिः (प्रम१), रंजनी (जी), पंचरंगी =550ii. रंज (अ) उ. 4. रागे. 1 प्रीति४२वी, 2 35. रज्यति-ते परमेश्वरे भक्तः ५२में वरने विष न प्रीतिरेछ.. रज्यति-ते वस्त्रं रंगकारः 2 // / पखने गेछ. रक्तः, अनुरक्तः, विरक्तः, रागः, अनुरागः, विरागः, रजक, रजकी, रंगः. रद, (अ) प. 1. परिभाषणे. 1 मोलयु, 2 ४५ोवो. रटति रामम् ।मने मोलछ. रटति = रटइ = 24 रटणम् = 2853. रामरटणम्. रठ (अ) प. 1 परिभाषणे. 1 मोस. 2. यो. रठति मोरछे. रण (अ. म.) प. 1. गतो. 4. रणति यछ. गौ-रणयति. रणः. रण (अ) प. 1. शब्दार्थः. 2106 ४२वो. रणति 2 / 06 427. 1 रणः, 2 रणकः __ = रणको (ना). रणत्कारः =254. रणम् (56). रद (अ) प. 1. विलेखने. विलेखनं भेदनम्. पोहयु, मे, मे, मे. रदति भुवं भूदारः मुंड मुने मोहेछ. रदनम् (मेन), 1 रदनः, 2 रदः (1). र, (अ) प. 4. हिंसासराद्धयोः. संराद्धिः पाक. 1 6 पुं. 2 राध, रयति पशु हिंसक हिंस५ ५शुने हजे. रध्यति ओदनं पाचकः सोमो लात ने शवछ. णो-रंधयति. रंधनम्, 1 राधः, 2 विराधः, 3 विराधना (हिंसा). रप, (अ) प. 1. व्यक्तायां वाचि. 254 --258 पोसयुं. रपति सत्यं साधुः सा 5 सायुं मोलछ. रिपुः (1). रफ (अ) प. गतौ वधे च. 1 4, 2 6. रफति जय इ०. रफः (15). रफ (इ) प. 1. गतौ वधे च. 1 vj, 26. रंफति M49. रंफः (15). रब् (इ) आ. 1. शब्दे. 26 ४२वो. रंबते 246 422. करंबः (दहिसायुमो), हेरंबः (१५५ति). रम, (अ) आ. 1. रामस्ये. रामस्यमपक्रमः. 1 मा मयु. आरंभते भामेछ. आरंभते = आरंभइ = मारले. आरंभः, संरंभः (ओ), आरंभकः, रंभा (45), आरंभणम्, रमसः (41), समारंभः, सुरभिः (सु५), आरब्धः, प्रारब्धः. 19 For Private And Personal Use Only

Page #151
146 धातुसंग्रह. रम, (इ) आ. 1. शब्दे 2186 ४२वो. रंभते 2156 422. रंभा (314), करंभः (हिसायुमा). रम, (अ) आ. 1. क्रीडायाम्. २मधु, मेस. रमते वृंदावने कृष्णः पनमा 4025 22. रमते = रमइ = 2. विरमति = विरमइ = विभे. रामः (1 551, 2 ५२शुराम, 3. ६।२।२थि राम). 1 रमणी, 2 रामा, 3 रमणा (खी), रमणः (खीनो घgl), रमा (सक्षमी), 1 रम्यः, 2 रमणीयम् (मनोह२). रतिः (1 प्रेम, 2 मखी), 1 विरतिः, 2 विरामः (ओ), 1 उपरतिः, 2 उपरामः (निवृत्ति), आरामः (७५वन, 4151), स्तंबेरमः (eal), रथः, रतः (प्रीतिभान्). विरतः, सुरतः (65), सुरतम् (भैथुन), रमणम् (२मत), रय, (अ) आ. 1. गती. पुं. रयते जयछे. रयः (11), रव, (इ) प. 1. गत्यर्थः. rg. रण्वति जयछे. रश, (अ) प. 1. (सौ०) स्वमे. u. रशति येथे. रशना (say), रस, (अ) प. 1. शब्दे. 2006 ४२वी. रसति 2156 ४२छे. रस, उ. 10. आस्वादनस्नेहनयोः. 1 यार, शिरापर्यु. 2 मा 42j, auj. रसयति- ते रसोला रसिकः २मियो श्री ने शिरापेछ. रसयति-ते धरणी मेवः भव // 27 // ने साणे. रसः (1 शृंगा। नप रस, 2 मधुरा७ि २स, प्रीति, 4 शरीनो प्रयम धातु, पारी), रसा (Y2वी), 1 रसना, 2 रसनम्, 3 रसज्ञा (viot), रसवती = २सो/. रसवती (२सोई), रसातलम् (पाताण), रसालः (मी), रसाला (हिनो श्री५). रह, (अ) प. 1. त्यागे. 16/j, छोऽयुं. रहति गृहं विरक्तः वि२४१ धरने त नेछ. राहुः (नव भांनो मे प्रह), रह: (स् + Wiत स्वय), विरहः (वियोग). रहित: (हान), विरहितः (वि ), विरहिणी (विनेगवाणी खी), विरही (qiall), रहस्यम् (मेत येj). रह, (इ) प. 1. गतो. पुं. रहति लय. रह: (स् + 3). रह, (अ, म्) उ. 10. त्यागे. तापुं, छो. रहयति--ते गेहं विरागी 1i0 // घरने तनेछ. णौ- विरहयति तन्छे . For Private And Personal Use Only

Page #152
धातुसंग्रह. 147 रह, उ. 10. त्यागे. ता. रहयति-ते तनेछ. विरह: (विजय), विरहित: (वि ). रह, (इ) उ. 10. भाषाथै भासार्थं च. 1 मोर, 25g. रंहयति-ते .. मोदछ इ०. रा, प. 2. दाने. हे, माप. राति धनं विप्राय विप्रने धन छ. राका (1 पूर्ण चंद्रयुत पूर्णिमा, 2 २०४७सा 3-), 1 रात्रिः, 2 रात्री = 2 ती = शत्य. राख, (ऋ) प. 1. शोषणालमर्थयो.. 164aa, 24, २५एं ययु, पूर्ण 42j राखति यछे. राघ, (अ) आ. 1. सामर्थ्य. समर्थ थे. राघते युद्धाय वीरः शूरो युद्धने - ર્થે સમર્થ થાય છે. राज, (*) उ. 1. दीप्ती. ही५, . राजति-ते राजा 20 पछ. राजति = राजइ = |ले. विराजते = विराजइ = पिराने. 1 राट् (ज+ नृ५), राजा (अन् + 1 5, 2 यंद्र), राजन्यः (क्षत्रिय), 1 राजकम्, 2 रा. जन्यकम् (क्षत्रियस). राज-वान् (वत् + सा२॥ २॥Mनो 23), राजराजः (42). राष्ट्रम् (62), राजादन: (1 यारोजीनुं आई, 2 २१यर्नु आ3), राजादन.- रायाअणो = 215. राजिका (24). राध, (अ) प. 4. वृद्धौ. अकर्मकोयम्. 15. राध्यति वर्द्धत इत्यर्थः छे. राध, (अ) प. 5. संसिद्धौ. संसिद्धिः फलनिष्पत्तिः. 31 संपन्न 42, राध, 55g, सी. रानोति ओदनं पाचक: 2 // यो लात ने पिछे. राधोति = रांधइ = 2i आराध्नोति परमेश्वरं भक्तः. मस्त परमेश्वरले माघेछ. आरानोति = आराधइ = माराधे. विरानोति पशुं पशुनेहरोंछे. विराभोति = विराधइ = विरा. अपरानोति गुरुं गुरुने मेछे. 1 राद्धिः, 2 संसद्धिः, 3 राधनम् = rj (), राधा ( विमा नक्षत्र), राधः (१२॥५भास), राद्ध: (संपन्न), राद्धांत: (सिक्षांत), आराधनम्, अपराधः, अपराधी, विराधना (हिंसा), अनुराधा (नक्षत्रविशेष). राम, (ऋ) आ. 1. शब्द. 2256 425o. रासते 2106 422. रासः, रासकः= रासो रासभः (मधे). For Private And Personal Use Only

Page #153
Achar 148 धातुसंग्रह. रि, प. 5. हिंसायाम्. 6. रिणोति पशु हिंसक हिंस पशुगे होछ. रि, प. 6. गती. 4. रियति जयछ. रयः (21). रिख, (अ) प. 1. गत्यर्थः. पुं. रेखति यछे. रेखा =25. रिग, (इ) प. 1. गत्यर्थ.. पुं. रिंगति 4. रिंगणम् (1 धाथि 24 सन, 2 हायपणे पालतुं व्याख), रिंगितम्, aai (इन्), रिंगः (ति). रिच, (ई, र) उ. 7. विरेचने. विरेचनं निःसारणम्. लघु, माली 42j रिणक्ति-रिक्ते घटम् 5 // // 17. रेचः, रेचकः रिक्तः. (लो), रिक्थम् (11). रिच, (अ) उ. 10. वियोजनसंपर्चनयोः. 1 555 42, 2 भित्र ४२पुं. रेच. यति-ते, रेचति पृथ६ 422. विरेचनम्. रिक्तम् (rj), रिफ्. (अ) प. 6. कत्थनयुद्धनिंदाहिंसादानेषु. 1 स्तुति ४२वी, 2 यु६४२y, ___ ii, 4 65, 5 हान हे. रिफति तपेशे. रेफम् (निंद्य), रिख, (इ) प. 1. गत्यर्थः. 4. रिवति 42. रिश, (अ) प. 6. हिंसायाम. 65. रिशति हो रिष, (अ) प. 1. हिंसायाम्. पुं. रेषति हजे. रिष्टम (१.४८याशु, 2 25 भंगस). 1 रिक्षा. लत्वे 2 लिक्षा = लिक्खा = सी. .. रिष् (अ) प. 4. हिंसायाम्. j, रिष्यति हणे. रेषणम् (6AI). रिह, (अ) प. 6 . कत्थनयुद्धनिंदाहिंसादानेषु. १२तुति ४२वी, Aaj, 2 यु६ 42j, 3 Pirg, 4 6, 53. रिहति स्तपेछ. रीढा (मना). री, (ओ, ङ) आ. 4. खवणे 42, 21. रीयते जलं करकात् ४रुवामाथी 45 अरे. रेणुः (धूय), रेपः (44). री, प. 9. गतिरेषणयोः. रेषणं हिंसा वृकशब्दश्च. 14, 25, 3 वन तरानु नपुं. रिणाति भयछे इ०. राणम् अरेस, रू, (ङ) आ 1. गतिरेषणयोः रेषणं हिंसा वृकशब्दश्च. 14. 2 6. 3 41 दूत मस. रवते जयछे. रु, प. 2. शब्द. 2106 ४२वो. रौति 2 / 5-6 ४२ॐ रवः (2054), रुरुः (विशेष). पुरूरवाः (वस् + 213 14 ), मयूरः = मोरो = भोर. रुंडः == (57), रुमा (पारोसागर). For Private And Personal Use Only

Page #154
149 धातुसंग्रह. रुच, (अ) आ. 1. दिप्ती अभिप्रीती च. अभिपीतिरभिलाषः 1 5j, 2 रुय. रोचते मैत्राय दधि भैत्रने हि स्न्येछ. रोच्यम्, रुचिः (1 ziति, 2(824, 3 शोमा, 447) रोचनम्. रुचितः (मापेस), रोचनः (45), रोचनी (धो नशोत२), रोचिष्णुः (तिभान्) विरोचनः / (सूर्य, 2 दानव). रोचना (गोपित्त, गोरीयन). रुक्मम् (सोनु), 1 रुच्यः, 2 रुचिरः, (२यि४२) रुक्मिणी (404ii वी), रोचिः (स् + 4 / 25), वसुरोचिः (माहित्य). रुज, (ओ) प. 6. भंगे. पीयु, मास, रुजति रोगः चोरम् योरने रोगन छ. रोगः, रुजा, रुक्मम् (सोनु). रुज (अ) उ. 10. हिंसायाम. 65j रोजयति-ते हो. रोगः. रुज (अ) आ. 1. प्रतीपाते दिप्तीच. 1 रोj, पार्छ 6s, पापुं. रोटते रोणे. रोटते == रोडइ = शेणे. रुट, (इ) प. 1. स्तेये. , यो२. रुंटति सुंछे. रुट, (अ) उ. 10. रोषे. रास ४२वी. रोटयति-ते 24 ४३छे. रुद, (अ) उ. भासाथै भाषार्थे च. 1 योरपुं, 25j. रोटयति-ते मोलछे. रुत्, (अ) आ. प्रतीघाते. शेणपुं, मसण. रोठते रोजेछ. रुद, (अ) प. 1. उपघाते. 57sj, शेऽयं, पण. रोठति कलिर्धर्मम् धर्म लिने 57 उछ. रुत्, (इ) प. 1. स्तेये. योरपुं. रुंठति यो२२. रुद. (इ) प. 1. गती. पुं. रुंठति भयछे. रुड, (इ) प. 1. स्तेये. योरपुं. रुंडति योरेछ. रुद्, (इर्) प. 2. अश्रुविमोचने. 27j, रोदिति 27. रोदिति = रडइ = 23. रोदनम्, रोदितः = रडिओ = २७यो. रुद्रः, आरोदनम् (मा२७). रुध् (अ) आ. 4. कामे. कामइच्छा. अयमनुपूर्वः. अनुरुध्यते गोपी कृष्णम् गो / 4. अने छे. अनुरोधः (मनुसता). रुध, (ई र) उ. 7. आवरणे. आवरणं व्यापित्वम्. 1 प्या५g, aisy, 1 वा. रुणद्धि, रुंद्धे व्यापछे. सुद्धे = रुंधइ = . रोधः, विरोधः (वै२), उपरोधः, रुधिरम् (1 सोडी, 2). 1 रुद्धः, 2 उपरुद्धः, संरुद्धः (वेष्टित, वीरस). विरुद्धः (स्पेसो). 1 रोधः (स), 2 रोधः (ता२). For Private And Personal Use Only

Page #155
150 धातुसंग्रह. रुप, (उ) प. 4. विमोहने. विमोहनं व्याकुलीकरणम्. व्याय 42. रुप्यति प्यार 42. रुप्यम् = रुप्प = 6y. (1 रूY, 2 रुपैयो). रुश, (अ) प. 6. हिंसायाम्. रुशति हणुछ. रोशः (हिसा) रुश, (इ) उ. 10. भाषाथै भासाथै च. 1 मोसयुं, 2 5. रुंशयति-ते, रंशति भोलछे इ०. रुष, (अ) प. 1. हिंसायाम्. पुं. रोषति होछ. रोषनम् = रोसन (हिंसा). रुष, (अ) 4. रोखे हिंसायां च. 15j, 2 रीसाधू. 3 6. रुष्यति अपेछ. रोषः (5), रुष्टः= रुहो = डी. रोषण: (ोधी), रुट (ष् + ओ५). रुष, (अ) उ. 10. रोषे. ओ५. रोषयति-ते पिछे. रोषः. रुष्ट == रुठो = ठो. रुह, (अ) प. 1. बीजजन्मनि प्रादुर्भावे च. बीजजन्मांकुरोत्पत्तिः. 17nj, 5 गो-उसो स्टयो, 2 154. रोहति बीजं क्षेत्रे अतभा जगेछ. 1 रोहः, 2 प्ररोह: (सं.), 1 रोम-लत्वे 2 लोम (अन् + पाण), 1 रुहः, 2 रोहिः, 3 रोहितः (भृग), प्ररुहः, आरोह:, रूढः (1 ग्रेस, 255), आरूढः (45), 1 रोहित:--लत्वे 2 लोहित: (1 मृगविशेष, 2 सास२), रोहिणी (14, 2 नक्षत्रवि०), रोहिषम् ( तृति ), विरुत् (वि. साश्वती वली), आरोहणम् (51), अवरोहणम् (उता२). रूक्ष, उ. 10. पारुष्ये. ४ोर- ५-मो. रूक्षयति-ते बj थायछे. 1 रूक्षः-लवे 2 लक्ष:= लुक्खो = पो. 1 रूक्षा, 2 लूक्षा = लुक्खा = वली. 1 रूक्षम्, 2 लक्षम् = लुक्खं = मुं. रूप, उ. 10. रूपक्रियायाम्. राजमुद्रादिरूपस्य करणं वा रूपस्य दर्शनं रूपक्रिया. १२मुद्रादिरू५ 42j-3, 2 65 ने, निहाण. रूपयति-ते 205 ४२छ, 2053 मेछ. रूपम् (1 सौप्य, 2 मावृति, 3 शुभादि 205), रूपकम्, निरूपणम्, निरूपणा, निरूपितम् (पायु). . रूप, (अ) प. 1. भूषायाम्. रोनावयु, पाव. रूपति शरीरमलंकारेण नारी नारी 253 21602 शोभायेछे. रूषितम् (भूषित), रूषणम् (भूषण). For Private And Personal Use Only

Page #156
Achar धातुसंग्रह. 151 रेक, (ऋ) आ. 1. शंकायाम्. शंका त्रासोवितर्कश्च. 1 , 72\, 2 संशय ४२यो, वितई ४२वी. रेकते २छे. रेखा, प. 11. श्लाघासादनयोः. 1 5 , २तपयु, 2 52 42j, Hisg. रेखायति स्वछ. रेखा. रेज, (अ) आ. 1. दीप्ती. 15, 214, शोनपुं. रेजते, विरेजते होछे. रेद, (*) उ. 1. परिभाषणे. 1 मोरयु, 2405 यो. रेटति-ते मोसछे इ०. रेप, (3) आ. 1. गती. पुं. रेपते जयचे. रेम, (अ) आ. 1. शब्द. 2106 ४२वो. रेभते 2 / 06 422. विरिब्धः (12). रेव, () आ. 1. गतौ तिगतौ च. फुतिभिर्गतिः प्लतिगति.. 14, 2 6 air. रेवते यछ इ०. रेवा (नर्मा), रेवंतः (अर्यपुत्र), रेवती (1 न. क्षत्र, 2 ११नी खी), रेवतीरमणः (मलव).. रेष, (क) आ. 1. अव्यक्ते शब्दे. अयं वृकशब्दे. १Y-नतानु लमg. रेषते वृक: 12 नसे. 1 रेषणम्, 2 रेषा (परुनो 2 / 06). है, प. 1. शब्दे. 2106 ४२वो. रायति 204 रेछे. रोड, (3) प. 1. उन्मादे. उन्मादश्चित्तविभ्रमः- 1 तिम, वित्त 5 सj, गणी पसवी, गाय. रोडति ओ थायछे. रोद, (ऋ) प. 1. अनादरे. मनायुं. रोटति मनाछे. रोड्, (ऋ) प. 1. अनादरे. मना२पुं. रोडति मनाइरे. लक, (अ) उ. 10. आस्वादने ग्रहणे च. 1 न्या५g, , शिरापर्यु, 22 j, अj. लाकयति रसाला नरः न२ श्रीउने सारेछ. आलाकयति धर्म जनः धर्मने पहेछ। लक्ष, (अ) अ. 10 आलोचने. ५१सोन 42, 5, मालप, fielm j. लक्षयते रूपम् रूपने अछे लक्षित: = लक्खिओ = सध्यो, (यो). अवलक्षितः = अवलक्खिओ =मोल यो. लक्ष, (अ) उ. 10. दर्शनांकनयोः अंकनं चिन्हम्. 1 , हेमयु, 2 (4-6 : , Aej, लक्षयति-ते मेछ. लक्ष्यम्, लक्षणम्, लक्षणा, लक्ष्मीः , ला. क्षा = लवरवा = साम. लख, (अ) प. 1. गत्यर्थः. . लखति नयछे. For Private And Personal Use Only

Page #157
152 धातुसंग्रह. लख, (इ) प. 1. गत्यर्थः. 4. लखति नय. लग, (ए. म.) प. 1. संगे. भग. लगति समुद्रं नदी नही समुद्र भणे. हे० णौ-लगयति भगवछे. लमः = लग्गो = लागो (सत). लगितः = लगिओ= ५२यो = (मल्यो), लमम् (1 मेषा 12 ॥शिनो 665). लगुडः= (67, sit). लग, (इ) प. 1. गत्यर्थः. पु. लंगति 4. लांगलम् (65), लांगूलम् लग, (अ) उ. 10. आस्वादने. याyि, rug, शि॥१. लागयति-ते क्षिप्रां नरः 2 क्षिप्रा ने याछि. लघ, (इ) प. 1. शोषणे अल्पीभावे च 1. सु, ओय, २यो यj, भ६५ थपु. लंघति सुजय इ०. उलंघति = ओलंगइ = मोलगे. लंघनम्, उल्लंघनम्. उल्लंषितम्-ओलंगिअं = मोसंधु.उलंधितः =ओलंगिओ = भोग्यो. लघ, (इ) आ. 1. गत्यर्थे भोजननिवृत्तौ च. 14, 2 सांध. लंघते यछ, लांबछे. लंघते = लंघई = साधे. लंघनम्, उल्लंघनम्. लघ, (इ) उ. १०.भाषार्थे भासाथै च- 1 मास, 25, नासपु. लंघयति-ते, ___ लंधति भोलो इ०. लच्छ, (अ) प. 1. लक्षणे. यि-६ ४२पु. लच्छति ग्रहं दात्रेण ॥१२॥को ५२ने मंछ. लच्छनम्. लज, (अ) प. 1. भर्जने. शेxj, मुंrg. लजति रो छ. लाजाः (अक्षत). लज, (इ) प. 1. भर्जने. शे:पु. लंजति रोछे. लज, (ओ ई) आ. 6. नीडे. पा.पु. लजते = लजई = साजे. लज, (अ) उ. 10. अपवारणे. ढij. लाजयति-ते छ. लाजाः (मक्षत). लन, उ. 10. प्रकाशने. ४ास. लजयति-ते विद्या विमः विप्र विधाने 4aa सेछ. लज, (इ) उ. 10. हिंसाबलादाननिकेतनेषु. 16, 2 55 42j, 3 अj, ले. लंजयति-ते, लंजति हणुछ इ०. लज, (इ) उ. 10. प्रकाशने. ४ासपु. लंजयति-ते, लंजापयति-ते थे. For Private And Personal Use Only

Page #158
153 धातुसंग्रह. लज, (इ) उ. 10. भाषाथै भासाथै च. 1 योदयु, 2 .5j. लंजयति - ते, लंजति सिले. लट्, (अ) प. 1. बाल्ये. बाल्यं बालक्रिया. पासपाj 42j, सनी ? मोय. लटति लोकः स्वार्थ यो स्वार्थ ने विष मासनीपैठ 422. लाटः, कुलटा, लटः, लटक, लाटकः, लटा (४सुंणी), लड्, (अ) प. 1. विलासे. २मपु. लडति, लखे ललति २मेछ. उल्ललति = उल्ललइ = असणे. णौ - लाडयति. लत्वे- लालयति पुत्रम् पुत्रने लावछ. 1 लडना, लत्वे 2 ललना (खी), लाडः = खाडी (52), लाडी (14), लालना, उपलालना, लालितः. लाला = साथ. लड्, (अम्. ) प. 1. जिव्होन्मयने. 1 जिव्हायाः उन्मथनं ज्ञापनम् 07 Menii. णौ - लड़यति जिव्हां कक्करः जिव्हां ज्ञापयतीत्यर्थः 01 - पेछ. 2 जिव्हया उन्मथनम् अनय पार्थ यावा. ल डयति जिव्हया जिव्हया पदार्थातरं ज्ञापयतीत्यर्थः ७मय पार्थ पिछे. 3 जिव्हाच उन्मथ नं चेति समाहारद्वंद्वः जिव्हा शब्देन तद्वयापारः. ने न्यायपy. लडयति दधि हि याछि. 4 उन्मथने नाशे लडयति शत्रुम शत्रने होछे. लाला (साण). लड, (अ) उ. 10. उपसेवायाम. स्नेहपूर्विका सेवा उपसेवा. स्ने 42 सेपy, ५qयु, २मा. लाडयति -ते पुत्रम्. लखे लालयति - ते छे. उपलालयति २भाडेछ. उल्लालयति = उल्लालह = अखाणे. उन्नामयतीत्यर्थः नमावळे. लड्, (इ) उ. 10. भाषार्थे भासाथै च. 1 मोस, 2 . लंडयति -- ते पोलछे इ०. लड्, (ओ. इ) उ. 10. उत्क्षेपणे. ईथे 34, सोयं. लंडयति - ते, लंडति मोसं. लत्, (अ) प. 1. (सौ०) घाते. घावो. लतति धारेछे. लता. लप्, (अ) प. 1. व्यक्तायां वावि- 254 मोस. लपति मोलछे. लपनम् (45), आलापः (52252. 1 / 55), अनुलापः (पारंवार लाष५), मलापः 20 For Private And Personal Use Only

Page #159
धातुसंग्रह. (अनर्थ पयन), विलापः (441), अपलापः (संतागुं), सुमलापः (सुपयन), लपितम् (भाषा). लब, (इ) आ. 1. शब्दे अवासने च. 1 2006 ४२वो. 2 557, गिला. लंबते शाखायां शाखामृगः पानरो अणे ािय. आलंबते, अवलंबते. लंबः, लंबनम्, आलंबनम् (धा२.५), अवलंबनम्, अवलंबः, विलंबा, निरालंबः, लं. बिका (IMool), 1 अलाबूः, 2 अलाबुः (तुपी), अलंबुसा (मे 2 // 4). लभ, (डु, अष्) आ. 1. प्राप्ती. पाम. लभते धनं नरः न२ धनने पछि . लाभः = लाहो = सावो. लाभनम् = लाहणम = सायं 1 लब्धिः, 2 उपलब्धिः (प्रालि), सुलभम्, दुर्लभम्, उपलभः (मनु०१), लभ्यम्, लिप्सुः (सोली), लिप्सा (ii). लय, (अ) आ. 1. गती. पु. लयते नयछे. लयः (ति). ल, (अ) प. 1. गती. पु. लर्बति लयछे. लल, (अ) प. 1. विलासे. मे, २भपु. ललति २मेछ. ललना (सी), __ लालनम्, ललनम् (श्रीस). लल्, (अ) आ. 10. ईप्सायाम्. 4/-7. लालयते ४/छे. लालः, कुलालः (दुना२), ललना (खी), लालसा (सालय), ललितः (सु८२), लालना. लश, (अ) उ. 10. कौशल्ये. शण थj. लाशयति - ते इराण यायचे. लए, (अ) उ. 1. कांती. कांतिरिच्छा. 427. लष्यति-ते, लषति-ते थे. अभिलाषः (4-71), अभिलाषा (इन् + (2), लशुनम् = सस. लस्, (अ) प. 1. श्लेषणक्रीडनयोः. 1 मग, मेह, 2 २म, मेसपु. लसति भणे. विलसति रमेछे. विलासः (421), विलासी (न्), लसः (मगरो), अलस: (मास), लास्यम (नत्य), लाक्षा = लक्खा = सा५. लस्तकः (धनुषवये आलवानुं स्थान), उल्लास:- GAIस. लस, (अ) उ. 10. शिल्पयोगे. क्रियाकौशलं शिल्पम्. शि६५ 42. लास यति-ते नटी नटी नायेके. लास्यम् (नृत्य). लस्ज, (ओई) आ. 6. ब्रीडे. सातपु. लज्जते नवोढा नयो ढा मालछे. लज्जा = सानलज्जित:- लज्जिओ = सान्यो. For Private And Personal Use Only

Page #160
धातुसंग्रह ला, प. 2. आदाने. अ, ले. लाति धनं धन लेछ. बहुलम् = बहुलं = मोहो. लंचा = सांय. लता (पक्षी), पित्तलम् = पातय. लानम् = ला णम् = सायं. लाख, (3) प. 1, शोषणालमर्थयो.. 1 शोषण 42, 2 पूर्ण 42. लाखति શેષણ કરે છે. लाघ्, () आ. 1. सामर्थ्य. समर्थ 5j, २॥तिवान् ययु. लाघते समय था यथे. उल्लापः (नारोग). लाछ, (इ) प. 1. लक्षणे. यि-६ ४२पुं. लांछति थि- 422. लांछनम्, लां__ छित: (AED). लाज, (अ) प. 1. भर्सने च. चादर्जने. 1 ति२५७१२ ४२वो, वि२, 2 से.. मुं. लाजति ति२२७।२ ४२छे इ०. लाज, (इ) प. 1. भर्सने च. चागर्जने. 5 ति२२४।२ ४२वो, घिसार, 2 से, मुं-पु. लांजति ति२२४१२ 427, 30. लाट, प. 11. जीवने. 4. लाट्यति 71. लाटः (श). लाम, उ. 10. प्रेरणे. प्रेरपुं. लाभयति-ते प्रेरे. लाभः (प्रे२६). लिख, (अ) प. 6. अक्षरविन्यासे. सम. लिखति पुस्तकं लेखकः पहिलो - पुसत समेछ. लेखः, 1 लिखः, 2 लिखकः (थितारी), लेखनम्. लेखनी = लेखणी = 555. लेखकः. लिग, (इ) प. 1. गत्यर्थः . लिंगति 4. आलिंगति = आलिंगइ = भासिंगे. आलिंगनम् (भणā). लिग, (इ) उ. 10. चित्रीकरणे. सातपुं. लिंगयति-ते, लिंगति भित्ति चित्र कार: सातारो नात्य यातरेछ. लिंगम् (मिन्द). लिट, प. 11. अल्पकुत्सनयो.. 1 थोडे ययु, 2565 ५j-४२युं, 2 नि. लिट्य ति म८५ यायचे इ०. लिए, (4) उ. 6. उपदेहे. उपदेहोवृद्धिः. १२युं, लिं५. लिपति -- ते लिं. पछे. लेपः, उपलेपः, लेपनम् = सिं५. अनुलेपः, अनुलेपनम्, लिप्त:, लेप्ता (a + सिंपना२), लिंप:. लिश, (अ) आ. 4. अल्पीभावे. मोर्छ , थोडं थj. लिश्यते देहोरोगेन रोगे? थोडे थायछ. लिष्ट: (थोडं थयेस), लेश: (मह५), लेष्टुः (5). For Private And Personal Use Only

Page #161
156 धातुसंग्रह. लिश, (अ) प. 6. गतो. नपुं. लिशति जयचे. लेशः (44). लिह, (अ) उ. 2. आस्वादने. या, याम. लेटि, लोटे गुडं बाल: माल गोगने याटेछ. 1 लेहः, 2 अवलेहः, 3 आलेहः (माटो), जिव्हा = जिम्मा = 91. वहलिहः (मापसो), अभ्रलिहः (वायु)... लो, (ओ. ड्.) आ. 4. श्लेषणे. मग, गुथपुं, लेट. व्योरपु. लीयते पति नारी नारी पतीने भणे. लीनः (भणेस), लयः, प्रलयः, विलयः, 1 निलयः, 2 आलयः (32), लीला ( 21). ली, प. 9. श्लेषणे. मग, ले, योg. लिनाति पति नारी // ५९॥ने लठे. लीनः (मस), लीनिः (मला), लयः, प्रलयः, विलयः. ली. उ. 10 द्रवीकरणे. मोगा. लाययति-ते, लयति घृतं वन्हिना होता. होता हिडे धागे मोगाणे, आलीनम् (414) लुंच, (अ) प. अपनयने. अपनयनमपलापः. संताs, छपा१j, 44. लुचति સંતાડે છે लुज, (इ) उ. 10 भाषार्थ भासाथै च. 1 भोपयु, 2 5. लुंजयति-ते, लुजति मोलछे इ०. लुन, (इ) उ. 10. हिंसाबलादाननिकेतनेषु. 1 64, 2 55 42. 3 2j, j, 4 52 42, १स. लुंजयति-ते, लुंजति ऐछे इ०. लुद, (अ) आ. 1. प्रतीपाते. रोगापुं, रोग, लोटपुं, मालोर. लोटते भूमी गर्दभः गो मुभि 052 सामोरे . लोटते = लोटइ = लाट आलोटते = आलोटइ = मालाटे. लुद, (अ) प. 1. विलोडने. सोपयु, मयन 42, शेणपुं. लोटति सोपछे. ___ लोटनम् (लो). लट्, (इ) प. 1. स्तेये. jj, योरपु. लुंटति धनं चोर: योर धन सुरेछ. लुंटति = लुंटइ = सुं2. लुटिः = लुटि = j24. लुटाकः (सुटनारो), लुटनम्. लट, (अ) प. 4. विलोडने. पापy, शेणपुं, परोणपु. लुट्यति पोरछे. लुट, (अ) प. 6. संश्लेषणे. भण. न्योटले; अपु. लुटति पति नारी नारी पतिने भणछे. लोटः (1). For Private And Personal Use Only

Page #162
Achar धातुसंग्रह. 157 लुट, (अ) उ. भाषार्थे भासाथै च. 1 मोल 2 5. लोटयति-ते, लोटति भोलछे इ०. लुंद, (अ) उ. 10. स्तेथे अनादरेच. 1 सुंघु, योरपुं, 2 मना६२ ४२वो. लुटयति-ते खु. लुटनम्, लुटिः= लुटि = 24. लुटाकः (भोर), लुटाको. लुट, (अ) आ. 1. प्रताघाते रोपा, रोग, लो2, भालोटपु. लोठते भूमी ग र्दभः सजो मुभि७५२ मादोरेछ. 1 लोठनम्, 2 लुटितम् (मालोर). लुद, (अ) प. 1. उपघाते 577, भा. लोठति कलिर्धर्मम्. अलि धर्मने पछाउछ. लह, (अ) प.६. लोठने श्लेषणे च. 1 भादोश्यु, शेणापु, शेणपुं 2 मण, भण. लुठति मालोटेछ. इ०. लुत्, (इ) प. 1. स्तेये. लुं यो२. लुंठति लुटेछ. लुट, (इ) प. 1. गती. .. लुंठति // 42. लुत्, (इ) प. 1. आलस्ये प्रतीपाते च. 1 मास 42. 2 रोग, रोगा. लुंठति रोगेछ. लुड, (अ) प. 1. विलोडने. विलोडनं मंथः पदोपर्यु लोडति पदोपछे. विलोड___ति = विलोडइ = पसोपे. लोडनम्, विलोडनम्. लुड्, (इ) प. 1. स्तेये. योरपुं. लुंडति योरेछ. लुंडः = सुंओ. लुड, (अ) प. 6. संश्लेषणे संवरणे च. 1 भणपुं, लण, 42 ढांz, मोछ।ऽयुं, लुडति भणे इ. लुथ, (इ) प. 1. हिंसासक्लेशनयोः 164 2 पीउ, नपुं. लुथति शत्रु / नेहरोछे. लुए, (उ) प. 4. विमोहने. माणु 42, लुप्यति मा ४२छे. लुप्, (ल) उ. 6. छेदने. छे. लुंपति-ते काष्ठं वर्द्धकि भूता२ आ४ने छछ. लुप्तः,लोपः, लोत्रम् (योरी धन), इंद्रलुप्तकम् (524), लोपाकः (j4). लुन्, (इ) प. 1. अदने. पीs, नई लुबति पीछे. लुबिः = . लुब्, (इ) उ. 10. अदर्शने अर्दने च. 1 नप, नपुं. 2 पीsj, As. लुंबयति-ते, लुबति नथापितो. लुबिः = द्रूप. For Private And Personal Use Only

Page #163
Ah Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir धातुसंग्रह. लुभ (अ) प. 1. गाय, गामाकांक्षा. 427, दोन ४२वो. लुभ्यति पुत्रं नारी नारी पुत्रने छेछ. लोभः, लोभी, लुब्धः, प्रलुब्धः, लुब्धकः (पा२८1) लुभ, (अ) प. 6. विमोहने. भाj 42U. लुभति मा 22. लुब्धःः लुल (अ) प. 1. (सौ०) विमर्दै. मधु, भ७. लोलति भाछे. लुलायः. __ (पाओ), लुलितम् (पित), लोलम् (555). लुए, (अ) प. 1. स्तेये हिंसायां च. 1 योj, 2 65. लोषति योरेछ, हछे. लुह, (अ) प. 1. (सौ०) मोहे. भोयु, भोट ४२वो, मोह ५मा पु. लोहति मोह 2. लोहलः (तोतलो). लू, (3) उ. 9. छेदने. छ. लुनाति-लुनीते थे. लवित्रम् (दातर), लव नम् ( न), लोम (न् + ). लवणः = लोणम् == शु. लवकः (छत्ता), लावः (मे४५४५), लवाणकः (15), लवानकम् (112), लूता (शेणियो), लविः (2) लूप, (अ) प. 1. स्तेये भूषायां च. 1 यो२\, 2 शानाव. लूषति न्योरेछ. लूए, (अ) उ.१०. स्तेये हिंसायां च. 1 यो२, 2 हुए. लूषयति-ते मारेछ इ०. लेख, प. 11. स्खलने. 57. लेख्यति पहे. लेखा, प. 11. स्खलने विलासे च. 1 57, 2 2 म. लेखायति 5. नेट, प. 11. पोत्ये पूर्वभावे स्वमे दीप्तौ च. 1 धूत, धूत।, 4250, 2 पूर्व ययु, पोडेसुंय, पूर्वता४२वी, 3 धयु, निद्रा४२वी, 4 थी. लेट्यति धते, इ०. लेप्, () आ. 1. गतौ शब्दे च. 14, 2006 42. लेपते जय इ०. लेपः लेला, प. 11. दीप्ती. 15j, यम. लेलायति शीपेछ. लेला (नि.) लोक्, () आ. 1. दर्शने. पुं. लोकते पेछे. लोकः (61), आलोकः (प्र 4 / 21), अवलोकनम्, विलोकनम्. लोक, (2) उ. 10. भाषार्थे भासाथै च. 1 मोर, 25, Anj, लोकयति-ते, विलोकयति-ते सोलछे. लोकः, आलोकः (125). For Private And Personal Use Only

Page #164
159 धातुसंग्रह. लोच, (ऋ) आ. 1. दर्शने , मलोचते गुवछे. 1 लोचनम, 2 विलो चनम् (1 नेत्र, २६शन). आलोचनम्, पर्यालोनम्, लोचकम् (खाना भायार्नु वख, मायलो. लोच, (3) उ. 10. भाषार्थे भासाथै च. मोस, 2 सीपयु. लोचयति-ते, आलोचयति-ते सोलछे इ०. लोट, प. 11. धोत्] पूर्वभावे स्वमे दिप्ती च. पूर्वभावः पूर्वत्वम्. 5 धुतj, 2 पूर्व ___5. पूर्वत। 425ii, 3 64j, 4 5j. लोटपति पुनेछ इ०. लोड, (3) प. 1. उन्मादे. उन्मादश्चित्तविभ्रमः. वित्त मधु, oliguj. लोडति कितनछे. लोष्ट, (अ) आ. 1. संघाते. मे थां, मे 42. लोष्टते धान्यम् धान्य मे९४२२. 1 लोष्टः, 2 लोष्टुः (हे!). वक, (इ) आ. 1. गतो. 4. वंकते यछ. वंकः. वक, (इ) आ. 1. कौटिल्ये. वाई यई-४२. वंकते वारेछ. वंक:= पाई. वंक काष्ठम् = पाई 416. वक्रम् (पांडु), वक्रिः (पासा मुंहा). वक्ष, (अ) प. 1. रोषे संघाते च. 1 रीस ४२वी, रीसाधू, 2 भेता ४२वी, मे 42. वक्षति बाल: पाल सायचे. वक्षः (14). वख, (अ) प. 1. गत्यर्थः. 4. बखति जयचे. वख, (इ) प. 1. गत्यर्थः. 4. वंखति तय. वग, (इ) प. 1. गत्यर्थे खंजे च. 1 rपुं, 2 मो . वंगति यछे इ०. __ वंगम् = 4 (सीमुं). वघ, (इ) आ. 1. गत्याक्षेपे. गतेराक्षेपो निंदा वेग आरंभ उपभोवा. 1 शति નિંદવી, ર ગતિને વેગ કરવો, 3 ગતિને આરંભ કર, 4 ગતિ કરવી. वंधते गतिनिने इ०. वच्, (अ). प. 2. परिभाषणे. 1 मोय. वक्ति मोतछे. वक्ता (*), वच नम, वाक्, वाचा, वाच्यम्, वाक्यम्, अनूचानः (सांगायनवान्), वाचकः (मासना२). वच्, (अ) उ. 10. परिभाषणे संदेशने च. 1 मोस, 2 सहसा हेवो. वाचति - ते, वचति मानछे इ०. वाचनम्. For Private And Personal Use Only

Page #165
160 धातुसंग्रह वंच, (उ) प. 1. गत्यर्थः. आ. वंचति यथे. वक्रम् = वकं = . वंच, (उ) आ. 20. प्रलंभने. प्रलंभन मिथ्याफलाख्यानम्. नई 35 j, छतरपुं, 4. संचयते शे. 1 वंचना, 2 वंचनम् (42 // 4/), वंचित: (त२५). वज, (अ) प. 1. गती. नपुं. वति यथे. वन्नम्, वंजुलः (१तम). वज, (अ) उ. 10. मार्गसंस्कारगत्योः. 1 मार्ग सुधा२पो, 2 . वाजय ति - ते मार्ग सुधार वट, (अ) प. 1. वेष्टने. पी2', मुंय. वटति रज्जू धेश [42. वटः = वडो = 19. क्टम् = बडम् = पहुं वटिः = वडी. 1 वाटः = पाओ. 2 वाटी = वाडी. 3 वाटम् == पाई (पाये), फुल्लबाटी =साडी. वृक्षवाटी. वद, (अ. म् ) प. 1. परिभाषणे. परिभाषणं सनिंदोपालंभः. 45o यो. वटति = वडइ = 43. णौ - वटयति. वट, उ. 10. विभाजने ग्रंथे च, ग्रंथोवेष्टनम्. 1 विमा ४२वा, वेडेमयुं, मा॥ , iizj. 2 वि. वटयति - ते भूमि ग्रामिकः ॥मडिभो __मुंइ मांटेछ. उटजः (१२॥सा). वट, (ई) प. 1. (सौ०) स्तेये. यो. वटति योरेने. बटकः (यो२). वद, (इ) प. 1. विभाजने. विभाजनं विभागीकरणम्. विना॥ 4211, बड़े- Aj, wirg. बंटति धनम् धन मा. वंटः = वांटो (ला), वंटनम्. वंटितम् = वंटिअं = wily. वट, (इ) उ. 10, विभाजने. विमा ४२वा, मा 57I, Hi2. वंटय ति- ते, वंटापयति - ते. माछ. वंट: = पाटो. वद, (अ) प. 1. स्थौल्ये. M -42. वठति Mई यायचे. वठरः (भूर्भ). वट, (इ) आ. 1. एकचर्यायाम्. एकस्य असहायस्य चर्या गतिः. सहायपिना , मेनुआ. वंठते मेसो नयचे. वंठितः = वंठिओ = पं.यो. वह, उ. 10. ग्रंथे. मुंय. वठयति-ते गुंथेछे. वह, (अ) प. 1. (सी०) आरोहणे. पलाएj, 43, मेस. वडति पलाछे. वडवा (घोड1), 1 वडभी-लत्वे 2 वलभी (7rj). For Private And Personal Use Only

Page #166
धातुसंग्रह. 161 वड्, (इ) आ. 1. विभाजने वेष्टने च. विभाजनं विभागीकरणं चर्माभावश्च. 1 विभाग 4211. मां2g, 2 याम - G13वी, 3 वि. वंडते दि. माग रेछे. वड, (इ) उ. 10. विभाजने. विलास 421. वंडयति-ते विमा ४२छे. वंड:= बंडो = win. वण, (अ) प. 1. शब्दार्थ.. 2006 ४२वी. वणति // 422. 1 वाणिः, 2 वाणी (वाया). वद्, (अ) प. 1. व्यक्तायां वाचिं. स्पष्ट मोल. वदति स्पष्ट बोलछ. वादः, विवादः, संवादः, अनुवादः, प्रतिवादः, प्रवादः, अभिवाद:, अपवाद: (निा), निर्विवादः, वदनम् (भु५), 1 वदः, 2 वदावदः (ता, पोलो), वदान्यः (1 ता, 2 प्रिया मोबना२), प्रियंवदः, श्लोकवदः, वावदूकः (ममाष। ४२ना२), वाद्यम् = वजं = वाj. वादित्रम् (वा), संवादी (इन् + संवाद तi), परिवादी (इन् + निं), अवधम् (नि.), अनुद्यम् (नहेका योग्य), वादी (इन् + पाता), प्रतिवादी (इन् + सांभो मोबना२). वद, (इ) आ. 1. अभिवादनस्तुत्यो.. अभिवादनं पादयोः प्रणिपातः, स्तुति: गुणैः प्रशंसा. 1 नभy, 5o लामपुं, 2 स्तुति ४२वी, मुशु पापा. वंदते देवम् अपने नभेछ, वंदना (प्राम), वंदनः (नभना२), वंदनम् (1 नमन, 2 स्तुति), बंदारु: (1 नमना२, 2 स्तुति :2 // 2), 1 बंद्यः, 2 वंदनीयः (नभ्य), वंदी (2350 येती खी), वंदी (इन् + O2, या२९), वंदित:= वंदिओ बंद्यो. वद, (अ) उ. 10. संदेशवचने. संहसो हेयो, MY ४२पुं. वादयति-ते संदे सो रहेछ. वादः, मवादः, अपवाद:. वद, (अ) आ. 10. संदेशवचने. संसो हेवो, 42. वादयते, वदते. સંદ કહે છે. वध्, (अ) प. 1. (सौ०) हिंसायाम्. ए. वधति हजे. वधः (हिंस), वधकः (हिंस), माणिवधः (प्राणिहिंसा), वध्यः (हyा योय), अवध्य (AQaa योग्य). For Private And Personal Use Only

Page #167
162 धातुसंग्रह. वन्, (अ) प. 1, संभक्ती. संभक्तिर्भजनम्- Ar, सेक्यु. वनति पति नारी ना। पति ने सेवेचे. वनति =वणइ = qo. वनिता (खा), वानरः = पानसे. वानीरः (तस). वन्, (अ) प. 1. शब्द. 2 / 06 ४२वो. वनति 2254 रेछ. वनम् (1265). वन्, (अ, म्) प. 1. हिंसायाम्. हयु. वनति हणे. णौ- वनयति. . वन, (उ. म्) प. 1. क्रियासामान्ये. 142, 2 हो. धनति 432. णी वनयति. वन, (उ) आ. 8. याचने. 4. वनुते गये. वंतिः (यायना), अतिः (AMYनाम), वानीरः (तस आ5), वनीपकः (145). वन, (उ) प. 8. याचने. पुं. वनोति नयेथे. वए, (डु. अ) उ. 1. बीजसंताने छेदने च. बीजानां संतानः क्षेत्र विस्तारणं गर्भाधानं च. 1 पापy, मोरां. (अतरमा "flav), 2 गर्भाधान 2j, गर्न भईसयो (खीमi), 3 छे, ले, 5. वपति - ते जूर्णा क्षेत्रे मेतमा नास्य पावछे. वपति भार्यायां गर्भ नरः नर मायनेविषे शर्मन भूछे. वपति वालान् बाणाने पिछे. वापः = बापो = माधो. वपनम् (1 पावा, 2 गर्भाधान, 3 [पा), वप्ता (ऋ + पावना२), परिवापः (1 पापयु, 2 मुंडन), वपा (52), 1 वापिः, 2 वापी = पाय. वप्रः ( 2), वपुः (स् + 2012), वापः (पापा), वप्पः = बप्पो = मापो मापो. वभ्, (अ) प. 1. गत्यर्थः. 4. वभ्रति जयथे. वम्, (टु. अ) प. 1. उद्भिरणे. उदिरणं भुक्तस्योर्ध्वगति: मो४२y, १भन 42. वमति भक्तं माघेलु मो४२२. 1 वमनम, वांतिः (भोर), वामनः पामयो. 2 वंशः = वंसो == qis = वमी (G4). वय, (अ) आ. गती. . वयते यछे. वयः (स् + 1 पंपी, 2 माया 15), वायमः (1). .वर, उ. 10. ईप्सायाम. 127. वरयति-ते कन्याम् ४न्याने परेछ. वरः वरण, प. 11. गती... वरण्यति जयछे. For Private And Personal Use Only

Page #168
Ach 163 धातुसंग्रह. वर्च, (अ) आ. 1. दीप्ती. 5j, , . वर्चते हीपछे. वर्चः (स् + 1 मशुचि, तेन), वर्चसी. (न् + ४सी), सुवर्चला (२3मेह), सुवर्चिका (24). वर्ण, (अ) उ. 10. प्रेरणे वणे वर्णने च. प्रेरणं दलनम्. 1 यू ४२गुं, 2 रंग, 3 वर्णन 42. वर्णयति--ते न्यू 422. वर्णः (325), वर्णनम्. वर्ण, उ. 10. वर्णक्रियाविस्तारगुणवचनेषु. वर्णक्रिया वर्णकरणं. गुणवचनं स्तुतिः, वर्णयति-ते सुवर्णम् सुवर्णने 132. वर्णयति-ते कथाम् विस्तृणातीत्यर्थः ४थाने विस्तार. वर्णयति-ते हरिम् स्तोतीत्यर्थः हरिने स्पेशे वर्णनम् वर्णित: = वर्णिओ = १९यो. वर्ष, (अ) उ. 10. छेदनपूरणयोः. 1 , 6, 5 2 52. वर्धयति ते काष्ठम् ४४नेछ. वर्द्धति = वढइ = पाढे. वर्द्धकिः (32), वर्द्धनम् = वट्टणम् = वाय. वर्द्धितः == नलिओ == पाया. वर्द्धः = बढ़ो - पाट. वर्ष, (अ) आ. 1. स्नेहने. पदाnj, HD42, वर्षते भूमि मेघः भेष मुं ने 5. लागेछ. वर्षणम्, वर्षा (तु), वार्षतः = वषिओ = वयों, वर्षः. वई, (अ) आ. 1. प्राधान्ये. श्रेयg, प्रधान थj. वहते 4 यायचे. वहः (x थान), मुनिवर्हः (मुनिश्रे४). वह, (अ) आ. 1. परिभाषणहिंसाच्छादनेषु. 1 पोसj, 2 45 वा, ____ 365, 4 disj, मोऽपुं. वहते मोलछे इ०. वहम् (1 पत्र, 2 पिछु). वल्, (अ) आ. 1. आभंडने. आभंडनं निरूपणम् ने. उद्यालयते "छे. वल, (अ) आ. 1. संवरणे संचरणे च. संवरणमाच्छादनम्. 1 मोछा, ढixy, संघ.बलते धनम धनने माछाउछे. वलते = वलए = पले. वलयम् =ब लयं = सयुं (1 युडी, 2 4izY, 4). कुत्सितः वलः कुबलः, कुवली (शमी ), वल =qण. वालः = पाण (31). 1 वल्कम्, 2. वल्कलम् (छात्य), वलीकम् (न), वल्मीकः (2 / 331), वलि: = वणी (४२योली), वलजम् (सा४सायुधान्य), १वलः = वणे. 2 वलिका (7 / 46), वालका, (वण, २ता), वलिर: (4ष्टि , 2431), उलपः (वि२ता२यतासी), वल्गुः (मधु३). वल, (अ. म्) प. 1. संवरणे. मोछाउजु, isg. बलति मोछाई छ. णी- व. लयति पाणछ. प्रवालम् = प्राणु. For Private And Personal Use Only

Page #169
धातुसंग्रह. वल्क, (अ) उ. 10. परिभाषणे. 1 मोलयु, २४मोवो. वल्कयति-ते मो लछे इ०. वल्ग, (अ) प. 1. गत्यर्थः. rj. वल्गति गीः २॥॥यचे. वल्गः (ति), वल्गितम् (धोनी याव). वल्गु, प. 11. पूजामाधुर्ययोः. 1 पुज, 2 मधुरता ४२१वी, भ५२ 5j. वगूयति ५०लय. वल्गुः (मधु२). वल्म, (अ) आ. 1. भोजने. म, पा. वल्मते मेछ. 1 वल्भः, 2 व मनम् (मोvi). वल्, (अ) आ. 1. संवरणे संचरणे च. 1 मोछाj, aisj, 2 संय२. वल्लते ढांछ. वल्लितः (aiga) वलः = वालो= पास. वल्लूरम् (बई मांस), वल्लव: (गोवा), 1 वलिः, 2 वली = वेली == 365. 1 वल्लरिः, 2 पल्लरी (Hima). वल्ह, (अ) आ 1. प्राधान्ये. 4. वल्हते ४ायछ. 1 वाहिकः, 2 वाल्ही का (सुख श). वल्ह, (अ) आ. 1. परिभाषणहिंसाच्छादनेषु. 1 मोल, 2 44o हवा, 364, 4 भोछाऽj, disg. वल्हते मोरछे. वश, (अ) प. 2. कांती. कातिरिच्छा. 142-7j. वष्टि धर्म धार्मिकः पार्भि धर्भने ४-छछे. वाशनः (42-7 // 2), उशीरम् (वारभूस), उशिक (सुं६२), उशना (नस् + शुभायार्थ), वशः (सोम), विवशः (युक्षि), वशा (4ह). वा, (अ) प. 1. हिंसार्थः पुं. वषति हजे. वष्क, उ. 10. दर्शने. ने. वष्कयति-ते गुपेछ. वस्, (8) उ. 1. निवासे. स. वसति-ते पसेछ. वसति = वसइ = से. 1 वासः, 2 निवासः, 3 आवासः, 4 वसतिः (स्थान), प्रवासः (यात्रा), उपवासः (बांधा), उषितः (वस्यो), वास्तव्यः (२इना२), 2 अमावास्या. 1 अमावस्या = सभास. वसु (1 20, 2 घन), वस्तु (पहार्य), वास्त (152, 2 52054), आवसथः (52), वासर: (हिन), वसंत: (संत *तु), वलम् (भूत), वसिः (२य्या). For Private And Personal Use Only

Page #170
धातुसंग्रह. 165 वस्, (अ) आ. 2. आच्छादने. मोछा, aisj. वस्ते मुखम् भुपने टॉछे. 1 वसनम्, 2 वस्त्रम्, 3 वासः (स् + गई), वस्ति; (पढ़), वस्तः (5542), सुवासिनी = सुवासिणी = सोवासे९५. वस, (उ) प. 4. स्तंभे. ग. वस्यति थमेछ. वस्तः (40), वस्ति: (पट). वस्, (अ) उ. 10. स्नेहच्छेदापहरणेषु. 1 ली, 42, पलाम, 2 , ५यु, 3 6. वासयति-ते भूमिम् ने पमाणेछ. वासयति-ते वृक्षम् वृक्षने पिछे. बासयति-ते चोरम् न्योर ने हणुछ. वस्, उ. 10. निवासे. १सयुं, 23. वसयति-ते पसेछे. 1 वासः, 2 निवासः, 3 वसतिः (52). वस्क, (अ) आ. 1. गत्यर्थे. पुं. वस्कते यछे. वस्त्, (अ) आ. 10. अदने. 503j, नऊj. वस्तयते पाउछे. वस्ति: (लक्षाए). वह, (अ) उ. 1. प्रापणे, ले , पो-याउ, वडे, पहन 42. वहति भारं वाहक: 16 मारने 24 14. नदी वहति नही पडेछ. वह: (मनुं wi4), वाहः, प्रवाहः, परीवाहः, संवाहः, निर्वाहः, दुर्वाहः, विवाहः, उद्दाहः (525), वहनम्, उद्वहनम्, उढा, नवोढा मौढः, मौढा, वह्यं शकटम् (१६न४२वा योग्य // ), वाह्यमन्यत् (मी पस्तुते वाय), वहित्रम् (पाह), वाहनम् = पाहण. वाहनम् (मवाद), बन्हि: (मनि), वधूः- पू. वाहा (नही), भारवाहः. वह, (इ) आ. 1. वृद्धौ. 15. वहते छे. बहुलाः (४०१५क्ष), बहिः (स् + मा४२), बहु.. वा, पं. 2. गतिगंधनयो.. 1 लघु, पापुं, 2 6j. वाति जयछे. 1 वाः, 2 वायुः, 3 वातः. (पवन), वामा (48). वा, उ. 10. सुखसेवनयोः गती च. 1 सु५ 42, 2 सेपy, 3rj. वाप यति-ते सु५ 437. वाक्ष, (इ) प. 1. कांक्षायाम. 127. वांक्षति ४-छेछ. वांक्षा (4il). वाल, (इ) प. 1. इच्छायाम्. पु. वांछति / / 22. वांछति = वांछइवांछ. वांछा (4/27), वांछितम् == वांछिअं = पांछy. वाइ, (+) आ. 1. आप्लाव्ये प्रीती च. १हा, स्नान 42j, 2 प्रीति ४२वी. वाडते गंगायां मुनिः मुनि // i हायछे. वाडः-लखे वाल:= पाण. For Private And Personal Use Only

Page #171
धातुसंग्रह. वात, उ. 10. सुखसेवनयोः गती च. 1 सु५ 42\, 2 सेवयु, 3 . वात यति-ते सुप छ. वावृत्, (उ) आ. 4. विवरणे. वि१२९५ 42, 3. वावृत्यते करेछ. वावृत्य- माना (वरना). वाश, (3) आ. 4. शब्द. 2004 ४२यो. वाश्यते काकः 425 2006 422. 1 वाशः, 2 वाशितम् (52226). वास, उ. 10. उपसेवायाम्. स्नेहपूर्विका सेवा उपसेवा. 123 सेपर्यु, 2 वास भावपी. वासयति-ते स्ने सेवछे. वासकः, 1 वासना, 2 वास: (सुगंध), वासित: (वधा२५), पटवासः= ५७वास (सुगंधि ), अधिवासनम् (ध માત્યાદિવડે સંસ્કાર), वाह, (2) आ. 1. प्रयत्ने. प्रयत्न ४२यो. वाहते प्रयत्न 422. वाहनम्. विच, (ई. र) उ. 7. पृथग्भावे. लिन 42j, वि३४२यो. विनक्ति-विक्ते वि 422. विवेकः, विवेकी (इन्) विवेचनम्, विविक्तम् (मत). विच्छ, (अ) प. 6. गती. or. विच्छायति जयछ. विच्छ, (अ) उ. 10. भाषार्थे भासाथै च. 1 मोस, 2 सीपयु, य. विच्छयति-ते मोमछ. विज, (ई. र् ) उ. 3. पृथग्भावे. मिन ५२यु, विव४२यो. बेक्ति-वैविक्ते देहात्मानं ज्ञानी साना हात्मानो वियरेछ. विज, (ओ. ई) आ. 6. भयचलनयोः. 1 , 72j, 2 Aण, जगा 2. उत्पूर्वः -- उद्दिजते खलासाधुः साधु ५५था छ इ०. उद्देगः, उद्देगी (४न्), 1 आवेगः, 2 वेगः, 3 संवेगः (125). विन, (ओ. ई) प. 7. भयचलनयोः. 1 मा, 72j, 2 Ang, l यj. विनक्ति लोक दो रेछ. उदिमः (al), विद, (अ) प. 1. शब्द आक्रोशे च. 1 2144 ४२वो, 2 27'. वेटति 206 रेछे. विटपः (२॥प्रति२॥ विस्तार). विड्, (अ) प. 1. आक्रोशे. 27. वेडति २छे. बिडाल: (खा). विडंब, उ. 10. विडंबने. 1 मनु४२६५ 427, 30 लेवो. 2 मप्रति 4] ४२वी. विडंबयति -- ते मनु४२१५ ४२छे इ०, विडंबनम्, विडंबना. For Private And Personal Use Only

Page #172
167 धातुसंग्रह. वित्त, उ. 10. समुत्सर्ग. तनपुं, छोऽj. वित्तयति - ते तछे. विश्, (क) आ. 1. याचने. पुं, भाग. वेथते धनिन भिक्षुः निक्ष ધનવંતને જાચે છે. विद्, (अ) प. 2. ज्ञाने. यु. वेत्ति शास्त्रम् ॥खने गछ. वेदः (अति), वेदवित्. कोविदः (पंडित), विदथः (नाना), विद्वान्, विदुषी, विद्या, वेदना, विदितम् (सात), विदिः (शि६५l), विदुः (३त्ता). विद, (अ) आ. 4. सत्तायाम. छ , विद्यमान हो. विद्यते घट: घाछ विद्यमानः, वित्तम् (धन). विद, (ल) उ. 6. लाभे. लाम. विदति - ते पुण्यं दाता ता पुथने सामेछ. वित्तः (स-५), गोविंदा, अरविदम् (भल), वित्तं (1 धन, 255). विद, (अ) आ. 7. विचारणे. वियारपुं. वित्ते ब्रह्म विवेकी वि१४। ब्रह्मने विगारेछ. विनः (पियारेद), निर्वेदः (पोतानु अपमान). विद, (अ) आ. 10. चेतनाख्याननिवासेषु. 1 मनुलपयु, शु.२ हे, प्रसि६ 42y, मा. 3 वास, 22. वेदयते सुखम् चेतयत इत्यर्थः सुपने अनुभव. आवेदयते धर्मम् आख्यातीत्यर्थः धर्भने छ. वेदयते गृहम् निवासंकरोतीत्यर्थः 52 नेवासछे. विध, (अ) प. 6. विधाने. सयुं, 5, 42. विधति विश्वं वेधाः बाहेर विश्वने धछे. 1 विधिः, 2 वेधाः (अस् + ब्रह्मा). विल्, (अ) प. 6. संवरणे. मोऽयुं, dixg. विलति भोछा. वेला. विला, प. 11. विलासे. 4ii 4 ४२वी. विलायति / / 2. विश, (अ) प. 6. प्रवेशने. स. विशति पसेछ. प्रविशति = पइसइ = पेसे. प्रवेशः, आवेशः, समावेशः, अभिनिवेशः, निवेशः, विष्टपम् (411), प्रविष्टः = पइटो = पेटो. उपविष्टः, वेशंतः (तया), विश्वा (पृथ्वी), वेश्म (52), वेशः (1 १२याधर, 2 मारे ४२वी शोला), विशिपः (21), विष्टा (5). विष्, (उ) प. 1. सेघने. सिंन्यपुं. वेषति सिंयछे. वेषणम् = स. For Private And Personal Use Only

Page #173
168 धातुसंग्रह. विष, (ल) उ. 3. व्याप्ती. व्यापपुं. वेवेष्टि-विष्टे विश्वं विष्णुः (17 विश्वने ___ यापेछ. विष्णु, विषाणम्. (1), वेषः, परिवेषः (पशिघि). विष्, (अ) प. 9. विप्रयोगे. भिन्न 2. विष्णाति लिन छे, विषम्, विष्क, (अ) आ. 10. हिंसायाम्. पुं. विश्कयते थे. विष्क, उ. 10. दर्शने. . विष्कयति-ते गुवेछे. विस, (अ) प. 4. प्रेरणे. प्रेयु.विस्यति प्रेरेछ. विसम्, विस्तम्, (सोनाना 80 २ती नातोलो). वि, प. 2 गतिव्याप्तिमजनकांत्यसनखादनेषु. प्रजनी गर्भग्रहणम्. असनं क्षेपणम् 1rg, 2 व्या५j, 3 गर्न अहवी, 4 420, 53, 1 मा. वेति जयछे इ०. वेतनम्. (50 // 2), वेरम् (1 / 12), कुबेरः (धन). वेतसः (क्षावृक्ष), बीजम् (वार्य), 1 वेणिः, 2 वेणी (प्रा), त्रिवेणी (विप्रवाह). वीज, (अ) उ. 10. व्यजने. वायु 613यो, वायुनावो. वीजयति-ते पा 6 उछे. वीजनः = पीra. वीर, आ. 10. विक्रांती. 52 // j. वीरयते शूरो थायछ. वीरः (1 पी२२स, ___2), वीर्यम् (16). वुग, (इ) प. 1. वर्जने. qj, Horg. बुंगति खलं साधुः साधु सने तो. वुद, (अ) उ. 10. हिंसायाम् 69. वोटयति-ते हणुछ. वुस, (अ) प. 4. उत्सर्गे. उत्सर्गस्त्यागः. तर, . बुस्यति कंचुकं सर्पः सा५ युभाने तलछे. वुसम् (पराण). वुस्त, (अ) उ. 10. आदरानादरयोः. 1 मा६२ ४२वो, मना६२ ४२वो. वुस्तयति-ते भा६२४२छे, मना६२४२२. बुस्तिः (लेली). वृ, (3) उ. 5. वरणे. 12, सी४२. वृणोति-- वृणुते परेछे. वरः (मा), १वरः, २प्रवरः (4), वर्यम् (पेय), वर्या कन्या, नीवारः = नीवारो= नभा२ (मी), वरंडः (1 भुमरी, 2 वी मध्य, 3 समूह), 1 वर्वरः, 2 वर्वरी = बब्बरी = बाबरी (यित), वरत्रा = १२त (न्यामानो हो२),१ वारि, 2 शंबरम्, 3 वाः (2 + 45), वृतम् = वेटम् = सीटुं. वृकः (वनतरो), वरणः = 12, (मे पक्ष छे). For Private And Personal Use Only

Page #174
धातुसंग्रह. 169 व, (ङ) आ. 9. संभक्ती. संभक्तिः संसेवा. सेपj, Mr. वृणीते सेव. वृतः, वृतवान्, पतिंवरा कन्या. वराकः (45), वराकी, वरः(/मा), वरेण्यः (4), वर्यम् (७५य), वार्यम् (स०५), वर्वरीका (स२२५ती), वृति:. वृ, (अ) उ. 10. आवरणे. मा१२, disj, , पार, निपा. वा. रयति-ते पा२२. वारयति = वारइ == पारे निवारयति = निवारइ = निवारः वारि (11), वारणम्,आवरणम् (1 ढास, 2 माछाहन). 1 मावरः, 2 प्रावारः (मोढ५ १ख). वर: (242016-1), निवारणम्, वारण (141), विवारः, संवारः, वृकं, (अ) आ. 1. आदाने. अह५ 42y, ले. वर्कते लछे, वृकः (वनस्तरो). वृक्ष, (अ) आ. 1. वरणे. संघाते च. 1 ५२यु, 25342y, 27ty, 3 भोछ।ऽयं, 42. वृक्षते वीरेछ. वृक्ष:. वृन्, (इ) प. 7. वरणे. 12j, वी४२. वृणक्ति परेछ. ज, (ई) आ. 2. वर्जने. प. वृक्त कपट साधुः साधु ४५४ने छ. वर्ज नम्. वर्गः (नाम). वृज, (इ) आ. 2. वर्जने. प. वृक्ते प. वृन, (ई) प. 7. वर्जने. 10. वृणक्ति 1 वर्गः () वृन, (ई) उ. 10. वर्जने. पy, dav, m. वर्जयति-ते थे. वीत = वई = 4. वर्जितम् = वजिरं = पन्यु वर्जनम्, विवर्जनम्. वृण्, (अ) प. 6. प्रीणने. तृH ४२j-यj. वृणति तृH 2, थायछे. वत, (उ) आ. 1. वर्त्तने. वर्तनं स्थिति: 1 वर्त, 20, स्थिति ४२वी. वर्तते घट: पो रहेछ. वर्तमानः, वर्तकः (मतपंथी), वर्त्तका, वर्तिका (2411 पंमिया), वृत्तिः (स्थिति), आवर्त्तः (४५०म), रथायस्मिन् आवर्त्तते रथावतः (आम), कुशावर्तः (कुंडवि०), आर्यावर्त्तः (मार्य:२३), वार्ताकी (भू रिंगली), वार्ताकम् = 4. वृताकी (जनी Nnel), वृताकम् = ता४. वर्तिका (सातारानुं हतियार), वृत्र: (त्य), वृति: (iसनी वाय), निवृति: (सुप), वतिः= बत्ती = माती. दीपतिः = दीवबत्ती = दीवष्टि (25). 1 व. निः, 2 वर्तनी (भाग), वर्त्म (न् + भार्ग). वृत्, (उ) आ. 4. विवरणे. 32{. वृत्यते थे. वृत, (अ) प. 6. हिंसाग्रंथयो.. 1659, 2 मुंथ. वृतति होछे, इ०. For Private And Personal Use Only

Page #175
170 धातुसंग्रह. वृत, (उ) उ. 10. भाषार्थे भासाथै च. 1 पोल, 2 5. वर्त्तयति-ते भोलछे इ०. वृध, (उ) आ. 1. वृद्धौ. 15. वर्धते धर्मेण धर्मपी पछे. वर्धते = व धइ = 16. वृद्धः, वर्द्धनम्, वृद्धिः,वर्धनः, सुखवर्द्धनः (सीसुं), वर्धी = वद्धी= पायरी (१२त), वर्द्धनी (सा१२७), वृष, (उ) उ. 10. भाषाथै भासार्थे च. 1 मोलयु, 215. वर्द्धयति-ते मोलछे इ०. वृश, (अ) प. 4. वरणे. 1 खी४।२युं, 2 छ।g, भोछ।७. वृश्यति २वी। .. २छ इ०. वृष, (उ) प. 1. सेचनहिंसासंक्लेशनेषु. 1 सिंय, ५२सयुं, 265, 3 पीsj. वर्षति मेघः मेघ १२से इ०.वृष्टिः, अतिवृष्टिः, अनावृष्टिः, वर्षणम्, वृषः (धर्म), वृषल: (5), वृषभः (AE), वर्षाः (वर्षा*तु), वृष्णिः ( यान पुरुष), वृषणः (पण). वृष, (अ) आ. 10. शक्तिबंधने. शक्तिबंधनं प्रजननसामर्थ्य शक्तिसंबंधश्च. 1 गर्म हा समर्थ ययु, 2 २॥हित माधवी. वर्षयते गौः गर्म हा समर्थ यायचे. आवर्षयते ग्रामः शक्ति बनातीत्यर्थः गाम तिने माधछे. वृह, (अ) प. 1. वृद्धौ. 15. वर्हति वैछे. 1 वृढः, 2 परिवृढः (धनु). वृह, (इ) प. 1. वृद्धौ शब्दे च. 1 15, 2 2006 ४२वो. वृंहति , 21 46 422. वृहितम् (424), ब्रह्म (न + 1 सत्य, 2 15, 238), ब्रह्मा (न् + 1 विप्र, 2 प्रति ), बर्हिः (ष् + 5101), ब्राह्मणी (माझ गुनी स्त्री). वृह, (अ) प. 6. उद्यमने. उद्यमनमुद्धरणम्. 2j, ये ले. वृहति 76 / . 2. 1 वृढः, 2 परिवृढः (धनु). वृ, (ज) उ. 9. वरणे. 1 12j, 254 / 2, 2 7ij, 3 oforg. वृणाति-वृणीते वरेछ. वरुणः (65), वरुणा (वानी खी). व, प. 9. वरणे भरणे च. 1 12, स्वी४।२, 2 12, पो५g, धा२१५ 42, 52. वृणाति १२छ. वर्वरः (ले-७), वर्वरी = बब्बरी = पारी (दुखित), वर्णसिः (भूमि). For Private And Personal Use Only

Page #176
Achar धातुसंग्रह. 171 वे, (3) उ. 1. तंतुसंताने. तंतुसंतानं वानम्. पशुपुं. वयति-ते वस्त्रं वानकारः 142 १खने पछि. वानम् (1), तंतुवायः (1542), वेमा (अन् + वापानो 67), वानकारः= वणकरो = 1442. प्रोतम् = प्रोयुं. वेण, (*) उ. 1. गतिज्ञानचिंतानिशामनवादित्रग्रहणेषु. वादित्रस्य वाद्यमांडस्य वादनाय ग्रहणं वादित्रग्रहणम्. 1, 2 , 3 विया२युं, 45, 5 वाj आस-पु. वेणति-ते गयछे इ०. वेणिः वेणी (1 प्रवाह, 2 सपी३।२ रेसो शव), वेणुः (वांस). वेथ, (अ) आ. 1. याचने. य. वेथते गयेछ. वेथितः (यो). वेद, प. 11. धोत्ये स्वमे च. / धूतपुं, 2 . वेद्यति धूत इ०. वेन, (क) उ. 1. गतिज्ञानचितानिशामनवादित्रग्रहणेषु. 1 4, 2 j, ___ 3 विया२, 4 मयु, 5 पाj आस-ej. वेनति-ते लछे. वेप, (ट. क) आ. 1. कंपने. 5. वेपते पातेन वृक्षः वृक्ष वायुप हालछे. वे. पथुः (5), विपिनम् (वन), वेपनम् (55). वेल, (ऋ) प. 1. चलने. याख, 5, हाय. वेलति हासछे. वेलनम् = वेलणं = वसा. वेला (nagक्षि), वेलम् (७५वन, पाग). वेल, उ. 10. कालोपदेशे. 45 हेयो, सावो. वेलयति-ते दिनं गणकः ज्योतिषी हिनावे. वेला (समय). बेल. उ. 10. उपदेशे. 512 // ४२वा. वेलयति-ते 752 // 427. वेल, (अ) प. 1. चलने. यण, 5, हासयुं. वेल्लति पत्रम् 51 हालेछ. 1 वेल्लनम्, 2 वेलितम् (भासोर कारवेल: (4 / 24ii). वेवी, (ङ्) आ. 2. (वै०) गतिव्याप्तिमजनकात्यसनखादनेषु. 4. 205g. गर्न ५२वो-पो. 4 5.5 . 34 7 यापुं. वेवीते 14 वेष्ट, (अ) आ. 1. वेष्टने. वेष्टनं ग्रंथनं लोटनं परिहानिश्च. विj, jथयु, 2 माखोर., strj. वेष्टते विछ. वेष्टनम् = व. प्रवेष्टः (माई). वेह (+) आ. 1. प्रयत्ने उद्योग ४२वो. प्रयत्न ४२पुं. वेहते योग परेछे. देहत् (गर्भधातिनी). वेल्ह, (अ) प. 1. गतौ. .. वेल्हति नयछे. For Private And Personal Use Only

Page #177
172 धातुसंग्रह. वै, (ओं) प. 1. शोषणे. 1441, सोसयुं, 24aa. वायति द्रव्याणि द्रव्यने - छ. वायुः, 1 वानः, 2 वाना, 3 वानम् (j). व्यच, (अ) प. 6. व्याजीकरणे. छतर, धूत, 458 42. विचति धूर्तः साधु म् धत्तो साधुने छेत. व्यथ (अ. पू. म.) आ. १.भयसंचलनयोः दुःखेच. 1 मी, 72, 2 सं५२j, 3 40sj, rsj. व्यथते पापात् साधुः सा५ / 5 / 722. णो-व्यथयति. व्यथा (6:5), व्यथनः (6:542), विथुरः (राक्षस), व्यथकः (भभाष४). ध्यध, (अ) प. 4. ताडने. तusj, ताउन 42y, वियपुं. विध्यति च्याधोमृगम् याच भृगने विधछे. व्याधः (पा२५), विधः (२॥खोप४२१), विधुः (मंद्र), वेधः = वेह (छिद्र), श्वावित् (5 + 2 // 431). व्यय, (अ) उ. 1. गती. vj. व्ययति-ते आय. व्ययः (पर्य). व्यय उ. 10. वित्तसमुत्संगै. वित्तसमुत्सर्गस्त्यागः, , पारपुं. व्ययति-ते धनं नरः १२धन मर्यछे. व्ययः (मर्थ). व्युष, (अ) प. 4. दाहे विभागे च. 1 पाण' 2 मिन 42, dr. व्युण्यति माणे छ इ०. व्ये, (ब) उ. 1. संवरणे. संवरणमाच्छादनम्. छाg, मो . व्ययति-ते छायचे. 1 व्यानम्, 2 संव्यानम्, 3 उपसंव्यानम् (पढ२), व्येयम् (आय). ब्रज, (अ) प. 1. गतो. . व्रजति जय. व्रजः (गो३५), परिव्राजकः (सं न्यासी), 1 बज्या, 2 प्रव्रज्या, 3 परिवज्या (संन्यासीय). व्रण, (अ) प. 1. शब्दार्थः. श६ ४२वो. व्रणति 2058 422. व्रणः (2004). व्रण, उ. 10. गात्रविचूर्णने. शरीरे १\-नेणपुं. व्रणयति नेणे. व्रणः (या), व्रश्च्, (ओ, अ) प. 6. छेदने. छे. वृश्चति मूलम् भूबने छछ- वृश्चिकः '= विछुओ =विछिमो. वृक्षः = रुक्खो = 35. वी, (ओ, ङ्) आ. 4. वरणे. 152, स्वी४।२९, 2 मा१२, is. बीयते __ वरं कन्या 4-5 // 12 12. ब्री, प. 9. वरणे. 152j स्वी॥२, 2 भा१२. वीणाति, विणाति 12. बीहिः (i2), For Private And Personal Use Only

Page #178
Achar धातुसंग्रह. ब्रोड, (अ) प. 4. चोदने लज्जायां च. 1 प्ररथु, सा. ब्रीब्यति प्र इ०. बीडा (41), बीडितः (Aloort). अड, (अ) प. 6. संवरणे संघाते मार्जने निमज्जने च. संघातः संहतिः. 1 छाएँ, माछा, 2 मे-४१४२यो, 3 हापु, यु. ब्रुडति छायछे इ०. नुडति = बुडई = यु3. बुडनम्. ब्रुडन् = बुडन्तो = शुतो. वी, प. 9. वरणे. १२,सी३।२. बीनाति परेछे. शक, (अ) उ. 4. मर्षणे. मर्षणं क्षमा. सहन४२, सह, 4, ५भयु. शक्यति __-ते शिष्यापराधं गुरुः शुरु शिष्या ५॥धने सभ. शक्यम्,अशक्यम्, शक्तः, अशक्तः, शक्तिः, अशक्तिः, 1 शकुंतः, 2 शकुनिः (पं.). 1 शकटिः, 2 श. कटी = शडी ( 1 ॥२वानी, 2 2 // 1). शकृत् (7). शक, (इ) आ. 1. शंकायाम्. 1 72, नीj, 2 संशय ४२वो. शंकते ७२छ, सं२१५ 432. शंकुला (माथुध), आशंका = आसंका- माई (मय). शाक, (ल). प. 5. शक्ती. 24, समर्थ थयु, २॥तिमान् य. शक्नोति तपः कर्ते 15 ४२री सहे. शक्नोति == सकइ = सहे. शक्तिः, शक्तः, शक्यः, शकटम् (आई), शाकम् = 2 // 4. शच्, (अ) आ. 1. व्यक्तायां वाचि. स्पष्ट पाए मोमपी. शचते 254 मोलछे. शची (/ द्रा). शट, (अ) प. 1. रुजाविशरणगत्यवसादनेषु. 1 पीस, पीsj, 20ng, म१य. पविभाग यो, . 4 मेामपुं. शटति पायचे. शटति = शडइ = = राणे. शाटी = साडी. शाटका- साउदो. शाटः = साओ. शट, (अ) उ. 10. श्लाघायाम् स्तुति ४२वी. शाटयति-ते स्तुतिरेछ. शाटी = साडी. शद, (अ) प. 1. केतवे हिंसासंक्लेशनोश्च. 1 , 26g, 3 पाउ, 13, __ शठति शठः 14 धुनेछ. शठः (धत). शत्, (अ) आ 10. श्लाघायाम्. स्तुति:२वी. शाठयते स्तुति 42. शठ, (अ) उ. 10. असंस्कारगत्योः. 1 पसंत-पाभर-नीयj, पात , 24. शाठयति-ते असंस्कृतोभवति गच्छतिवेत्यर्थः पामर थायछ, जय. ___ शठः (पाभ२). श, उ. 10. सम्यगवभाषणे. 9 नमाल. शठयति-ते न पोल. For Private And Personal Use Only

Page #179
174 धातुसंग्रह. शड, (ई) आ. 1. रुजायां संघाते च. 1 पीउपुं, नपुं, 2 मेहुँ ५-४२युं. शंडते पाउछे इ०. शंडः (1 असुरपुरोहित, 2 हरायुं ढो२). शण, (अ. म्) प.१. दाने गती च. j, rg. शणति छ. गौ-शणयति. शणः (राधान्य). शद, (ल) *प. 1. शातने. शातनं तनूकरणम्. सारेपुं, छोस, मिन ४२पुं. शीयते छोलछ. शादः (1 घास, 2 165), शूद्रः, शद्रिः (10), शत्रुः (वैश). शद्, (ल) प. 6. शातने. शातनं तनूकरणम् पात 42y, छोल, शीयते छोराछे. शप्, (अ) उ. 1. आक्रोशे उपलभने च. आक्रोशोविरुद्धानुध्यानम्. नियु, 2 // 5j, विक्षता पुं. 2 साक्षा(४।२थयो शपति-ते मैत्राय भैत्रने शपिछे. शापः, शपथः शब्दः = सद्दो = सा. शप, (अ) . 4. आक्रोशे.नि., 2 // 5g, वि२६ता, शप्यति-ते पापिनम्. शापः, शपथः. शब्दः = सद्दो = सा. शंब्, (अ) उ. 10. संबंधने. संबंध ४२वो. शंबयति - ते संबंध ४३छे शंबा = संबा = साम (सामेलाने भुजेलो ढानी), शंबलम् (मातुं). शब्द, (अ) उ. 10. आविष्कारे. प्रतिता ४८वी. शब्दयति प्रतिसा प्रोछे. शब्द, (अ) उ. 10. उपसर्गादाविष्कारे भाषणे च. ६५सर्ग पूर्व 2 / 06 धातु :तिसावी समर्थभा भने भाषण 42 मे मर्थमा प्रवतछे. विशब्दयति, प्रतिशब्दयति प्रतिश्रुतमाविष्करोतीत्यर्थः प्रतिसाटेछ. विशब्दयति, प्रतिशब्दयति भोलछे. शम, (उ) प. 4. उपशमे.अकर्मकः. शाम्यति कोपः ओपमिछ. शाम्यति == समइ = सभे. शमका, शांतिः, शंखः, शंढः (नपुंस), शंकुः (थाभला), शंडः = सांs (हरायुंढोर), शमी (सभी आ3), शांतः, शंपा (पाणी), शमः, उप: शमः, शमी (सिंग), शुंगा (नपान 652 4ize). शम्, (अ) भा. 10. आलोचन. ३२॥तिये . शामयते, निशामयते गुछे. निशामनम् (). श, (अ) प. 1. गतौ हिंसायां च. 14, 2 . शबीत ह. शर्वति लायछे इ०. शर्वः (शिव), शर्वाणी (पावती). *शितमामात्मनेपद थायछे. For Private And Personal Use Only

Page #180
धातुसंग्रह. श, (अ) प. 1. हिंसायाम्. 6. शवति छ. शर्वः (शिव), शर्वाणी (पार्वती). शल, (अ) प. 1. गती. rj. शलति जय. शाला (52), शलाटुः ( / ), शल्यम् = सल्लम् = साल. शलम् (सापडीनु इयु), शलाका (णी), शालूकम् (पो२९॥ माहिनो), शलभः (ती), शल्यकः (HIGA), शललम् ' (आवडीनु सिसोणिपुं), शालिः (2). शल, (अ) प. 1. आशुगमने. उतावणु-कणे यास. शलति को यालछे. शलभः (पतनियं). शल्, (अ) आ. 1. चलनसंवरणयोः. 1 यणपुं. 2 छाj, मोछ।ऽयु, ढisj. शलते सणे. शलाका (२१णी), शालकः (पो२९ ४त्याहिता), शलभः (पतनियु), शल्यम् = सलम् = साल. शल्यकः (Hinii), शललम् (साAD सिसोगि), शालिः (48), शलाटुः (नाम ), शलालु (वृक्षा१य१). शल्, (अ) प. 10. श्लाघायाम्. २तुति ४२वी. शलयति स्तुति 427. शालिः (2), शालूक (प ). शल, (अ) प. 1. (सौ०) गती. पु. शल्लति जयछ. शल की (सा१२।). शल्म, (अ) आ. 1. कथने. स्तुति 20ii. शल्भते स्तुति 20. शल्भा (२तुति). शत्, (अ) प. 1. गतौ विकारे च, 1 . 2 वि।२५ म. शवति यछे इ०. शवः (म), शबरः (ले-७) शश, (अ) प. 1. छुतगतो. पुतिभिर्गमने उत्फुत्यगमनइत्यर्थः तांन्यासयुं, . यो न२वी. शशति संगो मरेछ. 1 शशः, 2 शशकः (ससदो). शए, (अ) प. 1. हिंसार्थः शु. शषति हाणुछ. शष्यम् (मास). शस्, (उ) प. 1. हिंसायाम्. हyj. शसति हणुछ. विशस्तः ( म), शस्त्रम् (हथिया), शस्त्री (721). शस, (इ) आ. 1. इच्छायाम्. 4/27. (आङ् पूर्व:) आशंसते मोक्षं मुनिः મુનિ મેક્ષ ઇચ્છે છે. शंस, (उ) प. 1. स्तुतौ दुर्गती च. 1 २तुति ४२वी. २४२द्र य. शंसति स्तुति ४२छ. नृशंसः (52), शस्तः = शस्तो. प्रशस्तः, प्रशंसा (स्तुति), शस्त्रम् (1 खात्र, 2 मायुध), 1 शंसनम्, 2 प्रशंसनम् (स्तुति). For Private And Personal Use Only

Page #181
176 धातुसंग्रह. शाख, (ऋ) प. 1. व्याप्ती. प्या५g, ५५रा. शाखति शाखा गगनम् // 5 // गानने यापेछ. शाखा (Adi), शाखोट: (वृक्ष), शिखरम् (टोय), शेखरः (शिमा, भूष), विशाखा (नक्षत्र), शाखिः (तु:श्यान). शाइ, (अ) आ.श्लाघायाम. स्तुति ४२वी. शाडते-लत्वे शालते स्तुति 22. शाला (52), गुणशाली (शुपान). शान्, (अ) उ. 1. निशाने. तामुं-धावातुं 42, 2. शीशांसति-ते शूलम् शुसने पावाणु 422. शानः (125), शानिकः-- साणियो - २१शिमो. 1 शानम्, 2 निशानम् (48). शार, (अ) उ. 10. दौर्बल्ये. हुर्षय य, मjथ. शारयति हुर्षय यायचे. शार: (दुर्भस). शाल, (+) आ. 1. कत्थने. स्तुति ४२वी. शालते स्तुति 42. शाला (32), गुणशाली (इन्), चंद्रशाला (शिशिर, मा२१), विशाला (Goit यिनी नगरी). शास, (उ) आ. 2. इच्छायाम्. 14/27. (आङ्पूर्वः) आशास्ते मोक्षं मुनिः मुनि मोक्षनेछ. आशोः (इष् + भंगलयन), आशीर्वाद:. शास्, (उ) प. 2. अनुशिष्टौ. अनुशिष्टिनियोगः. मासा ४२वी. शास्ति विश्ववि श्वनाथः विश्वनाथ विश्वने माता रेछ. शासनम्, अनुशासनम्, शिष्टः, शिष्यः, शास्त्रम, शास्ता (क + 1 युध, 2 7524), 1 शिष्टिः, 2 अनुशिष्टिः (भासा). शि, (ब) उ. 5. निशाने. निशानं तनूकरणम्. छोलघु, घारपालुं मुं, सूक्ष्म - मुं, ता. 42, 14. शिनोति-शिनुते शूलम् शूमने छातच. शीतशिवम् (सिंघस१५), 1 शिबिः, 2 शिबी (शिंग). शिक्ष, (अ) आ. 1. विद्योपादाने. 25, विद्या सकी. शिक्षते विद्या विद्यार्थी विद्यार्थी विद्याने मेछ. शिक्षति = शिक्खइ = सी. शिक्षकः शिक्षा सिक्खा = सीख = 215. शिक्षित:- सिक्खिओ = शी यो (५पीए). शिख, (इ) प. 1. गत्यर्थः. पुं. शिंखति जय. शिघ, (इ) प. 1. आघाणे. आघ्राणं गंधोपादानम्. सुंधपुं. शिंघति फुल्लम् इसने सुंछ. शियति = सिंघइ = सुंधे शिघिनी-सुंधणी (नासि), शिघणम् = सुंघायं. शिंषाणकः (नासिनोम, कुछ). For Private And Personal Use Only

Page #182
177 धातुसंग्रह. शिज, (इ) आ. 2. अव्यक्ते शब्द. २५२५ष्ट 2006 ४२वो. शिंक्ते मस्पष्ट शब्द रेछ. शिंजितम् (भूषानो 2 / 06), 1 शिंजा, 2 शिंजिनी (557). शिद, (अ) प. 1. अनादरे. ति२२४॥२ ४२पो. शेटति साधं भंड: nis साधुने तिर४२ 42. शिल, (अ) प. 6. उंछे. 42 पापा. शिलति 49 पाछे. शिलम् (455 . वीरावा), शिला = शक्ष. शिव, (अ) प. 1. गतो. पुं. शिवति यछ. शिबिरम् (सेनास्थिति). शिष्, (अ) प. 1. हिंसा. 65. शेषति होछ. शिष्, (ल) प. 7. विशेषणे. विशेषणं गुणांतरोत्पादनम्. Yiतर 6401411, विशेष माप. शिनष्टि, विशिनष्टि विष्णुम् विने विशेष मापेछ. 1 शिष्टः, 2 विशिष्टः (cष्ट), विशेषणम्, विशेष्यः, शेषः, विशेषः, वैशेषिकः (956 २॥ख नगुना२). शिष्, (अ) उ. 10. असनोपयोगे. असर्वोपयोगो 7 नुपयुक्तत्वम्. , १धा २युं, / 5 20-25, 2, 2. शेषयति- ते, शेषति वर्षेछ, १धारछ. शेषम्, अवशेषम्, परिशेषम्, शिष्टम्, अवशिष्टम्, परिशिष्टम्. अयं विपूर्वोऽतिशये. विशेषम्, विशिष्टम्. शी, (ङ्) आ. 2. स्वमे. अध, अ. शेते विष्णुः विश्Y भूपेछ. शयनम, शय्या == सेन्जा = . शीलम्, शीतलम् (), शेवालम् (समय), अतिशयः, आशयः, संशयः, शिवम् (त्या), शिवः (24), शिवा (1 पार्वती, 2 623, 3 शिया), 1 शयानकः, 2 शयु: (म२), निशीथः (मात्र), 1 शिनम्, 2 शेफः, 3 शेपः (s), स्थंडिलशायी (इन् + भोटले सुपार्नु मतवारी), श्मश्रु = मंसु = मुंछ. शीक, (ज) आ. 1. सेचने. सिंयपुं. शीकते सिंयछे. शीकते = 2044 = 24. शोक, (अ) उ. 10. आमर्षणे. 1 सहन 42j, सह, 2 २५री 42, 257. शोकयति-ते, शीकति सहेछ, इ०. शोक, (अ) उ. 10. भाषार्थ भासार्थे च. 1 मोलयु, 2 5. शीकयति-ते मोलछे इ०. 23 For Private And Personal Use Only

Page #183
178 धातुसंग्रह. शोभ, () आ. 1. कन्थने. स्तुति 20ii, स्त, पपाशु. शीमते स्तछे. भीभरः (हथिनी सुडे असो 14). शीभा (स्तुति). शील, (अ) प.१ समाधौ. समाधिरेकाग्यम्. माथ-४२. शीलति मे थायछ. शीलम् ( 2), सुशीलः (सायरी), दुःशीलः (दुराया), शिल्पम् (45). . शील, उ. 10. उपधारणे. उपधारणमभ्यासः परिचयोवा. 1 मा-यास ४२यो, 2 पश्यिय ४२वो, सेवj, शीलयति-ते, शीलीत मयास 22 इ०. शु, प. 1. गतो. 4. शवति ॥यछे. शवः = सबो = 256. अशोकः (मे आ3). शुकः = सुडो = go (पो५८). शूरः = सरो- शबरः (मेले२७॥ति). शोथः (सो). शुक, (अ) प. 1. गतिस्पर्शयो.. 16rj, 2 स्पर्श ४२वो. शोकति तय इ०. __शुकः = सुडो = 1. शुल्कम् (1 / 4 / , 2 मूल्य). शुच, (अ) प. 1. शोके. शो ४२यो. शोचति शो 422. शोका, शोच्या, शोचनम्, शुक्रः (हैत्यगुरू). शुच, (ई र)उ. 4. पूतीभावे. पूतीभावः क्लेदः. 1 हो, नlarg, पण. शु च्यति-ते होय. शुच्य, (अ) प. 1. अभिषवे. अवयवानां शिथिलीकरणं सुराया संधानं वा अभिषवः स्नानं च. 1 सवयव शिथिय ४२वा, यर. २३भारे मा 42, मायg, s * हापुं. शुच्यति न्यरेछे इ०. शुक्तिः (छ।५). शुट, (अ) प. 1. गतिप्रतीघाते. मोगg, मोतi यास. शोठति पोछे. शुद, (इ) प. 1. गतिमताघाते. माउंग. शंठति पोछे. शुद, (इ) प. 1. शोषणे. सोसा, सु. शंठति भूायचे. 1 शुठिः, 2 शुठी = सुंठी = सुंय. शुद, (इ) उ. 10. शोषणे. सोसा, सु. शुंठयति-ते सुायचे. शंठी = सुंठी = सुंय. शुद, (अ) उ. 10. आलस्ये. मासस ४२पुं. शोठयति-ते माणस छे. शुध, (अ) प. 4. शौचे. शांचं नैर्मल्यम्. निर्भय ययु.शुध्यति सत्संगानर: 2 स संगया शु६ यायचे. शोधः, शुद्धिः, शोधनम्, शुद्धः शोधितः = शोधिओ == शोध्यो. शोधनी (सा१२९॥). For Private And Personal Use Only

Page #184
धातुसंग्रह. शुंध, (अ) प. 1. शुद्धौ. शु६ 5-42. शुंधति शुद्ध यायछे-४२. शंधितः. शंघ, (अ) उ. 10. शौचकर्मणि. निर्भय 43, शोध, पवित्र 42: शुधय ति-ते, शुंधति निर्भग ४२थे. शुन्, (अ) प. 6. गतो. 4. शुनति गयछ. 1 शुनः,.२ शुनकः (तो). शुभ, (अ) प. 1 भाषणे भासने हिंसायां च. 1 मोस, 25j, 3 6. शोभति पोलछे. शोभात = शोभइ = शोले. शोभा (aM), शोभितः = शो. भिओ == शो-यो. शोमनम्। शुभ, (अ) आ. 1. दीप्ती. प. शोभते पछे. शोभा (aM), शुभम् (भगल), शोभनः, शोभनम्, शुभ्रः (1 घोj, 2 अH), शोभितः = शोभिओ = शोभ्यो. शुभ, (अ) प. 6. शोभाथै. शोम. शुभति शोमेछ. शुभम् (मंगस), शोभा, शुधः (धोj). शुंभ, (अ) प. 1. भाषणे भासने हिंसायां च. 1 मोल, 2 15j, शोमां, ___3 @j. शुभति पोखछे इ०. 1 शुभः, 2 निशुंभः (1 हिंसा, 2 हैत्यनाम), शुंभा (सोना), कुसुंभः (भंडणु). शुभ, (अ) प. 6. शोभार्थ. शोम. शुभति शोछे. शुभा (शा).. शुल्क, (अ) उ. 10. अतिस्पर्शने. 1 मई 42j, भेणपुं, 2 तr, , साप. शुल्कयति-ते मेहु ४३छे. शुल्कम् (४४ात, 2 भूस). शुल्ब (अ) उ. 10. माने सर्जने च. 1 मा५यु, 2 . 4. शुल्बयति-ते भापेछे, इ०. शुल्बम् (तij). / शुष, (अ) प. 4. शोषणे. Arj, सोसा. शुष्यति सस्यानेि विनांबुवाहम् भवपिना धान्य 264457. शोषः = सोस. शोषणम्. शुषम् =सुक्कम् = ई. शुष्मम् (526 म), शुष्मा (अन् + भनि), 1 शुषिरम्, 2 शुषिः (छिद्र). शूर, (ई) आ. 4. हिंसास्तंभनयोः. 149, २थंग. शूर्यते हछे इ०. शूरः- भरो. शूर. आ. 10. विक्रांती. 52 5. शूरयते 52 यायछ. शूरः = भूरो. शूर्प (अ) उ. 10. माने. नाप, मो. शूर्पयति-ते शूर्पण धान्यं नारी नारी सु५७।यो पायने भपिछे. 1 शूर्पम्, 2 शूर्पकम् = सुप्पडम् = सुप For Private And Personal Use Only

Page #185
धातुसंग्रह. (1 ७५पार्नु 954293, 2 सोणपासी, पेद्रोए), शूर्पणखा (मे सक्ष सीनू नाम). शूल, (अ) प. 1. रुजायां संघोषे च. 1 पीsj, नsj, 2 2074 ४२वी. शूलति चोरम् न्योरने पाछे. शूलम् (1 ५सरोग, लालो, जी, 3 सयोग), त्रिशूलम् = तिसूळं = 1245. शूप, (अ) प. 1. प्रसवे. प्रसवोऽभ्य नुज्ञानम्. २मामा ४२वी, मनुमत वो. शूषति माना 42. श, (3) उ. 1. उंदने. उंदनं क्लेदनम् नीD४२, रोह.. शति -ते जलेन मृ. त्तिकाम् ४५प भारीने पाणे. शृद्धः, मृधम् (25), शिबा (शिंग). शृध, (उ) आ१. शब्दकुत्सायाम् शब्दकुत्सा पायुशब्दत्वात्. 1 56, 1642Q. शईते वातुलः पार पाडेछ. शर्द्धनम्, शर्द्धः, शजिहाः माषा: (पाना॥ म), शर्द्धनः (पाइयु), शिंबा (सिंग). शुध, (उ) उ. 10. प्रसहने. प्रसहनमभिभवः. 1 सितयु, ५४य ४२पो. शर्द्ध__ यति-ते, शति शत्रुम् शत्रुने छ. शु, प. 9. हिंसायाम्. ए. शृणाति छ. विशीर्णः (वरायेद), 1 शृंगम् = सिंगं = सिंग. 2 शृंगकम् = सिंगडं = सिंगई. शर्वरी (रात्री), शृंखला = सांस. शरः (1 मा, 2 मुंभ), शरुः (1 मा, 2 हिस्स), 1 शिविः, 2 शरारुः, 3 शिरिः (स), शीणिः (शेष), शरणम् (घ२), 1 शरावम्, 2 शरावकम् = शरावलं = वसुं. शिरीषः (१क्ष नाम), 1 शूर्पम्, 2 शूर्पकम् = सूपडं = सूपडं (ए। आपातुं पात्र), शर्करः (77), शर्करा = सकरा = सा४२. नीशारः (२॥समोवानी), शहरीकः (भि), शर्शरीका (भांगण्यान२६५), शारंगः (यात 4 पक्षी), शरठः (मायुध), शारिः (1 सोंटी, 2 पीपक्षी), शारिका (पक्षी), शरीरम्, शिरः (मस + माथु), विशरणम् (हिंसा), किंशारुः (3), परशुः, शराटिः (मऽयनामे 4554ii), शर्मिः (भृग). शेल, (3) प. गती. 4 शैलति यथे. शेव, (क) आ. 1. सेवने सेक्यु. शेवते सेवछ. शेवा. शै. प. 1. पाके. राध. शायति शंबेछ. For Private And Personal Use Only

Page #186
181 धातुसंग्रह. शो. प. 4. तनूकरणे. तनूकरणं तक्षणम् छोस, पातj 42j, धारवाj 42. श्यति काष्ठं वर्द्ध किः सता२ ॥४ने छ।पो. शातिः (तक्ष), संशितव्रतः (साधु), निशा, शाला, शिशुः, शादः (61), आशा (पांच). शोण, (3) प. 1. वर्णगत्योः. 122, सास 42, 24. शोणति वस्त्रम् पखने रंगछे. शोणितः (ति), शोणः (मास), 1 शोणी, 2 शोणा (मास), शोणः (नह), शोणितम् (३धि२). शौद, (3) प. 1. गर्वे. गर्व ४२यो. शोटति . गर्व 427. शौटीरः (52), शौटीर्यम् (शोथ). श्रुते, (इर् ) प. 1. क्षरणे. 52. श्चोतति परछे. चूतकः (12). इच्युत्, (इर् ) प. 1. क्षरणे. 52j. श्च्योतति परेछ. थ, (अ. म्) प. 1. हिंसाः 6. नथति हणुछ. श्मील, (अ) प. 1. निमेषणे. निमेषणं संकोचः, संशेय. इमीलति नेत्रम् नेत्र सहीये. श्ये, (इ) आ. 1. गतो. . श्यायते तयछ. श्यालः = सालो = सागो. शोनं घृतम् ठाधी. शीतः वायुः यासतो वायु. श्यामाकः = सामओ =सामो. श्येनः (मान), अवश्याय (हिम). श्रक, (इ) आ. 1. गतो. 4. श्रंकते नय. श्रग, (इ) प. 1. गत्यर्थः. or. थंगति गयछे. श्रण, (अ. म्) प. 1. दाने गती च. 1.2 4. श्रणति छे इ०. णौ श्रणयति अपछि . श्रण, (अ) उ. 10. दाने. 3. श्राणयति-ते. विश्राणयति - ते छे. 1 विश्राणनम्, 2 विश्राणना (हान). श्रौं, (अ. म्) प. 1. हिंसार्थः. 6. श्रथति छ. णो - श्रथयति शविछे. श्रथ, (इ) आ. 1. शैथिल्ये. शैथिल्यमगाढता. शिथिल-डीय. नरम 57. श्रंथते नीवी नीवी हीली थायछ. 1 शिथिरः, लत्वे- 2 शिथिल: (दाल). श्रथ, (अ) उ. 10. मोक्षणे हिंसायां च. 1 भू५g, छोj, dr. 2 4. श्राथयति --ते, अथति भू इ०. For Private And Personal Use Only

Page #187
182 धातुसंग्रह. श्रथ, (अ) उ. 10. प्रयले प्रस्थाने प्रतिहर्षे च. 1 प्रयत्न 43j, 2 यात्रा प्रयास ४२वो. 3 &25. श्राथयति -ते. प्रयत्न 42 इ०. श्रय, उ. 10, दौर्बल्ये. हुमायुं ययु. श्रथयात - ते दुपयो याय. श्रंथ, (अ) प. 9. संदर्भे. संदर्भोपथनम्. |यपु. श्रध्नाति मुंथ. श्रंथ, (अ) प. 9. विमोचनप्रतिहर्षयोः. 1 भु. 2 625. श्रध्नाति भूछे. श्रंथितः, श्रंथितवान्. श्रंथ, (अ) उ. 10. संदर्भ. संदर्भाबंधनम्. माधj, पुं. अंथयति - ते, श्रंथति मधि. अंथः (मान). श्रंभ, (उ) आ. 1. प्रमादे. माणस 42j, मु. अंभते, विशंभते माणस छ. श्रम, (उ) प. 4. तपसि खेदे च. 1 त५, मेद पाम. श्राम्यति तपछे इ०. विश्राम्यति = वीसामइ = पीसने. विश्रामः = वासाभो. 1 श्रांतः, 2 विश्रांतः (वासामो पानेय). श्रभ्यः, श्रमणः (साधु), 1 श्रमः, 2 परिश्रम: (प्रयास), आश्रमः (मुनि॥सा). श्रा, प. 2. पाके. पापुं, 27, रंधा. श्राति पाडेछ. शृतं हविः क्षीरं वा (पातुं विमाने भा२), श्राणा यवागूः (पाली 2005). श्रा, (म्) प. 1. पाके. घायु, पापुं. (श्रे. 1 श्रायति. श्रा 1 श्राति) णी श्रपयति धावछे. श्राम, (अ) उ. 10. आमंत्रणे. 7ij sj. श्रामयति-- ते 7iD . श्रि, (3) उ. 1. सेवायाम्. सेव. श्रयति - ते हरि लक्ष्मीः ५६मा हरिने सेवेछे. श्रयः, प्रश्रयः, अधिश्रयः, आश्रयः, श्रीः (सनी), श्रितः, आश्रितः, श्रायः, उच्छ्रयः, उच्छ्रायः, श्रेणिः (81), शृंगारः (२सले), निःश्रेणिः (निसे), अधिश्रयणी (यूथ्य), श्रेढिः (तियवहार). श्रिष्, (उ) प. 1. दाहे. muj. श्रेषति माणे. श्री, (जू) उ. 9. पाके. रंधा. श्रीणाति-ते रंधायचे. श्रीतः, श्रीतिः. श्र, प. 1. स्त्रवणे. 2. श्रवति आमघटान्जलम् या माया 45 ओछ. श्रवणः. श्रु, प. 1. श्रवणे. सुयु, सण. शृणोति = सुणइ = सुशे. संशृणुते. श्रुतिः (17, 2 36), श्रोत्रम् (धान), श्रोणिः (सानो गो), श्रवणः For Private And Personal Use Only

Page #188
धातुसंग्रह. 183 (१४ान, 2 पीपणो, 3 नक्षत्र), श्रवणम् (सु), श्रवः (आन), शुश्रूषा (श्रवणे-छ). श्र, प. 1. पाके. रंधावू, पाणु, श्रायति यायचे. श्रोण, (ऋ) प. 1. संघाते. 4 42j. श्रोणति मे 432. 1 श्रोणिः, 2 श्रोणी (खीनो धडओ). श्लक, (इ) आ. 1. गती. पु. लंकते नयछ. श्लग, (इ) प. 1. गत्यर्थः. भ. श्लंगति जय. श्लथ, (अ) उ. 10- दौर्बल्ये ६५jथ, ढीतुंय. श्लथयति-ते मणु यायछे. श्लथः (शिथिय). लाख, (3) प. 1. व्याप्ती. व्या५. श्लाखति व्यापछे. श्लाघ, () आ. 1. कथने. कन्थनमुत्कर्षाख्यापनम्. पा. श्लाघते मैत्राय भैत्र १माहा. श्लाघा (स्तुति), श्लाघ्यः (स्तुत्य). लिए, (उ) प. 1. दाहे. मा. श्लेषति पाणे. श्लिष्टः. लिए, (अ) प. 4. आलिंगने. मालिंगन 42j, मे, मण, श्लिष्यति वधूः वरम् प १२ने लाछे, श्लेषः (भण), श्लिष्टः (भिलित), श्लेष्मा (मन् + 45), आश्लेषा (नक्षत्र), विश्लेषः (मे). निस्, (अ) उ. 10. श्लेषणे. , मग. श्लेषयति-ते ना. श्लेषः. श्लोक, (3) आ. 1. संघाते. संघातो ग्रंथः सचेह प्रथ्यमानस्य व्यापारो ग्रंथि___तुर्वा. आद्येऽकर्मको द्वितीथे सकर्मकः. 1 मुंथायु, 2 jथ. श्लोकते मुंथायछे, गुथछे. श्लोकः (1 ४र्ति, 2 5).. श्लोण, (3) प. 1. संघाते. मे 42. श्लोणति मे रे . श्वक, (इ) आ. 1. गती. पु. श्वंकते नयछ.. श्वच, (अ) आ. 1. 4. श्वचते जयछे. श्वच, (इ) आ. 1. गतो. 4. श्वंचते नयछे. श्वद, (अ) उ. 10. असंस्कारगत्योः. संस्कृत-पाभ२-नीय ययु, सुघरधु नहिं, 25, श्वाठयति-ते सुधरतो नथी. श्वद, (इ) उ. 10. असंस्कारगत्योः. असं३४॥ ययुं,-सुधरघु नाहि. श्वठयति -ते, श्वठति सुधर नहिं. श्वट्, उ. 10. सम्यगवभाषणे. 20 नमोन. श्वठयति-ते 20 नया पोलतो. For Private And Personal Use Only

Page #189
184 धातुसंग्रह श्व, (अ) उ. 10. गत्याम्. 4. श्वभ्रयति-ते जय श्वभ्रम्- (माओ). श्वत, (अ) उ. 10. गत्याम. न. श्वर्त्तयति-ते जयचे. श्वल, (अ) प. 1. आशुगमने. ताqjorj. श्वलति तापणुं जयछे. श्वल्क, (अ) उ, 10. परिभाषणे. 1 पोल, 2 4ii यो. श्वल्कयति-ते मालेछ इ०, श्वल, (अ) प. 1. आशुगमने. ताqjrg. श्वलति जताjoयचे. श्वस्, (अ) प. 2. प्राणने. प्राणनं जीवनम्. 75. श्वसिति ०७पेछ. श्वसनः (वायु), श्वासः (नानो वायु). निःश्वासः =जासासो. उच्छासः = उसासो सास. उच्छृसितम् (विसित). श्वि, (टु. ओ) प. 1. गतिवृद्धयोः. 14, 215. श्वयति जयछ, पछे. श्वयथुः (सोना), श्वा (मान् + तसे), मातरिश्वा (मन् + पायु), उदश्वित् (छास्य). श्वित्, (आ) आ. 1. वणे. रंग, घोण. श्वेतते गेहम् घर धोणे. श्वेतम् (20), श्वेतः (धोणा), श्वित्रम् (धाणोs). श्चिद, (इ) आ. 1. श्वेत्ये. श्वैत्यं श्वेतगुणक्रिया. अयं सकर्मकोऽकर्मकश्च. . 1 योगj. 2 धायपुं. श्विदते भित्तिम् नात्यने धाण. विंदते वस्त्रम् વય ધાર્થ થાય છે. पग, (ए- म.) प. 1. संवरणे. संवरणमाच्छादनम्. 1 zj, छाj, म. सगति छाय. गो-सगयति विछे. पघ, (अ) प. 5. हिंसायाम्. ह. सप्नोति होछ. पच, (अ) उ. 1. समवाये. मेथj, भग, सीनथपुं. सचति - ते भण. सचिवः (भंत्री). पच, (अ) आ. 1. सेचने सेवने च. सेवनं भजनम्. 1 सिययु, 27. 2 सेपयु, Mr. सचते सिंथेछ, सेवछे. सचिवः (मंत्री), सक्तुः (सायु-). पंज, (अ) प. 1. संगे. मगजु, मे, संप ४२वो सजति भगछ. संगः = प्रसंग. निषंगः (नायो), सक्तिः, आसक्तिः, प्रसक्तिः, प्रसक्तम, उत्संग: (भोणो), सक्थि (सायण). षद, (अ) प. 1. अवयवे. भ१५५ 125, मंग 42. सटति // . सटा (नया). For Private And Personal Use Only

Page #190
धातुसंयह. 185 - षट्ट, (अ) उ. 10. हिंसानिकेतनबलदानेषु. 165, 252 29, स, __3 55 42, 4 . सट्टयति - ते होछे इ०. षण, (अ) प. 1. संभक्ती. संभक्तिर्भजनम्. सेय, मा. सनति नछे. सांतिः (म1ि), पंडः = संडो = सis (रायुं टोर). सभा. सानु (2052). षण, () उ. 8. दाने. यु. सनोति- सनुते विप्राय धनम् विप्रने 41241 पेशे. सातिः (हान), सानुः (शि५२). षद्, (ल) प. 1. विशरणगत्यवसादने. विशरणं शटनम्. अवसादोऽनुत्साहः, 1 અવયવ વિરાવા, સડવું, ગળવું, અંગભિભ થવાં, 2 જવું, 3 ઉત્સાહ ન घरयो, मे पाम. सीदति सवयव वरायछ इ०. निषादः (वनेयर) विषादः (मे), उपनिषद्, पुष्करसद्, परिषद् (सन्मा), प्रासादः (पनृप३२), सत्रम् (यव), निषद्वरम् (54), सादिः (1 मवार, 2 साथि), सदः (अस+ समा), द्युसद् (31), सदनम् (32), प्रसन्नम् (निस), प्रसोदिका (हामुंडीन). षद्, (ल) प. 6. विशरणगत्यवसादनेषु. १म१यव पेशवा, शण, 2 vj, 3 साह न होवो. सीदति अवयव वराय. सादः, प्रसादः, विषादः, सद: (अस् + सला). षद्, (ल) उ. 10. गतो. rj. (आङ्पूर्वः), आसादयति - ते, आसीदति जय. पप, (अ) प. 1. समवाये. समवायः संबंधः सम्यगवबोधोवा. १सय ४२वो, 2 2 न. सपति संबंध 422. सप्तिः (घोडो), सप्त घटाः (सात ). पंब, (अ) उ. 10. संबंधने. संबंध ४२वो. संबयति - ते संमंध ४३छे. षम, (अ) प. 1. अवैकल्ये. विषे४॥ ययु. यथार्थ 1. समति. समः, विषम:. पर्ज, (अ) प. 1. अर्जने. संपादन 42y, भा. सर्जति संपादन ४२छे. पर्ब. (अ) प. 1. गती. पुं. सर्बति यछे. पर्व, (अ) प. 1. हिंसायाम्. 65. सर्वति हणुछे. पल, (अ) प. 1. गती. 4. सलति यछे. पस्, (अ) प. 2. (वै०) स्वमे. बुध, 2. सस्ति छे. सास्ना (आय ना जानो 55), सस्यम् (क्षा९ि५५). 24 For Private And Personal Use Only

Page #191
186 धातुसंग्रह. पस्ज, (अ) उ. 1. गती. पुं. सज्जति-ते गयछ. सज्जः (सायेदो). पह, (अ) आ. 1. मर्षणे. मर्षणं क्षमा. साधु, भ. सहते दुर्वचनं साधुः साधु हुययन सहेछ. सहनः (क्षभावान), उत्साहः, उत्साही (इन्), सर्वसहः, सर्वसहा (24), सहित्रम्, सहमानः (18), सहुरि: (241), षट् (7), सहः (अस् + 55). पह, (अ) प. 4. चक्यथै शक्तौ च. चक्यर्थस्तृप्तिः. 1. 1H 4.2 समर्थ य. सह्यति त थायछे. पह, (अ) उ. 10. मर्षणे. मर्षणं क्षमा. सह, म. साहयति-ते, सहति सहेछ. सहति = सहइ = सहे. सहनम्. निःसहः, दुःसहः, सहनः (सहन शीस). पांव, (अ) उ. 10. सामप्रयोगे. सायन-समाधान 42. सांत्वयति-ते समाधान 22. सांत्वनम्. षि, () उ. 5. बंधने. माधg, . सिनोति-सिनुते चोरम् योर ने मां घेछ. विषयः (माया२), सितः (16), सेतुः (11), सीरम् (65), सीमंत: (ममोडी) सीसम् = सीसुं. षि, (ब) उ. 9. बंधने. माध. सिनाति-सिनीते पिछ. सीमा (जे), सेना. सैन्यम. विच, (4) उ. 6. क्षरणे. सिंधू. सिंचति-ते सिंथेछे. सिंचति = सिंचइ = सिंथे. सेचनम्, सेकः, सिक्तः (सिंथेस), सेक्रम् (सेयनपात्र). षिद, (अ) प. 1. अनादरे. वि२, मन॥६२ ४२वो. सेटति साधु भंडः मांs સાધુને ધિક્કારે છે. षि, (अ) प. 1. गत्याम्. .पु. सेधति य. निषेधति = निखेधइ= == निमधे. निषेधः = निध. प्रतिषेधः, सिद्धः. षिध, (अ) प. 1. शास्त्रे मांगल्ये च.शास्त्र शास्त्रविषयं शासनम्. मांगल्यं मंगल. क्रिया.२॥सन 42j, प्रेर, भामा ४२वी, 2 मंगल आम 42, शुम 2, ४८या 42. सेधति राजा लोकान् / यो ने २॥सन रेछ. इ० . सेधः, सिद्धः षि, (उ) प. 4. संराद्धौ. संराद्धिनिष्पत्तिः. ना५४, सी, 4. सिध्य ति कार्यम् 44 सी. सिध्यति = सिन्झइ = सी. सिद्धः, सिध्यः (505 क्षत्र). For Private And Personal Use Only

Page #192
धातुसंग्रह. विभ, (उ) प. 1. हिसार्थः. ह. सेभति होछे. र्षिभ, (उ) प. 1. हिंसार्थः- 65, सिंभति हणुछ. पिल्, (अ) प. 6. उंछे. 495 पापा. सिलति 495 पीछ. विक्, (उ) प. 4. तंतुसंताने. तंतुसंतानं वानम्. 15, सी. सीव्यति कंचुकं सौचिकः सुयुमो सीवछे. सीवनम् = सी. सीवनी = सी. सूची = सु. षिव, (इ) प. 1. सेचने सेवने च. 1 सिंयj. 2 सेप. सिन्वति सिंछे. घु, प. 1. प्रसवैश्वर्ययोः. प्रसवोऽभ्यनुज्ञानम्. 1 प्रे२j, मामा ४२वी, 254ii ययु. सवति प्रे२ इ०. सवः. पु, प. 2. प्रसवैश्वर्ययोः प्रसवो न्यनुज्ञानम्. 1 प्रेर, माजा ४२वी. 2 4', ___359 य, २१ामी य. सौति प्रेरेछे इ०. सुतः (पुत्र), अत: (21). पु, (इ) उ. 5 अभिषवे. अभिषवःस्नपनं पीडनं स्नानं सुरासंधानं च.नाने कर्मकः. 1 હવરાવવું, પીવું, ન્હાવું. 4 દાગાળવાની વસ્તુને આથે કરવો, અથાણું 42. सुनोति-सनुते ६५शवछे. राजसूयः (य), सूना (धातनस्थान), सोमः, सवनः, सुरः, सुरा, सुतः, सुंदः (दत्यनाम), सूपः (m). पुट, (अ) उ. 10. अनादरे. मना६२ ४२वी, ति२२७।२ ४२वी. सुदृयति-ते तिर 24.2 42. बुभ, (अ) प. 1. दीप्तिहिंसनयोः. 1 15, पुं. सुंभात हीपछे. पुर, (अ) प. 6. ऐश्वर्यदीप्तयोः 59 यजु, 4/52 थयुं, 25j, Punj. सुरति घी यायछे. सुरः (65), सुरा (भा), सुर्सरः (मनु४२६५ 2154), सोरः, पुह, (अ) प 4. चक्यर्थे शक्तौ च. चश्यर्थस्तृप्तिः 1 तृH ययु, 2 समर्थ 5g. __ सुह्यति तृप यायचे. सुहितः (तृH), सौहित्यम् (मि). पू, (ङ) आ. 2. प्राणिगर्भविमोचने. 1 प्राणिगर्न गुपो, 45. सूते, प्रसूते जनननी पुत्रम् नगी पुत्र छ. सूतः, सूतिका, सूतकम्, सुनुः, सविता, प्रसू (माता), राजसूयः (यस), प्रसवः (उत्पति), प्रसवी (धन), सावित्री (भाता). खू, (ओ- ङ्) आ. 4. प्राणिप्रसवे. प्रा. 4. सूयते प्राए ऐछे. प्रसवः (जन्म). पू, प. 6. प्रेरणे. . सुवति प्रेरछे. सविता (24), प्रसवः (25), सूतः (सा२थि), प्रसवी (4/+ 24), सूर्यः. For Private And Personal Use Only

Page #193
Ah Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 धातुसंग्रह. पूद, (अ) आ. 1. क्षरणे क्षपणे च. क्षरणं निरसनम्. नि॥४२६५ 429, पा२', निवार, निषेधपुं. 2 6, 7. सूदते निवारेछ, छ. सूदते = सूदइ = छु. सूदः = सूदो = छुहो. सूदा (हिंसा), सूदी = सी. निषूदनम् (सिन), सूदम् = सूडं = . मधुसूदनः, पूद, (अ) उ. 10. क्षरणे क्षणने आश्रवणे च. 1 निवार, निषेध, 2 हां , छु:g, 3 42. सूदयति - ते निपारे इ०. 1 षूदनम्, 2 निषूदनम् (हिं सा), मधुसूदनः. पूर्भ, (अ) प. 1. अनादरे. ति२२४।२ ४२पो. सूक्षति ति२२४ारेछे. खूष, (अ) प. 1. प्रसवे. 14, 2 प्रेर. सूषति पुत्रं माता माता पुत्रने 4 पृथ, (उ) प. 1. हिंसार्थः. 64. सर्भति होछे. धूम, (उ) प. 1. हिंसार्थः 45. सुभति होछे. षेल, (ऋ) प. 1. गती. . सेलति यथे. षेव, (क) आ. 1. सेवने. सेक्यु. सेवते सेवछ. सेव्यः, सेवक, सेवा, सेवनम्. सेवितः = सेविओ = सेन्यो. थै, प. 1. क्षये. क्षय पाम. सायति क्षय पाछे. षो, प. 4. अंतकर्मणि. अंतकर्म शासनम् , , ना२।४२. स्यति कालोलो कम यसो होछ. अवसानम् (भंत), व्यवसायः, साम (A+ 1 साभव + 2 प्रिययन. टक, (अ. म्) प. 1. प्रतीपाते. 515, 414 ४२यो, पासपुस्तकति पाउछे. गौ-स्तकयतिग, (ए. म्) प. 1. संवरणे. संवरणमाच्छादनम्. 7i, disg, मो . स्तग ति छ।यथे. गौ-स्तगयति पिछे, एन, (अ) प. 1. शब्द. 2106 ४२वो. सनति 2006 2. स्तनितम् (2006). एम. (इ) आ. 1. प्रतिबंधे. प्रतिबंधः क्रियानिरोधः थाई, 242. संभते मछ. स्तंभते = थंभइ =थन. स्तंभ:- थंबो = यन. स्तंभनम् = थंभणम् = यनशु. विष्टंभः, प्रतिष्टंभः, उत्तंभनम्, अवष्टंभः टम, (अ) प. 1. अवैकल्ये. वि१४॥ ययु, यथार्थ वर्ग. स्तमति विव! थायछ. For Private And Personal Use Only

Page #194
धातुसंग्रहः 189 ष्ठि, (अ) आ. 5. आस्कंदने. 1ोऽ, धापु, 2 यु 42. स्तिमुते होछे. ष्टिप, (3) आ. 1. क्षरणार्थः. 52, 17. स्तेपते परेछे. टिम, (अ) प. 4. आर्दीभावे. आदीभावः क्लेदः, भानुं ययु, 5auj. स्तिम्यति पक्षणेचे. टीम्, (अ) प.. 4. आर्दीभावे. ५सण, नीनु यां, स्तीम्यति पसणे. हु, () उ. 2. स्तुती. २तुति ४२वी. स्तौति-स्तवीति, स्तुते-स्तुबीते स्तुति ४३छे. 1 स्तवः, 2 स्तोत्रम्, 3 सुतिः, 4 स्तवनम् (स्तुति), स्तुत्यः, प्रस्तावः, स्तवकः (47), स्तोभः (अनर्थ स्तुति५२५ १यन), स्तोमः (1 समूह, 2 41), स्तोकम् = थोडं = थोई. इच, (अ) भा. 1. प्रसादे. प्रसन्न य. स्तोचते प्रसन्न यायचे. स्तोकम् = थोडं = थो. शुभ, (उ) आ. 1. स्तंभे. स्तंभः क्रियानिरोधः, योग, 242Y, था. स्तोभते म . स्तोभते थालेछ. स्तोभते = थोभए = थाने. स्तोभः = थोभो __ = योन. त्रिष्टुप्, अनुष्टुप्. ट्रप, (अ) प. 4. समुच्छाये. 15. तूप्यति धेछ. ट्रप, (अ) उ. 10. समुच्छ्राये. 15. स्तूपयति पछे. ष्ट्रक्ष, (अ) प. 1. गती. पुं. स्तृक्षति भयछे. ऐप, (क) आ. 1. क्षरणार्थः. 529. स्तेपते परेछे. है. प. 1. वेष्टने. वी. स्तायति पीछे. ध्ये, प. 1. शब्दसंघातयोः. 1 2054 ४२यो. 2 4 42j, मुंय. स्यायति 2046 427. संख्यानः (संघ), संस्त्यायः (52). ल, (अ) प. 1. स्थाने. 23, स्थि२ '. स्थलति हेछ. उत्थलति = उत्थलइ = अथले. उत्थलः = उत्थलो = यसो. स्थालम् (याण, विस्ती पात्र), स्थाली (631), 1 स्थलम्, 2 स्थली (स्थान, Mu), स्थला (261 / (r) 255), स्थंडिलम् (योत।), विष्टलम्, कुष्ट लम् पा, प. 1. गतिनिवृत्ती. स्थिति ४२वी, 29. निष्ठति रहेछ. उत्तिष्ठति = उइ = 62. 1 स्थानम्, 2 स्थितिः (निवास), स्थानम् = ठाणं = | = था. स्थितः (125), प्रस्थितः (यात, गत), सुस्थितः. उस्थितः = उठिमो == जयी. उपस्थितः स्थापितः = थापिओ = थापा. प्रस्थापितः = पठ्ठाविओ= / // // For Private And Personal Use Only

Page #195
190 धातुसंग्रह. ५४यो. उत्थापितः = उठ्ठाविओ = प्या. प्रस्थानम् (यात्रा), स्थिर; (भयंय५), स्थावरः (GEN), स्थूणा (थम), स्थविरः (16), गोष्ठम् (A), भूमिस्थः, मंजिष्ठः = मं. देशस्थः, स्थाणुः (1 शिव, 2 दुहुँ गाड), स्थापः (था), प्रस्थः (22), व्यवस्था (विभाग), व्यवस्थितिः, 1 स्थलम्, 2 स्थली (55), स्थाली (631), स्थालम् = था. स्थायी (इन् + स्थि२), स्थापनम् = थापणं = थापन- उत्थापनम्. आस्था, निष्ठा. ठित्, (उ) प. 1. निरसने. 1 34, 2 वा२युं, निषेध. ठीवति 34, पारेछ. ठेवनम्, ठीवनम् (ति२२४।२), 1 निष्ठेवनम्, 2 निष्ठीवनम्. (यु ખારે કરી થુંકવું). ष्टिव्, (उ) प. 4. निरसने. 134, 1202g, 2 पार. ष्ठीव्यति छ, पारेछ. ष्णस्, (उ) प. 4. निरसने. 134, रो.यु. 2 पार, निषेवः स्लस्यति छ, वारछे. ससा = नसा = नस. ष्णा, प. 2. शौचे. हा, शु६५j. स्नाति न्हाय. स्नाति = हाइ = ह. ___ स्नातः = हायो = हाथो. स्नातक, स्नानीयम् (di योगवानुं यू). ष्णिह, (अ) प. 4. प्रीतो. प्रीति-प्रेभ.पो. स्निह्यति धीति रेछ. स्नेहः = हो = नेहो = नेह. स्निग्धः, उष्णिक. ष्णिह, (अ) उ. 10. स्नेहने. 1 लानु 42j, पयागपुं. यो५ पुं. 2 ने ४२वो. स्नेहयति - ते ५माणे इ०. स्नेहः. ष्ण, प. 2. प्रस्रवणे. प्रस्रवणं क्षरणम्. 52j, 42. स्नोति अरछे. स्षा (पुत्री मायडी). प्णुस्, (उ) प. 4. अदने आदाने अ दर्शने च. 1 मां, पा. 2 अयु, स. 3 नपुं, नहे. स्नुस्यति भेछ इ०. गुहा, (अ) प. 4. उद्विरगे. भो, भन 42. सुह्यति भो छ. स्नुहिः (थार). ष्ण, प. 1. वेष्टने शोभायां च. किं, 1 म. स्नायति विछे इ०. स्नायुः (नस). ष्मि, (ङ) आ. 1. ईषद्धसने. थोई हस. स्मयते थोहसेछ. १स्मयः (हास), विस्मयः (मन्त), स्मेरः (महास), स्मितम् (विसन). मि, (ङ) आ. 10. अनादरे. मना६२ ४२यो, ति२२४॥२ ४२वो. स्माययते. For Private And Personal Use Only

Page #196
धातुसंग्रह. 191 वंज, (अ) आ. 1. परिष्वंगे. सं॥४२वी, यात्रीने मण, मालिंगन 42. वजते, परिष्वजते मासिंगन छे. वद, (अ) आ. 1. आस्वादने. 1 या, या५. 2 नाव, रुन्य, गम'. स्वादते रब्बा रब्बाहारी २मारी रासने याटेछ. स्वादते दधि मैत्राय हि भत्रने भावछ. स्वादुः (2542), स्वादः. प्वद, (अ) उ. 10. आस्वादनसंवरयोः. 1 याj, IL, 2 ना, रुय, मयु. 3 छायूं, मोछ।उ, ढisg. खादयति-ते सारेछे इ०. वए, (त्रि) प. 2. शये. जय, अ. स्वपिति अधेछ. खपिति = सुबइ = सुवे. स्वमः, स्वापः (fa), सुप्तः = सुत्तो = खेतो. वष्क, (अ) आ. 1. गत्यर्थः. 4. ज्वष्कते जयछे. बिद्, (त्रि. आ) आ. 1. स्नेहनमोचनयोः मोहने च. 1 मा 42, ५वाण, 2 सने६ ४२यो, 3 भू४', 4 मोह. खेदते पाछे. 1 खेदः, 2 प्रक्षेदः= पसेओ = पसेयो. विद्, (जि. आ.) प. 4. गात्रप्रक्षरणे. गात्रपक्षरणं धर्मस्तुतिः. 232 12j, ५२सेवो छु.पो. स्विद्यति ५२सेवो छुटछे. विद, (आ) प. 4. गात्रप्रक्षरणे. ५२सेवा छुवा. विद्यति ५२सेवी छुटेछ. प्रस्वेदः = पसेओ = ५२सेवो. संकेत, उ. 10. आमंत्रणे. आमंत्रणं गूढोक्तिः, ifs. संकेतयति -- ते ७ijहेछ. संकेतः, सकेतितः. संग्राम, (अ) आ. 10. युद्धे. 5, 13j, यु६४२. संग्रामयते शूरः रोप 33. संग्रामः (यु६). संज, (अ) प. 1. संगे. सं१४२यो. संजति सं॥३२. संगः, प्रसंगः. सत्र, आ. 10. संतानक्रियायां संदानक्रियायां च. लार्भ 42, विस्तार * ४२वी, 2 पानी लिया ४२वी. सत्रयते विस्तार 4 427. सत्रम् (या), अन्नसत्रम् (मन७२), ब्रह्मसत्रम् (नया), 1 सत्रशाला, 2 सत्रागारम् (हान ). सपर्, (अ) प. 11. पूजायाम्. 5orj, पं. सपर्यति पूछे. सपर्या (पू०॥). संबर, प. 11. संभरणे. 1 साल, मे 42. 2 वा. संबर्यति सामरेछ, साले. For Private And Personal Use Only

Page #197
192 धातुसंग्रह. समान, उ. 10. प्रीतिदर्शनयोः सेवने च. 1 प्रीति ४२वी, 2 रीन 42, सेव. सभाजयति - ते प्रीति ४२छे इ०. सभाजनम् (मासिंगन री साह 37). संभूयस्, प. 11. प्रभूतभावे. पडु य, वाय. संभूयस्यति पहुयायछे. सम्, (ई) प. 4. परिणामे. परिणामो विकारः 1 142, वि४।२ पाम. सम्यति व४२७. सर्ज, (अ) प. 1. अर्जने. मेणqj, मा. सर्जति भणपेछे. सर्जिकः. सल, (अ) प. 1. गतो. rj. सलति // 5. सालः (वृक्ष). सस्त, (इ) प. 2. ('वै०) स्वप्ने. इंधयु, अ. संति, संस्ति धेछे. सांत्व, (अ) उ. 10. सामप्रयोगे. 142, समन. सांखयति--ते समन्वछे. सांत्वनम्. सात, (अ) प. 10. (सो०) सुखे. सुपथ. सातयति सुपथाय. सातयः. साध्, (अ) प. 5. संसिद्धौ. संसिद्धिः फलसंपत्तिः. ३५संपन्न 42. साध्नोति परकार्य साधः साधु५२४४ने साथैछे. साध्नोति = साधइ = साधे. साध्यः, साधनम्, साधकः. साधितः = साधिओ = साध्यो / साम्ब, (अ) उ. 10. संबंधने. संमंध ४२वो. साम्बयति. संबंध रेछ साम्बः (संमंध). साम, उ, 10. सांवप्रयोगे. सांत्वप्रयोगः प्रीणनम्. सावन 42, तृH 42. सामयात-ते सांत्वन 422. साम. सार, उ. 10. दौर्बल्ये. दुर्गम थयु, 9 42. सारयति-ते हुय थायछे. सारः. सिक, (अ) प. 1. (सौ०) सेचने. सिंन्य. सेकति सिंथे. सेकः (सिंयन), सिकता (रेती). सीक, (3) आ. 1. सेचने. सिंय'. सीकते सिये. सीकरः (छांटो). सुख, उ. 10. तक्रियायाम्. सुखनं सुखक्रिया. सुपीय, सुखयति-ते सुभी थायछे. सुखम्. सुख (अ) प. 11. तक्रियायाम्. सुपीथपुं. सुख्यति, सुखमनुभवतीत्यर्थः सुनी याय सुखम्. मुद्, (इ) प. 1. (सो०) शोभायाम्. शोमपु. सुंदति शोनेछ. सुंदरः, सुंदरी. For Private And Personal Use Only

Page #198
धातुसंग्रह. सूच, उ. 10. पैशुन्ये. पिशुनो दुर्जनस्तस्य कर्म पैशुन्यम्. या ४२वी. सूचयति -ते याडी 422. सूचक (24131या), सूक्ष्मः ( ), 1 सूचिः, 2 सूची = सूइ = सोय. सूत्र, उ. 10. वेष्टने विमोचने च. विमोचनं मोचनाभावो ग्रंथनमितियावत्. 1 वियु, 2 jथ. सूत्रयति-ते विछे. सूत्रम्, सूत्रकारः, सूत्रधारः, सूर्त, (अ) प. 1. आदरे. मा६२. सूक्षति मारेछ. सूक्षणम् (मा४२). सूर्य, (अ) प. 1. ईर्ष्यार्थः. द्वेष ४२पो. सूर्यति द्वेष 437. सृ, प. 1. शीधगतो. ताqjrg, होऽj. धावति ।उछे. स, प. 1. गतो. rg. सरति तीर्थ मुनिः मुनि तीर्थ जयशे. प्रसरति = पसरइ५०२. अनुसरति = अनुसरइ = मनुस३. अबसरति = अवसरइ :मास२. निःसरति = नीसरइ = नासरे. उत्सरति = उसरइ = सरे. प्र. सारः = पतारो = 5 // 2. अनुसारः= अणुसारो = माणुसारो. निःसारः= नीसारो - नीसा२. विसारः= विसारो-विसा२. आसारः (सेनापसा२, 2 - 51), सरणुः (भिगति), सूर्यः, सरकः प्रसृतः= पसरिओ = ५सयो. अनुसूतः -- अनुसरिओ = मनुसरयो. उत्सतः = उसरिओ = सरयो निःसृतः = नीसरिओ = नीस२यो. सुसरम् = सुसर. अभिसारिका (पतिना या प्रमाणे यासारी खी), सारः (1 पल, 2 मी०४), पुरःसरः, अतिसारः (२।९पनो रोग), सार्थः = सथ्यो = साथ. सर्षपः= सरिसबो = सरसव. सृगालः= सियालो = सियान. अग्रेसरः, परिसरः (मागोण), सरिरम् -लखे सलिलम् (45), 1 सरणिः, 2 सारणी (नी), सर्वः- सबो = स५ = स 9. सरित् (न), सरयुः, 2 सरयूः= सरजू (ral). . सृ, प. 3. (वै०) गतो. पुं. ससत्ति जयछ. सृन, (अ) आ. 4. विसर्ग. 1 मृत्यु, 2 मृMय. सृज्यते मालां चेत्र: यैत्र भावाने सलेछ. सृज्यते माला भासा मलय. स्रष्टा (a + 1 मृ॥२, 2 ब्रह्मा), सृष्टिः, संसर्गः (सं०५), विसर्गः (त्या), उपसर्गः (51), निसर्गः (विनाय), सृष्टः, 1 उत्सृष्टः, 2 विसृष्टः (2541). सृज, (अ) फ. 6. विसर्ग. म. सृजति मालां मैत्रः मैत्र मालाने सोछे. सृष्टः रज्जुः (21), सृजती, सृजंती स्त्री. 25 For Private And Personal Use Only

Page #199
194 धातुसंग्रह. सृप, (ल) प. 1. गतो. x. सर्पति Mयछे. सर्पः, सर्पणम्, मसर्पणम्, सरीसृपः, सृप्यम्, सुप्रा (अनी ), सर्पिः (स+थी). सृभ, (उ) प. 1. हिंसायाम्. ए. सर्मति हछे. मुंभ, (उ) प. 1. हिंसायाम्. ह. सुभति हणुछ। सेक्, (अ) आ. 1. गतो. 4. सेकते जय. सेल, (ऋ) प. 1. गतो. 4. सेलति यथे. स्कंद, (इ र्) प. 1. गतिशोषणयोः. 14, 25, सोस. स्कंदति नयछ. इ०. स्कंधा (लो), आस्कंदनम् (यु६), अवस्कंदनम् (धा७५). स्कम, (इ) आ. 1. प्रतिबंधे. प्रतिबंधः क्रियानिरोधः. 2544, यम. स्कंभते. स्कंभ, (उ) प. 9. (सौ०) रोधने स्तंभे च-14, disj, 2 नपुं. स्कम्मोति__ स्कम्नाति पछे इ०. स्कु, () उ. 9. आप्रवणे. आप्रवणमुत्प्लवनमुद्धरणं च. 1 तi ng-याल, G62. स्कुनोति-स्कुनुते, रकुनाति-कुनीते लय इ०. स्कुतः. स्कूद, (इ) आ. 1. आप्रवणे. आप्रवण मुलत्य गमनमास्कंदनमुद्धरणं वा. 1 ता vg-याj, 2046 42\, 3 &ायु, अथेने. कुंदते तो यछ. सुंदते = कुदए = ह. स्कुंभ, (उ) प. 9. (सौ०) रोधने धारणे च. 165g, छाj, aisy, 2 पा२१५ - 42. कुम्नोति-स्कुम्नाति पछे इ०. स्खद्, (अ, प्, म्) आ. 1. स्खदने. स्खदनं विद्रावणम्. नसाऽयु, 64/sj, २ढी 42j, नरभ 42. स्खदते साउछ, इ०. स्खदनम्, गौ-स्खदयति. स्खल, (अ. म्) प. 1. संचलने. 57, 2. स्खलति पोछे. णो स्खलयति स्खलनः (पउना२), स्खलितम् (पतित), स्खलनम् (पतन). स्तन, (अ) प. 1. शब्दे. 2006 ४२वो. स्तनति 2006 422. स्तनः (2006). स्तन, उ. 10. देवशब्दे. मेधY 4. स्तनयति-ते मेध // . स्तनि तम् (मेव२२६) स्तम्भ. (इ) आ. 1. प्रतिबंधने. से, 2424. स्तंभते थमछे. स्तंभः ( 34). स्तंभ, (उ) प. 9 (सौ०) रोधने स्तंभे च. 1 संघg, disg २थम, म . स्तनोति-स्तम्नाति छे. स्तंभः= थंभो = यन. For Private And Personal Use Only

Page #200
195 धातुसंग्रह. स्तंभ, (उ) प. 9. (सौ०) रोधने निष्कोषणे च. 1 25j, disg. 2 मा६२ यु, 162 4. स्तुभ्नोति-स्तुभ्नाति धेछे इ०. स्तूप, (अ) प. 4. समुच्छ्राये. गली 42, 16 ४२वी. स्तूप्यति धान्यम् माजी 42. स्तूप, (अ) उ. 10. समुच्छ्राये. 1-in ४२यो, पछि 4250. सूपयति ते गोधूमम् गानो दा रे. स्तु, (ञ) उ. 5, आच्छादने. मोछ।७g, aisj, . स्तृणोति-स्तृणुते मो०। 7. प्रस्तर:= पथ्थरो= ५५रो. विस्तृतः. आस्तरः=आथरो= माथ२. प्रास्तरणम् = पाथरणं = पाया. स्तृह, (अ) प. 6. हिंसायाम्. ह. स्तृहति हछि. स्त, (3) उ. 9. आच्छादने. मोऽj, , dist.. स्तृणाति-स्तृगीते मो . आस्तीर्णः, विस्तीर्णः, प्रस्तारः प्रस्तर:- पथ्थरो = पथरी. विस्तारः, पटस्य निस्तारः स्तरः =थरो- 52. वाक्यस्य विस्तरः विस्तर: शब्दस्यविष्टर: (1 '16, 2 मासन, 36 भुष्टि), निशास्तरः- निहाय. आस्तरः= आथरोमायर, स्तरी (से.४), प्रास्तरणम् = पाथरणं = 5 / 526. 1 स्तरः, 2 स्तरी, 3 स्तरम् (55). स्तेन, उ. 10. चौर्य. या२. स्तेनयति ते येरेछे. स्तेनः (2). स्तोम. उ. 10. श्लाघायाम्. स्तुती 4250. स्तोमयति-ते स्तुति 42. स्तोमः / अमिष्टोमः स्त्यै, प. 1. शब्दसंघातयोः. 1 2006 ४२वो, 2 मुंथपुं, मेई 42. स्त्यायति શબ્દ કરે છે. स्थग, (ए. म्) प. 1. संवरणे. संवरणमाच्छादनम्, मोऽयु, छापुं, disj स्थगति भूच्छाया चंद्रम् 2014 // यंद्रने टि. स्थगति = ठगइ = 4ii. णौस्थगयति छ. स्थगः= ठगो = 421. स्थगनः- 4o . स्थगी (तमोजनो डियो), स्थागम् (2 // 5), अस्थागम् (24 // 5), स्थगितः= ठगिओ = ४यो. छ स्थुइ, (अ) प. 1. संवरणे, मोछाउ, disg, छाj. स्थुडति सो स्थडम्, लत्वे- 2 स्थुलम् (तं). For Private And Personal Use Only

Page #201
धातुसंग्रह. स्थूल, आ. 10. परिबृंहणे. परिबृंहणं पीनवम्. ॥ई . स्थूलयते था यचे. स्थूलः (M3I). स्पद, (इ) आ. 1. किंचिच्चलने. 1 थोvj, ५२यु, 236. स्पंदते मधु मध परेछे. स्पंदते = फंदइ = 36. स्पंदः= फंदो = iहो. स्पर्ध, (अ) आ. 1. संघर्षे. संघर्षः अभिभवेच्छा पराभिभवेच्छा च. आये सकर्मकः. द्वितीये कर्मकः. 1 जित 27Y, 2 "M तिया 27j. स्पर्द्धते 7 र्जुनः कर्णम् मान ४र्णने जितनेछ. पते चैत्रः न्यत्र __पीने तिवा . स्पर्धा. स्पश, (अ) उ. 1. बाधनस्पर्शनयोः. स्पर्शनं ग्रंथनम्. 1 11.sj, "!!, न. 2 मुंथ. स्पशति - ते पाउछे इ०. स्पशः (24), साष्टः (50). स्पश, (अ) आ. 10. ग्रहणसंश्लेषणयोः. 1 अयु, ले, 2 मा, लेट्यु, ग्योट. स्पाशयते लेछ इ०. स्प, प. 5. (वै०) प्रीतिपालनयोः. 1 प्रीति-प्रेम ४२यो. 2 पाप, 2 // . ___3 75. स्पृणोति प्रीति 42 इ०. स्पृश, (अ) प. 6. संस्पर्शने. 27, २पर्श ४२वो. स्पृशति तृणं पाथः पांच तृपने मोछे. स्पर्शः, उपस्पर्शः, उदकस्पर्शः, उदकोपसर्शः, स्पृष्टः, स्वर्गः (प्याथि), मर्मस्पृक (श् + भर्भलाष४). स्पृह, उ. 10. ईप्सायाम. 4.27, 17. स्पृहयति - ते 12. स्पृहा (I), निस्पृहः, स्पृहयालुः (4/75). स्फट, (अ) प. 1. विशरणे. 2, १५व निलया. स्फटति वस्त्रम् पख टे. स्फटः (35), स्फटिकः- रुदितम् = फटिङ == . सुफद, (इ) प. 1. विशरणे. 44, 15 भिन्न यास्फुटति टेछे. स्फर, (अ) प. 6. स्फुरणे संचलने च. 142j. 2 32j. स्करति ५२छे, 22. स्फरति == फरइ = 33. स्करः (टान), स्फारः (Y45). स्काय, (ई) आ. 1. वृद्धी. 15. स्फायते छ. फेनः (सभुश्य), स्फातिः (वृद्धि), स्कारम् (सा३), स्फिट, (अ) उ. 10. स्नेहने. 1 यो५७, 55, 42 भोपयुं, मोह. स्केट यति - ते योपउछ. For Private And Personal Use Only

Page #202
धातुसंग्रह. स्फिट, (अ) उ. 10. हिंसायाम्. 65, 37. स्फेटयति - ते, स्फेटति 3. सेटति -- फेडइ = 1. 1 स्फेटः, 2 स्फेटकः, 3 संस्केटः (भुत. स्फिट्ट, (अ) उ. 20. हिंसायाम्. 64. मिट्टयति -- ते सर्प नकुलः नो સાપને હણે છે. म्फुट, (अ) आ. 1. विकसने. स. स्फोटते . स्फुटः, 1 स्फोटः -- झोथे. 2 कोटकः = डियो. स्कुट, (इर् ) य. 1. विशरणे. उयु, ले, मयभिन्न था. फोटति छ. कोटति = फोडइ = 3. स्फोटः (j), घटस्फोटः, आस्फोटः, विस्फोटः, पादरकोटः (418). स्फुट, (इ) प. 2. विशरणे. , ले, 5717. कुंटति हे. सुकुद, (अ) प. 6. विकसने. 643, एस. स्फुटति लेछ. स्फुटितः = फुटिभी = ४थ्यो. कोटः (पिस), मुक्तास्कोट: (छ।५), 1 स्फुटम्, 2 स्फुटितम् (विसित). स्फुट, (अ) उ. 10. भेदने. मे, इ. कोटयति -- ते, कोटति छे. स्कोटति = फोडइ . स्फोटः (1), घटसोटः (421), प्रस्फोट नम् (59). स्फुट, (इ) उ. 10. परिहासे. १.६सj, 2 पेस. स्फुटयति - ते भगिनी पति यालः सादो नेपीने से. स्फटिका. स्फुड्, (अ) प. 6. संवरणे. छा, मोऽयु, ढis. स्फुति छ. स्फुड, (इ) उ. 10. परिहासे. 1 ६स, 2 . कुंडयति - ते, स्कुंडति हसले. स्फुडिका. स्फुर, (अ) प. 6. सुरणे संचलने च. 1 42, २४२४४थयु. 232j, AAj, ' 34. स्फुरति 42. इ०. स्फुरति = फुरइ = 2. स्फूर्तिः, स्फुरणम्. फोरः == फोरो == 2. (सुगंधा प्रस२९), सुरः. स्फुर्छ, (आ) प. 1. विस्तृतो. पेरा, विस्तार पाम. स्फूर्छति रायचे. सूर्णः, स्फूर्तिः. स्फूर्न, (टु. ओ. आ) प. 1. वननिर्घोषे. तो 2104 थयो, वर्षाले भव भंऽसभा 20 थयो. स्फूर्जति 142501 यायचे. स्फूर्जथुः (105 26, अटी). For Private And Personal Use Only

Page #203
198 धातुसंग्रह. स्फुल, (अ) प. 6. स्फुरणे संचलने च, 1 4291 2, २३२यु, 324, हाल. 2 गयो यपी. स्फुलति 2425 थायछे. णोक्ते आस्फालितः = आफालिओ == माल्यो. णौ ल्युटि आस्फालनम्, स्फुलिंगः (मजि४५). स्मिद, (अ) उ. 10. अनादरे. अनादर करवो. स्मेटयति-ते, स्मेटति मना 12 42. स्मेटति = मेटइ= भेटे. स्मील, (अ) प. 1. निमेषणे. निमेषणं संकोचः. संय, मेय. स्मीलति संहीये. स्मीलति = मीलइ - भील. स्म, प. 1. चिंतायाम्. 22, ति, संभार. स्मरति संभारे. स्मरति स्मरइ = 22. विस्मरति = विस्तरइ = बीसरे. स्मरः (म), स्मृतिः, स्मरणम, विस्मरणम्. स्मृ, (म्) प. 1. आध्याने. २भरवु, संभा२. स्मरति संभारे. णौ स्मरयति. स्म, प. 5. (वै०) मोतिपालनयोः. 1 प्रीति ४२वी , स्ने ४२यो. 2 पाल, 5. स्मृणोति प्रीति 42. स्पंद, (ज) आ. 1. प्रस्रवणे. अभयु, 42. स्यंदते मधु कमलात् मत्था भ५ 2. 1 स्यंदः, 2 निस्यदः (3211), स्यंदनः (1 तिस // 7, 2 युद्धोपयो भी २थ). स्पन, (अ) आ. 10. चिंतायाम्. 242, संभा२. स्यानयते तिवछ. स्पम् (उ) प. 1. शब्दे. 2006 ४२वो स्यमति 220427. 1 सीमिकः, 2 स्यमीकः (वृक्ष), सिमीकः (भूक्ष्म भी). स्यम्, (अ) आ. 10. वित. त६ ४२वो. स्यामयते 1 422. स्रक, (इ) आ. 1. गतो. v. टेंकते नय. सम, (उ) आ. 1. विश्वासे. विश्वास ४२वो. खंभते, विभते विश्वास 422. 1 खंभा, 2 विस्रंभः (विश्वास), विस्तब्धः (विश्वासवाणो). सम, (उ) आ. 1. प्रमादे. प्रमादोऽवलेपः. गर्व ४२वो. संभते रेछ. संस्, (अ) आ. 1. प्रमादे. प्रमादोऽवलेपः. सर्व तपो. लंसते गवतन्छ. संस्, (अ) आ. 1. अवलंसने. नीये-डे? 57. संसते हस्तात् धनुः लायी घनुष पछ. संह, (उ) भा. 1. विश्वासे. विश्वास ४२वो. संहते विश्वास 427. सिम, (ऊ) प. 1. हिंसायाम्. 6.5. भति हजे. For Private And Personal Use Only

Page #204
धातुसंग्रह. 199 त्रिव, (उ) प. 4. गतिशोषणयोः. 1 4, 5, सोसा. स्त्रीव्यति काशाम् शीने तय. स्त्रीव्यति जलम् स सुआय. स्नु, प. 1. मती सुती च. 1 , 2 2. 1 युतिः, 2 स्रवणम्, 3 प्रस्रवणम् (125), सुक (सयो), स्रोतः (मम् + नहीप्रवाह, 2 32), सवंती (11), 1 स्त्रवः, 2 प्रखबः (). स्रक, () आ. 1. गती, . सेकते जय. पै. प. 1. पाके. राव. लायति दुग्धम् धने शंछे. खाणः (पा). स्खन, (अ) प. 1. शब्द. 2104 ४२वी. स्वनति 206 2. खांतम (मन). स्वन, (अ. म्) प. 1. अवतंसने. शोमg, auj. स्वनति शोनेछ. णौ - स्वनयति शमायछे. स्वर, उ. 10. आक्षेपे. नि. खरयति-ते निछे. स्वत, (अ) उ. 10. गती आतंके च. 1 w', महंधु, 2y, सी. स्वर्त्तय ति-ते जय. स्वर्द, (अ) आ. 1. आस्वादने. 1 25, 2 रुन्य. स्वर्दते न्यारेछ. साद, (अ) आ. 1. आस्वादने. यार. स्वादते पारेछ. खादः (भिष्ट), स्वाद, (अ) उ. 10. आस्तादने- या2g, स्वादयति-ते याटे. सादुः. स्व. प- 1. शब्दोयतापयो:. उपतापोरोगः 1 2106 ४२यो , 2 . स्वरति 2074 . सरः, स्वर्गः, अनुस्वारः. हद, (अ) प. 1. दीप्ती. हीप. हटति पछे. हाटकम् (सुवर्ण), हट्टः-- हाट. हडा, (अ) प. 1, प्लतिशठत्वयोः बलात्कार कीलबंधने च. 15, , 2 21450 42, 3 मसाला ४२वो, 4 चालोरोपयो-धालयो. हठति होछ. हठः. हद, (अ) आ. 1. पुरीपोत्सर्ग. भसविसन ४२वो, 6. हदते गेछ. हन, (अ) प. 2. हिंसागत्योः. 1 6. 2 4. हंति ह. हननम्. हत्या, ब्रह्महत्या, ब्रह्महा, भ्रूणहा, वृत्रहा, उद्धतः (मविनीत), विधः (तराय), परिषः (गहा), जवनम् (खीनो बग), घारः (नयान), हनिः (मायुध), 1 प्रघणः, 2 प्रघाणः (मारानी माया लाम), पात्यः केशापहः पत्र तमोपहः सूर्यः, कुमारघाती, शीर्षवाती, पित्तनं घृतम्, वातनं तैलम्. For Private And Personal Use Only

Page #205
Ah Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 200 धातुसंग्रह. हम्म, (अ) प. 1. गतौ. . हम्मति तयछ. हय, (अ) प. 1. गतो. <Page #206
धातुसंग्रह. 201 हिड्, (इ) प. 1. गत्यनादरयोः. 1 4. 2 2162. हिंडते जय इ०. हिंडते = हिंडए = हि3. हिंडनम्, हिंडनः हिडितः- हिंडिओ = हिंऽयो. हिंडिः (निये २५वाण). हिल, (अ) प. 6. भावकरणे. मित्राय पो. हिलति अभिप्राय प्ररेछे. हेला (मैथुनेमाथी 20621i42 ४२वो). हिव्. (इ) प. 1. माणनार्थः. तृप 42. हिन्वति १२छे. हिक्क, (अ) आ. 10. हिंसायाम्. पुं. हिक्कयते . हिस्, (इ) प. 7. हिंसायाम्. इस. हिनस्ति हणूछे. हिंसा, हिंसनम, हिंस्रः, हिंसकः, हिसितः, हिंसानः (414), सिंहः. हिस्, (इ) उ. 10. हिंसायाम्. 6. हिंसयति-ते, हिंसति होछे. हिंसा, हिंसका. हु, प. 3. दानादनयोः आदाने प्रीणने च. दानमत्र हवि प्रक्षेपः, अदनं भक्षणम्. 1 होम, 24, पा, 3 सयु, अ. 4 त 42. जुहोति होमछे. होता (क+भना२), हवनम, 1 होमः, 2 आहुतिः (35), हव्यम (पने पा), हवः, होत्रम्, हविः (ष् + पुरो॥२॥६), आहावः (हाडो). हुड, (इ) आ. 1. वरणे हरणे च. 1 पसुं, सीयु, 2 62j, स, हुंडते हुइ, (इ) आ. 1. संघाते. म ४२युं, मन ४२यु. हुंडते मे 432. हुंडम्, हुंड: (स), 1 हुंडा 2 हुंडिका 3 हुडिः (वि[sa नात). हुड, (अ) प. 6. संघाते निमज्जने च. म 42j, मेत्र 42. 2 हाj, ____ई पा. हुंडति धान्यम् // 44aa रेछ. हुडः (मेष). हुड, (3) प. 1. गती. . होडति यछे. होडा (151). हुर्छ, () प. 1. कौटिल्ये. कौटिल्यमपसरणम्. 1 वाई यात्यु, दुनिता ___४२वी, 2 मोस. हूछति सिता 22. हर्छनम् (रिय). हुल, (अ) प. 1. गती हिंसासंवरणयोश्च. 14, २६शुपुं. 3 माऽj, छापुं. होलति जयछे होलति = होलइ = होते. हुडुः (भष). हूइ, (3) प. 1. गतो. पुं. हूइति यछे. 26 For Private And Personal Use Only

Page #207
202 धातुसंग्रह. ह, () उ. 1. हरेण. हरणं पापणं स्वीकारस्तेयं नाशनं च. १५माऽयु, छोरीrj 2 थी।२j, 3 यो२यु, 4 6, ना२१ 42. हरति-ते भारम् मापयतीत्यर्थः लाने ५भाउथे. हरति ते अंशम् स्वीकरोतीत्यर्थः भागने २वी रिछे. हरति-त स्वर्णम् चोरयतीत्यर्थः सोनु योरच. हरति-ते चोरम् नाशयतीत्यर्थः योरेने होड हारः (मासा) महारः (आप), अवहार: (भ॥२), निर्हारः (ग), विहारः (1 २मत्य, 2 मा साधुन म४), आहारः (भ), उद्धारः (अ\ 42), प्रतीहारः (162, 2 ४०२पासो), उपहार (2065 165), अन्यहार: लक्षण). व्याहारः (भाषा), संहार: (ना२३), परिहारः (समाधान), हरः (शिव), अस्थिहरः (दूत), मनोहरः (सुं६२), नाथहरिः (पशु), दृतिहरिः (7052), भारहारः (ना२।४), पुष्पाहारः (विद्या५२), हरेणः (गंध०५), हरित् (62), हरिमा (मन् + मृत्यु), प्रहरः- पहरो = 562. व्यवहारः (पि. पा), 1 लहरिः, 2 लहरी (12), हर्म्यम् (धनि), हरणम्, प्रहरणम्, विहरणम्. ह, प. 3. (वै०) प्रसह्य करणे. पसा।३ 42. बित्ति समा४।२ 437. हणी, (ङ्) आ. 11. रोषणे लज्जायां च. १0सा, 11 १२वी, 2 पार. हणीयते रीसायहरे. ह, (उ) प. 1. अलीके. अलीके मिथ्या. भिच्या 42, माटुं 42j, हर्षति खलः साधु 55 साधुने मोटो . हृष्टः (भियात), हर्षुलः (मी). हा, (अ) प. 4. तुष्टी. ह२५, संतुष्टयपुं. हुण्यति हरणेछ. हर्षः = हरखो 625. हृष्टाः-हर्षिताः केशाः (32 // ४२७-या). हृष्टानि-हर्षितानि लोमानि रुपा १२यां. हृष्टः हर्षितः छात्रः विस्मित इत्यर्थः विद्याथ विस्मित यथो. हृष्टाः -हर्षिता दंताः प्रतिहता इत्यर्थः it ममाया हर्षुलः (भा), हर्षयित्नुः (1 न). हेट, (अ) प. 1. विबाधायाम. पी.पुं, 51.75 ४२वी. हेटति पाछे. हेट्, (अ) आ. 1. विबाधायाम्. .sj, 517 // ४२वी. हेठते शत्रुम् शत्रुने पीछे. विहेठना (24). हेल्, (अ) प. 9. भूतप्रादुभीवे.भूतप्रादुर्भावोऽतिक्रांतोत्पत्तिः. 154, 1504 ४२७वी. हेणाति 1577222. For Private And Personal Use Only

Page #208
203 धातुसंग्रह. हेड, (क) आ. 1. अनादरे. मना२पुं, मना६२ ४२यो. हेडते मना६२ ४२छे. हेड्, (अ. म्) प. 1. वेष्टने. वि. हेडति वि. गो-हेडयति विपिछे. हेष्, (क) आ. 1. अव्यक्त शब्दे. अयमश्वशब्दे. धोनु 49. हेषति घोट: ___o छ, 1 हेषितम्, 2 हेषा (562 / 06). होड़, (क) प- 1. गतो. vj. होडति जय. होडा (11). होड, (2) आ. 1. अनादरे. मना६२., वि.२. होडते घिसारेछ. होडा (होली). न्हु, (ङ) आ. 2. अपनयने. अपनयनमपलापः. गो५. संतायु, छुपाqg. हुत दोषम् होष टा. किं न्हुते |संता. 1 अपन्हवः, 2 निन्हवः (संता). माल, (अ. म् ) प. 1. चलने. हायपु, न्याय. झलति हालेछ. णौ - मलयति. हग, (ए. म् ) प. 1. संवरणे. संवरणमःच्छादनम्. छाg, भोछ।, ढj. हगति छ।यचे. णो - हगयति . हस, (अ) प. 1. शब्दे. 2006 ४२पो. हसति 2043. हसः, हसितः. हाद्, (अ) आ. 1. अव्यक्ते शब्दे. अव्यक्तः अपरिस्फुटवर्णः. 25 नमोल, अ५४- म मोस. हादते म२५४ 2 / मोलशे. 1 हादः, 2 नि हादः, (घनि), हदः (धरो). ही, प. 3. लन्जायाम. सा.. जिन्हेति सान्छे. हीः (सा), हीक: (स ). न्होछ, (अ) प. 1. लजायाम्. air. हीच्छति मा. हेष, (3) आ. 1. अव्यक्ते शब्दे. अयमश्वशब्दे. धोडा हल पुं. हेषते घोटः योग होछे. हेषा (मव२१०४). ल्हग. (ए. म् ) प. 1. संवरणे. संवरणमाच्छादनम्. छाj, मोऽयु, dis. ल्हगति छाय. लहप, (अ) उ, 10. व्यक्तायां वाचि. स्पष्ट - २१पाली मोलवी. ल्हापय ति - ते 25. पारा मोल. हस्, (अ) प. 1. शब्दे 2006 ४२यो. लहसति 204427. For Private And Personal Use Only

Page #209
204 धातुसंग्रह. ल्हाद, (ई) आ. 1. अन्यक्ते शब्दे सुखे च. 1 सस्पष्ट - 21248 2006 ४२वो, 2 सु५५४२. ल्हादते 1243 254427. ल्हादः (1 25254 26, 2 सु५), आल्हादः (मानह), प्रल्हादः (हरिल1 है.५). व्हल, (अ. म् ) प. 1. चलने. न्याय, हाय. व्हलति हास. गौ - व्हलयति हसावे. विव्हलः (4 / 52). व्ह, प. 1. कौटिल्ये. यास. व्हरति खलः 55 प याल. उपव्हरम् (Mit). व्हे, (ब) उ. 1. सायां शब्दे च. aant/27, २पी ४२वी. 2 24356 ४२वो, मोस. व्हयति - ते 25 2. आव्हयते मलो मलम् भज्ञ भने निता.. आव्हयते पिता पुत्रम् पिता पुत्रने सा४२७. 1 हवः, 2 आव्हानम् (सा६४२), 1 भाव्हा, 2 आव्हयः (संसा), आहवः (यु६), समाव्हयः (प्रारिशुद्धत), उपव्हरम् (1 संधि, 2 मंति), "आहूयंते पानाय गावो यस्मिन्" 1 आहावः, 2 आहावकः == आहावडो = [पाओ, (ना). शोक. श्रीटेलरसहायेन ब्रजलालेन धीमता / / अम्मदावादनगरे रचितो धातुसंग्ग्रहः // 1 // समाप्तः BOMBAY : PRINTED AT THE EDUCATION SOCIETY'S PRE88, BYCULL.. For Private And Personal Use Only

Page #210