Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAkinImahattarAsUna AcAryadeva zrImad haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA viracitA AcAryadeva zrImad municaMdrasUrIzvarajI mahArAjA kRta TIkA samanvita dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 'vivecaka: paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 zabdaza: vivecana * graMthakAra dra yAkinImahattarAsUnu AcAryadeva zrImad haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA * TIkAkAra * AcAryadeva zrImad municaMdrasUrIzvarajI mahArAjA * AzIrvAdadAtA vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka sva. 5. pU. AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA SadarzanavettA, prAvacanikapratibhAdhAraka sva. pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA tathA vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAna 5. pU. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA * vivecanakAra - paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA * saMkalanakArikA * smitA DI. koThArI * prakAzaka * tAthI zrutadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 zabdazaH vivecana * vivecanakAra - paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA AvRtti : prathama vIra saM. 2538 vi. saM. 2068 mUlya : rU. 265-00 sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che. Arthika sahayoga eka sagRhastha taraphathI amadAvAda. nakala : 250 : mukhya prAptisthAna : tArtha: |134 zrutadevatA bhuvana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Emai : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com mudraka sAdhanA mudraNAlaya TrasTa 55/14, siTI mila kaMpAunDa, rAyapura daravAjA bahAra, kAMkariyA roDa, amadAvAda-22. phona : 25467790
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prAptisthAna - * amadAvAda : gItArtha gaMgA mRtadevatA bhavana, 5, jena marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. 8 (079) 23704911, 32457410 ja vaDodarAH zrI saurInabhAI dinezacaMdra zAha darzana' I-69, lIsApArka sosAyaTI, vibhAga-2, rAmezvara sarkala, subhAnapurA, hAITenzana roDa, vaDodarA-390023. (0275) 2391996 muMbaI: zrI lalitabhAI dharamazI 302, caMdanabALA epArTamenTa, javAharalAla naherU roDa, sarvodaya pArzvanAthanagara, jaina derAsaranI pAchaLa, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080. 1 (022) 25380014, 25683030 zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-241, azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA javelarsanI upara, malADa (I.) muMbaI-400097. 1 (022) 32438434 (mo.) 9322214851 surataH DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbunivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. (0261) 3228723 * Amanagara : zrI udayabhAI zAha co. mahAvIra agarabattI varksa, c-7, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. (0288) 2778513 * BANGALORE : Shri Vimalchandji Clo. J. Nemkumar & Co. Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560053. = (080) (O) 22875262 (R) 22259925 rAjakoTa : zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. 8 (0281) 2233120
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. prakAzakIya. sujJa vAcako! praNAma aMdhakAramAM TaoNrca vagara athaDAtI vyakti dayApAtra che, to tenAthI paNa TaoNrca kaI rIte vAparavI te na jANanAra vyakti vadhu dayApAtra che. kAraNa? te vyakti pAse sAdhana hovA chatAM paNa tenI jarUrI jANakArInA abhAve teno upayoga nahIM karI zake. tevI ja rIte.. aMdhakArabharyA saMsAramAM jinazAsananI prApti vagara bhaTakto jIva coksa dayApAtra che, paraMtu jinazAsananI prApti bAda paNa je jIva tenAM rahasyajJAna vagarano ja rahyo, to te vadhAre dayApAtra che; kema ke duHkhamaya ane pApamaya saMsAramAMthI chUTavA mAtra jinazAsana prApti paryApta nathI, paraMtu tenI prApti bAda zAsananAM UMDANabharyA rahasyonAM jJAna dvArA zAsana pratye atUTa bahumAna ane sAdhanAmArgano daDha saMkalpa jarUrI che. anyathA bhAgye dIdhela jinazAsanano lAbha te vyakti pUrNatayA uThAvI nahIM zake. amane gaurava che ke, jinazAsananAM A ja rahasyone gItArthagaMgA saMsthA dvArA 108 mukhya ane avAMtara 10,000 viSayonAM mAdhyame ujAgara karAvavA ame bhAgyazALI thayA chIe. ahIM dareka viSaya saMbaMdhI bhinna-bhinna zAstromAM verAyelA rahasyamaya zAstravacanonuM ekatrIkaraNa thAya che. tyArabAda temAM dekhAtAM virodhAbhAsonAM nirAkaraNa sAthe paraspara saMdarbha joDavA dvArA temAM chUpAyelA rahasyono AviSkAra karavAmAM Ave che. jo ke, A rahasyo asAmAnya zaktizALI sivAyanAM lokone sIdhA pacatAM nathI; kema ke te durgama jinazAsananAM nicoDarUpa hovAthI ati durgama che. tethI amArI saMsthAnAM mArgadarzaka 5.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.e prastuta rahasyone vyAkhyAno svarUpe sugama zailImAM, zAstrIya ane Adhunika dareka pariprekSyamAM pIrasyAM che ane pIrasaze. jemAMthI eka dharmatIrtha viSayaka pravacanono ardhIza pragaTa thayela che. alabatta, A zailInI sugamatAjanya laMbANane kAraNe amuka viSaya sudhI vivecananI maryAdA baMdhAI jAya che, mATe zrIsaMghane pUrNa lAbha maLe te hetuthI tyArabAdanAM viSayo saMbaMdhI akhUTa rahagarbhita zAstravacanonoparaspara anusaMdhAna sAthe saMgraha pragaTa karavAmAM Avaze, jene AjanI bhASA encyclopedia (vizvakoSa) kahe che.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ temAM te te viSaya saMbaMdhI dUrano saMbaMdha dharAvatAM zAstravacano paNa te viSayaka rahasyajJAnamAM upayogI hovAne kAraNe saMgRhIta thaze ane A saMgraharUpa bIja dvArA bhaviSyamAM samagra zrI saMghane zAsananAM rahasyajJAnanI prAptimAM taiyAra sAmagrI pUrI paDaze. vidAneva vinAnAti vijjanaparizrama' e ukti anusAra vidvAno dvArA thatuM A vidrahmogya ane azrutapUrva kArya ghaNA puruSArtha uparAMta puSkaLa sAmragI ane samaya paNa mAMge che. bIjI bAju, zrI saMgha taraphathI sva. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI ma. sA., pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.nAM pravacano ane paMDitavarya zrI pravINabhAI motA kRta zAstranAM vivecano zAsananAM rahasyo sudhI pahoMcavAnI kaDI svarUpa hovAthI prasiddha karavAnI mAMgaNIo paNa vAraMvAra Ave che. jo ke, A pravRtti saMsthAnA mULa lakSyathI saheja phaMTAya che, chatAM vacagALAnAM samayamAM, mULa kAryane jarA paNa aTakAvyA vagara prastuta kAryane saMlagna pravRtti tarIke svIkArIe chIe. tenAM anavaye prastuta pustaka prakAzita karatAM AnaMda anubhavAya che. uparokta dareka kAryone zrIsaMgha khobe-khobe saharSa vadhAvaze, anumodaze ane sahAyaka thaze tevI abhilASA saha.... mRtadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. gItArtha gaMgAnuM TrasTIgaNA ane zrutabhakto
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItArtha gaMgAnAM prakAzano pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA (moTA paMDita ma. sA.)nA pravacananAM pustako 1. Azrava ane anubaMdha 2. pudgala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra pa. pU. A. bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA (paMDita ma. sA.) kuta, saMpAdita ane pravacananAM pustako 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo 2. cogadaSTisamuccaya 3. karmavAda karNikA 4. sadgati tamArA hAthamAM! pa. darzanAcAra 6. zAsana sthApanA 7. anekAMtavAda 8. praznottarI 9. cittavRtti 10. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 11. manovijaya ane Atmazuddhi 12. bhAgavatI pravajyA paricaya 13. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) 14. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, vijJAjaya, siddhi, viniyoga) 15. rainazAsana sthApanA 16. cittavRtti 17. zrAva ke varada vrata pUrva vikalpa 18. lokottara dAnadharma anukaMpA" 19. praznottarI
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya 21. dharmarakSA pravacana zreNI bhAga-1 22. jainazAsana svataMtra dharma ke saMpradAya ? 23. jinazAsana svataMtra dharma yA saMpradAya ? 28. Is Jaina Order Independent Religion or Denomination ? 24. Status of religion in modern Nation State theory 26. gRhajinAlaya mahAmaMgalakArI 27. zrI upadhAna mApadezikA je saMpAva:- . pU. paMnyAsa zrI rihaMtasAranI hirana sadava 1. pAkSika aticAra gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra !!! (gujarAtI) 4. svataMtra bhArata meM tharma parataMtra !!!!! (hindI) 5. Right to Freedom of Religion !!!!! (aMgrejI) 6. 'rakSAdharma' abhiyAna (gujarAtI) 7. "Rakshadharma' Abhiyaan (aMgrejI) 8. sevo pAsa saMkhesaro (guja.) 9. sevo paNa saMkesara (hindI) saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartAH dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vivecananAM graMtho chuM vivecanakAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana 2. adhyAtmaupaniSat prakaraNa zabdazaH vivecanA 3. adhyAtmamata parIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamata parIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI zabdazaH vivecana 9. samyaktva SasthAna caupaI zabdazaH vivecanA 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. phUpadaSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka yatnaleza bhAga-1 16. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnadvAbiMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdvAciMzikA-21 zabdazaH vivecana 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedadvAciMzikA-18 zabdazaH vivecana 25. yogavivekadvAciMzikA-19 zabdazaH vivecana 26. sAdhutAmayyadvAciMzikA- zabdazaH vivecana
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27. bhikSudrAviMzikA-27 zabdazaH vivecanA 28. dIkSAdvAciMzikA-28 zabdazaH vivecanA 29. yogadaSTinI sajhAya zabdazaH vivecanA 30. kevalibhuktivyavasthApana dvAciMzikA-30 zabdazaH vivecana 31, pAtaMjalayogalakSaNavicAradvAciMzikA-11 zabdazaH vivecanA 32. jJAnasAra zabdazaH vivecana 33. saMthArA porisI sUtrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana 34. jinamahatvadvAciMzikA-4 zabdazaH vivecana 35. samyagdaSTidvAciMzikA-15 zabdazaH vivecana 36. yogalakSaNadvAbiMzikA-10 zabdazaH vivecana 37. muktiadveSaprAdhAnyadvAciMzikA-13 zabdazaH vivecana 38. apunabaMdhakadvAbiMzikA-14 zabdazaH vivecana 39. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-1 40. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-2 41. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-3 42. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-2 43. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-3 44. yatilakSaNasamuccaya prakaraNa zabdazaH vivecanA 45. daivapuruSakAradvAciMzikA-17 zabdazaH vivecana 46. tArAditrayadvAciMzikA-22 zabdazaH vivecana 47. kutarkagrahanivRttidvAciMzikA-23 zabdazaH vivecana 48. saddaSTidvAciMzikA-24 zabdazaH vivecana 49. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 50. mArgadvAciMzikA-3 zabdazaH vivecana 51. dezanAdvAciMzikA-2 zabdazaH vivecana pa2. jinabhaktidvAciMzikA-5 zabdazaH vivecana 53. yogAvatAradvAciMzikA-20 zabdazaH vivecana pa4. yogamAhAbhyadvAciMzikA-26 zabdazaH vivecana 55. sajjanastutidvAciMzikA-32 zabdazaH vivecanA pa. pUrvasevAdvAciMzikA-12 zabdazaH vivecana 57. IzAnugrahavicAradvAciMzikA-16 zabdazaH vivecana
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58. klezatAnopAyadvAciMzikA-25 zabdazaH vivecana 59. vinayadvAciMzikA-29 zabdazaH vivecana 10. zrI sImaMdharasvAmIne vinaMtIrUpa 125 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana 61. pratimAzataka zabadazaH vivecana bhAga-4 12. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 63. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-4 14. gurutattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-1 65. gurutattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-2 66. muktidvAciMzikA-31 zabdazaH vivecanA 17. yogasAra prakaraNa zabdazaH vivecana 68. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-1 69. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-2 70. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 71. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 72. pratikramaNa hetugarbhita svAdhyAya zabdazaH vivecana 73. kathAdvAciMzikA-9 zabdazaH vivecana 74. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-4 75. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-5 76. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-6 77. navatatva prakaraNa zabdazaH vivecana 78. 150 gAthAnuM hUMDInuM stavana zabdazaH vivecana 79. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-5 80. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 81. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 82. amRtavelanI moTI sakjhAya ane nizcaya-vyavahAra garbhita zrI zAMtijina stavana tathA zrI sImaMdharasvAmI stavana zabdazaH vivecana 83. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-7 84. AnaMdaghana covIzI zabdazaH vivecana 85. paknIsUtra (pAkSikasUtra) zabdazaH vivecana 86. dharmaparIkSA prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 87. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-1
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-2 89. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-3 90. pAtaMjala yogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 91. pAtaMjala yogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 92, dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 93. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 94. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho 1. dharmatIrtha bhAga-1 2. dharmatIrtha bhAga-2
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 saMkalanA chaThTho adhyAya : pAMcamA adhyAyanA aMte kahyuM ke mahAtmA yatidharmane sevIne atyaMta asamaMjasa evA saMsArathI zIdhra mukta thAya che. te yatidharma paNa sApekSayatidharma ane nirapekSayatidharma ema be bhedavALo che. temAMthI potAnI cittabhUmikAne anurUpa ane saMghayaNa Adine anurUpa je ucita anuSThAna hoya te svIkAravuM ucita che; kema ke paripUrNa sAmagrIthI ja kAryanI siddhi zIdhra thAya che. vaLI, potAnA Azaya Adine ucita sevAyeluM anuSThAna zIdhra mokSanuM kAraNa bane che. mATe sAdhue paNa potAnA cittanA pariNAma, saMghayaNabaLa Adino vicAra karIne sApekSayatidharma ke nirapekSayatidharma svIkAravo joIe ema batAvIne sApekSayatidharmavALA mahAtmA kevI uttama prakRtivALA hoya che ane nirapekSayatidharmavALA mahAtmA kevI uttama prakRtivALA hoya che tenuM tathA AvA uttama prakRtivALA mahAtmAone paNa kyAre sApekSayatidharma sevavo ucita che ane kyAre nirapekSayatidharma sevavo ucita che tenuM vistArathI varNana chaThThA adhyAyamAM kareluM che. vaLI, ucita pravRtti ja mokSanuM kAraNa che tethI jeo ati bhAvAvezamAM AvI jaIne potAnI bhUmikA sApekSayatidharmane yogya hovA chatAM nirapekSayatidharma svIkAre to te asatuM abhinivezathI thayela pravRtti hovAne kAraNe kalyANanA anubaMdhayukta banatI nathI. te batAvIne sarva bhUmikAmAM ucita anuSThAna ja zreyaskara che te batAvyuM che. tyArabAda ucita anuSThAnathI ja saMyamanI prApti thAya che ane tevA ucita anuSThAna karanArA mahAtmA kevA hoya che ? tenuM varNana karela che ane aMte je mahAtmA bhAvanI zuddhithI saMyamamAM yatna kare che teonuM citta atyaMta nirlepa hovAthI saMsAramAM paNa mokSatulya zreSTha sukhano anubhava kare che. chaTTA adhyAyanA kramika padArtho saMkSepathI A pramANe che - potAnA cittane anurUpa ucita anuSThAna sevavAthI sAdhyanI siddhi thAya che; anyathA nahi. AthI be prakArano yatidharma graMthakArazrIe batAvela che tenI spaSTatA zloka-1mAM karela che. kevA prakAranA yatnathI sAdhyanI siddhi thAya tenI spaSTatA zloka-2mAM karela che. potAnI yogyatAnuM samAlocana karIne potAnI bhUmikA anusAra ucita kArya karavuM joIe e ja buddhimAna puruSano mArga che enI spaSTatA zloka-3mAM karela che. tyArapachI sApekSa yatidharma kone ucita che, nirapekSa yatidharma kone ucita che tenI spaSTatA karela che ane svabhUmikA anusAra ucita anuSThAna ja sarvatra zreya che tenI spaSTatA aneka yuktiothI karela che. jeo svabhUmikA anusAra ucita anuSThAna kare che teo ja bhagavAnanAM vacananI ArAdhanA kare che ane bhagavAnanA vacananI ArAdhanAthI ja sarvakalyANanI prApti che. ane jeo potAnI bhUmikAno vicAra
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | saMkalanA karyA vagara uparanA anuSThAnamAM pravRtti kare che teone ArtadhyAnanI ja prApti thAya che ityAdi aneka vastuone yuktithI sthApana karela che. A prakAre svazakti anusA2 saMyamamAM yatna karanArA mahAtmAo kevA uttama cittavALA hoya che ? tenI spaSTatA zloka-4 ane 5mAM karela che. AvA mahAtmAone mAsAdinA paryAyathI 12 mahinAmAM anuttaranA sukhathI adhika sukha manuSyabhavamAM thAya che tenI spaSTatA zloka-6mAM karela che. sAtamo adhyAya H vivekI loko phaLane sAme rAkhIne ja sarva pravRttio kare che. tethI prastuta graMthanA prathama adhyAyanA prAraMbhamAM ja dharmanuM phaLa batAvela, jethI te phaLa sAMbhaLIne te phaLanA arthI jIvo dharmamAM pravRtti kare. vaLI, prathama saMkSepathI dharmanuM phaLa batAvela. have vistArathI dharmanuM phaLa batAve che, je phaLa sAMbhaLIne yogya jIvone dharma ka2vA mATe atyaMta utsAha thAya che. dharmanuM zuM phaLa che ? te batAvatAM kahe che viziSTa prakAranuM dehanuM (bhautika) sukha ane mokSanuM (Atmika) sukha e dharmanuM phaLa che. jeo vivekapUrvaka dharma seve che teo zreSTha koTinA devalokamAM jAya che ane tyAM paNa cittanI svasthatArUpa sukhane prApta kare che ane aMte pUrNa sukhamaya mokSane prApta kare che. vaLI, dharmanA sevanakALamAM dharmanuM sAkSAt phaLa cittamAM klezano nAza che, audArya Adi guNonI prApti che ane lokomAM atyaMta priya banavuM te che. A dharmasevananuM anaMtara phaLa (tatkAla phaLa) che. devagati ane uttama manuSyabhavanI prApti dvArA mokSanI prApti te dharmasevananuM paraMparaphaLa che. vaLI, samyak rIte dharma sevIne jeo devalokamAM jAya che tyAM paNa teone kevuM zreSTha sukha che, kevuM zreSTha citta che, devabhavamAM paNa potAnI bhUmikA anusA2 dharma sevavAnI uttama prakRti che, devabhavathI cyavIne te mahAtmAo kevA uttama manuSyabhavane pAme che, te manuSyabhavamAM paNa kevI uttama prakRti hoya che, AvA mahAtmAone saMyamagrahaNano pariNAma thAya tyAre teone kevA uttama guru, kevo uttama sahavartI sAdhu samudAya prApta kare che ane teonuM kevuM uttama citta bane che ? tenuM vistArathI varNana dharmanA phaLarUpe batAvela che. jethI dharmanA sevanane kAraNe yogya jIvo kaI rIte dharmanA sevananA baLathI apramAdabhAvapUrvaka sukhanI vRddhi dvArA parAkASThAnA sukhane prApta kare che ane saMsAramAM paNa je kAMI suMdara sthAno che te sarva suMda2 sthAno jIva dharmathI ja prApta kare che. mATe dharma zreSTha ciMtAmaNI ratna jevo uttama che ane ekAMte hitakara che tema batAvela che, jethI yogya jIvone svabhUmikA anusAra dharma sevavAno utsAha thAya. sAtamA adhyAyanA kramika padArtho saMkSepathI A pramANe che vivekI puruSano phalapradhAna AraMbha hoya che tethI dharmanuM vistArathI phaLa kahevAno prAraMbha zloka-1thI karela che.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3/ saMkalanA vaLI, graMthanA prAraMbhamAM saMkSepathI dharmanuM phaLa kahela hovA chatAM graMthanA aMtamAM vistArathI dharmanuM phaLa kema batAvela che ? tenI spaSTatA zloka-2mAM karela che. dharmanuM viziSTa devabhavanuM sukha ane prakRSTa mokSanuM sukha che tenI spaSTatA zloka-3mAM karela che. tyArapachI dharmanA sevanakALamAM kevuM sukha thAya che ? dharmanA sevana pachI sadgatiomAM kevuM sukha thAya che ? sadgatiomAM te mahAtmAnuM kevuM uttama citta hoya che ? ane kaI rIte sadgatinI paraMparA dvArA satata sukhanI vRddhine prApta karIne aMte pUrNa sukhamaya mokSane te mahAtmA prApta kare che ? te batAvela che. vaLI, jagatamAM je koI paNa zubhasthAna che, te sthAnamAM janma pAmanArA mahAtmAone uttarottara guNavRddhinI prApti thAya che ane tenuM uttama sthAna jIvane dharmathI ja prApta thAya che te zloka-4mAM batAvela che. vaLI, dharma jIvanuM ekAMta hita che te zloka-pamAM batAvela che. vaLI, zuddha dharma sevanArane cakravartInI padavI sulabha che te zloka-kamAM batAvela che. AThamo adhyAya - dharmanuM phaLa batAvatAM aMte kahe che ke dharmanA zreSTha phaLane vadhAre zuM kahevuM ? parizuddha dharmanA sevanathI jagatamAM sarva jIvonA hitanuM kAraNa evuM tIrthaMkarapaNuM prApta thAya che. AnAthI zreSTha sthAna jagatamAM koI nathI. AvA zreSTha sthAnane pAmIne tIrthakaranA jIvonA pAMce kalyANakamAM traNa lokane sukha thAya che ane potAnA svArthanI prApti dvArA mokSane prApta kare che. vaLI, dharmanA prakRSTa phaLarUpa mokSa prApta na thAya tyAM sudhI paNa je bhogasAmagrInuM sukha maLe che te paNa akliSTa hoya che. vaLI, bhogasAmagrI zreSTha koTinI maLe che, zarIrabaLa zreSTha koTinuM maLe che ane bhogathI tRpti thAya che chatAM te bhogo anarthanI paraMparAnuM kAraNa banatA nathI, paraMtu cittanI vizuddhi dvArA uttarottara sukhanuM ja kAraNa bane che ane aMte kSapakazreNI dvArA kevaLajJAnanI uttama pariNati prApta thAya che ane sarva karma rahita mukta avasthAnI prApti thAya che. vaLI, te mukta avasthAmAM kevuM zreSTha sukha che ane saMsAra avasthAmAM thatA mohanA, dehanA ke karmanA koI upadrava na hovAthI pUrNa svastha AtmA sadA varte che tenuM sUkSma svarUpa AThamA adhyAyamAM batAvIne graMthakArazrIe dharmanuM aMtima phaLa batAvela che ane tenA dvArA AThamo adhyAya pUrNa karela che. AThamA adhyAyanA kramika padArtho saMkSepathI A pramANe che - tIrthakarapaNuM paNa dharmathI ja prApta thAya che te zloka-1mAM batAvela che. vaLI, A jagatamAM AnAthI zreSTha sAmagrI koI ja nathI, paraMtu sarva zreSTha pada tIrthaMkarapaNuM che te zloka2mAM batAvela che.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | saMkalanA vaLI, tIrthakaro kaI rIte sva-parano upakAra karIne nirvANane prApta kare che te zloka-3mAM batAvela che. tyArapachI dharmanuM sarva zreSTha phaLa kaI rIte prApta thAya che ane aMte kaI rIte jIva nirvANa prApta kare che ane mokSamAM pUrNa sukha kaI rIte che te sUkSma yuktiothI graMthakArazrIe batAvela che. graMthano upasaMhAra karatAM kahe che ke tIvra sUkSma upayogarUpa dhyAna dvArA jIva karmano nAza karIne mokSane prApta kare che tenI spaSTatA zloka-4mAM karela che. mokSa prApta karyA pachI jIva siddhazilA upara kema jAya che ? tene yuktipUrvaka zloka-pamAM sthApana karela che ane mokSamAM aMtaraMga mohakRta upadrava nathI, bahiraMga karmakRta ane zarIrakRta upadrava nathI, tethI siddhanAM jIvo atyaMta sukhathI yukta zAzvatakALa rahe che je dharmanuM aMtima phaLa che tene zloka-kamAM batAvela che. chadmasthatAne kAraNe zrI jinezvaradevanI AjJAthI viruddha ke graMthakArazrInA AzayathI viruddha jo kAMIpaNa lakhAyuM hoya to trividha trividha micchA mi dukkaDaM. - pravINacaMdra khImajI motA vi. saM. 2067, zrAvaNa suda-3, tA. 2-8-2011, maMgaLavAra, 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. phona : 079-3ra447014
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | saMpAdikAnuM kathana saMpAdikAnuM thana A graMthanA kartA AcAryazrI haribhadrasUri mahArAjA ane TIkAkAra AcAryazrI municaMdrasUri mahArAjAne koTi koTi vaMdana. prastuta graMthamAM zrAvakadharma ane sAdhudharmanuM vistArathI svarUpa batAvela che, jenA dvArA yogya jIva samyaktvanI prAptipUrvaka dezaviratidharma ane sarvaviratidharma pALavA svabhUmikA anusAra samartha banI zake che. prastuta bhAga-3mAM sarvaviratidharmanA be bheda sApekSayatidharma ane nirapekSayatidharmanuM vistArathI varNana karIne dharmanuM sAkSAt phaLa cittamAM klezano nAza, udAratA, dAkSiNya, pApanI jugupsA, lokapriya banavuM vagere guNonI prApti batAvela che ane paraMparAe phaLa viziSTa viziSTa uttarottara devabhava ane manuSyabhavamAM daihika sukha ane Atmika sukhanI prApti ane aMtima phaLa muktaavasthAmAM avyAbAdha sukhanI prApti batAvela che, tenuM suMdara vivecana karyuM che. vivecanakAra paMDitavaryazrI pravINabhAI motAne koTi koTi praNAma. samagra jIvana yogasAdhanAmAM pasAra karanAra teozrIe vividha graMthonuM vAMcana 10-15 vakhata karyA pachI vivecananuM kArya karIne ApaNA upara A kALamAM atyaMta upakAra karela che. graMthanA vivecanakArya samaye paNa mAtra graMthanA lakhANanA ja kAryane pradhAnatA ApavAnA badale svakalyANa ane tattvajijJAsu sAdhakane bodha thAya te mATe teozrI satata prayatnazIla hoya che. A graMthamAM satata mArgadarzana ane preraNA ApavA badala pU.sA. zrI cArunaMditAzrIjI mahArAja sAhebano upakAra bhUlI zakAya tema nathI. tattvajijJAsu jIvo sAtamA adhyAyamAM batAvela dharmanA phaLanuM varNana vAMcIne potAnI svabhUmikA anusAra zakti Adine anurUpa dharmanuM yogya sevana karIne bhAvanI uttarottara vizuddhi dvArA dharmanA phalarUpe mokSanI prApti kare e ja abhyarthanA. zrI jinezvaradevanI AjJAthI viruddha ke graMthakArazrInA ane vivecanakArazrInA AzayathI viruddha kAMIpaNa lakhAyuM hoya te badala 'micchA mi dukkaDam'. vi. saM. 2067, zrAvaNa suda-3, tA. 2-8-2011, maMgaLavAra, 12, benka oNpha InDiyA sosAyaTI, usmAnapurA, amadAvAda-380013. -- smitA DI. koThArI
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | saMpAdikAnuM kathana : anukramaNikA , bloka naM. viSaya pAnA 1-113 1. 1-3 3-5 5-3 ka-108 .ja 108-109 5-6. 109-113 114-164 adhyAya bhUmikA anusAra sevAyeluM anuSThAna phaLaniSpattinuM bIja. 2. bhUmikA vagara sevAyeluM anuSThAna ghaNA kALathI paNa phaLasiddhimAM anupayogI ane pUrNa sAmagrIthI phaLanI prApti. (3. bhUmikAnuM Alocana karIne svabhUmikA anusAra dharmasvIkAranI yukti. sU. 1-76 | dharmane anukULa pUrNa sAmagrI hovAthI temAM ja udyama karavAthI phaLanI. prApti. sApekSayatidharma ane nirapekSayatidharmavALA mahAtmAonA uttama cittanuM svarUpa ane teonI ucita pravRttinuM varNana. vivekapUrvaka sevAyelA yatidharmavALAne prApta thatA uttama sukhanuM kAraNa ane vartamAnano bhava paNa mokSatulya. saMsAramAM vartatA munine mokSatulya sukhanA anubhavanuM kAraNa ane mAsAdi saMyamaparyAyanI vRddhithI sukhanI vRddhinI prApti. adhyAya-7) vivekI puruSanI pradhAna pravRtti hovAthI graMthanA aMtamAM vistArathI dharmanA phalanA nirUpaNanI pratijJA. 2. AdimAM dharmanuM saMkSepathI phaLa batAvyA pachI aMte dharmanuM vizeSa phaLa batAvavAnuM prayojana. je viziSTa devalokanuM sukha ane je prakRSTa mokSanuM sukha te dharmanuM phaLa. | sU. 1-38 | dharmanA sevanathI tatkAla thatuM phaLa, paralokamAM thatuM zreSTha phaLa ane sadgationI paraMparA dvArA mokSanA phaLanI prAptinuM vistArathI svarUpa. suMdara anubaMdhathI yukta saMsAranA sarva uttama sthAnonI dharmathI prApti. dharmanI sarva prakAranA kalyANanI prAptinI kAraNatAnuM svarUpa. dharmanuM manuSyalokamAM prakRSTa phaLa. adhyAya-8 parizuddha dharmanA sevanathI tIrthaMkarapaNAnI prApti. tIrthaMkararUpa phaLa karatAM anya koI prakRSTa phaLano abhAva. 114-115 115-116 116-117 118-190 160-191 192-193 163-164 15-244 195-166 196-197
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-| anukramaNikA bloka naM. viSaya pAnA naM.. 3. | bhagavAnanA pAMceya kalyANako sva-paranA hitanA sAdhaka. 197-199 dharmanA prekRSTa phaLanuM svarUpa. 199-240 sadhyAnarUpa agnithI karmanAzapUrvaka mokSanI prApti 240-241 mukta AtmAne siddhazilAnI prAptinA kAraNo. 241-242 | mukta avasthAmAM vartatA siddhanA sukhanuM svarUpa 242-244 .
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM zrIM karTa namaH | OM hrI~ zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / che namaH | pAkinImahArAsUnu pa. pU. AcAryadeva zrImad haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA viracita pa. pU. AcAryadeva municaMdrasUrIzvarajI mahArAja kRta TIkA samanvita dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 zabdazaH vivecana chaThTho adhyAya) avataraNikA : vyAkhyAtaH paJcamo'dhyAyaH, adhunA SaSTho vyAkhyAyate, tasya cedamAdisUtram - avataraNikArya : pAMcamo adhyAya vyAkhyAna karAyo. have chaThTho adhyAya vyAkhyAna karAya che ane tenuM chaThThA adhyAyanuM, AgaLamAM kahevAya che e prathama sUtra che - zloka - AzayAdhucitaM jyAyo'nuSThAnaM sUrayo viduH / sAdhyasiddhyaGgamityasmAdyatidharmo dvidhA mataH / / 1 / / zlokArca - Azaya Adine ucita evuM zreSTha anuSThAna sAdhyanI siddhinuM aMga che e pramANe sUri kahe che, e kAraNathI be prakArano yatidharma kahevAyo che. IIII. TIkA : 'Azayasya' cittavRttilakSaNasya 'Adi'zabdAt zrutasampatteH zarIrasaMhananasya paropakArakaraNazaktezca 'ucitaM' yogyaM 'jyAyaH' atiprazasyamanuSThAnaM jinadharmasevAlakSaNaM 'sUrayaH' samayajJAH 'viduH'
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-1 | zloka-1 jAnanti, kIdRzamityAha-'sAdhyasiddhyaGgam, sAdhyasya' sakalaklezakSayalakSaNasya 'siddhyaGgaM' niSpattikAraNam 'iti asmAt' kAraNAd 'yatidharmo dvidhA mataH' sApekSayatidharmatayA nirapekSayatidharmatayA ceti / / 1 / / TIkArya : gAzI ''... reti | cittavRttirUpa Azayane "Adi' zabdathI zlokamAM rahelA "sArAvali zabdamAM 'gari' zabdathI gRhita zrutasaMpattine, zarIranA saMghayaNane ane paropakAra karavAnI zaktine ucita=yogya, atiprazasya jinadharmasevAlakSaNa anuSThAna sUri kahe che=zAstranA jANanArAo kahe che. kevuM kahe che? ethI kahe che - sAdhyanI siddhinuM aMga kahe che sakalaktazakSayarUpa sAdhyanI niSpattinuM kAraNa kahe che. e kAraNathI yatidharma sApekSayatidharmapaNAthI ane nirapekSayatidharmapaNAthI be prakArano kahevAyo che. 'tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. IIT. bhAvArtha : pAMcamA adhyAyamAM sApekSayatidharma ane nirapekSayatidharma ema yatidharma be prakArano batAvyo. tyAM vicArakane prazna thAya ke jo mokSa pratye prabaLa kAraNa nirapekSayatidharma hoya to bhagavAne nirapekSayatidharma ja batAvavo joIe; sApekSayatidharma tenAthI nyUna hovAthI te batAvavo joIe nahi. A prakAranI zaMkAne sAme rAkhIne graMthakArazrI kahe che - je jIvoe saMsAranuM vAstavika svarUpa jANyuM che teone klezamaya evA A saMsArano atyaMta kSaya ISTa che ane tenI niSpatti karavA arthe vicArake potAnA cittavRttirUpa Azaya, zrutasaMpatti, zarIranuM saMghayaNa ane paropakAra karavAnI zaktine anurUpa anuSThAna karavuM ja kalyANanuM kAraNa che ane potAnA cittavRttirUpa Azaya Adino vicAra karyA vagara je zrAvako dezaviratinuM pAlana karIne sarvaviratine anukULa zaktino saMcaya karyA pachI paNa sApekSayatidharmane choDIne nirapekSayatidharmamAM yatna kare che teo hita sAdhI zakatA nathI, tethI saMpUrNa dharmamaya jIvana jIvavAnA arthI evA zrAvakane prathama bhUmikAmAM sApekSayatidharma sevavo joIe ane nirapekSayatidharmane anukULa zakti saMcaya thAya pachI nirapekSayatidharmamAM yatna karavo joIe te batAvavA mATe be prakArano yatidharma kahevAyo che. vastutaH yatidharma pUrNa dharmamaya jIvana jIvavA svarUpa che, paraMtu dezavirati ane sarvavirati jema be prakArano dharma che, tevo yatidharma be prakArano nathI, paraMtu pUrNa dharmamaya jIvana jIvavA mATe paNa AdyabhUmikAmAM sApekSayatidharma sevIne nirapekSayatidharmanI zakti saMcaya thayA pachI tene svIkAravAmAM Ave to kalyANanI prApti thAya ane mahA saMcitavIryavALA tIrthaMkaro yatidharmanA svIkAranA prAraMbhamAM ja nirapekSayatidharma svIkAre che.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | zloka-1, 2 ahIM kahyuM ke Azayane ucita anuSThAna sAdhya siddhinuM aMga che. tenAthI e prApta thAya ke "je zrAvaka zrAvakAcAra samyapha pALIne cittavRttine evI zAMta kare che, jethI bAhya nimittono tyAga karIne sarvavirati grahaNa kare to pAMca indriyonA saMvarapUrvaka jinavacana anusAra sarva kriyAo karI zake tevI jenI cittavRtti che, te sApekSayatidharma mATe adhikArI che." ane jeo prAyaH nirvikalpa upayogamAM rahI zake tevA baLa saMcayavALA che teonI cittavRtti nirapekSayatidharmane yogya che. vaLI, sApekSayatidharmane anukULa pAMca samiti, traNa guptinA marmane sparze evuM jaghanya zrutajJAna Avazyaka che ane saMyamajIvanamAM adhika adhika bhaNIne saMpanna thAya tevI zakti Avazyaka che. nirapekSayatidharma mATe jaghanyathI navamA pUrvanI trIjI vastunuM zrutajJAna Avazyaka che. vaLI, sApekSayatidharmavALA mATe sarva saMghayaNa anukULa che. phakta deha pratyenA lAlanapAlananI vRtti bAdhaka che. ane nirapekSayatidharma mATe prAyaH prathamanAM traNa saMghayaNa Avazyaka che. vaLI, anyane zAstraadhyayana karAvavAnI kriyA ke upadeza AdinI kriyArUpa anuSThAna potAnI paropakAra karavAnI zaktine AzrayIne zreyakArI che, tethI jeo zAstra bhaNIne kuzala thayA nathI, chatAM potAnI zaktino vicAra karyA vagara upadeza AdinI pravRtti kare che teo kalyANane badale akalyANa prApta kare che. tethI sAdhue potAnA Azaya Adine ucita evuM anuSThAna karavuM joIe te batAvavA arthe saMsArathI bhaya pAmelA ane pUrNadharmane sevIne saMsAranA ucchedanA arthI jIvo mATe bhagavAne Adya bhUmikAmAM sevavA yogya sApekSayatidharma batAvyo che; jethI guNavAna gurune parataMtra thaIne saMveganI vRddhine karanAra gItArtha pAsethI navuM navuM zruta bhaNIne te mahAtmA AtmAne saMpanna karI zake, jethI uttara uttaranI bhUmikAne pAmIne aMte sarva klezanA kSayarUpa phaLane prApta karI zake. AvA avataraNikA : sAdhyasiddhyaGgatvameva bhAvayati - avataraNikArya : sAdhyasiddhinA aMgatyane ja bhAvana kare che - bhAvArtha karyuM anuSThAna sAdhyasiddhinuM aMga hoI zake ? evuM sAmAnyathI zloka-1mAM batAvyuM. have kevuM anuSThAna sAdhyasiddhinuM aMga bane che ? tene vizeSathI batAve che - zloka : samagrA yatra sAmagrI tadakSepeNa siddhyati / davIyasA'pi kAlena vaikalye tu na jAtucit / / 2 / /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 | zloka-2 zlokArca - jemAM=je kAryamAM, samagra sAmagrI che te te kArya, akSepathI siddha thAya che. vaLI, ghaNA paNa kALathI vikalapaNAmAM sakala sAmagrInA vikalapaNAmAM, kyAre paNa siddha thatuM nathI te kArya siddha thatuM nathI. rA. TIkA : "samagra ripUf "yatra' sarve 'sAmI' samagrasaMgoLAkSaT mavati "ta' sArtham "akSarena' avilambena 'siddhyati' niSpadyate, anyathA sAmagrIsamagratA'yogAt atraiva vyatirekamAha-'davIyasA'pi' aticirarUpatayA dUrataravartinA'pi 'kAlena vaikalye tu' sAmagrikAyA vikalatAyAM punarna jAtucit' taritIti tArA TIkArca - sA' vipati je kAryamAM samagra sAmagrI che=samagra saMyogarUpa evI paripUrNa sAmagrI che, te kArya vilaMbana vagara niSpanna thAya che. anyathA sAmagrInI samagratAnA ayogane kAraNe AmAM ja=kAryasiddhimAM ja, vyatirekane kahe che kAryasiddhi thatI nathI e rU5 vyatirekane zlokanA uttarAIne kahe che. aticirarUpapaNAthI dUravartI paNa kALathI vaikalyamAM vaLI=sAmagrInI vikalatAmAM vaLI, kyAreya paNa kArya siddha thatuM nathI. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. rA. bhAvArthapUrva zlokamAM kahyuM ke Azaya Adine ucita sevAyeluM anuSThAna sAdhyasiddhinuM aMga che. kaI rIte te sAdhya siddhinuM aMga che ? te spaSTa kare che - jema koI puruSa ghaTano arthI hoya ane ghaTaniSpattine anukULa daMDa, cakra Adi sarva bAhya sAmagrI hoya ane te puruSa ghaTa banAvavAmAM kuzaLa hoya ane kuzaLatApUrvaka ghaTa banAvavAnI kriyA karato hoya to alpakALamAM ghaTa niSpanna thAya che, tema je mahAtmA saMkalezanA kSayarUpa AtmAnI asaMga zaktirUpa kAryane pragaTa karavA arthe ucita bAhya sAmagrI ane ucita aMtaraMga sAmagrIthI yukta thaIne pravajyA grahaNa kare to pravrajyAnA pAlana dvArA pApathI para thavA mATeno je prakRSTathI yatna zAstrakAro karavAnuM kahe che te prakAre paripUrNa sAmagrInA baLathI yatna karIne AtmAne pravajyAkALamAM tattvajJAnanA saMskArathI vAsita karI zake che ane pratidina tattvajJAnanA saMskAranI vRddhine kAraNe te mahAtmA zIdhra sarvaklezanA kSayarUpa sAdhyane prApta karI zake che. kadAca A bhavamAM sAdhyanI niSpatti sudhI pUrNa kArya thayuM na hoya to anya bhavamAM paNa pharI te kAryano AraMbha karIne alpakALamAM avazya saMsArano kSaya karaze ane je mahAtmA kalyANanA arthI che
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaliMda prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 | bloka-2, 3 Ama chatAM, samagra sAmagrInA ayogane kAraNe te anuSThAna yathA-tathA sevaze ane atidIrghakALa pachI paNa jo pUrNa sAmagrI prApta na kare to te kArya kyAreya siddha thAya nahi, tethI vartamAnamAM pUrNa sAmagrI na hoya to te sAmagrIne niSpanna karavA arthe potAnI cittavRttine ane zrutasaMpattine prApta karIne te te bhUmikAnA anuSThAna mATenI sAmagrI ekaThI karavI joIe jenA baLathI potAnI bhUmikA anusAra sApekSayatidharmane athavA nirapekSayatidharmane sevIne kalyANanI prApti karI zakAya. zA avatAraNikA - evaM sati yat kartavyaM tadAha - avataraNitArtha - Ama hote chate je kAryamAM pUrNa sAmagrI maLe te kAryo vilaMbana vagara prApta thAya che ema pUrvamAM kahyuM ema hote chate, je karavuM joIe=pravrajyAgrahaNanA viSayamAM je karavuM joIe, tene kahe che - zloka : tasmAd yo yasya yogyaH syAt tattenAlocya sarvathA / ArabdhavyamupAyena samyageSa satAM nayaH / / 3 / / zlokArca - te kAraNathI=pUrNa sAmagrIthI kAryanI siddhi thAya che te kAraNathI je sAdhu jene yogya che te anuSThAnanuM tenA vaDe Alocana karIne sarvathA upAyathI samyapha AraMbha karavo joIe. A yogya AraMbha karavo e, saMtono naya cheHziSTa puruSonI nIti che. [3] TIkA - tasmAt kAraNAd 'yo' yatiH 'yasya' sApekSayatidharmanirapekSayatidharmayoranyatarAnuSThAnasya 'yogyaH' samucitaH 'syAd' bhavet 'tad' anuSThAnaM 'tena' yogyena 'Alocya' nipuNohApohayogena paribhAvya 'sarvathA' sarverupAdhibhirArabdhavyam ArambhaNIyam 'upAyena' tadgatenaiva 'samyag' yathAvat, 'eSa' coLArazmana "satta' zikhAnAM "navo' nIiitti rUA. TIkArya : tasmA'..... nItiriti aa te kAraNathI=je kAraNathI pUrNa sAmagrIthI vilaMbana vagara kArya niSpanna thAya che te kAraNathI, je sAdhu jene=sApekSayatidharma ane nirapekSayatidharmamAMthI anyatara anuSThAnane yogya che tenA vaDe=yogya evA sAdhu vaDe, Alocana karIne nipuNa UhApohanA yogathI paribhAvana
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1| zloka-3, sUtra-1 karIne, sarvathA=sarva upAdhiothI=sarva kAraNasAmagrIrUpa upAdhiothI, te anuSThAnano AraMbha karavo joIe. kaI rIte AraMbha karavo joIe ? ethI kahe che - upAyothI te kAryagata ja sarva upAyothI samyapha AraMbha karavo joIe yathAvat AraMbha karavo joIe. yogya AraMbhalakSaNa A saMtono tatha che ziSTa puruSonI nIti che. "ti" zabda TIkAnI samApti arthe che. grA bhAvArtha pUrva zlokamAM kahyuM ke saMpUrNa klezakSayarUpa kAryanI niSpatti pUrNasAmagrIthI prApta thAya che, tethI je mahAtmA saMsArano saMpUrNa kSaya karavAnA atyaMta arthI che ane jeo kRtanizcayavALA che ke "mAre sarvazaktithI prApta thayelA manuSyabhavamAM klezalaya mATe ja udyama karavo che", tethI klezanA kAraNabhUta saMsAranAM sarvabaMdhanono tyAga karIne pravajyA grahaNa karela che, te mahAtmAe potAnI cittanI vRtti, zrutasaMpatti, zarIrabaLa ane sattvabaLa Adino nipuNatApUrvaka vicAra karIne te anuSThAna svIkAravuM joIe, je anuSThAnathI zIdhra saMsArano aMta thAya. AthI ja jeo gurunA upadeza AdinA baLathI ane navA navA zrutaadhyayana AdinA baLathI saMveganI vRddhi karIne nirlepa citta karI zake tevA che ane te AlaMbana vagara nirapekSa-yatidharma svIkAre to aMtaraMga tevuM baLa saMcaya thayeluM nahi hovAthI gItArtha gurunA upadezathI, navA navA zrutaadhyayanathI, je rIte saMgano uccheda karI zake che te rIte saMgano uccheda nirapekSayatidharmanA svIkAranA baLathI karI zakatA nathI, tethI sUkSma paryAlocana karyA vagara atitvarAthI mokSamAM javAnA arthI teo balavAna evA sadgurunA AlaMbanano tyAga karIne ekAMtamAM besIne nirapekSa thavA mATe udyama karatA hoya topaNa iSTa siddhi karI zakatA nathI. jemaNe nirapekSayatidharmanI zakti prApta karI che teo sApekSayatidharmathI suMdara yatna karI zake che topaNa je prakAre nirapekSayatidharmanA baLathI zIdhra saMsArano aMta karI zake che te prakAre sApekSayatidharmathI thAya nahi. mATe kalyANanA arthI sAdhue pote je yatidharma svIkAre che tagata sarva upAyothI zuddha samyapha AraMbha karavo joIe. arthAtu potAnA pariNAmanA prakarSamAM je je balavAna nimitto hoya te sarvane ucita rIte svIkArIne sarvathA apramAdabhAvathI yatamAna thavuM joIe. vaLI kahyuM ke sarva upAdhiothI AraMbha karavo joIe arthAt sApekSayatidharma mATenI je je prakAranI yogyatA apekSita che te te prakAranI sarva yogyatArUpa upAdhiothI zrutabaLa, sattvabaLa Adi sAmagrIthI, AraMbha karavo joIe. jyAM sudhI tenI yogyatA prApta na thAya tyAM sudhI zrAvakadharma sevIne te yogyatArUpa upAdhino=sAdhudharma mATe apekSita zrutabaLa, sattvabaLano saMcaya karavo joIe, jethI zIdhra klezakSayanI prApti thAya. A prakArano yogya AraMbha e ziSTa puruSonI nIti che arthAt buddhimAna puruSono ucita vyavahAra che. ISA sUtra : ityukto yatidharmaH, idAnImasya viSayavibhAgamanuvarNayiSyAmaH / / 1/368 / /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmA prara lAga-3 / adhyAya-5 | sUtra-1, 2 sUtrArtha : e pramANe yatidharma kahevAyo=prastuta adhyAyananAM prAraMbhathI konA mATe kyo yatidharma svIkAravo ucita che e pramANe yatidharma kahevAyo. have AnA vyatidharmanAM viSayavibhAganuM sApekSayatidharma ane nirapekSayatidharmanuM ame varNana karIzuM. II1/368ll TI : pratItArthameveti / / 1/368 / / sArtha : pratItArthameveti / / spaSTa artha cha, mATe TIzrI rela nathI. // 1/398 // sUtra : tatra kalyANAzayasya zrutaratnamahodadheH upazamAdilabdhimataH parahitodyatasya atyantagambhIracetasaH pradhAnapariNatervidhUtamohasya paramasattvArthakartuH sAmAyikavataH vizuddhyamAnAzayasya yathocitapravRtteH sAtmIbhUtazubhayogasya zreyAn sApekSayatidharma eva / / 2/369 / / sUtrArtha : tyAM yatidharmanA svIkAranArAmAM, kalyANanA AzayavALA, zrataratnanA mahodadhi, upazama Adi labdhithI yukta, parahitamAM udhata, atyaMta gaMbhIra cittavALA, pradhAnapariNativALA, vidhUta mohavALA, prakRSTa evA jIvanA prayojanane karanArA, sAmAyikavALA, vizuddhamAna AzayavALA, yathocita pravRttivALA, sAtmIbhUta zubhayogavALA evA sAdhuone sApekSayatidharma ja zreya che. ||2/39ll TI : 'tatre ti viSayavibhAgAnuvarNanopakSepe 'kalyANAzayasya' bhAvArogyarUpamuktipuraprApakapariNAmasya, 'zrutaratnamahodadheH' pravacanamANikyaparamanIranidheH, 'upazamAdilabdhimataH' uktalakSaNopazamAdilabdhisamanvitasya, 'parahitodyatasya' sarvajagajjIvajAtahitAdhAnadhanasya, 'atyantagambhIracetasaH' harSaviSAdAdAvatinipuNairapyanupalabdhacittavikArasya, ata eva 'pradhAnapariNateH' sarvottamAtmapariNAmasya, 'vidhUtamohasya' samuttIrNamUDhabhAvatandrAmudrasya, 'paramasattvArthakartuH' nirvANAvanthyabIjasamyaktvAdisattvaprayojanavidhAtuH, 'sAmAyikavataH' mAdhyasthyaguNatulAropaNavazasamatApanItasvajanaparajanAdibhAvasya,
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMda prakaraNa bhAga-3) adhyAya-6/ sUtra-2 'vizuddhyamAnAzayasya' valakSapakSakSapApatimaNDalasyeva pratikalamavadAyamAnamAnasasya, 'yathocitapravRtteH' prastAvaprAyogyaprArabdhaprayojanasya, ata eva 'sAtmIbhUtazubhayogasya' ayaHpiNDasyeva vahninA zubhayogena saha samAnIbhUtAtmano yativizeSasya 'zreyAn' atiprazasyaH 'sApekSayatidharma eva, netara rUti pAra/rUdazA TIkArca - tati .netara rUti tyAM=viSayavibhAganA anuvarNanA prAraMbhamAM, kalyANa AzayavALA=bhAvaArogyarUpa muktipurInA prApaka evA pariNAmavALA, zrataratnanA mahodadhi=pravacanarUpI mANikyanA paramavIranidhi, upazama Adi labdhivALA=pUrvamAM kahelA lakSaNavALI upazama Adi labdhithI yukta, parahitamAM udhata=sarva jagatanA jIvanA samUhanA hitanA AdhArarUpa dhanavALA, atyaMta gaMbhIracitavALA=harSa-viSAda AdimAM ati nipuNa puruSo vaDe paNa anupalabdhacitanA vikAravALA arthAt koIka timirane kAraNe cittamAM kaMIka harSa-viSAdano pariNAma pragaTa thAya topaNa te vikAra mukha upara nahi dekhAvAne kAraNe anya evA nipuNa puruSathI paNa te cittano vikAra upalabdha na thAya tevA, AthI ja= atigaMbhIra citavALA hovAthI, pradhAnapariNativALA=sarvottama AtmapariNAmavALA=7dhastha avasthAmAM zuddha AtmapariNatine prAdurbhAva karavA mATe je prakAranI pariNati Avazyaka che te prakAranA AtmapariNAmavALA, vidhutamohavALA=samuttIrNa mUDhabhAvanI taMdrAnI mudrAvALA, parama satvArthane ja karanArA=tivaNanuM avaMdhyakAraNa evuM samyaktAdirUpa jIvanuM je prayojana tene karanArA satata potAnAmAM rahela samyaktAdi guNanI vRddhi karanArA, sAmAyikavALA=mAdhyayyaguNarUpa, tenI tulA upara AropaNane vaza prApta thayelI samatAne kAraNe apavIta thayuM che svajana-parajana Adi bhAvavALA, vizuddhamAna AzayavALA=valaNapakSanA=zuklapakSanA, caMdranA maMDalanI jema pratikalAmAM avadAyamAna arthAt vizuddhamAna mAnasavALA, yathocita pravRttivALA=prastAvane prAyogya prArabdha prayojanavALA arthAt je vakhate je pravRttino prastAva hoya tene anurUpa ja kRtya karavAvALA, AthI ja sAtmIbhUta zubhayogavALA=agninI sAthe lokhaMDanA goLAnI jema zubhayoganI sAthe samAtIbhUta AtmAvALA evA yativizeSane sApekSayatidharma ja zreya che ati prazasta che, Itara nahi. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. ra/369 bhAvArtha pUrvanA adhyAyamAM be prakArano yatidharma batAvyo. ane tenA varNana anusAra vicArIe to sAdhu prathama bhUmikAmAM sApekSayatidharma seve che. zAstra bhaNIne saMpanna thayelA hoya evA viziSTa yogIo zaktivizeSa hoya to nirapekSayatidharma svIkAre che, tethI sAmAnyathI e prApta thAya ke sApekSayatidharma karatAM nirapekSayatidharma saMyamanI UMcI bhUmikA che. chatAM temAM paNa anekAnta che, tethI je mahAtmAo dasa pUrvadhara Adi thayA che
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-1| sUtra-2 athavA te te dezakALa pramANe paropakAra karavAnI vizeSa zakti che teo nirapekSayatidharma sevavAnA sAmarthyavALA hoya to paNa teone nirapekSayatidharma karatAM sApekSayatidharmamAM vizeSa phaLanI prApti che, tethI prastuta adhyAyamAM pUrve kahyuM ke potAnA Azaya Adine ucita anuSThAna sAdhyanI siddhinuM aMga che, tethI viziSTa zaktivALA mahAtmAo nirapekSayatidharmanI zakti hovA chatAM, sApekSayatidharma sevIne ja sAdhyasiddhi karI zake che te batAvavA arthe tevA mahAtmAne sApekSayatidharma ja mahAna kalyANanuM kAraNa che te batAvavA tevA mahAtmAnuM svarUpa batAve che - (1) kalyANa AzayavALA : je mahAtmA mohathI anAkuLa avasthArUpa bhAvaArogya svarUpa muktinI prAptinA ananya kAraNa evA pariNAmavALA che teo kalyANanA AzayavALA che. jo ke sAmAnyathI sarva yatio kalyANanA ja AzayavALA hoya che topaNa prastuta mahAtmA prAyaH akhkhalita bhAvaArogyanI vRddhine anukULa yatna karI zake tevA viziSTa kalyANanA AzayavALA che, jethI ziSyasaMpadA ke zrutasaMpadA koI bhAva temanA pariNAmane sparzato nathI. kevaLa nirlepatApUrvaka AtmAne zrutathI vAsita karI zake che ane ziSyone daDha yatnapUrvaka yogamArgamAM pravartAvI zake che tevA kalyANanA AzayavALA che. (2) zrataratnanA mahodadhi : vaLI, je mahAtmA saMyama grahaNa karIne bhagavAnanA zAsananA zrutajJAnarUpI ratnanA mahAsamudra che arthAt daza pUrvadhara Adi zruta bhaNelA che, tethI rAtrI-divasa zrutathI AtmAne bhAvita karIne kSapakazreNIne anukULa mahAbaLano saMcaya karI rahyA che ane yogya jIvone zrutanA pAragAmI banAvIne potAnA tulya karI rahyA che. (3) upazama Adi labdhivALA - vaLI, zAstrothI atibhAvita thavAne kAraNe te prakAre te mahAtmAne labdhi prApta thaI che jethI yogya jIvone kaSAya Adi upazama karavAmAM teo prabaLa nimitta bane tevA che. AthI ja ghaNA kalyANanA arthI ziSyo zAstrAnusArI kriyA karatA hoya topaNa anAdi bhavanA abhyastane kAraNe vizeSa prakAranA upazamane pAmI na zakatA hoya, tethI vizeSa prakAranA saMyamanA kaMDakonI vRddhi karI zakatA nathI, paraMtu AvA mahAtmAonA sAnnidhyanA baLathI ane upadeza AdinA nimittanA baLathI teonA kaSAya vizeSa prakAre upazamabhAvane pAme che. (4) parahita udhata : vaLI, te mahAtmA saMsAranA vAstavika svarUpathI atyaMta bhAvita hoya che ane samabhAvano pariNAma temanAmAM atyaMta sthira thayela hoya che, tethI jagatanA sarva jIvo teone potAnA tulya jaNAya che; tethI jema te mahAtmA potAnA zaktinA prakarSathI potAnA hita mATe udyama kare che tema jagatanA sarva jIvomAM je jIvonuM je prakAre hita saMbhave te prakAranAM hitamAM yatnavALA che. AthI ja te mahAtmA pRthvIkAya Adi
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-2 jIvonI pIDA AdinA parihAra dvArA teonuM hita kare che ane dharma pAmI zake tevA jIvone sUkSma mArga batAvIne teonuM hita kare che. potAnA kRtyanA nimitte koI jIvane dharma pratye alpa paNa dveSa na thAya te prakAranA ucita yatnathI te jIvonA ahitanA parihAra dvArA teonA paNa hitamAM udyama kare che. (5) atyaMta gaMbhIra cittavALA: sAmAnyathI jIvone harSa-viSAda Adi koIka bhAvo thAya to tenA mukhAdi upara teno pariNAma kAMIka abhivyakta thAya che ane tenA dvArA te jIvo potAnA harSa-viSAda Adi bhAvone atizayita kare che, jyAre mahAtmAo nimittA pramANe harSa-viSAda Adi na thAya te prakAranAM ucita kRtyomAM AtmAne sadA vyApAravALA rAkhe che topaNa anAdi bhava-abhyAsanA kAraNe samabhAvano pariNAma atyaMta sthira na hoya to balavAna nimittane pAmIne kaMIka sUkSma paNa harSa-viSAda Adi bhAvo thAya che ane te bhAvane anurUpa sUkSma bhAvo tenA mukhAdi upara paNa dekhAya che, chatAM sAmAnya jIvo te bhAvane joI zakatA nathI. Ama chatAM koIka nipuNa puruSa hoya to tenI svAdhyAya Adi kriyAmAM thatI alanA AdinA baLathI te vikArone jANI zake che, paraMtu viziSTa pUrvadhara mahAtmAo ke jeo atigaMbhIra cittavALA che tenA kAraNe teone koIka sUkSma paNa harSa-viSAda Adi thAya tyAre paNa temanA citta upara nipuNa prajJAdithI jonArAne paNa vikAra dekhAto nathI; kema ke tattvathI atyaMta bhAvita pariNativALA hovAne kAraNe kaMIka sUkSma harSa-viSAda Adi bhAvo paNa teonA cittamAM vikAra karAvIne vRddhivALA thatA nathI. vaLI, vinayaratnanI jema koIka mahAtmA mAyAthI aMdaranA bhAvone gopavIne aMdaramAM harSa-viSAda Adi bhAvo hovA chatAM bahArathI upazamapradhAna citta batAvI zake che. te prakAre atigaMbhIra cittavALA viziSTa mahAtmAo mAyAthI cittano saMvara karatA nathI. paraMtu bhagavAnanA vacanathI bhAvita hovAne kAraNe atigaMbhIra citta thayeluM hovAthI sUkSma harSaviSAda Adi bhAvo kyAreka thAya to paNa atyaMta avyakta hovAthI mukha upara vyakta thatA nathI. (1) pradhAna pariNativALA : te mahAtmAo atyaMta gaMbhIra cittavALA che, tethI ja pradhAnapariNativALA che arthAt AtmAnI asaMgapariNatine anukULa sarvottama AtmapariNAmavALA che. Azaya e che ke zAstravacanathI ati bhAvita thavAne kAraNe citta e prakAranuM gaMbhIra thayeluM che, jethI koIka nimittathI harSa-viSAda Adi thAya topaNa temanA cittanA vikAro mukha Adi para abhivyakta thaI na zake te prakAranA uttama pariNAmavALA te mahAtmAo che AthI ja, AtmAnI asaMgapariNatine anurUpa sarvottama AtmapariNAmavALA teo varte che. (7) vidhUta mohavALA: sAmAnya rIte yogamArgamAM prayatna karanAra sAdhuone je kriyAmAM alanArUpa aticAro thAya che te kaMIka mUDhabhAvanI ja asara che ane tenA kAraNe jema taMdrAvALo mANasa yathAtathA cAle che, tema teo zAstrAnusArI
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-2 11 kriyAo lakSyavedhI upayogathI karI zakatA nathI, paraMtu taMdrAnI mudrAthI kare che. jyAre viziSTa prakAranA zAstrathI parikarmita buddhivALA mahAtmA tevA mUDha bhAvanI taMdrAnI mudrAthI para thayelA che, tethI sevAtA anuSThAna dvArA askhalita lakSyane anukULa uttara uttaranA bhAvomAM subaddha udyama karI zake che. (8) potAnA zreSTha prayojanane karanArA H jIvanuM zreSTha prayojana nirvANa che, je yoganirodhathI prApta thAya che ane tenuM avaMdhyakAraNa nirmaLa koTInI ratnatrayI che; je jIvanA mohanI anAkuLa pariNati svarUpa che ane te jIvanuM mukhya prayojana che. tene niSpanna karavA mATe A mahAtmAo atyaMta ughamavALA hoya che, tethI teono karAto udyama satata nirvANane Asanna evA yoganirodhanI prAptinuM prabaLa kAraNa bane che. (9) sAmAyikavALA H A mahAtmAoe sAmAyika guNa evo AtmasAt karelo che ke jenA kA2Ne svajana-52jana, puNyazALIpuNyahIna, za2I2nA anukULa bhAvo-pratikULa bhAvo sarva pratye samatAno pariNAma varte che jethI sarvakriyAkALamAM koIka nimittane pAmIne saMganI pariNatinI vRddhine anukULa koI bhAva ja utthita thaI zakato nathI paraMtu vidyamAna sAmAyikanA pariNAmane sthira sthirata2 ka2vAne anukULa yatna varte che. (10) vizuddhamAna AzayavALA H jema zuklapakSano caMdra pratidina kalAmAM vadhe che tema A mahAtmAo prApta thayelA zrutanA baLathI AtmAne bhAvita karIne vItarAgatAne abhimukha pratidina pravardhamAna pariNAmavALA thAya che. (11) yathocita pravRttivALA svabhUmikA anusAra ucita pravRtti kSayopazama bhAvathI thAya che ane svabhUmikAno vicAra karyA vagara ke svabhUmikAno vicAra karavA chatAM je kAMI ucita pravRtti thaI zakatI nathI te sarva karmanA udayathI thAya che. ane A mahAtmA atyaMta jinavacanathI bhAvita hovAnA kAraNe potAnA saMyogane anukULa je ucita pravRtti hoya te pravRtti kare che, paraMtu anAbhogathI paNa bhUmikAno vicAra karyA vagara ke je samaye je pravRttino prastAva hoya teno vicAra karyA vagara pravRtti karatA nathI. AthI ja A mahAtmA yogya jIvane upadezano prastAva hoya tyAre atyaMta saMvegathI bhAvita thaIne upadeza Ape che, jethI zrotAne parama saMveganuM kAraNa temano upadeza bane che. : (12) sAtmIbhUtazubhayogavALA : AthI ja A mahAtmA sAtmIbhUtazubhayogavALA che arthAt jema tapAvelo lokhaMDano goLo agni sAthe ekamekabhAva thayela che tema A mahAtmAne jinavacananI pariNati ekamekabhAvarUpe pariNamana pAmela che, tethI je kAMI pravRtti kare che te jinavacana anusAra uttara uttaranA vItarAgabhAvane pAmavAmAM ja vizrAMta thAya che, tethI sahaja prakRtithI te mahAtmA zubhayogavALA che ane AvA guNasaMpanna mahAtmAne sApekSayatidharma
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUga-2, 3 ja sevavo zreyakArI che. nirapekSayatidharmanI zakti hovA chatAM teo mATe nirapekSayatidharma grahaNa karavo ucita nathI. 2/36 avataraNikA : veta ? tyAda - avataraNitArtha - kema sApekSayatidharma karatAM koIka daSTithI adhika evA nirapekSayatidharmane grahaNa karavo A mahAtmA mATe ucita nathI ? te graMthakArazrI AgaLanA sUtramAM spaSTa karaze - bhAvArtha: kema pUrvasUtramAM varNana karyuM evA mahAtmAne nirapekSayatidharma pALavAnI zakti hovA chatAM nirapekSayatidharma svIkAravo zreyakArI nathI ? ethI kahe che - sUtra - vacanaprAmANyAt / / 3/370 / / sUtrArtha : vacananuM prAmANya hovAthI nirapekSayatidharma svIkAravo ucita nathI ema anvaya che. II/370II TIkA : bhagavadAjJApramANabhAvAt / / 3/370 / / TIkArya : mavilajJAnAmAvA II bhagavAnanI AjJAnA pramANano sadbhAva hovAthI pUrvamAM varNana karAyelA guNavALA mahAtmAne nirapekSayatidharma svIkAravo zreya nathI. II3/370gA. bhAvArtha : pUrvasUtramAM varNana karyuM evA aneka guNothI yukta mahAtmA sApekSayatidharma ane nirapekSayatidharma banne sevI zake tema che topaNa je prakAranA sApekSayatidharmanA sevanathI te mahAtmAne guNavRddhino lAbha thAya che te prakArano guNavRddhino lAbha nirapekSayatidharmamAM thato nathI. mATe vItarAga bhagavaMte tevA yatione sApekSayatidharma sevananuM ja kahyuM che ane nirapekSayatidharma sevavAno niSedha karyo che; kema ke je sevanathI adhika lAbha thAya te sevananI ja bhagavAnanI AjJA hoI zake. A3/370II
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 / sUtra-4 avataraNikA : etadapi kuta ? ityAha - avataraNikArtha : A paNa=bhagavAnanA vacananuM prAmANya paNa kema che ?=pUrvamAM varNana karAyelA guNavALA sAdhune nirapekSayatidharmanA sevananA niSedhanuM prAmANya kema che ? ethI kahe che sUtraH sampUrNadazapUrvavido nirapekSadharmapratipattipratiSedhAt / / 4 / 371 / / -- sUtrArtha saMpUrNa daza pUrvanA jANanArA munine nirapekSa dharmanA svIkArano pratiSedha hovAthI pUrvamAM varNana karAyelA guNavALA munine nirapekSayatidharma zreyakArI che. II4/371|| TIkAH 1 sugamameva, pratiSedhazca " gacche cciya nimmAo jA puvvA dasa bhave asaMpUNNA / navamassa taiyavatthU hoi jahanno suAbhigamo // / 205 / / " [ paJcA0 18/5 ] [gacche eva nirmAtaH yAvat pUrvANi daza bhavet asampUrNAni / navamasya tRtIyavastu bhavati jaghanyaH zrutAdhigamaH / / 1 / / ] rUti vacanAvavasIyate / / 4/302 / / ..... 13 - TIkArtha H sugamameva vacanAvavasIyate / / sUtrArtha sugama che ane "gacchamAM ja nirmANa thayelo=pratimAkalpanA parikarmamAM niSThAne pAmelo sAdhu jyAM sudhI dasapUrva asaMpUrNa che ane navamA pUrvanI trIjI vastu jaghanya zrutano adhigama hoya che. ra05" (paMcAzaka-18/5) (tyAM sudhI jinakalpa svIkAravAno adhikAra che) e prakAranA vacanathI pratiSedha jaNAya che. ||4/371|| bhAvArtha: daza pUrvadhara sAdhu sUtra-2mAM varNana karyuM evA guNasaMpanna hoya che tethI temane nirapekSayatidharma svIkAravAno zAstramAM niSedha karela che, tethI jaNAya che ke tevA mahAtmAne nirapekSayatidharma karatAM sApekSayatidharmanA
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3adhyAya-1| sUtra-4, 5 sevanamAM adhikaguNanI vRddhi thAya che, tethI adhika nirjarAnI prApta thAya che ane tenA kAraNe te mahAtmA zIdhra saMsArane tarI zake che; kema ke sarvajJapraNIta Agama je kRtyathI jene adhika lAbha thAya tene te ja kRtya sevavAnI anujJA Ape ane TIkAmAM ApelA uddharaNa anusAra dasapUrvadhara asaMpUrNa hoya tyAM sudhI ja te mahAtmA jinakalpa grahaNa karavAnA adhikArI che, tethI e phalita thAya ke sUtra-2mAM kahelA guNasaMpanna mahAtmA paNa jo daza pUrvadhara na thayA hoya ane potAnA saMyoga anusAra nirapekSayatidharmanA pAlana mATe yogya hoya to nirapekSayatidharma temane svIkAravo ucita che ane jeo dasapUrvadhara ke, tethI adhika che teone nirapekSayatidharma svIkAravAno bhagavAne niSedha karela che. I4/371 avataraNikA - eSo'pi kimarthamityAha - avataraNitArtha : A paNa=daza pUrvadhara mahAtmAne nirapekSayatidharma svIkAravAno niSedha paNa kema che? ethI kahe sUtra - pArthasampatinopapattaH II/rUrI sUtrArtha : parArthasaMpAdananI upapati hovAthI daza pUrvadharane nirapekSayatidharmano niSedha che. pa/372A. TIkA : 'parArthasya' paropakAralakSaNasya sampAdanaM' karaNaM 'tadupapatteH,' sa hi dazapUrvadharastIrthopaSTambhalakSaNaM parArthaM sampAdayituM yasmAdupapadyata iti / / 5/372 / / TIkArya : rArthaca'... ri pa paropakArarUpa parArthanuM saMpAdana=karaNa tenI utpatti hovAthI te daza pUrvadharane nirapekSayatidharma svIkAravAno niSedha che ema avaya che. te spaSTa kare che - je kAraNathI te daza pUrvadhara tIrthanA upakhaMbharUpa parArthasaMpAdana karavA mATe samartha bane che te kAraNathI nirapekSayatidharmano niSedha che ema avaya che. ri' zabda TIkAnI samApti arthe che. pa/372AA
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 / sUtra-5, 6 bhAvArtha: saMpUrNa deza pUrvadhara mahAtmAnI dezanA amogha dezanA kahevAya che arthAt kyAreya niSphaLa na thAya tevA sAmarthyavALI dezanA kahevAya che, tethI dezanAkALamAM mahAsaMvegapUrvaka ghaNA yogya jIvomAM saMveganuM AdhAna ka2vA mATe teo samartha che, tethI teonA nimitte ghaNA yogya jIvomAM bhagavAnanuM zAsana vizeSarUpe pariNamana pAme che, tethI taravAnA prabaLa kAraNarUpa tIrthano upakhaMbharUpa parArtha te mahAtmAo saMpAdana karI zake che mATe teone nirapekSayatidharma svIkAravAno bhagavAne niSedha karela che. I5/3724aa avataraNikA : yadi nAmaivaM tato'pi kimityAha 15 avataraNikArtha : jo Ama che=dasa pUrvaghara mahAtmA parArthesaMpAdana karI zake ema che, tenAthI paNa zuM ?=tenAthI paNa teone sApekSayatidharmamAM zuM vizeSa lAbha thAya ? ethI kahe che - sUtra : tathaiva = gurutvAt ||6/rU73|| sUtrArtha : tenuM ja=daza pUrvadhara dvArA karAyelA parArthasaMpAdananuM ja, gurupaNuM hovAthI=nirapekSayatidharma karatAM adhikapaNuM hovAthI teone nirapekSayatidharmano niSedha che. II6/373II TIkA H 'tasya' parArthasampAdanasya, 'eva' cetyavadhAraNe, 'gurutvAt' sarvadharmAnuSThAnebhya uttamatvAt / / 6/373 / / TIkArya H 'tasya' guttamatvAt / / tenuM ja=parArthasaMpAdananuM ja, gurupaNuM hovAthI=sarvadharma anuSThAnothI uttamapaNuM hovAthI, nirapekSayatidharmano niSedha che ema anvaya che. 'va ca' e zabda zlokamAM avadhAraNa arthamAM che. II6/373 / / bhAvArtha: daza pUrvadhara mahAtmA je prakA2nA anya jIvonA prayojananuM saMpAdana karI zake che te prakAranA prayojananuM saMpAdana temanAthI nyUna bhaNelA mahAtmAo karI zakatA nathI ane anya jIvonA kalyANanA saMpAdananuM kRtya
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-6, 7 sarvadharma anuSThAna karatAM adhika uttama che, tethI nirapekSayatidharma sevavAthI je phaLa prApta thAya, tenAthI paNa adhika phaLa dasapUrvadha2vALA mahAtmAonA amogha dezanAnA paropakArathI saMpAdana thAya che. II6/373II avataraNikA : etadapi kathamityAha - avataraNikArtha : A paNa=nirapekSayatidharma karatAM daza pUrvadharavALA mahAtmA dvArA karAyelo paropakAra guru che e paNa kevI rIte nakkI thAya che ? ethI kahe che - sUtra : sarvathA 3:9mokSAt / / 7/374|| sarvathA duHkhano mokSa hovAthI=daza pUrvadhara dvArA karAyelA paropakArathI sva-para bannenAM duHkhano mokSa hovAthI teono paropakAra guru che. Il7/374|| TIkAH sUtrArtha : 'sarvathA' sarvaiH prakAraiH svasya pareSAM cetyarthaH 'duHkhAnAM' zArIramAnasarUpANAM mocanAt / / 7/374 / / TIkArya : 'sarvathA' mocanAt / / sarvathA=sarva prakAre, sva ane paranAM duHkhono=zArIrika-mAnasikarUpa du:khonuM mocana hovAthI teono paropakAra guru che. 7/374 // ..... bhAvArtha: daza pUrvadhara mahAtmAo jyAre yogya jIvane sanmArga batAvIne upakAra kare che tyAre potAnAM ane bIjAonAM zArIrika mAnasika duHkhono nAza thAya che; kema ke temanA upadezanA baLathI ghaNA yogya jIvo asaMgabhAvanI pariNatine prApta karIne potAnAM zArIrika-mAnasika duHkhothI mukta bane che. vaLI, te upadezaka mahAtmA paNa te upadezakALamAM je upadeza Ape che tenAthI potAne paNa asaMganI pariNatimAM utkarSa thAya che jethI te daza pUrvadhara mahAtmAnAM paNa zArIrika-mAnasika duHkhono nAza thAya che; kema ke saMganA pariNAmathI ja zArIrika-mAnasika duHkho sparzI zake che. asaMga pariNativALA mahAtmAone zarIranAM du:kho paNa sparzI zakatAM nathI. kema zArIrika-mAnasika duHkho sparzI zakatAM nathI ? tenuM kAraNa
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-7, 8, 9 asaMgapariNativALA te mahAtmAonuM citta AtmAnA asaMgabhAvamAM niviSTa hovAthI deha sAtheno saMga hovA chatAM dehanA bhAvo sAthe cittanuM yojana nahi thavAthI te pIDAnuM prAyaH vedana thatuM nathI. II7374TI avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane - sUtraH sAnapravRtta. T8/371 1 sUtrArtha : saMtAnanI pravRtti hovAthI sApekSayatidharmanuM gurupaNuM che. I8/375ll TIkA : parArthasampAdanAt santAnasya ziSyapraziSyAdipravAharUpasya pravRtteH / / 8/375 / / TIkArya :| parArthahina pravRtta | parArthasaMpAdananA kAraNe=daza pUrvadhara mahAtmAthI vizeSa parArthasaMpAdana thatuM hovAnA kAraNe, saMtAnanI ziSya-praziSyAdi pravAharUpa saMtAnanI, pravRtti hovAthI nirapekSayatidharma karatA tevA mahAtmAo mATe sApekSayatidharma guru che ema avaya che. 8/375 bhAvArtha daza pUrvadhara mahAtmA upadeza dvArA ghaNA yogya jIvone saMyamane abhimukha karIne zuddha saMyamamAM pravartAvI zake che, tethI teo nirapekSayatidharmane badale sApekSayatidharma svIkAre to ghaNA jIvonuM vizeSa prakAranuM hita thAya. eTaluM ja nahi paNa viziSTa prakAranA hitanI paraMparAnI prApti thAya. ane jo te mahAtmA nirapekSayatidharmanuM sevana kare to te prakAranA hitanI paraMparA prApta thaI zake nahi, tethI daza pUrvadharathI nyUna evA mahAtmAne nirapekSayatidharma vizeSa kalyANanuM kAraNa hovA chatAM daza pUrvadhara mahAtmA mATe sApekSayatidharma ja vizeSa kalyANanuM kAraNa che. II8/375aa avataraNikA :tathA - avataraNitArtha : ane -
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-9 sUtra : yogatrayasyApyudagraphalabhAvAt / / 9/376 / / sUtrArtha : yogaTayanAM paNa udagraphalano sadbhAva hovAthI sApekSayatidharma guru che. II9/376ll TIkA :___ 'yogatrayasyApi' manovAkkAyakaraNavyApArarUpasya parArthasampAdane kriyamANe, na punarekasyaiva iti apizabdArthaH, 'udagraphalabhAvAt', 'udagrasya' prakArAntareNAnupalabhyamAnatvenAtyuttamasya, 'phalasya'= karmanirjarAlakSaNasya 'bhAvAt,' nahi yathA dezanAyAM sarvAtmanA vyApriyamANaM manovAkkAyatrayaM phalamApnoti tathA'nyatra kRtyAntara iti / / 9/376 / / TIkArca - jotra sthApi' . cAttara tti parArthasaMpAdana karAya chate mana-vacana-kAyAnA karaNavyApArarUpa yogAtrayanA paNa udagraphalano bhAva hovAthI=anya prakArathI anupalabhyamAnapaNuM hovAne kAraNe uttama svarUpa udagra karmanirjarArUpa phalano bhAva hovAthI, daza pUrvadharane sApekSayatidharma uttama che. kema yogatrayanuM udagraphala daza pUrvadharane che? ethI kahe che - je pramANe sarvasvarUpathI dezanAmAM vyAta evA manovAphakAyatrayanA phalane te mahAtmA prApta kare che te prakAre anyatra kRtyAttaramAM nirjarArUpa phalane prApta karatA nathI. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. I9/376 bhAvArtha daza pUrvadhara mahAtmA bhagavAnanAM vacananA paramArthane vizeSarUpe jANanArA che ane yogya jIvone dezanA Ape che tyAre te mahAtmAnA mana-vacana-kAyAnA yogo sarva prakAre sva-para kalyANa karavAmAM atyaMta vyApAravALA hoya che, atyaMta saMvegapUrvaka dezanA ApavAnI vidhimAM te mahAtmA upayogavALA che. tethI teono vItarAgagAmI upayoga anya kriyAkALamAM jevo hoya che tenAthI paNa adhika vItarAgagAmI upayoga dezanAkALamAM hoya che. tethI daza pUrvadhara sApekSayatidharma svIkArIne yogya jIvonAM upakAra arthe jyAre dezanAmAM pravarte che tyAre te mahAtmAnA traNe yogo anya prakAre nirjarA prApta na karI zake tevA prakAranA utkaTa nirjarArUpa phalanuM kAraNa bane che. mATe ghaNI nirjarA karIne zIdhra mokSa-prApti mATe vizeSa kalyANanuM kAraNa hovAthI bhagavAne daza pUrvadhara mahAtmAne sApekSayatidharma svIkAravAnI ja anujJA ApI che. II9376aaaa
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ G dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1, sutra-10 avataraNikA - tathA - avataraNikArya : ane - sUtra : nirapekSadharmocitasyApi tatpratipattikAle paraparArthasiddhau tadanyasampAdakAbhAve pratipattipratiSedhAcca / / 10/377 / / sUtrArtha : nirapekSadharma ucitane paNa je sAdhu nirapekSayatidharma svIkAravAne yogya che tevA paNa sAdhune, tenA svIkAranA kALamAM paranA parArthanI siddhi hote chate tenA anya saMpAdakanA abhAvamAM te prakArano paropakAra anya karI zake tema na hoya to svIkArano pratiSedha hovAthI=nirapekSayatidharmanA svIkArano zAstramAM niSedha hovAthI, sApekSayatidharma guru che. I/10/377ii TIkA :___ 'nirapekSadharmocitasyApi', kiM punastadanucitasyetyapizabdArthaH, 'tatpratipattikAle' nirapekSadharmA GgIkaraNasamaye 'paraparArthasiddhau' pareSAM parArthasya' samyagdarzanAdeH pradhAnaprayojanasya siddhau sAdhyAyAM viSaye 'tadanyasampAdakAbhAve' tasmAt nirapekSayatidharmocitAdanyasya sAdhoH parArthasiddhisampAdakasyAbhAve 'pratipattipratiSedhAd' aGgIkaraNanivAraNAt, cakAro hetvantarasamuccaye, 'tasyaiva ca gurutvam' [sU0 rU73] rUti sada ti 20/377 TIkArca - nirapekSa naSitathApi' ... sada ri II nirapekSadharmanA mATe ucitane paNa tenA svIkAranA kALamAM=nirapekSadharmanA svIkAranA samayamAM, paraparArthanI siddhi hote chate para jIvonA samyagdarzana AdirUpa pradhAna prayojanarUpa parArtha sAdhyano viSaya hote chate, tenA anya saMpAdakanA abhAvamAMga nirapekSayatidharmane ucita evA te mahAtmAthI parArthasiddhi thAya evA saMpAdaka anya sAdhanA abhAvamAM, svIkArano pratiSedha hovAthI tenuM ja gurupaNuM che=sApekSayatidharmanuM ja gurupaNuM che e pramANe sUtra373 sAthe saMbaMdha che. zlokamAM 'kAra zabda helvantaranA samuccayamAM che. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. I10/377
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-1 | sUtra-10, 11 A nirapekSatharmovata 'mAM rahelA "pa" zabdathI anucitane to nirapekSayatidharma svIkArano pratiSedha che paraMtu ucitane paNa nirapekSayatidharmano pratiSedha che. bhAvArtha : je mahAtmAo bhagavAnanAM vacanathI atyaMta bhAvita thayA che, zAstranA vizeSa pAragAmI che teo navamA pUrvanI trIjI vastu ke tenAthI adhika bhaNelA hoya ane gacchanI vyavasthA potAnI jema potAnA ziSya karI zake tema hoya tyAre potAnI zaktinuM samAlocana karIne nirapekSayatidharma svIkAravA tatpara thAya che. AvA mahAtmA nirapekSayatidharma svIkAravA mATe nirapekSayatidharmane anukULa bhAvanAothI AtmAne bhAvita karatA hoya, tyAre teone jaNAya ke potAnA ziSya AdinuM parArtha je prakAre pote saMpAdana karI zake che te prakAre anya mahAtmA karI zakatA nathI, tethI ziSyasamudAya vizeSa prakAranI ratnatrayInI ArAdhanA karavA samartha banato nathI, te vakhate te mahAtmA nirapekSayatidharma mATe samartha thayelA hovA chatAM teone nirapekSayatidharmasvIkArano bhagavAne pratiSedha karela che; kema ke tevA mahAtmA daza pUrvadhara nahi hovA chatAM yogya jIvone je prakAre anuzAsana ApIne mokSamArgamAM pravartAvaze tenAthI je prakArano lAbha te mahAtmAne ane te ziSyane thaze tevo lAbha te ziSyonI upekSA karIne nirapekSayatidharma svIkAravAmAM thAya nahi. mATe tevA mahAtmAne sApekSayatidharma svIkAravo e guru cheHuttama che. II10/37LA avataraNikA - itthaM sApekSayatidharmayogyamuktvA nirapekSayatidharmayogyaM vaktumAha - avataraNikArya : A rIte atyAra sudhI varNana karyuM e rIte, sApekSayatidharmanA yogya kahIne nirapekSayatidharmanA yogyane kahevA mATe kahe che - sUtra : navAdipUrvadharasya tu yathoditaguNasyApi sAdhuziSyaniSpattau sAdhyAntarAbhAvataH sati kAyAdisAmarthya sadvIryAcArAsevanena tathA pramAdajayAya samyagucitasamaye AjJAprAmANyatastathaiva yogavRddheH prAyopavezanavacchreyAnnirapekSayatidharmaH / / 11/378 / / sUtrArtha : navAdi pUrvadhara yathoditaguNavALAne paNa sUtra-2mAM kahelA kalyANa Azaya Adi yathoditaguNavALAne paNa, suMdara ziSyonI niSpatti thaye chate, sAdhyAttarano abhAva hovAne kAraNe,
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmA prarA bhAga-3 | madhyAya-5 | sUtra-11 kAyAdinuM sAmarthya hote chate, sadvaryAcAranA sevanathI te prakAranA pramAdanA jaya mATe, samyapha ucita samayamAM AjJAnA prAmANyathI te prakAre ja yogavRddhi hovAne kAraNe anazananI jema nirapekSayatidharma zreya mATe che. ll11/378 TIs: 'navAdipUrvadharasya tu yathoditaguNasyApi' 'tatra kalyANAzayasya' ityAdisUtranirUpitaguNasya, kiM punastadanyaguNasya iti apizabdArthaH, 'sAdhuziSyaniSpatto' AcAryopAdhyAyapravartisthaviragaNAvacchedakalakSaNapadapaJcakayogyatayA sAdhUnAM ziSyANAM niSpattau satyAM 'sAdhyAntarAbhAvataH' sAdhyAntarasya nirapekSadharmApekSayA AryAparipAlanAdirUpasya 'abhAvataH' abhavanena 'sati' vidyamAne 'kAyAdisAmarthya' vajrarSabhanArAcasaMhananazarIratayA vajrakuDyasamAnadhRtitayA ca mahati kAyamanasoH samarthabhAve sati 'sadvIryAcArAsevanena, sato' viSayapravRttatayA sundarasya 'vIryAcArasya' sAmarthyAgopanalakSaNasya niSevaNena, 'tathA pramAdajayAya, tathA' tena nirapekSayatidharmapratipattiprakAreNa yaH pramAdasya nidrAdeH 'jayaH' abhibhavastadarthaM 'samyak' zAstroktanItyA tapaHsattvasUtraikatvabalalakSaNAbhiH paJcabhistulanAbhirAtmAnaM tolayitvA 'ucitasamaye' tithivAranakSatrayogalagnazuddhilakSaNe 'AjJAprAmANyataH' AjaivAtrArthe pramANamiti pariNAmAt 'tathaiva' pratipitsitanirapekSayatidharmAnurUpatayaiva 'yogavRddheH' samyagdarzanajJAnacAritralakSaNadharmavyApAravRddheH 'prAyopavezanavat', 'prAyopavezanam' anazanam, tadvat paryantakAlakaraNIyAnazanakriyAtulya ityarthaH, 'zreyAn' atiprazasyaH 'nirapekSayatidharmo' jinakalpAdirUpaH kalpAdigranthaprasiddhasvarUpo vartata iti / / 11/378 / / sArtha :___ 'navAdipUrvadharasya' ..... vartata iti / / vaNI, navApUrvadhara yathoyiernAjAne tyo 'syAemAzaya' ItyAdi sUtra-rathI nirupita guNavALA sAdhune paNa, suMdara ziSyaniSpatti thaye chate AcArya, upAdhyAya, pravartaka, sthavira, gaNAvacchedakalakSaNapadapaMcakayogyapaNAthI suMdara ziSyonI niSpatti thaye chate, sAdhyAtarano abhAva hovAne kAraNe nirapekSadharmanI apekSAe AryAparipAlanAdirUpa sAdhyAtarano abhAva hovAne kAraNe, kAyAdinuM sAmarthya vidyamAna hote chate vajaRSabhanArAcasaMhanavazarIrapaNAne kAraNe ane vajakuSyasamAnadhRtipaNAne kAraNe kAya-manano mahAna samartha bhAva hote chate, sadgIyacAranA sevanathI= viSayamAM pravRttapaNAthI suMdara evA sAmarthanA agopanarUpa vIryAcAranA nivezanathI. te prakAranA pramAdanA jaya mATe=nirapekSayatidharmanA svIkAravA prakArathI je nidrAdi pramAdano jaya arthAt abhibhava tenA mATe, samyapha zAstrokta nItithI tapa, satva, sUtra, ekatva, balalakSaNa pAMca tulanAthI AtmAne tolIne ucita samaye tithi, vAra, nakSatra, yoga, lagnazuddhirUpa ucita samayamAM, AjJAprAmANyathI=
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-11 nirapekSayatidharmasvIkAranA viSayamAM AjJA ja pramANa che e prakAranA pariNAmathI, te prakAranI ja yogavRddhithI=svIkAravAnI icchA karAyelA nirapekSayatidharmanA anurUpapaNAthI ja samyagdarzana-samyajJAnasamyakcAritrarUpa dharmavyApAranI vRddhithI, prAyaH upavezananI jema=anazananI jema=AyuSyanA paryaMtakAlamAM karaNIya evA anazananI kriyA tulya kalpAddigraMthaprasiddhasvarUpavALo jinakalpAdirUpa nirapekSayatidharma atiprazasya varte che. 'kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. / / 11/378 / / bhAvArtha 22 - nirapekSayatidharma svIkA2vA mATe nava Adi pUrvanA dharanArA sAdhu adhikArI che. vaLI, sUtra-2mAM je sApekSayatidharmanA adhikArInAM vizeSaNo ApelAM tevA guNavALA ja sAdhu nirapekSayatidharmanA adhikArI che. phakta sApekSayatidharma mATe evA guNavALA daza pUrvadhara mahAtmA adhikArI che ane tenAthI nyUna evA zrutane dhAraNa karanArA nirapekSayatidharmane mATe adhikArI che. nirapekSayatidharmane svIkAravA mATe tatpara thayA pUrve teoe suMdara ziSyanI niSpatti karI hoya arthAt bhagavAnanA zAsananI dhurAne samyak vahana karI zake tevA AcArya Adi pAMca prakAranA ziSyone jemaNe niSpanna karyA che teo ja nirapekSayatidharmanA adhikArI che ane jo ziSyo te prakAre saMpanna thayA na hoya to te mahAtmA nirapekSayatidharma svIkArI zake nahi. vaLI, sAdhvIonA paripAlana ke gacchanA paripAlanarUpa koI sAdhyAntara vidyamAna na hoya to ja teo nirapekSayatidharma svIkAre. AnAthI e prApta thAya ke jema pote ziSyasamudAyane ucita anuzAsana ApIne mokSamArgamAM pravartAvI zake che tema gacchane mokSamArgamAM pravartAvI zake evA sAmarthyavALA yogya ziSya niSpanna thayA hoya to potAnA nirapekSayatidharmanA svIkArathI gacchamAM vartatA susAdhuonA koI saMyamayoganI hAni thavAnI saMbhAvanA rahetI nathI tyAre teone nirapekSayatidharma svIkA2vAnI bhagavAnanI anujJA che. vaLI, A sarva saMyoga vidyamAna hoya ane potAnI kAyAnuM ane mananuM tevuM sAmarthya hoya to ja te mahAtmAne nirapekSayatidharma svIkAravo ucita gaNAya. kevuM kAyAnuM ane mananuM sAmarthya joIe ? te spaSTa kare che. prathama saMghayaNa hovAne kA2Ne maraNAMta upasargamAM paNa te mahAtmAo calAyamAna thatA nathI ane zAstranA bhAvanane kAraNe vajranI bhIMta jevA durbhedya manobaLavALA hoya jethI koI pratikULa saMyogomAM paNa vItarAgagAmI citta skhalanA pAme nahIM tevA hoya to ja teo nirapekSayatidharma svIkA2vA adhikArI che. vaLI, vizeSa prakAranA nirapekSabhAvamAM pravRttapaNAthI suMdara vIryAcAravALA hoya teone ja tevA prakAranA pramAdajaya mATe nirapekSayatidharma svIkAravo ucita gaNAya. Azaya e che ke jeoe nirapekSayatidharma svIkAryA pUrve satata jinavacananA niyaMtraNathI traNe yogone te
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3| adhyAya-1 | sUtra-11, 12 rIte pravartAvyA che ke jethI teomAM raheluM sAmarthya prAyaH guNasthAnakanI vRddhimAM vyApAravALuM hoya tevA sadvaryAcAranA sevanathI jeo saMpanna thayA che tevA mahAtmAne vizeSa prakAranA pramAdanA jaya mATe nirapekSayatidharma svIkAravo ucita che; jethI nirapekSayatidharma svIkAryA pachI nidrA ke nimitto pramANe koI bhAvo na thAya, paraMtu jagatathI para evo AtmAno sthira bhAva uttarottara vRddhi thAya te prakAre AtmAne sadA zrutathI vAsita karI zake tevo apramAdabhAva pragaTa thAya. tevA prakAranA pramAdaya mATe nirapekSayatidharma svIkAravo ucita che. vaLI, nirapekSayatidharma svIkAratAM pUrve zAstrokta nItithI tapAdi pAMca bhAvanAothI AtmAne saMpanna karIne nirapekSayatidharma svIkAravo ucita che; jethI koIpaNa saMyogomAM nirapekSayatidharmabhAvano kSaya na thAya te prakAranuM AtmabaLa pragaTe che. vaLI, ucita samayamAM bhagavAnanI AjJAnA prAmANyapaNAthI ja nirapekSayatidharma svIkAravo ucita che. arthAt bhagavAnanI AjJA che ke sApekSayatidharmanAM sarva kAryo siddha thayAM hoya ane AyuSya haju ghaNuM hoya to anazanano svIkAra karyA pUrve nirapekSayatidharma svIkAravo joIe. jo te na svIkAravAmAM Ave to ucita zaktinuM gopavana thavAthI anya sarva ucita AcAro te mahAtmA sevatA hoya to paNa temanuM aMtima jIvana virasa che, tethI pUrNa jIvanane saphaLa karavA arthe mahAtmAe nirapekSayatidharma svIkAravo joIe te prakAranI bhagavAnanI AjJAthI te mahAtmA nirapekSayatidharma svIkAre che. vaLI, je nirapekSayatidharma svIkAravAno che tene, ucita ratnatrayInI vRddhi thAya e rIte ja nirapekSayatidharma svIkAravo ucita che. arthAt pUrvamAM je ratnatrayI hatI tenA karatAM adhika nirmaLatara vItarAgabhAvane Asanna evI ratnatrayI pragaTa thAya te prakArano vyApAra thAya te rIte nirapekSayatidharma svIkAravo joIe. vaLI, jema jIvananA aMta samaye anazana svIkAravAmAM Ave che te vakhate jema zaktinA prakarSathI AhAra Adi paratve nirapekSa thaIne vItarAgabhAvamAM javA mATe daDha zrutanuM avalaMbana laIne yatna karAya che tenA tulya daDha yatnavALI nirapekSayatidharmanA sevananI kriyA che, tethI tenI zaktivALA mahAtmAone nirapekSayatidharma svIkAravo zreyakArI che. ll11/378II avataraNikA :tathA - avataraNikArya :ane - sUtra - tatkalpasya ca parArthalabdhivikalasya / / 12/379 / /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-12, 13 sUtrArtha : tatkalpa parArthalabdhivikalane pUrvamAM varNana karAyelA guNovALA phakta parArthalabdhivikala evA sAdhune, nirapekSayatidharma svIkAra ucita che. II12/379ll TIkA : 'tatkalpasya' nirapekSayatidharmapratipattisamarthapuruSavizeSatulyasya anyasyApi, 'ca'zabdaH samuccaye, paraM kevalaM 'parArthalabdhivikalasya' tathAvidhAntarAyAdikarmapAratantryadoSAt 'parArthalabdhyA' sAdhuziSyaniSpAdanAdisAmarthyalakSaNayA vikalasya, 'zreyAn nirapekSayatidharma' ityanuvartate / / 12/379 / / TIkArya : tAjI' phatvanuvartata | tatkalpa=nirapekSayatidharma svIkAravA mATe samartha puruSavizeSa tulya anyane paNa kevala parArthalabdhivikalane tevA prakAranA aMtarAyAdika karmapArataMtranA doSane kAraNe suMdara ziSyaniSpAdanAdisAmartharUpa parArthalabdhivikalane nirapekSayatidharma zreya mATe che. I12/379iaa bhAvArtha - keTalAka mahAtmAo nirapekSayatidharmane mATe apekSita pUrvamAM varNana karAyelA sarvaguNothI yukta hoya che chatAM paNa anya yogya ziSyone te rIte niSpanna karI zake tevI zakti pragaTa karavAmAM bAdhaka evAM aMtarAyAdi karmavALA hoya che, tethI bIjAnA prayojananI niSpatti karI zake tema nathI topaNa nirapekSayatidharma svIkArIne vItarAgatAdine Asanna Asannatara thaI zake che teone nirapekSayatidharma svIkAravo ucita che. tethI e phalita thAya ke jeoe yogya ziSya Adi niSpanna karela che, have te prayojananI siddhi temanA ziSyothI thaI zake che tevA sAdhu athavA jeomAM aMtarAya Adi karmonA kAraNe tevI zakti nathI tevA sAdhu zakti hoya to nirapekSayatidharmanA adhikArI che. II12/379ll avataraNikA : atra hetumAha - avataraNikArya : AmAMpUrvamAM kone sApekSayatidharma ane kone nirapekSayatidharma svIkAravo ucita che ? emAM, hetu kahe che - sUtra : ucitAnuSThAnaM hi pradhAnaM karmakSayakAraNam / / 13/380 / /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-13, 14 sUtrArtha : hi=je kAraNathI ucita anuSThAna pradhAna karmakSayanuM kAraNa che te kAraNathI, svabhUmikA anusAra sApekSayatidharma ke nirapekSayatidharma svIkAravo ucita che ema anvaya che. ll13/38oll TIkA :_ 'ucitAnuSThAnaM hi' yasmAt 'pradhAnam' utkRSTaM karmakSayakAraNamiti / / 13/380 / / TIkArya : kavitAnuSThAna di'.... karmakSayarati / je kAraNathI ucita anuSThAna pradhAnaHutkRSTa karmakSayanuM kAraNa che te kAraNathI bhUmikA anusAra sApekSayatidharma ke nirapekSayatidharma grahaNa karavo joIe. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 13/380 bhAvArtha - je sAdhu je bhUmikAmAM hoya te bhUmikAne anusAra apramAdabhAvathI yatna kare to svabhUmikA anusAra uttara uttaranA saMyamanA kaMDakone sparzIne te mahAtmA vitarAgabhAvane Asanna Asannatara thAya che, tethI svabhUmikA anusAra ucita anuSThAna je je aMzathI vItarAgabhAvane prApta karAve che te te aMzathI nirjarA thAya che ane tene sAme rAkhIne bhagavAne te bhUmikAvALA daza pUrvadhara sAdhune sApekSayatidharma svIkAravAnI AjJA karI che, jethI svabhUmikA anusAra ucita anuSThAna karIne te mahAtmA vizeSa nirjarAne prApta kare ane jeo daza pUrvadharathI nyUna che ane nirapekSayatidharma mATe samartha che evA mahAtmAone nirapekSayatidharma svIkAravAnI bhagavAne AjJA karI che jethI nirapekSayatidharma sevIne te mahAtmA ghaNI nirjarA prApta karI zake. A niyama anusAra sarva guNasthAnakone mATe je je jIva je je yogyatA dharAvato hoya te te yogyatA anusAra te te guNasthAnakane svIkArIne, svIkArelA guNasthAnakamAM apramAdathI yatna kare to zIghra ghaNI nirjarAne prApta kare. potAnI bhUmikAnuM Alocana karyA vagara je te guNasthAnaka svIkAre athavA svIkArAyelA guNasthAnaka anusAra apramAda bhAvathI yatna kare nahi to tenuM anuSThAna ucita anuSThAna bane nahi, tethI utkRSTa karmakSayanuM kAraNa bane nahi. II13/38nA avataraNikA : etadapi kuta ? ityAha - avataraNiyArtha:A paNaaucita anuSThAna pradhAna karmakSayanuM kAraNa che e paNa, kema che? ethI kahe che -
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMda prakaraNa bhAga-3) adhyAya-1 | sUtra-14 sUtra : udagravivekabhAvAd ratnatrayArAdhanAd / / 14/381 / / sUtrArtha: udagrevivekano bhAva hovAthI ratnatrayaArAdhananuM kAraNa hovAne kAraNe ucita anuSThAna pradhAna karmakSayanuM kAraNa che ema anvaya che. ll14/381 TIkA - 'udagrasya' utkaTasya 'vivekasya' vidheyAvidheyavastuvibhAgavijJAnalakSaNasya 'bhAvAt' sakAzAt, kimityAha-'ratnatrayArAdhanAt, ratnatrayasya' samyagdarzanAdeH 'ArAdhanAt' niSpAdanAt, ucitAnuSThAne hi prArabdhe niyamAd ratnatrayArAdhaka udagro viveko vijRmbhate ityetat pradhAnaM karmakSayakAraNamiti 24/28aaaa TIkArya : 3 ..... karmakSayaRurmiti | udagra=utkaTa, vivekanuM vidheya avidheya vastuvibhAganA yathArtha jJAnarUpa vivekano bhAva hovAthI zuM? ethI kahe che - ratnatrayInuM ArAdhana thavAne kAraNe=samyagdarzana Adi ratnatrayI niSpAdana thavAne kAraNe, ucita anuSThAna pradhAna karmakSayanuM kAraNa che ema anvaya A kathananuM tAtparya TIkAkArazrI spaSTa kare che - ucita anuSThAna prArabdha karAye chate niyamathI ratnatrayano ArAdhaka evo udagra viveka ullasita thAya che, ethI A ucita anuSThAna, pradhAna karmakSayanuM kAraNa che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 14/381aaaa bhAvArtha : koIpaNa mahAtmA mATe potAnI bhUmikA anusAra zuM kartavya che ? ane zuM akartavya che ? e rU5 vastunA vibhAganuM yathArtha jJAna e viveka che ane je mahAtmAne jinavacananA pAramArthika bodhane kAraNe evo utkaTa viveka pragaTyo che te mahAtmA svabhUmikAnAM ucita anuSThAnane svIkArIne svabhUmikA anusAra zaktinA prakarSathI apramAdathI yatna kare tyAre te mahAtmA uttaranI ucita bhUmikAnuM niSpAdana kare che. AthI jinavacananA paramArthane jANanArA daza pUrvadhara mahAtmA viziSTa ratnatrayIne prApta karavA arthe nirapekSayatidharma svIkArela hovA chatAM teno tyAga karIne gacchamAM Ave che ane sApekSayatidharma svIkAre che. daza pUrvadharathI nyUna zrutajJAna dhAraNa karanArA mahAtmA nirapekSayatidharmane svIkArI zake tevI zakti hoya to potAnI bhUmikA anusAra apramAdabhAvanI vRddhi arthe nirapekSayatidharma svIkAre che. A rIte svabhUmikA
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-1 | sUtra-14, 15 anusAra svIkArAyela anuSThAnathI uttara uttaranI ratnatrayInI ArAdhanA thAya che, tethI yogamArganI sarva bhUmikAomAM svabhUmikA anusAra apramAdabhAvathI karAtuM ucita anuSThAna ratnatrayInI vRddhinuM kAraNa bane che. mATe pradhAna karmakSayanuM kAraNa che. II14/381 avataraNikA - atraiva vyatirekamAha - avataraNikArya : AmAM jasucita anuSThAna udagraviSayavALuM hovAthI ratnatrayInuM kAraNa che ema kahyuM emAM ja, vyatirekane kahe che - sUtra : ananuSThAnamanyadakAmanirjarAGgamuktaviparyayAt / / 15/382 / / sUtrArtha : anya ucita anuSThAnathI anya, ananuSThAna che akAmanirjarAnuM aMga che; kema ke uktano viparyaya che=udagrevivekanA abhAvane kAraNe ratnatrayInI ArAdhanAno viparyaya che. ll15/38aaaa TIkA - 'ananuSThAnam' anuSThAnameva na bhavati 'anyat' vilakSaNaM ucitAnuSThAnAt, tarhi kIdRzaM tad ? ityAha-'akAmanirjarAGgam, akAmasya' nirabhilASasya tathAvidhabalIvardAderiva yA 'nirjarA' karmakSapaNA tasyA 'aGga' nimittam, na tu muktiphalAyA nirjarAyAH, kuta ? ityAha-'uktaviparyayAt' udagravivekAbhAvena ratnatrayArAdhanAbhAvAditi / / 15/382 / / TIkArya : 'mananuSThAnam' . ratnatravAranAmAvati anyaaucita anuSThAnathI vilakSaNa anuSThAna che=anuSThAna ja nathI=mokSanA kAraNabhUta anuSThAna ja nathI. to te sthUlathI dekhAtuM dharmanuM anuSThAna, kevuM che? ethI kahe che - akAmanirjarAnuM aMga che=nirabhilASa tevA prakAranA baLada AdinI jema=nirjarAnA abhilASa vagaranA ane saMyogathI cAbakhAnA mArane sahana karanArA baLada AdinI jema, je karmakSapaNArUpa nirjarA tenuM nimita che-tenuM nimitta te anuSThAna che, paraMtu muktinA phalavALI nirjarAnuM aMga nathI; kema ke uktano viparyaya che=udagrevivekanA abhAvanA kAraNe ratnatrayInI ArAdhanAno abhAva che te dharmaanuSThAna ratnatrayInI niSpattinuM ke vRddhinuM kAraNa banatuM nathI. II15/382I.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-| adhyAya-6| sUtra-15, 16 bhAvArtha : je jIvo kalyANanA arthI che, mokSanI kAmanAvALA che, mokSa arthe ja tapa-saMyamanuM kaSTakArI anuSThAna seve che chatAM udagreviveka nahi hovAne kAraNe potAnI bhUmikAne anurUpa ucita anuSThAna svIkArIne ane svIkArAyelA anuSThAnane ucita rIte sevavA mATe yatna karatA nathI teonuM te anuSThAna ucita anuSThAnathI vilakSaNa hovAne kAraNe ananuSThAna che arthAt mokSanuM kAraNa bane tevuM anuSThAna nathI, tethI sahana karelA kaSTathI akAmanirjarAnI prApti thAya che. jema nirjarAno nahi arthI evo baLada tevA prakAranA saMyogane kAraNe cAbakhA AdinA mArane veThe che jenAthI akAmanirjarAnI prApti thAya che tema ja anuSThAnamAM mokSane anukULa bhAva karavAne anurUpa ucita viveka nathI tevA kaSTakArI anuSThAnathI mokSano Azaya hoya topaNa akAmanirjarAnI ja prApti thAya che, kema ke mokSane anukULa aMtaraMga koI pravRtti thAya evA vivekavALI te pravRtti nathI. II15/38zA avataraNikA : etadeva bhAvayannAha - avataraNikArca - Ane jasucita anuSThAnathI viparIta anuSThAna sakAmanirjarAnuM kAraNa nathI paraMtu ucita anuSThAna ja sakAmanirjarAnuM kAraNa che ene ja, bhAvana karatAM kahe che - sUtra : nirvANaphalamatra tattvato'nuSThAnam / / 16/383 / / sUtrArtha : ahIM jinavacanamAM, nirvANanA phalavALuM tattvathI anuSThAna che. I16/383 TIkA - 'nirvANaphalaM' muktikAryam 'atra' jinavacane 'tattvataH' paramArthavRttyA anuSaGgataH svargAdiphalabhAve'pi, 'anuSThAnaM' samyagdarzanAdyArAdhanArUpaM procyata iti / / 16/383 / / TIkArya : nirvAnaM' ... bota ti | ahIM=jitavacanamAM, nirvANanA phalavALuM muktinA kAryavALuM, tatvathI=anugathI svargAdi lano bhAva hovA chatAM paNa paramArthavRttithI, samyagdarzanAdi ArAdhanArUpa anuSThAna kahevAya che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 16/383
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3/ adhyAya-6 / sUtra-16, 17 29 bhAvArtha :| jinavacanamAM je anuSThAna nirvANaprAptinuM kAraNa bane evA anuSThAnane samyagdarzanAdi ArAdhanArUpa anuSThAna kahevAya che. jo ke te anuSThAna vItarAga pratyenA rAgathI yukta hovAne kAraNe anuSaMgathI svargAdiphaLanI prAptinuM kAraNa bane che topaNa, paramArthavRttithI prazasta evA te rAgo aprazastarAganA unmelana dvArA vItarAgabhAvamAM aMzathI vizrAMta pAmIne ane uttara uttara vItarAgabhAvanA aMzanI vRddhi dvArA aMte mokSarUpa phalamAM vizrAMta thAya che, tethI je anuSThAnamAM bhagavAnanAM vacana pratyeno rAga ane vItarAgatAnI prAptinuM kAraNa bane tevuM jJAna ane vitarAgatAne anukULa tattvajJAnanA saMskAronuM AdhAna kare tevuM cAritra pragaTa thatuM hoya te anuSThAna mokSanuM kAraNa hovAthI paramArthathI anuSThAna kahevAya che. te sivAyanuM saMyamanI kaSTakArI AcaraNArUpa anuSThAna paNa anuSThAna kahevAtuM nathI. AthI ja daza pUrvadhara mahAtmA svabhUmikA anusAra sApekSayatidharma seve to ja teonuM anuSThAna mokSasAdhaka anuSThAna bane ane nirapekSadharmane yogya evA mahAtmA svabhUmikA anusAra nirapekSayatidharmane grahaNa kare to ja teonuM anuSThAna mokSasAdhaka anuSThAna bane. ll16/383 avataraNikA : yadi nAmaivaM tato'pi kimityAha - avataraNiyArtha: jo A pramANe che-sUtra-16mAM kahyuM e pramANe "ahIM nirvANalivALuM tatvathI anuSThAna che e pramANe che, enAthI paNa zuM?=enAthI paNa zuM prApta thAya? ene kahe che - sUtra : - na vAsaMminivezavattat T17/384 sUtrArtha: te nirvANa phaLanA sAdhanarUpa ucita anuSThAna asaabhinivezavALuM nathI ja. I17/384ll TIkA - ___ 'naca' naiva asundarAgrahayuktaM 'tat' nirvANaphalamanuSThAnam, asadabhinivezo hi niSThure'pi anuSThAne mokSaphalaM pratibadhnAtIti tadvyavacchedArthamuktaM 'na cAsadabhinivezavattat' iti / / 17/384 / / TIkArya : ra ' tiita | te=nirvANa phaLane sAdhanAruM anuSThAna asuMdara AgrahavALuM nathI ja. hi=je kAraNathI, asaabhiniveza niSphara paNa anuSThAnamAM-atyaMta bAhavidhithI zuddha paNa anuSThAnamAM,
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30. dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1sUtra-17, 18 mokSaphaLane pratibaMdhita kare che. ethI tenA vyavaccheda mATe=mokSanA akAraNabhUta anuSThAnanA vyavaccheda mATe, kahyuM ke=prastuta sUtramAM kahyuM ke, te asaabhinivezavALuM nathI ja. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. ll17/384nA bhAvArtha : saMpUrNa daza pUrvadhara mahAtmA nirapekSayatidharma mATe samartha hovA chatAM sApekSayatidharma svIkAre che ane daza pUrvadharathI nyUna bodhavALA mahAtmA nirapekSayatidharma mATe samartha hoya ane saMyoga anukULa hoya to avazya nirapekSayatidharma svIkAre che te teonuM ucita anuSThAna che ane te ucita anuSThAna asaabhinivezavALuM nathI ja. AthI ja daza pUrvadhara mahAtmA asadUabhinivezathI nirapekSayatidharmane svIkAratA nathI. ane daza pUrvadharathI nyUna bodhavALA mahAtmA nirapekSayatidharmane anukULa zaktivALA hoya ane saMyoga anukULa hoya to asaabhinivezathI nirapekSayatidharmane choDIne sApekSayatidharmamAM ja rahetA nathI; kema ke asaabhinivezavALuM anuSThAna atyaMta vidhipUrvakanuM hoya topaNa mokSaprAptinuM kAraNa banatuM nathI. tethI jo daza pUrvadhara mahAtmA nirapekSayatidharma svIkAre to vidhizuddha evo paNa nirapekSayatidharma mokSanuM kAraNa bane nahi. ane nirapekSayatidharmanI zakti na hoya athavA anukULa saMyoga na hoya chatAM daza pUrvadharathI dhUna paNa mahAtmA nirapekSayatidharma svIkAre topaNa te anuSThAna mokSanuM kAraNa bane nahi. eTaluM ja nahi paNa nirapekSayatidharmanI zakti hovA chatAM sApekSayatidharmamAM ja udyama kare to paNa te sApekSayatidharma mokSanuM kAraNa bane nahi. mATe mokSanuM kAraNa evuM anuSThAna haMmezAM asaduabhiniveza vagaranuM hoya che, tethI vivekI mahAtmAo potAnI bhUmikAne anurUpa avazya ucita anuSThAna seve che. II17/384nA avataraNikA - nanvanaucitye'pyanuSThAnaM ca bhaviSyati mithyAbhinivezarahitaM cetyAzaGkyAha - avataraNikArya : nanuthI koIka kahe che - anaucityamAM paNa anuSThAna thaze ane mithyAabhiniveza rahita thaze e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - bhAvArtha - pUrvasUtramAM kahyuM ke ucita anuSThAna haMmezAM asaduabhiniveza vagaranuM hoya che. tyAM vicArakane prazna thAya ke koI bhadraka prakRtivALo jIva mithyAabhinivezavALo na hoya chatAM koIka rIte potAnI bhUmikA anusAra ucita anuSThAnano bodha na hoya to te anucita anuSThAna sevana kare tevuM banI zake, tethI mithyAabhiniveza rahita ucita ja anuSThAna hoya evo niyama bAMdhI zakAya nahi e prakAranI koIne zaMkA thAya tene sAme rAkhIne kahe che -
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-1 | sUtra-18 sUtra : nucitatipattI niyamasamanivezoDajatrAnAmAM mAtra 18/389 sUtrArtha : anAbhogathI anyatra ucita-anucita anuSThAnamAM bodhanA abhAva sivAya, anucita pratipattimAM anucita anuSThAnanA svIkAramAM niyamathI asaabhiniveza che. I18/38pI. TIkA - anucitasyAnuSThAnasya 'pratipatto' abhyupagame 'niyamAd' avazyaMtayA 'asadabhinivezaH' uktarUpaH, asadabhinivezakAryatvAdanucitAnuSThAnasya, apavAdamAha-anyatra anAbhogamAtrAditi, 'anyatra' vinA 'anAbhoga' eva aparijJAnameva kevalam abhinivezazUnyamanAbhogamAtram, tasmAdanAbhogamAtrAdanucitapratipattAvapi nAsadabhiniveza iti bhAva iti / / 18/385 / / TIkArya : kavitA'... mAvati | anucita anuSThAnanA pratipattimAM=svIkAramAM, niyamathI=avazyapaNAthI, pUrvamAM kahelA svarUpavALo-sUtra-17mAM kahelA svarUpavALo, asaabhiniveza che; kema ke anucita anuSThAnanuM asaabhinivezanuM kAryapaNuM che. apavAdane kahe che - anAbhogamAtrane choDIne=anAbhogathI asaabhiniveza nahi hovA chatAM anucita anuSThAna thaI zake che. anyatra anAbhogano artha spaSTa kare che - anyatra anAbhoga vagara ja=kevala aparijJAna ja arthAt abhinivezazunya anAbhoga mAtra, tenAthI anAbhogamAtrathI, anucita svIkAramAM paNa asaabhiniveza nathI "tti'=e prakArano, bhAva che. "ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. I18/385 bhAvArtha: mokSanA arthI paNa jIvo potAnI bhUmikAne ucita karyuM anuSThAna che ? teno mArgAnusArI bodha na hoya ke mArgAnusArI bodha karAvavAnI sAmagrInA abhAve mArgAnusArI bodha thaI zake tema na hoya tyAre potAnI bhUmikAno vicAra karyA vagara mokSa arthe anuSThAna svIkAre che ane te anuSThAnane anurUpa tenAmAM zakti na hoya to te anuSThAna mATe te anadhikArI che. anadhikArI hovA chatAM rAjasika vRttithI te anuSThAna svIkAre to te anuSThAna tenA mATe anucita anuSThAna che. Ama chatAM ajJAnane vaza te anucita anuSThAna karanArA jIvo paNa prajJApanIya hoya to mithyAabhinivezathI rahita che, tethI teonuM te anuSThAna sarvathA
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-| adhyAya-1, sUtra-18, 19 niSphaLa nathI; kema ke mithyAabhiniveza rahita hovAne kAraNe kaMIka guNakArI che paNa jeone potAnI bhUmikA anusAra ucita anuSThAna zuM che ane anucita anuSThAna zuM che ? tenuM ajJAna nathI chatAM koIka karmane paravaza thaIne potAnI zaktinA Alocana vagara mokSa arthe paNa koIka anuSThAna svIkAre temAM niyamathI asaduabhiniveza che, tethI asaabhinivezathI duSTa evuM te anuSThAna mokSane anukULa nirjarAnuM kAraNa bane nahi, tethI sthUlathI dekhAtuM dharmanuM anuSThAna paNa saMsAranA anya anuSThAnanI jema saMsAranA phalavALuM che. II18/38pamAM avataraNikA - evaM sati kiM siddhamityAha - avataraNikAW :- . Ama hote chate anAbhogane choDIne anucita pravRtti anabhinivezathI thAya che ema hote chate zuM siddha thAya che? ethI kahe che - sUtra - sanmati tadatoDapi vAritram 1/38ddA sUtrArtha : tadvAnane paNa anAbhoga mAtrathI anucita pravRttivALAne cAritra saMbhave che. ll19/386ll TIkA - 'sambhavati' jAyate 'tadvato'pi' anAbhogamAtrAdanucitapratipattimato'pi, kiM punastadanyasya iti pizArtha, "cAritra' sarvaviratirUpam 1/28ddA TIkA : "sammati' ... sarvaviratirUpam | taddAnane paNa anAbhoga mAtrathI anucita pravRttivALAne paNa, sarvaviratirUpa cAritra saMbhave che. vaLI, ta6 anya-anAbhoga vagaranA cAritra saMbhave che tenuM zuM kahevuM? e 'pa' zabdano artha che. I19/386 bhAvArtha - keTalAka mahAtmA mokSanA atyaMta arthI che, saMsArathI para avasthAnI prApti arthe sarva udyamathI ucita pravRtti kare che, chatAM koIka sthAnamAM sUkSma bodha na hoya to te vastumAM anAbhogathI koIka bahiraMga AcaraNAmAM anucita pravRtti thAya, Ama chatAM vItarAganA vacanamAM sthira rAga hovAthI ane vItarAganuM vacana sarva udyamathI vItarAga thavA mATe aMtaraMga sarva ucita pravRtti karavA mATe dizA batAvanAra che evo
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-| adhyAya-6/ sUtra-19, 20 33 spaSTa bodha che, chatAM prastuta koIka bAhya pravRtti viSayaka vidhinuM ajJAna hoya to koIka anucita pravRtti thAya topaNa te mahAtmAne vitarAganAM vacana anusAra sarva kriyA karavAno rAga che ane aMtaraMga rIte vItarAga thavAne anukULa svabodha anusAra yatna paNa kare che, tethI tevA mahAtmAne sadaMdhanyAyathI anAbhogathI paNa aMtaraMga rIte cAritranA pariNAmamAM gamana che, tethI teone cAritra saMbhave che. Azaya e che ke jema AMdhaLo puruSa zAtAvedanIyanA udayavALo hoya to te sadaMdha kahevAya. arthAt zatAvedanIyanA udayavALo aMdha che ema kahevAya ane tevo puruSa koIka aparicita sthAnamAM gamana kare tyAre paNa ucita lokane pRcchA karIne vyartha sthAnamAM gamana vagara sukhapUrvaka ucita sthAne pahoMce che. tema anAbhogamAtravALA mApatuSa jevA koIka mahAtmA guNavAnanA pArataMtrathI yogamArgamAM pravRtti karatA hoya tyAre kvacit koIka sthAnamAM anAbhoga vartato hoya topaNa kriyAkALamAM aMtaraMga rIte to kSayopazamabhAvanI vRddhine anukULa yatna karIne vItarAga bhAva tarapha jatA hoya che, tethI tevA mahAtmAone sarvaviratirUpa cAritra saMbhave che. 1938nA avataraNikA - atraiva vizeSamAha - avataraNikArya : AmAM ja anabhinivezavALA mahAtmAne cAritra saMbhave che emAM ja, vizeSate kahe che - sUtra : __ anabhinivezavAMstu tadyuktaH khalvatattve / / 20/387 / / sUtrArtha - tayukta cAstriyukta mahAtmA atatvamAMebhagavAnanA vacanathI viruddha arthamAM, anabhinivezavALA hoya che. 20/387ll TIkA : 'anabhinivezavAn' nirAgrahaH punastadyuktazcAritrayukto jIvo'nAbhoge'pi khalu' nizcayena atattve' pravanavAdhitAthaeN ra0/28LA TIkArya - zanapinivezavAnuM ... avanavAhitArthe che taghukta cAritrayukta evo jIva anAbhogamAM paNa nizcayathI aMtaraMga pariNAmathI, pravacanabAdhita arthamAM abhinivezavALo hoya che=nirAgraha hoya che. 20/38aaaa
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-1 | sUtra-20, 21 bhAvArtha : je mahAtmA cAritranA pariNAmavALA che teo saMkSepathI paNa bhagavAnanA vacananA paramArthanA bodhavALA hoya che, tethI teone sthira buddhi hoya che ke bhagavAnanuM vacana krodhAdi cAra kaSAyonA pratipakSabhAvonA saMskAranuM AdhAna karIne samAdinI vRddhinuM ekAMte kAraNa che, tethI te mahAtmA bhAvathI samAdi bhAvomAM yatnavALA hovAthI cAritrayukta che ane tevA mahAtmAone koIka zAstravacanamAM spaSTa nirNaya na hoya topaNa jIvanI aMtaraMga pariNatithI, pravacanabAdhita arthamAM nakkI kyAMya Agraha nathI paraMtu vItarAgatulya thavAno ja Agraha che, tethI anAbhogathI anucita pravRtti thatI hoya topaNa bhAvathI to zuddha AtmAmAM nivezane anukULa teono vyApAra akhkhalita varte che mATe teone zAstrakAroe cAritrI svIkAryA che. IN20/38LI avataraNikA: etadapi kuta ? ityAha - avataraNitArtha : A paNa cAritrI anAbhogavALA hovA chatAM atatvamAM abhinivezavALA nathI ema pUrvamAM kahyuM e paNa, kema che? ethI kahe che - sUtra - svasvamavarSAt sAra9/388 sUtrArtha : svasvabhAvano utkarSa hovAthI cAritrI atatvamAM abhinivezavALA nathI. ra1/388 TIkA : 'svasya' anaupAdhikatvena nijasya 'svabhAvasya' Atmatattvasya 'utkarSAt' vRddhaH, cAritriNo hi jIvasya chadmasthatayA kvacidarthe anAbhoge'pi gautamAdimahAmunInAmiva tathAvidhAtyantikabAdhakakarmAbhAvena 'svasvabhAvaH' samyagdarzanAdirUpo nApakarSa pratipadyata iti / / 21/388 // TIkArca - "svaca' ri pa potAnA=anopAdhikapaNAthI potAnA karmarUpa upAdhithI utpanna thayelA nahIM paraMtu karmarUpa upAdhinA vigamanathI utpanna thayelA potAnA svabhAvano Atmatatvano, utkarSa hovAthI=vRddhi hovAthI, cAritrI atatvanA abhinivezavALA nathI ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-1 | sUtra-21, 22 sUtranuM tAtparya spaSTa kare che - jIvanuM chapasthapaNuM hovAne kAraNe cAritravALA mahAtmA koIka arthamAM anAbhogavALA hoya topaNa gItamAdi mahAmuninI jema tevA prakAranA AtyaMtika bAdhaka karmanA abhAvane kAraNe=potAnA viparIta bodharUpa anucita pravRttimAM abhiniveza karAve tevA prakAranA bAdhaka karmano atyaMta abhAva hovAne kAraNe, samyagdarzana AdirUpa svasvabhAva apakarSate prApta karato nathI. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. ra1/388 bhAvArtha je mahAtmAo saMsArathI atyaMta bhaya pAmelA che teo sarva udyamathI bhagavAnanA vacananA paramArthane jANavA mATe, jANIne sthira karavA mATe ane sthira thayelA bodha anusAra prayatna karIne vItarAgatulya thavA mATe vItarAgatAne anurUpa saMskAronuM AdhAna thAya te rIte sarva pravRttio kare che, chatAM kevaLajJAna pragaTa thayuM nathI te vakhate chadmastha avasthAne kAraNe koIka zAstrIya padArthamAM bhagavAne je rIte kahyuM che te rIte bodha na thAya paraMtu viparIta bodha thAya to te viparIta bodha anucita bodha svarUpa che topaNa teono aMtaraMga yatna ratnatrayIne anukULa leza paNa haNAto nathI; kema ke karmanI upAdhinA vigamanane kAraNe potAnA zuddha svabhAva tarapha javA mATeno temano aMtaraMga yatna pravarte tevA svabhAvano utkarSa varte che, tethI koIka ThekANe bAhya bodhamAM viparItatA thAya ane koIka ThekANe bAhya pravRttimAM viparItatA thAya topaNa temanAmAM vartato ratnatrayInA pariNAmarUpa svasvabhAva apakarSane prApta karato nathI. jema gautama mahAmunine AnaMda zrAvakanA prasaMgamAM zrAvakane keTaluM avadhijJAna thaI zake te viSayamAM karAyelA vArtAlApamAM anAbhogane kAraNe viparIta bodha thayelo, topaNa te mahAtmA saMyamanA kaMDakamAM apakarSane pAmyA nahi; kema ke aMtaraMga vyApAra mokSane anukULa hato. AthI ja je mahAtmAono aMtaraMga vyApAra mokSane anukULa hoya teo kvacit lagnamaMDapamAM pherA pharatA hoya topaNa aMtaraMga vyApArathI kevaLajJAna prApta karI zake che. /21/388 avataraNikA: ayamapi kuta ? ityAha - avataraNitArtha - A paNa cAritrImAM svasvabhAvano utkarSa che ema pUrvamAM kahyuM e paNa, kema che ? ethI kahe che - sUtraH mAnusAritrAt sAra2/2015
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3/ adhyAya-1 | sUtra-22, 23 sUtrArtha: mArgAnusArIpaNuM hovAthI cAritrImAM svasvabhAvano utkarSa che. li22389ll TIkA : 'mAsTa' sarzanArSattipathasthAnuvartanAt Arara/28 TIkArca - mArA' ...... anuvartanAt / samyagdarzanAdi muktipatharUpa mArganuM anuvartana hovAthI anusaraNa hovAthI svasvabhAvano utkarSa che ema avAya che. ra2/389 bhAvArtha - AtmA pUrNa zuddha siddha avasthAmAM che. ane te zuddha avasthAnI prAptine anukULa evI je AtmAnI taratamatAvALI aMtaraMga pariNati che te ratnatrayIrUpa muktipatha che. te muktipathane yathArtha jANIne temAM daDha yatna karavA mATe je mahAtmAo apramAdathI traNa guptithI gupta thaIne sadA yatna kare che temAM mArgAnusArI bhAva varte che ane tenA kAraNe teono karmanI upAdhithI rahita evo nija svabhAva satata utkarSane pAmI rahyo che; kema ke te mahAtmAnA traNe yogo satata karmazaktinA kSaya mATe pravarte che. phakta koIka sthAnamAM anAbhogathI bAhya pravRtti viparIta thAya to paNa mArgAnusArI bhAva hovAne kAraNe temanI ratnatrayInI vRddhi sadA cAlu che. 22/38lA avataraNikA - tapi - avataraNikArca - te paNa=mArgAnusArIbhAva paNa kema che ? ethI kahe che - bhAvArtha - bhAvacAritrIne mArgAnusArIbhAva hoya che mATe teone svasvabhAvano utkarSa varte che ema kahyuM, tethI jijJAsA thAya ke cAritrImAM mArgAnusArIbhAva paNa kema che ? ethI kahe che - sUtra - tathAsvimavatthAt sArarU/360nA sUtrArtha - tevA prakAranI rucinuM svabhAvapaNuM hovAthI mAre sarva udhamathI saMsArano uccheda karavo che evA
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-23, 24 prakAranI rucirUpa svabhAvapaNuM hovAthI, cAritrInuM mArgAnusArIpaNuM che ema anvaya che. |23/30|| TIkA - 'tathA' tatkAra mAnurUpatnena yA 'ttiH' zraddhA tatUpatthAt Ara3/220 TIkArya : 'tathA' ... dUpatthAt aa te prakAre mArthAnusArIpaNArUpe je ruci zraddhA tarUpapaNuM hovAthI cAritrImAM mArgAnusArIpaNuM che ema avaya che. 23/39 bhAvArtha jeone saMsAranuM vAstavika svarUpa spaSTa dekhAya che, tethI saMsAramAM cAra gatinA paribhramaNathI atyaMta bhaya pAmelA che ane saMsArathI para avasthAnI prAptinuM eka kAraNa jIvanI asaMga pariNati che tevo sthira nirNaya che ane te asaMga pariNatine pragaTa karavAnA upAyane batAvanAra jinavacana che, tethI jinavacananA paramArthane jANavA mATe ane jANIne te anusAra udyama karIne jina thavAnI atyaMta ruci jeomAM varte che teo tevA prakAranI rucinA svabhAvavALA che je teonI ruci aMtaraMga rIte mokSamArgamAM ja pravRtti karAve che, tethI te mahAtmAo je kAMI yatna kare che te sarva ratnatrayInI vRddhinuM kAraNa bane che, tethI cAritrImAM mArgAnusArIbhAva che. Il23/3LA avataraNikA - etadapi - avataraNitArtha - A paNa=tevA prakAranI rucirUpa svabhAvapaNuM paNa, cAritrIne kema che? ethI kahe che - sUtra : zravaNa pratipatte sAra4/rU9 || sUtrArtha : - zravaNAdi thaye chate, pratipati hovAthI=anAbhogathI thayelI viparIta pravRttinuM zAstrathI zravaNa thaye chate, ucita pravRtti karavAno pariNAma hovAthI, tevA prakAranI rucirU5 svabhAvapaNuM che ema pUrvasUtra sAthe anvaya che. ll24/391II.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-24, 25 TIkA - svayameva zAstrazravaNe AdizabdAdanyena vA preraNAyAM kRtAyAM 'pratipatteH' anAbhogena vihitaM mayedamasundaramanuSThAnamityaGgIkaraNAt / / 24/391 / / TIkArya : svayameva .... navarAt II svayaM ja zAstramAM zravaNa thaye chate athavA "gati" zabdathI anya dvArA preraNA karAye chate pratipatti hovAthI anAbhogathI mArA vaDe A asuMdara anuSThAna karAyuM e pramANe svIkAra hovAthI, cAritrInuM mArgAnusArI rucisvabhAvapaNuM che. ra4/391AA bhAvArtha : je mahAtmAo saMsAranuM unmelana karIne mokSa prApta karavAnA atyaMta arthI che teomAM vItarAganAM vacana anusAra anuSThAna karavAnI atyaMta ruci che, tethI tevA bhAvacAritrIvALA mahAtmA anAbhogathI paNa viparIta pravRtti kare tyAre paNa aMtaraMga pariNatithI to vItarAganA vacana anusAra yatna karIne vItarAga thavAne anukULa pariNAmavALA che. tethI tevA mahAtmAo anAbhogathI anucita anuSThAna kare tyAre jo temane zAstra bhaNatAM khyAla Ave ke A anuSThAna jinavacanathI bAdhita che athavA koIka yogya upadezaka ucita preraNA kare ke A anuSThAna jinavacanathI bAdhita che tyAre te mahAtmAne aMtaraMga rIte pariNAma thAya che ke mArA vaDe A asuMdara anuSThAna karAyuM che ane te pramANe prAmANika svIkArano pariNAma hovAthI nakkI thAya che ke teonI ruci jinavacanathI leza paNa anyathA karavAnI nathI mATe teo bhAvathI cAritrI che. ll24/31aaaa avataraNikA : iyamapi - avataraNikArca - A paNa zravaNAdi hote chate potAnI viparIta pravRttino svIkAra paNa, cAritrIne kema che? ethI kahe che - sUtra : asadAcAragarhaNAt / / 25/392 / / sUtrArtha: asat AcAranI gaha hovAne kAraNe yathArtha bodha thaye chate cAritrIne potAnI bhUlanA svIkArano pariNAma che ema anvaya che. ll25/39zA.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-25, 26 TIkA - 'asadAcArasya' anucitAnuSThAnasya 'garhaNAt' taducitaprAyazcittapratipattyA nindanAt zAra/rU22A TIkArca - "sasalAyAraNya'.. ninAn ! asat AcAratI=anucita anuSThAnanI, gaI hovAne kAraNe tenA ucita prAyazcittanA svIkArathI niMdA hovAne kAraNe, potAnI bhUlanA svIkArato pariNAma cAritrIne che ema atraya che. ra5/392AA bhAvArtha : bhAvathI cAritravALA mahAtmAo satata AtmAnA zuddha bhAvane ullasita karavA mATe udyamavALA hoya che ane te udyamanA aMgarUpe sarva bAhya kriyAo jinavacana anusAra kare che ane anAbhogathI bAhya viparIta pravRtti thayelI hoya ane koIka rIte te mahAtmAne jJAna thAya ke "A bAhya AcaraNA jinavacana anusAra nathI, mATe suMdara nathI" tyAre te mahAtmA te viparIta anuSThAnanuM ucita prAyazcitta svIkArIne te viparIta anuSThAnanI niMdA kare che. tethI nakkI thAya che ke teone zuddha anuSThAna sevavAno baddha rAga che, tethI koIka rIte potAnuM anuSThAna viparIta che tevo nirNaya thAya tyAre te bhUla svIkAravAmAM teonuM citta leza paNa kSobha pAmatuM nathI, paraMtu zuddha AcaraNA karIne saMsArano uccheda karavA mATe ja teo tatpara che mATe teo bhAvathI cAritrI che. rapa/39zA avataraNikA - atha prastutameva nigamayannAha - avataraNitArtha - have prastutanA ja=kone sApekSayatidharma grahaNa karavo ucita che ? kone nirapekSayatidharma grahaNa karavo ucita che? ane kema te te bhUmikAvALA mahAtmAne sApekSayatidharma athavA nirapekSayatidharma ucita che? tenuM atyAra sudhI varNana karyuM te sarva prastutatA ja, nigamanane karatAM kahe che - sUtra : ityucitAnuSThAnameva sarvatra zreyaH / / 26/393 / / sUtrArtha : A rIte-pUrvamAM varNana karyuM e pramANe, anucita anuSThAna nakkI asaabhinivezathI thAya che e rIte, ucita anuSThAna ja sarvatra sarva dharmaanuSThAnanA, svIkAramAM zreya che. I/ra6/393II.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-ka| sUtra-26, 27 TIkA - ___ 'iti' evaM anucitAnuSThAne niyamAdasadabhinivezabhAvAt ucitAnuSThAnameva 'sarvatra' gRhasthadharmapratipattau yatidharmapratipattau ca 'zreyaH' prazasyaM vartate / / 26/393 / / TIkArya : 'tti' ... vartata . A rIte pUrvamAM varNana karyuM e rIte, anucita anuSThAnamAM niyamathI asato abhiniveza hovAne kAraNe ucita anuSThAna ja sarvatra=gRhastha dharmanA svIkAramAM ke yatidharmanA svIkAramAM zreya che=prazaMsanIya che. 26/393. bhAvArtha: pUrvamAM varNana karyuM e pramANe jeo AtmakalyANa mATe sadanuSThAnamAM pravRtti kare che, Ama chatAM potAnI bhUmikAne anurUpa kayuM anuSThAna ucita che ane kayuM anuSThAna anucita che tene jANavAne yatna karatA nathI ane svabuddhi anusAra je anuSThAna potAne ruce che teno svIkAra kare che, teo te anuSThAna dvArA guNaniSpatti karI zakatA nathI. tethI te anuSThAna guNaniSpattinuM kAraNa nahi hovAthI anucita anuSThAna che ane tevuM anucita anuSThAna niyamathI asaabhinivezathI thAya che arthAt mAre saMga bhAvathI para thaIne asaMgabhAvamAM javuM che e prakAranA abhinivezathI te anuSThAna karatA nathI paraMtu mAtra svaicchA anusAra bAhya anuSThAna sevIne meM dharmane sevyo che' tevA mithyAabhinivezathI te anuSThAna thAya che. AvuM anuSThAna kalyANanuM kAraNa nathI mATe kalyANanA arthIe sarvapravRttimAM ucita anuSThAna ja karavuM zreya che. arthAt gRhasthadharma svIkAravo hoya ke yatidharma svIkAravo hoya te sarvamAM potAnI zakti, potAno mArgAnusArI bodha, vartamAnakALanA potAnA saMskAro te sarvanuM ucita samAlocana karIne je anuSThAnanA sevanathI potAnA AtmAmAM guNasthAnakanI vRddhirUpa dharma niSpanna thAya tevuM ucita anuSThAna svIkAravuM zreyakArI che. 26393 avataraNikA: ? tyAra - avataraNikArca - kema ucita anuSThAna ja sarvatra zreya che? ethI kahe che - sUtra : bhAvanA sAratyAya nAra7/314TI
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 41 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-27, 28 sUtrArtha - tenuM ucita anuSThAnanuM, bhAvanAsArapaNuM hovAthI sadA zreyakArI che ema anvaya che. I/ra7/394ll TIkAH 'bhAvanA' nirupAdhiko jIvavAsakaH pariNAmaH, tato bhAvanA 'sAraM' pradhAnaM yatra tattathA, tadbhAvastattvaM tasma, "taza' pitAnuSThAnaca ra7/314 TIkArya : bhAvanA'. citAnuSThAna | bhAvanA=nirupAdhika jIvavAsaka pariNAma. tyArapachI=bhAvanAno artha karyA pachI, bhAvatAsArano samAsa spaSTa kare che - bhAvanA che sAra=pradhAna, jemAM te tevuM che=bhAvanAsAravALuM che. tabhAva=bhAvatAsArapaNuM, tenA kAraNe tenuM ucita anuSThAnanuM, zreyapaNuM che, ema avaya che. Im2/394mA bhAvArtha - karmanI AMzika upAdhithI mukta thaIne jIvano AtmAne vAsaka pariNAma tattvathI AtmAnA svarUpano vAsaka pariNAma, e bhAvanA che ane bhAvanA pradhAna jemAM hoya te bhAvanAsAra anuSThAna kahevAya. ucita anuSThAna haMmezAM AtmAnA nirupAdhika evA asaMgabhAvane AtmAmAM pragaTa karavAne anukULa yatna svarUpa che, tethI te ucita anuSThAnathI AtmA svabhUmikA anusAra samabhAvanA pariNAmathI AtmAne vAsita kare che, tethI AghabhUmikAvALA jIvo AdyabhUmikAnA anuSThAnathI AdyabhUmikAnA samabhAvane prApta kare che ane jema jema samabhAvanI zaktino saMcaya thAya che tema tema uttara uttaranI bhUmikAnAM ucita anuSThAna sevIne uttara uttaranA samabhAvane prApta kare che, tethI ucita anuSThAna jIvanA nirupAdhika vAsaka pariNAmarUpa che je uttara uttaranA bhAvothI vAsita karIne vItarAgatAmAM vizrAMta thanAra che mATe ucita anuSThAna sarvatra zreya che. 27/394 avataraNikA - bhAvanAmeva puraskurvatrAha - avataraNitArtha :bhAvanAne ja puraskAra karatA=bhAvanAnA ja mahatvane batAvatAM graMthakArazrI kahe che - sUtra : rUyameva pradhAna niHzreyasa ra8/rUTT
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-28, 29 sUtrArtha - A ja=bhAvanA ja, pradhAna mokSano hetu che. ll28/3lpA TIkA - 'neva' mAvanA pradhAnaM 'niHzreyasA' nirvANadetuH ra8/rUbA TIkArya : meva'.. nirvAhetuH || A ja=bhAvanA ja, pradhAna=sarva kAraNomAM mukhya, vizreyasanuM aMga che nirvANano hetu che. 28/395aa bhAvArtha : je yogIo bhagavAnanA zrutajJAnanA paramArthano bodha kare che tyArapachI te bodhathI AtmAne atyaMta vAsita kare che jenA kAraNe te zrutajJAnanA paramArthano sparzAtmaka bodha thAya che te karmanI upAdhithI rahita jIvanA vAsaka pariNAmarUpa bhAvanAjJAna che. A bhAvanAjJAna ja mokSanAM sarva kAraNomAM mokSanuM pradhAna kAraNa che; kema ke bhAvanAjJAna pariNata AtmAne bAhya padArtho na sparze tevo jIvano nirupAdhika pariNAma skurAyamAna thAya che je uttara uttara vRddhi pAmIne vItarAgamAM vizrAMta thAya che ane anya sarva anuSThAno bhAvanAjJAnanI niSpatti dvArA ja kevaLajJAnanuM kAraNa che. AthI mokSanAM sarva kAraNomAM pradhAna kAraNa bhAvanAjJAna ja che. 28/3lpA avataraNikA: etadapi kuta ? ityAha - avataraNiyArtha: A paNa=mokSanA kAraNamAM bhAvanA ja pradhAna che e paNa, kema che? ethI kahe che - sUtraH etatsthairyAddhi kuzalasthairyopapatteH / / 29/396 / / sUtrArtha - AnA thairyathI bhAvanAnA svairyathI, spaSTa kuzala AcaraNAnA dhairyanI upapati hovAthI bhAvanAjJAna ja mokSanuM pradhAna kAraNa che. ll29/396ll TIkA - 'etasyA' bhAvanAyAH 'sthairyAt' sthirabhAvAt 'hiH' sphuTaM 'kuzalAnAM' sakalakalyANAcaraNAnAM gheryastha 35pattaH' ghaTanAn ra1/31ddA
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-29, 30 TIkArya H 'tasyA'. ghaTanAt / / AvA=bhAvanAnA thairyathI spaSTa badhI kalyANanI AcaraNAnA svairyanI upapatti hovAthI bhAvanAjJAna ja mokSanuM pradhAna kAraNa che. 29/396 // bhAvArtha: saMsArathI para thavAnA arthI munio navuM navuM zrutaadhyayana kare che. e zruta prathama bhUmikAmAM zrutarUpe hoya che temAMthI ciMtAjJAna pragaTe che ane ciMtAjJAnanA uttaramAM bhagavAnanI AjJA ja pramANa che evI nirmaLa spardhAtmaka pariNati pragaTe che je bhAvanAjJAna che. bhAvanAjJAnavALA muni bhagavAnanI AjJA sparze tevI pariNativALA hoya che ane te bhAvanAjJAnanI pariNati jema jema sthira bhAvavALI thAya che tema tema kalyANanA kAraNabhUta evI sarva AcaraNAomAM svairyabhAva pragaTe che. jema jema kalyANanA kAraNabhUta AcaraNAmAM sthiratA adhika tema tema jIva vItarAgabhAvane Asatra Asannatara bane che. AthI ja kalyANanA kAraNIbhUta evI bhagavAnanI pUjAmAM nAgaketune 52ma thairyabhAvanI prApti thaI, tethI kevaLajJAnanI prApti thaI. tethI kevalajJAnanI prApti pratye kuzaLa anuSThAnamAM svairyabhAvanI apekSA che ane kuzaLa anuSThAnamAM ryabhAvanI prApti bhAvanAjJAnanA svairyathI thAya che mATe mokSanI prApti pratye bhAvanAjJAna ja pradhAna kA2Na che. II29/396]] ..... avataraNikA : iyamapi kuta ? ityAha - avataraNikArtha : A paNa=bhAvanAjJAnanI sthiratAthI kuzala AcAromAM sthiratA thAya che e paNa, kema thAya che ? ethI kahe che - sUtraH bhAvanAnugatasya jJAnasya tattvato jJAnatvAt ||30/397 / / sUtrArtha bhAvanA anugata jJAnanuM tattvathI jJAnapaNuM hovAthI kuzala anuSThAnanA svairyathI prApti bhAvanAjJAnathI thAya che. II30/397II 43 TIkA H iha trINi jJAnAni - zrutajJAnaM cintAjJAnaM bhAvanAjJAnaM ceti, tallakSaNaM cedam -
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1, sUca-30 "vAkyArthamAtraviSayaM koSThakagatabIjasaMnibhaM jJAnam / zrutamayamiha vijJeyaM mithyAbhinivezarahitamalam / / 206 / / yattu mahAvAkyArthajamatisUkSmasuyukticintayopetam / udaka iva tailabindurvisarpi cintAmayaM tat syAt / / 207 / / aidamparyagataM yad vidhyAdau yatnavat tathaivoccaiH / etattu bhAvanAmayamazuddhasadratnadIptisamam / / 208 / / " [SoDa0 11/7-8-9] tato 'bhAvanAnugatasya' bhAvanAnuviddhasya 'jJAnasya' bodhavizeSasya 'tattvataH' pAramArthikavRttyA jJAnatvA avalovavAn rU0/rUA. TIkArca - 4 ...... avalovattAt | ahIM AtmakalyANanA viSayamAM traNa jJAna che. zrutajJAna, ciMtAjJAna, bhAvanAjJAna. ane tenuM lakSaNa==Na jJAnanuM lakSaNa A che. "vAkyarthamAtra viSayavALuM koSTakagata bIjanA jevuM koThAramAM rahelA surakSita dhAnyanAM bIja jevuM jJAna ahIM-traNa jJAnamAM atyaMta mithyAbhinivezarahita kRtamaya jANavuM. ra06 vaLI, je mahAvAkyArthathI thayeluM atisUkSma suyaktinI citAthI yukta pANImAM telabiMdunI jema prasarpaNa pAmatuM evuM te=jJAna citAmaya thAya. ll207aa damparyathI yukta ane vidhi AdimAM atyaMta yatvavALuM je che e=jJAna, azuddha sadutvanI dIpti jevuM bhAvanAmaya che." 208 (SoDazaka0 11/7-8-9). che A zlokono vizeSa artha amArA SoDazaka graMthanA lakhANathI jANavo. tethI bhAvanA anugata jJAnanuM bhAvanAthI anuviddha evA bodha vizeSatuM, tatvathI pAramArthika vRtithI, jJAnapaNuM hovAthI=avabodhapaNuM hovAthI, bhAvanAthI niyaMtrita anuSThAnamAM kuzala anuSThAnanA stharyanI upapatti che, ema avaya che. ll30/397nA bhAvArtha pUrvasUtramAM kahyuM ke bhAvanAjJAnanA svairyathI yogamArganI sarva AcaraNAmAM dhairyanI niSpatti che temAM yukti batAve che - bhAvanAthI yukta evuM jJAna ja apramAdathI jIvane atyaMta ucita pravRtti karAve tevA prakAranI pariNatirUpa che, tethI bhAvanAjJAnavALA mahAtmA je kAMI anuSThAna kare che te svabhUmikA anusAra vitarAgatAne anukULa evA uttamabhAvanI niSpattinuM eka kAraNa che. tethI jema jema AtmAmAM bhAvanAjJAna sthira thAya che tema tema tenAthI niyaMtrita sarva anuSThAno mokSanAM prabaLa kAraNa bane che. bhAvanAjJAna zuM che? teno bodha karAvavA arthe TIkAkArazrI kahe che -
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-1 | sUtra-30, 31 45 bhagavAnanA zAsanamAM jJAna traNa prakAranAM che. zAstravacanathI zAbdabodhanI maryAdAthI je yathArtha bodha thAya te zrutajJAna che. zrutajJAna pragaTyA pachI syAdvAdanI sUkSma yuktithI tenuM ciMtana karavAmAM Ave tyAre te te nayadRSTithI padArthano sUkSma mArgAnusArI bodha thAya che te ciMtAjJAna svarUpa che. ciMtAjJAnanA uttaramAM bhAvanAjJAna pragaTe che. je jJAnamAM te te nayadRSTithI je jinavacanano bodha thayelo te sarva bodhamAM bhagavAnanI AjJA ja pradhAna che tevo sthira adhyavasAya pragaTe che je bhAvanAjJAna svarUpa che, tethI bhAvanAjJAnasaMpanna puruSa svabhUmikA anusAra ucita pravRtti samyapha karI zake tevA bodhavAnA che. tethI teono bodha e paramArthathI bodha che, je bodhanA baLathI teo je koI pravRtti kare che te sarva pravRtti yoganirodhane anukULa AtmAnA vairyabhAvanuM kAraNa bane che. ll3039LA avataraNikA - etadeva vyatirekataH sAdhayannAha - avataraNikArya : Ane ja=bhAvanAjJAna ja paramArthathI jJAna che ene ja, vyatirekathI enA sivAya anya jJAna jJAna nathI e prakAranA vyatirekathI spaSTa karatAM graMthakArazrI kahe che - sUtra : na hi zrutamayyA prajJayA bhAvanAdRSTajJAtaM jJAtaM nAma / / 31/398 / / sUtrArtha : je kAraNathI bhAvanAjJAnathI daSTa ane jJAta evA atIndriya padArtho Rtamaya prajJAthI jJAta nathI ja, te kAraNathI mokSamArganI pravRttinuM kAraNa evuM jJAna bhAvanAjJAna ja che, anya nahi ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. [31/398II. TIkAH ra' nava di' casmA "zrutamathyA' prathamajJAnapayA 'prajJA' vRdhyA mUtathA rajabhUtiyA vA, 'bhAvanAdRSTajJAtam bhAvanayA' bhAvanAjJAnena 'dRSTaM' sAmAnyena 'jJAtaM' ca vizeSeNa bhAvanAdRSTajJAtaM vastu 'jJAtam' avabuddhaM bhavati, 'nAme ti vidvajjanaprakaTametat, ayamabhiprAyaH-yAdRzaM bhAvanAjJAnena vastu dRzyate jJAyate ca na tathA zrutajJAneneti / / 31/398 // TIkArya : ra" nava . zrutajJAneneti | kije kAraNathI, bhAvanAthI daSTa ane jJAta=bhAvanAjJAna vaDe sAmAnyathI jovAyeluM ane vizeSathI jJAta e bhAvanAdaSTa jJAta vastu mRtamaya prajJAthI karNabhUta
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-1 | sUtra-31, 32 athavA karaNabhUta evI prathama jJAnarUpa zrutamaya buddhithI, jJAta thatuM nathI ja=zrutamaya prajJAthI evuM jJAta thatuM nathI ja. nAma zabda A kathana vidvajana prakaTa che ema batAvavA mATe che. A abhiprAya che - bhAvanAjJAnathI jevI vastu dekhAya che ane jaNAya che e prakAre zrutajJAnathI jaNAtuM nathI. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 31/398 bhAvArtha: mahAtmAo zrutaadhyayana kare che jenAthI zrutajJAna pragaTe che. tyArapachI sUkSma Uha karIne ciMtAjJAna pragaTe che ane te ciMtAjJAnanA uttaramAM bhAvanAjJAna thAya che; A bhAvanAjJAnathI saMsAranA uccheda mATeno aMtaraMga udyama kaI dizAmAM karavo joIe teno sUkSma bodha sAmAnyathI thAya che te bhAvanAjJAnathI daSTa padArtha che, ane tyArapachI te mahAtmA bhAvanAzAnathI dRSTa padArthane bhAvanAjJAnathI vizeSarUpe jANe che te bhAvanAjJAnathI jJAta padArtha che. mahAtmAone je prakAre bhAvanAjJAnathI padArtha daSTa ane jJAta thAya che tevo atIndriya samra padArtha zratamaya prajJAthI daSTa ane jJAta thato nathI, tethI je mahAtmAo zAstra bhaNIne zrutano yathArtha bodha kare che ane te bodhathI teone je yogamArganA padArtho sAmAnyathI dekhAya che ane zAstravacananA baLathI je padArtha jJAta thAya che te bodha bhAvanAjJAnathI daSTa ane jJAta jevo spaSTa nahIM hovAthI bhAvanAjJAna tulya nathI, tethI bhAvanAjJAnathI ja sarva kriyAomAM parama dhairyanI utpatti che, zrutajJAnanA baLathI e prakAranA svairyanI utpatti nathI. mATe mokSaprAptinA kAraNabhUta evuM jJAna bhAvanAjJAna ja che. zrutajJAna tenI pUrvabhUmikArUpa ja che. ahIM TIkAmAM kahyuM ke "katRbhUta athavA karaNabhUta kRtamaya prajJA che", tethI e prApta thAya ke zrutajJAnano AtmAnI sAthe abheda karIe tyAre zrutajJAnarUpa prajJA bhAvanAjJAnanI niSpattimAM kartArUpe kAraNa che; kema ke zrutajJAnavALo AtmA ja bhAvanAjJAnane pragaTa karI zake che. ane AtmAnI sAthe jJAnano bheda karIne vicAravAmAM Ave tyAre AtmA zrutajJAnarUpa sAdhanathIHkaraNathI bhAvanAjJAnane pragaTa kare che. tethI zrutajJAnanI prajJA bhAvanAjJAnanI niSpattimAM karaNarUpe kAraNa che. mATe zrutamaya prajJA apekSAe kartRbhUta che ane apekSAe karaNabhUta che. ll31/398 avataraNikA : veta ? tyA - avataraNikArca - kema=bhAvanAthI jovAyeluM ane jaNAyeluM kRtamaya prajJAthI kema, jaNAtuM nathI ? ethI kahe che - bhAvArtha : pUrvasUtramAM kahyuM ke "zAstravacanathI koIne zrutajJAna thAya tenAthI je bodha thAya te bodhavALI prajJAthI paNa cAritranI prAptinuM kAraNa bane tevuM jJAna thatuM nathI, paraMtu bhAvanAjJAnathI ja tevuM jJAna thAya che." tyAM prazna
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3adhyAya-1| sUca-32 thAya ke zrutajJAna to bhagavAnanAM vacanarUpa che te zrutajJAnanI prajJAthI paNa tevuM jJAna kema thatuM nathI ? ethI kahe che - sUtra : upara mAtra sArU2/332A sUtrArtha: uparAgamAtrapaNuM hovAthI zrutamaya prajJAthI thatA bodhanuM uparAgamAtrapaNuM hovAthI, tenAthI thayelo bodha bhAvanAjJAnathI thayelA bogha jevo marmasparza nathI ema anvaya che. li32/39ll TIkA - uparAga eva kevala 'uparAgamAtram', tadbhAvastattvaM tasmAt, yathA hi sphaTikamaNerjapAkusumAdisaMnidhAnata uparAga eva, na punastadbhAvapariNatiH sampadyate, evaM zrutamayyAM prajJAyAM Atmano bodhamAtrameva bahiraGgam, na tvantaHpariNatiriti / / 32/399 / / TIkArya : saraLa ritiiita | uparAga ja kevaLa che te uparAgamAtra, teno bhAva te uparAgamAtratva che tenA kAraNe cutamayapraNAthI bhAvanA jevuM jJAna thatuM nathI. A kathanane spaSTa kare che - je pramANe sphaTikamaNine japAkusumAdinA saMvidhAnathI uparAga ja thAya che, paraMtu tenA bhAvanI pariNati thatI nathI=japAkusumamAM raktavAdinA bhAvanI pariNati thatI nathI. e rIte mutama prajJAmAM AtmAne bahiraMga bodha ja mAtra thAya che paraMtu aMtaraMga pariNati thatI nathI. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 32/389 bhAvArtha - sAdhuo saMyama grahaNa karyA pachI gItArtha guru pAse zrutano abhyAsa kare che ane te zrutajJAna je tAtparyamAM bhagavAne kahyuM che e prakAranA tAtparyapUrvaka gItArtha pAsethI prApta thayuM hoya to te mahAtmAne zrutamaya prajJA prApta thAya che. te zrutamaya prajJA paNa viziSTa UhApohapUrvaka ciMtAjJAnane pragaTa na karI zake tyAM sudhI te zrutajJAna bhAvanAjJAna banatuM nathI ane te zrutajJAnathI thayelo bodha uparAgamAtra che. jema sphaTikanI sAme lAla phUla mUkavAmAM Ave to sphaTika lAla dekhAya che tema zAstraadhyayanathI koI mahAtmAne zrutajJAnarUpa bahiraMga bodha thAya che te zrutajJAnarUpa che ane jema raktaskUlathI sphaTika rakta banatuM nathI, mAtra rakta dekhAya che tema zrutajJAnathI AtmAne aMtaraMga pariNati rUpa jJAna pragaTatuM nathI paraMtu
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-32, 33 zrutajJAnanA bodharUpa dekhAya che. ane jyAre te zrutajJAna bhAvanAjJAna rUpe pariNamana pAme che tyAre mokSa pratye je jJAna ane kriyA be kAraNarUpa che tenA yathArtha tAtparyasparzI bodharUpa bhAvanAjJAna pragaTa thAya che je uparAgamAtrarUpa nathI paraMtu jIvanI sahaja prakRtirUpa ja che. jIvanI sahaja prakRtirUpa bhAvanAjJAna cAritrarUpa saMvaranI prApti dvArA mokSanuM kAraNa che mATe bhAvanAthI daSTa ane jJAta padArtha RtamayaprajJAthI jJAta thato nathI. II3/39lA avataraNikA - etadapi kuta ? ityAha - avataraNikArya : A paNa Rtamaya prajJA uparAgamAtra che ema pUrvamAM kahyuM e paNa, kema che? ethI kahe che - sUtraH dRSTavadapAyebhyo'nivRtteH / / 33/400 / / sUtrArtha : daSTanI jema pratyakSathI jovAyelA padArthanI jema, apAyathI zrutamayAjJA dvArA pApathI anivRtti hovAne kAraNe mRtamayaprajJA uparAgamAtra che ema anvaya che. ll33/4ool TIkA - yathA bhAvanAjJAnena dRSTebhya upalakSaNatvAd jJAtebhyazcAnarthebhyo nivartate evaM zrutamayaprajJApravRttI 'apyapAyebhyo'nivRtteH' anivartanAt / / 33/400 / / TIkArca - yathA ....... garivartanAt | je pramANe bhAvatAjJAnathI jovAyelA ane upalakSaNathI jaNAyelA anarthothI tivartana pAme che e rIte mRtamayaprajJAthI pravRtti hote chate paNa=dharmaanuSThAnanI pravRtti hote chate paNa, apAyathI=AtmAne karmabaMdhanuM kAraNa bane evA saMganI pariNatirUpa apAyathI, ativRtti hovAne kAraNe zrutamaya prajJAnuM jJAna uparAgamAtra che. pa33/4001 bhAvArtha saMsArI jIvone pratyakSathI dekhAya che ke agni AdimAM hAtha nAkhavAthI ahita thaze ane ucita rIte sevAyelo agni zItAdino parihAra karaze. te rIte bhAvanAjJAnathI mahAtmAone potAnI aMtaraMga asaMga pariNati vartamAnamAM sukhAtmaka che te daSTa che svasaMvedanathI anubhUta che, ane vartamAnamAM je asaMgabhAvarUpa sukhAtmaka pariNati daSTa che te ja prakarSane pAmIne siddha avasthAmAM pUrNa sukhAtmaka thaze e pramANe jJAta che, tenAthI viparIta saMganI pariNati vartamAnamAM klezarUpa che te daSTa che=jyAre jyAre saMgano bhAva thAya che
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 / sUtra-33, 34 49 tyAre tyAre klezano anubhava che te rIte dRSTa che. ane tenA phaLarUpe naraka AdinI prApti jJAta che. tethI bhAvanAjJAnasaMpanna yogI satata dRSTa ane jJAta evA sUkSma bodha anusAra yoganirodhane anukULa aMtaraMga yatna thAya tevI sarva ucita pravRtti kare che ane vartamAnamAM klezanA nivartana mATe ane bhAvinA naraka Adi pAtanA nivartana mATe sadA yatna kare che te rIte, zrutajJAnamaya prajJAvALA mahAtmA AtmakalyANanA arthe dharmamAM pravRtti karatA hoya topaNa saMganI pariNatirUpa apAyathI te prakAre nivRtti karI zakatA nathI je prakAre dRSTa padArtharUpa agnimAM pravRtti nivRtti karIne saMsArI jIvo hita sAdhe che. vaLI, saMsArI jIvo agni Adi dRSTa padArthamAM pravRtti-nivRtti karIne je rIte hita sAdhI zake che, te rIte bhAvanAjJAnasaMpanna yogI saMsAranI pravRttithI nivRtta thaIne yogamArganI pravRttine sevIne Atmahita sAdhI zake che. mATe zrutamaya prajJAthI thayeluM jJAna u5rAgamAtra che. II33/400]] avataraNikA : nanu bhAvanAjJAne'pyapAyebhyo nivRttirasambhavinItyAha avataraNikArya : bhAvanAjJAnamAM paNa apAyothI nivRtti asaMbhavI che e prakAranI zaMkAmAM kahe che - sUtra : tanUne 2 hitAhitayo: pravRttinivRtta ||rU4/401|| sUtrArtha : - AnA mUla ja=bhAvanAjJAnapUrvaka ja, hitAhitanI pravRtti-nivRtti che. II34/401|| TIkA H 'etanmUle ca' bhAvanAjJAnapUrvike eva, 'ca'kArasyaivArthatvAt, 'hitAhitayoH ' pratItayoH yathAsaMkhyaM 'pravRttinivRttI' vidhipratiSadharUpe mavataH matimatAm, nAnyajJAnamUne kRti / / 34/405 TIkArtha : -- 'tanyUne va' * kRti / / AvA mUla ja=bhAvanAjJAnapUrvaka ja, pratIta evA hitAhitanI yathAsaMkhya= thathAkrama vidhi-pratiSadharUpa pravRtti-nivRtti buddhimAnonI thAya che. anya jJAnamUlaka thatI nathI. 'kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. / / 34/401 / bhAvArtha avataraNikAmAM zaMkA karela ke bhAvanAjJAna prApta thaye chate paNa jyAM sudhI jIvamAM e prakAranuM prayatna karavAnuM sattva na Ave tyAM sudhI anarthanAM kAraNothI nivRtti thaI zake nahi. tenA samAdhAnarUpe graMthakArazrI kahe che -
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-34, 35 AtmAnA hitamAM pravRtti ane AtmAnA ahitathI nivRtti bhAvanAjJAnapUrvaka ja thAya che, anya jJAnapUrvaka nahi, tethI e phalita thAya ke vidhivAkyathI mokSane anukULa ucita kRtyamAM pravRtti thAya che ane niSedhavacanathI mokSane pratikULa kRtyamAM nivRtti thAya te pravRttino ane nivRttino ucita upAya bhAvanAzAna ja dekhADe che, anya jJAna nahi. tethI bhAvanAjJAnathI anya evA zrutajJAnavALA jIvo skUlathI mokSane anukULa ucita kriyAmAM pravRtti karatA hoya ane saMsAranA AraMbhothI nivRtti karatA hoya topaNa bhAvanAjJAnavALA jIvo je prakAranA sUkSma bodhavALA che tevA sUkSma bodhavALA nahi hovAthI teonA jevI vidhimAM pravRtti ane niSedhamAM nivRtti anya jJAnavALA jIvo karI zakatA nathI. phakta bhAvanAjJAnavALA jIvone paNa pravRtti nivRtti karavAmAM bAdhaka nikAcita karma hoya to te prakAranI pravRtti-nivRtti na karI zake topaNa sUkSmabodhapUrvaka te prakAranI pravRttino tIvra pakSapAta ane te prakAranI nivRttino tIvra pakSapAta bhAvanAjJAnavALA yogIne hoya che. TsO jema zrutathI bhAvita mativALA daza pUrvadhara naMdiSaNa munine saMyamanI pravRttinAM bAdhaka karma nikAcita hovAthI te prakAranI pravRtti-nivRtti naMdiSaNa muni karI zakayA nahi topaNa sUkSmabodhapUrvaka saMyamano tIvra pakSapAta ane asaMyamathI nivRttino baLavAna adhyavasAya bhAvanAjJAnanA baLathI naMdiSeNa munimAM sadA vartato hato. II34/401|| avataraNikA : idamevopacinvannAha avataraNikArtha : Ane ja=bhAvanAjJAnathI hitAhitamAM pravRtti-nivRtti thAya che ene ja, puSTa karatAM graMthakArazrI kahe che . sUtraH ata eva bhAvanAdRSTajJAtAd viparyayAyogaH || 35/402 / / AthI ja=bhAvanAjJAnapUrvaka ja hitAhitanI pravRtti nivRtti thAya che AthI ja, bhAvanA vaDe dRSTathI ane jJAtathI viparyayano ayoga che. II35/402 / / sUtrArtha : : TIkA H 'ata eva' bhAvanAmUlatvAdeva hitAhitapravRttinivRttyoH 'bhAvanAdRSTajJAtAd' bhAvanayA dRSTaM jJAtaM ca vastu prApya 'viparyayAyogaH' viparyAsApravRttilakSaNo jAyate, yato na mativiparyAsamantareNa puMso hiteSvapravRttirahiteSu ca pravRttiH syAt, na cAsau bhAvanAjJAne samastIti / / 35 / 402 / /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3adhyAya-1 | sUtra-35, 36 TIkArca - 'gata ' .. samasteti AthI ja=hitAhita pravRtti-nivRttinuM bhAvanAmUlapaNuM hovAthI ja, bhAvatA daSTa-jJAtathIebhAvanAthI daSTa ane jJAta vastune prApta karIne, viparyayano ayoga che=viparyAsa apravRttirUpa viparyayano ayoga che. je kAraNathI matinA viparyA vagara manuSyane hitamAM apravRtti ane ahitamAM pravRtti thAya nahi. ane A=mativiparyAsa bhAvanAjJAnamAM nathI. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 35/40rA bhAvArtha : AtmAne mokSane anukULa hitanI pravRtti ane ahitathI nivRtti bhAvanAjJAnathI ja thAya che, anya jJAnothI thatI nathI. AthI ja bhAvanAjJAnavALA yogIne je kriyAthI je bhAva niSpAdya che te bhAva zAstravacanathI, yuktithI ane anubhavathI daSTa che ane te pravRtti karIne je AgaLa AgaLanI bhUmikAne prApta karavAnI che tenuM svarUpa zAstravacanathI, yuktithI ane anubhavathI jJAta che, tethI bhAvanAjJAnavALA yogIo potAnI bhUmikA anusAra je ucita anuSThAnamAM pravRtti kare che ane je anucita anuSThAnathI nivRtti kare che temAM viparyAsano ayoga che. AthI ja naMdiSeNa muni vezyAne tyAM rahIne paNa yogya jIvone je prakArano sanmArgano bodha karAvatA hatA ane temane saMyamamArge mokalatA hatA te upadezanI pravRttikALamAM jema temano upadeza anya jIvonA upakAranuM kAraNa hatuM tema potAnA paNa saMyamanAM pratibaMdhaka karmonA nAzane anukULa aMtaraMga yatnavALo hato; kema ke mahA saMvegapUrvaka dezanA ApIne anya jIvone jema te bodha karAvatA hatA tema potAnAmAM vartatA saMveganA pariNAmathI potAnA paNa mokSanAM pratibaMdhaka karmono kSaya karatA hatA, tethI bhAvanA jJAnavALA puruSa matimAna hoya che ane pratimA-puruSa avazya hitamAM pravRtti ane ahitathI nivRtti kare che. [35/40rA avatarANikA - etadapi kathaM siddhamityAha - avataraNikArya :A paNa=bhAvanAzAnamAM viparyayato ayoga che e paNa, kevI rIte siddha che ? ethI kahe che - sUtra : tadvanto hi dRSTApAyayoge'pyadRSTApAyebhyo nivartamAnA dRzyanta evaanyrakSAviti rU6/40rUA.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ para dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1| sutra-36 sUtrArtha : je kAraNathI taddAna=bhAvanAjJAnavALA, anyanI rakSAdimAM daSTa apAyano yoga hote chate paNa adaSTa apAyathI nivartamAna dekhAya ja che. 30/403. TIkA : 'tadvanto' bhAvanAjJAnavantaH pramAtAro 'hiH' yasmAt 'dRSTApAyayoge'pi' pratyakSopalabhyamAnamaraNAdyapAyaprAptI, kiM punastadaprAptAviti 'api'zabdArthaH, 'adRSTApAyebhyo' narakAdigatiprApaNIyebhyo 'nivartamAnAH' suvarNamayayavabhakSikrauJcajIvAkathakAcarmaziroveSTanAviSTasuvarNakArArabdhamAraNamahAmunimetArya ivAdyApi mahAsattvAH kecana 'dRzyante eva' na na dRzyante 'anyarakSAdau, anyasya' svavyatiriktasya 'rakSAyAM' maraNAditrANarUpAyAma, AdizabdAdupakAre ca mArgazraddhAnAdhAropaNarUpe, ti zabdo vAyarasamAto rU6/40rUA. TIkArca - to' vAvacarisamAto | hi=je kAraNathI, bhAvanAjJAnavALA evA yogI daSTa apAyanA yogamAM paNa=pratyakSathI prApta thatA maraNAdi apAyanI prAptimAM paNa, suvarNamaya javanA bhakSI kacajIvanA akathaka Adra carmathI ziroveSTatathI AviSTa suvarNakArathI Arabdha evA mAraNanA upasargavALA mahAmuni metAryanI jema adaSTa apAyothI=narakAdi gati prApaNIya evA adaSTa apAyothI, tivartamAna pAmatA hamaNAM paNa keTalAka mahAsattvazALI jIvo atyarakSaNAdimAM= svavyatiriktanA maraNAdi trANarUpa rakSAmAM yatna karatA dekhAya ja che, nathI dekhAtA ema nahi. 'gAri zabdathI= sacarakSAdimAM rahelA "mAri' zabdathI mArgazraddhAna Adi AropaNarUpa upakAramAM yatna karatA dekhAya che, tenuM grahaNa che. "ti' zabda vAkyanI parisamAptimAM che. 3640grA. bhAvArtha : bhAvanAjJAnavALA yogI bhagavAnanA zrutajJAnanA sUkSma paramArthane jANanArA hoya che, tethI AtmAnuM ekAMta hitakArI zuM che teno spaSTa bodha hoya che, tethI pratyakSathI dekhAtA maraNAdi bhayonI upekSA karIne paNa paralokamAM anarthothI nivartana pAmatA anyarakSAdi viSayamAM yatna karatA dekhAya che. jema metArya munie potAnA prANanA bhoge paNa krauMcapakSInI rakSA karIne potAnA AtmAnuM pApathI rakSaNa karyuM. ahIM vizeSa e che ke bhAvanAjJAnasaMpanna yogI potAne samabhAvanI vRddhi prApta thAya tevI ucita pravRtti sUkSma bodhapUrvaka kare che, tethI anyanI rakSA karavA arthe potAnA prANa nAza thatA hoya te vakhate paNa potAne samabhAvanI vRddhi avazya prApta thaze tevI sUkSma prajJAvALA hovAthI te upasargakALamAM paNa aMtaraMga rIte potAnA bhAvaprANanuM rakSaNa karIne bhAvinA anarthothI potAnA AtmAnuM rakSaNa karI zake che tyAre
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-36, 37 AlokanA upasargane pradhAna karIne paralokanA hitanI upekSA karatA nathI. ane bhAvanAjJAnasaMpanna paNa je muni te prakAranI aMtaraMga zakti potAnAmAM na jaNAya to hiMsaka prANIothI potAnuM rakSaNa karavA arthe vRkSAdi upara caDe che, tethI je pravRttithI ekAMte potAnuM ane paranuM kalyANa thAya tevI ucita pravRtti ja bhAvanAjJAnasaMpanna yogIo kare che. AthI ja naMdiSeNa muni potAnI bhUmikA anusAra mArgazraddhAna AdinA AropaNarUpa upakAramAM yatna karatA hatA je yatnathI avazya sva ane parano upakAra thAya che. I39/403 avataraNikA : nigamayannAha - avataraNikArca - nigamana kare che - bhAvArtha sUtra-26 ane 27mAM kahyuM ke sarvatra ucita anuSThAna ja zreya che; kema ke ucita anuSThAnanuM bhAvanApradhAnapaNuM che, tethI te kathanano have phalitArtha batAvatAM kahe che - sUtra : iti mumukSoH sarvatra bhAvanAyAmeva yatnaH zreyAn / / 37/404 / / sUtrArtha: ethI=ucita anuSThAna bhAvanApradhAna che ethI, sarvatra sarva kRtyo viSayaka bhAvanAmAM, ja mokSanA arthI jIvono sAdhuno, yatna zreyakArI che. [37/404 TIkA - ti' vimukyu: "mumukSo ' ya "sarvatra' kRtye 'mavinAyameva' nakSaUTyAM 'yatna ' mAha yAna prazaH iArU7/404 TIkArya : tti'.... prazaH A rIte=uparamAM varNana karyuM e prakAranI yukti hovAthI, mumukSano sAdhuno. sarva kRtya viSayaka uktalakSaNavALI bhAvanAmAM ja ya=Adara, prazasya che. 37/404 bhAvArtha :sUtra-26-27mAM kahyuM e pramANe bhAvanAjJAnathI ucita anuSThAna thAya che je, ekAMte kalyANanuM kAraNa
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa4 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-| adhyAya-1 | sUtra-37, 38 che. AthI saMsArathI mukta thavAnI icchAvALA evA sAdhuoe saMyamajIvananA sarvakRtya viSayaka bhAvanAjJAna prApta thAya te prakAre yatna karavo joIe. jethI bhAvanAjJAnapUrvaka sarva ucita kRtyo karIne saMsAranA pArane zIdhra pAmI zake. vaLI, sAdhue bhAvanAjJAnanI prApti arthe sarva udyamathI zrutano yathArtha bodha karavo joIe. te bodha karyA pachI te zrutanA paramArthano sUkSma prajJAthI yathArtha nirNaya karavo joIe ane te nirNaya thayA pachI te kRtathI AtmAne te rIte bhAvita karavo joIe jethI te zrutanI bhAvanAthI saMpanna thayelo AtmA sarva ucita pravRtti te bhAvanAjJAnanA niyaMtraNathI karI zake; jethI svabhUmikA anusAra sarva ucita pravRttio uttara uttaranA yogamArganI prApti dvArA saMsAranA aMtanuM kAraNa bane. l37/404 avataraNikA : veta ? yAda - avataraNikArya : kema=mumukSue bhAvatAjJAnamAM ja udyama karavo zreya che ema pUrvamAM kema kahyuM? ethI kahe che - sUtraH tadbhAve nisargata eva sarvathA doSoparatisiddheH / / 38/405 / / sUtrArtha: tenA bhAvamAMebhAvanAjJAnanA sadbhAvamAM, nisargathI ja svabhAvathI ja, sarva prakAre doSanI uparatinI siddhi hovAthI=mohane anukULa bhAvonI vizrAMti hovAthI, bhAvanAjJAnamAM ja yatna zreya che. ll38/05ll TIkA : 'tadbhAve' bhAvanAbhAve 'nisargata eva' svabhAvAdeva 'sarvathA' sarveH prakArairdoSANAM rAgAdInAm 'parisida' iArU8/405TI TIkArya : tamAre... 35siha I tenA bhAvamAM=bhAvanAnA saddabhAvamAM, nisargathI ja=svabhAvathI ja, sarva prakAre rAgAdidoSanI uparatinI siddhi hovAthI bhAvatAjJAnamAM yatna karavo zreyakArI che, ema avaya che. ll38/40pA bhAvArtha :mokSanAM arthI sAdhuo prathama bhUmikAmAM mokSanA upAyabhUta zrutajJAnano yathArthabodha kare che, te bodha thayA
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-38, 39 papa pachI svabhUmikA anusAra niyonI dRSTithI tenA pAramArthika svarUpano Uha karIne ciMtAjJAna prApta kare che. ciMtAjJAnanA uttarabhAvi bhAvanAjJAna pragaTe che ane bhAvanAjJAnano nisargathI ja tevo svabhAva che ke te jIvamAM vartatA rAgAdi doSone satata kSINa-kSINatara kare, tethI mokSanA arthI jIva mATe mokSanA upAyabhUta rAgAdinA kSaya arthe bhAvanAjJAnamAM ja udyama karavo ucita che. Im3840pA avataraNikA : atha bhAvanAyA eva hetumAha - avataraNikArya : have bhAvanAnA ja hetune kahe che - bhAvArtha : bhAvanA jJAnanI utpattino hetu zuM che? ene spaSTa kare che, jethI bhAvanAjJAnanA arthI sAdhu temAM udyama karI zake - sUtra : vacanopayogapUrvA vihitapravRttionirasyAH / / 39/406 / / suvArtha - AnuM bhAvanAAnanuM, yoni utpattisthAna, vacananA upayogapUrvaka vihita pravRtti che. li39406ll TIkA : 'vacanopayogaH' zAstre idamitthaM cetthaM coktamityAlocanArUpaH 'pUrvo' mUlaM yasyAH sA tathA, kA ityAha-'vihite' pratyupekSaNAdau pravRttirvihitapravRttiH 'yoniH' utpattisthAnam 'asyAH' bhAvanAyA bhAvanAnA cetyartha rU8/40ddA TIkArya : 'vaNanopayo:' mAvanArAnasthatyartha | vacanaupayoga zAstramAM A A kRtya, A rIte ane A rIte A rIte karavAnuM ane A rIte nahIM karavAnuM, kahevAyuM che e prakAranA AlocanarUpa vacanano upayoga pUrva che=bhUla che jene te tevI che=vacanaupayoga pUryA che. vacanaupayogapUrvA zuM che ? ethI kahe che - vihitamAM pratyupekSaNAdimAM, pravRtti e vihita pravRtti AnI bhAvanAjJAnanI, yoni cheHutpattinuM sthAna che. 30/406
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-39, 40 bhAvArtha: pUrvasUtramAM kahyuM ke bhAvanAjJAna ja sarva doSonA nAzano hetu hovAthI mumukSue bhAvanAjJAnamAM ja yatna karavo joIe. ethI have bhAvanAjJAnanI prApti arthe mumukSue zuM karavuM joIe ? e batAvatAM kahe mumukSu evA sAdhue saMyamanI sarva pravRttio zAstramAM A rIte ane A rIte kahevAya che eno zAstranA vacanathI nirNaya karavo joIe ane te nirNaya karyA pachI te prakAranI vidhimAM upayoga rAkhIne saMyamajIvananI pratyupekSaNAdi sarva pravRttio karavI joIe. jethI te te kriyAkALamAM zAstravacanAnusAra zrutajJAnanA sUkSma sUkSmatara bhAvo AtmAmAM pragaTa thAya che; jenAthI krame karIne AtmAmAM bhAvanAjJAna utpanna thAya che. ane te bhAvanAjJAna pragaTa thayA pachI te bhAvanAjJAna ja sarva doSono uccheda karAvIne mokSanI prAptinuM kAraNa banaze. AnAthI e prApta thAya ke bhagavAnanA vacanAnusAra pravRttio karavAthI kramasara bhAvanAjJAna pragaTe che. tyArapachI bhAvanAjJAnathI niyaMtrita pratyupekSaNAdi sarva pravRttio thAya che, je saMyamanA uttarauttaranA kaMDakanI vRddhi dvArA satata mohanA umUlananuM kAraNa bane che. h39/406aaaa avataraNikA : yukata ? tyAra - avataraNikArya : kema=bhAvanAjJAnanI yoni vacanaupayogapUrvakanI vihita pravRtti kema che? ethI kahe che - sUtra : _ mahAguNatvAd vacanopayogasya / / 40/407 / / sUtrArtha - vacanaupayoganuM mahAguNapaNuM hovAthI bhAvanAAnanI yoni vacanaupayogapUrvakanI pravRtti che ema anvaya che. 40/407ll TIkA - ___ atyantopakAritvAd 'vacanopayogasya' uktarUpasya / / 40/407 / / TIkArya : atyantoparitrAt... 3rUpazu A uktarUpa evA vacanaupayoganuM atyaMta upakArIpaNuM hovAthI bhAvatAjJAnanI utpattinuM kAraNa che. 40/407thA
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa7 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-40, 41 bhAvArtha : bhagavAnanuM vacana bhagavAnane tulya thavAne anukULa ucita dizAmAM yatna karavAno mArga batAve che, tethI bhagavAnanA vacananuM smaraNa karIne tenA upayogathI thatI pravRttinuM AtmA mATe atyaMta upakArIpaNuM che, tethI je mahAtmA vacanaupayogapUrvaka sarva pravRttio kare che te krame karIne bhagavAnanA vacanathI atyaMta bhAvita bane che. mATe vacananA upayogathI bhAvanAjJAna pragaTe che ema anvaya che. 40/40LA avataraNikA - etadeva bhAvayannAha - avataraNikArya : Ane ja=bhagavAnanA vacanano upayoga mahAguNavALo che ene ja, bhAvana karatAM kahe che - sUtra: tatra hyacintyacintAmaNikalpasya bhagavato bahumAnagarbhaM smaraNam TI4/408nA sUtrArtha : tyAM vacanaupayogamAM aciMtyaciMtAmaNikA evA bhagavAnanuM bahumAnagarbha smaraNa che. mATe vacanaupayoganuM mahAguNapaNuM che ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. ll41/408li TIkA : 'tatra' vacanopayoge sati 'hiH' yasmAdacintyena cintayitumazakyaprabhAvena 'cintAmaNinA' maNivizeSaNa 'kalpasya' tulyasya 'bhagavataH' pAragatasya 'bahumAnagarbha' prItisAraM 'smaraNam' anudhyAnaM jAyate 42/408aaaa TIkArya : tatra' - nAyare che tyAM=dareka pravRttimAM, vacanano upayoga hote chate je kAraNathI aciMtya ciMtAmaNikalpa evA bhagavAnanuM ciMtana karavuM azakya che evA prabhAvavALA maNivizeSa tulya pAragatanuM, arthAt saMsArathI pAra pAmelA evA bhagavAnanuM, bahumAnagarbha=prItisAra, smaraNa anudhyAta thAya che. I41/408. bhAvArthaje mahAtmAo bhagavAnanA vacana anusAra svabhUmikAno nirNaya karIne svabhUmikA anusAra ucita
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ paha dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-1| sUtra-41, 4ra pravRtti karavA pUrve bhagavAnanA vacananuM smaraNa kare che tyAre teone smaraNa thAya che ke "bhagavAne A pUjA A vidhithI bAhya rIte karavAnI kahI che ane A prakAranA jinaguNanA smaraNarUpa aMtaraMga vidhithI karavAnI kahI che te vidhi anusAra huM A kriyA karuM jethI mArI A kriyA mArAmAM vItarAgabhAvane Asanna uttara-uttaranA bhAvone pragaTa karaze." A prakAranA smaraNathI vItarAga pratyeno bahumAnabhAva pragaTa thAya che, tethI kriyAnA prAraMbha pUrve bahumAnagarbha evuM bhagavAnanuM smaraNa thAya che ane bhagavAna aciMtya ciMtAmaNitulya che, tethI temanA smaraNathI vItarAgatulya thavAne anukULa sadvarya ullasita thAya che. ahIM TIkAmAM kahyuM ke bhagavAna pAragata che, tethI e prApta thAya ke bhagavAna saMsArasAgarathI pArane pAmelA che te svarUpe bhagavAna pratye bahumAnapUrvaka tatulya thavAnA adhyavasAyathI sarva kriyAnA prAraMbhamAM temanuM smaraNa karavAmAM Ave to te bhAvothI bhAvita thayelo AtmA kramasara avazya bhAvanAjJAnasaMpanna thAya che ane te bhAvanAjJAnanA baLe ja "pAragata" evA bhagavAna tulya pote paNa bhavanA pArane pAme che. mATe ja sUtra-39mAM kahyuM ke vacananA upayogapUrvakanI pravRtti bhAvanAjJAnanI yoni che. I41/408 avataraNikA - kathamityAha - avataraNitArtha : kevI rIte? ethI kahe che - bhAvArtha : bhagavAnanAM vacananA smaraNapUrvaka karAyelI kriyAmAM bhagavAnuM bahumAnagarbha smaraNa che. e kevI rIte che ? ethI kahe che - sUtra : bhagavataivamuktamityArAdhanAyogAt / / 42/409 / / sUtrArtha : bhagavAna vaDe A prakAre kahevAyuM che e prakAranA ArAdhanAyoganA kAraNe bhagavAnanuM bahumAnagarbha smaraNa che ema pUrvasUtra sAthe anvaya che. II42/409ll TIkA :_ 'bhagavatA' arhatA 'evaM' kriyamANaprakAreNa 'uktaM' nirUpitaM pratyupekSaNAdi 'iti' anena rUpeNa 'ArAdhanAyogAd' anukUlabhAvajananeneti / / 42/409 / /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 adhyAya-6 | sUtra-42, 43 TIkArtha H bhagavatA anubhamAvanananeneti / / bhagavAna evA arihaMta vaDe A prakAranA kriyamANa prakArathI pratyuprekSaNAdi nirUpita che e rIte anukULa bhAvajatana dvArA ArAdhanAno yoga hovAthI=vItarAgatAne anukULa bhAvajanana dvArA ArAdhanAno yoga hovAthI, bhagavAnanuM bahumAnagarbha smaraNa che ema pUrvasUtra sAthe anvaya che. 'kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 42/409 bhAvArtha: je mahAtmAo saMyamanI sarva kriyAo bhagavAnanAM vacananA smaraNapUrvaka kare che tyAre teone smRti thAya che ke bhagavAne pratyupekSaNAdi sarva kriyAo A prakAranI bAhya vidhipUrvaka karavAnI kahI che ane pratyupekSaNAdi kALamAM sAdhuno sarva jIvo pratye je samabhAvano pariNAma che te bhAvanI puSTi thAya te prakAranA upayogapUrvaka aMtaraMga rIte sarva kriyAo karavAnI kahI che, tethI te smaraNapUrvaka kriyAo sAdhu kare tyAre vItarAgatAne anukULa evA samabhAvanA janana dvArA bhagavAnanI AjJAnA ArAdhanano yoga thAya che. mATe te kriyA dvArA te mahAtmAnuM citta bhagavAnanA guNothI raMjita bane che, tethI te sarva anuSThAno te mahAtmA mATe mahAguNanAM kAraNa bane che. II42/409nA avataraNikA : evaM sati yat siddhaM tadAha sUtrArtha 59 - avataraNikArtha : Ama hote chate=bhagavAnanA vacananA smaraNapUrvaka karAyelI kriyAthI bhagavAnanI ArAdhanAno yoga thAya che ema pUrvasUtramAM kahyuM ema hote chate, je siddha thAya che tene kahe che sUtra : evaM ca prAyo bhagavata eva cetasi samavasthAnam / / 43/410 / / : - ane A rIte=pUrvamAM kahyuM ke bhagavAnanA vacananA smaraNapUrvaka sarva kriyAo karavI joIe e rIte, prAyaH cittamAM bhagavAnanuM ja samavasthAna che. II43/410] TIkA H 'evaM ca' etasmiMzca bahumAnagarbhe bhagavatsmaraNe sati 'prAyo' bAhulyena 'bhagavata eva cei samavasthAnaM' nivezanam, 'prAyo 'grahaNaM ca kriyAkAle kriyAyAmeva cittAvasthAnaM vidheyam, anyathA tatkriyAyA dravyatvaprasaGgAditi sUcanArthamiti / / 43 /410 / /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60. dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1| sUtra-43, 44 TIkArca - 'parva ra' .. sUghanArthamiti che ane A rIte AnA viSayamAM, bahumAnagarbha bhagavAnanuM smaraNa kAye chate kriyAnA viSayamAM bahumAnagarbha bhagavAnanuM smaraNa karAve chate, prAyaH=bahulatAthI, bhagavAnanuM ja cittamAM samavasthAna che=liveza che ane prAyaH grahaNa kriyAkALamAM kriyAmAM ja citanuM avasthAna karavuM joIe (e pramANe batAvavA mATe che) anyathA=kriyAkALamAM kriyAno upayoga rAkhavAmAM na Ave ane citamAM bhagavAnanuM smaraNa rAkhavAmAM Ave to te kriyAnA dravyatvano prasaMga che e sUcana mATe prAyaH grahaNa che. I43/410| bhAvArtha : je mahAtmAo bhagavAnanAM vacananA smaraNapUrvaka pratyupekSaNAdi sarva kriyAo kare che teonA cittamAM bahulatAe bhagavAnanuM samavasthAna che arthAt bhagavAnanA guNomAM ja upayogavALuM te mahAtmAnuM citta che, tethI te citta dvArA te mahAtmA vitarAgatulya thaI rahyA che. ahIM sUtramAM prAyaH zabdathI e kahevuM che ke bhagavAnanAM vacananA smaraNapUrvaka kriyAno prAraMbha karyA pachI te mahAtmAo kriyAkALamAM sevAtI te kriyA jinavacana anusAra bahiraMga rIte thAya ane aMtaraMga rIte paNa jinatulya thavAnuM kAraNa thAya te rIte upayoga rAkhe che; tethI kriyAkALamAM bhagavAnanuM smaraNa nathI topaNa bhagavAnatulya thavAno vyApAra che ane jo te mahAtmA kriyAkALamAM kriyAmAM ja upayoga na pravartAve ane cittamAM bhagavAnanuM smaraNa rAkhe to te kriyA dravyakriyA thAya, tethI te kriyA vItarAgatulya thavAnuM kAraNa bane nahi. mATe bhagavAnanA smaraNakALamAM bhagavAnanA smaraNanA baLathI vitarAga thavAno yatna te mahAtmA kare che ane kriyAkALamAM kriyA dvArA vitarAgatulya thavAno yatna te mahAtmA kare che, tethI vItarAganA smaraNapUrvaka karAyelI vItarAganAM vacanathI niyaMtrita sarva kriyAo zIdhra saMsAranA ucchedanuM kAraNa bane che. I43/41nA avataraNikA : nanu taduktakaraNAt kiM nAma sidhyatItyAha - avataraNikArya :" nathI zaMkA kare che. temanAthI kahevAyelI kriyAone karavAthI=bhagavAna vaDe kahevAyelI kriyAone karavAthI zuM siddha thAya che ? ethI kahe che - sUtraH tadAjJArAdhanAcca tadbhaktireva / / 44/411 / / sUtrArthaHvaLI, temanI AjJAnA ArAdhanAthI temanI bhakti ja thAya che. Il4/4115.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-44, 45 u1 TIkA : 'tasya' bhagavata 'AjJArAdhanAt' punaH 'tadbhaktireva' bhagavadbhaktireveti / / 44/411 / / TIkArya : tA'. navareti ll vaLI, temanI=bhagavAnanI, AjJAnA ArAdhanathI temanI=bhagavAnanI, bhakti ja thAya che. 'ti" zabda TIkAnI samApti arthe che. 44/411 bhAvArtha : bhagavAnanAM vacananA smaraNapUrvaka je mahAtmAo sarva anuSThAno kare che te anuSThAnonuM sevana temanI AjJAnA ArAdhanarUpa che. ane bhagavAnanI AjJAnA ArAdhanathI bhagavAnanI bhakti ja thAya che, tethI mahAtmAo dvArA karAyelI bhagavAnanI bhaktithI mahAtmAo kramasara bhagavAna tulya bane che. II44/411aaaa avataraNikA :etadeva bhAvayitumAha - avataraNikArya : Ane ja=bhagavAnanI AjJAnA ArAdhanarUpa bhagavAnanI bhakti che ema pUrvasUtramAM kahyuM ene ja, bhAvana karavA mATe kahe che - sUtra : upadezapAlanaiva bhagavadbhaktiH, nAnyA, kRtakRtyatvAt / / 45/412 / / sUtrArtha: upadezanI pAlanA ja=bhagavAne ApelA upadeza anusAra ucita kRtyonuM sevana ja bhagavAnanI bhakti che, anya nahi=bhagavAnanI AjJA nirapekSa puSpAdi dravyothI bhagavAnanI pUjA karavI e bhagavAnanI bhakti nathI; kema ke bhagavAnanuM kRtakRtyapaNuM che. ll45/41rA TIkAH prakaTArthametaditi / / 45/412 / / TIkArya :prArthaneti AkasUtrano artha pragaTa che. tethI TIkAkArazrIe TIkA karela nathI. 45/412aa
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1, sUra-45, 46 bhAvArtha : bhagavAne je jIvanI je bhUmikA che te bhUmikA anusAra tene ucita kRtya karIne saMsAranA uccheda mATe yatna karavAno upadeza Apela che. bhagavAnanA upadezanuM pAlana ja bhagavAnanI bhakti che arthAt vItarAga pratyenA bahumAnanI vRddhi dvArA vItarAgatulya thavAnuM kAraNa che. ahIM prazna thAya ke lokamAM sAmAnyathI uttama dravyothI karAtI bhagavAnanI bhakti, bhaktirUpe prasiddha che paraMtu bhagavAnanAM vacananA smaraNapUrvaka karAyelI sAdhvAcAranI kriyA bhaktirUpe prasiddha nathI, tethI upadezanAM pAlanane bhakti kaI rIte kahI zakAya ? tethI kahe che - bhagavAnanA upadezanA pAlanarUpa na hoya tevI puSpAdithI karAtI bhakti bhagavAnanI bhakti nathI; kema ke bhagavAna kRtakRtya che, tethI tevI bAhya bhaktithI khuza thaIne koI phaLa ApavAnA nathI paraMtu bhagavAne kahela AjJAnuM pAlana ja sarva prakAranA iSTa phaLone Ape che. mATe bhagavAnanI AjJAnuM pAlana ja bhagavAnanI bhakti che, anya nahi. I45/41raNA avataraNikA - evaM tarhi kathamasya puSpAdipUjAvidhirityAzaGkyAha - avataraNitArtha - A rIte pUrvasUtramAM kahyuM ke bhagavAnanA upadezanI pAlatA ja bhagavAnanI bhakti che anya nahi e rIte, to AmanI=bhagavAnanI, puSpAdithI pUjAnI vidhi kema che? e prakAranI AzaMkA karIne kahe bhAvArtha : sUtra-4pamAM 'vikArathI kahyuM ke bhagavAnanA upadezanI pAlanA ja bhagavAnanI bhakti che. tethI e phalita thAya ke bhagavAnanA upadezanI pAlanA sivAya anya bhagavAnanI bhakti nathI. Ama svIkArIe to zrAvaka puSpAdithI bhagavAnanI pUjA kare che te bhakti che tema siddha thAya nahi; kema ke skUlathI bhagavAnanI pUjA bhagavAnanI AjJAnA pAlanarUpa che ema dekhAya nahi. puSpAdithI pUjAnI vidhi kema che ? e prakAranI zaMkAnA nivAraNa arthe kahe che - sUtra : ucitadravyastavasyApi tadrUpatvAt / / 46/413 / / sUtrArtha - ucita evA dravyastavanuM paNa=bhAvastavanuM kAraNa bane evA ucita stavanuM paNa, tApaNuM
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-46 63 hovAthI=upadezanI pAlanArUpapaNuM hovAthI, bhagavAnanI bhakti ja che ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. II46/413] TIkA H ucitasya dravyastavasya "kAle suibhUeNaM visiTThapupphAiehiM vihiNA u / sArathuthottArurpha niLapUyA hod AyA / / 26 / / " [pagyA.4|rU] [kAle zucibhUtena viziSTapuSpAdikairvidhinaiva / sArastutistotragurvI jinapUjA bhavati karttavyA / / 1 / / ] ityAdivacanoktarUpasya kiM punarbhAvastavasyeti 'api 'zabdArthaH, 'sA' upadezapAlanA rUpamasya, tajJAvastattvam, tasmAt |546/4rU|| TIkArya H ucitasya tasmAt / / ane tyAdi vacanathI uktarUpavALA ucita dravyastavanuM upadezapAlanArUpapaNuM hovAthI=te upadezapAlanArUpa che AnuM=dravyastavavuM, teno bhAva, te-paNuM che te kAraNathI, bhagavAnanI puSpa AdithI pUjAnI vidhi che ema avataraNikA sAthe saMbaMdha che. ..... "ucitadravyastavasthApi"mAM rahelA 'pi' zabdano artha bhAvastavanuM zuM kahevuM ? arthAt bhAvastava to upadezanI pAlanArUpa che, paNa dravyastava paNa upadezapAlanArUpa che. jJAne tyAdri zlokano artha A pramANe che "ucitakAle pavitra thayelA zrAvake viziSTa puSpAdithI vidhipUrvaka sAra evI stuti-stotrathI guru evI jinapUjA karavI joIe." 209 (paMcAzaka0 4/3) 46/413|| = bhAvArtha: je zrAvako A dravyastava bhAvastavanuM kAraNa che e prakAre dravyastavanA paramArthane jANanArA che ane bhAvastavanI potAnI zakti nathI, tethI bhAvastavanI zaktinA saMcaya arthe dravyastavamAM yatna kare che te dravyastava ucita dravyastava che; kema ke bhagavAnanI AjJA che ke mokSanA arthI jIve bhAvastavamAM ja udyama ka2vo joIe ane bhAvastava ka2vAnI zakti na hoya teNe dravyastavamAM udyama karavo joIe. jethI dravyastavanA sevanathI bhAvastavanI zaktino saMcaya thAya. ane bhAvastava traNa guptinA samyak pAlanapUrvaka vItarAga thavAne anukULa mahAparAkrama svarUpa che ane tevA parAkramanI zaktino saMcaya thAya te rIte zrAvako je dravyastava kare che te ucita dravyastava che ane tenI pUrvabhUmikAvALA mugdhajIvo je dravyastava kare che te kaMIka kaMIka aMzathI zuddha dravyastava pratye kAraNa hoya to te aMzathI te ucita dravyastava che. ane dravyastava
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-46, 47 bhagavAnanI AjJAnA pAlanarUpa ja che; kema ke bhagavAnatulya thavAnA kaMIka udyama svarUpa che. mATe bhAvastavamAM asamartha jIvone AzrayIne bhAvastavanI prApti arthe puSpAdithI bhagavAnanI pUjA karavAnI vidhi zAstramAM che. ane je dravyastava dUradUravartI paNa bhAvastavanuM kAraNa nathI evuM puSpa AdithI karAtuM dravyastava bhagavAnanA upadezanI pAlanArUpa nahi hovAthI bhagavAnanI bhakti nathI. TIkAmAM sAkSIpATha Apyo teno artha A pramANe che - 54 suMdara evI stutithI ane stotrathI guru evI jinapUjA zrAvake karavI joIe, tethI e phalita thAya ke mAtra puSpAdika pUjA karavAthI bhagavAnanA upadezanI pAlanA thatI nathI paraMtu bhagavAnanA guNonuM jemAM varNana che tevAM suMdara stuti-stotra pradhAna aMga che jemAM evI puSpAdikanI pUjA bhAvastavanuM kAraNa hovAthI ucita dravyastavarUpa che. II46/413 avataraNikA : kuta ? ityAha avataraNikArtha : kema=ucita dravyastava kema, bhagavAnanI upadezapAlanArUpa che ? ethI kahe che sUtraH bhAvastavAdpatiyA vidhAnAt ||47/414|| sUtrArtha : 1 bhAvastavanA aMgapaNAthI=paripUrNa bhagavAnanI AjJAnA pAlanarUpa zuddha sAdhudharma tenA aMgapaNAthI, vidhAna hovAnA kAraNe=dravyastava karavAnI bhagavAnanI AjJA hovAnA kAraNe, upadezanI pAlanArUpa dravyastava che ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. II47/414|| TIkA H zuddhayatidharmakAraNatayA vidhAnAd dravyastavasya, yadA hi viSayapipAsAdibhiH kAraNaiH sAdhudharmamandarazikharamAroDhumakSamo dharmaM ca cikIrSuH prANI tadA mahataH sAvadyAntarAt nivRtterupAyamanyamapazyan bhagavAn arhan sadArambharUpaM dravyastavamupadideza, yatha "jinabhavanaM jinabimbaM jinapUjAM jinamataM ca yaH kuryAt / tasya narAmarazivasuhAni rapannavasthAni / / 20 / / " [ ] kRti / evaM ca dravyastavo'pi bhagavadupadezapAlanArUpa eveti bhAvaH / / 47/414 / /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1| sUtra-47 TIkArya : zuddha tirmAraNatayA mAvaH je dravyastavanuM zuddhayatidharmanA kAraNapaNAthI vidhAna hovAnA kAraNe dravyastava upadezanI pAlanArUpa che ema atraya che. A arthane spaSTa kare che - jayAre viSayapipAsAdi kAraNo vaDe sAdhudharmarUpa parvatanA zikhara upara ArUDha karavA asamartha ane dharma karavAnI icchAvALo prANI che tyAre moTA sAvaghAMtarathI nivRttinA anya upAyane nahi jotA evA arihaMta bhagavAne saAraMbharUpa dravyastavano upadeza Apyo che. je A pramANe - jinabhavanane, jinabiMbane, jinapUjAne ane jinamatane je kare che tene manuSyanAM, devalokanAM, mokSa sukharUpa phalo hAthamAM rahelA che. ra10mA" ). ane A rIte=bhAvastavanA aMgapaNArUpe dravyastava che ema pUrvamAM kahyuM e rIte, dravyastava bhagavAnanA upadezanI pAlanArUpa che e prakArano bhAva che. 47/414 bhAvArtha: aDhAra hajAra zIlAMganA pUrNa pAlanarUpa je zuddha yatidharma che tenA kAraNarUpe dravyastavanuM vidhAna zAstramAM che. A padArthane ja TIkAkArazrI spaSTa kare che - koIka jIva saMsAranA pAramArthika svarUpane jANIne saMsArathI vistAra thavA arthe dharma karavAnI icchAvALo thayo che. Ama chatAM viSayonI icchA ghaNI che tenA kAraNe sAdhudharmarUpa parvatanA zikhara upara ArohaNa karavA samartha nathI evA yogya jIvane moTA sAvaghAMtarathI nivRttino upAya dravyastavathI anya nathI tema jonArA bhagavAne saduAraMbharUpa dravyastavano upadeza Apyo che ane kahyuM che ke je jIvo jinabhavananuM nirmANa kare, jinabiMbanuM nirmANa kare ke jinapUjA kare ke jinamatarU5 sakzAstronuM adhyayana kare tevA jIvone manuSyanAM sukhorUpI phaLa, devalokanAM sukhorUpI phaLa ane mokSanA sukharUpa phaLa hAthamAM rahelA che. AnAthI e phalita thAya ke mokSanI prAptinA eka upAyarUpa zuddha sAdhudharma che ane tenI prAptino hetu dravyastava hovAne kAraNe jinabhavana AdinuM nirmANa karavAnI vidhi che; kema ke mokSanA sukhanI prApti 18 hajAra zIlAMganA pAlanarUpa zuddhadharma vagara thaI zake nahi. vaLI, jinabhavananirmANathI mokSasukha maLe che e vacanathI ja siddha thAya che ke mokSasukhanA kAraNa evA saMyamanuM kAraNa dravyastava che. A rIte dravyastava paNa bhagavAnanA upadezanA pAlanarUpa ja che; kema ke ucita dravyastavathI krame karIne avazya mokSasukhanI prApti thaze. I47/414
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ u dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-48 avataraNikArya : atha bhagavati cittAvasthite phalamAha - avataraNikA : have bhagavAna citamAM avasthita hote chate phalaneetenAthI prApta thatA phalane, kahe che - bhAvArtha : sUtra-39mAM kahela ke bhAvanAjJAnanI prAptino hetu bhagavAnanAM vacananA upayogapUrvakanI karAyelI vihita pravRtti che ane je mahAtmAo sarva kriyAo bhagavAnanAM vacananA smaraNapUrvaka kare che teone te kriyAnI prApti pUrve bhagavAnanuM smaraNa thAya che ane bhagavAnanA smaraNane kAraNe teonA cittamAM bhagavAna sadA varte che, tethI have cittamAM bhagavAnanI vidyamAnatAnA kAraNe zuM phala prApta thAya che te batAve che - sUtra : hadi sthite ca bhagavati kliSTakarmavigamaH / / 48/415 / / sUtrArtha : ane bhagavAna hRdayamAM hote chate vacananA maraNapUrvaka karAyelI dharmanI pravRttikALamAM bhagavAna hRdayamAM hote chate kliSTakarmonuM vigamana thAya che-vItarAgatulya thavAmAM bAdhaka evAM kliSTakarmo kramasara kSINa kSINatara thAya che. ll48/415l TIkA : pratItArthameva, paraM kliSTaM karma taducyate yat saMsAravAsaikanibandhanamiti / / 48/415 / / TIkArya : pratItArthameva ..... saMsAraMvAnivacanati . pratIta artha ja che=sUtrano artha pratIta arthavALo ja che, kevaLa kliSTa karma te kahevAya che je saMsAravAsanuM eka kAraNa che. 48/41 pA. bhAvArtha : je mahAtmAo saMyamanI sarva kriyAo ke zrAvakAcAranI sarva kriyAo bhagavAnanAM vacananA smaraNapUrvaka kare che tyAre prathama bhagavAne A kriyA "A bahiraMga vidhithI ane A aMtaraMga vidhithI' A pramANe karavAnI kahI che tenuM smaraNa kare che tyAre vItarAganuM smaraNa thavAthI te mahAtmAnA haiyAmAM vItarAga saMsthita thAya che ane kriyAkALamAM A kriyA dvArA huM vItarAga thavA yatna karuM te prakArano upayoga hovAthI te mahAtmAnA haiyAmAM sadA vItarAga saMsthita che ane tenA kAraNe saMsAranA vAsanuM saMsAramAM dIrghakALa rahevAnuM, eka kAraNa evuM kliSTa karma nAza pAme che jethI te mahAtmAno saMsAra pratikSaNa te prakAranA upayoganA baLathI kSINa kSINatara thAya che. II48/41pa
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-49 avataraNikA : etadapi kuta ? ityAha - avataraNikArya : A paNa=bhagavAna hadayamAM hote chate kliSTa karmanuM vigamana paNa, kema thAya che ? ethI kahe che - sUtraH jalAnalavadanayorvirodhAt / / 49/416 / / sUtrArtha : pANI ane agninI jema A beno-bhagavAnanuM cittamAM avasthAna ane kilaSTakarmonuM AtmAmAM avasthAna e beno, virodha hovAthI bhagavAna hRdayamAM hote chate kliSTakarmono nAza thAya che ema anvaya che. II49416ll TIkA - vArivaizvAnarayoriva 'anayoH' bhagavaccittAvasthAnakliSTakarmaNoH 'virodhAt' parasparabAdhanAt I41/4uddA TIkArca - vArizvAnarayoriva..... parasparavAthanAt II pANI ane agninI jema A betA=bhagavAnanuM cittamAM avasthAna ane kliSTakano, virodha hovAthI=paraspara bAdha hovAthI vacatanA smaraNapUrvaka karAyelI kriyAthI kliSTa karmono nAza thAya che. 40/416 bhAvArtha : jema pANI hoya tyAM agni rahI zakato nathI ane agni hoya tyAM pANI rahI zakatuM nathI. Ama chatAM agni ane pANI beno saMyoga thAya tyAre te banne vacce vadhya-ghAtaka bhAvathI saMbaMdha che, tethI pANIno aMza baLavAna hoya to agni kSaNa kSINatara thAya che ane agnino aMza baLavAna hoya to pANI kSINa thAya che tema vItarAga vItarAgarUpe cittamAM upasthita hoya tyAre vItarAgabhAvanA saMskAro atizaya-atizayatara thAya che ane jIvamAM vartatA anAdikAlIna saMsAranA kAraNabhUta saMganA saMskAro, ane pUrvamAM saMganA pariNAmane kAraNe baMdhAyelA kliSTakarmo sattAmAM che te saMganA saMskAro ane kliSTakarmo baMne kSINa kSINatara thAya che. ane jo dharmaanuSThAnakALamAM paNa saMgazakti pracura vartatI hoya to vItarAgatAnA bhAvanathI pUrvamAM paDelA saMskAro paNa nAza pAme che. AthI ja bhagavAnanI pUjAkALamAM paNa indriyonA anya anya vyApAro
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ upa dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-49, 50 dvArA pravartatuM citta vItarAgatAnA saMskAronA AdhAnanA sthAne avItarAgatAnA saMskArone AdhAna karIne saMsAranI vRddhi kare che. AthI ja saMsArathI bhaya pAmelA mahAtmAo satata vItarAganAM vacananuM smaraNa karIne te anusAra pravRtti karavA yatna kare che ane anAbhogathI ke sahasAtkArathI upayoga anyatra pravarto hoya tenuM paNa smaraNa karIne aMte tenA pratye jugupsA karIne vItarAgabhAva pratyenA pakSapAtanA saMskAronA AdhAna arthe avidhi AzAtanAnuM mithyA duSkRta Ape che. II49/416] avataraNikA : punarapi prakRtopasaMhAramAha avataraNikArya : - pharI paNa prakRtanA upasaMhArane kahe che bhAvArtha: sUtra-27mAM bhAvanAjJAnane AzrayIne kahela ke ucita anuSThAna ja sarvatra zreya che. e rUpa prakRtanA upasaMhArane pharI paNa kahe che; kema ke bhAvanAjJAnanI prAptino upAya zuM che ? te sUtra-39mAM batAvatAM kahela ke vacananA upayogapUrvakanI pravRtti bhAvanAjJAnanI utpattinI yoni che, tethI vacana anuSThAna paNa jo ucita na hoya to bhAvanAjJAnanuM kAraNa bane nahi. mATe vacana anuSThAna paNa kevuM zreya che ? te spaSTa karavA arthe pha2I paNa sUtra-26mAM kahela kathanane kahe che - sUtraH ityucitAnuSThAnameva sarvatra pradhAnam ||50 / 417 / / sUtrArtha : - ethI=upadezanI pAlanA ja bhagavAnanI bhakti che ethI, ucita anuSThAna ja sarvatra pradhAna che=sarva kriyAomAM pradhAna che. II50/417|| TIkA H tasrAvat / 50/47 / / TIkArtha : tAvat / / A=A sUtrano artha pUrvanI jema che=sUtra-26nI jema che. 50/417 / bhAvArtha: yogamArganAM sarva anuSThAna jinavacanathI niyaMtrita thAya to ucita anuSThAnarUpa bane. je anuSThAnamAM
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-50, 51 leza paNa jinavacananuM niyaMtraNa nathI ke jinavacananA niyaMtraNane abhimukha bhAva paNa nathI te anuSThAna anucita anuSThAna che ane ucita anuSThAna ja sarva pravRttiomAM pradhAna che arthAt kalyANanuM kAraNa che. AthI ja svabhUmikAnuM Alocana karyA vagara tvarAthI uparanI bhUmikAnA anuSThAnano svIkAra karIne koI jIva te anuSThAnane lezathI paNa jinavacana anusAra karI zake nahi to te anuSThAna anucita hovAthI saMsAranuM kAraNa bane che. mATe vivekI jIve svasAmarthyanuM Alocana karIne svabhUmikA anusAra potAnA prayatnothI kayuM anuSThAna susAdhya che, kayuM anuSThAna kaSTasAdhya che ane kayuM anuSThAna asAdhya che teno nirNaya karIne bahulatAe susAdhya anuSThAnamAM yatna karavo joIe ane citta apramAdavALuM jaNAya tyAre kaSTasAdhya anuSThAnamAM paNa atyaMta upayogapUrvaka yatna karavo joIe. ane asAdhya anuSThAnamAM zaktisaMcaya thaze tyAre avazya 'huM te anuSThAna karIza' te prakAranA pratibaMdhane=rAgabhAvane, dhA2Na ka2vo joIe jethI karAyelAM anuSThAno ucita anuSThAna bane. II50/417ll avataraNikA : tha - avataraNikArya : kema A che=ucita anuSThAna ja pradhAna che ? ethI kahe che . -- sUtra : prAyo'tivArAsaMmavAt ||1/418|| : 69 sUtrArtha prAyaH aticArano asaMbhava hovAthI ucita anuSThAna ja pradhAna che ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. II51/418II TIkA H yo hi svocitaM karma karttumArabhate na tasya tatrAticAraH saMbhavati, prAyograhaNena cedamAhatathAvidhAnAbhogadoSAt nikAcitakliSTakarmodayAdvA kadAcit kasyacit tathAvidhasanmArgayAyinaH pathikasyeva kaNTakajvaradigmohasamAno'ticAraH syAdapIti / / 51 / 418 / / TIkArtha H yo svAtIti / / svaucita karma karavA mATe je AraMbha kare che tene tyAM=svaucita anuSThAnamAM aticAra saMbhavato nathI. ane prAyaH grahaNathI Ane=AgaLamAM kahe che ene, kahe che - tevA prakAranA anAbhoga doSathI=paripUrNa zuddha anuSThAna karavAmAM je prakArano mArgAnusArI Uha
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-pa1 joIe te prakAranA sUkSma upayoganA abhAvarUpa anAbhogathI, athavA nikAcita kliSTa karmanA udayathI kyAreka koIkane tevA prakAranA sanmArgamAM janArA pathikanI jema kaMTaka, vara ane dimoha samAna aticAra thAya paNa. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. pa1/418 bhAvArtha : je mahAtmAo saMsArathI atyaMta bhaya pAmelA che tevA mahAtmAo saMsAranA ucchedano upAya jinavacana anusAra karyuM anuSThAna che teno yathArtha bodha karIne svabhUmikA anusAra je anuSThAnathI pote saMsArano uccheda karI zake te anuSThAnamAM kaI rIte udyama karavo joIe ? teno yathArtha bodha karIne te prakAre ja te anuSThAna karavA yatna kare che te ucita anuSThAna svarUpa che. jeo potAnI bhUmikAno nirNaya karIne potAnI bhUmikA anusAra ucita anuSThAnanI ucita vidhino nirNaya karIne te anuSThAna te prakAre AraMbha kare che tyAre te mahAtmAthI sevAtA te anuSThAnamAM aticArano saMbhava nathI. Ama chatAM anAdi mohanA kAraNe kyAreka koIka jIvamAM aticAra thAya che te batAvavA mATe sUtramAM kahyuM ke prAyaH aticArano saMbhava nathI. ahIM prazna thAya ke mokSanA arthI potAnI zaktinuM samAlocana karIne ucita anuSThAnane svIkAre ane te anuSThAnanI ucita vidhino nirNaya karIne yatna karatA hoya, Ama chatAM teone kayA kAraNathI aticAra thAya che ? te batAvavA arthe kahe che - tevA prakAranA anAbhoganA kAraNe ke nikAcita kliSTa karmanA udayanA kAraNe koIka jIvane aticAra thAya che. jema koIka puruSa koIka nagarathI sanmArgano nirNaya karIne te sanmArgathI gamana karIne iSTa nagara javA tatpara thayo hoya Ama chatAM te mArgamAM kvacit kAMTA prApta thAya to te puruSanI gamana kriyAmAM smalanA thAya che, kvacit mArgamAM jatAM jatAM jvaranI prApti thAya to ucita sthAne javAvALo te puruSa paNa mArgamAM skUlanA prApta kare che. vaLI, te iSTa nagaranA mArganA viSayamAM koIka sthAne bhrama thAya to je dizAmAM javAnuM che te dizAno nirNaya na karI zake, tethI skUlanA pAmI zake che, tema je mahAtmA sarvajJanAM vacana anusAra potAnI bhUmikAne anurUpa ucita anuSThAna dvArA mokSamArgamAM prasthita hoya Ama chatAM zIta-uSNa Adi prApta thAya ke upayogane skUlanA pamADanAra anya koI bAhya nimitta prApta thAya to anuSThAnamAM tevA prakArano daDha upayoga pravartato nathI, tethI vItarAga thavAne anukULa daDha vyApAramAM kaMTakavipna samAna daDha upayoganA abhAvarUpa alanA prApta thAya che. vaLI, koIka mahAtmAne mokSamArganI pravRttikALamAM javarAdi roganI prApti thAya tyAre yogamArganI pravRttimAM tevA prakArano daDha upayoga pravartato nathI, tethI jvaravipna samAna skUlanA prApta thAya che. vaLI, koIka mahAtmAe pUrvamAM potAnAthI sevavA yogya anuSThAnano mArgAnusArI bodha karyo che ane
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 / sUtra-pa1, para 71 te bodha anusAra ucita pravRtti kare che, Ama chatAM te anuSThAna dvArA mohanA unmelanane anukULa aMtaraMga vyApAra viSayaka kaI rIte yatna karavo joIe te viSayamAM kyAreka koIka sthAnamAM bodha spaSTa thato na hoya to digmoha samAna skUlanA prApta thAya che. A prakAre pUrvamAM batAvyA te traNa vibomAMthI koIpaNa vipna jIvane anAbhogathI vicAraNAnA abhAvathI, aticAronuM kAraNa bane che; kema ke jo te jIva samyapha tattvanuM bhAvana kare to te traNe vipno nivartana pAme tevA che, paraMtu je jIva te prakAre ucita yatna karato nathI temanI te pravRttimAM doSonI prApti thAya che. vaLI, keTalAka jIvoe bhUtakALamAM nikAcita kliSTa karmo bAMdhyAM che, tene kAraNe zakti anusAra ucita anuSThAnamAM pravRtti kare che tyAre te karmanA kAraNe zIta-uSNAdi pariSahanI prApti thAya che jeno parivAra te mahAtmA karI zakatA nathI, tethI kaMTaka jevAM vighnothI tenI pravRtti skUlanA pAme che. vaLI, keTalAka mahAtmAo potAnI bhUmikAne anurUpa ucita anuSThAnamAM apramAdathI yatna karatA hoya tyAre pUrvanAM bAMdhelAM nikAcita karmonA udayathI varAdi rogo utpanna thAya che, jethI temanI yogamArganI pravRtti alanA pAme che. vaLI, keTalAka mahAtmAo apramAdathI ucita anuSThAnamAM yatna karatA hoya chatAM pUrvanAM bAMdhelAM nikAcita karmanA udayathI te te anuSThAna dvArA aMtaraMga kaI dizAmAM udyama karavo joIe. tenAM AvAraka nikAcita kliSTa karmo udayamAM Ave che tyAre digmoha jevA vipnane prApta kare che. A rIte anAbhogathI ke nikAcita karmanA udayathI ucita anuSThAnamAM paNa aticAranI prApti thAya che. vaLI, jeo dharmanuM karyuM anuSThAna kaI rIte bahiraMga vidhithI sevavAnuM che ? ane te bahiraMga vidhinA baLathI kaI rIte mokSane anukULa aMtaraMga bhAvomAM udyama karavAno che? teno koI mArgAnusArI bodha karyo nathI teonuM te anuSThAna ucita anuSThAna ja nathI, phakta anuSThAna sevanArA bhadraka prakRtivALA jIvo hoya to sAmagrIne pAmIne ucita anuSThAna kare tevI yogyatA hovAthI teothI sevAyeluM anuSThAna ucita anuSThAna nahi hovA chatAM dUradUravartI paNa teonuM anuSThAna ucita anuSThAnanuM bIja bane che. I/pa1/418 avataraNikA - etadapi kathamityAha - avataraNitArtha - A paNa ucita anuSThAnamAM prAyaH aticArano asaMbhava che ema pUrvasUtramAM kahyuM e paNa, kema che ? ethI kahe che -
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3adhyAya-1| sUtra-para, 53 sUtraH yathAzakTi pravRtti /para/11/ sUtrArtha: yathAzakti pravRtti hovAthI=potAnI je anuSThAnamAM je prakAranI zakti hoya te anuSThAnamAM pravRtti hovAthI, prAyaH aticArano asaMbhava che ema pUrvasUtra sAthe anvaya che. pa2/419ll TIkA - 'AthAzakTi' yathAsAmartha sarvazArve pravRttaH' pa2/421 TIkArya : "yathAzakti 'pravRtta | yathAzakti yathAsAmarthya, sarvakAryomAM pravRtti hovAthI ucita anuSThAnamAM prAya aticArano asaMbhava che ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. pa2/419 bhAvArtha je mahAtmAo saMsArathI bhaya pAmelA che, mokSanA atyaMta arthI che ane vivekacakSu pragaTelI che tevA jIvo potAnI mana-vacana ane kAyAnI vartamAnamAM vartatI pravRtti kayA anuSThAnane ucita che teno nirNaya karIne, potAnI bhUmikAne anurUpa ucita anuSThAnamAM zaktine gopavyA vagara pravRtti kare che, tethI tevA jIvo jinavacana anusAra je anuSThAna seve che te anuSThAna sevavA pUrve te anuSThAnanI ucita vidhinuM jJAna prApta kare che, kaI rIte te anuSThAna mohanuM umUlana karIne mokSanI prAptinuM kAraNa che tenuM yathArtha jJAna kare che ane teno yathArtha nirNaya karIne temAM yathArtha yatna kare che, tethI aticAra rahita te anuSThAna sevavA samartha bane che. AvA mahAtmA potAnI bhUmikA anusAra ucita anuSThAnanI vidhi gItArtho pAse sAMbhaLe che, sAMbhaLyA pachI sUkSma buddhithI tenuM paryAlocana kare che jethI kaI rIte huM anuSThAna sevIza to mArA iSTanI prApti thaze? teno yathArtha nirNaya kare che ane te pramANe ja anuSThAnane sevavA yatna kare che. kadAca AdyabhUmikAmAM abhyAsadazAmAM koI skUlanA thatI hoya to te alanAnA marmane jANIne, te alanAne dUra karavA yatna kare che, jethI kramasara skUlanAo alpa alpatara thAya che ane aMte aticArarahita te anuSThAnanI prApti thAya che. para/41lA avataraNikA - iyamapi katham? ucyate - avataraNikArya :A paNa= thAzakti pravRtti paNa, kema thAya che ? teno uttara Ape che -
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-6| sUtra-53, 54 sUtra - samAvaprativasthAt sArU/420) svArtha: sabhAvamAM=mokSanuM kAraNa bane tevA pariNAmanI niSpatinA aMgabhUta anuSThAnamAM, pratibaMdha hovAne kAraNe rAga hovAne kAraNe, yathAzakti pravRtti kare che. pa3/420) TIkA - 'sadbhAve' zakyatayA satyarUpe kRtye'rthe cittasya 'pratibandhAt' pratibaddhatvAt / / 53/420 / / TIkArya : janmAve ....... pratibaddhatAt II sarbhAvamAM=zakyapaNAthI satyarUpa kRtyasvarUpa arthamAM, je kRtyathI je phaLa apekSita che te phaLa niSpanna kare tevA satyarUpa kRtyanA phaLarUpa arthamAM, cittano pratibaMdha hovAne kAraNe=citanuM pratibaddhapaNuM hovAne kAraNe, yathAzakti anuSThAnamAM ja pravRtti che. I53/420) bhAvArtha : je mahAtmAo saMsArathI bhaya pAmelA che, mokSanA atyaMta arthI che teo mokSanA upAyabhUta kevI jIvanI pariNati uttarottara vRddhi pAmIne mokSarUpa phaLamAM paryavasAna pAmaze tenA rahasyane gItArtha guru pAsethI jANIne te sarva pariNati pratye teone rAga thAya che ane je anuSThAnane sevIne pote te anuSThAnathI niSpAdya satyarUpa bhAvo karI zake te anuSThAnamAM yatna karavAnI te mahAtmAne utkaTa icchA thAya che; tethI zaktine gopavyA vagara potAnA prayatnothI zakya hoya tevA ucita anuSThAnamAM yatna karIne te kRtyathI niSNAgha pariNatine pragaTa karavA mATe te mahAtmA dRDha pratibaMdhane dhAraNa kare che, tethI te mahAtmA potAnI zaktine anurUpa sarva kAryomAM pravRtti kare che. mATe prAyaH aticArarahita ucita anuSThAnane evI zake che. papa3/42nA avatAraNikA : viparyaye bAdhakamAha - avataNikArya : viparyayamAM=zakya anuSThAna dvArA niSpAva bhAvamAM pratibaMdha rAkhavAne badale zakti uparanA bAhya anuSThAnamAM pratibaMdha rAkhavAmAM Ave to-anuSThAna sevavAno Agraha rAkhavAmAM Ave to, bAdhakane kahe che -
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-pa4, papa sUtra : itarathA''rtadhyAnApattiH / / 54/421 / / sUtrArtha: ItarathA zaktinA Alocana vagara azakya anuSThAnamAM, yatna karavAmAM Ave to ArtadhyAnanI Apatti che. IFpa4/421II TIkA - 'itarathA' anucitArambhe 'ArtadhyAnasya' pratItarUpasya 'ApattiH' prasaGgaH syAt / / 54/421 / / TIkArya : phatarathA' ..... cAt W ItarathA-anucita AraMbhamAM=potAnA kRtyathI te anuSThAnathI niSpAva bhAvamAM yatna na thaI zake tevA anucita AraMbhamAM, pratItarUpa ArtadhyAnanI Apatti che. i54/421 bhAvArtha je mahAtmAo saMsArathI bhaya pAmelA che, mokSanA atyaMta arthI che, chatAM ucita anucitanI vicAraNAmAM moha pAmelA che teo potAnA cittanI pravRttine anurUpa ucita anuSThAna svIkAravAne badale bAhyathI je anuSThAna adhika dekhAya=dezavirati karatAM sarvavirati adhika che tema dekhAya ane potAnI zakti che ke nahIM teno vicAra karyA vagara sarvaviratine sevavAnA prayatnavALA thAya che teo te anuSThAna dvArA niSpAdya bhAvanA lezane sparzI zakatA na hoya, mAtra bAhya anuSThAna kare che ane je anuSThAnamAM mokSane anukULa bhAvanA lezano sparza na hoya tevuM kaSTakArI sevAnuM anuSThAna ArtadhyAnarUpa hovAthI te anuSThAnane sevIne paNa teo saMsAranA phalane prApta kare che. Apa4/421AA avataraNikA : kathamityAha - avataraNikArya : kema=svazakti karatAM uttaranI bhUmikAvALA anuSThAnanAM sevanamAM kema, ArtadhyAnanI prApti che? ethI kahe che - sUtra : akAlautsukyasya tattvatastattvAt / / 55/422 / /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-) adhyAya-1 | sUtra-papa sUtrArtha : akAlaoskya nuM je kArya je kALe ucita hoya te sivAyanA akAlamAM te kArya karavAnA auskya nuM, tattvathI=paramArthathI, tapaNuM hovAthI-ArtadhyAnapaNuM hovAthI, bhUmikA uparanA anuSThAnamAM ArtadhyAnanI prAti che ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. papa/422IL TIkAH 'akAle' cikIrSitakAryArambhAprastAve 'yadautsukyaM' tatkAlocitakAryAntaraparihAreNa tIvracikIrSAlakSaNaM tasya 'tattvataH' paramArthataH 'tattvAt' ArtadhyAnatvAt, vyavahAratastu dharmadhyAnatvamapi iti tattvamiti zAha/4rarA TIkArya : avAjo' tattvati | akAlamAM=IcchA karAyelA kAryanA AraMbhanA aprastAvamAM saMpUrNa moha nAza karavA mATe icchAyelA saMyamarUpa kAryanA AraMbhanA aprastAvamAM arthAt te kAryane anurUpa potAnI bhUmikAnI aprAptimAM, je sukya cheete kAlane ucita kAryAtaranA parihArathI tenI tIvra IcchArUpa je sukya che, tattvathI paramArthathI, tapaNuM hovAne kAraNeArtadhyAnapaNuM hovAne kAraNe, anucita anuSThAnamAM ArtadhyAnanI prApti che ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. vaLI, vyavahArathI dharmadhyAnapaNuM paNa che ethI tattvanuM grahaNa che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. pa5/422AA bhAvArtha : je jIvo mokSanA arthI che, saMsArathI bhaya pAmelA che Ama chatAM mArgAnusArI buddhinI maMdatAnA kAraNe potAnI bhUmikAnuM Alocana karyA vagara je kArya karavAnI icchA kare che te kAryanA AraMbhane anukULa potAnI zaktino saMcaya nahi thayo hovAthI te kAryanA AraMbhano aprastAva che ane te vakhate je kAryAtara che jenA sevavAthI te prakAranI vizeSazaktino saMcaya thAya tema che tevA kAryAtarane choDIne potAnA prayatnathI asAdhya evA anuSThAnamAM prayatna karavAnI tIvra icchA rAkhe che te akALa sukya che; kema ke te kALe te kArya karavuM ucita nathI paraMtu ucita kALe te kArya karavAthI te kAryanuM phaLa prApta thAya che. Ama chatAM avivekane kAraNe akALamAM te kArya karavAnI utkaTa icchA thAya che te paramArthathI ArtadhyAnarUpa che arthAt mithyA vikalparUpa hovAthI ArtadhyAnarUpa che. vastutaH hitane anukULa ucita vikalpa karavAmAM Ave te dharmadhyAna kahevAya. ane mugdhatAne kAraNe je anuSThAna karavAnI zakti nathI te anuSThAna karavAnI tIvra icchA thAya che te ArtadhyAna che. vaLI, vyavahArathI te dharmadhyAnarUpa che; kema ke mokSanA arthIpaNAne kAraNe kaMIka avivekathI yukta paNa te
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1| sUtra-papa, pakA prakAranAM anuSThAna karavAnI icchA thayela che ane anuSThAnanA sevanakALamAM kAMIka kAMIka zubhabhAvo thAya che, tethI te anuSThAnano dIrgha evo sthUla kALagrahaNa karIne vyavahAranaya te kriyAmAM vartatA zubhabhAvone AzrayIne dharmadhyAna svIkAre che. jyAre nizcayanaya to avivekamUlaka autsukya hovAthI te aMzane sAme rAkhIne tene ArtadhyAna kahe che. ahIM ArtadhyAnathI cittanI ekAgratA na hoya topaNa ArtadhyAnane abhimukha bhAvone ArtadhyAnarUpe grahaNa karela che ane dharmadhyAnathI cittanI ekAgratA na hoya topaNa mokSane anukULa thatA zubhabhAvone AzrayIne dharmadhyAnarUpe grahaNa karela che. papa/4rA avataraNikA: nanu anutsukaH pravRttikAlamapi kathaM lapsyate ityAzaGkyAha - avataraNitArtha - anusuka evo jIva pravRttikAlane kevI rIte prApta karaze ? e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - bhAvArtha pUrvasUtramAM kahyuM ke je mahAtmAo akAlamAM sujyane kare che teo tattvathI ArtadhyAna kare che, tethI koIne zaMkA thAya ke koIpaNa kArya karatAM pUrve te kArya karavAnI utsukatA thAya to ja te kArya karavAnI icchA thAya che, tethI je kArya karavAnI zakti nathI temAM paNa te kArya karavAnI utsukatA na hoya to te kArya karavAne anukULa pravRttikAla kevI rIte prApta thAya ? arthAt thaI zake nahi. Azaya che ke jema koImAM sarvavirati grahaNa karavAne anukULa zaktisaMcaya na thayo hoya te vakhate paNa tene sarvavirati grahaNa karavAnI utsukatA thAya, to ja sarvaviratinA grahaNanI prAptino kALa tene prApta thaI zake. mATe jemAM zakti nathI tevuM kArya karavAnI utsukatAmAM ArtadhyAna che ema kahevuM ucita nathI e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - sUtra: nevaM pravRttivAna sAdhanam II6/423 . sUtrArtha : ane A akAle kArya karavAnuM auskya pravRttikALanuM sAdhana nathI. Apas/423 TIkA - 'na' naivedam autsukyaM 'pravRttikAlasAdhanaM' kAryasya yaH 'pravRttikAlaH' prastAvalakSaNaH tasya 'sAdhanaM'
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-pa6, 57 hetuH, anavasaropahatatvAt, nahi atyantaM bubhukSavo'pi puruSA aprastAve bhojanaM labhante, kintu prastAva pati pApa6/423AA TIkArca - nA, pati . Agantukya pravRttikAlanuM sAdhana nathI ja=kAryanuM je prastAvalakSaNa pravRttikAla tenuM sAdhana=hetu, nathI ja; kema ke anavasarathI upahApaNuM che te kALe te pravRtti karavAno avasara hovAthI sUkyamAM kAraNapaNAnuM upahatapaNuM che. anavasare kArya karavAnI utsukatA pravRttinuM kAraNa nathI te spaSTa karavA arthe kahe che - atyaMta bhUkhavALA paNa puruSo aprastAvamAM bhojanane prApta karatA nathI, paraMtu prastAvamAM ja prApta kare che. pa6/423mA bhAvArtha je kALe je kriyA karIne te kriyAthI apekSita bhAvo thaI zake tema na hoya te kALe te kArya karavAnI icchA thAya e rUpa autsukya te kriyAnI pravRttikALano hetu nathI; kema ke te icchAthI te pravRtti karavAmAM Ave topaNa te pravRtti samyagu thAya nahi, tethI te pravRttinuM phaLa maLe nahi. vastutaH je prakAranI potAnI zaktino saMcaya thayo hoya tene anurUpa pravRtti karavAnI icchA thAya te kALe icchA che. te icchAthI te pravRtti karavAmAM Ave to te pravRttinuM phaLa prApta thAya. mATe avataraNikAmAM zaMkA karela ke je kArya karavAnI zakti nathI te kArya karavAnI utsukatA thAya to ja te kAryane anukULa pravRttikALanI prApti thAya te ucita nathI, paraMtu je kAryamAM potAnI zaktino saMcaya thayo nathI te kAryane anukULa zaktisaMcaya thAya tevI pravRttimAM ja icchA karavI joIe, jethI te icchA anusAra te pravRtti karIne krame karIne uttaranA kAryanI zaktino saMcaya thAya. jema sarvaviratinI zaktino saMcaya na thayo hoya te vakhate tenA upAyarUpa dezaviratimAM zrAvaka yatna kare che jethI te dezavirati uttara uttara vRddhi pAmIne sarvaviratine anukULa zaktine AdhAna kare che ane jyAre sarvaviratinI anukULa zaktino saMcaya thAya tyAre tene grahaNa karavAnI icchA te akALa sukya nathI, paraMtu te kALe te icchA ja te pravRttinuM kAraNa bane che. pa6/423AA avataraNikA : ataH kiM vidheyamityAha - avataraNikArya : AthI akALa sukya pravRtinuM kAraNa nathI AthI zuM karavuM joIe ? ethI kahe che - bhAvArtha - akALa sukya iSTaphaLanI prAptine anukULa pravRttikAlanuM kAraNa nathI ethI jijJAsA thAya ke
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3adhyAya-1 | sUtra-57, 58 iSTaphaLanA arthI jIve iSTaphaLanI pravRttino kALa prApta thAya tenA mATe zuM karavuM joIe ? ethI kahe che - sUtraH rUti savitam jAha7/424|| sUtrArtha - A rIte sadA ucita karavuM joIe je kALamAM je pravRttinI zakti hoya te kALa te kArya karavAne ucita kALa che, temAM pravRtti karavI joIe. pa7/424ll TIkA - ti' pUrva 'salA' sarvAcitamArathaa nirutsuna satA bhAva 7/424 TIkArca - ti'..... satA che. A rIte=akALanuM sukya pravRttikALanuM kAraNa nathI e rIte, sadA=sarvakAla nirutsuka chatAM ucitano AraMbha karavo joIe. pa7/424 bhAvArtha - je jIvone je kArya karavAne anukULa zakti nathI te kArya karavAnI utsukatA ArtadhyAnarUpa che mATe kalyANanA arthIe je kArya karavAnI potAnI zakti hoya te kAryano nirNaya karIne te kAryane anurUpa ucita anuSThAnamAM utsukatA vagara apramAdathI udyama karavo joIe jethI te anuSThAnathI AtmAmAM vizeSa prakAranI zakti pragaTa thAya jenA kAraNe krame karIne uttara uttaranA anuSThAnane anukULa zaktino saMcaya thAya. pa7/424 avataraNikA : Duta ? cAda - avataraNiyArtha: kema ? ethI kahe che - bhAvArtha : kema sadA ucita anuSThAnano AraMbha karavo joIe ? ethI kahe che. arthAt je anuSThAnamAM potAnI zakti hoya te anuSThAnamAM potAnI zakti gopavyA vagara yatna karavo joIe te rU5 ucita anuSThAna karavuM joIe ema kema kahyuM? ethI kahe che -
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-| adhyAya-1, sUtra-58 sUtra - tavA tavasAt T18/421Tii sUtrArtha: tyAre ucita anuSThAnakALamAM, tenuM asatva hovAthI=akALe phaLavAMchArUpa ausukyano abhAva hovAthI, sadA ucita pravRtti karavI joIe ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. pa8/425ll TIkAH 'tadA' pravRttikAle 'tasya' autsukyasyA'sattvAd abhAvAt, nahi samyagupAyapravRttA matimantaH kAryotsukyamavalambante, sadupAyasya kAryamaprasAdhyoparamAbhAvAt, tato yo yasya sAdhanabhAvena vyApriyate sa tatkAryapravRttikAle niyamAt svasattvamAdarzayati, yathA mRtpiNDAdirghaTasya, nAdarzayati cAtmAnamautsukyaM kAryapravRttikAle matimatAmiti kathaM tat tatsAdhanabhAvaM labdhumarhatIti, ata eva paThyate'nyatra - "atvarApUrvakaM sarvaM gamanaM kRtyameva vA / praNidhAnasamadhumapAyaridarataH rA" (yovRSTipazu ti zAha/4rakA TIkArya - 'tA' .... kRti che tyAre=ucita pravRttikALamAM, tenuM=sukyanuM, asatapaNuM hovAthI abhAva hovAthI, sadA ucita pravRttino AraMbha karavo joIe ema avaya che. ahIM prazna thAya ke ucita pravRttikALamAM sUkyano abhAva kema che ? tene spaSTa kare che - samyaguupAyamAM pravRtta buddhimAna puruSa kAryamAM kRtyanA phaLamAM, sukyanuM avalaMbana letA nathI; kema ke kArya prasAdhana karyA vagara=phalanI niSpatti karyA vagara, saupAyanA uparamano abhAva che= kriyAnI pUrNatAno abhAva che. tethI=buddhimAna puruSa upAyamAM pravRtti kare che tyAre sukya hotuM tathI tethI, je=je upAya jenA=je phaLanA sAdhatabhAvathI=kAraNabhAvathI, vyApRta thAya che te te upAya te kAryanI pravRttinA kALamAM phaLaniSpatine anukULa ucita anuSThAnanI pravRttinA kALamAM, niyamathI svasatvane batAve che= svasattAne batAve che upAyanI sattAne batAve che, je pramANe ghaTanI pravRttikALamAM mRpiMDAdi svasattAne batAve che. ane buddhimAna puruSonA kAryanI pravRttikALamAM oskya AtmAne=potAnI satAne batAvatuM nathI, ethI kevI rIte te sukya tenA sAdhana bhAvane=kAryanA sAdhana bhAvane prApta karavA mATe yogya che? arthAt sukya kAryanI niSpattinuM kAraNa nathI. AthI ja mmukya kAryaniSpattinuM kAraNa nathI ethI ja, anya graMthamAM kahevAyuM che - atarApUrvaka anAkula sarvagamana jinAlaya AdimAM gamana, athavA kRtya ja=vaMdana Adi kRtya ja, praNidhAna
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-58 samAyukta mananA daDha upayogapUrvaka, apAyanA parihArathIHdRSTi Adine anyatra pravartAvavAnA parihArathI, karavuM joIe. ra11" (yogadaSTisamuccaya zloka-11). tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. ll18/42pA bhAvArtha pUrvasUtramAM kahyuM ke akALa sukya ArtadhyAna rUpa hovAthI sadA nirutsukatAthI ucita pravRtti karavI joIe; kema ke jeo ucita pravRtti karatA hoya teone pravRttikALamAM sukya hotuM nathI. ahIM prazna thAya ke je pravRttimAM potAnI zakti hoya te pravRttinuM samAlocana karIne te pravRtti je rIte phaLaniSpanna thatI hoya te rIte koI vivekI puruSa tenA upAyamAM pravRtti karatA hoya tyAre temAM auskyanA abhAva che tema kema nakkI thAya ? ethI kahe che - buddhimAna puruSa A kAryano A upAya che ane A rIte A upAyane sevana karavAthI A kArya thAya che tevo nirNaya karIne te upAyamAM pravRtti karatA hoya tyAre te pravRttinA phaLa viSayaka sUkSma dhAraNa karatA nathI; kema ke teone spaSTa bodha che ke A upAya A kAryane niSpanna karIne ja aTakaze, tethI potAnA sevAtA upAyathI avazya phaLa maLaze tevo nirNaya hovAthI upAyanA pravRttikALamAM teone phaLa viSayaka auskya thatuM nathI. A kathanane ja daSTAMtathI spaSTa kare che - je kAraNa je phaLanA sAdhana bhAvathI vyAta che te kAraNa te kAryanI niSpattine anukULa vyApArakALamAM niyamathI potAnI sattAne batAve che. jema ghaTanI niSpattinA upAyane jANanAra kuMbhAra mRtiMDAdimAMthI ghaTa banAve che tyAre te mRtiMDa prathama bhUmikAmAM mRpiMDarUpa hoya che tyArapachI sthAza, koSa, kusula Adi avasthAne prApta karIne ghaTa rUpe pariNamana pAme che; te rIte je mahAtmA potAnI bhUmikAnuM samAlocana karIne sAmAyika Adi ucita anuSThAnanI ucita vidhine jANIne te vidhimAM daDha upayogapUrvaka sAmAyika Adi anuSThAna kare che, tyAre te kriyAkALamAM te te kriyAthI niSpAdya ucita bhAvone karIne, jyAre sAmAyikane grahaNa kare che tyAre avazya sAmAyikanA pariNAmane prApta kare che. jema mRtiMDa vacalI avasthAonA prAptinA kramathI ghaTa avasthAne prApta kare che. vaLI, sAmAyikanA pariNAmane prApta karyA pachI ucita svAdhyAya Adi kriyA dvArA te mahAtmA zAstravidhi anusAra upayukta rahe to avazya svAdhyAya Adi kriyA dvArA te sAmAyikanA pariNAmane puSTa puSTatara kare che, tethI buddhimAna evA sAmAyika Adi karanAra zrAvaka sAmAyikarUpa pariNAmanI niSpattinA upAyanI pravRttikALamAM sujyane dhAraNa karatA nathI, tethI sukya e sAmAyika niSpattinuM kAraNa nathI tema nakkI thAya che, paraMtu sAmAyikanA pariNAmanI niSpattine anukULa vidhino bodha ane te vidhi anusAra apramAdathI yatna, sAmAyikanI niSpattinuM kAraNa che.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-1 | sUtra-58, 59 AthI ja anya graMthamAM kahyuM che - phaLanA arthIe dharmaanuSThAnakALamAM atarApUrvaka gamana karavuM joIe ane sarva kRtyo atarApUrvaka karavAM joIe. vaLI, indriyanA cAMcalyanA parihArapUrvaka, praNidhAnapUrvaka te kRtya karavuM joIe, tethI je zrAvaka sAmAyikanA pariNAmanI niSpattinuM kAraNa evI kriyAnA rahasyane jANIne atUrApUrvaka ane mananA daDha praNidhAnapUrvaka te kriyA zAstravidhi anusAra kare che tenAthI te mahAtmAnA cittamAM avazya sAmAyikano pariNAma pragaTa thAya che, paraMtu tevo koI yatna karyA vagara koI zrAvaka sAmAyikanA pariNAmanI icchA kare to te akAle phaLavAMchArUpa suwdoSa che; jenAthI phaLanI prApti thatI nathI. mATe kAryano arthI vicAraka hoya to kAraNamAM ja icchA kare che, akAraNa evA auskyamAM icchA karato nathI. pa8/42pA avataraNikA : yadi nautsukyaM pravRttikAlasAdhanaM tarhi kiM sAdhanamityAzaGkyAha - avataraNitArtha : jo otsukya pravRttikAlanuM sAdhana nathI to pravRttikAlanuM zuM sAdhana che ? e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - bhAvArtha - sUtra-pakamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke pravRttikALanuM sAdhana phukya nathI. ahIM vicArakane prazna thAya ke je phaLa potAne abhimata che tene anurUpa anuSThAnamAM pravRtti karavAnuM sAdhana zuM che ? e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - sUtra : mUtAnceva tu pravRtti sAdhanAna sAdha6/4raddo sUtrArtha vaLI, pravRttikAlanAM sAdhano ghaNAM ja che. I/pa9/4rakA TIkA - 'prabhUtAnyeva tu' bahUnyeva na punarekaM kiJcana 'pravRttikAlasAdhanAni' santIti / / 59/426 / / TIkArca - brAncea' ..... sanIti | vaLI, ghaNAM ja=bahu ja, paraMtu eka koI pravRttikAlanuM sAdhana nathI. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. /426aaaa
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-59, 10 bhAvArtha : kAryanA arthI jIvo te kAryanI niSpattinuM kAraNa bane tevA pravRttikAlane prApta kare to teono te pravRttikAla avazya kAryane pragaTa kare che ane te kAryane anukULa pravRttikAla na thayo hoya to te pravRtti te kAryane anurUpa banatI nathI, tethI sthUlathI pote te kArya kare che tevuM jaNAya. vastutaH te kAryane anukULa pravRttikAla vartato hoya tyAranI te kAryane anukULa pravRtti te kAryanI niSpattinuM kAraNa bane che. kAryanA arthI jIvo je kArya karavA mATe samartha na hoya te vakhate te kArya karavAnI utsukatAthI te kAryane anurUpa pravRtti kare che te pravRtti sthUlathI te kAryane anukULa jaNAya che, paramArthathI te kAryane anukULa te pravRtti thatI nathI, tethI te kArya karavA chatAM phaLaniSpattine anukULa te pravRtti nahi hovAthI te kAryanuM phaLa maLatuM nathI. mATe akAla sukya te pravRttinA phalanuM kAraNa nathI, paraMtu te kAryane anukULa pravRttikALathI ja phaLa prApta thAya che ema phalita thayuM. tethI jijJAsA thAya ke pravRttikAlanAM sAdhano kayAM che ? tenA samAdhAnarUpe prastuta sUtramAM batAvyuM ke pravRttikAlanA sAdhano ghaNAM ja che, koI eka kAraNa nathI. pa9/426AA avataraNikA - jta ? tyAra - avataraNikArya : kemakakAryaniSpattine anukULa pravRttikAla prApta thAya tenA sAdhano ghaNA kema che ? ethI kahe che - sUtra : nidAnazravaNAderapi keSAJcit pravRttimAtradarzanAt / / 60/427 / / sUtrArtha: nidAnazravaNAdithI paNa keTalAkanI pravRttimAtranuM darzana hovAthI=saMyamanI skUla AyaraNAmAM pravRttimAtranuM darzana hovAthI, tenAthI teone bhAvathI saMyamanI prApti thaI, tethI bhAvathI saMyamanI prAtine anukULa pravRttikAlanuM sAdhana nidAnazravaNAdi che ema anvaya che. II6/427II TIkA : iha 'nidAna'zabdaH kAraNamAtraparyAyaH, yathA kimatra roge nidAnamityAdau prayoge, tato 'nidAnasya' bhogAdiphalatvena dAnAdeH 'zravaNAd' dezanAyAma, yathA - "bhogA dAnena bhavanti dehinAM suragatizca zIlena / bhAvanavI vimustipaNA sarvAni sidhyanti pArA" ]
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3adhyAya-1| sUtra-10 83 'Adi'zabdAt tathAvidhazrutAdilipsAsvajanoparodhabalAtkArAdeH kAraNAta keSAJcita govindavAcakasundarInanda''ryasuhastidIkSitadramakabhavadevakaroTakagaNiprabhRtInAM 'pravRttimAtrasya' pravRttereva kevalAyAH tAttvikopayogazUnyAyAH prathamaM pravrajyAyAM, 'darzanAt' zAstrakArairavalokanAt T60/4ra7A TIkArca - rada zAstrAvanonA II ahIM=sUtramAM, lidAna' zabda kAraNa mAtrano paryAya che kAraNano vAcaka zabda che. je pramANe A rogamAM nidAna=kAraNa zuM che ItyAdi prayogamAM nidAna zabda kAraNavAcaka che, tethI dezanAmAM nidAnanuM zravaNa hovAthIebhogAphilapaNArUpe dAnAdi kAraNanuM zravaNa hovAthI, keTalAkanI saMyamamAM pravRtti mAtra darzana che ema avaya che. bhogAdilanAM kAraNa dAnAdi che te "yathAthI spaSTa kare che - jIvone dAnathI bhogonI prApti thAya che, zIlathI devagatinI prApti thAya che ane bhAvanAthI vimuktinI nirlepa cittanI prApti thAya che; tapathI sarvakAryonI siddhi thAya che. ra12A" () mArizabdathI=sUtramAM nidAnazravaNAdimAM rahelA 'gari' zabdathI tevA prakAranI kRtAdinI lipsA, svajanano uparodhaHsvajanano Agraha ane baLAtkAra Adi kAraNothI keTalAkanIegoviMdavAcaka, suMdarInaMda, AryasuhastithI dIkSita bhikhArI, bhavadeva, koTakagaNi vagere keTalAkanI, pravRtti mAtranuM pravrajyAmAM prathama tAtvika upayogazUnya, kevala pravRttinuM ja, darzana hovAthI zAstrakAro vaDe avalokana hovAthI, bhAvathI pravrayAnAM pravRttikAlanAM sAdhano nidAnazravaNAdi ghaNAM che ema avaya che. li60/42zA. bhAvArtha : zaktisaMcaya thayA vagara saMyama grahaNa karavAnI utsukatAthI saMyamamAM pravRttino kALa prApta thato nathI, paraMtu nidAnazravaNAdithI prApta thAya che. kema nidAnazravaNAdithI saMyamamAM pravRttikALanI prApti thAya che ? te batAvatAM kahe che - keTalAka jIvone saMyama pratyeno pakSapAta thayo nathI, tethI bhAvathI saMyamamAM udyama kare tevo saMyamamAM pravRttikALa prApta thayo nathI. Ama chatAM koIka upadezaka temanI yogyatAne jANIne dezanAmAM kahe ke dAnAdi kriyAo bhogAdi phaLanuM kAraNa che ema sAMbhaLIne tene vicAra Ave ke zIla devagatinuM kAraNa che mATe mAre saMyama grahaNa karavuM joIe, tethI tevA jIvo te upadezane sAMbhaLIne devagatinA upAyarUpe saMyamamAM udyama kare tyAre pravajyAnA tAttvika upayogazUnya teonI pravrajyAmAM pravRtti che topaNa pravrajyA grahaNa karyA pachI guNavAna gurunA parataMtranA baLathI zAstraadhyayana karatAM karatAM tAttvika pravrajyA pratyenA pakSapAtI teo thAya che, tethI tAttvika pravrajyAnA pravRttikALanuM sAdhana nidAnazravaNAdi che.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-60 vaLI, keTalAka jIvoe tevA prakAranA kRtanI lipsAthI dikSA grahaNa karela che jema goviMdAcArya bauddhadarzananA vidvAna paMDita hatA. bAdamAM jaina sAdhu pAse hArI javAne kAraNe syAdvAda bhaNavAnI icchAvALA thayA. syAdvAda bhaNavA mATe dIkSA sivAya jaina sAdhuo bhaNAve nahi, tethI syAdvAdanA paramArthane jANavA mATe mAyAthI dIkSA grahaNa karela ane zAstra bhaNatAM bhaNatAM koIka zAstravacanathI pratibodha pAmIne guru pAse mAyAthI grahaNa karelI dIkSAnI zuddhi karIne bhAvathI dIkSAne pAmyA ane prabhAvaka AcArya thayA, tethI tAttvika cAritranA pariNAmamAM pakSapAta vagara vAdamAM jItavAnA AzayathI zruta bhaNavA mATe dIkSA grahaNa karela hovA chatAM pAramArthika dIkSAnA pravRttikAlanI prApti thaI, tethI tevA prakAranA kRtanI lipsA paNa pravrajyAnA pravRttikAlanuM sAdhana che. vaLI, AryasuhastisUrIzvarajI mahArAjA dvArA dIkSita bhikhArIe khAvAnI lAlasAthI dIkSA grahaNa karelI; topaNa mRtyu vakhate pravajyA pratyeno kaMIka rAga thayo jethI saMpratirAjA thayA ane krame karIne saMyamanI prApti karaze. mATe saMyamanI pravRttikAlanuM sAdhana khAvAnI icchAthI dIkSAnuM grahaNa paNa banI zake che. vaLI, bhavadeva potAnA bhAInA uparodhathI=bhAInA AgrahathI, dIkSA grahaNa kare che. dIkSA grahaNa karatI vakhate cAritrano pAramArthika bodha nathI to paNa tenI patnI nAgilAnA upadezathI saMyamamAM sthira thAya che, tethI saMyamanA pravRttikAlanuM sAdhana svajanano uparAdha bane che. vaLI, suMdarInaMdanA baMdhue suMdarInaMdane baLAtkArathI dIkSA ApIne temane saMyamamAM pravRtti karAvI ane krame karIne teo paNa bhAvathI pravrajyAne prApta kare che, tethI baLAtkArathI paNa apAyelI dIkSA koIka jIvane AzrayIne bhAvathI saMyamanI pravRttikAlanuM sAdhana bane che. vaLI, koTakagaNi kalyANanA arthI hatA chatAM dIkSAnA prAraMbhamAM bhAvathI dIkSAno pariNAma pragaTa thayo nahi, Ama chatAM dIkSA grahaNa karyA pachI saMyamanI pratidina kriyA "paMcavastuka' graMthamAM batAvelI che te pramANe sevatA hatA ane saMyamanI niSpattinA upAyabhUta ane saMyamanI vRddhinA upAyabhUta agiyAra dvAronuM varNana paMcavastakamAM karela che te pramANe teo sevatA hatA, tethI te sevananA baLathI keTalAka kALa pachI bhAvathI pravajyA prApta thaI, tethI bhAvathI pravrajyAnI prAptinuM kAraNa zAstravidhi anusAra karAyelI ucita kriyA paNa bane che, tethI te paNa bhAvathI pravrajyAnA pravRttikAlanuM sAdhana che, paraMtu pravrajyAnI zaktino saMcaya thayo na hoya ane akAle sukya thAya te pravajyAnA pravRttikAlanuM sAdhana nathI. ahIM nidAnanuM zravaNa pravRttikAlanuM sAdhana che ema batAvIne TIkAmAM tenI sAkSI ApI, tethI e prApta thAya ke je jIva guNanA pakSapAtapUrvaka bhagavAnanI bhakti kare che, susAdhuonI bhakti kare che, ucita rIte anukaMpAdAna kare che te sarva dAnadharma che ane te dAnadharma paraMparAe mokSanuM kAraNa hovA chatAM te dAnathI uttama bhogonI prApti thAya che. jema sAdhune apAyelA dAnathI zAlibhadrane uttama bhogonI prApti thaI. vaLI, jeo dezaviratinuM ke sarvaviratinuM samyapha pAlana kare che teo devagatinI prApti kare che.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-10, 11 vaLI, jeo bAra prakAranI bhAvanAthI AtmAne bhAvita kare che athavA kRtavacanothI AtmAne bhAvita kare che teone bhogo pratyenA asaMzleSa pariNAmarUpa vimuktinI prApti thAya che ane svAdhyAya Adi bAra prakAranAM tapathI sarva kAryo siddha thAya che. A prakArano upadeza mahAtmAe zrotAnI bhUmikA pramANe batAvavo joIe ane koIka yogya jIvane dAnano pariNAma thAya to te dAnanA pariNAmathI paNa krame karIne saMyamajIvananI pravRttikAlane prApta kare che, tethI dAnAdinAM phaLanA zravaNathI paNa yogya jIvone saMyamanA pravRttikAlanI prApti thAya che. 60/42nA avataraNikA - nanu kathaM tatpravRttimAtraM sadbhAvapravrajyApratipattikAlaheturityAzaGkayAha - avataraNitArtha : "nanu'thI zaMkA kare che - kevI rIte te pravRtti mAtra tAtvika upayogazUnya mAtra pravRtti, sadbhAva pravrajyAnA svIkAranA kAlano hetu che?=tAtvika pravrajyAnI prAptinA kAlano hetu che? e prakAranI zaMkA karIne kahe che - bhAvArtha - pUrvasUtramAM kahyuM ke keTalAka mahAtmAe pravajyAnAM pariNAmathI zUnya nidAnazravaNAdithI paNa pravrajyA grahaNa karI ane te pravajyAnA baLathI teone tAttvika pravajyAnuM kAraNa bane tevI pravajyAnA kALanI prApti thaI te kevI rIte saMbhave ? e prakAranI vicArakane zaMkA thAya ethI kahe che - sUtra : tasyApi tathApAramparyasAdhanatvam / / 61/428 / / sUtrArtha: tenuM paNa pravrajyAmAM pariNAmazUnya pravRttimAtranuM paNa te prakAre paraMparAthI sAdhanapaNuM che. (tethI pAramArthika pravajyAnA svIkAranA kAlano hetu pravrajyAmAkano svIkAra paNa bane che.) II61/428ll TIkA : 'tasyApi' pravRttimAtrasya, kiM punaranyasya bhavavairAgyAderityapizabdArthaH, 'tathApAramparyeNa' tatprakAraparamparayA 'sAdhanatvaM' sAdhanabhAvaH, zrUyate hi kecana pUrvaM tathAvidhabhogAbhilASAdinA''lambanena dravyapravrajyAM pratipadya pazcAt tadabhyAsenaiva vyAvRttAtitIvracAritramohodayA bhAvapravrajyApratipattikAlArAdhakAH saMjAtAH, yathA amI eva govindAdaya iti / / 61/428 / /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-1, 6ra TIkArca - tasthApi' ... rUti che tenuM paNa=pravRttimAtranuM paNa=saMyama pratyenA rAga vagara saMyama grahaNa mAtranI pravRttinuM paNa, te prakAre paraMparAthI sAdhanapaNuM bhAvapravajyAnuM kAraNa paNuM che. hi=je kAraNathI keTalAka pUrvamAM tevA prakAranA bhoganA abhilASAdinA AlaMbanathI dravyapravrayAne svIkArIne pAchaLathI tenA abhyAsathI jakadravyapravrajyAnA abhyAsathI ja. vyAvRta atitIvra cAritramohodayavALA bhAvapravrajyAnA pratipattikAlanA ArAdhaka thayelA saMbhaLAya che zAstramAM saMbhaLAya che, je pramANe A ja goviMdavAcaka Adi che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 61/428. "tasthApi'mAM rahelA 'pa' zabdathI e kahevuM che ke vaLI bhavavairAgya Adi bhAvo to pravrajyAnAM paraMparAe kAraNa che paraMtu pravajyAnI pravRtti mAtra paNa paraMparAe bhAvapravajyAnAM kAraNa che. bhAvArtha : sAmAnyathI vicArakane lAge ke je jIvone bhavavairAgyAdi nathI te jIvone tevA prakAranA bhogAdinA abhilASAdithI pravrajyA svIkAre te pravajyAnA baLathI teone paramArthathI pravrajyAnA prAptikAlanI prApti kaI rIte thaI zake ? tethI kahe che - keTalAka jIvonI te prakAranI yogyatA ja che ke dIkSA letI vakhate bhavathI virakta nahi hovA chatAM tevA prakAranA bhoganA AzayathI dIkSA grahaNa kare, Ama chatAM dIkSA grahaNa karyA pachI gItArtha guru pAse rahIne saMyamanI ucita pravRtti kare tyAre pUrvamAM je atitIvra cAritramohanIyano udaya hato tenA kAraNe dIkSA grahaNakALamAM bhavavairAgyano pariNAma nahi hovA chatAM khAvA AdinA abhilASathI dIkSA grahaNa karela che chatAM saMyamanI pravRtti joIne athavA zAstraadhyayanAdinA kAraNe te tIvra cAritramohanIyakarma dUra thAya che jethI bhavavairAgya Adi bhAvo thAya che, jenA kAraNe bhAvathI pravrajyAsvIkAranA kALane teo prApta kare che jema goviMdAcArya Adi mahAtmA vairAgya vagara saMyama grahaNa karela hovA chatAM pAchaLathI saMyamanA bhAvane prApta kare che. II61/428 avataraNikA : tahi pravRttimAtramapi karttavyamApanamityAha - avataraNikArya : to=pUrvasUtramAM kahyuM ke pariNAma vagaranI pravRttimAtrathI paNa paraMparAe bhAvathI pravrajyAnI prApti thAya che to, pravRttimAtra paNa=vairAgya vagara saMyamanI pravRttimAtra paNa, kartavya prApta thAya ethI kahe che -
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-1ra sUtra : yatidharmAdhikAraDyAtti pratiSa: Tdara/421 sUtrArtha - yatidharmano adhikAra A che prakAMta che ethI pratiSadha che pariNAmazanya pravajyA grahaNa karavAno niSedha che. lls2/4ra9II TIkA - 'yatidharmAdhikAraH' zuddhasAdhudharmaprastAvaH punarayaM prakrAntaH 'iti' etasmAddhetoH 'pratiSedho' nivAraNaM pravRttimAtrasya, nahi yathA kathaJcit pravRttaH sarvo'pi prANI bhAvadharmapravRttikAlArAdhako bhavati, kintu ghuNAkSarapravRttyA kazcideveti sarvatraucityena pravartitavyam / / 62/429 / / TIkArya : tithafdhAra' pravartivyam aa yatidharmano adhikAra A che zuddha sAdhudharmano prastAva prakrAMta che, e hetuthI pratiSedha che= pravRttimAtranuM nivAraNa che. hi=je kAraNathI je te rIte pravRtta sarva paNa jIvo bhAvadharmanI pravRttikAlanA ArAdhaka thatA nathI, paraMtu ghaNAkSara pravRttithI=vicAryA vagara pravRttithI, koIka ja pravRttikAlano ArAdhaka thAya che ethI sarvatra=sarva pravRttimAM aucityathI yatna karavo joIe=je prakAranA dharmane karavAnI potAnI bhUmikA hoya te bhUmikAnI pravRtti karavI joIe. li62/429iaa bhAvArtha : pUrvamAM sthApana karyuM ke bhAvazUnya pravajyAnA svIkArathI paNa keTalAkane paraMparAe bhAvathI pravajyAnI prApti thaI, tethI koIkane prazna thAya ke "to pachI jeone saMsAranA koIpaNa AzayathI pravrajyA grahaNa karavAno pariNAma thayo che teone paNa pravajyA ApavI joIe; jethI teo paNa bhAvathI pravrayAne pAmIne hita sAdhI zake". tenA nivAraNa mATe kahe che - prastutamAM zuddha sAdhudharma kevI rIte prApta karavo joIe ? teno viSaya cAle che, tethI tenI prAptinA upAyarUpe ucita pravRttinuM ja kathana karavuM joIe. arthAt potAnI bhUmikAne anurUpa ucita pravRtti karIne pravajyAnI zaktino saMcaya karyA pachI pravrajyA grahaNa kare e ja ucita che tema prastuta prastAva anusAra kahevuM joIe, jethI te rIte pravajyA grahaNa karanArane avazya pravajyAnuM phaLa prApta thAya; kema ke je te rIte pravajyA grahaNa karanArA badhA jIvo bhAvathI pravrajyAnI prAptinA kAlane prApta karI zakatA nathI paraMtu keTalAka ja jIvo tevI yogyatAvALA che ke game te AzayathI AvelA hoya topaNa pravrajyA grahaNa karyA pachI
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-62, 63 tyAMnAM nimittone pAmIne pravrajyAnA paramArthane prApta karI zake che, tethI tevA jIvone AzrayIne pravrajyAnI prAptinuM paraMparAe kAraNa bhAvazUnya pravrajyA paNa bane che. 8. Ama chatAM, kalyANanA arthI jIvane pravrajyAnA phaLanI prApti thAya te rIte upadeza Apavo joIe; jethI temanI pravrajyA niSphaLa na jAya. tethI zuddha sAdhudharmanA prastAvamAM ema ja kahevAmAM Ave ke tamArI zaktinuM samAlocana karIne je prakAranI tamArI zakti hoya te prakAranA dharmane sevIne pravrajyAne anukULa zaktisaMcaya thAya tyAre ja pravrajyA grahaNa karavI tamArA mATe ucita che, paraMtu pravrajyAnA zaktisaMcaya vagara akALe autsakyathI pravrajyA grahaNa karavI ucita nathI. II62/429mA avataraNikA : - abhyuccayamAha - avataraNikArya : amyuccayane kahe che bhAvArtha: sUtra-pa6mAM kahyuM ke akALe autsukya pravRttikAlanuM sAdhana nathI, tethI prazna thayo ke pravrajyAnI pravRttikAlanuM sAdhana zuM che ? tethI pravRttikAlanAM sAdhano kayAM kayAM che te sUtra-59-60mAM batAvyAM. have pravRttikAlanuM sAdhana akALe autsukya nathI te kathanamAM ja amyuccayane kahe chete kathanamAM ja je anya Avazyaka kathana che tene batAve che - -- sUtra -- na caitat pariNate cAritrapariNAme / / 63 / 430 / / sUtrArtha -- cAritrapariNAma pariNata thaye chate A=akAla autsukya nathI ja. ||63/430|| TIkA H 'na ca' naiva 'tad' ajAtotsuchyuM 'parite' gAGImAvamAte 'cAritrapariLAme' / / 62/430 / / TIkArya : 'na ' 'cAritrapariLAme' / / cAritrapariNAma pariNata thaye chate=aMgAgIbhAva prApta thaye chate=prakRtirUpa ekameka thaye chate, A=akAla autsukya nathI ja. / / 63/430||
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-63, 64 bhAvArtha : sUtra-pakamAM kahyuM ke akAla sukSma bhAvathI cAritranA pariNAmanA pravRttikAlanuM sAdhana nathI. vaLI, bhAvathI jIvane cAritrano pariNAma thayo che tene akAla sukya hotuM nathI ema prastuta sUtramAM kahyuM, tethI e prApta thAya ke bhAvathI cAritranI prAptinuM kAraNa paNa akAla sukya nathI ane bhAvathI cAritranA prAptikAlamAM paNa akAla sukya nathI. mATe akAla sUjya AtmakalyANa mATe leza paNa upayogI nathI. jema samyaktanI AcaraNA, dezaviratinI AcaraNA paraMparAe cAritranuM kAraNa che mATe mokSa mATe upayogI che ane bhAvathI cAritranI prAptinA kAlamAM vartato asaMgano pariNAma paNa mokSanuM kAraNa che mATe upayogI che jyAre akAla sukya to bhAvathI cAritranA pariNAmamAM bAdhaka che ane bhAvathI cAritranA pariNAmanI prAptinuM kAraNa paNa nathI, tethI akAla sukya sarvathA varjana karavA yogya che. li63/43ell avataraNikA - puta ? tyadi - avataraNitArtha:kema cAritrapariNAma pariNata thaye chate akAla sukya nathI ? ethI kahe che - sUtraH tasya prasannagambhIratvAt / / 64/431 / / sUtrArtha: tenuM cAritrapariNAmanuM, prasannapaNuM ane gaMbhIrapaNuM hovAthI cAritrakALamAM akALa sukya nathI ema pUrvanAM sUtra sAthe saMbaMdha che. II64/431II TIkA - 'tasya' cAritrapariNAmasya 'prasannatvAt', zAradasamayasaraHsalilavat, tathA 'gambhIratvAt' mhaasmudrmadhyavat II64/4rUA . TIkArya : ta' .. mahAsamudramadhyavat che tenuM cAritrapariNAmanuM, prasannapaNuM hovAthI=zaradaRtunA kALamAM sarovaranA pANInI jema nirmaLapaNuM hovAthI ane gaMbhIrapaNuM hovAthI=mahAsamudranA madhyanI jema UMDANapaNuM hovAthI cAritranA pariNAmamAM akAla sukya nathI ema avaya che. I64/431II
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ GO dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-14, 6pa bhAvArtha : mahAtmAone bhAvathI cAritrano pariNAma pragaTa thAya che tyAre sukha-duHkha, zatru-mitra, jIvana-mRtyu vagere sarva bhAvo pratye tulyavRtti hovAthI, bAhya nimittAkRta ke dehakRta mohanA koI vikAro thatA nathI, tethI zaradaRtumAM sarovaranuM pANI jema svaccha varte che tema mahAtmAnuM citta mohanI anAkuLatAvALuM svaccha varte che, tethI teone apUrva vastunI prApti thayelI hovAthI teo prasannabhAvamAM hoya che. vaLI, moTA samudrano madhyabhAga jema ati UMDANavALo hoya che tema mahAtmAnuM citta tattvane jovA mATe UMDANavALuM hoya che; tethI teo jANe che ke kAraNathI kAryanI niSpatti thAya che ane pote mokSanA upAyabhUta cAritrane je aMzathI sevI rahyA che te aMzathI mokSane Asanna Asannatara thaI rahyA che mATe avazya yogamArganuM kramasara pUrNasevana thaze tyAre potAne mokSanI prApti thaze. mATe je uparanI bhUmikAnA saMyamamAM pote yatna karI zake tema nathI te vakhate tenA phaLanI AkAMkSArUpa akAla sukya teomAM vartatuM nathI; kema ke tevI AkAMkSA karavAthI phaLanI prApti thAya nahi tevo sthira nirNaya te mahAtmAne che. AthI ja asaMga anuSThAnanI zaktino saMcaya karyo na hoya tyAre akAla sukSma dhAraNa karIne asaMga anuSThAnanI AcaraNAmAM teo yatna karatA nathI; paraMtu potAnI zaktino saMcaya je prakAre thayo hoya te zakti anusAra te mahAtmA ucita anuSThAna karIne uttara uttaranA cAritranI vRddhi kare che. AnAthI e phalita thAya che ke je mahAtmAo cAritranA pariNAmavALA che teonuM citta mohathI anAkuLa hovAne kAraNe prasannabhAvavALuM che, mATe teo mohanI AkuLatArUpa akAla sUkyane dhAraNa karatA nathI; kema ke akAla sUjya ArtadhyAnarUpa hovAthI mohanI AkuLatArUpa che. vaLI, cAritranA pariNAmavALA mahAtmA gaMbhIra hovAthI kArya-kAraNa bhAvano nirNaya karIne kAraNamAM yatna kare che, akAraNa evA akAla sUjyamAM yatna karatA nathI. mATe cAritrano pariNAma jeone pragaTa thayo che temAM akALa sukya nathI. II64/431 avataraNikA - etadapi kathamityAha - avataraNikArya : A paNa=cAritra pariNata thaye chate munimAM prasannapaNuM ane gaMbhIrapaNuM pragaTa thAya che e paNa, kema che ? ethI kahe che - sUtra : hitAvahatvAn dUdha/jarUrI
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-5, 66 sUtrArtha : hitAvahapaNuM hovAthI prasannapaNAnuM ane gaMbhIrapaNAnuM hitAvahapaNuM hovAthI hitane anukULa catna karanAra cAritrImAM prasannapaNuM ane gaMbhIrapaNuM avazya hoya che. kapa/43zA. TIkA - ekAntenaiva hitakAritvAt / / 65/432 / / TIkArca - ivAnaivaditaritva | ekAMtathI ja hitakArIpaNuM hovAthI=cAritranA pariNAmanuM hitakArIpaNuM hovAthI, cAritrImAM prasannapaNuM ane gaMbhIrapaNuM avazya hoya che ema atraya che. 5/432 bhAvArtha - je mahAtmAone bhAvathI cAritrano pariNAma pragaTa thayo che teo apramAdabhAvathI jinavacana anusAra kriyA karIne uttara uttaranA cAritranA pariNAmarUpa asaMgabhAvane prApta karavA mATe udyamavALA che, tethI cAritra saMganI pariNatino uccheda karIne ekAMte hitane karanAra che. ane jeo ekAMte hitane anukULa pravRtti karatA hoya teo prasannabhAvavALA ane gaMbhIra hoya che, tethI teomAM avicArakatAmUlaka akAla suSyano pariNAma kyAreya hoto nathI. pa/43zA. avataraNikA - Aha-yadi pariNatazcAritrapariNAmaH prasano gambhIrastathA hitAvahazca tat kathaM taistairvacanaistatpratipattAvapi sAdhUnAmanuzAsanaM zAstreSu nirUpyate? yathA - "gurukulavAso gurutaMtayAya uciyaviNayassa karaNaM ca / vasahIpamajjaNAisu jatto taha kAlavikkhAe / / 213 / / anigRhaNA balaMmi savvattha pavattaNaM pasaMtIe / niyalAbhaciMtaNaM sai aNuggaho mitti guruvayaNe / / 214 / / saMvaranicchiDuttaM suddhaMchujjIvaNaM suparizuddhaM / vihisansAno maraVIRvaveva naDDanayvaso pAradhA" [yonzata rU3,34,31] [gurukulavAso gurutantratA cocitavinayasya karaNaM ca / vasatipramArjanAdiSu yatnastathA kAlApekSayA / / 1 / / anigRhanA bale sarvatra pravarttanaM prazAntyA / nijalAbhacintanaM sadA anugrahaH mama (mayi) iti guruvacane / / 2 / /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-66 saMvaranizchidratvaM zuddhoJchajIvanaM suparizuddham / vidhisvAdhyAyaH maraNAdyapekSaNaM yatijanopadezaH / / 3 / / ityAzaGkyAha - avataraNikArca - sAdathI zaMkA kare che - jo pariNata cAritra pariNAmavALo prasanna ane gaMbhIra che ane hitAvaha che hitane anukULa pravRtti karanAra che to tenA svIkAramAM paNa cAritranA svIkAramAM paNa, te te vacano vaDe zAstramAM sAdhuone anuzAsana kema apAya che? e prakAranI AzaMkA karIne kahe che ema avaya che. zAstramAM sAdhuone apAyeluM anuzAsana yathAthI batAve che - gurukulano vAsa, gurunI parataMtratA, ucita vinayanuM karaNa, te prakAranI kALanI apekSAthI vasatipramArjanAdimAM yatna, baLamAM zaktinuM agopana, prazAMtapaNAthI sarvatra=sarva ucita kriyAomAM pravartana, guruvacanamAM guruAjJAmAM sadA mArA upara anugraha che e pramANe vijalAbhanuM citavana, saMvara-nicchidrapaNuM chidra rahita saMvaramAM udyama, suparizuddha zuddha uccha jIvana-zAstravacana anusAra nirdoSa bhikSAcaryA, vidhipUrvaka svAdhyAya, maraNAdinuM apekSaNa=maraNanuM apekSaNa ane maraNa AdimAM rahelA Adi zabdathI gRhIta pramAdathI thanArA karmanA phaLanuM sadA citavana e yatijanane upadeza che." ra13-214-215 (yogazataka. 33, 34, 35) bhAvArtha : pUrvamAM sthApana karyuM ke pariNata cAritra pariNAmavALA mahAtmA prasanna hoya che, gaMbhIra hoya che ane hitAvaha pravRtti karanArA hoya che, tethI nakkI thAya che ke teonA kaSAya zAMta che mATe teo prasanna che, sUkSma Alocana karIne pravRtti karanArA che, tethI gaMbhIra che ane je ekAMte hitakArI pravRtti che te karanArA che. ane jo cAritrapariNAmavALA sAdhu AvA prakAranA pariNAmavALA hoya to teone upadeza ApavAnI AvazyakatA rahe nahi; kema ke je svayaM ja ucita pravRtti karanArA hoya teone upadezathI koI phaLanI prApti thAya nahi; Ama svIkArIe to zAstramAM saMyama grahaNa karyA pachI bhAvasAdhune AzrayIne teone hitamAM pravartAvavA arthe zAstromAM te te vacanothI anuzAsana apAyuM cheHupadeza apAyo che te saMgata thAya nahi, e prakAranI koIne zaMkA thAya tenA nivAraNa arthe kahe che - sUtra : tatsAdhanAnuSThAnaviSayaskUpaveza, pratipAtrasI, varmavicAt dada/4rUrUA. sUtrArtha : - vaLI, tenA sAdhana-anuSThAnanA viSayavALo upadeza che. A=cAritrano pariNAma, karmanA vaicitryathI pratipAtI che AthI sAdhune AzrayIne zAstromAM upadeza che. Ika6/433||
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 93 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-66 TIkA : cAritriNAM pariNatacAritrANAM 'tasya' cAritrapariNAmasya 'sAdhanAni' yAnyanuSThAnAni gurukulavAsAdIni tAni viSayo yasya sa tathA, 'tuH' punararthe, 'upadezaH' pravartakavAkyarUpo yaH zAstreSu jIte , "pratipati' pratipatanazIno vaDalo' varitraparimo vartata, ta ? tyAda - 'karmavaicitryAt,' vicitrANi hi karmANi, tatastebhyaH kiM na saMbhAvyate?, yataH paThyate - "kammAiM nUNaM ghaNacikkaNAI kaDhiNAI vajjasArAI / IkyaM pi purisaM paMthAgo upUruM naiti pAradda " [ ] [karmANi nUnaM ghanacikkaNAni kaThinAni vajrasArANi / jJAnADhyamapi puruSaM paMthAt utpathaM nayanti / / 1 / / ] tataH patito'pi kadAcit kasyacit cAritrapariNAmaH tathAvidhAkarSavazAt punarapi gurukulavAsAdibhyaH samyakprayuktebhyaH pravarttata iti tatsAdhanopadezo jyAyAniti // 66/433 / / TIkArya : vAritrinAM .... cAyaniti . vaLI, cAritrInA pariNata cAritrInA, tenA cAritrapariNAmanA, sAdhanarUpa je gurukulavAsAdi anuSThAno te viSaya che jene te tevokatasrAdhataanuSThAnaviSayavALo evo, pravartaka vAkyarUpa je upadeza che te zAstromAM kahevAyo che, je kAraNathI pratipAtI=pratipatana svabhAvavALo, AcAritrapariNAma, varte che. kema cAritrano pariNAma pratipAtI che ? ethI kahe che - karmonuM vicitra che=vicitra karyo che, tenAthI zuM saMbhavatuM nathI ? arthAt pratipAta saMbhave che. je kAraNathI kahevAya che - kharekhara ghana, cIkaNAM, kaThina, vajasAra karyo che (tethI) jJAnathI yukta paNe puruSane paMthathI utpathamAM laI jAya che. para16mAM ) tethI tevA prakAranA AkarSatA vazathI daDha prayatna na kare to pAta karAve tevA prakAranA AkarSatA vazathI, paDelo paNa kyAreka koIkato cAritrato pariNAma pharI paNa samyaktayukta evA gurukulavAsa AdithI pravarte che-cAritrano pariNAma pragaTa thAya che ethI tenA sAdhanano upadeza ucita che. II66/433il bhAvArtha : avataraNikAmAM zaMkA karela ke cAritranA pariNAmavALA muni atyaMta ucita pravRtti karanArA hoya che to
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMda prakaraNa bhAga-3) adhyAya-1 | sUtra-66 zAstramAM teone upadeza kema apAyo che? tenuM samAdhAna karavA sUtra-67,67mAM traNa kAraNothI bhAvacAritrIne upadeza apAya che tenI spaSTatA karI che. te A pramANe - (1) karmanA vaicitryane kAraNe cAritrano pariNAma nAza na thAya ane atizayita-atizacita karavA mATe : prApta thayelA cAritranA pariNAmane atizayita atizayita karavA arthe tenA sAdhananA anuSThAnavALo upadeza zAstramAM che, tethI je sAdhu dIkSA grahaNathI mAMDIne ucita pravRtti karavA mATe tatpara thayA che teo tenA sAdhanabhUta ucita anuSThAnamAM pravRtti karI zake te batAvavA arthe zAstramAM sAdhue saMyama grahaNa karyA pachI zuM zuM pravRtti karavI ucita che ? tene batAvanAra zAstravacano che ane te zAstravacananA baLathI ja te sAdhuo hitAvaha pravRtti kare che. tethI e phalita thAya ke sAdhuo ekAMte hitAvaha pravRtti nathI karatA mATe sAdhune gurukulavAsAdino upadeza che ema nathI, paraMtu ekAMta hitAvaha pravRtti teo kaI rIte karI zake ? tenA upAyarUpe gurukulavAsAdino upadeza che, tethI pariNata cAritravALA muni te upadeza anusAra pravRtti karIne ja ekAMte hitakArI pravRtti karanArA che. (2) karmane vaza pAta pAmela cAritrano pariNAma pharI pragaTa karavA arthe - vaLI, yogya paNa jIvone cAritrano pariNAma prApta thayA pachI karmanA vaicitryathI te cAritrano pariNAma nAza thaI zake che ane jyAre teomAM cAritrano pariNAma nAza thAya tyAre teonI pravRtti ekAMta hitAvaha rahetI nathI, topaNa tevA jIvo gurukulavAsAdino upadeza sAMbhaLIne samyapha prakAre temAM pravRtti kare to pharI teone cAritrano pariNAma prApta thAya tenA mATe paNa sAdhuone gurukulavAsAdino upadeza zAstramAM apAyo che. ahIM kahyuM ke tevA prakAranA AkarSathI pharI cAritrano pariNAma prApta thAya che arthAt daDha prayatna na kare to pAta karAve tevA AkarSanA vazathI pAta thayelo paNa kyAreka koIkane pharI cAritrano pariNAma prApta thAya che. tenAthI e prApta thAya ke koI sAdhu kriyAnA aMtaraMga prayatnamAM zithila thayA hoya to samabhAvanA pariNAmarUpa cAritra nAza pAme che, Ama chatAM samabhAvanA rAgI che, tethI gurukulavAsAdino upadeza sAMbhaLIne temAM samyapha yatna kare to pAta pAmeluM cAritra pharI samabhAvanA pariNAmarUpe pragaTa thAya che, tethI saMyama svIkAranArA sAdhune kaI pravRtti hitAvaha che ? te batAvavA mATe ane karmane vaza pAta thayelA paNa cAritranA pariNAmane pharI pragaTa karavA mATe, sAdhune AzrayIne gurukulavAsAdino upadeza che. karmo vicitra che e batAvavA mATe sAkSIpATha Apyo, teno artha A pramANe che - jIve anAdikALathI cIkaNAM karmone ghana karela che ane te karmo atyaMta kaThina che, tethI tINa upayoga dvArA ja teno kSayopazama thaI zake che. vaLI, te karmo vaja jevAM majabUta che, tethI teno bheda karavo
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-17 atiduSkara che. Ama chatAM, koIka mahAtmA jinavacananuM paramArthane jANIne, e karmono bheda kare tyAre kSayopazamabhAvanuM cAritra pragaTe che. Ama chatAM sattAmAM rahelA majabUta karmo tevA puruSane paNa mokSamArganA paMthathI utpathamAM laI jAya che, tethI bAhyathI cAritranI kriyA karavA chatAM aMtaraMga rIte mohanAzane anukULa vyApAra thato baMdha thAya che, tevA jIvo gurukulavAsAdimAM samyaka yatna kare to aMtaraMga sadvarya ullasita thAya che, tethI tevA jIvomAM pharI cAritrano pariNAma pragaTa thAya che. 6/433 avataraNikA - sUtra-66nI avatAraNikAmAM zaMkA karela ke cAritranA pariNAmavALA muni hitAvaha pravRtti kare che to teone upadeza kema apAya che ? tenuM samAdhAna sUtra-66mAM graMthakArazrIe karyuM. have hitAvaha pravRtti karanArA munine anya prayojanathI paNa upadeza apAya che te batAvavA arthe kahe che - sUtra: tatsaMrakSaNAnuSThAnaviSayazca, cakrAdipravRttyavasAnabhramAdhAnajJAtAt T67/4rU4 sUtrArtha : ane cakrAdinI pravRttinI maMdatArUpa avasAnamAM bhramanA AdhAnanA daSTAMtathI=daMDa dvArA tIvra bhramanA AghAnanA daSTAMtathI, tenA saMrakSaNanA anuSThAnanA viSayavALo upadeza apAya che ema anvaya che. I67/434ll TIkA : 'tasya' cAritrapariNAmasya labdhasya yat 'saMrakSaNaM' pAlanaM tadarthaM yadanuSThAnaM tadviSayaH, caH samuccaye, upadezaH "vajjejjA saMsaggiM pAsatthAIhiM pAvamittehiM / %aa 3 madhumatto suddharittehiM dhIreTiM Ara7A" [pagya. 720] [varjayet saMsargaM pArzvasthAdibhiH pApamitraiH / pramatta tu zuddhavAritre dhIreH IIII] ityAdirUpo yaH sa 'cakrasya' kulAlAdisaMbandhinaH 'Adi'zabdAdaraghaTTayantrAdezca yA 'pravRttiH' bhramaNarUpA tasyA 'avasAne' mandatArUpe yad 'bhramAdhAnaM' punarapi daNDayogena tIvratvamAdhIyate yathA tathA ca(cA)ritravato'pi jantoH tathAvidhavIryahrAsAt pariNAmamandatAyAM tattIvratA''dhAnArthamupadezaH pravartata kRti pAgha7/434
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-1, sUga-7 TIkArya : taca' .... ti | tenuM prApta thayelA cAritra pariNAmanuM, je saMrakSaNa=pAlana, tenA mATe je anuSThAna che tenA viSayavALo upadeza - "apramatta sAdhue pApamitra evA pAsasthAnI sAthe saMsargane varjavo joIe, vaLI, zuddha cAritravALA dhIra puruSo sAthe saMsarga karavo joIe. ra17mA" (paMcavastuka gAthA 730) ityAdirUpa je upadeza, te upadeza, je pramANe phalAlAdi saMbaMdhI cakranI je bhramaNarUpa pravRtti tenA maMdatArUpa avasAtamAM je bhramanuM AdhAta pharI paNa daMDanA yogathI je pramANe tIvrapaNuM karAya che te pramANe cAritravALA paNa jIvane tevA prakAranA vIryanA hAsathI=atyaMta saMvegapUrvaka saMyamanI kriyAmAM daDha yatna thAya tevA prakAranAM vIryanA hAsathI, pariNAmanI maMdatAmAM pUrvamAM je tIvra saMvegapUrvaka cAritranI pariNati vartatI hatI te rUpa pariNAmanI maMdatAmAM, tenI tIvratAnA-cAritranA pariNAmanI tIvratAnA, AdhAra mATe pravarte che. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 67/434 bhAvArtha : (3) prApta thayelA cAritranA pariNAmanA saMrakSaNa arthe : je mahAtmAo saMyama grahaNa karyA pachI tIvra saMvegathI vAsita cittavALA che teo saMyamanI sarva kriyAo bAhya ucita vidhi anusAra kare che ane te kriyAkALamAM tIvra saMvega vartato hovAthI te bAhya kriyA dvArA aMtaraMga samabhAvanA kaMDakonI vRddhi thAya tevo udyama kare che, te mahAtmAmAM bhAvathI cAritrano pariNAma varte che. Ama chatAM cAritrAcAranI kriyAkALamAM satata saMvegano pariNAma ullasita na thAya to te bAhya kriyA dvArA saMyamanA kaMDakonI vRddhi thatI nathI ane aMtaraMga samabhAvanA pariNAmano yatna zithila thAya che, tethI cAritrano pariNAma nAza pAme che. mATe te nAza thatA cAritranA pariNAmanA rakSaNa mATe upayogI evA anuSThAnanA viSayavALo upadeza sAdhune apAya che, tethI jema kuMbhAra ghaTaniSpattikALamAM cakrane tIvra bhAve che, tethI te kriyA karyA pachI te cakrane bhamAvavAnA yatna vagara paNa te cakra sahaja gatimAna rahe che. Ama chatAM kaMIka kALa pachI te cakranI gati maMda thAya tyAre te kuMbhAra daMDa dvArA te cakranA bhramaNane pharI tIvra kare che, tema je mahAtmAo tIvra saMvegapUrvaka saMyama grahaNa kare che tyAre teonI saMyamanI kriyA dvArA samabhAvanA kaMDakonI vRddhine anukULa saMveganuM cakra gatimAna thAya che. Ama chatAM, kaMIka kALa pachI teonuM saMvegane anukULa cakra maMda thAya to cAritrano pariNAma nAza pAme; tethI tenA rakSaNa mATe sAdhune zuM karavuM joIe ? tenA viSayaka upadeza apAya che, tethI te mahAtmAonA tevA prakAranA vIryanA hRAsane kAraNe cAritranA pariNAmamAM je maMdatA pragaTa thaI te upadezanA baLathI tIvra bane che, tethI maMda thayelA saMveganA pariNAmane tIvra karavA mATe sAdhune AzrayIne upadeza pravarte che.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-7, 68 kevA prakArano upadeza pravarte che ? te batAvatAM kahe che - yogya jIvane gItArtha guru kahe che ke jeo sAdhunAM vezamAM che, paraMtu saMvegapUrvaka saMyamanI kriyAo karatA nathI, teo pAsatyA che ane temano saMsarga karavAthI temanI jema saMvegarahita kriyA karavAno prasaMga sArA sAdhune paNa prApta thAya, tethI teonA saMsargane sadA varjavo joIe. je mahAtmAo zuddha cAritranA pariNAmavALA che, jinavacana anusAra sarva saMyamanAM anuSThAno dhIratApUrvaka karIne saMyamanA kaMDakonI vRddhi kare che tevA mahAtmAo sAthe apramAdathI saMsarga karavo joIe; jethI temanA avalaMbanathI satata aMtaraMga saMvegano pariNAma gatizIla bane, jethI sarva kriyAo dvArA cAritranuM rakSaNa thAya ane cAritranI vRddhi thAya. mATe sUtra-96mAM pUrvapakSIe kahela ke bhAvathI cAritravALA munio hitAvaha pravRtti karanArA che to teone zAstramAM upadeza kema Apyo che tenuM samAdhAna thAya che; kema ke bhAvathI cAritranA pariNAmavALA sAdhuo hitAvaha pravRtti karanArA ja che, chatAM karmanA vaicitryane kAraNe cAritrano pariNAma nAza na thAya, karmane vaza pAta thayelA cAritranA pariNAmane pharI pragaTa karavA mATe ane prApta thayelA cAritranA pariNAmane atizayita karavA tenA saMrakSaNa mATe teone zAstramAM upadeza apAyo che. II67/434 avataraNikA : athopadezaniSphalatvamabhidhAtumAha - avataraNikArya : have upadezanuM niSkalapaNuM kahevA mATe kahe che - bhAvArtha : sUtra-kapamAM kahela ke bhAvacAritranA pariNAmavALA sAdhu ekAMtathI ja hitakArI pravRtti karanArA hoya che, tethI prazna thAya ke jeo ekAMte hitakArI pravRtti karanArA hoya che tevA sAdhune upadeza kema apAya che? tethI sUtra-ka6-17mAM traNa kAraNothI bhAvacAritrIne paNa upadeza apAya che tenI spaSTatA karI. have kevA bhAvacAritrIne AzrayIne upadeza niSphala che ? te batAvavA mATe kahe che - sUtra : mAdhyasthye tadvaiphalyameva / / 68/435 / / sUtrArtha : je mahAtmAomAM madhyasthapaNuM che temAM tenuM upadezanuM viphalapaNuM ja che. I68435ll
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-18 TIkAH 'mAdhyasthye' madhyasthabhAve apravRttipravRttyavasAnayormadhyabhAgarUpe, pravRttau satyAmityarthaH, 'asya' 35vezI sainya virenamAva: T68/4rUvA TIkArya : mAdhyacce' .. vika7mAvaH | mAdhyasthamAM apravRtti ane pravRtti avasAnanA madhyabhAgarUpa madhyasthabhAvamAMsuparanA saMyamamAM apravRtti ane svabhUmikA anusAra saMyamanI pravRttinI maMdatAnA madhyabhAgarUpa madhyasthabhAvamAM, pravRtti hote chata=saMyamI sAdhunI pravRtti hote chate, tenuM upadezanuM vaiphalya che=viphala bhAva che. I68/43pa bhAvArtha koI mahAtmA bhAvathI svazakti anusAra tIvra saMvegathI saMyamanA AcAromAM yatna karatA hoya, Ama chatAM upadezanA baLathI uparanI bhUmikAnA saMyamasthAnamAM pravRtti karI zake tevA hoya teone mahAtmAo upadeza ApIne uparanA saMyamanA kaMDakomAM javA mATe preraNA kare che tyAre teone AzrayIne upadezanuM sAphalya che. vaLI, keTalAka mahAtmAo potAnI zakti anusAra saMyamayogamAM yatna karatA hoya ane teonI saMyamanI pravRtti saMvegapUrvaka thatI hoya, Ama chatAM kaMIka pramAdane kAraNe teonI pravRtti maMdatArUpa avasAnamAM jAya tema hoya tyAre teonA saMvegane tIvra karavA mATe mahAtmAo upadeza Ape che. tethI tevA jIvone AzrayIne upadezanuM sAphalya che. vaLI, keTalAka sAdhuo saMsArathI atyaMta bhaya pAmelA che ane satata svazaktine gopavyA vagara tIvra saMvegathI saMyamayogamAM yatna karI rahyA che. tethI vidyamAna guNasthAnakane daDha-daDhatara karI rahyA che, chatAM upadeza dvArA paNa uparanA saMyamanA kaMDakomAM teo pravRtti karI zake tema nathI; kema ke sadA sarva zaktithI svabhUmikA anusAra prayatna karI rahyA che. vaLI, teonI pravRtti maMdatArUpa avasAnane pAme tevI paNa nathI. AvA sAdhuonI saMyamanI pravRttinI maMdatA ane uparanI bhUmikAnA saMyamamAM apravRtti te bannenA madhyabhAgarUpe madhyasthabhAvamAM varte che. tevA madhyastha pariNAmavALA sAdhune AzrayIne upadeza viphala che. ahIM vizeSa e che ke uparanI bhUmikAmAM janArA eka prakAranA sAdhu che, bIjA prakAranA sAdhu svazaktinA prakarSathI yatna karanArA che, teo uparanI bhUmikAmAM jaI zake tevA nathI ane pAta pAme tevA paNa nathI. trIjA prakAranA sAdhu svazakti anusAra saMyamamAM yatna kare che, topaNa upadeza na maLe to pAta pAme tevA che. A traNa prakAranA sAdhuomAMthI bIjA prakAranA sAdhu madhyabhAgamAM rahelA che; tethI uparanI bhUmikAnI apravRtti ane maMdatArUpa avasAna pAme tevI pAtanI pravRtti paNa nathI, paNa svabhUmikA anusAra pravRtti karI rahyA che te bannenI vacamAM rahelA che, mATe madhyasthabhAvavALA che. ane AvA sAdhu potAnI
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 99 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-6 | sUtra-18, 19 zaktinA prakarSathI jagatanA sarva bhAvo pratye madhyasthabhAva rAkhIne saMyamayogamAM pravRtti karanArA che, tethI pote svIkArelAM saMyamasthAnone upadeza vagara sevIne saMyamanA saMskArone atizayita atizayita kare che, tethI tevA madhyasthabhAvavALA sAdhune AzrayIne upadeza viphala che. II68/43paDA avataraNikA : te ? tyAra - avataraNitArtha : kema madhyasthapaNAmAM upadezanuM viphalapaNuM che? ethI kahe che - sUtra : svayaMprasiddha lAddA/jarUddA sUtrArtha : svayaM bhramaNanI siddhi hovAthI=madhyasthabhAvamAM vartatA muninI cAritranI pariNatithI upadeza nirapekSa svayaM svIkArAyelA saMyamanI pariNatine daDha karavAne anukULa vyApAranI siddhi hovAthI, upadezanuM vikalapaNuM che. 9/436o. TIkAH "svayam' gAtmanaiva "maurfsaddhaH' vamatulya pravRttisiddhaH /4rUddA TIkArya : svayam'.. gamatutya pravRttisiddhaH svayaM potAnAthI jasupadezanA avalaMbana vagara svaprayatathI ja bhramaNanI siddhi hovAthI=cakrabhramaNatulya pravRttinI siddhi hovAthI=daMDa nirapekSa cakrabhramatulya saMyamane daDha karavAne anukULa cAritrAcAranI pravRttinI siddhi hovAthI, apravRtti ane pravRttinA avasAnanA madhyamAM rahelA munine upadezanA vaiphalyanI siddhi che ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. lig9/436o. bhAvArtha je munio saMsAranA vAstavika svarUpathI atyaMta bhAvita che ane saMsAranA ucchedanA atyaMta arthI che teo svabhUmikAthI uparanI svabhUmikAnA AcAromAM apravRttivALA che ane svabhUmikAnA AcAromAM pravRttinI maMdatA na thAya tevA madhyasthapariNAmavALA che teo sadA upadeza vagara ja saMyamanA kaMDakone sthira kare tevA tIvra saMvegapUrvaka saMyamanI sarva kriyAo kare che, tethI teonuM saMyamanuM cakrabhramaNa saMveganA baLathI satata pravarte che. mATe teonAM pratye upadezanuM viphalapaNuM che. ula/436AA
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 avataraNikA : etadeva bhAvayannAha ||70/437|| - avataraNikArtha : Ane ja=pUrvamAM kahyuM ke madhyasthabhAvavALA muninI svayaM pravRtti hovAthI upadeza viphala che ene ja, bhAvata karatAM kahe che=spaSTa karatAM graMthakArazrI kahe che sUtraH bhAvayatirhi tathAkuzalAzayatvAdazakto'samaJjasapravRttAvitarasyAmivetaraH dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 / sUtra-70 : - sUtrArtha je kAraNathI bhAvayati tevA prakAranuM kuzala AzayapaNuM hovAthI=cAritranI vRddhino hetu bane tevA prakAranuM kuzala AzayapaNuM hovAthI, asamaMjasa pravRttimAM=pramAda AcaraNArUpa asamaMjasa pravRttimAM, azakta che=asamartha che. jema itara=bhAvarahita sAdhuvezadhArI sAdhu, itaramAM= ucita pravRttimAM asamartha che. II70/437II TIkA H 'bhAvati: ' paramArthasAdhuH ':i' yasmAt 'tathA' tatprAzcAritravRddhioturityartha: 'zata: ' parizuddha: 'Azava:' cittamasya, tadbhAvastattvam, tasmAt, 'aza :' asamartho 'asamaggasapravRtto' anAcArasevaaruupaayaam, dRSTAntamAha - 'itarasyAmiva' bhAvataH samaJjasapravRttAviva 'itara: ' abhaavytirviddmbkprAyaH / / 70/437 / / TIkArya H 'bhAvati:' amAvayatividyumnaprAyaH / / hi=je kAraNathI bhAvayati=paramArtha sAdhu=saMsAranA vAstavika svarUpane spaSTa jANIne saMsAranA uccheda mATe baddhalakSyavALA sAdhu, te prakAre cAritranI vRddhino hetu=pote je saMyamasthAnamAM che tene pUrNazaktithI dRDha-daeNDhatara kare evA cAritranI vRddhino hetu, kuzala Azaya che Ane=parizuddha cittano pariNAma che Ane, teo tathAkuzalaAzayavALA che, tadbhAvapaNuM hovAthI=tathAkuzalaAzayavALApaNuM hovAthI, asamaMjasa pravRttimAM=anAcAra sevavArUpa pramAda AcaraNAmAM=saMyamanA kaMDakanI vRddhinuM kAraNa na bane tevI sthUla bAhya AcaraNAmAM, azakta che=asamartha che=bhAvayati asamartha che. dRSTAMtane kahe che -
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-1 | sUtra-70, 71 jema itaramAMebhAvathI asamaMjasa pravRttimAMgadravyathI saMyamanI kriyA hovA chatAM guNasthAnakane anukULa bhAva na thAya tevI asamaMjasa pravRttimAM Itara abhAvayativiDambakaprAyasaMyamane anukULa savIrya ullasita thayuM nathI tevA veSadhArI sAdhu, asamartha che. I70/437. bhAvArtha : jeone paramArthathI sAdhupaNuM aMgagIbhAvarUpe pariNamana pAmela che teo leza paNa pramAda vagara saMyamanI sarva kriyAo atyaMta saMvegapUrvaka kare che, tethI zaktinA prakarSathI teonI te saMyamanI pravRtti teonA cAritranI vRddhinuM kAraNa bane te rIte sadA varte che. tevA kuzala AzayavALA teo hovAthI saMyamanI bAhya kriyAo aMtaraMga bhAvavRddhinuM kAraNa na bane tevI asamaMjasa pravRtti karavA mATe asamartha bane che. jema dayALu haiyAvALo jIva koIne mAravA mATe samartha banato nathI tema AvA mahAtmA paNa saMyamanI vRddhinuM kAraNa na bane tevI saMyamanI kriyAo karavA mATe samartha banatA nathI. temAM dRSTAMta kahe che - jeo bhAvathI guNasthAnakane pAmyA nathI tevA sAdhu saMyamanI kriyA karatA hoya topaNa saMyamanI pariNati prApta thAya te prakAranA bhAvathI saMyamanI pravRtti karavA mATe samartha banatA nathI tema bhAvasAdhu guNasthAnakanI vRddhi na thAya te rIte pravRtti karavA samartha banatA nathI. ahIM vizeSa e che ke, jema sAmAnyathI je guNothI je bhAvothI bhagavAne ja Avazyaka karavAnA kahyA che te guNothI ane te bhAvothI karavA mATe prAyaH jIvo samartha banatA nathI tema je sAdhue je guNothI ane je bhAvothI bhagavAne Avazyaka karavAnA kahyA che te guNothI ane te bhAvothI te cha Avazyaka karIne vizeSa vizeSa prakAre zAMtarasano anubhava pratidina karatA hoya che tevA bhAvasAdhu kyAreya te cha AvazyakanI kriyA zAMtarasanuM kAraNa na bane te rIte karavA samartha banatA nathI. II70/43nA avataraNikA : atraiva kaJcidvizeSamAha - avataraNikArya : AmAM ja=sUtra-70mAM daSTAMta ApyuM ke dravyasAdhu bhAvathI samaMjasa pravRtti karavA mATe samartha thatA nathI tema bhAvasAdhu asamaMjasa pravRtti karavA mATe samartha thatA nathI emAM ja, kaMIka vizeSane kahe che - sUtra : rUti nidarzanamItram T79/4rUTanA
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-6 | sUtra-71, 72 sutrArtha : e daSTAMta mAtra che. ll71/438ll TIkA - 'tti' vitaramavetara ti vadhu tatridarzanamAtra dAtta va vanaH 72/438 TIkArca - tti' vevaH || e=ItaranI jema Itara e, je kahevAyuM sUtra-70mAM kahevAyuM, te daSTAMta mAtra che-kevala daSTAMta ja che. arthAt saMpUrNa samAnatA nathI. II71/438 bhAvArtha: pUrvasUtramAM kahyuM ke je bhAvasAdhu saMsArathI atyaMta bhaya pAmelA che, upadezanA AlaMbana vagara sahaja rIte potAnI zaktinA prakarSathI bAhya saMyamanI sarva ucita pravRtti kare che eTaluM ja nahi paNa te te saMyamanI sarva ucita pravRttikALamAM te mahAtmA aMtaraMga paNa saMyamano pariNAma daDha-daDhatara thAya te rIte upayukta thaIne te te kriyAo kare che, tethI saMyama satata sthira-sthiratara thAya che tevA mahAtmAo asamaMjasa pravRtti karavA asamartha che=saMyama sthira na thAya tevI kriyAmAtra kare tevA nathI. temAM dRSTAMta ApyuM ke je bhAvasAdhu nathI te kadAca saMyamanI bAhya kriyA yathArtha karatA hoya to paNa aMtaraMga saMyamano pariNAma thAya te rIte bhAvathI saMyamanI pravRtti karatA nathI arthAt bhAvathI samaMjasa pravRtti karavA samartha nathI tema bhAvasAdhu paNa asamaMjasa pravRtti karavA samartha nathI. te dRSTAMta dRSTAMtamAtra che, niyata vyApti nathI; kema ke dravyasAdhu paNa. pAchaLathI upadezAdinA baLathI kyAreka aMtaraMga prayatnavALA bane to bhAvathI samaMjasa pravRtti karavAvALA banI zake, paraMtu bhAvathI yati evA sAdhu kyAreya paNa asamaMjasa pravRtti karavA samartha banatA nathI. mATe pUrvasUtramAM ApeluM dRSTAMta daSTAMta mAtra che. II71/438aaaa avataraNikA : gata vAda - avataraNikArya : AthI ja pUrvasUtramAM kahyuM ke sUtra-70mAM ApeluM daSTAMta dagaMta mAtra che. AthI ja, kahe che - sUtraH na sarvasanena TI72/4rUA. sUtrArtha : sarvasAdharmenA yogathI daSTAMta nathI. ll72/439ll
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-72, 73 TIkA : "ra" naiva "sarvasAdharyonera' sarve irSe: "sArtha' saghaM to 72/4rUA . TIkArca - ra'... tadyogena sarvasAdharmanA yogathI=sarvadharmothI sAdaDyuM tenA yogathI, nathI jaEdaSTAMta tathI ja. I72/439 bhAvArtha : sUtra-70mAM je dRSTAMta ApyuM te dRSTAMtamAM sarvadharmothI sAdRzya nathI; kema ke koIka evA ja dravyasAdhune grahaNa karIne kahevAmAM Ave ke "A sAdhu kyAreya bhAvathI samaMjasa pravRtti karavA samartha nathI tema bhAvathI yati kyAreya asamaMjasa pravRtti karavA samartha nathI" to te sAdhune AzrayIne kadAca sarvathA sAdharyanI prApti thaI zake, paraMtu sUtra-70mAM to sAmAnyathI je bhAvasAdhu nathI teo bhAvathI samaMjasa pravRtti karavA samartha nathI tema kahela che, tethI keTalAka bhAvathI sAdhu nathI teo paNa koIka nimittane pAmIne pAchaLathI samaMjasa pravRtti karanArA banI zake, tethI te dRSTAMtamAM sarvathA sAdhamyanI prApti nathI. II72/439 avataraNikA : etatkuta ? ityAha - avataraNikArya : A=bhAvasAdhu kyAreya paNa asamaMjasa pravRtti karI zake nahi e, kema che ? ethI kahe che - sUtra : yatestadapravRttinimittasya garIyastvAt / / 73/440 / / sUtrArtha: catinA tenA pravRttinimittanuM mAdhyastha pariNativALA bhAvayatinA asamaMjasamAM pravRttinA nimittanuM, gurupaNuM hovAthI madhyastha pariNativALA munio kyAreya paNa saMyamamAM asamaMjasa pravRtti karavA arthe samartha nathI ema anvaya che. I73/44oll TIkA :_ 'yateH' sAdhoH 'tatra' asamaJjase 'apravRttau nimittasya' samyagdarzanAdipariNAmasya 'garIyastvAt' asamaJjasapravRttinimittAnmithyAtvAdestathAvidhakarmodayajanyAt ata eva jIvAsvabhAvabhUtAt sazatiputvAn II73/440nA
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-73, 74 TIkArya : vatte '... sAzAtigurutvAn ! yatinuM sAdhunuM, tyAM asamaMjasamAM apravRtti viSayaka nimittanuM samyagdarzana Adi pariNAmanuM, gurupaNuM hovAthIetevA prakAranAM karmanA udayathI janya asamaMjasa pravRttinA nimitta evA mithyAtvAdithI gurupaNuM hovAnA kAraNe AthI ja jIvanA asvabhAvabhUtathI atigurupaNuM hovAnA kAraNe=samyagdarzanAdi pariNAmanuM atigurupaNuM hovAnA kAraNe, te mahAtmAo kyAreya paNa asamaMjasa pravRtti karavA samartha nathI ema avaya che. II73/440] bhAvArtha : je mahAtmAoe jinavacana anusAra tattvanuM bhAvana karIne AtmAne te rIte niSpanna karyo che jethI te mahAtmAone jagatuvartI padArtho je rIte bhagavAne kahyA che te rIte ja yathArtha svaprajJAthI ane svaanubhavathI jaNAya che, tethI teonuM samyagdarzana, samyagujJAna ati nirmaLa che ane tenA kAraNe te rIte ucita pravRtti karIne te mahAtmAo saMsAranA uccheda arthe upadezanA AlaMbana vagara satata bAhya kriyAo tIvra saMvegapUrvaka karIne saMyamanI vRddhine prApta kare che, tethI asamaMjasa pravRtti karAvanAra mithyAtvAdi bhAvothI jIvanA svabhAvarUpa ratnatrayInA bhAvo tevA mahAtmAomAM atigurupaNArUpe pragaTa thAya che. mATe gurubhUta evA ratnatrayInA pariNAmano nAza agurubhUta evAM mithyAtvAdi karmo karI zakatAM nathI. vaLI, asamaMjasa pravRttinA nimittabhUta evA mithyAtvAdi bhAvo te mahAtmAnA atyaMta haNAyelA che, tethI teo kyAre paNa asamaMjasa pravRtti karI zakatA nathI. ahIM vizeSa e che ke AtmA cetana che ane karmo jaDa che. Ama chatAM jaDa evAM karmonI zakti vizeSa hoya tyAre balavAna evA paNa cetananI zakti karmothI haNAya che. AthI ja kaMIka tattvane pAmIne saMyamayogamAM yatna karanArA ArAdhaka munithI paNa vAraMvAra nimittane pAmIne saMyamamAM skUlanAo thAya che tyAre pracura zaktivALAM karmo te mahAtmAnA saMyamane malina kare che, paraMtu je mahAtmAe saMyamamAM sudaDha vyApAra karIne ratnatrayInI vizeSa prakAre nirmaLatA prApta karI che, temAM te pragaTa thayelI ratnatrayI, jIvanA svabhAvabhUta che AthI ja jIvanA asvabhAvabhUta evAM mithyAtvAdi ApAdaka karmo karatAM ratnatrayInI pariNati atizayita che mATe tevA mahAtmAone karmo kyAreya skUlanA karAvI zakatAM nathI, tethI teo asamaMjasa pravRtti karavA asamartha che. ll73/44nA avataraNikA - etadeva bhAvayati - avataraNitArtha - Ane ja=mahAtmAmAM pragaTa thayelI jIvasvabhAvabhUta ratnatrayI karmo karatAM gurubhUta che ene ja, bhAvana kare che=spaSTa kare che -
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-6 | sUtra-74, 75 sUtra - vastutaH svAbhAvikatvAt / / 74/441 / / sUtrArtha : vastutaH svAbhAvikapaNuM hovAthI=javasvabhAvapaNuM hovAthI, ratnatrayIno pariNAma karma karatAM gurubhUta che ema anvaya che. I74/4415 TIkA : 'vastutaH' paramArthavRttyA 'svAbhAvikatvAt' jIvasvabhAvamayatvAt samyagdarzanAdeH samaJjasapravRttinimittasya / / 74/441 / / TIkArya - vastutaH'... samAsapravRttinimittasthA vastutaH-paramArthavRttithI svAbhAvikapaNuM hovAthI samaMjasa pravRttinA nimitta evA samyagdarzanAdinuM jIvasvabhAvamayapaNuM hovAthI, karmo karatAM te gurabhUta che. II74/4415 bhAvArtha - agninA sAnnidhyathI jalane uSNa karavAmAM Ave tyAre te jalanI uSNatA jalanA svabhAvarUpa nathI paraMtu agninA sahakArathI thayelI che, tethI jo pharIthI agnino sahakAra na maLe to jala potAnA svabhAvanA baLathI zItaLatAne prApta kare che tema AtmAno svabhAva ratnatrayInI pariNatirUpa che chatAM te ratnatrayInI vikRtinAM ApAdaka karmonA saMnidhAnathI te ratnatrayI potAnA mULa svabhAvane choDIne vikRta svabhAvavALI thayelI che. jema agninA sAnnidhyanA baLathI ja potAnA svabhAvane choDIne vikRta evA uSNa svabhAvane pAme che. Ama chatAM agninuM sAnnidhya dUra thAya to te potAnA mULabhUta svabhAvane prApta kare che. tema ja mahAtmA tattvanuM bhAvana karIne vikRti ApAdaka karmonI zaktine haNe che te mahAtmAno samyagdarzana Adino pariNAma svabhAvabhUta bane che ane svabhAvabhUta thayela te samyagdarzana Adino pariNAma te mahAtmAnI samaMjasa pravRttinuM balavAna kAraNa che. tethI haNAyelI zaktivALuM evuM te karma te mahAtmAne asamaMjasa pravRtti karAvI zakatuM nathI. II74/441 avataraNikA : tathA - avataraNitArtha - ane -
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-75 sUtra : sadbhAvavRddheH phalotkarSasAdhanAt / / 75/442 / / sUtrArtha: sadbhAvanI vRddhi hovAne kAraNe te mahAtmAnI pravRttithI AtmAnA zuddha pariNAma rUpa sadbhAvanI vRddhi hovAne kAraNe, phaLanA utkarSanuM sAdhana hovAthIutkRSTa phalarUpa mokSanuM niSpAdana hovAthI, te mahAtmAnA samyagdarzana Adi pariNAmo karma karatAM gurubhUta che ema anvaya che. I75/44 TIkA : 'sadbhAvasya' zuddhapariNAmarUpasya yA 'vRddhiH' utkarSastasyAH 'phalotkarSasAdhanAt' utkRSTaphalarUpamokSaniSpAdanAt / vRddhiprApto hi zuddho bhAvaH samyagdarzanAdirmokSaM sAdhayati, na tu mithyAtvAdiH kadAcanApi, ataH paramaphalasAdhakatvena mithyAtvAdibhyo'sau garIyAniti / / 75/442 / / TIkArca - "samAvajI' ... raniti zuddha pariNAmarUpa sadbhAvanI je vRddhisutkarSa, tenAthI phalanA uSkarSanuM sAdhana hovAthI-utkRSTa phalarUpa mokSanuM niSpAdana hovAthI, jIvanA svabhAvabhUta ratnatrayI gurubhUta che ema atraya che. e kathanane spaSTa kare che - vRddhine prApta thayelo samyagdarzana Adi rUpa zuddhabhAva mokSane sAdhe che, paraMtu mithyAtvAdi kyAreya paNa mokSane pragaTa karatA nathI. AthI paramaphalanA sAdhakapaNAthI A AtmAno zuddha pariNAma, mithyAtvAdithI baLavAna che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. II75/44rA bhAvArtha mahAtmAmAM tattvanA bhAvananA kAraNe ja samyagdarzana Adi pariNAma pragaTyA che te AtmAnA zuddha pariNAmarUpa che ane te zuddha pariNAmanA utkarSathI jIva utkRSTa phalarUpa mokSane prApta kare che. arthAt sarvakarmanI viDaMbanArahita nirAkuLa evA Atma svabhAvane prApta kare che, tethI e prApta thAya ke vRddhine pAmelo zuddha bhAva AtmAne iSTa evA mokSane sAdhe che, paraMtu mithyAtvAdi bhAvo kyAreya AtmAnA iSTa evA mokSane sAdhatA nathI. AthI AtmAne je zreSTha phaLa joIe che teno sAdhaka evo zuddha pariNAma mithyAtvAdithI baLavAna che. ane tevo baLavAna pariNAma je mahAtmAmAM pragaTyo che te mahAtmA kyAreya asamaMjasa pravRtti kare nahi tema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. II75/44rA
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-76 avataraNikA : etadapi kuta ? ityAha - avataraNikArca - A paNa =AtmAno zuddha pariNAma AtmAne ISTa evA paramaphalano sAdhaka che e paNa, kema che ? ethI kahe che - sUtra - upaplavavigamena tathAvabhAsanAditi / / 76/443 / / iti / sUtrArtha - upaplavanA vigamanathI te prakAre avabhAsana hovAnA kAraNe asamaMjasanI pravRtinA yogyapaNArUpe avabhAsana hovAnA kAraNe, zuddha bhAva paramaphalanuM sAdhaka che ema nakkI thAya che e pramANe anvaya che. I76/443 TIkA - 'upaplavavigamena' rAgadveSAdyAntaropadravApagamena 'tathAvabhAsanAt, tathA asamaJjasasyApravRttiyogyatayA'vabhAsanAt pratIteH, bhAvayateH kartuH, itItarasyAmivetara iti nidarzanamAtramiti sthitam, 'itiH' vAkyaparisamAptau / / 76/443 / / TIkArca - pavimena'.... vAcarisamAto pA upaptavatA vigamanane kAraNe=rAgadveSAdi aMtaraMga upadravanA apagamane kAraNe, te prakAranuM avabhAsana hovAthI asaMmajasanI apravRttinA yogyapaNArUpe bhAvayati evA kane pratIti hovAthI, zuddha pariNAma prakRSTa evA sukharUpa phalano sAdhaka che ema avaya che. sUtranA aMtamAM rahelA ti' zabdathI zuM prApta thAya che ? te kahe che - ethI Itarane itaranI jema e pramANe sUtra-70mAM je kahela e daSTAMta mAtra che e pramANe sthita che. aMtima ti' zabda vAkyaparisamAptimAM che. li76/443mA bhAvArtha - je mahAtmAo upadeza vagara paNa saMyamanI sarva kriyAo svabhUmikA anusAra tIvra saMvegathI kare che teone te saMyamanI pravRttithI teonA AtmAmAM vartatA aMtaraMga kaSAyono upadrava satata kSINa kSINatara thAya che, tethI citta vItarAgatAne Asanna Asannatara thayA kare che, tethI te mahAtmAne asamaMjasa pravRtti na thaI
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | sUtra-76, zloka-4 zake tevI yogyatA potAnAmAM pratibhAsita thAya che. tethI nakkI thAya che ke teonI pravRtti uttarottara vRddhi pAmIne pUrNa sukhamaya mokSane sAdhanAra che. AnAthI zuM phalita thAya ? te batAvavA arthe sUtranA aMte ti' kahela che teno artha TIkAkArazrI spaSTa kare che - sUtra-70 ane 71mAM kahela ke itaranI jema itara e kathana dRSTAMta mAtra che e siddha thAya che; kema ke je bhAvasAdhu nathI teo bhAvathI ucita pravRtti karatA nathI to paNa koIka sAdhu pAchaLathI bhAvathI ucita pravRtti karanAra thaI zake che. jyAre prastutamAM batAvelA bhAvasAdhu to zaktinA prakarSathI saMvegapUrvakanI pravRtti karI rahyA che, teo kyAreya paNa asamaMjasa pravRtti karavA samartha nathI, tethI itaranI jema itara e kathana dRSTAMta mAtra che, niyata vyAptivALuM nathI te pramANe siddha thAya che. 76/443 avataraNikA - athopasaMharannAha - avataraNikArya : have upasaMhAra karatAM kahe che - bhAvArtha : chaTTA adhyayananA prAraMbhamAM kahela ke Azaya Adine ucita anuSThAna karavuM potAnI cittanI pariNati Adine ucita anuSThAna karavuM, kalyANanuM kAraNa che ane tenI ja puSTi traNa zloka sudhI karI. tyArapachI AzayAdine ucita anuSThAna konA mATe kayuM che? tenI spaSTatA karavA arthe atyAra sudhI avAMtara sUtro batAvela. have te sarva kathanano upasaMhAra karatAM kahe che - bloka : evaMvidhayateH prAyo bhAvazuddhermahAtmanaH / vinivRttAgrahasyoccairmokSatulyo bhavo'pi hi / / 4 / / zlokArya : mahAtmA evA AvA prakAranA yatine prAyaH bhAvazuddhi hovAthI atyaMta vinivRta AgrahapaNuM hovAne kAraNe bhava paNa mokSatulya che. IIII TIkA - 'evaMvidhasya' svAvasthocitAnuSThAnArambhiNo 'yateH' sAdhoH 'prAyo' bAhulyena 'bhAvazuddheH' sakAzAt
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3adhyAya-1 | zloka-4, 5 'mahAtmanaH' uktarUpasya 'vinivRttAgrahasya' uparatazarIrAdigocaramUrchAdoSasya 'uccaiH' atyarthaM 'mokSatulyo' nirvANakalpo 'bhavo'pi,' mokSastAvanmokSa eve tyapi'zabdArthaH, 'hiH' sphuTam, yadavAci - "nirjitamadamadanAnAM vAkkAyamanovikArarahitAnAm / vinivRttaparAzAnAmadeva mokSa: suviditAnAm pAra68" [prazaH0 228] rati 4 TIkArya : vaMvithastha' ... rUtti | AvA prakAranA svaavasthAne ucita anuSThAna AraMbha karanArA thati=sAdhune, prAyaH=bahulatAthI, bhAvazuddhine kAraNe atyaMta vinivRta AgrahavALA uktarUpa evA mahAtmAne atyaMta zAMta thayelI che zarIra Adi viSayaka mUcchadoSa jemane evA mahAtmAne, bhava paNa spaSTa mokSatulya che. je kAraNathI kahevAyuM che - "mada ane kAmane jItyA che jemaNe, vANI-kAyA ane mananA vikArarahita, paranI AzA jemanI zAMta thayelI che evA suvihita sAdhune ahIM ja=saMsAramAM ja, mokSa che. ra18" (prathama. 238) tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. ImjA ja moDaji'mAM 'mathI e kahevuM che ke mokSa to mokSa ja che, paNa bhava paNa mokSatulya che. bhAvArtha : je mahAtmAo saMsArathI atyaMta bhaya pAmelA che tevA mahAtmAo jinavacanathI potAnI avasthAne ucita anuSThAna kayuM che ? teno nirNaya karIne svabhUmikA anusAra ucita anuSThAnano prAraMbha karanArA hoya che. tevA sAdhune prAyaH bhAvazuddhi varte che tene kAraNe teone aMtaraMga rIte atizaya atizayatara sukha varte che, tethI zarIra Adi viSayaka te prakArano mUcchadoSa leza paNa nathI, tethI teonuM citta atyaMta zAMtarasane anubhava karanAra che, tethI teo mATe bhava paNa mokSatulya che. AnAthI e phalita thAya ke je jIvo svabhUmikAne ucita pravRtti karIne tIvra saMvegapUrvaka ucita anuSThAna kare to te jIvone potAnI bhUmikA anusAra rAgAdi alpaalpatara thAya che jenAthI aMtaraMga sukhanI vRddhi thAya che ane aMtaraMga sukhanI vRddhi thavAthI ja asAra evA zarIrAdi bAhya padArtho pratye leza paNa mUccha thatI nathI, paraMtu sukhAtmaka aMtaraMga bhAvamAM ja teone gADha rati hoya che. AjanA avataraNikA : atropapattimAha - avataraNitArtha - AmAM AvA prakAranA mahAtmAno bhava paNa mokSatulya che emAM, upapatine yuktine kahe che -
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3/ adhyAya-1| zloka-5 zloka : saddarzanAdisaMprApteH saMtoSAmRtayogataH / bhAvaizvaryapradhAnatvAt tadAsannatvatastathA / / 5 / / zlokArca - sadarzana AdinI saMprApti hovAthI, saMtoSa-amRtano yoga hovAne kAraNe ane bhAvaaizvaryanuM pradhAnapaNuM hovAthI, mokSanuM AsannapaNuM hovAnA kAraNe bhava paNa mokSatulya che ema anvaya che. INIL TIkA : 'saddarzanAdInAm' adhaHkRtacintAmaNikalpadrumakAmadhenUpamAnAnAM samyagdarzanajJAnacAritrANAM 'saMprApteH' lAbhAt yaH saMtoSAmRtayogastasmAt, 'mokSatulyo bhavo'pi hI'ti saMbandhaH, upapattyantaramAha - 'bhAvaizvaryapradhAnatvAt', bhAvaizvaryeNa kSamAmArdavAdinA pradhAnaH uttamastadbhAvastattvaM tasmAt sakAzAt 'tadAsannatvato' mokSAsanabhAvAt, 'tathe ti hetvantarasUcaka iti / / 5 / / TIkA : 'sarjanArInA" ..... hRtti | halakA karyA che ciMtAmaNi-kalpadruma-kAmadhenunI upamAne jeNe evA samyagdarzana, samyajJAna, samyakyAritranI saMprApti hovAthI=lAbha hovAthI, je saMtoSa-amRtano yoga che tenA kAraNe mokSatulya bhava paNa che, ema saMbaMdha che. upapati aMtarane anya yuktine, kahe che - bhAvaezvaryanuM pradhAnapaNuM hovAthI kSamA-mArdava Adi rU5 bhAvaaizvaryanuM pradhAnapaNuM hovAthI, tenuM AsApaNuM hovAthI=mokSanuM AsApaNuM hovAthI, bhava paNa mokSatulya che, ema avaya che. zlokamAM rahela 'tathA' hetu aMtaranuM sUcaka che zlokanA pUrvArdharUpa hetu karatAM zlokanA uttarArdharUpa hetu anya che tene batAvanAra che. pA bhAvArtha :pUrvasUtramAM kahyuM ke AvA prakAranA mahAtmAne bhava paNa mokSatulya che. kema bhava mokSatulya che ? temAM be yukti batAve che - te mahAtmAne saMsAranA ciMtAmaNi Adi bhAvo karatAM paNa adhika mUlyavAna evA ratnatrayInI prApti thayelI hovAthI saMtoSarUpa amRtano yoga thayo che mATe teono bhava paNa mokSatulya che.
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-1 | zloka-5, 6 Azaya e che ke mokSamAM rahelA jIvo saMpUrNa mohanI AkuLatA vagaranA ane AtmAnA zuddha svarUpamAM sadA pratiSThita che, tethI sukhI che, tema A mahAtmA paNa saMyamamAM hovA chatAM ciMtAmaNi Adi karatAM paNa adhika mUlyavAna evI ratnatrayIne prApta karIne saMtoSanA pariNAmavALA thayA che, tethI icchAnI AkuLatAno abhAva varte che. mATe jema siddhanA jIvo icchAnI AkuLatA vagaranA che tema naSTaprAya evI icchAvALA hovAthI icchAnI AkuLatA vagaranA te mahAtmA mokSatulya kaMIka svasthatA anubhave che, tethI teono bhava paNa mokSatulya che. vaLI, zlokanA uttarArdhathI bIjo hetu batAve che - jema mokSamAM pUrNa bhAva aizvarya che tema prastuta mahAtmAmAM kSamA Adi bhAvo rUpa bhAvaaizvarya pradhAna che, tethI teo mokSane ati Asanna bhAvavALA che. mATe jema mokSamAM sukha che tema asaMga bhAvanuM sukha te mahAtmAmAM che. mATe teono bhava paNa mokSatulya che. ahIM kahyuM ke te mahAtmAmAM bhAvaaizvarya pradhAna che, tethI e prApta thAya ke te mahAtmAmAM haju saMsAranA bIjabhUta mohAdi bhAvo paNa che topaNa te naSTaprAya che ane kSamAdi bhAvarUpa bhAvaaizvarya pradhAnarUpe che. ane, tethI ja te bhAvaaizvaryanA baLathI te mahAtmA satata mohAdi bhAvono nAza karI rahyA che mATe te mahAtmAne mokSanuM AsannapaNuM che. ApaNA avataraNikA - etadeva samarthayannAha - avataraNikArya : Ane ja=pUrvamAM varNana karAyelA mahAtmAno bhava paNa mokSatulya che emAM zloka-pamAM yuktithI batAvyuM tene ja, samarthana karatAM graMthakArazrI kahe che - zloka - uktaM mAsAdiparyAyavRddhyA dvAdazabhiH param / tejaH prApnoti cAritrI sarvadevebhya uttamam / / 6 / / zlokArca - kahevAyuM che - mAsAdi paryAyanI vRddhithI bAra mAsa dvArA cAritrI sarva devothI uttama evA parama tejane cittanI sukhAsikArUpa tejane, prApta kare che. AvA TIkA :'uktaM' nirUpitaM 'bhagavatyAm,' kimityAha-'mAsAdiparyAyavRddhyA' mAsena dvAbhyAM tribhirityAdikrameNa
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 dharmanihu 28 lAga-3 / adhyAya-5 / Rels-g paryAyasya vRddhau satyAM yAvad 'dvAdazabhirmAsaiH 'paraM' prakRSTaM 'tejaH' cittasukhalAbhalakSaNaM prApnoti' adhigacchati 'cAritrI' viziSTacAritrapAtraM pumAn, paratvameva vyanakti-'sarvadevebhyo' bhavanavAsiprabhRtibhyo'nuttarasurAvasAnebhyaH sakAzAduttamaM sarvasurasukhAtizAyIti bhAvaH, 'bhagavatIsUtraM' cedam - "je ime ajjattAe samaNA niggaMthA ete NaM kassa teullesaM vItIvayaMti? mAsapariyAe samaNe niggaMthe vANamaMtarANaM devANaM teullesaM vIivayai, evaM dumAsapariyAe samaNe niggaMthe asuriMdavajjiyANaM bhavaNavAsINaM devANaM teulesaM vItIvayai, timAsapariyAe samaNe niggaMthe asurakumAriMdANaM devANaM teulesaM vItIvayai, caumAsapariyAe samaNe niggaMthe caMdimasUriyavajjiyANaM gahagaNanakkhattatArArUvANaM jotisiyANaM teulesaM vIIvayai, paMcamAsapariyAe samaNe niggaMthe caMdimasUriyANaM joisiyANaM teulesaM vItIvayai, chammAsapariyAe samaNe niggaMthe sohammIsANANaM teulesaM vItIvayai, sattamAsapariyAe samaNe niggaMthe saNaMkumAramAhiMdANaM teulesaM vIivayai, aTThamAsapariyAe samaNe niggaMthe baMbhalogalatagadevANaM teulesaM [vIivayai], navamAsapariyAe samaNe niggaMthe mahAsukkasahassArANaM devANaM teulesaM [vIIvayai], dasamAsaparivAe samaNe [niggaMthe] ANayapANayaAraNaaccuANaM devANaM teulesaM [vIivayai], ekkArasamAsapariyAe samaNe [niggaMthe] gevejjANaM devANaM [teulesaM vIivayai], bArasamAsapariyAe [samaNe niggaMthe] aNuttarovavAiyANaM devANaM teulesaM [vIivayai] teNa paraM sukke sukkAbhijAtI bhavittA sijjhai bujjhai muccai parinivvAi savvadukkhANamaMtaM karei / / 219 / / " [bhagavatI0 14 / 9 / 537] tti / / 6 / / iti zrImunicandrasUriviracitAyAM dharmabinduvRttau yatidharmaviSayavidhiH SaSTho'dhyAyaH samAptaH / / sArtha :'uktaM' ..... tti / / bhagavatImA vAyuM cha=3pita cha. zuM vAyu cha ? bhane / cha - mAsAdi paryAyanI vRddhithI= mAsa, be mAsa, traNa mAsa ItyAdi krama vaDe paryAyanI vRddhi thaye chate, thAvat bAra mAsa vaDe prakRSTa cittanA sukhalArUpa tejane cAritrI=viziSTa cAritrane pAtra evo puruSa prApta kare che. cAritrInA prakaSTa sukhane ja vyakta kare che - sarva devothI=bhuvanavAsIthI mAMDIne anuttarasuranA aMtavALA devothI, uttama=sarva devonA sukhathI atizAthI sukhane prApta kare che. ane bhagavatIsUtra A che - je A AryapaNA vaDe-pApa karmanA bahibhUtapaNA vaDe athavA vartamAnapaNArUpe vicaratA zramaNa nigraMtho che e sAdhuo konI tejolezyAne atikrame che. he gautama ! eka mAsa paryAyavALA zramaNa nigraMtho vANamaMtara devonI tejolezyAne atikrame che. e rIte je rIte mAsa paryAyavALA zramaNa nigraMtho vANamaMtara devonI tejolezyAne atikrame che e rIte, be mAsa paryAyavALA zramaNa nigraMtho asuraIMdrajita evA bhavaNavAsIdevonI tejolezyAne atikrame che.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-6 | zloka-1 113 traNa mAsa paryAyavALA zramaNa nigraMtho asurakumAre devonI tejolezyAne atikrame che. cAra mAsa paryAyavALA zramaNa nigraMtho grahaNa, nakSatra, tArArUpa jyotiSa devonI tejovezyAne atikrame che. pAMca mAsa paryAyavALA zramaNa nigraMtho caMdra, sUrya Atmaka jyotiSa indronI tejovezyAne atikrame che. cha mAsa paryAyavALA zramaNa nigraMtho saudharma, izAna devonI tejalezyAne atikrame che. sAta mAsa paryAyavALA zramaNa nigraMtho sanaskumAra, mAhe devonI tejovezyAne atikrame che. ATha mAsa paryAyavALA zramaNa nigraMtho brahmaloka, lAtaMga devonI tejolezyAne atikrame che. nava mAsa paryAyavALA zramaNa nigraMtho mahAzukra, sahastrAra devonI tejolezyAne atikrame che. dasa mAsa paryAyavALA zramaNa nigraMtho Anata, prANata, AraNa-ayyata devonI tejolezyAne atikrame che. agiyAra mAsa paryAyavALA zramaNa nigraMtho raiveyaka devonI tejovezyAne atikrame che. bAra mAsa paryAyavALA zramaNa nigraMtho anuttara upapAtI devonI tejolezyAne atikrame che. tyArapachI zukla, zuklAbhijAtya thaIne siddha thAya che, buddha thAya che, mukta thAya che. parinirvANane pAme che. sarva duHkhonA aMtane kare che." (bhagavatIsUtra-zataka 14, uddezo 9, sUtra-537). ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. 6/36 zrI municandrasUri viracita dharmabiMdu prakaraNanI TIkAmAM yatidharmaviSayaka vidhivALo chaThTho adhyAya samApta thayo. bhAvArtha : zloka-pamAM yuktithI kahyuM ke AvA mahAtmAono bhava mokSatulya che. kema mokSatulya che tene daDha karavA arthe kahe che ke je sAdhu tIvra saMvegapUrvaka sadA jinavacana anusAra sarva kriyAo kare che te pratidina kriyAnA baLathI saMyamanA kaMDakonI vRddhi kare che jethI cittamAM satata mohanI AkuLatAnuM zamana thAya che ane temano AtmA vItarAgatAne abhimukha abhimukhatara satata thAya che tevA mahAtmAne AzrayIne bhagavatIsUtramAM kahyuM che ke teo mahinAnA paryAyavALA thAya tyAre vANavyaMtaranA devatAnI tejolezyAne atikrama kare che ane bAra mahinAnA paryAyavALA thAya tyAre anuttaravAsInA devatAnI tejalezyAne atikrama kare che ane ahIM tejolezyAthI "cittamAM sukhalAbha"ne grahaNa karela che, tethI bAra mahinA pachI AvA mahAtmAne sarvArthasiddhanA devatAo karatAM adhika aMtaraMga sukha varte che ane te sukha kSamA Adi bhAvonA vRddhinA baLathI ja thayuM che, tethI nakkI thAya che ke te mahAtmAnI saMyamanI kriyA bhAvaaizvaryanI vRddhi dvArA te mahAtmAne siddha avasthAne Asanna kare che mATe tevA mahAtmAne A bhavamAM paNa mokSatulya sukha che. IkA cho adhyAya samApta
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | zloka-1 (sAtamo adhyAya) avataraNikA : vyAkhyAtaH SaSTho'dhyAyaH, atha saptamo vyAkhyAyate, tasya cedamAdisUtram - avataraNikArya : cho adhyAya vyAkhyAna karAyo. have sAtamo adhyAya vyAkhyAna karAya che. tenuM=sAtamA adhyAyanuM, A=AgaLa batAve che e, Adi sUtra che= prathama zloka che - zloka : phalapradhAna Arambha iti sallokanItitaH / saMkSepAduktamasyedaM vyAsataH punarucyate / / 1 / / blokArya : phalapradhAna AraMbha che e prakAranI salokanI nIti hovAthI ziSTapuruSonAM AcAra hovAthI, saMkSepathI AnuM A dharmanuM phaLa kahevAyuM=adhyAya-1nA zloka-2mAM kahevAyuM. vaLI, vistArathI kahevAya che. ll1II TIkA - 'phalaM pradhAnaM' yasyeti sa tathA Arambho' dharmAdigocarA pravRttiH 'iti' asyAH 'sallokanItitaH' ziSTajanasamAcArAt, kimityAha-saMkSepAt' parimitarUpatayA 'uktamasya' dharmasyedaM phalaM dhanado dhanArthinAM proktaH' iti zlokena zAstrAdau, 'vyAsato' vistareNa 'punarucyate idam' idAnImiti // 1 // TIkArya : panna prathAna'... phanI miti ! phala che pradhAna jene te tevuM che phalapradhAna che. ane phalapradhAna evo dharmAdiviSayaka pravRttirUpa AraMbha che e pramANe sallokanI nIti hovAthI ziSTalokono AcAra hovAthI, saMkSepathI parimitarUpapaNAthI, AnuM dharmanuM, A phaLa, "thanalo ghanAthanAM proje:' e prakAranA zlokathI zAstranI AdimAM kahevAyuM. vaLI, vyAsathI=vistArathI A=dharmanuM phaLa, have kahevAya che. 'tti' zabda TIkAlanI samApti arthe che. 1 bhAvArtha : graMthakArazrIe graMthanA prAraMbhamAM ja dharmanuM phaLa batAvyuM; kema ke zikhalokono AcAra che ke jenuM phaLa zreSTha hoya tevI ja dharma-artha-kAma viSayaka pravRtti kare, tethI ziSTalokone dharmamAM pravRtti karavAthI zuM uttama phaLa
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | zloka-1, 2 maLe che teno bodha karAvavA arthe graMthakArazrIe prathama adhyAyanA prAraMbhamAM dharmanuM phaLa saMkSepathI batAvyuM. tyArapachI te dharmanuM svarUpa prAraMbhathI mAMDIne caramabhUmikA sudhInuM atyAra sudhI batAvyuM. have te dharmanA sevanathI zuM uttama phaLa maLe che ? te vistArathI batAve che. III avataraNikA - nanu yadi vyAsataH punaridAnIM vakSyate tat kimiti saMkSepAt pUrvaM phalamuktamityAzaGkyAha - avataraNikArca - jo vistArathI vaLI hamaNAM kahevAze dharmanuM phala kahevAze, to saMkSepathI pUrvamAM phaLa=dharmanuM phaLa, kema kahevAyuM ? e prakAranI AzaMkA karIne graMthakArazrI kahe che - zloka : pravRttyaGgamadaH zreSThaM sattvAnAM prAyazazca yat / Adau sarvatra tadyuktamabhidhAtumidaM punaH / / 2 / / zlokArtha : je kAraNathI, A dharmanuM phala, jIvonI pravRttinuM prAyaH zreSTha aMga che te kAraNathI sarvatra AdimAM kahevA mATe yukta che dharmanuM phaLa kahevA mATe yukta che. vaLI A AgaLamAM batAve che e, vistArathI gharmanuM phaLa che. ll TIkA - 'pravRttyagaM' pravRttikAraNam 'adaH' phalaM zreSThaM' jyAyaH 'sattvAnAM' phalArthinAM prANivizeSANAM prAyaH' prAi, 'vAro vaccattara mukhyo, "ya yAt gAvo' prathama "sarvatra' sarvArthe 'tat' tasmAd 'yuktaM' ucitam 'abhidhAtuM' bhaNituM saMkSepAdAdAviti, AdAveva vistareNa phalabhaNane zAstrArthasya ativyavadhAnena zrotustatra nIrasabhAvaprasaGgenAnAdara eva syAditi / 'idaM punariti yat punarvyAsataH phalaM tadidaM vakSyamANam / / 2 / / TIkArya : pravRttva' vasyAm II je kAraNathI A dharmanuM phaLa, jIvonI phalanA arthI jIvavizeSonI, pravRttinuM prAyaH zreSTha aMga che=pravRttinuM zreSTha kAraNa che, te kAraNathI sarva kAyamAM prathama kahevA mATe=saMkSepathI AdimAM kahevA mATe ucita che.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | zloka-2, 3 kema saMkSepathI kahevA mATe ucita che ? emAM hetu kahe che - AdimAM ja vistArathI dharmanA phaLane kahevAmAM zAstranA arthano ativyavadhAna thavAthI zrotAne tyAM phalanA varNanamAM, nIrasabhAvano prasaMga hovAne kAraNe, anAdara ja thAya. A vaLI je vaLI, vyAsathI phala che vistArathI phala che, te AvazyamANa, che. prAyazvimAM rahela 'AkAra vaktavyAtaranA samuccaya mATe che. rA. bhAvArtha : vicAraka evA mahAtmAo yogya zrotAne hitanI prApti thAya teno vicAra karIne graMtharacanA kare che. ane graMthanA prAraMbhamAM dharmanuM svarUpa batAvavA pUrve saMkSepathI dharmanuM phaLa graMthakArazrI kahe nahi to prAyaH jIvone dharma sAMbhaLavA mATe utsAha thAya nahi, paraMtu dharmanuM kevuM zreSTha phaLa che tema pUrvamAM batAvavAmAM Ave to te phaLane sAMbhaLIne yogya jIvo dharmanA svarUpane jANavAnI jijJAsAvALA thAya che, tethI dharmanuM phaLa kevuM uttama che teno bodha karAvavA arthe graMthanA prAraMbhamAM saMkSepathI graMthakArazrIe dharmanuM phaLa batAvyuM che. tyAM prazna thAya ke jo pAchaLathI dharmanuM vistArathI phaLa graMthakArazrIne batAvavuM hoya to prAraMbhamAM ja dharmanuM vistArathI phaLa kema batAvela nathI ? tethI TIkAkArazrI kahe che - graMthanA prAraMbhamAM ja dharmanuM vistArathI phaLa kahevAmAM Ave to je dharmanA svarUpano zrotAne bodha karAvavo che tenuM ativyavadhAna prApta thAya, tethI zrotAne te phaLa sAMbhaLavAmAM nirasatA prApta thAya. tenA nivAraNa arthe prathama saMkSepathI dharmanuM phaLa batAvyuM ane dharmanuM svarUpa batAvyA pachI te dharmanuM phaLa vistArathI batAvavAmAM Ave to dharmane sAMbhaLavAthI zrotAne atyAra sudhI dharmanA svarUpanuM je jJAna thayuM che te dharmanA sevana mATeno utsAha atizayita thAya, tethI duSkara evA te dharmane apramAdathI sevIne dharmanA phaLane prApta kare. mATe graMthakArazrI dharmanA svarUpane batAvyA pachI vistArathI dharmanuM phaLa batAve che. rA avataraNikA : yathA - avataraNikArya : je A pramANe=vizeSa prakAranA dharmanuM phaLa A pramANe che - zloka : viziSTaM devasaukhyaM yacchivasaukhyaM ca yatparam / dharmakalpadrumasyedaM phalamAhurmanISiNaH / / 3 / /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | zloka-3 zlokArtha : 117 je viziSTa devabhavanuM sukha ane je mokSanuM prakRSTa sukha dharmakalpadrumanuM A phala manISIo kahe che. II3/39II TIkA H 'viziSTaM' saudharmAdidevalokasaMbandhitayA zeSadevasaukhyAtizAyi 'devasaukhyaM' surazarma yadihaiva vkssymALam, 'zivasoddha' muzirma, 'va:' samuye, yahiti prAvat, 'paraM' prakRSTam, tat jimityAhna 'dharmakalpadrumasya' bhAvadharmakalpapAdapasya 'idaM' pratItarUpatayA prathamAnaM 'phalaM' sAdhyamAhuH uktavantaH 'manISiLa:' sudharmasvAmipramRtavo mahAmunaya kRti rUA TIkArya : 'viziSTa' kRti / / viziSTa=saudharmAdidevalokasaMbaMdhIpaNAthI zeSadevasukha karatAM atizAyI evuM devatuM sukha je ahIM ja kahevAnAruM che, ane je prakRSTa evuM mokSanuM sukha te zuM ? ethI dharmakalpadrumanuM=bhAvadharmarUpa kalpavRkSanuM, A= pratItarUpapaNAthI prathamAna=vistAra pAmatuM, phala=sAdhya, manISIo=sudharmAsvAmI vagere mahAmunio, kahe che. 'kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. II3II bhAvArthaH pUrvamAM sAmAnya gRhasthadharmathI mAMDIne apramatta munionAM dharmanuM svarUpa graMthakArazrIe vistArathI batAvyuM. svabhUmikA anusAra te dharma sevIne yogya jIvo AtmAmAM mokSane anukULa evA bhAvadharmane prApta kare che je bhAvadharma kalpavRkSa jevo che ane te kalpavRkSa jevA bhAvadharmanuM phala viziSTa evA devabhavanuM sukha che ane prakRSTa phala mokSanuM sukha che. e pramANe sudharmAsvAmI Adi mahAmunio kahe che. AnAthI e prApta thAya ke dharmanA phalane sAMbhaLIne je jIvo dharmanA svarUpane jANavA mATe abhimukha thayA che teo yogya upadezaka pAsethI pUrvamAM varNana karAyela sarva prakAranA dharmane sAMbhaLIne prakRSTa dharmane sevavAnA abhilASI thayA che, chatAM potAnI zakti je bhUmikAnI che tenuM samAlocana karIne svabhUmikA anusAra ucita dharmanuM sevana karIne bhAvadharmane prApta kare che. teo prakRSTa dharma sevavAnI zakti A bhavamAM prApta na karI zake to viziSTa prakAranA devabhavamAM jAya che, jyAM anya prakAranA devo karatAM temane viziSTa prakAranuM sukha prApta che. vaLI, pUrNa dharmasevananA arthI te mahAtmAo devabhavamAM paNa viziSTa prakAranI zaktino saMcaya karIne uttama prakAranA mAnavabhavane prApta karIne prakRSTa dharma sevavAnI zaktine prApta kare che ane aMte te prakRSTa dharmasevananA phaLarUpe pUrNa sukhamaya mokSane prApta kare che te pramANe sudharmAsvAmI Adi mahAmunio kahe che. 11311
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-| adhyAya-7 | sUtra-1, 2, 3 sUtra : ityukto dharmaH, sAmpratamasya phalamanuvarNayiSyAmaH / / 1/444 / / sUtrArtha : A pramANekapUrvamAM varNana karyuM e pramANe, dharma kahevAyo. have AnuM phala dharmanuM phala ame varNana karIzuM. ll1/444l. TIkA - sumameva aa2/444 TIkArya : sukAmeva | sugama che. II1/444nA bhAvArtha chaTTA adhyayana sudhI dharmanuM svarUpa kahevAyuM tyArapachI sAtamA adhyayananA traNa zlokomAM te dharmanuM svarUpa kaMIka kahyuM. have vistArathI dharmanA phalane kahevAnI pratijJA kare che. II1/444 sUtra : dvivigha wttam - anantaraparamparamevAt tAra/44 sUtrArtha : (1) anaMtara ane (2) paraMparAbhedathI be prakAranuM dharmanuM phala che. 2/44ull TIkA - ___ 'dvividhaM' dvirUpaM phalaM dharmasya, kathamityAha-'anantaraparamparabhedAt' AnantaryeNa paramparayA ca pA2/44thI TIkArca - 'vi' ... paraMparA ra || be prakAranuM dharmanuM phala che. kaI rIte be prakAranuM che? ethI kahe che - (1) anaMtara ane (2) paraMparAnA bhedathI be prakAranuM che. ra/44pA sUtra - tatrAnantaraphalamupaplavahrAsaH / / 3/446 / /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sutra-3, 4 119 sUtrArtha : tyAM be prakAranA lamAM, anaMtara phaLa=dharmanuM tatkAla phaLa, upadravano nAza che. Il3/446ll TIkA : 'tatra' tayormadhye 'anantaraphalaM' darzyate, tadyathA 'upaplavahAsaH, upaplavasya' raagdvessaadidossodreknakSastha 'hAsa:' pariLi: gArU/446AA TIkArca - tatra'pariLiH | tyAM=be prakAranA phalamAM anaMtara phaLa batAvAya che. te A pramANe - upaplavano hAsa=rAga-dveSAdidoSatA ukarUpa upadravanI parihAnI. a3/446 bhAvArtha : je mahAtmAo pUrvamAM varNana karyuM e prakAranA dharmanAM svarUpanuM samyapha avadhAraNa kare che ane potAnI zaktinuM samAlocana karIne svabhUmikA anusAra daDha praNidhAnapUrvaka dharma seve che te mahAtmAone te dharmanA sevanakALamAM aMtaraMga rIte je rAgAdi pariNatirUpa doSo hatA te kSINa kSINatara thAya che, kema ke jinavacana anusAra sevAyelo dharma aMtaraMga rIte jinatulya thavAnA vyApArane pravartAvIne avazya te te bhUmikAnA rAgAdino uccheda kare che, tethI cittanI svasthatArUpa aMtaraMga sukha utpanna thAya che, je dharmanA sevananuM tAtkAlika phala che. I3/44vA avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane - sUtra : bhAvaizvaryavRddhiH / / 4/447 / / sUtrArtha : bhAvaaizvaryanI vRddhi anaMtara phala che. I4/447thI TIkA : 'bhAvaizvaryasya' audAryadAkSiNyapApajugupsAdiguNalAbhalakSaNasya 'vRddhiH' utkarSaH / / 4/447 / /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-7 | sUtra-4, 5 TIkArca - mavaizvaryaca' ... varSa / audArya, dAkSiNya, pApajugupsAdi guNanI prApti rUpa bhAvaaizvaryanI vRddhi utkarSa, dharmanuM anaMtara phala che. 4/447nA bhAvArtha - je mahAtmAo vivekapUrvaka dharma seve che, teomAM pUrvamAM je bhavAbhinaMdI Adi jIvonA kSudratA Adi doSo hatA te doSo kSINa kSINatara thAya che ane tenA pratipakSabhUta audArya, dAkSiNya, pApajugupsAdi guNorUpa bhAvaaizvaryanI vRddhi thAya che, tethI dharma sevanArA te mahAtmAmAM dharmasevanakALamAM ja uttama guNasaMpattirUpa bhAvaaizvaryanI vRddhi thAya che je sevAyelA dharmanuM tatkAla phala che. I4/447nA avataraNikA : tathA - avataraNikArya :ane - sUtra : nanayitvam II/448ii. sUtrArtha - janapriyapaNuM anaMtara phala che. Im/448 TIkA - sarvalokacittAlAdakatvam / / 5/448 / / TIkArca - sarvanovijJAjJA vartam II sarvalokanA cittanuM AhvAdakapaNuM dharmanA sevananuM anaMtara phala che. i5/448 bhAvArtha - je mahAtmAo tattvathI bhAvita mativALA che teo jema jema dharmane seve che tema tema teonI prakRti uttama uttamatara bane che ane tevA uttama prakRtivALA jIvone joIne ziSTa puruSone cittamAM AnaMda thAya che ke kharekhara A mahAtmA dhanya che je AvI uttama prakRtine dhAraNa kare che. je dharmane sevavAnuM tatkAlIna phaLa che. pa/448
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-6, 7 121 sUtraH paramparAphalaM tu sugatijanmottamasthAnaparamparAnirvANAvAptiH / / 6/449 / / sUtrArtha - vaLI, paraMparAe phala sugatimAM janma ane uttama sthAnanI paraMparAthI nirvANanI prApti che. II6/449ll. TIkA : yat 'sugatijanma' yaccottamasthAnaparamparayA karaNabhUtayA 'nirvANaM' tayoravAptiH punaH prmpraapamiti 6/442aaaa TIkArya : va . parimiti che je sugatimAM janme che ane je karaNabhUta evA uttama sthAnanI paraMparAthI=mokSaprAptinA prabaLa kAraNabhUta evAM uttamasthAnonI paraMparAthI, nirvANa che. te benIka sugatimAM janma ane uttamasthAnanI paraMparAthI nirvANa e rUpa te benI, prApti vaLI, paraMparAphala cheH dharmanuM paraMparAthI prApta thatuM phaLa che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. img/449LA bhAvArtha je mahAtmAo jinavacana anusAra dharma seve che te mahAtmAomAM sUtra-3, 4, 5mAM batAvyuM tevuM anaMtara phala prApta thAya che ane tevI uttama prakRtinA kAraNe te mahAtmA puNyAnubaMdhI puNya arjana kare che jenAthI sugatiomAM janma thAya che ane uttara uttaranA dareka bhavomAM uttamasthAnonI paraMparAnI prApti thAya che je uttamasthAnone pAmIne te mahAtmA dareka bhavomAM pUrva pUrva karatAM viziSTa viziSTatA dharmane seve che jenA phaLarUpe sarva karmanA nAzarUpa nivArNasukhanI prApti thAya che A sarva dharmanA sevananuM paraMparAe phala che. II6/44lA avataraNikA : atha svayamevaitat sUtraM bhAvayati - avataraNitArtha :have svayaM ja graMthakArazrI A sUtrakachaTuM sUtra, bhAvana kare che=kramasara spaSTa kare che -
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 sUtraH sUtrArtha sugati, e viziSTa evuM devanuM sthAna che. II7/450nA TIkA H 'sutiH' muiSyate ? kRtvAda-'viziSTavevasthAna' saudharmAvipakSaLam / / 7/40 / / - dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-7, 8 sutiviziSTadevasthAnam ||7/40|| TIkArya : 'sujJatiH' saudharmAvitvakSaLam / / sugati zuM che ? ethI kahe che viziSTa devanuM sthAna che. 7/450nA sUtrArtha ***** : bhAvArtha: sUtra-6mAM kahela ke paraMparAphala sugatimAM janma Adi che, tethI dharmanA sevanArA mahAtmAne kevA prakAranI sugati prApta thAya che ? te batAve che. anya devo karatAM viziSTa evA devanA sthAnarUpa sugatinI prApti thAya che. Il7/450nA sUtra : * saudharmAdi kalparUpa sugati tatrottamA rUpasaMpat, satsthitiprabhAvasukhadyutilezyAyogaH, vizuddhendriyAvadhitvam, prakRSTAni bhogasAdhanAni, divyo vimAnanivahaH, manoharANyudyAnAni, ramyA jalAzayAH, kAntA apsarasaH, atinipuNAH kiGkarAH, pragalbho nATyavidhiH, caturodArA bhogAH, sadA cittAhlAdaH, anekasukhahetutvam, kuzalAnubandhaH, mahAkalyANapUjAkaraNam, tIrthakarasevA, saddharmavrutI rati:, savA suhitvam / / 8/461|| tyAM=prApta thayelA devasthAnamAM, uttama rUpanI saMpatti, suMdara sthiti, prabhAva, sukha, dhRti ane lezyAno yoga=suMdara sthiti, suMdara prabhAva, suMdara sukha, suMdara kAMti ane suMdara lezyAno yoga, vizuddha Indriya ane vizuddha avadhipaNuM, prakRSTa bhoga sAdhano, divya vimAnano samUha, manohara udyAno, ramya jalAzayo, suMdara apsarAo, atinipuNa evo nokaravarga, pragalbha nATyavidhi=atyaMta garva laI zakAya tevI nATyavidhi, catura ane udAra bhogo, sadA cittano AhlAda, aneka devone sukhanuM hetupaNuM, kuzaLa anubaMdha=pariNAmathI suMdara evA kRtyonuM
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 dharmaNi 2 bhAga-3 / adhyAya-7 / sUtra-8 karaNa, mahAkalyANakomAM bhagavAnanI pUjAnuM karaNa, tIrthakaronI sevA, saddharma sAMbhaLavAmAM rati, saEL suNIpaj. Il8/451 / / TI :_ 'tatra' devasthAne 'uttamA' prakRSTA 'rUpasaMpat' zarIrasaMsthAnalakSaNA 1, 'satyaH' sundarA yAH 'sthitiprabhAvasukhadyutilezyAH' tAbhiH 'yogaH' samAgamaH, tatra 'sthitiH' palyopamasAgaropamapramANAyuSkalakSaNA, 'prabhAvo' nigrahA'nugrahasAmarthyam, 'sukhaM' cittasamAdhilakSaNam, 'dyutiH' zarIrA''bharaNAdiprabhA, 'lezyA' tejolezyAdikA iti 2, 'vizuddhAni' svaviSayAviparyastajJAnajananena nirmalAni 'indriyANi avadhi'zca yasya sa tathA, tadbhAvastattvam 3, 'prakRSTAni' prakarSavanti 'bhogasAdhanAni' bhogopakaraNAni 4, tAnyeva darzayati - 'divyo' nijaprabhAmaNDalaviDambitAzeSatejasvicakro 'vimAnanivahaH' vimAnasaMghAtaH 5, 'manoharANi' manaHpramodapradAni azokacampakapunnAganAgaprabhRtivanaspatisamA-kulAni 'udyAnAni' vanAni 6, 'ramyA' rantuM yogyAH 'jalAzayAH' vApIhradasarovaralakSaNAH 7, 'kAntAH' kAntibhAjaH 'apsaraso' devyaH 8, 'atinipuNAH' parizuddhavinayavidhividhAyinaH ' kiGkarA' pratItarUpA eva 9, 'pragalbhaH' prauDho 'nATyavidhiH' tIrthakarAdicaritapratibaddhAbhinayalakSaNaH 10, 'caturodArAH' caturAH jhaTityevendriyacittAkSepadakSA udArAzca uttamAH 'bhogAH' zabdAdayaH zrotrAdIndriyaviSayAH 11, 'sadA' satataM 'cittAlAdo' manaHprasAdarUpaH 12, 'anekeSAM' svavyatiriktAnAM devAdInAM tattannAnAvidhasamucittAcArasamAcaraNacAturyaguNena 'sukhahetutvaM' saMtoSanimittabhAvaH 13, 'kuzalaH' pariNAmasundaro 'anubandhaH' sarvakAryANAm 14, 'mahAkalyANakeSu' jinajanmamahAvratapratipattyAdiSu pUjAyAH' snAtrapuSpAropaNadhUpavAsapradAnAdinA prakAreNa 'karaNaM' nirmApaNam 15, 'tIrthakarANAM' nijaprabhAvAvarjitajagattrayajantumAnasAnAM amRtameghAsArAkArasarasadezanAvidhinihatabhavyabhavikajanamanaHsaMtApAnAM puruSaratnavizeSANAM 'sevA' vandananamanaparyupAsanapUjanAdinA''rAdhanA 16, 'sataH' pAramArthikasya 'dharmasya' zrutacAritralakSaNasya 'zrutau' AkarNane 'ratiH' svargaprabhavatumburuprabhRtigAndharvikArabdhapaJcamasvaragItazravaNaraterapi sakAzAdadhikasaMtoSalakSaNA 17, 'sadA' sarvakAlaM 'sukhitvaM' bAhyazayanA''sanavastrA'laGkArAdijanitazarIrasukhayuktatvam 18 / / 8/451 / / ToDArtha :__ 'tatra' ..... zarIrasukhayuktatvam 18 / / tyai=dhana sevA prApta rAyalA visthAnamA, GTH=praSTa, zarIranA saMsthAnA svarUpa rUpasaMpatti, (1) satya suMdara je sthiti prabhAva sukha vRti ane vezyA, tenAthI yoga samAgama. tyAM sthiti palyopama-sAgaropama pramANa AyuSyarUpa suMdara sthiti che.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7| -8 prabhAva vigraha-anugrahatA sAmarthyarUpa suMdara che zatruno nigraha ane yogya pratye anugraha karavAnuM sAmarthya suMdara che. cittanI samAdhirUpa sukha suMdara che. dhRti zarIra ane AbharaNAdilI prabhA suMdara che. lezyA-tejolezyAdi suMdara che. (2) vizuddha svaviSayone aviparIta jJAnanA jatanathI nirmala evI Indriyo ane avadhi che jene tevA che-tevA te devo che teno bhAva=vizuddha Indriya avadhipaNuM che. (3) prakarSavALAM bhoganAM sAdhano che=bhoganAM upakaraNo che. (4) te bhogasAdhanone batAve che - divya potAnI prabhAnA maMDalathI viDaMbita karyo che azeSa tejasvI padArthane jeNe tevo vimAnato samUha che. (5) manohara manane AnaMda Ape tevAM azoka, caMpaka, punnAga-nAga vagere vanaspatiothI yukta udyAno=vano, che. (6) vaLI, ramya=ramavAne yogya jalAzayo-kuvArA, hada, sarovararUpa suMdara jalAzayo che. (7) kAtivALI apsarAo-devIo hoya che. (8) atinipuNa=parizuddhavinayavidhine karanArA nokaro hoya che. (9) pragabha=garva laI zakAya tevo prauDha nATyavidhi hoya che=tIrthaMkarAdinA caritrathI pratibaddha evA abhinaya svarUpa nATako hoya che. (10) catura udAra bhogo hoya che-zIdha ja indriyo ane citane AkSepa karavAmAM samartha evA zrotrAdi indriyonA uttama zabdAdi viSayo hoya che. (11) satata mananA prasAdarUpa cittano AnaMda hoya che. (12) anekonA sukhanuM hetupaNuM hoya che=potAnAthI vyatirikta evA devonA te te tAtA prakAranA ucita AcAratA AcaraNamAM cAturya guNanA kAraNe saMtoSano timirabhAva hoya che. (13) kuzala anubaMdha hoya che=sarva kRtyonuM pariNAma suMdara hoya che. (14) mahAkalyANakomAM=jijanma ane jinanAM mahAvratonA svIkAra AdimAM pUjAnuM karaNa=snAtra, puSpa AropaNa dhUpavAsanA pradAna AdinA prakArathI bhagavAnanI pUjAnuM karavuM. (15) tIrthakaronI sevA potAnA prabhAvathI Avajita thayA che jagatrayanA jaMtunuM mAnasa jemanAthI evA amRta jevA meghanI dhArAnA AkAravALI sarasa dezanAvidhithI haNI nAkhyo che bhavya jIvonA mananA saMtApane jeNe evA puruSaratnavizeSa tIrthakaronI vaMdana-mana-pardhapAsanA pUjanAdi dvArA ArAdhanA kare che. (1) sat dharmanA pAramArthika zruta-cAritrarUpa dharmanA, sAMbhaLavAmAM rati=svargamAM utpanna thayela tumbaru vagere gAMdharvikothI Arabdha paMcama svaranA gItanA zravaNanI tithI paNa adhika saMtoSarUpa dharma zravaNamAM rati, hoya che. (17) sadA kALa sukhIpaNuM bAhya zayana, Asana, vastra, alaMkAradijanita zarIranAM sukhathI yuktapaNuM hoya che. (18) N8/451nA bhAvArtha - je mahAtmAo vizuddha dharma sevIne devalokamAM jAya che te vakhate teonA indriyonA vikAro ghaNA maMda hoya che, kema ke pUrvabhavamAM dharmane sevIne AtmAne vikAra vagaranI avasthAthI atyaMta bhAvita karela che, chatAM devabhavamAM teonI sarvathA vikAra vagaranI avasthA nathI, tethI jema koIne pANInI tRSA lAge ane uttama jalanI prApti thAya to te uttama jalanI prAptithI tRSAnA zamananuM ati AhalAdakArI sukha thAya che. tema dharmanuM sevana karIne devabhavamAM gayelA mahAtmAo ati puNyanA udayavALA hovAthI te mahAtmAone
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-8, 9 125 je kAMI bhoganI icchArUpa tRSA che te tRSAne zamana karAvanAra uttama sAmagrInI prAptinA baLathI uttama sukhaprApti thAya che, tethI te devatAo je kaMI devabhavamAM kRtya kare che te sarvanuM pariNAma suMdara hoya che. AthI ja teo nATaka jue che te paNa tIrthakara AdinAM caritrothI pratibaddha evAM abhinayovALAM hoya che, tethI nATakane joIne paNa teo uttama puruSanA caritrathI AtmAne bhAvita kare che jethI yogamArgane anukULa ja zaktino saMcaya thAya che. vaLI, te devonI prakRti tevI uttama hovAthI teone tevAM nATako jovAmAM ja rasa hoya che. vikArI nATako jovA pratye teo svabhAvathI ja anAdaravALA hoya che. vaLI, tIrthakaronI bhakti, dharmanuM zravaNa vagere paNa teone atyaMta sukhanuM kAraNa bane che; kema ke bhagavAnanI bhakti ane dharmanA zravaNa dvArA paNa vikAro zAMta thAya che ane pUrvabhavamAM sevAyelA dharmanA phaLarUpe prApta thayelA devabhavanA bhogothI temanA vikAro zAMta thAya che, tethI uttama vezyAnI prApti rUpa sukha prApta thAya che ane te sukha paNa cittanI samAdhirUpa che. ahIM vizeSa e che ke devabhavamAM paNa je devo samyaku dharmane sevyA vagara AvyA che teonA devabhavane devadurgatatva zAstrakAroe kahela che. tevA devone A prakAranI sukhasaMpatti nathI. AthI ja navamA raiveyakamAM gayelA paNa tevA devone bahArathI sukha che, aMtaraMga rIte sukha nathI te prakAre upadezarahasyamAM spaSTa karela che. mATe samyagu dharmane sevyA vagara jeo devabhavamAM gayA che teone aMtaraMga rIte sukha nathI paraMtu samyagu dharma sevIne jeo devabhavamAM gayA che teone samyaka dharmanA sevanakALamAM jema sukha thAya che tema te dharmanA sevananA phaLarUpe devabhavamAM paNa sukha thAya che ane te sukhanA bhogakALamAM te mahAtmAo viziSTa puNyAnubaMdhI puNya bAMdhe che jethI uttaranA manuSyabhavamAM paNa viziSTa sukhane prApta karaze jene svayaM graMthakArazrI AgaLamAM batAvaze. I8/4pa1TI avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane - sUtra: _____ taccyutAvapi viziSTe deze viziSTa eva kAle sphIte mahAkule niSkalaGke'nvayena udagre sadAcAreNa AkhyAyikApuruSayukte anekamanorathApUrakamatyantaniravadyaM janma TI/412 sUtrArtha : tyAMthI Tyuta thaye chate paNa devabhavamAMthI avIne manuSyabhavamAM Ave tyAre paNa, viziSTa
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 dharmabiMda prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-9 dezamAM, viziSTa kAlamAM, phIta mativALA anvayathI niSkalaMka evA mahAkulamAM, sadAcArathI udagra kuLamAM=UMcA kuLamAM, AkhyAyikA puruSathI yukta evA kuLamAM, anekanAM manorathane pUraka atyaMta niravadha janmane prApta kare che. II9/4pA. TIkAH 'taccyutAvapi' devalokAdavatAre, kiM punastatra sukhamevetyapizabdArthaH, 'viziSTe deze' magadhAdau, 'viziSTa eva kAle' suSamaduSSamAdau 'sphIte' parivArAdisphItimati 'mahAkule' ikSvAkvAdo 'niSkalake' asadAcArakalaGkapaGkavikale 'anvayena' pitRpitAmahAdipuruSaparamparayA, ata eva 'udagre' udbhaTe, kenetyAha-'sadAcAreNa' devagurusvajanAdisamucitapratipattilakSaNena, 'AkhyAyikA' kathA tatpratibaddhA ye puruSAstathAvidhAnyAsAdhAraNAcaraNaguNena tairyukte saMbaddhe, kimityAha-'anekamanorathApUrakaM' svajanaparajanaparivArAdimano'bhilaSitapUraNakAri, 'atyantaniravA' zubhalagnazubhagrahAvalokanAdiviziSTaguNasamanvitatvena ekAntato nikhiladoSavikalaM 'janma' prAdurbhAva iti 1/4 rA. TIkArca - taSNutApi' . prAdurbhAva rati | tyAMthI ta thaye chate paNa devalokamAMthI manuSyabhavanA avatAramAM paNa viziSTa magadhAdi dezamAM, viziSTa suSamaduSama Adi kALamAM, skrIta mahAkulamAM parivAra Adi sphIta mativALA evA IzvAku Adi kuLamAM, avayathIpitA, dAdA, Adi puruSanI paraMparAthI, niSkalaMka kuLamAM=asad AcAranA kalaMkarUpa kAdavathI rahita evA kuLamAM, AthI ja sadAcArathI udagra kuLamAM-deva-guru-svajanAdi badhA sAthe ucita vyavahArarUpa sadAcArathI utkaTakuLamAM, AkhyAyikApuruSathI yukta kuLamAMsuttama caritronI sAthe pratibaddha evI kathAvALA asAdhAraNa AcaraNanA guNathI yukta evA je puruSo teothI saMbaddha evA kuLamAM, anekanA manoratha pUraNa karanAra=svajana-parajataparivAra AdinAM matanA abhilaSitane pUrNa karanAra, atyaMta niravadha=zubhalagna zubhagrahanAM avalokana AdithI viziSTaguNa samanvitapaNAne kAraNe ekAMtathI sarva doSothI vikala evA janmane prApta kare che. II9/45rA che 'taSNutApa'mAM rahelA pi' zabdathI e kahevuM che ke devabhavamAM to sukha ja che paraMtu tyAMthI AvyA pachI AvA AvA viziSTa guNothI yukta evA kuLamAM janma che. bhAvArtha - pUrvanA adhyAyomAM varNana karyuM e pramANe je mahAtmAo svabhUmikA anusAra supraNidhAnapUrvaka dharmanuM
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-7 / sUtra-9 sevana kare che teone dharmanA sevanakALamAM sUtra-3-4 ane 5mAM kahyuM evA phaLanI prApti tatkAla thAya che ane sUtra-kamAM kahyuM "paraMparA phaLanI prApti thAya che;" temAM prathama devabhavanI prAptirUpa sugati prApta thAya che. te devabhavamAM teone kevuM uttama sukha hoya che tenuM varNana sUtra-7mAM karela te pramANe te mahAtmAo devabhavamAM paNa viziSTa prakAranA dharmane sevIne dharmane anukULa mahAsaMcita vIryavALA thAya che, tethI tyAMthI avyA pachI uttaramAM kevA manuSyabhavane pAme che ? te prastuta sUtramAM batAve che - tevA jIvo viziSTa dezamAM janme che, je deza viziSTa uttamatAnuM kAraNa bane che. vaLI, tevA jIvo suSamAdu:SamAdi ArAmAM janme che, tethI jyAM suSamAduHSamAdi Aro na hoya tevA bharatAdimAM janmatA nathI paraMtu bharatAdimAM paNa suSamAduHSamAdi Aro hoya tyAre ja janme che ane zeSa kALamAM bharatAdimAM janmatA nathI, paNa mahAvidehamAM janme che. vaLI, kvacit pAMcamA ArAmAM bharatAdimAM janme che teonuM tevA prakAranuM puNya kaMIka nyUna che. vaLI, uttama dharma sevIne devabhavamAMthI AvelA te mahAtmA phIta mahAkulamAM janme che=je kuLamAM parivAra svajana Adi uttama prakRtivALA hoya, je kuLanI paraMparAmAM prAyaH sarva jIvo yogamArganI sAdhanA karanArA hoya tevA ucca kuLamAM janme che jethI te kuLanI uttama prakRti paNa temane mahAtmA banavAmAM sahAyaka bane che. vaLI, te kuLamAM pitA, pitAmahanI paraMparA paNa asad AcAranA kalaMkathI rahita hoya che, tethI potAnA pUrvajonA sadAcAranA saMskAronI prApti sahaja rIte thAya che. vaLI, te mahAtmAo deva-guru-svajanAdi sAthe ucita pravRtti karAve tevA ucita sadAcAro yukta kuLamAM janme che, jethI tyAM janmelA mahAtmAne utkRSTa sadAcAranI prApti te kuLanA kAraNe thAya che. vaLI, te mahAtmAne evuM uttama kuLa maLe che je uttama kuLanAM dRSTAMto zAstrakAroe ApelAM hoya. jema tIrthakara AdimAM uttama kuLanAM daSTAMto zAstra ApyAM che te uttamakuLamAM ja mahAtmAo janme che. vaLI, te mahAtmA je kuLamAM janme che te kuLamAM temano janma aneka svajana-parajana Adi parivAronA manorathone pUranAro ane atyaMta niravadya janma thAya che. Azaya e che ke tevo jIva je kuLamAM jAya tenA janmatA pUrve ja te kuLanI badhA prakAranI vRddhi thavA lAge. jema vIra bhagavAna janmyA tenA pUrve ja temanA mAtApitAnI dhanadhAnyAdinI sarva prakAre vRddhi thaI, tethI sarva kuTuMbanA manorathone pUrNa karanAra bhagavAna thayA tema A mahAtmA paNa badhAnA manorathone pUrNa karanAra bane che. vaLI, temano janma paNa zubha graha, zubhalagna Adi sarva vizeSatAothI yukta hoya che, tethI ekAMtathI sarva doSa rahita hoya che, jenA kAraNe zArIrika Adi sarva sukhonI prApti thAya che. I94pazA
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-10 avataraNikA : tatra ca yad bhavati tadAha - avatAraNikArya : ane tyAM=prApta thayelA evA ucita manuSyabhavamAM je thAya che=je prApta thAya che tene kahe che - sUtra : sundaraM rUpam, Alayo lakSaNAnAm, rahitamAmayena, yuktaM prajJayA, saMgataM hastInApana 10/rUA sUtrArtha - suMdara rUpa, lakSaNonuM sthAna lakSaNayukta zarIra, rogothI rahita zarIra, prajJAthI yukta ane kalAkalApathI yukta evo bhava prApta thAya che. II10/4pa3il TIkA - 'sundaraM' zubhasaMsthAnavattayA 'rUpam' AkAraH, 'Alayo lakSaNAnAM' cakravajrasvastikamInakalazakamalAdInAm, 'rahitaM' parityaktaM 'Amayena' jvarA'tIsArabhagandarAdinA rogena, 'yuktaM' saMgataM 'prajJayA' bahubahuvidhAdivizeSaNagrAhikayA vastubodhazaktyA, 'saMgataM' saMbaddhaM 'kalAnAM' lipizikSAdInAM zakunarutaparyavasAnAnAM kalApena samudAyena / / 10/453 / / TIkArya : sura" " samudAna | zubhasaMsthAnavALApaNAthI suMdara evuM rUpa AkAra, lakSaNono cakra, vaja, svastika, mAchalI, kamalAdirUpa lakSaNono, Alaya =nivAsasthAna, AmayathI=jvara, atisAra, bhagaMdarAdi rogathI, rahita evuM zarIra, prajJAthI bahu-bahuvidhAdi vizeSaNane grahaNa karanAra evI bodhanI zaktithI saMgata evo bhava prApta thAya che. kalAono lipizilAdithI mAMDIne zakuna ane avAja paryavasAna kalApathI=samudAyathI, saMgata=saMbaddha, bhavaprApti thAya che. 10/4pA . bhAvArtha je mahAtmAo uttama dharmane sevIne devabhavamAM gayA che tyAM paNa viziSTa prakAranI dharmanI zaktino saMcaya kare che, tethI devabhavamAMthI eNvIne viziSTa prakAranA dharmane prApta kare che je manuSyabhavamAM teone je zarIra maLe che te paNa atisuMdararUpavALuM hoya che. vaLI, teonuM zarIra aneka uttama lakSaNathI yukta hoya che jethI prAyaH A mahAtmA che tevuM sUcana teonA dehano AkAra ane dehanAM lakSaNo ja kare che.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 sUtra-10, 11 129 vaLI, rogathI rahita, prajJAthI yukta ane kalAonI aneka prakAranI kuzaLatAthI yukta teono bhava hoya che. je sarva teonA kalyANanI paraMparAne ja batAvanAra che. I10/4pa3 avataraNikA : tathA - avataraNikArca - ane - sUtra : guNapakSapAtaH 1, asadAcArabhIrutA 2, kalyANamitrayogaH 3, satkathAzravaNam 4, mArgAnugo bodhaH 5, sarvocitaprAptiH-hitAya sattvasaMghAtasya, paritoSakarI gurUNAm, saMvarddhanI guNAntarasya, nidarzanaM janAnAm 6, atyudAraH AzayaH 7, asAdhAraNA viSayAH, raditA: saMvattezana, paropatApina, mattAvasAnA: 8.11/494ll svArtha: (1) guNano pakSapAta (2) asaAcAranI bhIrutA (3) kalyANamitrano yoga (4) satkathAnuM zravaNa (5) mArthAnusArI bodha. (6) sarva ucitanI prApti. kevA prakAranI sarva ucitanI prApti ? ethI kahe che - jIvonA samUhanA hita mATe, guruvarganA paritoSane karanArI, guNAMtarAyanA saMvardhanane karanArI ane lokone daSTAMta ApI zakAya evI sarva ucitanI prAti che. (7) ati udAra Azaya che. (8) asAdhAraNa viSayanIebhogonI prApti che. saMkleza rahita bhogonI prApti aparopatApI che, amaMgubhAvasAna che=bhogo suMdara pariNAmavALA che. ll11/4pa4TI TIkA :'guNAH' ziSTacaritavizeSA asajjanAnabhyarthanAdayaH, tathA ca paThanti - "asanto nAbhyarthyAH suhRdapi na yAcyastanudhanaH, priyA vRttiyA'yyA malinamasubhaGge'pyasukaram / vipadyuccaiH stheyaM padamanuvidheyaM ca mahatAM, sata nodiSTa viSamasidhAra vratamalam pArarA " (nItiza. 8].
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-11 teSAM 'pakSaH' abhyupagamaH, tatra 'pAtaH' avatAra iti, ata eva 'asadAcArabhIrutA' cauryapAradAdyanAcArAd vyAdhiviSapradIpanakAdibhya iva dUraM bhIrubhAvaH, 'kalyANamitraiH' sukRtabuddhinibandhanairjanaiH 'yogaH' saMbandhaH, 'satAM' sadAcArANAM gRhiNAM yatInAM ca kathAzravaNaM' caritAkarNanam, 'mArgAnugo' muktipathAnuvartI bodho' vastuparicchedaH, 'sarveSAM' dharmArthakAmAnAmArAdhanaM prati 'ucitAnAM' vastUnAM 'prAptiH' lAbhaH 'sarvocitaprAptiH', kIdRzyasAviti vizeSaNacatuSTayenAha-'hitAya' kalyANAya 'sattvasaMghAtasya' jantujAtasya, 'paritoSakarI' pramodadAyinI 'gurUNAM' mAtApitrAdilokasya, 'saMvarddhanI' vRddhikAriNI 'guNAntarasya' svapareSAM guNavizeSasya, 'nidarzanaM' dRSTAntabhUmisteSu teSvAcaraNavizeSeSu 'janAnAM' ziSTalokAnAm, tathA''tyudAraH' atitIvraudAryavAn 'Azayo' manaHpariNAmaH, 'asAdhAraNAH' anyairasAmAnyAH zAlibhadrAdInAmiva 'viSayAH' zabdAdayaH, 'rahitAH' parihINAH 'saMklezena' atyantAbhiSvaGgena, 'aparopatApinaH' paroparodhavikalAH, 'amagulAvasAnAH' pathyAnabhoga iva sundaraparimA pA2/464 TIkArca - TUT:' sundaraparima: || guNo =ziSTa AcaraNAvizeSa, ayogya janane abhyarthanA Adi guNo che ane te prakAre kahevAya che - ayogya jIvo pAse prArthanA karavI joIe nahi. alpa dhanavALo mitra paNa yAcanA karavA yogya nathI. priya ane vyAyayukta vRtti, prANanA bhaMgamAM paNa malina kRtya karavuM duSkara, ApattimAM paNa atyaMta svairya, ane mahApuruSonAM padane AcaraNane anusaravuM. A viSama talavAranI dhArA jevuM vrata konA vaDe uddiSTa che ? sadpuruSo vaDe udiSTa che." li220mA (nItizataka18) teono-pUrvamAM varNana karyuM te guNono, pakSaHsvIkAra, temAM guNonA svIkAramAM, pAta=avatAra. AthI ja=guNono pakSapAta che AthI ja, asaAcAratI bhIratA chekacorI, paradArAgamana Adi anAcArathI, vyAdhi-viSa-agni AdithI dUra gamananI jema bhIrubhAva che. kalyANamitronI sAthe suMdara buddhithI yukta evA loko sAthe saMbaMdha, sapuruSonI=sadAcAravALA gRhastho ane sAdhuonI kathAnuM zravaNa caritranuM zravaNa, mArgane anusaranAra=mokSamArgane anusaranAra vastuno bodha, sarvanI=dharmaartha-kAma sarvanA ArAdhanA mATe sarva ucita vastuonI prApti. kevA prakAranI sarva ucitanI prApti che ? te vizeSaNa catuSTayathI kahe che - jIvonA samUhanA kalyANa mATe sarva ucitanI prApti. guru evA mAtApitAdi pramoda karanAra sarva ucitanI prApti che. sva-paranA guNavizeSarUpa guNAMtaranI vRddhi karanAra sarva ucitanI prApti che. ziSTa lokone nidarzana che=te te AcaraNAnA viSayamAM daSTAMta bhUmi che evI sarva ucitanI prApti
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-11 che, ema avAya che. ane udAra=atitIvra audAryavALo mAnA pariNAmarUpa Azaya che. asAdhAraNa viSayo che=bIjA jIvone na maLyA hoya tevA zAlibhadranI jema zabdAdi viSayo che. atyaMta abhivRMgarUpa saMklezathI rahita viSayo che. paranA upatApathI rahita evA viSayo che. amaMgula avasAtavALA viSayo che=paththabhojananI jema suMdara pariNAmavALA viSayo che. ll11/454 bhAvArtha je mahAtmAo potAnI bhUmikA anusAra zuddhadharmane sevIne devabhavamAM jAya che tyAM paNa dharmane anukULa viziSTa zakti saMcaya karIne manuSyabhavane pAme che tyAre uttama kuLa AdimAM janme che ane tyAM tevA prakAranuM suMdara rUpa Adi prApta thAya che te sUtra-10mAM batAvyuM. have te mahAtmAonI dharmane anukULa uttama prakRti kevI hoya che ? te batAve che - te mahAtmAoe pUrvabhavamAM samyagu dharma sevelo hovAthI A bhavamAM guNonA pakSapAtI bane che. vaLI, prakRtithI ja anucita AcAro pratye teone bhaya varte che, tethI prAyaH te jIvo ucita AcaraNA karanArA hoya che. vaLI, bhUtakALamAM sevelA dharmanA kAraNe prApta thayelA uttama puNyathI teone kalyANanuM prabaLa kAraNa bane tevA kalyANamitrano yoga thAya che. vaLI, prakRtithI ja sadAcAravALA uttama puruSonI kathAnuM zravaNa karavAmAM teone rasa hoya che, tethI te kathAonuM zravaNa karIne teo mokSamArgane anukULa mArgAnusArI bodha prApta kare che. vaLI, gRhastha avasthAmAM hoya tyAre dharma, artha ane kAmanAM sarva kRtyone anukULa ucita vastunI teone prApti thAya che je ucita vastu kevI che ? te batAve che - jIvonA hitanuM kAraNa bane tevI traNe puruSArthanI sAmagrI teone prApta thAya che. vaLI, mAtA-pitA Adine paritoSanuM kAraNa bane tevI traNe puruSArthanI sAmagrI prApta thAya che. vaLI, teonI uttama sAmagrI guNAMtaranI vRddhinuM kAraNa bane che. AthI ja AvA jIvo prApta thayelA dhana dvArA uttama kRtyo karIne svaparanuM kalyANa kare che. vaLI, teone prApta thayelI uttama sAmagrI ghaNA yogya jIvone dRSTAMtarUpa bane che. arthAtuM mahAtmAo teonuM daSTAMta ApIne kahe che ke A jIvoe bhUtakALamAM kevo suMdara dharma karyo che tenuM teo sAkSAt daSTAMta che. jethI vartamAnanA bhavamAM paNa sarva uttama sAmagrIthI yukta manuSyabhava temane prApta thayela hovA chatAM dharmapradhAna thaIne teo jIve che. vaLI, AvA mahAtmAo udAra AzayavALA hoya che. teone bhogasAmagrI paNa zAlibhadranI jema anya sarva karatAM asAdhAraNa prApta thaI hoya che. vaLI, te bhogakALamAM paNa teone saMkleza thato nathI; kema ke temane bhogamAM atyaMta rAga nathI paNa tattvane jovAnI nirmaLa dRSTi che. vaLI, teonA bhogo bIjA jIvone upatApa karanArA nathI; kema ke teo dayALu svabhAvavALA hovAthI vivekapUrvaka pravRtti karanArA hoya che.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3adhyAya-7 / sUtra-11, 12, 13 vaLI, jema pathya annano bhoga dehanA sauSThavane karanAro hoya che tema bhUtakALamAM dharma sevIne AvelA mahAtmAonA bhogo paNa suMdara pariNAmavALA hoya che. AthI ja bhoga karIne paNa te te prakAranA vikArone zAMta karIne teonuM citta tattvane abhimukha janAruM hoya che. ll11/4pajhA avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane - sUtraH chAtte gharSapratipattiH II12/411ii . sUtrArtha: kAle cita bhogathI atyaMta virakta thAya tyAre, dharmano svIkAra kare che cAritrano svIkAra kare che. II12/4papaII TIkA : 'kAle' viSayavaimukhyalAbhAvasaralakSaNe 'dharmapratipattiH' sarvasAvadhavyApAraparihArarUpA / / 12/455 // TIkArya : vAjo'... sarvasAvadyavyApAraparidArarUpa || kAlamAM=viSayanA vimukha bhAvanI prAptinA avasararUpa kALamAM, sarva sAvadha vyApAranA parihArarUpa dharmano svIkAra kare che. 12/45pA. bhAvArtha : sUtra-11mAM batAvyuM tevA guNavALA mahAtmAo bhoga bhogavIne paNa bhoganI vRttino nAza kare che, tethI jyAre te mahAtmAnuM citta viSayathI vimukhabhAvavALuM bane che tyAre sarva sAvadya vyApArano tyAga karIne saMyama grahaNa kare che. l/12/4papAA avataraNikA : tatra 2 - avataraNikArya : ane tyAM=saMyama jIvanamAM -
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-13, 14 sUtra : gurusadAyasaMvat ||13/46 / / sUtrArtha mahAna sahAyanI saMpatti prApta kare che=bhUtakALanA uttama puNyane kAraNe ane vartamAna bhavamAM viveka hovAne kAraNe uttama guru AdinI sahAyatAne prApta kare che. 13/456 // -- TIkA H 'turvI' sarvoSavitatvena mahatI 'sahAyAnAM' gururaAvInAM 'saMpat' saMpatti: / / 2/4 / / sUtra : 133 TIkArtha : 'turthI' saMpattiH / / gurvI=sarva doSa vikalapaNuM hovAne kAraNe, mahAna evI sahAya karanArA puruSonI prApti=gurugacchAdinI prApti, thAya che. / / 13/456 // bhAvArtha H vaLI, te mahAtmAo bhUtakALamAM dharma sevIne AvelA hovAthI ane vartamAna bhavamAM mahA vivekasaMpanna, nirmaLa prajJAvALA hovAthI saMsAranA ucchedanuM prabaLa kAraNa bane tevA sarva doSothI rahita evA uttama gacchamAM saMyama grahaNa kare che jyAM guru ane gacchavartI anya sAdhuo apramAda bhAvathI jinavacana anusAra dharmane sevIne Atmahita sAdhI rahyA hoya che. AvA uttama sahAyaka guru ane gacchane prApta karIne teo vizeSa rIte Atmahita sAdhI zake che. II13/456nA avataraNikA : tatazca - avataraNikArtha : ane tethI=uttama sahAyaka evA guru-gacchAdinI prApti hovAthI - sAdhu saMyamAnuSThAnam ||14/47|| = sUtrArtha :- - suMdara saMyamanAM anuSThAnane pALe che. / / 14/457 / /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-14. 15 'sAdhu' sarvAticAraparihArataH zuddhaM 'saMyamasya' prANAtipAtAdipApasthAnaviramaNarUpasya 'anuSThAnaM' ram / / 4/47 / / TIkArtha -- 134 TIkAH 'sAdhu' raLam / / sAdhu=sarva aticAranA parihArathI zuddha, saMyamanuM=prANAtipAta Adi pApasthAnakanA viramaNarUpa saMyamanuM, sevana kare che. 14/457nA ..... bhAvArtha H vaLI, te mahAtmAo uttama gaccha Adine pAmIne tenA daDha avalaMbanane kAraNe sarva aticAranA parihArapUrvaka zuddha saMyamanuM pAlana kare che; jethI aMtaraMga rIte nirlepa nirlepatara pariNati thavAne kAraNe sukhanI vRddhi thAya che, sattvanI vRddhi thAya che ane yogamArgamAM dRDha yatna karavAnuM baLa saMcaya thAya che. ||14/457nA avataraNikA : tato'pi - avataraNikArya : tenAthI paNa=niraticAra saMyamanA pAlanathI paNa - sUtraH parizuddhArAdhanA ||19/468 / / sUtrArtha H = parizuddha ArAdhanAne prApta kare che. II15/458 / / TIkA H 'parizuddhA' nirmalImasA 'ArAdhanA' nIvitAntasaMtenAkSA / / /418 / / TIkArtha H 'parizuddhA' nIvitAntasaMghelanAnakSaLA / / parizuddha=nirmaLa jIvanA aMtaHkALanI saMlekhanArUpa ArAdhanA prApta kare che. 15/458 / / ..... bhAvArtha H vaLI, te mahAtmAo vidhipUrvaka saMyama pALIne uttaranA viziSTa bhavanI prApti arthe jIvananA aMtaHkALe
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-7 / sUtra-15, 16, 17 saMlekhanA kare che je saMlekhanAnA baLathI AhArAdino tyAga karIne kAyAnuM saMlekhana kare che. ane AtmAmAM anAdi kALanA kaSAyonA saMskAro che tene paNa atyaMta kSINa kSINatara karavA rUpa saMkhanAne kare che. je parizuddha saMyamanA baLathI te mahAtmAnuM te saMyamajIvana saphaLa bane che. II15/458 avataraNikA :tatra - avataraNikArya : ane tyAM saMyama jIvananI aMtima saMlekhanAmAM - sUtraH vidhavaccharIratyA: 06/12 sUtrArtha : vidhipUrvaka zarIrano tyAga kare che. II10/4pa9ll TIkA - zAstrIyavidhipradhAnaM yathA bhavati evaM kaDevaraparimokSaH // 16/459 / / TIkArya : zAstrIvithikathAnaM - rahevarArino che je prakAre zAstrIya vidhi pradhAna thAya che e prakAre phlevarano parimo kare che-dehano tyAga kare che. II16/459 bhAvArtha : saMyamanuM pAlana karIne jIvana daramyAna satata saMyamanI vRddhi karatA evA te mahAtmAo jIvananA aMtaHkALe zAstrIya vidhi pradhAna che jemAM e prakAre saMlekhanA kare che, jethI mRtyunA kALa sudhI zrutano upayoga ati tIvra tIvratara thaIne mohanA nAza mATe satata pravarte. A prakAranA daDha upayogapUrvaka te mahAtmAo dehano tyAga kare che. I10/4palA avataraNikA : tato - avataraNikArya :tyArapachI=vidhipUrvaka zarIranA tyAga pachI -
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-17, 18 sUtra : viziSTataravasthAnam Te7/460nA sUtrArtha : viziSTatara devabhavanI prApti kare che-pUrvanA devabhava karatAM manuSyabhavanI prApti pachIno devabhava adhika sAdhanAne anukULa prApta thAya evA devabhavane prApta kare che. II17/46oll TIkA : 'viziSTataraM' prAglabdhadevasthAnApekSayA sundarataraM 'sthAnaM' vimAnA''vAsalakSaNamasya syAt Ti27/460NA TIkArca - 'viziSTatara'.... thAt ll viziSTatara pUrvamAM prApta thayelA devasthAnanI apekSAe suMdaratara vimAna AvAsarUpa sthAna Ama=vidhipUrvaka tyAga karanAra mahAtmAne, prApta thAya che. ll17/460 bhAvArtha : saMyamajIvanamAM vidhipUrvaka dehano tyAga karIne devabhavamAM janArA te mahAtmAone manuSyabhavanI prApti pUrve je devabhava prApta thayelo te devabhavamAM sUtra-10 ane 11mAM batAvelA tevA guNonI prApti thayelI hatI tenA karatAM adhika guNonI prAptinuM prabaLa kAraNa bane evA uttama sthAnane te mahAtmAo prApta kare che; kema ke uttara uttaranA devabhavamAM jema bAhya saMpadA vizeSa prakAranI prApta thAya che tema buddhinI paTutA ane pUrvabhavamAM saMyamakAlIna uttama saMskAro Adi bhAvo paNa atizaya atizaya te mahAtmAone devabhavamAM paNa varte che. tethI teono devabhava mAtra bhogavilAsa rUpa nathI paNa mokSane anukULa mahAbaLa saMcaya karAve tevo temaja aneka uttama prakRtiothI yukta ane aneka uttama sAmagrIthI yukta hoya che. II17/46ll avataraNikA - tataH - avataraNikArya :tyAMete devabhavamAM - sUtraH sarvamaitra zumatAM tatra sA18/460nA
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 137 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-18, 19 sUtrArtha : - sarva ja zubhatara che-pUrvanA devabhava karatAM zubhatara che. II18/461ii TIkA - rvameva saMpAhi 'zumata' prAdhyApekSavADatI zuSa 'tatra' thAne 8/4dazA TIkArca - sarvameva sthAne che tyAM te devabhavanA sthAnamAM, sarva jagarUpasaMpadAdi sarva ja, zubhatara= pUrvabhavanI apekSAe ati zubha pUrvanA devabhavanI apekSAe vartamAnanA devabhavamAM ati zubha, prApta thAya che. 18/46nA bhAvArtha : anazana karela mahAtmA viziSTa prakAranAM puNyAnubaMdhI puNya ane viziSTa prakAranI nirjarA karIne devabhavamAM gayelA hovAthI pUrvanA devabhava karatAM vartamAnano devabhava ati vizuddha puNyAnubaMdhI puNyanA udayavALo hovAthI ghaNI uttama sAmagrIthI yukta hoya che. vaLI te mahAtmA saMyamajIvanamAM ghaNI nirjarA karIne saMganI vAsanA ghaNI kSINatara karelI hovAthI mokSane anukULa evA uttama cittanI prApti paNa te devabhavamAM pUrvanA devabhava karatAM ghaNI atizayita hoya che; kema ke saMyamanI sAdhanAthI jIvamAM saMga zaktiono ja adhika adhika kSaya thAya che jenAthI jIvanI uttama uttamatara prakRtio bane che. tethI uttarottara sukhanI vRddhi ja thAya che. I18/46nA avataraNikA - para - avataraNikArya : paraMtu - sUtraH tizirIrakriInam II12/4drA sUtrArtha: gati, zarIra Adi hIna che. II19/46rA TIkA - 'gatiH' dezAntarasaMcArarUpA, 'zarIraM' dehaH, 'Adi'zabdAt parivArapravIcArAdiparigrahastInaM tucchaM
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-19, 20 syAt, uttarottaradevasthAneSu pUrvapUrvadevasthAnebhyo gatyAdInAM hInatayA zAstreSu pratipAdanAt T6/46rA TIkArca - tiH'... tipAkinAr II dezAMtarasaMcArarUpa gati, zarIra, "Adi zabdathI parivAra-pravIcAra Adi parigraha tenAthIegati, zarIra AdithI hIna che-pUrvanA devabhavamAM je gati Adi hatA tenA karatAM alpa gati Adi che; kema ke uttara uttaranAM devasthAnamAM pUrva pUrvanAM devasthAnothI gatyAdinuM hItapaNAthI zAstramAM pratipAdana che. ll19/462 bhAvArtha : vaLI, anazana karIne devabhavamAM janArA mahAtmAone pUrvanA devabhava karatAM rUpasaMpannAdi sarva sukha adhika maLe che paraMtu gamanAgamananI pravRtti alpa pramANamAM hoya che. vaLI, zarIra paNa pUrvanA devabhava karatAM AkArathI nAnuM hoya che. vaLI kAmanA vikAro paNa alpa hoya che, tethI pUrvanA devo karatAM anya rIte adhika hovA chatAM gati AdinI apekSAe hIna che. ll19/46rA avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane - sUtra: rahitamotsava:Nena ra0/46rU II sUtrArtha: sukya duHkhathI rahita hoya che. ra0/463 TIkA - tyaktaM cittavAkkAyatvarArUpavyAbAdhayA / / 20/463 / / TIkArca - ... vALA || cita, vANI ane kAyAnA tvarArUpa vyAbAdhAthI rahita hoya che. li20/463
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 / sutra-20, 21 bhAvArtha : vaLI, uparanA devalokamAM gayelA mahAtmAo saMyamanA uttama saMskAronA kAraNe bhAvita mativALA hovAthI suktanAM duHkhathI teonuM citta rahita hoya che, tethI viSayomAM paNa sukya hotuM nathI, bolavAnI prakRti paNa zAMta hoya che, kAyAnI ceSTA paNa alpa mAtrAmAM hoya che, tethI teone utsukatAkRta duHkha nahivat jevuM hoya che. ll27/46all avataraNikA - punarapi kIdRgityAha - avataraNikArya - vaLI, paNa kevA prakAranuM te devasthAna hoya che ? te kahe che - sUtra : ativiziSTAhalAdAdimat / / 21/464 / / sUtrArtha - ativiziSTa AhalAda AdivALo te devabhava hoya che. ra1/464 TIkA : 'ativiziSTA' atyutkarSabhAjo ye 'AhlAdAdaya' AhlAdakuzalAnubandhamahAkalyANapUjAkaraNAdayaH suvRtivizeSa: taghuttam pAra/464 TIkArya : gativiziSTA' ... taNun II ativiziSTa=ati utkarSavALA je AhalAda Adi=AhalAda, kuzala anubaMdha, mahAkalyANa karanArA pUjAkaraNa Adi sukRta vizeSo tenAthI yukta bhava hoya che. Ji21/464. bhAvArtha : vaLI, te mahAtmAone te devabhavamAM mahAkalyANane karanAra tIrthakaronI pUjA karavI, zAstraadhyayana karavuM, uttama puruSonI bhakti karavI ityAdi suMdara kRtyomAM ativiziSTa AphlAda varte che, tethI te mahAtmAone je prakArano AnaMda bhogasAmagrIthI thAya che tenA karatAM paNa vizeSa prakArano AnaMda uttama puruSonI pUjA AdinAM kRtyomAMthI thAya che; kema ke te te kRtyo karIne teo vizeSa prakAranAM zAMtarasane prApta kare che. ra1/464
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-22, 23 avataraNikA : tataH - avataraNikArya : tyArapachI - sUtra : taccyutAvapi viziSTadeza ityAdi samAnaM pUrveNa / / 22/465 / / sUtrArtha : tyAMthI Tyuta thavA chatAM paNa viziSTa devabhavathI yuta thavA chatAM paNa, viziSTa dezamAM ItyAdi=pUrvanA manuSyabhava karatAM uttaranA manuSyabhavamAM viziSTa deza ItyAdi, pUrvanI samAna che viziSTa deza viziSTa kulamAM janme che ItyAdi sUtra-tnI sAthe samAna che. Il22/46paII TIkA : sugamameva / navaraM 'pUrveNa' iti pUrvagranthena, sa ca 'viziSTe deze viziSTa eva kAle sphIte mahAkule' jUi0 42] carirUpa rati pAra2/46 TIkArca - sunameva tti | sUtrArtha sugama ja che. kevala pUrvathI=pUrva graMthathI=sUtra-9mAM batAvela vacanathI te="te mahAtmA viziSTa deza, viziSTa kAla, sphIta AzayavALA mahAkula" (sU. 45ra) ItyAdirUpa sthAnomAM janme che. ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. ra2/46pA avataNikA : vizeSamAha - avataraNikArya : vizeSane kahe che=sUtra-22mAM kahyuM ke sUtra-9nI samAna ja viziSTa deza AdimAM janme che e kathanamAM je vizeSa che te vizeSate kahe che - sUtra : viziSTataraM tu sarvam / / 23/466 / /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-23, 24 141. - 141 sUtrArtha - vaLI sarva-sUtra-lmAM batAvyuM te sarva, viziSTatA hoya che devabhavanA uttaramAM prApta thayelA manuSyabhavamAM sarva viziSTatara hoya che. para3/4 TIkA - prAguktAdativiziSTaM punaH sarvam 'atyantaniravadyaM janma' [sU0 452] sundararUpAdi [sU0 453] ra3/466AA TIkArthaH prabhutiviziSTa.... surapAhi . pUrvamAM batAvyuM tenAthI ativiziSTa vaLI 'sarva atyaMta niravadha janma' (mU. 45ra). "suMdara rUpa Adi' (mU. 453) hoya che. ra3/466 bhAvArtha je mahAtmAo zuddha saMyama pALIne vidhipUrvaka anazana karIne devagatimAM gayA che teone sUtra-9mAM kahyuM te pramANe viziSTa deza AdimAM janmanI prApti thAya che ane te manuSyabhavamAM te mahAtmAo pharI saMyama grahaNa karIne pUrva karatAM paNa viziSTa prakAranA saMyamanuM pAlana karIne dehatyAga kare che, jethI pUrvanA devabhava karatAM paNa viziSTa prakAranA devabhavanI prApti thAya che. tyAMthI cyavyA pachI pharI mahAtmA manuSyabhavamAM Ave che tyAre teono janma sUtra-9mAM batAvyA pramANe viziSTa deza, viziSTa kAla AdimAM thAya che ane te viziSTa deza, viziSTa kAla Adi sUtra-9mAM batAvyA tenA karatAM paNa viziSTatara suMdara hoya che jethI te manuSyabhavamAM sarva prakAranuM pUrva karatAM paNa atizayavALuM bAhya ane aMtaraMga sukha hoya che. Il2-23/465-46nA avataraNikA : kuta etadityAha - avataraNitArtha : kema A che ?-pUrvanA manuSyabhava karatAM vartamAnanA manuSyabhavamAM viziSTatara dezakula AditI prApti thaI che e kema che ? ethI kahe che - sUtra : kliSTakarmavigamAt / / 24/467 / /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-7 | sUtra-24, 25 sUtrArtha : kilaSTakarmanuM vigamana hovAthI viziSTatara sarva che ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. ri4/467I TIkA - daurgatyadaurbhAgyaduSkulatvAdiparyAyavedyakarmavirahAt / / 24/467 / / TIkArya - tAtra . vedavirahAt | daurgatya-daurbhAgya-duklatyAdi paryAyavedha karmano viraha hovAthI viziSTatara sarva che ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. ra4/467nA bhAvArtha : sUtra-22-23mAM kahyuM ke devabhavamAMthI cyavyA pachI te mahAtmA pUrvanA manuSyajanma karatAM paNa viziSTatara sAmagrIvALA manuSyabhavane prApta kare che temAM yukti ApatAM kahe che ke te mahAtmA devabhavamAMthI AvyA pachI pharI saMyamane grahaNa karIne pUrva karatAM paNa vizeSa saMyamane pALeluM, tethI te mahAtmAnuM citta vItarAga bhAvanAthI atyaMta bhAvita thayeluM jenA kAraNe viziSTa prakAranAM kliSTakarmono nAza thayelo. vaLI, devabhavamAM paNa te uttama bhAvone te mahAtmAe daDha karelA jethI daurbalya, durbhAgya, dukhulatvAdi bhAvothI vedana thaI zake tevAM karmono nAza thayelo hovAthI pUrvanA bhava karatAM paNa atyaMta niravadya bhavanI prApti thAya che. AnAthI e prApta thAya ke vartamAnanA manuSyabhava karatAM pUrvanA devabhavathI paNa pUrvanA manuSyabhavamAM te mahAtmA saMyama pALIne AvelA, tethI uttamakulAdinI prApti thayelI temAM je kAMI vartamAnanA bhavathI nyUnatAnI prApti hatI te kliSTakarmanA kAraNe hatI tethI te uttamakulamAM paNa teTalA aMzamAM daurbalya, durbhAgya Adi bhAvonI prApti hatI. jyAre vartamAnanA bhavamAM to pUrva karatAM paNa viziSTa puNyAnubaMdhI puNyane kAraNe manuSyabhava prApta thayo che tethI pratikULatAnI sAmagrI naSTaprAyaH che; jethI sarva prakAranA sukhathI yukta ane yogamArgamAM mahAparAkrama phoravI zake tevA uttama puNyathI yukta bhavanI prApti thaI che. 24/467ll avataraNikA : ayamapi - avataraNikArya :A paNa=STikarmonuM vigamana paNa, zenAthI che ? ethI kahe che -
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3/ adhyAya-7 | sUtra-25, 26 143 sUtra : zubhatarodayAt / / 25/468 / / sUtrArtha : zubhataranA udayathI=pUrva karatAM ati zubha evAM kRtyonA paripAkathI, kilaSTakarmonuM vigamana thAya che. rapa/468 TIkA : 'zubhatarANAm' atiprazastAnAM karmaNAM paripAkAt / / 25/468 / / TIkArya : mAtaram... paripAvat zubhataronuM atiprazasta evA kRtyono paripAka thavAthI zubhakRtyonuM sevana thavAthI kliSTakarmono nAza thAya che. garapa/468 bhAvArtha :te mahAtmAne uttaranA manuSyabhavamAM kliSTakarmonuM vigamana kema prApta thayuM ? emAM yukti Ape che - te mahAtmAe pUrvanA devabhavamAM ane te pUrvanA manuSyabhavamAM zubhatara karmonuM sevana kareluM. te karmo atyAre paripAka avasthAne pAmelAM che tethI uttama manuSyabhavanI prAptimAM koIka prakAranI nyUnatA kare evAM daurgatya Adi kliSTa karmonuM vigamana thayeluM che. AnAthI e phalita thAya ke anAdikALathI jIve azubha kRtyo karIne ghaNA kliSTakarmo bAMdhyAM che te sarva saMyamanA pAlananA baLathI ane devabhavamAM karAyelA uttama bhAvathI naSTa naSTatara thAya che ane vartamAnanA manuSyabhavamAM te kliSTakarmo ghaNA naSTa thayAM che; kema ke te mahAtmAe chellA keTalAka bhavomAM ati prazasta dharmane sevIne te kliSTakarmone atyaMta nAza karyA che, tethI vartamAnano bhava viziSTatara prApta thayelo che. I5/468 avataraNikA : asAvapi - avataraNikArca - A paNa zubhatarano udaya paNa, zenAthI che? ethI kahe che - sUtra : nIvavIrthottAsana ra6/462
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-26, 27 sUtrArtha - jIvavIryano ullAsa hovAthI zubhatara kRtyono udaya thayelo che. ra6/469ll TIkA : 'jIvavIryasya' parizuddhasAmarthyalakSaNasya 'ullAsAd' udrekAt / / 26/469 / / TIkArca - nIravIrvaca' . phlezAt jIvavIryano-parizuddha sAmartharUpa jIvavIyeto, ullAsa thayelo hovAthI udraka hovAthI, zubhatara karmono udaya thayelo che. I26/469iaa bhAvArtha : te mahAtmA keTalAka bhavothI saMyama sevIne devabhavamAM jAya che, tyAM paNa viziSTa dharmanI zaktino saMcaya kare che, jethI mokSane anukULa uttama bhAvo karI zake tevA jIvavIryano ullAsa thavAthI te mahAtmAne zubhatara karmono paripAka thayo che. tenA kAraNe kliSTakarmonuM vigamana thayuM che. tethI vartamAnanA bhavamAM te mahAtmAne sarva bhogasAmagrI viziSTatara prApta thaI che tema pUrvasUtronI sAthe saMbaMdha che. 26/4kalA avataraNikA - SoDapi - avataraNiyArtha:A paNa jIvavIryano ullAsa paNa kema thayo che? ethI kahe che - sUtra: paritivRddha tara7/470 || sUtrArtha - pariNatinI vRddhi thavAthI ghaNA bhavonA abhyAsa dvArA AtmAnAM pAramArthika svarUpane paze evI pariNatinI vRddhi thavAthI, jIvavIrya ullAsa pAme che ema anvaya che. l27/47oll TIkA - paripateH '=tI tasya gumAvyavasAyastha, "vRddha =varSAt Ara7/ra00pa TIkArthaH'paribaLo'.... san | pariNatinI te te zubhaadhyavasAyanI te te bhavamAM dharmanA sevanane
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-7 sUtra-27, 28 kAraNe thayelA viziSTa viziSTatA evA zubhaadhyavasAyanI. vRddhi thavAthI=utkarSa thavAthI, jIvavIrya ullAsa pAme che. Im2/470). bhAvArthapUrvasUtramAM kahyuM ke te mahAtmAnA jIvavIryanA ullAsanA kAraNe zubhatarano udaya thAya che. ahIM prazna thAya ke te mahAtmAnA jIvavIryano ullAsa kema thayo ? ethI kahe che - te mahAtmAe ghaNA bhavo sudhI vizuddha vizuddhatara dharmanuM sevana karyuM hovAne kAraNe dharmanA sevanajanya je aMtaraMga svasthatArUpa sukhanuM vadana te mahAtmAne thayeluM, tenA kAraNe te aMtaraMga svasthatAnI vRddhine anukULa zubhaadhyavasAyanI vRddhi te mahAtmAne prApta thaI. tenA kAraNe te mahAtmAnuM mohanAzane anukULa viziSTa prakAranuM jIvavIrya ullasita thayuM. ll27/47nA avataraNikA : iyamapi - avataraNitArtha : A paNa=pariNatinI vRddhi paNa, kema che? ethI kahe che - sUtra : tattathAsvamAvartAt aa28/479Tii sUtrArtha - tenuM te jIvanuM, tathAsvabhAvapaNuM hovAthI pariNatinI vRddhi thAya che, ema anvaya che. Il28/471II. TIkA - 'tasya' jIvasya 'tathAsvabhAvatvAt' pariNativRddhisvarUpatvAt, paripakve hi bhavyatve pratikSaNaM varddhanta eva jIvAnAM zubhatarAH pariNataya iti / / 28/471 / / TIkArya : ta' ... rUtti che. tenuM jIvanuM tathAsvabhAvapaNuM hovAthI pariNatinI vRddhi kare tevA prakAranuM svarUpapaNuM hovAthI, pariNatinI vRddhi thAya che. hiM=je kAraNathI bhavyatva paripAka thaye chate jIvonI pratikSaNa zubhatara pariNatio vadhe ja che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 28/471aaaa
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3adhyAya-7 / sUtra-28, 29 bhAvArtha - te mahAtmAne pariNatinI vRddhi kema thaI ? emAM yukti ApatAM kahe che - te mahAtmAnuM pariNatinI vRddhi kare tevuM svabhAvapaNuM ja che tethI te mahAtmAne pariNatinI vRddhi thaI. AnAthI e phalita thAya ke ghaNA jIvo ghaNA bhavo sudhI dharma sevIne koIka bhavamAM cauda pUrvadhara thAya, avadhi Adi jJAnanI prApti kare tethI nirmaLa matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ane mana:paryavajJAnane paNa prApta kare. eTaluM ja nahi paNa upazama zreNI upara caDhIne upazAMta vItarAga thAya. te mahAtmAe vItarAganA sukhanuM sAkSAt vedana karyuM che. tenA jevuM zreSTha sukha saMsArI koI jIvone nathI chatAM pramAdane vaza thAya to pharI durgatiomAM paNa jaI zake che. paraMtu je mahAtmAnuM bhavyatva te prakAranuM paripAka dazAne pAmela che, jethI zubhatara pariNatinI vRddhi prApta karyA pachI pramAdane prApta karyA vagara adhika adhika guNanI vRddhi mATe ja yatna kare che teonA te prakAranA svabhAvane kAraNe teono pAta thato nathI paNa aMtaraMga pariNatinI vRddhi thAya che. 28/4715 avataraNikA - jigyuM - avatAraNitArtha :vaLI - sUtra prabhUtodArANyapi tasya bhogasAdhanAni, ayatnopanatatvAt prAsaGgikatvAdabhiSvaGgAbhAvAt kutsitApravRtteH zubhAnubandhitvAdudArasukhasAdhanAnyeva bandhahetutvAbhAvena T/ra6/47ra // sUtrArtha : prabhUta udAra paNa tenAM bhogasAdhano che; kema ke ayatnathI upanatapaNuM che, prAsaMgikapaNuM che, abhivaMgano abhAva che, kutsitanI pravRtti che, zubhAnubaMghIpaNuM hovAthI baMdhahetutvano abhAva hovAne kAraNe udArasukhasAdhano ja che teonA bhoganA sAdhano atyaMta sukhanAM sAdhano ja che. I/ra9/472 TIkA - "prabhUtAni' prapurA "tAraNa' vaghAni, viM punarAvArUpALoti "pi'zabdArtha, "tA' pUrvoktajIvasya 'bhogasAdhanAni' puraparivArA'ntaHpurAdIni, udArasukhasAdhanAnyevetyuttareNa yogaH, kuta ?
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-29 147 ityAha -'ayatnopanatatvAt, ayatnena' atyudgADhapuNyaprakarSodayaparipAkAkSiptatvAt tathAvidhapuruSakArAbhAvena 'upanatatvAd' DhaukitatvAt, tadapi kuta ? ityAha -'prAsaGgikatvAt' kRSikaraNe palAlasyeva prasaGgotpanatvAt, etadapi abhiSvaGgAbhAvAt', bharatAdInAmiva nibiDagRddhyabhAvAt, ayamapi 'kutsitApravRtteH' kutsiteSu nItimArgottIrNeSu bhogasAdhaneSvapravRtteH, iyamapi 'zubhAnubandhitvAt' mokSaprAptinimittAryadezadRDhasaMhananAdikuzalakAryAnubandhavidhAyakatvAt, kimityAha'udArasukhasAdhanAnyeva', 'udArasya' anyAtizAyinaH sukhasyaiva zarIracittAlAdarUpasya 'sAdhanAni' janakAni, na tvihalokaparalokayorapi duHkhasya, atraiva tAttvikaM hetumAha-'bandhahetutvAbhAvena, bandhasya' kugatipApahetorazubhakarmaprakRtilakSaNasya 'hetutvaM' hetubhAvaH prakrAntabhogasAdhanAnAmeva tasyAbhAvena, idamuktaM bhavati - prabhUtodArANyapi bhogasAdhanAni bandhahetutvAbhAvAdudArasukhasAdhanAnyeva tasya bhavanti, bandhahetutvAbhAvazcAyatnopanatatvAdikAduttarottarahetubIjabhUtAddhetupaJcakAditi / / 29/472 // TIkArya : pramUni .... khyAti prabhUta-pracura, udAra=zreSTha koTinA, tene=pUrvamAM kahelA jIvane bhogasAdhano che=nagara, parivAra ane aMta purAdi bhogasAdhano che, udAra sukhasAdhano ja che e pramANe uttaranI sAthe=sUtranA pazcAdbhAga sAthe saMbaMdha che. kema udAra sukhasAdhano ja che ? ethI kahe che - ayatna upanatapaNuM che ayatnathI arthAt ati ugADha puNyaprakarSanA udayanA paripAka vaDe AliptapaNuM hovAthI tevA prakAranA puruSakAranA abhAvathI upanatapaNuM che=bhoganI lAlasAvALA jIvo je prakAranA pracura prayatnathI bhogo meLave che tevA prakAranA prayatna vagara prAptapaNuM che. te paNa kema che ?-ayatnathI bhogasAdhano paNa kema prApta thayA che ? ethI kahe che - prAsaMgikapaNuM hovAthIekhetI karavAmAM ghAsanI jema prasaMgathI utpApaNuM hovAthI ayatnathI upalata che ema avaya che. A paNa=prAsaMgika paNa, bhoganI prApti kema che? ethI kahe che - abhivaMgano abhAva hovAthI=bharatAdinI jema gADha vRddhino abhAva hovAthI prAsaMgika bhogavI prApti che ema avaya che. A paNa abhivRMgano abhAva paNa, kema che? ethI kahe che - kutsitamAM apravRtti hovAthI=nItimArgathI uttIrNa evAM kutsita bhogasAdhanomAM apravRtti hovAthI abhiLaMgano abhAva che, ema avaya che. A paNa kutsitamAM apravRtti paNa, kema che? ethI kahe che -
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 dharmabiMda prakaraNa bhAga-3) adhyAya-7 | sUtra-29 zubhAnubaMdhIpaNuM hovAthI mokSaprAptinA nimitta Adiza, daDhasaMhanA Adi kuzala kAryanA pravAhanuM vidhAyakapaNuM hovAthI, kutsitanI apravRtti che ema avaya che. sUtranAM pUrvArdhamAM kahyuM ke prabhUta, udAra paNa bhogasAdhano che. te kevAM che ? te batAve che - udAra sukhasAdhano ja che=udAra evAM sukhamAM ja arthAt anya atizAyi evAM zarIra ane cittanAM AhvAdarUpa sukhanAM ja sAdhana arthAta janaka che paraMtu A lokanAM ane paralokanAM paNa duHkhanAM janaka nathI. AmAM ja=te mahAtmAne bhogasAdhano udAra sukhasAdhano ja che emAM ja, tAtvika hetune kahe che - baMdhahetuno abhAva hovAne kAraNe prakrAMta bhogasAdhanono ja kugatinA pApanA hetu evA azubhakarmaprakRtirUpa baMdhano hetubhAva teno abhAva hovAne kAraNe, udAra sukhasAdhano ja che ema avaya che. A kahevAyeluM thAya che=pUrvamAM kahyuM ke te mahAtmAone devabhavamAM baMdhahetuno abhAva hovAne kAraNe udAra sukhasAdhano ja che e kathana dvArA A kahevAyeluM thAya che - prabhUta udAra paNa bhogasAdhano karmabaMdhanA hetupaNAno abhAva hovAthI temane te mahAtmAne, udAra sukhanAM sAdhano ja prApta thAya che ane baMdha hetuno abhAva ayatna upanatatvAdikapaNuM hovAthI uttara uttaranA hetunA bIjabhUta evA hetupaMcakathI che. ra9/47rA bhAvArtha: je mahAtmAe pUrvabhavamAM jinavacana anusAra zuddha saMyama pALIne AtmAne vItarAgabhAvathI bhAvita karyo che te mahAtmA vidhizuddha anazana karIne dehano tyAga kare che ane tyArapachI uttara evA devabhavane prApta kare che. A rIte devabhava, manuSyabhava ane tyAM paNa saMyamanuM pAlana karIne upara uparanA devalokamAM jAya che teone pracura parimANavALA zreSTha bhoganAM sAdhano prApta thAya che ane te bhoganAM sAdhano paNa uttama koTinA sukhanAM sAdhano ja che paraMtu leza paNa duHkhanAM kAraNa nathI; kema ke te sukhonA bhogathI durgatinA kAraNabhUta evA azubha karmabaMdhanI prApti thatI nathI. tethI te bhogakALamAM paNa te mahAtmA zreSTha koTinA puNyane ja bAMdhe che je uttara uttaranA sukhanI prApti dvArA pUrNa sukharUpa mokSanI prAptinuM ja kAraNa bane che. kema teone bhoganI prAptithI karmabaMdha thato nathI ? temAM pAMca hetuo prastuta sUtramAM batAvela che. (1) ayatnathI upanatANuM - teone je bhogasukhonI prApti thaI che te yatnapUrvaka prApti thaI nathI paraMtu ayatnapUrvakanI prApti thayela che. Azaya e che ke pUrvabhavamAM uttama saMyama pALavAne kAraNe ati gADha puNya bAMdhela. te ati gADha puNyanA prakarSanA udayanA paripAkathI te bhogasAmagrI prApta thayela che tethI te bhoganI prApti mATe nahivat jevo
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 / sUtra-29 149 prayatna hovAthI tevA prakAranA puruSakA2no abhAva che arthAt je prakAre saMsArI jIvo bhoga pratyenA AkarSaNathI bhoganI prApti mATe prayatna kare che te prakArano prayatna te mahAtmA karatA nathI. (2) prAsaMgikapaNuM : kema te mahAtmA bhoganAM sAdhano mATe tevo prayatna karatA nathI ? tethI bIjo hetu kahe che teono mukhya prayatna vItarAga thavA mATeno che tethI teo aMtaraMga rIte saMyamapAlana daramyAna jema vItarAga thavA mATe yatna karyo che tema vartamAnanA devabhavamAM paNa pradhAna rIte teono vItarAga thavA pratyeno ja baddha prayatna che ane prAsaMgika bhogamAM prayatna che. jema kheDUta khetI kare tyAre dhAnyamAM yatna che topaNa prAsaMgika rIte teone ghAsanI paNa prApti thAya che tema A mahAtmAonA prayatnathI mukhya rIte mokSane anukULa zaktino saMcaya thAya che chatAM prAsaMgika rIte bhoganAM sAdhano paNa prApta thAya che. mATe teono pradhAna yatna aMtaraMga vItarAgabhAvamAM che, bhogasAdhanomAM nathI. tethI ayatnathI teone bhogasAdhano prApta thayA che. AthI ja bhoganI icchA thAya tyAre paNa teone anicchAmAM ja sukha dekhAya che. tethI kaMIka aviratinA udayathI icchA thaI tene zAMta karavA ja temano yatna hoya che, icchAnI vRddhimAM teono yatna hoto nathI. (3) abhiSyaMgano abhAva : teono prAsaMgika yatna bhogasAdhanomAM kema che ? tethI trIjo hetu kahe che -- bhogasAdhanomAM rAgano abhAva hovAthI=bharata mahArAjA AdinI jema bhogasAdhanomAM gADhagRddhino abhAva hovAthI teono bhogasAdhanomAM prAsaMgika prayatna che. Azaya e che ke bhUtakALamAM saMyamane pALIne te mahAtmAe siddha avasthAmAM potAno tIvra rAga sthira karyo che ane siddha avasthAnA kAraNIbhUta vItarAgabhAvane pragaTa karavAmAM teone mukhyarUpe rAga varte che tethI asAra evAM bAhya bhogasAdhanomAM teone vRddhino=Asaktino abhAva che. (4) kutsita pravRttino abhAva : vaLI, teone bAhya bhogasAdhanomAM pravRtti hovA chatAM gRddhi kema nathI ? tethI cotho hetu kahe che kutsita bhogomAM apravRtti che; kema ke bhUtakALamAM saMyama pALIne uttama kula AdimAM janmelA hovAthI dharmaparAyaNa mAnasa hovAne kAraNe dharmamAM vyAghAtaka thAya evA nItimArgathI rahita kutsita bhogomAM teo pravRtti karatA nathI, tethI jeone bhogamAM vRddhi che teo ja nItithI rahita evA bhogomAM paNa pravRtti kare che tema A mahAtmAo bhogomAM pravRtti karatA nathI. tethI jaNAya che ke teone bhogamAM gADha rAga nathI. (5) zubhAnubaMdhIpaNuM : -- vaLI, teo kutsita pravRtti paNa kema karatA nathI ? tethI kahe che
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1pa0 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-29, 30 zubhAnubaMdhIpaNuM hovAthI. Azaya e che ke teonI bhogonI pravRtti paNa mokSanI prAptinuM kAraNa bane evA Aryadeza, uttama saMghayaNa Adi kuzala phalonI paraMparA karAve tevA prakAranI pravRttirUpa che. tethI je zubha anubaMdhavALuM puNya hoya tenuM kAraNa haMmezAM ucita pravRtti ja hoya. A mahAtmA zubhAnubaMdhI puNyAnubaMdhane bAMdhanArA hovAthI kutsita pravRtti karatA nathI. AnAthI e phalita thAya ke A mahAtmAo bhUtakALamAM uttama prakRti niSpanna karIne janmelA che tethI bhoganAM sAdhanothI bhogamAM je pravRtti che te bhoga paNa sukhanuM ja kAraNa bane che paraMtu durgatinI prAptinA kAraNabhUta azubhakarmabaMdhanuM kAraNa banatuM nathI. tethI teonAM bhogo paNa ekAMte kalyANanAM kAraNa che. ||29/47raNA avataraNikA - bandhahetutvAbhAvameva vizeSato bhAvayatrAha - avataraNitArtha : baMdhahetutvanA abhAvane ja vizeSathI bhAvana karatAM graMthakArazrI kahe che - bhAvArtha - sUtra-29mAM kaheluM ke uttama dharmane sevIne manuSyabhavane pAmelA mahAtmAonAM udAra bhogasukhanAM sAdhano paNa baMdhanA hetu thatAM nathI. kema baMdhanA hetu thatAM nathI ? ene ja vizeSathI spaSTa karavA arthe graMthakArazrI kahe che - sUtraH azubhapariNAma eva hi pradhAnaM bandhakAraNam, tadaGgatayA tu bAhyam sArU0/47rU II sUtrArtha - je kAraNathI, azubha pariNAma ja baMdhanuM pradhAna kAraNa che. vaLI, tenA aMgapaNAthI= azubha pariNAmanA aMgapaNAthI, bAhya bAhya bhoganI pravRtti baMdhanuM kAraNa che te kAraNathI te mahAtmAone bhogakALamAM paNa baMgha thato nathI ema pUrvasUtra sAthe anvaya che. [30/473|| TIkA - 'azubhapariNAma eva' 'hiH' yasmAt 'pradhAnaM' mukhyaM 'bandhakAraNaM' narakAdiphalapApakarmabandhanimittaM na tu anyat kiJcit, 'tadaGgatayA tu' azubhapariNAmakAraNatayA punarbAhyam antaHpurapurAdi vanyarimiti rU0/47rUA.
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-30, 31 TIkArya H 'anumarikhAma va'. vanyajAramiti || je kAraNathI azubha pariNAma ja pradhAna=mukhya, baMdhanuM kAraNa che=narakAdi lane anukULa pApakarma baMdhanuM nimitta che, paraMtu anya kAMI nathI=azubha pariNAma sivAya anya koI vastu durgatinuM kAraNa nathI. vaLI, tenA aMgapaNAthI=azubha pariNAmanA kAraNapaNAthI, bAhya=aMtaHpura, nagarAdi baMdhanAM kAraNo che. 30/473 // 151 bhAvArtha: jIva potAnA zubha ke azubha pariNAmathI ja karmabaMdha kare che. paNa tenI pAse bAhya sAmagrI keTalI pracura che ke bhoganI pravRtti keTalI pracura che tenA AdhAre jIva karmabaMdha karato nathI. phakta bhogAdinI bAhya sAmagrI bahulatAe bhogAdinI bAhya pravRtti karAvIne azubha pariNAma karAve che, tenAthI azubha karmabaMdha thAya che. Ama chatAM, je mahAtmAone siddha avasthA ja jIvanI suMdara avasthA che tevo spaSTa bodha che ane tenA upAyabhUta vItarAgabhAva ja jIva mATe hitarUpa che evo spaSTa bodha che, tethI svazakti anusA2 vItarAgabhAvanI prAptinA ananya kAraNarUpa jinavacanane sadA jANavA yatna kare che ane te vacanathI sadA AtmAne bhAvita kare che; te mahAtmAo kvacit pUrvanAM puNyanA udayathI prApta thayelA bhogo bhogave che tyAre paNa te bhoganI pravRtti dvArA bhoganA vikArone zAMta kare che. tethI bhoga pratyenI vRddhi vadhatI nathI, paraMtu bhogathI vimukha citta bane che tethI bhogakALamAM paNa teone vartatA zubha pariNAmane kAraNe azubha karmano baMdha thato nathI, mATe teonA bhogo baMdhanuM kAraNa nathI tema pUrvasUtramAM kahela che. II30/473|| avataraNikA : kuta ? ityAha avataraNikArya : - kema bhoganI pravRttithI te mahAtmAone karmabaMdha thato nathI ? te spaSTa karavA arthe kahe che sUtraH tamAre vAghAvatttavandhamAvAt ||31/474|| sUtrArtha : -- tenA abhAvamAM=bhogakALamAM azubha pariNAmanA abhAvamAM, bAhyathI=bhogajanya pravRttithI thanArI bAhyahiMsAdithI, alpabaMdhano bhAva hovAthI=mokSamArgamAM apratirodhaka evA asAra karmabaMdhano sadbhAva hovAthI, teone baMdha nathI ema kahela che. II31/474||
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3| adhyAya-7 | sUtra-31, 32 TIkA : 'tadabhAve' azubhapariNAmAbhAve 'bAhyAt' jIvahiMsAdeH 'alpabandhabhAvAt' tucchabandhotpatteH T3/474 TIkArca - tamAre' ..... tucchavanyo. me tenA abhAvamAM azubha pariNAmanA abhAvamAM, bAhya evI jIvahiMsAdithI alpabaMdhanI upapatti hovAthI tucchabaMdhanI upapati hovAthI, baMdhano abhAva che ema kahela che. Im31/474 bhAvArtha je mahAtmAo uttama dharma sevIne manuSyabhavane pAmela che teone vipula bhogasAmagrI maLela che ane te vipula bhogasAmagrIkALamAM vipula bhogo paNa kare che topaNa bhoga pratyeno gADha rAga nahi hovAthI teonI bhoganI pravRttithI azubha pariNAma thato nathI. tethI teonI bhoganI pravRttithI bAhya je jIvahiMsAdithI thAya che, tenAthI aviratijanya tuccha baMdhanI prApti che, je mokSamArganI pravRttimAM bAdha kare tevI nathI. ane bhogakALamAM teone icchAnA zamanathI sukha thAya che tethI icchA vagaranA AtmAnA pariNAmarUpa pUrNa svasthatA pratye teono rAga vRddhi pAme che tethI anicchA pratyenA balavAna rAgane kAraNe je puNya baMdhAya che te paNa mokSanI prAptimAM sahAyaka bane che. tethI teonA bhogo baMdhanA hetu nathI tema kahela che. Il31/474 avataraNikA - etadapi kathamityAha - avataraNikArya - A paNa te mahAtmAone bAhya evI jIvahiMsAdithI alpabaMdha thAya che ema pUrvamAM kahyuM e paNa, kema che? ethI kahe che - sUtra - vacanakAmAkhyA sArU2/471T sUtrArtha: vacananuM prAmANya hovAthI=bhagavAnanuM vacana kahe che ke pariNAmarahita bAhyahiMsAdithI apabaMdha thAya che tenA prAmANyathI, teone alpabaMdha che tema nakkI thAya che. ||32/475l. TIkA :'vacanasya' Agamasya 'prAmANyAt' pramANabhAvAt / / 32/475 / /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhani prasee bhAga-3 | madhyAya-7/ sUtra-32, 33 153 TImArtha : 'vacanasya' ..... pramANabhAvAt / / kyA mAgamatA, prAmAeyathIpramAgamA khovAthI, mahAtmAmIne bAhyajIvahiMsAdithI alpabaMdha thAya che ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. l32/475aa avatarazis: etadeva bhAvayannAha - avatarazikSArtha :Ane ja teone alpabaMdha thAya che tene kahenArA bhagavAnanA vacanane ja, spaSTa karatAM graMthakArazrI cha - sUtra: bAhyopamarde'pyasaMjJiSu tathAzruteH / / 33/476 / / sUtrArtha : bAhya evA jIvonA upamardamAM paNa asaMjJI jIvomAM te prakAranI zruti hovAthI alpa karmabaMdhanuM zravaNa hovAthI te mahAtmAone bhogaja hiMsAmAM paNa alpakarmabaMdha thAya che. ll33/476l TI : 'bAhyaH' zarIramAtrajanyaH sa cAsAvupamardazca bahutamajIvopaghAtarUpaH tatrApi, kiM punastadabhAve iti api'zabdArthaH, 'asaMjJiSu' saMmUrcchanajamahAmatsyAdiSu tathA' alpatayA banthasya zruteH' 'assannI khalu paDhamaM' [bRhatsaM0 284] ityAdervacanasya siddhAnte samAkarNanAt, tathAhi-asaMjJino mahAmatsyAdayo yojanasahasrAdipramANazarIrAH svayaMbhUramaNamahAsamudramanavaratamAloDamAnAH pUrvakoTyAdijIvino'nekasattvasaMghAtasaMhArakAriNo'pi ratnaprabhApRthivyAmeva utkarSataH palyopamAsaMkhyeyabhAgajIviSu caturthaprataravartinArakeSu janma labhante na parataH, tandulamatsyastu bAhyopamardAbhAve'pi ninimittamevA''pUritAtitIvraraudradhyAno'ntarmuhUrtamAyuranupAlya saptamanarakapRthivyAM trayastriMzatsAgaropamAyunAraka utpadyate iti pariNAma eva pradhAnaM bandhakAraNamiti siddhaM bhavatIti / / 33/476 / / TImArtha : 'bAhyaH' ..... bhavatIti / / MLMAN2mAtraya yo De mA 64ma=UL (r)poto yAta tyAM paNa=ghaNA jIvonA ghAtamAM paNa, asaMkSI jIvomAM saMmUchimarUpe janmelA mahAmatsya AdimAM te
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-33 prakAre alpapaNAthI baMdhanI zruti hovAthI=asaMjJI jIvo prathama naraka sudhI jAya che ityAdi vacananuM siddhAMtamAM samAkarNa hovAthI, te mahAtmAne alpakarmabaMdha che ema anvaya che. asaMjJIjIvone alpakarmabaMdha che te 'tAdi'thI spaSTa kare che - asaMjJI evA mahAmatsya Adi hajAra yojana Adi pramANa zarIravALA svayaMbhUramaNamahAsamudramAM satata pharatA pUrvakoTyAdi jIvanavALA aneka jIvonA saMghAtane saMhAra karanArA paNa ratnaprabhAtI pRthvImAM ja utkarSathI palyopamanA asaMkhyabhAga jIvanavALA cothAprataravartI tArakamAM janma le che, AgaLa nahi=prathama narakamAM paNa tenAthI AgaLa nahi, vaLI, taMdulamatsya bAhya jIvonA upamardanA abhAvamAM paNa ninimita ja ApUrita ati tIvra raudradhyAnavALo aMtarmuhUrta AyuSyane pALIne sAtamI naraka pRthvImAM 33 sAgaropamanA AyuSyavALo nAraka utpanna thAya che. ethI pariNAma ja pradhAna baMdha kAraNa che e pramANe siddha thAya che. 'kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. / / 33/476 / / bhAvArtha: sUtra-31mAM graMthakArazrIe kahyuM ke je mahAtmAo ghaNA bhavomAM vizuddha saMyama pALIne devabhavamAMthI manuSyabhavamAM Ave che tyAre ghaNI bhogasAmagrIvALo manuSyabhava pAme che ane te bhogasAmagrI paNa zreSTha sukhanuM sAdhana bane che; kema ke te bhogathI teone saMsAranA paribhramaNanuM kAraNa evo karmabaMdha thato nathI. temAM yukti ApI ke bhogakALamAM azubha pariNAmano abhAva hovAne kA2Ne te mahAtmAone bhogathI alpabaMdha thAya che, je alpabaMdha aviratinA udayakRta hovA chatAM saMsAranI vRddhinuM kAraNa nathI, durgatinI prAptinuM kAraNa nathI. kema teone vipulabhogathI paNa alpabaMdha thAya che ? temAM hetu kahe che - bhagavAnanA vacananuM pramANapaNuM che ane te pramANapaNuM batAvatAM sUtra-33mAM kahyuM ke asaMjJI jIvo moTA matsya thAya che te vakhate ghaNA dIrgha AyuSyakALamAM ghaNI hiMsA kare che, paraMtu teone te hiMsAthI pApa asaMzIpaNAne kAraNe alpa baMdhAya che tethI teo na2ke jAya evo paNa ekAMte niyama nathI ane kadAca narake jAya topaNa utkarSathI pahelI nArakInA cothA pratara sudhI ja jAya che. pahelI nArakInuM utkRSTa AyuSya eka sAgaropamanuM che jyAre teo to narakanuM AyuSya paNa palyopamanA asaMkhya bhAga jeTaluM ja utkarSathI bAMdhI zake che. tethI nakkI thAya che ke pApavyApAramAM mananA tIvra vyApAra dvArA ja tIvratA Ave che ane mananA maMda vyApAra dvArA ke avyApAra dvArA ja maMdatA Ave che. AthI ja asaMzI jIvo ghaNuM pApa karIne maMda vyApAra kare che. vaLI, taMdulamatsya aMtarmuhUrta AyuSya hovA chatAM ane kAyAthI hiMsAno vyApAra karyA vagara mananA vyApAranA baLathI ja sAtamI nArakanuM 33 sAgaropamanuM AyuSya bAMdhe che.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMda prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-34 1papa AthI pApavyApAramAM mananA pariNAmanI maMdatAne kAraNe te mahAtmAone bhogamAM paNa alpabaMdha thAya che ane svabhUmikA anusAra je anuSThAna seve che te anuSThAnamAM teone tIvra pakSapAta hovAthI tenA dvArA ghaNI nirjarA ane viziSTa puNyabaMdha kare che. tethI ghaNA bhogo dvArA paNa temane alpa baMdha ja thAya che te bhagavAnanAM vacananA baLathI nakkI thAya che. ll32-33/476aaaa avataraNikA : evaM sati yadanyadapi siddhimAskandati tad darzayati - avataraNikArya : Ama hote chate=pUrvamAM kahyuM ke pApavyApAramAM mananA pariNAmanI maMdatAne kAraNe te mahAtmAne bhogathI paNa alpakarmabaMdha thAya che ema hote chate, je anya bIjuM paNa siddhine prApta thAya che siddha thAya che, tene batAve che - sUtraH evaM pariNAma eva zubho mokSakAraNamapi / / 34/477 / / sUtrArtha: A rIte je rIte azubha baMdhamAM pariNAma kAraNa che e rIte, zubha pariNAma ja mokSanuM kAraNa paNa che. ll14/477II TIkA - __ 'evaM' yathA azubhabanthe, 'pariNAma eva zubhaH' samyagdarzanAdiH 'mokSakAraNamapi' muktiheturapi, kiM punarbandhasyeti 'api'zabdArthaH / / 34/477 / / TIkArca - . " zabdArtha che. A rIte=je rIte azubha baMdhamAM pariNAma ja kAraNa che e rIte, samyagdarzanAdirUpa zubha pariNAma ja mokSanuM kAraNa paNa che=mokSano hetu paNa che. vaLI, baMdhanuM zuM kahevuM? baMdhanuM kAraNa pariNAma che ja e pramANe ""i zabdano artha che. 34/477 bhAvArtha - jema pUrva sUtramAM matsyanA dRSTAMtathI batAvyuM ke azubha pariNAma ja baMdhanuM kAraNa che, mAtra bAhyahiMsA nahi. AthI bAhya hiMsA karanAra asaMjJImabhyane maMda pariNAmane kAraNe ja alpabaMdha thAya che. e rIte samyagdarzana Adi zubha pariNAma ja mokSanuM kAraNa che, mAtra bAhyakriyAo nahi. tethI saMyamanI kriyAo ke zrAvaka AcAranI bAhyakriyAo je je bhUmikAnA samyagdarzana Adi pariNAmane niSpanna kare che te pramANe
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 dharmabiMda prakaraNa bhAga-3) adhyAya-7 | sUtra-34, 35 mokSane pratibaMdhaka karmonuM upamadana thAya che ane tenAthI vRddhi pAmatA samyagdarzana Adi pariNAmo kramasara mokSaprAptimAM paryAvasana pAme che. ll14/477thI avataraNikA : veta ? phAda - avataraNitArtha - kema pariNAma ja mokSanuM kAraNa che? ethI kahe che - sUtra : tamAre samagrakriyAyokapi mokSAsika sArU/478nA sUtrArtha: tenA abhAvamAM=zubha pariNAmanA abhAvamAM, samagra kviAnA yogamAM paNa saMyamanA sarva bAhya AcaraNAnA saMbhavamAM paNa, mokSanI asiddhi hovAthI pariNAma ja mokSanuM kAraNa che ema anvaya che. II35/478II TIkA - 'tasya' zubhapariNAmasya 'abhAve samagrakriyAyoge'pi' paripUrNazrAmaNyocitabAhyAnuSThAnakalApasaMbhave'pi, kiM punastadabhAve iti api'zabdArthaH 'mokSAsiddheH' nirvANAniSpatteriti / / 35/478 / / TIkArya : 'tA' ... nirvANaniSatteiita che tevA zubha pariNAmanA abhAvamAM mokSane anukULa evA tatvanA rAgarUpa zubha pariNAmanA abhAvamAM, samagra kriyAnA yogamAM paNa=paripUrNa sAdhune ucita evA bAhya anuSThAnanA samUhanA saMbhavamAM paNa pUrNa sAdhvAcAranA saMpUrNa samyapha pAlanamAM paNa, mokSanI asiddhi hovAthI tivaNanI aprApti hovAthI, zubha pariNAma ja mokSanuM kAraNa che. 'tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 35/478 bhAvArtha je jIvone saMsAranA bhogo pratyeno rAga atizaya che chatAM potAne prApta thayelA bhogo karatAM viziSTa bhogonI prAptino upAya saMyamanuM pAlana che tevo bodha koIka rIte thayelo che tethI viziSTa bhoganA upAyarUpe jeo saMyamanA sarva AcAro aNIzuddha pALe che arthAt jJAnAcAra Adi pAMce AcAro zAstramaryAdA anusAra pALe che paraMtu te paMcAcAranA pAlanakALamAM AtmAnA pAramArthika svarUpa pratye rucisvarUpa samyagdarzana Adi pariNAmano sarvathA abhAva hovAnA kAraNe teonI te saMyamanI kriyAthI mokSanI prApti
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-7 | sUtra-35, 36 157 thatI nathI. mATe saMyamanI sarva kriyAo mokSane anukULa zubha pariNAma karavA dvArA ja mokSanuM kAraNa che tema siddha thAya che. tethI mokSanA arthIe vAraMvAra jinavacananuM sUkSma Alocana karIne jinavacana anusAra te te kriyAthI niSpAdya evA te te bhAvomAM aMtaraMga yatna thAya te rIte ja sarva anuSThAna sevavAM joIe; jethI te anuSThAnanA sevanathI mokSanI prAptinA pratibaMdhaka karmonA nAzathI zIdhra mokSanI prApti thAya. I5478II avataraNikA : etadapi kuta ? ityAha - avataraNikArca - A paNa mokSane anukULa zubha pariNAmanA abhAvamAM mana-vacana-kAyAnA baLathI levAyelI saMyamanI zuddha kriyA paNa, mokSanuM kAraNa nathI e paNa kema che ? ethI kahe che - sUtra: | sarvanIvAnAmevAnannazo greveyogapatizravat rUda/476 / sUtrArtha - sarva jIvone ja anaMtI vakhata raiveyakanA upapAtanuM zravaNa hovAthI samagra kviAnA yogamAM paNa mokSanI asiddhi che. 139/479ll TIkA - 'sarvajIvAnAmeva' sarveSAmapi vyavahArArhANAM prANinAm 'anantazaH' anantAn vArAn 'graiveyakeSu' vimAnavizeSeSUpapAtasya utpatteH 'zravaNAt' zAstre samAkarNanAt / / 36/479 / / TIkArtha: sarvanIvAnAnea' ... samAjanAt | sarva jIvone ja=sarva paNa vyavahArayogya jIvone ja, anaMtIvAra saiveyakamAM vimAnavizeSamAM u5pAtanoHutpattinuM zravaNa hovAthI zAstramAM saMbhaLAtuM hovAthI mokSane anukULa pariNAmanA abhAvamAM samagra kriyAnA yogamAM paNa mokSanI asiddhi che. Il36/479iaa bhAvArtha - caramAvarta bahAranA jIvo mokSane anukULa bhAva vagara jJAnAcArAdi pAMca AcArone mana-vacana-kAyAthI zuddha pALIne anaMtI vakhata raiveyakamAM utpanna thayA che tevuM zAstramAM saMbhaLAya che. tethI nakkI thAya che ke samyagdarzana Adi zubha pariNAma vagaranI kriyA mokSanI prAptinuM kAraNa nathI.
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-0 | sUtra-36, 37 ahIM vizeSa e che ke bhAvathI saMyamano sparza thAya evI paMcAcAranA pAlananI kriyA koI jIva kare to ATha bhavamAM cAritranA bhAvano sparza thayA pachI avazya mukti thAya che jyAre cAritranA pariNAmane sparza karyA vagaranI ke tenA abhimukha bhAva vagaranI dravyakriyA sarva jIvo anaMtI vakhata karIne raiveyakamAM jAya che te vakhate kriyAnA pAlanane anukULa bAhya AcAromAM mana-vacana-kAyAno daDha vyApAra varte che topaNa mokSanI siddhi thatI nathI. mATe zubha pariNAma vagaranI bAhya kriyA mokSanuM kAraNa nathI. ll36/479l avataraNikA - yadi nAmaivaM tataH kiM siddhamityAha - avataraNikArya : jo A pramANe che=sarva jIvo avaMtI vakhata raiveyakamAM utpanna thayA che tenAthI zuM siddha thAya= tenAthI saMyamanI bAhya sarva kriyAnA sevanathI mokSanI asiddhi che e kema siddha thAya ? ethI kahe che - sUtra: samagrakriyA'bhAve tadaprApteH / / 37/480 / / sUtrArtha : samagra kriyAnA abhAvamAM saMyamanA paMcAcAranA pAlananI samagra kriyAnA abhAvamAM tenI aprApti hovAthI navamA greveyakanA upapAtanI prApti hovAthI bAhya kriyA mAtrathI mokSanI asiddhi che ema anvaya che. l37/480II TIkA - 'samagrakriyA'bhAve' paripUrNazrAmaNyAnuSThAnAbhAve 'tadaprApteH' navagraiveyakopapAtAprAptaH, tathA ca vAri - "ANoheNANaMtA mukkA gevejjagesu ya sarIrA / na ca tatyAsaMpuouTNa sAjhiriyA 3vavAno gArarasa" [pagyA. 24148] tti zarU7/480nA TIkArya - samazayADamAve... 3vavAno ll tti | samagra kriyAnA abhAvamAM=paripUrNa sAdhunA anuSThAnanA abhAvamAM, tenI aprApti hovAthI=navamA saiveyakanA upapAtanI aprApti hovAthI, bAhya kriyAnA sevanathI mokSanI asiddhi che ema atraya che. ane te pramANe kahevAyuM che -
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-37, 38. 159 "AjJAnA oghathI=bhagavAnanI AjJAnA bAhya AcaraNAnA samUhathI, anaMtA zarIro raiveyakamAM mukAyA ane tyAM=zaiveyakamAM upapAta asaMpUrNa sAdhunI kriyAthI nathI. h21" (paMcAzaka 14/48) tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. 37/480 bhAvArtha: saMsAravartI jIvo prAyaH karIne mohane vaza tAtkAlika dekhAtA bhogone joIne tenA sukhane meLavavA yatna kare che. Ama chatAM, saMsArI jIvo paNa koIka bhavamAM sthUlathI buddhimAna hoya ane tIrthaMkara Adi pAse devatAonA Agamanane jotA hoya ane teonI samRddhithI aMjAIne tenI prAptinA arthI bane che ane tenI prAptino upAya "saMyamanuM pAlana che" tevuM zAstravacanathI jANe che tyAre teo saMyama grahaNa kare che ane saMyamanI sarva kriyAnuM aNIzuddha pAlana kare che, jenA baLathI navamA raiveyakanI paNa prApti kare che. vaLI, tenA pAlana vagara navamA saiveyakanI prAptino abhAva che ema zAstra kahe che. sarva jIvo anaMtavAra raiveyakamAM utpanna thayA che ema zAstra kahe che. mATe nakkI thAya che ke aMtaraMga ratnatrayInA pariNAma vagara ke aMtaraMga ratnatrayIne abhimukha evA zubha pariNAma vagara karAyelI te saMyamanI kriyA navamA greveyakane ApI zake che paNa mokSane prApta karAvI zakatI nathI. ll37/48nA avataraNikA: upasaMharannAha - avataraNikArya : upasaMhAra karatAM kahe che - bhAvArtha : dharmanA sevanathI thatA phaLanA upasaMhArane karatAM kahe che - sUtra - rUtyapramAsuivavRkyA tatkASThAsiddhI nirvANatiriti pArU8/481TI sUtrArtha: A rIte pUrvamAM varNana karyuM e rIte pramAdarUpa sukhanI vRddhithI tenI kASThAnI siddhi thaye chate cAritrarUpa sukhanI parAkASThAnI siddhi thaye chate nirvANanI prApti che. Il38/4815 TIkA :'iti' evamuktanItyA 'pramAdasukhasya' apramattatAlakSaNasya 'vRddhyA' utkarSeNa 'tasya' cAritradharmasya
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | sUtra-38, zloka-4 'kASThAsiddhau' prakarSaniSpattau zailezyavasthAlakSaNAyAM 'nirvANasya' sakalaklezalezavinirmuktajIvasvarUpalAbhalakSaNasya avAptiH' lAbha 'itiH' parisamAptAviti / / 38/481 / / TIkArya - tti' parisamApatAviti . A rIte pUrvamAM varNana karyuM e nItithI, apramAda sukhanI apramattatArUpa sukhanI vRddhithI-utkarSathI, tenA kASThAnI siddhi thaye chate sukhAtmaka cAritradharmanI zailezI avasthArUpa prakarSanI prApti thaye chate, nivaNanI sakala klezathI rahita jIvasvarUpanA lAbharUpa nirvANanI prApti che. "ti' zabda upasaMhAranI parisamAptimAM che. 38/481 bhAvArtha prastuta graMthamAM varNana karyuM te prakAranA dharmanA svarUpane jANIne je mahAtmA potAnI bhUmikAne anurUpa dharmanuM sevana kare che te mahAtmA uttara uttaranA dharmane anukULa zaktino saMcaya kare che, sAthe sAthe puNyAnubaMdhI puNya bAMdhe che jenA phaLarUpe uttama devabhava ane uttama manuSyabhava pUrva pUrva karatAM vizeSa bhogasAmagrIyukta prApta kare che. vaLI, bhogakALamAM vikAro maMda varte che ane adhika adhikatara maMda thAya che ane dareka bhavamAM vizeSa vizeSa prakArano dharma seve che, te rIte te mahAtmAne vikArothI para avasthAnI prAptine anukULa apramAda sukhanI vRddhi thAya che, je AtmAnA zuddha bhAvamAM caraNa svarUpa cAritrAtmaka che ane te cAritranI parAkASThA yoganirodhakALamAM prApta thAya che; kema ke te vakhate AtmAmAMthI mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yogarUpa bhAvalino sarvathA abhAva prApta thAya che. jenA phaLasvarUpe sarva klezathI rahita evA jIvanA svarUpa rUpa mokSanI prApti thAya che, mATe saMsAramAM vartatA klezanA nivAraNanA arthIe svabhUmikA anusAra dharmanA sevanamAM udyama karavo joIe, jethI sarva kalyANanI prApti thAya. I38481II. avataraNikA : zloka-3mAM kahela ke dharmakalpadramanuM phaLa viziSTa devalokanuM sukha ane prakRSTa mokSa che. ane te dharmanA phaLanuM atyAra sudhI varNana karyuM. have jagatamAM je kaMI uttamasthAno che te paNa dharmathI ja prApta thAya che te batAvavA kahe che - zloka : yatkiJcana zubhaM loke sthAnaM tatsarvameva hi / anubandhaguNopetaM dharmAdApnoti mAnavaH / / 4 / / .
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 161 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | zloka-4 zlokArya : lokamAM anubaMdha guNayukta je kAMI zubhasthAna che te sarvane ja manuSya dharmathI prApta kare che. I4/40II TIkA - 'yatkiJcana' sarvamevetyarthaH 'zubhaM' sundaraM 'loke' trijagallakSaNe 'sthAnaM' zakrAdyavasthAsvabhAvaM 'tatsarvameva hiH' sphuTam, kIdRzamityAha-'anubandhaguNopetaM' jAtyasvarNaghaTitaghaTAdivat uttarottarAnubandhasamanvitaM 'dharmAd' uktaniruktAd 'Apnoti' labhate 'mAnavaH' pumAn, mAnavagrahaNaM ca tasyaiva paripUrNadharmasAdhanasahatvAditi / / 4 / / TIkA : zvina ..... paripUrNasAdhanaHdattAhiti || je kAMI=sarva ja e prakArano artha che. suMdara lokamAMetraNa jagatarUpa lokamAM, zakrAdiavasthAsvabhAvavALuM sthAna che te sarva ja spaSTa anubaMdha guNathI yukta jAtyasuvarNathI ghaDAyelA ghaTAdinI jema uttarottara anubaMdha guNathI yukta, dharmathI=pUrvamAM varNana karAyela dharmathI manuSya prApta kare che. ane manuSyanuM grahaNa tenA ja paripUrNa dharmanA sAdhanamAM samarthapaNuM hovAthI che. sA. bhAvArtha - suvarNano ghaDo tUTI jAya topaNa pharIthI te suvarNathI navo ghaDo nirmANa thAya che. tethI te navA ghaTamAM suvarNa anubaMdhaguNathI yukta che=pravAharUpe prApta thAya che. jyAre mATIno ghaDo phUTyA pachI te mATIno pharI ghaDA mATe upayoga thato nathI. tethI mATInA ghaDAnI mATI anubaMdhaguNathI yukta nathI. tema je mahAtmAo pUrvamAM varNana karyuM tevo svabhUmikA anusAra vivekapUrvakano dharma seve che te jAtyasuvarNanI jema uttaranA devabhavamAM paNa ghaTatulya saMyamano nAza thavA chatAM paNa suvarNatulya tattva pratyenA rAganA pariNAma rUpa uttama bhAvo devabhavamAM anuvRttirUpe rahe che, je uttama bhAvonA baLathI teone uttama evo suvarNanA ghaTa jevo cAritradharma pharI bIjA bhavamAM viziSTa prApta thAya che. lokamAM tevA anubaMdhaguNathI yukta evAM je sarva zakrAdisthAno che te manuSya uttama dharmanA sevanathI prApta kare che tethI te sthAnone pAmyA pachI te mahAtmA adhika adhika dharmane sevIne prAyaH sukhanI paraMparAne prApta kare che. mATe kalyANanA arthI jIvoe sarva udyamathI pUrvamAM varNana karAyelA dharmanA svarUpane samyapha jANavuM joIe, jANyA pachI te dharmanA AdyabhUmikAnA sthAnathI mAMDIne aMtima bhUmikA sudhInAM dharmasthAnone vAraMvAra bhAvana karIne tenA pratye rAgabuddhi sthira karavI joIe ane svabhUmikA anusAra uttama dharmane sevavo joIe, jethI uttara uttaranA dharmane sevavAne anukULa zaktino saMcaya thAya. A rIte anubaMdhaguNathI yukta evA zakra Adi uttama sthAnane pAmIne pote kalyANanI paraMparAnI prAptine pAme. AjhA
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 avataraNikA : tathA avataraNikArtha : ane sUtraH - = dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | zloka-5 sUtrArtha : dharma zreSTha ciMtAmaNi che. dharma uttama kalyANa che. dharma ekAMtathI hita che. dharma ja parama amRta che. III TIkA H etannigadasiddhameva paraM yat punaH punardharmazabdopAdAnaM taddharmasyAtyantAdaraNIyatAkhyApanArthamiti 11411 TIkArya : dharmazcintAmaNiH zreSTho dharmaH kalyANamuttamam / hita ekAnto dharmo dharma evAmRtaM param / / 5 / / etannigadasiddhameva dhyApanArthamiti / / A=prastuta zlokano artha, 'nivasiddhameva'=zabda mAtrathI artha spaSTa che, paraMtu zlokamAM je punaH punaH dharma zabdanuM grahaNa che te dharmanI atyaMta AdaraNIyatA batAvavA mATe che. pa bhAvArtha: ciMtAmaNi ratna vartamAna bhavamAM icchita bAhya bhautika sAmagrI ApI zake che paraMtu jIvane sadgatinI paraMparA dvArA dareka bhavamAM sukhanI prApti karAvIne mokSanA sukhanA arthIne mokSanuM sukha ApI zakatuM nathI. jyAre svabhUmikA anusAra dRDha praNidhAnapUrvaka sevAyelA anuSThAnathI niSpanna thatuM puNyAnubaMdhIpuNya ane nirjarArUpa dharma ciMtAmaNi karatAM zreSTha che; kema ke dareka bhavamAM sAthe Ave che ane aMte jIvane icchita pUrNasukhamaya mokSane sadA mATe prApta karAve che. vaLI, dharma uttama kalyANa che arthAt jIvane je sukha che te ja kalyANa che. dharmanA sevanakALamAM je sukha thAya che te ja sukha uttara uttara vRddhi pAmIne uttara uttaranA dharmarUpe pariNamana pAme che ane aMte mokSanA sukharUpe ja dharma pariNamana pAme che. tethI dharma uttama kalyANa che.
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | zloka-5, 6 163 vaLI, dharma ekAMtathI hita che. je hitanuM kAraNa hoya te hita kahevAya. ane saMsAravartI jIvo karmane paravaza che. te vakhate karmakRta viDaMbanAo pAmI rahyA che tyAre paNa samyapha rIte sevAyelo dharma jIvane ekAMta hitarUpa bane che; kema ke dharmanA sevanakALamAM baMdhAtuM karma paNa jIvane atipratikULa thaI zakatuM nathI, paraMtu anukULa banIne hitaprAptimAM sahAyaka bane che mATe dharma ekAMtathI hita che. dharma ja parama amRta che; kema ke amRtanA pAnathI tatkAla sukhanI prApti thAya che ane dehanA sauSThavanI prApti thAya che jethI uttara uttara adhika sukha prApta thAya che. tema dharmanA sevanathI AtmArUpI deha puSTa bane che ane dharmanA sevanathI AtmArUpa dehanI suMdaratA adhika adhika thAya che. tethI dehanA sauSThavane karanAra amRta karatAM AtmArUpI dehane puSTa karanAra dharma ja zreSTha amRta che. A rIte dharmanA mAhAbhyane avadhAraNa karIne vAraMvAra bhAvana karavAmAM Ave to dharma pratyeno pakSapAta adhika adhika thAya che, jethI pUrvamAM varNana karAyelA dharmanA svarUpane yathArtha jANavA mATe utkaTa icchA thAya che ane dharmanA svarUpane jANIne samyak rIte sevavAno atyaMta utsAha thAya che. paNa avataraNikA :tathA - avataraNikArca - ane - sUtra : caturdazamahAratnasadbhogAnRSvanuttamam / vattaparva do gharmavimita" TddA sUtrArtha - cauda mahAratnonA sarbhogothI manuSyamAM anuttama cakravatI pada dharmanI lIlAthI vilasita kahevAyuM che. IkA. TIkA - 'caturdazAnAM mahAratnAnAM' senApatigRhapatipurohitagajaturagavarddhakistrIcakracchatracarmamaNikAkiNIkhaDgadaNDalakSaNAnAM 'sadbhogAt' parAnapekSitayA sundarAd bhogAt 'nRSu' nareSu madhye 'anuttamaM' sarvapradhAnam, kiM tadityAha-'cakravartipadaM' cakradharapadavI 'proktaM' pratipAditaM siddhAnte 'dharmahelAvijRmbhitaM' dharmalIlAvilasitamiti / / 6 / / iti zrImunicandrasUriviracitAyAM dharmabinduvRttau dharmaphalavidhiH saptamo'dhyAyaH samAptaH / /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-7 | zloka-1 TIkArya : caturdazAnAM gharmanInA visiSati cauda mahAratnonA=senApatitva, gRhapatirata, purohitaratna, hastiratna, azvaratna, vardhakIratna, strIratna, cakraratna, chatraratna, carmaratna, maNiratna, kAkiNIratva, khaDuMgaratna ane daMDaratnarUpa cauda mahAratnonA salmogathI=paranA anapekSitapaNArUpe suMdara evA bhogathI, manuSyamAM anuttama sarva pradhAna cakravartIpada=cakradharapadavI, siddhAMtamAM dharmahelAvajasmita=dharmanI lIlArUpe vilasita, kahevAyuM che. lign A pramANe zrI municandrasUriviracita dharmabiMdu vRttimAM dharmaphalavidhi nAmano sAtamo adhyAya samApta thayo. II bhAvArtha - pUrvamAM varNana karyuM te prakArano dharma je mahAtmA apramAdabhAvathI zakti anusAra seve che temAM ghAtikarmanA vigamanathI AtmAnI nirmaLatArUpa uttama dharma pragaTe che ane te ja vakhate uttama evA guNanA rAgane kAraNe puNyAnubaMdhI puNya baMdhAya che. te dharmanA sevananA phaLarUpe jagatamAM te mahAtmAne suMdara sthAnonI prApti thAya che tema uttama koTinA sevAyelA dharmanA AnuSaMgika phaLarUpa cakravartInI padavI manuSyabhavamAM paNa maLe che. je cakravartInI padavImAM te mahAtmAne manuSyalokamAM paNa zreSTha koTinA bhogo maLe che ane uttama sevananA phaLarUpa te cakravartIpaNuM hovAthI te mahAtmA alpakALamAM saMsArano aMta kare che. AthI jeoe niyANuM karyuM nathI teo te ja bhavamAM mokSane prApta kare che, to keTalAka mahAtmAo thoDA ja bhavamAM mokSane prApta kare che. vaLI, jeoe suMdara dharma sevIne cakravartIpada prApta karyuM che ane dharma sevanakALamAM koIka kAraNathI cittanI koIka malinatAthI niyANuM karyuM che teo cakravartI thaIne narakamAM jAya che, topaNa uttamadharmanA sevananA saMskAra hovAthI alpakALamAM pharI mahAtmA thaIne avazya mokSamAM jaze. tethI cakravartI padavI e paNa dharmanuM ja AnuSaMgika phaLa che. IkA sAtamo adhyAya samApta
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | zloka-1 AThamo adhyAtha avataraNikA : vyAkhyAtaH saptamo'dhyAyaH, adhunA'STama Arabhyate, tasya cedamAdisUtram - avataraNikArya : sAtamo adhyAya vyAkhyAna karAyo. have AThamo adhyAya AraMbha karAya che ane tenuM A=AgaLamAM batAvAya che e, Adi sUtra che=prathama zloka che zloka H = kiM ceha bahunoktena tIrthakRttvaM jagaddhitam / parizuddhAdavApnoti dharmAbhyAsAnnarottamaH / / 1 / / ..... 165 zlokArtha H vaLI, ahIM=dharmaphaLanI vicAraNAmAM bahu kathanathI zuM ? narottama evo manuSya parizuddha evA dharmanA abhyAsathI jagatanuM hita evuM tIrthaMkarapaNuM prApta kare che. II1 TIkA H ni 'va' kRtyapyubvaye, 'rU ' dharmacintAyAM 'vahunA' prapurekha 'na' dharmona? yataH 'tIrthaE' tIrthaGkarapadalakSaNaM 'jagaddhitaM ' jagajjantujAtahitAdhAnakaraM 'parizuddhAd' amalImasAd 'avApnoti' labhate 'dharmAbhyAsAt' pratItarUpAt 'narottamaH' svabhAvata eva sAmAnyAparapuruSapradhAnaH, tathAdi - tIrthakarapadaprAyogyajantUnAM sAmAnyato'pi lakSaNamidaM zAstreSUyate yathA "ete AkAlaM parArthavyasaninaH upasarjanIkRtasvArthAH ucitakriyAvantaH adInabhAvAH saphalArambhiNaH adRDhAnuzayAH kRtajJatApatayaH anupahatacittAH devagurubahumAninaH tathA gambhIrAzayAH / " [ lalitavistarA ] iti / / 1 / / TIkArthaH - *bdhi' kRti / / '=' zabda abhyacayamAM che=sAtamA adhyayanamAM je dharmanuM phaLa batAvyuM tenA samucayamAM che. ahIM=dharmaLanI ciMtAmAM bahu=pracura dharmala kahevAthI zuM ? arthAt dharmanA aMtimaLane ja batAve che. je kAraNathI tIrthaMkarapaNuM jagatane hitane karanAruM parizuddha evA dharmanA abhyAsathI=amalina evA pratItarUpa dharmanA abhyAsathI narottama=svabhAvathI ja sAmAnya apara puruSa pradhAna, prApta kare che=tIrthaMkarapaNuM prApta kare che. tIrthaMkaro anya puruSa karatAM pradhAna che te 'tAdi'thI spaSTa kare che -
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-8 | zloka-1, 2 tIrthaMkarapada prAyogya jIvonuM sAmAnyathI paNa A lakSaNa zAstramAM kahevAya che - "AetIrthakaranA jIvo, AkAla parArthavyasanavALA, upasarjana karAyelA svArthavALA, ucita kriyAvALA, adInabhAvavALA, saphala AraMbhI, adaDha anuzavALA, kRtajJatAnA pati, anupahatacittavALA, devagurunA bahumAnI ane gaMbhIra AzayavALA hoya che." (lalitavistarA) ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. [1] bhAvArtha : graMthakArazrIe dharmanuM svarUpa batAvyA pachI te dharmanuM kevuM zreSTha phaLa mokSanI prApti pUrve saMsArI jIvone prApta thAya che tenuM varNana sAtamA adhyayanamAM karyuM. have kahe che ke vadhAre zuM kahIe ? jagatamAM sarvottama evuM tIrthaMkarapaNuM che je jagatamAM jIvamAtrane hita karanAruM che. tevuM tIrthaMkarapaNuM paNa narottama puruSo parizuddha evA dharmanA abhyAsathI prApta kare che. AnAthI e prApta thAya ke sAmAnyathI abhikSaNa zruta jJAnano upayoga rAkhIne jeo zratathI niyaMtrita kriyAo kare che teone zrutadharmanA niSpAdaka tIrthaMkaro pratye atyaMta bahumAnabhAva varte che tethI svabhUmikAnI dareka kriyAomAM tIrthaMkaranuM smaraNa karIne tIrthaMkaranA vacanathI niyaMtrita te te kriyAo kare che. te prakAranA parizuddha dharmathI teo tIrthakaratulya thAya che. vaLI, tIrthakaranA jIvo sAmAnya sarva puruSo karatAM vizeSa che; kema ke dharma pAmyA pachI temAM parArthavyasanatA Adi dasa guNa atyaMta pragaTa dekhAya che je bIja svarUpe anAdi kALathI teomAM hatA. tethI je jIvomAM parArthavyasanatA Adi guNo pragaTI zake tevI bIjarUpe vizeSa yogyatA che te ja jIvo tIrthaMkara thAya che. tethI sarvakALa A guNo bIjarUpe che, mATe "AkAla' kahela che. AvA avataraNikA : nanu yadi tIrthakRttvaM dharmAdevApnoti tathApi kathaM tadeva prakRSTaM dharmaphalamiti jJAtuM zakyamityAha - avataraNikArya : jo tIrthaMkarapaNuM dharmathI ja prApta thAya che to paNa te ja dharmanuM prAkRSTa phaLa che te kema jANI zakAya che ? ethI kahe che - sUtra : nAtaH paraM jagatyasmin vidyate sthAnamuttamam / tIrthakRttvaM yathA samyak svaparArthaprasAdhakam / / 2 / /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-8 | zloka-2, 3 sUtrArtha: AnAthI para anya A jagatamAM uttamasthAna vidhamAna nathI. je prakAre samyapha sva-paranA arthanuM prasAghaka tIrthaMkarapaNuM che. II/44TI TIkA - 'na' naiva 'ataH' tIrthakRttvAt 'param' anyat 'jagatyasmin' upalabhyamAne carAcarasvabhAve 'vidyate' samasti 'sthAnaM' padam 'uttama' prakRSTaM 'tIrthakRttvam' uktarUpaM 'yathA' yena prakAreNa 'samyag' yathAvat 'svaparArthaprasAdhakaM' svaparaprayojananiSpAdakam / / 2 / / TIkArya - ' nimi AnAthI tIrthaMkarapaNAthI, para bIjuM, A jagatamAMHprApya thatA carAcara svabhAvavALA jagatamAM, prakRSTa pada=uttama sthAna vidyamAna nathI ja. je prakAre samyapha yathAvata, svaparArthaprasAdhaka=sva-para prayojananuM niSpAdaka tIrthaMkarapaNuM che. rA bhAvArtha : je mahAtmAo samyapha dharmanuM sevana kare che teone jema AnuSaMgika rIte uttara uttaranA bhavomAM bhogasAmagrI maLe che, cakravartIpaNuM maLe che tema sevAyelA zuddha dharmanA prakRSTa phaLarUpe tIrthaMkarapaNuM prApta thAya che. ane tIrthaMkarapaNAthI adhika prakRSTa zreSTha phaLa jagatamAM anya koI ja nathI; kema ke tIrthaMkarapaNuM sva ane paranA prayojananuM samyapha niSpAdaka che. Azaya e che ke jIvanuM prayojana saMsAranI sarva kadarthanAthI para pUrNa sukhamaya mokSaavasthAnI prApti che ane tIrthakara tIrthaMkara thaIne yoganirodha kare che jenA phaLarUpe sarva duHkhono aMta karIne mokSasukhane prApta kare che ane anya jIvone paNa potAne tulya thavA mATenI ucita vyavasthA tIrthakaro ja batAvI zake che. vaLI, caramabhavamAM kevaLajJAna pAme che tyAre vacanAtizayavALA hovAthI ane jJAnAtizayavALA hovAthI jagatane ekAMte upakAra thaI zake tevo upadeza kevalI karatAM paNa tIrthakaro vizeSathI ApI zake che; kema ke kevalI pAse vacanAtizaya nathI. tethI sarva jIvonA upakArane kare evuM tIrthaMkarapaNuM che mATe dharmanuM prakRSTa phaLa che. AvA avataraNikA - etadeva bhAvayati - avataraNitArtha - Ane jannatIrthaMkarapaNuM ja sarvottama sthAna che ene ja, bhAvana kare che=spaSTa kare che -
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | zloka-3 sUtra : paJcasvapi mahAkalyANeSu trailokyazaGkaram / tathaiva svArthasaMsiddhyA paraM nirvANakAraNam / / 3 / / sUtrArtha : pAMce paNa mahAkalyANakomAM traNa lokanA sukhane karanAruM te prakAre ja svArthasaMsiddhithI traNa lokanA sukhane karavApUrvaka svArthanI saMsiddhithI, prakRSTa evA nirvANanuM kAraNa tIrthaMkarapaNuM che. IIII. TIkA : 'paJcasvapi' na punarekasminneva kvacit, 'mahAkalyANeSu' garbhAdhAnajanmadinAdiSu trailokyazaGkaraM' jagattrayasukhakAri, tIrthakRttvamityanuvarttate, itthaM parArthasAdhakatvamuktvA svArthasAdhakatvamAha-'tathaiva' trailokyasukhakaraNaprakAreNa 'svArthasaMsiddhyA' kSAyikasamyagdarzanajJAnacAritraniSpattyA 'paraM' pradhAnaM 'nirvAivAra' muuihetuti rUA. TIkArya : khyatva' mudeituti . pAMce paNa paraMtu eka koImAM nahi evA mahAkalyANakomAM garbhAdhAnajanmAdimAM railokyazaMkara jagatrayanA sukhane karanAra, tIrthaMkarapaNuM che e pramANe pUrva zlokamAMthI anuvartana pAme che. A rIte zlokanA pUrvArdhamAM kahyuM e pramANe, parArthasAdhakapaNAne tIrthaMkarapaNAnA parArthasAdhakapaNAne, kahIne svArthasAdhakapaNuM kahe che. zlokanA uttarArthane kahe che - te ja prakAre==Na lokanA sukhanA karaNa prakArathI, svArthanI saMsiddhi vaDe=jJAyika samyagdarzana, sAyika sajJAna, ane kSAyika samyakyAritranI niSpatti dvArA para=pradhAna muktinuM kAraNa che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. Imall bhAvArtha: pUrvazlokamAM kahyuM ke tIrthaMkaranAmakarma sva ane paranA prayojananuM sAdhaka che te prastuta zlokathI spaSTa karatAM kahe che - tIrthakaronAM pAMca kalyANakamAM jagatanA jIvamAtrane sukha utpanna thAya che; kema ke tIrthaMkaranA jIvo garbhamAM Ave che tyAre paNa kudaratI temanA puNyanA prakarSane kAraNe rogo ochA thAya che, upadravo ochA thAya che. vaLI, janma vakhate paNa jagatanA jIvone prabaLa sukhanuM kAraNa bane che. eTaluM ja nahi, narakAdi sthAnamAM
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 169 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-8 | zloka-3, sUga-1, 2 jyAM gADha aMdhakAra che, kevaLa azAtAnI ja sAmagrI che, tethI nArakInA jIvo azAtAnuM ja vedana karanArA che temane paNa bhagavAnanA janmakalyANaka vakhate kSaNabhara zAtA utpanna thAya che ane prakAzanuM kiraNa jovA maLe che. vaLI,bhagavAna dIkSA le che tyAre janmakalyANakanI jema ja jagatanA jIvone sukhanI prApti thAya che ane kevaLajJAna kalyANa vakhate paNa sarvatra sukhanI prApti thAya che; eTaluM ja nahi paNa kevaLajJAnanI prApti pachI tIrthakaranA upadezathI ghaNA jIvone yogamArganI prApti thAya che. ane nirvANa kalyANakamAM jo ke tIrthakaro mokSamAM gayelA che to paNa te uttamapuruSa jagatamAMthI jAya che tethI aMdhakAra phelAya che chatAM bhagavAnanA nirvANa kalyANakanA avalaMbanathI ghaNA jIvone bhagavAnatulya saMsArano aMta karavAno utsAha vRddhi pAme che ane indro dvArA teonA UjavAyelA nirvANa kalyANakane joIne ghaNA jIvone upakAra thAya che. A rIte tIrthaMkaranAmakarma saMsArI jIvonA prayojananuM sAdhaka che tema batAvIne tIrthaMkara nAmakarma tIrthaMkaranA AtmAnA prayojananuM paNa sAdhaka che tema zlokanA uttarArdhathI batAve che. tIrthaMkaranA AtmAo tIrthaMkara nAmakarmanA udayane kAraNe ja mahAparAkrama phoravIne ratnatrayInA pratighAtaka ghAtikarmono nAza kare che ane kSAyika bhAvanI ratnatrayInI prApti dvArA mokSane prApta kare che temAM paNa teonuM tIrthaMkara nAmakarma kAraNa che. 3 sUtra - ityuktaprAyaM dharmaphalam, idAnIM taccheSameva udagramanuvarNayiSyAmaH / / 1/482 / / sUthArtha - A pramANe ukta prAyaH evuM dharmaphala che. have udagra evA tenA zeSane ja prakRSTa evA dharmanA phalanuM ja ame varNana karIzuM. I1/48aaaa TIkA - sugamameva, paraM 'taccheSam' iti dharmaphalazeSam / / 1/482 / / TIkArca - sumamevatharmazeSam II TIkAno artha sugama ja che. phakta "cheSa' zabdathI dharmanuM phala grahaNa karavAnuM che. II1/482aaaa avataraNikA - etadeva darzayati - avataraNikArca - Ane jasutkRSTa dharmaphalazeSane ja batAve che -
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 sUtraH dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-2 tacca sukhaparamparayA prakRSTabhAvazuddheH sAmAnyacaramajanma tathA tIrthakRttvaM ca / / 2/48 / / sUtrArtha : - ane te=prakRSTa dharmanuM zeSa phala, sukha paraMparAthI prakRSTa bhAvanI zuddhi thavAne kAraNe=mohanAzane anukULa evA prakRSTabhAvanI zuddhi thavAne kAraNe, sAmAnya caramajanma athavA tIrthaMkarapaNuM che. ||2|483|| TIkA H 'tattva' tat punartharmazeSAmutandra 'paramparavA' uttarottame 'prakRSTamAvazuddhe ' sAzAt, jimisAdu -'sAmAnyavaramananma, sAmAnya' tIrthavADatIrtho: samAna 'caramanA' gazcimavedanAmanakSaLam 'tayeti pakSAntaropakSepe 'tIrthavRttva' tIrthava mAvalakSaLam, 'ca:' samuve / / 2/483 / / TIkArtha H 'tathya' samuye / / ane te=utkRSTa dharmanuM zeSa la sukhanI paraMparAthI=uttarottara sukhanI vRddhinA kramathI prakRSTa bhAvatI zuddhi thavAne kAraNe sAmAnya caramajanma=tIrthaMkara-atIrthaMkaramAM samAna evuM apazcimadehanA lAbharUpa caramajanma=chellAdehanI prAptirUpa caramajanma tathA e pakSAMtaranA upakSepamAM che. te pakSAMtara batAve che - tIrthaMkarapaNuM=tIrthaMkarabhAva dharmanuM zeSala che ema anvaya che. 'ca' samuccayamAM che. 2/483 // ***** bhAvArtha: dharmanAM sevanathI AnuSaMgika zuM zuM phaLo thAya che ? tenuM atyAra sudhI graMthakArazrIe varNana karyuM. te dharmanuM prakRSTa phaLa zuM che ? te prastuta zlokathI batAvatAM kahe che je mahAtmAo pUrvamAM varNana karyuM e prakA2no dharma svazakti anusAra jeTalA aMzathI apramAdathI seve che eTalA aMzathI teo puNyAnubaMdhIpuNya bAMdhe che ane mohanI AkuLatAne alpa alpatara kare che. tethI tenA phaLarUpe te mahAtmAne uttara uttaranA bhavomAM mohanI AkuLatA alpa alpatara thavAne kAraNe ane puNyAnubaMdhIpuNya prakarSavALuM thavAne kAraNe uttara uttaranA vRddhinA kramathI sukhanI paraMparA thAya che. vaLI, te dharmanA sevanane kAraNe AtmAmAM saMganI zakti arthAt karmabaMdhanA kAraNarUpa saMganI zakti kSINa kSINatara thAya che ane jyAre te dharmanA sevanathI te saMganI zakti atyaMta kSINa thAya che tyAre prakRSTa bhAvanI zuddhi
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-2, 3 thAya che. tethI te mahAtmAne vitarAgabhAvanI prAptinuM kAraNa bane tevuM sAmAnya caramajanma prApta thAya che arthAtu keTalAka mahAtmAone tIrthaMkarapadanI prApti thAya tevuM caramajanma prApta thAya che to keTalAka mahAtmAne tIrthakara sivAya gaNadhara Adi padanuM kAraNa bane tevuM sAmAnya caramajanma prApta thAya che to keTalAka mahAtmAne kevalI banavAnuM kAraNa bane tevuM sAmAnya caramajanma prApta thAya che. zlokamAM tathA' batAvIne dharmanuM udagra phala anya dRSTithI batAvatAM kahe che - te dharmanuM udagra phala tIrthaMkarapaNuM che. AnAthI e prApta thAya ke dharmanuM prakRSTa phala be svarUpe batAvI zakAya (1) sukhanI paraMparA dvArA caramajanmanI prApti je caramabhava tIrthakara svarUpe ke atIrthakara svarUpe paNa hoI zake. athavA (2) dharmanuM utkRSTa phaLa tIrthaMkarapaNAnI prAptirUpe che. II/483aaaa sUtra - tatrAkliSTamanuttaraM viSayasaukhyam, hInabhAvavigamaH, udagratarasampat, prabhUtopakArakaraNam, AzayavizuddhiH, dharmapradhAnatA, avandhyakriyatvam / / 3/484 / / sUtrArtha - tyAM=sAmAnya caramajanmamAM, aliSTa anuttara evuM viSayanuM sukha, hInabhAvanuM nigama, utkRSTa saMpatti, ghaNA jIvonA upakAranuM karaNa, AzayanI vizuddhi, gharmanI pradhAnatA ane avaMdhya kriyApaNuM. l3/484ll TIkA : 'tatra' sAmAnyatazcaramajanmani 'akliSTaM' pariNAmasundaram 'anuttaraM' zeSabhogasaukhyebhyaH pradhAnaM 'viSayasaukhyaM' zabdAdisevAlakSaNam, 'hInabhAvavigamaH' jAtikulavibhavavayo'vasthAdinyUnatArUpahInatvavirahaH, 'udagratarA' prAgbhavebhyo'tyantoccA 'sampat' dvipadacatuSpadAdisamRddhiH, tasyAM ca 'prabhUtasya' atibhUyiSThasya 'upakArasya' svaparagatasya 'karaNaM' vidhAnam, ata eva 'Azayasya' cittasya 'vizuddhiH' amAlinyarUpA, 'dharmapradhAnatA' dharmakasAratvam, atinipuNavivekavazopalabdhayathAvasthitasamastavastutattvatayA 'avandhyA' aniSphalA 'kriyA' dharmArthAdyArAdhanarUpA yasya tdbhaavstattvam 3/484o. TIkArya - tatra'... tamavanvantyAM =sAmAnyathI caramajanmamAM azliSTa pariNAmathI suMdara, anutara-zeSa bhogonA sukhothI pradhAna evuM viSayanuM sukha che=zabdAdibhogarUpa viSayanuM sukha che. hInabhAvanuM
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUga- vigama che=jAti-kula, vaibhava, vaya avasthAdi cUnArUpa hIpaNAno viraha che. udagratara pUrvabhavo karatAM atyaMta ucca koTinI saMpatti, dvipada-catuSpada AdinI samRddhi, dAsa-dAsI AdinI saMpatti ane temAM caramabhavamAM, prabhUta upakAranuM karaNa atyaMta svaparanA upakAranuM karaNa, AthI ja=prabhUta upakAranA karaNathI ja, AzayanI vizuddhi=citanA amAlityarUpa vizuddhi prApta thAya che. dharmapradhAnatA= atinipuNa vivekavaza upalabdha yathAvasthita samasta vastutattvapaNuM hovAthI dharma eka sArapaNuM che. avaMdhya kriyA dharma, artha, kAmanI ArAdhanArUpa aniSphala kriyA che jene teno bhAva tattva=avaMdhya kriyApaNuM caramabhavamAM hoya che ema avaya che. 3/484 bhAvArtha sUtra-2mAM kahyuM ke dharmanuM zeSa utkRSTa phala caramajanma che. tethI have je mahAtmAoe dharma sevIne caramajanmabhavanI prApti karI che te bhavamAM teo kevI uttama prakRtivALA hoya che ? te spaSTa karatAM kahe che - (1) akliSTa caramabhava : caramabhavamAM te mahAtmAo je viSayonuM sevana kare che te paNa pariNAmathI suMdara ane zeSa bhogonAM sukhothI atizayavALA hoya che; kema ke pUrvabhavamAM je mohano pariNAma hato tenA kAraNe te bhogo e prakAranA sukhane niSpanna karavA samartha na hatA. paraMtu caramabhavamAM te mahAtmAnuM citta dharmanA ghaNA uttama saMskArothI vAsita che tethI pUrvanA bhogo karatAM anuttarakoTinA pariNAma suMdara bhogo te mahAtmAne caramabhavamAM prApta thayA che. chatAM te bhogothI paNa teonA cittamAM kleza thato nathI paraMtu bhoganA vikAro ja kSINa kSINatara thAya che. (2) hIna bhAvanuM vigama: vaLI, te mahAtmAoe pUrvabhavamAM dharma sevI grevIne uttama jAti Adine anukULa zreSTha puNya bAMdhela che tethI saMsAramAM koI prakAranI hInatAnI prApti thAya tevA hInabhAvano caramabhavamAM nAza thayela che; kema ke dharmanA sevanakALamAM tIrthaMkara, mahAtmA Adi pratyeno tIvrarAga varte che jenAthI viziSTa koTinAM uccagotrAdi karmono baMdha thAya che. vaLI, caramabhavamAM pUrvabhavo karatAM atyaMta ucita saMpattinI prApti thAya che. tethI tevA mahAtmAo ghaNA vaibhavavALA, dAsa-dAsInI samRddhivALA rAjA-mahArAjAdi hoya che. teonuM bhogapradhAna jIvana hoya che topaNa uttama prakRti hovAnA kAraNe tattva pratyeno pakSapAta leza paNa nyUna thato nathI. (3) zreSTha koTinI saMpatti : vaLI, te mahAtmAo ghaNA bhavo sudhI dharmanuM sevana karIne atyaMta utkRSTa puNyAnubaMdhI puNyavALA hovAthI pUrvabhavonA janma karatAM paNa ucca koTIvALA bhogasAmagrIvALA janmane prApta kare che. tethI bAhyathI zreSTha
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 173 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-| adhyAya-8 | sUga-3, 4 koTInA bhogavilAsavALuM jIvana hovA chatAM aMtaraMga rIte tattvane abhimukha prakRti niSpanna thayelI hovAthI bhogakALamAM paNa saMkleza pAmatA nathI. (4) atyaMta upakArane karavuM - vaLI, te mahAtmAo bhUtakALamAM dharmane sevIne AvelA hovAthI uttama prakRtivALA hoya che tethI svajana-parajana darekane dharmaprAptinuM kAraNa bane te prakAranA upakArane karanArA bane che. (5) Azayavizuddhi - vaLI, te mahAtmAoe bhUtakALamAM dharma sevIne AtmAne ati guNasaMpanna karelo hovAthI bAhya rIte vaibhavapradhAna jIvana hovA chatAM teonA cittanI sadA vizuddhi varte che; kema ke bhoganI niHsAratA ghaNA bhavo sudhI bhAvana karI hovAthI alpa nimittamAM bhoga pratyeno vimukha bhAva thAya tevA pariNAmavALA thAya che. (6) dharmapradhAnatA : te mahAtmAoe atinipuNa viveka prApta karelo che tenAthI jagatanA vAstavika svarUpanuM yathArtha avalokana teone svAbhAvika rIte thAya che tenA kAraNe teone AtmAnI nirmaLa prakRtirUpa dharma ja eka sArarUpa jaNAya che, anya kAMI sArarUpa jaNAtuM nathI. tethI bhogakALamAM teonuM jIvana dharmapradhAna hoya che. (7) avaSya kriyA : te mahAtmAo gRhastha avasthAmAM je dharmanuM sevana kare che, je artha upArjana kare che, je kAmanuM sevana kare che te traNa prakAranI ArAdhanAnI kriyA avadhyarUpa hoya che, arthAt guNavRddhinuM eka kAraNa hoya che, paraMtu doSanI vRddhinuM kAraNa bane tevI bhoganI pravRtti paNa thatI nathI. tethI bhogathI paNa teo bhoga ApAdaka karmono kSaya karIne nirmaLatAnI prApti kare che, artha upArjana karIne paNa dharmanI vRddhi thAya tevo yatna kare che ane svabhUmikA anusAra dharma paNa e rIte seve che ke jethI zIdhra pUrNa dharmanI prAptinuM kAraNa bane che. ll3/484ll avataraNikA: tathA - avataraNikArca - ane - sUtra: vizuddhyamAnApratipAticaraNAvAptiH, tatsAtmyabhAvaH, bhavyapramodahetutA, dhyAnasukhayogaH, atizayaddhiprAptiH / / 4/485 / /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-| adhyAya-8 | sUga-4 sUtrArtha - vizuddhayamAna apratipAta caraNanI prAti, teno sAmyabhAva cAritranI sAthe ekatvano bhAva, bhavyajIvanA pramodanI hetutA, dhyAnathI thanArA sukhano yoga, atizaya RddhinI prApti caramajanmamAM prApta kare che. II4/485ll TIkA - 'vizuddhayamAnasya' saMklizyamAnavilakSaNatayA apratipAtinaH' kadAcidapyabhraMzabhAjaH 'caraNasya' cAritrasya avAptiH' lAbhaH, tatazca 'tena' vizuddhyamAnApratipAtinA caraNena 'sAtmya' samAnAtmatA tatsAtmyam, tena sahakIbhAva ityarthaH, tena 'bhAvo' bhavanaM pariNatiriti, 'bhavyapramodahetutA dhyAnasukhayogaH' bhavyajanasaMtoSakAritvaM dhyAnasukhasya zeSasukhAtizAyinaH cittanirodhalakSaNasya yogaH, atizayaddhiprAptiH' atizayarddhaH AmarpoSadhyAdirUpAyAH prAptiH / / 4/485 / / TIkArya : vizuddhImAnI'..... pratiH II saMkSizyamAnavilakSaNapaNArUpe vizudhdhamAna apratipAtI kyAreya paNa bhraMza na pAme tevA caraNanI cAritranI, prApti lAbha thAya che. ane tethI AvA uttama cAritranI prApti thavAthI tenI sAthe=vizulyamAna apratipAtI cAritra sAthe samAna AtmatArUpa tatsAbhya tenI sAthe ekIbhAva thAya che-te cAritra jIvanI prakRti svarUpa bane che. jIvanI sAthe cAritrano ekIbhAva thayo te rUpe bhAva=bhavata pariNati e tatsAbhya bhAva che. bhavya pramodahetutA=bhavyajanonA saMtoSakArIpaNuM (saMtoSane karavApaNuM), dhyAnathI thanArA sukhano yoga zeSasukhathI atizAthI cittanirodharUpa dhyAnathI thanArA sukhano yoga, atizaya RddhinI prApti=Ama auSadhiAdirUpa RddhinI prApti caramabhavamAM thAya che. ll4/485 bhAvArtha: je mahAtmAoe dharmanuM sevana karIne dharmanA prakRSTa phaLarUpa caramajanmane prApta karela che teo gRhastha avasthAmAM hoya tyAre dharmanA prakRSTa phaLanI ArAdhanArUpa avaMdhya kriyA kare che tema pUrvamAM kahyuM tevA mahAtmAo ucita kALe saMyama grahaNa kare che te vakhate teone vizuddha apratipAtI evA cAritranI prApti thAya che. (1) vizukyamAna apratipAtIcaraNanI prApti - guNasthAnakanI pariNatirUpa bhAvathI cAritranI prApti paNa, keTalAka jIvone vizuddhayamAna ane apratipAtI thAya che.
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3/ adhyAya-8 | sUtra-4 vaLI, jeone pratipAtI ane avizuddha cAritranI prApti che teo cAritra sevIne guNanI vRddhi kare che ane skUlanAone paNa pAme che ane jeo vizuddha cAritra prApta kare che teo uttarottara mohano nAza karIne vizuddha-vizuddhatara cAritra prApta kare che. chatAM vizuddha cAritravALA paNa te jIvo bhavanA aMte te cAritranA pAtane pAmIne devabhavamAM jAya che tethI teonuM cAritra pratipAtI hoya che. jyAre A mahAtmAoe to ghaNA janmamAM cAritrano abhyAsa karIne te cAritra AtmasAt karela che tethI cAritra grahaNa karyA pachI satata vizuddhine prApta kare che ane tenAthI pratipAta thayA vagara te cAritranA baLathI avazya kSapakazreNIne prApta kare che tethI teonuM cAritra vizuddha ane apratipAtI che. (2) tatsAmyabhAva - vaLI, te mahAtmAo vizuddhacamAna apratipAtI evA cAritra sAthe te prakAre sAlyabhAvane prApta kare che jethI sevAtuM evuM te cAritra jIvanI prakRtirUpa bane che; kema ke cAritra e mAtra bAhya AcaraNArUpa nathI paraMtu bAhya AcaraNAnA baLathI vItarAgatAne abhimukha evI nirmaLa nirmaLatara pariNati svarUpa che ane te mahAtmA je je bhUmikAnA cAritranuM sevana kare che te te bhUmikAnA vItarAgatAnA AsannabhAvane potAnI prakRtirUpa banAve che tethI te bhAva sAthe teono ekIbhAva prApta thAya che. (3) bhavya pramodahetulA : vaLI, uttama cAritranA pAlanane kAraNe te mahAtmAomAM te prakAranI sahaja uttama prakRti hoya che jethI yogya jIvo temanA darzana mAtrathI pramodane prApta kare che. (4) dhyAnathI thanArA sukhano yoga - saMsArI jIvone iSTa vastunI prAptithI je sukha prApta thAya che te sukhathI atizayita evuM cittanA dhairyajanya dhyAnathI thanAruM sukha te mahAtmAone prApta thAya che; kema ke te mahAtmAoe saMyamakALamAM je kAMI zratanuM adhyayana karyuM che te zrutathI AtmAne satata e rIte vAsita kare che jethI te zratathI thanArA AtmAnI svasthatArUpa sukhanI prApti teone satata varte che arthAtuM dhyAna mATe paNa temane zrama karavo paDato nathI paNa sahaja prakRtithI bhAvita mati hovAne kAraNe zrutanA bhAvomAM ja teonuM citta sthiratAne pAmeluM hoya che tethI AtmAnI sahaja prakRtirUpa svasthatAnA sukhano anubhava varte che. (5) atizaya RddhinI prApti - vaLI, te mahAtmAo jyAre vizuddha cAritranuM pAlana kare che tenAthI thatI Atmazuddhine kAraNe te te prakAranA viyatararAya Adi karmono vizeSa kSayopazama thAya che tenAthI AmarSa auSadhiAdirUpa aneka labdhinI prApti thAya che. je Rddhio paNa te niHspRhI mahAtmAonI niHspRhatAnI vRddhinuM kAraNa bane che. I4/48pA
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 dharmA prase bhAga-3/adhyAya-8/ sUtra-4 avatarazis: tatazca kAlena - avatarazikSArtha : ane tyArapachI caramajanmamAM vizuddha apratipAta cAritranI prApti pachI, kAlathI keTaloka kALa te cAritranA pAlana pachI, zuM prApta kare che? te sUtramAM batAve che - sUtra : apUrvakaraNam, kSapakazreNiH, mohasAgarottAraH, kevalAbhivyaktiH, paramasukhalAbhaH / / 5/486 / / sUtrArtha : apUrvakaraNa, kSapakazreNI, mohasAgarano uttAra=moharUpI samudramAMthI bahAra (pAra pAmyA), kevaLajJAnanI prApti, paramasukhano lAbha caramajanmamAM te mahAtmA prApta kare che ema anvaya che. I14/486|| TIs: 'apUrvANAM' sthitighAtarasaghAtaguNazreNiguNasaMkramA'pUrvasthitibandhalakSaNAnAM paJcAnAmarthAnAM prAcyaguNasthAneSvaprAptAnAM 'karaNaM' yatra tadapUrvakaraNam aSTamaguNasthAnakam, tatazca 'kSapakasya' ghAtikarmaprakRtikSayakAriNo yateH 'zreNiH' mohanIyAdiprakRtikSayakramarUpA saMpadyate, kSapakazreNikramazcAyam-iha paripakvasamyagdarzanAdiguNo jIvazcaramadehavartI aviratadezaviratapramattApramattasaMyatAnyataraguNasthAnakasthaH pravRddhatIvrazuddhadhyAnAdhInamAnasaH kSapakazreNimArurukSurapUrvaguNasthAnakamavApya prathamataH cataro'nantAnubandhinaH krodhAdIna yugapat kSapayitumArabhate, (?) tataH sAvazeSeSveteSu mithyAtvaM kSapayitumupakramate, tatastadavazeSe mithyAtve ca kSINe samyagmithyAtvaM samyaktvaM ca krameNocchinatti, tadanantaramevAbaddhAyuSko'nivRttikaraNaM nAma sakalamohApohaikasahaM navamagaNasthAnakamadhyArohati, (?) tatra ca tathaiva pratikSaNaM vizuddhyamAnaH kiyatsvapi saMkhyAteSu bhAgeSu gateSvaSTau kaSAyAn apratyAkhyAnAvaraNapratyAkhyAnAvaraNasaMjJitAn krodhAdIneva kSapayitumArabhate, kSIyamANeSu ca teSvetAH SoDaza prakRtIradhyavasAyavizeSAt nidrAnidrA 1 pracalApracalA 2 styAnagRddhi 3 narakagati 4 narakAnupUrvI 5 tiryaggati 6 tiryagAnupUrvI 7 ekendriya 8 dvIndriya 9 trIndriya 10 caturindriyajAtinAma 11 AtapanAma 12 udyotanAma 13 sthAvaranAma 14 sAdhAraNanAma 15 sUkSmanAma 16 lakSaNAH kSapayati,
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhANa praSPRI HII-3 | madhyAya-8 | sUtra-5 177 tato'STakaSAyAvazeSakSaye yadi puruSaH pratipattA tato napuMsakavedaM tataH strIvedaM tato hAsyAdiSaTkaM tataH punaH puruSavedaM kSapayati, yadi punarnapuMsakaM strI vA tadA puruSavedasthAne svavedamitaravedadvayaM ca yathAjaghanyaprathamatayA kSapayati, tataH krameNa krodhAdIn saMjvalanAn trIn bAdaralobhaM cAtraiva kSapayitvA sUkSmasaMparAyaguNasthAne ca sUkSmam, sarvathA vinivRttasakalamohavikArAM kSINamohaguNasthAnAvasthA saMzrayate, tatra ca samudraprataraNazrAntapuruSavat saMgrAmAGgaNanirgatapuruSavadvA mohanigrahanizcalanibaddhAdhyavasAyatayA parizrAntaH sanantarmuhUrtaM vizramya tadguNasthAnakadvicaramasamaye nidrApracale caramasamaye ca jJAnAvaraNAntarAyaprakRtidazakaM darzanAvaraNAvaziSTaM prakRticatuSkaM ca yugapadeva kSapayati / baddhAyuH punaH saptakakSayAnantaraM vizramya yathAnibaddhaM cAyuranubhUya bhavAntare kSapakazreNiM samarthayata iti / yazcAtrApUrvakaraNopanyAsAnantaraM kSapaka zreNerupanyAsaH sa saiddhAntikapakSApekSayA, yato darzanamohasaptakasyApUrvakaraNastha eva kSayaM karotIti tanmatam, na tu yathA kArmagranthikAbhiprAyeNa aviratasamyagdRSTyAdyanyataraguNasthAnakacatuSTayastha iti / tato 'mohasAgarottAraH' moho mithyAtvamohAdiH sa eva sAgaraH svayaMbhUramaNAdipArAvAraH mohasAgaraH, (?) tasmAduttAraH parapAraprAptiH, tataH 'kevalAbhivyaktiH, kevalasya' kevalajJAnakevaladarzanalakSaNasya jIvaguNasya jJAnAvaraNAdighAtikarmoparatAvabhivyaktiH AvirbhAvaH, tataH 'paramasukhalAbhaH, paramasya' prakRSTasya devAdisukhAtizAyinaH 'sukhasya lAbhaH' prAptiH, uktaM ca - "yacca kAmasukhaM loke yacca divyaM mahAsukham / vItarAgasukhasyedamanantAMzo na vartate / / 222 / / " [ ] iti / / 5/486 / / zArtha: 'apUrvANAM' ..... iti / / sthitiyAta-rasadhAta-zreNI-saMma sane apUrvasthiti sva35 evA apUrvanuM pAMce arthonuM pUrvanAM guNasthAnakomAM aprApya evA apUrvanuM, karaNa che jemAM te apUrvakaraNarUpa AThamuM guNasthAnaka ane tenA pachI kSapakane=ghAtikarmanI prakRtino kSaya karanArA sAdhune, mohanIyAdi prakRtinA kSayanA kramarUpa zreNi prApta thAya che. kSapakazreNIno krama A pramANe che - ahIM=saMsAramAM paripakava samyagdarzanAdi guNavALo jIva caramadehavartI avirata-dezavirata-pramattasaMvataapramatasaMyata anyatara guNasthAnakamAM rahelo pravRddha tIvra zuddha dhyAnane AdhIna evA mAnasavALo, kSapakazreNI ArohaNa karavAnI icchAvALo apUrvaguNasthAnakane prApta karIne prathamathI anaMtAnubaMdhI (?)
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUga-5 krodhAdi cArane ekasAthe kSaya karavA mATe AraMbha kare che. tyArapachI sAvazeSa evA A hote chate anaMtAnubaMdhI kaSAyanA kSayayukta anaMtAnubaMdhIthI anya kaSAyo avazeSa hote chate mithyAtvano kSaya karavA mATe prAraMbha kare che. tyArapachI tenA avazeSamAM anaMtAnubaMdhIthI anya kaSAyo avazeSamAM, ane mithyAtva kSINa thaye chate samRithyAtva ane samyakta kramasara uccheda kare che. tyArapachI abaddha AyuSyavALo jIva ativRttikaraNa nAmanA sakala mohano nAza karavA mATe eka samartha navamA guNasthAnakanuM adhyArohaNa kare che. (?) ane tyAM navamA guNasthAnakamAM te pramANe ja=je pramANe pUrvamAM pratikSaNa vizuddha pariNAmavALA hatA te pramANe ja, pratikSaNa vizudhdhamAna evA te mahAtmA keTalAka saMkhyAtA bhAgo pasAra thaye chate navamA guNasthAnakanA keTalAka saMkhyAnA bhAgo pasAra thaye chate apratyAkhyAtAvaraNa-pratyAkhyAtAvaraNa saMjJAvALA krodhAdi ja ATha kaSAyono nAza karavA mATe AraMbha kare che. cheA prakriyA ucita rIte lakhAI nathI, chatAM TIkAkArazrInA zabdo pramANe artha karela che. tattva bahuzruto vicAre. ane te ATha kaSAyo laya pAmI rahyA che tyAre A 16 prakRti AgaLamAM batAve che te 16 prakRti, adhyavasAyathI nAza kare cheH (1) nidrAnidrA. (2) pracalA, (3) svAnagRddhi, (4) narakagati, (5) narakAsupUrvI, (9) tiryaMcagati, (7) tiryacaAnupUrvI, (8) ekendriyajAtinAmakarma, (9) beIdriyajAtinAmakarma, (10) teIndriyajAtinAmakarma, (11) cauridriyajAtinAmakarma (12) AtapanAmakarma, (13) udyotanAmakarma, (14) sthAvara nAmakarma, (15) sAdhAraNanAmakarma ane (16) sUkSmanAmakarma rUpa 16 prakRtino kSaya kare che. tyArapachI ATha kaSAyanA avazeSamAM jo puruSa kSapakazreNI svIkAranAra hoya to napuMsakavedane, tyArapachI strIvedane, tyArapachI hAsyAdi ne ane tyArapachI puruSavedane kSaya kare che. vaLI jo napuMsaka athavA strI kSapakazreNI prApta karanAra hoya to puruSavedane sthAne svavedane ane Itaravedayane je jadhanya hoya tene prathama kSapaNA kare che. tyArapachI=vedanI kSapaNA karyA pachI, kramathI saMjavalana krodhAdi traNane ane bAdaralobhane ahIM ja tavamA guNasthAnakamAM ja, kSapaNA karIne ane sUkSmasaMparAya guNasthAnakamAM sUkSmalobhanI kSapaNA karIne sarvathA cAlyo gayo che sakala mohano vikAra jene evA kSINamohaguNasthAnakanI avasthAno Azraya kare che. ane tyAM samudra taravAthI zrAMta puruSanI jema athavA saMgrAmanA kSetrathI tirgata puruSanI jema mohanA vigrahanA nizcala tibaddha adhyavasAyapaNAthI parizrAMta thayelo chato aMtarmuhUrta vizrAma karIne 12mA guNasthAnakamAM aMtarmuhUrta vizrAma karIne, te guNasthAnakanA dvicaramasamayamAMeguNasthAnakamAM aMtamuhUrta chellA be samayamAM nidrA, pracalA ane jJAnAvaraNa-aMtarAyaprakRtidazaka ane darzanAvaraNIyanI avaziSTa evI prakRti-catuSkaLI eka sAthe ja kSapaNA kare che. vaLI baddhAyu darzakasaptaka kSaya pachI vizrAma karIne yathAnibaddha AyuSyano anubhava karIne bhavAMtaramAM kSapakazreNIne prApta kare che.
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 179. dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 / adhyAya-8 / sUtra-5 ti' zabda kSapakazreNInI samAptinI prakriyA mATe che. ane je ahIM=sUtramAM, apUrvakaraNanA kathana pachI kSapakazreNIno upanyAsa karyokakathana karyuM, te saiddhAMtika pakSanI apekSAe che. je kAraNathI darzanamohasaptakano apUrvakaraNastha ja jIva kSaya kare che te pramANe teno mata che=saiddhAMtikamata che paraMtu je pramANe karmagraMthanA abhiprAyathI avirata samyagdaSTi Adi atyatara guNasthAnakacatuTyamAM rahelo jIva paNa kare che e pramANe abhiprAya nathI. tyArapachI mohasAgarano uttAra che-mithyAtvamohAdirUpa moha te ja svayaMbhUramaNAdi samudra rUpa sAgara mohasAgara, tenAthI uttAra=kinArAnI prApti, tyArapachI kevalajJAnanI abhivyakti, kevalajJAnakevaladarzatarUpa jIvanA guNanI jJAnAvaraNAdi ghAtikarmano vinAza thaye chate abhivyakti arthAta AvirbhAva tenAthI paramasukhalAbha, devatAdinAM sukhathI atizAyI evA prakRSTa sukhano lAbha prApti. ane kahevAyuM che - "lokamAM je kAmanuM sukha che ane je divya mahAsukha che e vItarAganA sukhano anaMtamo aMza paNa nathI. 'arararA" (). 'tti" zabda TIkAnI samApti arthe che. 5/486 bhAvArtha - ghaNA bhavo sudhI uttama dharmane sevIne je mahAtmA caramajanmane prApta kare che te bhavamAM uttarottara vizuddhine prApta karatuM apratipAticAritra prApta kare che. te cAritranA sevanathI jyAre aMtaraMga mahAvIryano saMcaya thAya che tyAre te mahAtmA apUrvakaraNa nAmanA AThamA guNasthAnakane prApta kare che. AtmA potAnA zuddha bhAvamAM javAno je aMtaraMga yatna te rUpa apUrvakaraNa kare che te yatna pUrve kyAreya na karelo hoya tevo apUrva hoya che. AthI ja apUrvakaraNamAM vartatA AtmAne UkaLatA telamAM nAkhavAmAM Ave to AtmAnA zuddha bhAvane choDIne deha sAthe upayogathI saMbaMdhita thaIne AkuLavyAkuLa na thAya, paraMtu zuddha bhAvane avalaMbIne pravartato temano upayoga jagatanA koI nimittathI skUlanA na pAme tevo apUrva koTIno aMtaraMga yatna hoya che, je prayatnanA baLathI te mahAtmA sattAmAM rahelA mohanIya karmano nAza karavAno prAraMbha kare che, jene kSapakazreNInI prApti kahevAya che. ane te te karmonI kSapaNAno prAraMbha navamA guNasthAnake thAya che ane dazamAM guNasthAnaka sudhI saMpUrNa mohano nAza karI te mahAtmA bhavasAgarathI uttaraNa avasthAne prApta kare che. tethI jema koI puruSa samudrathI tarIne bahAra Ave tema AtmAmAM rahelA mohanA anAdinA saMskArothI te mahAtmA para avasthAne prApta kare che. tyArapachI kevalajJAnanI abhivyakti thAya che=jagatanA sarva padArthone pratyakSathI dekhAya tevuM pUrNajJAna prApta thAya che ane kevalajJAnanI prApti kALamAM leza paNa mohanIyakarma na hovAthI AkuLatA vagaranI avasthA hovAthI prakRSTa sukhano lAbha thAya che; kema ke saMsArI jIvone je bhogathI sukha thAya che temAM prathama bhoganI icchAthI AkuLatA hoya che, je sukharUpa nathI, bhoganI kriyA zramAtmaka hoya che je sukharUpa nathI. paraMtu bhoganI pravRttithI je kSaNabhara icchAnuM zamana thAya che te aMzathI
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 / sUtra-5, 6, 7 teone sukha che. vaLI prakRSTa puNyane kAraNe je divya mahAsukho che te paNa uttama bhogasAmagrIthI prApta thayela che tyAre paNa je icchA thAya che te sukha nathI, bhoganI pravRtti zramAtmaka rUpa hovAthI sukharUpa nathI; paraMtu uttama bhogasAmagrIne kA2Ne anya sukha karatAM te divya mahAsukha ghaNuM adhika che. jyAre vItarAgane saMpUrNa icchAno abhAva thavAthI icchAnI AkuLatA ke zramajanya koI du:kha nathI paraMtu mohanI AkuLatA vinAnI jJAna svarUpa jIvanI pariNatirUpa hovAthI anya sarva sukho karatAM anaMtagaNuM sukha che. 5/48aaaa avataraNikA : atraiva hetumAha avataraNikArya : : AmAM ja=sUtra-5mAM kahyuM ke ke jJAnanI prAptithI te mahAtmAne parama sukhano lAbha thAya che emAM ja, hetune kahe che . - sUtra H sUtrArtha -- - savAroyAteH / / 6/487|| saTArogyanI prApti hovAthI=bhAvaArogyanI prApti hovAthI, vItarAgane parama sukhano lAbha che. II6/487][ TIkArya H TIkA H 'savAro vastra' bhAvarovarUpasya 'ApteH' nAmAt / / 6/487 / / 'savAro sva' nAmAt / / sarogyanI=mohatI AkuLatAnA abhAvarUpa bhAvaArogyanI, prApti hovAthI vItarAgane prakRSTa sukhano lAbha che. II6/487 / / avataraNikA : iyamapi kuta ? ityAha - avataraNikArtha : A paNa=bhAvaArogyanI prApti paNa, kema che ? ethI kahe che sUtraH bhAvanipAtakSayAt / / 7/488||
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 181 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-7, 8 sUtrArtha : bhAvasaMnipAtano kSaya hovAthI saArogyanI prApti che ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. II/488II TIkA : bhAvasaMnipAtasya' pAramArthivAro vizeSastha 'kSaya kacchatA 7/48TA TIkA : mAvasaMnipati' ... kacchatAt | AtmAmAM vihvaLatA karAve tevA pAramArthika rogavizeSarUpa bhAvasaMtipAtano kSaya thavAthI=uccheda thavAthI, vItarAgane bhAvaArogyanI prApti che ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. II7/488 bhAvArtha - jema saMnipAtanA rogavALo jIva mAnasika asvasthatAne kAraNe yathAtathA pralApa kare che tema AtmAmAM anAdinA mohanA saMskAro hovAthI moha ApAdaka karmonA udaya samaye jIva potAnI vAstavikatArUpa svasthatAnuM vedana karato nathI. tethI mohanI pariNati e bhAvasaMnipAtarUpa che. jema saMsArI jIvano roga nAza pAme to saMsArI jIvone sukhano anubhava thAya che tema bhAvasaMnipAtarUpa mohano pariNAma nAza thavAthI AtmA bhAvaArogyanI prAptine kare che. tethI vItarAgane paramasukhanI prApti che. I7/488 avataraNikA : saMnipAtameva vyAcaSTe - avataraNitArtha - saMnipAtane ja kahe che - sUtra : rAgadveSamohA hi doSAH, tathA tathA''tmadUSaNAt / / 8/489 / / sUtrArtha : rAga-dveSa ane moha spaSTa doSo che; kema ke AtmAne te te prakAre dUSaNa karanAra che. I8/489IL TIkA :'rAgadveSamohA' vakSyamANalakSaNAH 'hiH' sphuTaM 'doSA' bhAvasaMnipAtarUpA, atra hetumAha-'tathA
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-8, 9 tathA' tena tena prakAreNa abhiSvaGgakaraNAdinA 'Atmano' jIvasya 'dUSaNAd' vikAraprApaNAt T8/486 TIkArca - rA--mohata' vivAra prApaNI . AgaLamAM kahevAze evA rAga, dveSa ane moha spaSTapaNe bhAvasaMtipAta rUpa doSo che. AmAM=rAga-dveSa ane moha doSo kema che? emAM, hetune kahe che - te te prakAre abhivyaMgakaraNa AdithI=saMzleSa karavA AdithI, AtmAne jIvane, dUSaNa karanAra che vikAra prApta karanAra che. I8/489 bhAvArtha AtmAmAM vartatA rAga-dveSa ane mohano pariNAma e spaSTa bhAvasaMnipAtarUpa doSa che; kema ke buddhimAna puruSa vicAre to spaSTa jaNAya che ke rAganA pariNAmamAM jIva vihvaLatAno anubhava kare che, keSanA pariNAmamAM paNa jIva te prakArano vidvaLatAno anubhava kare che. vaLI, padArthane yathArtha jovAmAM vyAmoha karAve evI ajJAnanI pariNatimAM paNa jIva mUDhatAno anubhava kare che. ane vihavaLatAno ane mUDhatAno anubhava jIva mATe doSarUpa che. temAM graMthakArazrI yukti batAve che ke je je prakAre deha, zarIrabaLa, anya sAmagrI ke saMyogo prApta thayA hoya te te prakAre jIvane te te padArthomAM saMzleSakaraNa AdithI rAgAdi bhAvo jIvane vikAra prApta karAve che. jema daridrane tyAM janmelo hoya to bhIkhanI prAptimAM paNa rAga thAya che, zrImaMtane tyAM janmelo ghaNo vaibhava hoya, paNa saMtoSa na thAya to satata nyUnatA ja dekhAya che ane bhikhArInI apekSAe "ghaNA dhananI prApti thaI hoya chatAM kaMI prApta thayuM nathI" tema mAnIne kheda ja kare che. tethI te te prakAranA saMyoga pramANe jIvane sadA rAgAdi bhAvo dUSita ja kare che. mATe te pariNAmo saMnipAtarUpa doSa jevA ja che. ane jeTalA aMzamAM tattvanA bhAvanathI rAgAdinI alpatA thAya che teTalA ja aMzamAM jIvane kaMIka svasthatAnuM sukha thAya che ane saMpUrNa rAgAdino nAza thAya tyAre vItarAgatAnuM ane sarvajJatAnuM pUrNa sukha thAya che. I848lA avataraNikA - tattvabhedaparyAyairvyAkhyeti nyAyAd rAgAdIneva tattvata Aha - avataraNikArca - tatva, bheda ane paryAyathI vyAkhyA karavI joIe e prakArano nyAya hovAthI rAgAdinA ja tattvane kahe che -
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 183 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-) adhyAya-8 | sUtra-9, 10 bhAvArtha : padArthano yathArtha bodha karAvavA arthe prathama te padArthanuM pAramArthika svarUpa zuM che ? te rUpa tattvano bodha karAvavo joIe. tyArapachI temAM bheda-prabhedanuM varNana karavuM joIe jethI vizeSa bodha thAya. tyArapachI te zabdanA paryAyavAcI zabdono bodha karAvavo joIe; jethI spaSTa padArthano bodha thAya te prakArano padArthane samajAvavA mATe jAya che. te nyAyathI graMthakArazrI prathama tattvathI rAgAdinuM svarUpa batAve che - sUtra : aviSaye'bhiSvaGgakaraNAd rAgaH / / 9/490 / / sUtrArtha : aviSayamAM abhivRMga karavAthI rAga doSa che. II9/49oli TIkA - 'aviSaye' prakRtivizarArutayA matimatAmabhiSvaGgAnaheM stryAdau vastuni 'abhiSvaGgakaraNAt' pittaprativanyasaMpAna, zimitvAda - "rA' roSa: 2/420nA TIkArya : vive'...roSa: I aviSayamAM=prakRtithI nAza thavAnuM svabhAvapaNuM hovAne kAraNe buddhimAna puruSane snehane ayogya evI strI Adi vastumAM, abhivaMganA karaNathI=cittanA pratibaMdhanA saMpAdanathI=citatA saMzleSatA saMpAdanathI. zuM ? ethI kahe che - rAga doSa che. IC/4905. bhAvArtha - AtmAnI sAthe AtmAnA bhAvo sadA sthira rahenArA che, anAdikALathI sattAmAM che, phakta karmanA kAraNe sattAmAM hovA chatAM abhivyakta thatA nathI. te padArtha buddhimAna mATe rAgano viSaya hoI zake. paraMtu je padArtho prakRtithI ja nAza pAmavAnA svabhAvavALA che tevA potAnA AtmAthI bhinna strI, dhana ke deha Adi sarva padArthomAM cittanA snehanuM saMpAdana e aviSayabhUta padArthamAM rAgarUpa hovAthI doSa svarUpa che; kema ke jyAre te vastuno nAza thAya che tyAre klezanI prApti thAya che. II949nA sUtra : tatraivAgnijvAlAkalpamAtsaryApAdanAd dveSaH / / 10/491 / /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-10, 11 sUtrArtha : tyAM ja=bAhya evA koI arthaviSayaka abhinDaMga thaye chate, agnijvAlA jevA mAtsaryanuM ApAdana hovAthI dveSa doSa che. ll10/4915 TIkA : 'tatraiva' kvacidarthe'bhiSvaGge sati 'agnijvAlAkalpasya' samyaktvAdiguNasarvasvadAhakatayA 'mAtsaryasya' parasampattyasahiSNubhAvalakSaNasya 'ApAdanAd' vidhAnAt 'dveSo' doSaH / / 10/491 / / TIkArya : tatreva' ... roSaH | tyAM ja=bAhya koIka arthaviSayaka rAgano pariNAma hote chate samajyAdi guNasarvasvatA dAhakapaNAthI agnivAlA jevuM para saMpattimAM asahiSNubhAvarUpa mAtsaryanuM ApAdApaNuM hovAthI=mAtsaryanuM karaNa hovAthI, dveSa=doSa, che. 10/4915 bhAvArtha: saMsArI jIvone bAhya koI padArtha viSayaka rAga varte che tenA kAraNe tenI upaghAtaka sAmagrI pratye dveSa utpanna thAya che je agnivAlA jevo che. jema agninI jvAlA ghaNA padArthone bALe che tema AtmAnA vivekadRSTirUpa samyaktAdi guNa samudAyane bALanAra zreSano pariNAma che. tethI dveSa doSarUpa che. ll10/4havA sUtra : retaramAvadhimativanyavidhAtAno T99/46rA sUtrArtha : heya ane Itara bhAvanA bodhane heya ane ItaranA pratibaMdhane karanAra hovAthI moha doSa che. I/11/492aaaaN TIkA - iha nizcayanayena 'heyAnAM' mithyAtvAdInAm 'itareSAM' ca upAdeyAnAM samyagdarzanAdInAM bhAvAnAM vyavahAratastu viSakaNTakAdInAM strakcandanAdInAM ca 'adhigamasya' avabodhasya 'pratibandhavidhAnAt' pavananavarAt "mo' roSa: 22/422 TIkArca - rU..roSa: II ahIM=nizcayanayathI heya evA mithyAtvAdi ane Itara=upAdeya evA samyagdarzanAdi bhAvonA avabodhano pratibaMdha karanAra hovAthI moha doSa che. vaLI vyavahArathI viSa, kaMTakAdi heya ane mALA-caMdanAdi upAdeya bhAvonA bodhane pratibaMdha karanAra hovAthI moha doSa che. ll11/49rA
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-11, 12 bhAvArtha :nizcayanaya AtmAne lakSya karIne heya zuM che ? ane upAdeya zuM che ? teno bheda kare che jyAre vyavahAranaya zarIradhArI AtmAne lakSya karIne heya zuM ? ane upAdeya zuM ? teno bheda kare che. nizcayanayathI vicArIe to AtmA mATe mithyAtva, avirati, kaSAya, pramAda ane yoga e AtmAne malina karanArA bhAvo che. tethI AtmA mATe heya che. tenAthI viparIta samyagdarzana, virati, apramAda, akaSAya ane yoganirodha Adi bhAvo AtmA mATe upAdeya che. jeone AtmAne mATe mithyAtvAdi bhAvo heyarUpe dekhAtA nathI ane samyaktAdi bhAvo upAdeyarUpe dekhAtA nathI, teomAM mohano doSa varte che ane jeone mithyAtvAdi bhAvo heyarUpe ane ane samyakta Adi bhAvo upAdeyarUpe dekhAya che teo heya bhAvo pratye dveSa ane upAdeya bhAvo pratye rAga dhAraNa kare che tevA jIvo moharahita che. tethI moharahita evA te jIvo potAnA vidyamAna paNa mithyAtva Adi bhAvone satata kSINa kare che. tethI kvacit saMsAramAM bhoga Adi kriyA kare to paNa moha nahi hovAne kAraNe mithyAtvAdi ApAdaka karmono kSaya karavA mATe sadA tenA upAyabhUta zAstravacanamAM yatna kare che ane mithyAtvAdine paNa satata ghaTADavA yatna kare che. vyavahAranayathI dehadhArI evA jIvane viSa, kaMTaka Adi heya che ane mALA-caMdanAdi upAdeya che, chatAM koIka mAnasika roga thayo hoya to mohane kAraNe evA jIvone viSa, kaMTaka Adi paNa upAdeya jaNAya che ane mALA-caMdanAdi heya jaNAya che. vyavahAranayathI sAmAnya saMsArI jIvomAM viparIta bodha thayo hoya tyAre "Ane moha thayo che' tema kahevAya che jyAre nizcayanayathI AtmAnA sukhAkArI bhAvomAM viparIta bodha thayo hoya tyAre "Ane moha thayo che' tema kahevAya che. I11/49zA. avataraNikA : arthateSAM bhAvasaMnipAtatvaM samarthayannAha - avataraNikArya : have AmanuM rAga, dveSa, moha, bhAvasaMnipAtapaNuM samarthana karatAM graMthakArazrI kahe che - sUtra : . satsveteSu na yathAvasthitaM sukham, svadhAtuvaiSamyAt / / 12/493 / / sUtrArtha : A hote chata=rAga, dveSa ane moharUpa bhAvo hote chate yathAvasthita sukha nathI=je prakAre
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 / sUtra-12 svabhAvathI jIvane sukhanI prApti varte te prakAre sukha nathI; kema ke svadhAtunuM vaiSamya che. ||12/493|| 186 TIkA H 'matsyetepu' rAvivu 'na' neva 'yathAvasthita' pAramArthinna 'sua' nIvastha, atra hetu:-'svadhAtuve myAt' dadhati dhArayanti jIvasvarUpamiti dhAtavaH samyagdarzanAdayo guNAH, 'svasya' Atmano 'dhAtavaH, ' teSAM 'vaiSamyAt' yathAvasthitavastusvasvarUpaparihAreNAnyathArUpatayA bhavanaM tasmAt, yathA hi vAtAdidoSo - paghAtAddhAtuSu rasAsRgAdiSu vaiSamyApanneSu na dehino yathAvasthitaM kAmabhogajaM manaH samAdhijaM vA zarma kiJcana labhante tathA amI saMsAriNaH sattvAH rAgAdidoSavazAt samyagdarzanAdiSu malImasarUpatAM prApteSu na rAgadveSamohopazamajaM zarma samAsAdayantIti / / 12 / 493 / / TIkArtha H 'saOtepu'..... samAsAvavantIti / / A hote chate=rAgAdi hote chate, jIvane yathAvasthita=pAramArthika sukha nathI ja. AmAM=rAgAdikALamAM jIvane pAramArthika sukha nathI emAM hetune kahe che. svadhAtunuM viSamapaNuM hovAthI yathAvasthita sukha nathI ema anvaya che. jIvanI dhAtu zuM che ? e spaSTa kare che - jIvasvarUpane dhAraNa kare e samyagdarzanAdi guNo dhAtuo che=AtmAnI dhAtuo che. teonuM vaiSamya thavAthI=yathAvasthita vastunA svasvarUpanA parihArathI anyathArUpapaNA vaDe bhavana hovAthI, yathAvasthita sukha nathI ema anvaya che. zarIranA dRSTAMtathI bhAvadhAtunA vaiSamyane spaSTa kare che - je pramANe vAtAdi doSanA upaghAtathI rasa-asRgAdi dhAtuo vaiSamyane pAme chate saMsArI jIvone yathAvasthita kAmabhogathI thanAruM ke mananI samAdhithI thanAruM sukha kAMI prApta thatuM nathI te pramANe A saMsArI jIvo rAgAdidoSanA vazathI samyagdarzana Adi dhAtu malinarUpatAne prApta thaye chate rAga, dveSa ane mohanA upazamathI thanArA sukhane prApta karatA nathI. 'kRti' zabda dRSTAMta-dAntikabhAvanI samApti mATe che. / / 12/493 / / bhAvArtha: je prakAre manuSyano deha vAta, pitta ane kapha traNa dhAtuothI banelo che ane te traNe dhAtuo potAnA samapramANamAM vartatI hoya to dehanI rasAdi dhAtuo viSamatA vagara Arogyane anukULa varte che. ane vAtAdi doSo viSama pramANamAM thAya tyAre zarIranI rasAdi dhAtuo viSama sthitine pAme che. tethI te avasthAmAM saMsArI jIvone kAma ane bhogathI thanAruM sukha paNa yathAvasthita thatuM nathI ane mananI svasthatA rUpa sukha paNa yathAvasthita thatuM nathI; tema saMsArI jIvomAM rAga-dveSa ane mohane vaza samyagdarzanAdi
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 187 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-12, 13 dhAtuo malinatAne pAme che tyAre saMsArI jIvo upazamabhAvanuM sukha prApta karatA nathI. tethI sukhanA arthI te jIvo bAhya padArthamAMthI ja sukha pAmavA sadA yatnazIla rahe che. vastutaH jIva jJAna svarUpa che, tethI jema tenA jJAnamAM zeya padArtho yathArtha dekhAya che tema potAnuM svarUpa paNa yathArtha dekhAya ane potAnuM nirAkuLa svarUpa yathArtha dekhAya te samyagdarzana che. teno ja marmasparzI sUkSma bodha e samyagu jJAna che ane potAnA yathArtha svarUpane pragaTa karavA mATe jIva svazaktithI udyama kare te samyakyAritra che. samyagdarzana, jJAna ane cAritranI malinatAne kAraNe te bhAvo saMsArI jIvone dekhAtA nathI. tethI upazamabhAvanA sukhanI kalpanA saMsArI jIvo karI zakatA nathI ane ucita yogamArganA sevanathI jema jema jIvanA kASAyika bhAvo upazamabhAvane pAme tema tema jIva yathAvasthita sukha prApta kare che. ll12/493 avataraNikA - amumevArthaM vyatirekata Aha - avataraNikArtha A ja arthata=rAgAdi hoya to jIvane yathAvasthita sukha prApta thatuM nathI e ja arthane, vyatirekathI batAve che - sUtra : kSIneSa na duHmi, nimittAmAvat 0rU/464 sUtrArtha: kSINa hote chate=rAga, dveSa ane moha kSINa hote chate du:kha nathI; kema ke nimittano abhAva che duHkhanA nimittabhUta rAgAdi bhAvano abhAva che. ll13/494l TIkA - "kSI pu' ravi naTu' mAvasaMnipAta samutpa, vukta rati cete - "nimittAmAvA" nibandhanavirahAditi / / 13/494 / / TIkArya : kSIney' .... nivanavirati | rAgAdi kSINa thaye chate bhAvasaMtipAtathI thanAruM=bhAvatI AkuLatAthI thanAruM duHkha utpanna thatuM nathI. kema duHkha utpanna thatuM nathI ? ema koI kahe to uttara Ape che - nimittano abhAva che=duHkhanA kAraNano viraha che. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. ll13/494
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-13, 14 bhAvArtha : rAga, dveSa ane moha jIvanA nirAkuLa bhAvarUpa svasthatAmAM saMnipAtane karanArA che ane tenAthI jIvane aMtaraMga duHkha thAya che. ane je mahAtmAne mArgAnusArI buddhi pragaTI che te mahAtmA pAramArthika duHkhanA kAraNabhUta rAga, dveSa ane mohano kSaya kare che. te mahAtmAmAM bhAvasaMnipAtathI thanAruM duHkha utpanna thatuM nathI; kema ke te duHkhane utpanna karanAra je rAgAdibhAvo hatA teno viraha che. mATe sukhanA arthI jIve sadA duHkhane pedA karanArA rAgAdinA kSayamAM udyama karavo joIe. ll13/494nA avataraNikA - tarhi kiM syAdityAha - avataraNitArtha : - to zuM thAya che?=rAgAdi kSaya thavAne kAraNe duHkha utpanna thatuM nathI to zuM thAya che? ethI kahe sUtra : AtyantikabhAvarogavigamAt paramezvaratA''ptestattathAsvabhAvatvAt prmsumAra tti I94/421 sUtrArtha - - AtyaMtika bhAvaroganA nAzanA kAraNe paramezvaratAnI prApti thavAthI tenA tathA svabhAvapaNAne kAraNe paramasukhano bhAva che. ll14/45 TIkA - 'AtyantikaH' punarbhAvAbhAvena 'bhAvarogANAM' rAgAdInAM yo 'vigamaH' samucchedaH, tasmAt yA 'paramezvaratAyAH' zakracakrAdhipAdyaizvaryAtizAyinyAH kevalajJAnAdilakSaNAyA AptiH' prAptiH tasyAH, 'paramasukhabhAva' ityuttareNa yogaH, kuta ? ityAha -'tattathAsvabhAvatvAt, tasya' paramasukhalAbhasya 'tathAsvabhAvatvAt' paramezvaratArUpatvAt, 'paramasukhabhAvaH' saMpadyate, 'itiH' vAkyaparisamAptAviti 24/41ii TIkArca - 'gAnti:' vAvArisanAviti | pharI bhAvanA abhAvathI AtyaMtika rAgAdirUpa bhAvarogonuM je vigama=ucchada, tenAthI je zakra-cakravartI AdinA aizvaryathI atizAthI kevalajJAnAdirUpa paramezvaratAnI
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 189 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 / adhyAya-8 / sUtra-14, 15 prApti tenA kAraNe paramasukhano bhAva che e pramANe sUtranA uttarArdhanI sAthe saMbaMdha che. kema paramasukhano bhAva che? ethI kahe che - tenuM tathAsvabhAvapaNuM hovAthI=paramasukhalAbhanuM paramezvaratArUpapaNuM hovAthI, paramasukhano bhAva prApta thAya che. sUtramAM "ti' zabda vAkyanI parisamAptimAM che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. I14/49pA bhAvArtha : je mahAtmAe aMtaraMga parAkrama karIne rAgAdino pharI bhAva na thAya e prakAre atyaMta kSaya karyo che teomAM rAgAdi ApAdaka karmono abhAva thAya che ane rAgAdinA saMskArono paNa atyaMta abhAva thAya che; tethI te mahAtmAnA rAgAdi rogono atyaMta uccheda varte che. ane rAgAdi bhAvo ja jIvanA jJAnanI vikRti karIne jJAnAvaraNIya Adi karmonA baMdhanuM kAraNa bane che ane jJAnAvaraNIya Adi karmonA baMdhanA kAraNano atyaMta uccheda thavAthI ane sattAmAM rahelAM jJAnAvaraNIyAdi karmono nAza thavAthI te mahAtmAne indra, cakravartI AdinA aizvaryathI atizayavALA evA parama aizvaryanI prApti thAya che. tenAthI te mahAtmAne parama sukhanI prApti thAya che. ahIM prazna thAya ke parama aizvaryanI prAptine kAraNe te mahAtmAne paramasukhanI prApti kema thAya che? ethI kahe che - te paramasukhano lAbha parama aizvarya rUpa ja che. Azaya e che ke cakravartI Adine je bAhya samRddhi thAya che tenA dvArA aMtaraMga abhimAna thAya che ke "huM cakravartI chuM" tethI AbhimAnika sukha thAya che tevuM A sukha nathI, paraMtu AtmAnI svAbhAvika je saMpatti che tenA saMvedana svarUpa ja paramasukha che ane AtmAnI svAbhAvika saMpatti ghAtikarmonA vigamanathI pragaTa thAya che. tethI te parama IzvaratA jIvane sukharUpe ja vedanA thAya che. I14/4tpA avataraNikA : itthaM tIrthakarAtIrthakarayoH sAmAnyamanuttaraM dharmaphalamabhidhAya sAmprataM tIrthakRttvalakSaNaM tadabhidhAtumAha - avataraNikArya : A rIte pUrvamAM varNana karyuM e rIte, tIrthaMkara-atIrthaMkaranuM sAmAnya anuttara phaLa kahIne have tIrthakara5NArUpa tene=dharmanA phaLane, kahevAnI icchAthI graMthakArazrI kahe che -
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 sUtra H - sUtrArtha : devendrane harSa pedA karAvanAra tIrthaMkara janma che. 15/496aa Tevendradaryanananam ||19/466 / / dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-15, 16 TIkA H 'vendrALAM' maracandrazAvInAM 'harSasya' saMtoSasya 'nanana' saMpAvanamitti / / 2/466 / / TIkArtha : 'vevendrALAM' saMpAlanamiti / / devendrane-camara-caMdra-zakrAdine, harSanuM=saMtoSanuM, janana=saMpAdana, tIrthaMkarajanma kare che. 'kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 16/496 / / - ..... bhAvArtha: je mahAtmAo vizuddha dharmane sevIne dharmanA utkRSTa phaLarUpa tIrthaMkarajanmane prApta kare che. teono tIrthaMka2no janma devendrone saMtoSanuM kAraNa bane che; kema ke indro samyagdaSTi hoya che tethI teone dharma pratye utkaTa rAga hoya che, mATe dharmanA Agha prarUpaka evA tIrthaMkaranA janmane jANIne temane atyaMta AnaMda thAya che ane vicAre che ke uttama puruSonA janmathI A pRthvI ucchvAsane pAme che; jethI ghaNA yogya jIvone mArganI prApti thaze. I15/496 avataraNikA : tathA avataraNikArtha : ane sUtra : pUnAnuprajJAAtA ||16/467|| sUtrArtha : pUjAthI=tIrthaMkaranA janmathI mAMDIne nirvANa sughI karAyelI pUjAthI, anugrahanI aMgatA. 1199/86911
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 191 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3| adhyAya-8 | sUtra-16, 17 TIkA - 'pUjayA' janmakAlAdArabhyA''nirvANaprAptestattannimittena niSpAditayA amaragirizikharamajjanAdirUpayA yo'nugraho nirvANabIjalAbhabhUto jagattrayasyApyupakAraH tasyAGgatA kAraNabhAvaH, bhagavato hi pratItya tattanibandhanAyA bhaktibharanirbharAmaraprabhuprabhRtiprabhUtasattvasaMpAditAyAH pUjAyAH sakAzAt bhUyasAM bhavyAnAM mokSAnuguNo mahAnupakAraH saMpadyate iti / / 16/497 / / TIkArya : 'pUnavA' ... ri pa janmakAlathI mAMDIne nirvANaprApti sudhI te te nimittathI niSpAdita evI meru parvata upara snAtrAdirUpa pUjAthI je nivaNanA bIjalabhabhUta anugraha=jagatatrayano paNa upakAra, tenI aMgatA-tenA kAraNabhAva bhagavAnano janma che. bhagavAnano janma kaI rIte jIvone upakAraka thAya che ? te spaSTa kare che - bhagavAnane AzrayIne te te nimitavALI bhaktithI atyaMta bharAyelA indro vagere ghaNA jIvothI saMpAdita pUjAthI ghaNA bhavyajIvone mokSane anuguNa mahAna upakAra prApta thAya che. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. I16/49zA bhAvArtha - tIrthakarono janma potAnA mokSarUpa prayojananuM saMpAdaka che ja, paraMtu bhagavAna janme che tyArathI mAMDIne bhagavAna nirvANa pAme che tyAM sudhI te te nimittane pAmIne devatAo bhagavAnanI aneka rIte pUjA kare che. te pUjAne kAraNe mokSanI prAptinA bIjabhUta thAya tevo lAbha ghaNA jIvone prApta thAya che. yogya jIvone indrathI karAyelA mahotsavane joIne bhagavAna pratye bahumAna thAya che, bhagavAnanA upadeza Adine sAMbhaLe che ane yogya mArgane sevIne kalyANanI paraMparAne prApta kare che te sarvanuM kAraNa bhagavAnano janma che. tethI uttama puruSonI pUjA jagatanA ghaNA yogya jIvonA kalyANanI paraMparAnuM parama kAraNa che. II11/497mAM avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane - sUtra : pratihAryopayo: 97/418nA
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-17, 18 sUtrArtha : prAtihAryano upayoga tIrthaMkaranA bhavamAM tIrthakaranA puNyanA kAraNe prAtihAryano yoga thAya che. ll17/498 TIkA - pratihAra pratihArya, ta% azokavRkSahi, vArSi - "azokavRkSaH surapuSpavRSTirdivyo dhvanizcAmaramAsanaM ca / / mAma Darna dumirAtapatra satkAtihAryA ninezvaram pArA" ] tasya 'upayogaH' upajIvanamiti / / 17/498 / / TIkArca - pratihAra ...35nIvanamati . pratihArakarma te prAtihArya ane te azokavRkSAdi che je kAraNathI kahevAyuM che - "azokavRkSa, devonI puSpavRSTi, divyadhvani, cAmara vIMjhAvA, Asana, bhAmaMDala, duMdubhi, chatra, jinezvaronAM suMdara prAtihAryo che. ra23mAM ) teno upayogasupajIvana=prAtihAryanuM pragaTIkaraNa, tIrthaMkaranA bhAvamAM thAya che. 'tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 17/488. avataraNikA :tataH - avataraNikArya : tenAthI=prAtihAryamAM pragaTIkaraNathI - sUtra : paraM parArthavarAma nA18/421 sUtrArtha - prakRSTa parArthakaraNa yogya jIvone prakRSTa upakAra thAya che. II18/499II TIkAH'prN' prakRSTaM 'parArthasya' paraprayojanasya sarvasattvasvabhASApariNAminyA pIyUSapAnasamadhikAnanda
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-8 | sUtra-18, 19 193 dAyinyA sarvato'pi yojanamAnabhUmibhAgayAyinyA vANyA anyaizca taistaizcitrairupAyaiH 'karaNaM' nisspaadnmiti 28/421iaa. TIkArya :"para" " nimiti . prakRSTa parArthanuM para prayojananuM sarva jIvone svabhASAmAM pariNAma pAmatArI, amRtanA pAnathI adhika AnaMdane devArI cAre dizAmAM yojana pramANa bhUmibhAga sudhI janArI vANIthI ane te te anya citra upAyo vaDe karaNa=parArthanuM niSpAdana che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. II18/499 bhAvArtha : tIrthakarajanmanI prAptine kAraNe kevalajJAnanI prApti samaye dharmanA prakRSTa phaLarUpa ATha prAtihArya pragaTa thAya che ane tenAthI tIrthaMkarano AtmA ghaNA yogya jIvone prakRSTa paropakAra karanAra thAya che. kaI rIte prakRSTa paropakAra kare che ? te batAve che - tIrthaMkaranA puNyane kAraNe tIrthakaranI vANI potapotAnI bhASAmAM pariNamana pAmIne saMbhaLAya che jethI bodhanI prApti sugama bane che. vaLI, bhagavAnanI vANI amRtanA pAna karatAM adhika AnaMdane denArI hoya che jethI ghaNA jIvone upakAra thAya che. vaLI, bhagavAnanI vANI cAre dizAmAM eka yojana sudhI vistArane pAmanArI che tethI teTalI bhUmimAM rahelA ghaNA jIvone upakAra thAya che. vaLI, je jIvonI je je prakAranI yogyatA che te te yogyatAne ucita upAyo dvArA tIrthakaro te jIvone tattvanI prAptimAM nimitta kAraNa bane che. mATe tIrthakarano janma ghaNA yogya jIvonA upakAranuM kAraNa che. tevA janmanI prAptinuM prabaLa kAraNa pUrvamAM varNana karAyeluM dharmanuM sevana che. II18/49lA avataraNikA - etadeva 'avicchedena' ityAdinA 'iti paraM parArthakaraNam' etadantena sUtrakadambakena sphuTIkurvait - avataraNitArtha - A jannatIrthakarano janma prakRSTa paropakAra kare che e ja, 'vicchedena' ItyAdi sUtra-19thI mAMDIne ti para parArtharam' e prakAranA aMtavALA sUtra-25 sudhInA sUtronA samUha vaDe spaSTa karatAM graMthakArazrI kahe che - sUtra : avicchedena bhUyasAM mohAndhakArApanayanaM hRdyairvacanabhAnubhiH / / 19/500 / /
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-19, 20 sUtrArtha - hRdayane sparze evAM vacanarUpI kiraNo vaDe avicchedathI ghaNA jIvonA mohaaMdhakAranuM apanayana tIrthakara janma kare che. II19/500II TIkA - 'avicchedena' yAvajjIvamapi bhUyasAm' anekalakSakoTipramANAnAM bhavyajantUnAM 'mohAnthakArasya' ajJAnAndhatamasasyApanayanam apasAraH 'hRdyaiH' hRdayaGgamaiH 'vacanabhAnubhiH' vAkyakiraNaiH bhA21/100nA TIkArya : 'vicherena' vAvaripoH | avicchedathIetIrthakaranA janmamAM kAvat jIvana sudhI paNa ghaNA=aneka lAkha koTi pramANa bhavya jIvonA, mohaaMdhakAranuM ajJAnarUpI aMdhakAranuM, hadayaMgama evAM vacanarUpI kiraNo vaDekarIyAne sparze evAM vAkyo vaDe, apanayata thAya che. 195001 bhAvArtha : tIrthakaranA jIvo tIrthakaranA bhavamAM yAvatuM jIvana sudhI ghaNA yogya jIvonA aMdhakAra rUpI ajJAnanuM apanayana kare che. kaI rIte apanayana kare che ? ethI kahe che - haiyAne sparze evAM uttama vacano dvArA yogya jIvone tattvano yathArtha bodha karAvIne ajJAna dUra kare che. je tIrthaMkaranA prakRSTa parArthakaraNarUpa che. I19/500II avataraNikA - mohAndhakAre cApanIte yat syAt prANinAM tadAha - avataraNikArya : ane moharUpI aMdhakAra dUra thaye chate jIvone je prApta thAya tene kahe che - sUtra: sUkSmamAvatipattiH ra0/2015 sUtrArtha - sUkSmabhAvono bodha thAya che. ll20/501TI.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-8 | sUtra-20, 21 TIkA : 'sUkSmANAm' anipuNabuddhibhiragamyAnAM 'bhAvAnAM' jIvAdInAM 'pratipattiH' avabodhaH pAra/pazA TIkArca - sUramAWI'... avavoH II anipuNa buddhivALA jIvothI agamya evA sUkSma jIvAdi bhAvonI pratipati-avabodha thAya che. 20/5015. bhAvArtha : tIrthakaro vacanAtizayavALA hoya che tethI jIvanI bhUmikAne anurUpa haiyAne sparze tevAM uttama vacano dvArA tattvano bodha karAve che jenAthI te yogya jIvone sAmAnya buddhivALA jIvothI prApta na thaI zake tevA sUkSmajIvAdi sAta padArthono marmasparzI bodha thAya che. ll20/2015 avataraNikA : tataH - avataraNikArya : tenAthI - sUtra - zraddhAmRtAsthAnam ra1/102o sUtrArtha : zraddhA-amRtanuM AsvAdana. ra1/10rI TIkAH sUkSmabhAveSveva yA 'zraddhA' ruciH saivAmRtaM tridazabhojanaM tasyAsvAdanaM hRdayajihvayA smupjiivnmiti pAra/502AA TIkArca - jUmamAava .... samunIvanamati sUkSma bhAvomAM ja je zraddhA ruci te ja devatAI bhojalarUpa amRta, tenuM AsvAdana=hadayarUpI jIbhathI AsvAdana yogya jIvone thAya che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. ra1/102AA
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-21, 22 bhAvArtha: tIrthaMkarano janma kaI rIte yogya jIvone upakAra karanAra che ? te batAvatAM sUtra-19mAM kahyuM ke "haiyAne sparze evAM vacanothI yogya jIvonA mohano nAza kare evo upadeza tIrthaMkaro Ape che." jenAthI atIndriya evA sUkSmabhAvono bodha teone thAya che ane atIndriya evA te sUkSmabhAvono paNa te rIte yukti ane anubhava anusA2 te jIvone saMvedana thAya che; jethI te sUkSmabhAvomAM viziSTa koTinI zraddhAnuM AsvAdana thAya che, je amRtanA AsvAdana jevuM apUrva che. II21/5022aa avataraNikA : 196 tataH avataraNikArya : tenAthI=bhagavAnanAM vacanathI thayelA sUkSma bodhamAM je zraddhA thaI tenAthI - sUtra H sUtrArtha - - savanuSThAnayogaH / / 22/03 / / saanuSThAnano yoga thAya che. II22/503|| TIkA H 'savanuSThAnasva' sAdhu'gRhasthadharmAbhyAsarUpasya 'yogaH' sambandhaH / / 22/0 / / TIkArya : ..... 'savanuSThAnasya'. * sambandhaH / / saanuSThAnano=sAdhudharmanA abhyAsarUpa ke zrAvakadharmanA abhyAsarUpa yoga=saMbaMdha thAya che. 22/503 // bhAvArtha: bhagavAnanAM vacanamAM sUkSma zraddhA thavAne kAraNe te mahAtmAo svabhUmikA anusAra AtmAmAM traNa guptinA sAmrAjyarUpa sAdhudharma ane traNa guptine abhimukha evI dezathI guptirUpa gRhasthadharma tenI niSpattine anukULa vyApArarUpa sadanuSThAnanuM sevana kare che, jethI te sUkSma bodhamAM pragaTa thayela rucithI niyaMtrita saanuSThAnanA baLathI sAdhudharmane ke gRhasthadharmane AtmAmAM pragaTa karI zake che je tIrthaMkaranA upadezano upakAra che. II22503 //
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-23, 24 avataraNikA : tataH - baavataraNikArtha :tenAthI=saanuSThAnanA yogathI sUtra : paramAvAyahAni: ||23/04 / / sUtrArtha : parama apAyanI hAni thAya che. II23/504|| -- TIkA H 'paramA' prabhRSTA 'apAvajJAniH' nArAvivu tipravezatamyAnarthasArthovhevaH ||2rU/04/ TIkArtha H 'paramA' anarthasArtho chevaH / / parama=prakRSTa evA apAyanI hAni=tarakAdi phugatinA pravezathI prApta thanArA anarthanA samudAyano uccheda prApta thAya che. / / 23/504 // 197 bhAvArtha: bhagavAnanAM vacananA zravaNathI thayelA sUkSma bodhapUrvaka je mahAtmAo svabhUmikA anusAra saanuSThAna seve che tenAthI teone naraka ane tiryaMcagatirUpa kugatinI prApti thatI nathI, jethI durgatinA anarthono uccheda thAya che ane kudevatvarUpa ane kumAnuSatvarUpa kugatinI paNa prApti thatI nathI. tethI saddanuSThAna sevIne te mahAtmAo suMdara manuSyabhava ane suMdara devabhava choDIne cAre gatinI kadarthanAnuM kAraNa evI koI gatine prApta karatA nathI; kema ke sUkSma buddhithI sevAyelA anuSThAnathI te mahAtmAnuM citta vItarAgabhAvanuM kAraNa bane tevA uttama bhAvothI sadA vAsita bane che. tethI temAM vighnabhUta thAya tevA kharAba bhavonI prApti temane thatI nathI. II23/504 // avataraNikA : tato'pi upakriyamANabhavyaprANinAM yat syAt tadAha - avataraNikArtha = tenAthI paNa=saanuSThAnanA sevanane kAraNe je parama apAyanI hAni thaI tenAthI paNa, upakAra karAtA evA bhavya prANIone=tIrthaMkara dvArA upadezathI upakAra karAtA evA bhavya prANIone, je thAya=je prApta thAya, tene kahe che - =
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-24 sUtra : sAnubandhasukhabhAva uttarottaraH prakAmaprabhUtasattvopakArAya avandhyakAraNaM nirvRtaH nAra4/101 sUtrArtha : prauDha ghaNA jIvanA upakAra mATe mokSanuM avadhya kAraNa evA uttarotara sAnubaMdha sukhano bhAva sAnubaMdha sukhanI prApti, thAya che. ra4/50pA TIkA - 'sAnubandhasukhabhAvaH uttarottaraH' uttareSu pradhAneSUttaraH pradhAnaH 'prakAmaH' prauDhaH 'prabhUtaH' atibahuH yaH 'sattvopakAraH' tasmai saMpadyate, sa ca 'avanthyakAraNam' avanthyo hetuH 'nirvRteH' nirvANasya (24/105 TIkArca - "sAnuvanyasuSamAvaH nirvANa pA uttarottara arthAt uttaromAM=pradhAnomAM, uttara arthAt pradhAnomAM pradhAna, evA sAnubaMdha sukhano bhAva, prApta thAya che. proDha ati bahu jIvano je upakAra tenA mATe thAya che=sAnubaMdha sukhano bhAva jIvanA prauDha atibahu upakAra mATe thAya che ane te sAnubaMdha sukhano bhAva, nivRttino= mokSano, avadhya hetu che. 24/50pA bhAvArtha - bhagavAnanAM vacananA baLathI prApta thayelA sUkSma bodhathI niyaMtrita je mahAtmAo svabhUmikA anusAra saanuSThAna seve che teone jema durgatinA anarthono uccheda thAya che tema prauDha uttarottara vRddhivALuM sAnubaMdha sukha prApta thAya che. tethI vartamAnanA bhavamAM je dharma savyo tenAthI uttaranA devabhavamAM vipula bhogasAmagrIkALamAM paNa bhogamAM saMzleSa maMda hovAne kAraNe bhogathI te vikAro zAMta thAya che. vaLI, vitarAganAM vacanathI citta vAsita hovAne kAraNe pharI pharI vizeSa vizeSa dharmaniSpattino abhilASa prApta thAya che tethI vikAro zame che ane vikAronA zamanajanya adhika sukha prApta thAya che ane AvuM uttarottara adhika sukha prApta thAya te sukha jIvanA atyaMta upakAra mATe thAya che; kema ke puNyanA udayathI maLelA bhogomAM paNa saMzleSa alpa hovAthI bhoganI pravRttithI vikAronuM zamana thAya che, tethI aMtaraMga svasthatArUpa sukha vadhe che. A rIte dareka bhavomAM e prApta thayeluM sukha jIvanA mATe upakAraka bane che. vaLI, A sAnubaMdha sukhanI prApti mokSano avadhya hetu che. tethI nakkI thAya che ke uttarottaranA bhavomAM vRddhi pAmatuM te sukha vikAronA zamana dvArA saMpUrNa nirvikArI avasthAnuM kAraNa che. jethI te sukhanI prApti paNa pUrNa sukharUpa mokSasukhamAM paryAvasana pAme che. 24/50pa
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-2pa avataraNikA : nigamayannAha - avataraNikArca - nigamana karatAM kahe chesUtra-18mAM kahyuM ke tIrthaMkarano bhava prakRSTa parArthakaraNarUpa che ane kaI rIte tIrthaMkara prakRSTa parArthakaraNa kare che? tenuM sUtra-19thI 24 sudhI spaSTIkaraNa karyuM. tenuM nigamana karatAM sUtra: tti paraM parArthazaraNam gAra/10ddA sUtrArtha A prakAre sU-1lthI 24 sudhI varNana karyuM e prakAre prakRSTa parArthakaraNa bhagavAnanuM che. II5/506 TIkAH rUti vaM yathA " "paraM pArthara' tathA mavA rUti gAra/10LyA TIkArtha: ti'. rUti A rIte=je pramANe sUtra-19thI 24 sudhI pUrvamAM kahyuM e rIte, te bhagavAnanuM= tIrthaMkara rUpe thayelA bhagavAnanuM, prakRSTa parArthakaraNa che=anya jIvone prakRSTa upakAra che. 'ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. rapa/106 bhAvArtha : tIrthaMkaro vacanAtizayavALA hovAthI sanmArgano bodha karAvIne jagatanA jIvone atIndriya bhAvo viSayaka sUkSma bodha karAve che je bodha anusAra ucita pravRtti karIne saMsArI jIvo sAnubaMdhI sukhanI prApti dvArA aMte mokSasukhane prApta kare che e pramANe sUtra-19thI 24mAM batAvyuM. te tIrthaMkara dvArA thayelo anya jIvo upara prakRSTa upakAra che; kema ke saMsArI jIvo koIne dhanAdi ApIne dAridra dUra kare, koIka daridrIne zrImaMta banAve, koI rogIne ucita auSadha ApIne rogamukta kare, te upakAra kSaNabhara tRpti Ape che, tethI te upakAra A bhava pUrato sImita che jyAre tIrthakaroe karelo upakAra to jIvane durgatithI rakSaNa karIne sadgatinI paraMparA dvArA tIrthakaratulya siddha avasthAne prApta karAve che mATe prakRSTa upakAra che. Apapa0nA
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 avataraNikA : sAmprataM punarapyubhayoH sAdhAraNaM dharmaphalamAha - avataraNikArtha : vaLI have pharI ubhayanA=tIrthaMkara-atIrthaMkara bannenA sAdhAraNa evA dharmalane=pUrvamAM sevelo je samyak dharma tenuM zuM phaLa prApta thAya che ? ene kahe che sUtraH mopaprAhiEvima: / / 26/107|| sUtrArtha dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-26, 27 - - caramabhavamAM prApta thayeluM bhavopagrAhI karmanuM vigamana dharmanuM phaLa che. II26/507II TIkA H paripAlitapUrvakoTyAdipramANasaMyogakevaliparyAyayorante bhavopagrAhikarmaNAM vedniiyaa''yurnaamgotrarUpALAM 'vimo' nAzo nAte / / 26/907 / / ..... TIkArtha H paripAlita khAvate / / paripAlita pUrva koTyAdi pramANa sayogakevalI paryAyavALA evA tIrthaMkara-atIrthaMkarano aMtamAM=jIvananA aMtamAM bhavopagrAhI karmono=vedanIya-AyuSya-nAma-gotrarUpa karmono vinAza thAya che. 26/507 bhAvArtha: pUrvamAM varNana karAyelA dharmane svabhUmikA anusAra sevIne je mahAtmAo caramabhavane prApta kare che tyAre caramabhavamAM saMyama grahaNa karIne sUtra-4/5mAM kahyuM tema kSapakazreNI Adi pAmIne kevalI thAya che ane aMte prApta thayelA bhavane TakAvI rAkhavAnA kAraNIbhUta evA vedanIya-AyuSya-nAma ane gotrarUpa karmano yoganirodha karIne vinAza kare che te pUrvanA sevAyelA dharmanuM phaLa che. II26/507nA avataraNikA : tataH avataraNikArya : tenAthI=bhavopagrAhI karmanA nAzathI -
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 / sUtra-27, 28 sUtraH nirvALAmanam ||27/108 || sUtrArtha : nirvANagamana thAya che. II27/508II : TIkA H nirvAnti dehino'sminniti 'nirvANaM' siddhikSetraM jIvasyaiva svarUpAvasthAnaM vA tatra 'gamanam ' avatAraH / / 27/608 / / TIkArtha H nirvAnti avatAra: / / jIvo AmAM karmakRta dAhane olave che e nirvANa=siddhakSetra athavA jIvanA ja svarUpanuM avasthAna tyAM gamana=avatAra che. / / 27/5085 ..... 201 bhAvArtha: dharmanA prakRSTa phaLarUpe caramabhavamAM mahAtmAo bhavopagrAhI karmano vinAza kare che. tenAthI teo siddhakSetramAM gamana kare che arthAt siddhazilA upara sadA avasthAna kare che. A rIte vyavahA2nayathI nirvANanuM svarUpa batAvyA pachI nizcayanayathI nirvANa zuM che ? te spaSTa karavA arthe kahe che jIvanuM potAnA svarUpamAM avasthAna te nirvANa che, potAnA jJAnasvarUpamAM jIva gamana kare che. tethI e prApta thAya ke vyavahAranayathI jIva bhavopagrAhI karmanA nAzathI siddhazilAnA sthAnane prApta kare che ane nizcayanayathI potAnA jJAnasvabhAvarUpa svarUpamAM avasthAna kare che; kema ke sarva karmono nAza thavAthI karmakRta vikRtino AtmAmAM nAza thAya che ane saMpUrNa vikAra vagarano svastha AtmA sadA mATe svastha rahe che jyAM aMtaraMga rIte mohanA pariNAmano upadrava nathI, bahiraMga rIte dehano ke karmano upadrava nathI. tethI sarva upadravathI rahita pUrNa svAsthyanA sukhanuM vedana jIva kare che, je dharmanuM prakRSTa phala che. ||27/508 // avataraNikA : taMtra tra - avataraNikArya : ane tyAM=siddhakSetramAM -
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 dharmabiMda prakaraNa bhAga-3adhyAya-8 | sUtra-28, 29 sUtra : punarjanmAdyamAveH ra8/01// sUtrArtha - pharI janmano abhAva che. ll28/509IL TIkA - 'punaH' dvitIyatRtIyAdivArayA 'janmAdInAM' janmajarAmaraNaprabhRtInAmanAnAm 'abhAvaH' sAtyaniSThaH ra8/101 TIkArca - 'punaH ... sAtyantilojI | pharI bIjI-trIjI Adi vArapaNAthI janmAdinotrajanma, jarA, maraNa vagere klezarUpa anarthono abhAva che=AtyaMtika uccheda che. ra8509. avataraNikA - matra che - avataraNikArya :AmAM pharI janmAdi abhAvamAM, hetune kahe che - sUtra : vInAmAvatoDayama sAra6/110nA sUtrArthaH bIjanA abhAvathI A che=janmAdino abhAva che. ra9/510II TIkA : 'bIjasya' anantarameva vakSyamANasyAbhAvAt ayaM' punarjanmAdyabhAva iti / / 29/510 / / TIkArya - "vInA' rUtti bIjano anaMtara ja kahevAnAra evA bIjano, abhAva hovAthI A janmAdino abhAva che. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 29/510
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-/ adhyAya-8 | sUtra-29, 30 bhAvArtha saMsArI jIvo anAdikALathI karmayukta che ane karmayukta avasthAmAM karmabaMdhanAM kAraNabhUta evAM mithyAtva, avirati, kaSAya, pramAda ane yogarUpa jIvomAM bhAvamala varte che. jenAthI navAM navAM karmono baMdha thAya che ane jenA baLathI pharI pharI janmanI prApti thAya che. ane janmAdi bIjanI sAthe jarA, maraNa, roga, zoka Adi aneka bhAvonI prApti che jenAthI jIva sadA duHkhanuM vedana kare che ane janmAdinA bIjano abhAva thavAthI mokSamAM gayelA jIvone have pachI kyAreya janmAdi bhAvonI prApti nathI. mATe ja sadA sukhI che. tethI sukhanA arthIe pUrvamAM batAvelA dharmanuM sevana karavuM joIe. ll19/pa1nA avataraNikA - bIjameva vyAcaSTe - avataraNikArya :bIjane ja=janmAdinA bIjane ja, kahe che - sUtra : vipastit sArU0/499 sUtrArtha : karmono vipAka te che=janmAdinuM bIja che. 30/pa11|| TIkA - rma' jJAnaviratinAM viSA?' 39 : "ta' punarjanmalivIniita pArU/pa22 TIkArca - 'ri' punarjanmavilIniita jJAnAvaraNIya Adi karmono vipAka=udaya te pharI janmAdinuM bIja, che. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 30/511 bhAvArtha : saMsArI jIvomAM jJAnAvaraNAdi karmo vidyamAna che, vipAkamAM AvI rahyAM che ane te vipAkane kAraNe ja saMsArI jIvomAM mithyAtva, avirati Adi bhAvo varte che ane tenA kAraNe ja pharI navAM karmo baMdhAya che. tethI jJAnAvaraNIyAdi karmono vipAka mithyAtva Adi bhAvonI niSpatti dvArA pharI janmAdinuM bIja che. li30/pa1nA
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3| adhyAya-8 | sUtra-31, 32 avataraNikA - na ca vaktavyameSo'pi nirvANagato jIvaH sakarmA bhaviSyati ityAha - avataraNitArtha - ane kahevuM nahi - A paNa nirvANagata jIva sakarma thaze. ethI kahe che - sUtra : karmA vANArU9/12T. sUtrArtha: akarmavALo A che nirvANane pAmelo jIva che. l31/pa1ra TIkA : mavA ra' karmavilanagna kaso' nirvANAra navaH ra1/122A. TIkArca - "are 4'.... nIva: ll ane akarma-karmavikala A=nirvANane zaraNa nirvANane pAmelo jIva che. 31/512aa. bhAvArtha : saMsArI jIvo pUrva pUrvanAM karmanA kAraNe uttara uttaranAM karmo sadA bAMdhe che. paraMtu je jIva sAdhanA karIne nirvANa pAme che te jIva karmanAM bIjabhUta jJAnAvaraNIyAdi karmono nAza kare che ane tenAthI janya karmabaMdhanA kAraNabhUta bhAvono nAza thAya che tethI saMsArI avasthAmAM karmavALo hovA chatAM nirvANaprAptikALathI kamarahita che. [31/pa1rA avataraNikA : bhavatu nAma akarmA, tathApi punarjanmAdyasya bhaviSyatItyAha - avataraNikArya - nirvANa pAmelo jIva akarmavALo thAya topaNa pharI Ane akarmavALA jIvane, janmAdi thaze, ethI kahe che - sUtra : tahata vi tadaH TrUra/10rU//
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-32, 33 sUtrArtha : tAnane ja=karmavAnane ja, teno graha che=janmAdinI prApti che. II32/513|| TIkA 'tadbhuta va' rmavata va 'tAH:' punarnanmAvijJAma: ||rU2/23|| TIkArtha H 205 ***** 'taddata va' . punarnAvilAmaH / / tAnane ja=karmavALA jIvane ja, teno graha che-pharI janmAdino lAbha che. II32/513 bhAvArtha: karmavALo jIva ja pharI janmAdinI prApti kare che. AthI nirvANa pAmelo jIva karmarahita hovAthI pharI janmAdinI prApti tene nathI. II32/513/ avataraNikA : - nanu kriyamANatvena karmaNa AdimattvaprasaGgena kathaM sarvakAlaM karmavata eva tadgraha ityAzaGkyAha - avataraNikArtha : kriyamANapaNuM hovAthI=jIvanA prayatnathI karma karAtA hovAthI karmanA AdimAnapaNAno prasaMga hovAne kAraNe kevI rIte sarvakAla karmavALA jIvane ja tenuM grahaNa che ? e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - bhAvArtha : jIvanA prayatnathI karma baMdhAya che tethI karma zAzvata nathI ema nakkI thAya che. jema jIva pote koInAthI karAyo nathI tethI jIva anAdi che ema kahI zakAya paraMtu jema ghaDo karAya che tethI karAyelo evo ghaDo anAdino nathI tema karma karAya che tethI karmane AdimAna svIkAravAno prasaMga che ane karmane AdimAna svIkAro to karma bAMdhavA pUrve jIva karma vagarano hato ema mAnavuM paDe ane jema karma vaga2nA jIve prathama janmAdine grahaNa karyA tema nirvANa pAmelo jIva karmarahita thayA pachI pharI janmAdine grahaNa ka2ze tema mAnavuM joIe. mATe kevI rIte sarva kAla karmavALo jIva ja janmAdine grahaNa kare che ema kahI zakAya ? e prakAranI AzaMkAmAM kahe che sUtra H tavanAvityuMna tathAmAvasiddheH / / 33/14||
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-8 | sUtra-33, 34 sUtrArtha - tenA anAdipaNAthI karmanA anAdipaNAthI, tathAbhAvanI siddhi hovAne kAraNe karmovALAne ja zarIranA grahaNarUpa bhAvanI siddhi hovAne kAraNe, karmavALAne ja zarIranuM grahaNa che ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. In33/pa14ll TIkA : 'tasya' karmaNaH kRtakatve'pyanAditvena dvitIyAdhyAyaprapaJcitayuktyA 'tathAbhAvasya' tadvata eva tadarUpa "siddha ' nimariti rU3/524 TIkArca - 'taca'... nivRtti che. tenuMHkarmanuM, kRtakapaNuM hovA chatAM paNa bIjA adhyAyamAM batAvelI yuktithI karmanA anAdipaNAthI tathAbhAvanI karmavALAne ja janmAdi bhAvarUpa grahaNanI, siddhi hovAne kAraNe karmavALo jIva ja janmAdi grahaNa kare che ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. a33/514 bhAvArtha - sAmAnya rIte je vastu prayatnathI karAya che te anAdimAna nathI. topaNa jema vartamAnanI kSaNa utpanna thAya che te ja bhUtarUpe thAya che ane bhUtanI dareka kSaNo je pUrvamAM vartamAnarUpe hatI te ja bhUtarUpe thaI ane vartamAna kSaNa jema utpanna thAya che tema bhUtanI dareka kSaNo paNa te te kSaNamAM utpanna thayelI, tethI bhUtakALa pravAhathI anAdino che tema dareka kSaNe jIva karma bAMdhe che topaNa pravAhanI apekSAe karma anAdinuM che. ane karmo jIvanA prayatnathI baMdhAya che, tethI te te karmo AdimAna hovA chatAM pravAhathI karma anAdithI jIva sAthe saMbaMdhavALA che mATe anAdithI karmanI sAthe saMbaMdhavALo jIva ja janmAdinuM grahaNa kare che tethI karmavALAne ja pharI janmAdinI prApti che. paraMtu karma vagaranA jIvane janmAdinI prApti nathI ema siddha thAya che. Il33/pa14 avataraNikA : nanuM - "jJAnino dharmatIrthasya kartAraH paramaM padam / tviADaDanacchani mUyopi bhavaM tIrthanirata: rara4pA" [] iti vacanaprAmANyAt kathaM nAkarmaNo'pi janmAdigraha ityAzaGkyAha -
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-34 avataraNikArtha : kharekhara - = "dharmatIrthanA kartA evA jJAnI paramapadane prApta karIne tIrthanA vinAzane kAraNe=nAza pAmatA tIrthanA rakSaNa arthe, pharI paNa bhavamAM Ave che. / / 224 / " () e pramANe anya darzananAM vacananA prAmANyathI akarmavALAne paNa kevI rIte janmAdinuM grahaNa nathI ? e prakAranI AzaMkA karIne kahe che 207 - ||4/91||| sUtrArtha : - bhAvArtha H anya darzanavALA mAne che ke jJAnI dharmatIrthanI sthApanA karanArA, potAnI sAdhanA pUrI thAya tyAre paramapadane pAme che. Ama chatAM potAnA tIrthano nAza thato jue tyAre pharI paNa janmane grahaNa kare che, ane te janmanA grahaNa dvArA te nAza pAmatA tIrthanuM rakSaNa kare che te prakAranA teonA vacanane svIkArIe to dharmatIrthanA kartA jema karmano nAza karyA pachI tIrthanI rakSA arthe janmane grahaNa kare che tema jeoe sAdhanA karIne mokSane prApta karela che tevA akarmavALA jIvo paNa janmAdine grahaNa kema nahi kare ? e prakAranI zaMkA karIne kahe che sUtraH sarvavipramuktasya tu tathAsvabhAvatvAnniSThitArthatvAnna tadgrahaNe nimittam vaLI, sarva karmathI mukta jIvanuM tathAsvabhAvapaNuM hovAthI=karma grahaNa na kare evA prakAranuM svabhAvapaNuM hovAthI, tenA grahaNamAM=janmAdinA grahaNamAM nimitta nathI; kema ke niSThitArthapaNuM che=potAnA sarvaprayojanonuM siddhapaNuM che. 534/515|| TIkAH 'sarveNa karmaNA vipramuktasya' punastathAsvabhAvatvAt tatprakArarUpatvAt kimityAha - 'niSThitArthatvAt ' niSpaniHzeSaprayoganatvAdvaitoH neva 'taprajJane' banmAvigrahane 'nimitte' hetuH samastIti, avamabhiprAyaH - yo hi sarvaiH karmabhiH sarvathApi vipramukto bhavati na tasya janmAdigrahaNe kiJcinnimittaM samasti, niSThitArthatvena janmAdigrAhakasvabhAvAbhAvAt, yazca tIrthanikAralakSaNo hetuH kaizcit parikalpyate so'pyanupapannaH kaSAyavikArajanyatvAt tasyeti / / 34 /515 / /
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 dharmabiMda prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 sutra-34, 35 TIkArya : sarve ... titi | sarva karmathI vizeSa rIte muktanuM vaLI tathAsvabhAvapaNuM hovAthI pharI janma na grahaNa karavA rUpa svabhAvapaNuM hovAthI, janmAdigrahaNamAM nimita nathI ema avaya che. kema janma Adi grahaNamAM nimitta nathI ? ethI kahe che - tiSThitArthapaNuM hovAthI niSpanna vizeSa prayojanapaNArUpa hetuthI, janmAdigrahaNa karavAmAM nimitta hetu tathI ja, A abhiprAya che - je sarva karmothI sarvathA paNa vipramukta thAya che tene janmAdi grahaNamAM koI nimitta nathI; kema ke tiSThitArthapaNuM hovAne kAraNe=sarva prayojana siddha thayelAM hovAne kAraNe, janmAdi grAhaka svabhAvano abhAva che ane je tIrthanikAra rUpa hetu tIrthanA nAzarUpa hetu, koIkanA vaDe parikalpanA karAya che pharI janmatA kAraNa rUpe svIkArAya che, te paNa anupapa che; kema ke tenuM tIrthanA nAzanA rakSaNarUpa hetunuM, kaSAyavikArajanyapaNuM che. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 34/51pa bhAvArtha : keTalAka darzanakAro mAne che ke tIrthakara tIrthanI sthApanA karyA pachI paramapadane pAme che. pachI potAnAthI sthApanA karAyeluM tIrtha nAza pAmatuM dekhAya tyAre te tIrthane surakSita karavA pharI janma le che te matane sAme rAkhIne graMthakArazrI kahe che : jeo sarva karmarahita thayA che teono te prakArano svabhAva che ke pharI karma bAMdhe nahi ane karma bAMdhIne janma grahaNa kare nahi; tethI pharI janma grahaNa karavAmAM karmarUpa nimitta vidyamAna nathI. mATe mokSamAM gayA pachI teo kyAre ya pharI janma grahaNa karatA nathI. kema teo mokSamAM gayA pachI pharI janmanAM kAraNabhUta karmone bAMdhatA nathI ? arthAt karmane parAdhIna teo janmane na grahaNa kare paraMtu potAnA tIrthanA rakSaNa arthe janmane grahaNa kare ema svIkArIe to zuM doSa che ? tenA nirAkaraNa arthe kahe che - karmathI rahita thayelA siddhanA AtmAo niSpanna thayelA sarva prayojanavALA che tethI tIrthanuM rakSaNa karavuM e paNa teonuM prayojana nathI. tethI teo pharI janma le che e kathana yuktirahita che, kema ke tIrthanA rakSaNa arthe paNa pharI janma levAno pariNAma kaSAyanA vikArajanya che arthAtu potAnAthI nirmANa karAyelA tIrtha pratye rAgarUpa kaSAyane kAraNe huM mArA tIrthanuM rakSaNa karuM evo adhyavasAya thAya che ane siddhanA AtmAne koI kaSAyano vikAra nathI tethI tIrthanA rakSaNanA AzayathI paNa teo janma levAno yatna karatA nathI. li34/pa1pa avataraNikA - evaM ca sati yat siddhaM tadAha -
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-35, 36 209 avataraNikArya : ane Ama hote chate-karmathI mukta thayelA AtmA pharI janma grahaNa karatA nathI ema hote chate, je siddha thAya che tene kahe che - sUtraH nAnanmano narA rU5/16 sUtrArtha : ajanmavALAne jarA nathI. ll15/516ll TIkA : ' naiva mananaH' satyAvinI 'nA' vayoninakSa saMpadyate rU/pa2ddA TIkArca - '..... saMpadyate | ajanmane=utpAda vikalpa evA jIvane, vayanI hAnirUpa jarA prApta thatI nathI ja. 35/516o. bhAvArtha : saMsAravartI jIvo manuSyalokamAM janme che tyAre dehanI kSINatArUpa jarA Ave che, paraMtu devabhavamAM jAya che tyAM prAyaH maraNanA aMta sudhI vRddhAvasthA rUpe jarA nathI topaNa janmanA kAraNe prApta thayela vayanI hAnirUpa jarA sarva saMsArI jIvone ja che; kema ke utpatti pachI satata AyuSya kSaya pAmI rahyuM che ane cAragatimAM koI jIva zAzvata nathI tethI janma sAthe AyuSyanI alpatArUpa vayanI hAni sarva saMsArI jIvone che. paraMtu siddhanA jIvone janma nahi hovAthI jarAnI prApti nathI; kema ke siddhamAM teo zAzvata bhAvathI rahe che. ll3pa/palakA avataraNikA - parva 2 - avataraNikArya : ane A rIte=je rIte janma nahi hovAne kAraNe jarA nathI e rIte - sUtraH na marAmayazakti: zarUda/17 nA
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 sUtrArtha : maraNabhayanI zakti nathI. / / 36/517|| -- TIkA H 'neti pratiSeSe 'maraNamayasya' pratItapasva sandhinI 'zaktti:' vIkharUpati rU6/27|| TIkArya : - neti vInaoti 11 sUtramAM 'na' e zabda pratiSedhamAM che. pratItarUpa evA maraNabhayanI saMbaMdhavALI bIjarUpa zakti nathI. 'kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. / / 36/517|| bhAvArtha : siddhanA jIvone janma nahi hovAthI AyuSyanA kSayarUpa maraNanI bhaya zakti nathI. Azaya e che ke saMsAravartI jIvo jyAre yogamArganI ArAdhanA karatA hoya tyAre teo samatAnA pariNAmavALA hoya che tethI aMta samaye jIvana-mRtyu pratye samatAnA upayogavALA hoya che tethI maraNabhaya vidyamAna hovA chatAM maraNabhaya pratye vyAkuLatA kare tevo cittano upayoga nathI. topaNa teonuM mRtyu sunizcita che tethI maraNano bhaya pedA karAvanAra mRtyurUpa bIja che. AthI ja mokSanI icchAvALA mahAtmA anaMta maraNanA bhayathI bhaya pAmIne maraNarahita avasthAnI prApti mATe apramAdathI yatna kare che ane anaMta maraNano bhaya hovAthI ja te maraNanA bhayanA ucchedanA upAyarUpe samatAmAM yatna kare che. tethI vartamAnanA sanmukha dekhAtA mRtyuthI bhayabhIta thatA nathI, topaNa AtmAmAM anaMta maraNonA bhayanI zakti vidyamAna che tethI te maraNanA uccheda arthe dRDha sAdhanA kare che jyAre siddhanA AtmAne maraNano saMbhava nathI, tethI maraNanA bhayanI zakti nathI. 1139/49011 avataraNikA : tathA sUtra : - avataraNikArya : ane - dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra36, 37 sUtrArtha anya upadrava nathI ja. / / 37/518II -- na dhAnya upadrava: ||rU7/18||
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-37, 38 TIkAH 'na ca' naiva 'anya:' tRSNAnumukSAvi: 'upadravo' vyasanam ||rU7/28|| TIkAryaH 'nava' vyasanam / / anya=tRSA-kSudhA Adi upadrava=Apatti, nathI ja=janma nahi hovAne kAraNe siddhanA jIvone koI upadrava nathI ja. / / 37/518 // ..... bhAvArtha: saMsArI jIvone dehanI sAthe tRSA, kSudhA, roga, zoka, zrama Adi pIDAo avazya varte che ane siddha avasthAmAM dehano abhAva thavAne kAraNe dehajanya tRSA-kSudhA Adi upadravonI Apatti nathI ja. ||37/518ll avataraNikA : tarhi kiM tatra syAdityAzaGkyAha sUtraH 211 - avataraNikA : to=siddha avasthAmAM janma, jarA, maraNabhayanI zakti nathI ane anya upadrava paNa nathI to, tyAM=siddhaavasthAmAM, zuM che ? e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - vizuddhasvarUpalAbhaH || 38/519 / / ..... sUtrArtha : - vizuddha svarUpano lAbha che. / / 38/519II TIkA H 'vizuddha' nirmalImAM yat 'svarUpa' tasya 'nAmaH' prAptiH ||rU8/1|| TIkArtha H 'vizuddha' prAptiH / / vizuddha=nirmaLa, je svarUpa=jIvanuM je svarUpa teno lAbha=prApti che. ||38/5195 bhAvArtha: siddha avasthAmAM sarvakarmarahita jIva hovAne kAraNe janmAdi nathI, ema kahevAthI saMsAramAM dekhAtA
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 bhAvonA abhAvanI prApti che tevo bodha thAya che ? tethI graMthakA2zrI kahe che - saMsArI avasthAmAM jIvanuM je karmanA kAraNe vikRta svarUpa hatuM teno nAza thavAthI jIvanA nirmaLa svarUpanI prApti thAya che. II38/519nA avataraNikA : tathA avataraNikArtha : ane sUtra : - - dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-38, 39 paraMtu te sarvano abhAva thavAthI jIvane zuM prApta thAya sAtyantithI vyAvAdhAnivRttiH / / 31/20 / / sUtrArtha : AtyantikI vyAbAdhAnI nivRtti che=sarvakarmarahita mukta AtmAne sarva prakAranI bAdhAono abhAva che. ||39/520nA TIkA H atyantaM bhavA 'AtyantikI vyAbAdhAnivRttiH ' zArIramAnasavyathAvirahaH / / 39/520 / / TIkArtha : atyantaM vyathAvijJa: / / atyaMtamAM thatAra e AtyantikI evI vyAbAdhAnI nivRtti=zarIra ane mAnasavyathAno viraha che. / / 39/520aa bhAvArtha: sarvakarmarahita mukta AtmAne jema vizuddha svarUpano lAbha thAya che arthAt sarva upadrava vaga2nA jIvanA vizuddha svarUpano lAbha thAya che tema saMsAraavasthAmAM zarIra ane mananI vyathAne kAraNe jIva satata zArIrika-mAnasika ke vAcika pravRtti karIne te te prakAranA upadravone zamAvavA yatna kare che te sarva vyAbAdhAno atyaMta abhAva siddha avasthAmAM che. Azaya e che ke upazamabhAvavALA munio ane puNyAnubaMdhIpuNyanA udayavALA manuSyo ane devone kAMIka aMzamAM zArIrika ane mAnasika vyathAno viraha che jyAre siddha avasthAmAM teno atyaMta viraha che. ||39/520aa
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 213 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8| sUca-40, 41 avataraNikA : tAmeva vizinaSTi - avataraNikArya :tene ja AtyaMtikI vyAbAdhAnI nivRttine ja, vizeSarUpe kahe che - sUtra - sA nirupamaM sukham / / 40/521 / / sUtrArtha : te AtmattikI vyAbAdhAnI nivRtti nirupama sukha che siddhanA jIvone zreSTha koTinuM sukha che. II40/para1|| TIkA - "sA' sAttiI vyAvAnivRttiH "nirupama upamanAtIta "suram m40/52IL TIkArca - "sA' suham II te=AyanikI vyAbAdhAnI nivRtti, nirupama=upamAthI atIta sukha che siddhanA jIvone sukha che. I40/521] bhAvArtha: saMsArI jIvone zArIrika, mAnasika vyathA alpa mAtrA ke atyaMta mAtrAmAM varte che. nArakInA jIvone atyaMta mAtrAmAM ane sarvArthasiddhanA jIvone ke kevalIne alpa mAtrAmAM vyathA varte che. ane te sarva vyathAno abhAva siddhanA jIvone prApta thAya che. te vyathAno abhAva ja svayaM sukhAtmaka che ane te sukha paNa saMsAravartI jIvone je kAMI sukha che te sukhanI upamA na ApI zakAya tevuM upanAtIta che. AnAthI e phalita thAya ke saMsAraavasthAmAM naraka AdimAM atyaMta duHkha hoya che ane anya jIvone kaMIka svasthatA AdinuM sukha hoya che to paNa atyaMta sarvathA zarIranI ane mananI vyathA vagaranuM sukha saMsArI jIvone nathI ane te sarva vyathAno atyaMta abhAva thavAthI jIva cetanAtmaka hovAthI sukhanuM vedana kare che tethI atyaMta duHkhanA abhAvAtmaka ja jIva thavAthI jIvane sukhanuM vedana che, paraMtu siddhamAM anya koI bhogajanya vikArI sukha nathI. I40/paravA avataraNikA - satra detuka -
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-41, 42 avataraNikArya - AmAM AyanikI vyAbAdhAnI nivRtti nirupama sukha che emAM, hetune kahe che - sUtra : sarvatra pravRtti 41/1rarA sUtrArtha : sarvatra pravRtti hovAthI siddhanA jIvone nirupama sukha che ema anvaya che. I41/paracA TIkA - sarvatra' he pAye gha vastuni pravRttaH' vyAparat II42/522aaaa TIkArca - sarvatra'... vyAparaVI | sarvatra AtmAne mATe heya vastumAM ke AtmAne mATe upAdeya vastumAM apravRtti hovAthI=avyApAra hovAthI, siddhanA jIvone nirupama sukha che. I41/522aaaa bhAvArtha : saMsArI jIvo dehanI sAthe abheda karIne dehane pratikULa hoya tevI heya vastunA tyAga mATe pravRtti kare che ane dehAdine anukULa hoya tevI vastune grahaNa karavAmAM pravRtti kare che. vivekasaMpanna muni AtmA mATe AtmAnA asvAbhAvika bhAvo heya che tenA tyAga mATe pravRtti kare che ane AtmAnA svAbhAvika bhAvo AtmA mATe upAdeya che tethI tene pragaTa karavA mATe prayatna kare che. ane jyAM sudhI saMsAraavasthAmAM che tyAM sudhI ja te pravRtti hovAne kAraNe nirupama sukha nathI. jyAre siddhanA jIvone koI heya vastu nathI ke koI upAdeya vastu nathI. mATe sarva vastu pratye avyApAravALA che ane tenA kAraNe siddhanA jIvone nirupama sukha che; kema ke sukhanI nyUnatA hoya to ja tenI prAptinA arthe pravRtti karavI paDe. jyAre temanA mATe pravRttino viSaya koI vastu nathI mATe nirupama sukha che. I41/pa2sA avataraNikA : iyamapi kathamityAha - avataraNitArtha : A paNa siddhanA jIvone sarvatra apravRtti che e paNa, kema che ? ethI kahe che - sUtra - samAptawAryavAhU sA42/52rU II
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8| sUtra-42, 43 215 sUtrArtha - samApta kAryapaNuM hovAthI sarvatra pravRtti che ema anvaya che. I4ra/paraDA TIkA : 'samAptAni' niSThitAni 'kAryANi' yasya sa tathA, tadbhAvastattvaM tasmAt / / 42/523 / / TIkArya : "samAptAni' ... taman samApta che tiSThita che kAryo jene te tevA che=samApta kAryovALA che=siddhanA jIvo samApta kAryavALA che, teno bhAva=samApta kAryapaNAno bhAva, tepaNuM samApta kAryapaNuM hovAthI siddhanA jIvonI sarvatra apravRtti che. ll42/523mA bhAvArtha: AtmA mATe AtmAne malina karanArAM karmone dUra karavAnuM prayojana che ane AtmAne malina karanArAM karmo AtmAmAM malina bhAva pedA karIne sadA upacaya pAme che. tethI te malina karanArAM karmothI yukta AtmA sadA rahe che ane sAdhaka yogI AtmAne malina karanArA bhAvone dUra karavA udyama kare che. te udyamathI AtmAne malina karanArA bhAvo je mithyAtva, avirati, kaSAya, pramAda ane yogarUpa hatA teno jyAre yogI yoganirodha kare che tyAre te bhAvo nAza pAme che. tenA kAraNe AtmA sAthe kathaMcit ekatvane pAmelAM avazeSa karmo svayaM nAza pAme che ane te nAza pAmavAthI mukta avasthAne pAmelA jIvo mATe koI kArya sAdhavAnuM rahyuM nathI, tethI siddhanA AtmAo samApta kAryavALA hovAne kAraNe sarvatra apravRttivALA che ane tenA kAraNe teone nirupama sukha che. II42/parA avataraNikA - atraivAbhyuccayamAha - avataraNikArya : AmAM ja=siddhanA jIvo samApta kAryavALA che emAM ja, abhyacayane ene ja puSTa karanAra anya kathananA saMgrahane kahe che - sUtra : na caitasya kvacidautsukyam / / 43/524 / / sUtrArtha - ane Amane siddhanA jIvane koI vastumAM oskya nathI. II43/pa24ll
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 211 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-8| sUtra-43, 44 TIkA - 'na' naiva 'caH' samuccaye 'etasya' nirvRtasya jantoH 'kvacidarthe autsukyaM' kAGkSArUpam T43/pa24 TIkArca - ra'..... kSArUpam aa "gha' samuccayamAM che samApta kArya sAthe prastuta sUtranA kathananA samuccaya mATe che. Amane nivRtta thayelA jIvane koI arthamAM sukya=IcchArUpa sukya nathI ja. II43/524 bhAvArtha - sAmAnya rIte saMsArI jIvone abhipreta evuM koIka kArya pUrNa thAya topaNa anya kArya karavAnI icchA thAya che. tenuM kAraNa te jIvamAM te prakAranuM sukya che. jyAre siddhamAM gayelA jIvoe temanA sAdhanAkALamAM potAnAmAM praveza pAmelA karmoe je malinatA karelI tene dUra karavA arthe yatna AraMbhelo te yatnanI pUrNatA thaI, tethI te malinatA AraMbhaka karmo potAnA AtmAthI pRthapha thayAM. tyArapachI anya koI kArya karavAnI temane utsukatA nathI. tethI saMsArI jIvonAM samApta kAryo jevI siddhanA jIvonI samAptakAryatA nathI. paraMtu potAnuM kArya pUrNa thayA pachI anya koI kAryanI utsukatA nathI mATe siddhanA jIvonI sarvatra apravRtti che. II43/parA avataraNikA - nanu kimityetaniSidhyata ? ityAha - avataraNitArtha :kema Ane siddhanA jIvomAM oskyano niSedha karAya che? ethI kahe che - sUtra : 3Hrva cetat svAthyavinAzane ||44/para1TI. sUtrArtha : ane A sukya, svArathyanA vinAzathI dukha che. 44/parapo. TIkA - 'duHkhaM' punaretad autsukyam, kathamityAha-'svAsthyavinAzanena' svAsthyasya srvsukhmuulsyaaniyana 44/parI
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-44, 45 TIkArya : ' ... sapanayanena vaLI A= sukya, duHkha che. kema ? ethI kahe che - svAsthatA vinAzathI sarva sukhanA mULa evA svAsthatA apanayanathI utpanna thanAruM hovAne kAraNe duHkharUpa che. li44/parapo bhAvArtha sUtra-41thI 43mAM kahyuM ke siddhanA jIvone potAnAM sarva kAryo samApta thayelAM hovAnA kAraNe koI anya kArya viSayaka auskya nathI, tethI sarvatra siddhanA jIvonI apravRtti che. tyAM prazna thAya ke saMsArI jIvone potAnuM kArya samApta thayA pachI anya kArya karavA viSayaka utsukatA thAya che tema siddhanA jIvone kema utsukatA nathI ? tethI prastuta sUtramAM kahyuM ke auskya svAthyano vinAza karanAra hovAthI duHkha che. AnAthI e prApta thAya ke anutsuka evo AtmA pUrNa svasthatAvALo che ane utsuka thavAthI tenI svasthatAno nAza thAya che. tethI sukya duHkha che mATe siddhanAM AtmAone sukya nathI. I44/parapA avataraNikA - yadi nAmautsukyAt svAsthyavinAzastathApi kathamasya duHkharUpatetyAzaGkyAha - avataraNiyArtha: jo ophukyathI svAsthano vinAza che to AvI svAsthatA vinAzanI, duHkharUpatA kema che? e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - A avataraNikA anya rIte vadhAre ucita jaNAya che. te A pramANe - sUtra-44mAM kahyuM ke sukSma svAsthano vinAza kare che mATe sukya duHkharUpa che. tyAM prazna thAya ke oskyathI svAsthano vinAza thAya che te kema nakkI thAya ? ethI kahe che - cheA prakAranI avataraNikA karavAnuM kAraNa e che ke svAthyano vinAza sukhanA nAzarUpa hovAthI duHkharUpa che te sUtra-44thI ja siddha thAya che. tethI svAsthano vinAza duHkharUpa kema che? e prakAranI zaMkA karatAM sukyathI svAzmano vinAza kema thAya che ? e rIte zaMkA karavI vadhu ucita che. sUtra : duHzavanyu toDasvAsthasiddha II4/paradA
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-45, 46 sUtrArtha : duHkhazaktinA udrekathI asvAthyanI siddhi hovAne kAraNe oskyathI svAdhyano vinAza che ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. 4pa/parako TIkA :__'duHkhazakteH' duHkhabIjarUpAyA 'udrekataH' udbhavAt sakAzAd 'asvAsthyasya' svaatmnyevaasvsthtaarUpI siddhaH' saMmavA 45/paradA TIkArya - '' saMmavA II duHkhanA bIjarUpa evI duHkha zaktino udraka thavAthI=udbhava thavAthI, asvAthyanI svaAtmAmAM ja asvasthatArUpa asvAthyanI, siddhi hovAthI sukyathI svAsthano vinAza che ema avaya che. I45/526 bhAvArtha : pUrvasUtramAM kahyuM ke sukyathI svAsthano vinAza thAya che. tethI jijJAsA thAya ke saMsArI jIvone koI kArya karavAnI utsukatA thAya che tyAre asvAthyanI pratIti thatI nathI, paraMtu pratikULa saMjogo Ave ke rogAdi thAya tyAre asvAthyanI pratIti thAya che. tenA samAdhAna mATe prastuta sUtramAM kahe che ke "jIvane jyAre sukya thAya che tyAre te jIvamAM auskya pUrve je duHkha bIjarUpe hatuM te duHkhazaktino udbhava ausukyakALamAM thAya che." jema koInA dehamAM roga bIjarUpe hoya tyAre duHkhanI pratIti thatI nathI, paraMtu te roga udbhava pAme che tyAre duHkhanI pratIti thAya che tema jIvamAM ausukya pUrve duHkha zaktirUpe hatuM ane te zaktirUpe raheluM duHkha sukyakALamAM udbhava pAme che. tethI duHkhanA udbhavathI te AtmAmAM asvasthatA che tenI siddhi thAya che, mATe svAsthano vinAza karanAra che. 4pa/pa2kA avataraNikA - asvAsthyasiddhirapi kathaM gamyA ? ityAha - avataraNikArya : asvAthyanI siddhi paNa kevI rIte gamya che?=je jIvamAM ausukya varte che te jIvamAM asvAsthatI siddhi che e kevI rIte nakkI thAya ? ethI kahe che - A pramANe TIkAkArazrIe avataraNikA karela che, paraMtu tenA karatAM anya rIte avataraNikA karavI ucita jaNAya che. ahIM prazna thAya ke jIvane jukya thAya che tyAre dukhazaktino uka che te kema nakkI thAya? ethI kahe che -
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-46 219 * pUrvasUtramAM kahela ke duHkhazaktino udreka hovAthI asvAsthyanI siddhi che. te vacana anusAra vicArIe to e prakAranI jijJAsA thAya ke autsakyakALamAM duHkhazaktino udreka che ane tenA pUrve duHkhazaktino anuvreka che te kema nakkI thAya ? tenA uttararUpe sUtra kahela che, mATe avataraNikAmAM pheraphAra karela che. sUtraH hitapravRttvA / / 46/127 / / sUtrArtha : : hitamAM pravRtti hovAthI=autsukyane kAraNe autsakyanA nivAraNarUpa hitamAM pravRtti hovAthI, autsakyamAM duHkhazaktino udreka che ema anvaya che. / / 46/527aaaa TIkA H 'hitapravRttyA' hiteSu duHkhazaktyudrekavazasaMjAtAsvAsthyanivarttakeSu vastuSu manaH prItipradapramadAdiSu 'pravRttvA' ceSTanena / / 46/127 / / TIkArtha H ***** 'hitapravRttvA' * ceSTanena / / hitamAM pravRtti hovAthI=duHkhazaktinA udrekane vaza thayelA asvAsthyanI nivarzaka evI manane prIti karanAra strI Adi vasturUpa hitamAM pravRtti hovAne kAraNe autsukyakALamAM duHkhazaktino udreka che ema anvaya che. 46/527nA bhAvArtha: saMsArI jIvone koIka kriyA samApta karyA pachI koIka anya pravRtti viSayaka utsukatA thAya che tyAre teo je prakAranI utsukatA thaI hoya tene anurUpa strI Adi rUpa hitavALI vastuomAM pravRtti kare che. tethI nakkI thAya che ke utsukatAthI vyAkuLa thayelo jIva utsukatAnA zamana mATe te te strI Adi vastumAM pravRtti karIne svAsthya meLavavA prayatna kare che. tethI te viSayanI prApti pUrve je utsukatA hatI te duHkhanA vedanarUpa hatI, AthI ja tenA zamanamAM prayatna thAya che. jema ga2mIthI vyAkuLa thayelo jIva zItaLatAnA upAyone seve che tema te te icchAthI vyAkuLa thayelo jIva te te icchAonA zamananA upAyamAM yatna kare che. jo autsakyakALamAM duHkhanuM saMvedana na hoya to te jIva tenA nivartana mATe yatna kare nahi. AnAthI e nakkI thAya che ke jIvamAM autsukya pUrve je duHkhazakti hatI te ja duHkhazakti autsukyakALamAM udreka pAme che ane te te pravRttithI autsukyanuM zamana thavAthI sukha thAya che. mATe autsakyamAM duHkhazaktino udreka che tema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. II46/527nA
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-47 avataraNikA : atha svAsthyasvarUpamAha - avataraNiyArtha:have svAsthanA svarUpane kahe che - A prakAranI avataraNikA TIkAkArazrIe karela che. jyAre pUrvasUtranA pratisaMdhAnathI vicAratAM anya prakAre avataraNikA ucita jaNAya che te A pramANe che - ahIM prazna thAya ke jema saMsArI jIvo sukyane kAraNe IcchAthI AkuLa thayelA hitamAM pravRtti kare che tema mahAtmAo apramAdabhAvathI saMyamamAM yatna karIne potAnA hita mATe pravRtti kare che. ane sayogI kevalIo paNa svabhUmikAnI ucita pravRtti karIne bhavopagrAhI karmanAzane anukULa ucita pravRtti kare che. tethI mahAtmAomAM ane sayogI kevalIomAM paNa te pravRttine anukULa IcchA hovAthI dukhazaktino udreka mAnavAnI Apatti Avaze. tenA nivAraNa mATe kahe che - sUtraH svAththu tu nirutsatA pravRtta sA47/28 sUtrArtha - vaLI, svAdhya che=mahAtmAone svAdhya che; kema ke nirutsukapaNAthI pravRtti che. II4/pa28II TIkA - 'svAsthyam' asvAsthyavilakSaNaM punaH 'nirutsukatayA' autsukyaparihAreNa 'pravRtteH' sarvakRtyeSu 47/28aaaa. TIkArya :"svAdhyam sarvavRg | vaLI, asvAsthathI vilakSaNa evuM svAstha che; kema ke nirutsukapaNAthI= sUkyanA parihArathI, sarvatyomAM pravRtti che. 47/528. bhAvArtha : saMsArI jIvo sukyathI vyAkuLa thaIne te te hitakArI evI strI Adi vastuomAM pravRtti kare che tyAre potAne te prakAre sukya che te duHkharUpa che te rUpe vedana hovA chatAM, teno vicAra karyA vagara mAtra tatkAla dekhAtA icchAnA zamananA sukhathI temAM pravRtti karIne pote sukhI che tevo bhrama dhAraNa kare che. jyAre vivekasaMpanna mahAtmAo vivekanA baLathI jANI zake che ke je je icchA thAya che te svayaM sukharUpa nathI. te
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-8 | sUtra-47, 48 icchA anusAra je bhogamAM zrama karavAmAM Ave che te zrama svayaM sukharUpa nathI; paraMtu te zramanA baLathI je icchAonuM zamana thAya che te kSaNabhara sukha svarUpa che ane te icchAnA zamana arthe je aMtaraMga phlezo karyA ane je AraMbha-samAraMbha karyo tenA phaLarUpe karmabaMdha ane durgatinI prApti Adi che; tethI sarva duHkhonuM mULa icchA ja che. mATe icchAnA ucchada arthe vItarAganAM vacananuM avalaMbana laIne mahAtmAo vItarAganAM vacanothI AtmAne sadA bhAvita karavA mATe vitarAganAM vacana anusAra te te pravRttio kare che. tethI te te pravRttio dvArA jema jema temano AtmA vItarAganAM vacanathI bhAvita thAya che tema tema icchAnA bIjano nAza thAya che. tethI sarva bhAvo pratye nirutsuka citta rAkhIne AtmAne sarvathA icchA vagarano karavA mATe je mahAtmAo nirutsukatAthI pravRtti kare che teone svAthya varte che, paraMtu saMsArI jIvonI jema sUkyanuM duHkha teone udraka pAmeluM nathI. vaLI, kevalI paNa saMpUrNa icchA vagaranA hovA chatAM, svabhUmikA anusAra ucita pravRtti kare che, te sarva nirutsukatArUpa hovAthI svAthyarUpa ja che. phakta apramattamunio bhAvasvAthyanI vRddhi karI rahyA che ane kevalI bhAvasvAthyane pUrNa pAmelA che, chatAM parama svAthya je siddha avasthAmAM che tenI prApti kevalIne paNa nathI. I47/pa28 avataraNikA - evaM ca sati yatsiddhaM tadAha - avataraNikArya - ane Ama thaye chate=nirutsukapaNAthI pravRttine kAraNe svAstha thaye chate je siddha thAya che tene kahe A pramANe TIkAkArazrIe avataraNikA karela che. paraMtu tenA sthAne A pramANe avataraNikA vadhAre saMgata jaNAya che. ahIM prazna thAya ke apramAdathI yogamArgamAM pravRtti karanArA mahAtmAo ane sayogI kevalIo hita arthe pravRtti kare che tethI teone paNa svAstha che tema kema kahI zakAya ? arthAt kahI zakAya nahIM; kema ke jema saMsArI jIvo bhogAdi arthe pravRtti kare che chatAM teomAM oskya hovAne kAraNe svAstha nathI tema vItarAgatA arthe pravRtti karanAra mahAtmAo ane sayogI kevalIo paNa hita arthe pravRti kare che mATe te te hitanI prAptinI icchAthI pravRtti thAya che, tethI teomAM paNa svAthya nathI tema mAnavuM joIe. ethI kahe che - sUtra : paramasvAsthyahetutvAt paramArthataH svAsthyameva / / 48/529 / / iti / / sUtrArtha - paramasvAdhyanuM hetupaNuM hovAthI nirutsukatAthI jinavacana anusAra pravRtti karanAra mahAtmAnI
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-8 | sUga-48 pravRttinuM ane sayogI kevalInI pravRttinuM sarvakarmarahita avasthAmAM vartatA pUrNa svAthyanuM hetupaNuM hovAthI, paramArthathI svAthya ja che. II48/para9ll TIkA : 'paramasvAsthyahetutvAt' cittaviplavaparihAreNa prakRSTasvAvasthAnanimittatvAt 'paramArthataH' tattvavRttyA 'svAsthyameva' 'nirutsukatayA pravRtteH' iti saMbadhyate, sA ca bhagavati kevalini samasti iti siddhaM yaduta na tasya kvacidautsukyamiti / / 48/529 / / TIkArya : 'paramasvAtutvA'... riphujiti | paramasvAsthano hetu hovAthI citanA viplavanA parihArathI prakRSTa svAthyanuM nimittapaNuM hovAthI=vItarAgatArUpa paramasvAsthanuM nimitta hovAthI, paramArthathIetatvavRttithI nirutsukapaNAthI karAyelI pravRttinuM svasthapaNuM ja che e pramANe pUrvagAthA sAthe saMbaMdhita karAya che ane te nirutsukapaNAthI pravRtti kevalI bhagavAnamAM che. tethI siddha thayuM ke teone kevalIne koI sthAnamAM sUkya nathI. 48pa29 ja A TIkAno artha TIkAkArazrIe karyo che tenA karatAM kAMIka judA tAtparyamAM amane jaNAvAthI bhAvArthamAM te pramANe batAvela che. bhAvArtha - mahAtmAo anicchAnI icchAvALA hovAthI, icchAnA atyaMta uccheda mATe je upAyo bhagavAne batAvyA che tenuM smaraNa karIne apramAda bhAvathI saMyamanI ucita pravRttio kare che, tyAre svAdhyAya AdithI AtmAne vAsita kare che tema tema saMsAramAM bhAvo viSayaka icchAnuM je bIja anAdithI AtmAmAM paDeluM che te kSINa kSINatara thAya che ane vItarAga bhAvathI jema jema AtmA bhAvita thAya che tema tema temanA AtmAmAM saMsAranA padArtho viSayaka icchA thavAnI zakti kSINa kSINatara thAya che. tethI nirutsukapaNAthI jinavacana anusAra te mahAtmAo je pravRtti kare che te pravRtti vItarAga thavA dvArA sarvakarmarahita avasthArUpa parama svAthyano hetu che. tethI nirutsukapaNAthI karAtI mahAtmAnI pravRtti paramArthathI svAstha ja che ane sayogI kevalInI pravRtti paNa sarva karma rahita avasthArUpa parama svAthyano hetu hovAthI paramArthathI svArUpa ja che; kema ke vItarAga hovAthI koI phaLanI icchA nathI. phakta ucita kALe ucita evo yoganirodha karIne mokSarUpa pUrNa svAthyane prApta karavA yatna kare che. jyAre saMsArI jIvonI bhoga viSayaka pravRtti bhoganI icchAnA zamana arthe hovA chatAM icchAnA atyaMta ucchedanuM kAraNa nathI. tethI te pravRttithI kSaNabhara icchAnuM zamana thavA chatAM te pravRtti parama svAthyano hetu nahi hovAthI paramArthathI svAcya ja nathI. jyAre mahAtmAnI pravRtti vItarAgatAnI prApti dvArA sarvakarmarahita avasthArUpa parama svAthyanuM kAraNa hovAthI paramArthathI svAthya ja che. II48/paralA
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-49 avataraNikA :- nanu bhave'pavarge caikAntato niHspRhasya kathaM vihitetarayorarthayorasya pravRttinivRttI syAtAmiti, ucyate, dravyata eva pUrvasaMskAravazAt kulAlacakrabhramavat syAtAm / etat bhAvayannAha - avataraNiyArtha: bhava ane mokSamAM ekAMta niHspRha evA AtmAnI vihita ane Itara arthamAM pravRtti-nivRtti kevI rIte thAya ? arthAta thaI zake nahi e prakAranI zaMkAmAM uttara ApatAM kahe che - kulAlacakranA bhramaNanI jema pUrvasaMskAranA vazathI dravyathI ja pravRtti thAya che ane bhAvana karatAM kahe che - A pramANe TIkAkArazrIe avataraNikA karela che. amane pUrvanAM sUtronA anusaMdhAna anusAra anya rIte avataraNikA ucita jaNAya che. te A pramANe - ahIM prazna thAya ke saMsArI jIvo paNa, hita arthe bhogAdimAM pravRtti kare che ane mahAtmAo paNa potAnA hita arthe yogamArgamAM pravRtti kare che, chatAM saMsArI jIvonI hita arthe karAtI pravRttikALamAM sukya che tethI svAstha nathI ane mahAtmA IcchAnA uccheda arthe hitamAM pravRtti kare che tethI teone svAstha che te kema nakkI thAya ? ethI kahe che - sUtra : bhAvasAre hi pravRttyapravRttI sarvatra pradhAno vyavahAraH / / 49/530 / / sUtrArtha: je kAraNathI bhAvasAramAM pravRttithI je bhAvo thatA hoya te bhAva anusAra pravRttimAM, pravRtiapravRtti che e rUpa sarvatra pradhAna vyavahAra che te bhAvamAM pravRtti che, anya bhAvomAM apravRtti che e rUpa sarvatra pradhAna vyavahAra che. mATe apramatta munione ane kevalIne apravRtti che ema pradhAna vyavahAra hovAthI svAcya che, ema anvaya che. II49/pa30|| TIkA - bhAvasAre' mAnavavanyapura:sare, "dizaH pUrvottaramAvanArtha, "pravRyapravRtti sarvatra' vihitetryorrthyorvissye, kimityAha-'pradhAno' bhAvarUpaH 'vyavahAro' lokAcArarUpaH, idamuktaM bhavati - yaiva manaHpraNidhAnapUrvikA kvacidarthe pravRttinivRttirvA tAmeva tAttvikI tattvavedino vadanti, na punaranyAma, yato'nAbhogAdibhiH paripUrNazrAmaNyakriyAvanto'pi abhavyAdayo na tAttvikazrAmaNyakriyAvattayA samaye vyavahatAH, tathA saMmUrcchanajamatsyAdayaH saptamanarakapRthvIprAyogyAyurbandhanimittamahArambhAdi
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUga-49 pApasthAnavartino'pi tathAvidhabhAvavikalatvAna tadAyurbandhaM prati pratyalIbhavanti evaM sayogakevalino'pi sarvatra niHspRhamanasaH pUrvasaMskArAdvihitetarayorarthayoH pravRttinivRttI kurvanto'pi na bhAvatastadvanto vyavahiyatve 42/20nA TIkArya : mavAre' vyavadiyo bhAvasAramAM=mAnasavikalpa purassAra pariNAmamAM, pravRtti-apravRtti sarvatra=vihita Itara arthanA viSayamAM che e prakAre bhAvarUpa pradhAna vyavahAra che=lokanA AcArarUpa vyavahAra che. zlokamAM 'di' zabda pUrvamAM kahelA arthatAM bhAvanA mATe che. A kahevAyeluM thAya che - je manapraNidhAnapUrvakanI kavacit arthamAM pravRtti athavA nivRtti che tene ja tatvanA jANanArAo tAtvikI kahe che, anya pravRttine nahi. je kAraNathI anAbhogAdithI paripUrNa sAdhvAcAranI kriyAvALA paNa abhavyAdi tAtvika saMyamanI kriyAvALApaNAthI zAstramAM kahevAyA nathI. te rIte saMmUchima janmavALA masyAdi sAtamI tAraka pRthvIprAyogya AyuSyabaMdhanA nimittamAM AraMbha Adi pApasthAna sevanArA hovA chatAM paNa tevA prakAranA bhAvanA vikalapaNAthI sAtamI tArakatA AyuSya pratye samartha thatA nathI. e rIte sayogI kevalI paNa niHspRhI manavALA pUrvasaMskArathI vihita ane Itara arthamAM pravRtti ane nivRtti karavA chatAM paNa bhAvathI tadghALA kahevAtA nathI=pravRtti-nivRttivALA kahevAtA nathI. II49/5301 bhAvArtha : TIkAkAre karela artha karatAM A sUtrano artha anya prakAre vadhu ucita jaNAvAthI ame nIce pramANe bhAvArtha karela che. jema koI zrAvaka zAstravidhi anusAra bAhyakriyA karIne sAmAyika grahaNa kare ane sAmAyika daramyAna svAdhyAya Adi ucita kriyA kare, chatAM samabhAvanI pariNatino koI bodha na hoya ane tenA kAraNe samabhAvamAM leza paNa yatna na hoya te zrAvakanI sAmAyikanI kriyAnI pravRtti tenA bhAvane anurUpa vicArIe to sAmAyikamAM apravRtti che ane asAmAyikamAM pravRtti che. tethI tattvanI dRSTithI vicArIe to tenA asAmAyikanA bhAva anusAra tenI asAmAyikamAM pravRtti che ane sAmAyikamAM apravRtti che e pramANe pradhAna vyavahAra thAya che. te pramANe je mahAtmA vitarAganAM vacana anusAra tattvathI bhAvita thaIne saMyamanI kriyAo karatA hoya tyAre teonI te pravRtti vItarAgatAmAM janAra hovAthI ane aMte yoganirodhamAM janAra hovAthI saMsAranA bhAvomAM apravRttirUpa che, tethI paramasvAthyane anukULa teonI pravRtti hovAthI paramArthathI svAthya ja kahevAya che. vaLI, saMsArI jIvonI bhogAdimAM je pravRtti che te kSaNabhara icchAnA zamanathI svAstharUpa jaNAya che topaNa teonI pravRtti bhogAdinA bhAvone abhimukha pariNativALI hovAthI paramArthathI svAsthamAM pravRtti nathI; kema ke paramasvAthyano hetu nathI. tethI svAsthane anukULa teonI pravRtti nathI paraMtu asvAthyanI
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-49, 50 vRddhine anukULa ja teonI bhogAdimAM pravRtti che. mATe autsukyajanaka evI bhoga AdinI pravRtti che ane autsakyanI nivRttinI janaka bhoga AdinI pravRtti nathI e prakAre pradhAna vyavahAra che, tethI paramArthathI bhoga AdimAM svAsthya kahI zakAya nahi. Il49/530ll avataraNikA : atraivAbhyuccayamAha avataraNikArya : AmAM ja abhyacayane kahe che A prakAre TIkAkArazrIe avataraNikA karela che. amane pUrvanAM sUtro sAthe joDatAM anya prakAre avataraNikA ucita jaNAya che je nIce pramANe che - sUtra-49mAM kahyuM ke bhAvasAramAM pravRtti-apravRttirUpa pradhAna vyavahAra sarvatra che. tethI e prApta thAya ke jeo vItarAgatAne anukULa pravRtti kare che teonI te pravRtti paramasvAsthyano hetu hovAthI apravRttirUpa ja che. tethI teonI pravRtti paramArthathI svAsthya ja che. ane saMsArI jIvo je bhogAdimAM pravRtti kare che te yoganirodha pravRttinuM kAraNa nahi hovAthI apravRttirUpa nathI paraMtu saMsAranI pravRtti karIne adhika asvasthatAnuM kAraNa bane tevI pravRttirUpa che. tethI teonI pravRtti svAsthyarUpa nathI. A kathana svIkAravAmAM pramANa zuM che ? te sUtramAM graMthakArazrI batAve che - sUtraH pratItisiddhazcAyaM sadyogasacetasAm ||50 / 531 / / sUtrArtha ane A=bhAvasAramAM je pravRtti che te hitamAM pravRtti che anya nahi e, sadyoga cittavALA munione pratIti siddha che. II50/531]] TIkA H : - 'pratItisiddhaH' svAnubhavasaMveditaH, 'caH' samuccaye, 'ayaM' pUrvokto'rthaH 'sadyogena' zuddhadhyAnalakSaNena ye 'sacetasaH' sacittAH teSAm, saMpannadhyAnarUpAmalamAnasAH mahAmunayaH svayamevAmumarthaM pratipadyante, na punaratra paropadezamAkAGkSante iti / / 50 / 531 / / TIkArya : - 'pratItisiddha ' kRti / / zlokamAM 'ca' zabda samuccayamAM che. A=pUrvamAM kahelo artha=sUtra49mAM kahelo artha zuddha dhyAnalakSaNasa yogathI je suMdara cittavALA che teone pratIti siddha che. .....
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-50, 51 kema pratIti siddha che ? ethI kahe che saMpanna dhyAnarUpa amala mAnasavALA mahAmunio svayaM ja A arthane svIkAre che=sUtra-49mAM kahyuM e arthane svIkAre che, paraMtu e kathanamAM paranA upadezanI AkAMkSA rAkhatA nathI. 'kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 50/531 // bhAvArtha: je mahAtmAo saMsAranA vAstavika svarUpane jonArA che, jIvanI suMdara avasthA kaI che tenA 52mArthane jANanArA che ane saMsArI jIvonI je bhogAdi arthe pravRtti che te kaI rIte saMsAranA paribhramaNanuM kAraNa che ane yogamArganI pravRtti kaI rIte cittane nirutsuka karIne vItarAgatAnuM kAraNa che tenA paramArthane jANanArA che, te mahAtmAo sadyoga cittavALA che. arthAt AtmAne mATe suMdara pravRtti zuM che tenA paramArthane jANanArA cittavALA che. te sadyoga cittavALA mahAtmAone pratIti siddha che arthAt svaanubhavathI siddha che ke saMsArI jIvo bhogAdimAM pravRtti karIne vikAronI vRddhi kare che ane tenAthI sarva arnathonI paraMparAne prApta kare che ane tattvanA paramArthane jANanArA yogIo yogamArganI vivekapUrvakanI pravRtti karIne mohanA anAdikALanA vikArone zAMta zAMtatara kare che, jenAthI hitanI paraMparAnI prApti thAya che; tethI te mahAtmAone pratItithI siddha che ke AtmabhAvomAM vizrAMtinI je pravRtti che te hitArtha pravRtti che ane saMsArI jIvonI skUlathI dekhAtI hitArtha pravRtti paramArthathI hitArtha apravRtti ja che. prastuta TIkAnI sAthe amAro bhAvArtha kAMIka saMlagna thAya che topaNa kAMIka judo paDe che; kema ke sadyoga cittavALA mahAmuni sivAyanA samyagdaSTi Adi jIvo paNa sadyogavALA che, teone paNa svapratIti siddha che ke teo bhagavadbhakti Adi kare che tyAre paramasvAsthyane anukULa svAsthyane prApta kare che, jyAre saMsAramAM bhogAdinI pravRtti karanArA jIvo bhogathI kSaNabhara tRpti meLave che te pa2masvAsthyane anukULa nathI. tethI TIkAkArazrI sAthe ame karelA bhAvArthamAM khAsa koI virodha nathI; kema ke TIkAkArazrInA vacana anusAra sadyoga cittavALA mahAtmAone bhAvasAramAM pravRtti-apravRttirUpa pradhAna vyavahAra mAnya che tema arthathI samyagdaSTi jIvone paNa sadyoga cittavALA svIkArIne teone paNa bhAvasAramAM pravRtti-apravRttirUpa pradhAna vyavahAra mAnya che tema svIkAravuM joIe. II50/531 // avataraNikA : atha prastuta avataraNikArya : have prastutane ja kahe che . bhAvArtha: sUtra-42mAM kahela ke mokSamAM gayelA jIvone samApta kAryapaNuM hovAthI koI pravRtti nathI. kema mokSanA
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 227 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 / sUtra-pa1 jIvone samApta kAryapaNuM che ? tethI sUtra-43mAM kaheluM ke mokSamAM gayelA jIvone koI vastumAM sUkSma nathI. tethI have prastuta evA mokSanA svarUpane ja graMthakArazrI kahe che. A pramANe TIkAkArazrIe avataraNikA karela che. tene svIkAravAmAM koI virodha nathI. chatAM vizeSa bodha arthe ame anya rIte nIce pramANe avataraNikA karela che. avataraNikA : sUtra-48mAM kahyuM ke paramasvAsthano hetu hovAthI nirutsukapaNAthI karAyelI yogIonI pravRtti paramArthathI svAthya ja che. tethI jijJAsA thAya ke paramasvAstha zuM che? te spaSTa karavA arthe kahe sUtra : sudgha va paramAnaH sAdha9/jarUrI sUtrArtha : ane susvAthya paramAnaMda che. pa1/parUcA TIkA : nirutsukapravRttisAdhyasvAsthyAd yadadhikaM svAsthyaM tat susvAsthyamucyate, tadeva 'paramAnando' mokSasuhanakSa: pa2/pa3rA TIkArca - niraju ... mokSasukAnA || nirutsaka pravRttithI sAdhya svAththathI je adhika svAstha te susvAstha kahevAya che. te ja=susvAstha ja, mokSanA sukharUpa parama AnaMda che. pa1/532AA bhAvArtha munio saMyamanI nirutsaka pravRtti karIne AtmAne vItarAgabhAvathI atyaMta bhAvita kare che ane jema jema temano AtmA vItarAgabhAvathI bhAvita thAya che tema tema te vItarAgabhAvathI sAdhya temane svAsya prApta thAya che ane jyAre te mahAtmA kSapakazreNIne prApta karIne vitarAga-sarvajJa bane che tyAre te vItarAgatAnuM svAcya nirutsaka pravRttithI sAdhya che, chatAM kevalI avasthAmAM paNa te mahAtmA deha ane karmavALA che tethI pUrNa svAcya nathI. paraMtu te mahAtmA nirutsaka pravRttirUpa yoganirodha karIne sarvakarmarahita thAya che tyAre te mahAtmAne susvAthya prApta thAya che=prakRSTa svAcya prApta thAya che je prakRSTa svAthya mokSanA sukharUpa parama AnaMda svarUpa che=prakRSTa AnaMda svarUpa che. pa1/pa3rA
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 dharmabiMda prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-52, 53 avataraNikA : puta ? tyA - avataraNikArya :kema susvAstha ja paramAnaMda che ? ethI kahe che - sUtra : tanyanirapekSatthAt sApara/rUrU sUtrArtha - tenAthI AtmAthI, anya bhinna, evA je padArthache tenAthI nirapekSapaNuM hovAthI suvAcya paramAnaMda che ema anvaya che. para/pa33 TIkA : tasma' tmiH sazacistAH svaniri: tripekSatra pAvara/parUNA TIkArca - tad'. taripekSatra che tenAthI AtmAthI, je anya te tada=svavyatirikta, tenAthI nirapekSapaNuM hovAthI susvAstha paramAnaMda che ema avAya che. pa2533 bhAvArtha : je mahAtmAo yogamArganI sAdhanA karIne sarva karmathI mukta thayA che teo siddha avasthAmAM AtmAthI anya evA dehanA saMbaMdhavALA nathI, karmanA saMyogavALA nathI. vaLI, karmajanya mohanA pariNAmavALA nathI, jJAnAvaraNIyajanya ajJAnanA pariNAmavALA nathI, paraMtu AtmAnA mULabhUta svabhAvamAM sthira eka svabhAvavALA che tethI susvAthyavALA che=prakRSTa svAthyavALA che. AthI ja teone sukhanA vedana mATe anyanI apekSA nathI. paraMtu sarvathA vikAra vagaranA potAnA bhAvonuM ja vedana kare che je prakRSTa AnaMda svarUpa che. Ipa2533 avataraNikA - nanvanyApekSA kiM duHkharUpA yadevamucyate ityAha - avataraNikArya : zuM anyanI apekSA duHkharUpa che? je kAraNathI A pramANe siddhanA AtmAo anya nirapekSa hovAne kAraNe paramAnaMda svarUpa che e pramANe, kahevAya che ethI kahe che -
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-8 | sUtra-pa3, 54 229 229 sUtra : pekSAyA kupAt T3/134T sUtrArtha - apekSAnuM duHkharUpapaNuM hovAthI anyanI apekSA vagaranA siddhanA jIvo parama AnaMda svarUpa che ema anvaya che. pa3/pa34TI. TIkA - pratItArthaneva rU/rU4 TIkArya : pratItAbeva | artha pratIta ja che. pa3/534mAM bhAvArtha : (1) AtmAthI bhinna bAhya padArthonI prAptinI icchA jIvane thAya te prakArano je jIvano pariNAma te apekSA che athavA (2) anya padArthonI prAptinA baLathI arthAt AtmAthI bhinna evA dehanA pudgalo, karmanA pudgalo ke dehanA upakhaMbhaka ke upaghAta pudgalonI prAptinA baLathI, jIvane je pariNAma thAya te apekSA che; kema ke saMsArI jIvone mohane vaza AtmAthI bhinna evA dehAdine anukULa sAmagrInI icchArUpa prathama prakAranI apekSA rahe che ane moharahita evA kevalIne A prathama prakAranI icchArUpa apekSA hotI nathI topaNa A bIjA prakAranI apekSA hovAthI bAhya zarIra AdinI apekSAe kevalImAM te te prakAranA bhAvo thAya che. A banne prakAranI apekSA jIvano mULa svabhAva nahi hovAthI duHkharUpa che ane apekSA rahita siddhanA AtmAo che tethI teone susvAthyarUpa paramAnaMda che. pa3/pa34 avataraNikA - etadeva bhAvayati - avataraNikArya : Ane ja=apekSA duHkharUpa che ene ja, bhAvana kare che spaSTa kare che - sUtra - arthAntaraprAptyA hi tannivRttirduHkhatvenAnivRttireva / / 54/535 / / sUtrArtha : athAMtaranI prAptithI je prakAranI apekSA hoya te apekSAne anurUpa arthAtaranI prAptithI,
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 / sUtra-54 tenI nivRtti che apekSAnI nivRtti che. duHkhapaNAthI anivRtti ja che apekSAnI anivRtti ja che. I54/pa3paII TIkA - arthAntara' jhiyArtharUpasya "prA' nAme "di' racAt "trivRttiH' miTAdaduHkhtvenaarthaantrpraapternivRttirev duHkhasyeti / / 54/535 / / TIkArya : 'arthAntara' ... duHAti hi=je kAraNathI, IndriyArtharUpa arthAtaranI prAptithI=lAbhathI, tenI nivRtti che-dukhanI nivRtti che. arthAtaranI prAptithI dukhapaNArUpe dukhanI anivRtti ja che. i54/535aa. bhAvArtha : TIkAkArazrIe je artha karela che temAM khAsa koI virodha nathI, topaNa siddha avasthAnAM sukhane sAme rAkhIne te prastuta sUtranuM yojana karyuM nathI. tethI ame sUtra-51nI sAthe pratisaMdhAnavALAM siddha avasthAnAM sukhane sAme rAkhIne nIce pramANe bhAvArtha karela che. je jIvone je vastunI icchArUpa apekSA hoya ane te icchAne anurUpa vastunI prApti thAya tyAre arthAtaranI prAptithIeicchAnI nivRttirUpa arthAtaranI prAptithI, apekSAnI nivRtti thAya che. jema koIka jIvane sudhA lAgelI hoya tyAre tene sudhAnA zamananI icchA thAya che ane te icchArUpa apekSAthI prerAIne bhojanakriyA kare che tenAthI tenA zarIramAM je sudhAvALI avasthA hatI tenAthI arthAtaranI prAptirUpa sudhAzamanavALI avasthAnI prApti thaI. tethI te jIvane AhAragrahaNa karavAnI icchArUpa je apekSA hatI, tenI nivRtti thAya che, topaNa duHkhapaNArUpe apekSAnI nivRtti nathI ja. AthI ja te jIvane apekSA hoya che ke "mane samRddhi maLo, huM mRtyu na pAmuM athavA huM naraka ke durgatiomAM na jAuM" te te prakAranI je je apekSAo paDelI che tene anurUpa aprAptinA kAraNe duHkha rUpe apekSA vidyamAna che. phakta keTalIka vakhata te apekSA nimittane pAmIne abhivyakta thAya che, jyAre keTalIka vakhata anya vicAromAM citta vyagra hovAthI te icchAo vyakta rUpe dekhAtI nathI. ane keTalIka vakhata te apekSArUpa icchA vyakta thayA pachI paNa te icchA anusAra prApti na jaNAya to te icchAthI ja te jIva vihvaLa thato jaNAya che. tethI saMsArI jIvone arthAtaranI prAptithI apekSAnI nivRtti thavA chatAM duHkha svarUpe koIka ne koIka apekSA rahelI che. tethI te svarUpe apekSAnI nivRtti nathI. vaLI, kevalIne icchArUpa apekSA nahi hovA chatAM zarIrane kAraNe te te prakAranI apekSA rahe che. AthI ja tIrthakaro dezanA ApyA pachI zrAMta thayelA hovAthI dehanI apekSAe teone paNa vizrAMtinI apekSA rahe che. tethI devachaMdAmAM vizrAMti kare che, tyAre dehano zrama dUra thavA rU5 arthAtaranI prAptithI apekSAnI nivRtti
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 231 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sutra-54, 55 thAya che, topaNa dehanI sAthe saMsAraavasthAmAM saMbaMdha hovAthI duHkhapaNArUpe apekSAnI nivRtti nathI. AthI pharI te te nimitte kevalInA dehane paNa te te prakAranA kRtya karavAnI apekSA rahe che. tethI te apekSAe duHkharUpe zarIradhArI jIvomAM apekSA sadA vidyamAna rahe che ane siddha avasthAmAM duHkhapaNArUpe ja apekSAnI nivRtti che paraMtu saMsArI jIvonI jema mAtra arthAtaranI prAptithI apekSAnI nivRtti nathI. I/pa/pa3papaI avataraNikA - athainAM nirvRttau nirAkurvanAha - avataraNikArya :have nivRttimAM mokSamAM, AnuM arthAtaraprAptinuM, nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - sUtra : ra rasthArthAntarItiH || 1/dharUddA sUtrArthaH Ane siddhanAM jIvone, arthAtaranI prApti nathI. papapaDakA TIkA - " ' punaH "ma' siddhastha "attaravitiH vyiiramavAntarasaMvAda T5/parUddA TIkArya : ra '... mavAirasaMvanyaH || vaLI, Ane siddhanA jIvone, arthAtaranI prApti=svamAM vartatA bhAvothI vyatirikta bhAvAMtarano saMbaMdha nathI. papapa/536 bhAvArtha : sUtra-54mAM kahyuM ke saMsAraavasthAmAM duHkhapaNArUpe apekSAnI nivRtti nathI. tethI arthathI e prApta thayuM ke siddha avasthAmAM apekSAnI duHkhapaNArUpe nivRtti che. tyAM prazna thAya ke saMsArI jIvo yoganI sAdhanA karIne 14mA guNasthAnake yogano virodha kare che, tyAre sarvakarmarahita thAya che; tethI karmarahita avasthAmAM teo nirvANa pAmIne siddhazilA upara jAya che tethI saMsAraavasthAmAM je sthAnamAM hatA te sthAnathI anya sthAnamAM javA svarU5 arthAtaranI prApti teone paNa thaI. AnAthI nakkI thAya che ke teone paNa arthAtaranI prAptinA kAraNabhUta siddha avasthAmAM javAnI
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-55, 56 apekSA che, mATe siddha avasthAmAM gamanarUpa arthAMtaranI prApti hovAthI siddha avasthAmAM javAnI icchArUpa apekSAnI nivRtti che, tema kahI zakAya nahi. tenuM nirAka2Na ka2vA arthe prastuta sUtramAM siddhanA jIvone arthAMtaranI prApti nathI ema kahela che arthAt AtmAthI anya evA padArthanA saMbaMdharUpa arthAMtaranI prApti nathI, ema kahela che. kema arthAMtaranI prApti nathI ? te graMthakArazrI svayaM AgaLa spaSTa kare che. 55/536nA avataraNikA : etadeva bhAvayati avataraNikArya -- Ane ja bhAvana kare che=siddhanA jIvone arthAMtaranI prApti nathI ene ja bhAvata kare che - bhAvArtha : saMsArI jIvone dhanAdinI icchA thAya che tyAre AtmAthI vyatirikta evA dhanAdinA saMbaMdharUpa arthAMtaranI prApti che tenAthI icchA zAMta thAya che ane koI eka kSetramAM hoya ane anya kSetramAM javAnI icchA thAya tyAre te kSetramAM gamanarUpa arthAMtaranI prAptithI icchA zAMta thAya che. ane siddhanA jIvo sarvakarmarahita thavAthI pote je avasthAmAM che te avasthAthI arthAMtaranI prAptinI icchAvALA nathI. tethI karmarahita thayA pachI teone arthAMtaranI prApti nathI. e spaSTa kare che sUtraH svasvabhAvaniyato hyasau vinivRttecchAprapaJcaH / / 56 / 537 / / je kAraNathI svasvabhAvamAM niyata evA A=sarvakarmathI rahita evA mukta AtmA, vinivRtta IcchAnA prapaMcavALA che=atyaMta icchAnA samUha vagaranA che te kAraNathI siddhanA jIvone arthAtaranI prApti nathI ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. 156/537nA TIkA H sUtrArtha : - : - 'svasvamAniyata: ' svajIvasvarUpamAtrapratiSThitaH, 'phri:' yasmAr, 'so' mAvAn siddho 'vinivRttecchaaprpnycH' atyantanivRttasarvArthagocaraspRhAprabandhaH / / 56 / 537 / / TIkArya : 'svasvamAvaniyataH' * gocaravRttApravanya:|| hi=je kAraNathI svasvabhAva niyata=potAnA svarUpa
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 233 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-56, 57 mAtramAM pratiSThita Akasiddha bhagavAna, vinivRta icchAnA prapaMcavALA che atyaMta nivRta thaI che sarva arthagocara spRhAno prabaMdha jene tevA che. pa6/537nA bhAvArtha : sarvakarmarahita thayelo jIva je kSaNamAM sarvakarmathI mukta thAya che te ja kSaNamAM potAnA svarUpa mAtramAM pratiSThita bane che. AnAthI e phalita thAya ke 14mAM guNasthAnaka kALamAM te mahAtmA pUrNa svasvabhAvamAM na hatA, paraMtu karmajanya svabhAva je anAdikALano che te yogasAdhanA dvArA kSINa karatAM karatAM 14mA guNasthAnaka sudhI te karmajanya svabhAva kaMIka aMzathI hato. tenA pUrve te karmajanya svabhAva adhika hato. AthI ja mithyAtva avasthAmAM karmajanya svabhAva pracura hato te kSINa thavAthI kaMIka aMzathI svabhAva pragaTa thayo topaNa avirati, pramAda, kaSAya ane yogajanya svabhAva te mahAtmAmAM hato ane yoganirodha karyA pachI te yogajanya svabhAva paNa gayo. topaNa avazeSa karmajanya svabhAva vidyamAna che arthAt avazeSa evA aghAtI karma janya svabhAva vidyamAna che, AthI ja yoganirodhaavasthAmAM paNa zAtA-azAtA ApAdaka karma janya svabhAva vidyamAna che. sarva karma rahita avasthA hovAthI mukta thayelA AtmA prathama kSaNathI mAMDIne sadA mATe potAnA mULa svarUpamAM pratiSThita thAya che. ane jIvane je kAMI prAptavya hatuM te potAnuM mULa svarUpa ja hatuM. tethI mukta avasthAnI prathama kSaNathI mAMDIne dharma, artha, kAma ane mokSarUpa sarva artha viSayaka je spRhAno prapaMca saMsAraavasthAmAM hato te atyaMta nivRtta thAya che. tethI koI prakAranI icchA nahi hovAne kAraNe ane jIvane prAptavya evuM potAnuM svarUpa prApta thaI gayuM hovAne kAraNe te jIvane arthAtaranI prApti nathI. pa/pa37nA avataraNikA - AkAzenApi saha tasya saMbandhaM nirAkurvanAha - avataraNitArtha - AkAzanI sAthe paNa temanA=siddhanA jIvonA, saMbaMdhane nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - A prakAranI TIkAkArazrInI avataraNikA karatAM vizeSa prakArano artha pUrvanA pratisaMdhAnathI prApta thAya che tethI ame anya prakAre avataraNikA nIce pramANe karela che. avataraNikA : jo siddhanA AtmAo svasvabhAva niyata hovAne kAraNe ane sarvathA IcchA vagaranA hovAne kAraNe athataranI prApti karatA nathI to je kSaNamAM, je kSetramAM sarvakarmarahita bane che te kSetrathI UrdhvamAM lokAMta kSetranI prApti kema kare che? arthAta te lokAMta kSetranI prApti manuSyakSetra karatAM anya kSetranI prAptirUpa hovAthI athataranI prApti svarUpa ja che te prakAranI zaMkAnuM nivAraNa karavA kahe che -
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-57 sUtra: ato'kAmatvAt tatsvabhAvatvAnna lokAntakSetrAptirAptiH / / 57/538 / / sUtrArtha: AthI kamarahita avasthAnI prAptinI prathama kSaNathI mAMDIne siddhanA AtmA svasvabhAvaniyata ane vinivRtta icchAnA prapaMcavALA che AthI, lokAMta kSetranI prApti prApti nathI lokAMta kSetranI prAtirUpa arthAtaranI prApti nathI; kema ke akAmapaNuM che karmarahita thayA pachI mAre siddhakSetramAM javuM che e prakAranuM kAmanArahitapaNuM che. ahIM prazna thAya ke jo siddhakSetramAM javAnI kAmanA na hoya to manuSyakSetramAM mukta thayelA siddhanA AtmA siddhazilA upara kema jAya che ? tethI bIjo hetu kahe che - tasvabhAvapaNuM che-mukta thayelA AtmAnuM UrdhvagamanasvabhAvapaNuM che, tethI dharmAstikAyanI avadhi sudhI Urdhva jaIne sthira thAya che. pa7/pa38. TIkA :_ 'ato' vinivRttecchAprapaJcatvAt yad 'akAmatvaM' nirabhilASatvaM tasmAt yat 'tatsvabhAvatvam' arthAntaranirapekSatvaM tasmAt 'na lokAntakSetrAptiH' siddhikSetrAvasthAnarUpA 'AptiH' arthAntareNa saha saMvanyaH sApa7/pa28AA TIkArca - to'.... savaH AthI vinivRta icchAnuM prapaMcapaNuM hovAthI, je akAmapaNuM nirabhilASapaNuM. tenAthI je tasvabhAvapaNuM arthAtara nirapekSapaNuM, tenAthI=arthAtara nirapekSapaNAnA svabhAvathI lokAMtakSetranI prApti-siddhakSetranA avasthAnarUpa lokAMta kSetranI prApti, prApti nathI=arthAtaranI sAthe saMbaMdharUpa prApti nathI. pa7/538. bhAvArtha A TIkAno artha koI spaSTatAthI joDAto nathI. tethI ame sUtrano bhAvArtha anya rIte nIce pramANe karela che - jIva yoganirodha karIne je kSaNamAM sarvakarmarahita bane che te kSaNamAM aDhIdvIpanA je kSetramAM pote che te kSetrathI UrdhvamAM lokAMta kSetranI prApti kare che. te lokAMta kSetranI prApti arthAtaranI prAptirUpa nathI. kema arthAtaranI prApti nathI ? ethI kahe che - je kSaNamAM jIva sarvakarmarahita thAya che te kSaNamAM jIva potAnA svarUpa mAtramAM pratiSThita thAya che ane
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-8 / sutra-57, 58 te svarUpamAM ja sadA rahenAro che tethI te svarUpathI anya svarUpanI prAptirUpa arthAtaranI prApti lokAMta kSetranI prAptikALamAM nathI. jema 14mAM guNasthAnakamAM te jIva karmavALI avasthAmAM hato ane karmarahita thAya che tyAre te jIvane pUrNa svasvabhAvanI prAptirUpa arthAtaranI prApti thAya che. ane te arthAtaranI prApti thayA pachI te avasthAthI anya avasthAnI prAptirUpa arthAtaranI prApti te mukta avasthAvALA siddhanA AtmAne nathI; kema ke sarvaprayojana viSayaka spRhA vagaranA siddhanA AtmA che mATe koI prayojana arthe pravRtti karIne arthAtaranI prApti karatA nathI. tyAM prazna thAya ke te mahAtmA manuSyakSetramAMthI mukta thayA ane lokAMta kSetrane prApta kare che tethI te lokAMta kSetranI prApti arthAtaranI prApti kema nathI ? temAM hetu kahe che - sarvakarmarahita thayelA te mahAtmAne lokAMta kSetranI prAptinI kAmanA nathI. tethI kAmanAthI jema arthAtaranI prApti thAya che tema kAmanAthI lokAMta kSetranI prApti thaI nathI. mATe teonI lokAMta kSetranI prApti arthAtaranI prAptirUpa nathI. ahIM prazna thAya ke jo mukta thayelA jIvane lokAMta kSetramAM javAnI kAmanA na hoya to lokAMta kSetranI prApti temane kema thaI ? temAM hetu kahe che - tasvabhAvapaNuM che=sarvakarmarahita mukta thayelA AtmAnuM Urdhvagamana svabhAvapaNuM che. tethI sarvakarmarahita thayA pachI jema zeyane jANavAnI icchA nahi hovA chatAM zeyanuM jJAna te prakAranA jIvanA svabhAvane kAraNe siddhanA jIvone thAya che tema A kSetra mane pratikULa che, siddhazilAnuM kSetra mane anukULa che tevo koI pariNAma nahi hovA chatAM Urdhvagamanano svabhAva hovAne kAraNe karmathI mukta thayelA siddhanA jIvo UrdhvamAM jAya che ane lokonA aMta pachI dharmAstikAya nahi hovAthI tyArapachI Urdhvagamana karatA nathI. tethI lokAMta kSetranI prApti svabhAvathI thaI che, mATe lokAMta kSetranI prApti e arthAtaranI prApti nathI. Ifpa7/pa38II avataraNikA - etadapi bhAvayati - avataraNikArya :Ane ja bhAvata kare che - A avataraNikAnuM tAtparya spaSTa thatuM nathI. tethI ame anya rIte avataraNikA nIce pramANe karela che. avataraNikA: karmathI mukta thayelo AtmA lokAMta kSetranI prApti kare che te Urdhvagamana svabhAvanA kAraNe kare che. IcchAne kAraNe nathI karato ema sUtra-57mAM kahyuM. tyAM zaMkA thAya ke karmathI mukta thayelo AtmA IcchAthI lokAMta kSetrane prApta kare che ema svIkArIe to zuM vAMdho ? ethI kahe che -
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-58 sUtra - autsukyavRddhirhi lakSaNamasyAH, hAnizca samayAntare / / 58/539 / / sUtrArtha : hi=je kAraNathI, AnuM IcchAnuM, lakSaNa oskyanI vRddhi ane samayAMtaramAM hAni cheHprAptinA samaya pachI AgaLanA samayamAM IcchAnI hAni che, te kAraNathI mukta thayelA AtmAnI lokAMta kSetranI prApti IcchAthI thaI nathI ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. I58/pa39ll TIkA - 'mosucasTa vRddhi prarva, 'hiMda' vakSmAti, nakSai' svarUpamA, attaraWAteH "vizva autsukyasyaiva bhraMzaH 'samayAntare' prAptisamayAdagretanasamayalakSaNe / / 58/539 / / TIkArca - gausucI vRddhiH'..... samayanakSane pA hi ja kAraNathI, AnuM IcchAnuM, lakSaNa svarUpa, oskyanI vRddhi-prakarSa lakSaNa che. ane arthAntaranI prAptithI samayAMtaramAM prApti samayathI AgaLanA samayarUpa samayAMtaramAM sujyanI ja hAni=bhraMza arthAtaranI prAptinuM lakSaNa che, ema avaya che. A artha karavAmAM koI virodha nathI. paraMtu pUrvasUtra sAthe tenuM yojana TIkAkArazrIe karela che tenA badale anya rIte ucita che tene sAme rAkhIne nIce pramANe bhAvArtha karela che. I58539 bhAvArtha : saMsAramAM koI kedakhAnAmAM hoya ane kedathI mukta thAya tyAre tene svagRhamAM javAnI utsukatA thAya che ane javAno prAraMbha na kare tyAM sudhI tene javAviSayaka utsukatAnI vRddhi thAya che. svasthAne javAno prAraMbha kare tyArapachInA samayamAM te sukyanI hAni thAya che arthAt te sUkyano nAza thato nathI, paraMtu gamanano prAraMbha karelo hovAthI kAMIka kAMIka ausuSya ghaTe che ane svasthAne pahoMce che tyAre te sukya zAMta thAya che. tema karmanA baMdhanathI baMdhAyela AtmA jyAre mukta thAya che tyAre kedamAMthI chUTelA manuSyanI jema "huM lokAMta kSetrarUpa mArA sthAne jAuM" tevI icchA paNa mukta AtmAne thatI nathI, kema ke tevI icchA gamananA prAraMbha sudhI auskyanI vRddhivALI hoya che ane gamananA prAraMbha pachI kramasara ghaTatI hoya che. ane mukta thayelA AtmAmAM auskyanI vRddhi ane hAnisvarUpa icchA saMbhave nahi, paraMtu kAmanA vagara ja lokAMta kSetranI prApti kare che mATe kedamAMthI mukta thayelA puruSane svagRhanI prAptinI jevI mukta AtmAne lokAMta kSetranI prApti arthAtaranI prApti rUpa nathI; kema ke mukta thayelA AtmAne mATe manuSyakSetra ke siddhazilAnuM kSetra samAna ja che. phakta jIvasvabhAvathI ja siddha thayelA jIvo lokAMta kSetrane prApta kare che. pa8/pa3lA
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-59 avataraNikA : nanu kimidamautsukyalakSaNaM siddhe nAsti ? ata Aha - avataraNikArya : siddhamAM A autsukyalakSaNa=siddhakSetramAM javAnI icchArUpa autsakyalakSaNa, kema nathI ? AthI kahe che : - bhAvArtha: pUrvasUtramAM icchAnuM lakSaNa batAvyuM ane tevI icchAthI siddhanA jIvo lokAMta kSetranI prApti karatA nathI, te spaSTa ka2vA arthe kahe che sUtra : na caitan tasya maLavata:, gALAnuM tathAsthiteH / / 6/140|| sUtrArtha ane te bhagavaMtane=siddha bhagavaMtane, A=icchAnuM lakSaNa, nathI; kema ke AkAla te prakAranI avasthiti che=je kSaNamAM karmarahita thAya che te kSaNamAM je svarUpavALA che te svarUpavALA sadA rahe che. 59/540]] 237 -- ..... TIkA H 'na ca' naiva 'tad' arthAntaraprAptilakSaLamanantarotlR 'tasya' siddha 'mAvataH, gAtuM' sarvamapyAgAminaM kAlaM yAvat 'tathAvasthite:' prathamasamayAdArabhya 'tathA' tenaiva prathamasamayasaMpannenaikena niSThitArthatvalakSaNena svarUpeNAvasthAnAt / / 59/540 / / TIkArtha H "na pa' svarUpeLAvasthAnAt / / ane A=arthAMtara prAptirUpa anaMtaramAM kahevAyeluM autsakya, temane nathI ja=siddha bhagavaMtone nathI ja; kema ke AkAla=sarva paNa AgAmI kAla sudhI, te prakAranI avasthiti che=prathama samayamAM saMpanna evA ekatiSThitArthapaNArUpa svarUparUpa tenAthI ja avasthAna che. / / 59/540aa * TIkAkArazrIe karela arthamAM koI virodha nathI. phakta pUrva sAthenA joDANa arthe nIce pramANe bhAvArtha karela che. bhAvArtha: 14mA guNasthAnakanA aMte sarvakarmano kSaya thavAthI siddha bhagavaMto sarvakarmathI rahita bane che. te vakhate
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-59, 10 teo potAnA svabhAvamAM niyata pariNAmavALA hoya che ane te svabhAvaniyata pariNAma sadA varte che. tethI teone sUtra-58mAM kahyuM tevA lakSaNavALI icchA hotI nathI. tethI icchAthI teo lokAMta kSetranI prApti karatA nathI. mATe lokAMta kSetranI prApti teone mATe arthAtaranI prApti nathI. AnAthI e phalita thAya ke jIva karmarahita bane che te vakhate teno mULabhUta svabhAva pragaTa thAya che, te svabhAvamAM kyAreya parivartana thatuM nathI. ane icchApUrvaka sthAnAMtaranI prApti Adi kRtya karavAmAM Ave, tyAre te jIva prathama icchAvALo hoya che ane sthAnAMtaranI prApti thAya che tyAre icchA zAMta thAya che. tethI icchApUrvakanA sthAnAMtara gamanamAM sadA eka svabhAvanI prApti nathI; paraMtu pUrvamAM icchAvALo svabhAva hato ane uttaramAM zAMta thayelI icchAvALo svabhAva che tema mAnavuM paDe. ane siddha bhagavaMto karmakSayathI mAMDIne sadA eka svabhAvavALA hovAthI icchAthI lokAMta kSetramAM jatA nathI, topaNa jIvanA UrdhvagamananA svabhAvavALA hovAthI lokAMta kSetramAM jAya che ane te svabhAva lokAMta kSetranI prApti pachI paNa temanAmAM vidyamAna hovAthI lokAMta kSetranI prApti pachI paNa UrdhvagamananI kriyAnI prApti temane thavI joIe, chatAM gatisahAyaka dravyanA abhAvane kAraNe ja tyArapachI UrdhvagamananI prApti siddhanA jIvone nathI. pala/pa40nA avataraNikA - etadapi kuta ? ityAha - avataraNitArtha - A paNa zenAthI che ? ethI kahe cheHsiddha bhagavaMto AkAla te pramANe avasthita che ema pUrvasUtramAM kahyuM e paNa zenAthI che ? ethI kahe che - sUtra : varmalayAvizeSAt dU0/141 sUtrArtha : karmakSayano avizeSa hovAthI prathama kSaNathI mAMDIne ja sadA mATe te prakAre avasthitivALA siddhanA jIvo che ema saMbaMdha che. I60/pa41|| TIkA : 'karmakSayasya' kAtnyena siddhatvaprathamakSaNa eva saMjAtasya, sarvakSaNeSu 'avizeSAt' abhedAt I60/4 TIkArca - rmakSayastha' .... melA karmakSayano=siddhatvanA prathama kSaNamAM ja saMpUrNathI thayelA karmakSayano,
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 239 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-10, 11 sarva kSaNomAM avizeSa hovAthI abheda hovAthI, siddhanA jIvo sadA eka svabhAvathI avasthita che, e pramANe avaya che. II60/541II bhAvArtha : saMsArI avasthAmAM jIvano karmajanya svabhAva che tethI sarva jIvasthAnakomAM ane sarva guNasthAnakomAM jIvano svabhAva pratikSaNa anya anya pariNAmarUpe pAme che. paraMtu sarvakarmathI mukta thayA pachI jIvathI anya evA karmano ke dehano jIvane saMbaMdha nathI, tethI tanya koI svabhAvanI prApti jIvamAM nathI. paraMtu karmamukta thayelo AtmA kevaLa jIva che ane te kevaLa evA jIvano svabhAva parivartana kare tevuM koI kAraNa vidyamAna nathI tethI sadA eka svabhAvavALo jIva che. mATe siddhatvanI prAptinI prathama kSaNamAM jIvano je svabhAva che te ja svabhAva dvitIya Adi kSaNamAM che. tethI siddhaavasthAnI prAptithI sadA kALa ekasvabhAvavALA siddhanA jIvo che, mATe icchAthI siddhanA jIvone lokAMta kSetranI prApti nathI. mATe siddhanA jIvo kyAreya paNa arthAtarane prApta karatA nathI. II60/pa4pA avataraNikA : evaM sati yatsiddhaM tadAha - avataraNitArtha : Ama hote chate= prathama kSaNathI mAMDIne sadA mATe siddhanA jIvone karmakSayano avizeSa hovAthI siddhanA jIvone ataranI prApti nathI ema hote chate, je siddha thayuM tene kahe che - sUtra : tti nirupamusiddhiH Tdda/4rA sUtrArthaH A pramANe siddhanA jIvone athAMtaranI prApti nathI e pramANe nirupama sukhanI siddhi che. II61/pa4rA TIkA - "ji" vamansucattizanivRrnizuddhi siddhanAM zraddhA pAdara/14rA. TIkArya : tti'.... zraddhA . A rIte pUrvamAM varNana karyuM e rIte, sukyanI AtyaMtika nivRtti hovAne kAraNe, siddhone nirupama sukhanI siddhi zraddheya che. 61/54rA
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sUtra-11, zloka-4 bhAvArtha - siddhanA jIvo sarvakarmarahita avasthA prApta kare che tyAre je avasthA che te avasthAthI anya avasthArUpa arthAtaranI prApti karatA nathI. ethI sadA susvAcya avasthAvALA che. tethI siddhanA jIvone nirupama sukhanI siddhi che. II1/pa4rA avataraNikA - athopasaMharanAha - avataraNikArya : have upasaMhArane karatAM=prastuta adhyayananA upasaMhArane karatAM graMthakArazrI kahe che - bhAvArtha AThamA adhyAyanA zloka-1mAM kahyuM ke parizuddha evA dharmanA abhyAsathI jIva tIrthaMkarapaNuM prApta kare che ane zloka-ramAM kahyuM ke A jagatamAM AnAthI koI uttama sthAna nathI ane zloka-3mAM kahyuM ke AvA uttama sthAnane pAmelA jIvonAM pAMceya mahAkalyANako traNa lokanA sukhane karanArAM che. ane teo svArthanI saMsiddhi karIne nirvANane prApta kare che. te sarva kathanano upasaMhAra karatAM kahe che - zloka : sadhyAnavahninA jIvo dagdhvA karmendhanaM bhuvi / sadbrahmAdipadairgItaM sa yAti paramaM padam / / 4 / / zlokArca - sadhyAnarUpI agni dvArA karma-iMdhanane bALIne te jIva sabrahmAdi pada vaDe kahevAyelA paramapadane prApta kare che. Illi TIkA : 'saddhyAnavahninA' zukladhyAnalakSaNajvalajjvalanena karaNabhUtena 'jIvo' bhavyajantuvizeSa, 'dagdhvA' pralayamAnIya karmendhanaM' bhavopagrAhikarmalakSaNaM 'bhuvi' manuSyakSetralakSaNAyAm, kimityAha-'sadbrahmAdipadaiH,' sadbhiHsundaraiH 'brahmAdipadaiH' brahmalokAntAdibhirdhvanibhiH 'gItaM' zabditaM 'saH' ArAdhitazuddhasAdhudharmo nIvo 'tti pratipatha para pati pAsA TIkArya : dhyAnavanninA' ... rUtti sadhyAnarUpI agnithI karaNabhUta evA zukladhyAna rUpa baLatA
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-| adhyAya-8 | zloka-4, 5 241 agnithI jIva=bhavyajaMtuvizeSa karmaiMdhaNane bALIne=bhavopagrAhIkarmalakSaNa karmaiMdhaNane pralaya karIne, manuSyakSetrarUpa bhUmimAM sabrahmAdi pada vaDe suMdara evA brahAlokAMtAdi zabdo vaDe, kahevAyelA paramapadane te=ArAdhita zuddha sAdhudharmavALo jIva, prApta kare che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. jo bhAvArtha : graMthakArazrIe prathama adhyAyathI mAMDIne atyAra sudhI je dharmanuM svarUpa batAvyuM te dharmanA svarUpane jinavacana anusAra yathArtha jANIne, te "dharma ja jIvanuM ekAMta hita che' tevI zuddha rucine dhAraNa karIne svabhUmikA anusAra je jIva te dharma seve che ane uttara uttaranA dharmasevana pratye baddharuci dhAraNa kare che te jIva kramasara uttara uttaranA dharmane pAmIne zuddha sAdhudharmano ArAdhaka bane che. ane zuddha sAdhudharmanA sevananA baLathI te mahAtmA nirvikalpa sAmAyika rUpa asaMgabhUmikAne prApta kare che, jenA baLathI kSapakazreNIne prApta karIne vItarAga sarvajJa bane che ane ucita kALe zukladhyAnanA carama be pAyArUpa saddadhyAnarUpI agni dvArA bhavopagrAhI karmano nAza kare che, jenAthI sarvakarmarahita avasthAne te mahAtmA prApta kare che je avasthA sabrahmAdi uttama zabdothI vAcya che; kema ke jIvanuM brahmasvarUpa che ane te brahmasvarUpa paripUrNa tyAM pragaTa thayeluM che, tethI siddhanA AtmAo "sabrahmAdi padathI vAcya bane che. jo avataraNikA - na ca vaktavyam - akarmaNaH kathaM gatirityAha - avataraNikArya : ane karma vagara gati kaI rIte thAya ? ema na kahevuM. ethI kahe che - zloka - pUrvAvedhavazAdeva tatsvabhAvatvatastathA / anantavIryayuktatvAt samayenAnuguNyataH / / 5 / / zlokArca - pUrvanA AvedhanA vazathI ja tasvabhAvapaNAthI ane anaMtavIryayuktapaNuM hovAthI, samayanA AnuguNyathI te jIva paramapadane prApta kare che ema pUrva zloka sAthe saMbaMdha che. llll TIkA - 'pUrvAivazA'pUrva saMsArAvasthAthAM ja 'mAvezaH' gAveza manasya, tasya 'vaza:,' tasmA, 'eva'zabdo'vadhAraNe, 'tatsvabhAvatvataH,' saH UrdhvagamanalakSaNo bandhanamuktatvenairaNDabIjasyeva svabhAvo
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-8 | zloka-5, 6 yasya sa tathA, tadbhAvastattvam, tasmAt, 'tathe'ti hetvantarasamuccaye, 'anantavIryayuktatvAd' apArasAmarthyasaMpannatvAt samayenaikena 'AnuguNyataH' zailezyavasthAvaSTabdhakSetramapekSya samazreNitayA, 'paramapadaM yAtI'tyanuvartate iti / / 5 / / TIkArya : 'pUrvAthavaza' . ti | pUrvanA AvedhatA vazathI ja=saMsAraavasthAmAM pUrve je gamanano Avedha hato tenA vazathI ja, ane tasvabhAvathI=baMdhanamuktapaNAthI eraMDalA bIjanI jema UrdhvagamanalakSaNa te svabhAvathI, ane anaMtavIryayuktapaNuM hovAthIapAra sAmarthasaMpannapaNuM hovAthI, eka samaya vaDe AnuguNyathI zailezI avasthAthI avaSTabdhakSetranI apekSA rAkhIne samazreNIpaNAthI 'paramapadamAM jAya che' e kathata pUrvanA zlokathI anuvartana pAme che. rati' zabda TIkAnI samApti arthe che. pA. bhAvArtha - saMsAraavasthAmAM jIva karmane vaza paribhramaNa karavAnA svabhAvavALo hato, pUrvanA te gamanazIla svabhAvanA vasathI ja jIvanuM te prakAranuM Urdhvagamana thavAthI jIva lokAMta kSetramAM jAya che. arthAt jema daMDa dvArA cakranuM bhramaNa karavAmAM Ave to te bhramaNanA vazathI uttaramAM daMDa dvArA cakranA bhramaNa vagara cakra svAbhAvika bhramaNa kare che tema siddhanA jIvo pUrvanA gamananA pariNAmanA vazathI uttaramAM Urdhvagamana kare che tethI mukta AtmA lokAMta kSetramAM jAya che. vaLI, jIvano Urdhvagamana svabhAva hovA chatAM siddhanA jIvonI jema saMsArI jIvo UrdhvamAM jaI zakatA nathI; kema ke saMsArI jIvo karmathI lepAyela che. karmano lepa dUra thavAthI UrdhvagamananA svabhAvane kAraNe karmathI mukta jIvo lokAMtamAM jAya che. vaLI, saMsArI jIvonuM vyAghAtaka evuM vartAtarAyakarma che, tethI lokAMta kSetramAM jatA nathI. paraMtu siddhanA jIvone vyAghAtaka varyAtarAyakarma nahi hovAthI anaMtavIryayukta che. tethI mukta thayA pachI siddhanA jIvo lokAMta kSetramAM jAya che. siddhazilA upara gamana paNa samayanA AnuguNyathI thAya che ane zailezIavasthAkALamAM jeTalA kSetramAM temanA Atmapradezo hatA tene anurUpa uparanA AkAzapradezanI samAna zreNIthI lokAMta jAya che. vaLI, samayAMtarane sparza karyA vinA je samayamAM sarvakarmarahita thAya che te samayamAM ja aspRzadgatithI lokAMta kSetrane prApta kare che. paNa zloka : sa tatra duHkhavirahAdatyantasukhasaMgataH / tiSThatyayogo yogIndravandhastrijagatIzvaraH / / 6 / /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | zloka-1 / / iti dharmabindau [zeSa]dharmaphalavidhiH aSTamo'dhyAyaH samAptaH / / kRtirAcAryazrIharibhadrasyeti / maMgalaM mahAzrIH / / zlokArca - ayogavALo yogIndrathI vaMdha, trijagatIzvara ta=sadhyAnarUpa agnithI karmaiMghaNane bALIne paramapadane prApta karela jIva, tyAM siddhakSetramAM, duHkhanA virahane kAraNe, atyaMta sukhathI yukta rahe che. IIkA. A prakAre atyAra sudhI varNana karyuM e prakAre, dharmabindumAM dharmabindu nAmanA graMthamAM, (zeSa) gharmaphalanI vidhi nAmano AThamo adhyAya samApta thayo. A AcArya zrI haribhadrasUrinI kRti che. ethI maMgala ane mahAzrI che prastuta graMtha maMgalarUpa che ane mahAsaMpattirUpa che. || TIkAH saH' anantaro nIva: 'tatra' siddhikSetre 'vi ' zarIramAnasavathAvaighuta,vimityada - 'atyantasukhasaMgataH' AtyantikaikAntikazarmasAgarodaramadhyamagnastiSThati 'ayogo' manovAkkAyavyApAravikalaH 'yogIndravandyo' yogipradhAnamAnanIyaH, ata eva 'trijagatIzvaraH' dravyabhAvApekSayA sarvalokoparibhAgavartitayA jagattrayaparamezvara iti / / 6 / / iti zrImunicandrasUriviracitAyAM dharmabinduprakaraNavRttau vizeSato dharmaphalavidhiraSTamo'dhyAyaH samApta: || TIkArya : ' . rUti teanaMtara zlokamAM kahela jIva= dhyAnarUpa agnithI karmaidhaNane bALIne paramapadane prApta karela jIva, tyAM siddhakSetramAM, duvirada=zArIrika ane mAnasika bAdhAthI rahitane kAraNe, atyaMta suvasaMti AtyaMtika ane ekAMtika sukhasAgaranA udaranA madhyamAM magna rahe che. vaLI, te jIva kevo che ? te kahe che - mana, vApha ane kAya vyApAra vikalavALo che, yogIndravaMdya yogIonA Indra evA tIrthakaro ke gaNadharothI vaMdya che. AthI ja yogIonA IndrathI vaMdya che AthI ja, traNa jagatanA Izvara che dravya ane bhAvanI apekSAe sarvalokanA uparIbhAgavartIpaNuM hovAthI jagannayanA paramezvara che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. III
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3) adhyAya-8 | zloka-1 A pramANe zrI municaMdrasUrijI dvArA viracita dharmabindu prakaraNanI vRttimAM vizeSathI dharmaphalanI vidhi nAmano AThamo adhyAya samApta thayo. bhAvArtha: saplAnarUpI agni dvArA sarva karmone bALIne mukta thayelo jIva zloka-pamAM kahyuM tema siddhazilA upara paramapadane prApta kare che ane te sthAnane prApta karyA pachI te AtmA zAzvatA tyAM ja rahe che, paraMtu saMsArI jIvonI jema anya anya gatimAM gamana karatA nathI. vaLI, saMsArI jIvone zArIrika ane mAnasika bAdhAkRta je duHkho che te duHkhono viraha siddhanA jIvone che; kema ke zarIranI ane mananI bAdhAnI prAptinAM kAraNabhUta zarIra ane manano ja abhAva che. tethI saMsArI jIvone je zArIrika ane mAnasika yAtanAkRta duHkha varte che te koI prakAranuM duHkha siddhanA jIvone nathI. tethI siddhanA jIvone atyaMta sukha hovAthI AtyaMtika sukha che teonuM sukha sadAkALa rahevAnuM che ane leza paNa du:khanA saMga vagaranuM sukha hovAthI ekAMtika sukha che. jyAre saMsAravartI jIvone je kAMI sukha prApta thAya che te sadA rahetuM nathI. tethI e prApta thAya ke saMsArI jIvonuM sukha zrama Adi duHkhathI AviSTa hovAthI ekAMte sukha nathI ane sadA rahenAra nahi hovAthI AtyaMtika nathI, jyAre siddhanA jIvone AtyaMtika ane ekAMtika sukha che. vaLI, te siddhanA jIvo mana-vacana ane kAyAnA vyApArathI rahita che, tethI ayogavALA che mATe yogakRta kadarthanA nathI. vaLI, te siddhanA jIvo yogIomAM indra evA tIrthakaro ane gaNadharo AdithI vaMdya che; kema ke te yogIone paNa prAptavya siddhanuM svarUpa ja che. vaLI, siddhanA jIvo traNa jagatanA Izvara che, kema ke dravyathI lokanA sauthI uparanA bhAgamAM rahelA che mATe sarva jIvo karatAM zreSTha sthAnamAM rahelA che ane bhAvathI sarva upadrava vagaranI avasthAvALA che tethI sarva jIvo karatAM zreSTha che. mATe traNa jagatanA jIvonA paramezvara che athavA traNa jagatanA jIvo temanA jJAnanI maryAdAnuM ullaMghana karIne pravartatA nathI tethI traNa jagatanA paramezvara che. dharmasevananuM aMtima phaLa e jIva mATe siddha avasthA che, AnAthI dharmanuM anya koI zreSTha phaLa nathI. mATe pUrNa sukhanA arthI jIve dharmanuM pAramArthika svarUpa prastuta graMthamAM batAvyuM tene sarva udyamathI samyapha jANavA yatna karavo joIe ane tene jANyA pachI te sthira paricita karavuM joIe ane sthira paricita karyA pachI apramAda bhAvathI svabhUmikA anusAra te dharmane sevavo joIe; jethI samyagu sevAyelo dharma uttara uttara vRddhi pAmIne dharmanA aMtima phaLanuM avazya kAraNa bane che. kA TIkAkAre prastuta TIkA kayA prayojanathI lakhI che? te spaSTa kare che -
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 245 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | zloka-6 TIkA - nAviHkartumudAratAM nijadhiyo vAcAM na vA cAturImanyenApi ca kAraNena na kRtA vRttirmayA'sau param / tattvAbhyAsarasAdupAttasukRto'nyatrApi janmanyahaM, sarvAdInavahAnito'malamanA bhUyAsamuccairiti / / 1 / / TIkArya : nAvivartumudAratAM .... mUyAsamukveriti mArA vaDe A vRtti potAnI buddhinI udAratAno AviSkAra karavA mATe arthAt potAnI buddhi vizALa che te batAvavA mATe karAI nathI athavA vANInA cAturyane pragaTa karavA mATe karAI nathI ane anya paNa koI kAraNathI karAI nathI=khyAti Adi anya koI kAraNa arthe karAI nathI. paraMtu tatvanA abhyAsanA rasathI TIkA racavAne kAraNe je tatvanA abhyAsano rasa pragaTa thayo tenA vazathI, prApta thayelA sukRtavALo huM anya paNa janmamAM sarva adItane vahana karavAthI AnItaHprApta evA, amala manavALo atyaMta thAuM e prakAranA AzayathI meM A vRtti karI che ema avaya che. II1] bhAvArtha TIkAkArazrI municaMdrasUrie pote TIkA kayA AzayathI karI che ? te Azayane potAnA AtmAmAM sthira karavA ane potAnA te prakAranA Azayane abhivyakta karavA prastuta zlokamAM kahe che - mArI buddhine loko AgaLa batADavA arthe meM A TIkA karela nathI. vaLI, mArI vANInA cAturyane pragaTa karavA arthe meM A TIkA karela nathI. ke vidvAnonI paMktimAM pote sthAna pAme te prakAranA anya paNa koI kAraNathI pote TIkA karela nathI. paraMtu prastuta graMthanA adhyayanakALamAM TIkA racavAthI te graMthanA tattvanA abhyAsanA rasathI arthAt prastuta graMthanA sUkSma bhAvo TIkA racavAnA kALamAM potAnA haiyAne pUchyuM tenAthI je prApta thayeluM sukRta che, tevA sukRtavALo huM anya janmamAM atyaMta tevA prakAranA nirmaLa manavALo thAuM jethI pudgalanA bAhya bhAvo pratye saMga karIne je dInabhAvo AtmAmAM anAdikALathI varte che tenI hAnithI pragaTa thAya tevo nirmaLa bodha mane janmAMtaramAM prApta thAya. jethI bhagavAnano dharma te rIte AtmAmAM sthira thAya jethI potAno AtmA zIghra vItarAga bane. A prakAranA uttama AzayathI TIkAkArazrIe TIkA racI che TIkA : / / iti zrImunicandrasUriviracitA dharmabinduprakaraNavRttiH samAptA / / pratyakSaraM nirUpyAsyA granthamAnaM vinizcitam / anuSTubhAM sahasrANi trINi pUrNAni budhyatAm / / 1 / /
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-3 | adhyAya-8 | sutra-1 TIkArca - ti.... zudhdhatam I A prakAre zrI municaMdrasUriviracita dharmabindu prakaraNanI vRtti samApta thaI. e prati akSarane gaNIne A graMthanuM mAna=pramANa vinizcita karAyuM che. keTaluM che ? te spaSTa kare che - anubrupa zlokonI daSTithI pUrNa traNa hajAra zloka pramANa jANavuM. [1] dharmabiMdu prakaraNa samApta.
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatkiJcana zubhaM loke sthAnaM tatsarvameva hi / anubandhaguNopetaM dharmAdApnoti mAnavaH / / lokamAM AnuoldhA guNayukaDI je kAMI zubhAna che to sArvI ja manuSya mAMthI prApta kare che. : prakAzaka : mAtA gaI.' mRtadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. 'Teli./phekasa : (079) 26604911, phona : 32457410 , E-mail : gitarthganga@yahoo.co.in