Collection of Kalka Story Part 02

Author(s): Ambalal P Shah
Publisher: Sarabhai Manilal Nawab
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020798/1

Page #1

THE COLLECTION OF KALKA STORY
PART II
PANDIT AMBALAL P. SHAH
Sarabhai Manila 1 Nawab Ahmedabad, (India)

Page #2

Sri Jain Kala Sahitya Samsodhan Series, No. 11
The Collection of Kalaka Story
Part II
Texts, recensions and variations by Pandit Ambalal Premachand Shah
Published by:
SARABHAI MANILAL NAWAB, AHMEDABAD, 1.
(India) 1949
Printed in India

Page #3

All rights reserved by Publishers
Thie edition is limited to three hundred copies only out of which is this is
No. 42
V. S. 2005-1949 A. D.
Price Sixty Five Rupees. for a set
Printed by Jayantilal Ghelabhai Dalal, Vasant Printing Press, Gheekanta Road, Ghelabhaini Vadi, Ahmedabad, 1. Published by Sarabhai Manilal Nawab Cheepa Mavjini Pole Mandvini Pole Ahmedabad, 1. (India)

Page #4

COOTENTS
Page
Section I The Collection of Kalaka Story from Jain Scriptures Subject
Author 1 Nisithacurņi's Katha
Sri Jinadāsamahattara 2 Bịhatkalpabhāşya's Katha
Sri Sanghadāsagaņi 3 Bșhatkalpacurņi's Kathā 4 Vyavahāracurņi's Katha 5 Avaśyakasūtracurņi's Kathā
Sri Jinadāsamahattara 6 Daśācūrņi's Katha
Section II Prakrta Stories 1 Mülasuddiţika's Katha
Sri Devacandrasuri
6-24 2 Puşpamālā's Kathā
Maladhāri Sri Hemacandrasūri 25-36
Serving Jin Shasan 3 Kathāvali's Kathā
Sri Bhadreśvarasuri
36-41 4 Kálikācāryakathā
Ajnātasūri
41-51 5 Kālakasūrikathā
Sri Dharmaghoşasūri 094898
52-64 6 Kālikācāryakathā gyanmandir@kobatirth.org Ajnātasūri
65-74 7 kālikācāryakathā
75-82 Sri Bhāvadevasūri
83-91 Sri Dharmaprabhasīri 91-96 Sri Vinayacandrasuri 96-101 Sri Jayānandasūri
101-112 Sri Kalyāṇatila kagani 112-121 Section III Sanskrta-Old-Gujarati Stories 13 Kālikācāryakathā
Sri Devendrasūri
122-127 Sri Rāmabhadra
128-136 Sri Vinayacandra
136-142 Sri Maheśvarasūri
142-148 Sri Prabhācadrasūri 149-161 Ajnātasūri
161-171 Sri Jinadevasūri
172-178 Sri Māņikyasūri
178-184 Sri Devakllolamuni
185-191 Ajnātasūri
192-196 Sri Samayasundaragani 197-210 Ajnātasūri
210-212 Maladhäri Sri Hemacand
rācārya 212-215 26 Kālikacăryakathā
Sri Subhasīlagaņi
215-221 Sri Dharmadāsgaņi 221-222 Sri Somasundaragani 223 Sri Rāmacandrasuri 224-230 Srī Gunaratnasūri
231-232

Page #5

आगमान्तर्गतश्रीकालिकाचार्यकथायाः संदर्भविभागः॥
श्रीजिनदासमहत्तरविरचित-निशीथचूर्ण्यन्तर्गतः कालिकाचार्यकथासंदर्भः।
[ रचनासंवत् १३ समीपवर्ती ]
विजा-ओरस्सबली, तेयसलद्धी सहायलद्धी वा।
उप्पाएतुं सासति, अतिपंतं कालगन्जो वा ।।२५३ ।। जो विजाबलेन जुत्तो जहा-अज्जखउडो, उरस्सजेण वा बाहुबलेन जुत्तो जहा-बाहुबली, तेयसलद्धीए वा सलद्धी जहा-बंभदत्तो पुव्वभवे संभूतो, सहायलद्वीए वा जहा-हरिएसबलो, एरिसो अधिकरणं उप्पाएउ अतिपंतं सासेति जहाकाळगज्जेण गद्दभिल्लो सासिओ ॥२५॥
को गद्दभिल्लो ! को वा कालगजो ! कम्मि वा कज्जे सासितो ! भण्णति
उग्जेणी णाम णगरी। तत्थ य गद्दभिल्लो णाम राया। तत्थ कालगज्जा णाम भायरिया जोतिसणिमित्तबलिया। ताण भगिणी स्ववती पढमे वए वट्टमाणी गदभिल्लेण गहिता । अंतपुरे छूढा । भज्जकालगा विष्णवेति संघेण य विण्णत्तो ण मुंचति । ताहे रुडो अज्जकालगो पइण्णं करेति-जइ गदभिल्लं रायाणं रज्जाओ ण उम्मूलेमि तो पवयणसंजमोवग्घायगाणं तमुवेक्खाण य गति गच्छामि । ताहे कालगज्जो कयगेण उम्मत्तलीभूतो तिग-चउक्क-चच्चर-महाजणट्ठाणेसु इमं पलवंतो हिंडंति-जइ गद्दभिल्लो राया तो किमतः परं ! जइ वा अंतेपुरं रम्मं तो किमतः परं ! विसओ जइ वा रम्मो तो किमतः परं ! सुणिवेढा पुरी जइ तो किमतः परं ! जइ वा अणो सुवेसो तो किमतः परं! जइ वा हिंडामि भिक्खं तो किमतः परम् ! जइ सुण्णे देउले वसामि तो किमतः परम् !। एवं भावेउ सो कालगज्जो पारसकुलं गतो।
तत्थ एगो साहि त्ति राया भण्णति । तं समल्लीणो णिमित्तादिएहि आउद्देति । अण्णया तस्स साहाणुसाहिणा परमरायाणेण कम्हियि कारणे रुटेणं कट्टारिगा मुद्देउं पेसिया 'सीसं छिदः' ति । तं आकोप्पमाणं आयातं सोयं(उ) विमणो संजातो। ताहे कालगज्जेण भणितो-मा अप्पाणं मारेहि । साहिणा भणियं-परमसामिणा रुटेण एत्थ मच्छिउं न तरइ । कालगज्जेण भणियं-एहि हिंदुगदेसं वच्चामो । राणा पडिस्सुयं । तत्तुल्लाण य अण्णेसि पि पंचाणउतीए साहिणो सभंकेण कटारियाओ मुद्देउं पेसियाओ। तेण पुन्विल्लेण दूया पेसिया-मा अप्पाणं मारेर, एह बच्चामो हिंदुगदेसं । ते छण्णउतिं पि सुरहमागया । कालो य णवपाउसो वट्टइ, बरिसाकाले ण तीरति गंतुं । छण्णउइंबलाईक-विभत्तिठणं । तं(ज)कालगजो समल्लीणो सो सत्थ रायाअधिया (१) राया ठवितो। ताहे सगवंसो उप्पण्णो।।

Page #6

श्रीजिनदासमहत्तरगणिविरचित-निशीथचूर्ण्यन्तर्गतः वत्ते य वरिसाकाले कालगजेण भणिो गद्दभिल्लं रायाणं रोहेमा ताहे लाडारायाणो जे गदभिल्लेण अवमाणिता ते मेल्लेउं भण्णे य ततो उग्जेणी रोहिता । तस्स य गदभिल्लस्स एका विजा गद्दहिरूवधारिणी अस्थि । सा य एगम्मि अट्टालगे परबलाभिमुहा ठविया, ताहे परमे आधिकप्पे गद्दभिल्लो राया अट्टमभत्तोववासी तं भवतारेति। ताहे सा गद्दभी महंतेण सदेण णादति, तिरिओ मणुओ वा जो परबलीच्चो सदं सुणेति स सव्वो रुहिरं वर्मतो भयविहलो णटुसण्णो धरणितलं णिवडइ । कालगज्जो य गद्दभिल्लं भट्ठमभत्तोववासिं गाउं सदवेहीण दक्खाणं अट्ठसतं जोहाण णिरूवेति-जाहे एस गइभी मुहं विडसेति जाव य सहं ण करेति ताव जमगसमगं सराण मुहं पुरेजह । तेहिं पुरिसेहिं तहेव कयं । ताहे सा चाणमंतरी तस्स गद्दभिल्लस्स उवरिं हग्गिङ मुत्तेउं च लत्ताहिं य इंतुं गता। सो वि गदभिल्लो भबलो उम्मूलिओ। गहिया उग्जेणी।
भगिणी पुणरवि संजमे उविया । एवं अधिकरणमुप्पाएउ भतिपंतं सासेंति । एरिसे वा महारंमे कारणे विधीए सुद्रो, भजयणापञ्चतियं पुण करेंति पच्छित्तं ॥२५३॥
सीसो पुच्छति-इदाणिं कहं चतुत्थीए अपव्वे पज्जोसविज्नति । आयरिओ भणति-कारणिया चउत्थी अज्जकालगायरिएण पवत्तिया। कहं ! भण्णते कारणं-कालगायरिओ विहरंतो उग्जेणिं गतो। तत्थ वासावासं द्वितो।तत्थ य नगरीए बलमित्तो राया । तेसि भगिणी भाणुसिरी नाम । तस्स पुत्तो बलमाण नाम । सो य पगतिभद्दविणीयताए साधू पज्जूवासति । आयरिएहि से धम्मो कहितो । पडिबुद्धो । पन्चावितो। तेहिं य बलमित्त-भाणुमित्तेहिं स्टेहिं कालगजो अपज्जोसविते निव्विसओ को। केयि आयरिया भणंति, जहा-बलमित्त-भाणुमित्ता कालगायरियाणं भागिणेज्जा भवंति । मातुलो त्ति काउं महंतं श्रादरं करेंति अब्भुट्ठाणादियं । तं च पुरोहियस्स अप्पतियं भणति य एस सुद्धपासंडो धेयादिबाहिरो रनो भग्गतो पुणो पुणो उल्लवंतो आयरिएण निप्पट्टपसिणवागरणो कतो | ताहे सो पुरोहितो आयरियस्स पदुहो रायाणं अणुलोमेहिम्बिपरिणामेति । एते रिसओ महाणुभागा जेण पहेण गछंति तेण पहेण यदि रनो जणो गच्छति पदाणि वा भक्कमति तो अश्रेयं भवति । तम्हा विसज्जेहि, ताहे विसज्जिता। अण्णे भणंति रमा उवातेएण विसज्जिता, सचम्मि नगरे किन रण्णा असणा कारविता, ताहे ते निम्गता ।
एवमादियाण कारणाणं अण्णतरं अण्णतमेण निम्गता विहरता पतिवाणं नगरतेण पट्टिता। पतिट्ठाणसमणसंघस्स य अज्जकालगेहिं संदिठं जाव हं आगच्छामि ताव तुन्भेहि नो पज्जोसवेयन्वं । तत्थ य सालवाहणो राया । सो य सावदो। सो य कालगज्जं एतं सोउं निग्गतो अभिमुहो, समणसंघो य। ता विभूतीए पविट्ठो कालगन्जो । पविठेहि व भणियं भदवयसुद्धपंचमीए पज्जोसविजति। समणसंघेण य पडिव । ताहे रना भणितं-तदिवसं मम लोगाणुयत्ती [ए] इंदो अणुआ(गं!)तव्वो होहिंति, साधुचेतिते न पज्जोषासेस्से, तो छट्ठीए पज्जोसवणा फजउ । भायरिएहिं भणितं-न वति अक्कामेतुं । ताहे रना भणितं--तो अगागतं. उत्थीए पज्जोसविज्जउ । मायरिएण भणियं-एवं भवउ, ताहे चउत्पीए पज्जोसवियं । एवं जुगप्पहाणेहिं चउत्थी कारणे पवत्तिया । स च्चेवाणुमया सम्बसाहणं ।
रना य अंतेपुरिया भणिया-तुम्मे अवर्मसाए उववासं काउ पडिवदाए खजभोज्जविहीहिं साइ उत्तरपारणए पडिलामेत्ता पारेह पज्जोसवमाए र ति काउं पडिवदाए उत्तरपारणयं भवति, तं च सव्वलोएण य कयं । ततो पभिति हि मरहट्ठविस" - " नि छणो पवत्तो।
-निशीपचूपया दशमनरेशतः।

Page #7

कालिकाचार्यकथासंदर्भः ।
[3] श्रीभद्रबाहुस्वामिविरचित - बृहत्कल्पसूत्र तन्निर्युक्तिगतः श्रीसंघदासगणिविरचित-तद्भाष्यान्तर्गतश्च कालिकाचार्यकथासंदर्भः ।
[
]
सागरियमप्पाहण, सुवन्न सुयसिस्स खंतलक्खेण । कहणा सिस्सागमणं, धूलीपुंजोवमाणं च ॥ २३९ ॥
उज्जेणीए नयरीए अजकालगा नाम आयरिया सुत्तत्थोववेया बहुपरिवारा विहरंति । तेसि अज्जकालगाणं सीसस्स सीसो तत्थोवबेओ सागरो नामं सुवन्नभूमीए विहरइ । ताहे अजकालया चितेंति - एए मम सीसा अणुयोगं न सुति तओ किमेएसि मज्झे चिट्ठामि ?, तत्थ जामि जत्थ अणुयोगं पवत्तेमि, अवि य एए वि सिस्सा पच्छा लज्जिया सोच्छिर्हिति । एवं चितिऊण सेज्जायरमापुच्छंतिक अन्नत्थ जामि ? तभ मे सिस्सा सुणेहिंति, तुमं पुण मा तेर्सि कहेजा, जह पुण गाढतरं निब्बंधं करिज्जा तो खरंटेउं साहेज्जा, जहा - सुवन्नभूमीए सागराणं सगासं गया । एवं अपाहित्ता रत्ति चैव पत्ताणं गया सुवण्णभूमिं । तत्थ गंतुं खंतलक्खेण पविट्ठा सागराणं गच्छं । तओ सागरायरिया ' खंत ' ति काउं तं नाढाइया अन्भुट्टाणाइणि । तओ अत्थपोरिसीवेलाए सागरायरिएणं भणिया-संता ! तुमं एवं गमइ ! | आयरिया भणति - आमं । ' तो खाइं सुणेह ' प्ति पकहिया । गव्वायंता य कहिंति । इयरे वि सीसा पभाष संते संभते आयरियं अपासंता सव्वत्थ मग्गिउं सिज्जाय रं पुच्छति । न कहेइ, भणइ य-तुब्भं अप्पणो आयरिओ न कहेइ, मम कहूं कहेइ ! ततो आउरीभूएहिं गाढनिब्बंधे कए कहियं, जहा- तुन्भच्चएण निव्वेषण सुवन्नभूमीए सागराणं सगा गया । एवं कहता ते खरंटिया । तभा ते तह चेव उच्चलिया सुवन्नभूमि गंतु । पंथे लोगो पुच्छह-एस कयरो भायरिभो जाइ ? । ते कहिंति - अज्जकालगा । तओ सुवन्नभूमीए सागराणं लेोगेण कहियं, जहा - अज्जका लगा नाम आयरिया बहुस्सुया बहुपरिवारा इहाऽऽगंतुकामा पंथे वति । ताहे सागरा सिस्साणं पुरओ भणंति-मम अज्जया इंति, सिगासे पयत्ये पुच्छीहामिति । अचिरेण ते सीसा आगया । तत्थ अग्गिल्लेहिं पुच्छिज्जेति किं इत्थ आयरिया आगया चिट्ठति ? । नत्थि, नवरं अन्ने खंता आगया । केरिसा ! | वंदिय नायं ' एए आयरिया' । ताहे सो सागरो लज्जिओ - बहुं मए इत्थ पलवियं, खमासमणा य वंदाविया । ताहे अवरहषेलाए मिच्छा दुकडे करेइ 'आसाइय' त्ति । भणियं च णेण - केरिसं स्वमासमणो ! अहं वागरेमि ! | आयरिया भणति - सुंदरं, मा पुण गव्वं करिज्जासि । ताहे धुलीपुंजदित करेंति-धूली हत्थेण घेत्तुं तिसु ठाणेसु ओयारेंति-जहा एस धूली ठविज्जमाणी उक्खिष्पमाणी य सव्वस्थ परिसss, एवं अत्थो वि तित्थगरेहिंतो गणहराणं गणहरेहिंतो जाव अम्हं आयरियउवज्झायाणं परंपरपूर्ण आगयं, को जाणइ करस केइ पज्जाया गलिया ? ता मा गब्बं काहिसि । ताहे मिच्छा दुक्कढं करिता भारता -अज्जका लिया सीसपसीसाण अणुयोगं कहेउं ॥
- बृहत्कल्पसूत्रम्-विभागः १
पत्रम् ७३-७४ ॥

Page #8

४
बृहत् कल्प-व्यवहार-आवश्यकचूर्ण्यन्तर्गतः
[३] बृहत्कल्पचूर्ण्यन्तर्गतः कालिकाचार्यकथासंदर्भः ।
ਰੰ
जेणी णगरी, तत्थ अणिलसुतो जवो नाम राया । तस्स पुत्तो गर्दभो णाम जुवराया । तस्स रण्णो धूआ गदभस्स भइणी अडोलिया णाम । सा य रूपवती । तस्स य जुवरण्णो दीहपट्टो णाम सचिवो । ताहे सो जुवराया अडोलियं भइणि पासिता अज्झोववण्णो दुबली भवइ । अमच्चेण पुच्छितो णिब्बंधे सिट्ठां । अमच्चेण भण्णइ सागारि भविस्सति, तो सत्तभूमीघरे लुभिउ । तत्थ भुंजाहि ताए समं भोए लोगो जाणिस्सइ । सा कहि पिट्ठा एवं होउ त्ति कतं ॥
- बृहत्कल्पचूर्णितः ।
[४]
व्यवहारचूर्ण्यन्तर्गतः कालिकाचार्यकथासंदर्भः ।
4
उज्जेणीए गाहा - यदा अज्जकालएण सगा आणीता सो सगराया उज्जेणीए रायहाणीए तस्संगणिञ्जगा 'अहं जातीए सरिसो ' त्ति काउं गवेणं तं रायं ण सुट्ठु सेवंति । राया तेसिं विर्त्ति ण देति । अवित्तीया तेष्णं आढतं काउं ते गाउं बहुजणेण विष्णविएण ते णिव्विसता कता, ते अष्णं रायं अलग्गणठाए उबगता ॥
- व्यवहार चूर्णि - दशमउद्देशतः ॥
[4] श्रीजिनदासमहत्तरविरचित - आवश्यकसूत्रचूर्ण्यन्तर्गतः कालिकाचार्यकथासंदर्भः ।
[ रचनासंवत् ७३३ समपवर्ती ]
सम्यग्वादा समावादी - रुत्रिणी नगरी, जितसत्तू राया । तस्स भज्जा बिज्जातिगिणी । पुत्तो सो य दत्तो नामओ अज्जकालओ । माउलओ तस्स दत्तस्स । सो य पव्वइओ । सो य दत्तो जूयपसंगी ओलग्गिउमारद्धो, पधानदंडो जातो । कुलपुत्तए पर्मिदित्ता राया धाडितो, सो राया जातो । जण्णा णेण बहू जट्ठा | अण्णदा तं मामयं पेच्छतितुं रुट्ठो भणति धम्मं सुणेमि त्ति । जष्णाण किं फलं ? । सो भणति - किं धम्मं पुच्छसि ? । तं परिकति, पुणो वि पुच्छति, ताहे रुट्ठो भति-निरया फलं जणस्स । सो रुट्ठो भणति - को पच्चतो ! जथा तुमं सत्तमे दिवसे सुणगकुंभीपाके पच्चिहिसि । को पच्चतो ! जथा तुम्भं सत्तमे दिवसे सण्णा मुहम्मि अतिगच्छिहिति । ताहे रुट्टो भणति तुज्यं का मच्चू ! । सो भणति - अहं सुचिरं कालं पव्वज्जं कातुं दियलोगं गच्छामि । ताहे रुट्ठो भगति - रुंमह, ते दंडा तस्स निव्विण्णा । तेहिं सोच्चेव

Page #9

कालिकाचार्यकथासंदर्भः । राया आवाहितो, एहि जा ते एतं बंधित्ता अप्पेमो । सो य.पुच्छण्णे अच्छति । तस्स दिवसा विस्सरिता । सो सत्तमदिवसे ते रायपहे सोधाविय मणुस्सेहि य रक्खावेति । एगो य देउलिओ पुप्फकरंडगहत्थो पच्चूसे पविसति, सो सण्णाइओ वोसिरित्ता पुप्फेहि ओहाडेति। राया वि सत्तमे दिवसे पए आसचडगरेण जाति । ' तं समणगं मारेमि,' वोल्लितो जाति जाव अण्णेण आसकिसोरेण सह पुप्फेहिं उक्खिवित्ता खुरेणं पादो भूमीए आहतो । सण्णा तस्स मुहं अतिगता । तेण णातं जथा-सच्चं मारिज्जामि त्ति । ताहे दंडाणं अणापुच्छाए णियत्तिउमारद्धो। ते दंडा जाणंति, पूणं रहस्सं भिन्नं । जाव घरं न जाति ताव णं गेण्हामो । तेहिं गहितो, इयरो राया जातो । ताए कुंभीए मुणए छुभित्ता बारं बद्धं, हेट्ठा भग्गी जालितो, ते ताविजंता खंडखंडेहि छिंदति । एस संमावादो कालगज्जस्स ।।
-आवश्यकसूत्रपूर्वभाग-पृ०४९५-९६ तः ।
दशाचूर्ण्यन्तर्गतः कालिकाचार्यकथासंदर्भः।
कारणिया च उत्थी वि अजकालएहिं पवत्तित्ता । कहं पुण ! उज्जेणीए नगरीए बलमेत्त-भाणुमेत्ता रायाणो । तेसि भाइणेज्जो अज्जकालएण पव्ववितो । तेहिं राईहिं ( राइहिं ) पदुद्वेहिं भजकालओ निब्बिसतो कतो । सो पइट्टाणं आगतो । तत्थ सातवाहनो राया सावगो। तेन समणपूयणच(छ)गो पवत्तितो । अंतेउरं च भणितं-अट्ठमि मा पारिज्जह । अन्नया पज्जोसवणादिवसे आसन्ने आगते अज्जकालएण सातवाहणो भणित्ता-भवतो( य ! ) जोणाह( हास्स) पंचमीए पज्जोसवणा । रण्णा भणितो-तदिवस मम इंदो अणुजातव्वो होही ति, तो न पज्जुवासितानि चेतियानि साधुणो य भविस्संति त्ति कातुं छट्ठीए पज्जोसवणा भवतु । आयरिएण भणित्तं-न वत्तति अतिकमेतुं । रण्णा भणियं-तो चउत्थीए भवतु । आयरिएण भणितं-एवं होउ त्ति । चउत्थीए कतो पज्जोसवणा । एवं चउत्थी वि जा कारणिता ॥

Page #10

कालिकाचार्यकथाप्राकृतविभागः ॥
[१] श्रीदेवचन्द्रसूरिविरचित-मूलशुद्धिटीकान्तर्गता
कालिकाचार्यकथा ॥
( रचनासंघत ११४६ )
तथाहि-कालिकाचार्येणे प्रपौत्रगर्वात् सागरचन्द्राचार्यप्रतिबोधनाकाले प्रतिपादितोऽयमर्थः, स च कथानकगम्यः, तच्चेदम्
अस्थि इहेव जंबुद्दीवे दीवे भारहे वासे धरावासं णाम णगरं । तत्थ वइरिवारसुंदरीवेहवैदिक्खागुरू वइरिसीहो णाम राया । तस्स य समलंतेउरपहाणी सुरसुंदरी णाम देवी। तीसे य सयलकलाकलावपारगो कालगकुमारो णाम पुत्तो । सो अण्णया कयाइ आसवाहिणियाएँ पडिणियत्तो सहयारवणोज्जाणे सजलजलहरारावगंभीरमहुरणिग्घोसमायण्णेऊण कोउगेण तन्निरूवणत्थं पविट्ठो तत्थ, जावे पेच्छइ ससाहुजणपरिवारियं बहुजणाणं जिणपण्णत्तं धम्ममाइक्खमाणं भगवंतं गुणायरायरियं । वंदेऊण य उवविट्ठो तप्पुरओ। भगवया वि समाढत्ता कुमारं उद्देसिऊण विसेसभो धम्मदेसणा, अवि य(१) यथा चतुर्भिः कनकं परीक्ष्यते, निघर्षण-च्छेदन-ताप-ताडनैः ।
तथैव धर्मों विदुषा परीक्ष्यते, श्रुतेन शीलेन तपो-दयागुणैः ॥१॥ ता(२) जीवो अणाइणिहणो, पवाहओऽणाइकम्मसंजुत्तो।
पावेण सया दुहिओ, मुहिओ पुण होइ धम्मेण ॥२॥ (३) धम्मो चरित्तधम्मो, सुयधम्माओ तो य नियमेण । ___कस-छेय-तावसुद्धो, सो चिय कणगं व विण्णेओ ॥३॥ (४) पाणवहाईयाणं, पावट्ठाणाण जो य पडिसेहो ।
झाण-ऽज्झयणाईणं, जो य विही एस धम्मकसो ॥४॥ (५) बज्झाणुवाणेणं, जेण ण बाहिज्जई वैयं णियमा ।
संसई य पंडिसुद्धं, सो उण धम्मम्मि छेउ चि ॥५॥
•ण स्वपौत्र •CD । २ • वैधव्य । ३ °णा मुंदरी AB | ४ ° यापडि • CD 1 ५.व पिच्छ • E1 ° सेसेण घ°CDF | ७ अपि च CDEFI C • थाहि-ABEF 1 ९ • भो उण १. 3 CDEF I" तय CDEFI १२ संभवइ CDBFO । १३ परिसुद्धं CDEFO ।

Page #11

कालिकाचार्यकथा
(६) जीवाइभाववाओ, बंधाइपसाहगो इहं तावो ।
एएहि सुपरिसुद्धो, धम्मो धम्मत्तणमुवेइ ॥६॥ (७) एएहि जो न सुद्धो, अन्नयरम्मि वि न सुटु णिव्वडिओ।
सो तारिसओ धम्मो, णियमेण फले विसंवयइ ॥७॥ (८) एसो य उत्तमो जं, पुरिसत्थो एत्य वंचिओ णियमा ।
वंचेजइ सयलेलं, कल्लाणेसुं न संदेहो ॥८॥ (९) एत्य य अवंचओ ण हि, वंचिज्जइ तेसु जेण जेण तेणेसो।
सम्म परिक्खियब्वो, चुहेहि सइ निउणदिट्ठीए ॥९॥ (१०) इय गुरुवयणं सोउं, कुमरो विगैलतकम्मपन्भारो ।
संजायचरणभावो, एवं भणिउं समाढत्तो ॥१०॥ (११) मिच्छत्तमोहिओ है, जबटियधम्मरूवकहणेण ।
पदिवोहिओ महायस !, संपइ आइससु करणेज्ज ॥११॥ (१२) तो भगवं तब्भावं, णाउं आइसइ साहुवरधम्म ।
सो वि तयं पडिवजिये, गओ तो णिवसमीवम्मि ॥१२॥ (१३) अह महया कटेणं, मोयाविय जणय-जणणिमाईए ।
बहुरायउत्तसहिओ, जाओ समणो समियपावो ॥१३॥ (१४) अह गहियदुविहसिक्खो, गीयत्यो जाव भाविओ नाओ ।
तो गुरुणा णियपए, ठविओ गच्छाहिवत्तेण ॥१४॥ (१५) पंचसयसाहुपरिवारपरिघुडो भवियकमलवणसंडे ।
परिबोहितो कमसो, पत्तो उज्जेणिणगरीए ॥१५॥ (१५) नयरस्स उत्तरदिसौसंठियवणसंडमज्झयारम्मि ।
आवासिओ महप्पा, जइजोग्गे फामुयपएसे ॥१६॥ (१७) तं णाऊणं लोगो, बंदणैवडिगाइ णिग्गओ झत्ति ।
पणमेत्तु सूरिपाए, उवविठ्ठो सुद्धमहिवढे ॥१७॥ (१८) तो कालयमरीहिं, दुहतरुवणगहणदहणसारिच्छो ।
धम्मो जिणपण्णत्तो, कहिओ गंभीरसदेण ॥१८॥ (१९) तं सोऊणं परिसा, सव्वा संवेगमागया अहियं ।
वण्णंती सूरिगुणे, णियणियठाणेसु संपत्ता ॥१९॥
१४ धम्मो प.H। १५ वियलं • EFGH | १६ • य, जाइ तओ CDEFI १७ • यपुत्त • EFOHI CDOI १९ °य उज्जाणमा • CDEFH | २० •णपडियाएँ CD I
तो

Page #12

श्रीदेवचन्द्रसूरिविरचिता
एवं च भवियकमलपडिबोहणपराण जाव वोलिंति कयैवि दियहा ताव भणियव्वयाणिओऍण समागयाओ तत्थः साहुणोओ । ताणं च मज्झे सरस्सइ व्व पोत्थियावग्गहत्था; न याकुलीणा, गोरि ब्व महातेयन्निया, न य भवाणुरत्तचित्ता, सरयकालनइ व्व सच्छाया; न य कुग्गाहसंजुया, लच्छि व्व कमलालया; ण य सकामा, चंदलेह व्व सयलजाणोणंददाइणी; ण य वंका, किं बहुणा ! गुणेहिं रूवेण य समत्थणारीयणप्पहाणा साहुणीकिरियाकलावुज्जया कालयसूरिलहुँभइणी सरस्सई णाम साहुणी । वियारभूमीए णिग्गया समाणी दिट्ठा उज्झेणिणगरिसामिणा गद्दभिल्लेण राइणा भज्झोवण्णेण य(२०) हा ! सुगुरु ! हा! सहोयर !, हा! पवयणणाह! कालयमुर्णिद ।।
चरणधणं हीरंत, रक्खेह अणन्जणरवइणा ॥२०॥
इच्चाइविलवंती अणिच्छमाणी बलामोडीए छूढा भंतेउरे। तं च सूरीहिं णाऊण भणिो जहा-महाराय ! (२१) प्रमाणानि प्रमाणस्थै रक्षणीयानि यत्नतः।।
विषीदन्ति प्रमाणानि, प्रमाणस्थैर्विसंस्थुलैः ॥२१॥
किश्च रायरक्खियाणि तवोवणाणि हुंति, यतः(२२) नरेश्वरभुजच्छायामाश्रित्याऽऽश्रमिणः सुखम् ।
निर्भया धर्मकार्याणि, कुर्वते स्वान्यनन्तरम् ॥२२॥
ता विसज्जेहि एयं मा नियकुलकलंकमुप्पाएँहि, उक्तं च(२१) गोत्तु गंजिदु मलिदु चारित्तु, सुहडत्तणु हारविदु अजसपडहु ।
जगि सयलि भामिदु मसिकुच्च ओ, दिन्नु कुलि जेण केण परदार हिंसिर्दु ॥२३॥
ता महाराय ! उच्चिट्टकायपिसियं व विरुद्रमेयं, तओ कामाउरत्तणओ विवरीयमइत्तणओ य ण किंचि पडिवणं राइणा, यतः-- (२४) दृश्यं वस्तु परं न पश्यति जगत्यन्धः पुरोऽवस्थितं,
रागान्धस्तु यदस्ति तत् परिहरन् यन्नास्ति तत् पश्यति । कुन्देन्दीवर-पूर्णचन्द्र-कलश-श्रीमल्लतापल्लवा
नरोप्याशुचिराशिषु प्रियतमागात्रेषु यन्मोदते ॥२४॥ (२५) ता मुंच राय! एयं, ववस्सिणं मा कैरेहि अण्णायं ।
तइ अण्णायपवत्ते, को अन्नो नायवं होइ ? ॥२५॥ (२६) एवं भणिओ राया, पडिवजइ जाव किंचि णो ताहे ।
चउविहसंघण तओ, भणाविओ कालगज्जेहिं ॥२६॥ (२७) संघो वि जाव तेणं ण भण्णिो कहवि ताव मुरीहिं ।
कोववसमुवगएहि, कया पइण्णा इमा घोरा ॥२७॥
२१ कवि CD I, कइवि वासरा ता • H२२ • यानियोगेणं CDH I २३ • दयारिणी CDEHI २४ वेहि सम• ABI २५ • हुयभ • CDEFH I २६ तं मह रक्ख अ • EFHI २. • एह उ• AB | २८ •हि बत क्रिम्: CDEFH I २९ 0 प्रतावधिकोऽयं पाठः-अप्पहं धूलिहि मेलविउ, सयणहं दिन्नु छारु । दिवि दिवि मत्थाढंकणउ, विषि जोईउ परदा ॥, E प्रतावधिकोऽयं पाठः- अनत्थी आसत्तमण जे इत्तिलडं करिति । तह संगामि महन्भडह, करथका न वहति ॥ ३० करेह • ABEHI

Page #13

कालिकाचार्यकथा। (२८) जे संघपञ्चणीया, पवयणउवधायगा नरा जे य ।
संजमउवधायपरा, तदुविक्खाकारिणों जे प ॥२८॥ (२९) तेसिं बच्चामि गई, जइ एवं गद्दभिल्लरायाणं ।
उम्मूलेमि ण सहसा, रजाओ भट्टमज्जायं ॥२९॥ ___कायव्वं च एय, जओ भणियमागमे(३०) तम्हा सइ सामत्थे, आणाभट्टम्मि नो खलु उवेहा ।
अणुकूलेअरएहि य, अणुसट्ठी होइ दायव्वा ॥३०॥
तथा(३१) साहूण चेइयाण य, पडिणीयं तह अवण्णवाइं च ।
जिणपवयणस्स अहियं, सवत्थामेण वारेइ ॥३१॥
तओ एवं पइण्णं काऊग चिंतियं सूरिणी जहा–'एस गद्दभिल्लराया महाबलपरक्कमो गद्दभीए महाविज्जाए बलिओ ता उवाएण उम्मूलियचो 'त्ति सामत्थेऊग कओ कबडेण उम्मत्तयवेसो तिय-चउक-चच्चर-महापहाणेसु यमं पलवंतो हिंडइ-यदि गर्दभिल्लो राजा ततः किमतः परम् !, यदि वा रम्यमन्तःपुरं ततः किमतः परम् :, यदि वा विषयो रम्यस्ततः किमतः परम् !, यदि वा सुनिविष्टा पुरी ततः किमतः परम् !, यदि वा जनः सुवेषस्ततः किमतः परम् !, यदि वा करोमि भिक्षाटनं ततः किमतः परम् !, यदि वा शून्यगृहे स्वप्नं(पनं) करोमि ततः किमतः परम् ! । (३२) इय एवं जपंतं, सूरि भणइ पुरलोगो ।
अहह ण जुत्तं रण्णा, कयं जओ भगिणिकजम्मि ॥३२॥ (३३) मोत्तूण णिययगच्छं, हिंडइ उम्मत्तओ नयरिमज्झे ।
सयलगुणाण णिहाणं, कमहो ! कालगायरिओ ॥३३।। (३४) गोवाल-बाल-ललणाइसयललोयाओं एयमइफरुसं ।
सोऊण निंदणं पुरवरीइ नियसामिसालस्स ॥३४॥ (३५) मंतीहि तओ मणिओ, नरणाहो देव ! मा कुणसु एवं ।
मुयसु तवस्सिणिमेयं, अवण्णवाओ जो गरुभो ॥३६॥ (३६) किंच गुणीण अणत्यं, जो मोहविमोहिओ नरो कुणइ ।
सोऽणत्यजलसमुद्दे, अपणिं खिवइ धुवमेयं ॥३६॥ (३७) तं मंतिवयणमायणिऊण रोसेण भणइ णरणाहो ।
रे रे ऐयं सिक्खं, गंतूणं देह नियपिउणो ॥३७॥ (३८) तं सोउं तुण्डिका, संजाया मंतिणो इमं हियए।
काउं केण णिसिद्धो, जलही सीमं विलंघतो ॥३८॥
३१ • वायं च ABHI ३२ सूरीहिं ज° CDEHI ३३ • मंविल H। ३४ •म् :, विषयो यदि वार. CD ॥, विषया यदि वा रम्यास्ततः ।। ३५ •म् ! सुनिविष्टा पुरी यदि वा ततः CDH | ३६ इमभो का • CDI ३. एवम ° CDEH I १८ •ण ठवइ AB | ३९ एवं CDEHI

Page #14

खोदेवचन्द्रसरिविरचिता
तं च कुओ वि णाण णिग्गो गयरोमो सूरी । मणवरयं च मतो पत्तो सगकूलं णाम कूलं । तत्थ के सामंता ते साहिणो भण्णंति । जो ये सामंताहिवई सयलेनरेंदवंदचूडामणी सो साहाणुसाही भण्णइ । तओ कालयसूरी ठिओ एगस्स साहिणो समीवे । आवजिओ य सो मंत-तंताईहिं । इओ य अण्णया कयाइ तस्स साहिणो सूरिसमण्णियस्स हरिसभरणिन्भरस्स गाणीविहविणोएहिं चिट्ठमाणस्स समागमो पडिहारो, विष्णत्तं च तेण जही-सामि ! साहागुसाहिदूओ दुवारे चिट्टइ । साहिणा भणिय-लहुं पवेसेहि । पवेसिओ वैयणांतरमेव । णिसण्णो य दिण्णासणे। तो एण समप्पियं उवायणं । तं च दळूण नवपाउसकालणहयलं व अंधारियं वयणं साहिणो । तओ चितियं सृरिणा-हंत ! किमेयमपुवकरण उवलक्खेजइ जओ सामिपसायमागयं दळूण जलददंसणेणं पिव सिहिणो हरिसभरनिन्भरा जीयंते सेवया, एसो ये सामवयणो ता पुच्छामि कारणं ति । एत्थंतरम्मि साहिपुरिसदंसियविडहरे गओ दूओ। तमो पुच्छियं सूरिणाहंत ! सामिपसाए वि समागए कि विग्गो विय लक्खीयसि ! तेण भणियं-भगवं ! न पसाओ किंतु कोवो समागओ; जओ अम्ह पहू जस्स रूसइ तस्स णामंकियं मुद्दियं छुरियं पट्टवेइ, तओ केणइ कारणेण अम्होवरि रूसेऊण पेसिया एसा छुरिया, एईए यऽप्पा अम्हेहिं घाइयव्वो, 'उग्गदंडो' त्ति काऊण ण तव्वयणे वियारणा कायश्वा । सूरिणा भणियं-किं तुझं
चेव रुटो उयोहु अण्णस वि कस्सइ ! साहिणा भणियं-मम वजियाणमण्णेसि पि पंचाणउईरायाणं, जओ दीसह छण्णओ इमो इमीए सस्थियाए अंको त्ति । सूरिणी जंपियं-जइ एवं ता मा अप्पाणं विणासेहि । तेण भणियं-न पहुणा रुटेण कुलक्खयमन्तरेण छुट्टे जइ, मएँ उण मए ण सेसकुलक्खओ होइ । सूरिणा भणियं-जेई एवं तहा वि वाहरसु णियदूयपेसणेणं पंचागउई पि रायाणो जेण हिंदुंगदेसं वञ्चामो"। तओ तेण पूच्छिओ दूओ जहा-भद्द ! के ते" अण्णे पंचाणउई रायाणो जेसि कुविओ देवो । तेण वि सव्वे णिवेझ्या । तओ दूयं विसज्जिउण सव्वेसि" पेसिया पत्तेयं णियदूया जहा-समागच्छह मम समीवे, मा नियजीवियाई परिचयह, अहं सव्वत्थ भलिस्सामि । तमो दुपरिचयणीयत्तणओ पाणाणं सव्वसामग्गि काऊण आगयाँ झडि त्ति तस्स संमोवे । तेय समागए दळूण पुच्छिया सूरिणो-भगवं 1 किमम्हेहिं संपर्य कायव्वं ! सूरीहिं भणियं-सबलवाहणा उत्तरेउण सिंधुं वञ्चह हिंदुगदेसं । तओ समारुहिण नाणवत्तेसु समागया सुरविसए । इत्थंतरम्मि समागओ पाउससमयो । तओ 'दुग्गमा मग्ग' ति काउं सुरविसयं छनउइविभागेहिं विभग्जिऊण ट्ठिया तत्थेव ।
एत्थंतरम्मि य महाराओ व रेहिरपुंडरीभो गरुयसमरारंभसमओ व्व उल्लरंतबहुगोवो पढमपाउसो न्व दीसंतसियबलाहओ, मुणिवइ न्व रायहंससंसेविओ, पहाणपासाओ व्व संचवेज्जतमत्तवारणो समागओ सरयकालो । जत्थ य सुयणचित्तवित्तीओ व सच्छाओ महानईओ, सुकविवाणीओ व निम्मलाओ दिसाओ, परम जोगिसरीरं व नीरयं गयणंगणं, मुणिणो न्य सुमणोभिरामा सत्तच्छयतरुणो, वरथवइनिम्मियदेवउलपंतीओ व सुताराभो रयणीमो ति, अवि य(३९) निष्फण्णसव्वसासा, जत्य मही अपियरेहिरा जाया ।
डिकंति दरियवसहा, पमुइयगोविंदमझगया ॥३९॥
.CD " • मसुरिंदचू - HI, • पनरिंदचू 0 ४५ ठितो .. HIv३ • रिणो(गा) पम • AB | 1 •णाविणो • AB | ४५ 'हा-पहा • AB | ४ भो भव• CDEHI . •ण अण्णओए सामंताण महाराएण पेसिया(य)मुवाषणं ति भणिकण पम0। ४८ • रणमवलक्विन •CDI ४५ ति से • CDEO | ५. • सो पुण सा • E। ५. मि य सा • CD | ५२ किमुवग्गो विय, तओ H। ५२ • वरि • CDEH | ५४ तुजा CDEH I ५५ • कस्स वि E। ५६ शत्रिका-री' भाषायाम् । ५. मा भषियं 01 ५८ र पुण मरण रेवास सेमं भवइ । स.CDEOHI ५९.वि एवं CDEHI हिंग • ABI मो । वेण HI
ते पंचा• ABI ६३ •सि पिEI ( नियनियया । १५ भणिस्वामि 0 पव्वं पा • CDEHI १. पाति ABIC मी CDEH TES H.. तेजाबि पुE गतेच.HI" •तरिक EHI एवं• EHIMबत्पदिन्छHI - बोर' CDOI

Page #15

कालिकाचार्यकथा । (४०) पीऊसपूरसरिसा, ससहरकिरणावली तमिस्सामु ।
पञ्चाछेइ असेसं, अहियं भुवणोयरं जस्य ॥४०॥ (४१) साळिवणरक्खवणोजयपामरिगिज्जतमहुरगीएहि ।
पबिझंता पहिया, पंथाओ जत्य भस्संति ॥४१॥ (४२) इय बहुजियतोसयरे पत्ते सरयम्मि नवरि विहाणो ।
पत्ति रहंगो भवचित्तरूवसंसाइणत्यं व ॥१२॥
एवंविहं च सरयकालसिरिमवलोइऊण णियसमीहियसिद्धिकामेण भणिया ते काल्यसूरिणा जहा-भो! किमेवं णिरुज्जमा चिट्ठह ! तेहिं भणियं-आइसह किं पुण करेमो ! । सूरिणा भणियं-गेण्हह उज्जेणि, जओ तीएं संबंद्धो पभूओ मालवदेसो, तत्थ पज्जत्तीए तुम्हाणं णिन्वाहो भविस्सँइ । तेहिं भणियं-एवं करेमो, परं णस्थि संबलय, जम्हा एयम्मि देसे अम्हाण भोयणमेत्तं चेव जायं । तओ सूरिणा जोगचुण्णचहुंटियामेत्तपक्खेवेण सुवणीकाऊग सव्वं कुंभारावाह भणिया-एयं संबलयं गेण्हह । तओ ते "तं विभज्जिऊग सव्वसामग्गीए पँयहा उज्जेणि पइ । अवंतरे य जे के वि लाडविसयरायाणो ते साहित्ता पत्ता उज्जेणिविसयसंधिं । तओ गद्दभिल्लो तं परबलमागच्छंत सोऊण महाबलसामग्गीए निग्गओ, पत्तो य विसयसंधि । तओ दुहं पि दप्पुद्धरसेण्णाणं लग्गमाओहणं, अवि य(४३) निवदंततिक्खसरन्भसरसेल्ल-चावल्ल-सव्वलरउद्दो,
खिप्पंतचक्क-पट्टिस-मोग्गर-णारायबीभच्छो । असि-परसु-कुंत-कुंगी-संघदृटुंतसिहिफुलिंगोहो,
भंडपुक्काररवट्टो स्यछाइयसूकरकरपसरो ॥४३॥ (४४) एवंविहसमरभरे, वहते गहभिल्लणरवइणो।
सेण्णं खणेण णटुं, वायाहयमेवंदं व ॥४४॥ (४५) तं भग्गं दट्टण, वलिऊणं पुरवरी' णरणाहो । __पविसित्तु तओ चिट्टइ, रोहगसज्जो णियबलेण ॥४५॥
इयरे वि निस्संचरिवलयबंधेण णयरि रोहेऊण ठिया। कुणंति य पइदिणं डोयं । अन्नम्मि दिवसे जाव ढोएण उवष्टिया ताव पेछंति सुग्णय कोई । तओ तेहिं पुच्छिया सूरिणो-भगवं ! किमज्ज सुण्णय कोट्टं दीसइ ! तओ परिहिं सुमरेऊय भणियं जहा-अज अहमी", तत्थ य गभिल्लो उववासं काउण गद्दभिं महाविज्ज साहइ ता निरूवह कत्थेइ अट्टालोवट्टियं गद्दभि । निरुवंतेहिं य दिट्ठा, दसिया य सूरीणं । सूरोहिं भणियं नहा-एसा गडभिल्लजावसमत्तीए महइमहालयं सदं काहिसँइ, तं च परबलसतिय"जं दुपयं चउप्पयं वा सुणेस्सइ ते सव्वं मुहेण रुहिरं उग्गिरंत निस्संदेहं भूमीए निवडेस्सइ, ता सव्वं सजीवं दुपयं चउप्पयं घेत्तण दुगाउँर्यमित्तं भूमागमोसरह भट्ठोत्तरसयं च सेवेहीणं ७५ परिवज्जता 01 •ए पडिबुदो CDEHT ७७ दो बहुओ HI •स्सइ । जम्हा H९ of पाळणं ।। .. कुंभकारावाहं CD I, कुंभकाराचहं । १ बलं गिण्ड CDEHI .२ तेणं विभ• CD I, ते विभंजिक्रम H३ पडिया CDEHT ON भतरा व EHI ८५ ते वि मा. H14 • ततुंगी •HI, • तकुंगी |
७ भाडवाररवदो CDEOI 4 • हविदं ।। ९ चार व•CDEHI ९. • भी, गह H। .त्य वि महालए उषियं CDEO I, 'त्य व भार ठिय H । ९२ • कविते • CDE | ९३ • हिंह, ते CDO । ९४ • पहरिष • EH | ९५ • पसरतिय H ॥ • यमेतं H९७ • मम CDE 1

Page #16

१२
श्रीदेवचन्द्रसूरिविरचिता महाजोहाणं मम समीवे ठेविह । तेहिं वि* तं तहेव सव्वं कयं । ते य सहवेहिणो भणिया सूरीहि-जया इमा रासही सहकरणथं मुहं णिवाएइ तया अकयसदाए चेव एयाए तुब्भे नाराएहिं मुह भरेज्जह, कयसदाए उण तुम्मे वि न सकेसह पहरिउं, ता अप्पमत्ता आयण्णप्रियसैरा चेट्ठह । तेहिं वि तह चेव सव्वं कयं । तो य यण्णायड्ढिधणुविमुक्कसरपूरपुण्णवयणाए तीए तिरिक्खीऐ पीडियाए न य चइयमारसिउं पडिहयसत्ति ति, तओ विज्जा तस्सेव साहगस्सुवरि काउं मुत्त-पुरीसं लत्तं दाऊण अति गया। तओ सूरिणा भणिया ते जैहा-गेण्हह संपयं इत्तियं चेव एयस्स बलं ति । तओ ते पाँगीरं भंजिऊण पविट्ठा उज्जेणीऐ । गहिओ सजीवगाहं गद्दभिल्लो । बंधेऊण समप्पिओ सूरिपायाणं । (४६) सूरीहि तओ भणिओ, रे रे पाविट्ठ ! दुढ ! निल्लज्ज !।
अइणज्जकज्जउज्जमसज्ज ! महारज्जपन्भट्ट ! ॥४६॥ (४७) जमणेच्छंतीए साहुणीइ विद्धंसणं कयं तुमए ।
न य मण्णिओ य संघो, तेणऽम्हेहिं इमं विहियं ॥४७॥ (४८) महमोहमोहियमई, जो सीलं साहुणीइ भंजेइ ।
जिणधम्मबोहिलाभस्स सो नरो देइ मूलगि ॥४८॥ (४९) निण्णहबोहिलाभो, भमिहिसि नूणं तुमं पि संसारे ।
रेऽणंतदुक्खपउरे, किं. इहं चेव जं जम्मे ॥४९॥ (५०) पत्तो बंधण-ताडण-अवमाणणजणियविविहदुक्खाई।
संघावमाणणातरुवरस्स कुसुमोग्गमो एसो ॥५०॥ (५१) नरय-तिरिक्ख-कुमाणुस-कुदेवगइगमणसंकडावडिओ ।
जमणंतमवे भमिहिसि, तं पुण विरसं फलं होही ॥५१॥ (५२) जो अवमण्णइ संघ, पावो थेवं पि माणमयलित्तो ।
सो अप्पाणं बोलइ, दुक्खमहासागरे भीमे ॥५२॥ (५३) सिरिसमणसंघासायणाइ पावेंति जं दुहं जीवा ।
तं साहिउं समत्थो, जइ पर भगवं जिणो होइ ॥५३॥ (५४) जेण महंतं पावं, कयं तए णेय मणि ओ संघो ।
संभासस्साणरिहो, अम्हाणं जइ वि रे तहवि ॥५४॥ (५५) बहुपावभरकंतं, दुहजलणकरालजालमालाहि ।
आलिंगियं तुमं पासिऊण करुणाइ पुण भणिमो ॥५५।। (५६) निंदण-गरिहणपुव्वं, आलाएऊण कुणसु पच्छित्तं ।
दुक्करतवचरणरओ, जेणज्ज वि तरहि दुहजलहि. ॥५६॥ (५७) इय करुणाए सूरीहि जंपियं मुणिय गद्दभिल्लो सो।
अइसकिलिटुकम्मो, गाढयरं दमिओ चित्ते ॥१७॥ ९८ ठवेह । ५९ °वि तहेव CDEHI १०० जहा इयं रा°HI, जया इयं रा°CDEI १.१ . यधणुस G। १०२ तहेव E । १.३ ए पडि ° H। १०४ ' हा-उज्जेनिं गे• H। १०५ पायारं EH | १०६ उज्जेणि | १०. •ण य स ° CDE | १०४ किंचि इ. AB] १.९ तो ताडणबंधण w°CD । ११. • सुमुग्ग • EHI

Page #17

जार
कालिकाचार्यकथा। (५८) दमियचित्तं गाउं, काल्यसूरीहि सी तो भणिओ ।
मुक्कोऽसि एगवारं, संपइ रे जाहि णिव्विसओ ॥५८॥ (५९) तं रिवयणमायण्णिऊण पुहईसरेहि सो तेहिं ।
देसाओं धाडिऊणं, मुक्को दुहिओ परिभमइ ॥५९॥ (६०) भमिउं मओ समाणो, चउगइसंसारसोयरे भीमे ।
भमिही"अणंतकालं, तक्कमविवागदोसेणं ॥६९॥ (६१) तो मूरिपज्जुवासयसाहिं रायाहिरायमइ काउं ।
भुंजंति रजसोक्खं, सामंतपैयट्ठिया सेसा ॥१॥ (६२) सगकूलाओ जेणं, समागया तेण ते सगा जाया।
एवं सगराईणं, एसो वंसो समुप्पण्णो ॥६२॥ (६३) जिणसासणोणेईपराण ताण कालो सुहेण परिगलइ ।
रिपयपउमगन्भे, छप्पयलीलं कुणंताणं ॥६३॥ (६४) कालंतरेण केणेई, उप्पाडेता सगाणे' तं वंसं ।
जाओ मालवराया, णामेणं विकमाइच्चो ॥६४॥ (६५) पुहँईए एगवीरो, विक्कमअक्तभूरिणैरणाहो ।
अच्छरियचरियआयरणपत्तवरकित्तिपन्भारो ॥६५॥ (६६) नियसत्ताराहियजक्खरायसंपत्तवेरतियवसेण ।
अविगणियसत्तु-मित्तं, जेण पयट्टावियं दाणं ॥६६॥ (६७) पयराविओ धरौएँ, रिणपरिहीणं जणं विहेऊण ।
गुरुरित्थवियरणाओ, णियओ संवच्छरो जेण ॥६७।। (६८) तस्स वि वंसं उप्पाडिऊण जाओ पुणो वि सगराया।
उज्जेणिपुरवरीए, पयपंकयपणयसामंतो ॥६॥ (६९) पणतीसे वाससए, विक्कमसंवच्छेराओ बोलीणे.।
परिवत्तिऊण ठविओ, जेणं संवच्छरो णियगी ॥६९॥ (७०१ सगकालजाणणत्थं, एयं पासंगियं समक्खायं ।
मूलकहासंबद्धं, पयगं वि य भण्णए इण्डिं ॥७०॥ (७१) कालयमूरीहि तओ, सा भगिणी संजमे पुणो ठविया।
आलोइयपडिकंतो, सूरी वि 'सयं गणं वहइ ७१॥ १११ • सागरे । ११२ भमिहि अणतं का H। ११३ पइटिठ • CDEHI ११४ ज्णयप • ABI, •ण्णइकरा • H। ११५ •णय, उ • AI, °ण उ उ .C। ११६ °ण तह वंसं H। ११७ पुहवीए GHI ११८ • भूमिनर ° F ११९ तपवरविभवेणं । १२० •ए, क(ऋण • ABI १२१ • ययो सं• CDI १२२ • च्छरस्स वो • CDOI, वत्सरस्स वो • EHI १२३ नियतो HI, नियओ E1, १२४ सर्ग CD, (समस्वकम् )।, समं EHI

Page #18

४
श्रीदेवचन्द्रसूरिविरचिता
(२) इओ य अस्थि भरुयच्छं णाम णगरं । तत्थ य कालयरिभाईणेजा कलमेत्त-भाणुमेत्ता भायरो राय-जुवरायाणो । तेसिं च भगिणी भाणुसिरी । तीसे पुत्तो बलभाण् णाम कुमरो । तओ तेहिं बलमित्त-भाणुमित्तेहिं परकुलाओ समागेरै सूरिणो सोऊण पेसिओ मइसागरा गाम णियमहतओ उज्जेणिं । तेण य तत्थ गंतूण सगराइणो महाणिबंधेण विसज्जावेग वंदिऊण य विष्णत्ता सूरिणो, अवि य(७२) बलमेत्त-भाणुमेत्ता, भयवं ! भूलुलियभाल-कर-जाण ।
भत्तिभरनिन्भरंगा, तुह पयकमलं पणिवयंति ॥१॥ (७३) करकमलमउलमैउँलं, मोलिम्मि ठवित्तु विष्णेवंति जहा ।
तुह विरहतरणिखरकिरणणियरपसरेण सयराहं ॥२॥ (७४) संतावियाइँ धणियं, जो सरीराइँ अम्ह ता सामि ।।
नियदसणमेहोब्भवदेसणणीरेण निव्ववसु ॥३॥ (७५) किं बहुणा करुणारससमुद्द! अम्हाणमुवरि कारुण्णं ।
काऊणं पावहरं, वंदावसु निययपयकमलं ॥४॥
तओ कालयसूरिणो सगरण्णो सरूवं साहिऊण गया भरुयच्छे । पवेसिया य महया विच्छड्डेणं । वंदियो' भावसारं बलमेत्त-भाणुमेत्त-भाणुसिरि-बलभाणूहिँ । समाढता य भगवया भवणिव्वेयजणणी धम्मदेसणा, अवि य
तुसरासि व्व असारो संसारो, विजुलयाओ व चंचलाओ कमलाओ, अप्पहगामुयबोलावणयसामण्णं तारुण्णं, दारुणदुहृदाइरोगा भोगोवभोगा, माणससारीरियखेयनिबंधणं धणं, महासोगाइरेगा इट्ठजणसंपओगा, णिरंतरपेरिसडणसीलाणि आउयदलाणि, ता एवं ठिए भो भन्यो ! लवण कुलाइजुत्तं माणुसत्तं निद्दलेयव्वो पमाओ, कायब्वो सव्वसंगचाओ, बंदणीयौं देवादिदेवा, कायव्वा सुगुरुचैलणसेवा, दायव्वं सुपत्तेसु दाणं, ण कायव्वं णियाणं, अणुगुणेयन्वो पंचणमोकारो, कोयम्यो जिणाययणेतु प्यासकारो, भावियवाओ दुवालस भावणाओ, रक्खेयवाओ पवयणोहावणाओ, दायव्वा सुगुरुपुरओ णियदुश्चरियालोयणा, कायव्वा सव्वसत्तखामणा पडिवज्जेयत्वं पायच्छित्तं, न धारियन्वमसुहचित्तं, अणुट्टियध्वाणि जहासत्तीए तवच्चरणाणि, दमियनुवाणि 'दुईताणि इंदियाणि, शाएयव्वं सुहद्माणं, बोच्छेज्जए नेण संसारसंताणं किं बहुणा ! एवमायरंताणं तुम्हाणं भवेस्सह अचिरेणेव निव्वाणं ति । (७६) इय मूरिवयणमायण्णिऊण संजायचरणपरिणामो । __सो बलभाणू कुमरो, रोमंचोचइयसव्वंगो ॥५॥ (७७) करकोरयं विहेडं, सिरम्मि अह भणइ एरिसं वयणं ।
संसारचारगाओ, णित्यारेहि गाह ! मं दुहियं ॥६॥ (७८) भवभयभीयस्स महं, उत्तमणरसेविया इमा सामि ।।
दिजउ जिणेददिक्खा, जइ जोग्गो मा चिरावेह ॥७॥
१२५ • भायणे • ABE | १२६ •ए सो • H। १२. •मम• EHI १२० •, मउ H I २९ •णविंति CDO I १३. •था य भा• CDEHI १३१ • पस्सेडण • ABI २ बा! एवं विप्राय ज्वन बाइक HIR३ मणुयस CDEHI 1 वंदेयन्वा दे B1, दिपम्या .EHI 11५. चरण • CDEHI
• यम्बा निणेस पूया • EHI १३. दुइंतकरणागि मा•CDEHIR.रेपनि • ABIR रस नाTIEHI

Page #19

कालिकाचार्यकथा । (७९) इय कुमरणिच्छयं जाणिऊणः सूरीहि तवणं चेव । __आपुच्छिऊण सयणे, विहिणा अह दिक्खिओ एसो ॥८॥ (८०) रायाई परिसा वि य, नमिउं सूरिं गया नियं ठाणं ।
मुणिणो वि णिययसद्धम्मकम्मकरणोजया जाया ॥९॥ (८१) एवं चिय पैईदियह, मुणिवइपयपंकयं णमंतेते ।
णरणाहे दट्टणं, भत्तिभरणिभरे धणियं ॥१०॥ (८२) सव्वो वि णगरलोगो, जाओ जिणधम्मभाविओ अहियं ।
सच्चमिणं आहाणं, जह राया तह पया होइ ॥११॥ ___ तं च तारिसं पुरखोहमवलोइऊण अच्चतर्दुमियचित्तेणं रायपुरओ सूरिसमक्खं चेव भणिय रायपुरोहिएण जहा-देव ! किएहिं पासंडिपहिं तईबज्झायरणणिरेपोहँ असुइएहिं ! ति । एवं च वयंतो सो सूरीहिं अणेगोववत्तीहिं जाहे णिरुत्तरो को ताहे धुत्तिमाए अणुलोमवयणेहिं याणो विप्परिणामेई । अवि य(८३) एए महातवस्सी, नीसेसगुणालया महासत्ता।
सुर-असुर-मणुयमहिया, गोरवा तिहुयणस्सावि ॥१२॥ (८३) तो देव ! जेण एए, पहेण गच्छंति तेण तुम्हाणं ।
जुत्तं न होइ गमणं, अक्कमणं तप्पयाण जओ ॥१३॥ (८५) गुरुपयअकमणेणं, महई आसायणा ओ होइ ।
दुग्गइकारणभूया, अओ विसज्जेह पहु! गुरुणो ॥१४॥
तओ विप्परिणयचित्तेहिं भणियं राईहि-सच्चमेयं परं कहं विसिब्जिजति ! तओ पुरोहिएण भणियं देव ! कीरउ सम्वत्थ णगरे अणेसैणी, तीए य कयाए असुझंते भत्तपाणे सयमेव विहरिसंति । तओ राईहिं भणियं-एवं करेहि । तओ परूवियं सव्वस्थ णगरे पुरोहिएणं जहा-एवं एवं च" आहाकम्माइणा पयारेण देज्जमाणं महाफलं भवइ । तओ लोगो तहेव काउमारद्धो । तं च तारिसमउब्धकरणं दळूण साहियं साइहिं गुरूणं । ते वि सम्म वियाणेऊण रायाभिपाय अपजोसविए चेव गया मरहट्ठविसयालंकारभूयं पइट्ठाणं णाम णगरं ।
तत्थ य सूरीहिं जाणावियं जहा न ताव पज्जोसवेयव्वं जाव वयं णागया । तत्थ उण परमसावगो सायवाहणो गाम राया । सो य सूरिणो समागच्छंते णाऊण जलयागमुक्कंठियसिहि व्ब हरिसणिभेरो जाओ । कमेण य समागया तत्थ सूरिणो । तओ साईवौहणरायौँ सूरि समागया णाऊण सपरियणो चउन्धिहसिरिसमणसंघसमण्णिओ णिग्गओ अभिमुहं, बंदिया य भावसारं सूरिणो । अवि य(८६) भवियकमलावबोहय !, मोहमहातिमिरपसरभरसूर । ।
दप्पिदैर्दुपरवाइकुंमिनिहलबेलेंसिंह ! ॥१॥
१४. पयदि ° ABI, परिदि. EHT १ .चंत CDE | १४२ • रएहि ति E १४३ राइणो CDI, रायाइलो O N • मेति, भEHI४५ तो दे. EHIM भो इवह CDEH I ४७ जिस्मति ABI १४. •णा, जहा- HI४९ च अहोक • CD । १५. •ग देज्जमाणं साहूग म° ABI, माहूण दिज °EHI १५१ .सभरनिन्म HI १५२ सायवा • E11५३ • या स• H५४ दप्पिडु • EHI1५५ मसीह ICDEHA

Page #20

श्रीदेवचन्द्रसूरिविरचिता (८७) पणयणरविसरपंहुँमउलिमउडमणिकिरणरंजियसुपाय ! ।
जिणमासणोणईपर !, कलिकालकलंकमलसलिल ! ॥२॥ (८८) कालाणुरुवपरिवट्टमाणमुयजलहिपारसंपत्त ! ।
सप्पंतदप्पकंदप्पसप्पकापरणपरपरसु ! ॥३॥ (८९) इय नीसेसगुणालय !, करुणापर ! परमचरण ! रणरहिय ।।
मुगहियनाम ! नरुत्तम !, तुज्झ णमो होउ मुणिणाह ! ॥४॥ ___एवं च पणयस णरवइणो दिण्णा भगवया धम्मलाभो, अवि य-- (९०) कलिकालकलिलमलबहलपडलपक्खालणेगेंसलिलोहो ।
सयलदुहाचलकुलदलणजलियबलसूयणत्यसमो ॥५॥ (९१) चिंतामणि-कप्पदुम-कामियघड-कामधेणुमाईण ।
जियउँज्जियमाहप्पो, भवण्णवोत्तारणतरंडो ॥६॥ (९२) सग्गा-ऽपवग्गदुग्गमनरगऽग्गलभंगमोग्गरसमाणो ।
तुह होउ धम्मलाहो, नरेंद ! जिण-गणहरोछिट्टो ॥७॥
एवं च महाविच्छड्डेणं पविट्ठा णगरे सूरिणो । वंदियाई समत्थचेइयाई । आवासिया य जइजणजोग्गासु महाफासुयासु बसहीसु । तओ पइदिणं सिरिसमणसंघेण बहुमण्णेज्जमाणाणं सार्यवाहणणरिदेणं समाणेजमाणाणं विउसवग्गेण पज्जुवासेजमाणाणं णीसेसजणेण वंदेज्जमाणाणं भवियकमलपडिबोहणेपैराणं समागओ कमसो पेजोसणासमओ । तत्थ य मरहट्ठयदेसे भद्दवयसुद्धपंचमीए इंदस्स जत्ता भवइ । तओ विष्णता सूरिणो राइणा जहा-भयवं ! पैजोसणादिवसे लोयाणुवत्तीए इंदो अणुगंतव्यो होही, तेण कारणेण वाउलत्तणाओ चेईयया-ण्हवणाइयं काउं न पहुप्पामो, ता महापसायं कारण करेह छट्ठीए पज्जोसवणं, तओ भगवया भणिय" अम्ह गुरुणो अवि य(९३) अवि चलइ मेरुचूला, सुरो वा उग्गमेज अवराए ।
न य पंचमीऍ रयणि, पज्जोसवणा अइक्कमइ ॥८॥ जओ भणियमागमे___“जहा णं समणे भगवं महावीरे वासाणं सवीसइराए मासे वइकते वासावासं पज्जोसवेइ, तहा णं गणहरा वि । जहा णं गणहरा तहा गं गणहरसीसा वि । जहा णं गणहरसीसा तहा णं अम्ह गुरुणो वि । जहा णं अम्ह गुरुणो तहा णं अम्हे वि वासावासं पज्जोसवेमो, नो" तं रयणिमइक्कमिज्जा"। राइणा भणियं-जइ एवं तो चउत्थी, हवइ । सुरीहिं भणियं-एवं होउ णस्थित्थ दोसो, जओ भणियमागमे
___ "आरेणा वि पज्जोसवेयव्वमिति"। १५६ • बहु°A | १५७ °णायर ! CD । १५८ •णेकस °CDEHI १५९ जय उ° EH 1. जिणउ • CDI १६. साइवा °CD; सालिवा • GHI १६१ उजमाणाणं णीसे ° E। १६२ · हणं कुणताणं स°CDEHI १६३ जोसव(वस CD)णास ° CDEH I १६४ जोसवणा • CDEH I १६५ ° इयाणं पू° CDEH I ११६ °णियं-अवि च °EHI १६५ न त CD । १६८ ° ए भवउ ( भगवओ CD ) सू. CDEHI

Page #21

कालिकाचार्यकथा ।
तो हरिसवसुप्फुल्छलोयणेण नंपियं राइणा-भगवं । महापसाओ, महंतो अम्हाणमणुग्गहो नओ मम मंतेउरियाणं पव्वोववासपारणए साइणं उत्तरपारेणैयं भवेस्सइ । तओ।गिहे गंतूण समाईट्ठाओ भंतेउरियाओ-तुम्हाणममावासाए उववासो होही, पारणए य साइणं उत्तरपारणयं भवेस्सइ, ता तत्थ अहापवत्तेहिं साहुणो पढिलोहेह, जओ भणियमागमे-- (९४) पहसंत-गिलीणेसु य, आगमगाहीस तह.य कयकोए ।
उत्तरवारणगम्मी, दाणं, तु बहुफ(फ)लं होइ ॥९॥ पज्जोसवणाए अट्टमं ति काऊण पडिवए उत्तरपारणयं भवइ । तं च दळूण तम्मि दिणे लोगो वि साइणं तहेवो पूर्व काउमादत्तो । तप्पभिई मरहट्टविसए समणप्यालओ णाम छणो पवत्तो। एवं च कारणेण काळगायरिएहिं चउत्थीए पग्नोसवणं पवत्तियं, समत्थसंघेण य भणुमनियं ।
+ तथा चावाचि(९५) कारणीया य चउत्थी, चेइय-जइसाहुवासणनिमित्तं ।
रदिसिय साळवाहण, पयट्टिया कालियज्जेण+ ॥१०॥ क तव्वसेण य पक्खियाईणि वि चउद्दसीए आयरियाणि अण्णहा आगमोत्ताणि पुणिमाए त्ति ।
एवंविहगुणजुत्ताण वि कालयसूरीणं कालंतरेण विहरमाणाणं कम्मोदयवसेणं जाया दुब्विणीया सीसा । तमो चोइया सरीहिं तहा वि ण किंचि पडिवज्जति, तो पुणो वि भणिया जहा(९६) भो भो महाणुभावा !, उत्तमकुळसंभवा महापरिसा ।।
इंदाईण वि दुलहं, छहुँ सामण्णमकलंकं ॥१॥ (९७) एवमविणीययाए, गुरुआणाइकमं विहेऊण ।
दुक्करतवचरणमिणं, मा कुणह णिरत्ययं वच्छ । ॥२॥ + एतादग्लाञ्छनान्तर्वती पाठ: CD पुस्तकयोः समस्ति ।
स्वस्तिद्विकमध्यगतः पाठः CD पुस्तकयो इतः, भत्र पूर्णिमायामेव पाक्षिक-चातुर्माधिकपर्वनियतधर्मकार्याणि विधेषानीति गच्छान्तरामह एव प्रायः हेतुः संभाव्यते । तथा अस्वैव स्वस्तिकयुगलस्य पाठस्योपरि आचार्यश्रीहीरसूरिपादैनिम्नोनिश्चितं टिप्पनकं B प्रतिलेखन स्वपुस्तके निङ्कितम्, तच्चेदम्-" त्रिशतीमितवोपरि लिखितबहुष्वादशेषु चाउम्मासियाणि चउसीए भायरिआणि इति दृश्यते, तथा 'चाउम्मासं चउईसीए' इति संदेहविषौषध्युक्तानुसारेणापीत्यमेव दृश्यते, तस्मात् संभाव्यतेऽत्र केनापि पाठः परावर्तितः, तत्त्वं तु केवलिगम्यमिति" एतट्टीपनकं यद्यपि B प्रतिलेखकेन पूर्वादशोंलिखितटिप्पनतयोपलब्धावेन स्वपुस्तके टिप्पणीरूपेणैव न्यासीकृत तथापि तस्य टिप्पनभूतेऽपि तस्य विसंवादः, येन तस्योपरि तेन निम्नोल्लिखितं टिप्पनकं कृतम्, तचेदमू-"त्रिशतीमित. इत्याचक्षराणि तत्त्वं तु केवलिगम्यमिति एतदन्तानि श्रीपत्तननगरे कुणगिरौ संवत १६३० वर्षे हीरविजयाचार्येण पूर्वादशेऽरधान्यपि मत्या लिवि(पि)सा कृतानि, कैश्चित् परलोकभीरुभिश्वचिंते तच्छाद्धपृष्टेनोचार्येणापीत्थमेवोक्तं यद्-अस्माभिरेव लिखितानि । इति ध्येयम् । श्री।"
पुनरुपयुक्तटिप्पणीद्वययुक्त ८६ तम पत्र फरगु कर्तुकामेन B पुस्तकलेखकेनैव नीचैनिर्दिघटिप्पणीयुक्तमपरं ८८(१) तमं पत्रं लिखितम्, तटिप्पणी यथा-“श्री पुण्यसागरमहोपाध्यायादेशात् पूर्वमदः पूर्वादालषि(लिखि)तं पत्रम् , तदनु पूर्वादशें त्रिशतीमित. इत्यादि लिखितं हृदयोत्पादितम्, अतस्तेदप्रमाणम् ।" एवंभूतेऽपि B प्रत्यादर्श वे भपि पत्रं सुरक्षिते सुष्टुतया परिवर्तते ।।
१९९ यं हबिस्स ° । १७. •ओ भम्हाणमणुओ तु।। ११ लामेह ।। १७२ पाणम्मिथ, भागमगहणे य लोयकयदाणे (करणे य E)। उत्तरपारणगम्मि य, दाणं तु बहुफ(प्फलं भणइ CDEOH I

Page #22

१८
श्रीदेवचन्द्रसूरिविरचिता यत उक्तमागमे(९८) छठ-म-दसम-दुवारासेहि मास-ऽदमासखषणेहि ।
अंकरितो गुरुवयणं, अणंतसंसारिओ होइ ॥३॥ (९९) गुरुआणाभंगाओ, रण्णे फर्स्ट तर्व पि फाऊण ।
तहवि हु पत्तो नरगं, सो कुळयवालओ साहू ॥४॥ (१००) गुरुअणाइक्कमणे, आया-तो करेइ जइ वि तवं ।
तहवि न पावइ मोक्खं, पुठवभवे दोबई चेव ॥५॥
एवं पि भणिया तेण मुचंति दुषिणीययं, ण करेंति गुरुवयणं, न विहिति परिवति, जपति उमछठवबणाई, कुणंति सेच्छाए तवं, आयरंति णिययामिप्पारण सामायारिं । तओ गुरुणा चिंत(१०१) "तारिसा मम सौसाउ, जारिसा गलिगभी ।
गलिगामे चइत्ताणं, ददं गेहद संजयं ॥६॥ तथा(१०२) देण गआ छंदेण भागओ चिट्ठए य छंदण ।
उंदे ये वट्टमाणो, सीसो छंदेण मोत्तव्यो ॥७॥
ता परिहरामि एए दुन्विणी येसीसे तओ अण्णामि दिणे रयणीए पासायं साहिलो पेन्नायरस्म परमत्था बहा-भम्हे नियसिस्ससिस्साणं सागरचंदसूरीणं पासे वच्चामो, वह कहवि आउटा णिन्बंधेण पुति तमो बहु खरष्टिमण भेसिकण य साहेज्जसु त्ति भणिऊण णिग्गया। पत्ता य अणवरयसुहेपयाणेहि, तत्व पनिडा निसौहयं कारण । 'येरो कोऽवि अजओ' त्ति काऊग अर्वग्जाए। (१०३) अपुव्वं दणं, अब्भुटाणं तु होइ कायव्वं ।
साहुम्मि दिद्वपुव्वे, जहारिहं जस्स में भोग्नं ॥८॥ इति सिद्धतायारमसुमरेऊग न अन्मुविभो सागरचंदसरिणा । बक्खाणसमत्तीए य माणपरीसहमसहमाणेण पुनिया सागरचंदेण-अजया ! केरिसं मए वक्खाणिय ! कालयसूरीहिं भणियं-मुदरं । तभो पुणो वि भणियं सागरचंदसरिणामज्जय ! पुच्छेहि किंपि । कालगसरीहिं भणियं-जइ एवं तो वखाणेह मणिश्चयं । सागरचंदेण भणियं-भणं विसमपयत्थं वक्खाणावेसु । तेण भणियं-न विसमपयत्थमवगच्छामि । तो समादत्तो वक्खाणेउं 'नत्य भम्मह किं न चिंतेह' इच्चाइ । अत्रान्तरे भणितं कालिकाचार्यैः-नास्ति धर्मः प्रत्यक्षादिप्रमाणगोचरातिकान्तत्वात् सरविषाणवदिति, उक्तं च-- (१०४) प्रत्यक्षेण अहोऽर्थस्य, निश्चितेन प्रशस्यते । .
तदभावेऽनुमानेन, वचसा तव्यतिक्रमः ॥९॥ १५३ अकरतो BI11 पहा CHI १७५ भCDEHI १६ • पसिस् CDEH 1.. पवा(CD) गएहिं CDEH | १७८ अवमाए EHI. •च्चियं सा• CDEH I १० तत्ति धम्मह किन चिंतेउ, यु परिया ज्यणु अणु, पवणशुभषणपढलविन्भमु, ताकन i H) नय( H)वेगसमु, बीविय पि जनुनओवमु; नवनिहिनिबडियरयग जिम्म दुलहन माणुपजम्मु; निगुणहु निमुखा भवियणहू बिरु पर जिणबरवम्मु ॥ भत्रा. EOHI

Page #23

कालिकाचार्यकथा।
ननु प्रत्यक्षादिना प्रमाणेनासौ गृह्यत इत्यलं तद्विषययत्नेन । 'अव्वो पियामहाणुकारी कोवेस खडेक्करो' मण्णमाणेण भणियं सागरचंदेण-तत्र यदुक्तं नास्ति धर्मस्तान प्रतिज्ञापदयोर्विरोधं प्रकटमेव लक्षयामो, नास्ति चेद्धर्म इति कथम् ! धर्म चेद् नास्तीति कथमपरैर्धर्मस्याभ्युपगतत्वादेवमुच्यते, तर्हि भवन्तं पृच्छामः परकीयोऽभ्युपगमो भवतः प्रमाणमप्रमाणं वा ! यदि प्रमाण सिद्ध नः साध्यम् , अथाप्रमाणं तर्हि स एव दोषः, यच्चोक्तं प्रत्यक्षादिप्रमाणगोचरातिक्रान्तत्वात नदप्यसत् , यतः कार्यद्वारेणी पि धौ धौ प्रत्यक्षेण गृह्यते ' इति उक्तं च(१०५) धर्माज्जन्म कुले शरीरपटुता सौभाग्यमायुधनं,
धर्मेणैव भवन्ति निर्मलयशो-विधा-ऽर्थसम्परिछ्यः । कान्ताराञ्च महाभयाच सततं धर्मः परित्रायते,
__धर्मः सम्यगुपासितो भवति हि स्वर्गापवर्गपदः ॥१०॥ अन्यच्च(१०६) नियस्वोहामियखयेरराय-मयण व्व केवि दीसंति ।
मंगुलरूवा अण्णे, पुरिसा गोमाउसारिच्छा ॥११॥ (१०७) परिमुणियासेससमत्यसत्थसुरमंतिविम्भमा केवि ।
अण्णाणतिमिरछण्णा, अन्ने अंध व्व वियरंति ।। (१०८) संपत्ततिवग्गसुहा, 'एंगे दीसंति जणमणाणंदा ।
परिवज्जियपुरिसत्या, उब्वियणेज्जा विसहर व्व ॥१२॥ (१०९) धरियधवलायवैचा, चंदियणोग्घुट्ठपयडमारप्पा ।
वच्चंति गयाख्ढा, अण्णे विति सिं" पुरओ ॥१३॥ (११०) पणईयणपूरियासा, निम्मलजसभरियमहियलाभोगा।
अण्णे उ कलंकेल्ला, पोई पि भरंति कह कहवि ॥१४॥ (१११) अणवरयं देताण चि, वड्ड्इ दव्वं सुयं व केसिंचि ।
अण्णेसिमैदंताण वि, घेण्पद भरणाह-चोरेहिं ॥१५॥ (११२) इय धम्माधम्मफलं, पञ्चक्खं जेण दीसए साह ।
मोत्तूणमहम्मं आयरेण धम्म चिय करेसु ॥१६॥ इओ य ते दुट्ठसीसा पभाए आयरियमपेच्छमाणा इओ तओ गवसण" कुणंता गया सेज्जायरसमीवं, पुच्छिओ य जहा-सावय ! कहिं गुरुणो ! तेण भणियं-तुब्भे चेव जाणह णियं गुरुं, किमहं वियाणामि !! तेहिं भणिय-मा एवं कहेहि, न तुज्झ अकहिऊण वच्चंति । तओ सिज्जायरेण भिउडिभासुरं वयणं काऊण भणिया-'अरे रे दुइसेहा ! ण कुणह गुरुण आणं, चोइज्जंता वि न पडिवज्जह सारण-वारणाईणि, सारणाइविरहियस्स आयरियस्स महंतो दोसो, जओ भगियमागमे(११३) नह सरणमुरगयाणं, नीवाण णितिए सिरे जो उ ।
एवं सारणियाणं, आयरिॉ असारओ गच्छे ॥१७॥ १८. दिनासौ गृ००। १८२ °ग प्रत्यक्षेणा°CDEHI १८३ धमों गृखते 201 १८४ °ौं गृ. CD १८५ रनामह ° EHI १८६ के दी°CDEHI १८७ लाइव • ABI १८८ धार्विति CD | १८९ से पु° EHA १९० गईगHI ११ मदिता °CDEHI १९२ गवेसयता ग°E।

Page #24

२०
श्रीदेवचन्द्रसूरिविरचिता
( ११४) जीहाए वि लिहतो, न मद्दओ
सारणा जहिं णत्थि । डंडेण वि ताडेंतो, स भद्दओ सारणा जत्थ ॥ १८॥ (११५) सारणमाइ जिउत्तं, मच्छं पि य गुणगणेण परिहीणं ।
परिवत्तणावग्गो, चइज्ज इह सुत्तविहणाओ || १९|
'तुब्भे यदुव्विणीया, आणाए अवट्टमाण त्ति काऊण परिचत्ता ता पावा ! ओसरह मम दिडीपहाओ, अण्णहा भणेसह ण कहियं 'ति । तओ भीया सेज्जायरं खमावेत्ता भणति । अवि य
पर्सीएडं ।
(११६) दंसेहि एगवारं, अम्ह गुरू जेण तं आमाणिसपरा, जावज्जीवई वट्टामो (११७) किं बहुणा सुरीणं, संपइ हियइच्छियं तो कुणसु दयं सावय 1, साहेहि
॥२०॥ करेस्सामो ।
934
कहि गया ' गुरुपो ! ॥२१॥
तओ 'सम्मं उवट्टिय ' त्ति नाऊणं कहिय सम्भावं पेसिया तत्थ । गच्छंतं च साहुवंदं लोगो पुच्छर को एस वहे ? ते भांति - कालगसूरी । सुयं च सवणपरंपराए सागरचंदे सूरिणा पियामहागमणं । पुच्छिओ कालगसूरी - अज्जय ! किं मम पियामहो समागच्छइ ! तेण भणियं - अम्माहि" वि समायण्णियं । तओ अणम्मि दिने तयणुमग्गलग्गं पत्तं साहुवंदं । अन्भुट्ठियं सागरचंदेण । तेहिं भणियै उवविसिह तुम्भे, साहुणो चैव एए, गुरुणो उण पुरओ समागया । आणि भणियं को वि इत्थाऽगओ वडेकरमेगं मोतूण । इत्थंतरम्मि समागया बियारभूमीओ कालगसूरिणो । अब्भुट्टिया य पाहुणैर्गेसाहुवंदेण । सागरचंदेण भणियं - किमेयं । साहूहिं भणियं भगवंतो कालगसूरिणो एएत्ति । तओ लज्जिएं उन्मट्ठित्ता खामिया, बहुं च झूरियमादत्तो । गुरूहिं भणियं मा संतप्प, न तुज्झ भावदोसो किंतु पमयेदोसो | अष्णया य वालुयाए पच्छ्यं भरावेत्ता एगव्थ पुंजाविओ, पुणो वि भराविओ पुणो वि पुंजाविओ, एवं च भरिओव्विरेयणं कुणंतस्स सेसीहूओ पच्छओ गुरूहिं जहा - बुझियं किंचि ! तेण भणियं ण किंचि । गुरूहिं भणियं - " जस वालुयापच्छओ पडिपुणो तहा सुहम्मसामिस्स पडिपुण्णं सुयनाणं साइसयं च तयविक्खाए जंबूसामिस्स किंचूर्ण अप्पाइस च, तत्तो वि पभवस्स अप्पतरमप्पतराइसयं च जओ छट्ठाण गया ते वि भगवंतो सुव्वंति । एवं च कमसो हियमाणं जाव मह सयासाओ तुह गुरुणो अड्हीणं, तस्स वि सयासाओ तुह हीणतरं ति, किंच पाएण पणढाइसयं अप्पं च दूसमाणुभावाभो सुयं ता मा एवंविण वि सुएण गव्वं उब्वहसु, भणियं च --
( १९८) आसव्वण्णुमयाओ, तर तमजोगेणं' हुंति महविभवा । मा वह को वि गव्वं, अहमेको पंडिओ एत्थ ||२२|| (११९) इय अच्छे यचरिओ, गामा-ऽऽगर-नगरमंडियं वहं । आणावच्छ्बिहुसिस्स परिवुडो विहरई भयवं ||२३|| ( ५ ),
(१२०) अह अण्णया सूरिंदो भासुरैर्बुदी पलंबवणमालो । हार-ऽद्धहार-तिसरय-पालंबो च्छयवच्छयलो ||१||
१९३ साहे AB १९४ ० वाय चिट्ठामो CD, बाए चेट्ठामो GH । १९५ " हेह क° AB | १९६ १९७ • चंदसूCDEH १९८ ● म्हेहिं समा AB १९९० नगेहिं सा H | २००
● ते EH
अन्भुट्टि • EH
२०१ यस्स, अ • AB । २०२ " ण होति EH | २०३ बुंदी -शरीरम् ।

Page #25

कालिकाचार्यकथा। (१२१) वरकडय-तुडिययंभियभुयाजुगो कुंडैलुल्लिहियगंडो ।
वरैयररयणकरुकडकिरीडरेहंतसिरभागो ॥२॥ (१२२) किं बहुणा सिंगारियसयलंगो विमलवत्थपरिहाणो ।
सोधम्मैमुरसभाए, तिण्हं परिसाण मज्झम्मि ॥३॥ (१२३) सत्तण्डं अणियाणं, अणियाहिबईण तह य सत्तण्हं ।
तायत्तीसयअंगाभिरक्खसामाणियमुराणं ॥४॥ (१२४) सोहम्मनिवासीणं, अण्णेसिं लोगपालमाईण ।
सुर-देवीणं मज्झे, सके सीहासणवरम्मि ॥५॥ (१५५) उवविट्ठो ललमाणो, वरिद्वतियसाहिवत्तरिद्धीए।
आलोइयलोगई, विउलेणं ओहिणाणेणं ॥६॥ (१२६) तो०८ पेच्छइ सीमंधरसामिजिणं समवसरणमज्झत्यं ।
कुणमाणं धम्मकई, पुव्वविदेहम्मि परिसाए ॥७॥ (१२७) उद्वित्तु तओ सहसा, तत्थ ठिओ चेव वंदई भगवं ।
मुरणायगरिदीए, तओ गओ सामिमूलम्मि ॥८॥ (१२८) वंदित्तु सए ठाणे, उवविसिओ जा मुणइ जिणवयणं ।
ता पत्यावेण जिणो, साहइ जीवे निगोयक्खे ॥९॥ (१२९) तं सोऊण मुरिंदो, विह्मयउप्फुल्ललोयणो एवं ।
सिरिकयकयंजलिउडो, जपइ परमेण विणएणं ॥१०॥ (१३०) भगवं ! भरहवासे, इय सुहुमनिगोयवण्णणं काउं ।
कि मुणइ कोई संपइ, निरइसये दूसमाकाले १ ॥११॥ (१३१) तो भणइ जिणो सुरवइ !, कालगसूरी णिगोयवक्खाणं ।
भरहम्मि मुणइ बज्ज वि, जह वक्खायं मए तुम्ह ॥१२॥ (१३२) तं सोउं वज्जहरो, कोऊहल्लेण इत्य आगंतुं ।
काउं बंभणरूवं, वंदेत्ता पुच्छई मूरिं ॥१३॥ (१३३) भगवं ! णिगोयजीवा, पण्णत्ता जे जिणेहि समयम्मि ।
तं वक्खाणह मज्झं, अईव कोऊहलं जम्हा ॥१४॥ (१३४) तो भणइ मुणिवरेंदो, जलहरगंभीरणिग्योसो।
जइ कोउगं महंतं, सुणसु महाभाग ! उवउत्तो ॥१५॥ (१३५) गोला य असंखेजाऽसंखनिगोओ य गोलओ भणिओ ।
एकेकम्मि णिगोए, अणंतजीवा मुणेयव्वा ॥१६॥ २०४ • लालहि 'C । २०५ वररयणकरुक्क(क EH)डकिरीड • ABEH | २०६ सोहम्म • EHI २०७ •णेसि वि लो •CPEH | २०८ ता CD । २०९ को वि सं °CDEH | २१. बा, असंखणिग्गोयगो CEHI

Page #26

२२
श्रीदेवचन्द्रसूरिविरचिता (११६) इच्चाइवित्थरेणं, चक्खाए सूरिणा सहस्सक्खो ।
सविसेसणाणजाणणणिमित्तमह पुच्छए पुण वि ॥१७॥ (१३७) भगवं ! अणासगमई, काउं इच्छामि वुड्ढभावाभो ।
ता मह - केत्तियमाङ, साहेहि जहट्ठियं गाउं ॥१८॥ (१३८) तो सुयणाणेण गुरू, ज्वउत्ता जाव ताव वदति ।
दिवसा पक्खा मासा, वासा वासस्सया पलिया ॥१९॥ (१३९) अयैरी उ दुणि तस्साऽऽउमाणमवलोइऊण तो सूरी ।
सविसेमुवओगाओ, जाणइ वज्जाउहो एसो ॥२०॥ (१४०) इंदो भवं ति सूरीहि जपिए ललियकुंडलाहरणो ।
जाओ णियस्वेणं, पुरंदरो तक्खणं चेव ॥२१॥ (१४१) भूलुलियभालकरयल-जाण् रोमंचकंचुइज्जतो।
भत्तिभरणिन्भरंगो, पणमइ सूरीण पैयकमलं ॥२२॥ (१४२) अइसकिलिट्ठदूसमकाले वि तए जिणागमो जेण ।
धरिओ गुणगणभूसिय ! तुज्झ णमो होउ मुणिणाह ! ॥२३॥ (१४३) गिरइसए वि हु काले, णाणं विप्फुरइ निम्मलं जस्स ।
विम्हावियतियैलोकं, तस्स णमो होउ तुह सामि ! ॥२४॥ (१४४) जेणोण्णई तए पचयणस्स संघस्स कारणे विहिया ।
अञ्चन्मयचरिएणं, पयपउमं तस्स तुह नमिमो ॥२५॥ (१४५) इय थोऊण सृरिंदो, मुमरंतो मूरिनिम्मलगुणोहं ।
आयासेणुप्पइउँ, पत्तो सोहम्मकप्पम्मि ॥२६॥ (१४६) सूरी वि य कालेणं, जाणेत्ता णिययआउपरिमाणं ।
संलेहणं विहेउं, अणसणविहिणा दिवं पत्तो ॥२७॥
इति कालिकाचार्यकथानकं समाप्तमिति ॥ अन्याग्रम् ३६० ॥छ।
२१ मणसणम EH I २१२ • रा वि दोणि CDEOHIसापक. CDHIM

Page #27

कालिकाचार्यकथा।
२३
मूलशुद्धिटीकाकारप्रशस्तिः
आसीचन्द्रकुलाम्बरैकशशिनि श्रीपूर्णतल्लीयके,
गच्छे दुर्धरशीलधारणसहै: संपूरिते संयतैः . निःसम्बन्धविहारहारिचरितश्वश्वचरित्रः शुचिः
श्रीमरिमलवर्जितोजितमतिश्चाम्रिदेवाभिधः ॥१॥ तच्छिष्यः श्रीदत्तो, गणिरभवत् सर्वसत्त्वसमचित्तः । नरनायकादिवित्तः, सद्वृत्तो वित्तनिर्मुक्तः ॥२॥ सूरिस्ततोऽभूद् गुणरत्नसिन्धुः, श्रीमान् यशोभद्र इतीदसंबः । विद्वान् क्षितीशै तपादपद्मः, सनैष्ठिको निर्मलशीलधारी ॥३॥ नीरोगोऽपि विधानतो निजतत्तं(न) संलिख्य सांदरात ,
सर्वाहारविवर्जनादनशनं कृत्वोज्जयन्ते गिरौ । कालेऽप्यत्र कलौ त्रयोदशदिनान्याश्चर्यहेतुजने,
शस्य पूर्वमुनीश्वरीयचरितं संदर्शयामास यः ॥४॥ तच्छिष्यो भूरिबुद्धिर्मुनिवरनिकरैः सेवितः सर्वकालं,
सच्छास्त्रार्थप्रबन्धप्रवरवितरणाल्लब्धविद्वत्सुकीर्तिः। येनेदं स्थानकानां विरचितमनघं सूत्रमत्यन्तरम्यं,
श्रीमत्प्रधुम्नसूरिजितमदनभटोऽभूत् सतामग्रगामी ॥५॥ राद्धान्त-तर्क-साहित्य-शब्दशास्त्रविशारदः।
निरालम्पविहारी च, यः शमाम्बुमहोदधिः ॥६॥ सिद्धान्तदुर्गम महोदधिपारगामी, ___ कन्दर्पदर्पदलनोऽनघकीर्तियुक्तः । दान्ताऽतिदुर्दमहषीकमहातुरमः,
श्रीमांस्ततः समभवद् गुणसेणसूरिः ॥७॥ जगत्यपि कृताधर्य, सुराणामपि दुर्लभम् । निशाकरकराकारं, चारित्रं यस्य राजते ॥८॥ तचरणरेणुकल्पः सूरिश्रीदेवचन्द्रसंशोऽभूत् । सच्छिष्यो गुरुभक्तस्तद्विधषिषणो विनिमुक्तः ॥९॥
श्रीमदभयदेवाभिधसूरेयों सघुसहोदरः स ह । स्थानकवृत्ति चक्रे परिः श्रीदेवचन्द्राख्यः ॥१०॥ मतिविकलेनापि मया, गुरुभक्तिमेरितेन रचितेयम् । तस्मादियं विशोध्या, विद्वद्भिर्मयि कृपां कृत्वा ॥११॥

Page #28

श्रीदेवचन्द्रसूरिविरचिता आवश्यक-सत्पुस्तकलेखन-जिनवन्दनाऽर्चनोधक्तः । शय्यादानादिरतः, समभूदिह वीहकः श्राद्धः ॥१२॥ तद्गुणगणानुयायी, श्रीवत्सस्तत्सुतः समुत्पन्नः । तद्वसतावधिवसता, रचितेयं स्तम्भतीर्थपुरे ॥१३॥ रस-युग-रुदै (११४६)ीतैविक्रम संवत्सरात् समाप्तेयम् । फाल्गुनसितपश्चम्यां, गुरुवारे प्रथमनक्षत्रे ॥१४॥ अणहिलपाटकनगरे, वृत्तिरियं शोधिता सुविद्वद्भिः । श्रीशीलभद्रप्रमुखैराचार्यैः शास्त्रतत्त्वज्ञैः ॥१५॥ साहाय्यमत्र विहितं, निजशिष्याशोकचन्द्रगणिनाम्ना । प्रथमपतिमालिखता, विश्रामविवर्जितेन भृशम् ॥१६॥ प्रत्यक्षरं निरूप्यास्या ग्रन्थमानं विनिश्चितम् ।
अनुष्टुभां सहस्राणि संपूर्णानि त्रयोदश ॥१७॥
अङ्कतोऽपि सहस्र १३००० ॥ उ ॥ शुभं भवतु ॥ A संज्ञकमूलशुद्धिप्रतिप्रशस्तिः --
पा[इमा]दैङ्गिकोऽयं पिककुलरसितो(तै)गितगायी वसन्तो,
हेमन्तो दन्तवीणापटुरथ शिशिरो वातविध्मातवंशः । श्रीमद्वीरस्य कीर्ति ना ... टुतरा(?) चन्द्रसूर्या (यौ) च सभ्यौ।
यावत् सङ्गीतमास्ते भुवि विजयतां पुस्तकस्तावदेषः॥१॥ राजहंसाविमौ यावत् क्रीडतः पृथुपुष्करे।
सस्तावदयं नन्यान्नतः . [ तीर्थकरादिमिः ] ... ॥२॥ B संज्ञकप्रतिप्रान्ते पुष्पिकेयम्
संवत् १५०९ कार्तिक सुद ७ भौमे । मं० वाछाकेन लिखितम् ॥ श्रीः ॥
श्रीखरतर सा० धन्ना मन्ना सा० भोजा माणगदेश्राद्धैलेखितेयं कथा । सासपुरवास्तव्य सा० मदा सा० माल्हणदे तयोः सुत ज-वना सा० भूचराभ्यां सिद्धान्तभक्त्या महाक्षेपेण .... विछोयपि भेयं (1) कल्पपुस्तिका द्रव्यन्ययेन ।
संज्ञकप्रतिप्रान्ते पुष्पिकेयम्--
संवत् १३३० श्रावणवदि ११ रखो लिखितपत्तननगरीय-बृहत्शालीयभाण्डागारस्थितताडपत्रीयपुस्तकाल्लिखितमिदं

Page #29

[२]
मलधारि-श्रीहेमचन्द्रसूरिविरचित-पुष्पमालान्तर्गता
कालिकाचार्यकथा। [ रचनासंवत् १२ शताब्दि ]
ननु प्रतिषिद्धं सेवमानोऽप्यसौ कथं न दोषभागित्याह
पडिसिद्धं पि कुर्णतो, आणाए दव्व-खित्त-कालन्नू ।
मुज्झइ विमुद्धभावो, कालयसूरि व्व जं भणियं ॥ अक्षरार्थ पश्चादपि वक्ष्यामः, भावार्थस्तु कथानकेन तावदुध्यते--
नामेण धरावास, अत्थि पुरं जत्थ सव्वभयमुक्के । वेसमणेणं नासीकय व्व दीसंति धणनिवहा ॥१॥ सीहो ध्व वंइरसीहो, वेरिमहाकरिघडाण दुप्पेच्छो । तं पालइ नरनाहो, देवी सुरसुंदरी तस्स ॥२॥ कालो नामेण मुओ, तेसिं चालत्तओ वि' सगुणेहि । सियपक्खससहरो इव, कलाविसेसेहि वित्थरिओ ॥३॥ वयणस्स पंकयं कुवलयाइणो लोयणाइ उवमाए । जुजिम जिए कहमवि, समुदायसिरी पुणोऽणुवमा ॥४॥ कि बहुणा अमरीओ वि, लंघिउं जीए रेहए रुयं । सा नामेण गुणेहि य, सरस्सई आसि से बैहिणी ॥५॥ पत्तो य जोवणभरं, रागद्दोसानलेण पन्जलियं । उज्झंतसुचरियजणं, नाऊण मवाडवि कुमरो ॥६॥ तप्पसमनीरपूरं व, गिहए जिणमयं वयं पंचरं । पंचसयनिवसुअजुओ, गुणसुंदरसूरिपासम्मि ॥७॥ पहिणी विहु पडिबुद्धा, गिण्डइ दिक्खं करेइ उग्गतवं । इयरो वि थेवदियहेहि, चेव पढिऊण बहुमुत्तं ॥८॥ गीयत्यो संजाओ, अणेयविज्जाइअइसयसमग्गो ।
मूरिपए उवविठ्ठो, विहरंतो अह कयाइ इमो ॥९॥
P आदर्श श्लोकोऽयमधिको दृश्यते-अणुसरि आगमवयणं, सिसिकालयसूरिजुगपहाणेहिं । पज्जोसवणचउत्थी, जह भायरिया तह सुणेह। २ वयरसिंहो C ३ वि जो सगुणो M | ४ सु जे एकेक M | ५ भगिणी C ६ परम C . निवेहिं जुओ C ८ वि थोव •CPI

Page #30

२६
मलधारिश्रीहेमचन्दसूरिविरचिता उज्जेणि संपत्तो, सरस्सई वि हु केहं पि एइ तहिं । उज्जेणिराइणा, गभिल्लनामेण कइया वि ॥१०॥ समणीविदेण समं, वियारभूमि गया इमा दिवा । अह संकिलिट्ठकम्मोदएण सो चिंतए एवं ॥११॥ " जइ हंत ! इमा वि वयं, करेइ परिचत्तरइसुहा बाला । तो विहलपुरिसयारो", किह अज्ज वि वम्महो जियइ " ॥१२॥ इच्चाइ चिंतयंतो, मयणानलदड्ढगुरुविवेयदुमो । घेत्तुं हटेण अंतेउरम्मि तं साहुणिं खिवइ ॥१३॥ पोकरइ ददं च इमा, नयणंसुपवाहसित्तधरणियला । विलवइ य हा सहोअर !, हा पवयणनाह ! मुणिसीह ! ॥१४॥ सिरिकालगसूरि ! निवाहमेण एएण मज्झ हीरंतं । चरणधणं परिरक्खह, न तुम मोत्तूण महै सरणं ॥१५॥ अह कालगनरी वि हु, नाऊणं कह वि वइयरं एयं ।। गंतुं नरिंदपासे", पमणइ तं कोमलगिराहिं ॥१६॥ तारयगणाण चंदो, इंदो जह सुरगणाण नरनाह ! । तह लोयाण पमाणं, तं चिय ता कह इमं कुणसि ॥१७॥ इयरो वि अकज्जाओ नियत्तियव्वो पमाणपुरिसेहिं । जइ ते वि कुणंति इमं तो जायं सचमेयं" पि ॥१८॥ जत्य राया सयं चोरो, भंडिओ य पुरोहिओ । घेणे भयह नागरया !, जायं सरणओ भयं ॥१९॥ अन्नाण वि परजुबईण, राय ! संगो दुहावहो" चेव । जो लिंगिणीण संगो, सो पुण गरुयं महापावं ॥२०॥ बहुनरवरधूयासंगमे" इ, जइ निव ! गओ सि न हु तोस । तो चत्तविहूसाए हढेण गहियाइ दीणाए ॥२१॥ लिंगिणिमित्ताइ इमाइ, राय ! को तुज्झ होज परिओसो । नरवइणो य रिसीणं, धम्म बैंड्दति न मुसंति ॥२२।। जेण निवरक्खियाई", सुव्वंति तवोवणाई सव्वाइं । . तो चिंतिऊण एमाइ, मुंचें सयमेव मह बहिणिं ॥२३॥ इच्चाइ जुत्तिजुत्तं, सूरीहिं नराहिवो पमणिओ वि।
संजायविवज्जासो, जा न मुयइ साहुणि कह वि ॥२४॥
कहिपि P | १० ° भूमी C।११ रो मह'CI १२ मे स°C१३ °से, भणइ य त CI४ . तिC१५ दिसं भ°C। १६ °हो भवइC। १५ मेण, ज°C १८ वदति M | १९ ०ई बुजा.C २.मुंगसु भयमेव मह बहिणि CI

Page #31

२७
कालिकाचार्यकथा । तो मिलिऊणं भणिओ, संघेण इमो वि जा अवण्णाए । दिट्ठो नराहिवेणं, तओ य कोवं गो मूरी ॥२५॥ जे संघपञ्चणीया, पचयणउवधायगा नरा जे य । संजमउवघायपरा, तदुवेक्खाकारिणो जे य ॥२६॥ तेसि वच्चामि गई, .नइ एवं गद्दभिल्लनिवरुक्खें । उम्मूलेमि न पवणो ब्व, बद्धमूलं पि पुहईए ॥२७॥ एयं कुणइ पइण्णं, तत्तो चिंतह महावलो एस ।
गद्दमिविज्जाएँ निवो, ता घेतन्वो उवाएण ॥२८॥ एवं च विमृश्य ततः कैतवेन कृतोन्मत्तकवेषो नगरमध्ये इदमसंबद्धं प्रलपन् परिभ्राम्यति-यदि गर्दभिल्लो राजा ततः किमतः परम् !, यदि रम्यमन्तःपुरै ततः किमतः परम् , विषयो यदि वा रम्यस्ततः किमतः परम् ।, यदि वा करोमि भिक्षाटनं ततः किमतः परम् !, यदि वा शून्यगृहे स्वप्नं करोमि ततः किमतः परम् ।
इय एवमाइ उम्मत्तचेटियं तस्स मूरिणो टुं । भणइ सदुक्खं सव्वं, सबाल-वुड्ढाउलं नयरं ॥२९॥ आसन्ननिवाओं नूण, एस राया मुणीण वयभंग । जं कुणइ इमस्स य, मुणिवइस्स गुणरयणजलनिहिणो ॥३०॥ उम्मत्तयाए हेऊ, जाओ सो चेव निग्घिणो पायो । न गणइ मुणिजणवयणं पि कह वि अइसंकिलिट्ठमणो ॥३१॥ ईये जणअवण्णवायं, उम्मतं जाणिऊण सूरिं च । सामंत-मंतिवग्गो भणइ पयत्तेण नरनाहं ॥३२॥ देव ! विरुद्धं एवं पि, ताव जं लिंगिणीऍ परिभोगो। जं पुण सूरी अवमाणिओ वए होइ उम्मत्तो ॥३३॥ एयं तु विरुद्धयरं, तहेच अवहीरणं बहुजणस्स । तो एत्तियम्मि वि गए, मुंच इमं साहुणिं जम्हा ॥३४॥ वन्जइ अकीत्तिपडहो, तुह्माणं देव ! सयलनयरम्मि । दीसंति एत्य कज्जे, इह-परभवआवईओ य ॥३५॥ इय सोऊणं राया, कुविओ निभत्यए इमे सव्वे । मोहग्गहाभिभूओ, न गणेइ हियं पि उवइटुं ॥३६॥ लोयाओ इमं निसुयं च, सुरिणा निच्छएण तो निवई । नाऊण दंडसझं, अह नयरीओ विणिक्खतो ॥३७॥ कमसो य तओ पत्तो, सगकूलं नाम सिंधुपरकूलं ।
तत्य य जे सामंता, ते सव्वे साहिणो भणिया ॥३८॥ " त्तचिति • M । २२ नास्तीदं पy C प्रतौ। २३ ता इत्ति • M ।

Page #32

૨૮
मलधारि श्री हेमचन्द्रसूरिविरचिता
साहा साहिनामेण, भन्नए ताण अहिवई राम्रा । ऐंकस्स साहिणो अह, पुरम्मि गंतुं ठिओ सूरी ||३९|| . विजाए अइस एर्हि, धम्मकहाए य सूरिणा एसो । आवज्जिओ तओ अनया य एयस्स साहिस्स ||४०|| अन्नरस य पंचाणउ साहिवग्गस्स उवरि परिकुविओ । साहसाहिरायौ, अह सव्वे मरणभयतसिया ॥४१॥ भणिया सूरीहि इहं, निरत्थयं चैव मरह किं तुब्भे १ । सिंधुं ऊत्तरिऊणं, हिंडह आहिंड (दु) गत्ताए || ४२ || ता तुह्माणं सव्वं, होही सुत्थं ति एवमाहिं | तव्वयणेहिं ते वि हु, कमेण पत्ता सुरद्वार ॥ ४३ ॥ तो छन्नउई भागे, काऊणं जणवयं ठिया तत्थ । बत्ते वासारते, भणिया ते सूरिणा सव्वे ॥ ४४ ॥ गिore मालवदेसं, इण्हि उज्जेणिनरवई वेतुं । विलम्मि तम्मि चिट्ठह, सव्वे वि सुहेण जं तुब्भे ॥ ४५ ॥ तो ते भांति अह्मं, दविणं नत्थि त्ति तेण न तरामो । तत्तियदूरं गंतुं, तो सूरी चुणजुती ||४६ ॥ पौडित्तु विउलकणयं, समप्पर ताण ते वि तो हिट्ठा । लाडविसंयनिववरगं, गिव्हंता सव्वमणुकमसो ॥४७॥ उज्जेणिविसयसंधि, पत्ता गद्दभिल्लनरवई तं च । सोउं आगच्छ तैत्थु चैव नियबलभरसमग्गो ॥४८॥ असि सत्ति सेल-वावल-भल्ल - कुंताइसत्थभीमाई | करि तुरय-रहसमारूढमिलियबहुसुहडचंडाई ||४९|| आभिट्टा बलाई, दोन्नि वि अवरोध्परं सकोवाई | अह हारियं खणद्वेण, तत्थ गद्दभिल्लसेन्नेणं ॥ ५० ॥ तो गद्दभिल्लराया, पलाइर्ड पविसिऊण उज्जेणि । रोगसज्जो जाओ, परसेन्नाई च सव्वत्तो ॥ ५१ ॥ आवासियाई सवप्पणा य ढोयं कुणंति पइदियहं । अह अन्नदिणे दिट्ठो नो कोट्टो तओ सूरिं ॥ ५२ ॥ पुच्छिति सगनरिंदा, सरिऊण कहेइ सो वि जह अज्ज । अट्ठमिदिणो त्ति राया, गदभिल्लो विहियजववासो ॥ ५३ ॥
३३
•
०
२४ एकस्सऽविद्दणो M। २५ •MI २७ होहि सु • M M । ३२ इओ पP
२८
या ते सव्वे मरणभयभीया C २६ हि तओ, नि°C, °हिं इह, नि • णा एवं C | २९ पयतु M। ३०० रोहयस • M ३४
समग्गं C ३१ तत्थ,
भो कुट्टो त P ।
३५ • इमदिट्ठोत्ति P । ३५.
·
• दहिलो P |

Page #33

कालिकाचार्यकथा । साहइ गइभिविज, कत्यइ अट्टालगम्मि तो ठवियं । जोएह रासहिं तह, कए य दिट्ठा य सा तेहिं ॥५४॥ तो भणियं सूरीहि, एसा किर जावपरिसमत्तीए । मुंचिहिई महासदं, तो य परसेन्नमज्झम्मि ॥५५॥ दुपयं चउप्पयं वा, जं किचि वि तं सुणेइ तं प्रति । रुहिरं समुग्गिरंतं, मुहेण निवडेइ धरणीए ॥५६।। तमा सजीवदुपयं, चउप्पयं वा दुगाउयपरेण । नेउं ठवेह सव्वं, मज्झ समीवम्मि अइनिउणं ॥५७।। मुंचह धणुद्धराणं, अट्ठहियसयं च सहवेहीणं । तह चेव कए तेहिं, धणुद्धरे भणइ तो सूरी ॥५८|| एयाए रासहीऍ, निवाइयं चेव वयणमकयसरं । नारायाण भरिजह, अपमत्ता हारियं इहरा ॥५९॥ तह चेव कयमिमेहिं, न निग्गओ रासहीए तो सहो । पडिहयसत्ति त्ति तओ, तस्सेव य उवरि नरवइणो ॥६०॥ मुत्त-पुरीसे मोत्तुं, पलाइ सा गया महाविज्जा । तो भणियं सूरीहिं, एदहमित्तं बलमिमस्स ॥६१॥ इय तं पि विणिग्गहियं, तो बीसत्था करेह नियकज्ज । अह तेहिं पुरी भग्गा, राया वि हु बंधिउं गहिओ ॥६२॥ तो" भणिओ सूरीहि, रे पाव ! हढेण तीऍ समणीए । जं चुक्कोऽसि अलज्जिर !, इह-परभवदुनिरवेक्ख ॥६३॥ तित्ययराण वि पुज्जो, अणज्ज ! आसाइओ य जं संघो । तस्सावराहतरुणो, पत्तो कुमुमुग्गमो तुमए ॥६४॥ जं पुण अणंतभवसायरम्मि भमिहसि अणेयदुहभीमे । तं भुंजिहिसि फलं पि हु, ता अज्ज वि गिव्ह जिणदिक्खं ॥६५॥ पीवाई कि पि निरसि जेण इच्चाइ जाव करुणाए । पभणइ सूरी दुम्मिज्जए, निवो ताव अहिययरं ॥६६॥ तो सूरी भणइ तर्हि, समुवज्जियगरुयदुसहभवदुक्खा । तुम्हारिसा वि को सोक्खभायणं सकइ विहेउं ? ॥६७॥ जीवदयामूलो चिय, धम्मो अम्हाण तेण न होसि ।
इच्चाइ बहुं निभच्छिऊण मोयाविओ एसो ॥६८॥ ३. तो चहिउं C1, तो ठविउ P। ३८ मुच्चिइही P1, मुंचिही MI ३९ ता म • P। ४. • गिय सू. CP | ४१ वेक्खो MDI ४२ •ओ तए संघो MI ४३ पावाउ M I, पावाई P। ४४ •सि भिवपन्वज्जाए मा • MI ४५ को मोक्ख • P। ४६ भत्यिक • MI

Page #34

मलधारिश्रीहेमचन्द्रसूरिविरचिता सगपत्थिवेहिं विसयाउ ताडिओ भमइ तो इमो दीणो । संसारं च अणंतं, ममिही तकम्मदोसेण ॥६९॥ अह जस्स साहिणो, पढममेव सूरी ठिओ पुरवरम्मि । सो उज्जेणीराया, जाओ सेसा उ सामंता ॥७॥ आलोइयपडिकंता, भगिणी सूरीहिं संजमे ठविया । सगकूलाओ पत्त ति ते य सगपत्थिवा जाया ॥७१॥ जिणपवयणप्पभावणपरम्मि अह सगनरिंदवंसम्मि । वट्टते" तो कालंतरेण सिरि विक्कमाइचो ॥७२॥ सगवंसं इणिऊणं, नाओ राया को जणो निरिणो । संवच्छरो य नियो, एस पयट्टाविओ जेण ॥७३॥ तस्स वि वंसं उप्पाडिऊण जाओ पुणोवि सगराया । पणतीसे वाससए (१३५), विकमकालसइक्वंते ॥१४॥ परिवत्तिऊण जेणं, लोए संवच्छरो निओ ठविआ । कालगसूरी उण लाडविसय-भरुयच्छपमुहेसु ॥७५॥
ठाणेसु विहरमाणो, पत्तो कालेण पइट्ठाणम्मि । तत्य य राया सिरिसालवाहणो सावओ परमो ॥७६॥ सूरीण कुणइ गरुयं, भत्तिं तत्थ विय भदवयमासे । मुद्धाए पंचमीए इंदमहो हवइ तो राया ॥७७॥ विणएण भणइ सूरि, पज्जोसवणं करेह छट्ठीए । जं पंचमीए लोयाणुवित्तिनिरयस्स मह पूया ॥७॥ कायव्वा होइ न चेइयाण सूरी वि भणइ न कयाइ । पज्जोसवणा पंचमिरयणिमइक्कमइ नरनाह ! ॥७९॥
तो भगवया भणिों(१) इत्यं य पणगं पणगं, कारणियं जा सवीसई मासो ।
मुद्धदसमीट्ठियाणं, आसाढी पुन्निमोसरणं ॥८०॥ (२) चाउम्मासुक्कोसो, सत्तरिराइंदिया जहन्नो य ।
थेराण जिणाणं पुण, नियमा उकोसओ. चेव ॥८१॥ इत्थ य अणभिग्गहियं, सीसइ राई सवीसई मासो ।
तेण परमभिग्गहियं, गिहिनायं कित्तियं जाव ॥८२।। (४) इय सत्तरी जहन्ना, असीनउई चीमुत्तरसयं च ।
___ जइ वासइ मग्गसिरे, दस राया तिन्नि.. नकोसा ॥८३॥ ४० मतमि का • M । ४८ •ग पुरपइडाणे, M ४९ री उ म • M ।

Page #35

कालिकाचार्यकथा । (५) आसाढचउम्मासा, पडिकमणाओ, य पडिक्कमेयव्वं ।
पज्जूसणपडिक्कमणं, पन्नासदिणेहि नियमेण ॥४४॥ (६) अवि चलइ मेरुचूला, सूरो वा उग्गमेज्ज अवराए ।
नो पंचमीए रयणी, पज्जूसवणा - अइक्कमइ ॥८५|| (८६) तो कुणह चउत्थीए, इय मणिए सूरिणा वि पडिवन ।
जं कारणेण भणियं, आरेण वि पंज्जुसवियचं ॥८६॥ तेप्पभिई संजाया, पज्जोसवणा चउत्थिदियहम्मि ।
पासंगियं च एयं, सग-विक्कमवंसकहणं च ॥८॥ (८८) आलोइयपडिक्कतो, मुद्धो सुर-नरवरिंदनयचलणो।
पालिय चिरपरियाओ, सूरी वि गओ अमरलोयं ॥८॥ (८९) संखेवणं कहियं, काळयमूरिण संविहाणमिणं । वित्थरओ पुण नेयं, निउणमईहिं निसीहाओ ॥८९॥
इति कालिकाचार्यकथानकम् ॥ [P आदर्श CDM आदर्शानां पश्चसप्ततितमश्लोकस्य पादद्वयमादृत्य 'आलोइय पडिकतो' (८८) इत्यतोऽन्तपर्यन्तो पाठोऽधिकः समस्ति(१) परिवत्तिऊण जेणं, लोए संवच्छरो निओ उचिओ।
आलोइयपदिक्कतो नियगच्छधूरं वहइ सूरी ॥५॥
(२) इत्तो य अत्यि नयरं, भरुयच्छं नाम तत्य बलमित्तो ।
राया तस्स य भाया, जुवराओ भाणुमित्तु चि ॥७६॥ (३) एए य भायणिज्जा, कालयमूरिस्स तेसि भइणी य ।
भाणुसिरी तीऍ सुओ, बलभाः राइणा सचिवो ॥७७॥ (४) मइसागरो अवंतीए, पेसिओ सरिणो सयासम्मि ।
तेणाहूओ सूरी, भरुयच्छम्मी समायाओ ॥७॥ (५) मुयधम्मो बलभाण, पन्चइओ धम्मउज्जया जाया।
रायाई असहतो, पुरोहिओ सूरिसहियनिवं ॥७९॥ (६) भणइ सुईवस्से (ज्जे?)हिं, एएहिं किं ति सूरिणा वि इमो ।
विहिओ निरुत्तरो मुत्तयाए(?) तो वयइ अणुलोमं ॥८॥ (७) एए महातवस्सी, पहु! जेण पहेण जंति नो तेणं ।
तुम्हं गमणं जुत्तं, अक्कमणं तप्पयाण जओ ॥८१॥ C भादरों 89 स्वस्तिकद्विकलाञ्छनवी षदश्लोकाश्मकः पाठोऽधिक: समस्ति, सच DM भादर्शयोनाखतः । ५. पज्जुबसियचं M | ५१ • भिई सं M ।

Page #36

मलधारिश्रीहेमचन्द्रसूरिविरचित्ता (८) विप्परिणओ निवो तो, जंपइ सच्चं ति कह पुणो एए ।
वीसज्जिज्जति तओ, पुरोहिओ भणइ सव्वत्य ।।८२॥ (९) कीरइ अणेसणाउ, निवेण दिन्नो इमस्स आएसो।
आहाकम्माइ जणाउ दावए सो बहु फलं ति ॥८३॥
(१०) कहियं साहहिं गरूण, ते वि नाऊण निवइणो चित्तं ।
जंति अपज्जोसविए, चेव पइट्ठाणनयरम्मि ॥४४॥ (११) जाणावियं च सूरीहि, तत्थ नो जाव आगया अम्हे ।
ताव न पज्जोसवियव्वमेव तत्य य पर[म] सड्ढो ॥४५॥ (१२) निवसालवाहणो अत्यि, सो वि नाऊण कालगायरिए ।
आगच्छंते संघेण संजुओ अभिमुहो जाइ ॥८६॥ विच्छड्डेण पविठ्ठा, नयरे . . . . . . . ।
पज्जोसवणासमओ तत्य य मरहट्ठदेसम्मि ॥८॥ (१४) भद्दषयसुद्धपंचमिदिणम्मि इंदस्स जायए जत्ता ।
ता सूरिणो निवेणं, विनत्ता जह इमं भय ! ॥८८॥ पज्जोसवणादिवसे, अणुगंतव्यो जणाणुवत्तीए ।
इंदो तेणं अम्हे, चेइयण्हवणाइयं काउं ॥८९॥ (१६) न पहुप्पामो तत्तो, पज्जोसवणं करेह छट्ठीए ।
सूरि वि आह पंचमिरयणीमेयं नइक्कमइ ॥९०॥ जओ भणियमागमे
जहाणं भगवं तहाणं गणहरा वि । जहा णं गणहरा तहा णं गणहरसीसा वि । जहा णं गणहरसीसा तहाण अम्ह गुरूणो वि । जहा णं अम्ह गुरुणो तहाणं अम्हे वि वासावासं पज्जोसवेमो । नो ते पंचमिरयणि भइक्कमिज्जा । (१७) तो भणियं नरवडणा, जइ एवं [होइ ?] तो चउत्थीए ।
हवउ त्ति आह सूरी, एवं होउ ति नो दोसो ॥११॥ जओ भणियमागमे
आरेणा वि पज्जोसवेयवमिति । (१८) तो हिदो भणइ निवो, महापसाओ ममं कओ जेणं ।
मम देवीणं पव्योववासपारणयदिवसम्मि ॥१२॥ (१९) होही मुणीण उत्तरपारणयं तो निवो गिहे गंतुं ।
देवीओ भणइ जहा, तुम्हाणममावसापव्वे ॥१३॥ (२०) होही उववासो तस्स, पारणे हुन्ज साहुबग्गस्स ।
उत्तरपारणयं तो, दाणं दिजह महफलं ति ॥१४॥

Page #37

कालिकाचार्यकथा । (२१) तो मुद्धचउत्थीए, चेइयपूया पंभावणा य कया।
रमा तव-देसण-मुणण-पोसहावस्सया 'विहिणा ॥९५॥ (२२) इय कारणेण कालयसूरीहिं पवत्तियं चउत्थीए।
पज्जोसवणं अणुमभिउ(य) च संघेण एवं ति ॥१६॥
(२७)
(२३) कालंतरेण तेसि, विहरंताणं गुणन्नियाणं पि।
कम्मोदयाउ सीसा, जाया दुन्विणी(व्वीणि?)या तेण ॥१७॥ (२४) तेहिं परुविया जह, गुरुआणाइकमं विहेऊणं ।
दुक्करतवचरमिणं मा कुणह निरत्ययं वच्छा! ॥९८॥ यत उक्तमागमे(२५) छह-ऽहम-दसम-दुवालसेहिं मासऽ-द्धमासखमणेहिं ।
अकिरंतो गुरुवयणं, अणंतसंसारिओ होइ ॥१९॥ (२६) गुरुआणाभंगाओ, रने कहं तवं पि काऊण ।
तह वि हु पत्तो नरयं, सो कूलयवालओ साहू ॥१०॥ गुरुआणाइक्कमणे, आयावितो करेइ जइ वि तवं ।
तह वि न पायइ मुक्खं, पुव्वभवे दोबई चेव ॥१०१।। (२८) एवं भणिया वि इमे, गुरुवयणं जाव नो पवज ति ।
घट्टति य सिच्छाए, तो गुरुणा चिंतियं एवं ॥१०२।। (२९) तारिसा मम सीसाउ, जारिसा गलिगदहा ।
गलिगदहे चइत्ता णं, दर्द गिण्हामि संजमं ॥१०३॥ तथा(३०) छदेण गओ छंदेण आगो चिट्ठए य छंदेणं ।
छंदे अ वट्टमाणो, सीसो छदेण मोत्तव्यो ॥१०४॥ (३१) अन्नदिणे मुत्ताण, तेसि सिज्जायरस्स परमत्यो ।
कहिओ जह वच्चामो, अम्हे नियसिस्ससिस्साणं ॥१०॥ (३२) सागरचंदाणं मुणिघईण पासम्मि जई य पुच्छंति ।
तो ते खरण्टिऊणं, साहिज्जमु इय मणित्ता ते ॥१०६॥ (३३) वचंति तत्थ निस्सीहियं काऊण जाव पविसंति ।
रजउ ति काउं न, तेण अब्भुटिया ते उ ॥१०७॥ (३४) वक्खाणसमत्तीए य पुच्छिया अज्ज ! केरिसं हि मए ।
क्खाणियं इमेहि, वुत्तं जह सुंदरं पुण वि ॥१०८॥ (३५) तेणं भणित्ता सूरी, पुच्छह किं पित्य तेहिं तो भणियं ।
पक्खाणेसु अणिच्चियमेसो वक्खाणि लग्गो ॥१०९॥

Page #38

३५
मलधारिश्रीहेमचन्द्रसूरिविरचिता (३६) सव्वमणिचं धम्मो, निचो ति स आह जाव तो सूरी।
जंपइ न अत्यि धम्मो, न गिज्झए जपमाणेहिं ॥११०॥ (३७) मुकुलाइकज्जउ चिय, तेणं धम्मो पयहिउ इत्तो ।
सरि अपिच्छमाणा, ते दुस्सीसा य पुच्छंति ॥११॥ सिज्जायरं इमेण वि, बहुहा निभच्छिया तओ तेहिं ।
सव्वं खमाविउं सो, सब्भावं कहिय तेणंते ॥११२॥ (३९) पहविया तत्थ तओ, गच्छंति जणो य पुच्छए एस ।
को गच्छइ ति तो ते, मणंति जह कालगायरिया ॥१३॥ (४०) सागरचंदेण सुयं, लोयमुहाओ पियामहागमणं ।
तत्तो पुढो थेरो, पियामहो मे किमायाइ ? ॥११४॥ (४१) तेणुत्तं इय सुव्वइ, अनम्मि दिणम्मि तयणुमग्गेण ।
संपत्तं मुणिविंदं, अब्भुट्टइ सागरमणिदो ॥११५॥ (४२) तेहि भणियं तुम्भे, उवविसह मुणी इमे मओ पुरओ।
गुरुणो समागया सूत्ररिणा वि भणियं न को वि इहं ॥११६॥ (४३) आयाओ पोत्तूणं, थेरं इत्यंतरम्मि आयाया ।
तं मुणियाओ(?) कालयसूरी पाहुणयसाहूहिं ॥११७॥ (४४) अब्भुढिया तो सो, सागरचंदो खमावए सूरि ।
झुरंतो य स गुरुणा, भणिओ नो भावदोसो ति ॥११८॥ (४५) किंतु पमायस्स विबोहणट्ठमेयस्स अन्नया सूरी।
दसइ वालयपत्थयदिळेंतं तहय कहियमिणं ॥११९॥ आस[ध्वन्नुपयाओ, तरतमभावेण मइविहवा ।
मा वह]उ को वि गव्वं, अहमिको पंडिओ इत्य ॥१२०॥ (४७) इय अच्छेरय चरिओ, गामागरनगर[मंडियं वसुहं ।
आणावदिच्छबहुसिस्सपरिवुडो विहरई मय]वे ॥१२१॥
(४८) अह अन्नया सुरिंदो, वंदइ सीमंधरं जिणवरिंदं ।
मुणिउ निगोयजीवे स वि.................... ॥१२२॥ ........................................मिओ इमे कोइ । जाणइ वक्खाणेउ कालयसूरि त्ति इय कहइ ॥१२३॥ . . . . . . या तेणं सको पुच्छइ मे कित्तियं आउ ।
उवउत्तेणं दोसागाराईमाऊणमाउयं ..... ॥१२४॥ (५१) ... चिय कालेणं जाणित्ता, निययआउपरिमाणं । संछेहणं विहे अणसणवि[हिणा दिवं पत्ता].॥१२५॥
॥3॥ श्लोक १६४ ॥ मंगलं ॥3॥

Page #39

कालिकाचार्यकथा।
M आदर्शत उद्धृता प्रन्थकृत्प्रशस्तिः
श्रीप्रश्नवाहनकुलाम्बुनिधिप्रसूतः
क्षोणीतलप्रथितकीर्तिरुदीर्णशाखः । विश्वप्रसाधितविकल्पितवस्तुरुच्चै
श्छायाश्रितपचुरनिर्वृतभव्यजन्तुः ॥१॥ जानादिकुसुमनिचितः, फलितः श्रीमन्मुनीन्द्रफलबन्दैः । कल्पद्रुम इव गच्छः, श्रीहर्षपुरीयनामाऽस्ति ॥२॥ एतस्मिन् गुणरत्नरोहणगिरिर्गाम्भीर्यपायोनिधि___ स्तुत्वानुकृतक्ष्माधरपतिः सौम्यत्वतारापतिः । सम्यग्ज्ञानविशुद्धसंयमपतिः खाचारचर्यानिधिः,
शान्तः श्रीजयसिंहसरिरभवनिःसङ्गचूडामणिः ॥३॥ रत्नाकरादिवैतस्मात् , शिष्यरत्नं बभूव तत् । स वागीशोऽपि नो मन्ये, यद्गुणग्रहणोत्सुकः ॥४॥ श्रीवीरदेवविबुधैः, सन्मन्त्राधतिशयप्रवरतोयैः । यैर्दुम इव संसिक्तः, कस्तद्गुणकीर्तने विबुधः १ ॥५॥
तथाहि
आशा यस्य नरेश्वरैरपि शिरस्यारोप्यते सादरं,
___ यं दृष्ट्वाऽपि मुदं व्रजन्ति परमां प्रायोऽतिदुष्टा अपि । यद्वक्त्राम्बुधिनियंदुज्ज्वलवच पीयूषपानोधतै
गीवाणैरिव दुग्धसिन्धुमथने तृप्तिन लेभे जनैः ॥६॥ कृत्वा येन तपः सुदुष्करतरं विश्वं प्रबोध्य प्रभो
स्तीर्थ सर्वविदः प्रभावितमिदं तैस्तैः स्वकीयैर्गुणैः । शुक्लीकुर्वदशेषविश्वकुहरं भव्यैर्निबद्धस्पृहं,
यस्याशास्वनिवारितं प्रचरति श्वेताम्बुगौरं यशः ॥७॥ यमुनाप्रवाहविमलश्रीमन्मुनिचन्द्रसूरिसंपर्कात् । अमरसरितेच सकलं पवित्रितं येन भुवनतलम् ॥८॥ विस्फूर्जत्कलिकालदुस्तरतमःसंतानलप्तस्थितिः,
सूर्येणेव विवेकभूधरशिरस्यासाध येनोदयम् । सम्यग्ज्ञानकरैश्चिरन्तनमुनिक्षुण्णः समुद्योतितो,
मार्गः सोऽभयदेवसरिरमवत् तस्य प्रसिद्धोमिभिः ॥९॥ निजशिष्यलवश्रीहेमचन्द्रसूरेर्मुखेन वितिरियम् । सूत्रयुता तैरेव हि, विहिता श्रुतदेवतावचनात् ॥१०॥

Page #40

३१
श्रीभद्रेश्वरसूरिविरचिता
प्रत्यक्षर गणनया, सर्वग्रन्थाग्रमस्य जातानि । प्रयोदशसहस्राण्यष्टषष्टियुतान्यष्टशतानि (१३८६८) ॥११॥
प्र० १३८६८ ॥ कल्याणमस्तु । प्रन्थप्रशस्तिः
श्रीकृष्णर्षिगच्छे तपापक्षे भ०श्रीपुण्यवर्धनसूरयस्तेषां पट्टे भट्टारकश्रीश्रीजयसिंघ(ह)सूरयस्तपट्टे भ० श्रीश्रीविनयचन्द्रसूरीश्वराणां शिष्यगणिगोरापठनार्थम् ॥
श्रीभद्रेश्वरसूरिविरचिता-कथावल्यन्तर्गता
कालिकाचार्यकथा । [ लेखनसंवत् १४९७-रचनासंवत् १२ शताब्धि ]
(१) धम्म कहिउं सीलं, अस्स ति रुत्तिओ (?) य धम्मकही।
सायसयं ति विसेसिया (य), वाओ य तवो य जस्स ति ॥१॥ (२) सो वाई य तवस्सी, विजाबलीउ(लिओ) य नाम विज्ज ति ।
पायलेवाइसिद्धो, सुकव्वकत्ता कवि(वी) नाम ॥२॥ (३) एय गुणा य पुरिसा, अट्ठपभावगा परयणस्सा (2) ।
एको वि य पुण्णप्पा, कोइ जहा कालगज्जो ति ॥३॥ कालगायरियकहा भण्णइ
अवंतीविस(ए) उज्जेणीनयरीए दप्पणो नाम राया । तस्स य किर केणावि जोगिएण दिन्ना गदहीनाम विना । सा य जत्थ साहगनिउत्ता तस्समुहा होउं विउन्विय गद्दभीरूवा नाहे(दे)इ, जो य तिरिलो मणुभो वा रिव(बु)संतिओ तस्सदं सुणेइ सो सव्वो रुहिरं वर्मतो भयविहलो नट्ठसन्नो निवडइ । सिद्धा, य विहिसाहणेणं दप्पणरण्णो गद्दभीविज्ज त्ति गदहिल्लो नाम सो पसिद्धि गओ । पलंबतयाति जिणसासणमुज्जेणी (8), तन्मज्झे पवयणपुरिसो सरिसमण्णिओ कालगायरिओ नाम, अवि य-- (४) संविग्गो मज्झत्थो, संतो मउओ रिजू मुसंतुट्ठो ।
गीयत्यो कडजोगी, भावण्ण लद्धिसंपण्णो ॥१॥ (५) देसणियाओ देओ, मइमं विण्णाणिओ कवी वाई ।
नेमित्तिओ य सीओ, उवयारी धारिणी(रणा) बलिया ॥२॥

Page #41

कालिकाचार्यकथा। (६) बहुदिह्रो नयनिउणो, पिओयचउ (पियंवओ ?) सुस्सरा(रो) तओनिरओ ।
सुसरीरो सुप्पइहो, वाई आणंदओ वोक्खो ॥३॥ (७) गंभीरो अणुवत्ती, पडिवन्नपालओ थिरो।
उचियण्णू सूरीणं, छत्तीसगुणा [इमे] होति ॥४॥
अत्थे(स्थि) य तत्थेव कालगायरियभगिणी रूववई व निम्मलसीला सीलमई नाम तवस्सिणी । सा य कयाइ बच्चंती बाहि तप्पएसगामिणा दिदा गहिल्लरण्णा । अज्झोववण्णेण य अणिच्छंती वि बला नेवि(नीया) अंतेउरं । साहिया तवस्सिणे(णी)हिं कालगसूरीणं वत्ता । तेहि वि गंतुं सयं भणिउ राया जहा-न जुत्तं पुहवीपालाणमेरिसं ववसिउं ता मुंचह तवस्सिणि । रण्णावि करिस्स चिंतिउत्तं निव्वत्ते (१) ।
सूरीहिं मेल्लित्त साहियं तं संघस्स । तेणावि बहुहा भणिओ राया । न या(य) किं पि पडिवजइ तो दरिसणकजुज्जओ रुट्ठो । भइ(ज)कालओ पइण्णं करेइ जहा-जइ गद्दहल्लि(हिल्ल)रायाणं रजओ न उम्मूलेमि, तो पवयणसंजमोवघायगाणं तदुवेस्खगाण य गइं गच्छामि । ताहे कालगज्जो कवडेणुम्मत्तलीहूओ तिग-चउक्क-(च)ञ्चरमहाजणटाणेसु इमं [पलवं] तो हिंडइ । जइ गहिल्लो राया तो किं ! जइ सुनिविट्ठा पुरी तो किं ! जइ जणो सुवेसो भा(तो) किं ! जइ हिंडामो वयं भिक्खं [तो कि !], जइ सुवनदेसे वसामि तो किं ! एवं च बहुप्पयारं जणं भावेउं का[ग] जो पारसकूलं गओ।
तत्थ य साहाणुसाहिणो महारायस्स सेवगो साही नाम राया । तं च समल्लीणो सूरी निमित्ताईहिं आवजेई । अण्णया य साहिस्स साहाणुसाहिण(णा) कम्हि हिं (वि) कारणे रुटेण कट्टारिगा सुटेओ पेसिया (1) लेहेहिं तम(म्म)ज्ये बहा सा(सी)समेयाए नियंछिदियध्वं ति।
दट्टुं चेमं विमा(म)णो संजाओ साही । स(प )रूवेइ कालगजस्स । तेणावि भणिो मा अप्पाणं मारेहि(हि) । साहिणा भणियं-परमसामिणा रुटेण एत्थ अस्थिउ न तीरइ । कालगज्जेण भणियं-रोहेमो गहिल्लरायाणं ।
ताहे जे गडहिल्लेणो(णा)वमाणिया लाडरो(रा)याणो अण्णे य ते मिलिउं सव्वेहिं पि रोहिया उज्जेणी । तत्यंतरम्मि य गडहिल्लेण य सुइभूइणा होउं स(सु)मरिया गद्दहिविज्जा । अवयरिया य सा गदह(ही)रूवधारिणी । ठविया एगम्मि महारगो(ट्टालगे) परक्लाभिमुहो(हा)। तन्विसेसारोहणा(ण)त्थं चेगस्थ वि गडहिल्लो भट्ठमभत्तोववासी । तं च तहाराहगं नाउं कालगज्जेणाणागयमेव निरोवियं गदहिसंमुहं दक्खाणं सहवेहि (हि)जोहाणमठुत्तरसरं, भणियं च जया(हा)एसा गद्दही नानि(:)हिउकामा तया मुहं पसारेही, जाव य सई न करेइ ताव समकालमेईए मुहं सरेहिं तुम्मे पुरिज्जह । तेहि वि जोहि (हे)हिं तहेव कयं । ताहे सा वाणमंतरी तत्थ गडहिल्लस्सोवरि हगिउँ लत्ताहिं य हेतुं गया सट्टाणं । तन्विरहिओ अबलि त्ति ओमूल्लि(लि)ओ गरहिल्लो । गहिया उज्जेणी । एवं च पुण्णपइण्णो कालगसूरी तं भगिणिं पुणरवि संजमे ठवित्ता विहरि[ओ] म(अन्नवु(त्थु)जयविहारेणं ॥ .
साहिप्पमुहराणएहिं चाहिसित्तो उज्जो(जे)णोए कालगरिम(भा)णेज्जो घ(ब)लमित्तो नाम राया। तकनि?भाया य भाणुमे(मि)त्तो नामाहिसित्तो जुवराया। तेसिं च भगिणी भाणुसिरी नाम | तीसे पुत्तो बल(ल)भाण नाम । सो य पगयभइविणी[य]याए साइ पज्ज(ज्जु)वासइ । पत्तो पुणो विहरतो बरिसयालासण्णमुज्जेणिं कालासूरी । बहुमणिमो रायाईहिं तम्मझे जोगो ति विसेमउ(ओ) साहिउ सूरीहिं बिल]भाणुणो धम्मो । तं च सोउं संबुद्धो, पन्याविभो

Page #42

३८
श्रीभद्रेश्वरसूरिविरचिता य । न य पुच्छिया बलमित्त-भाणुमित्त त्ति । ठेहिं तेहिं पस(च्छ :)न्नमाणत्तो निग्विसिओ कालगज्जो । सो वि नत्तयासंघएणं (2) निग्गहत्त(त)णेण य तेसि वयणमवमन्निऊण ठिो न य पज्जोसवणं कुणइ । बलमित्तो वि भाणुसिरीए 'किं न जाणह गदह(हि)लवुत्ततं !, जेणावमाणेह माउल(ल)ग'मिति । भणिया पच्छत्ताविया पुणो मामयस्स कुणंति महंतमायरं अब्भुट्ठाणे(णा)इ ।
पतं :) च सहिउमस्स(स)कंतो म(ग)गाहरो नाम पुरोहिओ भणइ-देव ! सुद्धपासंडो एसो वेयाइवाहिरो। एवं च रण्णो पुरओ पुणो पुणो उल्ल(ल्लोवंतो सूरिणा निप्पट्टा(द)पसिणवागरणा(णो) को । ताहे खरयरमाविट्ठो पुरिहिओ न दंडेणेमेसि किंचि पुणिस्स(रिस्स!) ति चिंतिय रायाणुमंडलोवो(रायाणमंडलो)मएहिं विप्परिणामेइ, जहा-एएरिसे महागुभागा ता जेण पहेण मे(ते) गच्छंति तेणेव जस्स रण्णो (1) जणो गच्छइ पयाणि वा अइक्कमेइ तस्सासेयं महंतं हवइ । ता विसज्जेज्जंतु नियविसयाओ सरिणो। सोउं में कम्मदोसेणाइसुगि(णि)या बलमित्त-भाणुमित्ता । कराविया सरिनीसरणथं तेहिं सवम्मि नगरे भत्तपाणाणेसणा।
तं च नाउं पढमपाओ(उ)सि च्चिय निग्गया ओ(उ)ज्जेणीओ कालगसूरिणो । बहुपरिवारा य ते न नहिं तहिं न(नि)व्वहंति त्ति पट्ठिया पइट्ठाणपुरं । जाणावियं चाणागयमेव तहं ते च्चिय संघस्स जावाहमागच्छामि ताव तुब्मेहि न कायव्वं पज्जोसवणं ।
__तत्थ य सालवाहणो राया। सो य सावगो त्ति । कालगव्व(ज्ज)में सोउं निग्गउँ(ओ) समुहो समणसंघो य । तउ महाविभूईए पविट्ठो पइटाणं कालगज्जो । भणियं चाणेण-भइवयसुद्धपंचमी[ए] कोरओ(उ) पज्जोसवणं । पडिवन्नं च तं समणसंघेण । सालवाहणो य राया परमसावओ पज्जोसवणाइ धम्मदिवसे विसेसओ जिणवंदणाइ किच्चं कुणइ । इओ य तत्थ देसरूढीए कीरइ भद्दवयसुक्कपंचमीए पढममिंदमहारंभो। तं च जणो निधि (न विणा णिवं कुणइ त्ति, तस्स न होइ पज्जोसवणु(ण)धम्माणुट्ठाणं । तओ सालवाहणेण भणिओ कालगसूरी-भयवं ! चलिओ लोयववहारो त्ति, चालिउ न तीरइ इ(ई)दमहारंभो, न य मं विणा कुणंति लोया, ताणुग्गहं काउं कुणह छट्टीए पज्जोसवणं, जेणाहमवि पहुच्चामि । सूरीहिं भणिय-महाराय ! न जुत्तमेयं । जओ आसाढपुषिणमाए कायव्वं ताव पज्जोसवणं । अह केणावि रायविदुगराणेण ताए न कयं ता कायव्वं पुरओ कण्हदसमीए । तओ वियलितं सावणसुद्धपंचमीए । तओ वि पुरं पुषिणमाए, तओ वि कण्ण(ण्ह)दसमीए । तओ विट्ठालियं कायव्वमवस्सं भद्दवयसुद्धपंचमीए, न परओ ति जिणाणा। तओ रण्णा भणियं-भयवं ! ता कीरउ चउत्थीए पज्जोसवणं । सूरीहिं भणियं-एवं होउ । ताहे चउत्थी[ए] चेव कयं पज्जोसवणं । एवं च जुगप्पहाणा(णे)हिं कालगज्जेहिं कारणेण जा पवत्तिया चउत्थी सा चेवाणुमया सव्वसाहणं जाण[ह !] त्ति।
[तओ] रण्णा भणियाओ अंतेउरियाओ, जहा-तुम्भे पक्खियपडिकमणत्थममावसाए काऊणोवबासं पा(प)डिववा(या)ए सव्वखजभोजविहीहिं साहवो उत्तरपारणए पडिलाभेत्ता पारेज्जह । ताहिं पि तहेव 'कए पज्जोसवणाए अट्टम्मि (अट्ठममिति) काउं पडिवयाए जायमुत्तरपारणयं । तं च सव्वलोगेहिं कयं ति तप्पभिई मरहट्ठविसए समणमूहवो(समणप्नो) नाम छणो पवत्तो त्ति । पवत्तियं च भणिस्समाणेणं भ[व] विरहरिणो(णा) संपयसाहूणं अट्ठमतवकरणासत्ति पेच्छंतेण तइयाए उत्तरपारणयं । किं च--
अस्थि उज्जेणीए बहुसीसपरिवारो कालगो नाम सूरी । न य से सा(सी)से चोइया. वि पढणसवणाइकिरियासु पवर्तते । तओ सूरी राईए पसुत्ती(त्ता) चेव ते मोत्तुं सेजायरस्सेगस्स साहियसब्भावो पयट्टो सुवण्णभूमि । जत्थ य किर

Page #43

कालिकाचार्यकथा । ते तं (तेसिं) सीसस्स सीसो सागरचंदो नाम सूरी समत्थो विहरइ । पत्तो य पोत्तियाणमंतियं कमेण कालगसूरी । तेणावि तहिं वि सम्मापुब्व त्ति पाहुत्तीओ सो सामण्णज्जगपडिवा(वं) काल[ग]सूरी भोलउविव (भोलविओ) सागरचंदो वक्खाणं । सो वि नाणम[प]रीसहमाणो पुणो कालगं पुच्छइ-केरिस मे वक्खाणं ! । सो भणइ-सुंदरं ।
इओ य कालगसीसेहिं सव्वत्थगोत्तिया सूरिणो । न य कहिं पि लद्धा सुद्धी । तओ ते लज्जा(ग्गा) सेज्जायरस्स । तेणावि निम्बंधो त्ति पडिसाहिओ तेसिं सम्भावो। तओ सव्वे वि कालगसीसा सुवनभूमि जउ चलिया। तं व वृंद वजंतं लोगो पुच्छइ । ते भणंति-कालगायरिया सुवनभूमि गमिस्संति । संपत्ता य सिग्घयरजंताऽऽवंतग्ज(ज)णपरंपरा सागरचंदस्स वत्ता, जहा-कालगायरिया आगच्छंति ।
तो सागरखमणो भणइ-अज्जया ! किं सच्चं जं ग(स)मागइ पियामहो !। तेण भणियं-न जाणामि मए वि सुर्य ।
जो(सा)गरो भणइ-अज्जया ! सुटु पंडियओ सुम्मइ सो मे पियामहो। कालगो भणह-किं मे य(एए)णं, पंडिया चेव वियाणंति पंडियं । अज्झ(ज्ज) मम तावाणिच्चय(य) वक्खाणेसु ।
सागरो भणइ-अन्नं किंचि विसमपयत्थं वक्खाणावेसु । कालगेण भणियं-न विसमपयत्थमवगच्छामि । सागरो भणइ-जइ एवं ता सुणेसु । तं चिय साहेमि---- (८) धम्म(म्मु) करेहु म मूढा अच्छहुं(हु),
चंचल(लु) जीविउ जोव्वणु पेच्छह । धम्मु जि करणु कम्मुहु दत्थुङ,
__ मोक्खहुं तं पुणु गुरुयणु पुच्छहु ॥१॥ सोउं चेमं भणियं कालगण-नत्थे(स्थि)त्थ धम्मो पमाणरहिओ त्ति वे(ख)रविसाणं व, पञ्चक्खो जेण न सो, तयभावेनाणुमेओ बि ।
तओ अज्जो पियामहाणुकारी ए[स] खलु को वि डोकरो त्ति । संजायासंको सागरो भणइ-नस्थि धम्मो त्ति वोत्तुं जुज्जइ जीहाए, न 'उण जुत्तीए जेण पक्खकज्जा धम्म(म्मा)धम्मा वि पञ्चक्खा । अवि य(९) रूपमइ मुहसमिद्धी, दाणाइ विसेसओ सपुण्णाणं ।
विप्फुरद व सकारो, नियनिव्वा(?) ते वि नन्नेसि ॥२॥ (१०) इय धम्माधम्मफलं, पञ्चख जेण दीसए साहु ।
ता मोत्त[म] हम्मं आयरेण धम्मं चिय करेसु ॥३॥
एवं च सत्थं (त्य)विणोएण. चिट्ठति ते जाव कइवयवासराणि ताव संपत्ता तत्थ कालगसीसा । ते य दळूण भब्भुष्टिओ सागरचंदसूरी । पुच्छिओ य सो तेहि-आगया सख(ख)मासमणा इह केइ न व । सोउं संकिओ सो भणइ-न नाणामि खमासमणा, अज्जओ पुण एक्कओ आगओ, तेणागंतुकामो सिट्ठो सूरी ।
___एत्यंतरम्मि य वियारभूमीओ आगओ कालगसूरी । अब्भुहिउँ च पाहुणयसाहिं वंदिओ भावसारं संजायसंके बयस्थियाले सागरचंदे केण-(संजायसंकेण य पुच्छिया ते सागरचंदेण ! )-को एसो ! । तेहिं मणिय-काल[ग]सरी । तओ ससंभमं पायावलत्तो(ग्गो) सागरचंदो सूरी-मिच्छामि दुक्कड जं मए आसाइयं ति भणंतो सम्म पियामहे खामेइ । भणइ सविलक्खो-भगवं | जइ वि मु(सु)क्खो हं तहा वि केरिसं वक्खाणेमि । कालगसूरीहिं विलठ्ठ, किं तु मा गव्वं वि(व)हेज्जासु त्ति बोत्तुं कराविओ सो(सा)मं, ठाविऊणेगच्छ (त्थ)वालयापत्थुलज्ज(ग), तओ वि उद्धरिउं पक्खेवाविओ

Page #44

श्रीभद्रेश्वरसूरिविरचिता भन्नत्य ममाविओ जत्तेणो किं वि सो । एवं च वारंवारेण ऊणयरो ऊणतमो त्ति सच्चवाविउं भणिओ सूरीह (हि) पोत्त(ओ) -भद ! वालगापत्थसरिसं सुयं गणहराणं चेव संपुण्णं, सेसाणं पुण कमकमेण परिहीयमाणं । जओ चोदसपुब्वधरा वि भगवंतो छट्ठाण यडिया कहिज्जति किं पुण सेसा । ता न जुत्तो काउसयाणंसुनओ ( काउं सुयणाणमओ !)। भणियं च(११) मा पहउ कोइ गवं, एत्य जए पंडिओ जि(अ)हं घेव ।
आसव(ब)ण्णुमयाओ, तरतमजोगेण मइविभवा ॥४॥
एवं च सुयसमिद्धो विचित्तवर(चरि)एहिं आगमपसिद्धो कालगसूरी सक्केण वैदिओ, एत्थ भणियं च(१२) सीमंघरभणणाओ, नि[गो]यकहणेण रक्खियब्वो व्व ।
कालगसूरी वि दर्द, सचिम्हयं वंदिओ हरिणा ॥१॥
किं च
अस्थि इहेव भारहे वासे तुरमिणीनयरीए जियसत्तू राया। तस्स य कालगसूरिभगिणीए भदाभणीए सुभो दत्तो नाम । उ(ओ)लग्गइ(य)तेण य सव्वदोसनिहिणा वसीकया सव्वे वि जियसत्तुसेवगा । तओ उव्वासिमो राया। समहिडिय से रज्ज महारज्जलाभाइनिमित्तं च पारद्धमणो(णा)विहा जणो।
अण्णया च विहरमाणो अणेगसीसपरिवारो समोसरिओ से मामगो कालयज्जो हि । पारद्धं चाणेण वक्खाणं । धम्मसट्टा(दा) कोऊहलाईइ(हि) य संपत्ता नागरया, लोगएवं(परं)पराए भाउणो आगमणं सोऊण भणिओ दत्तो भगाएवष्छ । तुह माउलओ पडिवनसाहुलिंगो इहगे(हाग)ओ ता तं गंतुं पणमत्तु (सु) । अवि य-- (१३) एक्क(क) सो तुह मामो, वीयं ठिओ(विउ)सेहि पुइओ पुण्णो ।
तइयं संगहियवओ, ता पुत्त(य ! ?) नयन(नम)स तं साहुं ॥१॥
जणणीउवराहो(रोहे)ण य पयट्टो दत्तो पत्तो तमुद्देस, पुच्छिओ कालियज्जो जण्णाण फलं । भगवया वि साहियंपंचं(चिं)दियवहेणं नरगगमणं । पुणो जण्णाण फलं दुयरा(वा)राए पुच्छियं च । भगवया वि साहिओ-अहिंसालक्खणो धम्मो । तइयावाराए पुढेण साहियं-पावकम्माण नरयाइफलं । चउत्थवारं रुष्टेण भणियं दत्तेण-किमेव(म)समंजसं पलवसि !। जइ किंचि वि मुणसि ता जण्णाण फलं साहेसु । भगवया भणियं-जइ एवं ता नरयफला नन्ना जणमहारंभयाए परिग्गहियाए ऊणिमाहारेणं पंचवि(पंचिं)दियवहेणं जीवा नरयाउयं कम्मं निव्वत्तेति । एयाणि य जण्णकरणे संपज्जति ।
सोउं चेमं संजायरोसेण भणियं दत्तेण-कहं वियाणसि जहा-नरगफला जन्ना ! भगवया भणियं-नाणाइसमाओ। दत्तेण भणिय-सत्तमदियहे कुंभीपागेण पच्चिहिसि तुम, तेण भणियं-एत्थ वि को पच्चो !
साहुणा भणियं च-तम्मि चेव सत्तमदिणे पदम असुइणा विजलिज्जिहिसि । समुप्पण्णकाउबानलेण य, पुणो वि भणियं दत्तेण-कत्तो मुहमुन्व(तुह मच्चु!)। मुणिणा भणियं-निरुवसग्गं विहरिऊणाई कयकालो देवलोग गमिस्सामि । सोउं चेमं कुविओ दत्तो पव्वइयाहममेयं सुअसुव्वयणं (!) सुरक्खियं करेज्जह, जेण सत्तमवारस(सर)ए [ए]य चिय कुंभीए य(प)यानि(मि.) त्ति जोजिऊणाऽऽरक्खियनरे पविट्ठो धवलादवाविउ पडहो जहा-न सत्तवासराणि जाव नयरीए पुरीसो उनियन्वो । सत्तमदिणे य निरोहासहिन्नुणा मालिएणेगेण रायमग्गे उज्झिऊण पुरीसं ठइयं पुष्पकरंडएण।

Page #45

कालिकाचार्यकथा। वोलीणाणि य सत्तवासराणि त्ति सम्ममयाणतो दत्तो सत्तमे च्चिय न्या(वा)सरे आसयडपरेण पयही साहुवहाओ तुरियखुरखरणयअमु[]णा हसंतो विट्टालिओ। तो अहो संवइओ पावसमस्साएसो त्ति मण्णमाणो सो भयभीओ पयट्टो नियगेहाभिमुहो । तत्थ य पवट्ठो दुसज्जो त्ति मण्णमाणा(णे)हिं विरसचित्तेहिं स सभडेहिं वंचिऊण पुन्वाणीय जियसत्तुणो समुवणीउ दत्तो । तेणावि तेल्ला चूरियइ सुणह सणाया एकवल्लीए(प)छोदूण एक्को दुक्खमच्चुणा य मओ समणो सो गओ नरगं ति । कालयसूरी वि विहिणा कालं काऊण गओ देवलोगं ॥
कालिगायरिउ ति गयं ॥डा। पालित्तयसूरीकहा भण्णइ
-
-
ग्रन्थप्रान्ते
प्रन्थाप्रम् १२६०० । संवत् १४९७ वर्षे वैशाख वदि १२ बुधे अघेह स्तम्भतीर्थे महं मालासुतसांगालिखितम् ॥
अज्ञातसूरिकृतं कालिकाचार्यकथानकम् ॥
नमः सर्वज्ञाय ॥ जो कुणइ ससत्तीए, संघस्स समुन्नई सयाकालं ।
लीलाइसगइमुक्खं, काळयसरि व्य जसो लहइ ॥१॥ तथाहि
अस्थित्य घरावासे, नयरे [नय] रहिरे नरवरिंदो । नामेण वयरसिंहो, देवी सुरसुंदरी तस्स ॥१॥ सयळकळागमकुसलो, पुत्तो ताणं च कालयकुमारो । सो अन्नया तुरंगे, वाहेउं पदिनियत्तो जा ॥२॥ सहयारवणुल्लाणे, ता पिच्छइ सजलजलयवाणीए । धम्मकई कहमाणं, नामेण गुणायरं सूरिं ॥३॥ तं दट्टणं गंतूण, वंदए मुणइ धम्ममइरम्मं । फणगं व परिक्खेळ, चउहा तं जिणह(व)राभिहियं ॥४॥ संजायचरणमावो, किच्छेणं मोइऊण प्रणयाई । बहुरायनंदणजुओ, जाओ समणो समियपालो ॥५॥

Page #46

अज्ञातसूरिविरचिता संगहियदुविहसिक्खो, कालेणं गुरुगुणेहिं जा चडिओ । ता ठविओ सूरिपए, गुरुणा गच्छादिवत्तेणं ॥६॥ सूर ध्व भव्वकमले, पडिबोहितो कमेण उज्जेणिं । संपत्तो परियरिओ, साहहिं पंचहि सरहिं ॥७॥ उज्जाणमझयारे, समोसढो तीइ उत्तरदिसाए । निवपमुहो सव्वजणोऽभिरंजिओ धम्मकहणेण ॥८॥ भवियकमलावबोइं, ताण कुणंताण जाव कइवि दिणा । वोलिंति ताव तत्थेव, साहुणीओ [वि] पत्ताओ ॥९॥ भवियन्वयानिओगा, ताणं मज्मे सरस्सई नाम । समणी संपत्तगुणा, सूरीण सहोयरी बहुई ॥१०॥ साहुणि वियारभूमीइ, निग्गया गभिल्लराएण । उज्जेणिनयरिपहुणा, सा दिहा जायकामेण ॥११॥ अंतेउरम्मि खित्ता, विलवंती जाव ताव सूरीहिं ।
कोमलगिराइ गंतूण, सो सयं भासिओ एवं ॥१२॥ तथा च--
प्रमाणानि प्रमाणस्थै रक्षणीयानि यत्नतः । सीदन्ति हि प्रमाणानि, प्रमाणस्थैविसंस्थूलैः ॥१३॥
अन्यश्च
नरेश्वरभुजच्छायामाश्रित्याश्रमिणः मुखम् । निर्भया धर्मकार्याणि, कुर्वन्ति स्वान्यनन्तरम् ॥१४॥ नियकुलकलंकभूयं, ता एवं नरवरिंद ! मेल्लेसु । विप्फुरइ अयसपसरो, अहन्नहा जेणिमं भणियं ॥१५॥ गुत्तु गंजिदु मलिदु चारित्तु, मुहडत्तणु हारविदु अयसपडहु । जगि सयलि भामिदु मसिकुचउ, दिन्नु कुलि जेण केण (तेण जेण ?) परदार हिंसिद् ॥१६॥ ता मिलेसु तवस्सिणिमेयं नो मन्मए तयं जाव । संघवयणाओ पच्छा, भणाविओ भइणिकज्जम्मि ॥१७॥ संघो वि जाव तेणं, न मनिओ ताव गरुयकोपवसा । विहिया तत्थ पइना, सूरीहिं तओ इमा घोरा ॥१८॥
तथा च
जे संघपञ्चणीया, पवयणउवधायगा नरा जे उ । संजमउवधायपरा, तदुविक्खाकारिणो जे य ॥१९॥ तेसिं वच्चामि गई, जइ एयं गद्दभिल्लरायाणं । उम्मूलेमि न सहसा, रज्जाओ महमज्जायं ॥२०॥

Page #47

कालिकाचार्यकथा । कायन्वं च एयं, जो भणियमागमे--
साहण चेइयाणं, पडणीयं तह अवनवायं च । जिणपवयणस्स अहियं, सव्वत्थामेण वारेइ ॥२१॥ चिंतेइ तओ चित्ते, उम्मूलेयचओ कइ णु एसो । विल(बलि)ओ य गक्षीए, विज्जाए महाबलाइ जओ ॥२२॥ हुं नायमुवाएणं, एवं काहामि चिंतिउं मूरी ।
कयउम्मत्तयवेसो, हिंडइ विलवंतओ एवं ॥२३॥ "यदि गर्दभिल्लो राजा ततः किमतः परम् !, यदि वा रम्यमन्तःपुरं ततः किमतः परम् !, विषयो यदि वा रम्यस्ततः किमतः परम् ! सुनिविष्टा पुरी यदि वा ततः किमतः परम् !, यदि वा जनः सुवेषस्ततः किमतः परम् :, यदि वा करोमि भिक्षाटनं ततः किमतः परम् !, यदि वा शून्यगृहे स्वप्नं करोमि ततः किमतः परम् ।।"
तो वारिसरूवधरं, मूरि दट्ठण भणइ पुरिलोओ । अहह अजुत्तं रबा, कयं जओ भइणिकन्जम्मि ॥२४॥ मोत्तण निययगच्छं, हिंडइ उम्मत्तओ नयरिमज्झे । सयलगुणाण निहाणं कट्टमहो ! कालगायरिओ ॥२५॥ नियपहुणो अइफरुसं, निदं सोऊण सयललोआओ । मंतीहिं निवो भणिओ, एगंतहि(ठि ?)एहिं संघ(सप्प ?)णयं ॥२६॥ मुयसु तवस्सिणिमेयं, अवनवाओ जमित्य तुम्हाणं । तं सोऊण सरोसं, तज्जइ ते फरुसवयणेहि ॥२७॥ रे ! रे ! एरिससिक्ख, गंतूणं देह निययबप्पाण । मा भणिद(इ ?)ह मह पुरओ, इय नाउमसज्झ(भ)यं तस्स ॥२८॥ ते वि ठिया तुहिक्का, एयं सव्वं कुओ वि नाऊण । मुत्तूण तओ नयरिं, सूरी वि तओ सगकूलमणुपत्तो ॥२९॥ तत्य य जे सामंता, ते सव्वे साहिणो त्ति भन्नति । जो सामंताहिवई, सो उण साहाणुसाहि त्ति ॥३०॥ कालयसूरी वि तओ, ठिओ तर्हि एगसाहिणो पासे । मंतताइएहि, धणियं आवजिओ सो उ ॥३१॥ अह अनदिणे साहाणुसाहिणो पाहुढं स पिच्छंतो । जा जाओ सासमुहो, ता भणिो मरिणा समए ॥३२॥ पत्ते वि हु सुपसाए, पहुणो उव्वेयकारणं किमिह । सो मणइ महाकोवो, न पसाओ आगओ एस ॥३३॥
जओ
रूसइ जस्सुवरि पह, पेसइ नामंकियं तओ छुरियं । तीए तेणं अप्पा, घाएयन्वो न संदेहो ॥३४॥

Page #48

अज्ञातसूरिविरचिता जइ न इणिज्जइ अप्पा, ता सयलकुलं पि नेइ खयमेसो । अप्पाणमेव हणिलं, तम्हा कुलरक्खणं जुत्तं ॥३५॥ रुट्ठो य पहू अम्हं, कायन्व मणं च (?) एयमम्हेहिं । सूरी वि भणइ तुम्हं, अन्नस्स व अहव सो रुटो ? ॥३६॥ सो भणइ जेण दीसइ, [इ]मीए छुरियाए छन्नबइ अंको । ता अन्नेसि वि मन्ने, पंचाणउईनरिंदाण ॥३७॥ सोऊण सूरिणा [२], भणियं मा मरह इह मिलेऊण । बच्चह हिंदुगदेसं तेणावि तह ति तं विहियं ॥३८॥ ते रायाणो याउ, जाणियं मिलेऊण संचलिया । हिंदूगदेस सव्वे, नियनियस(सि)न्नेहिं संजुत्ता ॥३९॥ सिंधुं समुत्तरित्ता, सुरदृदेसं समागयाण तओ । पत्तो पाउसकालो, इव विरहिजणाण [ संजलणों १] ॥४॥ दुग्गममग्गत्तणओ, सुरहविसयं तओ विहंजेउं । छन्नलईभाएहि, सव्वे वि ठिया तहिं हिट्ठा ॥११॥ अह नियकजुज्जयमाणसेण विलसंतसरयकालम्मि । भो! किं निरुज्जम चिय, चिट्ठह इह सूरिणा भणिया ॥४२॥ सव्वे वि साहिणो ते, भणंति आइसह किं पुण करेमो । जंपइ सूरी गिण्हह, उज्जेणिं तस्स पडिवट्ठो ॥४३॥ बहुओ मालवदेसो, निन्चाहे तुम्ह ते तओ बिति । नत्थीह संबलं सूरिणा वि तो जोगचुन्नेण ॥४४॥ इकं इट्टावायं, काउं नवजच्चकंचणमयं ति । मणियं गिण्हह एयं, संबलयं ते वि तं हिट्ठा ॥४५॥ भागीकाउं गिण्हित्तु, पत्थिया मालवम्मि साहिता । अंतरदेसे कमसो, पत्ता उज्जेणिविसयम्मि ॥४६॥ सोऊण गद्दभिल्लो, पत्तो सीमाए संमुहो जुडिओ । संगामे हयदप्पो, वलिउँ पविसित्तु नियनयरिं ॥४७॥ जाओ रोहगसज्जो, ते वि हु तं पुरवरिं समंतेण । वेढित्तु वलयबंघेण, निययसिन्नेण चिट्ठति ॥४८॥ कुव्वंति पइदिणं चिय, ढोयं अन्नम्मि वासरे मुन्न । पेक्खित्ता पागारं, सूरि पुच्छंति किं अज्ज ! ? ॥४९॥ दीसइ सुन्नं कोर्ट, तो नाऊणं पयंपए सूरी। जह अजमहमीए, साहइ सो गमि विजं ॥५०॥

Page #49

कालिकाचार्यकथा । अद्यालयम्मि ठवियं, कम्मि वि तुम्भे निएह ता खरियं । जोयंतेहिं दखूण, दंसिया तेहिं सूरीणं ॥५१॥ भणियं सूरिहिं तओ, जाव समत्तीए तस्स पावस्स । सदं काही एसा, गरुयं रिउसेभखयकरणं ॥५२।। ता तुरियं तुरि(१)याई, तुब्भे सेन्नं दुगाउयपरेण । धारह मह पासे उण, अट्ठसयं सद्दवेहीणं ॥५३॥ जोहाण तओ तेहि वि, तह विहियं तयणु सूरिणा जाह(जोहा?) । भणिया मरिजह मुह, एईए अकयसहाए ॥५४॥ [ मीतिकेयम्(:)] अपमत्तेहिं तेहिं तहविहिए जा न सकए रसिउं । पडिहयसत्ति ति तओ, तस्सेव य साहगस्सुवरि ॥५५॥ मुत्तुं मुत्तपुरीसं, दाउं लत्तं सिरम्मि तो पच्छा । सा रासही पणठा, पयंपियं सुरिणा तत्तो ॥५६॥ गिण्हह संपइमेयं, बळमेयस्सावि इत्तियं चेव । तेहि वि तं नयरिं मंजिऊण जीवंतओ गहिओ ॥१७॥ पंधित्तु तो गाढं, मुका पुरओ मुर्णिदपायाणं । राया हु गभिल्लो, तओऽणुकंपाए पुरीहिं ॥१८॥ भणिओ एवं रे पावचिट्ठ ! जं गंजिया तए समणी । बलमोडीए अन्नं, न मन्निओ जं पुणो संघो ॥५९॥ तस्सेव पावतरुणो, एसो कुसुमुग्गमो फलं पच्छा । पाविहसि भवमणंतं, ता अज्ज वि धम्ममणुसरम् ॥६०॥ एवं सो मणिओ वि हु, न बुज्झए जाव ताव साहीहिं । सूरिवयणाउ मुक्को, भमिही भीमं भवमणंतं ॥६१॥ अह सूरिपज्जुवासयसाहिं रायाहिरायमह काउं । मुंजंति रजसोक्खं सामंतपयढ़िया सेसा ॥६२॥ कालयसूरीहिं तओ सा भइणी संजमे पुणो ठविया । आलोइयपडिकंतो सूरी वि सयं जणं वहइ ॥६॥
इओ य
चलमित्त-भाणुमित्ता, भरुयच्छपुरम्मि राय-जुबराया । निवसंति भायरो भइणिनंदणा कालगजाण ॥६॥ भाणुसिरी उण तेसि, भगिणी भाणु त्ति तीए परपुत्तो । तो ते सगकूलाओ, वियाणि सरिणो पत्ते ॥६॥ निययमहंताओ तओ, रायाणं मोइऊण भरुपच्छे । .
निंदंति दढं संतुट्टा, तत्तो सूरी कहइ धर्म ॥६६॥ + अतः परं कियानपि पाठः पतितो दृश्यते ॥

Page #50

अज्ञातसूरिविरचित्ता तं धम्म मुणिऊणं भाणुकुमारो भवनबुन्निग्गो । सयणेहि अणुनओ पध्वइओ तत्य सुयविहिणा ॥६७॥ रायाइजणो मतो दणुवरोहिओ हुरीसाए । वाएणुवडिओ सरिणा वि जा सो पराजितो ॥६॥ तो धुत्तिमाइ सव्र्व, विप्परिणामेइ निवइपमहजणं ।। इय कोमलवयणेहि, एए हु महामुणी पुज्जा ॥६९॥ तो जेण पहेणेए, गच्छति न गम्मई पहा तेण । गुरुचरणकमणेणं, महई आसायणा जेण ॥७॥ आसायणाए जीवो, दुरंतदुक्खाण भायणं होइ । अकमिउं गुरुचरणे, हिंदिज्जइ ता कह नयरे । ॥१॥ तं सोउं विप्परिणयचित्तेहि पयंपियं नरिंदेहि । सव्वं चिय सच्चमिणं, परमिकं कारणं गरुयं ॥७२॥ कहणु विसज्जिजविह, गुरुणो सोऊण मणइ वो वियो । कीरउ अणेसणा इह, पुरम्मि तो भत्तपाणेहिं ॥७॥ रहिया विहरिस्संतिह, सयं पि अन्नत्य तो नरिंदेहि ।
सो मणिओ कुणम् इमं, तेणावि तहेव ते विहितं ॥४॥ तमो
आहाकम्माईयं दटुं, साहहिं साहियं गुरुणो । ते वि हु सम्मं नाउं, रायाहिप्पायमह तत्तो ॥७५॥
अप्पज्जोसविय चिय, संचलिया पुरवर पाहाणं । मरहठे संघस्स वि, भणावियं ताविमं पढमं ॥७६॥ तुम्हेहि न कायव्वा, पज्जोसवणा न जाव अम्हेत्य । संपत्ता तं सुणिलं, सो वि जणो तो समावन्नो ॥७॥ तत्य वि राया सिरिसालवाइणो परमसावगो सोई । सूरीण समागमणं, संतुट्ठो ताच जा पत्ता ॥७८॥ कमजोगेणं गुरुणो, तं नाउं तोसनिन्भरो राया ॥ सिरिसमणसंघसहिओ, संपत्तो सम्मुहो सहसा ॥७९॥ परमविभूईइ पुरं, पवेसए तयणु धम्मनिरयाणं । कमसो पज्जोसवणा, पत्ता तत्तं कहताणं ॥८॥ सत्य मरहट्टदेसे, इंदमहो होइ भदवइमासे । सियपंचमीइ तत्तो, राया विन्नवइ सूरीण ॥८॥ भयवं ! पज्जोसवणादिवसे लोयाणुवत्तणाए उ । इंदो अणुगंतव्यो, कहणु जिणिदपडिमाणं ॥८२॥

Page #51

कालिकाचार्यकथा । न्हवणाई काउं जे, सक्के सो ता करेह छहीए । पज्जोसवणा तत्तो, सोऊणं भयवया भणियं ॥४३॥ अविचलइ मेरुचूला, सूरो वा उग्गमेइ अबराए ।
न य पंचमीइ रयणी, पज्जोसवणा अइकमइ ॥6॥ जो भणियमागमे
जहा णं भयवं महावीरे वासौणं सवीसइराए मासे विइको वासावास पज्जोसबेइ, जहा णं भयवं महावीरे तहा गं गणहरा वि, जहा गं गणहरा तहा गं गणह[र]सीसा वि, जहा णं गणहरसीसा तहा णं अम्ह गुरुणो वि, जहा से भम्ह गुरुणो तहा णं अमे वि [वासावास] पज्जोसवेमो, नो तं रयणि अइक्कमिज्जा ।
तं सोउं भणइ निवो, ताव चउत्थीइ किज्जऊ भयवं ।।
पूरी वि भणइ एवं पि, होउ नत्थित्य दोमु ति ॥८५॥ जहा आरेणापि पज्जोसवेयव्वमित्यागमवचनात् ॥
तो पभणइ पुहइवई, संजायं सोहणं इहम्हाण । अंतेउरियाण जओ, तम्मि दिणं पचपारणयं ॥८६॥ होही साहूण पुणो, उत्तरपारणयमहमतवसा । एवं मणिऊण गिहे, गंतूर्णतरेउरं भणइ ॥७॥ पव्वोववासपारणदिणम्मि तुम्हाण तम्मि साहूणं । उत्तरपारणयदिणं, पज्जोसवणातवे(वो ?) होही ॥४८॥ ता तुम्हे पडिलाभह, मुणिणो असणाइणा विमुद्रेण । तम्मि दिणे जयगुरुणा, बहेफलमेयं जो भणियं ॥८९॥ पहसंत-गिकाणेसु य आगमगाहीसु तह य कयकोए । उत्तरपारणगम्मि य, दिनं तु बहुप्फलं होइ ॥९०॥ पज्जोसवणाए अट्ठमं ति काऊण पडिवयदिणम्मि । साहूणुत्तरवारणमह तम्मि दिणम्मि तो लोगो ॥११॥ साहूण देह दाणं, तप्पिभिई चेव तम्मि मरहटे । समणपूयालउ त्ति य, नामेण छणो पवित्यरिओ ॥१२॥ एवं पज्जोसवणा, कया चउत्थीइ कारणवसेण । सिरिकालयसूरीहिं संघेणऽणुमनिया तह य ॥१३॥ एसा पज्जोसवणा, समणाण हिएसिणाण कज्जेण । पुब्धि पहीणदोसेहि, भासिया जिणवरिंदेहि ॥१४॥ जो एवं पडिवज्जर, आणं सो धरइ तिहुयणगुरूण । जिणाणजाणजोगेण, तरइ मबसायरं जीवो ॥१५॥ समणो वा समणी वा, सड्ढो वा सदिय व्व समभावा । छुव्वंतो खामणयं, खयंकरो होइ पावाणं ॥१६॥

Page #52

अज्ञातसूरिविरचिता
जो खामइ खमइ तहा, सो इह आराहगो विणिघिटो । नाणाईणं सम्मं, अन्नो उ विराहगो जाण ॥९७॥ सा एयं नाऊणं, सम्मं सव्वाण पावकम्माण । अज्जदिणे खमियव्वं, खामेयन्वं परत्तेण ॥९८॥ इय वयणाओ संघेण, तयणु सव्वाणि पक्खियाईणि । आयरियाणीह चउहसीइ तवनियमकजेण(जाणि) ॥१९॥ आसाढप्युमिमाए, अहन्नहा आगमाणुसारेण । आयरणा वि हु संघेण, होइ हु पमाएणं ॥१०॥
एवंविहाण सूरीण, अन्नया पुवकम्मदोसेण । जाया य दुन्विणीया, सीसा न कुणंति से वयणं ॥१०१॥ तो चिंतइ सूरिवरो, एए गलिगहह व मह सीसा ।। न हु जोग्गा सिक्खाए, विणिच्छिउँ नियमणे एवं ॥१०२॥ तो मुत्ते मोत्तूणं, कहियं सेज्जायरस्स तच्चरियं । रयणीए संचलिया, निवेइयं निययगमणं च ॥१०३।। नियसिस्ससिस्सपासे, सिरिसागरचंदसूरिनामस्स । पत्ता य कमेण तओ, पविसंति निसीहियं काउं ॥१०४॥ अन्भुटाणमवनाए, नो कयं को वि अज्जओ थविरो । इय कलिउं नियचित्ते, सिरिसागरचंदसूरीहिं ॥१०५॥ अप्पुव्वं दट् ठूणं, अन्भुट्ठाणं तु होइ कायव्वं । इच्चाइ समायारी, सरिया नो नाणगवाओ ॥१०६॥ वक्खाणसमत्तीए, तो सागरचंदसूरिणा भणियं । वक्खाणियं मए इह, केरिसयं अज्जया! भणम् ॥१०७॥ कालयसूरीहिं तओ सुंदरमिइ जंपियम्मि सुयगव्वं । वहमाणो सो जंपइ, अज्जय! पुच्छेसु किचि ममं ॥१०८॥ वक्खाणेमु अणिच्चयमिइ भणिए कह पुणो वि सो आह । अन्नं वि समयवत्थु, वक्खाणावेसु किंचि तओ ॥१०९।। जंपइ कालयसूरी, विसमपयत्थं ण?] मुणेमि अह सो ।
जपेइ किं न चिंतह, तत्तो धम्मस्स इचाइ ॥११॥ अत्रान्तरे भणितं कालिकाचार्य:नास्ति धर्मः प्रत्यक्षादिप्रमाणगोचरातिक्रान्तत्वात् खरविषाणवदिति, उक्तं च
प्रत्यक्षेण ग्रहोऽर्थस्य, निश्चितेन प्रशस्यते । वदभावेऽनुमानेन, वचसा तद्व्यतिक्रमः ॥१११॥

Page #53

कालिकाचार्यकथा । ननु प्रत्यक्षादिना प्रमाणेनासौ गृह्यत इत्यलं सद्विषययत्नेन ।
अन्वो मम पियामइसरिसो कोइ खडिक्करो एस ।
मन्नतेहि भणियं, इय सागरचंदसूरीहि ॥११२॥ तत्र यदुक्तं नास्ति धर्मः' तत्र प्रतिज्ञापदयोर्विरोधः प्रकटमेवोपलक्षयामो, यतो धर्म इति कथम् ! धर्मश्चेनास्तीति कथम् ! अथ परैर्धर्मस्याभ्युपगमादेवमुच्यते तर्हि भवन्तं पृच्छामः परकीयोऽभ्युपगमो भवतः प्रमाणम् , अप्रमाणं ततः सिद्ध नः साव्यम् । अथ प्रमाण ततः स एव दोषः । यच्चोक्तम्-प्रत्यक्षादिप्रमाणगोचरातिक्रान्तत्वात् तदप्यसत् । यतः कार्यद्वारेण प्रप्यक्षेणापि धर्माधर्मों गृह्यते इति उक्तं च
पांजन्म कुले शरीरपटुता सौभाग्यमायुधनं,
धर्मेणैव भवन्ति निर्मलयशोविधार्थसंपच्छ्यिः । कान्ताराच महाभयाच्च सततं धर्मः परित्रायते,
धर्मः सम्यगुपासितो अवति हि स्वर्गापवर्गप्रदः ॥११३।। अन्नं च
एते सव्वमुहाणं, ठाणं अनेउ सव्वदुक्खाणं । इय धम्माधम्मफलं, नाउं धम्मं कुणमु साहू ! ॥११४॥ एवं ति पमणिऊणं, भयवंतो चेव कालगायरिया । कम्मवसेणं केण वि अलक्खिया तेण चिट्ठति ॥११५॥ अह ते वि दुट्ठसीसा, पभायसमए गुरुं अपेच्छंता । सम्बत्य गवसंता, पत्ता सेज्जायरसमीवं ॥११६॥ पुच्छंति कहिं गुरुणो, सो भणइ मुणेह नियगुरू तुम्मे । किमहं जाणामि तओ, भणंति तं ते वि विणएण ॥११७॥ तुह अकहिऊण वत्तं न, गया गुरुणु ति सो पुणो भणइ । भिउडीभासुरवयणो, सिग्यं मुंह मह वसहि ॥११८॥ अयं च दुट्ठसेहा, न कुणह आणं गुरुण तो तुम्भे । मुका तेण अजोग्गा, ओसरह कहुं महगिहाओ ॥११९॥ एवं बहुप्पयारं, खरण्टए जाव ताव ते विति । दंसेहि एकवारं, गुरुं तओ तं पसाएउं ॥१२०॥ आणानिदेसपरा, जावज्जीवाए जेण वट्टामो । ता कुणसु दयं सावय !, साहेह कहि गया गुरुणो ॥१२१।। नाऊण सम्ममा तेसिं, तो सो भणेइ परमत्थं । तं सोऊणं चलिया, गुरुपासे जाव गच्छति ॥१२२॥ पुट्ठा कोगेण भणंति, इत्य पञ्चंति कालगायरिया । छोगाओ ते निसर्य, सिरिसागरचंदपुरीहिं ॥१२३॥

Page #54

अज्ञातसूरिविरचिता
पुट्ठो कालयसूरी, अज्जय ! किं महपियामहा इति । निमुयं अम्हेहि वि, तेण जपिए अन्नदियहम्मि ॥१२४॥ पत्तं समणसमूहं , [दटुं !] सहस त्ति सागरमुरिंदो । अब्भुट्ठइ जाव तओ, बिति मुणी अग्गओ गुरुणो ॥१२५॥ संपत्ता समण चिय, एए सोऊण जंपए सूरी । इत्य न पत्तो को वि हु, मुत्तूण खडिकर एगं ॥१२६॥ इत्यंतरम्मि पत्ता, वियारभूमीओ कालगायरिया । साहूसमुहिए द, जंपए सागरमुर्णिदो ॥१२७॥ कि एयं ते जंपहि(इ), भयवंतो इंति कालगायरिया । तं सोउममुठेउं, सागरसूरी वि चरणमणुलग्गो ॥१२८॥ वंदेउं परिखामइ, झूरइ बहुयं च लज्जिओ जाव । ताव य सिणेहसारं, कालयसूरीहिं सो भणिओ ॥१२९॥ एसो पमायदोसो, न तुज्झ लेसो वि अत्थ नणु वच्छ ! । तो मा करेसु खेयं, मणम्मि मुणिपुंगव ! इयत्थे ॥१३०॥ अन्नदिणे पुंजावइ, वालुयपत्यं भरावियं(उ!) भयवं । कक्खडभूमीइ पुणो, भराचित्रं कारए रितं ॥१३॥ एवं सेसीभूओ, कमेण सो पत्थओ तओ भणइ । कालयसूरी भो वच्छ !, बुझियं कि पि इत्य तए ? ॥१३२॥ सो जपेइ न किंचि, तं सोउं भणइ कालयमुर्णिदो । वच्छ ! जहेसो पत्थो, सुहम्मसामिस्स तह नाणं ॥१३३॥ परिपुन्नं सातिसयं, जंबूसामिस्स तयणुविक्खाए । किंचूणमणाइसयं, तत्तोप्पभवस्स अप्पतरं ॥१३४॥ एवं कमेण हीणं, तुह गुरुणो मह सयासाओ । तस्स सयासाओ तुहं, हीणं नत्थित्य संदेहो ॥१३५॥ नाणाइसयाहीणा, दसममावेण हुंति जीवाण ।
ता एयं नाऊणं, मा मुयगव्वं समुन्वहसु ॥१३६॥ भणियं च
मा वहउ कोइ गव्वं, इत्य जए पंडिओ अहं चेव । आसन्चन्नुमयाओ, तरतमभावेण मइविहवा ॥१३७॥ एवं तं बोहिता, पुणो मुसीसेहिं संजुओ भयवं । धम्म पयासमाणो, विहरइ गामागराईसु ॥१३॥
अभया मुरिंदो, सीमंघरसामिणो समोसरणे। सो निगोयजीवाण, बन्नणं विन्नवा एवं ॥१३९॥

Page #55

कालिकाचार्यकथा । भयवं भारहवासे, किं को वि हु इय निगोयवक्खाणं । जाणइ अज्ज वि काओ, भणई जिणो कालगायरिया ॥१४०॥ अन्ज वि जाणंति जहा, परूविया जिणवरेहिं ते जीवा । तं सोउं वजहरो, बंभणरूवेण संपत्तो ॥१४१॥ सूरिसमीवं कोऊहलेण पुच्छेण पणमिउं भयवं ।
गझं निगोयजीवा, वक्खाणह जे जिणुविठ्ठा ॥१४२॥ तओ
गोला य असंक्खेज्जा, अस्संखनिगोयगोलो भणिओ। इक्विक्कम्मि निगोए, अणंतजीवा मुणेयव्वा ॥१४३॥ इच्चाइ समक्खाए, गुरुणा इंदो विसेसनाणत्यं । पुच्छइ पुणो वि सूरि, भयवं ! मह कित्तियं आउं ? ॥१४४॥ परिकहह जेह गिण्हामि, अणसणं तं सुणेवि उवओगं । सूरी मुयनाणेणं, ना देइ तओ पवड्वेति ॥१४५॥ दिवसा पक्खा मासा, वरिसा पलिया य जाव संजाया । दो अयरा पडिपुन्ना, तस्साउयमाणमह दट्टुं ॥१४६॥ तो सविसेसुवओगाओ, जाणिय(उ) भणइ तं मुणिंदो वि । इंदो तुमं ति तं सोउमह हरी हरिसिओ संतो ॥१४७॥ वररयणकिरीटधरो, होउं मणिरयणभूसियसरीरो। सूरीण पायकमलं, पणमेउं थुणइ भत्तीए ॥१४८॥ जय मुररयणमहोयहि !, जय पवयणगयणभूसियमियंक ! । जय परमत्थपयासण !, जय काळयमूरि ! गयराय ! ॥१४९॥ इय दूसमाए जेणं, पभावणा पव' ...............।
............ ॥१५॥ ................................................ सिरसा नमसामि । साहुजणपव्वयत्यं, तो हरी वसहिदारुम ........ ॥१५१॥ ...[...] व पि हु विहरंतो, कलिउँ कालं भवस्सस्वं च । काऊण गणाहिवई, गच्छे तो अणसणं विडियं ॥१५२॥ खामितो सत्तगणं, मुमरंतो समयसारपरमिटिं । मुत्तुमसारसरीरं, सारं सुरलोयमणुपत्तो ॥१५३।। इय पवयणप्पमावणफळमउलं निसणिऊणमडरम्मं । जिणपवयणस्स समं, पभावणं कुणह भो निश्च ॥१५४॥
इति कालिकाचार्यकथानकं समाप्तम् ॥
ग्रन्थानम् २११॥ भत्र पत्रमेकप्रदेशे त्रुटितम् ।

Page #56

[५]
श्रीधर्मघोषसूरिविरचिता कालिकसूरिकथा ।
[ लेखनसंवत् १४७३ ]
हयपडिणीओ कयतित्यउन्नई जयउ कालगायरिओ । विजाणं दरिसी णयदेविंदो धम्मकित्तिवरो ॥१॥ मगहेसु धरावासम्मि, वयरसीहो निवो पिया तस्स । सुरसुंदरि ति पुत्तो [य], कालओ सरस्स(स)ई दुहिया ॥२॥ कुमरो कयाइ पत्तो, स वाइयालीइ चूअवणमज्ने । निसूणइ गुणधरायरियपासओ धम्मकहमेवं ॥३॥ वरकणगं व परिक्खिय, बहुलहुगुणं कसायचउसुदं ।
धम्मं सिवमुहकरणं, गिण्हह दोगच्चदुहहरणं ॥४॥ तत्थ
विसघाइ-रसायण-मंगलत्य-विणिए पयाहिणावत्ते । गुरुअ-अडब्ज-अकुच्छे, कसायचउसुद फणयगुणा ॥५॥ इय मोहविसं घायह, निव्युइकरणा रसायणं धम्मो । मंगलमसिवोवसमा, विणीओ गुरु-लहुअचिंताए ॥६॥ जियअणुकूळ पयाहिण, तिकोडिसुद्धो गुरु अडझो' अ । कुमयग्गिणा चिरेण वि, नियफलदाणा तह अकुच्छो ॥७॥ अविरुद्ध-मुकिरिय-उंतरमुनि-दत्ताइकरणा धम्मे ।
सुअ-सील-तव-दयाई, कस-छेअण-ताव-ताडणया ॥८॥ अहवा
पावट्ठाणनिसेहो, प्राणाइविहीय धम्मकसवट्टो । वाहिरणवाणेण उ, सुद्धिअबाहाइ से छेओ ॥९॥ जीवाइभाववाओ, बंधाइपसाहओ इहं तावो । धम्मदत्तं बह आवईस इह धम्मतारणया ॥१०॥ बाला गहति धम्म, अवियारिअ साउमोअगं पिव जे ।
तप्पंति कणयगाहि ब्व, ते तओ सोउमिय कुमरो ॥११॥ . . .सबाह.P३ यो उP३ 'मायमिव PI

Page #57

कालिकाचार्यकथा |
पव्वइओ भयणिजुओ, पढिअसुओ अह स पच सूरिपओ । पत्तो उज्जेणि संजमुज्जओ भूरिसाहुजुओ ||१२||
अवि य-
संविग्गो मज्झत्थो, संतो मओ रिजू सुसंतु हो । गीयत्थो कडजोगी, भावन्नू लद्धिसंपन्नो ॥ १३ ॥ देसैन्नू आएसो, मइमं विन्नाणिओ कवी वाई । नेमित्ती ओयंसी, उवयारी धारणाबलिओ ॥१४॥ बहुदो नयनिउणो, पियंवओ सुस्सरो तवोनिरओ । सुसरीरो सुप्पइभो, वाई आनंदओ देखो || १५॥ गंभीरो अणुवत्ती, पडिवन्नप्पालओ थिरों धीरो । उचियन्नू सूरीणं, छत्तीसगुणेहिं एहिं जुओ ॥ १६॥ इओ य-
हा सुगुरु ! हा सहोअर !, हा पत्रयणनाह ! हा सुअनिहाण ! । महचरणं हीरंतं, इमिणाणज्जेण रक्खति ॥ १७॥ विलवंति नमियगुरुं इति तर्हि द सरसई समणि । गहिविज्जो दप्पणनिवो बला खिवर ओरोहे ॥ १८ ॥ तो सूरिणा सयं सो, भणिओ महराय ! जह इमं मुंच । जं रायरक्खियाई, तवोवणाई ति भणियं च ॥ १९ ॥
यतः -
नरेश्वरनच्छायामाश्रित्याश्रमिणः सुखम् ।
निर्भयाः सर्वकार्याणि कुर्वते स्वान्यनन्तरम् ||२०|| तह संघेण वि भणिओ, अन्नायपरे परे वि पहुरक्खो । तं जड़ पहु कुणइ सयं, ता नयवत्ता वि ह नट्ठा ॥२१॥
जओ
प्रमाणानि प्रमाणस्यै रक्षणीयानि यत्नतः । विषीदन्ति प्रमाणानि, प्रमाणस्यैर्विसंस्थुः ||२२|| अवमन्नि त्ति संघो" वि, नाउ सूरी पइन्नमिय कुणई । जइ उम्मूले न इमं ता गच्छे पचणीयगई ॥२३॥
यदागमः
जो पवयणपडिणीए संते विरियम्मि नो निवारिज्जा । सो पारंचियपत्तो, परिभमर अनंतसंसारं ||२४|
४ मणि P। ५ संपत्तो P पदं नास्ति । ९
६
• सनि (जि) भाओ देओ P । • भो वह अभयपरो परो वि, इति पाठ: PS भादर्शयोः ।
१४
७• भोचाई S १० इन P११
५३
• S आदर्श 'थिरो' • घोड, ना P1

Page #58

श्रीधर्मधोषसूरिविरचिता तम्मा सइ सामत्थे, आणामम्मि नो खलु उकेश ।
अणुकूले हियरेडिय, अणुसट्ठी होइ कायष्याः ॥२५॥ तथा
देव-गुरु-संघकज्जे, चुमिज्जा चकवष्टिसि पि । कुविओ मुणी महप्पा, पुलायलद्धीइ संपनो ॥२६॥ एवं च करतेणं, अव्वुच्छित्ती कयौ य सिस्थम्मि ।
जइ वि सरीरावाओ, तह वि आराहओ सो उ ॥२७॥ सो -
जइ निवइगरभिल्लो, ओरोहा चारसंचरो विसओ । पवरा पुरी मुवेसो, जणो तओ किं परमिओ मे ॥२८॥ इय सूरिम्मि तिगाइस, गहिल व्व पयंपिरे अणं दटुं। नियनिवइनिंदिरं तो, मतीहि वि इय निवो भणिओ ॥२९॥ देव ! न जुत्तमिणे, जं नरो अवन्नं मुणीण कुणमाणो ।
पावइ दुइदंदोलिं, सह देसाईहिं जं भणियं ॥३०॥ यथा--
देवतापतिमाभङ्गे, साधनां च विनाशने ।
देशभङ्ग विजानीयाद् , दुर्भिक्षडमराशिवैः ॥३१॥ अवि य--
अवमन्निआ उ हाणिं, दिति रीसी रोइयव्वयं हसिया । अकोसिया उ वह-बंधणाइ तह ताडिया मरणं ॥३२॥ सिक्खवह रे ! सपियरि ति, निवृत्ते जाइ सूरी सगकूलं । राया साहणुसाही, भन्नइ जहिं साहिणो सेसा ॥३३॥
पेसहए य छुरीए, ससिरम्मि य आगइम्पि पहुछेहे । मंताइरंजियं साहिमेगमइभीअमाह गुरु ॥३४॥ जामो हिंदुगदेसं, तेढा पानवसाहिणो सेसे । भह! मुकयाइहेऊ, अप्पं रविखज जं भणियं ॥३५॥ जीवन् भद्राण्यवाप्नोति, जीवन् पुण्यं करोति च । मृतस्य देहनाशः स्याद् , माधुपरयस्तया ॥३६॥ उत्तरिय सिंधुमह ते, इत्तु सुरवास पाउसम्मिठिया ।
गुरुणा कणगी कयइटदाणओ च(चा)लिया सरए ॥३७॥ ५.रति •PI १३ बरे तिPI

Page #59

कालिकाचार्यकथा । तो सह लाडाइनिवेहि, तेहिं मालवयसंधिरणमग्गो । नासिय उज्जेणिगओ, संरुद्धो गल्लिनिको ॥३८॥ फसिणटमीइ तेणहमेण अह सुमरिआमयं विज । रासहिरुवं मुन्ने, कुटेऽटालयडियं दटुं ॥३९॥ ओसारियसयलबले, दुकोसमढसयसदलहुवेही । भणिया गुरुणा बाणेहिमीइ मरह मुहमकयसरं ॥४०॥ सुम्भे वि नत्यि अन्नह, जमिमीइ सरं सुणेइ जोऽरिषले । तिरिओ नरो स तुरियं, पडइ वमंतो मुहे रुहिरं ॥४१॥ तेहिं तहा पटिहया, नीइदुगं काउ दत्तलत्तनिवे । विज्जा गयाऽह "तेहि उ, निग्गहिओ गद्दहिल्लनिवो ॥४२॥ जप्पासे सूरिठिमओ, सऽवंतिपहु आसि सेवगा सेसा । अन्ने भणंति गुरुणो, भाणिज्जा सेविया तेहिं ॥४३॥ जं भणिओ निवपुरओ, स गओ तेहि सह मूरिणो अ सगो। सगकूल आगयत्ति य, सेंगु ति तो आसि तव्वंसो ॥४४॥ पुण संजमम्मि भइणि, ठविउं. पच्छित्तदाणओ सूरी । नियगच्छजुओ हिरह, महीइ उज्जअपिहारेण ॥४५॥ कालयसूरिचरितं, तित्युनयकारि चिचमिइ वुत्तं । जह जाया पम्जुसवणा, चउथीइ भणामि तह अहुणा ॥४६॥
(२) घनमित्त-भाणुमित्ता, आसि अवंतीइ राय-जुवराया । विति परे भरुअच्छे, कालयसूरी वि तत्य गओ ॥४७॥ दिक्खइ भाणुसिरिमुअं, बलभाणु सो तया अपुच्छाए । सभइणिसुअ निवषलमित्त भाणुमित्ताण माणिज्जं ॥४८॥ तह कुणइ धम्मखिसिरमुत्तररहियं पुरोहिगंगधरं । गुरुभत्तिपरो कवडेण, तो निवं भणइ स पउट्ठो ॥४९॥ देव ! इमे जइपुज्जा, भमंति जहिं तत्थ गछिरम्मि जणे ।
गुरुपयअकमणकया, होइ अवन्ना दुरियहेज ॥५०॥ उक्तं च--
यत्र देवर्षिपूजादे:, क्रियतेऽतिक्रमः क्सविद ।
तचेत् संसहते राजा, घोरं तत्र मयं भवेत् ॥५१॥ " तेहिं व, नि . P I मनो त्ति PM

Page #60

श्रीधर्मघोषसूरिविरचिता अवि य
देवय-साहुविणासाऽवन्नऽवमाणाई जत्य कीरति । विणसइ धुवं स देसो, दुभिक्खडमरासिवाईहिं ॥५२॥ तो संकिया पुरे ते", कारंति अणेसणं गुरुगमत्यं । तं नाउ गओ सूरी, बहुपरिवाँरु त्ति पइठाणे ॥५३॥
संघजुयसालिवाहणनिवकयमहिमो तर्हि विसइ इत्तो । पज्जोसवणासमए, भणियं रन्ना जहा भयवं ! ॥५४॥ इह पंचमीइ न कुणइ, इंदमहं मह विणा जणो जं तो । छट्ठीइ पन्च कीरउ, मह जिणनमणाइ होइ जओ ॥५५॥ आह गुरु निव ! न घडइ, इय जेणुत्तं पुराइ अलहंतो ।
ठाइज्ज रुक्खमूले, न य तं रयणिं अइकमिज्जा ॥५६॥ किच
पज्जुसवइ वीरजिणो, गणहर तस्सीसपेरनिग्गंथा ।
अम्हायरियाई जह, सवीसमासे तहम्हे वि ॥५७॥ यदागमः--
तेणं कालेणं तेणं समएणं समणे भगवं महावीरे वासाणं सवीसइराए मासे वइवते वासावासं पजोसवेइ, तहा णं गणहरा वि। जहा णं गणहरा तहा णं गणहरसीसा वि । जहा णं गहरसीसा तहा णं अम्ह गुरुणो वि 1 जहा णं अम्ह ग़रुणो तहा णं अम्हे वि वासावासं पज्जोसवेमो, नो तं रयणिमइक्कमिज्जत्ति । ततश्च स्थितमेतत्--
अवि चलइ मेरुचूला, सूरो वा उग्गमिज्ज अवराए । नय पंचमीड रयणि, पज्जोसवणा अइकमइ ॥५८॥ ता होउ चउत्थीए, निवभणिए सूरिराह घडइ इमं ।
जं मुत्तमंतरा वि य, कप्पइ पज्जोसवेउ ति ॥१९॥ तत्येवं--
आसाढपुन्निमाए, ससक्खिसामग्गि होइ पज्जुसणा ।
तत्तो सावणपंचमिमाइस असिवाइकारणओ ॥६०॥ यदागमः--
इत्य उ पणगं पणगं, कारणिभं जा सवीसई मासो ।
मुद्धदसपीठिआण व, आसाढीपुन्निमोसरणं ॥६॥ 'इस्थि' त्ति जासादपुन्निमाए, वासावास्नपाउग्गं चित्तं, आगमठिआणं कारणान्येवम्
असिवे ओमोअरिए रायढे भए भ गेलन्ने।
वासाखित्तालंभे, बुद्धिअभावाइ भदाणे ॥३२॥ १६ ते कीरति P। १७ • वारो त्ति P। १८ • मालवा • P। ९ निमासवणा PI

Page #61

५७
कालिकाचार्यकथा । इत्थ पुण इमा विही
इत्य उ अभिग्गहियं, वीसइराई 'सवीसई मासो ।
तेण परममिग्गहिरं, गिहिनायं कत्तिओ जाव ॥६३।। 'इत्थ' त्ति आसाढपुन्निमाइसु पज्जोसविए बि, अणभिग्गहियं ति जाव वीस पैन्नासं वा दिणा न गया, ताव गिहत्थाणं पुच्छंताणं 'इत्थ ठियौमु' त्ति नियमो न वत्तव्यो ।
तो हरिसिएण रना, भणिया अंतेउरी पडिवयाए । दाउ मुणीणुत्तरपारणत्थमन्नाइ पारेह ॥६४॥ तो समणपूअणछणो, पवत्तिओ तत्थ वह चउत्थीए ।
पज्जोसवणा संवेण, मनिया जुगपहाणकया ॥६५॥ यतो भणितमपश्चिमश्रुतकेवलिना श्रीभद्रबाहुस्वामिना द्वितीयाङ्गनिर्युक्तौ
अविलंबिऊण कजं, जं किंचि समायरं ति गीयत्या ।
थोवावराह बहुगुण, सम्वेसि तं पमाणं ति ॥६६॥ व्यवहारोऽप्येवम्
आयरणा वि हु आणा, अविरुद्धा चेव होइ आण ति । इहरा तित्थयरासायण त्ति तल्लक्षणं चेयं ॥६७॥ असढेण समावन्नं, जं कत्यइ केलई असावज्ज । न निवारियमन्नेहि, बहुमणुमयमेवमायरिअं ॥६८॥
कइआ इ अवंतीए, बुड्ढो कालयगुरू भणइ सीसे । किरियाइसु पमायं, मा वच्छा ! कुणह भवहेउं ॥६९॥
यदागमः
चउदसपुत्री-आहारगाइ मणनाणि-वीयरागा य । हुति पमायपरवसा, तयणंतरमेव चउगईआ ॥७॥ न तं चोरा विलुपंति, न तं अग्गी विणासए । न तं जुए वि हारिजा, जं धम्मम्मि पमत्तओ ॥७॥ इय जावणेगहा सारिया वि गलिगइह व्व ते कहवि । नो उज्जमंति सिढिला, विणयाइसु चिंतइ गुरू तो ॥७२॥ छंदेण गओ छंदेण, आगओ चिइ अ छदेण । छंदे अवट्टमाणो, सीसो छंदेण मुत्तव्यो ॥७३॥ इय चितिय तह नाउं, उवयारं तेसि कहिय रेयस्स ।
चोइत्ता पेसिज्ज ति, निग्गओ अचि रचीए ॥५४॥ २. पंचास । २१ यामो त्ति P। २२ इतः कियानपि पाठः P आदर्श पतितः । २३ शय्यातरस्य इत्यर्थः ।

Page #62

श्रीधर्मघोषसरिविरचिता
नियसीससीससागरचंदसमीवे सुवनभूमीए । पत्तो तत्तो सूरी, दूरीकयमोहतिमिरोहो ॥७५॥ 'अब्भुद्विज अपुव्वं दटुं' इय वयणओ अ थेरौं ति । तेणष्णभु(मुट्ठिय पुट्ठो, कुओ ति अज्जो ! भणइ दूरा ॥७॥ वक्खाणते पुट्ठो, दिहा मह गुरु ति भणइ दढं । तह वक्रवाणं मे केरिसं ति भणिए भणइ लडें ॥७७॥ अतिहि ति ठविअ सो, पुच्छ कि पि विसमं ति सायरेणुत्तो । जंपइ अणिच्चयं मे, साहसु तो सायरो मणइ ॥७८॥ पच्चूससिद्धसायं, विणस्सिरबाइ विरसनिष्फन्ने । का सारया सरीरे, कुण(करे ?)ह धम्मं सया सारं ॥७९॥ गुरुराह नत्थि धम्मो, पमाणऽविसओ चि खरविसाणं व । पञ्चक्खाइ अगिज्झो, जं सो तो तग्गहेणाळं ॥८॥ अइबुड्ढो को वि५ नरो, पियामहसमु ति सायरो धणिय । विम्हयरसायरो गवसायरो सायरं भणइ ॥८॥ जइ नत्थि कई धम्मो, जइ धम्मो कहव नत्यि अह धम्मो । अन्भुवगमा परेसि, नणु सझं अम्ह सिद्धते ॥४२॥ पच्चक्खा तह धम्मा, धम्मा वि मुहासुहाइफलदाणा । ता मुत्तुमहम्मं आयरेण धम्म चिय करेह ॥८३॥ इय ते तत्तवियारेण, निति खणमिव दिणे सुणेह इओ । ते वि गुरुमठ्ठ पए, तरयं पुच्छंति सुन्नमणा ॥८४॥ स भणइ भे किं न सुआ, सुकुमालिय-कूलवालयाण गई ।
आयवणाइ पराण वि, अमुहा गुरुआणरहियाणं ॥८५॥ अवि य
सिआ हु सीसेण गिरि पि भिंदे, सिआ हु सीहो कुविओ न भक्खे । सिआ न भिदिज्ज व सत्तिअग्गं, नयावि मुक्खो गुरुहीलणाए ॥८६॥ सनिबंधे दीणमुहे, भणइ ति गुरू गया पसीसते ।। तो चलिया ते भणिरा, मग्गे कालयगुरू जंति ॥८७|| अज्जो इंति गुरुगुरू, सागरपुठ्ठ ति कहइ मे वि सुअं। अह ते पत्ता लहु सागरुहिया विति कत्थ गुरू ? ॥८॥ जा मणइ सो ससंको, न विणा अज्ज इहागओ को वि । वाव बहि महीपत्ता, नमिआ सहरिसमिमेहिं गुरू ॥८९॥ तह सागरो वि खमह त्ति, जंपिदो नमइ' पुण पुणो सुगुरुं ।
तो गुरुणा अणुसिहा, सव्वे वदंति ते सम्मं ॥१०॥ २४ थेरो ति P। २५ वि इमो पि.P। २६ पमो ति PM

Page #63

कालिकाचार्यकथा। भरणुद्धरणारित्ते, वालुअपत्यम्मि कि पि न मुणंति । मणिरो सागरचंदो, गुरुणा वुत्तो कयाइ इमं ॥११॥ वच्छ ! सुहम्माउ सुअं, झिज्जतं आगयं इय ममं जा ।
ता तुह गुरू तओ, तंतो जुज्जइ नेव नाणमओ ॥१२॥ भणियं च
मा वहउ कोइ गव्वं, इत्य जए पंडिओ अहं ति जओ । आसवन्नुमयाओ, तरतमजोगेण मइविभवा ॥९३॥
भिक्खागएम साहुसु, कयाइ सूरी दिएण सड्ढेण । पुट्ठो पयडेइ फुडं, इय तिजयठिए निगोअजिए ॥१४॥ अव्ववहारी(१) इयरे(२), दुहा निगोआ तहा इमा मुहुमा ।
इयरे वायर-सुहुमा, गोलेसु ठिआ अणंतजिआ ॥९५॥ । यदागमः
गोला य असंखिज्जा, अस्संखनिग्गोअ गोलओ भणिओ । इक्किक्कम्मि निगोए, अणंतजीवा मुणेयव्वा ॥१६॥ तणु(२) तणुचर्य(२) मिस्वा(२), घर(१) पुर(२) नरसम(३) निगोअ(१) गोल(२) जिआ(३)। तिन्नि वि तुल्लोगाहणसुहुमा अंगुलअसंखं से ॥९७॥ इय सोउ विम्हिओ सो, पुण भणइ विसेसनाणमुणणत्यं । वुड्ढो मि होइ जइ पहु !, थोवाउ गहेमि तोऽणसणं ॥९८॥ अयरदुगमाउ नाउं, गुरुराहुन्नयभुवं हरि त्ति भवं । सहरिसमह थुणइ हरी, जयमु चिरं इह तुमं भयवं ! ॥१९॥ को वि निगोए भरहे वि, मुणइ इय मे जमज्जपुटेणं ।
सीमंधर पहुऍत्ते, तमणप्पसमो वि अप्पसमो ॥१०॥ अन्यत्राप्युक्तम्-.
सीमंधरभणणाओ, निगोयकहणेण रक्खियज्जो व्व । कालयमूरी वि दवे, सविम्हियं वंदिओ हरिणा ॥१०१॥ विहह मा इंति मुणी, अँणिओ गुरुणा हरी नमिय जंतो । अन्नत्तो वसहिमुई, काउ गओ मुणि नियाणभया ॥१०२॥ अह कहइ गुरू आगयमुणीण तं वसहिदारपज्जतं ।
तो पत्तचरित्तथिरत्तजइजुओ विहरइ महीए ॥१०३॥ २७ 'गुत्तो त P। २८ भणीउ °P।

Page #64

६०
श्रीधर्मधोषसूरिविरचिता इय सव्वत्य अमोहा, सीमंधरसामिपन्नियगुणोहा । कालयगुरू तमोहा, दिवं गया हणियजपमोहा ॥१०४॥ कप्प-निसीह-कहावलिपभियणुसारेण इय महाइसया । कालयसूरिपबंधा, बद्धा वि सयं सुणंतु मुणी ॥१०५॥ इति श्रीधर्मघोषसूरिकृता श्रीकालिकसूरिकथा समाप्ता ॥
॥ शुभं भवतु लेखकपाठकयोः ॥ Sआदर्श ग्रन्थप्रशस्तिः
पदत्रयी यस्य विभोरशेषतो, विष्णोरिव व्याप जगत्त्रयीमिमाम् । सद्भूतवस्तुस्थितिदेशकः सतां, श्रीवर्धमानः शिवतातिरस्तु ॥१॥ गुणमणिलसदब्धिलब्धिलक्ष्मीनिधानं,
गणधरगणमुख्यः शिष्यलक्षमधानम् । शम-दमकृतरङ्गो गौतमः श्रीगणेशः,
किसश(किश)लयतु शिवश्रीसंगमं शाश्वतं वः ॥२॥ विद्वन्मन:कमलकोमलचक्रवाले,
या खेलति प्रतिकलं किल इंसिकेव । तां शारदां सकलशास्त्रसमुद्रसान्द्र
पारमदां प्रणमतां वरदां च वन्दे ॥३॥ भूभू(झोल्लब्धप्रतिष्ठे श्रितसुजनकृतोऽनन्तपापापहारे, __ प्रेकच्छाखाविशेषे विपुलपरिलसत्सर्वपर्वाभिरामे । ऊकेशाऽऽहानवंशे समजनि सुकृती व्यक्तमुक्तायमानः,
श्रीमान् धीनाऽभिधानः मुगुणगणनिधि यकः श्राद्धधुर्यः ॥४॥ तस्याङ्गजोऽजनि जगत्त्रयजातकीर्ति
भोजाऽभिधः सुकृतसंततिमूर्तमूर्तिः । तस्यापि याचककदम्बकदत्तवित्त
___ लक्षश्च लक्ष इति पुत्र उदारचित्तः ॥५॥ तस्याङ्गजषोषटनामधेयः, समस्तलोकाद्भुतभागधेयः । पन्योऽभवन् खीमसिरिश्च मुख्या, तारुश्च पाल्हूरिति चास्य तिस्रः ॥६॥ तासां क्रमेण गुणगौरवशालिनोऽमी,
पुत्रास्त्रयः समभवन् गुरुकीर्तिभाजः । गानाऽऽहयोऽथ प्रथमः प्रथितो द्वितीयः
श्रीकामदेव इति चाय च वामदेवः ॥॥ गाहाऽऽख्यस्य जननी जज्ञे, गुणश्रीरिति नामतः । कर्पूराईरिति ख्याता, कामदेवस्य वल्लभा ।

Page #65

कालिकाचार्यकथा । गाङ्गाऽऽख्यस्य बभूव भूरिविभवः संशराजाऽऽहयः,
पूर्वः पुत्रवरः प्रसिद्धमहिमा । नाथूस्तथा चापरः । राजा संघपतिसन् सुरगिरौ भूपालमान्यो व्यधा
नानापुण्यपरम्परा गुरुतराः श्रीसंघभक्त्यादिकाः ॥९॥ श्रीशत्रुञ्जय-रैवतक्षितिघर-श्रीअर्बुद-श्रीपुर
श्रीजिराउलि-कुल्यपाकममुखश्रीतीर्थयात्रा मुदा । कालेऽत्रापि कलौ करालललिते चक्रे स संघाधिपो,
___ वर्षन्नयिंजने घनाघन इव द्रव्याणि पानीयवद् ॥१०॥ एवं विषैस्तैवि(विविधोत्सववजैः,
श्रीशासनं जैनमिदं स संघपः । उद्योतयामास तथा यथा स्फुर
स्करप्रसारैगंगनाङ्गणं रविः ॥११॥
ऊकेशाऽऽहे विशदजननेऽजायत श्राद्धधुर्यों,
धन्यो मान्यो निखिलविदुषां जैत्रसिंहो धनीशः । भेयः श्रीमांस्तदनु च जयात् सिंहनामा प्रभावा
दासीद् दासीकृत खलकुलस्तस्य पुत्रः पवित्रः ॥१२॥ तस्यापि पुत्रो श्रितजैनधर्मों, लक्ष्मीधराऽऽरव्योऽभवदद्भुतश्रीः । अमुष्य पत्नी च समस्ति नाम्ना, रूपी मनोहारिगुणाम्बुकूपी ।।१३।। हरराज-देवराजौ, खीमराजस्तथाऽपरः । इति त्रयस्तयोः पुत्राः, पवित्राः पुण्यतोऽभवन् ॥१४॥ हरराजस्य जायाऽस्ति, नाम्ना हांसलदेरिति । चन्द्रोज्ज्वलकलाशीला, धर्मकर्मसु कर्मठा ॥१५॥ नाम्ना नरपतिः पूर्वः, पुण्यपालो द्वितीयकः । तृतीयो वीरपालाऽऽरव्यस्तुर्यः सहस्रराजकः ॥१६॥ पञ्चमो दशराजध, पञ्चेति तनयास्तयोः । आसते भूरिभाग्याऽऽदया, देमाईहिता तथा ॥१७॥ युग्मम् ॥ राजाऽभिधस्याजनि संघपस्य,
सर्मिणी धर्मपरायणेयम् । यथैव लक्ष्मीः पुरुषोत्तमस्य,
हरेः अचीवाय हरस्य गौरी ॥१८॥

Page #66

श्रीधर्मघोषसूरिविरचिता सारङ्गः प्रथमोऽथिनां सुरतरुमख्यो द्वितीयस्तथा
वार्योंदायरमानिरस्तधनदः श्रीरलसिंहाऽभिधः । तातीयीक-तुरीयकौ च सहदे-श्रीतूकदेवाऽऽहयो,
चत्वारश्वतुरा जयन्ति तनया एते तयोविश्रुताः ॥१९॥ तीहाईः पल्हाई-रयणाईनामका च लीलाई । सन्त्येताश्च चतस्रः, पुत्र्यः पात्रं गुणश्रेणेः ॥२०॥ संघेशो नूनराजो जगति विजयते कामदेवस्य पुत्रः,
सर्वत्रामात्रसर्पन्निजविमलयशापूर्ण विश्वत्रयीकः । पुत्री पात्रं गुणानां जयति च झबकूः शम्भुशीर्षस्थगङ्गा,
रङ्गतुङ्गत्तरङ्गस्नपितकरौज्ज्वल्यतुल्यस्वशीला ॥२१॥ नूनाऽऽहसंघाधिपतेः समस्ति, प्रिया जयश्रीरिति धर्मनिष्णा। आस्ते महादेव इति प्रसिद्धः, सुतस्तयोभूरि रमासमृद्धः ॥२२॥ पुत्रीद्वयं च कन्हाईः, सोनाईरिति चापरा ।। महादेवाङ्गजः साधुरवधीरः सुधीवरः ॥२३॥ युग्मम् ॥ एतावता निजकुटुम्बयुतेन तेन, नूनाऽऽइसंघपतिना वसताऽमरादौ । श्रीअन्तरिक्षमुखतीर्थविचित्रयात्रा, मुरव्या[:] कता विविधपुण्यपरम्परास्ताः ॥२४॥
श्रीमदक्षिणदेशसंघसहितो नूनाऽऽहयः संघपः,
श्रीशत्रुञ्जय-रैवता-बुंदगिरिश्रीतीर्थयात्राचिकीः । माचालीन्महता महेन मतिमान् श्रीगुर्जरात्रां प्रति,
श्रीमच्छासनकाननं मतिपदं दानाम्बुभिः सिञ्चयन् ॥२५॥ यात्रायां यस्य जात्योत्तरलतरचलद्वाजिराजिप्रभूत
प्रोत्सर्पपृष्ठवाझमकररथमरोद्धृतधूलीकलापे । व्याप्ताऽऽकाशाऽवकाशे स्थगितरुचिरचौ रात्रिकल्पा दिवासीद् ,
रात्रिश्वासीद् दिवेव मसरति परितो दीपिकानां प्रकाशे ॥२६॥ दिङ्मातङ्गास्तुरङ्गप्लवनपरिचलद् भूभरोद्भग्नशीर्षाः,
शेषे मापीठभारं सकलमपि ददुः सोऽपि कूर्माधिराजे । तद्भाराद् भाराऽङ्गः स च पुनरभवद् (त) कुन्जितस्वाङ्ग इत्यं,
यत्र श्रीतीर्थयात्रां प्रति चलति समेऽमी ,विमुक्ताऽधिकाराः ॥२७॥ यात्राक्षणे यस्य रजोभिरुधुतैर्लेभेऽन्वयो निर्जरसिन्धुपङ्कजैः । श्रीतीर्थिकस्नात्रजलपवाहैः, समुच्छलद्भिः स्थलवारिजैश्च ॥२८॥

Page #67

कालिकाचार्यकथा।
तत्र च
स्फूर्जद्गुर्जरमण्डलाधिसुरत्राणेन सन्मानितः,
श्रीयात्राफरमाणदानविधिना चीरमदानस्तदा । भन्यायैश्च तदीयशाखिभिरपि श्रीतीर्थयात्रा असौ ___ जीरापल्लिमुखा. व्यधाप्यत पुरों भूत्वा महामीतितः ॥२९॥ दुष्टेऽस्मिन्नपि दुष्यमाहसमये श्रीतीर्थयात्रा इति,
द्रव्योत्सर्जनविस्तेरण महताऽनेनाऽऽदरात् कुर्वता । मापालाऽऽम्र-कुमारपालनृपति-श्रीवस्तुपालादयः,
सर्वेऽपि स्मृतिगोचरं विरचिताश्चित्रैश्चरित्रैः स्वकैः ॥३०॥ विधाय यात्राः सकला अथाऽयं, श्रीपत्तनाऽऽहानपुरे समागात् । भीशासनं जैनमिदं प्रभावयत् , प्रभूतलक्ष्मीव्ययतोऽर्थिनां व्रजे ॥३॥ तत्राथ चन्द्रगणपुष्करमरकल्पाः , .
श्रीसोमसुन्दरगुरुप्रवरा गणेशाः । संघेश्वरेण विनता विहिता च गुनी,
पोद्दीपना जिनमतस्य महोत्सवौधैः ॥३२॥ श्रीस्तम्भतीर्थ-पुरपत्तनतीर्थसार्थ
कर्णावतीप्रमुखभरिपुरेष्वनेन । संघः समश्च सकलं मुनिमण्डलं च,
स्फूर्जदुकूलवसनैः परिधाप्यते स्म ॥३३॥
इतश्च
संघाधीशो राजमल्लस्य पत्नी, देमाईः सा तीर्थयात्रामुखानि । कुर्वाणा श्रीपुण्यकृत्यानि नाना, तेने हृयोधापनादीनि तत्र ॥३४॥ श्रीदानशीलप्रमुखानसङ्ख्यान्, गुणोत्करांश्चन्द्रकलोज्ज्वलांस्तान् ।
कः कोविदः श्लाघयितुं समर्थस्तस्याश्च संघाधिपराजपल्याः ॥३५॥ तथाहि
निरीक्ष्य शीलं विमलं यदीयं, स्वतः शशाङ्कः किल खिद्यमानः । एकैकयाऽयं कलया पहीयते, दिने दिने तामपकर्तुमक्षमः ॥३६॥ श्रीसंघभक्ति-गुरु-पुस्तकलेखनाऽऽदि
श्रीतीर्थसार्थकरणप्रमुखानि हर्षाद् । पुण्यानि या प्रतिदिनं कुरुते स्वकीय
द्रव्यव्ययाद् बहुविधान्यपि याऽपराणि ॥३७॥ श्रीपौषधाऽवश्यकमुख्यधर्म्यकर्माणि कर्माष्टकभेदनानि । धर्मामृतोद्भावितसप्तधा तु, तुर्यान्तनीति भवरममोदात् ॥३८॥

Page #68

६४
श्रीधर्मघोषसूरिविरचिता क्षेत्रेषु सप्तस्वपि भव्यभावाद् (व), स्वद्रव्यबीजं विपुलं मुदेति । या वापयामास परत्रलोके, संख्याऽतिगश्रीभरद्धिहेतोः ॥३९॥ तत्रैवाऽयो पत्तने श्रीगुरूणां, तेषां भव्यमाथितस्वस्तरूणाम् ।
देमाई: सा श्राविकवर्गमुख्याऽश्रीषीद(त) हर्षाद् देशनावाणिमित्यम् ॥४०॥ तथाहि
न ते नरा दुर्गतिमाप्नुवन्ति, न मूकतां नैव जडस्वभावम् । न चान्धतां बुद्धिविहीनतां च, ये लेखयन्तीह जिनस्य वाक्यम् ॥४१॥ लेखयन्ति नरा धन्या ये जिनाऽऽगमपुस्तकम् । ते सर्ववाङ्मयं ज्ञात्वा, सिद्धि यान्ति न संशयः ॥४२॥ पठति पाठयते पठतामसी, वसन-भोजन-पुस्तक-वस्तुभिः । प्रतिदिनं कुरुते य उपग्रहं, स इह सर्वविदेव भवेन्नरः ॥४३॥ विशेषतः श्रीजिनवीरभाषितं, श्रीकल्पसिद्धान्तममुं समुद्यताः । ये लेखयन्तीह भवन्ति ते ध्रुवं, महोदयाऽऽनन्दरमानिरन्तरम् ॥४४॥ निशम्य तेषामिति देशनागिरं, चिरं किरन्तीमुदयं महैनसाम् । विशेषतः पुस्तकलेखनादिके, श्रीधर्मकृत्येऽजनि सा परायणा ॥४५॥ श्रीस्तम्भतीर्थनगरे प्रवरे ततश्च,
श्रीकण्ठनेत्र-मुनि-विश्वमिते च वर्षे (१४७३)। श्रेयःश्रिये बहुतरद्रविणव्ययेन,
श्रीकल्पपुस्तकमिमं समलीलिखत् सा ॥४६॥ यावद् बिभर्ति धरणी शिरसा फणीन्द्रो,
यावच्च चन्द्रतरणी उदितोऽत्र विश्वे । तावद् विशारदवरैरतिवाच्यमानः, ...
श्रीकल्पपुस्तकवरो जयतादिहैषः ॥४७॥ लिखितः सोमसिंहेन, देईयाकेन चित्रितः । आकल्पं नन्दतादेष श्रीकल्पः सप्रशस्तिकः ॥४८॥
इति श्रीकल्पप्रशस्तिः समाप्ता ॥

Page #69

अज्ञातसूरिविरचितं कालिकाचार्यकथानकम् ॥
[ लेखनसंवत् १४९०]
THE
अत्थि [इह] जंबुद्दीवे, भारहवासम्मि मगहविसयम्मि । नामेण धरावासं, नयरं अमरावईसरिसं ॥१॥ सीहु ब्व वयरसीहो, वेरिमहाकरिघडाण दुप्पेच्छो । तं पालइ नरनाहो, देवी सुरसुंदरी तस्स ॥२॥ विसयमुहमणुहवंताण, ताण एगो सुओ समुप्पन्नो । जह अमियसिद्धिजोओ, बुहाऽणुराहाण संबंधो ॥३॥ कालो नामेण सुओ, तेसिं चालत्तओ वि सगुणेहिं । सियपक्खससहरो इच, कलाविसेसेहिं वित्थरिओ ॥४॥ वयणस्स पंकयं कुवलयाइणी लोयणाणं उवमाए । जुज्जीसु जीए कहमवि, समुदायसिरी पुणोऽणुवमा ॥५॥ किं बहुणा अमरीए(ओ), विलंघिउं जीइ रेहए रुवं । सा नामेण गुणेहि य, सरस्सई आसि से बहिणी ॥६॥ अह अन्नया कयाई, कुमार सामंत-मंतिपरियरिओ । नयरसमीवुज्जाणे, संपत्तो रायवाडीए ॥७॥ तत्य नवमेहगज्जियगंभीरो देसणाझुणी निसुओ। उक्कंठिओ सिहंडि ब्व, तक्षणं सोउमाढत्तो ॥८॥ एगेण मंतिपुत्तेण, पणिो देव ! समणसंघवई । विन्नइ सूरी तस्सेस, सुहयरो देसणासदो ॥९॥ जुज्जइ तुम्हाण वि, एयपायमूलम्मि धम्मसव्वस्सं । आयनिउं कुमारो वि, तक्खणं तत्य संपत्तो ॥१०॥ 'वंदामि मत्थाएणं', पभणित्ता नाइदूरमासने । उवविठ्ठो धम्मकई, सुणेइ पावग्गिजलवुढेि ॥११॥ वरकणगं व परिक्खिय, बहुलद्वगुणं कसाइचउमुद्धं ।
धम्मं सिवमुहकरणं, गिण्डह दोगचदुइदलणं ॥१२॥ तत्थ
विसघाइ-रसायण-मंगलत्य-विणिए पयाहिणावत्ते । गुरुअ-अडज्झ-अकुच्छे, कसाइचउमुदकणयगुणा ॥१३॥

Page #70

अज्ञातसूरिविरचिता इय मोहविसं घायइ, निव्वुइकरणा रसायणं धम्मो । मंगलमसिवोपसमा, विणीउ गुरु-लहुअचिंताए ॥१४॥ जियअणुकूल पयाहिण, तिकोडिसुद्धो गुरू अडझो उ । कुमयग्गिणा चिरेण वि, नियफलदाणा तह अकुच्छो ॥१५॥ अविरुद्ध-सुकिरिय-उंतरसुद्धि-दृढत्ताइकरणा धम्मे ।
सुय-सील-तव-दयाई, कस-छेयण-ताव-ताडणया ॥१६॥ महवा
पावट्ठाणनिसेहो, झाणाइविहीय धम्मकसवट्टो । बाहिरणुढाणेण उ, सुद्धिअबाहाइ से छेओ ॥१७॥ जीवाइभाववाओ, बंधाइपसाहओ इहं तावो । धम्मदढत्तं दुहआवईसु इह धम्मताडणया ॥१८॥ बाला गहंति धम्म, अवियारिय साउ मोअगं पिव जे । तप्पंति कणगगाहि व्व, ते तओ सोउमिय कुमरो ॥१९॥ वेरागभावियमणो, पडिबुद्धो तस्स मूरिणो पासे । पडिवन्नो जइधम्मं, वज्जिय सव्वं पि सावज्ज ॥२०॥ सो गहियदुविहसिक्खो, धारे दुद्धरं पि वयभारं । समयम्मि वट्टमाणं, अहिज्जिओ आगमं सयलं ॥२१॥ संघस्साणुन्नाए, गुरुणा सो ठाविओ गणहरत्ते । भवियारविंदभाणू, जहाविहि विहरइ महीए ॥२२॥ देविंदनमियचलणो, जुगप्पहाणो कमेण संवुत्तो । पंचसएणं साहूण, परिवुडो सयलसंघवई ॥२३॥ तस्सेस लहुयभइणी, सरस्सई कन्नगा वि जइधम्म । पडिवन्ना संजाया, पवत्तिणी तस्स गच्छम्मि ॥२४॥ सो कुमयकरडिसीहो, पुरीमती कयाइ संपत्तो । तब्भइणी वि सरस्सइ, [सत्येव ?] मुसाहुणीसहिया ॥२५॥ तत्रयरसामिणा गद्दभिल्लरना अहन्नया दिहा । अह संकिलिट्ठचित्तोदएण सो चिंतए एवं ॥२६॥ नइ हंत ! इमा वि वयं, करेइ परिचित्तरइसृहा बाला । तो विहलपुरियारो, कह अज्ज वि वम्महो जियइ ? ॥२७॥ इन्चाइ चिंतयंतो, मणयानलदड्ढगुरुविवेयदुमो,। घेत्तुं हढेण अंतेउरम्मि तं साहुणिं खिवइ ॥२८॥ पोकरइ ददं च इमा, नयणंसुपवाइसित्तपरणियला । विसबह य हा सहोयर !, हा पवयणनाह ! मणिसीह ! ॥२९॥

Page #71

कालिकाचार्यकथा |
सिरिकालगसूरि ! निवाहमेण एएण मज्झ हीरंतं । चरणधणं परिरक्खह, न तुमं मुत्तूण मह सरणं ॥ ३० ॥ अह कालगसूरी विडु, नाऊणं कह वि वइयरं एयं । गंतुं नरिंदपासे, पभणइ तं कोमलगिराहिं ॥३१॥ तारयगणाणं चंदो, इंदो नह सुरगणाण नरनाह ! | तह लोयाण पमाणं तं चिय ता कह इमं कुणसि ? ||३२|| इयरो य अकज्जविओ, नियन्त्तियन्वो पमाणपुरिसेहिं । जह वे वि कुणंति इमं ता जायं सच्चमेयं पि ॥३३॥ जत्थ राया सयं चोरो, पुरोहिओ । वर्णं भजह नायरया !, जायं सरणओ भयं ||३४|| अन्ना वि परजुवईण, राय ! संगो दुहावहो चैत्र । जो लिंगिणीण संगो, सो पुण गरुयं महापावं ||३५|| बहुनरवरधूयासंगमे वि जर निव ! गओ न परिओसं । araणो य रिसीर्ण, धम्मं वदंति न संति ||३६||
भंडिओ य
यतः -
नरेश्वरभुजच्छायामाश्रित्याश्रमिणः सुखम् । निर्भया स्वानि कार्याणि कुर्वन्त्येते निरन्तरम् ||३७| जेण निवरक्खिायाई, सुव्वंति तवोवणाई सव्वाई | ता चितिऊणं एमाइ, मुंच सयमेव मह वहिणिं ||३८|| surt जुत्तिजुत्तं, सूरीहि नरादिवो पभणिओ वि । संजायविवज्जासो, जा न मुयइ साहुणिं कह वि ॥ ३९ ॥ तो मेलिऊण भणिओ, संवेण इमो वि जा अवन्नाए । दिट्ठो नराहिवेणं, तओ य कोवं गओ सूरी ||४०||
यतः-
जे संधपञ्चणीया, पवयणउवघायगा नरा जे य । संजम उवघायपरा, तदुबिक्खाकारिणो जे य ॥ ४१ ॥ तेसिं वच्चामि गईं, जइ एयं गद्दभिल्लविरूक्खं । उम्मूलेमि न पवणो व्व, बद्धमूलं पि पुहवीए ॥ ४२ ॥ | जो पवयणपडिणीए, संते विरियम्मि नो निवारिज्जा । सो पारंचियपत्तो, परिभमइ अनंतसंसारं ॥ ४३ ॥ तुम्हा सह सामत्थे, आणाभट्ठम्मि नो खलु उवेहा । अणुकुलेहियरेहि य, अणुसही होइ कायव्वा ॥ ४४॥

Page #72

अज्ञातसरिविरचिता
देव-गुरु-संघकज्जे, चुनिन्जा चक्कयष्टिसिन पि । कुविओ मुणी महप्पा, पुलायलद्धी य संपन्नो ॥४५॥ एवं च करितेणं, अव्वुच्छित्ती कयाइ तित्यम्मि । जइ वि सरीरावाओ, तह वि हु आराहओ सो वि ॥४६॥ इय काऊण पइन, तत्तो चिंतइ महाबको एस ।
गभिविज्जाइ नियो, ता घेतव्वो उवाएण ॥४७॥ एवं च विमृश्य ततः कैतवेन कृतोन्मत्तकवेषो नगरमध्ये इदमसंबद्धं प्रलपन् परिभ्राम्यति-यदि गईभिल्लो राजा ततः किमतः परम् !, यदि वा रम्यमन्तःपुरं ततः किमतः परम् !, यदि वा विषयो रम्यस्ततः किमतः परम् :, यदि वा मुनिविष्टा पुरी ततः किमतः परम् ।, यदि वा जनः सुवेषस्ततः किमतः परम् , यदि वा करोमि भिक्षाटनं ततः किमतः परम् , यदि वा शून्यगृहे स्वप्नं करोमि ततः किमतः परम् ।
इय एवमाइ उम्मत्तचेटियं तस्स मूरिणो दट्टुं । भणइ सदुक्खं सव्वं, सबालवुड्ढाउलं नयरं ॥४८॥ आसन्ननिवाओ नूण, एस राया मुणीण वयभंगं । जं कुणइ इमस्स य, मुणिवयस्स रयणजलनिहिणो ॥४९॥ उम्मत्तयाए हेऊ, जाओ सो चेव निग्घिणो पावो । न गणइ मुणिवयणं पि, कह वि अइसकिलिहमणो ॥५०॥ इअ जणअवन्नवार्य, उम्मत्तं जाणिऊण सूरिं च । सामंत-मंतिवग्गो, भणइ पइत्तेण नरनाहं ॥५१॥ देव ! विरुद्ध एयं पि, ताव जं लिंगिणीए परिभोगो । जं पुण सूरी अवमाणिओ तए होइ उम्भत्तो ॥५२।। किं इत्तिय पि न मुर्य, नरो अवन्नं मुणोण कुणमाणो ।
पावइ दुहदंदोलिं, सह देसाई जं भणियं ॥५३॥ यतः
देवतामतिमाभङ्गे, साधूनां च विनाशने । देवभङ्ग विजानीयाद्, दुर्भिक्षडमराशिवैः ॥५४॥ अवमन्निया उ हाणिं, दिति रिसी रोइयन्वयं हसिया । अकोसिया उ वह-बंधणाई तह वाडिया मरणं ॥५५॥ एयं तु विरुद्धयरं, तहेव अवधीरणं बहुजणस्स । ता एत्तियम्मि वि गए, मुंच इमं साहुणि जम्हा ॥५६॥ वज्जइ अकित्तिपडहो तुम्हाणं देव ! सयलनयरम्मि । दीसंति एत्थ कज्जे, इह-परभवआवईओ य ॥५७॥ इय सोऊणं राया, कुविओ निभत्थए इमे सव्वे ॥ मोहम्गहाभिभूयो, न गिणेइ हियं पि उवइदं ॥५८॥

Page #73

कालिकाचार्यकथा । ता पडु कालयसूरी, मोत्तूण गणं अवत्तवेसधरो । सगकूल संपत्तो, तभिग्गहविहियमुपयसो ॥५९॥ तत्य रायाहिराया, भन्नइ साहाणुसाहिसदेण । जे मंडलिया ते उण, भन्नती साहिणो सध्वे ॥६०॥ अह सो कालयसूरी, ठिओ य एगस्स साहिणो पासे । विज्जाइसइगुणेणं, गुरु ति तेणावि पडिवनो ॥६१॥ साहाणुसाहिकोवाइरेगचिण्हे अहन्नया पते । छन्नवईअंकसोहियअसिणुजुए अलंकारे ॥६२॥ ते मरणभीरुणो सयलसाहिणो सूरिवयणी तत्तो । उत्तरि सिंधुनई, हिंदुयदेसम्मि संपत्ता ॥६३॥
जीवन् भद्राण्यवाप्नोति, जीवन् पुण्यं करोति च । मृतस्य देहनाशः स्याद्, धर्माद् व्युपरमस्तथा ॥६॥ तओ सुरठाविसए, ठिया य निजिणित्तु तस्सम्मि(स्सिन)। सरिपयकमलसेवापरायणा विगयभयसंका ॥६५॥ चुण्णप्पयोगसंजणियकणगसबलीकया य ते गुरुणा । सरयसमए महीसा, मालवदेसोवरि चलिया ॥६६॥ निजिणिय लाडविसयं, कमेण पत्ता अवंतिदेसम्मि । तुरयखुरुक्खयरयपूरपूरियाऽसेसनहमग्गा ॥६७॥ परचक्केण स देसं, भज्जतं मुणिय गद्दभिल्लो वि । चउरंगबलसमेओ, जुद्धकए निग्गहोऽभिमुहं ॥६॥ पक्खरियतिक्खतुक्खारगुडियमयमत्तगयघडाई ते । संनद्धरहभडाई, [भिट्टाई?] दोनि वि बलाई ॥६९॥ निसियकरवालनारायतिक्खसिरधोरणिहिं पहरंति । अन्नोन्नं नियपहुविजयकंखिणो सुइडसंदोहा ॥७०॥ निहणियहय-गय-सुहडं, मुचुणियरहवरं खणेणं च । अह गद्दभिल्लसेन्नं, तत्थ कयं साहिसेन्नेणं ॥७१॥ तो गद्दभिल्लराया, नासित्ता विसइ जाव नियनयरं । साहिसेन्नेहि विहिओ, समंतओ तस्स ता रोहो ॥७२॥ अह अट्ठमीए दिवसे, सुन्नं सालं नीएवि सूरीहिं । नायं जहेस सुमरइ, अज्ज महागदमि विज्जं ॥७३॥ सेनजुए सयलनिवे, कोसदुगंते ठवेवि ठाइ सयं । पप्पते सूरी सहवेहिअट्ठोत्तरसएण ॥७४।।

Page #74

अज्ञात सूरिविरचिता
अट्टालयहियाए, एयाए रासभी जो सदं । सुणिही मरिही स फुडं, इय पहुणा पभणिया ते उ + ॥ ७५ ॥ विज्जासत्तीए पsिहयाए साहीहिं भंजिडं सालं । बंधिचा सूरिपूरो, खित्तो सो गद्दभिनिवो ॥७६॥ मुत्त-पुरीसे मोतुं, पलाईजं सा गया महाविज्जा । तो भणियं सूरीहिं, एहमित्तं बलमिमस्स ||७७ | इय तं पि विणिग्गहियं (उं), तो वीसत्था करेह नियरज्जं । अह तेहिं पुरी भग्गा, राया वि हु बंधि गहिओ ||७८ || तो भणिओ सूरीहिं रे पाव ! इढेण तीए समणीए । जं चुकोऽसि अलज्जिर !, इह - परभवदुक्खनिरविक्खो ॥७९॥ तित्थयराण वि पुज्जो, अणज्ज ! आसाइओ य जं संघो । तस्सा राहतरुणो, पत्तो कुसुमोग्गमो तुमए ॥८०॥ जं पुण अनंतभवसायरम्मि भमिहिसि अणेयदुहभीमे ।
जिस फलं पि हु, ता अज्ज वि गिण्ह जिणदिक्खं ॥ ८१ ॥ पावईं किं पि नित्थरसि, जेण इच्चाई जान करुणाए । पers सूरी दुमिज्जर निवो ताव अहिययरं ॥ ८२ ॥ तो सूरी पभणइ तयं, समुवज्जियगरुयदु सहमवदुक्खा । तुम्हारिसा वि को मोक्खभायणं सकइ विहेडं ? ॥८३॥ जीवदयामूलो चिय, धम्मो अम्हाण तेण न हओ सि । surt बहुं निव्भत्थिकण मोताविओ एसो || ८४॥ सगपत्थिवेहिं विसयाओ ताडिओ भमइ तो इमं दीणो । संसारं च अनंतं, भसिही तकम्मदोसेण || ८५ ॥ अह जस्स साहिणो पढममेव सूरी ठिओ पुरवरम्मि । सो उज्जेणीराया, जाओ सेसा उ सामंता ॥ ८६ ॥ आलोय पडिकंता, भगिनी सूरिहिं संजये ठविया । आलोयणया सुद्धा, कणयसिलाय व अग्गीओ ॥८७॥ सूरी विहु निययगणं, पुणो वि समलंकरेइ सुद्धा | उज्जेणिपुरी ठिओ, अचिज्जंतो नरिदेहि ||८८ || इय पयडियनियसत्ती, भइणीकज्जम्मि अच्छरियचरिओ । तित्थभावगरे, संपत्तो का यदि ॥ ८९ ॥
( २ )
अह अन्नया य पत्ता, भरुयच्छे सूरिणो ठिया तत्थ । बळमित्त भाणुमित्ता, रायाणो जत्थ भइणिसुया ॥९०॥
#1
+ अतः परं कियानपि पाठः पतितः ॥

Page #75

कालिकाचार्यकथा |
असहंतो गुरुमहिमं, हीलई उवरोहिओ तहिं धम्मं । सूरिणा सुविहिविडिओ, निरुत्तको उजुत्तीहिं ॥ ९१ ॥ तो सो मच्छरियमणो, कवडेण गुरुण कुणइ बहुभति । रायाणं पर जंप, धम्ममिसेणं धुवं पापं ॥ ९२ ॥ जेण इमे जम्मि पहे, भर्मति नयंरे महासुणी तम्मि । गच्छंताणं गुरुपयअइकमो होइ जं निचं ॥ ९३ ॥ कमिन्दि गुरुसमुहं, भन्नइ जं जाह इय निवेणुत्ते । भइ इमो तह काहं, जहा गमिस्संति सयमेव ॥ ९४ ॥ निम्मविया सयलपुरे, अणेसणा तेण भत्तपाणस्स । तो संकिलेसठाणं, नाउं नाणेण तं गुरुणा ॥ ९५ ॥
( ३ ) सिरिवीरनाहचरियं, चिंतिंता वरिसयालमझे वि । पुजणम्मि पुरे, संपत्ता नियगणसमेया ॥ ९६ ॥ तत्थ सिरिसालवाहणरन्ना कीरंतपूयसकारा । भवियजष्णकुमुय चंदा, चिद्वंती कालयमुनिंदा ॥९७॥ पज्जो समणासमए, विन्नत्ता रायणा गुरू एवं | भवइजुण्हपंचमिदिणम्मि जायइ इहिंदमहो ॥९८॥ अम्हेहिं हि मयवं (इंदो ? ), [ अणु ] गंतव्वतो न होइ जिणपूया । छट्ठी पज्जुसवणं, करेह ता करिय सुपसायं ॥ ९९ ॥
मण गुरू जड़ उग्गर, सुरो अवराइ चलs अमरगिरी । तह विन पंचमिरयणि, पज्जोसवणा अइकमइ ॥ १०० ॥ ता कुण चत्थीए, निववृत्तं मत्रियं इमं गुरुणा । जेणागमे वि भणियं, आरेण वि पज्जुसवियव्वं ॥ १०१ ॥ तो कुणइ चउत्थीए, राया सद्धिं गुरुहिं संषेण । चेयपरिवाडी - धम्म सवण - आवस्सयाईणं (णि) ॥ १०२ ॥ एवं सिरिसालाहणउवरोहाओ कयं चउत्थीए । पज्जू सवर्ण काळयमुणीसरेहिं [ बहुगुणेहिं ] ॥ १०३ ॥ संवेण मन्त्रियं तं तेणज्ज वि कीरए तहा चेव । चउमासगाणि तत्तो, किज्जंति चउदसितिहीए ॥ १०४ ॥
( ४ )
कइया वि तस्स पहुणो, सीसा दुब्विणयतप्परा जाया । गुरूपडिणीया सच्छंदचारिणो मंदभग्गा ते ॥ १०५ ॥
ܕܘ

Page #76

अज्ञातसूरिविरचिता
जह जह चोएइ गुरू, पमाइणो मूल-उत्तरगुणेनु । तह तह किरियाभट्ठा, धारति अप्पतिय मणसा ॥१०॥ सामेण भणइ एवं, भो देवाणुप्पिया! चयह तुम्भे । संसारवल्लिकंद, पमायमेयं जो भणियं ॥१०७॥ चउदसपुवी-मणनाणिणो [य] उवसंत-खीणमोहा य । हुंति पमायपरवसा, तयणंतरमेव चउगइया ॥१०॥ पडिबोहिया वि एवं, गुरूण आणं करिति न कयावि । नाणोवओगओ तो, जुत्ती बोहस्स विनाया ॥१०९॥ सिज्जायरस्स सिहस्स, मरिणा तं समत्थमक्खायं । निभच्छियासि [य ?] तुम, एए एवं ममम्मि गए ॥११॥ सागरचंदायरिओ, स[सीस ? ]सीसो जहिं तर्हि अहयं । गच्छामि एवमायक्खिऊण रयणीइ सेसम्मि ॥१११॥ एगागि चिय सूरी, निग्गंतूणं जहट्ठियं ठाणं । संपत्तो ताव तहिं, सो सूरी देसणं कुणइ ॥११२।। आवत्तदुवालसगेण, वंदिओ उद्दरेण सद्देणं । उपविठ्ठो निसुणइ धम्मदेसणं नियसीसस्स ॥११३॥ अह उढियाय सावयसहाइ मुरीहि मुणिवरो पुट्टो । कत्तो सि आगओ [भो ?], तेणुत्तं दूरदेसाओ ॥११४॥ मिक्खापोरसिसमए, साहूहिं निमंतिओ गणी एसो । मूरिहिं समं वत्ता, परुप्परं काउमाढत्तो ॥११५॥ पुढो सगव्वमेवं, कहापबंधंतरे ससूरी हिं। गणिवर ! महगुरुगुरुणो, कया वि तइ देसणा निसुया ? ॥११६॥ आमं ति तेण वुत्ते, अहं पि कि तारसी करेमि नवा ? । तो भणइ इमो तुम्भे, फुडवियर्ड देसणं कुणह ॥११७॥ एवं दो तिन्नि दिणा, सिद्धंतरहस्ससारजुत्तीओ। अनोनं आपुच्छताणं, खणमिव अइकंता ॥११८॥ इत्तो य उग्गए भाणुमंडले वि गयनिद्दवावारा । वसहीए ते मुणिणो, कालयमूरिं न पेच्छंति ॥११९।। खणमित्तं चिंतेउं, परोप्परं ते मुहं नियच्छति । सुन्नमणा तेणुत्ता, सिझायरसावएणेवं ॥१२०॥ । भो ! भो ! तुम्हाण गुरू, कहिं गओ तं वयं म याणामो । पभणंति कहस तं चेव, जत्थ पत्तो गुरू अम्हं ॥१२१॥

Page #77

कालिकाचार्यकथा।
७३
एवं पमाइणो भे, गुरु पि कत्थ वि गयं न याणेह । किमहं जाणामि गिही, चिट्ठामि सए ।गिहे सययं ॥१२२॥ पुणरवि खिन्नमणा ते, भणंति मा कुप्प बोहिया तुमए । इच्छामो अणुकठिं, एवं न पमाइणो होस्सं ॥१२३॥ अक्खमु गुरुवुत्तंतं, जइ एवं एत्तियं वियाणामि । सागरचंदायरिओ, जत्यत्य गया गुरू तत्थ ॥१२४॥ अह ते तहिं पि पत्ता, पुच्छंति किमित्य कालगमुणिंदा । संपत्ता सागरचंदसूरिणो विति जो इहि ॥१२५।। एको बुड्ढतवस्सी, समागओ किं तु कायचिंताए । संपत्तो अहुण चिय, ते बिति स एव अम्ह गुरू ॥१२॥ आगच्छंतं दटुं, सम्मुहमभुडिया मुणी सब्वे । सागरचंदो पि तहा, लज्जो जयनयणमुहकमलो ॥१२७।। सागरचंदेण जुया, खामिति गुरू पुणो पुणो साहू । अक्खाओ वुत्तंतो, सागरचंदस्स सूरीहिं ॥१२८।। सो तत्य नाणगव्वं, कुणमाओ वालुयाए नाएणं । वच्छ! मुयनाणहाणी, एवं'................... ॥१२९॥
..........। ......................पडिबोहिमाणीओ ॥१३०॥
एत्तो निगोयजीवे, भारहवासम्मि को वि किं मुणइ ? । ता भणइ जिणो अज्ज वि, वक्खाणइ कालगायरिओ ॥१३१॥ अह विष्पवेसधारी, सको भिक्खागयाण साहूणं । चंदिय मूरि पुच्छइ, किरूवे इह पहु ! निगोए ॥१३२।। गोला य असंखिज्जा, असंखनिग्गीय गोलओ भणिओ। इक्केकम्मि निगोए, अणंतजीवा मुणेयव्वा ॥१३३॥ अत्थि अणंता जीवा, जेहिं न पत्तो तसत्तपरिणामो । उप्पज्जति चयंति य, पुणो वि तत्थेव तत्थेव ॥१३४॥
समर्ग ऊससंति, समगं नीससंति, समगं उप्पज्जति, समगं आहारंति, समगं नीहारंति, किं बहुणा ! विषवेदनामुछितपुरुष इव तिष्ठन्ति, न वेयंति अप्पाणं, न मुणंति परं, न सुणति सई, न याणंति कयं, [नावगच्छंति अ! ]कयं, न चलंति, न फंदति ।
, अतः परं कियानपि पाठः पतितः ।।

Page #78

1
७४
अज्ञातसूरिविरचिता
जह सीमंधरपहुणा, कहिया तह सूरिणा वि किं बहुणा । ता नाणपरिक्खत्थं, पुच्छर सको नियं आउं ॥ १३५॥ कित्तयमित्तं अज्ज वि, उवउत्तो जा पलोयए सूरी । दो सागरोवमे ता, किंचूणे आउसेसं ति ॥ १३६॥ तस्सी (तो सी?) समुन्नमि (मे १) जं, दाहिणत्येण जंपियं गुरुणा । वज्जहरो होसी तुमं, तो पच्चक्खो हरी होइ ॥ १३७॥ विनवर जोडियकरो, सीमंधरसामिणा विजयपहुणा । तुम्ह पसंसा विहिया, तेणाहं आगओ नाह ! ॥१३८|| मह पणिवाओ सामिय ! पुणो पुणो होउ तुज्झ पायाणं । विष्फुरइ जस्स नाणं, एवंविहदूसभाए वि ॥ १३९ ॥ निरस विहु काले, जिणसास उन्नइकया जेण । पयडेडं नियसर्त्ति, तस्स नमो तुज्ज मुणिनाह ! ॥ १४० ॥ एवं थुणिऊण पहुं, पुरंदरो सो गओ नियं ठाणं । गुरुणो वि नरवईहि, महिज्जमाणा महीवीढे ॥ १४१ ॥ मिच्छत्ततमदिणेसा, चिरं विवोर्हितु भव्वकमलवणं । कालय सूरिमुणिंदा, अणसणविहिणा दिवं पत्ता ॥ १४२ ॥ इय कालिगसूरिमुणी सराण संखेवओ इमं चरियं । farerओ विन्नेयं, गुरुयकहाणं पुणो एयं ॥ १४३ ॥ इन्दि कालगसूरिठावियदिणे काऊण सक्खामणं,
।
अन्नुन्नं गुरु-सीस-दंपय- पिया - माया - तणूजाइणा । बंधू भयणीहि मित्त-सयण-स्सस्सू - वहूहिं समं,
ता संवच्छर सव्वपावखमणं कायव्वमावस्सयं ॥ १४४ ॥
इति श्रीयुगप्रधान कालिकाचार्यकथानकं समाप्तम् ॥ सं० १४९० वर्षे वैशाख शुदि २ ॥

Page #79

यथा
[3] अज्ञातसूरिविरचिता
कालिकाचार्यकथा |
॥ ॐ नमः कालिकाचार्यपादेभ्यः ॥
उभसालं, सोमणसपवित्तभूमिवरभागं । अत्यि इह भरहखित्ते, मेरुव्व पुरं धरावासं ॥१॥ अत्थित्थ वइरसीहो, नाम निवो वइरिबिसरकरिसीहो । सुरसुंदरिसमरूवा, भज्जा सुरसुंदरी तस्स ॥२॥ ताणं कालयकुमरो, नाम सुओ भुवणविस्सुओ आसि । सो वाहवाहिली, निम्गओ अन्नया कइया ||३|| तत्तो अ पडिनियत्तो, चूअवणे सजलजलदरारावं । सोउ किमिणं ति कोउगवसओ अह तत्थ स पविट्टो || ४ || वा निअइ गुणायरिअं मुणिगणपरिवारिअं ससहरं व्व । aasanaat गुरुणा, तो धम्मक मारदा ॥५॥
यथा चतुर्भिः कनकं परीक्ष्यते, निघर्षण-च्छेदन-ताप-ताडनैः । तथैव धर्मो विदुषा परीक्ष्यते श्रुतेन शीलेन तपोदयागुणैः ||६||
किश्च
भो भव्याः ! काकतालमपतनतुलया रत्नदृष्टान्ततो वा, मानुष्य-क्षेत्रजातिप्रभृति कथमपि प्रापि दुष्प्रापमेतम् । धर्म्मः कर्म्मप्रमाथी श्रुतचतुरगुरुश्चैष लेभे भवद्भिः,
तत् किं नाद्यापि सद्यस्तजत कुगतिकृनि[विं ! ]र्वादं प्रमादम् ॥७॥ इअ सुणिजं संवेगं, पत्तो कुमरो भणे इय गुरुणो । पुच्छि अम्मापियरो, तुझ समीवे पवज्जिस्सं ||८|| तो कहमवि मोआविअ, जणणीजणयाइअं सयणवग्गं । बहुरायपुत्तसहिओ, पव्वज्जा सज्ज पव्वज्जं ॥९॥ अह गहियदुविहसिक्खो, गीयत्थसिरोमणी अ जा जाओ । ता गुरुणा निययपर, ठबिओ गच्छाहिवत्तेण ॥१०॥

Page #80

७६
अज्ञातसूरिविरचिता
पंचसयसाहुसहिओ, भविए बोहेंतओ कमेणेसो । पत्तो उज्जेणिपुरिं, तत्थ ठिओ बाहिरुज्जाणे ॥११॥ अहमहमिगाइ तत्तो, गुरुणो नमिउं समागओ लोओ । अमकिराए गिराए, इअ जिणधर्म कहइ सूरी ॥१२॥ जह जीवा बझंती, मुचंती जह य संकिलिस्संति । जह दुक्खाणं अंतं, करेंति केई अपडिबद्धा ॥१३॥ इय सुणिअ जणो इरिसाउ, गुरुगुणे समहिअं पसंसंतो । पत्तो नियनियठाणं, इअ एवं जंति दिवसाइं ॥१४॥ अह तत्थ साहुणीओ, पत्ता भवियव्वयानिओगेण । तासि मज्झे एगा, कालगनरीण लहुभगिणी ॥१५॥ निअरूवरेहभंजिअजयनारीख्ववत्तिअभिमाणो । उवसमसिरि व्व मुत्ती, साहुणिकिरिआकलावजुआ ॥१६॥ मुर्ति(त्त ?)तरपरिवन्न व्य, सरसई सरसइ ति नामेण । अमदिणम्मि विआरावणीइ बहि निग्गया संती ॥१७॥ उज्जेणिसामिणा गद्दभिल्लराएण सा तहिं दिट्ठा । दुव्वारमारसरपसरविहुरिअंगेण तेण तओ ॥१८॥ हा मुगुरु ! हा सहोअर !, हा पवयणनाह ! कालयमुर्णिद ! । चरणधणं हीरंतं, मह रक्ख अणज्जनरवइणो(णा) ॥१९॥ इच्चाइ विलवमाणिं, अणिच्छमाणिं बलायमोडीए । तं अंतेउरउवरि, उप्पाडावइ निअनरेहिं ॥२०॥ तं नाउं सूरीहि, भणिओ मा कुणम् इ[य] महाराय ! ।
जं रायरक्खिआई, तपोववणाणीह हुंति सया ॥२१॥ उक्तं च
नरेश्वरभुजच्छायामाश्रित्याश्रमिणः मुखम् ।
निर्भया धर्मकर्माणि, कुर्वते स्वान्यनन्तरम् ॥२२॥ किश्च
प्रमाणानि प्रमाणस्थै रक्षणीयानि यत्नतः । विषीदन्ति प्रमाणानि, प्रमाणस्थैविश(स)स्थुलैः ॥२३॥ ता मुश्च राय ! एयं, तवस्सिणिं मा करेसु अन्नायं । तइ अन्नायपवत्ते, को अन्नो नायवं ह्येही ? ॥२४॥ इय भणिओ वि नरिंदो, पडिवजइ जाव किंचि नो ताहे । चउविइसिरि संघेणं, भणाविओ कालिगज्जेहिं ॥२५॥

Page #81

कालिकाचार्यकथा। संघो वि जाव तेणं, न मनिओ कवि ताव सूरीहिं । कोववसमुवगएहिं, कया पइन्ना इमा घोरा ॥२६॥ जे संघपञ्चणीया, पवयणउभामगा नरा जे अ । संजमुवग्यायकरा, तदुविक्खाकारिणो जे अ ॥२७॥ ताण गई नामि इम, जंइ उम्मूछेमि गदमिल्लनिव(भिल्लं नो?) । रज्जाउ भट्टमेरं, भणियं एवं जो समए ॥२८॥ तम्हा सइ सामत्थे, आणाभट्टम्मि मो खलु उवेहा । अणुकूलेहिअरेहि अ, अणुसही होइ दायव्वा ॥२९॥ साहूण चेइआण य, पडिणीअं तह अवन्नवायं च । जिणपवय[ण]स्स अहिअं, सव्वत्थामेण वारेइ ॥३०॥ एवं करिअ पइन्नं, चिंतइ मूरी जहेस भूवालो । बलिओ उ गद्दभीए विज्जाए ता उवाएणं ॥३१॥ उम्मलेअव्वो ति अ, चिंतिम कयकवड[ गहिल ? नेवत्यो ।
तिअ-चउक-चञ्चराइसु, पलवंतो हिंडए एवं ॥३२॥ यदि गर्दभिल्लो राजा ततः किमतः परम् !, यदि वा रम्यमन्तःपुरं ततः किमतः परम् !, विषयो यदि वा रम्यस्ततः किमतः परम् !, यदि वा सुनिविष्टा पुरी ततः किमतः परम् !, यदि वा जनः सुवेषः ततः किमतः परम् !, यदि वा शून्यगृहे स्वप्नं करोमि ततः किमतः परम् ! ॥
इअ विलवंतं सूरि द? जणो भणइ इक्कपुक्कार । अहह ! न जुत्तं विहिरं, रना जं भगिणिकज्जम्मि ॥३३॥ मुत्तूण निअयगच्छं, हिंडइ उम्मत्तओ नयरिमज्झे । सयलगुणरयणमलही, अहह अहो ! कालगायरिओ ॥३४॥ असमंजसमिय सुणिउं, भणिओ मंतीहि तो इमं चेव । मुअमु तवस्सिणिमेअं, अवनवाओ जओ गरुओ ॥३५॥ किंच मुणीण भणत्यं, जो मोहविमोहिओ नरो कुणइ । सोऽणत्थजलसमुद्दे, अप्पाणं खिवइ धुवमेकं ॥३६॥ तं सोउ मंतिवयणं, रोसारुणवयणलोयणो राया । पभणइ रे ! रे ! एवं, गंतुं सिक्खवह नियपिउणो ॥३७॥ तं सोउ तुहिक्का, जाया मंती इमं हिए काउं । इंत निसिज्झइ केणं, जलही सीमं विलंघतो ॥३८॥ तं कत्तो वि हु सूरी, नाउं नपरीउ निग्गओ कमसो । गच्छंतो संपत्तो, सगकूलं नाम वरफूळ ॥३९॥
२०

Page #82

अज्ञातसूरिविरचिता तत्येग साहिपासे, ठिओं सामंताइएहि अक्खित्तो । तस्सनया उ साहाणुसाहिणो आगओ दओ ॥४०॥ बठ्ठ तदप्पिअलेहं, सो जाओ तक्खणेण कसिणमुहो । गुरु भणइ पहुपसाए वि, जागए किह तमुब्विग्गो ? ॥४१॥ स भणइ भयवं न पसाओं, किंतु कोवो जओ[उ?] अम्ह पहू रूसेइ जासु तमु निअनामंकि छुरिअ पट्टवइ ॥४२॥ तो एईए अप्पा, इतन्चो इअ अहं पहुन्विग्गो । गुरु भणइ किं तुइ चिय, रुट्ठो अन्नस्स कस्सावि ? ॥४३॥ सो जंपइ में मोतुं, अन्नाण वि पंचनउइराईणं । जं दीसइ इह अंको, छन्नइमो(वई?) तो गुरु भणइ ॥४४॥ जइ इअ ता म विणस्सह, ते तेडम किंतु सयलबळजुत्तो। सव्वे वि जेण खेमेण, पश्चिमी हिंदुगं देसं ॥४५॥ अह सो साहि जुअंजुअदए पेसेइ ताण ते तुरिभं । सव्वे वि जीविअधी, सूरिपयं सरणमल्लीणा ॥४६॥ तो तेहिं जुओ सिंधु, उत्तरिअ गुरू सुरढदेसं च । छन्नउइ भाग काऊण, पाउसंते खिवंति(?) लहुं ॥४७॥ अह गुरु पिच्छिा सरयं, ते भणइ निरुज्जमा किमज वि भो! ॥ ते विनविति सामिअ!, किं कुणिमो संबलविहीणा ॥४८॥ तो जोगचुन्नचा', मित्तं पिक्खेवि इटगापागं ।. कणगीका अप्पइ, ते सम्मं तं बिभजिता ॥४९॥ सम्बबलवाहणेणं, उज्जेणि(ण)तरिअलाडरायाणो । साहित्ता संपत्ता, अवंतिविसयस्स सीमंते ॥५०॥ इअ सुणि गद्दभिल्लो, निअदेसंते गओ रणे भग्गो । बलिउं नयरिं पविसित्तु, तो ठिो रोहगसुसज्जो ॥५१॥ साही वि वेदिअ पुरिं, निच्चं ढोअं करेंति अनदिणे । सुन दटुं कुटुं, गुरुकहणं सो भणइ सूरी ॥५२॥ साइइ गद्दमि विज्ज, अज्ज इमो तं कहिंचि निह तुमै । तं दटुं अट्टाले, एगम्मि कर्हिति ते गुरुणो ॥५३॥ गुरु भणइ रासहि इमा, मंतंते काहिई महासदं । तं सोउ परवलिचं, जीवं रुहिरं मुहे ,वमिरं ॥५४॥ सव्वं भुवि निवदिस्सइ, दुगाउदूरं मुएह तो झत्ति । तह सेवेशिमुहडा, अहसयं ठाह मह पासे ॥५५॥

Page #83

कालिकाचार्यकथा । नहविहिए भणइ गुरू, जया इअं सहदेउ मुहकुहरं । विदलइ(लेह) जमगसमग, तया उ त सरिहि पुरिज्जा ॥५६॥ तेहिं वि तहेव विहिए, पढिहयसत्त ति सा निवस्सुवरि । काउं मुत्तपुरीसे, लत्तं दाउं च झत्ति गया ॥५७॥ गुरु भणइ लेह संपई, जं एअस्सित्तिअं बलं ता ते । भंजिअ कुह बंधिअ, निवं च सूरीण अप्पिति ॥५८॥ आ सो भणिओ गुरुणा, रे रे पाविट्ठ ! दुट्ट ! निल्लज्ज ! । अणडज्जकजसज्जय !. सज्जमहारज्जपब्मट ! ॥५९॥ जमणिच्छंतीए साहुणीए विद्धंसणं कयं तुमए । न य मनिओ अ संघो, तेणम्हेहिं इमं विहिरं ॥६॥ जो मोहमोहिअमई, भंजेइ साहुणीविमलसीलं । सो नरोहिलाभो, अणंतकालं भवे भमए(ई) ॥६१॥ किं च इह चिय जम्मे, जं पत्तो बंधताडणाइदुहं । संघावमाणणापायवस्स कुसुमुग्गमो एसा ॥६२॥ नरय-तिरिक्ख कुमाणुस-कुदेवगइगमणसंकडावडिओ। मणणंतभवे भमिहिसि, तं पुण विरसं फलं होही ॥६३॥ तह वि कुण निंदणाई पुत्विं आलोइऊण पच्छित्तं । दुहमलहि तरसि जेणं, तं मुणिअ स मिओ राया ॥६॥ तो देसताडिओ सो, दुईण मरिउ भिसं भवे भमिही । गुरुपज्जुवासि साही, राया सेसा उ सामंता ॥६५॥ कालयसूरीहिं तओ, सा भगिणी संजमे पुणो ठविगि । आलोइअपडिकतो, सूरी वि सयं गणं वहइ ॥६६॥ ।
(२)
भरुअच्छि सरिभाणिजगा उ बलमित्त-भाणुमित्त ति । ताण ससा भाणुसिरी, तीसे पुत्तो अ बलभाणू ॥६७॥ तेहिं मुदा आहूआ, सग पूच्छिअ आगया तर्हि गुरुणो । बलभाणुमाइपत्ता, नमिउं गुरु तो कहइ धम्मं ॥६८॥ पवणपहल्लिरकुवलयदलग्गजललवमुचंचलं जीअं । तरुणतरतरणिकिरणारुणं व तरलं तरुणभावं ॥६९।। करिकलहकनाचवलं व, संपयं संपयं मुणेऊण । भो भव्वा! जिणधम्मे, मा मणयं पिहु पमाएह ७०॥

Page #84

अज्ञातसूरिविरचिता
तं मुणि बलभाणू, बुद्धो सयणे अ कहवि मोएउ । पव्वइओ तो सब्यो जणो हुओ जइणधम्मरओ ॥७१॥ तं दठ्ठ मच्छराओ, पुरोहिओ गुरुसमक्खनिवपुरओ । मणइ तईवज्झेहि, किमे ए ?]हितो [1] सुरिणा विहिओ ॥७२॥ नाणाविहजुत्तीहि, निरुत्तरो धुत्तिमाइ सो ताहे । अणुलोमिअवयणेहि, विप्परिणामइ निवं एवं ॥७३॥ देव ! इमे गुणनिलया, महामुणी सुर-नरिंदगणमहिआ । तो जम्मि जंति एए, गमणं जुज्जइ न तम्मि पहे ॥७४॥ तेणुवइटअणेसणउवायओ मुरिणो अपज्जुसिए निवअकहता मरहट्ठदेस चलिआ पइट्ठाणं ॥७५।।
संघस्स भाणिअं ता, न पज्जुसविअव्बु जा न पत्त वयं । तत्यत्थि परमसड्ढो, राया सालाहणो नाम ॥७६॥ सो इंतो सुणिअ गुरू, पचोणिगओ उ संघ[सं]जुत्तो । दटुं च गुरुअहरिसो, एवं थुणिउं समाढत्तो ॥७७॥ जय जय मुणिवर ! नरि) वरमत्थयमणिकिरणरंजियमुपाय ! । कलिकालकलिलमलबहलपडलपक्खालसलिलसम ! ॥७८॥ जय जय जिणवरपवयणपभावणाभवण ! भुवण विक्खाय ! । दप्पिदुट्टपरवाइदमण ! मुणिराय ! जय सुचिरं ॥७९॥ तत्तो गुरू वि सग्गापवग्गदुग्गमसुमग्गसरणिसमं । देह वरधम्मलाभं, आसीवार्य नरवरस्स ॥८॥ इय सुमहेण पविट्ठा, पुरं गुरूं तो ठिआ सुवसहीसु । पज्जोसवणासमये, पत्ते गुरुणो निको भणइ ॥८॥ भयवं ! पज्जोसदिणे, इंदो गम्मो जणाणुवत्तीए । तो वग्गतो चेइअपूयाइसु नो पहुप्पेमो ॥४२॥ तो काउमह पसायं, पज्जोसवणं करेइ छट्ठीए । सूरी वि सजलजलहरगहिराए [गिराइ] तो भणइ ॥८३॥ अवि चलइ मेरुचूला, सुरो वा उग्गमेइ अवराए ।
न उ पंचमीइ रयणिं, पज्जोसवणा अइक्मइ ॥८॥ जो भणिअमागमेजहा णं भयवं महावीरे वासाणं सवीसइराए मासे वइकते वासावासं पज्जोसवेइ । तहा णं गणहरा वि । नहा णं

Page #85

कालिकाचार्यकथा । गणहरा तहा णं गणहर सीसा वि । जहा णं गणहरसीसा तहा णं अम्हगुरुणो वि । जहा णं अम्ह गुरुणो तहा णं भम्हे वि वासावासं पग्जोसवेमो, नो तं रयणि अइक्कमिज्जा ।
भणइ निवो जइ एवं, ता चउथीए करेह गुरु कहह ।
इअ होउ नत्यि इत्थं, द्रोसो जं भणिअमिय सुत्ते ॥८५॥ आरेणावि पज्जोसवियवं ति।
निवु मणइ मह पसाओ, अंतेउरिआण मज्झ जं नाह ! । पारणदिणे मुणीणं, उत्तरपारणमिमं जायं ॥८६॥ तासि पि एस अत्थो, रना भणिओ तओ इमा दाणं । दिति मुणीण पमोया, एवं लोओ वि सविसेसं ॥८७।। तप्पमिइं मरहटे, समणप्पूआलो छणो जाओ। पज्जुवसणवसा जाया, चउमासी अवि चउदसीए ॥८८॥
एवं गुणकलिआण वि, गुरूण कालाणुभावओ जाया । सिस्सा दुविणीया तो, अणेगसो चोइआ गुरुणा ॥८९।। अमन(नं ?)ते तेसि, सख्खु सिज्झायरस कहिअ गया । कणगमहीइ पसिस्सगसागरचंदस्स पासम्मि ॥९॥ अब्भुटिअं न तेण वि, को वि हु खडिकु त्ति इअ अवमाए । 'अप्पुव्वं दणं' इचाइ वि, नेव संभरिअं ॥९१॥ नियवक्खाणपसंसण, इओ अ अविणीअसीसजागरणं । गुरुअईसण सिज्जयरकहणं बहु खरंटेड ॥१२॥ तहिं पट्टवणं फडगगमणं ताणं ?] च कालगायरिओ । एइ जणवाओ सागरचंदो भण खंत ! किं एवं ? ॥१३॥ अम्हेहि वि सुअमेअं, गुरुकहणं अह कमेण संपत्तं । फडगमेग मुणीणं, तमभुट्ठइ सागरायरिओ ॥१४॥ ते भणहिं वयं समणा, आयरिया पुन्वमेव संपत्ता । सो भणइ खडिकमेगं, विणा न पत्तो इहं को वि ॥१५॥ भह पत्तकालगगुरू, बियारभूमीओ तेहि अब्भुठिआ । भणइ पसिस्सो किमिदं, भणति ते कालगज्ज इमे ॥१६॥ तत्तो सागरचंदो, लज्जतो उठवहंतु खेअभरं ।
खामेइ गुरुं बहुसो, एवं ते सरिसिस्सा वि ॥९७॥ १ वह कालपत्त • प्रत्तौ । २ उद्वहन् ।
२१

Page #86

८२
अज्ञात सूरिविरचिता
गुरु भइ भावदोसो, न तु किंतू पमायदोसोऽयं । तो अमदिणे वालअपत्यगदिट्ठतओ भणिओ ॥९८॥ मा वहसु वच्छ ! गव्वं, अहयं पंडिओ इहं वणे । आसवन्नुमयाओ, तरतमजोगेण महविभवा ॥ ९९ ॥ (५) इअ अच्छेrयचरिओ, काraat arts faris | सीमंधर जिणपासे, इओ निगोए हरी सुणिउ ॥१००॥ पुच्छ भयवं भरहे वि, को वि एए जिए बिआरेह ? | पहु भणs कालगज्जो, जहाऽरिहं तं विआरेइ ॥ १०१ ॥ तो हरि बंभणरूवं, काउमिहानम्म पुच्छर निगोए । ' गोला य असंखिज्जा' इचाइ गुरु वि साहे ||१०२ ||
च्छिमोऽणसणं ।
भण मह किचिअ आउं तो • नि अयरे किं चूणे, तस्स
१ त्रुटितमिह पत्रमर्द्धम् ।
................
॥१०३॥
आउ गुरु भगइ | वं ॥ १०४ ॥
I
निरser विहु काले नाणं विप्फुर होउ तुह नाह || १०५ ।। जेणुन्नई तर पत्रयणस्स, संघस्स कारणे विहिआ । ॥१०६॥ इय थोऊण सुरिंदो, सुमरितो सुरि-निम्मलगुणोहं । आका ॥१०७॥
तो कालगरी विहु, जाणित्ता नियआउ - परिमाणं । संलेहणं विहे [ अणसणविहिणा दिवं पत्ता ] ||१०८||
[कालिका]चार्यकथा समाप्ता ॥

Page #87

श्रीभावदेवसूरिविरचिता कालिकाचार्यकथा ।
[ रचना संवत् ११३]
अत्थित्य भारहे वासे, कमलाकेलिमंदिरं । तिलयं भूपुरंधीए, धारावासं महापुरं ॥१॥ बहहिं देवदेवाण, गिहेहिं धणएहि य । देवाणं गुज्झगाणं च, नयरं जेण निज्जियं ॥२॥ कुलीणा सुमणोरम्मा, सच्छाया दियसंकुला ।। जत्य मज्झे जणा निचं, बाहिं उज्जाणपायवा ॥३॥ तत्थाऽसि वेरिमत्तेभकुंभनिद्दलणे हरी । वहंतो सत्ययं नाम, वेरिसिंहो नरेसरो ॥४॥ नसेण य पयावेणे, पुरियासेण सव्वओ । सया वित्यारिणा जेण, रायहंसा विणिज्जिया ॥५॥ सुपक्खा रायहंसि व्व, चंदलेई व निम्मला । देवी तस्स गुणत्यामं, नामेण सुरसुंदरी ॥६॥ तीसे कुच्छीए सुत्तोए, मोत्तिय व महागुणो । संजाओ कालगो नाम, कुमारो कुलमंडणं ॥७॥ अम्मा-पिउमणाणंदो, संपत्तो जोव्वणं नवं । जाओ दक्खो दुहा सत्थे, दुहावयणनिम्मलो ॥८॥ मुगुणावज्जिया जम्मि, बंभी लच्छी य देवया । मुत्तूण परमं वेर, अल्लीणा नेह निब्भरं ॥९॥ अन्नया बाहिरुज्जाणे, कीलाए कुमरो गओ । गंभीरं महुरं सदं, सोचा पविसई तहि ॥१०॥ गुणधरगुरुं सोमं, मुणितारयसोहियं ।
पासई देसणाजोहानिमासियतमें तओ ॥११॥ , वाणं BDID31 २ गेहे • BC गुहागा BIY लणो हD1| ५ . वेणं पू°DI. •हिब AD2 D3 | Cभादर्थे श्रमश्लोकानन्तरमधिकोऽयं श्लोकः-सरिस्तस्यैव पादान्ते, क्षत्रामा पञ्चभिः शतैः । स्वका च सरस्वत्या, युक्तः सोऽथामही व्रतम् ।। ८ °धरं गु• BD21 ९ ° तमोभरं D11

Page #88

श्रीभावदेवसूरिविरचिता
CR
वंदिऊणासणासीणो, मुणेइ गुरुभासियं । दाण-सील-तवो-भावभेयं धर्म चउन्विहं ॥१२॥ नाण-दसण-चारित्तरूचं च रयणत्तयं । धम्मरंगो पडे सच्छे, चोलरंगो व्व निचलो ॥१३॥ निविट्ठो माणसे तस्स, विनवित्ता तओ गुरुं । आपुच्छिऊण पियरे, कुमारो गिण्हए वयं ॥१४॥ जलम्मि तेकबिंदु व्व, तैम्मि नाणं विजंभियं । जोगो ति सपए सिग्धं, गुरूहि ठविओ मुणी ॥१५।। गामाणुगाम भब्वॉण, कुणंतो पडिबोहणं । बहुसीसपरीवारो, पत्तो उज्जयणिं पुरि ॥१६॥ . तत्थ कालगसूरीण, मइणी साहुणीसमं । पत्ता सरस्सई नाम, चारुचारित्तभूसणा ॥१७॥ अनया सा गया बाहि, दिवा उज्जेणिसामिणा । राइणा गर्दभिल्लेण, स्वक्खित्तेण तेण सा ॥१८॥" हा सरण ! महाभाय !, धम्मरक्खण ! रक्ख मं । विलवंती इमं तत्तो, खित्ता अंतेउरे बला ॥१९॥ एवं तत्यागओ सूरी, रायपासम्मि तक्खणा । सामेण भणिओ राया, रायरक्खा तवोवणा ॥२०॥ सूरा जइ तमो हुज्जा, अग्गी वा चंदमंडला । सायरा सीमविद्धंसो, तओ लोयस्स का गइ ? ॥२१॥ राय ! अन्नायलेसो वि, विसबिंदु व दारुणो । विसेसेण तवस्सीसु, इमं वा मुंच साहुणिं ॥२२॥ सव्वं तन्वयणं तम्मि, मेहवुहि व्य ऊसरे । कयग्वे उवयारो ब्व, संजायं विहलं जओ ॥२३॥ कामबाणप्पहारेहि, हियए जज्जरीकए । जलं व गलई सचमुवइटें बुहाण वि ॥२४॥ सुरिणो वयणा जं च, संवेण भणिओ निवो ।
तं पि तम्मि विसं जायं, संनिवाय व्व सकरा ॥२५॥ १. • वधम्म भेयं च D2। ११ निम्मलो D3 । १२ C आदर्श 'यथा चतुर्भिः कनकं ॥' इति पाठोऽधिको वर्तते । १३ तं पि ना°CD3 १४ वाणं कु°D1। १५ पुरं BI १६ इहिले • B D3 | १७ C भादर्शेऽष्टादशश्लोकानन्तरमधिकोऽयं श्लोकः-इच्चाइ चिंतयंतो, मयानलदद्धगुरुविवेयदुमो । चित्तुं हठेण अंतेउरम्मि तं साहुणि खिवइ । १८C आदर्थे पचविंशतितमश्लोकानन्तरमधिकोऽयं श्लोकः पठितः-जत्थ राया सयं चोरो, भंडिओ उ वरोहिओ । भग य नारयरया, जाओ सरणओ भयं ॥

Page #89

कालिकाचार्यकथा।
तओ रुट्ठो दढं सूरी, पइणं कुवई। इमं । अइनिम्महणा अग्गी, चंदणाओ वि उट्ठई ॥२६॥" संघस्स पचणीया जे, दंसर्गुप्पायकारया । गुरूवघायगा जे" य,. तदुविक्खाकरा नरा ॥२७॥ गई तेसिं पवञ्चामि, गदभिल्लं निवं जई । उम्मलेमि न मूलाओ, चंडो व्व पषणो दुमं ॥२८॥ एवं कयपइण्णो सो, निवं विज्जाबलुकडं । जाणित्तु कयउम्मत्तवेसो भमइ सव्वओ ॥२९॥ जइ राया गद्दभिल्लो, रम्ममंतेउरं जइ । जइ भिक्खामि मुन्नोऽहं, तत किं एवामाइयं ? ॥३०॥ जंपेइ तं तहाँ दटुं, मंति-सामंत-नागरा । बहुं वोहंति रायाणं, ते वि तेणीवमन्निया ॥३१॥ तो सिंधुपरकुलम्मि, सगकूल गओ मुणी । तत्य जे हुंति सामंता, ते भणिज्जति साहिणो ॥३२॥ रोपा साहाणुसाही उ, अह एगस्स साहिणो । ठिओ पुरम्मि ते (तो?) विज्जाईहि आवज्जिओ ॥३३॥ अभया साहिसाहिस्स, दूओ तत्थागओ तयं । छुरियं च सनामंक, दळु दह्रो ब्व भोइणा ॥३४॥ संजाओ अत्ति विच्छाओ, साही पुट्ठो य मरिणा । कहेइ सामिणा अम्ह, खुद्दाएसो इमो मम ॥३५॥ पेसिओ तह अन्नेसिं, पंचाणवइसाहिणं । सूरी भणइ मा तप्प, सव्वं मुत्यं भविस्सई ॥३६॥
यं पेसित्तु एगत्थ, मेलित्ता सव्वसाहिणो । वच्च हिंदुगदेसम्मि, तेण सव्वं तहाकयं ॥३७॥ जावुत्तरित्तु सिंधु, पत्ता सोरट्ठमंडलं । ताच वासागमो जाओ, ठिया तत्थेव छाइयं ॥३०॥ रायहंसकयाणंदे, मुणिउल्लासकारए । बहुसस्से समे सुद्धोदए सप्पुरिसे इव ॥३९॥ पत्ते सरयकालम्मि, मुणिणा माळवं पइ ।
पेरिया संबलाभावं, केहति अह पाई ॥४०॥ १९C आदर्श ग्लोकोऽयमधिकः षडविंशतितम लोकानन्तरम्-देव-गुरु-संघकज्जे, छिदिजा चकवहिनिम्नं पि। कवियो मुणी महप्पा, पुलाइलद्धीह संपन्नो ।। २० • सणघाय °C। २१ जे उ त • D1 । २२ °हा दुळं B| २१ बोहिंति C DI | २४ °वमाणिया C। २५ कहिंति CD1 |

Page #90

श्रीभावदेवसूरिविरचिता स हेमें चुन्नजुत्तीए, तं विभागेण गिव्हिडं । साहिणो चलिया तत्तो, कमा पत्ता य मालवं ॥४१॥ तौणागमणधूमेण, भुयंगु व्वाँऽऽकुलीकओ। पुरीमण्झा बिलाउ न्य, गद्दभिल्लो विणिग्गओ ॥४२॥ पत्तो विसयसंधिम्मि, जत्य चिट्ठति साहिणो । फओ उभयपक्खम्मि, रणतूरमहारको ॥४३॥ तओ दोहंपि सिन्नाणं, दप्पुद्धरभडुब्भहो । जाओ समरसंमद्दो, रउद्दो असुराण वि ॥४४॥ सूरस्स सगसिन्नस्स, करपसरपिल्लिओ । पविट्ठो स पुरि राया, जहा गिरिगुहं तमो ॥४५॥ नयरिं वेढि तत्तो, ठिया सव्वे वि साहिणो । होयं कुणंति जा सुन्नं, गढं पासंति अन्तया ॥४६॥ तो पुच्छंति मुणिं सो वि, कहेइ जह अट्ठमी । राया अज्ज महाविज्ज, गद्दहि नाम कत्थ वि ॥४७॥ साहेइ ता निरुवेह, तेहिं अट्टालए तो । निरूवंतेहिं सा विज्जा, दिट्ठा सिट्ठा य सरिणो ॥४८॥ तेणुतं गद्दही सई, तं काही कयसाहणा । जं सोचा सव्वसिन्नं पि, होही निचिट्ठचेयणं ॥४९॥ तो गाउयदुगं तुम्भे", ऊसरित्तूण चिट्ठह । सव्वे सव्वं पि गिण्हित्ता, दुपयं च चउप्पयं ॥५०॥ सद्दवेहीण जोहाण, अठुत्तरसयं पुणो । ठवेह मम पासम्मि, तेहिं सव्वं तहा कायं ॥५१॥ आह जाव तिरिक्खीए, दूरसुग्घाडिअं मुहं । तीए अकयसदाए, चेव जोहेहिं ताव तं ॥५२॥ सूरिसिक्खाइ तूणं व, अत्ति बाणेहि पूरियं । हयसत्त ति सा नळा. विठं काउं निवोवरि ॥५३॥ एयस्स इत्तियं चेव, बलं ति मुणिअक्खिए । तेहिं भग्गा पुरी घेतो, गद्दभिल्लो य बंधि उ ॥५४॥ मूरिणो अप्पिओ तेण, संवत्तो पाव ! जो तए।
साहुणीसीलविद्धंसरुक्खो "रोवित्तुं संचिओ, ॥५५॥ १६ ताबाग.03 1 २७ चाउली D1 । २८ •ओ दुण्डं C। २९ • ढियं त°C। ३. •मो भोग BCDI | ३१ भल्होत्त' BD2 । ३२ १ सत्ति ति BDI | ३३ विनो BI ३४ रोपितु .C। ३५ सिंचि.D1 ।
तु

Page #91

कालिकाचार्यश्या । संघावनाए नीरेण, तस्सेसकुसुमुग्गमो । फलंतु दीहसंसारदुर्खलक्खाणि पाविही ॥५६।। संघावन्नाइ में पावं, नत्थि तस्सोवमा जए । सायरस्स नहस्सेव, जाणेइ अहवा जिणों ॥५७॥ थोवकालं पि जा सव्व, पावतावप्पणासणी । मुहाबिंदु व्व तं दिक्खं, गिण्ह अज्ज वि ता तुमं ॥५८॥ एवं हियं पि सो वुत्तो, अभव्यो मिओ दहं । महा मिट्ठोदए खित्तो, खारनीरस्स पूअरो ॥५९॥ तओ निदाडिओ देसा, दुक्खिओ भमिही भवं । छिजई किं न मूलाओ, रागा बब्बूलपायवो ॥६०॥ सूरीहिं संजमे अँज्जा, अप्पा अलोइउं समे । ठविओ जाइ सीयत्तं, जलं उण्डीकैयं पि जं ॥६१॥ सूरिसाही निवो तत्य, जाओ सेसा य राणया । आगया सगकूलाओ, विक्खाया तेण ते सगा ॥२॥ जाओ छिदित्तु तव्वंस, एगच्छत्तकरो नियो । कालेण विकमाइच्चो, मही जेणूरणीकया ॥६३।। पणतीसाहिए वाससए (१३५) जाओ पुणो सगो । वच्छरो अंकिओ जेण, वृत्तं पासंगियं इमं ॥६४॥
अह बोहित्तु उज्जेणि, जणं कालगमूरिणो । भरुअच्छं गया तत्थ, सूरीण भइणीसुया ॥६५॥ बलमित्त-भाणुमित्ता, ते राय-जुवराइयो । गुरुं वंदति भत्तीए, निच्चं धम्म मुणंति य ॥६६॥ ताणं च भइणी भाणुसिरी तीसे य नंदणो । बलभाण भवावत्ता, विरत्तो गिण्हएं वयं ॥६७॥ रायप्पहाणपुरिसो, अहेगो तत्य दुज्जणो । मेहागमे जवासो व्व, झिज्जतो साहुदंसणे ॥८॥ सूरिनिग्गमणोवाए, करेइ विविहे तो ।
संकिलेसकरं ठीण, उझियव्वं ति चिंतिउं ॥६९॥ ३६ क्खस्स क्वाणि वावि °C। ३. छिन्नई BDI | ३८ अप्पा अज्जा आ •D1 । ३९ ° क्यं कयं BDI D2 । ४. उजेणिज °CD1। १ भवोविग्गो वि°DI । ४२ •ण रोइ परिवबए D2 ।

Page #92

श्रीभावदेवसूरिविरचिता
मरहट्ठाभिहे देसे, पुहइटाणपणे । संपत्ता सूरिणो तत्थ, राया परसुवासगो ॥७॥ महब्भुयगुणावासो, नामेणं सालिवाहणो । भुवर्ण धवलेणावि, जसेणं जस्स रंजियं ॥७॥ आगओ संमुहो ताण, सिग्धं सबलवाइणो । पत्ते घणागमे तम्मि, तस्स रायस्स तक्खणा ॥७२॥ खिंत्तं दूससियं गतं, मणं मोरु व्व निच्चियं । आणंदजलपूरेण, पुण्णा दिट्ठी तली इव ॥७३॥ थोऊण वंदिऊणं च, गुरू तेण पवेसिया । विछड्डण पुरं ते वि, वंदित्ता सन्चचेइए ॥७४॥ ठिया फामुयठाणम्मि, अह तत्य समागओ । पज्जोसवणपव्वस्स, आसन्नो समओ तो ॥७५।। विन्नवेइ गुरुं राया, इत्थ इंदमहूसवो । होइ भइवए सुद्धपंचमीए तया मए ॥७६।। लोयाणुवित्ती कायव्वा, तो पज्जोसवणामहं । करेह पहु ! छट्ठीए, तो फुड भणइ गुरू ॥७७॥ मेरु वि चलए मूरो, पच्छिमाए वि उग्गई ।
पज्जोसवर्णपव्वं तु, नाइक्कमइ पंचमि ॥७८॥ जओ भणियमागमे
जहा ण भगवं महावीरे वासाणं सवीसइराए मासे वइक्वते वासावासं पग्जोसवेइ, तहा णं गणहरा वि । जहा गं गणहरा तहा णं गणहरसीसा वि । जहा गं गणहरसीसा तहा णं अम्ह गुरुणो वि । जहा णं अम्ह गुरुणो तहा णं अम्हे वि वासावासं पज्जोसवेमो, नो तं रयणिमइक्कमिज्जा ।।
निवेणुतं चउत्थीए, होउ तो भणइ गुरू । एवं होउ न दोसोऽत्थ, जओ भणियमागमे ॥७९॥ "जं आरेणावि पज्जोसवियन्वं" निवई तओ । तुट्ठो भैणइ गरुओ, कओ मह अणुग्गहो ॥८॥ मम अंतेउरी पक्खोवासपारणए जओ । साहूण फासुर्य भत्तं, होही उत्तरवारणा ॥८१॥ एवं चेव चउत्थीए, कयं कालगसूरिणा ।
पज्जोसवणपव्वं तो, सव्वसंवेण मन्नियं ॥८२॥" १ . दृशं BDI | ४४ • रमसावगो BCDI | '४५ खिप्पं °D81 ४६ ला गया B1, बाहया CD2 | ४७ •णकप्पं तु DI | ४८ भणेइ BDI | ४९ ° रणे CD1 D2 । ५० एवं चउत्बीए कयं, एयं का. C। ५१ C आदर्श द्वयशीतितम लोकानन्तरमधिकोऽयं श्लोकः-तव्वसेण मुर्णिदेहिं, आणियं चउम्मासियं । आयरणा चउहसीए भवहा पुण पुणिमा ॥

Page #93

कालिकाचार्य कथा |
साहुपूयारओ लोओ, जाओ तपभई तओ । साहुया तओ नाम, पयट्टो तत्थ ऊसवो ॥८३॥
( ४ )
अह कालेण सव्वे वि, सीसा विणयवज्जिआ । जाया पुता वि. जुत्तीहिं, पयद्वंति न सुंदरं ॥८४॥ वरमेगोऽम्हि मा कम्मबंधो होउ ति चितिडं । वोत्तुं सेज्जायरं सीसे, सूत्ते मुत्तूण सूरिणा ||८५ || गया सीसाण सीसस्स, पासे सागरसूरिणो । तेण नो लक्खिया विज्जागव्विणा भणिया इमं ॥ ८६ ॥ येर ! पुच्छि मं किं पि, गुरुहिं पुच्छिओ तओ । धम्मरसमक्खा, सागरो वि सउन्भर्ड ॥८७॥ अह ते दुहसीसा वि, दीणा सिज्जायरंतिए । केच्छेण" लद्धवत्ता, तत्थ सव्वे व आगया ॥ ८८ ॥ पुच्छंति सागरं सूरिं, जाव तावागओ गुरू । बाहिरा झति वंदिता, ते खार्मिति पुणो पुणो ॥ ८९ ॥ लब्जिओ सागरो सूरी, बहुं कालगसूरिणा । वालुयापत्थदिद्वंता, बोहिओ खामए गुरुं ॥ ९० ॥
( ५ )
विदेहे अन्नया सको, सीमंधरजिणेसरं । दत्थागओ जीaaक्खाणं सुणई तओ ॥९१॥ पुच्छ भयवं ! को वि, भरहे अत्थि एरिसो । वियारगो ? जिणिदेण, कहिओ कालगायरिओ ||१२|| तओ तुट्टमणो सको, थेररूवेण आगओ । सूरी निगोयवक्खाणं, पुच्छिओ कहई इमं ॥९३॥ गोला असंखा अस्संखनिगोओ होइ गोळओ । जीवा अनंता पन्नत्ता, एकेकम्मि निगोयए ॥९४॥ इचा तो पुणो पुट्ठो, सकेण नियमाउयं । सम्मं जाणित्तु जंपेइ, जहा तंसि पुरंदरो ॥९५॥ तओ दिव्वं नियं रूवं, पयडित्तु कयंजली | जंपेर फुरई सामि ! कलिकालकसोवले ||९६ | अतुल्ला जस्स कल्ला रेहा तस्सत्थु ते नमो | एवं धुणित्तु वंदित्ता, सको ठाणं नियं गओ ॥९७॥
५२ किछे DI ५३ इय थु° B ॥
ર૩
८९

Page #94

श्रीभावदेवसूरिविरचिता इय विक्खायमाहप्पो, वयं पालितु निम्मलं । पत्तो कालगसूरी वि, विहियाणसणो दिवं ॥९॥ ताण कालगसूरीण, वंमुप्पन्नेण निम्मिया । सरिणा भावदेवेण, एसा संखेवओ कहा ॥१९॥
इति श्रीकालिकाचार्यकथा म
शुभं भवतु ॥ठ॥ Cआदर्श प्रान्तोल्लिखितपुष्पिकेयम्
इति भावदेवसूरिनिर्मिता(तं) श्रीकालिकाचार्यकथानकम् ॥ शुभं भवतु ॥ अस्मिन्नेवादशेऽन्याक्षरैलिखितमिदम्
श्रीश्रीकल्पपुस्तकं ललेख्या(लिलेख ?) ॥ संवत् १४८१ वर्षे कार्तिकमासे शुक्लपक्षे ५ तिथौ गुरुवासरे श्रीश्रीहारिजगच्छे श्रीश्रीसिंघदत्तसूरिपडे श्रीश्रीशीलभद्रसरिस्तत्पट्टे श्रीश्रीमहेस्व(श्व)रसरिपट्टे श्रीश्रीमहेन्द्रसरिः॥ श्रीपुस्तकं चिरि(२) नन्दतु । श्रीश्रीश्री ॥ Dबादरों प्रान्तोल्लेखः
इति श्रीकालिकार्यकथा समाप्ता ॥ नक्षत्राक्षतपूरितं मरकतस्थालं विशालं नमः,
पीयूषथुतिनालिकेरकलितं चन्द्रमभाचन्दनम् । यावन्मेरुकरें गभस्तिकटके पत्ते धरित्रीवधू
स्तावनन्दतु धर्मकर्मनिरतः श्रीसंघभट्टारकः ॥१॥ D2आदर्शप्रान्ते पुष्पिका
इति श्रीभावदेवसूरिविरचितं श्रीकालिकाचार्यकथानकं समाप्तम् ॥ यादृशं पुस्तके दृष्ट, तादृशं लिखितं मया ।
यदि शुद्धशुद्ध वा, मम दोषो न दीयते ॥ संवत १४६७ वर्षे माघ शुदि १५ पूर्णिमायां गुरुवारे पुस्तिका लिखिता श्रीराजशेखरसूरीणाम् ॥ D3आदर्शान्ते ग्रन्थप्रशस्तिः
इति श्रीभावदेवाचार्यविरचितं श्रीकालिकाचार्यकथानकं संपूर्णम् ॥ श्रीमत्श्रीमालवंशः प्रवरगुणयुतः श्रेष्ठिसारिङ्गराजा,
श्रीअईद्धर्मभारौ(रो)धरे(द्धर)णधवलत्मौदधौरेयधीरः । तत्पुत्रो वंशमुक्तामणिरमलमना मण्डम(नो) पूरि कान्तः
तत्पुत्रा हेमयुक्ता विनयनयषियो मेगल सामल(ला)श्च ॥१॥ तेषां स्वसा रामतिनामधेया, सुश्राविका सा मुलसासमाना । श्रीकल्पसूत्रं समलेखयद् या, हर्षेण पष्टौ विधिपूर्वकाब्दे (१५६०) ॥२॥

Page #95

कालिकाचार्यकथा । त्रिपक्षशुद्धा सुकृतेन लक्ष्मी, चक्रे स्वकीयां सफलां कृताम् । क्षेत्रेषु या सप्तसु काल उप्ता, भवेत् परोऽनन्तफळा सदैव ॥३॥ भावेन भक्ता मुनिरत्नसूरिपट्टोदयाद्रौ दिवसेश्वराय । भानन्दरत्नाभिधसूरये तं, श्रीपुस्तकं स्वस्तिकर ददौ च ॥४॥ न ते नरा दुर्गतिमाप्नुवन्ति, न मूकतां नैव जडस्वभावम् । न चान्धता बुद्धिविहीनता च, ये वाचयन्तीह जिनस्य वाक्यम् ॥५॥ ये लेखयन्ति जिनशासनपुस्तकानि,
व्याख्यानयन्ति च तथैव च वाचयन्ति । शृण्वन्ति रक्षणविधिं च समादधानाः
ते मर्त्यदेवसि(शि)वसौख्यफलं लभन्ते ॥६॥ व्याजेषु द्विगुणं प्रोक्तं, व्यवसाये चतुर्गुणम् ।। ऊषौ अवगुणं मोक्तं, पात्रेऽनन्तगणं भवेत् ॥७॥
इति प्रशस्तिः ॥ संवत् १५६० वर्षे सन्म(न्मु)हते स्वगुरु(र)वे पुस्तकं ददौ ॥ शुभं भवतु ॥ कल्याणं भवतु ॥ श्रीः ॥
श्रीधर्मप्रभसूरिविरचितं कालिकाचार्यकथानकम् ॥
[ रचनासंवत् १३९८ ]
॥ अहम् ॥ नयरम्मि धरावासे, आसी सिरिवहरसिंहरायस्स । पुत्तो कालयकुमरो, देवीसुरसुंदरीजाओ ॥१॥ सो पत्तो कीलाए, सज्जाणे अन्नया य धम्मकहं । सुणिय गुणागरगुरुणो, पासे पडिवजई दिक्खं ॥२॥ उविओ य सो गुरूहिं, सूरिपए णेगसीसपरियरिओ । विहरंतो उज्जेणि, पत्तो अह तस्स लहुभइणी ॥३॥ सह साहुणीहिं तत्य य महासई सरसइ ति संपत्ता । बहि वियरंती दिहा, निवेण सा गद्दभिल्लेण ॥४॥ विहरती DIL

Page #96

९२
श्रीप्रभसूरिविरचिता
अह हंद महाणी ! हा, अह हा कालयरिपुंगव ! ।
मम सीलमहामणि इहा, हीरंतं ननु रक्ख रक्ख हा ! ||५|| इय विळवंती मयणाउरेण पावेण तेण गहिऊणं ।
वाण बला बाला, खेत्ता अंतेउरे अन् || ६ |
अह तं नाउँ सूरी, तत्थ गओ भणइ नेस नियधम्मो । चंदा अग्गी सूरा, तमो य जइ ता हओ लोओ ||७|| ता राय ! मुंच एयं, संघेण वि सो तहेत्र विभत्तो । तव्वयणं तम्मि विसं, जायं दुद्धं व सप्पमुहे ॥ ८ ॥ तो अवगणियवयैणो, सूरी करए इमं पन्नं तु । जइ नोमूलेम अहं, तोऽहं चिय संघपडिकूलो ॥९॥ एवं कयप्पइन्नो, निबं च विज्जा लुकडं मुणिउं । भम उम्मत्तवेसो, पइरिच्छमिमो चि चवमाणो ॥ १० ॥ यदि गुरुबलः सोऽयं राजा ततः किमतः परं,
यदि च नगरी सेयं रम्यो ततः किमतः परम् । स्वपिभि यदि वा शून्ये गेहे ततः किमतः परं,
प्रतिगृहमथो याचे भिक्षां ततः किमतः परम् ॥११॥ तं दहुं तहभूयं निवं तु बोहिंति मंति- सामंता । सो वि मण उवएसं, गंतूर्णं देह नियपिणो ॥ १२ ॥ वृत्तं तं तं नावं, सगकूलं सो गओ मुणी तत्थ । साहसाहिति निवो, सामंता साहिणो खाया ||१३|| साहिस्सेस्स पुरे, ठिओ मुणी तं च मंत-तंतेहिं । आवज्जर अणुदियहं, अहन्नया साहिणो तस्स || १४ || साहासाहिपहिओ, दूओ तत्थागओ छुरियहत्थो । तं पक्खिय विच्छायं, ठियं निबं पुच्छर सूरी ||१५|| सो सीसर मह एसो, खुद्दारसो य सामिणा पहिओ । तह अन्नेसिं अंका, पंचाणउईण साहीणं ॥ १६ ॥ भइ गुरु मा तप्पसु, मेलिय एसुत्थ साहिणो सव्वे ॥ वचहि हिंदुगदेसे, तेण वि सव्वं तदेव कयं ॥ १७॥ जावुत्तरितु सिंधु, पत्ता सोरमंडलं ताव ।
वासागमो पयट्टो, ठिया हु तत्थेव ते छेइ ||१८|| यत्र च वर्षागमे
सिरि (सि१) सुसुरो सूरो, सोसरा सरसी (सा? ) रसाः । सासारासासु सारासा, सरिमु सारसा सरं ॥ १९ ॥
२ णे, सू° L2 ३ • वं रईयप • D1, D2, L2 • णो राया L2 ५ वचहहिं DI, D2 ६भोL1, L2, D1, D2। ७ छाया - शिशिरांशुशूरः सूरः, सोषरा सरसा रखा । सासाराशासु खशीरा अस्वार्षुः सारसासरः ॥

Page #97

कालिकाचार्यकथा । पत्ते सरए मालवविसयं पइ पेरिया उ ते मुणिणा । साहिति संबलस्साभावं तो बुद्धिमं सूरी ॥२०॥ चुनजोगेण कणयं, पाडइ तं ते वि गिहिउँ चलिया । पत्ता मालवदेस, तं जाणिय गभिल्लनिवो ॥२१॥ नीहरि नयरीओ, स विसयसंधिम्मि गंतु तेहिं समं । जुज्झइ अह भग्गबलो, पुरि पविट्ठो सियालु व्च ॥२२॥ ते नयरिं वेढेड, ठिया तओ साहिणोऽनया सबं । गढमालोइय सूरि पुञ्छिति य सो वि वज्जरइ ॥२३॥ अज्जहमीइ कत्थवि, साहइ राया हु गद्दहि विजं । तं च नियच्छह तुम्भे, तेहि य अट्टालए दिट्ठा ॥२४॥ सिट्ठा गुरुणो तेण वि, वुत्तं कयसाहणाए एयाए । मुच्चा सर्व सव्वं, नियसिन्नमचेयणं होही ॥२५॥ ओसरह गाउयदुर्ग, तुम्भे ता सहवेहिजोहाणं । अट्ठसयं मह पासे, ठवेहे' तेहिं य तहा विहियं ॥२६॥ अह भाव गद्देहीए, दूरं उप्पाडियं मुई ताव । तीए अविहियसदाए, वेब जोहेहि बाणेहिं ॥२७॥ तूणं व पूरि यं तं, सा हयसैत्ति त्ति गामिल्लुवरि । काउं विट्ठ नट्ठा, साहीहिं पुरी य सा भग्गा ॥२८॥ बंधितु गाभिल्लो, पणामिओ सूरिणो य तेणा वि । गाढं तज्जिय दिक्खं, अणभिलसंतो अभन्यो सो ॥२९॥ निद्धाडिओ सदेसा, अह सूरीहिं तु संजमे अप्पा । विओ सा वि हु भइणी, पायच्छित्तेण मुज्झविया ॥३०॥ अह ते सग ति खाया, तध्वंसं छंदिऊण पुण काले । जाओ विक्कमराओ, पुहवी जेणी विहिया ॥३१॥ | तत्तो पूण पणतीसे, वाससए (१३५) नरवई सगो आसी । जेण" कओ य संवच्छरो ति पासंगियं इणमो ॥३२॥
सिरिकालगसूरी अह, भरुयच्छपुरं गयो विहरमाणा । चलमित्त-भाणुमित्ता, सूरीणं तत्थ भइणिसुया ॥३३॥ वंदति गुरू धम्म, मुणति ताणं च भइणि भाणुसिरी ।
तीए सुओ बलभाए, गिण्हइ दिक्खं भवविरत्तो ॥३४॥ ८°णिओ ग°D1 D2 | ९ ° यसेन्न °L2 DI D2 । १० ° वेदजो•LI । ११ ° वेहि D2 | १२ (भीए DI D2 L21 १३ ° हेणं बाDI | १४ ° सत्त ति L2 D1 D2 | १५ •णकिओLI |
૨.

Page #98

श्रीधर्मप्रभसूरिविरचिता अह तत्थ दुदृचित्तो, पुरोहिओ सूरिनिग्गमोवाए । कारइ अणेसणाई, सूरी वि हु तं मुणेऊणं ॥३५॥
मरहटविसयमंडणपुइइटाणम्मि पट्टणे पत्ता । तत्यत्थि सालवाहणनिवई सुस्सावओ परमो ॥३६॥ महया विच्छड्डेणं, पवेसिया तेण ते पुरं निययं । योऊण वंदिऊणं, संठविया फामुए ठाणे ॥३७॥ । अह पत्तो पज्जुसणासमओ तो विनैवइ निवो सूरि । भहवयसुद्धपंचमिदिणम्मि इंदोऽणुगंतव्यो ॥३८॥ होही न धम्मकिच्चं, जणाणुवत्तीइ वावडस्स महं । ता छद्विदिणे कुव्वह, पज्जुसणं तो गुरू भणइ ॥३९॥ अवि य चलइ मेरू सीयलो होइ अग्गी,
मुयइ निययमेरं सायरो वा फया वि । अवि य दिवसनाहो उग्गए पच्छिमाए,
न परिवसणपव्वं पंचमि अक्कमेइ ॥४०॥ तो भणइ निवो तम्हा, चउत्थि दिवसम्मि कुणह पव्वं तु । तं गुरुणा वणुनायं, जं भणियं आगमे पयदं ॥४१॥ 'आरेणा वि हु पन्जोसवियव्यं' तो भणइ निवो तुह्रो । भययं ! अणुगहिओऽहं, ज मह अंतेउरीणं तु ॥४२॥ पक्खोववासपारणदिवसम्मि य भत्तमेसणासुद्धं । साहूणुत्तरवारणदिवसम्मि भविस्सए बहुयं ॥४३॥ पज्जोसवणापव्वं, कालगरीहिं इय चउत्थीए । विहियं कारणवसओ, संघेणऽणुमन्नियं तइया ॥४४॥ जं आसि साहुपूयापरो जणो तत्थ किर तया विसए । तप्पमिइ साहुपूयानाम महो अज्ज वि पसिद्धो ॥४५॥ .
अह कालेणं सव्वे, नियसीसे विणयवजिए नाउं । मुत्ते मोतुं सिज्जायरं च जाणाविउं सूरी ॥४६॥ नियसीससीससागरसूरीपासे गओ न सो तेणं । उवलक्खिओ य वुत्तो, किं वक्खाणं मए थेर ! ॥४७॥ रुहरं कयं न व ति य, भणियं गुरुणा वि, अइवरं विहियं ।
अह ते वि दुट्ठसीसा, पुच्छिय सिज्जायरं, किच्छा ॥४८॥ १६ लवे LI, न्नवति नि• इत्यपि पाठः । १७ •वियं सूरी DI, विओ सूरी L2। १८ गयो रोग D21 .
से न हो

Page #99

कालिकाचार्यकथा |
तत्यागया उसागरसूरि 'पुच्छंति जाव ता दिट्ठा । गुरुणो वंदिय खामंति, पायलेग्गा पुण पुणो वि ॥ ४९ ॥ अह लज्जिओ य सागरसूरी रयपुंजतियगदिट्ठतं । बुतो गुरुहिं बहुहा, खामेइ पुणो पुणो पणओ ॥ ५० ॥
( ५ ) सकोsनया विदेहे, सीमंधरजिणवरा सुयनिगोओ । पुच्छ भरहे भयवं ! कोवत्थि वियारगो एसिं? ॥ ५१ ॥ मणियं जिणेण कालगसूरी अस्थि चि तो तहिं गंतुं । माहणरुवहरिणा, निगोयभेए गुरू पुट्ठो ॥ ५२ ॥ 'गोळा य असंखिज्जा,' इच्चर कहे तो निययमाउं । पुट्ठो जाणिय सूरी, जंपेइ पुरंदरो तं सि ॥५३॥ तो पयडिय नियरूवं, अइसयनाणेण तेण तुमणो । सको धुणेइ कालगसूरिं नाणाविथुईहिं ॥५४॥ घनगर्जितमिव यस्य वचः श्रुत्वा भविकसमाजः । नरिनतह शिखीव सुदा, धन्यस्त्वं मुनिराज ! ॥ ५५ ॥ इय थुणिय सठाणं पाविओ देवराया,
अह मुणिय नियाउं चचभत्तो मुणिंदो । अइसय सयजुतो सो वि पत्तो सुरतं,
तिजगपयड किती देउ संघस्स भई ॥ ५६ ॥
D1आदर्श पुष्पिकेयं लिखिता प्राप्यते, यया कथाकर्ते रचनासमयो निश्चीयते इति श्रीकालिकाचार्यकथा संक्षेपतः कृता । अष्टङ्कयक्ष वर्ष सौ (१३९८), श्रीधर्मप्रभसूरिभिः ॥५७॥ स्वस्तिश्रीः ॥
इति श्रीकालिकाचार्यकथानकं समाप्तम् || शुभं भवतु, कल्याणमस्तु श्री श्रमण संघस्य ||ठ|| श्रीः ||
• ग्गा य पुक पुण वि L1 L2 |
DI आदर्शे प्रान्तोल्लेख:
संवत् १५६६ वर्षे श्रीश्रीवंशे सा० गुणराजभार्या मांई - पुत्र सा०पहिराज भा० रूपीपुत्र सा०सिंहिदत्तसुश्रावकेण भार्यासुहागदे पुत्रसा० रत्नपाल - सा० अमीपाल - सा० जयवंत - सा०श्रीवंत - सा०पांचा-पुत्रीश्रा० आजाईभगिनी श्रा० हर्षाई, तथा सा० रत्नपालभार्या जीजीपुत्रसा० अलवेसर-सा० अमरदत्तः, तथा सा० अमीपालभार्या दीवडीपुत्रसा० सहजपाल [:], तथा सा० जयवंतभार्या जसमादेप्रमुख समस्त कुट (टुम्बसहितेन स्वश्रेयोऽर्थं श्रीअञ्चल - गच्छेशश्री भावसागर सूरीणामुपदेशेन श्रीकल्पपुस्तकं लिखितं साधुभिः प्रवाच्यमानं चिरं नन्दतात् ॥ वा० नयसुन्दरवाच्यमानं चिरं जीयात् ॥
१९ पुति D1 D2 L1 | २०
९५

Page #100

श्रीविनयचन्द्रसूरिविरचिता
L2आदर्श प्रान्तोल्लेखः--
इति श्रीकालिकाचार्यकथा संक्षेप[तः] कृता ।
संवत् १५ आषाढादि ७७ वर्षे लिखितम् ॥ नक्षत्राक्षत्र(त)पूरितं मरकतस्थासं विशालं नमा,
पीयूषधुतिनालिकेरकलितं चन्द्रप्रभाचन्दनम् । यावन्मेरुकरे गभस्तिकटके धत्ते धरित्रीवधूः,
तावभन्दतु धर्मकर्मनिरतः श्रीसंघभट्टारकः ॥१॥ संवत] १५७७ वर्षे कार्तिक सुदि १५ शुक्रे ओसवालज्ञातीय साहडूंगरभार्यादेल्हणदेपुत्र साहवीजपालसाह संघपतेन(तिनाह) पश्चमी उघाड(पाट)नार्थ श्रीकल्पपुस्तिका लिखाप्य उपाध्यायश्रीउदयराजेन प्रदत्त(ता) पीडउद्ग्रामे ॥ श्रीरस्तु॥
[१०] श्रीविनयचन्द्रसूरिविरचिता कालिकाचार्यकथा।
देविंदविंदनमियं, सिवनिहिसंपत्तिपरमसासणयं । निजियपरमयसमयं नंदउ सिरिवद्धमाणसासणयं ॥१॥ रिसहाइजिणवराणं, [य?] पंचकल्लाणगाई पत्तेयं । थोऊण अहं वंदे, गोयमपमुई मुगणहारी ॥२॥ अत्थि धराधासपुरे, नरनाहो वय[२]सिंहनामो नि । सुरसुंदरी पिया से, पुत्तो कालयकुमारो य ॥३॥ वाहाणं वाहणियाइ, पडिनियत्तेण तेण आरामे।। दिवो गुणायरगुरू, नमिओ सो साइए एवं ॥४॥ असा(स्सा)रो संसारो, गयवरकन्नु व्व चंचलं जीयं । संशाणुरायतुल्लं, तारुनं विन्भमा य तहा ॥५॥ इय मुणिऊणं गिण्हइ, स. पंचसएहि भडेहिं सो दिक्खं । गीयत्यो संजाओ, सुत्तत्यविऊ मुणी जाओ ॥६॥ सूरीहिं पए ठविओ, पंचसएहि मुणीहि संजुत्तो । विहरतो संपत्तो, कमेण उज्जेणिउजाणे ॥७॥

Page #101

कालिकाचार्यकथा 1
भयिणी सरस्सई से, समागया तत्य वंदणणिमित्तं । सामन्नलच्छिनिलया, रेहा नारीसरूवेणं ॥ ८ ॥ भवियन्वयावसेणं, दिट्ठा सा गद्दभिल्लनरवणा । अंतेरम्मि छूढा, तेणं मयणाभिभूयणं ||९|| मिलिऊण सयळसंघो, भणइ महाराय ! साहूणं (णि) मुंच । कह नियकुलस्स विमलस्स, देसि मसिकुच्चयं भुवणे ॥ १० ॥ संघो वि जाव तेणं, न मनिओ [पुण वि] ताव सूरीहिं । saagarहिं, कया पड़ना इमा घोरा ॥ ११ ॥ [ जओ ] -
जे संघपचणीया, पवयणउवघायगा य जे हि नरा । संघापरा, तदुविक्खाकारिणो जे या ॥ १२ ॥ तेसिं वच्चामि गईं, जइ एयं गद्दभिल्लरायाणं । उम्मूलेमि न सहसा, रज्जाओ भट्ठमज्जायं || १३ | नो मुंचइ त्ति नाऊण, निच्छयं मिल्हिऊण नियगच्छं । उम्मत्तो संजाओ, कवडे'. ॥१४॥
.. रिओ ॥ २१ ॥ सो भणइ अम्ह रुट्ठेण सामिणा छुरियअंकिओ हो । पंचाणवइनिवाणं, सीसच्छेयणकर अज्ज ||२२|| जइ लेहदंसणाओ, सीसाई पट्ट्या मि (मो ) दूर ण । जंतेहिं व तिलाणं, अम्ह कुलाणं खयं होही ||२३|| अह भइ गुरू ताहे, [तं ?] मा चित्ते धरह (रेहि) उब्वेयं । हकार (सु) ते सव्वे, समागया ते वि लेहाओ ||२४|| ते सव्वे मिलिऊर्ण, सिंधुं तरिऊण हिंदुगं देस | तो पत्ता सोरट्ठ, एतो पाऊसरिक पत्तो ||२५|| तुट्ठाई संबलाई, आवाहो निम्मिओ [य ?] कणयमओ । सुरीहिं जोगचुमयबहुदिया ( बविया ?) खेवणाउ तओ ||२६|| तेर्सि आएसेणं, गहिऊणं कंचणं निवा चलिया । बहुभूयसंबळवला, तो पत्ता माळवे देसे ||२७||
तभो-
उज्जेणीनरनाहो, अभिम्हो होइ जुज्झणनिमित्तं ।
तेहिं निहणियसेनो, पुणो वि तत्था ( पच्छा ?) गओ मीओ ||२८|| तत्यागया नरिंदा, कुट्टारोहं कुणंति जुज्यंति ।
अह दवणं वप्पं, सुन्नं साहंति ते गुरुणो ॥ २९ ॥
१
इतः क्रियानपि पाठः पतितः । २ अत्र मूलादर्श एश्रमेकं विनष्टम् ॥
२५
P

Page #102

श्रीविनयचन्द्रसूरिविरचिता सो भणइ अज अट्ठमिदिणम्मि साहिस्सए मिच्छा(महा १)विजं । गद्दहिनाम सेज्झइ, सुणिओ सदो तमरण (?) |॥३०॥ तो दोगाउयमित्तं, भूमि अणु(ओ)सरणु(उ) सव्वसिन्नं पि । तम्मि कए अटुत्तरजोहसएहिं ठिओ तत्थ ॥३१॥ गुरुअट्टालयसंठियरासहिविज्जा [3] जाच मुहकुहरं ।। पसरइ ताव य समगं, नाराएहिं च तं भरियं ॥३२॥ मुत्त-पुरीसं काउं, सीसे तस्सेव पचलिया विज्जा । तेहिं गहिया नयरी, बद्धो सो गद्दभिल्लनिवो ॥३३॥ चोरु व्व बंधिऊणं, मुक्को तेहिं गुरूण पयरले ।
पावु ति कयवरसमो, गुरुहिं निद्धाडिओ सो वि ॥३४॥ जओ
छेयण-भेयण-ताडण-निद्धाडणजणियविविहदुक्खाई । संघावमाणणातरुवरस्स कुसुमुग्गमो एसो ॥३५॥ नारय-तिरिय-नरामरगईसु भमिऊण गद्दभिल्लनिवो । दासो पेसो रोरो, हविस्सए दुक्खठाणं ति ॥३६॥ सगकूलाओ जेणं, समागया ते सगा भणिज्जति । एवं सगरायाणं, वंसो जाओ अवंतीए ॥३७॥ कालंतरेण केण वि, उप्पाडित्ता सगाण तो बस । जाओ मालवराया, नामेणं विकमाइच्चो ॥३८॥ अरिणतणेण तेणं, विहिओ संवच्छरो भुवणमज्झे । तस्स य वंसं उप्पाडिऊण जाओ पुणो वि सगो ॥३९॥ पणतीसे वाससए (१३५), विक्कमसंवच्छ[]स्स चोलीणे । परिवत्ति[अ]ण नियओ, जेणं संवच्छरो विहिओ ॥४०॥ सगवंसजाणणत्यं. एयं पासंगियं समक्खायं । मूलकहासंबंध, पईई चिय भन्नए इन्हिं ॥४१॥
(२) सूरी सरस्सई चिय, गच्छं अणुसरइ विहियपच्छित्तो । पडिबोहितो लोयं, पत्तो भरुयच्छनयरम्मि ॥४२॥ चलमित्त-भाणुमित्ता, भाणिज्जा जत्थ राय-जुवराया। भाणुसिरि तेसिं भइणी तीए पुत्तो य बलभाव ॥४३॥ बंदणवडिया प....एण (?), तेसिं कुमारवर्लभाणू । लहुकम्मा पडिबुद्धो, गिण्हइ दिक्खं गुरुसमीवे ॥४४॥
प्रकृतम् ॥

Page #103

कालिकाचार्यकथा । पुरओ पुरोहिओ अह, पभणइ दट्रूण जिणमयं रायं । आराहिएहि एहिं, पासंडेहिं च किं धम्मो(?) ॥४५॥ पडिकूलेहिं वयणेहिं, कह वि उत्तरइ नेव निवचित्तं । अणुकूलेहिं वयणेहि, सइ .......................(2) ॥४६॥ एए साहू जत्थ य, चलंति चरणेहिं तं च [तहि?] तित्थं । कह तुम्हाणं चरणेहिं, जुज्जए फुसिउं नाह! ॥४७॥ इय सुणिऊणं राया, तह ति पडिवज्जए तओ नयरे । सोऽणेसणं मुणीणं, कारावइ पइगिहं निच्चं ॥४८॥ ते वि अपज्जोसविया, इय नाऊणं मुणीसरा चलिया । मरहट्ठदेसमंडणपइट्ठाणपुरस्स याभिमुइं ॥४९॥ जाणाविओ च पदम, पज्जोसवणं न ताव कायव्वं । जाव य अम्हाणं चिय, आगमो होइ नरनाहो ॥५०॥ महया विच्छडेणं. पवेसिया सालिवाहणनिवेणं । परमारिहेण तेणं, पइट्ठाणपुरम्मि निययं[मि] ॥५१॥ वंदणवडियाए आगएण भणियं च तेण भूवइगा ।
पज्जोसवणं आहण, छट्ठीदिवसम्मि भुवणपहू ! ॥५२॥ जओ
भदवयसुद्धपंचमिदिणम्मि इंदस्स हवइ जत्तमहो । तं सव्वं(तम्मव्वं ?) मह नयरे, कुसुमफलाणं असंपत्ती ॥५३॥ सो मुरी मुत्तहरो, भणइ तओ एरिसं अजुत्तं ति । चउदसपुव्वधरेहि, मणियं एवं........................ ॥५४॥ अवि चलइ मेरुचूला, सूरो वा उग्गमिज्ज अवराए ।
नो पंचमीए रयणी, पज्जोसवणा अइक्कमइ ॥५५॥ [जओ मणियमागमे ]
जहा णं भगवं महावीरं वासाणं सवीसइराए मासे वइकं ते वासासासं पजोसवेह, तहाणं गणहरा वि । जहा गं गणहरा तहाणं गणहरसीसा वि। जहा णं गणहरसीसा तहा णं अम्ह गुरुणो वि । जहा णं अम्ह गुरुणो तहा णं अम्हे वि वासावासं पज्जोसवेमो, नो तं रयणिमइक्कमिजत्ति । परं तुम्ह अन्भत्थणयाए-स धम्मस्स अभत्थणयाए चउत्थीए आगच्छइ त्ति ।
ताहे भणियाओ राइणा अंतेउरियाओ जहा-तुम्हे पक्खियपडिक्कमणत्थ अमावसाए उववास काऊण उत्तरपारणयाए साहवो पडिलाभित्ता पारेह ।
तहेव कयं ! जायं पडिवयाए उत्तरपारणयं । तं च सवलोएहिं कयं ।। . पत्र भ्रष्टपाठः प्रतौ ॥

Page #104

श्रीविनयचन्द्रसूरिविरचिता
तओ
अन्ज वि सो मरहठेसु, साहुप्यालओ छणो होइ । पडिवयदिणम्मि उत्तरपारणगे तवविहाणस्स ॥५६॥ संघस्स रायअम्मत्यणाए तेहिं चउत्थिदिवसम्मि ।
पज्जोसवणं विहियं पि अणुमयं सेससूरीहिं ॥५७॥ जओ
अविलम्बिऊण कज्जं, जं किंचि वि आयरंति गीयत्या । थोवावरार बहुगुण, सव्वेसिं तं पमाणं तु ॥५८॥
अह अन्नया कयाई, सीसा दुविणयतप्परा जाया । अन्न भणंति अन्न, करिति मुगुरूहि मणियं पि ॥५९॥ नियसीसाणं सिक्खावणाइ सिज्जायरस्स कहिऊण । एगागी सुत्ताणं, विणिग्गओ नयरीएहिंतो ॥६०॥ सीसाणं सीसाणं, सागरचंदाण दूरहियाणं । पासे पत्तो सूरी, कमेण नोऽभुडिओ तेहिं ॥६१॥ अपुव्वं दणं, अब्भुटठाणं तु होइ कायव्वं । साहुम्मि दिठ्ठपुव्वे, जहाऽरिहं जस्स जं जोग्गं ॥२॥
................ ।
....................... वक्खाणं तं निगोयक्खे ॥६॥
दणं अह पभणइ, जिणवर ! इत्थत्य ताव भरहम्मि । सूरी निगोयजीवाण, विवरणं मुणइ अह नेव ! ॥६॥ तो भणइ जिणो सुरवइ, कालिगसूरी समत्यि भरहम्मि । तत्यागओ य तुरियं, जत्थ य ते संति मुणिनाहा ॥६५॥ बंभणरूवं काउं, पणमिऊणं च पुच्छए जीवे ।। वक्खाणइ सो सूरी, निगोयनामे य जह भणिए ॥६६॥ गोला य असंखेज्जाऽसंखनिगोओ य गोलओ भणिओ। एकेकम्मि निगोए, अणंतजीवा मुणेयवा ॥६७॥ अम्हाणं थविरा ! णं, अज्जा ! किं अत्थि आउयं साव । तो देइ उवओगं, कालिगसूरी मुरिंद तओ ॥६॥ दिवसो पक्खो मासो, वासो वासस्सया पलियवग्गा । नाणेणं नाऊणं, भणइ तओ होसि इंद तुमं ॥६९॥

Page #105

कालिकाचार्यकथा । पञ्चक्खीहोऊणं, पणमेऊणं च सूरिपयकमलं । थोऊण य भत्तीए, गओ सुरिंदो नियं ठाणं ॥७॥ सूरी वि य कालेणं, जाणित्ता निययाउपरिमाणं । संलेहणं विहेडं, अणसणविहिणा दिवं पत्तो ॥७१॥ सिरिकालगसूरीहि, पंभावणा जिण+........ । ...........सव्वत्यामेण, त.................. ॥७२।। ......................... पज्जो................ । ...........................................सुहाओ ॥७३॥ समाप्तोऽयं लघुपर्युषणाकल्पः ॥ कथाया दिगमात्रम् ॥ठाठ॥
मङ्गलं महाश्रीः ॥ 'पत्तनस्थप्राच्यजैनभाण्डागारीयग्रन्थसूची' इति पुस्तकस्य २६१ पृष्ठे अस्या एव कथाया प्रत्यन्तरं संदर्शितम्, तेनास्य प्रान्ते निर्दिष्ट श्लोकेन निश्चीयतेऽस्याः कथाया कर्तुर्नाम
सिरिरविपहसूरीणं, सीसेणं विणयचंदनामेण । पज्जोवस(सव)णाकप्पो, एसो संखेवओ विहिओ ॥७॥
[११] श्रीजयानन्दसूरिविरचिता कालिकाचार्यकथा।
॥ अहं ॥ हयपडिणीयपयावो, तित्थुन्नइकारओ कलानिलओ । जयउ जयाणंदयरो, जुगपवरो कालगायरिओ ॥१॥ मगहेसु धरावासे, पुरे पुराऽऽसी निवो वयरैसीहो । सुरसुंदरि ति मज्जा, गुणजुत्तो कालो पुत्तो ॥२॥ धूआ सरस्सई से, कलाकलावेण सरसईतुल्ला । कुमरो सुरसमख्वो, कीलइ विविहाहिं कीलाहि ॥३॥ अह अन्मदिणे कुमरो, विणिग्गओ वाहवाहणनिमित्तं ।
चूअवणम्मि गुणंधरगुरुवएसं मुणइ एवं ॥४॥ + पत्रमन्तिममर्द्धमत्र त्रुटितं प्रतौ ॥ १ जणाणं • PI P2 । २ रसिंहो DI | ३ • मित्तो P2 ।

Page #106

श्रीजयानन्दसूरिविरचिता
यथा चतुर्भिः कनक परीक्ष्यते, निघर्षण-च्छेदन-ताप-ताडनैः । धर्मस्तथाऽयं विदुषा विचार्यते, श्रुतेन शीलेन तपो-दयागुणैः ॥५॥ इच्चाइ सोउ कुमरो, पव्वइओ सरसईइ संजुत्तो । लहुकम्माणं जेणं, थेवेण वि होइ वेरगं ॥६॥ अह सो गुणनिवहजुओ, पढिअसुओ पत्तपवररिपओ । माम-पुर-पट्टणेसुं, विहरहै इअ भासिरो धम्मं ॥७॥ दयासमो न हु धम्मो, सुक्खं संतोससरिसयं नत्थि । सञ्चसरिसं न सोअं, न भूसणं सीलपरितुलं ॥८॥ अह उज्जेणि पत्तो, सूरिवरो गुरुअगच्छपरिअरिओ । बाहिं उजाणठिओ, ठावह धम्मम्मि बहुलोअं ॥९॥ अन्नदिणे नमिअ सूरिं, सरस्सई जाव जाइ निअठाणं । ता गद्दहिविजेणं, दप्पणभूवेण अवहरिया ॥१०॥ सेणेणं जह चडिआ, हीरिजंती अ सा सई तेणं । विलवइ करुणं एवं, हारावपरेसु लोएसु ॥११॥ हा भाय ! सुगुरु ! सुअधर !, हा पवयणनाइ! हा गुणनिहाण! । इमिणा में हीरंति, पावेणं वीर ! रक्खत्ति ॥१२॥ अह सो कुग्गहगहिओ, अंतेउरसंगयं कुणइ समणि ।
तं नत्थि धुवमकिचं, जं कामंधा न हु कुणंति ॥१३॥ यत:
न पश्यति हि जात्यन्धः, कामान्धो नैव पश्यति । न पश्यति .मदोन्मत्तो, दोषमीं न पश्यति ॥१४॥ गंतूणं गुरुणा सो, वुत्तो महराय .. मुंच समणिमिणं । जेणं तवोवणाई, कयनिवरक्खाई भणिआई ॥१५॥ तं चिअ करेसि एवं. पलीवणं पाणिआउ धुवमेअं । धाडी अ वाहराए, अहवा सरणीउ देव ! भयं ॥१६॥ तह संवेण वि भणिओ, जुत्तं तुम्हारिसाण निव ! नेयं ।
विउले वि हु जलपूरे, जलही लंघइ न सीमं जं ॥१७॥ ४ तथैव धमों विदुषा परीक्ष्यते श्रु•LI DI । ५ °इ धम्मं पयासतो P2 LI D4 | ६ P2 L1-आदर्शयोः सप्तमगाथाऽनन्तरमधिकोऽयं लोकः पठितः-नास्त्यहिंसासमो धमों, न संतोषसमें सुखम् । न सत्यसदृशं शौचं, शीलतुल्यं न मण्डनम् ॥ अपरं च D1 D4-आदर्शयोः ‘दयासमो' इत्यष्टमगाथास्थानेऽयमेव संस्कृत लोको दरीदृश्यते । - D2 आदर्श दशमगाथास्थाने गाथाद्वयमेतत् पठितम् -अन्नदिणे नमिऊणं, गुरुभत्तीए गुरुण पयकमलं । नियठाणाभिमुह, जा सरसइ साहुणी जाइ ॥ दप्पणनिवेण गदहविज्जाए गडहिलनामेणं । ता दडं दुठेणं, अवहरिया कालस्वेणं ॥ सेणेणे ° । ८ दिणि न•LI L2 D2 D3 D4 | ९ ठाणे Ll D2 D3 D4 । १० •णा सहरति D2 | " °उ राय! भवं 21

Page #107

कालिकाचार्यकथा। तह तह नीअत्तेणं, उवहासं सो करेइ संघस्स । जं दुद्धपाइओवि हु, विसमविसं मुंचई भुअगो ॥१८॥ दुडधोओ वि काओ, जह कण्हत्तं न मुंचई कह वि । तह नीओ नीअतं, न मुअइ उचत्तपत्तो वि ॥१९॥
धइं सींचिउ लींबडउ, घाणउं किउँ गुलेण । तोइ न छंडइ कहूयपण, जातिहिं तणई गुणेण ॥२०॥ अवमैनिय नियसंघ, नाउ पइन्नं इमं कुणइ सूरी । उम्मूले जइ न इमं, पडिणीयगई तओ जामि ॥२१॥
यत:
जो पवयणपडिणीए, संते विरियम्मि नो निवारिज्जा । सो पारंचियपत्तो, परिभमइ अणंतसंसारं ॥२२॥ देव-गुरु-संघकज्जे, चुनिज्जा चकवट्टिसि पि । कुविओ मुणी महप्पा, पुलाइलद्धीइ संपन्नो ॥२३॥ जइ कहवि इमो बुज्झइ, तोऽहमुवाय रएमि निरवायं । इअ चिंतिम करुणाए, सत्तो वि गुरू करइ एवं ॥२४॥ जइ निवइ गहिल्लो, कहं च रोरो तओ कि कोआ ? । इच्चाइ जपिरो" परिभमेइ गहिल न्च हा सूरी ॥२५॥ अह मंतीहि वि भणिओ, निव पंचमलोगपाल ! सुण सम्मं । पगईइ रंजणेणं, राया सेसो अ नामेणं ॥२६॥ पालिज्जइ साहुजणो, दसैणिवग्गो विसेसओ जेण ।
सो दूमिओ अ नरवर !, दुइदाहं दारुणं देइ ॥२७॥ यतः
देवतापतिमामझे, साधूनां च विनाशने । देशभङ्गं विजानीयाद्, दुर्भिक्षडमरौशिवैः ॥२८॥ मैंयलिज्जइ विमलकुलं, लजिजइ जेण लोअमज्झम्मि । कंठगयजीविएहि वि, तं न कुलीणेहिं कायव्वं ॥२९॥ इअ सोउ निवो रुटो, भणइ अरे! जाह मंदिरं निययं ।
सिक्खवह निअयताए, इअ भणिउं ते वि वारेइ ॥३०॥ १२ • नियम्मिय संघं D21 १३ • लेमि न मूलाओ प°L1 | १४ य नामेणं PI१५ रो पुरि Pl P2 D4 LL १६ ° सणव ° P2 LI L2 D1 D4 । १७ • रादिकम् P2 LI DI D4 | १८ मकि. LI DI D2 D4 | १९ कुसीलिहिं L2 । २० विचारे D2 D4 L1 ।

Page #108

श्रीजयानन्दसूरिविरचिता आह पालिज्जहे' सम्मं, संजममिअ सिक्खिऊण निअसीसा । कयनवमूरिसमेआ, विहारिआ तेण अन्नत्य ॥३१॥ अह चिंतइ मूरिवरो, जाणेहं जामि तायपासम्मि । महई लज्जा हियएँ, सा गंतुं कहवि नो देइ ॥३२॥ जे पुण पिमुणा ते, चच्चिस व्व महकच्चडं करिस्सति । तह[१] गहिअवओ जो मृत्तु सरस्सई आगओ मुभडो ॥३३॥ तो पिउपासि न जामि ति निच्छिऊणं पुणो वि चिंतेइ । विज्जावलं तु जेसिं, पराभवो होइ न हु तेसिं ॥३४॥ विजाइ हुंति मित्ता, जिप्पंति अ सत्तुणो वि विजाए । विज्जालवो वि जाणं, नमंति सव्वे वि नर ताणं ॥३५॥ चोरेहिं जान घिप्पड़, अग्घइ गुणवंतयाण गेहेसु । सा विज्जा मह विउला, तेणें विदेसो वि नियदेसो ॥३६॥ अह सूरी सगकूले, वञ्चइ इगसारिणो समीवम्मि । भण्णइ साहणुसाही, राया अहिं साहिणो सेसा ॥३७॥ सूरी सहाइ वैचइ, बुल्लइ तं जं मुहाइ सव्वस्स । एवं वयणरसेणं, रंजइ रायप्पमुहलोअं ॥३८॥ भणइ निवो धनोऽहं, जं पत्तो सुपुरिसो तुम इत्थ । सोहइ तइम्ह रज्जं, मग्गसु तं जेण तुह कज्जं ॥३९॥ अह जंपइ मूरिवरो, तुज्झ ममत्तेण सव्वमवि लद्धं ।
मग्गिस्समवसरेऽहं, छुहाइ अन्नं पि पीइकरं ॥४०॥ अह
पेसह एअ छुरीए, ससिरम्मि अ आगयम्मि पहुछेहे । विच्छायमुहो साही, पुढो गुरुणा कहइ सव्वं ॥४१॥ अह भणइ गुरू नरवर !, किज्जद मंतो वि को वि अप्पणए । कणगाइदाणओ तह, किज्जइ जह देव ! जीविज्जइ(ज्जा) ॥४२॥ स भणइ निसुणसु सुपुरिस ! जाणासि तुमं न अम्ह निवचरियं । विसमो स भूमिपालो, रुटो पुण जेसि तर्हि कालो ॥४३॥ गिन्हेइ जं गई तं, कह वि न मिल्हेइ गुरु अगम्बंधो । सामत्थेणं सीमालए अ गंजेइ अगंजे ॥४४॥ . अम्हसमनिवइलक्खा, नैमंति एअस्स विहिअनिअरक्खा ।
न मिडइ रणम्मि कोई भंजइ नामेण भडकोडी ॥४५॥ २१ जइ सम्म D2 । २२ दहई P2 | २३ •ए सो ग°LI DI| २४ • मुहडो L1 DI D4 | २५ •ण वि नियदेसो बि नियवेसो D2। २६ • इ बुच्च °LI DI D4 | २७ • णाहि तु • PILI D21 २८ न संति LI D2 D4 । २९ • निवरक्खा P1 ।

Page #109

१०५
कालिकाचार्यकथा । इत्य न संघि नै विगहो, कोवि उवाओ वि' विजए नेभ । कज्ज केण वि न सरइ, विणु सिरदाणं मरइ सव्वं ॥४६॥ अह सूरिवरो जंपइ, मरणा]मई न देमु तुह अम्हे । अबलावि देव ! मुहडा, अप्पंति न मग्गिए सत्थे ॥४७॥ तो मुॲण ! कहीं कोई, सिरं पि किमु मनि पि अप्पेइ । मुहडकुलेसुं "होई, उवहासो अप्पणी हाणी ॥४८॥ चिंतसु तं निवसिरुरुकडं तु रज्जं पुणऽस्थि उद्धारे । चउरीइ दसणपेसो, का पीई ताण मिहुँणाणं ॥४९॥ मग्गंति नेहरहिआ; सीसं पि हु अज्ज जे अनिल्लज्जा । दाहिइ कह ते रज, नज्जइ नीचाइपासाओ ॥५०॥ चल्ली न सोहणेसा, अज्ज तुई जं सुआण तं कल्ले । तम्हा रक्खसु जी, जीवंतो जेण मुहभागी ॥५१॥ जामो मालवदेसं, तेडह पणनवइसाहिणो सेसे । अह गुरुगिराइ तेणं, हक्कारिअ मेलिआ सव्वे ॥५२।। अह तेसु चलंतेमुं, गिरिणो धुज्जति थरहरइ धरणी । सेसो य कंपिओ बहु, धूलीहिं झंपिओ सूरो ॥५३॥ सीसत्यमागया जे, तत्थ भडा उब्भडा निवा एसा । ते तह तओ पलाणा, जह दिट्ठा नेव दिट्ठीए ॥५४॥ उत्तरिउं सिंधुनई, कमेण सोरट्ठमैले पत्ता । ते ढकैगिरिसमीवे, ठिआ दिले कइ वि मंतवसा ॥५५।। अह पाउसम्मि पत्ते, गज्जतो जलहरो गयणमग्गे । सोहइ विज्जुलयाए, छुरीइ किर सरसईए सो ॥५६॥ बप्पीहा पिअपिअसरि भणंति, नचंति मोर संघाया । कुरलंति सारसगणा, रडंति तह ददुरा बाढं ॥५७॥ ससिसूरपारिआ सो (?) आरोहंति अ तरूमु भुअगा वि । सव्वत्थ जलपवाहा, वहंति पंकाउला (हवी ॥५॥ अह अत्थखए राया, विनत्तो परिअरेण सव्वेण ।
तेण वि सूरी जह सामि !, संकडं संगयं विअडं ॥१९॥ ३. न दिट्ठो को P1, न विट्ठो को • P2 | ३१ वि किज्ज °LI DI | ३२ मतं न देसु D2 D3 1 ३३ सुयणु क°LI DI D2। ३४ • गिअम्मि अPIग्गिअं च अD2 D4 । ३५ होहिह उP2 | ३६ •प्पहाणी य PILI D1 D4 । ३७ मिथुणाणं P1 | ३८ ० डलं प°LI DI D4 । ३९ पुरस P2 | ४. पुढवी P1। ४१ • रियणेण PILI DI D4 ।
२७

Page #110

१०६
श्रीजयानन्दसूरिविरचिता जेसि बलेण चलिआ, अम्हे परमंडलकमणमूरा । ते सव्वे पडिकूला, पंचाणवई निवा जाया ॥६०॥ जं साहिज्जाऽवसरे, गासं मग्गंति अम्ह सो नत्यि । गमिहिति तेण एए, ठाहिइ इकं तु अम्ह बलं ॥६१॥ चितइ सूरी पुरिसो, मूरो वीरो अ ताव धीमंतो । जाव समिद्धिसमिद्धो, तणतुल्लो रिद्धिपरिहीणो ॥६२॥ अह सूरि रयणिमज्झे, गयणे नारिं निएंह नवरूवं । सा भणइ गुरुं मुणिवर ! दुक्खं मा धरसु निअहिअए ॥६३॥ सासणदेवी अहय, साहिज्जत्थं समागया तुज्झ । सीआ-सुलसासरिस, सीलेण सरस्सइं जाण ॥६४॥ सरसइसीलाउ इमे, तुह पिट्ठीए निवाइणो कग्गा । तस्सीलपभावेण वि, जयपत्तं चेव तुह होही ॥६५॥ छहस्स पारणे सा, आयाम पइदिणं करेमाणी । देवं तु वीयरायं, तुमं गुरुं ने मिल्हेइ ॥६६॥ चुन्नं समप्पिऊणं, करकमले सा अदंसणं पत्ता । विज्नुज्जो व्य खणं, देवाणं दसणं जेण ॥६॥ तच्चुन्नवससुवन्नीकयइसमूहदाणओ गुरूणा । सरयम्मि चालिआ ते, मालवसंधि गया कमसो ॥६८॥ दूकमह पेसइ गुरू, अज्ज वि नरनाह ! सरसई मुंच । अइताणि हि तुट्टइ, फुट्टइ जे देव ! अइभरिअं ॥६९॥ अन्नायपवनाणं, अन्भुदओ निच्छएण न हु होइ । विसमविसभक्खयाणं, जीअं किं कहवि निव ! दिदं ? ॥७॥ जइ रावणो वि पत्तो, पंचत्तं परकलत्तवंछाए । ता समणिसमीहार, कह न तं होहिई उज्झ ? ॥१॥ आह दप्पंधो राया, जंपइ भो दूअ ! किं बहुं मणसि १ । पोरिसमिमस्स हुज्जा, जह तो भिक्खाइ न भमिज्जा ॥७२॥ मग्गिजंतो सीसे, जे नट्ठा संपयं इहं पत्ता । काऊण मुंडमेलं, ताण भए को णु बीहेइ ? ॥७३॥ सूरस्स तिमिरनिवहा, गरुडस्स व सप्पसंचया विसमा । काउं किंपि न सका, जह तह मह दुआ ! मुणिमुहदा ॥७॥ अह दूओ रोसेणं, भणइ अ सारं मुणेसु मह वयणं ।
जह होसि तरू स गओ, गओ तुम जइस सिंहो अ॥७५|| ४२D2 आदर्श एकषष्टितमगाथाऽनन्तरं गायेयमधिका वर्त्तते-भणइ गुरू अत्यत्यं, चिंता चित्ते वि नेव कायवा। खग्गम्मि खत्तियाणं को कलन्माण कमलेयं ॥ ४३ °इ नियरूवं LI DI D4 । १४ • व मेल्हेइ D4 । ४५ इच्चाइ जंपिऊणं सुपसन्ना मा D2 । ४६ मह चुन्नवस • D2 । ४७ • हनु हो ° D3 । ४८ • उजते भी • P2 DI D2 D3 D4 LI L2 1

Page #111

१०७
कालिकाचार्यकथा । जइ तं हरी से सरभो, तं जड़ स होइ गुरुमेहो । किं बहुभणिएण जओ, तुह अंतकरो अ सो सूरी ॥७६॥ इअ भणिों गए दूऐ, चलिओ मालवनीवो अ तयभिमुंह । रणभग्गो उज्जेणि, पत्तो रुदो भिसं तेहिं ॥७७॥ तेणट्टमेण कसिणटमीइ मुमरिौं समागयं विज्ज । दटुं कुट्टे मुन्ने, रासहिरूचं भणइ सूरी ॥७॥ जो रिउसिन्ने सई, इमीइ तिरियो नरो व निर्मुणेइ । रुहिरं मुहे वमंतो, पडेइ पुहविं स तुरिअं पि ॥७९॥ तो कसारिय स बलं, दुकोसमट्ठसयसहवेहिभडा । अकयसरमिमीइ मुह, भरंतु बाणेहिं कुसलकए ॥८॥ तेहिं तहा पडिहया, निवम्मि काउं सलत्तनीइदुगं । विष्जागयाऽह तेहि अ, निग्गहिओ गद्दहिल्लनिवो ॥८॥ मरी जप्पासि ठिओ, आसी सोऽवंतिसामिओ सेसा । तस्सेवगा य जाया, तओ पउत्तो अ सगवंसो ॥२॥ पुणे संजमठिअसरसइसमणिसमेओ गुरू सगच्छजुओ । बोहइ बहुविहलो, विहरइ उज्जुअविहारेण ॥३॥ कालगसूरिचरितं, तित्युनइकारगं इमं भणिअं । चउत्थीए पज्जुसणा, जह जाया तह भणिस्सामि ॥८४॥"
बलमित्त-भाणुमित्ता, आसि अवंतीइ रायजुवराया । निअभाणिज्ज त्ति तया, तत्थ गओ कालगायरिओ ॥८५॥ तेसिं सो भाणिज्ज, बलभाणुं भाणुसिरिसुअं तइआ । दिक्खइ विणा वि पुच्छ, विमणा ते तेण संजाया ॥८६॥ तह धम्मखिसिरं सो, निज्जिणइ पुरोहिअं तु गंगधरं । स दिओ गुरुगमणत्यं, कवडेणं भाइ इइ निवई ॥८॥ देव ! इमे जहिं गुरुणो, भमंति ममिरम्मि तत्य पुरलोए । गुरुचलणकमणेणं, होइ अवन्ना अमुहहेऊ ॥८८॥ संकाइ तेहिं तो पुरि, अणेसणा कारिया गुरुगमत्यं ।
तं नाउं पागणे, गुरू गओ ठाइ चउमासं ॥८९॥ ४९ स तं जइ सरहो स D2। ५० °णिआगए D31 ५. •ए विउलमा °D4। ५२ • मुद्दो DID4 LI । ५३ • रियं स° P2। ५४ ‘सुणइ D2 L2। ५५ D2 आदर्श त्र्यशीतितमाथास्याने एतद्गाथापाठः“पच्छित्तं दाळणं, ठविओ चरणम्मि सरसई विहिणा । गुरू गच्छजुओ वसुहं विहरइ उज्जुयविहारेण ॥ ५६ अत्र DI D4 LI भावशेषु ' इति प्रभावककालिकाचार्यः ॥ इत्यको पाठः ।, P2 भादर्श ' इति का.' इति पाठः । ५७ इस नि• D2 D3 D41, इयं नि .P2 ५८ जह गु°DI |

Page #112

१०८
श्रीजयानन्दसूरिविरचिता
पज्जोसवणासमए सूरी, निवसालवाहणेणुत्तो । पहु! इह में विटुं न कुणइ इंदमहं. पंचमीइ जणो ॥१०॥ छट्ठीइ तओ कीरउ, पव्वं मह होइ जह जिणचाई।
भणइ गुरू निव न घडइ, जिणागमे जेण इअ वुत्तं ॥११॥ तेणं कालेणं तेणं समएणं समणे भयवं महावीरे वासाणं सवीसइराए मासे विइकते वासावासं ५० [पज्जोसवेइ, तहा णं गणहरसीसा वि। जहा गं गणहरसीसा तहा णं अम्ह गुरुणो वि । जहा णं अम्ह गुरुणो तहाणे अम्हे वि वासावासं पज्जोसवेमो नो तं रयणिमइक्कमिज्जा ॥]
अवि चला मेरुचूला, मुरो वा उम्गमिज्ज अवराए । न य पंचमीइ रयणिं, पज्जोसवणा अइक्कमइ ॥१२॥ तो हवउ चउत्थीए, निवकहिए गुरु मणइ घडइ एवं । जं वुत्तमंतरा वि य, कप्पइ साहूण पज्जुसणा ॥१३॥ तो संघाणुमएणं, सुआणुसीरा चउत्थिपज्जुसणा ।
ठाविया कालगगुरुणा, रन्ना वि मैहुच्छवो विहिओ ॥१४॥ उक्तं च सूत्रे
अविलम्बिऊण कज्जं, जं किचि समायरंति गीअत्था । योवावराह बहुगुण, सव्वेसिं तं पमाणं ति ॥९५॥२
उज्जेणीए कइया, निअसीसे चोए गुरू एवं । वच्छा पमायसत्तुं, मा सेवह दुक्खलक्खकरं ॥१६॥ चउदसपुवी आहारगा य मणौणिबीअरागा य । हुति पमायपरवसा, तयणंतरमेव चउगइा ॥९॥ इअ चोइआ वि जी ते, तरंति गॅलिगद्दह व्वं नो कहवि । तो सो गुरू वि चिंतइ, चत्तव्वा धुवमोमे सीसा ॥९८॥ छंदेण गओ छदेण, आगो चिट्ठइ अ छंदेण । छदेण वट्टमाणो, सीसो छंदेण मुत्तव्यो ॥१९॥ तो सूरी रयणीए, पेसिज्जा चोइऊण सीस ति । सिज्जायरस्स कहिउं, सुबन्नभूमिं गओ कमसो ॥१०॥ निअसीससीससागरदत्तसमीवे स ठाइ अह तेण ।
पुट्ठो अज्जो तुमए, किं दिट्ठा कालगायरिया ? ॥१०१॥ ५९ विण न P1 D3 । ६० ° सारेण च° D2 । ६१ महसवो DI D2 LI| ६२P2 आदर्श पञ्चनवतितमगाथाऽनन्तरं गाथाद्विकमेतत्पठितम्-आयरणा वि हु आणा, अविरुद्धा चेव होई आण त्ति । इहरा तित्थथरासायण त्ति [फुड लक्षणं घेव ॥ असढेण समाइभ, जे काय य केणई अ सावज । न निवारियमन्नेहिं बहुअणुमयमेवमायरियं ॥ ६३ णिणो अ पुव्वधरा DI D4 LI| ६४ जा भुज्जमंति D2 | ६५ गलगहि व्व P2 । ६६ ब्व ते क ° D2 | ६. • हियं सु. P2 D21

Page #113

कालिकाचार्यकथा। स भणइ बाढं पुण सो, पुच्छइ मह केरिसं तु वक्खाणं । साह वरं अह जंपइ, पुच्छसु में 'किंपि विसंमं ति ॥१०२।। स कहइ अणिच्चयं मह,पुरो पुरुवेमु अह भणई सो उ । सव्वमणिचं भुवणे, इक्कं धम्म विमुतणं ॥१०३॥ गुरु भणइ नत्यि धम्मो, पञ्चक्खपमाणअविसयत्तेण । सोउमिच्चाइतकं, स विम्हिओ. इअ दिणे जंति ॥१०४॥ अह ते गोसे सीसा, मूरिमद ठूण आउला जाया । गुरुमुदि पुच्छंता, तरएणं चोइआ एवं ॥१०५॥ सिआ हु सीसेण गिरि पि भिंदे,
सिआ हु सीहो कुविओ न भक्खे । सिआ न भिदिज व सत्तिअग्गं,
न यावि मुक्खो गुरुहीलणाए ॥१.०६॥ अह पच्छायावपरी, तेणं ते पेसिआ गुरुसगासे । जणपुट्ठा बिति पहे, एए कालयगुरू जंति ॥१०७॥ आगच्छंतं मूरिं, सोउं तो सागरो गओऽभिमुंहो । पुच्छइ सीसे मिलिए, भदा ! मह कहह कत्य गुरू ? ॥१०८॥ ते बिति इत्य गुरूणो, पुवि पि समागया न कि मुणसि । स भणइ इकं थविरं, मुत्तुं इह को वि नो पत्तो ॥१०९॥ इसिऊण तेहिं भणिअं, सागर ! संघाडिओ सि अम्हाणं । अम्हेहि अवन्नाया, तए न नाया वि निअगुरूमो ॥११॥ अह लजिआ गुरुं ते, वंदित्ता सुविणाएण खामति । लयपत्थयओ ते, बोहिअ मूरी भणइ एवं ॥११॥ मा वहउ कोइ गव्वं, इत्थ जए पंडिओ अहं चेव । आसव्वन्नुमयाओ, तरतमजोगेण मइविहवा ॥११२॥
भिक्खागएमु साहुसु, अन्नदिणे दिअवरेण वुड्ढेण । पुढो कालयमूरी, निगोयजीवे इअ कहेइ ॥११३॥ गोला य असंखिज्जा, असंखनिग्गोयओ हवइ गोलो ।
इक्विक्कम्मि निगोए, अणंतजीवा मुणेयध्वा ॥११४॥ ६८ • समं तं P2 DI D2 D3 D4 LI। ६९ सो अ D3 D4 LI । ७० सिया विसं हालाहलं न मारे, न•D1 D4 LI । ७१ • रा तयणंतरमेव चउगइया पिसिया L1 । ७२ ' मुहं D2 | ५३ अम्हेणं अ° D1 D4 LI । ४ खामिति P2 । ७५ वालुय°D21 ७६ °ओ इहं P21 ७७ • वा तह जाण DI D4 L1 । ७८ D1 D4 L1-आदर्शषु चतुर्दशाधिकशततमगाथानन्तरं गाथेयमधिका वर्तते-जह अयगोलो धतो, जाओ तत्ततवणिज्जसंकासो । सव्वो अगणिपरिणओ, निगोयजीवे इय कहेइ ॥

Page #114

११०
श्रीजयानन्दसूरिविरचिता तेण पुणोऽणसणत्थं, नियमाउं पुच्छिो भणइ सूरी । । अयरदुगाऊ सक्कोऽसि तं दिया में पवंचेसि ॥११५॥ इय सोउं होउ हरी, पचक्खो थुणिअ मणइ मई अज्ज । सीमंधरपहु पुट्ठो, को वि निगोए मुणइ भरहे ॥११६॥ तत्य तुमं अप्पसमो, वुत्तो पहुणा सहित्य तित्यदुगं । भणियं तु जंगमं तं. विमलगिरी थावरं चेव ॥११७॥ इअ भणिऊण सुरिंदो, जतो वुत्तो गुरूहि ता चिट्ट । जा इंति मुणी स भणइ, गच्छिस्स मुणिनिआणभया ॥११८॥ अनत्तो वसहिमुहं, काउं सक्को गओ सठाणम्मि । तं वुत्तं मुणिउं, मुणिणो वि सुसंजमा जाया ॥११९॥ इअ बोहिअ बहुअनरा, दिवं गया गुरूगणा जुगप्पवरा । सिरि कालगनरिवरा, हवंतु भव्वाण भदकरा ॥१२०॥
इति कालिकाचार्यकथा समाप्ता ॥४॥ PI आदर्श प्रान्तोल्लेखः
सं० १५०३ वर्षे ज्येष्ठवदि ९ बुधे ॥ठ॥ P2 आदर्श प्रान्तोल्लेख:-- नक्षत्राक्षतपूरितं मरकतस्थालं विशालं नमः,
पीयूषधुतिनालिकेरकलितं चन्द्रप्रभाचन्दनम् । यावन्मेरुकरे गभस्तिकटके धत्ते धरित्री वधू या(ता)वन्नन्दतु धर्मकर्मनिरु(र)तः श्रीसंघभट्टारकः ।
इति वर्धापनकम् ॥ यादृशं पुस्तके दृष्ट्वा(), तादृशं लिखितं मया । यद(दि) शुद्धमशुद्ध वा, मम दोषो न दीयते ॥
शुभं भवतु । कल्याणमस्तु । D3 आदर्श प्रान्तोल्लेखः
सं०१५४४ वर्षे कार्तिकशुदि ५ दिने लिखिता श्रीपत्तननगरे । LI आदर्श प्रान्तप्रशस्तिःइति श्रीमा० प्रभुश्रीजयानन्दसूरिपत्म(पाद)पमै[:] सिरचिता कालिकाचार्यकथा समाप्तः(प्ता) ॥
समस्वदेशोत्तमसद्विवेकश्री[गर्जरमाललन(ना)ललाम । भहम्मदावाद इति मसिदं, पुरं श्रिया स्वर्ग(स्व)नगरानुकारम् ॥१॥

Page #115

कालिकाचार्यकथा ।
१११ तत्र व्यवहारिवरे(रो), वास्तव्यः परमनैष्ठिकश्राद्ध []। । कीकाको रूपाई दयिता, [श्रीश्रेयोल्लसद्विभवः ॥२॥ संघा-उदाभिधा(धौ) पुत्रौ, तदीयो(यौ) परमाईतौ । आधस्य ललना मातू भवहिस्तचयस्तयोः॥३॥ ऊंदाकस्य बभूव. स्त्रीः, लोकम्पृणगुणोऽग्रा(गा)णीः । टांककक्षिसमदभूतः, वच्छराजस्तदङ्गजः ॥४॥ वाछीति नाम्ना दयिता तदीया,
सदान-दाक्षिण्य-विवेकशीलो(ला) । देव(वे) गुरौ धर्मविधौ च दक्षा
गृहस्थधर्माश्रमकल्पवल्ली ॥५॥ रला-फतादितनयैस्तनयाभिः सार्द्धमात्मपरिवारैः । श्रीवच्छराजमुकृती, तनोति सुकृतोधमं सततम् ॥६॥ श्री[विक्रमार्कभूमीशाद, ख-नन्द-तिथि(१५९०)संवत्सरे । श्रीइन्द्रनन्दिसूरीशपट्टमासनभास्वता ॥७॥ कुतुबरपक्षगणपतिश्रीमत्सौभाग्यनन्दिसूरीणाम् । उपदेशरसिकचेतास्तनोति धर्म(म) [शुभे] चित्ते ॥८॥ युग्मम् ॥ सप्तक्षेत्रेषु यो वित्तं, नियोजयति सातृद(सादोरम् । सिद्धान्तश्रवणोद्भूतः, शाखलेख]नवासनः ॥९॥ लेखयित्वा वरान् कल्पान् , लेखकै रूपसंयुतान् । गत्वा च सर्वशालासु स्वावलं(१) यो प्रसारये[] ॥१०॥ श्रीसंघलब्धसम्मानो, दवा पूग-फलादिकम् । कल्पानां पुरतो रात्रेधकार स्फुरज्जागरम् ॥११॥ बहुताम्बूलदानेन, गीतगानपुरस्सरम् । नानावादिननिर्घोषपूर्वक दिवसोदये ॥१२॥ मीलनं सर्वदायानां, पदानं च पदे पदे । कबाहिद्ध(द)विणादीना(नां), याचकानां स्वहर्षतः ॥१३॥ खण्डापुटकपूगादिप्रभावन(ना)पुरस्सरम् । वाचयामास य[:] कल्पान् कळ(१६)मङ्गसमन्वितान् ॥१४॥ यावदेतौ पुष्पदन्तौ, यावत् भूमिः ससागरा । वाच्यमानः प्रवर्तते(तत), तावत् कल्पो महीतले ॥१५॥
___ इति श्रीकल्पप्रशस्तिः ॥ श्रीबाजुट १, पाटिङ २, पाटलं ३, कल्प(प)डउ ४, चलोटउ ५, मुहपती ६, ठवणी ७, झलमल ,

Page #116

श्रीकल्याणतिलकगणिविरचिता बोटांगणुं ९, कल्प १०, पुंठा ११, कांबी १२, कुंप(ब)ल १३, नुकरवाली १४, कांटु १५, दोरं १६, इति श्रीनंगसंख्या ॥
इति श्रीकल्पसूत्र-श्रीकालिकाचार्यकथा संपूर्णा ॥ संवत् १६६४ वर्षे जेष्ठवदि .............. स्तम्भतीर्थे आर्या राजवाई वाचनार्थः ॥ शुभं भवतु ॥ अन्याक्षरैः लिखितमिदम्
सा | गोवालभार्या नानीनी प्रति भंडार मुंकी छे.
श्रीकल्याणतिलकगणिविरचिता बालावबोधसहिता
कालिकाचार्यकथा ।
नमः श्रीवर्द्धमानाय, श्रीमते च सुधर्मणे । सर्वानुयोगद्धेभ्यो, वाण्यै सर्वविदस्तथा ॥१॥ अज्ञानतिमिरान्धानां, ज्ञानाञ्जनशलाकया । नेत्रमुन्मीलितं येन, तं गुरुं प्रणमाम्यहम् ॥२॥ सूरिसुद्योतनं वन्दे वर्धमानं जिनेश्वरम् । जिनचन्द्रं प्रभुं भक्त्याऽभयदेवमहं स्तुवे ॥३॥ श्रीजिनवल्लभ-जिनदत्तमूरि-जिनपतियत(ती)न्द्राः[?] लक्ष्मी-जिनप्रबोध-जिनचन्द्रगुरव[:] स्यु[:] ॥४॥ सूरिजिनादिकुस(श)लो जिनपद्मसूरि[:]
___ सूरिर्वभूव जिनलब्धिरधीतसूरि[:] । तेजोमयोऽपि जनलोचनपूर्णचन्द्र
__श्चन्द्रो म(ऽपि? )यो न गुण एष जिनाढ्यचन्द्र [:] ॥५॥ सूरिजिनोदयसूरि(री)न्द्र[१]-जिनराजयतीश्वराच तत्पट्टे । जिनभद्रसूरि-जिनचन्द्र-जिनसमुद्राश्च जिनहंसाः॥६॥ तत्पपट्टोदयशैले, श्रीजिनमाणिक्यसूरिसवितार[:] । तत्पट्टे विजयन्तेि), श्रीमज्जिनचन्द्रसूरिवराः ॥७॥

Page #117

कालिकाचार्यकथा ।
११३ अब्धिलब्धिकदम्बकस्य तिलको निःशेषसूर्यावले.
रापीठमतिबोधनैपुणवतामग्रेसू(स)रो वाग्मिनाम् । दृष्टान्तो गुरुभक्तिसा(शा)लिमनसा मौलिस्तपाश्रीजुषा,
सर्वाश्चर्यमयो महि(ही)ष्टसमयः श्रीगौतमः स्तान्मुदे ॥८॥ अहंत भगवंत श्रीमहावीरदेव सासनाधीश्वर, तेहनइ सासन लौकिक लोकोत्तर पर्वमाहि श्रीपर्युषणापर्व राजाधिराजा तेहनइ समागमनि श्रीकलि(ल्प !) स(सिद्धांतनी वाचना भणा(णी)इ । तिहां त्रिण्हि अधिकार जाणिवा । जिनकल्प थिवरकल्प सामाचारीकल्प ए त्रिहुंमाहि जिनकल्पनी वाचना छए वाचनाए परिपूर्ण हुई। तउ थिवरनइ अधिकारि मोटा प्रभावक श्रीकालिकाचारिय पणि हुथा । जेह भगवंते भगवंतना वाचनानइ अनुसारइ पांचमि हुंतीए पर्वराजाधिराज चउथिनइ दिवसि आणु । श्रीसातवाहन राजाना आग्रह लगी। तेह भणइ कालिकाचार्य थिवरचें चरित्र वखाणि । तउ हुँ पणि अमुक उपाध्याय आचारिय वाणारीसना आदेस लगी श्रीसंघ आगलि वखाणिसु । ते चरित्र कवीश्वर कुणए करी ते लिखइ ॥
नमिऊण वीरनाई, हयदुइदाहं च अइसयसणाई ।
मणिमो कालिगमरीण. मुयाणुसारेण सचरियं ॥१॥ व्याख्या-श्रीमहावीर देव नम्य(म)स्करी श्रीकालिकाचार्य नउ] प्रधान चरित्र हुँ भणिसु-वखाणिसु । श्रुतानुसारइजिम सिद्धांत प्रकरणमाहि कहा छइ, तिम कहां छह । श्रीमहावीर देव हत भणीइ हांणां (हण्यां) छइ, जेह दुख्य समस्त मनस्ताप-संताप आधि-व्याधि-रोग-सोग चउत्रीस अतिसय पइत्रीस वचनातिसयसंयुक्त। एहवा श्रीमहावीर वर्द्धमानस्वामीनइ प्रणाम करी ए चरित्र वखाणीसह ॥१॥
पंचमीओ चउथी(त्थी)ए, जेण पजु(ज्जु)सणा कया ।
तेसिं पभावगाणं, चरियं भणिमो मुरि(र)सकलियं ॥२॥ -जेहे भगवंते पांचम हुंती पर्युपणापर्व चउथिनइ दिवस कीधा कारण विशेषि, ते प्रभावि]क शिरोमणिना चरित्र । छए रसे संकलित कहीयइ छइ । ते भगवंत कुण देस हुया ते कवि कहइ छइ ॥२॥
अत्थित्य भरहवासे, धारावास(सा)भिहं पुरं ।
रेहइ परिक(रक्क)मी तत्य, वइरसं(सिं)घो नराहिवो ॥३॥
--ए भरतक्षेत्र पांचसइ छवीस छ कला प्रमाण । तेहमाहि धारावास इसइ नाम नगर। तिहां बलिष्ठ पराक्रमी वज्रसिंह राजा राज प्रतिपालइ ॥३॥
सीलाइगुणसयाधारा, स्वेण मुरसुंदरी ।
सुरसुंदरिप्पिया तस(स्स), तप्पुत्तो कालिगाभिहो ॥४॥
-ते वज्रसिंह राजानइ सुरसुंदरी नामे पट्टरानी प्रवर्तइ । केहवी ते ! सुसीला-सुविनय सुविचार सुरूप सुवचन साकार मर्यादा प्रमुख लीना गुण शत तेहनी आधार-स्थानक । रूपि हसित देवाल[ना]समूह, एहवी सुरसुंदरी । कुक्षिशुक्तिमुक्ताफल समान श्रीकालिककुमर इणि नाम पुत्र प्रवर्त्तइ ॥४॥
भग(गि)णी सरस(स्स)ई सो य, वड्ढमाणो दिणे दिणे ।
कमेण जुव(च)णं पत्तो, कलासागरपारगो ॥५॥ -ते श्रीकालिककुमरनइ बहिन सरस्वती इणइ नाम जाणवी। ते संयुक्त दिनि दिनि पंचविध धावमात्रजने लालमान पाल्यमानह तउ कुमर स्मरक्रीडाभवन नवयौवन पाम्यउ । अनेक शास्त्रकला रूप जे समुद्र तेहनउ पारगामी ॥५॥ ।
+ प्रक्षिप्तमेतच्छलोकाष्टकमाभाति ।

Page #118

११४
श्रीकल्याणतिलकगणिविरचिता अह उज्जाणगओ तथ(त्थ), पासई गुणधरं गुरुं । विणएण व(व)दई पाए, सुणई गुरुदेसणं ॥६॥
-अथानन्तर श्रीकालिककुमर बहुविध रमलिक्रीडा करतूउ अन्यदा प्रस्तावि शालिहोत्र शास्त्रोक्तलक्षणोपेत मांसरहितमुखमंडल मध्यप्रदेशि परिमित बेहु कर्ण अतितुच्छ मनोहरपुच्छ रोमावलि अतिस्निग्ध विस्तीर्ण पूठि, वायुनी परि चंचल चपल अतिरोसाल एहवा अश्व भेटणइ आव्या हंता । तेहे अञ्चे आरूढ हतउ अनेकसुभटसंयुक्त वनमाहि पहतउ । रामति क्रीडा करी जेतलह वलइ तेतलह श्रीगुणंधराचार्य भव्य जोवनइ उपदेस देता सांभली कुमर तिहां पहुता। विनयपूर्वक गुरुना पदकमल वांदइ । जेह भणी विनयस्थानक नीतिशास्त्रमाहि पुत्रनी शिक्षानइ अधिकारि ए शिक्षा कही
"विनयं राजपुत्रेभ्यः, पण्डितेभ्यः सुभाषितम् ।
अनृतं दूतकारेभ्यः, स्त्रीभ्यः शिक्षेत कैतवम् " ॥
-वत्स ! विनय करवानी वांछा हुइ तउ राजाना पुत्र समीपि बइस्यइ । सुभाषितनी वांछा हुइ तउ पंडितसु गोठ करे । कूडा बोलवानी वांछाइ जूयारीसुं संग करे । कपटनी वांछाइ खीनी गोठि करे । तेह भणी महांत स्वभावइ विनीत हुवइ । कुमरइ जे गुरुनी देसना सांभली । ते सांभली देसना कहइ छइ ॥
" असारो एस संसारो, जीवियं तह चंचलं ।
संज्झारागसमाणं च, जुन्वणाइ तहा मुण" ॥
-भो कुमर ! ए संसार असार, जीवितव्य असार, राज्यलक्ष्मी अस्थिर, संध्याराग समान जीवितव्य न मत्र (!)। पौत्र पुत्र कलत्रनां संबंध इम जाणी । सुविवेकी मनुष्य तम्हा सतसा भणी संसार सागरमाहि बूडइ ॥६॥
इय देसणसलिलेणं, पखा(क्खा)लियकलिमल(लो) मुणि(णि) भणइ ।
देह मह सुद्धचरणं, नित्थरणं भवसमुदस्स ॥७॥
-इम देसनारूपपाणी तणइ प्रवाहिइ करी धौतसर्वपापमल हुतउ कुमर बे करकमल जोडी गुरु प्रतइ कहइ । भगवन् ! मुझनइ सर्वविरत चारित्र आपउ । जे चारित्र संसारसमुद्र हुंतीउ तारइ ॥७॥
पंचहि पुरुससएहिं, पु(प)ब्बईओ सो य सगुरुपासम्मि ।
जुगो(ग्गो)त्ति [य] नाउन(ऊणं), गुरुहि सो नियपयए ठविओ ॥८॥
-माता पिता पूछी प्रतिबंध म करउ । ए अध्यवसाय घणी कर्मनी राशि क्षय गई हुइ तउ उपजइ । ते वात सांभली माता पितानइ भली परि पृच्छवी । पांचसइ सुभटसहित श्रीगुणंधराचार्य समीपि दीक्षा लीधी। यतः
"दो च्चिय हुति गईओ, साहसवंताण धीरपुरिसाणं ।
वेलहलकमलहत्या, रायसिरी अहव पञ्चज्जा" ।।
--साहसीक धीर पुरुषनी बि गति छह । विकसती कमला छइ जिहाँ एहवी राजलखमी भोगवइ अथवा प्रव्रज्या दीक्षा आदरइ । दीक्षा लेई ग्रहण सीख्या, आसेवना सिख्या, इसु सिख्यतउ हुंतउ कमि क्रम श्रीगुणधरा गुरे जोग्य जाणी आपणइ पाट थाप्या । श्रीकालिकाचार्य महात(न) जुगप्रधान हूया ॥८॥
विहरतो(ता) संपत्तो, उजे(ज्जे)णिए [य?] कालिगायरिओ । पव्वइया विहरती, तत्व समागया भगागि)णी ॥९॥

Page #119

कालिकाचार्यकथा।
-ते कालिकाचार्य विहारक्रम करता भविक जीवि प्रतिबोधता उजेणी नाम नगरीइ पहुता । हवइ सरसती बहिनि पणि भाईनइ पूठि दीक्षा लेई प्रवर्तनी पदइ वर्तमान विहरती ते पणि तत्र पहुती ॥९॥
अह तत्य नरवर(रिंदो, गद्दभिविद्यासुसाइणसुरं(रिं)दो ।
नामेण गद्दभिल्लो, इत्थीलोलो सय(या) वसइ ॥१०॥
-अथानंतर उजेणीनयरीनायक गर्दभी विद्यानी भली साधना करी सुरेन्द्र भणीए इन्द्र महाराज समान बलिष्ट पराक्रमी गर्दभिल्ल नाम राजा स्त्रोलोलुप सदा प्रवर्तइ ॥१०॥
काममयपरवसेणं, रइरूपसमा सरस(स्स)ई तेण ।
दिहा नि(द)ढेण तओ, हीरंती विलवए बाला ॥११॥
-ते गर्दभिल राजा अन्यदा प्रस्तावि क्रीडा निमित्त नगर बाहरि वनमाहि जेतलइ पहुंचइ, तेतलइ ते महासती सरस्वती प्रवर्तिनी रूपइ ते रंभा तिलोत्तमा समा नगरमाहि आवती देखी। राजा श्रीगर्दभिल कंदर्परूप जे मदातिणइ करी परवस हुउ हुँतउ चीतवह; " स्युं जगमाहि कंदर्पदेव नथी ! जेह भणी एहवी सुरूप स्त्री सुसील ?" इम चीतवी, तिणह अति पापिष्टइ ते महासती हरी । ते महासती तिवारइ इम विलाप करवा लागी ॥११॥ सा ते विलाप
हा सुयधर! हा कालयमूरी!, मह रक्ख रक्ख एयाउ । जिणसासणम्मि जम्हा, उड्डाहनिवारणं साहु ॥१२॥
-हे भ्रात ! अहो श्रुतधर ! अहो शासननायक ! तुम्हा हुंता मुझनइ ए पापिष्ट लेइ नाइ छइ, एह हुँती मुझनइ राखउ, जेह भणी जिणसासण- उह निवारि, चारु भलं । सासनना विद्वेषीनइ बोधिनास । अणंत संसारीपणुं बोल । यतः
" उड्डाहकारगाणं, बोहीनासो अणंतसंसारो"। जिनशासनना उड्डाहकारक मनुष्यनइ बोधि कहतां सम्यक्तवरो नास अनंतां संसारीपणो बोलउ ॥१२॥
अंतेउरम्मि णीया, तेण नरे(रि)दाहमेण अह सूरी ।
संजुओ(लग्गो) पडिवोहणवयणं तस्सेवमक्खायं ॥१३॥ -तिणइ नरिंदाधमइ इम विलाप करती महासती अंतेउरमाहि आणं न्याय मजादा मूकीनइ । यतः" किमु कुवलयनेत्राः सन्ति नाकं न नार्यः ?,
त्रिदशपतिरहल्यां तापसी यस्तषेवि । हृदयणकुटीरे दीप्यमाने स्मराग्ना
चुचितमनुचितं वा वेति कि पण्डितोऽपि ?"+ ॥ -किसउ कमलसारीखा नेत्र छह एहवी इन्द्राणी थकइ त्रिदसपति कहतां इंद्र अहिला जे तापसी जे सेवी । हृदय कहितां हिया रूपीया तृणकुटीर छापरउ तिहां कंदर्परूपि अग्नि लागइ हुंतइ उचित अनुचित भली पाडुई बात न जाणइ । पंडित कोई
"विकलयति कलाकुशलं, इसति [शुचिं?] पण्डितं विडम्बयति ।
अधरयति धीरपुरुषं, क्षण मकरध्वजो देवः" ॥ + मूलादर्श एताहगशुद्धो पाठः
किम कुवलयनेत्रा संत निनाकनाकनार्ज त्रिदशपतिरहिला तापसी यस्तिषेवि । हृदयतृणकुटीरे दीप्यमानास्मराग्नावुचितिमनचितं वा वेत्त क पण्डितोऽपि ॥

Page #120

श्रीकल्याणतिलकगणिविरचिता
-विकल करइ कलावंतनह, पवित्रनइ हसइ, पंडतनइ विडंबइ, धीरवंत पुरुषनइ अधीर करइ, क्षण एकमाहि मकरध्वज कंदर्प देवता ।।
इम कामातुर ते गर्दभिल्ल जाणी कालिकाचार्य श्रीसंघ संयुक्ता तहं पासि जई तेहनह प्रतिबोधवा निमित्ति अनेक वचन कहा ॥१३॥ सा ते वचन
अत्थि सुइ सयसहसं(सं), नरिंददुहियाण रूववंतीणं । ताहि चेव [न] तिचो, ता एयाए कहं तित्ती ? ॥१४॥
—ाजन् ! ताहरइ अंतेउरं हंसगतिगामणी जनमनमोहनी रूपई देवांगना नाम दउ रती एहवी राजानी पुत्रीना सत सहस्र हुतइ जउ तुझनइ तृप्ति नथी। तउ ए मस्तकमुंड श्वेतवस्त्रधारणी कुरूपलि गनीनइ ग्रहणइ किम तृप्ति हुसइ ! किन्तु पापनी वृद्धि हुसइ लोकमाहि कुजस, परलोकमाहि नरकफलि । तेह भणी सुख वांछइ तउ ए महासती सुसील मेल्हि ॥१४॥
सो कामग(ग्ग)हगहिओ, वयणामयसंचिओ [वि] न हु भिन्नो
तेल्लकुडे जलबिंदु ब्व, तओवायं कुणइ सूरी ॥१५॥
--ते राजा कामरूपी अजगर तणइ करी विकल हुओ। आचार्यना वचनामृत जलइ साँचिओ पणि भेदणउ नही । सीपरि चोपडइ घडइ पाणीना बिंदुनी परि तिवार पछइ आचार्य उपाय कीधउ । स्यउ ते उपाय ! ॥१५॥
काउ(ऊ)ण गहिलरूवं, तओ विरूवं विभासय(ए) वयणं ।
एसो राया तो कि, नत्थि हु एयस(स्स) रजु(ज्जु)सिरी ॥१६॥
-पछह आचार्य गहिलानु रूप करी अनेक विरूप बोलवा लागउ । स्या ते विरूप वचन ! । ए राज्य तउ स्यु ! ए रानो समूल उन्मूलीसि । हुं भिक्षाचर तउ सूं ? एहनइ सर्वथा राजलक्ष्मी नथी ॥१६॥
एवं पयंपिऊणं, तह सगकूले तओ गओ सूरी ।
सत्य य जे सामंता, सुसाहिणो देसमासाए ॥१७॥
-इम अनेकविध वचन कही तिहां हुंती आचार्य सगकूलनइ विषय गया । तिहां जे सामंत प्रवर्तइ ते देशभाषाइ साखी राजाइ कहाई ॥१७॥
निवो साहणुसाही [य] ति(त)त्थ एगं मुसाहिणं ।
विज्जाविनाणमंतेह(हि), आवज्जिऊण ठिया तहिं ॥१८॥
-जे सामंत राजानउ जे नृप ते साखानुसाखी कहाई । तिहां एक साखी राजा विद्याविना(ज्ञा)न मंत्र तंत्रे करी आवर्जी मुनि शाखीश्वर तेहनइ पास रहिया ॥१८॥
दि(द)ट्टण य कण्हमुहं, पुच्छइ तं सूरिणो तओ सव्वं ।
साहइ रूदाएसं, सो नरवइणो जहावुत्तं ॥१९।।
-अन्यदा प्रस्तावि ते कृष्णमुख देखी सूरि पूछड; " राजन् ! ए सी वात ! तिवारइ ते राजा आपणा राजानू घोर रौद्र आदेस जिम आवउ छइ । ते सर्व कहइ ॥१९॥
छुरियकचोलियसहिओ, लेहोऽज्ज समागओ य सो र(रु) ढो । मग्गइ सीसं मह तह, छन्नवइनिवाणमन्नेसि ॥२०॥

Page #121

कालिकाचार्यकथा ।
११७ -ए छुरी भनइ कचोलउ सहित लेख आज आव्या छइ । काइ कारण लगी ते राजा रूठउ माहरउ मस्तक मागइ, तथा आ देसना बीजा छन्नवइ मझ समान राजाना पणि । एहवं रुद्र आदेस तेह माहि लख छइ ॥२०॥
को नरउ परवसत्तं, न उणो दुक्खं च जीवहरणाओ ।
आणाभंगो मरणं, मह किण्हमुहं अउ(ओ) जायं ॥२१॥
-भगवन् | नरक कुण परेवसपणुं । जीवहरण उपरांत दुख नही। नरेंद्रनी आज्ञाखंडन तेह मरण । एक पासइ राजानी आज्ञा मारवानी, हुं जीववा वांछु । तेह भणी माहरूं मुख कालउ ॥२१॥
ठाणलोहेण मरणं, किं पावह कुपुरिसु व्य मुहडवरा।।
सुपुरिस सिंहगय व्व [१], ठाणे य ठाणे य सम्माणं ॥२२॥
—अवसर जाणी सुगुरु तेह प्रति कहइ, स्युं ? अहो सुभटो कापुरिषनी परि स्थानकनइ लोभइ मरण सीध पामउ छइ ! सत्पुरुष सिंह हस्तीनी परि स्थानक स्थानक सन्मान लहइ । यतः
" त्रयः स्थानं न मुश्चन्ति, काकाः कापुरुषा मृगाः ।
स्थानभ्रष्टा न शोभन्ते, सिंहाः सत्पुरुषा गजाः" ॥ -तम्हा भला सुभट सुरवीर अकालमरण सीध पामउ ! मझ पूठि आवउ । इस्यउ कहइ हुँतउ ॥२२॥
तो सव्वे पच्छनोसरणं काउ(ऊ)ण सरिणो वीरा ।
उत्तरिऊण य सिंधु, सुरदृदेसम्मि संपत्ता ॥२३॥ ---तउ ते वीर सूर सर्व सामंत प्रछन्नं छाना । सूरि भणीइ आचार्य तेहy सरिण करी। सिंधुनदी ऊतरी । अविछन्नपयाणे सोरहदेसमाहि आव्या ॥२३॥
वासारत्ते पत्ते, गइविग्ध[क]रे तओ भणइ भयवं ।
चिट्ठह नियनियठाणे, संमिलिया जाव वासन्तं ॥२४॥
-तेतलइ वर्षाकाल आव्यउ । चाली हाली कोइ न सकइ । कर्दमाकुल प्रथ्वी हुई। मेह वरसवा लागा। तणइ अवसर भगवंत तेह प्रति कहइ । अहो सुभटो ! संमित हुता आपणइ आपणइ थानक रहउ । जासीम वर्षाकालनउ प्रांत । तहत्ति करी ते सर्व तहां रहाया ॥२४॥
वासंते संदिट्ठा, सव्वे ते वजरंति भो भयवं! ।
अम्हे संबलि(ल)रहिया, बलवंतो पहि कहं जामो ? ॥२५॥
-पछइ वर्षाकालनइ प्रांति ते बोलाव्या हुंता इस्युं कहइ । अहो भगवन् ! अम्हे संबलि विणु मालवा सीम किम जाऊ । संबलि खूटा ॥२५॥
सूरीहिं तओ सासणदेवीवरदिनचू(चु)नजोगेण ।
निप्पायंत(यमइ) महंत, कणयमयं इटियापायं ॥२६॥ –ते वात सांभली सुहगुरे सासणदेवी दत्त चूर्णनइ जोग तत्काल सुवर्णमय इटवाह कीधउ ॥२६॥
गहिउ(ऊ)ण संबलपलं, मुमालवं पप्प मालवं पत्ता ।
ते सव्वे नरनाहा, माइप्पो एस सुगुरुणं ॥२७॥
-यथाजोगि संबल लेइ सुमालव भणीइ लक्ष्मीलव पामी ते नरनाथ मालवइ पहुता । ए सर्व महात्म्य सुगुरुर्नु जाणिवो ॥२७॥

Page #122

११८
श्री कल्याणतिलकगणिविरचिता
उज्जेणीनरनाहो, समागओ सम्मुहं महाजुद्धं ।
काउ (ऊ)ण जिओ नहो, उज्जेणीए पविट्टो सो ||२८||
- ते आवी सांभली गईभिल्ल राजा संमुख आवी रथस्युं रथ घोडासुं घोडा, पायकसुं पायक, हाथीसुं हाथी, राजासुं राजा, धनुर्धर धनुर्धर - इम न्यायइ महायुद्ध करी सगराजाइ जीतउ हुंतउ गईभिल्ल नासी नगरीमा हि पइठउ ॥ २८॥
अह सूरी सगसहिओ, रोहं काऊण संढिओ तत्थ । समरंगणं च जाय, दिणे दिणे उभयपक्खम्मि ||२९||
—अथानंतर सूरि सगसहित गढरोहो करी तिहां रहउ । दिने दिने बिहुं दले संग्रामां (समरांगण हुइ ||२९||
अह अन्नया समेया, सगुरुं ( सगा ) पुच्छंति काळिगायरियं ।
दुगं सुन्नं दीस, जुझं न हवइ अज्ज ! कई ? ||३०||
—अन्य दिने सग आवी कालिकाचार्यनह कहइ स्वामी आज युद्ध न हुइ । गढ सूना दीसह ते काई ! सूरि भाइ ॥ ३० ॥
किण्हहमीदिणो सो, आराह गद्दर्भ महाविज्जं ।
तव्वयणसवणयाए [3], परबलं जाइ पंचतं ॥ ३१ ॥
-- आज कृष्णाष्टमी दिन ते राजा गर्दभी विद्या साधइ छइ । तेहना वचन सांभली करी परबल पंचत्य भणीए मरण ते पामह । रौद्र गर्दभी विद्या वर्त्तई । कोउ उपाय करिव ॥३१॥
कोसदुगं गंतूणं, सबरं संठविय तत्थ जुज्झमुहो ।
सूरी अट्ठत्तरसयं, गहिऊणं सद्दवेहीणं ||३२||
–कालिकाचार्य बि गाउ पाछा जाइ । सबर सैन्य तिहां राखी । जुद्धाभिमुख अट्ठोत्तर सय सब्दवेधी सुभट लेई तिहां भणी चाला ॥३२॥
तत्थागओ सुसुडो कलायरो कालिगायरिओ सूरी । जाव पसारे मुहं सरेहि भरियं मुहं ताए ||३३||
भणिओ सो सूरीहं (हिं), रे एयं भवंतरे पुण, पाविहिसि
-जेतलइ सुभट कलासागर कालिकाचार्य तिहां आव्यउ तेतलइ मंत्रनइ योगि गईभीइं मुख पसारं । सब्दवेधी सुभट सहित आचार्य समकाल तेहनूं मुख भाथा सम तूणीर समान कोधउ । सरे भरुं ॥३३॥ मुत्तपुरीसनिसग्गं, काउ(ऊ) णं तम्मुहे तओ नट्ठा । गहियं पुरं स गहिओ, गद्दभ इव गद्दभिल्लनि ||३४||
— पछते गर्दभी मल मूत्र तेहनइ मुख करि तिहां हुंती नाठी । ते नगर लोघउ । ते गर्दभिल्ल राजा गर्दभनी परि झालउ । सगे आचार्य समीप आणउ ॥ ३४॥
दुरायार ! [?] पावतरुपुष्कं । अओ य मरयफलं ||३५||
66
- आचार्य ते बोलाव्यउ | इसु कहउं; “ दुराचार ! पापतरुबीयं पापतरुनुं फ(फू)ल, ए राजभ्रंसपणुं । भवांतरे ए साध्वीना सीलखंडन लगो नरकादिकना दुक्खरूप फल पामीसि ॥ ३५॥

Page #123

कालिकाचार्यकथा । भो कुणह धम्मसरणं, अहुपा चिय मुच्चए जओ सिग्धं ।
नो पडिवज्जइ तो सो, निवासिओ तेहि विसयाओ ॥३६॥
--वली आचार्य कहइ; " राजन् ! अजी गउ नथी, ताहरु काइ, जउ द्विविध धर्ममाहे एक धर्मनुं अंगीकार करइ तउ राज्य आपीइ । एह हुंती सीघ्रपणइ मुंकाई । इम कहुं पणि पडिवजइ नहो । तिवारइ ते सगराजाइ गर्दमिलनइ मालवा हुंती निकासउ। दूरि कीघउ ॥३६॥
सूरिहिं ते राजे(रज्जे)सु, ठाविया संजमे तहा भगिणी ।
बलमित्त-भाणुमित्ता, जामिसुया तत्य संपत्ता ॥३७॥
-स गुरे ते राज्य थाप्या । सविहुंनइ विहची मालवान राज्य आपुं । तथा भगिनी सरस्वती संयमइ थापइ । आपणपइ गच्छमाहे आवी इरियावही पडिकमी मिच्छामि दुक्कड देइ । विहार करता जिहां बलमित्र-भानुमित्र बहिनना बेटा छह तिहां भाव्या ॥३७॥
भरुयच्छदेसपहुणो, पहपवेमुत्स(च्छ)वं च काऊणं । सोऊण निवइप(पु ?)त्तीभानुस(सि)रीनंदणो धम्मं ॥३८॥
-ते भरुअच्छ देसना ठाकुर तेह प्रभु श्रीकालिकाचार्य- प्रवेशोत्सव सविस्तर कराव्या । पछह प्रभुनी देसना सांभली बलमित्र राजानी पुत्री तेहनउ नंदन कुण एक विसेष करइ ॥३८॥
मुहगुरुकहियं गिण्हइ, बलभान(ण)नामओ य पविज(वज) ।
जिणभत्तं नाउ(ऊ)णं, निव[३]पुरोहा कुणइ वायं ॥३९॥
-राजा श्रीवलमित्र तेहनी पुत्री भानुश्री, तेहनउ नंदन बलभानु नामा कुमार सुहगुरुनुं कथित धर्म सांभली दीक्षा लीधी । इम राजा राजलोक जिनशासन भक्त जाणी राजानउ पुरोधा सुयसा नाम गुरु साथि वाद करइ सभामाहे ॥ ३९॥
सो निजि(ज्जि)ओ गुरूह(हिं), वयणेहिं वंचिऊण निवलोओ(ए ?) । ठाणे ठाणे भत्तं, अणेसणीयं च सो कासी ॥४०॥
-पछइ ते गुरे जीतउ । लोकमाहि पुरोधानी मानम्लानि हुई । तिवार पछद तिणइ ब्राह्मणइ इस्ये वचने कर राजा नगर लोक वंचिउ । सा ते वचन; " अहो राजन् ! एक सोनउ नइ सुरभि । सुहगुरु अनइ सगा। एवडउ काइ करउ । ए सुहगुरुना पायकमल पूजीइ, आराधीइ, तेह भणी ए जिहां बइस्यइ पगलां न्यसइ, ते भूमिका आपणे पगे किम स्पर्शी ! आसातना हुवह । गुरुनइ सरस आहार दीज"। इम मुग्ध लोकनइ कपटवचने विप्र तारी । थानकि थानकि भक्त अनेषणीय करावी गुरु चलाव्या ॥४०॥
ता स गुरू कारणओ, समागए वि य घणे पयठा(इट्ठा)णं ।
पत्तो पुरप्पस, कुणइ निवो परमभत्तीए ॥४१॥
-तदनंतर गुरु कारण जाणी वर्षाकाले विहार करी पठाणपुरि आव्या । परमभक्तइ तिहां सातवाहन राजाइ नगरप्रवेस कराव्यउ। तिहां सुखद रहइ ॥४१॥

Page #124

श्रीकल्याणतिलकगणिविरचिता सिरिसाय(ल)वाय(ह)णेणं, संघेण य कालिगारिया भणि[या] ।
छट्ठीए कायव्वा, पजूसणा न उण पंचमी(मि)ए ॥४२॥ .--अन्य दिन राजा श्रीसालवाहन अनइ संधि कालिकाचार्य पूछ्या । हम कह्यु; भगवम् ! पर्युषणा छठि दिनि करउ न पुन पांचमइ ते स्यइ ॥१२॥
पंचमीए इंदमहो, च्छव्यवट्ट [?] ग(ग)तव(ब्व)मेव सव्वेण ।
तेण न जिणाण पूया, भवस(विस्स)इ तत्थ तो कुणह ॥४३॥
--भगवन् ! पांचमइ इंद्र महोच्छव छइ । सर्वलोक तहां जासइ । तेह भणी जिन श्रीवीतरागनी पूजा स्नात्रादिक नही हुइ । तेणि कारण लगी छट्टिइं करउ मया करीनइ ॥४३॥
सूरी पभणइ तत्तो, चलइ कया वि य सुमेरुगिरिचूला ।
न हु पंचमीदिणाओ, पजो(ज्जो सवणा न(य ?) अइकमे(मइ) ॥४४॥
-तिवारइ आचार्य कहइ; राजन् कदाचित् मेरुनी चूलिका कल्पांत वाय हती चालइ पणि ए पर्युषणा भादवा सुदि पांचम थकी न चालइ । पांचमि अतिक्रमइ लांघइ नही ॥४४॥
भवउ चउत्थीए तो, तिथुन्नय(इ)कारणं च सूरीहि
नाउ(ऊ)ण पव्वराय, कयं चउत्थीदिणे परमं ॥४५॥
-तउ स्वामी पर्वराज चउथइ हुवइ । ए वात सांभली तीथिन्नतर जाणी सुगुरे ए पर्व चउत्थीनइ दिनि कीधा ॥१५॥
भणियं च जओ मुत्ते, आरेणावि कप्पइ ण परओ [?] ।
अह अन्नया स सीसा, सच्छंदा कालभावाओ ॥४६॥
-जेह भणी सूत्रमाहे कहुं अर्वाग् भणी एउ रहउ कल्पइ पणि परहुं न कल्पइ । अन्यदा भाचार्य प्रस्तावि स्वशिष्य स्वच्छंदवर्ति चालता देखी कालना दोष लगी स्युं कीधउ । ते कहइ ॥४६॥
सिज्जायरगिहवइणो, कहिउ(ऊ)णं सूरिणो गया तुरियं ।
सीसाणुसीसबहुमुयसागरचंदस्स य समीवे ॥४७॥
-पछइ सिजातर श्रावकनइ कही आपणपइ शिष्यानुशिष्य सागरचंद्राचार्य समीपि आव्या। ते सूता सूता मूक्या ॥४७॥
बहु मनिउ(ऊ)ण तेणं, विजा(ज्जा)मयगविएण भो वुढ(इद) ! ।
पुच्छइ(सु ?) विसमपयं जं, तुम्हाणं वहए किंचि ॥४८॥ -पणि तिणइ विद्यामदगर्वित हुंतह मान-सन्मान न दीधउ । न उलिख्या । न जाण्या आवीनइ कहइ भो वृद्ध ! कांइ विषम पद तम्हारइ हृदय हुवइ ते पूछउ । हुं सविहुंना संदेह भांजउ । पछह गुरे आचार्य सगर्व जाणी पूछइ ॥४८॥
तओ विवाओ जाओ, अत्थी नत्थि ति धम्मविसओ य । तावागया य सीसा, गाओ सो कालगायरिओ ॥४९॥

Page #125

कालिकाचार्यकथा।
१२१ -नास्ति धर्म ए विषयईड संदेह पूछउ । विवाद हुउ । तिहां वाद करिवउ तेतलइ ते शिष्य आव्या । सविहुँ जणे आचार्य जाणा ॥४९॥
अब्भुटेडिऊणं तो, सागरचंदो वि लजि(ज्जि)ो पाए ।
पडिओ खमावइ गुरू, विणओ धम्मस्स मूल ति ॥५०॥
-तदनंतर ते कालिकाचार्य जाणी सागरचंदाचार्य लाजउ हुँतउ आसण थको उठि विनयसहित पगे लागउ । गुरुनइ खमावइ जेह भणी विनय धनु(में) मूल ॥५०॥
अह सोहम्मसुरिंदो, सीमंधर जिणवरिंदवषा(क्खा)णं ।
निगो(ग्गो)यवियारमयं, सुणिऊणं पुच्छए भयवं ॥५१॥ -अथानंतर सौधर्मेन्द्र सीमंधरस्वामीनुं वखाण, निगोदना वखाण तन्मय तत्स्वरूप सांभली भगवंतनइ पूछह ॥५१॥
भरहे को वि वियारो, एसो सयलो वि जाणई मज्झं ।।
संदिसह भणइ भयवं, तो मुगुरू कालिगायरिओ ॥५२॥
-भो भगवन् ! ए समस्त विचार भरथक्षेत्रमाहे कीइ जाणइ छइ, किं वा नहीं ? ए वात मुझनइ कहउ । तिवार पछह भगवन् ! श्रीसीमंघरस्वामि श्रीमुखइ श्रीकालिकाचार्य कहइ जाणइ एह बात सही ॥५२॥
गंतूण तत्थ पुच्छइ, दियवेसेणं नियाज्यं इंदो।
समयबलेणं गाउ(ओ), एसो इंदो न उण मणुओ ॥५३॥ -पछइ ब्राह्मणनइ वेसि इंद्र तिहां आवी आपणुं आयु पूछइ। सिद्धांतबलइ आचार्य जाणइ । ऐं इंद्र मनुष्य न हुइ ॥५३॥
पयडीभूय तओ तं, थुणिउ(ऊ)णं सरसमहुर वि(व?)ग्गूहि ।।
काउ(ऊ)ण ठाणदारं, विवरीयं तो गओ इंदो ॥५४॥
-श्री इंद्र जाण्या पछइ प्रगट हुई । ते आचार्य श्रीकालिकसूरिनइ सरस मधुर वचन स्तवी । उपाश्रयद्वार विपरीत करी आपणइ ठाम पहुता इंद्र ॥५४॥
सासणकयप्पहावो, समए संलेहिउ(ऊ)ण अप्पाणं ।
संपतो(तो) सुरलोयं, गुणनिलओ कालगायरिओ ॥५५॥
-इम जिणसासणमाहि प्रभावक सिरोमणि समस्त सूरिना गुणनउ निधान समय प्रस्तावि आपणउ मात्मा संलेखणा करी सूरलोक पहुता श्रीकालिकाचार्य ॥५५॥
अप्परुइसीसहेउ, कयं कहाणयमिणं [ह] समासेणं ।
सिरिजिणसमुदसुहगुरुसुसीसकल्लाणतिलएण ॥५६॥
--ए बालावबोध समास भणीइ संक्षेपइं । अल्परुचि महात्मा महासतीनइ हेतु कीधउ । श्रीजिनचंद्रसूरि पट्टपूर्वाचलसहस्रकरावतार श्रीजिनसमुद्रसूरि सुहगुरु तेहनइ शिष्य वाणारीस कल्लाणतिलकगणिइ । एतलइ ए कथा परिपूर्ण वखाणी । थिवरनइ अधिकार । तिहां विवेकीआ श्रावक दान सील तप भावनाइ करो आपणी लक्ष्मी सफल करइ । सविहूं माहि भावना हुती प्रभावना गुरुई तउ आज अमको श्रावको श्रावक प्रभावना करी आपणां जन्म जीवितव्य सफल करह । एवंविध पुण्यप्रमाण चडइ ते देवगुरुना प्रसाद । तेह भणी तेहना प्रसाद लगी श्रीसंघ आचान्द्रार्क जयवंत हुउ ॥ ५६ ॥ इति श्रीकालिकाचार्यकथा बालावबोधः कृतः वा० कल्लाणतिलकगणिभिः ॥ पं. कुसलालिपीकृतम् ; श्रीमरोटकोट्टमध्ये ॥ संवत् १६२५ वर्षे श्रावणवदि ११ दिने लिपीकृतम् । मानकुसलवाच्यमानं चिरं जीयात् ॥ शुभं भवतु । श्रीः॥

Page #126

कालिकाचार्यकथा-संस्कृत — गुर्जरविभागः ।
[१३] श्रीदेवेन्द्रसूरिविरचिता कालिकाचार्यकथा |
( रचनासंवत् १३ शताब्दि )
श्रीवर्द्धमानमानम्य, कालकः कथां ब्रुवे । पश्चमीततुर्थ्यां च यश्चक्रे पर्युषणामहम् ॥१॥ ste जम्बूद्वीपश्रीनेत्रे क्षेत्रेऽस्ति भारते । धारावासं पुरं यत्र, जनः सर्वोऽपि धार्मिकः ॥ २ ॥ तत्रारिकरिसिंहोऽभूद्, बैरिसिंहो नृपोऽस्य तु । राज्ञी रूपजिताऽमर्त्यसुन्दरी सुरसुन्दरी ||३|| तयोः सर्वगुणाधारः कुमारः कालकाहयः । सरस्वत्यनुजा चास्य, प्रज्ञाऽपास्तसरस्वती ॥४॥ क्रीडार्थमन्यदोद्यानं, मित्रपञ्चशतीवृतः । हयारूढः कुमारोऽगाज्जयन्त इव नन्दनम् ||५|| तत्र दिक्कुमुदानन्दप्रदमिन्दुमिवारकौ । गुणाकरगुरुं दृष्ट्वा ववन्दे निषसाद च ||६|| ततः संसारवैराग्यकारिणीं धर्मदेशनाम् । श्रुत्वा कुमारश्चारित्रसाम्राज्योत्कण्ठितोऽभवत् ॥७॥ अथो कथञ्चित् पितरौ, मुत्कलाप्य नृपाङ्गभूः । स्वस्वमित्रयुतः सुरै (रे) रत्नमिवाददे ||८|| क्रमेणाधीत सिद्धान्तः, कालकर्षिः निजे पदे । गुरुणा स्थापितो यस्माद् गुणगौरवकारणम् ॥९॥ अथ श्रीकालिकाचार्य:, सूर्यवत् सपरिच्छदः । भव्याजबोधं विदधय्य, ययाबुज्जयिनीं पुरीम् ॥ १० ॥ तत्र लोकच कोरौघान् देशना मतदानतः । तमो निरस्य सूरीन्दुदितानुदपादयन ॥ ११॥

Page #127

१२
कालिकाचार्यकथा । साध्वीयुताऽन्यदा सूरिनिनसायै सरस्वती । पथि व्रजन्ती भूपेन, गई भिल्लेन वीक्षिता ॥१२॥ तद्रूपाक्षिप्तचित्तः स दसा(शा)स्य इव जानकीम् । भ्रात! मां रक्ष रक्षेति, जल्पन्ती तामपाहरत् ॥१३॥ तच्छत्वा चिन्तया चान्ता, सूरि पसा ययौ । पोचे च नृपते ! न्यायपथस्थाः पृथिवीभुजः ॥१४॥ तदेनां लिङ्गिनी मुश्च, सन्ति तेऽत्यद्भुताः खियः । इत्युक्तोऽपि धरामानिरजनिष्ट स मौनभाछ ॥१५॥ संघस्यापि वचस्तेन, नामन्यत ततो मुनिः । ये संघपत्यनीकाघाश्छेद्यास्ते विषवृक्षवत् ॥१६॥ ध्यात्वेति संघां विदधे, भोः ! भोः ! शृणुत पार्षद ! । नृपो मयाऽयमुन्मूल्य, पवनेनेव भूरुहः ॥१७॥ ततो निर्गत्य गच्छस्य, शिक्षां दत्त्वा स्वयं गुरुः । विधाय अथिलवेषं, बालकैः परितो वृतः ॥१८॥ यदि गईभिल्लो राजा, श्रीमाज्यं राज्यमस्य वा । ततः किमित्यादि जल्पन् , भ्रमति स्म पदे पदे ॥१९॥ युग्मम् ॥ तत् ताशी सूर्यवस्था, प्रेक्ष्यामात्यादिभिर्नृपः । विज्ञप्तोऽपि न तद्वाक्यं, मेने प्रत्युत रोषभाक् ॥२०॥ तमत्वा रासभीविद्याबलवान् नापरैर्नृपैः । जीयतेऽयमिति ध्यात्वा, शककूलमगान्मुनिः ॥२१॥ तत्र मन्त्रादिकलयाऽऽवजितो गुरुपुङ्गवैः । शाखिरेकोऽभवच्छुद्धश्राद्धवद् भक्तितत्परः ॥२२॥ अथ शाखिमभोः कश्चित् , दूतः शाखिपुरोऽमुचत् । यमजिहामिव माणिमाणितान्तकरी धुरीम् ॥२३॥ तद् वीक्षतोऽतिविच्छाये, तस्मिन् मूरिजंगी सुहत् ! । किं खिन्नः स जगावस्मात , स्वामी रुष्टो ममोपरि ॥२४॥ सोऽन्येषामपि किं रुष्ट इत्युक्ते मूरिणा शकः । । आचख्यौ क्षुरिकायां षण्णवत्यको विलोक्यते ॥२५॥ तदन्यपश्चनवतिशाखिवन्दे रुरोष सा । सरिः श्रुत्वेति दथ्यौ मे, वाञ्छितद्रुफलंगमी ॥२६॥ नीचे(च)रूचे च मित्रासु, पृच्छ के ते ततः शकः । दूताव तदाख्या ज्ञाना, तं म्पसृज[द्] दानपूर्वकम् ॥२७॥

Page #128

१२४
श्री देवेन्द्रसूरिविरचिता
सूरिराह सुहृद्यर्थ, मा प्राणत्यागमातनु । तानेकत्र मेलयित्वा चल मालवकं प्रति ॥२८॥ तथाकृते सूरिणा च तैव तन्त्रयुतैः सह । शाखि सिन्धुनदीं तीर्त्वा, सुराष्ट्राराट्रमासदत् ॥ २९ ॥ art तत्र जलोत्फाले, वर्षाकाले समागते । सैन्यवासान् वितीर्यासौ, मुख्यशाखिरवास्थितः ॥ ३०॥ तलक्ष्मीमसहमान इवायाते फळाकुले । शरत्कालेऽवदत् सूरिर्भो ! भोवलत वेगतः ||३१| द्रव्याभावात् कथमग्रे, गम्यते तैरितीरिते । चूर्णयुक्त्येष्टिकापार्क, रैमयं चक्रवान् गुरुः ||३२|| ततो हृष्टाः शकप्रष्ठाः, षण्णवत्या विभागकैः । स्वर्णमादाय चलिता गताश्रोज्जयिनीं पुरीम् ॥३३॥ ससैन्यो गर्छभिल्लोsपि, नगर्या निर्ययौ ततः । शाखि भूधवयोर्युद्धं जातं राम- दशास्यवत् ॥ ३४ ॥ राज्ञा शाखिभिया भेजे, फेरुणेव पुरन्दरी । ततस्ते शाखयोऽयुध्यन्, गढस्यैः सुभटैः सह ||३५|| रणो नाथेति तैरुक्तः, सूरिः श्यामाष्टमीं जग । तत् पश्यत कापि खरीं, साधयन्तं नृपाधमम् ॥३६॥ पश्यन्तस्ते तथारूपं, भूपं प्रेक्ष्यावदद् गुरोः । सोऽप्याह रासभी शब्द, विधात्र्याराधिता सती ||३७|| शब्दश्रवाद् विचैतन्यं, सैन्यं सर्वे भविष्यति । तद् द्विगव्यूतिपरतो, नयत द्विपदादिकम् ||३८|| मत्पार्श्वेऽष्टाधिकशतं योधानां शब्दवेधिनाम् । सज्जीकुरुत तैरप्येवं कृतं सूरिभाषितम् ||३९|| यावद्रावकृते खर्या, दूरमुत्पाटितं मुखम् । विशिखैः पूरितं तावच्छाखिभिः सूरिशिक्षया ॥ ४० ॥ गतशक्तिस्ततो रुष्टा, रासभी भूपमूर्द्धनि । कृत्वा मूत्रं पुरीषं च, हादिनीव तिरोदधे ॥४१॥ इयदेवास्य सामर्थ्यमित्युक्ताः सूरिणा शकाः । मङ्क्त्वा पुरीं गईभिलं, बद्ध्वा निन्युः गुरोः पुरः || ४२ || सूरयोsप्यलपन् पाप !, भवता हठतस्तदा । यः समारोपितः साध्वीशीलभङ्गमहीरुह! ||४३ ॥ संघवागन्यथाकारिनीरपूरेण चोक्षितः । तस्यैष तेऽधुना राज्यापभ्रंशः कुसुमोनमः || ४४ ॥

Page #129

१२५
कालिकाचार्यकथा । फलं तु वभ्रदुःखादि, भविता स्वीकरोषि चेत् । व्रतं तत्पापतो मुक्तिर्भवभ्रमणमन्यथा ॥४५॥ कुलकम् ॥ इत्युक्तो मुनीन्द्रेण, न प्रबुद्धो नृपाधमः ।। शकेभ्यो मोचितश्चार्य, देशान्तरमशिश्रियत् ॥४६॥ आलोचितप्रतिक्रान्ता गुरवो गच्छमाश्रयन् । तथा सरस्वत्त साध्वीं, व्रतमग्राहयत् पुनः ॥४७॥ मुख्यशाखिरभू राजा, सामन्ता अपरे पुनः शककूलादमी ऐयुरिति ख्यातिमगुः शकाः ॥४८॥
अथ सूर्यवदानं तच्छुत्वा मुदितमानसः । भृगुकच्छपुराधीशो, ज्येष्ठजामितनूद्भवः ॥४९॥ बलमित्रनृपो भ्रातृभानुमित्रयुतो गुरुन् । मन्त्रिणाऽथ विदघे, तत्मवेशमहामहम् ॥५०॥ युग्मम् ॥ गुरूणां कुर्वतां व्याख्यां, तत्रान्येधुपस्वसुः । भानुश्रियोऽङ्गभूर्दीक्षां, बलभानुरुपाददे ॥५१॥ जैनभक्तं नृपं ज्ञात्वा, पुरोधाऽवि(वी)वदन्मुधा । सूरिणा विजितः कण्ठीरवेणेव मतगजः ॥५२॥ पन्धपादपदाक्रान्तिर्दोषायेति पुरोधसा । उक्तोऽन्यदा नृपः स्माह, विसृज्यन्ते कथं मी ? ॥५३॥ यास्यन्त्येतेऽनेषणयेत्युक्तो विप्रेण भूपतिः । ऋजुत्वात् तां व्ययाद् यस्माद्, दुर्जनैः को न वश्यते ॥५४॥ घनागमेऽपि सुघनागमो ज्ञात्वेति मूरिराट् महाराष्ट्र प्रतिष्ठानामिधं पुरवरं ययौ ॥५५॥
(३) तत्र सूरीश्वरं सातवाहनोऽवनिवल्लभः । संघेन सहितः मावेशयदुत्सवपूर्वकम् ॥५६॥ व्याख्यानानन्तरं सूरिं, ससंघः सातवाहनः । विज्ञो विज्ञपयामास, श्रीमत्पर्युषणाकृते ॥५७!! जनानुवृत्या मयका, कार्यः स्यात् पश्चमीदिने । इन्द्रोत्सवस्तत् प्रसध, षष्ठयां पर्युषणां कुरु ॥५८॥ सरिः प्रोवाच पञ्चाशत्कादेर्जिनवरादयः । पुरा पर्युषितास्तद्वद्, गुरवो नस्तया वयम् ॥१९॥

Page #130

श्रीदेवेन्द्रसूरिविरचिता अतः पर्युषणापर्व, नातिक्रामति पञ्चमीम् । वेळाभुवमिवाम्भोधिजलकल्लोलमालिका ॥६०॥ चतुर्थ्यांमस्त्विति मोक्ते, भूभुजा सूरयोऽभ्यधुः । अस्तु प्रोक्तं हि सिद्धान्ते, परिवस्तव्यमारतः ॥६१॥ तदाधभूत् पर्युषणा, चतुर्थी पश्चमीतिः । महद्भिः स्वीकृतं कृत्यं, सर्वोऽपि अनुमोदते ॥६२॥
शिष्येष्वयाविनीतेषु, गुरुः शय्यातराग्रतः । शिक्षामुक्त्वाऽगमच्छिष्यशिष्यसागरसन्निधौ ॥६॥ स तु विद्यामदानोपलक्षितः सागरेन्दुना । ऊचे च विषमं कश्चित् , सूत्रार्थ पृच्छ मां जरन् ! ॥६॥ वृद्धोऽभ्यधानमस्कार, मुक्त्वा नान्यद् वेदम्यहम् । तथापि पृच्छेत्याचार्योंदितः स्थविर ऊचिवान् ॥६५॥ वृद्धावस्थोचितं धर्म, व्याचक्ष्वाथ स सागरः । अनित्यताभावनादिधर्ममत्यर्जितं जगौ ॥६६॥ शुद्धोऽप्याहाध्यक्षमुख्यप्रमाणागोचरत्वतः । नैव संभाव्यते धर्मः, शङ्ककर्णविषाणवत् ॥६७॥ तन्मुधा क्रियते क्लेशो, मृईस्तद्विषये ततः । अतः क्षुब्धोऽपि धृष्टत्वमाहत्येत्याह सागरः ॥६८॥ हे वृद्धवर्य ! तत्कार्यसौख्यादेरुपलब्धितः । समस्त्येव तरां धर्मः, श्रीतीर्थङ्करभाषितः ॥६९॥ युक्त्यैवं स्थापिते धर्मे, सागरेण ततो गुरुः । स्थितवान् मौनमाधाय, माऽसौ जानातु मामिति ॥७०।। अहो ! साक्षादसौ वृद्धो, मत्पितामहसनिभः ।। इत्युक्त्वा सागराचार्यों, निजमासनमासदत् ॥७१॥ अथान्तेवासिनो दुष्टाः, प्रातः शय्यातरं गुरुस् । पृच्छन्ति स्म ततः कृच्छ्राज्जातोदन्तास्तमन्वगुः ॥७२॥ सागरेणापि ते दृष्टाः, पृष्टा यावद् विवक्षवः । अभूवंस्तावदाजग्मुः, श्रीसरान्द्रा बहिर्भवः ॥७३॥ ततः ससागरैः साधुन्दैर्मन्दा(न्दे)क्षिताननः । वन्दिताः क्षामिताः पूज्या अपुनःकरणेलः च ॥४॥ उत्थाप्य वालुकामस्थदृष्टान्तेन यतीधरः। बोधितः सागरो विद्यामदमौज्यत् ततः परम् ॥१५॥

Page #131

कालिकाचार्यकथा।
१२७ (4) विदेहेऽन्येधुरासाथ, स्वःस्वामी सीमन्धरं जिनम् । नन्तुं गतो निगोदानां, व्याख्यानमशृणोद् वृषा ॥७६।। अपृच्छच्च प्रभो! वर्षे, भारते सांप्रतं हि कः ? । एवं विचारकनाथ ! कालकाचार्यमूचिवान् ॥७७॥ बुद्धब्राह्मणरूपेण, शक्रेणागत्य मूरिराट् । पृष्टो निगोदव्याख्यानं, जिनेन्द्रवदचीकथत् ॥७॥ पुनः शक्रो जगावायुः, कियद् वद मम प्रभो ! । सरिरुचे श्रुतज्ञानाब्धेरिन्द्रस्त्वम्भुप्रभुः ॥७९॥ तनिशम्यात्मनो रूपं, प्रकटीकृत्य मासुरम् । कृताञ्जलियंतिप्रष्ठं, हृष्टस्तुष्टाव वासवः ॥८॥ जय प्रवचनाधार !, जय ज्ञानवदग्रणीः । जय सीमन्धरजिनस्तुत ! श्रीमन् ! नमोऽस्तु ते ॥८॥ इति स्तुत्वाऽन्यतो द्वारं, शय्याया विरचय्य सः । देवानामधिपः स्वीयं, देवलोकमशिश्रियत् ॥८२॥ श्रीसूरयोऽपि प्रतियोधितावनी___जनाः प्रक्लुप्ताऽनशनाः समाधिना । आयुः प्रपाल्य त्रिदशाधिपादिका__ मरमबोधार्थमिवाश्रयद् दिवम् ।।८३॥
___ इति श्रीकालिकाचार्यकथा समाप्ता ॥ पत्तनस्थहेमचन्द्राचार्यज्ञानमन्दिरभाण्डागारस्य डा. नं. १३१ प्र. नं. ३९९८ आदर्श श्लोकोऽयमधिको दृश्यते--
यावन्जिनमतं यावत् , सुमेरुधरणीधरः ।
तावद् कालकसूरीन्द्रकथेयं अवि नन्दत्तात् ॥४४॥ अस्याः प्रतेरेवान्ते पुष्पिकासहितं लिखितमिदम्
इति श्रीकालिकाचार्यकथा समाप्ता ॥ इयं कथा श्रीकालिकाचार्यस्य देवेन्द्रसूरिणा विरचिता । नक्षत्राक्षतपूरित० ॥१॥
संवत् १५२५ वर्षे शाके १३९० ज्येष्ठमासे कृष्णपक्षे षष्ठीदिने शुक्रवासरे श्रवणनक्षत्रे ऐन्द्रनामयोगे माजन्यपुरवरे सुरत्राणमहमूदराज्यप्रवर्त्तमाने श्री................ [ अतः परं हरितालप्रयोगेण प्रभ्रष्टान्यक्षराणि]

Page #132

[१४]
श्रीरामभद्रविरचिता कालिकाचार्यकथा ।
रचनासंवत् १३ शताब्दि ] जगद्वन्यो महानन्दकन्दकन्दलनाम्बुदः । दधादमन्दमानन्द, देवः श्रीज्ञातनन्दनः ॥१॥ श्रीजयप्रभसूरिभ्योऽनूचानेभ्यो यथाश्रुतम् । यथाऽऽगमेभ्यश्च तथा, वक्ष्ये पर्युषणास्थितिम् ॥२॥ रमामिरिव रामाभिः, मुरैरिव नरैर्युतम् । अस्त्यत्र भारते वर्षे, धरावासाभिधं पुरम् ॥३॥ विक्रान्तरिदुर्वारसमराध्वरदीक्षितः ।। वैरिसिंह इति ख्यातस्तत्राऽऽसीत् पृथिवीपतिः ॥४॥ तस्यातिवर्यसौदर्यनिर्जिताऽमरमुन्दरी । अभूत् पट्टमहादेवी, विश्रुता सुरसुन्दरी ॥५॥ दानशौण्डः साहसिकः, सांयुगीनः प्रसन्नधीः । सदुद्वहोऽभूद् विख्यातः, कुमारः कालकाभिधः ॥६॥ सोऽन्यदा वाहकेलीतः, प्रत्यावृत्तो वनस्थितम् । गुणाकराभिधं सरिमपश्यत् प्रणनाम च ॥७॥ धर्म तेभ्यः समाकर्ण्य, जातचारित्रधीस्ततः । गत्वा गेहं स्वबन्धूंश्च, मोचयित्वा महाग्रहात् ॥८॥ स्रेस्तस्यैव पादान्ते, क्षत्राणां पञ्चभिः शतैः । स्वस्वत्रा च सरस्वत्या, युक्तः सोऽथाऽग्रहीद् व्रतम् ॥९॥ गीतार्थोऽधीतसिद्धान्तः, शमी संपन्नसद्गुणः । स स्वगच्छाधिपश्चक्रे, श्रीगुणाकरमूरिभिः ॥१०॥ अथाऽसौ कालिकाचार्यः, कुञ्जरः कलभैरिव । अनगारैः परीतः स्वैर्विजहार वसुन्धराम् ॥११॥ शासनस्योन्नतिं कुर्वन् , उर्वी च प्रतिबोधयन् । उज्जयिन्यामगाद् चा(वा) योद्याने च समवासरत् ॥१२॥ आगत्याऽऽगत्य पौराश्च, सूरीणामन्तिकेऽन्वहम् । घृण्वन्ति देशनां सम्यग् , भववैराग्यवर्शिनीम् ॥१३॥

Page #133

१२९
कालिकाचार्यकथा । तस्यां पुरि श्रीरम्यायामल्पसचो जडात्मकः । आसीद् गर्दभिलो राजा, राजीविन्यामिव प्लवः ॥१४॥ राजपाटयां गतोऽन्येधुः, सतीं सावां सरस्वतीम् । अपश्यन् नृपवर्मस्थां, च्युतः स नृपवर्त्मतः ॥१५॥ वियोगेन स्मरस्येयं, किं रतिव्रतमग्रहीत् । व्रतच्छन्नमहो रूपं, विषाऽऽवृतमिवाऽमृतम् ॥१६॥ स्मराऽऽतुरेण तेनति, लिप्ता सऽन्तःपुरे निजे । हा भ्रातः कालकाचार्य !, रक्षेलत्याधाल(त्याल ?)पन्(ती १) मुहुः ॥१७॥ नानोक्तिभिः सूरिभिश्च, भणितस्तां स नामुचत् । आसनव्यसनच्छन्नमतीनां क शुभं मनः ॥१८॥ चतुविधेन संघेन, राजपुम्भिश्च नीतिमिः । भणितोऽपि मुहुर्यावत् , प्रपेदे न स किश्चन ॥१९॥ क्रद्धोऽय कालिकाचार्यः, क्रीडतकल्पान्तभीषणः । तावत् समक्षं संघस्य, प्रतिज्ञामकरोदिमाम् ॥२०॥ संघस्य प्रत्यनीका ये, गुरूणां घातकाच ये । तेषां गतिमहं यामि, यम(न) नृपपांशनम् ॥२१॥ उन्मूलयामि नो राज्यान्मूलाद् वृक्षमिवोत्थितम् । व्रतच्छन्नमपि क्षात्रं, तेजो हि स्फ(स्फुरति स्फुटम् ॥२२॥ आचार्यश्चिन्तयत्येष, स्वभावात् प्रौढपौरुषः । किं पुनः कृतसाहाय्यो, गर्दभ्या विद्ययाऽनिशम् ॥२३॥ उपायैरु(रेवोत्पाटयोऽसावित्युन्मत्त इवाभवत् । मलपंश्चाऽभ्रमत् पौरैः, परीतः परितः पुरि ॥२४॥ यदि गर्दभिल्लो राजा, ततो मे किमतः परम् । मुनिविष्टा यदि पुरी, ततो मे किमतः पु(पारम् ॥२५॥ यदि शून्यगृहे स्वापस्ततो मे किमतः परम् । भोजनं यदिवा भैलं, ततो मे किमतः परम् ॥२६॥ इत्यादि मलपन्तं तं, वीक्ष्याऽऽहुः कृपया प्रजाः । घिर भूपं गणभृद् येन, लहितो दुर्दशामिति ॥२७॥ श्रुत्वेति धिक्रियां राजा, विज्ञप्तः सचिवैः पुनः । कुरु प्रसाद भूपेन्द्र !, विमुञ्चैतां तपस्विनीम् ॥२८॥ निन्दतीह जनोऽतीव दुर्यशश्चान्यराजम् । अमुत्र नरकं घोरं, व्रतिनीव्रतभङ्गतः ॥२९॥
३३

Page #134

श्रीरामभद्रविरचिता
सन्त्यन्याः किं न ते देव !, मन्दिरे मदिरेक्षणाः ? । यदेवं भावहीनायां, वतिन्यां प्रेमनिर्भरः ॥३०॥ रत्यात्मकं भवेत् सौख्यं !, सा च भावात्मका स्फुटम् । मुभूषु भावहीनासु, ततः स्यात् कीदृशी रतिः ? ॥३२॥ इत्यादिभिः सामवाक्यैस्तैरुक्तः सचिवैः क्रुधा । प्रत्युत प्राज्वलद् भूपः, सप्पिः सिक्तः(क्तं) कृशानुवत् ॥३२॥ ज्ञात्वा चिकित्स्यन्तं सूरिः, सामर्ष निरगात् पुरात् । कौबेयों शककूलाख्यं, पापकूलं च स क्रमात् ॥३३॥ सामन्तास्तत्र ये केचित् , ते शाखिन इति श्रुताः । यः सामन्तपतिः शाखाऽनुशाखी स तु भण्यते ॥३४॥ शाखिनस्तत्र चैकस्य, पार्षे तस्थुर्गणाधिपाः । आवर्जितश्च तैरेष, मन्त्र-तन्त्रादिमिः परम् ॥३५॥ शाखानुशाखिनो दूत एत्याऽस्मै शाखिनेऽन्यदा । समर्प्य माभृतं स्थित्वा, क्षणं चागानिजं पुरम् ॥३६॥ दौकनालोकनाकृष्णवक्त्रं तं सूरिरालपत् । स्वामिप्रसादे ते राजन् !, किमेवं कृष्णता मुखे ॥३७॥ तेनोचे न प्रसादोऽयं, कोपो यस्मै स कुप्यति । तस्मै संप्रेषयत्येवमिमां नामाङ्कितां छुरीम् ॥३८॥ दुर्लट्यशासनः स्वामी, क्रुद्धः केनापि हेतुना । अतः स्वाऽऽत्मा मया वध्योऽवश्यं शखिकयाऽनया ॥३९॥ सूरिणोचे तवैवाय, रुष्टोऽन्यस्यापि वा विभुः । सोऽब्रवीत् पश्चनवते रुष्टोऽन्येषां च शाखिनाम् ॥४०॥ दृश्यतेऽत्र यतः षण्णवस्यङ्कः क्षुरिकान्तरे । आचार्य प्राह यद्येवं, तर्खाकारय तान् नृपान् ॥४१॥ यानपात्रैः समुत्तीर्य, सिन्धुस्रोतस्विनीं ततः । गत्वा सुराष्ट्राविषये, तस्थुः सर्वे यथायथम् ॥४२॥ कुते तेनेति ते सर्वेऽप्याजग्मुस्तत्र शाखिनः । सूरीणामुपदेशेन, चेलुश्च सपरिच्छदाः ॥४३॥ ततोऽतीतामु वर्षासु, प्राप्ते शरदि सूरिभिः । स्वसमीहितसिद्धयर्थ, प्रोक्तास्ते शाखिनोऽन्यदा ॥४४॥ यथाऽपास्तोधमाः किं भोः !, यूयं तिष्ठत सांप्रतम् । तेऽप्यूचुर्यद् वयं कुर्मः, कृत्यं तत्रः समादिश ॥४५॥ मूरिणाऽभाणि गृह्णीध्वं, पुरी पुष्पकरण्डिनीम् । निर्वाहस्तत्र वो भावी, भूयान् मालवनीतिः ॥४६॥

Page #135

१३१
कालिकाचार्यकथा। एतत् कुर्मो वयं किन्तु, पाथेयं निष्टितं प्रभो!। अत्र भोजनमात्रं तु, जातं तेऽप्यब्रुवनिति ॥४७॥ कृत्वेष्टिकानामावाई, हैमं चूर्णेन सूरिभिः । पोचेऽदः संबलं भूपा गृहणीध्वं भो ! निजेच्छया ॥४८॥ तदा दायविभागेन, चेलुस्ते इष्टमानसाः । चक्रिणोऽपि वशीकारे, द्रव्यानान्यं हि कार्मणम् ॥४९॥ ततो लाटादिकान् देशान् , साधयन्तः क्रमेण ते । मापुालवसीमान्तं, तुणतुणतुरङ्गमाः ॥५०॥ चरेभ्यस्तच्च विज्ञाय, मालवेन्द्रोऽप्यमर्षणः । सर्वोपप्रसारणोचैर्भूपास्तानभ्यषेणयन् ॥५१॥ अन्योऽन्यं दर्शने जाते, द्वयोरप्यथ सैन्ययोः । नासीरं वैरिभूसीरं, युयुधे क्रोधदुर्द्धरम् ॥५२।। अग्रसैन्ये क्षणाद् भग्ने, मालवेन्द्राग्रसेनया । ततः सर्वाभिसारेण, डुढौके शाखिनां चमूः ॥५३॥ रणतूर्यैर्वाधमान नद्भिर्युग्मकुम्बुभिः ।। अतिथीकृतकीनाशं, महायुद्धमभूत् ततः ॥५४॥ महामात्रा महामात्रैः, सादिभिः सह सादिनः । तूणिनस्तूणिभिः सार्द, रथिका रथिकैः समम् ॥५५॥ अनुलोम-विलोमोत्थैमत्स्यैरिव विसारिभिः । शूत्कारभैरवैविष्वव्यापि व्योमसरः शरैः ॥५६॥ जगर्जुननृतुर्नेमुर्ववल्गुः शूरमानिनः । नेशुः पेतुः प्रचक्रं दुर्विलेपुश्चातिकातराः ॥५७॥ अन्योऽन्यघट्टनोत्पनरुच्छलद्भिः स्फुलिङ्गकैः । निराजनमिवाकार्युः, शूराणां सितहेतयः ॥५८॥ गुडाभिभ्रंशमानाभिर्नश्यन्तः करिणो बभुः । अर्द्धच्छन्ना नमत्पक्षाः, प्रचलत्पर्वता इव ॥५९॥ वहल्लोहितकुव्याभिर्युकुद्भिः कृत्तमस्तकैः । नृत्यमानैः कबन्धैश्च, भीषणं तदहो ! रणम् ॥६०॥ इत्थं युद्धे शकानीकादवन्तीपृथिवीपतेः ।। अभाजि सैन्यं सहसा, मृगारेमेंगयुथवत् ॥६१॥ कान्दिशीकः स राजाऽपि, नष्ट्वा सज्जितयन्त्रके । पविश्योजयिनीदुर्गे, तस्थौ रन्ध्र इवोरगः ॥६२॥

Page #136

श्रीरामभद्रविरचिता आदेशात् तैश्च सूरीणां, शाखिभिर्जितकाशिभिः । चतुर्दिक्षु स्वकैः सैन्यैर्गत्वाऽथ रुरुधे पुरीम् ॥६३॥ यन्त्रशस्त्रादिभिस्तत्र, क्रियमाणे रणेऽनिशम् । विश्रामो नाभवत् कश्चिदुभयोरपि सैन्ययोः ॥१४॥ अन्यदा शून्यमालोक्य, वमं सर्वत्र शाखिभिः । किमेतदिति विज्ञप्ता आदिशनिति सूरयः ॥६५॥ अष्टमीतिथिरद्याऽस्यामवन्तीश उपोषितः । सर्वदा गर्दभी विद्या, साधयत्येष निश्चितम् ॥६६॥ तद् विलोकयत कापि, खरीमहालके स्थिताम् । विलोकयद्भिदृष्टा सा, सूरीणामथ दर्शिता ॥६७॥ सूरिमिर्भणितं भद्रा, एषा मालवभूभुजा । समर्थिते मन्त्रजापे, महाशब्दं करिष्यति ॥६८॥ तं श्रोष्यत्यरिसैन्ये, यद् द्विपदं वा चतुष्पदम् । तत् सर्व रक्तमुद्वम्य, पतिष्यत्यवनीतले ॥६९॥ सजीवं सर्वमादाय, द्विपदादि निशामुखे । द्विगम्यूतिप्रमाणं तद्, यूयं व्रजत सत्वरम् ॥७॥ साष्टवतं मे योधानां, ददध्वं शब्दवेधिनाम् । तैस्तथेतिकृतं दृष्टप्रत्यये को विसंवदेव ? ॥७॥ तथोक्ताः सूरिभिर्योधाः, शब्दार्थ गर्दभी निजम् । यदा विकासयत्यास्य, सर्वैरप्येकहेलया ॥७२॥ तदैवाकृतशब्दाया युष्माभिः शीघ्रवेधिभिः । नाराचनिचयैरस्याः, पूरणीयं मुखं क्षणात् ॥७३॥ कृतस्वरायाश्चामुष्या भवन्तोऽपि न किश्चन । अमत्ताः स्थ तद् यूयं, सज्जीकृतशरासनाः ॥७४॥ ततश्च भुंकरणार्थ, व्यात्तं वदनमेतया । समं मुक्तैः पृषक्तस्ते, तूणपूरमपूरयत् ॥७५॥ हतशक्तिः खरीविद्या, साधकस्यैव मस्तके । कृत्वा मूत्रं पुरीषं च, दत्वा पादं ययौ कचित् ॥७॥ सूरिभिः शाखिनः प्रोक्ता गृही(ही)ध्वं सांपतं पुरीम् । एतावदेव सामर्थ्यममुष्याऽऽसीद् गतं च तत् ॥७७।। प्राकारं खण्डशः कृत्वा, शाखिनः प्राविशन् पुरीम् । बध्वा गर्दभिल्लं चामी, सूरेः पादाग्रतोऽक्षिपम् ॥७८।। सूरयोऽप्यब्रुवन् पाप !; यद्वतिन्या[:] कृतस्त्वया । व्रतस्य भङ्गः शुद्धाया यद् वयं च तिरस्कृताः ॥७९॥

Page #137

कालिकाचार्यकथा । यत् संघोऽत्र भवान् भूम्ना, तथा नीतः पराभवम् । तस्य पुष्पमिदं विद्धि, फलं त्वन्यद् भविष्यति ॥८॥ ततः श्रीकालिकाचार्यवाक्याज्जोवनसौ कुधीः । दीनवक्त्रः क्षितीशैस्तैर्देशाभिर्वासितः खकात् ।।८१॥ तत्र प्राजातसंबन्धो, यः शाखी सूरिभिः सह । राज्यस्याधिपतिः सोऽभूदपरे मण्डलेश्वराः ॥८२।। शाककलात् समायातास्ते का इत्यतः श्रुताः । इत्यं शकक्षितीशानां, वंशोऽभूदत्र मालवे ॥३॥ सरखत्यपि साध्वी सा, शुद्धिमाधाय सूरितः । चारित्रस्यानुसन्धानं, शुद्धबुद्धिः पुनर्व्यधात् ॥४४॥ कृत्वा ससन्धां स्वां सन्धामित्यं कालकसूरयः । आलोचितपतिक्रान्ताः, स्वं गच्छं पर्यपालयन् ॥८५॥
(२) इतश्च भृगुकच्छाऽऽख्यं, ख्यातमस्तीह पत्तनम् । यामेयो कालिकाचार्या(कार्या)णां, बुभुजाते तत्र राशियम् ॥८६॥ वलमित्रो नृपस्तत्र, प्रतापाऽऽक्रान्तभूतकः । युवराड् भाणुमित्रश्च, मन्त्री च मतिसागरः ॥८७॥ परकूलाऽऽगतं श्रुखा, निजं कालकं मातुलम् । ताभ्यां स सचिवोऽमैषि, तदाहाननहेतवे ॥४८॥ गत्वाऽवन्त्यामवन्तीशमनुज्ञाप्यातिभक्तितः । मन्त्रिणा निन्थिरे तेन, सूरयो भृगुपत्तनम् ॥८९॥ प्रबन्धेन पुरे राज्ञा, महताऽय प्रवेशिताः । बोधयन्तो नृपादींश्च, तस्थुवर्षा इहैव ते ॥१०॥ अथ देशनया बुद्धो, यामेयो जगतीपतेः । कालकाचार्यपादान्ते, बलभानुरभूद्, यतिः ॥११॥ दृष्ट्वा धर्मरतं भूपं, पुरोधा दूनमानसः । साधून निन्दन् नृपस्याग्रे, सूरिभिस्तैरपाकृतः ॥१२॥ अन्धभविष्णुदे॒षेन, कूटकोटिपटुर्बटुः । स विप्रतारयामास,, रहसीत्यथ भूपतिम् ॥१३॥ यथते देव ! वः पूज्या निश्चितं मुनयस्ततः । यत्र भ्रमन्ति तिष्ठन्ति, तदपि स्थानकं तथा ॥१४॥ तदेते येन मार्गेण, यान्ति वस्तेन गच्छताम् । तत्पादातिक्रमोऽवश्यं, महत्यासा(शा)तना भवेत् ॥१५॥
४

Page #138

१३४
श्रीरामभद्रविरचिता सा च दुर्गतिहेतुः स्याद्, विसृज्यन्ताममी अतः । राजाऽऽह सत्यमेवैतद्, विसृज्यन्ते कथं पुनः? ॥१६॥ सौवस्तिकोऽवदद् देव !, कार्यतां परितः पुरे । अनेषणां ततश्चैते, यास्यन्ति स्वयमेव हि ॥१७॥ भूपस्यानुमतेस्तेन, पौराणां कथितं यथा । इत्यमित्यं दीयमानं, मुनीना(नां) सत्फलमदम् ॥९८॥ पत्वा पक्त्वा तदर्थ ते, मुनीनां ददते जनाः । तत् तादृक् प्रेक्ष्य सूरीणां, मुनयः प्रत्यपादयन् ॥१९॥ उपयोगेन विज्ञाय, नृपाभिप्रायमीदृशम् ।। अथापर्युषिते चैव, निर्ययुः सूयः पुरात् ॥१०॥ दक्षिणां दिनमाश्रित्य, प्रतिष्ठानपुरं प्रति ।। पचेलुओपितं तत्र, न यावद् वयमागताः ॥१०॥ न हि पर्युषणा कार्या, तावत् संघेन धीमता । परमश्रावकस्तत्र, शाव[वाहन] भूपतिः ॥१०२॥ तदागमनवृत्तान्ताद्, वहीं मेघाऽऽगमादिव । शातवाहनभूपोऽभूत् , प्रमोदामोदमेदुरः ॥१०३।।
अथ श्रीकालिकाचार्याः, प्रतिष्ठा]नपुरं ययुः संघेन सह राजाऽपि, ततः सम्मुखमभ्यगात् ॥१०॥ रोदस्यां पूर्यमाणायामातोघध्वनिना नृपः । सूरीन् प्रवेश[याश्च] क्रे, पुरे ध्वजकुलाकुले ॥१०५॥ ववन्दिरे च चैत्येषु, मतिमास्तत्र सूरिभिः । अष्टाहिकास्ततः श्रादैस्तेषु मारेभिरे क्रमा[] ॥१०६॥ भक्त्या संसेव्यमानानां, संघेन क्ष्माभृताऽपि च । तत्रस्थानां मुनीन्द्राणामगात् पर्युषणक्षणः ।१०७॥ तत्र देशे नभस्यस्य, शुदायां पञ्चमीतियौ । यात्रा भवति शक्रस्य, राज्ञोक्ताः सूरयस्ततः ॥१०॥ अत्र पर्युषणे लोकानुवृत्त्या वृत्तहा मम । भविष्यत्यनुगन्तव्यो, महता विस्तरेण तत् ॥१०९॥ चैत्यपूजाधनुष्ठानं, कर्तुं न प्रभवाम्यहम् । कृत्वा प्रसा[दं च षष्ट्या , कुरु पर्युषणं प्रभो ! ॥११०॥ अथाऽऽहुः कालकाचार्या अपि मेरुश्चलत्यहो ! । न विदं पर्व पञ्चम्या अतिक्रामति यामिनीम् ] ॥११॥

Page #139

कालिकाचार्यकथा |
भूपेनोक्तं चतुर्थ्यां च स्वास्तिर्हि भवत्वदम् । आगमस्यानुमानेन, मेनिरे सूरयस्ततः ॥ ११२ ॥ हृष्टः माह नृपोऽप्येवं, म [यि स्व]नुग्रहः प्रभोः । नन्दीश्वरोपवासस्य, पारणान्तः पुरस्य यत् ॥ ११३ ॥ प्रतिपत्तिस्तदेतेषां मुनीनां तु भविष्यति । उत्तरपारणं तन्मे, दानं दास्यन्ति वल्लभाः ॥ ११४ ॥ प्रतिवर्षं च तत्राह्नि, पूज्यमाना नृपादिभिः । दर्शदर्श जनोऽप्येवं, साधु साधूनपूजयत् ॥ ११५ ॥ तत्र देशे प्रतिष्ठानपुरेऽपि च ततो दिनात् । साधुपूजालयो नाम, प्रवृत्तो नव्य उत्सवः ॥ ११६॥ इत्थं चतुर्थ्यांमानिन्ये, पञ्चम्याः पर्व शाश्वतम् । कारणात् कालकाचार्यैः, संघेनापि तथाकृतम् ॥ ११७॥
( ४ )
यथा शिष्यानमी त्यक्त्वा, दुर्विनीता [न] ययुर्निशि । पार्श्व स्वशिष्यशिष्यस्य, यथा ते चामिलन मुहुः ॥ ११८ ॥
(५)
सीमन्धरजिनेन्द्रेण निगोदाः कथिता यथा । शक्रस्याग्रे तथामीभिः सूरिभिः कथिता यथा ॥ ११९ ॥ यथाऽयुर्वज्रिणः प्रोक्तं, बृद्धब्राह्मणरूपिणः । इत्याद्यशेषमाख्यातं, तथा ज्ञेयं कथान्तरात् ॥१२०॥ इह पर्युषणस्यैव, वृत्तान्तोऽभिदधे मया । श्रीमत्कालकरीणां माहात्म्यस्यैकसेवधिः ॥१२१॥ ऐदंयुगीनोऽपीत्थं यः, शासनस्य प्रभावकः । आचार्यस्तच्चरित्राणि, पुनन्तु कविकुञ्जरान् ॥ १२२ ॥ वादिश्रीदेवसूरीणां, गच्छव्योमैकभास्करः । सैद्धान्तिक शिरोरत्नं, श्रीजयप्रभसूरयः ॥ १२३ ॥ स्वल्पधीरपि तच्छिष्यः, सिद्धसारस्वतः स्वतः । रामभद्रः कथामेतां रचयामास साद्भूताम् ॥ १२४॥ स्वभू(भू) भुवः स्त्र (वस्त्र) यं यावत्, पुनाति भगवद्वचः । व्याख्यायमाना विबुधैर्जीयात् तावदियं कथा || १२५ ॥ इति श्रीकालिकाचार्यकथा समाप्ता ॥
[ प्रान्ते मन्याक्षरैः प्रशस्तिरियम् ]--
प्राग्वाटवंशे कुमरः, श्रेष्ठी श्रेष्ठक्रियापरः । पत्नी शीलूरिति ख्याता, तस्य सौशील्यशालिनी ॥१॥
१३५

Page #140

१३६
,
श्री विनयचन्द्रविरचिता
तस्याभूत् देशलः पुत्रः, पत्नी बील्हणदेव्यसौ । तत्पुत्री नायकिर्ज ज्ञे, तेजःपालय तत्सुतः ||२|| मोहिनीति प्रिया चास्य, धनपालाभिधः सुतः । स्वमातुः श्रेयसे तेन, तेजः पालेन धीमता ॥३॥ गृहीता पर्युषणाख्यकल्पस्यासौ तु पुस्तिका ||
संवत् ७००२ (१) ना वर्षे आसो सुदि २ दिने रुपै २१ लषामणी हती ॥
[१५] श्रीविनयचन्द्रविरचिता
कालिकसूरि-कथानकम् ।
● सा चास्य P
42
रचनासंवत् १४ शताब्दि ] || नमः सर्वज्ञाय ||
उत्पत्ति-विगम-धौव्यत्रिपदीव्याप्त विष्टपम् ।
महेम श्रीमहावीरं, निरस्तदृजिनं जिनम् ||१|| अवधेनापि यः कुर्याज्जैनमवचनोन्नतिम् । स शुद्धयति प्रतिक्रान्तः सुधीः कालिकसूरिवत् ॥२॥ तथाहि-
,
क्षेत्रेऽत्रैवास्ति भरते, धरावासाभिषं पुरम् । वैरिसिंहो नृपस्तत्र, प्रियाऽस्य सुरसुन्दरी ||३|| तयोः सर्वगुणाssधारः कुमारः कालकाभिधः । निर्जितत्रिदशीरूपा, स्वसो वाऽस्य सरस्वती ॥४॥ स यौवने वाहकेल्या, व्यावृत्तोऽथ वनस्थितम् । नत्वा गुणाकरं सूरिमश्रौषीद् धर्म्मदेशनाम् ॥५॥ प्रतिबुद्धोऽथ पितरावापृच्छत्र व्रतमग्रहीत् । क्षत्रियाणां पश्चशत्या, सरस्वत्या च संयुतः ||६|| गीतार्थी गुरुभिः सोऽथ, स्वगच्छाधिपतिः कृतः । तैरेव मुनिभिः सार्द्धं, विजहार वसुन्धराम् ||७|

Page #141

१३७
कालिकाचार्यकथा । बिहरन् कालकाचार्यः, समवासरदन्यदा । गर्दभिल्लाधिष्ठिताया उज्जयिन्याः पुरो बहिः ॥८॥ राजपाव्यां गतोऽन्येधू राजाऽपश्यत् सरस्वतीम् । साध्वीं साध्वीकृतां रूपवतीं बाह्यभुवं गताम् ॥९॥ कामातः सोऽथ तां दृष्ट्वा, साध्वीं स्वान्तःपुरेऽक्षिपत् । हाँ भ्रातः ! कालकाचार्य !, रक्ष मामिति वादिनीम् ॥१०॥ सूरिभिः बहु भङ्गीभिस्तथा संवेन मन्त्रिभिः । प्रधानैर्भणितोऽप्येष, यावत् तां मुमुचे नहि ॥११॥ तदा संघसमक्षं स, प्रतिज्ञां सूरिरग्रहीत् । नोन्मूलयामि चेन्मूलाद्, राज्यादेनं नृपोऽधमम् ॥१२॥ संघादिप्रत्यनीकानां, गतिं माप्नोम्यहं तदा । गच्छे नियोज्य गीतार्थ, मूरिरेवमचिन्तयत् ॥१३॥ नृपः स्वभावात् प्रौढोऽसौ गर्दभीविद्यया बलम् । उच्छेद्यस्तदुपायेनेत्युन्मत्त इव सोऽभ्रमत् ॥१४॥ यदि गर्दभिल्लो राजा, ततोऽपि किमतः परम् । यद्वाऽस्यान्तःपुरं रम्यं, ततोऽपि किमतः परम् ॥१५॥ यद्वाऽस्य विषयो रम्यस्ततोऽपि किमतः परम् । सुनिविष्टा पुरी यद्वा, ततोऽपि किमतः परम् ॥१६॥ यदि वाजिनः सुवेषस्ततोऽपि किमतः परम् । यद्वा भ्रमाम्यहं भैलं, ततोऽपि किमतः परम् ॥१७॥ यद्वा मू(शून्यगृहे स्वप्नं, ततोऽपि] किमतः परम् । इत्याधलीकं जल्पन्तं, सूरिं दृष्ट्वा जनोऽब्रवीत् ॥१८॥ धिग् भूपं प्रापितः मरिरीदृशीं येन दुर्दशाम् । श्रुत्वा च धिग्र(क) क्रियां राज्ञो, व्यज्ञापि सचिवैः पुनः ॥१९॥ प्रसीद देव ! मुश्चैतां, व्रतिनी स्नेहवर्जिताम् । साध्वीविध्वंसतश्चात्र, दुर्यशोऽमुत्र दुर्गतिः ॥२०॥ नृपः क्रुद्धोऽथ तानूचे, सि(शि)क्षयध्वं पितॄन् निजान् । तेऽथ तूष्णीं स्थितास्तच्च, श्रुत्वाऽऽचार्योऽपि निर्ययौ ॥२१॥ यान् मतीच्यां शककूलं, कूलं पाप क्रमात् प्रभुः । आवर्जयच्च मन्त्राधेस्तत्रैकं शाखिनं नृपम् ॥२२॥ शाखानुशाखी तत्स्वामी, ततोऽन्येधुराययौ ।
समर्प्य प्राभृतं चाऽऽगात, सूरिस्तु नृपमब्रवीत् ॥२३॥ २ नास्तीदं नवमपर्थ P प्रतौ । ३ रक्ष मामिति जल्पन्ती, हा भ्रातः । कालकप्रभो P1 ४ तश्वा(स्ताव
३५
प्रती।

Page #142

श्रीविनयचन्द्रविरचिता
स्वामिप्रसादे कृष्णाऽऽस्यः, किं त्वं राजाऽप्युवाच तम् । न प्रसादः किन्तु कोपो, यतो यस्मै स कुप्यति ॥२४॥ नामाङ्क प्रेषयत्यस्मै, क्षुरीं दुर्लङ्घशासनः । मर्तव्यं तन्मयाऽवश्यं, कुद्धः स्वामी कुतोऽप्यसौ ॥२५॥ रुष्टस्तवैवाचार्योक्ते, प्राह राजाऽन्यशाखिनाम् । रुष्टः पञ्चनवत्या यत्, षण्णवत्यङ्किता क्षुरी ॥२६॥ तानप्याहय सूर्युक्ते, तानाहास्त नृपान् नृपः । तेऽथाऽऽचार्याऽऽज्ञया चेल्लु, सुराष्ट्रराष्ट्रामाययुः ॥२७॥ तत्रातिक्रान्तवर्षास्ते, मोक्ताः कालकसूरिभिः । किमपास्तोधमा यूयं, तेऽप्यूचुः कृत्यमादिश ॥२८॥ सरिः प्रोवाच गृह्णीध्वं, मालवोजयिनी यतः । निर्वाहस्तत्र वो भावी, तेऽचोचनास्ति शम्बलम् ॥२९॥ चूर्णेन हेमावाह, कृत्वा सूरिभिरपितम् । यथेच्छं स्वर्णमादाय, चेलुस्ते मालवान् प्रति ॥३०॥ लार्दादिदेशानादाय, जग्मुर्मालवसीमनि । .. तञ्च ज्ञात्वा गर्दभिल्लोऽभ्यमित्रीणोऽभवद् बलैः ॥३१॥ घोरे प्रवृत्ते सङ्घामे, द्वयोरप्यथ सैन्ययोः । अभाजि शाखिसैन्योधैर्गर्दभिल्लचमूः क्षणात् ॥३२॥ गत्वोपरोधसज्जोऽस्थान्मालवेन्द्रः पुरी निजाम् । वेष्टयित्वा शाखिनोऽपि, तस्थुगुजियाऽथ ताम् ॥३३॥ युद्धेऽनिशं जायमाने, शून्ये भाकार एकदा । नृपैः पृष्टा शून्यहेतुमादिशभिति सूरयः ॥३४॥ अधाष्टम्यां तिथावेष, विद्यां जपति गर्दभीम् । तां पश्यद्भिस्तदादेशात्, तैदृष्ट्वाऽऽख्यायि सूरये ॥३५॥ सरिः पाहाऽस्य जापान्ते, गर्दभी भुं करिष्यति । तच्छ्रुत्वाऽरिद्विपादादि, वान्तरक्तं पतेद् भुवि ॥३६॥ द्विक्रोशीमयाध्वं तत्, सर्वामादाय वाहिनीम् । योधानां च शतं साष्टं, दत्य मे . शब्दवेधिनाम् ॥३७॥ तथैव सर्व तैश्चक्रे, योधान्चुश्च सरयः । यदैषा स्फारयत्यास्य, भुं कर्तुं भवद्भिस्तदा ॥३८॥ अकृताऽऽरावमेवाशु, पूरणीयं शरात् करैः ।
तंतो व्यात्तं तया वक्त्रं, घरैः पूर्ण तदैव तैः ॥३९॥ युग्मम् ॥ ५ ' मापा • DI६ • दिनीचसो लास्वा ज • PI७ योधमू.P1 ८ ततस्तैव्याप्तस्तत्काल तस्वः पूर्व मुवंश • PM

Page #143

१२१
कालिकाचार्यकथा। सा नृपमूनि दवाऽहि, कृत्वा विण्मूत्रमुथयो । भड्न्तवा गुझिया वर्ष,' शाखिनोऽप्यविशन् पुरीम् ॥४०॥ पुरो बद्धं गर्दभिल्लं, तैस्ततः सूरयोऽब्रुवन् । वतिनीव्रतविध्वंसः, पाप ! - रे ! यत् त्वया कृतः ॥४१॥ यचापमानितः संघो, वयं यच तिरस्कृताः । तत्पा[प]द्रोः पुष्पमेतद्, भावी तु नरकः फलम् ॥४२॥ प्रायश्चित्तं गृहाण त्वमघाप्यादाय तद् व्रतम् । इत्युक्तोऽपि विमनस्को, देशानिष्कासितः स तैः ॥४३॥ प्रागाश्रितोऽथ यः शाखी, सम्राट चक्रे स सरिभिः । शककूलाद् यदायातास्तेऽभूदिति शकान्वयः ॥४४॥ इति मतिज्ञां निर्वाह्य, यामि चारोप्य संयमे । आलोचितमतिक्रान्तः, स्वं गच्छं सरिराश्रयत् ॥४५॥
इतश्च भृगुकच्छे स्तः, कालकार्यस्वसुः सुतौ । बलमित्र-भानुमित्रो, राड्-युवराश्रिया श्रितौ ॥४६॥ तावाहानाय सूरीणां, औषतुर्मन्त्रिणं निजम् । सूरि गुपुरं निन्ये, तेनाथापृच्छय शाखिनम् ॥४७॥ बलमित्रेण विच्छदवेशितास्तत्र सूरयः ।। संयुद्धं नृपयामेयं, बलमानुमदीक्षयत् ॥४८॥ राज्ञा भक्त्याऽत्रैव वर्षास्थापितैस्तैः पुरोहितः । जिग्ये नृपपुरः साधून् , निन्दनैकोपपचिमिः ॥४९॥ द्वेषाद् भूपं रहोऽति, स विमो व्यमतारयत् । पथाऽप्येते येन पूज्या यान्ति सोऽपि तथैव च ॥५०॥ तत्पदातिक्रमादेषां, महत्याशातनो भवेत् । राजाऽप्यूचे सत्यमेतद् , विमृज्यन्ते कथं पुनः ॥५१॥ द्विजोऽवदद् देव! पुर्यामाषाकांधनेषणाम् । प्रवर्त्तय ततो नैते, स्थास्यन्ति स्वयमेव हि ॥५२॥ नृपानुमत्या तेनोक्ताः, पौराश्चक्रुस्तथैव ताम् ।। सरयोऽप्यय तद् ज्ञात्वा, प्रतिष्ठानपुरं ययौ ॥५३॥
(३)
प्रतिष्ठानपुरे शालिवाहनः श्रावको नृपः ।
शापितस्तैः पर्युषणा, यत् कार्याऽस्माभिरागतैः ॥५४॥ पाउभवत् AT
९

Page #144

१४०
श्रीविनयचन्द्रविरचिता
ज्ञात्वाऽऽगतानयो सूरीन्, ससंघः पार्थिवोऽभ्यागव । वेशिता विस्तराद् राज्ञा, ते चैत्यानि ववन्दिरे ॥५५॥ शातवाहनराजाऽऽधैः, सेव्यमानेषु तेष्वथ । क्रमात् पर्युषणा प्राप्ता, राज्ञोक्ताः सूरयस्ततः ॥५६।। नमस्यशुद्धपश्चम्या, शक्रयात्रा भवत्यतः । शक्रोऽनुगम्यो लोकानुवृत्त्या भावी मयाऽपि तत् ॥५७॥ विस्तराञ्चैत्यपूजादि, कर्तुं नात्र अपार्यते । पर्युषणास्तु तत् षष्ठयामित्युक्ते सूरयोऽब्रुवन् ॥१८॥ सूर्योऽप्युदेत्यपरस्यां, मेरुचूला चलत्यपि । न तु पर्युषणा राजन् ! लन्ते पश्चमीनिशाम् ॥५९॥ चतुर्थ्यामस्तु राज्ञोचे, श्रीसंघानुज्ञया ततः । पर्युषणां चतुर्थी ते, चक्रुः कालकसूरयः ॥६०॥ पूर्णिमास्याश्चतुर्दश्यां, चतुर्मासान्यथाययुः । पाक्षिकाणि चतुर्दश्यां, पुराऽप्यासन् यदृचिरे ॥६१॥ तं पक्खियचुन्नीए, महानिसीहे दसामुयक्खन्थे । भणियं चउद्दसीए, समराइच्चे फुर्ड चेव ।।६२।। राजानुग्रहोऽयं मे, नन्दीश्वरतपःकृताम् । राज्ञीनां पारणे मावि, यत् साधूत्तरपारणम् ॥१२॥ तत्रादि चानुवर्ष यत्, पूज्यन्ते साधवो जनैः । तत्र देशे प्रवृत्तस्तत्, साधुपूजालयोत्सवः ॥४॥
अथ कर्मवशाजातान्, शिष्यानुल्लण्ठचेष्टितान् । ज्ञात्वा तेषु च सुप्तेषु, शज्जे(य्ये)शं सूरयोऽब्रुवन् ॥६५॥ पौत्रसागरचन्द्राऽऽख्यसूरिपाचे व्रजाम्यहम् । निर्बन्धाः शिष्यपृच्छायां, त्वं तान् निर्भर्त्य साधयेः ॥६६॥ इत्युक्त्वा ते ययुस्तत्र, वृद्धः कोऽपीत्यवज्ञया । अनभ्युत्थाय व्याख्यान्ते, पशिष्येणेति जल्पिताः ॥६७॥ कीय ममाऽऽर्य ! व्याख्यानं, भव्यं चेत्याह सरिराट् । किश्चित् पृच्छेति तेनोक्ते, प्रपच्छाऽनित्यतां विभुः ॥६॥ सागरः प्राह नो धर्म, विना किश्चिदिह स्थिरम् । धीमतां तत् स एवाऽई इत्युक्ते गुरवोऽब्रुवन् ॥६९॥ नास्ति धर्मोऽध्यक्ष[?] मानातीतत्वाच्छशशङ्गवत् । तदभावे नानुमानात् , तदलम्भत चिकीर्षया ॥७॥

Page #145

૧૦
कालिकाचार्यकथा ।
सागरः प्राह प्रत्यक्षौ, धर्माधर्मौ स्त एव यत् । सन्त्येकेऽत्रैव सम्राजस्तद्भृत्याश्चापरे नराः ॥ ७१ ॥ इतव पश्चाद्दुः शिष्यैः पृष्टः शय्यातरोऽवदत् । गुर्वाज्ञां भो ! स्वयं लुत्वा, दुष्टाः ! पृच्छत मां तु किम् ? ॥७२॥ त्यक्तास्तद्गुरुभिर्युयं, यात दृष्टिपथान्मम ।
asपि भीता क्षमयित्वा शय्येशं जगदुः पुनः ॥ ७३ ॥ दयां कृत्वैकवारं नः, शाधि याताः क सूरयः । श्राद्धोऽपि तत्र तान् मैषीद्, ज्ञात्वा सम्यगुपस्थितान् ॥७४॥ आगच्छतथ तान् श्रुत्वा, किमुपैति पितामहः । इति हृष्टः प्रशिष्योक्तः, सूरिः स्माहापि मे श्रुतम् ॥७५ || दृष्ट्वा तानायतः साधून्नभ्युत्तस्थौ च सागरः । तैरूचे साधुसंघोऽयं, गुरवस्तु पुरागताः ॥ ७६ ॥ कालकार्य बहिर्भूम्यागतमभ्युत्थितान् मुनीन् । ऊचे प्रशिष्यः किमिदं, तेऽप्यूचुर्गुरवो मी ॥७७॥ क्षमयित्वाऽनुतप्यन्तं, सागरं स्माह सूरिराट् । मातास ते भावदोषः किन्तु प्रमत्तता ॥७८॥ वालुकामस्थदृष्टान्तादुत्तार्यांस्य श्रुतस्मयम् । विनीत शिष्यसंवीता विजहुः सूयोऽन्यतः ||१९||
( ५ )
अथान्यदा विदेहेषु, श्रीसीमन्धरसनिधौ । निगोदजीवव्याख्यानं श्रुत्वा शक्रोऽभ्यवादिति ॥ ८० ॥ एवं स्वामिन्! निगोदानां, व्याख्यां किं कोऽपि भारते । दानीं जिनोऽथाऽख्यत्, कालकार्या विदन्ति ताम् ॥ ८१ ॥ आगत्य कौतुकाच्छक्रः, कृत्वा वृद्धद्विजाकृतिम् ।
त्वामाक्षी निगोदाssख्यां, मभुवाsse यथातथम् ||८२|| संख्यातीताः सन्ति गोला गोलेऽसंख्या निगोदकाः । एकैकस्मिन् निगोदेऽथ, सिद्धेभ्योऽनन्तजन्तवः ॥८३॥ इत्यादि सूरिणाऽऽख्याते, पुनः पप्रच्छ वासवः । प्रार्थयेऽहं तदाख्याहि, कियदायुर्मम प्रभो ! ॥ ८४ ॥ सूरिज्ञानोपयुक्तोऽभूद् यावद् द्वे सागरोपमे । इन्द्रस्त्वमिति सूर्युक्ते, शक्रः स्वं रूपमाश्रयत् ||८५ ||
● भागमम् P
३६
१४१

Page #146

१४२
श्रीमहेश्वरसूरिविरचिता नत्वा स्तुत्वा च सूरीन्द्रमिन्द्रः स्वं स्थानमभ्यगात् । मूरिः स्वायु परिमाणं, ज्ञात्वा संलेखनां व्यधात् ॥८६॥ इति श्रीकालकाचार्याः, कृत्वा प्रवचनोनतिम् । यथाऽऽयुः पालयित्वा तेऽनशनेन दिवं ययुः ॥८॥ श्रीरत्नसिंहसूरीणामन्तेवासी कथामिमाम् । चक्रे विनयचन्द्राऽऽख्य[:], संक्षिप्तरुचिहेतवे ॥४८॥ यो गईभिल्लं जगदेकमल्लं, समूलमुन्मूलयति स्म राज्यात् । आनीतवान् पयुख(प)णाऽऽख्यपर्व, दिने चतुर्थ्यां स गुरु[:] श्रिये वः ॥८९॥+
___ इति श्रीकालिकसूरिकथानकम् ॥ D आदर्श प्रान्तोल्लेखः—सं. १६१२ वर्षे ॥ श्रीरस्तु ॥ P आदरों प्रान्तोल्लेखः
___ सं० १३४४[:] वर्षे वैशाखशुदौ अक्षततृतीयायां सोमे पर्युषणाकल्पपुस्तिका लिखिता । तस्मिमेवादशैंऽन्याक्षरैलिखितमिदम्--
श्रीवर्द्धमानो जु.... सितमूलः पार्थादिसद्वृत्तपृथुम.... । ....शाखोजतगच्छगुच्छः श्रेयःफलं यच्छतु कल्पवृक्षः ।
शिवमस्तु श्रीः ॥
[१६]
पलिवालगच्छीयश्रीमहेश्वरसूरिविरचिता कालिकाचार्यकथा।
[ लेखनसं० १३६५ ]
ॐ नमः सर्वज्ञाय ॥ पश्चम्यां विदितं पर्व, चतुर्थी येन निर्मितम् ।
श्रीमतः कालिकाचार्यगुरोस्तस्य कथोच्यते ॥१॥ + P आदर्श नास्येतदन्तिम पथद्वयम् ।
१ श्रमीधि °P, °श्चमीसंस्थितं H। २ श्रीमत्संघप्रसादेन, तत्कथा बुध्यते मया P, सांवत्सरीयं तस्योः कथा संप्रति कथ्यते ।

Page #147

कालिकाचार्यकथा ।
१४३ धरावासपुरेशस्य, वैरिसिंहस्य नन्दनः । अभूतां सुरसुन्दयों, कालकश्च सरस्वती ॥२॥ कालकोऽन्येधुरुधाने, गतो मित्रैः पुरस्कृतः । गुणाकरेगुरोर्बुद्धः, मावाजीदनुजायुतः ॥३॥ शतसंख्या 'नरा नार्यस्तावनु पावजन्नथ । कालकः स्वपदे न्यासीद, गुरुभिर्गुरुभिर्गुणैः ॥४॥ प्रवर्तिनी च तज्जामिरवन्त्यामन्यदाऽगमत् । श्रीमन्तः कालकाचार्याः, साध-साध्वीसमन्विताः ॥५॥ गर्दभिल्लोऽन्यर्दा वीक्ष्य(क्ष्या)वन्त्यां चैत्ये सरस्वतीम् । बलादन्तःपुरे न्यस्थात्, को विवेको हि कामिनाम् ॥६॥ तस्मिन् बोधवचः सूरेः, संघस्य च वृथाऽभवत् । अमात्यानां गिरा मिथ्या, क्षीणायुषमहौषधी ॥७॥ अथोन्मत्तकवेषेण, भ्रमनिति ललाप सः ।। गर्दभिल्लो यदि नृपस्ततः स्यात् किमतः परम् ? ॥८॥ भिक्षेऽहं यदि शून्ये वा, वसामि किमतः परम् ? । मत्वेति बोधितोऽमात्यै बुध्यत नृपाधमः ॥९॥ श्रुत्वेति कुपितः मूरिः, सस्मारागमभाषितम् । संघादिकार्ये यचक्रिसैन्यमप्यन्तयेन्मुनिः ॥१०॥ ध्यात्वेति शककूलेऽगात् , सामन्तास्तत्र शाखयः । नृपः शाखार्नुशाखिस्तु, कीर्त्यते देशभाषया ॥११॥ शाखमेकं च मन्त्राद्यैस्तस्थुरावय॑ सूरयः । क्षुरिकामाभृतस्तत्रान्यदी दूतः समागमत् ॥१२॥ शाखिः श्यामाननः पृष्टः, मूरिभिः प्रौह नः प्रभुः । क्रुद्धः प्रेषयते शस्त्री, तया छेचं निजं शिरः ॥१३।। कृपाणिकायामेतस्यां, षण्णवत्यङ्कवीक्षणात् ।। मन्ये षण्णवतेः सामन्तानां क्रुद्धो धराधिपः ॥१४॥ सर्वेऽपि गुप्तमाहाय्य, मूरिभिस्तेऽथ मेलिताः । तरीभिः सिन्धुमुत्तीर्य, सौराष्ट्रायां समाययुः ॥१५॥ वर्षाकाले तदायाते, गतिप्रत्यूहकारिणि ।
विधाय षण्णवत्यशैः, सुराष्ट्रां तेऽवतस्थिरे ॥१६॥ ३ •स्य भूभृतः C। ४ ° ने वाहकेलिगतो गुणी (° तो गुरु: H) P। ५ ° कराभिधान बुद्धः PHI . .दे न्यस्तः P। ७ नी त्वेत • PHI ८ ° दाऽवन्तीपतिवींस्त्र(क्ष्य)स ° PH I ९ हि मानिनाम् PH I १० शाखीत्युल्की P।" • दा सूरि(रेः) स. C। १२ °ह त[त्प्र°C। १३ °स्या कृष्टायाम °C १४ सामन्तानां षण्णवते[:], मुद्धोऽन्येषां नराधिपः । १५ ते सर्वे सि ।। १६ वर्षारात्रे त °HI

Page #148

१४४
श्रीमहेश्वरसूरिविरचिता गुर्वादिष्टैश्च शरदि, तेरुचे नास्ति सम्बलम् । गुरूचर्णेन सौवर्णमिष्टिकापाकमादधे ॥१७॥ संबलाद् बलवन्तस्ते, मालवं लातुमिच्छवः । ते जग्मुः मालवे देशे, मुरिमिः प्रेरिताश्चिरात् ॥१८॥ गर्दभिल्ल: ससैन्योऽपि", समेतस्तैर्महावलैः । शकैर्भग्नप्रविष्टान्तःपुर्या रुद्धा च तैः पुरी ॥१९॥ अथाष्टमीदिने दुर्गे, शून्ये पृष्टः शकैर्गुरुः । आचख्यौ गर्दभी वियां, प्रचण्डो साधयिष्यति ॥२०॥ तद्वचःश्रवणात् सर्व, सैन्यं स्यान्मृच्छितं क्षणात् । गव्यूतेः परतः सर्वे, शिबिरं तन्निवेश्यताम् ॥२१॥ अष्टोत्तरशतं शब्दवेधिनः सन्तु मेऽन्तिके । तथाकृतेऽथ तैः सूरिनोदितैः शब्दवेधिभिः ॥२२॥ तस्याः प्रसारितं वक्त्रं, तूणीचक्रे क्षणादपि । हतप्रमावा नष्टाऽथ, विद्याऽवद्यात्मनस्ततः ॥२३॥ [ज्ञिया ततः पुर्या, प्रविश्यानायितः शकैः । बवा गर्दभवद् गर्दभिल्लो गुरुपदान्तिके ॥२४॥ स तैरुचे तवान्यायतरोः पुष्पमिदं तनु । फलं त्वन्यभवे भावि, घोरा नरकवेदना ॥२५॥ तद् धर्म प्रतिपद्यस्वाधुनाऽपि जिनभाषितम् । इत्युक्तेऽवाङ्मुखो द्वेधा, चक्रे निर्विषयः स तैः ॥२६॥ मित्रं शाखिं नरेन्द्रत्वे, सामन्तत्वेऽपरानपि । सूरयः स्थापयामामुनिजं जामि च संयमे ॥२७॥
(२) अथो भृगुपुरे राजा, युवराजश्च तिष्ठतः । बलमित्र-भानुमित्राभिधौ जामिसुतौ गुरोः ॥२८॥ प्रधानं प्रेष्य तौ मूरिमानाय्य शष्य(स्य)मानसौ । प्रवेश्य चक्रतुश्चैत्योत्सवं जितशतक्रतू ॥२९॥ सुतो नृपस्वसुर्भानुश्रियो धम्म गुरोर्मुखात् ।
बलभानुः समाकये, दक्षो दीक्षामुपाददे ॥३०॥ १७ वन्तोऽपि मा PH I १८ •पि संप्रामेण म.C। १९ अथान्यदा दिनेऽष्टभ्या दुर्गे शून्ये शकर्गुरुः । पृष्ठोऽसौ ग.C। २० त् शत्रसै • PH I २१ ° व्यूतात् .। २२ °वै तच्छिबिरं नि°P। २३ रिवेष्टितः ( रेगेदितःH) शन्दवेधिनः(भिः) C। २४ सूर्याज्ञPH२५ गुर्वा(व)न्तिके C । २६ •वि नानान °C1 २७ प्य प्राज्यमानतः PH I २८ °वं कालकसूरिभिः(णः) C। २९ • पस्य भा°CI

Page #149

१४५
कालिकाचार्यकथा |
भक्तं वीक्ष (क्ष्य) नृपं क्रुद्धः, पुरोधाऽवि (बी) वद् रयात् । निरुचरीकृतो भूपं, कैतवादित्यभाषत ||३१|| वन्धपादपदाक्रान्तिर्महादोषप्रपोषिणी । नृपोऽथ तगिरा मूढोऽनेषणं नगरे व्यधात् ||३२|| एवं निरीक्ष्यै वर्षायामपि सूरिः शृगो [:] पुरात् । महाराष्ट्रकिरीटाभं, प्रतिष्ठानपुरं गतः ||३३||
( ३ )
सालवाहनभूपेन, महद्धर्या स प्रवेशितः । विज्ञप्तश्च ससंवेन षष्ठयां पर्युषणा (ण) कुरु || ३४ ॥ यतो लोकानुयाऽत्रेन्द्रोत्सवं पश्चमीदिने । सूरयः प्रोचिरे पर्युषणा नात्येति पञ्चमी[म् ] ||३५|| जिना गणेशास्तच्छिष्याः, पञ्चाशत्के दिने यथा । पुरा पर्युषितास्तद्वद्, गुरवो मे तथा वयम् ||३६|| चतुर्थ्यामस्विति प्रोक्ते, नृपेण गुरवो जगुः । अस्तु प्रोक्तं हि सिद्धान्ते, परिवास्तव्यमारतः ||३७|| ( ४ ) स्वच्छन्दानन्यदा शिष्यान् प्रोज्झथ शय्यातराग्रतः । आख्याय सागरचन्द्रं, प्रशिष्यं सूरयो ययुः ||३८|| तेन नाभ्युत्थिता व्याख्याक्षणे तेऽज्ञातद्वृत्तयः । तस्थुस्तत्पृष्ठतः व्याख्याचारुतामथनोद्यताः ||३९|| er शय्यातराज्ज्ञात्वा मुनयोऽपि समाययुः ।
रिं ते (तं) क्षमयन्तस्ते, प्रतिष्ठावसतौ ततः ॥४०॥ लावा सागरचन्द्रोऽपि, हीभरानतकन्धरः । नेत्रम्भसा गुरोः पादौ प्रीत्या प्रक्षालयभिव ॥४१॥ उत्थाप्य वालुकाप्रस्थार्द्धस्य दृष्टान्तदर्शनात् । तैद संबोध्य यते ! ज्ञाने, त्वं गर्व मा कृथा छथा ॥ ४२॥ यथा रिक्तो भवेत् प्रस्थः, स्थानान्तरविरेचनात् । स्थाने स्थाने विगमनाद्, यथा स्यान्मृदल्पिका ||४३|| तथा गणेशाः पूर्वेभ्यो, वत्स ! हीनोऽस्म्यहं क्रमात् । मैत्तोऽपि हीनो म[द]शिष्य [:], तस्मै (स्मा ) दीनो भवानपि ॥४४॥|| ३० ० ६ सुधा PH ३१ भूयं कै' H ३२ "क्ष्य चान्येयुरागतेऽपि घनागमे P, घनागमः H। ३३ ° पुरेऽगमत् C ३४ प्रोचुः रेप P। ३५ ० गमेशास्तच्छिक्षाः प°P । C। ३७ गुरून् क्षमयितो (ता.) बाढं न पुन: कारणेन च P। ३८ तस्थौ बाष्पजलैः पादौ प्रयतः क्षा ( प्रभोः प्रक्षाH) लयभिव PH ३९ र्त संबन्धमवदा PH ४० स्थानस्थाननिवेशनात् H। ४१ अतस्ते गुरवस्तस्मात् त्वं च हीनतरस्तथा P, अस्मत्तस्ते गुरुस्तस्मात् त्वं हीनतरस्तथा H
क्ष्य च घनागमेऽपि
३६ पञ्चाशत्तमे दिने
३७

Page #150

१४६
श्री महेश्वरसूरिविरचिता
प्रज्ञापरीषहः सोऽयं, वत्स ! समस्ततस्त्वया । इत्युक्तः स गुरोर्वाचं, तथेति प्रति (स्य) पचत ॥ ४५ ॥ (५)
शक्रोऽन्यदा निगोदानां, व्याख्यां सीमन्धरप्रभोः । श्रुत्वा पप्रच्छ भ (मा) रते, व्याख्यात्येवंविधं हि कः १ ॥४६॥ विज्ञाय कालिकाचार्य, विश्वेषः समागमत् । तद्वयाख्यानश्रुतेर्हृष्टो, निगोदानां विचारणात् ॥४७॥ गोलाउ असंखिज्जा, असंखनिगोयगोळओ भणिओ । इकिकं पि निगोए, अनंतजीवा यव्वा ||४८ ॥ विमेायुषि पृष्टो (टे), शक्रोऽसीति गुरुर्जगौ । हृष्टः सोऽथ निजं रूपं, प्रकाश्यैवं तमस्तवीत् ॥४९॥ जय प्रवचनाधार !, जय संसारतारक ! । जय सीमन्धरस्वामिस्तुतैः, श्रीमन् ! नमोऽस्तु ते ॥५०॥ स्तुत्वे तीन्द्रोऽन्यतो द्वारं, विधाय तदुपाश्रये । गतो दिवं सूरिरपि, पाल्पायुर्ययौ दिवम् ॥५१॥ सांवत्सरीयं सत्पर्व, चतुर्थ्यां येन निर्मितम् । युगमधानः सूरीन्द्रो, जीया[न] नित्यं स कालकः ॥५२॥
Cसंज्ञकप्रतिप्रान्ते प्रशस्तिरियम् -
इति श्रीपल्लिवालगच्छे महेश्वरसूरिभि - विरचिता कालिकाचार्यकथा समाप्ता ॥
श्रीमालवंशोऽस्ति विशालकीर्तिः,
श्रीशान्तिसूरिः (रि) प्रतिबोधितडीडकाख्य[:] । श्रीविक्रमाद् वेद-नभर्षिवत्सरे
श्री आदिचैत्यकारापित नवहरे च (१) ॥ १ ॥
तस्य शाखासमुद्भूतदेवसिंहो गुणाधिकः । तत्सुतः कर्मसिंहस्याभूत (त्) पुत्रो मळसिंहक[ : ] ॥२॥
•
४२ नस्तु (श्रु) ते हृष्टः पप्रच्छायुर्निजं वृषा PH ४३ नास्तीयं गाथा PH पुस्तकयोः । ४४ सूरिः सुतेन विज्ञाय, शक्रोऽसीति जगाद तम् हPH ४५ °त । स्वामिन्! P। ४६ कल्पोत्सवस्तु पञ्चम्या (म्याः), चतुर्थ्यां येन कारितम् । संपेनानुमि (म)तः श्रीमान् जीयात् सूरिः स कालकः ॥५२॥ यः श्रीपर्युषणां महागुणगणां चक्रे चतुर्थिदिने, पञ्चम्या इह सालिवाहनमहीपालस्य विज्ञप्तितः । नानालब्धियुजे जिनप्रवचनप्रोत्सर्पिणा कारिणा, तस्मै कालकसूरये युगवराप्रवे नमो भक्तितः ॥५३॥
इति श्रीकालिकाचार्य कथानकम् समाप्तम् PI,
षट्स्थानपतितान्मध्वा श्रुतकेवलिनोऽपि हि । न गर्वः सर्वयाकार्यः श्रीकालिकाचार्यस्य संस्कृतबन्धमयी कथानिका लिखिता H ॥
सूरिसागरचन्द्रवत् ॥५२॥ चतुर्थीपर्युषणापर्वपस्थापकस्य

Page #151

कालिकाचार्यकथा । महीरोलनगोत्रे च, मण्डनो धान्धकामिधाः । तत्सुता[:] प्रय[:] संजाता ऊदल-देदाकनामतः ॥३॥ गोत्रमण्डमहालाकभग्नी यस्य चतुष्टयी । सी(शी)कालङ्कारधारी च, आभू मनी च मइणला (१) ॥४॥ षड्दर्शन[सुभक्ता च, श्रीरिवा(व) हरिमण्डनी । अङ्गिलक्ष्मी[:] सादू, मलसिंहस्य पुण्यभुम् ॥५॥ पश्च पुत्रा[:] पवित्राश्च, पञ्चपुत्री(त्र्यः) सतीव्रताः । कल्पवृक्षसमानेऽपि, संघशासनसेवकान्(का) ॥६॥ धारा-राम-लाखाको, जइतसिंह-भीमको । ऊदी पूनी च चांद् च, रुक्मिणी सोनणी तया ॥७॥ धाराकपत्नी च मुव्रता, जयश्री [च] तदनना[जाः) । वेदमिवा(दा इव) चतुष्टय(यी),सधम्मणो षांप(खांख)ण-मदनकौ च ॥ रत्नस्य रत्नाकरतुल्यरूप[]
धनसिंहवीर[:] स्वजनप्रियच ? ॥८॥ रामापुत्रस्तु खेताक[:], पद्मो लाखाकनन्दनः । जइतसिंहसुतो हालू[:], भीमापुत्री स(सु)लक्षणी ॥९॥ स्वश्रेयसे कारितकल्पपुस्तिका,
स(सा)दकपुण्योदयरत्नभूमिः । श्रीपल्लिगच्छे स्वगुणो(णौ)कधाम्ना,
[]वाचिता श्री(साऽपि) महेश्वरसूरिभिः(रेण) ॥१०॥ नृपविक्रमकालातीत सं० १३६५ वर्षे भाद्रपदरवौ नवम्यां तिथौ श्रीमेदपाटमण्डले वऊणापामे पुस्तिका लिखिता ॥
उदकानलचौरेभ्यः, मूख(प)केभ्यस्तथैव च । रक्षणीयात् प्रयत्नेन, यक्षष्टे न मियेते (१) ॥१॥
मङ्गलं महाश्रीः । शुभं भवतु ॥ अस्यामेव प्रतिप्रान्ते पुष्पिकेयम्
संवत् १३७८ वर्षे भाद्रपदशुदि ४ श्रावक मोल्हासुतेन भार्याउदयसिरिसमन्वितेन पुत्रसोमा-लाषा-घेतासहितेन श्रावकऊदाकेन श्रीकल्पपुस्तिका गृहीत्वा श्रीअभयदेवसूरीणां समर्पिता वाचिता च ॥ Hसंज्ञकप्रतिप्रान्ते लिखितमिदमधिकम् -
जं रयणि काळगओ, अरिहा तित्यंकरा महावीरो । तं रयणिं अवंतिवई, अहिसित्तो पालओ राया ॥१॥

Page #152

१४८
श्री महेश्वरसूरिविरचिता
पालयरज्जं सठ्ठी (६०), पणपन्नासयं (१५५) नवण्हनंदाणं । मोरीणं अट्ठसयं (१०८), तीस (३०) वरिसाण समित्तस्स ||२|| बलमित्त भाणुमित्ता, सट्ठी (६०) नरवाहणस्स चालिसा (४०) । ततो गर्दभिल्लः ॥
पालकराज्यम् ६४ (६०)। नवनन्दराज्यम् १५५ । कालिक सूरिभ्रातृ (भागिनेय) बालमित्र - भानुमित्रौ राज - युवराजौ ।
मौर्य राज्यम् १०८ । पुष्यमित्रराज्यम् ३० । श्रीतद्भगिनी भानुश्रीस्तत्सूनुर्बलभानुमित्र [राज्यम् ] ६० । श्रीवीरात् ४५३ गर्दभिल्लोच्छेदकः कालिकाचार्यः । उक्तं च प्रथमानुयोगसारोद्धारे युगप्रधान दण्डिकायां प्रथमोदये
तह गद्दभिल्लरज्जस्स, छेअगो कालका [य] रिओ सेही ।। निव्वाणनिसाए गोयमपाळियनिवो अवंतीए ।
होही पाडलियपहू, सो रियउ उदाय ( यि) निवमरणे ॥
वीरात् ९९३ चतुथ्यों पर्युषणाकारकोऽन्यः कालिकाचार्यः ॥ प्रथमानुयोगसारोद्धारे युगप्रधान दण्डिकायां द्वितीयोदये
नवसए तेणउए (९९३) खलु, समइकंतेहिं वीरवद्धमाणाओ । पज्जोसवणाचउत्थी, कालिकसूरीहिंतो ठविया ॥ पूरिया लख-तिगदीणा रयणासयं समस्स तियं । जो सालवाहणमिवं सही कासीइ य पहाणे ॥
श्रीवीरात् ३३५ निगोदव्याख्याता प्रथमकालिकाचार्यः ।
अस्या एव प्रतिप्रान्ते पुष्पिकेयम् —
संवत् १६६६ वर्षे मार्गशीर्षमासे शुकपक्षे एकादश्यां तिथौ अमृतवासरे श्रीस्तम्भतीर्थे पिष्फलगच्छे पण्डितश्रीकान्हजील (लि) पीकृतं स्ववाचनाय वा परोपकाराय ॥ थराद्वा महात्मा चंद्रतणी परि निर्मला निःकलङ्का स्वआजीविकावृत्या ॥

Page #153

३८
[१७] श्रीप्रभा चन्द्राचार्यविरचितं प्रभावकचरितान्तर्गतं
कालकचरितम् ॥
[ रचनासंवत् १३३४ ]
श्री सीमन्धरतीर्थेश विदितोऽनणुतो गुणात् । कुतश्चिदपि सोऽव्याद् वः, कालकसूरिकुञ्जरः ||१| प्राच्यैर्बहुश्रुतैर्वृत्तं यस्य पर्युषणाश्रयम् । आहतं कीर्त्यते किं न शकटी शकटानुगा ॥२॥ श्रीधरावासमित्यस्ति, नगरं न गरो जयी । द्विजिहास्य समुद्गीर्णो, यत्र साधुवचोऽमृतैः ||३|| आशाकम्वावलम्वाढ्या, महाबळभरोच्छ्रिता । कीर्त्तिपताकका यस्याक्रान्तव्योमा गुणाश्रया ||४|| युग्मम् ॥ श्रीवैरिसिंह इत्यस्ति, राजा विक्रमराजितः । यत्मतापो रिपुत्रीणां पत्रवल्लीरशोषयत् ||५|| तस्य श्रीशेषकान्तेव, कान्ताऽस्ति सुरसुन्दरी । उत्पत्तिभूमिर्भद्रस्य, महाभोगविराजिनः ||६|| जयन्त इव शक्रस्य शशाङ्क इव वारिधेः । कालको कालकोदण्डखण्डितारिमृतोऽभवत् ॥७॥ सुता सरस्वती नाम्ना, ब्रह्मभूर्विश्वपावना | 'यदागमात् समुद्रोऽपि, गुरुः सर्वाश्रयोऽभवत् ॥८॥ कालकोऽश्वकला के ळिकळनायान्यदा बहिः । पुरस्य भुवमायासीदनायासी हयश्रमे ||९|| तत्र धौरितकात् प्लुत्या, वल्गितेनापि वाहयन् । उत्तेजिताल्लसद्गत्या, हयानुत्तेरितादपि ॥ १० ॥ श्रान्तस्तिमितगन्धर्वी, गन्धर्व इव रूपतः । अशृणोन्मसृणोदारं, स्वरमाराममध्यतः ॥ ११ ॥ अथाह मन्त्रिणं राजपुत्रः कीदृक् स्वरो ह्यसौ । मेघगर्जितगम्भीरः कस्य वा ज्ञायतां ततः ||१२||

Page #154

श्रीप्रभाचन्द्राचार्यविरचिता व्यजिज्ञपत् स विज्ञाय, नाथ ! सरिर्गुणाकरः । प्रशान्तपावनी मूर्ति, बिभ्रद् धर्म विश्वत्यसौ ॥१३॥ विश्राम्यद्भिर्नृपारामे, श्रूयतेऽश्य बचोऽमृतम् । अस्त्वेवमिति सर्वानुज्ञातं तत्राभ्यगादसौ ॥१४॥ गुरुं नत्वोपविष्टे च, विशेषादुपचक्रमे । धर्माख्यां योग्यतां ज्ञात्वा, तस्य ज्ञानोपयोगतः ॥१५॥ धर्माईद्गुरुतत्त्वानि, सम्यग् विज्ञाय संश्रय । ज्ञान-दर्शन-चारित्ररत्नत्रयविचारकः ॥१६॥ धर्मो जीवदयामूळः, सर्वविद् देवता जिनः । ब्रह्मचारी गुरु सङ्गभङ्गभू रागभङ्गमित ॥१७॥ व्रतपश्चकसंवीतो, यतीनां संयमाश्रितः । दशपकारसंस्कारो, धर्मः कर्मच्छिदाकरः ॥१८॥ य एकदिनमप्येकचित्त आराधयेदमुम् ।। मोक्षं वैमानिकत्वं वा, म प्राप्नोति न संशयः ॥१९॥ अथो गृहस्थधर्मश्च, व्रतद्वादशकान्वितः । दान-शील-तपो-भावभङ्गीभिरभितः शुभः ॥२०॥ स सम्यक् पाल्यमानश्च, शनैर्मोक्षपदो नृणाम् । जैनोपदेश एकोऽपि, संसाराम्भोनिधेस्तरी ॥२१॥ श्रुत्वेत्याह कुमारोऽपि, मङ्गिनीमतिनी दिश । दीक्षां मोक्षं यथा ज्ञानवेलाकुलं लभे लघु ॥२२॥ पितरौ स्वावनुज्ञाप्यागच्छ तव तेऽस्तु चिन्तितम् । अत्यादरेण तत् कृत्वाऽगाज्जाम्या सहितस्ततः ॥२३॥ प्रव्रज्याऽदायि तैस्तस्य, तया युक्तस्य च स्वयम् । अधीती सर्वशास्त्राणि, स प्रज्ञाऽतिशयादभूत् ॥२४॥ स्वपट्टे कालकं योग्य, प्रतिष्ठाप्य गुरुस्ततः । श्रीमान् गुणाकारः सरिः, प्रेत्यकार्याण्यसाधयत् ॥२५॥ अथ श्रीकालकाचार्यो, विहरमन्यदा ययौ । पुरीमुज्जयिनी बायारामेऽस्याः समवासरत् ॥२६॥ मोहान्धतमसे तत्र, मग्नानां भव्यजन्मिनाम् । सम्यगर्थपकाशेऽभूत, प्रभूष्णुमणिदीपवन ॥२७॥ तत्र श्रीगर्दभिल्लाख्यः, पुर्या राजा महाबलः । कदाचित् पुरवायोयी, कुर्वाणो राजपाटिकाम् ॥२८॥ कर्मसंयोगतस्तत्र, व्रजन्तीमैक्षत स्वयम् । जामि कालकसूरीणां, काको दषिघटीमिव ॥२९॥ यम्मम् ॥

Page #155

कालिकाचार्यकथा । हा ! रक्ष रक्ष सोदर्य !, क्रन्दन्ती करुणस्वरम् । अपाजीहरदत्युप्रकर्मभिः पुरुषैः स ताम् ॥३०॥ साध्वीभ्यस्तत परिज्ञाय, कालकमभुरप्यथ ।। स्वयं राजसमज्यायां, गत्वाऽवादीत तदग्रतः ॥३१॥ वृत्तिविधीयते कच्छे, रक्षायै फलसंपदः । फलानि भक्षयेत् सैवाख्येयं कस्याग्रतस्तदा ॥३२॥ राजन् ! समग्रवर्णानां, दर्शननां च रक्षकः । त्वमेव तन्न ते युक्तं, दर्शनिव्रतलोपनम् ॥३३॥ उन्मत्तकभ्रमोन्मत्तवदुन्मत्तो नृपाधमः । न मानयति गामस्य, म्लेच्छवद् ध्वंसते तथा ॥३४॥ संघेन मन्त्रिभिः पौरैरपि विज्ञापितो दृढम् । अवाजीगणदारुढो, मिथ्यामोहे गलन्मतिः ॥३५॥ प्राक्क्षात्रतेज आचार्य उभिद्रममजत् वतः । भतिज्ञां विदधे घोरां, तदा कातरतापनीम् ॥३६॥ जैनापभ्राजिनां ब्रह्मवालममुखधाविनाम् । अर्हडिम्बविहन्तृणां, लिप्येऽहं पाप्मना स्फुटम् ॥३७॥ न चेदुच्छेदये शीघ्रं, सपुत्र-पशु-बान्धवम् । अन्यायकर्दमकोडं, विब्रुवन्तं नृपब्रुवम् ॥३८॥ युग्मम् ।। असंभाव्यमिदं तत्र, सामान्यजनदुष्करम् । उक्त्वा निष्क्रम्य दम्भेनोन्मत्तवेषं चकार सः ॥३९॥ एकाकी भ्रमति स्मायं, चतुष्के चत्वरे त्रिके । असम्बद्धं वदन् द्वित्रिश्चेतनाशून्यवत् तदा ॥४०॥ गर्दभिल्लो नरेन्द्रश्चेत्, ततस्तु किमतः परम् ? । यदि देशः समृद्धोऽस्ति, ततस्तु किमतः परम् ? ॥४१॥ बदन्तमिति तं श्रुत्वा, जनाः पाहुः कृपाभरात् । स्वमुविरहितः सरिस्ताहरू अहिलतां गतः ॥४२॥ युग्मम् ॥ दिनः कतिपयैस्तस्माभिर्ययावेक एव सः । पश्चिमां दिशमाश्रित्य, सिन्धुतीरमगाच्छनैः ॥४३॥ शाखिदेवश्च तत्रास्ति, राजानस्तत्र शाखयः । शकापराभिधाः सन्ति, नवतिः पभिरर्गला ॥४४॥ तेषामेकोऽधिराजोऽस्ति, सप्तलक्षतुरनमः । तुरङ्गायुतमानाचापरेऽपि स्युरेश्वराः ॥४५॥ एको माण्डलिकस्तेषां, मैक्षि कालकसरिणा । अनेककौतुकमेक्षाहतचितः कृतोऽध सः ॥४६॥

Page #156

१५२
श्रीप्रभा चन्द्राचार्यविरचिता
असौ विश्वासतस्तस्य, वयस्यति तथा नृपः । तं विना न रतिस्तस्य तं बहूतैर्यथा क्षणम् ||४७|| सभायामुपविष्टस्य, मण्डलेशस्य सूरिणा । सुखेन तिष्ठतो गोष्ठयां, राजदूतः समाययौ ॥ ४८ ॥ प्रवेशितश्च विज्ञप्ते, प्रतीहारेण सोऽवदत् । प्राचीनरूढितो भक्त्या, गृह्णतां राजशासनम् ॥४९॥ असिधेनुं च भूपोऽथ तद् गृहीत्वाssy मस्तके | ऊर्ध्वभूयाथ संयोज्य, वाचयामास च स्वयम् ॥५०॥ इति कृत्वा विवर्णास्यो, वक्तुमप्यक्षमो नृपः । विकीनचिचः श्यामाङ्गो, निःशब्दाषाढमेघवत् ॥५१॥ पृष्टश्चित्रान्मुनीन्द्रेण, प्रसादे स्वामिनः स्फुटे । आयाते प्राभृते हर्षस्थाने किं विपरीतता ? ॥५२॥ तेनोचे मित्र ! कोपोऽयं, न प्रसादः प्रभोर्ननु । प्रेष्यं मया शिरश्छित्वा स्वीयं शस्त्रिकयाsनया ॥ ५३ ॥ एवं कृते च वंशे नः प्रभुत्वमवतिष्ठते ।
नो चेद् राज्यस्य राष्ट्रस्य विनाशः समुपस्थितः ॥ ५४ ॥ शस्त्रिकायामयैतस्यां षण्णवत्यङ्कदर्शनात् ।
मन्ये षण्णवतेः सामन्तानां क्रुद्धो धराधिपः || ५५॥ सर्वेऽपि गुप्तमाहाय्य, सूरिभिस्तत्र मेलिताः । तरीभिः सिन्धुमुत्तीर्य, सुराष्ट्रं ते समाययुः ॥ ५६ ॥ घनागमे समायाते, तेषां गतिविलम्बके । विभज्य षण्णवत्यंशैस्तं देशं तेऽवतस्थिरे ॥५७॥ राजानस्ते तथा सूरा वाहिनीव्यूहद्धिना । राजहंसगुहा भूयस्तरवारितरङ्गिणा ॥ ५८ ॥ बलभिद्धनुरुल्लासवता चाशुगभीभृता । समारुध्यन्त मेघेन बलिष्ठेनेव शत्रुणा ॥ ५९ ॥ निर्गमय्यासनादुग्रमुपसर्गमुपस्थितम् । प्रापुर्घनात्ययं मित्रमिवाज्जास्य विकाशनम् ||६० || परिपक्त्रिम वाक्शाळिः प्रसीदत्सर्वतोमुखः । अभूच्छरहतुस्तेषामानन्दाय सुधीरिव ॥ ६१ ॥ सूरिणाऽथ सुहद्राजा, प्रयाणेऽजल्प्यत स्फुटम् । स प्राह शम्बलं नास्ति, येन नो भावि शं बलम् ॥ ६२॥ श्रुत्वेति कुम्भकारस्य, गृह एकत्र जग्मिवान् । हिना पच्यमानं चेष्टकापाकं ददर्श च ॥ ६३ ॥

Page #157

कालिकाचार्यकथा। कनिष्ठिकानखं पूर्ण, चूर्णयोगस्य कस्यचित् । आक्षेपात् तत्र चिक्षेपााक्षेप्यशक्तिस्तदा गुरुः ॥६४॥ विध्यातेऽत्र ययावग्रे, राज्ञः प्रोवाच यत् सखे ।। विमज्य हेम गृहीत, यात्रासंवाहहेतवे ॥६५॥ तथेत्यादेशमाधाय,. तेऽकुर्वन् पर्व सर्वतः । भास्थानिकं गजाधादिसैन्यपूजनपूर्वकम् ॥६६॥ पश्चाल-लाटराष्ट्रेशभूपान् जित्वाऽय सर्वतः । शका मालवसन्धि ते, प्रापुराकान्तविद्विषः ॥६७॥ श्रुत्वाऽपि बलमागच्छद्, विद्यासामर्थ्यगर्वितः । गर्दभिल्लनरेन्द्रो न, पुरीदुर्गमसज्जयत् ॥६॥ अयाप शाखिसैन्यं च, विशालातलमेदिनीम् । पतसैन्यवत् सर्वप्राणिवर्गभयङ्करम् ॥६९॥ मध्यस्थो भूपतिः सोऽथ, गर्दभीविद्यया बले । नादयन्मादरीतिस्थः, सैन्यं सज्जयति स्म न ॥७॥ कपिशीर्षेषु नो ढिम्बा, कोट्टकोणेषु न ध्रसाः । विद्याधरीषु नो काण्डपूरणं चूरणं द्विषाम् ॥७१॥ न वा भटकपाटानि, पूःमतोलीष्वसज्जयत् । इति चारैः परिझाय, मुह पं जगौ गुरुः ॥७२॥ अनावृतं समीक्ष्येदं, दुर्ग मा भूरनुधमः । यदष्टमी-चतुर्दश्योरर्चयत्येष गर्दभीम् ॥७३॥ अष्टोत्तरसहस्रं च, जपत्येकायमानसः । शब्दं करोति जापान्ते, विद्या सा रासभीनिभम् ॥७४॥ तं वृत्कारस्वरं घोरं, द्विपदो वा चतुष्पदः । यः शृणोति स वक्त्रण, फेनं मुश्चन् विपद्यते ॥७५।। अर्धत्तीयगव्यूतमध्ये स्थेयं न केनचित् । । आवासान् विरलान् ! दत्वा स्थातव्यं सबलै पैः ॥७६।। इत्याकर्ण्य कृते तत्र, देशे कालकसद्गुरुः । सुभटानां शतं साष्टं, मार्थयच्छब्दवेधिनाम् ॥७॥ स्थापिताः स्वसमीपे ते, लब्धलक्षाः मुशिक्षिताः । स्वरकाले मुखं तस्या बभ्रुर्बाणैनिषङ्गवत् ॥७॥ सा मूर्ध्नि गर्दभिल्लस्य, कृत्वा विष्मत्रमीर्ण्यया । हत्वा च पादघातेन, रोषेणान्तर्दधे खरी ॥७९॥ अबकोऽयमिति ख्यापयित्वा तेषां पुरो गुरुः । समग्रसैन्यमानीय, मानी तं दुर्गमाविशत् ॥८॥

Page #158

श्रीप्रभाचन्द्राचार्यविरचिता पातयित्वा धृतो बवा, प्रपात्य च गुरोः पुरः । गर्दभिल्लो भटैर्मुक्तः, प्राह तं कालकमभुः ॥८१॥ साध्वी साध्वी त्वया पाप!, श्येनेन चटकेव यत् । नीता गुरुविनीताऽपि, तत्कर्मकुसुमं बदः ॥८२॥ फलं तु नरकः प्रेत्य, तद् विबुध्याधुनाऽपि हि । उपशान्तः समादत्स्व, मायश्चित्तं शुभावहम् ॥८३॥ आराधकः परं लोकं, भविता रुचितं निजम् । विघेहीति श्रुतेनस्त्यक्तोऽरण्ये ततोऽभ्रमत् ॥४॥ व्याघ्रण भक्षितो भ्राम्यन् , दुर्गतो दुर्गतिं गतः । तादृक् साधुद्रुहामीहर , गतिरत्यल्पकं फलम् ॥८॥ सूरेरादेशतो मित्रं, भूपः स्वामी ततोऽभवत् । विभज्य देशमन्येऽपि, तस्थुः शाखिनराधिपाः ॥८॥ आरोपिता व्रते साध्वी, गुरुणाथ सरस्वती । आलोचितपतिक्रान्ता, गुणश्रेणिमवाप च ॥८॥ विद्यादेव्यो यतः सर्वा अनिच्छुत्रीव्रतच्छिदः । कुप्यन्ति रावणोऽपीटक्, सीतायां न दधौ हठम् ।।८८॥ एतादृक्शासनोन्नत्या, जैनतीर्थ प्रभावयन् । बोधयन् शाखिराजांश्च, कालकः सरिराड् बभौ ॥८९॥ शकानां वंशमुच्छेद्य, कालेन कियताऽपि हि । राजा श्रीविक्रमादित्यः, सार्वभौमोपमोऽभवत् ॥१०॥ स चोनतमहासिद्धिः, सौवर्णपुरुषोदयात् । मेदिनीमनृणां कृत्वाऽचीकरद् वत्सरं निजम् ॥११॥ ततो वर्षशते पञ्चत्रिंशता साधिके पुनः । तस्य राज्ञोऽन्वयं हत्वा, वत्सरः स्थापितः शकैः ॥१२॥ इति प्रसङ्गतोऽजल्पि, प्रस्तुतं प्रोच्यते ह्यदः । श्रीकालकमभुदेशे, विजड़े राजपूजितः ॥९३॥
इतश्चास्ति पुरं लाटललाटतिलकप्रभम् । भृगुकच्छनृपस्तत्र, बलमित्रोऽभिधानतः ॥१४॥ भानुमित्राग्रजन्माऽसीत् , स्वस्त्रीयः कालकप्रभोः । स्वसा तयोश्च भानुश्रीः, बलभानुच, तत्सुतः ॥९५॥ युग्यम् ॥ अन्यदा कालकाचार्यवृत्तं तैलोकतः श्रुतम् । तोपादाहूतये मन्त्री, तैनिजः प्रैष्यत प्रभोः ॥९६॥

Page #159

१५५
कालिकाचार्यकथा । विहरन्तस्ततस्ते चाप्रतिबद्धं विबुद्धये ।। आययुर्नगरे तत्र, बहिश्च समासरन् ॥९७॥ राजा श्रीषलमित्रोऽपि, ज्ञात्वाऽभिमुखमभ्यगात् । उत्सवातिशयात् मूरिप्रवेशं विदधे मुदा ॥९८॥ उपदेशामृतस्तत्र, सिञ्चन् भव्यानसौ प्रभुः । पुष्करावर्त्तवत् तेषां, विश्वं तापमनीनशत् ॥१९॥ श्रीमच्छकुनिकातीर्थस्थितं श्रीमुनिसुव्रतम् । प्रणम्य तच्चरित्राख्यादिभिपमवोधयत् ॥१०॥ अन्येधुस्तत्पुरोधाश्च, मिथ्यात्वग्रहसद्ग्रहः । कुविकल्पवितण्डामिर्वदन् वादे जितः स तैः ॥१०॥ वतोऽनुकूलवृत्त्याऽथ, तं मुरिमुपसर्गयन् । उवाच दम्भमत्या स, राजानमृजुचेतसम् ॥१०२॥ नाथामी गुरवो देवा इव पूज्या जगत्यपि । एतेषां पादुका पुण्या, जनैर्धार्या स्वमूर्धनि ॥१०३॥ किश्चिद् विज्ञप्यते लोकभूपालानां हितं मया । अवधारय तचित्ते, भक्तिश्चेन्मातुले गुरौ ॥१०॥ विशतां नगरान्तर्यचरणा बिम्बिताः पथि । उल्लापन्ते जनैरन्यैः, सामान्यैस्तदघं बहु ॥१०॥ धर्मार्जनं तनीयोऽत्रापरं कुरु महामते ! । प्रतीत आर्जवाद् राजा, माहास्ते सङ्कटं महत् ॥१०६॥ विद्वांसो मातुलास्तीर्थरूपाः सर्वाचिंता इमे । तथा वर्षा अवस्थाप्य, पार्यन्ते मेषितुं किमु ॥१०॥ द्विजः माह महीनाथ !, मन्त्रये ते हितं मुखम् । तव धर्मों यतस्ते च, प्रयास्यन्ति स्वयं सुखात् ॥१०॥ नगरे डिण्डिमो वाधः, सर्वत्र स्वामिपूजिताः । पतिलाभ्या वराहारैर्गुरवो राजशासनात् ॥१०९॥ आहारमाधाकर्मादि, दृष्ट्वाऽनेषणयाऽन्वितम् । स्वयं ते निर्गमिष्यन्ति, काऽप्यश्लाघा न ते पुनः ॥११॥ अस्त्वेवमिति राज्ञोक्ते, स तथेति व्यधात् पुरे । अनेषणां च ते दृष्ट्वा, यतयो गुरुमभ्यधुः ॥११॥ पभो ! सर्वत्र मिष्टान्नाहारः संप्राप्यतेतराम् । गुरुराहोपसोऽयं प्रत्यनीकादुपस्थितः ॥११२॥

Page #160

श्रीप्रभाचन्द्राचार्यविरचिता गन्तव्यं तत् प्रतिष्ठानपुरे संयमयात्रया । श्रीसातवाहनो राजा, तत्र जैनो दृढव्रतः ॥११३॥
ततो यतिद्वयं तत्र, पैषि सङ्काय मूरिभिः । प्राप्तेष्वस्मासु फर्त्तव्यं, पर्वपर्युषणं ध्रुवम् ॥११४॥ तौ तत्र सङ्गतौ संघमानितौ वाचिकं गुरोः । तत्राकथयतां मेने, तेनैतत् परया मुदा ॥११५॥ श्रीकालकमभुः माप, शनैस्तनगरं ततः । श्रीसातवाहनस्तस्य, प्रवेशोत्सवमातनोत् ॥११६॥ उपपर्युषणं तत्र, राजा व्यज्ञपयद् गुरुम् । अत्र देशे प्रभो ! भावी, शक्रध्वजमहोत्सवः ॥११७॥ नभस्यशुरूपन्नम्यां, ततः षष्ठयां विधीयताम् । स्वं पर्व नैकचित्तत्वं, धर्मे नो लोकपर्वणि ॥११८॥ मराह मजापाल !, पुराईद्गणभृद्गणः । पञ्चमी नात्यगादेतत् , पस्मिद्गुरुगीरिति ॥११९॥ कम्पते मेरुचूलाऽपि, रविर्वा पश्चिमोदयः ।। नातिक्रामति पर्वेद, पञ्चमीरजनी ध्रुवम् ॥१२०॥ राजाऽवदच्चतुर्थी तत्, पर्व पर्युषणं ततः । इस्थमस्तु गुरु: माह, पूर्वैरप्यातं यदः ॥१२१॥ अर्वागपि यता पर्युषणं कार्यमिति श्रुतिः । महीनाथस्ततः माह, हर्षादेतत् प्रियं प्रियम् ॥१२२॥ यतः कुहूदिने पर्वोपवासे पौषधस्थिताः । अन्तःपुरपुरन्ध्यो मे, पक्षादौ पारणाकृतः ॥१२३॥ तत्राष्टमं विधातॄणां, निम्रन्यानां महात्मनाम् । भवतु पाकाहारैः, श्रेष्ठमुत्तरपारणम् ॥१२४॥ उवाच प्रभुरप्येतन्महादानानि पश्च यत् । निस्तारयन्ति दत्तानि, जीवं दुष्कर्मसागरात् ॥१२५।। पथश्रान्ते तथा ग्लाने, कृतलोचे बहुश्रुते । दानं महाफलं दत्तं, तथा चोत्तरपारणे ॥१२६।। वतःमभृति पञ्चम्याश्चतुर्थ्यांमागतं बदः । कषायोपशमे हेतुः, पर्व सांवत्सरं महत ॥१२७।। श्रीमत्कालकसूरीणामेवं कत्यपि वासराः । जग्मुः परमया तुष्टया, कुर्वतां शासनोन्नतिम् ॥१२८॥

Page #161

कालिकाचार्यकथा ।
अन्येधुः कर्मदोषेण, सूरीणां तादृशामपि । आसन्नविनयाः शिष्या दुर्गतौ दोहदमदाः ॥१२९॥ अथ शय्यातरं माहुः, सूरयोऽवितथं वचः । कर्मबन्धनिषेधाय, वास्यामो वयमन्यतः ॥१३०॥ त्वया कथ्यममीषां च, प्रियकर्कशवाग्भरैः । शिक्षयित्वा विशालायां, पशिष्यान्ते ययौ गुरुः ॥१३१।। इत्युक्त्वाऽगात् प्रभुस्तत्र, तद्विनेयाः प्रगे ततः । अपश्यन्तो गुरूनूचुः, परस्परमवाङ्मुखाः ॥१३२॥ एष शय्यातरः पूज्यशुद्धिं जानाति निश्चितम् । एष दुनियोऽस्माकं, शाखाभिर्विस्तृतोऽधुना ॥१३३॥ पृष्टस्तैः स यथौचित्यमुक्त्वोवाच प्रभुस्थितिम् । ततस्ते संचरन्ति स्मोज्जयिनी पति वेगतः ॥१३४॥ गच्छन्तोऽध्वनि लोकैश्वानुयुक्ता अवदन् मृषा । पश्चादग्रस्थिता अग्रे, पश्चात्स्था प्रभवो ननु ॥१३५॥ यान्तस्तन्नामभृकारात्, पथि लोकेन पूजिताः । नारी-सेवक-शिष्याणामवज्ञा स्वामिनं विना ॥१३६॥ इतः श्रीकालका मरिर्वस्ववेष्टितरत्नवत् । यत्याश्रये विशालायां, प्राविशच्छन्नदीधितिः ॥१३७॥ मशिष्यः सागरः सूरिस्तत्र व्याख्याति चागमम् । तेन नो विनयः सूरेरभ्युत्थानादिको दधे ॥१३८॥ तत या प्रतिक्रम्य, कोणे कुत्रापि निर्जने । परमेष्ठिपरावर्त, कुर्वन् तस्थावसनधीः ॥१३९॥ देशनाऽनन्तरं भ्राम्यँस्तत्रत्यः सूरिराह च । किश्चित् तपोनिधे ! जीर्ण !, पृच्छ सन्देहमादृतः ॥१४०॥ अकिश्चिज्ज्ञो जरत्वेन, नावगच्छामि ते वचः । तथाऽप्यापृच्छय येनाई, संशयापगमक्षमः ॥१४॥ अष्टपुष्पीमथो पृष्टो, दुर्गमां सुगमामिव । गर्वाद् यत्किञ्चन व्याख्यादनादरपरायणः ॥१४२॥ दिनैः कैश्चित् ततो गच्छ आगच्छत् तदुपाश्रयम् । सरिणाऽभ्युत्थितोऽवादीद् , गुरवोऽग्रे समाययुः ॥१४३॥ वास्तव्या अवदन् वृद्धं, विनैकं कोऽपि नाययौ । तेष्वागच्छत्सु गच्छोऽभ्युदस्थात् सूरिश्च सत्रपः ॥१४४॥
४०

Page #162

श्रीप्रभाचन्द्राचार्यविरचिता गुरुनक्षमयद् गच्छः, पल्लग्नः सूरिरप्यमून् । तं च तं चानुशिष्यैते, सूरिमित्यमबोधयन् ॥१४५॥ सिकतासंभृतः प्रस्थः, स्थाने स्यामे विरचितः । रिक्ते तत्रावदद् वत्स !, दृष्टान्तं विद्धचमूदृशम् ॥१४६।। श्रीसुधर्मा ततो जम्बूः, श्रुतकेवलिनस्ततः । षट्स्थाने पातितास्ते च, श्रुते न्यूनत्वमाययुः ॥१४॥ ततोऽप्यनु मवृत्तेषु, न्यून न्यूनतरं श्रुतम् ।। अस्मद्गुरुषु यादृक्षं, तादृग् न मयि निष्पभे ॥१४८॥ यादृग् मे त्वद्गुरोस्तन्न, यादृक् तस्य न तेऽस्ति तत् । सर्वथा मा कृथा वत्स !, गर्व सर्वकषं ततः ॥१४९।। अपुष्पी च तत्पृष्टः, प्रभुयाख्यानयत् तदा । अहिंसा-सूनृता-स्तेय-ब्रह्मा-किचनता तथा ॥१५०॥ राग-द्वेषपरीहारो, धर्मध्यानं च सप्तमम् । शुक्लध्यानमष्टमं च, पुष्पैरात्माऽर्चनाच्छिवम् ॥१५॥ एवं च शिक्षयित्वा तं, मार्दवातिशये स्थितम् । थापृच्छय व्यवस्त साहीनोऽन्यत्र पवित्रधीः ॥१५॥
(५) श्रीसीमन्धरतीर्थेशनिगोदाख्यानपूर्वतः । इन्द्रप्रश्नादिकं नेयमार्यरक्षितकक्षया ॥१५३॥ श्रीजैनशासनक्षोणीसमुदाराविकच्छपः । श्रीकालकप्रभुः पायात्, पायाद् देवधुवं शमी ॥१५॥ श्रीमत्कालकसरिसंयमनिघतं तं श्रुताद ,
श्रुत्वाऽत्मीयगुरो खादवितथख्यातमभावोदयम् । संदृन्धं मयका तमस्ततिहरं श्रेयःश्रिये जायतां,
श्रीसंघस्य पठन्तु तच्च विबुधा नन्धाच कोटी: ममाः ॥१५५।। श्रीचन्द्रप्रभमूरिपट्टसरसीहंसमभः प्रभा
चन्द्रः सूरिरमेन चेतसि कुते श्रीराम-लक्ष्मीवा । श्रीपूर्वर्षिचरित्ररोहणगिरी श्रीकालकाल्यानक
श्रीप्रधुम्नमुनीन्दुना विशदतः शृङ्गश्चतुर्थोऽभवत् ॥१५६॥ इति श्रीकालिकाचार्यप्रबन्धः ॥ प्रन्थाम० १५७ । अ. २३ ॥

Page #163

कालिकाचार्यकथा । प्रभावकचरितप्रन्थकृत्प्रशस्तिः
भास्वत्पात्रं कवि-मुनि-बुधभ्राजितो राजसेव्यः,
__ सर्वेष्टार्थपदगुरुलसत्कल्पवृक्षावदाता । श्रीजैनांहिश्रयचिशिराः सिद्धिमद्भद्रशालो,
__गच्छश्चान्द्र। सुरगिरितुलामश्नुवाना समस्ति ॥१॥ प्रधुम्नमुरिरिति तत्र पुरा बभूव,
__ मन्दारपादपतुल: कलितोरुशाखः । यत्संगमामृतरसबहवः सुधर्मा
धीशा भवन्ति सुधिया सुमनोभिरामाः ॥२॥ मल्लसमायाँ विजिते दिगम्बरे, तदीयपक्षः किल कौशरक्षकः । दातुं प्रभोरेकपटं समानयत्, तमेकपटं जगृहे सुधीषु यः ॥३॥ शिष्योऽस्याभयदेवमूरिरभवज्जाड्यान्धकार हरन्, ...
गोभिर्भास्करवत् परां विरचयन् मव्याप्तवगै मुदम् । ग्रन्यो वादमहार्णवोऽस्य विदितः प्रौढप्रमेयोमिभृद्,
दत्तेऽथै जिनशासनमवहणे सांयात्रिकाणी ध्रुवम् ॥४॥ त्रिभुवनगिरिस्वामी श्रीमान् स कर्दमभूपति
स्तदुप समभूव शिष्यः श्रीमदमेवरसंशया । अअनि मुगुरुस्तत्पट्टेस्मात् प्रभृत्यवनिस्तुतः
तदनु विहितो विश्वे गच्छः स राजपदोत्तरः ॥५॥ मुगुरुरजितसिंहस्तत्पदाम्भोजभानुः
समजनि अनितश्रीभव्यपङ्केरुहाणाम् । वचनकरवितानं यस्य देदीप्यमानं,
__जडगतमपि सोडु दुर्दशोर्न क्षमन्ते ॥६॥ श्रीवर्दमानसुगुरुः, कर्कोनतधामसङ्गतस्तदनु । मतसहचारिशरणः, समजनि जनलग्नदोषहरः ॥७॥ तत्पभूमिरुहपोषतपात्ययश्रीः, श्रीशीलभद्र इति सूरिपदं प्रपेदे । धर्मोपदेशजलवाहजलैयदीयः, पापोनति जगति कीर्तिलताविताना ॥८॥ तदहिसरसीइंसः, मूरिः श्रीचन्द्र इत्यभूत् । विवेचकः शुचिः सद्गीस्तद्वाचानुपजीवनात् ॥९॥ अर्थप्रकाशिका शास्त्रचक्षुषाममृताञ्जनम् । घनसाररसादया यन्मतिः पुमागरणमृत् ॥१०॥

Page #164

श्रीप्रभाचन्द्राचार्यविरचिता सरिः श्रीभरतेश्वरस्तदनु च प्रामाणिकग्रामणी
नामस्मृतितोऽप्यघं हरति च श्रीधर्मघोषमभुः । कल्याणावलिकन्दलालिजलदः, श्रीसर्वदेवो गुरु
श्चत्वारः किल शीलभद्रसुगुरोः शिष्या नरेन्द्रार्चिताः ॥११॥ श्रीपात्रं स जिनेश्वरमभुरभूत् संघाम्बुधौ चन्द्रमाः,
मूरिः श्रीजिनदत्त इत्युदितधीरुभिद्रविद्याधुतिः । चारित्रामलशैलनन्दनवनं श्रीपप्रदेवमभुः,
श्रीश्रीचन्द्रमुनीश्वरस्य जयिनः शिष्या अभूवन्नमी ॥१२॥ श्रीसङ्घरोहणधराधरचारुरत्नं, श्रीपूर्णभद्रगुरुभ्युदितः पदेऽस्य । यत्सन्निधिस्थितिभृतो भुवि भव्यसार्थी वस्तूनि विश्वविषयानि विलोकयन्ति ॥१३॥ तत्पट्टोदयपर्वतामृतरुचिः पीणश्चकोरवज, .
श्रीचन्द्रप्रभसूरिरद्भुतमतिज्योत्स्नानिधानं बभौ । आश्चर्य न कलङ्कधाम तमसाऽनुल्लयमूर्ति भवं,
पायोधि क्षणुते विनम्रकमलोल्लासी न दोषाकरः ॥१४॥ आचार्यः श्रीप्रभाचन्द्रस्तत्पादाम्भोजषट्पदः । चित्रं यः सुमनःस्थोऽपि, सदानवगुरुक्रमः ॥१५॥ श्रीहेमचन्द्रसूरीणामनुध्यानप्रवृत्चितः । पर्वणः परिशिष्टस्य, दृष्टेः सम्पुटवासनः ॥१६॥ श्रीवजानुपपत्तप्रकटमुनिपतिमष्ठसत्तानि तत्तद्
. ग्रन्थेभ्यः कानिचिच्च श्रुतघरमुखतः कानिचित् संकलय्य । दुष्पापत्वादमीषां विशकलिततयैकत्र चित्रावदातं,
जिज्ञासैकाग्रहाणामधिगतविधयेऽभ्युश्चयं स प्रतेने ॥१७॥ त्रिमिविशेषकम् ॥ अत्र क्षणं हि यत् किश्चित् , संपदायविमेदतः । मयि प्रसादमाधाय, तच्छोधयत कोविदाः ॥१८॥
आराधितं मया शून्यं, यथा तुष्टं स्वतामदात् ।. निजोक्तौ स्थापितं तत् पाक्, कथाकन्यीकृतास्ततः ॥१९॥ रोदोरन्ध्रगसिद्धकिमरगणानुल्लङ्घ्यशृङ्गस्थिति
स्तुङ्गत्वोदितत्तशेवधिरतिपौढार्थसंपत्तिकृत् । प्ररत्नमभया तिरस्कृतपरज्योतिःमकाशोदयः, _श्रीपूर्वर्षिचरित्ररोहणगिरौ स्यादारवीन्दुब्रुवः ॥२०॥

Page #165

कालिकाचार्यकथा । श्रीमद्युम्नगुरोहिमांशुविशदो बोधः शुचेः सङ्गतो,
मिश्रो रक्तरुचा मम' प्रतिपदास्फुर्जयशःपूरुषः । ज्ञानश्रीपुरतः पदार्थघटनाविम्बद्वयोटकनाद् , ____जातो ग्रन्थमिषेण साक्षरशुचिर्द्रम्मश्चिरं नन्दतु ॥२१॥ वेदानल-शिखि-शशधर(१३३४)वर्षे चैत्रस्य धवलसप्तम्याम् । शुक्रे पुनर्वसुदिने, संपूर्ण पूर्वऋषिचरितम् ॥२२॥ शिक्षाप्रसादवशतः स्वगुरोर्मयैनमायासमत्र दधता यदवापि पुण्यम् । व्याख्यानसक्तमनसः श्रवणादराश्च, श्रेयस्सुसङ्गममनुत्तरमाप्नुवन्तु ॥२३॥ ग्रन्थस्य मानमस्य, प्रत्यक्षरगणनया मुनिर्णीतम् । पञ्चसहस्राः सप्त च, शतानि चतुरधिकसप्ततियुतानि ॥२४॥
प्रशस्तिश्लोक४० ॥ शिवमस्तु ।।
[१८] अज्ञातसूरिविरचिता कालिकाचार्यकथा।
श्रीवीरवाक्यानुमतं सुपर्व, कृतं यथा पर्युषणाऽऽख्यमेतत् ।
श्रीकालिकाचार्यवरेण सङ्के, तथा चतुर्थ्यां शृणु पश्चमीतः ॥१॥ श्रीय(म)न्महावीर चउवीसमु तीर्थकर नमस्करीनई श्रीकालिकसूरि आचार्य श्रीपंचमी थकुं पजूसणन पर्व चउथिई माणिउं । श्रीमहावीरनई वचनिइं । तेह वात ऊपरि आजनइ दिवसि श्रीकल्पना आठ व्याख्यात(न)नी वाचना हवी नउसी(मी) वाचना श्रीकालिकसूरिनी कथा कहीइ छड् ॥१॥
समग्रदेशागतवस्तुसारं, पुरं धरावासमिहास्ति तारम् ।
तत्रारिभूपालकरीन्द्रसिंहो, भूवल्लभोऽभूद् भुवि वज्रसिंहः ॥२॥ धारावास इसिइं नामिई पुर नगर मालव देशमाहि छइ । पुण ते नगर किसिउं जाणिवू । — समप्रदेशाग[त]वस्तुसारम् ' समग्र सघला देस थकी आगत आवी वस्तु तेणिइं करी सार मनोज्ञ छइ । म(आ) नगर सघलांमाहि सार छइ । तेणिई नगरि वज्रसिंह इसिइं नामिई राज्य पालइ छइ । राजा किसिउ छइ अरि वइरी रूपीया करीन्द्र तेहनां कुंभस्थल विदारिवानई सिंह प्राय सिंघश्रीषु वर्तइ ॥२॥
लावण्यपीयूषपवित्रगात्रा, सद्धर्मपात्रानुगतिः सदैव । तस्याजनिष्टातिविशिष्टरूपा, राज्ञी च नान्ना सुरसुन्दरीति ॥३॥

Page #166

१६२
श्रीअज्ञातसूरिविरचिता
ते वज्रसिंह रायनइं सुरसुंदरी राणी छइ । पुण ते राणी किसी छइ ! लावण्यरूपीउं पीयूष अमृत तेणिई करी जेह राणीनु गात्र देह पवित्र छइ । सत प्रधान [4] मैनूं पात्र स्थानक छह । अनइ वली राणी केहवी छइ ! अतिहे(हि) विशिष्ट रंभा तिलोत्तमा इंद्रनी इंद्राणी तेपाहिं अतिहिं विशिष्ट रूप छइ ॥३॥
तत्कुक्षिभूः कालकनामधेयः, कामानुरूपोऽजनि भूपसूनुः ।
सरस्वती रूपवती मुशीलवती वसा तस्य नरेन्द्रसूनोः ॥४॥ ते सुरि]सुंदरी राणीनी कूष(ख)ई ऊपनु कालिक इसिई नमिई, नामिई रूपवंति सुसीतावती लावण्यवती भगिनी बहिनी हुंती वर्तइ ॥४॥
अथान्यदोधानवने कुमारो, गैतो युतः पञ्चशतैश्च पुम्भिः ।
दृष्ट्वा मुनीन्द्रं गुणसुन्दराख्यं, नत्वोपविष्टो गुरुसंनिधाने ॥५॥ अथ एतलानु अनन्तर ते कालिक कुमर पांचसई पायक परवरिउ उधानवनमाहि गिउ । तुरंगम खेलाविवा भणीनइ । तेसिइ ते वनमाहि श्रीगुणसुंदरसूरि पुहता । वृक्ष आंबानु ते हेठलि बइठा दीठा । कालिक कुमरिहं गुरु दीठा । पठिई तुरंगमनी रामति मूकीनइ गुरु वांद्या । आगलि जई बइठु परिवारसहित ॥५॥
विद्युल्लतानेकपकर्णताललीलायितं वीक्ष्य नरेन्द्रलक्ष्म्याः ।
युष्मादृशाः किं प्रपतन्ति कूपे, भवस्वरूपे मुविवेकिनोऽपि ॥६॥ हे नरेंद्र ! अहो राजन् ! तम्हश्रीषा पुण्यवंत भाग्यवंत संसाररूपीया कुयामाहि किस्या कारण पडई छई। संसार केहवु छइ ! जिसिउ वीजनु झात्कार चपल हुइ । जिस्या गजेंद्र हस्तीना कर्ण कान चपल हुई । जिसिउं संध्यातणु राग क्षण एकमाहि विश्रार थइ । जिसिउं अश्व घोडातणु पुच्छ चपल हुइ । जिस्या समुद्रनी कलोल चपल हुई। एहवी राज्यनी लक्ष्मी चपल छइ । तम्हश्रीषानई एहवा संसार चपलमाहि राज्यलक्ष्मी अनेरीइ लक्ष्मी सर्वमंडाण चपल वर्चई । तम्हो मुविवेकी पुण्यवंत । एहवइ संसारि वासि तम्हनइ वसवा वुकु नही ॥६॥
एवं परिज्ञाय कुमार ! शुद्धबुद्धिं कुरुष्वाशु सुधर्ममाग ।
आकर्ण्य कर्णामृतदृष्टिकल्पं, गुरोर्वचः शीघमिति प्रबुद्धः ॥७॥ 'पहवु गुरुनु उपदेसां सांभलीनइ कालिक कुमरनइ धर्मकरणी करवानी बुद्धि ऊपनी । गुरुना वचन अमृत समान सांभलीनइ संसारनइ विषइ विराग ऊपनु । मनि वैराग्य ऊपर्नु । संसार अणगतु(मु) थिउ । चारित्र उपरि भाव ऊपनु ॥७॥
आदात् तदा पञ्चशतीपदातियुक्तो व्रतं मूरिपदं स लेभे ।
सरस्वती तद्भगिनी च पश्चाजग्राह दीक्षां निजबन्धुबोधात् ॥८॥ तदा ताणइ समइ तेणिइं प्रस्तावि कालिक कुमरिई वैराग्यनइ योगिइं माता पिता मोकलावी प्रीछवीनइ श्रीगुणसुंदरसूरि कन्हलि दीक्षा लीधी। पांचसई पायके कालिककुमर साथई दीक्षा.लीधी । अनइ केतइ कालि ते कालिक रिषिनइ आचार्य पद हवं गच्छनायक कहवा । अनइ सरस्वती बहिनिई ति वार पूठिह केतलई कालि गिई हुँतह आपणा भाइ कालिककुमर कन्हलि दीक्षा लीधी ॥८॥
श्रीकालिकाचार्यवरा धरायां, कुर्वन्ति भव्यावनिधर्मवृष्टिम् ।
अथान्यदाऽवन्तिपुरीमगुस्ते, सरस्वती चापि जगाम तत्र ॥९॥ कालिक • P । २ कालानुमो S। ३ • तो थतः' ।

Page #167

कालिकाचार्यकथा । ते श्रीकालिकसूरि पृथ्वीमंडलि भव्यजीव रूपिणी पृथ्वीई धर्मवृष्टि करता विहारक्रम करह छह । एकवार विहार करता अवंती कहतां ऊजेगोइ पुहता। सरस्वती महासती साथिई विहारक्रम करती ऊजेणीइं पुहती ॥९॥
साध्वीसमेताऽपि गताऽथ बाह्यभूमौ नरेन्द्रेण निरीक्षिता सा । इंसुरूपा यदियं सुशीला, नूनं वराको मृत एव कामः ॥१०॥
अथ एतलानु अनंतर वे सरस्वती महासती एक वार बाहिरि भूमि पुहती हती । तेसिइ गर्दभिल्ल राना रवाडी गिउ हतु । ते महासती दृष्टिइ दीठी तिसिइ मनमाहि चीतववा लागु । नूनं निश्चई काम कंदर्प जीवतु नथी मूइ वर्त्त । जु एहवी रूपवंति श्री अनइ सुशील वर्तह । ए वात आयुक्ती जाणीह । माहरइ एहवी बी परि हुइव माहरउं भाग्य ॥१०॥
श्रीकालिकाचार्यसहोदरत्वं, पूतकुर्वती ही जिनशासनेश ! ।
यद्गदेभिल्लेन नृपाधमेन, मां नीयमानां निजवेश्म रस ॥११॥ तिसिइ गर्दभिल्लराई सयज्ञा(संज्ञा) करी सरस्वती महासती अपहरावी । महासती तिसिइ पोकारि गाडिई करवा लागी । अहो श्रीकालिकाचार्य ! अहो श्रीजिनशासनेश ! राजान सघलामाहि अधमाधम गर्दभिल महापापी राजा ममनई अपहरी जाइ छह । आपणइ घरि लेइ जाइ छइ राषु(खु) राषु(खु) ॥११॥
इति जुवाणा कुनृपेण पुम्मिनीता निजं धाम महासती सा ।
ज्ञात्वा च वृत्तान्तमयैनमुञ्चेशुकोप सरिर्पणलब्धिभूमिः ॥१२॥ तदा तेणिइ समइ ते सरस्वती महासती ते पापिष्ट गर्दभिल्लरायने सेवके रायना गृहांगणमाहि सीधी । ति वारह श्रीकालिकसरि आचार्ये ते वात सांभली । ति वारई अत्यंत अतिहि कोप चडिउ । प्रवाहिई ते कालिकाचार्य समा गुणतणी भूमिका छई। पुण जिनशासनि उड्डाहनु कारणहार ते उपरि कोप थाइ एतलई युक्तं छह ॥१२॥
श्रीकालिकाचार्यगुरुपान्ते, जगाम कामं नयवाक्यपूर्वम् ।
नृपं जगादेति नरेन्द्र ! मुञ्च, स्वसारमेतां मम यद्वतस्याम् ॥१३॥ श्रीकालिकसूरि आचार्य रायनह समीपि गिआ । अनेक ज्ञा(न्या)यनां वचन बोल्या ते राजाज्ञाय धर्मनु पालक माहरी बहिनि व्रत पालइ छइ । ते मेहि जिम आपणुं वत रूडी परिई पालइ ते व्रतनु विभाग तुझनइ आवइ ॥१३॥
अन्योऽपि यो दुष्टमतिः कुशीको, भवेत् त्वया स प्रतिषेध्य एव ।
अन्यायमार्ग स्वयमेव गच्छन् , न लज्जसे सत्यमिदं हि जातम् ॥१४॥ अहो राजन् ! अनेरुइ जे कोइ दुष्टमति हुइ, कुशील हुइ कुआचारि ही(हु)इ, तेहनइ राजा सीषा(खा)मण दिए । तेहनइ अन्याय करतां वारइ । तूं एवड्डु पृथ्वीपति राजा स्वयमेव करतउ हुंतउ लाजतउ नथी। एतलई ए वात साची हवी । किसी ते वार्ता ! ॥१४॥
+यत्रास्ति राजा स्वयमेव चौरो, भाण्डीवहो यत्र पुरोहितश्च ।
वनं भजध्वं ननु नांगरा भो ।, यतः शरण्याद् भयमत्र जातम् ॥१५॥ जिम लोकं माहिल ऊषा(खा)ण कहवाइ ते हवा खरउ ऊषा(खा)णु दीसह छ । जेणिई नगरि राजा स्वयमेव
+ भन्यसुखमाराध्य ॥

Page #168

१६४
श्री अज्ञात सूरिविरचिता
चोर हुइ डीलिडं चोरी करइ अन[ई] पुरोहित डीलि भाढीतु पाडणहार कलाली हुइ तेणिई नगरि अहो नागरिक लोको वनवास लिउ तउ छूटउ । बीजी परिई तिहां रहिया वणसीजीइ । किस्या भणी ! जिहां थकुं शरण जोईइ तिहां जि थकु भय ऊपजइ तर किसिउं कीजइ १ ॥ १५ ॥
नरेन्द्रकन्याः किल रूपवत्यस्तवावरोधे ननु सन्ति बहून्यः । तपःकृशां जल्लभरातिजीर्णवस्त्रां विमुश्वाशु मम स्वसारम् ॥१६॥
अहो राजन् ! ताहरी आज्ञाना पालणहार अनेक राजान अनेक व्यवहारीया प्रमुख लोक तेहनी कन्या घणीह तम्हारी आज्ञामाहि छहं । तेहनूं पाणिग्रहण करि । पुण ए महासती तपिईं करी दूबली श्लेष्मां करी भरी अतिजीर्णवखनी. पहिरिणहारि माहरी बहिनि मूंकि ॥ १६ ॥
निशम्य सूरीश्वरवाक्यमेतन्न भाषते किञ्चिदिह क्षितीशः । श्रीकालिकाचार्यवरोऽथ संघस्याग्रे स्ववृत्तान्तमवेदयत् तत् ॥ १७॥
श्रीकालिकसूरिनुं वचनं सांभलीनहं राजा गर्दैभिल क्लकु (तु) ऊतर न आपइ न बोलह । श्रीकालिकसूरि पछड़ पोसालइ आवी समग्र सघल संघ तेडाबीनइ तेह भागलि सघल वृत्तांत कहिउ ॥१७॥
संघोऽपि भूपस्य सभासमक्षं, दक्षं वचोऽभाषत यन्नरेन्द्र ! |
न युज्यते ते यदिदं कुकर्म, कर्तुं प्रभो !
पासि पितेव लोकम् ॥ १८ ॥
ति बार पूठि श्रीसंघ सघलु मिली रायनी सभां गिउ । राय वीनबिउ, अहो नरेंद्र । तुं प्रजालोकनहं पितातणी परिपालनं । तुझ रद्दि ए कुकु (क) र्म करवा युक्तं नही । तुझ रहि ए अन्याय करवा युक्त नही ॥ १८ ॥
इति ब्रुवाणेsपि यथार्थमुचैः
संघे न चामुश्चदसौ महीशः । महासती तामिति तनिशम्य, कोपेन सन्धां कुरुते मुनीशः ॥ १९ ॥
श्रीसंधिइं रायनई बीनती कीधी । यथार्थ वात कही । पुण राजाईं सर्वथा न मूंकी । राजा वलतु ऊतरह न दिइ । पछs श्री[सं] धि तिहां थक आवी गुरु वीनव्या । पछइ गुरे श्रीसंघ आगलि प्रतिज्ञा कीधी ॥ १९ ॥
ये प्रत्यनीका जिनशासनस्य, संघस्य ये चाशुभवर्णवाचः । उपेक्षकोड्डाहकरा धरायां, तेषामहं यामि गतिं सदैव ||२०||
जे मनुष्य जिनशासन ऊपर वैरभार वहई महाप्रत्यनीक हुइ । अनइ जे क्ली जिनशास[न]नां अवर्णव बोलइ जे जिनशासनि उड्डाह करई तेहवा मनुष्यनई सीषा (खा )मण देउं । तेहनी गतिहं सदाइ जाउं तेहनुं निवारितुं करउं ॥२०॥ मुर्वीपतिगर्द भिलं, कोशेन पुत्रैः प्रबलं च राज्यात् ।
नोन्मूलयामीति कृतप्रतिज्ञो, विधाय वेषं ग्रहिलानुरूपम् ॥२१॥
"
माहरा जाण्यानुं प्रमाण जु ए गर्दभिल्ल राजा बेटासहित भंडारसहित अंतेउरसहित राज्य पालतु उन्मूली करी न कहियो । इसी प्रतिज्ञा श्रीसंघ आगलि कीधी । प्रतिज्ञा कीधा पूठिई श्रीकालिकसूरे गहिलानु बेस कीधु ॥२१॥
भ्रमत्यदः कर्दमलितगात्रः, सर्वत्र जल्पन् नगरीं विशाळाम् ।
श्रीगर्दभो नृपतिस्ततः किं भो ! रम्यमन्तःपुरमस्य किं वा ॥२२॥ - त्रिभिर्विशेषकम् ॥
* सीताद् यथा चन्दनातिघृष्टात् ॥ लम्पटापराधे गर्दभिक्षं भूत्वा नोत्पाटयेऽहं तदनु च कालिकाचार्य एषः - इति भावार्थः ॥ ४ युग्मम् P

Page #169

कालिकाचार्यकथा । अथ एतला अनंतर श्रीकालिकसूरि आपणुं शरीर कादवि खरडी त्रिक चतुष्क चाचरि भ्रमण करतु हीडइ । मुखिई इसिउं बोलइ । विशाल(ला) नगरीमाहि श्रीगर्दभिल्ल राजा राज्य पालइ छइ तु किसिउं ! अथवा ए रायनई अंतःपुर रूटुं छइ तु किसिउं ? इसिउ वच[न] नगरी भमतु बोलइ । प्रथिलपणई करी बाह्य प्रकारिई अंतरग साजापणुं छह ॥२२॥
इत्यादि जल्पन्तमसत्मलापं, मुनीश्वरं वीक्ष्य व्यजिज्ञपस्तम् ।
नृपं कुलामात्यवरां वरेण्यं, जातं न राजनिति मुश्च साध्वीम् ॥२३॥ श्रीकालिकसूरि प्रथिलपणइं बोलतु सांभली रायना धरना कुलामात्य रायनई वीनववा लागा । अहो राजन् ! अम्हो ताहरा राज्यना कुलामात्य वीनवु छउं । वीनती अवधारि । ए साध्वी महासती मूंकि परही। तुं ज्ञा(न्या)यवंत राजा तुन रहई ए साध्वी राषि(खि)वा युक्तु नही, परही मूंकि ॥२३॥
शिक्षा ददध्वं निजपिन-बन्धु-पुत्रेषु गच्छन्तु ममाग्रदृष्टेः ।
श्रुत्वेति सूरिंगत एव सिन्धोर्नधास्तटं पश्चिमपार्षकूलम् ॥२४॥ राय आ(अ)मात्य प्रतिइं कहवा लागु, अहो अमात्यो ! तम्हो आपणइ घरि जई बेटा बेटी प्रमुख कुटुंबनइं शीषा(खा)मण दिउ । माहरी दृष्टि आगलि थका परहा जाउ । रहिसिउ तु नही भला । आ(अ)मात्ये पाछा आवी आचार्यनई जीगाविउं । ति वार पूठिई श्रीकालिकसूरि भले शकुने चाल्या । पश्चिम दिसिइं सिंधु नही(दी)नई पश्चिम दिशिनई तटि पेलइ कांठइ जई रह्या ॥२४॥
ये तेषु देशेषु भवन्ति भूपास्ते साहयः प्रौढतमस्य तेषु ।
एकस्य साहेः स गृहेऽवसन्च, सेंदा सुदैवज्ञनिमित्तविज्ञः ॥२५॥ जे तेणिइं देसि राजान हुई ते राय सविहुनई साहि इंसिउं नाम कहीइ । तिहां छनूं राय मोटा छई ते माहि मोटेर एक साहि छह तेनह (तेह)नी उलग करवा लागा। श्रीकालिकसूरि ज्योतिष्क समन जाणई । निमित्त सर्व जाणई ॥ २५॥
अनागतातीतनिमित्तभावैर्वशीकृतः सूरवरैः स साहिः ।
भक्तिं विधत्ते विविधां गुरूणां, सर्वत्र पूज्यो लभते हि पूजाम् ॥२६॥ श्रीकालिकसूरि आचार्य अनागत ज्ञान अतीत ज्ञान वर्तमान ज्ञाननई कहवई । ते वडु साहि राजा आपणइ वशि कीघउ । ते साहि गुरुनी भक्ति घणी करइ । एतलई युक्त छइ । जे माहि गुण हुइं । रूडे गुणे करी पूज्य सर्वत्र सघलइ पूजा लहइ ॥२६॥
तमन्यदा कृष्णमुखं विलोक्य, पपच्छ साहिं मुनिपः किमेतत् ? ।
तेनाचचक्षे मम योऽस्ति राजा, साहांनसाहिः स च भण्यतेऽत्र ॥२७॥ एकवार आचार्ये साहि राजा काल मरवु दीठु । जीवतव्यनी आशा गई । इसिउ दीठउ । तिवारई गुरे पूछिउं । आज कालमुखा किस्या कारण ! तेणिइं साहिई कहिउं । अम्ह छन्नूं रायनु स्वामी मूलगु साहानुसाहि वडु ठाकुर छइ ते सा[हा]नुसाहिनइं अम्ह छन्, श्रीषा रायना सहस छई ॥२७॥
तेनात्र लेखः पहितो ममेति, स्वमस्तकं शीघ्रतरं प्रहेयम् ।
पश्चाधिकाया नवतेनृपाणां, ममानुरूपच्छल एष भर्तुः ॥२८॥ ५ सदैव दै.P६ हानुसा°P।

Page #170

१६६
श्रीअज्ञातसूरिविरचिता
ते साहानुसाहिनई कुणिहिं अम्हारयं वयरीई चाडी कीधी । तेणिइं करीय तु कोप हूउ । मझनई लेख मोकलिउ छइ । आपणु मस्तक मोकले जिम ताहरउ बेटउ राज्य पालइ । नहीतरि समर्थ थई रहिजे । एहवु आदेश आविउ छइ । जु मस्तक मोकलीइ तु कुटंब परिवार सूत्र रहइ नहीतरि कुल क्षय हुइ । एहवु आदेश मझ पूठिइ पंचाणं रायनई एहवु जि आदेश आविउ छइ । तेणिई करी जीवतव्य जातइ कालमुख थिया छईह ॥ २८ ॥
एकत्र सर्वे सबलं मिलित्वा, हिन्दुफदेशं चलताशु यूयम् ।
गुरोनिदेशादिति तैः प्रहृष्टै पैः प्रयाणं पटिति पदत्तम् ॥२९॥ गुरे स(सा)हि राजानूं वचन सांभली वलतुं कहीउं । तम्हो छन्नूं राय एकठा मिलीनई हिंदूना देस मोटा छह तेह भणी नई तम्हो चाल । तिहां तम्यो(म्हो) ते देस लेई समाधिई राज्या पालु । ते वचन सांभली गुरुना वचननी प्रतीति चत्ति आणी । सघलाइ एकठा कटक सहित मिलीनई पीयाणुं दी● ॥२९॥
उत्तीर्य सिन्धुं कटकं सुराष्टादेशे समागत्य मुखेन तस्थौ ।
सर्वऽपि भूपाः मुगुरोश्च सेवां, कुर्वन्ति बद्धाञ्जलयो विनीताः ॥३०॥ तेह साहिनां कटक सिंधुनदी ऊतरीनई सुराष्ट्रदेश सोरठमाहि आवी रहिया । तिसिइ वर्षा लागु । सगलाइ छनं राय श्रीकालिकसूरिने सेवा करई । बिन्हई हाथा जा(जो)डीनई नित्य सेवा करई विनयवंत हुंता ॥३०॥
वर्षावसाने गुरुणा बमाणे, अवन्तिदेशं चलतेति यूयम् ।
नृपं निगृहीत च गर्दभिल्लं, गृहीत राज्यं पविभज्य शीघ्रम् ॥३१॥ वरसातनइ प्रांति छेहडइ श्रीकालिकसूरे साहनई कहिउं अवंतीदेस भणी चालउ । तिहां गर्दभिल्ल राजा छइ तेहनु निग्रह करउ राज्य थकु उच्छेद । पछइ देस वहिचीनई आपणां आपणां राज्य पाल ॥ ३१॥
अभाषि तैः शम्बलमस्ति ‘नो नः, किं कुर्महे कालिकसरिरेवम् ।
ज्ञात्वा च तेभ्यः शुभचूर्णयोगैः, कृत्वेष्टिकाः स्वर्णमयीर्ददौ सः ॥३२॥ तेह छन्, राए कालिकसूरि वीनव्या । अम्हारइ संबल खूटां किसिउं कीजइ । ति वारई कालिकसूरिई इटवाह मोटु बलतु देखीनई माह माहि चूर्णसू किउं । ते चूर्णनइ योगिई सघलीइ ईट सूनानी थई । छनूं रायनई वहिचीनइ आपी॥३२
ढक्कानिनादेन कृतप्रयाणा, नृपाः प्रचेलुगुरुलाटदेशम् ।
तद्देशनाथौ बलमित्र-भानुमित्रौ गृहीत्वाऽगुरवन्तिसीमाम् ॥३३॥ छनूं राय ढक्का इसिइं नामि वाजिवनइ निनादिइं पीयाणां कीधां । श्रीकालिकसूरि लाडदेसमाहि थका बलमित्रभानुमित्र गुरुना भाणेज तेहनई मिली ते साथिई लीघा कटकसहित ते हू कटक अनइ साहिना कटकसहित अवंतीनगरीनी सीमई पुहता ॥ ३३ ॥
श्रुत्वाऽऽगताँस्तानभितः स्वदेशसीमां समागच्छदवन्तिनाथः ।
परस्परं कुन्तधनुर्लताभियुद्धं द्वयोः सैनिकयोर्बभूव ॥३४॥ ते कटक आपणी सीमई आव्यां सांभली गर्दभिल्ल राजा सबल गज तुरंगम रथ पायक सहित साहमु आविउ । परस्परई भाले खांडे तोमर तीर शल्य वेल शस्त्रिका मुद्गरने प्रहारे करी अत्यंत अतिहिं झूझ हवां ॥३४॥
. अभाणि तैः P। ८ नो न किं PM

Page #171

कालिकाचार्यकथा । स्वसैन्यमालोक्य इतप्रतापं, नंष्टा गतो भूपतिगर्दभिल्लः ।
पुरी विशालां स यदा प्रविष्टस्तदैव साऽवेष्टि बलै रिपूणाम् ॥३५॥ गर्दभिल्ल राजा आपणुं सैन्य हतप्रताप भागुं देखीनइ नाटु । अवंतीनगरी माहि जइ पछु । तिवारई तत्काल वयरीने सैन्यै अवंती नगरी आपणे सैन्य करी वीटी ॥ ३५॥
अथान्यदा साहिभटैरपृच्छि, युद्धं प्रभो ! नैव भवेत् किमद्य ? ।
अद्याष्टमी सूरिभिरुक्तमेवं, स गर्दभी साधयतीह विद्याम् ॥३६॥ अथ एतलानु अनंतर साहि राजाने सुभटे गुरु कन्हलि पुछिउं भगवन् एणिई गढि चड्या नित्यमेव सुभट झुमाई । आज काइं न झूझइं ! गुरे कहिउँ आज आठमिनी तिथि सही। गर्दभिल्ल राजा गईभी विद्या साधइ छ। ॥३॥
विलोकयद्भिः सुभटैरजस्रमट्टालये कापि गता खरी सा ।
दृष्टा तदा सा कथिता गुरुणां, तैरेवमुक्तं ध्वनिनाऽपि तस्याः ॥३७॥ ति वार पूंठिइ सुभट गढनै कोसीसे सघलइ सोधवा लागा। एकइ अटालइ कोसीसा विचिइं गर्दभी मुख दीखें । पछह गुरुनई कहिउं । पछइ गुरे कहिउं एह खरीनइ स्वरिई अनर्थ उपजिसिइ ॥३७॥
सैन्यं समग्रं लभते विनाशं, धनराणां शतमष्टयुक्तम् ।
छात्वा गतः सूरिवरो निषङ्गी, खर्याः समीपं लघुशीघ्रवेधी ॥३८॥ युग्मम् ॥
गुरे कहिउँ सघल सैन्य खरीनु स्वर सांभलिसिइ तु सघलं सैन्य विनाश पामिसिहं । विमासीनई सैन्य सघालं गाल एक माठेरुं पार्छ मोकलिउँ । आपणपिई श्रीकालिकसरि धनुर्धरे धनुषना धरणहार महाशब्दवेधी अठोत्तरसउ सहित सावधान सज थइ रहिया ॥३८॥
येदेयमास्यं विवृतं करोति, तदैव शस्त्रैः परिपूरणीयम् ।
श्रीसूरिणाऽऽदिष्टममीभिरेवं, कृते खरी मूर्द्धनि मूत्र-विष्टे ॥३९॥ ___ महो सुभटो ! जि वारई गर्दभी आपणुं मुख विकस्वर करइ, ति वारई तत्कालमेव आपणा बाण मुकवा जिम माथु तोरे करी भरीइ ति मुख भरिवू । ते वात जाणीनई तेहे सुभटे तिम ज कीर्छ । तिसिइं गर्दभी विद्याइ गर्दमिल्लनइ मस्तकि मूत्र अनइ विष्टा कीधा । विद्याभ्रष्ट थिउ ॥३९॥
सा गर्दभिल्लस्य विधाय नष्टा, भ्रष्टानुभावः स च साहिभूपैः ।
बद्ध्वा गृहीतः मुगुरोः पदान्ते, निरीक्षते भूमितलं स मूढः ॥४०॥ युग्मम् ॥ ते गर्दभी विद्या गर्दभिल्लनइं भ्रष्ट थई जाणी सैन्य वहिलं आवी नगरी लीधी । ति वारई साहि राजाए गर्दभिड राजा जीवतु बांधीनइं गुरुना पाग आगलि आणिउ मूढ मूर्ख भूमिका साहमुं जोइ बोलइ नही ॥४०॥
रे दुष्ट पापिष्ट निकृष्टबुद्धे !, किं ते कुकर्माचरितं दुरात्मन् ! ।
महासतीशीलचरित्रभङ्गपापद्रुमस्येदमिहास्ति पुष्पम् ॥४१॥
गुरु कहवा लागा अरे दुष्ट ! पापिष्ट ! निकृष्ट ! अरे कुबुद्धिना करणहार ! ताहरउ कुकर्म जोइ । अरे दुरात्मन् ! तई चे मनिइ करी महासती शीलभंग करिवं वांछिउ तेह रूपीया पापमइ वृक्षनां पसूल(न) वर्तई ॥४१॥
९ यदैवमा 'S

Page #172

१६८
श्रीअज्ञातसूरिविरचिता विमुद्रसंसारसमुद्रपातः, फलं भविष्यत्यपरं संदा ते ।
अद्यापि चेन्मोक्षकरं सुधर्ममार्ग श्रयेथा न विनष्टमत्र ॥४२॥" हिवं संसाररूपीया समुद्रमाहि पडेसि [सं]सारमाहि फिरेसि नरगि जाएसि ते फल भोगवेसि पापवृक्षनां । हवाई जु जिनधर्म वीतरागर्नु पडिवजं अनु काई नथी विणढुं(छ) ॥४२॥
न रोचते तस्य मुनीन्द्रवाक्यं, विमोचितो बन्धनतो गतोऽथ ।
सरखती शीलपदैकपात्रं, चारित्रमत्युज्ज्वलमाबभार ॥४३॥ श्रीकालिकसूरिनूं वचन तेहनई न गमइ । पछइ गुरे बंधन थकु छोडाविउ विदेसि गिउ । अनइ सरस्वती महासती शुद्ध शीलमइ हुंती आपणुं चारित्र अत्युज्ज्वल पालवा लागी ॥४३॥
यस्यावसद् वेश्मनि कालिकार्यो, राजाधिराजः स बभूव साहिः ।
देशस्य खण्डेषु च तस्थिवांसा, शेषाः नरेन्द्रौः शकवंश एषः ॥४४॥ जेह साहिनइ घरि पहिलं कालिकाचार्य रहिया ते सघलामाहि मूलगु राजा थिउ । बीजा सघलाइ देस विहंचीनइं रहिया। तही लगइ शाके संवच्छर प्रवर्तिउ । शाके वंश कहवाइ ॥४४॥
श्रीकालिकार्यों निजगच्छमध्ये, गत्वा प्रतिक्रम्य समग्रमेतत् ।
भीसंधचित्ते वितरत्पमोदं, गणस्य भारं स बभार सूरिः ॥४५॥ श्रीकालिकसूरि निज आपणा गच्छमाहि आवी श्रीसंघ मुख्य पडिकमी आलोईनइ वली भापणा गच्छनु भार वहवा लागा ॥४५॥
(२) भृगोः पुरे यो चलमित्र-भानुमित्रौ गुरूणामय मागिनेयौ । विज्ञापनां प्रेक्ष्य तयोः प्रगल्भां, गताश्चतुर्मासकहेतवे ते ॥४६॥ इसिह समइ बलमित्र अनइ भानुमित्र गुरुना भाणेज तेहनई आग्रहई श्रीकालिकसूरि भरुअछि चउमासानइ अधि पुहता ॥४६॥
श्रुत्वा गुरूणां मुविशुद्धधैर्मानुविद्धवाक्यानि नृपः समायाम् ।
अहो ! सुधर्मों जिननायकस्य, शिरो विधुन्वनिति तान् बमापे ॥४७॥ गुरुनु उपदेश सांभली भाणेज बलमित्र भानुमित्र सभामाहि गुरुनी प्रसंसा करई । पुरोहिति चौतविउ ए आचार्य चउमासुं रहसिइं तु राजा श्रावक थासिइं । पुण तिम करउं जिम गुरु आहां रहई नही । मनि इम विमासी राय भागलि गुरुनी प्रसंसा करवा लागु ॥४७॥
निशम्य भूपस्य सुधर्मवाक्यं, पुरोधसो मस्तकशूलमेति ।
जीवादिवादे गुरुभिः कुतोऽसौ, निरुत्तरस्तेषु वहत्यस्याम् ॥४८॥ १० सदैव । ११ °क्षपरं S। १२ नास्त्ययं श्लोक: L आदर्श । १३ न्द्राः सगवं • SPI + संघाईयाण सज्जे वहिज्जा चक्कवद्विसन्नं पि । जइ त न करेइ मुणी अणंतसंसारीओ होइ ।।१।। साहूण चेइयाणं P। १४ धमध्ये वि • SP | १५ °ा विशुद्ध । १६ कृतेऽपि नि L कृतोऽपि S।

Page #173

कालिकाचार्यकथा ।
१६९ पुरोहितिइं राजा प्रसंसा करतु देखीनई मस्तकि सूल ऊपजवा लागतइ गुरु कन्हलि अई जीवानीवादिकनु वाद मांडिउ । गुरे वाद करतां निराकरिउ हराविउ । पछई मनि असूया ईर्ष्याभाव अतिहिं करइ ॥४८॥
कौटिल्यभावेन यतीन् प्रशंसन् . नरेन्द्रचित्तं विपरीतवृत्तम ।
चक्रे पुरोधा गुरुभिः स्वरूपं, शातं यतिभ्यो यदनेषणीयम् ॥४९॥ पछह ते पुरोहित कुटिलपणानई भाविइं हीयइ कूड छतइ महात्मानई प्रशंसइ । लोकनइ कहइ महात्मानइ भात पाणी असूझतां करावइ । इम करतां गुरे जाणिउं भातपाणी असूझतां हवा लागां ॥४९॥
ते दक्षिणस्यां मरहट्ठदेशे, पृथ्वीप्रतिष्ठानपुरेऽथ जग्मुः।
यत्रास्ति राजा किल सातयानः, प्रौढप्रतापी परमाईतश्च ॥५०॥ श्रीकालिकसूरे भातपाणी असूझ हुतां जाणी विहार कीधु । मरहठदेसमाहि पइठाणपुर पाटणि जिहां सालिवाहन राज्य परम जैन श्रावक राज्य करइ छइ तिहां पुहता ॥५०॥
राज्ञाऽन्यदाऽपृच्छि सभासमक्षं, प्रभो ! कदा पर्युषणा विधेया ? ।
या पश्चमी भाद्रपदस्य Yक्ले, पक्षे च तस्यां भविता सुपर्व ॥५१॥ एक वार सालिवाहन राजाई पूछिउं भगवन् ! पजूसण कहीइ कीजसिइ ! गुरे कहिउं भाद्रवहमासि अजूभआलइ पखवाडइ पांचमिइ पजूसण पडिकमवू कहिउँ छइ ॥५१॥
नृपोऽवदत् तत्र महेन्द्रपूजामहो ! भवत्यत्र मुनीन्द्र ! घने ।
मयाऽनुगम्यः स च लोकनीत्या, स्नात्रादिपूजा हि कथं भवित्री ? ॥५२॥ राजा सालिवाहन कहवा लागु, भगवन् ! आपणइ आणिइं देसि महेन्द्रपूजा पांचमिई हुइ । लोक सघलु ते पर्व करइ । अनइं मइं ते लोक व्यवहारिई ते महोत्सव करितु । पजूसणनइ पवि(वि) स्नात्र पूज मालादिक आरात्रिक करवा सूं विघन हुसिइ ॥५२॥
वत् पञ्चमीतः प्रभुणा विधेयं, षष्ठयां यथा मे जिननायपूजा । __ प्रभावना-पोषधपालनादि, पुण्यं भवेनाथ ! तव प्रसादात् ॥५३॥
भगवन् ! पसाउ करी पजूसणनूं पांचमि थकुं छढुिई करउ । जिम स्नात्रपूजा प्रभावना पौषध प्रमुख पुण्य करीय कराई ॥५३॥
राजनिदं नैव भवेत् *कदाचित् , यत् पञ्चमीरात्रिविपर्ययेण ।।
ततश्चतुर्थी क्रियतां नृपेण, विज्ञप्तमेवं गुरुणाऽनुमेने ॥५४॥ गुरु कहवा लागा, अहो राजन् | पंचमीनी रात्रि अतिक्रमी गई तु पछइ पजूसण सर्वथा न हुइ । पछई राई कहिउं तु पछइ चउथिई पजूसण करउ । पछइ गुरे ते वात मानी । सिद्धांति] माहिली वात सांभरी तेह भणी मानिउँ ॥५४॥
स्मृत्वेति चित्ते जिनवीरवाक्यं, यत् सातयानो नृपतिश्च भावी ।
श्रीकालिकार्यों मुनिपश्च तेन नृपाग्रहेणापि कृतं सुपर्व ॥५५॥ . १७ रूपये P1 * अविचलइ मेरुजूला • इति शोकः P आदर्शटिप्पण्याम् ।

Page #174

१७०
श्रीमज्ञातसूरिविरचिता चितमाहि सिद्धांतनूं वचन किसिउं सांभरिउ ! जं सांमलि [सात]वाहण राजा श्रीकालिकसूरिनई आग्रहई पांचमि थकुं चउथई पजूसण आणि, ॥५५॥
यथा चतुर्थी जिनवीरवाक्यात् , संवेन मन्तव्यमहो ! तदेव ।
प्रवचितं+ पर्युषणाख्यपर्व, यथेयमाज्ञा महती सदैव ॥५६॥ जिम जिन श्रीमहावीरि इम कहिउं छइ सिद्धांतमाहि । श्रीसंघनी अनुमतिई कालिकसूरिइं पांचमि थकुं पजूसण चउपि(थि)ई करई तिम आधु सदाइ सविहुं कुणिहिं मानिएं । जिननं वचन एहवं छह, तेह भणी आज लगइ चउत्थिई पजूसण हुइ छइ ॥५६॥
अथान्यदा कालवशेन सर्वान् , प्रमादिनः सूरिवराश्च साधून् । त्यक्त्वा गताः स्वर्णमहीपुरस्थानेकाकिनः सागरचन्द्रसूरीन् ॥५७॥ अथ एतलानु अनंतर कालनई विशेषिई श्रीकालिकसूरिना परिवारना साधु महात्मा प्रमादीया थि । गुरु महात्मानइं सूता मेल्ही स्वर्णपुर नगरि सागरचंद्रसूरि छइ तिहां पुहता। तिहां आव्या एकला सागरचंद्रसूरिइं न ओलख्या । रूप व(प)रावतपणई करी । पोसालमाहि डोसु तपोधन एकई पासई आवी रहिउ ॥५७॥
तेषां समीपे मुनिपः स तस्थौ, ज्ञातो न केनापि तपोधनेन ।
शय्यातराद् ज्ञातयथार्थवृत्ताः, प्रमादिनस्ते मुनयस्तमीयुः ॥१८॥ तिसिइ पइठाण पुर पाटणि शय्यातर श्रावके महात्मा हाकी करी काढ्या । स्वर्णपुर भणी आव्या। सागरचंद्रसरे पछिउं गुरु किहां छह ! पहि[ला] आव्या तेहे कहिउ । गुरु पाछलि आवई छई । सागरचंद्रसूरि साहमा गिआ । पाछिला महात्मा पूछ्या, ते कहई; "गुरु आगलि पुहता"। सघले कुडउ बोलउ । पछह सागरचंद्रसूरे पोसालइ आवी ते वृद्धगुरु भणी मानी पगि लागी खमावीनई समस्त महात्माए खमावी करी गुरु मनाव्या ॥५८॥
(५) जिनेश्वरः पूर्वविदेहवर्ती, सीमन्धरो बन्धुरवाग्विलासः ।
निगोदजीवानतिसूक्ष्मकायान् , सभासमक्षं स समादिदेश ॥१९॥ श्रीकालिकसरि आपणा परिवार सहित पइठाण पुरि पाटणि समाधिई रह्या छई । इसिइ समइ सौधर्मेन्द्र महाविदेहि क्षेत्रि श्रीसीमंधरस्वामि कन्हलि बइठा हता । श्रीसीमंधरस्वामि उपदेश देता धर्मनइ अधिकारि आविई । विचार करता निगोद जीवनु विचार आविउ । तिसिइ इंदिई पूछिउं, निगोदनु विचार रूडई प्रीछवउ । पछह परमेश्वरि निगोदनु विचार परिपूर्ण कहिउ ॥५९॥
+P आदर्श टिप्पण्यामेते श्लोका उड़िताः-श्रीवीरनिवते वसु वर्षशतेषु भशीच्या त्रिनवत्या वाऽधिकेषु इयं वाचना बाता, यदा पञ्चम्याव चतुर्यों पर्युषणा प्रववृते, यतः
तेण्ड य नवसएहि, समइकतेहि वद्धमाणाओ। पज्जुसवणा चउत्थी, काल[ग]सूरीहि तो ठविया ॥१॥ बीसहि दिणेहि कप्पो, पंचगहाणीह कप्पठवणाय । नवसझतेणउएहिं, वोच्छिज्जा संघआगाए ॥२॥ सालाइणेण रमा, संघाएसेण कारिओ भयवं । पजू(ज्जू सवणा चउत्थी, चाउम्मासी उदसीए ॥३॥ ...मासपडिक्मणं, पक्खियदिवसम्मि पउविहो संगो। बयसयतेणउएहिं, भायरए तं पमाणं तु ॥४॥
इति तीयोगारादिषु भवनात् ।

Page #175

कालिकाचार्यकथा ।
१७१ सौधर्मनायेन सविस्मयेन, पृष्टं, जगन्नाथ ! निगोदजीवान् ।
कोऽप्यस्ति वर्षेऽपि च भारतेऽस्मिन्, यो वेत्ति व्याख्यातुमलं य एवम् ॥६॥ पछइ इंद्रिई परमेश्वर कन्हलि पूछिउं, "भगवा(व)न् ! पसाउ करी हवडानइ कालि भरतक्षेत्र माहि तेहवु कोई भाचार्य छह, जे निगोदनु विचार तम्हारी परिई कहीनइ प्रीछवइ !" ॥६॥
समादिदेश प्रभुरस्ति शक्र !, श्रीकालिकार्यः श्रुतरत्नराशिः ।
श्रुत्वेति शक्रः मविधाय रूपं, वृद्धस्य विमस्य समाययौ सः ॥६॥ श्रीसीमंधरस्वामिई कहिउँ, "अहो इन्द्र ! भरतक्षेत्रमाहि श्रीकालिकसूरि श्रुत सिद्धांतनु समू(मु)[६], तेणिई भरित पूरिउ छइ ते निगोदनु विचार अम्हारी परिई कहइ । पछ[इ] इंद्र श्रीसीमंधरस्वामि वा(वां)दीनइ वृद्ध वडउ ब्राह्मनूं संप करी धूजतु कांपतु हाथि लाकडी एहवू रूप करी कालिकसूरि कन्हलि आविउ ॥६१॥
विमोऽथ पप्रच्छ निगोदजीवान् , सूरीश्वरोऽभाषत ताननन्तान् ।
असंख्यगोलाश्च भवन्ति तेषु, निगोदसंख्या गतसंख्यरूपाः ॥२॥ ब्राह्मणिई श्रीकालिकसरि कन्हणि(लि) निगोदना जीवानु विचार पूछिउ । श्रीकालिकसूरे कहिउं; " रोमनइ भणीई असंख्याता गोला इसी संज्ञा कहीइ । तेणिइ एकेकइ गोलह असंख्याता निगोद कहवाई । एकेकइ निगोदि अनंता जीव कहवाई"। इसी परिई विचार कहिउ ॥६२॥
श्रुत्वेति विमो निजमायुरेवं, पपच्छ मे शंस कियत्ममाणम् ।
अस्तीति सिद्धान्तविलोकनेन, अक्रो भवान् कालिकसरिराइ ॥६३॥ ते निगोदनु विचार सांभल्या पूठिइं ब्राह्मणिइं गुरु कन्हलि पूछिउ; " भगवन् ! हुं वडु थिउ सकउ नही। बेटा बेटी कलत्र परिवार भक्ति न करई । गाढउ दुखीउ छउ आऊनु पतीइ नही। करउं किसिउ ! । एकवार कहउ हजी मझनई केतलं आऊखं थाकइ !। एकवार कृपा करी कहउ"। श्रीकालिकसूरि जोवा लागा। जोता जोतां नव रस केतले संख्या लाभइ । जोता जोता पल्योपमे न रहइ । बिहुँ सागरोपमि जई रथा। पछइ कहिउ तउ ब्राह्मण तु न हुइ । तुं सौधर्मेन्द्र ए वातनु निश्चउ जाणिज्यो ॥६३॥
कृत्वा स्वरूपं मणिपत्य सूरिं, निवेद्य सीमन्धरसत्मशंसाम् । '
उपाश्रयद्वारविपर्ययं च, शक्रो निजं धाम जगाम हृष्टः ॥६॥ पछइ इन्द्रिई आपणुं रूप प्रगट कीर्छ । महात्मा विहरवा गिआ हुंता, तेणिइ समइ इंद्र आविउ किम जाणीइ ! तेह भणी इन्द्रिई पोसाल बारणुं फेरवीनई इन्द्र गिउ इन्द्र महात्मा आवता लगइ न रहिउ । एतला कारण महात्मा इन्द्रनूं रूप देखी तपवडई निआणुं बांधइ । एह कारणई पोसाल बारणं फेरीनई गिउ ॥६॥
श्रीमत्कालिकसूरयश्चिरतरं चारित्रमत्युज्ज्वलं,
संपाल्य मतिपध चान्त्यसमये भक्तपतिज्ञा मुदा । शुदध्यानविधानलीनमनसः स्वर्गालयं ये गता
स्ते कल्याणपरम्परां श्रुतधरा यच्छन्तु संवेऽनघे ॥६५॥
इति श्रीकालिकाचार्यकथा समाप्ता । श्रीतपागच्छवृद्धशालायां लिखिता ॥ श्रीकालिक चिरकाल आपणुं चारित्र निरतीचार पाली छेहडइ अणसण लेईनइ, शुद्धनिर्मल भ्यान पंच परमेष्ठितुं स्मरण करता जीर्णदेह मकीनई स्वर्गि पुहता । ते श्रीकालिकसरि समस्त श्रीसंघनई अनेक कल्याण मांगलिकमाला विस्तारउ ॥१५॥
इति श्रीकालिकाचार्यकथा समाप्तः(प्ता) ॥ पं० श्रीहीररत्नगणि ॥

Page #176

श्रीजिनदेवसूरिविरचिता कालिकसूरिकथा। [ रचनासंवत् १४ शताब्दि ]
मोहान्धकारमारभारापहाररविमण्डलम् । अमानबहुमानेन, वर्द्धमानं नमाम्यहम् ॥१॥ पञ्चमीतश्चतुर्थी यैश्चक्रे पर्युषणामहः । तेषां कालकसूरीणां, चरितं किश्चिदुच्यते ॥२॥ धारावासमिति ख्यातं, पुरं सुरपुरोपमम् । तत्राऽभूद् भूपतिर्वैरिसिंहः सिंहपराक्रमः ॥३॥ देव्यस्य सुन्दरी, रूपसंपदा सुरसुन्दरी । तयोः कालकनामाऽभूत् , सूनुरन्यूनविक्रमः ॥४॥ सोऽन्यदा बहिरुद्याने, हयान् रमयितुं ययौ । सूरि गुणाकरं तत्र, धर्ममाख्यान्तमैक्षत ॥५॥ तस्यान्तिकमथो गत्वा, धर्म शुश्राव शुद्धधीः । सधः संसारवासाच, परं वैराग्यमासदत् ॥६॥ पितरौ समनुज्ञाप्य, भटपञ्चशतीयुतः । सरस्वत्याऽऽख्यया स्वस्रा, सार्दै व्रतमशिश्रियत् ॥७॥ शिक्षा द्विधाऽभ्यस्तवन्तं, श्रुताकूपारपारगम् । निवेश्य च निजे पट्टे, स्वर्गातिथिरभूद् गुरुः ॥८॥ क्रमेण कालकाचार्यः, साधुपञ्चशतान्वितः ।। क्षमा पुनानः पदन्यासैः, पुरीमुज्जयिनीं ययौ ॥९॥ आरामे समवासापर्षीद् , भगवान् सपरिच्छदः । तच्चरित्रैः पवित्रैश्च, चित्रीयन्ते स्म नागराः ॥१०॥ गर्दभिल्लो नृपोऽद्राक्षीत्, समायान्ती बहिर्भुवः । अन्यदाऽऽयो कृताश्चर्यरूपां सूरेः सहोदरीम् ॥११॥ कामग्रहग्रहीतस्तां, इठादानाय्य पूरुषैः । न्यधादधन्यः शुद्धान्ते, सूरिर्विज्ञातवांश्च तत् ॥१२॥ आस्थानं स्वयमागत्य, गुरुः शान्तमनास्ततः । तं दुष्टनृपमाचष्ट, सुधामधुरया गिरा ॥१३॥

Page #177

कालिकाचार्यकथा। त्वय्यन्यायरते राजन् !, सर्व स्यादसमञ्जसम् । मुश्चैतां वतिनी तस्याव , परत्रेह च शर्मणे ॥११॥ कोमलैर्वचनैरेवं, गुरुणा भणिसोऽपि सः । प्रधानैर्वार्यमाणोऽपि, मुमोच - तपोधनाम् ॥१५॥ तेजः शामिवारूढो, भ्रकुटीविकटानमः । सभायां कालकाचार्यः, प्रतिज्ञामकरोदिमाम् ॥१६॥ श्रीसंघप्रत्यनीकानां, महापातकिनामपि ।। माघवत्यतिथीनां च, नूनं लेप्येय पाप्मभिः ॥१७॥ यधेनमेनसां धामोन्मूलयामि न मूलतः । इत्युक्त्वा वचनं गत्वा, गच्छेऽनालोच्य किञ्चन ॥१६॥ उन्मत्तवेषो नगरी, हिण्डमानो जजल्प सः । राज्यं भुङ्क्ते गर्दमिल्लवेत् ततः किमतः परम् ? ॥१९॥ [ त्रिभिर्विशेषकम् ] ॥ एतस्य कान्तः शुद्धान्तश्चेत् सतः किमतः परम् । इति दृष्ट्वा जमा सर्वो, हाहारवशुखोऽब्रवीत् ॥२०॥ घिगेनं नृपति यस्य, चेष्टितैः क्रष्टिताशयः । रटन् पिशाचकीवेत्थमाचार्यः पर्यटत्ययम् ॥२१॥ भूयः संभूय सचिवप्रमुखैर्बोधितोऽपि सः । विरराम न कामाचों, वतिनीसंग्रहाग्रहात् ॥२२॥ गर्दभीविद्ययाऽजय्यं, तं ज्ञात्वा मेदिनीपतिम् । उपायेनोन्मूलयिष्यन् , शाककूलं ययौ गुरुः ॥२३॥ ये स्युस्तत्र च सामन्तास्ते साखय इति स्मृताः । तेषां तु नृपतिः साखाबुसाखिरिति विश्रुतः ॥२४॥ आचार्यस्तस्थिवांस्तत्र, साखेरेकस्य संनिधौ । मन्त्रयन्त्रमयोगाचैस्तं चात्यन्तमरञ्जयत् ॥२५॥ अथान्यदा सुखासीने, साखौ तत्र स्वपर्षदि । दूतः साखानुसाखीयः, समागत्यार्पयच्छुरीम् ॥२६॥ छुरिका तां समालोक्य, साखिः श्याममुखोऽजनि । सुरिणा भणितधायं, केयं भो ! विपरीतता ॥२७॥ अनुग्रहे विभोर्यस्मादायाते हृष्यतेतराम् । तवेक्ष्यते तु वैलक्ष्य, ततः साखिरदोऽवदत् ॥२८॥ नानुग्रहोऽयं भगवन् ! निग्रहः पुनरेष मे। यस्मै क्रुध्यति ना स्वामी, तस्मै प्रेषयति छुरीम् ॥२९॥

Page #178

श्रीजिनदेवसूरिविरचिता
तां लिप्त्वा क्षुरिकां कक्षी, पर्तव्यं तेन निश्चितम् । सोऽन्यथा सकलस्यापि, कुटुम्बस्य क्षयं सृजेत् ॥३०॥ स्वाभिमुख्यमालोक्य, सूरिरुच्छ्वसिताशयः । साखिमाचष्ट तं रुष्टा, किं तवैवोपरि प्रभुः ? ॥३२॥ कुपितोऽयमुतान्यस्मायपि कस्मेचिदुच्यताम् । स पुनः षण्णवत्यवं, दृष्ट्वा छुर्यामुवाच गाम् ॥३२॥ मद्विधानां षण्णवतेरुपरि बुदवानयम् । .. ततस्तैरपि मर्त्तव्यं, मच्छरणवजितः ॥३३॥ जगौ सगौरवं सूरिन मर्त्तव्यं मुधैव भो!। नीत्वा हिन्दुकदेशं वः, माज्यराज्यं ददाम्यहम् ॥३४॥ दूतानामानि विज्ञाय, तान् सर्वानपि सत्वरम् । समाकारय युष्माकं, सिन्धुतीरेऽस्तु सङ्गमः ॥३५॥ प्रमाणमादेश इति, व्याहत्य शकपुङ्गवः । व्यधत्त तत् तथैवाशु, जीविताशा हि दुस्त्यजा ॥३६॥ विज्ञातपरमार्थास्ते, सर्वे सबलवाहनाः । संभूय साखयः सधः, सिन्धुतीरे समागमन् ॥३७॥ आचार्यदर्शितपथः, साखी यः सोऽपि सत्वरम् । प्रयाणैरनवच्छिन्नरुपसिन्धु समासदव ॥३८॥ तेऽय सिन्धुं समुत्तीर्य, साधयन्तोऽखिलान् नृपान् । सुराष्ट्राविषयं मापुस्तत्र प्राकृड्डपेयुषी ॥३९॥ विभज्य नवधा राष्ट्र, सुराष्ट्रां तेऽवतस्थिरे । वर्षाराने व्यतिक्रान्ते, सूरिणा भणितास्ततः ॥४०॥ इंहो! निरुधमा यूयं, किसु तिष्ठय संप्रति । अवन्तिदेशं गृहीध्वं, पर्याप्तं तत्र मावि वः ॥४१॥ तेऽवोचन द्रव्यरहिता वयं पामहे प्रभो! । निर्द्रव्याणां हि जायन्ते, न काश्चिद् कार्यसिद्धयः ॥४२॥ . हेमीकृत्येष्टकापाकं, युक्तया तेभ्यो ददौ गुरुः । तेऽपि संभृत्य सामग्री, प्रचेलुालवान् प्रति ॥४३॥ तान् निशम्यायतो दर्पाद्, गर्दभिल्लोऽपि संमुखम् । आडुढौकेऽथ सम्फेटोऽभद् द्वयोरपि सैन्ययोः ॥४४॥ शस्त्राशनि चिरं युवा, शफसैन्येन निर्जितम् । अनीकं गर्दभिल्लस्य, यतो धर्मस्ततो जयः ॥४५॥ अवन्तीशः प्रणम्याशु, व्यावृत्य स्वपुरीमगात् । कृत्वा रोधकसज्जा ता, तस्थिवानन्तरेव सः ॥४॥

Page #179

२७५
कालिकाचार्यकथा । अयाज्ञया मुनीन्द्रस्य, शकयोधाचतुर्दिशम् । नमरी वेष्टयामामुश्चन्द्रलेखां' घना इव ॥४७॥ अट्टालकेषु युद्धानि, समभूवन निरन्तरम् । तेऽन्यदाऽऽलोक्य शून्यांस्तान्. गुरवेऽकथयन्नथ ॥४८॥ षमस्याट्टालकाः शून्याः, कुतोऽद्य भगवनिति । पृष्टस्तैः स्पष्टमाचष्ट, गुरुर्विज्ञातकारणः ॥४९॥ अयं भो! गईभीविधां, पापात्मा युक्तिपूर्वकम् । कृष्णाष्टमी-चतुर्दश्योराराधयति सर्वदा ॥५०॥ सिद्धविधश्च भवतामजय्योऽयं भविष्यति । तद् गवेषयत कापि, वास्योपरि गईभीम् ॥५१॥ ते समालोक्य वा पोचुः, गुरवे सोऽऽप्यचीकथत् । द्विक्रोश्याः परतः सर्वे, सैन्यमेतद् विधीयताम् ॥५२॥ इयं हि रासभी शब्द, कुरुते देव्यधिष्ठिता । तमाफर्ण्य द्विषत्सैन्यं, वान्ताऽमृग् म्रियते ध्रुवम् ॥५३॥ अष्टोत्तरं शतं शब्दवेधिनामिह तिष्ठतु । तैः पूरणीयमिषुभिस्तस्या दिध्यनिषोर्मुखम् ॥५४॥ शकाः सूरिसमादिष्टमेतत् सर्व वितेनिरे । तथैव शब्दावसरे, तस्या आस्यमपूरयन् ॥५५॥ सा तु विधा समाविष्टा, दुधियस्तस्य भूपतेः । भूनि विण्मृत्रमाषाय, पलायामास रासभी ॥५६॥ सूरेरादेशतो वर्ष, भस्वा मध्ये प्रविश्य च । जीवग्राहं गृहीत्वा तमुपनिन्युर्गुरोः पुरः ॥५७॥ गुरुणा बोध्यमानोऽपि, यदा न प्रत्यबोधि सः । पदाप्य कर्परं इस्ते, देशाभिष्कासितस्ततः ॥५८॥ व्रतान्यारोपयत् सूरिरार्यायाः शुद्धये पुनः । पायश्चित्तं चरित्वा च, स्वं गणं मत्यपालयत् ॥५९॥ मौलिक्यशाखिनृपतिरपरे तस्य सेवकाः । इति व्यवस्थया तत्र, राज्यमन्वशिषन् शकाः ॥६०॥ ते श्रीमत्कालकाचार्यपर्युपासनतत्पराः । चिरं राज्यानि पुभुजुर्जिनधर्मप्रभावकाः ॥६१॥
(२) इतश्चाभूद् भृगुकच्छे, जामेयः कालकममोः । वामित्रनृपो भानुमित्रस्तस्यानुनः पुनः ॥६२॥

Page #180

१७६
श्रीजिनदेवसूरिविरचिता
तौ च पहित्य स्वामात्यमत्युत्कण्ठावशंनदौ । शकराजाननुज्ञाप्य, नयतां वपुरे गुरुन् ॥६३॥ बलभानु स्वजामेयं, भानुश्रीकुक्षिसंभवम् । पव्राज्य पाषं सूरिं, तत्रैवास्थापयन्नृपः ॥६॥ प्रभावनां विभाव्योच्चैः, पुरोधाः कृतमत्सरः । पुराऽपि निर्जितो वादे, रहो राजानमब्रवीत् ॥६५॥ अमी तपोधना यत्र, संचरन्ति महाशयाः । तत्र देव ! पदन्यासो, युष्माकं नैव युज्यते ॥६६॥ अभक्तिर्जायते ह्येवं, सा च श्रेयाममायिनी । मेष्यन्तेऽमी तदन्यत्र, विधाप्यानेषणां पुरे ॥६॥ एवमस्त्विति राज्ञोक्ते, कारिताऽनेषणा पुरे । विलोक्य तां समन्ताच, गुरुभ्यः साधबोऽवदन ॥६॥ पुरोहितस्य तत् सर्वे, ते विपश्य विजृम्भिवम् । अपयुष्यापि चलिताः, प्रतिष्ठानपुरं प्रति ॥६९॥
शातवाहनराजेन, कृताभिगमनोत्सवाः । तस्थुः सुखं पर्युषणापर्व तत्रान्यदाऽऽगमत् ॥७॥ तान् राजोवाच पश्चम्यां, देशेऽनेन्द्रमहो मवेत् । जनानुवृत्त्या गन्तव्यमस्माभिरपि तत्र च ॥७१॥ एवं च चैत्यपूजादेाघातः संभवेद् विधेः । पष्ठयां पर्युषणापर्व, तदिदं क्रियतां प्रभो ! ॥७२॥ स्वाम्याह राजन् ! पर्वेद, पञ्चमी नातिवर्तते । कारणापेक्षया त्वांगपि स्यादिति हि श्रुतम् ॥७३॥ चतुर्थ्यांमस्तु तद्येतदित्युक्ते भूभुजा प्रभुः । मेने तथेति भूपस्तु, मुदितो गृहमागमत् ॥७४॥ तदाघभूद् भाद्रशुद्धचतुथ्यों किल पर्व सत् । चतुर्दशीदिने चातुर्मासिकानि च जज्ञिरे ॥७५॥
अन्यदा कर्मदोषेण, शिष्याः कालकमभोः । दुर्विनीता अजायन्त, शिक्षाया अप्यगोचयः ॥७६॥ रात्रौ शय्यातरस्योक्त्वा, परमार्थ विद्यग्य तान् । निद्रागवान् प्रचलिताः, स्वयं कनखलं पति ॥७७।।

Page #181

कालिकाचार्यकथा । स्वविष्यरत्नाकराख्यसूरिशिष्यस्य संनिधौ । सूरेः सागरचन्द्रस्य, प्रतिबोधितभूपतेः ॥७८॥ [युग्मम् ] ॥ क्रमेण तत्र संपाप्ता न केनाप्युपलक्षिताः । उपाश्रयस्यैककोणं, समाश्रित्यावतस्थिरे ॥७९॥ पतिक्रम्यैर्यापथिकीसुपविश्य क्षणं स्थिताः । अत्रान्तरे सागरेन्दुरनुयुज्य प्रपारितः ॥८०॥ असहिष्णु नगर्व, सूरि प्रति बभाण सः । आर्य ! कीदृग् व्याचचक्षे, मया साध्विति तेऽवदन् ॥८१॥ ततः पुनर्मदाध्मातः, सागरेन्दुबेभाण तम् । आर्य ! किश्चिद् विषमार्थ, परिपृच्छ वदामि ते ॥२॥ न किश्चिद् विषमं जाने, धर्म तद्वार्द्धकोचितम् । व्याचक्ष्व मत्पुर इति, मोचुः पौत्रं मुनीश्वराः ॥८॥ अनित्यताभावनाधं, धर्ममत्यूजितं ततः ।। व्याचक्षाणे सागरेन्दौ, साक्षेपं प्रभुरब्रवीत् ॥४॥ प्रत्यक्षाधगोचरत्वामास्ति धर्मः खपुष्पवत् । मुधा तद्विषयं क्लेशं, मूढा अनुभवन्त्यमी ॥४५॥ अन्तःक्षुब्धोऽप्यवष्टम्भमालम्ब्योवाच सागरः । अस्त्येव धर्मस्तत्कार्यमुखादेरुपलम्भतः ॥८६॥ युक्तिभिः साधिते धर्मे, मौनं कृत्वा स्थिता विभुः । तथा शिष्या दुर्विनीताः, मुप्ता मातरजागरुः ॥८॥ गुरूनप्रेक्ष्य तेऽपृच्छन् , शय्यातरमसौ पुनः । निर्भयं वचनैस्तीक्ष्णैः, माहिणोत् सूरिसंनिधौ ॥१८॥ क्रमात ते तत्र संपाप्ता वाती विज्ञाय तन्मुखात् । सागरः क्षमयामास, गुरूंस्तैर्मुनिभिः सह ॥८९॥ वालुकापूरितमस्थभृतिरेचनपूर्वकम् ।। पौत्रं तेऽबोधयन् , ज्ञानतारतम्यमरूपणात् ॥१०॥
(५)
अथ व्याख्यां निगोदानां, श्रुत्वा सीमन्धरमभोः । शक्रोऽपृच्छद् भरतेऽपि, किमेवं वेत्ति कोऽप्यमून् ॥११॥ व्याचष्टे भारते मदनिगोदानार्यकालकः । इति भाषितवान् वज्रधरं सीमन्धरमभुः ॥१२॥ तं वृद्धद्विजरूपेण, गतः शक्रः परीक्षितुम् । पृष्ट्वा निगोदानायुश्च, मुदितः स्तुतवानिति ॥१३॥

Page #182

श्रीमाणिक्यसूरिविरचिता दुष्षमारात्रिदीपाय, प्रतीपाय कुतीविनाम् । अनर्घ्यगुणरत्नौधरोहणाय नमोऽस्तु ते ॥९॥ श्रीकालकार्य प्रणिपत्य शक्रा,
स्वस्यागमं झापयितुं मुनीनाम् । कृत्वाऽन्यथाद्वारमुपाश्रयस्य,
संपूर्णकामस्त्रिदिवं जगाम ॥९५॥ मत्वाऽऽयुरन्तं भगवानपि स्वं,
श्रीकालकार्योऽनशनं विधाय । विहाय कायं विधिवद् विधिज्ञ
त्रिविष्टपस्याभरणं बभूव ॥१६॥ श्रीजिनमभसूरीन्द्रः, स्वाकपडलालितः । जग्रन्थैतां कयां श्रीमन्जिनदेवमुनीपरः ॥९७॥
इति श्रीकालिकसरिकथानकं समाप्तम् ।
[२० श्रीमाणिक्यसूरिविरचिता कालकाचार्यकथा ॥
वन्दारुहरिमन्दारूममरीपिअरक्रमम् । श्रीवर्द्धमानमानम्य, वक्ष्ये पर्युषणास्थितिम् ॥१॥ येन पर्युषणापर्व, चतुर्थीवासरे कृतम् । श्रीकालिकगुरोस्तस्य, कथ्यते प्रथिता क्या ॥२॥ जम्बूद्वीप इह द्वीपे, क्षेत्रे चात्रैव भारते । पुरमस्ति धरावासं, घरामण्डलमण्डनम् ॥३॥ आरामिकमिवाऽऽराम, पितेव निजसंततिम् । वैरिसिंहमहीपालस्वत्र पालयति प्रजाः ॥४॥ रोहिणीव शशाङ्कस्य, व्योमगडेव, वारिधः । शुचिशीलप्रियाऽऽलापा, पियोऽऽस्यात्स्य) सुरसुन्दरी ॥५॥ कुमारः मुकुमाराङ्गः, कुमार व विक्रमी । कालक्रमेण धर्मशः, कालकाऽऽख्यस्तयोरमूख ॥६॥

Page #183

कालिकाचार्यकथा ।
१७९
HH
नीरधेरपि गम्भीरो, धीरो मो(म)रुगिरेरपि । सोमादपि महासौम्या, प्रतापी तपनादपि ॥७॥ उदारस्फारशृङ्गारः, परनारीसहोदरः । सत्यवाक् शरणाऽऽयातवज्रपमरसंनिभः ॥८॥ निभिविशेषकम् ॥ कुमारोऽन्येधुरुधाने, गतः क्रीडाप्रसङ्गतः । गुणाकराचार्यगिरं, शुश्राव श्रवणामृतम् ॥९॥ अपारे भवकान्तारे, माणिनां भ्रमतां सताम् । कर्मलाघवतोऽना, जायते मानुषी गतिः ॥१०॥ इन्द्रजालोपमे जीवितव्ये द्रव्ये विनापरे । मतिर्भवति चारित्रे, केषाश्चिदपि धीमताम् ॥११॥ एवमादि गुरोवा(वा)णी, तूर्णमाकर्ण्य स व्रतम् । सरस्वत्या महासत्या, भगिन्या सममग्रहीत् ॥१२॥ गीतार्थो गुणसंयुक्तः, श्रीगुणाकरमरिमिः । क्रमात् सूरिपद(देs)स्थापि पापिनामपि बोधकृत् ॥१३॥ सपो निष्कपटं कुर्वन् , भन्याली स विबोधयन् । विहरन् वसुधापीठे, जमामोजयिनी पुरीम् ॥१४॥ तस्योपवनसंस्थस्य, समायान्ति पुरीजनाः । धर्मवाणी रसेनाऽऽद्री, गीति श्रोतुं ममा इव ॥१५॥ इतश्च दैवयोगेन, तदा साध्वीसमागमः । बभूव तत्र जायेत, नान्यथा भवितव्यता ॥१६॥ अन्यदा बहिरुधाने, साक्षादिव सरस्वतीम् । सरखतीं सती प्रेक्ष्य, कामं कामलिताऽऽशयः ॥१७॥ ममाऽन्तःपुरयोग्येयमित्युक्त्वा मालवेश्वरः । गर्दभिल्लनृपो मिल्लसमानोऽशुभकर्मभिः ॥१८॥ दीनां चिल्लीमिव श्येनो, जानकीमिव रावणः । तामपाहरदन्यायपथपान्यः स पापी[:] ॥१९॥ विहला विललापे(१)वं, सती तेन इता सती । हा वीतरागसर्वक !, हा दैव ! किं भविष्यति ॥२०॥ हा श्रीगुणाकराचार्य !, हा कालकसहोदर ! । हा तात वैरिसिंहाऽऽख्य !, हा मातः मुरकुन्दरि ! ॥२॥ मदीयं चरणद्रव्यं, हरन्तं पश्यतोहम् ।। निवारयति सर्वेऽपि, गर्दमिल्लं कुम्पतिम् ॥२२॥

Page #184

१८.
श्रीमाणिक्यसूरिविरचिता
हाहारवं तमाकर्ण्य, ज्ञातोदन्तो मुनीश्वरः । नरेश्वरमुपागम्य, सम्यग् वाक्यमदोऽवदत् ॥२३॥ आकाशं स्फुटितं चेत् स्यानरेन्द्र ! किमु सीन्यते ।
त्यं कुतो यदि भवेच्चन्द्रादङ्गारवर्षणम् ॥२४॥ मलो वा यदि माणिक्ये निर्मलत्वं तदा कुतः । रक्षा कुतोऽस्ति कौष्माण्डिफलानि वृत्तिरेव चेत् ॥२५॥ तपोवनानि राजेन्द्ररक्षितानि भवन्ति यत् । तत् त्वमेव कथं देव !, कुरुषे वर्मगहितम् ॥२६॥ एवमुक्तस्तु नामुञ्चद्, यावचञ्चललोचनाम् । गर्दभिल्लोऽपि तल्लुब्धो, ल(लुब्धको हरिणीमिव ॥२७॥ सूरिभिः महितः संघस्तावत् तद्बोधहेतवे । तेन कामैकदासेन, न सोऽपि गणितस्ततः ॥२८॥ श्रीमत्संघं जिनान्यं, परिज्ञायावमानितम् । निर्ममे निर्ममोऽप्येष, प्रतिज्ञामिति दुस्तराम् ॥२९॥ गर्दभिल्लं कुराजेन्द्रगजेन्द्र इव गर्दभम् । राज्यानोन्मूलयाम्येनं, चेन्नाई कालकस्तदा ॥३०॥ भूयन्तां लोकपाला दिगधिपतियुता ग्रामयक्षादयश्च,
सामन्ता मन्त्रिणोऽमी घटसुभटभटाः श्रेष्ठिनः सार्थवाहाः । लाजुलेनेव वेण्या कपिमिव कुनृपं राज्यतो गर्दभिल्लं,
धृत्वा नोत्पाटयेऽहं स्फुटमिह न तदा कालकाचार्य एषः ॥३१॥ गच्छं विहाय स्वच्छन्द, भ्रमन्तं विकलाकृतिम् । तं वीक्ष्य सचिवा राज्ञः, पुरः प्रोचुरिदं वचः ॥३२॥ निजां खञ्जय मा कीर्ति, स्वकुलं मा कलङ्कय । मा सेवस्वासतां मार्ग, मुश्च मुश्च तपश्चि(स्वि)नीम् ॥३३॥ नृपो मेने न तद्वाक्यं, हस्तीवाङ्कुशमुन्मु(न्म)दः । मर्यादा लसयन्नब्धिरथवा केन वार्यते ? ॥३४॥ कुतोऽपि ज्ञातवृत्तान्तो, नगरीतो विनिर्गतः । क्रमालक्ष्मीलतामूलं, शककूलं मुनिर्गतः ॥३५॥ तत्र सामान्यराजानः, शाखिनः शतशाखिनः । तेषां शाखानुशाखीव, चक्रवर्ती प्रकीर्त्यते ॥३६॥ एकस्य सविवेकस्य, समीपे शाखिनः स्थिता[३] । गुरवः सोऽपि तैर्मन्त्रतन्त्रैरावर्जितो नृपः ॥३७॥ शाखानुशाखिनो दूतस्तस्यान्येधुर्महीभुजः । क्षुरिकां दौकयामास, यमजिहामिवापराम् ॥३८॥

Page #185

कालिकाचार्यकथा । शाखी विषादमापनस्तां पश्यन् श्यामलाऽऽननः । कपोलन्यस्तहस्तोऽस्थाद्, 'विहस्तो ध्वस्तसंमदः] ॥३९॥ . राजाऽऽदिनरैदि(दि)टे, स्थाने ते स्थिते सति । सूरिः पप्रच्छ ते हर्षस्थाने शोक[:] कथं नृप ! ॥४०॥ राजोचे मुनिराजेन्द्र !, मम हर्षपदं कुतः ? । यतोऽस्मान(कं) पुरस्वामी, रुष्टो दुष्टोऽन्तकादपि ॥४१॥ महेयमात्मनश्चित्वा, शिरः क्षुरिकयाऽनया। अन्यथा कुलसंहारो, हा व्याघ्रो हन्त दुस्तटी ॥४२॥ तवैवैकाकिनः किं भो !, कोपाऽऽटोपः प्रभोरभूत् । इति पृष्टो मुनीन्द्रेण, जगाद जगतीपतिः ॥४३॥ क्षुरिका पन्न(ण)वत्यकेनाङ्कितेयं विलोक्यते । मन्ये पन्न(ण)वते राज्ञां, चुकोपोपरि भूपतिः ॥४४॥ गुरुर्जगौ न भेतव्यं, जानीहि नृपतीन् नृप! । वॉश्च राजाऽपृच्छत् कुत्र, गन्तव्यं सोऽपि चै(प्यची) कयत् ॥४५॥ भूपो गुरूपदेशेन, तानाहूय स्वदेशतः । चलितः सिन्धुमुत्तीर्य, मुराष्ट्रां विषयं ययौ ॥४६॥ विभज्य भूभुजो देश, ते तस्थुर्जलदानने(ऽऽगमें) । घरघ(द)पि समायाति, न चेलुः संबलं विना ॥४७॥ कळावान् कालिकाचार्यः, पथि पाथेयहेतवे । सौवर्णमिष्टिकापार्क, चक्रे चूर्णप्रयोगतः ॥४८॥ दातैव देवतालोके, तत्सदादेशकारिणः ।। अखण्डितमयाणैस्ते, ययुर्मालवमण्डलम् ॥१९॥ विज्ञाय गर्दभिल्लोऽपि, परचक्रमुपागतम् । भाचालीदथ युद्धाथै, संक्रुद्धो गर्वपर्वतः ॥५०॥ शाखिभिः समराऽऽरम्भे, बले भग्ने महाबलेः । विवेश माळवेशः स्वं, नगरं कीटिकाऽऽळीवत् ॥५१॥ वेष्टयित्वा जवादुग्रं, वीरवर्गों निरर्गळ: । शराशरि व्यवाद् युद्ध, प्रति मातः परस्परम् ॥५२॥ साखिसेनाचरा दर्ग. तं दृष्टा शुन्यमन्यदा । विस्मयस्मेरवदना गुरवे च न्यवेदयन् ॥५३॥ प्रभुः माहाऽष्टमी वाऽध, मन्ये साधयतीह तत् । पबला गर्दभीविद्यामयमुज्जयिनीपतिः ॥५४॥ रासभीरूपमाघाय, तुष्टा मादुर्भविष्यति । यः शृणोति स्वरं तस्यास्तस्य मृत्युरसंशयम् ॥१५॥

Page #186

२८२
श्रीमाणिक्यसूरिविरचिता
सैन्यमावास्यता पथात्, ततो व्याधुव्य वेगतः । अष्टोत्तरशतं योधा मत्पाः ते तु साऽऽयुधाः ॥५६॥ ते राजभिस्तथा चक्रे, नून वक्रेतराऽऽशयैः ।। सप्तमेऽस्यभवत् साक्षाद्, गर्दभिल्लस्प गर्दभी ॥५७॥ यदा विकाशयामास, मुखं शम्दाय सा तदा । तैः शब्दवेषिभिर्वाणैस्तूणीर इव पूरितम् ॥५६॥ विद्या विधाय विष्मत्रे, व्योममण्डलमुथयो ।। जीवग्राहं गृहीत्वा ते, योधाः सूरेस्तमार्पयन् ॥५९॥ सोऽमाणि सूरिणा, साध्वीशीलरत्नमलिम्लुच ।। संघावमानदानाऽऽख्यक्षस्यैव मुमोद्गमः ॥६०॥ कुलागार! दुराचार !, निर्विचार ! विकारवान् । . भ्रमन्नपारसंसारे, परत्र फलमाप्स्यसि ॥६॥ पापीयानित्यवध्योऽयं, मुनिस्तं निरवासयत् । स्थितिज्ञः स्थापयामास, मूलस्थानेऽथ शाखिनम् ॥२॥ शेखशाखिक्षितीशेभ्यो, भूमिखण्डान्यखण्डस्क । आलोचनां सरस्वस्या ददावानन्दमेदुरः ॥६३॥ शककूलाद् यदायाताः, शकास्ते मथितास्ततः । जित्वा तान् विक्रमार्कोऽत्राभूत् पुनः शकभूपतिः ॥६॥ प्रसङ्गादिदमाख्यातं, वत्सरज्ञानहेतवे । . कथ्यते मूलसंबन्धः, सत्यसंघमहात्मनः ॥६५॥ खड्धारोपमं धीरो, दान्तः शान्तस्तपोनिधिः । चित्रं चरति चारित्रं, वृत्तं वा वेत्ति का सताम् ॥६६॥
इतश्च भृगुकच्छेस्तो(शौ), भागिनेयौ महामुनेः । बलमित्र-भानुमित्रा(नौ), पृथ्वीनायौ सहोदरौ ॥६७॥ तयोर्भग्नी च भानुश्रीबलभानुस्तदङ्गजः । अन्यदा तद्गुरोर्वृत्तं, भृगुकच्छाधिपोऽशृणोत् ॥६॥ अकुण्ठोत्कण्ठितस्वान्तवलमित्रनृपान्पया(पो ययौ) । उज्जयिन्यां प्रयातेन, मतिसागरमन्त्रिणा ॥६९॥ शाखिनं समनुज्ञाप्य, परमादरपूर्वकम् । भृगुकच्छमगात् साई, सूरि (मोरियुगाऽऽळयः ॥७०॥ [युग्मए] बलभानु:) गुरोः पार्थे, साग्रहो ब्रतमाहीद । तदा जनः समस्तोऽपि, जिनधर्मरतोऽजनि ॥१॥

Page #187

ter
कालिकाचार्यकथा । निरुत्तरीकृतो बादमिच्छंस्तुच्छमतिः क्षणात् । गुरुभिर्गुरुरोषोऽपि, स्वं भक्तमिव दर्शयन् ॥७२॥ पुरोधाः माह भूपालं, पूज्यसाधुपदाङ्किते । मार्गे न युज्यते गन्तुं, भवेदाशातना यतः ॥७३॥ युग्मम् ॥ ये ध्रुवं 'ध्रुवपदं गमिनोऽमी, ये जिनाथ वश(शि)नां परमेवाः । आत्मकर्मफलभोग जस्ते, मादृशाः कथय के परवन्तः ॥७॥ ईष्टक् तद्वाक्यविभ्रान्त[:], राजाज्ञामधिगस्य सः । अकारयत् पुरे साधुयोग्यां रसवतीं नवाम् ॥७॥ आधाकर्म परिज्ञाय, ततो पर्युषितेऽपि हि । सूरयोऽगुमहाराष्ट्र, प्रतिष्ठानपुरं परम् ॥७॥
जिनपादाब्जरोलम्बसातवाहनभूभुजाः(जा) । प्रदत्ते साधवस्तस्थुः, साधुयोग्य उपाश्रये ॥७॥ अथ पर्युषणापर्वसमये समुपस्थिते ।। गुरून विज्ञापयामास, सोल्लासं भूमिवासवः ॥७॥ अस्मिन् देशे च पञ्चम्यामिन्द्रयात्रामहोत्सवः । कुया पयुषणापर्व, षष्ठयां तु भवदाज्ञया ॥७९॥ चभाषे प्रभुरेवं चेन्मेरोश्चति चूलिका । नातिक्रामति पञ्चम्या रात्रि पर्युषणा पुनः ॥४०॥ राजाऽवोचञ्चतुर्थी तत् , करोमि करुणाऽऽकर(र!) । अवकि(श्य) पर्युषितव्यं, गुरुणोक्तं भवत्विति ॥८१॥ सर्वसंधानुमत्याऽभूश्चतुर्थीवासरे तदा । पर्युषणापर्व सर्वोत्तम श्रीजिनशासने ॥८॥
कालान्तरेण दुःशिष्यदुविनीत्वदुःखतः । एकाकी कालकाचार्यों, निःससार महानिशि ॥४३॥ स्वशिष्याचार्यपट्टाब्जमरालस्य शनैः शनैः । वजन् सागरचन्द्राऽऽख्यसूरेः स्थानमियाय सः ॥४॥ स्थविरः कोऽप्यसावेवमवहां नाटयन्त्रयम् । अभ्यागतगुरोश्चक्रे, नाभ्युत्थानादिसत्क्रियाम् ॥८५॥ श्रीकालकगुरो, वा, व्याख्यानं रुचिरं मुनेः(ने!) । इति सागरचन्द्रेण, पृष्टः प्रभुरभाषत ॥८६॥

Page #188

१८४
श्रीमाणिक्यसूरिविरचिता मुधेव स्वादु सद्धर्मरचनं वचन(न) क ते । क कालकगुरोर्वाचो, गताकृति-वयःस्मृतेः ॥८७॥ इतः शय्यातरश्रादाद् , गुरुशुद्धिमवाप्यते । तत्र जग्मुस्त्वराः शिष्याः, खे द्रुमो दुर(द्रुत?)मानसाः (१) ॥८॥ परिवार तमायान्तं, वीक्ष्य सागरसूरयः । उत्यातुफामास्तन्मुख्यैर्निषिद्धाः साधुसाधुभिः ॥८९॥ मरिं नत्वा यथास्थानमासीनेषु महात्मम् । पहिभूमेः क्षणात् तावत्, कालकाचार्य आययौ ॥१०॥ अभ्युत्थानक्रियापूर्व, जन्मापूर्वमिवाऽऽदरात् । गुरुं गुरुमुदो नेमुर्मुनयो बहुमानतः ॥११॥ ज्ञात्वा सागरचन्द्रोऽपि, मुनीन्द्रं कालकाभिधम् । क्षमयामास सद्भक्तिवीडाऽवनतकन्धरः ॥१२॥ घालुकाकणदृष्टान्ताद्, गुणहानि प्रदर्शयन् । प्रबोध्य सागरचन्द्राऽऽख्यं, विजहारान्यतो गुरुः ॥१३॥
सौधर्मेन्द्रोऽन्यदाऽपृच्छत् सीमन्धरजिनेश्वरम् । निगोदजीवव्याख्यान, जिनेनापि निवेदितम् ॥१४॥ पपच्छैवं पुनः शक्रो, भगवन् ! कोऽपि भारते । एवंविधं निगोदानां, व्याख्यानं वेत्ति किं न वा? ॥९॥ जिनेन्द्रः स्माऽऽह, देवेन्द्र ! सांपतं कालकामिधः । जानाति जिनधम्मकधीरो गणधरस्त्विदम् ॥१६॥ जराजर्जरितं विमरूपं कृत्वा पुरन्दरः । तत्परीक्षार्थमायासीद, कालकाचार्यसंनिधौ ॥१७॥ तत्मश्नतो निगोदानां, व्याख्यानमकरोद् गुरुः । विस्मयादय विमोऽयमप्राक्षीदायुरात्मनः ॥९८॥ श्रुतज्ञानोपयोगेन, परिक्षाय कुशाप्रधीः । भवान् भास्वान् सूरेन्द्रव(प), जगादेति जि(य)तीधरः ॥१९॥ तुष्टाव तं स्फुटीभूय, देवराजोऽतिरञ्जितः । कलिकालस्तु(ले तु) सर्वज्ञ[:] कालकाचार्य ! ते नमः ॥१०॥ तं नत्वाऽऽनम्य सौधर्म, सौधर्माधिपतिर्ययौ । अन्तेऽनशनमापन्न[:], पाप सूरित्रिविष्टपम् ॥१०॥ यो गर्दभिल्लं जगदेकमल्लं, समूलमुन्मूलयति स्म राज्यात् । आनीतवान् पर्युषणाऽऽख्यपर्व, दिने चतुर्थ्यास गुरु श्रिये वः ॥१०२॥
इति श्रीमाणिक्यसूरिविरचिता कालकाचार्यकथा ।

Page #189

[२१] श्रीदेवकल्लोलमुनिविरचिता कालिकाचार्यकथा।
[ रचनासंवत् १५१]
स्वकीयं गुरुमानम्य, पुनः श्रीश्रुत्तदेवताम् । वयोः प्रसादमासाद्य, कालिकाचार्य(कार्यकयां हुवे ॥१॥ अस्तीह भारते वर्षे, धारावासं पुरं महत् । वापी-कूप-प्रपाऽऽराप-सरोवरविराजितम् ॥२॥ श्रीमहेभ्य-महाराज-समाजसमलङ्कृतः । वैरिसिंघो(हो) नृपस्तत्र, वैरिवारनिवारणः ॥३॥ तस्य पत्नी सती रम्भासुन्दरी सुरसुन्दरी । सचरित्रस्तयो पुत्रः, संजातः कालिकाभिधः ॥४॥ विचाराञ्चारचतुरः, मुभगो विनयी नयी । पियंकको नामिमानी, मजापालोऽतिसाहसी ॥५॥ सोऽन्यदा निर्गतो बाबोधाने क्रीडितुमादरात् । निर्विभो(णोऽभूदसौ बायतुराँस्त्वरमान् नृपः ॥६॥ सहकारतरोमूले, निविष्टो राजसूः स्वयम् । पश्यन्नितस्ततः स्वैरं, सोऽश्रू(श्री)पीन्मधुरध्वनिम् ॥७॥ सेवकं प्रेक्ष(य) विज्ञाय, गत्वा तत्र समुत्सुकः । मुनिभिः भविक साई, ददर्श स गुरुं तदा H८|| स तं प्रदक्षिणीकृत्योपविश्योचितभूतळम् । श्रीमाइगुणन्धसऽऽचार्यदेशनामणोदिति ॥९॥ असारः सर्वसंसारः, कोऽपि कस्य न क्लमः । पिता माता स्वसा भ्राताऽऽसन् ते ते स्वार्थवल्लभाः ॥१०॥ इत्येतस्य गुरोर्वाचं, श्रुत्वा वैराम्पमाप्तवान् । पितॄनापृच्छश्य तत्कालं, कुमारो व्रतमग्रहीत् ॥११॥ कालेन कियता विद्वान् , संजातः कालिको यतिः । आय गुणन्धराचार्यैः, स्वपदें स्थापितो मुदा ॥१२॥ ततः श्रीकालिकाचार्याः, साधु-साध्वीं समन्विताः । विजई (इ.) प्रतिबोधार्था(य)मुज्जेणी नगरी प्रति ॥१३॥ ४७

Page #190

श्रीदेवकल्लोलमुनिविरचिता
गर्दभिल्लो नृपस्तत्र, परस्त्रीरूपलालसः । प्रपालयति साम्राज्यं, दुःमधर्षः परंदमः ॥१४॥ अन्यदा कालिकाचार्यः, स्वसारं श्रीसरस्वतीम् । राजमार्गेऽभिगच्छन्ती, गुरुवन्दनहतवे ॥१५॥ एनामन्तःपुरे शीघं, भो ! भो ! नयति(तु) निर्भयो । इत्युक्ते तेन भूपेन, सेवकैस्तैस्तथाकृतम् ॥१६॥ हा भ्रात ! कालिकाचार्य !, रक्ष मां करुणानिधे! । त्वां विनाऽहं कथं तिष्ठे, पाढं विलपतीत्यसौ ॥१७॥ मध्येपुरं जनरेतव, श्रुत्वा हाहारवः कृतः ।। सरिणाऽपीति विज्ञाय, संघचाऽऽकारितस्ततः ॥१८॥ स्ववृत्तान्तोऽस्य तैः प्रोक्ता, प्रत्युक्तं श्रावकैरिति । तत्रैकशो वयं यामो, राजवेश्मनि सद्गुरो ! ॥१९॥ उपभूपं गतैः श्राद्धैविज्ञप्तस्तैर्धराधवः । भूपनि(नि) टिता वादं, मूरिपाचे समेऽन्वगुः ॥२०॥ स [त]तः सरिरुत्थाय, सशिष्यो नृपसद्मनि । गत्वा भूपालमाचक्षे, सुधामधुकिरा गिरा ॥२१॥ यदि चन्द्रमसो वहिः, भानुतश्चेत् तमो भवेत् । सीमालोप: समुद्रात स्यात् , प्रजायास्तहि का गति ? ॥२२॥ तपोवनानि रक्षन्ति, राजानो ज्ञा(न्या)यमार्ग(नि)णः । यथा कृषीब(व)ला हर्षाद, स्वक्षेत्राणि प्रयत्नतः ॥२३॥ अतस्त्वं लोकपालोऽसि, देहि साध्वी कृपां कुरु । इत्युक्ते भूपसंकेतात् , पुंभिनिवा(वा)सितो मुनिः ॥२४॥ कोपेन पौषधागारमायातः संघमाहयत् । प्रतिज्ञां सोऽकरोदेना, गर्दभिल्लं नृपं यदि ॥२५॥ नोत्वनामि समूलं तं, जगतां पस्पि(श्य)तां सताम् । तदा पापात्मनां यामि, गतिं दुस्सहदुःखदाम् ॥२६॥ [ युग्मम् ] ॥ उदित्वे(त्वैवं ततः सूरि[:], स्वसामोल्वणं वचः । परिवारं च वेषं च, संघहस्ते समर्पयत् ॥२७॥ वेषान्तरं विधायाऽथ, तदानीं गृथ(प्रथि)लोऽभवत् । एवं वदन् स बभ्राम, महापथचतुष्पये ॥२८॥ चे गर्दभिल्लो भूपालः, समर्थः सर्वदिग्पतिः । अहं भिक्षाचरोऽस्म(स्मी)ति, तदा कि 'जातमेव हि ॥२९॥ किश्चिद् विचिन्त्य चित्ते स्वे, नगरानिगरा(रगा)द् पहिः । कियद्भिदिवसैदर, शकलं ययो यतिः ॥३०॥

Page #191

१८७
कालिकाचार्यकथा । क्रीडतां बहिण्याने, कुमाराः(राणां-बालानां १) शकभूपतेः । पपात कन्दुकः कूपे, ततस्ते यज्बु(जजु)राकुलाः ॥३१॥ झातोदन्तेन तेनैभ्यो, धनुः कृत्वा करे निजे । शरं परेण संयोज्य कर्षितः कन्दुकोऽवटाव ॥३२॥ इत्यंकृत्य तमानीय, कुमारेभ्यो ददौ मुनिः । तेनेत्यं यत् कृतं तैस्तत्(द), गत्वा भूपे निवेदितम् ॥३३॥ समाहृयाऽवधूतं तं, सत्कृत्य स्वकमक्तितः । स नगौ हर्षपूरेण, किमर्थं त्वमिहागतः ? ॥३४॥ तेनोक्तं मिलनार्थ ते, नापरं कार्यमस्ति मे । स मुनिस्तेन भूपेन, स्थापितो निजसंनिधौ ॥३५॥ विद्याकलाकलापेन, प्रस्तावाऽऽपन्नवार्तया ।। तं तथा रञ्जयन् सोऽपि, न तिष्ठेत् तं विना यथा ॥३६॥ नृपं चिन्ताकुलं वीक्ष्यान्यदा सुरिरुवाच तम् । स्वत्समीपे सनामाङ्का, क्षुरिका पुटिका कथम् ? ॥३७॥ ततस्तमूचे मत्स्वामी, मामित्थं ज्ञापयत्यसौ । म्रियस्व क्षुरिकां लात्वा, पीत्वा च पुटिकाविषम् ॥३८॥ चतुर्नवतिभूपानामन्येषामपि मादृशाम् । इत्यादेशं प्रदत्तेऽसौ, तेन चिन्ताऽऽतुरोऽस्म्यहम् ॥३९॥ सूरिजंगाद हे राजन् !, मा चिन्तां कुरु सर्वथा । यूयं मिलत सर्वत्र, यथाऽहं वच्मि किञ्चन ॥४०॥ तद्वाक्या[व] त्वरितं तेन, मिलिताः सकलाः शकाः । भो! सर्वथा न मेतव्यमित्युक्त्वे(क्ते)ऽवक् मुनिस्ततः ॥४१॥ कात्वा परिकरं सर्वमिहाऽऽयान्तु समुत्सुकाः । सर्वैः संभूय भूयो यद्, गम्यते मालवं पति ॥४२॥ इत्यं कृते शकाः सर्वे, समाजग्मुः ससैन्यकाः । पुरस्कृत्यावधूतं तं, चेलुस्ते भयविहलाः ॥४३॥ अव(वि)च्छिन्नमयाणैस्ते, गताः सौराष्ट्रमण्डलम् । तदाऽऽजगाम वर्षः, प्रवासगमनापहः ॥४४॥
मेघा गर्जन्ति गाढं दस(श)दिशि चपलोद्योतते विद्युदेषा, __दृश्येते चन्द्र-सूर्यावहनि न निधि नो भूतलं पूर्णमद्भिः। आवासे सेशे)रते ते सुधनिन इतरे बाह्यभूमौ भ्रमन्ते, बप्तारोऽनानि सर्वाण्यपि धरणितलं कृष्य(?) हर्षाद् वपन्ते ॥४५॥

Page #192

श्रीदेवकलोलमुनिविरचिता स (ह)सबानसामन्दी, साधूल्लासी मुसस्यकृत् । पन्थानः सुगमा ईदृक्, सरस्काला समागमत् ॥४६॥ परं तेनाऽग्रतो यान्ति, ततः श्रीमरिणाऽन्यदा । दासी पृष्टा सती ब्रूते, तमेवं कालिकं पति ॥४७॥ कयमग्रेऽभिगच्छन्ति, यदेषां नास्ति शम्बलम् । तदा तेन शकाः पृष्टार, अंबलाभावमब्रुवन् ॥४८॥ मा कुरुध्वं मनाक् चिन्तामित्युक्त्वा सूरयोऽवदन् । ज्ञाप्यतामिष्टिकावाहः, प्रज्वलनत्र कुत्रचित् ॥४९॥ तेनेष्टिबाहकस्तणे, शिवा स्वर्णमयः कृतः । विभज्य दत्वा तत् तेषां, [प्रग?]तास्ते ततोऽप्रतः ॥५०॥ चतुर्णवतिभूपानामदैन्यं सैन्यमव्रतः ।। गत्वा प्रयाणैस्तैश्च, द्रागवन्तीसंनिधौ स्थितम् ॥५१॥ निर्गच्छति बिलानागो, यथा धूमसमाकुलः । दुर्गतो निर्गतस्तद्वद् , गर्दभिल्लो नरेश्वरः ॥५२॥ रणः प्रवत्र(त)ते घोरः, शक हिन्दुकसैन्ययोः । रणतूर्यादिवाद्योधैः, मुरासुरभयङ्करः ॥५३॥ गोपेनकेन नीयन्ते, धेनवो वाटके यथा । गर्दमिल्लोऽरिसैन्येन, दुर्गे क्षिप्तस्तथा तदा ॥५४॥ दुर्गमावत्य तेऽप्यस्थुरुभयोर्दलयोरपि । रण:] संजायते नित्यमन्योऽज्यमतिदारुणः ॥१५॥ अष्टमीदिवसे दुर्गमध्ये ब्रूते न को यदाः(दा) । सूरिः ] पृष्टोऽथ यवनैः, किमेतत् सांपतं वद ॥५॥ साधयेद गर्दभीविद्यां, गर्दभिल्लोऽद्य कुत्रचित । सा गर्दभी यदा शब्द, करिष्यति खरस्वरम् ॥५७॥ ये श्रोष्यन्त्यथ तत् शब्दं, ते भविष्यन्त्यचेतना[:] । भयभ्रान्ता अमी जाता[:], तत् श्रुत्वा सकळाः शकाः ॥५८॥ भो ! गव्यूतिद्विकं पश्चाद् , गत्वा तत्राभितिष्ठत । शतमष्टोत्तरं शब्दवेधका मम संनिधौ ॥५९॥ तथाकृते तैरित्येतत् , सू(शूराः मरिमुखाः क्रमात् । उच्चस्थाने स्थिताः सर्वे, धनुष्यारोप्य मार्गणान् ॥६०॥ एकदेशे गर्दभिल्लं, गर्दभीसहितं च तम् । पश्यन्ति तावता साऽपि, शब्दितुं मुखमावणोतु ॥६१॥ वावत् स(श)कास्तदास्यं तेऽपूरयन् भस्रवत् धरैः । ततो नृपमुखे कृत्वा, विमूत्रे सा ययौ दिवि ॥२॥

Page #193

कालिकाचार्यकथा । अस्याऽभूदियती शक्तिर्दलमानाञ्च भी भटाः । नृपं लात तथा कृत्वा, ते दुर्ग चक्रुरात्मसा[२] ॥६॥ भूपं बद्धवा मणस्य(श्य)न्त, सूरेः पादतलेऽक्षिपम् ।। मूरिणाऽऽलापितः सोऽथ, पाप ! जन्म वृथा तव ॥६४॥ शीलभङ्गस्त्वया साध्व्या[:], कृतो वृक्षोऽधिरोपितः । संघापमानपयसा, श(स)क्तः पुष्फो(ष्पो)द्रमो ह्ययम् ॥६५॥ फलं तु दीर्घसंसार, लप्स्यसि त्वं न शं(संशयः । अद्यापि न गतं किश्चित् , तावकीनं विचिन्तय ॥६६॥ सर्वपापहरीदीक्षां, भज त्वं स्वहितं कुरु । स तेन वचसा दूनो, के मिष्टे क्षारजन्तुवत् ॥६७|| ततो निष्कासितो देशात् , गर्दभिल्लो नराधमः । स्वीकृत्यान्यपुर-ग्रामान , मुख्योऽवन्त्यामभूच्छकः ॥१८॥ शककूलात् समाजग्मुः, कथ्यन्ते तेन ते शकाः । गर्दभिल्लान्वये जातो, विक्रमार्को महीपतिः ॥६९।। शकानुच्छ(च्छि)। तरसा, मही येनाऽनृणी कृता । पश्चत्रिंशत् शते वर्षे, गते जातः पुनः शकः ॥७॥ सोऽपि दाताऽभवद् भूपो, जगतीतळवत्सलः । अङ्कितो वत्सरस्तेन, प्रासङ्गिकमिदं वचः ॥७१॥
वेषं चाऽऽलोचनां लात्वा, साध्वीं संस्थाप्य संयमे । चेलुस्ते साधुभिः साई, भृगुकच्छपुरं प्रति ॥७२॥ तत्र राज्यं प्रकुर्वाते, भागिनेयौ नयाधिको । बलमित्र-भानुमित्रो, भूपस्थपरभूपत्ती ॥७३॥ तौ सन्मुखं समागत्य, प्रवेश्व स्वपुरान्तरा । मधुरां तद्गुरोर्षाचं, सभामापूर्व शृण्वतः ॥७४॥ एतयोर्भगिनीपुत्रो, बालभामुविरागवान् । संसारासारतां मल्या, गुरुपार्थेऽग्रहीद् व्रतम् ॥७५।। राजधानपुरुषा, तं दृष्ट्वा दुर्जनायते ।। स(सं)लेशो यत्र जाए(2)त, तत् स्थानं दूरतस्त्यजेत् ॥७६॥
मतस्थुः गुरवस्तस्म(स्मा)व, प्रतिष्ठानपुरं प्रति । कुर्याद् राज्यं नृपस्तत्र, श्रावकः शालिवाहनः ॥७७॥

Page #194

२९०
श्रीदेवकलोलमुनिविरचिता कृत्वा प्रवेश गुरवः, स्थापिता] पौषधालये । प्रत्यहं ससमो भूपः, शृणोति गुरुभाषितम् ॥७॥ सोऽन्यदाऽवददस्माकं, पञ्चम्यां कौमुदीमहः । तस्माद् विधीयतामेतं(त)व, पर्व षष्ठीदिने प्रभो! ॥७९॥ पश्चिमायामुदेत्यकः, शीतो पहि[:] मरुत् स्थिरः ।
कदाचिदेतद् भवति, न कल्पः पञ्चमी विना ॥८०॥ उकं यदागमेऽपीति
वर्षाकालीनपश्चाशदि(दि)नर्यातैर्दयोदयैः । तदा पर्युषणापर्व, कुरुते ज्ञातनन्दनः ॥८१॥ तस्य गच्छाधिपस्तद्वत, स्थविराः साधवस्तथा । अर्वाक् पर्युषितं युक्तं, सिद्धान्तविधिनाऽधुना ॥८२॥ तच्चतुर्थी पश्चमीतः, कृतं पर्व जिनोदितम् । तदाकर्ण्य हृदा तुष्टो, नृपतिः शालिवाहनः ॥३॥ तच्चक्रुः कालिकाचार्याः, सर्वसंधेन मानितम् । साधुपूजाऽपरं नाम, पर्वणोऽस्य तदाऽभवत् ॥८४॥
गते काले कियत्यस्य, शिष्या जाताः प्रमादिनः । कर्मबन्धभयात् शिष्यान्, मुक्त्वा शय्यावरं गताः ॥८५॥ तदने शिष्यवृत्तान्त, सर्व प्रोक्त्वा तथा वयम् । यास्यामः सागरं मूरिं, शिष्यशिष्यं विचक्षणम् ॥८६॥ जग्मुः सागरसूरीणां, पार्थेऽगुस्तदुपाश्रये । तद्वयाख्यां शृणुयादेष, साधुसामान्यवेषभाव ॥८॥ देशनां स्वां समापय्य, समेत्य गुरुसंनिधौ जरगव ! श्रुता मे गी[:], संदेहं पृच्छद्गतम् ॥८॥ धर्ममर्म स तैः पृष्टो, दातुमुत्तरमक्षमः ।। बाह्ये गत्वा समायामि, दास्ये पश्चात् तवोत्तरम् ॥८९॥ अयं बृहत्तरः मूरिः], विद्यते किमु वा मुनिः । एवं विचिन्तय(य)श्चित्ते, सरिर्यावद् बहिर्गतः ॥१०॥ श्रीकालिकविनेया हि, तावत् ते साधवोऽमिलन् । तैरुक्तं स्पष्टमस्माकमपराधेन दूमिता[:] ॥११॥ युष्माकं संनिधौ प्राप्ता[:], सांपतं सूरयो न वा । इति श्रुत्वाऽभवत् मूरिर्लज्जितश्च स्वचेतसि ॥१२॥ युग्मम् ॥ किं कर्तुमथ युक्तं नो, विमृष्टमिति तत्र तैः । ततः संभूय भूयोऽपि, पेतुस्ते गुरुपादयोः ॥९॥

Page #195

कालिकाचार्यकथा। क्षमचं कृतमस्माभिरपराधं महत्तमम् । वालुकामस्यदृष्टान्तं, जगुस्तेषां पुरोऽय ते ॥९४॥ गुरूणां वचनं श्रुत्वा, सुधामधुसहोदरम् । संयताः मरिभक्ताश्च, संजातास्ते विशेषतः ॥१५॥
इतश्च श्रीजिनं छूते, विदेहे मघवाऽन्यदा । निगोददेशनां श्रुत्वा, सीमन्धरजिनोदिताम् ॥१६॥ विधते भरते कोऽपीग् निगोदविचारवान् । सन्तीति कालिकाचार्या[:], तदाकये मुदं दधौ ॥१७॥ स इन्द्रो विमरूपेणाचार्यपार्थमुपाययौ । पूज्या निगोदजीवानां, विचारः कथ्यतां मम ॥१८॥ जिनोक्तमिव तद्वाक्यं, श्रुत्वा हर्षितमानसः ।। पादुःकृत्य स्वकं रूपमपतत् पादयोः गुरोः ॥१९॥ नत्वा गुरुं दिवं गच्छन् , सूरिणा वारितः स च ज्ञास्यन्ति कथमायान्तं, मनिष्यास्त्वां पुरन्दरम् ॥१०॥ अन्यदा तं करिष्यन्ति, मुनयोऽधिकधम्मिणः । शालाद्वारं परावृत्य, गुरुन् नत्वा तिरोदधे ॥१०१॥ संपूर्णः स्वायुषः मान्ते, गृहीत्वाऽनशनव्रतम् । जग्मुः श्रीकालिकाचार्या, देवलोकं समाधिना ॥१०२॥ श्रीमदूकेशगच्छीयाः, कर्मसागरपाठकाः ।। तच्छिष्यो देवकल्लोलोऽकार्षीत् हर्षात् कथामिमाम् ॥१०॥ श्रीविक्रमनृपात् षट्पट्पश्चैकमिति(१५६६) वच्छ(त्सरे। जाता कषेयं मुनिभिर्वाचिता वन्दिता चि(चि)रम् ॥१०४॥
इति श्रीकालिकाचार्यकथा संपूर्णा ॥ शुभं भवतु ॥
कल्याणमस्तु । श(शि)वमस्तु चतुर्विधसंघस्य ॥ A भादर्श प्रान्तो खः
सं. १५७६ वर्षे श्रीबृहद्गच्छे वा० श्रीदेवसागरछात्रबीजा-मेरा-रतनादिसहितेन लिखिता श्रीकालिकाचार्यकथा डभोकमामे । श्री॥

Page #196

[२२] अज्ञातसूरिविरचिता कालिकाचार्यकथा॥
॥ॐ नमः । श्रीजीरापल्लिपार्श्वनाथाय नमः ॥ श्रीवर्द्धमानपदपममराकदेवं, श्रीवर्दमानममिनम्य जिनेन्द्रदेवम् । किश्चित् कथानुभयथा. समयार्थभाना, वक्ष्याम्यहं मुगुरुकालिकसरिराजाम् ॥१॥ अत्रैव माति नगरं भरतेऽलकामं, धारादिवासमिति पुण्यजनाप्तशोभम् । श्रीवैरिसिंह इति तत्र नृपः मुरीतिः, सत्याभिधाऽस्य दयिता सुरसुन्दरीति ॥२॥ तमन्दनोऽजनि सुकालिकनामधेयः, समन्दनोज्ज्यलकलापटलैरमेयः । स क्रीडयन्नुपवनेऽन्यदिने, तुरङ्ग, द्वेषा गुणाकरमबाप गुरुं सरगम् ॥३॥ तद्देशनामृतरसं स रसामिपीय, संपृच्छय सौवपितरौ' भवतो निरीय । संसेवितो नृपतन्द्भवपञ्चवत्या, रजादुपायत चरित्ररमा विस्त्या ॥४॥ पुण्योल्लसन्नवसुवर्णकषाश्मपट्टे, संस्थापितः मुगुरुणा गुरुणाऽऽत्मपट्टे । कुर्वन् क्रमेण विविधेव विहारमाला, मूरिः समागमदिमां नगरी विशालाम् ॥५॥ तत्रैव सूरेरनुजा सरस्वती, समाययौ कर्मगतेमहासती । यान्ती बहिः स्थण्डिलमण्डलेऽन्यदा, साऽलोकि मालग्थमहीभुजा मदात् ॥६॥ हा शासनाधीश्वर ! हा सहोदर !, श्रीकालिकायेति बहुमलापिनी । श्येनैरिवोडीननवीनमल्लिका, सान्तःपुरेऽक्षेषि नृपेण पूरुषैः ॥७॥ श्रुत्वेति सौवाश्रयसैलगहराद , समेत्य सूरीश्वरकेशरी जवात् । तं मत्तमातङ्गमिवोल्लसन्मदं, नृपाधमं माह नयदुमच्छिदम् ॥८॥ शशी यदि स्याद् विषवृष्टिमादधिर्मेरा विमुञ्चेत स चेदपानिधिः । अन्यायभाजो यदि भूभुजां ब्रज़ास्तिष्ठन्ति जीवन्ति तदा कर्य प्रजाः ? ॥९॥ महासती मुश्च कलङ्कपादपं, या सिश्च भूपानयवारि निक्षिपन् । महेशलङ्केशनरेश्वरादिवन्मा मा भव त्वं भवयुग्मनाशकृत् ॥१०॥ इतीरितं सूरिवचो नियत्यागलन्नृपे छिद्रकरेऽम्बुगत्या ।। अभाणि संघस्य तदा मुखेन, संघोऽपि नाऽमानि दुराशयेन ॥११॥ अमानितं संघवचो निशम्य, सर्वाङ्गरम्यः कृतिभिः प्रयम्यः । सिदान्तसारं मनसाऽधिगम्य, चित्ते गणी चिन्तयति स्म सम्यक ॥१२॥ ये मत्यनीका अनघेऽपि सङ्के, उड्डा[न?]कोपेक्षवदूषकाश्च ।
तेषां गति यामि कुगर्दभिल्लं, राज्यच्युतं चेन्न करोमि भिल्लम् ॥१३॥ स्वीयपितरौ।

Page #197

www.kobatirth.org.
कालिकाचार्यकथा |
इति प्रतिज्ञाय गुरुः प्रदाय, गच्छे च गीतार्थमुनिवजाय ।
विधाय वेषं ग्रहिलानुकारमिति ब्रुवाणः पुरि संचचार || १४ ||
,
स गर्दभिल्लक्षितपस्ततः किं चेद् रम्यमन्तः पुरमस्य तत् किम् ? | जनः सुवेषो यदि वाऽस्य तत् किं, भिक्षामटाटये विजने ततः किम् १ ॥ १५॥ इत्यादि जल्पन्तमनल्पमालमालं तदा सूरिवरं विलोक्य |
पौरा नृपावर्णपरा बभ्रुवुरूचुस्तदेत्थं सचिवाश्च भूपम् ॥ १६ ॥
सुरूपरम्याम्स्रु नृपाङ्गजासु, प्राणप्रियासु द्युतिभासुरासु । साध्वीमिमां कामयसे तु कामं, हणीयसे किं न घरेश ! नाम ||१७|| तदा कृशानुर्हविषेव सिक्तः, कोपारुणो भूमिपतिर्न्ययुङ्क्त । रयातयात स्वगृहे प्रदत्त, शिक्षां स्वपित्रोः पुरतोऽभिधत्त ॥ १८ ॥ मत्वा मुनीन्द्रो नृपरायमाना (१) श्रव्यानशेषानिति मन्त्रिणोऽपि । चचाल कूले सकनाममूले, जगाम तत्रैककसाहिधाम ॥ १९ ॥ कलाभिरावज्जि सगर्जिताभिः सूरेः सतस्तत्र सुखासिकामिः । निवेदितो द्वारभुजाऽथ दूतः, साहानुसाहेरपरेद्युरागात् ॥ २० ॥ तेनाग्रतस्तां क्षुरिकां विमुक्तां, कम्बोलकेनाकलितां विलोक्य । स सासहिः सर्वभरस्य चापि, साहिर्मुखे म्लानिमुवाह वेगात् ||२१|| पमच्छ सूरिः किमतुच्छदुःखखानिर्विलक्षाशय ! लक्ष्यसे त्वम् ? । स चक्रवनाय ! रविप्रसादोदये श्रिताः प्रीतिपरा भवन्ति ||२२|| साहिमा न विभो ! प्रसादः, किन्तु प्रभोः कोपकदुच्चनादः । नामाङ्ककच्चोळयुक्तशस्त्री, तस्यागता सेवकशीर्षहन्त्री ||२३|| सबैकरुष्टोऽन्यतरस्य कस्यापि वा स राजा गुरुणेति पृष्टः । स आह मत्पञ्चकनवत्या, मितेषु भूपेषु स रोषदुष्टः ||२४|| श्रीकालिकाचार्य गुरूपदेशाद्, देशाभिजाते निखिलक्षमेशाः ।
सिन्धुं लघु नामसिन्धुं प्रापुः सुराष्ट्रं सुकृतैकबन्धुम् ||२५|| संवीक्ष्य वर्षाः प्रकटमकर्षास्ते तत्र वासं विदधुः सहर्षाः । घनात्यये तान् निजगाद सूरिः, कि वोऽभियोगा उदयीति भूरिः || २६ ॥ प्रोचेऽथ तैनाथ ! न नोऽस्ति शम्बलं, येनापनीपत्ति जनो भृशं बलम् । [ततः ] सुवर्णीकृत भास्वादिष्टिकास्तेभ्योऽदिता नो गुरुराहितेष्टिकाः ||२७|| ततः स्रुराष्ट्राविषयादशेषाश्चनुर्महीयोमहिमाविशेषाः ।
वेलवांसो गुरुणा सरेखास्ते लाटदेशान्त उदारवेषाः ||२८|| श्रुत्वा यतस्तानथ माळवेशः, स्ववेशसीमाकृतसंनिवेशः ।
तस्थौ स्थिरः सर्वबलैरुपेतः, कृत्वा सकोप रिपुषु स्वचेतः ||२९||
४९
१९३

Page #198

१९४
श्रीअज्ञातसूरिविरचिता कुन्तासिबाणप्रमुखस्य युद्धं, सैन्यद्वयस्याप्यजनि [वत् ? ] मसिद्धम् । निजं बलं हीनवलं विमृश्य, विवेश वर्ष नृपतिः कुटश्यः ॥३०॥ शाले रिपूणां निकरण रुद्ध, प्रवर्त्तमानेऽय सदैव युद्धे । सूरेः पुरः साहजनो जजल्प, प्रमोदकोट्टो ननु शून्यकल्पः ॥३१॥ आचार्यवर्याः स्वचिदाऽवधार्य, पोचुस्तदा कार्यमिदं विचार्य । अद्याष्टमीमाप्य स गर्दभिल्लो, विद्यां ध्रुवं साधयति स्वमल्लः ॥३२॥ दृष्ट्वा खरी सहचरी नृपतेः सुबोधैः, सूरेरभाणि सहसा सह साहियोधैः । अष्टोत्तरं भटशतं लघुशब्दवेधि, संस्थाप्य सूरिवचनादितरन्न्यषेधि ॥३३॥ संपूरिते सुचिकृते शरधोरणीभिः, खर्या मुखे रिपुभटैरसुचोरणीभिः । विद्धास्य मूर्द्धनि च मूत्रमलं दधाना, दृष्टा न केन कुपिता प्रपळायमाना ॥३४॥ स गर्दभिल्लोऽथ हतप्रभावः, साहिमवीरैरशुभस्वभावः ।। निबध्य निन्ये मुगुरोः सकाशे, मलिम्लुचौपम्यधरश्चकाशे ॥३५॥ रे धृष्ट ! दुष्टाधम ! पापनिष्ठ , निकृष्ट ! संघेन मयाऽवशिष्टः । तदा न किं चेतितवानसि त्वं, रेऽद्यापि तत्त्वं शृणु भावतत्त्वम् ॥३६॥ महासतीशीलविघातसडाऽपमानदानद्रुमपुष्पमेतत् । अनन्तसंसारपथप्रचारफलपकारस्तव भाव्यपारः ॥३७|| आयुरिति प्रभणितोऽपि कृपाईचित्तैनः पुरातनकृतैरशुभैनिमित्तैः । पापः स एव निरवास्यत देशमध्यात् , साध्वी च सारचरणा विदधे विशुद्धया ॥३८॥ आलोच्य सर्वमपि दुष्कृतकमकार, सूरिर्बभार निजकं गुरुगच्छभारम् । ते साहयोऽपि गुरुपादपयोजहंसाः, कुर्वन्ति राज्यमनघं प्रथितप्रशंसाः ॥३९॥ समूलमुन्मूलितशाकवंशः, क्रमादभूद् विक्रमभूपतंसः । येनात्र यक्षाप्तवरत्रयेण, चक्रेऽनृणत्वं जगतोऽचिरेण ॥४॥ संवत्सरोऽयं वदृते यदीयः, शाकक्षितीशामपि(शस्य च) स द्वितीयः । तदेतदेवं प्रकृतं स्वरूपं, प्रसङ्गतोऽमण्यत भाविरूपम् ॥४१॥
आमन्त्रितः श्रीबलमित्र-भानुमित्राधिपाभ्यां भगिनीसुताभ्याम् । ययौ पुरं श्रीभृगुकच्छनाम, सूरीश्वरोऽथोज्ज्वलकीर्तिधाम ॥१२॥ श्रीकालिकाचार्यमुखारविन्दादापीय पुण्योक्तिमहामरन्दान् । । दीक्षां पपेदे गुरुभागिनेयीभानुश्रियः श्रीबलभानुसूनुः ॥४३॥ नृपादिलोकं जिनधर्मलीनं, दृष्ट्वा गुरुपास्तिरसेन पीनम् । क्रोधं पुरोधा बहुधा दधानः, सभासमक्षं गिरमाततान ॥४४॥ श्वेताम्बरा दर्शनबाबतत्त्वा वेदत्रयाचारनिवारकत्वात् । म्लेच्छादिपञ्चैव मुमुक्षुपक्ष, श्रुत्वा जगौ सूरिरितोऽअपक्षम् ॥४५॥

Page #199

कालिकाचार्यकथा । प्रत्यक्षतस्तेऽत्र विरुद्ध एष, पक्षस्तया हेतुरसिद्ध एव । वेदोक्तहिंसाकरणेन नूनं, दृष्टान्तकं भावदसाधनोनम् ॥४६॥ एवं प्रकारैः स कृतो निरुत्तरः, पुरोहितः सूरिषु बाबसादरः । वहनसूयां नगरेऽप्यनेषणामचीकरत् तामवबुध्य तत्क्षणात् ॥४७॥
आर्या महाराष्ट्रमहीविभूषणे, ययुः प्रतिष्ठानपुरेऽस्तदूषणे । तत्रास्ति भूमीपतिसालवाहना, सदाईतो विक्रममेघवाहनः ॥४८॥ समागते पर्युषणाभिधाने, पर्वण्ययासन्नतरे प्रधाने । श्रीकालिकाचार्यपुरो विशेष, विश्वापतिविज्ञपयत्यशेषम् ॥४९॥ नभस्यमासोज्ज्वलपञ्चमीदिने, शक्रोत्सवोऽत्र ग्रथितोऽखिले जने । षष्ठयां ततः पर्युषणा विधीयतां, ममैप मानः सुगुरो ! प्रदीयताम् ॥५०॥ विज्ञाय विज्ञप्तिमिमां नरेशितः, स्मृत्वाऽऽह सरिः समयं जिनेशितुः । न बध्यते पर्युषणाख्यवासरस्तां पञ्चमी चेच्चकतीह मन्दरः ॥५१॥ कुर्यात् तदगिति गो सुराजः, श्रुत्वा चतुर्थ्यांमथ पर्वराजः । गणाधिपैस्तस्य महोपरोधादाधायि सिद्धान्तविधिमबोधात् ॥५२॥
अथान्यदा दुविनयं विनेयत्रज विलोक्य प्रभुरेवमुचे । तपो निरर्थ किल कूलवाल-पाश्चालिकाजीवमहासतीवत् ॥५३॥ इत्यादिदृष्टान्तपरम्पराभिः, शिष्यानबुद्धानवबुद्धय ताभिः । एकः प्रभुस्तं निजशिष्यशिष्यं, सूरि ययौ सागरचन्द्रकाख्यम् ॥५४॥ धर्मोपदेशं दिशतोऽस्य पाढं, श्रीकालिकार्योऽभिदधाति गाढम् । नास्तीह धर्मों भुवि भूरिसवः, पञ्चप्रमाणाविषयात्मकत्वात् ॥५५॥ स्वपुण्यवन्ध्यातनयादिदृष्टदृष्टान्तभावै रसमाव इष्टः । अजातपुत्रस्य यथा न नाम, नासिद्धधर्मस्य तथाऽस्ति धाम ॥५६॥ श्रुत्वेति तां कर्कशतर्कवाचं, विस्तारयन्तं मुनिवृद्धमेतम् । अहो! अयं कालिकसरितुल्यो, विचिन्तयन् सागरचन्द्र ऊचे ॥५७॥ नेत्याश्रितोऽस्तीति पदप्रयोगः, पदद्वयस्यास्य विरोधयोगः । इत्युत्तरैः स्थापितधर्मवक्षः, स सागरः माह फलैः समक्षम् ॥५८॥ श्रीसागरायो विहितस्वरूपः, सुवर्णभुव्यस्ति स सूरिभूपः । शय्यातरज्ञापितसर्वभावाः, शिष्याः समागुः पुनरत्र भावात् ॥१९॥ गच्छस्य संगादवगम्य सूरिमसौ गुरुं क्षामयति स्म भूरि । स वालुकामस्थनिदर्शनेन, श्रीसूरिणाऽबोधि च सागरेन्द्रः ॥६०॥

Page #200

श्रीअज्ञातसूरिविरचिता
अथान्यदाऽऽनम्य मुदा जिनेन्द्र, सीमन्धरं तीर्थकरं सुरेन्द्रम् । पपच्छ सौधर्मपतिर्लिगोदविचारणाकर्णनसप्रमोदः ॥६१॥ विभोऽधुनाऽऽस्ते भरतेऽपि कश्चिनिगोदतत्त्वार्थविदे विपश्चित् । जिनश्वरोऽप्याह स कालिकार्यों, वेविद्यते सर्वविचारवर्यः ॥६२॥ विमस्य रूपेण समेत्य शक्रो, वेदं वदनात्मनि दम्भवक्रः । संपश्नयामास निगोंदजीवविचारमेवं गुरुरुच्चचार ॥६॥ एकैकशोऽसंख्यनिगोदभाजां, गोला असंख्या अखिलेऽपि लोके । जानीहि चैकैकनिगोदमध्ये, जीवाननन्तानिति सूरिराह ॥६४॥ विज्ञाय पृष्टायुरथामरेन्द्रः , संभाषितः स्वीकृतस्वीयरूपः । मरिं नमस्कृत्य तदालयस्य, द्वारं परावर्त्य जगाम धाम ॥६५॥ गीतार्थशिष्यं स्वपदं प्रदाय, समाधिना योऽनशनं विधाय । घामाप संघाय चतुर्विधाय, सः कालिकः सूरिवरः शिवाय ॥६६॥ इत्थं कालिकसरिराजचरितं सम्यकथाया मया,
वृद्धाया(देभ्यो?) अवगम्य रम्यमहिमं संक्षेपतो भाषितम् । ये कल्पागमवाचने सविजया व्याख्यान्ति वर्षे प्रति, श्रीमन्तो विबुधवजे तिलकता लब्ध्वा शिवं यान्ति ते ॥७॥
(शार्दूलविक्रीडितवृत्तम् ) ॥ इति श्रीकालिकाचार्यकथानकं समाप्तम् ॥ मंगलमस्तु श्रीसंघस्य ॥छ।। श्री ॥१॥
-

Page #201

[२३]
उपाध्यायश्रीसमयसुन्दरगणिविरचिता कालिकाचार्यकथा ॥
[ रचनासंवत् १६६६ ]
प्रणम्य श्रीगुरुं गद्य-पद्यवार्ताभिरद्भुतम् ।
कालिकाचार्यसंबन्ध, वक्ष्येऽहं शिष्यहेतवे ॥१॥ अत्र पूर्व स्थविरावली व्याख्याता, तत्र श्रीकालिकाचार्योऽपि महाप्रभावकः स्थविरो बभूव, तेन तस्यापि संबन्धः कथ्यते
तत्र कालिकाचार्याः त्रयः स्थविरा जाताः । तन्मध्ये एकः श्रीकालिकाचार्यः श्रीमहावीरदेवनिर्वाणात् सं० ३७६ वर्षे श्रीश्यामाचार्यनामा श्रीप्रज्ञापनासूत्रकर्ता पूर्वविदा वंशे श्रीसौधर्मस्वामित आरभ्य त्रयोविंशतितमः पुरुषो जातः । येन ब्राह्मणीभूतसौधर्मेन्द्राग्रे निगोदविचारः कथितः । अत्र केचिद् वदन्ति---
सिरिवीरजिणंदाओ, तिनिसए वरिसवीसबोलीणे ।
कालयसूरी जाओ, सको पडिबोहिओ जेण ॥२॥ इति गाथादर्शनात् । ३२० वर्षे निगोदविचारकथकः श्रीकालिकाचार्यों जातः । केचिद् वदन्ति
तिसय-पणवीस इंदो, चउसय-तिपम सरस्सई गहिया ।
नवसय-तिनवइ वीरा, चउथिए जो कालगायरिया ॥३॥ इति निर्मूलप्रायगाथादर्शनात् ३२५ वर्षे जातः ॥
केचिद् वदन्ति-चतुर्थी पर्युषणापर्वप्रवर्तक एव निगोदविचारव्याख्याता, यथाश्रुतं बहुश्रुता विदन्तीति (१)। द्वितीयस्तु कालिकाचार्यः श्रीवीरनिर्वाणात् सं० ४५३ वर्षे सरस्वतीभ्राता गर्दभिल्लोच्छेदको बलमित्र-भानुमित्रनुपयोश्च मातुलो जातः । कुत्रापि तुर्यश्चतुर्थी पर्युषणापर्वप्रवर्तकः कालिकाचार्यः स तयोर्मातुलः प्रोक्तोऽस्ति, यद् अस्ति तत् प्रमाणम् (२) । तृतीयस्तु श्रीकालिकाचार्यः श्रीवीरनिर्वाणात् सं०९९३ वर्षे श्रीविक्रमसंवत्सराच सं० ५२३ वर्षे जातः। येन श्रीवीरवाक्यात् पर्युषणापर्व भाद्रपदसुदिपञ्चमीतः चतुर्थ्यामानीतम् (३)। एवं श्रीकालिकाचार्याः त्रयः पृथक् पृथग् जाताः, परं नामसादृश्याद् द्वयोरगे तयोः कालिकाचार्ययोः एकीभूतैव संलग्ना कथा कथ्यते । अतो अत्र पूर्व गर्दभिल्लोच्छेदकश्रीकालिकाचार्यसंबन्धः कथ्यते
अस्मिन् जम्बुद्वीपे भरतक्षेत्रे धारावासं नाम नगरमभूत् । परं तनगरं कीदृशमस्ति ! । यस्मिन् नगरे अनदेश -बङ्गदेश-तिलङ्गदेश-कलिङ्गदेश-वराङ्गदेश-प्रयागदेश-सुयागदेश-मुरुण्डदेश-पुलिन्ददेश-सुरेन्द्रदेश-समुद्रदेश -चित्रकूटदेश-लाटदेश-धाटदेश-नाट्यदेश-विराटदेश-केलिवाटदेश-भाटदेश-वाटदेश-कुण्टदेश-बुटदेशघोडादेश-घाटदेश-मेदपाटदेश-मगधदेश-सोरठदेश-कच्छदेश-गूर्जरदेश-मालवदेश-काश्मीरदेश-काबलिदेशभुटतदेश-बदकसांनदेश-बंगालदेश-कोकणदेश-पञ्चभर्तृदेश--श्रीराध्यदेश-परतकालदेश-हबसीदेश-फिरनीदेश

Page #202

१९८
श्रीसमयसुन्दरगणिविरचिता पठाणदेश-जलमानसदेश-मरुस्थलदेश-पश्चालदेश-सिन्धुदेश-दक्षिणदेश-पूर्वदेश-पश्चिमदेश-उत्तरदेश(५२)-प्रमुखनानादेशवास्तव्यव्यवहारिणो विविधवस्तुक्रयाणकानि लात्वा आगत्य च व्यापारं कुर्वन्ति । पुनरिद नगरं अष्टाविंशद्(२८) वकारैः शोभितं वर्तते । ते चामी
वापी-वप्र-विहार-वर्ण-वनिता वाग्मी वनं वाटिका,
वैद्य-ब्राह्मण-वेश्य-वादि-विबुध-वेश्या वणिय वाहिनी । विद्या-वीर-विवेक-वित्त-विनयो वाचंयमो पल्लिका,
वस्त्रं वारण-वाजि-वेसर-वरं (२८) चैभिः पुरं शोभितम् ॥४॥ पुनः यस्मिन् नगरे एवंविधा स्थितिः
यस्यां देवगृहेषु दण्डघटना (१) स्नेहक्षयो दीपके
ध्वन्तर्जाङ्गुलिकालयं द्विरसना खड्गेषु मुष्टिर्यथा (२-३) । वादस्तकविचारणासु (४) विपणिश्रेणीषु मानस्थितिः (५),
बन्धः कुन्तलवल्लरीषु (६) सततं लोकेषु नो दृश्यते ॥५॥ इत्यादिऋद्धिसमृद्धिसहितं सुरलोकसदृशं [नगरं] ज्ञेयम् ।
अथ तस्मिन् धारावासनामनगरे वज्रसिंहनामा राजा राज्यं प्रतिपालयति । परं स राजा कीदृशोऽस्ति ! । शूरवीरविक्रान्तप्रतापीक-साहसिक-अनेकदेशनायक-न्यायसत्याख्यायक-अमोघसायक-पुरोधासमानपायक-सौम्यमूर्ति-देदीप्यमानस्फूर्ति-अखण्डप्रताप- अमृतसममधुरालाप- साक्षात्कन्दकन्दर्पावतार-याचकजनाधार-दुष्टनिग्राहक-शिष्टजनप्रतिपालक-न्यायनीतिप्रधान-सर्वगुणनिधान-सेवकजनवत्सल- हारविराजमानवक्षःस्थल-परनारीसहोदर-रूपपुरन्दर-परदुःखभञ्जन-वाचकाछनिष्कलङ्क-निराकृतातऋ-गौरवर्ण-लम्बकर्ण-प्रलम्बभुजादण्ड-प्रौढाज्ञाचंण्ड-उपराठीरोमराय-सुवर्णकाय-'पातालओ कडिनउ लांक, नही कोइ वांक, हृदये श्रीवत्स अत्यन्तस्वच्छ पायपन सौभाग्य सभ, हस्ते चक्र साक्षात् शक' एवंविधो राजा वजसिंहः ।
अथ तस्य राज्ञः सुरसुन्दरीति नाम्नी पट्टराज्ञी वर्तते । परं सा कीदृशी अस्ति ।
'सर्व अंतेउरमांहि प्रधान, सर्वगुणनिधान, भरिनी भक्क, धर्मनइ विषइ रक, राजानइ प्रेमपात्र, सुंदर गात्र, शीलगुणविभूषित, सर्वथा अदूषित, कमलनेत्र पुण्यक्षेत्र, जेहनी मीठी वाणी सगली जाणी, रूपवंतमाहे वखाणी, घणुं स्यु इंद्राणी पिणि जे आगइ आणइ पाणी, वली जेहनइ अंग ओलगू दासीनउ परिवार वर्तइ छह, कुण कुण कस्तूरी १, कपूरी २, जवाधि ३, मलयागिरी ४, लीलावती ६, पद्मावती ६, चन्द्रावती ७, चंद्राउलि ८, चांपू ९, सांपू १०, सरस्वति ११, गोमति १२, गंगाधरी १३, दीवाधरी १४, रामगिरी १५, हंसली १६, बगुली १७, हरिबोली १८ प्रमुखाः ।।
अथ तस्याः सुरसुन्दर्याः शुभस्वप्नसूचितः कालककुमारः पुत्रो जातः, सरस्वतीनाम्नी एका पुत्री च । परं स कुमारः कीदृशोऽस्ति । महारूपवान् सर्वपुरुषलक्षणशोभितः सर्वजनवल्लभो विशेषतो माता-पित्रोः जीवत्प्राणो महासौभाग्यवान् मातृ-पितृभिः पाल्यमानश्चन्द्रकलेव वर्धमानोऽष्टवार्षिको जातः । तस्मिन् समये मातृ-पितृभ्यां विचारितम्
माता वैरी पिता शत्रुः, बालो येन न पाठितः । न शोभते सभामध्ये, हंसमध्ये पको यथा ॥६॥

Page #203

१९९
कालिकाचार्यकथा । पुनरपि
पुत्रोऽतिमूखों विधवा च कन्या, ठं च मित्रं चपलं कलत्रम् ।
विलासकाले च दरिद्रता च, विनाऽग्निना पञ्च दहन्ति देहम् ॥७॥ पुनरपि ज्ञानेन विना मानवः पशुरेव, यतः
आहार-निद्रा-भय-मैथुनानि, सामान्यमेतत् पशुभिर्नराणाम् ।
शानं विशेषः खलु मानवानां, ज्ञानेन हीनाः पशवो मनुष्याः ॥८॥ ततः फलाचार्यसमीपे कलाग्रहणार्थ मुक्तः । कुमारोऽपि स्तोककालेन द्वासप्ततिकला(७२) जग्राह । तत्रापि विशेषतोऽश्वपरीक्षायां बाणकलायां च निपुणो जातः । अथ कालिककुमारः सर्वविद्यावान् मातृपितृभक्तोऽत्यन्तस्नेहवत्या निजभगिन्या सरस्वत्या युक्तः सन् सुखेन कुमारपदवी भुञ्जन् आस्ते ।
अथान्यदा श्रीवज्रसिंहराजः छत्र धारयन् चामरैः वीज्यमानः सभामण्डपमागत्य सिंहासने उपविष्टः । तत्र कीदृशी सभा निविष्टाऽस्ति । यथा-' अनेकगणनायक दण्डनायक मण्डलीक महामण्डलीक सामन्त महासामान्त चउरासीआ मुहता मुग(कु)टवर्धकसंधिपाल दूतपाल सइगरणा वइगरणा देवगरणा यमगरणा संधिविग्रही परविग्रही सेठ सेनापति सार्थवाह व्यवहारिया अंगरक्षक पुरोहित वृत्तिनायक भारवाहक थईयायत पडुपडियायत टाकटमाली इंद्रजाली फूलमाली मन्त्रवादी तन्त्रवादी यन्त्रवादी धर्मवादी ज्योतिर्वादी धनुर्वादी दण्डधर खड्गधर धनुर्धर छत्रधर चामरधर दीवाधर पुस्तकधर प्रतीहार खबरदार गजपाल अश्वपाल अङ्गमर्दक आरक्षक साचाबोला कथाबोला गुणबोला समस्याबोला साहित्यबंधक लक्षणबंधक छन्दबंधक अलंकारबंधक नाटकबंधक गीतबंधक ' इत्यादि वर्णकविराजिता ।।
तदवसरे राज्ञः खुरसाणदेशादनेके अश्वाः प्रामृते कृते भागताः । परं कीदृशाः सन्ति । वर्णतः केऽपि 'नीलडा पीलडा कंबोजडा रातडा सबजिया अबजिया किवलीया धवलिया किहाडा. किरडिया हरणिया मेषवरणिया कालुया धुसरा हांसला ' लक्षणतोऽपि एवंविधाः
निर्मासं मुखमण्डले परिमितं मध्ये लघु कर्णयोः,
स्कन्धे बन्धुरमममाणमुरसि स्निग्धं च रोमोद्गमे । पीनं पश्चिमपाईयोः पृथुतरं पृष्ठे प्रधानं जवे,
राजा वाजिनमारुरोह सकलैयुक्तं प्रशस्तैर्गुणैः ॥९॥ इत्यादि । ततो राज्ञा कालिककुमारस्य कथितम्-अहो कुमार ! बहिर्गत्वा एतेषां तुरङ्गमाणां परीक्षा क्रियताम् । ततः कुमारः तथेति प्रतिपद्य हृष्टः सन् सदृशवयस्कसेवकपश्चशतीयुतं तरलतरं तुरङ्गममेकमारुह्य क्रीडावने जगाम । परं तद् वनं कीदृशमस्ति । 'अंब निम्ब केलि कंकेल्लि वल्लि कणवीर करीर कुरबक आमलक केतकी केवडा कोविदार कचनारि कल्हार कउठ कंदूरी कर्मदा किंशुक क्रकच काकोदुम्बरि कर्कन्धू करन कपिकच्छू कमल कैरव कुवलय कोकनद कुरुविन्द करणा वरणा अशोक आंबिली अखोड अगर तगर अरडूसउ अर्जुन अखरोट एरंड उंबर अरणी साग नाग पुन्नाग नारिंग पाडल पारिजात जांबू निंबू जंभीरी नालेरी फोग खेजडा वणखडा ताल तमाल सदाफल नागरवेलि वालउघेउलि जाइ जूही दमणउ मरूयउ मोगरउ मचकुंद चांपउ' प्रमुखनानाविधवृक्षावलीविराजितम् । तस्मिन् वने बहुवेला अश्ववाहनिकां कृत्वा श्रमातुरः सन् कुमारः सपरिवारः सहकारतरोः छायायां तुरङ्गमादुत्तीर्य विशश्राम ।

Page #204

२००
श्रीसमय सुन्दरगणिविरचिता
तस्मिन् प्रस्तावे तत्र वने अनेकसाधुपरिवारवृत्ताः श्रीगुणाकरसूरयो यथार्थनामानः समवसृताः सन्ति । परं ते कीदृशाःसन्ति :-' पडिरूवो तेयस्सिणो जुगप्पहाणागमो महुरवको गंभीरो श्रीमंतो उवएसपरो अपरिस्साविणो सोमपइगणो, संगहसीलो अभिग्गहमहणो अविकत्थणो अचवलो पसंतहियया स्वतिजुया मद्दवजुया अज्जवजुया मुत्तिजुया तवस्सिणो, संजमपालगा सच्चजुया सोयजुया अकिंचणा बंभचेरवासिणो अणिश्चाइदुवासभावणाभावगा' एवं ३६ षटत्रिंशत्सूरिगुणैः शोभमाना । पुनः कीदृशास्ते !-' जियकोहा जियमाणा जियमाया जियलोहा जियपरीसहा जियभया जियनिद्दा जियविगहा संसारपारगामिणो परमसंविग्गा संसारभवउब्विगा सुयसायरा करुणानिहिणो सव्वजीवसुहेसिणो दीहदंसिणो कुक्खिसंबला संपुण्णसुयबला निम्ममा निव्भमा निरहंकारा निव्विकारा मिच्छत्ततिमिरनासगा निरवज्जवासगा समत्तरयणदायगा गच्छनायगा ' किं बहुना सर्वसाधुगुणसंपूर्णां । तेषां मेघगर्जितगम्भीरव्याख्यानध्वनिं श्रुत्वा कुमारः केकीव हर्षितः सञ्जातविस्मयः --- अहो ! क ईग्मधुरध्वनिना घर्मंमाख्याति १, तत्र गत्वा श्रूयते तदा चारु । ततो जातविवेकातिरेकः समुत्थाय तत्र गत्वा सूरिगुरुं विनयेन नत्वा उचितस्थाने समुपविष्टः । राजपुत्रा विनयं कुर्वन्त्येव यत उक्तम् —
विनयं राजपुत्रेभ्यः, पण्डितेभ्यः सुभाषितम् । अनृतं द्युतकारेभ्यः, स्त्रीभ्यः शिक्षेत कैतवम् ॥१०॥
अथ च समृद्धः पुमान् विनयं कुर्वन् मृ (मि)टो लगति, यदुक्तम्---
पाई पढाइ पढाई वखाणइ रूपवंतनई गाई जाणइ ।
रिद्धिवंतन विनय पट्टs सकरिसत्ये वेवर लुइ ॥११॥
ततः श्रीसूरिभिः धर्मोपदेशः प्रारब्धो यथा - अहो कुमार ! इयं राज्यलक्ष्मीः चञ्चला दृश्यते, यदि न त्यज्यते तदा आरम्भपापपङ्कमग्नत्वेन दुर्गतौ गम्यते, यदुक्तम्-
गयक चंचलाए, अपरिचचाई रायलच्छीए ।
जीवा सकम्मकलिमलभरियभरा तो पडंति अहे ||१२||
पुनरपि बुद्धिमतो मनुष्यस्य बुद्धेः तदेव फलं यत् पुण्यपापादौ तत्त्वविचारणा क्रियते, यत आह
व्रतधारणं च ।
बुद्धेः फलं तत्त्वविचारणं च देहस्य सारं अर्थस्य सारं किल पात्रदानं, वाचः फलं
प्रीतिकरं नराणाम् || १३ ||
पुनरपि शरीरादि सर्वमनित्यं ज्ञात्वा विवेकिना दीर्घदर्शिना मनुष्येण धर्मस्यैव संग्रहः कर्त्तव्यः, यत उक्तम्
अनित्यानि शरीराणि विभवो नैव शाश्वतः । नित्यं संनिहितो मृत्युः कर्त्तव्यो धर्मसंग्रहः || १४ ||
तथा धर्मस्यापि पण्डितेन सुवर्णस्येव परीक्षा कार्या । यदवादि
यथा चतुर्भिः कनकं परीक्ष्यते, निघर्षण- च्छेदन-ताप-ताडनैः
तथैव धर्मो विदुषा परीक्ष्यते श्रुतेन शीलेन तपो दयागुणैः ॥ १५ ॥
"
तत्रापि विंशतिविशोपकदयामयो जरामरणादिच्छेदकः चक्रवर्तितोऽप्यधिकसुखस्वरूपः संसारसमुद्रतारकः अजरामर - शाश्वत सुखदायकः पञ्चमहाव्रतरूपो यतिधर्म एव सर्वधर्मोत्तमः । एवं 'श्रीगुरुवचनश्रवणात् संसारस्यासारतां ज्ञात्वा संजातवैराग्यो भाग्यवान् श्रीकालिककुमारः प्रतिबुद्धः सन् करद्वयं संयोज्य विज्ञपयति स्म हे भगवन् ! हे परोपकारवन् ! भवद्वचनेन अहं प्रतिबुद्धोऽस्मि, अथ यावन्निजगृहे गत्वा माता - पित्रोरनुमति छात्वा युष्मत्समीपे नायामि, तावत् श्रीगुरु

Page #205

कालिकाचार्यकथा । मिरत्रैव वने स्थातव्यम् , इति प्रतिज्ञाय स्वगृहे गत्वा माता-पित्रोः उवाच-मया गुरुदेशनया संसारोऽसारो ज्ञातः, अहं दीक्षा लास्यामि, ममादेशं दत्त । ततो माता-पितरौ तदुःखेन मोहेन च मूर्छामापतुः । पुनः व्यजनादिवातोपचारैः लब्धचेतनौ एवमूचतुः-- पुत्र ! त्वं बालोऽसि, यौवनावस्थोऽसि, सुकुमारोऽसि, कामभोगार्होऽसि, अतो राज्यधुरामाराङ्गीकरणेन पूरय माता-पित्रोर्मनोरथान् । पुनः परिणतवयस्को दीक्षा गृह्णीयाः, परं सांप्रतं दीक्षाग्रहणं नैव, पुनः संयममार्गोऽतिदुःखकरोऽस्ति, तत्र यावजीवं अस्नानता १, भूभिशयनं २, लोचकरणं ३, देहस्याप्रतिकर्मता ४, गुरुकुलवासेन गुरुशिक्षायां स्थातव्यं ५, क्षुधादिद्वाविंशत्परीषहाः सोढव्याः ६, देवाधुपसर्गे चाक्षोभ्यता ७, लब्धालब्धे समभावना ८, अट्ठार(अष्टादश)सहस्रशीलाङ्गरथधारिता ९, बाहुभ्यां समुद्रतरणं १०, तीक्ष्णखड्गधारोपरि चलनं ११, ज्वलदग्निज्वाला पावाभ्यां विधापयितव्या १२, निःस्वादवालकायाः कवलभरणं १३, गङ्गाप्रतिस्रोतसा गन्तव्यं १४, तुलायां मेरुः तोलयितव्यः १५, एकाकिना कर्मारिमहाबलं जेतव्यं १६, राधावेधेन चक्रस्थितपूतलिका वेधयितव्या १७, त्रिभुवननयपताका गृहीतव्याः १८ इत्यादि । एवं दुष्करतायां दर्शितायमपि कुमारः प्रवर्द्धमानवैराग्यः प्राह-हे माता-पितरौ । एषा या दीक्षायां दुष्करता सा सत्या। तथैव परं कातराणां कापुरुषाणां ज्ञेया, न शूरवीराणां सत्पुरुषाणाम् , ततोऽहमवश्यं दीक्षा ग्रहीष्यामि, ममादेशं दत्त । या वार्ताकरणेऽपि क्षणवेला याति सा ममायुर्मध्ये त्रुटति, अकृतार्था च याति । ततो मातृपितृभ्यां 'याता म्रियमाणश्च न केनापि रोढुं शक्यते ' इति विचार्यानुमतिर्दत्ता । ततः श्रीकालिककुमारेण कृतपितृमहामहोत्सेवेन महताऽऽडम्बरेण निजसेवकपञ्चशतीसहितेन सहस्रपुरुषवाहिनी शिबिकामारुह्य गीतगानतानमानदानसन्मानवायनिर्धाषपूर्वमपूर्वरीत्या वने गत्वा गुरोः समीपे दीक्षां जगृहे। सरस्वत्यपि तद्भगिनी भ्रातृस्नेहातिरेकात् पृष्ठे दीक्षा जग्राह । माता-पितरौ अपि, हे पुत्र ! एषा तव भगिन्यस्ति, अस्या रक्षा बवी कार्या, इति शिक्षा दत्त्वा विमनस्कौ सन्तो स्वगृहे गतौ ।
अथ कालिककुमारमुनिः स्तोककालेन सुबुद्धित्वाद् गुरुसेवाप्रसादाद् व्याकरण १- तर्क २- छन्दो ३-ऽलकार ४काव्य ५- नाटक ६- शाटक - ज्योतिष ८- वैद्यक ९- नैमित्तिक १०- मन्त्र ११- तन्त्र १२- यन्त्र १३भङ्ग १४- उपाङ्ग १५- छेदग्रन्थ-१० पयन्ना-४ मूलसूत्र-नन्दी १- अनुयोगद्वार २- एवं ४५ पश्चचत्वारिंशदागमाः तथा सूत्र-नियुक्ति-भाष्य-चूर्णि-वृत्ति-प्रकरणादि स्वसमय-परसमयशास्त्रपारगामी जातः । ततो गुरुभिः योग्यतां ज्ञात्वाऽऽ चार्यपदे स्थापितश्च ।
अथ श्रीकालिकाचार्या अनेकसाधुपरिवृता प्रामानुप्रामं विहरन्तो भन्यजीवान् प्रतिबोधयन्तो मालवकदेशे श्रीउजयिन्यां पुयीं बहिरुथानवने समवसृताः । सर्वेऽपि लोका वन्दनार्थ तत्र यान्ति । धर्म च सदा शुण्वन्ति । सरस्वती साध्वी अपि अनेक साध्वीपरिवारपरिवृता उज्जयिन्यां श्राविकापाचे उपाश्रयं मार्गयित्वा स्थिताऽस्ति ।
___ अथान्यदा सरस्वती साध्यपि निजभ्रातरं कालिकाचार्य वन्दित्वा यावन्निजोपाश्रयमागच्छति वर्त्मनि तावदुज्जयिनीनगरीस्वामिना गर्दभिल्लेन सा दृष्टा, चिन्तितं च तेन-एषा का ! एतादृशी सरूपा किं देवी वा किं विद्याधरी वा ! अथवा किन्नरी वा: । इति संदेहेन निजपावर्तिसेवकाः पृष्टाः । तैरुक्तम्-हे महाराज | एषा वज्रसिंहराज्ञः पुत्री सरस्वतीनाम्नी कुमारिका सती निजभ्रातृस्नेहातिरेकात् साध्वी जाता । ततो गर्दभिल्लेन विचारितम्-अहो ! अनया तपसा कायः शोषितः, तथापि सुरूपत्वं न याति, यतः
'काली तउही कस्तूरी, थोडी तउही तेजनतूरी । सूकी तउही वेउल सिरी, तूटी तउही मोती सिरी। भागउ तउही वराह, तुटउ तउही साह । निबलउ तउही गह, निर्गुण तउही नाह । चूरउ तउही साकर, निबलउ तउही ठाकुर ।
५१

Page #206

२०१
श्रीसमयसुन्दरगणिविरचिता
तपान्यो तउही कांचण, घस्यउ तउही चंदण । लहुडउ तउही सीह, धुंधलउ तउही दीह । नान्ही तउही नागिणी, निरसी तउही सोहागणी'।
ततो यदि एतामितोऽपहृत्य ममान्तःपुरे मुश्चामि, स्नान-मजनादि सम्यगुपचरामि, मनोज्ञाहारादिना पोषयामि, तदा मम स्त्रीरत्नं भविष्यति । एतां विना च मम राज्यश्रीरपि निष्फला, मम जीवितं च वृथा ज्ञेयम्-इत्येवं ता कामग्रहप्रस्तेन गर्दभिल्लेन श्येनेन चटकेव निजसेवकपार्थाद् नानाविधं विलपन्तीमुत्पाटयित्वा निजान्तःपुरे क्षिप्ता। विलापस्त्वेवम्-हे बान्धव! हे सुगुरो ! हे अनेकगुणप्रधान ! हे चतुरबुद्धिनिधान ! हे जिनशासननायक ! हे भव्यजीवसुखदायक ! हे जिनशासनशृङ्गार ! हे गच्छाधार! हे आगमस्याकर ! हे करुणासागर ! हे भ्रातः ! हे कालिकाचार्य ! गर्दभिल्लेन राज्ञा पापिष्ठेन शीलखण्डनेच्छानिष्ठेन मम सर्वथाऽप्यनिष्टेन मामनाथामिवापहरन्ती रक्ष रक्ष इति । तदा अन्या अपि साध्व्यः पूत्कारं चक्रुः । लोका अपि हाहाकारं वितेनिरे । ततो महाकोलाहलो जातः । ततः शीघ्रं साध्वीभिः सर्वोऽपि वृत्तान्तः श्रीकालिकाचार्यस्य निवेदितः-भवदीयभगिनी सरस्वती साध्वी गर्दभिल्लेनापहृत्य निजान्तःपुरे क्षिप्ताऽस्ति । न ज्ञायतेऽथ क भविष्यति ।
___ ततः श्रीकालिकाचार्याः कोपाक्रान्ताः कतिपयशिष्यैः सहिता राजपाचे जग्मुः । सौम्यशीतलन्यायवचनैः प्रोक्तम्हे राजन् ! एषा साध्वी मम भगिनी, तत्रापि शीलवती, तत्रापि पश्चमहाव्रतधारिणी, एतस्या वैमनस्यकरणे महाकर्मबन्धो भविष्यति । अपि चान्योऽपि नगरमध्ये दुष्टमतिः दुःशीलश्च भविष्यति स तव निवायों भविष्यति, परं यदि त्वमेवान्यायं करिष्यसि तदा तव निवारकः को भविता ! अपि च यत्र नगरे राजैव चौरोऽन्यायी च तत्र लोका नगरं मुत्क्वा वनमेव भजन्ति । यदुक्तम्
यत्रास्ति राजा स्वयमेव चौरो, भाण्डीवहो या पुरोहितश्च ।
वनं भजध्वं ननु नागरा भो !, यतः शरण्याद् भयमत्र जातम् ॥१६॥ इति । पुनः कालिकाचार्यैः प्रोक्तम्-हे राजन् ! अन्तःपुरे बहल्यो रूपवत्यश्चातुर्यकलावत्यो युवत्यो रमणीयाः सन्ति, तासामुपरि संतोषं कुरु, परं माऽनयाऽस्थिमात्रया मलमलिनगात्र्याऽतिजीर्णवस्त्रया साध्या समं किं सुखमनुभविष्यसि । ततो मुश्चनां यथा धर्मशालायां गत्वा एषा संयम पालयिष्यति । एतादृशानि श्रीकालिकाचार्यवचनानि श्रुत्वा गर्दभिल्लो मौनमाधाय श्रुतमप्यश्रुतं कृत्वा स्थितः, समुत्थाय चान्तःपुरे गतः । ततः श्रीकालिकाचायश्चिन्तितम्-अथ कोऽपि नवीन उपायः क्रियते । ततः श्रीकालिकाचार्या उपाश्रयमागत्य सङ्घाने सर्वस्वरूपं प्रोक्तवन्तः । ततः सङ्कन चिन्तितम्-आचार्यवचनं न मानितम्, परमस्मद्वचनं मानयिष्यति । ततः प्रभूतं प्रामृतं लात्वा सद्योऽपि भूपाने गतः । राज्ञा पृष्टम् कथं भो! महाजनैः समागतम् !, किं कार्यम् !। संघेनोक्तम्-त्वं मालवकदेशस्वामी तवेदृशं कुकर्म कर्तुं न युक्तम् । यतो राजा पितेव प्रजाः प्रतिपालयति, विशेषतो दर्शनिनां तपस्विनां वर्गम्, ततो मुञ्चेमा साध्वीम्, इत्यादि बहुतरं प्रोक्तम्, परं स कुकर्मा कामी राजा न मुश्चति । ततः संघेन यथागतेन तथाऽऽगतेन श्रीसूरीणां प्रोक्तम् । ततः श्रीकालिकाचार्येण कोपाक्रान्तेन संघाने प्रोक्तम्-अहं समर्थः सन् जिनशासनप्रत्यनीकानां यदि शिक्षा न दधि, तदा जिनाज्ञाविरोधकत्वेन दुर्गतिकः स्याम् । यदुक्तम्
ये प्रत्यनीका जिनशासनस्य, संघस्य ये चाशुभवर्णवाचः ।
उपेक्षकोडाइकरा धरायां, तेषामहं यामि गति सदैव ॥१७॥ ततः प्रतिज्ञा चक्र-यदाऽहं गर्दभिल्लं सराज्यं नोन्मूलयामि तदाऽहं न कालिकाचार्यः । ततः स्वगच्छभारं गीतार्थेषु स्थापयित्वा स्वयमप्रथिलोऽपि प्रथिलीभूय कर्दमादिना गोत्रमनुलिम्पन्, नगरमध्ये भ्रमन् , वक्ति-यदि गर्दभिल्लो

Page #207

कालिकाचार्यकथा ।
२०३ राजा ततः किम् !, यदि तस्य नगरं महत् तर्हि किम् ?, यदि गर्दभिल्लस्य अन्तःपुरनियो बयः ततः किम् ।, यदि राज्ञो भाण्डागार-कोष्ठागार-हस्ति-तुरङ्गम-रथ-पदातमो बहवः ततः किम् , यदि राजा प्राज्यं साम्राज्यं भुनक्ति तदा मम किम् ! । इत्येवं प्रलपन्तं प्रतिमार्ग प्रतिगृहं भ्रमन्तं कालिकाचार्य दृष्ट्वा नगरवासिनो लोकाः सामन्त-श्रेष्ठि-सेनापतिमन्त्रिप्रमुखा एकीभूय राज्ञः समीपे गत्वा एवं प्रोक्तवन्तः-हे राजेन्द्र ! अयं महापुरुष आचार्यों निजभगिनीस्नेहाद् प्रथिलो जातः ततः कृपां कृत्वा साध्वी मुश्च यथाऽयं सज्जो भवति । इत्यादिवचनानि श्रुत्वा कुपितो राजा वक्तुं प्रवृत्तः-रे लोकाः । यात यात मम दृष्टितः, एवंविधां शिक्षा निजगृहे निजमातृ-पितृ-भ्रातृ-कलत्रादीनां दत्त । ततः सामन्तादयो लोका विलक्षीभूय स्वगृहं जग्मुः। श्रीआचार्यैरपि श्रुतं यत् ' सामन्तादिवचनमपि न मानितम् ', अथ यदि तेनाधमेनातितानितं तर्हि त्रुटत्येव, यतः
अतिताण्युं त्रुटइ, अतिभयु फुटइ ।
अतिखाधु खूटइ, अतिढीली गांठि छूटइ ॥१८॥ तस्मात् किश्चिद् वैरूप्यं कर्तव्यम् । अत्रापि न स्थातव्यं च, कुत्रापि देशे गत्वा कमप्युपायं करोमि, इति निश्चित्य श्रीकालिकाचार्याः सिन्धुनदीतटे पश्चिमदिशि एकः पार्श्वकूलो देशोऽस्ति, तत्र गताः, तत्र देशे ये राजानस्ते सर्वेऽपि 'साखी' इति कथ्यन्ते । तत्रैकस्य साखीभूपस्य नगरसमीपे महात्मवेषेण गताः । तस्मिन् प्रस्तावे तत्रैका कूपिका वर्तते । तत्पार्श्वतो बहवः कुमारा भ्रमन्तो दृष्टाः, पृष्टं च-भो ! किं विलोक्यते ! । ते प्राहुः भो परदेशिन् ! अस्माकं रममाणानां मणिमयकन्दुकः कूपिकायां पतितः, प्रवेष्टुं न शक्यते, बहिःस्थितानां च न निस्सरति । ततो वयं विलक्षीभूताः सन्त इतस्ततो भ्रमामः । आचार्या प्राहुः-भो कुमाराः ! गृहाद् धनुर्बाणानानयत यथा कन्दुकं निष्कास्य ददामि । ततस्तैस्तथा कृतम् । तत आचार्यैः आर्द्रछगण-वेष्टन-ज्वलत्वृणक्षेपणपूर्व धनुराकृष्यैकेन बाणेन कन्दुको विद्रः, द्वितीयेन बाणेन प्रथमो बाणो विद्धः, एवं तृतीयेन द्वितीयः, इत्येवं परम्परया विद्धबाणप्रयोगेन कूपकण्ठस्थितैरेव कन्दुको निष्कास्य कुमाराणां दत्तः । सर्वेऽपि कुमारा हर्षिताः सन्तो विस्मयमादधानाः स्वस्वगृहं गत्वा एवं प्रोचुः-हे तात ! अधैकः कोऽपि परदेशी परदेशात् कलावान् समेतोऽस्ति, तेनास्माकं कूपे पतितः कन्दुको निष्कास्य दत्तः । सर्वोऽपि वृत्तान्तः कथितः ।
ततः तत्रत्यसाखीभूपैः निजपुत्रान् मुक्त्वा सादरं स्वगृहे श्रीकालिकाचार्याः सामनीताः । ततः सूरिभिराशीर्वादो राज्ञे दत्तो यथा
चिरं जीव चिरं नन्द, चिरं पालय मेदिनीम् । चिरमाश्रित्यलोकानां, प्रपूरय मनोरथान् ॥१९॥
पुनरपि
पौषमासे निराहारा बड्वाहाराध कार्तिके ।
चैत्रमासे गुडाहारा भवन्तु तत्र शत्रवः ॥२०॥ ततः साखीराजेनापि विद्याकलाचातुर्यचमत्कृतेनातिबहुमानसन्मानादि दत्वा निजपाचे रक्षिताः । विद्यावन्तो हि पूज्यन्ते, यदुक्तम्
विद्वत्वं च नृपत्वं च, नैव तुल्यं कदाचन । स्वदेशे पूज्यते राजा, विद्वान् सर्वत्र पूज्यते ॥२१॥

Page #208

२०४
पुनरपि -
श्रीसमयसुन्दरगणिविरचितः
विद्या नाम नरस्य रूपमधिकं मच्छमगुप्तं धनं, विद्या भोगकरी यशःसुखकरी विद्या गुरूणां गुरुः । विद्या बन्धुजनो विदेशगमने विद्या परं दैवतं,
विद्या राजसु पूज्यते न हि धनं विद्याविहीनः पशुः ॥२२॥
अपि च विद्यावतां परदेशोऽपि स्वदेशः, यदाह
कोऽतिभारः समर्थानां किं दूरे व्यवसायिनाम् ।
को विदेशः सुविद्यानां कः परः प्रियवादिनाम् ||२३||
अथ कालकाचार्यास्तत्र तिष्ठन्ति । प्रत्यहं साखीराजस्य समीपे यान्ति, नानाविधचेतश्चमत्कार कारि ज्योतिर्निमितादिविषया राज्ञश्चित्तं रञ्जयति । राजापि अत्यन्तहृष्टतुष्टमनस्को गुरूणामतिबहुमानं दत्ते । एवं च सति गतानि कियन्ति दिनानि । तदवसरे एकदा एको दूत एकं कच्चोलकं छुरिकासहितं लेखं चाम्रे मुक्त्वा राज्ञः प्रणम्य सन्मुखं स्थितः । ततः साखी जो लेखं वचयित्वा तद् विलोक्य च श्याममुखो बभूव । ततः श्रीकालिकाचार्यैरुक्तम् - भवतां स्वामिप्राभृतं समागतम्, तत्र हर्षो विलोक्येत, ततो हर्षस्थाने विषादः कथम् ? । राजा प्राह- अहो महापुरुष ! अथास्माकं मरणरूपं महाभयं जातम् । मरणादप्यधिकं भयं किमपि नास्ति, यतः ---
पंथसमा नत्थि जरा, दारिदसमो पराभवो नत्थि । मरणसमं नत्थि भयं, खुहासमा वेयणा नत्थि ॥२४॥
ततः सूरिभिः पृष्टम्-किं सद् भयम् । राजा प्राह-हे भगवन् ! योऽस्माकं कुद्धः स्वामी स साहानुसाही वर्त्तते, तेन कुपितेन लिखितं वर्त्तते, ' यदुतानया छुरिकया निजमस्तकं छित्त्वाऽस्मिन् कवोलके क्षिप्त्वा शीघ्रं मोच्यम्, नोचेत् तव सकुटुम्बस्य क्षयो भावी' । यथा मम तथाऽन्येषामपि मम तुल्यानां ९५ पञ्चनवतिसाखीराजानां दूतो मुक्तोऽस्ति । अतो महाभयम् । किं क्रियते !, कुत्र गम्यते !, कथं छुटयते ? । ततः श्रीकालिकाचार्यैः विचारितम् - अयमवसरः, मम च कार्यम् । ततः स्वास्खीराजाय प्रोक्तम् - हे राजन् ! मा म्रियस्व, मा चिन्तां कुरु, जीवन् नरो भद्रशतानि पश्यति ।
यथा दृष्टान्तः-
भानु मन्त्री दयिता सरस्वती, मूर्ति गता सा नृपकैतवेन । गङ्गातटस्यां पुनरेव लेभे, जीवन् नरो भद्रशतानि पश्येत् ॥ २५ ॥
अत्र समये सति दृष्टान्तो वाच्यः । ततः पञ्चनवतिसा खीराजानः भवान् च सर्वेऽपि एकीभूय मया सार्धे चलन्तु । यथा हिन्दुकदेशे गत्वा गर्दभिनृपमुच्छेद्योज्जयिनीराज्यं विभज्य भवतां समर्प्यते । ततः सूरिवचने प्रतीतिं कृत्वा लेखप्रेषणपूर्व सर्वान् ९५ राज्ञ आहूयैकत्र मिलित्वा प्रयाणढक्कां दापयित्वा सर्वेऽपि ९६ साखराजानः श्रीकालिकाचार्यसहिताश्चलिताः, अग्रे गच्छन्तः सिन्धुनदीमुत्तीर्य, सौराष्ट्रदेशमध्ये सुखेन समागताः । तदवसरे वर्षाकालः प्रादुर्बभूव । स कीदृशः :--
कालइ
“ आयो वर्षाकाल चिहुं दिसि घटा उमटी ततकाल | गडडाट मेह गाजर, जाणे नालिगोला वाजइ आभइ वीजलि झबकइ, विरहणीना हीया द्रवकर, पपीहा बोलह वाणिया धान बेचवा वखार खोलह, बोलइ मोर, दादुर करह सोर, अंधार घोर पहसह चोर । कंदर्प करइ जोर, मानिनी श्रीभर्त्तारनइ करइ निहोर, चंद्रसूरिज वादले छाया, पंथिजन

Page #209

२०५
कालिकाचार्यकथा। आप आपणा घरनइ धाया । राजहंस मानसरोवर भणी चाल्या, लोके वस्तुवाना वखारमइ घाल्या । बगपंगति सोहइ, इंद्रधनुष चित्त मोहइ । आभ थयो रातउ, मेह थयो मातउ । मोटी छांट आवइ, लोकानइ मन भावइ । झडी लागी करसणीरी भाग्यदसा जागी । मूसलधारइ मेह वरसइ, पृथिवी ऊर्णपूर्ण करिवानइ तरसइ । वहइ प्रणाल, खलखलइ खाल, चूयइ ओरा, भीजह वस्तुवाना बोरा । टबकइ परसाल, चिंचूयइ बाल । नदी आवी पूर कडणिरा रुख भांजी करइ चकचूर वहह वाहला, लोक थया काहला । •जूना ढूंढा पडइ, लोक ऊंचा चडइ । हालीए खेत्र खड्या, वाडिसुं सेढा जड्या । मारग भागा, जे जिहां ते तिहां रहिवा लागा । प्रगट्या राता ममोला, धान थया सुंहगा मोला, नीली हरी डहडही, घणा
या दूधनइ दही । नीपना घणा धान, सांभर्या धर्म नइ ध्यान । गयउ रोर, लोक करइ बकोर, गयउ दुकाल, आयउ दंदू सुकाल" ||
ईदृशे वर्षाकाले न कोऽपि गन्तुं शक्नोति । ततः श्रीकालिकाचार्यवचसा सर्वेऽपि साखीराजानः ९६ निजनिजपटकुली विस्तार्य स्थित्वा(ताः)। एवं मासचतुष्टयस्थित्या वर्षाकाले श्रीकालिकाचार्यः प्रोक्तम्-भो राजानः ! मार्गाः समीचीना जाताः, अथाने चलन्तु यथा भवतां स्वेप्सितं सिद्धयति । तदा ते प्रोचुः हे श्रीगुरो ! कथं प्रस्थितिः भवति ? बहुकालविलम्बनेनास्मोकं द्रव्यं सर्वं निष्टितम् ; शम्बलं च क्षीणम् , क्षुधातुराणामस्माकं सर्वं विस्मृतम् ।
" तां बोजा नइ खाण, जां जिमइ जासक धान, तां भट्टारक भगवान, जां जीमइ जासक धान, तां गीत नइ गान, जां जीमइ जासक धान, तां तान नइ मान, जां जीमइ जासक धान, तां वीवाह नइ जान, जां जीमइ जासक धान, तां फोफल नइ पान, जां जीमइ जासक धान, तां धर्म नइ ध्यान, जां जीमइ जासक धान, तां तप नइ उपधान, जां जीमइ जासक धान, तां आदर नइ मान, जां जीमइ जासक धान, तां लग सखा कान, जां जीमइ जासक धान, तां लग मुइडइ वान, जां जीमइ जासक धान, जो पेट न पडइ रोटीयां,
तां सव्वेहि गल्लां खोटीयां " ॥२६॥ ततः श्रीआचार्यैः विचारितम्-सत्यमेते वदन्ति । कोऽपि द्रव्योपायः कार्यः यथा संबलं भवति । सैन्य चलति, कार्यसिद्धिर्भवति, परं किं कर्त्तव्यमिति चिन्तया निशि निद्रा न (ना)याति । तावत् शासनदेवता प्रगटीभूय प्रोवाच-हे भगवन् ! चिन्ता मा क्रियताम्, एषा चूर्णकुम्पिका गृह्यतां यदुपरि वासः करिष्यते तत् सर्वं स्वर्णं भावि, इत्युक्त्वा गता। प्रभाते जाते श्रीसूरिभिः सर्वेऽपि राजान आहूताः, प्रोक्तं च-भो ! कुत्रापि एक इष्टवाहको विलोक्यताम् । तैरासन्नस्थाने विलोकयद्भिः दृष्टः, गुरूणां दर्शितश्च । गुरुभिः विद्याबलेन देवेनादत्तचूर्णवासक्षेपप्रक्षेपणेन च सर्वोऽपीष्टवाहः स्वर्णीकृतः, पश्चाद् विभज्य सर्वेषां साखीराज्ञां प्रत्येकं स्वर्णेष्टिका दत्ता । ततो हर्षिताः संजातसंबलबलाः ते प्रयाणढक्कां दत्वा मालवकदेशं प्रति प्रचेलुः । अग्रे गच्छद्भिः लाटदेशस्वामिनी श्रीआचार्यभागिनेयो बलमित्र-भानुराजौ अपि साथै गृहीतौ । ततो यावता श्रीकालिकाचार्यसैन्यं मालवकसीम्नि आगतं तावता गर्दभिल्लोऽपि राजा स्वसैन्यं मेलयित्वा प्रयाणढक्कां दापयित्वा सम्मुखमागत्य पतितः । अथ आदित्यवारे द्वयोरपि सैन्य प्रयाणढक्कावादनपूर्वं च सम्मुखं चलितम् । तत्र केन प्रकारेण युद्धं जातं तत् श्रयताम्
"आम्हा साम्हा कटक आव्या चडी, फोजइ फोज अडी। बगतर नइ जीन साल, सुभटे पहिर्या तत्काल । माथइ धर्या टोप, सुभट चड्या सबल कोप, पांचे हथियार बांध्या, तीरे तीर सांध्या, अमल पाणि कीधा, भाजणरा सुंस लीधा । घोडे घाली पाखर, जाणे आडा आया भाखर, आगइ कीया गज उपरि फरहरइ धज, हमामे दीधी घाई, सूरवीर आया धाई, रणतूर वागइ, ते पिणि सिंधू [मइ) डारा गइ । ठाकुर वपु कारइ, वडवडा बापांरा बिरुद संभारइ । छुटइ नालि निपट
૧ર.

Page #210

श्रीसमयसुन्दरगणिविरचिता
थोडी विचाली, वहइ गोला लोक ल्यइ ओला, छूटइ कुहक बांण, कायरांरा पडइ प्राण, काबिली मीर नांखई तोर, मारह भालारां बिचाबिच्चि लागइ, बगसर भेदीनइ विच्चाविच्चि लागइ, खडगारी खडास्वडि बागी, भडाभडी गर्दभिल्लरी फोज भागी, सबल लीक लागी। हूंतउ जे सेनानी ते तउ धुरथी थयो कानी, जे इंतउ कोटवाल ते तड नासउ सतकाल, जे हूंतउ फोजदार तिणरइ माथे पडी मार, जे इंता वागिया ते पिण भाजी(गी) गया अभागिया, जे हता मुहता ते नासी घरे पहुता, जे इंता चउरासीया तीए दांते त्री(तृणां लीया, जे हूंता खवास तीए मूकी जीवारी आस, जे हूंता कायर, तिणनइ सांभरइ आपणी बायर । जे चडता वाहर ते हथियार छोडी थया काहर, जे ढोलरइ ढमकइ मिलता ते गया पासइ टलता, जे बांधता मोटी पाघडी ते ऊभा न रह्या एका घडी, जे हूंता एकएकडा तिणरे नाम दिया बेकडा, जे माथइ धरता आंकडा ते मुहडा कीया बांकडा, जे वणा(जा)वता सारंगी वांकी, तीए तउ रणभूमिका पण पाकी, जे बांधता बिहूं पासे कटारी, तीयांनइ नासतां भूमि भारी, जे पहिरता लांबा साडा तीए नासिते कोडि कीया पवाडा । गर्दभिल्ल नाठउ, बोल घणउ माठउ, गढमहि जई पइठउ, चिंता करइ बैठउ, पोलि ताला जड्या, कालिकाचार्यना कटक चहुं दीसी विटी पड्या ॥
अथ उज्जयिनीनगरीमध्ये गर्दभिल्लो, बहिस्थात् श्रीकालिकाचार्यसैन्यम्-एवं कतिचिद् दिनेषु गतेषु साखीराजस्य सुभटा दुर्गस्य चतुर्दिक्षु भ्रमन्तो विलोकयन्ति परं दुर्गशीर्षोपरि तदीयं सुभटमात्रं न पश्यन्ति । ततस्तैरागत्य श्रीकालिकाचार्याणां विज्ञप्तम्-हे भगवन् ! अब दुर्गोपरि न कोऽपि सुभटो दृश्यते, न कोऽपि युद्धयति च, तत् कथम् ! । तेन ततः कालिकाचायः सूपयोगं दत्वा, ज्ञात्वा च तेषां प्रोक्तम्-भो ! अद्य कृष्णाष्टमी वर्त्तते, तेन गर्दभिल्लो गर्दभी विद्या साधयन्नस्ति । यूयं पश्यत, यदि कुत्रापि दुर्गोपरि बहिर्मुखा गर्दभी स्थिता भवति, तदा सत्यम् । तैः विलोकयतिः सा तथैव दृष्टा । तत आगत्य प्रोक्तं च-हे भगवन् ! भवतां वचनं सत्यं जातम् . अस्माभिः सा तथैव दृष्टा । ततो गुरुभिः प्रोक्तम्-शृण्वन्तु एतत्परमार्थम्, एषा विद्या संपूर्णा सिद्धा भावेष्यति तदा सा गर्दभी शब्दं करिष्यति, तच्छब्दं ये शत्रवः श्रोष्यन्ते, ते मुखाद् रुधिरं वमन्तो भूमौ पतिष्यन्ति मरिष्यन्ति वा । एतां वाती श्रुत्वा साखीगटप्रमुखा भयभ्रान्ता विज्ञपयन्ति स्म-हे भगवन् ! कोऽप्युपायः कर्त्तव्यः येन तद्विद्या न प्रभवति । ततः श्रीकालिकाचार्यैः प्रोक्तम्-सर्वमपि निजसैन्यं कोशपश्चकं दूरे स्थापयन्तु, मम च पार्वे शब्दवेधिसुभटानामष्टोत्तरशतं सावधानीभूय तिष्ठतु । यदा चैषा रासभी शब्दकरणाय मुखं प्रसारयति तदा समकालमष्टोत्तरशतबाणैस्तूणीरवत् तस्या मुखं पूरणीयम् , यथा सा शब्दं कर्तुं न शक्नोति, विधा च न प्रभवति । ततो गुरुवचः प्रमाणयद्भिस्तैस्तथैव चक्रे । उच्चस्थाने स्थित्वाऽऽकर्णान्तबाणानाकृष्य शब्दकरणसमये तस्या मुखं पूरितम् । ततः सा रुष्टा सती गर्दभिल्लमस्तके विष्ठां कृत्वा लत्तां दत्वाऽऽकाशे उत्पत्य गता । ततो सुभटाश्च प्रतोली भक्त्वा मध्ये गत्वा गर्दभिल्लं वामबाहुभ्यां बवा श्रीकालिकाचार्याने मुक्तवन्तः सोऽप्यधमो नीचे मौ वीक्षते स्म । ततो गुरुभिः प्रोचे-रे दुष्ट ! पापिष्ठ ! निकृष्टबुद्धे ! किं ते कुकर्माचरितम् ! । दुरात्मन् ! महासतीशीलचरित्रभङ्गपापद्रुमस्येदमिहास्ति पुष्पम् , परं फलं तु परत्र नरकादिदुःखं प्राप्स्यसि । अरे वराक ! अद्यापि किमपि विनष्टं नास्ति, सर्वपापक्षयकरं चारित्रं गृहाण, यथा सुखी भविष्यसि, इत्यादि बहब उपदेशाः सूरिभिर्दत्ताः, परं पापात्मा न प्रतिबुद्धयते, यतः-..
उवएससहस्सेहि वि, बोहिजतो न बुझाइ कोई ।
जह बंभदत्तराया, उदायिनिव मारउ चेव ॥२७॥ अथवा काको धोतो दुग्धेनापि धवलतां न प्राप्नोति, मनवा मुद्गशैलः पुष्करावर्त्तमेघप्लावितोऽपि नादीभवति, अथवोषरक्षेत्रे उप्तान्यपि बीजानि नोद्गच्छन्ति, अथवा कूर्मकायः प्रहारशतैरपि न भेत्तुं शक्यते, अथवा बधिरस्य प्रन्थकोटिश्रवणेऽपि नावबोधो जायते, अथवा विषममृतमिश्रितमपि न पृष्टं भवति, भगवा लशुनं करवासितमपि न सुगन्धं स्यात्,

Page #211

२०७
कालिकाचार्यकथा । बम्ध्याया वा बहूपचारैपि न संतानप्राप्तिः, खलो वा सत्क्रियमाणोऽपि न मैत्रीभाव भजते । एवं गर्दभिल्लो गुरुकावाद बहु प्रतिबोध्यमानोऽपि न धर्म धत्ते स्म । ततो भूपैः मार्यमाणोऽपि गुरुभिः कृपया देशत्यागं कारितः ।
ततः कालिकाचार्या यस्य गृहे उषिता आसन् तस्योजयिनीराज्यं दत्तम् । अन्येषां च ९५ पञ्चनवतिमूपानां मालवकदेशो विभज्य यथार्ह दत्तः । ततः सरस्वतीसाध्वी अपि आलोचनां दत्वा तपः कारयित्वा गच्छमध्ये आनीता । स्वयमपि कालिकाचार्याः स्वारम्मतापमालोच्य निरति चाराः सन्तः स्वगच्छमारं बिभराश्चक्रुः । न च वाच्यमेतादृशमहारम्भकरणेन तेषां विराधकत्वम् । यत उक्त सिद्धान्ते
संघाइयाण फज्जे, चुणिज्जा चकवहिसिन्नं पि ।
कुविओ मुणी महापा, पुलाइलदीइ संपनो ॥२८॥ अथवा विष्णुकुमारेणापि साधुप्रत्यनीको नमुचिः हतः(१)। अपि चाचार्यरक्षां कुर्वद्भिः रात्रिप्रतिजागरिकैश्चतुर्मिक साधुभिः यामचतुष्टये चत्वारः सिंहा व्यापादिताः (२) । अथवा साधुभिः परस्परं क्रियमाणमत्स्योत्पत्त्याम्नायवाता श्रुत्वा प्रभूतमत्स्योत्पादकं मासिकं वैक्रियसिंहेन हतवन्तः साधवः (३) । पुनरपि आगामिभवे सुमङ्गलसाधुः साधुप्रत्यनीक विमलवाहनं सवाहनं भस्मसात् करिष्यति मोक्षं च यास्यति (४)-इत्यादयो बहवो दृष्टान्ता वाच्याः, इति जिनशासनप्रत्यनीकोच्छेदनेन महाप्रभावकाः श्रीकालिकाचार्याः संजाताः ॥
अथ तस्मिन्नवसरे भृगुकच्छनगरे श्रीकालिकाचार्यभागिनेयो बलमित्र-भानुमित्रराजो स्तः । ताभ्यां निनसेवकान् मुक्त्वा श्रीगुरूणामेवं विज्ञप्तम्-हे भगवन् ! श्रीमद्भिः कृपां कृत्वाऽत्र समागम्यताम्, बहुजीवप्रतिबोधेन महान् लामो भविष्यति । ततः श्रीपूज्या विज्ञप्तिमवधार्य लाभं च विभाव्य, प्रामानुप्रामं विहरन्तो भृगुकच्छनगराभ्यणे समाजग्मुः । बलमित्र-भानुमित्राभ्यामपि सम्मुखमागत्य महताऽऽडम्बरेण प्रवेशोत्सवं कृत्वा धर्मशालायामुत्तारिताः । अथ राजा प्रत्यहं जैनधर्ममर्माणि शणोति, हृष्टः सन् मध्येसभायां जिनधर्म प्रशंसति, वक्ति च-अहो ! अब काले बहवो धर्माः सन्ति, परं हिंसादिदोषदुष्टत्वात् पाखण्डरूपाः, परं जिनधर्मसमानो न कोऽपि दयामयो धर्मः-इत्यादि जिनधर्मप्रशंसां श्रुत्वा पुरोहितमस्तके शूलमुत्थितम् , विचारितं चानेन-अहो । राजा मा जैनधर्मी भवतु, तथा च सति मम वृत्तिभङ्गो भविष्यति । ततो वादं कृत्वा [एन] मानभ्रष्टं करोमि-इति सभासमक्षं वादे कृते गुरुभिः जीवादितत्त्वप्रश्नोत्तरैः निरुत्तरीकृतः । परमन्तर्दुष्टो जानाति-कथमप्ययमाचार्य इतो विद्वत्यान्यत्र याति तदुपायं करोमि-इति विचार्य राज्ञोऽने प्रोवाच-हे राजन् ! एते आत्मीया महन्तो गुरवः एतेषामरसविरसाधाहारो न देयः, यतः पापं लगति । ततः श्रावकानाहूय प्रच्छन्नं वाच्यम् , यदुत गुरुणां क्षीर-खाण्ड-धृत-मोदक-घृत-पूर-कुण्डलाकृतिप्रभृतिमिष्टानपानाहारो देयः। यद् विलोक्यते (युज्यते) तद् मम भाण्डागाराद् गाह्यम् । ततो राज्ञाऽपि परमभक्तेन तथैव कारितम् ।
अथान्यदा यतयो गोचरी गच्छन्ति तदा प्रतिगृहं श्रावका मृष्टानपानैः प्रतिलाभयन्ति । एकदा गोचरीगतान् साधून प्रति बालकाः प्रोचुः-भो यतयः ! यूयं वरमिहागताः, चिरं च स्थातव्यम्, भवदथै क्रियमाणमृष्टानपानेनास्माकमपि मुखं मृष्टं जायते । अथ श्रीगुरुभिरपि उपयोगो दत्तः, सांप्रतं कथं श्रावका विशेषपर्व विनाऽपि मृष्टानपानादि प्रयच्छन्ति । ततो ज्ञातं जैनद्वेषिणा पुरोहितेनैषाऽनेषणा व्यधायि । ततः “ संकिलेसकरं ठाणं दरओ परिवज्जए" इति विचार्य भृगुकच्छपुराद् विद्वत्यान्यत्र देशेषु संयम प्रतिपालयन्ति स्म । अत्रैकस्यां संस्कृतकथायां " मगहेसु" [ अस्मन्नेव संग्रहे ५२ पृष्ठे श्रीधर्मघोषसूरिकृतायां पश्चमी ]कथायां च बलमित्र-भानुमित्रयोः सम्बन्ध एवम्-उज्जयिन्या बलमित्र

Page #212

२०८
श्रीसमयसुन्दरगणिविरचिता
भानुमित्रराजानौ बभूवतुः । तदाग्रहात् श्रीकालिकाचार्याश्चतुर्मास्यां तत्र तस्थुः । तत्र च स्वभगिन्याः पुत्र्याः पुत्रं तवो भागिनेयं च बलभानुनामानं तयोरनुमति विनाऽपि प्रवाजयामासुः । ततो बलमित्र-भानुमित्रादयो विमनस्का जाताः । अग्रे सम्बन्धः सदृश एव, परं तत्त्वं तत्त्वविदो विदन्तीति-इत्युक्ता एके श्रीकालिकाचार्याः ।।
अथ ये श्रीकालिकाचार्याः श्रीवीरनिर्वाणात् ९९३ वर्षे जातास्ते विहरन्तो दक्षिणदेशे प्रतिष्ठानपुरे जग्मुः । तत्र शालिवाहननामा राजा जैनः परमश्रावको यतिभको राज्यं करोति । गुर्वागमनं श्रुत्वा हृष्टः सन् गुरोः समीपे गत्वा वन्दित्वाऽत्याग्रहं कृत्वा गुरवश्चतुर्मास्यां स्थापिताः । अथ राजा सदा धर्मोपदेशं शृणोति, गुरुभक्ति च करोति, देवगृहेषु स्नात्रमहोत्वाः क्रियन्ते । एवं च सति श्रीपर्युषणापर्वात्यासन्नं समागतम्, तदा राज्ञा पृष्टम्-हे भगवन् ! श्रीपर्युषणापर्व कदा भावि ? । तदा गुरुभिः प्रोचे-भाद्रपदसुदिपञ्चम्यां भविष्यति । तदा राजा प्राह-हे स्वामिन् ! पञ्चम्यामस्माकं कुलक्रमागतः इन्द्रमहोत्सवः, स त्ववश्यं कर्त्तव्य एव । एकस्मिन् दिने तु पर्वद्वयं कर्तुं न शक्यते, परस्परं भिन्नाचारत्वात् । ततः प्रसादं कृत्वा श्रीपर्युषणापर्व षष्ठयां क्रियते । तथा पूजास्नात्र-पौषधादीनि धर्मकृत्यादीनि प्रभूतानि भवन्ति । ततो गुरुभिः प्रोचे-हे राजेन्द्र | पश्चमीरात्रिमुल्लङ्ग्य न कदापि पर्युषणा भवति । यदुक्तम्
अवि चलइ मेरुचूला, सूरो वा उग्गमेइ अवराए ।
न य पंचमीइ रयणि, पज्जोसवणा अइक्कमइ ॥२९॥ कल्पसूत्रेऽपि
"नो से कप्पइ तं रयणि उवाइणावित्तए" ततो राज्ञा प्रोक्तम्-हे पूज्य ! तर्हि चतुर्थी क्रियताम् । ततः श्रीकालिकाचार्य:-" अंतररा वि य से कप्पइ"इति श्रीकल्पसूत्राक्षरदर्शनेन सातवाहनराजाग्रहाच्च पञ्चमीतश्चतुर्थी पर्युषणापर्व प्रवर्तितम् । तद्वशेन च चतुर्मासिकं चतुर्दश्या जातम् , अन्यथाऽऽगमोक्तं पञ्चदश्यामासीत् । तदानी तेन समस्तसंघेनापि प्रमाणीकृतम् । यदुक्तं तीर्थोद्गालिप्रकीर्णके
तेणउ य नवसएहिं, समइक्तेहिं वद्धमाणाओ । पज्जोसवणचउत्थी, कालिगमूरीहिं तो ठविया ॥३०॥ वीसहि दिणेहिं कप्पो, पंचगहाणी य कप्पठवणा य । नवसयतेणउएहि, वुच्छिन्ना संघआणाए ॥३१॥ सालाहणेण रन्ना, संघाएसेण कारिओ भयवं । पज्जोसवणचउत्थी. चाउम्मासं चउद्दसिए ॥३२॥ चउमासपडिकमणं, पक्खियादिवसम्मि चउविहो संघो ।
नवसयतेणउएहि, आयरणं तं पमाणंति ॥३३॥ पुनरपि स्थानाङ्गवृत्तौ-" एवं च कारणेणं अज्जकालगायरिएहिं चउत्थीए पज्जोसवणं पवत्तियं समत्तसंघेण य अणुमभियं, तव्वसेण य पक्खियाई वि घउद्दसीए आयरियाणि, अन्नहा आगममुत्ताणि पुण्णिमाए ति"। न च तस्मिन्नेव वर्षे सातवाहनजीवनावधि वा तत् पर्युषणापर्व चतुर्थी कृतम्, पश्चात पुनरपि पश्चम्यामेवाभवदिति वाध्यम् । "इयाणि कहं च अपव्वे चउत्थी पज्जोसविजइ" इति 'शिष्यपृच्छायां गुरुवचनावसरे " एवं च जुगप्पहाणेहिं चउत्थी कारणे पवत्तिया सा चेव अणुमया सव्वसाहणं" इति श्रीकालिकाचार्यानन्तरं पश्चात्कालभावि

Page #213

कालिकाचार्यकथा ।
२०९ निशीथचूर्णिकारोक्तदशमोद्देशकचूर्णिवचनाद भाद्रपदसुदिचतुर्थ्यामेव पश्चादपि श्रीपर्युषणापर्वाभूत् । तत्परम्परया च सांप्रतमापि चतुर्थ्या क्रियमाणमस्ति-इति सम्यक् समाधानम् ॥
अथ श्रीकालिकाचार्याः सुखेन संयम पालयन्तस्तत्र तिष्ठन्ति, परं कालवशेन शिष्याः प्रमादिनो जाताः । गुरुभिः बहुप्रेरिता अपि गलितगाव इव न क्रियानुष्ठानादिकं कुर्वन्ति । ततः श्रीकालिकाचार्याः शय्यातरश्रावकस्य सवीं वाती कथयित्वा शिष्यान् सुप्तानेव मुक्त्वा स्वयमेकाकिन एव स्वर्णपुरे नगरे सागरचन्द्राचार्यस्य निजपौत्रस्य प्रशिष्यस्योपाश्रये गत्वैकदेशं मार्गयित्वा तस्थुः । परं न केनापि उपलक्षिताः । प्रभाते सागरचन्द्रेण समाग्रतो विशेषतो नानारागालापेन मधुरध्वनिना महताऽऽडम्वरेण व्याख्यानं कृत्वा पृष्टम्-अहो वृद्ध ! कथय मया कीदशं सभारञ्जन(क) व्याख्यानं कृतम् । ततः कालिकाचार्यैः प्रोक्तम-भव्यं कृतम् । ततः सागरचन्द्रेण साहङ्कारेण प्रोक्तम्-अहो वृद्ध ! तब कोऽपि सिद्धान्ते यदि संदेहो भवेत् तदा पृच्छ । तदा कालिकाचार्यैः प्रोक्तम्-धर्म श्रद्दधानैरपि तदगर्वोत्तारणार्थम्-धर्मोऽस्ति किं वा नास्ति -[इति पृष्टम् ] । तेनोक्तम्-धर्मोऽस्ति । कालिकाचार्यः प्रोक्तम्-धर्मो नास्ति । अत्र द्वयोरपि महान् तर्कवादो जातः । धर्मस्थापनोत्थापनयोरनेकशो युक्तयः सन्ति, ताः तार्किकैः स्वयं वाच्याः । मया ग्रन्थगौरवभिया न लिखिताः । [ अत्र स्थाने बृहत्खरतरगच्छीयसाधुभिः परस्परं तर्कवादो विधीयते, कृते श्रुते च तस्मिन् वर्षे यावत् परमश्रेयो भवति, इति प्रवर्त्तमानपरम्परा दृश्यते ] । तथाकृते यादे श्रीकालिकाचायः सागरचन्द्रो जितः। ततस्तेन ज्ञातम्-नायं वृद्धः सामान्यः, किन्तु कोऽपि सातिशयी वर्तते ।
इतश्च पृष्ठतः प्रमादिनः शिष्याः दिनोदये सुप्तोत्थिताः स्वगुरुमपश्यन्तो विलक्षणाः सन्तः परस्परं पृच्छन्ति । तदवसरे शय्यातरश्रावकेणोक्तम्-रे कुशिष्याः यूयं गुरुशुद्धिमपि न जानिथ ! तदात्याग्रहेण पृष्ठेन शय्यातरश्रावकेण प्रोक्तम्-गुरुवः सागरचन्द्रपा स्वर्णपुयीं गताः। ततः सर्वेऽपि शिष्याः संघाटकत्रयं कृत्वा स्वर्णपुरं प्रतिचलिताः, पथि लोका:पृच्छति-। क श्रीकालिकाचार्यः । पृष्ठगा वदन्ति–अग्रे, अग्रगा वदन्ति-पृष्ठे समागच्छन्ति । एवं ते तत्र प्राप्ताः । सागरचन्द्रोऽपि गुर्वागमं श्रुत्वा सम्मुखं चलितः, पृष्टं च-क गुरवः । तैरुक्तम्-ते तु तव पार्वे पूर्वमागताः सन्ति । ततो ज्ञातम्-हुं ते एव । ततः सर्वशिष्यै सागरचन्द्रेण तत्रागत्य वन्दिताः क्षामिताश्च । अत्र सर्वेऽपि सुखेन सयम पालयन्तस्तिष्ठन्ति ।।
अथ तदवसरे श्रीसीमन्धरस्वामिपाचें गत्वा निगोदविचारान् श्रुत्वा प्रोवाच-हे स्वामिन् ! एतादृशं निगोदविचारं कोऽपि भरतक्षेत्रे जानाति ! । भगवता प्रोक्तम्-भरतक्षेत्रे प्रतिष्ठानुपुरे कालिकाचार्यः । तत इन्द्रो ब्राह्मणरूपं कृत्वाऽगत्य पृच्छति स्म--हे भगवन् ! निगोदविचारं वदत । गुरुभिः प्रोक्तम् -
गोला य असंखिज्जा, असंखनिग्गोयओ हबइ गोलो ।
इकिकम्मि निगोए, अणंतजीवा मुणेयन्वा ॥३४॥ - इत्यादिसूक्ष्मविचारगहनं श्रुत्वेन्द्रो हर्ष प्राप्य हस्तं दर्शितवान्-हे भगवन् ! ममायुः कियदस्ति ? । स्तोकं स्यात् तदा मरणं साधयामि । ततो गुरुभिः विलोकितम्-वर्षशतात् सहस्राल्लक्षात् कोटितोऽप्यधिकम् । ततो सागरोपमस्वरूपं दृष्ट्वा उक्तम्-हे इन्द्र ! धर्मलाभोऽस्तु । तत इन्द्रः प्रकटीभूय दशदिश उद्योतयन् वन्दित्वाऽस्तवीत् । हे पूज्य ! सीमन्धरस्वामिना त्वं निगोदविचारपारगः कथितः, स प्रत्यक्षं दृष्टः, इत्युक्त्वा गच्छन् गुरुणोक्तः-गोचरीगताः शिष्या आगच्छन्ति तावत् तिष्ठ, तेऽपि त्वां सहर्ष पश्यन्ति । इन्द्रेणोक्तम्-मद्रूपमोहिता मा निदानं करिष्यन्ति । उपाश्रयद्वारं परावृत्य देवलोक

Page #214

२१.
श्रीअज्ञातसूरिविरचिता
गतः । शिष्या आगता द्वारमपश्यन्तः शब्दं कुर्वन्तो नव्यद्वारेण गुरुणा प्रवेशिताः । शिष्यैः विज्ञप्तम्-कथमेतत् ! । गुरुभिः सर्वमिन्द्रस्वरूपं निवेदितम् ।
ततः श्रीकालिकाचार्याश्चिरं निर्मलं चारित्रं प्रतिपाल्य प्रान्तेऽनशन विधाय समाधिना देवलोकं प्राप्ताः । ततः श्रीकालिकाचार्या महाप्रभावकाः स्थावरा बभूवुः तेषां सम्बन्ध उक्तः ।
अथ प्रभाते साधुसामाचारी वक्ष्यते-सा वर्तमानयोगेनैवम्-एके दानं ददति, एके शीलं पालयन्ति, एके तपस्तपन्ति, एके भावनां भावयन्ति, स विधिचैत्यालयपूज्यभानश्रीशान्तिनाथशासनाधीश्वरश्रीवर्धमानतत्पट्टानुक्रमेण श्रीसुधर्मस्वामी तावद् यावद् युगप्रधानश्रीजिनचन्द्रसूरि-श्रीजिनसिंहसूरीणां प्रसादः, तेषामाज्ञया च श्रीसंघः प्रपर्वताम् ।।
श्रीमद्विक्रमसंवति, रस-तु-शृङ्गारसंख्यके सहसि (१६६६) । श्रीवीरमपुरनगरे, राउलनृपतेजसीराज्ये ॥३५॥ श्रीबृहत्खरतरगच्छे, युगप्रधानसूरयः ।। जिनचन्द्रा जिनसिंहाश्च, विजयन्ते गणाधिपाः ॥३६॥ तच्छिष्यः सकलचन्द्रः, शिष्यः समयसुन्दरः । कयां कालकसुरीणां, चक्रे बालावबोधिकाम् ॥३७॥
इति कालिकाचार्यकथा समाप्ता ॥ प्रन्थानम्-४४१ ॥
[२४]
अज्ञातसूरिविरचिता कालिकाचार्यसंक्षिप्तकथा ॥
जीयात् स कालकाचार्यः, प्रभावकशिरोमणिः । पश्चमीतश्चतुर्थी यश्चक्रे पर्युषणामिमाम् ॥१॥ पुरा पुरे धरावासे, विस(शु)दासब(शय)वद्वशी । वैरिसिंहो नृपोऽस्य स्त्री, शचीव सुरसुन्दरी ॥२॥ कलानिधिः शशीवासीत् , तत्पुत्रः कालकाहयः । सरस्वतीय (च) तत्पुत्री, प्रत्यक्षेव सरस्वती ॥३॥ निवृत्तो वाहकेलीतो, योधपञ्चशतीयुतः । वने गुणाकरं मूरि, सत्याख्यं स निरक्षत ॥४॥ उपाविशद् गुरुजीवयौवनस्नेहसंपदः ।। कुशाग्रजलवल्लोला, ज्ञात्वा स्वोचितमाचर ॥५॥ तद्देशनासुधापानशान्ताज्ञानगरन्यथः । सरस्वती-भटान्वितः, कालकोऽकलयद् व्रतम् ॥६॥

Page #215

कालिकाचार्यकथा । श्रुताब्धिपारश्वत्वं, तस्यामृत गुरोरिव । चकाराचार्यकं सरिः, सत्पात्रं को हि नाईति ? ॥७॥ विहरन् स क्रमात् पाप, गुररुजयिनी पुरीम् । घनागमाद् बहिणवत् , संघः प्रीतस्तदागमा(म)त् ॥८॥ गुरुं नत्वा. स वसति, संश्रयन्ती सरस्वतीम् । दष्ट्वा कामान्धलो गर्दभिल्लो भिल्ल इवाहरत् ॥९॥ तद्रूपमूढः सोऽध्यासीत् , कामो नूनं न जीवति । कुतोऽन्यथाऽसौ मावाजीद, रूपाद रतिरिवापरा ॥१०॥ तपस्विनीममुञ्चन्त, संघोक्याऽपि नृपं चिदन् । तदुन्मूलनमाध्याय, शकदेशाश्रितः प्रभुः ॥११॥ तस्मात् तत्सैन्यमानीय, मूरिः कनकतोपितम् । दूतेनाजूहबद् गर्दभिल्लं मल्लं जगत्यपि ॥१२॥ बाणाबाणि खड्गाखगि, कुन्ताकुन्ति गदागदि । यष्टायष्टि मुष्टामुष्टि, योधा युयुधिरे क्रुधा ॥१३॥ शस्त्रैः शितैचूर्णपेषं, पिबन्तां(तां) द्विषतां मिथः । रणाद्रेः प्रासरन् रक्तसरितः कुलमुबहाः ॥१४॥
(२) गुरु गुपुरं प्राप्तः, स्वभाग्नेयनृपाग्रहात् । पावाजयद् बळभानुकुमारं मारसन्निभम् ॥१५॥
ततः प्रतिष्ठानपुरे, शातवाहनवाक्यतः । पश्चमीतश्चतुर्थ्यति, प्रभुः पर्युषणां व्यधात् ॥१६॥ अन्वमन्यत संघोऽपि, गीताथैश्चीर्णमित्यदः ।
(५) शिष्यापमाननात् मूरि, सागरेन्दुं गुरुर्गतः ॥१७॥ अखर्वगर्व तं मूरि, विद्याराजादिपूजनात् । प्रभुः प्रबोधयामास, सिकतामस्थदर्शनात् ॥१८॥
प्रतिष्ठानपुरं प्राप्तो, निगोदानां स्थिति भुतात् । उक्त्वा शक्राय गतवान् , स्वर्ग कालकसूरिराट् ॥१९॥
इति श्रीकालिकाचार्यकथानकं समाप्तम् ।।।। १-धारावासनगरे बैरसिंहो राजा । एतस्य सुरसुन्दरीभार्या । कालककुमारः सरस्वती पुत्री ।

Page #216

२१२
श्रीहेमचन्द्राचार्यविरचिता २-एकदा उद्यानवने श्रीगुणाकरसूरिसमीपे कुमारेण व्रतं जनहे सरस्वतीस्वना सह । ३-उज्जययिन्यां गर्दभिल्लराजा।
४-शककूलदेशे साहाणुसाहिभृत्यशाखिनः ९६ सुराष्ट्रायां प्राप्ताः । तत्र सुवर्णसिद्धियोगाद मालवकं प्राप्य गर्दभिल्लो जितः ।
५-भृगुकच्छे सूरिभागिनेयौ द्वौ बलमित्रभानुमित्रौ नृप-युवराजजातौ । भानुश्रीनाम्नी राजभगिनी, तत्पुत्रो बलभानुः स च सूरिणा दीक्षिता(त:) ॥ श्रीरस्तु
६-नृपमन्त्री-मतिसागरः स च मिथ्यात्वी । प्रतिष्ठानपुरे सातवाहनो राजा तत्सानिध्यतः पर्युषणापर्वाभवत् चतुर्थ्याम् । ७-कनकदेशे रत्नाकरसूरिशिष्यसागरचन्द्रसूरि । ८-प्रतिष्ठानपुरे श्रीकालकाचार्यसमीपे इन्द्रसमागमः। ९-इहलोक-परलोके नित्यानित्यलक्षप्रमाणद्वयशुद्धं जिनमतं मन्यमानो द्वितीयप्रभावनां कृतवान् । १०-उभयकुलविशुद्धः पुमान् श्राद्धवर्गः सम्यग् मवति ।
११-" उप्पन्नए वा विगमे वा धुवे वा " इति सिद्धान्तप्ररूपणात् ज्ञानदर्शनचारित्ररत्नमेव सारं तत्प्राप्त्यर्थ तृतीयां प्रभावर्ना रचयामास सादरः श्रावकः ।
१२-धर्मार्थकाममोक्षसाधकाःदानशीलतपोभावनापरायणाःक्रोधमानमायालोभभञ्जनकामाःसन्तश्चतुर्थप्रभावनां कारयन्ति श्रावकाः ॥ श्रीः॥
१३-क्षायिक-क्षयोपशमिक-औपशमिक-औदयिकलक्षण-सम्यक्त्वपश्चकं पञ्चश(स)मिति-पञ्चमहावतपालक-तपोधनानाराधयितुं नराः पञ्चमी प्रभावनां कुर्वन्ति ॥ श्रीरस्तु ॥
[२५] मलधारिहेमचन्द्राचार्यविरचितापुष्पमालान्तर्गतं कालिकाचार्यकथानकम् ॥
इह सत्यवादिनो द्विधा-लोकोत्तरो लौकिकश्च । तत्राऽऽधसमर्थनार्थं तावदुदाहरणमाह
मरणे वि समावडिए, अति न अन्नहा महासत्ता ।
जन्मफलं निवपुढा, जह काळगसूरिणो भयवं ॥१॥ अक्षरार्थः प्रकट एव । के पुनरमी भगवन्तः कालकाचार्यः, कयं च ते यज्ञफलं नृपेण सृष्टा इति कथानकेनोच्यते
कण्हतणु व्व सुसिरिया, बहुनरसंतोसया मुविलया य । नयरी नामेणं तुरुमिणि ति भरहम्मि मुपसिदा ॥१॥

Page #217

कालिकाचार्यकथा ।
जियसत्तू तत्य नियो, जलहि व्व न दीणभावमणुपत्तो । भदाए माहणीए, सुओं य दत्तो तर्हि वसइ ॥२॥ विप्पो वि पियइ मज्जं, रमइ य वेसासु कीलए जूयं । खुदो रुद्दो भीमो, केवलदोसालओ सो य ॥३॥ ओलग्गिाउं पयट्टो, कहमवि सो अन्नया महीनाहं । उज्जुअयाए तेण चि, दिट्ठो अइगुरुपसाएण ॥४॥ अहमेहेण वसितो, एसो विसपायवो व्व वित्थरिओ । लूटतो पगईओ, जाओ य कमेण सामंतो ॥५॥ वो भेयं दाऊणं, संगहिया तेण सयलसामंता । रज्जं पि तो गहियं, अवहत्येऊण जियसत्तुं ॥६॥
अथवा
उवयरमाणाण वि सज्जमाणाण विहडइ खलो खणद्वेण । दुद्धाइदाणओ पोसिओ वि डसइ चिय भुयंगो ॥७॥ अवयरइ निम्वियारे वि, सज्जणे दुज्जणो इयसहावो । अमयमओ वि मयंको, गसिज्जए जं विढप्पेण ॥४॥ पीणेइ सप्पणी जो य, हुयवहो दहइ तं पि हु अणज्जो । अहवा को दुजणविलसियाण जाणिज्ज सीमंतं ॥९॥ निस्सारिऊण मुक्को, आह जियसत्त वि वयइ अन्नत्य । एसो य कुणइ रज, जग्णे य जयावए बहुए ॥१०॥ तस्स य माउलओ, विहरमाणओ कहवि तत्य संपत्तो । कालगसूरी नाम, आयरिओ बहुगुणग्यविओ ॥११॥ नियधम्मेण तुट्ठो, राया गंतूण ताण पासम्मि । पुन्छइ मामग ! साहस, जण्णाणं किं फलं होह ! ॥१२॥ तो तेहिं चितियं ताव, जिणमयं अनहा न कहियन्वं । अवितहकहणे उण, कम्मबंधमेसो बहुं कुणइ ॥१३॥ तावक्खेवो जुत्तो, एत्यं ति विचितिऊण तो भणियं । धम्मस्स फलं नरवइ , सग्गापवग्ग त्ति सुपसिद्धं ॥१४॥ पुच्छामि न धम्मफलं, जण्णफलं कहसु तेण इति भणिए । पुणरवि भणइ सूरी पंथो निरयाण वि अहम्मो ॥१५॥ को तुममेयं पुच्छइ, जण्णफलं कहसु आह तह वि गुरू । अमुहाण वि कम्माणं, उदओ निरयाइ दुइजणओ ॥१६॥ एवं भणिओ वि पुणो वि पुच्छए सो निवो पयंपतो । साहिक्खेवं वयणं, तत्तो सूरी वि चिंतेइ ॥१७॥
५४

Page #218

११४
श्रीहेमचन्द्रसूरिविरचिता रक्खति कम्मबंध, परस्स सकं बुहा विना सके। एसो य निवो भविपन्चयाइ आलिंगिओ नृणं ॥१०॥ ता साहेमि जहत्यं ति, चिंतिउं भणइ नरवर मुणेस ।
पमुघायकारणेणं, जण्णाण फलं महानरया ॥१९॥ यतः प्रोकं व्यासेन--
"बानपालिपरिक्षिप्ते, ब्रह्मचर्यदयाम्भसि । स्नात्वाऽतिविमले तीर्थे, पापपकापहारिणि ॥२०॥ ध्यानाग्नौ जीवकुण्डस्थे, दममारुतदीपिते । असत्कर्मसमित्क्षेपैरग्निहोत्रं कुरुत्तमम् ॥२१॥ कषायपशुभिर्दुष्टैधर्मकामार्थनाशनः । शममन्त्रहुतैर्यज्ञ, विधेहि विहितं बुधैः ॥२२॥ छिन्धि तृष्णाळतागुल्मं, भिन्दि संसारपञ्जरम् । सदानन्दमुखं नित्यं, ततो प्रण परं पदम् ॥२३॥ माणिघातात् तु यो धर्ममीहते मूत्मानसः ।
स वाग्छति सुधाष्टि, कृष्णाहिमुखकोटरा " ॥२४॥ इत्यादि।
अह कुविओ सो राया, भणइ नरयम्मि मन गंतव्वे । को पञ्चओ ति साहसु, भो पब्वइयग विचितेउं ॥२५॥ तो भणियं सूरीहि, तुममेत्थि वि तत्ततिल्लकुंभीए । • नरवर ससमदियहे, मुणएहि समं खिविजहसि ॥२६॥
को पचओ इहं पि हु, तो मणियं सूरिणा तुह मुहम्मि । पदम चिय तस्य दिणे, असुईकत्तो चिए विसिहिई ॥२७॥ तो भणइ निवो कुविभो, मरिहसि तं दुट्ट ! कस्स हत्येण । आह मुणी न कस्सइ, सुइरं तु वयं चरिस्सामि ॥२८॥ रुंधाविऊण मूरिं, सव्वत्तो नियनरेहिं तो राया । अइकोवमुन्वहंतो, गिहं गओ तेण वि समग्गा ॥२९॥ सामंता नियदुहृत्तणेण, उठवेश्या अईवदढं । मंतेऊणं तं चिय, वं आणति जियस ॥३०॥ एत्तो य दत्तराया, कोवचरिज चि सत्तमदिणम्मि ।' अट्ठमयं मन्नतो, नीहरइ गिहाउ तुरयगो ॥३॥ सम्वेहिं वि सामंतेहि, परिगो जाव पेक्दम्मि । वचइ मुणिवहणत्यं, कुविभो वा घोउपखुरेण ॥३२॥ अमुई उक्खित्ता निवनुहम्मि पडिया पहम्मि सहस ति । नणं दिणाण मुल्लो, संभंतो चिंतिडे निवई ॥३३॥

Page #219

२१५
कालिकाचार्वकथा । जा वालइ नियतुरयं, भीया ते साव सयलसामंता । कत्तो वि मंतभेओ, नणं जाओ ति मन्नता ॥३४॥ बंघेऊणं घल्लंति तं निवं तत्ततेल्लकुंभीए । गलए य तस्स मुणए, खिवंति तह बंधिर बहवे ॥३५॥ हेटा य हुयवहं जालयंति ते डज्झमाणया मुणया । खंडाखंडि निवई, कुणंति सययं चडपाडता ॥३६॥ अह मरि सो दत्तो, निरयं पत्तो अईवदुक्खत्तो । सूरी पुण विहरेउ, सुदरं पच्छा गओ ति दिवं ॥३७॥
इत्यवितजिनमतप्ररूपक-कालिकाचार्यकथानकं समाप्तम् ॥७॥
[२६] श्रीशुभशीलगणिविरचिता भरतेश्वर-बाहुबलीवृत्त्यन्तर्गता कालिकाचार्यकथा।
[ रचनासंवत् १५०९]
दत्तेन भूभुजा यागफलं पृष्टोऽन्यदा हठात् ।
कालिकाचार्य आचष्ट, नरकस्य गति स्फुटम् ॥१॥ तथाहि-तुरमिण्यां पुरि कालिको भूदेवो बभूव । तस्य भद्राहा सहोदरी जाता । तस्य स्वनीयो दत्त इति नामाऽभूत् । कालिकः क्रमात गुरूपान्ते धर्मोपदेशमाकण्ये वैराग्यात् संयमश्रियं जग्राह । तं शास्तरं विना दत्तोऽत्यन्तनिर्गलोऽभूत् । क्रमात् सप्तव्यसनासक्तो बभूव । क्रमाद् दुर्दैवयोगाजितशत्रुभूपस्य दत्तः सेवकोऽभूत् । अझेन भूपेन जितशत्रुणा स दत्तः प्रधानपदवी प्रापितः । क्रमात् सर्वान् सेवकान् वशीकृत्य तं भूपं निर्वास्य दत्तः स्वयं राजाऽभूत् ।
दुर्वृत्तप्लवगव्याल-व्याघ्रमार्जारवद्विवत् ।
नोपकारैः परिग्रायः, स भूपो विबुधैरपि ॥२॥ ततस्तस्य राज्ञो बुधाः प्रजाश्च विश्वास न कुर्वते विश्वस्तघातकत्वात् । यतः--
ये कुलाचारतो भ्रष्टाः, परलोकादभीरवः । .
तेषां कुर्वीत विश्वासं, न कथशन मानवाः ॥३॥ आचराज्यं दत्तं पापिनं प्रकृतिर्न विश्वसिति स्म । जितशत्रुरन्यत्र प्रच्छनं स्थितः ।

Page #220

श्रीशुभशीलगणिविरचिता राजचक्रं समाक्रम्य, दद्रुगू(दुर्दुरु)ढोऽतिमूढधीः ।
अविनीतः प्रकृत्याभूत्, दत्तो द्वेषस्य भाजनम् ॥४॥ स दत्तो राजा यागं कारयन् भूरिजीवान् निरन्तरं हन्ति । यथा यथा यागे हन्यमानानां पशूनां रुधिरप्रवाहः प्रससार तथा तथा स दत्तो राजा जहर्ष । अन्यदा श्रीसूरिपदप्राप्तः कालिकाचार्यस्तत्रागात् । तमागतं तत्र सूरिं श्रुत्वा दत्तस्तत्राययौ । तेन राज्ञाऽन्यदा यज्ञफलं पृष्टो गुरुरुवाच-धर्मात् त्रिविष्टपप्राप्तिरधर्मानरकप्राप्तिध्रुवम् । ततो भूयोऽपि तेन राज्ञा यज्ञफलं पृष्टो गुरुर्नरकमादिदेश । तव श्वभ्रगतिर्भविष्यति । यतः--
अस्थि वसति रुद्रश्च, मांसे वसति जनार्दनः । शुक्रे वसति ब्रह्मा च, तस्मान्मासं न मक्षयेत् ॥५॥ तिलकसर्षपमानं तु, मांसं यो भक्षयेन्नरः ।
स निर्वर्तते नरकं, यावच्चन्द्रदिवाकरौ ॥६॥ भो राजन् ! सप्तदिनमध्ये यदि तवानने विष्टालेश: पतिष्यति तदा त्वया ज्ञातव्यं नरकगति: स्वस्य । तदा रुष्टो राजाऽवग-भो मातुल ! तव का गतिर्भविष्यति !। गुरुराचष्ट-अहं व्रतं प्रपाल्य स्वर्ग यास्यामि । तदानी दत्तेन स्वसेवकपार्थादसिना हन्यमानोऽपि श्रीकालिकाचार्यो जगौ-यागो नरकाय भवति । उक्त च
दत्तेण पुच्छिओ जो, जन्नफलं कालओ तुरमिणीए ।
समयाहियाहिएणं, सम्म बुझ्यं मयतेणं ॥७॥ दत्तेन ध्यातं यद्यहं सप्तदिनेभ्यः पुरतो जीविष्यामि तदा कालिकाचार्यममुं हनिष्यामि । ततस्तस्य सूरेरन्तिके स्वसेवकान् मुक्त्वा स दुष्टमतिर्दत्तः सौधमध्ये सप्तदिनानि स्थातुं स्थितः । इतो जितशत्रुभूपभक्तर्जितशत्रुभूपो राज्यदानार्थ प्रकटीचक्रे प्रच्छन्नम् । इतो रक्ष्यमाणेषु राजमार्गेषु अशुचिषु वस्तुषु अपसार्यमाणेषु सप्तमे दिने दत्तो राजा हृष्टतुरगारूढोऽष्टमदिनभ्रान्त्या ध्रियमाणातपत्रो राजमार्ग निस्ससार। इतो मालिकः पुष्पपूर्णकरण्डयुतो राजमार्गे समागात् । मेर्यादिनिनादैः श्रुतमात्रैरकस्मात् तस्यात्यन्तं मलोत्सर्गचिन्ताऽभून्मालिकस्य । लोकबाहुल्यादन्यत्र गन्तुमशक्नुवन् लब्धलक्षतया त्वरितं मलोत्सर्ग तत्रैव कृत्वा तस्योपरि पुष्पपुलं मुक्त्वा मालिकोऽप्रतो गतः । तदा राज्ञो दत्तस्य तस्मिन् मार्गे गच्छतस्तुरङ्गमखुरोत्खातो विट्लेशो वदनेऽविशत् । स राजा दत्तस्तेन प्रत्ययेन पश्चाद यावद् गृहाभिमुखं समायाति, तावन्मन्त्रिनियुक्तैः सेवकैदत्तो हतः । स दत्तो मृत्वा सप्तमं नरकं गतः । स जितशत्रुभूपः स्वराज्ये उपविष्टः । ततस्तं कालकाचार्य भूपो निषेवते स्म, जिनधर्म चाङ्गीचकार ।
(२)
श्रीपुरे प्रजापालभूपस्य राज्ञी पुत्रं प्रासूत । तस्याभिधानं कालिककुमार इत्यभूत् । पुत्री तु भानुश्रीरासीत् । कालिककुमारः श्रीगुरुपार्श्वे धर्म श्रुत्वा दीक्षां ललौ । स च बहुश्रुतोऽभूत् , गुरुभिः सूरिपदं दत्तम् । इतो राज्ञा भानुश्रीभंगुकच्छे जितारिभूपस्य दत्ता । तस्याः सुतौ बलमित्र-भानुमित्रौ । तयोर्भागिनेयो बलभानुरमृत् । एकदा तत्र गुरवः कालिकसूरय आगताः । तत्र धर्मोपदेशं श्रुत्वा बलभानुर्दीक्षां जंग्राह । तदा गुरुसत्कैः क्षुल्लकैगङ्गाधरः पुरोहितो वादे जितः । एकदा गुरवो विहारं कृत्वा तत्रागताः, बलमित्र-भानुमित्रयोराग्रहाद् गुरवस्तत्र चातुर्मासी स्थिताः । ततो गङ्गाधरपुरोहितस्तान् गुरुन् कर्षितुमिच्छन् पूर्ववैराद् भूपाने छन्नं जगौ--
देव ! इमे जइपुज्जा, भमंति जहिं तत्य गच्छिरम्मि जणे । गुरुपयअकमणकया, होइ अवन्ना 'दुरिअहेऊ ॥८॥

Page #221

२१७
कालिकाचार्यकथा । उक्तं च
यत्र देवर्षिपूजादेः, क्रियतेऽतिक्रमः कचित् ।
तचेत् संसहते राजा, घोरं तत्र भयं भवेत् ॥९॥ राजाऽवक्-कि क्रियते ! गुरवः सुस्थिताः, तेषां चलनविषये वक्तुं न युक्तम् । पुरोहितोऽवक्-गृहे गृहे नवीना वयाँ रसवती कार्यते । यदा साधको विहर्तुमायान्ति तदोच्यते-श्रीपूज्यपादकृते रसवती कृताऽस्ति । ततोऽनेषणां ज्ञात्वा गुरवो स्वयमन्यत्र गमिष्यन्ति ।
भूपेन तथा कारिते गुरवः प्रतिष्ठानपुरे चातुर्मासकमध्ये गताः । प्रवेशमहोत्सवोऽभूत् । तत्र शालिवाहनो भूपः पृथ्वी पालयति स्म । पयुषणापर्व समीपं समायातम् । तत्र भूपोऽवक्-भगवन् ! पर्युषणापर्व कस्मिन् दिने करिष्यते । गुरवो जगुः-भाद्रसुदिपश्चम्याम् । तदा भपोऽवक्-पश्चम्यामनेन्द्रमहोत्सवो भवति, तेन पर्युषणापर्व एकस्मिन् दिने कथं करिष्यते । भादसुदिपश्चम्या अर्वाक् पश्चाद् वा भवति तदाऽहं पर्युषणापर्वणि तपोनियमजिनालयोत्सवादि करोमि । तदा गुरवो जगुःभादसुदिपञ्चम्याः पुरतः प्रहरेऽपि न क्रियतेऽर्वाक् तु भवति । उक्तं च" तेणं काणेणं तेणं समएणं समणे भगवं महावीर वासाणं सवीसइमासे वइकते वासावासं पज्जोसर्वति" उक्तं च
आसाढपुन्निमाए, संवच्छरियसामग्गि होइ पज्जोसवणा ।
तत्तो सावणपंचमिमाइसु असिवाइकारणओ ॥१०॥ इत्यादि।
इत्य य पणगं पणगं, करणीयं जाव वीसई मासो ।
मुद्धदसमिइ ठिआण य, आसादीपुत्रिमोसरणं ॥११॥ इत्यादि । यदि चतुर्थी क्रियते तदा घटते । ततो राजा प्रतिपदिने उत्तरपारणकं चकार । श्राद्धा अपि तथा चक्रुः । ततः सर्वाचार्यसंमतं पर्युषणापर्व श्रीकालिकसूरिभिः कृतम् । ततः सर्वैः सूरिभिस्तथा पर्युषणापर्व चक्रे । यतः
अविलंबिऊण कर्ज, जं किंचि वि आयरंति गीयत्या । थोवावराहबहुगुणं, सव्वेसि तं पमाणंति ॥१२॥ आयरणा वि हु आणा, अविरूदा होइ चेव आण ति । इयरा तित्थयरासायण ति तल्लक्षणं चेवं ॥१३॥ असढेण समाइन्नं, जं कत्यइ केणई असावज्ज । न निवारियमन्नेहि, बहुमणुमयमेवमायरिअं ॥१४॥
कदाचिद्वन्त्यां कालिकसूरयः स्थिताः, तत्र प्रमादपरान् साधून दृष्ट्वा जगुः
भो साधवो मनाग नैव, प्रमादः क्रियते व्रते । प्रमादः पातयत्येव, यति संसारसागरे ॥१५॥

Page #222

२१८
उक्तं च-
श्री शुभशील गणिविरचिता
कालिकसूरिराह
चउदसपुब्बी आहारगा य, मणनाणिवीयरागा य । हुति पमायपरवसा, तयणंतरमेव चरगइआ ॥ १६ ॥ न तं चोरा विलुपंति, न तं अग्गी विणासए । न तं जुएण हरिज्जा, जं धम्मम्मि पमत्तओ ||१७||
एवं नोदिता गुरुभिः साधवो न प्रमादं तत्यजुः । ततो गुरवो दध्युः - अमी साधवः प्रमादिनस्याज्या एव । यतः
छंदेण गओ छंदेण आगओ चिट्ठए य छंदेण ।
छंदे य वट्टमाणो, सीसो छंदेण मोत्तव्बो ॥१८॥
एवं ध्यात्वा साधून् प्रमादं त्याजयितुं शय्यातरस्य श्राद्धस्य शिक्षां दत्वा गुरवो रात्रौ छन्नं निर्गत्य सुवर्णभूमौ स्वशिष्यसागरचन्द्रसमीपे ययुः । तदा वृद्धं साधुमागच्छन्तं दृष्ट्वाऽभ्युत्थाय सागरचन्द्रसूरिः प्राह-अस्मिन् विजने भवद्भिः स्थीयताम् । ततो गुरुवस्तत्र स्थिताः । सागरचन्द्रेण नोपलक्ष्यन्ते । व्याख्यानं कृत्वा सागरचन्द्रसूरिः प्राह - मयाऽध व्याख्यानं कीदृक् कृतम् । गुखो जगुः - विशिष्टम् । ततः सागरचन्द्रः स्वव्याख्यानकल्या हृष्टः । ततो द्वाभ्यां सुरभ्यां धर्मस्थापनोत्थापनाभ्यां विवादः कृतः । सागरः प्राह
नैवास्ति धर्मः परलोकशर्मकृत्, न तावदास्ते परलोक एव सः । साक्षादभावात् परलोकिनस्ततः, पुण्यस्य पापस्य भुनक्तु कः फलम् ? ॥१९॥
अहं सुखी दुःख्यभूवमित्युदित्वरः, संप्रत्ययः कस्यचनापि जातुचित् । नायं समुन्मीलति भूतसंचयाधिकं विनाऽऽत्मानमबाधयाऽन्वितम् ||२०|| आत्माऽस्य संवेदनतः प्रतीयते, स्वाङ्गे परान् प्रत्यनुमानतोऽसुतः । तथा च सर्वत्र हि बुद्धिपूर्वकोत्थायाः कृपाया उपलम्भतः खलु ॥२१॥
इतो यतयः पश्चाद्रात्रावुत्थिता यावद् गुरून् शब्दयन्ति तावत् कोऽप्युत्तरं न वदति । ततः शून्यचित्ताः शय्या तरं श्रावकं पृच्छन्ति स्म । गुरवः कुत्र सन्ति । स प्राह- अहं किं जाने, यूयमेवात्मनो गुरूणां स्थितिं न जानीथ ! । ततस्ताडिताः शय्यातरेणेति साधवः । गुरवो युष्माननुक्त्वा गताः, गुरूणां स्थितिरुक्ता । ततस्ते साधवः प्रमादं त्यक्त्वा गुरूक्तविधिना चारित्रं पालयन्ति स्म । गुरुभिर्वाल्लुकाभिर्भरणिकं कृत्वा पुना रिक्तीकृत्य पुनर्भूत्वाऽर्द्धभरणिकं बालुकानां दर्शयित्वा प्रोक्तम् - गौतमस्वामिपार्श्वात् पतन्ती विद्या वर्त्तते वालुकान्यूनदर्शनात् ॥
( ५ )
एकदा कालकसूरिः प्रतिष्ठानपुरे चतुर्मास स्थिताः सन्ति । तदा प्रथमस्वर्गस्वामीन्द्रो महाविदेहक्षेत्रे श्री सीमन्धरं नन्तुं गतः। तत्र श्रीसीमन्धरोऽकथयत्-भरतक्षेत्रे शत्रुञ्जयतीर्थ सर्वतीर्थेभ्य उत्कृष्टं समस्ति । कालिकसूरिर्यादृशं निगोदस्वरूपं कथयति तादृशोऽन्यः कोऽपि तत्र नास्ति । तत इन्द्रो वृद्धविप्ररूपं कृत्वा सार्द्धं प्रहरसमये गुरुपार्श्वे समागात् । गुरुं प्रणम्य विप्रको जगौ - अहं वृद्धोऽभूवम् ममायुः कियदस्ति । अहमनशनं जिघृक्षुरस्मि । ततो गुरुभिर्विलोक्य ज्ञानेनोक्तम्तव सागरद्वयमितमायुरस्ति । तत इन्द्रेण स्वरूपं प्रकटीकृतम् । निनोदविचारो यादृशः श्रीसीमन्धरस्वामिना प्रोक: तादृशो गुरुणाऽप्युक्तः । तत इन्द्रोऽवक्-त्वं शत्रुञ्जयतीचे भरते प्रोकं श्रीसीमन्धरस्वामिना [ ततस्तुभ्यं ] नमः । तत इन्द्रोऽवकू यावत् साधव आयान्ति तावत् स्थास्याम्यहम् । गुखो जगुः - तव रूपं दृष्ट्वा साधवो निदानं करिष्यन्ति बाधारघट्ट

Page #223

कालिकाचार्यकथा । 'विक्रेष्यन्ते । तत इन्द्रः [पाषाणी]शाला[याः] चतुरशीतिस्तम्भाया द्वार परावृत्य गतः । साधवो विहृत्यागता द्वारमन्यत्र दृष्ट्या जगुः-भगवन् ! द्वारमेवं कथमभूत् ! । ततो गुरुभिरिन्द्रागमनादिस्वरूपं प्रोक्तम् । साधवो जगुः-यदीन्द्रोऽस्थास्यत् तदा वयं तं दृष्टा पुण्यं विशेषतोऽकार्म।
प्रभावनां वितन्वानो, जिनेन्द्रशासने सदा ।
लभतेऽत्र परप्रापि, सुखं कालिकसरिवत् ॥२२॥ तथाहि-मगधदेशे धारावासपुरे वज्रसिंहभूपस्य सुरसुन्दरी प्रियाऽभूत् । पुत्रः कालिककुमारोऽभूत् । पुत्री सरस्वती च । एकदा कालिककुमारो राजपुरुषयुतः क्रीडायै वने गतः । तत्र गुणन्धरसूरिं वन्दते स्म । तत्रोपदेशः श्रुतः
माणुस्सखित्तजाई, कुलरूवारुग्गमाउअं बुद्धी ।
सवणग्गहणं सद्धा, संजमो लोगम्मि दुलहाई ॥२३॥ इत्यादि धर्म श्रुत्वा प्रबुद्धो मातापितरौ पर्यवसाप्य सरस्वत्या भगिन्या युतो गुरुपाचे कुमारो व्रतं ललौ । गुरुपाचे कालिककुमारः पठन् साहित्य-तर्क-लक्षण-छन्दोऽलङ्कार-नाटकायागमशास्त्रकुशलोऽभूत् । श्रीगुणन्धरसूरिभियोग्यं मत्वा कालिकसाधोः सूरिपदं ददे । विहारं भूमण्डले कुर्वन् प्रबोधयति स्म । .
अन्यदा कालिकसूरिहजयिन्यां बहिस्थाने समवासार्षीत् । तदा सरस्वती साध्वी प्राप्तप्रवर्तिनीपदा पुरमध्ये यियासुर्गुरून् प्रणम्य पुरद्वारे समागात् । तदा तत्रत्यो गर्दभिल्लो गजा पुराद्' बहिनिस्सरन् सरस्वती साध्वी वि(प्र)लपन्ती रूपशालिनी वीक्ष्य रागातुरः स्वान्तःपुरे बलात् क्षेपयामास। गुरुणा गर्दभिल्लभूपस्य कृतं ज्ञातम् । ततो गुरुणा श्रीसंघः प्रेषितः । साध्वीवालनार्थ राजपाचे गत्वा प्राह-महासतीयं मुच्यताम् । तपोधनाः तपस्विन्यो राज्ञो यस्य भूमौ तपः कुर्वन्ति, तस्य पुण्यविभागो राज्ञः समेति । तेन स्वामिन्नियं मुच्यताम् । त्वं प्रजापालोऽसि । तपस्विनां तु भूप एवाधारोऽस्ति । यतः
नरेश्वरभुजच्छायामाश्रित्याश्रयिणः सुखम् ।
निर्भयाः सर्वकार्याणि, धर्मादीनि वितन्वते ॥२४॥ एवं श्रीसंघेनोक्तो भूपः प्राह-नाहमिमां मुञ्चे, उपदेशः स्वगृहे दीयते, भूपस्याने न दीयते एवंविधः । ततः गुरुभिर्भपपार्वे गत्वोक्तम्-इयं तपस्विनी मम भगिन्यस्ति तेन मुच्यताम् , स्वं प्रजापालोऽसि त्वमाधारस्तपस्विनाम् । ततो गुरुक्ते यदा राजा न मुञ्चति सरस्वती तदा गुरवः स्वस्थानेऽभ्येत्य श्रीसंघमाकार्य प्राह-अयं दुष्टो राजा सरस्वती जहार, अस्य शिक्षा दीयते । यदि सति सामर्थे जिनमतप्रतिकूलं यो न हन्ति तस्य पाराञ्चितं पापं लगति । यतः
देव-गुरु-संघकज्जे, चुनिज्जा चक्कवट्टिसिन्नं पि ।
कुविओ मुणी महप्पा, पुलायलदीइ संपन्नो ॥२५॥ इत्यायुक्त्वा स्ववेषं साधूनां समर्म्य श्रीसंघ मुत्कलाप्य शकले गतः । तत्र स्वकलां दर्शयित्वा राज्ञो मिलितः । सुभाषितैः भूपं रञ्जयामास । कालिकसूरिणा रञ्जितो राजा जगौ-भवतो यत् कार्य विद्यते तनिगद्यताम् । गुरुः प्राहअवसरे कथयिष्यते ।
एकदा शकभूपतेः सभायामुपविष्टस्य साधनसिंहभूपेन कचोलकं क्षुरीयुतं प्रेषित समागतम् , तदा राजा कृष्णमुखो

Page #224

२२०
श्रीशुभशीलगणिविरचिता
ऽभूत् । तस्कचोलकं मस्तके कृत्वा साधनसिंहस्य सेवकस्य सन्मानं कृत्वोत्तारकं ददौ । ततो रहसि कालिकाचार्यः शकं पप्रच्छ कञ्चोलकागमनवृतान्तम् । ततो राज्ञोक्तम्-अस्माकं षण्णवतिभूपानामेको मुख्यमूपः साधनसिंहोऽस्ति बली। स च यदास्माकं राज्ययोग्याङ्गजो भवति, तदा स भूपः कच्चोलकं क्षुरीयुतं प्रेषयति, तदा शीर्ष क्षुर्या छित्वा प्रष्यते । ततः सूरिराह-एवं को मूखों निजं शिरो दत्ते ! । जीवद्भिः सुखं लभ्यते । ततो राजावक्-कि क्रियतेऽस्माभिः ! ततः सूरिराहयदि मम कथितं क्रियते, तदा वो जीवितं भवति चिरम् । ततो भूपोऽवक्-कथयास्माकं जीवनोपायम् , त्वं तु विज्ञोऽसि । ततः सूरिराह-उज्जयिनी पुरी वस्ति, तत्र षण्णवतिमाः सन्ति, तेन तत्र यूयं सर्वे भूपाः मया सार्द्धमागच्छन्तु । भवतामुज्जयिन्या राज्यं दास्यते मया । आकारयतु भवान् भूपान् सर्वान् । ततो विचारं कृत्वा षण्णवतिभूपाः स्वतुरङ्गमपत्तिकुटुम्बयुताश्चेलः । धर्मनि तेषां वर्षाकाल: समायात् । ततो ढङ्कपर्वतपाइँ सुराष्ट्रामध्यस्थे ते भपास्तस्थुः । शम्बलक्षीणा भूपा जगुः-भो कालिकावधूत ! शम्बलं विना कथमुज्जयिन्यां गम्यते, तत्रत्यं राज्यं च ग्रहीष्यते ! । सरिः प्राह-स्थिर स्थीयताम्, सर्व वयं भविष्यति । तदा सरस्वत्या आचाम्लतपस्करणस्वरूपं शासनदेव्या प्रोकम् । ततः [गुरुणा] चूर्णेनेष्टिकानिवाहं स्वर्णीकृत्य सर्वेषां भूपानां विभज्य ददौ सूरिः। ततः सर्वे भूपा सुस्थिता बभूवुः ।
ततः सूरिणा शिबिरं चालितम् गुर्जरातमध्ये भूत्वोज्जयिनीपार्वे ययौ । तदा गर्दभिल्लो भूपः संमुखमागत्य युद्धं कुर्वाणं वैरिबलं महद् दृष्ट्वा गर्दभिल्लो विद्यां साधयितुमुपविष्टः । तदा सूरिभिर्गर्दभिल्लो(भी) विद्या साधयन्तं गर्दमिळं भूपं ज्ञात्वा प्रोक्तम्-असौ भूपोऽप्रेतन्यामष्टम्यां गर्दभिल्ली(भी) विद्या साधयिष्यति । सा च यदा वोपरि चटित्या शब्दं करोति, तदा यः शब्दं श्रोष्यति स मरिष्यति । अतः कारणादष्टोत्तरशतं शब्दवेधिनो मया सह तिष्ठन्तु, शिबिरं गव्यूतद्वये स्याप्यते तदा यदाऽहं बाणं मुश्चामि तदा १०७ बाणवेधिभिर्वाणा मोचनीयाः । गर्दभीविद्यायाः शब्दं कुर्वाणाया मुखं बाणैर्भरिष्यते । ततो रुषा राजानं पदाभ्यां हत्वा मुखे नीति कृत्वा गमिष्यति । राजा मरिष्यति, राज्यं ग्रहीष्यते । एवं स सरिः शब्दवेध्यादिनरान् मीलयित्वा गर्दभिल्लं जिगाय । शकसाहाय्यादुज्जयिन्या राज्यं वृदशकाय सूरिर्ददौ सर्वम् । ततः सरिः सरस्वती सुशीलामन्तःपुरादानिनाय । सर्वेषां भूपानां पृथक् पृथग् देशान् विभज्य ददौ सूरिः । यस्य राज्ञः पावें स्थितस्तस्योज्जयिनीराज्यं ददौ सरिरथवा स्वभागिनेयस्य ददौ । ततो गुरुपाचे गत्वा श्रीकालिकाचार्यः प्रायश्चित्तं गृहीत्वा पुनर्षे गृहीत्वा चिरं भव्यजीवान् प्रबोध्य स्वर्गसुखं प्राप । सरस्वत्यपि चारित्रं प्रपाल्य स्वर्ग गताः ॥
इति कालिकसरिकथा समाप्ता ॥
प्रन्थकारप्रशस्ति:
श्रीचन्द्रगच्छाम्बरभूषकोऽभूत्, तपागणो भानुरिवोद्धदीप्तिः । प्रबोधयन् भव्यजनाम्बुजाली, स्वगोविलासैरिव साधुवगैः ॥१॥ तत्राभवन् वरगुणगणमणिरोहणमहीधरपतिमाः । परमगुरुसोमसुन्दरगुरवः संयमरमापतयः ॥२॥ तच्छिष्या मुनिमुन्दरगुरवो जयचन्द्रसूरयोऽभूवन् । पारगतागमजलनिधिपारगता रुचिरगुणनिलयाः ॥३॥ तच्छिष्या विजयन्ते, धतः श्रीमरिमन्त्रमहिमभरम् । श्रीयुक्तरत्नशेखरगुरव उदयनन्दिपरिवराः ॥४॥

Page #225

२२१
कालिकाचार्यकथा । लक्ष्मीसागरसूरीशाः, सोमदेवाहसूरयः । विद्यन्ते लसद्विद्यावाधिमन्यनमन्दराः ॥५॥ श्रीमन्मुनीशमुनिसुन्दरसूरिराज
शिष्यः श्रीमन्मुनीशशुभशील इति प्रमुख्यः । एतां कथा वितनुते स्म नवाम्बरेषु
चन्द्रममाणसमये (१५०९) किल विक्रमार्कात् ॥६॥ भरहेस(तेश्व)र-बाहुबलीवृत्तिः शुभशीलविबुधरचितेयम् । शोध्यासुबुद्धिमद्भिर्विबुधैः कूटापसरणतः ॥७॥ अनाभोगादिना किश्चिद, यदत्रोत्सूत्ररोपणम् । चक्रे तदस्तु मे मिथ्यातमोऽईदादिसाक्षिकम् ।।८॥
[२७] श्रीधर्मदासगणिविरचिता उपदेशमालाटीकान्तर्गता कालिकाचार्यकथा ॥
जीअं काऊण पणं, तुरमणिदत्तस्स कालिअज्जेण ।
अवि य सरीरं चत्तं, न य भणिअमहम्मसंजुत्तं ॥१०५॥ जीयं इति-स्वकीय जीवितं पणं कृत्वा, तुरमणि त्ति तुरमणिनाम्नि नगरे, दत्तस्स त्ति दत्तनाम्नो राज्ञः, कालिकज्जेण कालिकाचार्येण, च पुनः स्वशरीरमपि त्यक्तम् , मनसा स्वदेहोऽपि त्यक्तः । परं अधर्मसंयुक्तं असत्यं वचनं न भणितं न भाषितम् ॥ १०५ ॥
अथात्र कालिकाचार्यसंबन्धो यथा
तुरमणिनामनि नगरे जित्रशत्रुनामा नृपः । तत्रैकः कालकनामा विप्रस्तस्य भद्रानाम्ना भगिनी । तस्या दत्तनामा पुत्रः । एकदा कालिकब्राह्मणेन स्वयं बुद्धेन चारित्रं गृहीतम् । क्रमेण आचार्यपदं प्राप्तम् । तदागिनेयो दत्तनामा निरङ्कशो द्युतादिव्यसनाभिभूतो नृपसेवां करोति । कर्मयोगेन राज्ञा तस्य मन्त्रिपदं दत्तम् । लब्धाधिकारेण तेन राजानं बहिः निष्कास्य स्वयं राज्यं गृहीतम् । राजापि तद्भयानष्टः प्रच्छन्नं स्थितवान् ।
अथ सो दत्तनृपो महाक्रूरकर्मा मिथ्यात्वमोहितोऽनेकान् यागान् कारयति । तदवसरे कालिकाचार्याः समवसताः । तदा भद्रामातुरुपरोधेन दत्तमन्त्रीश्वरोऽपि वन्दनार्थमागतः । गुरुभिर्देशना दत्ता । यतः
धर्माद् धनं धनत एव समस्तकामाः,
कामेभ्य एव सकलेन्द्रियजं सुखं च ।

Page #226

२२३
श्रीधर्मदासगणिविरचिता कार्यार्थिना हि खलु कारणमेषणीयं,
धर्मों विधेय इति तत्वविदो वदन्ति ॥१॥ इति श्रुत्वा दत्तेन यागफलं पृष्टम् । गुरुणोक्तम्-यत्र हिंसा तत्र धर्माभावः । यदुक्तम्
दमो देव-गुरूपास्तिनमध्ययनं तपः ।।
सर्वमप्येतदफलं, हिंसां चेत्र परित्यजेत् ॥२॥ पुनरपि द्वितीयवारं यागफलं पृष्टम् । गुरुणोक्तम् , हिंसा दुर्गतिकारणं वर्त्तते । यदुक्तम्
पङ्गु-कुष्टि-कुणित्वादि, दृष्ट्वा हिंसाफलं सुधीः ।
निरागस्त्रसजन्तूनां, हिंसां संकल्पतस्त्यजेत् ॥३॥ तदा पुनः दत्तेनोक्तम्-कथमित्थमुत्तरं दत्थ ! यादृशं भवति तादृशं सत्यमेव वदत । तदा कालिकाचार्येण चिन्तितम् , यद्यप्ययं राजा यागरक्तोऽस्ति तथापि यद् भाव्यं तद् भवतु । परं मिथ्या न जल्पामि । प्राणान्तेऽपि मिथ्याभाषणं न श्रेयः । यदुक्तम्
निन्दन्तु नीतिनिपुणा यदि वा स्तुवन्तु,
लक्ष्मीः समाविशतु गच्छतु वा यथेच्छम् । अद्यैव वा मरणमस्तु युगान्तरे वा,
___न्यायात् पथः प्रविचलन्ति पदं न धीराः ॥४॥ इति विचार्य कथितम् , भो दत्त ! निश्चयेन नरकगतिरेव यागफलम् । यदुक्तम्
यूपं छित्वा एशून् हत्वा, कृत्वा रुधिरकर्दमम् ।
यद्येवं गम्यते लोके(स्वर्गे), नरके केन गम्यते ? ॥५॥ दत्तेनोक्तम् , कथमेतज्ञायते ! । गुरुणोक्तम्, इतः सप्तमे दिवसे घोटकखुरोच्छलिता विष्ठा तब मुखे पतिष्यति । पश्चाल्लोहकुण्डिकायां पतिष्यसि । एतदनुमानेन तवावश्यं नरकगति विनीति ज्ञेयम् । दत्तेनोक्तम्-भवतां का गतिभविष्यति ! । वयं धर्मप्रभावेन स्वर्गे गमिष्याम इति श्रुत्वा समुत्पन्नक्रोधेन दत्तेन चिन्तितं यदि सप्तदिवसमध्ये एतद्वाक्यं न मिलिष्यति तदेनमवश्यं मारयिष्यामीति स्वसेवकांस्तत्समीपे मुक्त्वा नगरमागत्य नगरवीथिकामशुचिनिष्कासनपूर्वक शोधयामास । सर्वत्रापि पुष्पाणि विकीर्णानि । स्वयमन्तःपुरे स्थितः । षट्दिनानि गतानि । अष्टमदिनभ्रान्त्या सप्तमदिने क्रोधमाधायाश्वमारुह्य गुरून् हन्तुं यावद् गच्छति, तदवसरे कश्चिद् वृद्धो मालाकारो वृद्धनीतिबाघया पीडितो रथ्यायां विष्ठां कृत्वा पुष्पैराच्छाद्य गतोऽस्ति । तदुपरि दत्तनृपाश्वचरणयोः निपतितः समुच्छलन्वस्करांशो नृपमुखे पतितः । समुत्पन्नो विश्वासः । पश्चाद् वलितो दत्तनृपः । एकान्तं ज्ञात्वा राजपुरुषैश्चिन्तितम्, जीवन्नवं दुःखदायी भविष्यतीति ज्ञात्वा लोहकोष्टिकायां क्षिप्तो बहूनि दिनानि महत्कष्टमनुभवन् , विलपन, पूत्कारं कुर्वन् , मृत्वा सप्तमनरकावनि प्राप । श्रीकालिकाचार्यास्तु चारित्राराधनेन स्वर्ग गताः । एवं साधुभिः प्राणान्तेऽपि मिथ्याभाषणं न विधेयमित्युपदेशः ॥
इति त्रिंशत्तमः संबन्धः ॥

Page #227

[२८]
श्रीसोमसुन्दरसूरिविरचिता-उपदेशमालान्तर्गता
कालिकाचार्यकथा । [ रचनासंवत् १४५५७-१४९३ ]
तुरमिणी नगरीई दत्त ब्रामणिई मुहुंतइं राज्य आपणइ वसि करी आगिल जितशत्रु राजा काढी आपणपई राज्य अधिष्ठिउं । धर्मनी बुद्धिं घणा याग यज्या । एक वार दत्तना माउला श्रीकालिकाचार्य गुरु भाणेज राजा भणी तीणई नगरि आविया । मांमु भणी दत्त गुरु कन्हई गयु । यागर्नु फल पूछिवा लागु । गुरे कहिउं-जीवदया लगे धर्म हुई। दत्त कहई-यागर्नु फल कहु । गुरे कहिउं-हिंसा दुर्गतिनुं हेतु हुइ । पेलं कहइ-आवडउं का कहु, यागनूं फल कहु । गुरे मरण आंगमीनई कहिउँ-यागनूं फल दुर्गति कहीइं। दत्त कहइं-इउं नरगि जाएसि !। गुरे कहिउं-कुण संदेह ! । सातमई दिहाडई कुंभीमांहिं पचीतओ नरगि जाएसि । किसिउं अहिनाण ! । सातमई दिहाडइं ताहरई मुखि विष्टा पडिस्यि-ए अहिनाण । दत्ति कहिउँ-[तउं] मरी किहां जाएसि ? । गुरे कहिउ-देवलोकि जाइसु । तउ दत्तइं रीसाविई गुरु पापती जण मुक्या । चीतवइ छई-सातमई दिहाडइं गुरु ज मरस्यि । इसिउं चीतवी घरमाहिं पइंसी रहिओ । राजाई मार्ग चोखलाविया । तिहां पुष्प प्रकर कराविया । एकई मालीइं गाढई काजि ऊपनइ विष्ठा [मार्ग]मांहि करी ऊपरि फूल डालं लांषिउं । ते दत्त आठमा दिहाडानी भ्रांतिं सातमई ज दिनिं गुरु मारिवा नीसरिउ । घोडानु पग विष्टा ऊपरि पडिओ। विष्टा उछली तेह्नई मुहुडई पडी । बीहनु, पाछओ वलिओ। सामंत मंडलीके तेह ऊपरि विरक्त हंते बांधि कुंभीमाहिं पचीतु नरकिं गिओ। सामंते वली आगिल जितशत्रु राजा थापिउ । तीणई श्रीकालिकाचार्य पूज्या । चारित्र आराधी देवलोकि पुहता । जिम कालिकाचार्ये साचलं बोलिडं तिम अनेरई ऊं धर्म साचउंज कहिवं॥
इति कालिकाचार्यकथा संपूर्णा ॥

Page #228

[२९] श्रीरामचन्द्रसूरिविरचिता कालिकाचार्यकथा |
नमः श्रीसर्वज्ञाय ॥ उत्पत्ति-विगम- ध्रौव्यत्रिपदी व्याप्तविष्टपम् ।
महेमः श्रीमहावीरं, निरस्तवृजिनं जिनम् ॥१॥
श्रीमहावीर चरम तीर्थकर, सर्वपाप क्षयंकर, तेह तणा चरणकमल नमस्करी श्रीकालिकाचार्य गुरुतणउं कथानक कहिसुं । जे श्रीमहावीर, उत्पत्ति विगम घ्रौव्य इसी छइ जे त्रिपदी, तेहनइ प्रमाणि व्याप्त व्यापि विश्व सघलउंड् छइ । अनइ
देव-गुरु- संघकज्जे, चुनिज्जा कट्टिसन्नं पि । कुविओ मुणी महप्पा, पुलाइलद्धी संपनो ॥२॥
eras fears एक जे पापकर्मइ जिनशासन प्रतिद्धं पाडूउं करइ ते पालीनइ जिनशासन रहईं, उन्नति करइ, मुहुत चडावईं, ते आलोचना प्रतिक्रमण कीधई हूंतई श्रीकालिकाचार्य गुरुतणी परिईं शुद्धमान हुइ । हिवई तेह गुरुतणभ दृष्टांत कहीइ छ ।
भिरक्षेत्र धारावास इसिं नार्मि नगर छइ । तिहां वैरसिंह इर्सि नामिं राजा राज्य प्रतिपालइ । तेह aur सीलालंकारधारिणी मनोहारिणी प्रिया कलत्र सुरसुन्दरी इर्सि नामिं प्रवर्त्त । तेह बिहुं भरतार भार्या संभूत कालिक इर्सि नामि कुमार छइ । सर्वगुणाधार छइ । तेह कुमार तण निर्जितदेवांगनारूप सरस्वती इर्सिं नार्मिं बहिन छइ । एक बार यौवनवयि घोडा बेलाविवा बाहिर वा िवनमाहि गिहूं इतई श्रीगुणाकरसूरीस्वर दीठा | पंचांग भूमीतलि ऊतरी, प्रणमी, नमस्करी पांचसई राजपुत्र सुभट, मित्रस्युं बइठओ । गुरे धर्म्मदेशना आरंभी । किसी ते --- विद्युल्लतानेकप कर्णताललीलायितं वीक्ष्य नरेन्द्रलक्ष्मीः ।
युष्मादृशाः किं च पतन्ति कूपे, भवस्वरूपे सुविवेकिनोऽपि ॥ ३ ॥
वीना बकरा सरीषउं, हाथीयाना कर्ण सरीषउं, राज्यलक्ष्मी तणउं स्वरूप जाणी, तझ सरीषा भव्य जीव छहूं जे ते भवि कूपि किम पडई । सुविवेकीया ते जे संसार तृणवत् छांडी संयम राज्य आदरई । इस्युं सांभली प्रतिबुद्ध हूओ । माता पिता मोकलावी व्रत ग्रहण कीधउं । पांचसइ क्षत्रीयस्युं सरस्वती बहिनस्युं दीक्षा लोधी । गीतार्थ हूओ । गुरे आपणा गच्छतणओ भार तेहमांहि आरोपिओ । तेह जि पांचसई मुनिस्युं पृथ्वीई व्याहार क्रम करई । प्रामि एक राईयं, नगरे पंच राईयं । ग्रामि एक रात्रि नगरि पंच रात्रि | 4
इम विहार करतां हूतां श्रीकालिकाचार्य गुरु मालवकदेशमाहि उज्जयनी नगरीहूं पुहुता । विहां गर्दै भिल्ल राजा राज्य प्रतिपालइ । एक वार वाडी जातई हुंतई बहिर्भूमि जातां सरस्वती इसिं नार्मि साध्वी तपोधना परिवारपरिवृत हूतां राजा गर्दभिल्लई दीठी | तिहां चित्त परावर्त्त हुआ । कामार्त्त लेवा मनि धरी । यतः ---

Page #229

कालिकाचार्यकथा।
२२५ न पश्यति दिवोलूका, काको नक्तं न पश्यति ।
कामान्धः कोऽपि पापीयान् , दिवा नक्तं न पश्यति ॥४॥ घूयड दीहिं न देषइं । काग रात्रिं न देषई । पुणि कामांध पापी दीहिं अनइं रात्रिं न देषहं । एह कारणतो अंध इतई अंतेउरमांहि ते सती सरस्वती भगवती राषी । हा बांधव । हा कालिकाचार्य ! हा तात वैरसिंह !, हा माता सुरसुंदरि !, हा गुरु गुणाकारा सूरि ! माहरउं चारित्ररत्न गर्दभिल्लि नृपाधमि लीजतउं राषओ राषओ । सूरीस्वरे तथा श्रीसंघिई, मंत्रीश्वरे, प्रधान पुरुषे कहूं, तूई न मेल्हइ । इसिउं कहिउं छह
यत्रास्ति राजा स्वयमेव चौरो, भाण्डिवहो यत्र पुरोहितश्च
वनं भजध्वं ननु नागरा भो !, यतः शरण्याद् भयमत्र बातम् ॥५॥ __ जिहां राजा स्वयमेव-आपहणीइ चोरी करइ । जिहां पुरोहित भंड विद्या करइ, अहो लोको ! तओ वन सेविओ। जेह तउं रखोपउं जोईइ, तेह हतओ भय हुइ । इमइ सांभलिई इतउं पुणि न मेलई । संघ समु(म)क्ष्य गुरि श्रीकालिकाचार्यइं इसी प्रतिज्ञा कीधी जे, गर्दभिलिई श्रीसंघर्नु कहुं नथी कीघउं अनइ महासतीनई अवज्ञाभाव कीधओ छई । जिनशासनमाहि काई नथी लेषव, तओ मुंह कालकाचार्यनुं काई नथी मान, तओ पणि तओ प्रमाण जु एह गर्दभिल्ल रहई राज्य थकु उन्मूली नई नांषउ, चोटी साही मांथा पाषती फेरी राज्य थकु काढउं तु जाणिज्यो । जु ए बलवत्तर तु किसुं, एहनइ घणउं सेनि तु किसउ , एहनइ गर्दभी विद्यार्नु पराण तु किसउ !, इसां वचन बोलतओ उन्मत्तनी परि भ्रमह । एहनइ गढनूं पराण, द्रव्य पराण तु किसउं ! असगं प्रिथलपणूं करतु बोलतु हीडइ । साहित्यस्यां वचन बोलतु जाणी लोके राजा गर्दभिल्ल चित्तमाहि निदिओ। ए राजानइ धिग पडओ, जीणहं पापी राजाए गुरु इसी दुर्दि(द)शा पाडिओ । एतलई वली महंते राय वीनविओ, पसाओ करि ए साध्वी व्रतस्था महासती मेल्हि । राजा रीसाविइ हुंतई तेह मुहतां रहहं कहिउं तुझे आपणा मा-बाप रहई जई सीषामण दिओ । इसिउँ रायन वचन सांभली ते प्रधान पुरुष मौनि थई रह्या । इसउं स्वरूप सांभली श्रीकालिकाचार्य नगरतओ बाहिरि नीसर्या । गच्छ गीतार्थ महातमानइं भालवी, अवधूतनु वेस करी, ओघओ मुहपती गोपवीनइं पश्चिम दिशि सिंधु नदीनइ पारि शककूल इसिं नामि स्थानकि ग्या । तिहां नगरनइ परिसरि शाकी कुमर गेडी दडे रमता देषी उभा रह्या । तेह रहई रमता दडओ अवह कूपमाहि पडिओ । सह सचिंत थई रहिउ । गुरे तेहजिना बाण धनुष लेई दृष्टि वेधी दिषाडते इते ते दडओ एक एकनो पूषई बाण संधान करी ईणी रोतिइं दडु काढिउ । सवे शाकी कुमार रलीयायत हुआ। इसिउं कहिउँ छई
मानमुल्लसति यत्पदे पदे, संपदे भवति वाक्यडम्बरः ।
धीमतामभिमतार्थसिद्धये, यद्धि देशगमनः स उत्सवः ॥६॥ जे बुधिवंत छई, जे विद्वांस हुइ, ते जु विदेश जाई तो हइ संपदा। जि हुइ बोलता आधा काज सीमई, मननउं वांछउँ कार्य सीझइ । एतलई स्यु आश्चर्य सिउं संदेह काई ।
विद्वत्त्वं च नृपत्वं च, नैव तुल्यं कदाचन ।
खदेशे पूज्यते राजा, विद्वान् सर्वत्र पूज्यते ॥७॥ ___ विद्वांसपणं अनइं राज्य पदवी सिरीषां न कहांइ काई । विद्वांस जिहां जाइं तिहां कला विधानइ चमत्कारि करी मानहं । इम तीणे कुमारे मानिओ, पूजिओ, सत्कारिओ। साथिई लेई आपणा पिता रहा जणाव। चारु बाणी

Page #230

२२६
श्रीरामचन्द्रसूरिविरचिता दृष्टि वेधी मणा । गुरु अवधूतवेषि तिहां हि]इं । ते राजा शाकी मान सन्मान दिइ । महत्त्व प्रतिष्ठाई ते शाकी बोलऊ, ऊवर्षइ नही । केतले दिवसे शाखानुशाषी पातसाहिई छन्नूं रायरहई अंकबद्ध लेख मोकलिओ। जिहां गुरु छई तेह रायनइ एक छरी नामांकित अनई कचोलउं एतद्धं आगलि मेहलउं दूतिई । ते देषी राजा कालमुहु हुओ। ति वाई गुरे पूछिओ तूहूं जि रहई कोप छइ के अनेराइ कुणहई रहई कोप छह । राजाइ कहिउं अम्ह सरीषा छन्नूह राइ रहई एहवओ जि कोप छइ
जलधेरपि कल्लोलाश्चापलानि कपेरपि ।
शक्यन्ते यत्नतो रोदूं, न पुनः प्रभुचेतसः ॥८॥ किवारइं एकई समुद्रना कल्लोल रूपी सकीई । किवारई एकहं वानर- चपलपणं रूधी सकीई । पुणि ठाकुरनूं चित्त रूंधी न सकीई । तम्हे छन्नू राय एक थाओ। मू साथिई आवओ। जिम तुम्ह रहई निर्विघ्न रूडइ स्थानकि लेई जाउं । तेहे सविहु राए गुरुनूं वचन मानिउँ । मूलगा शाखीनई कहिउँ, छन्नूं राय एकठा मिलो। सघला मिली। गुरु वचन लगइ चाल्या । सिंधुदेशमाहिं सिंधनदी ऊतरी सुराष्ट्रदेशमाहिं आव्या । तिहं वर्षा इउ । जीणइ वर्षाकालि गाऊ जोअण थाइ । नदी वाहला ऊतरी न सकीइं । मास ४ सुरठई रह्या । वर्षा ऊतरिइ गुरे ते बोलाव्या। कहुं चाल । तेहे कहुं किहाँ भणी चलावओ छओ। तिवारइ गुरे कहिउँ । मालवुकदेश भणी, उज्जयनी नगरी तिहां तमारु निर्वाह इसिइ । सविहुं राजाने कहिउं, अमारइ शंबल नथी । गुरे शासनाधिष्ठायिका देवता आराधी । तेहना सानिध्य तु चूर्णकोटि वेधी रस करी, ईटवाह पाचवी साव सुवर्णमय ईट करी, विहची आपी। पछइ मालवा भणी चाल्या । लाडदेशमाहि थई मालवानी सीमई जानइ दसुरण तिहां रह्यां जण मोकली कहाव्यउं । अजी काई नथी वणठउं । गर्दभिल्लि कहिउं तु प्रमाण जु जीवता साहउं । मुंडि मेलावओ करी आव्या छइं । गर्दभिल्ल मंत्र आलोच करी, कटक सज करी, सामहु आविओ। बिन्हइ दल एकत्र मिल्यां। सुभट सज थया प्रधान भाट सांचर्या । संधि न हुई । विग्रह जि मेलि आव्यु।
तलि वजई सरणाईयां, पापरीई केकाण । सूरां घरि वधामणां, काइर पडइ पराण ॥९॥ पत्तिः पदाति रथिनं रथेशस्तुरङ्गसादी तुरगाधिरूढम् ।
गजाधिरूढो हि गजं हिनस्ति, घोरो रणः सैनिकयोः प्रवृत्तः ॥१०॥ बिहुं दले मिले हूंते, पायक पायकस्यु झूझई । रथी रथीसुं, असवार असवारसुं, घोडा घोडामुं, हाथी हाथीखें । एहवइ घोर रौद्र संप्रामि हूंतइ जेत्रश्री लहि बही सुभट सूरनां अंग ओल्हस्यां । कायर कांपवा लागा। पापतणइ प्रमाणि गर्दभिल राय सैन्य मचकोडिओ। ऊजेणीना गढमाहि जई रोध सज्ज हुओ। शाकीए नगरी बीटी रह्या । सदा युध हुइ, ढोआ हुई। एकवार नगरी शून्य सी देषी तेहे शाखी राये गुरु पूछ्या, आज ए सुं कारण नगरी नओ को छतु न जाणीइं । युद्ध को न करई । ति वारई गुरे कहिउं, आज आठमि छह । ए नृपाधम गर्दभी विद्या साधिसिइ । जाप तणइ अंति ए गर्दभी विधा मूंकार करती जे सांभलई, वयरी भाजइ । मुहि लोही लांखीनई भुइं पडई। एह कारण कटक जोअण पाछउ ऊतारु । अनई सैन्यमाहि हुता सत्तोत्तरसओ शब्दवेधी सुभट मुझ कन्हलि राषओ । तेहे तिम कीबूं । गुरे तेहं सुभट रहई कहिउं, जि वारई पेली गर्दभी विद्या भूकारइ, ति बारई माहरी परि समकाल एह विषा मुख भाथानी परि भरिवउं । इसी सीषामग देई एक चित्त थई रह्या । ते विद्या प्रस्तावि शब्द करिवा आवी । अट्ठोत्तरसओ चाण करी तेहनं मुह तत्काल भरि । गर्दभी विद्या निःप्रताप हुई। राजा प्रतिइं कुपी मुहि पाटू मारिओ । मस्तकि मल

Page #231

कालिकाचार्यकया।
२२७ मूत्र करी आकासि मंडलि गई। तेहे शाषीए पण्य प्रमाणनु ज्ञाय लगइ, ते उज्जयनी भेली माहि पइठा । राजा गर्दभिल्ल जीवतओ साहिओ। गुरु आगलि आणिओ । गुरे बोलाविभो, अरे पापिष्ट ! जे तई महासती सरस्वतीनु व्रतभंग कीधओ, जे श्रीसंघ आपमानिओ, जे हुं अवगणओ ते पाप वृक्ष- ए भजी फूल मात्र हूउं छई, फल ते नरकांत हुसिइ । भजी कांई विणठउं नथी । प्रायश्चित्तनी आलोअण लइ, दीष्या लइ । असई सांभलई हूंतई ऊडण चीतओ देषी देशथिओ काढिओ। एतलई जे शाखशय कन्हलि पहिलं गुरु रह्या हूंता, ते सम्राट मूलगु राओ कीघओ। बीजां रहई देश विहंची आपिओ। आज लगइ ते शाकान्वय कहीइं। असी प्रतिज्ञा पूरी आपणी बहिन महासती संयमि आरोपीनइं आलोयण करी पडिक्कम्या हता आपणा गच्छमाहि आव्या ॥
(२) एतलइ अवसरि भरूमछि नगरि गुरुना भाणेज बलमित्र अनई भाणमित्र । इसिं नामि एक राजा एक युवराजा राज्य पालई । तेहे शीघ्र आपणु मुहंतओ मोकली गुरु तेडाव्या । मुहंतई गुरे शाकी राजा मोकलावी भरूमछि पुहता। बलमित्र राजा, भाणुमित्र युवराजो सहित महामहोत्सवि करी पइसारु कीघओ । गुरे भाणेज बलभानु इसिइं नामि प्रतिबोधी करी दीया दीधी । राजा भक्ति करी गुरु चओमासि राष्या। तेहे गुरे राय आगलि पुरोहित एक वार वादि करी जीतओ। ते पुरोहित राय आगलि उपाय करी गुरु ऊपरि वइर वहि । निंदा करइ । सानकूल भ(उ)पसर्ग करइ । ते राजानउं मन विप्रतारइ । जीणइ मार्गि गुरु चालई तीणइ मार्गि तुझ भक्त रहई चालिवउं न घटइ, गुरुनां पग भांजई । ए मोटी आसातना हुइ । राजा मुग्धस्वभावि कहिउं, किम कीजइ ? तु ईणी वाटई कहीनई हीडवा न दीजई । लोक तीणी वाटइं न हीडई । वली ब्राह्मणि उपाय कहिओ-राजान् ! आपणां गुरुनइं लोक साहि तिसउं विहिरावई । तम्हे कहु तु रूडउं । भोजन विहिरावई । सानकूलपणई नगरमाहि सगले आधाकर्म कराविओ। गुरु आपहिणी नाई। अनेषणा प्रवर्तावओ । गुरे रहिवा अयोग्य जाणी ते नगर छाडी पइठाणपुरि नगरि ग्या।
(३)
तिहां राजा श्रीशालिवाहन राज्य प्रतिपालइ । श्रावकोत्तम छइ । तीणई राजा गुरु आव्या जाणी गुरु साह ग्यो । महामहोत्सव करी नगर माहि प्रवेश कीधओ। गुरे राजनई जणावउं-अम्हे पर्युषणा पर्व ईहां करिवा हीडां छ । नगरमाहि देव वांद्या । राजा श्रीशालिवाहन प्रमुख गुरुनो पर्युपासना भक्ति करई । क्रमिहिं पर्युषणापर्व भाविउं । राजा सूरीस्वर बोलाव्या, अमारइ भाद्रवा सुदि पांचमि तणइ दिवसि इंद्रमहोत्सव शक्रयात्रा हुइ। लोकनई रूढि ते महोत्सव कीधओ जोईय जि । अनई श्रीपर्युषणा महोत्सव देववंदना देवपूजा किम हुइ । एह कारण पर्युषणा पर्व छठिई करो । ति वारई गुरे कहिउँ
अवि चलइ मेरुचूला, सूरो वा उग्गमेइ पच्छिमे भाए ।
तउ पंचमीइ रयणी, पजूसवणा न अइक्कमइ ॥११॥ . मेरु पर्वतनी चूलिका चलइ किवारई समुद्र मर्यादा मेल्हइ । किवारई सूर्य पश्चिमई ऊगइ । तहऊए पर्युषणा पर्व पांचमिनी रात्रि न ओल्लंघीइ । तो चोथिई कीजइ । ए वचन मानिओ। श्रीमहावीरना वचन तो श्रीसंघनी अनुज्ञा तु जु इसिउं कहिउं छह ।
नवसर्य त्राणउंए ९९३ वर्षे जे कालिका ते बीजु० ॥ जीयं कोऊणं तुरिमणि दत्त० श्रीजु । ते श्यामाचार्य कालिकाचार्य जे निगोद ।

Page #232

२२८
श्रीरामचन्द्रसूरिविरचिता नवसई तेणऊएहिं, समयकतेहि बद्धमाणाओ ।
पज्जोसवणचउत्थी, कालगसूरी हिंतो उविया ॥१२॥ श्रीमहावीरना निर्वाण तु नवसई त्र्याणू वरिसे ग्ये हउँते पर्युषणा पर्व श्रीकालिकाचार्य गुरु पंचमी हूंतूं चतुर्थीई आणिसिई । इस्युं रायनु अनुग्रह कीधओ । अनह नंदीश्वरनु तप करती राज्ञी तेहर्नु पारणुं हुइ । अनइ साधु महात्मा रहई श्रीकल्प प्रत्याख्यानूं ओत्तरवारणउं हुइ । एह कारण चतुर्थी पर्युषणा पर्व कोजइ ।
तत्राहि चातुव(वर्ष यत्, पूज्यन्ते साधवो जनैः ।
तत्र देशे प्रवृत्तस्तु, साधुपूजालयोत्सवः ॥१३॥ अजी आज लगइ तिहां पयहाणपुरि देशमाहि भाद्रवा सुदि पडिवे नंह(नई) दिनि साधुपूजालयोत्सव हुइ ॥
एतलई कालना वशेष तु शिष्य प्रमादी जाणी कहिउँ न करई । मनमाहि श्रीकालिकाचार्य चीतवई । तेहं शिष्य रहई सीषामणा देवा शिज्जातर श्रावक तेडी तेह आगलि सघलीइ वात कही । जु शिष्य प्रमादी, रात्रि दीह सूता रहई । शास्त्राभ्यास न करई, क्रियाकलाप सामाचारी तेहनइ विषइ प्रमाद पर हुआ । तो एह रहई किसी शिष्या(क्षा) दीजइ । अझे शिष्यनु शिष्य सुवर्णपुरि श्रीसागरचंद्रसुरि इसिं नामिइं छइ, तिहां जईइ छइ । जि वारई तुम्ह कन्हलि अपार घणु आगरहु करी पूछई, गाढा हाकली चोयण करीतु । अम्ह रहई श्रीसागरचंद्रसूरि कन्हइ ग्या कहिग्यो । शय्यातर रहइं जणावीनई रात्रि पाछिली शिष्य सूता जि मुंकी गुरु श्रीकालिकाचार्य एकला जि चाल्या । सुवर्णपुरि नगरि पुहुता । तेहे गुरे अणओलख्या भणी सामा हि न ओलख्या । वृद्ध को तपोधन एकला आव्यु छइ । व्याख्यानइ नमउ कउं । साहमी प्रतिपत्ति न कीधी । तीणइ प्रति श(शि)ष्य श्रीसागरचंद्रि पूछउं । हे वडा तपोधन ! माहरु व्याख्यान किस्युं ?-कहिनई तई आगई असउं व्याख्यान कही कन्हि सांभलिउं इतउं कि ना ! । गुरु तु कहीनई वषोडइं नही पणि मनि चीतवई-शास्त्रलगइ अहंकार ऊपजइ । जु भव्य ओत्तम डाहोआर सज्जनई भणिउं हूंतउं अहंकार फेडइ । तेह जि शास्त्र दुर्जन पापी मूर्ष अज्ञान रहई साहy अहंकार प्रमाद नीपजावइ । जिम श्रीसूर्य देषी घूक धूघा रहई । साहy अंधार थाइ । जे सूर्य ऊगिई देवनां द्वार ऊघडई । गाइना गाला छूटई, स्वैरिणी स्वेच्छाचार टलई, सहू कार्यक(क्र)म करई। जगच्चक्षु श्रीसूर्यई अंधारां जाई । घूघा रहई सामहूं अंधार थाइ । शास्त्र श्रीसर्य समान छइ । जे अहंकार करई ते घूक समान जाणिवा । पणि मई कालिकाचार्यई वाणिवउं जि भलओं(3) वषाण करु छउ । ति वारइं सागरचंद्रि कहिउं मुह कन्हइ कांइ पूछओ । गुरि श्रीकालिकाचार्यि पूछिउं-कहु संसारमाहि रूडउं सं छह । सागरचंद्रि सरि कहिलं। धर्म टाली अन्य(नित्य जि देषीइ । सहइ काई धर्म उत्तम छ । पिता(ता) माता(ता) कलत्र मित्र स्वामी राजा भाइए पुत्रे देवताए मंत्रे जंत्रे ऊषधे जे काज न सीझई ते धर्मिई हेलामात्रि सीझई । दुःख फेडइ । मृत्यु मरणि सार्थि आवइ । ब(बु)द्विवंते धर्म जि करिवउं । गुरे कहउं धर्म किम हुइ । अहंकारि हुइ । विरध(वृद्ध)वाकि सांभली रीसाणो सागरचंद्र । वृद्धत्त सुं जाणइ । संपूर्ण शास्त्र सिद्धांत न जाणा, इम वाद करतां।
पाछलि प्रमादी शिपे(ये) शिज्जातर श्रावक पूछिओ तेतलई श्रावक बोलिओ, तम्हे गुरु श्रीपूज्यतणी आण लोपी अनई नसंप(क) हुआ। मझ कन्हइ सिउं पूछओ । तम्हे 'गुरे छांड्या । माहरी दृष्टि आगलथा परहा जाओ। असउं आकरुं वचन शज्जातरि कहउँ । ति वारई तेहे शिषे क्षमावी, अपार पश्चाता(ता)प धरी शिज्जातर प्रति वली पूछउं । एक वार दया करी अम्हं कहु-गुरु किहां पुहता। शिजातरि ते क्षमा वली जाणी ओरत्या जाणी कहिउं । गुरु

Page #233

२२९
कालिकाचार्यकथा। सुवर्णपुरि शिष्यानुशिष्य श्रीसागरचंद्रसूरिनइ स्थानिक पुहता छह । इस्यु सांभली ते सवे भव्य श(शि)ष्य रुलीयाल्य थ्या । तेह नगरभणी चाल्या । केतले दीहे नगरि पुहता । ते सागरचंद्रसूरीस्व(बोरे सांभलिउं जु गुरना गुरु श्रीपूज्य गुरु पाधारई छई। ते श(शि)ष्य प्रहृष्ट इतां वृद्ध आगलि कहिवा लागा । ति वारइं वृद्धिइ कहिउं भम्हे पणि सांभलिउँ । पणि ते महात्मा तणओ जि संघात छह गुरु श्रीकालिकाचार्य आगई आव्या । साहमा जाता पाछा माव्या । ओ(उ)पाश्रिय गुरुर्ब(ब)हि भूमि तु आव्या देषी वे परिवार शिष्य वर्ग सहू साह{ ऊठिउं । ति वारई सागरचंद्रसूरि पूछउं । ए कुण तेहे शिष्ये कहिउँ । एह जि श्रीपूज्य गुरु जाणिवा । सागरचंद्रसूरि पगे लागी गुरु खमाव्या । मई मोटो अविनय कीधओ । भजाणिवह करी इ अज्ञात मूर्ष(ख) जे मई श्रीपूज्य प्रसाद गुरु न मोलल्या । इसी असमाधि लाज करिवा लागु । गुरे कहर संताप म धरि । दुक्ख म आणि । ए ताहरं कारण काई नहीं, ए कलिकालतण । महात्मा इण परी प्रतायुग कलिकाल तु लोक प्रसिद्ध छइ । अनई दूसम समय भागम प्रसिद्ध छइ इसिउं कहिउं छह ।
न देवे देवत्वं कपटपटवस्तापसजना
जनो मिथ्याभाषी विरलतरदृष्टिश्च जळदः । प्रसङ्गो नीचानामवि(व)निपतयो दुष्टमतयो,
जनाः] शि[ष्टा] नष्टा अहह ! कलिकालव्यतिकरु:(र.) ॥१४॥ महह इसिइं खेदिई कालिकाल व्यतिकर रौद्र हुओ । देवमाहि देवायतन कांई नहीं । तापस जन भणीई म(४)षि तेहइ ते कपटु नह विषइ पडवडा हा । जन लोक मिध्याभाषी जूठाबोला थ्या । मेहह ते कीहि वरसई किहिं न वरसई । नीचजन दुष्टतणी सिं(सं)गति हुई। राजान दुष्टमतिक हुआ। विशिष्ट उत्तम जन ते नाठा । ईणी परिई दूसम समय दुष्ट देषी(खी)इ । ईणइ भावि करी, अहो आचार्य तुझार दूषण नहीं, ए प्रमाद, दूषण । जीव सवे कालनई महात्मि करी प्रमादि पड्या रहहं । वालक प्रस्थ दृष्टांत तत्र कहो। शिष्यानुशिष्य ते प्रतिबोधी गुरु श्रीकालिकाचार्य प्रतिइं विनीत शिष्य इभा । तेहइं शिष्यं परिवर्या अन्यत्र विहारक्रम कीधमो॥
एकवार महाविदेह क्षेत्रि विहरमान जिन श्रीसीमंधरस्वामि कन्हा सौधर्मेन्द्रि इसी पृच्छा कीधी। भगवन(न्) जिनेंद्र ! हवडा जिस्या तम्हे निगोद जीव वखाण्या तिसी निगोद जीवतणी व्याख्यातणा जाण भरतक्षेत्रि को छह ! इसि इंद्रि पूछिह इंतइ स्वामी सीमंधरस्वामि केवलज्ञान भास्कर इते सौधर्मेन्द्र आगलि कहिउँ । श्रीकालिकाचार्य नव पूर्वना जाण छई। ते असी निगोद व्याख्या जाणइं। ए भरतक्षेत्र तणा लोक धन्य । अवापि कलिकालि निस्तीर्थ तीर्थकर रहित केवलज्ञान(नी) रहित संपूर्ण अवि(व)धि ज्ञानइ रहित मनःपर्यवज्ञान अढाईद्वीपतणा संज्ञीया पंचेंद्रिय जीवतणा मनोगत भाव जाणइं। इस्यूं मनःपर्यवज्ञान श्रुतज्ञानइ नहीं। एहवइ कालि दूसमि श्रीवीतरागतणा वचन मानई। जे धर्म प्रवर्तावई, जे सिद्धांततणा विचार कहई ते धन्य । इसी स्तुति श्रीसीमंधरस्वामि करई । इंद्र महाराज सांभलीनई भरति क्षेत्रि आविभो। वृद्ध ब्राह्मण जरा जीर्ण रूप करी आव्यु । अनइ गुरु श्रीकालिकाचार्य कन्हलि पछिओ स्वामिन् | निगोद जीव केहया छई ! केतला एक छई। ति वारई गुरु श्रीकालिकाचार्य भागम श्रुत निगोद व्याख्या कीधी ।
संख्यातीताः सन्ति गोलाः, गोलेऽसंख्या निगोदकाः । एकैकस्मिन् निगोदे च, सिदेभ्योऽनन्तजन्तवः ॥१५॥

Page #234

२३.
श्रीरामचन्द्रसूरिविरचिता गोठा य असंखिज्जा, असंखगोश हवा निगोषो ।
इक्किमि निगोए, अर्णवनीवा एणेयन्दा ॥१५॥ गोठा असंख्याता छ । गोलो गोलो नसंख्याता न(नि)गोद छ । इकेका निगोदि सिद्धा पई अनंता जीव छ। तथा स्वरूप निगोद व्याख्या करी रहिह इंतइ गुरुं कनहि तीणई श्रद्ध ग्रामणि आपणं आयु पूछि । ई प्रिया(प्रयो)गार्थी छउँ । माहरू आयु केतलं एक छह ! गुरे उपयोग देइ इंद्र महाराज जाणी कहिउँ । अहो ब्राह्मण ! तू तां इंद्र सौधर्म देवलोकनु बिहुँ सागरोपमत" भायु छह । इसीउं सांभली रूप प्रकट कीबूं । गुरु नमस्कर्या । उपाश्रय द्वार फेरवी करी 'अमोघं देवदर्शनम् ' एह भणी एक बिंब सोम कातिनुं आप्यउं । ते भावडांनइ गछि । जिम परिवार संघमाहि महिमा जाणीइ । गुरुनी स्तुति कीर्ति करी क्षमावी करी स्वर्गि गिओ।
हिव सूरस्व(च)रि आपणू आयु प्रमाण जाणी अंत्य संलेखना करी आराधना नीपजावीनइ ईणी परि प्रवचन सिद्धांत रहई उन्नति नीपजावी करी भनेकि प्रभावना नीपजावो । अनशनी इता माराधी स्वर्गि पहुता । एहवा युगप्रधान श्रीकालिकाचार्य गणधरतणू चरित्र पवित्र इणइ पर्युषणापर्व निरंतर कहीड । एह श्रीयुगप्रधान तणई नामि करी ऋद्धि इद्धि तुष्टि पुष्टि शिव शांति मांगलिक नीपजइ । हिव श्रीसंघ रहई अस्या उत्तमः पुण्य करणीय करतां श्रीज्येष्टपर्व भाराधतां निर्विघ्न हेतु एक वर्द्धापनक मंतरंग शास्त्रनु कहीइ छ ।
नक्षत्राशि(ख)तपूरितं मरकतस्थालं विशालं नमः,
पीयूषधुतिनालिकेरकलितं चन्द्रप्रभाचन्दनम् । यापन्मेरुकरे गभस्तिकटके धत्ते परिश्यङ्गना,
तावभन्दतु धर्मकर्मनिरतः भीसंघभट्टारकः ॥१७॥ पृथ्वी रूपिणी नाय(यि)का, मेर(रु) पर्वत रूपीइ हस्ति चंद्र सूर्य वलय करी शोभायमान, मरकत मणि रत्नमय स्थालि करी, घट जू लई पहरई संझ्या राग रूपीयइ तारायण मट्ठावीस, नक्षत्र अठ्यासी, ग्रह तारां तणी कोडा नि कोडि । तेह रूपीया अर्ष (ख)ड आपे(खे) चोखा जाणिवा । पीयूषधति भणीइ, चंद्रमा रूपीउ नालिकेर चंद्र ज्योना(स्ना) चंदन जाणिवउं । श्रीसंघनइं कारणि वधामणउं करइ । एतावता अंतरंग अर्थ असिउ जाणिवओ | जां लगइ पृथ्वी, जो लगइ मेर, जो लगइ आकाश, जां चंद्र सूर्य तपयं, जां तारायण उदयवंत तां ए श्रीसंघ नांदभो वाधभो विस्तर । श्रीयुगादिनाथ प्रमष(मुख) श्रीवर्द्धमान पर्यंत चतुर्विशतिजिनेंद्र तणइ प्रसादि अनई प()डरीक प्रम(म)ख अनहं श्रीगौतमस्वामि पर्यंत जे गणधर हुआ तेहई सद्गुरुं प्रसाद अनई जषि(क्ष) गोमष(मुख) [प्रमु]ष(ख) तीर्थ कर] सेवक अधिष्ठायक, जषि(क्षिणी चक्रेस्व(श्व)री प्रम(मु)ख शासनादेवति प्रसादात् श्रीसंघनई उत्तरोत्तर ऋद्धि वृद्धि जओ अभि(म्यु)दया कल्याण मांगलिकमाला विस्तर ॥
संवत् १५१७ वर्षे मार्गसिर सुदि ९ शुक्रे , श्रीमडाहडगच्छे श्रीकमलप्रभसूरिश(श)ष्य-मुनिभासचन्द्रश्रेयः स्यात्, पठनाथ लिखितं आपहिणी ॥

Page #235

श्रीगुणरत्नसूरिविरचिता कालिकसूरिकथा । [ रचनासंवत् १६ शतादि]
अंपिका पाय मणमेसो, कालिक कवित करेसो । धारावासनयर निरूपम, तीह पुर कुण दीजइ उपम ॥१॥ तीणइ पुरि धैरह सिंघ बलवंत, राज करइ जयवंत । सुरसुंदरि तस घरिणी राणी, रति मीतिरूप समाणी ॥२॥ तेह बिहु अछइ कुमार, कालिक इति सविचार । एफवार खेलि रवाडी, कुमर गयु धनवाडी ॥३॥ विहां जोता मुनिवर दीग, गुणाकरसूरि बईठा । कुमर आवी गुर पासि, चांदी मनह उलासि ॥४॥ देसणा गरि तव दीधी, तस काया निरमल कीधी । देव-गुर-धरम तिहां जाणी, दीक्षा अपरि भाव इति आणी ॥५॥ माय बाप सजन मनावी, कालिक सरसति आवी । गुरु साषि दीक्षा लेई, संयम पालइ ए बेई ॥६॥ गुणाकरि विद्या सवे आपी, कालिक निज पाटि थापी । कीधा इ(अ)तिसय प्रमाण, मयण मनावई ए आण ॥७॥ पणि गुण हर वसइ देह, पिमुण सूयण सम नेह। सावधितणं निधान, गणधर युगह प्रधान ॥८॥ छेदइ करम अपार, श्रीगर इति सविचार । ..............गुण नवि कामई ए पार ॥९॥ नवकारमंत्र आराधइ, रुषिराज निज काज साधा । तपनिधि साइसधीर, नमइ निरंतर वीर ॥१०॥ परिवर जगि जयवंत, आवइ क्रम जीपी पळवंत । कीधुं सफल संसार, महीयलि करइ विहार ॥११॥ गणधर ऊजेणी पहता, तिहां राउ गर्दभिक इंता । सूता साप जगावइ, रिपु यइ सती य पावइ ॥१२॥ गणइ नहीं पाप जि काइ, छलि बलि लीइ म लीई । भावी संघ सामंति, राम प्रति असि कहति ॥१३॥

Page #236

श्रीगुणरत्नसरिविरचिता तुम्ह कुछि इम न कीजइ, सरसति सती य न कीजइ । सीतह कारणि रावण, गयु निरवाणि ए निरगुण ॥१४॥ राजन कहिउँ अकीजइ, सीपी माणि कणई नवि कीजइ मूष राज म चूकि, सरसति सतीय तूं मूंकि । जिम जिम श्रीय संघ वारइ, कोपिई तिम राय घf डारई ॥१५॥ गहि म घणी य न कीजइ, अम्ह सीष असी य न दीजइ । राय रीसइ सुभट सेडावइ, गेल इथ धरीय नइ वारइ ॥१५॥ श्रीसंघ गुरु भणी आवइ, सयल सम(संबं)ध जणावइ । सरसति न मेल्हइ ए नरवर, कहु किम कीजइ गणधर ॥१७॥ सरि भणइ मुणु संघ वात, सही हिवें करीए घात । नीग, एह तणू राज, सीझतु मझ. तणं काज ॥१८॥ इम कहीं अवधूत वेसि, गुरु पहुता शाक तणह देसि । र(री)जची राय निवाणू, दल छेई करइ पीयाणं ॥१९॥ आवी स(सो)रठहं देसि, ढांका रहिया कटक चुमासि । सेनापति गुरुपासि आवी, निरधनप' य जणावी ॥२०॥ शासनादेवि प्रसादिई, गणधरमनह आणदिई ।। ईटवा कनकमइ कीधु, वहिंची सवे ते य लोधु ॥२१॥ सेनापति कटक चलावइ, ततक्षिणि ऊजेणि आवइ । गर्दभिल मंत्र तव साधइ, गर्दभी विद्या आराधइ ॥२२॥ गुरु वेगिइं सुभट तेडावी, गर्दभिल कूड जणावी । शबदबो(वे)धी गुरे कीधा, तेय सवे आगलि कीधा ॥२३॥ तेह मुखि माथु भरीउ, जीपीअ गर्दभिक धरी । एह नृप राज ऊदाली, सरसति सती य मेल्हावी ॥२४॥ रंगिई गुरु पासि आवी, सयल वृत्तांत जणावीउ । गुणाकरसूर पाए लागी, गणधर आलोयण मागी ॥२५॥ कालिक छांडी सवे माया, कीधी य निरमल काया । गणधर जगि जयवंता, तप करी मुगति पहुता ॥२६॥ पीपलगच्छि गुर सोहइ, भवीयण जण मन मोहह । श्रीगुणरयणसूरिंद, हईयडइ धरीय आणंद ॥२७॥ कीघउ एह चरित्र रसाल, मुणु बहू बाळगोपाल । तेह घरि सयल समृद्धि, पामइ अविहद र(रि)दि ॥२८॥
इति श्रीकालिकसरिनी कथा भास समाप्तः ॥ संवत् १७४० वर्षे द्वितीय श्रावण शुदि १२ रखी दिने लषितः । ॥ बाई सुंदरबाई बाइ वाहालबाई (लि)खावी (पि)त श्रीराजनगरे मध्ये लषितः । श्रीकल्याणमस्तु ।

Page #237