Book Title: Chaudaha Gunsthan
Author(s): Shitalprasad, Yashpal Jain
Publisher: Todarmal Granthamala Jaipur
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009448/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caudaha guNasthAna 2 hajAra 2 hajAra prathama saMskaraNa (5 sitambara 2012) dvitIya saMskaraNa (13 navambara 2012) : 2 hajAra 2 hajAra prathama saMskaraNa (5 sitambara 2012) dvitIya saMskaraNa (13 navambara 2012) tRtIya saMskaraNa (24 navambara 2012) 3 hajAra mUlya : chaha rupaye mUlya : chaha rupaye anukramaNikA prakAzakIya zrI tAraNasvAmIjI kA saMkSipta paricaya saMpAdakIya manogata guNasthAna bhUmikA mithyAtva sAsAdana samyagmithyAtva aviratasamyaktva dezavirata pramattavirata apramattavirata apUrvakaraNa anivRttikaraNa sUkSmasAmparAya upazAntamoha kSINamoha sayogakevalI ayoga kevalI siddhabhagavAna anukramaNikA prakAzakIya zrI tAraNasvAmIjI kA saMkSipta paricaya 4 saMpAdakIya manogata guNasthAna bhUmikA mithyAtva sAsAdana samyagmithyAtva aviratasamyaktva dezavirata pramattavirata apramattavirata apUrvakaraNa anivRttikaraNa sUkSmasAmparAya upazAntamoha kSINamoha sayogakevalI ayoga kevalI siddhabhagavAna mudraka : zrI prinTarsa mAlavIyanagara, jayapura mudraka : zrI prinTarsa mAlavIyanagara, jayapura (1) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jinataraNa - tAraNa svAmI viracita caudaha guNasthAna anuvAdaka evaM TIkAkAra: dharma divAkara bra. zItalaprasAdajI caudaha guNasthAna sampAdaka : bra. yazapAla jaina ema.e., jayapura prakAzaka tAraNa taraNa caityAlaya silavAnI ji. rAyasena (madhyapradeza) (2) zrI jinataraNa - tAraNa svAmI viracita caudaha guNasthAna anuvAdaka evaM TIkAkAra: dharma divAkara bra. zItalaprasAdajI sampAdaka : bra. yazapAla jaina ema. e., jayapura prakAzaka : paNDita ToDaramala smAraka TrasTa, jayapura e-4, bApUnagara, jayapura (rAjasthAna ) 302015 phona : (0141) 2705581, 2707458 phaiksa: 2704127, E-mail: ptstjaipur@yahoo.com evaM tAraNa taraNa caityAlaya silavAnI ji. rAyasena (madhyapradeza) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 2hajAra prathama saMskaraNa (5 sitambara 2012) mUlya : chaha rupaye anukramaNikA zrI prakAzakIya zrI tAraNasvAmIjI kA saMkSipta paricaya saMpAdakIya manogata guNasthAna bhUmikA mithyAtva sAsAdana samyagmithyAtva aviratasamyaktva dezavirata pramattavirata apramattavirata apUrvakaraNa anivRttikaraNa sUkSmasAmparAya upazAntamoha kSINamoha sayogakevalI ayoga kevalI siddhabhagavAna prakAzakIya paNDita ToDaramala smAraka TrasTa, jayapura ke mAdhyama se AdhyAtmika saMta zrI jina tAraNa-taraNa svAmI viracita nyAnasamuccayasAra ke guNasthAna vibhAga ko prathaka 'caudaha guNasthAna' nAma se prakAzita kiyA jA rahA hai| isa grantha kA hindI anuvAda vaTIkA bra. zItalaprasAdajI kI hai, jo apane Apa meM mahattvapUrNa haiN| 'caudaha guNasthAna' ke isa vibhAga ko sampAdita karane kA mahatI kArya prakAzana vibhAga ke maMtrI zrI bra. yazapAla jaina ne kiyA hai| AzA hai pAThakagaNa surucipUrvaka caudaha guNasthAnoM kA marma samajha skeNge| ___ pustaka kI viSaya vastu nAma se hI jJAta ho jAtI hai| isakI upayogitA ke sambandha meM bra. yazapAlajI dvArA likhita sampAdakIya manogata par3hakara pAThaka vizeSa jAnakArI prApta kara skeNge| nyAnasamuccayasAra ke isa guNasthAna vibhAga meM zrI jina tAraNa-taraNa svAmI ne caudaha guNasthAnoM kI vistRta vivecanA kI hai| pAThaka unake bhAvoM ko to pUrNarUpa se hRdayaMgama kara sakeMge sAtha hI bra. zItalaprasAdajI kA dRSTikoNa bhI jJAnArjana meM sahAyaka hogaa| zrI jina tAraNa-taraNa svAmI kA saMkSipta paricaya paNDita phUlacandajI siddhAnta zAstrI dvArA likhA gayA hai jo pAThakoM ke lAbhArtha dRSTavya haiN| kRti kA sampAdana karane hetu TrasTa bra. yazapAlajI kA hRdaya se AbhArI hai| pAThakoM taka alpamUlya meM kRti pahu~cAne hetu jina mahAnubhAvoM ne kImata kama karane hetu Arthika sahayoga diyA hai TrasTa unake prati kRtajJatA jJApita karatA hai| sadA kI bhA~ti pustaka kA AvaraNa va prakAzana sahayoga zrI akhila baMsala dvArA prApta huA hai tathA kampojiMga kArya zrI kailAzacandajI zarmA dvArA kiyA gayA hai, ataH donoM mahAnubhAva dhanyavAda ke pAtra haiN| Apa sabhI isa mahatvapUrNa kRti se lAbhAnvita hoM, yahI bhAvanA hai| -DaoN. hukamacanda bhArilla mahAmaMtrI - paNDita ToDaramala smAraka TrasTa, jayapura mudraka: prinTa 'o' laiNDa bAIsa godAma, jayapura (3) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jinataraNa-tAraNa svAmIjI kA paricaya jAti zrI jinataraNa-tAraNa svAmIjI kA saMkSipta paricaya mAtA kA nAma - vIrazrI pitA kA nAma - gaDhA zAha janma kA sthAna - puSpAvatI nagarI - gAhAmUrI bAsalla gotra paravAra (porapaTTa) janma - agahana sudI 7 guruvAra, vikrama saM. 1505 mAmA kA gA~va ___ - semarakher3I sallekhanA maraNa - jeTha badI 7 zanivAra, vi.saM. 1572 jIvana-kAla - 66 varSa 5 mAha, 15 dina chadmasthavANI ke AdhAra para svAmIjI ke samagra jIvana ko pA~ca bhAgoM meM vibhakta kiyA jA jA sakatA hai : (1) bAla jIvana (2) zAstrAbhyAsa jIvana (3) svAtmacintanamanana jIvana (4) brahmacarya sahita niraticAra vratI jIvana (5) muni jIvana / 1. bAla jIvana - bAla jIvana meM svAmIjI ke 11 varSa vyatIta hue| isa kAla meM svAmIjI ne laukika aura prAraMbhika dhArmika zikSA dvArA etadviSayaka mithyAtva (ajJAna) ko dUra kiyaa| ho sakatA hai ki ve 5 varSa kI avasthA meM apane pitAjI ke sAtha apane mAmAjI ke yahA~ gaye hoM aura gar3haulA grAma meM unakI canderI paTTa ke adhIza bha. devendrakIrti se bheMTa huI ho| yaha bhI sambhava hai ki usa bheMTa ke samaya bha. devendrakIrti ne yaha abhimata prakaTa kiyA ho ki Apa kA yaha bAlaka honahAra hai| isake zArIrika cihna aura hastarekhAyeM aisI haiM jo spaSTa karatI haiM ki yaha bAlaka mahAn tapasvI hokara lAkhoM kA kalyANa kregaa| 2. zAstrAbhyAsa jIvana - svAmIjI kI bheMTa bhaTTAraka devendrakIrti se to pahale hI ho gaI hogI aura unhoMne apane kAnoM se apane viSaya meM unakA abhimata bhI jAna liyA hogA, isase sahaja hI svAmIjI kA mana unake (bha. devendrakIrti ke) samparka meM raha kara zAstrAbhyAsa karane kA huA ho to isameM koI Azcarya nhiiN| ataeva lagatA hai ki 11 varSa ke hone para ve apane parivAra se vidA hokara unake pAsa zAstrAbhyAsa ke lie cale gaye hoNge| samaya zabda, chaha dravya, nau padArtha aura dravya zruta donoM ke artha meM AtA hai| ataH 'samaya mithyA vilI varSa dasa' se prakRta meM yahI artha phalita hotA hai ki 11 varSa ke hone para 22 varSa kI umra ke hoMge taba svAmIjI ne apane zikSAguru kI zaraNa meM rahakara zAstrIya abhyAsa dvArA apane zAstra viSayaka (ajJAna) ko dUra kiyaa| 3. svAtmacintana manana jIvana - svAmIjI kA jIvana to dUsare sA~ce meM DhalanA thA, unheM koI bhaTTAraka to bananA nahIM thA, isaliye lagatA hai ki ve 21 varSa kI umra hone para apane zikSAguru kA sAnidhya chor3akara semarakher3I apane mAmA ke ghara cale Aye hoMge aura vahA~ ke zAMta nirjana pradeza ko pAkara ekAnta meM svAtmacintana manana meM laga gaye hoMge / yahA~ semarakher3I se kucha dUra pahAr3I pradeza hai, usake parisara aura UparI bhAga meM cAra guphAoM ke sannikaTa eka pahAr3I nadI hai| _pradeza bar3A manohara aura cittAkarSaka hai| sambhava hai chadmasthavANI kA 'prakRti mithyA vilI varSa nau' yaha vacana isI artha ko sUcita karatA hai ki svAmIjI ne aisA ekAnta nirjana pradeza pAkara dhyAna, cintana, manana dvArA apanI uttarakAlIna jIvanarekhA yahIM para spaSTa aura puSTa kii| unake svabhAva meM mArga ke nirNaya viSayaka jo aspaSTatA thI use bhI ina nau varSoM ke cintana-manana dvArA dUra kiyaa| aba unake sAmane spaSTa dhyeya thA, jisa para calane ke liye ve paripakva ho gye| (4) Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caudaha guNasthAna 4. brahmacarya sahita niraticAra vratI jIvana - jaisA ki hama pahale batalA Aye haiM apane janma-samaya se lekara pichale 30 varSa svAmIjI ko, zikSA aura dUsare prakAra apanI Avazyaka taiyArI meM lge| isa bIca unhoMne yaha bhI acchI taraha jAna liyA ki mUla saMgha kundakunda AmnAya ke bhaTTAraka bhI kisa galata mArga se samAja para apanA varcasva sthApita karate haiN| usameM unheM mArgaviruddha kriyAkANDa kI bhI pratIta huI / ataH unhoMne aise mArga para calane kA nirNaya liyA jisa para calakara bhaTTArakoM ke pUjA Adi sambandhI kriyAkANDa kI ayathArthatA ko samAja hRdayaMgama kara ske| kintu isake liye unakI aba taka jitanI taiyArI huI thI use unhoMne paryApta nahIM smjhaa| unhoMne anubhava kiyA ki jaba taka maiM apane vartamAna jIvana ko saMyama se puSTa nahIM karatA taba taka samAja ko dizAdAna karanA sambhava nahIM hai| yahI kAraNa hai ki 30 varSa kI javAnI kI umra meM sarva prathama ve svayaM ko vratI banAne ke lie agrasara hue| chadmasthavANI ke 'mithyAvilI varSa sAta' ityAdi vacanoM se jJAta hotA hai ki unhoMne mithyAtva, mAyA aura nidAna ina tIna zalyoM ke tyAgapUrvaka isa umra meM vrata svIkAra kiye| jinameM uttarottara vizuddhi utpanna karate hue ve isa pada para sAta varSa taka rhe| unhoMne apanI racanAoM meM janaraMjana rAga, kalaraMjana doSa aura manaraMjana gArava ko tyAgane kA pada-pada para upadeza kiyA hai| yahA~ janaraMjana rAga se cAroM prakAra kI vikathAyeM lI gaI hai| kalaraMjana doSa se dasa prakAra ke abrahma ko grahaNa kiyA gayA hai aura manaraMjana gArava se samyaktva ke 25 mala liye gaye haiN| isase mAlUma par3atA hai ki Apane vratI jIvana meM unhoMne ina saba doSoM ke parihArapUrvaka pUrNa brahmacarya kA bhI samyak prakAra se pAlana kiyaa| 5. muni jIvana - svayaM ko adhyAtmamaya sAMce meM DhAlane ke lie aura apane saMkalpa ke anusAra samAja ko mArgadarzana karane ke lie unheM jo bhI karaNIya thA use zrI jinataraNa-tAraNa svAmIjI kA paricaya ve 60 varSa kI umra hone taka sampanna kara cuke the| saMyama ke abhyAsa dvArA unhoMne apane citta ko pUrNa virakta to banA hI liyA thA, ataH ve anya saba prayojanoM se mukta hokara pUrI taraha se AtmakArya sampanna karane meM juTa gye| (1) ThikAnesAra (khuraI) patra 221 (3) ThikAnesAra (bra.jI.) patra 85 / arthAt unhoMne zrAvaka pada kI nivRtti pUrvaka muni pada aMgIkAra kara liyaa| chadmasthavANI ke utpanna bheSa uvasagga sahana ityAdi vacana se bhI yahI dhvanita hotA hai ki sATha varSa kI umra hone para unhoMne niyama se zrAvaka pada se nivRtti le lI hogI aura munipada aMgIkAra kara ve pUrNa rUpa se saMyamI bana gaye hoNge| isa pada para ve aneka prakAra ke mAnavIya tathA dUsare prakAra ke upasargoM ko sahana karate hue 6 varSa 5 mAha 15 dina rahe aura jeTha vadI saptamI saM. 1572 ko ihalIlA samApta kara svargavAsI hue| ___ yaha svAmIjI kA saMkSipta jIvana-paricaya hai| ise hamane chadmasthavANI ke mithyAvilI varSa gyAraha ityAdi ke AdhAra para lipibaddha kiyA hai| yadyapi chadmasthavANI ke ukta vacana gUr3ha haiM para unameM svAmIjI kI jIvanakahAnI hI lipibaddha huI hai, yaha pUre prakaraNa para dRSTipAta karane se spaSTa ho jAtA hai| unakI jIvanI ko lipibaddha karate samaya hamane chadmasthavANI ke ukta vacanoM ko aura tAtkAlika paristhiti ko vizeSa rUpa se dhyAna meM rakhA hai| isameM hamane apanI ora se kucha bhI milAyA nahIM hai aura na unake viSaya meM phailI aneka ulaTa-pulaTa mAnyatAoM kI hI carcA kI hai| svAmIjI kA jIvana gauravapUrNa thaa| ve chala prapaMca se bahuta dUra the| bhaya unake jIvana meM kahIM bhI nahIM thaa| unheM anAdinidhana apane jJAyakasvabhAva AtmA kA pUrNa bala prApta thaa| ve usake liye hI jiye aura usakI bhAvanA ke sAtha hI svargavAsI hue| aise dRr3ha nizcayI mahAn AtmA ke anurUpa hamArA jIvana bane, yaha bhAvanA hai| (5) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 caudaha guNasthAna sAhitya racanA - svAmIjI ne apane jIvana meM aneka mahatvapUrNa granthoM kI racanA kii| unameM AcAra kI dRSTi se zrAvakAcAra mukhya hai aura adhyAtma kI dRSTi se bhayakhipanika - mamala pAhur3a, upadeza - zuddhasAra tathA jJAnasamuccayasAra mukhya haiN| tIna battIsI kI racanA bhI prAya: isa dRSTikoNa se huI hai| siddhi svabhAva grantha kA apanA alaga sthAna hai / mukha adhyAtma kI ora hI hai| anya saba granthoM kI bhinna-bhinna prayojanoM ko lakSya meM rakhakara racanA huI hai| svAmIjI kA samagra jIvana adhyAtmasvarUpa hone se una saba racanAoM ke dvArA puSTi adhyAtma kI hI hotI hai| ukta saba racanAoM meM se 9 racanAe~ padyamaya haiN| bhASA kI svataMtratA hai| svAmIjI ne kisI eka bhASA aura vyAkaraNa ke niyamoM meM apane ko jakar3a kara racanAe~ nahIM kI haiN| jahA~ jisa bhASA meM apane hRdaya ke bhAvoM kA vyakta karanA svAmIjI ko ucita pratIta huA vahA~ usa bhASA kA avalambana liyA gayA hai| racanAoM meM prAkRta, saMskRta, apabhraMza aura bolacAla kI hindI ina cAroM bhASAoM ke zabdoM kA samAveza kiyA gayA hai| aneka sthaloM para racanA kA pravAha gUr3ha ho jAne se svAmIjI ke hRdaya kI thAha lene ke liye athaka parizrama apekSita hai| svAmIjI marmajJa tatvavettA hone ke sAtha saMgItajJa bhI rahe haiN| lagatA hai ki ve apane svAtmacintana-manana aura janasamparka ke samaya apanI isa sahaja prApta sarvajanapriya komala kalA kA bahulatA se upayoga karate rahe hoMge / ThikAnesAra kI tInoM pratiyoM meM mamala pAhur3a kI kauna phUlanA kisa nimitta kisa grAma meM racI gayI, isakA kucha vivaraNa lipibaddha kiyA gayA hai; usase ukta tathya kI puSTi ko pUrA bala milatA hai| isa para se mujhe lagatA hai ki svAmIjI ne apanI grantha-racanA kA prAraMbha mamala pAhur3a se hI kiyA hogaa| (6) zrI jinataraNa- tAraNa svAmIjI kA paricaya munipada aMgIkAra karane ke bAda avazya hI unhoMne apane yAtAyAta ke kSetra ko sImita kara diyA hogaa| zrAvaka ke sAta zIloM ko svAmIjI ne pA~ca mahAvratoM ke sAtha muni-pada meM rahate hue apane adhikatara samaya ko dhyAna meM hI lagAyA hogaa| spaSTa hai ki unhoMne adhikatara maulika racanAoM kA sRjana zrAvaka avasthA meM hI kara liyA hogaa| merI bahuta samaya se yaha tIvra icchA rahI hai ki maiM madhyapradeza bundelakhaNDa ke isa mahAna saMta ke yathArtha jIvana ke viSaya meM kucha likhU~ / isake lie maiM kucha samaya se prayatnazIla thaa| mujhe prasannatA hai ki abhI taka maiM isa sambandha kI jo thor3I sI sAmagrI saMcita kara sakA usI kA yaha pariNAma hai jo isa rUpa meM samAja ke sAmane prastuta hai| abhI isa viSaya para bahuta kucha kAma honA hai| mujhe AzA hai sabake sahayoga se usameM avazya hI saphalatA milegii| zrI jina tAraNa svAmI ne apane 14 granthoM ko vizeSa DhaMga se 5 matoM meM vibhAjita kiyA hai| saMsAra meM ananta mata hai parantu AtmakalyANa hetu 5 mateM sthApita kI haiM : 1. AcAra mata meM zrAvakAcAra 2. vicAra mata meM - mAlArohaNa, paMDita pUjA, kamala battIsI 3. sAra mata meM jJAna samuccaya, sAra, upadeza, zuddha sAra, tribhaMgIsAra 4. mamala mata meM 5. kevala mata meM - paNDita phUlacandajI jaina siddhAntazAstrI, vArANasI - mamala pAhur3a, caubIsI ThANA chadmasthavANI, nAma mAlA, khAtikA vizeSa - Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya manogata Aja zrI jina tAraNataraNa svAmI dvArA viracita nyAnasamuccayasAra ke mAtra guNasthAna vibhAga ko sampAdita karake Apake karakamaloM meM dene kA puNyamaya kArya karane meM saphala ho rahA hU~; isakA mujhe Ananda hai / puNyamaya nagarI silavAnI ke tAraNa samAja ke AmaMtraNa ke anusAra maiM silavAnI ke caityAlaya meM isavI san 2010 ke dazalakSaNa parva meM gayA thaa| usa samaya nyAnasamuccayasAra grantha kA svAdhyAya karane kA suavasara milaa| isa pavitra zAstra meM mujhe guNasthAna adhikAra par3hane ko milaa| mujhe isa adhikAra ko par3hakara vizeSa Ananda huaa| isakAraNa isakA vizeSa adhyayana karane kA mAnasa banAyA aura adhyayana bhI kiyaa| guNasthAna viSaya par3hAne kA bhAgya jayapura meM saMcAlita zrI ToDaramala di. jaina siddhAnta mahAvidyAlaya ke vidyArthiyoM ke sAtha-sAtha aneka nagaroM ke jijJAsuoM ko bhI par3hAne kA maukA milatA hI rahatA hai| guNasthAna saMbaMdhI jAnakArI adhika viSadarUpa se ho, isa bhAvanA maiMne isa guNasthAna ke prakaraNa ko saMpAdita kiyA hai| mUla grantha kA viSaya to zrI jina tAraNataraNa svAmIjI kA hai aura hindI anuvAda tathA TIkA bra. zItalaprasAdajI kA hai| maiMne mAtra saMpAdana kA hI kAma kiyA hai| saMpAdana meM navInatA nimnaprakAra hai - 1. viSaya ke anusAra choTe-choTe anuccheda banAye haiN| 2. viSaya spaSTa ho, isa bhAvanA se akSaroM ko choTA-moTA banAyA hai / 3. jaTila / kaThina viSaya sulabha hoM, isa bhAvanA se aneka sthAna para 1.2. Adi saMkhyA kA prayoga kiyA hai| kahIM hAtha kA nizAna yA anya kAle bindU Adi kA upayoga kiyA hai| 4. pAThakoM kI suvidhA ke lie aura viSaya kI spaSTatA ke lie kahIMkahIM maiMne anya zAstroM ke anusAra alpasA likhA hai, use kaMsa meM diyA hai| 5. mUla gAthA aura anvayArtha tathA bhAvArtha ko hamane pUrvavat vahI kA vahI rakhA hai| kiMcit mAtra bhI badalA nahIM hai / 6. gommaTasAra kI gAthAoM ko na dekara usakA mAtra bra. zItalaprasAdajI kRta artha hI diyA hai| 7. mUla gAthAoM kA kramAMka graMthAnusAra to diyA hI hai; sAtha hI sAtha mAtra guNasthAna kI gAthAoM kA jJAna ho, isa bhAvanA se 1,2 isaprakAra krama se nambara bhI diye haiN| saMpAdana ke kArya meM bra. vimalAbena jabalapura evaM vAzima nivAsI zrI sAgara javalakara ne sahayoga diyA hai, ataH dhanyavAda / (7) zrI jina tAraNataraNa svAmI viracita caudaha guNasthAna micchA sAsana misro, avirai desavrata sudha saMmidhaM / (1) pramatta apramatta bhaniyaM, apUrvakarana sudha saMsudhaM // 658 // anivarta sUkSmavato, uvasaMta kaSAya SIna susamidho / (2) sajoga kevalino, ajoga kevalI haMti caudasamo ||659 / / anvayArtha - (micchA sAsana misro) 1. mithyAtva, 2. sAsAdana, 3. mizra (avirai desavrata sudha saMmidhaM) 4. avirata samyagdarzana, 5. dezavrata jo zuddhatA sahita hai ( pramatta apramatta bhaniyaM) 6. pramatta virata, 7. apramattavirata kahA gayA hai (apUrvakarana sudha saMsudhaM ) 8. apUrvakaraNa jo parama zuddha hai (anivarta sUkSmavato) 9. anivRttikaraNa, 10. sUkSmalobha (uvasaMta kaSAya kSIna susamidho) 11. upazAMta kaSAya 12. kSINakaSAya jahA~ kaSAya bhale prakAra kSaya ho gaI haiM (sajoga kevalino) 13. sayoga kevalI jina (ajoga kevalI huMti caudasamo) 14. ayoga kevalI jina caudahavA~ guNasthAna hai| bhAvArtha - * mohanIya karma aura yoga ke sambandha se caudaha guNasthAna haiN| * dasaveM guNasthAna taka moha aura yoga donoM kA sambandha hai / * gyArahaveM se terahaveM - ina tInoM guNasthAnoM kA mAtra yoga ke sAtha hI sambandha hai| * caudahaveM guNasthAna meM yoga bhI caMcala nahIM hai| * pahale pA~ca guNasthAna parigrahadhAriyoM ke hote haiN| * chaThe se bArahaveM taka parigraha tyAgI nirgratha sAdhuoM ke guNasthAna hote haiN| * terahavA~, caudahavA~ guNasthAna arahaMta kevalI bhagavAna ke hI hote haiN| * siddha bhagavAna sarva guNasthAnoM se bAhara haiN| zrI gommaTasAra jIvakAMDa meM kahA hai - "darzana mohanIyAdi karmoM ke udaya, upazama, kSaya, kSayopazama Adi avasthA ke hone para hone vAle pariNAmoM se yukta jo jIva hote haiM, una Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA caudaha guNasthAna jIvoM ko sarvajJa deva ne usI guNasthAna vAlA aura pariNAmoM ko guNasthAna kahA hai| ina guNasthAnoM se jIva ke pariNAmoM kI azuddha va zuddha avasthAe~ mAlUma par3atI haiN| mohanIya karma ke 28 bheda haiM - tIna darzana mohanIya karma 1. mithyAtva, 2. samyaktva-mithyAtva aura 3. smykprkRti| cAritra mohanIya ke 25 bheda haiM - 16 kaSAya, 9 no kaSAya / anantAnubandhI krodha-mAna-mAyA-lobha, apratyAkhyAnAvaraNa krodhAdi 4, pratyAkhyAnAvaraNa krodhAdi 4, saMjvalana krodhAdi 4, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puMveda, napuMsakaveda - ye nau no yA iSat yA kama kaSAya haiN| - anantAnubandhI va mithyAtva ke udaya se mithyAtva guNasthAna hotA hai| - kevala anantAnubandhI kaSAya ke udaya se sAsAdana guNasthAna hotA hai| * mizradarzanamohanIya karma ke udaya se tIsarA mizra guNasthAna hotA hai| - mithyAtva eka yA tInoM darzana mohanIya ke upazama, kSaya yA kSayopazama se tathA anantAnubandhI ke udaya na hone se cauthA avirata guNasthAna hotA hai; kyoMki anantAnubandhI kaSAya samyagdarzana kI va svarUpAcaraNa kI ghAtaka hai| - zrAvakavrata ko rokane vAle apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya ke udaya na hone se pA~cavA~ dezavrata guNasthAna hotA hai| - sarva tyAga ko rokane vAle pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya ke udaya na hone se pramattavirata sAdhu kA guNasthAna hotA hai| - saMjvalana cAra kaSAya tathA nau nokaSAya kA maMda udaya hone se apramatta guNasthAna hotA hai| - saMjvalana kaSAya ke ati maMda udaya hone para apUrvakaraNa guNasthAna hotA hai| - jaba cAra saMjvalana kaSAya va tIna veda kA hI udaya raha jAtA hai, taba anivRttikaraNa guNasthAna hotA hai| - jaba kevala sUkSma lobha kA udaya rahatA hai, taba dasavA~ sUkSmasAmparAya nAma kA guNasthAna hotA hai| - sarva cAritra moha ke upazama se gyArahavA~ upazAMtamoha va unake kSaya se kSINamoha bArahavA~ guNasthAna hotA hai| * cAra ghAtiyA karmoM ke kSaya se terahavA~ sayogakevalI va yogoM ke bhI na rahane para caudahavA~ ayogakevalI guNasthAna hotA hai| e caudasa gunaThAnaM, huMti sasahAva sudhamappAnaM / (3) appa saruvaM picchadi, appA paramappa kevalaM nyAnaM ||660 / / anvayArtha - (ecaudasa gunaThAna) ye Upara kahe pramANa caudaha guNasthAna (sasahAva sudhamappAnaM huMti) apane svabhAva se zuddha AtmA ke hI hote haiM (appA appa saruvaM picchadi) jaba AtmA apane AtmA ke svabhAva kA anubhava karatA hai, taba (kevalaM nyAnaM paramappa) kevalajJAna ko pAkara paramAtmA ho jAtA hai| bhAvArtha - yadyapi AtmA svabhAva se zuddha hai; tathApi saMsAra avasthA meM karmoM ke maila ke nimitta se ye caudaha zreNiyA~ (sthAna) jIvoM ke bhAvoM kI ho jAtI haiN| inameM se jisa zreNI se yaha AtmA apane Atma svarUpa ko anubhava karane lagatA hai, usa zreNI se car3hatA huA bArahaveM ke anta meM kevalajJAna ko pAkara paramAtmA ho jAtA hai| tatvaM ca davva kAyaM, padArtha sudha paramappAnaM / (4) heya upAdeya ca gunaM, vara daMsana nyAna carana sudhAnaM ||661 / / anvayArtha - (tatvaM ca davva kAyaM) sAta tattva, chaha dravya, pA~ca astikAya (padArtha sudha paramappAnaM) nava padArtha tathA zuddha paramAtmA ko jAnakara (heya upAdeya ca gunaM) jo AtmA se bhinna tattva hai, vaha tyAgane yogya heya hai| AtmA kA jo guNa hai vaha grahaNa karane yogya upAdeya hai (vara daMsana nyAna carana sudhAnaM) zreSTha va zuddha samyagdarzana, samyagjJAna va samyakcAritra hI upAdeya haiN| (8) Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caudaha guNasthAna bhAvArtha - samyagdRSTi jIva kA karttavya hai ki sAta tattva Adi ko samajha kara usameM bheda vijJAna ke dvArA vicAra kare to vidita hogA ki sAta tattva va nau padArtha - 1. jIva aura 2. karma pudgala (ajIva ) ke bandhava mokSa kI apekSA se hI bane haiN| 3. karmoM kA AnA Asrava hai / 4. karmoM IIT bandhana bandha hai / 5. karma kA rukanA saMvara hai / 6. karma kA jhar3anA nirjarA hai / 7. sarva karmoM kA chUTa jAnA mokSa hai / 8. puNya karma prakRti puNya hai / 9. pApa karma prakRti pApa hai| saba karma, pudgala hone se heya hai| eka zuddhAtmA upAdeya hai| chaha dravya va pA~ca astikAyoM meM bhI eka zuddha jIva dravya yA jIva astikAya grahaNa karane yogya hai| 14 AtmA ke svarUpa kA zraddhAna, jJAna va cAritra hI nizcaya ratnatraya hai, AtmAnubhava rUpa hai, yahI mokSa kA mArga hai; aisA samyaktvI samajhatA hai| TaMkotkIrna appA, daMsana mala mUr3ha viraya appAnaM / (5) appA paramappasarUvaM sudhaM nyAna mayaM vimala paramappA / / 662 / / anvayArtha - (TaMkotkIrNa appA) TAMkI se ukerI huI mUrti ke samAna avinAzI svabhAva se amiTa yaha AtmA hai (daMsana mala mUr3ha viraya appAnaM) darzana mohanIya karma mala kI mUr3hatA se rahita yaha AtmA hai| (appA paramappa saruvaM) AtmA paramAtma svarUpa hai (sudhaM nyAna mayaM ) zuddha jJAnamayI hai (vimala paramappA) karmamala rahita paramAtmA hai| bhAvArtha samyagdRSTi, AtmA ko zuddha nizcaya naya ke dvArA aisA anubhava karatA hai ki yaha sadA rahane vAlA hai, trikAla ekarUpa dravyasvarUpa hai, dravya kA svabhAva kabhI miTatA nhiiN| darzana mohanIya karma ke udaya se jo mithyAtvabhAva hotA hai vaha mithyAtvabhAva AtmA meM nahIM hai| samyagdarzana AtmA kA svabhAva hai; jisase isa AtmA ko apane AtmA ke sacce svarUpa kI yathArtha pratIti hotI hai| yaha AtmA nizcaya se paramAtmasvarUpa hai, zuddha hai, jJAnamayI hai, vItarAga hai, karmamala rahita, niraMjana, svayaM va paramAtmarUpa hI hai| (9) bhUmikA 15 rUva bheya vinyAnaM, naya vibhAgena sadahaM sudhaM / ( 6 ) appa sarUvaM pecchadi, naya vibhAgena sArdhaM diTTaM // 663 // anvayArtha - (bheya vinyAnaM) bheda vijJAna (naya vibhAgena sudhaM rUva sahaM ) nizcaya naya ke dvArA para se svarUpa kA zraddhAna rakhatA hai (naya vibhAgena sArdhaM diTTha) naya vibhAga ke sAtha jo nirmala dRSTi hai vaha (appa saruva picchadi) AtmA ke svarUpa ko yathArtha dekhatI hai| bhAvArtha - jaina siddhAnta meM nizcayanaya tathA vyavahAranaya ke dvArA AtmA ko jAnane kA upadeza hai| vyavahAranaya paryAyadRSTi hai, naimittika avasthA yA bhAvoM ko AtmA kI hai, aisA batAne vAlI hai| isalie yaha naya abhUtArtha hai asatyArtha hai / dravya kA satya nijasvarUpa nahIM batAtI hai, jabaki nizcaya naya dravya dRSTi hai| dravya ke mUla svarUpa ko arthAt usake svabhAva ko para se bhinna batAne vAlI hai| vyavahAra naya se dekhane para yaha AtmA vartamAna meM azuddha hai, rAgIdveSI hai, karma mala sahita hai, aisI jhalakatI hai| nizcayanaya se yaha AtmA zuddhajJAna-darzanasvarUpa hai, vItarAga hai, vikAra rahita hai, paramAnanda svarUpa hai, paramAtmarUpa hai| donoM nayoM se padArtha ko jAnakara nizcaya naya ke dvArA AtmA ko anAtmA se bhinna jAnanA bheda vijJAna hai / jaise dhAnya ko nizcaya naya se dekhane para cAMvala alaga bhUsI alaga dikhalAI degii| gaMde jala ko dekhane se jala alaga va miTTI alaga dikhalAI degii| tiloM meM tela alaga va chilakA alaga dikhalAI degaa| isI taraha apane hI AtmA ko dekhane se nizcayanaya AtmA ko alaga aura karmoM ko va zarIra ko alaga dikhlaaegaa| isa taraha jo bheda vijJAna se apane AtmA ko zuddha dekhatA hai, zraddhAna karatA hai tathA anubhava karatA hai, vahI samyagdarzana kA dhArI hai| ... Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAsAdana guNasthAna mithyAtva guNasthAna karma va anantAnubandhI kaSAya kA udaya hai, ve anAdi mithyAdRSTi haiN| jo samyaktva ko pAkara phira mithyAtva guNasthAna meM Ate haiN| unake kisI ke darzana moha kI tInoM prakRti va cAra anantAnubandhI kaSAya isataraha sAta prakRti kA va kisI ke pA~ca kA hI udaya rahatA hai| mithyAtva guNasthAna hI saMsAra ke bhramaNa kA mUla hai|" ugga vata tavAdi juttaM, tava vaya kriyA strutaM ca anyAnaM / (7) micchAta doSa sahiyaM, micchatta gunasthAna vrata saMjuttaM / / 664 / / anvayArtha - (ugga vata tavAdi juttaM) bahuta kaThina vrata-tapa Adi sahita ho parantu (micchAta dosa sahiyaM) mithyAtva ke doSa se sahita ho to (tava vaya kriyA-sutaM ca anyAnaM) tapa, vrata, kriyA va zAstrajJAna saba mithyAjJAna sahita haiM (vrata saMjuttaM micchatta gunasthAna) vaha vratI hokara bhI mithyAtva guNasthAna vAlA hai| bhAvArtha - Upara kahI gAthAoM meM samyagdarzana kA svarUpa batAyA hai| jisake ApA para kA bheda vijJAna nahIM hai, jo AtmA ko para se bhinna anubhava nahIM kara sakatA hai, vahI mithyAtva guNasthAna kA dhArI paryAyabuddhi bahirAtmA hai| usake mithyAtva karma va anantAnubandhI kaSAya kA udaya vidyamAna hai| vaha cAhe bahuta bar3A tapasvI ho - mahAvrata yA aNuvrata kA dhArI ho, bahuta kriyAkAMDa meM magana ho yA bahuta zAstroM kA jJAtA ho; tathApi mithyAtva sahita usakA yaha saba kArya ajJAnamaya hai| kyoMki na to usako mokSa kA, na mokSamArga kA saccA zraddhAna hai| usake bhItara viSaya kaSAya kA koI abhiprAya avazya mojUda hai; jisake vazIbhUta hokara vaha vyavahAra cAritra pAla rahA hai| vaha Atmika rasa ke svAda se bAhara hai| zrI gommaTasAra meM isa guNasthAna kA svarUpa isaprakAra kahA hai - "mithyAtva bhAva ko anubhava karane vAlA jIva, viparIta zraddhAna sahita hotA hai| usako Atmika saccA dharma usI taraha nahIM rucatA hai, jaise jvara se pIr3ita mAnava ko madhura rasa nahIM rucatA hai| anAdikAla se jo jIva mithyAtva guNasthAna meM par3e haiM, unake mithyAtva sAsAdana guNasthAna evaMca guna visudhaM, asuha abhAva saMsAra sarani mohaMdhaM / (8) appagunaM nahu picchadi, saMsaya rUvena dubhAva saMjuttaM / / 665 / / appA paru picchaMto, saMsaya rUvena bhAvanA jutto|(9) aMtarAla vratIo, na bhuani na sihari vaisNto||666 / / anvayArtha - (evaM ca guna visudhaM appa gunaM nahu picchadi) jo koI Upara kathita zuddha guNoM ke dhArI AtmA ke svabhAva ko nahIM anubhava karatA hai, kintu (asuha abhAva saMsAra sarani mohaMdha) azubha khoTe bhAva mayI saMsAra ke mArga ke moha meM aMdhA ho jAtA hai (saMsaya rUvena dubhAva saMjuttaM) athavA saMzaya karatA huA dukoTi bhAva meM pha~sa jAtA hai, arthAt (appA paru picchaMto) AtmA va para padArtha ko jAnatA huA (saMsaya rUvena bhAvanA jutto) saMzayamaya hokara nirNaya rahita bhAvoM meM ulajha jAtA hai| (aMtarAla vratIo) vaha samyagdarzana kA vratadhArI samyagdarzana se girakara mithyAtva meM Ate hue bIca kI avasthA kA dhArI hai (na bhuvani na sihari vaisaMto) na to vaha jamIna para hai na vaha zikhara para hai, bIca meM hai| yahI sAsAdana guNasthAna kA svarUpa hai| bhAvArtha - jaba kisI upazama samyagdarzana ke dhArI cauthe guNasthAnavartI jIva ke mithyAtva kA udaya to na AyA ho, kintu anantAnubandhI kisI (10) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caudaha guNasthAna kaSAya kA udaya A gayA ho to vaha samyagdarzana ke zikhara se giratA hai aura mithyAtva kI bhUmi para A rahA hai, bIca ke pariNAmoM ko sAsAdana guNasthAna kahate haiM / na vahA~ samyaktva hai na vahA~ mithyAtva hai| bIca meM kaise bhAva hote haiM, so yahA~ batAyA hai / anantAnubandhI kaSAya ke udaya se yA to kisI indriya viSaya kI tIvra icchA meM yA kisI abhimAna meM yA kisI virodhI ke sAtha dveSa bhAva meM yA kisI viSaya prApti ke liye mAyAcAra meM pha~sa jAtA hai| khoTe saMsAra ke mArga moha meM aMdhA ho jAtA hai yA usake bhItara saMzaya paidA ho jAtA hai ki AtmA hai yA nahIM, yA anAtmA hI AtmA hai kyA, yA AtmA kA svarUpa jaina siddhAnta kahatA hai vaha ThIka hai yA vedAMtAdi kahatA hai vaha ThIka hai| yadyapi na to viparIta mithyAtva na saMzaya mithyAtva hI hotA hai; kintu viparIta yA saMzaya mithyAtva kI tarapha giratA huA koI na kahane yogya bhAva hotA hai| 18 isakA kAla adhika se adhika chaha AvalI va kama-se-kama eka samaya hotA hai| yaha niyama se mithyAtva guNasthAna meM gira par3atA hai / gommaTasAra meM kahA hai - "prathamopazama samyaktva yA dvitIyopazama samyaktva ke kAla meM jaba eka samaya se lekara chaha AvalI taka kAla bAkI rahatA hai, taba anantAnubandhI cAra kaSAyoM meM se kisI eka kA udaya Ane para samyagdarzana se gira jAtA hai| samyaktva ke ratnamaya parvata ke zikhara se girakara mithyAtva kI bhUmi meM A rahA hai, bIca ke pariNAmoM ko sAsAdana guNasthAna kahate haiN| A~kha kI TimakAra se bhI kama kAla eka AvalI meM lagatA hai| samaya bahuta hI sUkSmakAla hai| eka A~kha kI TimakAra meM asaMkhyAta samaya ho jAte haiN| " saMsaya rUva sahAvaM, micchA kunyAna nyAna jAnaMto / (10) vrata saMjamaMca dharato, sAsAdana gunaThAna vrata saMjutto / / 667 / / ( 11 ) sAsAdana guNasthAna 19 anvayArtha - (saMsaya rUva sahAvaM ) saMzaya kA aisA svabhAva hai ki usake utpanna hone para (micchA kunyAna nyAna jAnaMto) jJAna ko mithyA / kujJAna rUpa jAno ( vrata saMjamaM ca dharato) vrata evaM saMyama kA dhArI vratoM se saMyukta hone para bhI (sAsAdana gunaThAna vrata saMjutto) sAsAdana guNasthAna meM A jAtA hai| bhAvArtha - vrata evaM saMyama ke dhArI jIva ko jJAna - svabhAva meM saMzaya utpanna ho jAtA hai| sAsAdana guNasthAna meM anantAnubandhI kaSAya kA udaya ho jAtA hai, jisase usa jIva ke yadyapi vrata evaM saMyama kA saMyoga dekhA jAtA hai; tathApi usakA jJAna mithyA evaM kujJAnarUpa jAno / anantAnubandhI kaSAya, samyaktva evaM cAritra donoM kI ghAtaka hai| mithyAdRSTi aura sAsAdana samyakdRSTi donoM ke viparItArthavedana meM bahuta antara hai, kyoMki mithyAdRSTi guNasthAna meM atattvArtha zraddhAna vyakta evaM sAsAdana guNasthAna meM avyakta huA karatA hai| ... mizra guNasthAna misra mizra sahAvaM, SaTa darsana subhAva saMjutto / (11) appA para jAnato, jinokta daMsana nyAna carana bUjhaMto / 668 / / anvayArtha - (misra mizra sahAvaM ) mizra guNasthAna kA samyaktvamithyAtva kA milA huA svabhAva hai (SaT darsana subhAva saMjutto ) aisA mizra guNasthAnadhArI chahoM darzanoM ke svabhAvoM ko jAnatA hai (jinokta daMsana nyAna carana bUjhaMto) tathA jaina zAstra meM kahe hue jaina darzana ke jJAna ko bhI rakhatA hai (appA paru jAnaMto) AtmA aura para ko bhI jAnatA hai, parantu usakA zraddhAna milA huA hotA hai| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caudaha guNasthAna nyAika baudha saMjutto, cAravAka siva bhaTTa picchNto| (12) SaTa darsana misraMto, davva kAya tatta jAnato / / 669 / / anvayArtha - (nyAika baudha saMjutto) mizra guNasthAnadhArI jaina darzana ke sAtha-sAtha naiyAyika, bauddha darzana ko jAnatA hai yA (cAravAka siva bhaTTa picchaMto) cArvAka darzana, zivamata yA sAMkhya darzana tathA bhaTTa ke mImAMsaka mata ko jAnatA hai (SaTa darsana misraMto) chahoM darzanoM meM se chahoM ke yA kisI do, tIna, cAra, pA~ca ke mizra bhAva ko rakhatA huA (davva kAya tatta jAnaMto) tapa, vrata pAlatA hai va paMcAstikAya va sAta tattva jAnatA hai yA chaha kAryoM ke jIvoM ko pahacAnatA hai| 20 vrata kriyA saMjutto, tava saMjama miccha bhAva picchaMto / (13) kuaudhi kuridhi saMjutto, dadhi guDa misra bhAva misraMto // 670 / / anvayArtha - (vrata kriyA saMjutto) vrata va cAritra pAlatA hai (tava saMjama) tapa va saMyama dhAraNa kie hue haiM tathApi (miccha bhAva picchaMto) mithyAtva ke bhAva sahita haiM (kuaudhi kuridhi saMjutto) use kuavadhijJAna va kuRddhiyA~ bhI hotI hai (dadhi guDa misra bhAva misraMto ) dahI gur3a ke mizra svAda ke anusAra usakA bhAva samyaktva va mithyAtva se milA huA hotA hai| rAgamaya moha sahio, micchA kunyAna sayala saMjutto / (14) punya sahAve utto, rAgamaya misra gunasthAna saMjutto / / 671 / / anvayArtha - (rAgamaya moha sahio) vaha rAga aura moha sahita hotA hai (micchA kunyAna sayala saMjutto) mithyAdarzana va mithyAjJAna sahita hotA hai (punya sahAve utto) puNyamayI zubha kAryoM meM lIna hotA hai| (rAgamaya misra gunasthAna saMjutto) rAgamayI hotA hai, aisA mizra guNasthAnadhArI hotA hai| anvayArtha - yahA~ cAra gAthAoM meM mizra guNasthAna kA svabhAva batAyA hai| vartamAna kAla ke mAnavoM kI apekSA mizra bhAva ko dikhalAte hue (12) mizra guNasthAna 21 tAraNasvAmI ne kahA hai ki jo koI jaina darzana ke sAtha-sAtha bauddha, naiyAyika, cArvAka, sAMkhya tathA pUrva yA uttara mImAMsA kA bhI zraddhAna rakhatA hai- jaina ke sAtha anya pA~ca kA yA cAra kA yA tIna kA yA do kA yA kisI eka kA zraddhAna ho, vaha mizra guNasthAna hai| jaina zAstrAnusAra vrata, tapa, kriyA pAlate hue paryAyabuddhi rUpI mithyAtva bhAva bhI samyaktva ke sAtha hI hai, vaha mizra guNasthAna hai| avadhijJAnI va RddhidhArI koI sAdhu cauthe yA chaThe yA pA~caveM guNasthAna se girakara mizra meM A jAtA hai| taba usakA avadhijJAna va Rddhi lAbha bhI mizra zraddhAna sahita ho jAtA hai| suavadhi va suRddhi lAbha nahIM rahatA hai| jaise dahI va gur3a kA svAda milA huA rahatA hai, vaise samyaktva mithyAtva kA milA huA koI anubhavagamya zraddhAna hotA hai / koI jaina dharmAnusAra zubha kArya karatA ho, parantu saMsAra kA rAga yA moha bhAva vairAgya ke sAtha meM A jAve va sacce jJAna ke sAtha mithyAjJAna ho, vaha saba mizra guNasthAna kA svarUpa jAnanA caahiye| isa guNasthAna meM mizra darzanamoha kA udaya hotA hai| anantAnubandhI kaSAya tathA mithyAtva kA udaya nahIM rahatA hai| zrI gommaTasAra meM isakA svarUpa batAyA hai - " jaise dahI aura gur3a ko milAne para milA huA svAda AtA hai, alaga-alaga donoM kA svAda nahIM A sakatA hai, usI taraha samyaktva aura mithyAtva kA milA huA bhAva mizrabhAva hai| * yaha tIsarA guNasthAna eka antarmuhUrta se adhika nahIM rahatA hai| * yaha munivrata va zrAvaka ke vrata ko nahIM grahaNa karatA, yadi bAharI meM pahale se ho to ve yathArtha nahIM hote haiN| * isa guNasthAna meM kisI Ayu karma kA bhI baMdha nahIM hotA hai| * na vahA~ maraNa hI hotA hai| * samyagdarzana yA mithyAdarzana meM Akara hI yaha jIva maratA hai| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caudaha guNasthAna * * sAdi mithyAtvI bhI car3hakara mizra guNasthAnI ho sakatA hai| cauthe, pA~caveM, chaThe se gira karake bhI yaha guNasthAna hotA hai| anantAnubaMdhI kaSAyoM ke udaya na hone se isakI pravRtti tIvra anyAya rUpa yA tIvra rAgarUpa yA tIvra pAparUpa nahIM hotI hai| * 22 * yaha bhadra pariNAmI hotA hai| pariNAmoM kI jAti zuddha nahIM rahatI hai| nirmala pAnI meM kucha miTTI milA dI jAya, aisI gaMdalI pariNati ho jAtI hai| " 4 aviratasamyagdRSTi guNasthAna avirai sammAiTThI, jAnai piccheI sudha saMmattaM / (15) SaTa davva paMca kAyaM, nava payattha sapta tattu picchNto||672 / / anvayArtha - ( avirai sammAiTThI) avirata samyagdRSTi jIva cauthe guNasthAnavartI (sudha saMmattaM jAnai piccheI) zuddha yA nizcaya samyagdarzana kA anubhava karatA hai (SaTa davva paMca kArya nava payattha sapta tattu picchaMto) chaha dravya, pA~ca astikAya, nava padArtha tathA sAta tattva para zraddhAna rakhatA hai / bhAvArtha - cauthe guNasthAna kA svarUpa yaha hai ki vrata-zrAvaka ke va muni ke na hote hue bhI, saMyama kA niyama na hote hue bhI, jahA~ zuddha samyagdarzana ho vaha avirata samyagdarzana hai| isa guNasthAnadhArI ko AtmA aura anAtmA kA saccA bhedavijJAna hotA hai / vaha zuddha AtmA ko pahacAnatA hai, AtmA ke rasa kA svAda bhI letA hai / vyavahAra meM usako chaha dravya, pA~ca astikAya, nava padArtha va jIvAdi sAta tattvoM kA jinendra ke Agama ke anusAra dRr3ha / pakkA zraddhAna hotA hai| appasarUvaM picchadi, vara daMsana nyAna carana picchNto| (16) sahakAre tava sudhaM, heya upAdeya jAnae niscaM / / 673 / / (13) aviratasamyaktva guNasthAna anvayArtha - samyagdRSTi jIva (appa sarUvaM picchadi) AtmA ke svarUpa kA anubhava karatA hai (vara daMsana nyAna carana picchaMto) nizcaya samyagdarzana, samyagjJAna va samyakcAritra kA anubhava karatA hai| (sahakAre tava sudhaM) samyagdarzana kI sahAyatA se zuddha tapa karatA hai (heya upAdeya niscaM jAnae) tyAgane yogya aura grahaNa karane yogya tattva ko nizcaya se yathArtha jAnatA hai| 23 bhAvArtha - samyagdRSTi jIva ko bheda vijJAna hotA hai, isalie vaha nija AtmA ke svabhAva ko grahaNa kara letA hai aura usake sivAya sarva para-dravya, para-guNa, para-paryAya kA tyAga kara detA hai| vaha jAnatA hai ki nizcaya ratnatraya svarUpa AtmA hI hai| isalie sarva para-padArthoM se rAgadveSa tyAga kara parama samatA bhAva meM lIna hokara nizcinta hokara nija AtmA kA hI anubhava karatA hai| vaha tapa bhI Atmazuddhi ke lie hI karatA hai| vaha bhUlakara bhI nidAna nahIM karatA hai| sudhaM sudha sahAvaM, devaM devAdhi sudha gura dhammaM / (17) jAnai niya appAnaM, mala mukkaM vimala daMsanaM sudhaM // 674 / / anvayArtha - (sudhaM sudha sahAvaM devAdhidevaM) samyagdRSTi jIva vItarAga va zuddha svabhAvadhArI devoM ke deva zrI arhaMta-siddha bhagavAna ko deva (sudha gura dhammaM) zuddha nirdoSa parigraha tyAgI ko guru aura vItarAga vijJAnamayI zuddha dharma ko dharma nizcaya rakhatA hai (niya appAnaM jAnai) apane AtmA ko pahacAnatA hai (mala mukkaM vimala sudhaM daMsanaM) usake hI paccIsa mala doSa rahita nirmala zuddha samyagdarzana hotA hai| bhAvArtha -samyagdRSTi jIva hI sacce-deva-guru dharma ko pahacAnatA hai| AtmA meM AtmarUpa rahane vAle arhata-siddha ko deva, AtmaramI nirgratha ko sAdhu, AtmAnubhava ko dharma jAnatA hai, apane AtmA ko paramAtmA ke samAna nirvikAra jJAtAdRSTA anubhava karatA hai, samyaktva ko 25 doSoM se bacAtA hai| zuddha samyagdarzana kA AcaraNa karatA hai / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caudaha guNasthAna paMcAcAra viyAnadi, parinaya sudha bhAva saMmattaM / (18) jinavayanaM saddahanaM, saddahanaM sudha mamala saMmattaM / / 675 / / anvayArtha - (paMcAcAra viyAnadi) samyagdRSTi jIva pA~ca prakAra ke AcAra ko samajhatA hai (parinaya sudha bhAva saMmattaM) zuddha bhAva kI zraddhA meM pariNamana karatA hai (jina vayanaM saddahanaM) zrI jinendra kI vANI kA zraddhAna rakhatA hai (sudha mamala saMmattaM saddahanaM) AtmAnubhUti rUpa nizcaya nirmala samyaktva kA vaha zraddhAnI hotA hai| bhAvArtha - ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, parigraha tyAga, ina pA~ca vratoM ke AcaraNa se jIva kA hita hotA hai| yA darzana, jJAna, cAritra, tapa, vIrya, ina pA~ca AcAroM ko pAlanA cAhiye; aisA dRr3ha zraddhAna samyagdRSTi ko hotA hai| usake zrI jinendra ke Agama kA pakkA vizvAsa hotA hai| vaha zuddha AtmA ke ramaNa meM ruci rakhatA huA usI kA anubhava karatA rahatA hai| vaha yaha bhale prakAra samajhatA hai ki nizcaya samyagdarzana vahIM para hai, jahA~ nirmala AtmA ke Ananda kA svAda liyA jaave| rAgAdidosa virayaM, asudha parinAma bhAva viryNto|(19) virai pamAi savvaM, virayaM saMsAra sarani mohaMdhaM / / 676 / / anvayArtha - (rAgAdi dosa virayaM) samyagdRSTi aMtaraMga meM sarva aupAdhika rAgAdi doSoM se virakta hotA hai (asudha parinAma bhAva virayaMto) zuddhopayoga ke sivAya sarva azuddha pariNAmoM se udAsIna hotA hai (savvaM pamAi viraI) sarva pramAda bhAvoM se vairAgI hotA hai| (saMsAra sarani mohaMdhaM virayaM) saMsAra mArga meM paTakane vAle ajJAnamaya moha se zUnya hotA hai| bhAvArtha - mithyAtva va anantAnubandhI kaSAya ke udaya na hone se samyagdRSTi ko apane zuddha AtmA kI va mokSa kI aisI dRr3ha ruci ho jAtI hai ki usako karmajanita sarva rAgAdi doSa roga ke samAna jhalakate haiN| zuddha Atmika svabhAva kI pariNati meM ramaNa karanA hI usakA krIr3A vana ho jAtA hai| vaha saMsAra kI kisI bhI paryAya-iMdra, cakravartI Adi kA mohI nahIM rahatA hai| vaha sarva pramAda bhAvoM se virakta rahatA hai| (bra. zItalaprasAdajI aviratasamyaktva guNasthAna ne aviratasamyaktva guNasthAna meM pramAda kI jo vizeSa carcA kI hai; vaha sahIrUpa se pramattavirata nAma ke chaThaveM guNasthAna meM lAgU hotI hai; kyoMki saMjvalana kaSAya evaM nau nokaSAya ke tIvra udaya se honevAle kaSAya pariNAmoM ko pramAda kahA jAtA hai| __sthUla rUpa se prathama guNasthAna se chaThaveM guNasthAnavartI sabhI jIvoM ko pramAdI kahate haiM; yaha bhI eka vivakSA hai| cauthe guNasthAnavI jIva jaba zuddhopayogI hotA hai, taba adhyAtma kI apekSA se samyagdRSTi ko apramAdI bhI kahA gayA hai| jaba avirata samyagdRSTi jIva zuddhopayoga meM nahIM rahegA taba use pramatta kahate haiM; yaha vivakSA TIkAkAra kI rahI hai| TIkAkAra kI vivakSA samajhate hue viSaya ko jAnane kA hameM prayAsa karanA caahie|) gommaTasAra Adi granthoM meM chaThaveM guNasthAna meM hI 15 pramAdoM kI vivakSA lI hai| pramAda ke mUla bheda prandraha haiM - cAra vikathA - strI, bhojana, deza, rAjya; (cAra-vikathA) pA~ca indriya (indriya ke viSaya sparza, rasa, gaMdha, varNa va zabda) (krodhAdi) cAra kaSAya, nidrA va sneha / isake uttara bheda assI ho jAte haiN| 4 hna 5 hra 4 hra 1ha1 = 80 / hara eka pramAda bhAva meM pA~ca bhAvoM kA saMyoga hotA hai| eka koI kathA, eka koI indriya, eka koI kaSAya, nidrA tathA sneha / jaise kisI ne puSpa sUMghane kA bhAva kiyA - isa pramAda bhAva meM bhojana kathA, ghrANa indriya, lobha kaSAya, nidrA tathA sneha garbhita haiN| indriyoM ke viSaya va kaSAya ke vikAroM se pUrNa aruci ko rakhane vAlA samyaktvI jIva hotA hai| micchAta samaya micchA, samaya prakRti miccha sbhaavN|(20) kaSAyaM anaMtAnaM, tiktaMti prakRti sapta sabhAvaM / / 677 / / anvayArtha - (micchAta samaya micchA samaya prakRti miccha sabhAvaM) mithyAtvakarma, samyaktva-mithyAtvakarma va samyaktvaprakRtikarma-inake udaya ko (kaSAyaM anaMtAnaM) va cAra anantAnubandhI kaSAyoM ke udaya ko (sapta prakRti sabhAvaM tiktaMti) isataraha sAta prakRtiyoM ke udaya ko samyaktvI tyAga detA hai| (14) Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 aviratasamyaktvaguNasthAna caudaha guNasthAna bhAvArtha - samyagdarzana kI ghAtaka sAta karma kI prakRtiyA~ haiN| * upazama samyaktvI ke inakA upazama rahatA hai| * kSAyika samyaktvI ke inakA kSaya karatA hai| * kSayopazama samyaktvI ke kevala samyaktva prakRti kA udaya hotA hai, zeSa chaha kA upazama / (samyakprakRti kA udaya) yA cAra kA kSaya, do kA upazama / (samyakprakRti kA udaya) yA pA~ca kA kSaya, eka kA upazama yA chaha kA kSaya; eka kA udaya hotA hai| (yaha kRtakRtavedaka meM sambhava hai)| isIliye avirata samyaktvI mokSa kA pakkA zraddhAvAna hotA hai| kSayopazama samyaktvI ke samyaktva prakRti ke udaya se kevala kucha malinatA samyaktva bhAva meM rahatI hai| kSAyika va aupazamika samyaktva nirmala hote haiN| upazama samyaktva kI sthiti jaghanya va utkRSTa antarmaharta hI hai| kSayopazama kI jaghanya sthiti antarmuhUrta, utkRSTa sthiti chAsaTha sAgara hai| kSAyika samyaktva kI sthiti anantakAla hai| mokSa jAne kI apekSA vaha adhika se adhika aura tIna bhava lekara mokSa ko calA jaayegaa| jina vayanaM saddahanaM, saddahai appa sudha sbhaavN|(21) mati nyAna rUva juttaM, appA paramappa saddahai sudhaM / / 678 / / anvayArtha - (jina vayanaM saddahanaM) samyagdRSTi ko jinavANI kA dRr3ha zraddhAna hotA hai (saddahai appa sudha sabhAvaM) vaha AtmA ke zuddha svabhAva kA zraddhAna rakhatA hai (appA paramappa sudhaM saddahai) AtmA ko paramAtmA ke samAna zuddha zraddhAna meM letA hai (mati nyAna rUvaM juttaM) vaha matijJAna, zrutajJAna va koI-koI sAtha hI rUpI padArthoM ko jAnane vAle avadhijJAna sahita bhI hotA hai| bhAvArtha - vyavahAra meM jinavANI ke dvArA kathana kiye hue tattvoM kA samyaktvI dRr3ha zraddhAnI hotA hai| nizcaya se vaha apane hI AtmA ke zuddha svarUpa kA zraddhAnI hotA hai| samyaktvI cAroM gatiyoM meM hotA hai| deva va nArakI sarva tIna jJAnadhArI samyaktvI hote haiN| mAnava va pazuoM ke sAdhAraNatayA matizruta do jJAna hote haiN| kisIkisI ke avadhijJAnAvaraNa ke kSayopazama se avadhijJAna bhI paidA ho jAtA hai| ___ tIrthaMkara janma se hI tIna jJAnadhArI hote haiN| isa tattvajJAnI ke bhItara mithyAjJAna bilakula nahIM rahatA hai| vaha indriyoM ke dvArA va mana ke dvArA jo kucha jAnatA hai, usake bhItara heya-upAdeya buddhi karake mAtra eka nija AtmA ko hI upAdeya mAnatA hai| Arati raudraM ca virayaM, dhamma dhyAnaM ca saddahai sudhaM / (22) aviraya sammAiTThI, avirata gunaThAna avritaM sudhaM / / 679 / / anvayArtha - (Arati raudraM ca virayaM) samyaktvI bhavya jIva cAra prakAra ke ArtadhyAna va cAra prakAra ke raudradhyAna se, jo saMsAra ke kAraNa haiM va pariNAmoM ko malina rakhane vAle haiM, unase virakta rahatA hai (sudhaM dhamma dhyAnaM ca saddahai) zuddhopayoga rUpa dharma dhyAna kI hI ruci rakhatA hai (aviraya sammAiTThI) aisA pA~ca vratoM kI pratijJA rahita samyagdRSTi (sudhaM avritaM) bhAvoM kI apekSA zuddha parantu vrata rahita hotA hai (avirata gunaThAna) kyoMki (vaha) avirata guNasthAna meM hai| ___ bhAvArtha - avirata samyagdarzana guNasthAna meM apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyoM kA udaya hotA hai; jisase vaha cAritra dhArane ko utsuka hone para bhI cAritra ko dhAra nahIM sakatA hai| vaha saMsAra, zarIra, bhogoM se virakta hotA hai, isase zArIrika va mAnasika kaSToM ke bhItara ulajhatA nahIM aura na sAMsArika sampatti ke liye hiMsAdi pApa karmoM kI anyAyapUrvaka bhAvanA karatA hai| vaha ArtadhyAna va raudradhyAna se virakta hotA hai| usako dharma kI carcA sahAtI hai, vaha dharmadhyAna kA premI hotA hai| zaddha AtmA ko anubhava meM lAkara Atmarasa pIne kA dRr3ha rucivAna hotA hai| zraddhAnaapekSA zuddha hai, cAritra apekSA pratijJArahita hai, isI se avirata samyagdarzana kA dhArI ho rahA hai| zrI gommaTasAra meM kahA hai - ___"jo indriyoM ke viSayoM kA na to tyAgI hai aura na trasa-sthAvara prANiyoM kI hiMsA kA tyAgI hai, parantu jo jinendra kathita tattvoM kA dRr3ha (15) Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 caudaha guNasthAna zraddhAnI hai, vahI avirata samyagdRSTi hai / api zabda se yaha sUcita hotA hai| ki vaha nirarthaka na to indriyoM kI pravRtti karatA hai na hiMsAdi pApa karatA hai tathA usameM cAra guNa bhItara jhalakate haiM - (1) prazama - zAMta bhAva, (2) saMvega-dharma se prema, saMsAra se vairAgya, (3) anukampA - prANI mAtra para dayA, (4) Astikya-tattvoM para pUrNa vizvAsa, loka-paraloka, puNya-pApa, kI zraddhA / yadyapi vaha vratI nahIM hai; tathApi vratI hone kI bhAvanA rakhatA huA bahuta samhAla ke pravRtti karatA hai / ... 5 dezavirata guNasthAna desa vritisaMttaM, eko uddesa vaya gahaI sudhaM / (23) avizya guna saMttaM sruta nyAnaM ca bhAva uvavanaM / / 680 / / anvayArtha - (desa vriti saMjuttaM) jo samyaktvI jIva aNuvratoM ko dhAratA hai (eko uddesa vaya sudhaM gahaI) ekadeza zakti ke anusAra vratoM ko nirdoSa pAlatA hai (aviraya guna saMjuttaM) tathApi vrata rahita bhAva ko bhI sAtha meM liye hue haiM (sruta nyAnaM ca bhAva uvavaMnaM) parantu jo bhAva zrutajJAna vizeSapane prApta kiye hue haiN| arthAt jisakA AtmAnubhava bar3ha gayA hai, vahI paMcama guNasthAnavartI dezavratI zrAvaka hai| bhAvArtha - jaba apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya kA upazama ho jAtA hai, taba samyaktvI pratijJAvAna hotA hai| vaha ahiMsAdi pA~coM vratoM ko pUrNa na grahaNa karake ekadeza pAlane lagatA hai| jitane aMza meM pA~ca pApoM kA tyAgI hotA hai, utane aMza meM vratI hai, jitane aMza kA tyAgI nahIM hotA hai, utane aMza kA avratI haiN| kaSAyoM kI malinatA vizeSa dUra ho jAne se yaha samyaktvI jIva cauthe daraje kI apekSA adhika zuddhAtmA kA anubhava kara sakatA hai| (16) dezavirata guNasthAna 29 daMsana vaya sAmAI, posaha sacitta rAyabhattIe / (24) bhAraMbha pariggaha, anumana uddisTa desa virado ya / / 681 / / anvayArtha - (daMsana vaya sAmAI ) gyAraha pratimAe~ yA zreNiyA~ isa paMcama guNasthAna meM hotI haiM / 1. darzana pratimA, 2. vrata pratimA, 3. sAmAyika pratimA, (posaha sacita rAyabhattIe) 4. proSadhopavAsa pratimA, 5. sacittatyAga pratimA, 6. rAtribhuktityAga pratimA, (baMbhAraMbha pariggaha), 7. brahmacarya pratimA, 8. ArambhatyAga pratimA, 9. parigrahatyAga pratimA, (anumanu uddisTa - desa virado ya) 10. anumatityAga pratimA, 11. uddiSTatyAga pratimA / ye sarva dezavratI haiN| bhAvArtha - darzana pratimA se cAritra kA dhAranA prAraMbha hotA hai| phira pratyeka zreNI meM cAritra pahalA banA rahatA hai aura kucha bar3ha jAtA hai| isa taraha bar3hate-bar3hate gyArahavIM pratimA meM vaha sAdhu ke nikaTa pahu~ca jAtA hai| ailaka eka laMgoTI mAtra rakhate haiM, usake tyAga dene se nirgratha muni ho jAte haiM / ina pratimAoM kA vistArapUrvaka kathana gAthA 301 se 337 paryaMta pahale kiyA jA cukA hai| paMca anuvvayAiM, vrata tapa kriyaM ca sudha sabhAvaM / (25) nyAna sahAvadi sudhaM sudhaM ca appa parama padaviMdaM / / 682 / / anvayArtha - (paMca anuvvayAiM ) zrAvaka pA~ca aNuvratoM kA dhArI hotA hai (vrata tapa kriyaM ca sudha sabhAvaM) zuddha bhAvoM ke sAtha yaha zrAvaka vrata, tapa va kriyA kA AcaraNa pAlatA hai (nyAna sahAvadi sudhaM) usakA jJAna svabhAva va ratnatrayamayI bhAva zuddha hotA hai (sudhaM ca appa parama padaviMdaM) vaha zuddha AtmA ko va parama pada mokSa kA anubhava karatA hai| bhAvArtha - ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, parigraha tyAga - inakA ekadeza pAlanA; aNuvrata hai| saMkalpI hiMsA tyAganA, sthUla asatya va corI tyAganA, sva- strI meM saMtoSa rakhanA va sampatti kA pramANa kara lenA; aise pA~ca aNuvratoM ko yaha zrAvaka zuddha samyaktva bhAva se pAlatA hai / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caudaha guNasthAna 30 kisI laukika phala kI icchA nahIM rakhatA hai| usakA sarva vrata, upavAsa, khAnapAnAdi AcaraNa zuddha bhAvoM ke sAtha mAyAzalya se rahita hotA hai| ratnatraya dharmamayI zuddha AtmA kA vaha premI hotA hai aura mokSa ke hetu se AtmadhyAna kA abhyAsa bar3hAtA rahatA hai| appA appasarAvaM, virai micchAta dosa saMkAI / (26) avayAsa sudha dharanaM, mana roho niya appAnaM / / 683 / / anvayArtha - (appA appa saruvaM) AtmA ko Atmika svarUpamaya nizcaya karanA (virai micchAta dosa saMkAI) mithyAtvAdi doSa va zaMkA Adi se virakta rahanA (avayAsa sudha dharanaM) apane AtmA ke kSetra ko saMkalpa - vikalpoM se rahita zuddha dhAraNa karanA (manaroho niya appAnaM ) mana ko rokakara apane AtmA ko anubhavanA yaha dezavratI kA mukhya kArya hai| bhAvArtha dezavratI zrAvaka jaba bAhara se bAraha vratoM kA sAdhana karatA hai, taba aMtaraMga meM vaha apane bhItara se sarva rAgadveSa ko va sarva zaMkAdi doSoM ko dUra kara zuddha AtmA kA dhyAna karane kA dRr3hatA abhyAsa karatA hai| mana vayana kAya sudhaM, uktaM sabhAva nisca jinavayanaM / (27) dattaM patta viseSaM, eko uddesa dezavrata grahanaM / / 684 // anvayArtha - (mana vayana kAya sudhaM) mana, vacana, kAya kI zuddhatApUrvaka (uktaM sabhAva nisca jinavayanaM) jo jina vacanoM ke kahe anusAra AtmA kA svabhAva nizcaya karake bhAvanA karatA hai (dattaM patta viseSaM) jo dAtAra bhI hai va pAtra bhI hai (eko uddesa desavrata grahanaM) aisA zrAvaka ekadeza vratoM kA dhArI hai| bhAvArtha - paMcama guNasthAnavartI zrAvaka jina vacanoM ko bhale prakAra zraddhApUrvaka mAnane vAlA hai arthAt jinavAkyAnusAra svatattva - paratattva ko jAnakara nizcaya karane vAlA hai| pA~ca aNuvrata va sAta zIloM ko pAlatA hai| gyAraha pratimA dvArA cAritra kI unnati va AtmAnubhava kI unnati karatA (17) dezavirata guNasthAna 31 hai / yaha zrAvaka jahA~ taka parigraha kA svAmI hai, AraMbha kArya meM lIna hai, vahA~ taka pAtroM ko dAna bhI detA hai| isalie dAtAra hai tathA yaha madhyama pAtra hai, dAna lene ke yogya hai| pahalI pratimA se lekara chaThI pratimA taka madhyama pAtroM meM jaghanya pAtra hai| sAtavIM, AThavIM, nauvIM pratimAdhArI madhyama meM madhyama pAtra haiN| dasavIM, gyArahavI pratimAdhArI madhyama meM uttama pAtra hai / AraMbhatyAgI zrAvaka se kSullaka ailaka taka mukhyatA se jJAnadAna va abhayadAna karate haiN| zeSa sarva zrAvaka cAroM hI prakAra kA dAna karate haiN| zrI gommaTasAra meM isa guNasthAna kA svarUpa yaha hai - " jo jinendra deva meM va unake vAkyoM meM apUrva zraddhA ko rakhane vAlA hai, trasa kI hiMsA se virakta hai, usI samaya sthAvara kI hiMsA se virakta nahIM hai; isalie usako viratAvirata kahate haiN| yaha zrAvaka saMkalpI hiMsA kA tyAgI hai| AraMbhI hiMsA kA tyAgI sAtavIM taka nahIM hai| Age ArambhI kA bhI tyAgI hai| jahA~ taka vastra kA pUrNa tyAga nahIM hai, vahA~ taka pUrNa ArambhI hiMsA kA tyAga nahIM hai| isIlie isako dezavratI kahate haiN|" ... 6 pramattavirata guNasthAna aviraya bhAva saMjuttaM, anuvaya bhAva sudha saMdharanaM / (28) dhammaM jJAnaM jhAyadi, matisuta nyAna saMjudo sudho / / 685 / / anvayArtha - (aviraya bhAva saMjuttaM) pramattavirata guNasthAnavartI sAdhu avirata bhAva se virakta haiM mahAvratI haiM (anuvaya bhAva sudha saMdharanaM) bAharI vratoM ke anukUla zuddha ahiMsaka va nirmamatva bhAva ko bhale prakAra dharane vAlA hai / (sudho matisruta nyAna saMjudo ) zuddha matijJAna tathA zrutajJAna ko rakhatA hai (dhammaM jhAnaM jhAyadi) aura dharmadhyAna ko dhyAtA hai| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caudaha guNasthAna bhAvArtha - chaThaveM guNasthAnavartI sAdhu pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyoM ke upazama se sarva parigraha rahita nirgratha hai| hiMsA, asatya, steya, abrahma va parigraha - ina pA~ca pApoM kA pUrNa tyAgI hai| pA~ca indriya va mana sambandhI tathA trasa sthAvara ke vadha sambandhI, aise bAraha prakAra kA avirata bhAva, jisake pariNAmoM se calA gayA hai, jo antaraMga meM zuddha AtmA ke ramaNa meM bartatA hai, jisakA matijJAna va zrutajJAna samyagdarzana sahita zuddha hai va jo nirantara dharma kA dhyAna karatA hai| 32 vaha vanna bhAvo, vaya gahanaM bhAva saMjado sudho / (29) vairAgaM saMsAra sarIraM, bhogaM tijaMti bhoga uvabhogaM / / 686 / / anvayArtha - ( avahi bhAvo uvanno) jisako avadhijJAna utpanna ho sakatA hai (vaya gahanaM bhAva saMjudo sudho) jo mahAvratoM ko grahaNa karatA huA zuddha bhAva saMyamI hai (vairAgaM saMsAra sarIraM bhogaM) jo saMsAra, zarIra tathA paMcendriya ke bhogoM se virakta hai ( bhoga upabhogaM tijaMti) ataeva sarva bhoga va upabhogoM kA tyAgI hai| bhAvArtha - yaha mahAvratI sAdhu vyavahAra meM pA~ca mahAvratoM ko pAlatA huA antaraMga meM bhAvoM kI zuddhatApUrvaka svarUpAcaraNa cAritra meM lavalIna rahatA hai| jaisA isakA bheSa hai, vaisA hI isakA bhAva hai| yaha saMsAra kA lobha tyAgakara mukti kA premI hai| zarIra ko apavitra nAzavaMta jAnakara AtmA ko aise zarIra ke vAsa se chur3AnA cAhatA hai / isane indriyoM ke bhogoM ko atRptikArI jAnakara unakA sambandha tyAga diyA hai / aise pUrNa vItarAgI sAdhu ke hI avadhijJAnAvaraNa karma kA kSayopazama hokara avadhijJAna kI prApti ho sakatI hai| saMmatta sudha caranaM, avahiM ciMtei sudha sasarUvaM / (30) appA paramappAnaM, paramappA nimmalaM sudhaM / / 687 / / anvayArtha - ( saMmatta sudha caranaM) yaha sAdhu zuddha samyagdarzana ke AcaraNa ko karane vAlA hai (avahiM ciMtei sudha sasarUvaM) avadhijJAna kA ciMtana (18) pramattavirata guNasthAna 33 karane vAlA hai tathA zuddha AtmA ke svarUpa kA anubhava karane vAlA hai| ( appA paramappAnaM) AtmA ko paramAtmA rUpa jAnakara (paramappA nimmalaM sudhaM) nirmala zuddha paramAtmA kA anubhava karatA hai| bhAvArtha - yaha sAdhu nizcaya samyagdarzana se vibhUSita hotA hai| kabhI avasara pAkara avadhijJAna ko jor3akara pUrva va AgAmI bhavoM kI bAteM dUsaroM ko batA detA hai| zuddha AtmasvarUpa kA bhale prakAra anubhava karane vAlA hai, apane Atmika rasa meM lIna hai| graMtha bAhira bhiMtara, mukkaM saMsAra sarani sabhAvaM / (31) mahAvaya guna dharanaM, mUlagunaM dharanti sudha bhAvena // 688 / / anvayArtha - (saMsAra sarani sabhAvaM) saMsAra ke mArga meM bhramaNa karAne vAle (bAhira bhiMtara graMthaM mukkaM ) bAharI - bhItarI parigraha ko tyAgakara (mahAvaya guna dharanaM) mahAvratoM ke guNoM ko dharane vAle haiM tathA (sudha bhAvena mUla gunaM dharanti) zuddha bhAvoM se mUlaguNoM ko pAlate haiN| bhAvArtha - yaha sAdhu saMsAra se pUrNa virakta haiM, taba hI saMsAra ke kAraNa aise grantha arthAt parigraha ko tyAgakara nirgratha ho gae haiN| mithyAtva, krodha, mAna, mAyA, lobha, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA aura strI, puruSa, napuMsaka veda yaha caudaha prakAra ke aMtaraMga parigraha haiN| kSetra, makAna, godhana, dhAnya, cA~dI, sonA, dAsI, dAsa, kapar3e, bartana - yaha dasa prakAra ke bAharI parigraha haiN| aise 24 prakAra ke parigraha ke tyAgI haiM tathA zuddha bhAvoM se pA~ca mahAvratoM ko Adi lekara aTThAIsa mUlaguNoM ko pAlane vAle haiN| pA~ca mahAvrata + pA~ca samiti + pA~ca indriya damana + chaha Avazyaka karma + snAna tyAga + daMtadhAvana tyAga + vastra tyAga + bhUmi zayana + khar3e bhojana + eka bAra bhojana + kezaloMca ye aTThAIsa mUlaguNa haiN| - daMsana daha vihi bheyaM, nyAnaM paMca bheya uvaesaM / (32) teraha vihasya caranaM, nyAna sahAvena mahAvayaM huMti // 689 / / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 caudaha guNasthAna anvayArtha - (daMsana dahavihi bheyaM) samyagdarzana daza bhedarUpa haiM tathA (paMca bheyanyAnaM uvaesa) jJAna pA~ca prakAra haiM aisA upadeza sAdhujana dete haiN| (teraha vihasya caranaM) teraha prakAra cAritra pAlate haiN| (nyAna sahAvena huMti mahAvayaM) AtmajJAna ke svabhAva meM tiSThanA yaha jinake zuddha mahAvrata haiN| bhAvArtha - nigraMtha sAdhu svayaM pA~ca mahAvrata, pA~ca samiti va tIna gupti, aise teraha prakAra cAritra pAlate hue apane upadeza meM batAte haiM ki samyagdarzana dasa prakAra kA hai| unakA svarUpa pahale kaha cuke haiM tathA yaha bhI batAte haiM ki jJAna ke mati, zruta, avadhi, manaHparyaya tathA kevala - aise pA~ca bheda haiN| ve sAdhu zuddha AtmA ke dhyAna meM nitya magana rahate haiM, yahI unakA nizcaya mahAn vrata hai| dhyAnaM ca dhamma sukkaM, AratiraudraM na disTi disttNto|(33) appA paramappAnaM, nyAna sahAvena mahAvayaM hRti||690 / / anvayArtha - (dhyAnaM ca dhamma sukkaM) jo dharmadhyAna tathA zukladhyAna ko hI mokSamArga jAnate haiM (Arati raudraM disTi na disTaMto) ArtadhyAna tathA raudradhyAna para apanI dRSTi nahIM dete haiN| (appA paramappAnaM) AtmA ko paramAtmArUpa jAnakara dhyAte haiN| (nyAna sahAvena mahAvayaM huMti) jJAna svabhAva se unake mahAvrata hotA hai| bhAvArtha - yaha chaThe pramatta guNasthAnavartI sAdhu antaraGga se jJAnapUrvaka mahAvratoM ko pAlate haiN| dharma-dhyAna kA to abhyAsa karate haiM; parantu zukladhyAna ko pAne kI bhAvanA bhAte haiN| zukladhyAna AThaveM guNasthAna se prAraMbha hotA hai| Arta va raudradhyAna se apanI rakSA karate haiN| AtmA ko paramAtmA rUpa jAnakara nirantara AtmA kA hI anubhava karate haiN| nigraMtha pada chaThe guNasthAna se prArambha hai| gommaTasAra meM kahA hai - "sakala saMyama ko rokane vAlI pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya ke upazama se jisake pUrNa saMyama hai; parantu sAtha meM cAra saMjvalana kaSAya tathA nau pramattavirata guNasthAna nokaSAya ke udaya se saMyama meM mala ko utpanna karane vAlA pramAda bhI hai, isalie isa guNasthAna ko pramattavirata kahate haiN| yaha mahAvratI sampUrNa mUlaguNa aura zIla bhAva se yukta hote hue bhI pragaTa (anubhavagocara) va apragaTa pramAda ko rakhane vAle haiN| inakA AcaraNa citrala hotA hai arthAt kabhI to yaha dhyAnamagna ho jAte haiM, kabhI yaha AhAra-vihAra karate haiM yA dharmopadeza dete haiN|" sAtaveM se lekara sarva guNasthAna dhyAnamayI hI haiN| isa chaThe guNasthAna meM hI muni ke pravRtti rUpa cAritra hotA hai| isa guNasthAna kA kAla aMtarmuhUrta hai, phira sAtavA~ ho jAve / sAtaveM se chaThA ho jAve aisA bAra-bAra ho sakatA hai| paMcama guNasthAna kA kAla aMtarmuhUrta bhI hai va jIvanaparyanta bhI (rahatA) hai| Age ke sarva guNasthAnoM kA kAla aMtarmuhUrta hai, mAtra terahaveM kA jIvanaparyanta hai, usameM caudahaveM guNasthAna kA kAla raha jAtA hai| pramAdoM kA vizeSa svarUpa gommaTasAra se jAnanA caahie| apramattavirata guNasthAna apramatta apramAnaM, dhammaM sukkaM cajhAna nimmalaM sudhaM / (34) avahi ridhi saMjutto, Siu uvasama bhAva suMsudhaM ||691 / / anvayArtha - (apramatta apramAnaM) apramatta guNasthAna pramANa naya Adi kI kalpanA se rahita hai (dhamma sukkaM ca jhAna nimmalaM sudhaM) vahA~ zukladhyAna kI bhAvanA sahita va zukladhyAna kA kAraNa nirdoSa zuddha dharmadhyAna hai (avahi ridhi saMjutto) kisI ko avadhijJAna prApta hotA hai (kSiu uvasama bhAva suMsudhaM) yahA~ zuddha kSayopazama bhAva hai| (19) Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caudaha guNasthAna bhAvArtha - sAtavA~ apramatta guNasthAna use kahate haiM ki jahA~ apane AtmasvarUpa meM kiMcit bhI pramAda nahIM hai / isIlie yahA~ para sAdhu bilakula dhyAnamagna rahate haiM - nirvikalpa hokara AtmA kA dhyAna karate haiN| usake mana meM pramANa va naya kA vicAra nahIM AtA hai| Agama dvArA dravyoM kA vicAra va zAstroM kA ciMtavana chaThe pramattavirata guNasthAna meM hai, sAtaveM meM nahIM hai| yahA~ (sAtaveM guNasthAna meM) nirmala dharmadhyAna hai, jisase zukladhyAna utpanna ho sakatA hai / koI-koI muni avadhijJAna ko dhArane vAle hote haiN| yahA~ abhI cAritra kI apekSA na upazama bhAva hai na kSAyika bhAva hai, kintu kSAyopazamika bhAva hai| bAraha kaSAyoM kA udayAbhAvarUpa kSaya tathA upazama hai| zeSa cAra kaSAya va nau nokaSAya kA ati maMda udaya hai| 36 vikta ruva sadiTThI, vigataM saMsAra sarani bhAvaM ca / (35) sudhaM paramAnaMda, nyAna sahAvena sudha tavayaranaM / / 692 / / anvayArtha - (vitta rUva sadiTThI) apramatta guNasthAnavartI sAdhu AtmA pra rUpa ko bhale prakAra anubhava karatA hai (vigataM saMsAra sarani bhAvaM ca) vaha saMsAra ke mArga meM le jAne vAle bhAvoM se rahita hai (sudhaM paramAnaMda) zuddha parama Ananda kA svAda letA hai (nyAna sahAvena sudha tavayaranaM) jJAna svabhAvI AtmA meM Thaharakara zuddha Atma tapanarUpa tapazcaraNa karatA hai| bhAvArtha - sAtaveM guNasthAna meM mana, vacana, kAya tInoM sthira rahate haiN| dhyAna sAdhu zuddhopayoga meM Thaharakara apane AtmA ko svasaMvedana jJAna ke dvArA jAnakara usI meM tallIna hokara nizcaya tapa kA sAdhana karatA hai aura karmoM kI nirjarA karatA hai| zrI gommaTasAra meM isakA svarUpa yaha hai - "sarva pramAdoM se rahita - mahAvrata, mUlaguNa va zIla svabhAva se maMDita jJAnI jaba taka upazama yA kSapakazreNI na car3he, taba taka dhyAna meM tallIna rahatA hai, yahI apramattavirata sAdhu hai / " ... (20) apUrvakaraNa guNasthAna apUrvakaraNa apUrva, avadhiM saMjutta nimmalaM sudhaM / ( 36 ) nyAna sahAvaM nityaM, appA paramappa bhAva saMjuttaM / / 693 / / anvayArtha - (apUrvakaraNa) apUrvakaraNa guNasthAnadhArI sAdhu ke (apUrvaM) pahale kabhI nahIM hue aise apUrva ujvala bhAva hote haiM (avadhi saMjutta nimmalaM sudhaM) koI-koI avadhijJAna sahita nirdoSa zuddha bhAva ke dhArI hote haiM (nyAna sahAvaM nityaM) ve sadA jJAna svabhAva meM magna rahate haiM (appA paramappa bhAva saMjuttaM) AtmA ko paramAtmArUpa anubhava karate haiN| bhAvArtha - cAritra mohanIya kI 21 prakRtiyoM kA upazama karane vAlA sAdhu upazama zreNI va kSaya karane vAlA sAdhu kSapaka zreNI car3hatA hai| * dvitIyopazama samyaktvI anantAnubandhI kaSAya ko upazama yA unako apratyAkhyAnAvaraNa Adi meM visaMyojana ( palaTana) karake upazama zreNI car3hatA hai| * kSAyika samyaktvI bhI upazama zreNI car3ha sakatA hai| * kSapaka zreNI para to kSAyika samyagdRSTi hI car3hatA hai| * zreNI kA pahalA guNasthAna apUrvakaraNa hai| * yahA~ samaya-samaya apUrva anantaguNI vizuddhatA bar3hatI jAtI hai| pRthaktvavitarkavicAra nAma kA pahalA zukladhyAna prArambha ho jAtA hai / isa dhyAna meM sAdhu ekAgra rahatA hai; tathApi abuddhipUrvaka yoga, zabda va padArtha kA palaTana ho jAtA hai / * yahA~ zuddhopayoga unnatirUpa hai / AtmAnubhava kI chaTA bhI apUrva hai| zrI gommaTasAra meM kahA hai "isa guNasthAna meM bhinna samayavartI jIvoM ke pariNAma apUrva hote haiN| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkSmasAMparAya guNasthAna caudaha guNasthAna bhinna samayavartI dhyAniyoM ke pariNAma kabhI nahIM milte| eka hI samaya meM car3hane vAle jIvoM ke pariNAma sadRza va visadRza donoM prakAra ke hote haiN| isa guNasthAna meM car3hane vAlA sAtizaya apramatta guNasthAna meM adhaHkaraNa labdhi dvArA pariNAmoM ko samaya-samaya anantaguNA ujvala karatA hai| ye pariNAma isa jAti ke hote haiM ki bhinna samayavartI jIvoM ke mila bhI jAveM va na bhI mileN| dUsarI labdhi zurU karate hI apUrvakaraNa guNasthAna hotA hai, taba bhinna samayavartI ke pariNAma kabhI milate nahIM haiN| yahA~ bhI upazama yA kSapaka zreNI hotI hai| prathama zukla-dhyAna se yaha sAdhu AtmadhyAna kI aisI agni jalAtA hai, jisase sivAya sUkSmalobha ke sarva mohanIya karma kA upazama yA kSaya kara DAlatA hai| zrI gommaTasAra meM kahA hai - "jahA~ zarIra ke AkAra Adi ke bheda hone para bhI eka samayavartI sarva jIvoM ke vizuddha pariNAmoM meM jahA~ koI bheda na pAyA jAve, vaha anivRttikaraNa guNasthAna hai|" anivRttikaraNa guNasthAna anivarataM sasahAvaM, sudha sahAvaM ca nimmalaM bhaavN|(37) kSiu uvasama sadarthaM, nyAna sahAvena anivartayaM sudhaM / / 694 / / anvayArtha - (anivarataM sasahAvaM) anivRttikaraNa guNasthAna meM sAdhu AtmasvabhAva meM rahatA hai (sudha sahAvaM ca nimmalaM bhAvaM) zuddha svabhAva meM magna rahatA hai, nirmala bhAvoM kA dhArI hotA hai (kSiu uvasama sadarthaM) yA to kSapaka zreNI para hotA hai yA upazama zreNI para hotA hai, satya astirUpa Atma padArtha ko (nyAna sahAvena) jJAna svabhAva meM hI tiSThakara dhyAtA hai (sudhaM anivartayaM) taba yaha zuddha anivRttikaraNa ke pariNAmoM ko pAtA hai| bhAvArtha - jahA~ zarIra, Ayu ityAdi meM bheda hone para bhI eka samayavartI nAnA jIvoM ke pariNAmoM meM samAna samaya-samaya vizuddhatA kI unnati hotI hai - eka samayavartI jIvoM ke pariNAma samAna rahe, so anivRttikaraNa labdhidhArI nauvA~ guNasthAna hai| sUkSmasAMparAya guNasthAna sUSma bheya saMjuttaM, kSiu uvasama bhAva saMjado sudho|(38) nimmala sudha sahAvaM, appA paramappa nimmalaM sudhaM / / 695 / / anvayArtha - (sUSma bheya saMjuttaM) sUkSma lobha bhAva sahita sAdhu (kSiu uvasama bhAva - saMjado sudho) kSapaka zreNI para yA upazama zreNI para hone vAle bhAvoM kA dhArI zuddha saMyamI (nimmala sudha sahAvaM) nirdoSa zuddha AtmasvabhAva ko dhyAtA hai (appA paramappa nimmalaM sudhaM) AtmA ko paramAtmA rUpa mala rahita va rAgAdi doSa rahita zuddha dhyAtA hai| bhAvArtha - jahA~ mAtra sUkSma lobha kA udaya itanA alpa ho ki dhyAtA ko dhyAna meM na jhalaka sake aise dhyAnamayI sAdhu ko dasavA~ sUkSma lobha nAma kA guNasthAna hotA hai| yaha prathama zukladhyAna meM magna hotA huA zuddhAtmA kA hI anubhava karatA hai, aMtarmuhUrta meM hI lobha kA upazama yA kSaya kara DAlatA hai| (21) Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caudaha guNasthAna ghAya cavakkaya virayaM, naMta catusTaya bhAvanA sudhaM / (39) kammamala payaDi tiktaM, nyAna sahAvena sUkSamaM paramaM / / 696 / / anvayArtha -yaha sAdhu (ghAya cavakkya virayaM) cAra ghAtiyA karmoM se virakta hai (naMta catusTaya bhAvanA sudhaM) ananta jJAnAdi catuSTaya kI zuddha bhAvanA meM lIna hai (kammamala payaDi tiktaM) sarva karma prakRtiyoM ke udaya se mamatA rahita hai (nyAna sahAvena paramaM sUSma) AtmajJAna ke svabhAva meM Thaharakara parama sUkSma AtmA kA anubhava karatA hai| bhAvArtha - dasaveM guNasthAnavartI sAdhu ke antaraMga meM pUrva abhyAsa se yaha bhAvanA varta rahI hai ki kisI bhI taraha ghAtiyA karmoM kA nAza hokara AtmA ke svAbhAvika ananta jJAnAdi guNoM kA vikAsa ho| vaha sarva karmoM ke udaya ko nahIM cAhatA hai, kevala zuddha AtmA kA premI hai| vaha nizcaya dhyAna meM tiSThakara atIndriya AtmA kA svAda letA hai| zrI gommaTasAra meM kahA hai - "jaise dhule hue kausuMbhI vastra ke lAlapanA bahuta sUkSma raha jAtA hai, vaise jo sAdhu atyanta sUkSma rAga sahita hai; vaha sUkSmasAMparAya guNasthAna vAlA jAnane yogya hai| yaha sAdhu vItarAga cAritra ke anubhava meM kiMcit hI kama hai|" upazAMtamoha guNasthAna mohanIya karma, bilkula upazama ho gayA hai (saMsAra sarani tiktaM) jo saMsAra ke kAraNa bhAvoM se rahita ho gae haiM (savvahA savve punaH uvasaMto) jahA~ sarvathA sarva zubha bhAvoM kI bhI zAMti ho gaI hai, eka vItarAga yathAkhyAta cAritra hai, vaha upazAMta moha nAma kA hI gyArahavA~ guNasthAna hai| ___ bhAvArtha - upazama zreNI para car3hane vAlA sAdhu dasaveM guNasthAna se gyArahaveM meM AtA hai| yaha sAdhu yA to dvitIyopazama samyaktvI yA kSAyika samyaktvI hotA hai| isalie samyaktva ghAtaka sAtoM prakRtiyA~ upazama ho rahI haiM tathA cAritra mohanIya sambandhI ikkIsa kaSAyoM kA yaha zukladhyAna ke bala se upazama kara cukA hai| sarva prakAra mohanIya karma ke udaya na rahane se yahA~ yathAkhyAta cAritra yA namUnedAra vItarAgatA pragaTa hai| yahA~ na azubha bhAva hai na koI zubha bhAva hai mAtra zuddhopayoga hai, zuklalezyA hai| yahA~ sivAya sAtA vedanIya ke aura kisI karma kA Asrava nahIM hotA hai| yaha bhI IryApatha Asrava hai| dUsare hI samaya meM usakI nirjarA ho jAtI hai| kaSAyoM ke na hone se sthiti va anubhAga nahIM par3atA hai| yaha dazA antarmuharta se adhika nahIM rahatI hai| Atmabala kI kamI se phira lobha kA udaya A jAtA hai aura yahA~ se girakara dasaveM meM yA dhIre-dhIre sAtaveM taka A jAtA hai| sAtaveM se phira eka daphe upazama zreNI car3ha sakatA hai yA tadbhava mokSagAmI kSapaka zreNI car3ha sakatA hai| yadi saMsAra adhika ho to aura bhI nIce ke guNasthAnoM meM yahA~ taka ki mithyAtva meM bhI jA sakatA hai| sudho sudhodeso, sudho paramappa lIna sNjutto|(41) kSiu uvasama saMsudho, nyAna sahAvena caranti tavayaranaM / / 698 / / anvayArtha - (sudho sudhodeso) upazAMta kaSAya guNasthAnavartI sAdhu vItarAga haiM vazuddha zAsana yA zrutajJAna ke dhArI haiM (sudho paramappa lIna saMjutto) upazAMtamoha guNasthAna uvasaMto ya kaSAyaM, darsana mohaMdha uvasamaM sudhaM / (40) saMsAra sarani tiktaM, uvasaMto punaH savvahA svve||697 / / anvayArtha - (darsana mohaMdha uvasamaM sudhaM) jahA~ darzana mohanIya karma kA bilkula upazama yA kSaya ho gayA hai (uvasaMto ya kaSAyaM) tathA cAritra (22) Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 kSINamoha guNasthAna caudaha guNasthAna zuddha paramAtma svabhAva meM lInatA rUpa zukladhyAna ke dhArI haiM (kSiu uvasama saMsudho) kSAyika yA dvitIyopazama samyaktva sahita hai (nyAna sahAvena tavayaranaM caranti) jJAna svabhAva meM tiSThakara nizcaya tapazcaraNa kara rahe haiN| bhAvArtha - upazAMta moha bhAva ke dhArI nigraMtha sAdhu nirmala zrutajJAna ke dhArI hokara apane zuddha svabhAva meM lIna hote hue zukladhyAna ko dhyAte haiN| AtmA ke svabhAva meM vItarAgatA sahita tapazcaraNa yA ramaNa kara rahe haiN| zrI gommaTasAra meM kahA hai - ____ "nirmalI phala sahita jala kI taraha yA zarada Rtu meM sarovara ke pAnI kI taraha jahA~ sarva moha kA upazama ho gayA hai, aise vItarAga pariNAma ke dhArI ke upazAnta kaSAya guNasthAna hotA hai| jaise katakaphala se miTTI nIce baiTha jAtI hai pAnI Upara nirmala hai yA zarada Rtu meM miTTI nIce baiTha jAtI hai, Upara sarovara kA pAnI nirmala hotA hai| vaise jahA~ moha kA udaya dabA huA hai, Upara bhAva moha rahita hai, so upazAnta moha guNasthAna hai|" anaMta kSINatA ko prApta ghAtiyA karmoM ke mala ko chur3A rahe haiM; ve kSINamoha guNasthAnadhArI haiN| ___ bhAvArtha - kSapaka zreNI para car3hane vAlA sAdhu dasaveM guNasthAna ke anta meM sUkSma lobha kA bhI kSaya karake sarva mohanIya karma kI vargaNAoM se rahita hokara ke isa guNasthAna meM Akara pUrNa vItarAga ho jAtA hai aura dUsare zukladhyAna ko dhyAtA huA ekatvavitarka avicAra pariNati se dhyAnamagna ho jAtA hai| isa zukladhyAna ke antarmuhUrta calane se jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tIna ghAtiyA karmoM kA bala kSINa hotA calA jAtA hai| jaba tIna ghAtikarmoM kA bilkula kSaya ho jAtA hai taba terahavA~ guNasthAna prAraMbha ho jAtA hai| kSaya karane kI kriyA isI guNasthAna meM hotI hai| mana parjaya uvavannaM, dhamma sukkaM ca nimmalaM ruuvN|(42) rUvAtIta sahAvaM, nyAna sahAvena appa paramappaM / / 700 / / anvayArtha - (mana parjaya uvavanna) koI-koI sAdhu manaHparyayajJAna ke dhArI hote haiM (dhamma sukkaM ca nimmalaM rUvaM) ve pahale nirmala Atma svarUpa dharmadhyAna ko sAtaveM guNasthAna taka phira AThaveM se zukladhyAna ko dhyAte hue isa guNasthAna meM Ate haiM (rUvAtIta sahAvaM) yahA~ amUrtika AtmA ke svabhAva meM lIna haiM (nyAna sahAvena appa paramappaM) jJAna svabhAva meM tiSThakara AtmA ko paramAtmarUpa dhyAte haiN| bhAvArtha - kinhIM sAdhuoM ko matizruta do hI jJAna hote haiM aura bArahaveM meM car3ha jAte haiN| koI matizrutaavadhi tIna jJAnadhArI, koI manaHparyayajJAna sahita cAra jJAnadhArI hokara yahA~ Ate haiN| ___ pahale nirmala dharmadhyAna kiyA thA usI ke bala se yahA~ nirmala zukladhyAna ko dhyA rahe haiN| dUsarA zukladhyAna ati nizcala hai, jisake pratApa se bilakula thira AtmA meM lIna haiN| zrI gommaTasAra meM kahA hai - (12 kSINamoha guNasthAna kSIna kaSAyaM uttaM, kSInaM ghAya kamma mala mukkaM / (41) kSIyaMti kSIna moho, nyAna sahAvena saMjutta tavayaranaM / / 699 / / anvayArtha - (kSIna kaSAyaM uttaM) aba kSINa kaSAya ke bArahaveM guNasthAna ko kahate haiM jahA~ (kSIna moho kSIyaMti) sUkSma moha bhI naSTa ho gayA hai (nyAna sahAvena tavayaranaM saMjutta) jo jJAna svabhAva meM tiSThakara zuddha AtmatapanarUpa tapazcaraNa karate haiM (kSInaM ghAya kamma mala mukkaM) tathA jo (23) Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caudaha guNasthAna "sarva moha ke kSaya ho jAne se jisa sAdhu ke pariNAma sphaTika ke nirmala bartana meM rakhe hue jala kI taraha ati nirmala haiM, usI nigraMtha sAdhu ko kSINakaSAya, vItarAga devoM ne kahA hai|" sayogakevalI guNasthAna na unake malamUtra kA nIhAra hotA hai| unakA zarIra zuddha kapUra kI taraha dhAtu-upadhAtu rahita hotA hai| ve sphaTika ratna kI taraha tejasvI zarIradhArI hote haiN| ve zuddhopayoga meM lIna haiN| parama vItarAga haiN| unakI zAMta mudrA kA darzana karake deva, mAnava, pazu saba tRpta ho jAte haiN| unako sarva hI bhavya jIva bhadra pariNAmI pUjate haiM va namana karate haiN| zrI gommaTasAra meM kahA hai - "jinake kevalajJAnarUpI sUrya kI kiraNoM ke samUha se ajJAna kA sarvathA nAza ho gayA hai, jinake nava kevala labdhiyA~ prApta haiM, usI se unhoMne paramAtmA nAma pAyA hai|| ___ ve navaguNa haiM - kSAyika samyaktva, kSAyika cAritra, ananta darzana, ananta jJAna, ananta dAna, ananta lAbha, ananta bhoga, ananta upabhoga, ananta viiry| ve bhagavAna, atIndriya-asahAya jJAna va darzana ke dhArI haiN| yogoM se yukta hone ke kAraNa sayogI haiN| ghAtiyA karmoM ke jItane se jina haiN| aisA anAdinidhana RSi praNIta Agama meM kahA hai|" sayogakevalI guNasthAna saMjoge kevalino, AhAra nihAra vivajjio sudho|(43) kevala nyAna uvanno, arahaMto kevalI sudho / / 701 / / anvayArtha - (saMjoge kevalino) sajoga kevalI bhagavAna (AhAra nihAra - vivijio sudho) AhAra va nihAra donoM se rahita zuddha vItarAga hote haiM (kevala nyAna uvanno) jinako kevalajJAna utpanna ho gayA hai (arahaMto kevala sudho) ve hI pUjyanIya arahaMta paramAtmA kevalI zuddhopayogI sayoga kevali jina guNadhArI haiN| bhAvArtha - jaba cAroM ghAtiyA karma kA kSaya ho jAtA hai, taba nigraMtha sAdhu bArahaveM se terahaveM meM Akara kevalajJAnI ahaMta paramAtmA sayogI jina kahalAte haiN| yahA~ abhI yogoM kA halana-calana hai| isa se upadeza hotA hai va vihAra hotA hai| AtmA meM anantadarzana, anantajJAna, anantasukha, anantavIrya prakAzamAna hai| isI se zarIra sahita sakala yA jIvanmukta paramAtmA kahalAte haiN| kevalI bhagavAna ko kSudhA kI bAdhA nahIM satAtI hai| na ve bhikSA ke lie jAte haiN| na ve kavalAhAra karate haiN| unake mAtra zarIra ko poSaNa karane vAlI nokarma vargaNAoM kA AhAra svataH zarIra meM usI taraha ho jAtA hai, jaise vRkSoM ke lepAhAra hotA hai| ayogakevalI guNasthAna ajoge kevalino, paramappA nimmalo sudhsshaavN|(44) AnandaM paramAnandaM, naMta catusTaya mukti sNptto||702 / / anvayArtha - (ajoge kevalino) ayogakevalIjina caudahaveM guNasthAnadhArI (paramappA nimmalo sasahAvaM sudha) mala rahita zuddha paramAtmA hai| yogoM kA halana calana bhI nahIM hai (paramAnandaM Ananda) svAbhAvika (24) Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 guNasthAnAtIta siddha bhagavAna caudaha guNasthAna paramAnanda meM magna haiM (naMta catusTaya mukti saMpatto) ananta catuSTaya sahita mukti ko pahu~cane vAle haiN| bhAvArtha - jaba Ayu karma meM itanA kAla bAkI raha jAtA hai, jitanA kAla a i u R lu ina pA~ca laghu akSaroM ke uccAraNa meM lagatA hai, taba arahanta paramAtmA kA yoga bilakula nizcala ho jAtA hai, yoga rahita hone se ve ayogIjina kahalAte haiN| yahA~ cauthA zukladhyAna hotA hai| isI se zeSa aghAtiyA karmoM kA bhI kSaya kara yaha mukti ko prApta kara lete haiN| zrI gommaTasAra meM kahA hai - "jo 18000 zIloM ke svAmI ho gae haiM - jinake pUrNa sahakAra se karmoM kA Asrava nahIM hai, jinake karmarUpI raja nirjarA ko prApta ho rahA hai, jisase ve zIghra mukta hoMge, aise ayoga kevalI hote haiN|" meM nitya magana haiM, jo sAdhya yA usako siddha kara cuke haiM, isI se siddha kahalAte haiN| yahI paramAtmA kA vAstavika svarUpa hai| e caudasa gunaThAnaM, rUvaM bheyaM ca kiMci uves|(46) nyAna sahAve nipuno, kaMmenaya vimala sidha naayvvo||704 / / anvayArtha - (e caudasa gunaThAnaM) Upara kahe prakAra caudaha guNasthAnoM ke (ruvaM bheyaM ca kiMci uvaesa) svarUpa kA va bheda kA kucha upadeza kiyA gayA hai (nyAna sahAve nipuno) jo bhavya jIva apane jJAna svabhAva meM lIna hone meM pravINa haiM ve (kaMmenaya vimala sidha nAyavvo) usI ko guNasthAnoM ke krama se nirmala siddhapanA hotA hai, aisA jAnanA yogya hai| ___ bhAvArtha - jo koI bhavya jIva mokSa gae haiM va jAne vAle haiM va aba jA rahe haiM, unake lie mokSamArga para calane kA eka hI mArga hai| jaba taka ina guNasthAnoM ko krama se pAra karake zuddha bhAvoM kI unnati na kI jAegI tathA bAdhaka karmoM kA kSaya na kiyA jAegA taba taka koI bhI zuddha siddha paramAtmA nahIM ho sakatA hai| zrI gommaTasAra meM kahA hai - ___"jo jJAnAvaraNAdi AThoM karmoM se rahita haiM, jo paramAnanda ke anubhava meM lIna hokara parama zAMta haiM, jo karmoM ke Asrava ke kAraNa bhAvoM se rahita niraMjana haiM, jo avinAzI haiM, kRtakRtya haiM, samyagdarzana, jJAna, cAritra, vIrya, sUkSmatva, avagAhanatva, agurulaghutva, avyAbAdhatva; ina ATha guNoM ke dhArI haiM tathA loka ke agrabhAga meM siddhakSetra meM tiSThate haiM, ve hI siddha haiN|" guNasthAnAtIta siddha bhagavAna sidhaM sidha sarUvaM, sidhaM sidhi sauSya saMpattaM / (45) naMdo paramAnaMdo, sidho sudho mune avvA / / 703 / / bhAvArtha - (sidhaM sidha sarUvaM) siddha bhagavAna apane svarUpa ko siddha kara cuke haiM (sidhi sauSya saMpattaM sidhaM) siddha bhagavAna ke hone vAle ananta sukha ko prApta hokara jo siddha hue haiM (paramAnaMdo naMdo) jo paramAnaMda meM Anandita haiN| (sudho sidho muneavvA) ve hI zuddha niraMjana siddha haiM, aisA jAnanA yogya hai| bhAvArtha - jaba AThoM karmoM kA kSaya ho jAtA hai taba karmajanita sarva racanA bhI dUra ho jAtI hai| isalie siddha mahArAja rAgAdi bhAvakarma va zarIrAdi nokarma se rahita haiM, sarva bAdhA se rahita haiM, svAbhAvika paramAnanda (25) Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bra. yazapAlajI jaina kA sAhityika kArya svataMtra kRtiyA~ 1. guNasthAna vivecana 2. jinadharma pravezikA 3. mokSamArga kI pUrNatA 4. jinendra pUjece svarUpa (marAThI) 5. jinadharma-vivecana anuvAda evaM TIkAe~ 6. kSatracUr3AmaNi 7. yogasAra prAbhRta anuvAda (marAThI) 8. yogasAra 9. paramAtmaprakAza sampAdita hindI sAhitya 10. samyagjJAnacandrikA bhAga-1 11. samyagjJAnacandrikA bhAga-3 12. adhyAtma bArahakhar3I 13. paMcaparameSThI 14. yogasAra prAbhRta-zataka 15. tattvavettA : DaoN. hukamacanda bhArilla 16. cintana kI gaharAIyA~ 17. bhAvadIpikA 18. bikhare motI 19. dRSTi kA viSaya 20. NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana 21. rIti-nIti 22. maiM svayaM bhagavAna hU~ 23. jinendra aSTaka 24. golI kA javAba gAlI se bhI nahIM 25. bindU meM sindhu 25. caudaha guNasthAna isake alAvA bra. yazapAlajI ne AcArya kundakunda viracita paMcaparamAgama evaM mokSamArgaprakAzaka ke kannar3a bhASA ke anuvAda meM bahumUlya sahayoga diyA hai| do zabda zrI jina tAraNa-taraNa svAmI adhyAtma jagata ke mahAna tattvavettA, adhyAtma rasika, saMgItajJa mahApuruSa IsA kI 15vIM zatAbdI meM madhya bhArata meM hue haiN| unhoMne usa samaya kI janasAmAnya kI bhASA meM 14 granthoM kI racanA kI hai| jJAnasamuccaya sAra sAramata kA grantha hai| ina 14 granthoM meM se 9 granthoM kI hindI meM TIkA jaina dharmabhUSaNa bra. zItalaprasAdajI ne bahuta hI vidvatA se kI hai| san 1932 taka jina tAraNa taraNa svAmI kI bhASA ko tatkAlIna vidvAna samajhane meM asamartha the - isa kAraNa bra.zItalaprasAdajI ne tAraNa-taraNa samAja kA mahAna upakAra kiyA hai| prastuta saMpAdana meM sAramata kA grantha jJAnasamuccayasAra kI gAthAoM para vizeSa artha bra. yazapAlajI ne likhane kA prayAsa kiyA hai| jainAgama meM guNasthAnoM kA kathana mokSamArgAnusAra kiyA gayA hai| zrI jina tAraNa taraNa svAmI kA adhyayana cAroM anuyogoM kA thA; kintu mukhyatA dravyAnuyoga kI hI hai| bra. yazapAlajI ne bra. zItalaprasAdajI kI TIkA ke AdhAra para hI prastuta racanA kI hai, apanI ora se viSaya ko sarala banAne hetu suMdara prayatna kiyA hai| unakA priya viSaya karaNAnuyoga hai / guNasthAna vyavasthA samajhane meM isase vizeSa sahAyatA milegI aura pAThaka sugamatA se ise hRdayaMgama kara skeNge| isa saMpAdana kArya ko prakAzita karane kA kArya paNDita ToDaramala smAraka TrasTa jayapura dvArA kiyA gayA hai| yaha uttama kArya hai| AzA hai pAThakagaNa isakA adhyayana kara lAbha uThAveMge - tAraNa-taraNa samAja isa mahatI kArya hetu bra. yazapAlajI kA AbhArI rhegaa| __punazcaH zrI jina tAraNa-taraNa svAmI kA jIvana caritra, siddhAnta zAstrI paM. phUlacandajI dvArA likhita hai, vaha sahI evaM prAmANika hai| samaiyA sadana sAgara di.2-9-2012 bhAyajI kapUracanda samaiyA adhyakSa - tAraNa-taraNa di. jaina vidvatta pariSad kImata kama karane vAle dAtAroM kI sUcI 1. zrI jaganamalajI seThI, jayapura 2. zrImatI mInA jaina, jayapura 1,000.00 3. zrI mahilA maNDala ToDaramala smAraka TrasTa, jayapura 1,000.00 4. zrI hIrAlAlajI sogAnI, sAkaroMdA 1,000.00 kula rAzi 4,100.00 AbhArI (26) Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kImata kama karane vAle dAtAroM kI sUcI 6,001/- zrI seTha kailAzacanda sacina kumAra smaiyaa| * zrI svAdhyAya phaMDa tAraNa taraNa di. jaina caityAlaya, silvaanii| 3,000/- zrI seTha vIrendrakumAra, viSNukumAra smaiyaa| 1,500/- zrI tAraNa taraNa di. samAja kI mahilAoM kI ora se. zrI seTha nihAlacanda, aruNakumAra smaiyaa| 1,000/- zrI seTha ajayakumAra, rohitakumAra samaiyA . zrI rAkezakumAra samaiyA adhyApaka, silavAnI. zrI kamalezakamAra tAraNa taraNa basa sarvisa . zrI ratanacanda, dharmendrakumAra * zrI javAhara parivAra kI bahuoM kI ora se . zrI aMkuzakumAra, amitakumAra samaiyA * zrI rAjIva kumAra, aMkita gAramenTasa . zrI seTha pravINakumAra, prazAMtakumAra samaiyA * zrImatI caMdA bAI dha.pa. sva. paTela bAbUlAla * zrImatI rAganI samaiyA dha.pa. zrI rajanIza samaiyA / 600/- zrI seTha surendrakumAra, saMjIvakumAra banArasI. zrI seTha saMjayakumAra, anujakumAra smaiyaa| 501/- zrI saMtoSakumAra, saMgItakumAra zrI paTela vimalakumAra vaibhavakumAra * zrI subhASakumAra, saurabha kumAra patrakAra * zrI seTha ajitakumAra aMkitakumAra kirAlA .zrImatI prabhA rAnI silavAnI. zrImatI vimalA dha.pa. sva. zrI kizanajI zAhaMgaDA * zrImatI zAMtidevI evaM zrI seTha rAjakumAra samaiyA * zrI seTha mahendrakumAra kuladIpakumAra, samaiyA * zrImatI kAMti samaiyA, bhaMDArA . zrI sunIlakumAra rohitakumAra basa sarvisa silavAnI .sva. rAjArAma vijayakumAra kI smRti meM dIpeza sArA .seTha navInakumAra utkarSa kumAra samaiyA .zrI rAjakumAra paMkajakumAra .zrI paTela gautamacanda rAhulakumAra smaiyaa| 301/- zrI rAjezakumAra khannA * zrI paTela subhASacanda, utsavakumAra samaiyA, zrI prasannakumAra saMyamakumAra * zrImatI zIlA rAnI dha.pa. zrI seTha narendrakumAra samaiyA * zrImatI kRSNA bahanajI, . zrI lAlA pavanakumAra, animeSakumAra * zrI seTha AnandakumAra, aMzukumAra * zrImatI caMdAbAI dha.pa. sva zrI rAjendra patrakAra * zrImatI snehalatA dha.pa. zrI azokakumAra . zrI candraprakAza praNayakumAra * zrI saMjaya samaiyA (mstaanaa)| 251/- zrI deza baMdhUjI, siddhaantkumaar| 200/- zrImatI arpaNA dha.pa. zrI AjAda smaiyaa| 150/- zrI rAjIva putra sva. zrI dIpacandajI silavAnI 51/- zrImatI zakuna jIjI silavAnI sabhI dAtAra silavAnI (jilA-rAyasena madhyapradeza) ke haiN| kImata kama karane vAle dAtAroM kI sUcI 6,006/- zrI seTha kailAzacanda sacina kumAra smaiyaa| . zrI svAdhyAya phaMDa tAraNa taraNa di. jaina caityAlaya, silvaanii| 3,000/- zrI seTha vIrendrakumAra, viSNukumAra smaiyaa| 1,500/- zrI tAraNa taraNa di. samAja kI mahilAoM kI ora se . zrI seTha nihAlacanda, aruNakumAra samaiyA / 1,000/- zrI seTha ajayakumAra, rohitakumAra samaiyA * zrI rAkezakumAra samaiyA adhyApaka, silavAnI. zrI kamalezakumAra tAraNa taraNa basa sarvisa . zrI ratanacanda, dharmendrakumAra * zrI javAhara parivAra kI bahuoM kI ora se * zrI aMkuzakumAra, amitakumAra samaiyA . zrI rAjIva kumAra, aMkita gAramenTasa . zrI seTha pravINakumAra, prazAMtakumAra samaiyA * zrImatI caMdA bAI dha.pa. sva. paTela bAbUlAla * zrImatI rAganI samaiyA dha.pa. zrI rajanIza samaiyA / 600/- zrI seTha surendrakumAra, saMjIvakumAra banArasI. zrI seTha saMjayakumAra, anujakumAra smaiyaa| 501/- zrI saMtoSakumAra, saMgItakumAra zrI paTela vimalakumAra vaibhavakumAra * zrI subhASakumAra, saurabha kumAra patrakAra * zrI seTha ajitakumAra aMkitakumAra kirAlA zrImatI prabhA rAnI silavAnI . zrImatI vimalA dha.pa. sva. zrI kizanajI zAhaMgaDA * zrImatI zAMtidevI evaM zrI seTha rAjakumAra samaiyA * zrI seTha mahendrakumAra kuladIpakumAra, samaiyA * zrImatI kAMti samaiyA, bhaMDArA . zrI sunIlakumAra rohitakumAra basa sarvisa silavAnI .sva. rAjArAma vijayakumAra kI smRti meM dIpeza sArA .seTha navInakumAra utkarSa kumAra samaiyA . zrI rAjakumAra paMkajakumAra * zrI paTela gautamacanda rAhulakumAra smaiyaa| 301/- zrI rAjezakumAra khannA . zrI paTela subhASacanda, utsavakumAra samaiyA, zrI prasannakumAra saMyamakumAra * zrImatI zIlA rAnI dha.pa. zrI seTha narendrakumAra samaiyA * zrImatI kRSNA bahanajI, . zrI lAlA pavanakumAra, animeSakumAra * zrI seTha AnandakumAra, aMzukumAra * zrImatI caMdAbAI dha.pa. sva zrI rAjendra patrakAra * zrImatI snehalatA dha.pa. zrI azokakumAra . zrI candraprakAza praNayakumAra * zrI saMjaya samaiyA (mstaanaa)| 251/- zrI deza baMdhUjI, siddhaantkumaar| 200/- zrImatI arpaNA dha.pa. zrI AjAda smaiyaa| 150/- zrI rAjIva putra sva. zrI dIpacandajI silavAnI 51/- zrImatI zakuna jIjI silavAnI sabhI dAtAra silavAnI (jilA-rAyasena madhyapradeza) ke haiN| (27)