Book Title: Bramhasutra Bhashya Nirnaya
Author(s): Ramkrishna Sevamrut Prakashan Kashi
Publisher: Ramkrishnua Sevamrut Prakashan Kashi
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010175/1
JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhImama vadhu pAdarAyaNa vyAsasamma brahmasUtrabhASyanirNayaH bhAcArya dhIrA ra mAskarAmAnuja nimyA madhya __ mITha dhIra-cAra mahinAminu-baldeya praNIta mAyAnusArama / bhopiynaanndpuriivircitaa| kAcI dhIrAmakRpseghAnamata prakAzita / saMpat 2...zAya 1895 muTAma 1955 /
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ saralA' yantrAlaye zrIparezanAtha dhoSaNa mudritazca /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunnIpatrama prathamo mAya prathama pAtra gamikA dvitIya parva -----RSiSThamamatvanunArekha nirgeya dvitIyo bhAgaH tRtIya 7 ----RSimammataniyamAnumAreLa nirNaya
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImaduM mAvada vANitikSamata vahmasUtramAniAyaH prathama' vAr brahmamUtravatiSaya, bhUmiSThA mAtrAm / pAsyaavatA padma sanmaiM mananA biLA dhArimiA tamAM madhye viroSata // taca paraM yasvAnmA'bhignaM vibhAvya ca / devIM sarasvatI vyAma kRSNAnyatamahAmunim // gurU tarabhaga gai tata bimeLa dai yoni rAdarASAye mAkhyAta nAnuruma || padmapAvidhaiiva sampranAma yarvAn / tanvayemamula mAnta mAn purIm II moTIbadhanI? prazAkirAravam / tasya cikhyatra mAyata totApurI toniSim II rAmA 1 tabvei rAmaz tmaSam yuAvatAravacce dya mAt jaivalyanayam // viye(nanAmAne vvi viparitam| veAntAdvaitasiddhAnta-bAra-nI-natatam // bdhi viranAnenuM sanyAsa puSiLan ! azrutAnanvamAnArthI dvIkSAnue saravatIm II tato vighApuran san samammartya cIkkamam| pramayanAyAnArya smULasAbiLa tathA 1 comendranAyatIrthaMzca pArvatIjai tathA sarvazAstramavAra calAvato maLe || bAso kasavALI cA dhyAnasammeta / tarevAtra nirbetu yaza miyateDyunA sanmAnikSanAnanda purInAma puye ! zAjiLapomeLava cayAti / tatoncamAkhyAya samavAya pravartana 1 mA mA dhava rAmAnujJAparAmiSam II madhyAnArye tra nimbArba, zrISTha zrIpatiM tA / vijJAnamisudhaiva valkameM puSTimAnNam // atevuM ja gaurIya pUnayAmi cayamim / bArIIvo mA terjA prApyaMte LApi 6 // jaina tatatama bALAM mukhvovavinirNaya ! matimA' jJa nAyeta pakSapAtAvi tamA // satyacinirNayAdava na me smAccalita mati / ityapi prArthanA tepAM savitre kriyate mayA // patAvAryanta sUtrAgAmarmanirpIya | sUtradranainArIchImAviSkRtya naeN che ta" // praznoyamapUrveta svane te caMyate / tASi tevAM sAco nAyatAM. mama mAvyopavitrAreDasmin vuttaramaphALave! mUvIne AdhAro sUcIsteSAmanuvrud
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH sarvAraNAraNam mevAdvitIya satyajJAnAnandasvarUpanuM sainattam si nitya ghA, tanajJAnanamokSadhdha phatyAdi sarva viviSayAntargatam ! tAdaro mauli. viSaye anAyazrutideva pramANe phaphleva vevatanAM ziSTANAM mata che taskRtisiddhAntajJApanA mavannAthaMvitA-dvaipAyanAparanAmA marSivAvaraciLa: grahmasUtrALi viyAmAsa, dvAparate jarA vA prArthanA abamRti padmavarSaga: pUrvanA zAmaLAva8nvanene brahmasUtraparivayamasta tevA trahmasUtrANA zAphAramAdhyameva phanIm 358myamAnAnAM mAbALa mathe prAvInataman ! ta. bAvInatara mAdhyam phalInI nopa0myato tela prAvInaviSaye bAvana parva JthA pramALa, tathA arvAcInA phleva bALa sarve te mato graMhmasUtrANAM mAva vAdarAyaNa-cA-siddhAnta-sanmate-mAdhya-nivArtha phavAnIm mAmAnAnA mAkhyALAM maLe thata prAvInatama zAphraramALa, cat prALa prAkRti sAddhadrAvazAtavatsaccaH prANa prati hati prasiddha, taheva mAdhyam avadrA graMhmasUtrAtyagranthaya mAvo krizcit pavitAnuM samuzvimevA brahmasUtraparivaya tathA di rAkramamAkhyAnusAra brahmasUtragranthaya paka-sUtraNa varnanto utaH 2. tanmate 21-saMtyAni dhirAni mAkhyaTIjhAjhuddhi jhabbeDamin sanizitAni * adhikAraNa vivAraviroSa, uddhArA tattvanirNayo mImAMsAhanacaiva vaizistha ? tatra dharaLasvarUpa-ratrayaH taMtra dhiLuM paDajJanuM, thorAM mAtApiyAM taTTAmAMntiomaLa 1 "Adhiraba tu haMvat pa yahAdura viSayo vizayarthava pUrvapakSastottaram ? prayogane sadgatizca prAstroDadhiraLa vivu che pazcamiti pramati pATa ti" (mAdvAna-saMraNa-pa-che dravya ) | tatra pathamAdhAparivA ta thavA mAM prakhyae prathama yudhiraNe taMta nigAdhirAM nAma ! tannA natinAvana, prathama kRtimInAsAruSa kRtilakUti. dvitIyA aitarAhmaNo vivArahI gAjati | tRtiyAM tAdAtmaLa zrativAyeg samanvayahRpA adhyAyati.. vaturthI * matAno pravAha dhirAni putra dazyanta
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ vayanA parA-ndravapIranA spada nivRtivAyAno samanavA pAmata ! astra pramANitvA, paraLasakatima pachI satinaMti . masa vitAvata AintavAvivAra ! evA tanm "mAtmA nA ghare dravya zotanya (6 rA5) rUlyavi tivAkyanAtI saMzayastu pAsa vicArya na vA iti / pUrvapakSad-Na ne vivArya, tatra hetavoDIpa ! siddhAntapa pu tra vivAryameva, tatra devoSiA prayogane ja pUrva -tat za = bAbaLIyA siAntapa [- nAtit bAmaNIyaevI patAdaro ja pakavacito vivAra 1 parva adhivAsaNama datyutA khAdazAni pigani jina zAharamAvyAnusAra 21kSmAni mavati | pattA mArga jita na La, niI kAdhina ravita dAtA tanya ja jhariNA pUrvapakSotti nina sUvega, kapi pina rajita siddhAntapasoDapi tavA putravita paLe siddhAntasUtramArga vidyate, pUrvapakSatra nI | hari sina ghare va pakSadAyama idata, tatra patina pirI ratimA pAritrAtmA dhiraNa pUrvapakSatu apilagArame pigamage vA sama diva dayate ! paraMtu kuSi dhiraLa naI pUrvatamAtrAmanimiti | saMvata yameva adhininAmagArI, vistaratu vasyate | vim ca batrabanma mAvatara maLe sUtra yAtyAne yadu mattamepu sajja api piyinI madhyeya rananArI sarvalatava, tatra na poSa mAvyA pAra vidyate.. - ba yAliviyare tame zaramAgamana banyA mA paka- 2-adhikALa tvArojAyA | panuM pratyajya jatvAra parA vartane, saina banyortha podazapAibhakko mavati dati lakhatA >> ba-mAyAvartayAyAma adhyAya-Sino sarvekAmeva mAtA mane Dapi maneto na data, tathApi (saMdhyAya sUnA sUtra dharaNavimAe pUrvottarapakSIya sUtraniro ja tevA anya mahAna matabeTho hato te ja bhAvamAM prAdhAnyana I-mAstara rAmAnunanipAtra-zrIbda- pIama-vijJAnamidhuvannevAvaNya ti - rAmAvasya khyAlayammatatvArA zImarAvAryaparamAvinAm patemAM mAcchatA dazamatabhedane mArA manasi nAyate-vi zAstrammAlyAne ramavalsa nmate na vA ! yata thImachamataviroSimAve; teCmAra sarva purva svabhAve mAvAkSamate mAmiti varNavantIti
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ataH zAdarasUtravyAkhyAne sarveT upamyamInamAbvencaH mAnvInatamarmApa vyAsasammata na thA tyeva sandrijIte 4 vyAsasAtama nirNayastha prayojJanam ataH sarveSAM bhayANA madhye katamat kiyad vA vyAsasammatamiti nirNetuM prayAsa niyate / yato thar mApyuM sUtraRRmimAM, taneya pramALa mavitunuM nita sUtrArthaniye vevA vAcAryaniSaLastra vyAsasUtrAainirUpaLa bInaniruSaLAta, vyAsasyeka vetAthaijJAnasampannAnA zreSThatamAca ! tatathya trAjJAnAya vevAntamatameva anusaraLIyuM mokSAmaH / yazo mukhya niti "vetAntavijJAnamunizcitAH sanyAsayoAt yayaH yuddhasattvIH 1 te bahAojepu parAntAhe parAmRtA paramunti sarve " ( zarA6 ) bIra vevAntArthavijJAna mo detuH tyavAmyate, tana nAsUtrAryajJAnAvInam / yAsalAtamAniye vadhA ', jintu sarca mAdhyanlRi sUtravyAtyAnAche svatvamatAnujam patAdA druzcevaM nAruM vistArita, can dA sthAmimanirdhvaya " samanva ti pratimAti sarveSAm / patat tmyate, ayaM matamezvet nirArakhIyA, taddA vyAsaziSyaparamparAmeLa yA aa vinjhevena AyAtA, tatttaLa vinA pAyAntara jJAtIti, yato mAvadyAsena asmin prathamadhye taryuM vinita takrUti na dazyate, dhRtavartha nizcivapi ti racitam etadapi naiva upalabhyate / tataAE "ayaM vyAsasambavAya" kRti sarvAsimmato joSa sAvAyo darayate hoThe / thato bahmasUtrI vyAsAmimata-vyAtyAnicaH ca na sammati kRti api pratimAti ya(sasonirNayattamAnanA tathApi virodheLa sAvadhAnatayA satyAnunvitsayA = sUtrApAt bAhornane te va pratIyate, cat sUtrAra. tatvartha 7 mipi hnita tam ti zpana 7 samInam || sUto mAvata. svatamUtrALA vyAvyA nAnAgane nAnAvidha rite zvetat na ta tasya amISTa vistuti / mananaM 7 vho'pa coduM zavanuyAt tAdarza kcchA naiya kanyAraNya mavet / na joDava chetAvananam Azritya sarve vivavantAmiti 1 vyAsasUtrALA nAnAvyAhyAna nivArayituM anyaddhiH mavadyAsavevai sUtramadhye sparza tepa, tat na tatra sarvathA vidyate kRti 5nuM maiM sanna tam / miSa syAt sUtrALAmartha ziSyo gurumunnAnuM badhiAmyatAm tbuddizya sUtratA mAvatA tAdazam zi spaSTatayA na kRtm| yato gurumukhAd anAgatA vidyA na saphalA bhavati tyeva prasiddha hova a
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ yathA naast| ato mAtrA na andhamadhye A APKA MAA yati eva, tanAva prathamaH pAdaH-nAmbaparipA yathAhu ---"saprAyavihInA ye mAste vila matA" iti| vipaye'smin pAyeNa visAdo naasti| ato manyate etasmAdeva kAraNAt sUtratA gavatA anyasya pratyaka a yAya rAdhikaraNAnAca nAmAnika na andhamadhye sanizitam, tathaiva pUrvocarapakSanirNAyaka parimApAsUtrAdikamapi na nam, etat sarva guspompa zipyasampradAya adhigamyatAm-ityeva tamya rAya AmIt / kintu tayApi sarvAsA pitAnA phazcit sAdhAraNaniyamo yati eva, tena sUtraracanAyA api phenacit sAdhAraNena niyamena bhavitavyam / tata taniyamAnupajimi aparairapi prayajhe kRte prAguktapipayAdinidaMza kartuM zakyate / ye khalu "zA rasa madAya eva vyAsasampradAya" iti manyante, teSAM cAkaramApyameva dhyAmamatAnumAri mApyam ityavadhAraNe na kApi ghAdhA bharet / ye tu atra vimatipanA, nUna tepA Tane spAta na anAvasyakI "tanirNayaceSTA / vyAsasammatamApyanirNayasya dudhamAhatyam nUnametat kAryam atIva duravagAham / iyada duravagAha yata mvayaM bhagavanta sUnakAra vinA yena kenApi patat kArya pharipyate, tenaiva amitvym| yata ekamya cintita nAnye samyA nAtu zakyate, sauntaryAmiNaM vinaa| na jAyate etasmAdeva kAraNAt ki mahAmahApaNDita-siddhamahApuruSa-mArI AcAryayanai etad prAmasUtramanyamApyaracanAyo tAyAmapi vyAsAmimatasUtAniyAya pRdham vA vigipya kazcit prayAso na vRtta / "ayameva spAsAbhimatasUtrArya ito'nyo na kazcit artha sambhavet' ityeva kimapi prayatnAnika na te kRtm| vRttAyo lakhyadha _ viminnamApyasandarmasandanina sapA manami 6 // pitA svaamaapikii| yata cAdaramAkhya dAte vimAgatA nAnALa to zumAvInavRttinA AtmAne bahupu myale khaNDitam, tadarya yukirapi pradarzitA, yamA mAnandamayAdhikaraNe dRzyate / parantu kRSikAra mAcIna vyAkhyAnam avalamvya naitat pRtam / tathaiva zaramagavata prAktanAnA vadhArAnopadInAM mata anuvartamAne vAryaparamavi maccharanAmAnunAhiti AvAgye saha yatra adhikaraNa-pUrvotara-pakSavibhAgAYi sUtrArbhanirNaya ca zaramagavato matabhedo dRzyate, tatra palata poSAmanA-mi saha zaharamAto'pi matabheda sajAta-iti phalpayitu zakyate, tathA sati tatra yodhAyanAdInA vAkyam apalavya VtA |namITamatanirasana zaramAvatA kamucitam AsIt, parantu tena naitat tm| na vA mAskara-rAmAnujana-paravatimi zAharapyaTIkAni kairapi etat samAcaritam, yena zaharamagavatastatra tathaiva Azaya AsIta-ityapi manumAtu zakyeta / eva vRddhimatakhaNDanasale tato'pi prAcInamApyAdika pramANatayA manIyameva AsIda, tadapi na mApyatA kRtam - iti tu prAgeva uktam / tAtvika matameda-nirasanAtha / kevalam ekasmin sthale vRSTi-to'pi prAcInatara-pasanmadAya-aparvaka-yuphasiya-gauDapAdAcArya
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsapUta-brahmasUtramArthanirNaya praNItame ribAvAkyamudradhRtya pramANatvena DAnyataM rApharAvatA. paraMtu vahuyuM evuM naitandra chata anyatra mAvaThuSavarSAvAyeya vAkyamudbhava viruddhamAM nirIkRtam ! pUrvAvArthamAM mata teSAM vAkyAvazvanena na cApita, na vA tato pUrvAvArthavavanamALe vaDita mAvitpAkA phatasya jo deturiti vaiva voddha zakyatA vRttivArInAM nAmAnullevaraNam atha vuiM vAtra prAvInavRttimASyA tava vio. tannAtaka, ataH zaramAvataH temAM satra 3pamI nAmavA, tena tevA vavanAtimA nIparathApita, athavA sumatiprasiddhavAn banAvavA vA, tevA mAkhyAvInAM matAnA rathanukvavanAdrivaM na prati, ethavA mAra-rAmAnunAvInAM cAtyAna vadhAyanopavarSAvimaLIta-kAvInavRttimAkhyAnuAM mavati, ataH rAkraramANvI tAravarti-mArajhura rAmAnujJAtimAkhyaH sa virodheDapi volAyanopavarSAtipraNIta-kAvInamAkhyAvimi saha virodhAt zAphrAmAkhya vaduSu sUtrAtyAnAvipu mArAvInAM matavInAvADanArtha svavayuddhAtiM tevi trivezitam, mAhyara-rAmAnunAhiMmato - nIyatvena kathitoSAyanopavarSAvInA vAsthAni pramANaana pratinimAkhyaThThamAvatI, asakhyaddhatyAH gasamAvitatvArtha phati nituM na zakyato zAphrAramALe pUrvapakSaana upanyatAnI matavAvAnA bALa mA-rAmAnujJAtimisiddhAntaRoLa parigraha, brad | te lag matavAlI sarvatra voghAyanopavarSAvInA satA--ta zadvAramATIkrAtizya pamyatA yataH rAkrUramAthe vRtti-mataSkina mAkhyAddhi tannAhmaH sarvatra samukela chata, anyatra na ruti darate . ataH rAjjAramAthe pUrvavakSavena upanyatAnAM matavAtAnAM vijayanto matavAvI pare pUrvArA padmAvatI thinto vA vadhAyanopavarSAvimi prapitA, chati vA maLyaophri svaya samudrAvitA rati nituM ne rAte 1 gata voyanopavarSAvimi saha mAra-rAmAnunAvInAM savo yathA yunirNayaH taithA vRttijArAvAnAmapi phatyeva mate A mIrAnAM mAdhyamamAdhyavivevanam atha punaH yeva rAlpharamAvatAM vRttikAmataravadanA bAvInatara-vRttimASatAM vAkyoti na pratiSa,tathA rakrUira-paramavi-mASyavRttiRtoorimArjIna-rAmAnunAvaya-adhikaraNa-vimAAtiviSathe sUtrArthanirNaye 2 zAramALeLa sahu catra minnamatAvanvinomavana, taMtra zArayAtyAnAtiravadanAtha ziznararvavari-mAkhyAti ne te pramANatvena prati ! mArAvArya rAmanunAvArya rahnAvivAnantara rAmAkhyaprativAva gati vahayA chadvanta, tathApi DAdhi T-vimAAtivu te mAnAryavaya #ra nAnuranta kavi zaznara-pUrvavartimAkhyAti pramANenA zA#vyAtyAna na raviSThitavanta, vIvalhanvitAdhiraNavinAmAvIna iva sarvavAtilasmatAnuM pharva cvI te vatana vivRvatte sthApi ko hetu riti nava vAddha zakyate |
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama para-- Hparivaye, rAmAnuMkAvInAM vRttiAvAnu cavA rAmAnunAvAyeMga vidhAravAkya sa dina vRtam, tadapi san vivAravAkya veti sanite . yamunAnAridhi yar vRtti-vAyatvenA patinuM, tava ne mAgunAnA kRta mArarAnAga meva upavAkya vRtam taSi sa - vala bata tApI vRtimo - phleva AtIyata rAmAnunAvAi udatayA 3 --"vitInI popAyana pUvavAyAM kSipu, tanmatAnusAraNa sUvAlA cAlyA sthane riA tene polAyanavRtti dara , tA sena tanmatAnusAraNa sUti = rilita mata, apitu tena "tavanusArega" hasteva rilita caRI mato mAvatA rAmAnunAvAyeLa dhodhAyanavRtti na pI datye spaSTatayA pratIti . mAvInA pRtvanunAyitve rAya mAvatA zAnArye tuM vimo rada paveti samAna . to matabheda mAhitonaparyanta sarvatra mALe vRAimata nitabhA atra tenI vRtti ramata svati, tatra vRttine sa I#mAvata matyameva dhAma - phleva anunIyatA binyam anavojya mAdhyamaye bAvita bannapaSyanta tanmatatvadane na samavati che tenA mAtArAmAnunAvInA ma bampAsyAne ta' vRtti viddha zAharahubavyAyAnameva, yA zara mavibhUtyu vRtti cAlyAnane mata tevata chu vikAramata tat zarmitavRttichA matavA tevo vizvAmita-sutrApanmamU4 zAmakhyameveti pratimati | mAra rAmAnunAvayo vRprinyam anupama cayA bAdamAvata parva nimite tanmate sUvAryAvi ja vivitavanta-ti che te, na tathA pAdaramAvAna vRttinya anupara hi banyA banyata sutari mAthAntarato vRttiwAramata tanmate sUvAti ja piyatavAna-tti vayituM zakyatetene mAra+rAmAnunAvIne te dvavyAcAne ja sayA vRjyanulAri- datya na nizcaya | kathAsariyo laya dha tava kRttizAmatameva vyAsAtaSa datyapi na samaye mA, vireNa sahu vyAlaya parvanusabandhAmAvAnI vRttiwAsya kavitvaspanamapi na tatra bAnu vivadhati, pINAmapi mata mevavanAt, mata tamata cAtyAne dhyAlamatAnusAra hatyA nirNaya surapAhata pati pratimati bAsamatasya nidhitve iyadunA, bAsamatavarNanam pavameva sutra vivAddhApatISa, catta (skRta zakSiAvupata vinA jata suvA na sarve svI rakhIyati mAstAvimAdri sara
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasaghdhata-nAmutramAniyA dhAritam / batra muntyAraLajJa yat vattute, tavuM anyantuH prathamadhye viSayasannivezo na varlDa yuki anularati, bintu manthanuM. phrenDjhAmavIti / ato mAvavyasid anya. vyAsamaniOyaH atIva turo,mati / atava "veva vyAsamata nAnya" kRti jJa nApi avadhArayituM yam / vastutastu smAt sarvajJAt varAe~ anya: jo sapUtiyAM sarvajJo na vastum ati / tena anya. parasa ha~AtAzayanuM AviSkRnuM na sarvIM sampUrNAMtayA samA~ mavet / gata. siddhamahApuruSALAm avatArAnAm AvAeLAm api vyAsamataniLaya: atIva duHsadhya: taMtra sandehAvasaro nAsti, oaa thA svamata-pravyApanarthinAm vyAsasambavAyavRdidbhUtAnAM mAdhyanAma kRti prAtrInamAkhyoMropi vitivantaH / E jyAlakSa ratimAnirNayasamAvanAhetuH tathApi trAsUtrasya sUtra/rAmimatArthaniye vairAye jJa mananIyam / cato grantharattanAyAM viSayasanniverAnAmeiva granthArasa sarvathA phaAdhInuM mati / viSayAti tu prAyeLa yujyadhInameva / tataAE ntharavanAyA granthastuM. phranchAnusari-viSayannivezaviSye yuttimAyopi saMgato bhavati / asya vyAsasUtrasya tAdRzayuktibhAgamAtram avalambya asmAbhirapi vyaassUtrasya sthAsamimatAryuM: nirNenuM zavate / yuHi ravajI sarveSA sampatti, yuttvanusaraLa hi asmA svamAva, sA tu na AdhInA, iyA 7 yuttaH sAmarthyam anyathAnuM zayate, bato yuttisahAye: ahvAmi vyAsatrasya yuttinUtjhAmitretAzAH tathA tasya phaAmUAzA pi zcit AviSkRnuM rAjyeran / popasaMhAravi-khavidhatAtparya-nirNAyAi. sarveSA pragnyAnAM tAtpanirmaya: sammati / vyavahAro'pa tathaiva darayate| pUrva 6 tAdazamAyaM niha tenaiva kapAyena vyAsasUtrasya vyAsAmimatArthanirNayaprayAso na vyartho mavet zcana / pUrva rItyA sUtrArthanirNaye zrute vyAseAmUttva-sUtrArthamadhye'pi saMzaya-viparyayAtInA sambhAvanA svaSA va avaziSyeta / ato viSayAMtravezAdvipa vyAsAmimatASiravinAAti-samAjonanena tathA tAtaparyanibAyavirena sUtrArthanirNaye asmA nairAzya na zomanam, parasparaviruddhamALi va tra sahAyatA miSyanti nivadharaSanAyA pravRttinetu nUnuM mAdaza-capavuDhInAmuM tAdaza dharma putarAnuM agomAM, mitrim atajJatameva / taSi paryaM coDyuM me prayatna, tasya ayameva AyaH ti mamemAM vyarthane daNvi asantoSavagAt anumpAvagAD vA jovi mahAtmA viSe'smin bavattuta, sa ta tratrALAM vyAsasammetArthanirkhacArye pravRtto mavet va ardU saprayAso maveyam / yatastadA iMdrAnita vyAsAmimatasUtrAryanirbeya. pU.tA kAnuyAt /
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ maya pA-mutraparivA prakhyanAma viniyamanAya nana ane adhyAmika mRta baccanya 9i nA mamitu nita, jaya "tam mama nAma samamAna, phatha manyaphaLa, po yA ampa pratipApiya iti / yato mamara suri pataya nAmAni vizvamAM dayate banyo ami nAmami mati ro -Aiva, mAna, mAmA, bImA, zArIra , vAyu, mRtva, DAbImAMmA tiA taddha kacaDiji mana mAmA yati : patana pracoDyuM jAyagAnena bargata, atyaMta baI pAdhanAmamaLana ti abhimanyate mami pu, narca tame 7 anumanyatA dhAnyamA vApI Apuni mi manyate-tamayuddhavina niSi manAmaNAAi oi vinita tiA anya pratipAdavi veri tava mato te nitina pratipAve mannAna, mane - pAmananuM, mA maLavA khyA banyaviSaye vo mata vanta 1 ati piyadina banAva amana jALapam | prakhyAvanAthI nivaprastAva tatava dravyamu-prakhyamAma hada rajanA jamiti matro e yAyAdhipaNa bhUSimA dayane, tava da pAm pAkhite tUTajAvatA * pUjA vAvanAthI ja nAra dAma anunAma . te pAma -parabAnAM pratipAgha-niyopAya darA : patama pracaya racanA karIyAvare sara jo vipayA niyA ! cata khyamarina rananA ne bAvi mati A vAryanirNaya muno mavizvati tathA ti anya kAryanine sUkAryanibaLA vArita vAta rA na mammavita, nAca-vitAma iktama spirimANa vyAsamatAnukArI hatyapi Tu thAya che vyAkhyAtAra prALa mataviroe manasi niSAya tava matavize mati vipaciva satta sArya varNavAya, na trAkSAnurekha sUrya prAdujhatayanta paratuM ja sArdhaniye saca aa lavArAnusAna [kAryanirNaya te mati juvAniya vadhu mata, sUmimAya sapano mavizvati, sucoMDapi vinigati mata atInidhi devAmAkhyam tavarya mAmi mA che mImAMsAvanasiddhAH | sa = aminuM - madhamImAMnAbaLeSa dhutA ta mImAMsA kamImAMsA 4 rati pracAI yuniyA : vaimini-dhyAyamunikhyA nita. tena dhruva siddhAntA, parmanImAMsAyA 3payual, te pramImAMsAmapi avazvanImAM | to ame siddhAnta -- 6, paramAt jarA
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH vevAr vA anyo na jo'va sampU.tayA sarvajJo savitum adbhuti / vevatA vA RSivA manuSyo vA vevajJAnaM vinA 7 jovi sampUrvatayA sarvajJapadravIr gAronuM zoti / apauruSeyaH racA bhrAntaH yameva vedro cAhmi-maitu tathA nirvizeSAdvaitanALimU bauiivaSaye neva pramANam / ahau ivaSaye velAvanyo na joDapi pramALavena pALyate / veminnAni yAni pramALAni pratyakSarIni tAni zvet vevAnuni, tanaiva pramAAni manti, maiM tu tAni svatantratayA anatho. meM-(viSayayo pramAAni manti / memImAMsAyA athameda: siddhAnto brahmamImAMsAyArbhAva gRhIta, gati / ata. anaioiviSaye vevI dhruva pramANam / dharmadrahmaNo: gherepramANAtmyam / vastutatu yukttirapi meM siddhAntam anuvRdghAti samarthati 6 / yato yAjJik advaitanA zva na haujiviSayo mavataH / hoH svAtanyeLa tayoH astitvamA yituM na zayate, vemisena nApi pAyena putayoH svarUpam avAnuM na pAyaMte / yata "tanmantraNa anutisya cArAkIya tata m" svAtanyeLa dhRt yatum anusanyAsunna 7 sthApi pravRttimaMvitur gati tathaiva sarvavidha-viroSa-virahitam aneya advaitabhAvastu na sthAvilpanAviyo mati / jyanA hiM dAnuvA, daviparIta 5nuM na svASi masi veti / nirvizeSa-mAvatuM hi sarvathA daviparItam / ataH sarvavizeSa-virahita mahAvastu sarveSAM dayAnAm gadarayAnAMca mUrchA ArAM maveti na jo'pa phLayatum chet zananuyAt va / tena rma 2 mA 2 samayavi sarvathaya aau ivastu banAvapauruSeyavetAddeva smin aauiivaSayasadbhAve vAte satyeva asya sambhAvanAsamavane yuttiviSArAbhyAm anusadhAtuM vaya pravRttA madrema, anyathA vA anusambAnavRttiSi amAruM masi 7 nrIyAt / mato yuktirapi samarthayate - yat alaukika viSaye vedA eva pramANam, anyAni pramANAni teSA sahAyamUtAnyeva ti / ahoiivaSaye vedAntarmanImAMsayomar vevAnta tu siddhAnto'yaM kArAntarekha pavRiddIto dazyate / tanmatena dhar dhruva sarvajJaH, vevAdi akSya phezvarasya jJAnajJApAH zandrarAzaya v| yameva anna mImAMsAM- Dhayamadhye pRSTho vizeSaH / avazrva mamImAsAmatena rmaviSaye vevA va pramANama, anumAna var apramALam / vAmImAMsAmatena tu kAviye vevA dhRva pramALam, anumAnAni talaiM sArIti vizeSa, mahALo mRtavastuviSayatnAt|rmaLaH bhUtavastuviSayattve nAsti / tatoyam anayordayore: maiH / cathottva zAmaLye "maiM dharmanijJAsAyAmiva zrutyAya pUrva pramALa trA nijJAsAryA, hrintu zrutyAya : anumavAyaAE cadhAsambhavam pramALI, anumavAvasAnAnd mRtavastuviSayAtta bAjJAnasya / " (rca sUtramAdhyam) | 1 7 1;
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayamA pAmapammaparipapa! Hunirani sam bhAjapa - manIfrth bhAna gAya-rint mAgA nibhara-manI para mAnasa ma nAra ..gAyana bhara mamArisni, na pohasti-re are fruiri manani 14 pA barAmi .in prayAsa gita / AT fim sin+ papaga bhAsapA mataa adilA, bhariniya in R pani manama mAnana 1 samana bhAratamA pina / pAnI pAmipa mamAmA pama mana mamAgirakara 77 Hi, RAT mAna-mana bhagam-dhani punita mana yA bhamAna / mAra kAma pAma bhAra R T E-mAma mAnamA mApa paramatatA mAdika panapana, tapa Traat mArin / to pAgagi disanAma, mAnA taY Trar' mAga | to terA mati sAnunAhipita pani / na bhAripa te mA 15 pApinI pAna nAni mAmA mAniA pAtam -4 miti, puddhimA / pa55 tA' ma !, Hu-11 . spa r| yathA__ "ninepAlI pAsa-1e pAra..! pana pani pani prati / / iti / (garapAri ) sAnugamana gApA bhano paMdanA - ( bharidiENirat-1 pA 7 gambhAti phaa| campArasamana-niyA bhagiti ! 51 smaay| ghare amanamAnasAvimA, tampa AratI || "FAIR matAntaram" ityapi mAmA gam magaphiravi bhimatA samAnAmA pani / napA 7 mimI matAni gaye 5 napA mamAgA mAnti-sapa prAyati / bhanA yAnusaragarmaSa agapipise V5 mA prAmasaranApAH prapama pauzalam tigAdeva pAraNA / magaman pAvarAyaga syagatena tatvopadamam mahalyA damateneya tatvopare / elAn / tApi yA sAtamIjAmA tena patana tm| yata nidaparanAmAnera tatvanirgayo saspata, bedamya uuruwar ayaM yadAnta / pUmAge mAgahomAdimUlana kamakA tAn vargate / tena thempa antimamA) yedAnta dra | Prina nirNayo yate / tena 2058
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vyAsasampata-brahmasUtrabhASyanirNayaH purva tattvopadezArtham avazrito mAvatA vAvarAyona / vasra amrAnta-tattvopadezoSi sammAvito nAta / vyakttiviroSasya matAvavanena nAyaM sammati prAova utttam / vrato bahmasUtraracanAH vItarAyaNa-mAvatAn mem pattiSTham AsIt yat vevAntavAlayeSu ApAtadavirodhAnA nirAsamudvaina tattvopadeza' taH sAt / thato vevAntArthamImAMsASi bhasUtraanyasya pm uddezyama, tenaiva tattvopadezaghra ayao ratnanAauzam / tathA sAMta'paniSaddA madhye yaMtra yaMtra tAtparyasaMzaya: prAyeLa vA mati, tatratya-saMzayApanona-sahAreLa vevAntasiddhAnta-bArazanapi nAsUtra-manyasya prathama racanAauzanuM marvata / sanilidAnta patra vyatimatam atha svameva cet bAsUtraratnanAauza, zrutyarthanirNaya pUrve kavi bakSya uddezyama, tavA viSe vayam anya myamAnAnAM vajranA mAdhyALAM madhye yaj mALye mukhyatayA niSa-pramANAva-neno aupanivArtha-pIragAya ranitam, teneva mAdhaM vyAsAmimata bAlALAnuM rUti / vyAlAmimata-sUtrAe~ na vASi-paniSat-siddhAntavirodhI upaniSannatanirapekSo vA mavitur ati / sUtrALA yo'rtha: upaniSatasiddhAntAnu, sa va vyAsAmimatasUtrArtha. ( vyAsamimataM ddina vASi niyata-siddhAntAvuM anyan vittum arhati / rASTramattasya auniSanasyaM vyAjJAnusAtviA mata prataj tArdazatA zaramAvatI aivadhArita samAzrita, yat vyAsasUtrAoM vyAvyAnAche, cA jJAnandramayAdhira-vyAAyAM, tavadhiraLAnta tasUtrALAnlR ApAtakatItArthInAm anyathAsAdhanaSiddhRtam| yataH taMtra sUtrALA JApAtakatItArthInusaraae zrutiyo. madhye virodhagajja| avazyAvinI, tarihArArthe zaramAvatA sUtrALAM tam ApAtapratItIrtha parityagya zrutyarthAnuoorthe prIta, tena zrutyarthamInAsA( zrutisajJatiSi taMtra sarakSitatA / AnandasvarUpasya kALa bAnandamayatvavarkhane tu Ananda dharmavattvameva sidhdhati, taMtra zrutitAtparyAM, "bhAnajo kSeti nyajJAnAta" "vijJAnamAnandrAkSa" "jJAnandrAddheya jyamAni bhUtAni nAyate" "sazviAnanuM tra" tyAdri zrutayaH bALa gAnandra mayatna pAm ananta mitAN atipratayA vAranti / ata sUtravyAtyAnauzahena gajjaramAvatA taMtra maLa Anandutva khatvanuM pratipAdritA, zrutyarthamImAsApa-nyAsAmiAyazca manISkRta.| tatatha "tihAsArANAmyA venuM samudhRhayet" ( mahA. bA. ma . 267) DhAMta arvasammatinuM anubhavya ''tathADaDanaeNnTamasa vijJamAnyana sAkSiLA 1 sarvAntare sampUoM zraghna nAnyena kenanit] ArASTa ninuM zramamuAnya matyajJAnAdayAtmam| meM rasasanA sAkSAnAnyathA mutyu vAM " zArda (mRtayaMtiA puLA 70,4 pRSTha.)
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH pAda.-prasastraracanAkauzalam 13 tti bhUtAditAvanAmulya mAnyatA mAvAntAmaLetanAm DampaMgaviSaya rita | vAkya ra TakTronipajUrvA ipayate ti tAsAmapi banAvya, muLe sabhyamitA para rAte-AvA sthAnanena naravanAyA vyAsa puryAnubhava mukhyam aaN pAna zira ghA mAsI, matAnusAraNa taikvArthane vyAsamitinava vAgatA bata taAramatA thA viniparatve tava vyAmamatAnumatima idatye pamte jaina zAsa vA yuTyavikhyameva Tyam kArya-tya niyata | ta yutyavAnumatagameva mahuvAnAza ti zarArA...tabababayAkhyAnasana nenA pratIyatA ts mahimatapattinA samApana tava pratisUkSmatavAiimau Myata dAtA yo vadavo, cayAM vArANasI padita-mahAmAnya nAmamitra tAmihoya, tayAM tanuriLa chAtI-saMskRta-vipAkyAdhyakSa-vAyavokanRtaya bowvALI rAmAnunaSpakameva go spAryAnumatatayA bAsamatAnud, rAkramAnu vetannatAtapardhAnu, na tu tALAM spaNayanuSAri, mato na bAsamatAnutama rati 1 lApharamAvastha bAta kyAvAnuvAvamijAthI dArucivo taheva mata pravIetavAna ! tane tAva pApAjyamAvA tathA visi patava samiti ama7I tatra - rAmamitra yokanRtayo vidhidADhatavAvAnuyamiNa bAsanA te sva batamata vikAnena svamataparipIpaLArya tava bojhanta yeva pratipati che paraMtu jo hai anidhiSi zaramALa vyAsamakhyatana manubhavitA to AvyALi duryamImAMsAmumaitra topacAre vinitAni datyapi te pratipAditam ii chuM parvameva mate vara manusmatavAhimi zAharamatavirodhimatavAhimitha sarve pratA svarakta mavati sarva tyarcamIlAdrArA tattvopaTe java masUtravirane sUtratAnuM banimAyA mata yutyanuvALane mukhyatayA ghasUlaravanAnAm !. Rte yuti kAmAkhyarAnikAsa tene nit dudaramAvato ya kAryAyAmAM tat banavavAtanuM, cata dhRtipi pramANe mAri . yayora"--"ti smRti savajIvAzramo dharmasya kSagati | mAvavAno vyAsa ruMdhavat sarvaka, tanmaya kRtivA tena tanmatamapi tivat pramA na ave ati sutyarcAnorena zALavato ya sutrAryAkhyayANa te samIrInI bAsamatamaSi yutivat samAvALI yameva riA patar tuM naiva va zAte, cata "mRtiskRtivirodhe tu yuti garIvalI" datyeva zAnirNaya ! mAvatA vyAsenApi aprakhyama dvitIyAdhyAya prayamapAvasya prathama "RtyanavasopAlaka ti jAnyasmRtyanavAsI vopAsava" phatyata sa-pismRti-siddhA-nirasanAvaTe tameva sitAtinA mato
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhApyanirNayaH vaivaskRti pramANam ! tena vyAsamatamapi ati kRtiviruddha mata, tapi nAvAya vinu thato jAtrakane yatra eSA phulANAnuM mApAtabIyamAnortha kRtyarthaviddhatvena prati, taimuM dhAvyAkhyAna dvaramagAvata. satati pratimati patana thayA chAtre puro. pAnDAnata, yena sa chAtravALyo mata, tathA gaddAmAvatA puropi guro cAramauvata brA-pravartakamAM tatasUtre, ApAta-pratIta dhUnatAparihAraH chata, athavA mavita. vyAsane chAkRta-pranTenthi 4thIta pava phati siddham ! ataH sUtrANA indrita pavita sapAtakartatAnA arthanA anyathArtha gaddaramavata samusvitoti pratimati / naitita tane pAya mavatum ati lagnanA rAvAdinA gAthAvALasamarthanam nA rAmavita patAvaraNam ananyasAdhAraNam naiminIyamImAMsAyA kavi jhavamA = manIyatrANA zrutvanurovena vRttimAkRddhi madhAraNa dara to e pu artha, siddhAni pani, tAni sati sAme tAni va sUtrapu rUti vAntavya mAbata gavAminA | cATyAta4 patatu mAvatA vALa mAgodhAta vari manavatra yava vAya viruto thAzrutIoNrtha tatredamudiyate | rAmaDhimi. tila thatA neya, viroDo vaiDhiAnA mavastu te | vAri kathA batra yuvarita mizradIpi kagvyAM. #rAvatA tAva nama , nAnya navIna tripa samAritamA mui vaLyam cAhmaraNamya nAmRta vAmapArAnA vIr anunRtyeva ! bata. tAvaraNa zataramane na sa vi .
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ maya vi--brahmacAvanArA pastutastu zaharamagavatA vyAsasammatasUdhArtha eva prakaTIhata, yata tena ne putrApi evaM pratipAvita, catta trazatAnuM baya nArAya, mA tuM vim banyA 3Syane dRti ata strIe yar va mRtyamita tava vyAsena trid, va aa vyAsAmakheta tava mAMgatA mAgamuni vivRtam ti na spavit bApa avAra | yarthAnusALamela pUravanAyA hovAhama ata dhrutyaryAnurodhena vyAkANa ApatimatIthamAnAryaya kapacAraNa yayAmayonane savitava pratimati, tenA mRtyunusAraNa tattvopadezakavAnameva vyAsahunAyI lagAvata mutyameva korAjIm hatyannara sadAvara sthira varvata jibrAjhiviSayeSu sarvatra UreyasvarUnam vivAna padhAjyAnA zomate ! to vacce svataMtra vyAsamataya anukanyAne tapAvanakha te beva cImane, na tu mA vevApayeyatvavinAnuM jad sutyanulAri-mAlyAnavi vyAsaya samatanuM mRtyaryAnusAraNa sUtraratranAyA rAm (kapAsamAnurAvAnirAsa tapi ninyane--dhyAna mAvatA vakIya skUmaLe tevai levAnta siddhAntAnusaraNa tabu, tatra tasa tava siddhasvAnumavalya zopina praviNa -tmatra cha pramANama? taman adhikSataviSaye jatA Dapanivatiri pramANe svAnubhavavozipratyakSati na vidhi patyastam-Tyala mista inmatamapi taMtra pratima-tyeva samIvanajarUnama / tathA hi haiM sarva ja samAnAra cUkate ya, cahya kRtimati, tat ta mAvavivAhita s thahIta mA ne davA yajhAna nAyata, tA sarve samAnAra mati, cit te yam vanya upAya manyate | joruM - natrAteti vRdvAmi zrIzAnta ti vIte , yayAsmitA vAlmami daE sauri saug tiA - parva vedAntapu yar thaH Jpati mavati, tala vAhita tari, ajepAm gadvaitavRddhi, bApare viziSTa aitavRtteiti pAsanalipi tava vRdvimevo mastelA tena vyAsasthApi vevArya-viciLa ja yukti, sa ta saMsAranurUvi vizvati savidAya ja ra samAcAra zuddhi ti mutravita ! to revAntArca anusaratApi mamatA nyAna bAjumaLe te matameva tim tena mAsUtra vevAntAryanice vyAmatakheva, nAnyat mavatum ati, baqtra 4 vevAntAvanena levAntasiddhAntavarSanA nita ti varU sAte .. maitan yurUn sarvatra vastu, dharmadraya dasyate, yati bApekSika 1 yA, Te sTad niyata, tyahattvAdi devopavitnAvika vA pAm tatra parve
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNaya: sarvekA matye dayate | yatvA tu jJAname prasiddha thavA tena velIntAnA tatrahmaNi cari tAtparye dhAtu, tadA tela advaitavRyaya pava samucita, tatra zcit saMaurAnu vega na panIraH jJAtadhInadharmaLa na vaturvasTAnyatha-pana yurUnuM parva yati dvAntAnAM daitaMtrahmani vA viziSTAdvaitavALa vA tAtparya svAta, tevA tava tata kartha na pratimayAta ? pUrva pAsanAviviSayeblapi yoddhavyam rAmAvega na koDaSi dharTa paTayita che ! saM@ArAnukaverAvarAtina vastasvarUpAthAve mavati | tha veH parva thapi mata, tAM viSAmeva tathA mAvyam, ne tu prekSAvatAM vicArazIlAnAm ; W vyAsAtInA nivRddhInA mAvatavatIrALA" RvikamRrtanA/ cato cosalUlamaLe cheva vevAntasiddhAntavargane sUlaotA pakSe na masamAvita | sUlatA dvitIyAdhyAya-prathamapAdrazya zrutyarthanirNayAya sarvatra guracarthanusaraNaM vyavRtti matva sarvasamAvata- mataya niravarAtva-cakrUAyA "banyaRtyanavarAtoSaprasanna" (rAza?) yuvA vevAknArthe pauthatvAnyajJAnuga-adbhASi nivAritA patana nizcIyate vevAntArya- nivAsasUtreDapi vyAsa-matarAnubaveza-rAhmApa vyA. zukyarthanirNayArtha go cho-sAdhAraNa-niyamo mImAMsaH AviSkata avAritI, tenaiva niyamana mRtyanirNayaH zarvaca yeva mAvadyAlaya makAya to cAsatrama svAtaNa vyAsamimata na kvipi vartata . vedAntasiddhAnta parva tatra varNita | thod mAkhyachatA saddharAvatA "ve-ivAya-kuluma-thanArthatyAt sUtrAgAmiti (zAra sUtramArtham) vyAsasya zrutyarthajJAnavattve zaGkAnirAsa athAta vaizcit zayate vi vyAsa va mRtyartha nadhimatavAna, nA! phatyatra pramANam ? ta. kRtyathemeva vikhya RSILA macce matabhevo te. gata va khyate mRtyaviSaye RSInA maLe jo tameva, tuM sarvamAnya-zrutyartha, parihArya-svatvamatAnubavenanya , to yava dhigate, taveva sarvekSA mata-gamIva-pramAvita sat dhita mavati | tena zratanA sarvamAnyArtha-nirNayo nizcitameva samavA matava vyAsamatemeva tatvIya-brahmasUtramadhye pradIta, svacchayA anicchayA vA phatyeva pratimati rUti ? hartapi sannatanA yataH sarvamAnyakRtyarthajJAnuM pramANa sApekSa, na tu phachAsAdhyam, mAsmi vA Atmasayut-mana saMyujendriyasanikRSTa dhaTe tanajJAnam vayambhAvi sarvekSAmAM yathA dhaTajJAne sarvasAdhAraNuM dhaTatvajJAnamapi mavati, tathA kRtyarthamaLe kRtitAtparyastrapaLa phijhinajJAnamaSi mavatyevA ataH saMwAra-mAva-vimulta. sarvamAnya jJAna na samavi ! sAmpradAyiAgrahavarjhanapUrva satyAnusakhyatsAmAlanuM va8nya caDhi broDapi tirtha yatetA tenaitanuM 358mpanIyam, nitat tukkaranuM sammavi vA , tena vyAsamatameva brahmasUtrama proTImiti na jyanIyA
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ A parivAra svani jA 5 mayamA pAsa-prAmasUtrapariSayo dhAmijIvarAjJAnikonA ja 3beta- ito pariNAmapatasvaiizini amRta marvaya tyaryaviroyina vAn ? dhyAna mamatA tevo matAni vakrIyamabalama svaditAni, tarA -matAnusAravi ne matAni na puryAtAni, yavA dhyAnamatameva ne yutimmatam | gata taheva varu, na sarvasammata-yartha emapI ! bane vadhu pAlomeva dhA yunAmi-tye samIvananuM, jA pagAmirdhA timirsa khatyakSa anubhAvoI navuM kAraNa tattavivigeye pramANana anyanta mathatA thAna tu ta yutIva prAmAm pAhi ! anumAnAvidha tapa sAtveine te to vyAja yA yAra, tAvat mAm pILAM mata" pindInA mate, banumAnAnA e pramANatvena yudItatvata tevA vidvAntarve vAmimata ane rapAvara mota ! bAsamate 7 anumAnavInA zunurina yuvA pAna phItayAta, bAnImyucarya puw-yumirovara na kalpanIya | jona mAvatA thAya te siddhAntone cA chata, natA ane pariddhimarsimiA tayapa piwwAvatInA mRtyavirodhi-jJAnavatva ja amidama, thI sakhata-carya pUrva pramavI jhapInAm annA tavam vi aa lakSyana pirAmiyo carcAtyayaneminA, kAntA ghA bAsanuM ? bAsamatasya tya qna, bAlena 2 kigAvAmitarUkhanAra, utte ananyapatA ! netA icituM te . tenAM prAntatva-yutyanamijharva bena banAvasthabhU! te sarU pratyakSAhimamAnaLiLa tirUpanimittaRyananAnI ane mokSamArganA sana subihaLopayo iyAvanmAstra prayogane, tAvanmAtra kavi pratyakSAnumAAti pramANe mRtimamArga avaraniti mArutAnA ratuM dhanukti, na thA amiphyuni. tattvajJAna hi mokSaya pAyamA, Davevastu parva nivRliko moNa che te pUrva sAM paramapuewArya taka tIkhAM matabhedra vega nAyeva, yodhdhati no poklayara pava, ata adhicitra | pikAvayo vanara sarve tatra banAvRtirUparUpavarAhityavividha mikSamatAvaazvina | paranuM pAya-tattvaviSaye dhikkArAnaro tevo | kRtiniFusADhi pramANAnurAvADukyA te tavAvino manniA -- -AryavAvAripu tevAyuM anukti prayatna svAmavikI rAje tu viziSTatatA tAti-mata-nAvina, tetara pakta tavAvina pavA virodhana-virobayortinavAva, tADhatayorviddhatvAyA tevara anirU
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH viSaye yonipratyakSAnumAnAvi. kRtivat pramANe anyanta . tena teDapi daitavAdisamA pratyakSAri-pramANarALA: vedAnta cAdarI-sUkSmadaSTi-vitaiya-gurumatti-vairAtha-zAstra-viravAsaadik zrutitAtparyabhUta-nirvizeSa-brahmajJAnAdhikAra-sampAdanArtham apekSitam, anyatra tAdRzam janaviryam tathA prAkRtananAnA te sAnupa sarvajJAtmivimarSaya tattvavaSaye zrutinirapekSa-pramANa-siddhAni matAni pravAyAmA | tena teDu matevu ti vat chucananumata-siddhAntaH praviNa. je teSAmeva maMtAna vyAsana maLavatA svachIyatrAsUlapranthamadhye varSo tam | matatevA pi0-LAvAri-maharSIbA grAntivarSanuM sutvarthonamittatvAnumAna vA naiva yuC/ne va sarvasamatakRtisiddhAntanirNaya samava pratyajJInAM zutivanuM pramANAtvarASTranA vatha ceta marta- kRtivAsthata kRtyarthanirbaye pratyakSAnumAnAdri pramANAnA thavA prayogane mati, taicA kRtipratiSAcaviSayeDapi teSA prayogane mavayeva | tena kRtitapAve gauriviyeDapi pratyakSAhInAma ipayodhaH kartha mavet ? pratyakSAvikhya pramANe kRtavavattaratve ne vIryam | bahmasAkSAtakAroveva saMzayAvInA samucchedrastha uparAta "mirAte hR"i phatyAtikRtimyaHA mataH kRtyarthavadbhanirNaye pratyakSAvikamAnAmapi kayo asti parva kRti ? maitari sannata , titipAtrahmaviSaye pratyakSAvInA atiti | thataH kRtivAkyataH kRtyarthanirNayo na aniviSayaH | tena tasminuM aiviviSaye aivipramAAni mAvajAnyava naiviviSaye vinAmAni tyavavA avi-prabhAzALIro ne samarthanIyA, bAvaraNIyazca | zrutipratipAdyaya maaivi-viSayasya tu aivipramANAnA govaratvAti yataH tibatipAtra brahma savaM nirviroSan matavastu ! paramArthAta na tar geya prameya vA ! yatve prameyatve ja jJAtu-ya-mAtR-prameya-meDhasattAvInam tava zruterI cat pramANatva, tat tuM niSedhamuvenaiva, na vidhimuvena | advaitabhAne na dhAri-jJAnava jJAnam ! vrahma tu vRttivyAkhyuM, ne tu IvyAkhyA dhatinu mayameva | vRttivaNyatA hiM vRttivyApyatA, mavaravidhithata hi IlyANatA . vahmaNa pahvyApyatA nAsti, traHLe. sarvAvamasivAti, svabAgavAva ! tannAIpa trahmaviSaye cA vRtti sApa mAtmaghAtijove ! vRttiryavI vahyAAra mavitu hatuM, tatA meLa sA vijuSyate, gALo nirAkAravAn ! pavana gata vRttivichopAnuHvananyAravana advaitavANAne saca nAte vRtta. nirava roSa-viopa, anumayata, 1eSyate vA kRtipramANenaiva vRtta. pitAdaLI viopAbhi punarAvRttiparirAjya batavadhAratA samAvitA ! yuvatyA tayA samAvinA na signati ! tapi zrutI niyamuna parivAya ya ta advaitam avadam ananta nija nijhiyam vAmanayogovara
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathana jAya parivAra maneya mapameya nivirodha hatyAvi vinAtanuM tenA patAdazI vRttivyAdhyatA mAvinI pUrva yutitAnaparyatAta-maHvastuni dhuva pramANatva jona vALa ameya te yutipramANapatra pyAhate munibe kanyAvitamALAnI yAdI 3yogitA, tAI ja atipratipAgha viye ti mi, mAM vapanikA" "R 1 vani puru kRmi hyAdita "zayAjyiA ti nyAyAvI purepuNAlamatAnudhArA nivAba jaya je anna rAyate-dhabhUtama sthAna meLavatA nirdhAgini-pUri 12nanAduromimamRti-madI katamapi nAmamaLapUrvameva pratim pArAyaNa tti nAmazraNa mataSi vitI tat ya kAma ne levAntamatame varti, vyAsakhya matamati ne ra latA cata nizcitapAya pUrva tathA matAntara ka rya tanmata nibdane pAna mAvatA tene te jad 1 aa vRtti bAmana ti mevA nAmanA matotha , pILAM vimi mate laI yutitAparyakhya virodha va mate marthanA, nAnyaa | banyala ko yara pAra na vivarane, tAdAsya, rvatra tuM yutivAparyameva balUnamaNe nivRtama lyane tava pramANita taka svatoSi na kRta, ato nyAsena tu yana svamata pradarzana mRta, tatra andharapi tayA phartuM zakyaM, yadi tyanupuSi vi--ti tatra vyAsakhaMtita tyapi ta= nita matA to bakSe yutitAnA nAte hAsya dhamata ane na thAya bakheitam tti tene pavi zakyate ribandhana nAvi bAya zutisiddhAnta-viddhatA mapi avanti zakyate, ta tanmatamapi AlAya bAkarakhIyameva mavet ! yata yutitata paSyane dhyAnamata, nAnyata niSi ! mata prasUnamaNe vedAnta tameva vati, tu bAhya banyata nizcita mata pItA rAdurabbAsa sAkSAtavAta samarthanam vastutatuM patanujJa pravAvo te , himAkyo karI tyAM thavA zAra vyAyomaye trAyakovana gati, tavA dhyAna cAramA davA 4-kahomamAtranA vadhAro thata ti zani dRzyate. tayAye Tuti mA, jo AvatA dvArA patta - pota" tiA patAdazI vAratA satyama mAvato dhyAsIva mavati zobhate ja to matame mAtra e kanyasta mAnatA dhyAna matati nizcita hmasya zrIpani navamatAnusaraNam pavadha zArAvArya-paramavi mArAmAnunAvAsyanimi vevAnta-cAlyAnadrAva vinatane kopajane ja janera pAra 1 ja e
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ g vyAsasambata-trAvRtramAdhyaniyA vedrAntamatam anuttuthaivazva svamatasthApanuM RtuM, na OM va N yukttitAhAccena anyavarzanAdyavazrvanena cA tam, athavA svIya-tapaHsiddhAauAimijJatA-pramAve tam / tena brahmasUtramadhye vehAntAnusAri-yuttivivArava kAmAkhyuM sarvavAti-sammatamiti pratimAti / tena vyAsasya tattasUtramaye svamata-pravargana sarvathA zrutyanu tyadhIna-vrutti bhUmiti siddham / sAhyaco vairoSi-yota jhena-zevAnA matavazvanaM teSA veDha-tAtaparyaM-vidvatyuM nizcityeva / naiminivAri ArbAninyauinDoyAleya-prakRtInA matavanaM teSAM vevAntatAtparya-viruddhattva saMzaaiti vizeSa / sAhyAdrimatavattune zruteSubdha samayorapi prAdhAnya, naiminIyamatala''ne zrutereva prAdhAnyamityapi vondvavyam / ato vevAnta-mata-varSoMnameva trahmasUtramadhye tuM. mAvatA vyAsena, maiM tu camatavarNamiti dhyeyam / bataH zrutivyAsamatayo. maiM midrAsaMSi | cauddhAmitalahanAnuM trAsUtraratha AdhunivA ala Sir AvuM: trevAntArthamImAsaiva 7 varuM trAsUla-banAyA uddezyana, yataM tasmin vona-naina-prakRtInA veDhavAghAnAmapi matavattunuM dazyate / vauddha-nainAmita vevAntepu na hiM dazyate; ata. tatsandhina mImAsA 1 vevAntArthamImAtAnta tA, tena vArzaniorItyA svAtanyeLa nAttAvi-nirNayoni tathya uddezya vastu mati / manthoya na jaherAvI vyAsena racita, brintu je sArdadisanna-vatsarepu samatIteSu autamabuddhAvimmavAnantara midhika nAnuMna-DhihanA-mutrantu-dharmazakttimyaH vi para, jainacitra vyAsa-nAmadhAriA vinuSAM viracita / nIvica-sampradAyamadhye viddhA vyAsopAdhi: dazyate va / ato na yaMtra vaha veDhAntArya-mImAsA pam, jintu svAtanyeLa nAtattvAvi-nirNayaparam, maiM vA padmasadaa-varSAnIna-vyAsavirajitamiti ? trAstrasya brAyuniharaGganisanam netan samaMtam, cato iMda--nAnInA mata sAI-khrisanna-varSamApana-gautamabuddhamaLavIro smin jAhevi AsItati samayavAsimmatameva / tathA hiM kauddhapratyepu thata gautamabuddhAvirbhAvAt kA viti yuddhA samamavan / gautamastu trayoviMga / nAnuM nuviMga melaiyo khuda Amiti ti / vauddhanAtA-ipranthevu yaM dhAnuprasiddha ca, vinA A sevA viSAm |jJanamatevi gautama-yuta-samAjana-mahAaurAta pUrva vamocana gArlR viti tauryanA Avidhavu, mahAvIra tatra antima. / yamaDhAya vo samacatava cacata tene namya mAdhavatItva dharmI ! dhRtaSi maryA suvidritakssetr yApAsyanyayi tAkI yAsAThI kundanAmA kacii buddha AsIt / me 21, tano gautamI " majhAna vi cim pardha ******#rji"]= navanAno kA incA. 1 mAM prAna ko-sAyi
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayama -AmatrAnAzAya 24 matajhane mevA to potAti-dhanena ghabarAya Adhunirva ja nIca! viSNupurANato jIvana vimatanAM prANInAmuM painamatAnAM prAnInA vaivijevi rAte ! tayA hiviSNupurANe mudAyinI sIinI panna thayA te tatra pramukhasvamAvAna TevAvamAvAya-ganAkhoviDanAna thAvAnA ivo-rUmanukAnanavApUrvAna mItro banAnuM tAdaza pApAnuNAvAva nivarituM mAvAna viSNu DhavAvamAdhApa ne pati sana vArI mAyA mohanAma hatuM pura nAmanA karmakSayanu vahiMsAmayanAvina nirmaLA pravadhatA tene puhANa hAntasakhata kAnana marAmApa pavanavajhAnavAva rAcavavacanamate parA teja bAvaravAvApanema sarve mA ! tvanusAraNa te badhuramAvApanA nA pAmavAnAghanunAvi zAhe vihAya nirvANa-mAdhana parva, khaMtinA vivAdamAvAta tu te vinAnAni tathA zUnyathAvina dhaDhA sAtA 5 yAtrinA sumAda-virahitA mano vastra pratA, tene kevA-vyApa pariti H cA viSNupurAne tRtIyAro - parAkAra vAva-- satyo mAM teo mAyAno rIta tatapAgha viSNu ma i romAnuM zAka cImaLavAnuvA- mAyAmohodmamaDhiAnuM tyatAnuM moyiti to gAmavinA veDhamAhitA para parAzara uvaacbaIma mahAya mAyAmohena te cata prophAtemAcita dharmamArvatantana teDamavana che ??? parArA DavApunA rApara mAyAnophoDakSiNa | kanyAnAdAAAna strI palpamapurANA 84 mAyAmoha pavA-- svaryA pAchI vo niNAryamamArA I teva8 pazuSAtAvijudanIyata ! 285 vijJAnamayamevatavarodhamAya nuSya ne ja sampa puravamuvIrita ? vAtavanApAra prati zAnAryatApI rAmaviduSamA prApta mATe ? parAri vAva- urva vRdhyata nuSyarva vRdhyavamitIyan ! mayA sahiteyAna dharmametyAnajina 288 tti te pAvAmitImAma- pArvatata katsA paddhatim -"punathati sakSama "ra" bhaitavAnAmarcana ? nna phi vijJAnanI vRddhinam" tyavinA yogavALA AtmAnyAtivA $ 1 24 banAvAra prati mAdhyamimata-nyAti-pakSotti kAntizAne 1
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH tarthastha tatapara taniSTham ? Dava vRSyata phatyatra punarukti: vauddhapanihasya"u28 tiA havuM na mAyAmoho vetAntonna-vijJAnavahRpa-aihmajJAnopona vAto prAntipatyapravInena, tava "ta thA vanito e kSIyate" phatyADhi nindAna-zunyurona ja jarmaparAnuM vaityAna yAdhinuSThAnAt pratiniyAmAsI te vahu pazcAta niruddhacamAvA brahmamAparibhraSTI: santo vaiddhA rUti nAnna prasiddhi mAtA | vaivijAnA haityAnAM vRddhimohotapAnAya Avo veThya gAzritya turijharzana sAvarathaRtvAn ! patana vekAmAkhyAtibIvInavauddhasadbhAva: varSAthituM rAte . | mAvatarane tattva samarthana zrImadbhAgavate mAnavatAra-sAmavevasya kathA zrata. te parva jainAnAm mAhi-puruSo matabava ti tairavi svanite . jITo mamavavatArahRpa-buddhasya sAvirbhAvasthA taMtreva 3pa0myate | apaSa purASyi mAvato vaiddhAvatAraTyaparva varNita che tena gautama-mahAvIrAmya pUrvamapi vauddha-nainamati-sarva taithI teSAM matAnA vaivimata- mUtve vaidi-purANAgrinthamyoDapi vAte ! verAntasAravavA te samarthanag tato vaidi-dharmAnurAri-vetAntasAratiSa vaduSu bAvInAvInavyaveSa vauddha-vijJAnavATurAcavA. vInamUtAni vetAnta-tAtaparya-pUrvapakSapANi zrutivAjyAni praritAni santi coruM vedAntasAre "vauddhatu proDaklera mAtmA vijJAnamaya (sai rAjhAra) yAvikRta, : amAve varaNaya rAjyamAvAta, 'adde vArtA" "maTuM mo' tyAghanumavAva vuddhi mAtmA phati vaddhati apara vauddhaH "asava m artha zAsIta' ( chAH dhArA ) tyAzrita, supula samAvAt ahuM suta, suSuto bhAsa- phati sthitasya svAmIva-parAmarza-viSayAnumavAnuM ja cam mAtmArUti vati " taMtra toravi ravajhanala rAmu asti "hateSA pulAvanA rAjya-paryantAnAm manAtmatvam Dajyate | pateH atiprotAtivAmi zutiyuTyanumavAmAleSa pUrvapUra-thutiyuTyUnumavAmAsAnAnuM, chattarottara-zrutiyuvajyanumavAro Atmatva-vadhinAt putrAtInA nAtmatve spaSTameva phiti . vinDa pratye adhUruM chuM akANaemanA arjA maitanya ninmAtra sa' phatyAdi-avakRtivirodha putraddhi-rAjyaparyatam vim anAtmavA hatena vauddha-nainamatAM tathA nAjApara-vAnijhamatAdhi velUrunIti pratIyata | tAni ja veDhA-tApapawArArtha tasmina pUrvapakSatayA sannivezitAni ti
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ mapamaH pAdaH --grAsamparacanAphAzanam samaya-yoga-mATerasara pAnarAvamApata-matAni agata avaidikAni, yopika pauddha-jaina-matAni tu tato'pi tathA~yAdi sUtramAppana nagarata-dati vizeSa / ato behatamAra-cananenApi vIndranAM vaivimatanya piti 1 upa55 paribhAyaNApi pIyAnAM prAcInatyam / tata "bhInpatirumna mAndampAna mA tammAnamupazo'nyatireka-vArya anupalako tamamA pAdamasa nAzayaniti pUrvamImogAyA 115 stramya saramA pe'pi mImAMsadUyavRttikArIpadaviya yara udata, tara bAda maNikavinAnavAda-pahanAmare bhUrArampako pUrvapasamta-pAsyakaTena pAdarinAnanda pradarzya tamyava siddhAntamAyena tamina kRtamiti dRzyate / pacAyatu yahano matena gautama buddhAdapi prAcIna / AmAkamapi tathaiva nirNaya / * etena prAcInabhAnA vedaprAmANya vIrvanti sma- yapi agmyte|| tatra pUrvamImAmA (11) upavarSa ta yoddhamatam anya rimvAminA um-'atha bhariman aya mAnagaM bhavati, pinAnapana eva etebhya bhUtempa samutyAya tAnye anupinaspati, na pretya sanAsti' iti (65 puNA ma 1850 mA mustipustake ) / tata tadeva 853pAcAryamatam anUdha pirasyAminA pratyuttama "maya yadutam-'pijAnadhana evaNtebhyo matempa samuthAya tAnyeya anuvinaspati na petya sAsti' iti, atra cyate-'marepa mA bhagavAn mohAntam apodaditi paricI-notaraphAle apatya mohAmiprAyam asya mAgatavAn-'na vA are mohaM pImi, avinAzI vA are ayam AtmA anucchividharmA mAyAsaMsargastu amya mapatIti / tamAna vimAnamAtra, tasmAda myam" (pR0 60 ) / (71 pR puNA saM 1850 zaphAbda mudritpustk)| patena vaidika-dAsanika manyato'pi prAcIna bauddhamata-satvam anumIyate / pIsa yAdapi gIkhAnA prAcInatyam / tato bauddha-zAntarakSitata-tatvamahAsya-anye vaivika-nimittAkhIya mIddhamatamekam palampate, tena vedaprAmANya vINA kecana podA api Asan--ityapi anumAtu zapate, tada yathA"kintu vedapramANana yadi yupmAmiripyate / tat ki bhagavato ma sazatva na gamyate // 3511 "nimita-nAmni sarvabho bhagavAna munisatama / zApAntare hi visaI paTyate mAmaNeSu 3512 tatra TIkA-"tathA hi nimita nAma zAlAntaram masti / tatra phutaram ayameva bhagavAn Ir+mamuni sarvajJa paThyate / tat kimiti mUdai vedaM pramANayanirapi mapani sau prati kSipyate / " (tatvAmahe 901 pR.)| etena vIdavAsanikamanyato'pi veda-AmAppAdiprAcIna bauddhamata-sattva pramIyate / tatadha vedamAmAya pAvid paudAnA svItameva mAtA himapara bhIgurupada-dAdA-mahodata-pAraNetihAso mAma samyo mAyA /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH tyapi pratIte; to raDuM trAhmaLAM nimitta-zALA-pramANato yuddhasya sarvajJatva svIkarvatti me, nUne te vaiDhivAnA da vaiddha iva, thatoDanyatra vaiviAnA pratye nimitta-zAvAyA anaititvam DoSita vaiddhAnA mathe vahumi. tevA vaiddhatve svIThThatam yeva samAyate | devasya sarvajJAnavam tato veDhA sarvavidha-manuSyovita-vyavahAro varNAtmakkamApA-mayogAzca sarve savitA manuSyasamAne, tAva tat sarva samAmi. 3pa00dham pharyapa rAte zakyatA #AraNa-taravAnunyAnaM sarvadarayAdaraya-vastutattvanirNayaH sarvavidha-dvAni-matavAtA phatyetAni beva vevi namAmi adhiAtAni rUti yuti. zAzvata evAgata | tala zAstra "nAvinidhanA nitya vApurA svayakhuvA | sA vermathI vizve thataH sarvA pravRttayaH " "nAmasma ra mUtAnA rmA ja pravartanam aa verAgya pravAho nimane sa maheravaraH " "vaiSA jaiva nAmAni vaLi 1 pRthaka pRthA vezamya vAvo chUtha saMsthA nirmane ! ruti mahAmArata-nanusaMhitA-viSpaSNupurANAtipu mastiataH sarvajJAnamUrva tathA saragavo mUrva di vevA --ti zAritApi gavAtA yuktyApi tasya samarthanam yutisthApi tat pramANayituM thathA zakyate te phatyam smA sarve vyavahAra sarva vintA varNAtmamaSiAsUtra pharca varNAtma-bhASA sarve sarvathA tati puruSAt zikSaLIyA neya sAnnit svayaM parirati . yaya phaya vargAtma-mAvA vApi na zrutirottarImatA, tasya phaya na svayaM virAti zoravAmRta-kRmArka-zArvavimi aparta vava. zirAva thA manuSyasamAne mipi punarAnItA, tavA te mAnavoriMtamAlA-jJAnavirahitI dazAH | tataH thAtuM mAnavAmASA-zravagAnantara te mAnavamASAmASina: samavana phatya vadavo daSTAntA ntiA dhiratAromApamAne sati mUvava vistRta phatyapi darya | sAnnipAti-jvaro - vazAt mAlA-vismaraNe nAte tavAnI zrutamASAnuDhAM mAvAnA nAte, na tu pUrvamASa-rabaM mata | avara-nRpatinA parIkSita vevam tena sadya-prasUta-zizukraya dhAtrI-sAhAto manuSyovArita-zabda-zravaNa suyorA-virahita kRtvA patim ! tayo vayAso na pi vardhAtmaSA saritA, tataH sa mAvA yA to. kRtirAtA gAtA, tevA meLa tau do vAvI vardhAtma-mASAmASiLI nAta ! parva vahuvidhe pramALe phartha mAlAM sarvatA zikSitA mAva, na tu hAsya-tra~nAdvivat svayaM vinDArA-zI sahanA vA phatyeva pramANitam ! tathA phUma mAlA vinA na choDapi manuSyoriMta-vyavahAraH sthApi sanmavati, hA thA guruziSyAtijameLa viSitonabavAna-zAstramyAti-mUchyuM-vaharAvInam / hamAvAyA vanyUDha ta vevA vI. vebleva zabda pUrtiAsRSTika | cA "mUriti vyAhana bhUmim zatrunata" phati vendrava
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayama pAH------praznasUripanA har 25 tasya nityatpAnim upavizvam, cA 'vizvapa nizcala yAtrA" tyAdri / yeadhyeya rAkh kendrIva mA bArviMgaroriA, Te+imanuSyasamAne ve yAtmamASA pratyeka banI narviSTA kAritA 7 1 vi varasya caz mA sRSTi, tasya sarvananvata / jaina vetramA nityA tathA aparathI / dhenumApAta pUrva kApi bhASA nAmItU ityapi prAya sarve svImi "te haiM yuni. pAzcAtyamAvApane avaidripa tasminnesa theMTerpaviSTa matavAvA datyanta / aMdvaitavAddAmAlape. vijJAnAvi rAnyavAvinyatAno mataSi tathaya rahyaMta thayo mATe punAritjha -- vijJAnamAtALamaneyArthAvAnAmaya niparyavatra pramattva, viSayeSu bAtva nti - nirvAcavum" kRti ( tantradhrum ?17? stana, puLA-saMs 684) matamatamya vemUhatyam I - baMdvaitamatamya viragam tAvanuM pAthenirapa 1 san 1 sambhavati, asahratayA bavuMte yuvAnya-mALAmAyAt / ato poDha-bernAla-matavAnA api sAkSAtuM paramparacA yA marko caitram / to vevatAtparyaviddhamatAAma pUrvakSetaryA tela panmatA / mevata tAn pUrvevajJAn sIna, bhavAmya pUrvartAvavuM codrayo mitramatAvadhina ban| to caitrampa sarvanAnAtre pUrvIdyutanAkhavAya yuvantyApi samarpita mati / tene zAstrapurimyAnaiva samarpitam pratatva maTTu gItama-buDhAta pUrvapi mota-sana-matAriSTham bAsIdeva / tava mAnavImatam| tammata-1ranAya mAstikanAre RSimi darzanalAkhi ravitAni / maharSi-samena taryuM mAtrananya virhaSata / prasunata prAcInathIhamatattvik mApI-vauddhamata-sAvAnum patar anumane mAlAda-mAparAti-mAgairaSi samayaMcitu, sapte / taMtra "bAro pAvirodhAt" rArArao, sUtre mApyAreLa khAtI zrutipramALana bAAsabhya banatutva sajjitam / tatatva, tata muAtanunuvAsyeneti hanyate 1 yathA tapuramApyam "yapa teSAmevAmitreta nirodhayam bAbAsaSa nihA~miti, taMtra nirodhayasa ni pAtmatva purastAr niratam | bAlArArdha AnI nirASpite / mAro nna amutto niSA vAkyupAma, tisaiddhAtisainyAnirodhayoriyA stutvatiSane virodhAt / bAAmamAmAkhyAt tAvanuM ' nAmana bALAza sammeta" (maiM rA ) vidyutimya bALArAsa 4 vastutvasiddhi / vikRtipalAn prati haiM zanmukhAnumeyatve yavyam ||nyAnInAM gunA pRcindhAni-vastyAprayatna varsenAta / pi 6 bAvarAmavamAtranuM bALAsanuM mubtAna parvAsmin sureM pataMti bAvarAsya vidyamAnAt supardhAntarasya tsitsata banavAttva-prasanna | yatra AvaraNAmA taMtra patikRtikRti cait cena bAvarAmAno viziSyate, sarva sarvi 2 9
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 bAsamata-brahmasUtrapALyani: vastumUtameva mA yAta, nAvaraNAmAva mAtram api 2 bAvaranAmAva-mAlanuM mArAM manamAna sau tasya svAmyupAma-virodha prasanthata ! sAte hi samaye "pRthivI va: sinnizreyA ?" TyUminuM karana-prativanapravAhe pRthivyAvInA vAyuH sinizA" tya manasya prativananuM mavati "vAyurAisanniza phiti | tat kArya mavaDutve na samannAM sthAt ! tasmApi yuktam trADAgAsya evaDutvam ! api nirodhadrayama mArAM 12 layamapi tat nipAtyam vastu nitya ti vibatiSiddha 7 hiMmavAtuno nityatvam anityatve vA sanmavati, vatvAzayatvA dharmadharmivyavahArazya | dharmadharmamA phri dhAvi vastutvameva svata, na nihapAlyatva " mAkhyAntarALAmapi vameva bArIyaH | agatavuddhastha ti patana suAtAvaranAmatamavuddhAtu pUrva nizcita kroDaSi vuddha cAlIta, yasya mata sUtraNa mavita vyAsana nirAte, sUtraratye prAvInatatvat / tava zAhnaramAkhyavanena virAyate . vRddhavAyena vuddhamatanirALuM yuddhadayasvIrA te vuddhastha have tasya svaviddhavAvitvArtha vinA vA thapi na samavati . vastuta vRddhaca vahurva prasiddhamevuM ? thoruM sTaphrAvatAre "riyA: brundrazya nagdha vinAyaka | gaduM virAje sarve te tino ninA"u802 "vAgye kRtayu zAyasidda kayu. siddhArtha zakyatano viSNurvAso madevara'll 764 tatra tracchanvaya gAvi . nA rU? ? zapUrvaje, thoraM viravo! tra bAvInavauddhasammata thavuM dhArAya mavastutva, tanna sutautama-vuddhasamUtamiti suspaSTaevA tenevam manunIyate, cat pi0-jaLAdrotama-vyAsAdvimi. prAcIna vauddhamate nirAkRte sati sutApanAnA mautamanuna, kaSimi. anirAtArA bhavya vauddhamata punaragIvita rUti : buddhana vevArizAstra sarva vaivimukhya va adhItam phatyapi vauddhadaivI vIzImati daI vaita karavaThoSAvita-vuritAmiSa aa tena tatvakhitArI jJAna yuddhasya pakSe 7 samAvitamiti tavASThitArAmeva timavana pravArita kRti ja ! heMcameva gautamastha kRti - vauThThamatapravAhA. tava yuddhana punahanIvita-caumAM yuddhaziSyastathA paramavi nAgArjuna-hinAdharmajIrti-vahuvandha-smRtimirtha vaivizAstraparimArSita-vRddhimi badaSTavazAt svadharma tyavavA vauddhamate samAzrayaddhi sI paripuSTi prApitanA tairapi tyajI svadharmaSavarAt vahu sArcanyAya-vetAntAdri-vaiddhi-siddhAntAdri ravaSThitam | tena thomagAravyAsa-nyAyamASyavAsyayana-pUrvamImAsAmAkhyArAvAra-gevAntavRttijAropavarSa- satyamatabavAravaMAvArtha
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhayama. pAda: prasavaracanAkauzalam 27 kamRtimitinA sarve mApanAvInavamata sAMjya-mImAMsAnevAnA sAmAyibulena bahuza ajita nanayoddhamatAnakartA tavanantA ghotarajumAminTanamAra-kAma- kAjuhyanAdimi vaizivAgye paramatatvaSNajya pUrNAhuti pravAse ja vaivizrAvAoM kAvini namata-staSkanA taMvanmatacAtyAna mahAvIra-pulAdhastanAnAM samantamava vinAmadharmajIrtivadhunyukRtInAM vAkyamaSi ni ni ati va dAMte seksa kanyAvInAM mA tAvatA ghaNathamya mAdhunirva ziSyati | manapipAzcAsyAthI matanisa parantu patepI saina-thI dvAvAryA vAyAvani vevAntAtisUtravyAsthAna-maNe avanitAni davA pAyA "ci-amRtimi tavanuemi , tata basmIyarazAstri-guprakRtimiti- nAvIne khAvInya irAsnA sani vIddhahinAmAvInAM pavaInIti kyatA vevasya sarvattAnA ratvam bapohane phlAvi ja banAnaddhi avIrvIi che, gItamabuddhAt pUrva yuddhamatAstitva ja smRti zakyate sUtrAya vyArA tamabuddhAt navInatte na pArAryAnniza gaDhapAyanAnma kyAya pArAyaNasya sUtrAtyAnA ra tatva yAyA, nAtra punarAkovanIyam | bAstA tAva, jona pratipAvita thIDhAhimati levAne na dasyate-ti yadujI tar maktanuM nA sUtrAvi na chAvI rita-ti evuM #, taSi satA pUrve ja trALi duryamAtramImAMpANi paraMtu vyAsasaiva mataviro butipAdAni--ti cak bAdita taka holama mati ! paripAyimatA vadhAmatavarjInivAsa - bannaSi vit pAzcAtma-matAbdhino manvanta-advaitavedAnta-saddhAnto saTI skR-vijJAmA-hyumanyu prakRti pravarti nItarAcavAnuM vijJAnavAre anutya nI vevAntAvarSa-DapAvAnA pravArita, tatastata-azikhArAvALa vasthAnatraya-yAcA-muna prapadhita ! nA siddhAnta zuti-smRtivarSa dayate, kIDachAzakimi atyAvInA vAtyAna rAnava patA tatva pratipAvitamiti padvacce te pahapAvIcAmAtyajhanyasya vArthaparivA tatpaNa sahamata sadasya pravartata kALa thI dravyavahata-zavAno prayoga tatra te ti ja te najyanA madhyavaraNo "ddhivAvara" ti na vum pragati ste hatyapi hai pratipAvate saMta veDhAntAvArthIpAvena tavIthavAntabaje yuddhamata-vaLaksa detu, hai ja bavarksane, tu yauddhAno vijJAnavAva- racavAvAnAm bova patmin kare bAmakhya zAstrALI sAyANapiyAntatatvena pariNitam mAhiti. cayA rAyaramAbaya
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 vyAsasammata-brahmasUtramAghyaniLaya ( / / ) sUtramALye, ovAsi~ve nirAhazrvavAda, zUnyavAvaT (g: 2 27-3?!), tathA bahmasUtre rarara8-22 sUtramALye, vauddhamatAjhonanamiti / vuM kaiM yoAvarganasa vyAsa-mAdhye vauddhamatAsTonanaM dazyate / caudapAvIyALamasya Rturvyaparitjhendrasya yat zadamApyuM, tapa na prasiddhadarAjayaviratritamiti / to caupAvena tatvIyamantha ya. vAvavuM. pariIIita:, sa na zrautabAvAva, jintu taMtra bauddha vijJAnavavaMzUnyavAddavarbananeveti voddhatmyam ti / naitat sajJatam / bhAbhaSya-zAstra pu yav yauddhamatAhoSanuM, ta tathya vapnanAya, maiM tu tasya banayAmanAya, na vAtayo vecava-pratiAvanA zAvara-mAkhyAtiSu sarvatra vauddhamatasvapnanameva darayate / tavarSe yathAkayonana vauddhamata-vaLanuM tam / atastatra vauddhamata-vaLanuM na trAkSagyazAstrALA sAdhAraNa-viSayAnta tattvana saMvRttam / aSi pauDapAdIyAme svamata-varSana bauddhamatuM pratyuttameva / tataAE antimaroae "naitak buddhena mASThitam" dhruvA vauddhamatAt svamatasya met va pravarzitaH / nirviAvasthAyA buddhasya mALa na sammavet ti dgha tasya samarthane, "utpavastra vyarthatAne. tatpadrasya vizeSa-nodhAta, nirviSAvasyAya mALasAmAnyanivedhaaivaSitatvAn / vaturtharachevasya mApya 7 za,ramiti yanu N tat OM sAhasamAtram prAmANijovi zva ! zrotavovijJAnavAdyorman ,, tatathya ata co vijJAnavAno vevAntApAyeLa zcataH, sa na vauddhavijJAnavAna. | gumayomadhye mahAna mevo vattute ravajI |vevAntinA vijJAnaM "satyaM jJAnamananta bakSa" (tai rA? ) "vijJAnamAnanda bA" ( thru ddAra8 ) sthAvi zrutironitaM nityaM sar vastu| yauddhAnA vijJAnaM kSaLim / tanmate sAAra-nirAAromayavidha-vijJAnameva' jJaLim / "yat sat tat nim tyanumAnAt "kSaSi nim" styAdri buddhavananAya / vijJAnaM sadaMtameva, na tu adbhutam / teSA yA "advayakSaLo"tti dacyate sA brAhya-zrAhAmAvarupava-vodhanArya bhAjyavijJAnasya / tAdarza vavijJAnaM pratye minnam, tasya dhArAvIArAtpuruvamena-vIjArAtta 1 tena tasya sahyAvakrutvameva sidhdhati / vevAntinA yat vajJAna, tat nityam SaSTham advaitam / ata. zrotavovijJAnavAyo. mahAna mevo vattute va ! tatazca tadU tataAE nauDhAvIyAnAmasya vaturthaparicchedrastha yati vauddhatva svAta, tavA thaM nai" smivi cauhAnce gauSAvasya,tatvIyAmAtyanmanthasya vA vauddhAnusAratvam SoSita ? navA tanmata tavaSanuM vA yauddhamanye samatAnuyA pahRtaM dRzyate brUyate vA " tena tat 5nuM sut rAm amUmeva / zaraparavatti-vaiSNavAnAryavRndra zaramatasya auddhamatatva-pratipAvanAya vaddhaparito (1) adbhuvannataMtraH tattvaratnAvaDI ( 17-18 rR. ) / ( 2 ) sarvanasaMpraduH / ( 3 ) jJiziA ( 26 ) I
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ mathavA vAr -prAkarananAjhIrAm 29 datyate, tevi tabanyasya pauddhatva jJa pratipAnitam, cuta mAdhyamatena partavAmasva aititvam bakSIyite| tatatevo matAnameya vIdramatatvapattivAna muram| cata te yijJAnanya vijJeyatvam sIyite, kempiT pA basato danyatve ra svImiyate tyAdri / thato. vaipnavASAoLAM golDapavastra pItRtvamatipAvanuM na sakatam / anyadvaita, matak anurAma I caupAmya paudarya neM sammati dipAdIva-matena sada yauddhamata-mAdarya pAyamatanya pauddhatvatipAtram | gauDapAdrazya pautra sambandhAmAvAva, patatanuna AvA mAvAtha caudavasa vyAsapulayu zikhyatvamiTuM gaupAnIya kAnAnatva sidhdhati / tenA grIpAtrampa vudghananuM vinAcanusaraLa na sanmati / tattama prAyenga svaanvamana svadharmAdA pra'0nA sanALA pIDhA vasUvu, 7 jovi Agantrato maudgo: vaividharma samAcitya vaivitamAne vioDama-dvitiyaMte / vikRmikSo dharmanIneMntu pitRdhdho cA mImAMsAvAeM kumAri|tta tasya punAsI anya yunArimpa potamatAmAzrayo zrIdramatavadanAya, dharmIA madda viSAre pAnitasya vigeSarmamA patinA nalagAya 1, na tu nainirdha-dharmaparipoSaLAya / taeNna vITrena satA mItunyAye paranAya cauddhamatak ante SThitam| Ya 2 punnApi vaidimate rIdramata-verA-samAvanA nAmavat / ao nIdrA caudapatamatameya anuvartavanta, maiM tu taarIte sammati jvASita, gauDapAdanya mAkhInavAI, pIDhAnAM vaivibhartasamAamaLAmAvAva, pauddhAno vaidramAtvavavikhtamAnadinuM tatvaviddo nyUrona surazikhyAtisampanyAmAyAtha | vIdravata rAmayotha caudapAvIyAne na taMtra viniyamo. mati, samnava hAramya stheabUioAt| cITarna saMskRtamAMyA jJAvitA / tAzacandrAnAM gaudhAvatoSi prAInAnepu atyAdripu kanidrAnlR cIDhava anna cIpavastra banusaraNa tamiti sammabbate, dAtamya kApInavAt, mevAntAnAryatvena masiddhAnta | makRchAyAsTovivA kapAvIyA masya mahAvarA-oke ca dviviram' kRti parva, tasya moMmArate rAmAyaLevi mUriza prayoyo daAte / mahAbhAratanAmAyaLavIno yuvAnapi mAnIstya masiddhameva, 7-mImArguna mISmArviSu manunaekjheka tattva kayoAta / viSNuvarArca 'dvipanovariSTha' ta nArAyaLe'Se yuddha mahAmArate ghAyaLIyaparvAdhyAye japate / tathaiva vyAkhyAta rAmAvatA savayyANyAne pravRttane bALamamAgye / 7 vA tatparyaM vaiAinAM maudrAnAM vAjopamanye buddhaparatvena gRhItam / yaugika zabda evaiSa na tu yogarUDha / phopAvIn upekSya yo vahArataMtra co tatvapana 1 samISInam / khatastasya copAjyane vurAmasa nirzanameSa | ,
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasampata-brahmasUtrabhASyanirNayaH vadharmadravirobApAM vaudavam ye atra je vastu vaniA vaunA amavana, teSAM vivaraNaM cathA vizALavuddhinA naiyAyinnaziromaNinA yanASArthe pravruttam, tasya khumAjJabinde tathA Atmatattvaviveve, tatra smatta vyam / tasya jintinmAtan banne kriyate, yathA "sammati caite detavo vauddhAvAAmapariprade tathA hiMmUyataMtra rmAdhavam ti ataH / taH patitAnAmapi anupraveza kRti ananyAti / madyAvaniyama iti rAgiNaH / svecchatA parizcaMd vRti tarjAsvAsinaH / pitAvi-mAmAvAt pravRttiriti pASabda-saMsarriAH / GamayArantara jJAtvA sya zaunaM viSIyate" tyAvizravaLAv anyapratAmimAninaH / sakSAimonanAvisiddha nIvijrA kRti ayogyAH / vijya stamamAM, pASALapATana, zAravAmajJo, mUtAveza, pratimAnapana, dhAtuvAva-styAdri dhandhanAt ddavanvitAH / tatatAnuM pavRidghanti ti sammAnyate| to maiM te mahAnana-parigRhItA ti vimAna" ( dusuma ji: krUo pR: ) | Atmatattvavive IrttinAnA vauddhanindranapa darayate jIthaeN: paricchevaH 222 pRSThaH dravyaH / vaM sati yaMtra hRtAdazam avajJAna-hatAvarA%0i vauddhAn prati vaiviAnA, tatra tayormadhye vicAvAnAvAna-sambandhAvi tathA vaividharmajJAnayormadhye vauddhamatAnupraveza-panam unmattAnAmeva zomate / 30 C vivA cena tattva nauvijJAnatiniAsaH tatathya vijJAne pratimAsyamAnatyaM vauddhAnA mAraorAvInAzva, na tu adbhutinAr kRSi pu mahavuM vaikSakhyam advaitanauddhamatayoH / 7 7 padmAdriAddhi: "tadeva a: sarve vAvAmAt sthAyitve'pi arthayiA-samavAt // nI' svAtAparokSatva-mAtraNa mAAyAnipakSaH samaaMte, jintu mAdaya ad-vatturAtmanaH sthAyinoGamAve" tyAdrim / vidyutantra tam vivaraNaoddhi "nanu vijJAne padmasya RSmitatvo tevo tasya v tulyam| satyam / vijJAne pratimAsyamAnattva haiM tava ( maTTamAora ) tasya TM tum ti vijJAnavAtattvIya ( mArIya ) varzana i 7 yAt RSi pratimAsyatve satyamithyAvimAyo'stiti zvet hASi satyapi micyAtve arthaviAsama$-sattvAsattva-vimAno'tyeva / pitattve taiya vimA siddhiriti ven Ta pratimAsyatve'pi jJa samithyA-vimA siddhi" tyAdi tenApi advaitavauddhamatayo medraH pratIyate / . tena maTTamAorasya samayopa avAmyate| s tu zarasamasAmayi veti ta va siti pi atra dhyeyana, padmapAvena mAra-matasya haldevAt /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama vAra-chAtrAvanA vAta kapAma0 zapathAvatvarAjJAnikAsa na pIpAvati vidvAno racavAva | vAcit vidvAno mane ta , tapa zrI ahevA mAM dhAnAM mate zastra savA anya vidvAno te puna tuSoTivinikuMja nihAtyam vastu rAyamA te ma imate vItavAmimata, tamane tuM aganidratattvavatuvarAtT tataza bahUnmavAvo banata, bAta satyena pratItva = sanmavati | catra vidhit tattvamavi nAti, tala tAdazI pratIti balambAvinI ispAtala a yadi masat syAta, tadA yatra kizcitva-pratItina samatA | yuktyAdimi yanna sijyati, tatra sattva va nAcatta vA kSayituM zakyate' mata sAvavo na yuktisaro japA yutimatA vaDapAvoyamatI tikrisiddhatva prasiddhamenA mato basa chUcano dipAvalya matam ne pitAnAM sandhayA tA mate mavati, yoddhamate sata kSakhiyasvIrA ! "jan tava lALa' va te tatra banumAnam vevAntino cahU sa vastu tabirce nikhiyam nampanmelAvitIyam svarA yutisimelA tasya taya cukyA samAvanA mAtra hathituM ane ato hAni TU dha na pIDho ja mata thI satakSaNAtmatatvamAM pratyAre te bIpani mAM samata" varSanika prANInasvata, potAnAmaSi saMpanirava mAnadrAvastIpA maitrAyasiMhatApanIyopaniko - gharavena vayata, avivAritabapayAkSepAtA nipa/ pIkmayatnAvInatvane pataya rAkhayAlo vizikSAiihatAnAM chAnAM pUrva dhA romate, tene nAsmA vipatti | zUnyAsattavAhino te tavela pu ca -amato mAvopatti, satyena pratate yA tAvAe vinA na ramavati nA to hipAvana adhikAnandhana sthAno pratIti pratyute , cA pIpAvIyAme- tpAsyAbalihatyAvarga samudAdAna" kArU8 ti pati parva AI pratimAti-rAjAsattavAtinA mate nIkapAmatam atha bloTi-vinip nipAtyam vastu rAmapi na pIpAna paviSTam ! tuSkorti vinirmawtve namana sarva, nAsattva, sarva, satitva mA tu ja sanmavata . bhAva-amejyiAAritve satta, taddhinam sattva ti kRtvA tAMdarA jatuSkoTinavinirjharva sAdhitam patanmate vastunoTi-vinirjharva yaSidhi bastitvamAtrama imata banyastu-nna arthavijyA-wAritrAhitya sattva, kintu avaqtvameva sarvam, bacavA manastitvameva tatva / banyo vatuoTihitya na ninATyam vastu mahetA veDhAtinA mate tu baryaviyAkAritvarAhitya saba-vastunoDapi sanmavet ! ato vIse vatuoTi-nirmadaghena catta parva timavIra kapAzcAvAna banyAvikyu bajemanA
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 nyAsasammata-brahmamutrabhASyanirNayaH sattvaya niSedha chata, tat sattva karthAiAritve, paraMtu ta caritatvamAtramevA parva viddhAnA catuSkoTi-rAditya cim kRti mane na pAta zIvAlvei panIyA tava nAtivana na sammavati e tanmate niSkriya zuddha sarvata parva vastram ! mauDapAdaya anAtivAna na hatAdazam gaM sAmya deve vahu mavati : varatAtu dritAnulAri-vatuoTivinitcvam sattvarya nAmAntarameva ! Ato pATIyamate vipi vaiddharAvavAditAjyanA sudUraparArtava che vidvAna zauDapAyamatAnusaram zrImahuvacanAvAvAyenApi te samarthana karyuM rokyate teno#" zunyavAddhimika kalApi rAsa svabazavaM na svIta nASi vitamU | anumAnakuzaraSi vaiddhazUnyavAhi vAsthata zUnyasya svAgatvanuM anumAtuM na zakyatA bata parva mAtmatattvavivepratye rAcavA-nirAzAvare mihitanuM 30thanAvAyeM. "tardi cauva paramanirvANanuM phati ta Ta Raa rasA ri cati asiddhA, katha tevo vizvam ? paratakSet siddhA, paroDapa amyuparAnta" | rasa 2 paro yati savRtineva, vizva-corna vidhi viroSa, jUtha taSi avazikheta ? saMvRtithya para parata thavI siddhA, anavasthA mAM svayam siddhA veta zartha sUcandramaNi sAdhayet " svata siddha ceta ? mAyAtoDasa maLa" phatyAti ! hatena pAvaya mata na vaiddhAnyavAda thama imavati kRtikAmAkhyam anAdatya gaupAtIya-zrauta-sarjahnavA ja viThThalya vauddha zunyavA paristhita hati prAgu viSNupurANavAkyamapi samarthathati vaita | parva 2 DipAvastha vRddhAvaSi prAcInatvam anyAhatameva, gautama-nuddhamatApi prAvInavaiddhamatasarva siddha tena vAhUlAvi vanarAnnAnAM gautamanuddhAdraSi prAcInatve pramANitA tevA verAva mAvivartha gavAdhita pati ! tena brahmasUtrasya kRtyarthamImAsA RSattvAdiSTha susiddhameva ! phartha taddhi pAtIyAvAsya "vaita vRddhana mASita" (jo nA. cha cha 21 roH ) uti saMchane ! tala bUma sutautamavuddhAt pUrvatanavuddhamatina saha paniSadrasiddhAntasya mevabarganArtham tat sata bAvInavuddhamatatattva prAmANikameva ! - brahmasUtrasya kRtyarthamImAMsatve nirA athANe vacala zakrayata te zuM vipaDhei zarIvArye svIya-brahmasUtramANe dvitIyAdhyAya-dvitIyapAle vaiddhAtimata-vaSThanAvasare vedatAtparya-pUrvapakSamUtAni vauddha-nainAdrimatamUhAni yutismRti-vAyAvani ja baritAni ? thatuM. tata chatuM, tene trAsUtrama satra na zrutinI mAtA teti vacce na anumIyate ?
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAmAM javA magaravanAzam naitanuM sarta vItAvita yutimUpina yutyanutam tamAri vIra yutirna pramANatve samAdhitA, pratyuta tamAmAne ghoSita re ma pa dhAvIne cIta vevakAmAkhya vayite ma, tathApi tatta mAhimi thIDha najIkartana! pakSAneNa vahumi vaDhe vevAmAkhya dita nizvitamapi patavarya tattamadAvayo banyA anuyA ! ata mAyeLa tavanaiva patepo matAnAM svaccha ane mAre ( mAtra sArAra8 phUla draSTacA) tattamutkRmi vIdvAtimatAni pUrvapakSatAni yutivAjyAni kavijhaLIyAni phleva sarjI mAgarALI tatra bAzaya | toDatrASi yutima mAsA prANAntareLeva mASitA, tenA nAtra ma vArA rANA vIcA e pata veDhAntasArA anya braNaya ! dhoMmate vaize ivazAnta tamiLa4m pastutastu yadi bAsamata-viralepaNa kRta myAt, tadA sarvAstitva pAviyoddhamata tathA vijJAnavAdhi-vyAti-matadvaya-tat mataMtraya satya-varodhi-vetAntamata-ImayagarAmeveti pratimati . nAtra patatirijI tattva smipi tatra vivate 2 vana mamatA nUtana vimapi nAviSThatam catu na tana tera tera mizraNamAtra tasya 35pattirUpamAtra ja tena tevo matAnAM vitimAtra sAdhana chatam phatye sidhdhati tathA phi vairoSikSAmAM mate 2 go ninayavinA, satyAnAM mate thaI dharmadharmipariNAmavilama, tatatva siddhAntadvayam pavItya vIdvAnAm AntaravALavAno lakSya, santAnAvidha smitA vaiddhAno satya matAnuMsAhitya samASTama-ratIya-cI zAntarakSitatatattvamahAsya-kanyatoDI pramAyita zakti tatra vasyumi-prakRti-sumati-strIdvAvAryaRtuSTayAno mane sAMtyeriNAmavAvAnuvitam ti vattA tattvasaMgraha-zAntarakSitena taddI -mazInsa ja svaSThitam bAte kRti dakyate yuddhamAvata pachI barADAnma thatu sAntAvArya bAlI-hatyapi sviSoSata-vRddhatvaritAtipratye date . to vIddhamata-vajhana satya-caroSivIna mata-vajhana sadazamevA tenA cayA sAvi mataladdhane masUtrasta yutinIsAparve samavet tevA vauddhanainAvimartabdane bapi taya kRtimImAMsApatra mAhajota | ta vIdvAna kSati-vijJAnavAvo vevAntino praNo vijJAnasvarUpa- vihAya vRttijJAnaya kSattvim avanya jIvita ne dasthAnAM mithyAtvam anirvacanoyatve cak veninA mate, tava kAmiksa vI vAva prati e tenA ni vId qzavAvina, viSa barAcavAvina gAtA ! vaimApizALAnuM basatkAryavAva, DIjhAniyogAnArA satkAryavAvI vaivivAranilAmatAnuvALameva, vatastanate basa ryavAva saRAryanA hRALavAvatha dati vAvaNa sarve vanimatavAnA vyavasthitA ? rAjasya sattavAhi-vIdvAna ane sAravAta svIkta cAta/ sat-rAjyavAva pa venimi niyato vaidivatA hIno prAnu vakhate damate pUvA pAsane tevAM vaivisAnniANI
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsasammata-sUtrammnirNaya maMcAnuvarabena vorAnAt te sAdhApaddhati. jJAti parva = vaijata virkasa vigratatrapati nipItA pANDita-bAM ya vaizinA maitAtapataM. tat tuM tevA samitIya vi . tena vaitA-na-so bahaa0 2 zrutinanA sAvitva vAte ! atapipAvAniyA. cItra vana manvanta vuiM na pi martAvA samAca rajiri mavi vyAsana . rauvanA-vaiSNavAce te niketAmistro jJAti e vApi e sArA-purAvAtivuM tvanatAnukUrca ramanta. rA. zivapurANaviSa, vaiSNava viSNu purANAviyuM. temAM sarve nitavAhino zaiva-vaitAdvavidiAdvatAvi daipha jevuM rca rumeranuM ti ja nakSatra rita mAtA garavela saba nakSattvamya. svAmI bAnu, rUva kakSaQaztIndra sAthe sAravuM phUre suat ? to nakSatta vyAsakoauttamatavikatve kAranA niSNA pati pratiti |
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pAtrasuravanArAttama yucaryamamA praNayonanam 2 vAvAjhovana khite, tAvatava rAI mag, pratyenAnena anya mamavatA vAvena dhrutya-mImAlAchana sarvAstitvavAthe vevAntasiddhAnta parva bata putinnA ta pa siddhAnta samuddhati, na tuM taddhipatharUmata-TyApanA ravi prajAti, co vizAra-vilphite vaFraLamate mItitattvaviSaye levAntA parva pramANammIpani puru pRcchAmi ta aa paniSatpara hatyAtiyuti, "zAyonityA" ta nyAyAva | pana nAraviye mata meva-nirAdhamapi sAvita vati cata tAtkADhimi vedAntAtirimALAntarvA bIpiviSaye matamata-nirAkaraNa na sanmavati zayana, "anityam bacaya ma" tyAtiyuti..., "tamatiSThAnA" vinyAyA. patava pratyAhya rananoram, stava ca nAza 2patava rAha mamatya ca pi prahUlArca-nirNayAya yatite, tenaiva kramita vya, naiva mamatie, tenaiva vyAsanibetAryA ram avasthAta ! ' lattaramImaseliba thanAne ne zanivAlma parva patAva caDhuM patavumanyanA- nipAm ta, partavranAma "mImAMsA, "tara-mImAMsA' kRtyAvI mImAMsA-zajonaiva viktA caka vairta aspina rAjya kRtilakatiti nAjJA amilIyate adhyAya-pAvAriNa-sUryeSu sarvala mA ti dhyAhatA, tenA pAnIyA: mato vaccemALa-rAmAkhyA6i ma ya pauSi pattA tisamati bhava, sa va cara/sakhata sUtra rIte, tene makatama bAvara kRtti sAhiti mantavya bAstAM tAt, mata Idhya Sim para zam satra babitam patighAgharanA sUtratA puNyanulALamatra hithIyo kauzAm klaravanAyo caDhapara ane sUtraNa mAvatA avandrita, tat saMpUrNa yurghanumANa adhyAya--vimaviye, temAM adhisaraLa ane sUkSaNizAni jA to calidhik tAnivA-matavAta-vargane cAra pi vRtto , tA tevAnimatAnusAraNa mArI tattvanirNaya, tane tanuSukha-sAdhananirve, tatagha tatsAdhana-mapi gayA taca varNanIya mavet, tathaiva atra sUhatApi masyA prasasUtra racanAyA tam / tena sUtratA AdI adhyAya na tattavargane phaktam tatrA kayamAdhyAye banyapratipAgha-matavAvAyabhUtakRtIno samanvaya karanayatA tattvanarNane chata, dvitIyAdhyAye tAdaza samanvayArca ya matavAne virodha sammAte, te zrutiyukTrimpa virodha-parihArapUrvaja svAmimata-tattvavargane chatam ! javuM adhyAyayana atisUtiyumi pakSa-pana-pApakSa-vanArA tattavameva pUrNatAM mAtA
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 vyAsasammata-brahmasUtrabhAjyanirNayaH thava ja krizcichAstrAvazvanena matavAta-varNana thavA kahyuM mavati, tevA phayameva mati. svAmavilA tevA samayeH aviro. samaya parva vaLyo mavati : parva tattvavargane chate tasya jJAnan4lmamA vizcit sAdhanameva adyate tAdazI sAdhanajI-vipaciLI vijJAsApi tavA svAbhAvi bata thava sAdhanaM tuM thAmanuM maya tRtIya-vaturthadhyAyakraye vatam ! tena utaprakhyasya yAtrAdaya samanvayavirodha-sAdhana-dhAtma vitum kavitaM mavati | veva satra vartata | cale tu vicchiAstrAvakvanena matavAha-sthApana ne biyate, tatra samanvayAdhyAya prayoganuM nAsti | tatra svapakSasthApana-parapakSavinDanasTaH virodha va pa yava thAya bAvara , athavA ravaSyanamanAkhyAmeva adhyAyakraya-rannanuM sabayonana mavati | to yuTyUnusarAmapi sUtrakatAm patarlDa-rananAyA para zame dasyate. tatrApi tham adhyAyavatulya samanvayAvirodhADhinAnA amidhAna, sUtrapu tasmin nuoNDaSi, ta mathe vasyate | pAvAvamA yunusaraLAnusadhAna nanu adhyAya-catuSTayasya vimA ya yuvatyanusaraLe teDapi taMtra pratyenuM agrAva tha pAvatuyena vimam 9ta ? tatra jIdagI yuvatyanulAritA ? the kriAti-saMtyAntare na vimA kRta tham adhyAya-vimAnArtha parivAthamidhA nAvanvitam pAnApraphaLaDapi kriAhitya na basamAvitA alagatA vI kamavikhyat ? dvipadA manuSyA , trabaLa pAtrayam mRta. pA pramANe phelyatra pATha-satyAthI aniddharitatvAn ! atastata vaturva pArimAne yukti ? vatu saMthAvaDhavahetu atreya yu iravanuM sanmAvyata, cataH vatu saMyA dharmagraMhmatattva-vyAvyA zArApu te te cA "nRpazcatuSpA mAvAnuM dharma satye pratiSThita phatyatra vRSarUpavarma pAvatuSTayena nvita, vR-kama-kALa-turI-mena yAtmA vA grahma vaturvA rUti mAikyopanivaki vakhata dasthata ! varAtvAra, vaMvAra, AmAzcatvAra', tathA vizcatvAro cUdA ! pava ja navuM banyAyA dharma-trAmaviyA, prasthAya trabaviSayad vaturathayAtmI banI kavi kAna gavAya natumi pade vimam vimeva granthatIma amitA mauvatu unina upaya anumIyate / tena atrApi yuktyanumAritA dRzyate // sUtrakRtAm / atA ne batAranavA bAramAM dhArmiti banyathitu gata ! paiDAvaLAvikhyAtu. nava 1. I-vidhivaMnidhAna ita gunyanu+91mI ( nA - 11-nAna vArivArvivAda-vitA - - : , = nu avadhi patAne vipadA taLe dhana
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 prathama' pA6 -brahmAstraracanAkazila tato'dhikatayA yuktyanusaraNamUla manyata / avayava vayAtmakanyAyamya lApamAna adhikaraNAnta rgata-pUrvotarapAdvaye tAnyAyamma antarmApAta, phyAyAM ca tAnA viSaya-prAhulya prasAdha | tena avApi adhikaraNaracanAyo yuktyanusaraNa mukhyatayA prtimaati| eva ca sUtra racanAyAmapi yuktyanu mAritA ityate eva / enat tu nAtra ricAyata, yApuNyamayAta spastvAyA tathA ca tamanya racanAyo yuktyanusaraNam aparameka kIrA miti siddham / tathApi etata phola na mutpam / mumya tu zruti kA yAya-padAdhikaraNa-mAtmAyam,-'tanna vismayam / etat sarva tu mamaNa vakSyate / na vimavyam -- tat anyaracanA mAna anyatAtpanigAyakamiti ca / prayanAmanirNaya pa ca yadi yuktyanumaraNam etad-anyaracanAyA epha kI lam, tatA AdI aA nikut4--ki nAma ta anyamya mayitum citamiti , yata sUtA etadpranyanAma nihAka sUtrAdikam etatmanyamadhye yuvApi na etama / stutastu yahumi nAmami ayo'yaM roke prathita , patadha utameva / tena ammAmi yuktisahAya mami etamAnyanAma AdI nirgayam / yata etenApi pata mAgamUsamanyamya tApalyanirNaya sahAyo mvipti|| dRzyate ca---anya sUsAtmakamanyamya prathama sUtama ayAto yamajijJAsA | pava ceTa "tatsnAtmako pranyo pradhmanAnAya racita-tyA na ko'pi sandehAmara / tena ||tsy "amasUtram" iti nAma saratameva prtimaati| tathaiya anyo'yaM grAma pratipAdanaparopa nipaparanAma-vedAntAnA mImAmA-5---iti "tasya aparasUtrANAm mAlocanena parijAyate / tato pramaNyeva vedAntAnA tAtparya , vedAntazca dheya paramAgapa, tena "taramImAsA' nAmApi ampa saratameva / tatazca vedAntasiddhAnta evAsya avalambanam, upajIyana , tadvedAntAva sampanena atra dAnikarItyA tattvanirNayAThika tam, ato'sya "yadA-tadarzanam" iti nAmApi yujyate / mayavA dhetasiddhAnta payA hasate, tenApi "vedAntadarzanam" iti nAmApi mamya matameva / evaM ca amya yAni nAmAni sitAni loke, tAni sarvANi pAyeNa prathama sUtrAryAlocanena bhAyante / ityate ca evaM, yat sUztA vyAsena etasya manyasya kenApi nAmnA na nida kRta , ato bahubhi nAmami arya loke masidi gtH| eva ca etadmanyasya nAmanirdhAraNa pyAsamma muktipriyatvasya nitAnam ekam / yato pranyamya viSayAnusAreNa tasya yathAyomyanAmaniyo bhaktu, tadeya nAma jyAmanya abhimata bhaviSyati-ityeva tasya atra Azaya AmItpa ti sAmAnyate / anyathA anyAdI anbhAnte vA, ephena sUtreNa manmanAmanideya kRte kA vA mahatI bhati abhaviSyat / tathApi etama "bhijutra"-nAmaphalape yo hetu, tatra kicina nAtavyam asti / pArAzara' iti vyAsasya eka nAma, tasma parAzaraputpAt / mitabdazya pArAzara-zasa paryAya-iti amarakopamanye tyate / "mikSu parimAda
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAhawta-brahmasUtramAdhyanidhi vandI pArAzaryapi marI phati | tene brahmasUtrasya vyAsa-vitatva-jJApanAya pataya "mikSasUta" ti nAma vitam hati varSAyituM zakyatA parva 2 trAsUtrasya "cAsaraphUla" rUti nAmASi prasiddha cho, vyAna racitatvAn ! vyAsana yati pataya granthaya meva nAma sUtrita cA, tadA tatrantharya nAmaniTjharala-m hatAdarI vahumAvavyA na amavizva / patatartha yurUipiyo mAvAnuM vyAsaveva, ziSyavana yubiyatvam tasa klAkSarAtma-sUtranthastha svayaM nAmani ne tavA-tyeva macAmade vayam ! tathA 2 minena yAmII syA mALe ni prayogananuM vana siddhiH sthAvADukya tatra mohana ' ityeva vaktuM zakyate / ato nigUDhAzayasya vyAsasya naitad dopAya nyUnatyAya vA bhavati / grathasya prasapUrNatAzAnikAsa tatI rUdram gArIyate zin 3pa4myamAno granthoDAM sapULe vA ? jiM sTena gaya ravajhato nAto na vA ? thathA vetapurANamahAmAtAti-zAstrANi phUdAna vaSThitAni gva upabhyanta, tathaiva vuiM bahAnUtramita raSmitama avaSThita va Dammate ? nayam zizna samucitA. maya bAdyanta-sUtradraya-varganena yam mArAphrA ne vIvasarA mata ! tatra "athAto brahmanijJAsA Tyatatranthasya kArca sUtram tatrApa "" pana prasthAra sUte / tathA "anAvRtti zabdAta banAvRtti. rAjA kRti tanvaya antimaM sUtram | zrata sUtraya dviruttiva pratyaM-samAtisUkvi, cataH citra sUtrapaddhatriya krirvavanam adhyAyamANijJApana sarvamAkhyora-samUtam kRti dayate. tene sAvaccenA sUrya dikti prasthAtijJApati haspati zakyate | saman viSaye naivApi mApyArI matavoDa idata, zrayate vI ! mata gadyantasUtra-saddhAvA proDarca na vaSThita ti samAnyatA pramANeDapi sarvatra sUtradharaNAnA mithe mokSAnuNasaMgativarNanAt nAsthA raSTitatvagaMjali 1 mato choDaa sapUrNa parva upajIte che granthakAranirUpaNam atha dvAna nijhA mavati elya grantharnA hRti ? sUtratA pataMrtha sUtrAvi na hamapi viravitam | crtha che yuritra anusaraNIyA ? zreSAgnid mate zI prastha7 "kRSNadvaipAyano vyAsa, aSA mate tu "vAvarAyaNa" kRti chevi bahu to amita ! matAntare tu oN vima puru dara te ja "vAvarAyaja" phati nAmoralena pAdhi siddhAntasUrta ranitam aa "kRSNadvaipAyana" ti nAma julApi sUtramArge date to vahumi manyate - vAvarAyaNa" va caya prasthaad, na tu "kRSNadvaipAyana" kRti cheSAgnid matam nAya vArIthaLoDapi sUtrakAra | thato prathama Tve svanAmolsTa. dete, tu, mAtmameritA sUvati | mato vAvarALo sUtrAra tiA kRSNadvaipAyana prasthApi pramAAM nAstiA purALa
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayamaH pAda-grAmasUracanAkauzalam / 39 sAmapi nAtra prAmANyam, AdhunimAt tepAm / ato'sya pharNa kazcit amAtanAmA purupa eva bhavet , yAdamata pAyalya pramANAya taraya pANinyAdInA mamaye AvirbhAva amavat, athavA BF mukA-prabhRtInA padhAt tamya AvirbhAva samAta, sUnama 4 tepo matapahanadarzanAsa iti| evaM ca "tasya granthakatve vividhA vipatipaNyo dhartante / ato mijA-~-ko'mI sUtrakAra iti / sapAyana eya yAdarAyaNA tasya utaraNApAyanAparanAmA bhAdarAyaNAbhyAmadeva Nya asya phala / anya karnu svanAmolavastu anyamadhye nAma bharitAyA sUcaka / kauTilya pAtsyAyanastrAdipu svanAmo lekhana vidhiniradhAdika vyavamdhApita dRzyata / manu-yAvara pAni kRta-sahitA-anyeSu viSayaviropa vana svanAma-mahaNaM tyate / "AcAyANAm iya saMrI,yata svAmihitamapi parAmihitatayA mA yati / ato mArAyagasya svaphAravena, na phApi bAdhA dRzyate / bAda rAyagasya mamasva-maNetRtva nAdaramApyato'pi apagamyata, yathA-"nanu evaM mati sAtiyavAd antayatvam "saryamya myAt, tatadha pAm AvRtti prasajyeta, ityata uttara bhagavAn pArAyaNa AcArma pati-"anAvRttiH zandAt anAti bhandAt" ( 122) iti / ayeSu gAnikama-yapapi pArasyaNamya mAmUlakAratvam agamyate / purANa-kopAdita pAyanasya yAdarAyaNatyam tata / ma pAyana eva pArAyaNa ityatra bhani pramANAni manti / tapadI kopapramANam pradazyata kAre padarikAzrame apana vAso yamya sa pArAyaNa / pAdarAyANi satyatIta satyarata pArAzari" iti shbrsaavlii| 'mAuro dvaipAyana pArAtarya kAnIno pAdasyako vyAsa"-iti hemacandra / ' kRpAyana satyamArata pArAsara satyarata"-prati vikAsa zepa / 'mAuro vyAsa" iti merinaa| alAma niSkarSa --kRSNa iti tasya nAma, dvIpe janmahato 'vaipAyana' iti nAmapi mo'bhidhIyate / tena kR pAyana iti nAma tasya mabhUt / ma eva parAzaratanaya / satyavatyA jAtAta satyavatIta sAtyavata ityAdinApi nAnA sa makoyate / parikAkSetre bhAzrama kRtvA sa tapazcacAra, ata sa nArAyaNa / yathA mahAmArate mAdiparvaNi" mapAmanamokA supuNyA vividhA kathA / 1 / 1 / 10 eva dvaipAyano jajJe satyavatyA parAsaratnya sto dvIpe sa yad bAlastasmAdapAvana smRta // 1163286 vi yAsa vedAn yasmAta sa tammAd vyAsa iti smRta" / / 1 / 63 / 88 etena gAIpAmana eva vedavyAsa , sa eva pArAzartha, sa eva satyatIta-iti
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH avagamyate / tataH sa eva bAdarAyaNo, yathA mahAbhArate AdiparvaNi prathama adhyAye "kSetra vicitravIryasya kRSNadvaipAyanaH puraa| 94 bInagnIniva kauravyAn janayAmAsa vIryavAn // 95 puna. zrImadabhAgavate navama-skandhe dvAviMze adhyAye "kSetre'prajasya vai bhrAturmAtrokto bAdarAyaNa / dhRtarASTra ca pANDu ca viduraccApyajIjanat // 25 yasyA parAzarAt sAkSAdavatIrNo hare kelA // 21 // vedagupto muni kRSNo yato'hamidamadhyagAm / hitvA svaziSyAn pailAdIn bhagavAn bAdarAyaNaH // 22 // maya putrAya zAntAya para guhyamidaM jgau||" iti| ___etena pArAzartha eva kRSNadvaipAyanaH, sa eva cAdarAyaNo vyAsaH iti ca vijJApitaH / tatazca kRSNadvaipAyana evaM prAmasUtrakAro vyAsa iti skandapurANAd avagamyate / tad yathA "tairvijJApitakAryastu bhagavAn puruSottamaH / avatIrNo mahAyogI satyavatyA parAzarAt / / utsannAn bhagavAn vedAnujAhAra hari. svayam / cakAra brahmasUtrANi yeSA sUtatvamaJjasA / / alpAkSaramasandigdhaM sAravad vizvato mukham / astomamanapadhaM ca sUtra sUlavido viduH // " (mAdhvabhAdhyadhRta-skandapurANavacanam / ) kRSNadvaipAyanasya brahmasUlakatatve vAyupurANavacanamapi (104 / 108) pramANaM, yathA "asmatsammata evArtho bhavatA sampradarzitaH / purANevitihAseSu sUtreSvapi ca naikadhA / akSaraM brahma parama sarvakAraNa-kAraNam // " iti / matsyapurANe'pi (53 a.) "agAni caturo vedAn purANa nyAyavistaram / mImAMsA dharmazAstraM ca parigRhya mayA kRtam // " iti / etena kRSNadvaipAyano vyAsa evaM brahmasUtrakAraH ityeva pramANita bhavati / brahmasUtra pAdarAyaNa-nAmnA siddhAnta-nirdezAt tasyaiva anyakatatvaM pratIyate / tena cAdarAyaNa evaM kRSNa[dvaipAyano vyAsa ityeva sidhyati / "bAdarAyaNa"-zabdo brahmasUtramadhye 1 / 3 / 26, 1 / 3 / 33, 3 / 2 / 41, 3 / 4 / 1, 3 / 4 / 8, 3 / 4 / 19, 4 / 3 / 15, 4147, 4 / 4 / 12, sakhyaka sUlepu siddhAntajJApanAya prayukto dRzyate / evaM bahUni pramANAni santi, yata' kRSNadvaipAyana evaM vAdarAyaNa, sa eva brahmasUlakAra ---ityeva sidhyati / ayaM pAzcAtyapaNDitavarga ubhAvitA, tanuvartibhi aramaddezIya bahubhizca parigRhItA, etena tu sA nirastA / purANAnAm arvAcInatvazAnirAsa atha vet purANAtipu AdhunitihAsiddhi - nAna, tapAm arvAcInatva zveta, tathApi tepA prAcIna-kathA-sagrAhaka-rUpatva na bAdhita bhavati / bahupu purANAdiSu yata aikamatyaM, tala na aprAmANikatva-zakA samucitA / kepAzcit purANAdInAm azena Adhunikatve'pi tavasthA prAcInakayA pramANa yena grahItuM zakyate / aAta Adhunika mAla na samagrasya aprAmANyaprayojakam / kathAyA avicchinnamUlatvameva tarayA pramANAhatvam / katipayapurANAdInAm AdhunikatvAbhyupagame'pi
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhayama' pAdA-prasasUtraracanAkogalam tadvaNitavipayANA na Adhuni+pa, na vA amAmANikyam / tatadha kAlAvI racita mApUnamadhye 'smaranti ca' 2347, 31114 iti sUtrayorma ye, tathA "smayate ca 112 / 15 iti sUte, tayA "mapyate'pi loke' 31 / 10 sUtre, tayA maryamaNamanumAna syAditi' 1225 sUtre, tathA "ramRtedha" 43311 sUve sUkhatA mahAbhArata-purANAbinameva layIta ityate / ata purANAtInAm armApInapalpana na samIcInam / etena ca ampa pramatasya prAcInamapi si pati / tena dvAparAnte kalerA yA amya racitatpamapi miSyati, tava kRSNadvaipAyanasya pamiti / yAmamUtanya prAcInatyam ame pramANAntareNa pakSyate / ata' kahapAyano pArAyaNabdha mamina eva / tayo bhaiThakampana na saMgatam / pAginismeNApi tasya prAcInasisi gramasUtrasya prAcIna puna pANinIyavyAkaraNasneNApi smyte| tatra "pArAryazilAnya misunAmtayo" / / 100 iti sUtAn "misusUtra nAmna pArA ri-racitasya sakasya sUtramanyasya sattvam upalabhyate / 'minu pariyAda karma-dI pArAnapi maskarI"-iti amarakopa-vacanAda minu ya paryAya "pArAzarI' iti ca lampate / 'pArA ryeNa ukta bhisusUtram bhadhIyate" itya Ninibha-yaya-vidhAnAta, parAzaratanaya kRSNadvaipAyana-pyAsa-viracita tad misUtramityapi agamyate / mahAmAre'pi " pAriNI bhikSava" iti paanniniiy-12|69-suutr pAlpAnAvamare panitam / tena pArA- naya yat misusta tadeva yAntram, prakSatrA anyasma bhimuslasya anupalAmAt / patena pANine pUrva chAparAnte kAnI vA racitamidaM mAsUtram ityeaAmyate / pabine kAjhena tarU mAnInatyam atra aparamekamapi pramANa pate, mena pANine pUrva pramasUtramiti gamyate / yato varSapaDita mAtA upavarSa asImiti kayAsaritsAgarAta manyatazca upalabhyate, upavarpata-masAsUna vRtti ekA mAdaramAppAt sAvaramApyAnapi avagamyate / kabhAsaritsAgaramate ca upavarSa25 Adi vo nandarAjasya rAjatvakAle aditi / tayA sati pANine kAlo gautama-budasya kizcit pazcATeya bhavati / tena tatpUrvameva prasUtrasya kAla iti vakta zakyate / matAntare tu pANine phAlo janamejayamya kichit pUrvameya, yata pANinIyasUtre janamejaya-pUrvavasinA nAmAdika dRzyate, na tu tatparapasinAm / tathA sati pramabhUtrasya kAla kI eveti bhavagamyate / pastutastu pANine kAlo na bhavisavAntiyA niNIta etAvat kAlaparyantam / tena pANine kAlam avalavya, athavA upasyi kAlam alAvya prAsUla-kAlo yathA upalabhyate, tena gautama buddhAya pUrvam ayaM manya mAmIt iti kalpayitu zakyate / tenArya pranyo bubA mAvata pathasindha navana bAvA pIvAnA mArgunAnInI paravInA navindra vyAsanAmavALA vaivibhAga
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 vyAsasammata brahmasUtrabhASyanirNayaH 00 racitaH iti yad uktaM kaizcit pAzcAttyaiH tadanuvattibhizca tanna yam iti sidhyati / bhavatu pANinIya-kAlam avalambya etAdRza phalam, kintu yadi tadRktim Azritya vicAryate, tadA "pArAzarIyaM bhikSusalam" iti nirdezAd dvAparAte ho vA nIlA racanA abhUt ityatra na kApi bAdhA vartate / parantu tatrApi bahubhi pAzcAttyaiH vidvadvi janamejayasya mahAbhAratasya ca kAlo'pi na tAdRzaH prAcIna iti manyate / kintu tathA gautama buddhAta pUrvameva brahmasUtraM racitam ityatra na virodha kalpanIya / janamejayamahAmAtAdInA kAlanirNayastu prasaGgAntarIya, ato'tra tato viramyate / aramanmate tayo kAla kalerA " | zrImadbhagavadgItApramANena prAcInatvam tatazca atra aparameka pramANamarita, yena brahmasUtrasya mahAbhArata samakAlInatva simyati / yato bhISmaparvAntargata-bhagavadgItAmadhye brahmasUtrasya nAma dRzyate, yathA "brahmasUtrapadaizcaiva hetumadbhirvinizcitai / " ( 134 ) Q tathaiva brahmasUtramadhye "smRtezca" 11226 iti sUtre, tathA "smaranti ca 4|1|10 iti sUtre, gItAvAkyameva sUtrakRtA lakSitam ityapi sUtrabhANyAdibhya upalamyate / ato brahmasUla mahAbhArata-samakAlInam iti anumAtu zakyate asmanmate | mahAbhArata racanAkAla kalerAThI eva AsIt / tena brahmasUtram adya prabhRti prAyeNa paJcasahasravarSebhya. prAg racitam ityasmAka nirNaya | parantu atrApi pAzcAttyAnA vipratipatti dRzyate / tanna ala vaya vicArayAma tasya prasaGgAnta rIyatvAt / etadartha mahAbhAratasya mahAmahopAdhyAya - zrIharidAsa siddhA tathAgIkRta TIkAdrika draSTavyam / evaM ca asmanmate mahAbhArata - trahmasUtrAdInAm arvAcInatvaM pratipipAdayiSatA prayatna sarvathA vyarthaH iti pratibhAti / yeSA mate adya prabhRti 1941 varSebhya prAk pRthivyA jJAnAlokapatiH saJjAta, tebhya ito'dhikaM kim AzAsmahe / tena ala bauddha jainAdInA matakhaNDana dRSTvA nAsya zrutimImAsArUpatvaM vyAhata na vA tasya arvAcInatva kalpanIyam / tathA ca amya anthakartA pArAzarya kRSNadvaipAyanAparanAma cAdarAyaNo, andhazca kalerAdau racita iti / sUtraracanAyA tRtIyaM kauzalam idAnIM draSTavya kimaparaM kauzalaM sularacanAyAm avalambita sUtrakRtA bhagavatA vyAmena ? etaca grantha pratipAdyAnusAreNa adhyAya- pAdAdhikaraNa- sUtrANAm arthaniyatraNam / etadeva ala tRtIyaM kauzalam / yathA zrutyarthamImAsArUpa - zrutisaGgatisarakSaNa sarveSAm adhyAya-pAdAdhikaraNasUtrANAm etadgrantha-racanAyA' AdyaM mukhya kauzalaM, yacca prAgeva tathaiva adhyAya-catuSTauktam, yAtmakasya etadgranthasya samaSTirUpeNa yat kiJcit pratipAdyameka bhavati, yato vyaSTimRtamya samaSTirUpatvamapi svAbhAvikam yena tAdRza-pratipAdya viSayAnusAreNa adhyAya-pAdAdhikaraNa-mUtrANAm arthaniyamanamapi samucitam / samaSTibhUtasya yo dharma tasya vyaSTibhUtadharma-niyAmakAya naisargikam | 1
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama. pAda -grAmparacanAyazilam 43 etadeva tA tRtIya kAna anukta sUtA magapatA / tadeva tara gAya mAtiAnA parinita sapA svArthAnuzAlinA / tena pAguna-zrutimAti-nyAmyA iyaM sAlamAti mati, yayA puna jayAyapAdAviparaNasUtrANAma adhaniyamana kAyama / pratini pAm __tathA sati ihAnAm amApa pati-pama tAnyatipAdya nigamam / yatra tu mantha sUtrAmA , puna yA anyaracanA merI mamRtAnA gRnte sUtA na kimapi inita gantaM tatra patha tamanya pratimA nirNayama iti amAma tI suru-dara-kAme matibhAti / tathApi nAtra nairAzya bhajanIyam / yata pUrvAnA padavitA pani gAyaka riga yanirUpita, tanata ma dhapratipAya mAtuM zakyate, tad yathA____"pakamopamaMdAgamyAmo'stA pam / arthayAApatI na ritasyanirNaya" / / iti / pattAda sarva-gera ghenmAdhAraNa, marvatra andhAhAnA tApapaniye prayojanam / etaca pAyeNa matra yAri matam / kiyakAdhi etat phIgara mudhAgAmadhya pratitam sa avacitaM ca, tanAnI nigarnu -payate / kapilakaNAra-tama-jaminicyAmAnimi ma etat tA grantha madhye na gamina hasate, tathApi taireva / tamya anumara, stam----pi tepo sUnArya-payA rogane gate parivAyata / tena tabhyo'pi "tamya apane prAcInataram ityeva bhanumIyate / pugagavacana yana patanya samuremA hatyate / tadetana tApa4-nigAyaka lina paThavidham / yathA (1) upara mopamahAra, (2) ayAsa , (3) atA, (1) arthavAda, (5) palam, (6) upapatidha / etatsAhAyyena samamasanasya pranyasya yaDhe 2. sarvasvAnugata tApaya bhaveta, tamigatuM zakyate marya premApadi / parantu etepI paNo prayogo'tra nArIcAdhIna / tanAva parnu sAmAnyate, atasto paNNA madhye yad ANi mAnatayA paripate, ta24 gaNa vidheyam / tena ca upanAmopasahArAnu rodhena kimanya tAtparya tova idAnI vicaaryt| etena asmAnam udayasidi kadhina vacatiti AzAmA ta yama pataTa-anyamya AcantasUtAiyam eva avalampanIyam / tayoreva panAma tyopasaMhAratyayo samAvitatpAda yuktatvAca / tatra Adha stam "athAto prazajijAsA" iti / antima tu "manAti mAnA anAvRti " iti / etatsUtradvayamya milito'rtha:--- "aya'-adhikAriguNasampAdanAnantaram "ata"-karmaphallanityatvajJAnaheto, "pramajijAsA"-~ mA bhAtu yA icchA bhavati, tajjanyo yo pedAntavicAra sa kamya / tasya phara saMsAre asmin 'manAsi" punarAgamana sAhitya, kutaH taagamyate / tadutaram Aha-"zabdAt', tatra pramANa vedA eva ityartha / ayaM tu akSarArtha etat-sUtraddhayasya, parantu 5tasmAdeva mayaviropAd
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH putaoAlapratipAdyA cAvanto viSayA adhiAntu zayante / veva Ano saMkSepata praryate 1 brahmasUtrasya prathamati nirUpaNamU tatra prathamaM tAvaktramaLo jJAnAveva anAvRtti murmati / yataH prathamasUtre phabbemALa-trahmajJAnastha pratijJA tA / tasyevam "banAvrutiH" kRti antimakulAr bhavAmyate I nijJAsApavena carcam phrenDjha tat anna jJAnameva / "nijJAsA" pahena tannAna ca viSaya, 7 tu tanaviSayam / tena vAmitra-vastunnAnena muttine nAyate / tathA ca taMtra jJAnAti iN miSi sAdhanam anAvRSyartha na paSTi mati iti sUtrakSarata. vaeN janmam| ato mudeitu jJAnameva, na tu kapAsana meM vA, vidyA to mayo. anyatarasya vA jJAnena saha mizraNuM, kAratvena svarUpeNa vA, muoiAraLam / brahmajJAnajmeva anAvRttiSo mokSa. tenA upAsanAdInAk jIyogitA 7 satrArtha / pUrva 2 trAjJAnAya ca aa, tAinanyo co vizvAra apekSita, soDavi rrAvya. ti avAmyate, viSAraNya jJAnAtmAnuM jJAnasAdhanAv vA / tathApi tANeviArayormadhye viSAra prati cittanAkhrajyApi-prativanya sati tejazAya tathA pharIyA vidAIya rmopAsanA-prAyazcittAvInAm upayogo vattute vaiM / tena bahmajJAna prati moMvAsanAnInA pampayA sAdhanatyaM vattute, maiM tu sAkSAt tatti | ato jJAnadharmopAsanAnA 7 vapasamunnaya, jintu masamudyaya vruti mAiMta hate / tat sarvameva bAdyantasUtrAkSarato dham / tene patarAnaya tat prathamaM pratipAdya mavati / dvitIyativAdyanirUpaNam dvitIyazcata. jJAnasya cat sAkSAt ruM, tavajJAnanivRtti-rUpam / caviSaya jJAna mati, taviSayAjJAnanivRtti vinA tajJAnuM nasammati / ajJAnanivRtti-jJAnotpAvayo madhye vyavavAnAmavevi Avo ajJAnanivRtti. tato jJAna samuati JajJAninRtyartham anuSThAnasyaM pUrvamAvidyAt / yathA sarvenastha mApanone te sati prativizvazanala jJAnaM nAcate, tadrum api voTTham / vastutastu jJAnasya sAkSAt puSi ajJAna-nivRttireva / chuM T caSiyAM jJAna mati, tadviSayAjJAnanivRttineva jJAnasya sAkSAt m / tathA zve jJAnasyaM ruM Ava anAvRittirUpo mokSa, tavA ajJAnanivRttineva mokSaH kRti paryavati, nabaLaH racaprajArAttvAt, tena brahmajJAnAnantara 7 mipirttavyaM dazyate / cA paTapaTAvInAM jJAnAnantar dviSaya vyiAja vyiAvi vantanIya, yathArmopAsanA-De tevarSimRtInAM jJAnAnantare tadviSayam anuSThAnam upAsana 2 vidheyam, maiM tathA brahmajJAnAnantara vimaSi sampAvanIya sthati| trAjJAnAnantaram jJAna-nivRtti-SamokSasya sAkSAt-vvAta / mokSAryameva rmopAsane caM, tasminneva mokSe ndre tayo ji prayoganam ato nijJAsAviSayImUte jJAne sati 7 mipirttavya sammavet / tathA dhamoSatadAra pakUlannuyena ayameva barthaH spo 44
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pAdaH - brahmasUtraracanAkauzalam 45 bhavati yat dhamajJAnAnantaraM yad upAsanAdInAM vidhAne matAntareNa svIkriyate tanna sUtrAkSarato rampate / ato jJAnAdeva mukti etanumanyasya Adyanta-sUnAkSara/ dvitIya pratipAdyam / tRtIyatipAni paNam tRtIya pratipAdye prAguktasUtradvayena zrabhamAnAdeva jIvasya eva anAvRtiriti ukta bhavati, nAnyasya / tathA sati jINo svarUpata abheda eva ukta syAt / jIvA majha minam - etAheya-maNo jJAnAma jIyasya anAvRttirUpo mokSa sambhavati, makSaNa saMsAritvA mAvAt, tamya svarUpata anAvRtirUpatvAtha / jIvanakSaNo ame-jJAna vinA pramajJAnena jIvasya anAvRti asambhAvinI / yadi "aI mukta" iti jJAnAdeva mama mukti midhyati, nAnyathA, tadA "prama mukam' iti nAnAt mama mukti kathaM bhaveta -- yati umayo amedajJAna na syAt / ato zramajJAnAt jIvasya mukti bhavati ityeva cet sukhArtha, tadA jIvanamaNo ameda eva atra ukta spAta avameva artha 75moSarmahAdrayAt pratipAdrita ke patadeva mAmu AvantAkSaranpan etacchAstrasya tRtIyaM pratipAdyam / caturthapratipAdyanirUpaNam catuthaM pratipAdyaM--tata manAvRdhirAndArya punarAgamana-rAhityam / taca saMsAre asmin ityeva atragamyate / taba zramajJAnaphalaM cet samAre punarAgamana-rAhityaM, tadA tajjJAnaphalamya sAkSAdU ajJAna-nivRtitvAta sasArAmAva-rUpAnAnanivRcirapi atra punarAgamana-rAhityam / tata ajJAnameva ayaM saMsAra iti ca si yati / sasArabdha saMsArajJAnAdhIna eva, nAtatyena majJAtatvena ghA / nAte-savAkasya yathA nAnAdhInatva, tathA amAtasattAkasyApi jJAnAdhInatvam / "pAnAlaM vartate na vA ityahaM na jAnAmi ityAkArakam ajJAnaM ta viSayazca iti ubhayaM jJAnAdhInam / yato jJAnamU Rte na kimapi kathamapi svIkartuM zakyate / ata saMsAra tajjJAnaM tatrajJAne va sarva vinayA jJAnamadhAdhInA eva / tatazca adhInasAkasyaiva nivRti sammavati, na tu svAdhIna matAkampa kvacit / yadeva yadadhInasa tAka tadeva tatrAkhitam / ajJAnameva jJAnAzritam, na tu anyat / ata ajJAnameva saMsAra / tasya nivRcireva anAvRdhi / saiva saMsArasya abhAvarUpA / tena jJAna-phala saMsAra-tadarzanayo amAvarUpam / zrajJAne jAte nAyaM sasAra sthAsyati, na thA tampa jJAnamapi varSipyate / phekla mAtrameva avaniSyeta / etena yazabhinnatvena prAhmamizrAmimatvena vAkRti paramANu kAraNa-vAdinAM mataM, tathA zramapariNAma vAdinAmapi marta nirAkRtam, tepAm ajJAnamUlakatvAmAcAt / etadeva prAguktAdyanta sUtrAkSara-vyam etadmanyasya caturtha pratipAdyam / padmamatipAni pAm pacamaM pratipAtha zaMsAro yadi san bhavet, sa yadi satya' syAt, tadA tasya darza nAmAdhAt tasya vilopo na sambhavati / darzanAbhAve'pi dRzya samAvAt yathA adhikArAmRta - I "
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 vyAsasamata-brahmasUtramAghyaniAyaka bAhya varzanamAve khaTasya sAva tadvat| dazyasadbhAve sati tasya punarvaMrganApatti. durvArA / tathA sati punarAAmana-rAhitya sampUSkRtayA 7 sambhavet / vAsanA-samucche, nAte saMsAra-tattvavi punarAgamana-rAhityamiti jyanA punaH saMsAra-kulavAsanAtha namavet H moAtigayAr roniLaH rovAnu Nau avipatiozAya punarvAsanA tasya 6 nAyate 2 salAhya anyattve sulamo-vAsanA punarAgamana-nAhityazca samavameva / tena punarAgamana-rahiyAnurodhena varganAmAve yadgi dazyAmAva* tattveta, dazyAmAvo ca ivarganAmAvasya samAvI mavet, tA dararghAmathyAtvameva svIArya mavRtti / damithyAtva vinA darzanAmAvAnuM darzAvaoSo na sammati, na yA vAsanAsamudro saTate / mudde ra-tatrame yuttijJAnena ra-ta-varganAmAve nAte gunho ranata-sadbhAvopi vinuSyate| taneva ranata-mithyAtvama| tena nizcAtyuM 6 spitatvameva / basata. satyatyena darzanaviSayatva, mizcAtyuM, jbana vArSi| yala cAsti tatra tatsattAlpaE viSayatA sambandhena mithyAtvam parva dha nAgAnAnuM anAvRtti tyutta damithyAtma pratipAtimpa moSasahArasUtrAkhyAnuM / tena tra nAta-satyatAAtinA mata nirarata / tadeva trahmajJAnAt oiriti AcantakUlAkArarundham| deva tanmanthasya pazvamaM pratipAdya mati / paSTapratipAdyanirUpaNam SaSTha pratiSThAna to aver ajJAna, tantrahmAtmaviSayam / maiM tu va viSayam, navA bAtmaviSayam, parantu tayo peyaviSayam, mahAtmano minnatve sati saMsAra-taddarzanayo vilopAsambhavAt / draSTR-darzana-dRzyAnA madhye ekasyApi sadbhAve tryaakhAneva sadbhAva avazyamA| / dRSTava-nIva-mAvAmAve jJAna-va-bAvAvAme ca dhInadazya-darzanayo. mAva vacamAvI tene mahmajJAnAr banAvRttiSThakSaLa-dazyAmAvatyutte bahmAmaeNca-viSayanuM ajJAnamaya saMsAra, tannadhi anavRttikSaLo mokSa. tyuttamati / tena mokSe adhiSThAna-bAjJAnad anyat na prayoganam Si siddha mavati / tathA na tan jJAna-dhArA-saMrakaLArdham putajJAnasmaiva AvRtti. prayonanam / prativaSe pravahe sati upAsanAvInA 7 anuccheyatvam, anyathA teSAdhi banAvayatvam| veva taSThAnnasya bhavanta sutAkSara-bdha SaSTha pratipAdya mati / saptamapratipAni pAm sakSama pratipAdya rAsArasya ajJAnamUrve siddhe ajJAn yathA anAdri sAnta, sasAro'vi tathA kRti sidhdhati, baeNjJAnasya jJAnanAyattva dha yathA, tathaiva saMsArasthApi, sasArasya satyatve tasya jJAnanArayatvanuM asamavameva / tevA mate sasAra. anAhi ananta va ca maviSyati, maiM tu anAhi sAnta / tena dvaitAdyapara-matavAhinA siddhAnto na vupamopalahA
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhayamaH pAdaH-grAmasUtraracanAkauzalam 47 zramapratipAdyanirUpaNam aTama pratipAdyam-tada anAna na nAnAgAva-pam, tathA hi yani etad manAnam amApaM syAt, taTA mAmAtmano ameAnena tAmya amAnya nA-nApati mavet / na tu, tadasti / na kenacit mAnenApi amAvasya nAza sammavati , ayantAmAvasma nityatvAt, bhAgamApatve'pi tasiddha dharmipratiyoginAnAjAnAmyA vyAstatvAt, prAgamAvasya nanyanayAyikarapi prabhAganirUpaNena nirastatvAca / etayaM tacchAmya aSTama pratipAdya bhavati / nAmaprati pAghani pAm navama pratipAyam--anAnasya mAvanAt tat svAdhyameva AvRNoti / tathA ca ajAna mAnAmitameva, na tu jahAvitam / tena sukhamammaNo na anAnAprayatpam, kintu amAnAta-jI585-yAmaNa pava asya Ayapatyam / tena manAnam AtmAsyamam mAtmaviSayaka c| pAvana jIvabhAvaka tAvad asya satvAdika , tatadha tat sattvamapi prAtimAsikameva / etena dRSTipA saTiriti mataM sidhyati / etadeya "tacyAbasya navama pratipAya bhavati / rAmapratipAdyanirUpaNam zama pratipAdya tadetad ajAnam, manAna-janyA yA buddhi, tasyA ca yA prasAkArA vRti tayA eva ajAna nasati / dhAmaNA maha amya pirodhitA nAsti, taspa taMtra amAvAt / tena tadAna jAnapatti-nArasa, na jJAna 185-nArasa mavati / prama ca tena pRttivyApya, na tu jyApyam-pratyapi gatasmAdeva si yati / tadeva tacca sya darAma prati pAya mapati / tathA ca aya niSkA"pramAnAve-muphina phopAsanAnita / tacita-mala-nAsAya krama-samundhayastata // majJAnotpanna-samAro mmmkyaavintyti| ato'jJAnaM bhavanmiyyA, hasate na tu viyte|| bhASa tadAna svAzyAvara puna / samasyAmanirvAcyametacchAstra-vinirNaya // mamma satyaM jaganmiyA jIvo prameva nApara / ayamartha va sUtrANAM sarvatra paryaspati // ___vaM ca yAvanta siddhAntA matamatAnukUlana te sarva eva etadupakramopasaMhAra maka-sUtradvamAdeva dampante / nUnam "ta35 magavad-vyAsasya apUrvam ananyasAdhAraNa kausalamera, yada bhayanta-sUtrAkSArata eva vedAnta-pratipApA sarve eva vipayA jJAtu sakyante prekSApaniriti / etadeva zAstramAtinAna! atra abhidhiiyte| vistAramayAt sUtrAkSarata eva manyad vedAnta pratipAcaveziyam na atra pradarzitam / vidhatA niyajimavanam nanu pavi-tAtparya-nirNAyaka-lilAnA madhye kevalam ephenaiva upakramopasaMhArAsyena lina yanirUpita, tama tArya bhavitu yuktam, abhyAsAyapazilija-pacakAnA tatra anakyasAt | yaTheva talimapaTakasAdhAraNa tadeva tAtparyam / tena atra upakramopasaMhAra
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-masUtramASyanibaMyaH sUtradraya-sAhAena catu tAtparyatvena vardhita, taba tAvanlR raLIyuM, cAvajJa ziSTa-jijJa padma: parIkSitaM cAt / satyam, tathA ttavye sati atreva sarve granthA AchopanIyA hyu, tanna anna sanmAnyate sannate 2 tatazca sarveSA sUtrANAm arthajJAnAd Rte abhyAsAdidvArA smgrsUtrArthIhovana maiM sammati / sarvamUtrArthadhdha zAstra-pratipAdya-jJAnAdhIna, zAsratipAdyajJAnaM 6 abhyAsAhi-gAjaRtivAdyAinibaeNyatanna, taH punaH sUtrArthanAna-sApekSam / tena sarvajijJAnA prayogo nAtra sajJa jbate, vAoiSApataeNzra / parantu tathApi sarvAMgi jijJAnyatra prayovyAni, tadate jaina jina nirmAMta barthAna sAya-vIna-niMta. cAt / tavA Atra ti. ? catu sUtrIbhAgena teSAM pradarzanam tavartha daurAnuM m udbhAvicatuM zayate / darayate 6 prathaiDasmin natu saMnyAvahamnanena tipAdya-viSaya-vaSa~nA hArIti avanvitA vyAsenamAvatA, yA anyasvAstha nahvAra: adhyAyA:, sarvadhu adhyAyepu SatvAra pAnA ti / tasya jomisandhi kRti JAova ham, ato nAtra puna. prapantrate / tena, athavA nyAsasambavAya-zikSAnurona, prAyeLa sarve mAvyAre ta-pranthasya sarve pratipAdya-viSayA natu sUtrI-mAonava vaLatAH / natu.bhUlImArthe tena tabanthaya sAramRta., vInandUto va vastuM te / tena vi dhanAvi RtuvuM sUtrevu abhyAsAtimi. zivRddhijJapazca tAtparyanirmaya. ta. svAt, tadeva tAtparya 7 kRti upamopa-saMhAra-siddha-tAtparyeArSi anumuLa sthAta, tA tAdo tAtparye haiM pivitratipatti. sanmAvyate, tathA 6 asmAm phresiddhizcazcit sampUrNataH cANyatIti vacam AgAmade |va zvet tevA vAnIM gaeNnmAtisUlatrayam Az2oSanIyam / 48 dvitIyasUtramadhye teSAM nirUpaNam da asya taMtra "nanmAvasya yata" kRti dvitIyaM sUtram / asya ., yata. yavastuna', nAta, nanmAvinanmasthitiyaM mati tat mA / tena yato asmAt ArAt nAto nanma, tat chA, yato smin AraNe nAta sthiti, tav trA, yato smin 6 AraNe nAta jya' tar bArUti triviryaM nArukSAM sUtrAkSarata purva prAptam / tathA 6ALa-taye yantrahma avAmyate, tan trA nAta pAvAna-nimittapam Gamaya jhArakhaM mati / cata dhRtatttatra-kSitazrutau "satyaM jJAnamananta vRkSa tasmAt va dhRtasmAr Atmana bhAga saMskRta, sAmAn vAyu, vAyorazi, amerApI anya pRthivI" (te za? ) nRtyatra, tathA "yato vA mAni mRtAni nAyante, yena nAni lInti, cat prayantyamivinti sarvaninAsaO tad nana" (te 30 rUA? ) tyatra mitra-nimittopAdvAnavAraLatvameva baLa parindha mati / DAAnimittArAyo. minnatve damaNa arvotpattitinAM manyeta va ca tat nijhAmya baLa, vat prathamamRlekha prakRta, tat i kalpasU ? vacavama
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayamAM pAvare --trAgAvanArA m 49 AIsIyA kamine mati "gannApam yaMta" kRti / anaina patragALanuM urjA mati ) taja mayama tAvan yatA nanma" kRti paNa maLe "ninuM prakRti" ti anujJAnanati ampaMdaMtatA chapAvAnavameSa nimittvAlamAM nIhAyamati| tene mR'dasya prati va, takhto varNa prati Dva, nAt ti pramA tapAdyanatvam urjA myAn / tenA mALa v aMrtAvaneSa samavAyo yA nAAArega pariNamate prayite vAti pariNAmavArena vivarta yAdena thA mAnyeyam / tatra sama+ga piitavALuM khAvutpatI, tathA zALavipakSa parigatitva mAn ya ta-spada zro vicatyika aniyame vaita siAthei 1 kamaLa niyatra makhayeta 1 tA sati paNe prAp carma AvIna, zonI sanna vartate, pevi sar prazna na varjigyate, to vidyate sampUrNatayA pratitAtta na daAte kRti / yaMtra tayA dasyate tatra mAvikRti prArtItiI v 1 makhama vitiyajJa levuM. tyavarta zrRti thata mate tana zrutiskRti-viSNupa / mAkha avidhAtvik azvatvama anatyaM niSAviSTa 6 yutI zvetI ja vasturAjhyASitI | bevaSamya vikAratva temA bIcanakSa vidharyAratna svAnta cena, tA sa benorAmampanya sabhyatayA na maLIya / thato yavaMzastha vizvAra svAt, A aMza maiM mavikIraNa ryAtvam anutte / tatra nisabhya puSpanAma vaiM| tatra vihArampa atyaMtvameva barnayam / tenA matiyAnuM sadgureiya svIkAryA maryAta v ja pratItiya / / kaLa jaina samakeLA khAvutpattikhvIkAre. yunI ramatovin dra zramaya vivarta vRti siti / anna yitrama vivarttavA ya paviSTa mavRita pariNAmAUyArinodhavA AmnayAt nA tra tu rpAregAmAna maLatanI paraspara mahotsAhana matsargatiSThate ! pas tu mata pota vizvAsadam, pradyuta sayo vivAd anirdhananIya-mAvAnujama | tathA digmavAdinAM mate - jaga yadi zrazraNa evaM jAtaM syAt, tadA tamma janmana mArUM tat nAt tamya jANe kaLi AsIta na cA - ki taMtra khAvuM. bAsIdvyayeLa, tA nannAyesTa yaMtAtti TurnArA / apa evuM sUkSmapaLa bakSya paNa vIM nAt tama nAsIt, tA (tanya a"--tyuje nanmanasya artharyoSa v ta svAr / nAmbandhana mA pati gAvuM traNa vAta, tA tathya anna pati saMte yam mALavA AraLatyaM can 1 babanAveva banAta ArAM mati, na tu trasa| aMta sukSmarSaNa nAttattAyA svIyAre zrama khAtraA vyAddata sthAt / yata na vartate tathaiva annatyeva sAtam ! cait tu vipate, tasya nanma 5ne siddhasAMdhattvoSa um | yA putrananmanA putra pitRmAtRzIre tevAntare thA pi 7 vartate matyeva sarve hanyate| ata bakSata vidhamAnace va sanma mati, na tu sata* vidyamAnamna, thayA potpatti pannAmAvAvuM mati-nRtyeva samIpIne matam /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 vAsaNamata-brahmasUtramAdhvanirNaya gata va na jJanmanaH prAna, sat na trANi thama iAsIs phratyeva svIkAryA tenA cAmavAH esa%ANyavAho vA sajjabbate na tu ghariNAmavAva: | tatra pariNAmavAdinAM matam atre pariNAma-vatinA prativanti ta irya vera na vata, tA vAstuti tai8 varSa na hanyate ? dhaTAthI na mRSiSTham bArikhyat ! sapatpravRtti-nainatva-vanAta, hArya jALa pAnta zaiva vartate yeva vIzvArtha phakya pAntaratA kAryaya kAraNe anya#vasthA rUtyu . sataH avasthAntaratA-pATunameva te nanma vatpatti phatyeva samInavI matA parva 2 vApi trahmaNi banyavasthA vartata, tata, purva savirmavati ! ata: saRAryavIvIparanane pariNAmavA: hava yu, gAramavAre amAvAnuM mAvotpatti sAduM bhAgyavIvIparanA masalharyavAvo ne gurU kRti paramavAmeTuM bata vid hatadravyavasthApannagAte brahmamiksavena avasthAna mecane hevit minnAmitratveneti AcAtu pratipuruSavAhina sAtyA, cata. tanmate dhakRta va, pariNAme jagat, athavA te paramANuprabhRtivAdinI naiyAyika-vaizeSikavizeSAzca / tathApi vyavahArataH nyaathi vaivizva mAryavAhinaH phleva manyate, tuM pariNAmavAhina rati ! yata. tevA mate paramANuprakRtInA saMcAnaviroSa java nAn ! enyAhya brahmArakhatA-vAhinI, athavA trahmazaktizAkhatAtina. ziva-zA- vaivAya | phate vahu prayeLa viziSTAdvaitavAtino daitAdvaitavAhina kSyAtrinA samAcAyatte . traNa nAta. aizvarNa miksaraLa vA athavA zakTriRNa avasthAnakvIvAra, ta va punastasya pUrvavat yAvivAn ! tevA mate nIvana to brahma saha suvarNa- jyorina minnamitta-sarSa svIyite . sAraNatIvAmita raLasvarUpatrakSApiriNAma. hava nAdrapArya mavati tanate hajAroH pUrNatayA game? svIkRta #Arya tathA tALazorapi mithyAtvameva zirmAtA rAjyAzrayaM brahmAtra savastu chArya kanyAvikyAvi sarva tanmate mithyava mata | saryavAhAtyapariNAmavA artha vArane sarva varaNAtmanA rAvalyatminA va cata; svIkRta cata, tataH hAryeArAyo meDhAmesanva-ghaTita-pariNAmavAta, pava sidhyati, natI. satyavaM ja vIrtavya svAtuM ! te svAtanya itu zaziktimato ameDapi zakTripariNAma have nAta, taja satyaniti manyate ! gata satra hatyatve mithyAtvaya nAmAntara mavati thara thara aminnatA samavati, zaiva dine mitratA upasthita ! bata. rASito. ame tarasya pariNAme samAne vato vyAdhAto pava 3panAte ! tena svArthavA nAtsalyatve na vAstavaM mavati have ja pariNAma patAni thava matAntarANi dayate |
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayamA pAda-prasambarapanAkArAlam / / mAmbodhinA pariNAmapAinam aba tu AramapAdinA anyamAna harapate / te tAta manyante- yadi kArya kAraNe parvata, taTA pha na tat kArya tatra dRzyaM bhavet ! maNupIkSaNa yantra-sAyana pacIna pUrNA vayana-pRkSo'pi draSTu zakyate, tamya tatra bhanyatApA-sattve'pi / tantuSa tu po na bhanyapasyApana san pati, anila paTo na isate phavacana / bhata phArya pAraNe na pate / vidhamAne mati tad apasyo prazna gayet / tatadha yampa kAryamya phAraNe ayakamAyenApi yana, gayA pani yasayarsane, tanya tato janma-iti vaktu na pazyate / parvamAnamya janma na gamati / amamAnava janma 1 anya yatatApachi nApi mammapati / varayAntara mAsanya pattava hi sA / Mitate mpaparAnidoSa eva bhavet / ato yasma yato janma, tat tatra na piyate ! abhAvAd mAyotpatiriti yada bhApakalpana, tapa sampaka / amAyanmAnA mAvo ta pAya mama / ata bhAra mavAda eva samInAna / tena tantumya paTotpatimyale yayA kAraNamata-ta-tupu pAryam mamata, pAraNA ausata eva pArya sapaNa pacatetayA sAmaNi tan jagat na phyamapi picata, samarmANa ta jagata asaTepa bhavati / tasmAt mata na jagata janma, kintu mamata epa jagato janmAdikam ityeva vaktum ucitam / sata mapamyAntaratA-sampAdanamapi na janma-patamya artho bhavitum mahati / na ko'pi kasyacid paratuna ayamyApi pampa eva janmatva spIkaroti, avasyApata sata eva janma-ityeva sarva svImiyata / tena asata para janma, na tu mata / mata ArammapAda makkAmpAda eva vA samInIna, na tu pariNAmavA- kAyAdo yA iti / umayopiyAI vipatamAna evaM ca pakSasya-samAlocane kRte ubhayameva azata satyam asatyaM ca iti pratibhAti / tathaiva umayorapi mam ane va isyate / phAraNe kAryamya sattvam amattvam iti samayameva pratimati saina viddhayo satya chUta-kSaNan manirvasanIyatvameva karthaya sidhyati / tadeva sa-samiyam / na yA kAryasya umayAtmapatvaM sadasatyam / sadasato paraspara-virodhAt na sAmAnAdhikaraNyam / parampara-vismayo sAmAnAdhikaraNyasya nirvacanAsammapAda anirvacanasyatvam eva yuktam / yat ca tamAmamiti karamate, tApa pastuta sata na yA at bhavituma arhati / aSayavipat tampa atiririculd I evaM sadamA yAdo'pi niramta / ata saramadAminnapAra evamatiSThita / ayameva vivavAda anirvacanIyavAda satAraNapAdo vaa| etadeva Arama-pariNAma pAThayo vivAda-lam / tataya miminna sambandho'pi anirvacanIya, samAna-dharma-sampanyApacchedena bhedAbhedayo viruvasvamApatvAt / asa mAna-dharma-sambandhApacchani abasthitI satyAM meva-sambandha eva sidhyati / ato bhijAminApa
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 vyAvasAta-brahmasUtramArthanA vAvinoDapi mevAvina va vevAntinA mate mitrominnatvanIndradhu-ze meDha parva mistrI, cata. je te na tu vighato amevaratu pAramArthiva / mato mevA&laH mevAvAtoDI mithyA mevAzca sanAtivAta hava, sa va cArja yudhdhi tena te vivAdina. phUTyadinAnnA cAtyAyatte yathA zu ranatotpattiH prAtItivA, na tu pAramArthivI, vameva zvAthyanAta pratiIti ne tuM pAramArthikam | maitra zutti-thAnIyAdhiSThAne satya, rannatathAnIyArogyam satyam nRtaM vAsa tava vivartavAtinA matA bAra-pariNAma vatino virodha4meva aya vivAda phati manyate | patana vivartavAhInusAraNa graMhmaLa nAtaH 1nma, na tu anyataH tazcita -hati matameva paryavasyati | tathA 2 'brahma satya nAnnidhyA jIvo varleva nApara phatyeva gaI. "dhatoDalya sanma ti "nanmAvI cata" rUti sUtronAkSaLataH savA te na brahma dritIya kSakhrim havuM dritIya ya grahmakSaLa "yatoDa sthiti" ti, catra "ena 2 nAtAni nIvanti" rUti vRttimAma rasyate ti, tatoDIpa brahmaLaH satyatve, nAto mithyAtva, nIvI brahmAminnatve ja sidhdhati che to "yatoDalya sthiti" hatyaMta dhaTAvInAM mRttimaya sthiti, #LavInA suvarge sthitivA, paTastha tanuSu sthitivata, tarajALA tAra samudra sthitivana, zuksijJatAvInA suau sthitivata, bahmabi va nAta pharya sthiti kRti avagata, nAmata anyatra rithatistha niSidhyate | mRtaatipu ghasthitivasthitiwlmane "nAduM mahmaLa sthita" kyu na vidhi sArthakyam, anyatra sthita. zanivaoNraNA | zrakheva nAta: sthiti tvo, nAdH anyatra ridhati. nipiyate. ataH nAta ne svAdhIna-sAtvanuM svAdhIna-latAjI viDiAdhAra-niza, na choDapa homa . tene 1 mipi vadhe upaIi mAvatyA kRtya moDalya parAdhIna-sattAtvam satra zrate pA talaiva upavezI apUrva sArtha ja thato nAtaH svAdhInattAvitvameva samA : nizcaya, sa have jhamaH | tannAga satra sArthakyam aa na vA ghaTInAM kRttikAyA sthiti, zurUiragatALIno zuw sthitita vAta mite samayatra parAdhInatattatvei vidyate vyavahIrAtre ja morava vartate } mevastu sthiti-mAtAjyAdhisyam va | rajhusarpa-nanya-mItivazAta mRtyupe saMdhaete ! guoN ratabhrama-vagAt mitha viroghoDapi nAyata ! patevu sarvadhu AvuM vArtha #Aro vi viya, tetre ridhati harizca yato nA trabaLa ispitame ! vAto brahmabi sthiti. rati kalyA navatraNo atiritte vimapi nAsti, cale narta sthiti vizvayitu te che vra vevAM vItenaiva nAta sthiti va batra . mevati | adhIna-sattAsya ititva mithyAtve vA saMva manu
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayama pAda'-ghasamrapanAkAbalam ucitam / etena jagato mithyAtvameva upadiSTa bhavati, tathA ca vivAdo'pi ava codita asti / ityatra nAsti pho'pi sandeha / prahmaNa pratApa skSaNam tathA ca tRtIya yad mamalakSaNa "yammin jagato laya tad ama" iti, talAva pUrvokamapaTIdatam / yato yasmin jagato layo jAyate, tammin tajjagada vyakta withruNa vA pati na thA / yadi phenacid paNApi yate, tadA laya tatra na Atya tiko niraparopo yaa| sAvopa laye ca na laparAbdasya mampUrNA'rtha parigRhIta syAt / tathA sati spa sya arthasako eva mRnta syAt / aprakikapipaye patat tu naiva saratam / pava ceda, prAptaNi jagata samyaka laye sati jagata atyantika amAya eSa tatra bhaviSyati / UAEso layaH, tena, jAgare svApnavilayasa, JktA nirajata layavada eva bhavitum ucita / tathA sati jagad mamaNi kalpitameva ityeva siSyati / ata "tena prAgukta siddhAnta eva dRDhI kRta , "grahma satya, jaganmiyyA, jIvo prAyaiva nApara" ityeva pramANitam / / evaM ca mayamasUtreNa yat samasyatva jaganmithyAtvAdika ca pratipAdita, tadeva etat sUtreNApi mAmago lakSaNalayeNa samarthitam / iyaM punarukti tena prAgukta-paividha-tApaniya+PiRInaI madhye "abhyAsa-nAmapham ekaM limiti vakta shkyte| ataH prAgukopamamopa sahArAmya- lina saha masya abhyAsasya paka-vAkyatA jAtA iti ityate / tena mddhtmtaanumAre ghAtipanano patAstra pratipArva pati tatazca etatsUNa "upapari-rnAma apara limamapi upara myate / yata etena vedAntavayam EPO4 praNa lakSaNam ! ! lakSaNameya anumitI heturmavati / yathA manuprIdimatva parasya lakSaNa, gala-balavatya ca golakSaNam / pAsya gocca anumAne kanya, te dve hetU bhavata / tena etacatu sUtIma meM yada yamalakSaNam uktaM tatraiva 'upapati-rnAma tAtparya nirNAyaka-liram uramyate / etenApi upa mopasaMhArAsyalimapratipAya yan mAyA+ jaganmithyAtvAdika, tadeva patajjanmAtisUtreNa vinApitam iti pradayituM zakyam / eva ca sUtradvayana pavidha-tAtparya-nirNAya+-lilAnA madhye zrImi limAni upalavyAni / tai simireva etacchAtrasya matipAya yat atayAraya-ganmiyAtvAdika tata sarva samyaka ramyate eva | sUtIpasUtramadhye tepI pradarzanam tatazdha tRtIya sUtra "zAsayonitvAt" iti / tasma sarvasammata artha -zAsa meva yoniH pramANaM yasya tad prakSa / " tena tadeva va anena zAzeNa pratipAdita, pachAmAtrAmyam pana pakSAnumAnAbapara-pramANa-gocaram / 'aupaniSada purupa pRcchAmi" "tad prama upanipalparam" ityAvibhUtimma etadeva pramIyate / tadetad ajha nazipAtamA
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 dhyAlamata-brahmasUtramArthanirNaya yasa, varlDa reti ! thato nirvizeSAdvaite pratyakSAghAra-pramANAnA napayo, pramANAnA satvasvAdhInatvAn | nirvizeSAdvaitam asakrameva, annavALA saha kvanvaya mayogAtA yadyapi parva zAstrasthApi na tala kAmAkhya cAta, tathApi niSamuni vaizvita tat sanmavatyeva hRti prANa Dapatim / have je bALa sannatvavikSayApi tadanyat sarva mithyati pratiSAvitam mithyA sahu satyaya sarvAnva. soDapa miththava aa tene brahmAnyasya sarvasya niSedha | niSedhapratiyoginA saH satrahmaLa: sanvoDapi miththava mavati | sa tha derAM mati, taheva mithyA madam visata vadhyAputrAdi, tanna mithyA | yava sat tavapina dRzyam tha darya taheva mithyA ! tena brahmaLa zAstramAla-vAta, tasya nirvizeSAdvaitavuM, teMdriya mithyAtve siMdhyataH | tava pUrvasUtraddhanApi papAvitam | mataH maMtrASi "abhyAsa kSaLa-tAtparyanirNAya ki tuma ! tatadha anaiva "apUrvata-nAma siddha pracatuM zakyate, to yatna pUrva nAta, canna pUrva kepa DAyena jJAti, taheva "apUrva tyatra na pa vipratipatti. | parva can vijJAsya brahma, to daryanAta nannAyA, yajJa punaH nirviroSam maoNtam anitya ane, tasya zAstramAaAkhyatva-stha" apUrvameva | patava zAstra-mAnrakhyatvam tasUtraNa vijJApita tena tha brahma Dapano saMhArAtinA pratipAdita, tava zrata apUrvavidhyatvena pratipAdrita sanuM pratinnitrayeLa yar hatachATyatatparyatvena jI, tena saha bI palyameva prasan ! niviSAdvaita-brahma siddha brahmasatyatva-jJAnmithyAtva-trIvatrahmAminnatvADhiva sarva pUrvavat simeva | parva va patasUtraNa "mapUrvatA"-nAmabrimapi myate arthavAdrasthApi tasUlebaiva 3pa4myate, thatoDavAvaH rastutinindrA-hA ! satra zAstra mAtrAkhyatve trANa pratipAdya, zAstra 2 nityam trayam kRti matvA bahmavivAthI stutivA chatA sthAt ! tena grALaH zAstraminna-nAkhyatvamapi ninita mavati | parva 2 arthavaDhoDapi grata myate va aa tathA sati tenA imatabrahmaLa, yuvA satyatva, granyartha satya mithyAtvam rUva sudadIzatam ! gata va pUjUtraddhana saha tAtparyatve ja jItI tena Dhasatyatva-nAnnidhyAtva-vIvAminnavAdi sarvam patarthavAdapatAtparyanirNaya hina jIdhana parva 2 taMtUtratrayeLa panna-tatparyanirNaya-jijJAni samadhigatAni ! caturthasUtra pAM prarzanam nava vaturthana sUtre 8 mahimapi nukramameva taranna sUtram "tana 1 amayA rUti | satra pUrvotrA cari zaoNMya nAyate, pAsane vArSi pataSThAnnapratipAi mavata . vatanta de e itravat nA pramANenAne, -viyatvAta; tena te, "tuM tanna, "ta rAba vi zAstramaniSArca, tamitteva bAbALA "samanvayaM-sattIta patana nava
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayamAM pA-abAvanALoham taSa pratipAvandveva kanizyate 1 tA. 6 tASAvAte tavarSa 2 mAnya-sAdhanApalA ke khatmana siihatAnuM bamaNa AtmatvAca / tara ma saguNa savizeSa yA syAt tadA na tata kapala sAmyamAtra gamya bhaved, yata saguNamya savinoSasya haiM anumAnati pramAAmyatvamavi sammAaMte / niSphaLa-nirviroSatramaLa va sAma mAtrAmyatva, tA anyapramANAmya pacava mati tatathya nirguNayamaNa "tacchA nAna ve, tannatipAghave 1 nmiyyAvitti prasanyate / yaunAvatInA micnatvam te praznanuM nirgu na samayyate| aMta tat nAmaAkaSi babasatyatva gannidhyatva nIvabalAmidhAniSTha marce pUrvottameya myate / tasyaiva anyaliGga-mati pAnitatvAta, taiDhava padviSatAtparya-niAyamiTuM maryAta / mAMcituM pate / tayA satti "manna sarca niyyA gIyo moMna nAra" kRti thavuM AvI 35mopasadAra-barzanAvare tattama----tasaiMya Utra pratinitatvAn tadeva taba sUtrAtmya anyamya pratiAveM mati kati vidh / kh eva ca abhyAso'pi atra ' 55 manamAnam 1 jaya cet rAkhajJatinipopanahAra rdhva r patayaiva caitru tanmAtiAva maLeta, tA pratyayAsya paryu badhyAmeyu, tASi pratye vADhe, have tra ampa potAnu khAteSu, tapa tantAMteSu ryeSu madhiraLavu, puna tadhiSTharaLAntarpata sarveSu dveSa taSa pratipAdya-vidhayALAm viddho yoktva sa va raLIya nAsya | yameva zAstrakSAti-nAnA amiSIyate asmin zAstra / lUti-dhAnyAne tri nApi tasya parna mRta svAta, tA tena vyAsAnumate vyAkhyAne na dhRtam tleva bavatttadhyam I cayA smrutimImAMsA po zrutisararti vihAya sUtrAya te zomAM vyAsammato 7 mati, tamA mAM rAjalakRti vihAya sUvA date sarca na vyAsasammato maLet / tajJa rya cANakSati aMdvaitasiddhAntAnukhya kRti dar ata badbhutamatAnuiC atra sarvasUtrALAM vyAkhyAne sa miti / matAntara tAlpaniAyahi prom parantu vadhupu aMtamata-viddhavyAkhyAneyusanu patanmata meM sanInInam kRti AAMta mAnAbhAnuna- manna-nimbA-zrI zrIpati-kama-vajJArnAmanu vate vata-mAdhyeSu advaitasiddhAnto mahotsAdena yutiyuttimireya sabDito dazyate / te sarve parasparavidvatAvina santo'va aMdvaitamatadana viSaye amitra-matA mina, bartamatasya sva...nArhatva na tei matAnAM danyate / sarve phi te bASaceMpatI samAnA samavAya-pravarteAdha, bavatArA, mahAtmAnaM ! sarve di te svatvamatAnAm khyAtimRtyuM vayanti 5 / temAM maseSi yuvavidha tAtparya-nioya aai tata-samatAthai batinipuNatayA rSate v| tenasUtrALAnuM varSa ' F '
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 gvAlasammata-brahmasUtrama niLaya zveta sarve prAyeLa dvaitAdvaita-viziSTAdvaita-matAnyatama-matenaiva rrAvya. jyeya paryavati, yataH advaitavAda-virodhinaH vividha-matAnyata munyatayA samAzrayanti chuM 6 tAsra-pratipAya na nirSAMta mati, tena zAsrasannatirapi na nigaitA mati, sarveSA matavAhinA matAnaiyAt / tathA sva nyAla-sammata-pUlArja-nirNaya. punaH vyavasthitaH sva sthAt zrada tinAM zrutimAtroSanIvin 2 tathApi zrutisannati-nikhaiyAvasare asmAniH daSTam advaitamata-virodhinaH sarve jJa zrutimAtroSanIvinaH smruti, aMtaH tevA mate smRtiruva-purALaviAjALA tathA yogi-pratyakSAdrInA sojika-bamALAnAmapi ahIMji-viyeDapi zrutivat kAmAkhya manyate / SAcit matena zaiva-vaiSNavAnA tAmihamASayA ravitA viveA. pi vevavat pramALa manti / tathaiva gurumulI-cakAcavara-bhASASita-pauruSeya-pragnyAyo'va nA matena vevavat kAmAkhyuM samante / gatinatu a iviSaye zrutipramALameva samAyanti sUtrar cAvavuM-nyAso'pi banna zruti-mImAtA-mulenaiva tattvoSavezAya pravRtta, tena so'Si zruti-prAmANya-prAdhAnyavAdI / "zrutismRtivirodhetu zrutireva pArIyasI" kRti vaSanAt hatahAsapurALAnInA 7 zrutivat prAmAZ mati / ataH adbhutamatameva zrutisammata mavitur'jitam / tathA sati zrutimAtroSanIvirAMdharAnAryastha mAvataH matameva cathA vyAsasammata, na tathA anveSAmiti yituM zakyate / paravRtti che tu nimbA-zrIpatyAyo vava. AnAryoH advaitamatAvina anuRRtya svasvamatAnA zrutimAtroSanIvitva prathituM sannaddhA dazyante / teSA yAthAtmya sudhImircimAvyam / sUtrAkSata advaitamatanya vyalisAtam alASi puna: advaitamatathaiva vyAsalammatatve sanmAvanAdhavayaM dazyate, yataH 75moSasahArAvijijJAnusaraNam banne tavAne partavyanthaya Adyanta-sUtrakSarAthaMto thayA yA suchu maveta, tathA 2 catu.TUlo-mAronAvitattasthUlALA padhArthI cA saciMto maveta, na tathA dvaitAvimatAve sammati phleva asmAmi. gavabbate / 1 talAya hetu tevA mate pheravaropAsanasya tevanu%0 vaM tasya pA Mkha vI | tAdagAnupratyeva tevA matena anAvRtti-AraLavuM manyate / tena trAkSa-haSa~ yarjunnahmajJAna, tatra sAkSAt anAvRtti-par, phaeNvaSopAsanayoAE avAntarArAt, tAmyAmeva to. vyaktitvASa / sUtrakSarato mahmajJAna-ruM sAkSAt banAvRttirityeva yaMte / ataH sUtrAkSarato ca. spaSTa. artha 7pamyate, tena dvaitAvi-mata-vAvinA mate haiM sarthita yAt tyeva pratimAti / Adya' sUtraM cat "athAto RnijJAsA", anya sUtra v "anAvRtti. candrAt", dvitIya sUtra an"jJAcakSya yata", tRtIyaM sUtraM yat "taMt tu samanvayAt rUti, tevAn aArata* va trAjJAnAt mutti. tyeva avAmyate, nAnya-jJAnAta, 7 yA anyasAdhanAta ,,
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 pAlana, zivanI nimIte. tema spirva prati prathama pAva-aNabanAvanam tane cari viSapAsanADInAM 1 tAtvam mavAntarAyavI vA mavAlImita mAsI, tavA tava #i tene nitam tava zivavaSNu-ro-ikRtInAM kAnAvinA 3anAddhinA nA mu imatra tyeva mAvadyAsahya vacce mAsI, tA tA nita tene "tramanijhAlA" dara vara hItana? viSNupAlana, viSNunijhAlA, sivopAsana, pAnijhAsA-tyAtiparva u ra gRhIta tyata temAM martavAvina mAM vyAsAnumohitamUlyava manunIyA tatA vara-nanyA muiirati prakAre che. nakhyatve simbati na-mAvavastuno nAyatvam sthitva prasiddhamevA tenA 6 taththAmAM pratipAgha-viSaya batAvAna, nag tAdyapara-mata-vAtAnukuLa-tyeva paryavasthati ! bAsamatasya tapavam mArAntarekhApi patana zakya che tathA hiM-mAna vetAntamata-vidhina ja vAta mAna-mAvAi vAjA-mata-vaThanAya batamatameva taSThitavA- tye zatAvAryanirNaya pra prati zrImatI zAyarIteinA patenA pati ) rAjyate-bAvIne miTha vAnamata jona madvatamatameva budhire ! zASThitva pAsA apavam anyai, traNetA vAcharAyaNa vyAso di batavAnI mAlIta--tvatra zASThimanUimaSi pramANa tanna "mAtmapara vAvALa" (30 sUtrana) ti sukha thAvarAyaNa mata tirlena utpAtA mato vaiyA itramajulamanya baDhatavApara- hatveva nidhIte | parva caDhanAvInA prakhyato "vAsmata"mityanena gautamatame 3 mati- tyapi prathituM jyate tathA ti jayApArika sUtrAtInA vyAkhyAne aMtatameva samAyaLIye, nAnyatu miSi | patadeva bAlyA jyanIya ! tAhibAkyAnastha Daponidhama yata 7 matAntarekha vyAna mAravAnAryavaryane, tat tuM tanmatA sAmiAma pAsAno kta yomiA tannata puti-tArya-viddhamapi na lopAya mavati, to mAnI mamatAvi svare mAvAne vArayati, "huM tyAM sarvapApo mokSayiSyAmi mA gura" ti vavanAtA vija darya kapAsanA prayogana, tadate zane aparokSatayA mArate tyA mAmabinAnAti vAvAnuM dhAkSmi tattvata', patAvavana ita pramANam | a matAntaraNa sucAtyAnam gatinAM daI volAya, pratyuta khyamukhAravi, ca imAcchAI taMtra mArja cari aa nirNayotram smA hi levAna bovaja sAvi, tevA te te pazivanam basmAra cat ja samata- nivAya patAdazI veda ri nA karansamavAyena jatA cAta, cA nA nirNayAya banuguNA mavikhyatIti
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH, manyAmahe 1 yAdRzaH panthA asmAbhiratra samAzritaH saskAravazena kila, sa yadi anyeSAM svasvamata-prakaTanAya nUnaM anusRto bhaveta, tadA satyAnusandhitsUnAm anena mahAn upakAro bhaviSyati, asmAkamapi zramaH saphalaH bhvissyti|| adhyAyapAdasaGgatidvayamapi kauzalAntaram evaM ca granthodezya-nirNayadvArA yA zrutisaGgatiH samupalavdhA, tathaiva granthapratipAcAvadhAraNena yA ca zAstrasaGgati. samAsAditA, tAbhyAmeva sUtrAdi-vyAkhyAne niyantrite sati vyAsa-matAnusAri-sUtrArtha-nirNaya-sambhAvanAyAm etat saGgati-dvayam, etadgrantha-racanA-kauzala bhaka sUtra-bhagavad-bAdarAyaNasya iti jJAyate / parantu etat-kauzala-dvayenApi etad-granthAntargatasUtra-vyAkhyAnaM na sampUrNatayA niyantayituM zakyate, adhyAya-mAdAnA pratipAdha-bhedAt / zruti-zAstra-satidvayam anusRtyApi adhyAya-pAdapratipAca-viSaya-bhedena tattat-sati-valAt sUlArtha. khalu anyathA netuM zakyate / yathA sAdhanAdhyAye phalAdhyAya vA yadukta, tena yatra jIva-jagad-brahma-viSayaka-tatvanirNayaH kathaJcidapi samAnyate, tatra sa nirNayo na mukhyA, sa tu tattva-nirNAyaka-prathama-dvitIyAdhyAyAdhInaH eva bhavituM yuktaH, ato gauNa: eva sa nirNayaH, tena na prathama-dvitIyAdhyAyayoH siddhAntau na anyathA karaNIyau / tathaiva prathama-dvitIyAdhyAyayoH sAdhana-phalaviSayaka na kimapi anusndheym| ata. sUtrArthAnA samyam avadhAraNArtham adhyAya-pratipAca-rUpA adhyAya saGgatiH, tathA pAda-pratipAdyarUpA pAvasaGgatiH nirnnyaa| sUtraprakRtiprabhRtidvArA tannirUpaNastAva parantu etadaryaM na kimapi ijita kRtaM sUtrakAreNa / adhyAya-pAdAdayaH kuna ArabdhAH, kutra vA samAptAH---iti gurUpadeza pravAda vA vinA na jJAtuM zakyate ; adhyAya-pAdAdInA nAmanirdezAdika pratipAca-varNanaM vA dUre aataa| ata eva etadartha sUtrANA prakRtyanuzIlana, tathA pUrvavat-tAtparya-nirNAyaka-liGga-sAhAyamapi AzrayaNIyam / kintu tadapi na svalpazramasAdhyam, atasteSA SaNyA liGgAnA madhye prathamaM yad upakramopasaMhArAkhyaM mukhyaM liGga, tathA sUtrANA yat padavinyAsAdikaM tadevAtra AlocanIyam / etena eva atra adhyAyArambhaH tathA adhyAya-samAptizca nirNatuM zakyate iti vayam AzAsmahe / adhyAyApAnirNaya anena pathA anusandadhabhi. asmAbhiH prathamaM dRzyate atra granthamadhye catvAri sUtrANi dvirukta-padAnIti, yathA "etena sarve, vyAkhyAtA vyAkhyAtA / " -214 / 28 1 . "vazeSyAt tu tavAstavAda // " 2 / 4 / 22 . . . M
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ maya -madharanArASTra "va muzciAtyaniyamAvasthAzvatelakyAWte " rAjAra anAvRSi inAvRtti rAta " kAra tra drayame re bhUlAntaryAtasya "bApAtati pataya punaruti dAtA dilIlu "tavA" ti nAnAta-5nA dvi itA | pRrtayane "vasthApata" ti vAtana hini pirA, surya tu "anAvRSi rA" ti samaka-sukhya punarna date tAdanI divenane pa cce vanya- nApi na tannA mAnItamaHna DapamAna sADhamAgama bAda ja bhAve nAvatuSTa nava dhanu adhyAyAno samAna dAtA tenA paddhivirAma bAyansamANika po mAhmANI maoNna, sA ja sUvaDanmateDapa-ti ujjayituM zakyatA pUrve samabhAva dvivana anya samAvi , sarve tenA pati attara na ume nApi apAve kIrti dAtA to anyanmateSa e camAra jyanIyAte tene sarve vyAkhyAtA sthAkhyAtA" ti laga mApAyA samApti ane tArkiga, ---mUlyana dhana"Ahilakha hiyAkhyAyAmAM tIra nebAju vAvata-vAra ", atratA tinma diowvA jona dritIpAdhyAyastha samApti, tuSAravarDinA "svantApratipad" vyAriveba tRtIyAdhyAyAra ma, tataka "ve mukimitaravasthAvata" ti jULa topAdhyAya samiti, mA "vayeSite ti parva dvihakvAta, tapartinI "avirakta" tripa rAdhyAyAba, tA "manA izankAvanAvRtti zanA" dati vega ghasamApti, satra samasutraya diowtyAra ! ta tuM kacavanArIsamAjanapaSmI tenA paga turadhyAvAtmA-ti pracatita avamete ! prathamAkhyAtipAvanirNaya vAnI draSTavyuM tyabA ve pratipAvanavipayA prAyacusmanuSyakti papAm thAyAno nAma "samanvayAvirodha phAyanAnmani ti vinu yut phiti bahunA dravya, anyAyakvanena vim para bivAyate : suvAkSAta ita bavA te 7 vA? tabAvI sUrasAhAbena premamAkhyAya pratipAI nirUpaNIyam ! parya nA zopa DapAyo te amA, bAputAniyA 4i vinA tathA ti teNat mace murgha ca kapAmopasahAsya ji tahevAla samAyaNIyam sata banyapAm monane ka-vanuM anivArya mata, tatA ni sirAni samasUDhonanApInAni | sItrAsTonane mAtra sabAvyate, nyAyAsya pota-patvAn ! tatene mutravina patatuM mayamAdhyAya pratipAghananirNaya jiyate tAtAvata-mAkhA prathama "amAto zanijhAma" mamatvAkyameva
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 6,0 vyAsasaggagata-brahmasUtrabhASyanirNayaH 35 35maH | tataH prathamAdhyAyasya antimaM sUtraM tu "tena sarve vyAkhyAtA vyAkhyAtA" kRti / antimAn ayameva upasaMhAraH / vazrva prathamAdhyAyasya aziSTataMtrALAmpratattttatradrayAnta:pAtitvAt tevAm aA tata mUtra-DhayAnuAM mavansleva / taMtra "thAto trAgnijJAtA kRti sUtroLa cathodhiArikhAM vevAnta-vAvayAvanena naviSAraH rttavya: kRti annA pattisUtrasamUhaiH tameva vizvAra samAvya pasAra-pe vyaMte "tena sarve vyAvyAtA vyAkhyAtA" kRti / vyAvyAnazrva saMzayAdri-nirasana-vRmiti prasiddham / tena adhiSThArikhAM ghaviSayaHvevAntavAlayeSu vAdyArthonAM ce viSayAH sazayAvayaH sammanti, temAM nirasanameva prathamAdhyAyasya sarve sUtra: tamiti siti / arthAt yeSAvAvayAnAM baparatnuM sanviAte, teSA naparatna-thApanameva tatrirasanuM mati / tena tAdaza-saMzaya-nirasa drArviSaya-veDhAnta-vAyAnAM jizcitanu|tArtha-pradarzanavaram / tavela anu AtArtha-pradarzana samanvayAparanAmam / samyak tAtparyavaDvena vevAntAnAM mAkhyanvayAt samvAr anya adhyAyasya samanvaya-nAma sarvathA sannate pUrva I ayameva artha: prathamAdhyAyasya tavAdyanta-sUtraRRyena jamyate / tena AvantakUlaSopa mopasaMhArAstyana jijJana pataqhathamAdhyAyasya "samanvayAdhyAyaH" kRti nAma nuM sthAt / samanvayanAmadraho hetu nanu rtha "samanvaya" hati nAma sarve mAkhyAraH gRhItam ? kitarthaM anyaH candro nAsIt? ataH sarvasAdhAraNyena tannAma-maha N tti nizciMtA jALameva vidyate varlDa | tavetArthasmin smin zabde apa gRhIte tham patantro gRhItaH syAd kRti pratyavasthAnuM rAjayate, ata: samAnArtha-zaXAntara-ma-prasanna, akSa nirarthaH / anyat Ara N yat asti tat tu samanvayasUtre samanvaya-patra-haLam / granthasyAsya prayogane zruti-mImAtApama, tattu kAheva ram / samanvaya-nAryajI tAdaza-zruti-mImAMsAnta tameva / tena granthananoddazya-madhye teva mukhyatayA prayoganam, AvAneva tasya zronanuM sauMtameva / prathamadhye andhAnte vA grantharya mukhya-prayogana-vaLanuM jJa svAmAvi sunnatanna / aMta Avaviva samanvayAdhyAyasya Aro yutta vruti pratimAti / tanevAtra anutir / tatathya batra aparameM jALa varttate; prathamasUtraLa maninAlAyAH sa~vyatva pratijJAya, dvitIyasUtreLa tantrahmakSaLa vijJApya, tRtIye sutreja sarca zAstrapramItvanuM pavitrya yaMtrALa zAstra-mAtrAmyatve, oMpAsanAvInAM tathAtyeSi tha na taMtra zAstrasya tApam tyevaM prarane savite turthana sUtreLa tasya samAdhAnuM ImALeva samanvaya-varzanAvuM nena / rmopAsanAviSa tAdaza-samanvayo maiM dazyate / bo pranthasya asya tAdaza-zruti-mImAMsApa-samanvayaH pUrva murtya prayoganuM mati / tataH tatsyena pravarzanuM prathasya prArambhe dhruva naLIyam / ayameva atIva svImAvizva: nyAH / samaprama sAmRtana vastu-sUtrI-mApona utAdaza-samanvayakSya vAta, taveva natuM.pUtrI-mAyAnusarazena
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pA-mamarAvanAzIzam | vaya mayamAdhyAya "samanvayAdhyAya pti apAtuM yuma deva sarva mAbAre kRtam pala pamanyAta-mAdhyAyastha samanvayAdhyAyeti-nAmakaraNa-rahasya---sati matIyatA vadha masjina mayamAdhyAye vAvani svAmi hai sa samanvayAryapara vitavyam anyayA sUtrANAm atisara-dopApasi syAt / tena yadi phenApi pataniyama-rahanaM hataM syAd pAyAnI chApa lukhya aparAdhyAyArya paratvena, mahipa-sAdhanAparatvenA bAlyAne mukta rIta, tatvavyAtyAne na adhyAyAnugata mata ! tayera tA - samatamAM cA dvitIya pramANe varALe ti, cari rarya saguNajhabaparatvenA ta cAtuM, , launaHR lAkSAyo mave, putva-vinopaNa te anidhitvAvI tava zakti sUryato nAta satyatva nA beta, rAja satazcaryAba-niyamAta, 1 lauSi ardha sUvAlAyaM dIrA so samanvayA vAyAnu to vyAsAnumato vArSi mahetA patideva hIrAlma batra adhyAya satinAnA mAtA tathA 4 cama adhyAyakati tu bApu tethI mati dvitopAdhyAye avirapati, vRtIyAdhyAye sApanalakati, prata nirjInA sAniyA nne kaSTa - gdhyAhyAnA kritIya baghaLe vaLe trAryastu niLa-drAparatvena nAdhyiAtvapalvenApita.. vatra vAMkSAnuM pAt + sinmaLa sapusthApiga nikhite, 77 mAM tava nityaviroSaNanavina pratiSiddha mata vimena pakSapAtiya ? pasya deva sara-satra nitAvitravirodhamapi = sAkSAt trAsarato sma, vinuprAni aa navA imukhatvAtivA tayApi manavo pakSayomaLe virodhoti | zramaNo nitva itAtparyAnu tena mAvA ; pukhatyAti tu na tayA, mAlamiryanuMyamadhye klikSya prAvasthA, bAyasthayajvAya tyartha virodha ! ata pana bALI nipuNatve sitameva | satInAM pApa-sthApattAni pAm astu tAvat, prastam anusarAma sAgmatam / tatadha mAyA samanvaya-nAmAdhyAya samajyA pannadhyAyAntatAni cAni baSiANAni sULa , takti sarvALi nodha-putyaryamImAsA-mALI idattA vyAyAni. tena -zAsakrati yA vRtti-sati-AkhyA, tava ca babAya-sati. saragrasati vyAkhyA-tye jAgyA te mArA vataviye marca mani tenA mRtyuta-trasamanvaya para prayamAdhyAya pratiSaviSaya, hA parva mayamAdhyAyasAtiniti. .
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsAta-brahmasUtramArthanirNaya dritIyAdhyAyatipAghanirNaya gadhunI sUtrAbena mayavya dvitIyAdhyAya-pratipAdya-viSayo niya, sa va satra dvitIyAdhyAya-satiH aviSyati , dayate - adhyAyoDavuM te mAkhyAre virodhAdhyAyanAjJA kAtyAyate | paraMtu patartha naiSi sUtra rati sUtrakRddhAvatA tat tha jJAtavyam maya virodhadhyAya-nAmatvam cusyA thA Itata sidhyati, tata tuM prAva kat / drAnAM sUtrAkSarInusarakhena tat sAviraNIyam ! tayeMm triApi mA tApUrya-nirNayariznane zaraNam tatra gArca thar upanano pasaMhArAtre ji, taveva avasTanvanIya, nAnyata anyavistaramadhAta | tathA sati hataddhitIyAdhyAya patrama-thAnIya thata, prathama sUtra tata. "RtyanavajArAtoSaprasajJAhiti vettAnyaRtyanavajArAtoSaprasajJAta" rAza; cinu gatima sUtra tata "vairoSyAta tu tavAtavAtarAjArara kRti tata prathamasUtraNa pUrvAdhyAyArtha-viSaye zrutismRtyo. virodhe samAvita Rte niravArartivAranAya zrutyarthacceva anyathA- varaNIya, Rte kRtimUhavattA smRti : sarvajJatvari hRti parva pUrvapakSe. vyavasthApite sati nivAravati sUvAraH tanna , "anyaRtarapi navarAtva-prajJA kRti , kRtyartha hava tatrASi mananIyaH | tyavAvI tatra kRtismRtyo. virodha-parihAra chata' tathA 2 manana avarodhoDari prati . | Rtidvayavirodha-pravarganena jhurArtha-viSayaviroSe bIite mRtyA tavanuetaLa 2 mavirodha barzita. cAta tenA virodha-pravarzanameva mata prathamasUtraNa pAnta mavati tava hatadhyAyaagnimasUtraNa sa va virodhaH punahAviSTaH sthAta ! "tena sarve cATyAtI, vyA tyAtA" phalyanena prathamodhyAya-siddhAnta smRti- tamya cAvatta. saMzayAyaH pUrvapakSArtha padmAvathituM rAjyanta, tevA savA nisana-hmaNa yAtyAnuM kRtamiti svAtA patana sama adhyAye virodha va prazita phatyeva vAta . cA prathamAdhyAye tRtIyasUtra zAstra - vAta pazvamasUtratya "marAd-paddhati samanvaya-pradarzanArtha kRtipradhAna ta va avanvita, tathA matrapi dvitIyAdhyAye prathamasUtra "Rti-patA puna "doSabatannA rUti padrAva, tathA khtimasUtra "vyArAtA-pavAta sRtigovara-ta-prAdhAnyameva zivati - "ti anumIyate | Rte satra zrutyarthanubhava-nanya sArAdhInatvena, pabannI taSiya toSAvopa-vivAra-sApekSatvena, cAtyAnasya toSavAraNAknatve ja tasaiva prAdhAnyA tad mAdhyAye kRtInAm pu-cIkyatA-sAdhanAtha taLa pUrvapakSInAmuM zrautatvakharzanameva jaugarama gAmIta, zrute. pauruSeyatvAta, tarlI tavadhInatvAvI tena tatra kRtInA samanvaya jIva guNa chAryam mavat / batra dvitIyAdhyAye pUrvapakSa dvAvitapUrveti -samanvaya-vidhi-rakRcaNA
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipavi-brahmasUtranA jovA zahAnAM parihAnA taLa yutimilmamAkhAnAM homavarNanameva pIzalsa masjandrita, chUte vahivattAva, paryAvaye prAdhAnyA che tene anna yuti samanvita karyo virodhAbhAve viroSa vInameva yamunca karya, tata tava ni mavati | mAnuM virodha, tAdhAnya yutisiddha-viSaye parata-svanaya mahanA, parapakSa tapadanapatha! pati sarva trIya "ti hopamana' pAlyA-tyAzinjho te, tirachanatrayeLa taryavA mAyA mANAt ! ane dvitIyAdhyAya virodhanAma sumevA hitAvAya Avo para dunisa januM mayamAdhyAye samayaRI svapa-sApane te dvitIyApyA paktA kSepa-parihArya parapakSane ja sASite dvitIyA avirodha prati mahiroinTena kamAyo mUtrata matye numate, amita bApAtIyamAna... bartha varNanIyatnamanameva baviyartha Dabbate . tata itasahAyana paramata-tadanamavi virodha-zabdena pIyata varapakSatane nA ja pAdhyAyajya naput q? tra ayam misacicevuM matapu zivipi timUrva pati te sAdane paramata-takhanAhyA sA, vinu evu mateSa aMrAta yubhUirva te, smate vApa, tevA gItA-sadana tarlepa, pUrve pamata-sukhanA mavati, zukramUkyA evA matyamAM sattAva svarUpolpitatvA svAnumavamUtvA thA aurava tatvena barnatya sattAva itanmata-vane tatra virodhaMvaname te san ! vastutatu pAdhyAyAnta-sAsya-nona-vairobipIDha-bairIvAirAna-mAyamita rUddhanam rmAto mUto pa thIma-rUkhanameva | voTa na sAMsyAyimatAno rimUrva prasiddhameva thIndra-tainAnAM yutimUkatva mATe prati vatra puti-ninyA pALI navInarIddha-nAnAM saMpUrNatayA yutivAno mata vakti , tA tA paramatatvadanAnidhAne samunitam mivikhyat, ati asa dvitIyAbAyasa aviroSa rati nAma sAmeva pratimati . badhiramanAmanizAta amAtra caDhi mAyata--ma virodhacandra parya sUtrabAhyAmi pRhIta - caF : kim patavarya zrI raza na bAsIduM ? trIvyate-abhin dvitIye, adhyAye bodha-sana pava sUtradrayamadhye dasyate, mAM- " " ' ' , " paryAyAvaviroSo virAhima roro , , ' .y + 7 "mahirodhana" rArorarU ra ' ' 2 ' ' * phlena maMAyeDamin virodha lAddha ti 'upakramoparNahAra niyattei
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 vasisanmata-brahmasUtramAdhyamika ucituM rAjya parvara sUtrapAdAnusAraNa virodha-nAma hatadhyAyaya pravRtta sAdu phlevam anumAnuM zakyate ! prathamadhyAya virodhatvathAnikAsa atha thaki veta paMthamAdhyAyeDapi virodha-zat vaturyuM sUtrapu darate, tatva the prathamodhyAya. tannAnnA nAmithI te ? tAni ja sUtrANi yathA pAmetIti vennomathasinnivirodhAta" zAzara7 "sAkSAvirodhuM mini zaphAra "samAnanAmaputvAvAvRttAvaMvirodho darzanAr sUta" zarArU "jyanopazAstra mavAvivavirodha" zakAze ' tevu sarvadhu sUtrevu virodhAnto dayate, ataH pracAdhyAyoDapi virodhAdhyAyanAnA midhA, yujyate iva ? satyanuM, tathApi vizcit viroSaka tatra date ditIyAdhyAye Dutrapi samanvayazabdo no te havuM ja prathamodhyAye samanvayaH virodhazthati jai rAnne vidyate, vinuM dvitIyAdhyAye vevam virodharAnDa iva sAmyate saMtyAdhikyana nAtyAdhikyuM ne vAyata | to dvitIyAdhyAya viroyanAma sAmeva, na tu tat prathamadhyAyaya ! samanvayAvidodharAnvArtho vizeSa. vastutatu samanvayAvirodha-zabdaya-madhye meH svalpa thavA viSayavaMzana putacchandradvayaM samAnArthI tathApi samanvayama virodha varlDa cete, tatra virodha-viSaye sAyamannei vata, thArthatatu saMzayastatra na vicata virodhamaNe ku virodhaH satyavat pratIyata, tatra virodhajJAna nizcayahRpam | tataOM samanvaya: tIvavuM vAdyArthasApekSA, virodha yuriva prAdhAnyana apekSate tena tatra svapakSa-sthApana parapakSa-vanDanagneti mayameva vati | samanvaye svapakSa-sthApanArthe zrutiva pradhAnatayA sAthIyate, tu yukti bata. bathamAdhyAyarsa samanvayanAma, dvitIyAdhyAyaya virodhanAma veti kRtmaya satava pratimati kArovI yukti-sahAdhdhana padmantha-vanA-aurAnirNayAvare kahyuM yatra krizcita zAstram avarukhya matavAha-varganAya mAvo : tattvanirNaya. vya svAta, tatra prathama tAva tachAImada samanvayamavargane vartAvya; tata. virodhakharzana hAryanA tahevAtra adhyAyakrayamaye anutim ! matoDaya bathamAdhyAyaya samanvayanAma, tathA dvitIyAdhyAyasya virodhanAmI samuvimeva | tata tava sUtradhArAmimatamapi phati vajuM zakyA . satra 2 naivasthApi mAkhIrasya matavoDasti, sarva-sambatameva tasya virodha nAma 1 matoDaya dvitIyAcAyaya yA sadgati, sA tu virodha-savRtivA tenA paddhitI nI tathA temanA virodhamaLe rasapala virodhanuM
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayama pA kapanIm 6 thAya pamapi sUtram patAm adhyAyasannati uyitvAna brAyanuM sarve sUnALA vAsyAne sarvatra vimarthanameva mana tava prata dhyAyaya na amaSi sUrya samanvaya sAdhana-smaratvena vyAya, pAm aparAdhyAya-viSayavaMta . vi 2 thI "RtyanArA- tyAga, 'tena o malundra" dati lega jA, je satya-coLayo bapiddha hItya to thIta pratipAta, tapi sajad veva, te pautvavA mA banRta-pAkinAM vAkyapu mithyAtve basatyapi te pazi vAkya sati matyatvena gRbate, mA vA vyaminArAma-nAnA sInI vivA-varivastrAvi na vahumanyate mAdhuni, yA yA soparagaNya maLyaya sarvala vi sAnyAmA-vi kapALe vipakAdA sarvameva moryuM tyAkya mata, tatva mRtyunyopavighAnuM 35 -pozArInA viddhanyUDane ja to viddhAM ya ? maLIparva mave, vevAtinA mRtyananulAritvarAkrayA thayA vA "tapasyAkhavA" (rArAkara) rati pAzvatrasidvAnta-skUdanam kRtvA svapana sthApana-prayAsa rAmAnugAnArya-mAvata asakrata cAva, tenA ghara mabahaLIya va, viyanAma adhyAya-satima manuSatyApi parapala-' bdanapArasatinAva, tathA patarUtIyAdhyAyaya sarvALi sUvA viromtyena vyADhyayAni pasakrati vat ta o vize, laghu ame vakyatA vatIyAprAthAinapaNam asara varavadhUne kRtIyAdhyAya pratipAdhaniyadrA taDIpAdhyAyasIta vichIyA risAvena tathA pataya pratipAI 'zayana malita kavitam, tattva nirAAnantara tanujJa-sAyanastha vazvavyastrAva, ta tu khAva prati A davAnI dravyam patadhyAyaya sAdhanAtyAnam patanata sUnAvazvanena kampane ti tavarcam mamA pUrvavapamoparlahArArthe rikameva zaraLa tA thayA karyA kapa (varma taddantAmati rahuti samparivajI maniSaNAmA rAsa , nima sUtradha( "pUrva mukTiniyamawAvatesta vahyAvo" rApara taMtra prayamabhUga vyate-dehAnta-samaye nava muzmana sa macchati, pata yutvanAta-boravanena emane Doga sUga te kyAya jo ' DIpa niyamo te muwAvasthAmAM sarvazrutipu avadhAraNAt ! jUna pati sAthena anna sAyanameva bAovyatevatA spaSTatayA avamatu ismate yamana parosa-11varganena, tava antima kliviya-varNanarzanena 1 patavayAyastha paha. ' nAma para upalukyate, na tu "sApane tyaniSAnI tayArSi vyAcA-aujanma pata
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-trahmasUtrama niLayaH sAdhanASyAyAmidhAnaMtyuM yuttameva ti pratipAyituM zajyate / tatra prathamaM tAvavuM bAramatraLa parajonAmana-avatarona moca-mo-sAdhanayo: nAgnIvanayoH anityatvam pa mati / nAjhIvanayo: nitya-vintanena manasi vairAyameva upanAyate / tandvayameva temanyapratipAdya-trA-jJAnasya sAdhanAya mukhyatvena parizrcAtte / nityAnitya-vastu-vivevairAgyAmyA vinA anu-jJAnASijAro maiM yApi sammati vitta-mApanoDhanAya punayoH cAdazI upayogitA tAdI nAparasya sthApi | citrAnArthe pahya mahApanonanAnantara muLAdhAne maLyAvipana-pa dhaiva vihita, tathaivAtra zama-vaimAnika mumukSurtya 6trA-jJAnAya vyikrUti sAdhaH svayameva pacituM rAyate / tena pataMtre trA-jJAna-sAdhanameva padriSTanuM jyeva avadhAryate / tava antimasUtraMbAvi Sa. pArtha. samarcito mavatIti dazyate / tatra "aniyane"ti zandena mundriya sAdhana-nirapekSatvanuM pam / amAvavuddhi prati pratiyogi-jJAna saprayoganam kRti niyamAt, niyama-zandra-vAvya-sAdhanameva tala akSitar| tenA 75mopasaMhAra thAnIyakAcu-taMtradrayasya bAciorthIivarumnanena tavaSyAyasya "sAdhana" nAma upasthApyate / dhRti patavaSyAyAntaryaMta-sUtra-nivahaipi anuvRkSate / tathA di 66 "azrutatvAvitti vaibhedyAvidyAriLA pratIte" / / 6 rUti sUtre "viArikhAm" kRti padmAta, tathaiva "tatyiyenuzaryavAn daSTaskRtiA cetamaneva sa" / / 8 kRti sUtre "tAtyaye" kRti vAva, tathaiva "narAtiti cennoSakSaLAzruti vALoniniH" zAra kRti sUtrAt "varAt" rati vAta, tathaiva "puSkRta-nute veti tu vAri" / / ?? kRti sUtre "mukta-druta" kRti padmAta, tathaiva "vidyA moriti tu pratatttAt" / / o7 pati sUtre "vidyAmeLo." kRti pAt, tathaiva "rAmanamAMdyaveta" svAta tathApi tu tadhita tayA teSAmavayAnupreyatvAt" / / 27 rUti sUtre "gamatamAti""zabdAta, tathA "anupreya"-zAvuM, pUrva = aparApara-sUtro bahumya zabvempa: ta'vyAyasya sAvana-nAmatvam atIva samItrInameveti pratiti / asmin viSaye sarveSA mAbArALA pematyapi vattute / vaM ja taheva vyAsa-sammatam RSi sidhdhati / tathA sati tadraSyAyasya sarvAMgi sUtrANi sAdhanaparatvena vyAjyeyAni / anyarthIbAlyAne yam vyAyasannati vyAhatyaMta / cA caDhi nApi patavyAyAntaryaMtasya sthApi sUtrasya tattvanirdega-paraddhena sAdhanaparatvena yA jyAtyA niketa, tA tena adhyAya-sannati HETA
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ yama :---AAgaravanAnAm kucha saMhitA pava sthAt / cA " khAtmana harIre mAyA" rAkhara vRtti lAvuM na hova khAtmana banneM pratipAlev, tavA tavuM myAnmyAnam Thatameva maviti, aghyAya-prakRtiviSAt| taiyA r rya sAdhana-sati namanvayiroSanativat zrutiHkativyAkhyAnnakSatabAppA ! atra sarve mAbAnA pamatAvartananA marvAnta / ve s tRSNAvasva saupana-para vAryAvonena Ayate kRti yA rAjyate / caturthodhyA pratipAnikapat ravAnI paturyAdhyAya-pratipAdya-nirNayamunena tamya satiSi niSkRta| mancarananAzrIrA nirNayAvasare yuvatsyanumAna pataya punAmahtva mAta ----ti uttam| adhunA tadraSyAyAntaryaMtanAtrAvarupanena patasya tAdAmiyAna rUpa samunitam-----tahevAtronanIyana 1 tavarSa pUrvAdhyAyevu cA nRtam, thaiva 75mopa-dvaMddArAncanaivaivAtra mAdhyama[Iyam I pata"nusAreLa draSTabbe yama tram---- ' AhirabhadrupaDhatuM mAra prAthamyAda sthaya pabanatvam 1 tamA 7 antimasUtram-- "anAvRtti dAnAt anavRtti rAta" 112 ntikA ageya pasaddAratve svImam| samayanatraNa ucyate--banAna-paramAya avaLavInAm bamallU batti barakhIyA / sA antimamaMtraMga ucyate--prAyinI mAre punarAvRtti 7 mati / tadeva zuA tapoSitam ! jJAnIm tamyasya ardho vi sarpAdyate, tA asmin adhyAye sAyanamya paLanaimeva nRtam-kRti avAmyate / tatha banyasya bAvantabhUkhtavene zAtam / sacA ja patanya padmaratna sarcamAcAra-mamatam / tena 2 sUtradar-mAvA nA matamavi| chuM 7 artha bakhkhA rUti prasiddham / tatapa pataMdrAvasya jnmatiiita nAma amiyAnuM pravate / ttva 6 karyAkSAt adhyAyalakatIno sAmpratati-vyAkhyatvena tA pi tilativyAkhyatvena, zrutivAyAno mImAMsA-mulena cItabadmAna-varNanAya vyayam ba yayo pita --kRti anumIyate| tene patavaSyAyasya naturbhu pAneevu cAni adhigAni tanta taLi 6, sarvAMgi pattparatvena vyAtcayAni / vi nAvi patatranyAM mUrta svar, tenA prAntanaya mavitavyam / tatA arthagha Si na vyAsasammeto vitum nati / tAvi yamadvitIyAyyAya-nRtyenA sUtrAntota-vasAhAena yA to bayyAmasatirapi niIMtA, tA naiva tattRtIya vaturyAdhyAya niz2ayate vyeva vizeSa asa - mantavya tena paSi anumIyate, thayu, pratyasya anya akhArya-piivanAnaoraLa-hasya samAviSTopaalApakSan |tar tarSi puna sUtratAm api mikhetam khasIveva
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 vyAsahamata-trahmasUtra mAdhyanirNaya anyathA ivenava sUtravanena tat sarva tena vijJApathituM rAjayam ! yata tat na tuM, tetaH sUtratAmapi gameva mica mAsI, yak brahmanijhAlava sarve ziSya sambavAyatraNa tabrahmakUlatAtaparya rikSetna rUti . sarvajJakaLa vevArthI mabA nichAvApattiH samAvyate tivAra sUtrakRtAm mAya vividhaiva sarve mApyArA svata-vyAtyAnakAmAkhya-kArbAya svasambavAyaya vyAsakULatA sarvajJarSamUhannatA vI prathituM sattA mAsanuM adhyAya-tApa-nirUpaNa-dvArA adhyAya-sannati-nirUpaLAya tat smA veSTAmAtra, tu siddhAntatayAM vastunuM sahAmahe I nirbayatu sudhI iraLIya ala yat smAmi niRpita ta, tuM chatava, vat samanvaya-sati graMthamAdhyAyaya, virodhasannati dvitIyAdhyAya, sAdhanasannati. tRtIyAdhyAya, kSatirtha vaturthodhyAti yukTrisiddha tathA sUtAkSara8LyumitinA parva 2 tadeva sUtratAnuM vaktavyastharavanAyA vaturtha vaurAmiti patirUpa pazcarAm phadhAnImaya pAdrapratipAdya niyadvAra pAsati. nirbayA taveva sUtratAm puta-ravanAyA pazcama kauzajI ! tathA di caturadhyAyAtma-macoDavuM SoDazapAvAtma pheti prAva 34 cata pratyedhyAya vatvAraH pAvA vanta thaya pAta-sadgatirtipitA ta, tavA tatttatAdhiraNAnA vivAranA vI, tadzca sUtrArthIvadhALe ja cAlyANA matamatAvAra svalpa muva avaziSpata thayA hatA mane dvitIyAAthe paramata-vaSyanAmi dritIyapAve antimena rAjyadhikarona paDharAtamAM ravaSThitameva, tu sthApita thI gAddharamAra ravi-prAcIna-mAthAdripu dRzyate | paraMtu rAmAnunAvALa taya anyathAt ta dayate | tana mana adhikAraNe pAzcarAtramata sthApita, natu khita phati tat tupAvasatiognamevA tava zIznaramA rArimAnDeDapi "mahaddIrdhAdhikAraNe paramataviSyana ne , paraMtu svapakSa nirasana chata / pratApi gata pAvasatihUnameva vavyam, zrata pAta-sati-jJAne vartamAne sati adhiLArthina svAtaMtrya sammaviSyati | dhiraNArtha-niyAmi sAkSAt phaya pArasannati ! tena ya sati. parampa sUtrArthaniyAmi pi mavati | paranuM tat-pAvamati-niyaNe mahAna akhtarAyo data, yato thA adhyAyAmana mUvana vRtrapaddha-diAirA vinApita, tathA pAvAma-zepa na tenA 3paDhiA gAme zAnA mAtra nena ne nApi pAvAmaze gAtuM gaye, yathA tamAta vAta e, patamiidha pAdarapa satata datyAdi. mAdyanta bhUta-nAnA DapatramopasahArAvyanitima kaLAnA tatvaniLayo na samavati aa tenA pAdatAtparyapi na nAnuM zakyata, vara vana vitADapi nirdhAto mata ! to hutimotham antarAI. saMvare ! bata gva maLyama vaya mUna pAvAma-rapanirva pANinIyasUtrAhivata
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ mathama' vAr'--prAtrAntanA vaizam 69 rita-varA-i-LasUtra vRkSa bar vyAsena mAvatati pIddhati-caitra-samAma mAnya thatu prAvela rnisa bAyoDyuM hata, tema svayogena pAdhimapirve vismRtam / yyAna-gurUnI dADhanovindrayAviSinIvinAM yoginAM prabhAta meLavatA puna barnAratoDya kasakArya sAmya gu tAnvAm, aautryam 5nyate. bAmiti / tri saina anAyA "tat maviSanA parAkruSTi ta, tenA vavikke netAdanAM matame avikhyat / 7 nAyate yaM taina tata SUnya jJa pratima ! prAnautamappavA gAdaramAvyAnuM mApInemAprAvivitra caitramAvAava vinamrambayA nAMbara mAdhyeLa sevA mampUrNatayA AtApAta teAM sekSane bAAmIndhanAt vinadha jJAta, tena sar mAvyAdhi 1 davAnInopa caite ! vevAntAhi trApovAnApranyAaunane te zaramAvatuM maLyu yodhAyanAvavamatuM vAnnabaninjAya-mAni-varyANuM-muina,mihApArya maghatta-nAmareyayaiAntApAyAmAM caina prabhUmingeluM mAnyavRtti prakRtaH bAmana tti ava myate| tevI mAkhyA nAM gavanyunIma pamI tethI matavika arIyAkrutAtmya mAnyantacaMtaveAnta rIna-bhUmikAmAM jADIyAtarIthambakRta-vighA ya4. meM060-zrIgopInAya virAna jammu, i, mahAtyena pati pracitam / badaramataviropino mApyArA, cetta madhyAmi upamyate, te maya j rASAyata bavAnA teApa svamata-cApanArya varmanan anukRtamAM cit matimRtayA gIra-mRtavyAkhyAnarbhava prAye bandhanam namana, ananyAtitatvAta, ata virodhathya nabAbAnava prAyeLa te anumata danyate 1 pAvA apiva mApyA gAmamam parantu tevi pAnArama-neva-nirNayAviye bipi nautam / savitatra tAM matabhedro na hanyate / asa upaImAna-mAvya jano no parama zeSa viSaye bhavyAt mAtra amAsa tabriAMcalaprapatra rAya ! meM pAmopasadArAttiparyani yaka ina vAvamatipApa-viya-nirbocadvArA bAmi phAnI pAvasatiya vi+raLIyA phleva dhrum / pAmatirAditye matameTrI parantu taSi punarmudrAnA antarAyo varjIte nya / cata pAtipArvAyayeSu sarve mAdhvArA naimartya manane / a yAyatipAdyaviSayeSu thayA sarve mApyA naimizamatAvarubina prAyeLa bAlana, matra na tathA kRti panvata / atra bArondhamAnepu valayu mAgyeSu madhye pAvapratipAvivaninuMro sarje mitramArgAnusArikho atyanta / cA mATe ramate 'susanaSopa-zrutirAvavAno mamanvaya" kRti habbate, parantu rAmAnunamate "aspaSTatara-nInAvi jijJAni,vAyAni vidyAritAni" kRti vyaMte / vam anyatrANi sarvavAM matamene dazyate 1
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNaya dazamASyakArANAmAvirbhAvakAla teSAM varAnA mAgALAnuM AvirbhAvamaH amyudhdhi , yathA 1 / zaramANyam 624 zAtre pavitamiti sanmAvyate | 2 / bhAskarabhASyam rU rAmAnunamAdhyam che. nivAImAdhyam 20pa0 | mISyamAdhyam 270 55 y s o 6 ! zrIpTamAdhyama 2212 7 / zrIkarabhASyam* 1322 8 / vallabhabhASyam* 1422 / 1. vijJAnamilsamAdhyama 2 20 | vandavamAkhya* 2637 ,, mAranizvAzrInahAvirbhAvAra tevA maLe rAz2aramANvaya nA-%o thazA nizcitaprAyo na tathA parevA mato mArAhInA te "prANa samAnyate" ityeva mantavyam aMta Rtam avivamaviSaye vimatipatti: bALa nAcevA mAhmarAvArya. bALa saMveM. rAjIyarAzita kasIviti manyatA paraMtu mAreLa rAphUmata vaDita, tathA rIkrUzikhapadmapAnA imAjamAM ravadita, tenA zaramAra (mAhiau phiti thate tathA di mAmAkhyArame dayate "sUtrAmiAyaNavRjyA svAmibAbarAnAta ! cAlyAta ceriTuM zAstra cAlyayaM tanivRtta tiA. tata zaziSya-pApaDreinApi mAramAM ravadita, cata pannupAtiya dete "tahevAla sAmrapAvAmA cayitveDapi arthaniyAmevAta na nImya svAtAparokSatvamALa mAhAyaniH pakSa samarthate, vinu grAmya caherAtmana. sthAcinoDamAve . sa 2 paNa anumavAn yutithya prasAdhita nanu nAnameyAdvidhu aparokSatA darayate" ti ! tra vivaLe "yatuM zcitakSapaLa-pAvAvanata-zirovindra, tattvadarzana-taniSThaparamahaMsa-madrava tIva-vAyu-vikSiNa-viveka-vijJAnava svarapakSAbatoSa-vimAna-TUrIjhata-vijJAna mevAtImyA vanyamokSAti-sakrUmiva urvanuM TurnanaramaNIya vAva naspati sukAta-vijJAnavAvasamAnArA vevAntavAdra ti, sabaMdrAca-zravaNa-parivaya-zcatayA - vim anavanuSyamAno nApavAdha, vinu zonanIya phekyulaLIyo vidrabririti" atra tatvIpane "viSaya-vaitanyorame-mAtrA apasiddhAnta sAduM tyArI # hatAM 4. zrImALamita gRhIta 1 zrIpatimAkhyatasvaivAparanAmA
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ prema pAt ------praNayUrananA lak 71 "sarvasiddhAntaseMjara myAt" hyudgha viSroti--ta cit" kRti / binaitar royovam rata dhArttiA5 4 avahina 4 * * tRtIyanuvyAkhayati~~%0yastu" kRtti / saMpaLakSya pArI saMpaLarUpAtro, to khAnata cirAyempa caNya sayorjA, banena 2 viropona keMdrAmevAvittvano kSepa vineyatvam / tatakhtana samasya 3552mm" kRti| ( go 400, 22132 sa, pramaAdaramam, hitaka%0 temancamAAryo (naM0 2)mama zrIsanantazA-nAstri-sAtinuM ) I azrva pattir maitrAmebAvinA gadaratamya 'mAddAnitva" samAyAMtam / tanmatameva pakhavADena pratyutkram kRti 14ma vastutastu mAmAnye rASrArpaNe zAtabharta rakSItva ut---- '"tayA 6 vAryuM----riMgAmastu rava, vyAviviita vinIta 'vitimR mAhA yAniIdrAptei mAyAvAnuM Argavano hoAn yyAmodyanti ti / tena anumIyate--padmapAdena mate cannAhAyanikatsApAtra svadrita tavaSavAva' nanaLI mAtara paNa khAmIta / puruSa-rAta pravAvovi ayameva / stabdha mAbaMdhIyAdavilaye panoM 80 sTorI samAyo vinArA gitati daspate / tena mAra jIsakakSAcarati vd rAyate / sA va zaramya nIvita ti 6 08 nA ta 6 20~~AnaparyaMntAbantare satta, evaM ca zarekha aMta (20) viMcativarSa-mani triviSayayamAAre mA~ viSAra kRta sat, tA mAdaramya bannA prAyeLa 1082AtA 678-6aa paryantAbantare khAsIk sleva yuddham, di bacotirmaMni tamya nIvitA jyaMte| je svachu mAtmya nIvita sakhImaMtrAnarAta sthApayaturvjhanti, taiAmidraSintanIce paTTu vASatimiyeLa mArmatamapi tim / thayA khAnandramayAdhiSThara tenA nAs "na jJa prALamayAviSNu vikharAyevAyoAta svAyiko. mayak ti puttam " atra patarI padmam----"mAroham bArAkrama Ana " kRti vASakSatimiyAvadhi mAnIna kRti pratIyate 1 tena mAro 800 zakAbdata mAnaspatimimaya AyimAyAja vA~spatimizraya AvirbhAvanA 880 zAd-bo matuim ati, catta teva nrIyanyAyayUpIniyanye 'vasya muvatsare" (828-vemAndre) sabansarvanAA kRti sam| tenA 868 1=842-cAvyuM vaeN samanyaracanAba kRti pratimAti 1 anya vRtioA-vatsarsa samanya tena rajita svat, saddA tattva nIvita4, 800 sudhandrata 880 sAntaparyaMta vRti ya zakyate ! tena 2ma-cIyAtava
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasAta-brahmasUtramANvanirdhAra pUrvameva mAraNya 4. rUri parvyavasthati, na tuM harAmazakrIyAta phati ) vavapate 818-vatsaro na zabda, jitu vimasavava, cata. hatyanena vAvapate nyAvArtitAtparcyuTIvopari tAtpardhva-pariddhinyo vita, patena vAvapate. satayanAn prAvInatva ghapitayuM, yata. taya rakSaNAvahIvanAThA. 106-zo mavati, vartana karyuM " tarakrimitakhyatIte zAntataH varSanazcala surodha straphaLAvaskIm | tena mAraya aa na zIzamazatam ta nizcitam ! have mAra0 krisamasAmayitve ne pi pravIvAthI darayata | matAntare te varSanAvAdulyameva darete ! tannItra vaya vivAyAma | tathApi nibrAhnavAryAvivaviye tatsambaDhAyAnurtinA mata minamevA tanna smAmi voddha sthita sainyane zaherA vyAsAvivasamaye nikhvAhityamevata. myuyomavata | (gItaRtagranthamAdhya-sarjaLa-trAlamenthaya bhUmiSThA dravya) kintu tathA sati nirvamANe gaThTharAvatoDapi prAgaidvimi cacA kanjharavanIyam gAlIta, tathA zaznara-taitparavarti-mA-rAmAnunAiirapi apazca satyatA ghare . paraMtu tathA naiva data prAcInAnA maLe nizvAsvAmina sAkSAcchi-zrInivAsAvAryAta ("zrImattijvapAdrapadmAntavAsinA zrIzrInivAsAvAgyeLa phati karUtvAta) pUrva - nApi tasya sattA prajJApita ( tasyApi mAvivazvanTena mipi viziSTa pramAiM vicato zrInivAsana vauddhadharmajIvica vikamiNuvavanatvena "nAmAva 4pa4ghe" kRti rArA ra8-sUtramArthe uddhata dasyate taa vavanam apratyakSonmasya nArthaSTi. prasidhyati" tyAti aya vikamizu dharmapariveti ravadanadIyA zaoramizraNa Darumiti | (2ma parijI mAgavADhavajhana draSTaca ) ta yathA "ti dharmajIrtinApi #m phatyartha" tyAdinA | patra bALa viMgativarSe cAnA dharmanIti rAkrasamasAmayika parva, yata. 608-zAtrata. 64 0-zabdaparyanta che maznaraya nIvitamAlI phatyeva anumIyate | tata dharma guha pitRvya kumArima . sAt , tena saha rAkraraya sAkSAtkArathI mAdhavabaznaravinaye dayate | akrUraLa 2 dharmajIvajya rAjAra-sUtramANe sadgatanuM ! tena kumAriya matamapi adhyAsamAdhyamathe paddhatam to dharmajIrti-krUira samasAmajitve na lfpa vAdho mata tathA sati gadbharAt pUrva, have 1 zIyasaptamInAbate pUrva niSA vALeya virya na mipi sanmavati ! saMta zire tAya AvirbhAva ti sarvathA nAsthayameva mavati | tatau vAri-mAvAntapu mApu dapu nivAmAkhyaya avanInatva sidhdhati : vitaramavAta tatra pAmava pramANamatra mAnyatA thayA brahmavRtra-dvitIyAdhyAya-dvitIya-pariyI
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayamA pAvA-patrAvanArA havaparyAdhizaraLa ghara- mAhimi pAdharatimatatvadane chaktaniti dayane rAmAnunAnA pAdharAlave-matAdhinA pAtramata-pApane chaktanuM pattana ( ditIyAdhyAya briyapAdhya varapakSa-vAdana-yAvasati-4nananya lakSya banatA topavAmAya nijAvA tathA mannAnAga 2 tatra rAjya-vakharna phatA tena rAmAnunAmISTa vaivamatamUha pAyamAtramataSi rakSita, pAdasakratirApa ra dittA nikhArA pati mATara rAmAnuno pUrvAvI yAta, tA cAramAtvabdanovato mAnavArya svAmINa cAramAgam anuSatva mamatAnuYpAnnAlamata na , kintu ninAmA anutya zAmatakhtane kRtvA zAramatavirodhito sAyavetA tava rAmAnujAcAryo nibAImAdhyam anutya pAsatijanA vordhana kRgyAva,vinurAtatvaSTha chuvA pAtramata nita pratipAtA pana rAmAnunAvAryapavitvava nivAravAvAryo sidhdhati thI miva varirAmAnugAnAryastha manasi DaviyAt tA tenA patIve anusaraLa chupta mAvA to rAmAnugAvArya paravarDinI parva nivAmavArya-va banumate tattama mavinayabaLe te mavAvALa paviMratisaMcAni trarUmAvALA dahAni, tanmaLe ninAmArcana kahevo vaheto ta bAvA banyatara paraspara vA punita pramANatvene svItavatnI taheva huM mavaritasya nikAvArya-nAmAghanuM -raLa-ratyeva zakyate, gata nikhAvArya madhyAhna paramapirva sAvyatA tayApi nimnAzitabavAyAntaryAta-vAvArya mASirmA zAka, taktavevAntarAvInya vistAravAsAmiyAM "puskendra" rAtrenIyA 3, 4 2 222 vimAno mavatie tenA vevAvAryaya nIvita 277 zAnata 2017 zAnapardhanam mAsIviveva samAdhyate-ri 80 vaLi tasa nIvita mavetA paraMtu mavAvArya thai 22-zAnta 2202-cAnDa-paryanta-va rasa varitA kanyAvita khAvA te tathA sati vevAvArya mannAnAryAta kApIno mavati nikhAnAryastu toDapi bAvIno rAmAnunAvArya banIno mavati, patyeya sidhdhati, saMta rAmAnugAnATyakSa mAra 14-sAbUta 2064 naparyanto phrAyate parantu nizivaraparAta-vAvAya / 27-2057 savAparyanta ti atipavitA tene vAvArya rAmAnunad radda nIyAnuM mavati paratu hevAvA-pInivAsAvInAM prakhyAta aApate te sarve nikhyAnAryasta samAri bApana pati tato nikhyAna rAmAnunachatasAdasakati-nAno parihArAva nivAbInivAsAvAyo mitra' rAmAnugavAnAryo madhye pUrva patati tamAM 250 rAvata 2057-chAndramaye nikhAvAnAryo ti sanmAdhyate |
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-ntrAHtrama niLayA mAruM. zrIyodhdha samayaviSaye aSi navo matamevA varjhante / navo vidyAso mAraNya rAjIyazamAta AviovaH ti manyate| jintu padmapAvAnAyeLa vA~spatimitre = tanmatavaSNuna tam aMtaH krUra-samasAmayi, pUrvasa pi vhocatuM rAjyate / tat tu prAva sunitam / zrIsya karAvi prApInamiti vAn mimatam / jintu tasya rAmAnujJa-paravattittvameva sate| tatha zrorama khya-mUmiA draSTA | atra ApAyAm AnumAni. aa. mAribhadaH 144-627 zAntA, hayanArAyaH 570-630 dharmakIrtti. gaddarASAya 608-640 padmapAvAnAya: 64 0-60 mAArca. 600-6'0 vAcaspatimizra. 800-880 74 rAra rAra rASTa rA rAra zara ,, ,, 12 ?? pAne spaSTatrAvodha-zrutivIdhyAnA samanvaya / upAyatrahmavAnaspiSTazrutivAdhAnA samanvaya. / 13 jJeyatrAvattipAta spaSTa-zrutivAvayAnA samanvaya. I anyahi-sandridhapatamAlALAmeva samanvayaH / 14 21 ',, ,, , "" ,, 59 ,, "3 rANlRmatena pAvattipAdyam DvAna pratam anusarAma / pAtratipAviSaye vAnamAArALA matamevAH varzanIyAH / tathA hizAdarAkhyAnusA2eLa tantrahmasUtraprenyasya pAvapratipALaM, cA hmAmRtAryA dRzyate ,, ,, 55 866-676 zabandrA, rAmAnunAvAya. 24-? ? nimbArkAcAryaH zrInivAsAvArtha. devAnArcaH 950-1030 26 0-? 0 4 0 977-1057 madhyAnAryo 1121-1201 ,, 33 33 "" ,, sAhya-yoga-gaLAva vismRtimiH sAvyAdri-pradyutaAE vevAnta-samanvayasa virodharihAraH / sAtyAdimatAnAM duSTatvapravarganena vevAntasamanvayasya virodhaparihAraH / pUrvamAona pamahAmRtazrutInAm, uttaramAona 6 nIvazrutInA parasparavirovaparidvAra / jijJagarIrazrutInA virodhaparihAra ! lIvasya paroAmanAmana-vivArapUrva-vairAyAhiniSA pasAdhananirdeza. I pUrvamAona ttvArthasa, uttaramAyena caM tattvArthasya godhana pasAdhananirdeza samuvidyAnu guLopasaMdArasya niSkuLa draSi adhunawpatopaNahArasya ca niSphaLadvArA sIMdhanavarNanam /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayama para-prAptasrAvanA piADyuM 75 rAka ghare nikhannAnA vahira-sAdhanamUtAnAm kAmayAhInAm antAklASa bhUtAnAzva mavamavagamananAvIno nirUpaNa dvArA sAdhana-nihALI kAra avaLAghavajyA nidhana, kapAsanyA va za sAkSAtkadvato nIvata pukhyApa~vinA gAyA mudde amiSAnA kora, priyamANasa DAntikAravana ! kAra , saguNatravivo mRta namAmi mananuM kAra , pUrvamAna nibatrama vivAre, karamAyone ra, muLa bandhio bouite nihALI phleva sAkaramatAnusArega pAvAryanirNaya ! tena mena pAvati | mAmane pAvapratipAvam mAramA pAvAryapravarcanapara-rIti ne dAMte, vI mudritasaMskaraNe tamA kyAM pustakamenta kavitamArUM, tathApi patrivaye prANa pAdaramAvAnu mAmAkhyam dati vAta vAta mAjIratu jJAna svarUpamAvAva, rAkaratu tazirodhI jJAna manuSayavAvo, mAstara tanAvI, zaratuM bAvI, tanmate vyavahAvasAya vaita svIktamapi mithyA, advaitava pAramAvi hRtyAvi pAkya to prasiddhamevA tena zAra phaktapAvAgye catta niLAkSaSiyavarNana, tatra mArA saguNavaviSaya-manameva jJAtavya gata tabbatana pAvAniyAti prAyena zAmatAnupameva mavati stana basano nibasvAnurodhena catra satra cAmimata-pAtAryamatre pUrvottaramA-RjyanA idata, tatra tatra mAomate taratyeka pAryA re, na tuM banyatA rAmAnunamana pAvamatipAvat devInI rAmAnumatena pAva vadhya rAmAnuSamatera pAvAryastu- za paTTe spaSTatAtrIvADhiDhiAvAni vAjyAni vivAditAni ! zara , punarAtrInA visliAni zarU , rUklinika - patAvIvAviz2iAni rA? - satyAvismRtimi vApasa parihAra .. pratiSakSata veDhAnavAjyAnusArami sattane nihALI ke mArA kAryatvanirUpaNamA rAka , niyA zArcattanirUpaNa rANa , sAmAghavasthAsthitama navA vopAvinipaLam
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH rUAra pATuM puruSottama sarvadrA deyapratyanItvajyAbAbA ratvarUpomayaddhitva pratipAtanam ! , sAdhanamenisTapaLA ,, manipaLa ! ko? , kapAsanArodamAhAlya, DarapUrvadhAravinAstripam | kAra , DAntikAra. | jharU, ariviti | koi , trahmAsikanuM punarAvRttikSaNam | tathya tanmate sthAyabratipAyamapi dravya, tatrASi vazciH mevo data, athA prathamAdhyAye brahmani nAragatyAnvayaM pratipAdrayati | dvitIyAdhyAye--trahmaLo nivina DekkAratve vevAntavAsthavirodhagadbhAyA cautti virodharaddhiAyA cheSAgneinnityatvakRtivirodhazadvAyA nivartatvam ! tRtIyAdhyAye sAthenapratipAtRtvanuM ! nAdhyAye prANinintAparatvamAM havaTjha rAkramanena saha adhyAya-pArva-pratipAra-vipu : meto pradAte, sa tura brizcita kRti pratimati aa zara itravanena rAmAnunAvALa mAvatA vyakti gajjaramAvatA saha va tatvamevuM samarthaMcita zakrApi prAvInamASyavRjyAvi nizcit pramANatvena barita yAta, to atIva zomana bamavikhyat temAvAta yunsipAraNameva ca tenA gRhIta, tathA gata amrAmapi vacam | - tathA sati saddharamasena dhyAbitipAdyAtiviSaye yodarAM svAmAyitve yuvatyanuM vaM re dayate, tAdarAM nAla 358khya yataH upaniSaH evanya tatvArthamImAsAcchanA vanarAvanAthAM varNavyAyA samanvayathAvirodhasAdhanahAni thAmanuM adhyAyArthaLa vAvyAni avanti tu "brahmaLi nAjArAtvAnvabatipadanAvi, itho vetantavIpe zrImALyamijAyA , 4dhyAyArthaRoLa sannivezanIyam ! nAratvena brahmaparica-pratAne tasya bALa kRtitApaviddhanam yuvA natAratvena brahmapariye vayamAne bALa. ravivAnantapasvastha hAnideva bApata ! ata: tat na samIvInuM pratimAti / brahmaLo pAramArthi svAta, tadA trAtaH satyatApattiH tuvo, tathA sati viziSTatahAni, daitAttithya mavanvevA namato brahmAkaaDapi brahmakhoDazuddhatva viddhArita ja prasanthata to bahmaNo nAraLatve-vargane na zrutitAtparya ! atha zrImadavama vAsUtra pAvatiSAcaviSayA tAvatuM
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayama pAvA-mUkavanArA ra je nAmAtmAnA anya amitanAM nAnAM dhio samanvaya ! zara , ritamAna banyA pramino nAnAM pio samanvaya ! za3 3yAminI vana pi mamanvaya ! - kanyA vidvAna guna pi ma ya | mApiI paryAdhi para na mani yudhi ! vAcArya svAtinigama! mani-paganA rAra kAmanAnAga (parinAne prathama 3 te banne nirNaya ) pAnAmanirUpaNa pAmanArI parI devAnI pa sapA tAttiniyAnuM ! kAra , moni*ganT , pAnAmAnAM moniSA atra vi sarasvena pAda-pratipAcAdinirgaya paya yoyam / etat su upAsanAnumi tti mAmA tathA ninAmAvanita-nAnAnAnu"ddanApArtha niSa mULa kSAryaviruddha taiyApi ane cAnnamate sa6 5 bo darate, tuM mane vena zAmaLAjya - yunAyaNiI vivAdita tuM vivAra pavaya drAvya | mAmA be tAtattvamAiyI mAnavarjiAyAM ja pAvArya vipaye vidyutAne dayate pAtu tat sarva vinAmu, bipi bAvIna mAdhyAtrimUra ! mili rAmAnuramAma dezavA navamUlyatvam vayovate tAdo vidhimAdhyama na joti 1 izAnI draSTaya nimpArphamate koso'mya pAipratipAyaviSaya iti / taya miinivaasmA dAte zare re nivAgye rIvAve tIno samanvaya | zara bampararvavArikavAyAnI taka samanvaya ! pitarnAsatAkSAtmawdhAnAvitiyAvAna bakSaNa samanvaya
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 vyAsasAta-brahmasUtramASyaniya 22 rA pAMDe para svasiddhAnte udghAvitA noSA nirAyinta parodyuttInAmAmAsatva-pradarzana paparapakSavanam / mALAviyavAdyutpatto nIviSaye haiM zrutInAvirodhapravarganam| nIvAra zrutInA virodhapavarzanam / 23 24 3 / 1 saMsArasya noni paLena tato viraprinarzanam / rAra vivavara banAvyAMya svAvasthAviSAraH / 33 rASTa 4 / 1 42 413 vivo mahAprAptaye tinirUpaNam / ,, }) "" 25 ', ,, ', ',, 15 3 / 1 32 zara 3 / 4 za 42 29 454 cirAhima parastrahmaprAptAnAviovaLaeNnam / anna samudrAvAsudevaparatvena pAvapratipAnirNaya: va vaiziSTyam / anyathA zASTrapApratipAdyaviSayaiH sad prAye pemaruM dazyate / vyAya-pratipAdyaviSaye tathaiva martya vastute dhruva | ,, zrImattena pApratipAdyaviSayAH tAvat ? pAve spaSTatrAjJivAviSAra' | 12 113 atispaSTajijJavAvavizvAr. / spaSTAspatttivA--vidyArH / aspaSTIi vAvivAraH / 114 33 rA, sAhyAdritavirodhA pUrvavapakSasthApanam / 22 sAtyAdrimatAnA vruSTatvabavarzanam / 23 zrutivAvayAnA parasparavirodharihAra' | mautijotpattizrRtivirodhaparihAraH 1 24 upAsasya nityAviyuhya nIvasya pAtyAniSaLam | nIvAvasthAnirUpaNapUrvavarAva pazrcaiottiH / pAsanAvizeSALA muLopasaMhAraH / vidyAsAryAzramadharmAdvinirUpaNam | upAsanAbAranirupAnuM | pAtasya vinuSaH garIrAm hAntiniSaLam | "3 53 35 ,, 53 35 kRzna ,, hmopAsanAmu zuLopasaMhAravijyuniLayAya vidyAmevAmenaviSAraH / vidyAtaH tatvajJAta meLo yA puruSArthaviSAra' / sAdhanAvRtti: AgacALAta rtavyA rUti nirupAm | vidvavidvattAdhAraLotjhAntinipaLan / 1 33
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ bApA -gAvAvanAvAyuM kAra pade dhirAgitinipagI kAi , musvinirUpaNa! vApi adhyAyavatuSTaya samanvayAvidhisAdhanA parama kRti bavAmApanu vRtIyAdhyaaysp dvitIyAde IsarasvarUpalamaNavarganaM na sApanaparam , tathA caturyAdhyAyamma prathama pAkavi kapAsanAmAnigaya na paratvamiti pratimati, to minAra, zire vipake zAmatAnumAbaLeva data zrImatera paddhatipAghavAyAzA paramarivArikavIsamanvayAmiyAnanuM ! kAra , pAdhi bArikAnAM pAnAM maNamatindranuM menoparva ti sane paramavimucAryodhatva zarU ka kSativApa-dAnirbara tathA sahAyanI ti bAvAnu pradhAnagatimAnatati karAnAno kAryakramanA - vevAntaviddhaskRtimakinikaraNapUrva nAjhanmAni jANatve paba niyauva Iti pratipAdanamT. rAra , satyAvihunilane muLa vaivimAnikIva dIvALa , yutanA anyonyavihatvotanAva vAto maLatva nisanA , nIyA prajAyatve tajjA ananyatva--AmAviSamajyA, svarUtvAnI nena tasya himArI tvamatipAnanuM navA vontA-manAmanavivAra | 9 paramavinAzvapakSapAtIni praSitAni ! rAra , kupAlanaviropagukhopakSanA , kAvavAamatuSTayarUivaLam | kAra , sAM vidyAnI , - ta-nIvo tAnyAvitAvilopam | , advitrinA mApa tyAtim | pAka , mumukSaNo muuikhyaprakAra vininya havAmAvitrIvanAvanjirimUvala zivabApiparamapuwArya-nirUpaNam a pAvA prANa thI matAnusAra, viroSatuM traNa pazivatvamatipAvanabhU, caNA, mAmate maLo vidhutvamatipAtanam zAdara-mArA-mAdhyAye ja prAdhAnya vapara, tenA mANamAvAya, parva rAmAnuna-mAthAkyamAkhyadvaya thayA nArAyaNapara vipazupara vA, tena veba,
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsaNammata-grahmasUtramANvanirNaya mAdhyam, tathA zraTazrIratyAkhyadrayaM 2 zivapa parazivapara vA, tena zaivamAkhya hatyApAtu zakyate | proDya lakhAyAnusAraNa upAsanAnurAnanya phatyeva pratIti varmavinAnamiyuM-vadheva-mAkhyALA pAvArthanirNaya sabhya bayato ja dasyato mudritaLetavartha sapAtra vorapi na pa muke chato daryane e tatazya tAni trIpa mAkhyALi gatIvaAdhunivani, na vA tAni bAvInamASyamUni | mata teSA pAtArtha nihaSya sa nA pratiH rAmara | bAvInaviSaye prAvInA puva bAyeLa pramANe mavanti . prAvIivaSayavasAme pravInAnA vathA samAvanAdhiyuM, na tathA maryAvInAnAm ! tena kampamAnamAkhyALA maLe prAnitamatvAn gArDsaramANe yAdaza pramANe mati, tathA na paravartinA mAnjhara-rAmAnunAvInA mAdhyamiti haspayitu zakyate .. zAphrAmakhyamapi jhin prAcInamAdhyamU DI prAvInamatamUha, mAra-rAmAnunamAkhyAvInAvi, tapi sabhya rAtuM rAjya | vArANasIya-sAskRtavidyAbhyayapustatyAgrahmasvaya-zIvizvezvarIprasAdrivedI-mahovAchUta suziSya-auDapAdrakaLIta-brahmasUtracAtyAnapa. sattAritma. jo granthaH tena daE: . parantu sa grantha. phaddAnAM noraMmpata, na vA vRklanit tasya vAjyAddhim vrutamapi ! tathA sati zAkSaramAhya prAvInamArgamUtrava pratipatA tathApibAna-Ata tava kAmAkhyAdhikya samAcato tene sarve vAddha zakyate, parabratipAdyaviSaye daza matamato mAkhyAzALAmiti, 7 phoDapi kaH sada sarvatha pemaDhyuM magati rati | matadArapAM savAyaralam pataye prathama kAraNa---adhivinAyA matane ! soDapi sUvAthaMmatamenarca tAya dhara dhAraNa sabatAyAnuro | sahAya-rakSaNAya yuvatyAyatve hAtuM prANa mepa vRA mavati gata tava batra mulya kAraNaM manyate | "yuimupAyuM vavana ja kavi hati matam anukRtya sUvArita va sUtrArthe vivArita rati nitAdaLI matasamavanAM sthAnA athavA sarvasammata-naliAisasapraDhAyata sUtArthe have sati nava matanikyam avinA pavI mata merI mukhya kAraNa mahAvarAnurodhahInurAthavizeSa parva hatyanumati ! pArthanirapaLa pAyaH - thAna patana, paranuM pAtivAdyapadhAsakratiniSA vinA dhiraNArthanirNaya. . te tana-paLa te vArthanirUpaNama bukhAram ! tena trabalUlatAtparyam niti mana, na bokSamata- mUniyI tatoDapi game. pratimati ! - na bane te manavam | narca tatra kapAyadaya vartata ! - pratha 11 vAgarAnuM vAve, hitavanuM sudhi karAyo vadhAryasamAvivArthanirUpaNam
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ I mavama pAr----sAbaradhanAcAryuM dvitIyopAvAye tharAI cetavuM pazmina paNe gharogharajyAvyavruti rASAya-sakrati-sAhAena thayAsa mava pAryaniSaLuM, pakSAntare 4 lUkakSA-paryAropanena, satapittanA-niyamA viLena adhiga-daryanirNayAnantaram apiLa-samaSTi SAvArthanim / nasiraLarakhanA-niyamAviSTharaNamarSi nAno mApyA madhye RSi]myAna sammatipraddIna naLIyam / pataava dvitIyopa(yAryam aismA IzcarA parva 2 hamayapakSato nitapita artha vAryo matuim bati / thayA nita pAvaiM ca Arane pa vijJAte sati tasya spaSam bAliI zayate, paryArAyo annavAtitvAt tattva, sattur pitirAbhASyAyArthepu vijJAtepu savatru, tathA bapinArye khUlAma 5 bavAte kSati padAryanirNaya samatyeva, ayyAmAdhipAyo antapAtivAd pAryakSa | ayameva anna dvitIya upAya | ra pAAyanipaLe prathamopo satra mAzuddha prathamopAvanu patar dvitIyodhayApi sukha | yatta sarve mAkhyA sabhyakSabAyasya dhyAsanuMbhavam pimUtva vA tipAtuim pakSane 1 cA cAdarasakhAyasya cyAta gurUnI pAvAdriyaneLa, tathA sarena sad guhArI vyAsasya sAkSAt mAnantare zAramApasya dhyAtAnumodritatvena ja vyAsa-savAyatve, mAThuM lakhavAyasya pArjina gurUSa samAyatva, rAmAnunanamAvasyanyA vaiziSpo taddanvayotsana poSAvanAvidha meLa vyAsasa mAyatve, mAsamavAyasya mayyAnAryeLa pariAkSetrasa-vyAsAkrame vyAsasAkSAtakArapUrvopaaAtmamAt vyAsasaMbAyattva, nimnAIta drazyasya satayubAda-nArAdri bega navilambAyatva tena vyAsasambhavAyattvam, zrI zrIyo sarvemAyasimavAyA. vyAsa+bAyatyanuM, pachamma viSNusvAmisa khavAyattvAn tA, vijJAnamiyo AikhavAyatvAn tA, rame govindramAvata arthavivavijJAnAne pahevasya mAnnasamavayAvuM pAsasa kavAyatvam parantu sarvatra visaMvAdi sarvamAnya sabhya pramAAM viSi na vidyate / kImAM matamevena, bArAkSa madhye parasparaviropena X jvelarsayAnvitatvAn| aMta vyAsasamavAyAnu nirUpa dhamopAyo dvitIyo pAyAnlR survav / pAvAni paNaeN dvitIyopAya : ' - parve 6 dvitIyana nAyena pAnAryaniSaLe satipacismiti pAre sUryapAlasati jainattinuM mAvyAre aai para, tavA tabhavya tavona ( vyAsabhAta maveda, yamAM rAmAnujhamAdhyam / kSetra dvitIyAdhyAyasya paramattavanAttve dvitIyapAle antimo tttaSi raLa yaM sAti phtiI dRzyate, tyakSa-pAgharAsamataya sthAnAt| saMceva nAM matena vAdhyAyakSa namAve ke mahadgIpaM"biraLe sAmaMte'pi rya sannati aitteiti dRsyate, paramatimAvasya daravAnanuMlena svAsyApanAv| parantu dhunAmA zarapAvamUSaLAve manye avi t 11
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsasamUta-brahmasUtramAnidhyeya . rAnaparmenanI pavityAtana phati daratA chataSa na sakratalpananuM, ne gAmanuM tatannarca patrane lekhanaparatvavanameva DAnyataM date / mato Avela nikamAM garaje pava pAvara tigna ne nizcitam kRti pathitu zakyate | banuM nAnuM, eakhata zvenIla, cat vasin mANe patAdagantoSAdhikya mavet, tanna bAbena mam ta, tathA citra tAgaDopAmAva, tava vyAsahammata mAdhyama phati vindra jatve dovitve vidhaetvama phati vija ! panuM patAdaLa vAvAma atikramituM prAvela sarve vArthe mana parArthoDapi bane te - tana tuM prAva daI ! tena ni sAthe yathA syAt tathA vyAsasammatamAjhani 7 mu mavati ne choDapi senApa karAvena ni yam tat sapAyituM samartho iAtha pAmatattinirapadArtha cakAsamavam atre prayatna kartavya | pratinirUpaNadAra sthanirNaya artha zarmAni jA adhi-nirUpamAM che , pAvAnAm dharaNAnavA mukhyata | tra vapi dhaM-nanAyAma pAvArthatoDapi madAnuM matabhedo dayate, 7 tana-nimAviLAva vacana maeNna prayatAma | yata. samAne-kSaNAtrAntAni vani simni enti. tAni da mataniyamAvikaLa na same mavati / pAtatipadya1i nA avinA na vidyate. tanirmAsamAnAra-paDhAvInAm sattvAta. ata: nuM che jene dhirAnumata dharakhevana-niyamo yati AviSkRta yAta, terA sAva ni gumana ti mataniyamAnu raLa-amRArtha ghava pAvA pavitum ati ! nakA mani pAnArthanirgayAM na asamaya , na vA sudUraparAhata iti mantavyam / ata' adhunA pA nAriya. pArasa ane !
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pAt -- ragattanA hak 82 tapopAtasakUti, devulumArasakUti, pagIvyo-vAsatatirityAdri / canna yamevam tyAghAdharasya bopalpa capaLa adhigam avatAryate, taMtra bakSepasakRti potavyA,tayA yajJa dRSTAnta paLa adhistaraNam vArmyate, taMtra dRSTAntasakRtti koyA | "thA taMtra nAtra tAjI vakhArega ahiIM thavAnUyate, taMtra karyuvALamati pratidAntanA tiI khyate| prabhuviSayasya vaivirodham trantya tri tattpaSTi pauSi prasanna vyavarita svAt, tavA mamaR sati vacyate| tat satre nayAsinanyAyamAvyo, "mAkhyAnakAnAmikA' TIko, mAmRtadhAnyanIA, prAtattvaka kakSAAM yurI 5 cita / mAdhyaminnamatAntarIya mAkhyanAgi prAyeLa tagIyAjainanuM maiM satyate / adhikaramAtmanAtIya-pranyAvaya mana nAmAnuMna-zrIpTa yebaiva catte / tASirAdanmavAyaAva prAdhAnya pranyAdurbhe 15 rAmAnunIyavAntI manya vi rAmAnujJAnAryaviracita smAta, tA sa v anya astra pramamatvana maLIya, pata mAnAM talpa rAmAnunApAyamatittva sandehA mate / anyarthI mAnatItarya-viracitavayAmiSanyAyanA anyacaiva mAnInatamatva sammAnyate 1 8 ke tetedha cata dhirakham nAranyate, tatra sUnamadhye yamAntatameya mAse viSeyatA vartama--tye madhu mAgyeSu sarveAn apirAmalAkhAm bAopanena navAmyate, paMcanAntama sTeya vastuva parbana-vonmattAt| yayA para dA tam bagAnan ti povipra vhetu "ortha pAye " tavA sabhya pUnam sattaram "artha ghaTa.", 1 tu "meM pam", "anena paTena", "bama pApa", "basmAta, padman', anya pakSe, asmina paTe" veti / * dvitIyAnimitsyantana plena vastuniSTha 7be nAyimityate, tenA stunindrAya navamAntapavameva sarve vyayite, ata sUtramadhye yamAntapAttvam budhirata nam / thayA nAstvamaya abhyAsAt tra yamAntAnantamavasya vinaiyAt anya dhivarArammattvam / m [ [ f * ! catra patAdanamayamAntavanuM na Ate, tatra sarvajJAt pUrvASitAnuM jI tAdasayamAntapatram adhyAukvan sUtramadhye yamAntanuM vinA lUlALAm dhigArammatva 7 manyate| asa yanAntapatranuM adhiSThAtamaLam / tayA "anmAvasya ta" kRti je nanmAdri kRti prayamAntapavam / "kSatenAMcanam" ti sUtre arAntam" kRti mayamAntapanuM ceti / 6 / yaMtra pASiona tema adhiLa racita cAt, taMtra sarvAMgi kSetrAdhi nit siddhAntopAni, Rtvik tiyAni siddhAntayoSAni zini banyAni pUrvapakSa spardhAnA camA "viALAmiban" | 1 7) pUrvapakSapUlanuM adhigArane sadhirakhamadhye vA daAte, svAnumonitArya matAntarajJApananuM te na RSinuM ante / ' * , k '' 17: }} m na ! 1 }
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammatta-brahmasUtrabhASyanirNayaH 8. nainita sUtrAma gopasamAvInarUpeNa paudhivAre pUrvapaTa bhUtAni siddhAntasUtrA iva datte ! 13 lavi6 minneva radUtramathe vakSaya trivezitam, rathA "khazcanAtmarAndrA rUti ! 10 | pana pAdhisULa va catra badhira mavati, tatra diraya padAni tatra mantarnihitAni bhavati | TItiddhi tAni bAni pRtha strI pratAni | sUtradvAra sUtratA dharaNAMjJAni na pratiniA nava sUtratvanAyA sUlajhame vA dhirAkramoDapi manutaH ?? ! dhiraLAjJAni pa, rathA raddhati, viSaya, saMzaya, pUrvapakSa, siddhAntapakSa, mezya taSi prAva ham sUtratA patramAnusAraNa naivi badhiraLa raSita ! tatra sakrataya saMve kAnIyA vidhya yutivAkya, tarava sUlavavAn vinega, thA "nanAcata" ti na sUtraNa m dhirAM nitam tatva "yata-vAt "yato vI mani mUtAni tyAddhi kRtivAkya vipayatvena pRdhati ! ghani svAsthaSi vijya zrutivAkya saMsthata ratha "zAstrayonivAti na sUleNa ham dhirAM vitam, tala "marca mato mRtasya ni:zavasita" ti zrutivAkyam athavA "tuM tu gopaniSaddha puruSa kRmi phati zruti-vAkya viSayatvena arthAt mRghatI saMrA viSayavAkyamAM varutya utpanIya / pUrvottaraqkSartha saMrAyaya koTidayAt nihALIyA imezca pUrvottarapakSAtma samayazaraNArtha-nistrapaNAthInaH parva 2 yathAsamartha sUtraparvam manurutya sUtrArtha ja paryaToLe adhiLAjJAni tivyani ! dharaNAmeLa sUtrata sUtrANi na ravitAni | patAvata: iva adhikAranAyA sAmAnya niyamAM phati va rAThyate . adhiparizvanAyAM vidhaniyamA. viroSaniyamAnu vahuvA te sarve adhiLavivArakasana saMchanIyA | sarveSAM QlAkhA bAvana parIkSa vinA teSA saMhanuM nAla sameti . zakkarAvimAntAnAnuM mInA mAvAyyA maLe na gAvALa, na vA sULa dharabArame kRta, timi sUlaizca saMdhivaraNa saphrajita, smin dharaNe ti matamatA, tatrA i adhi. saha minnamatAvanvina, vai punaH apasaMrghakALAntatA. -tyAdi sarva yAvana niyata, tAva6 viroSaniyamasajjana samavati, tadanantaraM saizca niyama adhikaLavanAyAmbAvALI niyama-pAnApATana-banyoSa guNa-nirNayAya dharaLa-parIkSAmapi na samiti / arta. savotrI asmAmi saMvaNi sUtraNa vathAna maLyuM chIchatya sarakAre 2 jhIlya havA saraLa vizvanIyA e tathya badhirA-parIkSAnuNena viminnAnAm gAvALA mAkhyALAmuM tajhiyama
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAmA pAvAvamagaravanA patna-pAna-topaguNavirAra paLI te pAdhi vopavAsyAta bAsamatavikape, hAvA pAyitva sabita itvanuM yathAryam | zvAsasammatinidhipAya rva = sanniSTavirudatyanirNavena vyAsumammAdhimAM hiya dhirakhAsta viSaya-tatvanutivAkSAvid navatha pilaga samaSi-mAvAnAmapi pratiparva nimitu zakyatA taheva pAlakata maviti tA pAvalaKtyA sa va varaNArya puna niyA TFR anyonyAyakvoparAkrA, e mevAtA adhikArakhanirUpitA cA pAvati, viSaya na tatvamatinirUpitavA paratu patayaragaravAva virodhaniyamAnanA virodhaniyama nivapa samaka-(pa mUkAtona-sApakSa para kanyAkujya bAmbAvi . aA tattapUrva kilitasAbita kare che vo vipayA pAyane saira kADhomAnAnI harAnAM mAvANI mace tamaya vAsamata-sabietvam, maLepa vA tat jIda ja vijhAtuM prayatAmahe te ja vipakA (2) mALa sutrANAM pAmevA, (2) sya uttastra viSANa, (2)qtradaya pachIyAraNa, (4) atirikyulabahaNa, (5) pRhI sUtravargana, (6) sUtranAmasya viparyaya-tyAya | anna sUchatAM nizAmAna kApInAmALAmAvena ja naSiAno pakSamuvi cAsamatasagietvaya kSaNe, tathA balpAno pakSamuttinI vyAsamatavimaetvastha zvina mati vagara bAsamatavimaetvameva ho, bikatvameva Lo navagati tamA sati patAdarAnopapuNanirNaya bAbare sanmAnIya, bApalAtatvAta ? paNa nAyIkA, 2aa para maravanAyAM copa, rUT paThane hopA, kA patraya dvidhAraNAt kopA, lAyastha pILA ropA, 6 matirijanabaLA ropa, 7, pRhItasUtravarganAkhyuM hovA, 8sUtrAmaviparyayAt topa tA A parva 2 paoNpAm baLanAM samAdAre bAsatyanA pakSAAtavAnuM carcA saMsthA bArema tvajjA maviSyani, tapa vyAsamatakSazietyAt vyAsamatAnusArIti bAlyAjI kavitA tayApi parta vimbalya ca I nirNaya pakSamatasiMlyAvali, sutrAsaramAnenA matra mAnInatvArthovInatvanantastrAva vinA na ra aa #iAtapAtvAparatvajhanya yu - mata anusAritvam anusAritva vA tatra na paritimA tArA paribane te zAbhavyaya yAda mAmAkhya, na tayA mAreSA-ti badhA ati sarve zaparamavihA bAvAyo zarata pravI-pramANa mAromutA ! ! sAtA, mUtrAzamAtram anutya pati badhira nituM jAte sUtALAM vam avivAregamo nirNaya, tatra vimatipatti na pa nivArathituM nApi rAjyate, tatiAnAnA ramatotra sAmAndho vyAsamatAnusAritve nitina | pataniya banma ri tArya mati kannatva zakha / mArena mAnInaSamApamAna che lakasva
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH vivAra chata svAta, tava anid mImAMsA samAvanIyA anyathA AsamAnIya mImAMsA, ityana na ko'pi sandehaH / etadartham ata asmAbhiH sUtAkSaramAlata. doSaguNanirNaya kRtH| etena saha sUtrArtha-vicAra. sudhIbhiH karaNIyaH / etadartha sUtrapATha-sUtrasaMkhyAdhikaraNasaMkhyA-tadantargata-sUtrasaMkhyAtika pradartha katipayA. saraNayo'ta viracyante asmaabhiH| adhastAt etatsaraNInA phalamAtram atra pAThakAnA kautUhalanivRttaye pradIyate, vizeSeNa teSAm AlocanaM phalaM ca dvitIyapAde kariSyate / taca phalaM yathA adhikaraNaracananiyamanirapekSaM saMkhyAmUlaka vicAraphalam sya aracanAyAm bhAgya-nAma bhASya-nAma bhAskara rAmAnuja nimbArka. mm adhekaraNasya racanAyAm adhekaraNasya aracanAyAm 1 adhakaraNadoSasamapTe. 2 sUtrapAThe 0 3 sUtrayoge 5 sUtragrahaNe 6 sUtravarjane 7 sUtrakrama veparyaye - doSasamaSTeH 0 0 0 . 0 c 0 0 . u 0 6 . 0 0 0 0 mm vm 0 0 4 sUtra bhAge m 0 0 . v . 0 " . x . 0 . - . 0 . ." . . 0 ___ - madhvaH 80 hU~ zrIkaNTha 12 16 zrIkara 109 pa.bha. 46 30 vijJAnabhikSu / baladeva ra 20 41 61. 5 |-te perwhere we / * * Iv |
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama vAva-praznagara vanavAna mitra bampatyakakSAnatattAt vui vipapu mAte pratye vo saMnyA - ? dare ka aa | 6 | bIke 82 roja mAre ka | zrI re 12 ) rU rAmAnune 86 ,, | 8 | verAne 204 ja nikhyA 12 , ' ] | vinAnemilI 2, pA maLe 470 0 1 04 - maryAntiA vinAnamigupayo paraniyAmAvAva pAzvatA anna dayate I adhikAra" nADAvanAnanyavopALAM parimAne pratipasatyAta grApisyameva to mavizvati tata mAvInantAvanIna-vAviyA nava vivevitam lA adhichaLa nanAniyAvijaLana utaravuM vivAritA vera hovA sAmAnseLa nirNayodya kRta ' vira tu dritIya pAse kavayite. baMdhAraNaravanAyA niyamAnapUrvaka vivenanuM banyastha vRtIye je ripate e taiyapa sthApi animakanuM - niyamalApam pAdhivAmAn pinaLasa bariparA | apiropa mApya-nAma 2vanAyAm | bananAyAma ! samaSTi no-mAkhe che. mAra ) rAmAnun ninA 23 zIkha 9 (prIti vama 9 PR 35 / 240 | maNi 276 416 pattinA niyamasApekSAdhitkharavanAvivApATe ramAya vopAmAva, mAsTaramAvasya topatrayam tyAdi dAtA rUM ja mAnInaviSaye kApInAnAmeva kAmAkhyApikyam kleiva sidhdhati | tripAzvavipu pa vipapu sunnAi tuM hameva ! rati zrIvijJAnantapurI-vinite vyAsapati- pramAnine prathama para !
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhika sampatyanusAreNa nirNayo nAma dvitIyaH pAvuH / upoddhAta. vimitramatAvarjIniA sUtravya yAtaLA vAnAm AvAyanAM madhye ceSAnA apasaMtyagaLAntAMtAd adhiSTharaLa-(nanAniyama-nirapekSAdhiLAvi-viSayevu tathA sUtrapAtA viviSNavaSayevu ce ddoSAH sanmAvitattvana pravatiAH pUrvasmin pADe, teSAm bAvAe tathA teSAM tokhANA T pariALanArtha vA. saraLaya saitiA asAmi, tathA 4 cataMna samAtya prariIta 86 patra, tA. purva saraLaca. meLavAnI prayiSyante / tena bhAryAMLA nAmAnusAre DhoSALA saMstyA tevA vavuM, tathaiva temAM vaizviyaM gurutva dhutva 1 sarva paSTatayA nonuM zayate| adhirabarananA-niyamasApekSAdhiparanAviviyeSu yAdazavoSAnovivAra N tat tu tRtIye pAve prAcikhate / saraNiparicaya tAtA saraNInA yA prathamA saraHi tatra matameana sUtrataMtyA, pAmevA, sUtraSAma:, adhiragasatyA, dhiraNAnta tasUtrasaMtyAHtyAvi sarva saMtim / viryam aisA prathamAyA saraLyA dvAvarga vRkSAH viravitA taMtra prathamakSAAM sUtrALa misaMhyA, dvitIyajJAryo matamevena sUtrapAta, tRtIyakSAyA prathamataH zaramatena pAvAnumisUtrasaMnyAH, tato manthasya gAvita. antaparyanta misUtrasanyAH 6 nivaddhAH / arthe dhRtataMAdayasya adhaH adhiraLasaMhyA, tata. adhirakhAntayaMtasUtrasaMnyA, tataH pratye sUtrasya adhiraNIyasUtrasanyA chattA cA 26 saMtya "sarvatra prasiddhopavezAt" kRti sUtra ( )aM: prathama dhyAyadvitIyapAvaprathamasUtrasya vodha ( 22 ) . AvitaH sUtrataMtyAyA. pariSAya, tataH zarr adrayasa dha ca ( ? ) a. sa tat pAdasya zcamAviNasya jJApa, tataH yaH ( 8) a, sa dhRtadhiraNe amUtrALi varttatte Tyasya jJApaH, tato ca. ( ? ) aM* sa tevu anu sUtrapu tatsUtra prathaman dryasya vodhati vondvavyam / tat sarva tRtIyakSAya caramatena prattam / tata vaturthakSAyA mAramatena gamatAnuSIM tAvat sarva gitam / tata. padmamakAyA rAmAnunamatena tathaiva tam / artha RkSAya inimnAmatena, mAmallAvA madhyamatena, bamakkSAyA zrImatena, navamAAyAM zrIrAparanAmazrIpatimaMtana, jagamalAyA chamamatena tathaiva pratim / parantu AvathA kSAyA vijJAnamimatena, hAvAM sAntimahtAyA vadevamatena, caitra pratipAvAnumisaMkhyA, tataH Acanta
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ ditIyaH pAda: --madhisammapasAreNa nirNaya basanyAnyetad iyameva mam, tatamamyAdyanimna abhiparamAyAti na tama,teSA Adhunika vAta, mudritamanya tepAma adhikAravAdInAm amagita pAya / NyaM ca taTena saya praza mAyA saraNyAsaMgitam | patAmeya mummAmANima Ananya aparA paddhapa' sarapapa saMcayinte, vipatamAya / tatapaya yadhArathAnaM pradayiSyanta / mApa niyamitapaNanam yaMtra maraNima ya maMbhapArthama-~'mA barSa 5 matapodhaka / 'zrI varNa zrImatayo ra / "gA varga mA karamatamodhara / 'dhIya itipaya zrI saparanAmIpatimatapodhakam / 'ga varNa rAmAnujamatapobhara / 'ya yarSa 5 mamatayo gy| 'ni dharma nibhAI manapA 'yi yarma vinAmi matamodhara / 'ma' yarNa mamatapodhapa / para ini varNadvaya nadeyamatapodhakam / +ti matirita napAdhaka xpiDa pAThAnta pAdhA
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH 2 kakSa 3 kakSa 4 kakSA 5 kakSa 1 kakSa kramika sakhyA sUtrapATha zaMkara bhAskara rAmAnuja athAto brahmanijJAsA zarA1 11111 22. 2 / 11 janmAghasya yata. rIra 2 / 11 cAra 2121 janmAghasya yataH zAstrayonitvAt [va] zAstronitvAta 3 / 3 3 / 11 33 3 / 21 333 31111 tattu samanvayAt 44 thAhA 4 / 4 41 4 / 11 571 571 581 gauNazcennAtmazabdAt 66 572 66 572 5182 77 taniSThasya mokSopadezAt 77 573 taao zorU detvAvanAvA ni 88 88 5/74 74 84 Ele + pratijJAvirodhAt [rA, ni, zrIpa, zrI] svApyayAta hA 57/2 2010 86 11111 587 gatisAmAnyAta 10.10 576 11111 577 5/75 10110 SIda 11111 577 pharAphara 681 zrutatvAcca 12 / 12 51818 13 / 13 AnandamayoDamAsAt vikArAcdAnneti cenna prAcuryAta tavyapazAstra 12 / 12 phoTA? 23313 dAra 13 / 13 dIdAra 14 / 14 dArU 24 / 14 6 / 8 / 3 14.14 dAdAra 15.15 6 / 8 / 3 1616 dAdA mAntrapaNikameva ca gIyate daSTi dAdA
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 2 3 E 5 7 6 kakSa nimbArka . S 10 21 12 13 14 ?|? 21915 rAra zar 33 3|2|| 4 17. RIra choTA 6/6 482 77 483 TATa 484 ElE air wd'wd prAr 11 las 12 / 12 488 13/13 1 14|14 7/82 7 kakSa mana 16/16 84 / 11 1215 zara 2110 33 31 // 44 41111 '" '1917 . 6 / 5 517/2 F no 73 va 11918 hA pA75 10/10 i 1111 nono 12/12 kSAr 8 kakSa zrIkaNTha 16 31919 zaru 21 // 33 zaza 4 4116 mayamA saraNi / 9 kakSa 18 66 - 18Ara 19 cle 83 84 ElE '385 helt 1010 * 1413 1111 6121. za +166 13/13 dur 13/13 1414 drAkAra / dAAra 1 15/10 16/16 FICHE 6443 prIti 1 d'd $1912 zarU 21 // 1 B 31919 4|4 4|1|1 S 1412 6 6 182 no Jera TATa 41413 E/E *141 10/10 di htt 87 Tuls 2019 25/25 15/15 583 phATAr ddAma 683 zara le 13/13 FICI 14|14 dAra 10 phakSa 11 kakSa 2 kakSa dharma vizvAmitru padetha $17 ?!? $19 19 gara 21111 33 31114 kAra 4 / 7 / 1 | 4712 6 6 43 616 44 88 475 EVE 476 10/10 NOHA za 13/13 pATAI sArU } 44 elen 6 6 hADa rara EIE 10 / 10 11 / 21 12/12 13/13 82 1414 912 gur rAya 33 44 6 6 616 TATa 1111 12 / 12 12 / 12 81 91 EIE wz'd 11 / 11 13/13 14 14 17 / 15
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 02 x jJa varSama saMoN F 8 da netaroDanu1po medravyapadezAva kAmAcca nAnumAnApekSA asminnaya = tomAM gasti antastaharmopadezAt medravyapaDhegAntAnya bAlacarjinAt me 20 z 3 Dha // vyAsasambata-prabhasUtramayanirNayaH 2 kakSa mUtrapA x mAntIbaijameya pIyate [ zrIva ] x mAntrameiva rAmyate [ 4 ] 2: batAvI mALa jyotidharaNAbhidhAnAt inDomidhAnAnnati cainna tathA netoDapAniyAnAttA di tardhanam t nipAvyapane gopapasaMdhyevama ka upadrezamanArjana aMnnomasmilabdha virobAna . j[q!*vPage #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ da '' .. FE 6 A nimpArka 20 rA == w 25 . 7 18 ra SE **l }C/Y=C/ tele rel * 15 00 * le RI I 200 gara rUAr G[1]! sAma |!! ** erut ** chAra *sv mAr ra8 mAi zarada solul 30/30 torie 7 { mamma E dADha 's18 66 vete las tele Je 2000 hAra [r vap zara ||. P3 {1} |? jAnya {lko ' 921319 26/26 vlZl Sele VIR 288 5-1819 EIRE BR sa prIcha 1 gle suin mA saraki cle allo TUE CIPE 20|00 stee l 24 |2 phAra3 EIFIF vl8 $p]k{k sa alt rA mAra pra pra; 28 blee E rAmA 30/30 mAra vas prIpati 16 / 36 65 noEr tsuno ddAC/l* che zAda REIFE ddA17 20/20 II sArA lls degdegdeg hArA -ala !!! #1919 zya ra reviv 18 tele rAma Blra vol vvEf 198 patrama vijJAnaminnu pIpa 88 * B vin *ler 35 0 BR 16 / 16 'l; TITE - as ven vi TRIE phrAna 20/20 dvAra rAja 26/26 volutp zAra grip gara altb 727 sAsa volviZ mAra ga gArI dAkAra Aradda dAkASTha raha pealt 2828 bAra 156 // 6 IIF 10170 deva vet 20/20 21121 za kArara jApha 26/25 asts rA ra 93 CIE vate TEITE 2020 rAmA rA phArasa jAgya 2aa rA 21 777 zara
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNaya: zaMkara bhAskara rAmAnuja. 30 30130 11||tthaa3 3030 1143 3131 114 / 3 31 // 31 3431 32032 114 / 4 144 1144 kramikasaMkhyA sUtrapATha zasjidaIye tUpazo vAvavat 31 jIvamukhyaprANaliMgAnneti cennopAsA vidhyAdAzrita svAdiha tadayogAt dvitIya pAda // 32 sarvatra prasiddhopadezAt 33 vivakSitaguNopapattezca 34 anupapattestu na zArIra rUla varmartavyaparAva viroSAt rUcha Rte 38 arbhakokatvAt tadvyapadezAcca nati cenna nivAdhyatvAva vyomavarga x tadvyapadezAnneti (bhA) 1132 181 zarU3. 1 / 8 / 2 rUArUka rITArU 4/35 181 rAphara zadA2 3 / 34 1 / 8 / 3 435 1 / 84 5 / 36 1885 133 1 / 8 / 1 2034 zadA2 3.35 za83 4.36 drAkSa 5/36 185 6 / 37 185 637 1 / 86 1 / 8 / 6 7 / 38 1187 kArUka 87 7 / 38 187 36 sambhogaprAptiriti cenna vaizepyAt 836 1188 840 1 / 8 / 8 8 / 39 za8 640 rA6i 40 attA carAcaragrahaNAt hA40 2 / 2 / 1 6 / 41 2 / 4 / 1 41 prakaraNAca 10 // 41 rAvAra 10.41 zarAra 10142 rANA 11 // 43 rAchA kara yuddha praviNAvAtmAnau hi tanAta x guhApraviSTA (zrIpa) 11 / 42 3 / 2 / 1 11 / 42 3 / 2 / 1 43 vizeSaNAca 12 / 43 phorAra rASTarU rUArAra 12 / 44 rANA
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 # 33 323 st 34 30 37 38 nimyA. madhya 37137 taxi? 40 dvAra per218 kara 737 36 }}l zaSTa zAra zapa ven karNada term 68 Hel BBE 19 lo na B zAya vor gAra res rASa ' rama 98 zara 30/30 zAra gar t lalb rAmajI }C/{r mar 133 '' rASTa rAma lap 34 gAr dhaNa res 036 58+ 67 talk 738 As IBE ble eteo zarIra of+ zAra navamA sAni cIkha prIti }}} Va kAr 540 zAya 3/30 gaddAra dhrAC 5/37 rA ra 68 zaSTa GE ga67 B rArA Bo gaddApha pura vAra reten mAra 23 zamra zara prAsara 83 20 vaa mara clt 234 l 3 35 gAr HBE gAi vne ver dArU zAda zA rASTra vour zAra ! ' 11143 dvArA rAma zaraNa pAma vizvAmitru padeya zArada 30/30 30/30 votal 30/30 rub tak Bl zamara BR zara bhruk sAka GIZE 727 - zyAma me ce. de TATa prAra * ph rA dAda rakAra ERE phAza, 10/50 rAra 11241 chArA KaR vPR E zara rAra ka yAd dA7 738 RE rAiva plat zara ra 3 95 rAra 334 {Th * E G ba38 ra TAra volt ra zar
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 vyAsasamata-brahmasUtrabhASyanirNayaH sUtrapATha zaMkara bhAskara . rAmAnujaH krasikasaMkhyA 4 antara upapatte / 13 / 44 4/51 14145 452 kAka 45/3 1344 4 / 5 / 1 14 / 45 4 / 5 / 2 45 sthAnAdivyapadezAcca 1345 3161 1446 362 1547 363 1648 3164 15146 453 47 1647 45 / 4 1736 365 1647 4/54 17148 1748 48 1850 uddida 1846 5321 sukhaviziSTAbhidhAnAdeva ca + ata eva ca sa brahma ( rA ) + ata eva ca tad brahma (ni) + ata eva sa brahma (zrI) zrutopaniSatkagatyabhidhAnAca x tyabhidhAnAt ( bhA0 ) anavasthiterasa bhavAca netara ' antaryAdhivADhipu taddhamapadezAta x taddharmavyapadezAt ( zaM, va0) x devAdhilokAdiSu (bhA0rA0 ni0 zrI0 ) na ca smAtamataddharmAmilApAt x lapAchArIrazca ( rA0 zrI0) zArI(zcobhaye'pi hi bhedenainamadhIyate / x ubhaye'pi hi bhedenenamadhIyate (rA0 zrI0 ) 4 na zArIrazcobhaye'pi hi bhedanena __ madhIyate ( ni0) AdadhatvADhipuNo dharmo 1846 5311 1651 karAra 1650 1332 1650 5.3 / 2 ... 2052 432 51 20151 5.33 2051 5 / 3 / 3 21153 4 / 3 / 3 para 21152 63.1 2052 31 22254 531
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayamAM lagi 2 x 2 - bIpati yama vijJAnani pakaveva nikhyA 13 / 45 eka kAra 2446 Bdara rUDhi 134 * paNa paDa zarU4 rUAjapa jhADA paNa 14.45 - 14 Bol2 5.pA2 6 % 7 BIGI. vATa9 335 chApAra vadhAra 1446 244 552 Taa aa vaa a - rAkea pAka pAka 4l upa2i Taal 8AdA Taai Blue 27SA kAka7 2746 7 Aipa dha kiTa 46 4 1646 dhANa ochAMTa a . 22 jaa 277 55.5 kADha8 248 ke 45.5 28pa0 rU.1 28Sada pArUAra 28ee 1888 dAra 1dA2 531 202 ba0 bAra parezara 532 16450 1650 dAra 2012 7l22 bhAra 26 piri olo8 dhare. 2012 2012 2153 72 dara4i vAra 22.2 dArUAra 2.4 23 zrApa vAra thAya che sA2 222
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pAH) kramika zaMkaraH bhAskara rAmAnujaH sUtrapATha. saMkhyA 53 vizeSaNamedavyapadezabhyA ca netarI 22 / 53 6 / 3 / 2 23.54 dArU 2253 632 2354 633 23155 5/332 24aa56 53 / 3 rUpopanyAsAca + prakaraNAt (bala0) 24155 761 24155 761 25/57 6 / 9 / 1 vairavAna. sAdhAraNazanDaviroSAta vaizvAnarasAdhAraNa--(bala0) 25:56 7IdAra 25/56 762 2658 dAhora ra7 27156 dArU 26/57 73 smaya'mANamanumAna syAditi zadvAdrioDakta pratiSThAnAneti venna tathA dRSTayapadezAdasammavAta puruSamapi tainamIte x pratiSThAnAnneti (bhA0 ) * pratiSThAnAnnati vaija-puruSa vidhamapi (ma0) x pratiSThAnAnneti cenna puruSa___mabhidhIyate (ni.) x dRSTayupadezasammavAt puruSa vidhamapi yate ( bala0) ata eva na devatA bhUtaM ca 58 2758 79 / 4 2758 74 28460 664 29/61 sAkSAdapyavirodhaM jaimini 28/56 75 28156 75 60 abhivyaktarityAzmarathya 2660 7946 2660 76 3061 767 30/61 77 31462 78 manusmatevariTa sampariti naiministathAdi tathati x stathA darzayati ( zrI50) 65 30 // 62 666 31163 67 3264 668 dara 31462 768
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 75 tata 56 57 58 'E 10 61 62 nimyA. 23/5455 dvAra 24/06 63 25/57 It 26158 bAra 27156 71613 28/60 zara GG 31/33 baha 76 mamma zya 2253 dAkAra 23/74 603/3 24/55 761 25/56 72 2617 73 27158 76 28/56 prathamA saraNI 1 1 2 pA zrIka e cIpasi 23154 22154 TophAra zAra 31/62 7 rAh dvAra 25157 ghughara 26/58 kSAra 26/60 30/12 30/62 7666 IEF hAhA6 3026 3163 27156 LIB 28/60 dAdAjI Elphra 665 krophTa zATa 23555 6 / 35 24/56 761 25/57 hAdAra 27156 28/60 765 29/61 6 30/12 26/56 26/58 76 3 TAhAra BIG 32/63 HEIC meM vizvAmitu parnaya 2252 732 2356 7aachi 2475 dAhA 25/57 TAhAra 27157 dAhA4 2858 21814 2676 DAdAda 30/30 radaalu 31/61 dAdAva rApara 22/53 23/54 24/55 25/26 26157 99 RAME 2660 23/54 24/57 25/76 26/57 27158 2856 27158 26/60 30/61 30/11 31/12 31/62 zama 60
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (2 pAH) kramikasaMkhyA sUtrapATha. zaMkara bhAskara rAmAnuja. 32 / 63 3263 3365 jAmananti jainamasminuM kIrITa chANA dAhoda prathamapAdasyAdhikaraNasakhyA +11 + 11 +11 mAhitIdharabasaMtya 28 1264 171 za66 za61 tRtIya pAda. susvAcAyatana svarASnAta muktopamRdhyapazAt x vyapadezAca ( rA0) 1164 171 rAja 172 2065 17 / 2 2.67 phAra 3266 17 / 3 3 / 66 2 / 73 nAnumAnamacchavvAta x nAnumAnamatacchandAt prANamRca (rA0 zrI0) 3268 za63 prANamRcca 467 1174 467 174 metavyapAta - bhedavyapadezAcca (rA0 pala0 ) 568 175 5 / 68 175 4aa66 za64 5/70 165 666 176 prakaraNAta x prakaraNAca ( bhA0) 6666 176 770 177 sthityadanAbhyA ca 330 177 871 zarA 671 1166 772 sh| 871 2 / 2 / 1 bhUmAsaprasAdAdadhyupadezAt dhapatteizca 6.72 RorAra 672 zArIra 8/73 cArAra akSaramamvarAntadhRte. 2073 331 1974 3 / 3 / 2 1073 674 3 / 331 3 / 3 / 2 1274 1075 332 332 mA ca prAmanAta
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 / ayamA saragi 1 aA 3 pAra nipArka makhya dhaSTha thapati paNa vijhAnabiDu paDe 3263 ..... 3264 3165 2 dauM +10 32163 chAlA +12 33165 ghaTAda +12 3216432162 hAdAda ra dvArA +12 +10 164 26 za66 11 2267 za64 66 71 zara 215 2 / 67 172 62 za6563 171 1.71 266 172 265 266 72 55 268 73 366 73 7 73 1 366 367 3168 163 487 74 ka68 466 174174 kAda kApha8 1174 570 1975 8 466 1164 566 175 275 566 66 // 76 666 176 5/ 7 padA5 670 ada 618 Flora 6166 670 7172 177 770 177 771 177 770 671 266 772 771 73 872 carA 871 zarI? E74 dA" zarA ENER 2 / 02 2072 672 766 177 8170 2121 671 222 2072 331 1173 232 63 873 222 E74 2 / 2 / 2 872 rorAra 673 vAra 1074 zAra 11175 2 10 // 75 73 ra 31 2073 2074 19174 2075 zAra 322 22 1974 1975
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 kramika saMsthya 75 76 nono 78 76 anyamAvavyAghrompa IkSatikarmavyapadezAt sa. dahara uttarebhya. gatizabdAbhyA tathAhi dRSTaM liMga ca X - tathA dRSTaM ( vala0 ) dhRtezca mahino'syAsminnupalabdhe. prasiddhezca itaraparAmarzAt sa iti cennAsambhavAt uttarAccedAvirbhUtasvarUpastu X uttarazcedA sanyArthA parAmarza alpazruteriti cettaduktam * alpazrutiriti (zrIpa0 ) 80 81 82 83 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (3 pAH ) 84 85 86 sUtrapATha 87 ( zrI pa0 ) X zaMkaraH 12/75 zAra anukRtestasya ca api ca smaryate x api tu smaryate (ni0 ) 1376 4 / 1 / 1 rAntAdeva mita. 1477 pATA1 15 78 pATAra bhAskara 12/75 zAra 1676 583 17/80 baTAka 1376 4|11 1881 pADhA5 api smaryate (ma0, va0, varla0,) 1477 581 15/78 582 1682 pATA6 20/83 587 1679 583 2184 pATATa rAmAnujaH 1176 zAra 17/80 pATA4 22385 dvArAra 1881 5/85 23 / 86 hArAra 12/77 TAr 1682 zaTA6 13/78 5/1011 24 / 87 gAra 1476 5/10/2 20/83 287 15/80 5/10/3 21 / 84 pATATa 16/89 5/1014 1782 5/10/5 22385 6 / 2 / 1 23 / 86 ddArAra 883 51016 1684 5/10/7 20185 5/10/8 24187 garAra 21 / 86 5106 22 / 87 5/10/10 23 88 dArASTra
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayamAM saraLa che A 3 pAka 203 nimbA... madhya mIka zopati vAma viNAnamilla pakava kAya sa, rAha7 rA5 26 2276 24 2aa 226 phAra 3 Rpas 33 3/3 277 27 27 231 237 gla rAda 1477 64 24% 246 paNa briTA? pachI poTA, 28 2477 244 pa8i0 38 46 176 17 paNaon l8ra dhaltofra pa8ra on8ra 2578 8419EUR SI80 178 sAthe t80 dhA80 para dArU paDon l8 270 780 2685 1784 hole l84 04 84 tA . dvAra pAdhi | F da4i udA2 283 * pAradda 8i6 blo pAra 0La76 84 2880 281 ba85 884 89 1681 486 pa88 2083 2584 206 2l82 dI# 24 209 Joi7 87 7 187 kadA 259 24 21 282 kA8i 88 08 88 281 rAka zAka 2ca0 Hol: rAja dArA 2284 darAra varATa ravAda al86, 229 dArANa rarA7 27 vAga20 kariAra 23186 2rA dara 237 23385 622 rA karA 48E 9 dAvA - 247 karAra 288 dAvA w88 karAra ra7 &ATa8
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (3 pAH) rAmAnujaH 104 zaMkara bhAskara sUtrapAThI 2486 kramika 25.88 251888 6 / 2 / 2 7 / 2 / 2 saMkhyA 7 / 2 / 2 25 / 10 282 26 // 86 hayapekSayA tu manuSyAdhikArasvAt 75.1 88 881 886 26061 7 / 5 / 2 27 / 60 tadupaDi vAvarAya sanmavAta 4 taduparyupari- (zrIpa0) 4 taduparyapi ca - (va0) virodhaH karmaNIti cennAnekapratipatte tainAta x- pravRttadarzanAt (zrIpa0) 2710 8 / 82 88ra 27162 2861 818 / 3 2861 88 / 3 753 61 zabda iti cannAta.prabhavAt pratyAkSA- numAnAbhyAm x cennAnta.prabhavAt (zrIpa0 ) / 2863 75 / 4 2662 884 2612 DhADhASTa 62 ataeva ca nityatvam x ataeva nityatvam ( ni0 ) 2664 755 30 // 63 885 30163 885 samAnanAmarUpatvAcAvRttAvappavirodho darzanAt smRtezca x rUpatvAdAvRttA (va0 ) x -virodhadarzanAta- (vi0 ) 3164 31064 8186 8886 3065 8 / 3.1 3166 32265 887 dvAra madhvAdiSasambhavAdanadhikAraM jaimini 15... jyotipi bhAvAJca 32 / 65 887 x jyotipA bhAvAca ( zrIpa0 ) 336 336 3067 dAdAda TATa 833 66 bhAvaM tu bAdarAyaNo'sti hi
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( mAnI la irU ' , 2016 nipA mA bIpaka bIpati vana vijJAnaNi thavA 28 Grara 8 parivAra svA89 karAra 2287 SAvAra 2588 2y 6 / 2 ddA2 250 286 886 18 2.fo raphAra DhADhI 28 vAra 2 2760 22 dvAra G82 78 dvAra PUEO skAra? 88ra 282 783 2DhAda drAra dara kAra 2860 28aa 88ra 282 282 DhADhAra 283 26IE 884 dAdara 88 22 884 2962 radAda EIR ba8 209 - ba85 Bota 88 vArasa 78 uoidaka 886 2012 881 iii dara 22 26 329 2 24 30 dara rUAhata - 786 886 786 886 A B 7 22 dha pada, 7 87 887 787, pharAra 3264 887 22 ra 32 hada kaDa 28 22 daka - 788 888 zaha7 788 2 67 3 888 888 26
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' 106 krasikasaMkhyA 63 68 66 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (2 pAH ) 102 * bhAvAtu x bhAvastu sUtrapAThaH ( bhA0 pAThAntara. ) ( cala0 ) zugasya tadanAdarazravaNAt tadadrivaNAt sUcyate hi x zUdrasya ( bhA0 pAThAntara ) kSatriyatvagatezcottaratra caitrarathena liMgAt x kSatriyatvAvagatezca ( rA0 ) * kSatriyatvagatezca ( zrI0 ) Xuttaratra caitrarathena liMgAta (rA0zrI0) x zatriyatvAvagatezcottaratra (ni0, ma0, va0 vala0, ) sarakAraparAmarzAta tadabhAvAbhilApAca 100 tadabhAvanirddhAraNe ca pravRtte. 101 zravaNAdhyayanArthapratiSedhAt smRtezca * zravaNAdhyayanapratiSedhAt smRtezca (140) x zravaNAdhyayanArthapratiSedhAt ( rA0, ni0, zrI0 ) X smRtizca ( rA0, ni0, zrI0 ) kampanAt x prANa kampanAtU ( vi0 ) zaMkara. bhAskara ... 34 / 67 hA511 35/66 hA5/2 3666 zAr 37/100 hA514 38/201 625/5 800 36 102 10/11 TA97 66511 35 68 hApUra : 36/66 hA53 37/200 654 38/101 hA55 36 / 102 10/1/1 rAmAnujaH ... 33 / 68 dAr ... Ple dAkAra 30/100 673 36/201 67 37/102 75 : 38/103 hA76 36 104 hA77 40 105 10/2/1 ...
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 4 mayamA samira 2 pAra | 207 nisvArja. makhya bIja rIpati pama vikAnamiju cha " 3317 366 27 28 298 sukA ( hAra hari 876 dAyara hAra rUkA 7 3468 35/66 3568 246 hari 35/100 CIVE 35100 3568 CAR52 35/67 ERR E6 ra... - rUTa udAha6 rUkA 01 3.00 268 pAra 366 badAra dArU 84 dArU 36 / 100 27602 700 602 3701 2762 *** TAda dIpaka rU700 rUchA 87, zreSTha 2800 2002 22 - 38201 38202 2002 6rs, 2003 65 38202 876 rUgha604 rAja 877 rUdArU udI
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ zvAsasamata-brahAmUtramAdhyanirika ( 2 pA) nira- vI raH majjara rAmAnu patinAta 10 goDardhAntaratAdipati 40 / 103 40103 4906 phIphA zarA pharAra 41104 41104 421107 zarIra pharANI zarU 42 / 105 421105 43108 rUArA rUArA pharAra 43 / 106 43 / 106 44 / 106 rUArA rUAro dArUArU ka yuvumantani 106 paribanne kritIviSAvAntAdhikaraNa satyA +9. * mAditoDadhijaragalatyA- 36 * rU 28 1 / 2071107 1990 rAu08 rA08 rApha zakAra zakAra vaturya pA. 207 AnumAnimAmiti cenna zarIra navavastakRtizayati 2 8 a tuM tardatA 4 Tarma tanyAta (pa0 ) ja tathanavALaMvata * vajana (zrI ) bai pAna 36 06 2306 22 kAra DAra kAra choDa 213r dAru zaDATa kAra ? ? : 11. chai23 vADA ? ranana kari khAna ? Pier.
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 dwz 201 106 tv nimyAka K{l{t p +10 = 've 106 telly gl{c R ra irA nara d'd st L gara zara use 10deg l8 8 11 I L RIE mA zrI prati volvedeg_!!6 tell! Lis vale }}}{ln tty !!!! dharA. . elve vli, UR 8lto llet Ba z'''8z +' 12 ht' u gies 4110 kSama leve R 31106 IER dddz prathamA saraNiH 1 : 3 pA Ly dAra ALLd d 'zw lev +{ sa It sin 2111 kAra ? R gar 4|113 iste 1114 11514 ' ' do use golboy 40/102 vir ]]! ollot gle: L 1201} Unto za kAra +v4 li03_lba { pAza loc ist? l'06 117/2 li {73 vArma vijJAnaminu veMca 40 103 40/105 bAra Trak; 40' rAya LIB se {1 +'. Br 6 / 106 tist Aks (132 8 gitt Use tise l{c isin 5 / 110 usr ! " dA ' r altog kA0 titv zabda ght itdegs rot 4110 5 'ww dAra 40 11208 06 ht cho111 pAra t 6113
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ o o 0 misatyA 113 'd 117 26 jyotirupamA tu tathA adhIyate vyAsasAnta-strahmasUtra niLayaH (2 II: ) ! sUtrapAtaH to mahaduvaca x mahattvA= (mIM0 pAnti: ) ' namasavavizeSAt x namasavaviroSAva (mA0 pAThAntara:) T x jyotirupamAttu ( ra0, 10, vaiM, vi) x jyotirupamAttA ( zrIpa. ) v 218 mALAyo. vAkyaroSAta panopadezAna madhvAnivanavirodha x vezAya mAti (vaha0 ) maiM satyopasapradAyei nAnAmAvAvRttirekaac x grahaLAvaSi ( zrI10 ) x vAsavizeSAt ( zrIpa0 ) jyotiSeSAmasatyane x 5satyanse ( zrI10 ) AraNatvana vASui cacAvyA niSTotte x-nipu taiyAvyA (zrI10) zaMkara 7 113 117/7 TAo rASTra ... 10/116 zAra ... 6 / 115 hA115 rAzara zAra 11 / 117 zAr krAphTa zAra TlE TE zAra bhAskara dhrA kArAr 7113 1177 ... Too zAya 10/116 2/3/3 11/117 zAya 12/118 zAra le zAra chA20 kArAt mAnuna 7116 177 8117 zAra : dA rAra 10/116 zAra ... 11 / 120 zA zara zAra dazara zAra kA3 kAr ...
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ nimpA 3 re 115 RE tis BITTE le lie 14 4 116 atta RIP eve 21312 volve 3 ' 020 LILL 3 dhAra rA zarIra zaSTha ra 20 kAr sAma madhya cItra Live ete za gla P pAra da BALVE 232 420 AR 3 L I ''][2 / yamAM sati ? A 2 vA prIpati E 11319 {{{ rss clus k ve 111120 ult ive ra zd'wd In za 35/2 zara 3-3 ' 4 13 3514 * / L 8115 83 cAra k ame 3 {e ydwd wwz Kin KRE mAra pArma vijJAnamiSNu patnadeva ra 03 04 l0 samA olst 14/111 gharaDa ele Re 13 E 314 G phra ln< 232 BIRE lit B tolt'6 nzSzzd , 19 NE ri 14|120 / / kha UNL .. wddwd * ve RE 13120 WIT
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (2 pAH) kramika saMkhyA sUtrapATha. 121 samAkarSAt zaMkaraH bhAskara rAmAnujaH 15/121 154221 15124 karAra 'TArA TArA 16122 1 22 161125 531 51 5361 17.123 5/32 17:126 vAra 122 jagadAcitvAt jIvamukhyaprANaliMgAnneti cettad vyAkhyAtam 4 ligAditi ( ma0, va0 ) x jIvamukhya vyAkhyAtamanyArtha tu jaimini prabhavyAkhyAnAbhyAmapi caivameke ( bhA0 ) anyArtha tu jaimini. praznavyAkhyAnA124 khyApi naivame x anyArthastu (vala0) 17123 karAra 185124 ... 18127 533 5.33 125 vAkyAnvayAta 16 / 125 18124 16128 641641 64Ara 201126 16125 201126 dAjhAra dAjhIra droNAra, pratijJAsiddhaligamAzmarazya 4 ligamityAzmarathya (vi0) ra7 kamita parvamevADhipuchomi 128 avasthitariti kArAvala 211127 201126 22130 dASTAphe doSArU dArU 22128 21127 22 / 131 644 644 644 231126 221128 231132 75.1 5.1 761 rakAzarU0 2226 rozarU 752 752 762 126 prakRtizca pratijJAdRSTAntAnuparodhAta .. 130 abhidhyopadezAcca x abhidhopadezAca (zrI50) 131 sAkSAcomayAnAnAt.. 251131 24.130 hari chApAra 254134 hoddo
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA sagA ? . 4 5, 113 nimbA madhu zabda prati vana vitAmiNa thAya , pArika 2 thI 4 22 20 karaze paNa chApa 8 3 karAra ' rararara rara33 dArUpa dArU udA22 kara phA22 dhArara3 rUra 'Aira chArUAra "I32 dArUAra ra3 zarada * pAra tchA 26 21ra4 BrUAra 4ra. 723 074 1 / 124 83. 27:2 187 dAra. 827 282 1813 13 pa3 1584 prArA prApAra dArU dvArA hAsya dA2 2426 8i dA28 20 20 1928 24226 dAraka " '524 ''TA, kASTa dANA 7SA? - 2016 227 2016 2017 2011 che . eTIva vIkAra dAkAra hajAra 2027 20126 220 rarAzi8 22230 228 26 227 228 * rUHi 'Jis verNa dIkarU chASaNa rAgni rada gharA? rAparaH rarAchA 228 dhalal7 88 34 dANAi zakIka rApara che. rAzara RArU0 232 232 irAda ddApA hA hA rA2 2330 dAdA. 2, rara12 za rU 2222 kSIraraka 7 23626dAra - pacha30 kAra? rakAra kAkAra . ra839 raddA22 pRSTha 1232 20 papa32 raparare *IB0 dari 7T R. rAdhA 16
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pAH) kramika saMkhyA sUtrapATha zakaraH bhAskara. rAmAnujaH . . . 132 AtmakRtaH pariNAmAt x AtmakRtaH ( rA0, zrI0 ) 4 pariNAmAt ( rA0, zrI0 ) 26.132 25 / 131 75 75 261135 764 27 / 136 76 / 5 27 / 133 26132 28137 755 755 766 28134 27 / 133 26138 8 / 11 8 811 31 28 36 36 36 2rUra yonizva hi pIyate 134 etena sarve vyAkhyAtA vyAkhyAtAH / tRtIyapAvAntAvirasihyAM zrAvitoDadhijaLasaMlyA vitIyAdhyAyaH 1 paa0| smRtyanavakAzadIpaprasaga iti cannAnya- RtyanavarAtoSaprasaMbhAta 2 tolA pAnupajIve 135 smRtyanakAzadoSaprasAra 11135 zarAra 2134 1 / 2 / 1 1136 zaza? 137 etena yoga pratyukta 138 na vilakSaNatvAdasya tathAtvaM ca zabdAta + dRzyate tu ( ma0) 2 / 136 za22 31137 2 / 1 / 1 4 / 138 3281 2135 zarA2 31136 2015 4137 3281 2 / 140 zirAra 31141 2 / 11 4142 361 5 / 136 382 51138 3 / 8 / 2 5 / 143 3162 abhimAnavyapadezastu vizeSAnugata tizyAm zyate tu X zyate ca ( ma0) 140 6 / 140 ra8rU 6 / 1366144 rUAdArU rANA 141 asaditicenna pratiSedhamAtratvAt 7141 28. 71140 284 7.145 3 4 142 apItI tadvatprasaMgAdasamaJjasam 8 / 142 3285 146 8141 3.85 35
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhayamA saraNiH 2.1 pAH zrIpatiH pAlama vihAnamA paladeya 26133 2691 .26 / 132 26133 nimpAI. mama zrIka 26 // 35 20133 132 pa 65 26535 dAdA 271136 kSA5 27136 28134 281137 56112 65 6 2 7 2635 264138 134 5 / 113 15 75 271134 7 2212 37232 86 . 27 / 133 27134 28 / 13. 28523 2 4 28135 866 1138 136 mA 1136 22 136 1134 ra 15 15' 1936 135 136 137 136 122 2140 122 14 21 4140 2137 12 338 1135 21 36 1137 2212 12 31138 13 kApaw! vArA 3140 3138 2137 4136 4|137 chAparU8 chAparUda 13838 // karAra 543 11140 382 142643 136 5 / 140 4 / 3 / 2 zazadvAra 6144 343 624 3.83 603 6136 43 // 40 6141 383 7142 322 8143 4 // 61 / 7645 7142 14 hA 3.84 TAipa 142 142 384 143 dAdA 140 74 5511 842 02 814 // 43 8146 4.51 sA2
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 kramika saryo 143 (44 (4 68 146 150 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pAH ) pUr sUtrapAThaH natu dRSTAntAbhAvAt x na ca dRSTAntAbhAvAt ( zrIpa0 ) jIr tena zipiriahIM Si vyAtmAtAH X ziSTA aparigraha (ma0 ) 147 bhoktApatteravimAga zvet syAllokavat tadananyatvamArammaNazabdAdibhya mAtre copalabdhe svapakSadoSAca x svapakSe doSAca ( cala, ni0 ) tarkapratiSThAnAdapyanyathAnumeyamiti cetevamarSyAnarmAkSaqhasA. X mapyavimokSaprasaMga. (zaM, va0,vi0) X tarkapratiSThAnAdapi ( rA0 ) X tarkApratiSThAnAta ( zrI0 ) x anyathAnumeyamiti cedevamapyanirmokSaprasagaH (rA, zrI0 ) sattvAncAvarasya X sattvAcA parasya (rA0, zrI0 zrI50) asatyapadezAtteti veza dharmAntarekha vAyaroSAt zaMkara bhAskara rAmAnujaH 47 6143 dAra zAda 386 326/6 10 / 144 387 11 / 145 3zaTATa : 12/146 4211 13/147 5|1|1 14/148 6 711 15 / 146 67/2 16/150 6713 17/151 674 10/143 3287 19144 3zadAda ... : 12/145 4|1|1 13/146 5/111 14 / 147 6711 15/148 67/2 16/146 67/3 17/150 6/7.4 10 / 148 3zahA7 11 / 146 zA 12/150 II 13 / 153 4|111 14/152 5 / 111 15/153 6 6 1 16/154 6/6/2 17/155 6 6 3 :
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 krmiksaMkhyA pUr 153 154 155 156 656 160 vyAsasaggata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pAH ) sUtrapAThaH x asavyapadezAneti veza dharmAntarekha vAcoSAv yuoH zantrAntaraac ( rA0, ni0, zrI0 ) yukta zabdAntarAkha paTava yathA ca prANAdi * yathA ca prANAdi' ( vala0 ) taravyaparezAdviArAvidoSa prasakti, 158 upasaMhAradarzanAnneti cenna kSIravaddhi x cet kSIravaddhi ( ma0 ) hevAnivarSi no adhikaM tu bhedanirdezAt arAvizva tanupapatti. kRmprasaktiniravayavatvazabdakopo vA x- niravayavazaLa ( vi0 ) X catvazabdavyAkopo vA (cala) 666 zrutaMratu zabdamUlatvAt 162 zrAtmani caivaM vicitrAya hi zaMkara bhAskara. 1852 6/75 16 / 153 67/6 20/154 6.7 7 26/155 73 / 1 22/156 732 23/157 73/3 24/158 80231 25 / 156 8ArA2 26160 dAdAda 27 166 dAdAra 18/151 675 16 / 152 67/6 20153 6 7 7 21 / 654 73 / 1 22/155 7132 23/156 7/33 24 / 157 TArA 25/158 TorAra 26/956 hATA 27/160 dAAra 28/162 28/161 6.43 dAkAr rAmAnuja 18/156 6 6 4 16 / 157 6615 20 158 6 6 6 21/156 73 / 1 22 / 160 732 23/161 73/3 24/162 8/2/1 25/163 TAyara 26/164 dAddAr 271165 dAddAra 28166 6 6 3
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayamA saniH2H1 pAH 119 nimyA madhya jaNa jhIpati ghama dhiyAmiNa pachI 8 / 156 17154 6dAra 152 16154 675 11155 201155 665 676 1156 2 // 56 " 666 677 18/153 18151 675 2 18152 18153 357 154 1952 5 676 43 ___1153 1954 2008 2055 201103 7667 ra 20154 201155 201157 222157 21 2106 2074 1731 7 77 a 10 21155 256 ra 2158 21658 22 // 60 22157 215 155 72 762 GIE18 73121032 . 22156 2zA57 22186 4156 23161 -58 23156 1773 73 23 / 157 23 / 158 GIRIK 733 2033 23160 24 / 162 241156 24157 821 8 14Ara sTApha8 2chArada sAra 4 764 24161 2065 25 / 163 25160 21158 822 75 8222 822 1zakSA2 25/162 27162 26 / 164 26161 2056 dAra 766 6 1 14aa 25 / 156 25 / 160 26160 26161 11, 26163 28163 * sadA2 85. 1 1.0271164 26164 27 // 165 271162 27 / 160 ERECER 28166 28 / 163 28 // 16 // ra 27162
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 kramika saMkhyA 163 164 168 vyAsasammata-prahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pAH ) 166 sUtrapAThaH 165 vikaraNatvAnneti cet taduktam 170 svapakSanoSAnta x svapakSe doSAca ( ni0, bala0 ) 166 na prayojanavattvAt 167 tauvattu nItA jvalyam sarvopetA tavarzanAt x sarvepitA ca sA taddarzanAt (ni0) vaiSamyanairvRNye na sApekSatvAttathA hi Dhocita maiM rmAvimAdviti vejJAnAvitvAta x na karmavibhAgA ( ba0 ) x akasmAd vibhAgA ( bhA0 ) * na karmAvimAgAditi censhnaadisrAvupapavate nAkhyupatamyate zva ( rA0, ni0, zrI0 ) x na karmavibhAgAditi cennAnAditvApyupapadyate cAnupalabhyate ca (zrI50) 7papayate nAkhupatamyate zva 171 sarvadharmopapattezca sarvadharmopapattezrva turthapAnAntAdhiraLasaMkhyA bAdrito'dhiraLasaMnyA zaMkaraH bhAskaraH rAmAnujaH 26/163 26/162 TATa dAdA 26/167 hA6ASTa www 30 / 164 10/2/1 ... 39 / 164 31/165 10/22 10/2/1 30/163 30/16 10/2/1 6265 ... 35/166 12/3/2 34 / 168 34 / 167 12/3/1 12/3/1 32 / 66 32/165 32/17 11/2/1 11/2/1 10/5/1 37/171 13/1/1 33 / 167 33/166 33|17| 11/2/2 11/2/2 10/5/2 36 pUra 35 / 168 11/3/2 36 / 670 36 / 166 (rAphAra 12/3/3 ... *** 37 170 13/1/1 ... 36 52 39 / 16 dAddAd 34 / 176 10/5/3 *** 35/173 10/5/4 36/174 1015 5 36 46
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ / prathamA saraNiH 2.1 pAH 121 nimpA: mabhyaH zrI zrIpati yalama yisAmamikSA para deya 30 // 65 267 2664 2662 803 66684 26163 da 28165 664 164 . 3166 30 / 168 3014 2063 854 30 / 65 30165 5 68.5 1281 20166 3165 3166 30167 32167 3166 39 // 66 364 dAdAH 8 !" dAdAda dAdA rAtAra 3168 3368 321170 3.167 326 10pAra 6 // 2 // 2IrA da8i7 12-2 ....32166 34166 3371 33 / 168 33 // 66 For R 2 102 / 2 hAlTa Ta 32196 32 // 67 33 167 23 33 // 6 // 170 3 1703472 4166667 107 1031 1 1 1 12 mA 366 36170 1032 3166 3270 3 114 128 34 // 17 // 1011 25173 21132 3 / 170 1012 / 2 170 36 / 175 3772 10133 35172 38.173 3674 366971 17055 131 13 1 36166 36 / 170 37 // 70 12288 37 / 171 3717 165
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (2 pAH) zaMkaraH bhAskara rAmAnujaH krmiksaMsthA sUtrapAThaH dvitIyAdhyAya dvitIya paad.| 172 racanAnupapattezca nAnumAnam 4 racanAnupapattezca nAnumAnaM pravRttezca (rA0, zrI, zrIpa0) 11172 101 1171 11016 11175 11 173 pravRttezca rAda 174 payo'vupacet tatrApi 21173 2172 11102 1 / 102 3 / 174 36173 111033 1103 zakSA 4|175 4174 36177 11104 104 103 5 / 176 5.1754178 11015 105 14 vyatirekAnavasthitezcAnapekSatvAt 6177 1 / 10 / 6 6176 1906 176 anyatrAbhAvAca na tRNAdivat abhyupagame'pyarthAbhAvAt (zaM0, mA0, ni0, ma0, ba0, vi0, cala0) 278 pusmarmavadviti evuM tathApi x puruSAmapaJcettathApi ( vi0) 7178 11107 7177 11107 5.176 zahA5 176 agitvAnupapattazca 8176 121018 6180 166 4 agitvAnupapatte ( bhA0, ma0) 81178 11108 6180 11016 7.181 1467 hA176 19019 180 anyathAnumitau ca zazaktiviyogAt * mitI zakti (bhA0) x mitau ca jJAnazakti (zrI0 zrIpa0) x abhyupagame'pyarthAbhAvAta ( rA0, zrI0, zrI50 ) 177 .. . 8182 18 181 vipratiSedhAcAsamaJjasam 101181 101180 6183 1 / 10110 1 / 10 / 10 16
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayamA saraNiH 2 mA 2 pAH 123 nimpA madhya thI cIsa pAma pitAnaviNa hoya 173 174 3171 172 11 14Ara // 172 zakSA 1173 2170 2 / 172 21173 74 2174 3175 ja rA rAma // 1 // 22 1975 3176 2176 13 43 JdAra 476 4177 1504 ra rA 4178 dAtara NE4 22173 1/2 31174 zA3 3173 163 4174 14 417 76 4275 MER 5 / 177 // 76 dAra 6 // 76 16 para 6177 6.178 9 / 106 6176 11 178 7176 7180 576 11017 4Aza" 76 7177 rA ? 7 / 176 78 1180 e018 618077 8178 Hda zA 242 879 180 18 kArA 82 180 1981 // 5 // 6 / 176 24 6180 181 A 71817178 17 1467 sA82 8176 / 10182 10183 1000 52 / 2 183 180 1080 RIE HEE 24ATArara 14
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pAH kAmakasaMkhyA sUtrapAThaH zakara. bhAmkara rAmAnujaH 82 8 1018 182 mahaddIvad vA hambaparimaNDalAbhyAm / rADAra 183 ubhayathApi na karmAtastadabhAva 184 samavAyAbhyupagamAca sAmyAdanavasthite 185 nityameva ca bhAvAt x nityameva bhAvAn ( bhA0) 186 rUpAdimattvAcca viparyayo darzanAna 187 ubhayathA ca dopAt 188 aparigrahAcAtya-tamanapekSA 186 samudAya ubhayahetuke'pi tadaprApti itaretarapratyayatvAditi cennotpattimAtra nimittatvAta x pratyayamanyatvAdupapannamiti cenna sahAtabhAvAnimi (bhA0 ) x pratyayatvAdupapannamiti cenna saghAta bhAvAnimi (rA0ni0,zrI0,zrIpa0) 161 uttarotpAde ca pUrvanirodhAt x pUrvavirodhAt ( rA0) 162 asati pratijJoparodho yogapadhamanyathA x rodhau (rA0 ) 163 pratisaMkhyApratisaMsthAnirodhAprAtira vicchedAt x prAptirasambhavaH ( bhA0) 1.83 12.82185 phAdA rUAdAra gaDAra 6284131183 86 kSAra dAra 14185 23187 31813 rAchA TA84 rAdAra 25086385288 rAdA sAdATa vADI 16187 1618315186 vAdA, dAu zahAda 171188 171187 12160 zakSA 36977 18186981188 17161 4 / 101 thAhA 3 / 10 / 1 16160 TA1012 111186 TAhA 18162 3 / 10 / 2 201161 2010 4 // 10 // 343 164163 3 / 103 22 // 162 26161 ttaa10| 444 2014 31104 221163 4 / 1015 211165 3 / 10 / 5 22 / 162 45
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayamA saraNi 2 mA 2 pA! 225 nimyA madhya zrIkha rIpati pazvima vikAmiNa vaya - za83 2584 0284 282 para praha zAha * rAga 6 7 rAhA rANI rUA ? 4284 2285 281 252 282 ila - sArU rA8i4 12 rAri dohAra rAgAra rUAddAra phAkAra val8 rA59 6rAddha rAkha82 383 384 rAzare 3281 zirU rANA rUddiAra * rUAhAre 2kA286 kAcha rU8i7 rUAstra 44 , 287 387 rA' kA : dArU 86 rakAra 64 rAga rUArU rADAra pA587 rA ' 8i8 rAdri kA?8da rAka 1860 88 88 2480 rAta dAtA rA75 rUAAka rU7i 286 286 2 589 2aa 82 RAi87 - 88 dAMdi rAgad ul all kAra60 dAdarA vA'87 1487 188 786 27 rUddha rU7 18dA kAda 78 1828 : 1886 1860 chAtA rUATaiA kAga kAranA 782 EI86 kAra 60 dAha 28/Da2 288 phal' ri rUAra Bol2 202 2013 23 160 2020 phAra 2 kATa - 103 kALArU 20. 2012 1 22 23 24 2014 2012 2462 vApAka ba84 384 chAvara kaols 212 263 che zarada4 22Ada zArada * pA' baTAka phoTA ! da2 rA'da2 chApa kAphI 223 rarASTa -
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pAH) kamikasaMkhyA sUtrapAThaH zaMkara bhAskara rAmAnujaH 164 ubhayathA ca doSAt 165 AkAze pAvizeSAt 166 anusmRtezca 227 nAsatoDadahatvAte 168 udAsInAnAmapi caivaM siddhi 23 / 164 4 / 10 / 6 24 / 165 23 / 163 4 / 107 4aa 251166 24164 4 / 108 dAdI 26167 25165 4 / 106 TA8 271168 26166 4.10.10 46 28166 271167 22166 3 / 10 / 6 23 / 167 331017 241768 3.108 2516 // 3.2018 26 // 200 3 / 1050 27/201 6. 28/202 4aa3/2 26 / 203 TA33 261200 166 nAmAva upalabdhe 200 vaidhamyAca na vamAdivat 201 na bhAvo'nupalabdha 281168 5/ / 2 26166 5/33 301201 553 31 / 202 202 kSaNikalAca x kSaNikatvAt (ni0) 32 / 203 30/204 5/11 203 sarvathAnupapattezca (202) kSaNikatvAca (zrIpa0 ) raSTa naisminasanmavAnuM 206 parva vAtmADA ryama + zarIrANA cAnavasthitaparimANatvAt (zrIpa0) 206 na ca paryAyAdapyavirodho vikArAdibhya. 207 banyAvasthitema nityatvaviviroSa x davizeSAt ( ma0) 33 / 204 301200 3205 61 641641 341205 311201 322206 64262642 35 / 206 32 / 202 33 / 207 63 646 64 / 3 36 / 207 33 / 203 34 / 208 644 644 644
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ nimbArka re 165 166 167 68 166 200 201 202 23/165 316 24 / 266 317/7 200 2 // 167 3 / 214 // 8 203 203 26 / 168 315/6 207 206 31/203 3 / 15 / 14 dvArA 31 11 33/201 chADA 33 206 prAra madhya 27/166 3 / 15/10 28/200 325111843 3 /207 443 23 / 166 chATA6 36 208 81313 1 248167 61716 2 1168 7 8 8 26/166 [12 27/200 832 28/201 26/201 26 / 202 31712844 gar00ra03 26Ar03 3|15/13 6 311 33 * prathamA saraNiH 2 . 2 pA. zrIkaNTha' zrIpati 31204 dAra 32/20 dArUra 33/206 10141 34 / 207 10/3/2 3 208 1043 22 / 166 02/163 38/6 41016 36 206 101213 23/167 RICU phoTa7 24168 phATA. E rAya 26/200 dhArA2 27/201 5/3/6 28/202 zara 30/201 11 31/2015 741 32 203 ara 33/207 74/3 34 208 744 BIL 4|10|7 4/2017 02167 25167 tole 4|10|8 2 / 166 4/10/6 20267 3 10 10 27 / 168 8131 REE 8/3/2 26/200 533 30/201 6 / 2 / 1 31 202 dvArAra 32/203 7 1 33/203 72 34/201 73 35/206 a 4 vakSama vijJAnamikSa zradveSa 23 163 4|1016 23 / 164 rAEY 55 dar 36/207 7I P 23366 410/6 271167 4 / 10/10 28 / 168 XI' (1 26 / 166 72 30/200 71 13 31/201 ' / / 4 32/202 5 / 5 33/203 6/41 34 / 204 642 38/205 643 36/206 6/44 25/166 25167 2267 l} 271168 127 2826 '00 26/200 26/201 31/202 27/166 30/201 30/202 23/204 34 / 205 32 203 32/204 31 203 33/201 34/206 3 206 324207 36 207 36 208
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pAH ) zaMkara bhAskara. rAmAnuja' sUtrapATha: 4/220 kramikasaMkhyA 174 4214 2074 5.215 15 jIra 20 5.221 zabdAca 220 175 6216 221 syAkasya brahmazabdAt hA222 zA6 176 5 / 221 ... 6 / 222 7223 7 / 223 222 pratijJAhAniravyatirekAcchandabhya 4 pratijJAhAniyatirekAcchabdabhyaH (zrIpa0) - pratijJAhAniravyatirekAt (rA0,zrI0) 4 zabdebhya ( rA0, zrI0 ) 223 yAvadvikAra tu vibhAgo lokavat thAvavihAratuM vimA tovat (varla0) 224 etena mAtarizvA vyAkhyAta. 7217 1177 17 177 8 / 224 8/224 8 / 298 211 zahA8 211 6 / 225 225 asambhavastu sato'nupapattaH tejo'tastathA bAha 5111 - 282 6216 6 / 225 31111 zA 101226 10 / 220 10226 411 01 2281 1 // 227 10221 10227 5 / 11 12 / 228 12 / 222 611 . 12228 rodArU 611 227 Apa. 228 pRthivyAdhikArarUpazabdA-tarebhya x zabdAntarAdibhyaH ( ma0) 133226 2 / 8 / 4 x pRthivI ( rA0, ni0, zrI0) , x adhikaar2052|0daa-trebhy. (rA0,zrI0) ...... * pRthivyadhikAra9052zabdA-tarebhyaH (ni0) '...
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1', prathamA saramita 2 mA 3 pAsa nimyA daI paDhi varNana vijhAmiNa vachavela. maNa hA222 220 . B0 Bra 6154 175 4220 174 4 / 220 164 174 5 / 220 (7.5 6221 176 kAraza kara22 222 5/2226224 222 555 16 vara2 12 5 / 221 135 parirI 175 6222 thong 7 26 a223 6222 223 15 1156 177 177266 7222 1977 7223 6223 7224 8225 6226 / 7224 8226 8224 7223 TA223 224 10 1157 zahara 21 22 21, 8224 8225 ra27 225 21582246224 hA2225 258 1 1 22 11 6 / 226 101228 20226 125 101ra25 1115941 4 31 ____0226 20221 227 10226 17026 127 121010 pA 42 41 511 111297 228 11227 12227 55 61 123228 / 12 / 230 kSa 228 43 23229 454 - 101227 111228 . 1 / 15 / 11 // / 12 / 229 215 / 12
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pAH) sUtrapATha kabhikasaMkhyA 226 zaMkara bhAskara rAmAnujaH 133226 133223 14230 71 / 1 7101 2285 14 / 230 14aa224 15231 811811 286 230 tadabhidhyAnAdeva tu taliMgAt saH viparyayeNa tu kramo'ta upapadyate ca 4 upapadyate (ba0) x pAramparyeNa kramo'ta upapadyate (zrI0) jhantAvijJAnamanatI kameLa taSThiAviti viroSAta carAcaravyapAzrayastu syAt tadvyapa dezo mA staThThAvamAvitthAt x-vyapadezo'bhAta: (rA0,zrI0,vala0) 231 15/232 6 / 1 6 5 / 223 / / 1 / / 6.232 2287 232 16 / 232 16 // 226 10111 10111 17233 za88 18 / 234 3.11 233 nAtmAzrutenitvatvAca tAmyaH x nAtmA'zrute (ni0, vi0 ) 17 / 233 27 / 227 11 // 11 // 11 rUjha soData thavA + yuktazca ( ma0) 181234 12 / 11 18 / 228 12 / 111 16235 4 / 14 / 1 235 utkrAntigatyAgatInAm 236 svatmanA cottarayo rarU7 nAthurata rati jotarAdhijarAta 238 svazabdomAnAmyA ca 236 avirodhazcandanavata avasthitivairAkhyAdriti vennAyupAma ddhadi hi 161235 16 // 226 201236 13314, 13 / 14 / 1 4142 201236 201330 21 / 237 133942 13 // 14 // 2 4 / 14 / 3 211237 21 // 231 - 222238 13 / 14 / 3 13 / 14 / 3 4 / 14 / 4 22 / 238 22 / 232 23 / 236 13.144 1314 / 4 4 / 14 / 5 2phA222 rarUArarUrU rakAracha 132145 133145 41466 24 / 240 24 // 234 25/241 13 / 14 / 6 1314 / 6 41417 240
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ { ; maryamAM lagi 2 nA rUpa 133 nikhyA Sa mIla prIpati paNa vijhAmiNa vadhela - 23230 rUrirU2 chAra20 rarara28 28 zarUArarara zarU hAra chApA rarararara 220 rararara rarararara rUri26 24ra3e Bi0 zakA2 8aaaa 711 22E drArA pariza , 2/22 2223 pharirara rara30 22230 12 zArpa zarIra para 8 dAvA upara36 za8Ara? s, PdhAra32 26234 23ra32 phAra horAra rUchI raheze rararara 27ra1 288 24 phAra32 27ra3ra 202 7ll I {garaNa zArarU kArarU8 rAvAra 28 rUka 224 ra 8ra36 262 27ra3 28232 27 ra 11 1111 udAra37 18ra34 27234 050 ka.dAraH 2018 20236 68ra4 1234 ''lAkSara pharAra hAra pherA pharAragara 16121 28221 20rarU7 2zarada ra37 2Araka 20 rarUpa 1 kAra che vATa darara rarararara rararara vAra udAra , 22ra38 1ra0 rAu8 2022 22236 *,kArarUpa rAvaNa dAura 2233' pharAra 22227 2 rarU7 rarara rarUArakara rararara 2Jracha rarara37 * kAraNa rAThA sitars 2vA228 rara38 13 rAja 2. rara40 vaSArakara kAra racAra8 23ra38 BrAva 1286 23, zarAba rAka 22 22236 40. a rara41 pRra rAskara ra3ra36 rara36 rAkha, - rakAra40 240 4136 1287 16 12136 / 12 / 106 / 18
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 nyAsasamAta-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pAH) kAmaka sUtrapATha. zaMkaraH bhAskara rAmAnujaH 25 / 241 1.3 / 147 .. 25235 26 // 242 133147 4148 26 / 242 26236 13 / 14 / 8 136148 savAta 27 // 243 4 / 146 ra0 mubAvA bevata 4 guNAd vA Alokavat (bhA0, rA0, zrI0) 242 vyatireko gandhavat 4 vyatirekogandhapattathA ca darzayati (rA0, ma0, zrIpa0) . * vyatiromAnyavattayAdi varzati ( ni0, zrI0, vala0) 243 tathA ca darzayati , pRthagupadezAt 245 tadguNasAratvAttu tadyapadeza prAjJavat 4 sAratvAd (rA0, vala0.) 246 yAbadAmamAritvAca na dopastadarzanAt raka puravAvivantaya satoDaminyAiyo tu 4 pullAditvasya (rA0, vi0 ) nityopatravyanupattavibamoDajatA niyamo vAnyathA 4 prasago'ntara ( rA0) rada pad cAratArthavattAnuM viraparezAna 4 pAdAnAt vihAropadezazca (gala, zrI0, zrIpa) 27 / 243 27237 13 / 14 / 6 13 / 146 28/244 28 / 238 280244 13 / 14 / 10 13 / 14 / 10 4 / 14 / 10 26245 26236 13 / 14 / 11 53 / 14 / 11 26/245 4 / 14 / 11 301246 301240 301246 13 / 14 / 12 13 / 14 / 12 4 / 14 / 12 310247 31241 13 / 14 / 13 13 / 14 / 13 30247 4.14 / 13 32248 32242 13 / 14 / 14 13 / 14 / 14 32 / 248 4 / 14 / 14 rUArada sArarU rada 14 / 71 1471 5/71 rUchAratha0 rUTAraNa 34250 bAkAra
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ * mayamA sabira 2 3 vA 135 wSTha nikhA maM ravAra sahArASTa kArarU7 288 pati vahema vikAnamitta vadheva ra4ra40 vA40 .... 1227 22207 : rAi rahyA rakArakara Ellato 2242 zArakara ra ? zaraNa8 242 chAraW 13 / 11 2228 rakAraka 7242 pArakara jANa38 61328 ra rara42 12 // OIE rakSaNa , 7ra44 28ra46 2844 2dArakara 28ra4re karavAha rorara 6 dAda zarArA rAbAra28ra44 2243 28ra3, rahAra7 2EAra saba ra8rU rara/ra44. kAraNa0 kArari dArU rANapA, rUkAra 26 - 2541 7ra43 29Ira uri48 30ra6 2844 20 245 4 / 13 / 11 1511 13 / 11 12 / 12 / 11 1342 uraha6 28ra45 . jApharA2 2o 32 22232 23jIrU vAra &s 2I7 , rUA.ra48 rA50 pharAra48 rUri42 2227 ra48 rA248 Bol27 * kAyA uddArA2 dArU/13 22346 24 116 rahada . 12 kada rUAra2 phariSada 2247 /ra48 * pa81 2762 23Lara 2482 23246 248 rapa0 pArala0 rUchAvara aise * paDhAra 22gara | zakAra 2/ra00 pharAra rUri0 21ra8 " } } - 20jhara hAra
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 kramikasaMkhyA 253 251 upAdAnAt 252 vyapadezAcca kriyAyA na cennirdeza viparyayaH upalabdhivadaniyama. raSTAoviparyayAt 255 samAdhyabhAvAca 256 yathA ca takSobhayathA 358 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pAH ) 256 sUtrapAThaH ra parAtu tadbhuteH 260 266 x takSomayatA ( ni0 ) tapayajJApekSatu viditatisiddhAvaiyarthaadimy. x prativedhA ( ma 0 ) azo nAnAnyapaDhegAnandA nApi nAzakitcaaditvmdhiiyt eke X dAsa ( cala0 > mantravAna x mantravarNAt. ( bhA0, rA0, ni0, ma0, zrI0, zrIpa0, ba0, vi0, cala0 ) pica smaryata x zrapi mayate ( bhA0, va0, cala0 ) rA0 bha0, zaMkara 35/251 14/7/3 36/252 14 74 37/253 37/247 14/7/5 14/75 36/255 14/7/7 38/254 drAraka 1476 14/7/6 40/256 15/1 / 1 bhAskara. rAmAnujaH 35/245 14 713 36 / 246 14 74 441260 17/11/2 41/257 41/251 16/2/1 16 / 2 / 1 ... dAra49 14 /77 42/258 42/252 16/2/2 16/2/2 45/261 27/11/3 40/250 15/1/1 ... 33/251 5/73 36 / 252 5/7/4 37/253 5/715 ApUra 5 716 36/255 577 43/256 kAkar karAra18 17 / 11 / 1 17/11/1 7/11/1 40/356 dAda 41/257 ddArAra 44.254 43 / 256 17/11/27/11/2 45/255 441260 17/11/3 7/11/3
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ nimbArka madhva 251 652 253 154 255 256 258 259 34/251 pATAi 260 261 35/252 TAi 36. 53 pADhA5 257 40 257 6|1|1 3 84 pAToda 38/255 587 36256 5 TATa 41/258 16 I 42 / 256 81111 43 / 260 811/2 44/961 81123 r mayamA, saraNiH 2 1 3 pAH, 35 / 83 17 2013 36/254 17/2014 37/555 17/2015 2017 zrISaSTha 40/258 17/10/8 38/256 37.53 17/10/6 0/75 41/256 17/2016 35/251 10/713 36 / 257 38| 50 17/2017 2017 6 36.52 42/260 17/10/10 40262 TAr 3678 10/77 40 | 56 11 12 1 zaurvata 13 / 46 37 34 50 13174 35 / 01 4375 36 / 92 13716 37/253 1377 38 / 254 II 41/257 36/255 1112/2 14/2/2 pAlama vijJAnabhikSu valdeva 35/ 50 Blpha 35/251 rA00 36 51 24824 37 52 458/pa 38 53 14ATA6 44 / 260 42 / 258 12/11/3 15/11/3 Tra 36 / 54 617186 40175 14ATATa 41/266 15 / / 1 43/261 42 / 278 40/256 43 / 258 vAr 12 / 11 / 2 15/1111 16/1111 45 / 57 15 / 212 4462 43 / 276 41/257 44/256 18/8/2 45/360 16/11/3 1 36 52 34 / 251 37/253 35/252 38| 54 36 255 40 56 44260 12/11/2 15/11/2 16/11/2 42/258 137 43/251 36 53 37/250 411657 36256 38 15 00 401257 41258 zArada 43/260
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pAH) bhika sUtrapA zaMkara. bhAskara. rAmAnuja. saMkhyA 46 / 262 460256 262 prakAzAdivannaivaM paraH 17124 17124 x vatu nai 5: ( rA0, ni0, 45 / 261 zrI0, zrIpa0) 7 / 11 / 4 47263 47257 46 / 162 smaranti ca . 171115 171115 71115 anujJAparihArau dehasaMbandhA'jyoti 48 / 264 48 / 258 47263 rAvit 17116 17 / 11 / 6 7 / 11 / 6 46265 46256 48 / 264 265 asantatezcAvyatikara 17 / 117 17 / 117 7 / 117 266 AbhAsa eva ca 4 AbhAsA eva vA ( bhA0 ) 4 AmAsA eva ca (rA0ni0,zrI0) 50266 17118 50 // 260 1711 / 8 46 / 265 7118 51267 511261 500266 17116 1711 7116 52 / 268 522262 511267 17 / 11 / 10 17 / 11 / 10 711110 ra67 badaSTAniyamAna 268 amithyAvikhya vaivam 4 abhisandhyAdiSvapyevam (vi0) 53 / 266 53 / 263 1711111 17 / 1111 52 / 268 7 / 11 / 11 radda pravezAhiti vennAnaivAta * pravezametAditi vennAntavAta ( rA0 zrI50) 54pAdAntAdhikaraNasaMkhyA Adito'dhikaraNasaMkhyAhitIyAdhyAya cturthpaadH| 270 tathA prANa 1270 cho? 2264 14Ara 12266 2331
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ / prathamA saraNiH 2.4 pA' 139 nisvArtha makha dhISTha cIpati dharma vijhAnabillu rahela 462 46264 2884 29, 4262, 44 / 261 rArA4 45262 8 / 114 40251 436 122114 1514 45 / 212 ra nA23 47265 46262 44260 47262 , 471263 12 8 / 125 1885 12 / 115 15/1115 16 / 115 147264 48296 47263 45261 48 / 263 264 * 1926 1886 13 / 1116 116 116 48264 46263 265 48265 '8 / 217 4627 48264 46262 46264 18/87 12 / 117 15 / 117 161117 / 4626 41264 50268 47263 0265 janA 2888 15/18 161 / 8 50266 48 / 265 267 jadAradda 46265 88 12 / 11 / 8 501267 5266 50266 48ra65 51266 511267 4266 O 131 12119 15/16 16116 5 // 268 5270 511267 46265 02 / 267 '81910 RR 121110 15 // 110 16 / 11 / 10 50367 para 268 5 / 268 522266 266 681 53266 51 // 268 53 / 271 52268 153 12 / 11 / 11 50266 15 / 1111 YE 56 6 75 82 pa 74 za270 ra 11272 12269 267 zazazazara 12 // 266 ra 1 saya
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 vyAsasa mata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (2 pAH) kramikasakhyA sUtrapATha. zakara bhAskara rAmAnuja' . 271 271 2 / 271 14aa2 2265 ITIra mA 5 goNyasammapAt x goNyasambhavAt tatprAkazrutezca (rA0 zrI0 zrIpa0) + pratijJAnurodhAca ( ma0) 2 / 270 phArUAra 272 tatprAkazrutezca 273 tatpUrvakatvAd vAca rAra72 phATI 4273 14aa rUAradda zA3 4aa267 14ATa 32271 1 / 3 / 3 4271 2 / 2 / 1 51268 221 219 raa2|1 274 saptagatavizeSitatvAca x saptagatavizeSitatvAca hastAdayastu sthito'to naivam ( zrIpa0) 275 hastAdayastu sthite'to naivam dAra7, zArIra 6266 2vA2 5/273 rAcAra dArazna 3 / 2 / 1 aNavazca 7276 3 / 11 7270 3 / 111 8/271 8/277 4aa111 7275 rUAra 8 / 276 4 / 4 / 1 6 / 277 277 zreSThazca 278 na vAyukriye pRthagupadezAt 276 cakSurAdivatu tatsahaziSTyAdibhyaH - x ziSyAdibhyaH ( bhA0 ) 280 araNatvAca na doSastathAhi darzayati / 282 pravRttinoval vyaktine 282 aNuzca ra83 kyotirAdhiSThAna tu tevA mananA xjyotirAdhadhiSThAna tadA mananAtprANapatA zabdAt ( rA0 zrI0 zrI0 ) 6278 hA272 541 5 / 4aa 10 / 276 542 10273 542 110280 111274 543 5 / 4 / 3 12 / 281 12 / 27, kAra 544 13 / 282 13,276 61 / 1 6 / 11 14 / 283 14 / 277 7 / 3 / 1 7 / 3 / 1 10 / 278 443 11 / 276 TATA 12 / 280 511 13 / 281 621
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayamA saraNi* 2 a 4 pAH 141 nimA zIkha pIpati dhAma vikAnamig dhava rA rAvaLa ra 270 2Aphara vAra 70 * kAra rUAra 2 % rUAra 2268 pAra zarUp3 kaccha hara 372 hara kAra71 ra72 37 kArU kA72 viSa vAra72 dAra, dADha 273 kArU 16 phAra7 36 4r72 * rASaNa. 233 rUri dAcchA 472 paDyuM ranna rA ) rAma 4ra70 rA ? 7478 dAraNya rAri 2RI 876 kAraka, rUA . ultI. vI.it 31-18 30: 6280 dAra7ra ra77 8276 dvArA pI. pArA karAra 10 282 87. dAra77 4AzA hArAra B 12 kA BIRAra 892 tA. 20ra76 222 dArUcha 22% ra7ra uddiora karA! ghIjha kApajra pANI Gra76 776 dvAda dvAra7 86 ra dAra4 dA77 20ra76 280 76 rara8ra rarara80 1280 karAra kAra78 dAra7 zAra7e * kadara karAra kA' JB BIdhA vAkAra , 280 63284 76 2 6 1rara80 kApa 8el2 48 kaors viSTa rUAraha 1428 02280 7i7 23/182 BdAva dal viAra chApAka ke jANe & 64ra83 25 280. 6 282 283 751 1031 23282 22278 tharAra parAra 2282 22282 za4282 rahA
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 mizana saMkhyA 284 285 287 mevadhyuteH 282 nyAsasAta-sUtramASyanijaeNyaH ( 2 55 ) kSetrapAH prAvatI zabdAta tasya = nityAt x tasya nityAt ( ni. ) *2 indriyALi tanuSyapade zAnyatra zreSThAta x tanindriyALi tattvapane ( zrIva0, 10 ) 288 vaikSakhyAnna x mevazrutevAkhyAnna ( rA., ni, zrI ) x mezrutevaMkSikhyAla ( zrIN0 ) saMjJAmUrtiskRtistu trivrutavaMta upadezAt mAsAhimauna vadhArAntramitarayoccha 260 - vairopyAnu tAvAna x vairopyAt tAD. ( ni. ) sakSamapAnAntAdhiraLasanA Atio'dhira saMnyA tRtIyodhyAya prathamAn / taddantarapratipatto maMdati saripla pranirUpaLAmyAnuM zaraH bhAskara pAra84 gAra 16 / 285 gAra 100 17/286 8AAr 139 18/287 vAr 66288 8AAr 200282 zAra rara6 ArAra 69 15/278 gAra zaradar 117/1 dAda gAra 17280 DArAr TAr TorAra 26Ar90 26 / 284 zAra dArUzara 6 dAra82 TArIya 200ra83 dArUzarR ra8 dArUAra * 86 rAmAnuI' 4ra82 ddArAra 15/283 garAr ddAra garAra 0aa281 8AAra 8Ara06 8AAra 16287 8AAra 61 66 28 zArad 1/7/1 19'6
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ nimpArka 14 25 286 28: 288 28: 10 K 510/2 62 515/3 K {st samra 4 2827 57/5 zA 188 20282 dvAra k 90 dAra RE 1711 ma! ddAra7 valla 27088 Tolars 1889 }lR TIRE0 phra 2003 La ra63 {le 82 65 rarara thamAM sarvAMga, 3 jI kvA zrIkaNDA thrIpati 14265 1 / 1 / 1 02822Arada dvArA LIK pa8i3 gara FIR84 gAra REL rA 294 287 dvAra 28 dvApara TAra dvArAra 021 GT Re {Ir (4280 dvArAA 15/281 dAra rA82 Ult ts a hA ra 8284 bAra OM OM 4 le z vadhumAM vidhAnamittu poSa gara83 ra4 hAr ddAra84 uddAra4 FR84 hajAra 1ra8 dAra 38ra6 ra 08 TER7 833 2008 dAra 2582 Re rAraAE0 0rara 1 2 22 Hd 887 143 702897ra1 83 rA86287 RE: ra6 2006 200288 RR 520 24289 rA0 1211
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 kramikasakhyA 263 268 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pAH ) 264 rahyuM anyAAitizruteriti vainna mAtmAt x agnyAdizruteriti ( ba0 ) 266 sUtrapATha 266 prathame'zravaNAditi cenna tA eva hyupapatte x prathame zravaNAditiH (rA0, ma0 ba0 vi0 ) 267 azrutAniti penneAviArikhA kanIteH bhAta vADanAtmavittvAttathAhi darzayati 300 tryAtmakatvAttu bhUyastvAt X AtmakatvAttu bhUyastvAt ( bhA0 ) prANagatezca x bhAkta cADanAtma-- - ( bhA0 ) X-- tathA vA darzayati (zrIpa0 ) kRtAtyaye'nuzayavAn dRSTasmRtibhyA yathetamaneva ca * yathetamanevam (bhA0 ) X kRtAtyaye'nuzayavAn dRSTasmRti bhyAm (ma0, cala 0 *) x yathetamaneva ca ( ma0, cala0 ) caraNAditi cennopalakSaNArtheti kArNA rnAina X iti cenna tadupalakSaNArtheti-( rA0, ma0, zrI0 zrI50 vala 0 > zaMkara 2263 1/72 ... 3 / 264 1/7/3 4/265 11714 5/266 1715 ... 6 / 067 176 71268 117.7 ... 8266 zakAr 61300 rAkAra bhAskara " 2287 1/7/2 3 / 288 17/3 4286 11714 5/260 127/5 6 / 261 176 7262 1177 8263 224/1 6 / 264 rAkAra rAmAnuja zarada 1/7/2 3 / 260 1/7/3 kAraI 11714 5/262 12715 dArarU 1/7/6 7264 17/7 8/295 rASTrAr 61266 rAkAra
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ baImAM saba re ? pa. 145 nikhA mApa dhIka pIpati pAma vimAnami para rAhara rara6 vAra86 rara86 22 263 * zara rANe kAra pAkAre bAra vAre vAra 2 RArada Ai pharipha phara7 vara0 3ra87 23 - 273 vAra zAre Ire phArU Brada8. kA268 4292 #Ara88 BI karacha RDAka karavuM 1289 1292 IST uda Xra66 dhArada 1299 2676266 1 (c) darara7 darada 6300 dAdara divya dA2 26 676 7264 dhAradda {{7 6 7ra67 77 ra8 raha7. 268 7267 177 rahyuM 17 29 8ra68 82 RAra drArada rAjA? drArada6 2.lt 832 8298 603 dAra darada 2SAra 264 rAkAra 200 10 rU5 20BI rada rANAra zAradarU rahAra 2000 ba600
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 kramika sakhyA 301 302 303 304 305 306 307 308 306 310 311 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 25aa: ) sUtrapATha Anarthamiti cenna sa~pekSAta Arthikyamiti (21740) jItavu te vRti tu vAri X eva tu vAdari. ( bhA0 ) X eveti vAdari ( zrIpa0 ) aniSTAdikAriNAmapi zrutam sayamane tvanubhUyetareSAmArohAvarohI tAtidvaMzanAt X-tadgatidarzanAt (ni0, zrI, vala0) smaranti ca api ca sapta x api sapta ( bhA0, ma0, ni0, zrIpa0, va, bala0 ) tatrApi ca tadvyApArAdavirodha. X tatrApi tadvyApArAdavirodhaH (rA0, zrI50 ) vidyAmeLoriti tu pratatvAt x vidyAkarmiNo ( zrI50 ) na tRtIye tathopalabdhe smaryate'pi ca loke darzanAtta zakaraH 10/301 10/265 zAra kAr ... 11/302 2|4|4 12/303 3 / 10 / 1 14/305 3/10/3 15/306 321014 16/307 3/10/5 mAskara rAmAnujaH 10/267, rASTrAr 17/308 3|10|6 13 / 304 13/268 13/300 3/10/2 3 / 10 / 2 3/10/2 18/306 3|10|7 11 / 266 rAmAya 11/268 rAjATa .... 12/267 12266 3 / 10 / 1 3 / 10 / 1 15/300 3|10|4 14/301 chArada 3 / 10/3 3/10/3 15/302 3|10|4 16/301 Wed 3/10/5 46 16/303 3/10/5 17/302 17/304 3|1016 3|10|6 18/305 18/303 3/10/7 3/10/7 16/310 16/304 16/306 3/10/8 3|1018 3|1018 20/307 20/311 20/305 3|10|6 3|10|6 3|10|6
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ / bhayamA saraNi 3 bhaH 1 pAH / / 147 miA azva dhISTha prIpati pama vizAnImA vajhaveva 10 101300 111305 10 / 297 101300 43 102 43 / 4 / 3 __101301 112301 10264 thAkAra. 10. 11301 121306 113268 211301 raSTika phaLarUrUi rASa4 '111302 12202 12 / 302 1233101 204 211265 rASTaka 131307 1226 122266 12 / 302 12 / 303 13303 12 // 302 1131 83 / 10 / 1 310 // 251 raSTArU08 13 / 267 13 / 303 11 / 2 3 / 102 32 13 / 304 131300 22 gara 24304 15 // 306 14 // 301 4 // 30 // 14 // 268 14304 1933 3 / 103 3 / 2013 mA 14305 15305 15 / 302 3 / 104 15/306 13303 3 / 10 / 2 4304 3 / 103 206 1526615305 3 / 104 354 16 / 306 15305 16 / 310 3 / 104 12 / 11 30716 / 306 17315 3105 135 16303 105 16 / 306 35 15307 17307 16300 31105 17307 18 / 312 17304 273% chaa08 1808 3 / 16 14321 3105 17301 rUpAd 100 18 / 308 1633 180305 18302 18308 / / 836 16306 * rU07 gA2 2Aga7 37 kIkAra 194306 20314 19306 16303 16306 pIdhAra ra8 32018 koTANe 19310 20310 20220 223 237 2030 20320 3 / 10 / 1553 3.10 3.10 4rar 201211 20311 3 / 108
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ == 34 vyAsasampata vrahmakRtramApyanirNayaH ( 2 pAH ) manapATha yokajanya > tIre vyAparo- (ma0, ba0) ma0 ) sAracinvate ga0. ma. ni0. zrI zrI caka0 } matapati1- ya0 bhA0, ba0, vi0) vANivizeSAna bhAskara rAmAnuja zaMkara rA32 2309 22/308 36060 310110 360160 22313 dhArA 22/3(3 21za? 23314 51717 22/307 zAra 231302 5116 22/306 466 23 / 310 21712
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ nimbArka phara 313 314 315 316 317 318 21 / 311 3 / 10 / 10 321 22/312 42611 24314 LER 25/315 res T 25/316 23/313 saddAra 171111 27/317 prAddAda +62 66 NE 320 12311 mamma prathama saraNiH 3 : 2 pA zrIkaNDa prIpati 21/308 29 305 3 / 10 / 10 3 / 10 / 10 1962 - 22/316 151514 23 / 317 15/56.5 26/316 sTAr 4615 16 / 1 / 1 3320 1ara 24 318 16 / 1 / 1 26/320 1821 27/321 rAya rAka 12318 11611 14411 26/323 20|1|1 + 65 115 2327 1442 3326 143 26/306 4. 181 231310 51111 24311 dvAra 20/312 dAkAra 26/313 643 27/314 644 + 76 85 1315 18611 2316 12612 3317 12613 22/306 Bin 23/307 5111 sar8 6231 20/306 dAkAra 26/310 643 27/311 dAmrA + 81 87 1312 126/1 rA63 AddAra padma vijJAnamillR vazeSa 21/312 22/312 21/311 5311 22/312 zara 23/312 533 24314 6 / 1 25/315 62/2 26/396 72 / 1 + 85 2 1318 18611 27317 27/318 zara 2319 1962 3/314 3 / 320 163 12/63 22/313 23/314 ra4ra4 149 24/315 25/315 25/316 26/316 263/17 27317 11316 23/313 1 320 3/321 28318 1316 2/320 3/321
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 kramikasaMkhyA 323 vyAsasaggata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pA.) 322 sUcakasya hi zruterAcakSate ca tadvidaH x rAcakSate tadvida. ( bhA0 ) sUtrapAThaH 327 parAnidhyAnAttu tirohita tatohatya vanyvipryyau X dhyAna tu tiro ( bhA0 ) x dhyAnAttiro ( zrIpa0 ) 324 dehayogAd vA so'pi 325 tadabhAvo nADISu tacchraterAtmani ca 326 ataH pravoSo'smAt sa eva tu karmAnusmRtizabdavidhibhyaH x sa eva ca karmAnu- (ma0 vi0) 28. mumbeDabRsatti. pararoSAt 326 330 na sthAnato'pi parasyomayaligaM sarvatra hi na maivAtiti venna pratyematavananAt x bhedAditi cenna - ( bhA0 rA0, ni0 zrI0 zrIpa 0 ) api caicameka 331 322 apavaveva hiM tatpradhAnatvAt X arUpavadeva tatpradhAnatvAt (bhA0 ) + asthUlamanaNuhammadIrghamazamaspa mirUpamavyayam (bhA0 ) zaMkaraH bhAskara 4 / 322 1164 5/323 116/5 ... 6 / 324 126 6 7325 2/2/1 82326 zAra 6327 3|1|1 10/328 4111 19 / 326 5 / 11 / 1 12/330 5/11/2 4/315 1264 14/332 511114 5/316 1265 6 / 317 1166 7318 rArAk 8316 zAra hA320 3 / 1 / 1 10/321 4 / 1 / 1 11/322 512 / 1 rAmAnuja. 4 / 318 11614 12/323 5/12/2 14 / 325 511214 5/316 1/6/5 65326 511225 6/320 116 6 7/321 2231 8322 rArAra 323 3 / 5 / 1 ... 10/324 kArAr 13/331 13/324 13/327 5/11/3 5/12/3 5/15/3 11/325 5/15/1 12/326 5/15/2 Ful328 pApATa
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA saraLa che : 2 pa. 151 nimpA mA thI... pIpati dhAma dhAmirNa thavA , karUra rara7 karU8 425 45ra , jarUra jarUra '644 dArasadAra za64 dharUra - 1rUra? RR BdA 1328 vi hArUda 2Aja vArUra vArUrU 5/316 22 6323 dArUda dhArA 6317 darara3 dArUra4 darara4 zAda zA6 6 7IrU4 hArUrU zarU hArU28 7ra4 pharaka $1234 sata kAra racAza rAca rA? drAraka 8ra3 86 8rUra 226 : 8rara6 paNal 8radda rAdhAra phAra - dArU kha darara0 dArU7 lal umarA? raHIR darU32 dA darU27 , 1027 023 24 2022 0rU7 zarAra zarU28 ranarUra8 kIzara kAra phArUAre zarU28 234 23rUra rarara 2228 kIraga6 83 pAga 2l kAphAza PrUrada BrUrada 230 pharArUpa 2329 dArUAre 12230 kAra 121330 zarada urivara 5 / 102 5.102 . phArUrU0 rUArUrU zarUArU7 234 23230. * ra0rU dvAre 3 vAranl3 va rU * jANe ke 232 2. kArarUpa 64337 2228 14 143 * jarAka dAjhAra pAka 204 para 2kA222 2432
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 vyAsasAgata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (2 pAH) kramikasaMkhyA sUtrapATha. zaMkara bhAskara rAmAnujaH 333 15 / 333 5 / 11 / 5 prazavattAvaiyazcama x prakAzavadA vaiyarthAt ( bhA0 ) 4 prakAzavacAvayAt ( rA0, ni0, zrI0, zrI50, vi0) 16 // 327 5 / 12 / 6 15/326 5 / 15 / 5 334 Aha ca tanmAtram 335 darzayati cAtho api smayate x adarzayati cAtho-( zrI50) 16334 171328 16 / 330 5 / 11 / 6 5 / 12 / 7 5 / 15 / 6 17.335 181326 / 17331 5 / 2117 5128 5 / 157 166330 5 / 12 / 6 181336 5 / 1138 16 / 337 5 / 11 / 6 180332 5 / 15 / 8 16 // 333 5 / 15 / 6 201331 5 / 12 / 10 *0338 51110 ... .. rUda gata va vopamAM sUryAvita 337 anvadagrahaNAtu na tathAtvam 4 anvuvAhaNAnna tathAtvam (bhA0) vRddhihAsamAnatvamantavAtumayasAmagna338 cAvam _ x sAmaJjasyAdeva (bhA0) x vRddhihAsamAktamantavAdumayasAma asyAdevaM darzanAca (rA0 zrIpa0 ) 4 vRddhihAsamAvavumantaryAvADumayasAma __asthAdeva darzanAca (zrI0) 339 darzanAca prakRtatApatya hi pratiSedhati tatI pravIti 211332 5 / 12 / 11 201334 5 / 15 / 10 340 211339 22 / 333 5 / 11 / 11 5 / 12 / 12 , 221340 23 / 334 211335 6 / 9 / 1 6 / 9 / 1 5 / 15 / 11 23 // 341 24335 22 // 336 hArA 92 515.12 ca bhUya 341 tadavyaktamAha hi
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 mayamA saraji 3.2 pA ni 333 : maya dhI: dhopati pAtama mimi 35 3 38 . 5332 15333 15333 15.53 1532 15338 EHIR 5112 233 15/332 pAra05 17329 15326 para pAna 16233 16334 16331 16333. 1633616330 406 3 6 164327 / 5.06 17335 17335 1733 334 511019 CAR 17328 5 / 107 8335 18341 18332 18326 18335 janA 208101 8 5108 8 8336 28336 194336 19242 16333 330 160326 2042 ghara 56 51 61 336 4 // 20 // 16335 201337 20353 237 2328 20228 640 3280 121 2031 51010 10334 11010 211338 2054 peDa kAropharAra 214338 281339 21339 340 2239 224345 211335 211332 221229 22/040 22 // 340 04.20112 1955 35 ra 644 110 23341 22/326 22 / 233 221240 244 241 20142033 1455 52 652 71 341 23340
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 kramikasaMkhyA 343 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (2 pAH ) 9 sUtrapATha pi tra sarAdhane pratyakSAnumAnAmyAnuM x api sarAdhane ' "(bhA0, rA0, ni0, ma0, zrI0, va0,' vi0, bala ) x api sarAdhane pratyakSAnumAnAbhAvAt 346 ' (zrI50 ) prakAzAdivaccAvaizeSyaM prakAzazca karmaNyabhyAsAt x prakAzyAdi (ni0 ) X prakAzavaccAvazeSyam (ma0 ) JN 344 ato'nantena tathAhi liMgam rUsamayavyapadezAttvadittuhavat nr * prakAzavaccavizeSyAt ( vala0 ) x prakAzazca karmaNyabhyAsAt (ma0, vala0 ) rUdprAzAzrayavat va tenatvAta 347 pUrvavad vA rU48 pratiSedhAtta X ubhayavyapadezAdahikuNDalavat (bhA0) 350, sAmAnyAtu paramataH setUnmAnasaMbandhabhedavyapadezebhyaH + darzanAt ( ma0 ) zaMkara 24/342 6 / 9 / 3 :: ' 25/343 dAdAka 26/344 6/6/5 27/345 6 hA6 28/346 667 26/347 6AhATa 30/348 6 hAha 31 / 346 771 32/350 772 bhAskaraH 25/336 6 6 3 26/337 phAdAra : : 27/338 6/665 28/336 66 26/340 6 hA7 30/341 dAdATa 39/342 6 hAha 32/343 76ora 33/344 7/62 rAmAnujaH 23/337 5/15/13 24 / 338 5/15/14 25/336 5/15/15 26/340 dAkAr 27/341 dAkAra 28/342 dAkAra 26/343 drAkASTa 30/344 771 del 31/345. 772
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ kapamAM maLi 2 2 1 - 15 niyA mapa ja yauni paNa vinami vara BrUka Bolts rArika rUparU >>Ara dAdA hatA. dAda meghadara saMdadAda9 ka didhaa8 TadAta. dhArA & 4 chado 8 tik - 2 kiTa 42017 2: 8 redya ar sar 24 PPT rAkaTa rada rAka DAre 0 * rUda I6 26 33 * kAraga6 1pa : dAdA, du" . 8rUra wAvajha 2 : 1 brAujha0 rA7i rUkara 23 2836 .. ra07 v4 dAdAH rA 82 348 08 rUpi2 74 2738 28rika 11 ira018 prakAra hAdA hAkAra dArU 28rUTa 227 * 247 dAH 303 28342 28236 rAi 2347 rUorQ48 dAra 307 3rUSa 2EArUrU radIka rUparU7 kAra ra0 144 dAdA kaSTa davAre rUbarU48deg 3246 uIn48 rA' rUAiTa 204 ki verU 248 dArU/t of Iii 8 it rUkada pharArUyo rUArUka phAphAra 139 pArakara 2346 chApAra 8 para vivAra 22104 upAdhi rUSada baut revAde
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 kramika sakhyA 353 351 buddhayarthaM pAdavat rUra cAviroSAt kAzAnivat upapattezca spaSTa 255 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pAH ) sUtrapAThaH tathAnyatiSedhAtu * tathAnyapratiSedhAca ( vi0 ) X 369 anena sarvagatatvamAyAmazabdAdibhyaH gAyAmayazabdAdibhyaH (ma0 ) 356 357 zrutatvAca phalamata upapatteH dharma jaiminirata eva 358 rUda pUrva tu vAyaLo detunyapadezAt navamapALAntAdhivAsa vyA AAnito'dhiraLasaMnyA tRtIyAdhyAye tRtIyapAda 360 sarvaveddIntapratyayaM nonanAvavoSAt bhedAnneti cennaikasyAmapi x bhedAnneti cet myAdekasyAmapi (bhA0) x bhedAnneti ceDekanyAmapi ( rA0, ni0 ma0 zrIpa0, va0 ) x mevita caeNlesyAmAMpe (patta0) zaMkara' bhAskara rAmAnujaH 34/345 32/346 763 73 33/351 7ng3 34/352 774 35 / 346 765 36/354 776 37/355 777 38/356 Tor 36 357 TAkAra 40/358 84 3 41 / 356 41.18 + 62 100 1/360 114/1 2/261 phATAra ... rUpAdkAr8 775 764 36 / 347 35 346 765 776 37/348 766 38/346 TokAr 36 / 350 TADhAra 40/351 drAkAra 41352 844 + 62 100 1/353 zAz rASTa phATAra 33/347 7774 : 36/350 777 37 351 TArk 38/352 drAkAra 36/353 TAkAr 40/354 844 +75 83 11355 11511 zabda 61512
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( ) prathamA saraNiH 31pAH 157 niSA makhya zIkha pati patramAM vizvAmilsa pahera 333350 34 // 357 32/346 32343 331350 13 16303 753 853 2073 332351 34 // 352 34351 381388 33 / 347 3314 34 // 355 352 5114 17121 74 TApa 34352 35 // 353 35352 36356 34348 34345 3532 5 / 115 17222 75/5 8551075 , 35/353 360554 36353 37360 35346 3346 36353 0 pAraza6 1811 TAyara 106 37355 36354 37354 36 / 350 36/347 37254 thaa| 2 2 10077 37355 38356 355 pAra17 38 / 361 356 16415 38 / 355 36362 37351 37348 38315 / 215 1958 2041 rUArUpa 327 1 1041 1111 36356 40363 38352 38 // 346 36256 367 3637 40 / 358 51 2042 2 042 142 40357 4364 36353 36250 4057 5/1110 204 / 3 3 1043 113 40358 41376 41358 42 / 365 40 / 354 40:51 41358 5 / 11 / 11 2044 re 1044 1144 +66 +115 +47 +92 75 135 647 103 rA359 karA 356 260 151 za66 151 1352 1151 1356 12151 12360 131 355 vAra 21356 4aa za360 152 2337 22 2353 1152 2 / 360 152 rarUira
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 vyAsarata-brahmasUtramaSyaniya (2pAda) maMjUrI mAnujhaH 3 / 355 phArU 3 / 357 115/3 misaMsthA sUtrapATha, svAdhyAyastha tathAna hi samAvAreDa- rUrUra 362 dhArAva savavajJa niyama zarU * svAdhyAyI tathAtve hi samAvaDa(fdhArA vizva tastriya: (mA) * savAdhyayasthatathA- di samAvADadhirAva vavava taniyama (40 0i) *svAdhyAyaca tathAtve hi samAnArAdhi vAra savavatta niyama (zrIpa0) * svAdhyAya tathAtvena samAnAreDaudhAroja savavazva taniyamaH (10) svAdhyAya tathAtvena himAvAre DadhiArAva (50 va80 ) 4 sarjiva taniyama (50) * savavava taniyama (40) rUdra harIti 2 zakAi upasaMhAroDamevA vidhirASavat 364 samAne 2 x vidhiroSavata samo nara (jhIpa) anyathA- zabdAhiti vettAviroSAt 4 anyathA- 2 zavvA (10) rUda na vA praraLamevAtu parovarIyA vAvivat ra 7366 phAra 367 sajJAtAdurumati tu tadraSi 368 cAreSTha samannasa * prAcya samannasam (ma) jAda jarU58 4/356 2ASTa 5 / 357 5/364 gI 5 / 356 15 / 5 6 / 360 rU 6 / 365 rU6i 7356 rUArUAra 7361 rANA2 8rUda phArUArU el368 4 / 11 8 / 360 rUArU haradda 411 8radara 2IkAra harU rASTrIjha
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayamA saraNi 3 a 2 pAH / nimyA. maya thIbda propati vallama bichAnamig vahevA 3657 143 3361 153 2354 152 3 / 361 pA 268 sapA 3263 154 4 // 364 262 154 4363 5365 5/370 15.5 6371 rAhAra 358 4355 4454 / 5356 , 2 / 1 / / 5356 4362 1954 5363 1115.5 41363 255 5/364 6366 265 24aa 6264 6360 3131 6357 241 634 115di 6365 7067 7972 "aig2 2365 155 hAra 8373 243 7361 2 8362 7365 1157 7366 368 2766 74 44 7.358 zahAra 8356 243 2260 44 397 243 6367 8366 1958 367 62EE 368 44 6263 367 rAI 41 368101370 2075
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pAH) mika zaMkaraH bhAskara sUtrapATha. kasaMkhyA rAmAnuja. 10366 10362 10 // 364 366 sAbhadAdalame 5 / 11 5 / 11 311 11370 11363 11365 370 AnandAdayaH pradhAnasya 63 / 1 631 471 12 / 371 12 // 364 12 / 366 371 priyaziratvAdyapAtirUpacayApacayau hi bhede 63 2632472 13 / 372 13 / 365 133367 372 phatare tvarthasAmAnyAta 6 / 3 / 3633473 373 AdhyAnAya prayojanAmAvAta 14 / 373 14 // 366 14 // 368 72 / 1 72 / 1 7le 15 / 374 15/367 15366 7 / 2 72 437 374 AtmazabdAca / / 26375 16 / 370 375 ttaa| ... AtmagRhItiritaraduttarAta 4 AtmagRhItaritaraduttarAt (bhA0) 16 / 368 8201 376 anvayAditi cet syAdavadhAraNAt 17 / 376 8 / 2 / 2 17366 82 / 2 174371 477 rU77 278 phAryAtyAnA pUrva samAna parva vAmevAta 188377 181370 18 / 372 6 / 1 611 5111 16 // 378 16.371 16 // 373 10 / 111 1011 611 201376 20372 201374 11 / 3 / 1 11 // 31 7 / 3 / 1 211380 211373 20375 11 / 3 / 2 11 / 3 / 2 7.32 276 sambanyAvevamanyatrASi 380 na vA vizeSAt / x na vA'vizeSAt (vi0) 381 darzayati ca ... 22 / 374 11 / 3 / 3 22 / 381 11.33 23 / 382 12 / 11 22 // 376 733 23 / 377 811 382 sabhRtidhuvyAtayapi cAtaH - sabhRtivad vyAptayapi cAta. (bhA0) 23/375 12 / 11
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ maryamAM saLi 2 jA ? Ge 161 nikhyA maNa rISTha prIpati vAma pichAnamA vahevA 20368 36 234 2 rUdA rada8 , 10366 116371 da - rANI 42 upara rAkho. * 2366 227 zAradala paridra 23366 rU70 zarU70 zarArU kAra 'pura dAra lAgI rahAra rU70 233% rarara rararara rarara70 20? UNR pharArU rUArU72 dAza chArA jhAra rAzara 372 - 13/372 476 23367 23364 rUArU7. rUArU72 zAbdi kAhArU chAza6 karAra pachI bira3 : 24372 upa280 24268 28Ada 24272 22 4chANa dvArA 8TAra za8ArUrU pArU7. 74 24 * 15.373 16381 15/366 15266 15373 ja kaofpa dvArA 8ra 75 zarU% radda dArU4 2La29 1dArU0 267 1ra. kAkA daPIR 8fkArU chIdda rArA dArU7 277 26 77 - 272728282 227 1/2 TakA 27 268 jahA 73 rArA vIra la % - 2876 234 18372 282 2837 28rU7 dArU7e ( za zAradAra pAra rUddiA dArUcha ra0285 zarUbsa dArU70 277 2% hAra 22aa2 2li dANA dhAra rU% rarU80 202% 2229 203% 20 20 376 % barU' zarArA sArA kAra rUAda ra76 282 * 22 76 rAha zarU pAre72 22376 * rUri zakarAra karAra rUAra rAdAsa rarArU82 2280 23282 . rara80 rarU28 rAsad rA7i2 rA8i0 - * zarUAra 23ra 22 barAu (kAya rarA281 30 2285 2428da nAra77 233% 22282 8 2kA2 2Aza 8NA rayall82 283
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 vyAsasammata-balasUtrabhASyanirNayaH (2 pAH) kramikasUtrapATha zaMkara bhAskara. rAmAnuja sakhyA , 24 / 383 383 puruSavidyAyAmiva cetareSAmanAmnAnAt 1321 4 puruSavidyAyAmapi ( bhA0, rA0, 24 / 376 241378 ni0, ma0, zrI0, zrI50 ) 133111 11 25 / 384 25.377 25 / 376 rUTaka vedhAryamevAta 14 / 1 / 1 14 / 1 / 1 1011 ra hAnau tUpAyanazavazeSatvAt kuzAccha 26.385 26378 266380 dastutyupagAnapattaduktam 15.11 153111 11111 27 / 386 27 / 376 271381 386 sAmparAye tavyAbhAvAttathA hyanye 16 / 2 / 1 161 12 / 4 / 1 2887 28380 28rU82 387 chandata ubhayAvirodhAt 16 / 2 / 2 16 / 2 / 2 - 12 / 4 / 2 29388 26381 26383 388 gatesrthavattvamubhayathAnyathA hi virodha.. 17 / 2 / 1 17 / 2 / 1. 12 / 4 / 3 30 // 386 30 / 382 30384 upapannataMchakSaNArthopa00dhevata 1722 17 / 2 / 2 12 / 4 / 4 aniyamaH sarveSAmavirodhaH 311360 311385 zabdAnumAnAbhyAm 18 / 11 / / 13 / 2 / 1 x aniyama sarvAsAma ( bhA0, 333383 va0, vi0 ) 4 bAmavirodhacchaddhAnumaanaabhyaam ( ma0 bala0 ) 32 / 361 32 / 384 32 / 386 361 yaavddhikaarmpsthitiraadhikaarikaannaam| 1611 1611 13 / 22 akSaradhiyA vavarodha. sAmAnyatabhA- 331362 331387 vAbhyAmausadapavattaduktam 201111 14 / 2 / 1 33.385 xakSaradhiyA tvavirodhaH sAmAnya-(bhA0) 2011 x akSaradhiyA tvavarodhaH sAmAnyatastadbhAvAmAvAbhyAmopAsanavattaduktam (va0) 34 / 363 34 / 388 363 iyadA mananAt 211111 14 / 2 / 2 34386 x IpadA mananAt ( bhA0) 2111 / 1 18 / 1 / 1 .. 362
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 283 * 35 nimyA 386 287 388 386 360 BEL 2 zvA E1F1F 83 ${{{f gvA84 kin 2018 zAra drA zAr 36487 gADha 200288 d asce 'dd 3 Iko 121?1? mana 50 li[l { 194 8/2/' 20Ar 18aaaa sur ra3ra 6aa80 *deg* 16 / 11 31 366 ra 1833 siz 39|20 TFPlr 197 Up prathamA saraNi' 3 yaH 3 pA zarU68 rA zrIkaNTha 58 81ra 3336, 366 kAra ast ''''y' rAma roTTAra 63 sluT 20/284 siela Tar thrIpati 44 dAr 23-06 ''''d raddA view 94278 lkp 28306 gaThThA 223180 gAr 30/28 za ww 2 3263182 zIr R 32/279 ra 2006 dArA Bu/400 Ble 14 382 K URE zAra zAra 200Ara URR vartuma vidhAnamiThThala pahaleva zrR58 sult 2558 chAza 183 {{{ pAga 27528 dvArA 28186 dvAra vjha t87 GIR 20188 !!! 31386 gr rA90 boll DIET zaza JER sArAra 4 163 rAvya 68 271387 27386 phato 28388 280287 265282 88 30/60 2089 33er sarada kuda PRET 162424 dareka
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pA) kramika saMkhyA sUtrapATha. zaMkaraH bhAskara rAmAnujaH 35/364 22 / 2 / 1 ... 35 / 386 15 // 331 364 antarA bhUtagrAmavat svAtmanaH 4 antr| bhUtaprAmavad iti cettaduktam ( ma0 ) xantarA bhUtagrAmavat svaatmno'nythaamevAnupapariti vennovezAntaravat ( bhA0 ) xantarA bhUtagrAmavat svAtmano'nyathA mahAnupapariti vejJopavezavatuM (rA0, zrI0, zrI50) 4 antarAbhUtagrAmavat svAtmano'nyathA bhedAnupapattiriti cennopadezAnta rakhat (ni0) anyathA bhedAnupapattiriti cennopadezA ntaravat x riti cennopadezavat ( ma0) 366 vyatihArI viziSanti hItaravat !x viziSanti hotaravat (zrI50) 367 saiva hi satyAdayaH - 368 kAmAdItaratra tatra cAyatanAdibhyaH / 4 kAmAditaratra tatra ( ma0 ) x kAmAdayastatra tatra cAyatanAdibhya. (zrI0 ) 366 AdarAdalo5. 365 36 / 365 22 / 2 / 2 37366 23 / 11 36388 233111 36360 1532 38 / 367 24 / 11 36 / 368 25.11 37 / 386 24|111 381390 25 / 11 374361 15 / 3 / 3 38362 1631 40 / 366 26 / 2 / 1 4 // 400 262 / 2 36361 26 / 2 / 1 40362 262 / 2 360363 16 / 3 / 2 40 / 364 16 / 3 / 3 400 upasthite'tastadvacanAt
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 nimpA 368 36 367 38 366 363 ull madhya maryamAM sagi 3 mA 3 pA dhI yopati 38366 Fl raiddA40' vAra 3740deg gIra BIEL 38403 pAra za 379, 194deg3 Ple {{l va: 24Azaya 36067 4Amraj ri IrUra Y8 tps 300 karAra 24202 1186 gA iv[l, 386 LIBE0 cAra E rarASTra 38/2 lo 26427 bAra 181389 FIL pahameM vadhAnomanuM poSa dara zAra squ FIE6: 3/4 zAra BlAEra3ra 37388 386 pAr gira REG zarAra INT / 20 volte rAmAya ddAAra pAr 400624 Bgadar BIKEE II ERR UrAra FIE 165 37/327 37/26628268 vole 387 BEE BELIE8 goBoo vvvvv ByBo 42402
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pA) sUtrapATha zaMkaraH bhAskaraH rAmAnujaH 401 42 / 401 41363 411365 27 / 11 2711 1711 43 / 402 28 / 1 / 1 42364 42 // 366 281 1831 phramikasaMkhyA tanniriNA'niyamastadRSTaH pRthagavya pratibandhaphalam * pRthakkRtya [pRthagaya] pratibandha phalam (rA0 pAThAntaram) * siddharaNADaniyamatadaSTa (rA0 pAThAntaram ) * taddhiraNArthaniyamatadaSTa pRthagadhyapratibandhaphalam (ma0) 402 pradAnavadeva taduktam x pradAnavadeva hi taduktam ( ma0) 403 hiMmAmUyavAta taddhi vastrIyastaSi pUrvavikalpa: prakaraNAt syAt kriyA mAnavata x pUrvavikalpaprakaraNAt ( vi0 ) 406 atizAstra ka6 vicaiva tu nirdhAraNA * vicaiva tu nirdhAraNA, tanAva __ (rA0, ni0, zrI0, zrI50 ) 407 darzanAca 408 zrutyAdivalIyastvAca na bAdhaH anubandhAdibhyaH prajJAntarapRthaktvavad dRSTazca taduktam 4 anubandhAdibhya (ma0 bala0 ) 4 prajJA-tarapRthaktvapad dRSTizca taduktam ( ma0, vala0) 44|403 43365 43/367 261 266 / 1 / / 1611 45 / 404 44 / 396 44368 rahAkAra rAha/ra 207 404 45/366 2072 46 / 405 45 / 367 2ele/rU 2ell2 471406 46:68 27/hAja rehAhAka 461400 2073 48/407 47366 265 26 / 6 / 5 46/408 48400 47401 2666 2666 2074 501406 46401 48402 2667 267 2075 406
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ | rA?! 52 // 412 odhae. Bl ole 2017za 267, rUTaa ana. 20cchA 408 own Taala Bood acle Re Birda tAH 40hArea Pdea 80dhdhasa na koala Boa = mALa PloreTa reoad ouza 20821 axRArea R ojkAre 20maTaa udaA ' | RetJt 40 SORCA 70PISA 20I tAre vidhaa dAzraTa chaa dakSi-9 dAda . use todhdha we de che ke rUdA 13th a da w tive uodha 8 0 tisiTa -18 Isle 2dhadaA tajha 90AA ( Ta8 SIE EN OMIA CALEA *PA ta izvakaka cl tt I+I3 toFlo A BUIA 60 ui& bana jti 2 spaMdaA REA link A 0%8 nSao8 daokidaia taa titlht ot bt * 00% a list sc BdAya Bol |. dhopati patama' pibhita padapa niure mApa dho 67 thayA sana u: 2 :
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pAH) 420 ..... kramika zaMkara sUtrapATha. saMthA bhAskara rAmAnuja. na sAmAnyAdapyupalabdhemRtyuvanna hi 51 / 410 50 / 402 46403 410 2668 2668 2076 pareNa ca zabdasya tadvidhya 52 / 411 511403 50 / 404 411 / bhUyaratvAt tvanubandhaH rahANa 29IRI 2017 x pareNa zabdasya (zrI50) 53 / 412 52 / 404 51 / 405 412 eka Atmana zarIre bhAvAt 30 / 2 / 1 30 / 2 / 1 202 / 1 54 / 413 karU vyatirastamAvAmAyitvAnna sUpaadhivat rUrI 30 / 2 / 2 x vyatirekastAvamAvitva (bhA0, 53405 5 / 406 rA0, ni0, ma0, zrI0, vala0) 30 / 2 / 2 21 / 2 / 2 551414 54|406 53 / 407 414 aMgAvavaddhAstu na zAkhAsu hi prativedam / 321 3221 22 / 2 / 1 560415 55407 54|408 415 mantAdivad vA'virodhaH 312 / 2 3112 / 2 22 / 2 / 2 4 mantAdivad vA virodha. ( ma0, va0, bala0) 4.6 bhUna. RtupajjayAyastvaM tathAhi darzayati 57416 56408 551406 3211 3211 2321 x tathAca darzayati ( ma0) 4 (dA hi darzayati ( zrIpa0 ) cha7 nAnA nADhimerAta 58 // 417 571406 56410 33 / 11 33 / 11 24 / 11 564418 58410 57411 34|11 343101 25/2 / 1 418 vikalpo'vibhiTaphalatvAt x vikalpo viziSTaphalatvAt (ma0,va0) kAmyAstu yathAkAma samuccIyeran na vA pUrvahilamAvAta agaSu yathAzrayabhAva 419 6041 5411 581412 35/31 3521 2522 dATa0 10412 5413 36Ara 361 26vAra 420
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 411 2 413 LL 415 417 418 416 nimbAjhaH 27 532418 201716 420 55/413 41623/11 50/408 q8lvLE 2017/7 341111 50/410 2122 55420 511406 zAr pAr 54/412 zAra madhya 53/411 57/422 2222 36/2/1 56 414 24 / 1 / 1 46403 33|1|1 2676 571415 25 / 2 / 1 55/421 35/2/2 58 423 36/2/2 56 / 424 37 111 mayamA saraNi, 3 aH 3 pAH cokaNTha zrIpati 61/426 36 / 111 509404 26 717 511405 30/211 52 506 301/2 65 406 32 / 1 / 1 60/425 26/410 38|1|1 33|1|1 46400 2017/6 53 / 407 53 / 404 311218 22/2/1 50/401 201717 54 / 408 50405 31/2/2 2222 58/416 62 / 427 58412 25/2/2 401281 35/1/1 59 / 402 21/2 56 / 417 132428 59/413 26 / 6 / 1 4141 36/6/1 22 55/406 23|1|1 5077411 *7408 34 / 1 / 1 25/2/1 82/403 841412 21/2/2 18331 58406 25/2/2 yajJama vidyArnomallu padeva - ke qtlEUREUR 17 2018 46410 26 21 52/410 1711016 53/411 17/10/10 551413 zara 560407 58416 24|11 20 / 1 / 1 56/414 18/3/3 571415 16 111 56/417 21/1/1 601418 22 11 61/416 232/12 169 511410 531413 52/41154414 53/412 55415 54/413 56/416 5414571217 56/315 58418 57316 56/416 58417 601420 60/416 511418 611421 62/4 2 63423
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 vyAsasaggata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pAH) kamika sUtrapATha. zaMkara bhAskara rAmAnuja. saMkhyA 421 ziSTezca samAhArAt 62 / 421 611413 60414 366 / 2 3662 2662 63 / 422 60414 61415 366 / 3 36 / 63 26063 64 / 423 63 / 415 62 // 416 36064 36 / 6 / 4 26 / 6 / 4 65424 64416 63 / 417 36465 36465 26065 666415 36 / 66 651417 36 / 66 100 136 64 / 418 2666 83 106 136 423 guNasAdhAraNyazrutezca 424 na vA tatsahamAvAzruteH x na vA'tatsahamAvazrute. (ma) x na vA tatsahabhAvo'zrute. (ni0) 425 darzanAca tarAmapAvAttAdhiraLasaMlyA zrAvitoDadhiraLasaMlyA tRtIyAdhyAye ghaturthapAnuM | 426 puruSArtho'taH zabdAditi pAdarAyaNa. pattApuruSArthanAvo zAbriti jaiminiH cha8 zrAvAvanAta tacchute. 4 tacchrutezca ( vi0 ) 430 samancArambhaLAt karUpha tevato vidhAnAt 4 tattvato vidhAnAt (zrI50) 432 niyamAca x niyamAt ( zrI0,zrI50) 2426 2171 2 / 427 1172 31428 1 / 17 / 3 4 // 426 / 17 / 4 za418 11416 11 120 / 1 2 / 416 21420 1617 / 2 2012 3420 3 / 421 14173 1.2013 4 / 421 4422 174 120 / 4 5 / 430 5/422 5 / 423 1175 1175 2015 6 / 431 64236424 2176 1176 1106 7432 21177 7424 21177 7435 // 2017
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA saraNiH 3 : 4 pA nimyAphI zrIkaNTha: zrIpati 601418 64/426 60414 60411 26/3/2 41242 3662 irA kara 423 karaNa pa 427 61419 26/63 428 429 430 62420 26/6 4 T ddarzakanar dAdApU 1 423 426 201 71 d UR 642422682433 26 6 6 97 431 nakha 65/430 413 66/431 44 67432 dhArA 6428 110016 2404 2435 llra 1/2 7429 222017 dhararara 137 177 1434 191 3427 32436 120/3 1193 4426 41337 1/2014 11294 81427 51438 1/2015 1291935 ' 62415 36/6/3 71440 11927 62 416 26/644 94 63/417 63414 36/67 2821 130 64418 64/415 35/6/6 rASTa 21419 127/1 zara0 1/17/2 3/421 1/173 dhaturma vizvAmamitru pasaMIya 62/420 61420 26/22 rArAra 62412 63421 2/11 24/2/1 423 175 62439 62424 21819 1 / 17/6 62/413 2722 97 125 2016 1/126/1 ra49 1/16/2 4422 19 21174 1 // 164 32418 1 16 3 5 / 420 12165 62421 1 / 1646 1 7425 71422 11717 21167 64/422 zyAza 65/423 25211 103 29 1427 rArakAra 66/424 5/2065/424 2/426 phAra 3 / 427 18243 up8 11244 52429 1/2415 6/430 Rure 62421 7431 112417 63 022 64423 11425 awee 31427 4428 54 9 61430' 171 7331 64,424 65425 66426 67 427 680428 1429 2430 32431 442 5/433 62434 7435
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyA mammata grAmRtrapAnavaDa (2 pAda) *jtra' raH mar rAmAnu. vinA tuM vAMcavuM nA 4 vAra vAva junAta mAM ) 8rUra phAphaDATa 826 : 208 8Irika u78 kara 222 dAda darara3 rAThA zAkAha roga nuM navuM * nu nanane 1 ) 10ra, 10ra7 201428 hA0i 65760 1200
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22018 mATe dehekATa ghaTe dekATa 28ATa kAra ? 28442 18:51 * ra017 kAragara zaha7 2kAra * Rao @ll bdeal a 3W8 " RA bacazeTha cha umra che : 2 rakSA detA ke hardaya dezadAsa uryA che uEA Tadezna * zaravAra karAra zALA deai? dea Ball laTA 3dea ti dellA Taah Aah dezvaryA Pala - az all alTha dADha all 2hetAkSa Tahyaa 8daual aa udhaa 3ka &ao didhA hatI dara dAjhArDa keda kayA devAdeTa TaDhA deda reaa da deai hRzcakahe kedAra " derADhA dAtA haill ghATa dara0iel che ke mArI Taal dalai Has Real 47 zarI2 rAphara rAhA! zAradA parakAza ja 23 24ra 82 zArUla . 22 keTaalo Taalo ath All deTa rAITa rIet EtA Taale , Black dakSA rAya TEATE che. dAda dAha zAhIda 20 ra di rUA dara 247 hAjara4 zva keTamaTa - keTa kAra ra rA rAga 2 " kedau? dara rAI rAkTA ka 2 kezvara deTa nimpA mamAM pauSTha thopati banma nimiNa paDhavI 3 jA ka ' mayamA saLiH 173
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 vyAsasAta-brahmasUtrabhASyanirNayaH (2 pAH) zami sUtrapATha: vAra mArA rAmAnunaH kada anucheluM vAvarAyaNaH sAthute kaSa vidhi dhAraNA 46 stutimAtramupAvAnAhiti vennApUrvAta -venna pUrvavat (zrI) 161444 16536 160937 rArUAra zarAra 2016 2446 20147 228 rArUArU rANArU zara0ra0 23456 214438 211436 rUArA sArA rorApha 47 mAvadrA rarASTa7 rASTarUra rarASTa 2. 2 2aa2 pArA 228 rASa46 TIrA? 2440 4 / 11 cha48 pArivArthI phati venna vigeSitatvAt * parivArthati venna vizeSitatvAr tathA vaivAkyopavandhAt (mA ) chage tathA vaivAyato pavanyAt 4tathA vAkyopAt (zrIpa0) 24|442 222 karAra 250 24446 24rU 5 / 1 / 1 5.11 411 2dANapara rASTara rASa88 6 / 2 / 1 rA 511 pUra 27452 dArAra 10 atarva vAzIpanAnapekSA upara savavekSA 2 yajJAvikRtezvavat 4- jJAtikRtivatta ( vaha0) zamamAghuta. cAttApa tu tadvidhe tavaMtayA teSAmavasthAnuByavAhU -tathApi tu vidhestat~(ma) teSAmaMvarayAnuyatvAt ( zrI) * zamAvutiH cAt teSAmaMva- (zrIpa0 ) 4-taicASi viSe ( vi. ) * zamamAghutaratu yAta-(va80) 2orU dArAra 27445 6 / 11 .
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayamAM saravi, 8 : 4 pAka 675 nimbA mA thInka pati valama bikAnamiSNu vachava e 26/w2 2EAkara dorU7 26524 26442 hAsya rada kara0 - 20444 2447 2416 rAri 28Are 24ra 203 268 242 20kiw. 200 kara07 rApharU kare che kArapachaka ra48 22w3 24 2543 2246 RArAra karal8 karo. 21436 3321 rarASTaka8 rASTraka 2aa 27 7 : ghAra kA20 6 vAra vAra 2 227 2240 2344 2yAda 234 228 22re * rUArA karavaTa karAra karAra rArakAra rakAra rAjadda rAhada rAjaka ra kAra ra47 rada 24ra. rakAraka rakAyada kArari za2424 2650 25453 ra47 25418 varU 24o rASTa8 chao kAraNa kAragara bAra vAra . ra48 : rASa4 sArA raba6 - 22 * Bra kAraNe dAra dora RAdAra rASTavaka - 76 760 pa2 , * kAraNe kAra ? 26450 rAdhAra 271445 Grphara 282
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 kyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (2 pAH) kAma sUtrapara. zaMkara bhAskara. rAmAnuja. sakhyA 28da chaTA rahANa 286 chATIra vRSTi karU sannAnumatitha bALAtya targanA * sarvAnnAnumati kALaT-- (vaha0 ) 44 gavAyA 297 kASTIra 29,264 2844 hAkAra chakAra rUdhi rahITa kAra hIra 3048 4 gari maryate (rA, ma, zrIpa0, a0, 10 ) cha gItoDAmora zetrAzcAtoDAmavAre (10,0) rUATaka rUTa7 366 hurASTa hASTi 22 ka7 viditatvAnnAzramarmApi svarAcha7 rUphAI48 rUASa0 draSTiA Dhoka 82 rUsAka28 3rAda rASTa drAkAra drAkAra dvArA rUchAka6 23460 rUkAra drAra 8 . kada vecAya kaSTa sariTyUna 2 sarvathApi ta omeyasmiAta * sarvathApi tu ta vo--(0 ) 4 sarvathApi tatra voma-(va40 ) 460 anamimAM ja vayati 462 enta vApi tu tada kaddara pa = smIte * pi maiyate (ma, , - zrIpa0, vai0, 40 ) cha3 viroSAnuprazya ' ' 4 viroSa anuzrad (50) 35/460 341451 354453 TAkA TAkA TAkA 36461 3 / 452 36 / 454 dAru kAkA hAru rUchokara pAkora 36 / 453 37 / 455 hAkAra hAdAra re rU8463 rUchA 2846 dArU ,
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhamA saraNiH 3 mA 4 pAH 477 nikhyA mA brAnDa bIpati pahama dhiSThAnamag lava - 28490 282 281 283 27aa? pakAra kAragara, 8el al. radAra 28Apara aa radA dAdara 297 244 2812 vIkAra karavA26 84ra 8SAra rASTa 244 247 22. 20448 pAkAra 8 . rUot 62 3045 263 2018 kArI 8NArU rahAra Palit ARITa PARITE Ahalot ? alal 31453 226 drANA# 26 31744 Blol28 3244 365 240 rAkha7 22/4 dAkA' kAvAda 64 dANo phATA phAI * rAkha0 gar425 rUAda upa2 2338 325 rUchASTa8 232 dAdAra kAraga20 hajAra dIkAra dvAra rakAra 244 37 28 kalpa rakAbda DejA dAtAra aSA7. uchA? rukAra 25457 35468 35453 35/400 4458 hAkASTha para #ANa hakaka rAka udAha0 263 BhAiva8 rUdAida 254 36412 uDAva6 *chAkAra karU ? kAra ruSAra zAha rUNakaddara rUAjaddaka 37055 10IkAra, 2846ra 27 37 / 452 2640 Chord 20kAra za8 37465 180 kAra 281 38456 to 38453 tol4 37461 pATAka dAdA 286
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 vyAsasammata-brAstrabhASyanirNayaH ( 2 pAH ) abhikasUtrapATha. zaMkara bhAskaraH rAmAnujaH saMkhyA 36464 38 / 455 36457 464 ataritvatarajjyAyo liMgAca 644 hAlA hA44 4 atastvitarajjyAyo liMgAt (ni0) mRtasya tu nAtabhAvo jaiminerapi 465 401465 niyamAtadrUpAbhAvebhyaH 10 / 11 x tamUtasya tU tadmAvo niyamA tadrUpAvamAvebhyaH ( ma0) x niyamAt tadrUpAmAvebhya. 36456 40458 (-bhA0, rA0, ni0, zrI0,) 104 / 1 104 / 1 . x jaiminirapi (va0) * bhUtiya nAtamIvo niyamAta tapA (vi0) na cAdhikArikamapi patanAnumAnAtada- 41466 40457 41456 yogAt / 11 / 2 / 1 1111 1042 x patanAnumAnAsayogAt (vala0) x pi yajanAnumAnAt (vi0) upapUrvamapi tveke bhAvamazanavat taduktam 42 / 467 zarAra x upapUrvamapItyeke . . 421460 (rA0, ma0, zrI0, zrI50,). . 1043 468 pahistubhayathApi smRterAcArAca 43 / 461 1211 1044 ... * pahistUmayathA smRte-(bhA0,0) 41 / 458 12 / 11 469 - svAminaH phalazrutarityAyaH 44/469 4 / 456 44462 13 / 3 / 1 13321 102 / 1 AviSyamityauDulomistasmai hi 45 / 470 43 / 460 45/463 parikriyate 13 / 3 / 2 133222 122222 x parikrIyate (ni0,va0,vi0,100) ... 466 43 / 468 470
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyAna 464 465 BE 08 BervPage #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (2 pAH) kamika sUtrapATha zaMkaraH bhAskara. rAmAnujaH sakhyA 46471 13 / 33 47/472 14 / 31 472 44461 14 // 31 46464 122331 471 zrutezva sahakAryantaravidhi. pakSaNa tRtIya tatvato vidhyAtivat x pakSaNa tRtIya (zrI50) 473 kRttamAvAtu gRhiNopasahAraH 474 maunavavitareSAmaDuparAta ka7 sanAviSpharvagnanvayAta 48 / 473 45 / 462 47465 14 / 3 / 2 14 / 32 12 / 3 / 2 49471 46463 48 / 466 14 / 3 / 3 14 / 3 / 3 12 / 3 / 3 501475 47464 49/467 1511 15 / 11 13 / 1 / 1 51 / 476 16 / 11 48 / 465 50 / 468 16 / 1 / 1 141 ................ ........ . . . 521477 17 / 11 494466 1711 511466 15.11 x aihikamaprastuta--(bhA0, rA0ma0, zrI0, zrIpa0, ba0 vi0, bala0) x aihikamaprastune (ni0) evaM muktiphalAniyamastadavasthAvadhRte stadavasthAvadhRtaH x muktiphalAniyama (ni0) vApAvAntAviLAMtyAM sAvitoDadhiraLatyA caturthAdhyAye prathamapAda 478 AvRttirasazakupagAta. kara triAva +136 153 +136 153 +109 124 1467 12 / 1 1 / 478 121 rAuDara 1 / 2 / 2 2 / 468 12 / 2 11470 1 / 1 2471 rA2 3/472 2 / 11 lIDara 3321 480 Atmeti tUpagacchanti grAhayanti ca 3 / 480 2 / 111 3 / 469 22 / 1 481 na pratIke na hi sa 4482 3 / 1 / 1 4|470 3 / 12
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayamA sahita 4 ' | 282 75 nipA mepa pIpropati vallabha vidyAnamiNa para kAkA 46 makA 77 kAja 1233 dhANa * karada8 476 kASTaka char70 4842 7471 10 rUAra 7 3 phAra kAra 47462 232 4746 4780 71 4846 47472 EMO? Berasa azva {ga 2 dvArA kAra rUAra dvArA Uaa 48470 48386 486 4:4maka kaTAkara 2033 8rapara rA kApA dvArA jadA2 udAha82 BdAra7 0049 karAka72 {NA aa ArA pAra dvArA EMA 0 % sala 10483 2048 12/ ofka8 I udArA rANA DhAkAmAM 52476 5147 . 5 // 484 51466 52427 51475 - varUka7 lAkha80 sArA sArA 27 ghAra dALa + 67 77 +125 142 128 137 * zarA rApa 2 28 : rara jora 2 376 ar487 vAra rA! Bl7 kAu8 BrAra para zarA 272 $ri 2 B72 rASa8 176 pharA zArA rAkTa 2482 26 27 pharAra 122 ra76 rASTa82 %a8 rAcAra 3480 2483 BISa82 pAra kAra" rANal rANA gr81 44
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 cyAsasAta-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pAH) kamike sUtrapATha zaMkaraH bhAskara. rAmAnuja sakhyA cha82 brahmadaSTisarSata 483 AdityAdimatayazvAga upapatte. 5/482 5 / 471 / 5 / 474 411 4 / 11 222 64836472 .6475 5 / 111 511114 / 11 7484 7.473 7 76 6 / 4 / 1 641 5 / 5 / 1 284 zAlInaH sanmavAt dhyAnAca 8aa 77 8485 6 / 4 / 2 8474 642 486 acalatva cApekSya 487, smaranti ca . hA486 64Ara 10 / 487 644 111488 721 9 / 475 hA478 643 5 / 5 / 3 101476 10476 644 5 / 5 / 4 111480 488 thaaikAgratA talAviroSAt x tatra vizeSAt ( bhA0) 486 12 / 486 811 11 / 477 711 12 / 478 11 121481 611 131479 136482 11 711 13 / 460 6 / 11 14 / 461 10 / 11 14480 14 / 483 101 / 1 811 gAbAvaLAtu tatrapi di dakhamuM x AprayANAtatrApi hi dRSTam (rA0) tavadhiAma kArapUrvAdhayophlevinAza 490 tavyapadazAt 461 itarasyApyevamasaMzleSa pAte tu 4 itarasyApyevamazleSa pAte tu (ni0) darara anAra mAryo have tu pUrve tevaLe. karU agnihotrAhi tutatkAryava taddarzanAra x satatakAryAyava tadarzanAta(vi0) kaka matoDavApi zekAmumako x ato'nyadapItyekepAnubhayo (ma0) 15 / 462 15 / 481 111111 11111 166493 16482 12 / 2 / 1 122 / 1 15 / 484 9 / 11 16485 1031 chANa 12 / 2 / 2 83 12 / 2 / 2 7486 10332
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA saraNi 42.1 pA 183 nizvArtha maLa zAkhA prIpati vahema vizAlamilka pAva dATa83 89 kAra 8482 uE% ha86 u72 uSa80 * rUArA chApAra 1 koNa? pharAra rUAre vAilDa vAI81 dAka76 dAda0 hAIka dArU, dara86 kAra para paNale kAra para Gjha80 776 774 7482 744 780 viphI dhora Bra 561 drASTada2 847, 47, 882 padAra 84 8488 652 thAra phari . 2rs doSadarU 64% daiG dA88 563 65/3 63 5/63 ra dAka6 pacha8da 83 044 0476 20477 phAila 10 487 101460 udAjha 64 dAsa udAra Jaa - 2483 23/ka, w80 2 % 2erddha 08855 65571 ra 45 1488 2ree? rAha81 dif 2466 22485 sle{ 82 2476 22487 rddA naM 22STa8 rokadara 49 rUBE7 32 1480 42488 * dArUNa 87ra dora dAra dAdA: 2360 rUAda 2468 2482 48 2486 24494 98BdaSTa 87ra 02? zA kAra 7 dArUri 288 2469 2484 1pa49 pArka , dAphAra 83 2IP dvAra dAkAra 15462 15495 thai 16486 16500 163480 16483 141 CNH 22ANa zarUAra dAkAra 26 ukAie , 7t - 1 ka7486 kAcha kRSidarA , pharahAra karUAra 7/3 * 2744 27ree7 16 17501 86 JI BER
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 kramikasakhyA 465 466 498 E 500 caturthAdhyAye dvitIya. pAda / 467 vAGmanasi darzanAcchabdAca 501 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pAH ) 503 sUtrapATha. yadeva vidyayeti hi 504 monona litare kSaUMcA sa~padyate X kSapayitvAtha saMpadyate (rA0, ni0, zrI0, zrIpa0, ba0, ba0 ) x kSapayitvAtha sapatsyate (ma0 ) dvAdazapAdAntAdhikaraNasaMkhyAAdito'dhikaraNasakhyA ataeva ca sarvANyanu x ataeva sarvANyanu ( rA0, ni0, zrIpa0, matAntare va0 vi0 ) tanmana prANa uttarAt so'dhyakSe tadupagamAdibhyaH x so'dhyakSeNa ( zrI0 ) 502 naikammin darzayato hi bhUtepu tacchrute rlRte * bhUtezvata zrute ( bhA0, vi, ) samAnA cAnmRtyupakramAdramRtatvaM cAnupopya tadApIte. sasAravyapadezAta zaMkara bhAskara rAmAnuja. 182487 10/3/3 18465 13/1/1 19/466 18484 14 / 1 / 1 13 / 1 / 1 ... + 153_ 167 11467 1/2/1 22468 112/2 Le 2|1|1 41500 3/3/19 5/501 zAra 6/502 dAgara 7/503 41 2 + 153 166 11485 rASTra 2486 1/2/2 32487 2 1/1 4488 3/3/1 51486 zAra 16.88 111111 + 124 135 1486 112 / 1 22460 yArAra 3 / 461 2/1/1 kAr 3 | 1|1 5/463 kArASTra ... 6 / 490 ddASTaka zAra kArra 71561 7.465 411 8/7/1 82466 8504 drAka2 546 prazA? 5712
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( * c prapamA sani bhAsapA IP 185 nimA makhya mIzanDa rIpati pakSama dhirAmikSa vakaveva 18561 18502 18487 18485 - 18483 , * 22263 7ER } 1895 18488 dadhi ghI 466 1666 / / 18462 1011 16488 1686 ENER 1335 1011 72 146 1503 877 +106 116 +188 166 +146 159 +142 152 +137 144 / / 15462 zakSA 1995 241 1467 12500 11504 21 21505 122 1489 1121 RREO 122 11487 1221 vAjha88 zaza2 . TEC 21501 246 244 za62 248 501 465 kA506 3486 1 // 3211 21 211 64507 440 264 . 11 kA 311 a42 247 rAhAya __ 4468 4500 144 500 4503 7 5508 21 5504 ( ) 5463 5.46 549 15.11 3.2 41 4aa / zarAra 5501 48509 644 EMENT"61500 166 . 511233 , 2212-- 150 ...6502 ... TEE 7510 7495 7483- 501 7503 846 844 8502 / ET '62 ra 2 ra 8504 6501 7506 Clou
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-bramamatrabhASyanirNayaH (2 pA) ma.mi. gyA bhUtrapATa zaMkara. bhAskara: rAmAnujaH 6505 karAra 6463 542 647 5/73 gubna pramAnazca tayopalavye x mumapramANazca (pala0) "da napamarAta 201506 5 / 43 10464 10 // 428 543 574 11146 575 207 asyaiva copapatrepa UmA 16507 121465 54 544 x copapaterama (zrIpa0) 4-copapatramA ( rA0ni0ma0) x tasya copapattarepa mA (bala0) 508 pratipadhAditi cenna zArIrAta 4 pratipadhAditi cenna zArIrAta spaSTo sAma(bhAga0ni0,zrI0,zrIpa0) pAna 4 madhI pAga (bala0) 12 / 508 6 / 31 12466 121500 dArA chidra 131206 dArUAra
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ nimbArka yi 506 508 507 3 506 110 511 512 273 10502 2718 madhya z 6512 phAr 111503 2|7|5 I " 12/504 Pls 11 '' 13505 277 muMd zAra 171507 rUAra ra 16/508 513 421 n 17506 ja hArAra 201513 684 keMka ddAlaka 12/515 TAT " 13/516 6878 11 24/517 chATATa 15618 71 / 1 16/016 TAyagara + C 10/520 2011 18/521 R ) mayamA saraki 4 ma 2 pA zrIk LILO 562 20568 563 11466 64 1200 5/65 '' 3 } } - 1 13/501 5/66 3 15/503 dvArA / cIpati 6 465 573 16/504 ara Arth 11467 51715 24/572 14/500 615/1 6 111 15/501 7 12468 T 102466 109504 zarada calana 13466 2177 T 65036505 zAr __!! -1 -1 3 m yalabha vijJAnamikSu vijJAnami pahaSa 2 !! f 12206 322626 111505 pa 1 13507 BIEN 14508 zahAda 15506 T BIETE 1 16/510 411 I BI - PA 7 181512 6/11 ' " 1 IIT 10/506 10506 121500. 13/506 L 141510 F 1 1870 11/510 12/508 12/511 <1900 7 6508 < 16/502 27/511 17513 17516 8111 5 / 1 / 1 H 171505 171503 tikimon 6111 f 13/5121 141513 * 12/111 151514 16/512 16/515 15 181514 18597 ""
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasAgata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (25) 188 sUtrapATha: 1506 saMsthA ole 515 . . 201508 11022 +135 167 / 6. 177 talyA kamika zaMkara bhAskara rAmAnujaH nizi neti ne saMnyAM thAva chuM- kAkA kAkara bhAvitvAt darzayati ca x nizi neti cenna saMbandhAt (ma0) 4 yAvadehamAvitvAddarzayati ca(ma0.) 516 atazcAne'pi dakSiNe: 20516 16503 16507 11 / 2 / 1 102 / 1 11 / 2 / 1 517 yoginaH prati ca smaryate smAta caite. 211517 20504 517 yAginaH prAta casmayata mApasa 1102 / 2 11 / 2 / 2 - yoginaH pratismayate- (rA0ni0, ma0, zrI0, zrI50) trayovApAvAntASivaraNamaMtyAM zrAvitoDadhijALasaMlyA vaturvAdhyAyapAt 518 acirAdinA tatprathitaH 11518 1505 11506 zaza1 za11 111 22510 519 vAyumabdAdavizeSavizeSAbhyAm x vAyumabdAdaH - ( ma0) 520 taDito'dhivaruNaH saMbandhAt 3507 3 / 1 / 1 3 / 11 331 4 tArito'dhivaruNa. (ma0,zrI0, zrI50) + varuNAcAdhIndraprajApatI (ba) 21111 21516 21151 32511 31520 . 4521 4508 4519 karI 4221 521 AtivAhikAstaliMgAt ___x AtivAhikastalliMgAt ( ma0) 5/522 jarUri 522 ubhayavyAmohAttasiddha
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ ! | mayamA samii nA 2 28 nipA. madhya grISTha pIpati vAma vidhAna ipakavela pADavA 18pa06 18pa4 1553 , 1 prApU 228 pAra drArA 2 ||R Grant upara ErYTB 203 dANa 153 2524 2657 6655 oves 51 hIre dIpAka dArA karAra 7rUAre 20Hda 25 2 7 /pa20 2012 22Apa25 2o108 2016 pIrUra rabAra darAra ri 1513 1526 1109 1598 1521 1507 But sit 508 ra17 cAra zAkAra 0 ropAka cAra rApara rAdhA? upara7 rANA 2325 ra0 3118 IkAra 223 upara8 55 pApa0 vANA 3 vAra kAmada 122 #ArA ka 20 kAra rajA 4521 4524 kAza 452 // jApAra vAparU. 522 2 are charA phAdhara 2 rUAra 5522 5525
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 8.525 58/2 527 dhAnAta vyAsasAta-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 25) malika sUtrapATha zaMkaraH bhAskaraH rAmAnuja. saMdhyA 523, dhutenaiva tatastacchutaH . " / 6523 5 / 506 5/513 kArUArU karAra karAra 524 kArya vAdarirasya gatyupapattaH 7524 6510 6514 5 / 8 / 1 5101 5 / 10 / 1 525 vizeSitatvAca 7511 7515 5 / 10 / 2 5 / 102 parada sAmakhyAnu ta vyapaherI 6526 8512 8516 583 510 / 3 51103 x sAmIpyAtu tadupadezaH (ni0) kAryAtya tatvaSyakSeNa sAtaH paramami- 10 // 527 6513 5 / 8 / 4 5104 - .. x paramavidhAnAt ( rA0) 6517 za1014 528 smRtezca 11528 10514 10518 58 / 5 5 / 10 / 5 51015 526 paraM jaiminirmusyatvAta 12526 11:516 5 / 86 5 / 10 / 6 51016 30 varzanAra 131530 12516 121520 5 / 87 5107 5 / 107 531 na ca kArya pratipattyabhisandhiH . 14531 13.517 5.88 5108 x na ca kAryepratyabhisandhiH (rA0, 13521 zrI0, zrIpa0) 5 / 108 apratIkAlambanAnayatIti vAdarAyaNa 151532 141518 ubhayathA'doSAt tatkratuzca 6 / 2 / 1 x ubhayathA ca doSAt (rA0ma0, 14522 ___ zrI0, zrIpa0, pala0) 51016 barU vize ja ati 168533 15/516 15/523 darara 5 / 10 / 10 5.10.10 vaturtagapAvAntAdhiLAMtyAM +178 + 177 +146 mAditoDadhijaLasatyA 184 182 151 1158 jarUra gratIka
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ pI {mammAna varSa 20 E ra 5 525 ma :: 17 19 530 531 * pagara 51 orge ton cr:30 5603 533 love ytok 3 tole mapa bhISaSTha pA ri khArIra 141526 lzalk 5111 garabA gAvA ! ; dhoti 2 tofl+ ltof !$$! N chAra lilt r {1101 The ALI jI 218 pAna 60|3 tr 6 ltr this a7 19 5/2016 ddAd z 4Re 413013 ter Be Welc * to vo dvAraie ad {{{. dvA%0degte :: +26 za tle9 bolt 115 fle fenc toft urv re varaph HH Un pAthI R evote 013 {tr the rout bord *{ef$ CI1IH gara + 6 203 50/ at 51017 pAma Lyo *lle Un 942 *ltoft lik teth zAya 855 lit ja phATAra tak urv vat liv 41 Act ne_tar28 Pv sa vert 187 154550 Ek dhArAra blle lol'0 jAgara + 43 + 168 256pa222772 y vakhAmaNu dhava ddA chu * 31439 R ka toqv$ d d 7757 ra TApa zarada tel 10 !! pa ra K tan 12/533 3953 958 patel dAvarI pada
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 kramika - saMkhyA 535 vyAsasamgata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 pAH ) 4. saMpadyAvirbhIva: svenazandrAta x sapadyAvihAya (ma0 ) muktaH pratijJAnAt sUtrapAThaH 536 " caturthAdhyAye caturthapAda. 536 zrAtmA prakaraNAtU 537 zravibhAgena dRSTatvAt 538 brAhmaNa jaiminirupanyAsAdibhyaH citi tanmAtreNa tadAtmakatvAdityaiDulobhiH x cirtimAtreNa (bhA0 ma0, zrI0) vamapyupanyAsAt pUrvamAvAnlRvirodhaM 540 vAdarAyaNaH 541 saMkalpAdeva tu tacchruteH 543 x saMkalpAdeva tacchruteH (rA0, ni0, bula0 ) 542 srataC vAnanyAdhitiH * zrataevAnanyAdhipatiH (vi0 ) amArvavArirAha hevan x abhAve vAdarirAha hyevam (bala0 ) zaMkara. bhAskara. 1/534 zir 2/535 1/3/2 3/536 1 / 3 / 3 5/538 33/1 6/536 zAra 71540 3/3/3 4|537 4/523 2111 2|1|1 82541 kArAta 6542 42/2 10/543 5/52 "; ... 1/520 1 / 3 / 1 22501 13/2 3522 113/3 5/524 3/3/1 6/525 zAra 7526 3/33 8527 kArAku 6528 kArAra '01526 5/5/1 , rAmAnujaH 1 1/524 1 / 3 / 1 } 2/525 zara 3/526 1/3/3 4527 2 1/1 5528 3/3/1 6/526 zAra 7530 zAra ... 8/531 kArAka 62532 kArAra 10/533 5/7/1
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama nimpAzeH padmA 538 * za0 baMdhAra 537 ro 541 28 walk 9 IR 43 4531 K l pAr -3 phara 71534 VIR 0 rana 35 t 43 bAhAra mamma 25 / / 992 21219 rA' purU d'dz: Budd $ik{ ' prA Lik 1 . dvApa47 pAra k 7[8 kAr vada 6 / 11 dAm lo 3515 711/1 1 [dbaTa pUra rAmA prathamapRsALi ? A ? b} thophaNDa prIti ' k zarama Ab 21525 ra 3725 +93 Athle =[ 10 dApUra phAra l 3 yAr drAk' chArA LIBR kArAra 11523 Lib 14 vAra 13 zAra 456 rA ohuv khAra ddApUr8 ir se sAma 8420 1511 dAna rApara pakSamAM vizvAnanirde paherela zAra } 3 14 zAra bA le= 4035 ete 557 zAr 68 cAra 1/4T 2583 (40 * TAi" * IT zAka . / . I HU garUpa 3 26 plas 0437 0Ara pure pura 40 vara 877 { '515/1 35/3 86 | |_| 38 dAda 71550 82541 doDavar POL 10/543 193 ' 58 30 E 4540 5541 642 71542 8554 04 445 Kl49=
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (2 pAH ) Rmika - on saMkhyA ..." sUtrapA0 . zaMkara bhAskara rAmAnuja 111544 111530 111534 544 bhAva jaiminirvikalpAmananAt 5 / 5 / 2 5 / 52 572 4 vikalpAnAnAt (ma0), 19 * mAvaM naimininirvapAmananA (vi0) " u x Aha yevaM jaiminirvikalpAmananAta (balaM0 ) 545 dvAdazAhavadubhayavidha vAdarAyaNo'taH 12 / 545 12531 12535 5 / 5 / 3 553 573 546 tanvamA sandhyavardU paMpatte. 13.546 131532 131536 15 / 4 514 174 . .. tasya bhAve (zrI50 ) , 547 bhAve jAmaddhat / / 141547 141533 14537 , 555555 575 548. pradIpadAvezastathAhi darzayati 15548 / 151534 151538 6 / 2 / 1 6 / 21 576 546 16 / 546 16535 16536 svApyayasampattyAranyatarApekSamAviSkRta hi / dAroM2 6 / 2 / 2 577. / x ranyatarApekSyamAviSkRta hi (bala0) . - svApasampatyo (vi0 . . 17 / 0 171536 / 171540 jagadavyApAravajaprakaraNAdasannihitatvAt 71 761 61 x jagadvyApAravarjabhU (ma0)- . x prakaraNAdasannihitatvAca (ma0) pratyakSapadezAditi vennAviAri 181551 181541 maNDalasyokta chAMdrA dAdA x pratyakSopadezAnnati (bhA0ni0, 18/537 zrIpa0, pala0) 762
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ / prayamA sa4i4 mA IIR 195 nimpA madhyA zrIka zrIpati pabha yinAmikSu pala 111538 / / 1524 111133 1 3 40419 / zA2 te '2 / 8 ' 21 // 352 ( T , " JEN IN 11 T, VERIFAL 111547 122534 3 / 5 BRITER 112536 122553 12 / 3. 545, 1847873 3 ra 13/140 13154 12.36 54 12 / 244 2288 13545 rI 13546 441 4547 14.550 1.4541 255 14037 136 44 6 478555 2 122 , 17542 1556 538 5/37 5847 * kAkI 8ii dArA kAkA karAra ... / 43 16557 16 / 36 16538 1948 579 477 77 62 4 42 / 2 548 15/5.1 16.52 16246 7.055 144 17040 7.36 73 55 17 46 581 7r 50 17 / 3 17558 181556 2 16260 zA3 181541 752 18550 42 18551 1854 5.5 / 2 18540 552 18554
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayA ( 2 pAH) zami sUrapAi - e rAMDa' mAra mAmAnunaH saMthA pharUra vijAravatti = tathApi sthitimAM ! ' 'rANaka2 2ii28 - hApaddhara hArU chorU 63 * vizrAvartija tathAdi varzathati(50) . phArU vItathaiva pratyakSAnumAne . rabara rAkarUha rASTarU 764 764 64 * sthitimAha tathaiva pratyakSAnumAne (ma.) papaka moLamAtrasAIis 246 ' .. 211544 kAdA; 665 X mogAmAtrAmya &imA (mA ) - - 20 phaphaka banAvRtti: zabdAnAvRtti: zArarApha rAkha46 rAphaDa 7666 766666 padmazapAtAntAdhiraNa saMnyA 284 + 682 + 52. mAhitoDadharaLa saMsthA 161 186 157
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ papapA saramita pAra 5. T ir ur Alery : 15
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2: 174."'.. etatsaraNita prathamataavagamyate zaMkaramatena 555 sUtrANi 191 adhikara / bhAskaramatena 541 , 189 rAmAnujamatena / 545 / 157. / nizvAmitena 46 madhvamatena 564 , 223 , zrIkaNThamatena 545 , 181...." zrIpatimatena ' 544 pallamamatena 554 , 160 " vijJAnabhikSumatena 555 , na nitiAni .. , baladevamatena 556. , . , iti / / eva ca dRzyate brahmasUtrArthaviSaye na ko'pi anyena, kenApi saha aikamatyaM bhajate iti / etAdRze matabhede dRSTe AzaMkyate brahmasUtragranthasya vyAsasammata artha. na kenApi kRta, kRtazcet nAnyaH sa vyAsasammatatvena anumodita abhavat kadAcidapi / athavA na ko'pi vyAsasammatasUtrArtham AviSkatuM zazAka iti / kim adhika bhaviSyatkAle'pi ko'pi tathA kartuM zayAt ityapi na AzAsmahe / sarvaM bhASyakAra etAdRzayuktinaipuNyena sUtrArthayojanA kRtA, yat tasya doSapradarzanam asAdhyameva pratibhAti / etadapi punazasaMkhyakamudritamApyAlocanaphalameva / bahUni amudritAni bhASyAdIni idAnImapi upalabhyante, yathA yAdavaprakAzabhASyam, nIla. kaNThabhASyam ityAdIni, teSu sarveSu dRSTeSu vyAsasammatabhASyanirNayAzA samUladhAta vihanyate eva / ya. ko'pi sampradAyapravattaka abhavat, sa eva brahmasUtrabhASya racayAmAsa, sa eva vyAsavAkya svamataprAmANya dRDhayAmAsa / eva ca tasya bhASyamapi ananyasAdhAraNa jAtam, na kenApi saha tasyApi mataikyam abhavat / eva ca vyAsasammatabhASyavinirNayAzA sudUraparAhatA eva bhavati / sUtrapAThe, atiriktasUtragrahaNe, gRhItasUtravarjane, sUtradvayasaMyoge, sUtravibhAge, sUtrapAThakame, tena sUtrasaMkhyAyA, tatazca adhikaraNaracanAyA sarvatra etAdRza bhRzaza matabhedo jAta, yat sUtrArthe vyAsasammatinirUpaNaM nitarA suduSkarameva / tathApi AzAmarIcikA dussprihrnniiyaa| zrutyekaparAyaNavyAsasya matApagati vinA na kiMcit asmAka zrutikAraNaparANA santoSam aavhti| ato'tra prathama panthA ayam ekaH mammAmi vAta tha vibhinnamAra yAdI sutrapAThAdila hIta tataste tatvanusarabena yAzAdhikaraNaracanA kRtA sA adhikaraNaracanA adhikasammatyA yadi vyAsasammatatvena
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAsasammasa grAmasUtramAppanirNayaH (2pA ) 100 svahitA syAta, tadA tApiraNAra nAnula mApya pAsa-rAgatamApyamiti bhavitum citam iti / tatadha dvitIya pathA yo'ya ammAbhi apara yate, sa tu adhi samatAdhikaraNa bana nigamAvitaraNApa iti / ma niyamA yatra bhApye yathA yathA azva sthAna tathA tathA tara mAnya vyAsamamatam iti gayitum guktara / ' bhanena pathidvayena pyAsatamA nirNaya phacit mAgavageyati na asagata jharanA / asAna 7 anmAkam zrAzA pugparAhatA iti manyate / madhipaNacanAcanAja paguNA'guNavicAra / / tatra madhamena pathA idAnAm ana madhira garamAyAm adhikarmamatinirNayArtha matamaina mapAsa adhikaraNArambhakamanAgA mamAgara kriyte| niyamatra dvitAyA maraNi ekA miracyate apanAt / tara para kakSA nimitA / tara prathama kakSe sUtramA-yA, dvitIya kA napATa, tRtAye phata adhikaraNAnanAnulabhAyanAmAni, caturthe ko piraNaracanAnulamAyANo samyA, paMcama phasa adhikaraNaracanApratibhAyANA saMgamA, paSTha kA adhikaraNaracanAmati mAnyanAmAni sthAmyanti / tatra yAnA mAyANA maye aSTa mA pAgi vivecitAni / vijJAnabhimAna -deva mAya ca na parigaNitam / yatatamtayo muditamApyamanye adhikaraNAni ma madAsatAni / ki ca tathA Adhunika yamapi atra apara phAraNam / ata abhikaramarayanApicAre tat mAnyadvaya parityarumi
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA saraNiH adhikaraNaracanA'racanAjanya-guNAguNanirNayArthA / sUtrANi adhikaraNaracanAyAm anukUla-bhASya- adhikaraNa2canAyA pratikUlabhASya / / nAbhAni nAmAni racitAdhikaraNasaMkhyA . vv. 2 aracitAdhikaraNasaMkhyA 0 0.4 0 0 0 0 0 0 " 80 1 athAto brahmajijJAsA 1 sarvamatena 2 janmAyasya yata. 2 3 zAstrayonitvAt / 3 za0bhA0,rA0ma0ni0zrI0zrIpa0 7 1 4 tattu samanvayAt / 4 zaM0,bhA0,rA0ma0,zrI0,zrI50va0 7 1 5 IkSatenAzanam 5 sarvamatena 8 0 6 Anandamayo'bhyAsAt / 12 / 7 netaro'nupapatteH / 16 . zrI0 1 7 zaM0bhA0,rA0, ma0, ni0,zrI50,va0 8 antastaddharmopadezAta 120 sarvamatena 8 0 9 AkAzastaliMgAt / 22 10 ataeva prANa. 123 11 jyotizcaraNAbhidhAnAt / 24 , 80 12 chandobhidhAnAnneti cena tathA ma0 1 7 za0bhA0,rA0ni0 ceto'rpaNanimadAttathAhi darzayati / 25 zrI0, zrIpa0, va0 13 prANastathAnugamAt / 28 sarvamatena 8 0 0 2 14 sarvatra prasiddhopadezAt / 1 15 anupapattestu na zArIra. zrI0 1 7 za0,bhA0,rA0ni0 ma0,zrI50, 30 16 gatavizeSAt 5 va0 1 7 za0bhA0,rA0ni0 ma0,zrI0,zrIpa0 17 attA carAcarAt / 2 sarvamatena 8 0 0 18 guhA praviSTAvAtmAnI hi za0bhA0ni0ma0 zrI0, 7 1 rA0 tadAnAta 11 zrIpa0,va0 0
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA sarazi: 201 19 jantara upaparo / 13 srvmte| 8 0 0 20 manasthiterasambhavAca netara 17 zrI0 17 za0mA0rA0ni0 mAdhIpa0va0 21 antaryAyadhidevAdiSu tadabhavyapadezAt / 18 sarvamatena 8 0 22 azyatvAdiguNako dhoke 121 23 vAnara sAdhAraNazabdavizeSAt / 24 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 24 dhumpAcAyatana svasadA / 1 / 25 mA saMprasAdAvadhyupadezAt / 8 / 26 akSaramambarAntakRte 10 27 IkSatikarmavyapadezAt sa / 13 28 dahara uttarebhya 15 , 80 29 anutastasya ca / 22 za0mA0ma0zrIpa0va0 5 3 rA0ni0pI0 20 rannAdeva pramita ra? sarpamatena 8 0 0 31 taduparyapi pAvarAyaNa sammavAt / 26 32 madhpAdipvasammavAdanAdhikAra mini // 31 rA0 1 7 za0mA0ni0ma0 zrI0zrIpa050 33 zugasya tadanAvaramaraNAta tabAda panAt sUcyate hi 34 sarvamate 8 0 0 34 kampanAt / 39 35 jyotidarzanAta 180 za0mA0ma0zrI zrIpa0va0 6 2 rA0ni0 36 AkAzo'stitvAdi myapadezAta 11 sarvamatena 8 0 0 37 supuyutmAntomadana 52 za0mA0ma0zrIpa010 5 3 rA0ni0pI0 38 patyAvidhadamma 143 ma0 1 7 za0mA0rA0ni0 zrI0dhIpa010 39 AnumAniphamapyekapAmiti cenma zarIrapakavinyastahItadarzayati ca 1 sarvamatena 8 0 10 'camasamavizeSAt / 8 sa0mA0rA0ni0mI0bhIpa050 7 1 25 0 , ma0
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH 41 jyotipakamA tu tathAvadhIyata eke|9 ma0 1 7 za0bhA0rA0ni0 zrI0zrI50va0 42 na sakhyopasaMgrahAdapi nAnAmAvAdatirakIca 11 sarvamatena 8 0 0 43 kAraNatvena cAkAzAdiSu yathA vyapadiSToktaH / 14 za0bhA0rA0ma0 zrI50va0 6 2 ni0zrI0 44 samAkarSAt 15 ma0ni0va0 3 5 za0bhA0rA0zrI0 zrIpa0 45 jagadvAcitvAt / 16 za0bhA0rA0ni0zrI0zrI50va0 7 1 ma0 46 vAkyAnvayAt / 19 za0bhA0rA0zrI0zrIpa0va0 6 2 ma0ni0 17 prakRtizca pratijJAdRSTAntAnu parodhAt / 23 za0bhA0rA0ma0zrI0zrI50va0 7 1 ni0 48 etena sarva vyAkhyAtA vyAkhyAtAH / 28 za0bhA0rA0ma0zrI zrI50 6 2 ni0va0 49 smRtyanavakAzadopaprasaMga iti cennA caRtyanavarAtoSakasaMpAta ? sarvamatena 8 0 0 50 itareSA caanuplbdhH|2 va0 1 7 za0bhA0rA0ni0 ma0zrI0zrIpa0 51 etena yogaH pratyuktaH / 3 za0bhA0rA0ni0 zrI0 zrIpa0va0 7 1 ma0 52 na vilakSaNatvAdasya tathAt ca zabdAt / 4 sarvamatena 8 0 0 53 abhimAninyapadezastu vizeSAnugatibhyAm 5 ma0 1 7 za0bhA0rA0ni0 zrI0zrI50va0 54 asaditi cenna pratiSedhamAnatvAt / 7 ma0va0 2 6 za0bhA0rA0ni0 zrI0zrI50 55 apItau tdvtprsNgaadsmNjsm|8 zrI0 1 7 za0bhA0rA0ni0 ma0zrI50va0 padda patana ziSTApariyA za0bhA0rA0ni0zrI0 api vyAkhyAtAH / 12 zrI50va0 7 1 71 ma0
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA saraNi 203 pa7 mopaoNra vimAna syaalokpt||13 sarvamatena 8 0 0 58 tadananyatvamArammaNasadAdimya 14 sarvamatena 8 0 0 59 masayapadezAneti cena dharmAntareNa vAkyaropAe 17 20 1 7 za0mA0rA0ni0 ma0pI0zrIpa0 60 itaravyapadezAdvitAkaraNAdi dopaprasakti 21 za0mA0rA0ni0ma0dhIpa010 7 1 zrI0 61 upasaMhAradarzanAnneti cenna kSIravaddhi / 24 0 mA0rA0ni0pI0zrIpa0va0 7 1 ma0 62 ranamasaklinisvayavatva sanakopo vA 26 0 mA0rA0ni0pI0 zrIpa0 6 2 ma0va0 63 yutesta rAjamUlatvAt / 27 ma0 1 7 za0mA0rA0ni0 thI0mIpa0va0 64 sapitA ca tadarzanAt 30 za0mA0va0 3 5 rA0ni0ma0pI0 zrIpa0 65 na prayojanabattvAt / 32 za0mA0rA0ni0ma0pI0 6 2 zrIpa010 26 janmane bena sApekSatrA tamAdi darzayati / 34 za0mA0ma0pI0bhIpa0 5 3 rA0ni0va0 67 sarvadhapapatei rU7 za0mA0ma0 zrIpa0 4 5 rA0ni0 zrI0va0 rAra 68 racanAnupapatteya nAnumAnam / 1 sarvamatena 8 0 0 69 anyatrAmAvAdha na tRnnaadivt|5 ma0 1 7 20mA0rA0ni0 zrI0Ipa010 70 bamyupAmeryAmAvAva 6 ma0 1 7 // 71 purunAmapaditi cedayApi ma0va0 2 6 za0mA0rA0ni0 zrIzrIpa0 72 manyayAnumitI ca bhvkipiyogaat|9 ma0 1 7 za0mA0rA0ni0 zrI0zrIpa010 73 mahaddIpad vA hstprimnnddlaampaa|11 sarvamatena 8 0 0
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH 74 ubhayathApi na karmAtastadabhAva. / 12 za0 bhA0 zrI 50 ha' sanundrAya samavadetuopi tavAsiH 28 76 nAsato'dRSTatvAt | 26 sarvematena ma0 zrI0 77 'nAbhAva upalbce' | 28 78 na bhAvo'nupalace | 30 za0 bhA0rA0zrI0 zrIpa0va0 6 rA0 zrI 0 zrIpa0 sarvematena 35 33 ma0 70 sarvathA'nupapattezca / 32 "naikasminnasambhavAt / 33 80 81 patyurasAmaJjasyAt / 37 82 utpattyasambhavAt / 42 gaya 83 na viyadazruteH // 1 80 33 84 etena mAtaridhA vyAkhyAtAH / 8 za0 bhA0ma0 zrI0 zrI 50va0 6 2 za0 bhA0ma0 zrI0va0 5 3 85 anamyantu sato'nupapatte / 9 86 tejo'nastathA zAha / 10 za0 bhA0rA0ma0 zrI0 zrI 50va0 7 1 ga0 bhA0ma0 zrI 50va0 87 zrApa 111 5 3 88 pRthivyadhikArarUpazabdAntarebhyaH // 12 5 3 yAnAdeva tu liMgAt sa / 13 5 3 89 10 parvayeNa tu kamoData 19 3 5 rA0ni0ma0 zrI0va0 80 26 11 za0 bhA0rA0ni0 zrI50va0 ma0 ni0 za0 bhA0rA0ni0 zrI0 zrIpa0va0 3 5 za0 bhA0ni0ma0va0 80 80 80 2 1 7 0 0 0 rA0ni0 rA0ni0 zrI 50 ni0 rA0ni0 zrI 0 11
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ "dvitIyA srnniH| 151 96 vyatireko gandhavat tyAca darzayati / 26 / 27 ma0 ma0 97 pRthagupadezAt / 28 28 cAvavAtmAvitvAdha naihopahtavarzanAt / 30 na 99 pustyAdivaSasya sato'miyyaphiyogAt // 31 100 karcA zAstrArthavattvAt // 33 101 yathAca takSoma miyathA / 40 1 104 aMzo nAnA vyapadezAdanyathA cApi dArAkitayAdityamadhIyata eke / 43 105 madhSTAniyamAt / 51 624 106 tathA prANa / 1 107 satmAk shrutegdh| 3 102 parAcu tacchrute / 41 za0mA0rA0ni0 zrI0 zrIpa0ya0 7 1 202 nRtayanApekSatu vihitaprtissiddhaaveyryaadimy / 42 110 hastAdayastu sthite'to naiSam / 6 111 maNayazca / 7 112 zreSThaca / 8 ! T 1 sarvematena ma0 ' 108 tatpUrvakatvAd vAca / 4 109 saptagate viropitatvAca 15 za0 bhA0rA0ma0ni0dhI0 zrIpa0 4 sarvematena ma0 1 7 1 7 1 7 " sarvamatena 80 za0 bhA0 2 6 ma0 va0 205 17 sa0 bhA0rA0ni0 zrI0 / zrIpa0va0 sarvematena 0 za0 bhA0ni0ma0 zrI 010 0 5 ni0 17 za0mA0rA0ma0dhI0 zrIpa0 ya0 0 7 17 1 7 za0 bhA0rA0ni0 zrI0 zrIpa060 80 6 2 " 0 1 7 za0 bhA0rA0ni0 zrI0 zrIpa060 "} rA0ni0ma0 dhI0 zrIpa0ya0 ma0 " 1 rA0 " za0mA0rA0ni0 ma0 zrI0 zrIpa0 60 zrIpa 0
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 vyAsasAta-brahmasUtrabhASyanirNayaH 113 na vAyukriye pRthagupadezAt / 9 za0bhA0rA0zrIpa0 4 4 ni0ma0zrI0va0 114 cakSurAdivat tu tet saha ziSTyAdibhyaH / 10 ma0va0 26 za0bhA0rA0ni0 zrI0 zrIpa0 115 paJcavRttirmanovad vypdishyte| 12 ma0 1 7 za0bhA0rA0ni0 zrI0zrIpa0va0 116 aNuzca / 13 za0bhA0rA0ma0zrI0 5 3 ni0zrI50va0 117 jyotirAdhadhiSThAnaM tu tadA mnnaat|14 za0bhA0rA0ni0ma0zrI50va07 1 zrI0 118 prANavatA zabdAt / 15 va0 1 7 za0bhA0rA0ni0 ma0zrI0zrI50 119 tasya ca nitytvaat| 16 zrI0 1 7 za0bhA0rA0ni0 ma0zrI50va0 120 ta indriyANi tadvyapadezAdanyatra zreSThAt / 17 za0bhA0rA0ma0zrI0 zrI50va0, 7 1 121 saMjJAmUklitistu nivRt kurvata upadezAt / 20 122 mAMsAdi bhaumaM yathAzabda- mitryoshc| 21 ma0va0 2 6 za0bhA0rA0ni0 zrI0 zrIpa0va0 31 123 tadantarapratipattau rahati sampariSvakta praznanirUpaNAbhyAm / 1 sarvamatena 80 124 yAtmakatvAtu bhuuystvaat| 2 ma0 1 7 za0bhA0rA0ni0 zrI0zrI50va0 125 prANagatezca / 3 126 agnyAdigatizruteriti cenna bhAktatvAt / 4 ni0 savamatana
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ }ditIyA sarabhiH 127 prathame'pravaNAditi cema tA eva pupapatte / 5 ma0 17 za0mA0rA0ni0 zrI0zrIpa00 128 matatvAdimpineSTAdikAriNA pratIte / 6 , 17, 129 mAka vA'nAtmavitvAt tayAhi darzayati / 130 tAtyaye'nurAyavAn smRtibhyA yayevamane ca 8 / sarvamatena 8 0 .' 131 paraNAvitinopalakSaNArtheti phAjini 9 ma0 1 7 za0mA0rA0ni0 zrI0pIpa050 132 maniyAvikAriNAmapi zrutam / 12 sarvamatena 8 0 0 133 api ca sapta 15 ma0 1 7 zu0mA0rA0ni0 zrI0zrIpa010 / 134 tazyapi ca vyApArAdavirodha 16 135 vidyAkarmaNoriti tumamatatvAt / 17 ma0pa0 26 sh0maa0raa0ni0| zrI0zrIpa0 136 na hatIye kyopalavye 18 ma0 1 7 zu0mA0rA0ni: zrI0zrIpa050 137 sRtIye zabdAvalodha saMzokajasa 21 va0 1 7 za0mA0rA0ni0 ma0pI0pIpa0 138 tavasAmAnyApatirupapatte 122 za0mA0rA0ni0ma0 zrIzrIpa0 7 1 50 139 naatipirnnviropaat|23 za0bhA0rA0ma0 bhI0zrIpa0 6 2 ni030 110 anyAdhiSThita puurvkvmiklpaat||24 10mA0rA0ma0 zrIzrIpa010 7 1 , ni0, - . . 141 reta sabhogo'ya / 26 ma0pa0 26 10mA0rA0ni0 T H - mI0 zrIpa0.. 142 yone sam / 27 __ma0 1 7 10mA0rA0ni0 - zrI0 bhIpa0va0 / T IIT
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 vyAsasammata-grahmasUtrabhASyanirNayaH rUri 143 sandhye sRSTirAha hi / 1 sarvamatena 8 0 0 144 parAbhidhyAnAt tu tirohita tato sasya bandhaviparyayA / 5 ., ma0 1 7 za0bhA0rA0ni0 zrIzrIpa0va0 145 dehayogAd vA so'pi 6 146 tadabhAvo nADIpu tacchuterAtmani ca / 7 sarvamatena 8 0 0 147 ata. prabodho'smAt / 8 - ma0va0 2 6 za0bhA0rA0ni0 zrI0zrIpa0 148 sa eva tu karmAnusmRtizabdavidhibhyaH / 9 za0bhA0rA0ma0 zrI0zrI50 6 2 ni010 149. mugdhe'ddhasampattiH parizeSAt / 10 za0bhA0rA0ni0 ma0TI0zrI50 7 1 va0 150 nasthAnato'pi parasyobhayaliMga sarvatra hi / 11 sarvamatena 8 0 0 151 apavadeva hi tatpradhAnatvAt / 14 ma0va0 26 za0bhA0rA0ni0 zrI zrI 152 ata eva copamA sUryakAdivat / 18 ma0 1 7 za0bhA0rA0ni0 zrI0zrIpa0va0 153 arbuvadha NAttu na tathAtvam / 19 ma0va0 2 6 za0bhA0rA0ni0 zrI.zrIpa0 15.4 gRdilAsamA vamantIvAdumayasAmajasyAdevam / 20 ma0 1 7 za0bhA0rA0ni0 zrI0zrIpa0va0 15. pratimA pratiSaNati tI aryAni na bhaya / 22 za0bhA0ma0pI0zrI50 5 3 rA0ni0va0 156 namAH di 23 ga0va0 2 6 20bhA0rA0ni0 zrI zrI 1. prAzaya pa ta2530 1 7 bhAgani mAthI aura 15.. mirfor771 gA : 5.10 mAni bhI
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA si 150 makAnAdhyavad yA te jamlAt // 28 160 paramata setUnmAnasaMpanyamedayapa ne romya 131 161 sthAnavipAbhAdiva / 34 262 tayAndhati pAtra 6 263 banena sAtatvamAyAmanAnimba 27 164 mata upapate // 38 pa 165 santapratyayaM codanAdyavizeSAt // 1 06685meMdo mevAnuM viparISa samAne ca 167 anyayA khAditi e vinIyAta dU 168 myAptedha samajasam 169 60 sarvematena 8 ma0 ma0 zrI0 zrIpa0 3 000ma0bha0 173 mAghyAnAya prayojanAbhAvAt // 14 172 mAtmagRdItiritarayadu carAt // 16 175 ati cetsyAvadhAraNAta // 17 17 za0mA0ma0 zrI0 7 ma0 17 0 zrIpa0ya0 7 1 survamaMtana 8 5 0 madaname |10 pra0mA0rA0ni0ma0 zrI0 zrIpa0 7 1 170 " pradhAnasya 111 171 priryA rastvAdyamAsira pacayApacayo hi mede / 12 ma0 zrI0 26 172 itare svaryasAmAnyAt // 13 zra0 bhA0ma0 dhI0 4 za0mA0ma060 d y 4 4 4 rA0ni0 zrIpa060 62 ma060 za0mA0rA0ni0 zrI0 zrIpa0 20mA0ma0 bhI 0 4 4 rA0ni0zrIpa060 ya0 gha0 za0mA0rA0ni0 zrIpa0va0 8 4 ma0 17 zu0 bhA0rA0ni0 ma0sI0dhIpa0 176 kAryAsyAnAdapUrvam |18 sarvematena 8 177 samAna parva cAmedAt / 1980 bhA0rA0ni0ma0 zrI0 zrIpa0 7 1 27 0 10mA0rA0ni0 zrI 0 bhIpa0pa0 o pra0 bhA0rA0 ni0pa0 0bha0To na0 prAcI020 ni0 ma0 1 7 za0mA0rA0ni0 zrI0 zrIpa060 109 0 rA0ni0 zrIpa0pa0 rA0ni0 zrI0 zrIpa0 za0mA0rA0ni0 zrI0 zrIpa0va0 0 10
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 vyAsasammata-bramasUtrabhASyanirNayaH ( 2yaH pAdaH) 178 sabandhAdevamanyatrApi 20 za0bhA0rA0ni0zrI0zrIpa0 6 2. ma0va0 179 na vA vizeSAt / 21 ma0 1 7 za0bhA0rA0ni0 zrI0zrI0va0 180 darzayati ca / 22 zrI0 - 1 7 za0bhA0rA0ni0 ma0zrI50va0 181 sabhRtidhucavyAsapi cAta. 23 za0bhA0rA0ni0ma0 zrI0zrI50 7 1 va0 182 puruSavidyAyAmiva cetareSA___ manAnAnAt / 24 sarvamatena 8 0 183 vedhAdarthabhedAt / 25 8 0. 0 184 hAnau tupAyanazadazeSatvAt kuzAcchanda- za0bhA0rA0 stutyupagAnavat taduktam / 26 ni0ma0 zrI0 zrIpa0 7 1 . va0 185 sAmyarAye tavyAmAvAt tathA hyanye / 27 za0bhA0rA0zrI0zrI50va0 6 2 . ma0ni0 186 chandata ubhayAvirodhAt / 28 . ma0 1 7 za0bhA0rA0ni0 zrI0zrI50va0 187 gatevara tvamubhayathAnyathA hi virodha. / 29 za0bhA0va0 3 5 rA0ni0ma0zrI0 zrIpa0 188 uppnnstlkssnnaarthiiplbdhelokvt|30 za0bhA0va0 1 7 rA0ni0ma0 zrI0zrI50 189 aniyama sarveSAmavirodhaH zabdAnumAnAbhyAm / 31 za0bhA0rA0ma0 zrI0va0 2 2 ni0 zrI50 190 yAvadadhikAramapasthitisadhi- za0bhA0ni0 kArikANAm // 32 ma0zrI0zrI50va0 7 1 rA0 191 akSaradhiyA tvarodha sAmAnyatad- za0bhA0rA0ni0 __ bhaavaabhyaamiipsdvttduktm|33 zrI0 zrIpa0va0 7 1 ma0 192 iyadA mananAt // 34 za0bhA0ma0 3 5 rA0ni0 zrI0 zrIpa0va0 193 antarAbhUtagrAmavat svaatmnH|35 za0bhA0rA0ni0 zrI0zrI50va0 7 1 ma0
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ / dvitIyA saNi 11 194 vyatihAro pipinti hItarabat 137 za0mA0ma0 3 5 rA0ni0pI0 zrIpalyA 195 saya hi satyAdaya 138 za0mA0ni0ma0pI050 6 0 rA0pIpa0 196 kAmAdItaratra tatra pAyatanAdimya // 39 za0mA0rA0ni0 ma0mI0zrIpa0 7 1 10 197 AdarAdalIpa 10 zA0mA0pI0ya0 4 4 rA0ni0ma0zrIpa0 198 upasthite'tastavacanAt / / 1 zrI. 1 7 20bhA0rA0ni0 ma0zrIpa050 199 tanidvAraNA'niyamAta Te yAya pratibandhalam 10 samatena 8 . . 200 pradAnAya taduktam / 13 201 liMgabhUyAtyAta taddhi palIyatapi / 202 pUrvavipa mAraNAt syAt miyAmAnasabat / 15 rA0ni0zrI0bhIpa050 5 3 20bhA0ma0 203 vidhaya tu niriNAt 47 ma0 1 0 10mA0rA0ni0 bhI0 zrIpa0va0 20. zrutyAdivarIyatvAcana vAdha // 19 205 anuSandhAdimya manAntaradhyAtmapad dRSTazca tadupAm // 50 206 na sAmAnyAdapyupalavyesuvana hi ___ lokApati 51 207 pareNa ca zanaspatAnidhya mayastvAt tvanubandha (52, 17 208 eka Atmana zarIre mApAt / 53 sa0mA0rA0ni0 ma0pI0dhIpa 7 1 80 109 vyatirekastadamApAmAkliAna tUpalabdhiyat 54 0 1 7 zu0mA0rA0ni0 - ma0pI0zrIpa0 210 agAvamadAstuna sAmpA hi za0mA0rA0 prativedam / 55 ni0ma0pI0pIpa0 7 1 0 211 bhanna mAtupayAyavatamAhi varzayati / 57 sarvamatena 8 212 nAnA salAdimadAta 58 / / 111 T 0 0
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 vyAsasamata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (2yaH pAdaH) 213 vikalpo'viziSTaphalatvAt / 59 sarvamatena 8 0 0 214 kAmyAstu yathAkAma samuccIyara navA pUrvahetvabhAvAt / 60 za0bhA0ma0zrI0va0 5 0 rA0ni zrI50 215 aMgeSu yathAzrayabhAvaH / 61 sarvamatena 8 0 0 216 samAhArAt / 63 zrIpa0va0 2 6 za0bhA0rA0ni0 ma0zrI0 217 na vA tatsahamAvAzruteH 165 ma0va0 26 za0bhA0rA0ni0 zrI0 zrI50 34 218 puruSArtho'taH zabdAditi vAdarAyaNa 1 sarvamatena 8 0 0 219 asArvatrikI 10 ma0 1 7 za0bhA0rA0ni0 zrI0zrIpa0va0 220 nAvizeSAt 113 221 stutaye'numati / 14 222 Urddha paratasya ca zabde hi / 17 zrIpa0 1 7 za0bhA0rA0ni0 ma0zrI0va0 223 parAmarza jaiminiracodanA cApabadati hi|18 za0bhA0zrI0 3 5 rA0ni0ma0 zrIpa0va0 224 stutimAtramupAdAnAditi za0bhA0rA0 canApUrvatvAt 121 ni0zrI0zrIpa0 6 2 ma0va0 225 pAriztavArthA iti cenna vizeSitatvAt / 23 , 6 2 , 226 ataeva cAbhIndhanAdhanapekSA / 25 227 sarikSA ca yajJAdi za0bhA0rA0 zrutezvavat / 26 zrI0zrIpa0va0 6 2 ma0ni0 228 AmadamAdhuryataH syAttathApi tu tadvidhestadaMgatayA tepAmavazyAnuSTheyatvAt / 27 rAnI0zrIpa0 3 5 za0bhA0ni0ma0va0 229 sarvAnnAnumatizca prANA ___ tyaye tadarzanAt / 28 za0bhA0rA0ni0 zrI0 zrI50 6 2 ma0va0 230 vihittvaacaashrmkaavi|32 za0bhA0rA0ni0zrI0 zrIpa0va0 7 1 ma0
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ / dvitIyA saraNiH , 213 231 sarpayApita eyomayAlimAt // 34 , ma0 1 7, za0mA0rA0ni0 zrI0pIpa010 232 mantarA cApi tu taddaSTe / 36 za0mA0rA0ni0 - zrI0 zrIpa0 6 2 ma0va0 233 tamataspatu nAtAyo jaminarapi niyamA sa0mA0rA0 tapAmAvemya // 10 ni0zrI0dhIpa0307 2 ma0 231 na cAdhikAriphamapi patanAnumA nAyogAt / 41 za0mA0ma050 1 5 rA0ni0pI0 zrIpa0 235 pahistUmayadhApi smRterA cArAdha / 43 za0mA030 3 5 rA0ni0ma0pI0 zrIpa0 236 svAmina phalazruterityAretha / 11 za0mA0rA0ni0ma0 zrI0zrIpa0 7 1 ' 0 237 sahakAryantaravidhi pakSega sRtIya za0mA0rA0ni0 brato vidhyAvita 47 zrI0pIpa050 7 1 ma0 238 mAvA gRhiNopasaMhAra / 58 mAdhIpa050 3 5 za0mA0rA0 ni0mIpa0 239 mAnavaditarepAmapyupadezAt / 49 zrI0 zrIpa0 2 6 za0mA0rA0ni0 ma050 240 janAvidhyutpananvayAt 150 za0mA0rA0ni0ma0zrIpa0 6, 2 zrI050 241 iiphamadhyastatamatipandhe za0mA0rA0ni0 ___tadazanAt 51 ma0pI0 zrIpa0 7 1 50 252 eva muktipallaniyamatadapasyApa za0mA0rA0 dhRtastavavasyApate / 52 madhIpa050 6 2 nidhIpa0 213 bhApatipadezAt 1 samatena . 244 bhAtmeti tUpAcchanti mAyanti ca / 3 " 8 deg deg245 namatI na hi saH / 4 20mA0rA0ni0ma0pI0 zrIpa0 7 1 . 246 pramATikati 5 .0bhaa0m0pii0| 4 5 ,rA0ni0mIpa0va0 247 AdityAdimatayayAga upapate / 6 sarvamatena 8 0 248 mAsIna sanmavAta 70mA rA0ni0ma0mI0 zrIpa0 7, 1 / / 30 / /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 vyAsasamgata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2yaH pAdaH) 249 yatraikAgratA tatrAvizeSAt / 11 za0bhA0zrI0va0 4 4 rA0ni0ma0zrI50 250 ANAyaNAtatrApi hi dRSTam // 12 za0bhA0rA0ma0 zrI0va0 6 2 ni0zrIpa0 251 yadadhigama uttarapUrvAdhayorazleSavinAzI tavyapadezAt / 13 sarvamatena 8 0 0 252 itarasyApyevamazleSaH pAte tu|14 za0bhA0rA0zrI0zrI50 5 3 ma0ni0va0 253 anArabdhakArya eva tupuurvetdvdheH|15 , 5 3 , 254 amihotrAditu tatkAryAyava za0bhA0rA. " tadarzanAt / 16 ni0zrI0zrI50 6 2 ma0va0 255 ato'nyApi sekepAsubhayo. 117 ma0va0 2 6 za0bhA0rA0ni0 zrI0zrIpa0 256 yadeva vidhayeti hi / 18. za0ni0 2 6 bhA0rA0ma0 zrI0 zrIpa0va0 ra57 mona tire kSAyitva za0bhA0rA0 sampadyate // 19 . ni0zrI0zrI50 6 2 ma0va0 42 258 vokamanasi varNanAmbundrAnna ? sarvamatena 8 0 0 259 tanmana prANa uttarAt / 3 ma0zrI0zrIpa0 6 2 ni0va0 260 so'dhyakSe tadupagamAdibhyaH / 4 261 bhUteSu tacchte. 5 rA0ma0zrI50va0 4 4 za0bhA0ni0 zrI0 262 naikasmin darzayato hi / 6 ___ma0 1 7 za0bhA0rA0ni0 zrI0zrIpa0va0 263 samAnA cAmRtyupakramAdamRtatva cAnupoSya 7 sarvamatena 8 0 0 264 tadApItaH sasAravyapadezAt / 8 za0bhA0zrI0 3 5 rA0ni0ma0 zrI50va0 265 pratiSedhAditi cenna zArIrAta / 12 za0bhA0 2 6 rA0ni0ma0 zrI0 zrIpa0va0 266 tAni pare tathA yAha / 15 za0bhA0rA0ni0ma0 zrI0zrI50 7 1 va0 267 avibhA.) vacanAta / 16 za0bhA0rA0ma0zrI50va0 62 ni0zrI0 za0bhA0rA0
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA saraNiH / . . 215 268 sadAphosar-samAtivArI vidhAsAmAgatyanusmRtiyogAtha hArdA nugRhIta zatAdhikyA / 17 sarvamatena 8 0 0 269 2syanumArI 18 0 mA0rA0pI0Ipa050 6 2 ma0ni0 270 niti neti cerasamandhasya yAyada devamaNipAdayati ca / 19 rA0ni0mIpa050 4 1 sa0bhA0ma0TI0 271 macAyane'pi (hi) dakSiNA2020mA0rA0pI0dhIpa0 / 3 ma0ni030 272 yAgina prati ca mayata smAcate 21 ma01 720bhA0rA0ni0 zrI0bhIpa050 272 mahinA tabaMcite ? sarvamatena 8 0 0 27. pAyumandAivizepapiropAmyAmAra 0mA0rA0ni0ma0 zrI0bhIpa0 7 1 0 275 taditoDavijhma sambanyArU 276 bhAtivA%iAstavika sarvamatena 8 0 . 77 patenala tatad I . ma0 1 70mA0rA0ni0 zrI0pIpa010 278 kArya pAdarirasya gatyupaparcha / sarvana 8 0 0 279 matIkAlamanAnamatItibAdarAyaNa samayayAjopAsatamaturaca 15 sa0ma0 2 6 bhA0rA0ni0ma0 zrI0zrIpa0 4 // 4 280 sampadAvirmAya svena zAt 1 mamatena 8 0 281 mukta pratijAnAt / 2 ma0 1 70mA0rA0ni0 zrIzrIpa030 282 AtmA prakaraNAt / / 283 avibhAgena yatpAt / 4 , ., za0mA0rA0ni0ma0 .. " zrI0mIpa0 7 1 0 184 zrAkSeNa naiminirupa-yAsAdi-5 / 5., za0bhA0rA0ni0ma0 , ___ / / bhI010 7 1 , zrIpa0 .
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2yaH pAdaH) 285 saGkalpAdeva tu tacchrate. 8 za0bhA0rA0ma0 zrI0zrIpa0 6 2 ni0va0 186 ataeva cAnanyAdhipatiH / 9 ma0 1 7 za0bhA0rA0ni0 _ zrI0zrI50va0 287 abhAvaM bAdarirAha khevam / 10 za0bhA0rA0ni0ma0 zrI0 6 2 zrI50va0 288 tanvamA sandhyavadupapatteH / 13 zrI50va0 2 6 za0bhA0rA0ni0 ma0zrI0 289 pradIpavadAvezastathA hi darzayati / 15 za0bhA0zrI0va0 4 4 rA0ni0ma0 zrIpa0 290 jagadavyApAravarja prakaraNAdasannihitatvAcca / 17 sarvamatena 8 0 0 291 (sthitimAha) darzayatazcaivaM pratyakSAnumAne / 20 ma0 1 7 za0bhA0rA0ni0 - zrI0zrIpa0va0 292 anAvRtti. 20dAdanAvRtti. zabdAt / 22 ma0ni0zrI0zrI50 4 4 za0bhA0rA0va0 dvitIyasaraNisaGkalanaphalam // eva ca matabhedena yApanti adhikaraNAni bhavanti, teSA sarveSAM samAhAre kRte 292 sakhyakAni adhikaraNArambhakAni sUtrANi bhavanti / tala zaGkaramatena 191 saMkhyakAni adhikaraNAni iti prAgeva parigaNitAni / tena 292 191=101 sthaleSu zaGkaramatena saha apareSA matabhedaH saJjAta iti spaSTam / tathaiva apareSAm zakaramatena 291-191=101 sthaleSu matabhedo jAta .. bhAskaramatena 292-189=103 , , , rAmAnujamatena 292-157=135 , , , nimbArkamatena 292-135=157 , , , madhvamatena 292-22369 / / zrIkaNThamatena 292-181=111 , zrIpatimatena 292-174=118 , ballabhamatena 292-160=132 , , , tena madhvamatena saha virodhaH sarvebhya. alpatamo dRzyate / yataH tanmate 69 sthaleSu matabhedo jAta. iti / tata. matabhedAlpatvaM yathAkrama zaGkara-bhAskara-zrIkaNTha-zrIpati-vamala-rAmAnuja-nimbAkIdInAmiti dRzyate / paraMtu madhvamatasya etaddopAlpatamatvaM na yujyate, yataH 292 adhikaraNamadhyeSu 54 adhikaraNAni kevalaM mdhvsmmtaani| tAnyapi gRhItvA madhvamatena adhi ...
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 madhinA ddhAnistepaLanam / / - 217 rAni 222 sattvani manvanta| aMta mAtu pu2 budhiSTharaLelu vidyutaeNvuM 226--- =262 sattvAni mayanti / jJAni caitra 22 satyAta vidyuAni, tA madhvamate 222~362=423 sahyapu careka matono nAta phleva mAtta ) tathA sati caMna matena saha virodha svalpatam iti siddham tasya 101 saMkhyakatvAt / tena etadeSa AyAta yad madhikaraNaracanAya zaMkaramatena maha sarverpA yathA aikamatya na tathA anyena saha iti / eksya hAra" tathaivamAnInatvam lyeva jabbate / asa tathaiva vyAstyAnaM sarvaSAt bandhanam maiMmavattta C , C adhiraLasatyAviza pam / atra 7pa sUteSu sarve bAmi mApyAre aSikarAni raviAni, zrRti tu tadvitIyasaraLita sametra avAyate / tAni 6 sUtrANi-~~~ 1, 2, pR. 20, 22, 22, 24, 26 32, 40, 44, 4, pa, 61, 64 72, 3, 7%0, 77, 87, 86, 27, 202, 104, 103, 147, 13, 228, 247, 248, 27, 282, 186, 201, 208, 213, 27, 24, 202 26, 270 276, 289, 222, 226, 303, 149, 20, 229, 346, 360, 307, 382, 684, 201 402, 406, 46 {7, 8, 420, 4ra6, 47, 483, 44, 40, 40, 50', kara, dhI, parA, paraka, ba, =T samA 42 sUtrevu satra mAbArA adhioLavavA samatA, tAni 6 sUtrANi~~~ yamA--1, 4, 42, 4, 222, 6, 7, 20 55, 8, rara6, 23, 217, 27, 283, 286, 36, 67, 28, 36, 26, 270, 18, 282, 3, 26, 62, 13, 28, 42, 44, 427, 36, 42, 472 176, 48, 23, 122, 6, 120, 27, 28-46 / na patedhyeya vu pa1mAvyAra baSirarevanAvirodhI yata atra ada mAbAbvela viSitAni / tA rUpa trevu padamApyArA dhimbarananAmAM sammatA, tAni = sUtrAhi~~ thayA----101, 20, 22, 24, 260, 866, 26, 27, ra30, 21, 27, 34, 327, 26, 32, 186, 320, 227, 43, 448, 10, 12, 3, 462, 47, 47, 486, 463, 466, 466, 900, 22, 4, 6, 146 =25 | tena patakheva sathepI mApyArI SijabarananAvirodhinI 8 tamA6 sUtrapu pakSamAvyArA saMdhisttanA sammetA, tevuM cA--85, 26, 21, 22, 27, 28, 22, 222, 132, 282, 40 404, 26, 466, 42, 1 = 16 | f
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (2yaH pAdaH) tena eteSveva sUtreSu trayo bhASyakArAH adhikaraNaracanAyA virodhinaH / tathA 14 sUtreSu catvAraH bhASyakArAH adhikaraNaracanAyA sammatA', tad yathA 171, 278, 364, 368, 373, 375, 366, 466, 482, 488, 501, 515, 548, 555=14 / tena eteveva sUtreSu catvAraH bhASyakArAH adhikrnnrcnaavirodhinH| . tathA 14 sUtreSu trayo bhASyakArAH adhikaraNaracanAyA sammatAH, tad yathA---121, 164, 183, 203, 345, 354, 388, 363, 366, 443, 452, 468, 473, 504=14 / tena eteSveva sUtreSu paca mASyakArAH adhikaraNaracanAvirodhinaH / tathA 21 sUtreSu dvau bhASyakArI adhikaraNaracanAyAM sammatau, tad yathA 141, 178, 167, 256, 276, 260, 308, 317, 326, 332, 337, 341, 371, -422, 424, 474, 464, 465, 508, 532, 546=21 / / tena eteSveva sUtreSu SaDmASyakArI adhikaraNaracanAvirodhina. / tathA 74 sUtreSu sapta bhASyakArAH adhikaraNaracanAyA svatantAH / na kenApi saha kasyApi aikamatyam / tad yathA--16, 25, 34, 36, 48, 64, 106, 115, 136, 136, 142, 151 161, 176, 177, 180, 201, 242, 244, 246, 247, 258, 267, 272, 273, 275, 281, 284, 285, 263, 264, 365, 266, 297, 268, 300, 306, 307, 306, 312, 318, 323, 324, 336, 338, 343, 346, 352, 355, 372 376, 380, 381, 387, 386, 400, 406, 408, 406, 410, 411, 413, 435, 438, 436, 442, 456, 502, 517, 523, 535, 536, 542, 553=74 / tena eteSveva sUtreSu sapta bhASyakArAH adhikaraNaracanAvirodhinaH / eva ca aSTa bhASyakArA. 75 sUtreSu adhikaraNaracanAyA sammatA', " sapta , 43 , " " " 74 , adhikaraNaracanAvirodhinaH adhikaraNaracanAyA sammatA adhikaraNaracanAvirodhina adhikaraNaracanAyA sammatA adhikaraNaracanAvirodhina. adhikaraNaracanAyA sammatAH , adhikaraNaracanAvirodhina 5ca catvAra
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikaraNasarUpAviralepaNaphalm 1, ( 1 tathA zraya bhASyakArA 14 sUne adhi + raNaracanAyo sammatA 1 16 adhikaraNaracanAvirodhina ka " hI mApyakArI 21 35 ephakamASyakAra 74 43 h mAmkara-rAmAnuja evaM ced idAnI devya tAni mAdhyANi kAni iti / aSTa bhApyANi--atra rAphira nimbArka madhya zrIkaNTha zrIpati yAdabha-mApyANoti boddhavyam / yAni valu ana saptaSaSTha-pacapramRti saMstyakAni khAni indrAnI nigatamyAni / tatra 43 sUne adhikaraNasya racanAya tathA 74 sUtreSu adhikaraNasya bharananAyo sapta bhApyANi sammatAni iti madarzitam, adhunA draSTavye tAni kAnIti / 19 " ch " " 4 43 samaSTi / 11 " 11 11 mAdhvamApyasya / " adhikaraNaracenAryA samatI adhikaraNaracanAvirodhinI adhikaraNaracanAya svatanta adhi+raNaracanAvirodhI samAna bhASyANAm adhikaraNaradhanAya dopAH / ---- saptAnI mAyANAm adhikaraNaracanAyAmityaM sUtrANa vibhAga - mApyANAmasya zrIpa bhASyasya virodha rA0 tathA (1) 538 sUtre gha0 bhA0rA0ni0ma0dhI0pa0 (2) 42, 391 sunayo za0 bhA0ni0ma0 zrI0 zrIpa0ya0 (7) 4, 129, 216, 233, 286, 315, 356, sUtreSu zra0bhA0rA0ma0 dhI0 thopa0pa0 ni0 " "> ga (11) 112, 122, 137, 146, 158,257, 302, 294, 454, 468, 472 sUtreSu za0 bhA0rA0ni0bhI0 zrIpa0ya0 mAyANAmeSaye ma0 - mApyamya virodha (2) 155281 sUtrayo za0mA0rA0ni0ma0 zrIpa0va0 mApyANAmekyaM zrI0 mApyanya virobha (20) 1, 274, 313, 328, 369, 370, 378, 382, 385, 308, 412, '414, 469, 476, 481, 484, 511, 519, 520, 537 sUtreSu - -- rA0 bhA0rA0ni0ma0 zrI0 zrIpa0 makhyALAmaSaya va0 mApyasya virodha tena 43 sUtre alpasaMkhyakagaNAntargatatvAta-- rAmAnujamAnyasya 2 dopo bhavata nimbArkamAjyasya kA 7 dopA bhavanti 11 dopA bhavanti n trIjamAvyasa calamamApyasya zrIpattimAsya 219 " samaSTi 43 ,, tathA ca adhikaraNaracanAyo zaGkara bhAskaramA pyayodapAmAya, avagamyate / 1 C m 2 mopA bhavata 20 dopA bhavanti 1 doSa bhavati / } 1
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (2yaH pAdaH) saptAnAM bhASyANAmadhikaraNasya aracanAyAM doSAH / tathaiva satAnA bhASyANAm adhikaraNAracanAyAm itthaM sUtrANAM vibhAga: - (1) 442 sUtre za0bhA0rA0ni0ma0 zrI0va0 bhASyANAmakyaM zrI50 bhASyasya virodhaH (1) 94 , za0bhA0ni0ma0 zrI0zrI50va0 , rA0 , " (1) 259 ,, za0bhA0rA0ma0 zrI0zrIpa0va0 ni0,,, (54) 25, 106, 115, 136, 161, 176, 177, 180, 201, 242, 244, 246, 247, 267, 272, 273, 281, 263, 264, 265, 266, 267, 268, 300, 306, 307, 306, 318, 323, 324, 336, 338, 352, 355, 372, 376, 380, 387, 406, 408, 406, 410, 411, 435, 438, 436, 456, 502, 517, 523, 535, 536, 542, 553=54 sUtraSu za0bhA0rA0ni0zrI0 zrIpa0va0 bhASyANAmakyaM ma0 bhASyasya virodhaH (7) 16, 34, 48, 142, 285, 381, 400 sUtreSu za0bhA0rA0ni0ma0 zrIpa0va0 bhASyANAmakyaM zrI0 bhApyasya virodhaH (10) 36,136,151,275,284,312,343,346,389,413 sUtreSu ___ za0bhA0rA0ni0ma0zrI0zrI50 bhASyANAmakyaM va0 bhASyasya virodhaH 74 smssttiH| tena 74 sUtreSu alpasaMkhyakagaNAntargatatvAt zrIpatibhApyasya 1 doSaH bhavati . mAdhvabhASyasya 54 doSAH bhavanti rAmAnujabhASyasya 1 , , . zrIkaNThamANyasya . 7 , , nimbAkabhASyasya 1 , vallabhabhASyasya . 10 , , - samaSTiH-74 tathA ca adhikaraNasya aracanAyA zaGkara-bhAskarabhASyayodoSAbhAva. avagamyate / ___SaNNAM bhASyANAm adhikaraNaracanAyAM dossaaH| tathA ca SaNNA bhASyANAm adhikaraNaracanAyAm (3 ) 103,224,230 sUtreSu za0bhA0ma0 zrI0zrIpa030 - bhASyANAmakya rA0ni0 bhASyayorvirodhaH (1) 235 sUtre za0bhA0ni0zrI0zrI50va0 rA0ma0 bhASyayovirodhaH (2) 277,397 sUtrayo za0bhA0ni0ma0zrI0va0 , rA0zrI50 , , (5) 125,197,386,451,514 sUtreSu za0mA0rA0zrI0zrI50va0 ni0ma0 bhApyayAvirodhaH
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ ,7' pradhikaraNasarUyAvizleSaNaphaNam | Th (3) 120,477,512 streSu za0mA0rA0ma0 / zrIpa0ya0 / mAyANAmakya ni0pI0 bhApyayo piropa (2) 390,489 sUtrayo za0mA0rA0ma0pI050 , ni0zrIpa0 , , (6) 135,315,327,499,500,541 spu za0mA0rA0ma0pI0pIpa0 , ni0ma0 ", , (10) 160,365,379,446,448,450,453,161,493,496 sUtreSu za0mA0rA0ni0 zrI0Ipa0 mApyANAmakya ma0va0 mApyayo virAma (1) 175 sUtre za0mA0rA0ni0ma0 zrIpa0 pI0pa0 / (2) 166,543 sUtrayo za0mA0rA0ni0ma0pI0 , zrIpa0ma0' , , 35 samaSTi / ' evaM ca 35 sUtreSu malpasatyAgaNAntargatatvAta-- rA0 ni0 mAppayo 3 dopA ni0 50 mApyayo 6 dopA rA0 ma0 / / / 1. dopa ,IIT ma0pa0 1, F 1 0 , rA0mIpa0 , 2 dopI zrI0 va0 , 1 dopa ni0ma0 , 5dopA / zrIpa010 - 2 dopau| ni0mI0 ra 3 , samaya 35 nimmIpa0 , 2 doSI / / evaM ca ekasya dosalyA ityam-- rA0-6- ma0-16 / zrI0-1 ni0-19. zrIpa0-6 va0-19 samaSTi 70 + 2=35 paNa bhASyANAm adhikaraNasya bharapanAyo dopaa| tayaiva paNNA mANyAcA adhikaraNasma paracanAyAm(2) 256,508 strayo rA0ni0ma0yo0 zrIpa0va0 mAyANAkya za0mA0 mApyo virodha (1) 495 sUtre bhA0rA0ma0pI0pIpa0va0 za0ni0 . (1) 532 , bhA0rA0ni0ma0pI0 zrIpa0 , 2050 (2) 127,371 sUtrayo za0mA0rA0ni0 zrIpa010 , ma0pI0 , , , (12) 141,178,279,290,308,317,326,332,337,341, 421,494, sUtrepu sa0bhA0rA0ni0pI0 zrIpa0 mAyANakya ma050 ,
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22. vyAsasAta-brahmamUtrabhASyanirNayaH ( 2yaH pAdaH) (1) 174 sUtre a0bhA0rA0ni0ma0va0 bhApyANAmakyaM zrI0 zrIpa0 bhApyayovirodhaH (2) 122,546 sUtrayo. za0bhA0rA0ni0ma0zrI0 , zrIpa0va0 , , 21 samaSTi / "vaM ca 21 sUtreSu alpasaMratyakagaNAntargatatvAt za0bhA0 bhApyayo 2 dopo ma0va0 bhApyayo 12 doSA ga0ni0 , 1 dopa zrI0zrI50 , 1 dopa: ga030 , 1 ,, zrIpa050 , 2 TopI ma0TI0 , 2 dopo samaSTi. 21 ___eva ca kaikasya dopasakhyA ittham za0 ra ni0 1 zrI0-~3 va0 15 bhA0 2 ma0 14 zrIpa0 3 samaSTi. 42-2-21 anna rAmAnujabhApyasya dopAbhAva avgmyte| paMcAnAM bhASyANAm adhikaraNaracanAyAM dopAH /
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhadhikaraNasarUpAvizleSaNaphalam / / 023 evaM ca phakasya dIpasaMsthA ityam- " za0-1 rA0-11 zrIpa0-3 / bhA0-1 ni0-14 20-7 ma0-5 zrI0-6 samAra:-48-3-16 / / paMcAnA bhAjyANAm bhaSikaraNasya aracanAyo dopA / tathaiva pacAnA bhAppANAm adhikaraNasya maracanAyAm(2) 393,396 sUtrayo rA0ni0pI0 zrIpa010 mAppANAmekyaM za0mA0ma0 mAyANA virodha (0) 553,501 , rA0ni0ma0bhopa0va0 , 0mA0pI0 , (1) 183 sUtre rA0ni0ma0pI0pa0 , 20bhA0zrIpa0 , , (3) 161,388,468 sUtreSu rA0ni0ma0pI0 zrIpa0 , 20bhA050 , (1) 121 sUtre za0mA0rA0pI0dhIpa0 / ma0ni030 (1)345 , za0mA0ni0pI0va0 rA0ma0 zrIva0 , (2)203,552 sUtrayo 20mA0mi0ma030 rA0pI0 zrIpa0 (1) 354 sUtre za0mA0rA0ni030 ma0pI0 zrIpa0 , , (1) 483 0 mA0rA0ni0 zrIpa0 / 14 samaSTi / __erma ca 14 sUtreSu malpasalpakagaNAntargatasyAt zu0mA0ma0 mAyANAm 2 thopI rA0ma0pIpa0 myANAm 1 dopa za0mA0mI0 2 dopI rA0pI0 zrIpa0 / 2 dopau sa0mA0zrIpa0 , 1 doSa ma0pI0 zrIpa0 , 1 dopa 20mA0va0 3 dopA ma0pI010 1 , ma0ni050 1 chopa samaSTi-14 evaM ca ekasya dopasasmA ityam-~20-8 ni0-1 zrIpa0-6 mA0-8 ma0-6 va0 5 rA0-3 zrI0-6 samaTa 4253-14 evaM ca saptAna paNA pAnAca mAyANAm adhikaraNasya racanAyAm aracanAyo ca aikyAnazyapAlocanana ye dopA matImante teSAM samAhAre te gayA pati tanityam . ma0pI010 ma
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNaya: ( 2yaH pAdaH ) ekaikasya bhASyasya doSasamaSTiH / adhikaraNasya racanAyA doSAH 12 ( 4+8 ) 10 ( 28 ) adhikaraNasya aracanAyA doSA. zaMkarabhASye 1 13 bhAskarabhASye 1 11 rAmAnujabhASye 19 (2+6+11 ) rAmAnunamAvye 23 43 106 28 nimbArkamANye 40 ( 7+19+14 ) mAdhvabhASye 32 ( 11+16+5 ) zrIkaNThamAdhye 12 ( 2+4+6 ) zrIpatimApye 10 ( 1+6+3 ) vachamamAgye 46 ( 20+19+7 ) 161 19 76 319. 158 eva caturSu bhASyeSu doSaguNAnA samatvAt teSA grahaNa na vizeSaphalapradam / tena tridvayekasaMkhyakamANyeSu doSaguNAnA grahaNamatra phalopadhAyakameva / tatra tu doSaguNAnA phala pradarzita sapta-paTa - paMca-bhAjyAnurUpa, vizeSastu adhikaraNaracanADaracanayoH dopaguNasaranyAyA viparyayamAtram / tena yatra adhikaraNaracanAyA zAMkarabhASyasya ekaH eva doSa, adhikaraNasya aracanAyA ca 12 doSAH, tatra adhikaraNaracanAyA 12 doSAH, tathaiva adhikaraNasya aracanAyA eko doSa parigaNanIyaH iti / sUtrAnusAreNa ekaikasya bhASyasya doSanirNayaH / ladhunA dravya pu sUtreSu ca mAbaya te oSA samAtAH kRti / zaMkaramANye adhikaraNasya aracanAyA 1 doSa yathA 4 ( 1+3 ) 3 ( 1+1+1) 74 ( 54+14+6 ) 16 ( 7+3+6 ) 9 ( 1+3+5 ) 30 ( 10+15+5 ) (1) 404 pUrvavikalpa. prakaraNAt syAt kriyA mAnasavat 3 | 3 |45 zakarabhASye adhikaraNasya racanAyA 12 doSA yathA (12) 164 sarvopetA ca taddarzanAt 2 / 1130 183 ubhayathApi na karmAtastadbhAva | 2|2|12 256 yathA ca takSobhayathA 2/3/40 388 gaterarthavattvamumayathAnyathA hi virodhaH 3|3|29 Dhopa samaSTi. 393 iyadAmananAt 3/3/34 396 vyatihAro viziSanti hItaravat 313/37 443 parAmarza jaiminiracodanA cApavadati hi 3|4|18
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrAnusAreNa ekaikasya mAppasya dopanirNayA' 225 468 pahistUmayayApi smRtarAcArAdha 3 / 4 / 43 595 yadeva vidhayeti hi 4 / 1 / 18 501 te saMsArampapadezAt 1218 508 prativavAditi cenna zArIrAt 4 / 2 / 12 532 gamatIkAlamanAmayati pArAyaNa umayayA'dIpAt tatmAtuba 315 12 samaTi / __ mAskaramAnye adhikaraNasya aracanAyAm 1 doSa yayA(1) 404 pUrvaviyasa prakaraNAt syAt kiyA mAsika 2345 / bhAskaramApye adhikaraNasya racanApAm-10 doSA yayA(10) 165 saritA ca tadarzanAt 221630 183 umayApi na pharmAtastadamA 2 / 212 256 yathA va takSomayayA 2 / 3 / 10 388 gatesvayamubhayayAnyayA hi virodha 2329 393 idAmananAt 32331 8 396 yatihAro viziSanti hItarapat 333337 143 parAmarza miniracodanA cApati hi 3 / 4 / 18 168 pahistUmayamAvi smRterAcArAdha 34143 504 vApIte saMsArakhyapadezAt 4RI8 508 pratipAditi cenna zArIrAta 4 / 2 / 12 11 smaae| rAmAnujamApye madhikaraNasma paracanApAm-19 dopA yathA-- (19) 12 guhA~ praviTAvAtmAnI hinadarzanAt 12 / 11 85 manuStastasya ca 1 / 3 / 22 103 jyotirdhinAt 113140 105 suputyuvakAntomadana 1312 168 vaiSamyaneya na sApekSatvAtamA hi darzayati 2 / 134 22. etena mAtarizca tyAcyAta 2338 225 asambhavastu sato'nupapate 2 / 3 / 9 227 Apa 2 / 2 / 11 228 miSyavikAraspazabdAntarampa 2 / 3 / 12
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 vyAsasammata- brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2yaH pAdaH ) 229 tadabhidhyAnAdeva tu talliMgAt saH 2 / 3 / 13 230 viparyayeNa tu kamoData upapadyate ca 2|3|14 231 antarA vijJAnamanasI krameNa talliMgAditi cennAvizeSAt 2/3/15 232 carAcaravyapAzrayastu syAttadRvyapadezo bhAktastadbhAvabhAvitvAt 2 / 3 / 16 235 utkrAntigatyAgatInAm 2|3|19 277 zreSThazca 2/4/8 340 prakRtaitAvattvaM hi pratiSedhati tato bravIti ca bhUyaH 3 2 22 391 yAvadadhikAramavasthitirAdhikArikANAm 3/3/32 397 saiva hi satyAdayaH 3 3 38 419 kAmyAstu yathAkAmaM samuccIyeran na vA pUrvahetvabhAvAt 323260 rAmAnujamASye adhikaraNasya racanAyAm 4 doSAH yathA (8) 94 madhvAdiSvasammavAdanadhikAraM jaimini 113/31 203 sarvathAnupapattezca 232 345 ubhayavyapadezAttvahikuNDalavat 3 2 27 452 zamadamAdyupetaH syAt tathApi tu tadvidhestadgatayA teSAmavazyAnuSTheyatvAt 3|4| 23 samaSTiH / nimbArkabhASye adhikaraNasya aracanAyAm 40 doSAH yathA (80) 8 tatu samanvayAt 1|1|4 85 anukRtestasya ca 113122 103 jyotidarzanAt 1|3|40 105 suSusyutkAntorbhedana 113/42 120 kAraNatvena cAkAzAdiSu yathAvyapadiSToktaH 114|14 125 vAkyanviyAt 1|4|19 129 prakRtizca pratijJAdRSTAntAnuparodhAt 1134/2 134 etena sarve vyAkhyAtA vyAkhyAtAH 114/28 168 vaiSamyanairvRNye na sApekSatvAttathA hi darzayati 211134 197 nAsato'dRSTatvAt 22226 224 etena mAtarizvA vyAkhyAta' 22338 225 asambhavastu satonuSapatte: rASTra 226 tejo'tastathAhyAha 223|10 "
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtAnusAreNa ekaMkarapa bhAyaspa do nirNaya - 227 227 Apa / 311 / / 228 pRthivyAdhikArarUparAvyA-tarebhya 2 / 3 / 12 229 tadabhidhyAnAdeva tu talliMgAda sa 2013 230 viparyayeNa tu phamona upapadyate ca 2014 22 bA vinAmanI meLe Aiviti vaijJAviropAva rArA 233 nAmAcatenityatvAya tAmya 26617 282 agubdha 2013 286 ta indriyANi tadayapaTe khAdanyA zreSThAt 2 / 9 / 17 314 nAtipireNa vizeSAt 331223 315 anyAdhiritepu pUrva vadamilapAt 3 / 1 / 24 327 sa eva tu pharmAnusmRtividhibhya 3 / 219 340 prastAva, hi pratiyati sato prIti ca bhaya 32 / 22 356 phalamata upapase 3 / 2 / 38 386 sArAye tavAmAnAta tathA panye 3 / 3 / 27 / 390 aniyama' sarvAsAmavirodha, zAnumAnAmyAm 2 / 3 / 31 // 419 phaoNmpAstu yathAphAma samucIyaran na yA pUrvahatyamAt 3360 451 saparikSA ca yajJAdiyatescayat 2 / 4 / 26 / / / 577 parva bhakti niyamastapaspAvabhUtadivasyApadhRte 352 589 mAmAyaNAt tatrApi hi dRSTam 11 / 12 / / 491 spApyevamasale pAte ta 5114 192 janArayA eva tu pUrva kapa , 4 / 1 / 15 / 199 tanmana prANa uunt 423 500 so'dhyakSe taduparAmAdimma 2 / 4 512 avimAgo pacanAt 4 / 2 / 16 - 514 raspasArI 2018 / / 516 matacAyane'pi hi dakSiNe 4 / 2 / 20 511 saMkalpAdeva tu tachUte 148 / / nimbArphamApye adhikaraNasya racanAyAm-~3 TopA yathA--- (3) 121 sabhAkIt 11415 259 aMzo nAnAvyapadezAdanyayA, cApi vAzakitavAditvamadhIyata eke 2 / 3 / 53
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 nyAsasAta-bhrahmasUtramAdhyaniLayA ( ra6H pAH) 421 heva viyeti hi / / 8 42 samaSTi: / mamAnye adhiraLasya azvanAyAmrUr dromAH cA (22) 24 -masAvivavizeSAt / / 8 zrnAniAt|Adhd 125 vAkyAnvayAt 1|4|19 237 tena yoH pratyu. rAAr 246 tena ziAvariSThahIM api vyAvyAtAH rAzara 218 35saMhAravarcanAnnati -cennakSIravaddhi rAoAr o 60 napraoiniravayavatvagoSo vA rAArada 167 nAsato'daSTAt rArArada 222 parASaravyavAzrayantu sthAAnRpavezo mAttamAnamAvitra||o grUpa AntiAtyAyInAr ra|2|2 rakha parantu tadyute rASTao rU61 anyadhAnvaM zAhiti -vaijJAvizeSAt ||dda 376 sabhyAnevamanyatrASi zAr 286 sAmparAye tartavyAmAvAt tathA hance zAra7 222 akSaradhiyA vavarodha sAmAnyatadmAvAmyAma pasavattavun|ArarU 364 antA mUtAmavat svAtmanaH zarArakha 40 4 pUrvavittva prAptyAt niyA mAnasavat / |G 446 stutimAtramupAvAnAviti cennApUrvatvAt|Ara 448 parivA| ti netra viroSitatvA zArarU khu atava AsIndhanAdyanapekSA rAzara, Hkha? sarvopekSA 7 yAvizrutezvavat |4|radda chukharU sarvonnAnumatithya prALAtyaye taMddarzanAt rU|zara8 454 avAdhAca 3/4/29 46 2 antara' nApi tu tache. rU|4|26 461 tadbhUtasya 3 taMdrAvomineravi niyamAnUSAmAvemyaH / 4 / 40 472 sAyantaravidhi: pakSepa tRtIya tavato vidhyAvivat / 4047 462 tarasyAvyevamasaMDvaH pAte tuololo o
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAnusAreNa ekaispa mApya5 dopanirNayaH 229 492 manAvakA eva tu pUrva tara 115 / 493 amihonAdi tu kAryAmeva tadarzanAt 1116 496 mogena pitare kSapayitvA sampayate 41119 514 rasyanumArI 1218 516 matamyAyane'pi hi dakSiNe 4 / 2 / 20 mAdhyamApye abhikaraNasya racanAyAm--75 dopA yathA-- (74) 25 dobhidhAnAneti cemna tathA ceto'NinigavAt tathA hi darzanam 11 / 25 106 patyAdizabdamya 243 115 jyotirupamA tu tathA sIyata eka 19 121 samAkati 115 139 amimAnidhyapadezasta viropAnugatibhyAm 21 // 5 141 masaditi cenna pratipeyamAnatvAt 2 / 117 161 mutastu zanApAva 2127 176 manyanAmApAca na NAdivat 21215 177 madhyupagame'paryAbhAvAt 2 / 2 / 6 178 puruSAsaditi penApi 2027 180 anyathAnumitI va jazaphiviyogAt / / 9 197 nAsato'satpAt 22226 201 na mApo'nalele 212130 242 matireko gandhavat 22226 ra44 pRyayupacAva rArA ra8 246 mApadAtmamAdityAya ne dopattadarzanAt 2 / 3 / 30',' 247 pusmAdivattvasma sato'bhivyaktiyogAt 2 / 3 / 31 267 mahAniyamA 22351 272 mA teca 243 273 tatpUrvakatvAd pAca' 24 279 akSurAdivaY Rike ' ziyAdimya 2010 281 pacatimanovad padisate 2012 290 mAsAdimIma yayAsamitaramogha 2021 293 myAtmakatvAtu bhUyaspAt 32122
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2yaH pAdaH ) 294 prANagatezca 3 / 113 295 adhyAdigatizruteriti cenna bhAktatvAt 31114 296 prathame'zravaNAditi cenna tA evaM chupapatteH 3 115. 297 azrutatvAditi ceneSTAdikAriNA pratIte 31116 298 bhAkta vA'nAtmavittvAt tathA hi darzayati 31/7 300 caraNAditi cennopalakSaNArtheti kASrNAjini: 31119 306 api ca sapta 3|1|15 7 307 tatrApi ca tadvyApArAdavirodha. 3|1|16 308 vidyAkarmaNoriti tu prakRtatvAt 3|1|17 309 na tRtIye tathopalabdhe. 3|1|18 317 reta sigyogo'tha 3|1|26 318 yoneH zarIram 3|1|27 323 parAbhidhyAnAttu tirohitaM tato hyasya bandhaviparyayau 31225 324 dehayogAd vA so'pi 326 326 ata. prabodho'smAt 322rATa 332 arUpavadeva hi tatpradhAnatvAt 3 2 14 336 ataeva copamA sUryakAdivat 3 2 18 337 ambuvad grahaNAttu na tathAtvam 312119228 vRddhihAsamAvatvamantarmAvAnunayasAma=syAvevam zarAra N 341 tadavyaktamAha hi 312/23 345 ubhayavyapadezAttvahikuNDalavat zarIra7 352 sthAnavizeSAt prakAzAdivat 3 2/34 354 tathAnyapratiSedhAt 3 2236 355 anena sarvagatatvamAyAmazabdAdibhyaH 312137 371 priyazirastvAdyaprAptirUpacayApacayau hi bhede 3 / 3 / 12 372 itare tvarthasAmAnyAt 3|3|13 376 anvayAditi cet syAdavadhAraNAt 313117 380 na vA vizeSAt 3 / 3 / 21 387 chandrata ubhayAvirodhAta 323228 393 iyadAmananAta 33 34
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( sUtrAnusAraya ekaikaspa bhAjyasya dopnirnnyH| 396 pyatihAro visinti dAtasyat 23 / 37 406 viveva tu nirdhAraNAt 33317 408 mutyAvibalIyastyApa na pAgha 32230 109 manuSandhAdimya prajAntasyakatyapad ezva tam / / 3 / 3 / 50 110 na sAmAnyApnupareyupara hi sokApati / 3351 411 pareNa ca dhanasya vidhya bhUyasvAnubaMdha 3352 425 na vA tatsahamAvAthute 3 / 3165 435 asArvatrikI 3310 538 nApiropAt 33413 439 stutaye'numati; 3 / 4 / 11 459 sarpayApi ta NvomavaliMgAt 32434 483 AditpAdimatamoga upapatte 16 591 ato'nyA'pi sekepAmumayo' 1117 502 nakammin darzayato hi / 4 / 2 / 6 517 yogina prati ca smayate smAta te 1221 523 vaiyutenaiva tatastacchute 436 535 mukta pravijJAnAt 4142 536 AtmA prakaraNAta 11453 552 bhataeva nAnanyAdhipati 49 553 parsayata va pratyakSAnumAne 4120 106 samA.1 zrIkaNThamApye adhikaraNasya bharapanAyAm-12 doSA yathA--- (12) 85 manukatestassa pa 1 / 222 105 suputyukAntomadana 113142 120 kAraNatvena 'cAmAsAdiSu ramApadiyo 14 155 itarasyapadezAvitAkaraNAdidI5masaki 221121 227 mApa' 2 / 3 / 11 228 miSyadhikArasapasalAntarampa 213312 / / 229 bhamidhyAnpadeva ta tasiMgA sa 21313 / 231 antarA vijJAnamAnasI krameNa taliMgAviti penAviropAta 2315
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2yaH pAdaH) 283 jyotirAdhiSThAna tu tadAmananAt 2 / 4 / 14 475 anAviNkurvannanvayAt 3 / 4 / 50 477 evaM muktiphalAniyamastadavasthAvadhRtestadavasthAvadhRtaH 3 / 4 / 52 512 avibhAgo vacanAt 4 / 2 / 16 zrIkaNThamASye adhikaraNasya racanAyAm 16 doSA. yathA . . (16) 16 netaro'nupapattaH 1 / 1 / 16 34 anupapattestu na zArIra: 1 / 2 / 3 48 anavasthiterasammavAcca netaraH 1 / 2 / 17 / / " 142 apItI tadvatprasaMgAdasamaJjasam 2 / 1 / 8 . .... 197 nAsato'dRSTatvAt 2 / 2 / 26 203 sarvathAnupapattezca 2 / 2 / 32 . 285 tasya ca nityatvAt 2 / 4 / 16 354 tathAnyapratiSedhAt 3 / 2 / 36 371 priyaziratvAdhaprAtirupacayApacayo hi bhede 3 / 3 / 12 / / 381 darzayati ca 3 / 3 / 22 400 upasthite'tastadvacanAt 3 / 3 / 41 443 parAmarza jaiminiracodanA cApapadati hi 3 / 4 / 18 452 zamadamAdhupeta syAttathApi tu tadvidhestadagatayA teSAmavazyAnuSTheyatvAt 3 / 4 / 2 474 maunavaditareSAmapyupadezAt 3 / 4 / 49 483 AdityAdimatayazcAga upapatteH 4 / 1 / 6 504 tadApote. sasAravyapadezAt 4 / 2 / 8 28 samaSTi / zrIpatimApye adhikaraNasya aracanAyAm 10 doSA yathA (10) 166 na prayojanakatvAt 2 / 1 / 32 225 asambhavastu sato'nupapatte 2 / 3 / 9 277 zreSThazca 2048 282 aNuzca 2 / 4 / 13 390 aniyama sarvAsAmavirodha gandAnumAnAbhyAm 3 / 3 / 31 397 maiva hi satyAdaya 33138 419 kAyAstu yathAkAma samucIyeran na vA pUrvahatvabhAvAt 3 / 3 / 60
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrAnusAreNa ekaikaspa mApyasya doSanirNayaH 489 sAmAyaNA / tatrApidiSTam 4 / 1 / 1 2 538 brAga abhinyAsAniya 4415 543 mA vAdari bevam 4|4|10 zrIratimAn adhikaraNamya ca ||yaam-9 dopA, yathA--- (2) 183 umasyApi na pharmAtastadabhAva rA2/12 203 sarvAnupapacedha gaga 150 yayapadezAt yadi za227 pazi23 manAhAmat 13/63 442 dehi - 202 546 tayamAna mananuparate 413 madhupetasyAntathApi tadvignayA pAgA, param / / 27 pAThavyuMDhAnuM 50 19 samaSTi / mamApye adhikarampa agnanAyAm - 26 dApA, yathA- (46) 3 zrAyoniyAna 11113 134 tomara vyApAtA yAtA 11228 160 mRtsamamaktiniravayaraca akopo yA 211 / 26 66 maiM yAnanAplAna 2532 168 vairamyAna zyena sAhiti 2011 | 34 212 carAcaravyapAzrayanuyAnAmAt 2 / 3 / 16 274 gaterinagarA 282 agudha rAgara 313 mA mAyApatipate 3112 314 nAtireiNa niropAta 311103 327 sa tu phamanusmRtigavyavidhimya 31 328 murddhamampati parizeSAt za10 340 mahatvAcca hi pratipedhati tato dravIti ca 31222 233 365 anyathA zabdAditi cennApAt 3136 360 sarvamAnyame 3|3|10
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2yaH pAdaH) 370 AnandAdayaH pradhAnasya 3 / 3 / 11 378 samAna evaM cAbhedAt 3 / 3 / 19 379 sambandhAdevamanyatrApi 3 / 3 / 20 382 sambhRtidhuvyAtyapi cAta: 3 / 323 385 hAnau tUpAyanarAzeSatvAt kuzAcchandastutyupagAnavattaduktam 3 / 3 / 26 398 kAmAdItaratra tatra cAyatanAdibhyaH 3 / 3 / 39 412 eka AtmanaH zarIre bhAvAt 3 / 3 / 53 414 aMgAvabaddhAstu na zAkhAsu hi prativedam 3 / 3 / 55 446 stutimAtramupAdAnAditi cennApUrvatvAt 3 / 4 / 21 448 pAriztavArthA iti cenna vizeSitatvAt 3 / 4 / 23 450 ataeva cAmI-dhanAdhanapekSA 3 / 4 25 453 sarvAnnAnumatizca prANAtyaye tadarzanAt 3 / 4 / 28 461 antararA cApi tu taddaSTe 3 / 4 / 36 469 svAminaH phalazruterityAtreya 3 / 4 / 44 475 anAviNkurvannanvayAt 3 / 4 / 53 476 aihikamapyaprastutapratibandhe tadarzanAta 3 / 4 / 51 481 na pratIke na hi saH 4 / 1 / 4 484 AsInaH sambhavAt 4 / 1 / 7 491 itarasyApyevamasazleSaH pAte tu 4 / 1 / 14 492 anArakhyakArya eva tu pUrva tadavadheH 4 / 1 / 15 493 amihotrAdi tu tatkAryAyava pradarzanAt 4 / 1 / 16 496 bhogena vitare apayitvA sampadyate 4 / 1 / 19 499 tanmanaH prANa uttarAt 4 / 2 / 3 500 so'dhyakSe taduparAmAdibhya 4 / 2 / 4 511 tAni pare tathA bAha 4 / 2 / 15 516 atazcAyane'pi hi dakSiNe 4 / 2 / 20 519 vAyumantAda vizeSavizeSAyAm 4 / 3 / 2 520 tahito'dhivaruNa samvanyAta 4 / 3 / 3 537 avibhAgena haTatvAt / 541 saMkalpAdeva tu tachate 18
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUtAnusAreNa ephaphasya bhAjyasya dopanirNayaH 543 amApa pAdarirAha kSeyam / / 10 pAlamamApye adhikaraNamya racanAyAm-30 dopA', yathA(30) 36 zanaviropAt / / 121 samAphata 1415 136 itarepI cAnupalabdhe 2012 141 asaditi cenna pratipamAnavAta 21 151 madhyapade tAniti cena dharmAntareNa pAparopAta 2117 165 sapitA ca tadarzanAt 1130 *78 purapAmavaviti yApi ArA 275 hastAdayatu sthite'to neyam 2 / 46 279 parAdivat tatmahaziyAdibhya 2110 285 mANavatA sanAta 2415 29. mAsAdi bhIma yapAdimitarodha 2 / 4 / 21 308 vidhAkarmaNoriti tu bhavatvAt 21 / 17 312 tRtIyazanAparodha sazokajamya 331121 317 reta simyogo'ya 33226 326 mata prayopo'smAt 28 332 maravadeva hi sattadhAnatvAt 3 / 2 / 11 337 mambukAmahaNAta na tathAtpam 312 / 19 31 tadavyatAmAha hi 33 343 prakAzAdiSayAvazeSye pArAdha madhyabhyAsAt 312 / 25 346 prakAzAma tejastyAta 3 / 2 / 24 / / 388 gatesryavatvamumadhyAnyamA hi,niro5 3 / 3 / 29 389 upapanastakSaNAryopalavdhelAkavat 3 / 3 / 30 413 myatirakastAvAmAvitvAna tUpara bhivat 3 / 354 422 samAhArAt 3 / 3 / 63 / / 424 na vA sarasahamApAte. 3365 468 vahistUmayathApi smRtarAcArAca 314143 483 mAdityAdimatyayAga upapaNe 4116 / / 491 mato'tyApi cekapAmumayo , 4 / 1 / 17
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 vyAsasammata- brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2yaH pAdaH ) 532 apratIkAlambanAnnayatIti vAdarAyaNa ubhayathA doSAt tatkratuzca 4 | 3 | 15 546 tanvabhAve sandhyavadupapatteH 4|4|13 76 samaSTi / evaM ca za013, bhA011, rA023, ni043, sa0106, zrI028, zrIpa0 19, ca0 76 doSANA samaSTi : 319 sakhyAH bhavanti, adhikaragaracanADaracanAviSaye / tena yadi doSapakSe alpasakhyakagaNAntargatatva tathaiva guNapakSe adhika saMkhyakagaNAntargatatva vyAsa sammateH sannikRSTatvasUcaka bhavet tadA vyAsammatasannikRSTatvena 11 doSatvAta bhAskarabhASyasya 13 zaMkarabhASyasya 19 zrIpatibhASyasya 23 28 43 76 106 r "" 156 " 33 "" "3 rAmAnujamANyasya zrIkaNThamANyasya nimbArkamANyasya 11 " vallabhabhASyasya mAdhvabhASyasya 35 33 33 "" SaSThaM sthAnam saptamaM sthAnam aSTama sthAna bhavati / " etattu adhikaraNa-racanA-niyama-nirapekSa-nirNaya-phalam / tAdRza-niyama- sApekSa-nirNayaphalam agre pradarzayiSyate / "" 39 " 31 "" "" 33 33 prathamaM sthAnam dvitIyaM sthAnam tRtIyaM sthAnam caturtha sthAnam paMcama sthAnam " zaMkara-bhAskarayordoSavailakSaNyahetuH / atra zakara-bhAskarabhASyayormadhye yaH prabhedaH, sa tu "yadeva vidyayeti hi" 4|1|18 iti sUtrasya mAskarAcAryeNa varjanAta, tathA ca "apratIkAlambanAnnayati" 4|3|15 iti sUtreNa rAMramatena badhira vanAt mAmatena tu azvanIp ti vodravyam / parantu "yadeva vidyayeti hi" 4|1|18 iti sUtrasya varjane bhAskarAcAryeNa na kimapi prAcInaM pramANaM pradarzitam, na vA upavarSAcAryasya matamiti uktamapi / atra tenoktaM "yadeva vidyayeti hi" iti sUtra kecit adhIyate, tat anarthaka miti upekSaNIyam iti / etena pramIyate bhAskarAcAryastu yuktibalenaiva bhASya viracayAmAsa, na tu upavarSAcArya bhASyAdika dRSTvA iti, ataratadvAkyamapramANam / tathaiva, "apratIkAlamcanAnnayatIti bAdarAyaNa ubhayathA'doSAt tatkratuva" iti sUtre adhikaraNaracanA samucitaiva pratibhAti, yataH 'bAdarAyaNa' iti prathamAntapadena, tathA vidheyabhedena ca vAdarAyaNa-matasya uktatvAt / niyamo'yaM vizeSaniyamasakalana prastAve pradarzayiSyate / ata zakara bhAskara-bhASyayoH atra matabheda, zakaramatameva anukUlayati / evaM ca adhikaraNaracanA'racanAviSayayo. rAmanujAdyanyebhyaH sarvebhyo bhASyebhya. zakara bhAskara-mApyadvayameva vyAsasammatamApyamiti sidhyati /
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikaraNaracanAyAM makArAntareNa dopaguNanirNaya 237 adhikaraNaracanAnuguNa-sUtraracanA-kauzalAvikaraNaka mAyANA guNAguNa vivecana manyasyAsya tRtIyapAde karibhyate / bhaSika raNaracanAyAM makArAntareNa dopaguNAnarNaya / atha ceta prakArAntarega dopaguNavicAra kiyate, tadA tadityamya bala ekAkI paNa pironI namya dANAdhikyam / , janyana saha pNcaa| viropI tamya tato nopAlpatA / hai, anpadAmpA saha catumA virodhI, tasma tato'pi ko patA | adha ||tdrymekaa parsanI viracyata, mA ittham-- ekAtrI 1 phI bhanyana sa pana samanpadAmyA | Hist | mahamaSi sAdhika bhadhikaNasya mapiradhina dhimaNa5 | pharaNasma raNaspara samaSTiH 2camApA | pacamAyAm ) raghanAyAm 'maracamAyAm racanApAm / ghanAyAm 48 / 4. 319 etena karamAkaramAnyayo ekAdhikaraNaracanA'racanAjanya-yo nAsti / anyakyena saha adhikaraNaracanAyo tamaiva doSo nAsti / parantu adhikaraNAra panAyA zakare catvAro dopA, bhAskara vo dhopii| tathaiva manyavAbhyA saha adhikaraNaracanAyA makara eko dopa, bhAskare'pi eko dopo dRshyte| tathaiva manyatAmyA saha abhikaraNAracanAyA kare aSTa dopA, bhAskare'pi tmaa| rAmAnujAdInAM sarveSA ekAmadhikaraNaracanA'racanAmanyadoSo bhavatyeva / tepo doSA
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahma mRtrabhASyanirNayaH / 2 yaH pAdaH dona nAyA anAga zrIpatimAnya zreSThatvaM sidhyati. nato rAmAnujamApyasya, tato nika-mAnya tana zrIkaNTabhA-yaya tato vahabhabhApyasya tatI madhyabhApyasya sthAnam / - bhApyayoryathA yAmamatamannikaTatva na tathA anyepAm iti siddham / tuna bAkAyanyaiva aMpatyam / yato bhArakareNa zaMkaragRhIta-sUtrapATapanArtha na kimapi prAcIna pramAga pradagina1. parantu syohAvitayuktiva tana tamya zaraNamAsIt / zakarapaThita nayAvana manamabhavat ityeva pratibhAti / anyathA mbasampradAyapravartakopavanAryapravartita"i--1 pragAyana prAna kRtamAnIt maaskraacaa-yaa| na ca adhikaraNaracanAjanyavinAre tyasa yathA nyAyamataya niyati na tathA anyepAmiti sthitama / bhASyANAM prsprsmbndh-nirnnyH| gAnI gAyANA parasparamAnandha nipaNIya / tA dvitIyAyA maraNyAma agmAbhiH - natra para kAga adhikaraNaracanApakSapAtina. tathA na kiraNacanA-vigenina.. tara manAcanAvipinI ho hI gAvakAge abhavatAga iti. yathA----ani kagAra nanAvirore---- mAniH gAgayo 3 pu virodho dRzyate / ni0 zrIpa0 gAyo 2 yo vigaMdhI isyana
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 239 bhASyANAM parasparasambandhanirNayaH / rA0pI0zrIpa0 mAyeSu 2 sUtrayo, ma0zrI zrIpa0 mAjyeSu 1 sUtre, rA0ma0 zrIpa0 , 1 sUtre ma0pI0va0 , 1 , ma0ni0va0 , 1 sUtre, aikamatyaM dRzyate / ___ eva ca yatra catvAro bhASyakArA adhikaraNa-racanA-viropina Asan, tatraza0 mA0 ma0 zrIpa0 mAyeSu 1 sUtre, za0 bhA0 zrI0 va0 mAvyeSu 3 sUtreSu za0 bhA0 rA0 zrIpa0 ,1 , rA0 ma0 zrIpa0 va0 , 1 sUtre, za0 mA0 ma0 zrI0 , 4 sayu, rA0ni0 zrIpa0 va0 , 1, za0 mA0 ma0pa0 2 sUtrayo ma0ni0pI0 zrIpa0 , 1, virodho zyate / tathaiva tatra rA0 ni0 zrI0 va0 mApyeSu 1 sUtre, rA0ni0 ma0 zrIpa0 mAyeSu 3 sUtreSu, ni0 ma0 zrI0 va0 , 1, za0 mA0 ni0 zrI0 , 1 sUtre, rA0 ni0 zrIpa0 20 , 4 sUtreSu, za0 bhA0 ma0 mI0 , 1 / rA0 ni0 pI0 zrIpa0 , 2 sUtrayo, za0 mA0 rA0 50 , 1 , kimaya htyte| eva ca eteSA mApyANA yavi dve dve kRtyA vimAga kUta syAt, tadA 28 saMkhyA mApmAle 314 sUtrANi bhavanti, yathA-- 1 / ma. pa0 32 sUtrANi 15 / za0 zrI0 11 sUtrANi 2 / za0 bhA0 25 16 / za0 va0 10 , 3 / rA0 ni0 24 17 ma0 zrI0 11 4 / ni0 va0 20 18 / mA0 50 9 5 / rA0 zrIpa0 19 19 / ma0 zrIpa0 8 6 / ni0 zrIpa0 16 20 rA0 ma0 7 7 ni0 zrI0 15 21 / zrI0 307 8. ni0 ma0 15 , 22 / zrI0pIpa07 / bhA0 zrI0 11 23 / za0 pIpa0 3 10) 0 ma0 11 24 // mA0 zrIpa0 3 11 / mA0 ma0 11 25 / za0 rA0 2 12 / rA0 zrI0 11 26 / bhA0 rA0 2 , 13 / rA0va0 11 27 20 ni0 2 , 14 / zrIpa0 va0 11 28 / bhA0 ni0 1 sUtram samaSTi = 314
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 vyAsasamma-sasUnabhASyanirNaya ( 2yaH pAdaH) etena pramIyate madhvavallabhabhASyayoH 31 saMkhyakeSu sutreSu sAnyam, tathA zaMkarabhAskarabhASyadvayam 25 sakhyakeSu sUtreSu sammatam, tathA rAmAnuja-nimbArkabhASyadvayaM 24 sasyakepu sthaleSu abhinnam ityAdi / tena madhvavalamayoH yathA dhaniSThaH sambandhaH, tathA nAnyeSAm, tathA zaMkara-bhAskarayo. yathA sambandhanaikaTyaM na tathA anyeSAm iti / ziSTasthaleSu evaM rItyA boddhavyam / tathA ca paravartinaH prAyeNa pUrvavartinAm anukAriNo bhavanti iti nyAyena vallamabhASya yathA madhvabhAvyasya anugAmi na tathA anyasya, madhvasya vallabhAt prAcInatvAt , tathA bhAskarabhASya yathA zakarabhASyasya anusAri na tathA anyasya, zaMkarasya bhAskarAt prAcInatvAt , tathA nivArkabhASya yathA rAmAnujabhApyAnukAri na tathA anyasya, rAmAnujamANyasya nimbArkabhASyAta prAcInatvAt ityAdikamavagamyate / evaM ca yadi ekaikasya sambandha. yathAkrama vinyasyate tadA ittha bhAti (za0) za0 bhA0 25 rA0 va0 11 ma0 zrI50 8 za0 ma0 11 rA0 ma0 7 (zrI0) zrI0 va0 7 za0 zrI0 11 (bhA0) bhA0 zrI0 11 zrI0 zrI50 7 za0 va0 10 bhA0 ma0 11 (ni0) ni0 va0 20 za0 zrI50 3 bhA0 va0 9 ni0zrIpa0 16 za0 rA0 2 bhA0 zrIpa0 3 ni0 zrI0 15 za0 ni0 2 bhA0 rA0 2 ni0 ma0 14 (rA0) rA0 ni0 24 bhA0 ni0 1 (zrI50) zrI50 va0 11 rA0 zrI50 19 (ma0) ma0 va0 32 samaSTiH = 314 rA0 zrI0 11 ma0 zrI0 11 etena ka kasya kiyat anuroti, tat atirAyA pratimAti / tathA ca bhAskara zakarasya yathA anugAmI, nivArka. rAmAnujasya yathA anumAsI, palabha yathA hi madhvas: anugAmI, na tathA aparo'parasyeti sidhyati / etenApi zakarabhASyastheva vyAsasaMgatyAdhikya nizcIyate / sUtra paatthbhedjnygunndossvicaarH| idAnI pAThabhedavicAra karaNIya / atrApi adhikasammataH pATha eva vyAsasammata pATha phati mansamavavya pATanamubAjunavijALi tattanukALamakhyALA cAsamatagieviprkRtve nirUpaNIye / tena yad bhASyan anyebhyaH sarvebhyo bhASyebhyo vyAsamatasannikRSTa bhaviSyati, tadeva bhAjya vyAsasamma niti grahaNIyam / etadartham atra tRtIyA saraNirekA viracyate / etata . prathamAyA saraNyA vikSinAkAreNa pradarzitam tathApi punaratra magRhya pradazyate podhokArtham /
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 tRtIyA saLiH / pAThabhedadarzanaparA | (o 0 2 pA. ) rA ( 7 ) / . ( 21 ) mAndragiova 1 gIyate ( jo ) mAnyavaSimeva cIyate ( au10 ) mAnya-meiva ca rAkhyate ( 20 ) ( 850 49deg ) narmohtvattu tapavedha naiti vaizva niSAdmatjhAavomavaza (I0) --tapadezAta neti cenja( mA. ) za ( ?? ) guCA praviSTAvAtmAnI ddei taddarzanAt ( i. ) cudAviSTA( zrIva ) rA ( { 6 ) mRtopaniyAmiyAnAva (f) ~~~AmiSAnAta ( mA ) khA ( 18 ) nantopinanApui takarmavyapadezAt ( 60 ) --ravASijoAvipu------ mA., rA., dvi, zrI ) 6 / ( 21 ) = 1 smArtamataturmAnipAta ( 10 ) ApArIraya ( rA, zrI ) zArIraghomavaivi hiM maitre nenamIyate ( 10 ) samayevi di meTInamapItte ( 40, zrI0 ) na zArIhomaye hiM netenenanIyate ( ni. ) 77 ( 20 ) 84 (24 ) vaivAnara sASArasaviroAt ( suM ) O .. vasvAnanasAdhAraNa-----( 20 ) / (26) zanAviyontapratiSThAnApa naiti renna tapAda:pavezavasamayAt puvamavi. jainamIyate ( I ) --pratiSThAnAnnati caitra~~~~~ mA0 ) --pratiSThAnAzeti cainna--pu-viSamaSi ( meM0 ) ~~~pratiSThAnAkheti resa----puhanamiSIyate ( F. ) -~-~RRSupadezasamavAt-----viSakaMpa( 20 ) zna ( 3 ) sammattariti naiministayA phri varjIti ( I0) ratA vAti ( thI50 ) .
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2yaH pAdaH ) ( 1 0 3 pA0 ) 11 / (2) muktopasRpyavyapadezAt ( za0 ) vyapadezAca ( rA0 ) 12 / ( 5 ) bhedavyapadezAt ( za0 ) bhedavyapadezAca ( rA0, bala0 ) 13 / ( 6 ) prakaraNAtU ( za0 ) prakaraNAcca ( bhA0 ) 14 | ( 15 ) gatizabdAbhyA tathA hi dRSTaM liMgaM ca ( za0 ) tathA dRSTa liMga ca 15) (18 ) uttarAccedAvirbhUtasvarUpastu ( za0 ) uttarazcedA ( zrIpa0 ) 16 / ( 21 ) alpazruteriti cettaduktam (za0 ) alpazrutiriti ( zrIpa0 ) 17/ 18 ( 23 ) api ca smaryate ( zaM0 ) (bala) api tu smaryate (ni0 ) api smaryate ( ma0, va0, bala0 *) (26) teMduparyapi bAdarAyaNa' sambhavAt ( zaM0 ) tadrupapyuri ( zrI10 ) tadupayapi ca ( ca0 ) ) 19) (27) virodhaH karmaNIti cennAnekapratipatterdarzanAt ( za 0 ) pravRtterdarzanAt (zrIpa 0 ) 201 ( 28 ) zabda iti cennAta prabhAvAt pratyakSAnumAnAbhyAm (za0 ) cennAnta prabhAvAt (zrIpa0 ) 21 / ( 29 ) ataeva ca nityatvam (za0 ) ataeva nityatvam (ni0 ) 22 (30) samAnanAmarUpatvAccAvRttAvapyavirodho darzanAt smRtezva ( za0 ) nAmarUpatvAdAvRttA ( va0 ) virodhadarzanAta ( vi0 ) 23) ( 32 ) jyotipi bhAvAca ( za0 ) jyotiyA bhAvAca ( zrIpa0 )
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 253 (18), 211 (33) bhAyaM 7 pArAyaNo'mi hi (20) mAyA-( mA0, pAThAntaram ) mApana-(pala0) 25 (35) gamya tadanAdara gAt tatAiyagAta sUnyate di (to) zudrampa--(bhA0 pAThAntam ) 26 (35) kSatriyagata gopara cArayana (20) dArimApagatadha--( rA0, ni0, ma0. pala0) 271 (38) 55NA-44 yamatipadhAna mRtadha (0) aMgAdhyayana-tipadhAna mAtedha (pIpa0 ) mRtiga (pala0) 28 (30) panAla () mANa 4panAna (ji0) (104 pA0) 291 ( . ) sUkSmaM tu vAna (0) sUkSma spiAta (dhIpa0 ) 30) ( 3 ) sadadhIna pAina (0) tadadhIna pAcana (zrIpa0) 311 (6 ) 4yANAmeva yamupanyAma prazna (zaM0) prayANAmevamupa-pAma prabhadha (20) 32 // (7) mahanyatha (0) madatyAya (bhA0 pATAntaram ) 33 / (8) ghamasapadaviropAna (jhaM0) camasamapiropAca ( bhA. pAThAntaram ) 30 ( 0 ) jyotilapana mAtu tathA saghIyata eka (saM0 ) jyotimAmAnu-- ( rA0, ma0, 20, vi0 ) jyotirupa mAyA--( zrIpa0) 35 // (10) sanopadezAca madhvAdiSa-virodha (saM0 ) phaspanopadezAma madhyAni--( pala0) 36 / (11) na saMrUpopasaMpradApi nAnAmAvAdatirekAya (0) ma sAsyopasamahaNAvapi-(zrIpa0)
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. 244 37 (12) prANAdayo vAkyazeSAt (za0 ) vAkyavizeSAt ( zrI50 ) 38) (13) jyotiSaikeSAmasatyanne ( za0 ) masatyanye (zrIpa0 ) 39 | ( 14 ) kAraNatvena cAkAzAdiSu yathAvyapadiSTokte. ( za0 ) -- cAkAzAdiSu tathA vyapa (34740) ( 17 ) jIvamukhyaprANaliMgAnneti cet tad vyAkhyAtam (za0 ) liMgAditi cet -- ( ma0, va0 ) 41 | (18) anyArthaM tu jaimini praznavyAkhyAnAbhyAmapi caivameke ( za 0 ) anyArthastu jaimini. ( bala0 ) 42 / ( 20 ) pratijJAsiddhaliMgamAzmarathya ( za0 ) liMgamityAzmarathyaH ( vi0 ) 43 | ( 24 ) abhidhyopadezAcca ( za0 ) abhidyopadezAca ( zrIpa 0 ) ( 2 0 1 pA0 ) 40| 44 / vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2yaH pAdaH ) 45 | ( 9 ) na tu dRSTAntAbhAvAt ( za0 ) 108 ( 6 ) dRzyate tu ( za0 ) dRzyate ca ( ma0 *) 48| 46 / (10) svapakSadoSAca ( za0 > na ca dRSTAntAbhAvAt ( zrIpa 0 ) svapakSe doSAca (ni0, cala0 ) ( 11 ) taka pratiSThAnAdapyanyathAnumeyamiti cedevamAyanirmokSaprasaga ( za0 ) cedevamapyavimokSaprasaMga. ( za0, ba0, ) ( 12 ) etena ziSTAparigrahA api vyAkhyAtA. ( za0 ) etena ziSTA aparigrahA ( ma0 ) 49 | ( 16 ) sattvAcAcarasya ( za0 ) ' satvAccAparasya ( rA0, zrI0, zrIpa 0 501 ( 20 ) yathA ca prANAdi ( za0 ) yathA ca prANAdi ( cala0 )
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyA sahi / ( 21 ) pasaMhAravarzanAnnati cainna kSIracaMdra (ze ) -pasadAravarzanAzruti cita kSIravati (f) dharA ( 26 ) nRtsnamaniyatatopo vA ( 10 ) niravayavAho yA (vi) niravayavasa vyAjopo vA (0 } parA ( 21 ) svapakSanonAzva (saM) svapakSa jovAtha ( ni, va } 64) ( 20 ) sarvoSatA ja tInAta (f) sarvopatA 2 sA taddAnAt (nita) budhdha ( rUpa ) nai rmAvimAnAhiti vejJAnAviAta (x0) 7 menimAyAviti---- 10 ) bahmAt vimAAtiti~~~ mA0 7 niyamAhiti naisAnAniApi ( zrIpa0) ) . bA ( 26 ) 7papavate nAvyujhanthate haiM ( jJa ) 75padmate nAnupa nyate 2 ( zrIva ) ( 2 50 2 * ) puSNa ( 7 ) puSpAmavuMti caittayApi ( jJa0 ) pujyAtmavazvettayAvi (vi. ) 1 585 ( 8 ) saMmitvAnuvapompa ( aM) saMcitnAnuSapo ( mA, ma. ) kA ( 2 ) anvayAnumitI zva zakttiSiyota (lo ) anyathAnumitI zaviyorAta ( mA0 ) anyatrAnumitI va jJAnAhiniyota ( zrI zrI0 ) , 245 605 ( 14 ) nityameva 6 mAvAnlR ( ) nityameva mAvAt ( mA0 ) 64 ( 16 ) tarataratyayAviti vaijotpattimAtranimiAta (20) ---pratyayamanyavAdupayAmiti vaijJasaMhAtamavAnimittatvAta ( mA0 ) ----pacayatyAnupapamiti vejA saMdhAtAmAvAnimittatvAn (rA.,nizrI,mIpa0) ddA ( 20 ) uttarotsADhe 6 pUrvaniyoSAt ( ) O --pUrvavaroSAt ( 10 ) L
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (2yaH pAdaH) 63 / (21 ) asati pratijJoparodho yogapadhamanyathA ( za0) asati pratijJoparodhau (rA0) 64] ( 22 ) pratisasyApratisaMkhyA nirodhAprAtiravicchedAt (za0 ) --prAptirasambhava. ( mA0 ) 65 / (31 ) kSaNikatvAcca (za0) maNikatvAt (ni0) 66 / (36) antyAvasthitezcobhayanityatvAdavizeSa ( za0 ) ---davizeSAt ( ma0) 67 / (42 ) utpattyasambhavAt ( za0 ) ____ utpatarasambhavAt (zrI50) 68 / (43) na ca kartuH karaNam ( za0 ) ___taca kartuM karaNam (zrI50 ) (2 a0 350) 69 / ( 6 ) pratijJAhAniravyatirekAcchandebhya ( za0) ___ pratijJAhAnitirekAcchandebhya (zrI50 ) 70 / ( 7 ) yAvadvikAraM tu vibhAgo lokavat ( za0) ____ yAvaddhikArastu vibhAgo lokavat (bala0) 71 / (12) pRthivyAdhikArapazabdAntarebhya ( za0 ) zabdAntarAdibhya. ( ma0) 72 / (14) viparyayeNa tu kramo'ta upapadyate ca ( za0 ) --upapadyate (va0 ) pAramparyeNa kramo'ta upapadyate (zrI0 ) 73 / (16) carAcaravyapAzrayastu syAt tadvyapadezo bhAktastadmAvamAvitvAt (za0) ____ vyapadezo'bhakti: ( rA0, zrI0, bala0) 74 / (17) nAtmazrutenityatvAcca tAbhya ( za0 ) nAtmA'zrute (ni0, vi0) 75 / (25 ) guNAd vA lokavat ( za0 ) guNAd vA Alokavat ( bhA0 rA0 zrI0 ) 76 / 27) tathAca darzayati ( za0 ) tathAhi darzayati (ni0, zrI0, bala0 )
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItavA sagi, 257 77 (29 ) saguNasArasvAtu sadyapadeza bhAgavat (ze0) ratvAt tasyapadeza --(rA0 pala.) 78 (31 ) putpAdivatasya sato'mivyaktiyogAt (20) putpAdivatvasya (rA0, vi0) 70 / (32) ninyopara yanupalasiMgo'nyataraniyamo cAnyayA (20) -~-prasaMgo'ntara---(rA0 ) 80 / ( 34 ) vihAropadezAta (0) upAdAnAda vihAropadezazya ( rA0, zrI0, zrIpa0 ) 81 // (40) yathA ca somayayA (20) yathA ca tamomayatA (ni0) 82 // (52) hataprayatApamastu vihitapatipisAvamAdimma (0) -pratipathAvayAdimya (ma0) 83 // (13) aMzo nanayapadezAnanyathA pApi tivAdityamadhIyata pake (20) -dAsa-(pala0) 8 // (54) mantravarNA (saM0 ) ___ mantravarNAt ( mA0,rA0ni0,ma0,zrI0,zrIpa0,10,vi0,pala0 ) 85 (25) api ca smayate (20) api smayate ( mA0, rA0, ma0, 20, pala0) 86 / (56) prakAzadipaneva para (zaM0 ) prakAdivatu naivaM para (rA0ni0 pI0 zrIpa0) 87) (50) mAmAsa eva ca (20) AmAsA eva vA ( mA0 ) mAmAsA eva ca ( rA0ni0 zrI0) 88 (52 ) amisa-pyAdippapi caivam (saM0 ) mamisandhyAdipmapyekam (vi0) 80 / (53 ) pradezAditi ceya-tApAt (saM0 ) pradezamevAditi camAntAvAda ( rA0, zrIpa0 ) (2 bha0 4 pA0) 90 (10) cakSurAviva sahaziyAdimya (ze0 ) -tasahaziyAdimma (mA0 )
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2yaH pAdaH ) 91 (14) jyotirAdhiSThAnaM tu tadAmananAt (za0 ) ___ jyotirAdhAviSThAna tadA mananAt prANavitA zabdAt (rA0zrI0zrIpa0) 92 / ( 16 ) tasya ca nityatvAt ( za0 ) tasya nityatvAt (ni0) 93 / ( 17 ) ta indriyANi tadvyapadezAdanyatra zreSThAt ( za0 ) tadindriyANi (zrIpa0, va0) 94 / ( 19 ) lakSaNyAca ( za0) lakSiNyAcca (zrIpa0) 95 / (22) vaizeSyAtta tadvAdastadvAda. ( za0 ) vaizeSyAt tadvAdastadvAda (ni0 ) (3 a0 1 pA0 ) 96 / (2) yAtmakatvAttu bhUyaratvAt (za0 ) AtmakatvAtta bhUyastvAt ( bhA0 ) 97 / ( 4 ) anyAdigatizruteriti cenna bhAktatvAt ( za0 ) agnyAdizrute (va0 ) 98 / ( 5 ) prathame'zravaNAditi cenna tA eva hyupapatte. ( za0) prathame zravaNAditi---( rA0 ma0, va0 vi0) 99 / (7 ) bhAkta vA'nAtmavittyAttathA hi darzayati ( za0 ) bhAkta cAnAtmavitvAt ( bhA0 ) ---tathA vA darzayati (zrIpa0 ) 100 / (8) kRtAtyaye'nuzayavAn dRSTasmRtibhyA yathetamaneva ca ( za0 ) yathetabhanevam ( bhA0 ) 101 / (9) caraNAditi cennopalakSaNArtheti kArNAjini. ( za0 ) cenna tadupalakSaNArtheti ( rA0 ma0 zrI0zrIpa0 vala0) 102 / (10) Anarthakyamiti cenna tadapekSatvAt (za0 ) Anarthikyamiti (zrI50 ) 103 (11) sukRtaduSkRte eveti tu bAdari. ( za0 ) evaM tu bAdariH ( bhA0) eveti bAdari ( zrI50)
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIyA sarvAgaH 249 104 (13) saMyamanetyanubhUyetarepAmArohAvarohI tadurgatidarzanAt ( zaM0 ) gatirzanAt (ni0 zrI0 vala0) 1055 (15) api ca sapta (ze0 ) 5 106 (16) satrApi ca vadUvyApArAdavirodha ( ze0 tatrApi tayA - ( rA0 zrIpa0 1 107 (17) vidyAkarmagoriti tu prakRtatvAt ( ze0 ) vidyAfarmiNo - ( thIpa0 ) 108 (21) svImandrAvarodha saMzokajasya ( zaM0 ) tRtIye zatrA (ma0 gha0 ) 109 (22) tatsAmAnyApatti patte ( 0 ) 1 110 / ( 24 ) manyAdhiSThiteSu pUrvavadra milApAt ( 0 ) 1 116 (14) 14 ) api sapta / mA0 ma0 ni0 zrIpa0 va0varu0 1 > 111 / ( 26 ) reta simpogo'ya ( ze0 ) * 7/1 32 T tasvAmAcyA ( rA0 ma0ni0 zrI0 zrIpa0 mala0 ) sAmAvApatti ( za0 mA0 60 vi0 ) reta simyogAca ( mA0 ) ( 2 0 2 pA0 ) 112 / ( 4 ) sUcakasya hi zruterAcakSate ca tadvida (saM0) -rAcakSate tadvida ( mA0 ) 113 // ( 5 ) parAbhidhyAnAt tu tirohita tato zasya bandhaviparyaya (saM0 ) ghu - dhyAnaM tirohita - ( mA0 ) - dhyAnAsirohita ( zrIpa0 ) 114 / (9 ) sa eva tu karmAnusmRtirAvyavidhisya ( ze0 ) sa eva ca karmA -- (ma0 vi0 ) anyAdhiSThite pUrva- ( zaM0 mA0 rA0 ni0 ma0 zrI0 zrIpa0 va0vi0 cala0 ) ( ( 115 ( 12 ) na medAditi cena pratyekamatanuvacanAt (za0 ) } medAditi - ( mA0 rA0 ni0 thI0 zrIpa0 ) vadeva hi tatpaSAnatvAt (ze0 ), arUpavadeva tatpradhAnatvAt ( bhA0 )
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (2yaH pAdaH) 117 (15) prakAvicAvaiyarthyam ( za0 ) prakArAbaddhA vaiyarthAt ( bhA0 ) prakAzavacAvayAt ( rA0ni0 zrI0 zrIpa0 vi0 ) 118 / (17) darzayati cAtho api smayate (za0 ) adarzayati cA (zrI50 ) 119 / (19) abuvad grahaNAtu na tathAtvam ( za0 ) __ ambuvad grahaNAnna tathAtvam (bhA0 ) 120 / (20) vRddhihAsabhAvakamantavAdumayasAmaJjasyAdevam ( za0 ) ___sAmaJjasyAdeva ( bhA0 ) vRddhihAsabhAktamantavAd (rA0 zrIpa0 ) 121 / ( 24 ) api ca saMrAdhane pratyakSAnumAnAbhyAm ( za0 ) api saMrAdhane ( bhA0 rA0ni0ma0 zrI0 va0vi0 bala0 ) bapi rAdhane pratyakSAnumAnAmAvAt (zrIpa0 ) 122 / ( 25) prakAzAdivacAvaizeSyaM prakAzazca karmaNyabhyAsAt ( za0 ) prakAzyAdivacA (ni0) prakAzavacAvaizeSyaM ( ma0) prakAzapacApaizeSyAt ( bala0) 123 // (27) ubhayavyapadezAtvahikuNDalabat ( za0) ubhayavyapapezAdahikuNDalavat ( bhA0 ) 124 / ( 36 ) tathAnyapratiSedhAt (za0) tathAnyapratiSedhAcca (vi0) 125 / (37) anena sarvagatatvamAyAmazabdAdibhyaH (za0 ) gAyAmayaza (ma0 ) (3 0 3 pA.) 126 / (2) bhedAnneti cennaikasyAmapi ( zaM0 ) bhedAnneti cet sthAdekasyAmapi ( bhA0 ) bhedAnneti cedekasyAmapi ( rA0 ni0 ma0 zrIpa0 va0) bhedAditi cennaikasyAmapi (pala0) 127 (3) svAdhyAyasya tathAtvena hi samAcAre'dhikArAca savavaca tanniyama ( za0 ) tathAtve hi samAcAre'dhikArAcca saliMgavaJca tanniyamaH (bhA0)
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 isIyA saraNiH samAve hi samAcAre'dhikArAya savayaca taniyama (rA0ni0) tayAtye hi samAcArAdhikArAca sapaMpacca-(bhopa0 ) tayAnena samAcAre'dhikArAca-(50) 12 / / (5) upasaMhAro'yamivAna vidhiovasamAne ca (10) -vidhiropavata samo na ca ( zrIpa0) 129 (6) anyayA zabdAditi cennAvizeSAt (0) ____ manyayAvaM ca sAviti-(ma0) 130 / ( ) vyAptezca samajasam (20) prAptezca samajatam (ma0) 131 (16) bhAmagRhItiritasyadurAt (20) mAmamahAtaritarapadusarA (mA0 ) 132 / (21) na vA piropAt (za0) na ghA'piropAta (vi0) 133( 23 ) saMmRtiyupmAyapi cAtaH (20) saMmRtipada pyAsyapi ghAta (bhA0) 13 (24) puruSavidhAyAmiva ghetarepAmanAmAnAt (0) puruSavidhAyAmapi-( mA0 rA0ni0 ma0 pI0 mIpa0) 1355 (31) aniyama sarvapAmavirodha zalAnumAnAmyAm (0) maniyama sarvAsAma--( mA0 20 vi0 ) virodhAcchavAnumAnAmyAm ( ma0 bala0 ) 136 / (33) mArapiyA vavaroSa sAmAnyatajhApAmyAmIpasajadutam (20) mArapiyA pavirodha-( mA0 ) mAnyatamAvAmASAmyAm-(50) akSarapiyA tvavodha-(vi0 pala0 ) 137 (34) iMkAmananAt (za0) IpadAmananAt (bhA0) 138 / (35) antarA bhUtamAmavat svAtmana (#0) ___-vavidipepadukam (ma0) 139 / ( 36 ) anyathA mevAnupapasiriti canopadezAntarapat (za0) --vanopadezavat (ma0)
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 yAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2yaH pAdaH ) sarvAnnAnumatiH prANAtyate (bala0 ) 165 / (30) api ca smayate (zaM0 ) / api smayate (rA0 ma0 zrIpa0 va0 bala0 ) 166 / (31) zabdazcAto'kAmakAre ( zaM0 ) zabdazcAto'kAmacAre ( ma0 vala0) 167 (34) sarvathApi ta evobhayaliMgAt (za0) sarvathApi tu ta evo (ma0). sarvathApi tatra vobhayaliMgAt ( bala0 ) 168 / (37) api ca smayate ( za0 ) api smayate ( mA0 rA0 ma0 zrI50 va0 bala0 ) 169 / (38) vizeSAnugrahazca ( za0 ) vizeSA anugrahaM ca ( ma0) 170 / (39) atastvitarajjyAyo ligAca ( zaM0 ) . liMgAt (ni0) 171 / (40) tadbhUtasya tu nAtAyo jaiminerapi niyamAtapAmAvebhyaH (zaM0) tu tazrAvo jaiminerapi niyamA tapAvabhAvebhyaH ( ma0) jaiminerapi niyamAptadrUpAbhAvabhyaH (bhA0rA0ni0zrI0) jaiminirapi (va0) tadbhutasya nAtinAve jaiminerapi niyamAta (vi0) 172 / (41) na cAdhikArikamapi patanAnumAnAtadayogAt (za0 ) _~-patanAnumAnAtayogAt (bala0) / -~-mapi yajanAnumAnAtayogAt (vi0) 173 / (42) upapUrvamapi tveke bhAvamazanavattaduktam (za0 ) upapUrvamapItyeke bhAva (rA0 ma0 zrI0 zrI50) 1746 (43) pahistUmayathApi smRtarAcArAca ( za0 ) pahistUmayathA smRte (bhA0 bala0) 175 / (45) ArvijyamityauDulomistamai hi parikriyate ( za0 ) ___ parikrIyate (ni0 va0 vi0 bala0) 176 / (47) sahakAryantaravidhiH pakSeNa tRtIyaM tadvato vidhyAdivat (za0) pakSaNa tRtIyaM (zrIpa0)
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ hatIyA saraNiH 255 1773 (51) hikamapyamastutamatibhandhe tadarzanAt (20) ehiphamaprastuta- ( mA0rA0ma0 zrI0 zrIpa050vi0pala. himastute- nika) 178 (2) Nva mukti niyamastapasyAvatastasyApate (20) muSki/- ni0) (4 bha01 pA0) 170 / (11) yaMtrakAmatA tApipAt (20) -tatra vizeSAt ( mA0) 180 / (1) ApApaNApi hi dRSTam (60) pramANAta -(rA0) 181 / (14) itarasyApyevamasalepa pAte tu (20) isarasyApyeyamalepa-(ni.) 1821 (16 ) amidotrAdi tu satkAryAyava sadasanAt (saM0 ) - skAryAyava -( vi0) 183 // (17) ato'nyApi pAmayo (20) ato'nyadapItyeopAmumayo (ma0 ) 18 / (10) mogena vitare sapayitvA sampayate (saM0 ) ---sapayitvAya sampayate (rA0ni0zrI0 zrIpa010yala0) -sapayitvAya sampatsyate (ma0) (4502pA0) 185 (2) mataeva ca mampinu (20) ataeva sarvANyanu ( rA0ni0pa0vi0 zrIpa0 matAntare ) 186(1) mo'yo tadupAmAdibhya (20) so'dhyakSeNa-(zrI) 187 / (5) mRteSu tacchute (20) bhUtepcata dhrute (mA0 vi0 ) 1880 (0) sUkSma pramANataya tayopalane (za0 ) sUkSmapramANataca-(pala0) 189 // (11) asyaiva popaparapa amA (za0 ) popalama (bhIpa0)
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAvadehabhApityA 192 / ( 21 mA nizi neti 256 vyAsasAta-brahmasUtrabhASyanirNayaH (2yaH pAdaH) copapattamA ( rA0 ni0 ma0 ) tasyaiva co5 ( bala0 ) 190 (13 ) spaSTo bakeSAm ( za0 ) spaSTau keSAm (bala0) 1911 ( 19) nizi neti cenna saMbandhasya yAvadehabhAvitvAdarzayati ca ( zaM0 ) nizi neti cenna saMbandhAt ( ma0 ) 192 / ( 21 ) yoginaH prati ca smayate smArte caite (za0 ) yoginaH pratismayate (rA0 ni0 ma0 zrI0 zrIpa0 ) (4 a0 3 pA0) 193 / (2) vAyumabdAdavizeSavizeSAbhyAm ( za0) vAyuzabdAda--( ma0 ) 194 / ( 3 ) taDito'dhivaruNa' saMbandhAta ( za0 ) tastio'dhivaruNaH (ma0 zrI0 zrIpa0 ) 195 / ( 4 ) AtivAhikAstaliMgAt ( za0 ) AtivAhikastAlagAt ( ma0 ) 196 / (9) sAmIpyAt tu tadvyapadeza. ( za0 ) tu tadupadeza (ni0 ) / 197 / (10) kAryAtyaye tadadhyakSeNa sahAtaH paramabhidhAnAt , (za0) ___ paramavidhAnAt (rA0 ) 1981 (14 ) na ca kArya pratipatyabhisandhi. (zaM0 ) pratyabhisandhiH (rA0 zrI0 zrIpa0 ) 199 / (15) apratIkAla banAnnayatIti vAdarAyaNa ubhayathA'dopAt tatkratuzca (10) ubhayathA ca dopAt tatkratuzca (rA0ma0 zrI0 zrIpa0vale0) (4 zre0 4 pA0) 200 / (1) sapadyAvirmAca strena dAt (ga0 ) __ saMpadyAvihAya svana-gandAt (ma0 ) 2011 (6) citi tanmAtreNa tadAtmakatvAdityauDalomi (zaM0) citimAtreNa ( bhA0 ma0 zrI. ) 202 / (8) sakalpAdeva tu tacchute (za0 ) sakalpAdeva tacchuta (rA0 ni0 pala0 )
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' dhruvIyA sari [o] 20 ( {0) 20 / ( 2 ) ataSa pAnandhASivRti ( x0) atavAnanyAdhipati ( vi amAnuM yAhoyam (P) mAve yAvI------ 200 ) naiminivijvAmananAt ( i --viSpAnnAnAt ( no ) kemininirvikspAmananAt (vi) 20khA ( 22 ) .. > I 200 ( 20 ) mArca 204 / ( 22 ) tanvamAve na dhyAvupatti zuM ) tasya mAthe sambavatupatta ( thrIpa. ) 2007 ( 16 ) svAdhyamasampansyoranyatarApekSamAviSkRta dvi (fo ) sApasamajyo vi. ) svApasamajyonyatarApalyamAni - t 208 ( 18 ) pratyakSopadezAaiti cennAdhiSThAmi pratyakSopahelAoti vaiza mA. ti niSTharavatti 2 samA hi sthitimAha ( A 0 ) taiyA di varNayati ( 10 ) 20) ( 12 ) Li 5 24 / ( 21 ) momAtrasAbapi ( 20 ) Ada tevuM naimiiiyAmananAt ( maha0 ) varjIyatapeluM pratyakSanumAne (!) sthitimAd parzIya dharma( no ) p ga moAmAtratAmyuM Aipa ( mA. ) t t batra mudritamanyAnAM saraLameana pAmevopi parizrcate, tatra / x1?? sUtre 5 pAmane varjita, sa tu 7 praLIya, tanusArekha niSNuva saMzodhanIyam / anya saMpA 3 sUtreSu pAThAntaram grISmA mIti mA 60 rAmAnuna 54 nimbA 45 mAdhya 62 # sa 1 e = zvaAte 222 sutrejI pAThaneva sakhAta, zikSepu dveSu ( khA--222 h 19 1 ka ' hi ( tharu0) yo p 79 vallabha 32 "" vijJAnotru | 36 banDane 54 (zuM) zrIva. pa0 ) 39 sUtreSu pAThAntaram 257 23 ga , mR 93
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (2yaH pAdaH) 344 sUtreSu ) sarveSAm aikamatyamiti / tatra yadi 211 sUtreSu saJjAtapAThabhedasya vizleSaNa te svAta, tavA vahu, sUtra, 1 / ekaika AcArya svAtantryeNa pAThabhedakArI, 2 / dvau militvA pAThabhedakAriNI, 3 / trayo militvA pAThabhedakAriNa., 4 / catvAro , 5 / paJca , 6 / paTa , " 7 / aSTa 8) nava iti dRzyate / tad yathA-- (1) svAtantryeNa pAThabhedakAriNa. AcAryA:-- . kevalaM zAMkarabhASye 260, 315 sUtrayo ekAkI pAThabhedakArI / kevala bhAskarabhASye 35 sUtreSu pAThAntara vartate, tAni sUtrANi, yathA---38, 47, 57, 66, 166, 180, 185, 160, 163, 266, 276, 263, 268, 266, 302, 317. 322, 323, 332, 333, 337, 338, 345, 361, 362, 375, 382, 362, 363, 365, 433, 448, 452, 488, 554 / tathA kevala rAmAnujabhApye 6 sUtreSu pAThA-tara, tAni ca sUtrANi, yathA--65, 161, 162, 248 486, 527 / / tathA kaMvala nisvArkabhASye 15 sUtreSu pAThAntara, tAni ca sUtrANi, yathA 51, 57, 86, 62, 164, 202, 256, 285, 343, 424, 464, 476,477, 461, 526 / tathA kevalaM mAdhvabhASye 30 sUtreSu pAThAntara, tAni ca sUtrANi, yathA 57, 140, 146, 158, 207, 228, 298, 343, 355, 365, 368, 364, 395, 368, 4:1, 102, 416, 424, 456, 463, 465, 464, 466, 515, 516, 521, 534, 544, tathA kevala zrIkaNTamApye 3 sUtreSu pATA-taraM, nAni ca sUtrANi, yathA 230. 398, 500 / ___ yathA phevara, zrIpatimApye 44 sUtreSu pATA-tara, tAni ca sUtrANi, yathA- 5, 42, 62. 82, 88, 86, 60, 66, 65, 10, 108, 106, 1, 17, 18, PRE 120, 130, 143, 166 170, 23, 24, 222, 288, 28, 30. 102, 308, 323, 335,342,382328, 36 6 431,43,480.44, 47,07, 146 //
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ m bh s mh l (iii bf ) tRtIyA saraci 0269 tayA kevala yAmamApye 12 sUtreSu pAna-tara, tAni ca sUtrANi, yathA-15, 86, 63, 192, 145, 169, 230, 265, 362, 362, 434, 425 / / ' tamA kevala vijJAnamimApye 18 sUtreSu pAThA-tara, tAni ca sUtrANi, yathA-- 13, 102, 16, 160, 158, 268, 261, 354, 380 404, 426, '452, 465, 466, 463, 542, 544, 546 / / / / / tathaiva kevala paradevamAye 25 sUtrepu pAThAntara, tAni ca sUtrANi, yamA-55, 57, 78, 16, 101, 16, 124, 154, 160, 223, 256, 343, 361, 451, 402, 453, 456, 466, 50, 507, 506, 563, 544, 546 / (2) tathA yatra dvI AcAryo militvA pAThabhedakAriNI, tepo vivaraNam / mA0, ma0=179 ni0 mala0-142, 163 mA0 vi0-501 ni0 vi0-233 mA0cala0=468 ma0 50=123 312,418 - rA0 ni0=362 ma0vi0=327 rA0 bhI0=50, 51 ma0pala0=390, 456 rA0zrIpa0-269,377,338,. 3 zrI0pIpa0-180, 432 / / rA0 vi0=247 zrIpa0 20286 rA0mala 0-68, 245 2 vi0 pala0-392 2542=50 --- --mAtra ekasya mApmasya evaM dopasatyA syAt-- mA0=3 vi05 rA09 zrI0=4 504 ma0-7 la0-8 , ni0=".. zrIpa0=6 . 50 (3) kA praya AcAryA miliyA pAThamevAriNastapA vivaraNammA0rA0pI0=241 1 rA0pI0pIpa0-150,250, mA0ma0pI0=539 1 283,395452,531 6 mA0ma0 zrIpa0=149. 1,, - -rA0pI0yala0=232 1 1 mA0pa0vi0=313,390 2, ni0pI0vala0=293,304 2,, rA0 ni0 ma0-507 ma0pI0 pIpa0=520, . ___rA ni0 zrI0-266 - ma0 50 bala0-86,115 2.. : rA0ni0 phala0-541 1 2043-60 s m bh r
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhA0-5 va0-4 vyAsasAta-amasUtrabhASyanirNayaH (2yaH pAdaH) anna ekaikasya bhASyasya evaM dopasaMkhyA syAt / cala06 zrI0=13 va0=4 ma0-6 rA0=11 zrIpa08 vi0=2 ni0-5 (4) yatra catvAra AcAryA miliyA pAThabhedakAriNasteSAM vivaraNam bhA0rA0ni0zrI0=49,465 . 2 rA0ni0va0vi0 498 ....1 bhA0ni0zrIpa0bala0-551 ...1 rA0ma0va0vi0=115,296 2 rA0 ni0 ma0bala0=98 ...1 rA0ma0 zrI0 zrI50-467 ... 1 rA0ni0zrI0zrIpa0=190,262,443....3 ni0va0vi0vala0=470 ...1 1244=48 atra ekaikasya bhASyasya dopasaMkhyA evaM syAt bhA0=3 cala0=3 zrI0=6 ma0=4 rA0=10 zrI50-5 vi0=4 ni09 / (5) tathA yatra paMca AcAryA militvA pAThabhedakAriNasteSAM vivaraNam bhA0rA0ni0zrI0zrI50=330 1 rA0ni0 zrIpa0vi0 333 ...1 bhA0rA0ma0va0bala0 =261 1 ' rA0ma0 zrI0 zrI50vala0 300,532 2 rA0ni0ma0 zrI0 zrI50 =517 1 rA0ma0zrI50va0bala0 455 1 rA0ni0ma0zrI50va0 =361. 1 845-40 atra ekekasya bhASyasya doSasaMkhyA evaM bhavet bhA0 2 zrI0 5 0 3 vi0 1 rA0 8 zrIpa0 7 bala0 4. ni0 4 ma0 6 / (6) evaM yana paTa AcAryA militvA pAThabhedakAriNasteSA vivaraNambhA0rA0ni0ma0zrI0zrI50=383...1 bhA0ni0ma0zrI50va0bala0=306 1 bhA0rA0ni0ma0zrI0 bala0=413 . 1 rA0ni0zrI0zrI50va0bala0=495 1 bhA0rA0ma0zrI50va0bI0=462 1 rA0ni0ma0zrI0 zrI50bala0=313 . 1 646-36 40
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIpA sarali. - 261 tena 5sma bhApyamya dopasyA payaM syAtmA0 4 zrI0 . ya0 3 sla0 5 - - rA0 5 zrIpa0 5 vi0 0 ni0 5 0 5 (8) ya pa yatra aSTI ApAyA miliyA pAmaphAriNatayA piparaNammA0 rA0ni0ma0 pI0 ya0 vi0 yara0 3501 mA0 rA0ma0 dhI0 bhIpa0 20 vi0 bala 1761 ___.x8-16 bhatra pa bhApyamya evaM dApasamyA syAtmA0 . dhI0 . 0 0 vi0 . rA0 2 zrIpa0 1 yana0 . ni0 1 ma0 2 (9) tathA ca yatra naya AcAryA mirityA pATamadaphAriNaspA vivaraNammA0 rA0ni0 ma0 zrI0 pI0 40 vi0 para0-260, 315 24018 tenAna pampa mApyampa vApasatyA pava syAt-- mA0 2 ni0. zrI0 . 0 . yala0 . rA0 2 mA . zrIpa0 - vi0 18 ___ atra yadi pakasya pAThamesanyA nipyate tadA ityameva phalam mA0 rA0 ni0 ma0 zrI. zrIpa0 20 vi0 ela0 (3) 5 6 7 30 3 44 15 18 25 (3) 5 5 5 6 138 (4) 3 0 1 4 6 4 26 4 4 3 5 BCCEseee .. &.. wwe e er Singh / '.", 56 45 62 39 , 78 34 33
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 262 vyAsasAta-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2yaH pAdaH) tatra vyakti apAMtyALAntatatva doSAya hRti tvA vibhinnamakhyALA voSanipaLe zAM yAt tavA yameva vyavasthA satra mArA rUpa sUaSa pachI pAmevArI rU , anyana saha michitva pAmevArI ka . banyAkhyuM che i >> rU . anyatrama , y y parva 2 46 ,, pasatyAntAta. san tathA rAmAnunaH 6 sUtranuM pANI pAvajorI - 1 , ana sahuM misviI , 22 ,, anyadrAmya , , che, anyatrimika , , , - parva 26 , rAjyamaMtyALAntataH sana , tathA nikhyA 23 sUtrapu pAkI pAmeArI , ana saha miskindhA pATamedArI .. banyAkhyo , , , anyatramika , , >> va 2 33 , apasaMlyakALAntataH sana , havA paDamevArI acaina salpha mikitva pAmevArI anyadvAkhyA che ... 9 anyatrima , , " parva 2 47 ,, erapasalyamALAntarota sanuM , tathA zrIkaNThaH 3 pAchI pATamedArI arcana saha misvitva pAmevArI , 22 , anyadvAkhya , cha , tathA madhva ja A 9 ka >> 2 ja cha ja ja che ! atrimi, , eva ca 16 alpasatyAntata sana tathA zrIpati 44 , pAlI paTavArI 6, ana sa mindhiI pAmeArI ke anyadvAkhyA , i >>
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ hatIvA sagi 263 che a-kimi saha niA paDhArI je 5 ghara , asaMkhyAmaLAntargata sana , tA - 2 hA pAmevArI mana misTivA pAmevArI che , banyatA banyAma , 1 " v 2 24 markanyA zALAnA tana , tayAvikAnami 28 , pachI pAmevAro 5 bI. vaDa miTinA pAThavI 2 thayo banyadvAvI, na gvuM banyanimi m n parva 26 , bajyamaMtyALAntata sajA pheva ra4 kI pAThavI mIna sa miniA pAnevArI banyA , i na 2 ) banyanidhi , 6 2 barmajyazALAnata n , rAMettu 6 , pagam bAvAryAnA virodhI bALA mAvAmAM virodhI 2 lava navAnA kAnANI virodhI pUrva ja ?? (pu ejyayAtmannata sana pAThamedArI atra vari pAme masANAnatad holAya mati, tA 2 bAlamatAnasAtviAM vAi mati, tA dhAbe ? tapA thImbamAve- 26 vA mArAmAkhya - 46 , bIpatimAne- 12 - rAmAnunamAkhe- 36 , kRmamAge- 2 - ninAmAne- 2 , vijhAnamijhuma-22 , mAdhyamabe- 47 ,, vaklevamAbe- 2 / manniA tteina jamAvapeva vopAjya sidhdhati | to vama-dhISTha vijJAna mikSa
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 vyAsasAta-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2yaH pAda:) nizvArthanAmAnuna-vaDhavamA@t--zrIpatInAmiti pUrvapUrvamena voddhanya etadartham AcAryANA nAmAnusAreNa sUtravibhAgo yathAzakara. 260, 306, 313, 315, 342, 383, 413, 462, 476, 496=10 sUtrevu pasaMdyAtItaH | bhAskaraH 38, 47, 49, 57, 69, 169, 179, 180, 185, 160, 163, 241, 266, 276, 293, 268, 266, 302. 313, 317, 322, 323, 332, 333, 337, 338, 345, 361, 362, 375, 382, 360, 362, 363, 365, 433, 448, 446, 452, 465, 468, 488, 501, 536, 551, 554 =46 sUtreSu alpasaMkhyakagaNAntargataH / rAmAnuja. 46, 50, 51, 65, 68, 68, 115, 150, 160, 191, 162, 232, 241, 045, 247, 248, 250, 262, 266, 266, 283, 266, 307, 338, 362, 395, 443, 452, 465, 467, 486, 468, 507, 527, 531, 541 = 36 sUtreSu alpasaMkhyakagaNAntargataH / madhvaH 57, 86, 68, 115, 123, 140, 146, 158, 176, 207, 228, 258, 266, 312, 327, 343, 355, 365, 368, 360, 364, 365, 368, 401, 402, 415, 416, 418, 424, 446, 456, 456, 463, 465, 467, 464, 466, 507, 515, 516, 520, 521, 534, 536, 544, 552, 553-47 sUtrepu alpasaMkhyakagaNAntargata. / nimbArka. 46, 51, 57, 86, 62, 68, 144, 163, 164, 160, 202, 233, 243, 256, 262, 266, 285, 304, 343, 362, 424, 443, 464, 465, 470, 476, 477, 261, 468, 507, 526, 541, 551 = 33 sUtreSu alpasaMkhyakAraNAntargata / zrIkaNTha. 46, 50, 51, 150, 180, 160, 230, 232, 241, 243, 250, 262, .66, 283, 304, 364, 368, 432, 443 452, 465, 467, 500 ___520, 531, 536 =26 sUtraSu alpasaMkhyakagaNAntargataH / zrIpati 15, 42, 62, 82, 84, 86, 90, 61, 65, 101, 108, 106, 115. 117, 118, 116, 120, 130, 143, 150, 166, 170, 180, 160, 213, 214, 222, 250, 262, 266, 283, 286, 288, 268, 301, 302, 307, 308, 323, 335, 338, 342, 362, 364, 365, 366, 4.1, 416, 431, 432, 435, 440, 443, 446, 446, 452, 467,
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ vallabha - tRtIyA sahi'----pamen 265 472, 10, 120, 36, 6, pUr= sUtrapu aparNA vArpata / -1, 81, 89, 2, 62, 5, 2, 44, 161 20, 28, 29 26, 22 323, 62, 260, 222, 45, 358, 434, 464, 200, 468-25 sUtreSu alpasaMbALAntamaMta 1 vinAnomA----3, 202, 25, 26, 420, 28, 223, 247, 260, 222, 296 11, 27, 24, 380,320, 2, 40 49, 12, 5, 6, 470, 463, 468, pR0, 53ra, pRSTha4, 149, 29 sUtrevuM anyasattva dravyantava / == is H 581.----5, 57, 6, 78, 86, 26, 28, 302, 26, 24, 42, 3, 60 463, rara7, ra36, 242, 4, 252, 104, 343, 62, 20, 22, 45, 5aa, kpara, 45, 56, mada, 166, 168, 470, 50, pUnDa pU, pRSThA, pU'3, padma, pUrta, pUrva', paNa sUtrevu alpasaddhaddhAnto partha = samAba sUtrapAnaviSaye sarvempo'pa bapoSAt vyAsamatAnusAritva ciMtu rAjyate / tenA hi tattva toSaNya viSAnte svAda, tevA sa pAchI p smizeva sUtre apare virodhI mati - anyatra navaghu aepu tena sad pATI patyAra vA bhASArthI mitiA dazyantu, yapA 315 sUtre zaMkara 342 cuM zrIpatinA 476 nimbArkeNa 260 306 383 462 313 413 496 # 39 ,, ; l ,, # " sa }} 12 t vijJAnaminnuLA rA0 zrI0vi0 va0vi0 yala 0 ni0 zrI0vi0 . . navu 306 sUtre sApA "vaM sa~" 313 "1 mA0va0vi0 zrIpa0va0vi0 bhA0ma0vi0 "} " vardhva hrIdaya sa pAmeva prati---- ' ka tatkAmAtmA" pAchI apareya virodhI sad miktviA apoSa virodhI " , 11 m #1 "J 93 12 , } L 31 anya pada vi " 11 19 "vAmamA " Sha = " 37 E 1 } '
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ lmr llh 266 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (2yaH pAdaH) 383 sUtre zAMkarapATha: 'vidyAyAmiva' anye5| pATa. "vidyAyAmapi" 413 , "tadvAvA" "tadvA"---- 462 , , "api ca" , . "apa" "kSapayitvA sampacate" "kSapayitvAtha "kSapayitvAtha sampatsyate" "mantravarNAca" "mantravarNAt" "api ca" "api" "anumAnAbhyAm" "anumAnAbhAvAt" 476 , , "hikam" "aihikamapi ___" "aprastuta" "aprastute" .. "anyAdhiSThitepu" , "anyAdhiSThite" tathA ca "ca-kAravarjanajanya. pAThabheda caturyu sUtreSu (260, 306, 342, 462) / "api-varjanajanyaH pAThabhedaH 476 suutr| 'iva'-sthale 'api'-ahaNe pAThabhedaH 383 suutr| 'vibhaktijanya. pAThabheda. paTaSu sUtreSu (313, 315, 342, 413, 496, 476) zabdabhedajanyapAThabheda. 313 sUtre dRzyate / ayameva adhikrnnrcnaa'rcnaajnytoSaguNanisTapaLAnantara pAmenoSamuLanirNaya tathA ca doSasatyAlpatAkrameNa paricaya. zaMkarabhASye 10 doSAH rAmAnujabhASye 36 pAlabhabhASye 24 , baladevabhASye zrIkaNThamApye 26 , mAsvaramANe 46 vijJAnabhikSubhASye 29 , mAdhvabhASye 47 nimbArka bhASye 33 . zrIpatibhASye 63 . bhavanti / idAnIM draSTavyaM kasya kena saha kozaH sambandhaH / tad yathA bhA0 rA0 12 rA0 ma0 19 ni0 va0 18 zrI0 0 5 bhA0 ni0 10 rA0 zrI0 30 ni0 vi0 6 zrI0 10 1 bhA0 ma0 12 rA0 zrIpa0 27 ni0la0 15 zrI0 bala0 12 bhA0 zrI0 11 rA0 va0 12 ma0 zrI0 13 zrIpa0 va0 9 bhA0 zrI50 9 rA0 vi0 8 ma0 zrIpa0 15 zrIpa0 vi0 3 bhA0 va0 9 rA0pala0 17 ma0 va0 16 zrIpa0bala0 11
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyA saraNipAThamedaphalam 267 mA0 vi0 6 ni0 ma21 11, ma0, vi0 6 50 vi0 8 bhA0 pala0 10 nimI0- 18 ma yaha0 17 gha0 cala0 11 rA0ni0 22 ni0 zrIpa0 14 / zrIzrIpa0.24 vi0 gla0 5 atha yadi matasAmyAdhikyAmeNa patepA vinyAsa kRta syAt tadArA0 zrI0 30 ma0 10 16 bhA0 zrI0 11 - rA0 vi0 8 rA0 zrIpa0 27 ma0 zrIpa0 15 / ni0 ma00-11) 50 vi0 8 zrI0 zrIpa0 24 ni0 yala0 15 zrIpa0 kla0 11 mA0 vi0 6 1 rA0ni0 22 ni0 zrIpa0 14 / 50 vala0 11 ma0 vi0 6 rA0ma0 19 ma0pI0 13 mA ni010 ni0 vi0 6 ni0 zrI0 18 mA0 rA0 12 mA0 vala0 10 zrI0 va065 + ni0 20 18 mA0 ma0 10 bhA0 zrIpa0 9 vi0 'kla. 5 rA0 mala0 17 rA0 50 12 mA0 30 9 thI0 vi064 ma0 phala0 / 17 zrI0 bala0 12 dhIpa0 50 9 zrIpa0vi03 iti| etena matIyate rAmAnuja-zrIka-4mApyayoH 30 satyakeSu sUtreSu sAmyam / tathA rAmAnuma-dhIpati-bhAppayo 27 saMkhyakepu' sUtreSu sAmyam ityAdi / tatadha zrIkaNTha yathA rAmAnumaspa anugAmI, zrIpatirapi yathA rAmAnujasya anusArI,na tathA mapara aparasma iti pratIyate, evaM ca mamvApakSayA niyA rAmAnujAnugAmItyapi budhyate / etena etepA samayo'pi jJAyate / / / / prayoge dopaNAniNayaH / ___ dAnI draya sUtrakIkaraNam / 42yate ca saMpatitrANAM madhye bahupu pu mAranAmAnujAvimi pRya sUtradrayam pachItam adhyApi na ravi mAvA patadekIkaraNaphala vicAritam / na vA tadarya rAtpUrva kimapi bhAcInapramANa pradarzitam / vAcAne prAcInapAtInA zodhane parivartana vA pravRtte pAcanatarapramANam apekSaNIyam-pratyeva ucitam, tam nAtra chatam / yatra kutracit kacidapi bhASye deg5takSipayaka kimapi mAlocana dRsate, tattu sotlekSita-yuktimUlameva / etena anumIyate paramavika 'mApyakA saMkaramApyAt prAcInataramApyAdika na haSTam / pyAsasamatasUtrapAdInAM vinirNaya vyAsAnumoditapArasya mAmA, na tu mAnyatA syohAvina-yukti-takAbInA, tarkApratidhAnAt / ato'pisUtrakI pharaNe, adhikamAyatA samatireva pyAsAnumodita pramANatvena gRhItam / ye skhala atra bharapasatyAlAntargatA bhAcAryA, teSAM satra doSa evaM sAta ityeva "mantavyam / etadamikA saraNi atra niracyate tata sarva zAtamyaM spaSTa mavipmati | IFFTP Ji
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ vallabhaH rA0 zrI0 viturthI saraLa suutrsyyogprdrshnpraa| (1 a0 1 pA0) 2 / janmAdhasya yataH / rA' zAstrayonittAt (1 a0 3 pA0) 3166 nAnumAnamatacchandAt - / 467 prANabhRca (2 a0 1 pA0) 17151 asayapadezAnneti cenna dharmAntaraNavAkyazeSAt / 18 / 152 yuktaH zabdAntarAcca rA0ni0 zrI0 35 / 169 na karmAvibhAgAditi cennAnAditvAt / 36 / 170 upapadyate cApyupalabhyate ca rA0 ni0 zrI0+zrI50 (2 a0 250) 1 / 172 racanAnupapattezca nAnumAnam / 2 / 173 pravRttezca rA0 zrI0 zrI50 (2 a0 3 pA0) 3219 gauNyasambhavAt / 4 / 220 zabdAca rA0ni0 zrI0 zrIpa0 bala0 26242 vyatireko gandhavat / 27 / 243 tathA ca darzayati / rA0 ma0 zrIpa0+ni0 zrI0 bala0 34 / 251 vihAropadezAt / 35 / 252 upAdAnAt . rA0 zrI0 zrIpa0 ( 2 a0 4 pA0) 2 / 271 goNyasambhavAt / 3 / 272 tatprAkzrutezca rA0 zrI0 zrIpa0 5 / 274 saptagatevizeSitatvAcca / 6 / 275 hastAdayastu sthite'to naivam / 14 / 283 jyotirAdyadhiSTAnaM tu tadA mananAt 15/284 prANavatA zabdAta rA0 zrI0 zrIpa0
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhA0 patu saraNi-masyayogamadarzanaparA 28ra87 mevazrute ? 19 / 288 lakSaNyAcA rA0ni0 zrI+zrIpa0 (3102 pA0) 20338 vRddhihAsamAkyamantAvAdumayasAmaasyAdevam / 211339 panAca . rA0+zrI0 (3 bha0 3 pA0) 35/394 mantarA bhUtamAmakta pAtmana / bhA0+rA0 zrI0 zrIpa0 36395 manyayA mevAnupapareriti canopadezAntaravat +ni0 17406 vidheya tu niriNAt / 480407 darzanAca rA0ni0 zrI. zrIpa0 (350 4 pA0) 231558 pArisapAryA iti cenna vizaktipAta ) 251449 tathA pAkyopAndhAt (4 bha0 2 pA0) 12 // 508 pratipedhAditi cenna zArIrAt / 13 / 509 spaSTo kenAm S mA0 rA0ni0 zrI0 zrIpa0 eva ca yadi mAmasatyAnusAreNa sUtrANAM vibhAga kiyate tavA--- (1) mA0 448+449 rA0pI0 zrIpa0 172+173 zrIpa0 274+275 (1) rA0ni0 pI0 zrIpa0 169+170 2+3 287+288 . (2) rA0pI0 66+67 406+407 ___ 338+339 (5) bhA0rA0ni0pI0 zrIpa0 508+509 - ( 3 ) rA0ni0pI0 151+152 394+395 rA0pI0pIpa0 251+250 rA0ni0pI0pIpala 119+120 , 271+272 (6) rA0ni0ma0pI0 zrIpa0 ra 283+284 kla0 242+243 tatrApi ekasmin sthale yatra paT AcAryA sUtrakIkaraNe pakSapAtina. mapanti, tatra sameM AcAryA sUtrapAThavipaye na abhimannamatvalambhina / tatra te dvidhA vimaktA jAtA / ekasmin pakSe rA0 ma0 zrIpa0 iti praya AcAryA, manyasmin pajhe ni0 zrI0 pala0 iti zya bhAcA sUtrapAThavipaye viroSa cA / evaM ca yatra paT bhAcAryA sUtradvayakIkaraNe ami
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAskara 270 yAsasAta-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2yaH pAdaH, lApiNa. tatra te adhikasaMkhyakAH abhavan / tena zaMkaraH, bhAskaraH, vallabhavijJAnabhikSuzca alpasaMkhyakA santaH sUtradvayakIkaraNe virodhina ityeva dRzyate / eteSAM za0 bhA0va0 vi0 nAma AcAryANA madhye zakara: bhAskarazca anyebhyaH sarvebhya. prAcInau / sUtradvayayogAbhilASiNo'pi apaziSTA bhAcAryA na prAcInatara pramANaM pradarzayAmAsu / ataH etena alpasaMkhyakAnAm AcAryANA zaMkara-bhAskara-vallabha-vijJAnabhikSUNA doSa. na gurutvAya karapyate / tatazca bhAskaraH 394, 448, 508 iti triSu sUtra5 sUtrayayogapakSapAtI, tena sa doSI bhavati, 242 sUtre yogavirodhitvAt alpasaMkhyakagaNAntargataH san punareva doSI bhavati / rAmAnujazca 66, 151 169 172 219 242.251 271 283 287 338 394 406 508 iti 14 sUtreSu tathA / madhvastu-- 242 sUtre evaM tathA / nimbArkazca 151 169 219 242 287 394 406 508 iti 8 sUtreSu tathA / zrIkaNThastu 66 151 169 172 219 242 251 271 283 287 338 394 406 508 iti 14 ' sUtraSu tathA / zrIpatizca--169 172 219 242 251 271 274 283 287 394 406 508 iti 12 sUtreSu tathA / vallabhazca 2 sUtre, tena ekasmin sthale eva tathA. parantu 242 sUtre yogavirodhitvAt alpasatyakAntargataH san dossii| vijJAnabhikSustu na kutrApi sUtradvayara kIkRtavAn / parantu 242 sUtre alpasaMkhyakAntargatatvAt sUtradvayayogavirodhI san doSI / baladevaH puna-~-219, 242, sUtrayoH suutrdvyyogpksspaatii| zaMkarastu 242 sUtre yogavirodhitvAt alpasakhyakagaNAntargata. san doSI bhvti| evaM ca- - bhAskara 4 sthaleSu doSI, tala (3 sthaleSu yogajanya, pallama 2 sthalayo doSI tatra-- 1 sthale tadvirodhajanyaH) (1 sthale yogajanya,1sthale tadvirodhajanyaH,) zrIpati. 12 sthale TopI, baladeva 2 sthalayo ttopii| rAmAnuja 14 sthaleSu dopI vijJAnabhikSuH 1 sthale dopI, yogavirodhajanya' madhvaH 1 sthale , zrIkaNThaH 14 sthaleSu TopI nimbArka 8 sthale5 , zakaro'pi 1 sthale doSI, yogavirodhajanyaH /
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArthI sara thomarthanA 271 atra zakara, mAskara, yaslama, vidhAnamisudha ete catvAra ,mAcAryA 242 sUtre alpasaMnyadalAntargatatvAt sUyayogavirodhipAca dopiNa, anye sarve sUtramayogajanyadopiNa iti viSa / idAnI dravya phasya phena saha ko sambandha, tadyathA-- mA0 rA0 2 rA0 ma0 1 ni0 zrI0 8 mA0ni0 2 rA0 zro0 11 ni0 zrIpa0 7 mA0 zrI0 2 rA0 thI0 11 ni0 vala0 2 bhA0 zrIpa0 2 rA0 vara02 ma0 zrI. 1 rA0ni0 8 ni0ma0 1 ma0 zrIpa0 1 ma0 cala0 1 zrI0 pala0 2 zrI0 pIpa0 12 zrIpa0vala0 2 aya yadi saMsthApikyAmeNa vinyammate sadA istham --- rA0 zrI0 15 mA0 ni0 2 rA0 ma0 1 zrI0 pIpa0 12 mA0 dhI0 2 ni0 ma0 1 rA0 zrIpa0 11 mA0 zrIpa0 2 ma0 zrI0 1 rA0 ni0 8 rA0 pala0 2 ma0 zrIpa0 1 ni0 pI0 8 ni0 pala0 2 ma0 yala0 1 ni0 zrIpa0 7 zrI. vala0 2 mA0 rA0 2 ___ etena matIyate mokaLa yathA rAmAnugAnugAmI, zrIpatitha yathA tasyaivAnusArI, tathA zrIpati yayA zrIkaNThamya anugAmI na tathA anya manyepAm / evaM nimmA-zrI- dhIpatInA madhye nivArpha yathA rAmAnumAnugAmI, zrIkapaTa tathaiva nimmAphInugAmI iti / etena patevAbu bAlivachoDapi nirgatu rAyate | vimAge dopaNanirNayaH / idAnI iTabya sUtravibhAgakaraNaphalam / tatra saMrapatiAnA sUtrANA panA, bahubhi mApyAra dvighA tam / atra yadi malpasaMparagaNA-alad dopAma maves, tadA vipaye'smin kasya phati dopA niNetu zakyante / etadaryam mAdI yeA sUtrANA vibhAga', yena bhASyakAraNa kRtaH, samAnArtham ekA saraNi madhastAt saMpyate / tad yathA -
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcagI saraNiH suutrvibhaagprdrshnpraa| ( 1 a03 pA0) 113 35 / 98 kSatriyatvagatazcottaratra caitrarathena liMgAt ( kSatriyatvAvagatezca (rA0 ) kSatriyatvagatezca ( zrI0 ) / uttaratra caitrarathena liMgAt (rA0 zrI0 ) , 38101 zravaNAdhyayanArthapratiSedhAt smRtezca (zravaNAdhyayanArthaprativAt (rA0 ni0 zrI0) smRtezca ( rA0 ni0 zrI0 ) (1 a0 pA0 4) 114 5 / 111 vadatIti cenna prAjo hi prakaraNAt--- (vadatIti cenna prAjJo hi (ma0 ) / prakaraNAt (ma0 ) , 26 / 132 AtmakRtaH pariNAmAt (AtmakRteH (rA0 zrI0 ) pariNAmAt ( rA0 zrI0 ) '2 / 1 11 / 145 takIpratiSThAnAdapyanyathAnumeyamiti cedevamapyanirmokSaprasaMga--- . (tarkApratiSThAnAditi ( rA0 zrI0 ) / anyathAnumeyamiti cedevamapyanikSiprasaMga. (rA0 zrI0 ) 2 / 3 6 / 222 pratijJAhAniravyatirekAcchandebhya ---- pratijJAhAnityatirekAt (rA0 zrI0 ) 1 zabdebhyaH ( rA0 zro0) ,, 12 / 228 pRthivyadhikArapazabdAntarebhyaH---- pRthivI (rA0 ni0 zrI0 ) adhikArarUpazabdAntarebhya. ( rA0 ni0 zrI0) . 361 8 / 299 kRtAtyaye'nuzayavAn dRsmRtibhyAM yathetamaneva ca--- kRtAtyaye'nuzayavAn dRSTasmRtibhyAm ( ma0 pala0 ) / yathetamaneva ca ( ma0 vala0)
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazcamI saNa-stra vibhAgamadarzanaparA, 273 ___3 / 2 25/343 makAthAvivAzepa mArAma pharmaNyabhyAsAta prakAzadivAzepyam ( ma0 pala0) 1 prakArAzya karmaNyammAsAt (ma0 cala0 ) ___33 3362 svAdhyAyasma tayAtvena hi samAcAre'pikArAca savaya taniyama svAdhyAyasya tayAvena hi samAcAre'dhikArAca ( ma0 bala0) sivadha taniyama ( ma0 cala0) 1, 50409 anusandhAdimya prazAntarapRyakpapad dRSTazca tadupham anubandhAdimya (ma0 pala0) manAntarasyapavara va taduktam ( ma0 yala0) 45 17/550 jagalyApArapaja prakaraNAdasanihitatvAca-- (nagadavyApAraparjam ma0) prakaraNAdasannihitatvAdha (ma0) matra ma0 111, 550 iti sUddhaye sUtravimAgapakSapAtI / rA0 zrI0 98, 132, 145, 222 sUtreSu sUtravimAnapakSapAtinI / ma0 pala0 299, 343,362, 409 , , , rA0ni0zrI0 101, 228 iti saJcaye satravimAgapakSapAtina / . tena sarve sUtravimA kAraNa bhAcAryA alpasaMkhyaphadalAntargata pAtopi bhavanti / tatrApi - rAmAnuja 98,101, 132,145,222,228 iti paTasu sthalepusUtravimAnapakSapAtI / zrIka 98,101,132,115,222, 228 iti pasu syale suutrvimaagpksspaatii| nimArpha-101, 228 iti dvayo sthalyo sUtravimAnapakSapAtI / / madhva -111, 299,343,362,109,550 iti pasnu syaleSu sUtravimAgapakSapAtI / paladeva-299, 343, 362, 409 iti catu' sthaleSu suutrvimaagpksspaatii| / tena saphara, mAskara, zrIpati vallama , vijJa nabhikSuzca ete paJca adhikasaMkhyaphadalAntargatatvAta dopavanitA bhavanti / tenarAmAnuja -6 sthaleSu nimArpha-2 sthalayo palade5 ---4 sthaleSu doSI bhavati / zrI54-6 , madhya-6 sthaleSu 'dAnI dravya kasya kena saha koza samandha iti, tad yathA rA0 mI0 6, ma0 vala0 4, rA0 ni0 2, ni0mI0 2 smalepu militii| . tena zrIkaNTha, yamA rAmAnujapakSapAtI paradevadha yathA madhyasya na tathA anyo'nyepAm /
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2yaH pAdaH ) __ atiriktasUtragrahaNe doSaNanirNayaH / idAnIM draSTavyam atiriktasUtragrahaNaphalam / dRzyate ca bahUni sUtrANi rAmAnujAdimi. atiriktatvena sannivezitAni / tatrApi taiH na pramANatvena prAcInataramApyAdIni uddhRtAni ullikhitAni vA / dRzyate ca prAyeNa etAni atiriktasUtrANi zaMkarabhASyAntargata-vAkyavizeSA eva / vastutastu sampradAyopadezam antareNa buddhibalena sUtrArthanirNaye pravRtte sati, evameva sambhAvyate / yataH bhASyalakSaNameva "sUtrArthovaNyate yatra vAkya. suutraanusaaribhiH| svapadAni ca vaya'nte bhASyaM bhApyavido viduH" // iti / tena sUtrAnurUpeNa vAkyena yatra bhASyaM racitam, taca svavAkyaM yatra vyAkhyAtamapi mAgatA, tatra svavRddhivana azvopavezana sUtrArthanirNaye pravRtto, mAvyavAkyamari sUtratvena gRhItam ityeva sambhavati / etadeva atiriktasUtratvaM zAkarabhASyapAlocanena avagamyate / sthAdetat, adhunA kAni tAni atiriktasUtrANi ityeva AlocanIyam / SaSThI saraNiH atiriktsuutrprdrshnpraa| 1 / 1 ( 8ka,) pratijJAvirodhAt rA0ni0 zrI0 zrIpa0 22 (15ka, 46-47) ata eva ca sa brahma rA0 ni0 zrI0 ata eva ca tad brahma ata eva sanama , (23ka, 54-55) prakaraNAt bala0 2 / 1 (4ka, 138-139) dRzyate tu 222 (34ka, 205-206 ) zarIrANAJcAnavasthitaparimANatvAt 2 / 3 (12ka, 228-229) pRthivI rA0 ni0 , (18ka, 234-235) yuktazca 2 / 4 (2ka, 271-272 ) pratijJAnurodhAca 3 / 1 (21ka, 312-313 ) smaraNAca . 3 / 2 ( 31ka, 349-350 ) darzanAt 3 / 4 (16ka, 441-442 ) kAmakAraNa caika 4 / 2 (19ka, 515-516 ) yAvadehabhAvitvAdarzayati ca 4 / 3 (3ka, 520-521) varuNAcAdhIndra-prajApatI ma0 zrIpa0
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ or paThI saraNi-atirikasUtramadarzanaparA 275 evaM ca zrIpa0 205 sUtrAtpara, cala0 54 sUtrApara, vi0 441 sUtrAtpara, 20 520 sUtrAtpara, ma0 138, 234, 271, 312, 349, 515 samma paraM, 10 syale5 atirikta paThitavAn / rA0ni0 zrI0 46, 228 sUtrAmyA paraM 2 syalayo atirikasUtra paThitavanta' rA0ni0 zrI. zrIpa0 8 sUtrAtpara 1 syale tena rAmAnuja -8 ka, 46-47, 228-229 iti 3 sthaleSa atirikapUrva gRhapAn nivA-8'ka, 46-47, 228-229 , 3 sthaleSu , zrIkaNTha-8 ka, 46-47, 228-219 , 3 spale' , zrIpati-8 pha, 205 206 , 2 spalayo / madhva-138-139,234 235,271-272 312-313,349350,515-516 yallama-520-521 1 sthale , vijAnamikSu-141-412 paladeva-54-55 atra apTa bhAcAryA alpasyadalAntargata santa dopamAgina samatA , tad yabhA rAmAnuja 3 spaleSu dopI madhya 6 sthaleSu dopI nimbArpha 3 , , vallama 1 sthale , zrIka- 3 , , vijJAnabhikSu 1 , , bhIpati 2 syalayo paladeva 1, tena atirikasUtramANe kevala zaMkara-bhAskarI na dIpamAginI zyate / apare sarve dopiNa iti pratimAti / - idAnI nae kasya kena saha kIza sambandha iti, tad yathA-- / rA0ni0 3 ni0 pI0 3 ni0 zrIpa0 1 rA0 zrI0 3 rA0zrIpa0 1 zrI0 zrIpa0 1 etena pratIyate mayA nipArka rAmAnujAnugAmI tathA zrIkaNTho'pi, punaH tabhaiva zrIkA, nimmAkAnugAmI iti / sUbhapane dopgunnnirnnyH| idAnI eka straparjanapalam / dRzyate ca mAskarAdimi AcArya shkrptthitsutrANi patyiruni. bApi na mAnInattamabhAAni baddhitAni varniMtasrANi yazA- n n ar tIyate yayA ni. rA0bIpa
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhA0 ,, bhA0 , " bhA0 , 5 saptamI saraNiH suutrvrjnprdrshnp|| 211 6 / 140 dRzyate tu 50 mALe varjita 212 45 / 216 vipratiSedhAcca 3 / 1 27/318 yoneH zarIram 3 / 2 32 // 350 sAmAnyAt tu , 341352 sthAnavizeSAt prakAzAdivat 3 / 4 221447 bhAvazabdAca va0 , , , 421467 upapUrvamapi tveke bhAvamazanavat taduktam / , 461471 zrutezva , bhA0rA0ma0ni0zrI0 ,, , 4 / 3 5 / 522 ubhayavyAmohAt tasiddha. , bhA0 rA0 ni0 zrI0 , , atra ma0 140,350 iti sUtradvayaM, bhA0 216,318,352,437 iti sUtrANi, va0 447 sUtram evam ephaika. AcAryaH 7 sthaleSu pUrvagRhItasUtraM parityaktavAn / bhA0 rA0 ni0 zrI0 4 AcAryAH 522 sUtra, ataH 1 sthale gRhItasUtra parityaktavantaH / bhA0rA0ma0ni0zrI0 5 , 471 ,, , 1 , , , / bhA0 , bhAskaraH 216,318,352,467, nimbArkaH 471,522 iti2 sthalayoH / 471, 522 iti 6 sthaleSu zrIkaNTha: -471,522 , 2 , rAmAnuja - 471,522 itidvayoH sthalayoH vallabhaH 447 ,1 sthale-- madhvaH 140, 350,471 iti 3 sthaleSu prAcInaH gRhItAnA sUtrANA varjanaM kRtavAn / tena alpasaMkhyakagaNAntargatatvAt rAmAnuja. 2 sthalayoH / nimbArka: 2 sthalayoH / vallabhaH 1 sthale madhvaHH 3 sthaleSu zrIkaNTha. 2 sthalayo. bhAskara.-4 sthaleSu doSI bhavati / atra bhAskaraH 471 sUtra, rA0 ma0 ni0 zrI0 iti caturbhi' AcArya. saha milita dRzyate / tena atra sa samasaMkhyakagaNAntargata. san na dopamA bhavati / kintu anyeSu sUtreSu alpasaMkhyakadalAntargata san sa caturpu sthaleSu dopaprasta. jAta iti vizeSa. /
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 bhaemI saraNi prAmaviparyaya madanapasa idAnI dravya phasma kena saha kI sambandha iti, tad yathA-', mA0 rA0 2 sthalamo rA0ni0 2 sthara po mA0ma0 1 sthale ma0 zrI0 1 sthale mA0ni0 2 , rA0 zrI. 2, rA0 ma0 1 , militI / mA0 zrI0 2 , ni0 pI0 2, ni0ma0 1 / gatena rAmAnuja, nimbA, zrI mArAnugAmina, niyA zrI raamaatujaanugaamiitirste| sUtramapaviparyaye dopaNanirNaya / manA dravya-gAya prama-viparyayalam / hatyate ca phirapastiskamasya caturpa iyara apara pApA syatima sna, vApi prAcInatamamANa na mam / tad yathA-- aSTamI saraNiH kavi paryAnaparA zakarapATha rA manapATha bhana vilakSaNatpAdaspa tathA na dAnAt na vilakSa gatvAdasya tayA ca sadhdAs che minipAtu viropAnumatigAma che te tu 6 / tyate tu 6 / abhimAniyapademastu vikopAnugatibhyAm 7) asaditi cena pratiSedhamAnyAt 7sateca 8. sikriti sena pratiSamAtvA] 21 / rA0 zrI. zrIpa0 pATha 5 / anyatrAmAvAya na tRNAdivat 4) patrAmApAcana tRNAdivat Kaa banyumeDamAvAva 5/puruSAramavaditi cepamApi - / 7 puruSAramAditi payAmi 6 / agitvAnupadha - 8 aMbindAnupaparoNa ga anyayAnumitI () sAjhiliyona 2 banyayAnumitI ka#iviyomava 8 mamyumembarmAmAvAva 1. vipratibhAvAsamaJjasam / 2 vimatipavAghAsamAsa zakarapATha 29 / na bhAvo'nupalavdhe - 3 kSaNikapAca 30 / sarvabhAnupapatrodha .. 32 // sarvayAnupapaseca 31 / kSaNikapAdha 33 // kasmitasamapAta 32 // kasminasammevAt zakarapAThA 22 zrIpatipATha 30 // na bhAvo
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 rAMtapAH 28. viAropadezAt 351 upAdAnAt rAMdarAH / mayavyAmohA'sanuM ddA vaidyuteneva tataOdbhuta nyAsasammata-pravrataMtramAM niNaeNya! ( ratha: pAo ) } 7pAMnAnAv. vihAropavezca 26 / vyavegaSa yiAyA~ vennirdezaviparyaya rUpa | raoNzrI. vyaSavezASa yiAyA na 23 | zrIpa0 } zvetu nirdezaviSadhyeya kAra rArA'ka rArArajI mAna. manti / tena } atra maLyuM. rAmAnuna. zrISTha zrIpatizrva sarve alpasaMca-dvAnta tatvAnDhoLa rAmAnujJa. r antyooMpI. ||Ta-7 mya z thaLe TopI, soMdharvAMganA manti ! rAra nirgalita oN zrI zrIva0-pA 24 | rAzrI 22 ! zrIr0 21 '']~~~ ce C ]llo zrIpatipAThaH / vaidyutenaiva tataptazrute 6 / samayavyAmohAttasiddhe rArASTa kArAka J are SaT AkhA| gAra, mAra nimnA, zrIti, vijJAnamikSu, varudevazrva tena rArAkha rArASTa rArAka rArAr 0 DanAnA pratyam banne vacce jaina sad bIMdaga. sambandha, iti, tenuM cA 10 zrI. rArA sUtra, zazrIvarArAi mRtre, zrIzrIva rArA tre, O || ra rArASTa rArAraja benamano bano eno ! tene na zrIkaNTha 2 sthalayopI zrIpatiH ja sthaLepu opI mati / 11 . 2 thalyo mililI "" 22
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasate idAnI yadi abhikaraNaracanAniyamanirapakSAdhikaraNaracanA-sUnapATasUtrayoga sUtravibhAgasUtrapraNansUnavarjana-sUtrakamapiparyayajanyandopaguNAnAM samAhAra mityeta tadA ityameva phalaM to mA0 Po mi0 gong ya0 Si0 vaTa0 api madhi karaNa- karama mAra yAm nApAm 1 " d 23 | 36 | 14 / 6 3 43 33 32 74 106 47 1 zrI0 12 16 28 26 14 6 thopa0 10 6 16 62 11 16 12 dvitIyapAdasamAlocanam / dvitIyapAdasamAlocanam / 1 13 10 10 11 45 4 4 sammeda sUtra sUtra sUtra sUtra satra pAre yoge vibhAgA madaNe pajane 46 30 76 24 2 ? 29 1 d d ' "" d V 41 2 s Ww 6 ar ar 3 6 a 4 2 sUtra pipa paye 2 h . ' "" hi doSAH 24 65 dii 61 170 81 279 Se 104 31 44 G 170 3 161 | 157 316 / 355 | 58 20 20 | 14 19 | 795 tra vijJAnamikSu-mo jamAvyo. adhitaNAvanA'panAnaetunA naciMtam| tayo mudritamanye adhikaraNanirdezasya masAdhitatvAt tena adhikaraNaracanAviSayaka vicAra maSTasu mAlyeu kRta, pAThamevAdi vicArastu vAsu mApyeSu kRta iti viveka / eva ca ana mAyAmadhye dona saMkhyAdhikyakama ityam C 1 sakaramApye 24 dopA', zrIkaNThamApye 81 dopA, nimbArkamApye 91 dopA, valamamAcye 103 dopA, mAskara 65 rAmAnu 86 zrIpati 98 mAmeva atra vopAta, mAlamata nirde mati / madhva "" 37 "" tena 5 <1 } " | tata. bhAskarA
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2yaH pAdaH ) dInAmiti yathAyathaM boddhavyam / etad eva adhikaraNaracanA niyama nirapekSa nirNaya phalam, niyamasApekSanirNayaphalaM tu etad granthasya tRtIye pAde pradarzanIyam | idAnIM draSTavyaM prAgukteSu saptasu viSayepu kasya kena saha kIdRzo nediSTho dUrastho vA sambandhaH iti / adhikaraNa racanA racanAyAm bhASya nAmAni zaM0 bhA0 zaM0 10 za0 ni0 zaM0 ma0 zaM0 zrI0 zaM0 zrIpa zaM0 va0 bhA0 rA0 bhA0ni0 25 2 2 11 ov ov 3 10 2 1 11 11 bhA0 ma0 bhA0 zrI0 bhA0 zrIpa bhA0 va0 bhA0vi0 bhA0bala0 rA0 ni0 rA0 ma0 7 rA0 zrI0 V sUtra- sUtra- sUtra- sUtra- pAThe yoge vibhAge grahaNe } 12 10 12 11 w 10 24 22 19 11 30 rA0zrIpa0 16 27 rA0va0 11 12 r W " 1 14 30 ov 11 m 1 sanna | sUtrakrama varjane viparyaye Y samaSTi 25 2 z 11 w no no 11 3 0 1 2 10 18 15 24 26 14 18 6 10 61 28 68 60 23 1
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2yaH pAdaH ) atha yadi eteSAM doSANA sakhyAnukrameNa vinyAsaH kRtaH syAt, tadA- bhA0 zrI0 26 15 za0 bhA0 25 bhA0 ma0 ma0 zrI50 rA0va0 ma0 bala0 rA0 bala0 zrI50 ca0 bhA0 rA0 rA0 zrI0 68 rA0 ni0 61 rA0 zrIpa0 60 ni0 zrI0 48 ma0 va0 47 zrI0 zrIpa0 46 ni0 zrIpa0 38 38 ni0 va0 rA0 ma0 28 ni0 ma0 ma0 zro0 27 2 / pATha 3 / sUtradvayayoge 4 / sUtravibhAge bhAskare 65 rAmAnuje 86 nimbArka 91 33 39 24 24 "" 23 22 20 33 20 18 bhA0 ni0 zrI0 cala0 bhA0 zrIpa0 zrIpa 0 0 cala0 zrI0 va0 zaM0 ma0 zaM0 zrI0 bhA0 ca0 18 bhA0 cala0 26 ni0 cala0 18 rA0 vi0 tena zrIkaNTha sarvebhya. rAmAnujAnugAmI, tata nimbArka: rAmAnujAnugAmI, tata. zrIpatiH rAmAnujJAnu AmIti dazyate / van-gaziSTa voddhatyam ti ! layapa ASArthILA sambanirNaye ekaH panthAH / etena nimbArka-zrIkaNTha- zrIpatInA rAmAnujaparabhavikatvamapi anumAtu zakyate / evaM ca dazAnAm AcAryANAm ekaikasya 1 / adhikaraNaracanA'racanayo. alpasaMkhyakagaNAntargatatvAta khA atiriosUtrazro / zrRhItasUtravargane 7) sUtrakramaviparyaye ceti va0 vala0 zaM0 va0 15 14 13 12 11 11 11 10 10 eteSu saptasu viSayeSu kati doSAH bhavanti, te ca zaMkare 24 doSAH zrIkaNThe 81 doSA zrIpatau 99 vallabhe 104 vijJAnamikSau 31 vaveve 44 madhye 170 bhavanti / tatrApi doSasaMkhyAyAH alpAdhikyatulanAyA kRtAyA dRzyate zaMkare 24 doSAH, apareSA sarveSAM doSAdhikyam iti / tena zakara. yathA vyAsamatAnusArI nApare tathA / ataH zAkarabhASyaM yathA vyAsasammata na tathA anyAni bhASyANi bhavanti iti avagantuM zakyate / etaca sUtrArthavicAra vinaiva adhikasakhyaka bhASyakArANA sammatikrameNa nirUpitam / na tu 8 va0 vi0 ni0vi0 6 bhA0vi0 6 6 8 ma0 vi0 vi0 10 vala0 zrI0 vi0 4 zrIpa0vi0 3 za0 zrI50 3 zaM0 rA0 2 jaM0 ni0 2 " " 22 "
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke viyapAsamAno vana , 282 madhirUvAniyAviyANAnA tat nihALatA ane kAM ta niyama bAvijya viSAyAma, pinAyo melI mALA vikhyAlamatAnusArI tiA aka nirUpaNe prata, tapu mApatasaMtavi, tat tu cUdazA cUdI zA dakti potadhyam | vastutatu satra vo nirNaya chata, soDapi mALAno pAvopaniye na sa ca visumati 3 mAyatve maLI 14, yata prAcInAvInayomo matiyAkyameva maMtra vivA-mAnavahatvena gRhItam ! samApino savighAtivakkIno samAchInAnAM maLe viSayaviroSa samitiyAdamena pramANana baLIya, na tuM prAcInAnInormaSya sarvamina viSave tathA mavinubhUti! kavInA niyana mInAnI dayAvA mathati, batakta mA~ mAvInAno matalApa kAvanAnA" banazaraNe pA tene yogye sammatimAinspehapanya anna ane hata. vana prastAniyAya aru ne vyApamAniLaye sakhya nyA meM tene samAvanA mpimAtra vijJApavituM zAtA tena zaMkare che roSa pravRti, mAspavitIno matavipitAva, mAre je 17 hopa DapasthApitA rAmAnunAvInAM matakSakhyAta, tatsarva karyA vAne kApImatadUSaNa, kavInara pramANe vine, tenAe nirjIva cayAnA kRti / na kama mAbara mithyAsamatAnuvartI vyAsamatasabriNa vA ceva jJAta zakyate, na tArA hoDhyAyA satyatvam majhAntatva . tayApi asimpatyA ramatavaiva vyAsamatAnuM vuiM dhyAmamataSirva aa aa yAnitayA banyatAnuM phleva sidhyatA vadhAravyAtmAne vovALAmu majyApAniya thakA zamAvata ane vizvAsakhatapAvArya ane ti vArtha va pAvamati, banavA pAvalaMtyA aviLArya niyakhyate, tad aSigAna vArya nirUpaLIya ri parve bAya 34 tra viva jyavatiSane-adhiLavanAnimAra na prayonanA patta bAdhIna baSiraLArya, tapInA pAvA / tene pArvena (vArya ne nitya | banyonyAyatA na yukta, taLyaktitvaniverona rIya nivAryatA pasaMdyapUrNa Si karagAryuM nirUpita tathA masi . badhirau pavA niSite sati tena vAvAyaeNna mA zipiwgAryaniya sampati : vi ja sUkAva nirdha . parayutityanurodhena sarvAdhi trANi tyaryANi tiya apAvuM yutyaryakSa niragani ti hatyA thAyAni zALAtinA sarvAga sULi sat vA vara rayA jA tramatatipAni ti kRtvA yoganIyAni ! tamayamAdhyAyAntasUtrALi samanvaya bhASAni, dvitIyAdhyAyAtavAmi virodhodhazani, tRtIyAdhyAyAmnasUvALi sAdhanapANi, rayA vaturyAdhyAyAHtrA pawjApAni rati kRtvA vyAyAni | samanvayAvaya satra tti morabaLoni, sAmAni saka
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 vyAsasammata brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2yaH pAdaH ) adhyAyasaMgatiriti ucyate / pAdapratipAdyaviSayA eva pAdasaMgatayaH / zAMkaramatAnusAreNa pAdapratipAdyaviSayAH prAgeva pradarzitA, te evAtra pAdasaMgatitvena grahaNIyA / zAMkaravyAkhyAnasyaiva adhikasammatatvena doSAlpatvAt / tatrApi upalabhyamAnAnA bhASyANAM madhye prAcInatamatvamapi zAkaravyAkhyAnasya utkarSasAdhakam / zAkaravyAkhyAnAdInA khaNDanAya pravRttAnA bhASyANA zaMkarabhANyAdapi prAcInatara mANyAdInAm apradarzanAt apakRSTatvam ityapi avadheyam / eva ca sarvazAstrapArazA alaukika zaktisampannAnAm Asamudra-himAcala vizrAntasampradAyapravarttakAnAm avatArakalpAnAM mahAtmanAm AcAryANAm anumodanAdhikyam avalambya vyAsasammatasUtrArthanirNaya samucita ityeva avisaMvAdimArgamaka parikalpya, zaMkarasammatapAdArtha eva vyAsAnumoditA pAdasagatiriti utpazyAma' | idAnIM draSTavya kIdRzI sA pAdasaMgati adhikaraNasagatizca iti, yacca saMgatidvayam adhikaraNArthanirNayadvArA sUtrArthanirNaye tathA ca vyAsamatavinirNaye Avazyakam / tatra adhika karaNasagatiratra bahuvidhA, yathA, AkSepikI saMgati, udAharaNasagatiH, pratyudAharaNasaMgati, prasargasaMgati, ekaphalatvasaMgati, dRSTAntasaMgati, upajIvyopajIvakabhAvasaMgatiH, hetuhetumadbhAvasaMgatirityAdyAH / etAsA balAvala vinirNayadvArA sUtravyAkhyAnayauktikatvamapi nirNetavyam / yathA yadi kenacid AcAryeNa adhikaraNavizeSasya pUrvAdhikaraNena saha sambandhaH kriyate prasagasagatyA, tadanusAreNa adhikaraNAntargatasUtrANyapi vyAkhyAyante, anyena tu tadeva AkSepasaMgatyA dRSTAntasagalyA vA kRta syAt, tadA prasaMgasagatyanusArikhyAkhyAnAt apavyAkhyAna yuktataramiti bhavitum ucitam / prasaMgasaMgatyA. durbalatvAt / evaM ca anyatrApi yathAsambhavaM boddhavyam / ataH adhikaraNasagatirapi sUtrArthanirNaye tathA vyAsamatavinirNaye AvazyakI / tathaiva adhikaraNamadhye'pi, yatra ekAdhikAni sUtrANi varttante tatra sUtrANAm arthanirddhAraNe mithaH saMgatirapi upakAriNI bhavati / tatrApi yasmin bhASye pUrvasUtreNa saha parasUtrasya prasaMgasagatyA arthanirddhAraNaM kriyate, tatra ced bhASyAntare AkSepAdi-saMgatyA arthAntara nirdiSTa sthAt, tadA etad bhANyAntaravyAkhyAnameva yuktatara bhavati / yathA AnandamayAdhikaraNe aSTAnA sUtrANA madhye saptama yat "kAmAcca nAnumAnApekSA" 1|1|18 iti sUtra, tasya vRttikRnmatena yad vyAkhyAna taMtra sAkhyamatakhaNDanAt tatprAsaMgikram iti ukta dRzyate, parantu bhagavatpAdIyavyAkhyAne tatsUtrArtha. AkSepasaMgatyA sambadhyate / ata atra bhagavatpAdIyavyAkhyAnasya kevala sagatimAtravicAreNa yuktataratvaM kalpayituM zakyate / eva ca etAdRzasagativicArasya mahadupayogitva varttate eva / parantu etadartham asmAbhi sUtrakRtAm adhikaraNasUtrayo. racanAkauzalam avagantatyam / yata adhikaraNArambhayepayo tathA adhikaraNAntargatavipayamedasyApi na kimapi nidarzana sUtramadhye patrA sUtrakRdbhiriti pratIyate / vibhinnamApyeSu viSaye'smin samyak aikamatyamapi na dRzyata
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyavAsamAropanam 285 tapa prAva vistareLa pratipAvitam / tojJAmi adhunA choDambupAya nirboya, cena sUtratAn sadhiSThAnayo ratnanAhoza vijJAyeta | nAkhyaye sammati matsUnaRddhi na choDava niyamonutta, maiM cetre yurNa thata kAryanumukSumi pA%0ne tyA samAtA nietu na zayakheta phti sUtrastAmArAya sammavet / ta nUna mipi nirzananuM adhipatrarasanArya pratrameva sUrti I paryaM tiSit sAdhAraLaniyamAM sativadrA aAmi pUrNasmin pALye vizeSa niyamAtu saMhISyante kRti saMaiya pratijJAtamavi| aoDyunA basmArkAma apiLatatvanA zache vironiyamA bhAviLIyA tRtIyAve| taidha niyanivRddhe pitaLakhanAraSanAnya kopAvothI nipyaMtavyo niyanipanirmayAna sad niyamasApakSanirSIya yivekhite tti yasya pakSe vopA tA mavet sava pakSa samIpIna thyAsamatasammatara paDyevuM jAyantu zakyam| sutrALAM cAdaravAkSaratve mIrAryatve tathA aspaSTatva haiM matIyate, tenA nisandriyatA bAsamataniSA nita hurameva, atha pim bakambhavameva / vimisASAogo mAdhyatvanA naimukhya yuoiriyAdhAviya nna thayA bastunIye saMcaiva naraneye haiM / matta samataniSTatvanirUpaNameya satra prayatAmahe kRti yAyata / sUkAryavicArAvi vinA buSitaLarakhanAraSanA viSAra jayaM bAsamatanirSAyopayogIti ane vakSyante / kRtti zrInidhananantapurI-ciravite vyAlakSamata-bAsUtra-mAniUye dvitIya pAvana / kRtti prathamo mALa |
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ zraya ditIyo mA:
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha tRtIyaH pAdaH / adhikamammata niyamAnusAreNa nirNaya / 1 bhagavadyAmaviracitavadmabhUnamanyamya tanumoditamanAryanirNayAca zruti // khAdhyAyapAtra) pikaragAdInAM vibhAgapUrvaka saMgatinigama eka mumyaM prayojanaM bhavati / vastutastu sA saMgati tathA adhi+rama vibhAga mayeka bhASyamya mAyeNa pRthaka pRthakU dayate / ata tA dhikaraNa - naitikRti-niASona bAmAnumatibhUtAtparthanirNayAryak khArI taddanumodrita mArye niSNeyam / tadartham i-nIm ammA+m adhi raNaracanAyA sUnaracanAyAzca vizeSaniyamanicaya praNIya / yata sUnaracanAoM tathA adhikaraNarecanAyAmeva vyAmamatamya vaiziSTyama / / yathA sammanati, na tathA sUtrArthavicAre mayitum arhati sUtrArthamya zrutyarthAdhInatvAt / zrutpa numAyya sUtrArtha paraNIya mata nyarthanirNayAryameva namandha racita bhagavatA vyAsadevena ini hi sarvAnimagmatam / ato na mUtrArthamadhye gyAsamavedhinyaM mAcuryeNa pUrNatayA yA vartate, parantu sUtrApi raNaracanAzrame tana / tena yadi sUtrAdhikaraNaracanAniyamaniSA vinirNItA ssu, tadA yAmamagmanaNadhamUtramApyanirNayamayAma ammAkaM kathacita saphalatA mAmuyAta / yata tetha niyama atra cibhimApyA doSAniye te teSAM tamatayAnumontim iti phayacita nirNetuM kyam / ata atra adhikaraNaracanAniyamA nirUpaNIyA sarvAdI / tatra kADhA sAmAnya niyamA prathamapAde maniSaddhA, patanyaM te'pi atra smartasyA / tepAma ayanenaiva ete vizeSaniyamA adhi + mammatyA mahalanIyA / tatazca madhamata nitiniyamA pazcAd yena yatra laDi pyante tatra tasya sopeNa bhavitavyam ityeva mantavyam / atha yadi etAdRsala hune adhika sammatireca puna Apata - adhika AcAryA yadi pUrva nippananiyamavirodhina syu, tayA tato'pi vizeSaniyamanakalanena pUrvaniyamarakSaNaM kartavyaM, na tu mAhUnippalamya niyamasya samahaNe viphapanaM yA samucitaM bhavet / atra ceTa vizeSatara niyamarsa phalnama asammavi, tadA te eva adhiksainyA bAtrAcyA kUpaLIyA, vyAsamaviSTAt / nAtra saiASivayena pUrvaniyamaniSpannasya phalamya anyayA karaNIyam, athavA adhika saMkhyakAnAm AcAryANAmapi dopakalpanaM na amaMgata maniSyati / evaM ca adhikaraNaracanAniyamAnAm anumaraNAnanumaraNAmyo mApyANAM doSaguNavinirNaya atra prastUyate / pUrvasmin pAde patAharAniyamanirapekSariva asmAbhi saMkhyAdhikyasammatireya mApyA donaguNanirgAyakasyena parikalpitA, atra tu tRtIye pADhe adhikasammata niyamasApekSaimamAmi mAnyANI dopaguNa nirNaya kariSyate / ayameva atra mameda / tena pratyekam adhikaraNa pRthakRtamA avalam santargatasUtrANi ekatrIkRtya bhApyANa 'parIkSaNam Aramyate / 1
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyasisammata-nnAtra mAniAyaka GT samanvayanAma-prathamAdhyAye prathamA, prathamaM jijJAsAdhikaraNam / atra prathama nijJAsAdhikaraNam / tatra--"athAto nijJAsA" 11? kRti na sUtraMba tad adhikaraNa ravitam / atra sarve mAdhvArAM aminnamatAvambina| sUtrasthanijJAsApavam - zritya sarvasammatyA dhRtasya "nijJAsAdhiSTharaLa" nAma / va sUtrapavasAhAena dhira5-nAma-ba-rItiriya prAyeLa sarve ApAyaeN sarvatra anuRRteti dazyate| yatra RSit dhRtasya anyathArUM maviti, taMtra taMtra tadgha prarzanIyam aAmi / tatra prAyeLa adhiraLapratipAdyaviSayAnusAreNa adhiraLanAma,nardega. UrekSyate ! parantu adhiraLapratipAviSayanirdeze vipratikRtti-saMvyapattaH pratipAdyaviSayAnusAre rudhiraLa-nAma-nirdeza-dharaNaM sarvatra nAdhi. samAzritam ti / adhirArambhasUtrabahena dhiraNa-nAma-nirdegaraNyam tleva sammAnyate / gata dhiraLanAmanirdeze ayameLo niyama yitu rAjyate, cat "sUtrAntataMtapavAnusAreNa adhiraNa-nAma-raNaM sampAdanIyam" iti / ata phleva atra phLo vizeSaniyamo mavatu / kRti prathamo vizeSa niyamaH / tartadhdha atra granthAdhyAyapAvAnAm barambha / atra prathamasUtreLa sarvasammA dharArambhakarmanAtA vyApArameM vyApyasyApi tathIvarganAt apara jo niyamaH atra tuM zayate, ya-- bAyapAnAnAm Arambhe dhirabArama~ niyamena raLIya." / tenAyam tra dvitIyo vizeniyama mavatu / tena yatu vaturthasAmAnyaniyama.--sUtramadhye uddezyatayA vidheyatayA vA nirAAikSadharmAnta-sattvam budhirabArameMnUttam" iti, bhUmiASAne prati, tasya nAtra payogitA / tasya paddhitIyaniyamanyAvyAt / vrato "ninAsA" kRti graMthamAntaya atra dhigArammatRSatva jJa vyatim / niyamothar pAmathe yogya. / dvitIyavizeSa-niyama-henna pAdaraEtra yamAntapaddAmaveDane adhiSTharanAma nAya.-- ravi mAn AyAtana | thA "mayaMtra prasidghoSanebAta" ArA? ityatra adhirabAramAM dacyate, prathamAntanamAve'pa / tena auyatraMthamAntayadrasthApi gadhirAAEttam ti vijJeyam / pazcamasAmAnyaniyamopi banna na prayotsavya | tena batra "tanuM tra"ti prathamAntasya adhyAtaeNvyatve'pi tanAdeva na bamya adhiraNArammatva, vintu pAdvAramAdeva anya dhikkaraLArammatvama ti vonRtyam / ti dvitIya vizeSa niyama ' naMtabdha patanamAmAnya-niyama-varena dhiAmamApti-rvaniyamopi viSThatuM thayata / 5 6 ' yAvase dhikaraNo mana-vaidiga-dhamAntarthATata nRtraM punarupamyate, tAvanuM ArapAdhivaraNama mamamama" ti / tenAya tRtIyA vizeniyamo vinum ti ! anena yaMtra "dhAto - jhimAM" ti janera mRtraNa velAM panIyama | yatA jJanmAnya yata" kAra dRti dvitIya
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ tutAya pAda dvitAya janmAdhikaraNam sUtre "janmAdi" iti nirapekSamayamA tapadasatpAt pRyagadhikaraNAma samucita / ata "athAto jinAsA" iti eyena sUtreNa prathama jimAsApikaraNa samAsam iti poddhavyam / iti tRtIya viropa niyama / AcAryANA matabhedena sUtrArthamAna adhika raNAyavepyapi matabheda sajAta / sa tu tad mApyemya avagantavya / tatra sarvamApyArANA etena sUtreNa tadadhikaraNaracAyAma aimatyAt na kasyApi agra kazcit Topa iti yoddhavyam / 1 / 1 / 1 dvivIya jamAdhikaraNam / janmAghasya yata" 111 / 2 iti dvitIya syam / asya 'janmAti-pAt asya 'janmApapiraNa" nAma | 14bhabhApyamatena "ja bhAyamya yata gAyonipAtityeva dvitIya sUtram / anyeyA sapA matena ' bhanmAcamya yata" iti dvitIya sUtram, tatazca "zAlayonitvAt" ityecaM hatI sUtram / tabhApi sarvereva AcArya atra dvitIyam adhikaraNa racitam / atra "janmAdi" iti prathamAntapadA tathA "tad mama" iti prathamA tapadAcyAhArAdha adhikaraNAragbhaH paraNIya, caturtha-paMcama-mAmAnma-niyamAmyAm / atra arikaraNaracanA patasAmAnyaniyamadvayanaiva sacchite / mata- caturtha sAmAnya niyamo draSTavya / adhiraNa-samAtistu zAyonitvAta" iti parasUtra 'sarvana nama' iti prathamA tapAdhyAhArasya Apa.maya tvat tena ca tagya pRyAdhikaraNatvAt phrupanIyA / adhyAta mayamA taphTakona tasya adhikaraNAramaNIyatvAt / 5Jcama sAmA yaniyamo draSTavya / vAtAryamittAnI navAnAm banALAnuM mate "zAzvayonityAta" ti sUtraNa hRtIyam adhikAraNe racitam / tena adhikasalyakAcAryamatavirodhAt tathA sarvasammataniyamavirodhAca vasamAcAryamatam atra madopamiti mantampam / tathApi sUtradvayakIkaraNAt tamate tRtIyapUne pRthava tayA madhyAhAramya anAvasyakatvAt , anyepAm AcAryANAm mate tasya AvazyaktvAt , mamatasya varSa yarupanIya / parantu patatsUtradayasya spaTAvicAreNa tathA vipazrutimedena ca patayo yastvaM sagatam iti mantavyam / etattu ane tRtIyAdhikaraNavicAramasa yakImavipyati / tena pala+ mApyam ayam akarSa lakSutA prayAti / idAnIm asya adhikaraNAvayapAtika vicAryam --- atra kecit 'janma Adhasya yata" iti cchedam 5cchanti / tanna samyak / mnaadisAre bAthatve nAsti saMsArasa sAvitve traNa varSanaizRMkhoSApattivAsyAntayAvipklpne Adityasya lAkSaNi+tyApati, mAyasya janmamAtraphayane sthitimagayodhanAya upalakSaNa patavya mapati / yato vA imAni" iti vipatI ca mamitilyAnAm ulekho yate / tena "bhanmAdi" iti Adi-padena sthitimAyo grahaNaM svArasikameva / tatamya Ayasma janmapoSikA zruti atra vipaktvena na kenApi parigRhItA iti / ata 5tAzakAraNaphUTA avasya janma ityevam
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahAsUtramAnirNayaH artharAM na saMgatam / tatezrva bAdyaya nanmadetutva Arya baLaoNpi sattvAt sarvAraNa-AraLa-dhaghena thALa: atra na nijJAsyatvam bApavate / bata phedazI vyAvyA nAvaraNIyeti mAmade / zArAvaSi prAtrInatarasya vyAvyAnasya amArItattvAzva ! aMta. tAdazIvyApyA naramaLIyA pati / tathApi adhiraLaravanAH nAtra sthApi oviddoSaH saMnAtaH / 4 tRtIyaM zAstrayonitvAdhikaraNam / " "zAztrayoniAt" / / 2 kRti tRtIyaM sUtram / asya zAsrayonitva-pAt bakSya "zAnayonitvAdhira" nAma / vachaminnAnA navAnAm AnAeLAm mate tenA tRtIyasUtre tRtIyam adhiraNaM sammatam / vamamatena patata sUtraM "nanmAvasya cata" kRti dvitIyasUtrasya zekhavaroSamAtram / ataH tanmatena patataMtrasya adhivarabArambhavam basaMtam / parantu taI nityam / "cAyonistvAr" pati tAtraya hetunodhArapAt anvayAnurodhAt dde vidheyarUpattvana prathamAntapa dhyAhAra: batra prathamata va pekSitaH / tena "tar mA sarvajJa" tyevaM prathamAntapadmAni atra ayyAhartavyAni ti vyaMte / tena adhyAtAprathamAntavaruna asya dhira5Aramattva sAte / dhRtaSi pazcamasAmAnyaniyamaniSabatAve varNitameva / tavayaeN pazcama. sAmAnya niyamo dravyaH / vAnI draSTaththuM vamamatena taMdbhUtrayasya jhILasaMpatar bAtam| taMtra "zAyonityAt" jyetatasUtrasya heturUSatvAta banvayAnurodhAt bAkSAnivRttaye 6 dravidheyavodha padmathaSa Avazyam / tadate sUtrArtha. maiM sambhavati / tataAE dvitIyasutrIyavidheyAt basya vidheyamenAta pRthaM sutratvameva saMgatam / bato yupi partaya pRthakatratva sarjitameva / tatathya nazAnAr bASAoLA madhye navAnAm pemasyAt pRtha''tratvameva asya samarthayitavyaM mati / atIvra virorSAnayama saMnIya / sajja tyam uddezyaviSayAnyataramevAv adhirakhamerena sUtrame sAdhIyAn / fthavA vRdhiraLAvacavamevodhanAt vidheyamenAnlR vA sUtrameva yu' / rjivA avayavaviroSaNya vaiziSTayasAdhanAt sUtrameva. raLIya* / atra viSeyametena rudhiramedAt sUtrameTa yu / tena vachamamAdhyasya atra oSa va panIya / kRti naturya vizeSa niyamaH / tataAE atra nimnAmateSa saha virodho dazyate| zaMr gAra-rAmAnuna-madhva-zrIzrIpati-traNama-vijJArnomakSu vaDheva-amulA mAvyArAH sarve naiva sUtreba tra adhizvara N ravitavanta, nimnA mAdhye tu "tattu samanvayAt" iti paravattisUtrapi tavadhiraLAntaryaMta zrRtam / "taMttu samanvayAta" kRti -naiva sUtraLa nimnA nAyyamitra. sarve AvAgye. mena dhira N ranitam / tasya anyathAvarona nimbArjamAvyaaiva tena joSasparge sannAta'----ti yituM zayate
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH pAdaH caturtha sama vayAdhikaraNam "tat tu samanvayAt' ityatra tat' iti prathamA tapatasattvAd asya pRthag adhiparaNatva magatameva / tena pa zArayonityAdhipa raparaya epe naya sUtreNa samAptirapi sacitA bhavati / tatazca zApharamAyAnuAre etasya zAkhayonityAdhikaraNasya varNaya dvayaM dRzyate / natata anyena panApi mApAraNa etam / tenA'tra zAMkarabhASye jhopa zakyate phazcita / para tu tanna dopatyena parigaNanA yApana zakirApi prAcInataramApyaparena samarthita syAt / pho jAnAti sUtra kRmagapata "tapiraNasya varNapadvaya nAbhitamiti / ato'tra zAM52mApye lo559nA na mgtaa| sUtrANA mahasUcanam akArAya iti mayate sudhIbhi bahumiH / eva ca atra kamanimbAmappayo dopa cita iti / 113 caturtha samanvayAdhikaraNam / ___"tasu smnvyaat|| iti caturtha sUtam / asya "samanvaya"-4]t asya samanvaya dhikaraNa nAma / 'tat" iti pramamA-tAd atra adhiraNAma nimmA minne sarva AcArya kRtaH / nimmAmApye etat sUtraM zAyoniyAdhikaraNAntargata pRtam / ataH tatra nimbArka matena mayamA-ta pada-pati-sAmAnya-niyama-sapane mavati / tena idam anna tasya dopAya eva / na ca atra 'tu- adhiraraNaracanAyA bhayamAnta pada-parita-sAmAnya-niyamAntagatanirapekSatvasya vyApAtA , tena ca prathamAnta tata"55sya sAkosatyatipAdanAt sUnasya etasya adhikaraNAmam asaMgatam iti vAcyam / AzaktipUrvapakSIyavidheyamma pUrvAdhiraNamatipAcata pRthag vipakatvAn / pUrvAdhikaraNasya vidheyantu "ma mahatva pramANapatvaM ca, na tu sasAbasamanvitanya vidheyam / ata adhikaraNApayavameta yathA sUtroM, kasya tathA vidheyabhedAta adhirapamedo'pi paraNIma, patuSiopaniyamAta / ata etatsatraNa pRthagAdhiraNaracanaM mumagatameva / tena nimmAbhyAsthAnam adhiracanAniyamavirudamiti sidadhati / na pala niyamavirama, parantu matAnAm ApArmANAm api virodhi / yatra tu "tu'-zabdena bhayamAntasamma adhikaraNAra-mapa yAtam , tat agre praziyipyate / ato'tra eka nimbArkabhApyameva dophAtam iti palpayitu saMkyate / parasUtre pRthagadhikaraNAra mAt patasUtrAntam etata adhikaraNam / pataca marmAcAryamAmatam / __mI zAMkaramAce varNakadvaya yati / nAndai pherapi etat samAcaritam ityapi dRzyate / rahamya tu mudhIbhiyineyam / tathAhi sAMkaramatena pharmA saha yathA jAtopAsanamo meTa tayA jJAnena saha upAsanasyApi bheTa svIkriyate / matAntare tu naitat aMgIbiyate / ata prathamavarNakana karmaNi zrutitAtparyatva nirasma ditIya tana jJAnasyaiva tat mazitam iti dika 11115 pacamam iytydhikrnnm| / / mA "matenAzanam' 15 timbAma "IkSati-padAt asma IkSatyadhikaraNa nAma /
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata brahmasUtrabhASyanirNayaH basmina padmamAdhiraNe zAra-mAsvara-madgha-varlDama-vijJAnamicchu-20vartana sata sUtrANa, rAmAnunanikhyA zISTa-zrIpati mana tu aSTa sUtrANi paripRhItAni "prativirodhA" tti che sUtre rAmAnunAhiMmatana atirikta hItam tanu zAvara-mAvA-mAdhyadrayamathe thavita svaparavarNanIyamAkhyArAtmaLa dasyate tat yathA satra zaramAkhya-"ra-rAH pratijJAvirodhAnyuya-pradarzanArtha satyapi yavanane pratijJAvirodha prasanthatA jALa-vijJAnAddhi sarva vijJAtam rUti katirAtam | 'rata ta rAkhyuM zatra mAramAdhyamU"gata. chavvavALyuM vetana vA phati nizcIte, prativirodhAvA 'kata tam mArA bAphsa ena athuta kRtaM mati, amarta mata, vijJAta vijJAta" phiti . . zAzanamAkhyatapUrvatanamAkhyAvInA pramANa vinA sUtratvena bArA baLe svapadravarNana 2 mAdhyakSaLatyAta , tathA hiM- "sUtrarthe patAvAya padaiH sUtrAnulArimi svapAni ja varkhate mAkhya mAvita vivuM. " phati vavanAt, taMtraya zara-mAstra-mAdhyAtvijyane nAsaMta ! tAni aNasUtraNa cAza pheMkSatenAtm zAka B pratijJAvirodhAt zazITa () rA gaLacennAtmazabdAt zabda | dara svAdhyAt zae. rA taMnniSThI mokSapozAta za7 | | atisAmAnyAta ? - kahevatvavivanA zA8 { 8 zrutatvava ?? matra (2) "kSatenAma" zAka tyatra "ganma hati ghaumAntapana - darabAramasaMcchita vaturthasAmAnya niyamo dravya. atra sarvelAnuM pratye ja (2) "autriAtmAnA" zabda phUlyatra baLa hati pramAntapaddhasatveDapi nApi dhiranAra chata, matonna pa viroSaniyamaH varaNIyaH sa Trastham mata "tha cari sUtramaLe "tuM" "" "ti cenna" tyAtipaddhasatva tevA vivaramAM nArammaNIya krati greDapi bALa vameva dayatA to yatra vyaminArAM mata, taMtra viroSaniyamana sA nivartanIyA | patena dhiragAramejharva niSiddha ti gnimaviroSaniyama | (2) tanigya mokSo paherAta II7 satra graMthamAntapA mAvAn nAtra dhAraNA raLIya anna sarvaSANa umaTya dayate ! anyathArtha raviya-volA-gImAnta-patajI
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRtIyaH pAda 54m AnandamayAdhikaram / Avazyaka'pi sUtrArdhamya sAkAkSAyaspAt nAsya adhikaraNAra mayatvaM palpanIyam , etadartha caturdhasAmAnyaniyamo draSTavya / (1) "hepatyAvacanAya 12118 pata-pitAm / ca-kArAt svAkAkSatvamapi / ata nAdhikaraNAma / caturthasAmAnyaniyamAta pvipniymaac| 54vipaniyamastu 1 / 1 / 15" parastra draSTavya / (5) "pratimAvirodhAn' 1 / 1 / 0 iti "tApi tathA / parantu paTsa mAvyeSu na etat gRhItam / sametat ||rmaapyaaraavirop yeti pratimAti / (6) 'myAppayA 1112 mapi pUrvapata / prathamAntapamApAta paturyasAmA-4niyamAta ca nAmya adhibhrpaamym| (7) gatisAmAnyA" 110 tApi tathaiva / caturthamAmA-yaniyamAt / (8) zrutatvArtha 1111 prathamAntapanAmAyAta, tanyAhAre'pi ca-kArAt sAkAkSatvam, ananapipUrvavat / caturyasAmAnpanipamAn paSThaviropaniyamAcA tatadharata param "mAnandamayo'myAmAta" iti sUtreNa adhikaraNAramAt bhISa adhikaraNasamApti saMgatava / tena adhikaraNaracanAyAm aba na myApi doSa iti gamgate / paTham AnandamapAdhikaraNam / atra "Anandamayo'mpAsAt' 11 / 12 iti sUtramya "Anandamaya"-pat amya "bhAnamamAdhikaraNa nAma / asmin adhikaraNe phevala zrIpyacAya vihAya sapta AcAryA aSTanANi gRhItavanta / zrIkaNyacAryeNa tadapiraNe dvighA vima kRta, yathA-prayamacaturmi sUtra ekam adhikaraNam , antimacaturbhi sUtra aparam adhikaraNam / tAni ca aSTa sUtrANi yathA1 Anamayo'bhyAmAta 1912 5 / netaro'nupapace 1216 / vikArazadAneti cenna prAcuryAt // 1 / 13 6 / medavyapadezAca 1 / 1117 3 // tadetusyapadezAya 1 / 115 / 7 kAmAca nAnumAnApekSA 111 / 18 mAnavaNikameva ca gIyate 121115 / 8 asminasya ca tapoga zAsti / 1 / 119 atra ( 1 )"Anandamayo'bhyAsAt" 1 / 1 / 12 iti sUtre "mAnandamaya" iti prathamAnta pAt anenaiva adhikaraNAsamma mamucita / atra sarvapAm aikamatya ca pazyate / etadarya caturya mAmAnya niyamo draSTaba ! (2) 'vikArazadAneti cenna prAcuryAt 1 / 1 / 13 atra sUtramadhye anvayArtham syacit pramamA-taphTamma anyAhAre'pi 'iti cenna" iti pAtnAmya adhikaraNamaphatpam / etadartha paJcamavizapaniyamo draSTaya / -
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (3) "tatavyapadezAca" 1 / 1 / 14 asya prathamAntapadAbhAvAt nAvikaraNAmbhakatvam / ca-kArAt adhyAhAre kRte'pi "tat"-20dena sAkAkSatvAt na tasya vibhinnavidheyayodhakatvam / ato nAsthApi adhikaraNArammakatvam / caturthasAmAnya niyama. tathA paSThavizeSaniyamo'tra draSTavyaH / ( 4 ) "mA-vaNikameva ca gIyate 1 / 1 / 15 atra "mAntravarNikam" iti padasya prathamAntatve'pi uddezyavidheyAmedAd asya nAdhikaraNAmakatvam iti / sarvapu bhASyeSu evameva dRzyate / na ca ca-kArasya samuccAyakAryakatvAt uddezyaviveyayoH madhye anuktasanniveza zaMkyA, tatya hetusamucAyakArthakatvAt / ataH atra kasyacit vizapaniyamasya prayojanaM, yena etAzasthale sUtrANAm AkAramAnadarzanena teSAm adhikaraNArambhakatvaM vAryata / sa ca niyamaH ityam bhavet "cakarAdipadayogAt adhyAhRtasya anadhyAhRtasya vA prathamAntapadasya sApekSatve siddhe nAdhikaraNArambhakatvam" iti| etena atra prathamAntapadasattve'pi asya adhikaraNArambhakatva vyAhatam / atha tu caturthasAmAnyaniyamasya pratiprasavaH / iti SaSTha. vizeSa niyama. / (5) "netaro'nupapatteH" 1 / 1 / 16 atra "itaraH" iti prathamAntapadasatpAt asya adhikaraNAmakaravaM yukta, tathApi "itara"-zabdasya svarUpata 55 sApekSatvAryakatvAt tanna yuktam / etena caturthasAmAnyamiyamoktanirapekSatvArthasya vyAdhAto bhavati / zrIkaNThAcAryastu etena pRthag adhikaraNaM racayAcakAra / tanna samyak / adhikasammateramAvAt , "itara"-dasya sApekSatvavodhakarana yuktayananukUlatvAca / tathA ca apara eko niyamo'tra AvazyakaH / yathA-"itarAdizabdavat svarUpata. sApekSatvArthakaprathamAntapadasya na adhikaraNAra makaravam" iti / ayamapi caturthasAmAnyaniyamasya pratiprasava / iti saptamaH vizeSa. niyamaH / (6) "bhedavyapadezAca" 1 / 1 / 17. atra prathamAntapadAmApAt nAsya adhikaraNArambhakatvam / prathamAntapadAdhyAhAre kRte'pi ca-kArAt sAkAkSatvavidhAnAt tathaiva caturthasAmAnyaniyamAt SaSThavizeSaniyamAcca na tt| (7) "kAmAca nAnumAnApekSA" 1 / 1 / 18 atra "anumAnApekSA" iti prathamAntapadasattve'pi nAsya pRthaga adhikaraNAra makaravam, etacca sarvasammatameva / "kAmAcca" ityatra 'ca'-zabdayogAt sAkAkSatvavidhAnAt tanniSedha, SaSThavizeSaniyamAca / (8) "asminnasya ca tadyoga zAsti' - 2 / 2 / 19 atra prathamAntapadAbhAvAt na pRthagadhikaraNArambhaH / ca-kArAt tadadhyAhAre'pi sAkAkSatvAt taniSedha / 14vizeSaniyamAt / parasUtre pRthag adhikaraNAra-maNAt atraiva adhikaraNasamAptizca susaMgatA iti / zAkaramApya atrApi varNakadvayaM dRzyate / tatra zAkaramAvyaTIkAta. avagamyate-vRttikAramatameva prathamavarNake ekadezimatatvena vivRtam / svamataM ca dvitIye parNitam iti /
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyapAdA-saptamam antaradhiAraNam / pa-yodhyayanAnumAri-bharakara-rAmAnumAnimi sarva vRttikAma mata pApAna gRhItam / evaM ca sarvatra itibharamatAmeva prathamaparNakamatipAcam matam / patikAro'pi epha "kAdhiko yA iti tu mudhibhi-vimAdhyam / zarasya gupiya gATapAsAmpradAyika vana mAralyAnyAnaM gopA] numoditamiti payitu mayate / ayaM ca pratikAra zrodhAyano pA upavo yA tana nirgatuM zakyate / ApAtata yAnti pramANAni pAni tebhya tayo bheda Nva pratimAti iti / ghopAyanAnugata-rAmAnujanyAyAnAta 855 nugata-bhAra yAmyAnamya medAta, rAmAnujana bhArata matamya mnaa| ata tI minnI paveti manyate / AtA tAvata / atra tu adhi5raNaracanAyA zrImApyampena dopa, nAparasya pAyacita ityeva coralyama / saptamam antaradhikaraNam / 11117 atra "antatamapi In" 1120 iti sUtramya "bhantara"-4/1 masya anta radhikaraNa nAma | amina adhi+raNe sarva AcArya "matyena sprarya gRhatim / tad yathA antatamApadanAta 1 / 1 / 20 2 / medavyapa nAcAnya 1121 atra (1) "antastadopanA" iti 111 / 20 sUtre "antar" iti bhayamAnta ___ padAt adhikaraNAma caturdhamamAnyaniyamAnugata ,eva / nAna etat prathamAnta-patasya mApe - 4411'antara' yanti 'aya ya epa antarAntyei" itizrute pizyatvAt | caturtha vipaniyamo dravya / nAtra adhiraNopana, paraspre adhikaraNamya anAramA / (0) "me-yapa sAdhAnya" iti 2021 sUtre nirapekSaprayamA-tapadasya amApAt nAva adhikaraNAra ma samucita / "anya" iti mandAya prathamAntatve'pi tasya svarUpAta sAkAra tvAt / matamaviniyamo draSTavya / cakArayogAca madhyAhatasyApi sAphAsatvAt atra nAghi paraNAna paThapiropaniyamAt / parasUtre adhikaraNAra bhAt ava adhikaraNasamApti saMchate / atra na kasyApi mApyasya duztvam , ata na kasyApi Topa / aTamam AkAzAdhikaraNam / 1 / 1 / 8 anna 'AphArAmaliMgAt" 121 / 22 iti pakana sUtreNa idam adhikaraNa ramita sarva reva bhASyakAra / amya "aakaar|" iti zabdAt etasya "AkArAdhikaraNam" mAma parasUNa yAdhikaraNAra maNAt adhikaraNasamApti samuSitA / "AkAsa" iti pramamA-taphyAt amya adhikaraNAmakaravam / etadartha caturyasAmAnyaniyamo dravya / matrApi na kasyApi dopa / sarvepAmeva aikamatyAt / navama prANAdhikaraNam / 1 / 1 / 9 / / atrApi "ataeva prANa" 11123 iti 5kenaiva sUtreNa ekam adhikaraNa racita
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH sarvaireva bhASyakArai' / asya sUtrasya "prANa" zabdAt etasya " prANAdhikaraNaM" nAma / tatazca "prANa" iti prathamAntapadAt asya adhikaraNArambhakatvam / caturyasAmAnyaniyamAnusAreNa / parasUtre adhikaraNArambhAt ava adhikaraNa- samAptirapi saMgacchate / atrApi adhikaraNaracanAyAM na kasyApi doSaH / dazama jyotizcaraNAdhikaraNam 1|1|10 atra "jyotizcaraNAmidhAnAt " 111124 iti sUtre " jyotizcaraNa" iti paDhAt asya "jyotizcaraNAdhikaraNaM" nAma / madhvAcAryaminnaiH sarvaiH saptabhiH AcAryai atra caturbhiH sUtrai adhikaraNa racitam / madhvAcAryastu kevalaM "jyotizcaraNAmidhAnAt" iti ekena sUtreNa ekam adhikaraNam, avaziSTasUtratrayeNa ca aparam ekam adhikaraNaM racayAmAsa / tAni ca catvAri sUtrANi yathA 1 / jyotizcaraNAbhidhAnAt 1|1|24 2 / chandobhidhAnAnneti cenna tathA ceto'rpaNanigadAt tathAhi darzanam 1 1125 3 / bhUtAdipAdavyapadezopapattezcaivam 1|1|26 4| upadezabhedAnneti cennobhayasminnapyavirodhAt 111127 atra ( 1 ) "jyotizcaraNAbhidhAnAt " 1|1|24 iti sUtre "jyoti" iti prathamAntapadAt anena adhikAraNArambha. caturthasAmAnyaniyamAnugata eva / ( 2 ) "chandobhidhAnAnneti cenna tathA ceto'rpaNanigadAt tathAhi darzanam" 1|1|25 atra darzanam iti prathamAntapadasattve'pi " iti cenna" iti padAt nAsya adhikaraNArammakatvam / etadarthaM paJcamavizeSaniyamo draSTavya / madhvAcAryeNa atra adhikaraNaracanAt tasyaiva doSa, bahumatavirodhAt caturthasAmAnyaniyamavirodhAcca / ( 3 ) "bhUtAdipAdavyapadezopapattezcaivam" 111126 atra prathamAntapadAmAvAt nAsya adhikrnnaarmbhktvm| "evam" iti na prathamAnta, kintu dvitIyAntameva / prathamAntasya adhyAtttatattvavi najhAreLa sAAkSatvAt tanniSedha, pavirodhinayamAt ti / ( 4 ) " upadezabhedAnneti cennobhayasminnapyavirodhAt 111127 ityatra "iti cenna " iti padAt nAsya adhikAraNArambhakatvam, paJcamavizeSaniyamo draSTavyaH / eva ca asmin adhikaraNe madhvabhAjyameva dUSaNIyam / parasUtre adhikaraNArammAt atraiva adhikaraNasamApti susagateti boddhavyam / ekAdazaM pratadarnAdhikaraNam 1111111 atra adhikaraNaviSayazrutiprasaMgAnusareNa "pratardanAdhikaraNam" iti adhikaraNanAma | sUtrapadAnusAreNa nAmakaraNe kRte asyApi "prANAdhikaraNam" nAma bhavitum ucitam / parantu navamam adhikaraNaM tannAnnA prasiddhi gataM prAgeva, ata' atra anya panthA avalambita / tena
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIyapAda - phAdarA pratardanAdhikaraNam nAtra adhikaraNAra maramanapadAnusAreNa nAmakaraNa samucitam / ato'yaM niyamo bhavatu-"virodha sati pratipAcAyanusAreNa adhikaraNa nAma karaNIyam" iti / ayameva amoniyama / A marva mApyAra paravArisUtrANi gRhiitaani| tAni ca sUtrANi ythaa1| prANastayAnugamAt 1 / 128 zana paramopadezAditi yAtmasa+dhammA hammin / 1 / 1 / 29 3 / sAmbayA tupadezo vAmadevavat 111130 / navamukhAAiti kopAyAvi yAyitattAhi to zAra? matra ( 1 ) "NatayAnugamAt" 111 / 28 iti sUye prathamAnta "mANa"-4-1d anena adhikaraNAma paturyasAmAnyaniyamAnugata eva / (2) "na patmopadelAditi cedamAramanyamamA sin" 1 / 1 / 29 atra "masyA smasama-dhammA" iti prathamAntapamitve'pi 'candAt nAdhikaraNAma iti paJcamavizeSaniyamena sidhyati / (3) "zabaNyA tupa go vAmadevapat 111130 atra 'upadeza" iti prayamAnta padasatve'pi nAdhikaraNAra ma. karapi santa / ato'tra kazcid avAntaraviropaniyama sakalanIya, yena niyamAnusAritvamA sidhyet / ma ca niyama eva bhavet-"yatra aniSedhArthaka turAbdena saha prathamAntapamatva tatra tena nAdhikaraNAma pharaNIya" iti / atra 'tu-zana arthasakocArthaka mAsikaniSepavAcako vA, ata nAtra Topa / "taca samanvayAt" 1 / 114 iti sUtre ya 'tu' zabda sa tu sampUrNatayA niyati pUrvapakSIya rAkAsa, ata tala sa tu-zabda niSedhArthaka- / atra tuzabdena pUrvapakSIya kA na sampUrNatayA nividA, tena sa sakopArthaka / iti namo niyama | (4) jIpamukhyapANaligAneti pannopAsAtraividhyAvAthitatvAdiha tadyogAt" 1 / 1 / 31 atra prathamAntapadAmApAt nAdhikaraNAma pRthaktayA kRnta / adhyAhAre'pi udezyavidheyo na meTa' sammapati / ata nAdhikaraNam ArammaNIyam iti| ""-zana-yogAcA pazcamatiropaniyamAt / ava sarvasammatyA pAvasamAse adhikaraNasamAvidha sagateti bodavyam / atrApi na kasyacid mApyampa apikaraNaracanAjanyadoSa sajAta / ___idAnI cintanIya phayam atra pAsamAvi avagatamA iti / anyasamAtI yathA antima sUtrasya dipacanam "anApati rAmanAti rAjyAt (1 / 4 / 22 iti, tathA adhyAyasamAptI yathA antimassyasya antimapadampanyAsa 'etena sarve vyAkhyAtA vyaapaataa"(2|4|28)iti ca, tathA pAsamAthI 7 mipi nivana dakSane nApi mApamAna pate mipi 34 sunAlocnen nAsya nirNaya sammapati / vyAjyAkIzalena sarva sarva pratipAdayituM zakyam / ata
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 cyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH sUtrAgAma sAhAramAtrane thatA mInAsAyI thati Dapi upAya. svAyata, tava romananuM amavigata / pAtu patarA na vipi nirgane myam ! toDatra varakhya cAsaziSyasabavAyatrameLa zikSA vAtra zaraNam | tenAtra manumIyate-"varitenAIdhira" ti sUtranusALa pANinIyavyAjaLasUtrapADavat svaritAviyogena tisUtrapADAthe zcita niyama sambaDhAyamaye prarvahita mANIviti . patajJAtIya apara voDapi niyama dhAragoSArtha sUtrazeSArtha vAvi sAravAra niyama parivartiA vauddhAddhiviruddhamataNAvasthAt sarvekA viskRti ta.. atava utArazeSa viSayeSu mAkhyArANA matamatavAdurgha sannata che tena vyAsAnumohitasUtrArtha nirNaye vyAsa dvAyAnusAri-yAtyAnAviSTharaLameva matanirAkaraNA sakhya patthI. | pATuM paniyamo tava asmA va5nam ! atha Dasau vyAsa-sampradAya taman mAthuM vA tAdAtAyAnusAra tyAvi sarvam ma vasyate | prathamAdhyAya prathamapAdasamAlocanam / phaDAnI draSTavyam ane nivadhena amina pAke dhavarAvanAvAnuM (1) hati jIdagazca niyama saMvaciMtA, (2) kSati hovA jaya mAgaya thaM saMvRttAM, (3) zrI zrutaya vaizca sUtre hapanIvyatvena gRhItA, (4) 3panI kRtivana jIdagI 5 pAraMpati. vitavya kRti te varavAro viSaya satra meLa pravarganIyAH tena podarApADAnA" teSAm sarve nipaLAnAm pasahAre te dharaNavananiyamAnusAraNa cha mAya zIdarza vyAsamatAnulAritve tata anAyasena bhavAnuM zakya . atre prathama tAvata dravyam (2) ti vIdazAzva nivamA saMkita ti / tatra prathama niyama sUtrAntatapatAnusAraNa dhiraLanAmAM sapAtanIyam (ruma sUtram) ditIthI nimaya adhyAyapAtAra dhAraNa karIyam (ruma tram) tRtIya niyama yAvanna dharabAramA-graMthamApadadhatiM sUtra punAte tAva AvyAdhi varaNam basamAptam ! ( ra ma tram) jAturtho niyama deviyAtaramanA sunnamena tathA adhikAraNamoDa isadhIyAna ! ( 3 ca tram) pAmo niyama vari sutra "tuM" "naM" "ti ne nyAdri parva tarA adhikAraNe nAyaka (da paNa mRtrama ) niyama - - - mAAna prathamAnapatravya vAparatve siddha nAdhikaraNAme tvama (2 )
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyArA-prathamAdhyAyamayamapAsamAyovanam samo mi- phatatr"vizavvavat svarUpata sApekSAyamAnta tattvavidhivarga nAkhya MIyama ( 26 za sUtra) aNamo niyama-rAve sati pratipAvAvanusAraNa badhiraLanAma varaNIyam' (28 sUtram) navamo niyama-tra anivAryanuM pAna sadda prayamAntapaddhasattva taMtra tena nAdhivALA karaNIya (30 sUtram) te ja nava niyama pramAdhyAye prayamapAve ektiA phavAnI drAvya - (2) ti hopa vAya mAkhyA 5 sattA kRti tRtIyAdhiLe "zayotpiA" zarU ti vRtIya maNirAya baravanA vAchamamAge to avataryAdhikAraNe "tag samanvaya" zarAja ti vaturya badhiragama karavanAtha sniA mALe to pASivana-tiroDanupa zAza6 ti varAtre badhiraLa0 rananAya zrIkka mAkhe topa | vacamAdhi - indroDamiSAnAneti jJa zAreka ti paviMzane baSivarasyA savanA mAdhvamA vo tena amid re badhirAvanA niyamAnusArega ninAmagrIka-pALAbU vaja roDa saMkrAta ! tatra adhiLavanAyAM chIkha-madhva-mAgayo hova, adhikaraNama manAya nikhyAvakama-mAvyo vo | parva vimAvitra avivaraNasma bAvanAyAma avivALA ravanAyA vamamAge che to nikhyAmAkhyuM chIkhamALe maSyamALe baca dravya paramAnusArega- _(2) mRtaya ma khyatvena buddIvA tti . tatra mayamASiLe - "jayAta bakSanajhAsa" ti bayamane vedAntavAvivAra viparatvena hIta . tenA AtmA vAre vaTa to mantavyo nividhyArita" (pR. rAjaya) hatyAghA ataya kapanIvyatvena baLIyA riA 0 0 0 0
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH dvitIyAdhirane "nanAthI yataH" rUti dvitIyasUtre "satya jJAnam ananta tra" (sai rA?); "to vA mAni bhUtAni nAyanta" (saiH phAra) tRtIyAriNe "zAzvayonityA" phati tRtIyasUtre "mahato mRtasya nizvasitameta vat +ve." - (ghurAchA? 1) "vAva visTA nityayA ( ? ) "tuM vaipaniSaddha puruSa" (vRH rApara ) vaturthAdhiraNe tanuM samanvayA" hati vaturtha sarve netAntA viSayatvena gRhItI: . padmamAdhikAraNe kSatanazabda" ti zvamasUtre "va socema mArI. vaikSata" (che. dhAri,2) "aukhazcannAsmazabdAta" phati SaSThasUtre "tana pakSata "tA bApa zekSanta" (cha: dArArU,ja) rya devatA" (chA dArUAra) "manena nIvena gAtmana" (I: dArUAra) "tatriya mokSapadezAta" phati saptama sUtre "sa gAma tattvamasi" (cho. dADhI7) I "tha sampatye" ( cho. dA? kAra ) "yatvAvavanAra" phati aSTamasUtre "sa mAtmA tattvamasi" ( cha. dAdAra ) vAyA" hRti navamasUtre-"satA to tevA sampanno mavati" ( cha. ghATA) "atisAmAnyA rUti vAma sUtre "mAtmA mArA. samUta" (sai rA) zrutatvA phiti pachAtAsUtra "sArAM kALAdhipAdhipa na rAya zcit vanitA na vAdhipa" (che. dA2 ) paSTapaNe "mAnamayoDabhyAsA" ti dvAvarAtre "annamaya" (hai.rA), "aauDanTAra zAtmA gAnandu maya" (tairA), "satya jJAna ananta trA" (taiH rA2 ), "mA~ puSTha pratiSThA" (taiH rApa) "basava sa mavati" (sai. rAda) vikArazanjhAti cenna-sthAti trayodrAsUtre detubenamAtra tam | "tatulyapadezAta" ti vaturvarAtre "Sa hevAnantayAti" (hai racha) " sarva makRnata" (sai. rA) "mA-vimeva ra pIyate" phati patrutarAsUtre "brahmaviMduM gAmoti para "satya jJAna ananta brahma" ( taiH rAra ) amathoDabhyAsatya ane sArA nimAtra jata parva ane
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRmIyapAda -prathamAdhyAyaprathamapAdasamAlocanam "netaro'nupapate" iti pohAsU so'pAmayata pamyAm mjaay| (te 2 / 6) (chA 6 / 2 / 3) "bhedavyapadezAdha' iti sapta-sUtre "raso ve ma rasa hovArya layA''narI mati (te 217) kAmAca nAnumAnApekSA" iti Aer sUtre "so'kAmayata" (te 2|6)"aanndo grama (tai 3 ) "asminnamya ca tadyoga nAsti" iti vizam-'yadA vaipa patamin adRzye anAtmye anirukta' (te 27) saptamAdhikaraNe"ma-tattadopadezAt" iti vizastre "aya ya eSa antarAditya hiraNmaya puruSa" (chA 166 ) "pa antarakSiNi' / (175) / "bhadavyapadezAdhAnya" iti ekaviMsa sUtre "ya Aditye tiTan' (vR 3719) / mamAdhikaraNe"phAsastaliMgAt" iti dvApi sUtre "asya lokamya kA gatiriti AkAza iti hovAca" (chA0 1 / 9 / 1 ) "AkAzamevemya" (chA 1 / 9 / 1 ) navamAdhikaraNe matapa" prANa iti trayovi sUtre "prastotA devatA, (chA 1111 / 4) 'katamA sA devateti prANa iti hovAca' (chA 1 / 112-5) "mANamevAmisavizanti" (chA 111115 'prANaM tarhi bAgapyati" (za yA 1013 / 3 / 6) samAdhikaraNe"jyotizcaraNAbhidhAnAt" iti catupasatre "atha yadata paro diyo jyoti dIpyate " (chA 331317) "pAno'mma sarvA mRtAni tripAdaspAmRta nidhi" (chA 3 / 12 / 6) "-do'bhidhAnAneti cenne 'ityAdi paJcavisa sUtre "gAyatrI vA idaM sarvam" (chA 3 / 121) eta pahacA mahatyuktha" bhImAsa-te' (ai A 3 / 2 / 3 / 12) "bhUtAnipAdavyapadezopapatadhevam" iti pakSavirAsUtre "catuppadA gAyatrI (chA 3 / 12 / 5) "upadezameneti cena " ityAdi sataviMcasUtra hetupavanimAtram / ekApa-tAdhikaraNe"prANastayAnugamAt" iti athApirAsUtra "hitatama manyase" ( ko 331) "atha khala prANa eva ( ko 33 ) "na parAtmopadezAditi ceta-"ityAdi anazistre "mAmeva vijAnIhi' (ko 3 / 1) 'yAd hi asmin zarIra prANa sati tAvadAyu" (ko 3 / 2) "sa epa prANa eva pramAtmAnando'mRta" ( ko 348)
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH bAhyadAtUpago vAmadevava" rUti trizatre "mAmeva vinAna"i ( rA?) "bahuM manuramava sUryazca" (. ? 0 ) "nIvamutyabALamiti vena " rUlyAvi paniMgasUtre "vAra vidyA ( rU8) "rva zarIra parigRhya sthApathati" (lau. sArU) "mA" "bALoDa"i " puSa prANaH prajJAtmA"( rUAra-8) havAnI dravyam hatAdarIsUtropanIvyakRtivana- sUrNapasandarbheLa tathA sUtropanIvyakRtitItvayaMsanena tispaSTatayo pratimati vat atra-"brahmAtmApuruSaDhAnandamayI rAjyotibALakamRtInA paDhAnA grahmaparatvena pratipAdyate. tena hatatapAvabatipAgha spaSTa bahmaddhikRitivAsthAnA samanvayaH uti pathituM phekyate | yameva patAvArtha. zAvaramAvyAnusAraNa tathA dhikkAzamAkhyArasamasyA | mImena pAvArthavi bhUmivAtya-trathama iva vaLatA tevuM jaNA zAmati-supanAvodhakSakRtivAsyAnA samanvaya ! mAramata-prayeLa zAvaramatAnurUpam ? rAmAnumate-aspaSTatathvIvADhiDhioni vAkyani vivAritIni ! mAbUmata-nAmAtmAnAm banyatra prasiddhAnI rAnnAnA viLa samanvaya nisvAgata-nittA zrIvAsudeve zrutInA samanvaya ! zrIjhamate rapatrahmAiviAkyavivAra | zrI+ramata-paramavizaikSavAkyasamanvayAmiyAnam | hateSa matavAnA sInsa povane te spaSTatrahmalmivizrutivAkyasamanvaya parva chutapAlatina prarNIya anayA pAvatyA chatapAvAntatAdhirALi sarvANi vyAyAni, tata tAdAdhiLArthanusaraLa sarvANi sUtrALyapi vidyutAni vaM kRtivAkyAnA brahmAthe tAtparya hati pradarzana paratvameva tatapAvAntatavRtrArtha. paryavasita' ! tenA trALa nitvanijatvA idaitantrAtatvavikamapi nAtra pade mulyatvena varNanIya, jituM prasaMgata pati vorAma | a ra "gannAtha yata, ( ra) tirUtrata. "mAna-moDA, (22) ruti vRtra vAri ghaMbA samutva pratipAthituM choDIpa breta, tava "netaronuSapatta, (Ada ) tigrIna "medavyapaherI zAzA?" rUti sutrAvA nIvarAmekaM pratipArTacinu Da iramavA che, to tanya cha saMtA vivyati, vaMkAtIviyALAmatra - mata kanyAna, ya vimukhyatve matadeva tatra pramANa vitum kavitamU prakhyAta nA gaLapramAgha prayoganAnu vena tanya anyathAkALuM hRpaLIyA tathApi patAda
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAnyAye dvitIyapAda:--prathama savAminAdhikaraNam prasagAdhInavicArale Agrahazveta tanA pAgatIno zAstramagativyApyatvAta tAsavicArapala zAstra saMgatirapAbapatipAviSayAnukUla karaNIyam | zAlamatipAvatvaM ca prathamapATe bhUmikAsye vikRtam / taca etat zAbasya niviropAI tamasaparatvam / tasya puna pratipAnamatra pAhulyameva / ato'tra nirabhyate / tena pUrvotastranika hai pramaNa saguNavaM tathA jIpamaNo medika na pharapanIyam / iti prathamapAdopasahAra atha prathamAdhyAye dvitIyapAda / prathama sarvatramasinAdhikaraNam / atra sarvasammatyA pAma ityate / ato'tra adhi+raNAma samucita / atra "sarvatra pamidropadezAn" 1121 iti sUtrasya "sarva prasiddha" tAt amya "marvaprasidAdhiraNa" nAma / zrI+58-yalama-mApyaminneSu sarveSu mApyeSu atra aTasUtrANi gRhItAni, zrI+tu prathamasUtravayena 5kam adhikaraNam, avaziSTa parmi sUtra dvitIyam adhikaraNe kRtavAn / yaha mamApyetu prayamacaturmi sUtra ekam adhikaraNa, tata paJcamAticarAmi sUtrai manya- adhikaraNa racitam / tAni ca aTasUtrANi yathA-- 11 marvatra prasiddhIpadezAt 1 / 2 / 1 (32) | 6 / smRtezca 1 / 2 / 6 (37) 2 / vivakSitaguNopapattazca 1 / 2 / 2 (33 ) 10 akImatvAnupapadezAdha neti cenna 3 / anupapattestu na zArIra 122 / 3 (34) | nicApyatpAdeva vyomapaJca 1 / 217 ( 38 ) 4) karmakampapadezAca 122 / 3 (35) 8 sammogaprAptiriti cenna vaizepyAt 5 / zanavizeSAt 1 / 2 / - (36) | sh2|8 (39) tatra ( 1 ) 'sarvatra prasiddhIpadezAt" (zirA1) iti sUtreNa sarvasammatyA pAdarama tvAt adhikaraNAramma, dvitIyavizeSaniyamAnugata eva / api ca pUrvasmin pAde antimapaTasa adhikaraNeSu sarvatra praNa viyatyAta manApi "tada ajha" ityevaM padam api avyAhavyam / tena adhyAtiprathamAntapadavalena pazcamamAmAnyaniyamAnusArata trApi adhikaraNAmma kalpayituM sakyate / sRtIviniyamena nAtra adhikaraNasamAdhi / (2) 'vivakSitaguNopaparodha' (1 / 2 / 2) mana prayamA-tapadAmApAt 'upapa" iti hetubodhaka-padena saha samuccayArtha cakAra-yogena prathamA-tapadasya madhyAhAre'pi sAkAra
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ { 8 vyAsasammata - brahmasUtramAnirNayaH vidhAnAt nAdhiraNAraAEH saMAtaH / tuyaeNsAmAnyaniyamAt vizeSaniyamATM / nApi atra aSinaLasamApti, paratUtre vA matena adhirAya nArasmAt / ( 2 ) "anuSapattestu na zArIra." ( IRIR ) atra "zArIra." ti mAnta-sattvavianiSedhArtha -"tu'-rAyoAt nAtra adhirArambhaH samunitAH / navavironiyamAta / zrInTabhaaye satra adhiragArama~ taH / nAyaM tu sAtaH / navavironiyavirodhAta, mAdhyasaptavirodhAgha, tena batra zrIpTamAMkhyayaiva oSa. sannAtaH / ( 4 ) "mmatR vyavavezA" ( ArA4 ) atra prathamAntAmAvAt nAsya adhi rArambhavam / adhyAte'pa tasya sAAMkSatvameva sidhdhati, na aa tasya pRthak vidheyatvam, vArayogAt, naturthasAmAnyaniyamAt, virodhaniyamAMca / ( - ) "rAjaviroSAt" (|rAkhuM atrAdhi prathamAntaSavAmAvAt nadhiAraAE sAte, naturyaM sAmAnyaniyamAt / varmamALye tu batra badhirabArameM te, sa na sArve vaturthasAmAnyaniyamavirodhAt, mAdhyasAvirodhiAdya ! atotraM vachamamAdhyastha doSa saMvRtta / ( 6 ) "zvete" ( ArA6) aSi pUrvavat nAdhiArambhaH sAta rUti volyam, prathamAntapadra mAvAt / adhyAdatevi tasmin vArAt sAAkSatvam / ata. nAdhiAraAEH / vaturthasAmAnyaniyama, viroSaniyamAnna / ( 7 ) "ameaujAt tavyapavezAya naiti cainna nivAcyAtevuM vyomava" ( / 27) atra prathamAntAnAmAvAta, "ti cenna" kRti pavasattvASa pazcavizeSaniyamAt nAsya adhiorArammatvam / nArAt sAAMkSatvamarSi | RturthasAmAnyaniyamAta, pazcamavironiyamAkhyAnna / ( 8 ) "sammorakAsiriti venna vaizekhyAta" ( ArA8 ), banna "sammoprApti." kRti dhamAntavasastrepa "ti cenna" ti pavasattvAt nAsya dhiraNArmmam| pazcavizeSaniyamAt| pasUtre. sarvasammatyA adhigArambhaLAtu banneva adhirasamAptiH saMmatI va | dhruva 2 adhioro'smin zrImpTamAvyasya tA varNamamApyasa baeNdhiSTharaLaratranAyA oSa sannAtaH / dvitIyama astracinAmuM | "attA parASaramahAt" ( ArA. ) kRti sUtrasya "battA" kRti pAt anya "aiSivara" nAma / rAmAnujJAvAaimitte sarve mApyAre atra sUtraya gRhItam / varuM teneva sarvasammata pattiiyAtmam virApa atra sannivezitam / tat 2 sUtra yam / battA narAvarakAt ArA.(40) ra| kAcArAr0(41) batra ( 1 ) "battA parASaramAt" ( ArA. ) ti zya "ba" kRti mAtapadmasattvAna atreva adhirabArameM sAta v| vaMturthanAmAnyaniyamo TTapruththa | anna sarve mAghya ArA lakhatAM. {
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyAye dvitIyapAda - caturtham antarAdhikaraNam 19 ma ( 2 ) "kAma" ( ArAo0) pati snecamAntapAmAvAt nAtra apirAma namunitA / tAdanaparAAdAre tevi nAnya hetusamucAyatatvana sAkSAt nAdhikaraLAramA mAte / vaturyanAmAnyaniyamAt, pavaroniyamArca / patre cASiyAramAt maMtraya pirasanAdhinatA tena tasmin adhikaraNai rAmAnujJamAkhyaseva hospa sannAta| tapa priAdhikaraNe cittAracipsate / tRtIya guhAnavidAdhivat atra 'yuI viSTAvAtmAnI tarNanana" (2) tikSya "jJAviSTa-" dAntrAn anya "guMdApavidyApika]" nAma 1 aMtra dhavanDa rAmAnu namAvyuM vidAya sauMpu mALyeSu sUtra yaMne taraSitane ravitam / rAmAnunamatema ta'khirakha pUrvASiyAntAMtameva / tatha trayam 2) purNa kavidhAvAnAnI di tInAt ( ArAok ) ( ?? ) 21 vizeSagA ( IPxx )( ?? ) ' ( 4 ) chatra 'zu yiAvanmAno hi tadrrAna" ( ArAo ) ti sUtre "AtmAnI" kRti kayamAntarAttvAr adhikarArambhaH munita va / suryasAmAnyaniyamo vasya / rAmAnujJAnAoMLa anna adhikarArazvanA na vecI tamya bApAryAvirodhitva, vintu RturyasAmAnyaniyama- pana nanyadraSi SirAtya viSayavrutita anna viSayayuMte-vAta, viSeyameva / / vaturyavi niyamopi dravya ! ( 2 ) 'viropaLAva" ( ArA ) anna maeNyamAntayanAmAvAva, khAreLa detoteva smuvayaMmataLanuM nasya apiraNAmahtvam, turyasAmAnyaniyamAt, viroyaniyamAtra / varasUtre pRSivarArambhaLApa jaiva pataSiLastra samApti samucitA sarvasammatA jA jaMturyam antarAdhinam / atra "bantara 755tte" (zArA63) kRti sUkSma "antar '-m bAyitva aca antarapitaI" nAma / taMtra zadara-mAna-mara-zrIpativakamAnArye vami sUtra bayikanAM rajitam / rAmAnujJAnAryastu "batapurva tra jJa ma" vRtti sUtra, nimbArkzanAryastu "batAva 6 tevuM ma" ti sUtram, atiddhi AhInA pami sUtre tabiraLa rajitavantau |zrI kAnAryastu anna ' batav sa thA" chelR sUtram natiri gRhItvA banyAM matena v aSiraLaroSatra tat ja varSa vitnA pami sUtre patavRSTinAM navayAcAra / tAni 6 akhila dhvani padma sUtrANi yapA------ ( | ) antara papatte ( Ara|3 ) (24) ( 2 ) mAnAnibaMpavecAya ( IRIra ) (35)
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 2 ) suviziSTAmidhAnAvaiva ca ( RIG ) ( 46 ) ( 4 ) zrutoniSAtyamidhAnAca ( ArA 6 ) ( 47 ) ( ! ) anavasthitarasambhavAzva netaraH ( ||rA?7 ) ( 48 ) Jatra ( 2 ) antara 755tte." ( ArAbhrU ) ti sUtre "antara" kRti mAntatasattvAr anena dhirabArameM vaturthasAmAnyaniyamAnuAta va, sarvasammatazra / ( 2 ) "thAnAtivyaparezA" ( IRI^o ) atra prathamAntAmAvAt nAsya dhirAttvam / cArAt hetusamuRRyAt tasya sambhAvanApi nUramapAstA, pachavoniyamAt| ( 3 ) "survAvaziSTAmidhAnAveva "( ArA ) tavaSa tathA / hatuM. paraM rAmAnunanimbArja-zrISThAtrAeM "aMtarva j sa trA" athavA "batav haiM tavuM trAjavA "atava sa trA" kRti nuM atiriktta N sUtra zrRhItam / tajjagAramALye tIyavAnyArAryaviroSatvena 7pa0myate / mAramALye tu pUrva dazyate--"batrAvasare ataC tat trA" kRti anya paThanti, tat punarjAtArtham kRti anya nAmidhIyate" iti| tena anumIyate anyat mAdhyayaM mAre damiti / tatra smin mALye tad atiria sUtra gRhIten anyasmina neti / mAratu aLavirodhIti 1 atiritaMtratradaLananyoSAnoSaH yathAsthAnuM prataciSyate / sUtram ( 4 ) "zrutoSaniSatkrAnidhAnA " (|rA? 6) ztaSi pUrvavat nAdhigArambham | ( ! ) "anavasthitarasambhavATM netara" ( / 2 / (7) atra "tara " kRti prathamAntapavasattva pi tasya svarUpata sApekSatvavodhatvAt hetusamunnAya-vAra-sattvAt, vaturthasAmAnyaniyamAt, va samavizeSaniyamAt, tA vizeSanayamAnusArA nAdhiArambha saMmata. | parasUtre sarvasammetyA adhivarAramAtu banneva badhiraLasamAptibdha sAtA tra / zrISThAbve tenaiva sUtreA pRthAdhiraLame ravitam / tattu sAvaroniyamaviddham / atra tena "netaroDanupapatte:" ( / / o 6) kRti sUtrIyAdharAvatu dhiraLame thatA upanyastam / tanna apareSAM saptAnAm AnAoMLA mavindvameva / atastathaiva anna droSa sannAtA jyeva panIyam / 20 pazcamam antAdhiraNm | atra "antaaudhivaivAviSTha tatvamaeNvyapadezAt" ( ArA8) ti sUtrasya "antonI" kRti pavAt asya "antI~dhira" nAma / sarve mApyAre asmin badhirane sUtratrayaM vRddItm / tAni ca trINi sUtrANi yathA / antI~dhivaivAdripu tahammavyapadezAt ( ?IRI?8 ) ( 41 ) rA 7 zva mAttemataddhamiApAt ( phrAo2 ) ( ka ' ) 2) zArIraUomaye'pi phri meanainamadhIyate ( ArAr. ) ( xY )
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyAye ditIyapAda -paSTham adRzyatyAdhikaraNam atra (1) "ataryAyadhi pAdipu tadarmadhyapadezAta" (1 / 2 / 18) iti sUtrasya " ta yAmI" iti prathamAntapAta patena pRthagadhikaraNArambha caturthasAmA yaniyamAnugata eva / nAtra pasyApi matameda / (2) "na ca smAbhitadharmAmilApAta" ( 1 / 2 / 10 ) atra "mArTam" iti prathamAnta 55sattve'pi cArayogAt sApakSatve siddha nAmya adhikaraNAma tvam ucitam / etArya 54vizepaniyamo draya / atra rAmAnujamatena zrI+paTamatena ca maha mahAna pATameda' sajAta / tanmate mRtIyasvastha "zArIrazca" iti padadvayam asmina sUtre saMyojitam / tathApi aghiya raNaracanAyo mAnyayA jAtam / (3) bhArIrabhyomaye'pi hi bheTenanamadhIyate (1 / 2 / 20) atra "sA" iti prathamAntapanasatve'pi caphArayogAt tamya nira5satvAdhAt pRthagadhikaraNaracanAyAM paTapiropaniyamena vyAdhAta samAta / parastra sasammatyA pRthagadhiraNAmAt aura adhikaraNasamApti samucitra / niyAmatena atra sUvAdI nakAra pacyate / tato'pi nAdhikaraNaracanavyAghAta / eva ca asmin yavanane na khyApino pakSa / bAvInakhamAgamane vinavA patAdarApATameDhasaadhn stranyAyAne yukta yanusaraNapravaNatA sUcayati, natu mampradAyala05-pyAspAnusaraNam / pATabhejanyadopAnopavicAra agre pazyate / adRzyatvAyAdhikaraNam / atra "assatpAdiguNako dhoka" ( 1 / 2 / 21) iti sUtanya mahatvAti-padAt asya "apatyAyadhikaraNa" nAma / atra baladevaminne sarve mApyakAra sUtratraya gRhItam / paladevAcAryastu "bhakaraNAt" iti ekam adhika sUtra gRhItvA caturmi sUtrai etatAdhikaraNa racitavAn / taca sUtrAya yathA 'matyAdiguNako dhammo" (1 / 2 / 21) (52) "vizeSaNamedavyapadezAmpA ca netaro" ( 1 / 2 / 22 ) (53) 'rUpopanyAsAca' (112 / 23 ) (54) atra ( 1 ) adRzyatyAdiguNako dhamAka" ( 112 / 21 ) iti sUtrasya " yatvAdi guNaka" iti prayamA-tapadAt anena adhikaraNAma saMgata eva / nAtra kamyApi matapamyam / vAryasAmAnya niyamAna (2) "vizepaNamedavyapadezAmyA ca netarI" (12 / 22) atra "itarI" iti prathamAntapaThasatve'pi asya svarUpAta sApekSatvabodhakatvAt 'pakArayogAca nAsya adhikaraNAmmakatvam / nApi na pharamApi matapanyam / caturyasAmAnpaniyamAta, paSThasaptamavizeSaniyamAmyAzca /
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmAstrabhASyanirNayaH (3) "rUpopanyAsAca" ( 1 / 2 / 23 ) atra prathamA-tapadAbhAvAt , tasya adhyAhAre kRte'pi cakArayogena sAkakSitvasiddha nAsya adhikaraNAra-makatvam / caturthasAmAnyapa4vizeSa niyamAbhyAm / parasUtre sarvasammatyA pRthagadhikaraNAmAt atraiva adhikaraNasamApti sagate / nAtra vakhyApi topa sannAd | vaDhavamAbe atiriktasUtrapraNAt toSAtoSavivAra mathe vaphTane .. saptamaM vaizvAnarAdhikaraNam / / atra "vavAnara- sAdhAraNa vizeSAt" ( 1 / 2 / 24 ) iti sUtrasya "vaizvAnara."-iti padAt asya "kvAnarAdhikaraNa" nAma / tatazca asmin adhikaraNe sarvai bhApyakAra nava sUtrANi gRhItAni / tAni ca sUtrANi yathA (1) vaizvAnara sAdhAraNagatavizeSAt (1 / 2 / 24 ) (55) (2) maya'mANamanumAnaM syAditi ( 1 / 2 / 25 ) (56) (3) anAdibhyo'nta pratiSThAnAca neti cenna tathA TyupadezAdasambhavAt puruSamapi cainamadhIyate / ( 1 / 2 / 26 ) (57) ( 1 ) ataeva na devatA bhUta ca ( 1 / 2 / 27 ) (58) (5) sAkSApyavirodhaM jaimini ( 1 / 2 / 28) (59) (6 ) abhivyaktarityAzmarathya ( 1 / 2 / 29) (60) (7 ) anusmRte dari. ( 1 / 2 / 30 ) (61) (8) sapatroriti jaiminimtathAhi darzayati ( 1 / 2 / 31 ) (62) (9) Amananti cainamasmin ( 1 / 2 / 32 ) ( 63 ) atra ( 1 ) "vazvAnara sAdhAraNasandavizeSAt ( 1 / 2 / 24 ) iti sUtrasya "vazvAnara" iti prathamA-tapadasatvAta ana adhikaraNArambha. sagata "va, caturyasAmAnyaniyamAt / / (2) " mANamanumAna syAditi" ( 1 / 2 / 25 ) aba "anumAnam" iti prathamAntapadAva'pi nAtra adhikaraNArambha, "nyAditi" itipadAt mApekSatvamiha / caturthasAmAnyaniyopiyAma bAvAt / athavA nu-yukta vAta -abhAvAt nAdhikaraNArambha / vigaviniyama (3) "nTAdinyonnatina neti nena tathA pade zAdamAnavAna . mili { 112 / 26 ) 5 prayApadAmA -galAyogAna nAga adhikAFE | ma nikAla, pavigepani / '5 / ' lAMca ( 127 ) 4. " Tam" :ni prathamAntapatA nagana naa| nimana /
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyAye dvitIyapAda: saptama vaikhAnarAdhikaraNam t ( 6 ) sAddAddaviroSa jaimini" (ArA 8) styaka "mini" kRti dhamAntavasatttAt apiparabAda meM bunita, kintukSma mAnyA tA namRtama, atotra padhiniyama kAya, cainna tardraSiya paiM niyamAnuAta mayata, anyatra dharma ja kovAya maviSyati sa pa niyama drya matu-- viSayAntarananArata yamAntAmaparvajJa siddhAntavardhakRta matAnu} matAntaranApane tA svamatajJApane 1 tat prathamAntavampa nASitArammatatvam ' thayA atra "minivRtti - mAntamattvani piraNAma | tas pintarnayametata----taMtra nAzA cem bAvArSyALAM matAnikak var, te ja AkhAya ( 2 ) vaimini (2) Aramatmya, (3) pAra, ( 4 ) pArAyaLa, ( * ) fomi, ( 6 ) pAna, ( 7 ) dhAnini, ( 8 ) mAtreya ----kRti badaI 1 satra mini Atmya pAriIrami,temAM matAvi pattita siddhAntaApaNa pavit pUrvapakSapaNe kRtima 1 yAtrAyaNasya rDo matA imatra midvAntarUpeNa darzitam / / namya tA pAonine pepara midvAnta paNa, bAtreyanya OM peparu pUrva pApaLa mRtam tamya vimAArge car-- jaiminimatena--mitAntaNUkALi--90, 62, 222, 46 *, pUrvaSakSaNi--64, 318, 227, 123 * 20, 28, 4 144 Abhara vyamatena----siddhAntasl-60, pUrvapakSatra-126, parimatana--midrAntA--i62, 302, 24, *, pUrvapakSasUtra---- 143, caMdrarAyAmatena------midvAntAnAi~ 80, 26, 392,46, 123, 124, * 2, 20 burakha duromimatena--siddhAntamUrta-270, pUrvekSakS'-127, 20 vAM vRkSamatena--siddhAntarNa-128, pUrvapakSapUrve nAsti 1 hArpInimatena siddA tasUrve rU00, pUrvapakSamUna nAsti / mAtreyamatena--vapakSatra----60 *, siddhAntasUtraM nAsti : taMtra tArAttihiMtAgi SivaraNAmAni / sUtrazaivyA 7 mAnita antaparyaMnta madhuzarma tyAnumAreLa mohabbA / pataniyamArye viMzaniyamopi dravya / tatra pUrvasabhA-taniyama" sardAzta 1 va 6 Asaple baTTuTomi pAi pogini ti tena vaturyo mate 7 kavi dhivaroM vitam / tathA s vaiminiiita nAkA adhiSThAni SitAni 261, 443, 128 sUtre paririti nAnA adhikaLAni raSitAni dharo, 142 sUkAbhyAm / vanarAya kRti khAtreya kRtti 89, 426 572 sUtre / 462 sUtreLa ti dazamo niyama 1 # n 19 39 23 ,,
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (6) "abhivyaktarityAzmarathya" ( 1 / 2 / 29 ) atra "Azmarathya." iti prathamAntapadasatve'pi dAmavizeSaniyamAnusAreNa nAcikaraNArambha / (7) "anusmRtavAdari" (1 / 2 / 30) atra "vAdari." iti prathamAntapadasatve'pi dazamavizeSa niyamAnusAreNa nAvikaraNAma / ( 8 ) "sampatteriti jaiministathAhi darzayati" ( 1 / 2 / 31 ) atra "jaimini" iti pratha mAntapadasatve'pi dazamavizeSaniyamAnusAreNa nAdhikaraNArabhaH / (9) "Amananti cainamasmin ( 112 / 32 ) atra prathamAntapadAmAvAt nAdhikaraNArambha, cakAreNa adhyAhRte'pi sAkAkSatvArthakatvAt tanniSedha. / caturthasAmAnyaniyamAta, pa4vizepaniyamAca / pATha-zeSAt adhikaraNazeSazca / pAdasamAptinidarzana tu prathamapAdavada vijJeyam iti / prathamAdhyAya dvitIyapAdasamAlocanam / patatapAvo saMhAra karmA prApurI tyAM prathamavAropasahAravata tAro viSaya zocniiyaa / te ca (1) kati kIgAzca niyamA atra saMkalitA / (2) kati dopA kasya bhApyasya katha saMvRttAH / ( 3 ) kAzca zrutaya kaizca sUtrarupajIvyatyena gRhItA / (4) upajIvyazrutibalena kIgI ca pAdasaMgatirbhavitavyA iti / tatra prathama ( 1 ) kati kIdRzAzca niyamAH atra saMkalitAH / atra eka va niyama sakalita / sa ca "viSayAntarasUcanAhate prathamAntanAmapadena siddhAntapakSamana svamatAnukUlamatAntarajApane tathA svamatajJApane ca tatprathamAntapadasya nAdhikaraNAmaphalam --ti nAmo niyama / yathA "sAkSAdapyavirodhaM jaimini" (1 / 2 / 28 ) ityAdi treSu adhikaraNa nArayam / idAnI dravyam (2) kati dopA kasa bhASyasya kathaM savRttAH / ? adhikaraNe zrIkaNTamApye "anupapattantu na zArIra" iti 1 / 2 / 3 sUtre adhikaraNa nAyA dopH| 11211 avikaraNe bhAgabhAgye "zala vigapAta" iti 1 / 2 / 5 sUtre adhikaraNaracanAyA dopaH / 12 / 3 apiNe samAna nagApye "guhA praviSTAcA-mAnI" ityAdi 1 / 2 / 11 manne adhikaraNasya 40 doSa / zrI "anymitrmaayaa| naMtara" iti (12 / 17 ) sUtre tana mila pA . infnumA gagAnuna-zrIra NTabhamA yAtrA do /
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyAye ditIyapAdasamAlocanam tatra zrIkaNThamApyasya adhikaraNaracanAyo dopadvapam, palamamApyamya adhikaraNaracanAyo eko dopa, rAmAnujamApyasya adhikaraNa bharacanAyAm eko dopa iti / evaM ca-- mApyanAma adhikaraNasya aracanAyA adhikaraNasya racanAyAm / zrIkaNThamApye TopI vamamAge-- 1 dopaH rAmAnujamAyeadhunA draSTavyam (3) phAraca zrutaya kaizca sUtrai upajInyatvena gRhItA tatra prayamAdhikaraNe 'sarvatra prasiddhopadezAt" iti prayamasUtra-"samatu yAta" (chA 3 / 1 / 1 ) mano ___ maya prANazarIro mArU5" (chA 331412) "sarva skhalu idaM gA" (chA 331441) 'vipakSitaguNopapavedha" iti dvitIyo--'mArU5 satyasaMkalpa" (chA 331412) "manupapattestu na tA" iti tRtIyasUtra (saiva ) karmakartavyapadezAca" iti caturyastra--"epamita pratyAmisAmavitAmi' (aa 33144) "vizeSAt" iti paJcamasUtra-antaraman puruSo hiraNmaya" (zata mA 106 / 3 / 2) "smRtezca" iti paSTha sUtre-"359 sarvabhUtAnA radeze'rjuna tirAti / prAmayan sarvabhUteSu ___ patrAlAni mAyayA" (gI 1862) " a pAt tadavyapadezAca " ityAdi saptamasUtre"epa me mA-tavye" (cha 14 / 3 ), "ajIyAn" ( saiva ), mArApramAtra ( zve 58) 'sambhogaprAtiriti cetna yAt" iti amasUtra (saiva ) vitIyApikaraNe "jAcA narahaNAt" iti namasUtre-"massa bama ca kSatra come makta odana (phaTha 1 / 2 / 24) 'makaraNAca" iti dazamas"na jAyate priyate vA vipazcit' (kaTha 1 / 2 / 25), ___ "ka ityA veda yatra sa" ( kaTha 1 / 2 / 25) ___ tAyAdhikaraNe "guhA~ praviSyamAtmAnI" ityAdi ekAdazasUtra-"* pito sutaspa loke (phaTha 1 / 3 / 1) "pazeSaNAca" iti chAdazasUtra "so'mana pAramAmoti" ( phaTha 113 / 9), "devamatvA dhIro ___ harSa zokI jahAti" ( phaTha 1 / 2 / 12) / turmAdhikaraNe 'antara upapatte ' iti prayodaza sUtre-"ma eSo'kSiNi puruSo zyate eSa mAmA iti hovAca
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 bhayamAdhyAye ditIyapAdasamAlocanam "nAdina pratiSThAnA phatyAtri, pazi vayapatya" (pATAra) tam yama bama mA che tar homIya" (I paNa , , "pu pratiSThita zera " zataparya thA ( ) manomava" (chA rAzakAra) mano betyupAmIta' ( ) "mUrdhana munegA ( pA ThAra)"ta meva ani pAnara purupavidha puruSe'ntaHpratimti dhera / " (sAtapaya maa106|1|11) "tava na devatA mA " ti saviMza sU-(detubanamevamAtram) "mAsAdhyavirodha niti mahAvina - (ka). "amiparityAma" ti vanabiMjha ve- (9) "anubhUtevari" ti triinA sUve . () "sariti minitayAdi dhati rati patrira-pAzamAnamiva va sevA viditA amilanA" (zatapa 1 ) "kAmanarita nimazmina" ni hAnikA -"ra | manatoDaLa mAtmA soDavimudde pratiSita" (nAvADa 2 ) 2vAnI dravyanuM patAdAtro pagIvyakRtivana- () hIdI vasya pAlanapati | mahiAna pare vAgha thataya gRhItA, saryA rAtaramAvyAnusAregeti bhavantavyam mAyAntare tu jAti pampa datyata adhivipayaniro vimiskRtInA hItatvati ! tene viminamAkhyA dhamatAnumANa nAtAnIti mantam tayapa saramANvaya pAvanAt taiyutInA prAga sarve praha ktanuM sata tadupAvamatipAvameva saMta nityeva samAdhyate. tanmate mit dvitIyapAle upAdhyakSavAnAtivAyAnAM samajya data te date mANvantapu bayameva vipava tAvata iiAbArAtI pati ) yasta matAntara tat tuM tevAM svartamatAnAM tAtvimevANAyameva ! tayApi tait fmada avazyate- zAmatepAnavAvAspabutivAkyAnAM samanvaya ? ! 1 mArA mate vega zAharamatAnurUpam - 'rAmAnumate--punarAzanIvAdhiSThiAAni vAvayAni viparitAni . 1 r Pr1 1 makhyama----smiAtmAnAmanyatra siddhAno sanAd vize samanvaya ! ! ! niSAbate-arUNAdanIvavizivAjyAnAM tatra samanvaya | - - * ! khIsmate---anatipadaddhivAvivara | - r - - - - { zrImata-pAvita bAijhiMgAnAM pAnAM pratipAtatvam arthAtodhitve rA tti sarve patraNazivapamukyAovatvam | mina va aa te amitAbhanIti ane
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 vyAsasammata-brAstrabhASyanirNaya: hateSAM sI ponane te tattvataH ne mahAna matabhedraH parisTaphsa te upAsyatvena brahmaLaH zivaviSNumAva gRhIvaiva thayuM mataH | bata. spaSTatrahmavodhazrutivAkyasamanvaya hava dvitIyAvArtha phati va zakyate yameva satra pAsagati | parva hatAdApArvalaMtyA patAvIyasUtrANi vyAtyayAni tenI tapAvIyajJavana yajJIvanayAtrahmasva-nipaLAvi tat tuM bAlakimeti vAddhathayuM, tava graMhmaLa guNanidhatvAtimaviI phati prathamodhyAye ditI pAko saMhA yameva ja avanImati ratha kAmAkhyA tathA prathama dhumbAdhikaraNam / gata "ghumbAcAyatana rAkhyAta" (ArA) ti sUkSaya "yuvAdri--rAntAt traya "gukhyAdharanAma mata sarve mAkhyA. sapta sUtrANi pRhItAni | vaDhuM rAmAnunAvArya tathA zrISThAvArtha tRtIyaM "nAnumAnamacchandA" tathA vaturtha "bALamR" tyatasUtradrayam UbrIkRtya pami sUtre tadhiraLa vitavanto tAni ja sata phUlAni thathA za jIvAdAyatana svazanvAta sArA (64) | kA prALamRtta kArAka (67) rA musrodhaRSyapazAt zarAra ( duSa)| B medravyapazAta zarAka (68) rA nAnumAnamata7 vAta zArArU (66)/ dA prajarAta, zarAda (61) | | ga sthityanAkhyA 1 zarU7 (70) tela (6) "pugrIvAyatana svazavA" (ArA) ti sUve "svAvAyatanama" ti graMthamAntaparvata pAvArabhAva dhirabArama saMta hava, dvitIyaviroSaniyamAta ! ( 2 ) "muktopajIvyapazAta" ( zarUAra ) tyata prathamAntapadAmAvAt nAsa dharakhAratva, vaturthasAmAnyaniyamAtA (3) "nAnumAnamatachavvA" (zarArU ) phatya "manumAna" kRti graMthamAntapasaDapi naisminnaSi mate dharaNAra, ati bALamR' phatti paratUlastha-vALa tuvodhavApatitvAta sApekSArthatvajyanena, satarAviroSaniyanena nAdhirabAramahatvam | (4) bALamRa" (rAja) tyata bALamRta' phiti graMthamAntapaddhasatveDaSi vAyorona sApekSatvasiddhI nAsya dharabAramaitva pachavizeSaniyamA. rAmAnuna-zrIThamAkhyAnusAra tasUtva pUrvasUlAttatamava kRtvA paThitam ! ala saMcAya koTilya vat pradhAna nIvaH baba kuti, vantatabadhAne vidAya bALamRtva-zatrena nIvasya vola-Ata vidheyameva. kalpanIya / mata ghUme samarthanIya ! vaturthavizeSaniyamAna |
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyAye tRtIyapAda - tRtIya akSarAdhikaraNam 20 ( + ) maivyapaazAt'( rAkha ) tyala yamAntapavAmAvata, adhyAtaeNpi tasva sAkSAt daMtuSoSakatsApa nAsya dhigAramatva samuSitam, RturyasAmAnyaniyamAt / ( 6 ) maLatuM'( 2/6 ) tyASa pUrvavat voTTam, naturyamAmAnyaniyamAt / ( 7 ) 'sthityavanA! ('( IrA7) tyatApi pUrvavat vodravyam| adhyAte'pa nAraN cApa, paviroSaniyamAt naturyasAmAnyaniyamApapale adhikaLAmAta advaita adhigamamApti sAtA - pitaLarpanAviSaye nAla nyApi naipa Topa riz2yate ! dvitIya dRmAdhivarAm | anna "nUmAM samasAnA khuSaaAMta" ( (rU|8 ) tti traya "mmA"--padam bAyitva astha "bhUmAhitI" nAma | sarve mAkhyA atra sumeLa adhikaraNe nitam / taAE sUtrayam / mUmAM sabakSAnAnapaazAta ( / / 8 )( 2 ) 20 poSapadedha ( zarIra ) ( 2 ) maMtra ( 1 ) "mUnA sambAvAvaaLAt" ( / / 8) ti sUkSma "mUmA" kRti prathamAntapAt atra apiraNAma sarvasammata, vaturyasAmAnyaniyamAnuAtatva / ( 2 ) "dharmopapodha" ( { / / 6 ) atra prayAmantAmAvAt tatagha pArayogAt nAmya aSirAramatvam, paviroSaniyamAn / pasUtreA sarvematena RSivarArambhAr pataTeva pataSirAsya antimasUtram pi mAtameva / tena satra 1 syApi aSiNavanaviSaye ova topa 1 tRtIyam arAdhinAm | atra "akSaramparAnta%0te " ( 2/3/20) kRti putrasya "amara" rAt anya "nakSarASipaM" nAma / atra have mAbAre sUtrarya pRthvItat pa'yiLAryam / tattva sUtratrayaM yathA- - / akSaramarAntate 11k (72 ) . ra! sAva masAnAt / 3 / ++ ( 72 ) rU! banyamAvabAvRtteya ArA?ra ( 71 ) } ! atra ( 1 ) akSaramarAnta%0a" ( / / o 0 ) kRti sUtre "akSaram" pati-prayamAntapasattvat bona adhiSThAtmya sAta, niyamAnuAta va, turyasAmAnyaniyamastuM ! ( 2 ) 'sA pa prazAsanata' ( 1/?? ) kRti sUle 'sau kRtiprayayAntapasattvavi nAsyaSivarArambhavam khavAyoAva, paviroSaniyamAta / ( 3 ) 'anyamayabAdatturatva' ( ||ora ) kRtyata prayanAntavAmAO pAyopa nAhyApi piva gArambhavam, pavironiyamant / paraNe kvesammetmA dhiArat nehela
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata brahmasUtrabhASyanirNayaH adhikaraNasamAtizca susaMgatA / tena ala na kasyApi ko'pi do5. adhikaraNaracanAviSaye sanAtaH iti yoddhavyam / . caturtham ikSatikarmAdhikaraNam / / ala 'IkSatikarmavyapadezAt sa' ( 113 / 13 ) iti sUtrasya 'IkSatikarma-padAt asya 'IkSatikamAdhikaraNa" nAma / sarvamatena atra anena ekena sUtreNa etadadhikaraNaM racitam / taca sUtram IkSatikarmavyapadezAt sa.' ( 1 / 3 / 13 ) atra 'sa' iti prathamAntapadAt atra adhikaraNArambha saMgata eva / parasUle pRthagadhikaraNAmmAt ataiva adhikaraNazeSo'pi saMgata eva / tena nAtra kasyApi adhikaraNaracanAyA ko'pi doss.| paJcamaM daharAdhikaraNam / ala dahara uttarebhya.' (1 / 3 / 14 ) iti sUtrasya 'dahara'-padAt asya "daharAdhikaraNaM' naam| zakara-bhAskara-madhva-zrIpati-vallamAkhyeSu paJcasu bhASyeSu ala aSTa sUtrANi gRhItAni / rAmAnujanimbArka-zrIkaNThamApyeSu tu parapati sUtradvayamapi gRhItvA dazami sUle. adhikaraNamidaM racitam / etena paravatisUladrayena pRthak ekam - adhikaraNaM bhavati prAguktazakarAdimASyakArANAM paJcAnAM matebhya / tAni ca aSTa sUtrANi yathA 1 / 'dahara uttarebhya' 1 / 3 / 14 ( 77 ) (5itaraparAmarzAt sa iti cennAsambhavAt' 2 / gatizabdAbhyA tathAhi dRSTaM liMgaM ca / 1 / 3 / 18 (81 ) 13 / 15 ( 78 ) 6 / uttarAcedAvirbhUtasvarUpastu 1 / 3 / 19882) 3 / 'dhRtezca mahino'syAsminnupalavdhe' 1 / 3 / 16/7/ 'anyArthazca parAmarzaH 1 / 3 / 20 (83 ) (79) 8 "alpazrutariti cet, taduktam 1 / 3 / 21 . / 'prasiddhazca' 1 / 3 / 17 (80) ana ( 1 ) "dahara uttarebhya" ( 1314 ) iti sUtrasya "dahara" iti prathamAntapadasattvAt asyaiva adhikaraNAmakatvam, caturthasAmAnyaniyamAt / (2) "gatizabdAnyA tathAhi dRTa liMga ca" (13 / 15 ) ityatra "" "liMga" iti prathamAntapadadvayasattve'pi nAsya pRthgdhikrnntvm| cakArayogena sAkakSitvAt / "tathAhi"- padenApi asya sApekSatva sUcayatyeva / caturthasAmAnyaniyamAt, caturthaSaSThavizeSaniyamAbhyA ca / nAsya adhikaraNArabhAkaravaM saMgatam / / (3 ) "dhRtezca mahinno'syAsminnupalabdhe" ( 1 / 3 / 16 ) ityala prathamAntapadAbhAvAt nAstha adhikaraNAmakatvam / cakArasya hetusamubAyakArthatvAt caturthasAmAnyaniyamAta, tathA 14vizeSaniyamAcca /
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyAye tRtIyapAda - paSTham anukRtyadhikaraNam 31 ( 4 ) 'midvezca'' ( / / <7) aSi prathamA tavAmAvartI nasya badhiAra*tvam, paturyasAmAnyaniyamArtta, RturyapavironiyamAmyAM trA ( kha ) 'tAraparAma maMt sa kRti ennAsamavAta" ( ArA!8 ) Dvena'sa' kRtiprayamAntapasattvavi 'kRti cainna' kRti paramattvAr nAmya adhikaLAravatvam / vaturyasAmAnyaniyamAt tA pazcavironiyamAt / tatti padmamya tanAt mayamAntapasattvama adhikArambhanodhamiti naturdezaviroyayimata adhikArambha vita, parantu rAjena sAkSividhAnata banna aSimAM 7 khAra-miti dravyam / nasavi UrdhanayamAta, hetuvo pravApatitattvata nArIdhyAhArevi samavaravironiyamena tasya niSa! ( 6 ) 'uttarAdhe vismRta vapatu" ( / / o0 ) tyatra 'bAvismRtasvarUpa " kRti praca mAntasattvavi niSadhAryevanuM zatvayota akSya nApakSatva siddhati, tena araNya nAyaka naLA ramatvam, navamaviroSaniyamant| 'cait'-comAva pazcamivaroniyamAta nAmya adhikAratvam / atra mAtItIyematena tathA namatImatenatu pRthAdhira] strItama, paraM tu ta inayamasiddhuneveti / pratiti / ( 7 ) anvAryakSa parAmI ( ||ra 0 ) tyatra 'anyAye 'tayA 'parAmano 'kRti prathamA-tapayanattvavi kharAjyotu nAsya pitAmmavattvam, pachavi oSaniyamAt / ( 8 ) "amruteriti cek tavruttam" ( zArao ) tryaMtra 'tavruttam' kRti prayamAnta padasattve'pi 'iti cet' iti padasattvAt nAmya adhikaraNArambhakatvam / tadukta' paDhenApi asya sApekSatvam bavAkyate ca| tapazcamaviroSaniyamo drazya / patre adhikSamatyA adhi rAramad maMtraiva piLasamApti yuA vRti vovyavyam / astra aSaraLasamApti tu rAmAnuJa-nimnA zrImatavirodhinI / tenA darabAra-manva-zrIpati ruma-sammatA pava rtha samAdhiriti poDhavyA ' + pam anunRtyadhivALam | atra anuptetaSa 2' ( rAArara ) vRtti vaSAkta anukRtikRti-AnAt sa ' anuttpaSi]" nAma ! atra rAmAnunanimbArjathI-mine pazcami bApAe~ saMceya adhinaU ranitam / tatha sUrye cA j T - / anuptestasya = zArara (91) rAmavitra pyaMte 1ArarU(86 ) ' anna ( 2 ) 'anuttesta5 ~'( 1Arara ) tti sUtreyamAntAmAvatturyasAmAnyaniyaman mamAntasya bASyAvAva navArayogAta. nasya adhikarArambhaktvam, vironiyamAt / tApi pazcima mApyAre papUjyena baMdhiyaraLasvaraSitatvAna kyALAM
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsamata-brahmasUtramArthanA matena pUrvAdhiraNAnatatvAta, tayA ja hataSinagopanInyaviSayavAsthaya pUrvASiraLaviSayavAsthata minnatthAt vri viroSaniyama viravya tasUtradraya dhikaraNatva samarthana nayam ti yut | sa niyamo cA thamAntapavAmADapi udde vidheyAnyatarAmunnA-nnArAviza~yo Dapi parva 2 - niSedheDaSi viSayakRtimavAta dharakhame raLIya" phati pachAtA niyama tra simpatyA viSayavrutitu mukhtavanane "na tatra sUrye mAti phatyAti, pUrvAdhijANe tu vikRtistAvat chAnovavanam yatim zramin trApure vahA rtyAdi parva 2 zruti tava vidhyamezya matra gatIva spaSTa, vimittakRtyarthamUtvAn ! tena "nutatasya ja hati sUtre prathamAntapadamAveDapi vadhAravazAta madhyAhatabathamAntapasya dharaNArasmatvaniSeDapi viSayakRtimavanivanaH dhiraLamevaH saMcchite . ataH mAtra rAmAnunanizvAzrInTamAvALA duSTatvam anivAyaeN ! (2) "pi 2 madhyete (zArAra3) tyatra graMthamAntapaDhAmAvAt vArasantAva nAsa chuthAdhiragAramajhA vaturthasAmAnya niyamAta, SaSTa vizeSaniyamIta rAtethAna anaiva dhajaLasamApti dvavyA, parasUtre sarvasammatyA adhirabAramAta ! sakSama amitAdhikaraNAma anna"gannAva mita"( zarAra4) ti sUtra amitA-patAnusAre ja gamya "bamitadhira" nAma | sarve mAra matra sUtradrayana varSa vitam ! tava sUtradrayam I annAdeva amita zarAraka (87) rA gharekSayA tu manuvAdhiAratvAt zarAra (88) (2) satra "jAva prati" ( zarAra4) phatyatra "pramita kRti graMthamAnta paDhAtuM bAya dharabAramatatva sAtaM niyamAnuAta vaturthasAmAnya niyamAta ! (2) "daghapayA tu manuvASiAvA"(zarIra) tri prathamAntapadAmAvAt vaturthasAmAcaniyamAn nAtha vivaraNAratmatvam, mahAzavizepaniyamo nAtra prayogya, prathamAntapAmavA . paratre sarvasampatyA virabAramAtuM naiva dhiraLasamApti satA parva | mata nAtra pApa mAvasya Dapi doSa | vAtAvaraNam | minuM gapi kAraNe sUtraparAnusAraNa nAmakaraNa, zA? vratardanAyijharaNava | parantu dhogatipAyAnumAvatA batra rAmanunamAthaM vidAya samApu pariNArtha kaI nALi mRtAni ! rAmAnunamene tu pramAnTimi pami sUtre palam dhirA, atima na banyavira nama! tAni na thaI trA ivathA -
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayamAghyAye tRtIyapAda - namam apazUdrAdhikaraNam 33 1 / taduparyapi pArAyaNa sambharAt 1 / 3 / 26 | | samAnAmaspatvAcAvRtAvapyavirodho darzanAt (89) smRtezca 1 / 3 / 30 ( 93 ) 2 / virodha ka majAti ne nAnekapatipardarzanAt / 6 / ma mAvimAmapAdanadhikAra amini 1 / 3 / 27 (90) 113131 (05) 3 / zanda iti canAta bhavAt matyAnumAnA | 7/ jyotipi mApAca 1 / 3 / 32 (95) ___ myAm 1 / 3 / 28 (91) | 8 bhAvaM tu bhArAyaNo'rita hi 1 / 3333 / atava ca niyatnam 11320 ( 92 ) ( 96 ) atra (1)'tadupayepi yadarAyaga mambhapAta, (1 / 3 / 26 ) ityatra pArAyaNa" iti mayamA-tapadena svamatavarNanAt viSayAntaramya sUcanAt ca adhikaraNAra ma saMgata eva, paturya sAmAnya niyamAtrAmavilopaniyamA | (2) 'virodha karmaNIti mAnekapatiparsanAt" ( 1 / 3 / 27 ) atra 'virodha' iti prathamAntapa-satye'pi "iti cenna' pAtu nAmya adhikaraNAma tyam / pnycmviropniymaat| (3) ' iti canAta pramAt pratyakSAnumAnAmyAm ' ( 1 / 3 / 28) ityatra 'zabda / iti bhayamAntarasatve'pi iti cenna' pAt nAsya adhikaraNAmatvam , paJcamaviropaniyamAt / (5) "ataeva ca nityatvam" ( 1 / 329 ) ityatra "nityatvam" iti prayamA-tapada sattve'pi ca sAt nAsya apiparaNAra maktvam / paSThavipaniyamAta / (5) 'samAnanAmapitvAcAtApapyavirodho darzanAt smRtezca" ( 1 / 3 / 30) ityatra "avirodha" iti prathamAntamatve'pi ca zabdayogAt hetupodhanApAsa nAsya adhikaraNAnakarapam, paThavizepaniyamAt / 6 / "macAnidhvasAmavA navikAra mini" ( 113 / 31 ) ityatra "mini" iti praya SuperHARTH mAnta paramattve'pi pUrvapararUpeNa matAntaramApanAt viSayAntarasya sUcanA ca nAsya adhikaraNA matvam / visavizeSaniyamAt / rAmAnujamatena adhikaraNAra mAt tApyasya dopa eva / (7) jyotipi mAvAca' ( 1 / 3 / 32 ) atra prayamA upadAmAvAt nAsya adhiraNa mam / madhyAhate'pi pArasattvam adhikaraNavArakameva / (8) "bhAva tu pAdarAyaNo'sti hi" ( 113333 ) atra cAdarAyaNa' iti prathamAnta 5sattve'pi tu zabda-yogAt nAsya adhikaraNAra makaram , ata viSayAntarasya masUcanA dazama virodhaniyame vAdhitvAM vamavirodhaniyamaTya pravRtti | para sarvasakhatyA yAdhizaraNArakhAna ava adhivarAmamApti samurtiva | navamam apazUdrAdhikaraNam / atra 'zugamya tadanAvaraNAt tavAdapaNAt scyate hi" ( 1 / 3 / 34 ) iti aghi
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyaniNaryaH karaNAra makasUtrapadAt nAsya nAmakaraNam, kintu adhikaraNatAtparyam avalavya tat / rAvALA vetapUrva trahmavidyAyAm adhikArAmAvavodhanaya ga0 gaparAvAdhiraLa nAmaprirvanAdhikaraNadevatAdhiraLadrayavat rAmAnuna- nirvazISTa-va-minnAnA sarvekSA mate smin adhikAraNe paDyuM sUtraNa pRhItAni | rAmAnuna- zrImate tu sapta sUtrANi, dvitIyaM-pazcama sUtro pratye didhA vimAt, nikhyAmate varlDaveva-mate ja SaTa sUtrAni, varlDa zvamasUtrasya dvidhAraNAnuM ! tAni ca paJca sUtrANi 1 / "zugasya tadanAdarazravaNAt tadAdravaNAt sUcyate hi" 1 / 3 / 34 ( 97 ) rA "kSatriyatva tethottatra vaitramathena aai ' zarArUpa (18) "haraparAmarzIta tavAmApAra" zarAra 6 (21 ) kA "tamAvanirdhAraNe ja pravRtta" zArArU7 (0 0 ) pA "avAdhyayanArthapratiSedhAt sUte" ( zarAra8) ( 20 ) satra () zuya ta8nArazravaLAt tevA dravaLAtuM sUdhyate hi" (ArArU 4) ti sUtraya zu ti prathAnta-pat banena rabAra, vArthasAmAcaniyamAnuAta pavA (2) "kSatriya tethottaratra traNena smiAt (zArArUpa) dRtyatra prathAnepatAmAvAtuM nArya badhirArambhatvam vaturthasAmAnya niyamAta gadhyAtapi vAraH taya vAdha ! parNaviroSaniyamAta | rAmAnuna-zrIha-matAbhyAm tat na pa sUtra, vinu sUtradraya, "kSatriyatnAte phati nuM, "kattatra-caitraraghena hiMmata" rUti sanyA / tu tatra na bAvIna pramANe jinapi prarita; ataH netA samarthanIyam' kAvInapAbdane bAvInataravaiva yogyatvatA varlDa yujIyA vejI: amiSAyAviSkaramAM na sarvatra sanmavati ! bAkAkSA prAvasyAta vaya sUtratvameva yuvArthaviroSaniyamAn ! (3) "saMskAraparAmarzata tamiApava' (zArArU 6 ) tyatra graMthamAnta-pImAvAta nAya dhirabArambhatvam vAta sAkSatvamaSiA vaturthasAmAnya niyamAn , SavirodhaniyamA ! (8) "tadmAvanirjhArane 2 pravRtta (zarArU7) tipi tathA / vaturthasAmAnyaniyamAta, 5chaviroSaniyamAva che. (5) avaLAdhyayanArthapratiSedhAt Rte (zArA28 phatyatrAdhi pUrvavata | turthasAmAnyaniyamAn, parNaviroSaniyamAvI pasUtre adhikkAramaya sarvasammatatvAna anaiva adhioLasamApti. sauvA rAmAnunanivAjhIThavava-mate "zravaNAthayanArthapratiSedhAta" ti parva sUtra "mRta" ti apara sUtram | triAvi vimA na mipi bAvIna pramA pratA atrapi vaturthasAmAnya niyama: vintanIya va pa pAtta vidAya paribananArA na vasyApi Dhola sItta phati !
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyAye tRtIyapAda - dvAdaza arthAntaratvAdivyapadezAdhikaraNam sUjJa 35 rmak-mpanAvikarAm / ' .. anna "mpanAt" ( zAr1 ) kRti sUtrAt anya " pASirjara N" nAma 1 rAmAnuna nimbArja-mitre sarve mAnyAre baMnena plenaiva sUtrekha tarSikaraNa nitam / rAmAnuganizvA matena 3khyotirdharrAnA rati parvanUsamaSi patavaSivaraNAntaryaMta nRtam / tatra sabhya, ta' sUtra adhiSThasaM--riASTamAnyatA pRthApiLa vRktam / tapa puna niyamAnu--tameva / satra 'mpanAt ( 1ra/31 ) tra yamAntamavAmAMvatsya adhira/rammatve samunitamiti bApAtata pratimAti / parantu pAvarsa tivarena tA nayyAhRtamayamAntavasAmarmAMdha atra badhiraLarmma rtta rAyate / padmamasAmAnyaniyamata, pAraviroSaniyamAgha / vijJAnamithyusammatAne tu 'mALa " kRti " atiriktta mant anna pazRihIta - te / tena amya adhigArammattvo sAtameva mati / tayApi taMtra mALAntapaNa mApInatara pramArge vinava, tena tra jJa samya, kAmAkhyavRddhi veti / tathApi sAmasa~htvane miyikana DhavaNI dhrutyuttamya makuimAtrapuSpasa nIvatvataMrAya nivArthya RSatipAvanAt, pataSiraMgapratipAdyakALa pa-- tAdarAsAyanivAryeAt 1 atra kALarAya anupan na saMto mati / amarevAdhibena tathA navamApAdhibena vyatipi tavaSiraLama ayaMta pramitAdhioLatimeva / sersatya bamAdhiLasya tA. tasya dhvanta saMvatyA navAdhioLasya 6 avatAraLAt / mitAdhiLopanIba-vaTavaLI zruterapi bhasya nAnIyatvAzva ! bhUta prayamAntAsya na yAhAreLa atra virArambha sAta v / stathaiva paratre adhisatyA adhigArammAt banneva apisgasamAptibdha samunvitaiva prAddha jyotidhiAma atra "khyotidvaMrzanAt" ( ( / / 40) kRti sUtrasya khoti" kRti padyAt Nya "khyotiradhiraLa" nAma 1 rAmAnuna nizvAmitre sarve mAkhyA2e anena na sUtrekha patat badhiAM ravitam 1 tayormate tat sUtra, vaeNzamampanASivarasya antimasUtram 1 parantu ttat arpavatam "yoti " kRti prathamAntavaryaM sattvAt, vaturthasAmAnyaniyamAt / tenA atra rAmAnu'nizvArthAnya mAndvayameva dUSaNImam / para sarvesammatyA adhirabAramAtu jaiva noMdhavanakhasamApti sAte TATA-kAryAntarAvAviSapaheAdhikAma / atra "AjAzoDarmAMntaratnAtivyaparezAta" ( / / 2) kRti sUkSma "naryAntarAvipaveza" kRti zabdAt ama "bakSyantarAvinyapaazAyiktAM" nAma / bALasASiyakhasya pUrvam havAt atra "bAsa"-vena / nAmaraNam asya badhittva | matra rAmAnuna nimbArja zrImitra ziH padmami mApyAre banena plena kreba tadhira nitam / rAmAnu-nimA zraSThamAdhyeSu maiM patiMyamaSi puttaSi khAnta bheva dazyate /
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH atra "AkAza" iti prathamA-tapadasatvAt atra adhikaraNArambha samucita eva / caturthasAmAnyaniyamAt / maryaSu bhApyeSu nAtra matAntaram / parasUtre paJcabhi bhASye adhikaraNAra mAt atraiva adhikaraNasamApti mAtA eva / trayodaza supuptyutkrAntyadhikaraNam / aA "spuTyutkA tyo dena" iti ( 1 / 3 / 42 ) sUtrasya "suputyukAnti"-jAta anya "supu-yutakAtyadhikaraNa" nAma / rAmAnuja-nivArka-zrIkaNThabhinnai paJcabhi bhApyakArai atra adhikaraNa racitam / rAmAnujAdInA matena etat sUtra tathA paravati sUtramapi puurvaadhikrnnaanttamava . tatat sUtradraya 1 / suyup-yunkA-tyormeMTena ( 1 / 342 ) ( 105) 2 / patyAdizabdebhya (1 / 3 / 43) (106) atra ( 1 ) "supupyutkrAntyo dena" ( 1 / 3 / 42 ) iti sUtre prathamAntapadAmAvAt nAnya adhikaraNArammakatva saMgatam / tena rAmAnuja-nimbArka-zrIkaNTha-matAnyeva atra samyaka / parantu yata paJcabhi AcArya, etamya anyathAkRtam iti dRzyate, tena kenacit prathamA-tapadAcyAhAraNa asya adhikaraNArambhakatva samarthanIyam , paJcamasAmAnyaniyamAt iti yukta kalpanam / tatazca anyadapi eka kAraNam asti adhikaraNabhedAya / pUrvAdhikaraNaviSayavAkyAt asya vizva vAkyasya bhedAt "anutyadhikaraNa vat kAvizeSaniyamAnusAreNa asya pRthagadhipharaNaya yagatameva / pUrvAvikaraNe chAnyonyavAkyamya viSayavAkyatvam AsIt, atra tu vRhadAyakavAkyameva viSayavAkyam / tadavi puna rAmAnuja-nimbArka-zrIkaNThamApya-sammatameva / ana ApAtazyA rAmAnujAdInA bhAppANA sAbutve'pi na kSodakSamatva tepAm, viSayabhadAna / nana rAmAnuja-nimbArka-zrIkaNTamApyANamiva dIpa middhayati / ( 2 ) patyAdizabdebhya" ( 1 / 3 / 43 ) ityatra prathamAntapannAbhAvAt nAmya adhiragAramA pam / catuvAmAnyaniyamAta / pArapAta atraiva adhikaraNasamAptizca susaMgateya / mAgatena na atra pRthagadhikaraNa kRtima tanna sagatama , prathamAntapaghaTitatva-niyamavirodhAta / ata' mAnamA yameva doSa panIya / / tatIyapAdayamAlocanama
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayamAdhyAye tRtIyapAdasamAlocanam pati kIzAya niyamA atra sakalitA / atrApi sasya+ eka eva niyama sakalita / sa tu"anutastasya ca / ( 1 / 3 / 22 ) iti sUtre racita / sa ca yathA-"prathamA tapadAmAve'pi siviSayAnyatarA mamucAyaka hatumamudhAyaka-cakArAdi / yoge'pi eva ca adhiraNanimaye'pi viSayazrutimedAta adhikaraNameda paraNIya ' iti / inAnI dravyam (2) pati dopA rasya bhASyasya patha sattA 1 / 3 / 6 adhikaraNe rAmAnuma-nivA-zrIkaNTha-mApyeyu "anutastanya ca" iti (1 / 3 / 22) sUtre adhikaraNasya aracanAryA dopa / 1138 avikaraNe rAma nunamAya "mavAdiyasammavA nadhikAra samini" iti (1 / 3 / 31) stre adhikaraNaracanAyo dopa / 13 / 11 adhikaraNe samAnuna nivA-mApyayo "jyotirdazanAta" iti ( 1 / 3 / 40 ) sUtre adhikaraNamya aracanAyo doSa / 1 / 3 / 13 adhiraNe rAmAnuja-nivArka-zrIkaNTha-bhApye 'supuptyutkAntyomadana' iti / 113042 sUtre adhikaraNasya aracanAyA doSa / 113613 adhikaraNe mAncamAye "patyAnizamya" iti ( 1 / 3 / 42 ) sUtre adhikaraNa racanAyo dopa / tena adhikaraNaracanAyo rAmAnujamAye eka dopa, mAdhve'pi eka dopa, tata adhikaraNasya apanAyA rAmAnujamApye dopatraya, nimbA dopatraya, tathA zrI+pTamApye dopadvayam / evaM ca adhikaraNasya aracanAyAma adhikaraNamya racanAyAma rAmAnujamApye 3 doyA 1 dopa nimbArkamApye 3 dopA zrIkaNThabhASye mAdhvamAnya 1dopa adhunA dravyam-- (3) kAya taya kaica sUtra upajIvyatvena gRhItAH / tatra prathamAdhikaraNaprayamastra--ghumya pAyatana svazabdAt 113 / 1 ityatra "yasmin yo pRbhiyI cAntari kSam botam ' (mu 2 / 2 / 5) / dvatImasUtra-"mukkopaspyasyapadezAt" 1 / 3 / 2 ityatra 'tamA vidvAna nAmapAda vimukta parAtpara puruSamupati divyam' (mu 3 / 2 / 8 ) ApanAma 2 doSI
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH tRtIyasUtre "nAnumAnamatacchadAt" ( 1 / 3 / 3 ) ityatra "yaH sarvajJa. sa sarvavit yasya jJAnamayaM ta5" (mu: 1 / 1 / 9 ) caturthasUtre "prANabhRcca" ( 1 / 3 / 4 ) ityatra zruti. noddhRtA / paJcamasUtre "medavyapadezAt" ( 1 / 3 / 5 ) ityatra "tamevaika jAnatha" ( mu: 2 / 2 / 5 ) 14sUtre "prakaraNAt" ( 1 / 3 / 6 ) ityatra "kasmin nu bhagavo vijJAte sarvamidaM vijJAtam bhavati" ( mu. 1 / 1 / 3 ) saptamasUtre "sthityadanAmyA ca" (1137) ityatra "dvA suparNA sayujA.. "( mu: 3 / 1 / 1) dvitIyAdhine prathamasUtre "bhUmA samprasAdAdadhyupadezAt" ( 1 / 3 / 8) ityatra tarati zokam Atmavit" (chA. 71 / 3 ) "bhUmAtveva vijijJAsitavyaH iti bhUmAnaM bhagavo vijijJAsa iti" (chA: 7 / 23 / 1 ) / "yatra nAnyat pazyati" (chA: 7 / 24 / 1 ) "e: tu vA ati vadati yaH satyena ativadati" / (7/16 / 1 ) dvitIyasUtre "dharmopapattezca'' (1 / 3 / 9) ityatra "yatra nAnyat pazyati (chA' 7 / 24 / 1) tRtIyarige prathamasUtre "akSaramambarAntadhRte." ( 1 / 3 / 10 ) ityatra "etadvai tadakSaraM gArgi brAhmaNa abhivadanti asthUlam "( vR 387-8 ) "etasmin nu khala akSare gArgi AkAza otazca protazca" ( vR 3 / 8 / 11) dvitIyasUtre "sA ca prazAsanAt' (1 / 3 / 11 ) ityatra "etasya vA akSarasya prazAsane gArgi sUryAcandramasau vidhRtau tiThata." ( vR. 3 / 8 / 9) tRtIyasUtre "anyamAvalyAvRttezca" ( 1 / 3 / 12 ) ityatra "tad vA etadakSaraM gArgi aTa draSTa (: 3 / 8 / 11) caturthAdhikaraNe prathamasUtre "IkSatikarmavyapadezAta sa" ( 1 / 3 / 13 ) ityatra "yaH punaH etaM trimA treNa omiti etena eva akSareNa paraM puruSam abhidhyAyIta" ( prazna: 5 / 2 / 5) "parAt paraM purizaya puruSam IkSate" ( prazna 5/5 ) pazcamAriNe prathamasUtre "dahara uttarebhyaH" ( 1 / 3 / 14 ) ityatra "atha yadidamasmin brahmapure daharai puNDarIka vezma naharo'smin antarAkAga" (chAH 8 / 1 / 1) "yAvAn vA ayamAkAza. tAvAn epo'ntarhadaya AkAza. ubhe'smin dyAvApRthivI antareva sabhAhate epa AtmA apahatapApmA" (chAH 8 / 1 / 3 )
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 prathamAdhyAye tRtIyapAdasamAlocanam dvitIyasUtra-"gatirAdAmyA tayAhi dRpTa liMga ca" ( 11315) ityatra-"imA sarvA prajA maharaha gacchantya gata pAlokaM na vidanti" ( chA 8 / 3 / 2 )' satA somya tadA sampatI bhavati" (chA 6831) sRtIyasUtre-"pRtezca mahino'syAsminnupalabdhe' (1 / 316 ) ityA "aya ya bhAramA sa setu vikRti epo lokAnAm asamAya(chA 841) "epa mUtapAra epa setu vivaraNa" ( 422 ) caturyaspre-"prasiddhezva" ( 193617) ityatra "mAnAcI vai nAma nAmarUpayo nihitA" (chA 8 / 141) pacamas-'itaraparAmarzAt sa iti penAsammavAt" ( 1 // 3 // 18 ) ityA "epa ___ samprasAda '(chA 8 / 3 / 4 ) pa4-aparAdhedAvitasvarUpastu' ( 1 / 3 / 19 ) ityatra "ya eSa akSiNi puruSo tyate" (chA 874 ) "paraM jyoti upasaMpaca svena rUpeNa aminippayate" (chA 8 / 3 / ) samastre-"anyAya parAma" ( 1 / 3 / 20 ) ityatra 'saprasAda" "aminippayate" (chA 8 / 3 / 4) maTamasUtre--"alpagrutariti cet taduktam" ( 1 / 3 / 21) ityatra 'daharo'sminna tarAkAza" (chA 8 / 1 / 1) paThAdhikaraNe-- bhayamastra-"anutastasya ca" ( 1322 ) ityatra "paraM jyotirUpasaMpana" (chA 8 / 3 / 1 ) tama jyotipA jyoti" ( phaTha 2|5|25)"aayuii upAsate'mRtam' (pR 49 / 16 ) "na taMtrasUryo mAti na candratArakam" (mu 2 / 2 / 10) "tameva mAntamanumAti sarva tasya bhAsama sarvamida vimAti" / (mu 2 / 2 / 10) dvitIyasUtra--"api ca mayata( 1 / 3 / 23 ) ityatra "na tad mAsayate sUryo na zazAko na pApaka (gI 15 / 6 ) yadAdityagata tejo bagadmAsyate'sitam" (gItA 15/12) saptamAdhikaraNeprayamastra-zabdAdeva pramita" ( 1 / 3 / 25 ) izya "anuSThamAtra puruSa jyotiriva dhamaka." ( kaTha 2 / 4 / 13 ) IzAno mUtavyaspa" ( kaTha 2 / 4 / 13) dvitIyasUtre-apekSayA tu manuSyAdhikArAt" (1 / 3 / 25) ityatra zruti nobhRtya / bhaTamAdhikaraNa
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata brahmasUtrabhASyanirNayaH prathamasUtre "taduparyapi bAdarAyaNa sabhavAt" ( 1 / 3 / 26 ) ityatra "tat yo yo devAnA pratyabudhyata sa eva tadabhavat ( vR 1 / 4 / 10) dvitIyasUtre "virodha karmaNIti cennAnekapratipatterdarzanAt" (1 / 3 / 27) ityatra "sa ekadhA bhavati tridhA bhavati" / (ch| 7 / 26 / 2 ) tRtIyasUtre "zabda iti cennAtaH prabhavAt pratyakSAnumAnAbhyAm" ( 1 / 3 / 28 ) ityatra __ "eta iti vai prajApatirdevAnasRjata" (atharvaveda. 1 ) "vedazabdebhya evAdau" (mahA' zA mo 231156 ) caturthasUtre "ataeva ca nityatvam" ( 1 / 3 / 29) ityatra zruti. noddhRtA / paJcamasUtra "samAna nAma patvAcAvRtAvepyaMvirodho darzanAt smRtezca" ( 1 / 3 / 30) ityatra-"dhAtA yathA pUrvabhakalpayat '(nArAyaNopaniSat 23, *gvedaH 10 / 19063) "yathartuSvRtuligAni nAnA rUpANi paryaye / dRzyante tAni tAnyeva tathA bhAvA yugAdiSu / / (smRti ? ) ghaTasUtre "mambAdivasambhavAdanadhikAra jaimini." ( 1 / 3 / 31 ) ityatra "aso vA Adityo devamadhu" (chA. 3 / 1 / 1) "Adityo brahma ityAdeza" (ch| 3 / 11 / 1) saptamasUtre "jotiSi bhAvAca" ( 1 / 3 / 32 ) ityatra zruti novRtaa| amasUtre "bhAva tu bAdarAyaNo'sti hi" ( 1 / 3 / 33 ) ityatra zruti noddhRtA / navamAdhikaraNe prathamasUtre "zugasya tadanAdarazravaNAt tadAdravaNAta sUcyate hi" ( 1 / 3 / 34 ) ityatra-- "ahahAre tvA zUdra tavaiva saha gobhirastu" (ch| 4 / 2 / 3 ) dvitIyasUle "kSatriyatvagatezcottaratra caitrarathena ligAt" ( 1 / 3 / 35) ityatra ( tANDaya' brA0 20 / 12 / 5, chA. 4 / 315 vacanAni ) tRtIyasUle "saskAraparAmagIta tadabhAvAmilApAca" ( 1 / 3 / 36 ) "taM hopaninye (zatapatha brA 11 / 5 / 3 / 13 ) "adhIhi bhagava iti hopasasAda" (ch| 7111) "na zUdre pAtaka kiJcit na ca saMskAramahati" ( manu 10 / 12 / 6) caturthasUle "tadabhAvaniriNe ca pravRtte" ( 1 / 3 / 37 ) ityatra ( ch| 4 / 4 / 5) paJcamasUtre "zravaNAdhyayanArthapratiSedhAt smRtezca" ( 1 / 3 / 38 ) ityatra "athAsya vedamupazvatatra pujatubhyA zrotrapratipUraNam" ( gautamasaMhitA 22 a ) "tasmA chUdrasamIpe nAdhyetavyam" (tai sa 71 / 1 / 6 ) "na zUdrAya mati dadyAt" ( manu 480) "dvijAtInAmadhyayanamijyAdAnam" ( manu 1189) "padyu ha vA etacchazAna yacchUdra" ( tai saM 7 / 1 / 1 / 6 )
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyAye tRtIyapAdasamAlocanam samAdhikaraNeprayamasUtre-kampanAt" ( 1 / 3 / 39 ) ityatra----'yadi kiJca jagat sarva prANa ejati nisatam" ( kaTha 2 / 3 / 2 ) "bhANamya mANa" ( 51418 ) "na mAgena nApAnena" ( phaTha 2 / 25) ekAdhikaraNebhayamasUtra---"matidarzanAt" (113140) ityatra "ya epasamprasAdo'smAccharIta mamutyAya para joti upasaMparya' ( chA 8 3 ) "ya AtmA apahatapApmA" (chA 871) bAdazAdhikaraNe___mayamasle-"AkAzo'ntaratpAdivyapadezAda" (13 / 51 ) ityata "AkAzo vai nAma nAmarUpayo nirvahitA" (chA 811411)"te yadantarA" (chA 8141) tad yAtadamRtaM sa AtmA (chA 8 / 111 ) prayodazAdhikaraNeprayamasUtre~"bhUpRptyuttAntyomeMdana" ( 1 / 3 / 42 ) ityatra "prAzena AtmanA sapari pvaka" ( 11321) "yo'yaM vijJAnamaya pANeSu pantajyotiH puruSa" (4 / 37)" "bhAjenAtmanA avA58 utsarjana yAti" ( 11235)" dvitIyasUtre patyAdizabdamya" ( 113 / 13 ) ityatra ' sarvasa vazI sarvasyezAna sarva ____ sthAdhipati" (vR 22 ) " sa na sAdhunA karmaNAbhyAn" ( kau 318) dAnI dayam patAstropanIyazrutipalena-- (5) kIrazI asya pAdasagatiH mamin pAde yAzca yutaya gRhItA tA sarvA zAramApyAnusAreNa iti yodhyam / bhApyAntare tu kicina pampa ssyate / nAtra sarve aikAya magante / tatra hetumya tatvAze matapameya, na tu bhAcInamApyAdimUlakatvaM tasma / tayApi matabhedena pAdapratipApam anna pratizyate-- sAmate yasmRtipAtAzrutivAyAno samanvaya ! mAskaramate. prAyeNa sAbaramatAnurUpam / rAmAnujamate liMgAni vAkyAni vipAritAni / mAdhvamate anyatra siddhAnA zabdAnA viplo samanvaya / niyAmate-~~apaesaejIvAdiligavAkyAnAM samanvaya / zrIkaNThamate pAparaligavAkyavicAra / zrIkaramate rapaTAspaSTayativAkyasandehakanirmUlakatayA paTAkathanam /
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 vyAsasammata-brahmasUtramApyanirNayaH ( 3 yaH pAdaH) tathA ca eteSA samyak pAlocane kRte tattvata. na mahAn matabhedaH parilakSyate / ata atra vara-bhAskara-sammata-padArtha eva atra pAdasaMgatitvena prahaNIya iti yuktam / tayo. prAcInatvAt / eva ca etApAdasaMgatyA etatpAdIyasUtrANi vyAkhyeyAni / tena etatpAdIyasUtravalana jIva-jagad-brahma-svarUpanirUpaNAdika prAsaMgikamityeva poddhavyam, brahmavodhakAspaTazrutInA brahmaNi samanvaya evaM mukhya tAtparyyam / iti prathamAdhyAye tRtiiypaadaapsNhaarH| atha prathamAdhyAye cturthpaadH| __ prathamam AnumAnikAdhikaraNam / atra "AnumAnikamapyapAmiti cenna zarIrarUpakavinyastagRhItadarzayati ca" (1 / 4 / 1 ) iti sUtrasya "AnumAnikam" iti padam avalamvya asya "AnumAnikAdhikaraNa" naam|ttr mAdhvabhAgya-bhinneSu sarveSu bhApyeSu sapta sUtrANi gRhItAni / mAdhvabhASye tu paravatyadhikaraNasya prathamaM sUtram atra gRhItam, tathA paJcama sUtra dvidhA vibhajya asmin adhikaraNe nava sUtrANi saMgRhItAni / tAni ca sapta sUtrANi yathA "AnumAnikamapyekapAmiti cenna zarIrarUpaka- 5 / "vadatIti cenna prAjJo hi prakaraNAt" viyantagRhItardarzayati ca 1141 (107) 1145 (111) 2 / "ma ma tu tanahatyAta 111 / 2 (108) / "trayANAmeva caivamupanyAsa praznazca" 3 / "tadIna yAdarthavata" 1 / 4 / 3 (109) 1146 (112) / "yayAvacanAca 1414 (110) 7 "mahadapacca" 1147 (113)
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyAya caturthapAda - dvitIya camasAdhikaraNam 43 (5) vadatIti cena prAno hi prakaraNAt" ( 4 ) ana "mAz2a" iti prathamAntapadasatye'pi "ini cenna" paThAta nAmya adhikaraNAra maktvam / pazcamavikopaniyamAt / mAbamApye tu "tatpUrva dvidhA mRtam / adhikamamayanAmAvAt tat na sagatam | caturthavizeSa niyamadhAtra cintanIya / (6) "prayANAmeva cavamupanyAsa praznazca" ( 146 ) matra "upanyAsa" tathA "prazna" iti bhayamAnta-padvayamatve'pi pArayogAta nAmya adhiraNAma tvam / 54piniyamAt / (7) "mahayi' ( 1917 ) atra prathamAntapA mAvAta nAmya adhikaraNAra mkrvm| mahadvat ityasya prathamAntatva spane'pi ca kArayogAt nAdhikaraNAma, papiropaniyamAt / parasUtra vasammatAdhikaraNAmAna apraiya adhi+raNasamApti sagatava / atra mA vamatena na mamAti, parantu parasU eva tathA / dvitIya casamAdhikaraNam / atra "camasama-viropAta (118) iti sUtrasya 'camama-sandAt asya 'camasAdhi pharaNaM" nAma / mAvaminne Damarvapu bhApyeSu atra sUtratraya gRhItam / mAvamatenatu'camamaka virApAta" iti sUtram pUAdhikaraNAntargata stam / zinadvayena dvitIyAdhikaraNa racitam / tacca sUtra praya yamA 2 / camasapadaviropAt" 1 / 28 (111) 2 / "jyotirUpamA tu tathA padhImate pake" 119 (115) 3 / 'kalpanopadezAca madhyAvavirodha" 11410 (116 ) (1) atra 'camasapA viropAt" ( 1 / 28 ) iti sUtre prayamA-tapadAmAvAt nAmya aghi karaNAra-makatvam samucitam, tayApi mAdhvamApyaminneSu sarveSu mApyeSu tathA eva tatvAt prayamA toisyapadakam madhyAhatya athavA 'camamavat samayamAntatvAmyupagame'pi adhikaraNAmma kartu zakyate / yata sarva mApyakAra atra "ajA- bhayodhakatva parNim / eva ca 75jIcya bhutimadAta, prAdhikaraNAta vidheyamedAca asya pRmagadhikaraNatvamapi samaryayitu sakyam / etava rtham ekAdasapiropaniyamo dRSya | sUtrAzaramAtrAmalApanena asya pUrvAdhikaraNApa sagacchate / tathA ca mAdhyamAdhyama yuktataratvaM tadA kalpanIyam / parantu adhikavirodhAt tanna maNIyam / ata asmin sUtre adhikaraNamya racanAyA mAyamAppasyaiva dopa sAta iti podavyam / (2) jyoti-pamA tu tathA panIyate eke" 1 / 4 / 2 atra "jyotipakamA" tathA '5" iti prathamAntadvapasatvAt atra magadhikaraNa samAzyate, parantu aniSedhArthaka-"tu"zamAt tasya pApAta sAta, navamaziniyamAt iti / mAdhvamApye tu ana pRmagadhikaraNa kRtam / tena aba adhikaraNaracanAya punatasmaiva dopaH /
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3 yaH pAdaH ) ( r ) 5nopavendramaSnAvivavirodhaH" kRti 1olo 0 sUtre prathamAntapAt baramya vRdhi rArambhavyuM saMvatam, tathApi 2-candra-yogena sApekSavasAdhanAt tathya vyAdhAta sannAta, 14vizeSanayamAdviti / ata' paraM sarvasammA vrudhAdhiSThAnamAt jaiva utadhivALasamApti. / tRtIyaM sakhyopasaMgrahAdhikaraNam / 44 atra '7 saMtyopasaMgrahApi nAnAmAvatineA" hati ( ?!!?? ) sUtrasya "satyopasaMkaTT"-zavAd anya "saMvyosaMmahAvirAM" nAma / nimbA-zrImiLe. savaeN. mApyAre atra sUtratraya gRhItam / nimnA mAghye sUtranatuyaM, tathA zrI+pTamAgye sUtravazvam atra gRhIta dRzyate / tacca sUtratrayaM yathA / na saMvyovasaMgrahApi nAnAmAvAtineApa" zA (127) rA bALAyo vAcoSAt ' / / 2 ( o o8 ) " rU| "nyotiSeSAmasatya ' (1olo2 (11) atra( ! ) nA saMvyoSasaMpradApi nAnAmAvAtineAva" kRti ( ?!!?? ) sUtre pracamAntapamAMvAt nAtra dhiraNAtmya samunita. meM tapa sarve mApyAre. tathaivatam kRti dacyate| prathamAntapava dhyAhAregApi tanna sammati, nAra-coyAt / bata. gatra jo niyama sanIya, cena tAdasthaLe niyamAnuAtatyuM sammavet / sa AE niyama rtya mavatu "dhamAntapavAmAveSi yatra "api" "ra" "vA"-prakRtivratAntaratvodhazandrena uddezya viSeyAnyatarmendra prasangeta, taMtra pRSirAM yuttam " atra "api"-zavena pUrvot anyaviSayatnuM sUnaryAta / ane dhRta:trasa pRthAdhiraLatva sAnchate / yat vajJa zrutimevena viSeyamevAta, dyAvavizeSanayamAnusAreLa, tathA dAvavizeniyamAnusAreLa asya pRthAdhikrnntv yuktam / ( 2 ) 'kALAvyo vajyaroSAta" ( / / 2 ) kRti sUtre "bALAya" kRti dhamAntapadmasattvAt maya dhirA(rammattva samunnatameva, paratu naismiwSa mALye tat ta dazyate| tena "vAyaroSAt" kRti vakSya "tArA izandvavat svata' sApekSAthaeNtvAtu bALAvaya kRti prathamAntapasange'pe nAsya dhiAratvam ; salamaviroSaniyamAt / ( rU ) jyotiSImasatyane" ( ?!!?rU ) tyatra prathamAntavAmAMvAtuM nAsya dhiraLArambhavam, vaturthasAmAnyaniyamAt / antui "pteSAm" ti pahena praRRtatvastha vodhanatA nAhya prathAdhijAtutvam| parasUtre nizvAI zrI-mitra-sarve AvyahAra adhirAmya ravitAt tenaiva adhirasamApti susaMsthA / jaMturtha bhArapAdhinam / matra "Aratvena jAgazAtivu cacAvyaviSTotta' ruti ( 1 / / ?? ) sUtrasya
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyAye caturthapAda - paJcama vAlAkyadhikaraNam kAraNatva"-zavdAt asya 'kAraNatpAdhikaraNa" nAma / atra nimbAI-madhya-zrIkaNThaminneSu sarvapu mApyeSa sUmaddhaya gRhItam / taca sUtradvayam 11 "kAraNatvena pArAdiSu yathAvyapadiyo" 1 / 14 / 14 ( 120 ) 2 / 'samApharyAt" 1 / / 15 (121) atra (1) kAraNatvena pAkAsAdipa yayAyapariyokta" iti (1114 ) sUtre prathamAntapanAmApAt nAsya adhikaraNAra maktva yuktam / nimbApha-zrIkapTamApyadvaye na tathA tam / nimnAmatena va tRtIyAdhikaraNamya samApti , mAsvamate tu anena ekena sUtreNa etadadhikaraNa racitam , tena tamate'pi ca adhikaraNasya samApti dRzyate / bI+pTamatena tu ito'pi parasmin sUtre tamyaya tRtIyAdhikaraNaspa samApti parilakSyate / tayApi mAyANA matena anenaiva madhikaraNAmAt prathamAntapadAdhyAhAreNaiva tayA pharaNIyam / tena adhikaraNasya mananA nikA mAdhyayameva vopamA mavati, padhamasAmAnya niyamAta zatrena prasagabhedAt ca dvAdazapiropaniyamAt / (2) "samAt"i (1 / 4 / 15) ityatra prathamAntapadAmApAt nAsya adhikaraNAma phatva yuktam caturyasAmAnyaniyamAt / nimbArka-mana-mamateSu tu anena zyaka epham adhiparaNAm mAradham / tena adhisatyamatavirodhAt tepAmeva doSa / tathA ca adhikasammatyA anava adhikaraNasamApti samucitA / pazcama pAlAkyadhikaraNam / matra prathamaM sUtra "jagadAcitvAt (za16 ) / atra stra padAnusAreNa nAspa nAmakaraNam, kintu upajIvyagrutyanusAreNeti / madhyAvAminne sarve mAyakAra jagadAyitvAt" iti streNa adhikaraNAma kRta / madhyamatena tu "samApharSAt" iti pUrvasmAt sUtrAt adhikaraNam Ara05m / tatha adhikaraNam aSTabhi sUtra racitam / "apasthitariti kAsa " (1 / 4 / 22) ityeva tatra antimasUtram / nimbArkamatena 'jagadAyitvAt" iti sUtrAt prayodazami sUtrai etadadhikaraNa racitam / tanmate asya antima sUtra "etena sarve vyAkhyAtA pAlyAtA" iti pAnazepasUtram / tena patra 'jagadvAcipAt" iti sUtrAt etatpAdopaparyanta zaGkara-mAskararAmAnuma-zrIpha4-zrIpatimateSu adhikaraNacatuprayam / nimbArkamatena ekameva adhikaraNa, madhyapAumamatadvayana adhikaraNatrayamiti ispate / vistarastu bhanyasya amya dvitIyapAde prathamasaraNimadhye draSTavya / tathA ca zarAdipaNA matepu taca sUtratrayam 1 / 'jAdavAcitvAt" 111116 (122) 2 / jIpamulyaprANaliMgAneti cet tad vyAkhyAtam" 11117 (123 ) 3 / "anyAya tu jaimini pramaNyAkhyAnAmyAmapi cameka" 121 / 18 (124)
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 vyAsamammata-brahmasUtrabhASyaniNaryaH ( 3 yaH pAdaH ) atra( 1 ) "jagadAcitvAt" ( 1 / 4 / 16 ) ityatra prathamAntapadAbhAvAt nAsya adhikaraNArambhakatvaM samucitamiti / tathApi adhikasaMkhyaka. bhASyakAraH tathaiva kRtam, ata* paJcamasAmAnyaniyamAnusAreNa prathamA-tapadAdhyAhAreNa etatsampAdanIyam iti yoddhavyam / viSayazrutibhedAca, ekAdazavizeSaniyamAt / mAdhvabhApye etasya anyathAkaraNAt tathAca atra adhikaraNasya anArambhAt tasya doSa eva sAtaH iti / (2) "jIvamukhyaprANaligAneti cet tad vyAkhyAtam" ( 1 / 4 / 17 ) atra "tadvyAkhyAtam" iti prathamAntapadasatve'pi "iti cet' iti padAt nAsya adhikaraNArammakatvam , paJcamavizeSaniyamAt / bhAskaramate tu parasUtreNa saha militvA etat eka sUtram iti dRzyate / tata tu adhikamataviruddham, darzita ca etat suutrdvykiikrnn-prsNge| (3) anyArthaM tu jaimini praznavyAkhyAnAbhyAmapi caivameke" ( 1 / 4 / 18 ) ityatra "jaimini" tathA "eke" iti prathamAntapadadvayasattve'pi nAmapadena svasiddhAntAnukUlamatAntarajJApanAt viSayAntarasya asUcanAca, dazamavizeSaniyamAta, tathA "tu-bdayogAt arthatazca sApekSatvavoghakApAt navamavizepaniyamAt nAsyApi adhikaraNArammakatvam / parasUtreNa adhikaraNArambhe paNa sammatatvAt atraiva adhikaraNasamApti sNgcchte|| paSThaM vAkyAnvayAdhikaraNam atra "vAkyAbAyAt" iti (1 / 4 / 19) sUtrAt asya "vAkyAnvayAdhikaraNa" nAma / tatra ninAmAnra-mineSu sarve; mApu sUtravatuSTaya gRhItam | nivAmartana tat sUtra "vAhA yadhikaraNa"nAmapUrvAdhikaraNasya caturtha sUtram, mAdhyamatena tu pUrva "samAkarSA" tyAdhikaraNasya paJcama sUtra bhavati / tacca sUtracatuSTayaM 1 / "vAkyA vayAt' 1 / 4 / 19 (125) 2 / "pratinAsiddhaliMgamAzmarathya " 1 / 4 / 20 ( 126 ) 3 / "kramipyata evabhAvAdityauDalomiH" 1 / 4 / 21 (127 ) | "avasthitariti kAmakarana" 1 / 4 / 22 (128 ) atra (1) "vAsyAnvayAt" iti ( 1 / 4 / 19 ) sUtre prathamAntapaDhAbhAvAt nAsya adhikaraNAramAkAya jagatam / tathApi viSayazrutibhedAt adhikaraNArambhasya bahusammatatvAta prathamAntapadAyAdAraNa tanya mAgatyam kalpanIyam . paJcamamAmAnyaniyamAt kAmavizepaniyamAcca / nimA-gAvagataddhana tu adhikaraNamya anAramAta tayo. duztvam / / 2 / "pratimAniliMgamA-maranya' (1920)ityatra "ligam" tathA "Amaralya" ni prasamAnta-5645ve'pi parva pakSa paMNa paramatavarNanAta viSayAntaramya apRcanAm na asya adhikamAsa / etadartha dAma vipaniyama matavya /
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ prapamA pAre pAra-gama prAtyadhiraraNam (3)mi-{ digAma" ( 11 ) ! 5. "AgAmi" dati 555 11 A P R paraganA 4. samya gagana ga - pi nasana nanna madirA 5 | (5) "bhAminana gAya" ( 10 ) " "ti praya artiariRTAINE I fat in IIT * pisinA nAgya pAri raga 1 Samafia nima / tena mA maMgalA mamama pratyabhipam / "mana - ni| 103 ) pani-pAna agya ma na nibhAnamA bhAga nalinA patata gya - EP gUpama / paramasatigata ra pani gananina nAmanana guramatira "na pAimAta iti paesa 4 free - yA no mana paripasammAbhinantya / 5mAyanA nagana liga fmane'pi tathya bhAratamAtAni [ 14pratipayani-nugA mAgoma nAna' (131) 10 (100) amarata pAt" APF (130) 2||"miyo pa 4(130) 'yAnia gIyata 1007 (133) prA( manima pani tAmapAna (1103) dasthara "prakRti ' iti praya mA--!! ampa abhima gu" pina mArayAgAt tagya pipa pramAyeta, pIpatipamAna | 4-1 mami bhApyAra aura adhiraNa Agbhaga / mata nanita miniyana-1 "tanya miga ziyama / ma pa ma ya bhaveta "pAraNa - vismAtarAtinipiya5 piyari 15 mliye| pArampa na adhikaraNAra mAyA pati yoda piyopaaym| ___atra pati yA apanaga nimiNatyapAtirita viSayamya -dasa pratipada yAyana gA gariyo ene thapiraNAma maMgate / teA kimatena apiparaNamya anAra bhAta doSa ya. (2) "amilyo mAga" (rAga) tyA prayamAntapanAmApAna nAraya adhikaraNAmAtyama / ca-pAgana prathamAntapanAyAdAre'pi tathaiva / caturthasAmA yaniyamAta pAThavizeSaniyamAthA {" "mAkSAgomayA " ( 1117 ) iti agApi tathaiva / caturthasAmAnpaniya gAna, paapiropniymaash|
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-bAsUtramAniyaH ( rU thaH pADyuM: ) ( 4 ) "brahmate. parikhAmA" ( ||rdda ) tyatrApi prathamAntavAmAvAtu tathaiva; naturthasAmAnyaniyamAt / atra rAmAnuna-zrIpTa-mAkhyayamadhye sUtrarya patim / "AtmadbhUta " rUti pa sUtra, "varaNAmA" ti apara sUtram ti / tat tu adhisammanyA sAtameva ti vRttavyam / zva-dharAmAvAtA hetuyaNa sAkSAt ja pRthara 7 yum / naturyaniyamazra atra vintanIya. / 4 ( * ) "conizra ddi yate" ( zAr7 ) phyatra "yoni" kRti prathamAntapadAt anya adhiraLAramatyuM yunuM, jaMturthasAmAnyaniyamAt / parantu ca-rAyoAt vizeSaniyamAt tasya niSedha rUti vohravyam, trayoDhavizeSaniyamoSitAtini viSayasya atUnanAt / hiM-zabvena patatasUtrArthasya hetuvodhavRdghatti suttati, paviNeniyamAt| detoH samuLvAyatve nAraNya hetuvodhA prathamAntavasthApi nAdhiArammatvam / parasUtre prAyeLa sarve dhiraLasya AraghdhAt jaiva adhiSTharasamApti samunvitA dhvati vyaMte / aSTamaM sarvavyAkhyAnAdhikaraNam / atra "tena sarve vyAkhyAtA vyAnyAtAH" ( / / 28) kRti sUtrasya "sarve" tathA 'vyAkhyAtA' ti patrayAt anya "sarvavyArAnA dhiraLa" nAma / atra nimbA-charmAmane. sarve mAdhyAra anena naiva sUtreLa dhiraLa ranvitam / nimnA matena tat satra "vAyAhya"-padmamAdhirAsya traye vAsUtram, varNamamatena tu "dhiraLa" nAma bamAdhisya SaSTa sUtram / atra "sarve vyAtmAtAH" rUti prathamAntayadrayAt dhiAraAEH yu. | vaturtha-sA -sAmAnyaniyamAt / nimbA-jImeM-mAkhyannaye tasya anyathA rAt tamAvyayameva doSamA! mata / sUtraatreva yathA adhyAyasamApti tathA pAvasamApti:, tathaiva rudhiraLasamAptibdha / jaMturthapAva-samAjonanam / pazya abhyAsAt jJAnI patAvopakaMdAre amAruM kAcurItyA caDhiSAnopasaMhAravat cAro vidyA AjhonanIyA, te zva ?! Rti IdazAsthya niyamA: atra sahitA. / rA ti noSAH sya mAdhyaya thaeN saMvRttA | / Azca zrutaya. vaizca sUtraH 7panInyattvena vRddItAH / 4 75nIvyazrutivarjIna jIMdazI TM pAvasaMtiH kavitA kRti / taMtra tAvat prathama bAjongan ( ? ) ti nIdazAztra niyamA atra saMhitAH / asmin pAve. titttiniyamadraya saRRtim / tatra tAt prathama 'na saMtyopasaM'hAt (19)?? ) tyAni sUtre avarSAvoSaniyama sahita ! sa ( yaMtra" "pi" prakRti-prasaMzAntara "" 19
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyAye caturthapAdasamAlocanam vo na 6 vidheyAnyatarasmAta mena mamajyeta tatra pRthagadhikaraNa mantavyamiti / " dvitIyastu "prakRti pratigANantAnurodhAt (1 / 4 / 23 ) iti sUtre yadavizeSa niyamakapaNa mahati / sa ca cakAreNa prAgukoddezyavineyAtiriktavinayamya uddezyavidheya vizeSaNamanniye / to samucaye yA nAmya adhikaraNAragbhavAgha+tvam" iti / iTAnI draSTavam-- L ( 2 ) kati doSAH kasya bhASyasya katha sattA tatra adhikaraNe mA bhamApye "namasva-vipAta iti ( 192418 ) sUtra adhikaraNamya agnanAya doSa | puna tatraivA adhikaraNe mA mAnye "jyotira ma mA tu adhi+raNamya racanAyA | mApyanAma mAcamApye nimnA mAgye mamApye zrImpsamAM 3 "" tata 1244 adhikaraNa nimcAI thI kaSTamApyayo 'kAraNatvana cAkAzAnpui iti ( 12 ) sUtra adhikaraNagya racanAyo / puna tatraiva 1 / 4 / 4 api+raNe nimbArkamAca-vallabha-bhAjyeSu 'mamApharpAt" iti (1 / 4 / 15) sUtra adhikaraNamya racanAya doSa | 2 dopo 4 dopA tata 11415 adhikaraNe mAnyamAdhye " jagavAcitvAt" iti ( 1|4|16 ) sUtre adhikaraNamya aracanAyeM dopa | tata 146 adhikaraNe nimbArka-mAmyamApyayo ' cAkyA vayAtu " iti ( 124|12 ) sUtra adhi + raNasya aracanAya zepa tata 124/7 adhikaraNe nimbArkamAjye "prakRti pratimAdRSTAntAnuparodhAt" iti ( 123 ) sUtre adhikaraNamma aracanAya doSa / tata 118 adhikaraNe nimbArka-callamamAnyayo "etena sarve vyAkhyAtA myAstyAtA " iti ( 28 ) sUtre adhikaraNamya aracanAyAM doSa / tena adhikaraNaracanAya| mAdhcamApye doSadvayam, tathA nimmArkavallamamApyayo pratyekam ekaika dopa / tathaiva adhikaraNamya aracanAya mAdhyamAjye dopatrayam, nimbArkamApye doSacatuSTayam, zrIkaNThamAdhye eko Topa, vallabhabhASye ca eko doSa iti parilakSyate / evaM ca -- 1 adhibampa sarvanA[ adhikaraNasya racanAyA 1 dopa 1 dopa 40 iti ( 1/4/2 ) sUtra maiM toyA 1 dopa 1 doSa 01 iti /
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsapUta-kSetramAththAnaH (2 H pADa) badhu draSTacam _rA #thataya vaidha satra panIrthana mRdInA tatra prathamAdhikaraNe prathamasUtre "kAnumAnikaLelAm (rAjA) sUnne "mahata. paramavyamavyajIta puruSa pa" (1 zarA? ), "AtmAna rathine viddhi zarIra umeva tuM" (1 zarAra) dvitIyasUtre " tu tavAta( zikAra ) sUtre "omi zrIgIta mAra" ( vaMzAdhAra ) tRtIyasUtre "taddadhInatvArthavata" (zArU ) sUtre "mAyA tu prakRti viddhi mAyane tuM | maheravara" ( veH kA? 5 ) vArthasUtra "rayatnAvavanA" ( zakA) sUnne vRti notA pakvamasUtra "vatIti na mAno di NA ( zAkApa phalyatra "madata para dhruva nivA" (zarA?? ), "pueSAna para krizcita" ( zarA?? ) SaSThasUtre "traNAmeva jaivamupanyAsa gharana" ( zakAda ) phulyatra " tvamanim" (0 zarU), "evuM te vivivitsA" ( va za ), "catra dharmAta" (Tha zArA) sAmasUtre "mava" (zakrAda) datyatra "buddhAtmA mahAna para" (1 zArA? ) dvitIyAdhiraNe prathamasUtre "namavaviSeSA" ( zakA8) rutyatra "manAme DhohitasuvALA (raH kApa) dvitIyasUtre "jyotipatramAM tu tathA chUpIyata che" ( zakA2 ) phUTyatra "dhane rohita sUpa" (chA dAkAra) tRtIyasUtra "5nopazAstra madhyAtivavirodha" (chA? ) phatyatra "sau vA mAhityo vevama" ( cha rAza?). tRtIthAthiLe prathamasUtra " saMtyopasaMpradApi nAnAmAvAM tirAva ( ?) dRsyatra "yamina panna panna nanA mahArAdhdha pratiSThita ( kAkA? 7) dvitIyasUtre "bALa ivIroSAta" (zA?2) phatyatra "prAgaTya bALam ta kSazcakSu (kAkA28) tRtIyasUtre "khyotiSAmasatya" ( zarU datyatra "tadevAM thotiSA ti" (ghu kASTAda)
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahemAdavA jaturyAsamAholanama pAyikAraprama- ratvena jAnAviyu thayAbapaviro" ( ) tyatra Atmana mArA samUta" (te rANa) "tata tenojagata" (aa hArASTra) dvitIyasutra-mAta" ( 25) tyatra "balamaba bAsId" ( chA rA', dArAra, te ra7) paJca maadhikrnnmayama -"vAvavavava (zA 6) tyatra "te' vALa (kI jAu8), tho te vAtraka ane puruSo jo vaita verita" ( kA?8), pavamepa pragatarAtmamirmuDo ( kA2) dvitIya-nIvacamAAAiti ta vyAtyA ( rAjA 7 ) tyaya prAgadhanyane himogya mana (dAtAra ) tRtIyasu- banyAya mini" (zAha) taMtra "va patavAtra puSpoyaNa kavA patatvamuta" ( kAu1), "cAlu ne na dhana pati maya basminuM bALapavaiSA mavati" ( 1), " papa vinAnamaya pu raivatAmRta kutta patavALA (6 rAda), " joya mahArAstabhikhyate" ( rAza17) pachAdhimayamabhU-"vAkyAnvayAta" (kA) tyatra "mAtmA yA mareca roto mantavya" ( rAdhi, DhAkAda) dvitIya -'matirAlismiAmAsmara'(zAkAra0) dasyatra "bAtmani vijhAte sarvami vizAta mavati" ( pAda), "he sarva vavayamAtmA" (1 kApaI7) tRtIyahU- hamigata parvamAhityIkomi" (AkAra ?) tyatra "sakhAvo bhAskarI satyAya" (aa dvArASTra) turya -"asthiti chatna" ( rAjArara) tyatra "manena vIvenAtmanAnu praviNya nAmarUpa dhAravALi" ( ja hArAra ), dhIronAmAni jyAM amivatana vAte" (te A rASTra) samAdhine- - prakRti pratijhAdadAnatAnupoSA" (zikAra)tmatra talata a yadu mAm (dhArArU), "nAmRta mukta svati ( dAsara), "yamA sona mRdhdhine mumbaI visAta dhAta" ( dANA )
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAtamammarti-brahmasUtramArthanA ( pADa) dvitIyaskUle "miththopazAva" (AkAra) chUTyatra "soDAmacA vaghu syAm ti" (sai radda ) "tataikSa vadu cA banAyeya (chA dArAra ) tRtIyasUle "sAkSAvomayAnnAnAti" (zakArapa) tyatra "sarvALi hai vI mAni bhUtAni bArAva samudyate" ( chA rAjA? ) vaturthasUle "gAtmate. pariNAma" (zakAra6 ) tyatra "tAtmAne svayamahata (sai rA7), "sava tyajAmavata" (sai rAda ) paSyamabhUle "ronizca di nIyate" (zikAra7) phatyatra "yaktayoni paristhiti" (ku zAza6), "yathonAmi sunnate gRhate " ( muM za7) baimAdhava raLe prathamasUtre "patana sarve cAtyAta vyAtyAtA" (zIra8) phatyatra "madhya mAM dhAnA" (cha: dArA-rU), "asavevamagra mAhIta" (cho ??), "svabhAvane" (dhe zAra ) kRti | phalAna dravyam tAdarAhUtronIvyakRtivana ( 4 ) zIdazIya pAsapati | satra cAhya kRtaya. sUtro pablIvyatvena prazatA tI. sarvA zAnnaramAkhyAnumatA | mAkhyA-tere matra sarvathA chelve darayate I tathApi matAntarIya mAdhyamena thI pAtabatiSAcA pAkavaMtiya jyanta, tA atra pravarate zAphrAmate gayAvintikSepamAtrALAneva samanvaya | mArazaramane zAkSaramatAnurUpanuM ! rAmAnunamate paSTataranIvAviSThiAvAni vAjyAni vivAritAniyA - . nimite zAMtritatraMsiddhAtrahmAtmAnAtipratipAtivAkyAnA brahma samanvaya mAmate anyatreva prasiddhAnAM rIndrAnA viLe samanvaya | - zrImate paviAkyavivAra. / zrIpatimate vituM rAnavAyu pradhAnanArA -pratipAtavArA jJAna - pArthathanam papA pAdratipAdyAna ponnane te tattvata nArita mahAna matame phaphleva prayate . tattvaviSaye sAmpradAyisiddhAnta va atre matadehetu ! anyathA nanam satra tAdaLa voDapi mane na svAn ! tayApi pAtroDya trahmaLa grutInA samanvaya darzanArtha vradhAnamanivabanyAyena tisAhAna pradhAna tatvamatipAdana karavukhanAra pati vocama batra sthApi matavirodha vartata / va tatapAdrapratipAdarapapAsAtyanumApaNa avadhi tApIvAdhikaMAni nyAyevAni . parantu tathApi dhirAsanyAyAma,
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyAye caturyapAdasamAlocanam / / adhikaraNAra masUtranirNaye, adhikaraNAntargatasUtrasamyAyo ca, rimana pATe yAmata vivAdunya dakyate, tAdarA na mayamAnipAye dayate vivitra vRddhiAra mAgaNI, yata te zrutimAmAbhyAyapAdasaMgaticatuthyamapi anustyeva patA nyAnyAnamara kRtapanta / tepI mayA sUtrArthavargana vicAranepuNyazca akhaNDanIyamiva pratimAti / tathApi adhikaraNaracanA piya+ yayAmAma kArAram atra apalavya mUtrArthavicAra vinaya bhUprakRtasammatamAnya nirNayaprayAsamAtram atra tim iti / prathamAdhyAyasamAlocanam / eva ca yati mAyAntargatapA- catuSTayamya samArocanama atra mamAhiyate, taTA tat ityameva bhavati / prathamapAde dvitIyAde tRtIyapATe / caturthapAde / mApyanAma adhikaraNaracanAyo TopA adhikaraNAracanAyo nopA adhikaraNaracanAyo TopA adhikaraNAracanAyo ThopA adhikaraNaracanAyo dopA adhikaraNAracanAyAM dopA adhikaraNaracanAyo noSA. aMdhikaraNAracanAyAM doSA mamaSTidopA mAra mArakarA 0 0 rAmAnuja nibbA madhva zrIkaNTha Apati sallabha | 0 1 | mamA / 2 / 2 / 3 / 1 / 2 / 8 / / 9 / 31
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 vyAsasambhata-pra'hmasUtrabhASyanirNaya. ( 3 yaH pAdaH ) eva ca ekatrizatUdoSANA saMkSiptavibhAga rAmAnujabhASye nimnArjamAvye mAdhvabhASye zrIkaNThamANye calamabhASye dvoSA 55 99 "" taMtra adhikaraNasya racanAyA 1 adhikaraNasya aracanAyA 4 1 8 4 3 3 2 "" w " "" 37 "" dd 3 99 y, "" 4 "" 27 atra kevala zaGkara-bhAskara - zrIpatibhASyeSu doSAbhAva iti / ye ca trayodaza niyamA. atra saGkalitA teSAm ayaM saMkSepa / tatra prathamaniyamaH "athAto brahmajijJAsA" iti 1|1|1 sUtre saGkalita, yathA - sUtrapadadvArA "" adhikaraNanAmakaraNam / dvitIya niyamaH "athAto brahmajijJAsA" iti 11111 sUtre saGkalita, yathA ce pAdArambhe adhikaraNArambha karaNIya / " tRtIyaniyamaH " athAto brahmajijJAsA" iti 11111 sUtre saGkalita, yathA puna tAdazaprathamAntapavabAziSaryantam adhirasthiti " caturthaniyamaH "zAstrayonitvAt" iti 11113 sUtre saMkalita, yathA "cakArAdipadena anyathA vA uddezyavidheyAnyataramedAt sUtrAdhikaraNamedau" / paJcamaniyamaH "gauNazyenAtmazabdAt" iti 11116 sUtre saMkalita, yathA ityAdi padAt sUtrasya nAghikaraNArambhakatvam" / "adhyAya "cet, 1. cenna" SaSThaniyamaH "mAntravarNikameva ca gIyate" iti 1 / 1 / 15 sUtre saMkalita, yathA yogAt prathamAntepadasya sAkAkSatve nAdhikaraNArambhakatvam" / saptamaniyamaH "netaro'nupapatte " iti 1 1 17 sUtre sakalita, yathA "itarAdi-zabdena sAkAGkSatve nAghikaraNArambhakatvam" / "cakAra aSTamaniyamaH "prANastathAnugamAta" iti 111128 sUtre saMkalita, yathA "virodhe sati pratipAdyAnusAreNa adhikaraNanAma sAdhanIyam" / navamaniyama "zAstradRSTyA tRpadezo vAmadevavat" iti 113 / 30 sUtre saMkalita, yathA "aniSedhArthaka-tu-zabdayogena prathamAntapadasya nAdhikaraNArambhakatvam / dazamaniyama " sAkSAdapyavirodha jaimini ' iti za2 28 sUtre sakalita, yathA "prathamAntanAmapadena matAntarajJApane nAdhikaraNArambhakatvam / ekAdazaniyamaH "anukRtestasya ca iti 11322 sUtre saMkalita, yathA "niyamAntareNa adhikaraNanipedhe'pi vipayazrutimedAt adhikaraNameDha" /
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAAyasamAjoSanam 55 dvAdazaniyama "na saMsyopasaMhAdapi" iti 9|4|11 sUtre saMkalita yathA - "api ca " pramRti rAbdena marsamAntaratve adhikaraNArambhakatvam / trayodazaniyama "prakRtizca pratizA iti 1 4 23 sUtre saMkalita, yathA---cakAreNa uddezyavitreyAnyataravizeSaNasya hetumamucaye vA nAdhikaraNarammakatvam / "9 ete eva prayamAyAye saMkalitA niyamA / vintarastu yathAsthAnaM draSTavya / naSTavyam - pheSu sUtreSu kasya mApyampa phiyata saMkhyaka dopa saMjAta chtizAstrayonitvAt 181ra sUtre jImamAvyasa adhikaraNasya racanAya doSa / 1 tata tu samanvayAta 11114 sUtre nimbArkamApyasya netaro'nupapate " 25 11116 mUtre zrIkaNThamApyasya adhikaraNasya racanAyA ch 1 chando mighAnAt ityAdi 1 / 1 / 25 sUtre mAdhvamApyamya anupapattestu na zArIra za2/3 sUtre zrIkaNThamApyamya rASTraviroSava zarAya sUtre balamamAdhyasya gupraviSTavAtmAno 112 11 sUtre rAmAnujamApyamya adhikaraNamya aracanAya doSa manavasthiterasambhavAca netara 112/17 zrIkaNThamAsyasya adhikaraNasya racanAryA dopa 1 anukRtestasya ca 1 / 3 / 22 sUtre rA, ni, zrImAyA adhikaraNasya aracanAryA doSA 3 madhyAdiSyasammavAdanadhikAra jaimini 1/3/31 rA-mApyasya adhikaraNasya racanAyo doSa 1 jyotirsanA 1|3|40 sUtre rA, ni-mApyayo adhikaraNamya maracanAya doSI 2 suputpyutkAntomeMTena 1 / 3 / 42 sUtre rA ni thI -mApyANAM adhikaraNamya aracanAya doSA 3 patyAdrizanse mya 1 / 3 / 43 sUtre mamApyasya racanAca doSa 1 namAvativarodhA 11418 sUtre jyotirUpakramA tu tathAmadhIyate 114/0 sUtre mamApyasya kAraNatvena cAkAzAdipu 1|4|14 ni zrI mApyayo samAt 114/15 sUtre ni, ma, va bhASyANa mamApyasya aracanAyA 1 racanAya > " aracanAya doSau 2 racanAya doSA 3 nAvyApiTyAt 14 16 sUtre aracanAoM doSa 1 1|4|19 sUtre doSau 2 dopa 1 doSI 2 vAkyAnyayAt prakRtizva pratiSTAnta etena sarveSAsyAtA ma mAdhyamya ni mamApyayo 1/4/23 sUtre ni mApyasya 1 / 2 / 48 sutre ni, va, mApyayo " " 19 " "" "" " " " 3 " "3 " " " " dopa " 1 sa " samachi 31 tathA ca prathamAdhyAyasya 134 satrAmadhye ekaviMzatisatreSu paJcAnAM mAyArNA ekatriMzata doSA AtA /
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 vyAsasammata brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3 yaH pA :) evaM ca yeSu sUtreSu pratyeka bhASyasya doSA tAni sUtrANi yathA - palabhasya doSAya zAstrayonitvAt 1 / 1 / 3 / anukRtastasya ca 13122 zabdavizeSAt 1 / 2 / 5 supuptyutkrAntodena 1 / 3 / 42 samAkarSAt 11415 kAraNatvena cAkAmA 114 / 14 etena sarva vyAkhyAtA 1 / 4 / 28 madhvasya doSAya chandobhidhAnAt / 1 / 1 / 25 nivArkasya doSAya-tat tu samanvayAt 1 / 1 / 4 patyAdizabdebhya - 1 / 3 / 43 anukRtastasya ca 13 / 22 camesavadavizeSAt 1148 jyotirdarzanAta 1 / 3 / 40 jyotirUpakramA tu 1 / 4 / 9 suSuptyutkrAnto 1 / 3 / 42 samAkarSAt 1 / 4 / 15 kAraNatvena cAkAzA 1 / 4 / 14 jagadvAcitvAta 11416 samAkarSAta 1 / 4 / 15 -vAkyAnbayAt 1 / 4 / 19 vAkyA-kyAt 119 rAmAnujasya doSAya guhA praviSTAvAtmAnau 1 / 2 / 11 prakRtizca pratijJA 114123 anukRtastasya ca 13 / 22 etena sarve vyAkhyAtA 1 / 4 / 28 madhvAdiSvasambhavAt 113131 zrIkaNThasya' doSAya netare'nupapatte 1 / 1 / 16 jyotidarzanAt 11340 __ anupapattestu na zArIra 1 / 2 / 3 suSuptyutkrAntorbhedena 1 / 3 / 42 anavasthiterasambhavAca 1 / 2 / 17 / .. samaSTi: 31 eva ca adhikaraNaracanAniyAmAnusAreNa vibhinnabhASyANA pAlocane kRte sAra-bhAskarazrIpati-bhASyANAmeva vyAsamatasannikRSTatvam upalabhyate / rAmAnuja-nimbArka-madhva-zrIkaNTha-bAlabhabhASyANA doSasadbhAvAt vyAsamatavikRtya kalpanIyam iti / adhikrnnrcnaaniym-nirpeksstoSavicAratu kritIyavAve chata ! . || iti zravidhanAnantapuravirati vyAsasamatatrahmasUtramAvyanirNaya prathamAdhyAya //
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ ditIyAdhyAye prathamapAda-prathama smRtyadhikaraNam atha avirodhanAma dvitIyAdhyAye prayamapAde prathama smRtyadhikaraNam atra "satyanakAzadopaprasaMga iti nAnyasmRtyanakkAzadopaprasaMgAt" iti (2 / 1 / 1 ) sUtramya smRtipadam anya asya "smRtyadhikaraNa" nAma / mAna-palamamAyaminneSu sarvapu mAyeSu mantra svayaM gRhItam / mAsvamate tu snatrayam, palamamate ca ekameva / tacca sUtradvayam-- 1 / smRtyanakAzadopaprasaMga iti cenAnyasmRtyanavakArATopaprasagAt 2 / 11 / (135) 2 / "itarepo cAnupalavye 2 / 1 / 2 (136) mantra (1) "stya nakA dopaprasaMga iti nAnyasmRtyanakAzadopaprasaMgAta" iti (2 / 1 / 1 / ) sUtre smRtyApikAsavopamasaMga iti prthmaantpdm| tatsattve'pi "iti cenna" iti padAt nAsya madhikaraNAra maktva yukta, paJcamaviropaniyamAt / tathApi sarvamatenaiva adhyAyAramAt dvitIya viropaniyamena aspa adhikaraNAmakarapa samucitameva / (2) "itareSA cAnupalabdhe" 2 / 1 / 2 (136 ) iti sUtre prathamAntapanAmAvAt nAsma adhikaraNAmakApam, paturyasAmAnyaniyamAta / hetupoSaka pakArayogAt ca tathA / patre adhikasammatyA adhikaraNAsmAt atra adhikaraNasamAmi saMgatA / mamatena tu aneka 555 adhikaraNasya racanAyo sarvamatavirodhAt niyamavirodhAzca tasyaiva dopa gaNanIya / dvitIya yogapratyutpadhikaraNam / ___ ana "etena yoga pratyukta" 2 / 1 / 3 (137 ) sUtrasya yoga" tathA "pratyuta" iti phnAmpA asya "yogamatsukyadhikaraNa" nAma / madhvAcAmine sarve bhApyakAra anena ekena sUtreNa etad dvitIyam adhikaraNa racitam / mAdhyamApye tu etat sUtraM bhayamAdhikaraNa antima sUtram / atra "yoga' tathA "pratyuta" etatprayamA tapasyasamApAt manena pRyAdhikaraNaracanaM samucitamapa, paturyasAmAnyaniyamAt / pUrvasmin stre 'itareSA" padena yogamatasya grahaNe'pi puna mahaNAt asya viSayAntaratva sUcita mapati / ata asya magadhikaraNatva yuktameva / tena adhikasammatatpAt niyamavirubhutvAca mAdhyamAyasyaiva atra adhikaraNaspa apanAyA doSa / tRtIya vilakSaNatvAdhikaraNam / / atra "na vilakSaNatpAdasya tamAtvaM ca zabdAt" 2 / 114 (138) iti sUtrasya "vilakSaNatya" zabdAt, asya "vilakSaNatvAdhikaraNa" nAma / atra zahara-mAskara-nimbArka-zrIpati-bhApyeSu aSTa sUtrANi cahItAni pAnAnugamANe "tapratiSThAnA" hatyAvitrasya driSAragAt navama bharavA 5tavadhikaraNa samalitam / mAdhyamApye saddhayena, zrIkaNThamApya sUtracatuthyena, tayA malamamApye sUtratrayeNa etadadhikaraNa racitam / taca sUtrATakam
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasamUta-brahmakSatramArthaniyaH ( rU ja po) zaza na vikSaNavAdrasya tathAa ja rAnnA | ke pItau tavataprasaMzAtasamanasam rAza8 rAkASTha ( 228) ( 142) 2 minivezatu viroSAnu tikhyAm | dhA na tu daSTAntAmAvArA?l(43) rA (22) che svapakSISA rA (144) 2 darate tu rAdha (24 0 ) TA tapratiSThAnA thAnameyamiti je chA sahiti cenna pratiSedhamAtra-At (rA7i ivamaMnikSasa, rAkSa 24) (24) matra (2) " virukSatviAvaya tathAe 2 zabdA" rAjA (28) hRti sUtra "tatva hati prathamAntapavAn alya dhiragArambhatve saMcchite, vaturthasAmAnyaniyamAtA tathAe" patya svasTAta. sAkSaa haspayituM ziyama, "ta" zabdasya pUrvakatApakSavAn ! bataH salamaviroSaniyamAn dharAra na yujyate uti veta ? 1, vyavahitapUrvAdhizaraNe yogamataya pratyutte-vAta, "tathA- pana tapUrvakRtasAvyamatalakhana puna. pratUyate / solyamatI copratyuttaSiAbena vahitaaDapa sAtyamanena saha sAkSatva na vyAhatam ! bata. atra pRthagaribArame sAcchate mAdhyamate tu tatvanantara tRtIyaM "darate tu ti parva sUtra padmate tava sarvamataviruddha prAvInata amAnavirahita tanneva tanmatena hatadhiraNaya samAtirapi zAte ! (2) "amimAninyapAtu viroSAnugatizyAma" rAja (36) batra "mamAnivyaparA" ti bathamAntapasaveDapi "zanvayogAt vasya dhiraNArarmavaM vidhitam | navamaviroSaniyamAn ! mAdhvamate atra tRtIyAdhizarAya bAramA vaSa, sarvamatavirodhAt | () dasyate " rANAda (140) batra graMthamAntapadAmAvAna nAya vaLAtvam vaturthasAmAnya-navamaviroSaniyAbhyAm ! mANvamate tu satra " date " hatye sUtra paDyo . tanneva tanmate dvitIyAdhivALasamApti taddavi sarvamatavirodhi | (4) "mahiti venna pratiSedhamAtra-Ata" rAphI7 ( ? ) yatra "sa" kRtiprathamAntapasavaeNDapi "ti venna paddhayogAt nAsya dharaNAratmavatvam pannamaviroSaniyamAn ! mAvatana satra vaturthAdhiraLastha tvanAyA tathA varNamena padmamAdhivALa0 nAta dvAva atra topamAna mavata' ! (6) "pitau tevatakathAvasamannam" rAza8 ( 242 ) atra "samannA" ti prathamAntapadasatvAt asya adhikaraNAra makaravam yuktam / zrIkaNThabhASye tathaiva kRtam / parantu "tdvAsamA" tyatra tata-paDhAt sAkSetmavidhAnAt saptamaviroSaniyamana pataya piraNAratva vyAhatanuM Dava 2 sarvamatavirodhApi batra zrIzabdamALacaiva adhikarabaravanAyA to sita
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA yAye prathamapAda -pazama moktrApazyadhikaraNam (6) "na tu mAtAbhAvAt' 2 / 1 / 9 (143 ) atra prathamAntapadAmApAt nAstha adhikaraNAra makara saMgatam, caturdhasAmAnyaniyamAt / (7) "vapakSadopAca" 2 / 1 / 10 (144 ) matrApi pUrvavat bodhyavyam, caturvasAmAnya niyamAt, paviyopaniyamAca / ' (8)"takApatitAnAdapyanyayAnumeyamiti ced evamappanimokSaprasaMga" 2 / 1 / 11 (145) atra "animokSamasaga" iti mayamA-tapadasatve'pi "iti cet"-padayogAt nAspa adhikaraNA "makatvam yuktam / paJcamaviza niyamAt / rAmAnumamApye tathA zrIkaNThamAnye ca etatstraM dviSA vimaka kRta zyate, tanna yuktam, atiriktaviSayasya asUcanAt / caturmavizeSaniyamacintanIya / parasUtre prAyeNa sarvasammatyA pRyagadhikaraNAmAt atraiva adhikaraNasya samApti samucita / evam atra sArAdInA mate kRtIyAdhikaraNa samAsam / mAdhvamate parasUtra catuyAdhikaraNa samAdham / zrIkAmatena caturyAdhikaraNaM, tathA ballabhamatena paJcamAdhikaraNa samAptam iti yodavyam / caturya zikSAparigrahAdhikaraNam / / atra "ptena zidhAparimahA api pyAlyAtA" 2 / 1112 (146 ) iti sUtrasya "ziSTa parimahA" iti pAt asma 'sieparimahAvikaraNa" nAma / atra mAbamApyamineSu sarveSu mApyeSu etena ekenaiva straNa patavadhikaraNa racitam / mAdhmamApye tu etat sUtra caturyApikaraNaspa papThaM tabhA antima sUtram / atra "ziSTAparimahA" tathA 'bhyAlpAtA iti prathamAntapadayAt asya adhikaraNAra katva saMgatameva, caturyasAmAnyaniyamAt / parastre sarva adhikaraNAmAt atraiva adhikaraNasamAtiya musaMgatA eva / tena atra adhikaraNasya aramanAyA mAdhyamApasyaiva dopaH / patrama mopatrApazyadhikaraNam / bhatra "mopatrApavibhAgot spAkavat" 2 / 1 / 13 (147 ) iti sUtrasya "bhoktA patti" iti pAt" asya "moktApatyadhikaraNa" nAma / atra sarve bhApyAra janena ekenaiva streNa etad adhikaraNa racitam / atra "avimAna" iti pramamAntapadasatpAt asma madhikaraNAra makara saMgatam, kintu cet zabdayogAt tasya dhAdhaH, pazcamavizeSaniyamAt | tamAvi sarya atra avikaraNa racitam, ato'tra eka niyama saralanIya yena etasma niyamAnutya sarakSita syAt / sa ca itya bhakta { "cet, iti cenna" pramRti pasarava'pi yatra sAmAge pazcamyantamayamAntayasatpam , tatra madhikaraNAramma yuktaH iti tuI vizepaniyama / "atra moktApare" iti padhanyantapathAt "avibhAga" iti prathamAntadasma satpAt atra madhikaraNaracanA saMgacchate eva / tatazca "bhoktApa" iti pAt prasagAntara samitameva iti
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 vyAsAmmata-nnakSetramAniyaH ( 2 ca: pArH ) spar / parvatUtre sarvasammetyA pRthAdhiraLAramAtuM atratra adhirasamAtiH / pUrvasUtre "dhyAnyAtam"-parvana adhirasamAptisUcanASi atra badhiAma saMte | padmazavironiyamAt / mAtra vaMzavizeSaniyamasya prayogasammAvanA, tasya vizeSa pAt / paSTham ArambhaNAdhikaraNam / atra "tavananyatramAnamazavicAra||?? ( 148 ) kRti sUtrasya ArambhaLazavat asya "ArambhaLAdhira" nAma | taMtra zrITa-chamitra sarve: atra sapta sUrchALa gRhItAni / tatrASi rAmAnuna-nimbArkamAvyayo naturtha pazcama = sUtra hrItya sata sUtrANi pabu sUtrevu parimitAni | zrImAvye paravattinaH badhiAsya sUtratrayaM grahItvA nava sUSitA varNamamAgye prathamatrINi sUrvANi gRhrIni tyayameva anna vizeSa ! tena zrImpTamAgye tra adhinAyam Rtam / varNamamALye tu ham adhikaraNa kriyA nRtam ti im / jJAni TM sapta sUi ?! "vinattvatvamAramma'zavAnimyuM:" 4) "basavyavanezAneti vetra dharmAntarekha vAkyaroSAt" rAolo7 ( ?++ ) pA "yunhe. rAntrAntarASa" r||8 (zkara) 6/ "paTava=" rAoloo (opra) cho "cA sa~ kALAti" r|Ar0 (54) atra ( ? ) "taddananyatvamAnamaLazandrAti." ra||?? ( 6 48 ) kRti sUtre "tanananyatvam" kRti prathamAntapadmasattvAt anya dhirAmajyuM saMote ! vaturyasAmAnyaniyamAt| ( 2 ) "mAve nopance." rA?!?' ( ?26 ) atra prathamAntaparAmAvAt nAsya dhibAramatva yur / vaturthasAmAnyaniyamAt, parkAvezelanayamAtta / (2) "sattvaSAvara" rA|6 ( ?10) pi pUrvavat aAtaMtrama, jaMturtha sAmAnyonayamAt / RI? ( 18 ) rA "mAve nopange" rAkhuM ( 41 ) rU! "sattvAnnAvaraca" rA|6( 16 ) ( ? ) "asandhyAvezAnnati vetra dharmAntareLa vAcazeSAt" rI|2|27 ( ?2 ) kRti atrApi prathamAntapa mAva. / tataghdha "ti venna"pavAnA sattvam / gata. anya aMgasUtrata meva sAtam | RturthasAmAnya-pazcavizeSaniyamAmyAm |rA-nizrI-mAdhyeSu paratUtraLa sad zrRtat sUtraM padmate, tanna yurUn, vRcatayA atirioviSayasya sUcanAt / turthavizeSaniyama. draSTac. / sAvi teSAM mate vRddhi" sUtra: tavadhiLa nitam / vachamamate tu baitra navamam adhiraNam Adhak ! tatti niyaviddham / tena atra adhizvanAH tasya ayaM . oSaH sannAtaH / ( 3 ) "yuae zanvAntarArzva" rA|o8 ( khara) batra prathAMntAmAvAt nAya adhivALA ma Mtram, naturthasAmAnyaniyamAnU tathA virorSAnayAMca / rA, ni, zrI mateSu tat sUtra pUrvasUtraMga sad patiM dazyane !
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ ditIyAdhyAye prathamapAda - aSTamam upasahAradarzanAdhikaraNam 61 (6) paTavadha rAzI (upara) khapa pUrvavat yAtratvam / jaturtha sAmAnya niyamana, parNaviropaniyamA ! (7) payA 2 bAgAdri" rAzara 0 (24) satra "prANA" ri prayakAntapasarve karAyonta thayA jene sAMtvavidhAnA nAca baSiAgArammatva, turyAmAnya niyamAna tathA pavi paniyamAna = paratra pampatyA adhikAragArabat badhiLasamAri ! strImALe patrayamapi pariNAta uta dayate ! sAman phatavyapadAdhikaraNam atra "tavyapAddhitA pArito irAphara? (5) dati sUkSma tavyapade zata nI "tAthapagAdhirANa' nAma tatra -cIkka- sarve mAgare latraya gRhIta | mAdhyamona tatra nuM sutrANi, zrI kaSTatena pariNa pUrvAdhirAntatava tA tA sUtranayama- (2) tAvyapaherAddhitALavidropaba igara ? ( 2 ) (2) adhika tuM medranirdeAta rA2 ( pada ) (3) AmAtivA talanupati rApara3 (27) atra (2) batAvyanAddhitArAvihopa sa"i rAzara () tyatra "hitArabAriopamasi" ti prayamAnta parata nasya adhikAragAramAtve saMtasevA anuryasAmAnyaniyamAnuM zIkhamALe tu ta nama mata tasaiva vorA (2) "Si meniza rANA (6) tyatra "adhi" ti mayamAnta paratve "tuM" rAyamA nA piraNAratva, navamavirodhaniyamAnuM ! (2) kasmADhivA tanujAti" mArapha (7) phatyatra "anuvapatti" ati prayakAntapamanveSa " nAnayo. nAca gAramendram | parNaviropaniyamanta para savasakhatyA kRyariNAsmAtu bava badhiraLasamApti | aSTamam pasahAranAdhivAmA ama "pasaMdAnAneti ni vaDhi" rAzara (58) ti sUtrajya 'padArzanASiAra" nAma madhya-mAmamitre e mAre satra sUtradraya gRhItam | madhyena 3 atra badhiramAM kAvyamAM tanmatina patatuM sUtra pUrvAdhikAgaTya sUtradhAta vaturtha sU! 17mamA tu atra trANi gRhavAni ta sutraya-- (6) "tapadhAvanAneti vija kSIravati" rAzara (258) -- (2) "vAddhivapi jo rAzApa (25) - - - atra (?) "varlaphAInAneti ne lIvati rAzara ? (58) rzitra
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 vyAsa sameta-brahmasUtramArthAniya (2 2 pA) "pAranA" ti pazvakhyattapatAnuM prathamAntavastha manDayAnurodhAt adhyAhartavyatve adhiLArame samuzvita vaturvazaviroSaniyamAn, padmamaviroSaniyamAn 2 "ti cenna" kRti pAsavarya ne tevatvam, pazcama viroSaniyamAn ! tene ja batra dharabArama: saMchita ! mAlUmaLe mane sULa dhiraNaya anAramAt tasya toSa saMka: 5 (2) "vAvivapi ho" rAzaraSa (26) phatyatra "vAvivati prathamAnta paratveDapi nAsya dhiraNAratvam ! "pinzanTena tasya sAkSavinAtA nirapekSaprathamAntapadasya evaM adhikaraNAmakatvam / parasUtre sarva adhikaraNAmAt atraiva adhikaraNasamAptiriti / navavam kRtanaprasaktyadhikaraNam / matra "TsabalaviyatvarAnDahovo vArAphara (260 ) phati sUtrasyA "ssAsa"ipAta karyo "tunnabala dhira" nAma | yatra rAjjAramALe tathA mAmAthe sUtravaturtha gRhItam | rAmAnuna-nizvAzrIha-mAkheSa SaTuM sUtrANi, tathaiva zrIpatimALe sa sUtrANi pRhItAni | mASyimAthe tat sUtra patrAtmapUrvAdhiraNaya antima sUtram | vaidyumamALe tu tat sUtram lUtrAtmapUrvAdhiya tRtIya sUtranuM hRti voTvalyam ! tatra zaramAvyasambata sUtravaturtha thA ? "sAsiirnavayavandarAndoro vAM" rAphara 6 (260 ) rA yunestu rAtmUkavAtuM rAzara7 (262 ) rA mAtmani jaiva vivitrAhya hi rAza28 (262) chA svapakSakoSAgra rAzAra () tra () "sAsiirnavayavatvazAzvopo vAM" rAzAradda (260 ) ti sUtradha "braba"i tathA "ropa" tibathamAntapadayAtmaya dharabArama<Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyAdhyAye prathamapAda -ekAdazam prayojanavacAdhikaraNam 63 nAsya adhipharaNAra maktpam / caturyasAmAnyaniyamAt, pavikopaniyamAgha / parastra bhApyaprayeNa magadhikaraNAra mAt mana adhikaraNasamAsikarapana na samucitam , mApyapazcakavirodhAt / tayApi pAcalasamatatvAt na upakSanIyaM tat iti / phiMca pasUtre viSayAntarasUcanAt tasya pRyariNAratve saMtameva ! dazama sarvopetAdhikaraNam / atra "sarapitA ca tadarzanAt" 2130 (165 ) iti sUtrasya 'sapitA"-pavAt aspa "sarvopetAdhikaraNa" nAma / atra zahara-mAskara mAyadyamadhye sUtradvaya gRhItam / pAlama mApye tu apTa sUtrANi gRhItAni / rAmAnuna-nipArka-mAdhya-cI+paTa-zrIpatimApyeSu nAtra adhi pharaNaM racitam / atra etatsutradvaya pUdhikaraNAntargatameva iti hatyate / taca sUtradvayam - (1) 'sapitA ca tadarzanAt' 2 / 1 / 30 (164 ) (2) "vikaraNatvAneti cet tadutAm' 2 / 1 / 31 (165) atra (1) svapitA ca tadarzanAt" 2 / 1 / 30 ( 165 ) iti sUtre "sapapitA" iti mayamA-tapadasattvAt , caturyasAmAnyaniyamAta, ampa adhikaraNAra makala yukam | 54vizeSa niyamAnusAreNa pArasya tadbhAdhAnye'pi prayodazapiropaniyamAt tasya niSedha / tena rA, ni, ma, zrI, zrIpa-mApyeSu adhikaraNasya anAramAt teSAmeva duztyam, satyAvirodhAdapi niyamavirosa pApasyAt / kiMca pisyAntarasya sUcanAt atra adhikaraNAma sagacchate eva / (2 ) "vikaraNatvAneti cet tadukam" 2 / 1 / 31 (165 ) ityatra "tadukam" iti bhayamA-tapadasattve'pi caturthasAmAnyaniyamAt apiparaNAra ma saMgata , tathApi "nati cet" iti padama sattAs nAsya adhikaraNArammatvam, paJcamaviropaniyamAt / parasUtre adhigatyA adhikaraNA mAt aura adhikaraNasamApti saMgacchate / zrIpati-mApye tamA yallama-mApye nAtra adhikaraNasamApti kRtA / atra "tadukam" iti padamapi adhikaraNasamAtiApam ityAdi kalpayita zakyate / . ekAdarA prayojanavasAdhikaraNam / atra "na prayojanabattyAt" 2 / 1 / 32 (166 ) iti sUtrasya "prayojanapakSa" iti savvAt asya 'prayojanavatyAdhikaraNa" nAma / atra zAra-bhAskara-mAdhva-zrIkaNThamApyeSu sUtradvayaM gRhItam, rAmAna-nitpA-mAnadaye tu paNa pRhItam | zrIpati--mIyo ara na baSiI racitam / tacca sUtradvayam (1) "na prayojanamA 2 / 1 / 32 (166 ) (2) " g lopalpam" 2 / 1 / 33 (167 ) atra (1) "na prayojanayatvAt 2 / 1 / 32 (166 ) iti sUtre -prathamAntapadAmApAt mAsya adhikaraNAra makava yukam, pasuryasAmAnyaniyamAt / tathApi paNNA mAyANA tayAraNAta
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3 yaH pAdaH) nanit niyamasardAnena tasya niyamAnuSAtatva sAyanIyam rata niyama vuiM mahatuM yatra pUrvatra vyatyiAta" "ta64 parvavidha prasaMsamANikUva para, tatra niravekSadvadhavatve sati dharabArame vALI ! hRti padazavigedhaniyama satra pUrvanne "tu" ti paDha data, toDatra dharabArama samunita va na ja "nIvanutyaMbALamitteti vet tadyATyAta" zakA? 7 (23) tyatra pasUtreNa adhi gAramekasa phati vAgya, tatra "manyArthastu naiminie phatyAti ghasUtratya tu-zana nirapekSatvavadhawtyAmAvAt / gata satra zrIpati-va-mAvyo. Dhola, tAmya vitatyA (2) "ovanu strIvalyama" rANArUrU (267) tyatra "vajo" ti graMthamAtapaddhasatveDapi nAca adhikaLAmatva, anivArtha tu-gAyo navaivaniyamAn ! parasUtra simpatya adhikaraNaya grAmanuM naiva dhiraLasamApti samuvitA dezi vaiSamyunivRdhvAdhAraNam | zatra "vaiSanaivRMkhe na sApekSAta tathA itargati" roNArU che (268) ti sUtra vaiSampanaiSeti zAt ya "vaiSanaivRdhyAdhiraNanAmAM tra gAphara-mAra-mAdhva-zrIlDamALeSa sUtratraya gRhIMta zrIpattimASya tu sUtradrayam rAmAnuna-nikhyAma-mALeSa nAtra adhikTaramAM razvita tatra rAmAnuna-nivA-maLyo hatat sUtra padmasUtrAtma-8mAdhistha tRtIyaM sUtra ! vacchamamALe tu machatUtrAtma-dvAdazAdhikaraNa) pannAM sUtrama phati darIte | tava sUtratraya (2) "vaiSanaivRSya na sApekSattAt tathApti vayati" rAzAra 4 (268) (2) " zarmAvimAmAviti vennAnAvityA" rAzarUpa (261 ) (3) "kApavate vApyucyate " rApara 6 ( 170 ) - satra (?) "vaiSanarjuve na sApekSatthAt tathAdi varadhati"rANArU che (268) ta sUtra "vaiSajyanaiSaMge phati rathamAntapaddhasattAt ya piraNAmazatvam sAtam ! vaturthasAmAnyaniyamAn | rAmAnuna-nikhyAnamALeSa dhirabI zanArmAt teSAM dhoLA vitavyam - (2) "ne vimAdriti vennAnAdritA" rArUka ( 262) batra graMthamAntapaddAmAvAva, vaturthasAmAcaniyamIta "phati venna paddhasattvazva nAtra dharabArame samutiH | pannamaviroSaniyamAn ! rA-ni-zrI zrIva-mAjheSa tat sUtre parasUtraNa sahu pakyate | tanna saca, viSyavAdukyA vaturthaviroSaniyamAnna ! (2) "upAdyate vApyupa4myate ra" rANArU 6 (27) satra prathamAnapadAmAvAt ""copAt tata "pi" yogAta jana adhikAra yuksa vArthasAmAnya niyamAnta parNaviroSaniyamAvI zrIpatimate tasUtrI pUrvasUtraroSavuM, vaturthavizeSaniyamAt tatta sAta, pasUtre vaturSa mALeSa pRthAdhirabAmAta badhALastha samAptivarSAyituM zakyate |
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyAdhyAye prathamapAda - pazcamapAdasamAlocanam - trayodaza sarvadharmopapasyadhikaraNam 1 atra "sarvadharmopapate" raa1|37 (171 ) iti sUtrasya 'sarvaSAmopapati" pradAt abhya ' sarvayamrmopapattyadhikaraNa" nAma / atra zAGkareM-mAskara-mAdhya - zrIpati mApyeSu anena ekena sUtreNa etad adhikaraNa racitam / rAmAnuja nimbArka-zrIkaNTha-palama mApyeSu asya pUrvAdhikaraNAntargatatvAca nAtra adhikaraNa racitam / 65 1 atra prayamAntapadAbhAvAt nAsya adhikaraNAragmakaraca yuktam / caturyasAmAnyaniyamAt / tasya adhyAhAre kRte'pi cakArayogAt paThavizeSaniyamena tasya vAdhA bhavati / tena za-mA ma zrIpa-mApyANAM dopena bhavitavyam / tathApi yadyapi atra sUtrArtha api avalambyeta tadA terpA samarthanaM karttuM zakyate / kizca yata pUrva sUtram "upapadyate cApi upalagbyete gha" iti, tatra "cakAra " tata "arpi" zabda, tata samucayArthaka "cakAra " - evaM padayaM dRzyate, ata etena vakalyaparisamApti sUcyate / yata loke trikRtyavarNana cakkaSyasamAptisucakam iti prasiddham / ata pUrva - sUtre eva adhikaraNasamApti phalpyate / ata poDayavizeSaniyamAt adhikaraNArambha yukta' | tatazca sUtrArthAvalambane vRtte "sarvadharma" iti padena mAgutavicArANAm upasaMhAra atra bhinyate ityapi budhyate / tena upasaMhArarUpa pRthagvipayasya sUcanAt atra pRthagadhikaraNaM bhavituM ucitam / evaM atra eka niyamopi bhavitum arhati / sa ca yathA "yatra hetutrayaM cakArAdipadena samAhiyate tatra adhikaraNasamAptikarUpanam ucitam / " iti SoDaza vizepaniyama tathA sati atra rA-ni-zrI-ya-mApyANi adhikaraNasya aracanAyo dopaprastAni bhavanti / vajramapATsamAz2ovanam / idAnI draSTayam manena nibandhena asmin pAde adhikaraNaracanAyo -- ( 1 ) kati kohasAtha niyamA atra saGkalitA ( 2 ) kati dopA kasya mApyasya kathaM saMvRtA ( 3 ) kAzca zrutaya ke sUtrai upajIvyatvena gRhItA (4) upajIvyazrutibalena kIDazI ca pAdasaMgati iti / 1 ete catvAra viSayA adhastAt krameNa pUrvapat darzanIyA / tatra prathamaM tAvat (1) kavi kIdRzAtra niyamAH atra sakalitAH 1 iti draSTavyam / tathA sati asmin pAye atirikta yat niyamazrayaM saMkalitam te ca niyamA yathAcaturdazaniyama - "cet" " iti cena" pramRtizabdasattve'pi yatra uttaramAge, nirAkAMkSa-prathamAntapadasattvam athavA tAdRkSapadAdhyAhAraprayojana, taMtra adhikaraNArambha " yukta / " eteva "moktrApasera vibhAgazcet syAlokakt" iti 2 / 1 / 13 ( 147 ) sUrya draSTavyam / 6 1 -
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ karaNasya raca zvAsasamUta-brahmasUtramAMSyaniba ( 3 : paddiA) padmaganiyama "yatra pUrvasUtre "cAtyAta" "taDurU parvavidha prasaMga samANitUna para, tatra nirapekSodhatve sati adhijharaNArarma: raLIya" | haturtha "na prayoganavattA" rANArara (266) phati sUtra dravya / podaghaniyamaH "yatra hetutrayaM vArAtipana samAdyite tatra dhiraLasamANirUpanam nitam" | utarca "sarvadharmo patte rAzarU7(27) phati sUtra dravyanuM phAnI draSTavya (2) kati doSAH kasya bhASyasya kathaM saMvRttAH taMtra rAza? dhiraNe vamamALe "reSA nAnapa00dhe rAzara sUtraNa adhiraNaya tvanAtha dropa | rAzara dharaNe mAdamALe "patana tho: pratyutte." rAzara sUtraNa adhigamya aravanAyA hoya.' rAri adhikAraNe mArvamAge "mimAnipAtu vironumati" rAzapa sUtraNa dhiya vanAyA hoya che - rara adhikALe mau-va-mAyoH "sahiti venna pratiSedhamAgatA" rAzI sUtromAM vikarAca ravanAyA koSa. . rANArU badhirane zrImALe "pita talvatakasaMpAdasamannasa rAza8 sUtraNa dhajALastha ravanAtha doSo rAkASTha adhikAraNe mAdamALe "tena ziSTAparihA api cAlyAtA rAzara vRnne dhiraNaya garavanAyA Dhola || zAd adhivALe vacchamALe "masalyapazAti penna dharmAntaLa vAyA" rAza7 sUtraNa adhivaraNaya ratvanAyA roSaH | rAka paLe zrImALe DUtaratyapaLAddhitA rabAritoSaka"i rAra? traNa dhirAmya ara7nAyA topa | rAza8 badhira mAddhamAkhe "pasAranAti cenna kSIravaddhi rAzara sUtraNa dhanya bannanAyA roSa ! rA? 1. vira narva-kama-mAyo "strabatti nivayavatvanopo vAM rAkArada triA adhiLakhya nAyA topa | rA yAra mA "tatu rAjamUtvAna rAjAra mULa adhikArI nAyA to ! rAjA? - pa "rAma-ni-zrI zrI -pu "mapitA je tadanA rAzA . satraNa adhi nAyAM doSa /
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ mApyanAma dvitIyAkhyAre prathama -pannamAlamAtovana 60 rA? baLei thIti-vama-mAkhyo "prayoganavajyA" rANArara sULa bapiraNaya anAyAM ropA rAzara apilaLe rani-2-mAvevu "vaSayanakhe ne sApekSattAva-tapAhi varjayati" 2 / 1 / 34 sUtroNa madhikaraNampa aracanAyA, dopaH / rAzara adhikAraNe -ni-thI-va-mApu, "sarvapapapa" rAra7 ja viphrnns bharapanAyA doSaH / eva ca pivAnagaya daravanAyA adhivamaLaya ravanAtha varSamALe jayo 3 doSA bhAvamAe grISThAkhe 1 chopa rAmAnunamA nivAmA zrIpatimAbe - 2 dopI tti para rAjyane tene macchara-mAkhyo to mAtra 1 vAna drAvya (2) Atha tathA ya aa uparIkhyatvena paNItA tatra pramAdhine- prathama- RAnavarobalA " (rA) hatyA smRtivAkya "tasmAnyat mu trimukha dvivalama ti (mahAmAM so rUrUpAra6), vuiM te pi" (dhe pAra), "ca phrija manunavat vana" le rArA gara) sarvabhUteSa vAtmAne svaitAni nAtmani" (manuM jarA?) - 1 dvitIya "vI pAnupajo" (rAzara ) tyatra solyatiprasiddhamaphAvirodha vAsthAniA "mantarmahAna tatAra" (aaN A ra2) dvitIyAdhine- mayama - "patana thA matyut" (rAza3) bogaskRtimasiddhabaSAnatA vAjyAni "ya tarUvano pAyo " (yogA ?" "nAvinma ta hastam (te ghA rApharA27) ' utIpASiratna prathama tra--na vinatvAvae tapAtve ja zanA" (rAzi) stra "vijJAna vijJAna vA " (sai rA - 1) dvitIya -"amimAnidhyapaherAtu virovAnumati" (rApa) tyaa ta mai S
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ thAsamata-brahmasUtramArthanirNayaH ( 3 : pA) bazreyase vidramAnA" (pR dhA?7), "mi mUtvA murva pravirAta" (hai nA rAchArA4) tRtIyasUtra "darate tu" (rApha6) phatyatra "o zraddhA veDha dahuM prota" ! " visRSTiyaMta gAvamUva" (8: se zarU ol), "ninyA vize mAvAH" (mahAmAra vanaparva) "macoDya" (pItA rASa) vaturthasUtre "masaditi venna pratiSayamAtravA" (rA7i) phayatra "tamAta sata sata nAyata( cha dhArA) "kutaratu ravaThuM sainya parva thAt kRti hovAna thayuM asata. sat nAta" ( chAH dhArAra ) pazcamasUtra "pitau tevatabalAsamanna" (rAza8) tyatra yu#imAtrabananuM ! pasUtra "nAdAttAvAta" (rA/6)phulyatra "manAhimAyA suto cA nIva. anuSyate" (auDavoH : za6) "mA, sarva banAH sati sampa" ( chAH dAra-2) samasUtra "sapakSoSA" (rAza0) phatyatra yuttimAtrabarzanam / baimasUtra "tapratiSThAnAt " (rAjA) phatyAto "pratyakSamanumAna ja zAstra ja viviyAma" (manu zarANe 05), "Arva dhamaparAM je" (manu zarANe 06) vaturthAdhirane prathamasUtre "tenA riTApariba pi vyApadyAtA" (rAu2)syatra vRttimAtrabana ! pazcamASiAraNe premasUtre "mojUApavimA dhyet syAhova" ( rArU) phUTyatra "tat zraddhA tavAnubAviza" (hai. rAdha ) SaSThAdhiLe. . prathamasUtre "tadnanyatvamAramArAndrAdrikhya" (rAza4) tyatra "vAvAjhmaLa vijAro nAma gherya kRtyeiva satya" (chAH dhAza6) tavAsyamitaM sarva tat satya na mAtmA" (chAdA87) "brahmavetaM sarvama" (mukha rArA??) - - dvitIyasUtre "mAve paLe" (rAjA5) tyatra yukhiAtrakana . tRtIyasUnne "sattAvAva (rAza6) tyatra "veva sonvemA mAsI" | (chI: dhArA ) "brahma vI mama mAnIta" ( zakA-) vaturthasUtre "vyAti penna dharmAntarekha vIrokAta" (rAu7) tvatra "asat vA dUmi bAlIta" (chA rUA ) tata sat mAsI" ( chA rUA??? ) pazvamasUre "yu. zabdAntarA" (rA?8) hRtya sava socemada kAsIta" (chA: dArA) "cenAmRta zrutaM mavati" (cha, dArU ) -
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyApAye yamapAvA- vaSamapa samAjonanam SaSTa - pA" ( rA{/?. ) taMtra yumiAtrabavarzanam / sAmatra----cayAna kALAvi" (rAeAr0) tyatra 'enAzruta zruta" ( cha ddArAra ) saptaSiLe mayamasUtra --tapaDhe nAtitAnAoiSasatti " (ra||R!) tyatra "tattvamasi" ( aa. ddA8/7 ), "anena nIvena bAtmanA anuviA" ( 40 ddArAra ) "tata varSyA tarevAnu vasata" ( | rA6) 69 ' k dvitIyasUtra -- adhitu menirdezAt" (RIPage #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 vyAsasammatta trAtramiinAlayaH ( rU 2H 5-: ) dvitIyasUtre narmavimAhiti cainnAnAviAta" (rAdharUpa) tyatra "sarvena somlevamama AsIta mevAdvitIyam" ( chaeN. ddArA? ) tRtIyasUtra----"upapadyate nAkhrupahamyate TM" (ra||rUdda) taMtra "dhAtA cathApUrvamapacatuM" ( 102052603), "na pamatsyeha thopamyate nAto 7 khAdrine zva saMpratiSThA" / ( gItA (khAra ), "banena nIvena AtmanA anupraviNya nAmarUpe vyAjarot " ( chaeN. ddArAra ) trayozAdhikaraNa prathamasUtre sarvadharmopapatte" (rA|27) tyatra "nirmALa" rtyAdi ( veH / ?? ) "sarvanuM sarvatti mahImAye haiM traNa" (?) havAnI varNavyam patAdazatroSanIvyavrutivrajena ( 4 ) jodazI ya pAsAtiH atra yAzca zrutayaH sUtropanIyatvena ciMtA tAH sarvAM. zAramAbAnusArata' / mAghyAntare nizcita vaijJaLyuM vattute va / vaM = matAntarIyamAdhyamevena cA pAvatipAdyapAH pArvasNgty kalpyante tAzca atra Adau pradarzyate- zamate "sahyAdrismRtivrayuta. vevAntasamanvayaska virodharihAra." mAmate--kSimatAnupA | rAmAnunamate--"soMtyAvismRtimi. vAsya rihAra." / nimbArkama--"vare. svasiddhAnte mAvitA vorSAH niyinta" / mamate--"yuyavirodha." / zrImate "sAtyAvita virodhagApUrvavapakSasthApanan" / zrIpatimate--"vaivAviddhasmRtitadvinirArApUrva nAnmAvivAranuM paramI zivasthava pati ttipAvanam / teSA pojhonane te nAtra joSi matamaivaH parizrvate; yapi vaizrcaryaM tat tu mAthAna vaiziSyamAtram ! tuM A satyasmRtivivarimuvena pAvasya pravarttanAt sakSeSatA artha tRtiyAva nRtyamidhIyate / pAve'smina zrutismRtyAvayaH ye ndra tatra barzitA. te = yuttayanuvena paciTThItAMH kRti vondvavyam / yudhdhi anumavAdhInA, yAdazo yasyAnumava, yuttiraSi tAdazI tena pravaryaMte / tena yuttipradhAnaH pAoDayuM mati / basa dvaita-dvaitAdvaitavaziSTAdvaitAdvaitAnimatavAnimi sarvaH yuni vajenaiva sva-sva-matAnu%0tyArtha sUtrALA conanA ttA / sApa tAdazanaipuSyena sampAnitA thar tAsA tAratamyUnirSIya suvubjharva pratimAti / yeM j tra sUtramAtrarta, vyAsaMmaniSaLa na surmati / dvaitAvimatavAvAnA pavirodhAt / - tathApi zAstrasaMmatijaina pAvai yaM
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ ttirIyAdhyAre prathama pAva -pazcamapAsapovanam 72 nirviropatapratipAvanapara prati va zakyate. tAdazatrauva pabanyAya tAtparyatvena mAnava pratipAvitavAtA pArvatipAvaya sAkSAdhyAyatipAda cAkhyatvIpa / mA cari parvatIyamUtrArthanava zAzvatAbharyApi savizeSaNAratva pratipAvamitumAM te, rAjA indrapArA sUtro pAtra dhita saMvata bAronanIya ! tayAddhi sUtra mAtrapAta, nAnA baminimihopAvAnAratva sukAryarlena kALa sarvasamasyA karUpate tayAna tAdAratvasvIkAre tapa vizvAritAvilam bavAgevA madhati juvALA ja vani trALi mAni sanya ivoparA# = nitAM cati zirU yujyAvimi taddo dvAraya basapavitvam pArAya tikamALeva deva sAdhita "yutatu rAtramUkyAtyata tathApi pArcyumiSAvAdate, dhyeya prAtimAyitve pratitirva kA vinA paNa sarvathA vizvAmitve 1 rUApi guDhArata mavati ! matava "tavananyA jANyuMchALo mevAmAna pratipAgha zaraNarUpabAna avizvAmitve vAta mithyAtve ja siddhA nitam yameva utpAtre sUtAM nArAya tyava jyanuM samInI-miti pratimAti zarmyuri arthazALayoramenyane Aya tmitatve bAtavismitatva vinA para na samavati | cho chAryo vAryAlayo jayazcita meDha gve svIjyite | banyamAM vyavahAya banu parivuM tana yatva-vaNitA "nityeva satya" ti zuti pUrva re jANvasthava mithyAtve pratipAvayati | tene nirviropArjitasiddhAnta, gva satra pati tye anumate. ane trAryamAtrAvane patatuM pAvaya nirviropavAtipAvanaparatva siddhapati hatA aca avirodhAdhyAyastha prayane pa lIghovirodha prAMta, zIda ja bahirodhabAvanavIram avanvita sUtrazAvatA cAra pavi navAjU taka mane tAt puddhitAM paraktakSepa parihAlayam, dvitIye tuM paramateSu matabhedrabavargane rUpa, vRtIya tu paramatatya acItatvamatipAvana, turya topalA pAvarsana patApAvIyA bALa viLe te patava jIvatuSTayam virodhamavarzanArtha avanvitam tti dasyate patar sarSa amid re, avirodha pradarzanIrAmiti navAjyA tenA svAsa sthApana parovra pi miDIyA driva tu je vRttinAM pu parapAmatmAlyAne stI pati thavA matavAvina sati, 3 tisitAktapUrvapakSamUtamatAvi dhuti svavItvena bA yutimavi bhavanAnanti te nirna yutikhyameva raLIyA ati , vaDozI parapakSatabdanapara phayucyate . pa tra bahiropAdhyAye pramAviSAdayena vapakSasthApanaparapakSatAThanadvArA levAnta-siddhAnta parva pratidhdhati amRtinirapekSavivAravIndranA nIvAbavarAtiviSaye ameva adhyAya bAmaNIya !! -- tti dvitIyAdhyAye yamapAvo saMhAra |
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ philIpAvpApe dvitIyapA6 -TriIya maddIAdhigam 73 ( 2 ) 'pomyuranta tanAvi" karAra ( 272) taMtra 'payovruvata" gati pAt tA vaipanAmAnyaniyamAnU yamAntanasya a yAre Inthevi "cata thayoAt apitArama yAti / pavi niyamAn / ( 4 ) 'pati AnayiMta khAnapAtcAt' 2012 ( 20 ) tyatra yamAntavavA mAvAt nAsya pitAmmanvam, caturyasAmAnyaniyamAt viniyamA / ( 1 ) "anyatramAMvadha maiM tRSNAniyana" rA ( 76 )taMtra "tRAnivana" kRti pAna prathamAnA yAhAre vaivi zvasAyone apagAramAM 7 mate, pazcamamAmAnya niyama pIya niyamena pina / mApamAbve atra adhiSThAnya rakhanAryo Topa | ( 6 ) "ambuvAADaryAmAvAnuM rAjax ( 277 ) kRtyatra yamAntAmAvAt "bI" rAyomAMpa nAnya pitAmmatvam, rAmasAmAnyaniyama pavinepaniyamena vAdhina | mAmA tu adhikaraNamya racanAya doSa | rA-zrI- zrIpa-mateSu navamamUnA parama idaM sUtra patyaMte / taneM tu sUtrata mAMvavacceyamantAne pratik ! ' ( 7 ) pururAlniti caiva tASi" / / 7 ( 278 ) taMtra punA-navat" rati padmanuM dhamAnapAyAdA vaivi patra rAjyomAt nAmya adhigAramatyuM samunitam, 15manAmAnyaniyama vipaniyamena yArpita ! mAttvamAnye tathA dhamamApyuM tu adhiraNArakhAna tayAreya ro ( 8 ) aMzivAnuvapaherava" garA8 ( 270 ) tra kayamAntAmAyAnuM nAma adhikAra matvanuM aMdhArayopa pazcamamAmAnyaniyama pavi dainiyamena vAte / ( 1 ) "anvayAnuminI cakA-viyo" rArA. ( 280 ) tra 1 ( pramamAnta pavAmAMvAna nAmya adhigAmazvam / pazcamasAmAnyaniyama paviroyaniyamena vASirve / mAdhyamamanya adhikAramAttasaiMyo ropatta para rA-thI-zrIpa-matevu "astu mukhya mAvAna" kRti ke sUtra padmate / parantu 7 hipa mAnInatamamAAM varjitam / ( !0 ) "vikRtiyAvAmamatam" rAgao0 (82 ) taMtra "asamA sam" kRti dhamAntapAt abhya adhigAmaRtve yuvatuM, vistu jairAyoAt ta nileSa | turyasAmAnyaniyama pavi niyamena vASita 1 turbhe sarvesarvA adhiya gArambhAta ane aSi aLakhamAdi saMpatA vuMr mAdhyamAnya patyAra TopA, vaNamasya tu ` pavati asmi dhirane darzAte 1 F dvitIya madadIpoSitAm sII".. atra "mahAdhavanuM vA miharnIyAm" rArA?? (182 ) kRti sUtrasya mahavuM "cAt asya manISkRSipa" nAma / satra dara-mAna-cIti-bAvyevu tena 10
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 thI samata-brahmasUtramArthanaH ( rU 24 pATaka) pana skULa paddhitIyam caSi jaLa nitA rAmAnuna-nimnArja-va-zrIbdava-mALeSa tavAra sata sUtrANi - amin dvitIyAdhiraNe pRhItAni . tena zaznara-mA-zrIpati tevuM . mi. sUtre tRtIyam sat cham dhiraNe kRtam | batra "mahaddIrdhavata phati pAt yata prathamAnapadram adhyAhartavyam mavati, tatvanaiva kaya dhiraNAratve rAMcchate pazcamasAmAnyaniyamAnU tathAva atreva dhiraLasamANiraSi, "mayathApi na smatastavamAva" uti parasUtre "" tathA "tadmAva" phati pramAntapadayasarvena taraiva pRthAribAramaya samunitatvAn , tRtIviroSaniyamAn ! phatra zaznarAvanA trayAgAm alpAMtyALArtAtatyAta rAmAnujJAtInA pannAnAnna adhivatyANAntatatvAta #rAvInA trayANAmeva voi mavitam ! satyam ! tathApi zarAvInA prayALA niyamAnusAtviAta rAmAnunAvIna pannAnA niyamavihatyAta rAmAnugAvInAM pannAnAneva TuvaM utpanIyA doSatAnA satyAdhikya na hoya mulatvIya mavati | mI. zarAtInA vyAsamatalanikRSTavaM siddhati tetara batra rApharAvInA matena tat sUtra svapakSathApanaparatvena vyAtyAta", rAmAnunAvInA matena tu parapakSavabdanaparatvenA tenA kraravInI mahenata pUrvavartiskRtipAvAgnatatva samunita mavati, rAmAnunADInAM mahenatu taya dutArapakSavabdanaparapAvAda tatatvameva yuktam bata. rIphrarAtInA mate batra pApati RSitA mavati, rAmAgunAhInA matena kuna tathA tathApi "mahadvIdhava va" rUtyAtisUtrakSara mAtranetae vakhanaparatve na pratimati, paraMtu parapakSApavArajatvaTsa-svapakSasthApanaparatvam purva pratIyate utAvIyaviroSa-sUtradhArama-na-rAti-niSedhavAtha-pavAmAvAta va-ArA prayoganA | patarAphsAvaraNIya rAmAnunAhitena "vipratiSedhAjAsamannA" rUtti sUtrAnuM nivedhodha "malamajAsa" uti pavaca anuSa tvAM tattatrasya niSedhArthawvaM vihita, tadanuyAyisUtrArtha jatA te yathA "ataH hRsvAmiSTAkhyA ma juhUrvopavita anya taskupAta sarvanuM samannA phatyeva sUtrArtha" parantu tanna saMtanA dharabArame yatra anuSa yoganuM mavati, tatra pUrvAdhivALAmasUtroveva tata raLIyam ! atra tatra chata ! tataOM tatasUtraca pasahArArthanodhatva rAmAnunamate siddhati "anya tataDuparAtaM sarva" phyuje 1 tathA sati tata. na banyA basamannasabarganA saMcchite . jitu "mayathApi" tyAtisUtravyAtyanavatarapivAyA "mi samasa" tyavaM # AvaM ja pasaMdArAnantaram anyAsAmannAvarNana zatam / tanu nava saMmatam / samAptapunarAttatvoSApatta. I gata tatatrasya pami parvarisUtre saha padharAvuM na saMta, navA varapakSavabdanaparatvena vyAvyA na samIvInam ti pratimAtA ni catra sanmateSu sarve dharabAramaQtrapu ni ""Ara, vita "samasa", nitu "mA", vit "mAhi" tyAdinidhodha-rAhnaNayo daro
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA-pAye ditIyapAda - tRtIya paramANujagadakAraNatvAdhikaraNam 75 avatu na tathA kimapi satyate / ata sUnAkSaramAta eva etata "mahandIvat" itpAdisUtra na parapakSampaparam iti spaTam / sUtrakAmyaya ayameva abhiprAya iti gamyate / rAmAnujabhAppe'pi atra pAdarbhagati bhanpitA api asmina pAdAntimamA pAdamagati lapitA eya iti ityate / yata utpattyadhikaraNa tatra pAsa rAtra mata sthApana kRtam / paramata khaNDanapAde etat tu naya yuktaM bhavati / mAyeNa sarva bhApyakAra etena pAzcarAmatamya zAmitasya vA dusarA maNDita paya / ata rAmAnujamatapapapAtinAm atra etadartha zaramatadUparNa na somanam iti / tataraca patanastramya ramamata-pAyAne yA punaruktiopApati pradarzitA, "na vilakSaNatvAdi sUtraNa tathokta, sA api na saMgatA, yata tatra navaropikamatam mavanya jagata cetana kAraNatve vAdhA uparathApitA, phArya phAraNa-samAtIya guNotapAda zeSika svIkriyate, tadanumAraNa varopikamatapaNDanAta pAra jagata catanayotpAdakaravAkA pAraNAya "pirimaha" sUtrampa prapaJcarUpANtamatramma avatAraNA ameya aapkii| AdI mA marakSaNaM tata parAkamaNam iti nmApAt / ata rAmAnumAna yAmmAna na aba mamarthayitu zakyate-datyevaM manyate / tena atra saptami sUtra adhikaraNadvayaracanamaya saMgata bhavati / tRtIya paramANujagadakAraNatvAdhikaraNam / / bhatra sUtrapadAnumAreNa nAsya adhikaraNasma nAma ! yata sUtram atra "umapayApi na karmA tastadamApa" iti / kintu adhikaraNamatipAyAnusAreNa anya nAmakaraNa jAtam, yathA 1 / 1 / 11 matadanAdhikaraNaM, 1 / 3 / 9 apanadAyikaraNa, 11416 pAlAkyadhikaraNam iti / atra zakara-mAskaramIpati-mApyeSu para strANi gRhItAni, rAmAnuja nimbArpha-madhya-zrIkaNTha-vallabha-bhAvyeSu pUrvokta mahadI-streNa saha sapta mUtrANi gRhItAni / tena tepo mate etAni paTa sUtrANi mahadIrvAdhikaraNAntargatAni eva bhavanti / nArAdInA prayANA mate tu pRyAdhikaraNam iti / tAni ca paTa sUnAgi yathA-- 1 "ubhayapApi na mAtastadabhAva" | 4 / 'pAdimattvAca viparyayo darzana" / 2 / 12 (183) 2 / 2 / 15 ( 186) 6 "samAyAmupagamAca sAmpAdanazyite" 5 / "umayamA ca dopAt" 222116 (187) 13 (184) 6 / "aparimahApAtyantamanapekSA" 2 / 2 / 17 2 / "niyameva ca mApAta" 2 / 2 / 15 (185) (188) ____ atra (1) umayApi na kammatistadamAva" 11312 ( 183 ) iti sUtre karma" tathA "tadamA5"" iti prathamAntapada pasatpAt caturthasAmAnyaniyamAt adhikaraNAma saMgata eva / viSayAntarAn tathA api-zanAt / paThavizepaniyamena nAsya vAgha / mApazavizeSa niyamAt / rA-ma-ni-dhI-va iti paramu bhApyeSu patat sUtraM pUrvAdhikaraNAntargata kRtam, nAtra
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 vyAsasammata-hmasUtramANvani ( H pavi) bariNam gAradham ! atra teSA saMtyAviyepa niyamaviddhavAta teSAM voi, mavitavyama (2) "tamayA mAla sAmyatanavasthita." rArA 2 ( 284) tyatra prathamAntapadAmAvA nAsya dhirabArambhatvam vaturthasAmAnya niyamAta, SaSThavizeSaniyamAva ! (3) "nityameva ja mAvo" rArA 4 (186) phatyatra nityam kRti prathamAntapasaraveDapi vAyoti, vaturthasAmAnyaniyama pa...viroSaniyamena vAdhAta yApi nAdhArArmmktvm / (4) "hrapatimatvAzva vipaththo varzanAta" rArA (286) rUlyatra "vipaddheya" tti graMthamAntapaddhasatveDapi vAyogAt nAstha dhirabArambhatvam ! vaturthasAmAnya niyamaya pachavizeSaniyamena vAI | (5) "macathI 2 toSAta rArA 6 (287) rUlyatra pramAHpatAmAvAt nAsya adhikarapArambhatvanuM, vaturthasAmAnya niyamaryA pachaviroSaniyamena vA | (6) "parijhAvAtyantamanapekSA" rAjA?7 (288) phatyatra, "manapekSA" ti prathamAnta sattvaSi vAyogAt parNaviroSaniyamena vaturthasAmAnya niyamaya vAdhAt nAca riNAmavA parasUtre sarvasametyA dharaNarajanAnuM anaiva dharaLasamANiH saMauvA gALe kurAyAdhAraNam ! atra "samudAya mahetuDapi tavApti." rAjA?8 (82) kRti sUtraca "samudAyapAtuM ya samudAyAdhimAM nAma / matra zaMka-rAmAnuna-zrIpati-va-mALeSa dharA sUtrANi, mAramAye nava sUtraNa, "mAthA 2 DhoSAta" ti zaMkara-pati-pachasUtraya varganA, mAravamALe eka sUtrASi, nikhyAmALe pazvara sUtrANi rAvarAnumohita-rivarttadhArAsa amiva mantarmayAtzrIbdamALe mAmAvat cha sUtrANi pRhItAni, zorUca tAriNaya anna didhAkRtavAta ! tAni vaza sUtrALi jo "samudAya mahetu Dara taivANi" |"pratisatyApratisatyAnirodhAbAriravi rArA 8 (282) chevAtuM" rArAra (223) ra "DataretarapratyayatvAdriti cennotapattimAtra- | dA "mathI ja DhoSata" rAjAra3 (21.4) nimittatvArrArA (20) ga "mA vAvizeSA rADAraka (15) rU "ttaropAve pUrvanirodhAta" rAjAra | 8 "anubhrateza" rAjAra ( 16 ) ( 20.2 ) 1 "nAsatoDadagvAta" rArAra6 ( 17 ) che "manati pratijJoparopo yApadyamAnya che ? "vAsInAnAmapi viMsiddhi" 0rAra7 rArArI (2) (21.8) atre (2) "samudAya mayadetu tadabAsi" rArA?8 (281)rutyatra "tami."
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ risIvAdhyAye dvitIyapA6 - varSe samuddAyAcitam 77 ( kRti dhamAntamattvAn anya SiSa rAmavatvam, vasudhasAmAnyaniyamAn / " rAntanAtra pApa, mAmAn, atrajJA vironiyama dravya 1 ( 2 ) "taretaramanyayatvAdritivejopattimAtranimittvArArAr. ( 20 ) taMtra prayamAntaparAmAvAva "pa" candrasya yoApa nAkhya adhikAramatvam | jaMturyelAmAM nyuniyamAt, padmamasinepaniyamApa | ( 3 ) uttarotyAre ja nirodhAt" ra0 ( 12 )tyatrapi tamA, naturya sAmAnyaniyamAt, pachava niyamApa / ( 4 ) "ati pratijJoparoSo caughamanyayA" gAra? (202) tyatra "pratijJo megha" tathA "cogham" rUti yamAntapadbhacamattvAt anya adhikaraLAmatvanuM vitam, vintu pasmiAra mAgye na hanyate / mata banyamA" kRti pAt mayamAMntavAyasya nirAi sarvasva vyASAta citvAM nAmya adhiSThAtmatva samarcanIyam / khaturyatAnAnyaniyamata, satamaviniyanAtha / - , ( 6 ) "matilnyAnnatimatvAnirodhAtivihevAt" rAra|rarA (613) taMtra "ati " kRti vayamAntapatrasannAt akSya dhiAramatta yuttam, jintu pammiNi nAkhyuM naitata kRtam, ata" "prApti " kRtti pateneva sAlkSatyuM kaMcitnA nAstra SinArI samayenIyam / vaturyasAmAnyaniyamAta, sakSamaviropaniyanAtha / ( 6 ) 'jImamavA ( hovAna" rArAra ( o24 ) taMtra 4mAntapAmAvAt nAsya acinnAramatvam / naturyasAmAnyaniyamAta, virodhaniyamAla | mAmAgye sUkSet na hanyate 7 sUtra mAnnInuM pramANa nayima izitam / ( 7 ) "AjAde viSAt" gAro ( ?25) catra yamAntAmAvat nANya budhiraLAramatvanuM vaturthasAmAnyaniyamAva, pavironiyamA / ( 8 ) "anusmRtezrva" rArAra (206). tyatrApi tamAM 1 caturyasAmAnyaniyamAt, vIveroniyamA / ( 2 ) "nAnato'datvat" rArAra6 ( ?27 )datyatrApi tathA / pUrvAparatre nara - sattvAr sAekSatra siddham / vaturthasAmAAniyamAt, sakSavavironiyamApa / mAmAkhyuM tathA mISTamAnye tena rRpayiLasya bArambhAr torena jova / (20)' dAsInAnAmapi,vaiSasiddhi" rArAra(218) taMtra ' siddhi " kRttimayamAntapavatAveM RSivALatama lamunita, khaturyasAmAnyaniyamAt / tApa avi zayAAttA nArayot tasya nivaipa., paivigeSaniyamAta pasUtre sarvasammatmA SijganmAt nItha-jinaLasAhi saMvatA mati 1 y
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3 yaH pA) pannama mAvAriNamI. satra "nAmAva 4pa0ce" rAjAraTe ( 16 ) rUti sUtrasya kamAvapavA "mamavAdhiLa" nAma satra rAjaramANe tathA vamamALe paDyuM sUtrANi pRhItAni, mAsvaramAve tevA maLe "kSaNivA" tathA "sarvathAnupapa" - rUti antimasUtradrayavarNanAt vILi sUtraNa, rAmAnunamAthevi "kSaNivIvaM" phati vaturthasUtravarganAt pazvamasUtraNa pRthAdhiraLavaraNAta trIAi sUtrAdi, nivAmALe tathA mAdhyamakhe batra dhAraNa na chata, zrIbdamALe tathA zrIpatimALe rAmAnunamAvat traNa sUtraNa iva pRhItAni tAni 2 paDyuM sUtrAdi za "nAmAva 354Le" rArAra8 (211) ka kSaNatvAva" sArArU ? (202) ravaidhakhyattana svAdiva' rArAra6 (200) che "sarvathADanupa" sArArUra (202) re "mAvonupa00ve" rArArU 0 (202) { ( 2 ) satra "nAmeva DapaTage" rAjAra8 (211) rti sUtre "mA" ti prathamAsnepalA satra dharaNAma. sAta yuvA vaturthasAmAnya niyamAn satra madhvanivAmAvyo. dharaLa banArasmAt toSa | (2) "vaidhandhava ne svamAdrivata"rArAra6 (200) phatyatra "svabhAvita" ti pavot rathamAntapataya adhyAhAra rukhyatveDapi vaturthasAmAnya niyamAta, vAta noMya dhirabArambhavam, parNaviroSaniyamAta ! ( 3 ) " mAvoDanupajo." rArArU = (202) pharyatra "mA" phati prathamAntapaddhasarveDapi mAmAkhya vinA putrAvi adhieNa ravitam' bata. bamya sAkSatvam anumAya saptAnA mALyAnA samarthana raLIyA mAamANe dharaNavanAyA mAdhvamaLyasthava doSa, 5nIya | vuiM 2 atra oi niyama nuM zakyate, rasa athA "yatra pUrvApasUtrocce vachAyo mata, tatra marapatitasUtrampa sAkAMkSatvanuM anumAya prajJasUtratve nIyam ! hRti satavazaviroSaniyama. matra "vaidharyAnna na svAtiva" tathA "kSatviA " kRti matra maya pUrvAparasUtradrayanuM ! 3mayatra vArAhna tanmavati "ra mAvoDanupa8cce" uti sUtrasya na vaLAmatvanuM phati sidhdhati (4) "kSatviAva" zarAra 2 (202) phatyatra prathamantapImAvIta nATya adhirabAramahtvam ! vaturthamAmAnyaniyamAta, parNavirodhaniyamAn ! sUtra mArA-zrI-zrIpa-mAveSa parityatI mata jA mate sUtratrayeLeva hatadhiraNanuM vinitam ! (6) "sarvathAnupapateza" rAjArUra (2002) rUlyatra prathamaHpavAmAvAta nA dharabArambhatvanA vaturthasAmAnya niyama pavizeSaniyamAvA mAmANe taki patyim
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ dritIyodhyA vivava -pacha jiladhAriNam 02 -kI-bI-mApu satra pRthAdhiraNAgati tevAM nALuM mastamayamAritrabaLa tavaSiNa nitam gata ja-thI-thI-mAvANAmeva yAjipati , mAntapadAmAvAva ! paNe sarvasammA yamapiraparAnA ava adhigamamApti ! paSTha misanmAdhikAraNa atra "kasmibhaTsamavAta rArA 2 (202) ti sUkSma "pasmisamava" ti pavana a "mima maivAriNe nAma tatra zrIpatibinnevuM evuM mALepu aminuM pikane navAri grALa mRItAni I hIpatimAne "rArIrANAdhAnavasthitapahimAyAta" ti nuM sutra ati ipaTivA padhamUtrA ichanAni, cAche mijasamA rArArU (202) ' kA "kanyAyitethomAnityatvAkarA " vAtmADAnya nArArU4 (20 vinopa" garAsada (2007) ? " paryAyAvarodho vijA"irArA (20) maMtra (?) "neminnamamavAta' rAgarU3 (20) catra mAnavAmAvata nA apiyaranAra matvameva yuktam | turmamAmAnya niyamAtA tathApi se mAkhyA tathA jandhAna paddhi vachAromAta nA poda vipiniyana pagAra... narmanI . atra mAyoDanupare" rA"ArU che "LivAI rArA "sarvAnuSapadu rArA 2 dati sUvuM joiyena detutrayastha kacayAtma sya pUrvatraNa pUrvAdhi raNamANe praca yaSiAravArajarva saLe tene anna mAvAmAvavijapa viruddhadharma satra mArU paratvena bAgIya (tti ja mAyAbhAva pUrvAdhikaraNam "nAmA patrave" tathA "na mAvonu gata vayAta tI . pillava ghAmina basamAcatA, atta toDI tApayamAntAva ane ! (2) "va vAtmADA rArA (205) yatra "mA " pti karyuM mAnaMdasarve ji vAranuM adhigAma niSiddha vAsAmAnya niyamAta pavirodhaniyamA ! (3) "na ja paryAyAvabavirodho vi"i rArArUpa (ra06) citra adhipati bapayAnapAntari navAra nA adhikAratva, suryasAmAnimA tathA pavipaniyamAta -- * (ka) "anyAvasthitomAnityatAtavirodhamAM rArAre 6 (207) phatya "virodha" dati mayamAntapamatte rAyopAt nAsa apiraNAratvam / paddhaviroSanivamAt tathA turyasAmAnya niyamo / patra adhikampatyA baSirAjya bAmbatuM jaiva dhikkALasamApti ne !
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammatta-brahmasUtramAniyaH ( kyaH vAr: ) saptamaM patyadhinnAm / atra "patyurasAmantrasyAt" rArAr7 (208) tyaya sUtrasya "ti"-zabdam avanya asya "patyadhira N" nAma / taMtra zara-nimna-madhva-zrIti-varNamama dhyeyu pazca sUtra gRhItAni, mA<-nAmAnu'-zrI.-mAdhyeyu "sambandhAnuSapatta" kRti sUtrasya varganAt pAri sUtraM vRddItAni | tAni 7 padma sUtrAi / "pannurasamajJAt". rArAr7 (208) r| "sambandhAnuSaporzva" rArA38 (206) 3 / adhiSThAnAnuSapattezrva" rArA31 (20) za'aLavajJenna moyAninya "rArA40 (22) "antavattvamasarvajJatA va" rArA 1(212) atra ( ? ) "patyuMrasAmanayAt" rArArU7 (208)rUti sUtre prathamAntapAmAvAt nAsa adhirabArama~tva gum, RturthasAmAnyaniyamAt / tathApi sarve mAvyAreH tathA tAt, cazvitthamAntapadrazya adhyAhAra adhiorArameM samarthanIya / atra pAca anya vaDanavaratvenA pUrvAdhiraLAt cA nAraNya anusannaH rttathya, tathA asAmannasiddhaye - caiva patyu. trALa. jJAnnimittamAtratvam cardham pa prathamAntapadyam, pUrvAdhiraLasya "smin mAvAmAvo" tivat ayyAdarzaSyam / parva 2 anna adhiAraAE sAnchate| tena sUtrArtha.patyu: jJAtimittamAtratva na basAmannasyAt ti / athavA pUrvASiraLasya antimasUDhaye nArayAt "antyAvasthitadhdha" tyAvi sUtre dhiraLasamA` vrata. pRthAdhiAramaiM sAta ti| SoDovizeSaniyamAt / ( 2 ) "sambandhAnuSajJezca" rANa8 ( 2062) tyatra prathamAntapavAmIvAt nAsa adhinaLAramatvam, vaturthasAmAnyaniyamAta, SavizeSaniyamAtu va| tuM tu sUtra mA-rAmAnunazrIThamAdhyeSu parityam, mAjIInatarapramALapravazenuM vinA / "adhiSThAnAnupattezva" rArA. (220 ) tyatrApi prathamAntapavAmAvAtadhiraNArambha nayutta / vaturthasAmAnyaniyamAt tA vizeniyamArtaM / ( 4 ) rAvacetra mohinca" ra!!40 (2 ) tyatra "LavatuM" kRti pavat mizcit prathamAntare dhyAnmeSa "cenna" pavAt nAsya dhiradhArammatvanuM ke pazcamaviroSaniyamAtA / ( " ) "antattvamasarvajJatA vA" roroo? (222 ) hatyatra "antavattvam" tathA "basarvajJatA" kRti prathamAntavandvayAt atra pRthak adhigAramsa yuaMte, turyasAmAnyaniyamAt; jintu barthonurodhAta tathA "vA"zandena sAAkSavidhAnAt badhiArameM haiM raLIya, saptavironiyamAt| tatathya paravattisUtre sarvasammatyA pRthAdhiraLArambhAta atra va adhistra samApti saMcAte /
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA pAye dvikIyapAvA-baSTamam udghAvasaAEyASitAm / 81 saptamam vaMyasambhavAdhiSTharaNam | " anna 'tapattvakSamavAt' rArora (213 ) ti sUkSma "Sastyama" kRti pAt anya ityayi" nAma taMtra mAtimattevu sarvepu nAkhyapu SAri satrAkhi zrRhAni I maramAnye "vikRtivaipApa" kRti taMtrampa varganAt zrImpeya mUtrAjitaMtra gRhItAni, tAni 1 SatvAri vALi thayA------ 1 ''havyavasavAta" rA14 (263 ) | | vijJAnAniAve yajJa dghatiSadha " ga "naca karyuM kham" rArA42 (220) rArA44 ( 21 ) za "vitiSeSAtha" rArA45 (26) atra ( ! ) ' tapattvamammavAta" rA|2 (23 ) tisUtreyamArtavAmAvAv nAstra SivarAbhagatve yuma, taiyApi sarve mApyAre temA dhRnAt yamAntapan Tr Iyana ! pazcamamAmAnyaniyamAt / itat pan o taMtra pAvakSAsya paramatattvanaparatvena citravat atre jo nAra anusAnIya / aMta pakSe niSadhAt utpattire atra dhyeyakSatvana khArAditA / asa prazna --nya pattiniyinI zA, camyA-atra niSaSa ? stra viSaya atra rItra | caMta pUrvAdhiSThAt kALa nATTupAvArnImittukAratve siddhe kiM navantaryaMtanIvasthApi utpatti taiyAbhUtakALanAyate, na yA ra kRti nisAsAM svAmAviSThI 1 vattute. 6 mAtapArAbAtimateSu nIvahya hatpattivarSAnam / mata sUrya-nanIyotti tapatttasamavAt" kRti, tena "nIvItti" kRti abbApriyamAntarena atra aSigarama saMghacchate va / camAnunamAvye smin nayiNe svamatasthApanuM mRta dazyate, tavarSe 1 tanate atra yamAnitrarya pUrvepakSasUtram, antimarye nru siddhAntasUtra zrRtam / nizvAmadeva-mAvelu atra zAmatajanuM nRtam / parantu varSanarnimAnInamamA parvAcatuM berrApa / aMta tatra rAmAnunamAgye pArle tirUpanA hova sabhyane / nimbArjAtInAM mAdhyeyu tayA 7 sammati, teAM svadanapAt / taiyASi puSpam antare zati hatpatti 7 sarvemAM zALAno sidvAna vasyA anitsatvanvIAt / nityatve OM haiM tti sammati / ata teAM matena th sUyoganA na puchu mavet I ' ( 2 ) "na = 'yagam" rara42 (224) mRtyatra 'raNam" kRti prayamAntapatrasarveSa nasya adhijagAramatve yut |khAvomAt / zvasuryasAmAnya-niyamAta, tathA vadhu viroyaniyamAt / ( 2 ) 'vijJAnAviAve yA tavatiSeSa" rArA44 (25) dRtyanna tatvatiyeSa" kRti premamAnyapavastvavidhA" zabvena sAkSiviyAnAt nAma dhirArambhavam / naturya sAmAnyaniyamata, vinopaniyanAtha | 11 d
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 vyAmamammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( iyaH pAdaH ) (2 , "vipratipaMcAna' 2 / 2 / 45 ( 216) ityatra prathamAntapanAmAvAt nAsya adhiwittarai | caturthanAmA yaniyamAn. paThavizepaniyamAt ca / pATasamApte atraiva adhikaraNa - mAmi / bhAkaramAnye sUtrametat parityaktam, na tu kimapi prAcInanamANa pradarzitam / paSThapAdasamAlocanam / nAnI yam anena nivandhana asmin pAde adhikaraNaracanAyA( 2 ) kati kozAca niyamA atra saGkalitAH / ( 2 ) kati ca doyA kasya bhApyasya kathaM sattA / ( 3 ) kAzca zrunaya kaizca sUtrai upajIvyatvena gRhItA / (2) panInyazrutimalena kohagI ca pAdasati / ne jyAre viSayA. yajJAna meLa pradarzanIyA / tatra prathama tAt (1) kati kIdRzAzca niyamA atra sakalitA: iti / atra tu ekaH 55 atirikta niyamaH sakalita / sa khalu atra satyayA mA.nathA ca
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ . .ru ditIyAdhyAye dvitIyapAda - 588pAdasamAlocanam tatraiva 25 adhikaraNa mAmAye "na bhAvo'nupaye" iti 2 / 2 / 30 sUtre adhikaraNasya racanAyo doe / tatraya / / 5 adhikaraNa raa-shrii-dhiip-maapy| "sarvathAnupapatteca" iti 2 / 2 / 32 sUtre adhikaraNasya racanAyo dopa / evaM ca mAyanAma adhiraraNamya maracanAyA adhikaraNasya racanAyA mA mAge dopI 6 doSA patamamApye 1 dopa 1 doSa rAmAnujamApye nivAmAe zrImApye 1 dopa 2 doSI patimA iti vaktu zapate / tathA ca pAra-bhAkara-mApyayA doSAgAya / idAnI draTa yam (3) kAya taya kara muna' upajIvyavana gRhItA tatra (1) prathamAdhikaraNe prathamam "racanAnupapasedha nAnumAnam" ityatra nakApi zruti upajIyana gRhiinaa| amya upajAyaM sAmyo pradhAnAnumAnameva / eva ca asmin pAde sarveSu adhikaraNeSu tathA sarveSu sUna pu bhAyaNa zrutiyApAdipha na ma-pitam, kintu yuktimAtram / kevala "payo nupayet tatrApi" iti (2|23)suuye "yo'pamutiyan (3171)iti pakaM zrutivAkya ra pRta hryte| kintu yuktimAtramya mavalambane atra zrutisaMgati dhyAhanyate / tama yuktaM, tamyA sarvasaMgatiyApakatamatvAt, zAstramyAmpa zrutimImAsA55-pAt, zrutInA srvaanaakrtvaac| loke'pi na epho'pi matavAdo hatyate, yasya vIja na padamadhye pate / kim adhikam sarvapA mutisApakavirahita-5 manyamAnAnA pAyApAsanikAnAmapi yAyanta matavAda/ yata-te, teSAM samA siddhAntavIna vedamadhye eSa palabhyate / puddhimatA vidupI prayatnena tAni ca bImAni mahApArapatvena pariNatAni iti etAyanmAtram / ata phayate etatpAdIyamatapAdAnA vIjaM atimadhye pUrvapakSa rupama pati eva / tena tanulla yutaya eva etatpAdIyAdhikaraNAnA viyatvena kalpayitu kyante / tathA sati atra pAde zrutisaMgati na durlamA mavati / pastutastu patatpAdasya prayamA dhikaraNa satyamatapainaparam / pUrvapakSavena tasya mataM yutimadhye yatate, 5taca IsatyadhikaraNA dipu satayA matimAti / ata sAmyotyApitata api asisaMgati kathaM na smAsyati / evaM ca atra mutisagati vartate eya / ata (2)dvitIyAdhikaraNe pikAkSepaparihAra, (3)tRtIyApikaraNe tanmavadananA paramANuvAvapatanmatavIgamaNi ati maLe te chAndocce paNa pATake tAtAtaNe babimArIno prasaMgata | tAzvataropaniSadra "mAvo niyatirmadacchA mUtAni yoni puw
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra vyAsasammata-brahAmUtramAdhyaniyA ( yaH pA: ) kRti jinham" kRti 1ra vAyasya, tathA "asat vA haMmazra bAsI"ti (tai. rAgI) vAyasya 6 "nUni-dhanAt tathA "basata"-pavAdya vairoSimatAvInasyahamyamAnatvAt / "bhUtAni"padmAnuM paramANuvAna, tathA "sar"ti pAt basatyyavAda. va tanmatasya vInavena 75myate / ata baSi zrutisaMmati na vurNamA / (2) naturthAdhiSTharaNe vauddhAnA sarvAstitvavAvaDanuM nRtam / daravAnA kSatttivRtiAvanameva teSAm Azaya / tattva kSanityaM dayAnAm anacavyodhA-zrutivALayAnAM vidyutirUpaneneti yituM zayate| mAM ja tat vairoSioALAmetra vidvAntaram / vonAM phi nirantaryAvanAra(pakSapAtina. vainAziH / vairaSiAtu arjunainAziAH mAnyavinAgadina gheva tayoH mevu ti sUtramAvyata vAcaMte / tathApi vairoSiA venaprAmAbavAni, ata tatrASi zrutisAti. maiM tumAM / (kha) padmamAdhio vijJAnavAvivauddhamatavananuM tathA zUnyavAhimatava'ne va| tanmatavIgaM "vijJAnenaiva vijJAnAti" ( chA bA) 'vijJAnamAnanda tra" (a rU||28) "sad vA vamatra AsIt" (chA rU|oRIk)tyAcAH zrutayaH kRti vastu gavate / (6) vaTAdhiraLan nainamatavanaparm / tarSi dayAnAm anirvananIyatvavodha zrutivAyabata nRtam ti RSiyanuM zayate / naintittvasya dyUtaH anivRttanIyAntadvaitatyAn / viSNupurALe vonanainamatotpatti: cA vizaitA, tato'pi tanmatavrayasya vevanRtyapane na ASivadhA dazyate / ata. tammataye'vi zrutiyaMti. vatta te vA zrRtaH (7) sattAdhidhiraLa pAzupatamatalenDaparam / tanmatavInuM "pati patInA paramaM pastAt" ( zveH / 7 ) "maiM tasya zcit patirasti sro" (zveH 6 / 2) "mati pazupati" ( nruH tAH ? / 6 ) "sarvehyu . pazupati, samArI nIva va pazu" ( nAvAjyuniSat ) tyAvizrutimya pahammate / mAt patizaAt dharaNya nimittAraLatvam atispaSTatayA avAmyate / temAM mAM tu varunuM adhiSThAtA ghara nAta nopAvamiti parva nimittajAraLavAvaSam / asa atrAvi zrutisa'ti maiM durjamAM / tataAE(8) aSTamam dhim / taMtra nIvAdyuttiyAdi-pAzcarAtramAM nayanamata 6 stutir tadeva vatuvRMdamatam tleva amidhIyate / tanmatavInamiSa upaniSadmava OMzcate / nanurdhA trizIlApagoniddhi ( ? ) raoN dayate / mahAmArate zAntipardhA nArAyanvaSabacAve 30, dhyAye nauvAdyutavRttivApiAzcarAtramatamem pamyate ! anna te yathA nitya niti jJAti mRtaM sthAvaranuMmam / te meLa purUM vAsudevaM sanAtanam II22 sarvanAmanano vAtudeva mAva| vRcivIvAyurAAmApo. jyotidhdha padmamam // 23 temanA nAnAna sthiti nimna / sAvitti coM khAdo truvinamaH | OMo taMtra khya matta mAM bana nu navinA dhAtumaMdhAtAnuM mati nita kha zuM g nIya cinha mana vaMyaMvaccevanyuta / va mimyAna koSa nAga pramu / / 36
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA pAye ditIyapAda - paSThapAdasamAlocanam sa mana sarvabhUtAnA madhu paripacyate / tasmAt prasUto ya pharNa kAraNa kAya ca // 38 tasmAt marva sammapati jagata sthApara uMgamama / so'niruda sa IzAnose4th sa sarpakarmamu // 39 yo yAsudevo bhagavAna kSetramo nirguNAtmaka | peyaH sa eva rAjendra jIva sama pramu // 40 sarapaMpAca mayumo manobhUta ma ucyate / prAt yo'nirantu mokAra sa Izvara // 41 atra yAnudeyAn ma mama jIyamya tana pradyumara pamya manama, tata anina55 AhephArampa napatti yamitA | UP4 mahAmAratopAvarAnamatam | inAnI ye pAmarAmatamAtA anyAnya upa-myante, tatra jIvA rInAma utapanidhanama anupalabhya samAnujAcAryAdimi zAMkara mAyopari ya Apa ta, ma tu na samIcIna iti pratibhAti / ramApye jIvAvutpanviAdi pAya gamatamya pAna, mahAbhAratamya mAmAyAdhikyAya eva ca matrApi atisagati vartate / ___NyaM ca pATe ammin mavatra tisagati pate Nyati manyAmahe / mApadabhi aprazi tApAmapi tasyA tana na na teSAM sammativiram / tathA ca ta bharamapa aga parapakSa paNDita 'pi aA yAsya dhrutayaH upajI-manvana manIyA bhavitum ahanti, tA sarvA pspaaysen| saMpradAyA paniAnA nAva mi iti manyAmahe / sanI daSTavyam etAnApiparaNavAnpacalena (1) kozI Aya pAdasagatiH bhvitbhuucitaa| patad hi pacamapApamahArAntAce prAyeNa vaNitameSa / tathApi dvitIyam epham eva adhipharaNaM vihAya mavapu adhikaraNepu paramatapaNDanameva kRtam iti dRzyate / tApi sUtratA paramatasahiSNutA na sUcayati / parantu nepo samApridarzanAmilApakarSamAtram / tathA ca viminnamApyakRntA matena tanpAdasya yat matimA tad A sadasyate zApharamatena yA matAnA duztvamanina thevAntasamanvayama virodhaparihAra / bhArakaramatena-nAyeNa tathaina / rAmAnujamatena-pratipakSatakANI vedAntavAkyAnumAribhiH sapta nirAraNam / nimbAmatena-romuktatAm AmasatvadarzanApaparapakSanam / madhyamatena samayAvirodha / zISTatena-sanmAvimAna yuvAnanuM ! zrImattena sosyAnirvAnisanena kumaLI vaivimAnitvameva dIpikA pastuta samiteneya etatpAdapratipAya paramatakhaNDanameva / tena etatpAdasatipi paramatavAhanAmikA ityeva podayam / tathA sati balamA saMgatyA etatpAdIyAdhikarapAni tathaiva sarvAmi sUtrANi api pyaasyeyaani| satamya pATe'smin adhikaraNAnA piyavAkyatvena maikamapi ativAkya kenApi mAyakAraNa pradarzitam / tathApi yadi pUrvamImAMsAt atimAmAsA
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 vyAsasammana pramatrabhASyanirNaya ( 3yaH pAdaH) nanya prayojana bhaveta. yena ca zrutimagatireva sApekSayA vyApakasaMgatitvena parifinarizbhi. na. maSu adhikaraNa viya-peNa zrutivAkyAdika kathaM na upalabhanI53 (.77 "tatyAdIya-ya-vaizeSika-bauddha-jaina-pAzupata-pAcarAtramatAnA vIjabhUtaM zrutivAkya na 4 mama / yadi zrutiya sarvajAnA karatvena svIkriyate, yadi zrutireva brahmaNaiva kalpAdoM ganugamaje bImakamAra, yavahArAdizikSArtha pracAritA, t| sarveSAm atItAnAgatavartamAnamAnavAnAM na zrutivAkya pUrvapakSatvAdiSaNa prAsagikara-peNa vA zrutibhavyeSu prApaNIyam eva / nAyaka pRndai avajinamapi tanna pAm siddhAntaviruddhamiti bhantum ucitam / etadapi atra nIlama / ti 55pAsamAlocanam / phati tivAyA driyapAto saMhAra | atha dvitIyAdhyAye tRtiiypaadH|
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pAye tRtIyapAda dvitIya mAtarizmAdhikaraNam 87 nAtra adhipharaNam Arayama / ata "goNI" iti gadamya mAnAkSatvaM palpayitvA matama pidopaniyamAn nAmma adhikaraNAra manara yujyate / ga ni-zrI-zrIpa-dAma-mApyeSu parasUtramapi tasamvanya napatyena pazyane, tat na yukta, kAraNa haturbha-mUcanAta / caturthavipaniyamAta / (1) ra (20) ityA prathamAnta mAyAta na amyApi aghi paraNAra m.-m| canudhamAmA-maniyamAna paThapiropaniyamAya| rA ni-zrI-zrIpa-pAThama-mApyeSu "taspa pUyatro va rakSyate / tana na yuktama, paphAreNa tuma-sUcanAta caturdhayiopaniyamAya / tepo mate pakArAn "gANI ini myAdhikaraNAra patya yAdanyate iti bodavyam / (5) 44 mama pata' 2535 (21) ityA "pramAvata' iti 1 prathamAnAmya pAdAra phAppe'pi pArA1 nAmpa adhiraNAma tvam caturthamAnyaniyamAna / pavipaniyamApa / du-jita prathamAnta-1 syAna liyatvaM nAdhi5raNAra marama napinabipiniyamAga / (6) "maniranirasyatirepATamya" 2306 (00) isyatra "pratinAdAni' iti prathamA-tapadamApAna patra pragadhikaraNAma mamucita / caturdhamAmAnyaniyamAt / kinna nApi tathA enama / ana "pratini " iti zalampa sApa satva spayitvA mama sanIyam / samamapi piniyamAna / tatadha ana rA-zrI-mApyadvayamAya "zanTebhya" iti padena pRSaka epha mUrya pRtama / patadartha caturthamAmAnyaniyama cintanIya / cArAbhAvAna na anyattasyAtunyama, ata pRthakara na yuktam / (7) "yA visAraM tu vimAMgo lokAn' 237 (203) ityA "vimAga" iti prathamAnta 56saye'pi caturdhamAmA-yaniyamAn "tu" zabdayogAt tamya sApatvaM mAdhitam , naramavizepaniyAt / ata nAtra pRthagadhikaraNAra ma saMgate / parasUtre pani mApari adhiraya AratvAt atra ya adhikaraNamamApti saMgate / rAmAnujamApye ita para sUtradvayam atra gRhItam / tathA nipA bhASye ita paraM aSTa sUtrANi anna gRhItAni / tena tayo mate nAtra adhikaraNamamApti iti yodayam / / ditIya mAtariksAdhikaraNam / atra 'tena mAtaricA cyAtyAta" 2 / 3 / 8 (224) iti sUtrasya mAtarizcA" iti pAt ampa 'mAtarizcAdhikaraNa' nAma / tatra rAmAnuja-nipA-mIpati-mApyabhinneSu sarvatra etadeva eka sUtra gRhItam / rAmAnujamatena tathA niyAmatena etat sUtra pUrvAdhikaraNAntargatameva pRtam / zrIpatimatena tu parayacitreNa saha tathAca sUtra ne tAdhikaraNa racitam / atra "mAtarivA" iti prathamAntapadAt asya adhikaraNAmaya saMgatameva, caturdhamAmAnyaniyamAt / tathaiva ca kRta sarva mAnyavara / parasUtre adhikasammatyA adhikaramAramAt atraiva adhikaraNasamAtiya
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 oNsasammata trIsUtramAdhyaniya: ( cA pArH, sAnchate| taina rAmAnuna-nizrAmAkhyayo. adhiraLastra anAramAtDhoLe vitavyam 1 tRtIyam asaMmatra dhiraNam | atra ''asambhavastu saMto'nuSapo." rA|1 (221) kRti sUtrasya "asammava." kRti padyAt anya "trasambhavAdhiraLaLa" nAma / tatra rAmAnu-nizvA-zrIpati-mAdhyaminneSu sarvedhu mAgyejI tareva sUtra zrRhItam / rAmAnunamadhye tu tat prathamAdhiraLasya navAnA sUtrALA madhye ntimaM sUtram / nimnAmAnye tat di graMthamAdhisya padmavaMzInA sUtrALA madhye aSTamaM sUtram / zrIpatimAbve 2 tadgha dvitIyAdhistha antimaM sUtram / tra "samava" kRti prathamAntapavAt anya adhi bAramatyuM sAtaneva, paturthasAmAnyaniyamAt" / OM zandraya nivArthAta "tat dusamanvayAt" rUtivrat nAsya vyadhizvarArambhatve vyAdhAta sAta / navavizeSanayamAt bhAvavizeSaniyamAdya parasUtreLa adhisaMha. mApyAra' adhiraLasya sAradhAt anaiva adhiraLasamAdhi / tena rA-ni-zrIva-mAkhyALAm dhizvarasya aravanAya hoSa' / caturthe teno'dhanam / atra tenotastA ghA" rA|o 0 (226) daMta strasya "tena " pavAt asya ti / "teno'dhaga" nAma / tatra rAmAnujha-nizvA-zrIpati-mitteSu mAdhyeyu teva na sUtrama tavadhijALa ravitam / rAmAnunamAvye tasya dvitIyASirjaLasya lAnAM sUtrANA madhye etad hi prathamaM sUtram, nimbArjamAbve tathya graMthamAdhiraLasya padmadrAnA sUtrALA madhye hRtam hiM navama sUtram / zrIpatimALye tasya vaturthAdhiraLasya pazcAnA sutrALA madhye dhRtaveva prathamaM sUtram / atra "tena" kRti prathamAntAvAt anya adhirArambhatva, RturthasAmAnyaniyamAnu tameva / "ata" kRti zandraya atra hetvarthakatvasya abhAvAt nAtra sAkAkSatvaM zakanIyam / parasUtre adhikasammatyA adhikaraNasya AmnavarzanAt atratra adhiraLasamAdhdhi sAte / tena atra adhivarAya azvanAyAM nimbArjamAvyaaiva hoSasaMsparzaH sannAta. I paJcamam avadhikaraNam / atra "bApa" rAzao? (22) kRti sUtrasya "ba" zandrAt lakSya "avadhinAM" nAma | taMtra rAmAnuna-nimbA-zrI-minnathu mAdhyeSu sarvatra taveva pa sUtra gRhItam / rAmAnunamatena tAt sUtra tasya dvitIyAdhiraLasya aNu sUtreSu madhye dvitIyaM sUtram / nidhAmatena tu (tat sUtra tasya prathamAdhiLasa pazcatagatu sUtreSu madhye vAmaM sUtram / tathaiva zrIRRmatena pataMt sUtra tathya turthAMdhijaLasya paRRtu sUtreSu madhye dvitIyaM sUtram / patra "Apa" kRti graMthamAntaparAtuM asya dhigAramatyuM samurttitameva / naturthasAmAnyaniyamAt| tema rAmAnujJanimnAI zrIThamAvyALA dharAsya azvanena droSa ! patre adhisammatyA baMdharaLArammAn atreva rUdhirasamApti ]
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA-pAye tRtIyapAdA-pATha pRthivyAdhikArAdhikaraNam paSTha pRthivyadhikArAdhikaraNam / atra "pRthigyadhinAdAtarebhya' 2 / 3 / 12 (228) iti sUtramya "pRbhivyadhikAra"-rld anya "pRthityadhikArAdhikaraNa" nAma / tatra rAmAnuja-nipA-zrI+5Ta-minnepu-mApyeSu sarvatra etadeva eka sUtra etadadhikaraNArya gRhItam / tatra "pRthivI' iti eka sUtra rA-ni-zrI mApyeSu tyate, sata "adhikArarUpajanAntarebhya" iti dvitIya sUna rA-zrI-mApyamadhye tyate / nimyA-mApye tu "pRthi-madhikArapadAntarebhya' iti apara sUtram / evaM ca rA-ni-zrI-mApyeSu etavasUtradvayana adhikaraNa na racitam / "pRthiyoM" iti sUrya tu rAmAnujamatena dvitIyAdhikaraNamya aSTAnAM sUtrANAM madhye tRtIya sUtram, niyAmatena tu prathamAdhikaraNasya pazcada 11 sUtrANA madhye ekA sUtrama / tabhA zrIkapTamatena caturthAdhikaraNaya sUtrapazca+ma ye tRtIya sUtra bhavati / "adhikArarUpAnAnta rebhya" iti sUtra va rAmAnugamanena dvitIyAdhikaraNasya azAnA sUtraNA madhye caturya sUtram, zrIka matena tu catudhAdhikaraNasya pAnA sUnAgA madhye caturtha sUtrama / "pRthivyadhikAra janAntaremya" iti sUtraM tu niyAmatena prathamApiraNAya pazcadazAnA sUtrANAM madhye ekA sUtram iti viveka / atra "pRthivI iti sUtre prathamA tapasatyAta adhikaraNasya Arambha yukta rA ni-zrI-bhApyANi duni tadarAta | nimbArya mate "pRthivI" tathA "pRbhiyyadhiphArazalAntarebhya" iti sUtradvayama-ye pRthakaprathamA-tapa-satve'pi adhikaraNamya anAramAt punarapi dopApatti / tena nimbArkamate apara eka atirikta Dhopa bhavati / evaM ca "pRthivyadhikArapazanAntaramya" iti sUtre "pRthivI' iti prathamA ta vAn rA bhA-ma-zrIpa-ya-mApyeSu adhikaraNAramma sagacchate eva / caturbhasAmAnyaniyamAt / atra sUtravibhAga na yuktaH, AkAkSAmAvasyAt , caturyavizeSaniyamAt / parastre adhinasammatyA adhikaraNasya ArambhAt atraiva adhikaraNasamApti sagatApi / saptama tadamidhyAnAdhikaraNam / atra tadamidhyAnAdeva tu talimAt sa" 2 / 3 / 13 (220) iti sUtrasya 'tami yAna" samAna amya tAmiyAnAdhikaraNa" nAma / tatra rAmAnuja-nimArpha-zrI+Ta-mApyabhinneSu sarvatra 5pena sUtra Na etadadhikaraNa racitam / rAmAnujamatena etat sUtra tadIya dvitIyAdhikaraNasya aSTasu sgepu paJcamaM sUtram / nimbArkamatena tadIya prayamAdhikaraNasya paJcadazasu sUtreSu ayo- sUtram / zrI+matena tadIya caturmAdhikaraNasya paJcasu sUtreSu paJcamaM sUtram / / atra "sa" iti prathamAntapasya satmAt anena adhikaraNAma saMgacchata, caturthamAmAnya niyamAta / "tu" sadasya tatra na bAdhakalpa, niSedhAryakatvAt / nemavizeSaniyamAt nAtra ukta pUrva pakSapa-zakA kalyA, tena anazaviropaniyamAt na vAdhA / parasUtre adhikasammatyA abhikaraNamya ArambhAt atraiva adhikaraNasamApti saMgataiya / tena atra rA-ni-zrI-mApyANi adhikaraNamya bharacanayAM dopastAni iti vaktu zakyate /
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH ) aSTamaM viparyayAdhikaraNam / rthyaya" atra "viparyyayeNa tu kramo'ta upapadyate ca 2|3|14 ( 230 ) iti sUtrasya "vipaya" zabdAt asya "viparyyayAdhikaraNa" nAma / atra rAmAnuja-nimbArka-zrIkaNThamAdhyaminneSu sarvatra etad ekameva sUtra gRhItam / tatra rAmAnujamatena tadIya- dvitIyAdhikaraNasya aSTAnA sUtrANA madhye etat hi SaSTha sUtram / nimbArkamatena tu tadIya- prathamAdhikaraNasya paJcadazAnA sUtrANA madhye etat hi caturdazasUtram / zrIkaNThamatena tadIya-paJcamAdhikaraNasya mUtradvayamadhye etat tu prathamaM sUtram / ata etena sUtreNa adhikaraNasya anArambhAt rAmAnuja - nimbArkamApyadvaya dopagrastam / atra "krama." iti prathamAntapadAt caturthasAmAnyaniyamAt adhikaraNArambha. saMgata eva / tatrApi "tu ca" iti padadvayAt navamavizeSaniyamAt tathA 54 vizeSaniyamAt dvAdazavizeSaniyamAca atra adhikaraNArambhe vAdhA na zaGkanIyA / tu-zabdasya pUrvapakSIya zaGkAvAraNarthatvAt navamavizeSaniyamAt cakArasya hetoreva samuccayArthatvAt dvAdazavizeSaniyamAt / atra aSTAdazavizeSaniyamo'pi draSTavya / parasUtre adhikasammatyA adhikaraNArambhAt atraiva adhikaraNasamAptizca saMgataiva iti siddhyati / navam antarAvijJAnAdhikaraNam / atra "antarA vijJAnamanasI krameNa taligAditi cennAvizeSAt " 2 / 3 / 15 ( 231 ) iti sUtrasya "antArA"zabdAt, tathA "vijJAna" zabdAt asya " antarAvijJAnAdhikaraNa" nAma / tatra zakara-bhAskara-zrIpati-bhASyeSu etena ekena sUtreNa etadadhikaraNaM racitam / madhva-vallabha-bhASyadvayamadhye sUtradvayena / rAmAnuja-nimbArka-zrIkaNThamApyeSu adhikaraNa na racitam / atra rAmAnujamatena tadIyadvitIyAdhikaraNasya aSTAnA sUtrANA madhye etad saptama sUtram / nimbArkamatena tadIya- prathamAdhikaraNasya paJcadazAnA sUtrANA madhye etad hi antima sUtram / zrIkaNThamatena tadIya-paJcamAdhikaraNasya sUtradvayamadhye antimaM sUtram / tena adhikasammatyA anena adhikaraNasya ArambhAta atra adhikaraNasya aracanAyA rA-ni- zrI bhASyANAM doSa / atra "vijJAnamanasI " iti prathamAntapadasattvAt anena adhikaraNArambha samucita eva, caturthasAmAnyaniyamAt / tathApi sUtramadhye " iti cenna" iti vAkyAzAt nAtra adhikaraNam ArambhanIyam, paJcamavizeSaniyamAt / parantu adhikaraNaracanAyAm aSTAnA bhASyANA madhye paJcAnA aikyamatyAt aracanAyA tu trayANAm asammatezca kenacid vizeSaniyamenaiva adhikaraNaracanameva samarthanIyam / sa ca caturdazavizeSaniyama prAgeva kRta / yathA "prathamAntapadAt para yadi paJcamyannapadasattvaM, tata para yadi ' iti cenna" iti pada, tadA adhikaraNArambha samucita evaM " iti / evaM cet atra "vijJAnamanasI" iti prathamAntapadAt para " talliMgAtU" iti paJcamyantapadasattvAt asya adhikaraNArambhakatvaM yujyate eva / na ca "itaraparAmarzAt sa iti cenna asambhavAt" 1|3|18 iti sUtre "itarapagamarzAt" iti paJcamyantapadAta "sa" iti prathamAntapadasatve'pi
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyAdhyAye tRtIyapAda - ekAdazam AtmAdhikaraNam 91 adhikaraNamya manAra bhAta doSa iti vAcyam, atra "itara' zandena mAkakSitpama vidhAnAt / na yA 'tAmatiThAnA-pi anyathAnumeyamiti ced evamapi animokSapasagAt' 2 / 1 / 11 iti stra "tApratiSThAnAd' iti paJcamyantapanAt "manyayAnumeyam" iti prayamA-tapatamattve'pi adhikaraNamya anAra mAtra doSa mmAt iti vAcyam / tatra "api" zabDena hetoreva samuccayAn sAphAstvama vihita vAta / " mopavibhAgadhen syAlokapat" 2 / 1 / 33 iti sUtra tu atra anulamaya / yadyapi "upasahAradarzanAnati cenna kSIrasaddhi" 2 / 124 iti sUjhe prathamAnta 4-mAve'pi adhikaraNasya ArambhAt maniyamasya pratitalava masajyeta, tathApi tatra AparamapathamAntapadampa avyAhatapatvAta na dopa-ityeva pharaphnIyam , caturdazapicayaniyamAta iti / prsuu| adhikasama-yA madhikaraNampa ArambhAt abhava adhikaraNasamApti yujyate eva / tena bhatra adhikaraNamya racanAyo rA-ni-zrImA-pANI dopa' iti bhAgeva kam / dazAma carAcara-yapAdhayAdhikaraNam / atra "carAcara pAzramastu spAta tavyapadezo bhAtastadmAvamAvitvAt" 2 / 3 / 16 (232 ) iti sUtramya "carAcaravyapAyaya" iti pAt amya "parAcaramyapAyAdhikarapa" nAma / atra zAhara-bhAkara-nimpArka-zrI -zrIpati-bhApyeSu adhiraNam Arabdham / tatra zahara-bhAskara zrIka-Ta-zrIpati-mApyeSa ta ma etad ekameva sUtre gRhItam / nimArphamApye tu etavAraya sUtraya gRhItam / rAmAnuja-maya-samamApyeSu kintu adhikaraNa na racitam / rAmAnujamApye etad hi tI-dvitIyAdhikaraNasya aSTamu streSu aSThama sUtram / mana-vAThama-mAmayamadhye tIya-nayamAvikaraNamya sUtradvayamadhye dvitIya satram / ana "parAcaspAya" "tadavyapadeza" "mAkta" iti prathamA tapadayasya sattvAt anenatra madhikaraNAma saMgata / caturyasAmAnyaniyamAt / tu-zanamma niSedhArthatvena namapiropa niyamAt / anuktapUrvapakSatvamapi atra sAdhakam / mAdazavizeSaniyamAt adhikaraNArambha saMgata eva / athavA prayamA-taphtAt "tu Ayukta- 'syAt-zabdasattvam adhikaraNAmakam" iti nivisavizeSa niyamAt adhikaraNAma yukta / tena rA-ma-ya-bhAvyeSu adhikaraNasya anAra bhAt tepAmeva doSa / ekAda-sam AtmAdhikaraNam / ' atra "nAmAtenityatvAca tApa" 2 / 3 / 17 (233 ) iti sUtrasya "AtmA' iti padAta ampa "mAtmAdhikaraNa" nAma / tatra nimbArka-mApyaminneSu sarvatra iti eknaiva sUtraMNa etada dhikaraNa racitaM hasate / nimArka-bhApye etata stra tadIya-dvitIyAdhikaraNasya dvitIya sUtram, tena tatra patena adhikaraNa na racitameva / atra "AtmA" iti prabhamA-tapadAt ampa adhikaraNAra makara saMgatameva, caturthasAmAnyaniyamAt / na ca cakAra-matvam asya tAyave vAdhakama iti vAcyam , yavopaniyamAta , tatazca
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH / ca-kAreNa vizeSaNAntaratvavidhAnAt trayodazavizeSaniyamAt adhikaraNArambhaH sgcchte| tena nimbArkabhApyasyaiva adhikaraNasya aracanAyA dopaprasakti / parasUtre adhikasamityA adhikaraNasya ArambhAt atraiva adhikaraNasamApti sgtaa| dAdazaM jJAdhikaraNam atra "jJo'ta eva" 2 / 3 / 18 ( 234 ) iti sUtrasya "ja" iti padAt asya "jJAdhikaraNa" nAma / atra rAmAnujabhASya-bhinneSu sarveSu bhASyeSu etad ekameva sUtraM gRhItam / rAmAnujabhApye tadIya-caturthAdhikaraNasya caturdazasu sUtreSu madhye etat tu prathamaM sUtram / tena sarvasammatyA ataiva adhikaraNAma samucita bhavati / ___atra "jJaH" iti prathamAntapadAt asya adhikaraNAmakatva saGgacchate / caturthasAmAnyaniyamAt / paravatisUtrega adhikasaMkhyakabhASyeSu pRthagadhikaraNArambhAt atraiva adhikaraNasamAptirapi yujyate / mAdhvabhASye ata paraM "yuktazca" iti ekam atirikta sUtra paThitam iti dRzyate / taca tasya dvAdazAdhikaraNasya aSTasu sutreSu-prathamaM sUtram / tena tatra adhikaraNasya racanAyA tasya eka apara: doSa sajAta / trayodazam utkrAntigatyadhikaraNam / ___ atra "utkrAntigatyAgatInAm" 2 / 3 / 19 (235 ) iti sUtrasya "utkrAntigati-" iti zabdAt asya "utkrAntigatyadhikaraNa" nAma / atra zaMkara-bhAskara-mApya-dvayamadhye caturdaza sUtrANi gRhItAni / rAmAnujabhASye tadIya-caturthAdhikaraNasya caturdazAnA sUtrANA madhye etadeva dvitIya sUtram / pUrvasUtreNa adhikaraNasya AravadhavAta, navamadazamasUtrayasya ekIkaraNAca / nimbArkabhASye tu tadIya-caturthAdhikaraNasya trayodazAnA sUtrANA madhye etaddhi prathama sUtram / avApi navama dazamaM ca sUtradvayam ekIkRtam / madhvabhASye tadIya-dvAdazAdhikaraNasya aSTAnA sUtrANA madhye etadeva dvitIya sUtram / tanmate ita pUrva "yuktazca" iti ekam adhikaM sUtra paThita, tenaiva adhikaraNasya ArabdhatvAt / navama-zama-sUtradvayasya ekIkaraNAt ca zrIkaNThamApye tadIyanavamAdhikaraNasya trayodazAnA sUtrANA madhye etaddhi prathamaM sUtram / atrApi navamaM dazama ca sUtradvayam ekIkRtam / zrIpatibhApye ca tadIya-dvAdazAdhikaraNasya trayodazAnA sUtrANA madhye etacca prathama sUtram / atrApi navama dazama ca sUtradvayam ekIkRtam / vallabhabhApye tadIya-dvAdazAdhikaraNasya dAnA sUtrANA madhye etacca prathama sUtram / atrApi navamaM dazamaM ca sUtrAdvayam ekIkRtam / evaM ca adhikaraNArambhaviSaye rAmAnuja-madhva-bhinneSu sarveSu bhApyeSu aikamatya vartate / tena rAmAnujamadhva-bhApyadvayameva atrA adhikaraNasya aracanAyA doSabhAga bhavati / nUnam atra prathamAntapadAbhAvAta adhikaraNa na ArabhaNIyam / tat katha para bhASyakArA. adhikaraNaracanApakSapAtina. jAta!' ? atra ucyate sUtramya sambandhabodhakaSaSThya-tatvAt "svAtmanA cottarayo" iti parasUtrasthApi
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyApAye tRtIyapAna -pokSam rAstyadhivatAm n ', tayatvAn tataU "nALurata krRtarita pekheta-rAt'iti tatvaparasUitre aNupavAgIvena mad sambandhaka raLAt "vyantiAAtInAM dhavaLAt anu jhIva phleva samaprabhUtra mata / ~ "anulIya"kRti dhamAntayasya anIyatyAta atra adhikAraAE sAte 1 rAmAnujJamAgye tanasUtra pUrvASisattvata "viveyamenAta adhikaraNameva " ti niyamasya saMpana na vAta, tanna puttama, tuyaroniyamAI / tatathA noMdhamate dhamama bAmya darza mUni pUrvavapatyena yonitAni / rAmAnuJamate tu ne narbAbveva siddhAntasULi ! parantu tathA satti "takuLabhAravAr OM" tyAghedha kAnUtrazyantu nAsya pUrvapakSavyAvRttvape bAnyeta / tamma mauktitva sudhImi vimAvyAM / vastutastu bhabhana anuRSimutvavArye prati JAmahAnAprahAmyA meSa artha matameva sanAta, maiM tu sUtrabhAnumArata / sUtradharAnuSya tuzAmAkhyacaiva vRtti pratimAti / tAni ja naturvaMga trAhi---- { 7 kAntivyAtInAmuM 22320 (23) deg degtA r nati" rA|7 (243) raga "vA manA joyo." 23Ara (236) | | of "vRdhamudeva" gAra8 (244) / 'nALurata-zrutariti jainetarApioArAt" hai / "tambusAratvAna tu tattvapadeza mAvata -gA2 (24) 93 gAra4 (237) " garAr0 (246) 1 "vAjonmAnAAM va" gA2 (38) : 226 bAvanAtmamAviAdhana hosTanA" ! "viroSadhanavata" gAr3 (232) dA "basthitinI khyAviti zvetAmburamAri 26 "mutyAnvita samya sato iSiyoAvI ki" 11' 4 (240) chA "muLAnlR thA hovata" rAzarUpa!) rArA22 (347) ! ' niyopa'nupuRSiparsayonyatara 85 "vyatijo yavata' nArA6 (42) niyamo vAnyamA gA30 (248) tr " atra ( ! ) ddhAntivatyAyInAma" / / 20 (23p ) kRti sUtre vaSamAntapa mAve'pi Amya paprayantasrAva tRtIyakRtrampa nu" kRtti dhamAntapaana sadda sabhya dhAtu pracamAnta 52 nIyAtu adhikAra vRzcamasAmAnyaniyamena sAnyate / mAtra ye tathAvasya baLata torala Topa 1 ( 2 ) "manA porayo" ra3ra0 (236) katyatra yamantapAmAvAtacI pUrvatrAnubhava patrasya "manu" pati Trena saha sa manthAt vArAdha anya pUrvambArAmirAsa atratyameva saMgatam, sAAkSatthAva, caturyasAmAnyaniyamAI, virodhaniyama, ', ( 2 ) *nALurata-teiita cainnetarapiArAt" rAAra (237) tra "aNu " kRti prayamAnta-mattvAt tata" "atanDrune" kRti pazvamyantavasya vidmamAttvAt lakSya baSiya rA ratnama "pati resa" kRti baMdhiyAramAdhavapa1 sarve saMchate / naturdaza
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 vyAsasa mata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( iyaH pAdaH) vizeSaniyamAt / parantu tannAtra sambhavet , "aNu" iti padastha pUrvavartina "utkrAntigatyAgatInAm" iti 584yantasUtrasya sambandhighaTakatvAt AkAkSAparipUrakatvAd vA , "utkrAntigatyAgatInAm" iti sUtrasya adhikarArambhakatvasampAdanAtha pravRttasya nocitaM svastha pRthAdhikaraNArambhakatvam / ato na caturdazavizeSaniyamasya vyAghAta. / tatazca na ekasminnapi bhASye asya adhikaraNArambhakatva dRzyate / ata' nAsaMgatam etAdRzakalpanam / caturthasAmAnyaniyama draSTavya, tathA paJcamacaturdazavizeSaniyamo drssttvyau| ( 4 ) "svazabdonmAnAnyA ca" 213 / 22 (237) ityatra prathamAntapadAmAvAt adhyAhate'pi cakArayogAt nAsya adhikaraNAmakApam / caturthasAmAnyaniyamAt tathA paSThavizeSaniyamAt / (5) "avirodhazcandanavat" 2 / 3 / 23 ( 239) ityatra prathamantipadasattve'pi nAsya adhikaraNAmmakatvam, candanahaTAntena avirodhasAdhanAt / kasya kena saha avirova iti AkAkSAyA sUtrasya sAkAkSatva siddhayati / caturthasAmAnyaniyamAt tata' saptamavizeSaniyamAt ca nAsya adhikaraNArambhakatvaM yuktam / / (6 ) "avasthitizepyAditi cennAbhyupagamAddhRdi hi" 2 / 3 / 24 (240 ) ityatra prathamAntapadAbhAvAt tatazca "iti cenna" iti padasya satvAt nAsyApi adhikaraNArambhakatvam / caturthasAmAnyaniyamAt , paJcamavizeSaniyamAcca / / (7) "guNA vA lokavat" 2 / 3 / 25 ( 241 ) ityatra prathamAntapadAbhAvAt nAsya adhikaraNArabhakatvam / caturthasAmAnyaniyamAt / tAdRzapadasya adhyAhAre'pi "vA" zabdena vikalpavidhAnAt atra sAkAkSatvaM kalpayituM zakyam / SaSThavizeSaniyamAt / ( 8 ) "vyatireko gandhavat" 2 / 3 / 26 ( 242 ) ityatra "vyatireka" iti prathamA-tapadAt asya adhikaraNArambhakalpa yuktam / mAdhvabhApye'pi tathaiva kRtamiti dRzyate / parantu saptasu bhASyeSu naitat kRtam / ata "vyatireka "-0dena kasya yatireka ityeva sAkAkSatvaM kalpayitvA adhikaraNAmasya anaucitya kalpanIyam , saptamavizeSaniyamAt / ata mAdhvabhApye adhikaraNArambhAt doSa / tanmate atra trayodazAdhikaraNasya Arambha / rA-ni-ma-zrI-zrIpa-bhASyeSu patatsUtrapitvena parasUtra paThyate / tanna yuktam / cakArAt pRthagahetutyasya sUcanAt , caturthasAmAnyaniyamAcca / (2) "tathA ca darzayati" 2 / 3 / 27 (243 ) ityatra prathamAntapadAbhAvAt nAmya adhikaraNArambhakatvam / avyAhAre'pi cakAra eva tasya vAdhakaH / caturthasAmAnyaniyamAt , pAThavizeSaniyamAt ca / rA-ni-ma-zrI-zrIpa-bhApyeSu etatsUtra pUrva sUtrasya zeSatayA paTitam / tatrApi ni-zrI-cala-bhApyeSu cakArasthAne hikArasya pATa dRzyate / mAdhvabhApye pUrvasUtrasya aMgatayA anena adhikaraNam Arabdham / etasya pUrvarasUtrAgatva na yuktama iti tRktameva / caturthasAmAnyaniyamAta /
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyAdhyAye tatIyapAda caturdaza kadhikaraNam (10) "pRthagupadezAt" 2 / 3 / 28 (248 ) ityatra mathamAntapanAmApAt nAsya adhikaraNArammakatvam , caturbhamAmAnyaniyamAt / tena mAnyabhApye atra adhikaraNAmastu tasma nopAya krpyte| (11) "taTaguNasAratvAt tu tdrvypde| mAjavat" 3 / 29 (145) ityatra "ta-pyapadeza' iti pramamA-tapadamatvAt asya adhipharaNAra matya yuktamapi "tu' sandena niSedhArtha kena tampa vyApAta / ato'tra adhikaraNAma mamucita / tathApi atra pUrvapakSasya phatpAta sa na phavya / anukte pUrvapakSe yathA "tat tu samanvayAt" ityA "tu" zaraya niSedhArthakatve adhikaraNAra-manya aApakatvam / anyatra yathA utapUrvapara, aniSedhArya karane vA tu zabsya adhikaraNAra meM bAdhakatvam ityeva dhodayam / tathAca ana niyama -"ukta pUrvapo prathamAntapadena saha niSedhArthaka-tu zabdasya na adhikaraNAmakatvam' iti aviropaniyama, kayara mApye adhikaraNa AramAt tamya atra doSa palpanIya / (12) "yApAmamAvitvAca na dopastadarzanAt" 2 / 3 / 30 ( 246 ) ityatra "dopa' iti prathamAntapa-mya satvAt amya adhikaraNAra makala yukta / para tu cakArasya yogAta taniSedha / caturthamAmAnyaniyamAt 54vipaniyamAgha / mAghamAye amra adhikaraNasya racanAyA vopa patasya / (13) "svAnivat tasya sato'bhivyaktiyogAt" 3 / 31 (247 ) ityatra prathamAnta mAyAta nAsya adhikaraNAra malla yuktam / caturthasAmAnyaniyamAta | mAcamAjye atra pRthagadhikaraNakaraNAra dopo pAnya / (15) "nityopara0 yanupalabdhaprasago'nyataraniyamo pAnyayA' 2 / 3 / 32 (248 ) itpatra "nityopamadhyanupalabdhiprasaMga" tathA "anyataraniyama" iti bhayamAntapanaddhayAt atra adhikaraNAma saMgacchate, caturbhasAmAnyaniyamAt / kintu "vA-dena vikalpavidhAnAt tamA apayA "zabdenApi sAkAkSasyasya 19panIyatvAt / 4vipaniyamAt sa na kartavya iti krpyte| parasUtre marmamammatyA pRmagadhikaraNasya ArambhAta atra adhikaraNasamAptikarUpana saMgatameva / mava ca ammin adhiraNerAmAnujamAdhye adhikaraNamya apanAyaryA papho Topa rananAyI hovAmAla mANamALe , catvAro dopA pakamamAge anye mayatra gopAmApa iti vijJeyam / / caturdaza madhikaraNam / ana "karNa zAstrArthatvAt" 2 / 3 / 33 ( 240 ) iti sUtrasya "ka" iti pavAda asya "dhika" nAma / tatra phara-mAra-rAmAnuma-zrI+54-zrIpati-mApyeSu sapta-strANi, nimbArka pAmAva
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH ) vaNama-mAdhyayamaye gai sUtrAdhi, mAdhyamAdhye tu haba sUtrAjJi zrRddItAni / tAni ca sapta sutrANi yathA / "oN zAstrArthavatttA" rAAr3 (246) | | "padhiniyama" rA 7 (212) 6) "jJattiviSayyayAtrAza8 ( 24) Na "samAcamAvAzva" rAA, (2) ra| "vihAropavegAt" ra||24 ( 250 ) 3 / "kaMpAdAnAt" ra||rUkha ( rkhara ) jA "vyapadezAtta yiAyA 7 -nirdezaviSayyaya rAzarada (ra ) 96 66 atra ( ? ) "ii gASArthavAta" rAza (ra46) iti sUtra "[" kRti prathamAntapAt anya adhiSTharaLAramattva sAtama, jaMturthasAmAnyaniyamAt / sarvasammata putat| ( 2 ) "viropadezAt" rAASTa (290) yaMtra vadhamAntAmAvAtmAtra dhirabArameM saM-te, zrRtamapi tathaiva sarvavu mAdhyevu ! vaturthasAmAniyamAt / rA-zrI-zrIvamAdhyeSu tatsUtratya parasUtrAMnnatva sAdhitam / tatra yum, detoreva ttatttAt, caturthavizeSaniyamAt| ( 3 ) "kapAvAnA" rAvArUpa ( rr ) tyatrAvi tathaiva, vaturthasAmAnyaniyamAt| rA-zrI-zrIva-mAdhyeSu patatUtranuM pUrvamUtraLa sad viSarthyastameLa patinuM "pAtAnAnlR vihAropadezAt ti / nASi banne miSi kAnvInadhAnAni [gatam / tataAE dhRta:tracaya pachIraNa 7 yuttam / vRdhdhaheto nirdegAt | khArAmAvapina kSati, paraMitrAt tasya maMtra phanIyatva pacituM gayate| hetuJa rzanapravAha titatvAn / bata to mUtratva maiM cum I turthavizeSaniyamAtA / ,, ( 4 ) "vyapavezAnta yiAyA haiM ainnirdevipacceya '' rAvAda (para) tra "nirdezaviparyaMya " AMta prathamAntapavastra sattvAt ane1 adhiSTharaLArambha sAta, tathApi na eksmiRSi maLe tathA nRtam / latta vAyoAt "zveta" sarjAsattvAzva nAsya dhiraNArmatvam hayeva jyanIyam / vaturthasAmAnyaniyamAt, pazcamadhaniyamAmyAM haiM / . ( 1 ) "padhivaniyana" r||27 ( rkhare ) tyatra "niyama." kRti prathamAntapasavAnuM adhirAramAM sAte parantu trAvi mAghye tatra dazyate, ata "niyama." ti pamena sAAkSavaM yA tArAM rtavyam / sakSamavizeSaniyamAt ( 6 ) "ziivaSarvyayAt" 22/28 (24 ) tyatra dhamantapavAmAMvAtuM nAca adhitaLAramatyuM yum, naturthasAmAnyaniyamAt / tathaiva miti sarvadhu mAdhyeSu dazyate / ( 7 ) "samAdhyamAyAnta" rAAva ( ra59 ) nRtya prathamAntavanAmAvAt nAtra adhiraNam Arabdham sarveSu madhyevu | cArAt adhyAhArapi tanniSedha / vaturthasAmAnyaniyamAt, vizeSaniyamAtra ! parasUtreNa zAra-mAra-mAdhyaye-dhiraNArmAt atra adhiraLasamApti
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 070 sthAna amgAta . / rAmAharyanfuqewuda se aap | M4 ditIyAdhyAye tatIyapAda - paJcadaza tabAdhikaraNam yo matana magacchate / ga ni dhI-dhIpa-ca-mApyA paravaribhUtamapi pata-dhikaraNAntargata tam / mA pramANe tu parasartimanadayamapi tathA stama / atra adhipharaNaracanA'racanAjanya na phampApi ropa manAta ! paJcadaza takSAdhikaraNam / atra "yathA ca tamobhayathA 3140 (256) iti sUtramya "tathA' iti pAmya bhatmAna amga 'tAripharaNa" nAma / tatra sAra-bhAkara-mApyadvayamadhye etena ekana sUtreNa "tAdhikaraNa racitamiti nate / rAmAnujamApya tu etaTa hi tadIyamacamAvikaraNama saptasu mutreSu antima strm| nimmAmA-ye sanIyavamAdhikaraNamya asu sUtrepu etata ca aSTama mUtrama / mA-cabhApya tanayamApta- piNamadhye sAmu sapreSu tad hi apana sUtram / zrI bhASye tanIya mAdhikaraNa sAmu sUtrapa enaya atima sUtrama , zrIpatimApye tadIya ayorAdhikaraNasya satasu satrapu etat antima sgam / tathaiva paThabhabhApye taTIya caturdazAdhikaraNamga aSTamu matrA panata antima mUtram / tatra rA-thI-zrIpa-mApyeSu 'vihAro parezAna nathA "upA-nAna iti pazcayamya ekIkaraNAt eta-piraNamya saptamamyaka sUtrAmayam / nimmA-mAma-mApyasyamadhye tathA mAraNAt taTIyAdhiraNanya asatyaka 40 marama rati vi / ya ca ammina satre zAra-bhAskara bhinnA pada bhASyakArA ephamatA papina 1 tana zara mAna-mApyorakha duTapa 5lpanIyam / atra nakSA iti prathamAntapanasya matvAta caturbhasAmAnyaniyamAt yacapi adhikaraNAma mamucita pya tathApi cAyogAna tathA 'yA'-parena prastasya Eentratale nAna bhidhikaraNAra ma maMgate, papiropaniyamAta / parantu tayApi asti ana kadhid vi5 / tathAhi pUtrAdhikaraNa vuddhe / patatva nirasya jIvA-mana' phatvaM vyavasthA pitama tyi mApAmera pakamanyam / tata parameva yati "yA ca takSomamayA" iti ukta bhaveta , tA ki cintanIyamA Atmana tAzakatvamamaMgAd anantaraM vipayinI yA Nva myAmAvikI AphamA jinAsA vA mapati, sA yadi "yathA ca takSA umayayA' iti vAkyena 'amiyata bhavata , tatA tamya karca tvasya prabhAratamAnam atra ucyate-ityeva kalpanIya / bhavati / tena tatha pharsatva takSaNa mapaviphavipat parva tvam ityeva asa boddhayam / -ataM bhanna vidheyavivaminI atirikA kAcita kA prastutA / tena ca atiriktaviSayatvena viSaya (menana amya pRthagAdhikaraNAt yutameva / vastutastu "yathA ca" padena sa atirikta viSaya eva ava mastUyate ityeva spaTam / caturmasAmAtmavipaniyamAmyA tathA prAdazaviropaniyamAcI ata sArabhA-paramAmAyameva atra sagata mati ) apare sarve asra adhikaraNaspa aracanAyo jhopaprastA ('inyeva samIcInamiti pratibhAti / yapi nirNayo'yam adhikamatavirodhI, tayApi yutapetatvAt
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsammata--brahmasUtra bhASyanirNaya ( yaH pAdaH) ___ tasya nidApatvameva vaktavyam / "yuktiyuktamupAdeyaM vacanaM cAlakAdapi" iti prasiddhaH / parasUtre adhikasammatyA adhikaraNAmAt atraiva adhikaraNasamAptiriti / evaM ca atra rA-ni-ma-zrI zrIpa-va-mApyeSu adhikaraNasya aracanAyA doSaH / por3azaM parAyAttAdhikaraNam / atra "parAt tu tacchate" 2 / 3 / 41 (257) sUtrasya "parAt" iti padAt astha "parAyattAdhikaraNa" nAma 1 tatra nimbArka-madhyabhApya-bhinne mAnyeSu sUtradvayaM gRhItam / nimbArka bhAgye anena ekenaiva sUtreNa etadadhikaraNa racitam / mAdhvabhASye tu tadIyasaptadazAdhikaraNasya dAnu sUtrapu etat navamaM sUtramA tacca sUtradvayaM (1) "parAt tu tacchute." 2 / 341 ( 257 ) (2) "kRta prayatnApekSastu vihitapratiSiddhAvayAdibhyaH" 2 / 3 / 43 ( 258 ) atra parAt tu "tacchute" / / 3 / 41 ( 859 ) ityatra prathamAntapadAbhAvAt nAsya adhikaraNArambhakatvaM, tathApi tat tu samanvayAta iti sUtravat tu zabdasya anuktapUrvapakSapyAvRttyarthaM kanyA prakRtaM "jIvakartRtvAdi" iti ekaM padam anusaJjanIyam pratiyogijAnaM vinA niSedhasya anupapatte / tena bhAvabhASye atra adhikaraNasya anArambhAt tasyaiva dopaH karapyate / paJcamasAmAnya niyamAt tathAaSTAdazavizeSaniyamAt / (2) "kRtaprayatnApekSastu vihitapratiSiddhAvayAdibhyaH" 2 / 3 / 42 ( 258 ) ityatra "taprayatnApekSa" iti prathamA-tapasatve'pi pUrvapakSavyAvartaka-tu-zabdayogAdapi uktapUrvapakSatvAt adhikaraNAma pratiSi-yate / caturthasAmAnyaniyamAt aSTAdazavizeSaniyamAca / navamavizeSaniyamo'pi B401 / nimbArkabhApye atra adhikaraNAmAt tasyaiva do5 / parasUtre sarvatra animArambhAna atraiva adhikaraNasamApti santa / eva ca asmin adhikaraNe mAvabhApyasya nikAya apanAyA eka doSa, nimbArkamApye adhikaraNasya racanAyAm eka dopa. / saptadazam aMzAdhikaraNam /
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyAdhyAye tRtIyapAdaH saptadazamam azadhikaraNam (7) bAntateSAtir " "12/20 21 ( 267) ( =+ ) (8) 'amAsa v " rAkha0 (66 )|( ? ) "manezAviti paitrAntarmIvA" (6) "adRSTAniyamAt" rAkha (67) cAra ( R2 ) ' aMga (2) "azo nAnAvyapadezAtmyacA pApi dvArAsiyAvitvam bIyata 5e." ra142 (22 ) ti kSetrasya 'aza" kRti prathamAnta-sattvat banena RSivaragArameM saMta va / asuryasAmAnyaniyamAt / sAM pa tra matyam / "anyayA sAvi" kRtyatiSane sArbosatvasva anidhAnavina pitar / provirodhaniyamAt / ( 2 ) 'mantravo" ||44 ( 260 ) tyacamAntavAmayAt tathaiva pAra sattvAtuM nAmya apivarAvatvam / RturyamAmAnyaniyamAt paryAyaroniyamAgha | ( 3 ) 'vi ja smarthyate" rAkha (666 ) catra tathaiva / varyasAmAnyaniyamAt paryAvaraniyamA / ( o ) maNa Anivantana para " roza46 ( 262 ) catra ' para ' kRti pramamAnta"sattvAt caSi adhiSTharanArama saMvata, caturyasAmAnyaniyamAt tamASa 'a" kRti zabvena patazya sAkSmaNatvasAdhanAt mAtra adhinnArama saMvate / sakSayaroniyamAt| (p ) "smaranti sa~" 247 ( 16 ) tyatra yamantAvAmAvALuM nAma adhirabAra maitvam / bayyAdAvi nAranma yitvam | RturyasAmAnyaniyamA SaviropaniyamAva | ( 6 ) "anunArihAro TenTsambandhAnyotirAddiva" "1/48 (26) taMtra 'anujhAparihArI" tti prayamAntavatattvavi sarvekSa maMtyA paNa nasya aSibAramattvam vat'-zajayoAt yaMta prasAtava sAAtasiddhezvaryasAmAnyaniyayAta I (10) "amita bAvipi taiyam" 99 dd ( 7 ) 'antatedhAti" rA2 (6) tra 'azrutira " kRti mayanAnta-saMvaivi, RturyasAmAnyaniyamAtvArasya yoAta, nAsya RSiragArama%0tvam vironiyamAva ! "atita" zantanya jyeSThatA sAtama sAkSitvam / aMta na pi " 1 ( 8 ) ' mAmosa v " rAkha0 (66) kRtyatra " sAmAsa " kRti pramamAntapavasattva vi nArayoAt nAsya adhiktagAmataMt| naturyasAmAnyaniyamAt mA pachavironiyamAva| (1) "badaSTAniyamAt" rApara (267) tyameM prathamAntapAmAvAva nAsya aSirAttvam hatuyaeNsAmAnyaniyamAn ! mAmAkhyuM adhigArambhAtuM tathaiva hoya / (20) amisanmAvivi caivam" 2(68) tyatra "lam" kRti JayamAnta
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH ) padasattve'pi asya sAkAkSArthakatvAt nAtra adhikaraNArambha karaNIya / saptamavizeSaniyamAt / cakArayogAt api nAsya adhikaraNArambhakatvam / caturthasAmAnyaniyamAt pa5vizeSaniyamAcca / ; ( 11 ) " prakAzAditi cennAntarbhAvAt " 223|53 ( 269 ) ityatra prathamAntapar3hAbhAvAt tathaiva "iti cet" iti padasattvAt nAnya adhikaraNArammakatvam / caturthasAmAnyaniyamAna paJcamavizeSaniyamAcca / sarvasammatyA pAdazepAca ava adhikaraNasamAptizca sagataiva / evaM ca atra kevala bhAdhvabhApyasya adhikaraNaracanAyAM doSa eka eva / saptamapAdopasahAra idAnI draSTavyam anena nivandhena asmin pADhe adhikaraNaracanAyA ( 1 ) Rti kIdRzAzca niyamA ala saGkalitA. ( 2 ) kati ca doSA. kasya bhApyasya katha saMvRttA ( 3 ) kAzca zrutayaH kaizca sutraiH upajIvyatvena gRhItA (4) upajIvyazrutizlena kIdRzI ca pADasagati bhavituma ucitA iti / ete ca cattvAro viSayA. adhastAt krameNa pradarzanIyA / tatra prathama tAvat ( 1 ) kavi kIdRzAtha niyamAH atra sakalitAH / atra niyamadvayameva atirikta saGkalitam, yathA aSTAdaza niyama "prathamAntapadAt para yadi paJcamyantapadasattva tata paraM yadi "iticenna" iti paDha, tadA adhikaraNArambha samucita. "va" / etadartham "antarA vijJAnamanasI" ityAdi 2/3/15 sUtraM draSTavyam | UnaviMza. niyama " uktapUrvapakSa prathamAntapadena saha niSedhArthaka - tu zabdamya na adhikaraNasya Arambhakatvam" / etadartha " tadguNasAratvAt" ityAdi 23 29 sUtraM draSTavyam iti / idAnIM draSTavyam ( 2 ) kati ca doSAH kasya bhASyasya kathaM saMvRttAH tatra 232 adhikaraNe rA-ni-mApye "etena mAtarizvA vyAkhyAtA " iti 22338 sUtre adhikaraNasya aracanAyA doSa | 2 / 3 / 3 adhikaraNe rA-ni-zrIpa - bhApyeSu " asambhavastu sato'nupapatte." iti 22419 sUtre adhikaNasya aracanAyA doSa. / -- 2 / 3 / 4 adhikaraNe nimbArka - mApye " tejo'tastathA hyAha" iti 223|10 sUtre adhikarasya arecanAyA doSa. / 5 adhikaraNe rA-ni-zrI- bhASyeSu " Apa " iti 2/3/11 sUtre adhikaraNamya aracanAyA doSa |
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA yAye tatIyapAda - saptamapAdopahA. PE adhipharaNe rA-ni-zrI-mApyepu "pRthivyadhika ta mya' iti 2 / 3 / 10 mne adhikaraNasya manAyA Topa / 13 / 6 adhikaraNa nimyAkamApye tadIya "pRthivIM ti mana adhikaraNa racanAyA doSa / 237 adhipharaNe rA ni-zrI-mA ye "abhi yAnAdeya tu talliAt ma" iti 2 / 3 / 13 mujhe adhikamya acanAyo dop| 238 adhipharaNe rA ni-mAyayo niryaye, tu pramo'na upayate ca iti 2 / 3 / 15 mapra adhiparaNaya saracanAyo Topa / 230 adhiparaNe rA nidhI bhAye "antarA vinAnamanamI prameNa tAlinA ma ini 3 / 15 mUne adhiraNamya aracanAyo doSa / 30 adhikaraNa rA-ma-ya bhASyapu "carAcaravyapAya yastu syAna ta-yaso bhAkta tamAyamAthiyAn" iti 2316 gata apitaraNa aAcanAyo dopaH / / 311 adhina raNe nimyAmApye nA mA teniyatyAca tAmya' iti 2 / 3 / 17 sUtra adhikaraNamya aracanAyA bhoga / 1110 madhIye adhikaraNe "yukta iti 2 / 3 / 10 sUtre adhikaraNa racanAyA doSa / 2313 apikaraNa rA-ma-bhAyayo namantiga yAgatInAma' iti 2 / 3 / 10 sUtre adhikaraNama mAcanAyA doSa / tava mA samAye "vyatireko gadhavata' iti 3PF mUtre adhikaraNasya racanAyAM dopa / taya mAghamAye "pRthamupAna" iti 23128 mUtre adhikara gamya racanAyo Topa / tatraiva 5 sabhApye 'tamumArasvAna tu tavyapaTe / prA11" iti 2 / 3 / 20 sUtre ___' adhikaraNamya racanAyA doSa / / tava mA camApya "yApadAnmamApityAca na dosta6 nita" iti 2330 sUtre aghi5raNamya racanAyI gopa / taura mA yamAya "vAnvita tamya sato'bhivyakti yogAt" iti 2 / 3 / 31 sUtre adhipharaNamya racanAyA doSa / 23.5 adhipharaNe rA-ni-ma-zrI-zrIpa-ya-mApye "yathA ca takSomapayA" iti 2 / 340 sUtra adhi+raNamya bharacanAyo dopa' / 2316 apiraNe bhAvamApye "parAta tu tate" iti 2 / 3 / 41 satre adhikaraNamma paracanAmA Topa / - tatraiva nipAImApye "kRtamayalApamastu vihitapatipikSAvaya yAdimya'- iti 2 / 3 / 42 mUtre adhikaraNamya racanAyA Thopa /
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aga che toSAH ja 20 ) 0 0 thANasanmata-zaikSetra mAdhyaniya ( rUkA pAsa) rArA 7 dhajarane mAtramAa "nirjhayiyamAta" ti rArA sUro adhijarAya ravanAyAM dropaH | parva 2 pADamina mAvyAMLAM vosamAhAre te darate mAkhyanAmAM adhikaraNasya aracanAyA adhikaraNasya racanAyAM mAdhyamALe huM toSA vaLumamALe 2 koSaH 2 topa ninjAmALe 20 hovA rAmAnunamALe zrIpati maLe 2 koSo zrImALe ka doSa phati va zakyate tathA pADamina zIznara-mAra-mAdhyayo toSAmAvaH | dvAno dravyanuM (3) ca cuta ziva sa upara pRhItArA prathamAdhisaraLa na "viyathata" rArA sUtre "tat tenosUnata" (che: hArAra) "mAtma jAza samUta" (hai rA2) "zabdAva" rArASTra sUtre "vAyudhAntarikSa = mRta" (rR. rArASTra) "yAraiya trAsava"rArA sUtre "manna dra" ( rUArA) "gAnando bo" ( taiH rAdhA?) pratijJAAnitiSkanTemyaH"rArAda sUre "lava sompamA zAsIta" (chA dhArA) "pretAtyamitaM sarva" (jI. dAdA7) "tat tenoDalsanata" (chIH dhArA2 ) dvitIyAdhikAraNe "patana mAtirdhI cAtyAta" rANATa sUtre "mAMworA vAyu (saiH rAza), auSAnataM mitA devatA ya vAyu (gR: IkAra2) tRtIyAdhizaraNe "samarmavastu satoDanuSatte rArA hRti sUge " vAyazcijhanitA vadhA (dA2) "vaM nAto mevasi vizvatomuvi (raH chArU) vaturyAdhiLe "tenostathA ghA" rArA hRti sUtre "vAyorazi. (te rA? ) "tat tegaoNDaphyunata" (chI vArApha)
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipApAye vayava -saptamapAvoparA pagamAdhimarane "mA" rArA ti ttaNe "bApa" (te rANa) "tapobruta" (aa dhArA) yiyASa briAnarema" rArA ti "ba" vI" (hai rA) tA manamavAna" ( dArA4) tata tenoDalagad (cho vAra) "yata ne tabakya' (I. dAkAra) samApirANe- " ta nAva tu tAna " rANArU ti ne "bArASTra yu" ( ) kRSikyAM ti ( sAgara ) | bAmApiro- "vipana [ jaData 31pavate ja rArA tirUNe "na kayani kampiyanati" ( ) navamAjiLe"nArA vijJAnanI kameLa pariti jAvirodha carA ti ne "tamAtrAyate bALa (karAra) mAdhine- "varAvavyapAthayaDu thAva talpalo mArUstamAmayitvA" RArA 6 rati hU vIvo biyate ( hAra). znAvadyAyina- banAsmAteniyatAtha vakhya" rArA ti sutra "rva datta bAbhano cuti ( rAsAra) " nA rUpa maddAnagI bAtmA" (1 8822) "go ni" (w. rAha ) dAvaghAdhivALe- "zA " rArA?8 ti sujhe "AtmavAya jyoti" (1 korA ) paryathag (6 147) movadhine- "kAntiAtyAmatInA" rANA26 ti sujhe "sarvavyApI" (dA??) "ws bapurAtmA" ( zAkA2) "kasmAcchImADutanAmati" ( 22) "vandramAme te harSa pAchani" ke zara) "tasmAchochAt punati" (2 kAkIda ) "nAbucdhuteriti vetarAdhikAra" rANA?? hati tuve "sarvavyApI" ( dA(?)
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH / "svAndro mAnAbhyAM ca" 2 / 3 / 22 iti sUtre "eSo'NurAtmA" ( mu sh1|9 ) "vAlA' prazatabhAgasya" (zve 5 / 8) / "avasthitivaizepyAditi cennAbhyupagamAd hRdi hi" 2 / 3 / 24 iti sUtre "hRyantajyoti" (vR. 4 / 317 ) . . . . . . . * tathA ca darzayati" -213 / 27 iti sUtre "Alomabhya AnakhAgrebhyaH" ( chA. 8 / 8 / 1 ) "pRthagupadezAt" 2 / 3 / 28 iti sUtre "prajJayA' zarIra samAruhya" (kau 36 ) "yAvadAtmamAvitvAcca na doSastadarzanAt" 2 / 3 / 30 iti sUtre "sa samAnaH 'sannubhau lokAvanusaJcarati" (. vR.8317) , . . . "nityopalabdhenupalabdhyiprasago'nyataraniyamo pAnyathA" 2 / 3 / 32 iti sUtra "kAma. . saMkalpa" ( vR. 1153) caturdazAdhikaraNa . . . . . , , , . , . , , "vihAropadezAta" 2 / 3 / 34 iti sUtre "sve zarIre yathAkAma parivati' (vR: 2 / 1 / 18) "upAdAnAt" 2 / 3 / 35 iti sUtre "prANAnAM vijJAnena vijJAnamAdAya" (: 2 / 1 / 17.) "vyapadezAca kriyAyA na cennirdezaviparyaya." 2 / 3 / 36 iti sUtre "vijJAnaM yaja tanute" (tai 2 / 5 / 1) . .. .. . . "samAdhyabhAvAca" 2 / 3 / 39, iti sUtra "AtmA vA are draSTavya." ( vR. 2 / 4 / 5) paJcadazAdhikaraNe- . . . . . . "yathA ca takSobhayathA" 2 / 3 / 40 iti sUtre "asaGgo hyayaM puruSaH" (vR 4315 ) pagAdhiraNe "parA. tu tacchute" 2 / 3 / 41 iti sUtre "eSa vevAsAdhu karma kAsyati" (ko. 38) , "kRtaprayatnApekSastu vihitapratiSiddhAvayAdibhya" 2 / 3 / 42 iti sUtre "jyotiSThomena yajeta" ( tai brA 2 ) "brAhmaNo na hantavya" (zruti. 1) / saptadazAdhikaraNe ."aMzI nAnAvyapadazAdanyathA cApi dAzaktivAditvamadhIyata eke" 2 / 3 / 43 iti sUtra "tattvamasi" ( chA. 6817 ) "ya Atmani tichan" ( vR. mAdhya ) "brahma dAzA brahma dAsA praveme kitavA." ( zruti: 1) .. "mantravarNAca". 21344 iti sUtre "pAdo'sya vizvA bhUtAni" ( chA. 3 / 12 / 6 ) .: "api ca smaryate" 2 / 3 / 45 iti sUtre "mamaivAzo jIvaloke jIvabhUta. sanAtana" (gI.15/7) "smaranti ca" 2|3|47-4ti sUtre-"tatra ya paramAtmA hi sa nityo nirguNa smRta / - na lipyate phalazcApi panapatramivA masA" ( mahA bhA 12 / 343 / 15 )
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyAdhyAya caturtha pAda -prathama prANotpatyadhikaraNam 105 anumArihArI desAnyAotirAdhivat' rArASa8 jUti rajU nAnya matoDasti - dU" ( sAgara ) javAnI vaNavya patAdAtrovanI tika (4) daLI gaya pAsapati - atra datyate-pamAvinavAnAM piLAnAM maje, "manto vinAnamanI rameLa tarkipaviti jAviroSa" ta pazcAtAparyanta bhUtanIti nivijyajativirodha mImAM tti, rAmApirA bAra satra dharaNapathyane tene pAntarmeindra triIyona pivivipayarayutivirodha pati ti tavAne nA pUrvasmina batAnAM satyAvigatavAvinA mavaroSa yunivahitatA nita, ajnA yutIno Dara para virodhAbhAI kavayituM pavitra zrAdha ti = tathApi vinimAvata mate cayA ptatAnapratipArva mavati tavRSi ayastA avanati- janamate--mAna padhamahAmRtavRtInA, 3ramAna ja vatIno pAraviroSaparihAra ! mArata-pAmatAnupam nikhAta-kSArbaviyAvatA nIvavidha = mRtInAnuM virodhakhavAnA rAmAnuSamata-mArA padhdhatvanirUpaNa bhASyama-vasthatyaviro thISThamate yutivAkyAnA parasparipaparihAra ! mIpatimatezatInA anya viddhatvotanA nAta ramajALarzAnisana 1 . temAM ponane klei nAtra vizeSa matane pravakto ane dAMte phleva vAte 4 tti sahamapAtAmAnanI tti dvitIyApAye kRtIya pavipakSa ! - wthe dvitIyAdhyAye vatuthapAuM ! | - - upara kALovAdhirANu -- satra "tanA prANA" rAmara (270) ti sutra "bApA" kRti paDhAtuM tethI pati pApAnusArata a "bALavaSarUpiNe nAnA tatra zaramAra-nisvArthamA, rimanuM baSiAraNe vAri luvALi, amAnurti-zrIbda-patimApu ghIfo trANi, dvitIya pratImajUtro pakkaraNAt ! tava caramamALe pAsa sUtrANi pRhItari, patramApi bahaLAva ! na ja hunnage--
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ ditIyAdhyAya caturthapAda -vitIya saptagatyadhikaraNam 107 01 Edlyastu sthite'to navam" 2 / 5 / 6 (275 ) atra ( 1 ) "sapta gatavizeSita pAca" 2 / 4 / 5 (274) iti sUtre "sapta" iti praya mAntapAna asya adhikaraNAma niyamAnugatameva / caturbhamAmAnyaniyamAt / cakArAt adhyAitamya prayamA-tapasyApi tathA pApitam / papiropaniyamAt / gAumamApye anena adhikaraNamya racanAyo dopa / 'pArasya hetusamucAyakatvena ma paapktvmaa| tatra zrIpati mApye parasUtrasya etatogata hasate / tanna yuktaM / tu zabdena heto pRthaktvavidhAnAt / pturyvipiniymaan| (2) 'hastAyatu myite'to navam" 2146 (-75) ityatra hastAdaya" iti prayamA tapAt mamya apiraNAra makava sabhyate, caturdhasAmAnyaniyamAta, tathApi sakocArya athavA anivAryakamya tu sarasya yogAt tana saMgacchate, namaviropaniyamAt / ata machama bhApye bhatra adhikaraNAra mAta dApa / zrIpatimApye etataddhayam ekIya ekameva adhikaraNa tam / tena tamya sUtrasUryaphapharapajanya dopa, aphisamateramApAt, caturSaviropaniyamAgha / na tu adhiraNaracanA'racanAjanyopApari / tIya prANANutvAdhikaraNa / atra "yazca' 01817 (276) iti sUtrasya aNu-padAt tatadha asya pratipAyAnusAreNa abhya 'prANANutvAdhikaraNam" nAma / tatra zahara-bhAskara-nabhyA-mana-zrIka54-valamamApyeSu patena ephena sveNa pattadadhikaraNa racitam / rAmAnuja-zrIpatimApyamo tu sUtradvayaM gRhIta / bhatra 'maNa" iti prathamA-tapadamya satpAt atra adhikaraNAra ma saMgata / cakAra yogAt nAmya tatra pAyaka kiJcita, yata atra vivayameva sUcyate / caturthavizeSaniyamAta, yoda-zaviropaniyamAgha / parastre adhikasammatyA adhikaraNAmAt atraiva adhikaraNasamAvi / caturtha prANayeSThamAdhikaraNam atra "zreSThazca" 2 / 4 / 8 (277) iti sUtrasya zrepa-yAt tatama tAtparmAnuropAt amya 'mANanepTyAdhikaraNa" nAma / tatra zAra-mAskara-mApmayo etena ekana sUtre etada dhikaraNa racitam / rAmAnuja-opati-mAppayo tadIyatRtIyAdhikaraNasya etaddhi antima sUtram / tatra na manena adhikaraNam Ara0pam / zArara-bhAskara bhAvayavat nimmA madhva-zrIka-palama bhapaye tu madhikaraNam Ara0pam / tathApi nimmamApye 5tadi tadIyatumAdhikaraNasya patsu streSu prathama satram / mAdhvabhApye sadIyApikaraNasya sUtrayamadhye prathama sUtram / zrIkaNThamApye tadIyacaturmAdhikaraNasya pacamu sUtreSu prathama sUtram / vallabhamApye tadIpacaturmAdhikaraNasma sUtranayama-ye prathama sUtra mavati / zakara mAskara-nimbArka-zrIka-balama-mApyeSu etaca turbhA vikaraNam /
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 vyAsasammata brahmasUtramApyanirNayaH ( iyaH pAdaH) tatra "zreSThaH" iti prathamAntapadasya sattvAt asya adhikaraNAmakatvaM yujyate eva / cakArasya vidheyamedavodhakatvAt nAtra adhikaraNArambhe pAdhA kApi vartate / caturthasAmAnyaniyamAta trayodazavizeSaniyamAcca / atra rAmAnuja-zrIpati-bhApyadvayamadhye adhikaraNasya anAramAt tayoreva doSaH / 5rasUtre caturpu bhASyeSu adhikaraNAmAta atraiva adhikaraNasamAptiH / 4.1 parasUtre catug bhAvyA kriyAdhikaraNamA sutrasya vAyukriye" pada ___ atra "na vAyukriye pRthagupadezAt" 2 / 4 / 9 (278) iti sUtrastha "vAyukriye" padAt asya "vAyukriyAdhikaraNa" nAma / tatra zAkara-bhAskara-rAmAnuja-zrIpati-mApyeSu atra adhikaraNaM racittam / zakara bhAskara matadvaye tu etat paJcamam adhikaraNam / rAmAnuja-zrIpatimate ca caturtham adhikaraNam / zaMkara-bhAskara-rAmAnujamApyeSu atra catvAri sUtrANi gRhItAni / zrIpatimApye tu paJca sUtrANi gRhItAni / nimbAkabhASye tadIyacaturthAdhikaraNasya pasu sUtreSu etat dvitIya sUtram, mAdhvabhASye tadIpaSaSThAdhikaraNasya sUtradvayamadhye etad hi dvitIyaM sUtram / zrIkaNThabhASye tadIyacaturthAdhikaraNasya paJcasu sUtreSu dvitIyaM sUtram / zrIpati-bhAye tadIyacaturthAdhikaraNasya paJcasu sUtroSu etat prathamaM sUtram / vallabhabhApye tadIyacaturthAdhikaraNasya sUtradvayamavye dvitIya sUtram iti vizeSaH / tena nimbArka-madhva-zrIkaNTha-vallabha-bhASyeSu adhikaraNasya anArambhAt teSAmeva doSasparza / tAni ca sUtracatuSTayam 1 / "na vAyukriye pRthagupadezAta" 2 / 4 / 9 / 3 / akaraNatvAca na doSastathAhi darzayati (278) 2 / 4 / 11 (280) 2 / cakSurAdivat tu tatsahaziSThyAdibhyaH / 4 / paJcatimanovad vyapadizyate 2 / 4 / 10 (279) / 2 / 4 / 12 (281 ) atra (1) "na vAyukriye pRthagupadezAt" 2 / 4 / 9 (278) ityatra "vAyukriye" iti prathamAntapadAt asya adhikaraNArambhakatva niyamAnugatam eva / caturthasAmAnyaniyamAt / ni-ma-zrIva-bhApyeSu adhikaraNasya aracanAyA doSaH / (2) "cakSurAdivat tu tatsahaziSTyAdibhya." 2 / 4 / 10 (279) ityatra prathamAntapadAbhAvAt nAsya adhikrnnaarmmktvm| cakSurAdivat ityata: prathamAntapadasya adhyAhAre'pi zAnirAsaka-tu-zabdayogAt na tasiddhiH / caturthasAmAnyaniyamAt / ayodazavizeSaniyamAcca / madhva ballabhabhASyadvayamadhye adhikaraNArambhAt tayoreva doSaH / (3) "akaraNatvAca na doSastathAhi darzayati" 2 / 4 / 11 (280) ityatra "doSaH iti prathamA-tapasattve'pi hetusamuccAyakacakArasyA sattvAt nAstha adhikaraNArabhakatvaM yuktam / tacca sarvasammatameva / caturthasAmAnyaniyamAt pAThavizeSa niyamAca / ( 4 ) "paJcevRttirmanovad vyapadizyate" 2 / 4 / 12 (281) ityatra "paJcavRtti" iti
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyAdhyAye caturthapAda - paSTa zreSThANutvAdhikaraNam 103 prathamAntapazcan jamya adhikaraNAragbhakanye yuktama, tathApi pUrvAparasUtre cakArAt sAkakSitva isake nAsya tathAtvaM saMgatam / caturdhamAmAnyaniyamAta saptadazavitepaniyamAcca / parasUtre padmamApyenu adhikaraNAragmAt aca adhikaraNasamApti sagacchate / mAdhyamAce atra adhiparaNanya ArammAn tamya ho / paSTha zreSTANutvAdhikaraNam | atra "aNudha" 2|4|13 (282 ) iti sUtramya " aNu" rAta tathA tAtparyyanurodhAt nasya "zreSNu cAdhiphara" nAma / tatra zaMkara-mArakara rAmAnu-madhya-zrIyaNTha bhASyeSu adhikaraNam bhAravyam / taMtra nepara-mAgparAmAnu-madhya-mApyeSu tena chana sutreNa etatradhikaraNaM racitam / zropaSTamApye tu tagaramya sUyeNa tadhikaraNam / tatazca rAmAnujamApye sanIyapaJcamA dhikaraNasya, mAdhyamAmye tadIyanavamAdhikaraNamya sathA thI+sTamApye tadIyapathamAdhikaraNasya tan mUtrama ini poddhayam / zrISTamAnye tu tadIyanAmAdhikaraNasya sUtradvayamadhye etadeya prathamaM sUtrama | nibhAye tanIyacaturthAdhikaraNamya paramu sUtreSu etaddhi antimaM sUtram / zrIpatimApyetadIyacatuthAdhikaraNasya payamu sUtreSu tadeva pacamaM sUtram / tathaiva ballabha bhAjye tatIyapathamAcicaraNamya caturSu sutreSu pata-pi caturtha sUtram / tena nimbArka- zrIpati mamApyeSu tena abhikaraNasya anArammAt Thopa eya phalpanIya / t 4:1 atra 'aNu" ini bhayamAnnupamya manAt madhikaraNArambha samucita / caturthasAmAnyaniyamAt / cakArayogastu nAtha tanya vyAghAta, vidheyamedasya sUcanAt / zrayodarA vironiyamana ! parado apitA pitaLa bAra mat. atreta adhikaraNamya sAtiSa saMte / saptama jyotirAdyadhikaraNam atra "jyotirAdyadhiSThAnaM tu sAmananAt 24 14 (283) iti sUtrasya jyotirAdipadAt asya 'jyotirAdyadhikaraNa" nAma / tatra zakranmAmpara-maca-mApyevu sUtratraya gRhItam / rAmAnuma zrIpati bhASyadvayamanye sUtradvayam bhayamadvitIyasUtrayo edhIkaraNAt / nimbArkamApye paca sUtrANi, yalamamAjye ekameva sUtrama | zrIkaNTamApye tu etena adhikaraNa na racitam / tatra sadIyapacamAdhikaraNamya sUtradvayamadhye pataddhi, atima sUtra bhavati / eva ca eka zrIpTa bhAvihAya sarveSu mAnyeSu atra adhikaraNa racitam / tAni ca sUtratrayam1 / jyotirAdyadhiSThAnaM tu tadAmananAt " / 2 / "prANavatA zAt " 224|15 (284) 2 / 2 / 14 (283) | 3 | 'tamma ca nityatvAt " 2|4|16 (285) ( 1 ) atra 'jyotirAdhaSiSTAne tu sAmananAt " 2|4|14 (283) ityatra 'jyotivAghapiSThAnam" iti prathamAntaparasya mattvAt asya adhikaraNArambhakasva yuktameva / caturthasAmAnya
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH, niyamAt / tuzabdena na tasya vyAghAta, niSedhArthakatvAt tasya / aSThAdazavizeSaniyamAt / rA- zrI zrIpa-bhAyeSu parasUtramapi anena saha paThitaM dRzyate / tajjanita-doSaguNavicAra prAgeva kRta, atra nAtra punarvicAryate / parantu tanna yuktam / caturthavizeSaniyamAt / zrIkaNThamApye adhikaraNasya anArambhAt tasyaiva doSa iti kalpyate / ( 2 ) " prANavatA zabdAt " 14/15 (284) ityatra prathamAntapadAbhAvAt nAsya adhikaraNArammakatvam / caturyasAmAnyaniyamAt / vallabhabhApye tu adhikaraNasya racanAyA tasyaiva doSa | rA-zrI-zrIpa-bhAvyeSu etatsUtrasya pUrvasUtrAGgatva dRzyate tanna samyak / parasUtrIya-ca-kArasya adhyAhartavyatvAt heto pArthakyavidhAnAt ca / caturthavizeSaniyamAt / ( 3 ) " tasya ca nityatvAt 2 / 4 / 16 (285) ityatra prathamAntapadAbhAvAt nAsya adhikaraNArambhakatvam / caturthasAmAmyaniyamAt / cakArasya na vAdhakatvam, SaSThavizeSaniyamAt / zrIkaNThamApye adhikaraNasya racanAyA doSa / parasUtre adhikasammatyA adhikaraNArambhAt atraiva adhikaraNasamApti. sagatA / evaM ca atra zrIkaNThamApyasya doSadvayam, vallabhabhASyasya tu eka eva / aSTamam indriyAdhikaraNam atra 'ta indriyANi tadUvyapadezAdanyatra zreSThAt " 417 (286) iti sUtrasya "indri yANi " - padAn amya "indriyAvikaraNa" nAma / tatra zAkara-bhAskara-madhva-vallabha-bhASyeSu trINi sUtrANi gRhItAni / rAmAnuja- zrIkaNTha zrIpati mApyeSu sUtradvayaM gRhItam, dvitIyatRtIyaputradrayanya ekIkaraNAt / nimbArkamApye atra adhikaraNaM na Aravyam / tanmate tadIyapaJcamAdhikaraNanya pannu sUtreSu etaddhi caturtha sUtram / rAmAnuja zrIkaNTa-mApyayo saptamAdhikaraNamya mantradrayananye etaca prathama sUtram / mAdhyamAdhye ekAdazAdhikaraNasya sUtratrayamadhye etaddhi prathama pRtam / zrIpatimApya tadIyapaSThAdhikaraNasya sUtradvayamadhye etaca prathama sUtram / bamamA anumAdhikaraNagya sUtratrayamadhye etaca prathama sUtram / tAni ca trINi Shang 'ta indriyANi tadanyapadezAdanyatra | 2 | "bhentha ne " 21012/ (5/10)
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyAdhyAye caturdhapAda -nayama samAmUrtikalRptyadhikaraNam 111 (3) "vakSanyAya 24 / 19 (88) yA prathamAntapanAmApAt nAsya adhikaraNAramanyam / caturbhamAmAnyaniyamAt / ca phAro'pi na sApa , 54pipaniyamAta / rA ni-zrI dhIpa-matepu pratitam pRpasatamya tayA paTitam | satya yuktam / tana hetu utta eva / catuviniyamAt / paramo adhika sAmanyA adhikaraNamya pAramAt atraiva adhikaraNa samApti saMgitA ep| ___nama sAmUrtiparatyadhikaraNam atra "sAmAnanda sintu nivRtargata upaTe-11 111 0 (80) iti sUtrasya "saMjA masiMpala ti" iti padAna agya "manAmapityadhikaraNa" nAma / atra madhva balama minne! mA yethe maryatra satraprayama gRhItara-bhAskara-mApyayo navamAthibharaNaya tat prathama sUtram / rAnAnunamApye tadIpAemAdhikaraNaspa pradharma mAm, nipArkamAye tadAyapAdhikaraNasya prathama satram / mAghamAye tadIyahAda dhiparaNamya prathama satram / zrIkapTamApye tadIyATamAdhikaraNasya prathama matram / zrIpatimApye tadIyamatamAdhipaNanya prathama sUnama / mamApye tadIyanabamAdhikaraNaya prathama satram iti vizeSa / tAni ca trINi sUtrANi11 saMbhAbhUtipadaminu vitati3 / "nepyAt tu tadyAdatavAna" ___ .pAna' 14120 (280) 222 (91) 2 / "mAmAdi bhAna yathAzabdamitasyodha' | 1 (200) ama (1) "manAmachillatistu vinata upadezAt" 2 / 3 / 20 (280) iti sUtrasya 'mAnislapti" imi prathamAntAt atra adhikaraNAma sAta eva / caturthasAmAnyaniyamAn / tunno'pi na pApA, pUrvapatatvAta | mazaviropaniyamAt / sarvazca tathaiva kRtam / (2) "mAmA- bhArma yayAmitasyodha" 014121 (200) ityatra "mAsAdi bhIma" iti prathamAntapaddhayamattyAt yadyapi adhikaraNAma sad pava, caturthamAmAnyaniyamAda, tathApi sakArayogAta tasya na tathAtvam / paTavizeniyamAta / manva-pama-mApyadvayamadhye manena pRdhavikaraNamya racanAyo tayorepa doSa / (3 ) "pyAta tu pArastamA" 2 / 3 / 22 (100) ityatra "tadvAda" iti mayamA-tapa |t atra adhikaraNArAma yapapi saMgacchate, caturthasAmAnyaniyamAta, tathApi tu sabdena taspa vyAghAta sAta iti yodayam / namavizeniyamAt / atra tAda iti padasya hiruphatpAt atraiya adhyApasamApti , suta pAvasamAripi iti / ahamapAdopasahAra / idAnI draSTavyam anena nivandhena asmin pAde adhikaraNaracanAyA
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 ( ? ) Rti nIdarazAstra niyamA atra saMjrati ( 2 )ti haiM toAsya mAdhyastha tha saMvRttAH ( 2 ) jAzca zrutaya aizrva sUtrai GapanInyatrena vRddItAH ( 4 ) kaMpanIndhazrutivana jIdazI zva pAsaMskRtiH samunitA ti / te zva navAra. viSayA avastAr meLa vacce / taMtra prathamastAvat ( 2 ) ti jIdazAstra niyamA atra sahitai! / vyAsasammata-nnAmUtramAniyA ( ca: pArle ) atra na dgo've nUtanaH niyama sahitaH| bata. na taMtu batra AjhonanIyan ( 2 ) ti = DholA ya mAnya yaM saMvRttAH / taMtra rASTrA? adhirane mAdhvamAgye "tat prazruta" kRti rA|2 sUtra adhiraLasya (vanAyA DhoSaH / taMtraya madhyamAvyuM : "tapUrvAn vA" ti rAkASTa sUtre dhirAmya ratnanAyA toSaH / rAAra adhirane vaTTamamAgye "sasa tevizeSitAya" kRti 2/4/qha sUtra adhi karaNasya aracanAyA doSaH / taMtratre valkamamAgye "dastAvayastu sthiteDato naiva" kRti rAjA6 sUtre dhiraLasya ratnanAyAM ddoSa ! rAjA sarvanAyA hoya. / adhiSTharane rA-zrISa-mAdhvaye "zreSThazra" dRti rAza8 sUtro adhirabaca Topa ! rAjA sUtre adhiraLasya arakhanAyA voSaH / taMtratra ma-va-mAdhyaye "vallurAtiOM tatsazivimya ti rAkAra sUtra adhigamya ratnanAyA droSaH / taMtraya mAdhvamAvyuM "padmavRttirmanovavyapadrizyate" kRti rA|2 sUtra adhirasa rakhanAyA DhoSa ! adhiraLe. ma-ni-zrI-va-mAdhyevu "na vAyundriye prathamuddezAt" ti rAjA : rASTAd adhiraNe nizrISaca-mAdhyeyu "budhdha" tirA622 sUtre badhiraLastra sarvanAyA Dhola rASTrAdhikaro. zrI mAdhye. "nyotirviSThAna OM sAmananA" kRti rASrAr4 sUtre rudhiransa apanAyA dropa / taMtrana vaTTamamAvyuM. "bALavatA zAnuM kRti rAga adhikaraNasya racanAyA
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 - 0 0 __-ditIyAdhyAya caturyapAda:-amapAdopasaMhAra 113 tava zrIkaNThamAya "tasya ca nipAt" iti 2 / 4 / 16 samra adhikaraNasya raca nAyAM ThoSa / 2 / 4 / 8 adhikaraNe nimArkamApya "ta indriyANi tadyapadezadanyatra zreSThAt" iti 2 / 117 sUtre madhikaraNasya aracanAryA Topa / 2 / 49 adhikaraNe madhva-ballama-mApyayo "mAsAdi bhImaM yayAzayamitarayoma" iti 114111 sUtre adhikaramasya racanAyo dopa / "evaM ca pAde asmin mAyANA dopasamAhAre kute zyate-- mAkhyanAma badhirapasya manAyo baSirapa (vanAyI mApamApye 1 doSa pasamamApye / / 3 dopA rAmAnujamApye 1 dopa " zrIpatimASya 2 doSI . " nimbArkamApye 3 dopA zrIbdamALe 2 dopI 1 dopa iti vakta sakyate / tathA ca pAde masmin zaGkara-bhAskara-mApyayo dopAmAva haspate / idAnI namyam (3) kAya bhuvaya kama sau upajIvyatvena gRhItA / mayamAdhikaraNe- / / 'tayA prANA" 2 / 4 / 1 iti sUtre 'tasmAAyate prANo mana" (mu 13) -- -- -- " mo pAva teDa masadAsIt" (1) - "tat mAka bhUtema" 2443 iti sUtre "etasmAjAyate prANo mana" (mu 21 / 3 ) tapUrvakatvAd vAca" 2 / 4 // iti sUtre "tat tejo'vajata" (chA 6 / 2 / 3) "anamaya hi somya mana Apomaya mANastai camayI vAk" (chA 6 / 515) - dvitIyAvikaraNe-- - "sapra gatavizaSitatvAdha" 2 / 45 iti sUtre "sapta pANAM prabhavanti tasmAt" (mu 2 / 1 / 8) - "sapta ve zIrSaNyA prANA" (1)- - "sAvayastu smite'to navam" 116 iti sUtre "hastI va graha" (vR / / 8), ' pANamantajhAmanta sarve prANA bhanutkAmanti" ( ), "sa yopa cApa "purupa" ( 11), "dazame puruSa pANA AtmekAdezaste yadA asmAt zarIrAta __mayAda satanAmanti abha rozyanti" (T 3 / 9 / 4) / / 1 -~
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 tRtIyAdhize vyAsasanmatta-trAtramAdhyaniLayaH ( ca: : "baLavaT" 2 / 4 / 7 iti sUtre "vALA. sarvanantA." (?) natu dhiraze "zreSThadhdha" 22458 kRti sUtre tasmAnAyate kALa." ( mu rA|2 ) "AnIvavAta" ( + 8aaaa?7 ) paJcamAdhikaraNe '' "na vAyu che. pRthanupadezAt" rAgara kRti sUtro "ca: kALaH sa vAyu" (), dhRtasmAjhAyate. kALo mana" sarjendriyALi pa" (mu. kAra ) "savAyunA jyotiSA" ( chA. 3 / 18 / 4 ) "mAtvArthe na tostAphi vAyati" rA?? ti sUtre "tAna vireSThaH kALa Davazva mA moham bhASadyatha baneva tat pazcA AtmAnaM kavimanya tALav avadamya vidhArayAmi " (prazna. rAra) SaSThAdhikAraNe "anuca" rA?rU AMta sUtre "sama mi. trimi ho." ( = zAra6) sasamAdhiSTharaNe "jhyotirAvaSiSThAnaM tu tavAmananA" rAza?? kRti sUtre "bAhityazcakSu mRtvA" (veH rASTa) "cakSuSa haiM pANi pati" ( rR. 3|rAkha) bALavatA gandrAt" rAzaokha rUti sUtre sa cAkSuSaH puruSo varzanAya cakSu"(chAH 8|orAo) bhraSTAdhiraNe "ta rUndriyALi tavyaparezananyatra zreSThAt" rAza7 ti sUtre "tamA'Ayate kALo mana" (mu: ra||3), "ta tathaiva sarve rUpam amavana" (gH ||ra) "menuzrute." ra||28 ti sUtre "atha hemamAlayaM prALamRtyu" (iH ||ra) navamAdhiraNe "sAMkRttiyadghatistu nivruttutyaMta padezAt" rAzara0 rUti sUtre "banena nIcena bAtmanA anupraviNya nAmave cAravALi" (chA ddArAra), "AjAgo haiM vai nAma nAma,ponivaeNhitA" (chA 8!?!?) "tAsA nivRta nivRtam pA vALa" (H dvArA) "mAAtrimA thayaoNgandamitarayodhdha" rASTaroAMta sRo "banam gitaM zreSTha viSTho dhAtustana purIdhaM mati, co madhyama sanmAnaM viIyane tasya coLAi tanmana (chA dAA)|
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyAdhyAya kSama ropatam ddAnI dRSya patAda govanItina~~~ ( 4 ) kIdRzI asya pAdasagati azrApamya abhya vRttIya vaturyanI mUtaEtiSThonpAAviye zrutInoM pakSavirodha rihArAya-tti prAgeSa ttama / tema pUrvaye mUtamoativiro viSya asmina paTe mati saindriyAniviya 6*virodha nivAna hyeya aMte / va 6 mApyAM maLye ame na virodhapa matamaMtra makAna / saMpi tevAM papratipAni apastAta pravartyane-- ramatA racitanAM virodharahA mA mate--prAyaLa saMdhava rAmAnumitendriyAve AryaniSpamanuM - nizrA matanIvata dekhajutInAma eviovonana mana (ruttiIvirodha zrI mate pratiSThAttpattizrutivirodhatihAra zrImata------novamya kakSAryanvarjhava patanasvAta 115 ananyatvasthAmAviAmitva-1 sapannAnAM pAnana kSamya taSThirarItatva pratipAtananuM 1 kRti / atra covirata men pradatyaMta satu makhvamaMta tA mIramate va / tatrANi madhvamate bApAtata mainaavi patana saMyama kRti tairvIyamAkhyAvita tIyate| eramAvyasa pati pittanAya / taMtra viSayaprasaMniSTha vAhulyena sajivid----kRtisUtra mAdhAna avAmyate|e 1 yogyama baeNga matamatra, sa tu pALIyA maMtimAti / martAva je aMmpamAne, sabhya banyamAna yazcit napUvaeNtyasAdhana naTure, samavAyarakSaNArthe matanmAta pravardhana yA prayogane maveta| bata mArgo vyAmamataniTTa datyavivAre mApInAM kApInamUtvam tanunarve smALIyama kRti vik / kRti aSTamapAsamAoSanam / dvitIyAAyasamAjonanam / w have 6 patava cApam natullR pAveSu rat pratipAvita te thapa yamAbApe mAdghoSita te pappAtoSane te nimitrakrutivAkayotyarlezamImAMsA va tabanyanya prayogamiti atispaSTatA pratimAti / nAtra strArampa spaSkrIyamaMttavanaspRhA ASivaSi prazyate| vrutInAm makAntatva aa vyakttiviropovitarnatAnAM prAmANitve pranyAya ya mantra vA| aMta prayamAdhyAye zrutInAM samaye sASite, taMtra sammAvitaviroSaparihArArthe artha Tviya babAya / svamatavarganAntare paramatatvananuM vinA khamatAnme. maiM samarthAta / cA tarameAnumApa aa' vastunikhaye samyak dIza,. tamikSAno tattvayAya, thayA ragata jJAnadhine ragatara karyuM sIsavADhiyAtune vaivi "takSma vijJApanIya, sIsavaMga vipu
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata brahmasUtra bhApyanirNayaH ( iyaH pAdaH) rajatamramavAraNAya, tathA svapakSasthApanAnantara parapakSanirasanamapi prayojana svapakSadAya, sammAvitA'pratyAzitamrAntinivAraNAya ca / ataH asmin dvitIye adhyAye parapakSakhaNDanadvArA avirodhapradarzanaM atIva yuktiyuktam AjAnikAkSAnurU5 ca / tena anya prathame pAde svmtopari pavRtAkSepasya juvinaiva nirasana chata, dvitIye pATe "vipazya viSamaiSadha tivat yuktivAdinA pareSA mate yuktivirodhasyaiva pradarzanaM kRtaM, tRtIye caturthe ca pAdadvaye parojhAvitazrutivirodhasthApi nirAkaraNaM kRtam / svamatasamarthanAsamarthasya paramatenApi paramataparAbhavapraceSTAnirasanavat / ata yuktametat virodhaparihArapradarzanam etad dvitIyAdhyAyasya / evaM ca yadi etadadhyAyAntargatapAdacatuSTayasya samAlocanaphalam atra samAhiyate tadA tad itthameva bhavati | prathamapAde / dvitIyAde tRtIyapAde caturthapAde / adhikaraNa- adhikaraNa- adhikaraNa- adhikaraNaraca- araca- raca- araca- raca- araca- raca- aracanAyA-nAyA nAyA nAyoM nAyAM nAyA~ nAyA nAyA doSa ko doSa doSa. doSa doSaH doSa zakara bhAskara rAmAnujaH nikhyA bhASyakArA 0 0 0 0 x x o m2 0 0 xnxx 0 0 22. TM hai 0 0 Mar marror madhva zrIkaNTha. 0 0 MP4 zrIpatiH - ballama samaSTi | 20 10 / 8 / 33 / 9 | 10 | 12 | 109 evaM ca rAmAnunamALe 16 doSAH tatra racanAyA 11 aracanAyA 5 nimbAka , 20,, ,, / 10 , 10, madhva , 32 , 18 , 14 " zrIka04 , 15 ,, ,, 9 , 6 , zrIpati , 7 , 2 , 5 " * ballabha , 19 , , 10 , 9 , etena kevalaM zaMkarabhAskaramApyayo. dopAbhAva /
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA yAya mamAlocanam tatadha ye ca atiriktaniyamA atra dvitIyA mAye saritA te paJcasAyaphA yathA caturda-niyama-"cana"-"iti cena smRti 8 satye'pi yatra sAmAge paJcamyata prayamAta-para-dvaya-mattva tama adhiparamAma yukta ' / yathA "bhogapate abibhAgadheta myAyo kavat" iti 2 / 1 / 13 mane adhikaraNAma / 1. niyama -- "yatra pUrvamare 'yAyAtama" "taduma' 4jatAyapha prabhagamamAptisapaka paTe, tatra nirapananyavodhapace mati adhikaraNAma pharaNIya / ' yabhA'vikaraNavA neti cet tadu " 2131 iti mUtra, tata "na prayojanamatyAta 2 / 130 iti sapre adhikaraNasya Arambha / pA niyama --"yatra hetutraya pArAmpina mamAhiyane sara adhikaraNamamAti 401 citama, tana manta yat sUtraM tena adhipharaNAragbha maMga " / yathA "papate cApyupalabhyate ca 13 iti mane "tata mayaMgha piparodha' 21137 iti sUtre aghi 5raNampa bhAmma / sazaniyama --"yA pUrvAparamabhayomaye pArayogo mayata tatra madhyapatitasUtramma mayamA-tapa-mya mAmAkSatvam anumApa agasUtrapa 5panIyam" yathA-vadhAca na svamAdikta" 12 / 29 iti sUtra, tata "na mAvo'nupare" 2230 iti sUtre, tata "kSamikatvAca" raa2|31 iti sUtre na adhikaraNamya Aramma / ___ aLr -niyama - pUryapakSa mayamA-tapana saha nidhArthama-tu zalama nAdhi pharapArambha yama" / yathA-"ta- guNasAratyAn tu tavyapadeza mAnavata' 33120 iti sUtre na adhikaraNAra ma | vinastu mayAsthAna draSTazya / pate para nipamA dvitIyAdhyAye saMkalitA / nA dravyama-pu sUtreSu pampa mApyamya phiyatmanya+ Topa itiitarepA cAnupalabdhe" 11 sUtre yamAnya adhikaraNaracanAyA Thopa / patena yoga pratyuka" 13 sUtre madhnasya adhikaraNasya aracanAyA dhopa 'amimAniyapade tu vidopAnugatimmAm" 115 sUtre madhvamma adhikaraNaracanAyA Topa 1 "amamiti cenna pratipayamAnatvAt" |117 sUtre madhyapadhmayo adhiraNaracanApATIpa 2 "apItI tAvat prasaMgAsamaJjasam" 2 / 118 spre zrIkaNThamya adhikaraNasnanAyA doSa 1 'tena pirimahA api pyaasyaataa"2|1|12 sUtre madhyasya adhikaraNamya aracanAyA Topa 1 "mama mapaThe cAmiti cenna pArmAntaraNa pAsyopAt" 2 / 1 / 17 sUtre SaDamamApye adhikaraNamya racanAyA Thopa "itarampapadezAd hitAraNAnviIpasati" 211121 sapre zrIpTamApye adhikaraNasya aracanAyo dopa
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * * 118 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( iyaH pAdaH ) apasaMhArzanAri renna kSIravaddhi" rArika sUtre kavaca adhirakhAnAmAta koSaka nAsaksiviyAtvajoze vA" rArid sUtre naknavaya dharAya aravanAyA toSaH "zrutatu rAlvamUtvA" rAzA? 7 sUtre madhvaya dharabAramati toSa. "satA 2 targanA rAzarU 0 sUtre rA-na-ma-thI-thI-mApu dhiya anAramyAna koSa - - - - - - - - 5 na yoganavattAta" rAzarUra sUtre zrIpati-vamamALo adhikaraNastha tvanAtha - 2 "vaiSonavUkhe na sApekSatthAt tAhi vati rANArU cha sUtre rA-ni-va-mAjhepu dhirasya vanaya viSa- - - - - - - - : -- sarvadharmopapazca" rA rU7 sUtre rA-nizaoN--mALeSa dharaNaya nAM to 8 "anyatrAmAvAva tRNAviva" rArA phati sUtre pramANe dhirAvamAyA toSa ? "myupAmeDabUmAvA" sArAddha sUtre navamAthe dharaLa ravanA dropa ? "puruSArmavat ti vet tathApi" rArAM sUtre madhyamamALo dhiraNAmA roSa 2 * "anyathAnumata 2 jJAttivamAta"rArA sUtre mazvamAga dharAvanAyA to ? 3mayathApi 7 varmAtastavamAva" rArA 2 ranne rAjU-ni-zrI-va-mAvyapu dhajA aravanAyA toSa - banAsatoraNavA" rArAraH sutre -zro-mAkhya dhirANa nA toSa 2 "nAmAva 3500ve"rArA 28 jUne madghanizvAmAkhya adhinaragaryo sananA 1 ra mAvoDanuvakane zarIrU sUtra madhyamAbe dhiksabarya nAyA toSa : sarvathAnupattistha rArAphara sUtre rA-zrI zrIva-mAjheSu dhiragaryaranA droSa. 2 "tena mAtarizvA dhAracAtaH" 238 sUtre ra-ni-mAyo dharaNAM baravanAtha koSa - * - - - - 2 "asamavastusatonuSapatte rArA sUge -ni-zrIpamALepudhivinAyA vora rU "tenoDarnastakAllAha" rANA2 0 sUtre nikhyAmALa dharALa naritranAyA hoya ? "mA" rArA sUge rA-ni-thI-mALeSa dhiraLa rananAya to ? "pRthivyadhikkAraparAnti" rArA 2 sUge rA-ni-zrI-mALeSa dhiraLayA -. aravanAyA roSa. "gdhavI phati rArA?jUne nikhvA adhigamya garavanAtha topa "tamiLAnA tu tarthiAt sa" ti rArA 2 sUge rA-ni-zrI-mAve; rabara banAyA topa 0 - 0
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyAdhyAya samAlocanam - 119 "viparyayeNa tu kramo'na papacate ca" iti 2 / 3 / 12 sabhe rA ni-mApyayo aghi raNasya maracanAyo dopa "antarA vijJAnamanasI jhameNa tAliMgAditi mAvizeSAt" iti 2 / 3 / 15 so __rA ni-zrI-mA-peSu apiriNasya apanAyA Thopa "carA 198yapAtrayastu gyAt tadyapaTago mAktatApamAditvAt" iti 2 / 3 / 16 sUtre rA-ma-va-mApyeSu adhikaraNamya apanAyA doSa 'nAtmAzrutanityayAdha tAmya" 3 // 17 sUtre "nimpAmApyasya adhikaraNasya maracanAyA dopa 'yuktaca' iti manamAyAnumAraNa 2 / 3 / 10 sUtre bha-mA-ye adhikaraNaracanAyaryA doSa ".*ntigatyAgatAnAm' iti / 3 / 10 sUtre rA-ma-mApyayo adhikaraNasya maracanAyo Topa - "vyatirako gandhavat" iti 326 sUtre madhvamApye adhikaraNasya racanAyI Topa 1 "pRthagupaTeAn" iti / 3 / 28 sUtre madhyabhAye adhikaraNasya sapanAyA dopa "ta-guNasAratvA tu pyapadesa pAjata" iti 2 / 3 / 20 sUtre nAmamApye' __ adhiraNaracanAyA Topa "yAya-1 mamAdityAya na gopantadarzanAt" / 3 / 30 mUtre madhvamApye adhi pharaNamya racanAyo dopa 'puspAniyat tasya sato'miSyaniyogAt" / 3 / 31 sUtre manamApye aghi - pharaNasya racanAyA Dhopa "yathA ca tamomayathA" 2 / 3 / 40 sUtre rA-ni-ma-zrI-zrIpa dha-mApyeSu adhikaraNasya maracanAyA sopa parAt tu tacchute" 2 / 3 / 41 sUtre mammamApye adhikaraNasya aracanAyo dopa 1 "tapayalApakSastu vihitapratipihAvayAdimya" iti 213142 sUtre nivA mApye adhikaraNasya racanAya dopa ' "mAniyamAt" iti 2 / 351 sUtra madhyamApye adhikaraNasya racanAyA doSa - 1 "tat pAkazrutedha" iti 2143 iti 21413 sUtre madhvamApne adhikaraNam racanAyA doSa . "tat pUrvakalyA pAca" 2 / 44 sUtre madhvamApye adhikaraNamya racanAyA dopa- 1 "sapta gatavipitatvAca" iti 2 / 45 sUtre balamamApye adhikaraNasya aracanAyA dopa 1
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 nyAsasammata-brahmasUtramArkhAnAya ( 24: pArU: ) ',, "dustAnacatuM sthite to nava" ra||6 sUtre vaghumamALye dharAsa ratvanA oSaH ? 'zreSThazra" rati ra||8 sUtre rA-zrI-mAdhyayo. adhisya azvanAyAtoSaH "na vAyuktiye vRdhanuSavegAt" kRti rA.Ara sUtre nima-zrI-va-mAdhyeSu adhirANya arpanAryo hoya. .9 "zvasuranivat haiM tatsagiSThAnimna " kRti rAolo sUtre manca-mAdhyayo' dhi karaNasya racanAyA doSa "padmavRttimaMnovat vyahicyate" r||?? sUtre mamALe adhirAya ratnanAyA hoSa. ? 'anuzra" kRti rAArU sUtre ni-zrIva-tra-mAghyeSu trirAsa attanAyA hoSa. jyotinAdyadhiSThAna tu tavAmananA" ti rASTa!?? sUtre zrImAgye badhiraLasa aravanAyA toSa 3 1 ? brALavatA gaA" ti ra||? sUtre mamAgye adhiraLasa ravanAya tova "tasya = nityasrAt" vruti rASTAodda sUtre zrIlaSThamApyuM. dhiraLasa racanAyA DhoSa ? "ta nDipi tavyaparezAnyatra zreSThAt" rA| sUtre nimnA mAdhye adhiSThAtsya araSanAyA dropa bhAti mauma yathAzamitarayo" kRti rAoAra? sUtre ma--mAyo dhirAmya ravanAAM DhoSa ! " A vadhu sUtrevu pratye mAdhyastha hoSA te tAva%0, yA mamya doSAya tareSA nAnupajavyuM. rAAra aniti panna tiSavamAtrAnuM ra||7 asanunyapanejJAniti cainna dharmAntare vAvyayAna rAza7 chunu priinevadhaivatvaga6 bopo vAM zArada maiM conanavattvanuM zAr lembayAna naveTAtvAna tAdi Dhagati sarvAtaMtra putiyApi - have huM ta5}Z_!!= " rAva Ta 2||3 7 4 le 1 anustha pravruta AnuM 2 samaSThi 201 rAjaravyapAzrayastu sAntavyapaDhego mAnatama viAnuM rAza 6 tanusAratvAt OM tatryapade JAnavat yathA ca takSobhayatrA sapta pAtAvazeSitatvAnu 253520, *||4 0 0 zAkha hanAyantu sthite to nevarzAd rAma maiM vIyuniye prathamupadezAt cakSunivat nanardeziA dibhya rAva *|| rA'*
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 hitIpAdhyAya samArovanam 121 varSamAM kopAI- -- nava DholIyajrvAdhivata mANAkinImAyA kramita yorAkAra ? tvamya mato'bhivyaktiyogAt 2 / 3 / 31 yathA ca tamomayamA rANA madhvasya do - etena yoga pra-yukta 21113 parAt tu tate mamAnidhyapa nAnu viropAnuM daTAniyamAta rArUpa ratimAma r tabAte, rAjA anakitine tira mAtrAt rAha pUrvatthAt vAra rAja jonaviTApabihAra rAkhyAta rApara na vAyukiye pRcamupagAtu rAjA pahAnAti nakSaravaDhirArAra, vabudvivat tuM tAriTAtio jabananivayavatvazAstra 2 / 10 hopa vA rAkAra ! nirmanIvata paDhisyate rAjA22 thatu ghanamUna rAza che mAmAri mInuM yathArAnamitarodha pitA ja tardhAna zarU 14 // 21 anyatrAmAvAva na tRNAtivana gArA vuimeLamAvAna rArA | zrIma kopAyapuwAvaditi ta tathApi garA maNItItavat karmAvalamamasan rA58 banyAnumita vanaviyotirArA uttaradhyapazAva hitArabAvi ramAyAvina mAtastavamIra rArA2 Dho basa para nAmatoDadagvAna rArAra pitA ja tanAt rAzara 0 nAmAva vajIre 2aa28 sarvadhavapateya rA re na moDanuparane rArArU . 3mayayApi na thaM/statvamAvanAra carAcara papAyayastu syAt tad nAsatoDAtmAnuM rArA 26 sarvayAnupAya vArAphara mAvitrAta rAsA? 6 Apa rApha?? sudhArA (taniyama) gya vizArapannAntare rArA 2 bhaktiAtyAyAtanAm rAra tamiLyAnA sutarhimata na rANArU tijo mAnyavata rArA 6 | attara vijJAnamana meLa varkiMga kRpApAt 2 / 3128 viti nAvirolAva carA?" cAlmamAvityA na topa cA ja taNomaya rArAja stanAta RArUArU vAyuliye yamupaherAta vAra
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 zrIkaNThasya doSAya vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH ) nizvAsa noSAya jyotirAdyadhiSThAnaM tu tadAmananAt 2|4|14| tasya ca nityatvAt 2 / 4 / 16 15 rAmAnujasya doSAya sarvopetA 6 taddarzanAt vaiSamyanairnRNye na sApekSatvAt tathAhi darzayati sarvadharmopavattezrva tena mAtarindhrA vyAvyotAH asambhavastu sattoDanupapatte: Apa. 2 / 1 / 30 nimbArkasya dopAya 2|1|34 2|1|37 ubhayathApi na kammatastadabhAva 2 / 2 / 12 sarvadhAnupapattezva 22/32 2238 2/3/9 2 / 3 / 11 pRthivyadhikArarUpazabdAntarebhya 2|3|12 tadabhidhyAnAdeva tu talliMgAt sa 2/3/13 viparyayeNa tu kamoDataupapadyate ca antarA vijJAnamanasI krameNa talliMgAt iti cennAvizeSAt 2 / 3 / 15 carAcaravyapAzrayastu syAtana vyapadezo bhAktastadbhAvamAvitvAt 2 / 3 / 16 | zrIpate doSAya utkrAntigatyAgatInAm 2/3/19 yathA ca takSobhayathA 2|3|40 zreSThazca 2|3|14 22418 16 sarvopatA = taddarzanAt vaiSamyanairnRNye na sApekSatvAt tathAhi Dhaaiti sarvadharmopapattezca 2 / 1 / 30 ubhayathApi na kammatastadabhAvaH 22/12 nAbhAva upalabdheH 22 28 2 / 1 / 24 2 1/37 etena mAtarizvA vyAkhyAta. asambhavastu saMto'nuSapaze. tejo'tastathA vAha ApaH 21338 2/3/9 2|3|10 2 / 3 / 11 pRthivyadhikArarUpazabdAntarebhyaH 2|3|12 pRthivI (2/3|11) tadIyam tadabhidhyAnAdeva tu talliMgAt saH 213 | 13 vipacceyeLa tu mota upapadyate ca antarA vijJAnamanasI krameNa taligAditi cennAvizeSAt2/3 | 15 nAtmAzrutenityatvA tArA|7 2/3/40 yathA ca takSobhayathA tamayatAvaikSastu viditAMta viddhAvaiyarthyAdibhya 223342 2/4/9 2 / 4 / 13 2 / 3 / 14 223|14 na vAyunive pRthadhrupadezAt aNuca teM randriyALi tavyaparezAna nyatra zreSThAt sarvopetA jI taddAnAt na prayojanavattvAt sarvathAnupapattezca asambhavastu sato'nuSapatte: yathA ca takSobhayathA zreSThazca aNuzca 2|4|17 20 211/30 2 / 1 / 32 2/2/32 cAra 2|3|40 22418 2|4|13 7 19+32+15+16+20+7 = 109
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyA yAye prathamapAdA-prathama tadantarapratipasyadhikaraNam 123 evaM ca adhikaraNaracanAniyamAnusAreNa viminamAyANA paryAlIcane kRte sakara bhArakara mAyadvayasyeva vyAsamatasaniyama eva upalabhyate / atha anna adhikaraNAgavipaye kicit apaghAtavyam asti / tad yathA-prayamAlpAye caturpu pAde 35 yuktivAkyAni piyatvena tAni evaiti dRzyate / atra tu dvitIyA dhyAye tmiyAyA anyayA parilakSyate / yathA prathamatRtIyacaturyapAdeSu viSayatvena na kiJcipi zrutivAzma pradakSitam / tatra phepara zrutismRtI avaravya samanvayavirodha eva zakti, tata saMzayapUrvapakSasidAntapakSamA ukta. parantu dvitIye pATe sAMtyAdimatavAdAnA vipayatvena varNana kRtam iti / etena samanvayAvirodhamadhye kAhasa meTa pharapanIya tad boddha zakyate / iti dvitIyAdhyAyasamAlocanam / ' iti zrIcidghanAnandapurIviracite syAmasammatamakasUtramApyanirNaye dvitIya adhyAya / atha sAdhananAmavatIyAcyA prathamapAde prathama tadantarapatipatyadhikaraNam / ana "tavantarapratipasI rahati sampari-vakta mananipaNAbhyAm" 3 / 11 (292) iti sUtrasya "64-tarapratipati-padAt asya "takantamatipatyadhikaraNa" nAma / tatra madhyamApyamiteSu sarveSu mApyeSu sapta sUtrANi gRhItAni / mAmApye anena ephenava sUtreNa tasya prayamAdhikaraNa racitam / pastutastu ete saptabhi sUtra bhAvamApye sapta adhikaraNAni bhavanti / astu tApat tAni ca sapta suutraanni1| "-tarapratipaco rahati samparipvaka 5 / "bhayame'vaNAditi cena tA prabhAnapaNAmyAm" 3 / 1 / 1 (292) | eva mupapase" 2015 (296) 2 | "pAlakatyAta tu myatvAt 3312-(293) 6 / "matavAditi cennemAdikAriNI 3 | "bhANagate 13 (294) pratIta" 3 / 9 / 6 (297) 1 / "mamAvimatiyutariti cela 7 / "mAkta vA'nAmavitvAt tayAhi / mAnatvAt 114 (295) darzayati" zaza7 (298) atra (1) 'vantaramatipakI raMiti samparipSaka pramanirUpaNAmyAm" 3111 (290) iti sUtre madhyApAra mAt tathA ca 'samparipaka" iti prayamA-tapadAca atra adhikaraNAramma saMgata eva / paturyasAmAnyaniyamAt, pazcamaviropaniyamAta ca / (2) 'nyAtmakatvAt tu bhUyasvAs" 3112 (293) iti sUtre pramamA,tapadAmApAt nAspa adhikaraNAra-maravam, 'caturvasAmAnyaniyamAta, navamavizeSaniyamAda ca / mAdhyamAye vI4dvitIyAdhikaraNasya racanAyA dopaH /
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 vyAsasammata-brahmasUtramApyanirNayaH ( 3yaH pAdaH / (3) prANagatezca" 31113 (294) iti sUtre prathamAntapadAbhAvAt nasya adhikaraNArambhakatvam, caturthasAmAnyaniyamAt / cakArAca niSedhaH, 54vizepaniyamAt / mAdhvamApyasya tadIyatRtIyAdhikaraNasya racanAyA doSaH / (4) "abhayAdigatizruteriti cenna bhAktatvAt" 114 (265) iti sUtre prathamA-tapadAmApAta, tathaiva "iti cenna' iti padasatvAt nAsya adhikaraNAmakalvam, 'caturthasAmAnyaniyamAt paJcamavizeSaniyamAca / mAdhvabhApye tadIyacaturthAdhikaraNasya racanAyA doss.|| (5) "prathame'zravaNAditi cenna tA eva hyupapatte." // 115 (296) iti sUtre 'tA" iti prathamAntapa3sattve'pi "iti cenna" paDhasya ,satvAt nAsya adhikaraNArammakatvam, caturthasAmAnyaniyamAt, paJcamaviropaniyamAca / mAdhvabhApye taDIpaJcamAdhikaraNasya racanAyA doSaH / (6) "azrutatvAditi cenneTAdikAriNA pratIte." 3 / 116 (297) iti sUtre'pi tathaiva / mAdhvabhASye tadIyapa4AdhikaraNasya racanAyA doSa, caturthasAmAnyaniyamAta, paJcamavizeSaniyamAcca / (7) "bhAkta vA'nAtmavitvAt tathAhi darzayati" 3 / 117 (298) iti sUtre "bhAktam" iti prathamA-tapadasattve'pi prasagA-taratyAyodhaka-"yA-AzAt tasya niSedha, caturthasAmAnyaniyamAt, 54vizeSaniyamAcca / mAdhvabhASye tadIyasaptamAdhikaraNasya racanAyA doSa. / parasUtre sarvasamityA adhikaraNasya AramAt atraiva adhikaraNasamAptiH sagatA / eva ca asmin adhikaraNe mAdhvamApye adhikaraNasya racanAyA sapta doSAH bhavanti / dvitIya kRtAtyayAdhikaraNam / / atra "kRtAtyaye'nuzayavAn dRSTasmRtibhyA yathetamaneva ca" 3118 (299) iti sUtrasya "kRtAtyaya"-dAt asya "kRtAtyayAdhikaraNa" nAma / tatra mAdhvabhApyabhinnaSu sarveSu bhApyeSu asmit adhikaraNe catvAri sUtrANi gRhItAni / madhvamApye asya prathamasUtrasya pUrvArddhana aSTamam adhikaraNa uttarAddhana navamam adhikaraNa racitam iti dRzyate / tAni ca catvAri sUtrANi 1 / "kRtAtyaye'nuzayavAt dRSTasmRtibhyA yathetamaneva ca" 3 / 118 (299) 2 / "caraNAditi cennopalakSaNArthati kArNAjini." 2119 (300) 3 / "Anarthakyamiti cenna tadapekSatvAt" 3 / 1 / 10 (301) 4 / "sukRtaduSkRte eveti tu bAdari." 3 / 1 / 11 (302) atra (1) "kRtAtyaye anuzayavAn dRSTasmRtibhyA yathetamanevaM ca" 3 / 118 (299) iti sUtra "anuzayavAn" iti prathamAntapaisattvAt asya adhikaraNArambhakatvam ucitam, caturthasAmAnyaniyamAt / cakArAt na vidheyA-taratve vAdhA, trayodazavizeSaniyamAt / tathaiva sarva kRtaM ca / madhvavaladeva-bhApyadvaye "yathetamaneva ca" iti apara sUtram / tanna yuktam, ArohAvaroirUpagatisAmAnyasya varNanena vidheyAbhedAt / caturthavizeSaniyamAt /
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyAdhyAye prathamapAda -tRtIyam aniSTAdikAryadhikaraNam 125 (2) "paraNAditi ceopakSaNArthati paajini"| 3 / 110 (300) ityatra "upa lakSaNArthI' tathA "jhAptAjini" iti prathamA tapa- iyamarane'pi (caturthasAmAnyaniyamAta), "iti cenna" iti paTAta paJcamayi paniyamAta, tathA tena mihAntAnula-matAntarama- nita, rAmaniropaniyamAt nAna adhikaraNAma maMgata / mAtramA adhikaraNaracanAyo tena ca tadIyadarAmApikApasya mUtrayamanye amya prAthamyAta DhoSa / (3 ) "Anarthasamiti ceva tadakSatvAta" 39110 (301) ityatra "Anaryaphyan' iti prathamAntapadamatve'pi (caturdhasAmAnyaniyamAta) 'iti cenna' iti padAta paJcamaviropaniyamAta nAsya adhikaraNAma cam / (4) "mustadupte pati tu pAdari" 3 / 1 / 11 (302) ityatra "mustadupkRte" iti prathamAntapadamAve'pi "nAgari" iti anena svasiddhAntAnu lamatAntaranizAt viSayAntarA melAca, tathA tu yogAya nAmya adhikaraNAmAtyam / caturdhamAmAnyaniyamAt, tathA navamasamapiThopaniyamAbhyAm / parasUtra mayasammatyA adhira mAt, atraiva adhiraNamAmi saataa| tRtIyam aniTAdikAyadhikaraNam ___ atra "anikAdikAriNAmapi ca zrutam 3 / 1 / 12 (303) iti sUtrasma "aniSTA kAripAm' iti pAta bhamya "aniyavikAramadhikaraNa" nAma / tama madhya-vasTabha-bhinneSu sarveSu mAye hama sUtrANi gRhItAni / mAdhvabhApye tIyakA zAdhikaraNe sUtratraya pAThamamApye tu suzca kam iti bheda / tAni ca daza suutraanni1| "aniSTAdikAriNAmapi ca zrutam" / 6 / "vidyApa moriti tu mahatatvAt" 311110 (303) / 117 (308) / 'saMgamane vanumayatarapAmArohAparohI / 'na tRtIye tayopalabdhe' 3 / 5 / 18 (302) tadgatidarzanAt 5 / 1 / 13 (304) 8 / "smayata'pi ca lo" 3 / 119 (310) 3 / "maranti ca 33114 (305) / 9 / "zanAca" 1120 (311) 4 / "api ca mata" 115 (306) 10 / "tRtIyazabdAvarodha sazokajasya" 5 / "tatrApi ca tayApArAvirodha" ___ 121 (312) 1 / 16 (307) / - tatra ( 1 ) aniSTAdikAriNAmapi ca zrutam" / / 10 (303) ityatra "bhUtam" iti prathamA tapAda asya adhiraNAra makava yutam / caturbhasAmA yaniyamAt / tathaiva kRta sarvegha - "api ca" patAmya vidheyAntarasya podhanAta, vAstavizepaniyamAca / / (2) "saMyamane manusyetarepAmArohAvarohI tagatidarzanAt" / / 13 (304) itmatra "bhArohAvarohI' iti prathamA-ta50satvAt caturthasAmAnyaniyamAta adhikaraNama bhAra maNIyam /
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNaya. ( 3yaH pAdaH ) parantu tu-galjayota tasya niSedha ! tu- zasya pUrvapakSanaSedhArthaveMDapi pUrvapakSavAta ! chAzaviroSaniyaman ?. (3) "smaranti ca" 3 / 1 / 14 (305) ityatra prathamAntapadAbhAvAt cakArasattvAca nAsya dharaNArarmavam ! vaturthasAmAnyaniyamAta SaviroSaniyamAvI (4) "pi ja sAta" rAzara (rU06) phatyatra "sa phati pramAntapasandrA - varabArameRtve sAta, kintu pi-ghavAta vArasakvAnna nATya dhAraNAratmahatvam vaturthatImAniyamAta, SaSThatrayoddhaviroSaniyamAgyAnA mAdavamAbe tavIyadrAvaLAvivarasya vAramAta vaSA | (5) "tatrapi 2 tApArAvirodha" (07) rUlyatra "virodha" ti prathamAntapasavA dharaNAratva yut, paraMtu varasya lAvAtuM tasya niSedha, vaturthasAmAnya niyamAnU SaviroSaniyamAvo nA vamaLe tavIyatrayovAdhiraNasya mAramen Sa| virodhapAt pa niSedha: salamaviroSaniyamAna ! (6) vidyArbhiriti tuM pravRtatvA rAza?7 (207) phatyatra graMthamAntapavAmAvAt tathA tu-rAnnayogA nAhya adhikArambhatvam / vaturthasAmAnyaniyamAta, navamaviroSaniyamAWA madhyamALe tavIravaturdazAvirAsya bAramAt tathA vanamALe tavIyavaturthadhiraNI mammAta tayova toSaH | (7) " tRtIye topaLe" rAza28 (2012) phatyatra prathamAntapavAmAvAta nAya dharaNArarmavuM, vaturthasAmAnyaniyamata | mAvamAbe tavI pannavAdhiMya mAra+mAta vaSa ! (8) "smaataDapa 2 To" rAza1 (220) phatyatra prathamAntapaDhAmAvAte nAyA dhirabArame | vaturvasAmAnya niyamAna, parNaviroSaniyamAna gatra hemalya 2 sapAnuM ! (1) "darzanA" rAzara (rU??) tyavrApi tadaiva vaturthasAmAnya niyamAta, pachaviroSaniyamAva ! (20) "vRtI rAnnAvarodha sagovana" rAzara (322) rUcatra "tRtIyAdrAvarodha hRti prathAntapAt dhiraNAratvam gaNya yurU, vintu sAmasUtre "na tRtIye topa00the" rUti vrato zabdasya hajIvAtmaya sAkSatva siddhayati ! atadhavarArambhatvam anya na yute, turthasAmAnyaniyamAta | vamamAge tavIpadmamAdhira bAramA tecI toSa | parasUtre bAga sarve. pisya vaLAtu anaiva adhisaraLasamANi. saMcchita / parva ja kamin dhiraNe dhirAvanArA mavasya vavAra tolA, valkamezya draSadrayanuM ! vaturtha vAmAvyAvajyadhArA, satra "talAmAvyapattirUpatti" rArira (323) phati sUkSma "nAmAvyApati rUti vAta
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyA pAye prathamapAde-papTham anyAdhi-ThAtAdhikaraNam 127 amya "svAbhAvyApatyadhikaraNa" nAma / tatra nivArpha vallabhamineSu sarveSu gtepu| mApyeSu ekana sukha papisaraLa ravitam nikhyAmA paNa hItAni nAkhe tuM tArI paJcamAdhikaraNamya sUtratrayamadhye tami dvitIya sUtram / atra "sanamAmAyApati" iti prathamAntapAt anya adhikaraNAramAraya yukta, caturtha sAmAnyaniyamAta / yallamamApye tu adhikaraNasya anAramAt tasya dopa / parasUtre adhika mApyakAra adhiraNaya racanAyAma ama adhikaraNamamApti magacchate / pazcama nAtipirAdhiraNam atra "nAticireNa viropAna' 3 / 1 / 23 (314) iti sUtramya ticireNa" padena asya "nAticarApira" nAma / tatra nivA-pama-mApyabhinneSu sarvatra etam ekameva sUtram atra gRhItam / nivAbhASye nadi tadIyacaturdhAdhikaraNamya pasu sUtreSu dvitIya sUtram / pamamApye "taca tIcamApikaraNaya sUtratrayamadhye tRtIya sUtam / tena nivA-vaSTama-mApyatu madhye manena adhiraNaya anAramAna tayoreya Topa / ___ atra prathamAntapanAmApAna nAspa adhikaraNAma+vaM, caturthasAmA-maniyamAta, parantu aTAnA mApyANAM madhye pasu mAyeSu tathA tasyAt pUrvasUtrAva tatsAmA yApatti iti prathamA-tapadam diyA samarthanIyam iti cittama | pazcamamAmAnyaniyamAt / tathA sati vidheyabhedAt manena apiparaNAra ma saMgata, ekA vizeniyamAta / parasUtre sarva adhikaraNasya ArapAt aba tamya samApti prmpte| paTham janyAdhiSThitAdhikaraNam ___ atra "anyAdhiSThitaSu pUrva milApAt" 3 / 1 / 24 (115) iti sUtrasya "anyAdhisita"pAt asya "bhanyAdhiSThitAdhikara" nAma / tatra samAnuja-zrI-zrIpati-mApyeSu catvAri sUtrANi gRhItani, mAmAce sUtratrayam, "yone zarIram" iti sUtrasya dharmanAta, nimArpha-mApye patat sUtra nalIyanaturthAdhikaraNamma paTasu sUtreSu tRtIya sUtram / mAdhyamApye tadIyATAdazAkaraNasma sUtrayamadhye etaddhi prathamaM sUtram / pAmamApya sadIpapaThAdhikaraNasya sUtrayamadhye prathamaM sUtram / tAni ca catvAri sUtrANi1 / "anmAdhiSThiteSu pUrvasamillapAta" |3 / "reta simyogo'bha" 3 / 1 / 26 - 3 / / 29 (315)| 2 / "adamiti cenna samdAt" / 'yone sarIram" // 1127 (318) 3 / 1 / 25 (316) atra (1) 'manyAdhiSThiteSu pUrvapamitmapAt" 3 / 1 / 24 (315) ityatra prathamAntapanAmAvAta nAsya adhikaraNAra mArava yuktama, caturthasAmAnyaniyamAta, tathApi adhika tathA stam, samiti cennaa|25 (316pAta /
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 vyasisammata brahmasUtra bhApyanirNaya ( iyaH pAdaH ) ata: "tatsAbhAvyApatti." ityekasya padastha anupaga kRtvA anena adhikaraNArabhaH karaNIya / / paJcamasAmAnyaniyamAt ekAdagavizepaniyamAca / nivAkamAnye tasya akaraNAta dossH| ( 2 ) "azuddhamiti cenna zabdAt" 3 / 1 / 25 (316) ityatra "azuddham" iti prathamAntapadasatve'pi "iti cenna" padasatyAt nAsya adhikaraNAra bhakatvaM yukta paJcamavizeSaniyamAt / ( 3 ) reta simyogo'tha" 3 / 1 / 26 (317) ityatra "reta simyoga" iti prathamA-tapadAt asya adhikaraNArabhakatva yuktama, caturthasAmAnyaniyamAt / tathApi adhikai tathA na kRtam / ata. "artha"-janya Ana-tIrthatvAt asya sAkAMkSalpa kalpayitvA tanna yuktamiti mantavyam ; saptamavizeSaniyamAt / madhva-ballabha-bhApyayamadhye adhikaraNasya racanAyAM tayoreva Dho5. / (4) "yone garIram" 3 / 1 / 27 (318) ityatra "zarIram" iti prathamAntapanAt asya adhikaraNArambhakAva kalpanIyam, tathApi madhvabhinnena kenApi tathA na kRtam, ata yonezabdAta pUrvasUtrasthareta. zabda t ca sAkAra kalpayitvA adhikaraNasya anArambha yukta, caturthasAmAnyaniyamAt iti e5 samucitam / ata mAdhvabhApye doSa / bhArakaramApye yuktimAtrasya balena etat sUtra parityakta, prAcInapramANApradarzana vin||| navamapAda-samAlocanam phalAna dravya ane nivadhena arimanuM pAke adhiLavanAyA 1 / kati kIdRzAzca niyamA atra saGkalitA 2 / kati ca dopA. kasya bhApyasya kathaM saMvRttAH 3 / kAzca zrutaya kaizca sUtrai upajIvyatvena gRhItA kA kapanIvyakRtivana jIdagI - pArvasaMgativitum vitA phati | ete ca catvAra viSayAH adhastAt krameNa pranayante, tatra prathama. tAvat---- (1) kati kIdRzAzca niyamA atra sNklitaaH| paraMtu atra na ko'pi nUtano niyama saGkalita / ata viSayAntaram Alocyam / (2) kati ca doSAH kasya bhASyasya kathaM sNvRttaa| t| 3 / 1 / 1 adhikaraNe mAdhvabhASye "vyAtmakatvAt tu bhUyastvAt" iti 3 / 112 sUtra adhikaraNaracanAyA doss| tatraiva mAdhvabhApye "prANagatezca" iti 3 / 1 / 3 sUtre adhikaraNaracanAya doSa / -tatraiva mAdhvabhASye "agnyAdigatizruteriti cenna bhAktatvAt" iti 3 / 1 / 4 sUtre adhikaraNasya racanAyA doSa / tatraiva mAdhvabhASye "prathame'zravaNAditi cenna tA evaM yupapatte." iti 3 / 115 sUtre adhikaraNasya racanAyA doSa /
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyAdhyAye prathamapAda - navamapAdopasahAra' 129 tatreya mAtramApye azrutatvAniti ceneSTAdikArirNA pratIte" iti 3 / 116 sUtre aghi karaNasya racanaya doSa / tatreva mAnyamApye "bhAktaM yAnAtmavizvAt tathAhi darzayati" iti 317 sUtre aghi karaNamya racana yo doSa / 31 adhikaraNa mAdhyamAjye "caraNAditi cenopalakSaNArtheti kArNAjini " iti (119 sUtre adhikaraNamya racanAya zepa | 3|113 adhipharaNe mAmApye " api ca sapta" iti 3|1|15 sUtre adhi karaNamya racanAyo doSa | tatraiva mA prabhApye "tanApi ca tadvyApArAdavirodha " iti 3|1|16 sUtre aghikaraNasya racanAya dopa 1 tatraiva madhyamamApyayo 'vidyAkarmajoriti tu makRtatvAt" iti 3|1|17 sUtre adhikaraNamya racanAyo dopa tatraca mAdhyamAjye "na tRtIye tathopalamyate" iti 311 118 sUtre adhikaraNasya racanAya doSa / taMtre mamApye" tRtIyadAnAvarodha saMzo masya" iti 3 / 1 / 21 sUtre adhikaraNasya racanA Dhopa / 31114 adhi+raNe vallabha mApye 'tatsAmAnyApatirupapate" iti 331122 sUtre adhikaraspa aracanAya doSa 1 3015 adhikaraNe madhya yallabha-mApyayo "nAticireNa viropAt" iti 3 / 1 / 23 sUtre adhikaraNasya aracanAyAM dopa / za126 madhikaraNe nimbArkamAnye "anyAdhiSThitenu pUrvavadamilApat" iti 3|1|24 sUtre adhikaraNasya aracanAya dopa / 3|1|6 adhikaraNe manya-lama-mApyayo 'reta sigyogo'ya' iti 32 / 1 / 26 sUtre aghikaraNayasya racanAya! dopa 1 tatraiva "yone zarIram" iti za 27 sUtre madhyamAjye adhikaraNasya racanAya doSa / evaM ca pAde'smin mApyA dopasamAhAre kRte dRzyate adhikaraNasya racanAyo bhApyanAma mAdhyamAdhye nimbArkamApye vaNamamAbve 17 1 dopa 1 - 2 doSI adhikaraNasya racanAma 13 dopA - " 0 - "
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammana vamatrabhAgyanirNaya ( 3yaH pAdaH) ni -1, 5 / nathA ca pAda'mmin mAra-mArakara- mAnuja-zrIka58-zrIkaramAne dorAya / bAna para / / kAtra zunayaH kazca mUtraiH upajIvyanyena gRhItAH / nAtI ra ti saparivaMta prananirabhyAm 3 / 11 iti sUtra "vettha yazA pa:yAna AhutI Apa puruSavacamo bhavanni" (: 5 / 3 / 3) "dati tu 55myAma anI ApaH putyavacamo bhavanti" (chA 5 / 2.1) na 3 / 113 iti sUne "namukAma tam (1 / 12) yadigatizrutagini canna bhAta.tvAta" 36114 iti sUtra "mRtasya agni pAni ___yA mAga" (vR 12 / 13) "oSadhI mAni" (vR 32 / 13) ' mAdini nana nA va papatte" 15 iti sUtra "tasmin patammina nagI deyA. adA juni" (chA 5 / 4 / 2) "Apo hAmma annadrA sanamante" (?) "-yAta ni caleSTAdikAmi pratIte " 3 / 116 ini mUtra "atha ya ime grAma dRSTA pa ni pAranaM te dhRmam abhimabhavanni" (chA 5 / 1013) 'ma bAviya- nathAdi darzayati" 17 iti sUtra "taIvAnAm annaM taM ThevA madhyanti" 3. 1012) "vargakAmo yona" (1), "Ttha yo'nya detAga
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatIyA pAye prathamapAdaH-navamapAdopasahAra / 131 "saMyamane tyanubhUyatarepAmArohAparohA tAtidarzanAt" 31 / 13 iti sUtre 'aba loko nAsti para iti mAnI puna puna paramApayate me" / (kaTha 26) 'picAphAmaNoiita tu praSTa tatvAt" 3 / 1 / 17 iti sUtre bhaya etayo porna kataraNacane tAni imAni budrAmi amAt bhAvani mRtAni manti" (chA 5/108) candramamameva te sarve ganti' (phI 12) "na tRtIye tathopalo" 311118 iti sUjhe "paJcamyAma AhutI Apa puruSavacaso manti' (chA 533) "jAyasva priyasva iti etat tRtIya sthAnam" (chA 1018) "tRtIyAropa saMka' 3 / 1 / 21 iti sUne "zrINyeva vIjAni mapanti Aha jIvam Tamilam" (chA 6 / 31) catuyAdhikaraNe"tatsAmAyApati " 3 / 1 / 22 iti sUo "abha etameva apAna puna nivanta yadhaitam bhAkAsam AkAzAd vAyu pApulA dhUmo mapati dhumo bhUtvA anaM mAti, anaM bhUtvA mepo bhayati, megho bhUtvA pravarSati" (chA 5 / 105) padhamAdhi rakhenaaticrnn vipAta" 31123 iti sUtre "ato vai khalu dunipataram" (chA 5106) pazyadhikaraNa"anyAdhiSThiteSu pUrvapadamilApAn" 31124 iti sUtre "ta iha vIhiyavA jopavina sataya tilmaa|| iti jAyante" (chA 55106) 'ramaNIyacaraNA" (chA 107) "reta simyogo'ya" 311 / 26 iti sUtre "yo reta sidhati bhUya eva bhavati" (chA 5/106) "yone zarIram" 311 / 27 iti sUtre ramaNIyacarapA" (chA 5 / 107) iti / nI dravya patAdazatronI yutinena- (4) kIsI asya pAdasagatiH bhavitum ucitaa| udAhatagrutisandapa nIvAnA paralokagamanaprakAra, saMsAre punarAgamanakama, tathA banuyAyikarmamA svabhAvika ca avagamyate / evaM ca jIvAnA gatpAgatipAlocanasya vohAtmano bhedamAna pharmapAlamA anityatAmodha tatadha rAmyodaya, tena niyAtmajJAnAmiME svAbhAvika phalam / ata etadeva ekdama-matAtparyabhUtAtipramajJAnasAdhanasya prathama
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAnasammata-trAtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH ) lo rAnam / ataeva etada yAyasya sAdhanA-yAya nAma bhavitum arhati / paralokagamanAgamanAdiprakAravarNananya ApAtahalyA phalAdhyAyaviSayatve'pi nAtra aprAsaMgikatvam aprAmANikara vA kalpanIyam / _____AnA dravyam vibhinna bhApyamadhyeSu kathametat upasthApita bhAbhi iti / tatra zAkaramata jIvasya prlokgmnaagmnvicaarpuurvkvraayaanruupnnruupsaadhnnirde| / bhAkaramate prAyeNa tathaiva / / rAmAnujamata jAyadAdyavasthAvasthitasya jIvasya doSAdinirUpaNam / niyAmate sasArasya dopanirUpaNena tato viraktipradarzanam / mA bamate vayArtha gatyAdinirUpaNam / zrImate upAsakasya nityatvAdiyuktasya jIvasya gatyAtinirUpaNam / zrImate jIvasya lokAntara gamanAgamanavicAra / "tapA tAtparyapAlocane kRte bhApyAgo matabheda nAmamAtra paryasyati / ana tapAdapratipAdya tathA ca asya pAdasagatiH vairAgyanirUpaNa yA eka vaktaM zakyate / etadanusAreNa ca etatpAdIyAdhikaraNAni sUtrANi vyAkhyeyAni / iti nabamapAdasamAlocanam / iti tRtIyAdhyAye prathamapAdopasahAra /
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyA pAye dvitIyapAde-dvitIya tadabhAva dhikaraNam 133 (2) nibhAtAra ke putra- 4" 312 / 2(320) ya* "putrAdaya" iti prathamAntapaDhasatve'pi cakArayogAta tadhi / caturthamAmA-ya-paSThayiropaniyamAmpAm / - - - (3) "mAyAmA tu kAyana anami shayari" 3 / 2 / 3 (321) itmatra "mAyAmAprama" iti prathamA-tapasatve'pi nivArthaka mu payogAta adhiraNAra manipatha, ukta pUrvapakSatvAt / caturthasAmAnya 14mAta tathA azA viropaniyamAta / - (5) "sUcaca hi dhutarAcalate ca tavida" 32252 (322) ityatra sUcaka " tathA 'tani-" iti prathamAntapane'pi paphArayogAta adhikaraNAra manipatha / caturyasAmAnyaniyamAna, 54yi pniymaap| (5) "parAbhidhyAnAta tu tirohita tato samya yandhavinaryayo" 3 / 2 / 5 (323) ityatra "tirohita' tathA "ya vipazyayI' iti prathamAntapa-matte'pi saphIcAryaka-tu-sa-yogAt adhiraraNArambhaniAya / ghatuyamAmA yaniyamAta, namaviropaniyamAca / mAvamApye iti ekna sUtreNa taTIyadvitIyApikApanAyA doSa / (6) "dehayogAd yA mo'pi 3126 (324) hanyatra "sa' iti prathamAntasatve'pi "api" 05mogena mAkAkSa pamiddhe adhikaraNAra ganimya / caturmasAmAnyaniyamAt,-tathA 4pi piniyamAta / mAmAce iti erena sUtreNa yatRtIyAdhiAraNamya racanAt tasya nopa / parastra sayapu bhA5 adhikaraNArambhAna adha adhikaraNamamApti / dvitIya tadamAvAdhikaraNam - aba 'tadamAro par3ISu tacchutarAmani ca" 3 / 217 (325) iti mUgrasya "ta:mAva" iti 41 amya "kdamAvAriNa" nAma / tatra zaMkara-mAskara-rAmAnuja-zrIkaNTha-zrIpati-bhApyeSu sUtratraya, niyAmApye maya, matra-vallabha-bhApyayo idam esmeva sUtram, tatrApi mA vamatena atra caturdhAdhikaraNam Aramyate iti / tapa sUtraya yathA-- 1 / "taTamAyo nAhI tacchuterAsmani ca' 326 (325) . 2 / "ata prabodho'smAta" / 2 / 8 (326) tatra (1) "mAvo nAhI ta rAtmani ca 3 / 27 (325) ityatra "tadamAva" iti prathamAntapAta anena adhikaraNAma yujyate eva / tathaiva sarva kRtam / cakAraNa vizyameThasUcanAt heto samucamAd yA na tena vyApAta - / paturthasAmAnyaniyamAt tathA prayodazavizeSaniyamAca / - -- - - - (0) "ata prabodho'smAta"31018 (3 6) ityatra "prabodha" iti prathamAntaramya satpAta kyapi pRthagadhikaraNAma yukta eSa, tathApi "ata" iti padena sAkAzapaya sUcanAt naraya adhikaraNAmasvam, caturthasAmAnyaniyamAta, tathA "ata" "mat" iti pavAra sAphAsatva
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyA mamata-grahmabhUmAdhyaLiya. ( ra ) vinAna, viniyamana moramAve tavIryapazcamAdhiLarya cAramAta, tathA varNamALe taiyatRtIyANi bhUvanA tova topa | pasUtraNa pa sUtra, pRthAdhisaraLase vinAnuM naiva ribanamAmi sapAtA va! tRtIya kammAnusmRtizabdavidhyadhikaraNam a " parva tuM smanusmRtigaviSNu" sArA (37) kRti sUtratye "anu-chaniza ti paDhA, rAya barmAnusmRtigavaSyadhira nAma tema amaranAmAnuna-va-thI-thI-pati-mALeSu manena nava sUtraNa taLi vatana / taMtra mavamAge taddhi pacham dharaLam, nivAmAnce pataMddhi takIyaritAvitane mUtratrAmace tRtIyaM sUtra, tathA varumamAkhe taddhi tathatRtacarabI mUtratrayacce kritIrtha sUtranuM ti meDa. tra saMskRti prathamAntavAta satra dharaNAma. smAta | vaturyAmAcaniyamAta ! tu-gane nAtra vAva nidhAntAt teya, bALavigeniyamAn ! nivA- tramA tuM thaT na rajitam ! tena to aranAvA do ,
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ vatIyAdhyAya ditIyapAda -pazcamam ubhayaliMgAdhikaraNam 135 1 / "na mAnato'pi pasyogAlA "dargayAta cAyo api maryata" madi" 11 (320) / 3 / 2 / 17 (335) "na meM- tisa pratid 8 1 8114 pomA saryakAdivat' pAnAna" 0 (130) / 3018 (336) 3|bhri bhayama 313 (331) / 'madhupa mahapAna tu na tAtyam' 5 / 52 tanapAnavAn' 3010 (337) 3.10 (30)10 / "yadihAmAyAtAyAgaya 5 / "55 55ga" | (323) / sAmanyAyam" 3010 (338) 6 / cana-mA' 311 (33) 11' ' 3001 (330) __ mA (') "na gyAnanA'pi parayo pAlA mayata hi 3111 (320) ityatra "ubhaya gim" iti prathamA tAn ana apiNAma yukta para / caturthamAmA paniyamAta api pAna vizrayadapi manAtyAta viniyamAta / (0)"ne-dini aipa para matapananAn" 31(330)ityatra prathamAntAvAmApAt 5nupamAmA paniyamAna tathA "iti gesa" 5-1, 5dhamathiopaniyamAn nAmya adhikaraNAra manatyam / (3) "mari mera 13 (33) patra "ka" iti prathamAntapadamatve'pi "api ca pyama iti padanAmA anya mAma mAma, ana anya nAdhikaraNAmAnyam / catuthamAmA-niyamAna tathA papipiniyamAna / (1) "H55di tanamAna-pAna' 30-1 (2) ityatra "a5pat" iti padAt papacina prathamA-pAya bhayAdayatve'pi "di" tathA "tat" padena sAphAkSatvasya mamagAna nAgya abhigamanam / naturthasAmAnyaniyamAna paThavizepaniyamAya / mAghamAye abhikaraNA mAna tathA ca tadoyanamAthibharaNampa caturpa sUtreSu asya mAthApAt tasyaya Topa / taya paramamAvye abhikaraNAra mAna tayAca tadIyamAdhikaraNasya pakSa sUtreSu asya mAya-yAt tasyAmi Topa | ana mAskaramApye "masyUlamAnaNyadAyamadImarAdamapama pamadhyayam" iti 5kam atiriktama sUtra paTitam, tena tanmate ammin adhikaraNe vAda sUtrANi mAnta, tathaiva satra prathamAntapadasatvAt adhikaraNAmadha saMgate, parantu tatra tanna kRtamiti espate / ata tanmate atra adhikaraNamma aracanAyA sasya ayameka atirikta dopa sAta | tayApi sUtametata tamya mApAta Nya iti anumIyate, lipipharanamA- patravena gRhIta ityeva sammati / (5) "phazapAyAyam" / 2 / 15 (333) ityatra "avaiyaryam" iti bhayamA tapadAt atra adhikaraNAra ma saMgacchate, paturmamAmAnyaniyamAt, parantu pakAra-pAdayat tasya niSedha
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAmasammata brahmabhUbhA nirNayaH ( 3yaH pAdaH / kamyate, pAThavizeSaniyamAt / bha-rA-ni-zrI-zrIpa-vi-pATha etamya adhikaraNAmbhazApi nodeti / atra 'vayAt" ityapi pATha zaGkarabhASye pAra-tararUpeNa dRzyate / (6) "Aha va tanmAtram" 3 / 2 / 16 (334) ityatra "ta-mAtram" iti prathamAntapadasattve'pi cakAra-yogAn adhikara gAra bhaniya / caturthasAmAnyaniyamAt, paravizeSa niyamAca / (7) "darzayati cAtho api smArthate' 3 / 2 / 17 (335) isyatra prayamantipadAmApAt nAmya adhikarArambhakatvam / caturthamAmA-yaniyamAta, paThavizepaniyamAcca / (8) "ataeva copamA sUryakAdivat" 3 / 2 / 18 (336) ityatra "upamA" iti prathamAnavadanya sattAt yadyapi adhikaraNAmaH sagata, caturthasAmAnyaniyamAta, tathApi cakArayogAt tanniSedha kalanIya, paTavizepaniyamAn / mAdhvabhASye anena adhikaraNAramAt doSa / tatra tat tadIyadazamAdhikaraNanya ekameva sUtraM ca / (9) "a'buvadagrahaNAn tu na tathAtvam" 3 / 2 / 19 (337) ityatra "tathAtvam" iti prayamAnta padamattve'pi anivArthaka-tu-zanAt adhikaraNAra maniSedha / catusAmAnyaniyamAta, navamavizeSaniyamAcca / madhvamamApyayo adhikaraNArambhAta tayoreva Dhopa / mAdhvamate etat 'bhUtaM tadIya kAryazAdhikaraNasya ekameva sUtram / bahamamate tu tadIyapaSThAdhikaraNagya caturyu mUtra etadvi prathama mRtram / (10) "vRdvitAsabhAktvama-tabhAvAnubhayasAmaJjasyAdevam" 31120(338)ityatra "vRddhihAlabhAnasam" iti prathamA-tapatamatve'pi caturthasAmAnyaniyamAt tathA "eka" padena mAMkanatyaprayagAn nAnya adhikaraNArambhakAvaM yuktam, saptamavizepaniyamAta / mAdhvabhApye adhikaraNAra mAta nanya dIpapramaga / natra etat mUtra tadIyahAdazAdhikaraNagya sUtradyayamadhye prathama sUtram / ga-zrI-zrIra-pAThe paramapi patagya zepana gRhItam / tanna yuktam. paramUne cakAraNa deto pinAtIyavairANyAya macanAta / caturthavizepaniyamAta /
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyA-pAye dvitIyapAda -paSTha pratitAvanAdhikaraNam 137 tathA paJca samAmi gRhItAni / rAmAnuja-nivA-palamamApyeSu adhikaraNaM na racitam / tatra rAmAnujamate etat satra takIyamAdhikaraNasya paJcadazama sUtreSu ekAdazasUtram, niyAmate tadIyacaturmAdhikaraNamya vizatityakeSu satreSu vA satra, tathaiva balamamApye tadIyapaSThApikaraNasya caturpa sUtreSu caturbha sUtram / tA za-ni-ya-mApyeSu adhikaraNasya aracanAyA dopa / tAni ca nara sUnANi1 / " pratApa hi pratipati tato / 5 / "ato'nantana tathA hi lim" pIti gha bhUya" 3 / 120 (340) za16 (344) 2 / "tasyakamAi di" 3 / 2 / 23 (321)/6 / umeyavyapadezAt tvaripuNDalapat" 3 / "api ca marAdhane manyazAnumA 32 / 27 (345) nAmyAma" 04 (312)/ 7 / "prakAzayapad vA tejastyAta 4 | "mAAdiyaNAvApyaM prakAza 2028 (346) karmaNyamyAsAta 125 (343)/ 8 / "pUrvapad pA' 3 / 2 / 29 (347) / / "pratipeyAca' 3 / 10 (348) tatra ( 1 ) "adalara hi pratipati tato yayIti ca bhUya" 3 / 2 / 22 (340) ityatra "pratApatyam" iti prathamAntapadAta anena adhikaraparama yujyate, caturyasAmAnyaniyamAe / hi-kAra ca-phAramdha nAtra vidyayAntarasya pApI, paavs-prmod| vizeSa-niyamAbhyAm, viSayazruti mevAt 5phadiga-vi-pa-niyamAya / tena rA-ni-ya-mApyeSu adhikaraNamya aracanAyA dopa / vidheyA taratvampa manIkAre tapAm adopatvaM syAt, ziSTAnAM pacAnA mAyAnAmeva doSa bhavet / parantu vipayatibheda tanmate'pi spIti / ato na ziSTA duSTA / atra caturya-sAmAnya niyama tabhA ekApasa dvArA yodaza-vizepa-niyamA dravyA / (2) 'tatyakamAi hi" 3 / 2 / 23 (341) ityA "tadanyatam" iti prathamAntapAta caturthasAmAnyaniyamena, abhikaraNam ArammatIya parantu hi-kAreNa etadarthasya sAkakSitvana paSTha vizeSaniyamAta nAsya adhikaraNAra mattam / mAvamApye tathA paramabhApye adhikaraNasya mArammAt tayoreya Topa / etata sUtram mAdhyamApye tadIyasurdazAdhikaraNasya paJcama streSu prathama sUtram, paramamApye tu tadIya-satamAdhikaraNasa sUtradvayamadhye dvitIya sUtram / / ( 3 ) "api ca sagapane pratyakSAnumAnAmyAm" / 2 / 24 (342) ityatra prabhamA tapadAmApAt nAssa adhikaraNArammatyam / caturyasAmAnyaniyamAt, 54vizepaniyamAt ca / (1) "prakA-vipazcAvizeSa prakAzaya pharmaNyamyAsAt" sh2|25 (243) ityatra "avaizeya" tathA "prakAsa" iti prathamAnsapadayAt atra adhikaraNAramma saMgacchate eSa, caturtha sAmAnyaniyamAta, tathApi ca kArasyAt taniSedha, 54vizepaniyamAt / palamamApye adhikaraNA
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 rayAtamammata-brahmasUtramAdhyaniya ( ra pAvA) ramAt tathA 12 navIyAimAdhiraNaya sUtratrayamathe prathamasUtravena tavaiva toSaH | mA mALe tathA vaDhavamAge tata sUtra kriyA vimerU date . "prArAvivAveroSa" ti parva sUtram, ziSTa para te yun ! prArA kRti -La deto vinAtIyavaikSakhyApane / vaturthosAmAnjaniyamAta ! (1) "yatoDanattena tathApti siMga rArAradda (24) phUlyatra "aai" ti prathamAntapavAnuM kaya dhirabAramA saMchata, vaturthasAmAnya niyamAta, kintu "ata" "hi" phati zanvayena tatya sAkSatvavidhAnAt 17-sama-viroSa-niyama na tathA vyA (6) "mayapazAt tvagigva" pharAra7 (25) rUcatra "dikuSTava" kRti ghavAt sthavit prathamAntapasya dhyAvyatveDapi vaturtha-vizeSa-niyamAn anivedhArtha-Du-zatvAti tathA hindAt dhirabAramaya niveva | pacha-navama-viroSa-niyamAkhyA ! rAmAnuna-va-zrIpati-mALepu dharaNaya bAramA teSAmeva joSa. vAvya. tatra rAmAnunamALe hatat sUtra tavIya-SaNAdhirAya vaturpa sUtra, prathama, mAdamALe tavIya-pannavAdhirAya sUtravatuSTayamaLe taddhi prathama sUtra, tathaiva zrIpati-mALe tavIya-samAdhiraNaya vaturyuM sUtra, itanna prathama sUtra mavati | | ( 7 ) "prakAzAzrayavad vA tenA vAta" rUArAra8 (246) phakyatra vihArtha "vAzayona sAkSaravavidhInAta pachaviroSaniyamana tathA pAzrayava rUlyanena karyAvita prathamAntapasya madhyAhartadhyatveDapi vaturthasAmAnya niyama- adhivaraNArarmaniSedha / vachamALe ganena dhiraLIramAta, tathA nI tavImALe navamAdhiraLasya sUtratrayamadhye pataya prAthathAt tasya hova va: | (8) pUrvava va rAjAra (247) phatyatra tathaiva vaturthasAmAnya-karNaviroSaniyamAbhyAm | - (1) "pratidhAva" zarU0 (248) phatyatra prathamAntapadAmAvAtu nAya dhiragArame vaM yurU, vaturthasAmAnyaniyamAta, 2- rApi niSedha, parNaviroSaniyamA ! pasUtre dhisamajyA dhiraNaya mAmaiti anaiva dharaLa-samApti te chate | saptama padhAraNa batra "paramata setUnmAnasaMvanyamevavyAkhya" pharAra (32) kRti sUtrasya "dhara" phati rAndhAtma "parAdhiraNa" nAma / taMtra rIkrUra-rAmAnuna-me-mALeSa sata sUtrANi gRhIMtAni, vacce tuM taddhi vAma... heraLa / mIramAve Sa sUtraNa pRhItAni, "thAnaviroSAt prArAviva" hati (24) sUtraya varganAtA tathA nikhyAmAkhya praznotarI sUtrANi, tasyA phata zcima dharakhama mArNamALe sUtratraya, taya tat podarA dharaNa, zrIkRSNamAe
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyAdhyAye ditIyapAda -saptama parAdhikaraNama 139 pAsa sUtrANi, tasya ca idaM saptamam bhadhikaraNama, tathA zrIpatimApye pacca sUtrANi, tasya tu etat mamam adhikaraNam / tAni ca sapta sUtrANi"paramata setUmAnasa medasya5 / 5 / "papattedha' 335 (353) dezabhya" 12131 (349)/6 / "tathAnyapratibaMdhAt" / 2 / 36 (354) * ! "sAmAnyAt tu" 332 (350) 7 / "anena sarvagata'-mAyAma3 / "buddhadharma pA-pat" 2133 (151) / zamAdibhya" 32 / 37 (355) 4 / "radhAnapiropAta prakAzadivat" 235 (352) / atra (1) "paramata setU-mAnasa manyamevyapadezena" 1231 (340) ityatra "param" iti prathamA-tapadAn amya adhikaraNAma sagatameya, caturtha-sAmAnya-niyamAt, sapAm aiphamatyaM ca / "ata" zalasya ana hetupAcarayAmApAna na mAmAkSatpa, saptama-vizeSa niyamAt / / (2) 'sAmAnyAt tu" 232 (350) ityatra prathamAntapadAmAvAt nAsya adhipharaNA manam caturdhamAmAnyaniyamAtA tu savasya pUrvapazavyApakatvAt nAdhikaraNAma nym| aSTAda-viropaniyamAt / mAcamApye "tatsthale "darzanAt" iti sUtra paTyate / (3) 'buddhadharya pAvat" 3 / 2 / 33 (351) isyatra "buddhadharya" iti prathamA-tapadasattve'pi marthata sAkAsatvavidhAnAt nAsya adhikaraNAra mamatvam / caturya-sAmAnya-paSTha vizeSa-niyamAbhyAm / (1) "smAnavizeSAt prakAzAdivat" sh2|34 (352) ityatra "prakAzadivat" iti pAt prathamAntapadamya dhyAhavyatve'pi arthata sAkAkSatvAt nAsya adhikaraNArammakatvam, caturtha-sAmA-ma-paSThavirodha-niyamAbhyAm / mApamApye adhikaraNAra mAt tasya yopa / tanmate etava dazApikaraNaya sUtradvayamadhye prathamaM sUtram | bhAskaramApye naitat sUtraM pazyate / (5) "uppsedh3|2|35 (353) ityatra prathamAntapadAmAnAt nAsya adhikaraNA ramakapam, 'maturyasAmAnyaniyamAt / ca kadApi niSedha, paSTha vizapaniyamAt / (6) "tadhAnyamatipeyAt" 32236 (354) ityatra prayamA-tapadAmApAt nAsya adhi karaNAmatvam caturthasAmAnyaniyamAt / madhya-zrIkaNTha-zrIpati-mApyeSu tatkaraNAt dopa / mAdhyamApye etami tadIyATamAdhikaraNasya ekameva sUtram / zrIkaNThamApye tadIyATamAvikaraNasya patradvayamadhye prathama sUtram, tathA zrIpatimApye tadIyanapamAdhikaraNaspa sUtrasyamadhye etasu prathama sUtram / (7) "anena sarvaganatyamAyAma rAvAdibhya" 22 // 37 (355) ityatra "sarvagatatvam" / iti prathamAntapadasatve'pi "manena" iti padena sAphAsatvavidhAnAt nAsya adhikaraNAra makalpam / caturyasAmAnyaniyamAt samaviropaniyamAca / parasUtre adhikasamityA adhikaraNAra mAt
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 vyAsasamata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH / atraiva adhikaraNasamApti. / mAdhyamApye adhikaraNAmAt tasya doSaH / tatra etaddhi tadIyonaviMzAdhikaraNasya ekameva sUtram / . aSTama phalAdhikaraNam / . atra 'phalamata upapatte" 3 / 2 / 38 (356) iti sUtrasya "phala"-zabdAt asya "phalAdhikaraNa" nAma / tatra kevalaM nimbArkabhASyaM vihAya sarvaiH atra sUtracatuSTayaM gRhItam / zara-bhAskararAmAnuja-mateSu etaddhi amam adhikaraNam / nicAmate paJcamAdhikaraNasya ekAdazasu sUtreSu aSTamaM sUtram, mAdhvamate vizatitamam adhikaraNa, zrIkamate navamam adhikaraNaM, zrIpatimate dazama, tathA vallabhamate ekAdazAdhikaraNam / tAni ca sUtracatuSTayam 1 / "phalamata upapatte." 3 / 2 / 38 (356) | 4 / pUrva tu bAdarAyaNo 2 / zrutatvAca" 3 / 2 / 39 (357) hetu-yapadezAt 3 / 2 / 41 (359) 3 / "dharma jaiminirata ek"3|2|40 (358) / atra (1) "phalamata upapateH" 3 / 2 / 38 (356) ityatra phalamiti prathamA-tapadasattvAt atraM adhikaraNArambhaH saMgata eva / caturtha-sAmAnya-niyamAt / ata -zabdatya atra brahmavAcakatvAt saptama-vizeSa-niyamAt na nivedhaH / nisvArkamAdhye adhikaraNasya anAramAt tasya doSa / (2) 'zrutatvAca" 3 / 2 / 39 (357) ityatra prathamAntapadAbhAvAt nAsya adhikaraNArambhakatvam , caturthasAmAnyaniyamAt, ca-yogAca 14-vizeSa-niyamAt / (3) "dharbha jaiminirata evaM" 312 / 40 (358) ityatra "dhamatathA "jaimini" iti prathamantipadadvayasya satve'pi jaimini iti nAnA svamatapratikUlaparamatasya nirdezAt, vidheyabhedAbhAvAca, tathaiva "ataeva" iti padena sAkakSitvavidhAnAt nAtra athikaraNArabha. saMgata , viNshvishessniyamAta, sAmaviroSaniyamAvI (4) 'pUrva tu bAdarAyaNo hetuvyapadezAt" 3 / 2 / 41 (351) ityatra "pUrva" tathA "bAdarAyaga" iti prathamAntAdadvayasattve'pi caturyasAmAnyaniyamAt, ukta pUrvapazavyAvartaka-tu-zabdayogAt nAsya adhikaraNArambhakatvam, viveyA-tarAite svamatajJApanAt ca / navamASTAdaza-viza-vizeSaniyamaizca / pAdazeSAt atraiva adhikaraNasamAptizca magatA / dazamapAdasamAlocanam / idAnI draSTavyam anena nivandhena asmin pAde adhikaraNaracanAyAm (1) kati kIdRzAzva niyamA / saGkalitA., (2) kati ca doSAH kasya bhApyasya kA savRttAH, (3) kAzca zrutaya. kaizca sUtra. upajIvyatvena gRhItA' (4) upajIvyazrutibalena kIdRzI ca pAdasagatirbhaviSyati iti /
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyAdhyAye ditIyapAdA-dazamapAdasamAlocanam / 141 pate pa natyA piyA antiAt mamaMga pradarsanta taga prathama tApata (1) phati kIsAtha niyayA ana sakalitA / api na pho'pi nanana niyama sArita / (2) pati ca dopA phasya mApasya rUpa sattA / sana yA adhikaraNe mAdhyamAnye "parAmi pAnAt 'zu nirohitaM tato masya vadha viparyayo 220 sapre adhiparampa ra nAyo dopa / taya 31 apiNe mo mA-ye "TehayogAna yA mo'pi / matre adhikAramaya racanAyA dopa / 2 adhiparamo madhya-5. ma mApyayo "ata" prayodho'mAt" 3 / 28 sne aghi565 yA dopa / 23 agipharaNe nimbArka yAma mAnyayo "saca tu parmAnusmRtividhimya" 12 / 0 satre adhika ramya racAyA gepa / 24 adhipaNe 5.magAye "mugdhe'simpadhi paripAt' / / 10 iti satre adhikaraNamya racanAyA dopa / 25 adhiparaNe mAyabhamA yo 555 hi tatmadhAna cAn" iti 3 / 2 / 14 rAtre adhika spasya racanAyA doSa / - taya bhArasaramA ye "bhanyUlamanamA yamadImadamasparzamA 5madhyayam" iti 3 / 2 / 14 (ka) matirikta mUme adhikaraNamya racanAyA doSa / taya mAnyamA' ye "mataNya ghopamA sUryakAdiyana" iti 322 / 18 sane adhikarapasya racanAryA Topa / tIra gAyamApre tathA yAibhamA ye "andhupadamahagAt tu na tathAtyam' iti 3 / 2 / 19 sUtre adhikaraNasya racanAyA dopa / taya mAyamApye 'pRddhiAsamAphyamantavAdumayasAmanasyAdevam" iti 3 / 2 / 20 sUtre adhikAra gasya racanAyo dopa / zarA6 adhipharaNe rA-ni-ya-bhAppeSu "prastatAvA hi pratipati tato pravIti ca "ya" iti // 1 // 22 sUtre adhikaraNasya aracanAyo dopa / tatraya mabhya parama-mApyo "tadapyam Aha hi" iti / 2 / 23 sUtre adhikaraNasya racanAyo dopa / tava maThamabhApye "prakAzadivAze mAya pharmaNyabhyAsAt" iti 3 / 2 / 25 sUtre adhirapasya racanAyA dopa | -
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 vyAsasammata-brahmasUtramApyanirNayaH ( 3yaH pAdaH ) tatraiva rA-ma-zrIpa-bhAvyeSu "ubhayavyapadezAt tvahikuNDalavat" iti 3 / 2 / 27 sUtra adhikaraNasya racanAyA dopaH / / tatraiva vallabhabhAdhye "prakAzriyavad vA. tejasmAt" iti 3 / 2 / 28 sUtre adhikaraNa ya racanAyaryA do5. / 3 / 2 / 7 adhikaraNe mAdhvabhApye "sthAnavizeSAt prakAgAdivat" iti 3 / 2 / 34 sUtra adhikaraNasya racanAyA doSa / tatraiva ma-zrI-zrIpa-bhApyepu "tathAnyapratiSedhAn" iti 3 / 2 / 36 sUtre adhikaraNasya racanAyA doSa / ___ tatraiva mAdhvabhASye "anena sarvagatatvamAyAmazabdAdibhyaH" iti 3 / 2 / 37 sUtre adhikaraNasya racanAyA doSa / 3 / 2 / 8 adhikaraNe nipArkabhASye "phalamata upapatte." iti 3 / 2 / 38 sUtre adhikaraNasya aracanAyA doSa / evaM pAde'smin bhASyANA dopasamAhAre kRte dRzyate bhApyanAma adhikaraNasya aracanAyA adhikaraNasya racanAyA mAmAnce 12 dopA ballabhabhApye 3 dIpA bhAskasmAbhye 1 do50 rAmAnujamApye 1 " 1 dopa. nirvAsAe 3 doSAH zrIpatimANe 2 doSau zrIkaNThamApye 0 " 1 doSaH iti vaktuM zakyate tathA ca pAde'smin zAGkaramApyasyaiva doSAmA / idAnI dravyam (3) kAzca zrutayaH kaizca sUtraH upajIvyatvena gRhiitaaH| prathamAdhikaraNe. "sandhye sRSTiAha hi" 3 / 2 / 1 iti sUtre "atha rathAn rathayogAn pathaH sujate" (vR: 4 / 3 / 10) : "nirmAtAra caike putrAdayazca" 3 / 2 / 2 iti sUtre "ya. eSaH supteSu jAgarti kA kAma puruSo nirmimANa." (ka. 3 / 5 / 8) / "mAyAmAtra tu kAyanAnabhivyaktasvarUpatvAt" 3 / 2 / 3 iti sUtre "atha rathAn rathayogAn pathaH sRjate" (vR 4 / 3 / 10) "na tatra rathA na rathayogA na panthAno bhavanti" wo ao
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyAdhyAye dvitIyapAda -dazamapAdasamAlocanam 143 (pR 53 / 10) "svaya vihatya svayaM nirmAya" (e 439) "sUcakaca hi terApakSate ca tadapida" // 2 / 4 sUtre "yadA karmasu phAmyepu striyaM ___ svapne patyati / samRddhi tatra jAnIyAt tasmin svapnanidarani' (chA 5 / 2 / 9) "parAmi pAnAt tu tirohita tato sasya pandhaviparyayo" 12 / 5 iti sUtre "tyA deya sarvapApahAni kSINe sosarjanmamRtyumahAni / sasyAmidhyAnAt tRtIya dehabheda visavaya kevala AtaphAma ( 1 / 11) dvitIyAdhikaraNe-- "tadamAyo nAhI ta rAtmani ca" 320 iti sUtre "Asu tadA nAhI5 sapto bhavati" (cA 6 / 3) 'tAmi pratyayasya purItati zete" (dha 2119) "ya eSa antardadaye Akastasmin zete" (pR 2117) "mata prayogo'mAt" 2 / 8 iti sUtre "sata bhAgaya na vidu mata Agacchamahe" (cha 61012) sRtIyAdhikaraNe___ "sa eya tu pharmAnusmRtividhimya" 22 / 9 sUtre "puna pratinyAya pratiyonyAdra vati buddhAntAye" (pR 4/2016) pavAmALei - "na sthAnato'pi payomayAga sarvatra hi" 3 / 2 / 11 iti sUtre sarvakAma saga dha sarvasa" (chA 3 / 14 / 2) "masyUlamanaNu" ( 31818) "asadamasamarUpam" (kaTha. 3215) "na medAditi cena pratyekamatavAcanAt" 32 // 2 iti sUtre "yazcAyamasyA pRthivyA tejomaya amRtamaya puruSa" ( 2 / 5 / 1) "api cameka" 32 / 13 iti sUne "mRtyo sa mRtyumApnoti ya iha nAnava pazyati" ___(kaTha 4 / 11) 'neha nAnAsti kicana" (kaTa 411) "apavadeva hi tatmadhAnapAt" 3 / 2 / 14 iti sUtre "masyUlam" (pR. 3288) "Aha ca sanmAtram" / 2 / 16 iti sUtre "sa yayA sandhayanano'nantaro'vAya kRtya rasapana eva evaM vA are ayamAtmA anantaro'vAe kRtya prajJAnapana eva" ( 4 / 5 / 13) 'darzayati ,cAyo api smanyate" 32 / 17 iti sUtre "ayAta Adezo neti neti" -- (gha 2 / 3 / 6) "nAdimat paraM prama na sat tannAsaducyate" (gI 13 / 12) / "mata55 popamA sUryakAdivat" 3 / 2 / 18 iti sUo "yathA parya jyotirAtmA visvAnako
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH ) bhinnA vahudhaiko'nugacchan / "upAdhinA kriyate bhedara yo deva kSetrevebama jo'yamAtmA" (mahA: zA.) "darzanAca" 3 / 2 / 21 sUtro "purazcakre dvipada. purazcake catuppA" / pura. sa pakSo bhUtvA pura. puruSa Avizat / / (vR 2 / 5 / 18) pachAdhizvarane "prakRtaitApatvaM hi pratiSedhati tato bravIti ca bhUya" 3 / 2 / 22 iti sUtra "dve vAya prahmaNo rUpe mUtaM caivAmUrta ca" (bR. 2 / 3 / 1) "athAta Adezo neti neti" (vR 2 / 3 / 6) "na hi etasmAt iti neti anyat paramasti" ( 2 / 3 / 6) "atha nAmaveyam" (bR: 2 / 3 / 6) "tadavyaktamAha hi" 3 / 2 / 23 iti sUtre "na cakSuSA gRhyate nApi vAcA, nAnyairdevaistapasA karmaNA vA" (mu 3 / 118) "api ca sarAdhane pratyakSAnumAnAbhyAm" 3 / 2 / 24 iti sUtre "kazcid dhIra pratyagAtmAna maikSat AvRttacakSuramRtatvamicchan / " (kaTha 41) "ya vinidrA jitazvAsA' santuSTA sNytendriyaa.| jyoti pazyati yuJjAnastasmai yogAtmane nama // " (mahA zA. 4854) "prakAzadivAzepyaM prakAzazca karmaNyabhyAsAt" 3 / 2 / 25 iti sUtre "tatvamasi' (chA 6 / 87) "ato'nantena tathAhi ligam" 312 / 26 iti sUtre "sa yo ha vai tat parama brahmaveda prameva bhavati" (muH 3 / 2 / 9) "prativedhAca" 3 / 2 / 30 iti sUtre "nAnyo'to'sti draSTA" (vR. 317123) "neti neti" __ (: 2 / 3 / 6) saptamAdhikaraNe "paramata setU-mAnasambandhabhedavyapadezebhya" 3 / 2 / 31 ini sUtre "atha ya AtmA sa setu" (chA 8 / 4 / 1) "brahma catuSpAt" (mA. 12 chA. 3 / 18 / 2) "prAzanAramanA sampa. rivakta." (vR 4 / 3 / 21) "zArIra AtmA" (te. 2 / 3 / 1) "buddhyartha pAvat" 3 / 2 / 33 iti sUtre "brahma catuppAt" (ch|. 3 / 18 / 2) "upapattezca" 3 / 2 / 35 iti sUce "svamapIto bhavati" (chA. 6 / 8 / 1) "tathAnyapratiSedhAn" 3 / 2 / 36 iti sUtre "Atmaiva adhastAt" (ch| 725 / 2) "anena sarvagatatvamAyAmazAdibhya .3 / 2 / 37 iti sUtra "AkAzavat sarvagatazca nitya" (zatapatha vA. 2) "nitya. sarvagata sthANu" (gI 2 / 24) "Hawadiet ar very) ayoti pazyatti bu
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatIyAdhyAye dvitIyapAdA samapAdasamAlocanam / 145 ammAdhikaraNe-- "zrutatvAca" 3 / 2 / 39 iti sUo "sa vA epa mahAnama AtmA mannAvo muvAna" (za24) "dhamma minirata evaM" 3 / 2 / 10 iti sUtre 'svargakAmo yajeta" (1) "pUrva tu pAdarAyaNo hetusyapadezAta" 3241 iti sUtre "esa seva sAdhu marma kArapati' (phI 318) "annAdo pasudAna ( 4 / 4 / 24) "lamate ca tata kAmAn mayaiva vihitAn hi tAn" (gI 7121) phavAno drA khAdAvopanI patina- - (4) kIzI asya pAdasagati / svAdatazrutaya saharamatAnuyAyin5 / mAyAntare atra viSaye mahAn matabheda eva sate / bahupu syaleSu ekamatyamara'pi sva-mya siddhAntAnulyAya mutyantara gRhItam / pUrvapUrva pAde5 yayA sarveSu mAye mAnamidamattve'pi mAyeNa matasA dRSTam, atra na tathA / atra mata mestu drad eva atIva pravala pratIyate / yathA-- ramate ana mA nirvizeSatva-bodhagrutaya samuddhatA, rAmAnujAdInA mate tu savi ropava-bhApaka taya samAbhitA / evaM ca tatvAze eva ayaM matameva sanAta, ata phalapyate-ta-matabhedamImAMsA sUtrArthavicAra vinA na sambhavati / parantu sUtrAvicArasmApi sva-sva-siddhAntAdhIvAt tato'pi matabhedamomAmA sudUraparA itaiva patimAti / takazakina mama mAvitamapi sambhAvitavena, asaMgatamapi saMgatatvena pratipAdayituM zakyate / ata atra sUtrArthavicAra vihAya anya panyA apalampanIya | sa ca panyA atra saMgatizaraNAgati / sA tu ityam-~adhyAyasaMgatyanurona etatpAdapratipAya sApanameva / etat tu prAgeva ukam / tadevAtra saMgativena zeyam / taca sAdhanatvaM savizeSatramaNi yayA sammavati, tathA nirvi zepanamaNyAra / tena sApanapAdhyAyamagatyA nAya matabheda nirAkartuM zakyate / ata adhyAyasaMgate yApakImatA yA zAmbasaMgati tayA samAdhAtuM zakyate naveti atra cintanI yam / vastutastu zAsvasaMgatipalena etatpAdasyApi nivizeSamaparatvaM sAknIyam iti bhUmikAmanye prAgeva uktam / tAtparyanirNAyakaliMgapalena etacchAsasya nivizepanamaparatvapatipAdanAt / tathA sati patatpAva-bhaktipAparU5-pAvasaMgati nivizepramAdizabaramatasammatA iti phatpayitum citam / tathApi atra viminamAyANAm anumoditam etat pAvabatipAvApapAvAti baMdhastAvuM pravaryate- ' rAmate-pUrvamAna stra-vArya, kAmAna tava pavAryastha zodhana-sAjananiza ! bhAskaramate-pAyega tathaiva / /
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH) rAmAnujamate puruSottamasya sarvadA heya-pratyanIkarava-kalyANaguNaNAkaratva-rUpobhayaliMgatva pratipAdanam / niSAbate viverAvAlyA amAvasthAvivAra / mAdhyamate bhaktinirUpaNam / zrIkaNThamate jiivaavsthaa-niruupnn-puurvkeshvr-svruup-lkssnnokti.| zrIpatimate paramaziva-brahmasvarUpa-lakSaNAdIni prapaJcitAni / atra viSayAntaramekaM vijeya dRzyate / atra sAdhanA-yAye mAdhana-varNana-prasagena dvitIyapAdasya paJcama-paSTha-saptamAvikaraNeSu brahmagaH nIrUpabhAvasya vedAntasammatatvaM, pramaga niSedhAtItatvena satyavasthApana tathA brahmabhinnasya astutvavyavasthApanAdika varNitam / yadyapi etat sarva tattvanirNAyaka-prathama-dvitIyAdhyAyayoH vaktavyaM bhavati, tathApi yathA etadadhyAyasya prathamapAde varNitaM yat phalavarNanAzIbhUta-paraloka-gamanAgamana-prakArAdika, tat sarva vairAgyotpAdanArtha iti kRtvA sapinatvena kalpanIya, tathA atrApi yat tatvavarNanAdikaM tan sarva sAdhanAgavena grahaNIyam / tathA satyapi nAsya svArthe tAta paryazUnyatvaM zaGkanIyam / yata. 18pa-cintanameva sAdhanatvena atra abhimanyate / ata. atra nAsya atrAsagikatva na vA atAttvikatvam / atha tRtIyAdhyAye tRtiiypaadH| prathama sarvadAntapratyayAdhikaraNam atra "sarvavedAntapratyaya codanAvizeSAt" 3 / 3 / 1 (360) iti sUtrasya "sarvavadAntapratyayam" iti padAt asya "sarvavedAntapratyayAdhikaraNa" nAma / tatra zaGkara-bhAskara-zrIkaNTabhASyeSu catvAri sUtrANi, rAmAnuja-madhva-nimbArka-zrIpati-bhASyeSu paJca sUtrANi, tathA vallabhabhASye paJcadaza sUtrANi gRhItAni / taca ca sUtracatuSTayam 1 / "sarvavedAntapratyayaM codanAca- 3 / "svAdhyAyasya tathAtvena hi samAcAra vizeSAt" 331 (360) 'dhikArAca savayaca tanniyama" 2 / "bhedAnneti cennaikasyAmapi" 3 / 3 / 3 (362) 3 / 3 / 2 (361) 4 / "darzayati ca 3314 (363) ___ atra (1) "sarvavedAntapratyayaM codanAcavizeSAt" 3 / 3 / 1 (360) ityatra "sarvavedAntapratyayam" iti prathamAntapadasya sattvAt tathA pAdAra bhAt aba adhikaraNArambhaH saMgataH eva / caturthasAmAnyaniyamAt, dvitIyavizeSaniyamAcca /
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 tRtIyA pAye tRtIyapAda -tRtIyam anyathAdhikaraNam (2) "bhavAti cakatyAmapi 32 itya / prathamAntapadAmApAt tathA "iti cena" iti padamApAt nAsya adhikaraNAra mamatvam / caturyamAmAnyaniyamAta, paJcamapiropaniyamAca bhAskaramate mana "smAt' iti 205mya pATha dRzyate / tathA sati janavizaviropaniya mAt na madhikaraNArambha / (3) "svAdhyAyAma tathA-vena hi samAcAre'dhikArAdha sapazca taniyama" 3 / 3 / 3 (362) ityatra 'yima" iti prathamA-tapadasarave'pi, ca-kArayogAt nAsya adhikaraNAmakalpa, caturdhasAmAnyaniyamAt, papiropaniyamAgha / atra madhya-baladeva-mApyanuyamadhye "sayapadha taniyama" ityanena sUtradvaya paThitam / tama yuktam / "savaya tanniyama" ityatra ca kArampa satyAta, atyanta prayAgavi55sya sUcanA / caturyasAmAnyaniyamAt / caturmapa4vizepaniyamAbhyo ca / (5) "darzayati ca" 31 (263) ityatra prayamAnta-padAmApAt ca-kArAdha nAsya adhikaraNAra maphatva, caturyamAmAnyaniyamAn, 54vizepaniyamAgha / parasUtra catuI mAyeSu aghi karaNAra mAt niyamAnugatatvApa atreya adhikaraNamamAti saMgatA eva / divIyam upasahArAdhikaraNam atra "pakSAro'bhivA vizivat samAne ca 33/5 (364) iti sUtrasya "pasaMhAra" iti pAt asya "upasaMhArAdhikaraNa' nAma / tatra zAra-bhAkara-zrIpha4-mApyeSu etat eka sUtra gRhItam, mAyApye tu sUcituSTayameva / tatra rAmAnuja-nimbArka-zrIpati-mAnyeSu etat sUtraM tadIyaprayamAdhikaraNasya padhabhu sUtreSu paJcama sUtram / malamamApye tadIyamaya bhASitaraNasya paJcadazamu sUtreSu etadi 5dharma sUtram / parasUtre adhikaraNArambhAra atreSa adhikaraNasamAdhi / tatra "upasaMhAra" iti prathamAntapanasattvAt asya adhikaraNAra makala yukameva / cakA rasya atra viSayAntaramApakatvAt adhikaraNAra bhe na pApakalpam / caturthasAmAnyaniyamAt, hAvAvinimayAdha | rAmAnuja nipArka-zrIpati-palamamApyeSu nAna adhikaraNa racitam / ata rA-ni-zrIpa-ya-mAnyeSu adhikaraNasma anAramAt tepAmeva dopa / tRtIyam janpayAdhikaraNam atra "anyathAtva zabdAditi cenAviropAt" 3316 (365) iti sUtrasya "anyayAtvam" iti padAt asya "anyabhAtpAdhikaraNa" nAma / satra zakara-bhAskara-zrIka bhApyeSu zrINi sUtrANi, rAmAnuja-nimbArka-zrIpati bhApyeSu catvAri sUtrANi dvitIyAdhikaraNa ca, madhva-vallabha-mAyayo adhikaraNa na Ara05m / tatra mAnamA etat sUtraM tadIyadvitIyApikaraNama caturyu ssepu dvitIya patram / tathA majhamamApye etat sUtraM sadIyaprathamAbhikaraNasya paJcazaY satreSu pArTI sUtram / tAni ca trINi sUtrANi--
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 vyAsasamUta-brahmasUtramArboniyA ( rUH pAva) ? "anyathA zAviti vennAviroSAta" 2 . " va praraNAt parovarIyasvAvita rUArA7 366) 3 . sanAta tadumati su ta"i rUArA8 (367) matra (2) "anyathA- rAtnAiita jAviroSA" phorAda (rU5) tyatra "anyathAtva" phati prathamApaddhasya saravAta satra dharabAra saMcchite iva | turthasAmAnyaniyamAtA satra "ti ve" ti pavAn pi pattamaviroSaniyamAn na tare vAlA, prathamaHpahAt paraM padmabhyantaparva, tataH "ti vennati patasya sattAt aa vaturvazaviroSaniyamAtA tenA marva-vama-mALoH badhiratya manAmata toSaH | (2) " Tii praraNamevAta parovarIyasvAtiva" rara7 (266) phatyaMtra "parovarIyasvAtiva" phati paddhati svanit prathamAntapasya athAhartavyatveDapi "ra vo" ti pana sAkSatnaviSAnAt navurthasAmAnya niyamAnta parNaviropaniyamAja nAsya dhirabAramaitvam (3) "saMjJAtat taduttamasti tu taSi" sArAtyatra (67) "hu" miti prazamAnta-padya-sarveDapi vaturthasAmAnyaniyamati, "tuM" ti zayogAt paviroSaniyamAta, tathaiva "taSi" pharvatra mAnta vasaveDa "api" kRti zevyAti sAkSatvavidhAnAta pachaviroSaniyamA, nAca dharabArambhatvam ! parasUtre vaturgu mateSu badhirabAramAtu, tathaiva niyamAnumatatvena tAdazAribAramaya sAtyAta maTaeNva dharaLasamANiH saMtA pavA , ghaturtha thAtyadhivaraNam satra "tyAre samagra rUArA (268) hati sUtrasya "vyAti-patAt traya "vAdhiranAma / tatra zaM-mIra-manva-thI-mALeSu patana naiva sUnnena dharaLa ravatam ! mAdhyamALe tRtIyam dharakhama zipu vaturtha zrIpati-ma-mAdhepu dharakhe na mArabdham | tevu mALeSa tat sUtra tavIyaditIyAdhirAya naturyuM sUtrapu vaturtha sUtram aa varSamamALe tuM tavIryaprathamAdhivaraNaya parAyuM sUtrapu pataMddhi navama sUtram | tra "samannasa phati prathamAntapAta batra dharabArame saMchane vaturthasAmAnya niyamAta / 7 / vora-co ti tasya niSedha. | arthataH vidheyasya vaikSakhyAta ! dAgaviroSaniyamAn ! tena A-ni-zrIpa--mAkhyANA dhirAya karavavAyA che. | sUtrAkSamAta tu na hoya te arthasAAca sAvajatvAta topa. | parasUtre sAsu mAbevu badhivaraNAratmA naiva dharaLasamANiH saMchita che paJcamaM sAbhedAdhikaraNam batra "sarvamedanyatrame rUArA 0 () rUti sUAya "sarvamerAta" ti pAt
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ para pAriepha5 saya rAmAnujAra aspa vatIyAdhyAye tRtIyapAda'-saptamam AdhyAnAdhikaraNama 159 asya "saminAvitaraNa' nAma / tatra yevala pama-mApya minneSu sarvatra anena pani sUna etadadhikaraNa rabhitam / yAmamAye tadIyamayamAdhikaraNamya paJcarAmu sopu etaddhi dazama sUtram / - maga "ime" iti pradhamA-tapasamAt bhI adhikaraNArambha saMgata / caturdhasAmAnya niyamAt / yAmamApye adhikaraNasya aracanAmA doSa prasaMga / parasUtre sApa bhApyeSu aghi pharaNasya bhAragmAt atraiva adhikaraNamamApti samucitA eva / 54m AnandAyadhikaraNam __ ana "AnandAdaya pradhAnasya' 3611 (370) iti sAmya AnandadAya"-padAt asya "AnandAdhikaraNa nAma / tama zakara-mArakara bhApyasyamadhye sAyA rAmAnuja-nimpArpha-zrIpati mApyepu samasaptaka, madhya-zrIpha4 mApadvaye tu ekameva sUtra gRhotam / tabhApi rA-ni-zrIpha bhAyeSu pataddhi caturtha adhikrnnm| mAghamAye 5zcamAdhikaraNam, zrIkaNThamApye zahara-mAskaramApyapat paSThAdhikaraNa bhavati / yAmamApye tu adhikaraNa nAra05m, tena matra tassa dopa / tama patana sa tadIyamayamAdhikaraNasya pazcarAyu saH ekAdaza bham / tAni ca suutrym1| "AnandAdaya pradhAnanya" 2011 (370) | "priyazirastvAcamAripacayApacayo hi bhedeM" 3012 (371) 3 / "itare paryasAmAnyA" 2013 (372) ama (1) "mAnandAya pradhAnanya" 3 / 3211 (370) ityatra 'Ananda55" iti prathamAntasatpAt ampa adhikaraNAmakApa yuktam / paturyasAmAnyaniyamAt / pamamApye adhiraNasya asyanAyA dopa / (2) "priyazirastvAcamAripacayApacayI hi mede 13 / 12 (371) ityatra 'priyazirasvAyapAti" iti prayamA-tapadamatvAt atra abhikaraNAma ucita , tayApi 'aprApti" iti sandAt hi sAdha aryata sAkSatyasiddha nAssa adhikaraNAramma saMgata / paturyasAyAnya niyamAta, paSTha-saptama viropaniyamAmyAm / madhya-zrIka54-mApyayo paSTa-satamAdhikaraNAmAt vopa / (3) "itare tvasAmAnyAt" 3 / 3 / 13 (372) ityatra 'itare" iti prathamAntapadastha sAmAt caturyamAmA-paniyamAt asya madhikaraNAra makala yukta, tayApi tasya svarUpata sAkAratvAt saptamapiropaniyamAvaH tata tu-zabda atra tasya vyApAtapha, namavizeSaniyamAt / mata na adhikaraNAma yuktaH / bhAvamApne anikaraNasya racanAyA dopa / parasUtre bhatarSu bhApyeSu adhikaraNAmAt atraiva madhikaraNasamApti karapyate / saptamam AdhyAnAdhikaraNam atra "AdhyAnAya bhayojanAmApAt" / / 14 (373) iti sUtrasya "AdhyAnaya"
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 vyAsasammata-brahmasUtrabhApyanirNaya. ( iyaH pAdaH) iti padAt asya "AdhyAnAdhikaraNaM" nAma / tatra zaMkara-bhAskara-madhva-bhApye mUtradvayaM gRhItam / mAdhvabhASye etat tu aTamam adhikara gam / zrIkaNThabhApye catvAri sUtrANi gRhItAni, tatrApi etat aTamam adhikaraNam / ro ni-zrIpa-va-bhASyeSu adhikaraNaM nAravyam / ta[ rAmAnuja-mApye tathA nimbArka-mAye zrIpatibhASye ca etat sUtraM tadIyacaturthAdhikaraNasya sapta sUtreSu caturthaM sUtram / vallabhabhAye tu tadIyaprathamAdhikaraNasya paJcAyu sUtreSu caturdazaM sUtram / ghi sUtrAdvayam 1 / "AdhyAnAya prayojanAbhAvAt" 3 / 3 / 14 (373) 2 / "AtmazAdAca 3 / 3 / 15 (374) aba 'AdhyAnAya prayojanAbhAvAt" 3 / 3 / 14 (373) ityA prathamAntapadAbhAvAt nAsya adhikaraNAra makava yuktam / tathApi tasya ahanIyavAt tathA pUrvAdhikaraNata viSayazrutibhedAt paJcamasAmAnyaniyama t. ekAdazavizeSaniyamAcca tat yuktameva / tena "puru5." "arthAtaya." ityevaM prathamAntapadamadhyAhartavya bhavati / yadyapi adhikaraNasya Arambhe matabhedasya samasakhyaka, catvAri ArambhAnukUlAni, catvAri ca ArambhapratikulAni, tathApi rA-ni-zrIpa-bhASye saha vallabha-bhApyasya yAdRzam anaikya, tAm anaikya nAtra dRzyate / tena AramapratikUlapakSe'pi matAnakyAt tatpakSasya durvalatyameva bhavati / tatazca rAmAnujAdInA bhApyeSa viSayazrute abhedaat| zaGkaradInA tu bhASyeSu tasyA bhedAt yathA tatra jJAtavyabAhulyaM, tathA na rAmAnujAdInA bhApyeSu dRzyate, ata. atra rA-ni-zrIpa-va-bhASyANAm adhikaraNasya aracanAyA duSTatvakalpanaM yuktam / (2) "AtmazabdAca" 3 / 3 / 15 (374) ityatra prathamAntapadabhAvAt nAsya adhikaraNArambhakatvam / caturthasAmAnyaniyamAt / ca-yogAca tathA paTavizeSaniyamAt / parasUtre catueM bhASyeSu adhikaraNAra bhAt atraiva adhikaraNasamAti: sagacchate / aSTamam AtmagRhItyadhikaraNam atra "AtmagRhItiritaravadutarAt" 3 / 3 / 16 (375) iti sUtrasya "AtmagRhIti"padAt asya "AtmagRhItyadhikaraNa" nAma / tatra zaGkara-bhAskara-madhva-bhallabha-bhASyeSu adhikaraNam Arabdham / zaGkara-bhAskara-vallabha-bhAvyeSu sUtradvayaM gRhItam, mAdhvabhASye tu ekameva sUtram / zaGkara-mAskarayo. aSTamam adhikaraNam, madhvasya navamAdhikaraNam / vallabhasya tu dvitIyam adhikaraNam / rAmAnuja-nivArka-zrIkaNTha-zrIpati-bhApyeSu adhikaraNa na Ara0dham / tatra rAmAnujanivArka-zrIpati-mApyeSu etat sUtraM tadIyacaturthAdhikaraNasya saptasu sUtreSu paSTa sUtram, zrIkaNThathe tu tadIyATamAdhikaraNasya catueM sUtreSu tRtIya sUtram / tat ca sUtradvayam / 1 / "AtmagRhItiritaravaduttarAt" 3 / 3 / 16 (375) . 2 / "anvayAditi cet syAdavadhAraNAt" 3 / 3 / 17 (376)
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIyAdhyAye tRtIyapAda -ekAdaza sambandha dhikaraNam 151 matra (1) "AtmagRhItiritaravadutAta" 3 / 3 / 16 (375) ityatra "AmagRhIti" iti prathamA-d5-t anya adhikarapAra maphatva yuktam / caturvasAmAnyaniyamAt / rA ni-zrI-zrIpamAyeSu abhikaraNamya bharananAyA dopa / samamatsyakatve'pi niyamaviruddhavAda / (2) "manvayAditi cet syAdapadhAraNAt" 3 / 3 / 17 (376) ityA prathamAntapadAbhApAt "ti ceta" ityAdi pasatyAca nAsya adhikaraNAra maphatvam / cturysaamaanyniyamIta, paddhaviropaniyamAza | janaviniyamopi mana adhikAra mAthe | parata sarvasammatyA adhikarapAramAt bhava adhikara5mamApti / ana mana bhAvamApye sadI4dazamAdhikaraNa-racamAt Thopa / nama kAyasyAnAdhikaraNam ana kAryAnyAnAdapUrvam" 3 / 3 / 18 (377) iti sUtrasya "kAsyAnAt" iti pAda amya "phAyaryAyAnAdhikaraNa" nAma / anna palamaminne sarva bhApyakAra etena ekena sUtreNa patad adhikaraNa racitam / mamApye tu atra paT sUtrANi gRhItAni / tatra mAna-zrIkaNTha-bhApyeSa navamam adhikaraNam, rAmAnuja-nizvArka-zrIpati-mApyeSu paJcamam aghipharaNam / mAdhyamAye 5kAzAdhikaraNam / pAlamamApye tRtIyAdhikaraNam / ___atra "apUrvam" iti prabhamAntapadAt asma adhikaraNAmAra yuka, pturysaamaanyniyamAna para sarcamabanyA badhiraLa kArakhAnuM ava vivaraNasamAlipi sAro ! dazama samAnAdhikaraNam atra "samAna evaM cAmevAt" 3 / 3 / 19 (378) iti sUtrasya 'samAna" iti padAt asya "samAnAdhikaraNa" nAma / tatra zara-bhAskara-zrIkapa-mApyeSu etat sUtraM tadImaksamAdhi pharaNasya ekameva sUtram / rAmAnuja nimArpha-zrIpati-mApye lIyapaThAdhikaraNasya etaca tathaiva ekameva sUtram / mAbamApyasya dvAdazAdhikaraNasya subhAyamadhye prathama satram / tena palama mineSu sarveSu mAyeca anena adhikaraNa racitam, kevala palamabhApye tadIyatRtIyAdhikaraNasya pasu sUtrapu etadri dvitIyaM sUtram / tenAna adhikaraNasya bharacanAyo malamamApyasyaiva doSa / ana samAna" "evam" iti mathamA-tadvayasya satpAt asya adhikaraNAra makatvaM yuphameva / caturthasAmAnyaniyamAt / phArama vimAnyatvodhanAt na pAcakatvam / dvAdazAviropaniyamAt / ekAdasammandhAdhikaraNam atra 'sambandhAdevamanyatrApi" 3 / 3 / 20, (379) iti sUtraspa "samanyAt" iti panAt ampa "samma dhAdhikaraNa" nAma / matra madhva-lama-mAnya-mine sarvatra bhASyeSu adhikaraNa racitam / tatra zakamAkara-rAmAnuja-nivArka-zrIpati-mAyeSu sUjhatraya hItam / shriiknntth|
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 vyAsasammata-brahmasUtra bhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH ) bhApye sUtradvaya gRhItam / zaGkara-bhAskara-zrIkaNTha-bhApyeSu ekAdazAdhikaraNam, rAmAnujanimbArka-zrIpati-bhASyeSu saptamam adhikaraNam / ballabha bhApye tadIyatRtIyAdhikaraNasya paTanu sUtreSu tRtIya sUtram / tAni ca trINi sUtrANi / 1 / "sambandhAdevamanyatrApi" 3 / 3 / 20 (379) 3 / "darzayati ca" 3 / 3 / 22 (381) 2 / "na vA vizeSAt" 3 / 3 / 21 (380) atra ( 1 ) "sambandhAdevamanyatrApi" 3 / 3 / 20 (379) ityatra "evam" iti prathamAntapadasatpAt asya adhikaraNArambhakatva yuktam caturthasAmAnyaniyamAt / "api" padam atra na vAdhakaH, vidheyAntarasya jJApanAt, dvAdAvizeSaniyamAt / mAdhvabhASye tathA vahabhabhASye ca adhikaraNasya akaraNAt tayorena dopa. / / (2) "na vA vizeSAt" 3 / 3 / 21 (380) ityatra prathamAntapaDhAbhAvAt vA-zanayogAca nAsya adhikaraNArambha karavam / caturthasAmAnyaniyamAta, paThavizeSaniyamAca / mAnabhASye adhikaraNasya racanAyA doSa / (3) "darzayati ca" 3 / 3 / 22 (381) ityatra prathamAntapadAbhAvAt ca-udayogAcca nAsya adhikaraNAmakatvam / caturthasAmAnyaniyamAt, 54vizeSaniyamAcca / zrIkaNThamApye adhikaraNasya ArambhAt doSaH / parasUtre adhikasammatyA adhikaraNasya ArambhAt atraiva adhikaraNasamApti / bAdazaM saMbhRtyadhikaraNam ___ atra "saMbhUtidhuvyAtyapi cAtaH" 3 / 3 / 23 (382) iti sUtrasya "saMbhRti" iti padAt anya "saMbhRtyadhikaraNa" nAma / atra vallabha-bhASyabhinneSu sarveSu bhASyeSu adhikaraNam Arabdham / tatra etat ekameva sUtra ca gRhItam / vallabha-bhASye etat sUtraM tadIyatRtIyAdhikaraNasya paTsu sUtreSu 14 sUtram / zakara-bhAskara-bhAyayoH etaddhi dvAdazAdhikaraNam / rAmAnujanimbArka-zrIpati-bhASyeSu aSTamam adhikaraNam / mAdhvabhANthe caturdazAdhikaraNam / zrIkaNThabhASye trayodazAdhikaraNam / atra "saMbhRtidhucyAtI" iti prathamAntapadAt atra adhikaraNArambhaH yuktaH / pRthaka vidheyatvAt ca-kArasya tathA "api ata" padayorapi tadavAdhakatvam / caturthasAmAnyaniyamAt, paSThavizeSaniyamAca / ballabhabhASye tadakaraNAt doSa vaktavyaH / parasUtre sarveSu bhAgyeSu adhi. karaNasya ArabdhatvAt atraiva adhikaraNasamApti yuktA / trayodazaM puruSavidhAdhikaraNam ___ atra "puruSavidyAyAmiva cetareSAmanAnAnAt" 3 / 3 / 24 (383) iti sUtrasya "purussvidyAyA" phati paddhati maya "puruSavidyAdhiraNa" nAma . tatra sarveSa mALeSa jItena na
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyAdhyAye tRtIyapAda:-por3aza sAmparAyAdhikaraNam 153 sULa dhirakhe tija'tatra phora phrAyo kayovaram adharma, rAmAnu nikhyAzIpati mANe navamuM dharakhama, mAnnAe pawvazam apilabama chIkhamALe vaturvaran badhiraLa mALe tu vaturyam babi si viroSa | taMtra anuinNIya bayamAnta vAta adhikAgAe samAccho ! iva-2 prakRtina satra mAtva. vireyAnta jJAnAtA pazcamasAmAnya niyamIta tathA paniyamata 2 | to mALe, adhikAgAramAtu banne adhipasamAdhi | vatI vedhAdhigam aA vAvayemena zArApa (284) ti vaya ""i zAnA mAsavArapijhama' nAma 1 tatra sarve mApu satra adhigam bAradham | 7mamAca-mineSu svaipu mApu tene nava veda pat badhirakhe ravitam krimamA tuM sUtraddhana pati virodha che ___atra prayamA-ta-pavAgAvAta nAsya adhikaraNAra makava yuka, tathApi sarva bhASyakAra tathA Rtatvat prayamAnta kimapi sanIyam | tavana 4 adhikaraNa mArI cim phleva sanInInanI padhamasAmAnya niyamaktA tathApi sarvasvIkRta viSaya yutine pa tra praSiraNAme zALa hava mantavyam pAhiropaniyamAn ! pAlave bamami u bachiya bApatyA mana badhiraLasamANi / paravaza hAnyadhivaraNam atra "hAnI tUpAyanazabdazeSatvAt kuzAcchandastutyupagAnavat taduktam" / 3 / 26 (285) ti dAna" tti pavat aA "hA dhiraLa" nAma | satra mami rve asiraLa bAravyamI nivA-nava mitre sarve mAtra prameva sUtra gRhItanuM satra nivArya mALe pada kALi pRhItAni ! mAdhyama che sUvadvayameva pRhIta ! rAmAmate kSatti pAm bariNam rAmAnuna-nikhyA-zI tijo! patata tuM pAvazam baSiraLam | mAvate tuM sAzam dhik - a "ta " ri prayamAnataipavasya kanvanta maya bariNAmI saMmatameva | turyasAmAnya niyamAna ! tu- rAya viyAntAnopajyAta na vApawtva / navamavirodha niyamAtA cakramamALe baSigzya baravanA raca so vAvya / para huM mApu badhiraNAsmAt treva badhirasamApti saMskRta pavA poSa sAparAyApalabama tra "sApAye tabAmAvAva tathA " sArara7 (286)tti sUtrampa "sApAyazabdA acasAparAvASira" nAma I nisvArtha-jya-mAvya-mitta-vaeN mALe, e jaLam bajA satra para mAravo mAdhavo voDakALei sUtradraya gRhItI rAmAnuna che.
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyaniNayaH ( 3yaH pAdaH zrIpati-mApyayoH dvAdazAdhikaraNe sUcituSTaya gRhItam / nimArka-bhApye adhikaraNAragmAt tasya ekAdazAdhikaraNasya sUtrapaTaka-madhye dvitIyaM sUtram / mAdhvabhApye adhikaraNasya anArambhAt tadIya-saptadazAdhikaraNasya sUtradvaya-madhye dvitIya sUtram / zrIkaNTha-bhASye adhikaraNasya ArambhAt tasya etat saptadazAdhikaraNe sUtracatuSTayaM gRhItam, pallamabhAye tu paTAdhikaraNe sUtraya gRhItam / taca sUtradvayam 1 / "sAmparAye tavyAbhAvAt tathA hyanye" // 327 (386) 2 / "chandata ubhayAvirodhAt" 3 / 3 / 28 (387) atra ( 1 ) "sAmparAye tatavyAbhAvAt tathA hyanye" 3 / 3 / 27 (376) ityatra "anye" iti prathamAntapadAt atra adhikaraNArambhaH sagataH eva / caturthasAmA yaniyamAt / hi-zabdasya vidheyAntarajJApanAt abAdhakatvam / dvAdAvizepaniyamAt / nimbArka-madhya-bhA yaya-madhye adhikaraNasya aracanAyA doSaH kalpanIya / (2) "chandata ubhayAvirodhAt" 3 / 3 / 28 (387) ityatra prathamAntapadAbhAvAt nAsya adhikaraNArambhakatvam / caturthasAmAnyaniyamAt / parasUtre niyamavajJAdeva adhikaraNAra mAt atraiva adhikaraNasamAptizca saMgacchate / mAdhvabhApye atra adhikaraNasya racanAt do5 / saptadazaM gatestharvavAdhikaraNam atra "gatesrthavattvamubhayathAnyathA hi virodha." 3 / 3 / 29 (388) iti sUtrasya "gateH arthavaravam" iti padadvayAt asya "gatesrthavatvAdhikaraNa" nAma / atra zaGkara-bhArakara-ballabha-bhASyeSu adhikaraNaM racitam, ziSTeSu tu na / tatra zaGkara-bhArakara-bhAyayo. sahadazAdhikaraNa, bhAgye tu saptamAdhikaraNam / zaGkara-bhAskara-bhApyayo. sUtradvaya gRhItama, balabhabhApye tu etat ekameva sUtram / rAmAnujabhASye tathA zrIpati-bhAgye etat sUtra tadIya-dvAdazAdhikaraNasya caturyu sUtreSu tRtIyaM sUtram / nizvArka-bhASye tadIyaikAdazAdhikaraNasya pasu sUtreSu caturtha sUtram, mAdhvabhApye tadIyASTAdazAdhikaraNasya triSu sUtreSu dvitIyaM sUtraM, zrIkaNTha-mApye tadIya-saptadazAdhikaraNasya caturdA sUtreSu tRtIya sUtram, ballabhabhASye tu tadIya-saptamAdhikaraNasya ekameva sUtram / tacca sUtradvayam 1 / "gatesrthavatvamubhayathAnyathA hi virodhaH" 3 / 3 / 29 (388) 2 / "upapannastalakSaNArthopalabdhelokavat" 3 / 3 / 30 (389) atra ( 1) "gaterarthavattvamubhayathAnyathA hi virodha." 3 / 3 / 29 (388) ityatra "arthavattvam" 'virodha" iti prathamAntapadadvayAt asya adhikaraNArambhakatva yuktameva, caturthasAmAnyaniyamAt / hi-zabdasya vidheyAntarajJApakatvAt na-bAdhakatvam, dvAdazavizeSaniyamAt / rA-ni-ma-zrI-zrIpa-bhASyeSu adhikaraNasya aracanAya doSaH / eteSA saMkhyAbAhulyAdapi niyamaviruddhatvAt do5 eva pAcya /
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ vatIyAdhyAye tRtIyapAda -vaMga yAvadhi%Ara dhirANa (2) " pAnnaktAnApoMvata" sArA (282) rUkyatra "papana" tti prayakAntapavama sattAvarSi nA adhikAra"tyu nAryasAmAnyamiti | yata ja upapanna" ti bAlNAyA vAttAta mukhya lAkSatva siddhapattiA sAmaviroSaniyamAta ! vamamAbe adhikaraNaya bAramata ropa | para dhisatyA badhirabAramAt atreja adhirathama re ! badAma nivamAdhinarAma satra "aniyama sarvanAmavirodha canAnumAnamA rArA 2 (20) ti sUtra "aniyama" ri pAt jaga "niyamASira" nAma tatva rAmAnuna-tanA pIpatimAkha-mise, sarve kAvye tenA pati sULa patar adhiM rajita tatrASi rAmAnuna-mALe sUtraddhayena rati volyum zakkaramAra-mAyo pataMddhi maThAvasASiNam ! rAmAnunamane trayovazASirAma nikhyA mALe pahAriNastha para sUvuM paNa ban ! mAvaze tathA bIjhamAjhe knavAdhiraNam | zrIpati-mALe tavIya kayovarASika raLakhya sutrayamaye dvitIya sUtram ! mamA tig navamAdhirakham | tatra "aniyama" "bavirodha " Iti prayakAntaparvata sattAta basa maribAramajattva yum sAmAnya niyamAn ! nivA-zrIpati-mAyo badhiraNaya anarakhavuM topa jyanIya pakhave kRSimetyA adhira bAra mAta aMge pichAmAthi sAte 1 kanavaMza yAvadhi dhiraLa jata "yAvavAmathatirAdhipariNAme rUArApura (22) ti vaya "cAva pi" ti pAta aca "yAvaSirASira" nAma tatra cha-mAra-nivAmagna --rama-mApu adhik bAravyam varlDa rAmAnuna-mALe sat na chata ! tatra patinuM sUtra takIya trayoddhAdhikasya sUtradvayamaye dvitIya sUtra sAkara-mAra-mAdhyayo patta narvicASivaraNam ! tatra vartana panava zekha pataSiAmAM rajitana : nizvArthamAyakhya patar dvArASiram | batrAvi jona pana sUkha tarikhe mAm | mArvemAnavaiizApirabana ! tatra ja samannayana pataSirakhe ranitam ! abdamAkhyA mahAvarASiNam bApi sena panava vagekha pataSiM nitam | zrIpati mAya bayovarAdhikaram ! tatra 6 sUtradrayana padhirakhe vitam nama-mAdhyakSa pataMddhi isamAdhizaraNam | anA ipana panava sUbena tivari saktim | satra "vasthiti" pati prayamAntapAta mA marigArambhatve tameva ! vaturvasAmAnyaniyaman ! rAmAnunamA badhirANa karananAyo taya roDa varavya | zrImati-mane mana bhUvama virmeta ti dakyate |
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH ) viMzam akSaradhyadhikaraNam atra "akSara dhiyA tvarodhaH sAmAnyatabhAvAbhyAmopasadavat taduktam" 3 / 3 / 33 (392) iti sUtrasya "akSaradhiyAm" iti padAt asya "akSaradhyadhikaraNa' nAma / tatra mAbamApya-bhinne sarveSu bhApyeSu atra adhikaraNa racitam / mAdhvamate etat sUtra tadIya-viMzAdhikaraNasya sUtradvayamadhye dvitIyaM sUtram / yeSu bhApyeSu adhikaraNaM racita tatra zaMkara-mArakara-bhApyayo. eka sUtraM gRhItam, rAmAnuja-nivArka-zrIkaNTa-zrIpati-vallabha-bhAvyeSu sUtradvayaM gRhItam / evaM ca zakara-bhAskarayo bhApyayoH vizAdhikaraNam, rAmAnuja-zrIpati-bhApyayo. caturdazAdhikaraNam, nizvArka-bhApye trayodazAdhikaraNam, zrIva eTa-bhASye vigAdhikaraNam / vallabhabhApye ekAdagAdhikaraNam / / ___ tatra "avarodha" "taduktam" iti prathamAntapadadyAt asya adhikaraNAmbhakatvaM yuktameva / caturthasAmAnyaniyamAt / tu-za0dasya pUrvapakSIya-zaMkAnirAsakatvAt na tatra vAdhakatyama; aTAdazavizeSaniyamAt / tathA sati mAdhvabhASye adhikaraNasya anAramAt doSa: kalpanIya / parasUtre adhikaraNArambhAt atraiva adhikaraNasamAti. kalpayituM zakyate / ekaviMzam iyadadhikaraNam atra "iyadAmanana t" 3 / 3 / 34 (393) iti sUtrasya "iyat" iti padAt asya "iyadadhikaraNa" nAma / tatra zakara-bhAskara-bhASyadvaye ekaviMzAdhikaraNe etaddhi ekameva sUtram / mAdhvabhASye ekaviMzAdhikaraNasya sUtradvayamadhye etacca prathama sUtram / tena zaMkara-bhAskara-mAnabhASyeSu etena sUtreNa adhikaraNam Arabdham / avaziSTabhApyeSu tanna kRtam / tatra rAmAnujazrIpati-bhASyayo. etat sUtraM tadIya-caturdazAdhikaraNasya sUtradvayamadhye dvitIyaM sUtram / nimbArkabhASye tadIya-trayodazAdhikaraNasya sUtradvayamadhye dvitIyaM sUtram / zrIkaNThabhASye tadIya-vizAdhikaraNasya sUtradvayamadhye etacca dvitIyaM sUtram / vallabhabhASye tadIyakAdazAdhikaraNasya sUtradvamamadhye dvitIya sUtram / ___atra "iyat" iti prathamAntapadAta adhikaraNArambhaH saMgata, caturthasAmAnyaniyamAt / rA ni-zrI-zrI5-va-bhASyeSu niyamam etam ananusRtya adhikaraNasya aracanAyA dossH| parasUtre adhikasammatyA adhikaraNasya a.rambhAt atraiva adhikaraNasamAptiH saMgacchate / dvAviMzam antarAdhikaraNam atra "antarA bhUtatrAmavat svAtmana." 3 / 3 / 35 (394) iti sUtrasya "antarA" iti padAt asya "antarAdhikaraNa" nAma / zaGkara-madhva-vallabha-bhASyabhinneSu sarvatra etat sUtraM paravartisUtreNa saha ekIkRtya paThitam / evaM ca zaMkarabhASye sUtradvayeNa etadadhikaraNaM racitam, bhAskaramApye tu tathAmilitena ekena sUtreNa / rAmAnuja-mApye tathAmilitasUtratrayeNa, nivArkabhASye tathaiva sUtradvayena, mAdhvabhApye atra adhikaraNaM na racitam tatra tadIyaikaviMzAdhi
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyA yAye hatIyapAdA-prayoviMza vyavihArAdhikaraNam 157 charanA sUtrathamaNe dvitIe mUtram | zrImALe tayAmitisUsana, zrIpati-mANe puna tathaiva sUjayega, vAmamApye amilitasUna yeNa etadapikaraNa racitam / nara mAskaramApye etaya dvApiMzAdhikaraNam, rAmAnuja-mate paJcadazAdhikaraNam, nimbArka-mate caturdazAdhikaraNam, zrIkaNTha mate pavitAvikaraNam, zrIpati mate paJcadazAdhikaraNa, tayA pamamate dAtAdhikaraNe mati tata ca mUtrahamam1"antarA mRtamAmayata svAmana" 3 / 3 / 35 (394) / "anyayA bhegAnupapatiriti copadezAntaravat" 3 / 3 / 36 (395) tatra (1) "tara matamAmavat svAtmana" 3 / 337 (390) ityatra "ma-tarA" iti bhayamAntapadAta anya adhikaraNAra makatvaM yuktam, caturthasAmAnyaniyamAta / mAdhvamApya-mineSu sarvatra tathaiva stam / ato'tra mAvasyaiSa dopa / bhArA-ni-zrI zrIpa-bhASyeSu parasUtramapi patavana pavate / tana yuktam / vijAtIyaviSayAntarasya sUcanA / caturtha piropaniyamAt / (0) "anyathA bhedAnupatiriti cenopade-tat2036 (395) ityatra megAnupapati iti prathamAntadamya satvAta api 'iti cena" iti padasatpAt nAssa aghi pharapAra bhakatvam / paJcamaviropaniyamAta / bhArA ni-zrI-zrIpa bhApyeSu tavasanasya pUrvasana yate / tamma yuktam / vipasamet catuyaviropaniyamAta / parasUtre adhikaraNAra mAta mautra adhikaraNasamAptizca sgtaa| ata bhAraphara-rAmAnuja-nivArpha-zrIkaNTha-zrIpati-mApyeSu "iti cenna"-paddhatimilitasUtreNa adhikaraNasya mAramAt Topamasakti mavatyeva / teSu sUtrasumamelanAdeva aya dopa saptAta / tryogi| yatihArAdhikaraNam atra "yatihAro vizipanti hatapata" 3 / 3 / 37 (396) iti sUtrasya "vyatihAra" iti padAt asya "bhyatihArAdhikaraNa" nAma / tatra zabara-mAskara-mAdhva-mApyeSu atra adhipharaNam mAra-pam, sUtraM ca tatra ekameva gRhItam / zahara-mArakara-mApyayo etaddhi prayovistAdhikaraNam, mAdhyamate tu dvApisAdhikaraNam / rAmAnuja-dhIpati-mAppayo etat satraM tdiiypakSanazAriraLakhya sUtratramadhye vitIya sUtram ! nikhyAmAve tevIya-vaturvASirANa sUryadvayamadhye dvitIya sUtram / zrImApye etat ca tadIyepha vizAdhikaraNasya sUtradvayamadhye dvitIya satram / tathA yamamApye etat sUtra taTIma-dvAdazAdhikaraNamya sUtratrayamadhye dvitIya sUtram iti vize5 / atra "yatihAra" iti payamAntapadasAvA aspa adhikaraNAra makApa saMgacchate /
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH, caturthasAmAnyaniyamAt hi zabdasya vidheyAntarajJApanAcca dvAdazavizeSaniyamAt / rA-ni-zrIzrIpa-ca-bhASyeSu adhikaraNasya aracanAyA doSa, niyamaviruddhatvAt / parasUtre adhikaraNasya Arambha,tU atraiva adhikaraNasamAptiH / " caturvizaM satyAdyadhikaraNam atra "saiva hi satyAdayaH" 3 / 3 / 38 (397) iti sUtrasya "satyAdi."- padAt asya "satyAdyadhikaraNa" nAma / tatra zaGkara bhAskara-matena etat caturvizAdhikaraNam, rAmAnuja - nimbArkazrIpati-mateSu paJcadazAdhikaraNam, mAdhyamatena trayoviMzAdhikaraNam, zrIkaNThamatena dvAtriMzAdhikaraNam / ballabha-matena trayodazAdhikaraNam / zakara bhAskara-nimbArka-madhya-zrIkaNTha-matepu atra ekameva sUtram / vallabha-matena tu sUtradvayam / za-bhA-ni-ma-zrI-va-bhASyeSu atra adhikaraNam Arabdham / rA-zrIpa-matadvaye tu adhikaraNaM na Arabdham / tatra rAmAnuja zrIpati bhASyaye etat sUtraM tadIya-paJcadazAdhikaraNasya sUtratrayamadhye tRtIya sUtram / atra "satyAdaya" iti prathamAntAt adhikaraNasambha yukta, caturthasAmAnyaniyamAt / hi-zabdasya vidheyAntaratvajJApanAca / dvAdazavizeSaniyamAt / tena rAmAnuja - zrI ti bhASyayo. adhikaraNasya aracanAyoM doSa saJjAtaH / paJcaviMzaM kAmAdyadhikaraNam atra "kAmAdItaratra taMtra cAyatanAdibhya " 3 / 3 / 39 (398) iti sUtrasya "kAmAdi" - zabdAt asya "kAmAdyadhikaraNa" nAma / tatra vallama-mApya bhinneSu sarveSu bhAgyeSu atra adhikaraNa racitam vallabhabhAjye etat sUtra tadIda-trayodazAdhikaraNasya sUtradvayamadhye dvitIya sUtram / zaGkara bhAskara matadvaye etaddhi paJcavizAdhikaraNa, rAmAnuja- nimbArka-zrIpati bhASyeSu tu SoDazAdhikaraNam / mAdhyamate catuviMzAdhikaraNam / tathaiva zrIkaNThamate trayoviMzAdhikaraNam / zaGkara bhAskarazrIkaNTha-bhAjyeSu atra ekameva sUtraM gRhItam / rAmAnuja - nincArka -madhya-zrIpati bhASyeSu sUtratrayam iti vizeSa / atra " kAmAdi" iti prathamAntapadasattvAt atra adhikaraNArambhaH saMgata eva / cakArasya na sokakSitvasAdhakatvam / caturthasAmAnyaniyamAt SaSTavizepaniyamAcca / vallabhabhASye adhikaraNasya aracanAyA doSa / parasUtre adhikaraNArambhAt atra adhikaraNasamApti / par3aviMzam AdarAdhikaraNam atra "AdarAdalo5." 3|3|40 (399) iti sUtrasya "Adara"-zabdAt asya "AdarAdhikaraNa" nAma / tatra zaMkara-bhAskara-zrIkaNTa-vallabha-bhApyeSu adhikaraNam Arabdham, ziSTeSu na / zaMkara-bhAskara-vallabha-bhApyeSu atra sUtradvayaM gRhItam | zrIkaNTha-bhAjye tu etadeva eka sUtram / zaMkara bhAskara bhApyayo paDaviMzAdhikaraNam / zrIkaNThamApye caturvibhAvikaraNam / ballabhamApye tu
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyAdhyAye tRtIyapAda -janatriMza liMgabhUyastvAdhikaraNam 159 catuzAdhikaraNam / rAmAnuja nimbArka-zrIpati-mApyeSu tadIya-posAdhikaraNama sUtratrayamadhye paddhi dvitIya sUtram | mAdhyamApye tadIya-catuvizAdhikaraNasya sUtratrayamadhye dvitIya stram / taSa satradvayam-- 1 / "AdarAropa" 3 / 3 / 40 (399) 2 / "pasthite'tastavacanAt" 33141 33141 (400) atra (1) "AdarAdalopa" 33140 (899) ityatra "alopa" iti pramamA-tapadaspa satpAt adhikaraNAma yuka gdha, caturdhamAmAnyaniyamAt / tena rA-ni ma-zrIpa-mApyeSu adhikaraNasya anAramA Topa / (2) "pasbhite'tastadvacanAt 3 / 3 / 41 (400) ityatra mamamA-tapadAmAvAta nAsya adhikaraNAra maphattama / caturthasAmAnyaniyamAt / ata" bhandapa sAkosatvAt ca / saptamaviropaniyamAt / zrIkaNThabhApye atra paJcavitAdhikaraNasma racanAyA doSa vaka-ya / parasUtra adhikama matyA adhikaraNasya aramAt atraiva adhikaraNasamAtizca / saptaviMza tanirdhAraNAdhikaraNam ___ atra 'taniriNAniyamasto yAmamatibandha phalam" 3 / 3 / 42 (401) iti sUtrasya "tanirdhAraNa' sAt asya 'tanirdhAraNAdhikaraNa" nAma / tatra sarveSu mAnyeSu anena pakenaiva satrega patarAdhikaraNa racitam / mahara-bhAskara-mApyanye saptavizAdhikaraNam / rAmAnuja nivA-zrIpati-mApya saptadazAdhikaraNam, mAdhyamApye paJcaviMzAdhikaraNam / bhIkata mAdhye padizAdhikaragam, tathA mamamApye paJcAdhikaraNa bhavati / mana "taniriNAniyama" "pRthaganyamativandha" 'phalam" iti prathamA-tapadAt atra adhikaraNArambha saMgata eva, caturthasAmA yaniyamAt / tathaiva ca sarveSu mApyeSu pRtam, ata anna na phasyAmi dopa / aTAviMza pradAnAdhikaraNam amra "prAnavadeva taduktam" 3 / 3 / 43 (402) iti sUtramya 'manaiti zabdAta amya 'pradAnAdhikaraNa" nAma / tatra sarveSu mA yeSu, etena ekena straga etadadhikaraNa racitam / atra taduktam' iti prayamAntapadasya satpAt asya adhikaraNArammakatvaM yuktm| vaturyasAmAnyaniyamAtA para pharyasakhatyA badhirajIya bArammA, bava baSijaLasamANija saMgatA / atrApi na kasyApi doSa / navina liMgabhUyastvAdhikaraNam atra "liMgamyastmAt taddhi valIyastadapi" 3 / 3 / 44 (403) iti sUtrama 'lilAmyastva"zAt asya "ligamyastvAdhikaraNa" nAma / tatra sarvapu bhApyeSu adhikaraNam bhAratam /
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 vyAsasammata brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH) tatra zaMkara-bhAskara-bhASyayoH na sUtrANi gRhItAni, ballabhabhANye tu daza sUtrANi / avaziSTabhASyeSu etadeva eka sUtraM gRhItam / evaM ca zaMkara-bhAskara-bhASyayoH UnatriMzAdhikaraNam, rAmAnuja-nivArka-zrIpati-bhAvyeSu raviMzAdhikaraNam, mAdhyabhASye saptaviMzAdhikaraNam, zrIkaNTha-bhApye aSTAviMzAdhikaraNam / vallabhabhAye tu saptadazAdhikaraNam / tAni nava sUtrANi yathA 1 / "liMgabhUyastvAt taddhi balIya- 6 / 'zrutyAdibalIyastvAca na bAdhaH" stadapi 3 / 3 / 44 (403) 3 / 3149 (408) 2 / "pUrva vikalpa prakaraNAt syAt 7 / "anubandhAdibhyaH prajJAntarapRthaktvavad kriyA maansvt"3|3|45(404) dRSTazca taduktam" 3 / 3 / 50 (409) 3 / "atidezAca" 3 / 3 / 46 (405) 8 / "na sAmAnmAdapyupalabdhema'tyuvanna 4 / "vidyaiva tu nirdhAraNAt" 3 / 3 / 47(406) hi lokApatti" 3 / 3 / 51 (410) 5 / "darzanAca" 3 / 3 / 48 (407) 9 / "pareNa ca zabdasya tAdvidhya bhUya stvAt tvanubandha "3 / 3 / 52(411) atra ( 1 ) "ligabhUyastvAt taddhi balIyastadapi" 3 / 3 / 44 (403) itthatra "balIya." tathA "tat" iti prathamAntapadadvayasatvAt adhikaraNArambha saMgataH / caturthasAmAnyaniyamAt / hi-api-zabdo na vAdhako, dvAdazavizeSaniyamAt / tathaiva kRtaM sarva. bhaassykaaraiH| (2) "pUrvavikal5 prakaraNAt syAt kriyA mAnasavat" 3 / 3 / 45 (404) ityatra "pUrvavikalpa." tathA "kriyA" iti prathamAntapadadvayasatvAt anApi adhikaraNAmaH sargataH / caturthasAmAnyaniyamAta / tathaiva kRtaM rA-ni-ma-zrI-zrIpa-bhAvyeSu / tathApi "syAt"-zabda yogAt arthataH sAkakSitvam ana| bhavatyeva / ata nAsya adhikaraNAmakatvam / na ca "carAcaravyapAzrayastu syAt tadvyapadezo bhAktastAvamAvitvAt" 2 / 3 / 16 iti sUtre za-bhA-ni-zrI-zrIpabhASyeSu adhikaraNasya AramAt tasya vyabhicAraH iti vAcyam / tatra tu-zabdasya sAkAkSatvabAdhakatvAt / nAnyatrA kupi adhikasammatyA "sthAt"-zabdaghaTitasUtrasya adhikaraNAmakatvaM dRSTam / ata. atra ekaH niyamaH kartavya , yena asya vidheyatvaM syAt / sa ca niyama. vim mavatu "tu-zabdayukta-prathamAntapadAt syAt-zabdasatvam adhikaraNArambhaka m"iti ekonaviMzaH niyamaH / __atra "pUrvavikalpa" iti tu-varjita-prathamAntapadAta, tatra syAt-zabdayogAt nAtra adhikaraNam Arabdham / tena rA-ni-ma-zrI-zrIpa-bhASyaNA dopaH / na, vA "zamadamAdhupetaH syAt tathApi tu tadavidhestadaMgatayA teSAmavazyAnuSTheyatvAt" 3 / 3 / 27 iti sUtra vyabhicArazakA ? "tu-syAt'-dayo. sAkSAt yogAbhAvAt /
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUsIyApAye sIvavAr -navicat niyAdhim zra (3) "tinuM mArAC (10) 58 prathamAntadhAmAvAnuM nasya adhi baLA(manam / vaturtamAMmAniyama viro niyamApa ! ( 2 ) "vivala yu nihArapat" 313127 (406) kRtya "vidhA" kRti prayamAntapadmavaiva sunayona rALa adhikArama~m / paryasAmAnyaniyamana, navamiyaro niyanAtha ! kAmAnya apAra mAna hoya| anna tene natrita aSitraNa nRtam / rA-nirbharmsava-mAkheluM patrampa taMtmatrarASa~ dhanyate| sajja sad / pAmUtra ra5ramya mattvata / vironiyamAna ( ) TrrAnApa" 3||28 (207) caMdra mAntAmAyAnuM nAmya adhi.gArmaratvanuM / vakArampa muvam, to muyata / varSamAmAnyanimamAna, virodhaniyamAn 2 / / ni-zrIrmava-mAnTeDa patanamanya pUrvamA~ dapate / sanna puttam, kArana deto vijJAtIyI vimAna / siroyaniyamAn / ( 6 ) "anyAvidhIvamaMvAtha ja pa" //40 (208) tyata "vAya" kRti madha mAntayeva vanyANa mATe viSAnAnuM nAmya apiraNAma tvam / turyamAmAnyaniyamAna paviroyaniyAma1 mAttvamAnya adhikAramAna hoya| atra tanmate trit apitam 1 * ( 7 ) "manuSaiAdimna prAntaracanataMtra dhdha tanuttama" Uk10 (202) tyaka "rada" tathA "tadrum kRti mAntayanattva pAyo nasya aSi rArambhatvam / varSomAniyana sA paviniyamAna / mamaTeva mAkhyandvayamanye " anupAtikSya " kRti satram, Um aparama unna puttam, vinayasAnAtyAta caturya { viroyaniyamo draSya / tapa tAmyAbena adhiSi Sitam / tata takSa Topa tanmate anna patrizatta tathA trizat ti apiyam ! 'tadrustam" vRtti vAta "vinnaittAzrRti an tavruttam" rA{/kar tita atra adhisamApti 7 yama kRti caitra na, ardhamAta parauM sApakSavazva caudhanAt 1 1 (8) "na mAmAnyAtradhyummeivana ddi koSThAtta" ?/3/o (o60) tyatra raghapali" vRti dhamAnta-sarvapi eSi" kRti sattvAna, arpata sAIkSatvamma viyAnApa nAmya adhirAra naiRtyam, varyasAmAnyaniyamata, paddhavironiyamAva | mAmAvyuM trayarjinadhi ramatuM hoya (26) pareLa 7 rAndrampa sAddiSya myastyAt ttvanuSa cApara (423) Etra tAvicyuM" tayA "anuSanya " kRti prayamAntanyavaya-vaivi zvAtya temA OMArasa cota anya adhiSThAt mahtva citam| mAlvamAinatuti pisavanA popa 21 h
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAmagammata-brahmasUtra bhASyanirNayaH ya. pAdaH ) ' " 162 parasUtre saptasu bhASyeSu adhikaraNArambhAt atraiva adhikaraNasamApti sagatA / evaM ca atra mAdhvabhASyasya SaT doSA, rA-ni- zrI - zrIpa - bhASyeSu pratyekaM ekaikaH doSa / triMzat ekAtmyAdhikaraNam atra "eka Atmana zarIre bhAvAt " 3/3/53 (412 ) iti sUtrasya "eka Atmana." iti padadvayAt asya "ekAtmyAdhikaraNa" nAma / atra vallabhabhApya bhinneSu sarveSu bhASyeSu adhikaraNam Arabvam / sUtradvayaM ca tatra gRhItam / tatra zaMkara - bhAskara zrIkaNTha-bhASyeSu triMzan adhikaraNam / rAmAnuja-nimbArka - zrIpati bhASyeSu ekavizati adhikaraNam / mAdhvabhASye paJcatriMza[ adhikaraNam tathA ballabhabhAgye saptadazAdhikaraNam / tatra ida sUtram etadadhikaraNAntarga dazasu sUtreSu dazama sUtram / tacca sUtradvayam 1 / "eka Atmana zarIre bhAvAt " _3/3/53 (412) 2 / "vyatirekastadabhAvAbhAvitvAnna tRpalabdhivat" 3 / 3/54 (413) atra ( 1 ) "eka Atmana zarIre bhAvAt " 33|53 (413 ) ityatra "eke" iti prathamaH tapadasattvAt asya adhikaraNArambhakatva yuktam / caturthasAmAnyaniyamAt / ballabhamAdhye adhikaraNasya anArambhAt doSa' / 7 (2) "vyatirekastadabhAvAbhAvitvAnna tUpalabdhivat" 3/3/54 (413 ) ityatra "vyati - reka" iti prathamAntapadasattve'pi caturthasAmAnyaniyamAt tu zabdayogAcca nAsya adhikaraNArambhakatvam. navamavizeSaniyamAt / vallabhabhASye adhikaraNasya racanAyA doSa / taMtra etat sUtra tadIyASTAdazAdhikaraNasya sUtratrayamadhye prathama sUtram / parasUtre adhikasammatyA adhikaraNasya ArambhAt atraiva avikaraNasamApti yuktA eva / ekatriMzat agAvaddhAdhikaraNam atra "agAvabaddhAstu na zAkhAsu hi prativedam " 3/3/55 (414) iti sUtrasya "aga, vaddhA" iti padAt asya " aMgAvabaddhAdhikaraNa" nAma / taMtra vahama-mAdhyamitreSu sarveSu bhAgyeSu sUtradvayena etadadhikaraNa racitam / vallabhabhASye etat sUtra tadIyASTAdazAdhikaraNamya sUtratrayamadhye dvitIya sUtram / tatra zaGkara bhArata ra zrIkaNTha-bhASyeSu etaddhi ekatriMzad adhikaraNam / rAmAnuja-nimbArka - zrI nibhAyeSu dvAviMzAdhikaraNam / mAdhvabhAjye tu paTtrizadravikaraNam / tacca sUtradvayam 1 / ' agAvaRddhAstu na zAkhAsu hi prativedam " 2 | "mantrAdivada vA'virodha " 322255 (414) 3|3|56 (415) taMtra ( 1 ) agAvavaddhAstu na zAkhAsu hi prativedam " 3355 (424) ityana ". gAvacA " iti prayamAntAn asya adhikaraNa rambhakatvaM yuktam caturyasAmAnyaniyamAt
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ dyANA tRtIyA - variA vijapadharAma dare zatrasta mAtra tame pApa | mArA vironiyamAna ! " tuM samanvayAta" zarAja iti sUtravat anukta-pUrvapakSa-vyAvartakatvArthakatvAt tu zanasya / palamamAye adhiAraNasya anAra mAt dopa / (2) "mannAvid jAvirodha" rUArApa6 (25) phatmatra "virodha' kRti yamAntaparvalanTeDa (turthasAmAnya niyamAta) "zana sAkSasiddha nA badhA jaLAmawtve purum | paviro niyamAna para sarvatra adhikaraNamA bava pasamApti sate ! zrAviMrA mumanyAyattAdhAraNam satra mA magvAyatve tAhi vardhatti rUArApa7 (46) ti sUtrakhyA "#gvazvAyatta" ti pAna anya "mRmanyAyAdhi" nAma ! tatra | mALe ghana ghana sUI taracham mAravam ! gharamA- zrImALevuM - cana nigama rAmAnunanimbA-zrIpati-mAveSa trayorvikAriga, mA-mANe sarbirAta viraNa, vamimAe rAdhikaraNa ! tra "tuvana gyAya" rUti cimAntapavAnuM mA badhiragArambhatve tameva ! turyAmAM niyamAta, uzanasya tuSodhatvA, DrAivilopaniyamata , parajULa sarve aziracha karamAvuM naiva badhiraLatApti mAro ! trayaddhiAr cinhAdrivAriNam satra "nAnA zAti meDhA 358 (47) ti sUnnasa zavvAvivA" ti panA anya nAndrAvimevAdhijhAI" | jA9i | mAbevuM patana ra mRtam J tatra zas-mArajhara thISTha-mApu nathaaidhijharam rAmAnujJa nikhyA zrIpati madhu rASiNam mAdhyama natrirAriNam 14 amALe tu viMgAdhikaraNam ! bAnA" ti prayamAnta vAt satra dharaNA kharce yuddha vArthasAmAnya niyamAva ! paNe baSiraNaya bAramAna atreva badhiraLamamApti ! vAtAr viFrapAdhizaraNam satra (2) " vijyortiAiipavA" ka2 (28) kRti sUkSma 'vijaya" ti vAta makhya vijyAriNa" nAma | tatra sara-mI- thImAvevuM taddhi turivadhisaragam rAmAnuna-nivA-zrIpati mAge, tu parve praSirAm mAvAze navAridhi% gam tava pacchamamAkhe iviMcASikALampa zera-mAna-magra zISTavanamALenena ena sUkha vaSika vitam rAmAnuna ninyA-zrIpati mApepu saddhayena dIti virodha |
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 vyAsasa mata-brahmasUtrabhASyaniNayaH ( 3yaH pAdaH) ___ atra "vikalpaH" iti prathamA-tapadAt adhikaraNAra-bhaH saMgacchate / caturthasAmAnyaniyamAt / parasUtre avikaraNArambhAt atraiva adhikaraNasamAtiH / 5JcatriMzat kAmyAdhigam - atra "kAyAstu yathAkAma samuccIyaran na vA pUrvahetvabhAvAt" 3 / 3 / 60 (419) iti sUtrasya 'kAmyA" iti padAt asya "kAyAdhikaraNa" nAma / tatra zakara-bhAskara-madhva-zrIkaNTha ballabha-bhASyeSu adhikaraNam Arabdham rAmAnuja-nimbArka-zrIpati-bhASyeSu tu na / zaMkara-bhAskara zrIkaNTha-bhASyeSu etaddhi paJcatriMzad adhikaraNa, mAdhvabhASye catvArizad adhikaraNam / ballabhabhASye tu dvAvizAdhikaraNam / rAmAnuja-ni pA-zrIpati-nAdhye tadIya-paJcaviMzAdhikaraNasya sUtradvayamadhye etaddhi dvitIya sUtrameva bhAti / tena rAmAnuja-nimbArka-zrIpati-bhASyeSu adhikaraNasya aracanAyA doSa kalpyate / atra 'kAmyA" iti prathamAntapadAt adhikaraNAra bha. yuktaH, caturthasAmAnyaniyamAta tu-vA-zabdo nAtra bAdhako dvAdaza vizeSaniyamAt, tathA aSThAdazavizeSaniyamAt / parasUtre sarvasammatyA adhikaraNasya ArambhAt atraiva adhikaraNasamApti. yuktA / - patriMzat yathAzrayabhavAdhikaraNam / atra "ageSu yathAzrayabhAva" 3 / 3 / 61 (420) iti sUtrasya "yathAzraya bhAva." iti padAt asya 'yathAzrayamAvAdhikaraNa" nAma / atra sarveSu bhA'yeSu adhikaraNAra-ma* kRtaH / zakara-bhAskara-zrIka04-mAyeSu etat pavizad adhikaraNam / rAmAnuja-nivArka-zrIpati-bhASyeSu paiviMzAdhikaraNam, mAdhvabhASye eka catvAriMzad adhika raNam ballabhabhApye trayoviMzAdhikaraNam / tatrApi zakara-bhAskara-rAmAnuja-nimbArka-zrIkaNTha-bhApyeSu atra paT sUtrANi gRhItAni / mAdhyabhAgye patyAri sUtrANi, zrIpati bAlabha-bhApyadvaye tu sUtradvayam / tAni ca pada sUtrANi 1 / 'agepu ythaashrymaa"3|3|61 (420/ 4 / guNA sAdhAraNyazrutezca" 313 / 64 (423) 2 / 'ziSTezca" 3 / 3 / 62 (421) | 5 / "na vA tatmahamAvAzruteH" / 'samAhArAt" 3363 (422) | 6 / "darzanAca- 3366 (425) atra ( 1 ) "agepu yathAzrayamAva" 3 / 3 / 61 (420) ityatra "yathAzrayamAva" iti prathamAntamadAt asya adheiraNArambhakaraca sagatam / caturthamAmAnyaniyamAt / (2) 'ziSTazca' 3 / 3 / 62 (421) ityatra prathamA-tapadAbhAvAt ca-kArAca nAsya adhikaraNAratvam / caturtha vAmAnyaniyamAt paSThavizeSaniyamAcca / (2) "samA rAt" 3 / 3 / 63 (422) ityatra prathamA-tapadAbhAvAt nAsya adhikaraNAra makasyam / caturthasAmAnyaniyamAt / zrIpati- vabha-bhASyadvaye adhikaraNasya racanAyA doSa / atra zrIrane pavigAnikara gan. vallabhasya caturvizAdhikaraNam /
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ patIyA pAye tRtIyapAda -ekAdaza pAdopasahAra .165 (5) 'guNasApArampateya" 363264 (123) itpatra mayamA-tapadAmApAt ca-kArAca nAmya adhikAramA phattam / caturyasAmAnyaniyamAva: 54piropaniyamAgha / (5) "na yA tatamahamApAte" 32365 (422) ityatra prathamAntapadAmAvAt vA zabdayogAya nAmya adhikaraNAra maphatvam / caturdhamAmAnyaniyamAt 54viniyamAgha / matva-zrIpati-pama-gApyeSu adhikaraNamya racanAyA dopa / mAdhyasya catvAriMzadadhikaraNam, mIpate mApinAdhikaraNamA masya pacaviMzAdhikaraNam iti vize5 / / (6) darzanApa" 3366 (425) ityatra prayamA-tapadAmApAta ca-yogAya nAspa adhikaraNAmatvam / caturdhamAmAnyaniyamAta 54piropaniyamAgha / pAdaropAta atraya adhikrnnsmaatig| phAdana-pAdopasahAra idAnA dravyam anena nimanyena mammin pAde adhikaraNamya racanAyA (1) phati kI sAdha niyamA bhatra sahalitA / (2) phati ca dopA phasya mA yasya pharya sA / (3) phApa yutaya paMca sUtrarupanIyatvena gRhItA / (1) upajIbhyayutina kIsI ca pAsagati sagitA iti / pate pavAra vipayA apastAt phrameNa madante, tatra prathama tAvat (1) kati kIsAtha nipayA atra salitA atra eka Nya niyama sAlita , ythaannati niyama- ghanata-kamAntapadAna yAta-nakSattva na baSiAraNA " 1 patavarSa pUrvadhikasa maraNAt spAt miyA mAnasapat" 33 // 45 sUtra draSTavyam / adhunA draSTapyam (2) phati ca dopA ka ya bhApyasya kayaM sacA tatra 322 apikaraNe rA-ni-dhIca pyeSu "upasahAro'yamidAda vipiropavat samAne gha" 3 / 3 / 5 iti sne adhikaraNasya bharacanAyA dopa / 33 adhikaraNe madhya-pasabhApyayo "bhanyayApa vAditi cenyapizepAra" 2 / 316 iti sUtre adhikaraNamya racanAyo dop| __3314 adhikaraNe rA-ni-zrIpa-dha-bhApyeSa 'syAnya samajasam" 39 iti sUtre abhipharaNamya bharacanAya dopa / ' 25 adhikaraNe pasamamApye "sabhivAdanyatrabhe" 313310 iti sUtre manikaraNasma racanAmA doSa /
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH / pharAd dhirane vaghumamALe "mAnanvAya. pradhAnasya" rUArA?? phati sUtre dharaNaya aravanAyA toSa | tatreva maltha-zrIjas-mAvyo "bizirasvAdhamANirUpayAnayo hi mehe karAra ti sUtre dhiraNI ravanAyA vaSaH | tanneva mAdhyamALe "phatare tvarthasAmAnyAhu rUArA rU ti sUtre vijaLI ravanAtha vaSa / sArA dharaNe ra-ni-zrIpa-nai-mALeSa "dhyAnA prayoganAmAvA" rAja hRti sUtre dharaNaya garavanAtha doSa | - rANATa paNe rA-ni zrI zrIpamALeSa "mAtmapRhItiritaravaDuttarA" rUArA hRti sUtra dharaNaya karavAmAM roSa. tamaiva mAdhyamALe "manvayAditi veta cAvavadhAraNAta" rUArA 7 ti sUtre dhirAyA nAyA toSa. } rA? 2 adhikAraNe vajhumamALe "samAna parva pAmelAta" rUArA rUti sUtre dharaNaya aravanAtha toSaH | sArAza dharaNe maka-va-madhyayo "sakhya vevamanyatrapi" rAsAra phati sUtre adheizvarAhya garavanAtha koSaH | tanneva mAvaimALe " vA viroSAta" pharAra phata sUtre dharaNaya ratvanAyA toSa. tanneva zrIgjha-mALe "rzayati ra" rUArAra2 phati sUtre adhiraNaya ravanAtha DhoSaH rAsAra adhikAraNe vacha-mALe "samRtiyuvyAkhyaSi vAta" sArArU phati sUtre dhiharaNarya garavanAyA toSa. rUArASa dhirane vema-mALe "na tUpAyanAnvaroSarvat varacchandrastutyupAnavata tadut" rUArAra6 phati sutre adhikaraNI aravanAtha toSa. ! rUArA 6 dhoLe nikhyA-HSya-mAkhyo. "sAparAye tayAmAvAnta tathA sthaLe rAsAra7 phati sUtre adhikAraNaya garavanAyA topa | tatra mANvamAkhe "invatajhamacAvirodhA" vAra ra8 phatisUtre dharaNasya nAthA doSa ! rUArA?7 dharaNe rA-ni-ma-thI-zrIva-mALe; "terarthavasvamumayathArcathI di virodha" pharAra sUtre dharaNaya garavanAthI koSa | tanneva varumamALe "papannastakSaNArthopajIvata" sArArU 0 rUti sujhe dhiragaNya (nAryo DhoSa | sArA 8 dhArane nivA-zrIpati-mAdhyayo "niyama pAm virodhe zabdAnumAnAmyA re sArU ? ti sUtre dhirAmya vinAyA topa !
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ navIyAdhyAye tRtIyapAda -ekAdarApAdopasahAra 167 33319 madhikaraNe rAmAnujagApye "yApadadhikAramayasthitirAdhikAriyANAm" 3 / 3 / 32 iti sUne adhikaraNasya apanAyA dopa / / 3 / 120 adhikaraNe mAdhvamApye "makSaradhiyAM svarodha sAmAnyatamAvAsyAmIpasadavat sam" 33333 iti sne adhikaraNasya racanAyo dopa / 332. bhadhikaraNe rA-ni-zrI-zrIparamApye5 "yadAmananAt" 335 iti sUtre adhikaraNamya maracanAyo dopa / 32322 adhakaraNe mAnamA ye 'antarA bhUtamAmavat svamana" 3 / 3 / 35 iti sUtre madhikaraNasya aracanAyA dopa / ara mArA ni-zrI-zrIpa bhAmera "anyathA mevAnupapattiriti copadezAntarapat" 3 / 3 / 36 iti sUtre adhikaraNamya racanAyA doSa / 3123 adhikaraNe rA-ni-zrI-zrIpa-ca mApyeSu 'yatihAro vizanti hItarapat" 3 / 3 / 37 iti spre adhikaraNamya aramanAyo dopa / 3 / 3 / 24 apikaraNe rA-zrIpa-mApyayo "seva hi satyAdaya" 3 / 3 / 38 iti sUtre aghikaraNamya maracanAyo dopa / 25 adhikaraNe ballabhabhAgye "kAmAdItaratra tatra cAyatanAdibhya" 539, iti sUtre adhikaraNasya aracanAyA doSa / 526 adhikaraNe rA-ni-ma-zrIra-mAyeSu "AdarAdalopa" 33140 iti sUtre adhipharaNaspa aracanAyo dop| taya zrIkaNThamAdhye "upasthite'tastavacanAt" 3 / 3 / 41 iti sUtre adhikaraNasya racanAyA dopa / 3 / 3 / 29 adhikaraNe rA-ni-ma-zrI-zrIpa-mApye pUrvaviphara5 prakaraNAt syAt kiyA mAnasavat" 3 / 3 / 45 iti sUtre adhikaraNa racanAyo doSa / tatraiva mAdhyamAthye "vidhaiva tu niriNAt" 3 / 3 / 47 iti stre adhikaraNamya racanAyo doSa / ___ tatraiva mAvamApye "zrutyAdivalItvAdha na yAdha" 33149 iti sne madhikaraNasa racanAyo dopa / tatraiva mAcamApye "anundhAdibhya prajJAntaradhyaktvapad dRSTazca tadukam" '3 / 3 / 50 iti sUTho adhikaraNa racanAyo doSa / - __tatraiva mAdhvamAnye "na sAmAnyAnupayukna hi pani" 3251 iti sUtre adhikaraNasya racanAyA dopa / /
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 vyAsasammata-hAkSatramAdhyaniLayaH ( rUTa para tanneva mAdyamALe "parega ra zandraya tAkriSya mUyaratnAta tvanuva" rUArApa2 hRti tUne adhirathI ravanAyA toSa ! rarara0 adhiLe vamamALe "pa gAtmana zarIre vAta" para ti sUtre adhiraLa avanAyA toSaH | tamaiva va8mamALe "vyatitamavAmAvitvAnna sUpajIvita" rAja rati sUtre adhivarasya vanAyA to. rArA adhikAraNe vamamAthe "saMvavaddhAtu na gAvAyu di prative" rUAdApaka phati sUtre dhiraNaya garavanAyAM koSa | pArekha adhikAraNe rA-ni-zrIpa-mALeSa "mAtu thAjhAma samuvIyeranuM na vA pUrva devamAvA rUddi kRti sUtra dharaNaya azvanAyA hoya ! rarored dhiraLe zrIpa-ca-mAdhyayo "samAhAra" rUAdhara ti sUtre adhiraLasya nAyA toSaH | tanneva mazIpa-4-mALeSa na vA talamAvAmRta" rUAre dakha rRti sUtre adhiksaraLa ratranAyAM koSaH | parva pADasmina mALAmAM samAhAre chate dareyate mALanAma adhivaraNaya maravanAyA adhikaraNasya racanAyA mAramALe che toSa rAmAnunamALe 22 vaSA. . 2 kopI nikhyAmAge zrIkaNThabhASye , toSAH varumamALe mAdhvabhASye zrIpatimAge ja ka ja ja = 2 9 jha ja >> ja hRti ya rAjyate, tathA pAye sminuM zaznaramAnthalaiva toSAmA pratIyate | phalAna dravyam (2) vastra ataya vaidha 1 kapanI vyavana pRhItAda tatra pramAdhi agara lakherA phuti sUtra "mitra yAta vavAntapratyartha vonAMvaroSAtrarIra phAta ( gIta jyeSTha zreSTha 2 prALa veDha" "je zreSTha dvAno mavati" (9 hAza)
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ vatIyAdhyAye tRtIyapAda -ekAdazapAdopasahAra 166 "manAta canepha yAmapi" 3 / 3 / 2 iti sUtre "tasya amirepa amirmapati" (pR. 6 / 2 / 15) ___ "cAmAna veta' (chA 551010) "svAdhyAyasya tadhAtvena hi samAcare'dhikArAca saMpavadha taniyama" 323 iti sUtre ___ 'netad manIrNayato'dhIte" (mu 3 / 2 / 11) "darzayati ca" 3 / 3 / 4 iti sUtre "sarva yetA yat padamAmananti" (phaTha 2015) "yastu tameva mAdezamAtram abhivimAnam AtmAnaM vaidhAnaram upAste" (chA 5 / 18 / 1) __ hatIyAdhikaraNe"anyayAtya zabdAniti canAviropAta" 31316 iti sUtre "atha hemamAsanya prANam Ucu tvaM na udgAya iti tatheti tebhya epa prANa udagAyata" (yU 1937), "atha ha ya 5vAya mustya mANastam udagIyam pAsA pakire" (chA 112 / 7) "na yA prakaraNamedAta paroparIyatyAdivat" 3/317 iti sUtre "momiti etadakSara ud gIyam upAsIta" (chA 11111) "tva na udgAya" ( 1 / 32) "sa epa parovarIyAna udagI" (chA 129 / 2) caturthAdhikaraNe"yAzca samajasam" 3 / 39 iti sUtra "omiti etad akSaram udgIyam upAsIta" (chA 12111) "sarvAmadAvanyame" 3 / 3 / 10 iti sUtre "evaM vidvAn" (chA 1 / 118) samAdhi - "AdhyAnAya prayojanAmApAt" 3/3 / 15 iti sUtre "indriyamya parA arthA" (kaTha. 3 / 10) "purubhAna para phizcina sA phASThA sA parA gati" (kaTha. 11) "ma06/" 3 / 3 / 15 iti sUtre "ee sarveSu bhUteSu bhUolmA na prakArAte" __"zyate tvamabhayA buddhamA samayA sUkSadarzimi" (phaTha 312) amAdhikaraNe( "AtmagRhItiritavadutarAt" 316 iti sUtre "prajApate reto devA" (aitareya Ara / ) "AtmA vA idame vAma mAsInAnyat kizcana mipat" (aita 1 / 1), "Atmana AkAza sambhUta / " (tai 2 / 1 / 1) "sa IkSata lokAn nu sajA iti" (aita 111) "sa imAna lokAn amajata" (peta 1 / 2) : "vayAniti cet syA-vadhAraNAt" 3 / 3 / 17 iti sUtre "AtmA vA idameka 5vAma AsIt" (1 -1 / 4 / 1) "katama mAramA" ( 137). "saH vA epa mahAnana 00
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasamUta-brahmasUtramArgoniyama ( . pAla) mAtmA" (9: chAkArapa) "lava soyevamagra mAsI" (chAH dhArA) " mAtmA tattvamasi" (cho. dA87) navamAdhinnanaLe tyAnAvapUrva ro?8 phati sUtre "sAvAnti" "mAnAma" "rvaviziSyanArAmevazillA jamAnAme tameva tanamanAM kute" ( dA?? 8 chA pari2) "ddhino nityam 35charo" () jagamAjika "jiMgo nA jamAnAmAM tene "zAmani ja "samAna parva vAmevA" rUArA phati sUtre " mAtmAnam kapAsIta manomaya prANazarIra mADhA" ( mArA. poddA) "manomayoDarza puruSamA satya" (pR: paddA) varAdhikAraNe dayati " zarUArara kRti sUtre "taya patastha tava snAM ca mukhya sTepa | (chA: zale) draDhagAdhiraLam saMskRtighuvyApi vAtA" phArU ti sUge "brAnce vIrthI saMmRtAni brahmA veSTha vivamAnatAna" (rANAyanIyaviTa) trayodagAdhikaraNanuM puSavidyAyAmiva vetareSAmanIjhAnA rAsAra cha phati sUtre "puSo vAva yajJa" (kraratye) "ta viduSo yasyAMbhA" (nAra 80) vatAriNam "vadhAryamevAtuM pharAra: dati sUtre " praviSya hatAM pravidya" (kAyaLi nAm 3paniSavAra) tevA zuM satra nidrA (vALyAnAm panipati pravaryAtrAmbAma) "dAnitRpAcanazeparvata purAjInatutyupAnavat tam rUArAra6 ti sUtra "tI putrI rAyakupayakti vRddha. tAtyA pintaH pApakRtyAma" (mAhyAyanina) 1 "a pharva romAni vipRya pApa (chAH 86) "tathA vidvAna pukhyapAve viSaya (6 rara8) " yunate vidhunuse taya viyAM rAta. suta hanti kiyA tuna () vA vAnakSatyA" (mAdhinAM dhRta) vA " (nivRta) "mamayavipita ' (riyaskRta) viM pAyanti" (bAyAntare"nAkhyupAyatti" (ta).
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ vatIyAdhyAye kRpA-nAzapAvopasahAra 276 podrASiNa"sApAye sarvadhyAmAvAva tathA " sArA ti vinA najI tA mana parva babheti tat tavukta vidhUna (ddI zara)"pa dava romAni" (aa 8432) savacAdhirakhamumaryavajyakumayAnya hi virodha" rAsAra ti 2 vidvAna pukhapAve vidhUya nina para sAmuti" (. rUA.2) nazcima pAmavirodha zabdAnumAnAkhyAmAM pArAra? kRti paNe "tad ii vivuM e ja akhe tala ti pAkate tevi miHvati" (aa 222) "JLe jatI te nAta zA mate pajyA vAtyanA vRttimanvayAvate na" (jI 8ra6) navarAdhirakhamviSiAmavayitirAdhikArijALA rANArara ti sujhe "kapAmnatamAM rAma ddhiApo sanyI viguniyo chaLapAyane saMvabhUvana" (mahA mA zI ) virAdhikAgana- akSaraSiya -varodha sAmAnyajmAvAvALIparvavata tama" rUArArU ti juve pata re ja brAhmaLA mavati prasthalmanabu ( ra88) "huM tArayAtrAdhAma" (ka ) RrvisASiNa"vAmananA" rUrU ti zu bagI suparNA sayunA satAyA" (5 81) "ta piyantI' (STha ) jJAvizAraNavantarI bhUtakAmavata svAtmana" vArUrUpa ta jUthe "niSo cati' (1) sAkSAvapakSa prama 1 bAtmA sAra" (1 ) "pavitra sarvabhUteSa : " ( ?) "meDhAnupapaririti veaoparAntA" pharAra 6 ti che "tatvamasi" (aa 8i7) "atoDavA" (1 rAkTara) ghoviMzavijaLa tihAro vidhipati hItAva" rUpA27 ti "ta6 coLuM bhoLI, colI - so " (toyAba che "tvamahimazmi ma ra svamasi" (lava )
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 vyAsa mammata brahmasUtrabhASyaniNaya. ( 3yaH pAdaH ) vizAdhizaraNam "saiva hi satyAdaya" 3 / 3 / 38 iti / 'lokAJjayati" (vR: 5 / 4 1) 'hanti pApmAnam" - (vR: 5 / 3 / 4) "mahadyazaM prathamajaM veda satya brahma" (vR: 5'41) "tad yat tata tatyam asau sa AdityaH" (vR 54 / 2) pannavAdhizaraNam "kAmAdItaratra tatra cAyatanAdibhya" 33239 iti mUtre 'daharo'smin antara AkAga." (chA 8 / 11) "ya eSo'ntarhadaya AkAga" (vR 4422) paDavizAdhikaraNam 'AdarAdalopa" 3 / 3 / 40 iti sUtre 'sa yA prathamAm Ahuti juhuyAt tA juhuyAt ___prANAya svAhA" (chA. 5 / 19 / 1) "pUrvo'tithibhyo'znIyAt" (jAcAlazrutiH) "upasthite'tastadvacanAca" 33941 iti sUtre "tad yada bhakta prathamam Agacchet tad homIyam" (chA. 5 / 19 / 1) saviMzadhirajIm ___ "tannivAraNAniyamasta. pRthagadhyapratiba-ba. phalam" 3 / 3142 iti sUtre "tanobhau kuruto yazcaitad evaM veda yazca na veda" (chA. 1 / 1 / 10) "yadeva vidyayA karoti zraddhayopaniSadA tadeva vIryavattaraM bhavati" (chA. 1 / 1 / 10) aSTAviMzAdhikaraNam / "pradAnavadeva taduktam" 3 / 3 / 43 iti sUtra "indrAya rAje puroDAbhikAdazakapAlami drAyAdhirAjAya indrAya svarAje"(4) "nAnA vA devatA pRthaga jJAnAt" (devatAkANDe) natriAdhikaraNam "liMgabhUyastvAta taddhi, balIyastadApa" 3 / 3 / 44 iti sUtra "tata patriMzat sahasrANi __ apazyad Atmano'gnIn arkAn manomayAn manazcita" (vAjasaneyake agni. rahasye) "prANacitaH" (tatraiva) "yat ki ca imAni bhUtAni manasA sakalpayanti" (tatraiva) 'pUrvavikalpa prakaraNAt syAt kiyA mAnasavat 3 / 3 / 45 iti sUtra "iSTakAbhiH abhi cinute" () "manograhaM gRlAmi" () "atidezAca" 3 / 3 / 46 iti sUtre "ekaika eva tAvAn yApAnasau pUrva" (2) "vidyaiva tu nirdhAraNAt" 3 / 3/47 iti sUtre "te haite vidhAcita eva" (4) "zrutyAdivalIyastvAca na bAdha." 3349 iti sUtre "vidyayA haivata evaMvidazcitA bhavanti" (2) ' .
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ " ekatriMzadadhikaraNam- "bhagavaddhAstu na zAkhA hi pratiyedam" 3355 iti sUtre "udgIyam upAsIta " (chA 1|1|1) mantrAdivad vA'vizeSa " 32356 iti sUtre 'kuTarurasi" (1) vRtIyAmyAye tRtIyapAda:- ekAdazapAdopasAra 173 "anubandhAdibhya majAntarapRthaktvadRSTa taduktam" za50 iti sUtre "te manasevAdhIyanta manamA cIyanta manameva mahA agRvanta" (1) iti / 1 "nasAmAnyAdapyupayermRtyuvannahi lokApati" zaza51 iti sUtre "sa eSa eva mRtyuM ya eSa etasmin maNDale puruSa" (2) "abhirvai mRtyu ( pR 3/2010) "asau bAba loko gautama nabhistamyAditya eva samit" (chA 541) dvAtriMzadadhikaraNam- | "mUjha tuvajjyAyastvaM tathAhi darzayati // 3za357 iti sUtre ka vam AtmAnam upAsye" (chA 5/12/1) ' zrayastribhavadhikaraNam--- ' "nAnA zabdAvimedAva" | 358 iti sUtre 'veda" "upAsIta" "katuM kurvIta " (pR) paJcatriMzadadhikaraNam- -15 1 "kAmyAstu yathAkAma samucIyeran vA pUrvatvamAvAta " 3/3/60 iti sUtre 'nAma prakSetyupAsIta (chA 711,5) - } patriMzadadhikaraNam- " samAhArAta" 3/3/63 iti sUtre" hotRpadanAdvaivApi duradgIyam manusamAharati (chA 1155) "darzanAtha" 323266 iti sUtre "parva vid ha vai akSAma yajamAna sarvoca Rtvija abhirakSati" (chA 441710) phanAvI dravyam pAdasUtropanI tiruna~~ ( 4 ) kIdRzI asya pAdabhagati , matisUtram udAhRtayutama tAvata zaMkaramApyAnuyAyinya yathA pUrvapUrvapAdeSu prada jhitA / mANyAntareSu atra matameva dRzyate eva / phalaM cAmya zAkaramate saguNa-nirguNadviviSa akSopAsanAyA itastata vikSisAyA kacit ekIkaraNa kacit pRthakkaraNaM yathAyogamiti / matAntare tu nirguNabrazAsiddhe maguNamazopAsanAyA eva tathA kRtam iti vizeSa / tena sarvamateSu pAde'smin sAdhanameva varNita nirNIta ca / chAtra zaMkaramatAnusAreNa nirguNazrazopAsa patatpadastha pratipAdye na vA tat tu zAstrasaMgatyA nirNeyamiti yathApUrvasmin pAde pradarzitam / ata atra pratisUtra matyadhikaraNe vA mAdhdha zrutaya samAzritA vibhinnamApyepu tA yz
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ 974 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH paadH| rava sambavAyAnurodhInAH na tu sUtrArthAnusAriSyaH tarAna sarva sarvava vyAtyAnuM rAsthata viddhiH ? ataH zAstrasaMgalyAH hava satra zaraNaM vantavyam | tatra niba-brAtipArvatam tabbAstra yuninaina pratiSThApita kRti daimeva | WArthataH zrutInAmapi tavA sidhdhati ! toDatra nikhopAsanAnirNayaH nopekSaNIya phati pratimati . tathApi vadhunA vimisamAdhyakRtta mate cA pAvasthA pratipAdya tavatra avasthata zI#mate saLavidyAhu guNo pasaMhArarya nipuNe brahmaNi punaharUpo pasaMhAsya = niha paLadvArA sAdhanavanA mAmate khAyeLa tathaiva, nibaLopAsana vinA ! rAmAnunamate sAdhanameniyaLanuM ! nimite ghaNopAsanA puchapahaMhAravizvanirNayAya vivAvivAra mAdhvamate kapAsanAnapaNam (sarvaparijJAnuM prathamataH SAte maste nirNaya) zrIThamate upAsanAviroSANAM guNopasaMhAraH | zrImati paramazivopAsanaviroSakALa pakSanuM ! gva 2 sarvamateSa rUpAinAnipajam pAvastha bayonanam hatyaMtra na veDapi virodha. ! phati tarApAtopasiMho ! zrI tRtIyAkhyA vaturthI prathamaM puruSArthAdhikaraNam tra "puruSArthoData gaddhAti vAdaLa" rAchA? (4ra6) kRti sUtrasya "puSArca" pAtA anya puSThAdhi" nAma | tatra rAjjara-maskina-zrITa-mALeSa sazami. sUtra, rImAnunanirva-madhyayozakti sUtre, mAdhyamAbe navami sUtre zrIpati-mALe SoDuzami. sUtre tathA varNamALe tuvaMzati sUtre tadhiraLa vitam tAni 5 saptA sUtrANi che ! "puruSAData. zavvAdriti | | "tavato vidhAnota" rUjhAda ' rU?) vAvALa" rAjA? (4ra6) 7 ! "niyamA" rAka7 (22) 2. "zeSatvAnta puruSArthavAto | 85 "vizAta tu vAvarALa yathAvati naiminirAkAra (ra7) dhaivaM tadarzanAta" rAja8 (432) rU. "bhAvArthanA chArU (428) "tulya tuM tana" rAchAza (434) rAkASTha (421) 20 / "sArvatrika rAjA (rU kA "mavAramaNe rAjApa (42 ) | ?? ! "vimA gatavata" rAchA?? (436)
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ QtIyAdhyAye kRtI paddha-prathama puruSAdhikAraNam 273 22. "adhyayanamAvata chA2 (43) "Ama ra" rAjA?6 () 22 "nAviropAta cA2 (28) 17 "ratanuM zane hi 28 "tutaDanumati zAkAraka (432) rAchA?7 (442) 5"mAna ve" rA5 (40) = (1) "puSpAyaData zabrAhiti vIrAyaNa" rAjAra (4ra6) taMtra puchavAya" ti prAmAntAta pAvAbhAi ti parva badhiraNAraba | viturvasAmAnya niyamAna dvitIya viropaniyamA vamate vivAntajhApanA 2 vazamaviroSaniyamAtA (2) "ropatAt pusmAryavAvo yayAnvebiti niti" parAra (ra7) phatyatra pubhAyeva" rati prayakAnta vattevi "uni" ti nA pratismatAntAvanA vicaniyamAta nA bariNAmarU nAryasAmAnyaniyama tathA zamavirodhaniyamAvI (2) "kAvAvanAta" zikAra (28) dakyatra mayamApavAmAvata nAmya baSiArapAzmattvam vaturvasAmAnya niyamAtA (4) "te sAkAra kara2) datyatrApi tathA . vaturvasAmAnyaniyamanuM (5) "samavAmakhAtuM" rAchApa (43 ) ityApi tathA I tulAmAnyaniSamA ! (6) tavato vidhAnAna" rAjadda karU?) ityApi tathA vaturyatAnA niyamata 1 (7) "niyamAva" mAjA (22) ityAvi tathA vAghAtra detumbhavAya ! vaturya mAnyaniyamana paviroSaniyamA (8) "mopaherAva yAvarAvaLaye jUnA" rAjA8 (433) chUTyatra "" rati prayamAnta paratveDaSi vituryatAmAvaniyamAna tapUrvapakSa- yAtu-rASnAta badhira vAlmaniveSa, navamaviroSaniyamAna banacariopaniyamAvA vipayAntAdate svamavarNanAt 2, vamaviropaniyamanA (6) "tulya tu narAkAra (24) tyatra tulya" "hana" ti prayA kveiDapi dhaturyAmAnya niyamAnuM anivAryatuM-kAnUyogavi ja nA badhira bAbahtva navamaviroSanivamAt | (20) "bahArvatrivI" rAjA (karUpa) ityAtriI priyakAntapavahattva "vAryasAmAnya niyamanuM tata tanya svarUpata lAlityakoSakta nA bariNAba | samapiropaniyamAva bASpamALe sUyAtmavRtIyASiAgArazna hoya ! (22) "vimA zatavata" rAjA?? (436) patra prayamAnta vatteri (jyarimA" tti vimAna svarUpata sAtviA nA badhiraNArattvam vaturyAmAniyamAta, sAmaviropaniyaman !
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-trahmasUtra mANyanirNayaH ( zyaH pAdaH ) (12) "adhyayanamAtrevata" 3 / 4 / 12 (437 ) ityatra prathamAntapadAbhAvAt nAsya adhikrbAramatvam / jaMturthasAmAnyaniyamAn / 17 (13) "nAvizeSAt" 3 / 4 / 13 (438) ityatrApi tathaiva / carthasAmAnya niyamAt mAdhvamAnye anena ekenaiva tadIyatRtIyAdhikaraNasya racanAtU doSa. | (14) "stutaye'numatirvA " 4|14 (439) ityatra "anumati" iti prathayAntapadasattva - 'pi caturthasAmAnyaniyamAt tathA " vA " zabdena sAkAkSatvavidhAnAt nAsya adhikaraNArambhakatvam / SaSThavizeSaniyamAt / mAdhvabhASye tadIyacaturthAdhikaraNasya viMzatisakhyaka sUtrAtmakAdhikaraNasya ArambhAt doSaH / (15) "kAmakAreNa caike" 3 / 4 / 15 (440) ityatra 'eke" iti prathamAntapadasattve'pi cakArayogAt nAsya adhikaraNArammakatvam / caturthasAmAnya niyamAt SaSThavizeSaniyamAcca / (16) "upamarda ca" 3|4|13 (441 ) ityatra " upamarda" iti prathamAntapadasattvepi ca kArayogAt nAsya adhikaraNArambhakatvam / caturthasAmAnyaniyamAt paSThavizeSaniyamAcca / (17) 'Urdhvareta su ca zabde hi " 3|4|17 (442) ityatra prathamAntapadAbhAvAt nAsya adhikaraNArammakatvam / caturthasAmAnyaniyamAt / adhyAhRte'pi "ca hi" zabdo vAdhako SaSThavizeSaniyamAt / parasUtre adhikaraNArambhAta atraiva adhikaraNasamAptizca yuktA / zrIpati bhASye atra adhikaraNaracanAt doSasparza kalpanIya / tanmate etad hi tadIyadvitIyAdhikaraNasya caturSu sUtreSu prathama sUtram / dvitIyaM parAmarzAdhikaraNam 4 atra 'parAmarzaM jaiminiracodanA cApavadati hi" 3|4|18 (443) iti sUtrasya 'parAmarzam" iti padAt " parAmarzAdhikaraNa" nAma / taMtra zaGkara bhAskara zrIkaNThaM bhAgyeSu adhikaraNam Arabdham / rAmAnuja - nimbArka - madhva - zrIpati ballabha-bhANepu nArabdham / zaGkarabhArakara-zrIkaNTa-bhASyeSu tadIyadvitIyAdhikaraNasya tripu sUtreSu etat sUtra N prathamaM bhavati / rAmAnuja - nimbArka-sAgyayo. prathamAdhikaraNasya vizatipu sUtreSu aSTAdaza sUtram / mAdhvabhASye vizati-sUtrAtmaka-caturthAdhikaraNasya paJcama sUtram / zrIpati bhASye sUtracatuSTayAtmaka-dvitIyAdhikaraNasya dvitIya sUtram / vallabhabhASye caturviMzati sUtrAtmaka prathamAdhikaraNasya aSTAsUtram iti / tacca sUtratrayam 1 / "parAmarza jaiminiracodanA 2 / 'anuSTheya vAdarAyaNa sAmyazrute" 218120. (888) 3 / "vidhirvA dhAraNavat" '3 / 4 / 20 (445) atra ( 1 ) " parAmarza jaiminiracodanA cApavadati hi " 3|4|18 (443 ) ityatra ' parAmarzabhU" iti prathamAntapaHsattvAt asya adhikaraNArambhakatvaM yuktam / caturthasAmAnyaniyamAt cApavati hi 3|4|18 (443)
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyAdhyAya caturthapAda -ratIya stutimAtrAdhikaraNam 177 tathA "mina" iti prayamA-tapadena svamatavirudaviSayAntarasya jJApanAt ampa adhikAra gAramendra mate, vazamapiropaniyamAn ! vachAyomaya batratyArovanA-dulamukAyata na pUrvAdhikaraNasya heto, tena pUrvAdhikaraNasya agatvakalpam etatsUtrasya na yuktam / dvAdazaviropaniyamAt / rAni-ma-zrIpa-va-mApyeSa adhikaraNasya aracanAya tena dopaprasaMga / tepA pakSe satyAdhikye'pi niyamaviruddhatvAta vIrSasyam / (2) "anuSTheya pArAyaNa sAmyate" 3 / 4 / 19 (414) ityatra "anuSThaya" tayA "bhAdarAyaNa" iti prayamAntapadasyasattve'pi nAsya adhikaraNAra maphatva yukta, pUrvoktanaiminimatasya khaNDanArya bAdarAyaNamatasya sUcanAt sAtyasiddha zamaviropaniyamAt / (3) "vidhi dhAraNAt" 3 / 3 / 20 (445) ityatra "vidhi" iti prathamA-padasattva mapi caturdhasAmAnyaniyamAt, "yA" zanTena ca sAjhAkSApasiddha nAsya adhikaraNAra makara, pATha viropaniyamAt / parastra adhikaraNAra mAt apraiva adhikaraNasamAtindha / tRtIya stutimAnAdhikaraNam / atra "stutimAtramupAdAnAditi canApUrvatpAt" 3121 (546) iti sUtrasya "stuti mAtram" iti padam avalamya asya "stutimAtrAdhikaraNa" nAma / tatra zaMkara-mArakara-zrIkapaTa-mApyeSu patat sUtraM tadIyastrayAtmapha-tRtIyAdhikaraNasya prathama sUtram / rAmAnuja-nimArka-mAyayo dIpasUtradvayAtmaka dvitIyAdhikaraNasya prathama sUtram / mAvApye tadIyacaturmAdhikaraNa vizate sUtrANA madhye aSTama sUtram / pAlamamApye taTIya pramamAdhikaraNasya caturvizate sUpaNA madhye ekavirAsUtram / tena mana madhva-vallabha-mApyayo madhikaraNa nAra0yam / tat pa sUtradvayam "1 / stutimAtramupAdAnAditi celApUryatvAt" 3 / 4 / 21 (446) 2 / "bhAvazA " 364122 (447) tatra (1) "stutimAtramupAdAnAditi cennApUrvatvAt" 3 / 4 / 21 (446) ityatra "stuti mAtram" iti bhayamA-tapadAt asya adhikaraNAra-mArava caturyasAmAnyaniyamAt yuphamapi, "iti cet" iti 52sandarmAt tampa yAyalpa syAt , padhamavizepaniyamAt, tathApi prayamAntapadAnantara pacaya-tapasatvAt tasyApi pAvakam, caturdazcayiopaniyamAta / tena madhya-pala mAyayo adhikaraNasya manAramAt dopa / ( 2 ) "mApadAdha" 3 / 4 / 22 (447) ityatra bhayamA tapadAmApAt nAsya adhikaraNAmmakatvam / ca-phAraspa hetusamucAyaphatpAt na bAgha, caturyasAmAnyaniyamAt 54vizepaniya mAt ca / parasUtre adhikaraNAra mAt atraya madhikaraNasamAsidha / caturtha pAriplavAdhikaraNam / / / atra "pAriztavAryA iti cenna vizapitatvAva" 3 / 1123 (448) iti sUtrasya "pArita
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ __178 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyaniNayaH ( 3yaH pAdaH) vArthA" iti padAt asya "pArivAdhikaraNa" nAma / tatra za-bhA-rA-ni-zrI-zrIpa-mApyeSu adhikaraNam Arabdham , bhAskara-bhinna sarvapu bhASyeSu sUtradvayaM gRhItam / bhAskaramate dvitIyasUtrasya prathamasUtrAGgatvena pAThAt etad adhikaraNaM ekenaiva sUtreNa racitam / tena etaddhi za bhA-zrI-zrIpabhASyeSu caturthAdhikaraNa rA-ni-bhASyayoH tRtIyAdhikaraNam / mAdhvamAnye tadIyacaturthAdhikaraNasya vizate. sUtrANA madhye etaddhi dvAviMza sUtram / tat ca sUtradvayam , 1 / "pAriztavArthA iti cenna vizeSitatvAt" 3 / 4 / 23 (448) 2 / "tathA caikavAkyatApabandhAt" 3 / 4 / 24 (449) . atra ( 1 ) pArisAvArthA iti cenna vizeSitatvAt" 3 / 4 / 23 (448) ityatra "pArisavArthA" iti prathamA-tapadAt asya adhikaraNArambhakatva yuktam , caturthasAmAnyaniyamAt / tathApi "iti cenna" iti padasattvaM tasya bAdhakam, paJcamavizeSaniyamAt / tathApi SaNNA bhApyakRtA mate adhikaraNAra mAt "pAriplavArthA" iti padena viSayazrutibhedAt adhikaraNArambhaH kalpayitu zakyate / tena ca ekAdazavizeSaniyamAt adhikaraNArambha sagacchate eva / tena madhvavallabha-bhApyayo adhikaraNasya aracanAyA doSaH eva vAcyaH / bhAskara-bhASye parasUtram api etat sUtrazeSatvena pakSyate / tanna yuktam / yata parasUtre cakArAt hetoH vijAtIyavailakSaNyaM sUcitam / caturthavizeSaniyamAt / - (2) "tathA caikavAkyatopabandhAt" 3 / 4 / 24 (449) ityatra prathamA-tapadAbhAvAt nAsya adhikaraNArambhakatvaM, caturthasAmAnyaniyamAt / cakArayogAca tathA, SaSThavizeSaniyamAt / parasUtre adhikasammatyA adhikaraNAra bhAt ava adhikaraNasamAptiH / bhAskara-bhAsye etat sUtra adhikaraNAra bhaka-pUrvasUtrasya aGgatvena paThitam iti dRzyate / tanna saMgatam / cakArAt hetoH vijaatIyataikSekhyAM sUvanAt vArthaviroSaniyamAn ! paJcamam agnIndhanAdhadhikaraNam / atra "ataeva cAmI-dhanAdhanapekSA" 3 / 4 / 25 (450) iti sUtrastha "amIndhanAdi-padAt asya "abhI-dhanAdhadhikaraNa" nAma / tatra etat sUtra zakara-bhAskara-zrIkaNTha-zrIpati-bhASyeSu paJcamAdhikaraNasya ekameva sUtram / rAmAnuja-bhASye tadIyacaturthAdhikaraNasya ekameva sUtram / nimbArkabhApye tadIyasUtratrayAtmaka-caturthAdhikaraNasya vizate. sUtrANA madhye dvAdazaM sUtram / vallabhabhASye tu tadIyaprathamAdhikaraNasya caturvizate. sUtraNA madhye antima sUtram / tena atra madhvavallabha-bhinneSu sarvepu bhApyeSu adhikaraNam Arabdham / atra "apekSA" iti prathamAntapadasatvAt asya adhikaraNAmbhakaravaM yuktam, caturthasAmAnyaniyamAt / "ataeva ca" iti padau na vAdhako, paThasaptamavizeSaniyamAbhyAm / viveyamedAta tu sa eva yukta, trayodazavizepaniyamAt / madhva-vallabhabhASyayoH tadakaraNAt dopaH kalpanIyaH / parasUtre adhikaraNAmAt atraiva adhikaraNasamAptiH /
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ vatIyA gaye paturthapAdaH paSTha sApekSAdhikaraNam 179 paemapIpedhAdhikaraNam atra "pisAva pAriterAyA' 176 (251) iti saya "sapikSA" iti 52) bhagya "renpipa ra naam| tamAdara gAgara-rAmAnuma-dhAraSTha-zrIpati pAThama-bhAvyeSu mapirama bhAga, manamAyo 37 bhAragama gAra-mAra para bhApyayo etat sUtra tanunapA mak relfvkara mAma mara gAnunamAna bhanera ga sUtreNa tadIya papa gAripa manatama ! bhimA yA taratadIyataziraNamya tadi, dvitIya sUpam / ma HR APATI... free ful mAga goda / mUsama / zrI bhArati- ITESTRA UP4 gAm / yasamabhApye tadIyadvitIyAdhi 5.5555 pAsa gaNeSu nadi prathama naga / taga sU447-- ""mapibhA 7 pavibhutera 30-(151) madamApana myAna tathApi tu taspina tathA tapAsamAnunTa131000 (10) mA (1) "mapimA na gamAdibhutarazcayan 32126 (5.1) itya parikSAiti mayamAntaralana gamya abhiraNA yam panugAmAnyAyamAna / mAya piyeyameda potama.41 7 pAnyam nAtipayana / niyA-maya-mA yayo adhipharaNaya mbhAA doSa para / (2) "mamadApata syaa| tathApi tu tadviSatatayA te mayAnupTeyatyAta" 3127 (452) yA "mApata" ini madhamA-tapadAt amya adhiraNAma duca, caturdhamAgA niyama | tathApi saphInApa-tu nAta samya bhi.. navagavi opaniyamAt / siniyamo'pi 7 mayopAvya, su-myAna gayo sAtAda yogAyAt / rA dhI-zrIpa-mAdhye adhiraraNasya AmAna tepAgeya dopa / rAmAnujamApye etat sUrya tadIya54AdhikaraNasya ekameva sUtraga, tathA zrI-zrIpa-gApyayo tadIyasaptamAdhikaraNamya ekameva sm| iti yodavyam / saptama samAnAnumatyAdhikaraNam / atra mA tAnumatizca mANAtyaye pradarzanAt" 3 / 4 / 28 (553) iti sUtrasya "sampanumati" ti pAna araya "sarvA nAnumatyadhikAra nAga / tana zAra mArakara-rAmAnuja-nimArpha-zrIkaNThazrIpati-bhA-yeSu ana adhikaraNam bhArapaNa , gadhya-bAlabha-mApyayostu na tathA kRtam / za-bhA-rA gAnyeSu tadIyanacatuSTayAtma-samAdhikaraNasya "tadi prathagaM sUtram, nimbArkabhASye tayaiva sUtracatu yAmaratanampapazcamAdhikaraNamya prathama sUtram, zrIkaNTha-zrIpati-mApyayoratu tathava tadIyATamAdhi pharaNasya tat iti meyam / mAdhvamApye ca tadIyacaturthAdhikaraNasya vizate sUtrANA madhye paJcadarza sam / tathA pagamApye tadIyadvitIyAdhikaraNasya pasu sUtreSu sRtIya sUtram iti /
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAda: ) taca sUtracatuSTayam 1 / "sarvAnnAnumatizca prANAtyaye tadarzanAt" 3 / 4 / 28 (453) 2 / "avAdhAca" 3 / 4 / 29 (454) 3 / "api ca smathyate" 3 / 4 / 30 (455) 4 "zabdazcAto'kAmakAre" 3 / 4 / 31 (456) atra (1) sarvAnAnumatizca prANAtyaye tadarzanAt" 3 / 4 / 28 (453) ityatra "sarvAnnAnumatiH" iti prathamA-tapadAt asya adhikaraNArambhakatvaM yuktam, caturthasAmAnyaniyamAt / cakAreNa vidheyabhedAt na bAdhakatvam / dvAdazavizeSaniyamAt / madhva-vallabha-bhASyayoH adhikaraNasya anAramAt doSaH / (2) "abAdhAca" 3 / 4 / 29 (454) ityatra prathamA-tapadAmAvAt nAsya adhikaraNArambhakatvam / cakArasya hetusamuccayArthakatvAt na bAdhakatvam, caturthasAmAnyaniyamAt , tathA 54vizeSaniyamAcca / ( 3 ) 'api ca smaryate" 3 / 4 / 30 (455) ityatra tathaiva / caturthasAmAnyaniyamAta, 14vizeSaniyamAt ca / ( 4 ) "zabdazcAto'kAmakAre" 3 / 4 / 31 (456) ityatra "zabdaH" iti prathamAntapadAdapi caturthasAmAnyaniyamAt, cakArAt ata:-zabdAca nAsya adhikaraNArambhakatvam / SaSThasaptamavizeSaniyamAbhyAm / cakArasya hetusamuccayArthakatvAt / parasUtre adhikasammatyA adhikaraNasya ArambhAt atraiva adhikaraNasamApti yuktA ena / aSTamam zrAzramakarmAdhikaraNam atra "vihitatvAcAzramakapi " 3 / 4 / 32 (457) iti sUtrasya "Azramakamma" iti padAt asya "Azramaka mAdhikaraNa" nAma / tatra madhvabhinnaiH saptabhiH AcAryaH anena adhikaraNAramaNa kRtam / mAdhvabhASye etat sUtraM tadIyacaturthAdhikaraNasya viMzataH sUtrANAM madhye UnaviMzasUtram / zaGkara-bhAskara-rAmAnuja-mAyepu tadIyASTamAdhikaraNasya caturyu sUtreSu prathamaM sUtram / nimbArkabhAye tadIyaSaSThAdhikaraNasya catueM sUtreSu prathamaM sUtram / zrIkaNTha-zrIpati-bhASyayoH tadIyanavamAdhikaraNasya tathaiva / ballabhabhASye tu tadIyatRtIyAdhikaraNasya apTasu sUtreSu prathamaM sUtram / tena zaMkarAviSe pannAM mAbevu batra svAri sUtrALa, jevAM vastramamALe aSTa sUtrALi phati vizeSaH / tacca sUtracatuSTayam / 1 / "vihitatvAcAzramakAmaSi 3 / "sarvathApi ta evomayaliMgAt" 3 / 4 / 32 (457) 3 / 4 / 34 (459) 2 / "sahakAritvena ca" 3 / 4 / 33 (458) / "anabhibhavaM ca darzayati" 3 / 4 / 35 (460)
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyAkhyAye jaMturyAva navama vidhurAdhipAt 181 maMtra ( ? ) "viztitvASAzramovi" / / 2 (457) tyatra "Amamarma" kRti prathamAntasattvAn asya apitaLAtamatvam, vaturthasAmAnyaniyamAt, pi-rAncena na sAl kSatvasaMza, marsa nevalUnanAva, dAnavironiyamAt, adhiSThAnAramAta mAmAkhyuM Topa | ( 2 ) "sahattvina pa" rU||23 (4kha8) tyatra prathamAntavAmAtrAt nAsya RSigArmatvam / vaturyasAmAnyaniyamAta, pachavirodhaniyamAdya ! ( 3 ) 'sarveyApi ta vomati" zazarUo (ov6) taMtra '"te" kRti prathamAnta pavAstu badhiraLAramaLIyatveSa caturyasAmAnyaniyamAta, "api"-'" pAmyAM nAsya adhikA rammatvam, pavitterlAnayAt| mAmAvyuM pANI adhigamA Topa / ( 9 ) "amimava va vayati" rAga1 (460)yaMtra "banamimava" tyasya dvitI yAntAt prayamAntapadrAmAMvAta nasya adhiLArmavama, caturyasAmAnyaniyamAva, pavirodha niyamAt haiM / patre paddhi bApAe~ adhikSya bArAt jaiva SiLasamAptiAE 1 navarye vipurAdhinamU .. t atra "antarA pApi tu to" cAr6 (o62) mruti kSetrakSyasya 'antarA" kRti zavrukSya arSama avasthya tasya vidhurASitaLa" nAma | taMtra sadara-mAranAmAnuM nimnA-zrI 4zrIpatti mApu vRmi sUtra tavarSiNa ranitam / manvahama-nAkhyayo tu adhizvara: nAratryam| taMtra saMta-mAbatanAmAnu-mAlvepu taddhi navamam baSiraNa nizrAmAbve sakSaman dhijALa, strIpTa-zrIpati-mAyostu vamam adhigama! mAttva-mAkhya tatsUtraM tatvIye sasami sUtre bArabasya pazcamAdhiLasya tRtIyaM sUtram, vaNamAgye tu tatvIye barmAma sUtre AravyakSa tRtIyAdhiSTharasya padmameM tram / tattva sUtranatuSTayam---- " / mantarA va tu tae' rU| "viropAnubahava" / 4 / 28 (463) tr 204026 (462) | | "batazrvitaragnyAyo AiI" rA "pi 6 mayyate" rU|4|27 (462) ca 304512 (264) atra ( 1 ) "bantA pAvi tu taH " rU|4|26 (362) kRtyatra 'antarA" kRti yamAntapAt arthe adhicchAmRttva yudghana, paturthasAmAnyaniyamAt| a"i-jAmyAM pUrveba sa sAkSikoSanevi tu sajjena tavyAdhAtAva, dAvazAAvavizeSa-niyamAmyAm / madhya-vajrama-mApyo Silya banArAdha roSa ( 2 ) 'api = smayyate" cAra7 (462) tyatra pramamAntapavAmAvAt nAsya adhi bAramatvam / naturyasAmAnyaniyamAt pavioSaniyamAt EUR / ( 3 ) "virokhAnuprazrva" rU|4|28 (463) kRtyatra "viroSAnuprada " kRti prayamAntapatrasattvavi nAra-yogena tasya tvayaMnodhastyAt saMmAMntaravAmAvAnlR 7 adhiraLAmastvam
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH ) saMgacchate / etadarthaM caturthasAmAnyaniyamaH tathA SaSThavizeSaniyamazca atra anusaMdhyeyau / (4) " atastvitarajjyAyo ligAca " 3 | 4 | 39 (464 ) ityatra " itarat" tathA "jyAyaH" iti prathamAntapadadvayasattve'pi nAsya adhikaraNArambhakatvam / "ata." "cakAra." tathA " itarat " iti zabdatrayeNa sAkAkSatvavidhAnAt SaSThasaptamavizeSaniyamAbhyAm / parasUtreNa madhva-bhinnaiH sarvaiH adhikaraNasya ArambhAt atraiva samApti, saGgacchate / dazamaM tadbhUtAdhikaraNam atra "tadbhUtasya tu nAtedmAvo jaiminerapi niyamAdrUpAbhAvebhya. " 3|4|40 (465) iti sUtrasya 'tadbhUtasya" iti padAt asya " tadbhUtAdhikaraNa" nAma / atra mAdhyamASyabhinneSu sarveSu bhASyeSu adhikaraNam Arabdham / tanmate etat sUtra tadIyapaJcamAdhikaraNasya saptasu sUtreSu antimam / zaGkara-bhASkarabhASyayo etena ekena sUtreNa dazamam adhikaraNaM racitam / rAmAnujamate dazamAdhikaraNasya caturSu sUtreSu prathamaM sUtram, nimbArkamate aSTamAdhikaraNasya tathaiva / zrIkaNTha-zrIpati bhASyayoH ekAdazAdhikaraNasya tathaiva / ballabhabhASye caturthAdhikaraNasya ca tathaiva / tena mAdhyamAdhye adhikaraNasya aracanAyA doSa / atra "atadbhAva" iti prathamAntapadAt caturthasAmAnyaniyamAt asya adhikaraNArammakatva yuktm| viSayAntarajJApanena tasya svamatAnukUlajaiminIyamatatvAt na doSa, vAmivaroSaniymaat / anyaprathamAntapadena adhikaraNasya vidhAnAt, tathA tu-api-padayo abodhakatvAt / dvAdazASTAdaza vizeSaniyamAbhyAm / ekAdazam AdhikArikAdhikaraNam atra "na cAdhikArikamapi patanAnumAnAt tadayogAt " 3 | 4 | 31 (466 ) iti sUtrasya "AdhikArika" - paDhAt asya "AdhikArikA dhikaraNa" nAma / tatra zaMkara - bhAskara-madhva-ballama-bhASyeSu adhikaraNam Arabdham / na tu ziSTeSu tathA / etadAramya sUtradvayena etadadhikaraNam Arabdham / zaMkara-bhASkara-bhASyayo madhye mAdhvabhASye ca etat sUtraM sUtratrayAtmaka - SaSThAdhikaraNasya prathamaM sUtram / vallabhabhASye tathaiva sUtradvayAtmaka paJcamAdhikaraNasya prathamaM sUtram / rAmAnujabhAjye sUtracatuSTayAtmaka -dazamAdhi karaNasya dvitIya sUtram / nimbArkabhASye sUtracatuSTayAtmakASTamAdhikaraNasya dvitIya sUtram / zrIkaNTha- zrIpati mApyayo. sUtracatuSTayAtmakaikAdazAdhikaraNasya dvitIyaM sUtram / tacca sUtradvayam 1 / " na cAdhikArikamapi patanAnumAnAt tadyogAt " 3|4|41 (466) 2 / "upapUrvamapi tveke bhAtramAnavat taduktam" 3|4|41 (467) taMtra ( 1 ) "na cAdhikArikamapi patanAnumAnAt tadyogAt " 3 | 4 | 41 (466 ) ityatra "AdhikArikam" iti prathamAntapadAt asya adhikaraNArambhakatvaM yuktam, caturthasAmAnyaniyamAt /
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyAdhyAye catuthapAda -trayodazavA padhikaraNam 183 ___ "na" ca 'api" iti padAnA tasya na pApakatvam, prasaMgamedasya suucnaat| dvAdazapiropa niyamAt / tena rA ni-thI zrIpa-mApyeSu adhikaraNasya manAramAt dop| (2) "upapUrvamapi tveke bhAvamazanavat tadutam" 3 / 4 / 42 (467) ityatra "eke" tathA "mAvam" iti prathamAntapadasatve'pi caturthasAmAnyaniyamAta nAmya adhikaraNAra maphatmam / "bhapi-tu" padAmyA sAtatvavidhAnAt, paSThaviropaniyamAt tathA navamavizeSaniyamAt / bhAskaramApye etat sUtra na paThitam iti harayate / anna tadukam" iti pAt atra adhikaraNasamAptirapi pharapanIyA pazavizeSaniyamAt / "vikaraNatvAneti cet taduktam" 2 / 1131 iti sUtravat / nAtra "anupa-dhAdimya prazAntarasyakalapad dRSTazca taduktam" 3 / 3 / 50 itivat tatvAdhAnya karapanIyam / parasU tasya nirAkakSitvAt / dAdarI vahiradhikaraNam atra "pahistRbhayathApi smRterAcArAdha" 314143(468) iti sUtrasya "vahi" padAt bhasya 'pahiradhikaraNa" nAma / tatra zahara-mArakara-ama-bhAvyeSu adhikarama racitam, na tu anyeSu bhApyeSu iti / atra zaMkara-mArakara mApyayo etena ekena sUtreNa dvAdazAdhikaraNa racitam / pakSama-mApye tu sUtrapatudhyAtmapha-paSThAdhikaraNasya prathama satam / rAmAnujamAye sUpracatue yAtmaka-samAdhi pharaNasya caturtha sUtram, nimbArphabhApye sUtracaturayAtmakA mAdhikaraNaNasya caturtha sUtram / mAdhyamApye satrayAtmaka prAdhikaraNamya tRtIya sUtram / zrIpha4-zrIpati-mApyayo sUtracantasyAsmAdazAdhikaraNasya caturtha sUtram / atra "vahi" iti prathamAntapadasya satvAta adhikaraNAma yukta eva, caturthasAmAnyaniyamAt / tu-zabda tu na tasya vAdhapha , anuktapUrvapakSaraya niSedhAt / mAdasa viropaniyamAt / prasaMgamedAt 'ca""api" padayorapi na pApakalpa dvAdazavizepani pramAt |raa ni-ma zrI-bhIpa-mApyeSu adhikaraNasya manAramAt dopa / tepAm adhikasaMkhyakatye'pi niyamAnanugatatpAt / trayodaza sAmpadhikaraNam atra "svAmina phalyutaritmAtreya" 34 / 44 (449) iti sUtrasya svAmina " iti padAt asya 'svAbhyadhikaraNa" nAma / tatra pallama-bhApya-bhinneSu sarveSu mAnyapu jana adhikaraNa racitam / mallamamApye etat sUtra sUtracatuzyAtmaka-paThAdhikaraNasya dvitIya sUtram / zAkara-mAdhye sUtratrayAtmaphasya trayodazAdhikaraNasya, mAspharamAce sUtradvayAtmakasya trayodazAdhikaraNasya rAmAnujamApye sUtradvayAtmakasya ekAdakSAdhikaraNasya, nimArkamASme sUtradvayAtmakasya navamAdhikaraNasya, mAdhya mANye sUtramAramakasya saptamAdhikaraNasya, zrIpha4-mApye sUtradvayAtmakasya vArAdhikaraNasya, zrIpatimAye sUtratrayAtmakasya dvAdazAdhikaraNasya, etat sUtraM prathamam / tacca strym1| "svAmina phalazruterityAya" / / "shruteshv"3|4|46 (471) 3444 (469) 2 / 'mAnijyamiyolomistasmai hi parimiyate" 3445 (470) /
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH / ___tatra ( 1 ) "svAmina phalazruterityAreya." 3 / 4 / 44 (469) ityatra "AtreyaH" iti prathamAntapadAt adhikaraNAmaH saMgataH, caturthasamAnyaniyamAt / nAnA svamatapratikUlaparamatanirdezena viSayAntarajJApanena ca sa ca yuktaH eva, viMzavizeSaniyamAt / samaprasUtrasya pUrvapakSa05tvAt / ate'yam atra ekA niyamaH saGkalanIya. ___"pUrvapakSasUtrIya-prathamA-tanAmapadena paramatanirdeze kRte tathA viSayAntare sUcite pRthag adhikaraNArambhaH karaNIya" iti / ____ atra "Atreya" iti padena viSayAntarasUcitapUrvapakSasUtraracanAyA adhikaraNArabhaH saMgacchate / tena ballabha-bhASye adhikaraNasya aracanAyA doSaH / (2) "AvijyamityauDulomistasmai hi parikriyate" 3 / 4 / 45 (470) ityatra "Avijyam" tathA "auDalomi" iti prathamAntapadadvayAt atra adhikaraNArambhaH yujyate eva, caturthasAmAnyaniyamAt svamatAnukUlaparamatena viSayAntarasya ajJApanAt ca, dazamavizeSaniyamAt / (3) "zrutezca" 3 / 4 / 46 (472) ityatra prathamAntapadAmAvAta nAsya adhikaraNArabhakatvam caturthasAmAnyaniyayAt / cakArasya hetusamuccAyakArthatvAt, paThavizeSaniyamAt / bhA-rA-zrIni-bhASyeSu asya agrahaNa dRzyate / tena bhA-rA-ni-ma-zrI-mateSu sUtradvayana etadadhikaraNa, mAdhvamate tu etasyApi paravartisUtre adhikaraNakaraNAt tanmate sUtratrayAtmakam etadadhikaraNam / parasUtre saptAnA sammatyA adhikaraNAmbhAt atraiva adhikrnnsmaaptiH| caturdazaM sahakAryantaravidhyadhikaraNam atra "sahakAryantaravidhi pakSaNa tRtIya tadvato vidhyAdivat 3 / 4 / 47 (472) iti sUtratya "rAhakArya-tara-pavAt asya "sahakArya-taravidhyadhikaraNa" nAma / tatra madhyabhAgyabhinneSu sarveSu bhApye atra adhikaraNam Arabdham / mAdhvamate etat sUtra sUtratrayAtmaka-saptamAdhikaraNasya tRtIya sUtram / tatazca kara-mAskara-bhASyayoH sUtratrayAtmaka-caturdazAdhikaraNagya, rAmAnujAye sUtra/yAtmaka-dvAdazAdhirakaNasya, nimbArkabhASye saMtratrayAtmaka-dazamAdhikaraNasya, zrIkaNThabhApye sUtraikAtmaka trayodazAdhikaraNasya, zrIpatibhASye sUtradvayAtmaka-trayodazAdhikaraNasya, vallabhabhASye ca sUtrakAtmaka-saptamAdhikaraNasya prathamaM sUtram / tacca sUtratrayam 1 / "sahakAryantaravidhi. pakSaNa tRtIyA tadvato vidhyAdidhat" 314 / 47 ( 472 ) 2 / "kRtsnabhAvAt tu gRhiNepisahAra" 3 / 4 / 48 (473 ) 3 / "maunavaditarepAmapyupadezAt" 3 / 4|49 ( 474) atra ( 1 ) "sahakAryantaravidhi. pakSeNa tRtIyA tadvato vidhyAdivat" 3 / 4 / 47 (472) ityamA "sahakAryantaravidhi" iti prathamAntapadAt asya adhikaraNArambhaH sagataH eva / caturthasAmAnyaniyamAt / mAdhvabhApye adhikaraNasya anAramAt dopa. /
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 t ( 2 ) "phannamAvAn tu vRdioSabahAra'' zarA8 (272) tyata pasaMhAra'' kRti dhamAntapakSavepiMtu nocAtu sA Mbhasiddhe dhirabAramakhya vyApAta / vaturyasAmAnyathai-virodhaniyamAbhyAm 1 madhvazrIpTa-padama-mAdhyeSu yArmAt roSa | ( 3 ) 'mInandrita yAmapyuaAt" / / 42 (474 ) dRzyala prayamAntaSavAmAvAta, tasya bappAhArevi vi zabdena sAkSavipAnAt nANya adhigArambhavam, paturyasAmAnyaSavironiyamAbhyAm / zrISTha-zrIpati-mAkhyayo. adhisya bArambhAta roSa / patre pag mAdhyeSu adhigamya AmAt sarjana adhikALasamApti ! vazvam anAvidhnArAdhinam / ae atra baviSNurvaitanyayAt" rU|olo (47) kRtti sUvAya "barDAyapyurven' kRti pavat ampa "anAci phArAdhikaraNa" nAma / tatra zrIkaSTa yallabha minepu savapu mApyeSu manena ekenava lekha ta pirAM ranitam / / zrI mAnye. sat pUrNatarIyavRdvayAtmapadmadraSi raMgamaM dvitIya kSetramAM vadhumamAnye tutanIya 1AnatuprayAnmASTamAdhigamya tRtIye sUtram |daramAchara-mAkhya pASiyALa, rAmAnunamabve yo ApiraN, nizrAmAbve vASiragama, mAdhyamaLuM nArSikIM, pratimAbve pASitoM nitam | tRtIyAAye turyAt --hodazam IdiSThAdhizvar atra "anAviDyurven" kRti prayamAntanAt astha adhiSThagArammatve yumeva / natu sAmAnyaniyamAt / zrIS-kama-mAyo. adhisa anArammAt roSo vAcya / paraI adhikSamatyA adhiSThAna bhAta ane adhigasamApti seAtA khva | pozam aihikAdhikaraNam - satra himadhyaprastutattiSanya varzanAr" / / 2 (476 ) ti sUtraca "paddina" kRti pAt anya "paddiAdhinAM" nAma / atra vadhuma-mAdhyamikSeSu sarveSu madhyeSu aSi raNam ArSar / va mamAvyuM tu vatata sUtre takIyaRSanuyAtma mAdhijaLasya turyaM sUtram / zara-mAna-mAvyayo teMnaiyozAdhima,rAmAnunamAvye tathaiva khaturvASirAm, nimbAbve tu tavIyasUtradvayAtmaDhAvasAdhikaragaNya prathama kSetram, mAdhyamAvyuM. baMneneva lena sUtreLa vazanAdhikkaraLanU, zrIbdamAgye bhUyAtmajhyo zASiLasya prathama sUtram, zrIpati mAgye banena parvaneva sUtreAM pohnasASinA ranitam I ' atra 'him'" vRtti vayamAntavAd apiraNAmma sacchate, naturyasAmAnyaniyamAt / "pa-lena kartananevAttat7 vAdham / vizeSaniyamAnU| vanamAvye badhiraNaspa anArambhAvyo paratre adhikSamatyA adhinnArammAt ajaiva adhigasamApti yunnA / satA mrutttiAnivAdhiSTham / atra "rNa mukttipAniyamatAvasthAvate tattvavatsyAvate " rU|4|2 ( 977 ) kRti 14 l
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH sUtrasya "muktiArbaniyama" kRti pavAr gamaya "muktiniyamAdhivaNa nAma tatra nikhyAzrIgjha-mitteSu sarvadhu mAgyeSu sarvatra ganena naiva sUtre tadhikAraNaM tim ! nizvamAge tavIthasUtradrayAtma-dvAdazAdhiraNasya dvitIya sUtra, zrITamALe tavIyatrayAtma-pozASikaraNaya dvitIyaM sUtrama tena ninyAzrITa-mAkhyo. adhirathI nArabhAt doSaH | vAtra "muktitbaniyama phati prathamAntapavAn maryA dharanArasmahatve yumeva | vaturtha-sAma niyamAtA anaiva yAyapAsamA dhirANasamaNi ! hRAvavAghAto pasaMhAra sevAnI draSTavya ane nivadhena min pAre dhirAvanAyA (2) ti dazAzva niyamAM catra sahitAH (2) kRti e toSAM vahya mAsya vArtha saMvRttAH () hAtha kRtaya. zca sUtrepanI tvena gRhItI (4) 3panIvyakRtivana dizI 2 vasaMmatiH samuvitA kRti | phate vatvAraH viSayA dhastA meLa prarzanIyA | tatra prathamastAvata ( 1 ) "kati kIdRzAzva niyamA atra sngklitaaH|" batrAdhi drau niyamI sati , athA- . rAH niyama "pUrvapakSetre prathamAntanAmapabrena paramatanize dhirabArama: raLIyA utartha "svAmina pAchuterityAnaiya" rANA 4 sUtra drazcam | 22. niyama "paramenena svasiddhAntane prathamAntapasya sAkSasiddha dhAM nAramaNIya " artha "mAiimatyaumistamai hi parijIyate" rAjapa sUtraM draSTavya phati - vadhunA dravyam - (2) "kati ca doSAH kasya bhASyasya kathaM sNvRttaaH"| tatra rAjA gaLe mAdhyamALe "masArvatriI rUAchA? ti sUtre dharaNaya ravanAtho koSaH | tanneva vimASya "nAviroSA" rAchArU ti sUtre jaLasya ravanAyA toSa. I tatreva mAdhvamArge svayenumativa" rAjA 4 phati sUtre adhiraNaya ravanAyA toSaH | tanneva zrIpatimALe "ddhavaretazatve hiM" rAjA?7 ti sUtre dharaLa ravanAtha koSaH | rAkAra adhiLe rA ni ma zrIpa va-mALeSa "parAmara naiminirotanA vAvivati hiM" rAjA?8 phati sUtre dharaNaya garavanAyA toSaH |
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ soyAdhyAye paturyapAdA-dAdazapAdopasaMhAra 187 rAkAra adhikAraNe ma hamamAkhyo "tutimAtrabupAvAnAviti bApUrvatthAta" 3 / 021 iti sUtre adhikaraNasya anAramAt dopa / rAjA badhira mavAmamAyo "pArivAryo ti ne viroSitatvAva" 3 / 4 / 23 iti sUne adhikaraNasya aracanAyA dopa / 35 adhikaraNe madhva-vAma-mApyayo "ataeva cAmI-dhanAcanapekSA" 3 / 4 / 25 iti stre adhikaraNasma anAra mAna dopa / / 3146 adhikaraNe ninAma-yamApyayo "sapikSA ca yajJAdizrutezvavat" 3 / 4 / 26 iti sUtre adhikaraNasya manAramAt Topa / tatraiva rA zrI zrIpa-mApyeSu "rAmadamAdhupata myAt tathApi tu tadastidaMgatayA tepAma5 sAnuSTheyatvAt" zA27 iti sUtre adhikaraNasya AramAt dopaH / 347 adhikaraNe madhya-vasama-mApyayo "sAnnAnumatidha prANAtyaye tadarzanAt" 3 / 4 / 28 iti sUtre adhikaraNasya manAramAt dopa / 3 / 4 / 8 madhikaraNe mAyamApye vihitatvAcAzramamApi" 3 / 4 / 32 iti satre adhikaraNasya manAra mAt dopa / tatraiva mAdhvamApye "sarvayApi ta evomaliMgAt" 3 / 4 / 34 iti sUtre adhikaraNa sma bhAra'mAt ddhop| __ zaza9 madhikaraNe madhva-pallama-mAyayo "antarA cApi tu tad" 3 / 4 / 36 iti sUtre adhikaraNasya manAra mAt dop| 3 / 10 adhikaraNe mAdhyamAnye "tama'tasya tu nAtadabhAvo jaminarapi niyamAta rUpAmAvempa" 3 / 4 / 40 iti sUtre adhikaraNasya anAramAt yopa / 3 / 411 madhikaraNe rA ni zrI zrIpa-mAyeSu "na cAdhikAriphamapi patanAnumAnAt tadayogAt" 3 / 4 / 41 iti sUtre adhikaraNasya manAramAt doSa / 3 / 4 / 12 adhikaraNe rA ni ma zrI zrIpa-mApyeSu "pahistUmayayApi smRtarApArAca" 3 / 4 / 13 iti sUtre madhikaraNasya bharacanAyA vopa / 3 / 4 / 13 apikaraNe palamamApye 'svAmina phalazruterityAya" 3 / 4 / 44 iti sUtre adhikaraNasya paracanAyA dopa / rApara baLei mAkhramANe "pArthantaraviSi kSenA tRtIya vAto vivivt 3 / 4 / 17 iti sUtre adhikaraNasya apanAyA dopa / / tatraiya ma zrI va-mApyeSu " mApAt tu gRhiNopasaMhAra" 3 / 4 / 48 iti sUtre adhikaraNa bhAra mAt dopaH /
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH tanneva zrI zrIva-mAdhyayo: "maunavavitareSAmapyuazAt" / / 42 rUti sUtre adhiraLasya ratranAyAM ddoSaH / ||pta dhiro zrISThaTM-mAkhyayo: "anAvivaeNzanvayAt" / / 0 kRti sUtre adhikaraNasya anArammAt doSaH / / / 26 adhiSTharaNe vachamamAgye "pehimavyaprastutaprativandhe tavazenA ||khara ti sUtre RSivarasya anArammAt doSaH / / / 7 viSe nizvA zrI'mAyoH "va muAiniyamastavavasthAvadhRtetanavasthAva%0te" rU|Akhara kRti sUtre adhirAsya JaratnanAyA doSaH / va 6 asmin pAtre mAkhyALA noSasamAhAre te darayate mAnAma mAmAgye zrIpati rAmAnuja nimbArka 33 "" adhigamya aravanAya 22 voSAH 2 "" "" "" "" ,, adhikaraNasya racanAyA khoyAH 3 - ,, ? doSaH O vadhuma zrIkaNTha 4 ,, rAyate / tathAna asmin pAve zara-mAna-mAvyayoH roSAmAvaH parizrvate / "" 1 35 3 doSAH rUti vadhu vArnI draSTavyak ( 2 ) Atha zrutayA taiya sUtrahavanInyatyena pradItA !?? taMtra prathamAdhiSTharaNe "puruSArthAMta zandrAdviti vAvarAyaLa'||o ti sUtre '"tarata roAm gAvit" ( chAH ||rI ) "trA veva trazaiva mati" ( mu: rU|rAra ) "roSatvAt puruSArthavAvo cathAnyeSviti naimini" ||r ti sUtre "tarati zokh AtmavitA" ( chA ||2 ) "jJAnAvarzanAt" rU|ArU ti sUtre "nano haiM vaiveddo vaghukSiLena yajJana Drene" ( =: rA?? ) ' "tazrute" rU||4 tisUtre "cadeva vidyA roti tadeva vIeNvattAM mati" ( chAH / {To 0 ) "samantrArambhAt" zAka rUti sUtre "ta vighArmaLI samanvamete" ( thruH ||ra ) "tatvato vidhAnAt" / / 6 rati sUtre "bApAeMnuchAvuM nevamamrItya" (chAH 8 / olo )
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ hatIpappA bahuvaMzAvA-tAvathapATopasaMda 182 "niyA" rAti ne "hurya veha Li nigIvita samA" raMga 2) "pipahelAr pArAyaNa taddanA" rAjADha ti pUNe " sarvara sarvAva" ( 1 ) ggdharIna" rAjA hati jUNe "pata6 tat pUrva vidvAloDa mahotra na navanAira ( 8 ) amAjiI " rAzI ti che "yadeva vivayA boti" (chA zaza?) "vimA itava" rANa?? pti te banne vivALI jamavAte" (pR kAkAra) "ayanamAvata" rAjA rati re "kAvArtha vetanadhItya" ( TApa) nAyi pAnuM zALA ti ne "pharvaveda jarnALi" ( 2) "chAmAna irAjApati ( patA hai ta pUrva vidyAla kanAM na mayane" (kAkAra) " " zakA26 rati re "patra 1 alpa sarva bhAbhA pa amatuM ? na ja pota" (pR rAjA) , "ddhati | ra ane hi" rANal7 ti rAtre "pI dharmenyA (chA rANA) "kama coDabhRtvameti" (chA sAravAra ). dvitIyapiwLe- "pama mini vovana japavati "i rAkho8 ti ne navo dhambanyA" (aa rararara ) "vIrahA rA devAnI voDakIm hUvAlayate" ( za ) "manu bAvarAyA sAte" rAjA tireka dharmanyA"( hArarA) vidhiva pArakhavatuM rAjara ti ne "apastA samiSa pArayanuM anut pari hiM po dhArayati" () tRtIyAyiraLe - "tutimAtramupAvAnAhiti vettApUrvavA" rAjAra? rati ne "yameva nhAhitya" () sa pa rasAnI ratama parama" ( zAra) mAvAnA sAkArara ti ghaNe "camupAlIta" (chA za?) sAmopAsIta (aa rArA ) -vAryAdhine- parivAryA rati jaina vizeSitatA" rAjAra3 ta sUjhe "gA yAdavandrIya mA dhamuvag" (1 kapa) parikvam mAnIta" "manurve vato rAna" ()
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH tathA vaivAsthatopavA" rAjAra phati sUtre "gAtmA vA re (H chApAda) "vAyurvAva saMva" (chA. kAraNa ) padmamApiraNe "gatava vAzInyanAcanapekSA" rAjAra phati sUtre "tarati gonuM bhavi" (chA gaphArU) pachAdhiraLe "sarvApekSA ja yajJANiyudhavata" rAchAradda phati tUne "vividipanti yunena vAne" (ghu kAjhAra) rAmamAghuti cAt tathApi tuM tadidhestannatayA teSAmavarayAnuyA rAjAra7 phati sUtre "tasmArvaviSNAto vAta parata" (ghu: chAkArarU) sAmApiraNe "vattAnumati prANAye targanA sAkAra kRti sUtre " huM vA pradhAna narSa mavati" (graM ddArA 4) "prANamAtraya annamit sarva (2) "pi 2 mayyate" rAjAre ti sUtre "nIvitAmApanno yogannamatti cataetataH | kite na sa pApana padmapatramivAsmasa " (2) "mavaM nityaM brAhmaNovarnata() zazcAtoDa%AmAre rANArU? phati sUtre "tamA brAhmaNa. surA na pi" (1) aSTamAdhikAraNe "viditattAvAzramapi " rAjAra rUti sUtre "vAvajhIvamamihotra nuhuyA" (2) sAritvena rAjArUrU ti sUtre "tamete vevAnuvanena brAhmaLA" (vR: kAkA22) "sarvathApi vimaryAddhiA rAchAra hRti sUtre "yanena viviviSatti" (: jAkArara) nAzrita dharmahtuM jANye ame roti ca" (gI: hAra ) "namimavaM vayati rAchArUpa rUti sUtre "paSa lhAtmAM na nayati caM - brahmavaccenAnuvindrate" (chA 8IkAra) navAdhikAraNe "viroSAnubaha rAchArU8 rUti sUtre "navenaiva tu sidhe brAhmaNo nAtre saMzaya" () matastitarajjAyo DhiMtu " rAchAra phati sUtra "tenaiti brahmavita pukhazna tainA" ( kAjhAra) varamAdhine "tadbhatasya tu nAmAvo naiminepi niyamAtatkAmAkhya" rAjA 40 uti sUtre "atyantamAtmAnam gAvAyelu avasAyana(chA rArA ) "mAra
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUtIpAdhyAye paryapAta dAvazapAladAra, 12 niyAnuM ri to punarevAtuM' () "bakSavarya samAga phI ma' (nAvAi che) "traNavAva prabane" (nAvAta ?) pAvazabiraLaja vASirivi patanAnumAnava tavayond" rAjA tti sUtre bAho naichika varSa thatu bavyavase purA prAyazcitta pAmi cena guplensa bAtmA" il () minisUtrakhya zAra7 satya rAdhine- "vaditumayayAvi RtavArA rAsArU ti "prAyazcitta na pAmi pena mugdhat sa bAtmA" () bApatita viSe vRddhA pAvaM vare" (4) trayonArige- svAminapajyutarityAya" rAjA kRti juve "vati dAma' (aa rAsAra ) "bhAbhane vA yamAnAya vA" ( zarAra8), "basvimityadRomista hi parikkIyate" rANAjapa ti sUtre "te 6 thI rAjyo" (cho pharAra ) "tera" rAjAjadda ti ( "jA jAna che tyAga bArizapam bAlate tti yajJamAnAva tAmAsikamAte dati hovAne" () "ya muni" apa kAmaga"(rApara) vArtaSiotche- "sahakArbanatAvidhi paLa tRtIya tato viSya vivat rAjA47 kRti vAkya ra pAhitya ja nirvivAya muni" (2 rAjA) paryuSyamAnArthaguru mAne namasya" (P) "AtmAna vivitvA milAvarya pati' (kR rUAkAra ) "mAvA himopahAra" rAjAza8 ti ne "samAnya kuTu" ( 8 pAza) "maunavaritaSAmadhupacA" rAjA 42 rRti tapa pUrva dvitIya balavArI bAnArya kvAsI tRtIya" (chA rArA) pazAdhine- - "banAviSpharvananvaya" pAchApa0 si ( "tasmA bALa pAditya nirvidha"
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( bR: 3 / 5 / 1 ) "avyaktaliMgA avyaktAcArA" ( jAbAla 6 ), "yaM na santa na cAsantaM . sa brAmaNaH" (1) pozAdhikaraNe - "aihikamapyaprastutapratibandha tadarzanAt" 3 / 4151 iti sUtre "garbha eva etacchyAno vAmadeva evamuvAca" (aita. 4 / 5) "zravaNayApi bahubhiyA na labhyaH" (8. 27) saptadazAdhikaraNe "eva muktiphalAniyamastadavasthAvadhRtestadapasthAvadhRte." 3 / 4 / 52 iti sUtre "brahma veda ajhaiva bhavati" ( mu. 3 / 2 / 9) "asthUlamanaNu" (bR 3 / 88), "sa 55 neti" (bR. 3 / 9 / 26 ) "yatra nAnyat pazyati" ( chA: 7 / 24 / 1 ), "brahmavedamamRtaM purastAt" ( muH 2 / 2 / 11), "ida sarva yadayamAtmA" (2 / 4 / 6 ), "sa vA eSa mahAnaja" (bra 4 / 4 / 25 ) "yatra tvasya sarvamAtmaivAmUt" / (vR: 4 / 5 / 15) dvAna jyanuM patAdazAsUtropanInya-kRtivana (4) "kIrazI asya pAdasaMgatirbhaviSyati / " yadyapi udAhRtazrutaya. sarvA. zAGkarabhASyAnusAreNa, tathApi atra matabhedo na mahAn pattate / tena pAdasagatirupapAdyapratipAdyamapi prAyeNa abhinnameva / yastu prabheda atra dRzyate, sa tu prAyeNa vAkyabhedamAtram / tAtpAze prAyeNa aikyameva atra sarveSAm ityeva pratibhAti / tathA ca pratimApyam pratipAcarUpeNa atra yathA nirdeza. kriyate sa ittham zakaramApye nirguNa-brahmavidyAyAH bahiraMgasAdhanAnyAzramadharmayajJadAnAdIni antaraMgasAdhana-zamadamanididhyAsanAdIni nirUpitAni / bhAskaramANya prAyeNa tathaiva / rAmAnujabhASye sAdhanAGganirUpaNam / nimbArkabhASye vidhAtaH tadAt karmaNo vA puruSArthavicAra / mAdhvabhASya--jJAnasAmarthyanirUpaNam / zrIkaNThamASye vidyAsahakAryAzramadharmanirUpaNam / .. zrIkarabhASye brahmacaryAzramacatuSTayanirUpaNam / atrApi zAkaramAvyeNa saha yo matabhedaH, sa tu prAdhAnyenaiva brahmaNaH saguNa-nirguNatvaviSayakaH / etasya yad rahasya tattu uktameva / tathApi madhvamApye yajjJAnasAmarthyanirUpaNam asya pAdasya viSayatvena tattu cintanIyaM dRSTimedarUpaM, na tu viSayabhedAtmakam ityeva asmAkaM pratibhAti / upAsanAjanyaM jJAnaM, jJAnaphala ca duHkhadhvasarUpA muktiH ityAdikaM lakSyIkRtya jJAna
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ suzIvASvAsamAjovanam 193 sAmarthyaniSat ti kar kRti 'yitu rAyate / v da yAvanta viSayA atra pAre sannikA sarva sAdhanAnuM Tvena yoganIyA / yaMtra tu adhikata-viSaya- zrutaya, vimitramASyevu cASaLa ciMtA, tatra miAMsA maiM puranA| vyAAtRLI sAramaMtra meruM | ata tAdanA nirNave thayAsansamavAyAnupatta zikSava niyamiA ta ananyarAronAmahmA jyanam / sarvisva hrIdAmamAMLamULa kRti patabanyopasaMhAra-bastAve kIyiSyAma / davAnI patatRtIyAdhyAyopasaMhAra vacce / kRtti dvA''pATopasAra | apa tRtIyASvAsamAropanam / rSe 6 patAvakSya navuM tepu ya bAjoSita, satva sarvam AnI samAhArekha cittanIcak|AntAna-cItasiddhAntanuMnAya adhyAyona yutisamanvaye tyAM tayA zrutipuhimnAm aviropa sAyitvA tattva pat nityaMta nirUpita taghrIya zrutirArAnAM sarveSAm amirAva svAmAviSTa tya' rovahAra ! hamyasya rAmAya sAdhanameva sarvava vRkSyate I tenAtra tRtIye badhdhAve tatsAyana tatsAntazrRtimImAMsAmulena matsyate / anaisargi joDyuM panyA anuvratola sUtraAi 1 satra paLe vADhe nIvazya dda-dhararokAmanAmanArAvi patti, mocya banityatva codhanadvArA taMtra vairAmyapradarzanAya / dvitIye haiM ve mammutimUrcchavavasyAvarganena nIvasva tativihatva vyavasAI mAga banyasya mavaktRtva mithyAtvakRttipAvanenanIya bakSaLo amudrAnunanyAna sAdhanaDvena vRttitam / tRtIye haiM pAve tAdazasAdhanamya vRtivanyanivRsUrya zrutyupaviSTavivipopAsanAnI taktata vikSiptAna yayAyo ti panIra] RSit pRthaLataLAM tyAdri sarve nitim / jaMturthe Ave jJAnopAsanAno sambandhayarlaeNna sAmAnAr bAvArAvinipaLa, payakAnAm dvrAropAyAnInAM dhana dazyate / ja "apAto praznaginAlA" kRti upamaSaprayamasUtraMga bhUSitam thavuM trAjJAnaM, tsAdhanAya cItopAyAnInAM tanUjasAdhanAnAM natripALa vacA camA payotni tat sarva anna bAjopitamiti | yamevAtra utttAyasya sati vadhyA / parva 6 dgi patatvakhAyAnta tapAvanattuyasya samAjovananmatra samAyite tavA tatva krRtyameva mavati 25
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH) prathamapAde | dvitIyapAde / tRtIyapAde caturthapAde bhASyakArAH 0 h zakara. h bhAskara adhikaraNasya racanAyAM doSaH adhikaraNasya adhikaraNasya racanAyAM doSaH samaSTiH adhikaraNasya aracanAyo doSaH adhikaraNasya adhikaraNasya 0 racanAyAM doSaH * adhikaraNasya racanAyAM dopaH adhikaraNasya aracanAyAM doSaH 0 0 0 0 0 0 0 0 GWW 0 aracanAyAM doSa. 0 0 0 c - 0 0 mm 0 0 0 aracanAyAM doSaH w 0 * 0 0 , w P we aw 0 tu woul m c c : - orm h rAmAnuja nimbArka madhvaH / zrIkaNThaH zrIpati. h 0 h 0 m bh 0 // | samaSTi | 16 | 4 / 22 / 8 / 30 / 59 / 13 / 35 (187 evaM ca bhAskarabhASye 2 doSo tatra racanAyA 1 aracanAyA 1 rAmAnuja ,, 19 doSAH , 4 , 15 nimbArka , 22 , , 2 , 20 madhva , 61 , , 42 , 19 zrIkaNTha , 18 , , 9 , 9 zrIpati , 22 , , 9 , 13 vallabha , 43 ,, , 14 , 29 etena kevalaM zaMkarabhASye doSAbhAvaH parilakSyate / / atha adhikaraNaracanAviSaye ye ca atiriktaniyamAH atra adhyAye saGkalitAH te adhunA samAratayA / tatra pUrvAdhyAyadvayaparyantam aSTAdaza niyamAH AviSkRtAH, atra tu tato'pi catvAraH adhikA' dRzyante / tena / 19 zaH niyamaH "tu-zabdavarjitaprathamAntapadAt syAt zabdasattvaM na adhikaraNA
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyAdhyAyasamAjopanam 195 rammakam" / yathA-- "pUrvavikalpa prakaraNAt syAt kriyA mAnasacat" 333345 ityatra nAvikaraNArambha / 20za niyama -- " na hi " iti padena prathamAntapadasya sAkSitva vidhIyate iti kalpanIyam tena tatra na adhikaraNam ArambhaNIyam" yathA "nasAmAnyAdapyupalacyermRtyuvana hi lokApatti" 3 / 3/51 ityanana adhikaraNArambha 21 niyama - "pUrvapakSasUtre prathamAnta-nAma-padena paramatanirdeze adhikaraNArambha karaNIya" / yathA "svAmina phalammuterityAtreya" 3 4 44 ityatra adhikaraNAragbha kRta / 22za niyama - "paramatena svasiddhAntakathane prathamAntapadasya sAphokSatvasiddhe aghipharaNaM naarmbhnniiym"| yathA "Artvijyam ityo dulobhistasmai hi parikrIyate " 3 | 4 45 ityantra madhikaraNArambha na kRta / ete eva niyamA tRtIyAdhyAye saGkalitA / vistarastu tavakt-sthAne draSTavya / maJe'pi anyopasaMhAre lakSyate / idAnI draSTavya samabhASyAyasya katamat sUtre kasya kIdRza dopa sajAta / vyAtmakatvAt tu bhUyastvAt mALAtemba amayAdigatizruteriti cenna mAtvAt prathame'vaNAditi cenna tA eva supapate azrutatvAditi ceSTAvikAriNAM pratIte mAktaM vA'nAtmavittvAt tathA hi darzayati narAtiti cennopALAyeti kArbonini ||ra 3 / 1 / 7 api ca sapta 3 / 1 / 15 3 / 1 / 16 tatrApi = tabApArAvavirodha vidyAjmeLoriti tu maktatvAn na tRtIye tamopajImmate tRtIyazabdAvarodha saMzophajasya 1 sAmayyApatti papo nAtiSire viropAt 312 sUtre madhyasya adhikaraNaracanAya dopa 1 3|1|3 1 3|1|4 3 / 1/5 3|1|6 "" 13 " 13 " " n " 17 19 " " " " 1 " 27 3 / 1 / 17 ma va " 19 33 17 " " " " "" " 3 / 1 / 18 madhyasya 3 / 1 / 21 mallamasya "" 3 / 1 / 22 masya kharpanAyo 3 / 1 / 23 ma va "1 " " m 31 " " "3 " " } " " 37 " 33 1 1 1 1 1 1 1 1 2 " samaSTi 16
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ >> or or or re- r rr or or or / tIyAdhyAyasamAlocanam / / myAsezya samasam - 3 / 3 / 9 sUtre rani zrIpa va racanAyo dopA 4 savamevAne 3 / 3 / 10 ,, palamasya , 1 mAnandAdaya pradhAnasya 3 / 3 / 11 ,, , priyazirastvAyamAvirupacayApacayo hi mede 3 / 3 / 12 , ma zrI racanAyo itare tvaryasAmAnyAta 3 / 3 / 13 , madhvasya , , 1 dhyAnAya prayojanAmApAta 3 / 3 / 14 ,, rA ni zrIpa va apanAyA AtmagRhItiritaravaduttarAta 3 / 3 / 16 ,, rAni zrI zrIpa banDayAviti vet sthAvavadhAragata 3 / 2 / 17 , madhvasya racanAyAM samAna evaM cAmedAta 3 / 3 / 19 ,, vallamasya aracanAyo sambandhAvamactrASi 3 / 3 / 20 , mava na vA vizeSAt 3 / 3 / 21 , madhyasma racanAyo darzayati ca 3 / 3 / 22 , zrIkaNThasya racanAyA samRtithuvyAtamapi cAta 3 / 3 / 23 , yasamasya aracanAyA hAne tUpAyanazavyazeSatvAta kuzAcchandastutyupagAnava taduktam 3 / 3 / 26 , , 1 sAmparAye tatasyAmApAt tathA manye 3 / 3 / 27 , ni ma chanvata umayAvirodhAt 3 / 3 / 28 ,, madhyasya racanAyA te caivatvanumapayA yA phi virodha 3 / 3 / 29 , rA nimazrI zrIpa maracanAyo upapannastakSaNAyopavalakavat / 3 / 3 / 30 , palamasya racanAyA baniyama salAmavirodha chavAnuM mAnAmyAm 3 / 3 / 31 , ni zrIpa maracanAyA yAkdadhikAramapasthitirAdhikArikANAm 3 / 3 / 32 ,, rAmAnujasya , 1 akSaradhiyAM tvarodha sAmAnyabhAvA myAmApasadavat tadutAm 3 / 3 / 33 , madhyasya / 3 / 3 / 34 ,, rAni zrI zrIpa va ,, , 5 mantarA mUtamAmavat svAtmana 3 / 3 / 34 , madhyama , anyamA medAnupapatariti canopadezAntaravat 3 / 3 / 36 , bhArA nizrI zrIpa racanAmA vyatihANe vihiMpati hItAvat 3 / 3 / 37 , rAni zrI zrIpa ya aracanAyA samaSTi pa4 or rs or 1 m or iyadAmananAva
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ or ro x stha racanAyA x x 198 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH) saiva hi satyAdayaH 3 / 3 / 38 sUtre rA zrI5 aracanAyA doSAH 2 kAmAdItaratra tatra cAyatanAdibhyaH 3 / 3 / 39 ,, vallabhasya , AdarAdalopa. 3 / 3 / 40 , rA nima zrIpa , , upasthite'tastadvacanAt 3 / 3 / 41 ,, zrIkaNThasya racanAyA / pUrvavikalpa. prakaraNAt syAt kriyA mAnasaMvat 3 / 3 / 45 , rA nima zrI zrI5 ,, , vidhaiva tu nirdhAraNAt 3 / 3 / 47 , madhvasya racanAyA zrunyAdivalIyatvAca na vAdhaH 3 / 3 / 49 , , , anubandhAdibhyaH prajJA-tarapRthakatvavat dRSThazca taduktam 3 / 3 / 50 ,, , , nasAmAnyAdapyupalavdhemRtyuvanna hi lokApattiH 3 / 3 / 51 , , pareNa ca zabdasya tAdvidhya bhUyastvAt tvanubandhaH 3 / 3 / 52 eka AtmanaH zarIra bhAvAt 3 / 3 / 53 ,, vallabhasya vyatirekastabhAvAbhAvitvAt natUpalabdhivat 3 / 354 ,, 5 abhAvabaddhAstu na zAkhAsu hi prativedam 3 / 3 / 55 ,,, kAmyAstu yathAkAma samuccIyaran na vA pUrvahetvamAvAta 3 / 3 / 60 , rA nizrI5 , samAhArAta 3 / 3 / 63 ,, zrIpa va racanAyA , na vA tatsahabhAvAzrute. 3 / 3 / 65 ,, ma zrIpava asArvatrinI 3 / 4 / 10 , nAviroSAt 3 / 4 / 13 stutaye'numati madhyasya OMddhareta su ca zabde hi 3 / 4 / 17 ,, zrIpa parAmarza jaiminiracodanA cApavadati hi 3 / 4 / 18 ,, rAni ma zrIpa va aracanAyA , 5 statimAtramupAdAnAditi cennApUrvatvAt 3 / 4 / 21 , mava pAriztavArthA iti cenna vizeSitatvAt 3 / 4 / 23 ataeva cAmI-dhanAyanapekSA 3 / 4 / 25 ,, ma va sarvApekSA ca yajJAdizruterazvavat 3 / 4 / 26 x rar x x x aracanAyA racanAyA aracanAyA x x madhyasya madhyasya 3 / 4 / 14 x x x rrrrr aur ta samaSTiH 46
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhoyAdhyAvasamAtovanam zamamAyupeta svAt tApi haiM kriyesta vattayA teSAmavasthAnupreyannAd sajAnumatithya mANAtmaye tarzanAt viditatvA dhAmamovi sarvathApi = teM pomayavi bantA sAvittu taTe tadbhUtae OM nAtAvo beminerapi niyamA tarUpAmAvemba # pAdhiSThAmivi patanAnumAnAva tattvomAt vahiMndrayayAti smRterAnArASa svAmina keMteritiAtreya sAeMntaraniSi pakSeLa tRtIya tattvato vidhyAvivat oAmAvat suraddiLosahAra mIna vitareSAmakhyuparezAn bainAviSNuddhezayAt pehimavyAdhrutapratinanya sarzanAt patra muoipaniyamAvasyAvadhRte navAvakhate ' mAnAbasa hoSAya---- / / 27 sUtre razrI zrIpa ratvanA 2/28 mava rAkArara madhvasya 2024 muLaya 3 / 4136 mava 2004 0 39 n k 32 3 / 115 " 31 ma zA42 rAni zrI zrIpa rAAr rAnima zrI zrIpa.. ', 04044 samasya h ,, 37 11 madhyaya 3|4|47 masa , rA48 mabhAva ravanA ,, 3|4|49 zrI zrIpa rA450 zrI v barzvanA "3 3 / 4151 valla masya " arananAryo "} ravanAya garavanAoM 33 ,, " ' eva ca yeSu sUtreSu pratyekaM bhASyasya ye dopAH te tAvat " P 1 dopA 3 12 "1 "2 "1 95 ,, 199 134 * "" 1 g 1 4 ma 3 / 4/52 ni zrI samaSTi (26+40+4+4+?? ) ={87 1 1 3 1 r r 1 trapAtmAt maiM mUyatttAt ||ra azrutatvAtriMti jeneAviSThArin 3|1|3 pratIte mALAte ya 3 / 1 / 6 7 babayAvitiyuteriti caitra mahAt / / 4 mAvADanAvintyAt tAhi vardhamati 1naraLAiita vaizoSakhAyaMti --nini prathamezravaNAditi cena tA eva chupo 3/19 k
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 . vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( iyaH pAdaH) api ca sapta 3 / 1 / 15 sA-pAye tayAbhAvAt tathA hyanye 3 / 3 / 27 tatrApi ca tadvyApArAdavirodha. 3 / 1 / 16 chandata ubhayAvirodhAt 3 / 3 / 28 vidyAkarmaNoriti tu prakRtatvAt 3 / 1 / 17 gatesrthavattvamubhayathAnyathA hi virodhaH 3 / 3 / 29 na tRtIye tathopalabhyate 3 / 1 / 18 akSaradhiyA tvavarodhaH sAmAnyatabhAvAnAticireNa vizeSAt 3 / 1 / 23 bhyAmopasadavat taduktam 33333 ratasithomoDatha 3 / 1 / 26 antarA bhUtagrAmavat svAtmanaH 3 / 3 / 35 yone zarIrama 3 / 1 / 27 AdarAdalopaH 3 / 3 / 40 parAbhidhyAnAt tu tirohitaM tato vasya pUrvavikalpa prakaraNAt syAt kiyAbandhaviryayo 3 / 2 / 5 mAnasavat dehayogAda vA so'pi 3 / 2 / 6 vidyaiva nu nirdhAraNAt 3 / 3 / 47 ataH prabodho'smAta 3 / 2 / 8 zrutyAdivalIyastvAca na vAdhaH 3 / 3 / 49 apavadeva hi tat pradhAnatvAt 3 / 2 / 14 anuvandhAdibhyaH prajJAntarapRthakatvavat ataeva copamA sUryakAdivat 3 / 2 / 18 dRSTazca taduktam 3 / 3 / 50 ambupadagrahaNaM tu na tathAtvam 3 / 2 / 19 na sAmAnyAdapyupalabdhetyupanahi vRddhihAsamAMtvaimantavAtumayasAma lokApatti: 3 / 3 / 41 asyAdevam 3 / 2 / 20 pareNa ca zabdasya tAdvidhyaM tadavyaktamAha hi 3 / 2 / 23 bhUyastvAt tvanuvandhaH 3 / 3 / 52 ubhayavyapadezAt tvahinakulapat 3 / 2 / 27 na vA tat sahabhAvAzrute. 3 / 365 sthAnavizeSAt prakAzAdivat 3 / 3 / 34 asArvatrikI 3 / 4 / 10 tathAnyapratiSedhAt 3 / 2 / 36 nAvizeSAt 3 / 4 / 13 anena sarvagatatvamAyAmazabdAdibhyaH 312137 stutaye'numati 3 / 4 / 14 anyathArva zavvAhiti parAmarza jaiminircodnaacaapkcennAviroSAt 3 / 3 / 6 dati hi 3 / 4 / 18 priyAirasvAcabAsittayAyI hatutimAtranupAyAnAhiti vennAhi bhede 3 / 3 / 12 pUrvatvAt 3 / 4 / 21 itare tvarthasAmAnyAt 3 / 3 / 13 pAriztavArthI iti cennA vizeanvayAditi cet syAdavadhAraNAt 3 / 3 / 17 pitatvAt 3 / 4 / 23 sagnandAvevamanyatrASi 3 / 3 / 20 ataeva ca mI-dhanAdhanapekSA 3 / 4 / 25 na vA vizeSAt 3 / 3 / 21 sarvApekSA ca yajJAdizrutezvavat 3 / 4 / 26
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyAdhyAyasamAlocanam 201 sAnAnumatizca prANAtyaye taTa vipi pavat samAne ca 315 3 / 4 / 28 manyathAtva dhandAniti cennAvirodhAt 31316 vihitavAyAmammapi 332 vyAptezca mamasam 3 / 39 sarpayApi ta evobhayaliMgAt 33135 samivAdanyatrame 333 / 10 antarA cApi tu tadda 136 AnandAdaya pradhAnamya 32311 tadbhutasya tunAta mAvo jaiminerapi AdhyAnAya prayojanAmApAt 3 / 3 / 14 niyamAta sAmAnya 364150 samAna paya cAmeta 3 / 319 pahistUmayathApi smRtarAcArAca 33143 sambandhAdevamanyatrApi 3 / 320 sahakAryantaravidhi pakSaNa sammRtiyuSyAptyapi cAta 3 / 3 / 23 tRtIya taTyato vi yAdivat 3 / 4 / 47 dAno tupAyanAnazepatvAt kuzA kRtamnamAvAna tu gRhiNopasahAra 318 chandayat stutyupagAnavat taduktam 3 / 3 / 26 pasamamApyamya dopAya 855-narata saNArthApalAlakivat 3330 vidhAmaNoriti tu prAt 3 / 1 / 17 iya-mananAt 2335 tRtIyanandAvarodha saMzokamaya 31 / 21 vyatihAro vizinti hItaravat 3 / 3 / 37 tavasAmAdhApatti-papad 3 / 1 / 22 phAmAdItarana tana pAyatanAdimya 33139 nAticireNa viropAt 3 / 1 / 23 eka Atmana zarIra mAvAt 3353 reta simyogo'tha 361 / 26 vyatirephastanamAvAmAvitlAna ataH prayodho'smAt rUArA tUpazvivata 33354 sa eva tuphAmAnusmRtisanaviSimya 3 / 2 / 9 mApapaddhAstu na zAkhAmu hi prativedam 3 / 355 mugdhe'sampaci parizepAt 3 / 2 / 10 samAhArAt 3 / 3 / 63 apapadeva hi tat pradhAnatvAt 3 / 2 / 14 na vA tatsahamAvAzrute za65 andhukta mahaNAt tu na tayAtvam 3 / 2 / 19 parAmarzajaminira codanA cApabadati hi 311 / 18 mahatatAvatva himatipati tato stutimAtramupAdAnAditi nApUrNatvAt 3 / 4 / 21 pravIti ca maya 3 / 2 / 22 pAriztavAryA iti cenna viropitatvAt 3 / 4 / 23 vathyakamAi hi rArAra3 batAvavAmInyanAghanapekSA rAchArapa prAvivadhAroLuM prAcI sattAnumati bAgAye tavatAvuM rAjAra8 karmaNyabhyAsAt 2 / 25 antarA cApi tu taddaSTe 3 / 4 / 36 prAzAyad vA tejasvAt rArA ra8 svAmina butarityAya 3 / 4 / 41 DapasAromevAta kRtvamAvAt tu gRhiNopasaMhAra 364128
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtramAnirNaya: ( rUca: pAvaH ) anAvivaMzavayAt 3|4|50 tayogAt himapyaprastuta'titrence tadarzanAt zAkha? histamayathApi terArAtha pUrva muAiniyamavivasthAvadhRtetavavasthAva%0te 202 nimnAImAvyacca koSAya 3 / 1 / 24 anyAdhiSThitepu pUrvavanamihApAt ( va tuoMnusmRtizavidhimyaH |rA, mAoramASyasya noSAya praznatitatavittva tti pratikSeti tato prIti TM sUca mata 75pattaH upasaMhAroDarthAmevAr vidhiroSavata samAne ca vyAkSezrva samAsak AdhyAnAya prayonAmAvAta rAmAnujabhASyasya doSAya zAra 2aa2aa pratatavinaM hi pratiotti tato vIti = sUca / / o o samayavyapadezAt vahi'vat AtmAhItitiravavuttarAta 3 / 2 / ? 6 upasahAro'mevAvuM vidhisAmbarAce tatttavyAmavAta tathA nyArAr7 roSavat sAne va terathaivattvamamayathAthAdi virodha. / / 21 vyAsezrva samajJasan eNniyamaH sarvAsAmavirodhaH candrAnu mAnAbhyAm cavAmananAt anyathA mevAnupapatteriti zarAra2 3 / 2 / 38 vejopavezAntaravata vyatihAro viginti hItaravat mAvAjoSa pUrvacittva. karaNAt svAt kriyA mAnasavata asthUlamanaNu. arUpamavyayam 3 / 2 / 14 ka anyathA mevAnupatteriti cennovezAntaravat / / 26 cavAmananAt / / 27. anyathA mevAnupatteriti zarA40 cennovegantaravat / 2 / 60 vAstu cacAAma samunnIyeran na vA pUrvandemAtrAt parAmarga lAmAMnara notanA pAvanatihi rASTAr8 saUpekSA 7 yAzriteravat na cAdhiSThArivi patanAnumAnAt vyatindvAro vizirSAnta hItaravat ArA saiva di satyAya AvarAvopa: 3|4|41 3/4/43 3/3/5 rArAra 3 / 3 / 14 3 / 3 / 16 AdhyAnAya prayonanAmAvAt 2252 ? AtmatRhatiritaravavuMttarAt rUAArU chu terarthavattvamumayathAnyathA hiM virodha: zarka cAvanuMdhivAramavasthitinAdhiAAiLAm / / 22 35352 4 3|4|52 pUrvaviSa praraNAt myAt kriyA mAnasata zAradAmyAstu cAmaM samunnAyeran na cA vahetvamAvAna 3|3|36 3 / 2 / 22 312127 rArArada rArAra7 zarA8 zarAo 0 zarAkha rArA6 0 cha
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAmAM naimini povanA khApavatihi / / 18 zamanamAghupeta pAt tacArjistuta viSetAtayA teSAmavazyAnupteyAt ||ra7 navASijJAtimapi partanAnumAnAt svAtaMya samAsan AvyAnAya kayonanAmAtrAt JAmagRhItitiAvakruttarAt nAte(ryavattvamuLathayAndhayAdi virodha aniyama sarvosAvirodha zabdAnumAnAbhyAm iyadAmananAt anyacA mevAnuttiriti cennopa vesAntavat atihAro viziSanti hItAvava seva hi satyadAya AvaDAvajo pUrvaviddha prataLAva svAt yiA mAnasavat AmyAhu cacAAmeM mumbrIyeran na tayot 19 hitRmacayAvi smRterAkhArAgha 20543 zrImApyasya dropAya~~~ aupatimASpasyoSAya taiyAndhapratiSeSAt rArA36 samayaSyapadezAt hibru rahtvat|rAra7 7pasahAroDaryAmevA vidhiropavattamAne ja rAkha tayAnyapratiSedhAt zarAph6 mirirastyAghAziSarara yApayo hiM maLe nAmagRhItitivadgurAt zarAra 3 / 3 / 16 ArA zA? 6 nIti 2 3 / 3 / 22 zAraNteryavattvamumayamAnyayA ddi viroSa phAcarara iyadAmananAt rArAra chu / / 32 banyA mevAnupatteriti nejopa rarara ra hai ntarakt vyatihAro vicinti phrItavat tRtIyAAyasamAjJopanam mA pUrvadaityamAvAt 203 stanuM tathA teSAmavayAnukeyatvAn / / 27 samAddArAt navA vatsaha bhAvAzrute Urdhvaretasu ca zabde hi 7 svAdhioAriSi patanAnumAnAt vayov vaddiphlUmayacApi smRterApArAna mIna-tareSAmavrupadezAt rArA' 7 nAdhiAriSi patanAnumAnAt tavyopAr / / 60 vahiyathAvi smRterAjArAva 2012mAvata tu gRhiLopasahAra zarA6kha. maunahitareSAmapyupane zAva / / o anAviSNuvaMzanvayAt parAmarza naimiripotanA khApavati i 11deg 8 Nya mupiyimatatvavA rAmamApuSpata svattayAmi OM tvike yapratastavavasmAte / / 26 7pasthitatAktanuMvananAt / / 27 pUrvavikSma prabaLatuM tyAt 20028 trijyA mAnasavat / / 40 zamavanAvupeta svAt tApi takrike 3/4/41 3|4|43 3|4|49 rara6 zAra7 3 / 3 / 41 3/3/45 stavAmA teSAmavasthAnujJeyatvAta / / 27 rAga42 ArA42 rA[48 3449 20/10 3|4|52
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 vyAsasammata-brahma sUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH) evaM ca adhikaraNaracanAniyamAnusAreNa vibhinnabhASyANA pAlocane kRte zaGkarabhASyasyaiva nirdoSatvAt vyAsamatasanikRSTatvam upalabhyate / atra idaM vodhyam / brahmajJAnasAdhanatvena karmopAsanA caitat ubhayamapi atra uktam, tayoH karmopAsanayoH jJAnena saha svarUpasamuccayaH uta kramasamuccayaH iti nAtra spaSTam ukta ca / ata. matabhedavIjam atra astyeva iti vijJeyam / tathaiva yasya zravaNamananAdi-sAdhanaM brahmajJAnAya, tadbrahma kiM saguNaM nirguNa veti, tadapi atra vivAdAspadobhUtam eva dRshyte| tena vibhinnabhANyeSu atra matabhedo dRzyate eva / sAdhanArtham upadiSTaM tattvaM, na tattvanirNayAya upadiSTena tattvena saha samavalamiti api atra cintanIyam / etadartha 3 / 2 / 5-7 adhikaraNAni draSTavyAni / atra vibhinnabhANyANi na aikamatya bhajante / tathApi yadi zAstrasaMgatiratra cintyate tadA mImAsA na sudUraparAhatA / nirguNabrahmajJAnaM etacchAstrasya pratipAdyam iti prAgeva dRSTam, tena teSu adhikaraNeSu brahmaNaH nirguNatvapratiSedha, tathA saguNatvavyavasthApana zAstrasagateH nAnukUlam ityeva kalpanIyam / iti ciddhanAnanda purI viracite vyAsasammatAsUtrabhASyanirNaye tRtiiyaadhyaay.| atha phalanAmacaturthAdhyAyasya prathame pAde prathamam zrAvRttyadhikaraNam / / atra "AvRttisakadupadezAt" 4 / 1 / 1 (478) iti sUtrasya "AvRtti'-padAt astha "AvRttyadhikaraNa" nAma / tatra savaireva bhASyakArai. atra sUtradvayaM gRhItam / tacca sUtradvayam 1 / AvRttirasadupadezAt 1 / 1 / 1 ( 478 ) 2 / liMgAca 4 / 1 / 2 ( 479) atra ( 1 ) "AvRttirasakRdupadezAt" 4 / 1 / 1 (478 ) ityatra "AvRtti."-iti prathamAntapadAt tathA atra adhyAyasya ArambhAt asya adhikaraNArambhakatvaM yuktmev| 4rtha sAmAnyaniyamAt , tathA 2ya vizeSaniyamAt / (2) "ligAca" 4 / 1 / 2 (479 ) ityatra prathamAntapadAbhAvAt nAsya adhipharaNArambhakalpam, ca-kArasya hetupoSakatvAca / 4rtha sAmAnyaniyamAt tathA 6STha vizepaniyamAta / parasUtre sarvasammatyA adhikaraNasya ArambhAt atraiva adhikaraNasamAptizca sagacchate / dvitIyam AtmatvopAsanAdhikaraNam / atra "Atmani tRpagacchanti grAhayanti ca" 4 / 1 / 2 (480 ) ityatra "AtmA"
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturyAdhyAye bhayamaH pAda:--paMcamam adhikaraNam 205 iti pAt "AtmalopAsanAdhikaraNa" nAma / tAtparyalena upAsanA-padasya praNam / pAlamamApyaminne! saryeSu bhApyeSu atra etad ekameva sUtraM gRhItam / pAlamamApye tu sUtratrayaM gRhItam / ___ atra AtmA-iti prathamAntapadAt asya adhikaraNAra maphalma yuktam / tu-zanda cazandadha viSayA-taranApako / 4rtha sAmAnyaniyamAt, 12sa, 18za viropaniyamAbhyAm / vatIya pratIkAdhikaraNam / ana "na pratIka na hi sa 4114 (481 ) iti sUtrasya "pratIka' iti padAt asya "pratIkAdhikaraNa" nAma | ana za bhA-ma-zrI-mApyeSu eka sUtram, rA ni zrIpa-mApyepu sUtra dvarya gRhItam / valamamANe tu sUtravayAtmapha-tadIyadvitIyAdhikaraNaspa idaM dvitIya sUtram / tena bhatra adhikaraNasya anAra mAt tamya Topa paktavya / atra "sa" iti prathamAntapadena asya adhikaraNAra makava sagatameva / hi zabdasya hetuyodhAvAdha / 4rtha sAmAnyaniyamAta, tathA 6STha vizepaniyamAta / parasUtre adhikaraNAra mAt aura adhikaraNasamApti samucita / caturthe brahmASTayadhikaraNam / atra "maTikamAt' 15 (482 ) iti sUtrasya "asaTi" iti padAt bhasya "AmacyadhikaraNa" nAma / tatra za mA-ma-zrI-mApyeSu anena ekena sUtraNa etadadhikaraNa rcitm| rA-ni zropa-bhASyeSu sUtradvayAtmaka nadIyatRtIyAdhikaraNama idaM dvitIya sUtram, pallama mApye tu sUtramAtmaka-tadIyadvitIyAdhikaraNasya tRtIya sUtram / ana "prakSaele" iti prathamA-tapadAt atra adhikaraNAramma yukta eva / 4rya sAmAnyaniyamAta / rA-ni-zrIpa-va-bhASyeSu adhikaraNasya anAramAt doSa / parasUtre adhikasamityA adhikaraNasya AramAt atraiva adhikaraNasamAdhi saMgatapa / paJcamam zrAdityAdimatyadhikaraNam / / ___ atra "mAdityAdimatayazcAta upapatte" 4 / 16( 483 ) iti sUtrasya "mAdityAdimataya" iti pAt anya "AdityAdimatyadhikaraNa" nAma / tatra pasamamApyaminneSu sarveSu mAvyeSu anena ephena sUtreNa etadadhikaraNaM racitam / vallabhamApye tu sUtrapazcAtmaka-tadIyatRtIyAdhikaraNasya prathama sUtram / ___ atra "AdityAdimataya" tathA "aMga" iti prathamAntapadadvayana asya madhikaraNArammakatva yuktameva / 4 sAmAnyaniyamAt, ca zabdasya vidheyAntaravopakApAt na bAyakatvam , 12za vizepaniyamAgha /
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH ) SaSTham AsInAdhikaraNam / atra "AsInaH sambhavAt" 4 / 1 / 7 ( 484 ) iti sUtrasya "AsInaH" iti padAt "AsInAdhikaraNa nAma / tatra vallabhabhASyabhinneSu sarveSu bhASyeSu adhikaraNArambha kRtaH / zaGkara-bhAskarazrIkaNTha-bhAvyeSu etat sUtraM sUtracatuSTayAtmaka-tadIyaSaSThAdhikaraNasya prathama sUtram / rAmAnuja-bhASye tu etat sUtraM sUtrapaJcakAtmaka-tadIyapaJcamAdhikaraNasya prathama sUtram / nimbArka-zrIpati-bhASyayoH sUtrapaTakAtmaka-tadIyapaJcamAdhikaraNasya prathama sUtram / mAdhvabhASye sUtrapaJcakAtmakatadIyapaThAdhikaraNasya prathamaM sUtram / vallabhabhASye tu tadIyatRtIyAdhikaraNasya paJcasu sUtreSu etaddhi dvitIyaM sUtram / tAni catvAri sUtrANi 1 / AsIna' sambhavAt 4 / 17 (484) 3 / acalatvaM cApekSya 4 / 1 / 9 (486) 2 / dhyAnAca 4118 (485) 4 / smaranti ca 4 / 1 / 10 (487) atra (1) AsInaH sambhavAt 4 / 1 / 7 (178) ityatra "AsIna." iti prathamAntapadasya sattvAt asya adhikaraNArambhakatvaM yuktameva / 4rtha sAmAnyaniyamAt / vallabhabhASye adhikaraNasya aracanAyA doSaH / (2) dhyAnAca 4 / 1 / 8 (485) ityatra prathamAntapadAbhAvAt nAsya adhikaraNArambhakatvam / 4rtha sAmAnyaniyamAt, ca-kArasya vidheyA-tarajJApakatvAt , 6STha vizeSaniyamAcca / (3 ) acalatvaM cApekSya 4 / 1 / 9 (486) ityatra acalatvam iti dvitIyA-tapadAta ca-kArayogAt ca nAsya adhikaraNarimbhakatvam / 4thaM sAmAnyaniyamAt 6STha vizeSaniyamAca / (4) smaranti ca 4 / 1 / 10 (487) ityatrApi prathamAntapadAbhAvAt tathaiva / 4rtha sAmAnyaniyamAt, 6STha vizeSaniyamAca / parasUtre adhikaraNAmAt atraiva adhikaraNasamAptiH saMgataiva / saptamam ekAgratAdhikaraNam atra "yatraikAgratA tatrAvizeSAt" 4 / 1 / 11 (488) iti sUtrasya "ekAgratA"-padAt asya "ekAgratAdhikaraNa" nAma / tatra za-bhA-zrI-ba-bhAvyeSu etena ekenaiva sUtreNa etadadhikaraNa racitam / za-bhA-zrI-bhASyeSu saptamam adhikaraNam / vallabhabhASye tu caturthAdhikaraNam / rAmAnujabhASye sUtrapaJcakAtmaka-tadIyapaJcamAdhikaraNasya paJcamaM sUtram / nimbAmApye tathA zrIpatibhASye sUtrapaTakAtmaka-tadIyapaJcamAdhikaraNasya paJcama sUtram / mAdhvabhASye sUtra-paJcakAtmaka-tadIyapaThAdhikaraNasya paJcama sUtram / tena rA-ni-ma-zrIpa-bhASyeSu adhikaraNa na Arabdham / atra "ekAgratA" iti prathamAntapadAt asya adhikaraNArambhakaraca yuktam / 4rtha sAmAnyaniyamAt / rA-ni-ma-zrIpa-bhAyeSu adhikaraNasya anArambhAt dopeNa bhavitavyam / parasUtre adhikaraNasya ArambhAt atraiva adhikaraNasamApti. sgcchte||
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturyAdhyAye prathama pAdaH 5zamAdhikaraNam 207 aSTamam bhAmAyaNAdhikaraNam / atra "ApAyaNAt tatrApi hi dRSTam" / 1 / 2 (489) iti sUtrasya "AmAyaNAt" iti padAt amya "AbhAyaNAdhikaraNa" nAma / tatra za-bhA-rA-ma-zrIva-mApyeSu anena ekena sUtreNa etadadhikaraNa racitam / ni-zrIpa-mApyayo adhikaraNaM na racitam / tatra zaMkara-mAskara zrI+paTa-mApyeSu amam adhikaraNam / samAnujabhApye paSTham, mAdhvamApye samam ,pAlamamApye pazcamam adhikaraNam / nimpAmApye tadIpaJcamAdhikaraNasya paTasu sUtreSu antima sUtram, tathaiva zrIpatimApye boddhavyam / ana "em" iti prathamAnta-pAt asya adhikaraNAra makala yuktam / api-padasya viSayAntarIya-hetusamucAyakatvAta na vAparalam / 4rtha sAmAnyaniyamAt, 6cha vizeSaniyamAgha / nimbArtha-zrIpatimApyayo adhikaraNasya manA mAta dopo pAcya / parasUtre adhikaraNasya mAramAt atraiva adhikaraNasamAptiriti / navama tadadhigamAdhikaraNam / / __ atra "tadhigama uttarapUnadhiyora-lepavinAzI tavyapadezAt" 4 / 1 / 13 (490) iti sUtrasya "tadadhigama" iti padAt asya tadapigamAdhikaraNa" nAma / atra sarveSu mApyeSu adhikaraNam Ara05m / tatra za-bhA-rA-dhI-zrIpa-mApyeSa etena ephena sUNa, niyAmApyeetavAramya sUtra prayeNa, mAdhyamApye tabhA sUtrasaptakena, palamamApye sUcituyena iti / punst| za-bhA-zrI-mApyeSu navamam adhipharaNam | rAmAnujamApye saptamam , nimmA-zrIpati-pama-gApyeSu paSTham , mAsvamAnye aTamam adhikrnnm| ____atra "malepavinAzI" iti prayamA-tapadAs asya adhikaraNAra-marapa yuktam eva / ye sAmAnyaniyamAt / parasUne adhikaraNasya ArAmAt atraiva madhikaraNasamApti sNgcchte| dazamas isarAsazlepAdhikaraNam / atra "itarasyApyevamasalepa pAte tu" 4 / 1 / 14 (491) iti sUtrasya "itaraspa" "asale5" iti padayAt asya 'itarAsalepAdhikaraNa" nAma / tatra za-mA-rA-dhI-zrIpamApyeSu etena ephena sUtreNa etadadhikaraNa racitam / tatrApi za-mA-zrI-mApyeSu samam aghi karaNam, rAmAnujamApye mamam , zrIpatimApye tu saptamAdhikaraNam / ni-ma-ya-mApyeSu adhikaraNa nAravyam / tatra nimbArphamApya sUtratrayAtmaka-tadIyapaadhikaraNasya dvitIya sUtram / mAvamApye tramAtma-yAdamASiANaya dvitIya sUtra, vaNamAge sutranagdhyAtma-tarIyapaNAdhikrnnsy dvitIya sUtram iti vizeSa / / ___ atra "masalepa" iti prathamAntapadAva asya adhikaraNArammakatva yuphameSa / 4rtha sAmAnyaniyamAt / api-evaM-tu-pavAnA masagAntaratvapoSakatvAt / 12za vizepaniyamAt
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH (3yaH pAdaH) 18za vizeSaniyamAca na bAdhakatvam / tena ni-bha-ba-bhASyeSu adhikaraNasya anArambhAt doSa. / parasUtre adhikaraNArambhAt atraiva adhikaraNasamAtizca saMgataiva / ekAdazam anArabdhAdhikaraNam / / atra "anArabdhakArthe eva tu pUrva tdvdheH"4|1|15 (492) iti sUtrasya "anArabdha"padAt asya "anArabdhAdhikaraNa" nAma / tatra za-bhA-rA-zrI-zrIpa-bhASyeSu etena ekena sUtreNa etadadhikaraNaM racitam / ni-ma-va-bhASyeSu adhikaraNaM na Arabdham / tatra za-bhA-zrI-bhASyeSu ekAdazam adhikaraNam, rAmAnujabhASye navamam, zrIpatibhASye aSTamam adhikaraNam / nimbArkabhASye sUtratrayAtmaka-tadIyaSaSThAdhikaraNasya tRtIyasUtram / mAdhvabhASye sUtrasaptakAtmaka-tadIyATamAdhikaraNasya tRtIya sUtram , vallabhabhASye tu sUtracatuSTayAtmakatadIyaSaSThAdhikaraNasya tRtIyaM sUtram / atra "anArabdha-kAya" iti prathamAntapadAt 4rtha sAmAnyaniyamAt / atra adhikaraNArambhaH yujyate eva / "tu-zabda anuktapUrvapakSe tannivRttyartham , ataH na bAdhakam, 18za vizeSaniyamAt / ni-ma-va-bhASyeSu adhikaraNasya aracanAyA doSaH vaktavyaH / parasUtre adhikasamityA adhikaraNArambhAt atraiva adhikaraNasamAptizca samucitaiva / chAdazam agnihotrAyadhikaraNam / atra "agnihotrAdi tu kAryAyaiva tadarzanAt" 4 / 1 / 16 (493) iti sUtrasya "agnihotrAdi"-padAt asya "agnihotrAyadhikaraNa" nAma / tatra za-bhA-rA-ni-zrI-zrIpa-bhASyeSu adhikaraNam Arabdham , ma-va-bhASyayo. na Arabdham / tatra za-bhA-bhASyayoH sUtradvayaM gRhItam, rAmAnuja-zrIkaNTha-zrIpati-bhASyeSu sUtratraya, nimbArkabhASye etadeva eka sUtraM gRhItam / mAdhvabhASye sUtrasaptakAtmaka-tadIyASTamAdhikaraNasya caturtha sUtram / vallabha-bhASye tu sUtracatuzyAtmakatadIyapa4AdhikaraNasya caturtha sUtram / tacca sUtradvayam 1 / "agnihotrAdi tu tatkAthryAyaiva tadarzanAt" 4 / 1 / 16 (493) 2 / "ato'nyApi okeSAmubhayo." 4 / 1 / 17 (494) tatra ( 1 ) amihotrAdi tu tatkAyaiva tadarzanAt' 4 / 1 / 167 (493) ityatra 'amihotrAdi' iti prathamAntapadAt asya adhikaraNArambhakatva yuktam / 4rtha sAmAnyaniyamAt / 'tu' da na vAdhakam , anuktapUrvapakSavyAkartakatvAt tasya, 18za vizeSaniyamAt / ma-va--bhApyayoH adhikaraNasya anArambhAt doSa / (2 ) 'ato'nyApi TekepAmubhayo.' 4 / 1 / 17 (494) ityatra prathamAntapadAbhAvAt nAsya adhikaraNArambhakatva sgtm| 4rtha sAmAnyaniyamAt, api-hi-ataH-padAnA sAkAkSarayAt, 6STha vizepaniyamAt 7ma vizepaniyamAt ca, ni-va-bhApyayo. adhikaraNasya racanAyA dopa / parasUtre adhikaraNAra mAt atraiva samApti kalpanIyA /
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ paturyAdhyAye mayamaH pAdaH-paturdazAdhikaraNam 209 prayodaza-vipAsAnasAdhanavAdhikaraNam __ ana "yadeva picayeti hi" 4 / 1 / 18(495) iti sUtramya 'vidhayA' iti padAva tathA tAtpanyAMca asya "vidhAnAnasAdhanamAdhikaraNa" nAma / tatra kara nimmA-mApyayo etena ekena sUtreNa adhikaraNa racitam / mArakaramApye etat sUtraM na paThitam / rA-ma-zrIzropa-va-bhAvyeSu adhiraNa na Arabdham / zara-mApye etat trayodazAdhikaraNa, niyAmAdhye tu navamAdhikaraNam | rAmAnujabhApye tadIyada samAdhikaraNasya tripusUtraputIya sUtram, mAdhyamAye tadIyATamAdhikaraNasya saptamu sUpu SaSTha sUtram, zrIkaNThamApye tatIya-dvApAbhikaraNasya triSu sUtrepu tRtIyaM sUtram, zrIpa-bhApye tadIya-navamAdhikaraNasya tripu sUtra tRtIya sUtram, pAlamamApye tu soya-satamAdhikaraNasya tripu sUtreSu dvitIya sUtram / atra yat' iti prayamAntapadAt athayA iti zabda-rakSitaM yat 'yadeva' ityAdi tivAkya tatra yatpasa prathamAntatvAta : sAmAnyaniyamAta , 11za piropaniyamAta , tata hi savvAt , 6STa piropaniyamAya tasya madhikaraNAra makara saMgacyate / eva ca rA ma-zrI zrIpa-va-iti paJca mApyeSu adhikaraNasya anAra mAdapi asya niyamasamarthanayogyatvAt na vAdhArakA, ata tepAmeva doSa pAcya, manyayA zapharAdInAM caturNA mAyANAM dopa / parastre adhikaraNasya bhAra madarzanAt atraka adhikaraNasamApti kalpayituM zakyate / caturdazam itarasapaNa pikaraNam ___atra "mogena litara kSapayitvAsapacate" 4 / 1 / 19 296)) iti sUtrasya "itare kSapayitvA' iti pacAt asya "itaramapaNAdhikaraNa" nAma / tatra madhva-pama-mApyadvayaminneSu sarveSu bhAvyeSu manena ekena sUtreNa etadapikaraNa racitam / zaramApye paturdazAdhikaraNa, bhAskara mAkhyo hovA chaLa, rAmAnunamALe vASiraLa, nisvArIpatimAyo dazamam adhikaraNam, mAdhvamApya sUtramatakAtmakatadIyATamAdhikaraNasa saptama sUtram / vallabha mApye tu satratrayAtmaka-tadIyasatamAdhikaraNasa tRtIya sUtram iti vizeSa / anna 'itare' iti dvitIyA-ta-padasatve'pi tu zabdena anukaMpUrvapakSama vyApaka pAt mahanIyaprayamA-tapasalAt ca adhikaraNAma yukta , 18za viropaniyamAt, 5ma sAmAnma niyamAt / pAdazepatyAta jo adhikaraNasamAtindha / anna madhva-valama-mApyayo adhikaraNAma nAramAt doSeNa bhavitavyam iti / idAnI iTavyam anena nibandhana asmin pAde adhikaraNaracanAyo(1 ) kati kIzA niyamA atra malitA / (2) phati ca dopA phasya bhApyaspa pharya saMtA / (3) kAya taya kaica sUtrai upajIvyatvena gRhItA /
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAda:) , ( 4 ) upajIvyazrutibalena kIzI ca pAdasaMgativipyati iti / ete catvAraH viSayA adhastAt krame pradazyante, tatra prathamastAvat (1) kati kIdRzA niyamA atra sngklitaaH| ___ atra ko'pi nUtana. niyamaH na saMkalita. / ato draSTavyam (2) kati ca doSAH kasya bhASyasya kathaM savRttA iti / ___ tatra 4 / 1 / 3 adhikaraNe vallabhabhASye 'na pratIke na hi saH' 4 / 1 / 4 iti sUtre adhikaraNasya anAramAt doSaH / 4 / 1 / 4 adhikaraNe rA-ni-zrIpa-va-bhASyeSu 'bramadRSTirutkarSAt' 1 / 1 / 5 iti sUtre adhikaraNasya anArambhAta doSaH / / 16 adhikaraNe vallabhabhASye 'AsInaH sambhavAt' 4 / 1 / 7 iti sUtre adhikaraNasya anArambhAta doSaH / 4 / 17 adhikaraNe rA-ma-ni-zrIpa-bhASyeSu "yatraikAgratA tatrAvizeSAt' 4 / 1 / 11 iti sUtra adhikaraNasya anAramAt doSaH / 4 / 1 / 8 adhikaraNe ni-zrIpa-bhASyayoH 'AprAyaNAt tatrApi hi dRSTam' 4 / 1 / 12 iti sUtro adhikaraNasya anArambhAt doSaH / 4 / 1 / 10 adhikaraNe ma-ni-ba-bhASyeSu itarasyApyevamasazleSaH pAte tu' 4 / 1 / 14 iti sUtre adhikaraNasya anAra bhAt dopa. / ___4 / 1 / 11 adhikaraNe ni-ma-va-bhASyeSu 'anArabdhakArthe 55 tu pUrva tadaSadhe.' 4 / 1 / 15 iti sUtre adhikaraNasya anAramAt doss.| 4 / 1 / 12 adhikaraNe ma-va-mApyayo 'amihotrAdi tu tat kAryAyaiva tadarzanAt' 4 / 1 / 16 iti sUtre adhikaraNasya anArambhAt doSa / tatraiva ni-va-mApyayoH 'ato'nyApi TekepAmubhayo.' 4 / 1 / 17 iti sUtre adhikaraNasya ArabhAta do5 / - . 4 / 1 / 13 adhikaraNe rA-ma-zrI-zrIpa-va-bhAvyeSu 'yadeva vidhayeti hi' 4 / 1 / 18 iti sUtre adhikaraNasya anAramAta dopa. / 11 / 14 adhikaraNe ma-va-bhApyayo 'bhogena vitare kSapayitvA sampadyate' 4 / 1 / 19 __ iti sUtre adhikaraNasya anArambhAt dIpa / va ca asmin pAde bhAyANA dopasamAhAre kRte eva dRzyate adhikaraNasya aracanAyA adhikaraNasya racanAyA gharamamApye 8 dopA 1 dopa mApyanAma
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASyanAma rAmAnunamAgye nimbA mAgye zrIpatimAbve madhye zrI khamApyuM iti vaktu kheMcavA pardhA Dhora banIya 1 dvitIyAdhizvaro padAdhi jaMtu dhyAye mayamAva samAjJopanam adhiSTharasya sarvamA 3 dopA tRtIyASito-- sabhyo / tathA 2 ' # phAnI draSTavyak-- ( 2 ) jAya zrutavA ya mUtra apanI--lena sahItAH / tatra yamASito---- ' anuyAdhi ro---- "vAdaSTi padmamAdhikaro---- "Atmeti tUpAvyanti kAnti pa" 9113 kRti sUtre adhirasparapanAmAM 6 r 1 dopa asmin vADhera-mAna-mAvyayo hopAmAtra, "AvRttisadupadezAt" 11o ti sUtre srota yo. mantavyo nidriSyAsita ya" ( %00 4||6 ) vava' ( ghAII+ 0 ) 'kapAsIta' ( go ll7,8 ) "pi". zAra ti tre (mIkksa parSyAvarttayAt" ( 0Ara ) "3 na pratAne nahiM sa' 4|1/4 iti sUtre 'mano mala' ( chA. rAss80deg ) t" 4121 phti sUtre "AhityAvitayAna 755tte" / / 6 phti sUtre O 1 dopa . "tra yAsmi maLavo tevate A vai tvamasi" nAvAre ) tattvamasi' ( 0 ddA8I7 ) 'nAmatrasa' ( chaM0 || ) "bAsIna sambhavAta" / / 7 ti sUtre 211 "ca vAsI tati muIiyanuSAlIta' ( cha0||o )
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 sasamAdhino vyAkSasavRtta-vrahmasUtramAdhvaniNaeNya: ( 7: pADa ) "dhyAnA" zA8 ti sUtre navaM nApekSya" 1Ara ti sUtre 'dhyAcatIvra vRthivI' ( chA 7 / / ? ) aThThamAdhiraNe navamAdhiraNe "smaranti " ||ti sUtre "yaMtrajAmatA tAvizeSAt" 11?? hita sUtre 'prAcInapravaLe. vairavadevena yaneta'( 2 ) 'same zur' ( zre. rAo o ) "bAbAyaLAt tatrApi hiM da" 11ora ti sUtre 'sa cAvatA RturayatmAtoAt aiti' ( 2 ) 'jhunau veze pratiSThApya sthiramAsanamAtmanaH' ( mIH / ?? ) "tadhiAma uttarapUrvIyoraWvinAzau tapavezAt" / / 23 hita sUtra 'nAmu N kSIyate ne' ( ! ) viSe pApa meM na 'tat cA purapAza Apo na zrivyante vana ziSyate kRti (chA04|oArI ) 'tat cA pIvAtum asau potaM pravUyeta chuM hAsya sarve pAbAnaH prayanta' ( chA pAoAr ) 'kSIyante nAhya jammUtismin daNe parAvare' ( murArA8 ) vazamAdhiSTharane---- "tarasyASyevamasaDSa pAte tu" kATAs kRti sUtre jAvaMzAdhano dvAnagAdhiro-- '3me 3 4 vaSa te tarati ( %00 zArar ) "anArabdhArthe va tu pUrve tavadhe." dAdA" kRti sUtre 'kSIyanta vAsa jammU'i (mu0 rArA8 ) 'tasya tAvaveva niraM yAvanna vimokSma artha sampatye' (chA ddAoAra) "diotrAvittu tat AoMthaiva tarzanA'||o6 rUti sUtre
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryAplAyansayamapAra-samAyojanam 213 tamete vevAnunena mAmA vivivipatti jhena vAnena tapasAnA na ( kAkA22) "moDavApi pAma" kAzI ti ne 'tasya punA dAyamupayanti muna sAdhutyA dvipata pAparalyAm' (zAdAnI ) yovarAdhikAne- va vighati hi" jAzA8i ti che 'padeva vivavA karoti thayA nivA tava vIrthyavattara mavati' turdazALei -- bhogena tire piyitvA saMpadyate" ti che vA tAva vira yA vimocce aya saMpatye ( dAkAra) kavi rajU kaNAkheti (4 kAza6) davAnI draNatham patAdarAno nItina (4) kIzI a5 pAdasagatiH / aghaSi pAyA pAdhyAyatvena siddhi, tathApi asmina me padAdhi raNaparba sAyanameva bArita dave dAtA mAyAntareDapi tava cAtyAta! navamaLAt nimApichAparyanta pAnAM pApapuSyanArAviviSaya sAthaphlN pitam iti spAkSarata spaTameva pratimAti / aya eva cet, tat karya pAdasyAsya saadhnpaviyatva ti batAva vAmAvidhI tava tRtIyAdhyAye apane gIvarya pomanArAvikA pUrva dayate. tasya bombavisAdhanAnA paratvena prasiddhi 1 jUna pataya rAyotsAhanAya sAyanatyam ityevarItyA yApi vyAtmAna samavati, tapArSi patacaturyAdhyAyatamayamapAvahya bahAnAm adhiUInAM patnaviSayatva : Wve ? tathApi na hUtramAvatA ca ma pataya sanniveza to, tava mipi rahasyanuM pataya satyavacanam saMpati nivArathituM cakyate ta5 vameva mavinu prati yusucaiinaimittivivarmaLAM - vizuddhi, zukanittIva dhyAnAvirUpAyAnuM kapAsanAyAnuM praSiAra, tena tAdaLAM paratvena tapAsanAvi nijI vAkyane ! ata satra banAvilAvanAravarNana na ta2 pavipayajvA atirinyatepad mAmAgharAnAm dhiaLAnAM paviyatva sidhyatti | tayApi mijamAnAra patpAvabatipAtvena co. nija rakata, satyam
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 vyAsasamata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH) zaMkaramApye zravaNAcAvRttyA nirguNam upAsanayA saguNaM vA brahma sAkSAtkRtavataH jIvataH puNya ___ pApalepavinAzalakSaNAyAH mukteH abhidhAnam / bhAskarabhASye nirguNabrahma vihAya etadeva boddhavyam / rAmAnujamAye upAsanArohamAhAtmyam , uttarapUrvAdhAzleSavinAzarUpam / nivAkabhASye sAdhanAvRttiH AmAyaNAta kartavyA iti nirUpaNam / mAmALe jarmanAzalya parham ! zrIka04mAye upAsanAprakAranirUpaNam / zrIkarabhASye sarvAsA vidyAnA phalam / evaM cet atra akiJcitkara eva matabheda. ityatra nAsti sandehaH / iti caturthAdhyAye prathamapAdaH / caturthAdhyAye dvitIyaH pAdaH prathamaM vAgadhikaraNam / atra "vAimanasi darzanAcchandAca" 4 / 2 / 1 (497) iti sUtrasya vAka' padAt asya "vAgadhikaraNa" nAma / atra za-bhA-rA-ma-zrI-zrIpa-mApyeSu sUtradvayaM gRhItam / nimbArkabhASye sUtrapaTaka, tathA vallabhabhASye sUtracatuSTayam iti / taca sUtradvayam 11 vADmanasi darzanAcchadAcca' 4 / 2 / 1 ( 497) 2 / 'ataeva ca sarvANyanu' 4 / 2 / 2 (498 ) ____ atra ( 1 ) vADmanasi darzanAta zabdAca' 4 / 2 / 1 (497) ityatra "vAk" iti prathamA-tapadAt tathA atra pAdArabhbhAta adhikaraNArambha samucita. eva / 4rtha sAmAnyaniyamAt, 2ya vizepaniyamAcca / ca-kArastu atroktaheto. samuccAyaka , ataH tasya na bAdhakatvam / 6STha vizepaniyamAt / (2) 'ataeva ca sarvANyanu' 4 / 2 / 2 (498) ityatra sarvANi' iti prathamAntapadasattve'pi nAsya adhikaraNArammakatvam, ca-kArasya hetusamuccAyakatvAt sAkAkSatvavidhAnAca, 4rtha sAmAnyaniyamAta , 6STha vizeSaniyamAcca / parasUtre adhikaraNArambhAt atraiva adhikaraNasamAptiH / dvitIyaM manodhikaraNam / atra 'tanmAna prANa uttarAt 4 / 2 / 3 (499) iti sUtrasya "manaH"-padAt asya "manodhikaraNa" nAma / tatra za-bhA-rA-ma-zrI-zrIpa-bhApyeSu "tena ||kn sUtreNa tad dvitIyAdhikaraNa racitam / nibArkabhApye etat mUtra tadIyaprathamAdhikaraNasya paTsu bhUtreSu tRtIyaM . yAmAdhye tu nadrIya prathamAdhikaraNamya catupu sUtreya tRtIya mUtram /
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasuryAdhyAye dvitIya' pAta.--suryaMm Adyayuvadhitam 221 maMtra 'mana' ti yamAntavanAttvAt anya kRSibAtamattva yum / 42e sAmAnya niyamAt / paraNe arSika mA apiravAramAtuM atratra RSinamANikSa | nivR mApyayo adhikaraNamya anArambhAt hopa | hatIpaN appajJApitam I atra "zobhatAmAii rAgao (-00) kRtisUtrampe 'adhyaya' padmAt anya adhyApaka " nAma / satra 1-5-dhI-mAgeDu tIyatRtIyApikArya sUtrayItam / rAma zrImAnce sarpanuM sva_che_putra nam| nimbArka-ma-mAyo atra RSidALa 7 rahitam / aai mALe patatu sUtra tIyaSayamAMpiraNamya nuM sUtrevu paturya sUtraghna, sammAne gu tarIIyavayamApiraNamya vArDa nareDa surya sUtraM mati ti viroSa supa tratra 'soDava tadrupAmArimsa' zara|o (o00 ) 26 mUteSu ta te' zarama ( { ) 3 / 'nayammina voyato di radda (102) atra ( 2 ) 'manovyo tadrupAmAdrimya zarAra (100)tyaMta sa' kRti prayAntarAt abhya adhigArtmyaktvameva | 7 iti patra purvatApaApi viseyamevAt aSivarAmavatvama | pUryuM sAmAnyaniyata, jaryuM vizeSaniyamAca| niva-mAdhyayo nava SirAmya anArmAt Topa' | ( 2 ) 'mRtapu tate 'tArA (102) tyala yamAntamavAmAMAt nAsya aSibAramatvam / parzva sAmAnyaniyamAt / rA--zrApana-mAvyevu adhigasa ArmAt ( 1 ) 'naismina harbayato phri chArA6 (102) tyaka prayamAntAmAvAt nAya adhikaraLA-bhatvam Urdhva mAmAnyaniyamAt / mAttvamaLye tIyapadmamApiraLasya bAramAt Topa / te adhika samasyA adhikatAra mAt nIva samAptiSi saMte / 1 paturyam AdatyupamA,iLam / sa [l atra "samAnAM mAvatyupatra mAva%0ta nAnupoSya !rA7 (103 ) kRti sUtrasya 'bAvastupamAt' kRti pAt anya bavatyupaba mALi" nAma / taMtra za mA-zrI-bAbvepu tenA padmana sUmeLa tIyatuSi-raLa, rAmAnuna-zrIpati-mApyo samiH sUtra tarIya padmamAdhikaraO, nimbA mAttve saMceya sami sUtra tIyadvitIyASirIM, mAttvamAnye azcima sUtra tathIbaghApiksanuM, sA yakamamAgye navama sUtra tIyatRtIyAdhiraI ranitam 1 tra 'samAnA' rUti yamAntamavAt, tA 'bamrutvam' kRti prathamAntavAd atra adhigAramAM yuaMte va / zvArasya viSayAntaratnAtu na vAMdhatvan 8 sAmAnya
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNaya: ( 3yaH pAdaH ) niyamAt, 12za vizeSaniyamAcca / parasUtre matatrayAnusAreNa adhikaraNArambhAt atra adhikaraNasamAptirapi kalpayituM zakyate / paJcamaM saMsAravyapadezAdhikaraNam atra "tadApIteH saMsAravyapadezAt 4 228 (504 ) iti sUtrasya 'sasArakhyapadezAt ' iti padAt asya " saMsAravyapadezAdhikaraNa" nAma / tatra anena sUtreNa za-mA-zrI- bhASyeSu adhikaraNam ArabdhaM, ziSTeSu tu na / tatrApi za -bhA-bhASyayoH catvAri sUtrANi gRhItAni, zrIkaNThamApye tu SaT sUtrANi / punaH za-bhA - rA - zrI zrIpa - bhASyeSu etaddhi paJcamam adhikaraNaM, nimbArka - bhASye dvitIyAdhikaraNaM, mAdhvabhASye SaSThAdhikaraNa, tathA vallamabhASye tRtIyAdhikaraNam / rAmAnujazrIpatimApyayoH etat sUtra sUtrasaptakAtmakatadIyapaJcamAdhikaraNasya dvitIyam sUtra, nimbArkamAjye sUtrasaptakAtmakatadIyadvitIyAdhikaraNasya dvitIyaM sUtram, mAdhyamAjye sUtrASTakAtmaka-tadIyaSaSThAdhikaraNasya dvitIya sUtra, zrIkaNThabhASye sUtrapaTkAtmakatadIyapaJcamAdhikaraNasya prathama sUtra, vallabhabhASye tadIyatRtIyAdhikaraNasya navasu sUtreSu dvitIyaM sUtram / tacca sUtracatuSTayam 1 / 'tadApIte saMsAravyapadezAt ' 4|2|8 (504 ) 2 / 'sUkSma pramANatazca tathopalabdhe' 4/2/9 (505 ) 3 | 'nopamardenAta' 4|2|10 (506 ) 4 / 'asyaiva copapattereSa USmA 4/2/11 (507 ) atra ( 1 ) 'tadApIte. saMsArakhyapadezAt ' 4 / 2 / 8 (504 ) ityatra 'tat' iti prathamAntapadAt asya adhikaraNArambha kanvaM sagatam, 4rtha sAmAnyaniyamAt / 'tat A apIte' iti padacchedAt / viSayazrutimedAt tat-zabdasya pUrvaprakRtApekSatva na vAdhakam / 4rtha sAmAnyaniyamAt / rA-ma-ni-zrIpa-va-bhASyeSu adhikaraNasya aracanAyA doSa. | ( 2 ) 'sUkSmaM pramANatazca tathopalabdhe' 4/2/9 (505 ) ityatra 'sUkSmam' iti prathamAntapadasattve'pi ca-kArAt nAsya adhikaraNArambhakatvam / atra aikamatyaM sarveSAm / 4rthaM sAmAnyaniyamAt, 6STha vizeSaniyamAcca / ( 3 ) 'nopamardenAta. ' 4 / 2 / 10 (506 ) ityatra prathamAntapadAbhAvAt nAsya adhikaraNA rammakatvam / 4rtha sAmAnyaniyamAt / 'ata' padAdapi bAgha, 7ma vizeSaniyamAt / ( 4 ) 'asyaiva copapattereSa USmA 4/2/11 (507 ) ityatra 'USmA' iti prathamAntapadasattvesapi 'asya'-padAt tathA 'ca' padAcca asya sAkAkSatvAt na adhikaraNArambhakatvam / 4rthaM sAmAnyaniyamAt ca-kArAca vAgha. 6STha vizeSaniyamAt / 3 parasUtre adhikasammattyA adhikaraNArambhAt atraiva adhikaraNasamAptiH saMgacchate /
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryAdhyAye ditIya. pAda:--paSTha mavipeSAdhikaraNam 217 paTha prasipeghAdhikaraNam / apra "pratipAdini cena mArIrAna' 12 / 12 (508) iti satamya "pratipeyAt" iti padAn asya pratipadhAdhikaraNa" naam| tama saphara bhAga ra bhAppayo anena adhikaraNam Ara05m , rA-ni-ma-zrI-zrIpa-ya-mApyetuna tathA / gara-gAya panat satra mAtrayA ma+-tadIyapaThAdhikaraNasya prathama sayama, mAmAge samasyA mAtIyapahAdhiraNasya prathama satram, parasanasya etat pancena paTanAt / rAdhIpa-mAyayAmnu tata sana taTIya-4-mAdhikaraNasya saptamu sUtreSu pATha sUtram , nipArya bhASye tadIyahitIyApikaraNasya matamu maSu pATha sUtram , madhvabhApye tadIyapahAdhina raNamya aTA mApu paSTha sanam / shrii| samApye tadAya-paccamAdhikaraNasya paramu sopu padharma mamama, yamANe tu tadIya-tRtIyAdhiAraNasya navamu satreyu paSThaM satram / taya samayam--- 1 / "matipadhAditi nepa zArIrAta' 22 (508) "paSTo pare" 12 / 13 (500) 3 / "mapyate ca 494 (010) mana ()"pratipAditi cega zArIrAt' 51212 (508) ityatra prayamA-tapa-] bhAvAt nAsya adhikaraNAmAnya, ra sAmAnyaniyamAn / tathaiva "iti cet" iti pAt ca 5ma vipaniyamAt / kyApi yadi "pratidhAn" iti 15-yantapadena saha "na utkrAnti" ityeva phadhit prayamA-tapada anupayate phamya pratipedha iti AdizAnurodhAta ta] 14za piropaniyamAnu sAreNeva atra adhikAraNAma pharva zakyate / eyaM ca "iti cet" iti pada ghaTitasya patasya samasyApi adhikaraNAramaya yujyate nnv| mA-rA-ni-zrI zrIpa mApyeSu "pratidhAditi cena zarIrAta sopAm" iti papha satraM paThitam / za-ma-va-mApyeSu tu "paTo sam" iti apara sanam / taya sanadayaM na ekIya paTyate / teA madhye sakaramApye eva ApakaraNa racitam , madhyapa mamApyayostu na-ityapi hatyate / atha yadi rA ni-ma-zrI zrIpa bhApyAnusAreNa samavayam ||kmev myAt, vA teSu mAnyeSu adhikaraNasya anAra-mAda teAmeva vALa matidhyam 2 jI vipaniyamAnusArega paragaNya vanIyatvAna, vacchamanISasthApa tathaiva / tanmate prayAsamave'pi nAdhikaraNa racitam / mAskarasya na vopa / 5phIsUtravyena tanmate adhikaraNa racitameva yata tanmate "pratipAt" iti paJcamyantapadena saha hanIyamayamAntapadasya satvAca / tatazca caturyApikaraNena saha sambandhAt paJcamAdhikaraNata viSayamevAt "bhatipAta iti cenna sArI rAt" iti satrasya yagadhikaraNAra makava samucitameva , 6STha vizeSaniyamAt / ata sarapakSepyaktivayaM tathA rAmAnujapakSe vyaktipaTakamapi niyamAnugRhapAt zabapakSasva jyAyastvam ityeva sidhyati / tatadha rAmAnujAdipakSe pazcamAdhikaraNasya asvIkArAt adhikaraNaniyamalana 28
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH ) janyaH anyaH dopa. jAtaH / na tathA zaMkarapakSe / na vA "iti ceta" iti-paghaTitasUtrasya pUrvapakSasiddhAntapakSAtmakatvena samagrasya na pUrvapakSatvaM yuktaM, kintu siddhAntapakSatvameva sagatam / parantu zaMkarabhASye "pratiSedhAditi cenna zArIrAt" (4 / 2 / 12) iti samayasUtraM pUrvapakSatvena vyAkhyAtam , ataH asaMgatam iti vAcyam ? tanna "anyathAtva zabdAditi cennAvizeSAt" 3 / 3 / 6 sUtrasya adhikasamityA pUrvapakSatyameva dRzyate / tatazca tatsUtrArthe'pi zakara rAmAnujamatayoH madhye mahAn prabhedo dRzyate / zaMkaramatena sadyomukti: rIkriyate, rAmAnujamatena tu tat na aMgIkriyate / sadhomuktipravilApanaM tu zrutiviruddham / "na tasya prANA ukAmanti prasleva san bramApyeti" (bR 4146) "na tasya prANAH ukAmanti atraiva samavalIyante brameva san brahmApyeti" (nR tA 5/8) ityAdizrutibhyaH atispaTatayA jJAnina prANotkramaNaM pratisiddhameva / nRsihatApanIye tu tasya "ihaiva"-padena asmin eva zarIre avasthite sati prANotkramaNaniSadha tathA bramaNi vilaya. iti ubhayameva uktam / ataH sadyomukti jJAninaH anagIkartuM na zakyate / tatazca sUtrAkSarataH yaj jJAyate, tena prANotkramaNaM zarIrAt iti niSidhya zArIrAjjIvAdeva bhavati ityeva prastUyate iti vyAsAbhiprAyatyena yata kalapana tadapi na sagatam / yata. utkrAntikathA, mRtyukAlameva viSayIkaroti, mRtyuzca zarIrAt prANanirgamanam ityeva prasiddham, na tu zArIrAt jIvAt iti kacit / yadi zArIrAt jIvAt prANotkramaNaM kadAcidapi bhavet , tadA sadaiva jIva zarIre titu, tasya prANA evaM kevala uskamet dehA bahirgacchet ityeva siddhat / tadeva zArIrAt prANotkramaNasya niSedho'pi kathaJcit saMgaccheta / na tu jovaH sadaiva zarIre tiSThati / sthUlazarIrasya anityatvAt , ata etAdRzakalpana nitarAm asvAbhAvikam bahuzrutiviruddhaM ca / ataH zArIrIt jIvAt prANotkramaNakalpana na saMgatam / ata. tAdRzAsagatakalpanameva atra sUtrakAraH pUrvapakSatvena gRhIta, khaNDita ca parasUtre ityeva samIcIna matam / atha yadi kalpyeta, prANotkramaNaniSedhasya tAtparya prANAdibhiH saha jIvAnA brahmaprAptyarthatvam / na tu atraiva prANasya layA jIvasya brahmatvaprAptau iti, tadApi na saMgataM kalpana bhvti| na vA brahmalokAdiminarUpa. jIvasya utkrAntipakSaH tena pratiSThApito bhvti| "brahmaiva san brahmApyeti" (81816) iti vacanAt / atra "prameva san" iti padAt jIvanahmaNoH prApyApakatvarUpasambandhasya niSedhaH ucyate / "brahma veda prameva bhavati" (mu 3 / 2 / 1 ) iti zrutezca / ataH evamapi brahmajJasya brahmalokagamanarUpomAnti sAdhayituM na zakyate / nIva mUtvA brahmaprAptau gamanasya asambhavAt / eva-kAreNa brahmAbhinnatvameva udghoSyate, bhedalezo'pi nivAthyate / bhinnayoreva prApyApakasambandhaH grAmaprAptau isa sambhapati / jalAntargatajalasya na jalaprAptiH, paTAkAzasya na AkArAprAptiH kacid bhvti| ataH atra lokAntaragamanarUpAyAH utkrAntaH vidhAnaM jJAnina: asNgtmev| nRsiMhatApanIya utkrAntiniSadhAnantaraM prANAnAM pravilayaH eva ukta:, "ihaiva samavalIyante" ityanena / ataH brahmavidaH prANAnA jIvena saha
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturyAdhyAye dvitIya pAdA--saptama ghAgAdilapAdhikaraNam 219 unna maNam amAbhUtameva / "44 san mamApyati" (pR 8 / 8 / 6) ityatra yat aryata uktam, tadeva atra panaya upadidham / ata "pratipedhAditi cet na zArIrAt" iti samaprasUtra pUrva pasatvena vyAkhyeyam / tadeva karamApye hanam / tena yutyanurodhAt atra adhikaraNAramma sagata eva / 112 vipaniyamAt / na ca zrutivirudapyAsyAne kRte yutimagati dhyAhanyeta, pyAmanyApi atyanAbhinatva ca bhAjyate / ato'tra adhikaraNArambha saMgama ev| sUtraddhayasya ekI karaNa prAcInatarapATapradarzana yinA na grahaNIyam / rtha viropaniyamAt / zapharamatena etat tu pUrvapatanam / tatra detu tu ukta eva / rAmAnumAdInA mate mata siddhAntasUtvena mahaNAta doSa eva pAcya / (2) "spaSTo pAm" 4 / 2 / 13 (509) ityatra "spaSTa" iti padasattve mapi "hi ekepAm" iti padyAt sAkakSitvaM sidhyatyeva, ato nAsya adhikaraNAma yuktam, kartha mAmAnyaniyamAna, viniyamAthI mAcchanAnInAM mana patatuM sutra pUrvavaroblena paritam / zaMkaramatena "tadi pRyaka svam tathA siddhAntasUcakam , zrotasiddhAntAnurodhAt / atra kacit manyatirante gapa ramatena pAsUtrasya siddhAntasUtratvena mahaNam masaMgatamiti / "na tu" prabhRtipUrvapazyanirAsakaliMgAmApAditi ca / tapa, "spaSTo kepAm" ityatra hi-sadasya tadhAtvena yA yAnAItvAt / kicca pUrvamane zarIrAt prANomAntipasiddhAntasya pUrvapakSatvena mahaNAta , tathA cArImat prANotmAtiApasiddhAntamya siddhAntatvena varNanAt , buddhisya siddhAntamyara pApalya kalpayituM zakyate / ma eva siddhAnta matra "spaSTa" iti zabdena smArita eva / ato na niSedhArthakapRyakazanagrahaNAvakAza / manyayAkalpane prItasiddhAntavirodha dupparidaraNIya eveti pratimAti / / (3) 'smata ca" 4 / 2 / 14 (510) ityatra prathamAntapadAmApAta tathaiva / karyuM sAmAnya niyamata, pachAta detusamucAyattvamapi chamte dai virodhaniyamAn ! para aSikaraNAra mAt adhikaraNasamAtibdha atra yodyaa| saptama paagaadilyaadhikrnnm| . ____ atra "tAni pare tathA saahe4|2|15 (511) iti sUtrasya tAtparyam aparAdhya asya pAgAdilayAdhikaraNa" nAma / tatra palamamApyaM vihAya sarveSu mApyeSu madhikaraNam bhAravya miti ityate / tatra za-mA ma mApyeSu bhanena ekena sUtraNa etat saptamAdhikaraNa racitam / raa-shriipmAdhayo tauva pArSi vakSitanu nikhyAmALe tu sutrayAtmaktavayatRtIyArikhau pradharma sUtram / zrIkaNThamApye sUtradvayAtmakatanIyapaThAdhikaraNasya prathama sUtram / pahalamamApye tabIyatRtIyAdhikaraNasya navapnu sUtreSu etaddhi navamaM sUtram / atra "tAni" iti prathamAntadAt aspa adhikaraNAmakatva saMgatam / 4rtha sAmAnya
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH) niyamAt / tatazabdasya pUrvaprakRtApekSatvaM tu na atra vAdhakam , tathApi hi-zabdena viveyabhedAt 12za vizeSaniyamAt adhikaraNArambhaH sNgtH| palabhabhASyeadhikaraNasya anArambhAt dopo vAcyaH / parasUtre adhikasammatyA adhikaraNArambhAt atraiva adhikaraNasamAptiH / aSTamam avibhAgAdhikaraNam / atra "avibhAgo vacanAt" 4 / 2 / 16 (512) iti sUtrasya "avibhAgaH" iti padAt asya "avibhAgAdhirakaNa" nAma / atra nimbArka-zrIkaNTabhApyadvayabhinneSu sarveSu bhApyeSu anena ekena sUtreNa adhikaraNaM racitam / tatra za-bhA-ma-bhASyepu etat sUtraM tadIyATamAdhikaraNasya ekameva sUtram , rAmAnuja-zrIpatibhASyayoH tathaiva tadIyasaptamAdhikaraNasya / palabhasya tu punaH tadIyacaturthAdhikaraNasya / nimbArkabhASye etat sUtraM tadIyasUtradvayAtmakatRtIyAdhikaraNasya dvitIya sUtram , zrIkaNThamANye tu sUtradvayAtmakatadIya54AdhikaraNasya dvitIya sUtram / tena ni-zrI-bhASyayoH adhikaraNasya aracanAt doSa / / ___ atra "avibhAgaH" iti prathamAntapadAt asya adhikaraNArambhakatvaM yuktameva / 4rtha sAmAnyaniyamAt / parasUtre sarvasammatyA adhikaraNArambhAt atraiva adhikaraNasamAtiriti / navamaM tadokodhikaraNam / atra "tadokoprajvalanaM tatprakAzitadvAro vidyAsAmarthAt tacchepagatyanusmRtiyogAcca hArdAnugRhItaH zatAdhikayA" 4 / 2 / 17 (513) iti sUtrasya "tadokAna" iti padAt asya "tadokodhikaraNa" nAma / atra sarva adhikaraNam Arabdham / tatra za-bhA-rA-zrI-zrIpa va-bhASyeSu atra etadeva eka sUtra gRhItam / nimbAkabhASye sUtradvayaM, madhvabhASye ca sUtrapaJcakam iti vizeSaH / za-bhA-ma-bhAvyeSu navamAdhikaraNam , rA-zrIpa-bhANyayoH aSTamAdhikaraNam , nimbArkabhASye caturthAdhikaraNaM, mAdhvabhASye navamAdhikaraNa, zrIkaNThabhASye saptamAdhikaraNaM, vallabhabhANye paJcamAdhikaraNam iti prbhedH| atra "tadokograjvalanam" iti prathamAntapadAt asya adhikaraNAmakatvaM saMgatameva, 4rtha sAmAnyaniyamAt / ca-kArasya na vAdhakaravaM vidheyabhedasya jJApanAt 12za vizeSaniyamAt parasUtre adhikasammatyA adhikaraNAramAt atraiva adhikaraNasamAptizca / . dazamaM razmyadhikaraNam / / atra "ramyanusArI" 4 / 2 / 18 (514) iti sUtrasya "razmi" iti padAt asya "ratyadhikaraNa" nAma / atra za-bhA-rA-zrIpa-zrI-va-bhASyeSu adhikaraNaM racitam , ni-ma-bhASyayoH tu na racitam / za-bhA-zrI-bhASyeSu sUtradvayaM gRhItam , rA-zrIpa-va-bhAdhyedhu tu etadeva eka sUtraM gRhItam / za-bhA-bhASyayoH dazamAdhikaraNaM, rAmAnuja-zrIpatibhApyayo. navamAdhikaraNaM, nimbArkabhASye tu sUtradvayAtmakatadIyacaturthAdhikaraNasya dvitIya sUtram , mAdhvabhASye tathaiva sUtrapazcAtmakatadIya
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturyAdhyAye dvitIyA pAdA-ekAdaza dakSiNAyanAdhikaraNam 221 navamApiragaNya dvitIya , pIThamALe adam apiraNam | vAmamAkhya pachAdhiphrnnm / tacca sUtradvayam 1 // "rasyanusArI" 4 / 2 / 18 (514) 21 'nizi neti cenna saknyasya yApahehamAditvAt darzayati ca" 4 / 2 / 19 (515) atra ( 1 ) "syanusArI" // 2 / 18 (514) iti prathamAntapAt asya aghi pharaNAmaka yupham / rtha sAmAnyaniyamAt / ni-ma-mApyadvaye adhikaraNasya nAragmAda doSa / (2) "nizi neti cenna sambandhasya yAvad dehamAyitvAt darzayati ca" 4 / 2 / 19 (515) ityatra prathamAntapadAmAvAt nAsya adhikaraNAra matvam / 4rtha sAmAnyaniyamAt , 5ma viropaniyamAt / rA-ni dhIpa-ya-mApyeSa adhikaraNasya ArammAt doSa / mAdhvamApye etat sUtra ca dvidhA vimattam / parasUtre adhikaraNAra mAt maya adhikaraNasamApti sNgcchte| ekAdazaM dakSiNAyanAdhikaraNam / / atra "matazcAyane'pi dakSiNe" 4 / 2 / 20 (516) iti sUtrasya "ayane dakSiNe" iti padayAt amya "dakSiNAyanAdhikaraNa" nAma / tatra za-mA-rA-zrI-zrIpa-mApyeSu etadAramya patradvayana etAdhikaraNa racitam / ni-ma-va mApyeSu tu na tathA kRtam / za-mA-rA-dhI-pa pAye! etad ekAdazAdhikaraNam / zrIkaNThamApye tu navamAdhikaraNam / nimpArphamAye sUtratrayAtmaka tarIyapakSamASiNI dvitIya sUtram, mAmAve tu sUtraNayAtma tarIyanavamAdhisaraLasya paJcamai stram / palamamApye satratrayAtmaphatadIyasatamAdhikaraNasya dvitIya sUtram / tacca sUtradvayam - 1 / "atadhAyane'pidakSiNe" 4 / 2 / 20 (516) 2 / 'yogina prati ca mayata mA caite" 4 / 2 / 21 (517) apa (1) matamyAyane'pi dakSiNe" 4 / 2 / 20 (516) ityatra prathamAntapadAmAvAt nAsya adhikaraNAra makara satam, tayApi "ataca" iti padAt "viyAphalam" ityeva pacita prathamAntapadasya avyAhAra kartavya iti prtimaati| 5ma sAmAnyaniyamAt tatazca vidheya bhavAdapi atra adhikaraNAsamma sgcchte| ca api-hi sadAnA na pAdhApa vidheyamevAt 12za vizepaniyamAt / ni-ma-va-mApyeSu adhikaraNasya anAramAt-teSAM dopa eva pakSya / (2) yogina prati ca mayata smAte caite" 4 / 2 / 21 (517) ityatra "ete" iti mayamAntavAt asya adhikaraNAra mamatva yukta, tathApi pakArasya prativiSayatvAsagAt tasya niSedha / 4 sAmAnpaniyamAta 6STha vizepaniyamAca / mata nAsma adhikaraNAra bhakatvaM saMgacchate / mAmpamApya tadIyadasamAdhikaraNasya bhAramAt tasyaiva lopa pAcya / pAvaropAt atraiva abhikaraNasamAtiya poddhvyaa|
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH) idAnIM draSTavyam anena nivandhana asmin pAde adhikaraNaracanAyAm (1) kati kIdRzA niyamA atra saGkalitAH / ( 2 ) kati ca doSAH kasya bhASyasya kathaM saMvRttAH / ( 3 ) kAzca zrutaya. kaizca sUtraH upajIvyatvena gRhiitaaH| ( 4 ) upajIvyazrutibalena kIzI ca pAdasaMgatirbhaviSyati iti / ete ca catvAra. viSayAH adhastAt krameNa pradazyante, tatra prathamastAvat (1) kati ca kIdRzA niyamA atra saMkalitAH / atra na ko'pi niyama saMkalitaH, ato draSTavyam (2) kati ca doSAH kasya bhASyasya kathaM saMhattAH / iti / taMtra 4 / 2 / 2 adhikaraNe ni-va-bhASyayo. "tanmanaH prANaH uttarAt 4 / 2 / 3 sUtra adhipharaNasya anAramAt doss| 4 / 2 / 3 adhikaraNe ni-va-bhASyayo "so'dhyakSe tadupagamAdibhyaH" 4 / 2 / 4 sUtre adhikaraNasya anArammAt doss| tatraiva rA-ma-zrIpa-va-bhASyeSu bhUteSu tacchrute" 4 / 2 / 5 sUtre adhikaraNasya ArambhAt dossH| tatraiva mAdhvabhASye "naikasmin darzayato hi" 4 / 2 / 6 sUtre adhikaraNasya AramAt dossH| 4 / 2 / 5 adhikaraNe rA-ni-ma-zrIpa-va-bhASyeSu "tadapIteH saMsAravyapadezAt" 4 / 2 / 8 sUtre adhikaraNasya aracanAyA doSaH / ___ / 2 / 6 adhikaraNe rA-ni-ma-zrI-zrIpa-va-bhAvyeSu "pratiSedhAt iti cenna zArIrAt" 4 / 2 / 12 sUtre adhikaraNasya anArambhAt doSaH / 4 / 2 / 7 adhikaraNe vallabhabhASye "tAni pare tathA bAha" 4 / 2 / 15 sUtre adhikaraNasya anArambhAt dossH| 4 / 2 / 8 adhikaraNe ni-zrI-bhASyayoH "avibhAgo vacanAt" 4 / 2 / 16 sUtre adhikaraNasya anArambhAt doSa / 4 / 2 / 10 adhikaraNe ma-ni-bhASyayoH "ramyanusArI" 4 / 2 / 18 .sUtre adhikaraNasya anArambhAt do5 / tatraiva rA-ni-zrIpa-va-bhASyeSu "nizi neti cenna sambandhasya yAvadehabhAvitvAt darzayati ca" 4 / 2 / 19 sUtre adhikaraNasya ArambhAt doSa / 4 / 2 / 11 adhikaraNe ni-ma-va-bhAjyepu "atazcAyane'pi dakSiNe" 4 / 2 / 20 sUtre adhikaraNasya anArambhAt dopa. /
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 dopI ra dopA rrrrr . caturyAdhyAya dvitIyapAdasamAlocanam 223 tatraiva mAdhvamApye "yogina prati ca mayata mA caite' 4 / 2 / 21 sUtre aghi karaNasya ArambhAta doSa / eva ca asmin pAde bhApyANA dopasamAhAre kRte dRshytemAnAma adhikaraNamya aracanAyA adhikaraNasya racanAyA ninAmALe 7 dopA 1 dopa varmamALe 2 dopI rAmAnujamApye mAyabhAye zrIpatimAge 2 TopI zrIkhamALe 2 , iti vakta zakyate / tathA ca asmin pAde kara bhAskaramAppayo dopAmApa / ivAnI dravyam (3) kAca zrutayaH phaidha sUtraH upajI pavana gRhItAH / tatra prayamAdhikaraNe "pAimanasi darzanAdAya" 4 / 2 / 1 iti sUtre "baca so puruSa prayato vAhamanasi sapaghate mana prANe, prANastajAsa, teja parasyA devatAyAm" (cha0 6 / 8 / 6 ) dvitIyAdhikaraNe "tanmana prANa utarAt" 4 / 2 / 3 iti sUtre "annabhayaM hi somya mana Apomaya prANa" (chA0 6/5/4 ) "mana prANe" (chA0 6 / 8 / 6) tRtIyAdhikaraNe "so'dhyakSe tadupagamAdibhya" 4 / 2 / 4 iti sUtre '5vameva imam AtmAnam mantakAle sarva prANA amisamAyanti" (vR0 4 / 3 / 38) 'tamukAmanta prANo'nUlAmati" (pR0 4 / 4 / 2) "sa vizAno bhavati"( pR0 1 / 4 / 2 ) "bhUteSu tapate" 4 / 2 / 5 iti sUtre / __ "mANastemasi" (chA0 6 / 8 / 6 ) caturthAdhikaraNe "samAnA pAvatyupAmAdamRtatva pAnupopya' 4 / 217 iti sUtre
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH) "tayorthamAyattamRtatvameti" ( cha dAdA ) padmamAdhiraje "tavApIte saMsAra pavezA" kArA ti sule "tenA paracA tevatAyA" ( cha dATIda ) "nimanya prapadyanta zarIratyAya hina" (0pa7 ) SaSThAdhizvarane "prativedhAdriti venna zArIti kArA 2 rUti sUve "na tanya prANA Da<Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAdhyAye vatIya pA-mamakhuM vidhirANa 22 "niriA neti ne saMya paya cAvaDDamavitA drayati " kArA pati jo 'namubAvAvityA pratApane tA zANuM nANuM pakSI bApo nADI batAyanta tebhumbinuM bAvitre sutA" (aa. DhAdhAra) pAvAdhizaraNe- "ogina prati ja smate A te karAra kRti re anAyita karmaSTha karma karoti sa"( dAra) "nivANajiyAyeM, vanta tti dhArayana ' (zI para) davAnI dravya patAdaza gopanIyuti - (4) zIdazI asya pAlasati vizvati | tra bALa sarve nai paropamanAra parva pati, tevA pati sUtre muza vendriyALI hAmopi rita . "vimA vavanA" (ArA 6) rati paminuM sUtra vivastragdharamapi vidyutakhevA satra mAnugAdimAge vyAjyasana nIvALo muphtI vimAna parva vAte--tyeva pratipAdita hetuthaa matAnurAgamAtramicela chamte ! vaDA ja te nirUpaNa, tad karyate- zaramata-priyamALa prAntibAvanI me#mate pAyeLa tevA rAmAnuSamate-DAntikAra | nivArSamate-vidhavavidatsAvALotinirUpaNam | mAdhyate-venAnAM molonmatinipaLa thImmate-pAsa karyA viNa zarIrAta DAntinirUpaNa zrIpatimatAryamUtagIvonjhAnyAvidazAvirodham pati ! vastuta matra matavi nAmamALa paryavasita I. catuthapAye tRtIyapAle paNa vidhi anna"marivinA tmayite" kArA (58) tisUkSma "narvirAtinA ti vAd maya "baricaSiRNa nAma | taMtra , vacchamALe vihAya mALeSa patenA pana sUtraNa parimAM vitam vazvamamANe pataSiA raLe sUtravatuEI cUkatA atrayamAntavarya nItyA pAvAmA birArambha saMskato ratha sAmAnyaniyama i para basimpatyA adhikAra mAva anaiva aksiraLasamAptitha munitA . 21
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH) dvitIyaM vAyvadhikaraNam / satra "vAyumantAviroSavizeSAkhyA" kArAra (52) kRti sUtra "vAyu" zabdAta traya "pArvAdhiraLa" nAma | tatra vachamamAdhyaminnevu sarvenu mAgevu tena havenava sUtraNa tat dvitIyam dhiraNaM vitamvacchamamALe tat sUtra sUtravatuSTayAtma-tIyaghathamAdhiLaya dvitIya sUtra tenA mRtra dhiragaNya anAmata tasya phoSaH | - saMtra aya viSayakRtivAkyAt "vAyu" rUti graMthamAntapasya kanIyatA prathamAntapAmaveDapi vidheyamevAtu dhirabAra samAcchate . kama sAmAnya niyamAta ! ??za viroSaniymaacaa parasUtre adhikasammatyA adhikaraNasya ArambhAt atraiva adhikaraNasya samAtirapi boddhavyA / ' rIce tadvidhAraNA satra "taritodhi vahaS: sampardhA" kArAra (ra0) rUti sUtrasya "tatiH - kRtti pavA ya "vidhi nAma tatra vachamamAmisarvedhu mALeSa ane vana sUtraNa hatadhiLuM vitam vamamASya tu tat sUtre takIyAthamAdhavaraNaya vaturNa sUtrapuM tRtIya sUtram | matra "vaphA" pheti prathamAntapavA dharaNAmanva sAmAnyaniyamAn ! vanamALe adhikAraNa garabAta koSa tatra punaH jam dhi sUtra patim ! tava sUtra "vaLAvAdhIndra prajJApatiH" phati parasUtre adhijanmatyAM adhiraNaya cArAt zanaiva adhinaLasamAsi% sacchate havA caturtham AtivAhikAdhikaraNam / / maMtra "jAtivAhidAstachinnA" kArAi (para) rUti sUtrasya "mativAhiM rUti paDhAt ya "mAtivArivAdhikAra" nAma matra pu mALeSa vaturtha dhiraLam gAranA varNamALe tuM dvitIya adhiLI tatra saMra-zrIpati-vamamALe, zatra sUtratraya gRhota, mA-rA-ni-zrI-mAvyapu tu sUtrajyama, "mArohAt tasiddha (8ArASa) rUti sUtraya varNanAt bhASyamALe punaH sUtradraya pRhItam | tatra "mayavyAmohAta tasi" (8ArASa) rUti sUtra na vargitam ! tava sUtratrayam za "bhAtivAhiddAstachinnati" jhArA (para?) 2"mayavyAmohAt tasi" kArUpa (parara ) rA "vavRtenaiva taitajte jhArA (52) satra (?) "nAtivAhistaNikA chArAja (ra7) phatyatra "mAtivAhi" phati mAnta pahAtmaya dhirArambhatve saMtamevA kartha sAmAnya niyama ! (2) "mayavyAmohAt tasiddha kArAka (22) rUlyatra graMthamAntapadAmAvAta
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturyAdhyAye tRtIyaH pAdaH - paJcama kAryyAdhikaraNam 227 nAstra adhigArammatvam / karSa sAmAnyaniyamAt| "tat'-vasya sA'kSatvaviSAnAt 76 viroSaniyamArca | mAtrA-ni-zrI mAdhyeyu put sUtra 7 patim / ( 2 ) "vaidyutenaiva tataGUte " / / 6 (122) tyatra yamAntapavAmAvAt tathaiya nADhya RSiragArammatvam / karSa sAmAnyaniyamAt, 76 vironiyamApa) patre adhi maMtreva dhira\samApti sakate patra ! tra mAmAgye aSica karaNasya ArambhAt ArmAt Topa / paJcama kAryyAdhikaraNam ' tra ' Acce vAvarisyAtyupatta" zarU|7 (124)tisUtrama 'vAcce'' vAt adya "hAoSi-haraNa" nAma | anna sarveSu mAgyeSu adhiraLamAM bArabdham / tatra zamAnArjana-zrIzrIva-mAdhyeSu padmamAdhiraLa, mAttvamAgye pASiraLa, vacchamamAgye haiM tRtIyAyiLana, zayara vachamaeNmAvyo.trAi gRhItam / mAM rI-ni-ma-zrI-zIpa-mAvyevu sUtravaza gRhItam / tattva samApa ' chArAok (528) ? "jAeM cArirasya pAtyupapatte '' / 2/7 (124) | 'smRtezrva" rA "vizeSitatvApa" zA8 (para) dda| "var naiminimudryAt" / / (2(126) rU|'sAmIppAt haiM tavyapareza " / / 1(126) chAM "varSanA" 1 "jAyyatyaye takSepa saddAta |rA?? (120) 8| "na ca kA }} paramamiyAnAta" 452560 (1ra7) pratiSaAminyi "zAr4 (12) atra ( re ) jAeM yAvarisyAtyuSapade " zA (124) krutyatra "vaccenuM" kRti prathamAntapAt anya adhigArammatvam / 4rSe sAmAnyaniyamAt| svamatAnukUviSayAntara jJApayantyArimatAt abirArambha curNa v / o 06 vizeSaniyamAt / ( 2 ) viroSitatvA " 4/8 (11) tyatra prathamAntavAmAyAnnAsya naSiragArmatvam / rzva sAmAnyaniyamAtcArAt sAkSikSamIi, i vizeSaniyamAn / hita sUtraya tu pUrvapakSasUtram | ( 3 ) "AmIpcAt haiM tav yapadeza" zarAra (khara6) taMtra tA:padeza" kRti prathamAntapavasattvavi tu-zandrayogAt nAhya dhigArammatvam / tu-zandrena siddhAntayakSAra / pUrvapakSabA%0vAt mAtra SiragAma / darzva sAmAnyaniyamAva, 25 84 vizeSaniyamAbhyAm / ( 4 ) "vArthAtyaye tavadhyakSeLa saddAta vamiyAnAva" / / o 0 (27) taMtra prathamAntAmAvAtuM nAca dhikkAramam| aMta adrena sAAkSaliAnAt chama vizeSaniyamAva / darzva sAmAnyaniyamAt /
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH) (5) "smRtezca" 4 / 3 / 11 (528) iti atrApi tathA / iti etattrayaM siddhAntasUtram / prathamAntapadAbhAvAt hetusamuccAyaka-ca-kArAt na adhikaraNArambhaH, 4rtha sAmAnyaniyamAta 6STha vizeSaniyamAcca / ata. paraM sUtratrayaM pUrvapakSajJApakam / (6) "paraM jaiminimukhyatvAt" 4 / 3 / 12 (529) ityatra "paraM" "jaiminiH" iti prathamAntapadadvayasatve'pi nAmnA paramatakIrtanAt, tathA ca "kasmAt paraM" iti AkAkSAya) sAkAkSatvAt nAsya adhikaraNArambhakatvam / etat jaiminermatam viSayAntarasya ajJApakapratikRlArthaka-pUrvapakSasUtram / 4rtha sAmAnyaniyamAt, 10ma vizeSaniyamAca / (7) "darzanAca" 4 / 3 / 13 (530) ityatra prathamAntapadAbhAvAt nAsya adhikaraNArambhakatvam / ca-kArasya hetusamuccayArthakatvAca / 4rtha sAmAnyaniyamAta , 6STha vizeSaniyamAcca / (8) "naca kArya pratipatyabhisandhiH" 4 / 3 / 14 (531)ityatra "pratipattyabhisandhi" iti prathamAntapadasattve'pi "na ca"-paDhasamabhivyAhArAt nAsya adhikaraNArambhakatvam / ca-kArastha hetusamuccAyakArthakatvAt / 4) sAmAnyaniyamAt , 6STha vizeSaniyamAcca / parasUtre adhikaraNAsmAt atra adhikaraNasamApti. kalpayituM zakyate / iti etattrayaM puna. pUrvapakSasUtram / pUrvapakSaNa adhikaraNasamAptisAgatyam uttarAdhikaraNe vicArayiSyate / pa4m apratIkAlamvanAdhikaraNam / atra "apratIkAla banAn nayatIti bAdarAyaNa ubhayathA'dopAt taskratuzca" 4 / 3 / 15 (532) iti sUtrasya "apratIkAla banAn"-padAt asya "apratIkAlambanAdhikaraNa" nAma / tatra zaMkara-vallabha-bhApyayo adhikaraNAma dRzyate, anyeSu tu na tathA / tena zAkarabhASye sUtradvayAtmaka-tadIyapaSThAdhikaraNasya prathama sUtram, vallabhabhAye sUtradvayAtmakatadIyacaturthAdhikaraNasya prathama sUtram / bhA-rA-ni-zrI-zrIpa-bhApyeSu sUtradazakAtmakatadIpaJcamAdhikaraNasya navamaM sUtram / bhAdhvamApye tu sUtradazakAtmakatadIya-paThAdhikaraNasya navau sUtram / tacca sUtradvayam / "apratIkAlambanAn nayatIti bAdarAyaNa ubhayathA'dopAta tatkratuzca" 4 / 3 / 15 (532) 2 "vizepa ca darzayati" 4 / 3 / 16 (533) atra (1) apratIkAla banAn nayatIti bAdarAyaNa ubhayathA'TopAt tatmAtuzca" 4 / 3115 (530) nyana "bAdarAyaNa" "tatkanu" iti prathamAntapadAbhyAm asya adhikaraNArambha magante / svagatAvyApanAya viSayAntarajApanAya ca pAdayaNa iti prathamAnta-"nAga"-paDhena suramya rajita yAt na doSa / tatazca "amAnava puruSaH" iti prathamAntapadamya atra ujanIyaraid | ana ana adhika yudhyata / 2rtha mAgAnyaniyamAt 10ma vizaMpaniyamAta 12 viniyamAgha / bhA-rA-ni-ma-zrI-zrIpa bhApyeSa gana adhikaraNaM na racitam / tatra tAdhi
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryAdhyAye sRtIyaH pAdaH-paSTham apratIkAlambanAdhikaraNam 229 vALa ArapASiya banvena tama tat bI vAtadayA saMtava pratimati | thata pUrvati dhyAdhine jALuM vAristha vuipa tathA "dhiSitatA" ti mayamavana vArita vikRtya pUrvakSasthAvatu rAnAdharti "Ama pAt tu tadhyapaherA" hari suvuM, jU nAma vatraNa tanmate nimpa "jheninirmAtmA" hatyAtitraNa putra matAnA vidyuta zuti | tata "ekatAkhanAnuM nathati rati pArAyaNa mAyAopAt tuLa" ti pravadhULa at vamatavargane tat minimaya banyAyapAm kleva sakatA tathApi pUrvapakSamate saraLasamApane ja sAtam ! ata bAdaEyA pirAma parvAdhirAttvimeva tim pratyeka manumIyate | banyA hoya te satyama tat aa paraMtu "mamatIThAkalpanAnuM nathati" ti vivikhya nirAt tapAsarAmAnya maniSAt vidharma banmAvivA, vidheyamevAnuM ja rahyuM yApinaLa yuttAva mata vari atra tAda viroSano na jhukta yAta, tenA jhiragaNya vRdhiraNArca saMtava bAta, mAtra sahu | paratu tayA na na satra 1 mata vimevA aa iyariNatva tame parantu tathA sarva pUrva kAryAdhisya" pUrvapakSI samApti #na ne sAtama, pratye amina lunnApi ca sI na anulatA I tArI, tathApi jUlAtmA aryamASAnyAta, patavAtyA TvIra gIyam iti / ata ava adhikaraNAma samucita eva / tathA ca mA-rA-ni-ma-zrI-zrIpa-mAye agiya banAmA Dhora uva jyanIya ti sava vidhi vAtA-minimartana baSirasamApana ne tAvat sapUtayA vyAsanA rIviddham ! mine anya tayALa vArirItivizva-- dari satyanA binitA bAta maLavanAt -"bhUtApiraNa" rAjA | tra marigArmetram (tatI tuM nAkSAlo naimine iniyamAbapAmavedha" rAjA ti, tatra "bapi zahena mAvato bAvarAyaNasa f satra sameti varSanA--ti 9 spaSTatava kam | ava thAkIyakAvanArIzrIviroSa na utpanIya ! tatA minIyapUrvamImAMsAmatipAvitasAjatAtparyanirNayanAlmapi atra tattaramImAMsAyA Apa sarvatra pRthrItameva tara pUrvamImAMsA sA nyUnata to parihArthiva vyAsasya naramImAMsArama hatyapi vihitameya vityupAm ! ata naiminIyamata na sarvatomAvena vyAsavevena varjita nirAte vA, vijaLavAvInAM matanirAmivA tenA anna naiminIyama tenA pati dhiraLa samApana na bata, na vA vaiyAsikUvAnApAlatiyitamA yaSi satra minimata kRSI pUrvapalena upanyakta dasyate, tathApi atra dhit vyAsasammatijya na zrI kopAya vituSa vanita dayeva anunIyatA prayamAntapAvana viSe mevA atra
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH) pRthagadhikaraNaracana na asaMgatam iti pratibhAti / siddhAntam anusvA pUrvapakSaNa adhikaraNasamApanameva doSAvahaM tathA vyAsazailIviruddham / ala na tathA dRzyate / ataH nAna dopa. / (2) "vizeSa ca darzayati" 4 / 3 / 16 (533) ityatra prathamAntapadAbhAvAt nAsya adhikaraNArambhakatvam / ca-kArasya hetusamuccayArthakatvAt / 4rtha sAmAnyaniyamAt 6STha vizeSaniyamAca, pAdazeSAt tatraiva adhikaraNasamApti saMgacchate / caturthAdhyAye tRtIyapAdasamAlocanam / idAnIM draSTavyam anena nivandhena asmin pAde adhikaraNaracanAyA (1) kati kIdRzA niyamAH atra saGkalitA / (2) kati ca doSA' kasya bhASyasya katha savRttAH / (3) kAzca zrutaya kaizca sUtra upajIvyatvena gRhItA / (4) upajIvyazrutibalena kIzI ca pAdasaMgatibhaviSyati iti / ete ca catvAraH viSayA. adhastAt krameNa pradaya-te, tatra prathama. tAvat (1) kati kIdRzAH ca niyamAH saGkalitAH / atra na ko'pi niyama sakalitaH / (2) kati ca doSAH kasya bhASyasya kathaM sNvRttaaH| vatra kArUAra dhirane vajhumamALe "vAyumannAvaviroSaviroSAmyA" kArAra kRti sUtre adhikaraNasya anArambhAt doSaH / 4 / 3 / 3 adhikaraNe vallabhabhASye "tar3ito'dhi varuNa sambandhAt" 4 / 3 / 3 iti sUtre adhikaraNasya anAramAt doSaH / / 4 / 3 / 4 adhikaraNe mAdhvabhASye "vaidhutenaiva tatastacchute" 4 / 3 / 6 iti sUtre adhikaraNasya ArambhAta doss| ____4 / 316 adhikaraNe bhA-rA-ni-ma-zrI-zrIpa-bhAyeSu "apratIkAlambanAn nayati iti pAdarAyaNa ubhayathA'doSAt tatkratuzca" 4 / 3 / 15 iti sUtre adhikaraNasya aracanAyA doSaH / eva ca asmin pAde bhASyANA dopasamAhAre kRte dRzyate bhASyanAma adhikaraNasya aracanAyA adhikaraNasya racanAyA bhAskarabhASya 1 doSa. rAmAnujabhASye nikhyAmALe mAdhvabhAjye doSaH zrIkaNThabhASye or or ora
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturyAcyA catIyapAda samAlocanam abhikaraNa aryA 1 dopa 2 dogI pate / tayA na agmin pAne haramApyasyaiva doSAbhAva / gopyanAma zrIpatimApye padamamAye iti paktu tatra bhayamAdhikaraNe vAno kar (3) phASa zrutayaH phena sUtre upajIvyatvena gRhItA / "anirAdinA samadhine 43 // iti sUtre dinIpiraNa ---- tRtIyAdhikaraNe caturdhAdhikaraNe s adhikaraNamya racanAyo 0 "tato'dhi varuNa sammanyAt 4 | 3 | 3 iti sUtra "AtivAhikAstasamAt" 4 / 3 / 4 iti sUtre 0 "ayanareva razmibhi Urdhvam mAna mate " ( chA0 8 35 ) "te arnipam agiyAmanti' ( pR0 6Aga15 ) "merA tapa ityupAgata / " ( pR0 6 2 15 ) pAyumandAdavizeSaci pAmyAm' 432 iti sUtre "ma taM yAne panthAnama AmA amilo Aditya bhAgati, ma vAyuloka, sa gopa, samanApatilokaM sa bhokam / (ko0 113) "te arciSam abhigaggapanti arthipo'da ada mApUryamANapakSam, AryyamANAdyAn paceti mAsAn tAn / ( chA0 5 1 011 ) 1 ' nAmempa keMvattAM, saMvatsat mAnityama, mAnityAt nandramarsa namakSo vidhuta tan puraSa amAnana sapanAM gagayati / " ( chA0 5 1 2) "yadA ye pura roDagmAt lokAt paiti sa vAyum Agacchati, tasmai sa tatra vijihIte yathA rathacamasya ma tena sa Urdhvam Aphamate, sa Adityam Agacchati / " ( pR0 5/1011 ) "vaidyuteneva tatastacchrute" 4 3 6 iti sUtre "amiloka dhAyulokam / " ( phI0 112 ) "tat pururo'mAnava sapanAnaM brahma gamayati / " ( chA0 4/15/5) "amAnava sa etya amaloka gamayati / " ( 1 ) 231
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2rUra kathAsamata-nrahmasUtramANaniyara (rUtha pAla) paJcamAdhikaraNe "znArtha vArira matyupa" chArA rUti sUtre tAnuM kahyuM mAmati " (che. jApApa ) "viroSitatvA" kArA8 rUti sUtra "brahmanuM namati " (pR. dhArApa) te chArA phati sUtra brahmanA saha te sarve sambAne pratisazvare ! parasthAne tAtmAna: pravizakti para paddha " ( mahIM ? ) "nA" kArArU phati sUtre tayoddhanuM bAyanuM mRtatvamati " (chA 8ddAd) " 7 jAgye prati mini: " kArAka hati sUtra prajJApati samA verUma pratye " (cha) tA 86) "ce yavantarA te brahma ?" ( cho. TAkA ) SaSThAdhikaraNe "papratIkrAimpanAnanayatItivariyaLa samayathADatoSAt tatsatu" chArA rUti sUtra "nAma brahma " ( cha gADa) viroSa ja vadhati" kArA? phati sUtra "vinnA mate tatrAya thathAmavAro mavati " ( cha gADa) "pAvAva nAnno mUyarI " (chI rAha ) dvAna draSTavyam tadizasUtropanAvyakRtivanTena (4) krIdazI pratye visaMgati pavitA (4) pAvo kapAsanAnuM chatrAntimAnitkALapara phati sUtratA zrutitartha avAthate . tava caNA vibhinnamALeSa varNita tad adhatA prayanta | yathA zaramana puNatrahmavi. mRta sattAmAmi manam | mAsTaramatana prANa tathaiva vALa. samuLanijLavAnabrIjAra rUtyeva batra manamevAraNanA rAmAnunamartana - maridviti | nizvArvatina viduSo bAbA ratinirUpaNam | madhumate navo nistram | zrImatina virAtitinipaLam | zrIlaramatana carvirAtrinA mALa tyAtim |
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMturvAdhyAyaH paturyaH ka-----TriIyam vimAbena daivASitaLam 223 tra zaramate cat "muLaravitra mRta hamAryAmiyamanaskRti chama, tat ttu tanmate masaLatAdarAmevavIArAveva / anaitrakSaLa niSphaLatva jJa svIyite 1 atoDsa arthe prameva / kRti paturthIAye tRtIya vAya / jaMtu dhyAye jaMturyavAdaH / yaNa sampaghAvi,vArSitAm / atra sampAviova zveta nAndrAt" 1aa? (kha34)kRti sUtrasya "sampannAviova" kRtti na artha sampAnimnavASira" nAma / atra zamAnA-ni-zrI-zrIpa mAnyeSu sUtratrayaM gRhItam / mAttvamAgye para, valramamAgye taMtranagyak ti / t haiM natrayaM-- {1 "sampavAvirmAva spena sanAt" lolo (12) 2 / "mu. pratijJAnAt" / 'AtmA baLAt zara (131) gAra (126) atra(k)sampAvirbhIya svenazandrAt' zA? (khareo)tyatra "sambhavAniona " kRti prathamAntarAt tA pAvAramAt matsya apitAramatyuM yumeva / 4rSe sAmAnyaniyamAt ca virodhaniyamA / (2) "mu matijJAnAt" zakAra (12)tyatra "mu " kRti prayamAntapavAt asthApi adhigArambharva yuneva, tALi ryaMta sAAkSatvasya mAyAnyAt viSeyAntAmAvAva, sajja yud / mAmAnye tathaiva mRrtamati dazyate| tayArSi niyamAnuiddItAt sAnAn AcAoLo matavistRvAt nAsya baSijagArambhavazvane samunitam / chata mAmAkhya baSiktagatambhAta doSa / kartha sAmAnyaniyamAt karSa vizeSaniyamAva / 4 (3) "AtmA baLAt" [oArU (khara 6) tyatrApitayaiva / bAhmA" kRtiprayamAnta patrasya sattvAt aa adhiotagArambha samuSita, mAdhyamAnye dhaivatam / parantu pUrvavatravat anya sALa kSatidvaM vidheyAntaravAmAvAya nAhya dhigAramatyuM yur| pUrva sAmAnya niyamAt, .rtha viroSaniyamASa | mAmAkhyuM. SilakSya bArambhAv yo / parale baSi sammetyA ajinnAhya rammAt banneva aSiraLasamApti sAte / dvitIyam avimAona daIsvAdhiSTham / atra 'avimArona daitvA" 4/4/4 (27) kRti sUkSma pAva bhasya 'vimAnena raghASi]" nAma tra J-mAtrA nimna-zrIbAbveSa tavena ra sUtra
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 vyAsasaggata-brahmasUtrabhASyanirNaya: ( 3yaH pAdaH ) gRhItam / zrIpatimApye tu etadArabhya sUtracatuSTayaM gRhItam / vallabhabhASye adhikaraNaM na Aravyam / tatra etat sUtraM tadIyasUtracatuSTayAtmakaprathamAdhikaraNasya caturtha sUtram / mAdhvabhAjye anena caturthAdhikaraNaM racitam / " atra prathamAntapadAmAvAt nAsya adhikaraNArambhakatva yuktam / tathApi pUrvasUtrAt "mukta" "AtmA" iti ekasya prathamAntapadasya adhyAhArAt, arthataH viSayamedAt, vidheyAntaratvAt kahanIyaprathamAntapadAcca tad yuktameva / 5ma sAmAnyaniyamAt 4rtha vizeSaniyamAcca, anvayaprakAra. vRttau draSTavya / atra vallabhabhASye adhikaraNasya anArambhAt doSaH eva vAcyaH / parasUtre adhikasammatyA adhikaraNArambhAt atraiva tasya samAptiH / tRtIyaM brAhmAdhikaraNam / atra "brAhmeNa jaiminirupanyAsAdibhya." 4/4/5 (538 ) iti sUtrasya "brAhmaNa" iti padAt asya "brAhmAdhikaraNa" nAma / atra za-bhA-rA-ni-ma-zrI-va-bhASyeSu adhikaraNam Arabdham / zrIpatibhASye tu etat sUtraM tadIyadvitIyAdhikaraNasya caturSu sUtreSu dvitIyaM sUtram / za-bhA-rA-ma-zrI-bhASyeSu sUtratraya gRhItam / nimbArkamApye tu sUtrapaJcakaM, callamamApye ca sUtrASTakam iti vizeSaH / a-bhA-rA-ni-zrI- bhASyeSu etaddhi tRtIyam adhikaraNam, mAdhyamAjye tu paJcamam adhikaraNam, vallabhabhASye ca dvitIyam adhikaraNam / tacca sUtratrayam 1 / " brAhmaNa jaiminirupanyAsAdibhya " 4/4/5 ( 538 ) 2 / "citi tanmAtreNa tadAtmakatvAdityauDulomiH" 4|4|6 ( 539 ) 3 / "evamapyupanyAsAt pUrvabhAvAdavirodha vAdarAyaNaH" 4/4/7 (540 ) atra (1) "brAhmaNa jaiminirupanyAsAdibhyaH " 4/4/5 (538) ityatra "jaimini " iti matAntarajJApakaprathamAnta-nAma-padasattvAt atra adhikaraNArambha yuktaH / 20za vizeSaniyamAta, tathApi asya vidheyabhedAt " mukta " iti prathamAnta kiJcit padam adhyAhRtya tat karaNIyam / anvayArtha vRtti draSTavyA, 5ma sAmAnyaniyamAt 46 vizeSaniyamAt / zrIpatimApye adhikaraNasya anArambhAt dopa. 1 3 ( 2 ) " citi tanmAtreNa tadAtmakatvAd auDalomi " 4|4|6 (539) ityatra "olomi" iti prathamAntapadamattve'pi 4rtha sAmAnyaniyamAt prathamAntanAma-padena pratikUlamanAntarasya nirdezAt nAsya adhikaraNArambhakalaM yuktam / 10ma vizeSaniyamAt / , (3) "evamapnupanyAsAn pUrvabhAvAdavirodha vAdarAyaNa" 447 (540) ityatra "vADharAyaNa" iti prathamAntapadena pUrvapakSavarNanAnantara svamatapradarzanAt "evamapi iti" padAmyAM ca sArAdanyasiddhe nAva abhikaraNArambhakatvam / artha sAmAnyaniyamAn 64, 10ma vizeSapara se samaya adhikaraNasya ArambhAta ava adhikaraNasamAptizca /
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasu vAva: vaturtha: vAr'--zcamam amAtrAdhigam 235 thai saMkUlapArjitaLam / atra "sadakhAveva tu tate " zA8 (132) tti sUtrasya "sadasyA" kRti pavana asya saMjyAdhiorA" nAma / nimbrAima mikSepu sapu mAdhyeputra badhiraLa nitam / tatra jJa-mA-nA rIdhyevu tanIyaturyAdhikALe sUtrarya gRhItam / mAmAkhyuM. tatIyapadAdhi aLasya patavela sUtram, zrIpatimAbve tanIyaSaNe padma sUtrANi / nimbArjamAvyuM sUtrapadmaprabhatIyatRtIyAdhi nagaNya khatu sUtram ! vAGamamAgye sUtrAprAtmatatvIyadvitIyASi basa paturya sam / tapa trayam---- 1 saMllAdeva tu tatkRte" oll8 (12) 2 / 'tat zvAnanyAdhivRtti" zagara (132) satra ( 2 ) 'samajyAdeva OM tate " olol8 (142) nnaprathamAntapavAmAyeDapi "AvirbhIva" kRti " prayamAntapam adhyAtma adhirIM ratnanIyam, anvayAnurodhAta / dharma sAmAnyaniyamA / tu sajanupUrvekSaNya vyAvarSe, mata adhikArarmI yu | 686 viroSaniyamAt / niovakramamAyo. adhiSTha5kSya banArammata hova ( 2 ) 'tava svAnanyAdhipati" / / 1 (12) kRtyatra "ananyAdhipati' kRti prathamAntamattvavi AEArAt nAhya dhirAramatvam / pUrva sAmAnyaniyamAv 64 vineniyamApa | mAmAkhyuM. satra samAdhisya bArambhAv DhoLa / pasUtre agi sammetyA dhikkAramAtra jainaiva adhiraLasamAptibdha / vajram mAyASitAm atra "bamAve yAriyAda hovam'' 4/446 0 (143)kRti sUtrasya "bamAva"vAt anya "amAvAdhi]" nAma | atra zrIpattivalkamamAkhyannuyamitrevu sarveSu mAgyeSu adhigam khAtmyam 1 zrIpatimAgye parvatra sUtrapazcAtmatatIyatRtIyAdhiraLasya tRtIyaM sUtram, vllbhmadhye tu sUtrASTAtmatanIyadvitIyAdhi nagaNya vaghuM sUtram ! -ma-zrI-bAbveSu kSetrapazcAtma tadvIpakSamAdhiraLasya camaM sUtram / rAmAnujJamAgye trasAtmatatIyazcamAyiRNahya pracarma sUtram , niSkAmAkhya sUtrAtmatIyapatuSiLasya prathama sUtram, mAmAkhya sUjsatAbhatanIyA mAdhinAsya yama sUtram / saMgha sUtramA-- 21 khamAyuM dhAvaniAda gheva" / olo 0 ( 143 ) rA "mAya naiminirvijyAmananA'' 1 ( 14 ) 2) "dvAzAdavavamavidha vAvAyaLo ololo2 (pappu ) 3 / ' tatvamAtre suvyavavupane " ||orU (kha6) nAmavat / lo o ( 147 ) prabhAve tr J -); r
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ 236 vyAsasAta-brahmasUtrabhASyanirNayaH (3yaH pAdaH) ata (1) "abhAvaM vAdarirAha khevam" 4 / 4 / 10 (543) ityatra "vAdariH" iti prathamAnta-nAma-padena pUrvapakSAvatAraNena viSayAntaranirdezAt adhikaraNAra-masya yuktatvaM, tathaiva "evam" iti aparaprathamAntapadena tasya yuktataratvaM kalpayituM zakyate / 4rtha sAmAnyaniyamAt 4rtha vizeSaniyamAt 20za vizeSaniyamAcca / zrIpa-va-bhASyayoH adhikaraNasya anArambhAt dop| (2) bhAva jaiminirvikalpAmananAt" 4 / 4 / 11 (544) ityatra "jaiminiH" iti prathamAntanAmapadena viSayAntaranirdeza vinApi pUrvapakSakaraNAt nAsya adhikaraNAmmakatvam / 4rtha sAmAnyaniyamAt, 20za vizeSaniyamAca / (3 ) "dvAdazAhavadumayavidha vAdarAyaNo'taH" 4 / 4 / 12 (545) ityatra "vAdarAyaNaH" hati prathamAntapadasatve'pi "ataH" iti padena sAkAkSatvasiddhaH nAsya adhikaraNArambhakatvam, viSayAntarasya ajJApanAca 10ma vizeSaniyamAt, 4rtha sAmAnyaniyamAt, 7ma vizeSaniyamAJca / (4) "tanvabhAve sandhyavadupapatteH" 4 / 4 / 13 (546) ityatra prathamAntapadAbhAvAt nAsya adhikaraNArambhakatvam / 4rtha sAmAnyaniyamAt, "sandhyavat" ityasya prathamAntatvakalpane'pi sAkAkSatvam anivAryam, ato na adhikaraNAmakalpa yuktam, 7ma vizeSaniyamAt / zrIpa-va-mApyayo. adhikaraNasya ArambhAt dopaH / (5) "bhAve jAmavat" 4 / 4 / 14 (547) ityatrApi tathaiva 4rtha sAmAnyaniyamAt, 7ma vizeSaniyamAcca / ata: nAsya adhikaraNArambhakatvam / parasUtre adhikaraNArambhadarzanAt atraiva adhikaraNasamAptiH / paSTha pradIpAdhikaraNam / ana"pradIpavadAvezastathA hi darzayati" 415 (548) iti sUtrasya "pradIpa"-zabdAt asya "pradIpAdhikaraNa" nAma / atra za-bhA-zrI-bhASyeSu sUtradvayena etat paTham adhikaraNam Arabdham / vallabhabhApye tu etatsUtradvayena caturtham adhikaraNam Arabdham / rA-bhApye sUtrasaptakAtmakatadIpaJcamAdhikaraNasya 54 sUtram, nivAkabhApye sUtrasaptakAtmakatadIyacaturthAdhikaraNasya paSTha suutrm| mAdhvabhApye tathaiva aTamAdhikaraNasya / zrIpa-bhASye sUtracatuSTayAtmakatadIyacaturthAdhikaraNasya tRtIya sUtram / tena rA-ni-ma-zrIpa-bhApyeSu adhikaraNaM na Arabdham / taya mUtradvayam / "pradIpadAvezAtathA hi darzayati" 4 / 4 / 15 (548) / 2 / "mbApyayasampatyorenyatarApekSamAvikRtaM hi" 4 / 116 (549 ) atra ( 1 ) "prIpadAvezastayA hi darzayati" 4 / 4 / 15 (548) ityatra "Aveza."
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ paturyAdhyAya. caturyaH pAdA-saptama jagadvyAparAdhikaraNam 237 iti prathamAntapadAt asya adhikaraNAra makava yuktam / "tathA hi' iti padena hetumadarzanAt / 4M sAmAnyaniyamAta, 12za vizepaniyamAgha / rA ni -zrIpa-mApyeSu adhikaraNasya bhanAsammAt dopa / (2) "svApyayasampattyoranyatarApekSamAthita hi" 5 / 4 / 16 (549) ityatra "anyatapakSam" iti prathamAntapadAt asyApi adhikaraNAra-makatva yuktaM, tathApi "hi-dena sAphAsatvavidhAnAt na yuktam / 4rtha sAmAnyaniyamAt, 6STha vizapaniyamAya / parasUtre sarva sammatyA adhikaraNAmAt annava adhikaraNasamApti saMgacchate / saptama jagadapApArApikaraNam / ___ mata "jagavyApAravana prakaraNAsanihilAca" |4|17 (550) iti sUtrasya "jagadavyApAra" iti zabdAta asya "jagadvyApArAdhikaraNa" nAma / matra sarva adhikaraNam Ara vyam / za-mA-zrI-mApyeSu saptamam adhikaraNa, rA-mApye paThAdhikaraNaM, ni-zrIpa-ya-mApyeSu pazcamAdhikaraNa, mAdhvamAnye navamAdhikaraNam | za-ma-rA-ya-mApyeSu paT patrANi gRhItAni, ni-zrI-zrIpa-mApyeSu paJca sUtrANi, mAdhyamApye patyAri sUtrANi gRhItAni / trApi etat sUtra vicAra-tamapi zyate / tAni ca paTa sUtrANi 1 / 'jagadvyApAraparja prakaraNAd asannihitatvAya" 5 / 4 / 17 (550) 2 / "pratyakSopadezAditi cennAdhikAriphamaNDalasyokta" 1418 (551) 3 / 'vikArapati ca tathA hi sthitimAha" praa4|19 (552) 4 / "darzayata dhairya pratyakSAnumAne" 41420 ( 553 ) 5 / "mogamAsAyaliMgA' 421 (554) 6 / "manApati nandAt manAsi zabdAva" 4 / 4 / 22 (555) ana (1) 'jagadvyApArapaja prakaraNAd asannihitatvAca" 44.17 (550) ityatra "jagadvyApArapajam" iti prathamAntapadAt asya adhikaraNAmaka saMgatameva / dharma sAmAnyaniyamAt, 12za vizeSaniyamAca / mAdhvamApye ityanenaiva eka sUtram uttarArddhana apara sUtra paTavate / parantu tena adhikaraNaracanAvipaye na ko'pi mAlama pazyate / ca-kArAta pagaDetatvasya sUcanA masUtratva yuktam, tayApi vijAtIyalakSyaNyAmApAt tama yuktam / 4rtha sAmAnyaniyamAt / (2) pratyakSopadezAditi cenAdhikAriphamaNDalasyo" 411118 (551) ityatra pramamA-taphnAmAvAt tabhA "iti cena' iti padadvayasatvAt nAsya adhikaraNAma kalpam / 4rtha sAmAnyaniyamAt, 5ma vizepaniyamAca / (3 ) "vikArAvati ca tathA hi sthitimAha" 4 / 4 / 19(552) ityana pikApAsa"
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH) iti prathamAntapaDhasatve'pi ca-kArAt nAsya adhikaraNArambhakatvam / 4rtha sAmAnyaniyamAt, 6STha vizeSaniyamAcca / (4) "darzayatazcaivaM pratyakSAnumAne" 4 / 4 / 20 (553) ityatra "pratyakSAnumAne" iti prathamAntapadasatve'pi ca-kArAt nAsya adhikaraNAra bhakatvam / 4rtha sAmAnyaniyamAt, 6STha vizeSaniyamAcca / mAdhyamASye sUtradvayAtmakadazamAdhikaraNArambhe tasya doSaH / (5) "bhogamAtrasAmyaliMgAca" 4 / 4 / 21 (554) ityatra prathamAntapadAbhAvAt nAsya adhikaraNArambhakatvam / 4rtha sAmAnyaniyamAt, 6STha vizeSaniyamAca / (6) "anAvRttiH zabdAt anAvRtti. zabdAt" 4 / / 22 (555) ityatra "anAvRttiH" iti prathamA-tapadasattvAt asya adhikaraNArambhakatva yuktamapi, "anAvRttiH"-zabdena sAkAkSatvavidhAnAt nAsya adhikaraNAra makaravam / 4rtha sAmAnyaniyamAt / ma-ni-zrI-zrIpa-bhASyeSu yathAkama SaSThakAdazATamapaThAdhikaraNAni racitAni, tena teSAmeva doSaH / muktapuruSarUpoddezyasya aikyAt anAvRttirUpavidheyasya prakRtAt vaijAtyAbhAvAt nAmya pRthagadhikaraNAmakatvaM yuktam , tathaiva manthasamAptezca adhikaraNasamAptizca susaGgatA iti / caturthAdhyAyacaturthapAda-samAlocanam / idAnIM draSTavyam anena nibandhena asmin pAda adhikaraNaracanAyA 1 / kati kIdRzAH niyamAH atra saGkalitAH / 2 / kati ca doSAH kasya bhASyasya katha savRttAH / 3 / kAzca zrutayaH kaizca sUtaH upajIvyatvena gRhiit| / 4 // upajIvyazrutibalena kIzI ca pAdasaMgatiH saMgatA iti / ete ca catvAraH viSayAH adhastAt krameNa pradazyante, tatra prathamastAvat (1) kati ca kIdRzAH niyamAH atra saMkalitAH / atrApi na ko'pi nUtano niyamaH saMkalitaH / ata. draSTavyam (2) kati ca doSAH kasya bhASyasya kathaM sNhtaaH| tata 4 / 4 / 1 adhikaraNe mAdhvabhASye "muktaH pratijJAnAt" / 4 / 2 sUtre adhikaraNasya ArambhAt doSaH / tatraiva mAdhvabhASye "AtmA prakaraNAt" 4 / 4 / 3 sUtre adhikaraNasya ArambhAt doSaH / 142 adhikaraNe vallabhabhASye "avibhAgena dRSTatvAt" 4 / 4 / 4 sUtre adhikaraNasya anArambhAt dossH| kAkAra dharaNe zrIpatimAbe "brAhmaNa naiminipajAsAdicca: kAkApa sUtra adhikaraNasya anAramAt dopH|
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMtu vAthaparyAya samAjopanam 239 magara adhikaraNe nimbArkapalamamAnyayo "saMkalpAdeva tu tadhune" 448 sutre adhikaraNasya anArambhAt dApa tavamAbhASye "ata eva cAnanyAdhipati" 419 sUne adhikaraNasya ArammAt doSa / zrama adhikaraNe zrIpatipallumamApyayA "tanyamAne sanyacanupapate" ||13 sUtre adhikampa ArammAn nApa bharA6 adhikaraNe rAnI-ma-zrIpa-mApyeSu "pradIpadAnerAsvayA hi darzayati" 415 sUtre adhikaraNasya anArammAna doSa adhikaraNe "darzanacaiva prayamAnumAne 20 sUtre adhi karaNasya ArambhAt dApa' | sava ninma zrI - zrIpa mAne "anAvRtti zabdAta amAvRtti nandAt " 4 / 22 sUtre adhikaraNamya racanAya doSa | panaca asmin pAde mApyA do samAhAre kRte hanyateadhi+raNasya aracanAya mAnyanAma mAttvamAkhe vakamabhAgye 1 dopa 2 doSI 2 zrIpatimApye nimAbve rAmAnujJamAgye O auSTamAge 0 1 dopa iti yakku zakyate / tathA ca asmin pAde karamAkaramApyayoreva dopAmAna / " 2 19 1 dopa adhikaraNasya racanAya 5. dopA 1 dopa 2 dopo 1 dopa AnI dravyar ( 3 ) kAma zrutapa va sUtraiH upajIvyatvena gRhItam / tatra prathamAdhikaraNe 'sampadhAvirmAya svena rAjyAt" 4|4|1 iti sUtre " epa sampramAda asmAt zarIrAt samutyAya para jyoti upasampatha svena rUpeNa abhinippayate " ( chA0 8|12|3 ) "mukta pratimAnAt " 4452 iti sUtre " ete tyeva te bhUya anuyyAkhyAsyAmi" ( chA0 8 9 3 ) " 'AtmA prakaraNAtU' 44553 iti sUtre "ya AtmA apahRtapApmA ( chA0 871 )
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 dvitIyASivaraNe tRtIyAdhiro jaMturthAdhiSTharanee SaSThAdhino "vimAnona datvA" jAASTa kRtti sUtre nyAsasammata-bhrahmasUtrama niLayA ( ca: pArgha ) padmamAdhi---- drAkSeLa naiminIrupanyAsAtimya" zAkha ti sUtre "jyoti: upasanvaya" ( chA0 8ArASTra ) ' "nAva san brahmAvyeti" (vR / 4 / 6) 'tattvamasi" (chA ddA8I ) sAveva tu taoteH" 40448 ti sUtre "ca AtmA apahatAppA" "soDavaidhavya:" ( chA0 8|| ) 'tasya sarveSu hovejI jAmanAro matta" ( chA0 rAra ) "ya. sarvajJa. savit" ( mu1, rArA7 ) "sa ni pitRchoAmo matti samrAveva anya pitara samruttiinti ra ( chA08ArA? ) "bamAvuM vArAha ghevam' ollo0 ti sUtre "sakrupAdeva" (chA dvArA) "ya te mAjone" (chA / / ) "manasA putAnuM AmAnuM parayana ramate" ( chA. dvArAkha ) "mAvuM. naiminirvikalpAmananAta" / / o o kRti sUtre "sa puruSI mati tridhA mavati" ( chA. chAraddAra,) "dAddazAvatumaeNvidha vAvarAyaLota." brAoAr ti sUtre "brAnazAham RddhiAmAM peyu (?) "dAvazAhena banAAma yAgayet" (?) "tattvamAve sandhyanuSaparo " 4 / 4 / 2 kRti sUtre '"manasA pattAnuM dAmAnuM vacana ramate ( chA. 8ArA ) "pratIpavavAverAtathA hiM vayakti" |4|kh ti sUtre "sa dhRdhA mavati" ( chA.AradvAra ) "tat na parayet ( deM0 ||, ) "tatoDanyaOM vima N catu payet (a0 kAza20 ) "svAkhyayasampansyoranyatarApekSamAvitA hizAoddati sUtre "tatoDanyat" (a0 zAr0) tat na" ( ||kha )
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAvaMdhyA samAtojana 24 samAdhine- navyApAravarga bALaviSihitavA" kAkA 7 ti sUa bAmati dvArA" (se. zAra) "pratyalopa sAiita lAdhiparimajhoje" zakA?8 ti ne "kAmoti jagya" (le. zAra) "bAyoti manApati (te zadAra ) virAtti tathA sthitima kAkA2 dakti sUtre 'tAvAna mahimA to kyAdha pUra" ( rUArAda) navatauva pratyakSAnumAne kAjhAra ti be "na tatra jUo mati" ( 5 ) na ta mAyate sUrNa" (ma. jI. vAda) mAtrApadmiAva" kAkAra kRti re "bApa re ja mIyate hoLI " (1) "sa thayA ttA vatI hotAM nathati" (pR pAra? ) anAvRSi nA banavRtti rajA" TATAra Iti be " 2 punarAvata" (chAcha TIpA) tevAM na punarAvRSi" (pR dvArA) vAnI draSTadhyam patAdazalakopanI vyavRtimanna- (4) zIdazI makhya pAhivihAra havAhatayutinA tapa kUvALA kakSArcata patatupAvabatipAvatvena vat pratimati, te saguNatraNopAsanavarama tathA nigamakSajJAnamevA tatra pramASi rAtrayeLa nimaNavivAM zAna varNita, zipu badhi che; kapupakSavivA pAlanatcham datye virodha ! are vahu nizALa zAtAryaviSayatva na baMgalurvatti, te ni bApAnuM satra saguNopAsanAM nAmAvasyAvarganamiti voktavyam ! ata samayamata sAdhAbena catra sAdhAno sAdhanavaramameva vati pati sthita temA hi sama kRpA mAdhepu nirviSTa tat kRtya zaramAve-pUrvamAna nigamaviva vidyArSi aramAna ja sagunAyiko praNospiti ti nirUpaNamAM mAramAbe--mAyeba tava, mevahu nipuNavraNazAve amAnunamAbe mawAptipam punarAvRttikALam !
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 vyAsasammata-brasmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAda:) nimbArkabhASye acirAdimAga parabramaprAptAnAm AvivivarNanam / mAdhvabhASye parabramaprAptAnAM bhoganirUpaNam / zrIkaNThamANye- yuktisvarUpanirUpaNam / zrIkarabhASye--mumukSUNA muktisvarUpaprakAra vicintya svAbhAvikajIvabhAvanivRttipUrvakaziva ___prAtirUpa paramapuruSArthaphalanirUpaNam / atrApi yo bhedaH dRzyate sa ca prAyeNa nAmamAtreNaiva, tanmUlaM ca advaitaviziSTAdvaitAdi matavAdabhedaH / idAnIM etacaturthAdhyAyasya upasaMhAra. cintanIya : evaM ca etadadhyAyasya caturyu pAdeSu yad AlocitaM tat sarvam idAnI saMgraheNa cintanIyam / vijJAte ca jijJAsitaviSaye yathA talAbhAya icchA svAbhAvikI, sAdhane ca samakdhArita tatphalajijJAsApi tathaiva svAbhAvikI / ataH jIvajagadbrahmajJAnatatsAdhananirUpaNAnantaraM tatsAdhanaphalam atra caturthe adhyAye abhihitam / anusRta: ataH naisargika panthAH sUtrakRtiH bhagavaddhi / tatra asya prathame pAde zravaNAcAvRttyA nirguNam upAsanayA saguNaM vA brahma sAkSAtakRtavata: jIvataH puNyapApalepavinAzalakSaNAyA mukta: abhidhAnam , dvitIye ca pAde niyamANasya utkrAntiprakArapradarzanam, tRtIye ca pAde saguNabramavidaH mRtasya uttaramArgAbhigamanavarNanam , tathA antime pAde pUrvabhAge nirguNabramavido videhakaivalyaprAptikathanam , uttaramAge ca saguNabrahmavido brahmalokasthite. nirUpaNam / tathApi yathA tRtIyAdhyAyArambhe sAdhanaphalabhUtaparalokagamanaprakAravarNana dRzyate, etacaturthAdhyAyasya prArambhe'pi tathA zravaNAdhAvRttilakSaNaM sAdhanamapi parNitaM dRzyate / etaddhi ApAtahaNyA adhyAyasaMgatila' dhanena mantavyam / tathApi yathA tRtIyAdhyAyasya paralokagamanAgamanAdiprakAravarNanaM nityAnityavastuvivekavairAgyasapanAmajJAnasAdhanacatuSTayAntargata-prathamasAdhanadvayasUcakatvena gRhyate, tathA atrApi caturthAdhyAye yat zravaNAdhAvRttikartavyatAdirUpasAdhanavarNanaM, tadapi caturthAdhyAyapratipAcaphalanirUpaNasya agatvena vivecanIyam / tena ca vivecanaprakAreNa itthameva bhavitavyam, zravaNamanananididhyAsanarUpaM yat sAdhanaM tat karmopAsanAdirUpabahira#sAdhanAnA, tathA nityAnityavastuvivekazamadamAdiSaTsampattimumukSutvarUpasAdhanacatuSTayasya phalarUpameva bhavati / evaM ca zravaNAdyAvRttaH api phalapatvaM sidhyati / ata. nAtra adhyAyasaMgatilajadhanaM zaMkanIyam / tatazca atra saguNani gabhedena yat nirUpaNaM pAdavibhAgata kRtaM, tat zaMkarabhASyAnusAreNeti yoddhavyam, bhagavA karAmAnujAdInA matena brahmaNaH yaH nirguNatvopadezaH zrutiSu dRzyate so'pi saguNaparatvena vyAralyAyate / etArtham atrApi "avibhAgo vacanAt" 4 / 2 / 16 tathA "avibhAgena dRSTatvAt 4 / 4 / 4 iti sUtradvayameva pula nidarzanam / atra yA vyAkhyA bhagavad
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhAryAdhyAyasamAjanuM 243 mArAmAnunAhInAM sakhatA, to tu tevAM svachIyasiddhAntAnulAriNI, 7 g sUtrApArA cinI, ti atipachAtAM pratimati parya tAt mAkhyAvi drAvya yAta madhuna patayAyakhya samAtonana mAtra samAdhyam ! ta - prathamavAre | ftto pA | vasIya } jaturya | _ | pa. | ji. ji. | jIpa | pa0 | | pa.' hanAmAM mAdhanAmAM nAnA mavAyI va riaaN mAlanA pAnAmAM nAnA E che ! hA ! | hA | va | sa | upa | - samaSTi 0 * * 0 * = = = = 0 ka 0 ka ka che che bh sh m 3 | 26 | 20 | 23 . . evaM ca mAra-mApye 1 dopa, tatra racanAyA 0 bharacanAyo 1 rAmAnuna , 6 nivA28 mana- ke 22 , , , ; , 22 mITha- , " , , , 2 , re zrI 0 0 0 0 0 3 yama- 22 , p p 8 ga 28 89 24 65 bApi varDa bAramA vopArAva paritA satAdha asmina badhyAne poDapi niyama sahita | sarvemAM niyamAnI seka manoparNA prastAve avarNanIya che
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 4 / 1 / 11 .., ni-ma-va , vyAsasammata-namasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH) idAnI dravya samaprAdhyAyasya katame sUtre kasya kIdRzaH doSa:-- na pratIke na hi saH 4 / 1 / 4 sUtre vallabhabhASye adhikaraNasya aracanAyAMdoSaH 1 zradaSTihajharSata 4 / 1 / 5 , rA-ni-zrIpa-va-bhASyeSu , , AsIna. sambhavAt 4 / 17 , palabhabhASye yatraikAgratA tatrAvizeSAt ,, rA-ni-ma-zrIpa-bhASyeSu AprAyaNAt tatrApi hi ma 4 / 1 / 12 , ni-zrIpa-bhASyayoH itarasyApyevamasAlepaH pAte tu 4 / 114 ,, mA-ni-va-gANyeSu anArabdhakArya eva tu pUrve tadavadheH 4 / 1 / 15 amihotrAdi tu tatkAthryAyaiva tadarzanAt 4 / 1 / 16 ma-va-bhASyayoH ato'nyApi hyekeSAmubhayo. 11117 ,, ni-va , raca0 , 2 yava vidyoti hi 4 / 1 / 18 ,, rA-ma-zrI-zrIpa-va-bhASyeSu bhogena vitare kSapayitvA sampadyate 4 / 1 / 19 , ma-va-bhASyayoH tanmanaH prANa uttarAt 4 / 2 / 3 , ni-va , , , " so'dhyakSe tadupagamAdibhya. ni-va , bhUteSu tacchrutaH rA-ma-zrIpa-va-bhAvyeSu naikasmin darzayato hi 4 / 2 / 6 , madhvabhASye tadapIte. saMsAravyapadezAt karATa ,, rA-ni-ma-zrIpa-va , pratiSedhAditi cenna zArIrAta 4 / 2 / 12 , rA-ni-ma-zrI-zrIpa-ca , tAni pare tathA bAha 4 / 2 / 15 ,, va-bhASye avibhAgo vacanAta 4 / 2 / 16 ,, ni-zrI-bhASyayo ramyanusArI 4 / 2 / 18 ., ma-ni , nizi neti cenna sambandhasya yAvad deha__bhAvitvAt darzayati ca 4 / 2 / 19 ,, rA-ni-zrIpa-va-bhASyeSu atazcAyane'pi dakSiNe 4 / 2 / 20 , ni-ma-va , ara0, 3 yogina prati ca smaya'te smAta 4 / 2 / 21 ,, ma-bhASye vAyumannAvaviroSavirodhAbhyAm 4 / 3 / 2 , ,, ara0 doSaH 1 taDito'dhi varuNasambandhAta 4 / 3 / 3 , ma , vaidhutenaiva tatastacchate , 250 , 1 65 on a on mm oss 5 root or 5 w or ar 4 / 2 / 4 4|15 to no .. raca0, 1 dd ' dd zy 136
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ 445 ur - oran xn rn x vAryAya samAcho nam 245 amatIkAla panAn nayatIti yAdarAyaNa ___ umayayA dopAt timanudha 34.5 sapre bhA-rA ni-ma-zrI zrIpa-mApyeSu adhi0 ara0 dopa 6 mukta bhatijJAnAta 2 .. mApye , raca0 // AmA prakaraNAta 43 , ma , ,,, avimAgena etvAt 14 yA ara0 , MminipajyAbhAvikhyA sajjAva huM tane 48 ni-ya mAppayo , , , matapaya dhAnanyAdhipati 449 , ma ___ mApye , raca0 , 1 tanvabhAve sadhyapadapapa 44713 , zrIpa-va mAppayo , , ,2 pradIpapadAvezamtayA hi darzayati 5515 , rA ni-ma-zrIpa-mAnyeSu , ara0 , 4 nayatava ma yakSAnumAna 42., ma mAye , raca0 , 1 anAdhizanAt anAni sannAt 422, ni-ma-zrI dhIpa-mApyeSu , , , 4 evaM ca yeSu sUtreSu manyeka gApyasya dApA te tAvata mamaTi-89 pAThamabhApyaspa dopAya tAni pare tathA sAha 215 na pratIka na hima 14 nizi neti cetna samma dhAt paapdbhadaktipAta 115 dehabhAvitvAt darzayati ca // 19 bAlIna sakhavAnuM 417 atadhAyane'pi dakSiNe marA20 utarasyApyevamasalepa pAte tu 114 pAyumanAdaviropavizeSAmyAm 4 / 3 / 2 anAra-pakAyya eva tu pUrva vadhe 4115 sahito'pi varuNasambandhAt amihotrAditu satkAyAyava bavimAna datAt 41415 tadarzanAta / 116 sAlpAdeva tu tacchute 998 ano'nyApi pAmubhayo 4 / 1 / 17 sampamA sandhyadupapatte 113 yadeya vidhayeti hi 4 / 1 / 18 rAmAnujamApyasya dopaaymonona titare kSayitvA samparAte / 1 / 19 namastikAta 415 tanmana prANa uttarAt hArASTra yatrAmavA tathAviroSAt 1 / 111 so'dhyo anupagamAvimya 42 / 1 yadeva vidhayati hi 1 / 1 / 18 bhUteSu tacchate 4 / 2 / 5 bhUteSu yacchate. 125 bapI te saMsAvyapadezAt dhArA vapate saMsArabdhapaherAva pratipAdita cenna zArIrAta 4 / 2 / 12 pratiSedhAviti cenna zArIra 4 / 2 / 12. 13
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 vyAsasammata-nalasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH) rAmAnujabhASyasya doSAya AmAyaNAt talApi hi dRSTam 4 / 1 / 12 nizi neti cenna sambandhasya yAbadeha- yadeva vidyayeti hi 4 / 1 / 18 bhAvitvAt darzayati ca 4 / 2 / 19 bhUtepu taccha teH 4 / 2 / 5 apratIkAla manAn nayatIti bAdarAyaNa tadapote. saMsAravyapadezAt 4 / 2 / 8 ubhayathA doSAt tatkratuzca 4 / 3 / 15 pratiSevAditi cenna zArIrAt 4 / 2 / 12 pradIpadAvegastathAhi darzayati 4 / 4 / 15 nizi neticenna sambandhasya yAvad dehanimbArkabhASyasya dIpAya bhAvitvAt darzayati ca 4 / 2 / 19 brahmaSTirutkarSAt / 4 / 1 / 5 apratIkAlambanAn nayati iti vAdarAtatraikAgratA tatrAvizeSAt 4 / 1 / 11 yaNa ubhayathA doSAt tatakaMtuzca 1 / 3 / 15 AprAyaNAt tatrApi hi dRSTam 4 / 1 / 12 brAhmaga jaiminiruvanyAsAdibhyaH 4 / 4 / 5 itarasyApyevamasaMzleSa pAte tu 4 / 1 / 14 tavabhAve sandhyavadupapatteH 4 / 4 / 13 ArabdhakArya evaM tu pUrve tadavadheH 4 / 1 / 15 pradIpadAvezastathA hi darzayati 4 / 4 / 15 ato'nyApi hyekeSAmubhayoH 4 / 1 / 17 anAvRtti. 200dAt anAvRtti. zabdAta gh4|22 tanmanaH prANa uttarAt 4 / 2 / 3 mAdhvabhApyasya doSAya so'dhyakSe tadupagamAdibhyaH 4 / 2 / 4 yatraikAgratA tatrAvizeSAt 41 / 11 tadapIteH saMsArakhyapadezAt 4 / 2 / 8 itarasyApyayamasaMzleSaH pAte tu 114 pratipAdriti venna zArIrAta 4ArA12 anArabdhakArya eva tu pUrva tadavadheH 11115 avibhAgo vacanAt 4 / 2 / 16 abhihotrAdi tukAyAyaiva tadarzanAt 111116 ramyanusArI 4 / 2 / 18 yadeva vidhayeti hi 44118 nizi neti cenna sambandhasya yAvadeha- bhogena vitare kSapayitvA sampadyate 41119 bhAvitvAt darzayati ca 4 / 2 / 19 bhUteSu taccha teH kArA atazcAyane'pi dakSiNe 4 / 2 / 20 naikasmin darzayato hi 4126 apratIkAla banAn nayatIti pAdarAyaNa tadapIte saMsAravyapadezAt 4 / 28 ubhayathA doSAt tatkratuzca 4 / 3 / 15 pratiSedhAditi cenna zArIrAt 4 / 2 / 12 saMkalpAdeva tu tacchu teH 448 23nyanusArI 4ArA18 pradIpavadAvezastathA hi darzayati 4 / 4 / 15 atazcAyane'pi dakSiNe 4 / 2 / 20 anAvRttiH zabdAt anAvRttiH zabdAta 4 / 4 / 22 yoginaH prati ca smaya'te smAta caite // 2 / 21 zrapatimAbUca toSAya baMdhutenaiva tatastacchu teH 4 / 3 / 6 brahmardaSTahatata 4 / 1 / 5 apratIkAla banAn nayatIti vAdarAyaNa yatretA tagAviroSAta 4 / 1 / 11 ubhayathA doSAt tatkratuzca 4315
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ thaturvAdhyAyasovanam 27 mAdhvamAryA hovAya pratipAhiti patra zArIta kArA mu pratijJAnAt kAkAra "vimAno vavanAnuM rA? 6 mAtmA praraNAtuM kAkAre atItampanAnuM nayatIti vAvarAyaNa batAva vAnanyAdhipati kAkA2 3mayathA topAt taoga korApa apavavA tathA phi vati pAka mari. rAva banAvRtti sanana kAkA22 vadhatauva pratyAnumAne jAkAra mArAmAkhyA hovA- bana vRtti sanAte anAvRti indrA kAkA22 amartAlpanAnnayatIti vAvarAyaNa chamAya voDAya DamayathA hova tatastA karAze yadeva vidhayeti hi 118 parva 2 bagirananA niyamAnusAreja vimittAvALI paryAvane jo - mApana nitva tathA 15 sAmAjikatva kaparukhyate | anne draSTadhyam, zrenijhAlayA pravRtasya zAstrIya prayamAMghadhyAya pakSasthApana parapakvajhanApAm cA sAta taraniya , tathA sAyanajhAjyatRtIya vAyAdoDa vinAtryaniyAntatAmAlamuna prasaMgata tattvanirdeza kRta tti .. 3 tRtIyA tivA pAma-TV-kamaripu rakta, taNA turyAdhyAye vaturthapAve yamAhitRtIyApALavuM pi pamte ta triI mAvavA ghaM nipuNatvapakSa yayA sphumati na tayA tasya saguNatvapakSa, umayaravapakSo vA iti c| tatra saguNatravAhinI tayA tA saguNAbatomayatvapakSapatinA mate jAtyAne dikSanamevA matamAtA tathA "anAvRti na" ti 35HphaLa, puNavatAM pramonuM anAvRttinAt "mayAto prakAza kRti pAmavo bALa samugatyameva bamte, na tu nirguga-vam ityeva prakArAbhipAya ityeva zakyate / parantu etAdRzI zahA na kabIvInA 35iAre sAluLaniga vikrama 3mAM pAkavarganA 3papaje , vimAna igvAta ni vAt nirNaya levA vargane parama tApa puNAviyA yunosavanAyA amaranAra tinyAyana te bomAsAnA banAvRtti mana ti ane sUtronA mAsavA anyathA amAsApUrvatAmiiAnAM matApi, mutiyu#ivirodhi tattA 45mo saphAyo madhye apamanveva vASiyam ti prasiddha parya mahAmakopAdhyAya sarvata trarvatatra-avayavIkSita-vivitA "maparA ma" prakhya manujoya | satra mayamasUtre trijJAsAyA vipavIta carma tat | niza Dava saMta6 zAnatjhanuM bajJAnanivRttiva, tA 1 nivRti baSiAnajAne navA mati as SiAne nirviropameva sthA, savirodhaw maSiAnatve virodhAmAM kALA
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 vyAsasAta-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH ) sA sambandhaca durnivatA, teSAM pitatvasya vayammAvitayA savizeSatrabaLa spite tabImUtivaroSANAmipa panArya vizeSAntarApekSAyAm anavasthApatte, nirvirovinmAtrasyaiv adhiSThAnatvaM yuktam / evaM ca nirvizeSAjJAnAyaiva vicArakartavyatA upakramasUtre pratijJAtA iti spaSTam / tena upakramacalAdhikyAt upasaMhArasUtraM tadAnukUlyena vyAkhyeyam / nirguNabrahmavidA lokAbhAvAt siddhA eva apunarAvRttiH, saguNabrahmavidA lokasattve'pi apunarAvRttiH, brahmaloke brahmaNA tArakabrahmamantrasya upadezadAnazravaNAt (nRH tAH upaH ) ato vyarthaiva iyamAzaGkA / agre antime upasahAre etat savistaraM vakSyate / evaM ca etadadhyAye'pi zaGkarabhASyasyaiva nirdoSatvaM vyAsamatasannikRSTatvaM ca prasidhyati / iti caturthAdhyAya-samAlocanam / tRtIyapAdopasaMhAraH evaM ca adhikasammatyanusAreNa sUtrakRtAm etadbrahmasUtragranthasya yad racanAkauzalaM pratIyate, tadavalagbya asya adhikaraNaracanAyAH paryAlocane kRte yatprAptaM tadeva idAnIM pradarzanIyam / adhikasammata niyamAnusAreNa pratyadhyAyaM vibhinnabhApyadoSANA ya pRthak nirNayaH kRtaH sa evAtra idAnIM samAhriyate / dvitIyapAdAnte sUtraracanAniyamanirapekSa nirNaya matasAmyAdhikyAnusArI nirNayo vA pradarzita, adhunA etata tRtIyapAdAnte sUtraracanAniyamasApekSa nirNayaphalaM pradarzyate / tathAhi mAnyanAma 1 prathamAdhyAye dvitIyAdhyAye tRtIyAdhyAye caturthAdhyAye bhASyanAma | adhi0 | adhi0 adhi0 | adhi0 adhi0 | adhi0 adhi0 | adhi0 'samaSTiH racanAyA aracanAyAM racanAyAm ' aracanAyAM racanAyAm aracanAyAM racanAyAm zaM0 ATTO rA0 ni gong zrI0 zrIpa0 va0 0 0 1 1 4 0 2 | 11 | 0 0 4 8 3 0 2 20 1 0 0 E 10 0 60 0 S 5. 9 0 | 49 | 1 11 10 10 18 14 42 19 20 re 2 E 9 14 nAya racanAyAm aracanAyAM / 89 0 1 15 20 6 13 26 106 0 0 4 3 E 4 0 1 7 15 66 12 121 5 7 18 46 24 | 65 47 39 88 416
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ 249 hatIpAvoparA para pratiyate-- IjAmAe vopAmavA mANvamAge 22 vo mAhyara, re ho. zrIkaccha, 40 rAmAnuna, 98 , bIpati , 22 , nikhyA, 62 ) dharma - 88 , pattei ja niyamalApekSavaSA / matra varina saha dvitIyapAvanirUpataniyamanirape to tuti , tAhatyameva - mAnavanAma niyamanirapekSavo niyamalAvavA | samaNi rAjaramANe mA mALe manuSamALe nipAmA mAdhyama dhISThamANe mIpatimA vamanA samaNi 25 | kAka badhunA cari matroka?-kovALAM viM vRkta yAta, pu | lavuM zakya tti kopA ti pRtha chavA pravRzitA , te hatyameva paruM khyate- (1) tatra prayamam ekasya mApyasya doSA - rAmAnuna mAdhopA - ra5, zarU, phArUAra sUvuM = TopA ! mAcchamAkhavopa -ArA sU=? to nikhyAmAkhyo -- Bre, rSAra, rANA, rArA26, 27, rAkara, rANA irAddha, rUArArU8 pu= vo, mavimAgavo --- zAzar25, zarU, 248 2rSA, kAra6, 2pa, rANA rANA, varAcha rAza7 vArA, rArAda, vArAda, vArA28, zArIrU, rApaE,
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 vyAsasammata-bramasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH) 2 / 3 / 26, 2 / 3 / 28, 2 / 3 / 30, 2 / 3 / 31, 203141, 2 / 3 / 51, 2 / 4 / 3, 2 / 4 / 4, 2 / 4 / 12, 3 / 12, 3 / 1 / 3, 314, 33115, 2116, 17, 3 / 16, 321115, 321116, 3 / 1 / 18, 3127, 32 / 5, 3 / 2 / 6, 3 / 28, 3 / 2 / 34, 3 / 2 / 37, 3 / 3 / 13, 3 / 3 / 17, 3321, 3 / 3 / 28, 33333, 3 / 3 / 35 3 / 3 / 47, 323 / 46, 3350, 3 / 3 / 51, 3 / 3 / 52, 34 / 10, 3 / 4 / 13, 3 / 4 / 14 3 / 4 / 32, 3 / 4 / 34, 3 / 4 / 40, 3447, 426, 42,21, 4 // 3 // 6, 4 / 4 / 2, 4 / 4 / 3, 44, 4 / 4 / 20 sUtreSu-66 doSAH zrIkaNThabhASyadoSAH 1116, 1 // 2 // 3, 1 / 2 / 17, 2 / 118, 2 // 1 // 21, 2 / 4 / 14, 2 / 4 / 16, 3 / 3 / 22, 3 / 3 / 41, sUtreSu 9 doSA. zrIpatimoSaH rUAcha7, kAkApa sUtrayo: =2 vothI vallabhabhANyadoSAH 1913, 25, 212, 2017, 3 / 26, 45, 2 / 4 / 6, 2 / 4 / 15 3 / 121, 3 / 6 / 22, 3 / 2 / 10, 3 / 225, 3 / 2 / 28, 3 / 3 / 10, 33 / 12, 3 / 3 / 19, 3 / 3 / 23, 3 / 3 / 26, 3 / 3 / 30, 3.336, 3 / 3153, 3 / 354, 3 / 3 / 55, 3 / 4 / 44, 3452, 4 4, 417, 4 / 2 / 5, 4 / 3 / 2, 4 / 3 / 3, 4 / 4 / 4 sUtreSu= 31 doSAH (2) bhASyadvayadoSAH rA0 ni0 bhASyayoH doSAH ---1 / 3 / 40, 21318, 2 / 3 14 sUtreSu 6 doSAH rAsAda sUtra = 2 to 14 / 16,2 / 2 / 8, 3 / 3 / 27, 3 / 4 / 26, 4|2|18suutressu = 10doSA' 24.14, 3452, 4 / 2 / 16 sUtrapu=6 doSAH 3 / 3 / 31, 4 / 1 / 12 sUtrayoH=4 doSAH sh4|28, 3 / 26, 41117, 4213, 4 / 2 / 4, 4 / 4 / 8 sUtreSu = 12 doSAH ma0 zrI0 , 222:26, 32312 sUtrayo = 4 doSAH 2 / 17, 22126, 20217, 24 / 10, 22 / 21, 3117, 3 / 1 / 23, 3 26, 328, 3214, 3 / 2 / 19 322223, 33.6, 3 / 3 / 20 3 / 421, 3423, 3 / 4 / 25, 3 / 4 / 28, 3 / 4 / 36. 4 / / 16, 4 / 1 / 16 sUtreSu = 42 doSAH zrIpa0 va0 . 2 // 1 // 32, 3 / 3 / 63, 4 / 4 / 13 sUtrepu= 6 dopA. zrI0 va 350 sUtre 2 doSI rA0 ma0 ni0 ma0 , ni0 va0 va0 "
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvatIya pAdopasaMhAraH 251 zrI0 zrIpa0 mApyayo dogA AIYE sUtre = 2 dopI rA0 zrIpa0 28, 3 3338 sUtrayo -4 dopA (3) bhApyatrayadopA - rA0ni0 pI0-12222, 1 / 3152, 213 / 11, 213312, 213313, 2 / 3 / 15 sUtreSu = 18 dopA rA0 hi0 20-221234, 32 / 22 strayo = 6 doSA rA0 ma0 y0-22|16 sUtre -3 dApA rA0pI0 shriip0-22||32,3|27 sUtrayA = 6 dopA rA0 ma0 zrIpa0 312 / 27 sUtre = 3 dopA ni0 ma0pa0-11115,115, 1115, 12220 stepu%D12 vopA ni0 zrIpa0 20-2613 ro-3 nopA ma0 zrI. shriip0-3|2|36 sUpre-3 dopA ma0 zrI0 30-358 sUtre = 3 dopA ma0 zropa0 20-2365 sUme = 3 dopA rA0ni0 bIpa0-21329, 33160 sUtrayo = 6 dopA (1) mApyacatuSTayadopA --- rA0 ma0 zrIpa0 30-4 / 2 / 5 sUtre = 4 dopA rA0ni0 zrI. zrIpa0-316, zarA11 satrayo = 8 dopA rA0ni0 zrIpa0 10-3 / 3 / 9, 3 / 3 / 14, 15, 4 / 2 / 19 sUtreSu = 16 dopA rA0 ni0 pI0 50-21137. 135 sUtrayo = 8 nopA ni0ma0 bI0 dhIpa0- 22 sUtre = 4 dopA ni0 ma0 zrI0 ya0-249 sUtre = 4 dopA rA0ni0 ma0 shriip0-3|3|40, 411 / 11, 15 sUtreSu = 12 dopA (5) bhApyacakanApA - rA0ni0 ma0 zrI050-222112 sUtre = 5 chopA rA0ma0 zrI0 zrIpa0 50--11 / 18 sUtre = 5 dopA rA0ni0ma0 bhiip020-3|18, 28 satrayo - 10 dopA rA0 ni0 ma0 zrI0 shriip0-~-2|1|30, 2 / 3 / 29, 3 / 245, 31143, sUtreSu 20 dopA rA0ni0 zrI. zrIpa0 50-3231, 137 sUtrayo =10 doSA
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNaya: ( 3yaH pAdaH ) mA rA ni zrI zrIpa~~ -2aa2aa26 sUtra = kha nodhAH (6) mAvyoSAH 252 bhA0 rA0 ni0 ma0 zrI0 zrIpa0 ||?khuM sUtra - 6 noSAH rA. ni ma. zrI zrIva0 70--rarASTa0, zarAra2 sUtrayoH = 12 voSAH tena pALI : tiSu sUtrelu hoSAkAnta., tathA Dhau mitjhiA, trayaH miAi, nRtvAra: paMnne SaT ca miAi tivu sUtrapu droprastAH kRti sarva jJAtuM rAjyate| tathA 2 ca jaina saha jIdazaH sambandha: sovi vAtuM sabhyaH / niyamanirapekSamatasAmyAdhidhavivAraEhe dvitIyapAve vaMrItyA vRddezaH viSAritam / atrApti tathA jaitu rAjayate, vAruNyamayAt virete ! chAtra niyamanirapekSa niyamasApekSa 2 caMdra dvividhaniyao pradarzita, tatra niyamasApekSa caruM taveva mutyutlena maLIyam / yataH taMtra niyamaratvanAyAk lAnAM mAkhyALAM madhye adhiosammatiova nirdoSatvasya vyAsamatasannivasya haiM hetutvana lpitA / tAdAniyamaniva hai mAkhyALA DhoSAvoSanirdhvaya. ta va ! tena voSazcAtra svavI taniyama Mdhanameva nAnyaH niyamanirapekSavoSAvoSanirNayAae yat tani.yatnena gRhrItam, tabaeNngastha dvitIyapAve, tattu AnnAyevoLA mahattvam bRsAdhAraNatttAvirudeva muLanAtam| atra tu tathA na tamiti troddhavyanu 1 parantu taMtra tuM viSAyai yat siddhAntAnusAregaiva mArAvayaH sapta vAryo: rAMrAcAryasiddhAntavirodhinaH / zarAAryastu adbhutavAnI, mArAnASvayaH sarve tadvirodhinaH / mAraH dvaitAdvaitavArI, rAmAnujJa. viziSTAdvaitavArI, nimnAI: dvaitAdvaitavAnI, madhva: dvaitavAdI, zrISTha* jaivaviziSTAdvaitavArI, zrIpati. jaivavizaSTAdvaitavAvI, vachana zuddhAdvaitavArI ti|bata advaitasiddhAntAvarodhitve sarve sanAtIyAH / yaMtra sya virodhinAdhiAH mavanti, tatra matasAbhyAdhiSyam caiva prati%0ruM mati / zrRta dizamatasAmyasArthavayaM maiM sabhya sam, tathApi paratnAparavAnurodhena zaeNraminnAnA sarveSA zaMrAt aparatve nizcitamaitra| bAtUtrazranthastra zaMkhAtanamAkhyAvInAm pantriH tA madhye naiyApi mat kRti teSAm vananAiimareva anumAnuM zayate / saMbhALye saMAhItapUrvakSAya. vamArAvi paramavidhanAr AkhAeLAm prAtrInamatAvAmopAyaH AsIta vyeva vastuni bbate / carcApa mArAnArca: upavanArthamatAnusArIti tatvIyamadhye ham, rAmAnunAnArya: nodhAyanamatAnunAmIti tatvIyamAgye dhoSitam, vam anya inimbArja-madhvAjA vayaH sarve svIyamAkhyALA prApanarSimatamUtvAti pratipAcituM prayatamAnAH san ti daiyate, tathApi taMtra yirimALa vizvAsAhatyaM satyaM vA, tata nitara nivAvAspadrIbhUtamiti nirapekSacetasAm anumavaH / sAkSAvabAtammatavAnimi paravattimi saha athavA sampradAyasaMrakSaLamatimi viddhavAvinviniH 1 ata.
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ nasIpAyovasaMhAra 253 sad matAbhyAdhinayamAtropAyana vyAsamatavimaRRSTatva porSAvanirNaya 7 sabhya, pAvittum ati aMta atra sarve prAyeLa svItayuttvanu niyamAnusAre ya nirkhAya sa va bhatra zrcit satyasamIpavartI kRti jyane vinA pAtyantara nAstIti samIttIne matam| SisvItAnAM tathA svasvItAnAM niyamAna sthAntare aMdhanameva tra voDvena gRhItam / avatArajavAnAm ananyasAdhAraLajJAnasampanAnAM, vidhivata vaivIrAsimanvitAnAm bhASAokho vi ghoSatvana miSi samAvyuM syAt mesavidha sarvetutiAnAm bamA daSTI tavA taMtra nayameva panyA vidyate nAnya / tenA niyamAdhInani"yameva atra zaraNam / dhyAlakSmatamAnirNayAma viddhatRi tatvanusAreNa zaramA--caiva nirdoSan, gayA vyAkSamatAnumahatvam tyeva sitA taddanantara mAna-zrIpati-zrI'nAmAnuna-nizvA-kama-mAptamAkhyA, cayAma svAnano mAr samavAyAnurodhApatttAt cAMnasamasAmayitvAzva vorASpatvameva Apatitam kRti yitu sajyate| rAmAnuna nimbA-mAvAno samAyA thathA adhunApi prAvajyena Dapamyante, mAhya 7 tathA pUrvesmina cheDavA satabdha rAmAnujJAInAM madhye banaitimi sad sAbavAyiviroSa vi namavat Si kavAvAni paNa thaya, bataOAM mAkhyAgi samatAnusaraNamAAvanA atiyazena te nivAritA / saMsamaye gRhavivAt nAsIt, mAsamaye sa mAnya, rAmAnujJAnInAM samaye sa 2 prazno jJAta / tena matamevova mAgye sadda temAM rAmAnujJAvInAM samaSivra samamavat / mAre tu pateSAm amAvAtAMrahmAsyAnena sada tasya vyAstyAne nastyanta pRya saJjatam / ata niyamasApekSanirNaya va atra yazcit satyasaMsparzI vitur bati ti bbate 1 niyamAna pItAm parantu tayA sapi, atra saMntiniyamAno parIkSaI rtavyam / niyamasanevi vi pakSapAttAyiktvonA pratyeran tavA tAdaniyame jim bAzvasanIyam| stotrapratiSAnuM vikSiptAn samaprAk niyamAnlR saMgRha samamepu paNa sUtrapujyaM te mukhyantu tyeva atra carca vizvANyAma tat jAye pratitram asmAmi tameva, tarelAtra puna varSaM smartal vA| darda na Avita antaparyanta niti niyamA saiztiA smin tRtIye pADe, tathaiva pAvazasAmAnyaniyamA vRSanyasya prathamapAvapamUmiAmAne 82-84 pRSThayo niSitA ti|te ca sAmAnyaniyamA, mA-- sAmAnyaniyamA / . pana vA pASijsatraNa cayAprayoganam aSiNAni yitabbAni 1 tena yinti mULi prayi N tiSyante tatra na niyama / ( 82 44 kabdha ) rA yaMtra pana saMzreSTha adhiraLa racita sthAta, tatra taveva siddhAntasUtra matyeva / na tu pUrvapakSasUtra niSi / tatra pUrvASiNakSya siddhAnta raNa pUrvapakSanIya | (82 )
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsasambhata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH ) 3 / adhikaraNadvayamadhye yaH sambandha so'tra saMgatizabdena vyavahriyate / (82-3 pR.) 4 / uddezyatayA vidheyatayA vA sUtrasthaprathamAntapadasyaiva adhikaraNArambhasUcakatvam | yathA "janmAdyasya yataH" iti sUtre janmAdipadam / ( 83 pRH ) 5 / UhanIyaprathamAntapadasyApi adhikaraNArambhasUcakatvam / yathA -- " zAstrayonitvAt " iti sUtre " tad brahma sarvajJam" iti UhanIyaprathamAntapadam / ( 83 pRH ) 6 / yatra ekAdhikena sUtreNa adhikaraNa racita syAt, tatra sarvANi kacit siddhAntabodhakAni, kacit katipayAni tathA ziSTAni pUrvapakSabodhakAni yathA / vilakSaNatvAdhikaraNam ( 3/2/3 ) ( 83 Ta ) 7 / pUrvapakSasUtram adhikaraNAramme tanmadhye vA dRzyate, matAntarajJApanArtha kvacidante, yathA 435 kAryAdhikaraNe pUrvapakSeNa adhikaraNasamAptiH / yatra pUrvapakSAnantara siddhAntapakSaH tata pUrvapakSa matAntarajJApanArtham ukta, tatraiva pUrvapakSasUtre adhikaraNasamApti nAnyatra / ( 83 pR ) 8) kutracit sUtrazRGkhalAmadhye AkSepasamAdhAnarUpeNa ekAdhikavAram pUrvapakSasUtrANi siddhAntasUtrANi ca dRzyante / yathA 11318 devatAdhikaraNam / ( 84 pR.) 9 / kutracit ekasmin eva sUtramadhye pakSadvayaM sannivezitam / yathA - "gauNazvenAtmazabdAt" iti 11116 sUtram / ( 84 pR: ) 10 / ekena ekAdhikasUtreNa vA yatra adhikaraNa bhavati, tatra adhikaraNasya SaDaGgAni antarnihitAni vijJeyAni / ( 84 pR: ) 11 / adhikaraNAgAni SaT, yathA sagati, phalabheda, viSaya, sarAya, pUrvapakSa:, siddhAntapakSa iti / sUtrakRtA tu etatkramAnusAreNa naikamapi adhikaraNa spaSTatayA racitam, TIkAkrudbhiH sarvatra etat pradarzitam / ( 84 pRH ) vizeSaniyamAH 254 1 / sUtrAntargatapadAnusAreNa adhikaraNanAmakaraNaM sampAdanIyam punaruktizaMkA cet pratipAdyaviSayAdyanusAreNa tat karttavyam / ( 2 bhA0 2 pR: ) yathA -- -- " athAto brahmajijJAsA " 1|1|1 iti sUtrasya jijJAsA-padena asya jijJAsAdhikaraNa nAma / "ataeva prANa" 1 / 1 / 23 atra prANAdhikaraNaM nAma kRtvA "prANastathAnugamAt" 1|1|28 atra punaruktizaMkayA pratardanAdhikaraNa nAma kRtaM prANazabdasya ubhayatra dRSTatvAt / 2 / adhyAyArambhe pAdArambhe ca adhikaraNArambhaH niyamena karaNIya. / (2 bhA0 2pRH) yathA--"AvRttirasakRdupadezAta " 4|1|1 ityatra "sarvatra prasiddhopadezAt " 11211 iti atra vA adhikaraNam Arabdham / 3 / uddezyatayA vidheyatayA vA nirAkAGkSaprathamAntapadasya puna: prAptiparyantam adhi
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ etIya-pAdopasahAra. 255 karaNasthiti. plpniiyaa| tena yApat na adhikaraNAma-tAzaprayamAntapadaghaTita sUtraM puna upalabhyate sApat adhipharaNam asamAsam ityeva ApAtam / ( 2 mA0 3 4 ) mathA "ikSatenAsandam" 115 iti sUtrasya anantaram Anandamayo'bhyAsAta 1 / 1 / 12 iti satrAt pUrvasUtraparyantam IkSatyadhikaraNasya sthiti iti gamyate / - za kavidheyAnyatAnevAnuM vimevAta jA raNamena sUtra sApIyAn, athavA adhikaraNApayapamedavodhanAt viyamedAd vA sUtameda yukta / kiMvA avayavizeSasya vaiziSThyasAdhanAt sUtameda pharaNIya / cet padarita sUtranyatiriktasthale adhikaraNamadhye pUrvapakSasiddhAntapakSabhedAta sUtabheda yukta / cakArAdipadena adhikaraNAvayavahatu hAtAdInAm ekampa vijAtIyavalakSaNyavidhAnAda vA satrabheda sAdhIyAn / (2 mA0 4 4) yathA-"satrayonityAta 111 / 3" iti sane zAlayonilpapahetumadarzanAd yadeva sAdhyatvena phatpanIya, yathA prakSA sarvazatya zAsapamANaphalya vA, tena prArUpoddezyasya jagatkAraNarUpaviyaminnanAyavasthApanAt athavA zAsapramANakavarUpavidheyabhedasAdhanAt---"zAstrayonitvAt" iti satreNa adhikaraNAra ma saMgacchate, tena asya prayAsanala yutam / ata "janmAyasya yata zAkhayonitvAt" iti ekasUtratvakalsana vallamamatena avadha bhavati / tathaiva nimmAmatena "zAkhayonitvAt" iti satreNa saha "tat tu samanvayAt" iti saprasya ekAdhi karaNatpam prayuka bhavet , vidheyamedAvA 5 / yadi sUtramadhye "atha 'cet 'cena 'iti cet 'iti cena ityAdipanasattva tadA adhikaraNa nAramaNIyam / (2 mA0 6 pR) ___ yathA--"gauNadhemAmAlA" 1116 iti sUtre "gINa" iti prathamAnta-padasave'pi 'cet' zabdayogAt nAsya adhikaraNAmakatvam / 6 / 'ca' 'api 'vA' 'hi' 56yogAta adhikaraNAvayapAnA hetubhamRtInoM samudhAyapharamena adhyAitasya madhyAhataspa vA prathamAntapadastha sAjhAkSatve siddhe nAdhikaraNAmmakatvam / (2 mA0 8 ) __ yathA-"mAnavarNikameva ca gIyate" 1 / 1 / 15 iti sUkSasya 'ca' phArazalAt 'mAnna parNikama" iti pramamAta sara'pi nAdhikaraNAra maphatvam / 'ca'kAraNa atra heto samucA yatpavidhAnAta, na tu udeshyssiybhedsaadhnaat| "antavattvaM sarvazatA cA" 2 / 2 / 41 ityatra vAsandena sAkAkSatpavidhAnAt / "api ca maryate" 1 / 323 3.5tra bhayamAntapadAcyAhAre'pi "api ca" sabdena sAphAkSatvAt naadhikrnnaamaarpm| 'devAdidapi loke" 2|1|253tytr 'api' zabdayogAt sAkAravana nAdhikaraNAma / "mAkaM yA nAtmavitnAt tathA hi darzayati" 3 / 17 ityatra 'vA-zabdAt sAphAkSatvam , ata nAdhikaraNArambha / 'jarUpapadeva hi tat pradhAnatvAta"
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 vyAsasammata-brahmasUtrabhASya nirNaya: ( 3yaH pAdaH ) 3 / 2 / 14 ilana 'hi' zabdasya sAkAMkSatvasAdhakatvam / tena atrApi nAdhikaraNArambhaH kRtaH / 7 itarAdizabdAt arthAt 'itara' 'anya' 'vAkyazeSa:' 'tadvatprasaMga :' 'anyathA' 'aprApti.' 'gauNI' 'pratijJAhAniH' 'avirodhaH' 'vyatirekaH' 'evam' 'artha' 'asmAt ' 'tat' 'ata' 'anena' 'asArvatrikI' 'vibhAgaH' ityAdizabdavat svarUpataH sApekSatvArthaka prathamAntapadasya na adhikararNArambhakatvam / " ( 2 bhA0 8 pR: ) yathA "netaro'nupapattaH" 1|1|16 iti sUtrasya 'itara' iti prathamAntapadasya 'kasmAt itara' 'kasya itara ityarthabodhanena sAkAkSatva siddha nAdhikaraNArambhakatvam / tena zrIkaNThamatena atra adhikaraNArambha na saMgataH / tathaiva "bhedavyapadezAcAnya" 1 1/21 iti sUtre 'anyaH' itipadAt nAsya adhikaraNArambhakasnam / "prANAdayaH vAkyazeSAt " 110 12 ityatra 'vAkyazeSAt iti paDhAt sAkAkSatvavidhAnAt nAdhikaraNArambha / "apItau tadvatprasaMgAt asamaJjasam" 22118 ityasmin sUtre "tadvatprasagAt' iti padAt sAkAkSatvAt nAdhikaraNArambha / "asati pratijJoparodho yaugapadyamanyathA" rA220 ityatra 'anyathA' - padena sAkAMkSatvavidhAnAt naadhikrnnaarmbh'| "pratisaMkhyA'pratisaMkhyA nirodhAprAptiravicchedAt" rAza22 iti atra "aprApti."- padena sAkAkSatvasya vidhAnAt nAdhikaraNArambhaH / " gauNI asambhavAt " 2/3 3 ityatra 'goNI' - padena sAkAkSatvavidhAnAta nAdhikaraNArambhaH / "pratijJAhAnirakhyatirekazabdebhya" 22326 ityatra "pratijJAhAni." padena sAkAkSatvavidhAnAt, "avirodhazcandanavat" 213123 ityatra 'avirodha-padena sAkAMkSatvAt, "vyatireko gandhavat" 223 26 ityatra 'vyatireka'zabdena sAkAGkSanyAt, "prakAzAdivannaivaM para" 2|3|46 atra 'evaM zabdena sAkAkSatvavidhAnAt, "reta niyoyotha" zArada atra 'artha' zabdAt sAkAkSatvAt, "ataH prabodho'smAt " 31118 iti atra 'ata. asmAt padAbhyA sAkAMkSatvAt "ato'nantena tathA hi liMgam" 3(126 atra "ata tathA hi " zabdAbhyA sAkakSitvAt " anena sarvagatatvam AyAmazabdAdibhyaH" 312237 atra 'anena' zabdena sAkAkSatvAta, "upapannastallakSaNArthopalacerlokavat" 313120 atra 'tat'-zabdena sAkAkSatvAta " asArvatrikI" 30110 iti atra svarUpata sAkakSitvAt / "vibhAga. zatavan" 330|11 atra 'vibhAga. - zabdasya svarUpa sAkAkSatvAt atra nAdhikaraNarambha. / 8) vizeve sati pratipAcAnusAreNa adhikaraNanAmakaraNa karaNIyam / (2 bhA0 11 pR ) yathA----"prANastathAnugamAt" 111128 iti bhUtre 'prANa' zabdena nAdhikaraNanAmakaraNama kintu tattAparyAnusAreNa yathA 'prAdhikaraNam' iti nAma kRtam / "ata eva prANa" iti sUtre prANAdhikaraNanAmakaraNAt virodhApatti / yadhaniSevArthaka 'tu' saha prathamAntasattva tatra tena nAdhikaraNArambha karaNIya | 2 bhA0 15 pR )
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ vatIyavAsA , 27 yA "zAdayA tUpazo vAvavata" zArU ti ( 3paza" ti prayakAnta paratveri nArya bathigAmatvam, anivArya- vanapAtuM ! tuM tu samanvayAta" zAkha rti ghare huM zanaya nivAryatve thayA ! netra tathA satra avasya viSAnA | 2"piyAntAvanA ane prayamAnta-nAmana siddhAnapaNamUta-svamatInuMjUna matAnAjJApane tathA tvanA svatajJApane 2 tanmayakAntapasya mASiAgArambhatvA (2 mAM 22 pR0) - sAkSApi virodha mini" zarAra8 hati jU mini ti niyamAnapaddhasatvenA adhitparatva, vyamAnta-nAmadhena siddhAntabhUtatvamatAnuDa matanAjhApAt tava "mihilyA mAdhya" zarAra "nuteryAri" zarAra 'pariti ministayA hi vati" zarArUti suvALA tava "rAma minijonA vAvati "i rAza28 ti pUrvapakSana vipayAntAnanA "rya pAyityupapa" kArU ti siddhAnto vipayAnta tUnanA adhigA | tIva "tatparyapi vAvarAyaNa lakhavAta" zarAra6 rati juga viSayAntarasUvanAta badhiragAra" | 22aa prayakAntapavAmAla kaviyAntA ghAyatumbhavAyajAtizanatoDI cA "i anyone d bALanivevena viSayakRtivAt, bapigame charIya | thayA-"manunestaya " zArApara ti ane yamAgnAnAmAvAn "anuwte' phari tuvopAna sA rAyonena tumuvyatvoyanA nArA dharaNAratvam, tathApi na tatra sumati (mukha rArA) hatyAdi yurviyitvAn pUrvAdhiraNAyita patita mAtra matra adhiraNA sAkta tathA "nAtivirekha virovA" zArarU ti suSi volyA rA yanAntapamADa iyatra "bapi = "vA' 'hiM prakRtiprathAntaratvopana breviyAnyatAmeva bata, tama pRthak dhiraLa yutbaT thA- saMnyopabihApi nAnAmAvAvatiSa"zakAra ? prayamAtApavAmApi 'ezijhena tathA vizALa prAntAsya dhodhanAtu aca baliragArambhatvamAM zarA "ra" " prakRtipana raviyAkhyAtiriRviSayasya viSe virodhakhoLa sani pisya RAsya ja naSiravAramavAbattvanuM ! apA--"prakRti pratijhAdAnAnupoSAta zArara itti ( pUrvASirano mA nimittawANataSaviyatvavidhAna nantaranuM chatra re baLa pratitva
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ siptatti-brahmasUtramASyaniNaeNya: ( rUcaH pA ) pIpAvAnAraLavyavasthApanAt vizeSaLadvArA vidheyAntarasya vidhAnAta adhiraLamainaH cunyate va | tAvantaH niyamAMH prathamAdhyAye saMhitAH kRti / 258 / 'zvet''kRti cenna'-prakRtizanvasattvavicatra zAmALe paMmyanta-prathamAntapddvystvN tatra adhikaraNArambhaH yuktaH / yathA....mobAvatteravimA zveta svAchovata' rASTrAk ti sUtre zAmAno 'molApatte:" kRti paMntamyantavasya tathA 'vimA ti prathamantivastha sattvAt atra adhikaraNArambhaH yukta eva / saM"samAptitUna tuM, z / catra pUrvasUtre 'nyAnyAtanuM' 'tavrun'dhvaMsanAtIya taMtra parasUtrasya nirAAMkSatvanodhave sati adhirabAraAEH jarIya. / yathA "virAttvAzveti caittavu" rAAtisUtrAt paraM catu "na prayonanavattvA' rA|ra ti sUtraM, taMtra prathamAntapavAmAve'va tatsya adhirArambhavam / tathA "ptena ziAstrinA api vyAvyatAH" ra||22 ti sUtrAt paraM molApatteravimA kSeta svAchovata" r||22 kRta sUtre adhirabArameMH | z6| yatra hetunrayaM 'na'-riApivena samAvite, tatra adhiraLasamAsivanuM samunitam / tena taddanantaM cat sUtraM taMtra prathamAntayanAmAveja tena dhirArambhaH saMcAte / yA 355dyate nAkhyupamyate 2" rA|6 rati sUtrAt paraM "sarvadharmopaparokSa" rAzA27 rUti sUtraLa adhirabArameMH saMcate / tathA "naisminnatamavAta" rArA ti sUtre ta: pUrvavattitaMtraye 'va'-jAracaya vartamAnatvAd budhirabAramatvam / 275 pUrvAparatUtrayormadhye vAyoAt madhyapatitasUtrasya prathamAntapavasya sAIkSatvam, tena tasya na adhirAmmatvam / hetunodhambavAntiHsthitasya 7-AraNya madhye'va adhyAhArekha sAAkSavidhAnAt madhyapatitasya prathamAntapavasya 7 dhiAma~htvam / rArAr0 kRti sUtra, tataH "kSaLiA" rArA ti 2|20ti madhyapatitasUtrasya prathamAntavasattvavi anya 7 adhiraNArmavatvam / "padmavRttimaeNnovavuM vyapavicyate'' "nAnumAnamataindrAt" zarAr kRti batra avi tathA / cA vaidhova 7 svamAvita" rArArr kRti sUtrAt banantAM "na mAvoDanupanthe" sUtram ; atra "na mAvoDanupanthe:" pUrvASarasUtradrayamadhye '='-ArayogAt r||or kRti - batrApi tathA / 285 7 pUrvakSe prathamAntarena saha niSedhArtha-tu'-nya 7 dhiraLAma tvam / ganu pUrvapakSavyAvasa~hle 'tu'-zalya 7 vAdhattvam / yathA--"tadguNasAratvAn 3 tanuSyapadeza. mAnavata" rAjjArao ti sUtre pUrvapakSavyAvartana'tu'-zasaOvi 'tadnamuLasAratvAt ti tena pUrvakSasya pAt nAsya dhioNrabArama~htvam /
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya-pAdApasaMhAraH 259 "tattu samanvayAt" 1 / 110 iti sUtrasya anupUrvapakSatvAt pUrvapakSavyAvartaka-tu-zabdena adhikaraNa maphatvam / atra na tathA / 19 / 'tuzavapArjita prathamAntapadAta 'spAra-savvasatvam adhikaraNAmakam | yathA--"pUrvavikalpa prakaraNAt syAt miyA mAnasapat" 3 / 3 / 45 iti sUtre vipa' iti prathamAntapadasatve'pi tu sanayukta sthAnasa amAvAt nAsya adhikaraNAra-mamatvam / tathaiva smaryamAnamanumAna syAditi" 1 / 2 / 25 iti sUtre na adhikaraNAramma / matra prathamAntapadasatve'pi 'tu-yukta syAt' zalasya amAvAt / tathaiva "zamadamA ghupeta syAtayApi tu tavidhatagatayA tapAbhavatyAnuTheyatvAt" 3 / 4 / 27 ityatra yoddhavyam / tena "parAparaNyapAyayastu syAvyapadezo mAtApamAnitvAt" 223 / 16 iti sUtre bhayamAntapadAta 'tu-zabda-yukta syAt' rAmya partamAnavAda adhikaraNAmmarapam, ata na vyabhicAra / 20 / pUrvapakSasUtrIya prathamA-ta-nAma-padena paramatanideze kRte tena viSayAntara vite badhiraNA vANIyA viyAntaraya aniro na gharaNIya T yathA-"pAmina pharazrutarityAya" 3444 iti sUtre adhikaraNAramma kRta / parantu "sAkSAdayavirodha jaimini" 1 / 2 / 28 iti sUtrasya spamatamatikUlapUrvapatalAmAvAda anena na adhikaraNAma kRta / atra spamatAnukUla-matAntarajJApanamAtrasya tatvAt / tathA "parAma miniracodanA cApati hiM" 33118 iti sUtreNa prathamAnta-nAma-padena matapatikUlaviSayAntarasma jJApanAta adhikaraNAmma kRtaH / iti vizeSaniyamA / ___ eta niyamaniSada maTAnA mApyANAm adhikaraNaracAviSayaka lAla yat labdha ta marinamevA niyamanirapekSatunA DuM papranyAya vitI pade sivA trATe, sUtrayoga, sUtravimAge, atiriktasUtramahaNe, gRhItasUtravarjana, tathA sUtrajhamavipaye ca dazAnA mApyANA tulanA kRtA / tat tulanAphalamapi dvitIyapAdopasaMhAre pradarzitam / tatra niyama vika na kiMcit apalabhitam , asammAvitatvAt / sUtratA svAtantrya na sarvayA yuktintram / zAkaramAyAdapi prAcInatara mAya yadi kicana prApsyata, tadA tamAyeNa saha jalayitvA mAyANA vopAvoSavivAra TyUni samavikhyatT paranuM tAdazamAvyAvi ivAnI nAmapi trakhyA ata phavama pAThaH samIcIna iti jAnAti mAvAn pAdarAyaNa svayam / ata pyAsasammata mastramApyaviniNaya, niyamasApekSa yat adhikaraNaracanAtAla tadeva atra pramANa caraNa ca masmAkam / sUtrapAThaviviSamatulanApala miri lam / niyamAnA mAtinirNaya / patepA sAmAnma-vizepaniyamAnI madhye paturya-vizepaniyamamantareNa sarve niyamA adhi
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 vyAsasammata-brahmasUtrabhASyanirNayaH ( 3H pAdaH) karaNaviSayakA / tatra katicit adhikaraNaprakRtiparicAyakAH, katicit adhikaraNanAmanirdezaviSayakA, apare ca adhikaraNArabhaNIyasvaviSayakAH tanniSedhaviSayakAzca vartante / ___sAmAnyaniyamAnA madhye, caturtha-paMcamI adhikaraNArambhaviSayako, anye adhikrnnpricaaykaaH| vizeSaniyamAnA tu tRtIya evaM adhikaraNaprakRtiparicAyakaH / adhikaraNanAmanirdezaviSayako prathamASTamau / adhikaraNArabhaNIyatvaviSayakAH dvitIya-ekAdaza-dvAdaza-trayodazacaturdaza-pacadaza-poDaza-UnaviMza-viMza-sakhyakAH niyamAH / adhikaraNAra maNIyatvaniSedhaviSayakAstu paMcama-paTa-saptama-navama-dazama-saptadaza-aSTAdaza-saMkhyakaniyamAH / caturthavizeSaniyamastu / sUtraviSayakaH eva / (1) tatrApi prakArAntareNa prathamAntapadasaMkrAntaniyamAH trayaH, yathA caturtha-pacama-sAdhAraNa niyamo, tathA tRtIyavizeSaniyamaH iti / (2) pAdArambhe adhikaraNArambha-karaNIyatvaniyama. dvitIyaH vizeSaniyama ekaH eva / ( 3 ) ca-kArAdi-padasaMkrAntaniyamA 4rtha., 6STha. ; 11zaH, 12zaH, 13zaH, 16zaH, 17zaH iti sapta / ( 4 ) cet' zabdaghaTitaniyamau 5ma., 14za iti dvau / (5) itarAdi-sAkAkSazabdadhaTitaniyama. 7ma. iti ekaH eva / (6) tu-zabdadhAtiniyamau 9ma. 18zazceti dvau| (7) nAma-padastiniyamau 10ma 20zazceti dvau / (8) 'vyAkhyAtam' 'taduktam' ityAdi-padaghaTitaniyamaH 15zaH iti ekH| . (9) 'syAt' padaghaTitaniyama.---19za iti eka. ev| niyamAnAM saarsNgrhH| eteSA niyamAnA yat sArabhUtaM tad hi-- 1 / uddezyatayA vA vidheyatayA vA yatra nirAkAkSaprathamAntapadam athavA tAdRzapadastha adhyAhAraH AvazyakaH tatraiva adhikaraNArambhaH / prathamAntapadasyaiva nirdezaparatvAta sAkakSitvasya ca asvAtantryaM hi prasiddhameva, tena tadeva adhikaraNAra bhavAdhakam / 2rA pAdAmme sarvatra adhikaraNArambhaH krnniiyH| adhikaraNavyApakaMpAdabhedAt cyApyAdhikaraNasyApi bhedasya avshymbhaavitvaat| 3. viSayazrutibhedasyApi adhikaraNArabhakatvam / zrutyarthanirNayasyaiva etadgranthasya mukhypryojnvaat|
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ 261 hatI-popaladAna kA pariNAmaNi paristhi bARtyam ! samAvi sambanyavidha zatvaprasiddha prayakAntapasya viroSaNa pUrvajona saha sAkSatvam adhikAgArambhaya vAlA... ! bAkSAyA sakhya paratvamasihe ! dhA ja jA tuM hi vi je niri sutara atyavinAnAM sAkSatvavowtvanuM, samudaya-siMkrovanapAvaryapAtyA ! tenA pateo sattvam badhiraNAtmaya vASakam ga 2AAtinA deto khuza nAdhiraNAma | hetusAdhyayo dhyANikanyAta sAkSasvasihe viMg proviyAnyatAnevarodha nirAkSatvati tavArIkha vipavAntarasya bhUvanAt ! 8 35ri-DutrayamavarNana pirAmANitanA trikhya vadhyatvena vArata, matiyA purUtvA | I detuSoSapUrvApabaddha madhyapativamUtraNa saddharmapamAnandasarva nAdhiLAramaktam sagAtIyapAdukyA sAmakhrispaniyata | taheva niyamananAyA mUkSmatra ekjhAm mAlIta che. rimAnA lAmbAdhizopavAdhInatva para 2 sUtrAvanAya che ja niyamAM vRddhi manuSatA te sarve yubhUi boviddhA tiA tathApi sAbavArthiopaveza bAnarthakya na kalpanIyam cimam anulatyApi vimatipate samavAtA sUtro pagISyavRttimRtimakRtimaLe mA...jANo mata nairya dasyate, tApi tu yuTyAvInA vAghavadbhunena sUtrANA aravitatvameva | sa va para sUto nyUnatvanuM pari smRthituM zAyate yata muzivamena vithA samadhigayA, mAyA sA na jvatI mavati lagnanAnumavatvena prasiddhameva | muva tasvabAzatattvastha pratIktAva ! mata batra sAmbAyizopavezaya mAnarthI na rAvanAtha varamo saMhAre vaisirAmavAcihyA vinA vite. mAkhyAnI vacce tatvani detrA.. matra badhirAvanA niyamAnusALa zarivyAnmAnaya chatve niyatve vA para uo detuM pate ja ra chuM--bALamAnAno mAvyANa maLe niyamaviruddha saMtu cheva saramAvyameva pa, tathA anyana chuM na banyAM pratipakSana dazyate | sarjana ramata niyamAnusAra sat sthiti palpa pasyArSi anukUmeva mavati kRti pati pa. mata rva mAe niyamaviddha dupu capu pAmeva svAdhyAtyAnavirodhI pravartaka ti dakyate. tathA 1 zaramALe niyamAnuvartanena sara tatipAyApi manamohana
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 vyAsasammata-lasUtrabhASyanirNayaH ( 3yaH pAdaH) samarthana vA yathA labhyate, na tathA bhApyAntareSu iti akAmenApi aMgIkartavyam iti / zrIpatibhASyamapi ekaka na kasyApi virodhi, tathApi anena saha militvA tathaiva bhvti| ataH tasya na zAkarabhASyasamakakSatvam ityapi dhyeyam / atra ayam apara. ekarAMkAvasara. so'pi atra nirasanIyaH / atredaM zakyate kathaM vyAsasammatanamasUtrabhASyanirNayArthaM kevalam adhikaraNaracanAjanya. dopaguNavicAraH kRtaH, sUtrArthavicAra kathaM na sampAditaH iti / etadarthaM sUtrArthavicAraH eva mukhya kaarnnm| ataH adhikaraNaracanAvicAradvArA yo'tra nirNayaH kRta. sa na samyak panthAH, sa na avisambAdI upAya. iti / asyottaram idam etadartham adhikaraNaracanAvicAra. eva upajI0yatvena tathA mukhyatvena samAzrayaNIyaH / yataH grantho'yaM brahmasUtrAtyaH ApAtataH zrutyadhyayanajanyasaMzayasya bhImAsAmukhena tattvajJAnatatsAdhanaphalAdInA dArzanikazailIm anusRtya dArzanikarItyA prakaTanArtha / etadarthameva sUtrANi racitAni, na tu nyAyasAkhyAdInAmiva zratimUlakatvAnubhavasiddhapRthaDmokSamArgapradarzanArtha / tena zrutyarthaH eva sUtrArthaH, zrutyAnusAreNaiva ca sUtrArtha karaNIyaH / zrutitAtparyaviruddhaH sUtrArtha na kadApi sAdhanIyaH / ataH atra vyAsamata nAma svatantraM kiMcidapi naiva sambhavati / yadeva zrutitAtparya tadeva vyAsaMmatam / zrutitAtparyamapi pUrvabhImAsAdarzanoktalokavedasAdhAraNa-niyamanipa haireva AviSkaraNIyam / atazca vyathyantArtha. eva sUtrArthaH bhavitum ucitaH / tathA sati granthe'smin vyAsamata nAma kiMcidapi yadi pati tat tu etadgrantharacanAyAmeva vyAsAnusRtamArgarUpaM yat kiMcit, athavA vyaasaavlmbitgrnthravanAzaichIDhAM thatuM vituM, athavA granthapratipAdyaviSayavinyAsarUpa thatu vivita vitu gati etadeva atra mukhyatvena adhikaraNaracanam adhikaraNavinyAsaH vA bhavati / adhikaraNavinyAse tathA adhikaraNArambhe tatsamApane ca vyAsIyavailakSaNyaM svAtantrya vA yathA prakaTIbhavituM sammAvyate, na tathA sUtrArthavarNanena, tasya zrutyartharUpatvAt / ataH vyAsasammatabhASyanirNayArtham atra adhikaraNaracanAjanyavalakSaNyameva vicAraNIyam / tena ca etadeva atra samyagupAyatvena kalpitam avalambitaM ca asmAbhiH / atha yadhucyeta pUrvapakSazrutinirNaye tathA tasya siddhAntazrutinirdeze ca vyAsamatatvena kiMcidapi avagantavyam / yathA jaiminivAdariprabhRtInA matatvena kvacit kiMcit kiJcit anthe'sminneva uktam / ata zrutisAhAyyenaiva yo'pi siddhAnta atra sannibandha , sa eva vyAsIya siddhAntaH na tu sarvatra zrotasiddhAnta iti eva. / neya zakA sgtaa| yata siddhAntazrutinirdezo'pi bhImAsAdarzanAvalambitamArgeNaiva sampAditaH, na tu vyAsasya alaukikazaktibalena aavisskRt.| tena yatra putravit kRtyarthamImAMsAniyaman dhitvA hatAdazI samAvanA vyAsenava sAbitA tanneva pAdarAyaNa iti svanAmA tannirdeza. kRtaH tenaiva / anyatra sarvatraiva bhImAsAniyamAnusaraNaphalameva
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 kRtIyapApahAra pravRti sUtrakRddhi prathA pracaya sarita. antaparyantanuM navanditA iti dakyate | ta satra patAdasavAra nAsteva ! ceDaminuM prakhyAta svayamatAnusAzopi nAnniA patava pabanyA "mRtyanavA dati vejAnyaRtyanAzavopamA" rAti ne kavitA annapIgneyamatamAtrA niSiddhatvam 3 tathApi partana kArya vivAra vacam matra nA nIyama ! sAkSarata parva cIDa cena nAzi chahte, penanivana bananuccha , soDapa sarSa yutitAtparyahapabhyAsamatanirdhArya kayonanIya pavA soDa panyA ba thAya tatpanirNaya bAsamatavinine vA. paraMtu atrapi phrIya bAdhAnya dupariharIyamevA saM@Aravazat spADapi bajJAtasArega banyA nIyate | vani sUtrANi parvanAtIyamni datyanta, satra paktApakSaviniyAzA sthaMnit varANA hatye pratimati | dhAnAvihatarapaTutA casya yAdazI mati, ta6wya pUva kALu abrAntalena pRdanta pratiSThAnatA tAvat vibhimAnA tIva vilAyate satA sUtrAvivAd apekSya mayikAravivAra pa ma mAdarAnAmuM bahAnudInA ! mata parva batra sUtrapAbavivividhavidha basimmatinirUpona tathA baliravanAviSayavivAddhava dhyAsamimatavamatramAniLayAya prayatno kartA | basa sAmA tava bhaviSyati yA vidAya satra sUtrAryavivAdvAdapi pravartenuM ri ! dati rIniSanAnapura-viravite vyAsanmatAmasUtra mAniLaye tRtIyApAva | 7 , TAIPSR
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 yAsasambata-tra mUtrama baeNniLaya: ( ratha: vAt samarthanuM vA cA hayaMte, na tathA mAdhyAntarepu kRti badAmenAvi zIrtavyam kRti / zrIpatimAghyatti ja na AoSa virodhi, tathAvi anena sajja mitviA tathaiva mati / aMtaH tasya na zArmAvyasamakSavam rUpi dhyeyam / atrayam aparaH rAAvasara. hovi atra nirasanIya / atrenuM maMsate tha vyAsasammatatrahmasUtramAdhyani yArca vam adhikAraSanAnanyaH doSayuviAraH ta:, sUtrArthavizvArthaM na sammAvitaH rUti / putavartha sUtrArthavicAra vaiM mulye jarar| asa adhiraLaratnanAvinnAradvArA yovra niLaya. nRta sa na sabhya vasthAH, sa na visambAnI upAyaH kRti / asyottaram dvantarthak dhiraratnanAvicAra. 75nIyatvena tathA mutyaMtvana samAzrayaLIyaH / yataH prathoyaMtrahmasUtrAtma gASAtataH zrutyadhyayanananyasaMzaya mImAtAmuvena tattvajJAnataaAdhanAnInA vAAnirojhIm anuttutya vArzanirIyA pratanArtha. 1 tavaryameva sUtrAriSitAni, maiM tu nyAyasatyAvInAmiva zratimUvAnumasiddhapRtha6mokSamArgapravarzanArthe tena zrutyartha va sUtrArtha:, zrutyarthAnusAregaiva ca sUtrArthaH raLIyaH / zrutitAtparyaviddhaH sUtrArtha na vASi sAdhanIyaH / kSa: batra vyAsamata nAma svatantra iittaSi naiva sammati / caMdreya zrutitAtparya veva vyAsaMmatam / zrutitaparyapi pUrvamImAMsAnazenooveva dhALa-niyamanivadaiva AviSkrIyam / sadhdha thayyantArthe. va sUtrArtha: mavitum RSitaH / tathA sati thaismin vyAsamata nAma nivRvi yati vartate tat tu dhRtAmbarananAyAneya vyAsAnutatamA vaM yat RiSita, athavA vyAsAvarjanvitakanyarakhanArAchAM yat vivit, athavA manyapratipAdyaviSayavinyAsarUpe yata nit mavintum ati| ttaveva atra mukhyatvena badhiraLaravanam adhiSThAvinyAsA mati / dhirAvinyAse tathA adhirabArameM tatsamApane 6 vyAsIyavaijJae svAtantya vA yathA kaTIvanuM sammA- cyate, na tathA sUtrArthavarkhanena, tasya zrutyartha patnAt| gataH nyAsasa"samAniLayArtham atra adhiraLaraSanAnanyavedhyameva vizvArIyam / tena Sa taveva tra samupAyaDvena ddhitam avanvita na aAmi. / batha yadyucyata pUrvapakSazrutinirbhaye tathA tasya siddhAntazrutinirdeze ndra vyAsaMmatatvana vittiSi avAntavyam / yacA naiminivAptismRtInA matattvana nita nita nizcit mandha'sminneva pam / vrata. zrutisAhAeMnaiva yo'va siddhAnta tra sannivabdha, savaeN vyAsIya siddhAnta: maiM tu sarvatra zrotasaddhAnta ti vH / neya zA lagatA / yata siddhAntazrutinirdezopi mImAsAvaronAvanvitamArgeLava sampAvita, na tu vyAsasya aauzivitjhena AviSkRta / tena yaMtra vruttit zrutyaryamImAsAniyamam badhiAM tAdazI sanmAvanA vyAsenaiva gALitAM tava vAvarAyaLa kRti svanAjJA tannirdeza taH tenaiva / anyatra sarvatraya mImAsAniyamAnusaraLameva
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ phatIyApasaMhAra 262 prati vyakti. 4 5 mA banyA ati manaparyanta avanvitA ti dakSyate | mata batra patAdazAvatA nAvA kaDaminuM prakhyA svIyamatAnunacara zopa nAti patava pabanyA "mRtyanAsopamAM ti jAnyaRtyanAsavomamA" rAjA hari tUne kavitA batra dhImematamAtrA niSiddhatva nuM tathApi na sUtrArthavinA vaijyam anna na thAjyanIyama I gaNapata va za cena nApi chamte, jenavilana bananuddha rana, soDa i yutitAtparyAvyAsamatanivArya bayonanIya pravA soDapi pa pa ma thayAsa tAtparyanirNaye bAsamatavinirNaye vA . paraMtu annApa svIpa saMchA mAdhAnya duSahiraNayameva ! sAvazAta pachADapi agAtAraNa kanyA nIyate 1 vani sUtrANi parvanAtIyAni dazyanta, patra tApavinirNavAcA ti, kui tye pratimAti | vAjhAvita hatAM ya yAdazI mavati, tatraya parva prANa majhAntatvena gRhmatte tabatiSThAnatA tAva vimijamAvALo taLeva evadhAryate. ata, sUtrAryavivArama bakSya viravivAra iva sukAma pApano mAdazAnA baqDhInAmuM ata uva bhatra sUtrapavivividhaSime badhirmatinirUpona tathA baSi garavanAviSayavivAddhava dhyAmikatabAsUtramAnirNayAya prayo chu I sApanA tavaiva bhaviSyati thavA vizvAsa satra sUtrAryavivAddhArApi vartana pati tti thI vadhanAnapurI-vanite vyAyAmatabakSatra mAniye tRtIyapAya |