Bhuvan Sarashtak

Author(s): Bhuvantilaksuri, Virsenvijay
Publisher: Bhuvan Bhadrankar Sahitya Prakashan Kendra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022198/1

Page #1

તસારાયણ

Page #2

સાવથી તીર્થમડન શ્રી સંભવનાથાય નમઃ શ્રી આત્મકમલ લબ્ધિ ભુવનતિલક ભદ્રકર પુણ્ય સદ્ગુરુ
નમઃ
ભુવન સારાષ્ટક
EF
– કૃતિકાર છે – ધર્મદિવાકર પૂ. આ. શ્રી ભુવન તિલક સુરીશ્વરજી મ.સા.
T
– વિવેચક – * • પૂ. આ. શ્રી. કર્ણાટકકેશરી ભદ્રંકરસુરીશ્વરજી મ.સાના શિષ્યરત્ન પૂ.પં. શ્રી શાંતમૂતિ પુણ્યવિજયજી મ.સાના વિનેય પૂ. મુ. શ્રી વિરસેનવિજ્યજી મ. સા.

Page #3

પ્રકાશક: ભુવન ભદ્રકર સાહિત્ય પ્રકાશન કેન્દ્ર C/o વી. વી. વેરા ૩૪, કૃષ્ણપ્પા નાયકન સ્ટ્રીટ, મદ્રાસ (૬૦૦૦૦૧)
વીર સં. ૨૫૦૮ વિ. સં. ૨૦૩૮ લબ્ધિ સં. ૨૧
મુદ્રક : રાજુભાઈ સી. શાહ કેનિક પ્રિન્ટર્સ, મામુનાયકની પિળ, અમદાવાદ-૧

Page #4

નિવેદન
સાહિત્ય શા માટે?
તમારી પાસે બે પૈસા હોય તે એક પૈસાથી રેટી ખરીદે એક પૈસાથી પુસ્તક ખરીદે કારણ! રેટી તમારા જીવનને ચલાવે છે અને પુસ્તક તમને જીવનકલા અપે છે.
કેવું તાર્કિક અને માર્મિક ચિંતન પ્રસ્તુત છે. આજે આવા સાહિત્યની આવશ્યકતા જ નહિ પણ અનિવાર્યતા ઉપસ્થિત થઈ છે. જે જીવતા જ નહિ પણ કેમ જીવવું? જીવનની માંગલ્યતા શેમાં? જીવનનું સાફલ્ય શું? વિવિધ વિષયાનું સમાધાન સમર્પિત કરતી જીવનકલા શીખવે. આધુનિક માનવને વાંચનની અભિરુચિ વધતી જ જાય છે, પણ તેને હવે કેવું વાંચવું તે વિચારવાની તક આવીને ઊભી રહી છે. સાહિત્યને અર્થ એક પ્રબુદ્ધ ચિંતકે બહુ જિ સુંદર કર્યો છે?

Page #5

હિતેન સહુ વ તે સહિત, સહિતસ્ય ભાવઃસાહિત્યમ્ જે વાંચન–પઠન, ચિંતન-મનન તમને હિતમાં જોડે, હિતન વિચાર કરવા પ્રેર, હિત એટલે આત્મહિત, આત્મકલ્યાણની કેડી પ્રદશિ ત કરે, જીવનને ઉજજવલ, ઉન્નત અને ઊધ્વગામી અનાવે તે જ સાહિત્યના વાસ્તવિક એપ છે.
આદિત્ય જગતમાં અજવાળુ કરે છે.
સાહિત્ય જીવનમાં અજવાળું કરે છે.
પેન ઇઝ મેટીયર ધેન ધ સ્વા.' જે તાકાત તલવારમાં નથી તેવી જ નહુિ તેનાથી અધિક તાકાત પેનમાં જ છે. પેન દ્વારા સર્જાતું સાહિત્ય જ માનસિક અને આત્મિક ક્રાંતિ સર્જી શકે છે.
પ્રસ્તુત વાત :
લબ્ધિકૃપાના ગુજરાતી અંકામાં ભુવન ભાગીરથીના શીક નીચે પ્રકાશિત થતા લેાકે અને તેનુ' વિવેચન જ ગ્રંથસ્થ રૂપે પ્રકાશિત થઈ રહ્યુ છે. આ વિવેચનાને વાંચવાથી, વાગેાળવાથી જીવનના ઉપવનમાં એક એવા અનેાખા પ્રકારની સૌરભ સૌંચારિત થશે, જે સમતા-સમાધિ અને સુમનસતા પ્રગટાવશે. અમે આવા પ્રકારનું વિધાન કરીએ તે તે અનુ ચિત ગણાય જ, પણ તમે તે િવવેચના વાંચશે ત્યારે જ વિશેષતા જ્ઞાત થશે.

Page #6

- સર એટલે નથી તેનું
કૃતિકાર. ' પ્રજ્ઞાપુરુષ, કવિકુલકેટી, ધર્મદિવાકર પૂ. આ. શ્રી ભુવનતિલકસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબના સ્વયંના ચિંતનના સાગરમાંથી ઉત્પન્ન થતું સાહિત્યરત્ન એટલે જ “ભુવનસારાષ્ટક” આ અષ્ટક ચિંતનીય-મનનીય હેવાથી તેનું ગુજરાતી વિવેચન પ્રકાશિત કરી રહ્યા છીએ.
ગુરુદેવે ગુજરાતી ભાષામાં જેટલી સિદ્ધહસ્તતા સંપ્રાપ્ત કરી છે તેટલી જ સિદ્ધહસ્તતા ગીર્વાણ ભાષામાં પ્રાપ્ત કરી હતી, જે તેઓશ્રીના ગ્રંથના પરિશીલનથી પરિજ્ઞાત થાય છે. કબદ્ધ સંરચના તેઓશ્રીની કવિત્વ શક્તિ કહી જાય છે.
અંતરીક્ષતીર્થ માહામ્યમ મૃત્યુ ક્ષણકાવ્યમ્
મુવન હારી પ્રભૂતિ ગ્રંથનું સર્જન પૂજ્યશ્રીની પ્રગલભ પ્રજ્ઞાને પ્રસ્તુત કરે છે.
કલ્યાણ અને મહાવીર શાસનમાં પ્રગટ થતા લેખે એક ઉન્મુક્ત ચિંતક અને સાહિત્ય સર્જક તરીકેની પ્રતિભા પ્રતિબિંબિત કરે છે.
પ્રતિવર્ષે પ્રગટ થતી પ્રભુભક્તિના ભાવનાં સભર સ્તવને તેમની કવિત્વ શક્તિની અભિવ્યક્તિ પ્રસ્તુત કરે છે. એક જ આસન પર સ્થિર થઈ વિવિધ શાસ્ત્રીય રાગમાં રચેલી
સ્તવન ચેવશી દ્વારા જણાય છે કે, તેઓશ્રી સરસ્વતી લબ્ધ પ્રિસાદ વરેલા હતા. આવા મહાન કૃતિકારની આ કૃતિ છે.

Page #7

વિવેચક :
પ્રસ્તુત કૃતિ પર વિવેચના કર્ણાટક કેશરી પૂ. આ. શ્રી ભદ્રંકર સૂરીશ્વરજી મ. સા.ના શિષ્યરત્ન તપસ્વી પં. શ્રી પુણ્યવિજ્યજી ગણિવરના વિનેય મુનિશ્રી વિરસેન વિજ્યજીએ. આલેખિત કરી છે.
ઉપરોક્ત ગ્રંથનું પ્રફસંશાધન આદિ પૂ. પં. શ્રી સ્થૂલભદ્રવિજયજી મ. સાહેબે ચીવટપૂર્વક કરી આપ્યું છે. મુદ્રણકાર્ય કેનિમેક પ્રિન્ટરીના માલિક શ્રી રાજુભાઈએ સુંદર રીતે કરી આપ્યું છે.
પ્રાંતે અમારી સંસ્થા આ સર્વ ઉપકારીઓને ખૂબ ખૂબ આભાર માને છે અને આવી જ રીતે ગ્રંથ-પ્રકાશને દ્વારા શાસનસેવાને લાભ પ્રાપ્ત થાય એવી હાર્દિક પ્રાર્થના શાસન દેવને કરીએ છે.
વી. વી. વેરા
મદ્રાસ – આભારદર્શન – બેકલેરના શ્રત ભક્તોનો સંસ્થા ખૂબ ખૂબ આભાર. માને છે.

Page #8

વદના
વિરલ વિભૂતિ અનુભૂતિ
અલખ
જ તૂ પ્રતિ સહાનુભૂતિ વિશ્વે વડે વિદ્યુતિ
એવા ભુવનતિલકસૂરિ કરુ. વંદના ભૂરિ ભૂરિ
સરલ સરસ વૃત્તિ પરોપકારક પ્રવૃત્તિ
ત્યજી કષાય કુવૃત્તિ ક્રમ મધ્યે નિવૃત્તિ
એવા ભુવનતિલકસૂિ કરુ વંદના ભૂરિ ભૂરિ
અને આગમના જ્ઞાની વહાવે જનકલ્યાણી વાણી સઈ સ સ્નેહ સરવાણી
જગાવી ઝંખના તરવાણી
એવા
ભુવનતિલકસૂરિ
કરુ વંદના ભૂરિ ભૂરિ લબ્ધિ માગના એ માટી તારી ખ્યાતિ છે. નિરાલી

Page #9

अनुक्रमणिका
विषय
१. कुविचारत्यागाष्टकम् २. परभाषपरिहाराष्टकम्
३. ममत्वत्यागाष्टकम्
४. सुकृतलाभाष्टकम्
५.
६. जिनाशाष्टकम्
७. विकथावर्जनाष्टकम
८. जिनशरणाष्टकम्
९. सम्यगदर्शनाष्टकम
विषयपरित्यागाष्टकम्
१०. ध्यानाष्टकम् प्रशस्ति
पृष्ठ
a & 2 m 2 2 2 2 3 3
१
११.
१७
२३
२९
३५
४०
५३
५९.
६५

Page #10

T
S
JIT
'
છે . વિચારત્યાગ
૪
प्रणम्य भक्त्या ऋषभं जिनेशं, भक्तेप्सितार्थे सुरकल्पकल्पम् । शुभाष्टकं सद् रचयामि भव्यं, सुरीशलब्धि च गुरु प्रवन्ध [उप०] ॥१॥
ભલે દુનિયાના વ્યવહારમાં ગવાતું સૂત્ર તે “ચમત્કાર ત્યાં નમસ્કાર પણ આધ્યાત્મિક દુનિયામાં તે જ્યાં નમસ્કાર ત્યાંજ ચમત્કાર સર્જાય છે. (૧) નમસ્કાર જ સમ્યક્ દર્શનની પ્રાપ્તિ કરાવે છે. (૨) નમસ્કાર જ સમ્યક્ જ્ઞાનની ઉપલબ્ધિ કરાવે છે. નમસ્કાર જ સમ્યફ ચારિત્રને હસ્તગત કરાવે છે. અરે આ નમસ્કાર જ મેશનગરમાં પહોંચાડનાર નેશનલ હાઈવે છે. માટે તે સિદ્ધસ્તવમાં લખ્યું છે : “ઈકોવિ નમુક્કારે જિનવરવસહસવદ્ધમાણસ; સંસાર

Page #11

સાગરાએ તારેઈ નરવનારિ ́વા ” ચૌદ પૂર્વના સાર સમ નમસ્કાર મહામંત્રમાં પણ નમા પદ્મને અગ્રિમ રાખ્યુ છે. નમસ્કારની પ્રવૃત્તિમાં આત્માની નમ્રતા વૃત્તનું પરિણામ છે અને નમ્રવૃત્તિ એ જ આરાધનાનું બીજ છે. પશુ નમસ્કાર ભક્તિયુક્ત હોવા જોઈએ.
નમસ્કારમાં જો ભક્તિની સુવાસ ન હોય તે તે નમસ્કારની કિંમત પરાગ વિનાના પુષ્પ સમાન છે. નમસ્કાર બાહ્ય દેખાવ બનશે પણ તારક નહીં અને ભક્તિ તે દૂધ છે. જેનાથી વિરક્તિનું નહીં, અનાસક્તિનું નવનીત અને મુક્તિનું ધૃત પ્રાપ્ત થાય છે. એ ભક્તિ જ ભાગવતીનુ ખીજ છે. જેનાથી પ્રસન્નતાનાં પુષ્પા.........વિતરાગનુ માય પ્રાપ્ત થાય છે........આ તથ્ય .....તત્ત્વ મે શાસ્ત્રનું દોહન કરી પ્રાપ્ત કર્યું છે પ્રાપ્ત કર્યું છે એમ પાઠક પ્રવજીએ લખ્યું છે. ભક્તોની મનેાકામનાને પૂર્ણ કરવામાં કલ્પતરુ સમાન ઋષભજીનેશ્વર પ્રભુને ભક્તિથી નમસ્કાર કરીને અને જેમના પીયૂષ સમાન પ્રસાદ જ મારા સંયમ પથનું પથીય બન્યું તે ગુરુદેવ લાધસૂરીશ્વરજી મ. સા.ને પ્રકૃષ્ટ ભાવથી વંદન કરીને શુભાષ્ટકની ભવ્ય અને સત્ રચના કરું છું. શુભને પુણ્ય કહેવાય છે. શુભ મૂળ છે. લાભ તેનુ પરિણામ છે. શુભની સિદ્ધિમાં લાભની પ્રાપ્તિ સહુજ છે. ધ, ત્યાગ, દાન, પરાપકાર આ બધાનું પ્રેરણાનું મૂલ્ય શુભનિષ્ઠા છે. પ્રેરણુાની ફલશ્રુતિ લાભ છે. જ્યારે પ્રેરણા સુકાવવા માંડે છે. પરિણામના સ્વરૂપ લાભની આકાંક્ષા

Page #12

વધવા લાગે છે. શુભનિષ્ઠા ખત્મ થવાથી વ્યક્તિ લાભાકાંક્ષાની મૃગમરીચિકામાં ક્રેડે છે. પછી એને કાઈપણ આચારવ્યવહાર અકરણીય કે અનાચારણીય નથી રહેતા. જીવનની શુભનિષ્ઠા ખત્મ થવાથી તેના જીવનમાં એવા ભયંકર લાવારસ ફૂટ છે, જે બીજાને જલાવા સાથે સ્વયંને પણુ જલાવતા જાય છે. શુભ જીવનનું ધૃત સત્ય છે. લાભ વ્યક્તિ સાપેક્ષ વસ્તુ સાપેક્ષ છે. વૃત્તિ સાપેક્ષ છે. સુખ વસ્તુમાં નહીં મનુષ્યની પેાતાની વૃત્તિએમાં છે. શુભનિષ્ઠાનું ફળ લાભ છે. શુભ તત્ત્વ નથી તેા લાભ પણ નથી. શુભ કેણે કહેવુ' તે આપણે જોઈ એ. ા
॥ ૨ ॥
धर्म त्वमाचर तवात्महिताय नित्यं विस्मृत्य पापमखिल' परभावविद्धम् । व्यामोहतो धनकुटुंब गृहादिकार्थे, लुब्धस्तरिष्यसि कथं कुविचारचञ्चूः ||२॥
અરે સાધક ! શું તને પસ્તાવા કે અસેસ પણ નથી લાગતા કે મે અનંત-અનંત કાલ પત્ની-પરિવાર– પૈસા-પેટના હિતની ચિંતામાં પસાર કરી દીધા. અરે પસાર શું ખાઈ નાખ્યું.....હવે શું તને એમ નથી લાગતુ કે મારું આત્મહિત સાધી લઉં....અરે આ તને પ્રાપ્ત થયેલા જન્મ જ આત્મહિત માટે છે. તેનાં સાધને અહીયાં જ ઉપલબ્ધ થાય છે. આવી સામગ્રી પ્રાપ્ત થવા છતાં તું

Page #13

છે. હવે તે તુ
છે. આત્મહિત કરતે રહેજો
સાચે જ તારુ આત્મહિત ભૂલી જાય છે. હવે તે તું તારુ આત્મહિત નિત્ય કરતે રહેજે. સૌથી દુર્લભ અને દુશક્ય છે. આત્મહિત.....આત્મહિત વિતરાગ પ્રરૂપિત ધર્મ આચરવાથી જ થાય છે. કદાચિત ધર્માચરણ કર્યું હશે તે તે પણ આત્મહિત માટે જ નહીં પણ પિતાની સંસારની સેફટી (Safety) માટે પૈસાની સેક્યુરિટી (Security) વાસ્તે ધર્મ કર્યો. પણ હવે તે આત્મહિત માટે જ ધર્મને આચરજે. બધાં જ પાપનું વિસ્મરણ કરીને પરભવને જાણીને..........
અરે જે જે સાધક આ મેહ તને મૂઢ ન બનાવી દે. ધનકુટુંબ-ગૃહાદિ કાર્યોમાં તને મસ્ત ન બનાવી દે. જે તું લુબ્ધ બની જઈશ, તે.
અથવા તે સોહામણી વિચારકારમાં લહેરાઈશ કે પછી... ધર્મારાધના કરીશું.તેતે... આ માયા તને જ.તારા જીવનને ભરખી જશે. પછી જે ભવ તરવા માટે મળે તેમાં એક કુવિચાર ચંચુ તું કેવી રીતે તરીશ? રા
|| રૂ. संसारवह्निपरिदग्धतयाऽऽतुरोऽसि, त्यागं विना नहि कथंचन सौख्यलेशः । आसक्ति-योग-परिजंभित चित्तवृत्तिः, नो लप्स्यसे प्रकृतिजन्यसुखांबुराशिम् ॥३॥

Page #14

સંસાર તા દાવાનલ છે. આ દાવાનલ કેવા સળગે તે જોઈ છે ?
છે? એની જ્વાલાએ કેવી નીકળે છે ?
એ જવાલામાં તને સુખ દેખાયુ' ? સુખના સાગર લહેરાતા દેખાય ? અને તું તે લેવા દોડચો, ભાગ્યા....શું મળ્યા તને સુખને અંશ, ના....ના ....તુ. દાઝયા....સેકાઈ ગયા....રાગી અન્ય। તેથી.. આ સ'સાર દાવાનલમાં ત્યાગ વિના સુખ નહીં. માટે સુખને લેશ ન મળ્યે.
આસક્તિ યાગમાં લીન બનેલી ચિત્તવૃત્તિથી શુ પ્રકૃતિ એટલે સ્વાભાવિક સુખનેા સાગર તને પ્રાપ્ત થશે. નહી. પ્રાપ્ત થાય....!શા
|| ૪ ||
वैराग्य - रङ्ग - रहितः परभाव - पान्थः, सौख्येप्सया अमित-चित्त-विचारशून्यः । यत्ने कृतेऽपि लभते न हि दुःखमुक्ति, दावानले पतति कोऽपि यथा हिमार्थी ? || ४ ||
જે જીવાત્માઓને પેાતાના સુખની વાસના....ઇચ્છા જાગે છે, તે બધી દુ:ખમય છે.
આ એકદમ વૈજ્ઞાનિક સત્ય છે. ભાવયાત્રા તા અનંતાનંત કાળથી ચાલી આવે છે. તેના તુ' યાત્રિક તા બન્યા. પરભાવને પરભાવની પાછળ પાગલ બની તે સખ્ત પરિશ્રમ

Page #15

અને સતત ઉદ્યોગ કર્યો પણ શું? પારકા પિતાના બને ખરા. આટ આટલી યાત્રા કરી તે રાગના રંગમાં...કામના કસરમાં એટલે કલરિંગ થઈ ગયે કે વૈરાગ્યના રંગનો એક છાંટ પણ ન લાગે..અને એક જ ધૂન લાગી.... એક જ ઈપ્સા.અભિસા... સુખની ચાહના એ ટેન્શન એવું વધારી દીધું કે ચિત્તભ્રમિત બની ગયું. વિચારશૂન્ય બની ગયે....આ ચિત્તભ્રમિતાએ કેવી કમાલ કરી દીધી. દુઃખ, દીનતા...દારિદ્રતા અને દાસતા અપ....અને કંચન-કામિની-કાયા–કુટુંબને સહવાસ કર્યો તે શું તેનાથી દુઃખમુક્તિ થઈ? દુખ ચાલી ગયું? અરે કે સુખને મેનિયા લાગે ! ગટરમાં પડેલા દારૂડિયાની જેવી દશા થઈ ગઈ. શું હિમને અર્થે દાવાનલમાં જાય તે હીમ મળશે કે
અગ્નિ , જરા વિચારી લે....!
भोगोऽस्ति रोगविपुलः परिणामभीमः, रुद्रावनौ च सहते परिभोगिजीवः । दुष्प्राप्य जन्म निजकं कुविचारमग्नः, धर्मक्रियादिरहितो गमयेन्मनुष्यः ॥५॥
મળેલા જન્મને તે કદી વિચાર કર્યો? કે મજાને છે. આ અવતાર...જે અવતારને પામવા તે કેટલા ગુણને સંચય કર્યો? કેટલી સાધના સાધી ? ત્યારે તું Good

Page #16

બનીને ધર્મ કિમી. માટે
- કિયાઓમાં મસ્ત
Luck બચે અને આવા દુર્લભ-દુષ્પા૫ જન્મને પામ્ય. પણ પછી તે તું કુવિચારમાં મગ્ન બની ગયે. જે ભેગની સાથે તેં પ્યાર કીધે. તે ભેગની સાથે તે સંબંધ બાંધે
ભોગને ભેગવવામાં મસ્ત બને. પણ તે ભેગ કે છે? જેની પાછળ છે એકાદ રોગ નહીં પણ રોગને કાફલે... અને તેનું પરિણામ ભયંકર. આ ભેગે તને
ક્યાં લઈ જશે. ખબર છે? નરકમાં – દુઃખભૂમિમાં. માટે હવે તે આ ભેગમાં મસ્ત બનીને ધર્મ ક્રિયાઓને કરીશ નહીં. ક્રિયાઓમાં મસ્ત બનીશ નહીં તે આ મેં ઘેરો જન્મ એળે ગુમાવી દઈશ... હા!
| ૬ | घोरेऽतिदुःखभरिते अयसंकुलेऽस्मिन् , संसारवाधिलहरीभ्रमितोऽस्ति जीवः । कर्मानुगश्चरति दुर्गतिदुर्गछिद्रे, विश्वग् सुदुःखसहितो जिनधर्ममुक्तः ॥६॥
કેણ કહે છે કે આ સંસાર સુખથી ભરેલું છે ? એરકંડિશન ફલેટમાં રહેલા શ્રીમંતનો ઈન્ટરવ્ તે લે..... દેવલોકમાં રહેલા દેવાત્માઓની દાસ્તાન સૂણે તે જેવા મળશે કેટલાં દુઃખે છે?
સામ્રાજ્યના સ્વામી ચક્રવતીના જીવનનું અવેલેકન કરશે તે જણાશે કે કેને સંસાર સુખ ભર્યો છે? કેક તે બતાવે. જ્યાં જુઓ ત્યાં ડગલે ને પગલે દુઃખ... દુઃખ... આવા દુઃખમય સંસાર-સાગરની લહેરીઓમાં

Page #17

ભ્રમિત અનેલે જીવ.... કૅમ રૂપ વાયુ જ્યાં લઈ જાય ત્યાં ત્યાં ભમતા.... અહાહા...કેટ કેટલી દુર્ગતિએ રૂપ દુતિમાં જઈ દુ:ખ ભાગળ્યુ...તેના કયારે વિચાર કર્યાં ? આ દુ:ખથી મુક્ત કરનાર જિનમને તે તે આરાધ્યા જ નહીં.... ||।।
|| ૭ ||
लब्ध्वापि शासनमिदं जिनधर्मसत्कं, पुण्यानुयोग विपुलैर्भवमंडपेऽस्मिन् । यो रज्यते विषयवासकरङ्गभङ्गः. चिन्तामणि स बत हारयति स्वहस्तात् ||७||
પવન જેમ અનુકૂળ હાય તેા વહાણુ ઇચ્છિત સ્થાને પહોંચી જાય તેમ પુણ્યની મહેર થતાં જ તુ કચાં આવ્યો તે ખખર છે ને ? ભવમંડપમાં કેવું સુંદર સ્થાન મળ્યુ છે! જે શાસનની પ્રાપ્તિ માટે હુજારા – હુજારા આત્માએ તલસે છે....તડપે છે....વ્યાકુળ હોય છે.
અરે.... જે શાસન પ્રાપ્ત કરવા આંસુ સારે છે તેવુ શાસન તમને પ્રાપ્ત થયું.....ઉપલબ્ધ થયું....તેની પાછળ તમે કેટલી સાધના....ઉપાસના....આરાધના કરી તે શાસનને તેમ જ તમે વેડફી દેશે.... પ્રમેાદમાં જ ખાઈ નાખશે. વિષયાના સુવાળા સહવાસથી કે તેના રંગભંગથી એવા તે ઉન્માદ જાગ્યા કે હાથમાં આવેલુ ચિંતામણિરત્ન

Page #18

જેમ ગોવાળે ખાઈ નાખ્યું તેમ તમે તે નથી કરતા ને ?... શા
| ૮ |
नो चिंतितं जिनवरागमतत्त्वरत्नं, संसारवासकवशंवदमानसेन । दुष्टात्मना कुटिलकर्मवशानुषंगाद् , द्वारं मयाप्तमधमेन च रौखस्य ॥८॥
અહાહા ! સંસારના વાસથી મન તે એવું સંસારને વશ થઈ ગયું કે શું કરું એની વાત ?
પિતાની જાત અને ભાત બને ભૂલી ગયા છે. પિતાની નિવાસભૂમિ કઈ અને પ્રવાસભૂમિ કઈ તે બંને વિસરી ગયે અને તેની ચિંતામાં જ આગમ તત્ત્વરત્ન પ્રાપ્ત થયું.
નવર પ્રરૂપિત શાસ્ત્ર મળ્યાં. તેને સ્વાધ્યાય તેનું ચિંતન ન કર્યું. મંથન ન કર્યું. તેથી કલ્યાણને માર્ગ મળે નહીં પરમપદનો પંથ પ્રાપ્ત થયો નહીં. કુટિલ કમેને સંચય કરી ગયું અને દુષ્ટ બનેલા આત્માનો એક દી એ ઊગ્યે કે તે દુર્ગતિના ઘરે નરકગતિને અતિથિ બની ગયે....૮
लब्धं त्वया मनुजजन्मसु पुण्ययोगात्, स्वोद्धारकारणमिदं जिनधर्मरत्नम् । त्यक्त्वा प्रमादमधुना जिनदेवमेन, संस्थापय स्वहृदये सततं विवेकिन् ॥९॥

Page #19

૧૦
વિવેકીન ! કેટલું સુંદર ઉદ્બોધન હે આત્મા, તા: તારી પાસે વિવેક આવ્યું છે. તેની શક્તિ જ અને ખી, સારું-નરસુ, લાભ-હાનિ, આશ્રવ–સંવર બંને પક્ષે વિચારવાની ગતિ સૂઝે છે. એની નજર જે કે બહારના પદાર્થો પર ફરતી હોય છે. પણ એ બહારના પદાર્થોના રૂપ, રંગ અને દેખાવ જોઈને માણસ કિંમત આંકે તે સમજવું કે હજી એની પાસે વિવેકશક્તિ પ્રગટ થઈ નથી. આ વિવેકની વિલક્ષણ નજરથી જોતાં તને જ્ઞાન થશે. મળેલ માનવ અવતાર કેટલા પુણ્યગથી પામ્ય અને સ્વઉદ્ધારના કારણ સમું જનધર્મરત્ન પામ્યા. તે હવે પ્રમાદને પરિહાર તે કર....ભલે ઉદ્ધાર કરનાર ન મળે. ત્યાં સુધી પ્રમાદ કર્યો. પણ હવે તે એક ક્ષણને પ્રમાદ ન કર અને તે ઉદ્ધારકને જ તારા હૃદયના હાર બનાવ. દિલના દેવ બનાવ. પછી જે જે એ પ્રભુનો મહાગ્ય ચમત્કાર.... મારા
“જિનેશ્વરને જ જિગરની જાગીર બનાવ.”..
| | ૨૦ | भुवनतिलकाख्येन गुरोरनुग्रहेण च । लब्धिसूरेः प्रसत्या च, दृब्ध तु रम्यमष्टकम् ॥१०॥
ગુરુ દેવની કૃપા કટાક્ષ વિના, અનુગ્રહ ગ્રહણ વિના કયું કામ શક્ય છે? ગુરુદેવ શ્રી લબ્ધિ પદ લબ્ધિસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબની કૃપાથી મેં ભુવનતિલકસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબ અષ્ટક રચ્યું છે....?

Page #20

*
૪
૨. પરમાવપરિહાર
**
કે
છે ? | मुक्त्वा समस्तविषयं मृगयस्व धर्म, अक्षप्रजन्यमखिलं परतः प्रलब्धम् । यत्नेन भूरिपरिचिंतनताऽघवृत्या, आशानलेन परितप्तकुमानवेन ॥१॥
પૂરા વિશ્વમાં બાહ્ય હવામાનમાં ફેલાયેલાં પ્રદૂષણનું બુમરાણ મચી ગયું છે. પણ આશ્ચર્ય તે એ વાતનું થાય. છે કે પેલાં ભીતરી પ્રદૂષણની સામે કોઈ અવાજ ઉઠાવતું નથી. માનવ તારા જીવનમાં દૂષણ તે નથી પિડું !...અરે આ વિષથી પણ ભયંકર વિષએ તે તારા અંગઅંગમાં અડ્ડો જમાવ્યું છે. ઉધારથી લાવેલા ઈનિદ્રયજન્ય સુખથી શું તારો ઉદ્ધાર થવાનું છે ? જે તારા હતા નહીં, છે નહીં અને થવાના નથી; તેને તારા બનાવવા તે કેટલા પ્રયત્ન કર્યા ! પાપવૃત્તિઓનાં પ્રદૂષણે પૂરા જીવનમાં

Page #21

કાતિલ સ્વરૂપે વ્યાખ્યા: આ વૃત્તિપ્રવૃત્તિથી સુખ મળશે, સુખ મળશે. આ આશાના અગ્નિમાં તું શેકાતે ગયે પરિતપ્ત બનતે ગયે. માટે હવે તે ધર્મને શોધ...
ધર્મને મેળવ..?
मोहांधकारवशतः प्रगतं शिशुत्वं, नष्टं युवत्वमपि कामविचाररंगात् । वृद्धत्वमप्यमितकुत्सितचिन्तया च, संप्राप्य जन्म मनुजस्य च हारितं हा ॥२॥
જે જે આ તારું મનુષ્ય જીવન કેવી રીતે વ્યથિત થઈ ગયું. આ ઘેરું આયુષ્ય ધર્મની સાધના વિના વ્યર્થ ચાલી જશે. તું બીજાનાં આયુષ્ય. બીજાની અવસ્થાઓ કેમ ચાલી ગઈ તે તે જાણે છે ને ? મેહાંધકારમાં પડેલે પિતાને શૈશવ, વૈભવ, તે એમ જ ખેલ રમતમાં વિતાવી દીધે, અને શક્તિના નિધાન સ્વરૂપ યૌવનને કામગમાં ખોઈ દીધું અને રસ નીકળ્યા પછી શેરડીના કૂચા સમાન વૃદ્ધાવસ્થા તો બસ અમિત ખરાબ ચિંતાઓમાં જ પૂરી થઈ ગઈ. આ છે તારા જીવનનું સરવૈયું, તારા જીવનને હિસાબ-ક્તિાબ. તું જ કહીશ કે મનુષ્ય જન્મતે એમ જ હારી ગયે...વ્યર્થ ગુમાવી દીધે મે = એટલે મોક્ષભાવ. હ એટલે હું.મેક્ષભાવને હણે તે, મોહ, આ મહ તે, અંધકાર છે. પારા

Page #22

૧૩
॥ ૨ ॥ सत्साधुसंगरहितं जननं निरथं, संस्कारनीररहितं गुणरत्नरिक्तम् । श्लाघ्यं सुधर्मकृतितो भवति स्वजन्म तस्मात्तु धर्ममतुलं सततं विधत्ताम् || ||३||
સાચા સાધુઓના સંગ તે। પારસમણિથી ચઢિયાતા છે. પારસમણિ તે લેાખંડને સેાનું અનાવે, પણ સાધુમહાત્માઓને સંગ સાધુ-મહાત્મા જેવા બનાવી દે.... આવા સાધુપુરુષને સત્સંગ કર્યાં. સંસ્કારના નીરથી રહિત, ગુણરત્નાથી ખાલી રહ્યો તે તે તારા જન્મ એળે જશે. સુધર્માંની કૃતિ વડે તારા મેઘેરા અવતાર સફળ થઈ જાય.... પ્રશસ્ય બની જાય, માટે નિરંતર ધમ સાધના કર........ આરાધનામાં લાગી જા.... III
11 8 11
काचोऽपि रत्न तुलनां दधते सुसंगात्, राज्ञ्या वपुः परिहिताभरणस्थितोऽयम् । जाड्याङ्कितोऽपि शुभपंडितताविहीनः, विद्वान् सुबुद्धिविकलेाऽपि भवेत्सुसंगात् ||४||
કાચ, જે લેકના પગેથી ઠોકર ખાતા હતા, લાક તેને ‘ના વેલ્યૂ' ગણીને ઉકરડા ભેગા કરી દેતા હતા,

Page #23

તે કાચે વિચાર્યું, કેવી મારી દયામણી દશા...વિચિત્ર અવસ્થા. ત્યાં તે કઈ સોનીએ તેને સેનાના આભૂષણને સંગ કરાવ્યું. અને તે આભૂષણે રાણીના શરીરને શોભાવે તેવા સુંવાળા બનાવી દીધા. પેલા કાચનું સોનાના સંગે, સેનાની સેબતે તેને રત્નતુલ્યમૂલ્ય કરી દીધું. પેલા બુદ્ધિથી જડ, પંડિતાઈથી રહિત, સહબુદ્ધિથી રહિત પણ સત્સંગથી વિશ્વવિકૃત, વિદ્વાન બની ગયા છે.
સત્સંગનો મહિમા....લકા
हिंसाकरः प्रचुरजंतुसमूहकस्य, . क्रोधप्ररक्तहृदयो बहुविहलाऽपि, दुष्टोऽतिनिन्द्यवृजिनैः परिसंवृत्तोऽपि,
सत्संगतस्तरति सेोऽपि भवांबुराशेः ॥५॥
અહા ! સત્સંગમાં કે ચમત્કાર છે કે મહિમા છે. મામૂલી માનવને મહાપુરુષ બનાવી દે છે.
પામરને પરમ બનાવી દે છે.... નરને નારાયણ બનાવી દે છે. જે પેલા દઢપ્રહારી જેવા પ્રતિદિન હિંસાની હુતાસની ખેલતા હતા, તેવા ખૂનીને મુનિ બનાવ્યા. અર્જુનમાલી જેવા હત્યારાને સત્સંગે કેવા ત્યાગી.... વિરાગી અને વિતરાગી બનાવી દીધા. આવા ઈતિહાસની ઇમારતમાં અનેક મહાપુરુષે છે. જે સત્સંગના પ્રભાવથી-પ્રતાપથી સંસાર-સાગરને પાર કરી ગયા... પલા

Page #24

૧૫
॥ ૬ ॥
विश्वे भ्रमन्ति सततं निजलक्ष्यहीनाः, जीवा अनेकगतिके निजकर्मबन्धात् । कर्मप्रणोदितविभाव विचारवक्राः, तान्मोचयत्यविरतं जिनधर्म एव ॥ ६ ॥
વિશ્વના વિશાળ ફલક ઉપર જરા દૃષ્ટિપાત કરો તે માલૂમ પડશે.... કે....જીવા ભટકે છે.....ભ્રમણ કરે છે. તેમાં તે કાર્ય સફળ ન થયું તે તેનું લક્ષ્ય જ શું છે તે માલૂમ નથી.... સાધના-આરાધનામાં પણ કયારેક તેનુ લક્ષ ચૂકી જવાય છે. ત્યારે તેની દશા એવી થાય છે કે ! લે ને ગયે પૂત ખે। આઈ. ખાવિ લક્ષ્યભ્રષ્ટ જીવ પુનઃ પુનઃ પેાતાના કર્માંથી બંધાયેલે ગતિમાં ભટકયા કરે છે.... આ કમ પ્રેરિત વિભાવ વિચાર ચક્રમાં ફસાયેલા-પૂરાયેલા જીવને મુક્ત કરનારા એક જ જીનધમ છે.... IIFI
|| ૭ ||
रे चित्त ! चिन्तय सदा जिनधर्मतत्त्वं, तत्वेन भाति सकलं हितमात्मनस्ते । श्रेयोऽध्वगेो भव यदीच्छसि मुक्तिधाम, श्लाध्या तु मुक्तिपदवी सुधिया मलभ्या ॥७॥

Page #25

૧૬
ચિ'તાની ચિતામાં જલતા જીવ જરા વિચાર કર. આ ચિંતાના ચક્રે શુદ્ધ-શુભ-શુભ્ર....ભવને રોલી નાખ્યું. માટે આ ટેન્શનના મેટીશન એક જ છે.
ચિન્તન-શુભચિન્તન...ઇલાચીકુમારને મુનિની નિવ કાર ભાવના ચિન્તનમાંથી પ્રગટેલા ડિવાઈન ફ્રાયેર....માહનીય કને બાળી નાખ્યું. પેલા ચિલાતીપુત્ર સુષમાને મનની મહારાણી માનનારને મુનિએ આપેલા ત્રણપદ્મના ચિંતને મુક્તિના માર્ગ મતાન્યે. આ ચિંતનથી હેય-જ્ઞેય-ઉપાદેય જાણી લે. મુક્તિને મેળવવાના મનેાથ છે. તેા જિનયમના તત્ત્વનું ચિંતન કરતા રહેજે....!Iના
|| ૮ ||
धर्मार्थलेश रहिताः
परदुःखतृप्ता,
दुष्टा जनाः परजनान्परिपीडयंति । fear निजार्थमपि ये च परोपकारं, कुर्वन्ति धन्य-जनना जिनसाधवश्च ॥८॥ ધને કરતાં જ નથી. બીજાઓના દુ:ખને જોઈને તૃપ્ત, બીજાઓને પીડા પહેાંચાડનાર આવા દુષ્ટના હાય છે. પૃથ્વી કહે છે, “મને મેરુ પર્યંત જેવા મોટા મેટા પતાના ભાર નથી લાગતા. પણ આવા દુષ્ટનાના જ ભાર લાગે છે, જ્યારે પેલા સ્વયંની સાધનામાં સદાશકત પરોપકાર પરાયણ અને મળેલા મહામૂલ્ય માનવજન્મને સા કરવા કટિબદ્ધ બનેલા મહામુનિ તે મારા માટે ભૂષણ રૂપ છે એમ પૃથ્વી કહે છે.... IIIા
*

Page #26

LIST
જ રૂ. મમત્યાગાબદામ
जडेषु रक्तो विषयेषु सक्तः, क्लिष्टः कषायैविपरीतबुद्धिः । मिथ्यातमोऽधः कुविचारबद्धः, વચ્ચે રિદ્ધિ પતિ નૈવ મૃદા
પુદ્ગલમાં, વિષયમાં આસક્ત કષાયથી કિલષ્ટ બનેલે વિપરીત બુદ્ધિ અને મિથ્યાત્વ તિમિરથી અંધ બનેલા દુર્વિચારોથી બદ્ધ બનેલે મૂઢ કેટલે બેધક શબ્દ છે, મૂઢ અજ્ઞાન અને મુઢમાં ફરક છે. મૂઢ અજ્ઞાની જાણતા ન હોવાથી નહીં છોડે તે અજ્ઞાની, જાણવા છતાં સંસારના પદાર્થોથી મોહાંધ થયેલો મૂઢ પિતાનામાં રહેલે અનંતસુખને નિધિ જોઈ શકતું નથી. શા

Page #27

૧૮
सुदुर्लभं काटिभवैभवाब्धी, सुमानुषं जन्म हहा विमूढः । लब्ध्वा प्रमादैविफलं करोति, हस्ताद् गतं रत्नमिवावपाति ॥२॥
પેલા મરજીવાઓ તે જુઓ, કે પ્રબળ પ્રયત્ન કરે છે! મરણને પણ તુચ્છ લેખી.... તેનાથી મહાન રને લેવા સાગરના પેટાળમાં જાય છે અને ઘણું ઘણા પ્રયત્ન એક-બે રને લાધે છે. પણ દુર્ભાગ્યવશ હાથમાં આવેલા રત્નને બેઈ બેસે તે તેને કેટલે પસ્તાવે, દુઃખ દર્દ થાય.......
પણ તમને તે મહાનથી મહાન રત્ન કરડે ભમાં દુર્લભ માનવ ભવનું મળી ગયું. તેને પ્રમાદથી, કષાયથી, વિષયથી હાથમાંથી બેઈ નાખ્યુંતે દુઃખ, હઈ, પસ્તાવે નહીં થાય ?.... જરૂરથી થશે. માટે પાણી પહેલાં પાળ બાંધે. રો
देहे च गेहे धनधान्यकोशे, ममत्वभावो भव्हेतुरेव । ततः प्रयत्नः सुधिया तु कार्य, निजात्मभावे स्वगुणस्य सिद्ध्यै ॥३॥

Page #28

૧૯
કરોળિયાને જોયા હશે ! એ કેવું અસાસકારી.... જીવનાંતકારી કામ કરે પેાતાના માટે પ્રમળ પરિશ્રમે જાળ મનાવે છે અને તેજ જાળમાં પુરાઈ-સાઇ મરણ પામે છે. જે શરણુ માટે અનાવી તે જ મરણ માટે મની. આ જ રીતે માનવી દેહ, ગેહ, ધન, ધાન્ય, જીવન, સાધન માટે જ એકલુ અર્જુન નહી કર્યુ. પણ તે તેા તારક છે.... ઉપકારક છે.... ત્રાણ ...પ્રાણુ છે... આવી મૂર્છા....મમતા...આસક્તિ કરી... તે દેહ.... ગેહ....ધન....ધાન્યની મમતા ભવ પર પરાની હેતુ ખની માટે જ આ મમતા ભાવને દૂર કરી સમતા ભાવ, તા તે શિવસુખના માક્ષમાગ ના હેતુ અને છે. IIરૂ
આશ્ચય કારી છે. પેાતે જ
11 8 11
मोक्षाभिलाषी खलु पापभीरुः, पापगणातिदूरे |
धावेत्स्थले
त्यजेत्स पापं विषवत्सदैव,
करोतु पुण्यं सबलं जिनेोक्तम् ||४||
તાપથી તપ્ત થયેલા માનવ છાયા લેવા ઘેઘુર વડલાના આશ્રય કરે છે.... અરે તૃષાતુર.... તૃષા છિપાવવા જલપાન કરે છે. તેા પછી પેલે મેાક્ષાભિલાષી પાપ-તાપથી પરિતખ્ત અને તૃષાતુર શું ખારા ઝેર પાપ-તાપથી બચવા જિનપ્રતિ પુણ્યછાયા પ્રદાતા ઘેઘુર વડલારૂપ શાસનના આશ્રય ન ક્રમે જરૂર કરે....આ જિનના બતાવેલા પુણ્યના સચય જ ક ના ચય અને મેાક્ષના પરિચય (સહવાસ) કરાવશે....II

Page #29

૨૦
वित्तं सुपात्रगमथ स्थिरतामुपैति, धर्मादिपात्रवपनाच्छुभभावनाभिः । दानाय वित्तमुदितं किल बुद्धिमद्भिः, तस्माद् व्ययं कुरु धनस्य सुपात्रयोगे ॥५॥
લક્ષ્મી તે ચંચળ છે. ચપળ છે. પણ બુદ્ધિમાન પુરુષોએ આવી ચંચળ અને ચપળ લહમીને સ્થિર બનાવવાની એક કલા દુનિયાને દેખાડી છે. અને તે સુપાત્રમાં લક્ષમીને વિનિયેગ, પાપાત, ત્રાયતે ઈતિ પાત્ર=જે પાપથી રક્ષણ કરે તે પાત્ર અને તેમાં પણ ઉત્તમ પાત્ર તે સુપાત્ર. તેમાં શુભ ભાવનાથી એટલે દાનેશ્વરીની છાયા કે કીર્તિની કામના, નામની તક્તિથી નહીં પણ ધનની મૂચ્છ ઉતારવાની... પરિગ્રહની પતી ઉતારવાની બુદ્ધિથી અપાતું દાન. તે દાન દ્વારા તે લક્ષ્મીના સ્વભાવને બદલી દે છે! ચંચળતા ને ચપળતાને દૂર કરે છે. દેવામાં આનંદ, ઉલ્લાસ અને સંતેષ છે. જ્યારે છેડી જવામાં નિરાશા છે, પીડા છે અને વ્યાકુળતા છે. લક્ષ્મીને સુપાત્રમાં વપન કરે છે તે ઉત્તમ.
, ગાત્રમાં વાપરે છે તે મધ્યમ ,, ખાત્રમાં (નીચે) સત્કાર્ય કર્યા વિના દાટે છે
તે અધમ. સુપાત્રમાં ધનને વ્યય કર એ જ ઉત્તમ કાર્ય

Page #30

૨૧
Tદા
क्रोधोऽधमः सुमतिबोधविरोधकाऽयं, ज्ञात्वेति धर्मगुणकक्षविदाहकत्वात् ।
ય: પ્રશસ્તેિરસને વિવોન, क्रोधक्षये भवति मोक्षसुखं प्रवश्यम् ॥६॥
દુનિયામાં શસ્ત્રો અનેક પ્રકારે હોય છે. કિન્તુ વિજ્ઞાને એવાં રસાયણુ શસ્ત્રો બનાવ્યાં છે. કેઈ બુદ્ધિ પર. કેઈ પવન–પાણી–પ્રકાશ પર ઘેરી અસર કરે છે. ક્રોધ પણ એક રાસાયણિક શસ્ત્ર છે, જે મતિ પર એવી માઠી અસર કરે છે, જેથી સદ્દબુદ્ધિ નષ્ટ થઈ જાય છે. માટે એક ચિંતકે કહ્યું છે :
“Angel deprives the may of bis Angel of wisdom” ક્રોધ એ ડહાપણની દષ્ટિમાંથી મનુષ્યને ભ્રષ્ટ કરે છે અને તમે ખિલાવેલે ધર્મ અને ગુણની વનરાજને બાળી નાખે છે. માટે તેને જીતવા અથવા તે રાસાયણિક શસ્ત્રથી બચવા પ્રશમરસને મેઘ વરસાવે તે જ શિવસુખની કલ્પવેલડી વિકસશે. ક્રોધને ક્ષય એટલે શિવસુખને જય....દ્દા
Iળા यथा हि दावानलदग्धकाष्ठं, श्यामं भवेत्याज्यमतीव गह्यम् । तथैव कोपानलदग्धजीवो, गुणैर्विहीनोष्टति संसृतौ वै ॥७॥

Page #31

મ
કેટલાક સુંદર–શાભનીક ઇમારતી–નિચરીયમય લાકડાએ હાય પણ તે અગ્નિથી મળીને કાળા શ્યામ થઈ ગયા હોય તા જોવા શું ગમે ? હાથમાં લેવાય ન ગમે... પછી ઘરમાં સંઘરવાની તે વાત કયાં રહી ? કાપાનલથી દુગ્ધ થયેલા જીવ, ગુણ્ણાને—સંસ્કારાને પશુ સાથે બાળી નાખે છે. પછી એની કિંમત કેટલી ? કોડીની....પછી સંસારમાં રખડવા લક્ષ્ય જ કરે છે. પરંતુ ચાલુ ભવમાંય કાઈ સારે। જીવનસાથી-સંગાથી કે સહાયક નથી મળતા....||
| ૮ ||
अनात्मभावैर्विकलो વિહવ્યો, भिदाचिदाढ्यो बहिरात्मभावम् । अनात्मभावे रमते ह्यविद्यः, ક્ષત્રિય, भित्त्वा निजस्वं लभते गुणाढ्यः ||८||
દીપક અંદર કેટલેાય પ્રકાશમય—જ્યેાતિમય હાય, પણ તેના પર રહેલી ચિમની કાળી મેશ હાય તેા બધુ જ કાળુ દેખાય....ઉજ્વલ જ્યાત પણ કાળી શ્યામ દેખાય. આવી જ રીતે પરભાવની, જડભાવની અનાત્મભાવની ઉજશને.... જોઈ કે જાણી શકતા નથી. તેા અજ્ઞાનની ચિમની ઉતારી જ્ઞાનયાત....ગુણુપ્રકાશ....સુખ, ઉજાશને જોવાના પ્રયત્ન કરા તા.... આજે નહીં તે કાલે ....કાલે નહી તે પરમવિસે જરૂર તે દેખાશે. ૮ાા

Page #32

४. सुकृतला भाष्टकम्
॥ શ્ ॥
दुःखस्य नाश यदि कर्त्तुमिच्छेः, स्वस्थं च सौख्यस्य निधि चिकीर्षेः । तदा कुरु त्वं सुकृतं जिनोक्तं, न स्यात्कदा दुःखमिहान्यकाले ॥१॥
ભૌતિક વિજ્ઞાન કહે છે, સાગરની અંદર નીચે એટલું સાનુ અને રત્ન છે. જો તેને બહાર કાઢવામાં આવે તે દુનિયામાં દીનતાનુ નામનિશાન ન રહે. તેવી જ રીતે આત્મવિજ્ઞાન કહે છે કે, આત્માના ખજાનામાં એટલી સંપત્તિ છે; તેને કાઢવામાં આવે, પ્રગટ કરવામાં આવે તે આત્માનું કાયમ દારિદ્ર નાશ પામી જાય. પણ તે પ્રગટ કરવાની ક્રિયા જિનાક્ત સુકૃત છે. આવા સુકૃત તમને કેલ આપીને જાય છે કે, તમને દુઃખ તે શું દુઃખના પડછાયા પણ કયારેય નહીં આવે. માટે જ આજથી સુકૃતના સચય
કરતા જાવ....||શા

Page #33

चित्तेन चिन्त्यं न परस्य दुःखं, पीडा न कार्यां वचसा परस्य । कायेन दुःखं न परस्य देयं,
त्रिधा तु शुद्धिर्मनुजैविधेया ॥२॥ ચિત્રકારના હાથમાં રંગ પીંછી ને કલા મૂકી છે. પિતાનું મન માનેલું કલ્પેલું સોનેરી સ્વપ્ન, સારું ચિત્ર સર્જન કરવા માટે તમને તમારા હાથમાં હજાર રૂપિયા ખર્ચે ન મળે તેવું મહામૂલું મનસુદયામય શરીર સુંદર ભાવ વ્યક્ત કરતી વાણી.. મૂક્યા છે. તમારુ જીવનલક્ષ સાધી શકે એ માટે એમને છૂટથી ઉપયોગ કરે. કારણ એ તમારા છે. એમાં કંજૂસાઈ ન રાખે. ભલે કિંમતી.... આકર્ષક...મનમોહક હોય પણ તે સાધન છે. પછી લઈને–ચિતરવાનું છે, નહીં કે મેહ નહીં રાખતા તેના દ્વારા સર્વનું કલ્યાણ કરવાનું.... પણ
ચિત્તથી ચિંતન નહીં કરવાનું, બીજાને દુઃખ આપવાનું, વચન વડે બીજાઓના મર્મઘાતક કે પ્રાણુનાશક ના બનાય...
કાયાથી પરને પીડાકારક ન થવાય એ ખ્યાલ રાખીને ત્રણ પ્રકારની શુદ્ધિ. બુદ્ધિ... સિદ્ધિ... પ્રાપ્ત કરવી જોઈએ /રા

Page #34

૨૫
त्याज्ये उभे वै खलु पुण्यपापे, कर्मप्रभावादुमयोचिलब्धिः । तथापि पुण्यं कुशलानुबन्धि,
मोक्षस्य हेतुर्गदितं श्रुतज्ञैः ॥३॥ બધાને જ જાત અનુભવ છે કે, કેઈ પણ જાતને કાંટે, ભલે તે પછી ગુલાબના ફૂલને કે બાવળિયાના શૂળને હોય, પરંતુ તે કાઢયા વિના ચેન પડે નહીં. કિન્તુ શાંતિ થાય નહીં...કિન્તુ તે કાંટાને કાઢવા અણીદાર સશક્ત બીજા કાંટાની આવશ્યકતા છે. સંસારના સમસ્ત છને પુણ્ય અને પાપ કર્મના કાંટા એવા તે ભેંકાયા છે, તે કાંટાઓને નિકાળવા શ્રુતિએ કામણગારે કુશલાનુબંધી પુણ્યકર્મને કાંટો બતાવ્યું છે.
૫૪ છે. संपूर्णकर्मक्षयतो भवेद्धि, मोक्षस्तु जीवस्य भवांबुराशेः । शेयश्च नीत्या जलतुंबिकायाः,
उर्वाग्रभाजी भवति प्रशुद्धः ॥४॥
સરિતામાં સહેલ કરતી તુંબિકા જોઈ હશે ? કેવી મસ્ત બનીને તરી રહી છે! પણ તે જ તુંબિકા ઉપર માટીને લેપ કરવામાં આવે છે તે લેપને ભાર તેને ડુબાડી દે છે.

Page #35

બસ, આ જીવ તુંબિકા પણ સંસારસાગરમાં ડૂબી ગઈ. છે. કારણ તેને ઉપર કમેને, દ્રવ્ય કર્મોને અને રાગાદિ રૂપ ભાવ કમેને લેપ છે. આ લેપને જ્ઞાન-ધ્યાન, તપત્યાગ દ્વારા સંપૂર્ણ નાશ કરવામાં આવશે, ત્યારે તે જીવા તરવા માંડશે. ઊર્ધ્વગામી બનશે અને સિદ્ધ-બુદ્ધ-શુદ્ધ બની. મેક્ષની મઝા માનવા લાગશે.
તમે સાગરમાં તરતી તુંબિકા જોઈ હશે? એ ક્યારે તરે છે? એના ઉપર જ્યાં સુધી તેને ભાર હતું ત્યાં સુધી તે ડૂબેલી રહી હતી.. બસ જીવતુંબિકા ઉપર એવા તે અષ્ટકર્મના ભારેખમ લેપ લાગ્યા છે જેથી સંસારસમુદ્રમાં ડૂબી ગઈ છે. પરંતુ તે જીવને ઊંચે ઉપર જવું હોય તે તે લેપથી મુક્ત થવું જોઈએ. પછી સિદ્ધબુદ્ધ... શુદ્ધ બની મેક્ષ મહેલમાં સદા મઝા માનતા રહે...ારા
कर्मक्षयः स्यात्तपसा दमेन, सुसंयमेनात्मविशुद्धितो वै । भवाब्धिनौका जिनशासनस्य,
सम्यक्तयाऽऽराधनतो विशिष्टात् ॥५॥ તમે જાણે છે ને? પિલી સુવર્ણની ઉત્પત્તિ-માટી અને સુવર્ણને જુદા કરવા કેટલે સખત પરિશ્રમ કરે પડે છે. તે તમારા ઉપર લાગેલે કર્મોને કચરો દૂર.

Page #36

કરવાને છે. માટે કેટકેટલું તપ અને ઈન્દ્રિયદમન કરવું પડશે તે વિચાર્યું છે! જીનશાસનની નૌકા ગ્રહણ કરે જેથી સમ્યફઆરાઘનથી કર્મક્ષય જલ્દી થઈ જશે...... વા
आस्वादतेऽनंतसुखं च जीवः, मोक्षास्पदेऽबाध्यसदास्थितित्वात् । अनंतकाले न विपर्ययोऽस्ति,
स्वरूपसंस्थस्य शिवात्मनोऽस्य ॥६॥ મેક્ષમહેલના માલિક બનેલે આતમ.. અનંત.... અનંત સુખને આસ્વાદ કરે છે... અનંત અનંત કાલ સુધી. ત્યાં જ વાસ કરે છે. સ્વરૂપસ્થ પણ અનંત કાલ તક રહે છે. એમાં વિકાર...વિપર્યય...વિભાવ ભાવને પામતે નથી.. કેવું સુંદર શિવસદન છે. જવાનું મન થાય છે ને... આજે જ મુક્તિમહેલના મંઝિલના મુસાફીર બને. દ્દા
मनोविकल्पेन विचित्रकर्म, बध्नाति जीवो निजचित्रभावात् । शुभाशुभं दुःखसुखस्य हेतु-, मतो भ्रमत्येव भवेऽशरण्यः ॥७॥

Page #37

૨૮
|| ૮ |. अधोगतावूर्ध्वगतौ च जीवः, गच्छत्यवश्यं निजकर्मबन्धैः । यावत्त कर्मप्रवशश्च जीवः,
तावत्तु तस्य भ्रमणं भवेद्धि ॥८॥ તમને ખબર છે ને? કોઈ પણ વસ્તુ ખરીદવી હોય તે તરત જ ભાવ પૂછે છે? કઈને ત્યાં મહેમાન બને છે તે ભાવ જુઓ છે. તે તે પછી કર્મબંધનમાં શું ભાવ નહીં જુઓ? માટે મનના કુવિકલ્પ રૂપી જાળ તને કર્મના પંજામાં ફસાવી સુખદુઃખને હેતુ બની ભાવમાં ભમાવ્યા જ કરશે. અશરણ બનાવી કયાં ક્યાં નહીં ભમાવે. ઊંચે.નીચે... અત્રતત્રસર્વત્ર માટે તેના પંજામાંથી છૂટવા આજે જ કમ્મર કસ....... ઊભા થાવ....... પ્રમાદને પરિહાર કરે... I૭૫૮માં
*
*
+ :

Page #38

ક ૧. વિષય રિચા+IIષ્ટમ્
_ { . पंचेन्द्रियाणां विषयेषु लग्नः, भ्रान्त्या सुख संमनुतेन जीवः । सुखं क्षणं तत्र न वास्तवं तत् ,
दुःखस्य मूलं कथितं सुधीभिः ॥१॥ ખરજવું થયેલા રેગીને જે હશે... તેને ચક ઊપજે છે ને તે ખજવાળતા મઝા આવે છે. સુખ લાગે છે. કિન્તુ ક્ષણિક..જ્યાં ખજવાળ પૂરી થતાં એવું લોહી ઉભરાઈ આવે છે, દર્દભરી વેદના ઉભરાય છે કે મોટી મોટી બૂમે. પાડે છે. આ વાત વાંચી મૂર્ખતા જણાય છે, રોગીની.. પરંતુ આ તે જ્યાં લગી રેગ ત્યાં લગી...તમને તે પંચેન્દ્રિયના વિષયભેગની ખજવાળ ઊભી થાય છે અને

Page #39

૩
તમે ખણવા માંડે તે, એક એક ઈન્દ્રિયની ખજવાળ મૃત્યુ આપે છે. તે પાંચપાંચ ઈન્દ્રિયેના વિષયભેગ કેટકેટલા મૃત્યુની ભેટ આપશે .. કદી વિચાર્યું !
| | ૨ . भोगैश्च रोगाः प्रकटीभवन्ति, त्याज्याश्च भोगा भुजगापमानाः । ज्ञेयाः प्रभुक्ता विपदां निवासाः,
अपि स्मृताः सज्वलयन्ति चेतः ॥२॥ રેગનું નામ સાંભળો અને જાણે વેદના ન ઉભરાતી હિય તેવું દુઃખ થાય છે. તેગ આવે તે શું શું ન થાય? આ કર્મને કાતિલ કર રેગ આતમને લાગે છે. ક્યારે? ખબર છે? જ્યારે જ્યારે ભેગને રેગ થાય ત્યારે. માટે જેમ બને તેમ જલ્દી તે ભેગોને છેડી દે. આ ભેગો તે એવા છે. એની સ્મૃતિ–મૃતિને (મરણ) આપી દેશે. જે ભેગના મરણથી જ મરણને પામેલા ઘણું દષ્ટાંત શાસ્ત્રમાં આવે છે.... અહાહા.. કેવા છે નિષ્ફર ભેગે !
भवेषु दुःखौघसुपूरितेषु, पुण्यप्रभावात्परितो भ्रमित्वा । लब्ध मनुष्यस्य तु जन्म चोच, પન્નાલસામર્થ્યમુહિપુરમ્ રૂા
-

Page #40

૩૧
|| ૪ | आर्य च देशे सुकुलस्य मध्ये, संस्कारपुष्टे जिनधर्मवासे । सुदेवसद्धर्मगुरुप्रसिद्धे,
नृजन्म लब्धं सुकृतैरपूर्वैः ॥४॥ જે ભવવનમાં દુઃખને દવ લાગેલો હેય વેદનાનાં વન્ય પશુઓ વાસ કરતા હોય... વ્યથાના વાલે જ્યાં ઝેર એકતા હોય...આવા દુઃખ ભરપૂર ભાવમાં છેડી પણ અનુકુળતા મળતી હોય તે તે પુણ્ય-પ્રસાદી સમજવી. જ્યાં સુદુર્લભ માનવજન્મ, પંચેન્દ્રિયની પટુતા અને બુદ્ધિ પણ સુબુદ્ધિ મળે .. આર્યભૂમિ, સંસ્કારવાન કુટુંબ, સુકુલ જન્મ અને જિનકથિત ધર્મ પ્રાપ્ત થ...આ બધી અનુકૂળતા પ્રાપ્ત કરવા કેટકેટલા પુણ્યને પ્રસાદ પ્રાપ્ત કરે પડ્યો હશે ! તેની પાછળ કેટકેટલા ભવેના પ્રયત્ન પછી સફળતા મળી હશે ? જરા ગણિત તે મૂકો, પછી તેને ઉપગ કેમ કર...તે તે વિચારો...જરા તઢી તે લે વિચારવાની રૂઢી
| R ||. तत्त्वं तु चिन्त्यं निजभावसिद्ध्यै, कस्त्वं कथं वात्र कुतः समागाः। लब्ध्वा तु जन्म स्फुरितात्मबुद्धया कुत्रासि गन्तेति भवादमुष्मात् ॥५॥

Page #41

આખાય જગતનું વિશ્લેષણ ચિંતન કરનાર માનવ કેટલી તારી નિર્બળતા તે તારા પિતાના સ્વરૂપને વિચાર જ ન કર્યો, કેટલે અફસેસ ! જગતને જાણનાર પિતાને જાણ શક્તો નથી. એક શાયરે ઠીક જ કહ્યું છે કેઃ
इतना भी नहीं सोचते, हम कौन है ? क्या है ? इन्सान को इन्सान की पहचान नहीं हैं !
જીવને જાણે તે શિવને જાણે, જીવની જાણકારી વિના શિવની જાણકારી થતી નથી......
खुदकी जिसको खबर नहीं वह शख्स खुदा को क्या जाणे !
માટે આથી અધ્યાત્મ ગની ભૂમિકા હું કોણ? ક્યાંથી આવ્યું? જીવનું સાર્થક શું? ક્યાં જવાનું છે? આટલું તે ચિંતન કરે ! મેલા
गतजन्मतो वै भवेत्र चैकः, समागतोऽसि प्रबलैश्च पुण्यैः । एको हि गंता परलोकमार्ग, यथाकृतं कर्म फलत्यवश्यम् ॥६॥

Page #42

૩૩
|| ૭ | भवेत्सुखी सोज्ज्यभवे तु नित्यं, पाथेयमस्ति प्रबलं तु यस्य । जिनोक्तधर्माचरणेन यत्स्यात् ,
पुण्यं पवित्रं तु विदंतु नित्यम् ॥७॥ રે માનવ! સગાંસંબંધી–સ્વજનોના સહારે મને સુખદુઃખ મળે છે, એમ જ તું માને છે ને? માટે તેની સાથે રહેવા...ખાવા તેના માટે પૈસા ભેગા કરવા. આ બધા કઠિન પ્રયત્ન કરે છે ને! પણ વિચાર તે ખરે કે તું અહીં આ જ કુટુંબમાં કેમ આવ્યે? બધા સાથે કેમ ન આવ્યા? આ બધા પ્રશ્નો જ આપણું પૂર્વભવની કરણીનું ફળદર્શન કરાવે છે
ચાલે, હવે થોડે દીર્ઘ વિચાર કરીએ.. અહીંથી જવાનું એકલાને જ ત્યાં ફળ પણ અહીંની કરણીનું જ મળવાનું ને.. પરભવનું પાથેય લેવા સારી કરણ કરવા આજથી જ જિનકથિત ધર્માચરણ કરવા માંડે.
તેમાં પ્રમાદ–આળસ ન થાય, નહીં તે....સમય વહી જશે અને પસ્તા થશે. એક ચિંતકે કહ્યું છે?
“Time wested can never be restored.”

Page #43

૩૪.
| ૮ निल्योऽसि शुद्धोऽसि निरंजनोजसि, विवादहीनोऽसि गुणाश्रयोऽसि । निराग्रहशान्तिदमालयोऽसि, इत्यात्मतच किल धास्य त्वम् ॥८॥
|| 8 |
दुःखेन भीतोऽस्यमयं यदीच्छेः, तदव्ययं दुःखविकारमुक्तम् । अनन्तसौख्याय शिवास्पदाय, :
यतस्व तसिद्धिपदाय तस्मात् ॥९॥ તારા આત્મતત્વને તું જાણુ, તમને થશે કે કેવી વાત કરે છે. મારે આત્મા તો શરીર છે... ઈન્દ્રિય છે.. મને છે... તેને કેવી રીતે જાણ .... અહાહા ! કેવું અજ્ઞાન જે જિનેશ્વરે કેવલજ્ઞાનના દીપક વડે કાયાની કેટડીમાં રહેલા આત્મતત્વનું નિર્મળ નિરંજન...નિત્ય.. નિર્વિવાદ નિરાકાર...ગુણભંડાર..-બુદ્ધશમીદમી એવું શુદ્ધ સ્વરૂપ કહ્યું છે. રખે તમે અંધારાની ધારામાં ન વહેતા એણે જાણે. “આતમજ્ઞાની શ્રમણ કહાવે.”

Page #44

૪
૬. નિનારાષ્ટ્ર છે
e
'
|| ૨ यदा जिनेशे जिनशासनेऽस्मिन् , શ્રદ્ધા મળે હરિ થય પુષ્ટા प्रभावनां - श्रीजिनशासनस्य,
कर्तुमनस्तस्य विजृभतेरम् ॥१॥
જીવ જ્યારે દિલના દેવળમાં શ્રદ્ધાના સિંહાસને.. જિનેશ્વરને જિનકથિત ધર્મને... શાસનને પ્રતિષ્ઠિત કર્યા પછી તે તેની આરાધનામાં-પ્રભાવનામાં રક્ષામાં સદા.... સર્વદા... સર્વત્ર રહે છે. ત્યારે સ્વનું અને સર્વનું કલ્યાણની કેડીએ અભિયાન કરાવનાર બને છે. શા.
" | ૨ | आज्ञा हि धर्मस्य सदा प्रधाना, आज्ञा हि सम्यग् भवतारिका च । आज्ञा हि पाल्या जिनधर्मविज्ञैः, आज्ञा जिनेशस्य हि मुक्तिबीजम् ॥२॥
કઈ પણ સૈન્ય ત્યારે જ વિજયની વરમાળાને...જયના લક્ષ્યને પામે છે, જ્યારે સેનાધિપતિની આજ્ઞામાં–શાસનમાં ચાલે તે જ નહીં તે પરાજય...પરાભવ...પંચત્વ પામે છે.
મારે તે મુક્તિની વરમાળા વરવી છે...વિકાસયાત્રાને વિજ્યવાહી બનાવવી છે. શિવપુરીની જયમાળાને પરિધાન

Page #45

૩૬
કરવી છે; તે આજથી જ તમારે જે જિનેશ્વર દેવને સેનાધિપતિ રૂપ માન્યા છે, બનાવ્યા છે. તેની કલ્યાણકારી...હિતદાયી આજ્ઞાને શિરાધાય કરવી જ પડશે... અને શિરોધાય કરેલી આજ્ઞા તમારા કંઠમાં મુક્તિની વરમાળા પરિધાન કરશે... અરે શિવસુંદરી તમારી રાહ જોતી ઊભી રહી છે. માટે ભવતારિકા...ધમ પ્રધાના...માંગલ્યબીજ આજ્ઞાને સ્વીકારી તેનુ પાલન કરે. રા
बीजेन
वृक्षेण
॥ ૩ ॥
रिक्तं न
च वृक्षवृन्द,
रिक्तं न फलं पुष्पपत्रम् |
पुष्पेण रिक्तं न फलं सुलभ्यं,
शास्त्र जिनेशस्य
ચૈવ
વીનમ્ ।। ઘટાદાર વૃક્ષનાં વૃદો...મઘમઘતાં ફૂલે...મધુરમધુર ફળા... મધુ જ ખીજને આભારી છે. ખીજ વિના કાંઈ જ પ્રાપ્તિ થતી નથી. માટે તે ખેડૂત પાતે સ્વચ્છ, સુંદર... મેાટા દાણાને ખાતા નથી. બિયારણ માટે રાખી મૂકે છે. ખેડૂત સમજે છે બિયારણ છે, તે મબલખ પાક છે, નહીં તે કાંઇ જ નથી...તેમ સુખછાયા પ્રદાતા વૃક્ષા સુયશના સુવાસવન્તા સુમને...મુક્તિનાં મધુર ફળા જિનેશ્વર દેવની આજ્ઞાખીજમાં રહેલા છે. તે આજ્ઞાને શિરોધાય કરી તે મુજબ વર્તન કરો. માટે તા કલિકાલસર્વજ્ઞે કહ્યું છે. રૂા आज्ञाराद्वा विराद्वा च शिवाय च भवाय च ...

Page #46

11 8 #1 आज्ञां विनाऽऽचार कदम्बकं न, आज्ञां विन। नैव तपोविधानम् । चारित्रधर्मोऽपि न तां विना स्यात्, अतो जिनाज्ञांकितधर्म एव ||४||
૩૭
સુદર ગાળાકાર રીષ્ય મુદ્રાએ તમે બનાવી હોય અને દુનિયામાં તેની કિ ંમત કરવા લઈ જાએ તે ચાલે ? નહીં ચાલે. કેમકે તેના ઉપર રાજ્યની મહાર-છાપ નથી પડી... તેમ કેટલુંય સુ ંદર આચારનું પાલન કરતા હા... ઘાર તપશ્ચર્યા તપતા હા...અરે દુનિયાની દૃષ્ટિએ મહાન ચારિત્ર પાળતા હા... પણ મહેાર છાપ ન હોય તેા સવ નકામુ .નિરથ ક ગણાય. માટે...આજથી જ આજ્ઞાયુક્ત જીવન જીવતાં શીખા, III
क्रिया
शुभा सम्यक्त्वयुक्ता कठोर कवरिता
सर्वा
॥ ક્॥
दानदयादिरूपा, सफला विबोध्या । તથાવ, क्रिया तद्रहिता निरर्था ॥५॥
કેટલેાય દાનધમ કર્યાં...કેટલીય યા પાળી...કેટલી
ક્રિયા કરી; પરંતુ જો જિતઆજ્ઞા ન હોય તે તે બધુ જ નિષ્ફળ નિરર્થક છે. કાય કષ્ટ છે. ઉપવાસ, ઉપવાસ નહીં લાંઘણુ મને છે...

Page #47

૩.
ચારિત્રપાલન દેવલાક પ્રદાતા બનશે, મેાક્ષદાયી નહીં. માટે આજથી જ જિનાજ્ઞાના સ્વીકાર કરો...... || ॥ ૬ ॥ वचो जिनोक्तं सफलं प्रमाणं, कालये स्यान्नहि निष्फलं तत् । येषां हृदि स्यादिति सम्प्रविष्टं, तेषां हि सम्यक्त्वमिदं विशुद्धम् ||६|| દવા પણ ત્યારે જ ગુણકારી... અસરકારી અને જ્યારે ડોકટર ઉપર શ્રદ્ધા હાય તા, વકીલ ઉપર શ્રદ્ધા હોય તે જ અસીલ જીત મેળવી શકે છે. જગતનુ શ્રદ્ધાથી જ સફળ થાય છે. ઈચ્છાએ અર્થાત્ કામનાએક મનુષ્યને નિરાશા તરફ લઈ જાય છે અને શ્રદ્ધા જીવનમાં આશાને પ્રકાશ લાવે છે. તેા પછી જેના સહારે-આશ્રયે આપને તરવું છે તે જિનકથિત અને જિનતત્ત્વ પર અચલ... અનુપમ... હૃદયની શ્રદ્ધા જે મુક્તિની આધારશિલા છે તેને સ્વીકાર કરો. સર્વ મંગલનું માંગલ્ય ..આ જ જિનવચન સફળ પ્રમાણ છે... IIF
કાઈ પણ કા
|| ૭ ||
ज्ञेयस्तु सन्पूर्वधरोऽपि विज्ञः, सम्यक्त्वहीनो न तरेद् भवाब्धिम् ज्ञानं समं दर्शनशून्यमेव, यज्ञानमेवं कथितं जिनेशैः ॥७॥

Page #48

૩૯
અહાહા ! સમ્યગ્દર્શનનું માહાત્મ્ય કેટકેટલું છે ? કેટલાયે પૂર્વાના અભ્યાસ કર્યાં હાય...અરે અનેક શાસ્ત્રોના પારગામી બન્યા હાય....પણ સમ્યગ્દર્શન વિના તે અજ્ઞાની કહેવાય...અરે ચૌદ પૂઘર પણ પાર ઊતરી શકતા નથી. માટે કેટલીય શ્વ સાધના કરી હોય પણ ત્રણ એકડા વિના મીડા નકામા છે. તેમ નકામી છે. શુદ્ધ, શ્રદ્ધાન્ વિનુ સ ક્રિયા કરે; છાર પર લી'પણુ તેડુ નણા.”
આ આનદ્રુઘનજી મ. સા.ની પંક્તિ કેવી ગંભીર ને ગહન છે. II||
॥ ૮॥
મળ્યે,
ज्ञानक्रियादुग्धरयस्य सम्यक्त्वमस्तीति सुशर्करा वै । सम्यक्त्वपूता सफला क्रिया च, द्रुतं भवेद् वै शुभसाध्यसिद्धये ॥८॥
જ્ઞાન અને ક્રિયા દૂધ છે તે સમ્યક્ત્વ શર્કરા છે. અરે...જ્ઞાનની સાધના પણ સફળવતી ત્યારે જ બને.ક્રિયા પણ સક્રિયા ત્યારે જ થાય; કહેા ને કે...સવ ધમ ક્રમ...યાગ...પ્રયાગ શિવસદનસાથી ત્યારે જ અને સમ્યક્ત્વ સાથે હાય તા જ... [વા
X

Page #49

છે ૭. વિક્રથાનનાર્ છે
છે ? मोक्षार्थिभिनॊ विकथा च कार्या, संसारवृद्धिस्त्वनया विशेषात् । अनादितोऽस्त्येव भविस्वभावः, संसारवारिसरंगसक्तः
શા તમે કઈ વખત પર્વતારોહણ કર્યું છે? કાર-મોટરનું પર્વતારોહણ ત્યારે સફળ થાય. નિર્વિન પૂર્ણ થાય. જે જે જગ્યાએ સૂચન બર્ડ અથવા સાંકેતિક ચિહ્ન મૂકવામાં આવેલાનું પાલન કરે છે....કારણ કે ગવર્મેન્ટ અને પ્રજા પણ તમારી ગાડીની ને ડ્રાઈવરની નિવિનતા...સફળતા ઈચ્છે છે. તે પરોપકારી નિષ્કારણહિત....મિત્ર. શાસ્ત્રકાર મહર્ષિ, મોક્ષાથીને મુમુક્ષુને મોક્ષારોહણમાં સફળતા, નિવિનતા પ્રાપ્ત થાય માટે સૂચન ન કરે? જરૂર કરે. જેથી શાસ્ત્રકાર મહર્ષિ પહેલી લાલબત્તી ધરે છે.

Page #50

હે સાધક! વિકથાના કથનથી અટકી જા! માનવના સ્વભાવમાં જ જિજ્ઞાસા.. કુતૂહલતા રહેલી છે. તે કુતૂહલતા જ પરની પંચાતમાં લઈ જાય છે અને સમય-ધનને દુરુપગ સાથે તેના કુસંસ્કારો મજબૂત થાય છે. મનની વૃત્તિમાં મલિનતા આવે છે રાગ-દ્વેષની પરિણતી દઢ થાય છે....શા.
|
૨
रागानुवृद्धिर्विकथानुषङ्गात् , मनश्चलत्वं स्वजने जनानाम् । धर्मप्रवृत्तिः खलु निष्फला स्यादतो विव? विकथानुषङ्गः ॥२॥
દુનિયામાં એક કહેવત પ્રચલિત છે કે, જેનું કામ નહીં તેનું નામ નહીં.” કેટલી પ્રેરક કહેવત છે! મેક્ષાભિલાષીને-મુમુક્ષુને લક્ષમાં રાખવા જેવી આ યુક્તિ છે. વિકથાને ચેપ તે એ જાદુઈ છે કે, પ્રારંભમાં મીઠ મધુર લાગે છે. પછી આપણને જ માર્ગમાંથી ભ્રષ્ટ કરી કુમાર્ગમાં ગમન કરાવે છે, લલચાવે છે....સુમાર્ગમાં રહીએ પછી મનથી તે તે વિકથાના વિકલપ ગર્તામાં જ પડ્યા હોઈએ... અરે ! એક જ તણખે એકીસાથે એક મણ ઘાસને બાળે છે. પણ આ વિકથાને તણખે ભવભવની સાધનાને બાળી નાખી ખાખ કરી નાંખે છે. માટે જરૂરથી -ચેતજો.. અને દૂર રહેજે... કેરા

Page #51

चतुर्विद्या स्याद् विकथा विवा, देशस्य वार्ता खलु पापगर्ता । रसप्रशंसा किल भोजनस्य, राज्ञस्तु वार्ता रसवर्णनं च ॥३॥
| ૪ |. स्त्रीवर्णनं नैव कदापि काय, गडं च यद् दुःखविपाकबीजम् । स्त्रीरूपलावण्यकलाप्रशंसां,
श्रुत्वा स्वधर्मात्पतिताः कियन्तः ॥४॥
જ્યારે તમે વિકથાની ભયંકરતા જોઈને તે તે કઈ છે! તે જાણવાની જિજ્ઞાસા થાય માટે અહીં તેનું વર્ણન કરે છે.
* દેશકથા : આપણે જે દેશમાં રહ્યા છીએ તે દેશમાં શું શું થઈ રહ્યું છે ? કેમ ચાલે છે? તે જાણવાની જિજ્ઞાસા રહ્યા કરે. પછી આપણા દેશના કોણ શત્રુ છે? કોણ મિત્ર છે? શત્રુ દેશપર દ્વેષ અને મિત્રદેશ પર રાગ દેશના રિવાજે, બીજા દેશના કરતાં કમાઈ સારી હોય તે ખુશ થાય અને ખરાબ હોય તે તે દેશમાં જવાની ઈચ્છા ન થાય.. બસ આ રાગદ્વેષ..ખુશી. ખરાબી...એ જ ચીકણું કર્મો બંધાવે. છે. માટે તેને ત્યાગ કરે.

Page #52

૪૩
* લકતકથા : આ તા રાજના અભ્યાસ છે. ગમે ત્યાં બેઠા હા પણ ખાવા-પીવાની વસ્તુઓની વાત થાય તેમાંમાં પાણી આવે છે. ખાવાના ભાવા પણ થાય છે. ન મળે તા નિરાશા થાય છે. અરે ! તપ કરતા હાય ને તે દિવસે ક'ઈ ખાવાનું ન હોય તેાય તેની વાત કરતાં પણુ મન તલપાપડ થઈ જાય છે. અને નફા (Profit )માં આહાર સંજ્ઞાના સંસ્કાર મજબૂત થઇ જાય છે. જેથી તપ કરવામાં, આહાર સજ્ઞા તાડવામાં અંતરાયરૂપ બને છે. માટે તેને ત્યાગે અને તપની કલ્યાણુ ગાથા ગાવા...
* રાજકથા : આ જમાનામાં તે પ્રાત:કાલ થાય અને અખખાર આવે, અને અખબાર ન વાંચે તે ચેન પડે નહીં. ભલે સ્વાધ્યાય-ચિંતન...માળા...પ્રતિક્રમણ... પૂજા ન થાય તેને પસ્તાવા ન થાય. કિન્તુ અખખાર ન વાંચ્યાના પસ્તાવે જરૂર રહ્યા કરે. એમાં રાજકીય ખાખતા તે ઘણા...ઘણા આત જ્યાના...રાગદ્વેષની ગાઢ પરિણતિથી અશુભ ક અંધાય છે. માટે ખાસ તેનાથી ખચવા જેવુ છે...
* સ્રીકથા : એક ચિંતકે કહ્યું છેઃ જો આ સંસારમાં સ્ત્રી જેવું વિચિત્ર-ચિત્ર પ્રાપ્ત ન હેાત તે। બધાના માક્ષ નજીકમાંજ થઇ જાત...કેટલું સુંદર ચિ ́તન... સ્ત્રીની માહકતાએ ...માદકતાએ...મનેાહરતાએ ભલભલા ઘેાર તપસ્વીએના
તપેા...વિશ્વપ્રસિદ્ધ યાગી-મહષિ આના ચેગેાને ધૂળમાં ભેળવી દીધા છે. તેનું શ્રવણ જ રાગવ ક...પાપપ્રવધક છે. આ જમાનામાં તા છાપાંઓમાં..ગીતામાં ચિત્રામાં...પિકચરામાં

Page #53

૪૪
જાહેરખખરામાં...અરે! બાખી દુનિયામાં શ્રી યુગ જ આવી ગયા. માટે આનાથી ખચવાની વાત જ કરવી એ ગાંડપણ જેવું લાગે...પશુ આનાથી રક્ષણ નહીં થાય તે સ્ત્રીઓના ગુણેા...શીલે...સદાચાર...ભૂતકાળના ઇતિહાસ બની જશે. આંધી આવી રહી છે, માટે ખાસ ચેતા...
113+811
॥ ક્॥
व्यथाश्व,
एताश्चतुर्धा विकथा विवर्ज्याश्चिरयत्न तोम् ।
ज्ञात्वा
आभिः कथाभी रहिता जनाश्र, धन्या सुखेनैव चरन्ति मार्गम् ||५||
શરીરનું તપવુ`...માથાના દુઃખાવે....આ બધી વ્યથા જ તાવને લાવવાના એંધાણુ ખતાવે છે. તેમ આ વિકથાની વ્યથાજ ભવરાગ વધારે છે. માટે ભવરાગથી ખેંચવુ... હાય તા. આ વિકથાની વ્યથાને દેશવટો આપવા એજ શ્રેયસ્કર છે...કલ્યાણકારી છે..
॥ ૬ ॥
श्रव्या कथा धर्ममयी मनोज्ञा मोक्षार्थिभिः सद्गुरुवक्त्रतो नु । शास्त्रानुगन्त्री शुभबोधदात्री, वेराग्यरंगादतधर्मपात्री ॥६॥

Page #54

એકને વિગ એટલે જ બીજાને સંગ, એકથી દૂર જવું એટલે બીજાની નજીક જવું. તમે વિકથાથી દૂર ભાગશે એટલા જ સતકથાની નજીક આવશે. અને સત્કથાથી શુશ્રુષા જાગશે. પણ સતકથા સાંભળવી હોય તે સદ્દગુરુ પાસે જ જાવ અને નિર્વેદ સંગમય વૈરાગ્યભાવકારી
શાસ્ત્રાનુસારી. સદ્દબેધકારી...સકથાને જ સાંભળવા પ્રયત્નવાન બને. ફી
सुश्रोत्नृणां निजतत्त्वज्ञानं, जिनोदितं सद्गुणधर्मवृध्यै । संशृण्वतां धर्मकथात्मक तत् अतः कथा धर्ममयी हि कार्या ॥७॥
+ ૮ . विवेकबुध्ध्या जिनतत्त्वज्ञानं, चिन्त्यं हि चित्ते सुकथाभियोगात् । आत्मा ममैको न च कोऽपि मेत्र, बाह्यास्तु योगाः क्षणिका हि वेद्याः ॥८॥
શ્રોતા બનવું પણ વિવેકવાન બનીને સાંભળવાથી જ, હેય-ય–ઉપાદેય તત્વે સમજાય છે, મહાપુરુષોના ચરિત્ર શ્રવણથીજ જે મહાપુરુષે ગુણવૃદ્ધિ...સંસ્કારની સિદ્ધિ મેક્ષની દ્ધિ પ્રાપ્ત કરી તેમ જ વિકાસયાત્રામાં વિદ...સંકટ

Page #55

કેવા આવ્યા? કેવી રીતે તે પાર ઊતર્યા? કેવી સાધના સાધી? આ બધું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. આવા મહાપુરુષને આદર્શ બનાવી, સાધ્યને સિદ્ધ કરવા વિકાસયાત્રાને પ્રારંભ કરવા મન ઉત્સુક બને છે.
વતત્વ શું? સ્વસ્વરૂપ કેવું? બાહ્યભાવ? અંતરજ્ઞાન પર પરભાવને સ્વભાવ? ક્ષણિક શું? નિત્ય શું? આ બધાજ પ્રશ્નોનું સુખદ સમાધાન સકથામાંથી મળી શકે. માટે મુમુક્ષુએ પ્રતિદિન સકથા શ્રવણ કરવી. Ifણીમાતા

Page #56

*
*
૮ જિનરારાષ્ટ્રમ્
*
बंभ्रम्यमानो भवसागरेऽस्मिन्, दुःखाकुले दुर्गतिकभ्रमाढये । अत्रागतोऽपूर्वसुपुण्ययोगात् ,
વિનાશ્રિ સરળ પ્રજા શા હાશ ! કેટલે થાકી ગયો.. લાંબી...લાંબી કઠિન.. કઠિન. મુસાફરી કરીને મુસાફરીમાં સાર્થવાહ રૂપ... માર્ગદર્શક રૂપ અને ભયારણ્યમાં શરણ્ય માની તેમનું કહ્યું કર્યું, પણ અફસોસ, તેમને કંચન, કામિની, કુટુંબ અને કાયાને ન બચાવ્યા. ન સાથમાં રહ્યા. અરે સુખશાંતિને પ્રશ્ન પણ ન પૂછડ્યા, છતાંય મેં શરણરૂપ માન્યા, કે ભ્રમ! કે વિમર્યાસ! હવે તે પૂર્વભવની પુણ્યાઈ રૂપ માનવ -ભવ મળી ગયે. બુદ્ધિથી સદ્દગુરુ, સેવાથી સાચું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું. વામાં શણ હે, જિનનું ચરણું તે જ લવનું તારણ છે. તે શરણ જ આત્માનું નિર્માણીકરણશુદ્ધીકરા છે. ne

Page #57

૨ |
समागतानां शरणप्रदान, कृपानिधीनां सहजस्वभावः । शमीश्वराणां गुणनीरधीनां, लग्नाञ्जनांस्तारयितुं भवाब्धेः ॥२॥
સમુદ્રની સુહાની સફર કઈ દિવસ કરી છે?.. stemerમાં બેસીને તમને ખબર હશે. સ્ટીમર કેટલી મેટી હોય છે. તેની સાથે દોરડાથી બાંધેલી... નાની નાની, નાવડીઓને પણ કિનારે લઈ જાય છે. તેમ તમારે પણ ભવ સાગર તરે છે. ભયથી ત્રાસીને શરાણું મેળવવા શરણાગતા વત્સલ પ્રભુ પાસે ગયા તે શરણમાં નહીં સ્વીકારે ? જરૂરથી
સ્વીકારશે. તે તે પરમ કૃપાળુ... શમીશ્વર ગુણબ્ધિ છે. તમે એને છેડે પકડો હાથ પકડે... જરૂર પાર ઉતારશે.
એક અનુભવીએ પણ કહ્યું છે, “The child holding the finger of his fat. He thiaks that he is holding the pather similarly. The seiker with the Aid of the image of God. Realases God.”
- જેમ પોતાના પિતાની આંગળી પકડીને ચાલનાર બાળક માને છે કે હું વાસ્તવિક રીતે પિતાને પકડીને ચાલું છું, તેમ ભગવાનની મૂર્તિની સહાયથી થતી સાધના વાસ્તવિક રીતે ભગવાનનું સ્વરૂપ બનાવે છે જ ! ૨ ..

Page #58

|| ૐ || * || ૪ |
कारुण्यवाऽशरनीसहायः, श्रद्धावियुक्तो गुणरत्नमुक्तः । क्रियाविरोधी कुविकारदग्धः, नश्यन्मनस्कोऽगुणवावदूकः ॥३॥
अधर्मवर्त्माचरणप्रसक्तः,
सम्यक्त्वहीनो गुणिनिन्दकाग्यः । સર્વે ટો રિપૂણવિતઃ । ઃ गृहणे त्वदीयं शरणं जिनेश ॥४॥
તમને જાત અનુભવ છે કે, પેાતાના પુત્ર દાષાથી દૂષિત હાય... વ્યસની હાય... ખરામ હાય...તે પણ માતા તેનું પાલનપેાષણ કરે છે. તેા જે માતા કરતાં વધુ મમતા ....પરમાથિ .. વાત્સલ્યવારિધિ તેવા જિનેશ્વરનાં ચરણનુ શરણ સ્વીકારવા ગયેલ દાસ, નિઃસહાય....અશરણું....શ્રદ્ધારહિત....ગુણરત્નશૂન્ય, ક્રિયા વિરાધી, વિચારરૂપી અગ્નિથી દશ્ય... સુમનથીરહિત ધી ... સમ્યક્ત્વથીરહિત... ગુણીના નિકજ નહીં પણ અગ્રણી... અરે વિશેષ શુ કહે, નવા જ દોષોથી દોષિત ડાય તે પણ તેને તારે? તારે જ નહીં, પશુ પાર ઉતારે... ખસ આવા કા કૃત્તિ જિનેશ્વરનું એક જ શરણ સ્વીકારો... ||ફા

Page #59

૧૦
भीमेऽतिदुखे ज्वलिते. भवेऽस्मिन् , जनुर्जरामृत्युभयाकुले तु । विनाशिताके परतंत्रपाशे,
त्राणाय नो कोऽपि च रक्षणाय ॥५॥ ભીમ ભીષણ ભયંકર ભવના દુઃખનું દર્શન તે કરે. જે ભાવમાં રહે છે તે ભવ તે વિનાશી છે. જન્મ-જરામરણથી આકુલ છે. આધિ-વ્યાધિ-ઉપાધિથી યુક્ત છે. તે તે ભવ શું તમારું રક્ષણ કે ત્રાણ કરશે? જરા તે વિચાર.... સે . આવા
वित्त न रामा न रमा न गेहमाराममित्राणि न नैजवगः । न कोऽपि रक्षेत्किल चांतकाले,
धर्मः सखैकः परमोऽनुयायी ॥६॥ જીવન મુસાફરીને કિનારે નજીક આવી રહ્યો છે. સામે મૃત્યુ મેં ફાડી ઊભું રહ્યું છે અને પિતાના ખબરપત્રીઓને મોકલી દીધા છે. અરે આગમનનું પડઘમ પણ વાગી રહ્યું છે. છતાંય અફસેસ, તમે તે નિરાંતે, પ્રાપ્ત સુંદરી સંપત્તિ..સ્વજન સત્તામાં અમરત્વ માની મસ્તી માની રહ્યા છે. પણ આખરે તો જીવન અસ્ત પામવાનું છે.

Page #60

૫૧
અને જાણે અજાણે પરલોકના પથિક બનવું પડશે. આ તે વાસ્તવિક વાત છે. તે તે વખતે આ બધામાંથી કેણ સાથી ...સંગાથી કંપની આપશે ? કેઈ નહીંતે પછી શા માટે તેમાં મસ્ત બને છે. સાથે આવનાર છે કેઈવિશ્વાસપાત્ર સાથી.. સંગાથી.. સુહદ હેય તે ધર્મ જ છે. તેને જ તું તારે મિત્ર માન.. દા.
|| ૭ | | ૮ |. मुक्त्वा कुटुंबं परिवारवृन्द, विलासभोगादिनिकेतनानि । कार्तस्वरं सञ्चितरत्नराशि, शोकाकुलो गच्छति जीव एकः ॥७॥ संस्थाप्य बुद्धि परभावसंगे, अनंतकालाद् भ्रमितो विमूढः । नियोजय श्रीजिनधर्ममार्ग, निसर्गरुच्ये स्वरुचि विवेकिन् ! ॥८॥
આ તે કેવી અફસની વાત છે, જેને રક્ષણરૂપ માન્યા તે જ અપલક્ષણરૂપ બન્યા... અને કરુણ અંજામ સજાયે. વાત કહેવી નથી પણ કીધા વિના ચાલશે નહીં. જે કુટુંબની સારવાર પાછળ વર્ષો બગાડ્યા તેના પ્રેમ માટે સુખ માટે લાખે રૂપિયા ખર્ચા. અરે ઘણા

Page #61

પર
કષ્ટ બહુ મૂલ્યને પ્રાપ્ત કર્યા. તે રન્નેમાંથી એક સ્ત્ર તે શું પણ એક રૂપિયાને સેમે ભાગ પણ સાથે આવવાને નથી.. બસ આ બધું જ અહીં મૂકીને રડતા..રડતા
કાકુલ બની જવું પડશે. એકલા અટુલામાને યા ન માને પણ પરલેકના યાત્રી બનવું પડશે. આ પરલોકની યાત્રામાં જે કંઈ સહાયરૂપ..શરણરૂપ હોય તે વિશ્વવિદ્યુત જિન ધર્મ છે. માટે બુદ્ધિને પરભાવમાંથી સ્વભાવસ્થ બનાવે. કાલ્પનિક શરણારૂપ માનેલા બધાને છેડી વાસ્તવિક શરણ
સ્વરૂપ જિનધર્મ અનંત અનંત ભવના ભ્રમણ બાદ મળે છે, એવું માનીને તેને આજથી જ સાધી લે... આરાધી લે lણી + દ્રા
| | | स्वादस्व चानंतशमामृतं स्वं, स्मृत्वा जिनेशं परमं शरण्यम् । विहाय सर्वाधिमयं समस्तं,
भजस्व पूज्यं जिननाथदेवम् ॥९॥ શરણુસ્વરૂપ.. સહાયરૂપ જિનેશ્વરદેવને સ્વીકાર્યા પછી તેની પૂજા, આજ્ઞાંકિતતા. આરાધનાને જ જીવનનું લક્ષ્ય
...સાર્થક જ માને. મુક્તિને મૂલમંત્ર છે. વીતરાગતાનું વશીકરણ કઈ હેય તે જીનનું શરણ છે. માટે અસહાય.. અક્ષણ જીવને શરણુરૂપ જિનેશ્વરદેવને સ્વીકારજ ભવપાર કરાવે છે. આવા

Page #62

છે . સાર્શનારન્ આ
છે ? कलौ न धर्मों न गुरुन देवः, शास्त्रं न शुद्धं जिनदेवसत्कम् । न्यायो न नीतिन च सत्यशीले,
श्रद्धाविहीना इति संवदन्ति ॥१॥ સનેપાત થયેલા રેગીને તમે જે હશે... કે બકવાસ કરે છે. બરાડા પાડે છે. જાણે કંઈ જ ભાન ન હોય; તેમ મહામિથ્યાત્વને રેગ જેને લાગ્યું હોય તે પણ તેવા જ બરાડા પાડે છે. જાણે છે - આવા પંચમ કાળમાં તે ધર્મ ગુફામાં ચાલી ગયે છે... ગુરુ તે છે જ નહીં.” ન્યાય નથી... નીતિ નથી.. સત્ય ને શીલ નથી કે છેટે બકવાદ કરે છે. શા

Page #63

૫૪
+ ૨ सन्तीश्वरा ये भुवि वीतरागा, निग्रन्थतापन्नविरागताढयाः ।
जिनोक्तिरागा गुरवश्च संति, - પત્તિ તાબ્દષ્ટિવેરાનયજ્ઞાદ રા
સમ્યકૃષ્ટિયુક્ત નયસંપન્ન તે આવા વિષમ કાળમાં તે વિશ્વવિદ્યુત વિતરાગદેવ છે....... નિર્ગસ્થતા યુક્ત મુનિમહાત્માઓ છે. જેમાં શાસ્ત્રાનુસારી... આગમક્ત યથાશક્તિ ચારિત્ર પાલન કરનારા વસુધાને અલંકાર સંપન્ન બનાવી રહ્યા છે. રા
श्रद्धानहीना बहवः कलौ स्युः, जनाः सुधर्माचरणेन युक्ताः । कुवासनाभिर्विकलाः खलाश्च,
प्रत्यर्थिनः पारगतागमस्य ॥३॥
આ તે કે વિષમકાળ છે. એમાં પાછી હુંડા અવસપિકાલ! ધર્મની કલપેવેલડીને જીવન ઉપવનમાં સજીવન કરનાર શ્રદ્ધા સંજીવની બહુજ દુર્લભ દેખાય છે ને? જગતમાં જ્ઞાનવંત ઘણુ પણ શ્રદ્ધાવાન ઓછા ! સુધર્મ આચરવાવાલા હશે તે તે કુવાસનાથી વાસિત હશે. જે આગમન પઠનને અધિકાર એગ્ય સાધુસંત મહાત્માને છે તે આગમને

Page #64

થોડા ભણશે. ઊધે અર્થ કરી શ્રદ્ધા વધુ દુર્લભ બનાવશે. દુકાળમાં અધિક માસ જેવું થશે. માટે ચેતજે અને શ્રદ્ધાની સંજીવની ની રક્ષા કરજે. રૂા.
| | ક धर्मप्रथायां विमलक्रियायां, वदन्ति लोकाः कलिगेगदुष्टाः । निरर्थको रूढिगाखिलोऽय-,
मित्याग्रहात्कश्मलिवृत्तियुक्ताः ॥४॥ અરે વધુ શું કહું? આ મહામિથ્યાત્વના રેગવાળે તે ધર્મ કરે નહીં પણ કરનારને બંધ કરવા... અંતરાય કરવા ટકાએ કર્યા જ કરે છે. “આ તે ધર્મ નથી ઢગ છે. આ મોક્ષપદ ક્રિયા નથી, રૂઢિ છે. આ પ્રથા તે પુરાણ પંથી છે. આ ક્રિયા તે શું મેક્ષ આપવાની છે? કલિકાલ દૂષિત માનવ પિતાનું તે બગાડે સાથે બીજાનું પણ બગાડે છે. વાણુ દ્વારા એવું તે ઝેર ચઢાવે છે. ધર્મથી પરામુખ બનાવે છે. માટે તે એક ચિંતકે કહ્યું
કોઈની પણ ટીકા કરો નહીં એ સ્વર્ગની બક્ષેલી સોનેરી તક છે.
Here is a Golden Heven sent oppor tunity celver criticise ony Body at any time. 11811

Page #65

सर्व च कूटं कुटिलाशयानां, यत्रापि कुत्रापि च दृश्यते तत् । शुद्धं तु यस्यास्ति मनः पवित्रं,
तस्यास्ति सर्वं च गुणोघरत्नम् ॥५॥
જગતમાં પરિવર્તન થઈ રહ્યું છે.. સહજતા ચાલી ગઈ કુત્રિમતા આવી રહી છે. શરીરનું સહજ સૌંદર્ય નષ્ટ થઈ રહ્યું છે. પ્રસાધનેથી કૃત્રિમ સૌંદર્ય શોભી રહ્યું છે. અરે! એક ચિંતકે કહ્યું છે કે, માનવ બે જાતને હેય છે. એક કૃત્રિમ યાને દેખાવનું...મનમાં તે મલીનતાની મેશ ભરી હોય છે. પણ મુખમાં તે મધુરતાનું માખણ હેય છે... પરંતુ જ્યારે કથની અને કરણીમાં અંતર દેખાય છે ત્યારે તેને કુટિલતાનું કુદર્શન થાય છે. જગતમાં આવે તે ઘણેય માનવસમાજ મળે છે. મનસ્યક, વચસ્પેક, કાયસ્પેક. મહામના મહાત્માના મનના ક્યારામાં ગુણેનાં સુમને પ્રફુલિત થાય. ગુણેના રને ઝગમગે તે આન્તરિક સહજ સૌન્દર્યવાળા હોય છે. આવા
पूर्वग्रहग्रस्तविलक्षचित्ताः, कुमार्गरागाः कुविचारपुष्टाः । जाता हूयनेके सुकुलोपपन्नाः , पदे पदे सन्ति कलौ विचित्राः ॥६॥

Page #66

આજના સમાજનું એક વૃ શ્રાવક ચિત્રનું આ ચિત્રણ કવિએ આ લોકમાં કર્યું છે....... કે છે શિક્ષિા વર્ગ? સમાજનું મોવડી મંડળ... સનાતકે. વિદ્વાને.. સુકુલમાં ઉત્પન્ન થયેલા સજજને પણ પૂર્વગ્રહથી એવા તે ગ્રસ્ત થઈ ગયા છે કે સદ્દગુરુઓ ગમે તેટલું સમજાવ્યું પણું સમજે નહીં. પિતાના Idia જ કર્યા કરે... જનનું વચન નહીં પણ પિતાના પૂર્વગ્રહથી એવા તે ગ્રસ્ત થઈ ગયા છે કે, પોતે જે માન્યું તે જ વચન સાચું એવા કુમાર્ગના કુતિથિના કરનારા પગલે...પગલે...મળે છે. દા
प्रभावनां श्रीजिनशासनस्य, ज्वलन्ति चित्ते च खला निरीक्ष्य । पापादयाचिक्कणकं तु कर्म,
ત્તિ નિયતિદેતુ IIણા - એક કથાનક પ્રચલિત છે. એક ભાઈ ઘરે ગયા. મેં ઉપર ઉદાસીનતા ઊપસેલી છે. શરીર પર નિરાશાની નિશાનીએ લાગી ગયેલી છે. એ જોઈને પત્ની પૂછે કે, કેમ આટલા ઉદાસ દેખાવ છો ? શું કઈ ખરાબ બનાવ બન્ય છે? કેમ શું થયું ? મહાનુભાવે ઉત્તર આપ્યો કેઈ ખાસ ખરાબ બનાવ નથી બન્યું. મારું કાંઈ ગયું નથી, પણ મારી સામેની દુકાનવાળાએ ઉદાર મહાશયે એવું તે દાન દીધું કે, જોઈ મારું લેહી બળી ગયું. અરેરે ! કે મૂખ છે. બીજા દાન આપે પુણ્ય કર્મ કરે તેથી તેનું શું જવાનું?

Page #67

૧૮
પશુ આ રોગ સમજનારશિષ્ટજનાને પણ વાગ્યા છે. ખીજા લાખા રૂપિયા ઘના ખચી' જિનશાસનની પ્રભાવના કરે છે...પુણ્ય ક્રમ કરે છે. તેને જોઈ તેના મન અને તન અને શેકાઈ જાય છે. અને તે શાસન પ્રભાવના પુણ્ય ક્રમ માં ખેંચેલા લાખો રૂપિયાના ધૂમાડો કહી વખાડે છે, અને નાહુકના ચીકણાં ક્રમમાં આંધી ક્યાં જશે ? અરે, પેાતાના હાથે પેાતાના જ નાશ નથી નાંતરતા ? જરૂર નાંતરે છે. I9II
शास्त्रोक्तवाण्या गुरवः
સલૈવ,
न्यक्कारयन्तः कुमतं स्वशक्त्या । विरोधलक्षेऽपि च दीपयन्ति, जिनशासनं ૬ શાળા
प्रभावदी
આ શાસનના આરાધક!! જો જો તમે આ રાગમાંનીચ કમમાં ન જોડાતા...પણ શાસ્ત્રોક્ત પ્રમાણે...
ગુરુઆજ્ઞામાં રહી શાસન પ્રભાવનાનાં મહાન કાર્યા કરી, યથાશક્તિ શાસનના વિધીએને વિરોધ કરો... નૈન નતિ શાશનમ્ ની વિજયધ્વજા જગમાં લહેરાએ ફરકાઓ. III

Page #68

8 १०. ध्यानाष्टकम्
॥१॥ कर्मावृतोऽयं भ्रमणस्वभावः, चतुर्गतौ यः सततं विलक्षः । भमेद् हहा चक्रकवद् नमित्वात् ,
कुलालगेहस्य सुदृष्टिनष्टः ॥१॥ वृत्तिमा न छे... प्रवृत्तिमा नही...गति ४२ छ, પ્રગતિ નહીં. કુંભારના ચક્ર પર ચઢેલે ઘડે ભમ્યા જ કરે છે....તેમ ચાર ગતિના ચક્કરમાં ચર્યાશી લાખ યોનિમાં જીવા श्या १ ४रे छे... परिश्रम व्यथ गयेछे ॥१॥ કેવું છે કર્મનું ચક્ર!
॥२॥ घनाघनाच्छादितसूर्यतेजा, चक्षुष्मतां नैव यथेक्ष्यते वै । सुशास्त्रनेत्राद् रहिता जनाच, तथा न पश्यति निजात्मरूपम् ॥२॥

Page #69

કેવલી ભગવંતે કેવલ્યના નેત્રવડે.. અવધિજ્ઞાનની આંખ વડે ચર્મચક્ષુવાળા ચર્મચક્ષુથી સજજને શાસ્ત્રચક્ષુ વડે જુએ છે. ઘનઘેર ઘટાની છટા આકાશમાં જામી હાય.. સૂર્યના પ્રકાશને આવરી લીધી હોય પછી પૃથ્વી પર તે કાજળઘેરૂં તિમિર વ્યાપ્ત થઈ જાય ને... પછી આંખે હોય તેય શું? વસ્તુનું પ્રત્યક્ષ દર્શન થાયન થાય, તેમ ચર્મચક્ષુ હોવા છતાં જે સુશાસ્ત્રચક્ષુ ના હોય તે આત્મદર્શન થતું નથી, માટે સુશાસ્ત્રચક્ષુવાળા બને આરા
|| રૂ. प्रभञ्जनास्फालितमेघवृन्द, यथा द्रवेच्छीघ्रतरं घनिष्टम् । व्रजेत्तु कर्मावरणं जनस्य, ध्यानानिलेनैव तथात्मनो वै ॥३॥
અષાઢના કાળા ભ્રમર મેઘની સવારી નીલગગન પર સવાર થઈ હતી. જાણે હમણું જ મુશળધાર મેઘ વરસી પડશે. થેડી જ પળમાં જળબંબાકાર થઈ જશે. પણ આશ્ચર્ય ! એ તે મહાવાયુ વીંઝાયો કે આકાશમાં મેઘની સવારી પધારી હતી કે નહીં તેનું નિશાન પણ ન રહ્યું.... આ જ ધ્યાનને અલૌકિક પ્રભાવ છે. પ્રતાપ છે. આત્માકાશ પર જામેલી કર્મની કાલી શ્યામ મેઘાવલીને એવી ભગાડી મૂકે છે કે જાણે આત્માપર કર્મની છાયા હતી કે

Page #70

નહીં, તેની નિશાની નિમ ળ સ્વચ્છ બની अभाव छे ||३||
૧
માલૂમ પડતી નથી. પછી આત્મા જાય છે. આવા ધ્યાનના પરમ
11811
यथा गुहायां तिमिरं घनिष्ठं, चिराय कालाद संस्थितं यत् । दीपप्रकाशात्क्षणतः प्रणश्येत्, तथात्मसंस्थं वितथं विनश्येत् ॥४॥
•
તમે કઈ ગુફામાં ગયા છે......કેવું અંધારુ હાય છે? અંદર શું છે? માનવ કે પશુ તે પણ ખખર પડતી નથી... આવા ઘનધેાર અધારામાં એક દીપિકા જ બધા જ તિમિરને નાશ કરે છે, તેમ આત્મગુફામાં જામેલ તિમિરને ધ્યાનદીપક વિસર્જન કરે છે. પ્રકાશનું સર્જન યાને તિમિરનું ઉન્મૂલન अने तेनु उन्मिन ॥ ४ ॥
॥५॥
विभावभावे
प्रविलक्षजीवः, विस्मृत्य सत्यं विमलं विकृष्टम् । पतंगो दहति स्वदेहे.
दीपे
यथा तथात्मा गुणधर्मगेहम् ॥५॥

Page #71

કેવું આશ્ચર્ય! આત્મા પોતે જ પોતાના સ્વભાવને... ઘરને ગુણેને ભૂલીને પરભાવમાં રહેવા રમવા લાગ્યું. મને, ઘેડે પિતાની ચાલ ભૂલી ગધેડાની ચાલે ચાલવા લાગ્યા. પરભાવને બાહ્યભાવને જે સ્વરૂપને પિતાનું માની તેમ જ પ્રેમરાગમહ કરી તેમાં જ રત બનવા પ્રયત્ન કરે છે. પેલે ઉપાસક્ત પતંગ દીપમાં જ પ્રેમ કરવા લાગ્યું. તેમાં સમાયે અને ખાક થે. તેમ તમારું ન થાય તે જે.જે.
अभेदभावेन निजं स्वरूपं, विचिन्तनीयं सततं सुचिभिः ।
देहस्थितोऽयं निजकर्मसंगात् , ___ ज्ञेयो हि जीवो जिनतुल्यताभाक् ॥६॥
માનવી માનવદષ્ટિએ જુએ તે બધા માનવ સરખા લાગે છે. નથી કોઈ ભેદ કે અલગ. પણ જાતિની દૃષ્ટિએ જુએ છે તે કઈ બ્રાહ્મણ કેઈ ક્ષત્રિય.. કઈ વણિક.. કેઈ શૂદ્ર દેખાય છે. આવી જ રીતે અભેદ દષ્ટિએ જીવ અને શિવમાં આત્મા ને પરમાત્મામાં કઈ જ ભેદ નથી. પણ ભેદ દષ્ટિએ વિચારીએ તે શિવ એ તે સિદ્ધ શિલામાં બિરાજમાન છે. જ્યારે જીવ એ તે અસિદ્ધ... અબુદ્ધ... અશુદ્ધ સંસારમાં રહે છે. એટલા માટે તે કહ્યું છે :
તું જુદા નહીં જુદા નહીં ઔર કોઈ જુદા નહીં. કાટલે અગર કર્મકું, ન કેદ હૈ, ન ભેદ હૈ દા

Page #72

| ૭ | + | ૮ | आच्छिंद्य कर्माणि जिनेशचित्तात् , त्यक्त्वातिगञ्जिडबाह्यभावान् । ज्ञानक्रियासंयमसत्तपोभिः, पदं शिवं सवृणुते चिदात्मा ॥७॥ लोकाग्रभागे गतकर्मजीवाः, सिद्धा हि बुद्धा विमलात्मदीपाः । निरामया निर्मलनैजभावा, नित्यत्वभाजो भजनीयरूपाः ॥८॥
જિનેશ્વર દેવના પૂર્ણ જીવનને વિચાર કરીએ તે. તેમને કેટકેટલા ભવથી દૂર કાતીલ કર્મશત્રુઓ હણવા વિજય મેળવવા આત્માના સામ્રાજ્યને વિકાસ કરવા વિકાસયાત્રા યા વિજયયાત્રા પ્રારંભી હતી. ૨૫૦ વર્ષ દેશપર ઘર કરી બેઠેલા પરદેશીઓને ભગાડવા કેટકેટલે ભેગ આપ પડયો હતો. આત્મા ઉપર અનાદિકાલથી ઘર કરી બેઠેલા કર્મને ભગાડવા વીર્ય ફેરવવું નહીં પડે? પડશે જ. કારણ કે (૧) જડભાવ...પરભાવ...બાહ્યભાવ અગ્રાહ્ય છે; એમ માને તે બહિરાત્મભાવ તજી અંતરાત્મા બને છે. (૨) અંતરાત્મ દષ્ટિ એટલે અધ્યાત્મભૂમિકાને પ્રારંભ સજ્ઞાન..સકિયા સંયમ.ઘેર તપ આદિનું આચરણ કરે ત્યારે તે અંતરામદષ્ટિમાંથી પરમાત્મદષ્ટિ... પરમાત્મભાવને પામે છે.

Page #73

પરમાત્મદશાને પામેલા હોય તે સાહજિક રીતે એ લોકકલ્યાણપ્રદ માર્ગનું દાન કરતા. અષ્ટકર્મથી મુક્ત બની સિદ્ધ..બુદ્ધ-શુદ્ધ-સમૃદ્ધ, નિર્મળ, નિજભાવ. નિત્યત્વ સ્વરૂપસ્થ બનશે. આવા જ પરમાત્મા સેવનીય છે.
આપનું લક્ષ્ય-નિશાન પરમાત્મા છે. આપના આરાધ્ય-સાળુ પરમાત્મા છે. જેને ઢા,

Page #74

० प्रशस्ति .
श्रेष्ठं निजात्मस्मृतये मयेदं, दुब्धं सदा ज्ञानरसांबुशालि । मोक्षार्थिनां तत्त्व विमर्शिनां च, हिताय बोधाय विचारणाय, ॥१॥ स्वस्वांतशान्त्यै जिनशिक्षणाय, विवेकदीपाय शमस्य सिध्यै । एतत्कृतं चाष्टकमात्मशुद्धय, ज्ञानेप्सुना सूरिवरेण रम्यम् ॥२॥ प्रसिद्धनाम्ना भुवनादिमेन, जगन्महिम्ना तिलकान्तिमेन । श्रीलब्धिसूरेश्च गुरोः प्रभावात् , जीयात्कृतं चाष्टकमेव भूमौ ॥३॥ श्रीरोहितद्रङ्गवरेऽतिभव्ये, जिनप्रतिष्ठासुमहे सुचैत्ये । युगादितीर्थाधिपतेः सुरम्ये, जीयात्कृतं चाष्टकमात्मशुद्धयै ॥४॥

Page #75

તમે કઈ ઉદ્યાનમાં મેહક આકર્ષકસુવાસવંતુ સુમન જોયું છે? તે માદકભરી મોહક અને મધુરતાયુક્ત પરિમલ આપે છે ને? આવી જ રીતે અષ્ટકર્મને ક્ષય કરવા... અષ્ટસિદ્ધિને જય કરવા, અષ્ટ પાંખડીઓથી શોભતું ફૂલ (અષ્ટક) એવા દશવિધધર્મ સ્મારક સમા દશ ફૂલોને માલાકારે સાહિત્ય જ્ઞાનમાં વિકસાવ્યા છે. આ દશ પુષ્પના વિકાસથી માલાકારે ચિત્તશુદ્ધિ, સમસિદ્ધિ આત્મસ્મૃતિની સૌરભતા પ્રાપ્ત થાય છે. અને તેવા ગ્રાહકને મોક્ષાર્થીને તત્વવિમશીને, જ્ઞાસુને હિતનું...બેધનું... વિચારણાનું, જનશિક્ષણનું, વિવેકદીપનું મનહર પરિમલ પ્રાપ્ત થાય છે.
તમને આવા માનવંતા માલાકારનું શુભાભિધાન જાણવાની ઈચ્છા છે તે જાણી લે; ભુવન આદિમાં છે. તિલક છે, અંતમાં એવા ભુવનતિલક સુરીશ્વરજી મ.સા.ના મેંઘેરા નામથી શેભતા ગુરુદેવ પૂજ્ય શ્રી લબ્ધિસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના પાટેકીપી રહેલા, એવા મેં તેમના પ્રભાવથી (ભુવનતિલક સૂ. મ.) મરુધરના મહર રેહિડા શહેરમાં ભવ્ય...દિવ્ય ચૈત્યમાં જિનેશ્વરની પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગ પર આદીશ્વર પ્રભુની નિશ્રામાં આ દશ કલ્પવૃક્ષ સમાન અષ્ટકેની રચના કરી છે. તે જગમાં જયવંતા રહો.'

Page #76
_