Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ "aho zrutajJAnama" graMtha jIrNodhdhAra 136 bhaugolika koza - bhAga 02 : dravya sahAyaka : pUjya AcArya zrI premabhuvanabhAnusUrijI samudAyanA dIkSA dAnezvarI pa.pU.A.zrI guNaratnasUrIzvarajI ma.sA.nA AjJAvartinI pUjya pravartinI pUrNarekhAzrIjI ma.sA.nI suziSyA pUjya sAdhvijI zrI harSitarekhAzrIjI ma.sA.nI preraNAthI zrI dhANAdhAra jaina saMgha, pAlanapuranA ArAdhaka zrAvikAonI jJAnakhAtAnI upajamAMthI : saMyojaka : zAha bAbulAla saremala beDAvALA zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra zA. vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005 (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 saMvata 2068 I.sa. 2012
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2065 (I. 2009) - seTa naM-1 prAyaH jIrNa aprApya pustakone skena karAvIne DI.vI.DI. banAvI tenI yAdI. yA pustako vebasAiTa parathI pe| DAunaloDa jharI zaDAze. pustakanuM nAma kartA-TIkAkAra-saMpAdaka kramAMka zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka - zAha bAbulAla saremala zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAuna sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amahAvAha - 04. (mo.) 9425585804 (kha) 22132543 ( bhela) ahoshrut.bs@gmail.com 020 021 022 023 024 025 zrI naMdIsUtra avacUrI | zrI uttarAdhyayana sUtra cUrNI 001 002 003 004 005 006 007 008 zilpa smRti vAstu vidyAyAm zilparatnam bhAga-1 009 010 zilparatnam bhAga-2 prAsAdatilaka 011 012 kAzyazilpam 013 prAsAdamaJjarI 014 rAjavallabha yAne zilpazAstra 015 zilpadIpaka 016 017 018 019 zrI arhadgItA-bhagavadgItA zrI arhaccUDAmaNi sArasaTIkaH zrI yUkti prakAzasUtraM zrI mAnatuGgazAstram aparAjita pRcchA vAstusAra dIpArNava uttarArdha jinaprAsAda mArtaNDa jaina graMthAvalI hIrakalaza jaina jyotiSa nyAyapravezaH bhAga - 1 | dIpArNava pUrvArdha anekAnta jayapatAkAkhyaM bhAga-1 anekAnta jayapatAkAkhyaM bhAga-2 prAkRta vyAkaraNa bhASAMtara saha pU. vikramasUrijI ma.sA. pU. jinadAsagaNi cUrNIkAra pU. meghavijayajI gaNi ma.sA. pU. bhadrabAhusvAmI ma.sA. pU. padmasAgarajI gaNi ma.sA. pU. mAnatuMgavijayajI ma. sA. zrI bI. bhaTTAcArya | zrI naMdalAla cunilAla somapurA zrIkumAra ke. sabhAtsava zAstrI | zrIkumAra ke. sabhAtsava zAstrI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI vinAyaka gaNeza ApaTe zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI nArAyaNa bhAratI goMsAI zrI gaMgAdharajI praNIta zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI naMdalAla cunIlAla somapurA zrI jaina zvetAmbara konphransa zrI himmatarAma mahAzaMkara jAnI | zrI AnaMdazaMkara bI. dhruva zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI pU. municaMdrasUrijI ma. sA. zrI eca. Ara. kApaDIA zrI becaradAsa jIvarAja dozI pRSTha 238 286 84 18 48 54 810 850 322 280 162 302 156 352 120 88 110 498 502 454 226 640 452 500 454
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 214 414 192 824 288 520 578 278 2521 324 302 038. 196 190 26 | tattvoparNasiMhaH zrI jayarAzI bhaTTa, bI. bhaTTAcArya | 027 | vitavAlA | zrI sudarzanAcArya zAstrI 028 jIrAva zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI | 02 | vevAstu pramAra zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 030 zilparatnAkara zrI narmadAzaMkara zAstrI 031 prAsAda maMDana paM. bhagavAnadAsa jaina 032 | zrI siddhahema vRtti vRdanyAsa adhyAya- pU. bhaviSyasUrinI ma.sA. 033 | zrI siddhahema vRhadravRtti vRdanyAsa adhyAya-ra pU. bhAvasUrinI ma.sA. zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAya-3 034 | (8). pU. bhAvasUrinI ma.sA. | zrI siddhahema bRhavRtti bRhannyAsa adhyAya-3 (2) 035 | (3) pU. bhAvaLyasUri ma.sA. 036 | zrI siddhahema vR66vRtti vRdanyAsa madhyAya-1 | pU. bhaviSyasUrinI ma.sA. | 037 vAstunighaMTu prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA tilakamaznarI bhAga-1 | pU. lAvaNyasUrijI 039 | tilakamaznarI bhAga-2 pU. lAvaNyasUrijI 040 tilakamaznarI bhAga-3 pU. lAvaNyasUrijI 041 sakhasandhAna mahAkAvyama pU. vijayaamRtasUrizvarajI 042 saptabhaDImimAMsA pU. paM. zivAnandavijayajI 043 nyAyAvatAra satiSacaMdra vidyAbhUSaNa 044 vyutpattivAda guDhArthatattvAloka | zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) 04s | sAmAnyaniryukti guDhArthatatkAlIka zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) 046 | saptabhInayapradIpa bAlabodhinI vivRtti pU. lAvaNyasUrijI vyutpattivAda zAstrArthakalA TakA zrIveNImAdhava zAstrI 048 | nayopadeza bhAga-1 tarakiNItaraNI pU. lAvaNyasUrijI 049 nayopadeza bhAga-2 taraSiNIkaraNI pU. lAvaNyasUrijI 050 nyAyasamuccaya pU. lAvaNyasUrijI 051 syAdyArthaprakAzaH pU. lAvaNyasUrijI 052 dina zuddhi prakaraNa pU. darzanavijayajI 053 | bRhad dhAraNA yaMtra pU. darzanavijayajI 054 | jyotirmahodaya saM. pU. akSayavijayajI 202. 480 228 _60 218 190 138 047 296 210 274 286 216 532 113 112
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra 160 164 saMyojaka - zAha bAbulAla saremala zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIzana sosAyaTI, rAmanAra, sAbaramatI, mahAvA6-05. (mo.) 8427585804 (yo) 2213 2543 (5-mela) ahoshrut.bs@gmail.com mahI zrutajJAnam jtha ddhAra - saMvata 2056 (. 2010)- seTa naM-2 prAyaH jIrNa aprApya pustakone skena karAvIne DI.vI.DI. banAvI tenI yAdI. yA pustA vebasAITa 52thI up SIGnatI rI zAze. krama pustakanuM nAma bhASA tta-215112-saMpaES pRSTha | 055 | zrI siddhahema bRhadvRtti bRhadnyAsa adhyAya-6 saM pU. lAvaNyasUrijI ma.sA. 296 056 | vividha tIrtha kalpa pU. jinavijayajI ma.sA. 057 lAratIya zrama saMskRti sanemana 4. pU. pUNyavijayajI ma.sA. 058 | siddhAntalakSaNagUDhArtha tattvalokaH zrI dharmadattasari 202 059 vyApti paJcaka vivRtti TIkA zrI dharmadattasUri 48 0608na saMgIta rAgamAlA zrI mAMgaroLa jaina saMgIta maMDaLI 306 | 061 caturviMzatIprabandha (prabaMdha koza) zrI rasikalAla eca. kApaDIA 322 062 | vyutpattivAda Adarza vyAkhyayA saMpUrNa 6 adhyAya |saM zrI sadarzanAcArya 668 063 | candraprabhA hemakaumudI pu. meghavijayajI gaNi 516 064 | viveka vilAsa saM/. | zrI dAmodara goviMdAcArya 268 065 | paJcazatI prabodha prabaMdha saM pU. mRgendravijayajI ma.sA. 456 066 | sanmatitattvasopAnama | saM pU. labdhisUrijI ma.sA. 420 upadezamAlA doghaTTI TIkA gurjarInuvAda | gu4. pU. hemasAgarasUrijI ma.sA. 638 068 moharAjAparAjayam | saM pU. caturavijayajI ma.sA. 192 069 | kriyAkoza saM/hiM zrI mohanalAla bAMThiyA | kAlikAcAryakathAsaMgraha saM/. | zrI aMbAlAla premacaMda 406 071 | sAmAnyanirukti caMdrakalA kalAvilAsa TIkA saM. zrI vAmAcaraNa bhaTTAcArya 072 janmasamudrajAtaka saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 128 073 | meghamahodaya varSaprabodha saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 532 0748 sAmudinAM yatho 44. zrI himmatarAma mahAzaMkara jAnI | 376 428 070 308
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 238 194 192 254 260. 75 jaina citra kalpadruma bhAga-1 076 jaina citra kalpadruma bhAga-2 077 saMgIta nATya rUpAvalI 78 bhAratanAM jaina tIrtho ane tenuM zilpa sthApatya 079 zilpa cintAmaNi bhAga-1 080 | bRhad zilpa zAstra bhAga-1 08 | bRhad zilpa zAstra bhAga-2 082 bRhad zilpa zAstra bhAga-3 083 AyurvedanA anubhUta prayogo bhAga-1 084 | kalyANa kAraka 085 | vivAno vana voza 086] kathA ratna koza bhAga-1 | kathA ratna koza bhAga-2 238 260 | guja. | zrI sArAmAM navA guja. | zrI sarAmAruM navAva guja. | zrI viyA sArAmArUM navAva | guja. | zrI sArAmArUM navAva guja. | zrI manasulatAna muramana, guja. | zrI nAgannAtha maMvAramAM guja. | zrI navInnAtha maMgArAma guja. | zrI jagannAtha aMbArAma guja. . 3ntisAgaranI guja. | zrI vardhamAna parvanAtha zAstrI saM./hiM zrI naMdalAla zarmA guja. | zrI levalAsa gIvarana tozI guja. | zrI levalAsa nIvarIna pa. meghavijayajIgaNi | pU.yazovijayajI, pU. puNyavijayajI mArA zrI vinayarzanasUrinI 114 910 436 336 230 088 | hastasagnIvanama 322 089/ endracaturvizatikA samati tarka mahArNavAvatArikA _114 090 | 560
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka - zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beTAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. 1686 aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra- saMvata 2067 (I. 2011) seTa naM.-3 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI sUcI / yaha pustake vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| pustaka nAma saMpAdaka / prakAzaka karttA / TIkAkAra motIlAla lAghAjI punA motIlAla lAghAjI punA motIlAla lAghAjI punA motIlAla lAghAjI punA motIlAla lAghAjI punA sArAbhAI navAba krama 91 syAdvAda ratnAkara bhAga-1 92 syAdvAda ratnAkara bhAga - 2 93 syAdvAda ratnAkara bhAga-3 94 syAdvAda ratnAkara bhAga-4 95 syAdvAda ratnAkara bhAga - 5 96 pavitra kalpasUtra 97 samarAGgaNa sUtradhAra bhAga - 1 98 | samarAGgaNa sUtradhAra bhAga-2 99 bhuvanadIpaka 100 gAthAsahastrI 101 bhAratIya prAcIna lipImAlA 102 zabdaratnAkara 103 subodhavANI prakAza 104 laghu prabaMdha saMgraha 105 jaina stotra saMcaya - 1-2-3 106 sanmati tarka prakaraNa bhAga - 1,2,3 107 sanmati tarka prakaraNa bhAga-4, 5 108 nyAyasAra nyAyatAtparyadIpikA 109 jaina lekha saMgraha bhAga - 1 110 jaina lekha saMgraha bhAga - 2 111 jaina lekha saMgraha bhAga-3 112 jaina dhAtu pratimA lekha bhAga - 1 113 jaina pratimA lekha saMgraha 114 rAdhanapura pratimA lekha saMdoha 115 prAcina lekha saMgraha- 1 116 | bIkAnera jaina lekha saMgraha 117 prAcIna jaina lekha saMgraha bhAga-1 118 prAcina jaina lekha saMgraha bhAga-2 119 gujarAtanA aitihAsika lekho - 1 120 gujarAtanA aitihAsika lekho - 2 121 gujarAtanA aitihAsika lekho - 3 122 | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala - 1 123 | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala-4 124 oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu ina muMbaI sarkala - 5 125 | kalekzana oNpha prAkRta enDa saMskRta inskrIpzansa 126 vijayadeva mAhAtmyam vAdidevasUrijI vAdidevasUrijI vAdidevasUrijI vAdidevasUrijI vAdidevasUrijI puNyavijayajI bhojadeva bhojadeva padmaprabhasUrijI samayasuMdarajI gaurIzaMkara ojhA sAdhusundarajI nyAyavijayajI jayaMta pI. ThAkara mANikyasAgarasUrijI siddhasena divAkara siddhasena divAkara satiSacaMdra vidyAbhUSaNa puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara kAMtivijayajI daulatasiMha loDhA vizAlavijayajI vijayadharmasUrijI agaracaMda nAhaTA jinavijayajI jinavijayajI girajAzaMkara zAstrI girajAzaMkara zAstrI girajAzaMkara zAstrI pI. pITarasana pI. pITarasana pI. pITarasana pI. pITarasana jinavijayajI bhASA saM. saM. saM. saM. saM. saM./aM saM. saM. saM. saM. hindI saM. saM./gu saM. saM, saM. saM. saM. saM./hi saM./hi saMhi saM./hi saM./hi TI. gaNapati zAstrI TI. gaNapati zAstrI veMkaTeza presa saM./gu saM./gu saM./gu aM. aM. aM. aM. saM. sukhalAlajI munzIrAma manohararAma haragovindadAsa becaradAsa hemacaMdrAcArya jaina sabhA orIenTa insTITyUTa baroDA AgamoddhAraka sabhA sukhalAla saMghavI sukhalAla saMghavI esiyATIka sosAyaTI puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara jinadattasUri jJAnabhaMDAra aravinda dhAmaNiyA saM./gu saM./gu saM./hi nAhaTA dharsa saM./hi jaina AtmAnaMda sabhA saM./hi jaina AtmAnaMda sabhA yazovijayajI graMthamALA yazovijayajI graMthamALA phAsa gujarAtI sabhA phArbasa gujarAtI sabhA phArbasa gujarAtI sabhA raoNyala eziyATIka jarnala raoNyala eziyATIka jarnala raoNyala eziyATIka jarnala bhAvanagara ArcIoNlaoNjIkala DipA. jaina satya saMzodhaka pRSTha 272 240 254 282 118 466 342 362 134 70 316 224 612 307 250 514 454 354 337 354 372 142 336 364 218 656 122 764 404 404 540 274 414 400 320 148
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ / zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra pRSTha 754 84 194 171 90 310 276 69 100 136 266 244 saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra-saMvata 2068 (I. 2012) seTa naM.-4 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii|yh pustake vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| krama | pustaka nAma kartA/ saMpAdaka bhASA | prakAzaka 127 | mahAprabhAvika navasmaraNa sArAbhAI navAba guja. | sArAbhAI navAba 128 | jaina citra kalpalatA sArAbhAI navAba | sArAbhAI navAba 129 | jaina dharmano prAcIna itihAsa bhAga-2 hIrAlAla haMsarAja guja. | hIrAlAla haMsarAja 130 | oparezana ina sarca opha saM. menyu. bhAga-6 pI. pITarasana aMgrejI | | eziyATIka sosAyaTI 131 | jaina gaNita vicAra | kuMvarajI ANaMdajI | guja. jaina dharma prasAraka sabhA 132 | daivajJa kAmadhenu (prAcina jyotiSa graMtha) zIla khaMDa saM. braja. bI. dAsa banArasa 133 | karaNa prakAza brahmadeva saM./aM. sudhAkara dvivedi 134 | nyAyavizArada maho. yazovijayajI svahastalikhita kRti saMgraha | yazodevasUrijI guja. yazobhAratI prakAzana 135 | bhaugolika koza-1 DAhyAbhAI pItAMbaradAsa | guja.. gujarAta varnAkyulara sosAyaTI 136 | bhaugolika koza-2 DAhyAbhAI pItAMbaradAsa | guja. gujarAta varnAkyulara sosAyaTI 137 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-1 aMka-1, 2 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 138 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-1 aMka-3, 4 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 139 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-2 aMka-1, 2 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 140| jaina sAhitya saMzodhaka varSa-2 aMka-3, 4 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 141 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-3 aMka-1,2 jinavijayajI hindI / jaina sAhitya saMzodhaka punA 142 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-3 aMka-3, 4 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 143 | navapadonI AnupUrvI bhAga-1 somavijayajI | zAha bAbulAla savacaMda 144 | navapadonI AnupUrvI bhAga-2 somavijayajI guja. zAha bAbulAla savacaMda 145 | navapadonI AnupUrvI bhAga-3 somavijayajI guja. | zAha bAbulAla savacaMda 146 | bhAsvati | zatAnaMda mArachatA saM./hi eca.bI. gaptA enDa sansa banArasa 147 | jaina siddhAMta kaumudI (ardhamAgadhI vyAkaraNa) ratnacaMdra svAmI | bhairodAna seThIyA 148 | maMtrarAja guNakalpa mahodadhi jayadayAla zarmA hindI / jayadayAla zarmA 149 | phakkIkA ratnamaMjUSA-1, 2 kanakalAla ThAkUra harikRSNa nibaMdha 150 | anubhUta siddha vizAyaMtra (cha kalpa saMgraha) meghavijayajI saM./guja | mahAvIra graMthamALA 151 | sArAvali kalyANa vardhana pAMDuraMga jIvAjI 152 | jyotiSa siddhAMta saMgraha | vizvezvaraprasAda dvivedI / saM. brIjabhUSaNadAsa banArasa 153| jJAna pradIpikA tathA sAmudrika zAstram rAmavyAsa pAnDeya saM. | jaina siddhAMta bhavana nUtana saMkalana | A. caMdrasAgarasUrijI jJAnabhaMDAra - ujjaina hastaprata sUcIpatra hindI | zrI AzApuraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra 2 | zrI gujarAtI zve.mU. jaina saMgha-hastaprata bhaMDAra - kalakattA hastaprata sUcIpatra hindI | zrI AzApuraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra 274 168 282 182 guja. 384 376 387 174 prA./saM. 320 286 272 142 260 232 160
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAta varnAkayulara seAsAyaTI hIraka mahAtsava graMthamALA naM. 17 bhaugolika koza ( prAcIna ane madhyakAlIna) dvitIya khaMDa 3 thI 6 lekhaka : sva. DAhyAbhAI pItAmbaradAsa derAsarI baeNrisTara-eTalA chapAvI prasiddha karanAra, gujarAta varnAkayulara seAsAyaTI taraphathI rasikalAla choTAlAla parIkha Asi. sekreTarI--amadAvAda kImata eka rUpiyA Aho! Shrutgyanam
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana bhogolika keza-prAcIna ane madhyakAlIna-ne dvitIya baMDa A varSe bahAra pADavAmAM Ave che, te sAhitya-ItihAsarisikone madadagAra thaI paDaze. zrIyuta naMdalAla DenA mULa aMgrejI pustaka parathI enI vastu levAmAM AvelI che ane temAM ghaTate sthaLe yogya sudhArAvadhArA karI lekhake tenI upayogitAmAM umero karyo che. gu, va, sosAyaTI amadAvAda tA. 24-1138 rasikalAla cho. parIkha Asi. sekreTarI AvRtti pahelI saMvata 1995 prata 1500 sana 1938 dhI sUryaprakAza prinTIMga presa, pAnakoranAkA-amadAvAdamAM maNilAla kalyANadAsa paTele chAkhe. Aho! Shrutgyanam
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ta. TA . vipAzA ane sindhunI vaccete pradeza, padmae te ja, e vAhikAne pradeza hatA. (rAjatarAganI 5, zlA 150; mahAbhAra0 Na pava; 0 44. ) madra deza ane ArAtta e paNa e ja pradezanAM nAma che. ( hemaMtu abhidhAna ciMtAmaNi ) . kArjino. punAnI vAyavyamAM bhIma nadInA muLatI pAse Avela bhImAAM kara te. (DA0 epa nu " bhAratavarSa yAne hiMdustAnanA mULa vatanIo" pA0379; pharagyusananu hiMdustAnanAM " kevaTempalA" pA0 369). bhImAzaMkara mahAdevanuM devAlaya eka prasiddha yAtrAsthaLa che. mahAdeva pAte dvAdaza jyeAtiliMgamAnA eka che. (zivapurA. kha01, a0 38-40; phargyusananuM hiMdustAnanAM '"kevaTelA" pA0 367.) zivapurANamAM DAkinI pazcimaghATa-sAupara AvyAnuM lakhyuM che. amarezvara zabda jI. prAcIna itihAsa) revara Da e ka nairana ane sara rAmakRSNa geApAla bhAMDArakara (dakSiNane arvAcIna iti khaDa 8. dhA0 3ra ). nijhAmanA rAjyamAM AveluM darUra athavA dhAra te tagara ema kahe che. ( mubai gejheTiyara puru 1, bhAga 2. pAcha 16. 20 3 ). vilaphorDa daiAMgari yAne dautratAbAda, DA. jejha vigira pAse AveluM rAjha ane yUla kulakha ne tagara mAne che, keTalAeka TIku tagara mATe che. trIkuTa zabda juo. tanuzrI. nAMcalA brahmadezanA dakSiNyu vibhAga tapanI. tApI nadI te ja. tenAserImanuM nAma. tamannA. ayeAbAmAM hato saraju nadInI zAkhA TAnaseka te ja. A nadI AjamagaDhanA pradezamAM sarayuthI 12 maMtra upara pazcimamAMbhUlIyA AgaLa gagAne maLe che. vArSikI RSinA javananA bAlapaNanA samaya saMbaMdhe A nadInA kinArA jANItA che ( rAmAyaNa khAla saga 2 ). dheAtI agADI madhu aMte esarI nAmanI nadIyAne saMgama thAya che, tyAM agADIthI mA nadIne tamA kahe che. ta. tA. dhAragara zabda jue. haidrAbAdanA valaduga jIllAnAM pethANathI AgneyamAM 95 maila upara AveluM tera (ghera) e ja tagara ama DA phlITanuM kahevuM che. dhANI ane satArAmAM prApta thayelA zilAlekhAmAM tagaratA ullekha karAyelA che (keAnDaranu` mADanatamattA TrAvelara pu0 10, 50 286 ). punA jIllAmAM AveluM junnarI te nagara, ema DA bhagavAnalAla IMdrajI kahe che. ( gujarAtanA 13 TamasA (2). madhya prAMtamAM AvelA ravAnA pradezamAM stI TAnase dI te ja huM matsyapurA0 0 114; rAmAyaNa, ayodhyA sa 47 ). (rU). gharavAla ane deha dUnanA pradezamAM hutI TAnasenA te ( kalakattA-rivyu pA0 5 1874, 50 196 ); siramuranA pradezamAM tamasA ane tenuAnAM saMgama thAya Aho! Shrutgyanam
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ tamAlika che. e pavitra jagyAe ekavAra yAne haiya- ! no janma thayo hato. A haihaya haihayavaMzane sthApanAra ane kArtavIrAnane prapitAmaha hate. (devI bhAgavata, khaM, 6, 80 10-23 ). samaDhivA. tamAlika uparathI tamaluka ane tAmralisikA uparathI tamalikA pAMda vikRta thayelAM nAmo che. tAmralipti te. rAtrinI. tamalika, tAmralipti te ja. samaDhitti tAmrApti te ja. tAmralipti talipti uparathI vikRta thayeluM nAma hoya te spaSTa che. taruM . mesoranI dakSiNa pUrva tarapha 30 maila upara kAverI nadI para AveluM celA agara cerAnI rAjadhAnInuM zahera talakADa te ja A zahera; hAla kAverI nadInI retImAM daTAI gayeluM che. zIvana te ja. mi. rAIsanA mata pramANe talakADanuM junuM nAma tAlavanapurA hatuM (e0i InDa0 50 3, pA0 165 ). trIja saikAmAM gaMgAvaMzanA rAjAonuM rAja dakSiNa misoranA pradezanI pelI bAju atyanta vistareluM hoIne 46 hajAra gaMgAvAhI kahevAtuM. agyAramA saikAmAM tAmIla pradezamAM caulAoe gagArAjyanuM ucchedana karyuM hatuM. maisaranA pradezamAM hAIsala rAja hatuM jenI rAjadhAnI dorAsamudra ( dhArasamudra) hatI. ( je A20 e esa 0 1911 , pa0 815 ). tAnapura. tala kADa zabda juo . takSADhA paMjAbamAM rAvalapiDI jIllAmAM AveluM takSazilA te ja. aTaka ane rAvalapinDInI vacamAM kAlAkAsirAi nI izAnamAM eka mela upara zAhaDherInI pAse A zahera hatuM ema janala kannaDAma kahe che. e jagyA emaNa killebaMdhIvALA kaI zaheranAM khaMDiyare dIThAM hatAM. (juo. DalamenTa | takSazilA rekanI zAharI agADInAM ImAratI khaMDero ane takSazilAnI jagyAno nirNaya je eka seTa baM, 1870, pAtra 89: Ara0 se. rita 50 2, pA0 125). zAhaDherIthI vAyavyamAM ATha maila upara hasanaabdula nAmanI jagyA upara takSazilA hatuM ema pheMca-mATinanuM maMtavya che. pitAnA dIkarA takSanI nAma uparathI rAmacaMdranA bhAI bharate A nagarInuM nAma takSazilA pADIne ene ahiMne rAjA nimyo hate. (rAmAyaNa uttarakAMDa, sarga 114, 201). paraMtu divyAvadAnamAM (DA Ara0 mitranuM nepALanuM saMskRta buddhisTa vAMgmaya pAtra 310). Ama kahyuM che ke pitAnA eka pUrvajanmamAM buddha bhadrazilAnA rAjA hatA ane emanuM nAma caMdraprabhA hatuM. te vakhata emaNe eka bhikSuka brAhmaNane pitAne ziraccheda karavA dIdho hato ane te vakhatathI A zaheranuM nAma takSazilA paDayuM hatuM. kathAsaritsAgaramAM takSazilA vitastA yAne jhelamanA kAMThe AvyAnuM lakhyuM che. ( kathAsaritsAgara bhAga 4. a7 27, ane TeninuM bhASAntara putra 1. pATha ra35). takSazilAno rAjA ema phI (abbI) sikaMdaranA takSazilAnA AkramaNanA vakhate tene tAbe thaye hate. potAnA bApanA vakhatamAM azoka jayAre paMjAbano sUbo hato, tyAre takSazilAmAM rahete hate. (azekAyadAna DA0 Arava evI mitranuM nepALanuM saMskRta buddhisTa vAMgmaya pAtra 6). biMdusAranA maraNa vakhate azakane moTAbhAI sumana A jagyAno subo hato. te azenI sAthenI laDAImAM mAryA gaye ane azoka magadha rAjA thayA. takSazilA eka vakhate gAMdhAranI rAjadhAnI hatI. ( DAriDevIDasa-buddhisTa janmakathAo 50 1, pA. 266-naMdi-vizA Aho! Shrutgyanam
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ takSazilA takSazilA lajAtaka-saraMbha jAtaka, kebrijanA jAta- kamAM, putra 1, pA. 217). takSazilA eka samaya bauddha lekenuM suprasiddha yAtrAsthaLa gaNAtuM. jema pazcima hiMdusthAnamAM vallabhI, pUrva hiMdusthAnamAM nAlaMdA, dakSiNa hiMdusthAnamAM kAMcIpura ane madhya bhAratanI ghanakaTaka nAmanI vidyApIThe hatI, tema isvIsananI pahelI sadI sudhI takSazilAmAM utara hiMdu sthAnanI vidyApITha hatI. prasiddha vaiyAkaraNa pANinI ( DA, satIzacaMdra vidyAbhUSaNanuM putra " buddhadeva " pAtra rara-, havelanuM hindusthAnanuM prAcIna ane madhyakAlanuM sthApatya pATha 140) ane biMbisAranA darabArano rAjyavaidya chavaka ( mahAvacca, 8, 1, 7 ), beu takSazilA ] vizvavidyAlayanA vidyArthIo hatA. chavaka ! sAlAvatI nAmanI gaNikAne udare janmele abhayano chokaro ane magadha nareza biMbisArane pAtra ha. jIvaka rAjagrahathI bALapaNathI ja takSazilAmAM vaidakano abhyAsa karavA gayo hato. Atreya muni pAse eNe vaidyano abhyAsa karyo hato. ghaNuM karIne cANakya paNa takSazilAne ja vidyArthI hato. ( Tarnarane mahAyAna, upodaghAta, ane hemacaMdrane sthavirAvalI-caritra, 8, ! pa0 231. jekebInI AvRtti ). abhyAsa puro thaye gurue ziSyanI pAsethI sahastra mudrA gurUdakSiNamAM mAgatA. (jAtaka kebrija AvRtti, pu. 1, pA0 137- 148). A takSazilA vizvavidyAlayamAM vAMkhya, vijJAna, dhanurvidyA, Adi zikhavavAmAM AvatAM ane ghaNuM dUra dUra pradezamAMthI vidyArthIo vidyAbhyAsa karavA AvatA hatA. (jAtaka putra 5, pA0 27. putra 2, pa0 60) takSazilA ane banAsamAM ja brAhmaNa vizvavidyAlaya hatAM. (bIjA vizvavighAlayanI hakIkata mATe nAlaMdA zabda ' juo). rAvalapiMDInI vAyavyamAM 26 maila upara ane kAlakAsirAI reve-sTezanathI be maila dUra A prakhyAta zaheranAM khaMDiyero AvelAM che. je jagyAe A zahera hatuM tyAM hAla zAhaTerI, sirapa, sirasukha ane karacakATa nAmanAM gAme AvelAM che. (Ara0 seDa riporTa putra 5, pA 66, 50 2, pA0 112-125 "paMjAba gejheTiyaramAM rAvalapiMDI jIlle " epi0 InDa0 50 4 ). sirakapamAM buddha potAnA eka pUrvajanmamAM potAnuM mAthuM kapAvyuM hatuM. (bilanuM rekarDa epha vesTana kaMTrI, putra 1, pAva 138). sirakapathI doDha maila pUrvamAM AvelA karnAla nAmanA gAmamAM stUpanAM khaMDero AvelAM che. A jagyAe azokathI padmAvatI rANInA udare janmelA putra kuNAlanI AMkhe pheDI nAkhavAmAM AvI hatI. A kuNAlanI erimAna mAtA tiSyarakSitAnA kAvatrAnuM pariNAma hatuM (avadAna kapalatAmAM kuNAlAvadAna a0 59, divyAvadAna, a ra7). karmAla zabada kuNAlanuM vikRta rUpa che. kAlakA sirAIthI hasanaabdalamAM pazcime ATha mila upara DuMgaranI taLeTImAM AveluM eka ilapatranAga nAmanuM taLAva che. e taLAvanI AjubAju devAlayo AvelAM che. ane taLAvane hAla bAbAvallo athavA paMjA sAheba kare che. sirakapathI 4 mila upara eka moTA catuSkANuM makAnanAM khaMDero AvelAM che. enI AjubAju bhoMyarAMo AvelAM che. e jagyAe takSazilAnuM vizvAvadyAlaya hatuM. ane tyAM ja chavake vaidyakavijJAnane abhyAsa karyo hatA. maNikalya. stupa rAvalapiMDInI dakSiNe 14 maila para AveluM che. IsvI sana pUrve pahelA saikAmAM kuSa ne bAkiyAmAMthI kADhI mukavAmAM AvyA tyArathI takSazilA temanI rAjadhAnI rahyuM hatuM (zAka dvIpa zabda juo). Aho! Shrutgyanam
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAjika tAmraparNI tAto. tApI nadI te ja. ( bRhata zivapurANa kha0 2, a0 20 ). takSazilAmAM ArasanA staMbha upara kAtarele aremikAnI bhASAneA eka lekha sara-jona mAle zeAdhI kADhaye! hatA. e zilAlekhate jotAM hiMdusthAnanI sImA upara DarAyasanA rAjyakALamAM vakhate irAnI sattA hoya evuM anumAna thAya che. DarAyamanA senApati sApralAkase hireDeTasanA kahyA pramANe isvI. san pUrve 510, agara khIjAenA kahyA pramANe, yuddhanA maraNa pachI 30 varSa" eTale IstrI. sana pUrve 515 mAM keTalAeka vijaye tApana. tApamAzrama te ja. ( vAyu pul0 45, zlA0 139; brahmA. pu0 a0 49). tApasAbhrama. muMbaI ilAkAmAM AveluM paMDharapura te ( varAmahiranI bRhatasaMhitA, 14, zle0 15; muMInuM gejheTIyara 0 1, bhAga 1, pA0 511 ). TAlemIye ene tabasAI nAme vaLyuM che. pAMDupura e ja, sAmra. tamAra te ja, jIe (mahuAkAzika ). meLA hatA. ( DaMkaranA hisTrI opha tA=jUrora. saMbhave che ke cerAyAne keralanI enTIkavITI pA0 38 ). isvI. sana pUrve 326 mAM sika Mdare takSazalAne sara karyuM hatuM. tyArapachI cAra varSa khAda caMdragupte takSa zilAne potAnA magadha sAmrAjyamAM bheLavI rAjyadhAnI kroranuM A bIjuM nAma ce hrAya (daDInuM malIkAmArUta, aMka 1 ), krephara zabda jue. sAmrapaff, bauddhalokAe sileAna (laMkA)ne ApeluM bIjAM nAma, azAkanA giranAranA zilAlekhamAM A nAmanA ullekha karAyelA che. (ja e sA ma 30 7, pATha 169 ). lIdhuM hatuM. azAkanA mRtyu pachI isvI. san pUrve 190 mAM DimiTriyase takSazilA jItI tene ekiMTrayAnA rAjyamAM bheLavI dIdhuM, tyArathI tyAM grIka rAjAenI rAjyadhAnI thaI. pachI zaka ane pAtra rAjAe mAuesa ane ajhese IsvI. san 60 sudhI takSazilA para rAjya karyuM. emanA pachI kuSAna zahenazAhe thayA vIraDuMgarI jUnAmAM jUnI vasAyata hatI. pachI grIka rAjAonI rAjadhAnI thaI hatI. zaka pahava ane kuSANAnA samayamAM rAjadhArnI sIrasukhamAM laI javAi hatI. (20 sarve ri0 1962--13 ). tAnniSTha. tyAM vipajatI dhoDAnI suMdara jAtane 100 mATe suprasiddha irAna te ja. ( nakulanu azva cikitsama prakaraNamAM che. tApI. tApI nadI .e ja. ( bhAgavatapurANa kuM0 5, 0 19 ) vidhyapAda paryaMta jene hAla sAtapuDA parvata kahIye chIe tenA gAnaniMga nAmanA bhAgamAMthI A nadI nIkaLIne arabI samudrane maLe che. surata zahera enA kAMThA para AveluM che. tAmrapaff (2) tAMpaN nadI te. e sthaLanA leAkA ane tAMbaravarI kahe che. A tAMbaravarI ane agastIkuTamAMthI nIkaLatI ane tInevalImAM vahana karatI nadI cittaranA saMgamathI thayelI nadIne paNa A ja nAma ApeluM che. (bhAgavata dazamaskaMdha, a0 99 raghuva'za sa 4, zlAka 50. zIvalanuM dakSINa bhAratanuM Aki sarve0 pu0 1, pA 303, thAnanA gejheTIyaramAM tInevelI rAkhyuM juo ). emAMthI meAtI nikaLavAne lIdhe e prasiddha che. agatyaRSi A patAnA pradezamAM rahelA che. ( malayagiri zabda jIA ). A nadInA mukha agADI kAlakAI nAmanuM baMdara hatuM, je hAla nadInA mukhathI 5 mela cheTe jamIna upara AveluM che. A kAlakAI nA ullekha TAlemIe karelo che. pAMDaya ane tArA zabda Aho! Shrutgyanam
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAmraliptA 11 tAmraparNI juo). mInAranA akhAtanuM bIjuM nAma devaLanA AkAramAM pheravI nAkhyuM che. devInI kAlakhikane akhAta, e A nAma uparathI mUrti junI jaNAya che ane eka ja paththaramAMthI paDayuM che. banAvelI che ane enA hAtha paga saheja upasA velA kotarI kADhelA che. dazakumAra caritrano kartA tAnnaDhiHT. tAmraliti te ja. daMDI je IsvI-sananI 6 zatAbdImAM thaI sAtti, tamaluka je prathama gaMgA nadInA mukha gayo che te kahe che ke vivAsinInuM devaLa agADI hAI hAla rUpanArAyaNanA pazcima tAmraliptAmAM AveluM che. (a0 96) cone kinArA upara AveluM che te. rUpanArAyaNa hyunasAMga ahiM 7 mI zatAbdImAM varAha, baMgALAnA midanApura jillAmAM dalakizora nAmanA prasiddha maThamAM raheto hate. jUnuM (dvArikezvarI ) ane silAI (silAvatI) devaLa nadIe khedI nAMkhyA pachI Azare bane maLIne thatI nadInuM nAma che. A 500 varSa pachI hAlanuM navuM harI athavA sthaLa (tamale ka) junA suhA (sunDA zabda aNunArAyaNanuM devaLa pharI bAMdhavAmAM AvyuM juo.) rAjyanI IsvI-sannI chaThThI zatA- hatuM. jUne devaLa baragAbhImAnI pUrvamAM AvyuM bdImAM rAjadhAnI hatuM, ane mauryonA hatuM. navA devaLamAM zrIkRSNa ane arjunanI vakhatamAM magadhanA rAjayamAM gaNAtuM (smithane be mUrtio che. evI AkhyAyikA che ke azoka, pA0 69). junA zaheranA meTo tamaluka mayUradhvaja ane enA putra tAmravaja bhAga nadIe khodI nAkhele che. mahAbhAratamAM jemaNe arjuna ane kRSNanI joDe yuddha karyuM A zaherane ullekha che. ( bhISma parva hatuM temanI rAjadhAnI hatuM. ane jaimini a0 ; samApa a0 ra9); purANo bhAratamAM kaheluM ratanapura te ja tamaluka ema ane bauddha granthomAM paNa ene ulekha che. kahevAya che. paraMtu jaimini bhAratamAM kahyA prasiddha dariyAi baMdara tarIke e jANItuM hatuM. pramANe mayuradhvajanI rAjadhAnI narmadA nadI (kathAsaritsAgara, laMbaka 12, a014); ! upara agara tenI pAse AvelI hatI. tethI IvI-sananI 4 thI 12 mI sadI sudhI e ! A nirNaya asaMbhavita che. brahmapurANanI vyApAranuM prasiddha sthaLa hatuM. hAla te dariyo | keTalIka hastalikhita prate meLavI levAthI tyAMthI dakSiNamAM 60 maila dura gayo che. vijaya | jaNAya che ke keTalIka pratomAM tAmulusa laMkA javAne A baMdarethI zahANe caDayo hato. te mahAmya koIe pAchaLathI umeryuM haze. A sthaLamAM prAcInakAlIna sthaLa tarIke tAjhav. bauddha lekanI laMkA che. giranAra jANItuM eka ja sthaLa hAla mAjIda uparanA azokanA zilAlekhamAM ene ullekha che. ene agAbhamAnuM devaLa kahe che. enA sabadhI brahmapurANamAM ullekha che. ' che. (java a0 se baM, putra chuM, (tAlusa hAsya ane kAMDa ava pA0 169). pAtra 33) e pUrve purIne vihAra hato. | tAmrapa2). tAmraparNone tema ja tamrapaNa sAthe e zunazIne varNana karelA vihAramAM agatyanI kUTamAMthI nikaLelI tane helImAM eka ye hoya. bauddha dharmanA bahiSkAra pachI vahatI cittara nadInI joDe saMgama karelI 14 mI sadI pachI A devaLane bahArathI tAmrapaNuM ne tyAMnA leke tAMbaravArI kahe che. che. ane cUnAnuM AvaraNa karIne erIsA (bhAgavata dazamaskaMdha, a0 69; radhuvaMzamAM hoya che te natanA muMbajavALA hiMdu saga 4, kalAka 50; zivalanI dakSiNa Aho! Shrutgyanam
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAmravarNA tirizirapallI hiMdusthAnanI rAtri e pu1, pradAna karanAra mahAdevane ja mAthe hAtha mukIne pA0 303, thenTananuM gejheTiyara; tIna- varadAnanA kharA khATAnI parIkSA karavA e helI zabda juo). A nadI temAM mahAdeva tarapha do . mahAdeva tyAMthI nAThA nIpajatAM motIne mATe prasiddha che. A parvata bhasmAsura temanI peThe paDyo. mahAdeva nAzIne (malayagiri zabda juo) upara agatya- viSNune zaraNe gayA. viSNue mohinI rUpe RSi rahyA hatA ema kahevAya che. A nadInA AvIne asurane kahyuM ke huM nAcuM tema nAcote mukha upara AveluM kalakaI baMdara hAla prasanna thAuM; ema kahIne bhoLavyo. nAcatAM kinArAthI 5 mela dUra aMdara AveluM che. nAcatAM jema jema mohinI hAthanA cALA kare, 2lemie ene ullekha karelo che. (pAMDeya tema tema asura paNa kare. mohinIe nRtyamAM ane kAra zabda juo). A baMdara adAthI pitAne mAthe hAtha mukya eTale uparathI manAranA akhAtanuM kelenIkano asure paNa pitAne mAthe hAtha mUkyo-mUkatAM ja akhAta evuM bIjuM nAma paDayuM che. e baLIne bhasma thaI gayA. zeriMganA tAva. tAMbAvarI nadI te ja, tAmraparNI (2) pazcima TibeTa nAmanA pustakamAM pAne 285 zabda juo. (brahmAMDapurANa a0 49). me A ja vAta paNa pAThAphera kahI che. tapura. tripurI te ja, tivatta bheTAMga ane himavaMta te ja. IsvItAsTiAra. talakADa te ja. (brahmAMDa purANa sananI sAtamI sadIthI te soLamI sadI sudhI a0 49 ). nahi, te paNa bAramI sadIthI TibeTa ane ttirthag. pazcima TibeTamAM kailAsa parvatanI pazcime bhUtAna baMgALa jaDe senuM, kasturI vagereno vepAra kare che, e nirvivAdita che. (ja0 dAcIna yAne gaMgrIthI ekavIsa maila upara AveluM pavitra sthaLa vizeSa. A sthaLa dala e0 sebaM. 1875, pA. 282; TrevarajuthI vAyavyamAM himAlayamAM aradhA divasanI niyaranI musApharI, buka 3 praka015). majala upara satalajane kinAre AveluM che. sifmAra. sahadeva pAMDave dakSiNa hiMdusthAnamAM ahI AgaLa gaMdhakavALo ghaNuM uhA pANIno karelI vijayayAtrAmAM jItelAM sthaLa para kare che. bhasmAsura yAne vikAsurane A sthaLe vicAra karatAM jaNAya che ke timiMgila te mArI nAkhavAmAM Avyo hato, tyAM AgaLa DiDigalanI khINanuM prAcIna nAma hovuM joIe. rAkhanI TekarI mojuda che te e asuranI rAkha (mahAbhAra0 sabhA0 a0 30: bahAsaMha tarIke yAtrALuone batAvavAmAM Ave che! 14. le. 16). DiDigalanI khINa madrAsa (ja0 e seva baM0 1848 pA0 15-6; ! IlAkAmAM madurA jIllAmAM AvelI che. zerIMganuM pazcimaTibeTa pA0 284; bhAga lemiye enA ullekha taMgala ane taga &0 10 a0 88 mo juo). gutezvara e nAme karyo che. mahAdeva nAme oLakhAtI kaMdarA bhasmAsuranA tibhUAi . tiraphUTa te ja. (vIpurA0 ara maraNanI jagA tarIke batAvAya che. A jagA 64). videha zabda juo. tirabhukti nAma zAhabAda jIllAmAM sAsarAmanI pAsenI TekarI vikRta thaIne tiraskUTa nAma banyuM che. upara AvelI che, bhasmAsure mahAdeva pAsethI siiiAraNagI tricinApallI te ja. (dA0 varadAna meLavyuM hatuM ke jene mAthe e hAtha kAlDavelanuM drA. kaMpereTIva grAmara). trisira muke te baLIne bhasma thaI jAya. khUda vara- zabda juo. Aho! Shrutgyanam
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ tilaprastha 103 tihastha. taghalakhAbAdanI AgneyamAM cha maitra upara ane kuminAranI Agneye dasa maila upara AveluM tilavata te. (karnala DyUlane ibnabatutAnA hiMdustAnanA pravAsa; iMDiva e0i 3-pA0116). A sthaLatI gaNanA yudhiSThiranI rAjadhAnI IndraprasthamAM thatI hatI. junA tilapatra pragAnA meTA bhAga upara zekha pharIda mukhArIe dillInI pAse pharIdAbAda vasAvyuM ( chAlayaTa zabdakoSanI mimsanI AvRtti pu0 2; pA0 123). yudhiSThiranI taraphathI viSTI karatAM zrI kRSNe duryodhana pAse pAMca gAmeA mAgyAM hatAM temAM A tilaprastha paNa mAgyuM hatuM. pANIprasya zabda jue. tijoAma. ka la yUla jesera te A ema kahe che. ( mekriDalanuM TolemI pA0 95 ). A nAma tirAgrAma uparathI paDayuM che. (nAlAla dene! IMTa e0 mAM chapAyalA gaMgAnA prathama pravAhu nAmanA lekha juo). tijorjA. phalgunA pUrva kinArA upara AveluM tIlArA nAmanuM gAmaDuM vizeSa. e paTaNAnI dakSiNe tetrIza maila upara AveluM che. cInAi musAphara hyuntyAMga ahIM AvI gayA hatA. ahIM supra siddha bauddha maTha AvelA hatA. vitti. ninAtAla nAmanuM sareAvara te ja ene nainItAla kahe che. e saMyukta prAntamAM AveluM che. triRRSinAmane ullekha skaMdapurANamAM karyAnI hakIkata sArU (40 e sA. maM. pu 17, yA0 358 ). A taLAvane kinAre nayanAdevInuM devaLa AveluM che. tripura trikUTa zabda jue. ( athavaveda maM0 4, 9 8; DA0 mekaDAtalatA saMskRta sAhityanA itihAsa, pA0 144. ) triRRlDiMga tailiMgaNa te ja. kuMbhInA tAmrapatramAM trikaliMganA ullekha che. A lekha ja sA. . mA pAne 481 meM chapAyalA chaeN. trikuTa kalacurI vaganA rAntatI vazAvaLI e lekhamAM che. plinInA kathana pramANe mAkro kaliMga ane gaMgArAIDa kaliMgA jyAM rahetA hatA te pradezane tritilaMga kahetA. ( kaliMgDamanI prAcIna bhUgALa pA 119, 40 avasAna ba0 1837 pA0 286 }. kilaMgA khuda kaliMgamAM rahetA hatA; make-kaliMga! madhyakaliMga yAne merisAmAM rahetA hatA ane gaMgArAIDa kaliMga, gaMgArAdhI yAne rAdhAnA leAMka gagAne kinAre rahetA hatA. emanI rAjadhAnI gage yAne saptagrAmamAM hatI. (saAgrAma, sukhaDDA. ane rAdhA zabda jIA) dakSiNa kAzala yAne madhyaprAntanA rAjAe taMtrakaliganA rAjAe kahevAtA hatA ema jaNAya che. dAMkSaNu-kAzala ane madhyaprAntanuM paTanAnuM rAjya trikAla'gamAM AvyuM hatuM. (e 50 IDa pu0 3 pA0 323-369, 40 a0 sA0 01905 pA0 1). janarala-kaniMgjhAmanA mate kRSNA nadI upara AvelA dhanakaTaka yAne amarAvatI, Andhra yAne vargala ane kaliMga yAne rAjya mahendro dhanakaTakanAM A traNa rAjyA maLIne trikaliMga pradeza thayA hateA. ( mekakrInDalanA TAlamAM pA0 233 ). trijhuTa. lakAnA Agneya kANumAM Avela paryaMta. ( laMkA zabda e ) tripura (ra). paraMjAmanI uttare ane kAzmIranI dakSiNe AvelA ucca parvata. enA upara pavitra manAyelA jharA AvelA che. athava vedamAM thAnanuM gejheTIyara) ullekhita karAyelA trikaphuDa teja A fTa (3) raghurAnae trikuTa sara karyA hatA. ( vaza saga` 4, znAka 9) jInnara te trikuTa manAyelA ; Ta!lAmae ane tagara kahyo che. tagarane saMskRta paryAya trigira yAne trikaTa thAya che (IMDi0 eTIkavarI pu0 6 pA 74; pu 7, pA0 103, ga Aho! Shrutgyanam
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ trikuTa vAnalAla IMdrajInA gujarAtanA prAcIna itihAsa pA0 57 ). tripuTa (4). yamanetrI pata te. (enanalanA pApyulara enasAikalApiDIyAmAM hamAlaya zabda e ). trizatta. jAhera prAntaneA bhAga vizeSa, jAlandharanuM rAjya te. vizDa taheArA te trigata tema kahe che. taheArA yAne tihArA ludhiyAnAthI gheDA maila dUra satalaja nadI upara AveluM che. ahiMyA agADI kaeNpTana veDane jovA lAyaka khaMDiyerA mAlama paDayAM hatAM. (ja0 e sA0 0 pu06). aSA (akho) nA patA ane biyAsa nadInA upalAveNanI vacce jAlaMdharamAM AveluM kAMgarA te purAtana trigata ema jarnala kaniMgjhAmanuM kahevuM che. (bRhatasaMhitA a0 14, ane DaoNkaTara sTIlanuM rAjyataraMgiNI pu0 1 pA0 81 ). haimakeASamAM jAlaMdhara te trigata ema jaNAvyuM che. triga eTale je pradezamAM traNa nadIo vahe che te. ahiM rAvI, biAsa ane satalaja e traNa nadIo vahe che. ( Aki sarve 20 puru 5, pA0 148; pA iTaranuM mArkaNDeyapurANa, 3ra1, 347 nI TippaNI; 10 e0 sA0 50 1880, pA0 10 ). zilAlekhA uparathI jaNAya che ke hAlanuM jAlaMdhara te ja purAtana triga . ( api iMDi 1, pA 102, 116). trinaa. (ra) uttara kAnaDA te; gAka zabda juo. ( bhAgavatapurANa, 10, a0 79) trinetrezvara. gujarAtamAM kAThiyAvADamAM jhAlAvADamAM lakhataranA rAjyamAM AveluM yAtrAnuM sthaLa vizeSa, thAna te ja. A sthaLa meNu nadInA kAMThe AveluM hoI tyAM trinetrezvara mahAdevanuM devaLa che. mahAdevane hAla taraNetara karyuM che. ( ska purANu bhAsakhaMDa, abu de, 08). bhadraka nAmanA taLAva yAne tripurI che kuMDanI pAse A devaLa AveluM che. thAna tyAMnI mulAyama ane cikaNI mATIne mATe prakhyAta tyAM mATInAM vAsaN sArAM ane che. tripau. tirUpatI yAne trita. madrAsathI vAyavyamAM bahu!tera maila dUra ane retIguMTA nAmanA relve sTezanadhI thADe dura uttara ArkaTanA jIllAmAM A sthaLa AveluM che. e yAtrAnuM sthaLa che. ( caitanyacaraNAmRta ) veMkaTa[rgAra te 9. zeSAcala yAne veMkaTaMgAranA zikhara upara tridoyA purvamAM 6 mela upara 'kaTezvara yAne bAlAjI vizvanAtha nAmanI suprasiddha nArAyaNanI mUrti AvelI che. rAmAtuje enI sthApanA karI hatI. e parvatanA pAdapradezamAM rAmacaMdra, lakSya zu ane sAtAnI mUrti AvelI che. kahevAya che ke laMkAthI pAchA pharatAM te A sthaLe eka rAta rahyAM hatAM. zeSAyala jatAM 6 DuMgarI upara thaIne javuM paDe che. tripurA. tipArA te ja. kAmarUpamAM A sthaLanI gaNatrI thatI ( tArAtaMtra ). ene kirAta deza paNa kahetA. 104 tripurA (2) tripurI teja. (bahuAbhArata, vanapa, a0 252). tripurI. jabalapurathI pazcime 7 mela upara namaeN dAnA kinAre AveluM tera ta. A jagyAe mahAdeve tripurAsarane vadha karyA hatA. ( padmapurANa, traMga, a0 7 ane rep sananA IMDiyana kAinsa pA0 14, 33). tArakAsuranA traNa putrae A zahera bAMdhyuM hatuM ema kaDuvAya che. tripuranA nArA e zaivoe baudyote hAMkI kADhayAnuM Ala'kArika varNana mAtra chaeN, (liMgapurANa, bhAga 1, a0 71 ). ane tripura paNu kahetA. IsunI navamI sadImAM ekukaladeva ane cedInA kalacurI rAjAonI rAjadhAnI hatI. ene cedInagara paNa kahetA. tripura e bANurAnI rajAdhArI sutI ema matsyapurANanA Aho! Shrutgyanam
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ tripurI 105 tukhAra 116 mA adhyAyamAM che. bANunI (bANA- | jhiveLo. (4) varAhakSetrathI upalANe joDe ja suranI) dIkarI uSAnuM kRSNanA pautra anIruddha che AveluM tAmora, aNu ane sukezI nadIharaNa karyuM hatuM. onA saMgamanuM sthaLa (ja. e soTa A uparathI jaNAya che ke A purA- 3 baM0 1884, pa0 644). zunusAra tripura, te ja purAtana zeNitapura. | fasurpI. madrAsa ilAkAmAM AvelI tricinatripurI. (2) cedI te ja. (hemakeSa) cedInA palI te. ene trizirapalo paNa kahetA. kalacurI rAjAoe IsvI sana 248 mAM rAvaNane senApatI trizira A jagyAe kalacurI yAne cedI saMvata calAvyo hato. te rahete hato. (vilsanano mekejIne jhina. uttara ArkaTanA jIllAmAM tirUpati yAne saMgraha, pAtra 49, 192). tripatIthI pazcime 6 maila upara AveluM tirU | jhisiA. tistA nadI te ja. (mATinanuM IsTa mala te. zeSAcala nAmanA parvata upara bAlA- 1 IMDiA, putra 3, pa0 369, Ara. ke. jInuM suprasiddha devala AveluM che. A parva- royanuM mahAbhArata, pA0 283nuMTippaNa). tamAMthI pApanAzinI gaMgA nikaLe che. caitanya- { favor. (2) sAmaladIpa (kAlaDIyA) mAM prabhu pitAnI yAtrAmAM A sthaLe AvyA ! AvelI TAIgrIsa nadI te. hatA. (cetanya caritAmRta bhAga 2, a7 | tripiccha. triSNapallI ane tirizirapallI la, geDasuMdara, pA0 212). zabada juo. iiaa . teligaNa te ja. triliMganA rAjA vidyA- fairs trizula nadInI joDe saMgama karyA dharamalane rAjazekhare pitAnI viddhazAlabhaMjIkA pachI gaMDaka yAne kAlIgaMgAne je bhAga mAM nAyaka kayo che. rAjazekhara agiyAramI | nepALanI nokeTa khINamAM vahe che te. ene agara bAramI sadImAM thaI gayA che. trilagaMgA paNa kahe che. ( varAhapurANa, triovAnA kulunA peTAvibhAgamAM caMdrA a. 145) ene trizulagaMDakI paNa kahe che. ane bhAgA nadInA saMgama pachI Asare re triDhAMko. trizulagaMgA te ja batrisa maila nicANamAM caMdrabhAgAne DAbe vizrotA. raMgapuranA jIllAmAM AvelI tistA nadI kinAre AveluM lAhula nAmanuM suprasiddha yAtrA | te ja. (mahAbhArata, sabhAparva, a0 9; sthaLa. jo ke ahIMnI mUrti pAMDavoe AkAlAjI save ripaTa, putra 15, sthApanA karelA mahAdevanI kahevAya che, paNa pA0 17 ane 131: mATinanuM IsTarna vastutaH te avilokitezvaranI che. (ja. iMDiA, putra 3, pa0 360; kalikAesaba0 1904, pa0 35). kalTa vorA. (2) gaMgA nadI te ja. (amarakeSa) purANa, a0 77 ). zabda juo. jiLI. jene muktaveNI kahe che te ja bRhaddadharma tuvAra. bakha te ja. grIka bhugoLavettAoe jene bekaTriyA ane Araba bhugoLapurANa, mUrva khaMDa, a0 6. pavanadUta nAmanA vettAoe tokhAristAna kahyuM che te. (mahAkAvyamAM 33mA zlekamAM Ane ullekha che. bhAva sabhAparva, a0 pa1; bahasaMhitA tri . (2) gaMDakI, devikA ane brahmaputrIne a0 16 ). lenganA kahevA pramANe saMgamanuM sthaLa (varAhapurANu, a0 144). ItelayupezI te ja A. grIka lekee jiLo (3) prayAgamAM gaMgA, yamunA ane sarasva- ene I-DesIthianano pradeza kahyo che tinA saMgamanuM sthaLa (varAhapurANa a0144). ane cIna graMthakAroe-je tArtAo Aho! Shrutgyanam
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ teliMgana tuMburA 106 bekaTriyAnA rAjyano-IsvIsana pUrve 126 | tulA, pUrva turkastAna te. (garuDapurANa, bhA. mAM nAza karyo emano-pradeza kahyo che te. - 1, a. pa5). A tArtAe pAchaLathI paMjAba ane / tuSAra. tukhArA te ja. (masya pua0 12). hiMdusthAnanA bIjA bhAgo sara karyA hatA. tutuM. uttara kAnaDA. kanika mULa yupezIne rAjA hato. (legAnuM | tuTuva. pazcimaghATa, samudra, ane kalyANapura ane caMdra phAhiyAna, pA. 34) DA0 TInanA abhi giri nadIonI vacamAM Avele dakSiNa kAnaDAne prAya pramANe bakha ane badakSAna sahita pradeza. (skaM0 putra sahyAdri khaMDa). vaiSNavanA okasasa nadIthI cInane uparano bhAga. madhyAcArI yAne catuzra saMpradAyanA sthApanAra (tA. sTInanI rAjataraMgiNa, putra 1, pUrNaprajJa ane madhyamaMdIra kahevAtA maLyAcArya pA0 136; lAyarDanuM nive, putra A jagAe jamyA hatA (udIpa juo). 1) ene tukhArA paNa kahetA. prAcIna lakha tulu te uttara malayAlama ema DIhujhanuM nArAonA mata pramANe A pradezamAM te cA kahevuM che. (epi0 inDi0 50 1, pA. 362 ). rio rahetA hatA. tuSAra (tukhArA) tyAM tejamAM. kRSNA nadIne maLanArI nadI vizeSa. nipajatI ghoDAnI suMdara jAta mATe suprasiddha kiSkidhA ene kinAre AvyuM che. tuMga ane hatuM. (nakulanuM azva cikisitama, as bhadrA nAmanI be nadIono saMgama thaIne 2). tuSAra te ja. A nadI banI che. A banne nadIo tuMg. vidhya parvata upara Avela pradeza vizeSa. masuranA rAjyanI naiRtya sImA AgaLathI (vAyupurANa, a45). nikaLe che. emanA mULane "gaMgAmULa" kahe tasranAmavAnI. nijAmanA rAjyamAM jI. AI. che. (iMDi0 enTI 50 1, pA0 212). pI. relvenA khaMDavA nAmanA sTezanathI cAra tA . tuMgabhadrA nadI te ja. ( mahAbhAra0 mAIla dUra pUrve nimAranA jIllAmAM ane hAla ! 1 bhISmaparva, a0 9). naladurganA jIllAmAM tulajApura AveluM che te ja. taMtronaM 4. tAMDamaMDaLa te ja. (muMbaInuM gaTiyara, pura 9, bhAga 1, pA0 seTiMgana. godAvarI ane kRSNa nadInI vacce pa49). A jagA zaktinI bAvana pIThamAMnI Avele pradeza. teliMgana nAma triliMga eka che. (gleDavinanI AIna--akabarI, yAne trikaliMgana nAmanuM TuMkuM rUpa che e pA, 396). zaMkaravijayamAM 19mA adhyA- mekiMDalane abhiprAya che. (Andha ane yamAM ene bhavAnInagara yAne tulAbhavAnI trikaliMga zabda juo). azokanA zilAnagara kahyuM che. ane devI bhAgavata purANamAM lekhamAM jeno satiyaputra nAme ullekha che (a0 7, 38) ene tulajApura kahyuM che. te ja. basanA " amarAvatInA bauddha zaMkarAcArya ahiM padhAryA hatA. devI durgAe stu, pAnuM 3." ene tiliMga paNa kahyuM mahiSAsurano vadha A jagyAe karyo hato. che. (serapurANa; TenInI "prabaMdha ciMtA(devI bhAgavata, 7, 38 ane bajesanuM maNi pA045). mejhInA menyuriTasamAM bIDara ane oraMgAbAdanAM prAcIna che (ja. e. so baM. 1838) enI rAjadhAnI sthaLe, pA. 1). A devInuM nAma mahA- kalekeDAI yAne goLakeDA kahI che. (40 sarasvati yAne tukAI che. e0 so baM, putra, pA0128). teliMga, tuDhAmavAno ja. tulajA bhavAnI e ja. telugu ane triliMga e A pradezanAM bIjA turajhApura. tulajA bhavAnI zabda juo. nAme che. Aho ! Shrutgyanam
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ taittirI 107 darSabhisAra taittirI. tAtAra te ja. (bhaviSyapurAva tA. tistA nadInuM bIjuM nAma paNa e pratisava parva, bhA0 3, a0 2, 3 saMdeha bhareluM che. zivapurANamAM, sanakumAra pA0 35). saMhitA, 0 14). gayAmAM AvelI tai8i. teliMgana te ja. tiliyA nadInuM A nAma hoya ema sApha taig. madrAsa prAntamAM AvelI pennara nadI jaNAya che. (agnipurANa a0 116). te nera ene kinAre AveluM che. ra. kAzmIranI uttare siMdhu nadInA upalANanA tara-maMu4. draviDana vibhAga jenI rAjadhAnI kinAre AveluM daradistAna te ja. daratapurImAM kAMcIpura hatuM te. (mekejhInAM menyuskiTasa, enI rAjadhAnI hatI. DA. sTInane mate ja eseva baM0 1838, pA. 128). hAlanuM gurejha te daratapurI, (mArkaMDeya putra a8 mallikAmArUtamAM (aMka, 1). kaheluM TuMDiramaMDaLa 57). e prAcIna udyAnano eka bhAga hatuM. (meniyara vItyasanuM buddhijhama juo). tonAra. tamAre, AsAmanA naiRtamAM AvelI DA. sTIna kahe che ke daradano pradeza citrAlathI gAhilsamAM rahetA hatA te. (maya putra siMdhunA gilajhiTa, cilI ane baMjIthI a01ra0; mekakinDalanuM TolemI,pa0235). totI. azokanA dhaulinA zilAlekhamAM kaheluM kAzmIranI uttara simAnI lagolaga kisanatasalI te ja. brahmAMDa purANanA 51 mA gaMgAnI khINa sudhI Avela hato. (DA. adhyAyamAM kaheluM tosalakezalaka ane bahatsaMhi sTInanI rAjataraMgiNI, putra 1, pATha tAmAM jene ekaluM kolaka yAne kezala kahyuM 47). cheka hiroDaTasanA samayathI te Aja paryanta A pradezanI simAmAM kAMI pheraphAra thayo te A, ema vipharDanuM kahevuM che. (ja. evuM seva ba0 1838, pAra 449). azokanA jaNAto nathI. samayamAM e dakSiNa kezala athavA goMDavanane tAtura. madrAsa ilAkAmAM Avela nIlagIrinA lagatuM hatuM. ( kezala dakSiNa zabda DuMgare. (radhuvaMza, sa0 4; bRhatsaMhitA, juo). TolemIe Ane Tozale kahyuM che. a0 14; ja rAha e so 1894 kiTToe kaheluM kezalagAMga athavA kezalagaMgA pA. 26ra). raghuvaMzanI keTalIka AvRttimAM e dhaulI DuMgarI pAse AvelA eka talAvanuM ene daraddara kahyuM che. duradara te ja. nAma che. to salI e junuM kauzalaja e A sarva. dAvone mulaka. dAo e vitastA ane uparathI pratipAdIta thAya che. (e ja candrabhAgAnI vacce abhisArAnI joDe vasatI pustakanuM pAnuM 435). eka jAta hatI. (mahAbhAva vanaparva, a. antta. rAmagaMgAthI upalI sarayu sudhIno mulaka. 51; Do. sTInanI rAjataraMgiNI, putra (brahmAMDapura a0 49; mekakinDalanuM 10 pATha 3ra; pura 2, pA0 43ra.) TolemI, pA0 ra10). hATaka agara lADaka minAra. vitastA ane caMdrabhAgAnI vacce te tAMgana ema kahyuM che. (bahAne keSa, Avela nicANanI ane madhyanI TekarIo putra 3, prastAvanA, pAka 50. vaccenA samasta pradeza vizeSaH rAjapurI nAmanuM racaMvA. nAsikathI vIsa mAIla para AveluM DuMgarI rAjya emAM AvyuM hatuM. e pradeza suprasiddha yAtrAsthaLa. (gedAvarI zabda kAzmirane tAbe hato. (DA. sTInanI rAjajuo). caitanya ahIM yAtrAe AvyA hatA. taraMgiNI, putra 1, pA32). dave (cetanya caritAmRta). zabda juo. Aho! Shrutgyanam
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 dazArNa darbhAvatI ramavato. bharUcatho ADatrIsa mAIla IzAnamAM TUrisTa. ghaNuM karIne A nAma milanuM ja che. ane vaDodarAthI AgneyamAM vIsa mAIla (hemacandranA sthavirAvalicaritanI je keupara gujarAtamAM AveluM hAlanuM DabhoI te bInI AvRtti 11, pA0 285). paraMtu ja. (baje sanuM kAThIAvADa ane kacchanAM che. phalITanA mate kamila te pallavene pUrva prAcIna sthaLa, pAka 218 ane epI. kinArA upara draviDa deza che. kAMcI enI iMDikAputra 1, pA. 20). yurara bulaMda- rAjadhAnI hatI. (muMbaI gejheTIyara, pu. 1, zaherathI vAyavyamAM chavvIsa maila upara AvelA bhA0 2, pA. 281). dibhAIne darbhAvatI dhAre che. (phphararanuM monyu. meMTala eTiviTI) A dibhAIne grIka lokoe tA. A nAmano artha "dasa gaDha', killA raDepha nAme kahyuM che. evo thAya che. RNa=kille. mahAbhAratamAM mi. kerala te ja. malabAra kinAre. (jAtakamAM dazArNa nAmanA be pradeza kahyA che. eka akittajAtaka pA150), agara dakSiNa pazcimamAM je nakule vijayayAtrAmAM cha malabAra, (balanuM dakSiNa hiMdusthAnanI hato te, ( bhaparva, a0 32, mahAbhArata) pelIogrAphI" pATha pa1). TolemIye ane bIjo pUrvamAM bhIme jItelo te. (mahAbhAene "limurika" kahyuM che. DA. kAlDavelanA rata, sabhAparva, a0 30) pazcima dizAmAM mata pramANe A bhUla che. TolemIye "merika" bhopALanA rAjya sahita pUrva mALavAne ne badale A nAma ApyuM che. (mekakiMDalanuM samAveza thAya che. vidizA yAne bhIlasA lemI" pATha 9), tAmIlamAM "Ika" enI rAjadhAnI hatI. (DA0 bhADArakarane no artha deza evo thAya che. A sthaLa dakSiNane itihAsa, khaM0 3.) kALInAgadvIpa yAne silenanI pAse hoI tyAM dAsanA meghadUta kAvyamAM A sthaLane damila vaMzanuM rAjya hatuM. dhAtusene A para- ullekha che. ( meghadUta, pUrva, zleTa dezI rAjya pacAvI paDanArAone (459-477 ra5-26), azokanA samayamAM A pradezanI i.sa) harAvI, kADhI mukI dezamAM svadezI rAjyanI rAjadhAnI caityagiri vA cetiyagirimAM hatI. sthApanA karI hatI. (mahAvaMza, a0 38; pUrva dazArNane periplasamAM " sarena " sekeDa buka opha isTa, putra 10, ! nAme kahyo che. A pradeza madhyaprAMtanA uddaghAta, pA. 15). A uparathI damila "chattIsagaDha" jIllAmAM Avela che. silonanI lagolaga hatuM ema lAge che. (pro. vilsananuM viSNupurANa, helanI napura. gujarAtamAM banAsa nadInA kinArA AvRtti, pu0 2, pA0 160, trIjI upara AveluM DIsA. (bahamotiSANava). TipaNI). paTaNAnuM dezI rAjya emAM gaNAtuM. sajInAra. dazapura te ja. (ja0 eka setu baM0 1905, pA0 7, rApura. mALavAmAM AveluM maMdazora te. (bahatsava 14). a0 14; meghadUta, pU, 0 48). dazapuranuM nAma maMdazora zI rIte paDayuM te zA (2). bhepALamAMthI nikaLIne beTavAmAM sAruM (DA. phalITanI kepesaTa IskiTa IMDiTa maLatI ratta nadI te ja. (mAkaDa purANa putra 3, pa0 79 juo). AjubAjunA a0 57). budelakhaMDanI "sauna" te gAme ene dazora kahe che. A nadI ema gereTanuM mantavya che. (gere. phAI. gujarAtanuM dvArakA te. (mahAbhAva vana Tane prAcIna keSa). lemiye ene dezaparva, a0 12-13). rana kahI che. Aho ! Shrutgyanam
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ dakSiNakedAra 108 dakSiNasiMdhu hirA . kaisura rAjyamAM AveluM bali- ( vipIki, 1, pA15 196; 2, gAmi te. ahIM kedAranAthanuM suprasiddha devAlaya pAra 98). AveluM che. balipura ane baligAMva e kSingvAja, baMgALAmAM hugalInI uttare AveluM baligAminAM bIjAM nAma che. (sAirAnuM triveNI. (bahadudharmapurANa pUrva khaMDa, a0 "maherAranA zilAlekhe " pa. 90, 94, | 6; jara era seva baM0 50 6 1910, 10ra ). pA0 613). rAiLorAkTa. kozala dakSiNa zabda juo. kSattinavAno. pApani te ja. rakSiA . godAvarI nadI te. (revA mahAmya, vivizvama. maisaramAM ciraMgApaTTamathI a0 3). uttare bAra mAIla upara AveluM mAchalakeTa te. dakSiNagaMgA. (2) nRsiMhapurANa nA 5066 ahiM vaiSNavanA zrI saMpradAyanA sthApanArA mAM kAverI nadIne dakSiNagaMgA kahI che. rAmAnujana mukhya maTha Ave che. ene rakSiriA (3) skaMdapurANamAM narmadA nadIne paNa yAdavagiri paNa kahe che. (yAdavagiri zabda dakSiNagaMgA kahI che. (revAkhaMDa, a0 4). juo). zALA. (4) bihaNanA vikramAMka devacaritamAM DhALamajura. madrAsa prAtamAM kRtamAlA nadIne tuMgabhadrAne dakSiNagaMgA nAma ApyuM che. | kinAre AveluM madurA te. (cetanyacaritAlijiri. mahAvaMphAnA teramA adhyAyamAM mRta, madhya, a0 9). ene mathurA ane kahele dakikhaNagiri enI rAjadhAnI cetiya minAkSI paNa kahetA. e pAMca agara pAMDanA hatI. (cetiyagiri zabda juo). kAlIdAse purAtana rAjyanI rAjadhAnI hatuM. ahiM kaheluM nAma dazArNa te dakSiNagirinuM vikRta agADI satInI AMkhe paDI gaelI hovAthI ru5 che. (dazArNa zabda juo). e bAvana pIThamAMnI eka pITha gaNAya che. ralijini (2) bhepALanuM rAjya. ( bhAgavata, 10. ane ha; mahAphijiri (3) magadhamAM ekanAlAmAM AveluM vaMza, a0 7 ). saMyukta prAMtamAM AvelA eka gAma vizeSa: e kayAM hatuM agara kevuM e mathurAne uttara mathurA kahe che, mATe juduM nakkI thayuM nathI. A jagAe budde kAsIbha- jaNavavA sArU Ane dakSiNa mathurA nAma rAja sattanuM pravacana karyuM hatuM. ApavAmAM AvyuM che. ( uphAmanuM rAjyakSiNApatha. dakSiNahiMdusthAna e ja. narmadAnI ratnAkarI). soLamA saikAnA madhyamAM nAyaka dakSiNe AvelA hiMdusthAnanA AkhA dvIpaka- rAjavaMzano sthApanAra vizvanAtha svataMtra rAjA lpane A nAma ApavAmAM AveluM che. grIka thaya tyAMsudhI madurA vijayanagarano eka lakoe A pradezane "dakhinabaMdeza" tarIke prAnta gaNAtuM. A vaMzanA sauthI pratApIkahyo che. (matsyapurA0 a0 114, DAha rAjA trimUle 1623 thI 16 39 sudhI bhAMDArakarane dakhaNane prAcIna iti ahiM rAjya karyuM hatuM. eka sahastra staMbhahAsa, vi0 1; rAjazekharanuM bALarAmA vALA gaMbhAravALuM minAkSInuM moTuM devaLa yaNa, aMka 6 The; A tenuM "rAjazekhara, AryanAyake i.sa. 1550 mAM baMdhAvyuM hatuM. enuM jIvana caritra ane lakhANa vi . caMbala nadImAM paDatI kalisiMdha pA. ra1). mULa Arya leke dakSiNamAM cheka nAmanI nadI te ( mahAbha 2, vanaparva, dura godAvarInA upalANamAM karelI AthI a0 82). meghadUtamAM ene siMdhu evuM nAma vasAhatane ja A nAma lAgu pADatA. ApeluM che ( meghadUtapUrva, beMka 2 ). Aho! Shrutgyanam
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ durgA dakSiNAtya 110 rakSior. dakSiNa te. viMdhyAcaLanI dakSiNe pAvana dArUvana zabda juo. Avele hiMdusthAnane badhe bhAga (rAmAyaNa, kavana. camatkArapura zabda juo. ( kUrmapu bAlakAMDa1 mahArASTra zabdajuo). rANa, khaMDa 2, a0 37-38). devadArUvana rAnapura. udaMDapura te ja. e ja. dArUvana agara dArUkAvana Adi enAM rAmastrIpura. tAmraliptanuM vikRta rUpa. e suhanI bIjAM nAma che. emAM nAgezanuM devaLa rAjadhAnI hatuM. ( hemakeSa) sunDa AveluM che. mahAdevanA prasiddha bAra jotiliMga zabda juo. mAMnuM nAgeza paNa eka che. ( zivapurANa, sAmAM . baMgALAmAM AvelI dAmudA-nadI te ja. khaMDa 1, 40 38 ). nijhAmanA rAjyamAM ( kavitaMkaNu caMDI ). AveluM audha teja A. (Arki0 sarve rATa-Azrama. rAyabarelI jIllAmAM gaMgA nadI lIsTa2 nijhAmanuM rAjya, putra 31, pAtra upara AveluM dalamau te ja. (jae setu 33, pa0 21-79) paNa zivapurANa, khaMDa baM0 50 71, pA0 84 ). 1, a0 56 mAM dArUkAvana pazcima mahAsAtA . dvArakezvarI te ja. garanI pAse AveluM kahyuM che. tArAvatA. gujarAtamAM AveluM dvArakA te. maga- dravi. drAviDa te ja. dhanA rAjA jarAsaMdhanI satAvaNIne laIne rAvaH madrAsathI zrIraMgapaTTana ane kepa kanyAmathurAthI jaIne zrIkRSNa pitAnI rAjadhAnI kumArI sudhIne dakSiNa bhAga. pennara yAne ahiyAM sthApI hatI. kharuM jotAM gopati nadInI dakSiNane pradeza rAvatI. (2) sIyAma. ( piyara ). DAkaTara | te. (ja0 0 0 0 1846, pA0 15). takakusunA maMtavya pramANe sIyAmanI junI ! kAMcIpuramAM enI rAjadhAnI hatI. (manu, rAjadhAnI ayudhdha yAne ayuSya te. (buddha- A0 10 ane dazakumAracarita, prakaraNa dharmanA itsiMge karelA lakhANano 6). ene cele paNa kahetA hatA. (vikamAMupadughAta, bhAga 2). kadeva caritane khularane upaghAta, vAva drAvatI. (3) maisUranA hassana jIllAmAM AveluM ra7, TIpaNuM 7 mI). mahAbhAratanA kALamAM hAlanuM hAlebiDa yAne samudra te. cera A pradezanI uttara sImA godAvarI nadIthI zabda juo, ( rAisanuM mesora ane thatI. (vanaparva, ara 118) kuga, pura 2, pA0 17-18). sApho. mALavA te. (trikAMDazeSa zabdajuo). dvArA. gujarAtamAM AveluM dvArakA yAne dvArA- rAdhapura. bharatapuranA rAjyamAM AveluM dIgha te ja. vatI te ja. zrIkRSNanA svargArohaNa pachI (thornaTana gejheTiyara, dIgha zabda juo). mahAsAgare A sthaLa bALI dIdhuM hatuM ema sItA . govAnA TApunI uttare Avele dIvara kahevAya che. emAM nAgezanuM devaLa AveluM che nAmano beTa. ahiM paMcagaMgAnA kinAre purAtana che. mahAdevanA bAra jyotiliMgamAMnuM nAgeza * navemamAM satakedIzvara mahAdevanuM devaLa AveluM e eka che. (amarezvara zabda juo). che. A devaLanI sthApanA saptaRSie karI hatI. dIThA. (2) kaMbojanI rAjadhAnI te. (risa- 1 ( kaMdapurANa, sAvi khaMDa: IMDiyana DevilkanuM buddhisTa IDiA pA0 28). enTIkavarI, putra 3, 1874, pa0 194). trAroDyo . baMgALAmAM rUpanArAyaNanI eka sui. gujarAtamAM sAbaramatI nadIne maLanArI zAkhA viSNupura AgaLa AvelI dalakizora | hAnI nadI. (padmapurANu uttarakhaMDa, nAmanI nadI te ja, (kavi kaMkaNa caMDI ). a0 7; brahmAMDa purANu, a0 49). Aho! Shrutgyanam
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ durjayaliMga 111 devagiri kuni , dArjIliMga che. ahiM durjaliMga nA- ' AvelA vaTezvaranAtha mahAdevanA daherAnA cogA manA mahAdevanuM devaLa AveluM che. dArjIliMga ! namAM ghaNI bauddha mUrtio paDelI che. pattharanA e durjayaliMga uparathI vikRta thayeluM rUpa bAMdhelAM pagathIAo upara thaIne gaMgAnadIche. paNa keTalAeka A nAma bagaheTarI mAMthI DuMgarI upara devaLamAM javAya che. (40 -hila upara AvelI vijaLInA paDavAthI enDa sobaM0 1909, pA0 10:bIjA thaelI kaMdarA yAne deje uparathI paDeluM mAne bhAgamAM kelagAMga zabda juo). che. ( DAkaTara veDalanuM "himAlayamAM ) durvAsA cama. (2) gayA jIllAnA naukA nAmanA peTA nAmanA pustakanuM pAtra 50). jIllAmAM rajalIthI IzAnamAM sAta mAIla suthA. maNimatIpurI te ja. (mahAbhArata, upara DuMgarIomAM dubaura agADI durvAsAne vanaparva, a8 96; nIlakaMThanI TIkA). eka Azrama hato te. (gayA jIllA uparanI dUdha gharavAlanI dailI nadI che. A nadI grIarsananI TIpaNIo jue che. maMdAkinI yAne maMdAgni-nadIne maLe che. rAtti aMbAlA ane sarahiMdamAM thaIne vahetI su . daradUrA te ja. (mArkaDeya purANa, kaccara yAne ghaggara nadI te ja. hAla A a. pa7). nadI rajapUtasthAnanA retInA raNamAM adazya thaI TuNAzrama. khallI-pahADa nAmanA DuMgaranI uMcAmAM gayelI che. (elaphinsTana ane TeDa, uMcI Toca upara durvAsA RSine Azrama janTa enDa seva baM0 50 6, pAtra Avela che. (khaDI-pahADa, mATinanuM 181 ). thANezvaranI naiRtyamAM vahetI rakSI IsTana iMDiA, 50 2, pA0 167). A nadI te dazati Ama jarnala karnihAma kahe pahADa cUrNa pASANane banelo hoI emAM cAka che. (AyiAlAjIkala-sa-ripaTa, kADhavA mATe khodANa karAya che. A kelagAMga yAne putra 14). A nadI vaDe kurukSetranI dakSiNa sImA kalahagAMva athavA kalahagrAmanI uttare be banI hatI. (kurukSetra zabda juo) sarasvatI mAila upara che. A be nAme durvAsA nadInI samAntara vahenArI citraMga, cauTaMga kaSinA vizALa ane kalahuprIya yAne citaMga nadI ja dazadvatI hoya Ama svabhAva uparathI paDelAM che. A jagA kahevAya che. (hiMdusthAnanuM impiriyala bhAgalapura jIllAmAM gaMgA nadI tarapha jatI gejheTiyara, pA0 ra6; resananuM enakelagAMganI pAtharaghATA nAmanI dhArathI ziyanTa iMDiA, pa0 po). A kahevuM kharuM dakSiNe be mAIla ane bhAgalapurathI Azare hoya ema jaNAya che. ( ja0 0 e. 25 mAIla upara AvelI che. pAtharaghATAnA seva 1893, pa0 pa8). A nadI phalakI DuMgara upara purAtana kALamAM khodI vanamAM thaIne vahe che. (vAmanapurANa a0 36) kADhelI sAta kaMdarAo che. pAtharaghATAnuM va. zrIpAda te. laMkAmAM AveluM AdamanuM jUnuM nAma zilAsaMgama yAne vAstavika zikhara. (TarnaranuM mahAvaMza ) sumaNakUTa rIte vikramazilAsaghArAma che. A kaMdarArAomAM mUrtine besADavA mATe gekhalAo zabda juo. katarI kADhelA che. jene sAtamA saikAmAM reva. dhAragaDha te ja, caMpAmAM yAtrAe AvelA snazAMge ullekha vajini. nijhAmanA rAjyamAM AveluM delatAbAda karela che. AmAMnI eka kaMdarAnI bAjue che te. zivapurANamAM ene ulekha karAyela che. Aho! Shrutgyanam
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ devagiri 112 ( jJAnahitA a0 58 ) mahArASTra ane zivAlaya zabda jue.. devara. (2). aravallI-parvatamALAne eka bhAga vizeSa. ri. (3) ujena ane madAranI vacce cabala-nadInI pAse AvelI TekarI vizeSa. (meghadUta, pu.) mALavA prAntatI madhyamAM caMbalanI dakSiNe AvelA paryaMta dhruvagara te devagara Ama prAsara vilasana kahe che. sevavavana. dArUvana teja, A jagyAe liMga-revarASTa. pUna prathama sthapAI hatI. dharavALamAM kedAranI pAse gaMgA nadInA kinAre A vana AvyuM hatuM. ( krU purANa, kha0 2, a0 3738; zivapurANa, khaMDa 4, a0 13, zloka 16; rAmAyaNa, kikidhAkAMDa, sa, 43 ) badarikAzrama A vanamAM AvelA hatA. (AnaM dabhaTTanu mallAla carita, bhAga 2 ane 7) sevavavaMta. deviMgara te ja. (zivapurANa, khaMDa, 1, a0 18 ) vadana. prabhAsa te ja. ( epivaIM puru 1, pA0 273). 30 lITanA maMtavya pramANe hAlanA verAvaLa aMdaranuM A prAcIna nAma che. ( kAra0 -0 inDi pu0 3, pA0 91, upAdghAta ). revayaMvara, gujarAtamAM AveluM dIvabaMdara te. IsvIsananA sAtamA saikAmAM irAnamAMthI dharmanA julamane lIdhe nAsI chUTelA muMbainA pArasIonA pUrvajo keTalAka samaya dIvamAM rahyA hatA. pachIthI teee ADamA saikAmAM pazcima kinArA uparanA saMjANamAM vasAyata karI hatI. (mukhai gejheTiyara, pu09, bhAga, pA0 183; pu0 14, pA0 506 thI 136; muMbainI royala eziyATika sAsAiTInI zAkhAnu jarnala, pu.1, 2, pA0 170 ). devikA A sthaLa rAyapurathI AgneyamAM 34 maila upara AveluM che. zrI rAmacaMdra A jagyAe potAnA bhAi zatrughnane mRtyumAMthI ugArI levA mATe padhAryAM hatA. (rAmacaMdranA eka nAma rAjIva locana'uparathI A jagAnuM nAma rAjIva paDayuM che.) ( padmapurANa, pAtALa khaMDa, a0 27, zlokA 58-59) vapura. madhyaprAMtamAM rAyapura jIllAmAM mahAnadI ane pairInadInA saMgama upara AveluM rAma te. ahinA rAmacadrajInA devaLamAM AThamA sakAne eka zilAlekha che. marAThAone deza te. I. sa. 340 nI lagabhaga samudragupte tyA hatA. ja. siMdhamAM AveluM ThaThThA te. daiviA. ayAkhyAmAM AvelI devA nadI te. sarajI yAne gegrAnuM bIjuM nAma (baMgAlA ane AgarAnA bhemiyA ane gejheTa yara; 1841, pu0 2. pA0 10 ane para ane nakazA). sarajI nadInA dakSiNa bhAga dhruvikA athavA devA kahevAya che. ane kumArI nadInA sagama thayA pachInA uttara bhAga kAlI nadI kahevAya che. paNa gAmatI nadI ane sarajI nadInI vacce devikA nAmanI bIjIja nadI hatI. ( kalikApurANa, a0 23 ) gaMDaka, (daivikA ) sarajI, ane gaMgA e traNanA maLavAthI trIveNI bane che. tyAM gajendrameAkSamAM kahelI hAthI ane magaranI vacce laDAI thai hatI. hiMdImAM A banAvanA varSoMnanuM ' nAtha jevo patto aMdha chupAyo' e lITIthI zarU thatuM eka pada che. (varAhapurANa, a0 144 ane mahAbhArata, Adipa 0 29 ). vizALachatra zabda jue. hAla caparAnI pAse si MghI agADI sarajI nadI gaMgA nadIne maLe che. daiviA (2) pannAmAM AvelI nadI vizeSa. A nadI rAvIne maLanArI hAya ema lAge che. vAmanapurANa, a0 83-84; mahAbhArata, vanaparva, a82; matsya Aho! Shrutgyanam
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ tuMburA 113 daMtapura puraNa, 113). A nadI saivIranA pradezamAM sationA pALiAethI bharapUra che. ghaNA thaIne vahetI hatI. (agnipurANa, a8 yAtrALuo darzanArthe A sthaLe Ave che. ra00). alabarUnInA maMtavya pramANe A ( IMpiriyala gejheTiyara oNpha IMDiA, pradeza mulatAnanI AjubAju Avelo che. 50 4). mimAMsAnA Adya darzanakAra sauvIra zabda juo. zivAlika parvatamALAnA ! jeminI AtavanamAM janmyA hatA. e mainAka parvatamAMthI A nadI nikaLe che. (kAli. 1 vAyara ra. rAmahaMda te ja A taLAvanI kApurANa, a0 23, leka, 137-138). maLe eka beTa Avela che. ene lIdhe A nadI madradezamAM thaine paNa vahetI hatI. A taLAvanuM nAma kaipAyanaNaMda paDayuM che. A (viSNudharmottapurANa,khaM0 1, a0 167, | beTamAM caMdrakUpanAmano eka pavitra kuvo Avela ka 15). mulasthAna (mulatAna) devi- che. caMdragrahaNa vakhate hiMdusthAnanA ghaNuM kAne kAMThe AvyuM hatuM (skaMdapurANu, prabhAsa | bhAgamAMthI yAtrALuo ahiM Ave che. khaMDa; prabhAsakSetra mahAsya, a7 ra78). | Dhoura8. kumAunamAM Avela dUnagiri parvata rAvI nadInA dakSiNa kinAre maLanArI dIga te. ( ja e so baM, putra 17, pAtra nadI te A. (pAgiTaranuM mArkaNDeyapurANa, 617; devI purANa, a0 39; kUrmAcala a0 57, pA. ra92). vAmanapurANa, a0 zabda juo). 84 ane 89 uparathI paNa A kathana hRharA. daMDakAraNya te ja (brahmapurANa, a8 27). sAbita thAya che. raM wtha. nAgapura sahita mahArASTra te. vIrA. zeNitapura te ja. ( rAmAyaNa, araNyakAMDa, saga 1 ane De. bhAMDArakarane dakSiNane prAcIna iti. devIpada. ayodhyAmAM gAMDanI IzAnamAM 43 hAsa, khaMDa 2 ). zrI rAmacaMdra ahiM ghaNuM maila upara AveluM sthaLa vizeSa. ahiM kALa paryata rahyA hatA. rAmAyaNamAM kahA satIne jamaNe hAtha kapAI paDela hovAthI pramANe A sthaLa vidhya ane saibala parvaA sthaLa zaktinI bAvanapIThamAMnI eka tenI vacce AveluM hatuM. A pradezanA eka | gaNAya che. . bhAgane janasthAna kahetA hatA. (uttarakAMDa, re. Indraprastha zabda juo. sarga 81;uttara rAmacaritra, aMka bIje). vaitavA. saMyuktaprAntamAM sahArAnapura jIllAmAM buMdelakhaMDathI mAMDIne kRSNA nadI sudhInAM mIratanI uttare pacAsa maila upara AveluM devabaMda samasta vana daMDakAraNyamAM AvelAM hatAM che. A sthaLa pUrvakAlI nadInI pazcime Ama misTara pArgiTaranuM kahevuM che. ( ja aDhI maila ane mujhAphara nagarathI soLa maila reDa eseTa 1894, pa0 24ra; dUra AveluM che. dUtamAM pitAnuM rAjya khAyA rAmanA vanavAsanuM sthaLa varNana).daMDakAraNya pachI yudhiSThira pitAnA bhAIo sAthe ahiM janasthAnanI pazcime AvyAnuM bhavabhUti kahe rahetA hatA. ( mahAbhArata, vanaparva, che. ( uttara rAmacaritra, aMka 1). a0 24; kalakattA rivyu, 1877, pA0 | sApura, udaMDapura te ja. 78; TippaNI). | tapura. kaliMgadezanI jUnI rAjadhAnI. (dADhadhAA zaherathI aDadhe maila dUra eka hAnuM tuvaMza, Tarnarano lekha "laMkAmAM buddhanA devIkuMDa nAmanuM taLAva AveluM che. A dUtAvazeSanI hakIkatane lekhe ja eka taLAvanA kinArAo devaLa, ghATa ane ! setu baM, 1837, pA0 860). Aho ! Shrutgyanam
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ daMtapura 114 dhanakaTaka keTalAeka lakhanArAonA maMtavya pramANe pAyala dADhAdhAtuvaMzane lekha). 3. orisAmAM AvelI jagannAthapurI te ja A. | hAla A dAMta kAMDImAM zrIvardhanapuramAM malI kemake buddhane dAMta prathama purImAM rAkhavAmAM ! gava nAmanA devaLamAM rAkhavAmAM Avyo che. Avyo hato ane pAchaLathI laMkAmAM laI kAMDImAM daMtAvazeSanA saraghasanI hakIkta javAyo hato. kaliMga nareza brahmadare buddhanA sArUM mahAvaMza, adhyAya 85 juo. nirvANa pachI thoDAka samayamAM temane DAbho godAvarI upara AvelA rAjamahendrI kutariye dAMta ANIne devaLamAM rAkhyo hato. ane medanApura jIllAmAM AvelA daMtAnanI dADhavaMzamAM buddhanA eka ziSya e dAMta buddhanI joDe A dAMta keTalIka rIte citAmAMthI lIdho hate ema kahyuM che. sarakhAvAyo che; paNa orisAmAM AvelI purI brahmadattane e ziSya A dAMta ApyA hatA.ghaNuM te ja daMtapura Ama nirNita thayuM che. evI peDhIo sudhI A dAMtane daMtapuranA devaLamAM AkhyAyikA che ke jarAe kRSNane mAryA rAkhI tenI pUjA karI hatI.cothA saikAmAM kaliMga pachI emanAM hADakAM ekaThAM karIne peTImAM rAkhavAmAM AvyAM hatAM. viSNue iMdradyumna nareza gehasiva A dAMta pATalIputramAM laI gaye hato. A dAMte nircanthIo yAne jenone rAjane AjJA karI ke jagannAthanI mUrti guMcavADAmAM nAkhe evA pATalIputramAM ghaNuM banAvIne tenA peTamAM A hADakAM rAkhavAM. camatkAra batalAvyA hatA. nigraMthIo yAne ( gereTanA hiMdusthAnanA prAcIna keSamAM jene nA kahevAthI ukata dAMta daMtapuramAMthI pATa jagannAtha zabda juo; veDane hiMdulIputramAM laI javAmAM Avyo hato. rAjA sthAnane itihAsa, pu. 1, pA0 206). raMtu daMtapuranuM vikRta rUpaH detapura zabda juo. pAMDune daMtapuramAMthI A dAMta maLyo hato (ja0 (bRhatsaMhitA, 24, 6). enDa seTa baM0 1837, pA. 868 ane 1059). A dAMtane gohasiva rAjAe daMta (gha) pura pAcho ANune tenA junA devaLamAM dhanara. madrAsa ilAkAmAM kRSNa yAne gaMtUra rAkhyo hato. uttara taraphanA rAjA khIradhAranA jIllAmAM AveluM dharaNakeTa te, amarAvatI bhatrIjAoe A dAMta laI javA sArU daMtapura nAmanA nhAnA kasbAnI pazcime eka maila upara humalo karyo hato. e laDAImAM geha- ane bejavADAthI pazcimamAM sIdhA aDhAra maila sivanA maraNa pachI, enI dIkarI hemamALA dara kRSNa-nadIne dakSiNa kinAre A sthaLa AveluM ta, ane tenA pati ujajananA rAjaputra daMtakumAre che. ( kaniMgahAmanI prAcIna hiMdusthAche A dAMta laMkAmAM khaseDAyo hato. daMtakumAra nanI bhUgoLa, pApa0), bejavADA te ja 'ka.). gohasivane bhANeja hato. kIrtizrI meghavarNanA A sthaLa, ema phargasana dhAre che. ( ja rAjakALamAM (I. sa. 298 thI 326) A reDa ese, 1880; pAtra 99 ). dAMta laMkA mokalAvAyo hato eNe paratu e dhAravuM kharuM jaNAtuM nathI. dhanakaTaka anurAdhApuramAM A dAMtanuM rakSaNa karyuM hatuM. agara dharaNIkaTa e IsvIsana pUrve ochAmAM (TenenTatuM laMkA; TonaranuM laMkAmAM buddha- ochAM 200 varSathI bahuM prakhyAta sthaLa dUtAvazeSa; maTukumAra svAmInA dADhAveza manAtuM AvyuM che. purANamAM kahelA AMdhra=; nuM bhASAMtara; Tarnarano ja e0 ]. bhUtya rAjavaMzanI tyAM rAjadhAnI hatI. zilA soTa baM, 1937 mAM pAtra 866 mAM ! lekhamAM A vaMzanA rAjAone sAta Aho! Shrutgyanam
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanakaTaka 115 dharmAraNya kaNuM kahyA che. sAmAnya vargamAM sAtakarNI mATe nAlaMdA zabda juo). dhanakaTaka sAtavAhane kahevAtA. A sAtavAhana vikRta nAma sudhanyakaTaka uparathI vikRta thayeluM che. thaIne emanuM nAma zAlivAhana paDayuM hatuM. (hAlanuM hiMdustAnanuM prAcIna ane hemacaMdranuM prAkRta vyAkaraNa) A nAma ! madhyakALanuM sthApatya, pA0 140). vyakti vizeSanuM na hoI vaMzanuM sUcaka che. dhanapura. gAjhIpurathI 24 maila upara AveluM A vaMzane vaMzadhara simuka hato. ene siMdhuka, joharagaMja te ja. sisaka ane sijhaka paNa kahetA. purANamAM | dhanutIrtha. pAkanI sAmudradhunImAMnA rAmezvarama kahelA kartavaMzane uthalAvI nAkhIne e I. sa. beTanA pUrva cheDA upara rAmezvaranA devaLathI pUrve 73 mAM gAdI upara AvyuM hatuM. je 10-12 maila dUra AveluM sthaLa vizeSa. ke AMdhrabhUtyanI rAjadhAnI dhanakaTaka yAne zrIrAmacaMdranA bhAI lakSmaNe pANumAM guphAmAMnA zilAlekhomAM kahelA dhanakacaDekamAM pitAnuM dhanuSa ghecavAthI astItvamAM hatI; paNa je vakhate A vaMzanI moTI AveluM tIrtha vizeSa. skaMdapurANanA zAkhA tyAM rAja karatI hatI te ja vakhate e setubaMdha khaMDamAM A tIrthane dhanuSavaMzanI nAnI zAkhA godAvarIne kAMThe AvelA kATitIrtha kahyuM che. rAmezvarane TApu paiThANamAM ghaNI vakhata rAjya karatI hatI. jyAM pUre jAya che te sthaLane Tolemie jyAre mukhya vaMzanI gAdI khAlI paDatI pakArI kahyuM che. kATi yAne dhanukaTine tyAre paiThANanA rAjakumAromAMthI kaI gAdI artha dhanuSanA cheDA thAya che. ( mekinDanasIne thatuM. A pramANe gautamI putra sAta- lanuM TolemI, pA. 60 ). keTalAka pAuM. kaNa nAmano ghaNe ja balavAna rAjA dhana- benane dhanutIrtha kahe che e vAstavika nathI. kaTakamAM IsvI sana 133 thI 154 sudhI | ittapAtratIrtha. dhanutIrtha te ja. rAjyArUDha hatA. ene chokare kulabhAI isvI imaudana. zrAvastI yAne hAlanuM sahetamaheta sana 130 thI 154 sudhI paThANumAM rAjya ! te AH e uttarakezalanI rAjadhAnI hatuM. karatA hatA ane enA bApanA maraNa pachI ( trikAMDa-zeSa ) eNe dhanakaTakamAM cAra-varSa rAjya karyuM hatuM. paryapana (2) kAlIkaTa te. (sIvelanuM dakSiNa ( kezala-dakSiNa zabda juo). zaitamI hiMdustAnanA rAjavazenuM varNana, putra ane kulabhAIe zaka-nareza nahapAna pAtra 57 ). agara jIrNanagaramAM rAjya karatA tenA uttarAdhi- gharmagharatha. buddhagayAthI cAra maila dura AveluM kArIne padavuta karyo hato ane tyAra pachI temaNe dharmAraNya te ja, zaka rAjA canTananA putra jayadAmanane harAvyA dharmapura. nAsikanI uttare AveluM dharmapura te ja. hato. jayadAmana prathama kSatrapa hoI pAchaLathI | imaratha. gayA jIllAmAM buddhagayAthI cAra mahAkSatrapa banIne ujainamAM rAjya karato maila upara AveluM sthaLa vizeSa. bauddha lakhAhato. (DaoN0 bhAMDArakarane dakSiNane prAcIna mAM e sthAnane dharmAraNya nAma apAyeluM ItihAsa). ahiM IsvIsananI pahelI che ane ahiMyAM ghaNuM yAtrALuo Ave che. agara bIjI sadImAM buddhanA mahAyAna darza ( paTanA vibhAganA prAcIna makAnanuM nanA sthApanAra nAgArjunanI sthApelI vidyA- sUcipatra, pa0 64; garuDapurANa, a0 pITha hatI. (bAddha vidyApIThanA varNana 83; mahAbhArata vanaparva, a0 84). Aho! Shrutgyanam
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAraNya dhArAnagara A sthaLe dharmezvaranuM devaLa adyApi AveluM AveluM che. enA upara bauddha samayanI ghaNI che. tyAM bahAsara nAmanuM prasiddha yAtrAsthaLa guphAo AvelI che. keTalAeka lakhanArAoe AveluM che. mahAbhArata, vanapava,a084). dhavalI uparathI dhaulI nAma paDayuM che. Ama Notha. (2) baliyA ane gAjhIpuranA jIllA- zA uparathI lakhyuM haze A samajavuM jarA ene amuka bhAga te dharmAraNya , ema keTa- kaThIna che. dhaulInA chellA zilAlekha upara lAekanuM kahevuM che. ( Da. phayuraranuM meTa "hubalI Trapha " yAne "durbalanA stUpa" e. i. padmapurANa, svarga khaMDa, a0 AvuM lakhAyeluM che. e stUpa para vikSepa 6 ane Arka. sarve riporTa, 50 22). vagara cintavana karavAnuM nirmANa karelA evuM bhUguAzrama zabda juo. lakheluM che. tethI dhavalI nAma tyAM Avela durbala ghaui. (3) mirajApuranA jIllAmAM vidhyAcala yAne dubalA vihAranA nAma uparathI paDayuM kacchanI uttare 14 maila upara AveluM jaNAya che. lekha uparathI A TekarI tasalamAM prAcIna maharapura yAne meharakapura te. moha- AvelI jaNAya che (pahele zilAlekha rapurathI uttare ahalyAnA pati gautama RSine juo) ane brahmAMDa purANamAM kaheluM zApa pAmyA pachI InDe je jagyAe tapa tola-kezala agara bahatsaMhitAmAM kaheluM karyuM hatuM te sthaLa (skaMda purANa, brahma- kezala hovAnuM jaNAya che (kaTakamAM AvelA khaMDa ( dharmAraNyakhaMDa) 35-37 ). dhavalInA zilAlekhonuM vivaraNa nAmane ghautha (4) himAlaya upara maMdAkinI nadInA ! je prinsepane lekha juo. ja e dakSiNa kinAre AveluM sthaLa vizeSa (kama- seva baM0 1838, pAtra 438-4para ). purANa, a0 14). dhavalI uparanA lekho ane giranAra uparanA zapatha. (5) rajapUtasthAnamAM koTAnI pAse lekho vastutaH sarakhAja che. agara lekhamAM AvelA kavAzramane paNa dharmAraNya kahe che. ane zailImAM dhavalona lekhe giranAra upa( mahAbhArata, vanapava, a0 82). kaNavA- ranA lekhonI nakale ja che. ( ja e zrama zabda juo. se, baM0 1838, pA0 158, 160, jAya. baMgALAmAM AvelI dAmudA nadI te. 219 ane 276 thI 279). khaMDagiri nAmanI kabara, nijhAmanA rAjyamAM AveluM latAbAda TekarI uparanA zilAlekhenA varNanane mATe te. grIka lekae A sthaLane tagara nAme (ja0 eseTa baM0 1837, pA0 1090 oLakhAvyuM che. judA judA lakhanArAoe juo). junIra, kulabarga, kolhApura, ane (nijAmanA vAcavatIpura, dhanakaTaka te ja rAjyamAM AveluM) dharUra te A sthaLa ema kahyuM che. tagara zabda juo. dhAnA . mAlava nareza rAjA bhojanI rAjadhAnI dhAra te ja. devagaDhanA zilAlekha uparathI jaNAya ivaniri. erisAnA peTA vibhAga khurdamAM che ke temAM 9mA saikAmAM bheja rAjya karatA hatA. AvelI dhajelI TekarI te ja. A TekarI upara rAjA bheja ane enA-pUrvajonA varNananA azokanA zAsana-zilAlekho kotarAyelA che. mATe epigrAphi iMDikA, pu. 1, dhavala agara dhavalI khaMDagirimALAthI pAMca pATha rarara; merUtuMgAcAryanuM prabaMdha maila upara AveluM che. khaMDagirimALA bhUvane- ciMtAmaNuM; ane ja0 e so. baM zvaranI pazcime cAra athavA pAMca maila upara 1861, pA0 104 juo. A rAjAnA Aho ! Shrutgyanam
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhundha 117 nagarahAra darabAramAM nadayano lakhanAra kAlidAsa ane ! A killo durbhedya gaNAto hato. killAmAM hAla prasannarAdhava-nATakane lakhanAra jayadeva ane hiMdu devaLonA avazeSo bismAra hAlatamAM che. bIjA kavio rahetA hatA (bhejaprabaMdha). kAMgarAthI Azare 1 maila dUra mulakerA DuMgaranA juFbra. jayapuranI junI rAjadhAnI Amera te. uttara taraphanA DhALa upara bAMdheluM bhavana nAmanuM ayodhyAnA rAmacaMdranA eka pUrvaja nikuM. ghaNI vastIvALuM zahera sthapAyeluM che. A zaheramAM bhanA prapitAmaha kavalA DuMTu nAmanA sone raselA ghumbajavALuM hiMdu devaLa AveluM asurane mAryo hato. ane tethI enuM nAma che. (janTa enDa seTa baM0 18, pA. dhuMdhumAra paDayuM hatuM jayapurane samasta pradeza 366) A zaheranuM susarmapura yAne susarmaane khasUsa karIne Amera dhuMdha kahevAte. nagara evuM jUnuM nAma che (epi0 inDi) enI gaNanA marUdhanDamAM thatI. (mahAbhArata, putra 1, pA. 103nI TIkA; putra 2 pA. - vanaparva, as 201 thI 203). 483). kAMgarAnI khINamAM AvelI AzA"tA. ayodhyAmAM sulatAnapuranI Agneye purI nAmanI ekalavAI TekarI paNa eka yAtrA 18 maila upara gomatI nadI upara AveluM sthaLa che. (ja. e setu baM017, pATa dhapApa te ja. bIjA khaMDamAM pApa zabda 287). juo (brahmAMDa purANa, a0 49). saradAra. nigarahAra te ja. (brahmAMDapurANa, a0 dhRtapa (2). banArasamAM gaMgAne maLanArI hAnI 49, loka, 70). jalAlAbAdanI pAse nadI vizeSa (skaMdapurANu, kAzIkhaMDa, uttara surakhara yAne sukharUda ane kAbula-nadIonA a0 59). saMgama upara A zahera AveluM che (ja. e setu baM0 50 13, pa0 498). nIza. kArAvana zabda juo. (skaMdapurANa, jalAlAbAdanI pazcime 4-5 maila upara AveluM mahezvarakhaMDa, kumArikA, a0 58). naoNnahara yAne naMnIhara te nagarahAra Ama nahezyA. kArAvana zabda juo. (devIpurANa, mekinDala kahe che. lemie ene nagara yAne a0 63). DiyonI polIsa ane sikaMdaranA ItihAsa - para. camatkArapura te ja. lakhanArAoe ene nisA kaheluM che. (mahAna nA (2) nagarahAra te ja. hyunzAMge jene sikaMdaranI hiMdusthAna para caDhAI, pATa na-kIyA-le-he nAme varNavyuM che te. 338). bAbare baMdhenahara nAmano ullekha nAvATa. jAlaMdhara doAbanA kehistAnamAM karyo che (TebaTanuM bAbaranuM jIvana caritra, bANagaMgA ane mAMjhinA saMgama upara AveluM pAra 129) ane eNe nekerahara nAmane kaTakAMgarA yAne kAMgarA te ja. ahiM paNa ullekha karyo che (akInanA jIvana vajezvarI yAne mAtAdevInuM devaLa AveluM caritra'). paNa naMkhIhara e kAbulanI che. mahamada gajhanIe A devaLane bhraSTa karyuM khINanuM nAma che. bAbaranA kathanAnusAra hatuM. A sthaLe satInuM eka stana kapAIne paDeluM naMdhanIyaramAM nava nadIo AvelI che. hevAthI A sthaLa zaktinI eka pITha gaNAya (kubhA zabda juo). akabare 1570 mAM che. A sthaLa kUlata yAne triganI prAcIna jalAlAbAda zahera vasAvyuM hatuM. pro. rAjadhAnI hatuM (DeTa sTInanI rAja- lAsenanA maMtavya pramANe egelIsa ane taraMgiNI, 501, pA. ra04nI TippaNI). " pinTAlinanA samayamAM nagarahAra grIka Aho! Shrutgyanam
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ narmadA 118 navagAMdhAra rAjyanI rAjyadhAnI hatuM. A rAjAoe samudrane maLe che te sthaLa. A sthaLa pitAnA sikkAo upara DinisAsanAM jamadagni-tIrtha nAme prasiddha che (masyarAjyacihe vAparelAM che. (ja0 0 0 purANa, pA. 193). baM0 1839, pA0 145) ane A zahera ! na nana nIleInda zabda juo. jalAlAbAdanI najIka kAbula nadInA dakSiNa nainTi. nIleInda zabda juo. kinArA upara AveluM hatuM. (java eva seDa gaDhapura. gvAliyarathI naiRtyamAM cALIsa maila baM, 1840, pA477). alabarUnI kahe ! upara siMdhu (kAlisiMdha) nadI upara AveluM che ke DInyUsanuM zahera kAbula ane pezAvaranI naravara te. e naLa-damayaMtinI kathAvALA vacce AveluM che e uparathI jaNAya che ke naLa rAjAnI rAjadhAnI hatuM. (dillInI Diyoni palisa nAma mahamada gajhanInA ! Aki sosAITInuM jarnala, 1853,pATa vakhatamAM paNa astitvamAM hatuM. A sthaLanuM | kara; TeDa-rAjasthAna, putra 2, pATa nAma udyAnapura paNuM hatuM. A sthaLa nadIne ! 1197) e naiSadhanI rAjadhAnI hatuM. hAme kinAre mArakeha nAmanA parvata upara | dinI. pannA nadI te ja. ( rAmAyaNa, nagarahAranA khaMDerethI thoDeka cheTe AveluM bAlakAMDa, saga 43; nIlakaMTharAyane hatuM. alekajhAMDaranA ItihAsa lakhanArAoe murzidAbAdane itihAsa, pA57). mArakehane mAuMTameresa evuM nAma ApyuM che. paraMtu padmapurANa, uttarAkhaMDa, adhyAya, 62 (maphakiMDalanI mahAnasikaMdaranI hiMdusthA- anusAra nalinI ane padmA (padmAvatI ) na uparanI caDhAInA pustakanuM pA0338). e judI judI nadIo hovAnuM jaNAya jalAlAbAdamAM IsvI sananA AraMbhathI te che. nalinI nadIne gaMgA nadInA mULI pAsethI IsvIsana 700 sudhImAM baMdhAyA hoya evA pUrvamAM vahetI moTI nadI tarIke varNavelI cAlIsa stUpo che. kAbula nadInA dakSiNa hevAthI e brahmaputrA hovAnuM kharuM jaNAya kinAre hiMdusthAnanI AghAmAM AvI che. ( rAmAyaNa, Adi, saga 43: sImA upara nagarahAra AveluM hatuM. navI caMdradAsanuM eziyAnI prAcIna ( ja e seva ba0 1840, pA0 486). bhugoLa ). nalinIne vaTadakA paNa kahe che bihAranA zaherathI AgneyamAM dasa maila upara | ( padmapurANa, sarga (Adi), a0 2 ) AvelA yuseravA AgaLathI maLelA zilA- ! navaghAra. kaMdahArane mULa gAMdhAra kahetA. kaniSkanA lekhamAM nagarahAranA nAmane ane te uttarapathamAM pizAvaramAMnA stUpamAMthI buddhanuM bhikSApAtra A AvyuM che e ullekha karyo che. (ja. sthaLe ANavAmAM AvyuM hatuM. pezAvara e se0 ba0 17, pA0492). te ja kharuM gAMdhAra. ( buddhane buddhapada narmA . narmadA nadI che. A nadI amarakaMTaka maLatI vakhata cAra rakSaka devatA parvatamAMthI nikaLIne khaMbhAtanA akhAtane eAe cAra bhikSApAtra AvyAM maLe che. A nadI jyAM AgaLa darIAne maLe hatAM jemane budhe ekaja dekhAya ema che te sthaLane narmadA-udadhI saMgama kahe che. karyuM hatuM. ) A bhikSA mAtra budhe lacchaane e pavitra yAtrA sthaLa che (masyapurANa, vIone ApeluM hovAthI vaizAlImAM rakhAtuM. a0 193). jyAMthI bIjI sadImAM kaniSka ene laI RvANipurAma. narmadA nadI jyAM AgaLa gayo hato. ane jyAre kiTalee gAMdhAra Aho! Shrutgyanam
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ navadvIpa nAgaIda sara karyuM tyAre gAMdhArIo pAMcamA bakSIyAra-khilajIe navadIpa jItI laIne saikAmAM e deza tajIne AvatI veLAe tyAMthI tene hAMkI kADhI baMgALanI rAjadhAnI bhikSApAtra potAnI sAthe kaMdhAramAM laI pharIthI ekavAra geDamAM ANI hatI. AvyA hatA. ( AkIso riporTa, navadIpanI vidyApIThanI hakIkta sArU mithilA putra 16, pA. 8 thI 12; legane phAhi- zabda juo. yAna, prakaraNa 11, pA0 35 uparanI ! nava . ayodhyAmAM bAMgaramAu nI pAse TipaNuM; rolinsanano hIreDeTasa, UnAthI naiRtyamAM tetrIsa-maila upara 50 1, pA. 675 uparanI TippaNuM ). AveluM nevala che. A sthaLa kanejathI AgnajayadIpa. vaiSNanA matavya pramANe viSNunA yamAM 19 maila upara AveluM che. potAnI chellA avatAra caitanyanI janmabhUmi nadiyA yAtrAmAM hyunsAMga A sthaLe Avyo hate. te ja. gaMgA nadInA hAlanA navIpane sAme ( phayura2nuM monyu iskiTa ) AlavI kinAre caitanyanI janmabhUmi navadIpa AveluM e ja A sthaLa (AlavI zabda jue.) hatuM.baMgALAnA nadiyA jIllAmAM AvelA prAcIna RAtrIvI. tIranalavelithI ( tInavelI ) gAma kuliAnI jagyA upara hAlanuM navadvIpa pUrvamAM 20-maila upara AveluM ye tirUdI vaseluM che. je nava nhAnA nhAnA TApuo te ja. zrIcaitanya pitAnI yAtrAmAM ahiM maLIne hAlanuM navadvIpa thayeluM che temanAM A hatA. (avatAra-sthaLa-vaibhavamULa nAmane sArU vaiSNava kavi naraharidAsanuM darpaNabha, pA 64). " navI--parikramA " juo. caitanyano | navarAchU. muMbaI ilAkAnA bharUca jIllAmAM AveluM janma zaka 1407 yAne isvIsana 1485 mAM | naisArI te. 2lemie nevAgrAma kahyuM thayA hatA. eozrI pUrImAMthI zAke 1455 yAne | che. (mahAbhArata sabhAparva, a031). 1533 mAM adazya thayA hatA. utkala zabda] rAjAnI. acIravatI te. (isiMganA bauddha juo. zrIcaitanya eka vaidika brAhmaNanA putra dharmanA lakhANe, pA0 185 ). hatA. emanI grevIsa varasanI umare ate | nAgapura. hastinApura te. (mahAbhArata, vana emane potAnI strIne tyajIne sAdhu thaIne | pava, a0 183.). sanyasta laIne banArasa javAne preryA nAra. lATa te ja. ( mahAbhArata, sabhAparva, hatA. zrIcaitanya pitAnA anuyAyIone | a0 30. ) harinuM nAmeccAraNa karavAnuM ane temanuM nAdiyA. vaizAlI (besAra)nuM eka paruM vizeSa. ciMtana karavAne, saMsArane tyAga karavAne | e parAmAM jJAtrika kSatrio rahetA hatA. ane vaiSNava mAtranI sAthe bhojana jenenA chellA tIrthakara mahAvIra A jAtanA vyavahAra karavAne upadeza karyo hato. enA hatA ( jekebInA janasutra, sebu anuyAyIo hAlanA goMsAIe te.. IDa pura 22, pA0 11 ). zrI caitanyanA samayathI baMgALanA sAhityane navezvara. biMdhusara (eka) te ja. (bahataudaya thAya che. baMgALAnI chelI rAjadhAnI nAradIpurANa, khaM01, a016). - navIpa hatuM. A sthaLe vallabhasenane prapautra | nAIka, moTA pAmIramAM AveluM sarIkakula ane lakSmaNasenane patra lakSmaNIya yAne nAmanuM sarovara te. (bilanuM rekarDa azakasena potAnI rAjyagAdI rAkhatA. vesTarna-karI, 2, pA. ra97 TippaNI). Aho! Shrutgyanam
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAlaMda nAlaMda nathI . gaMDaka nadI te ja. nArAyaNa.kacchanA raNanA pazcima che tarapha lakhapatathI naiRtyamAM 18 maila uparasiMdhu nadInA mukha AgaLa AveluM sarovara vizeSa. ( bhAgavatapurANa, kaM0 6, 80 5). A sthaLa bahuja pavitra ane dvArikAnI barobarInuM gaNAya che. utaramAM mAnasa, pUrvamAM bhuvanezvaramAM AveluM biMdhu, dakSiNamAM paMpA, pazcimamAM nArAyaNa ane madhyamAM puSkara e pAMca sarovara pavitra gaNAya che. nArANaparvata. badarikAzramamAM alakanaMdAnA DAbA kinArA upara Avela DuMgara vizeSa. nATsa. rAjagirathI vAyavyamAM 7 maila upara paTanA jIllAmAM AveluM biramAM te ja. 13mA saikAmAM A sthaLa buddha saMpradAyanI suprasiddha vidyApITha hatuM. vihAra-grAma nAma uparathI baragAM nAma vikRta thayeluM che. nAlaMda meTuM zahera heI emAM ghaNuM ghoDA hAthI ane mANase vasatAM hatAM. ITanAM vizALa khaMDeremAM khetaronA catuSkoNa AkAra uparathI jarnala kaniMgahAme 1600 phITa lAMbI ane 400 phITa pahoLI jagyA zodhI kADhI hatI. pUrve e jagyAe hoTa vihAra hate. adhunA kAMI ye nathI. A khulI jagyAmAM hyunsAMge eka vaMDAmAM AvelA ATha oraDAnuM varNana karyuM che. (kaniMgahAmanI ezIyanTa jyAgrophI, pA0 470; mahApariniSNANasura, sekeDa buka epha dhI IsTa, pu0 11, pA12 ) AmAMthI 6 hAnA vihAranI hada A khullA khaMDerimAM jaNAya che. bihAranAM badhAM chuTAM chuTAM makAne AkhA vihAra pharatI iMTanI divAlanI aMdara AvI jAya che. e divAlamAM eka ja daravAje che, je meTA vihAramAM paDe che. ( bilanI lAipha oNpha | hyunsAMga, pA. 9 ). buddhanA suprasiddha ziSya sArI putrane janma ahiM thaye hate. ( biMgaDeDanI geDanuM jIvana-caritra, leganuM hiyAna, pA0 81) paraMtu hyunsAMganA kahevA pramANe sArIputrane janma nAlaMdAthI AgneyamAM 4 maila upara AvelI kAlapinAka nAmanI jagyAe thaye hato. bhadrakalpa avadAna anusAra sArI putra rAjyagRhanI pAse AvelA nAradagrAmamAM janyo hato. dharmapatinI strI sArIne kUkhe thayelA sAta putromAM sArI putra hAnAmAM hAne putra hato. mahAvat avadAna pramANe (nepALanuM saMskRta bauddha sAhitya, pA0 138) sArIputrano janma rAjagRhathI 4 maila dUra AvelA alaMda nAme sthaLe thayo hato. nAradagrAma ane alaMda A beu nAme nAlaMdA uparathI vikRta banelAM hoya Ama jaNAya che. sArIputranuM mRtyu paNa nAlaMdAmAM thayuM hatuM ( jAtaka, ke janI AvRtti, pura 5, pA. 64, paNa pustaka 1, pa0 230 muM juo). sArIputranA janmasthAna upara zaMkara ane mudaragAmIna nAmanA be bhAIoe suprasiddha vihAra bAMdhyo hato. ( Do. Ara0 ela. mitranuM buddha gayA, pA. ra38-ra4ra). paNa zubhyAMganA kahevA pramANe A vihAra zukaditye baMdhAvyuM hatuM. ( bila, rekarDa opha vesTarna karI, pura 2, pAtra 168 ) pahelA saikAmAM buddhanuM mahAyAna darzana pravartAvanAra suprasiddha nAgArjuna nAlaMdAnA vihAramAM rahetuM hatuM. tethI te kALe A vihAra madhya hiMdusthAnamAM mahAyAna matanI eka pITha banI rahyo hato. ( kezala-dakSiNa zabda juo). sAtamA saikAmAM hyunsAMga Adi ghaNuM cInA yAtrIo ahIM abhyAsa karatA hatA. nAlaMdAnuM meTuM Aho! Shrutgyanam
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAlaMda 121 devaLa buddhagayAnA moTA devaLa jevuM ja hatuM. A devaLa Izu khriIsta pachInI pahelI sadInI AkharamAM thayelA bAlAditye baMdhAvyuM hatuM (Da. Ara0 ela0 mitranuM buddhagayA, pA. 247 ) rastAnI jamaNI bAjue uttara tarapha DuMgarAo AvelA che temAMnA trIjA DuMgarA upara A sthaLa hatuM ema kaniMgyAma kahe ! che keTalAeka lakhanArAonA kathanAnusAra A 1 devaLa je jagAe sAriputrane agnidAha karyo hato te jagyAe bAMdhyuM hatuM (leganuM phAhiyAna, pA0 81). A devaLa nAlaMdAnA vihAranI vAyavya hoI temAM buddhanI meTI mUrti AvelI che. hRzAMganA kahevA mujaba dasa hajAra ane InsiMganA kahevA pramANe traNa hajArathI vadhAre zramaNo tyAM eka ja vaMDAmAM bAMdhelAM cha meTAM makAnamAM rahetA hatA. makAnane A Akho samUha maLIne vihAra banyuM hatuM ane temanI bAMdhaNI hidusthAnanA suMdaramAM suMdara makAnonA jevI hatI. ( IliMganA ddhadharmanA lakhANe, pATa 65) hyunsAMga ane InsiMga emaNe ghaNA varSo sudhI nAlaMdAnA vihAramAM rahIne abhyAsa karyo hato. baragAma, begamapura, mustaphApura, kapaTiyA ane AnaMdapura e gAmaDAonI vacce thaIne jatA rastAnI banne bAjue uMcA TekarA ane ITonAM khaMDero AvelAM che. e pAMce gAmaDAonA samuhane baragAma kahe che. A uMcA TekarAo nAlaMdAnA moTA vihArane lagatA devaLonAM khaMDerAnA che. A khaMDeranI uttaranI bAjue eka vaMDAmAM eka maheTa Tekare Avela che tyAM buddhanI ghaNI moTI ane suMdara pratimA che. A pratimA buddhagayAmAM buddhanI je pratimA che tenA jevI ja che. upara kahI gayA tema A mUrti bAlAdityanA devaLamAM AvelI hatI. bAlAdityanA vihAranI dakSiNe Avela trIjo 16 nAlaMda Tekare te A sthaLa, kaniMgsAme A vihAra vaMDAnI vAyavyamAM AvelA eka TekarA upara hovAnuM varNavyuM che. bIjI koI paNa jagyAnA karatAM baragAmamAM ghaNuM suMdara AkRtio, tema utkRSTa kalApUrNa zilpI namUnA AvelA che. vihAranI dakSiNe eka taLAva AveluM che. A taLAvamAM nAlaMdA nAmano eka sapakSa sarpa raheto hato. karagIdya pakhara te ja A taLAva, Ama kaniSThAma kahe che. kuzInAra jatAM nAlaMdanI pAvArika nAmanI amarAImAM buddha utaryA hatA. A jagyAe pachIthI prasiddha bauddha vidyApITha thaI (hIsaDeviDasanA buddhanAM praznottara, kevaddhasuta, pAra76 ). baragAmamAM eka sUryanuM devaLa paNa AveluM che. tema ja jenonA chellA tIrthakara mahAvIranuM suMdara devaLa paNa che. mahAvIre A devaLamAM 14-pajajupaNa karyA hatAM. eTale ke emaNe A devaLamAM 14 comAsAMo vyatIta karyA hatAM (sTIvansananuM kalpasUtra, a0 6 ). baragAma te mahAvIranI janmabhUmi kuDapura ja che Ama kahevAya che. paraMtu Do. harnale e sAbita karyuM che ke kuMpura yAne kuMDagrAma e vaizAlImAM AveluM eka sthaLa hatuM (henanuM uvAsadasAo juo; bUlaranuM hiMdusthAnanA jane, pA0 25; seva bruva iva putra ra2, pA0 rara3 ). baragAma e kuDapura che evA jainonA bhUlabharelA maMtavyathI hiMduo AgaLa vadhIne kahe che ke kuDapura te zrIkRSNanA rANI rUkamaNI janamyAM hatAM te kuMDInapura che. jo ke nAlaMdA yAne baragAma e mahAvIranI janmabhUmi kuDapura nathI chatAM mahAvIra tyAM rahyA hatA Ama jaNAya che. mahAvIra nAlaMdamAM hAla jyAM zrAvakanuM devaLa che tyAM rahyA hatA. ane zrIbuddha te pAvarika amarAImAM rahetA Aho! Shrutgyanam
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAlaMda 112 nigarahAra hatA. tyAM rahyA hatA te vakhate buddha mahA- hatI ane IsvIsananA 12mA saikAmAM vIranA prasiddha ziSya upAlIne bauddhamatamAM musalamAnoe bakhtiyAra khilajInI AgevAnI lIdho hato. A upAlI mahAvIrano mAnIte. nIce ene nAza karyo tyAM sudhI A vidyApITha ziSya hoI eka grahapati hatA. A upAlI nAmanuM ja astItva bhogavatI hatI. De. te e ja nAmadhArI jeNe vinayapiTTaka saMgrahyuM Ara. mitranA nepALanA bauddha saMskRta vADache te nahi. pitAnA paTTa ziSya bauddha dharma mayamAM bhadrakalpa avadAnamAM kahyA pramANe aMgIkAra karavAthI mahAvIra nAlaMdAnA zahera- kelIka yAne kulIka buddhanA ziSya maidagatyanI mAMthI nikaLIne pApA ( pAvA ) gayA janmabhUmi hatuM. baragAmanA khaMDerethI naiRhatA. pAvAmAM bhagnahadaya thaIne teo tyamAM 1 malathI sahaja vadhAre cheTe Avelo nirvANa pAmyA hatA (spensa hArDinuM jagadIzapura Tekare e A sthaLa che ema buddhijhama, bIjI AvRtti, pAd 274; kanigahAma kahe che. (Ake sarve ri0. sTIvanasananuM kalpasUtra, a0 ). sAtamAM putra 1, pA0 ra9) rAjagira ane nAlaMsaikAnA pAchalA bhAgamAM InsiMga nAlaMdamAM dAnI vacce ambalaphrikA nAmanuM gAma AvyuM raheto hato te vakhate nAlaMdAnA vihAranI hatuM jemAM vizrAmagRha hatuM ( yuddhavaSNa, pAse dasa karatAM vadhAre moTAM moTAM taLAva 11, 1, 8 ). hatAM. jyAre ghaMTanAda thAya tyAre seMkaDo agara nAsikA paMcavaTI te ja ( vAyupurANa, pUrvakaI kaI vakhate hajAre zramaNo A taLA- } khaMDa, a. 45); nAsika lemie nAsika vimAM eka sAthe snAna karatA hatA (IsiMganuM buddhadharmanAM lakhANe, pA! nAmano ullekha karyo che. 108 ). hAla paNa bagAmanI AjubAju ni (grIka lAkee A nAmano ullekha dIghI, pajokhAra, saMgarakhA, bhUnaIpakara Adi karyo che. ) mahAna sikaMdara ane porasanI ghaNuM moTAM taLAva AvelAM che. emAMnAM ! vaccenuM suprasiddha yuddha je sthaLe thayuM keTalAMeka hAla sukAI jaIne temAM khetI thAya hatuM te ja meMga (kaniMgahAmanI ensiyanTa che. buddhanA samayamAM nAlaMdA (baragAma), vikrama geMgarophI, pA0 174 ). meMgane hAla murga zilA ( pAtharaghATA ), takSazilA (Teka- kahe che. e sthaLa paMjAbanA gujarAta jIllAmAM silA ), vallabhI ( vaLa ), dhanakaTaka jhelama nadIne kAMThe AveluM che. kahevAya che ke ( amarAvatI ) ane kAcIpura ( kAje sikaMdare raNakSetra upara A zahera varama ) Adi cha vidyApIThe hatI. pahelI vasAvyuM hatuM. pUrve 17 mA saikAmAM be vidyApIThe pUrva hiMdamAM ane bAkInI hiMdusthAnanI musApharIe Avele pacAsa anukrame uttara, pazcima, madhya ane dakSiNa kahe che ke A yuddha DeTI nAmanA zahehiMdamAM hatI. sAtamA saikAmAM vidarbhamAM ramAM thayuM hatuM. e zaheramAM pittaLano papuramAM paNa eka vidyApITha hatI Ama banAvele vijayastaMbha kAyama che. jaNAya che. ujainI, takSazilA ane banA ( pacAsanI musApharI). rasanI vidyApIThe sanAtanadharmanI hatI. nAlaMdAnI vidyApITha, takSazilAnI vidyApITha | nikaradAra nagarahAra teja (brahmAMDapurANa, a0 pachI IsvI sana pUrve pahelA saikAmAM sthapAI 42, zloka ha0). Aho! Shrutgyanam
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ nigamodbodha nimooSa jUnI dillI ( iMdraprastha ) nA jUnA kalakattA daravAjAnI pAse Avele jamanAne niga khAdha nAmane ghATa vizeSa. A sthaLa yamunA uparanuM eka yAtrA sthaLa che ema padmapurANamAM kahyuM che (padmapurANa, uttarakhaMDa, a0 66 ), niSAkSa devIpurANanA 42 mA adhyAyamAM jemA ullekha karelA che evI DuMgarI vizeSa. vakhate kAlidAse kaheluM nicerAkhyae A heya. niragiri bhApALanA rAjyamAM bhilasAnI dakSiNe bhAjapura sudhI Avelo nIcI pa`tamALA te. ( kAlidAsanuM meghadUta pU, zloka 26; kaniSDAmanu bhilasAnA stupA, pA0 327 ). A parvatamALAne bhAjapuraDuMgarA paNa kahe che. niSuhapura (madrAsa-prAMtamAM AveluM tricinApAlI te. arakAvatAra sthaLa-vaibhava darpaNam ). tricinApolI nAma triSirapallInuM dekhItuM vikRta rUpa che. (epi0 iMDiva pu 1, pA0 58 ). 123 nivAra bhImA nadIne maLanArI nIrA nadI te ja. (padmapurANa, svarga, Adi, a0 3) A nadI pazcimaghATamAMthI nikaLe che. niSadha nivijjA mALavAmAM vetravatI ( meTavA ) ane siMdha nAmanI nadIenI vacce caMbalane maLanArI nadI vizeSa ( meghadUta, pUrva, zlAka 30-3? ). mALavAmAM AvelI kAlIsiMdha nadI te ja A ema TheravyuM che. ( buddhisTa Tekasa seAsAiTInu jarnala, pu0 56 50 46--caita nyanuM jIvana caritra; meghadUta, zlAka 29). paNa A kharUM jaNAtuM nathI. kemake kAlidAsanI siMdhu ( meghadUta-pU, bleka 30 ) te kAlIsiMdha heAya ema jaNAya che. meTavA ane kAlIsiMdha nadIonI vacce cAlane maLanArI eka bIjI nAnI nadI daivaja e nirvidhyA hAvI joie (cATananA gejha TiyaramAM gvAliyara ane bheApALa zabda juo). tevaja nadIne jamanarI paNa kahe che. (TADanuM rAjasthAna, pu0 1, pA0 17). nivRtti. puD-dezanA pUrvArdha bhAga jemAM dinAjapura, raMgapura te kubihAranA samAveza thAya che. Anu mukhya nagara khanakUTi hAya ema jaNAvyuM che. vesTamekATane mate puMDravana te ja bahu kUTi che.( ja0 e sAva a~0 1875, pA0 187 ). gauDane paNa nivRtti kahetA. (trikAMDazeSa). nirjIvI tibhUti te ja. ( purUSAttamadevanuM trikAMDazeSa, a0 2 ) nicchavI e licchavInuM vikRta rUpa che e khulluM che. licchavIe nAmanI laDAyaka jAti yuddhanA samayamAM tihutamAM rahetI ane vaizAlImAM emanI rAjadhAtI hatI. nizcita. gayAnI pAse mAhanA nadIne maLanArI lIlAjana nadI te ja. A be nadIe maLIne uddabhavatI nadI phalagu kahevAya che. (agni purANa, a0 116; mArkaNDeya purANa, a0 57). khudda leAkeA ene nira Mjara kahetA. maiMraMna lagu nadI te ja. ( adhASanu... | niSaya. (1) mAravADa. naLarAjAnI rAjadhAnI buddhacarita). A nadInI be zAkhAenA nAma nIlAjana ane meAhanA evAM che. khe maLIne thatA srotane lagu kahe che. nIlAjana yAte niraMjananI pazcime thADe dUra khudda gayA AveluM che. hajArI khAganA jIllAmAM sumeriyA agADI A nadInuM mULa AveluM che. te ja. ( DhADanuM rAjasthAna, pu0 1, pA0 140; mahAbhArata, vanapa, a0 53). naravara nAma nalapura uparathI vikRta thaIne baneluM che. purANamAM kahelA nava nAgAnuM A rAjya hatuM. gvAliyarathI naiRtyamAM 40 mailane IMTe sidhanA jamaNA kinArA upara e AveluM Aho! Shrutgyanam
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ niSedha 124 nIlAjana hatuM. naLarAjAnuM rAjya niSadha varADanA niA. hasta nagarathI utarANumAM Azare cha maila vAyavyamAM nIcI parvatamALA sAtapuDAne lagatuM AvyuM hatuM ema lAsenanuM kahevuM che. khanne sa ene mALavAnI dakSiNe AvyAnuM kahe che. ( jesanA kAThiyAvADa ane kacchanA prAcIna sthaLe, pA0 131 ). niSaya. (2) kApyula-nadIne uttare ane upara kAjIla nadIne uttara kinAre AveluM nisatta te ja. ( mekronDalanA megastha nIsa ane eriyalanA pAcha 180 mAM seTa mArTinanA kathananA ApelA iMtekhAkha ). mekrInDalanu maMtavya che ke nagara athavA TAlemie kaheluM DiyAnIsAlisa agara teA prAcIna nagarahAra te ja nisA (nagarahAra zabda juo ). nirAhAra. nagarahAra te ja. ( matsyapurANa, a0 113 ). gaMdhAdananI pazcime AvelA hAla jene hiMdukuza kahIe chIe te patA. ( lAsenA khAdriyA ane iMDAsIthIyana siddhAo parathI prApta thatA itihAsa e nAmanA lekha ja e0 se. ma'0 pu0 19(1940), pA0 469 uparanI TippaNI). grIka loko A paryaMtane perApemIsasa kahetA. pereApemIsasa nAma dekhItuM paMta-upa-niSadha nAma uparathI kivA niSadhanI parvatamALAnA breka pazcima zikhara pAripAtra uparathI vikRta thayeluM hAya Ama sApha jaNAya che. (brahmAMDa purANa, a0 44, zlAka 9 ). pAmIra nAma paNa kadAcita pArIpAtra uparathI vikRta thaine banyuM hAya. perApemisasa, hiMdukuza ane kA.AkhA e mahAna himAlaya parvatamALAnA pazcima taraphanA kAMDhAnAM judAM judAM zikharA hAya ema jaNAya che. | niSAmUmi. niSAdhabhUmi jue. niSAyamUmi. niSAdA ane niSA yAne bhIla leAkAnA pradeza. A jAti vhelAM mAravADa ane jodhapura rAjyamAM rahetI. tyAMthI bIjI jAtioe temane dakSiNa tarapha hAMkI kADhayAthI te mALavAnI pazcima sarahada upara AvelA patemAM agara khAnadezanA vidhyA ane sAtapuDAnA ucca pradezamAM athavA mahI nadInA, na`dAnA ane tApInA jaMgaleA ane DuMgarALa kinArA para vasI che. (mAlakramanA madhya hiMdusthAnanA itihAsa, 50 1, pA0 45 ). niraMttara. nIlAjana te ja, nIka nepAlamAM purAtana zatadna paryaMta yAne zivapurI DuMgaranI taLeTImAM AveluM suprasiddha yAtrA sthaLa, vizeSa. ahiM nIlakaMTha mahAdevanuM devaLa che. A sthaLa khaTama unI uttare pa maila upara AveluM che. (bahu zivapurANa, uttarakhaDa, a0 32 ). nIhASaha. risAmAM purImAM je TekarI upara jagannAthanuM devaLa hAvAnuM manAya che te. (padmapurANa, pAtALa., a0 9 ). enI AjubAju AvelA medAna karatAM A DuMgarI vIsa phuTa uMcI che. nauhA ha (2) AsAmamAM gauhatI AgaLa AvelI eka DuMgarI vizeSaH enA upara kAmAkhyA devInuM devaLa AveluM che. nohAcaha. (3) haradvAranI DuMgarIe ( mahA bhArata, anuzAsana, a0 25 ). naujAnana. layu-nadIneA upalANanA bhAga. ene lIlAjana paNa kahe che. mahAvargImAM ene nirAMjarA kahI che. ( kha0 1, a0 1. ) A nadI suMdara uMDI ane sAMkaDI kheAmAM thaIne vahe che. e khAte khakhAnerU kahe che. enA banne kinAre parvate AvI rahelA che. ApA vRkSa-vihIna ane ujjaDa che. A nadI ghaNI uMcAIthI Aho! Shrutgyanam
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ nepAla 125 naMdagiri mAludA nAmanI manohara khINamAM paDe che. . rAjA pracaMDadevanA samayamAM mahAcIna ane A sthaLa hajArIbAga jIllAnA peTA vibhAga pachIthI gauDa dezanA lokonI vastI hatI. catarAthI Azare 6maila dUra AveluM che. (svayaMbhu purANa, a0 7). mAludAnA dhodhane avAja ghaNe dUrathI strasara. trAvaNakeramAne kaTTayama te. (periplesaMbhaLAya che. buddhagayAnAM vizALa khaMDero sanuM bhASAMtara, pA0 208 ane kephanuM AgaLathI A nadI be retALa pAtramAM periplesamAM ullekha karAyelI dakSiNa phaMTAI jAya che. pUrva taraphanA moTA phAMTAne hindusthAnanA be sthaLonA nAmanuM nIlAjana yAne nIriMcIya kahe che. (nIri- pustaka) TaeNlemie ene nekiMDa kahyuM che. cIya) niraMjananuM pAlI rUpa che. (mArTi- (mekaMDalanuM TolemI, bhAga 7, 80 nanuM pUrva hiMdusthAna, putra 1, pA0 14). 1 IMDiyana erikavarI, 5013 (1884) nipA. nepALa te ja. (varAhapurANa, a0 pATha 339 mAM Avela 9 mo vibhAga 145, 215, svayaMbhu purANu, adhyAya juo). sAmAnya rIte malabAra kinArA upara 1).svayaMbhupurANa(adhyAya 3)mAM kahyA pramANe AveluM nIlezvarama te A jagA ema dharAya che. nepALanI khINamAM pUrve nAgabAsa yAne kAlIhaMda (yulane mArakepele, pu2, pATha 3ra1). nAmanuM sarovara hatuM. A sarovaramAM nelasida athavA nelakriDa e vakhate jeno karakeTaka nAganuM raheThANa hatuM. e sarovara 14 brahmAMDa purANanA 49mA adhyAyamAM kahelo maila lAbuM ane 4 maila pahoLuM hatuM. dakSiNa nalakAlika ane mahAbhAratanA bhISmaparvanA taraphanA parvatane vidhIne mahAcInanA paMcazIrSa 9mA adhyAyamAM ullekha karAyelo nalakAnana parvatamAMthI nIkaLelI maMjuzrI nadI A te ye heya. taLAvanA sukA pAtra upara pharIvaLavAthI naimiSAraNa. lakhanauthI vAyavyamAM 45 mela sukuM thaI gayuM che. A sthaLe uttara upara ane sItApurathI 30 maila upara avadha taraphanA buddhonA zreSTha deva, svayaMbhunAtha, ane rehilakhaMDa relavenA nimasara nAmanA svayaMbhu jyotirUpa yAne Adi buddhanuM sTezanathI thoDe dUra AveluM nimakhAravana devaLa AveluM che. A devaLa khaTamaMDunI pazcime yAne nimasara te ja. A jagyAe sAThaAzare 15 mAIla dUra che. brAhmaNe jene hajAra RSio rahetA hatA. vakhate badhAM prakRti ane prajJA svAbhAvikA matAnuyAyio purANo A sthaLe lakhAyelAM hoya. e jene Arya tArA kahe che te guNezvarInuM gamatI nadIne DAbe kinAre AveluM che. devaLa paNa ahiMyAM AveluM che. jema (rAmAyaNa uttarAkhaMDa, saga 1 ). vadhAtezvarI, locanA, mAmukhI ane naimiSAraNyamAM gomatInA kinAre nAgapura pAMDarA, vairocana, akSobhya, ratnasaMbhava ane ! nAmanuM zahera AvyuM hatuM. amitAbha nAmanA cAra dhyAnI buddhonI | niri. uttara pinAkinI (pinnara), dakSiNa zaktio che tema Arya tArA nahIM paNa pinAkinI agara pApaddhi, citravatI, kakSIra tArAdevI pAMcamAM dhyAnI buddha amoghasiddhanI ! nadI yAne pAlara ane arkavatI e pAMce zakti yAne strI che (udaMDapura ane uvi. nadIonA mULavALo maisUramAM Avela hava zabda juo). taLAvanA je sukA naMdIdurga nAmano parvata che. khaDakapAtrane nepALa nAma ApeluM che te upara | mAMthI kotarI kADhelA naMdInA mukhamAMthI pAladA Aho! Shrutgyanam
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ naMdanavana 126 pAnapura , nadI nikaLe che. (visananuM mekenjhInA | jaivika ayodhyAmAM phaijAbAdanI dakSiNe AThalakhANe, pATha 136). paNa liMgapurANanA | nava maila upara AvelA bharatakuMDanI pAsenuM pahelA khaMDanA 43 mA adhyAyamAM ane naMdagAma te. pitAnA bhAI rAmacaMdranA vanazivapurANunA cothA khaMDanA 47mA adhyAyamAM vAsanA samayamAM bhArata A jagyAe nidI durganI tapazcaryA karavA yogya jagyAomAM rahyA hatA ema kahevAya che. A sthaLane A pAMce nadIonAM nAma bIja ApyAM che. bhAdarasA paNa kahyuM che. (rAmAyaNa, jagezvara zabda juo. ayodhyAkAMDa, sagara 115; aracAsaMvara. vana zabda juo. vatAra-sthaLa-vaibhava-darpaNama ). bhAdarasA naMdanA kAzmIramAM pIra paMjAla parvatanI uttara | zabda bhrAtR darzana uparathI vikRta thayela che. bAjue AveluM pavitra sarevara. vikSetra kAzmIramAM zrInagaranI dakSiNe 23 maila nA. sarasvatI nadIno A nAmane bhAga vizeSa upara haramukha nAmanA parvatanI pAse AveluM (padmapurANa, sRSTi-khaMDa, a0 18). sthaLa vizeSa. A pradezamAM gaMgAbaLa sarovara ane pavitranaMdisara yAne naMdakela yAne kAledaka naM. (2) kuzI nadInI pUrve AvelI mahAnaMdA nadI nAmanAM saravare AvelAM che. A sthaLa zaMkara te ja. (mahAbhArata, vanaparva, a0 87 bhagavAnanuM ane emanA vizvAsu anucara ane 190). naMdInuM raheThANa kahevAya che. (3) sTInanI nivA. (3) alakanaMdAmAM paDatI gharavAlamAM AvelI kAzamIranI purAtana bhugoLa, pA91; maMdAkinI nAmanI nAnI nadI te. (brahmAMDa kathA saritsAgara, laMbaka 9, a0 50). purANa, a0 43 ). A be nadIonA haramukha-parvatanA pUrva himakSetranI taLeTImAM saMgama upara naMdaprayAga AveluM che. bhAgavata AvelI khINa A nAme oLakhAya che;jhezvara (skaMdha, 4, 50 6)mAM naMdA ane alakanaMdA yAne ceSTarUdranuM devaLa A khINamAM AveluM che. e be nadIo kailAsa parvata upara alakAnI ( Do. sTInanI rAjataraMgiNI, pura 1, be bAjue AvelI che ema lakhyuM che. pA0 8 ane 21 ). naM. (4) godAvarI nadI te. ( geAtamI zabda juo). hRkSaravA sarasvati ( 1 ) zabda juo. jivA. (5) kumAyunamAM AvelA naMdAdevI nAmanA para alAhAbAda ane baMDA jIllAnA amuka parvatanuM zaMku AkAranuM ane himAcchAdita bhAga maLIne paccara pradeza banyo hoya giri zikhara vizeSa. enA upara naMdAdevI ema lAge che. enI rAjadhAnI gaMgAthI nAmanI devInA maMdIrane lIdhe te prasiddha vadhAre dUra nahotI ( jeminI bhArata, avA che. (devapurANa, a8 38 ane 93 ). 15 ane mahAbhArata, sabhApava, a0 naMdavi paMcaprayAga zabda juo 30 sarakhA ) pAMDamAMnA sahadeve A pradeza sara karyo hato. vai vAparvata pAMcamuM naMdA te ja. uccamapurA rajaputasthAnamAM bharatapura rAjyamAM vuiM sAbhramatI zabda juo. (agnipurANa ane jayapuranI pUrve 90 maiila upara AveluM a. 219) biyANuM te. musalamAnonA AkramaNanA vakhate naMdipura baMgALAnA vIrabhUma jIllAmAM devI naMdinI A sthaLa yAdonI rAjadhAnI hatuM ane uparathI paDelI satInI eka pITha vizeSa. ' tenuM nAma zrIpatha hatuM. Aho! Shrutgyanam
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmargAira 17 padmAvatI pariri zrAvaNa belIgola te ja ( saka0 | gvata karavIrapura jenI rAjadhAnI hatI te AyaMgaranuM purAtana hiMdusthAna,pAra00). pradeza. (janapada) padmAvatI zabda juo. padmAvatI te ja. e bhavabhUtinuM janmasthAna | FAvata vAliyaranA rAjyamAM gvAliyarathI che (mAlatImAdhava, aMka 1, 4 ane naiRtyamAM 40 maila upara siMdha nadInA ). amarAvatIthI thoDe ja dUra AvelA kinAre AveluM naravara yAne nalapura te padmAcaMdrapuranI pAse ja padmapura hatuM Ama kahe- vatI ema kaniMgahAma kahe che (ArkiTa satra vAya che. ( zaratacaMdra zAstrInuM bhArata- ri0 50 2, pA. 308 thI 318; ja bhramaNa, pA244). e setu baM0 1837, pA0 17; padmapura (2) kAzmIramAM zrInagarathI dakSiNe pAMca ke cha bhAgavata purANa, skaMdha 12, a0 1). maila upara jhelama nadInA uttara yAne jamaNuM paNa A kahevuM zakamaMda che. A zahera vidakinArA upara AveluM pAmapura te. navamA bhamAM siMdhu (siMdha) ane pArA (pArvatI) saikAmAM kAzmIramAM rAjya karatA bRhaspatinA nA saMgama upara AveluM hatuM. (mAlatImAmAM paDye A zahera vasAvyuM hatuM. purAtana mAdhava, aMka 4). vakhate hAlanuM vijayanagara te kALanI hiMdu strIyo rUpavardhaka aMgavilepana vijyAnagara nAma uparathI vikRta thaIne vijayatarIke kuMkuma yAne kezara vizeSa vAparatI. nagara banyuM heya. vijayanagara naravarathI nIcAA jagyA kezaranI utpattine mATe prasiddha NamAM 25 maila upara AveluM che. (theMnaTananA hatI. (rnaTananuM hiMdusthAnanI lagolaga gejheTiyaramAM side zabda juo). padmAvatI AvelA dazenuM gejheTiyara ) vidyAne mATe suprasiddha sthaLa hatuM. khasusa jannakSetra orisAmAM purInI vAyavyamAM 24 maila karIne 8mA saikAmAM eTale bhavabhUtInA samayamAM upara AveluM kaNaraka ( keNu ) te ja. tyAM nyAyanuM zikSaNa sAruM apAtuM. bhavaene caMdrabhAgA athavA zyAma devaLa kahe bhUtIne janma A sthaLe thayo hate. (mahAche. emAM zrIkRSNanA dIkarA zAkhe pitAne vIra caritra, aMka 1; mAlatI mAdhava thayelo kADha sUrye maTADavAthI sUryamaMdira ahiyAM aMka 1). narmadA nadInI uttare Ave sthApyuM hatuM. ema kahevAya che ke zAkhane thayela bhepALanA rAjyanA AkhA pradezano samAveza koDha mulatAnamAM maTI gayo hate. (mulasthA- prAcIna vidarbha ( virATa ) yAne varADamAM napura juo). Ama jaNAya che ke A devaLa thato hato. ( kaniMgahAmanA bhIlasAnA IsvI sana 1277 mAM pradhAna zivAI- stu, pAka 363). zAMtarAnI dekharekha nIce lAMgulIyA narasiha | vadvata ( 2 ) karavIrapura te ja ( harivaMza, nAmanA gaMgA vaMzanA sAtamAM rAjAe baMdhAvyuM viSNupurANu a0 94). hAlanuM kolhApura hatuM. A rAjAe I. sa. 1237thI 1282 | te karavIrapura ema nakkI thayuM che. padmavaNe sudhI rAjya karyuM hatuM. (haMTaranuM erisA) | A zahera vasAvyuM hatuM. arthakSetra ane koNuka zabda juo. koNArkanA pAvata ( 3) ujaiNI nagarInuM nAma paNa devaLanA varNananA sArU ja e se | padmAvatI hatuM. ( skaMdapurANa, avaMtikhaMDa, baM0 1838, pA0 681 e chapAelo ! 1, a0 36-44 ). mAlatImAdhavanuM vastu mejara-kiTTone orisAnI musApharIne ahe- ujeNamAM thayuM hatuM ema dhAravAmAM AvyuM che vAla juo. ( vilasananuM hiMdu thiyeTara, pu0 2). Aho! Shrutgyanam
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ pampA 128 payoSNI gvatA ( 4 ) pUrva baMgAlAmAM AvelI gaMgA | nadInI dakSiNe Avela pradeza, ( IMDiyana. nadInI eka zAkhA pavA nadI te ja.(bahad- | eMTikavarI, putra 6, 1877, pATa 85). "purANa, madhyakhaMDa, a rara; cetanya parivanI trAvaNakeramAM rahetI pApanAsinI nadI bhAgavata, a0 10; devI bhAgavata, , , te ja. ( cetanyacaritra garUDapurANu a0 6 ane 7; glaeNDavinanuM AIne- 1, 55; budhasTa Tekasa sesAiTInuM akabarI, bhAga 1, pA0 301 ). | jarnala, pu0 5-caitanyanuM jIvanacaritra, pawA tuMgabhadrA-nadInI zAkha vizeSa. e nadI | pATha 5 ). AnAgaMDI-parvatathI 8 mela dUra AvelA RSya | pazvinI ( 2 ) citrakuTa parvata agADI mukha parvatamAMthI nikaLe che. A sthaLe zrIrAma- kena ane TrAnsanI vacamAM yamunA nadI caMdrajIne hanumAna ane sugrIvano prathama ne maLanArI paIsunI yAne pisAnI nadI te ja meLApa thayo hato, A sthaLa belArI jIllAmAM pujAino ( 3 ) madrAsa ilAkAnA dakSiNa kAneDA hampI zaheranI uttare AveluM che. ( muMbaI | jIllAmAM vahetI caMdragiri nadI te ja. A gejheTiyara, 50 1, bhAga 2, pA0 360- nadI pazcimaghATamAMthI nikaLe che. DA0 philaTanuM kAnaDA jIllAnA rAjya- | soft madhya prAntamAM vardhA nadInI eka zAkhA vaMza ). A sthaLanI pAse pappA sarovara pena yAne penagaMgA nadI te ja. (bhAgavata AveluM che ( visananuM uttara rAmacaritra; purANa, 5 skaMda; a0 19, glo. 17: padma rAmAyaNa, kikidhA kAMDa, saga 1). purANa uttarAkhaMDa, a0 41; masyapurANa paupura saMyukta prAMtamAM mirajApuranI pazcime a0 22, leka 5, a8 33; gereTane 5 maila upara AveluM vidhyAcala nAmanuM zahera hiMdusthAnane prAcIna kaSa). te ja. A sthaLe vidhyavAsinInuM prasiddha devaLa AveluM che. [ bhaviSyapurANa prati. | jaya georo (2) trAvaNakeramAM AvelI kurti nadI te ja. ("cetanyacaritra" buddhisTa Tekasa sagapurANa, a0 9. ( muMbaI AvRtti pA0 341 ); DaeN0 kyuranuM mAtra e. sesAiTInA 5 mA pustakamAM AveluM i0] vidhyAcaLa zaheranI pUrva dizAe killAnAM caitanyanuM jIvana caritra, pA0 45). ane bIjA makAnanAM khaMDera ane artio | payosoft ( 3 ) tApI nadIne maLanArI pUrNa hajue maLe che. pappApura bharenI rAja- 1. nadI te.(mahAbhArata, vanaparva, ara 119). dhAnI hatuM. vakhate mahAbhAratamAM kahelA bhara | ToLa (4) tApI ane tenI zAkhA pUrNa te. gAo te ja bharo hoya. bhIme A lokone | (ja. roDa e. sa. 1890, pA541.) jItyA hatA. (zerIganuM hiMdunI jAte paNa bahata zivapurANa ( khaMDa 2, ane jJAtio, pA0 359, 367 ). a0 20 ) ane matsyapurANa ( a0 pawApura ( 2 ) vaidyanAtha ( devagaDha ) nAmanuM 113) ane bIjA pUrANonA anusAra baMgALAmAM saMtala-paragaNAmAM AveluM sthaLa eka ja lekamAM pANI ane tApI be judI vizeSa. enuM pAlugAma evuM eka prAcIna judI nadIo che. padmapurANa ( uttarakhaMDa nAma hatuM ? citAbhumi zabda juo). a0 41 ) mAM eka glaeNka che temAM tApI, gutra belArI jIllAmAM RSyamukha-parvata ane paSNa ane pUrNa e traNeno ullekha paMpA sarovara jemAM AvelAM che te tuMgabhadrA | karyo che, Aho ! Shrutgyanam
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratisthAna , tApI nadInI eka zAkhA vizeSa. (padma- zAlivAhana rAjAnI rAjadhAnI ane janma purANu, uttarAkhaMDa, a041) paNa pANuM bhUmi hatuM. ( paraMtu paMcanada zabda zabda juo. juo. ) airizciyana samudranA " periplagu (2) godAvarI nadInI zAkhA pirA nadI samAM (pA 195 mAM) ene paThANa te ja ( brahmapurANu, a0 106 ), kahyuM che. ene buddhioe ( jAtaka kebrija prajJApatithI alAhAbAdamAM AveluM pavitra sthaLa AvRtti, bhA0 3, pa0 2 ) pitalI kahyuM vizeSa. ahiyAM brahmAe yajJo karyA hatA. A che. AMdhra-dezamAM A sthaLa vyApAranuM moTuM sthaLa alepInuM devaLa che. zaktine baraDe ahiM mathaka hatuM ane e dezanI rAjadhAnI hatuM. kapAI paDavAne laIne A sthaLa eka pITha ( padmapurANa, uttara, a0 62; kathA gaNAya che. A devaLamAM kaI pratimA na saritsAgara, ( TonInuM bhASAntara )putra hetAM mAtra vedIo ja che. gayAmAM eka, 1, a0 6, pATha 3ra; vADa ane dakSiNamAM birajA ( jAjapura )mAM eka, auraMgAbAdanAM purAtana sthaLe). mahApazcimamAM puSkaramAM eka, uttaramAM samaMta rASTra zabda juo. A sthaLa purAtana- paMcakamAM eka ane madhyamAM prayAgamAM eka amakanI rAjadhAnI heI ene alaka kivA Ama AkhA hiMdamAM brahmAnI kula pAMca mulaka kahetA. (suttanipAta, pArAyana vagya, vedIo che. ( vAmana purANu, a0 22 ). putra 1; spensahArSinA buddhijhamanA prajApatinI samaMtapaMcakamAM AvelI uttara menyualamAM bAbarIne ItihAsa ). vedInA saMbadhamAM mahAbhArata, zalya-parvane 54 me adhyAya juo. itirasthAna. (3) gaMgA nadIne hAme kinAre pratya. ahicchatra te ja. ( hemakeSa; mahA alAhAbAdanI hAme AveluM jUsI te. A bhArata, Adipava, a0 63). sthaLa hAla paNa pratisthApura kahevAya che. ( kurmapurANa, a0 37; pati thAna. biThura te ja. ahiM agAva uttAna agnipAda rAjAnA killAnA khaMDiyara adyApi purANa, a0 3; vikramorvazI, aMka 2; AvelAM che ema kahevAya che. suprasiddha mahAbhArata, vanapava, a0 85 ). A dhava A uttAnapAda rAjAne putra hoI A sthaLa rAjA purUrava ane bIjA rAjAonI jagyAe jamyo hato. eNe mathurAnA vanamAM rAjadhAnI hatuM. ( liMgapurANa, khaMDa, 1, tapa karyuM hatuM. a0 65; bhaviSya purANu, pratisagaparva, tirathAna. ( 2) brahmapurI pratisthAna te. A khaM0 2, a0 2 ). prayAga zabda juo. sthaLane hAla paiThANa yAne paTTana yAne maMjIla rAjA IlAe A zahera vasAvyuM hatuM. -paTTana yAne mUMgIpaTTana yAne mAMgI-paiThANa (rAmAyaNa, uttarakAMDa, sa, 90). A kahe che. e azvaka yAne mahArASTranuM mukhya sthaLamAM uttaranI bAjue haMsa-pravatana zahera hAI oraMgAbAda jIllAmAM auraMgA nAmanuM yAtrA sthaLa AveluM che ane gaMgAnA bAdanI dakSiNe 28 mila upara godAvarI kinAre urvazI tIrtha ane bIjAM yAtrAnAM nadInA uttara kinArA upara AveluM che. sthaLo AvelAM che. paiThANu nAma patisthAna nAmanA pAlI bhASAnA pratirathAna. (4) hAlane gurUdAsapura jIllo rUpa pratisthAna uparathI vikRta thayeluM che. A yAne audumavaranuM mukhya zahera paThaNakeTa te ja. sthaLa IsvI sana 78mA zakasaMvata sthApanAra ! pratignA. pratisthAna nAmanuM prAkRta rUpa paThANa Aho! Shrutgyanam
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradhumnanagara 130 prabhAsa nAmanuM sthaLa vizeSa ( dvAtrimaSaTapuTTa- mamAMthI navI marada caNAvI hatI. pAMDavAne likA, vAta 1; vikramorvazIya, aMka 2). minAra 125 phUTa UMce cheA minAre pitAnA vijaya staMbha tarIke jUnI dillImAM thanAra. hugalI-jallAmAM AveluM pAMDuvA AvelA kutuba minAranuM anukaraNa karIne te ja. ( gaMgAmahAjyamAM avataraNa zAhasUphIe baMdhAvyo hato. A minArA. tarIke lakhAyeluM raghunaMdananuM prAyazcita uparathI bAMga devAtI hatI. mAlaDAnI pAse -tatva ). AkhyAyikA pramANe zrIkRSNanA AveluM pAMDuvA peDavaddhana tarIke oLakhAyeluM putra pradyumna saMbarAsurane A sthaLe mAryo pAMDuvA jene phirojAbAda kahe che te ane hate. ane tethI A sthaLanuM nAma - ! A pAMDavA judAM che. vaMta nAma pheravIne enuM nAma pradyumranagara ! yAne mArapura rAkhavAmAM AvyuM hatuM. * | itiA . vardhA ane veNagaMgA be nadIonA saMgamathI thayelA vaheNane praNahitA agara (harivaMza, a0 166 ). pitAnA pitAnI ! praNitA kahe che. hatyA karIne keSilanI gAdI upara AvanAra che . * | mI. praNitA te ja. ( agnipurANa, a0 virUdhakanA bhayathI pAMDuzakaya zakaya rAjya | cheDIne gaMgAnI bIjI bAjue gayo te ! 219 ). vakhate A sthaLane pitAnI rAjadhAnI gAtA. praNahitA te ja. ( padmapurANa, uttarabanAvyuM hatuM. enI dIkarI bhadakacchanA khaMDa, a0 62). praNahitA-nadI godAvarIne pAMDuvAsudevane paraNI hatI. pAMDuvAsudeva maLe che. emanA saMgamanI jagyA eka yAtrA baMgALAmAM hugalI jIllAmAM AveluM hAlanuM sthaLa gaNAya che ( brahmapurANa, a0 siMgara jene siMhapura kahetA hatA tyAre 161 ). rAjakuMvara hato. e pAchaLathI vijayanI pramANa. kAThiyAvADamAM junAgaDhanA rAjyamAM AveluM pachI laMkAnI gAdI upara Avyo hato (Tarna sthaLa somanAtha te. ene devapaTTana ane verAvaLa rane mahAvaMza, a08). pAMDuzAkya buddhane paNa kahe che. vAstavika rIte somanAtha e pitarAI hato. e anirUddhano putra hoI mahAdevanA devaLanuM nAma che ane zaheranuM enA nAma uparathI pradyumanagaranuM pAMDuvA nAma devapaTTana che. (yUlane mAkepalA, nAma paNa paDayuM che. ( ja0 0 0 pula 2, pA0 334 uparanI TippaNI ). baM: 1910, pA0 610 mAM Avele e sthaLathI naiRtyamAM somanAthanuM prasiddha naMdalAla Dene hugalI jillAne Iti- devaLa AveluM che. A sthaLane zrIkRSNa ahIM hAsa juo ). mArapura zabda juo. dehotsarga karIne svargArohaNa kareluM hovAthI teramA saikAnA aMtamAM musalamAnoe pAMDuvA hiMduo vizeSa pavitra mAne che. rauNAkSI jItI lIdhuM hoya ema jaNAya che. bAdazAha nAmanI hAnI nadI pATaNathI eka maila phirojazAha bIjanA bhANeja zAhasUphI upara upara pUrvamAM samudrane saMgama kare che. A pAMDuvAnA pAMDu rAjA nAmanA hiMdu rAjAe nadInA kinArA upara jyAM zrIkRSNa dehotsarga julma karyo hato. zAhasUphIe dilhIthI karyo hato tyAM eka ghATa ane keTalAMka pitAnA mAmAnI madada meLavI A hiMdu devaLe AvelAM che. ( ja e setu rAjAne nAza karyo hato. musalamAnoe baM0 putra 7, pA. 869-giranAranI jUnA devaLano nAza karIne tenA saraMjA- | musApharInI TippaNuM). AkhyAyikA pramANe Aho! Shrutgyanam
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhAsa sAmanAyanA devaLanI pAchaLa gheADe cheTe AvelA bhAta-kuMDa yAne bhAlakA--kuMDa upara kaliyuga pravA~ te vhele divase zrIkRSNanuM meAta thayuM hatuM ( bhAgavata 12 mA kadha, a0 2 ). je jagyAe jAdaveA parasparamAM laDI kapAI muvA hatA tene amarApurI--gApI taLAva kahe che. rauNAkSI te sarasvatI nadInuM bIjuM nAma che. ( vAmanapurANa, a0 84). jaina leAkA sAmanAthane caMdraprabhA-prabhAsa yAne caMdra prabhAsa kahe che. pUrve caMdra grahaNu upara hiMdusthAnanA dareka bhAgamAMthI yAtrALuenI mATI sakhyA ahiM AvatI. sAmacaMdrane thayelA kSaya sarasvatI nadImAM nhAI ne mahAdevanI pUjA karavAthI maTI gA hatA. tyArathI A mahAdevanuM nAma sAmanAtha paDayuM che. (zivapurANa, khaMDa 1, 0 45; mahAbhArata, zalyapa, a036). sAmanAthanA devaLanI vAyavyamAM be mela upara verAvaLa AveluM che. A mahAdeva bAra jyotirliMgamAMnuM eka che. amarezvara zabda jue. mahAdevanuM sthaLa zaherathI naiRtyamAM dariyAnA upaka upara paTTana pAse AveluM che. sAmanAthanA devaLanA varNananA mATe (ja0 e0 sA0 ma'0 puru 7 (1938), pA0 86pa upara AvelI giranAranI yAtrAnI TippaNI) jue. sAmanAthane sAmezvaranAtha paNa kahe che. A mahAdeva gujarAtanA cAlukya rAjAonA khAsa pUjanIya mahAdeva hatA. sAmanAthanuM devaLa prathama lAkaDAnuM anAveluM hatuM tene badale te jagyAe siddhahema nAmanuM vyAkaraNa ane abhidhAna ciMtAmaNI nAmanA kASanA banAvanArI hemacaMdrasUrInI vinaMtI uparathI aNuhilapaTTananA rAjA kumArapALe tene jIrNoddhAra karIne paththaranuM banAvyuM hatuM ( TrAnInI pramantracitAmI, pA0 126 thI 129 ). mAtta (2) alAhAbAdanI naiRtye 32 maila 131 prayAga upara ane kAzamakherAja ( kAzAMbI ) nI vAyavyamAM traNa maila upara AvelI eka DuMgarI upara vaseluM hAlanuM bhAsa teja. hyunazAMga A sthaLe AvyA hatA. ( epigrAphiiMDikA, pu0 2, pA0 240 ). A TekarInA zikhara upara pattharamAM kAtarI kADhelI eka guphA che. A guphAmAM eka jherI nAga vasatA hatA. A guphA kAzAMbInI naiRtyamAM AvelI che ane A DuMgarI kAsamanA killAnI vAyavyamAM AvelI che evuM hyunzAMge varNavyuM che. pramAla (rU) camaseAbheda nAmanI jagyA agADI sarasvatI punaH dekhA de che tenA kAMThe AveluM kurUkSetramAMnuM eka yAtrAsthaLa vizeSa ( mahAbhArata, vanapa, a0 129 ). A jagyAe zrIkRSNanA pitA vasudeve yajJa karyAM hatA (bhAgavatapurANa, dazama-kadha, a0 84). A ja sthaLe geApa, geApI ane rAdhikA ne zrIkRSNanA punaH meLApa thayA hatA. ethI A sthaLane sAmAnya rIte prabhAsa-milana kahe che. parantu brahmavaivatta purANanA kRSNa janma khaMDanA a0 54 nA kSeAka 20 ane 23 mAM A punaH milana siddhAzramamAM thayuM hatuM ema kahyuM che. brahmavaivarta purANa, a0 126 ). pramAsa-sarasvatI. sarasvatI (2) zabda jue. prayAga. alAhAbAda te ja. rAmAyaNanA tema ja phAhiyAnanA samaya--IsvI sana 414 mAM prayAga kASalanA rAjyanA eka bhAga hatuM. te vakhatanA suprasiddha akSaya yAne anAzavanta-vaDa adyApipanta pUjyanIya gaNAya che. e vaDa hAla akbare 1581mAM bAMdhelA alAhAbAdanA killAmAM AvelA pAtAlapura nAmanA aMdhArA bhoMyarAmAM meAjuda che. sAtamA saikAmAM hyunzIMga ahiM musApharIe AvyA hatA. teNe A vaDanuM A pramANe varNana karyuM che. "zaheramAM suMdara rIte zaNagArAyeluM ane ghaNA camatkArone lIdhe prasiddha thayeluM Aho! Shrutgyanam
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayoga 13ra. parSasa eka devamaMdira AveluM che. ahinI AkhyA nAmanA sthaLamAM khuzarUnI kabara Avelo che. A yikA pramANe A jagyA prANImAtrane puNya khuzarU jahAMgIrane kamanasIba putra hatA. rAjA saMpAdana karavA gya che. hyunsAMganA kahevA mAnasiMhanI bahena je khuzarUnI mA hatI pramANe A devaLanA dvAranI AgaLa vistIrNa tenI ane enA bhAI paravIjhanI kabaronI vacce zAkhAovALuM ane ghara ghera-gaMbhIra eka khuzarUnI kabara AvelI che. alepInuM devaLa vRkSa AveluM che. ahiM leke AtmahatyA karatA tyAM AgaLa satI baraDe kapAIne paDavAthI tene laIne pUrve A sthaLe mRta zarIra eka pITha gaNAya che. mAdhavAcArye zaMkarakhAnAre eka daitya raheto hato. A jagyAnI vijayanA 7 mA adhyAyamAM ullekha kareluM DAbI ane dakSiNa bAjue hADakAMnA DhagalA veNImAdhavanuM devaLa gaMgA ane yamunAnA saMgama daSTigocara thAya che. A jagyAe je mANasa upara AveluM che. Ave tene ahinuM badhuM joIne pitAnI | prApura. mulatAna te. ( mulasthAnapura jAta para tiraskAra utpanna thato ane Atma zabada juo ). hatyA karavAnuM mana thatuM. ahiM agADInA pra. pazcima rehila khaMDamAM bijorathI pAkhaMDI lokaeN ane bhUta-prete AvI IcachAne 'uttaramAM ATha maila upara AveluM maMDera vadhAre piSaNa karatA, parApUrvathI atyAra yAne maDavara te ja. ( rAmAyaNa, ayodhyA sudhI A hatyAkAMDanI rasama cAlu che." | kAMDa, sagara, 68). matipura zabda juo. ( jue, kumapurANa, a7 37; - kavarapura. rAjA pravarasena bIjAe vasAveluM jyataraMgiNumAM raNAditya rAjAnI kAzmIranuM zrInagara te ja. zarITaka nAmanA vAta khaMDa 3 mAM che te paNa jIe; gAmataLa upara A zahera baMdhAyuM hatuM. pravaraanagharAghava, aMka 7, 129). sene sATha varSa rAjya karyuM hatuM ( Do0 vikramorvazI nATakane nAyaka purUrava yAganA sTIlanI rAjataraMgiNuM, pu. 1, pAtra pradezanA rAjA hatA. enI sajadhAnI prati 20 uparanI TippaNuM). pitAnA vikramAMsthAnamAM hatI. pratisthAnane hAla khUsI kahe kadeva-caritra sarga 18mAM bihaNa A zaheranuM che. nadUSa, yayAti, purU, duryAta ane bhArata varNana Ape che. enA kahevA pramANe A emaNe A zaheramAM rAjya karyuM hatuM. zahera vitastA ( jhelama) ane siMdhunA (brahmapurANu, a0 10-11-12; liMga- saMgama upara AvyuM hatuM. bilDaNa IsvI purANa, khaM. 1, a0 63 ). hiMduonA sananI 11 mI sadImAM thaI gayuM che. e prAcIna killAnI jagyAe akabare alAhA. paMcAzikAne lakhanAra hato Ama kahevAya bAdane kille baMdhAvyA hatA. A killAmAM che. paNa sAmAnya rIte paMcAzikA cola azokanA prasiddha kIrtistaMbhamAMne trIjA nAmanA kavie lakhI hatI ( vikramAMkadeva saikAmAM ubhe karela eka staMbha che. A caritrane DaoN. nyUlarane lakhelo upastaMbha upara davAkhAnA kholavAnI, dharmAdA ghAta, pA0 7 ). saMsthA sthApavAnI tema ja prANImAtra upara parvata. mulatAnanI naiRtyamAM rAvI ane satalaja thatuM ghAtakIpaNuM aTakAvavAnI AjJAo ! nadIonI vacce Avele paMjAbamAM pradeza -kAtarAvelI che. ( juo janTa eTa seTa vizeSa. pANinInA aSThAdhyAyAmAM temaja mudrAbaM0 1837, pa0 795). khuzarUbAga rAkSasanA trIjA aMkamAM Ane ullekha kare che. Aho! Shrutgyanam
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ parvata 133 parazusthAna gvata. ( 2 ) zrIzaila-parvata te ja (AnaMda- ! girine zaMkaravijaya, a0 55, pAtra 180 ). zikaya. prAgvijaya te ja. (mASThiya purANa a0 57 ). . aMga te ja ema nakkI karAyeluM che (pAgiTaranuM mArkaDeyapurANa, pA0 325). paratha4. phirojhapura, patiyAlA ane sirasAnI vacce Avela jIllo vizeSa (mahAbhArata, Naparva, a0 17; pATiranuM mArkapurANa, pAka 321 mAM AvelI TippaNuM ). patiyAlA te ja (barUhAne aMgrejI saMskRta keSa, 503, prastAvanA, pATha papa). kannavaniri. godAvarIne kAMThe AvelI Ara. gAbAdanI DuMgarIo vizeSa. bhavabhUtIe pitAnA uttara rAmacaritranA pahelA aMkamAM A DuMgaranuM bahu suMdara varNana kareluM che. bhavabhUtInA kahevA pramANe A DuMgara gedAvarInA kinAre janasthAnamAM Avela che. A parvatanA eka zikhara upara vRddharAja jaTAyu rahetA hato e rAmAyaNamAM ullekha che. rAmAyaNanA kiSkidhAkAMDanA 27mA sargamAM tuMgabhadrA nadInA kinAre anaMgaDInI pAse kiSkiA agADI bIjo prastravaNagiri hevAno ullekha che; ene mAlyavAna-giri paNa kahetA ( mAlyavAnagiri zabda juo ). gDho. purAlI zabda juo. karazurAmapura. ayodhyAmAM pratApagaDha jIllAnA padithI AgneyamAM bAra mela upara AveluM sthaLa vizeSa. A sthaLe satInA zarIrano keTaloka bhAga kapAI paDavAthI e eka pITha manAya che. parazurAmara surata ane govAnI vacce khasUsa karIne vijApuranA pradezamAM Avela badhe dariyA kAMThe-kekaNuM te ja. thANuM enuM mukhya ! zahera hatuM. ( alabarUnInuM hiMdusthAna, putra 1, pa0 203). muMbaI ilAkAnA ratnAgiri jIllAnA zAstrI nadInA kAMThe AvelA nAnA zahera saMgamezvaramAM parazurAme baMdhAvelAM devaLo AvelAM che. skaMdhapurANanA sahyAdrikhaMDamAM saMgamezvarane rAmakSetra yAne parazurAmakSetra kahyuM che. ( 7 mA sikAmAM kolhApuramAM karyuM rAjA ahiM rahetA ) ( muMbai ilAkAnA prAcIna-sthaLanuM sudhAreluM patraka, pu0 8, pA0 ra01). saMgamezvara nAma e nAmanA mahAdeva uparathI paDayuM che e dekhItuM che, saMgamezvara mahAdevanuM devaLa kRSNa ane veNu-nadInA saMgama upara AveluM che. (. DAkunhAne cala ane ane vasaIno ItihAsa, pA0 110 ). kAMkaNunI uttara sImAe gujarAta, pUrve dakhana, dakSiNe uttara-kAnaDA ane pazcime arabI samudra Avela che. skaMdapurANamAM kahelA vALukezvara te mubAInI malabAra hIla ane vAnabadila te vAnavalI je govA saMsthAnanA dakSiNa bhAgamAM AveluM eka taLAva vizeSa ( iMDiyana eNnTIkavarI, pu0 3, pa0 248). kerala, tuluMga, gaurASTra, kaITa, bAlATA, barabara ane kAMkaNuM ema parazurAma kSetranA sAta bhAga hatA. sAta judI judI jAtanA brAhmaNo A pratyeka bhAgamAM rahetA hatA ane tethI ene sapta koMkaNa kahetA hatA (skaMdapurANu, sahyAdri khaMDa, pu0 2, a0 8; DAkuhAne cAla ane vasaIna ItihAsa, pA121 uparanI TippaNuM). caMpAvatI, vazyA ane zrIsthAnaka zabdo juo. zukathA vAyupurANanA bIjA khaMDanA 37mAM adhyAyanA 262 mAM zlokamAM ullekha karAyelA pArazavasane pradeza vizeSa. paMgana parvatenA IzAna cheDA agADI AvelA carIkarathI Aho ! Shrutgyanam
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ parathalIsa sahaja uttaramAM AveluM pIyana yAne epiyana A pradezanI rAjadhAnI hatuM ( bilanu reka Apha vesTana kanTrI, bhAga 2, pA0 285 uparanI TippaNI ). pANinIe paNa A sthaLanA ullekha karyAM che. (03, 117), pacahola. megasthIse karelA ullekha pramANe ane tema ja plinIe tecarala-hIsTrI lini Asa sekanDase karelA ullekha pramANe parathalIsa gagariI yAne gaMgA upara AvelA rAghanA pradezanI rAjadhAnI hatI. plinIAsa sekanDasanuM klimAna heAlenDe 1601 mAM bhASAntara karyuM che tenA 19 mA prakaraNumAM pA0 126 upara A ullekha karAyelA che. rAdhane pradeza baMgALAnA hugalI ane davAna jIllA maLIne thayA hatA. davAna jIllAmAM gaMgAnA kAMThe AveluM hAlanuM kusthalI te ja parathalIsa hAya te khulluM che. pUrva khaMDa, va. pArA teja. ( vAyupurANa, a0 45, zlAka 98 ). pahiyA. purAlI zabda jue. paTTajIva jyAre mIDiyA ( maDha ) jInA pArathiyAnA ( hAlanu irAna ) rAjyanA eka bhAga hatA tyAre tene pallava pradeza kahetA. mIDiyA--avasthA pahalavI yAte pArathIyana samayanI pahelavI--lipimAM lakhAyeluM che ( ensAikalepiDI-briTAnikAmAM prophesara nAsDekAe lakheleA viSaya ). pArathiyana e ja pahalava ema niNI ta che ( vekharanA hiMdu sAhityanA itihAsa, pA0 188 ). A sthaLa tyAMnA vaDAone laIne suprasiddha hatuM mahAbhArata, sabhA 5, a0 32 ). pArada zabda jI. pAka. madrAsa prAntamAM AveluM pulikaTa e ja. palakkaDanA sa'skRtamAM artha dazanapura yAne dAMtapura thAya che. ( DA. ane ranu sAutha pavamAna iMDiyana peliyeAgrAphI, pA0 36, TippaNI; iMDiyana ekivarI, pu Sa, pAM0 154 ). vAveza. madrAsa prAMtamAM AvelA nellAra jIllA te ja. samudragupte A pradeza jItyA hatA. jopenanA mata pramANe palacerI te ja lakka athavA palakhA che ( hiMdusthAnanA aitihAsika nakazAnuM pustaka, pA0 6). pAzinI kAThiyAvADamAM giranAranI pAse vhetI nadI vizeSa. girinagara zabda jue. A nadInA ullekha mahAbhAratanA bhISmaparva a 9 mAM karAyelA che. temaja giranAra uparanA rUdradAmananA lekhamAM paNa A nAma ApeluM che. A nadI pracaMDa vegavALI hatI ema varNavyuM che. ( ja0 e sA. maM 1848, pA0 340 ane 877 ). vAzinI (2) gaMjamamAM kaliMgapaTTana agADI samudrane maLanArI paTTeira nadI te. ( mAvimmI mahADanI pAse AveluM pAla te ja. DeyapurANa, a0 57 ). ( bhAMDArakaranA dukhkhananA prAcIna itihrAsa, vibhAga 8 ). parantu misTara skrApha dakSiNa krANunuM dAbheAla aMdara te pakSipatnI ema kahe che ( pepilasa, pA0 201 ). paddhittinuMvu. grIka lokoe ullekha kareluM palisimuMdu te pAr-samudra e ja. A sthaLa Aja nAmanI nadI kinAre AveluM baMdara hAine silAnanI rAjadhAnI hatuM ema vaLyuM che. gelI te A sthaLa ema nakkI karAyeluM che. paNa rAsenanA abhiprAya pramANe anarajapura te palisamuMdu che. ( ja0 20 e seva 1861, pA0 353 ). 134 pavamAna padmaman yAne padhana parvatamALA te ja A paryaMtamALA pAripAtrane ja bhAga haiAya Ama dekhAya che. eTale hiMdukuza paryaMtanA eka bhAga vizeSa. ( devIbhAgavata, skaMdha 8. a0 7). Aho! Shrutgyanam
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazvimodadhi pazcimoSika arabI samudra te. padmapurANa, svarga khaMDa, pazupata. kArAvana zabda e ( matsyapurANa, a022 ). 135 pazupatinAtha nepALamAM mRgasthaLamAM AveluM suprasiddha mahAdevanuM devaLa (devIpurANa, a0 63; svayaMbhupurANa, a0 8 ), azAkanI dIkarI cArUmatIe khaTama TrUthI vAyavyamAM Azare traNa maila upara vAdhamatIne pazcima kinAre A devaLa baMdhAvyu` hatuM. vAdharI ane mahAdevanI AkhyAyikAnA sabandha A devaLanI joDe che. zivacaturadazInI rAtre A devaLamAM e vAta kahevAmAM Ave che ke pote mArelAM pakSiomAMthI lehInA TIpAM mahAdevane mAthe paDavAthI tene abhiSeka mAnI laine A vAdharIne zakare muktipradAna karyuM hatuM, evuM A vAtamAM Ave che. (skaMdapurANa, mAhezvarakhaDa, kedArakhaMDa, 1, a0 33 ). nadInA pUrva taraphanA kinAre devaLanI rahAme cAM vRkSeA ane jaMgalathI 'bharelI eka TekarI AvI rahI che. ene mRgasthalI kahevAmAM Ave che ( rAiTanA nepAlanA itihAsa pA0 21 ane 81 ). paNa zivapurANamAM jJAna saMhitAmAM 74 mA adhyAyamAM banAva a giri upara anyAnuM lakhyuM che. pazupatinAcane pazupati paNa kahe che. padmava pallava te ja, brahmAMDapurANa, a0 51. zloka 46). A padhruva A pradeza kArAmAMDala kinArA upara AvelA che. sAtamA saikAnI pUrve A kara barAsanuM vasatI sthAna hatuM. ( repasananu hiMdusthA nanA sikkA nAmanuM pustaka, pA0 37 ). kAMcIpura zabda jue. padhruva (ra) paDtava teja. ( padmapurANa, uttara khaMDa, a0 13 ). pakSItIrtha. tilakakunarama ( pavitra samaDI pATalIputra AnI TekarI) madrAsa ilAkAmAM ciMgalapuTa ane madrAsanI vacce ciMgalapura jIllAmAM AveluM eka moTuM gAma vizeSa. A yAtrAnuM suprasiddha sthaLa che. (epigrAphakA iMDikA, pu03, pA0 270; ) cetanya caraNAmRta bhAga 2, a0 9. ) A sthaLa ciMgalapuTathI IzAnamAM sAta maila upara AveluM che Ama aracAvatAramAM kaheluM che. vaidyarAja yAne vegirIzvara nAmanA mahAdeva ane pArvatInA devaLanI pAse vedagira nAmanI TekarI upara A pavitra jagA AvelI che. tyAM AvelA kuvA pAse yAtrALue cheDA agADI kALA DAghavALI peAkhavALA dhALI samaDInI jAtanA pakSIne AvelAM jovAne ekaThA thAya che. kahevAya che ke A pakSIo dararAja madhyAhne tyAM Ave che. A jagyAA mahaMta A pakSIne khavaDAvavAnuM naivedya laI ne pakSIonA AvavAnI vATa jue che. A pakSIo Ave tyAre adhA yAtrALuo daMDavata karIne temanI bhAvanA yukta prAnA kare che kemake A pakSIo ziva ane pArvatI che Ama manAyelu che. khArAka khAI ne ane pANI pIne A pakSIo pAchAM uDI jAya che. ( IMDiyana ekivarI, pu0 10 ( 1881 ), pA0 198 ). pAyajAvatI. bhavabhUtIe mAlatI-mAdhavanA aMkamAM ullekha karelI caMbala- nadInI zAkhA vizeSa. vakhate kala-TADe peAlaTA kahelI e nadI A heAya. (TADatu rAjasthAna, pu0 1, yA 4 ). navamA pATaTIputra. vaizAlInA vayA yAne vRjIenA ( mahAlagna, bhAga 6, a0 28 ) humalAethI bacAva karavAne yuddhanA samakAlIna magadha nareza akhatazatrunA sunidda ane vasakAra nAmanA e pradhAnAe IsvI sana Aho! Shrutgyanam
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATalIputra pATalIputra pUrve 480 mAM baMdhAveluM zahera-paTaNA te ja. : jUnI rAjadhAnI rAjagira yAne girivRjapuramAM hatI. paNa tyAMthI udayAve pATalIputramAM pheravI hatI. A udayAzva ajAtazatrune pautra hata (viSNupurANa, khaMDa 4, 80 24). paNa sAmannaphala-suttamAM kahyA pramANe e udayA ajAtazatrune putra hatA, paraMtu e darzakano putra ane ajAtazatrune pautra hatA. e vadhAre sAbIta thayeluM che. ( ja e sobaM1913, 50 259 ). hAlanA paTaNAne ghaNo thoDo bhAga mULa pATalIputravALI jagyAe Avelo che. ane paTaNAno meTo bhAga gaMgA ane sona-nadInA pUramAM IsavI sana 750mAM taNAI gayA che. alabarUnInA kAlamAM eTale 10mA saikAmAM ane agiyAramA saikAnA AraMbha sudhImAM pATalIputra nAma vaparAtuM. ( alabanInuM hiMdusthAna, pu. 1, pA200 ). prasiddha jyotiSAcArya AryabhaTTa IsvI sana 476 mAM A zaheramAM janmyo hato. kAtyAyana agara vararUcI ane cANakya A zaheramAM thaI gayelA che. vArtikano lakhanAra vararUcI mahAnaMda, yogAnaMda yAne dhananaMda nAmanA chelalA naMda rAjAne maMtrI hatA. pATalezvarI yAne pATalAdevInuM maMdira ahiM AveluM che. bRhadanIlAtaMtramAM kahyA pramANe A devaLa eka pITha che. megasthanIse pATalIputranuM Abehuba varNana karyuM che. megasthanIsa e selyukasa nikeTare magadhanA rAjA caMdraguptanA darabAramAM mokalele elacI hate. caMdragupta IsvI sana pUrve 321 thI 297 sudhI rAjya karyuM hatuM. megAsthanIsa kahe che ke gaMgA ane erabAonA ( hiraNya bAhu yAne sena ) saMgama upara lagabhaga 10 mila lAMbu ane lagabhaga 2 maila paheLuM A zahera AveluM hatuM. zaherane pharatI 30 hAtha UMDI ane 600 hAtha pahoLI khAI AvelI hatI jemAM zaheranuM gaMdavADanuM pANI jatuM hatuM. zaheranA keTanI divAlamAM 570 buraja ane 64 daravAjA hatA. A hisAbe zahera vistAra 23 mailane hato. je vakhate IsvI sana 637mAM yAtrALu hyunsAMga ahiM Avyo te vakhate magadhadeza kane janA rAjAonA tAbe hatA. ghaNuM kALa sudhI jUnuM nagara tajI devAyeluM ane khaMDeratI hAlatamAM hatuM. ane tenI pAse ja navuM zahera baMdhAvyuM hatuM. De. vADelanuM maMtavya AvuM che ke jUnA pATalIputranuM sthaLa hajue mojuda che. gaMgA nadInA kinArA upara sugAMga rAjamahela Avela hatuM. (11mAM saikAmAM lakhAyeluM mudrA rAkSasa, aMka 2). kukaTArAma nAmano prasiddha vihAra paNa A zaheramAM hatA. A zaheramAM azokane AcArya upagupta rahetA hatA ( svayaMbhupurANa, aDa1). kukUTavihAra gaMgA-nadInA jamaNuM kAMThA upara upakaThikArAma nAmanA bagIcAmAM Avela hatI. ( Do. Ara. ela. mitranuM nepALanuM buddhisTa saMskRta vAgamaya,pa0 6, azoka avadAna ). Do. vADelanA maMtavya pramANe nIlImAM AvelA sthaLa kumAra, saMdalapura ane zAha arjhanInI daragAha e anukrame naMda, caMdragupta ane azokanA sthaLa che. rAjamahelanI pUrva-sImA sevaI taLAvanI pazcima-sImAnI dizAmAM AvelI che. A sImA dhanukImAM thaIne jAya che. kumArathI tulasImuMDImAMnA mahArAja-khaMDa sudhI A sImA gayelI che (?) tulasImuMDI rAjAnuM bajAra hatuM. Agama nAmano pAtALa kUvo te ja azokanuM ukaLatuM naraka che ema DaoN0 vADelanuM maMtavya che. gunasara athavA gaMgAsAgara nAmanA taLAvanI pUve Avela ITone DuMgare jenA zikhara upara mahAdevanuM devaLa AveluM te Aho! Shrutgyanam
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATaliputra pATaliputra 137 azoke baMdhAvelA cerAsI-hajAra stUpamAM prathama baMdhAvela sUpa che. bacelA 5 stUpa vALA paMca-pahADI nAmanA TekarA upara paTaNano kille ane AjubAjunI jagyAnuM nirIkSaNa karavAne zahenazAha akabara caDhayo hatA. azoke baMdhAvelA upaguptanA vihAravALI TekarI te ja cheTA-pahADI kahevAya che. te hAla megnalIputtatissA tarIke oLakhAya che. mahendranA vihAravALI TekarI e ja bhikhkhA -pahADI che. rANapurAnI pUrve Avele Amalaka-skUpavALa Tekare te ja kamphaTArAma vihAra che. kamaLadiha nAmanA jainonA devaLane ja hyunazAMge pAkhaMDiene rahevAnuM makAna-upAzraya kahyuM che. trIjA saikAmAM thaI gayelA mahAviranA pachInA sAtamA sthavira sthUlabhadranI yAdagIrImAM A devaLa IsvI sana pUrve trIjA saikAmAM baMdhAyeluM che. pahelAM e naMdane pradhAna hatA ane A sthaLe maraNa pAmyo hato. caMdraguptanA vakhatamAM paDelA dukALa vakhate rasthUlabhadra jainono sthavira thayo hatA. ( Do. hAnalenI uvAsadasAe, pA0 8, upadughAta ). mahAvIra pachI thayelA jaina sthavironA nAmane sArU Do. TIvansananuM kalpasUtra pA0 100 juo. kamaladila ane pATalIgrAmanI pUrve aDadhA maila karatAM thoDe dUra buddha eka caityamAM rahetA tyAM eka sthaLa AveluM che. A sthaLe buddhe pravacano karyA hatAM. ahi buddhanA pagalAvALo patthara hato. e patthara zazAMke ahiMthI khaseDayo hato je hAla buliMda-bAgamAM mojuda che. ( DA, veDalanuM pATalIputranuM cheda kAma ane azakanI purAtana rAjadhAnI pATalIputra nAmanuM pustaka pATha 38) | pI. sI. mukarajIe pATalIgrAma te (baDA ane choTA ) pahADI Ama kahyuM ! che. azakane meTo sUpa te baDA pahADI ane pAchaLa thaI gayelA cAra buddhonA tUpa te choTA-pahADI evuM emanuM maMtavya che. nado ane caMdraguptanA mahelanI pazcima ane dakSiNa bAjuo sahita nIlI e ja kumAra Ama emanuM kahevuM che. e mahelamAM azeka janmyo hato. kumAranA kalu ane camana-taLAvonI vacce naMdanA mahelanI uttaramAM AveluM sthaLa te kALAzakanuM "naraka" yAne jela; uttare AvelA mahendra nAmanA mahela sahita mahendra vihAra te zAha ajanInI daragAha; bahAdurapura agADI AvelA TekarA te upaguptano vihAra; misTara mukarajInA mate upagupta azokano nahi paNa kALAzakane AcArya hate. upagupta e bauddhone caturtha sthavira hate. (mahAkazyapathI bedhadharma sudhInA buddhonA 28 sthavirenA janma caritra sArU DaoN0 eDakInanuM cAinIjha buddhijhama nAmanA pustakanuM prakaraNa 6, pAtra 435 juo ). paTaNAmAM AvelI sadara galI te sugAMgane mahela AvuM emanuM maMtavya che. megasthanise varNavela lakkaDa-keTa te lehANIpurathI, bahAdurapura, sadalapura ane sevaI taLAvanA rastethI maMgaLa taLAva sudhI jatAM AveluM che ema emanuM mAnavuM che. emaNe navaratanapura agADI eka maurya samayamAM bAMdheluM aMDAkAra devaLa khoLI kADhayuM che. ( pI. sI. mukarajInuM pATalIputranA sthaLanI zodhane mATe kareluM khodakAma nAmanuM lakhANa juo, pA0 14-18). suprasiddha vihAra azakArAma zaheramAM nahi paNa pATalIputranI pAse Avela hatuM. te zaheranI pazcime mahArAmapura AgaLa Avyo hatA. vakhate hAlanuM mahArAmapura te mahAArAmapuranuM vikRta thayeluM rUpa hoya. phAhiyAnanA samayamAM pATalIputra gaMgAthI dakSiNe 7 maila upara AveluM hatuM. te kALe gaMgA nadI cheka uttaramAM vahetI Aho! Shrutgyanam
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATaliputra 138 pATaliputra hatI. je sthaLe purAtana jagyAo mAlama paDI che te kumAra. e kusumapuranuM vikRta rUpa che e khulluM che. kusumapuramAM rAja ane dhanADhaya leke rahetA hatA. (mudrA rAkSasa, aMka 1 ane 6 ). mauryonA pachI 600 varSe eTale IsavI sananA cothA saikAnI zarUAtanA samayamAM gupta pATalIputranA zAsake thayA. samudragupta ( 3ra635 IsvI sana ) pATalIputrathI ayo dhyAmAM rAjadhAnI laI gayo hato. jo ke rAjakAryanA aMge to rAjadhAnI pATalIputramAM ja hatI. e vaMzanA chellA rAjA kumAraguptadvitIyane padagruta karyo hato. padayyata thayA pachI e rAjA ayodhyAmAMthI nikaLIne zrAvastImAM rahetA hatA. (530 thI pa50 IsvI sana ); ane gukhane senApati yazodharmana jeNe A rAjAne padagyuta karyo hato te IsvI sana 53 mAM kAnyakubdhamAM rAjadhAnI laI gayA hatA. ane viSNuvardhana nAma dhAraNa karIne e kAnyamujamAM rAjya karato hato. DaoN. harnalenA maMtavya pramANe IsvI sana 533mAM karUra agADI zaka lokone harAvyA pachI eNe vikramAditya nAma dhAraNa karyuM hatuM. A varasathI saMvata cAlu thayo. paraMtu DobhAMDArakara, misTara vI. e. smitha ane janarala kanigahAmanA maMtavya pramANe caMdragupta bIjAe ujajonInA vikramAdityanuM nAma dhAraNa karyuM hatuM. (ujajainI zabda juo). te vakhatathI pATalIputranI paDatIno AraMbha thayo ane dabadabAmAM vadhAre thaIne ! kAnyakuMja hindusthAnanI rAjadhAnI banyuM. 7 mA saikAmAM hindusthAnanI yAtrAe AvelA zubhyAMgane pATalIputra eka sAmAnya gAmaDA jevuM lAgyuM hatuM. paTaNAnI vizeSa hakIta | sArU A granthanA bIjA bhAgamAM paTaNa zabda juo. caMdragupta pachI pATalIputramAM judA judA rAjavaMzoe rAjya kareluM che. mauryavaMzI caMdraguptathI mAMDIne bRhadratha sudhInA rAjAonI hakIkata sAruM De. rIsa DevIDasanuM buddhisTa InDiyA, pA. 259 jue. (eTale isvI sana pUrve 3ra1 thI i. sa. 188 sudhI ), azoka (IsvI sana pUrve ra7ra thI ra3ra sudhI), caMdraguptane patra pitAnA bApa biMdusAranA mRtyu pachI pitAnA meTA bhAI takSazilAnA rAjya pratinidhi sumanane mArI nAkhIne siMhAsanArUDha thaye. ane tenA rAjyanA pAMcamA varSamAM teno vidhivata rAjyAbhiSeka karavAmAM Avyo (diSAvadAna, kevelanI AvRtti, prakaraNa 6 thI 28 ). pitAnA rAjyanA navamA varSamAM e upAsaka ane agIAramAM varSamAM bhikSuka tathA teramA varSamAM buddhane custa anuyAyI thayo. enA rAjyanA sattaramAM varSamAM pATalIputramAM azokariAma vihAramAM bAhonI trIjI pariSada maLI hatI. mudagalIputra tirUM jene upagupta kahetA te pariSadanA pramukha hato. A upagupta kAlAzoka yAne azokana AcArya ane mukhya salAhakAra hato (mathurA ane urUkuMDa-parvata zabdo juo ). azoke ene budhe je je jagyAe keIpaNa kRtya karyo hoya te jagyA batAvavAnI AjJA karI hatI, jethI pite te te sthaLe sUpa baMdhAve. (cAInIjha buddhijhama, pA0 69). tyArapachI puSamitra yAne puSpamitrathI mAMDIne devabhUti (isvI sana pUrve 188 thI 76) sudhI raMga vaMze; tyAra pachI vasudevathI mAMDIne suzarmana ( isvI sana pUrve 76 thI 31) sudhI karavavaMze; tyArapachI sikAthI mAMDIne maitamIputra (IsvI sana pUrve 31 thI i. sa. 312) sudhI zilAlekhomAM sAtakaNuM yAne sAtavAhana tarIke varNavelA Aho! Shrutgyanam
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATaliputra AMdhrabhRtyAe parantu DaoN bhAMDArakaranA maMtavya pramANe AMdhrabhRtyAe isvI san pUrve 50 thI IsvI san 154 sudhI rAjya karyuM hatuM. gAtamIputra pulImAnathI pule mAcI sudhI IsvI sana 433 thI 429 sudhI vAziSTha putrAe rAjya karyuM hatuM ema - sananuM maMtavya che. ( iMDiyana ane isTana ArkiTekacaranA itihAsa, pA0 718 ). pazu vAziSTiputra ane gaiAtamIputra e mAtra mAnA uparathI paDelAM nAma che. (vi0 e smithane hiMdusthAnanA prAcIna itihAsa pA0 186 juo ). gupta-- rAjAonI hakIkata sArU ane rAjadhAnInA pheraphAra sArU " magadha '' zabda jue. sikha leAkeAnA dasamA gurU gurUgoviMdanI janmabhUmi paTaNAmAM hatI. je dharamAM emanA janma thayA hatA te adyApi astitvamAM che. emanuM mRtyu dakSiNamAM aphajalanagaramAM thayuM hatuM. ( gurU nAnakathI te gurU gAviMdasiMhasikha-gurUnA TUMkA ahevAla sArU ja e. sA0 maM 1845, pA 333 ane gurU gAvi de lakhelu peAtAnu' janma caritra--vicitra-nATaka, ja e0 se ma pu0 19, pAparA, pu ra0, pA0 487 juo ). vicitra-nATaka sikhanA grantha sAhebanA eka bhAga vizeSa manAya che. 1913 mAM kumarAra agADI karelA khAdANu vakhate maiA sabhA maMDapanuM khaMDera mAlama paDayuM hatuM. A sabhA maMDa5mAM akhaMDa pattharanA sApha karelA staMbhAnI ATha hAre| hatI. dareka hAramAM ochAmAM AchA AvA dasa rata'bhA hatA ane e staMbhe| manuSyanA kada karatAM meATA bhAre pattharanA kAtarelAM pUtaLAMthI suzAbhita karAyelA hatA. DaeNA. spUnare yuktisara kahyu che ke amauryAnA sabhAmaMDapa Deriyasa-hisTa 139 pATaliputra spesanA parasepeAlisamAM AvelA 100 staMbhavALA sabhAmaMDapanA anukaraNa tarIke anAvAyeA hatA. ( ja0 0 e sAva mAM 1914 ane 1915 pA0 3 ane 405 mAM chapAyelA rosTrIyana samayanA hiM dusthAnanA itihAsa ane IsTana sarakalA AphisavedegriporTa 1913, 1914 jIA ). paNa A mA sabhAmaMDapa te paraselisanA ekiminiyananA anukaraNa rUpe baMdhAvAyelA che e nakkI karavAne vizeSa purAvAnI jarUra che. prazna e che ke saiA ne sa'bhAmaMDapa paraseAlisanA sabhA maMDapanuM anukaraNa cheke parasepe lisanA sabhAmaMDapa hiMduenA junA mA` sabhAmaMDapanuM anukaraNa che. mAryA sabhAmaMDapa parasepolisanA sabhAmaMDapanuM anukaraNa che ema mAnavAmAM mAryAnA sabhAmaMDapa paraselisanA sabhAmaMDapa karatAM navA che Ama mAnI levuM paDe che. e khUla rAkhavAmAM Ave che ke megasthanIse caMdragupta mAnA mahelAnA karelA vaNnane traNA ja maLatAM Ave evAM sthApatyanAM ghaNAM varNana mahAbhAratamAM karAyelAM che ane e paNa kabUla rAkhavAmAM AvyuM che ke grIka ane saMskRtagranthAmAM karelAM A varNanA eka ja jAtanA sthApatyanAM che. paNa mahAbhAratanA je bhAgamAM yudhiSThiranA sabhAmaMDapanuM varSoMna karavAmAM AvyuM che te bhAga ( sabhApa a0 1 F ) arkimeniyana samayanA karatA dhaNA purAtana samayamAM lakhAyelA che. mATe jyAM sudhI mahAbhAratamAM Avelo A hakIkata pAchaLathI umerAyelI che ema sAbita thAya nahIM tyAM sudhI AvuM ja anumAna deArA ke IrAnIe hiMduonA sabhA maDapa AMdhavAnI A rItanuM anukaraNa karIte parasepeAlisanA sabhAmaMDapa mAMdhyA Aho! Shrutgyanam
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 pATaliputra pAtAlapura che. e hakIkata paNa mAnI lIdhI hatA Ama kahevAya che. nAgarAjAo rojhIche ke pATalIputrane sabhAmaMDapa e nanA maMtavya pramANe drAviDa hatA. (gemaurya samaya hato. pATalIputra ajAtazatru jhInanuM vedika iMDiyA, pA0 308 ). rAjagRhamAM rAjya karatA hatA te vakhate drAviDIana lekamAM nAga-sarpa-te pRthvI sUcaka vasAvAyeluM che. ane ajAtazatrunI pachI cihna che. Ariyana siMdhu nadInA mukha gAdI upara AvelA udAIe tyAM rAjadhAnI AgaLane trikoNa pradeza te pAtALa ema ANI hatI. ajAtazatru buddhane samakAlIna kahe che. mi. sTephanA maMtavya pramANe hato. DerIse buddhanA maraNathI trIsa varSa pAtALanuM arvAcIna nAma mananagara che. sudhImAM hiMdusthAna upara caDhAI karI hatI mina te zaka lekenuM saMskRta nAma che. ( prophesara meka-DaMkarane purAtana (irIzrIana samudrane periplasa, pAtra itihAsa, eNbeTanuM bhASAntara, pAtra 166 )- hAlanA ubega leke tuka lokeAnI 38). pATalIputramAM zizunAga ane naMda mina jAtInA che (veMbarInA madhya vaMza rAjya karatA hatA tenI pUrve pATalI. eziyAnA pravAse ). kahevAya che ke putrane sabhAmaMDapa baMdhAyo hoya. je A "pAtALa nAmanA hiMdusthAnanA baMdaramAM sabhAmaMDapa maryoe baMdhAvyo hoya te, | IjIptanAM vahANe AvatAM" (DeviDapitAnI pUrve thaI gayelA rAjAonA sama- mekapharasanane vyApAra saMbadhI hakIkta yanI cAlatI AvelI Dhaba pramANe temaNe pu0 1, pA. 139. ) vakhate te kSemendranA A hela baMdhAvyo hoya ( hevelanuM purA- bedhisatvAvadAnakalpalatAmAM aha 57mAM tana ane arvAcIna ArkiTekacara kaheluM pAtAla-grAma te A hoya. pAtAlapA0 83 ). rAjagira agADI dANa thaIne grAma jyAM ratUpa baMdhAyelo hato te A tyAM agADI haju zodhakhoLa thaI pAtAla hAya. ThaThThAnI pAse salilarAjatIrtha nathI. sabhAmaMDapanI A hakIkata nirNata yAne vArUNItIrtha AveluM che. salilarAja karyA pahelAM upara kahelI badhI bAbatanI e varUNanuM nAma che. (mahAbhArata, chANuchANa thavI joIe. te paNa Do. je. udyogaparva, a0 97). je. modIno bebe brAnca ra0 e sosAITInuM jarnala pu. 24 ( 1916- 17) pAtAra (2) rasAtala zabda juo mAM chapAyelo purAtana pATalIputra nAmane tADhapura rAmAyaNamAM ullekha karAyelA azmane viSaya juo. mULa pAtAlapura kahetA ( uttara sagara 23). sogaDIyAnAmAM AvelA hAlanA akSune grIka pAtA. siMdhamAM AveluM ThaThThA te ja. IrIzrIana- leke AsiyAnA kahetA. A sthaLa balkathI samudranA riplasamAM ane erIyananA IDikAmAM saheja IzAnamAM Akasasa nadIne uttara kinAre eno ullekha karAyela che. (ja8 roDa enDa sogaDIyAnAmAM AveluM che. pAchaLathI azmathI seva putra 1, 1834, pa0 210; mahA- 1 rAjadhAnI pheravIne bekamAM laI gayA te vakhata bhArata, udyogaparva, a397). kaniMgahAma bakane pAtAlapura kahetA. (hiMdusthAnanA siMdhamAM AveluM haidarAbAda e ja pAtAla etihAsika trimAsikanA pu.1 mAM naMdaema kahe che (enazanTa gaphI, lAlaDe, no lakhelo rasAtAla nAmane pAtra ra79), tyAM nAgarAjAo rAjya karatA ! lekha juo.) Aho! Shrutgyanam
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtheyya 141 pApA gzera buddhanA vakhatane hiMdusthAnane pazcima | kalekazanamAM pAka 137 mAM lIdheluM vibhAga jemAM kura, pAMcAla, avaMti, gAMdhAra, vAyupurANanuM avataraNa ). kAja ane sUrasena Adine samAveza | thAya che te (mahAvagna, putra 8, 1, 1-risa GrvjArAma tinevelImAM Avelo pApanAzama DevilsanI sekreDa buka oNpha dhI isTa, nAmano dhodha karaNATakamAM bahu ja pavitra yAtrA putra 17, pATa 146. uparanI TippaNI sthaLa gaNAya che. I. sa. 1834nA orieMTala juo). menyuMalamAM kAunTare enuM Abehuba varNana karyuM che. caitanya ahi trAe AvyA hatA. pAnAnna madrAsa ilAkAmAM kRSNa jIllAmAM bejavADAthI dakSiNamAM sAta maila upara Avele Hist girimekathI uttare be mala ane bihAranA nagaranI AgneyamAM 7maila upara AvelI pAvAmaMgaLagiri te ja. A DuMgarInA zikhara upara pAnAnusiMha nAmanuM nRsihanuM devaLa AveluM purI te ja. jenonA covIsamA tIrthakara mahAche. caitanya ahi yAtrArthe AvelA hatA. vIranuM mRtyu IsvI sana pUrve para7 mAM A (caitanya caritAmRta, bhAga, 2, a0 9). sthaLe thayuM hatuM ema gujarAtanA jaine kahe ahi AvelI mUrtinuM meM bahu ja pahoLuM che, che. mi. prinsepanA abhiprAya pramANe emanuM jemAM yAtrALuo gaLane zarabata reDe che. mRtyu 7ra varSanI uMmare IsvI sana pUrve kahevAya che ke A mUrti pitAnI karelI mAna 569 thayuM hatuM. (sebuI0 50 22 pA0 269 kebInA jana-sUtra)hastIpAla tAne aDadho bhAga ja gaLI jAya che ane bAkIne bhAga bahAra kADhI nAkhe che. Avo rAjanA lahiyAnA gharamAM mahAvIra maraNu kALe mAnatAne aDadho bhAga gaLyA vagara bahAra kADhI rahetA hatA. (DaoN. myularanuM hiMdustAnanI nAkhyA pachI bIje yAtrALu tarata ja je jana-kema, pA0 27). paNa sTIvansananA maNa reDe te adhamaNa zarabata pII jAya che. ka9pasUtranA chaThThA adhyAya pramANe maraNa samaye mahAvIra pApAnA rAjA zastIpAlanA gustha yudhiSThire duryodhana pAse mAgelAM pAMca mahelamAM paryuSaNa (pajajIsana) gALatA gAmo paikI eka, pANIpata te ja. "kurUkSetramAM hatA. mahAvIranA maraNa sthaLe eka vaMDAmAM zabda juo). pANI prastha, zaNaprastha, cAra suMdara devaLe AvelAM che. pApA nAma indraprastha, tilaprastha ane bhAgaprastha e pAMca ApA5purI uparathI vikRta thayeluM che. purAtana prastha eTale gAmo yudhiSThire mAgyAM hatAM, pAvA jyAM budhe cuMDanA ghera bhikSA lIdhI paNa mahAbhAratamAM udyogaparva a0 31 mAM hatI. pradroNa te ja pAvA agara pApA evuM A nAmanA badale kuzasthaLa, vRkasthaLa, jarnala kaniMgahAmanuM kahevuM kharuM nathI. purAtana mAkaDI, vAravata ane bIjuM kaMIka pApA yAne apA5purInuM hAlanuM nAma pAvApurI ema pAMca ApyAM che. paraMtu veNIsaM. che. pAvA ane apApapurI zabda juo. hAra nATakane pahele aMka ane mahAbhArata riluvAlikA nadInA kAMThe jAmaMbhika grAma AgaLa udyogaparvane hara mo adhyAya juo. ahiM zAlavRkSanI nIce mahAvIrane kaivalya prApta kuzasthaLanA badale avisthaLa nAma ApeluM che. | thayuM hatuM. (sTIvansananuM kalpasUtra, a0 6). Gudana nAdi-durga parvatamAMthI nikaLatI dakSiNa kuMDagAma zabda juo. dIpAvalI yAne divA pannara nadI te ja (visananuM mekajInA | LIno utsava mahAvIranA mRtyunI ujavaNI Aho! Shrutgyanam
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArvatI 142 sArU nirmANa karAyela che. (sekreDa buka | AryonI saMskRtI, pAka 372, ane opha dhI isTa, putra ra2, pA. 266). tene na juo.). pArvatI jAlaMdhara deAbamAM kahIsthAnamAM ratha IrAna te ja (viSNupurANa, khaMDa 2, AvelI parabA nadI te ja; A nadI bajerAthI adhyAya 3). hyunazAMganA mata pramANe be ekamaila upalANamAM biAsa nadIne maLe che. sarasthAna e enuM mukhya zahera hatuM. A saMgamathI upalANamAM Azare vIseka | hyunsAMga vakhate sassAnIyana rAjAonA samayamAM maila upara A nadIne jamaNe kinAre maNikarNa IrAnamAM gayo haze. te kALe TAIgrIsa nadI nAmanuM pavitra yAtrAsthaLa AveluM che. upara AvelA TesIphenamAM emanI rAjadhAnI A nadInA barapha jevA ThaMDA vaheNanI pAse ja hatI. su---TAMga-na nAme hyunsAMge gheDa phuTane che. jamInamAMthI nIkaLatA unA varNaveluM sthaLa te surasthAna yAne sarasthAna pANInA puSkaLa jharAone mATe A sthaLa nahi hoya paNa IrAnanI rAjadhAnI sataroprasiddha che. (ja0 e seva baM0 0 17, cana je hAla zAharUDa kahevAya che te haze pA0 290 ). (juo ja e so baM, 1911, rojha bIrajAkSetra te ja. 50 7ra7 ). pAtra purAtana IrAna yAne pArthiyA te ja. | samadra sIlona te. periplasamAM kaheluM pAlI (masyapurANa, a0 121 ). vedamAM sImaMDu ane lemie kaheluM sImAunTa kahelA pRthae te ja pArthiyano. DarAyasanA te ja. pArasamudraka te kauTilyanA arthazAstranA behistunanA zilAlekhamAM pAyAne pArtha ) bIjA bhAgamAM kahelI agalecumanI eka kaheluM che. (relinsanane hiraDeMTasa, putra sIlenamAM thatI jAtI vizeSa. (bhaTTasvAminI 2, pA0 590-616). palava zabda juo. pArasamuMdraka zabda uparanI TIpaNuM juo. ) Do. epaTanA maMtavya pramANe pArade uttara temAM thatA agarU (agalecama)nA mATe silena balucistAnamAM rahetA hatA. ( paTanuM prakhyAta hatuM. vibhISaNe sahadevane bakSIsa ApelA bhAratavarSa yAne hiMdustAnanA mULa rahe. | padArthomAM agaru paNa hatuM (mahAbhArata, vAsIo nAmanuM pustaka pAtra 35). sabhAparva, a0 30 ). Dhipura baMgALamAM AveluM devaghara te ja. ahi | pArika IrAna (raghuvaMza, sagaI4,pleTa 60); vaidyanAthanuM prasiddha devaLa AveluM che. vaidyanAtha ! RgredamAM kahelA parasusa te ja IrAnIe. bAra jyotirliMgamAMnA eka che. nijhAmanA ! behistunanA lekhamAM emane parasana kahyA che. rAjyamAM AveluM bIju pAralI gAma te purAtana (ja0 ra0 e so0 50 15, pAtra pAlIpura che Ama paNa kahevAya che. paNa! 101-103). pAlugAma e vaidyanAtha (devaghara ) nuM | giaa para te ja (vAyupurANa, purva khaMDa, a0 bIjuM nAma che. vakhate e pAralipura uparathI | 45, leka 98 ). mALavAmAM naravaranI vikRta thayeluM hoya (citAbhumi zabda uttarethI vaLAMka laIne vijayanagara pAse juo. ) siMdhu nadIne maLanArI pArvatI nadI te ja. dara siMdhamAM Avela tharapArakara chale | (brahmAMDa purANa, pUvakhaMDa, a0 48; te ja (pANinI, aSTAdhyAyI, khaMDa 4, mAlatI mAdhava, aMka, 9 ane Arki pA0 3,93, khaMDa 6, pA. 1, 157; tenI sarve ripaTa, pu2, pAna 308). Aho ! Shrutgyanam
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 pAvanI prAgbodhI-DuMgara A nAma pArvatI nadInA pUrva taraphanA DabhAMDArakaranA mate viMdhya parvatamALAnA je phAMTAnuM che. pazcima taraphanI pArvatI nadI bhAgamAMthI caMbala ane beTavA nadIo nikaLe caMbala nadIne maLe che. thenaTananA che te bhAga vizeSa (hisTrI ephaDekhana, gejheTamAM parabuTi ane siMda zabdo juo. khaMDa 3; varAhapurANa, prakaraNa 85 ). pavano aMbAlA chalAmAM kurukSetramAM AvelI aravalInI parvatamALAo ane pAthara parvataghaggara nadI athavA kharuM jotAM ghaggara ane mALA sahita rAjapUtAnAnA DuMgare AmAM AvI sarasvatI maLIne thayelI sarasvatIne nAme jAya che. vakhate pAthara zabda pAripAtranuM oLakhAtI purAtana kALamAM ghaNI ja pavitra vikRta rU5 heya. aparAnta, saiArASTra, manAtI nadI te. pAvanI yAne pavitra karanArI zaka, mAlapa (mALavA), malaka ane bIjA A nadI gaMgA nadInA pUrva taraphanA heNo- pradezane paripatramAM samAveza thAya che. mAMnI eka che. ( rAmAyaNa, Adiparva, vastutaH sArAMzamAM hiMdusthAnanA samasta saga 43). gaMgA ane sarasvatInA saMgama pazcima kinArAnA moTA bhAganA agADI bharata A nadI utaryA hatA. pradezano emAM samAveza thaI jAya che. (rAmAyaNa, ayodhyAkAMDa, saga 71). rAmAyaNamAM jaNAvyA pramANe pAripAtra sarasvatI gaMgAne maLI gaI hoya ke nahI yAne pAriyAlTa pazcima samudra upara Avele paNa e kharuM che ke thANezvaranI uttare hate. ( kirikaghAkAMDa, sarga 42, leka sarasvatI kinAre gaMgAtIrtha nAmanuM prasiddha ra0 ). tIrtha che. pitAnA pApa nAza thAya e mATe vArika ( 2) hiMdukuza ane pAmIra te. gaMgAe pite A gaMgAtIrthamAM snAna karyuM | ( niSadha zabda juo). hatuM. ( kanihAmane A0i enDa ri0 , gns. paripatra (1) te ja. (vAmanapurANa, 1863, pa0 64; paMjAba gejheTIyara, | pra. 13; brahmAMDa purANa, khaM0 2, aMbAlA jIle, pA0 ). gharagara yAne pra0 16 ). sarasvatI AhAdinInI pUrve AvelI che. AhAdinI paNa gaMgAnI pUrva taraphanI zAkhA gvA. dakSiNa aphagAnisthAnamAM AvelI pezIemAMnI eka che (rAmAyaNa, ayodhyAkAMDa, nanI khINa che. (pASANaparvata zabda saga 31, ane Adiparva a0 43). | juo. ). sAmAnya rIte ghaggara e mukhya nadI ane pAchaLa (2) bAlekSa zabda juo. sarasvatI ene maLanAre phare ema | prANI sujA. buddhagayAthI vAyavyamAM traNa maila lekhAtuM. (paMjAba gejheTiyara, aMbAlA upara phala nadInI ADe Avele mora jIlla, prakaraNa 1, pA. 5). DuMgara te. A DuMgara uparathI buddha tapa karavAro (2) vaidyanAtha yAne citAbhUmi te ja. | vAne buddhagayAmAM gayA hatA. (Arki, (bRhata zivapurANa, bhAga, 2, a0 3). | sarve ri0 50 3, pa0 105 ). A ofpAtra. caMbala nadInA mULa agADIthI parvatanI naiRtyamAM mera sarovara AveluM che khaMbhAtanA akhAta sudhI gayela viMdhya ane tene lIdhe parvatanuM nAma morA-tAla-kAparvatamALAne pazcima taraphane bhAga vizeSa. pahADa kahevAya che. maMjailI ane zAhIpurAnA (eziyA risarca, pR. 8, pA. 338). gAmomAM thaIne eka guphA jAya che. e Aho! Shrutgyanam
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAgjyotiSapura 144 pinAkinI guphAnA varNana mATe ja e so0 yAdava kumArane peTe tAMsaLuM bAMdhIne garbhiNIne baM0 1904,5. 30-35 juo. veza dhAraNa karAvyo ane pAse ja RSi kAtipuraAsAmanuM kAmarUpa yAne hatA tyAM jaIne puchavA lAgyA ke A strIne kAmADhyA te. ( kAmarUpa zabda juo. ) zuM avataraze te kahe. RSike potAnI mazkarI gauhatI te ja. ( ja ra0 e0 se. karavA AvyA che te jANI krodhathI kahyuM ke are 1902, pA. 25 ) A kAmarUpa rAjyanI sAMbhaLo, ene eka lehamaya musaLa janmaze ane rAjadhAnI hatuM. e musaLathI tame samagra yAdavo nAza pAmazo. kAva thatapura (2) vaTavA yAne vetravatInA RSinI AvI vANI sAMbhaLI badhA yAdava kumAre kinAre bIjI prAgRtiSapura hatuM Ama bahIne tyAMthI nAzI gayA. sAMbane-paherAvelAM jaNAya che. (brahmapurANa a7 28; rAmA- strInAM lugaDAM utarAvatAM jue che to temAMthI yaNa, kirkiMdhAkAMDa; saga 4ra) RSinA vacana pramANe eka lehanuM musaLa vikA. AsAmamAMnuM aMtiyA te ja. nIce paDatuM dekhAyuM. emane ghaNo ja bhaya utpanna prAtha. sarasvatInI AgneyamAM Avelo bhArata- thayo ane e musaLa laIne ugrasena ane varSane (hiMdusthAna) bhAga vizeSa (ama- vasudevanI pAse jaIne pite kareluM anucita rakeSa); magadha sahita grIkoe ullekha karma saghaLuM nivedana karyuM. e vRddhoe jANyuM karele prAsI (mekiMDalane megasthanIsa, ke jo kRSNa ane baLarAma A vAta jANaze pA0 68 ). 3. elDanabarganA mate te chokarAone sakhta sajA karaze. A hake kAzI, kezala, videha ane vakhate magadha temaNe A vAtanI caherathUtha na karatAM te paNa prAcya kahevAtA (buddha, pA0 393 chokarAo pAse ja samudra tIre chAnuMmAnuM TippaNuM ). patthara para ghasAvI nAMkhyuM. ghasatAM ghasatAM kAvatararavato. sarasvatI (1) zabda juo. rahelo ghaNe ja nAno TukaDo samudramAM pheMkI richaTA. kAmarUpa yAne AsAmamAM AvelI nadI devarAvyo. temAMthI kAza jAtanuM ghAsa thayuM. vizeSa (ginI taMtra, uttara khaMDa, a0 je ghAsa vaDe yAdavAsthaLI vakhate jAdava 1; mahAbhArata, bhISmaparva, a0 9). mahemAMhe kapAI mUvA kahevAya che. ane ghasatAM uparA. azokanA giranAranA bIjA zilAlekhamAM ghasatAM vadhelI karaca je samudramAM pheMkI dIdhI hatI ullekha karAyele pradeza vizeSa. brahmAMDapurANa te eka mAchalInA gaLavAmAM AvI hatI. (a) 8) mAM kaheluM pIDika te ja A. A mAchalI pakaDAIne enA peTamAMthI maLelA A pradeza ArkaTa jIllAmAM Avelo hato. A phaNIyAnuM mAchIe tIra banAvyuM hatuM; (ja0 eseba0 1938, pAka A tIra vaDe zrIkRSNane nAza thayo hate. 160-406). vinAvinI. madrAsa ilAkAmAM AvelI pera jitvAkA-tIrtha. gujarAtamAM dvArikAthI pUrvamAM 16 nadI te ja ( skaMdhapurANu, maheSa khaMDa, maila upara AvelA golagaranI pAsenuM sthaLa arUNAcala mahAbhya, a-2, sIvelanI vizeSa (mahAbhArata, vanaparva) keTalAka dakSiNa hidusthAnanI A0i sa. pu. yAdavanA chokarAo piMDarakakSetramAM gayA hatA. 1, pA0 123, 129). Ane pinAkA paNa tyAM emane mehane lIdhe durbaddhi utpanna thaI kahetA hatA. TolemIe Ane TIana kahI che. temaNe pitAnI aMdaranA eka sAMba nAmanA ! e mesera prAMtamAM AvelA naMdIdurganA parva Aho ! Shrutgyanam
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ pistapura teAmAMthI nikaLe che. tyAM agADI te uttara tarapha vhetI hAvAne lIdhe ene uttara pinAkinI kahe che. ( hemilTananuM IsTa IMDi gejheTiyara ). pApani te ja dakSiNa pinAkinI. 145 vistapura. gAdAvarI jIllAmAM AveluM pIThApura te ja. samudragupte A zahera jItyuM hatuM. e zaheramAM liMganI purAtana rAjadhAnI hatI ( smithanA hiMdusthAnanA prAcIna itihAsa, pA0 284). gayApAda te ja. mithavA. bihAra te ja. ( misisa silera sTIvansananuM hArTa epha janijhama, pA0 41 ). prinsyujha. paMjAbamAM karnala jIllAmAM sarasvatI nadInA kinArA upara AveluM pehAA. ahi agADI prasiddha brahmayeAnitIrtha AveluM che. e thANezvaranI pazcime 14 maila upara AveluM che, ( mahAbhArata, vana 5, 0 83; bhAgavata dazama skaMdha, a077,kani mhAmanI hiMdustAnanI prAcIna bhagALa, pra0 146 pA0 101; epi0 iMDikA, pu01, pA. 184 ). pRthUka olavatIne kinAre AveluM che evuM vAmanapurANu ( a0 58, zlAka 115 ) mAM lakheluM che. pRthUdakanA mATe ja. e sA. a~, 1853, pA0 673 jue. kuMveza. pAu Da, puMvardhana ane gauDa teja, ( marhAneA kASa, pu0 3, pA0 109, 110 ). puMDanA nAmanA prathama ullekha aitareyasrAhmaNamAM jAya che. giTaranA mata pramANe puMDra ane pauMDu e e deze! judA hatA. kAzI nadInI pUrve pUniyAnA bhAga maDa jIllA, dinAjapuranA keTalAka bhAga ane rAjazAhI vagere maLIne puMDra thayelA hatA. pAuDa zabda jue. ( pUryAM hiMdusthAnanA prAcIna dezA, jae sAva aM0 1877, pA085). puMvardhana. mADAthI cha maila ane gauDanI zA 19 puMDravardhana namAM 20 maila upara AveluM pAchalA vakhatamAM phirAjAbAda kahevAtuM pAMDuvA te ja. ( sara eca. iliyaTane hiMdusthAnanA zrRtihAsa, pu0 3, pA0 298; garUDapurANa, khaMDa 1, a0 81 ). A zahera prathama mahAnaMdA nadIne kinAre AvyuM hatuM. hAla e nadI pazcima tarapha 4 maila AghI khasI gaI che. puMkudeza yAne paunDunI rAjadhAnI ahiMyA hatI. ( pAMDra zabda jI ). ahiyAM pAtALI devInuM maMdira hatuM. ( padma purANa, uttarakhaMDa, a0 11 ) prephesara vilsananA mate (viSNu purANa, khaMDa 2, pA0 134, 177 ) paudezanA purAtana rAjyamAM rAjazAhI, dinAjapura, ragapura, mAljhA, egarA ane tihu ta vagere zvAone samAveza thatA. TUMkAmAM A deza te uttara aMgALa ja hatA. mi. vesTamekATa A deza binAjapura jIllAmAM Avela piMjara ane khardhanakuTI ( athavA khettAla) tarIke oLakhAve che. ( ja0 e0 seva kha'0 187pa, pA0 188; vaLI ja0 e sA0 0 1908 pA0 267 upara prAcIna agALAnI bhUgALa e viSaya uparanuM lakhANa jIA). kaniMgjhAma A rAjadhAnIne kheAgarA jIllAmAM AvelI karatAyA nadI upara AvelA mahAsthAna gaDha tarIke oLakhAve che. e sthaLa adhnanakuTithI dakSiNe 12 maila ane ane kheAgarAthI uttare 7 maila upara AveluM che. A sthAna patranA hAya ema paNa e kahe che. ( varendra zabdajIe ). avadhAna kalpamAM sumAgadhAvadhAnamAM puMDravana sarasvatIthI pUrvamAM 160 yeAjana yAne 640 maila dUra AvyAnuM kahyuM che. puMDravananA vistAra game teTaleA hAya paNa e tA nizcita che ke mADA chaThTho AmAM gaNAtA. ja e sA. khaM pu0 15mAM peAtAnI IrIthrIyana-- samudranA periplasa uparanI ppiNIomAM jemsa Aho! Shrutgyanam
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ puMDravardhana 146 purAlI Telare kahyuM che ke pharidapura jIllAmAM edilapura | putradAma. zAlagrAma te ja. ( varAhapurANa agADI maLelA kezavasena tAmrapatramAM kahyuM che. a0 143). ke vikramapura pAuMDakano eka bhAga hatuM. (ja0 | dA . sAgara jIllo ane budelakhaMDanA e seva baM0 1838, pA0 45 ane 50 vibhAgane samAveza A pradezamAM thatA upara chapAyelA A tAmrapatranA ( vAmanapurANa a. 76.). kathAsariutArAmAM juo). aitareyabrAhmaNamAM sAgaramAM savAra ane puliMda eka heya (a) 7-18) puMDano ullekha che. e goTALe che. savara te ja sAgara che rAjataraMgiNuM bhAga 4 mAM puMvardhana ( Aki sarve ri0 pu0 17 pAtra 8 mA saikAmAM gauDanI rAjadhAnI hatuM e 113-139). ToleminA kathanAnusAra kulido ullekha che. te samaye jayaMtanA rAjyakALamAM ( puli dA )nuM zahera agara ( sAgara) kAzmIrane rAjA jayapIDa puMvardhanamAM hatuM. A jAtanI eka zAkhA poDA kahevAtI Avyo hato. IyAjhazAhe ghaNe prayatna pUrva ane baMgALAmAM rahetI hatI. tArAtaMtramAM lakhyA baMgALa jenI rAjadhAnI DhAkAnI pAse enera pramANe puliMda zilahaTa (sAi heTa)nI pUrve gAmamAM hatI te ane pazcima baMgALa jenI ane kAmarUpanI uttare AveluM hatuM. rAjadhAnI sAtagAmamAM hatI temane I. sa. 135ra mAM ekatra karyA hatA ane e prAntanI | grdarA . (2) harakAranI vAyavyamAM Avela pradeza rAjadhAnI pAMDuvAmAM sthApI hatI. phirAje vizeSa (mahAbhArata, vanaparva, 139 a0). pAMDuvAnuM nAma badalIne phirojhAbAda pAyuM | pu . kaliMjara teja.(vAyupurANa, a05) hatuM. phirojhAbAdamAM 1446 sudhI rAjadhAnI . tapati (tApI) nadInI eka zAkhA vizeSa. rahI hatI. (leinapulanuM muralIma paNa poSNi zabda juo. rAjakALanuM madhya hiMdusthAnapA0 164). pu. godAvarI nadInI zAkhA parA nadI te ja. uMvardhana. (2) kuMdeza te. ( brahmapurANa, a0 106 ) jNaya. gujarAtamAM Avele zatru iMgara purAgAdhirathAna. zrInagarathI AgneyamAM cAra te ja. A jaina lekonA pAMca pavitra parvata maila upara AveluM paMDarItana. e kAzmIranI mAMnuM eka che. sametazikhara zabda juo junI rAjadhAnI hatI. ( rAjataraMgiNuM, (aMtagadA-dasAo, DaoNbArneTanuM | saga 5,1leka0 ra66). pravarasena potAnI bhASAMtara, pA58). rAjadhAnI zrInagaramAM laI gayo hato. eNe IsvIsana 432 thI 464 sudhI rAjya udA . pAMDupura te ja. ene puMDarIkapura ? karyuM hatuM. paNa kahyuM che te bRhata nAradIya purANa, uttarakhaMDa, a6 73) jyAM pahelAM punAgrI trAvaNakara te; Tolemie jene paraliyA jeminIe mahAdevanA eka liganI sthApanA kahyuM che ane irizrIyana-samudranA perIplesamAM paNa eja nAmano ullekha che ( skephanA karI hatI. peroplasanuM pAnuM 234 juo ). A punaHpUna. paTanA jIllAmAM gaMgA nadIne maLanArI nAma paraloka zabdanuM vikRta thayeluM rUpa che. punapuna nadI te. (vAyupurANa, a0 108; paraloka tyAM AgaLa nikaLatA motInA mATe padmapurANa sRSTi, a0 11 ). prakhyAta che. (DaoN. ena. laeNnI kalakattA Aho! Shrutgyanam
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ purI 147 orienTala sIrIjhamAM chapAyeluM bhejanuM yuktikalpatarU, pA0 111-112). puro orisAmAM AveluM jagannAtha te ja. suhastinanI pachI thaI gayelA jainAcArya | pu vijIsvAmI A jagyAe AvyA hatA te kALe ahi boddha rAjAonuM rAjya hatuM (sthavirAvaLI, 12, 334). gvA vakhate geDoziAnI rAjadhAnI paurA teja, (mahAbhArata, zAMtiparva, pA111; mekkIMDalanI hiMdusthAna para siMkadaranI caDhAI, pA. 172 ). kurIvA (2) narmadA kinAre Avela pradeza vizeSa (bRhatsaMhitA, a0 14; mArkaya purANa, a0 57 ). puruzrI. parUnI te ja. puSag.gaMdhAranI rAdhAnI pezAvara te ja.(devI purANa, a046). gAMdhAra ane nava-gAMdhAra zabda juo. mahArAja kaniSkanI rAjadhAnI ahiyAM hatI. kaniSka kotarakAmavALA lAkaDAno tera-mALane avazeSa muktAne staMbha karAvyo hate. pizAvaranA lAhora daravAjAnI bahAra "zAha kI DherI" nAmanA TekarAmAM adyApi enAM khaMDiyare astitvamAM che. (ja0 ra0 e seTa, 1912, pA0 113). A staMbhanI bAjue kaniSkane bAMdhelo eka bhavya Azrama AvI rahyo hate. A Azrama mahamada-gajhanI ane enI pachI gAdIe AvanArAonI caDhAIonA kALamAM nAza pAmyo hate. (vinsenTa rimathane hindu sthAnane prAcIna itihAsa, pA0 227). kaniSkanA samakAlInanA aMge tAmasavana zabda jAo. isvI sananA 11 mA saikAmAM puruSa- | purane puruSavara kahetA (alabarUnIne hiMdusthAnaputra 1, pa0 206). isvI sananA 6 saikAmAM A jagyAe bauddha-sAdhu | puruSottamakSetra AsaMga raheto hato. AsaMganA nahAnA bhAI vasubaMdhunuM paNa A janmasthAna hatuM. ( ja 20 e. se0 1905. pA37). ttamakSetra. orisAmAM AvelI purI te ja. ( zrIkSetra ane purI zabda juo). mALavAnA rAjA Indradyumna pite bAMkImehana agADI nahAto hato tyAM taratA AvelA lAkaDAmAMthI jagannAthanI mUrti banAvaDAvI hatI Ama kahevAya che ane e mUrtinI pate baMdhAvelA devaLamAM sthApanA karI hatI (skaMdapurANa, viSNukhaMDa, purUSotama kSetra mahAbhya, a0 1; brahmapurANa, a0 51). rAjA zivadeva yAne subhAnadevanA vakhatamAM jyAre raktabAhu nAmanA yavane orisA upara hallo karyo tyAre A mUrtine erIsAnI pazcima sImA upara AvelA senapura-gopAlI nAmanA sthaLe khaseDI tyAM saMtADavAmAM AvI hatI. raktabAhunA AkramaNanA vakhatamAM eka asAdhAraNa rela AvI hovAthI A devaLano nAza thayo hato. keTalAka saikA bAda isvI sananA chaThThA sekAmAM rAjA yayAti kezarIne A mUrti pAchI maLI hatI. anaMga (aniyAMka ) bhImadevanI AjJA uparathI maMtrI paramahaMsa bAjapAIe eka karoDa rUpiAnA kharce navuM devaLa baMdhAvyuM hatuM. musalamAna thayelA rAju nAmanA eka hiMdue pAchaLathI A mUrti bALI nAkhI hatI. A mANasa baMgALAnA paThANa rAjA sulemAna zAhano senApati hAI kAlApahADa kahevAto ( kailAza caMdrasenane dArUbrahma sTalijagane oDhIA). pitAnA bhIlasAnA stUpamAM kaniMgahAma kahe che ke jagannAthanI mUrti bauddha triratnanA AkAranI banAvAI hatI. vastutaH jagannAtha, balarAma ane subhadrAnI mUrtio buddha, dharma ane saMgha sUcaka che. purAtana azokanA mULAkSaremAM ya, ra, va, la ane Aho! Shrutgyanam
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ puSkara 148 puSpAvatI sa te vAyu, agni, jaLa ane pRthvI e pujArI. Akasasa nadInI uttarathI pazcima cAra mULatA ane zikhara upara kamaLa tAtAra sahita madhya eziAne bhAga vizeSa. ane ardhacaMdra sahita sumerUnA sUcaka che. vakhate bhukkara yAne bukhArA uparathI A ( kaniMgahAmanA bhIlasAnA stUpe, pAtra nAma paDyuM ke heya. grIka loko A pradezanI 355 ane haDasananA buddhanuMvAMgmaya ane gaNanA sAthiyAmAM karatA hatA. dharmamAM avataraNa lIdheluM pUjAkAMDa, pATa | gujarAtI. sarasvatI (1) jue (mahA105 ). phAhiyAna ane zunazAMge buddha dharma ! bhArata, zalyaparva, a0 39). ane saMghanA ratha kheMcAya che, te saMbaMdhI purAvatI. puSkalAvatI te ja. varNana karyuM che. jagannAtha, balarAma ane subha vatIna. raMgUna teja. A sthaLa ramaNya drAnI mUrtie te anukrame varAhamihira pitAnI ! maMDalamAM AveluM kahevAya che. tapura ane bahatsaMhitAnA a0 58,ka 37 mAM kahyA bhaluka nAmanA be bhAIo jemaNe buddhane pramANe kRSNa, baLadeva ane devI ekAmazAnI baudhitva prApta thayuM tyArapachI tarataja sUcaka che ke nahi e vAtanI chANuM madha ane bIjA khAdya padArtho ApyA hatA chANa thaIne haju sudhI ene nirNaya thaye teo be puSkarAvatI nagaranA rahevAsI hatA. nathI. sAvitrI yAne ekanamazAnA nAma ane bIjA bauddha granthakAre A sthaLane okala temanA mULanA sArU vAyupurANa, a8 25 paNa kahetA. A bhAIoe budhe temane juo, misTara piTarsana kahe che ke A ApelA pitAnA keza upara potAnA svadezamAM murtio "Da"nA pratIka che. (ezi gayA pachI tyAM sadagana nAmanuM devaLa baMdhAvyuM yATika-risarca 8, jagannAtha ). purI te prAcIna "daMtapura che ema hAla nirNita thayeluM hatuM (sekreDa bukasa oNpha silena, putra 3, che. ahiyA agADI buddhane DAbe kutarIye dAMta pA0 110 uparane uphAmane buddhisTa pUjAnA mATe surakSita rAkhavAmAM Avyo TrekaTa nAmane lekha; ja e seva baM 1859, pa0 434 ). hato. ( daMtapura ane zrI kSetra zabdo juo). purIthI relavenA raste 10 mila dara gujare. kRtamALA ( vegA ) nadInuM mULa AvelA sAkSIpAlamAM zrIkRSNanI bahuja | jemAM AveluM che te malaya parvatAvalIne bhAga suMdara mUrti che ane bAlAsarathI pazcimamAM vizeSa. (mADeya purANa, a0 57; pAMca maila upara AvelA ramunAmAM khIrArA viSNupurANa, khaMDa 2, a0 3 sarakhAvo). gopInAthanI mUrti AvelI che. gupura. paTaNuM te ja. muLe pATalIputranA eka bhAganuM A nAma hatuM Ama jaNAya che. e kudara. ajamerathI 6 maila upara AveluM puSkara bhAgamAM dhanADhaya loko ane amIre rahetA nAmanuM talAva te ja. ene "pokharA" paNa hatA. (mudrArAkSasa, aMka 1); A jagAnA kahe che. mahAbhAratanA samayamAM puSkaranI nAma uparathI AkhA zaherane puSpapura yAne AjubAju vA puSkaranI pAse utsavasaMketa kusumapura ( kiMvA kumAra ) kahetA hatA. nAmanA mlecchanI ATha jAte rahetI hatI. rAjyamahela A sthaLe AveluM hatuM, pATa(sabhAparva, a0 ra7-3ra ) ane raghu lIputra ane kusumapura te ja. vaMzanA cothA sarganA 78 mA kalekamAM puSpavatI, trAvaNakoramAM AvelI pasaMbaI nadI teja. ullekhAyele himAlaya zabda juo. (varAhapurANa, a0 85). Aho! Shrutgyanam
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvakozala 149 perimuda Faa . kezala te ja. (mahAbhArata, vanaparva, | juo. puSkalAvatI yAne puSkarAvatInuM junuM a0 19). nAma utpalavatI hatuM (uttarapathamAM AvelI). pUrvanA narmadA nadI te ja. ahi AgADI potAnA eka pUrvajanmamAM vi. apara-videha zabda juo. ( Do0 buddha brahmaprabhA nAmanA sAdhune rUpe eka Ara. ela. mitranuM lalitavistAra, kSudhAtura vAghaNane pitAnuM zarIra khAvA ApyuM a0 3 ane paramA pAnA upara tenI hatuM. bhUkhanI mArI A vAghaNa potAnAM navAM janmelAM be baccAMne khAvAnI aNI TippaNu juo). para hatI ( divyAvadAna-mALA, Do. . pathelisa zabda juo. Ara0 ela. mitranuM nepALanuM saMskRta pUrvAvatI. naimiSAraNyamAM vahetI gomatI | buddhisTa sAhitya, pA. 316. ) ( gamatI ) nadInI zAkhA vizeSa. (devI ! tAro. mahAnadIne rAju agADI maLabhAgavata, khaMDa 4. a0 8; masyapurANa, nArI pIrI yAne parI nadI te. (eziyATika a0 1, pAra 162 ). risacIjha, putra 15; kaniMgahAmane pUrNafdhu. dakSiNa--siMdhu te ja Ake sarve ripaTa, putra 17, pA. 8). devapura zabda juo. pusrAvatI. gAMdhAranI junI rAjadhAnI puSka lAvatI yAne puSkarAvatI te ja. A zahera | teni. godAvarI upara AvelA piyANanI rAmacaMdranA bhAI bharate vasAvyuM kahevAya che. AsapAsano mulaka yAne mahArASTra. (azeeNe pitAnA putra puSkalanA nAma uparathI kanA giranAra ane vailinA zilAlekha A zaheranuM nAma puSkalAvatI rAkhyuM hatuM. smithanA "azoka mAnAM pAtra 120; ane puSkalane ahinuM rAjya soMpyuM hatuM. bhAMDArakarane dakSiNane prAcIna itihAsa, ( rAmAyaNa, uttarakhaMDa, saga 101-114; khaMDa 3; ja0 0 0 naM0 1838, ja0 0 0 naM0 mAM lesinanA pA0 267). lekha, 1840, pA. 476 ). mahAna sikaMdare | parimu. muMbaI pAse Avela sAlaseTa beTa che. ghere ghAlIne A zahera astisa (hastI) | grIkAe ene parImUla kahyo che. kempabela nI pAsethI jItI lIdhuM hatuM ane teNe seMgo- parimUla te similA Ama kahe che ane Iyasa ( saMjaya ) ne pitAnI pachI saMpyuM mekaphiMDala ene Take Ape che. (lemI, hatuM. pezAvara jIllAmAM pezAvaranI uttare 18- pA2 201 ) ( paNa eja kartAnuM maila upara svATa ane paMcakarA nAmanA be megAsthinIsa ane eriyane varNaveluM veLIo ekatra thaIne leDI nAme oLa- prAcIna hiMdusthAna, pA. 14ra uparanI khAtI nadI upara ane kAbula nadInA TippaNuM juo ). paNa DAkunhAnA maMtavya saMgama AgaLa AveluM aSTanagara yAne pramANe sAlaseTanuM prAcIna nAma zAkkI che. hastanagara ( caraddhA ) teye puSkalAvatI (zAThI zabda juo). izukhristanI heya. grIka-le ke te sthaLane piyuke- 4thI sadInA AraMbhamAM buddhane dAMta lAoTisa kahetA ane te kAbula nadInI tyAM daTAyela hovAthI te sthaLa pavitra gaNAya pelI bAju izAnamAM 15 maila upara siMdhu che. buddhisTayAtrALuo e samaye nadIne kinAre AveluM hatuM. gAMdhAra zabda | A beTamAM AvyA hatA. kenarInI guphAo Aho! Shrutgyanam
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ potana 150 pauMDravardhana (caityo) A beTamAM AvelA zilAlemAM paurasanuM rAjya te. (mahAbhArata, sabhAparva, kRSNagiri nAme oLakhAvAI che. pharagyuzananA raha: harSacaritra, adhyAya 6 ). dhAravA mujaba A caityo IsvI-sananA 5 mA | vahu. kuMvardhana te ja, bAlInA dIkarA paMDUnA saikAnI zarUAtamAM banAvAyelA che. hiMdu nAma uparathI Ane paMdeza paNa kahetA hatA. sthAnane ane pUrva taraphanA ArkiTeka AnI pUrva sImA upara karAyA carane itihAsa, pAra 161 ). judI judI nadI AvelI hatI paNa mi. vesTamerkoTa uMcAIe eka moTI khaDakavALI TekarI upara kahe che ke brahmaputrA nadI AvelI hatI. A guphAnAM devaLo AvI rahyAM che. sauthI (ja. e setu baM0 1875 pATha 3) moTAmAM moTuM ane ghaNuM ja mahattvanuM enI pazcime kezikI ( kezI) ane uttare devaLa e buddhanuM che. A ghaNuM suMdara ane himAlayanI hAramAne hemakaTa parvata ane bhavya che. (bizapa hebaranuM IMDiyana dakSiNe gaMgA nadI AvelAM hatAM. kRSNanA jarnala, putra 2, pA130) tejazI vAsudevanuM ahi rAjya hatuM. (harivaMza, utara godAvarI nadInA uttara kinArA upara AveluM a0 281-282; padmapurANa, uttarakhaMDa, paiThANa te ja. A asmaka yAne asmaka yAne a0 94; brahmAMDa purANa, pUvakhaMDa, a0 mahArASTranI rAjadhAnI hatuM (mahAviMda pa5 ). vakhate A dezanuM nAma puM, deza sunaMta, buddhanA vyAkhyAnomAM, bhAga 2) yAne paiDuM hatuM ane rAjadhAnInA zaheranuM jAtaka, 3. pA0 2 ) pratisthAna zabda nAma paDavardhana hatuM. Ane karUSa paNa kahetA juo. hatA. ( bhAgavatapurANa, dazama skaMdha, taro. potana te ja. (jAtaka 3, pa0 2). a0 66). baMgALAnA mAdA jIllAmAM AveluM posTara. ToleminA kahevA pramANe gaMgA nadInA pAMDuvA te ja A ema kahevAya che. pUrve mahAmukha kambisananI pAse AveluM naMdAne kAMThe A zahera AveluM hatuM. hAla nadI zahera vizeSa (mekakriDalane TolemI, pAtra khasone pazcimamAM cAra mila che. gaI che. A hara ). kelaparvatapura e ja ( iMDiyana jagyAe suprasiddha adInA majIda ane eka eMTikavarI 1921mAM naMdalAla dene samayano rAjamahela manAyelo satazagaDha Avela gaMgAne prAcIna pravAha nAmane lekha hatA. mahAbhArata (sabhAparva, a0 51 ane juo. ) bhISmaparva, a0 9) ne anusarIne mI. panna. pitana te ja. A zahera azmake vasAvyuM pArgoTara paMDra ane paiDa e be judA deza hatA hatuM (mahAbhArata, Adi parva, a0 179, Ama mAne che. teo mAne che ke gaMgAnI dakSiNe leka 4-pI. sI. royanI AvRtti). pauDa ane aMga ane baMganI vacce uttare paM AvelA hatA. hAlanA saMtAla paragaNuM ane pirivA. pAMDupura te ja. ( padmapurANa, uttara vIrabhUma ane hajArI bAgane uttara taraphanA khaMDa, a0 95 ). bhAgano samAveza pauMDramAM thatuM hovA joIe auni. punaka te ja. (vAyupurANa, a0 45).. (pUrvahiMdusthAnanA prAcIna deze nAmane varSa. gujarAta jIllA sahita jhelama nadIne pUrva lekha, javaeTa seva baM0 189pa085). kinAre Avelo deza vizeSa. purUo mULa | gaIna. paMDavardhana ane puMDa zabdo juo. ahi rahetA. sikaMdaranI joDe yuddha karanAra ' A nAma deza ane tenI rAjadhAnI bannene Aho! Shrutgyanam
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ paiThANa 151 paMcanada lagADAtuM hatuM. laukika yAne saptarSi saMvata nA (phayuraranuM monyumeMTala eMTikavITIjha ane 3825 (I.sa.750) mAM jayapIDa vinayAditya iskIzansagerIprasAda mizvanuM kAzmIranI gAdI upara Avyo hato. eNe paMDa- kedAranAtha badarIvizALa yAtrA ). vardhanamAM AvIne paMcagauDanA pAMce ThAkorane harA- | jA . bhAgIrathI ( gaMgA ), gomatI vIne pitAnA sasarA yaMtane gauDanI gAdI u5ra | ( godAvarI ), kRSNaveNu ( kRSNa ), besADayA hatA. eNe (sTeinanI | pinAkinI ( penara ) ane kAverI e pAMca rAjyataraMgiNI,pura,pA 63;vizvakeSa, paMcagaMgA kahevAya che. "kulIna" zabda juo). vaMjasArasvata (sArasvata zabda juo), piMTALa. pratiSThAna te ja kAnyakubdha, gauDa, mithila ane utkalanA brAhmaNa raMvAra. hiMdukuza parvatanA dakSiNa taraphanA paMcagauDa kahevAtA hatA (hariprasAda zAstrInuM DhALa upara Avelo paMcakarA challo ane racita ballAla caritama, pA0 2). A paMcagauDa nAmanuM zahera che. vAta (suvaratu) nadIne paMcagauDa te bhaugolika vibhAge nahi paraMtu maLanArI paMcakerA nadIne kinAre A sthaLa uttara hiMdusthAnanA brAhmaNanI pAMca jAtinuM nAma AveluM hatuM. paMcakeza ane paMcagauDa bane che. (zeriMganuM hiMdu TrAijha ane kAsTasa, paMcarpaTa uparathI vikRta thayelAM nAmo che. pA0 19, paNa tyAM ApelAM nAmamAM "gaurI" zabda juo. (mahAbhArata, sabhA- keTalAka pheraphAra che ) rAjataraMgiNImAM parva, a0 3ra). sahadeva pAMDave A vibhAga kahelA paMcagauDa te baMgALAnA bhaugolika jItyA hatA. enuM mukhya zahera dIra che. vibhAge che. kuMDavardhana, rAdha, magadha, tiravaravAra garavALamAM himAlayanI parvatamALA bhukti ane kadAca bareMdra e A upara AvelA kedAranAtha, tuMganAtha, rUdranAtha, vibhAgonAM nAme che (Do. sTInanI madhyamezvara ane kalpezvara vagerenA devaLa rAjataraMgiNI, pu. 1, pA0 163; ja maLIne paMcakedAra kahevAya che. ane A devaLo eve soga baM0, 1908, pA208). yAtrAmAM khAsa suprasiddha dhAma gaNAya che. uttara6. zataku, vipAsA, IrAvatI, caMdrabhAgA pAMDavomAMnA ajunanI joDe laDatAM laDatAM ane vitatA e pAMca nadIovALA pradeza sadAzivarUpe bhagavAna mahAdeva bheMsanuM rUpa paMjAba te. ( agnipurANa, a0 109 dhAraNa karIne nAsIne kedAramAM saMtAI gayA mahAbhArata, kaNa para, a0 45). khasusa hatA. paNa aju nathI sapaDAI jaI saMkaDA- karIne A nAma satalaja ane bisa maLIne maNamAM AvyAthI jamIna khodIne temAM thatA ghAranA strota-jyAM vahe che te pradezane pasI gayA hatA. paraMtu temanI pUThane bhAga lagADAya che ane rAvI, cInAba ane jhelama jamInanI bahAra dekhAya tema rahyo hato. A A traNe nadIo ekaThI thaIne mithuna koTa sthaLe te pUThanA bhAganI pUjA thAya che ane agADI sidhune maLe che te pradeza trinA bhagavAnanA zarIranA bIjA bhAganI pUjA kahevAya che. dariyasa histakSese A pradeza cAra jude jude ThekANe thAya che. tuMganAthamAM sara karyo hato. ( relinsananuM pAMca emanA bAhu-hAthanI, rUdranAthamAM emanA mukha moTA rAja, putra 4, pa0 43 ). menanI, madhyamezvaramAM emanI nAbhinI ane kalpa Dara, epeleDeTasa, Ilasa, Dinisiasa, zvaramAM emanuM mastaka ane jaTA pUjAya che. ' sTrezana, hipeTasa, DAyomiDisa, nisiyasa, Aho! Shrutgyanam
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcanada 152 paMcatIrtha telephasa, ane hImayasa A badhA mahAna yunAnI ! - pradezane kuzana kahetA ( ja0 0 0 rAjAoe paMjAbamAM rAjya karyuM hatuM. A rAjA- ! " 0 15, pa0 233). A kuzana rAjAee eka pachI eka ema anukrame rAjya | ee I. sa. 198 thI IsvI sana 376 sudhI karyuM nathI paNa temaNe eka kALe paMjAbanA rAjya karyuM che. gupta rAjAoe emanA judA judA bhAgamAM samakAlIna tarIke rAjya rAjyane aMta ANyo hate. e gupta kareluM che. A yunAnI rAjAoe IsvI- para vijaya meLavyo hate (Do. Ara0 sana pUrve bIjA saikAnA AraMbhathI te bhAMDArakarane hiMdusthAnanA prAcIna IsvI-san 78 sudhI rAjya karyuM che. IvI ItihAsa para daSTipAta ane sana 78 mAM zaka lekee Amane jItI lIdhA prophesara bI. Ara0 bhAMDArakarano hatA. venaneesa, spelirisesa je neno- kuzanano zilAlekha ane zaka saMvaesane bhAI thatuM hatuM, ajAsa 1le, tenI sthApanAne prazna e nAmane ajhIlisesa, ajAta bIje, mauesayAne moga muMbainI royala eziyATika serAA che zaka rAjAoe paNa paMjAbamAM rAjya ITInI zAkhAmAM putra ra0 mAM, 56 karyuM che. Do. rAmakRSNa gopAla bhAMDArakara bhAgamAM, pA0 356 mAM, TippaNa , ane prephesara DI. Ara0 bhAMDArakaranA ! ja0 e0 sebaM0, 1908, pa0 81). maMtavya pramANe zaka-saMvatane sthApanAra | paMcana. ( 2 ) kurukSetramAM AveluM yAtrA sthaLa prophesara elDanabarga kahe che tema kaniSka vizeSa. (mahAbhArata, vanapava, a0 83, nahIM paNa veneniyasa hato. hiMdusthAnanA A zloka 16). sAthiyana rAjAoe IsvI-sana 78 thI paMcana. (3) jayezvara (?) nI pAMca isvI-sana 156 sudhI rAjya karyuM che. nadIe jAtedaka, tristrota, vRSadhvanI, svarNadaka mauesanA rAjyakALamAM IDa parthiyana vaMzanA ane jaMbunadI e pAMca samagra rIte paMca pahelA rAjA gerise paMjAba jItI nada kahevAya che. ( liMgapurANa a0 1, lIdhuM hatuM. sithiyana rAjAonI rAjadhAnI | 43). sistana ( zAka dvIpa zabda juo )mAM | paMcana. (4) dakSiNamAM AvelI kRSNa, hatI. ane teo paMjAbamAM sUbAonI veNa, tuMgA, bhadrA ane kAnA e pAMca mAraphate rAjya karatA hatA. keTalAeka nadIo dakSiNa paMcanada kahevAya che (viSNu lakhanArAonA maMtavya pramANe gonDorisanI | saMhitA, a085; sekeDa buka oNpha dhI pachI thanArA rAjAonI rAjadhAnI bakhamAM | IMsTa, pa0 7, pA. 259 uparanI hatI. IDarthiyana yAne pallava rAjAo . TipaNI.). gorisa, abdagasisa-je gaDorisano | hatI. haradvAranI pazcime AvelI be DuMgarIbhatrIje hate; orthagnisa, asaMsi, enI vacamAM Avelo pAMca talAvaDIone parisa, ane sanabarisa rAjAoe paMjA- paMcatIrtha kahevAmAM Ave che. amRtakuMDa, bamAM rAjya karyuM hatuM. palanuM rAjya taptakuMDa, sItAkuMDa, rAmakuMDa ane sUryakuMDa kuzana rAjA kajulakaphIsIse IsvI- te A taLAvaDIonA nAma che. sana 198mAM jItI lIdhuM hatuM. AkhA sase. paMratIrtha. (2) mahAbhAratamAM kaheluM madrAsa niyana rAjyakALamAM kiramananI purva taraphanA ! prAMtamAM AveluM yAtrA sthaLa vizeSa (Adi Aho! Shrutgyanam
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcadrAviDa 15? paMcavaTI parva, a0 2 7). ajuna A sthaLe agADI kaNe tapa karyuM hatuM. (3) alakanaMdA Avyo hato. paMcAsara te ja. (skaMdapurANa, ane maMdAkinInA saMgama agADI AveluM kumArikAkhaMDa, a0 1). rUdraprayAga te. (4) alakanaMdA ane hAnI nadI paMcadrAvi draviDa, karNATaka, gujarAta, mahArASTra naMdA yAne naMdAkinInA saMgama upara AveluM ane tailaMga yAne AMdhra e paMcadrAviDa naMdaprayAga, ane (5) jozInAtha athavA kahevAya che. (vilsanane kaSa). A nAma jozImAthanI najadIka alakanaMdA ane bhaugolika vibhAganAM nahi paNa dakSiNa viSNagaMgAnA saMgama upara AveluM hiMdusthAnanI brAhmaNanI jAtIonAM nAma che. viSNuprayAga te. A badhAM pAMca prayAge (zeriMganuM hiMdanI jAte ane nyAto kahevAya che. A badhA strota ekaThA thaIne pAka 119). gaMgA-nadI bane che. enA upalANanA bhAgane vANA tIrtha. choTA nAgapura vibhAgamAM udaya alakanaMdA kahe che. bhAgIrathIne maLanArI pura nAmanA jIllAmAM AveluM sthaLa vizeSa. kapu, eka nadI jAnhavI kahevAya che. (ja. baMdhanapura, vaMchIyAmba ane triI nAmanAM sthaLo e seva baM0 50 18mAM 762 pAnanI rAmAyaNamAM kahelA paMcAsara nAmanA sarovaranI sAthe chapAyele haiMgasananI himAlayanI bAju mAM AvelAM hatAMAma manAya che. (choTA prAkRtika bhUgaLamAMne nakazo juo.). nAgapura vibhAganAM prAcIna sthaLe) uttathI . badarInAtha, vRddhabadarI, bhaviSyabadarI, paNa bhAgavatanA dazamaskaMdhanA 79 mA pAMDukezvara ane AdibadarI e pAMca badarI adhyAyamAM A sthaLa dakSiNa hiMdusthAnamAM kahevAya che. (gArIprasAda mikSanI kedAraAvyAnuM kahyuM che. caitanyacaraNAmRtamAM A nAthabadarI-vizAlAyAtrA). sthaLa gokarNamAM AvyAnuM kahyuM che. gharavaTI. godAvarInA kinAre AveluM nAsikanI suprasiddha TIkAkAra zrIdharasvAmInA maMtavya | pAsenuM sthaLa vizeSa. pitAnA dezavaTA pramANe paMcAsAra tIrtha madrAsa ilAkAmAM daramiyAna zrI rAmacaMdra lakSmaNa ane sItAjIAvelA phAguna yAne anaMtapuranI pAse nI sAthe ahiM rahyA hatA. A jagyAethI AvyAnuM kahyuM che. A sthaLa belarIthI laMkAnA rAjA rAvaNe sItAjInuM haraNa karyuM AgneyamAM 56-maila upara AveluM che. pAMDava hatuM. nAsikathI thoDeka cheTe AvelA khera arjuna ane balarAma A sthaLe AvyA hatA. nAmanA gAmamAM zrIrAme mArIcane mAryo hate. mahAbhArata (Adiparva, a0 217) A mArIca zrIrAmane temanI parNakuTImAMthI uparathI jaNAya che ke madrAsa ilAkAmAM AveluM chetarIne laI gayo hato. nAsika satinuM nAka paMcatIrtha e ja paMcAsara tIrtha che. kapAIne ahiM paDavAne lIdhe zaktinI eka agvo. osisa nadIne maLanArI paMja nadI pITha gaNAya che. A jagyAe rAmacaMdranA te. e nadI hiMdukuzamAMthI nikaLe che. bhAI lakSmaNe sUrpaNakhAnuM nAka kApyuM hatuM. (bhAgavatapurANa, paMcama skaMdha, a0 20). A be banAvAnA lIdhe prAcIna paMcavaTInuM vaMcAyA. (1) bhAgIrathI ane alakanaMdAnA nAma nAsika paDayuM che. nAsikanI pAse saMgama agADI AveluM devaprayAga te. (2) AvelI cetya guphA isvIsananA bIjA ane alakanaMdA ane piMDara-nadI yAne karNa gaMgAnA trIjA saikAmAM banAvAI hoya e phargyusana saMgama upara AveluM karNaprayAga. A saMgama! mata che, 20 Aho! Shrutgyanam
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcavedI paMcavavI. prajApativedI zabda jI. paMcAnana. paTanA ane gayA jIllAmAM rAjagIranI pAse vhetI pazucAna nadI te. vakhate rAmAyaNamAM kahyA pramANe giritraja yAne rAjagRhathI pU`mAM vhetI sAna nadInuM junuM pAtra paNa heAya (mahAbhArata, Adiva, a0 32 ). agara prAcIna sapi`ni paNa hAya ( giyika zabda juo ). 154 paMcAla. rAhilakha'Da te. mULe himAlayanI taLeTIthI caMbala nadI sudhI AvelA dillInI uttara ane pazcima taraphanA pradezane pacAla kahetA. paNa pAchaLathI gaMgA nadIthI judA thayelA e pradezane uttara ane dakSiNa pa'cAla kahetA. uttara pa'cAlanuM mukhya zahera ahicchatra ane dakSiNa paMcAlanuM kAMpiya hatuM. dakSiNa paMcAlapAMDavAne paraNelI draupadInA pitA drupadanuM rAjya hatuM. dakSiNa paMcAlanA bIjA mukhya zaheranuM nAma mAkaMDI hatuM. gaMgA-nadInA dakSiNa kinArAthI cavatI yAne caMbala nadI sudhI dakSiNa pA~cAlanI sImA hatI. ane uttara paMcAla gaMgAthI himAlaya sudhI gaNAtA. yuddhanA samayamAM pacAsanI rAjadhAnI kaneAjamAM hatI. (rIsa-viDatu buddhisTa-iMDiA, pAnu 27 ). pAMDya. hAlanA tinevelI ane madurA chaThThA te. jude jude kALe AnI rAjyadhAnI uragapura yAne urIyara ( arvAcIna tricinApelI), mathurA ( arvAcIna madurA ) ane tAmrapaNI nadInA mukha agADI AveluM kAlakaI yAne kArakarkamAM hatI. hAla kAlakaI tAmraparNInA mukhathI pAMca mailanA che. aMdara AveluM che. khIjA saikAmAM TAlemie kAlakaneA ullekha karyAM che ane mArkApelAe ene kAyela nAme kahyuM che. (yUlanA mArkApAlA, pu0 2, pA0 305 ). sTmAe paMDIana nAme ullekha karelA pAMDupura pArasa je pAMDavane rAjA hatA ema spaSTa jaNAya che. teNe isvIsana pUrve 26 agara 27 mAM AgasTasa sIjhara pAse re|mamAM prathama elacI mekalyAnuM kahevAya che. ( ja0 ra0 e sA0, 1860, pA0 309; keDavelanu phAveDiyana kampereTiva grAmara, pA0 11 ). caMdramikaziva je isvIsana 44 thI 5ra sudhI sileAnane rAjA hatA teNe isvI-sana 41 thI 54nI vacce khIjIvAra peAtAnA elacI rAmamAM mAkalyA hatA. te vakhate rAmamAM kalAuDIasa rAjya karatA hatA. ( ja0 ra0 e sA0 1861, pA0 349-350). trIjA saikAmAM yelA severasakrAmADasa ane sIDeAenTAninasanA rAjyakALamAM hiMdusthAna ane rAmanI vacce ghaNA vyavahAra cAlatA hatA. e kALe elekajhAMDDI ane pAlamarA vyApAranA mATe prakhyAta ane samRddhazALI sthaLa hatAM. ( ja0 ra0 eka sA0, 1862, pA0 276 ), pAMDayanuM rAjya i. sa. pUrve 6ThTho sadImAM sthapAyuM ane i. sa. nI 11mI zadInA madhyakALamAM nAza pAmyuM hatuM. ane pachIthI nAyakAe punaH sthApanA karI hatI. uttarahiMdusthAnanI pAMDaca jAtInA pAMDue sthApelA saMsthAnanA mATe prephesara DI0 Ara0 bhAMDArakaranAM hiMdusthAnanA prAcIna itihAsa sabandhI vyAkhyAne pA0 10-11 jIA ). pAMdu. pAMDaya te ja. a0 76 ). uphAmanA mahAvazI, pAMDupura. muMbaI IlAkAnA satArA ane zAlApura jIllAomAM vhetI. bhImarathI yAne bhImA nadIne dakSiNa kinAre AveluM paDharapura yAne paMDharapura te ja. ahiMyA viThThalanAtha yAne videkhAdevanuM suprasiddha devaLa AveluM che. A mUrti zrI kRSNanI ja che ( muMbaI gejheTiyara, pu0 20, pA0 417, caitanya caritAmRta, Aho! Shrutgyanam
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ phalakivana 155 bamrI madhya adhyAya 9). pAMDupura e puMDarIka- surata. hRnazAMge o-calI kahI che te jagA. purane vikRta thayela zabda che e spaSTa che. kanIMgahAme (enazanTa jyogrophI pAnu pitRbhaktinA mATe prasiddha thayelA puMDarIkane 494). kanIMgahAme gujarAtamAM Avela IDatyAM zrIkRSNa bhagavAna ane rUkimaNa AvatAM. rano pradeza te ja A ema kahyuM che; kanIMgapaMDarIka-kSetra, tapasAzrama, ta5sA ane hAmanA mate paurANika samayano sauvIra deza paiDarIka e badhAM A nAmanA paryAya che. te ja A bahata tiSanava pramANe IDara e ilvadurga zabdanuM vikRta rUpa che. e hiraNya nadI upara AveluM che. Abu parvata vina. kurakSetramAM jyAM bhagavatI nadI upara pAsenA vasaMtagaDhanA dhavalazilA lekhamAM AveluM zukratIrtha che, tyAM AveluM vana vizeSa. badarI nAmano ullekha che. (ja. e se0 : A jagyA thANezvarathI Agneya dizAmAM baM0, 1841, pA0 821.) sattara mAIla upara AvelI che. (Arki saH ri0 putra 14, pa0 101; 50 bhAve vI. badarikAzrama zabda juo. vanapava, adhyAya 83. ) variyAima. saMyukta prAMtamAM garavAlamAM AvelA IT. paMcAssAra tIrtha zabda juo. (bhAga badarinAtha che. himAlayanI mukhya parvatamALAnuM vata, skaMdha 10, adhyAya 70). e eka zikhara hAI haradvArathI uttare eka ma. StrAma. cittAgAMga te ja hinAnI majala upara ane zrInagarathI IzAnamAM 4. nilAMjana (niraMjana) ane meha paMcAvana mAila upara AveluM che. naranArAyaNanuM nAnA stroto ekaThA thaIne banelI nadIne devaLa bizenagaMgA (alakanaMdA)nA mULa phalagu kahe che. nilAMjana mohanAne buddhagayAthI pAse pazcima taTa upara bAMdheluM che. A nicANamAM Azare eka mAIla upara AvelI devaLa nara ane nArAyaNa nAmanA be pahADothI mUrAnI DuMgarI pAse maLe che. phalam gayAnA sarakhe cheTe AvelA tapanakuMDa nAmanA unA pradezamAM thaIne vahe che. brahma sarovaramAMthI pANInA jharaNu agADI bAMdheluM che. vakhate mAMDIne uttara mAnasa sudhI A pravAha unA pANIne jhare tyAM hovAnA kAraNe ja pavitra manAya che. (agnipurANa, adhyAya devaLane mATe A jagyA pasaMda karI haze. 21. ) A sthaLa gaMdhamAdana parvata upara AveluM jiri. A siMdhu nadInA mukhanI pAse che. (eziyATIka rIsarcajha, putra 11 Avela che. (bahata saM0 14, leka-18) ArTikala 10; mahAbhArata, zAntiparva, nA. mI. pArgeTara zaMkA kare che ke A nAma adhyAya 33pa.). A devaLa I. sa. nA penagaMgA yAne painagaMgAnuM che. ene siMdhuphenA AThamA saikAmAM zrImachazaMkarAcArye baMdhApaNa kahetA. (ba) puru. adhyAya, 129; vyAnuM kahevAya che. ene badarI ane vizAlAja0 0 0 0 1911,pa0803) A badarI paNa kahetA (mahAbhArata, vanaparva nadI godAvarIne maLanArIomAMnI eka che. adhyAya 144). A sthaLanA varNanane (bra. putva adhyAya, 129) mATe eziyATIka rIsarcajhanA pustaka 11 nA ArTIkala 10 mAM jue. vANumuvA bhAgavatI te ja. vaghI boveruM te ja. bAbIlana zabda juo. Aho! Shrutgyanam
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ barendra 156 varendra, baMgALamAM maladA jillAmAM AveluM barinda te. (devIpurANa adhyAya 39).! A jile gomastapura, navAbagaMja, gajela ane maladAnA thANuo maLIne banyo che. prAcIna puMDarAjano e eka bhAga hato. gaMgA, mahAnaMdA, kAmarUpa ane karateyA e AnI catusImAo hatI. bAbarAthI uttare sAta mAIla upara AveluM mahAsthAna e AnuM mukhya zahera hatuM. mahAsthAnane baredra paNa kahetA. (ja) eso baM0 1875, pA0 183). paMDavardhana zabda juo. vA. hyunazAMge A sthaLane pi-lu-zA kahyuM che. yusaphAI pradezamAM pezAvarathI IzAnamAM cAlIsa mAIla upara zAhabAjhagarI te A sthaLa ema oLakhAvyuM che. A jagAe aze kane eka zilAlekha che. vAdrapurI. baMgALAnA Adisura ane balAla sena rAjAonI rAjadhAnI. hAla ene rAmapAla yAne ballAlavADI kahe che. DhAkA chalAmAM munazIgaMjanI pazcime cAra mAIla upara vikramapura pAse AveluM che. janarala kanIMgahAmane mate (ArkiTa sa8 ri0). sena rAjAo musalamAnoe gauDane kabaje lIdhA pachI A jagAe rahetA. (Arki sava ri0, 50 3, pA. 163). A jagAe valabhasenanA killAnA khaMDero adyApI jaNAya che. pAla vaMzanA rAjA rAmapAle A sthaLa vasAvyuM hatuM ema kahevAya che. killAnI agADI AvelA moTA taLAvane hajI rAjA rAmapAlanuM sarovara kahe che. e trIjA vyAdhrapAlane chokare ane madanapAlane pitA hato. AdilsaranA nimaMtraNathI kane jathI AvelA pAMca brAhmaNoe kilAnA daravAjAnI pAse AvelA eka sthaMbhane ! pallavita karIne tenuM guMjAriyA vRkSa banAvyuM che hatuM. A vRkSa adyApi astitvamAM che. eoe rAjAne AzIrvacana vakhate rAjAne ' ballAlapurI AzIrvacana sAruM ANelAM phUla A sthaMbha upara mUkyAM hatAM. A Adisura jayaMta yAne Adisara I. sa. 732 mAM gADanA siMhAsanArUDha thayo hato. eNe putraSTI yajJa karavAne mATe kAjathI pAMca brAhmaNone teDAvyA hatA ane temane rahevAne paMcakuTI, hari kuTI, kAmakuTI, kaMkagrAma ane vaTagrAma nAmanA pAMca gAmo bakSisa ApyAM hatAM. rAmapAlathI Azare eka mAIla upara AveluM paMcasAra sthaLa A pAMce gAma maLIne baneluM che. ballAlanA bApa vijayasena baMgAla sara karIne gauDanI gAdI upara I. sa. 14 72 mAM beTho hato. i. sa. 1119 mAM siMhAsanArUDha thayelo bakalAlasena A jagAne chelle rAjA kahevAya che. enI rANIo ane kuTuMbanA mANase cItA khaDakIne baLI muAM hatAM. kilAmAM emane baLI maravAnI jagyA adyApi paNa batAvAya che. maNipuranA yavana saradAra bAyaduMba upara eNe vijaya meLavyo te ja kSaNe eka kabutaranI joDI enA parA jyanI khabara laIne AvI hatI. A yavana saradArane leka AkhyAyikAmAM bAbA Adama kahyo che. mahAsthAnanA ugramAdhava nAmanA suprasiddha mahAdevanA dharmagiri nAmanA mahaMtanI uzkeraNIthI A yavana saradAra vikramapura je ballAlapura paNa kahevAtuM hatuM tenA upara svArI karI hatI. rAjAe dharmagiri mahaMtanuM apamAna karIne tene hadapAra karyo hate. (AnaMdabhaTTanuM balAla carita, prakaraNa 26 ane 27). ballAlavADInI uttare aDadhA mAIla upara A bAyAEbayAne bAbA Adamane je Avela che. tibeTanA lAmA dharmane mahAna sudhAraka dIpakara zrI jJAna A jagyAe jo hato. e I. sa. 1038 mAM tibeTa gayo hato ane tyAM atIza e nAme oLakhAte. rAmapAlamAM caMdra ane varmA rAjavaMzonI paNa rAjadhAnI hatI, Aho! Shrutgyanam
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahulA 157 bANapura caturA. baMgALAmAM kATava agADI AvelI zakti prAsara (ra). gayAjImAM AveluM sarovara vizeSa, ( agnipurA, adhyAya 115. ) dharmAraNya zabda juo. pITha vizeSa ( taMtracuDAmaNi ). vandehA, madhya hiMdamAM AvelA vAdhela khaMDa te ja. vidyAmULa AgaLa kArUpa revAnI joDe e Avela che. ( vAmanapurANa, adhyAya 13). revAne paNa vAdhela khaMDa kahe che. (thATananuM gejheTIyara ). vrajJa, pUrva hiMdamAMnA deza vizeSa. vakhate brahmadeza paNa hAya. ( rAmAyaNa, kIztIzvA kAMDa, sa-40 ). trADara je kuMDamAMthI brahmaputrA nadI nikaLe che te. e yAtrA sthaLa che. ( leAhitya zabda jI.) A pravrutti. muMbAI ilAkAmAM nAzaka jIllAmAM tryaMbakanI pAse AvelA DuMgara vizeSa. DuMgarAmAM gAdAvarI-gautamI gaMgAnuM mULa che. ( padmapurANa, uttarakheDa, adhyAya 62). prArir (2). jemAM kAvarI nadInAM mULa AvelAM che te ku` mAM AvelA DuMgara vizeSa. (kAverI zabda juo). brahmatIrtha. rAjaputasthAnamAM ajamera agADI AveluM puSkara sarezavara te ja. ( Tu purANa, bhAga-2, 37.) brahmanarU. brahmaputrA nadI te ja. (bRhatva purANa, madhyakhaDa, a0 10 ). brahmanAra. banArasamAM AveluM maNikarNikA te ja. brahmaLI. erisAnI bastI nadI te ja. ( mahAbhArata, bhISma, adhyAya 9; padmapurANa, sa, adhyAya 3). brahmaputrA leAhitya te ja. (brahmapurANa, adhyAya 64.). trApura. gharavAla ane kayumAena teja. (buhu saMhitA, adhyAya 14. ) vratta6. rAmahada te ja. ( mahAbhArata, anu zAna, 25). grAsara (rU). brahmatIrtha' yAne puSkaranuM nAmAMtara (padmapurANa, sRSTi, adhyAya, 19 ). Si. brahmAvatta ane yamanA nadInI vacce AvelA pradeza. kurUkSetra, matsya, pAMcAla ane zurasena deze! emAM AvelA che. ( manusahitA, adhyAya 2, zlAka 19. ) vrajJAvata. sarasvatI ane dazaddatI nadIonI vacce AvelA pradeza. A leAkAe prathama ahIM vAsa karyAM hatA. ahIM A emaNe brahmarSi dezamAM vasAhata karI hatI. (anu. sahitA adhyAya 2. ) pAchaLathI ene kurUkSetra kahetA. bahudhA sirahiMdu e ja A pradeza ema manAya che. ( resananu' enzana inDiyA, pA0 51 ). dazavatI nadI upara AvelA karavIrapuramAM AnI rAjadhAnI hatI. ( kAlikApurANa, a0 48-49 ). paNa bhAgavatamAM A zahera SamatI upara AvyAnuM kahyuM che. ( bhAgavata skaMdha 3, 0 22 ). prajJAvarte. (2) kAnapura jillAmAM trizura AgaLa gaMgA nadIne ghATa vizeSa. e prasiddha yAtrAsthaLa hAi ene brahmavata tItha paNa kahe che. va. paMjAbamAM AveluM banu te ja, hyunazAMge ene phalanuM kahyuM che. ane phAlAne ene pAhana kahyuM che. pANinIe enA ullekha karyAM che. (kanIMgahAmanI enarAnTa jyAgrophI, pA 84; InDIyana enTIkavarI pu01, pA 22 ). vALavu. madrAsathI dakSiNe 30 maila kArAma`DaLa kinArA upara yiMgalapaTa jIllAmAM mahAbalIpura yAte mahAbalezvara cAne saptamadIra teja. pAMDuvaMzanA rAjAonI e rAjadhAnI hatI. Aho! Shrutgyanam
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ bANapura 158 biMdusara ahIMyAM agADI khaDake kerIne suMdara osarIo tyAM vasati hatI paNa tyAMnI devI kAlIe devaLo ane upasI AvelAM citra banAvelAM temaNe karelI agamyagamya saMbhoga uparathI che. AmAnAM keTalAMka te bahu ja suMdara krodhAviSTa thaIne tyAMnA rahevAsIone e kArIgarIvALAM che. ahIMnAM khaMDere bali beTamAMthI hAMkI kADhayA evI AkhyAyikA che. ane vAmananI paurANika AkhyAyikAnA niyarakase sAta dvIpane kamiIna kahyo che. A aMganAM che. pAMcamA saikAmAM thayelA kAMjIvara- zabda kAlInuM raheThANa eTale kAtyAna uparathI manA palavoe salaMga pattharanA ratha thayeluM vikRta rUpa che. ahIM kalatamAM kAlI yAne banAvarAvelA che. durgAnuM devaLa adyApi che. A devaLa zivanA mahAbalIpuranA devaLe ane khaMDerAnA samaya karatAM ghaNuM ja lAMbA kALanuM eTale varNanane mATe (ja. e0 sebaM, junuM che. ahIMyAM balucistAnamAM bIjuM 1853, pa0 656) juo. hiMdu purAtana sthaLa hIMgalAjanuM devaLa che. vALags. (2) se tapura te ja. ( hIMgulA zabda juo). mastaMgamAM eka vADho. balucistAna te ja. A nAma avadAna mahAdevanuM devaLa paNa che. (ja. e seva kalpalatAnA 57 mA adhyAyamAM ja mAtra Ave baM0 1843, pa0 43-mejara robarTa che. e adhyAyamAM AvatAM bIjI jagyAonAM lIcane "kalatane TuMke itihAsa ). nAma uparathI temaja milindanA nAma | vAdukA ayodhyA jIllAmAM rApti nadIne maLanArI uparathI jaNAya che ke bAlekSa te bAleSAo dhavarA nAmanI nadI te ja, ene hAla ghramela yAne balucIone deza hoya. milinda vakhate yAne baherApti kahe che. likSita nAmanA grIka rAjA mane dara hoya. badhisatvAvadAna- RSinA kapAyelA banne hAthe A nadImAM ka9pasutramAM ene belekSI kahyuM che. (rDo. Ara. nAhavAthI pharI utpanna thayA hatA. tethI A mitranuM nepALanuM saMskRta vADamaya nadInuM nAma bAhudA (hAtha ApanArI) pAtra 60 ) balucistAnamAM pUrva hindu rAjya kahe che. (mahAbhArata, zAntiparva, a0 hatuM ane kelata agara kalata enI rAjadhAnI 22; harivaMza, a0 12). paNa zivahatI. kalata eTale killo. pUrve hindu purANa (bhA0 4, a0 60 ) mAM kahyuM rAjyakartA sevAmAlanuM te raheThANa hatuM. enA che ke mAdhAtAnI dAdI gaurI enA pati nAma uparathI killAne kalata-I-sevA kahetA. prasenajItanA zApane laIne bAhudA nadI banI hAla ene kalata-va-nIcAra kahe che. balu- gaI hatI. kane ja agADI gaMgA nadIne maLacistAnamAMnI ghaNuM jUnAmAM junI jagA te nArI rAmagaMgA nadI te ja bAhudA ema sAtadvIpa che. sAmAnya leka ene sugadIpa pAgiTaranuM kahevuM che. ( pAgiTaranuM eTale satane beTa athavA astole (askula mArkanDeyapurANa, a0 57 juo). agara kAlI) kahe che. TelemIe ene Isumati zabda juo. paNa pArgaTaranuM A asthala ane hunazAMge sutalIse kahevuM vAstavika jaNAtuM nathI kemake e nadI (atulezvara) kahyo che. A beTa pasA- pUrva hiMdustAnanI che. (mahAbhArata, nava, nInA baMdaranI barAbara sAmo Avelo che. | a0 87 ). bodhIsatvAvadAna-kalpasUtramAM kaheluM pAzANI viMTura, rUdra himAlaya upara gaMgotrIthI dakSiNe te ja pasAnI hoya e spaSTa che. eka kALe / be mAila upara AveluM pavitra nAnuM talAva. Aho ! Shrutgyanam
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ biMdusara 158 bhadrakarNa svargamAMthI gaMgAne jamIna upara lAvavAne AvavAnA ghATa saMbaMdhI eca. TI. prIsepanuM mATe bhagIrathe A jagAe tapa karyuM hatuM lakhANa juo. (ja. e sAva baM, (rAmAyaNa, bAlakAMDa, saga 43 ane pura 21, 185ra, pA0 214.) masyapurANa, a0 121). brahmAMDapurANamAM | yuvana. gayA chalAmAM tapovanathI uttaramAM cha 51 mA adhyAyamAM A sarovara kailAsanI | mAIla upara AveluM buddeIna te ja. parvatAvaLInI uttare gauDa parvatanA pAdapradezamAM vadha. indraprasthanI AjubAjuno pradeza jemAM AvyAnuM kahyuM che. gauDa parvatane mahAbhAratamAM suprasiddha tIrtha nigamabodha AveluM che te ja. mainAka parvata kahyo che. (sabhAparva, a0 3). vakhate nigamadha zabdanuM TuMku rUpa karIne hiMsara (2). gujarAtamAM amadAvAdanI vAyavyamAM A sthaLane bedha kahetA haze. (mahAbhArata AvelA siddhapuramAM kardama RSinA Azrama bhISmaparva a0 9; padmapurANa, uttarapAse Avele kuMDa vizeSa. A jagAe khaMDa, a0 66). kapilane janma thayo hato. (bhAgavata skaMdha | volTora. madhya tibeTa yAne lADaka ane mukhya 3 jo). siddhapura zabda jue. tibeTa yAne dakSiNa tAtarithI jude jaNAvavAne hiMdulA (rU). biMdusAgara teja. ane orisAmAM mATe kAzmIranI uttare AveluM bAlastAna bhUvanezvara AgaLa AvelA gosAgara paNa jene laghu tibeTa kahe che te ja. biMdusara kahe che (padmapurANa). bhUvanezvara agADI koti ane vAsa nAmanA be majura. nepAlanI prathamanI rAjadhAnI bhAtagAma dainI sAthe bhagavati yuddha karIne thAkI te ja. ene bhagata paTTana paNa kahetA. A gayAM hatAM temanI tarasa chIpAvavAne mATe sthaLanA rAjA narendradeve bAra varasanA dukAmahAdeve pitAnuM trizULa pAtALamAM besIne LanuM duHkha TALavAne nepALanA lalitapaTTanamAM poNuM kADhayuM hatuM tenuM A sarovara thayuM hatuM. AsAmanA putalakA-parvatamAMthI avalaMkitezvara vIchI. ahAbAdathI naityamAM dasa mAIla upara yAne siMhanAtha-lakezvara (padmapANInI mUrti AveluM bIthA te ja. e sthaLe nikaLelA ANI hatI, tibeTamAM prasiddha "ema maNasikkA uparathI sara caina mArsale A nAma pahuma" saDAkSarI maMtra padmapANInI prArthanA khoLI kADhayuM che. sikkAnI chApamAM ene karatAM sAmAnya rIte vaparAya che. ene artha vIMchIgrAma kahyuM che (ja0 0 e0 so gUDha trimUrtideva jenAmAM ratna ane kamaLa che 1911, pA0 127). bIthAbhayapaTTana zabda evo eTale ke padmapANI jenA baMne hAthamAM juo. ratna ane kamaLa che evo thAya che. buddha sura. paMjAbamAM AveluM jalAlapura te ja. dharma mAM kamaLa utpAdaka zaktinA cihna tarIke (kaniMgahAmanI enazanTa grophI, vaparAya che. pA0 176-177). A jagyAe mahAna ! madraka. narmadA nadInA kinArA upara AveluM sikaMdarane priya gheDa buphelasane dATavAmAM karNapura yAne karanALI te ja. emAM zaMkaraAvyo hate. mahAna sikaMdaranI hiMdustAna bhagavAnuM suprasiddha devaLa AveluM che. (mahAuparanI svArIne mArga jANavA sArUM (ja zivapurANa, bhA. 1, a0 15, ane e setu baM0, 50 10, 1842) juo mahAbhArata, vanaparva, a0 84). eraMDI pazcima ane vAyavya taraphathI hiMdustAnamAM | zabda juo. Aho! Shrutgyanam
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhadrakarNa bhaddIya makara (2). kAThIyAvADamAM thAnamAM trinetrezvara (madrIjA. bhado e ja (kalpasUtra, a06). A (kaNesara) mahAdeva AgaLa Avela prasiddha | sthaLe zrI mahAvIre be pajusaNa karyA hatAM. kuMDa vizeSaH kAThIyAvADa zabda juo. (karma mahoya. pAlIgranthamAM A sthaLane bhadIya ane purANa, 1,34; skaMdhapurANa, prabhAsakhaMDa, bhadIyanagara kahyuM che. bhAgalapuranI dakSiNe ATha arabudha, a0 8). mAIla upara AveluM bhAdarIyA te ja A sthaLa. madA. jene kAMThe yArakaMDa nAmane kao Avele prAcIna aMgadeza saMbaMdhe naMdalAla DenI che te mArakaMda nadI. ene jharaphazAna paNa kahetA TIpaNI juo. ja0 e so baM, (viSNupurANa, bhA0 2, a0 2). gaMgA putra 10, 1914, pa0 337. ) jenA nadImAMthI thaelI cAra nadIomAMnI eka chelA tIrthakare A jagAe be mAsAM (bhAgavatapurANa, skaMdha 5, a0 17). goLyAM hatAM. buddhanI suprasiddha ziSyA vaizA khAne janma A sthaLe thayo hato. (zrAvasti mAvatI madhyaprAMtamAM cAMdA jIllAmAM AvelA zabda juo. ). vizAkhA dhanaMjayanI putrI vorAthI uttare dasa mAIla upara AveluM ane mInDakanI pautrI thatI hatI. A baMne bhaTala te ja. eja jIllAmAM cAMdA kaAthI jaNa aMga rAjAnA kAzAdhikArIo hatA. vAyavyamAM 18 mAIla upara AvelA bhaMDakane paNa leketimAM prAcIna bhadrAvatI kahe che. buddha bhaddImAM AvyA hatA tyAre vizAkhA sAta varasanI hatI. ( mahAva, 5, 8, jaimini bhAratamAM e yuvanAzvanI rAjadhAnI 3 ) teozrI yAtI A vanamAM traNa mahInA hatuM ema kahyuM che. hAlanuM bhalasA te bhadrA rahyA hatA. eka dhanADhaya vepArInA putra vatI ema kanIMgahAma kahe che. (bhIlasAnA bhajIne pitAnA dharmamAM lIdhe hatA. (mastapa, pAnuM 364; ja0 e0 se hAva 5, 8; mahA5nAda jAtaka kebaM, 1847, pA0 745. ). paMjAbamAM brIjanI jAtakanI AvRttimAM naM. jhelama jIllAmAM pIMDadAdanakhAnanI pAse 264) pu. 2, pa0 229 ). vizAkhAnA AvelI buArI nAmanI eka junI jagA bApa ahIMthI zrAvatinI dakSiNe 21 mAIla te prAcIna bhadrAvatI che ema keTalAka kahe upara AvelA sAketamAM rahevA gayA hatA. che. e jagAe ghaNuM maMdiro AvelAM ahIM vizAkhAe pUrNavardhana yAne pUNyache. (java eTa so0 baM0, 19, pATha vardhana joDe lagna karyuM hatuM. pUrNavardhanane 57. ). bhadrAvatI sarasvatine kinAre A bApa migAra zrAvatinA rAjA prasenajItano vyAnuM padmapurANanA uttarAkhaMDanA 30 mA kezAdhyakSa hato. migAra nigraMtha-nAthaputrane adhyAyamAM kahyuM che. bhadrAvatI hastinApurathI anuyAyI hatA. vizAkhAe ene buddhadharmamAM 20 jejana dUra che evuM jaiminie bhAratanA | lIdho hato tethI vizAkhAne migAramAtA 6ThThA adhyAyamAM kahyuM che. DholemIe ullekha kahetA. ( mahAvacca, 8, ane pI; karelI bAradAotIsa te bhadrAvatI. e spensa hADInuM buddhigama AvRtti rajI, bhadrAvatI viMgha parvatamALAnI pUrve AvyAnuM pA0 226.). buddhanA samayamAM aMganuM rAjya kahe che. (mekInDalanuM TolemI, pA.. bibisAranA magadhanA rAjyanI sAthe joDI 162.). eNe bhArahata te bhadrAvatI ema | dIdhuM hatuM. tethI bhadIya magadha rAjyamAM A oLakhAvyuM che. (akiMTha save rIpeTa, vyAnuM kahyuM che. (mahAva, 6, 34; spe21, 50 ra ). nsa hADInuM buddhijhama, pA0 166 ). Aho! Shrutgyanam
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhartaristhAna bhAratavarSa madirathAna svAmitIrtha te ja (padmapurANa, vedamAM AvelAM nAme ane viSayanI sarga, adhyAya 19), anukramaNikA, pura 2, pAtra 99 ). maurSAzcama bharadvAja RSino Azrama prayAga 1 mAsa zuktimAna parvatanI bAjumAM Avela yAne alAhAbAdamAM Avela hata. (rAmA- ! pradeza vizeSa. pAMDava bhIme A pradeza sara yaNa, ayodhyAkAMDa, sagara 54 ). karnala karyo hato. (ma bhAva sabhAparva, a0 gaMjamAM A AzramanI jagAe AvelA eka | 30 ). kalakae A deza chatyAno ullekha devaLamAM RSinI mUrti pUjAya che. daMDakAraNya kalakIpurANamAM karyo che. bhaghATa nAma bharajatAM zrI rAmacaMdra A AzramamAM AvyA hatA. rASTranuM vikRta rUpa e hoya. bIjAM purANomAM A nAmano ullekha nathI. maduta. madhya prAntamAM alAhAbAdathI naityamAM mavAnonajara tuLajAbhavAnI te ja 120 mAIla upara ane sutanA relve sTe- 1 mAnakhara dakSiNamAM AveluM haidrAbAda te ja. zanathI AgneyamAM nava mAIla upara AvelA ! mAvatI nepALamAM AvelI vAghamati nadI te ja. suprasiddha stUpa je I. sa. pUrve 250 mAM ! buddha granthamAM ene vAgamadA kahI che. baMdhAyalA kahevAya che te stUpavALuM sthaLa. ( culavagna, bhA0 1, pra0 1). ma. bharukacacha nAmanuM baMdara jemAM AveluM hatuM ! mApaNI mIratathI pazcime 30 mAila upara te rAjaya. bharuka zabda juo. AveluM vAghapata nAmanuM gAma vizeSa. yudhimarajI. grIka le che jene berIgAjhA kahetA | SThire duryodhana pAse mAgelA pAMca gAmomAMnuM hatA te sthaLa bharUca ( vinaya, 3, eka (pANIprastha zabda juo. ). A 38 ). balirAjAe pitAnA gurU zukrAcAryanI - sthaLa marata jillAmAM jamanA nadIne kinAre sahAyathI A sthaLe yajJa karyo hato. e yajJa AveluM che. vakhate vinu bhagavAne vAmanarUpa dhAraNa karIne | mAra bhAra yAne bhera lene pradeza-pazcima tenuM rAja laI lIdhuM hatuM ( matsya purANa | AsAma e ja (brahmAMDa-purANa,a09). adhyAya, 114 ). kAta- yAne kalApa | mArI orisAmAM purInI pAse AvelI nAnI vyAkaraNano lakhanAra sarvavarmA AcArya A| nadI vizeSa. A nadIne kAMThe kamalapura sthaLano hato. A sarvavarmA pratisthAnanA AgaLa nityAnaMde zrIcetanyane daMDa bhAgIne rAjA zatavAhanano samakAlIna hato. ( kathA enA kAkA A nadImAM nAkhyA hatA. tethI saritsAgara, bhA. 1 le, pra. 6). ahIM ene daMDabhAgA paNa kahe che. ( cetanya I. sa. nA bAramA saikAmAM pATaNanA rAjA kumA- caritAmRta, bhA0 2 ). A nadIne bhAgI rapALanA vakhatamAM amarabhake zAkunikAvihAra | paNa kahetA. nAmanuM jena devaLa baMdhAvyuM hatuM. bharu- mIrathI gaMgA te ja. ( harivaMza, bhA. 1, kacachane bhagupura paNa kahetA. (TonInuM prabaMdha adhyAya 15). ciMtAmaNi, pA0 136 ). suSmAraka jAta- | bhAratavarSa hindusthAna te ja. cInAI musApharI kamAM bharukacchane bharune rAjyamAM AvelA hyuenazaga je hiMdusthAnamAM I. sa. 629 thI eka baMdara tarIke varNavyuM che. 645 sudhI rahyo hato teNe hiMdustAnane Itu mAnA belanaghATa te ja. TvedamAM ene nAme ullekha karyo che. itu te vakhate siMdhu ullekha che. ( mekaDonalDa ane kIthanuM | kiMvA saptasiMdhunuM vikRta rUpa paNa hoya. sasa Aho! Shrutgyanam
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAsa 162 sindhune vendidAda, bhA. 1,pA. 73 mAM hataGend kahyuM che. bharatarAjAnA nAma uparacI bhAratanAma paDayuM che. (lIMgapurANa, pUrva bhAga, a0 47; brahmapurANa, a0 13 ). bhAratava` pUrve himAlva varSa kahevAtA. (brahmAMDapurANa, purva bhAga, a 33, leADa 55. ), ene haimavata-va paNa kahetA. ( lIMgapurANa, bhA01, 0 49 ). paurANika samayamAM bhAratavaSa~nI uttarasImA upara himAlaya, dakSiNu somA upara samudra, pUrvI sImA upara kairAtInA pradeza ane pazcima upara yavatAnA pradeza AvelA hatA. (vistupurANa, bhAbhara, a03; mArkanDeya purANa, a0 57 ). eka rAjachatra nIce AveleA deza te bhAratavarSI. bhaugAlika sthiti paratve ene jaMbudrIpa kahetA. mAtta gayAmAM brahmayAnI DuMgaranA kAMTA bhAsanAya DuMgara te ja. gayA zabda jue [ anugItA ( sekreDa bur Aph dhI isTa ) puru 8, pA0 346 ] mArakSetra prayAga zabda teja. ( raghunaMdananuM prAyazcita tattvama, gagAhAtmya) saumanagara kAMgarA te ja. maktamapura vidarbha nagara yAne kudInapura te ja. e vidarbhanI rAjadhAnI hatuM. (kudInapura zabda juo.) bhojakaTapura siddha devaLa AveluM che. cInAi musAphara hyunazAMge A devaLanuM vaSa~na karyuM che. yusa* krUjhAi ane laMkAna e e khINAne judI pADatI parvatanI dhArane cheDe chUTA paDelA DuMgara upara A devaLa AveluM che. yAtrA daramiyAna yudhiSThira A jagAe AvyA hatA, temaja padmapurANu, sva`kha'Da, a0 11, ane mahAbhArata, vanaparyuM, a. 82 mAM A devaLanA ullekha karelA che. mImA. vidarbha te ja. (devIpurANa, a0 46). mujJanagara. uragapura te ja. ( vanadbhuta, mlAka 10 mA. ) muztrAra. kAzmIraneA rAjA lalitAditya jeNe . sa. 697 mAM rAjyArUDha thaIne 37 varasa rAjya karyuM hatuM teNe sara kareluM khAkhArA te ja. ( rAjataraMgiNI, bhA0 4). khAkhArAnA rAjyanI ( khAnata) pUrve khAkadanI khAnata jene prAcIna kALamAM pharagAna kahetA hatA te ane adakSAnane parvata; dakSiNe ekasasa nadI ane pazcima ane uttare meTuM raNa AveluM che. (vemarInA madhya eziyAnA pravAse ). ekhArAne sAgadIAnA paNa kahetA. mImapura (2) kinI te ja. ( bRhRd zivapurANa, uttarakhaMDa, a0 3. ). mImaratha bhImarathI te ja ( mArkanDeyapurANa, mUribhraMsthira. bhUriyaTa te ja, baMgALAmAM hugalI jillAnA peTA vibhAga ArAmabAganA paragaNAmAM A sthaLa eka kALe agatyatA dharAvatuM hatuM. ( proAdhacadrodaya nATaka; ja0 e0 sA. kha0 1910, pA0 59 upara chapAyelI hugalI jillAnI 3 prabhutie lakhelI nAMdha). 0 57. ). sImarathI kRSNA nadIne maLanArI bhImA nadI te ja. | ovardhana-maTa, gAvanamAM te ja. ( garUDapurANa, 1, 55. ) mImasthAna takhta-i-bhai, A sthaLa pezAvaratho izAnamAM 28 mAila upara ane manathI vAyavyamAM ATha mAIla upara AveluM che. A sthaLe thai nitIrtha ane bhImAdevInuM supra mauna. bhAjapura zabda jue. (padmapurANuM, svarga, a0 3 ). mojJaTapura. vidarbhanI khIjI rAjadhAnInuM nagara. A nagara zrIkRSNunI patni rUkamaNInA bhAI rUkrimae vasAvyuM hatuM. e zahera na`dAnI Aho! Shrutgyanam
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhojapAla 163 bhRguAzrama pAse AveluM hatuM (harivaMza, a0 117). pustakanA bIjA bhAgamAM bhejapura bhejakapura je TuMkANamAM bhejapura kahevAya juo.) che te bhopAlanA rAjyamAM bhilasA (vidisA) mojapura (rU). bhejakapura te ja. A sthaLe thI AgneyamAM cha mAIla upara AveluM ! bhojezvara mahAdevanuM ane jena lekenuM bhojapura paNa heya. A sthaLe pipaliya bili devaLa AveluM che. (ja0 eseTa baM nAmanA bauddha stUpo AvelA che. 1839, pA0 814). bhojezvara mahAdevanuM janarala kaniMgahAmane mate prAcIna vidarbhamAM devaLa I. sa. nI 11 mI sadImAM baMdhAveluM narmadAnI uttare AvelA bhopALanA AkhA che. devaLa ane pALane aMge vadhAre khyAnane rAjapane samAveza thAya che. (bhilasAnA mATe (ja. e seTa baM0, 1847, pATa stapa, pA. 363). bhoja leke vidamAM 740; inDiyana enTIkavarI, putra ra7, rAjya karatA hatA. ene ulekha azokanA pATha 348 ) jue. bhojana pradeza viMdya eka lekhamAM karAyelo che. (3. bhAMDArakarane parvatamALAmAM AvyAnuM brahmAMDapurANamAM lakhyuM dakSiNane itihAsa, bhA03 je jue). che. TolemIe stagabaja yAne taTakoja yAne camanA tAMbApatramAM vAkATaka vaMzanA pravara. bhejanuM taLAva e nAme Ane ullekha sena bIjAnA lekhamAM bhojakaTanuM varNana eka kare che. rAjya tarIke karyuM che. jemAM varADiyAne prAcIna | morapura (4). kAnyakuja yAne kAjathI 30 vidarbha ane campakano samAveza thAya che. agara 35 mAIla upara gaMgAne dakSiNa e lekhamAM amarAvatI ji9lAmAM IlIca- kinAre AveluM sthaLa vizeSa. ( epIyApurathI naityamAM cAra mAIla upara AveluM | phIA inDikA, pu. 1, pA. 189). carmAnka gAma bhejakaTanA rAjyamAM AvyA | mora. bhaTAMga zabda juo. ullekha che. (hiMdustAnanA tAmrapatre, morA. bhaTa te ja. lAsenane mate arvAcIna bhA03, pa0 ra36; ja0 ra0 era seva tibeTa te ja bhoTa. (epIgrAphIA inDikA, 1914, pa0 3ra1). vadhAre hakIkata sAruM pu. 1, pA0 124). kAzmIrathI zarU thaI A granthane bIjA bhAgamAM bhojapura (1) kAmarUpanI pazcima sarahada sudhI ane mAnasarAvazabda juo. ranI dakSiNa paryata AvelA pradeza te bhoTa managr4. madhyahiMdamAM AveluM pALa te ja. ema tArAtaMtramAM lakheluM che. bhopALa nAma bhojapALa eTale bhejanI baMdhA- | morArata. bheTAMga te ja (ja. 20 e seTa velI pALanuM TuMkuM rUpa che. dhAranA bhojarAjAnA 1863, pa0 71). samayamAM zaheranA taLAvone e pALa baMdhAI battino mahAdevanI pAMca naisargika mUtio. hatI. (nelesa-phesTaranuM vela prInsesa | -burakhAvALI rAjakumArI; InDiyana | sagAima. saMyukta prAntamAM AveluM balIA enTIkavarI, putra 17, pA0 348). } te. e balirAjAnI rAjadhAnI hovAnuM kahemogapura. jenI rAjadhAnI mathurAmAM hatI te ja. vAya che. ayodhyAmAM AvelA haradeIthI (bhAgavata, skaMdha. 1, a0 10). pazcime cha mAIla upara AveluM bAvana paNa moSapura (2). baMgALAmAM zAhAbAda jIllAmAM | balirAjAnI rAjadhAnI hatuM ema kahevAya che. dumarAnanI pAse AveluM sthaLa vizeSa (A| viSNue vAmana avatAra dharIne balirAjAnuM ma zabda jIe. Aho! Shrutgyanam
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 makulaparvata sUnuttuMga (ra). mahAbhAratanA suprasiddha TIkA lakhanAra nIlakane mate tuMganAthaneA DuMgara te ja. ( mahAbhArata, Adiparva, a0 26, zloka bIjA upara nIlakAnI TIppaNI jIA ). tuMganAtha paMcakedAramAMnA eka che. ( paMcakedAra zabda jIA). mRkSetra. bhakaccha te ja. ma bhRguAzrama rAjya laI lIdhuM hatuM. malImAM bhRguRSie eka kALe tapa karyuM hatuM. A sthaLe bhRgu. RSinuM devaLa AveluM che. ane e yAtrAsthaLa manAya che. khalIA eka kALe gagA ane sarayunA saMgama upara AveluM hatuM. ene khAgarAsana kahetA. A nAma bhRguAzramanuM vikRta rUpa che. gaMgAnA kinArA upara AveluM. chI yAne dara bhRguRSinuM hatuM ema kahevAya che. tyAM agADI bhRguAzrama yAne bhadrAsana ( gerAsana, renDela) kahevAya che e sthaLe bhRguRSie dhArmika kriyAo karI hatI. ( mArTInanuM isTarna inDiyA, pu0 2, pA0 340 ). ene drikSetra paNa kahetA. tyAM agADI prativaSe bharAtA meLAne dri meLA kahe che. dharmAraNya, ra, jue. mRgunnAzrama (ra). bharUca paNa bhRguRSinA Azrama hatuM. sUnu che. bharuccha te ja. e nAma bhRgukSetranuM vikRta rUpa che. ahIM bhRguRSinuM raheThANu hatuM. ( bhAgavatapurANa, skaMdha, r jo, a0 8; skaMdhapurANa, revAkhaMDa, a0 182 ). mRtyupaTTa7. garavAlamAM kedAranAthanI pAse AveluM prasiddha yAtrAsthaLa vizeSa. bhRgupura bharukaccha te ja. ( TAnInuM praznaci - tAmaNI, pA0 136 ). ahI' agADI vIsamA jaina tIrthaMkara suvratanuM devaLa AveluM che. mRgutIrtha. nama dAne kinAre phATikanA khaDakAnI vacce jakhalapurathI pazcime khAra mAIla upara AveluM bherAbrATa te ja. A sthaLe 64 yAgiNIonuM devaLa AveluM che. A eka suprasiddha yAtrA sthaLa gaNAya che. ( padmapurANuM, svarga kha Da, a0 9; matsyapurANa, a0 192). mUrtuLa. tepALamAM gaMDakane pUrva kinAre AvelA DuMgara vizeSa. A jagAe bhRgunA Azrama hatA. (varAhapurANa, a0 146). maruparyaMta yuddhagayAthI dakSiNamAM Azare 26 mAIla upara ane hajhArImAma jIllAmAM AvelA satrathI uttare Azare 16 mAila upara AvelA kannuApahADa te. kaluhApahADa e makulapatinuM vikRta thayeluM rUpa heAya e spaSTa che. ( bIge nyuTanu gAtamanuM jIvanacaritra jIA ). kahevAya che ke A jagAe mudde peAtAnuM chaThThuM cAmAsu gALyuM hatuM. makulapata lIlajana nadInA pUrva kinAre AvelI nirALI khINanI pazcima sImA upara AvelA che. A khoNamAM kulezvarI ( kula ane izvarI ) nAmanI durgA svarUpanuM devaLa AveluM che. paraMtu A jagAe khudda leAkAnA bAMdhakAmanAM dhaNA avazeSa! ane buddhanI pratimA ThekANe ThekANe maLe che. patanI tarata samipa AvelA ucca pradeza upara kulezvarInuM devaLa AveluM che. A uccabhUmi ane 5tanI vacce eka vaheLIyuM AveluM che. e vaheLIyAnI pU bAjue eka devaLa AveluM che. e devaLamAM dhyAnAsthita yuddhanI khaMDita mUrti che. A khINanI uttarano bAjue AkAzalAcana nAmanI sauthI uMcI tUka upara yuddhanAM khe pagalAM che, ane DuMgaranA madhyabhAgamAMthI kArI kADhelI muddhanI mUti che. enA uparanA lekha kALa ane vAtAvaraNanI asarathI dhaNA khavAI gayelA che. A jagAe meATI IMTA maLI Ave che. jethI A jagAnI prAcInatA jaNuAya che. makula zabdamAMthI ma nA leApa thaye haze Aho! Shrutgyanam
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 165 magadha ane kulanuM vikRta rUpa kaluThThA thayuM haze. pAlA samayamAM eTale bauddha dharmonI paDatI pachI brAhmaNAe bauddonuM A pavitra sthaLa bacAvI pADIne tyAM durgAnI mUrti sthApana karI heAya evuM nizaMka jAya che. (hArIbhAganA jIllAmAM kaluhA pahADa sabaMdhI naMdulAla DenI lakhelI hakIkata ja. e sAru maM, pu0 70 (1901) pA0 31, jIA) paNa DaoN. sTIna (inDiyana enTIkavarI, pu0 30, pA0 90 ) kaluhApahADanI A oLakha kakhula rAkhatA nathI. janatAnA maMtavya pramANe kaluhApahADa te purANAmAM kahelA kAlAcara pata te ja. madha. bihAra prAnta athavA vastutaH dakSiNa bihAra teja. ( rAmAyaNa, AphrikAMDa, saga 32; mahAbhArata, sabhAparva, a0 24 ). zANu nadI e enI pazcimanI sImA hatI. magadha nAmanA prathama ullekha athava saMhitAnA 5, 22, ane 14; ane 15, 20 mAM karAvAelA che. jarAsaMdhanA vakhatamAM magadhanI rAjadhAnI giritrajapura (hAlanA rAgira) mAM hatI. jarAsaMdhane pAMca pAMDavAmAMnA bhIme mArI nAkhyA hatA. pAchaLathI A rAjadhAnI pATaliputramAM laI javAmAM AvI hatI. e nagara pUrve pATaligrAma nAme nAnuM aprasiddha gAmaDuM hatuM. magadhanA rAjA ajAtazatrue ene vadhAyuM ane majadyuta banAvyuM hatuM. kemake vaizAtrinA trajie vArevAre humalA karatA hatA. ajAtazatru buddhanA samakAlIna hatA. ajAtazatrunA pautra uddayAzve rAjagrahathI rAjadhAnI pATaliputramAM ANI hatI. ( vAyu. purANu,2, 0 37,369). eka kALe magadhanA vistAra gaMgAnI dakSiNe banArasathI mAMgIra sudhI ane dakSiNamAM siMdhabhUma sudhI hatA. adyApI sAmAnya rIte AsapAsanA paragaNAnA maNikarNA che. leAkA paTaNA ane gayAnA jallAone magA nAme kahe che. magA nAma magadhanuM vikRta rUpa lalitavistAra ( a0 17 ) mAM gayAziSa magadhamAM AvyAnuM kahyuM che. mULa A prAntamAM cerA ane kAla lAkA rahetA hatA. emane AryAM asura gaNutA hatA. pATali putranA Azraya rAjAe pachI magadhamAM gupta rAjAe rAjya karatA hatA. ( paTaNA zabda jIA). kanIMgahAmanA matavya pramANe mahArAjA gupta i.sa. 319 mAM gAdIe AvyA tyArathI gupta saMvatanA AraMbha thAya che. paNa DA. lITane mate caMdragupta 1 leA I. sa. 320 mAM magadhanI gAdIe AvyA tyArathI gupta savatane Arbha thAya che. a~thalAiTIsa je hiMdustAnamAM phUgu nAme prasiddha che. temaNe gusarAjanA aMta ANya hatA. phUgu leAkAnA AgevAna lakalIddha jenA sikkA upara lakhanauddayAditya evuM nAma rAkhavAmAM AvyuM hatuM. teNe kuzAneAnI pAsethI gaMdhAra paDAvI laine potAnI rAjadhAnI sAkalamAM karI hatI. enA vaMzajoe raphate raphate guptonA mulakA jItI laIne chevaTe e rAjane! aMta ANyA hatA. guptonI rAjadhAnI prathama pAliputramAM hatI. jo ke samudraguptanA vijaya pachI pATaliputra rAja taraphathI rAjadhAnI gaNAtuM hatuM chatAM vastutaH jude jude samaye rAjadhAnI jude jude sthaLe badalAi hatI. mAdhI. zANunada teja. ( rAmAyaNa, mAlakAMDa, sa 32 ). sumAgadhI zabda jue. maccha. matsya te ja. ( aMguttara nikAya, Tikuni pAta, a0 70, lekhapariccheda 17 ). majherI. je pUrve jayapuranA rAjyamAM gaNAtuM hatuM te--avAra ( matsya deza jI ). majhimaDherA madhyadeza zabda jue ( mahAvargA, 5, 12, 13). bannar, kulunI khINamAM biAsane maLanArI Aho! Shrutgyanam
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ maNikarNikA pAMtI nadIne kAMThe AveluM suprasiddha maNikaraNa nAmanuM yAtrAsthaLa teja, (ja0 e sA0 0 1902, pA0 36; bRhattva purANa, 1, 0 6 ). pArvatI ane kuluta zabda jIe. ahI AgaLa maNikaraNa athavA marmANakarNikA nAme vartulAkAra ATha, dasa, hAtha paheALA unA pANInA jharA che. yAtrALuo peAtAnA cAkhA ane dALa A kuMDamAM rAMdhe che. A nAma maNikarNikAnuM TuMku rUpa che. maLaniSThA. maNikarNo te ja. maLajinnA (2). khanArasane suprasiddha ghATa vizeSaH 166 marmALaculA. eka nIcI pa`tamALA ke jenA cheka pazcima kinArA upara pUnAthI pUmAM 30 mAIla upara jejurI nAmanuM gAma che te. A sthaLe malla ane malTi nAmanA e asura bhAIe brAhmaNAne bahu duHkha detA hatA. khaMDAkhA (khaMDerAva) nAmanA zivanA eka avatAre eene mArI nAkhyA hatA. [brahmAMDa purANa, betrakhaDa; malArI mAhata, Apa nA bhAratavaSa yAne hiMdustAnanA mULa vatanIe nAmanA pustakamAM pAna 158, uparanI TIppaNI ). makSAriliMga zabda juo. maLapura. mahAbhAratamAM kahelA babruvAhananA rAjya li'gatI rAjadhAnI. (mahAbhArata, adyamedha pa, a0 99 ). manaphara aMdara te ja maNipura ema lAsena kahe che. e cikakAlanI dakSiNe AveluM hatuM. paraMtu DaeN. Apa e kharUM nathI ema kahe che. (DA. ApanuM prAcIna hinduonA huthIAra ", pA0 145, 148). DaoN. eppa madurAnI pAse Avelu' manalUrU te maNipura ema kahe che. ( vaLI ApatuM bhAratavarSa nA mULa rahIrA, pA0 102 jIA). mahAbhAratamAM ADhi, a0 215 mAM ane raghuva'zamAM matsyatIrtha sa` 6, zlAka pa6 mAM vadhu velu kali - ganI rAjadhAnInuM sthaLa ane nAma maNikapaTTananA vanane maLatAM Ave che. kipaTTana cIka sarAvaranA mukha amADI Avelu daraAI aMdara che. liMganagarI zabda jue. madhyaprAntamAM AveluM. ratanapura te maNipura ema mI. rAsanuM kahevuM che. (sAranA zilAlekhA, upAdghAt, 29). paNa ratanapura zabda jue. maLamaDherA. maNimaheza yAne maNumaheza mahAdevanuM devaLa. A devaLa paMjAbamAM rAvI nadInA mULa pAse tenA kAMThA upara AvelI caMbAnI junI rAjadhAnI bharamavaramAM che. mahAdevanI sapheda mUrtine pAMca mukhArvinda hAI te suprasiddha yAtrAsthaLa che. ( kanIMgjhAmane Aka0 sa0 rI0 pu0 14, pA0 1609; e jyA, pA0 141 ). cATananA abhiprAya pramANe maNimaheza yAne munImuhiSa e eka taLAvanuM nAma che. ane e taLAvamAMthI muddila nadI nikaLe che. vItenA abhiprAya pramANe e ja rAvI nadInuM nAma che. mahimatIpurI, ikSmaNapura teja. ( mahAbhA vanapa, a0 96). matsyatIrtha. maiseAranA prAntamAM tuMgabhadrAthI thADe cheTe tirUpAnana kuMDUmathI Ardra agara dasa mAIla pazcime eka TekarI upara AveluM nAnu` talAva vizeSa. ( caitanyaritAmRta, bhAga 2, 09). A talAva savAra sAMja suzrAvya avAja karatI mAchalIethI bhareluM che. A camatkAra skeATalenDanA kinArA AgaLa maLatI baTaramena nAmanI nAda utpanna karanArI athavA lakA agADI maLanArI eja jAtanI mAchalIe hAvAne laI te agara AjubAjunA khaDakAnI sthitine laine jude jude uSNatAmAne utpanna thatA suzrAvya nAdane lIdhe thAya che. AvA suzrAvya nAda ijIptamAM khelatI Aho! Shrutgyanam
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ matsyadeza mathurA kila memona nAmanI mUrtimAM ane keTalIka | ene maghabAra paNa kahyuM che. pralaMba zabda juo. jagyAonA khaDakAmAM thate jaNAyo che. | (rolInsanuM "prAcIna Ijima" jAo). | mathurA surasenanI rAjadhAnI mathurA te ja; mATe ja tA . jayapuranA rAjyane deza; vartamAna jaine mathurAne sairIpura agara sauryapura alhAranA rAjyanA badhA pradezanI temaja kahe che. (sekeDa buka opha dhI isTa, bharatapuranA rAjyanA keTalAka pradezanI gaNanA pu45, pA. 112). e zrIkRSNa bhagavAnanI masyadezamAM thatI. (mahAbhAva sabhA janmabhUmi che. pitarakuMDanI pAse kArAgRha virATaparva, a0 30; a7 1; TananuM agara janmabhUmi nAmanA sthaLe emane janma gejheTIara; ArkiDa sarve ripeTa, putra thayA hatA. mathurAmAM mallapuramAM kezavadevanA 20, pA0 2; pura 2, pA0 244). mahA devaLanI joDe ja eozrIe cANura ane bhAratamAM kahelA virATa rAjAne A pradeza muSTika nAme malenI sAthe kustI karI hatI; hatA ane yudhiSThira ane emanA bhAI pAMDa kubbA nAmanA kuvA pAse emaNe kubaDI pitAnA vanavAsanA chellA varSamAM ahIM ja kujAnI khaMdha besADI dIdhI hatI. vartamAna gupta rahyA hatA. rajaputasthAnamAM jayapuranA nagaranI dakSiNa daravAjA bahAra kaMsa-kA-tIlA rAjamAM vairATa yAne virATa AveluM che. nAmanA sthaLe emaNe kaMsane mArI nAkhyo hate. matsya te paTTakamAM kahelAM soLa mahAjanapada vizrAmaghATa yAne vizrAMtidhATa upara mAMnuM eka jene baiddho maccha kahetA. (sekreDa emaNe kaMsano vadha karyA bAda thAka khAdhe bukasa opha dhI IsTa putra 17, pATa 146 hata. ( vAha purANu-adhyAya 15ra ). uparanI TippaNI). matsyanuM vikRta rupa kaMsakAtIla ane kujAnuM maMdira uMcA TekarA marI alavaranI dakSiNe bAvIsa maila para upara AvelAM che. A TekarA te vakhate AveluM che. pUrve adavAra jayapuranA rAjyamAM hyunasthAge varNavelA azokanA traNa prAcIna gaNAtuM. virATa zabda juo. tUpanAM khaMDiyera paNa hoya ema sApha jaNAya mAthA (2). kUrma te ja. (skaMda purANa che. jenaghATa nAme oLakhAtI jagAe kAverI mahAgya, a0 11-14; lAIsanuM kaMse mAyA yAne yoganidrAne paththara upara mahesura ane kurga, putra 3, pa0 88, 89, paTakI hatI. paNa kArAgRhanI sAme vaDanA jhADa nIce paththara upara be pagalAM ketaryo che tyAM AgaLa kaMse jogamAyAne paTakyAnuM ane maracA (rU). ema jaNAya che ke vaizAlI e enA hAthamAMthI chaTakIne AkAzamAM gayAnuM sahita tidUtanA dakSiNa pradezane pUrva masya kahevAya che. mathurA pUrve dhruvane Azrama hatuM kahetA. hyunaNyAMge ene "mahAmanA pradezane (skaMdapurANa, kAzIkhaMDa, adhyAya ra0); nAme varNavyo che. (bIlanuM "rekarDa opha dhruvaghATa AgaLa dhavanuM eka devaLa adyApi vesTarna kaMkIjha" pu0 2, pA0 78; ja0 che. azokanA agara bIjA keTalAkanA maMtavya eve seva baM0, 1900,pa083; mahAbhAva pramANe, AcArya upaguptano kAtrAnI pAse sabhAparva, a. 30). Avelo Azrama te ja kaMkAlItilA ema ttipura pazcima rahila khaMDamAM bijanerathI grAujhanuM kahevuM che. hyunasAMga A sthaLe uttare ATha maila ane haradvArathI dakSiNe trIsa | Avela hatA durgAdevInA eka svarUpa kaMkAlI maila upara AveluM madavara yAne maMDera te. devInuM ghaNuM nAnuM maMdira bauddhonA Azramano Aho! Shrutgyanam
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 A vinAza karyA pachI te ja jagyAe bAMdheluM spaSTa jaNAya che. yuddhanA ziSya sAraputrane ratUpa te ja bhUtezvaranuM herUM evuM maMtavya che. hyunazAMge varNana karelA sAta ratUpeAmAM sAraputranA stUpanA samAveza thAya che. devaLamAM mAhiSamardinI ekarUpa pAtAlezvarI devInI mUrti, nIce bheAMyarAmAM AvelI che, sirAjamAlapuranI pAse AvelA kramadamAnA TekarAmAM vAnaratUpanA ane kezavadevanA maMdIra sahita yavihAranA samAveza thAya che evuM mata che. I.sa. 1669mAM e jagAe masIda bAMdhavAne auraMgajee paDAvI nAkhelA kezavadevanA maMdIranuM rAmarAmanA devaLa tarIke varanIyare Amehuba varNana kareluM che. mathurAne madhupurI paNa kahetA. hAlanA mathurAthI naiRtyamAM pAMca mAIla upara AveluM maheAlI te ja madhupurI. A jagyAe madhu daitya rahetA hatA. madhunA putra lavaNune rAmacaMdranA bhAi zatrughne mArI nAkhyA hatA. zatrune pahelAM madhuvana hatuM te jagyAe hAlanuM mathurA vasAvyuM hatuM. ( brAujhanuM mathurA, 50 4; harivaMza, khaMDa 1, a0 54 ). janarala kaniMgahAmane vasudevanA zilAlekhA mathurAmAMthI maLI AvyA hatA. A vasudeva vakhate purANAmAM kahelA kaNva vaMzane paheleA rAjA e hAya. e hindustAnanA vAyavya pradezanA ane paMjAbanA I. sa. nI pUrve ane tyArapachI rAjyakartA hatA. duzka jazka ane kanizka, A traNane e pUrvagAmI hatA. ( Arki0 sarve rIporTa, pu0 3, pA0 42 jIA). mathurAne madhurA paNa kahetA. (rAmAyaNa, uttarakhaMDa,sarga 108,subAInI AvRtti); madhurA zabda jue mathurA A mathurA (2) madrAsa ilAkAmAM AveluM vaigai nadInA kinArA uparanuM pAMDava rAjyanI rAjyadhAnInuM khIjuM zahera mathurA madgalagiri (padmapurANa, uttara, adhyAya 95 ) madhurA yAne madurA te ja. kulazekhare A zahera vasAvyAnuM kahevAya che. saMyukta prAntamAM AvelA mathurAne paDache Ane dakSiNa mathurAM paNa kahe che. ( bRhat zivapurANa, khaMDa 2, adhyAya 20 ). I. sa. 1250 agara 1251mAM gAdIe AvelA jayavarmAnI ahI' rAjadhAnI hatI. A zahera karnoTanA Ayasala rAjA semezvare jItI lIdhuM hatuM. (epIgrAphIkA inDikA, pu03, pA0 8). A zaheramAM mInAkSI devInuM suprasiddha devaLa ane suMdarezvara mahAdevanuM devaLa AvelAM hatAM. ( vilsananA mekenjhInA saMgraha, pA. 226). mInAkSI zabda jue. mayUrvAna mAMgIra te ja (maTTugalagirijIe). mAii bahAramAM AveluM mAMgIra te ja. yuddhanA eka ziSya mugalaputre ahIMnA eka dhanADhaya vepArIne budha'mAM dAkhala karyAM hatA. magiri ane magaliMgara e mAgAgiri uparathI vikRta thayelAM nAme che. muddagala putrane mugala RSi kahetA hatA ane ene Azrama mAMgIranI pAse hatA. ( pI. dhAsalanuM bhAratabhramaNa ). mAMgIranA kaSTa hArINI yAne kaSTaharaNadhATa rAvaNane mAryAnu pApa dhoI nAkhavAne rAmacadrajIe te jagAe snAna kareluM hAvAthI pavitra gaNAya che. rAvaNu jo ke rAkSasa hatA paraMtu jAte brAhmaNa heAvAthI rAmacandrajIte tene mArI nAkhyAnuM pApa lAgyuM hatuM. rAvaNunI hatyAnuM pApa nivAraNa karavAne zrIrAmacandre ayeAdhyAmAM haradAIthI AyamAM 28 mAIla upara AvelA hatyAharaNa nAmanA pavitra talAvamAM temaja ayeAdhyAmAM AvelA sulatAnapurathI AgneyamAM 18 mAIla upara AvelA dhApApa nAmanI jagyAe geAti nadImAM pazu snAna karyuM hatuM, ( suraranuM mAnyumenTala enTikavITI Aho! Shrutgyanam
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhupurI madguruka 169 ane insTIzana ). hyunazage maddagalagirine buddhisTa loke pUrve kajAgala ane tene mukIne hiraNya parvata kahyo che. kaniMgahAmanA mata AgAhI mahAsAla, AgneyamAM salAvatI pramANe A nAma haraNa parvata uparathI paDeluM nadIne pradeza, dakSiNe saMtakanikane ka ; che ane haraNu parvata nAma e kaSTaharaNa pazcime thunane kao ane tenuM paragaNuM ghATa uparathI paDeluM che. ( AkI sarve ane uttare uzIradhvaja DuMgara, A sImAvALA rIpeTa, pu015 pAva 15-16; enazanTa pradezane baiddha leke manijhamadeza kahetA. grAphI, pA476). mAMgIrane kile ( mahAva, 5, 12 ane 13). muLe marUka TekarI upara Avela che. marUka TekarI kapile madhyadezanI pUrva sImA hatI. khaDakapuranA DuMgarAono eka phaTa che. (vebarane InDiyana vAgamayane ItikhaDakapuranA DuMgarAomAM mAMgIra AgaLanI hAsa, pA0 115, TIpaNI ). paMcAla, para pahADI DuMgarI cheka uttare AvelI che. kuru, matsya, vaidheya, paTachara, kukti ane ( ja e setu baM0 1852, pAtra surasena dezone madhyapradezamAM samAveza thato, ra04). agIAramA saikAmAM ene managiri (garuDapurANa, khaMDa 2, 80 55 ), kahetA ( alabarUnInuM hiMdustAna, putra brAvarta sahita brahmarSidezane samAveza 1, pa0 200). mAdezamAM thAya che. (mekSamUlarane hada majuranA medAgiri te ja. (masyapurANa, 50 1, 45). a0 113). mAmaer. mahAkezala yAne dakSiNa kezale te ja. mAnatavara kAmAzrama te ja, (raghuvaMza, sarga (bhaTTasvAminanI kaTilyanA arthazAsa 11, leka 13). uparanI TIkA, pura 2, keSAdhyakSa). madra paMjAbamAM rAvi ane cinAba nadIonI | mAmezvara. maMdAkinInA kinArA upara AveluM vacce AvelA pradeza te ja. enI rAjadhAnI zivanuM pavitra sthaLa vizeSa (kUrmapurANa, zAkalamAM hatI. mahAbhAratamAM kahelA zalya pUrva khaMDa, a0 33). paMcakedAra zabda juo. rAjAnuM tyAM rAjya hatuM ( udyogaparva, ao | madyArphana. madrAsa ilAkAmAM kuMbhakAnamathI pUrvamAM 8). ane satyavAnanI strI suprasiddha cha mAIla ane tAMjorathI 29 mAIla upara sAvitrInA pitA rAjA azvapatinuM paNa AveluM tiruvidaImarUdUra te. zaMkrAcArya pitAnI tyAM rAjya hatuM. (masyapurANa a0 vijayayAtrAmAM tyAM padhAryA hatA. (AnaMda206, ka pa; mahAbhArata vanaparva, girine zaMkaravijaya, a0 4, pA. 16; a0 292). keTalAka ene vAhika paNa kahetA. Arki, seve ripiTa, 1907-8, pAra paNa vAhika madrarAjanA eka bhAganuM nAma hoya 231). A sthaLa tyAM AvelA devaLane mATe ema jaNAya che, ( mahAbhArata, karNa parva, prasiddha che. a0 45). madrane Takkadeza paNa kahetA | ggii. mathurA che. rAmacaMdranA sauthI nAnAbhAI (hemacaMdranuM abhidhAna ciMtAmaNi). zatrune madhudaityanA putra rAkSasa lavaNane mA kurukSetramAM sarasvatI nadInI sImAvALA mArIne A purI vasAvI hatI. grAujhanA mata pradeza, alAhAbAda, himAlaya ane viMdha pramANe hAlanA mathurA zaherathI naiRtyamAM aMtarvedanI gaNanA madya dezamAM thatI hatI. pAMca mAIla upara AveluM maholI te ja ( manusaMhitA, a0 2, zleka 21 ). madhadaityanuM mULa zahera. mahelI madhuvanamAM 22 Aho! Shrutgyanam
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhumanta 170 malakUTa AveluM che. (madhuvana, madhudatyanuM vana). | jazu rajapustAnamAM AveluM yamasadana yAne raNa e vana eka yAtrAsthaLa gaNAya che. (grAu| te. (kAtyAyananuM vArtika, kuntanuM visijhanuM mathurA, 32 ane 54 ). siyDasa opha Aryana sIvIlIjhezana, madhumata. daMDakAraNya te ja. (rAmAyaNa uttara- pATha 378). madhutva ane marusthalI kAMDa, sarga 92 ane 94). e ja. madhumati. mALavAmAM sanarIthI Azare ATha | maha . jhelama ane cinAba nadIonA maLavAthI mAIla upara ranada agADIthI nikaLIne banelI caMdrabhAgA nadI te ja. (regejhInanuM siMdhamAM janArI mohavara yAne moDhavara nadI vedika InDiyA, pA0 451, ane bAda te ja. (mAlatImAdhava, aMka 9, ane ! maMDaLa, 10-75). Aki ve riTI, pu0 2, pATha | mahadgadha (2). kistAvara agADI cinAbane 308). maLanArI nAnI nadI mavardhana te. (thAnapurA. mathurA te ja. jAtakamAM ghaTajAtaka juo. TananA gejheTIyaramAM ceta zabda juo). (kebrIjanI AvRtti, putra, pA0 50; mAdhava. mAravADa te. (bhaviSyapurANa prati temAM zrIkRSNanI hakIktanuM vikRta karIne saga pava, bhAva 3, a0 2). varNana ApeluM che. ) | mahatva (2). rajaputAnanuM junuM nAma. (mahAmadhuvana. mathurA zabda jue. bhArata, vanapava, a0 ra01). hastinAmAra. mayArASTra te ja. mIrata e marATanuM purathI dvArakA javAne raste emAM thaIne hato. vikta rUpa che. (mahAbhArata, azvamedhaparva, a0 pa3). atharAp. mIrata te ja. ahIM agADI aMdhakeTa | mabhUmi. marusthalI te ja. (viSNupurANa, bhAva nAmanI jagAmAM mayadAnava killAnA avazeSa 4, a0 ra4; vIsananuM kareluM bhASAMtara, haju paNa mejuda che. A jagA kAlI nadIthI pAtra 434). vIsa mAIla dUra AvelI che. rAvaNanI strI ane mayadAnavanI dIkarI maMdodarIe bilezvara | matha4. mArava ane marusthalI te ja. (padmamahAdevanI pUjA karI hatI ema kahevAya che. purANa, uttara khaMDa, a8 68). aMdhakeTa e nAma vakhate aMdhakeza uparathI ! mArathI. siMdhanI pUrvamAM AveluM moTuM raNa thayuM hoya. aMdhakeza ane bilezvara mahAdevanI te ja. (bhaviSyapurANa, pratisaga parva, hakIkata sAruM zivapurANa, khaMDa 1, a 41 bhA23). mAravADa nAma marusthalI agara marujuo. mayadAnave mayamata ane mayazilpa vagere sthAna uparathI paDayuM che. (ToDanuM rAjasthAnagrantha lakhyA che. (e. sI. gaMgelInuM mAravADane itihAsa, prakaraNa 1luM), prabaMdha dakSiNa hiMdustAnanA bronjhIjha, pAnuM 7; ciMtAmaNimAM Ane maruM kahyuM che. (TonInuM inDiyana enTIkavarI, 50 5, pAvara30). bhASAMtara, pAva 172). AkhA rajapusthAmayura. mAyApurI yAne haradvAra te ja. hAlanI nane AmAM samAveza thAya che. maru ane mAyApurI haradvAra ane kaMkhala kasbAonI madhanya zabda juo. vacce AvelI che. | maTa. tAMjoranuM colA rAjya te. hyunazAMge mI . malabAranA kAMThA upara Avela mahi A nAmano ullekha karyo che. temaja tAMjoranA ko te ja. (kevelanuM kAvatra kampa0 | zilAlekhamAM paNa Ane ullekha che. (Da. kAmara, pA0 3). banelanuM dakSiNa hiMdustAnanA zilA Aho! Shrutgyanam
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 malada malayAlama lekha, pAra 47, TIpaNI 4; sIvelanuM nirNaya thayo che. (mahAbhArata, sabhAparva, dakSiNa hiMdustAnanAM rAjyavaMzAnuM varNana, a0 22). pA0 14). mArvata cheTanAgapura prAMtamAM Avele pArasamasTara. zAhabAda jIllAno bhAga vizeSaH (rAmAyaNa, nAthane DuMgara te. e DuMgarane yunAnIoe bAlakAMDa, sa, 24). vizvAmitrane Azrama melIyusa parvata kahyo che. (mekIDalanuM prAcIna malada ane kurUSanI jagA upara megasthinIsa ane eriyana" pATa Avyo hato. akSara te ja vizvAmitrata Azrama 63 ane 139). sametazikhara zabda juo, ema nirNaya thayo che. bhIme jItelA pUrva bihAra prAntamAM AvelA bhAgalapura jIllAmAM taraphanA dezomAM maladanuM nAma gaNuvyuM che. Avele maMdArane DuMgara te leyasa parvata (mahAbhArata, sabhAparva, a0 29). | ema kahevuM vakhate khoTuM che. (braDalImagyA. mulatAnane e prAcIna maladeza baTanI hiMdusthAnanI uccabhUminI yAne mAlava (mAlava zabda juo). | vArtA, pA. ra4). alekajhAnDaranA ItihAsakartAoe maladezanA maDhafjari. kAverI nadIthI dakSiNa pazcimarahevAsIone malalIsa kahyAM che ane mahA- ghATane dakSiNa taraphano bhAga. (bhavabhUtinuM bhAratamAM temane mAla kahyA che. (mahA mahAvIra carita, aMka, pa, leka, 3). bhArata, sabhAparva, a0 32). enI junI kAITuranA bhaMgathI kanyAkumArI bhUzira rAjadhAnI mulatAnamAM hatI (kanIMgahAmane sudhI gayelA elacInA parvate sahita trAvaNaAki sarve ripaTa, putra 5, pA129). kAranA DuMgaro te malayagiri. AnA eka lakSmaNanA putra caMdraketune enA kAkA rAmacaMdra zikharanuM nAma parathIgeI che. TolemIe ene mallAdezane rAjA banAvyo hata. (rAmAyaNa, beTIge kahyuM che. e DuMgara upara agatya uttarakhaMDa, sarga, 115). RSino Azrama hato. (mekakonDalanuM magzA (2). pArasanAthanA DuMgaro je pradezamAM TelemI, putra 7, pra. 1: InDienTIva AvyA che te pradeza vizeSaH (mekakInDalanuM pu0 13, pa0 361 upara kalama 66; megasthinisa ane eriyana pAtra cita caritAmRta, madhya, a0 9). 63 ane 139). eTale ke hajArIbAga ane ene agastIkUTa paNa kahyo che. AnamalAI mAnabhUma jIllAnA keTalAka bhAgo te maladeza. parvatanuM e cheka dakSiNamAM AveluM zikhara purANo ane mahAbhArata (bhISmaparva, a0 che. ane tAmraparNa nadI ahIMthI nikaLe che. 9) mala nAmanA be deza hatA ema kahe che. | maya-dhaMm. malAra zabda juo. eka pazcimamAM ane bIjo pUrvamAM. masTAIma. malabAra te ja. (rAjAvalI, bhAva mA . (2) buddhadevanA samayamAM mala leke 1). kAcIna ane trAvaNakera malayAlamamAM pAvA ane kuzInagaramAM rahetA hatA. buddhane gaNAtAM ane enuM prAcIna nAma prathama cerA deha kuzInagaramAM paDo hato. gorakhapura ane pachIthI kerala hatuM. (cerA ane kerala jIllAmAM AvelA kazIA (prAcIna kuzI- zabda juo). keTalAkanA maMtavya pramANe nagara)nI pAsenAM aniruddha agADInAM malayAlama te trAvaNakoranuM prAcIna nAma hatuM. khaMDera te malla amIranA mahelanAM che ema ! (skophanuM irizciyana samudranuM pariplasa, Aho ! Shrutgyanam
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ malAra 172 mahAkauzika pA0 234; DAkuhAne cola ane vasA- hate tene mATe ja e seva ba0 1842, Ine itihAsa; keDalanuM DrAva0 kampa0 pATa para uparanI hiMdustAnanA ghATa saMbaMdhI grAmara, AvRtti 3, pa0 16). mULe eca. TI. prIsepanI TIppaNuM. AkhA malayAlama pradezamAM tuluva, muzIka, majuravidAra, udyAnanI prAcIna rAdhAnI kerala ane kuvane samAveza thato. malayAla- meMgalerathI naityakoNamAM Azare 20 mAIla manA ItihAsane mATe mekenjhInA ja eka upara buneramAM AveluM muMbaI eja A sebaM1838, pA. 132mAM AvelA ema mI. sTInanuM kahevuM che. menyusTI juo. madatI. mALavAmAM AvelI caMbala nadInI eka maThThAra. trAvaNakara te ja. A malabAranuM TuMku ! zAkhA mahI nadI te. (vAyupurANa, a0 nAma che. (cetanya caritAmRta, bhAga 2, 45, loka 97). a. ). trAvaNakArane malayakhaMDama paNa madana. aphagAnistAnamAM gemala yAne gamatI kahe che. nadIne maLanArI argasana nadI te. ( da majurASTa. mahArASTra te ja. (gareTane prAcIna maMDaLa 10, 75). mehanuM te ja. keza; mahAbhArata, bhImaparva, a0 9). | HdAphAsTa. uttaramAM amarakaMTaka agADI narmamaetteoTa. nijAmanA rAjayamAM rAIcura jillAmAM dAnA mULanI pAsethI te dakSiNamAM mahA nadI AveluM belApura te ja. ahIM zive malAsurane sudhI ane pazcimamAM venagaMgAthI te pUrvamAM mAryo hate. (AkIe lejakala sarve hada ane jeka nadIo sudhI pradeza mahAlIsTasa-nijAmanA rAjayanuM pAtra 35). kezalamAM Avele hato. rAyapura ane chattIpaNa maNicura zabda juo. sagaDha nAmanA jillAo sahita madhyaprAMtano masviArphana. zrIzaila zabda juo (AnaMda- pUrva taraphano bhAga paNa mahAkAzamAM gaNate. girine zaMkaravijaya, a0 papa, pAtra (rajIma AgaLathI maLele tivara devane zilAlekha-eziyATIka risarcasa, putra marAdhAratA. yusuphabhAI pradezamAM svAta nadIne 15, pAna 508mAM juo). dakSiNa kezala te ja. (kezananuM madhyaprAto ane kinAre berathI 24 mAIla upara AveluM varADanAM prAcIna sthaLonA avazeSa, majhaga yAne massanagara te. sikaMdara (alekajhAMDara)ne ItihAsa kartAoe massaga ane pATha 59; kaniMgahAmanuM A sarve ripaTa, putra 13, pa0 68). kalacurInuM bAbare mazanagara kahyuM che te ja A evuM telanuM maMtavya che. alekajhAnDaranA gherA rAjya ahIM hatuM. (resananA hiMdustAnanA vakhate A zahere cAra divasa sudhI pitAne sikkAo, pA. 33). bacAva karyo hato. (mekakonDalanuM mega- madAAi . mIlamacI, sanakezI mAne sthinisa ane eriyana, pA. 180nI bhotiyAkazI, taMbAkezI, likhuzI, TIpaNuM). eriyananA kahevA pramANe marasaka dUdhakezI, aruNa (padmapurANuM, svagakhaMDa, assakoI pradezanI rAjadhAnI hatuM. (mekakkI- a0 19; mahAbhAva vanaparva, a0 84) nDalanuM megasthinisa ane eriyana). ane tamArakezI (mahAbhArata, vanaparva. alekajhAnDara kaye rastethI hiMdustAnamAM Avyo | a0 84 mAM ene tamra nAma ApeluM Aho! Shrutgyanam
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAgaMgA 173 mahArASTra che) e nepALanI sAta kezIo (nadIo)nAM (Do. sTInanI rAjataraMgiNuM, pu01, pAtra nAma che. A sAta kozIo maLIne thatA pradezane 174 uparanI TIppaNa). mahAkauzika kahe che. tamera, aruNa, ane mArI uravIla zabda juo. (masyapurANa, sanakazI maLIne triveNI bane che. A a0 22). triveNuM eka pavitra yAtrAsthaLa gaNAya che. A triveNI pUniomAM nAthapuranI upara ane mArA marAThAone pradeza. (vAmana purANa, a0 13). godAvarI ane kRSNanI vacce varAhakSetranI tarataja upara AvelI che. A Avele upalANamAMnI godAvarI jemAM vahe jagyAethI athavA enI pAsenI jagyAethI che te pradeza. eka kALe dakSiNa te ja mahAA ekaThI thaelI kezIo medAnamAM bahAra rASTra kahevAtuM. azokanA vakhatamAM A pradeza paDe che. (ja0 eseba0 pu. 17, pATa mahAraTa yAne mahAratha kahevAto. I. sa. pUrve 638 ane 647 ane 761 me pAne 245mAM azake A pradezamAM mahAdhammuApele nakazo). varAhakSetra zabda juo. rakhIta nAmanA buddhisTa sAdhune mokalyo hato. sAta kezIomAMnI taMbA yAne tamara ane (uM. gIgarane mahAvaMza, a0 12, pA0 likhu sanakezImAM ane varuNa aruNamAM maLI 8pa uparanI TIpaNuM). buddhanA vakhatamAM A jAya che. (ja0 eseva baM0 17, pAva pradezanuM junuM nA amUka agara assaka evuM hatuM. 644 uparanI TIpaNuM.) (aramaka zabda juo). A pradezanI jUnI madanA himAlayamAM AvelI alakanaMdA nadI rAjadhAnI godAvarI uparanA pratiSThAna yAne te ja. (viSNusaMhitA, aya 85; seTa bu paiThANamAM hatI. pratiSThAna purANamAM kahelA IsTa, pu0 7, pa0257 uparanI TIpaNI). AdmabhUtya vaMzanA nAnI zAkhAnA rAjAonI macI madhyakALamAM cInane A nAme oLa- rAjadhAnI hatI. A rAjAo sAtakarNae khatA. (cIna zabda juo). agara e nAma vikRta thaine zAlivAhano paNa mAnavI. gayA jIllAmAM AvelI phagu nadI te ja, kahevAtA (dhanakaTaka zabda juo). Admabha" (mahAbhArata, Adiparva, a0 215, tyane sauthI balavAna rAjA pulumAI hato. eNe ka, 7-nIlakaMThanI TIka; vanaparva, I. sa. 130thI 154 sudhI rAjya karyuM hatuM. a0 87 ane 95). A rAjAe nahapAna vaMzano aMta A mAnavI. (2) orisAmAM AvelI nadI vizeSa hatA. ghaNuM karIne nahapAne karNanagara (junnara) mAM rAjya karatA. AndrabhUtyanI pachI che (padmapurANa, svargakhaMDa, a03). I. sa. 218 thI 232 sudhI dakSiNane keTamAna mahA nadI te ja. (kavikaMkaNu caMDI, pAtra lAka bhAga kSatrapa vaMzanA kabajAmAM Avye hato. A 83, baMgavAsInI AvRtti ). ane kSatraponI pachI . sa. 299 sudhI eTale madArI karnala jIllAmAM AveluM yAtrAsthaLa 67 varasa tyAM AbhIroe rAjya karyuM hatuM. pachI ( vizeSa. (epi0 inDi0 putra 1, pa0 rASTrakuTa (hAlanA raTheDa) jeo rathio 368). agara rASTrIjhe kahevAtA ane jemanA uparathI mApasara aravale sarovara te; nAga mahA- mahAradI (maharATA) ane mahArASTrIka - pA uparathI taLAvanuM A nAma paDayuM che. ' (mahArASTra) nAma paDyAM che teo I. sa. nA kAzmIranuM vulara yAne valura sarovara te. trIjAthI chaThThA saikA sudhI ahIM rAja karatA hatA. : Aho! Shrutgyanam
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArASTra 174 mahAvana chaThThA saikAnA AraMbhathI I.sa. 753 sudhI cAlu- balavAna rAjA siMdhaNa hato. enA darabAramAM kayAe rAjya karyuM. pulakezI pahelAe paiThANathI zaka 1036 eTale I. sa. 1114mAM janmela pitAnI rAjadhAnI vAtApipura ( hAlanA bhASkarAcAryano pautra ane lakSmIdharane putra bAdAmi ) mAM khaseDI. A pulakezIe cAMgadeva hato. e siMdhaNano mukhya jatiSI azvamedha yajJa karyo hato. ene pautra pulakezI hato. rAmacaMdranA vakhatamAM caturavarga-ciMtAbIjo A vaMzano sauthI balavAna rAjA hatA. maNina kartA hemAdri jene ghaNuM karIne A bIjo pulakezI IrAnanA bIjA khuzarUne hemadapaMta kahetA te ene maMtrI hatA. samakAlIna hato. eNe kane janA rAjA harSavardhana dakSiNamAM hemadapaMtI bAMdhaNanAM ghaNuMkharAM yAne bIjA zilAdityane harAvyo hato. ene devaLo eNe baMdhAvelAM che. mugdhabedha vyAkaraNane rAjyakALamAM ghunazAMga mahArASTramAM Avyo kartA padeva rAmacaMdranA darabAramAM hatA. hato. hyunazage mahArASTrane mo-ha-la-ca paraMtu DA, bhAudAjInuM maMtavya evuM che ke kahyuM che. cAlukaya vaMzanA kIti varmA bIjAne vipadeva nAmanI ghaNI vyakitao hatI. eka harAvIne pAchaLanA rASTrakUTa vaMzane daMtidurga vopadeve mugdhabodha vyAkaraNa, bIjAe I. sa. 748mAM gAdIe beThA. pAchalA dhAtupATha agara kavikalpadruma ane trIjAe rASTrakUTa vaMzane goviMda trIjo sauthI bala- bhAskarAcAryanA lIlAvatI upara TIkA lakhI vAna rAjA hatA. enA dIkarA sarva yAne che. A trIje vopadeva e bhImadevane chokare ameghavarSe mAnyakheta (vartamAna mAla kheDa) hatA. ane vyAkaraNa lakhanArA padevanA bApanuM ne potAnI rAjadhAnI karyuM hatuM. pAchalA cAlukaya nAma kezava hatuM. DA. bhAudAjInA maMtavya vaMzanA tailapa rAjAe I. sa. 973mAM rASTra- pramANe vyAkaraNa lakhanAra padeva rAmacaMdranA kuTa vaMzano aMta ANyo. Ahavamala kiMva darabAramAM hato. (rAmacaMdra zeSanuM "DaoN0 pahele semezvara je I. sa. 1060thI 1069 bhAudAjInA lakhANe, prakaraNa 8, pAtra sudhI gAdI upara hato teNe mAnya- 149-150 "). dakSiNanA svataMtra hiMdu khetamAMthI rAjadhAnI kuMtala dezamAM kalyANamAM rAjAomAM rAmacaMdra yAne rAmadeva chello pheravI hatI. ene dIkaro tribhuvanamahala vikra- hatA. alAudIna khIlajIe i. sa. 1318 mAditya 2 jo ghaNo baLavAna rAjA hato mAM rAmacaMdrane harAvyo, enA putra zaMkarane ane teNe I. sa. 1076 thI I. sa. 1126 mArI nAkhyo ane enuM rAjya musalamAnI sudhI rAjya karyuM hatuM. mitAkSarAne kartA | rAjyamAM bheLavI dIdhuM. (DaoN0 bhAMDArakarane vijJAnezvara ane vikramAMkadeva-caritane kartA | "dakSiNane prAcIna itihAsa, vi. bihaNa enA darabAramAM hatA. bIjA tailapanA | 15" ). pradhAna kalacurI vaMzanA vijale I. sa. mA amarezvara yAne omakAranAtha te ja. 1162mAM rAjyagAdI bacAvI hatI. paNa (kUrmapurANa, bhA0 2, a0 3). A vaMzane I. sa. 1192 mAM aMta AvIne yAdavo dakSiNanA rAjakartA thayA hatA. yAdava | mAya (2) banArasamAM AveluM sthaLa vizeSaH vaMzanA bhilame hAlanuM daulatAbAda yAne ' (annapurANa, a0 112). devagirinagara vasAvIne I. sa. 1187 mAM sadAvana vraja te ja. gokula zabda juo. tyAM rAjadhAnI karI hatI. A vaMzano sauthI | (caitanya caritAmRta, khaMDa, 2, a. 18). Aho! Shrutgyanam
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvanavihAra mahendra magvanavA udyAnanI junI rAjadhAnI maMga- mahAdevanuM prasiddha devaLa hatuM, (AnaMdabhaTTanuM lera yAne maMgalarathI dakSiNe 26 mAIla valAlacaritama, a0 6). A sthaLa upara buramAM sunIgrAma pAse AveluM begrA kasbAnI uttare sAta mAIla upara pIMjakeTAI te ja. ( Do0 sTInanI InDi AveluM che. ballAlapurI juo. enuM junuM enTIkavarI, 1899mAM AveluM hiMdanA nAma zilAdhApa (rilAdhAtugabhaS) hatuM lazkaranI joDe prAcIna zekheLane ane emAM buddhanA cAra rastUpa hatA. hiMdu aMge karelI musApharI). hyunazAMga A dharmane punaruddhAra thayA pachI A sthaLanuM sthaLe Avyo hato. nAma zilAThI5 pADavAmAM AvyuM hatuM. adAvanavidyAra (2) vaizAlInA parAmAM Avelo (ja. eseva baM0 1875, pA0 183 mahAvanakUTAgAra te. Ane mahAvanavihAra upara baMgALAnA prAcIna sthaLanI paNa kahetA. (spensa-hADInuM menyu yAdI ). buddhijhama, pA0 343), maditA mahI nadI te ja. (mahAbhArata, bhISmaadAra Ane ullekha padmapurANanA sRSTi khaMDanA parva, a0 9). bIjA adhyAyamAM ane matsyapurANanA 22 mA diSamaMe4. mAhiSa ane mAhizmatI te ja. adhyAyamAM godAvarI nadI upara eka tIrtha (0ra0 0 0 1910, pATha karela yAne yAtrAsthaLa tarIke karyo che. brahmapurANamAM upa2 phalITanuM lakhANa juo). A sthaLe 106 adhyAyamAM 20 ane 22 mA lekamAM azake mahAdevane upadezaka tarIke mekalyo godAvarIne maLanArI eka nadInuM nAma zAla hate. (mahAvaMza, a0 12; epI. evuM ApeluM che. grIka lekee mahAzAlane inDi0 putra 3, pA0 136). dIpavaMzanA mAIselusa kahyuM che. godAvarIne je bhAga varNavyA pramANe aze ke gAMdhAra, mahiSa, prANahitA kiMvA kharuM jotAM veNagaMgA ane aparAntaka, mahArASTra, yena, hemavata, suvarNa darIAnI vacce godAvarIne je bhAga Avele bhUmi ane laMkAdhIpamAM upadezaka mekalyA che te mahAzAla kahevAya. mAI solIA zabda hatA. (ja0 eka seva baM0 1838, pAva juo. mahAvagsa (seva buTa i0 50 5, dakara ). mI. rAIsanA mata pramANe mahiSapA0 13, 12 ane putra 17, 38) mAM maMDaLa te dakSiNa maisurane pradeza ja. A mahAzAlane dakSiNa hiMdustAnanI pUrve Avela pradezanI rAjadhAnI maisura hatI. (ja. 20 simA prAMta tarIke varNavyo che. e0 0, 1911, pA0810 ane 814). mahAsAra zAhAbAda jIllAmAM ArAnI pazcime cha paraMtu De. phalITa A matathI virUddha che. De. mAIla upara AveluM masAra nAmanuM gAma phalITanA mata pramANe A pradezane mahAmaMDaLa te ja. ahIM sAtamA saikAmAM hyunazAMga ! yAne mahezarASTra kahetA ane tyAM mAheza Avyo hato. lakAnI vastI hatI. (ja0 0 eseva madArazAna baMgALAmAM bagarA chalAmAM Avela | 1916) pA0 833). mahAsthAnagaDha te ja. (devI bhAgavata, 7, mahendra orisAthI madurA jalA sudhI gayelI a. 38). gauDanA rAjA valAlasenanA AkhI parvatamALAne mahendra parvata kahetA. sumayamAM A sthaLe ujhamAdhava nAmanA pUrva ghATa ane uttarasarakArathI goMDavana sudhI Aho! Shrutgyanam
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahezmatimaMDaLa 176 mAnDAgora AvelI parvatamALA paNa emAM ja gaNAtI. | modhi. baMgALAno upasAgara te ja. ( raghue parvatamALAne gaMjamanI pAse Avelo vaMza, sarga, 4, glaeNka 34; vAyupurANa, A parvatane bhAga haju paNa mahendra-melaI pUrva khaMDa, a0 47 ). yAne mahendranI DuMgarI kahevAya che. (raghuvaMza, mo. kanAja te ja. (hemakeSa; rAmAyaNa, saga 4, zloka 39-40). malaya parvatanI | bAlakAMDa, sagara 32 ). sAthe A parvatamALA joDAya che. (harSa | mahattavanajara. budelakhaMDamAM AveluM maherabA carita, prakaraNa 7). rAmacaMdrathI hAryA pachI te ja. prAcIna kALamAM mahobA nagara uparathI parazurAma A parvatamAM rahetA hatA. rAmA- AkhA buMdelakhaMDane paNa mahobA kahetA. yaNa (kiglIdhAkAMDa, sarga, 67; laMkA saMvata 25 mAM janmelA caMdravarmAe vasAkAMDa, sarga 4) mAM ane caitanyacaritAmRtamAM veluM A zahera caDela rAjyanI rAjadhAnI A nAma pUrvadhATane lagADeluM che, parazurAmane hatuM. caMdravarmAe kAlaMjarano killo ane Azrama A parvatAvaLInA madurA jillAmAM paMcAzI devaLa baMdhAvyAM hatAM. caMDala rAjyanI AvelA cheka dakSiNa cheDA upara hato ema pazcima sImAe dhasana nadI, pUrve vinda caitanyacaritAmRtamAM kaheluM che. raghuvaMza parvata, uttare yamunA, ane dakSiNe kiyana ( sagara, 6, kaleka pa4)mAM parazurAmane yAne kena nadI AvelAM hatAM. zilAlekho Azrama kaliMgamAM hatA ema kahyuM che. uttara- uparathI jaNAya che ke caMDelanA vaMzadhara naiSadhacarita (sarga, 12, leka ra4) mAM nAnakadevathI te kiratasiMga sudhInA caMDela paNa ema ja kahyuM che. khasusa karIne mahA rAjAoe I. sa. 800 thI soLamA saikAnA nadInI khINathI gaMjamane chUTo pADatI parvata madhya sudhI rAjya karyuM che. nAnakadevathI bAramA mALAne A nAma lagADAya che. rAjA kIrtivarmadeve 1963 thI 1097 sudhI rAjya karyuM che. enA rAjyakALamAM kRSNami maramatinaM. madhyahiMdamAM AveluM maMDala prabodha-caMdrodaya nATaka racyuM hatuM. (AkI.. te ja. ene mahezamaMDala athavA mahezmatI paNa sara ripora, pu0 21, pA. 80). A kahetA. (Arki0 sanTa riporTa, pu. 17 zahera madanasAgara sarovaranI bAjue AveluM pA0 54). enI rAjadhAnI mAhizmatImAM che. madanasAgara bAramA saikAmAM ane kiratA hatI. (jareDa e0 se. 1910, pATa sarovara agiyAramA saikAmAM khudAyAM hatAM. 425). majAI. sena nadI te ja. (rAmAyaNa, bAlaracyA . narmadAnA kinArA upara AvelA maheza kAMDa, sagara, 3ra). sumAgadhI zabda juo. yAne culI mahezvara te ja. (masyapurANa a0 | navara. pAMcAla zabda juo. ka 189; virAvalI carita, 12): mAhi mAra. muMbAI IlAkAmAM DemanI pAse rAjamatI te ja. purInI khADI AgaLa AveluM mULa mAjhAgaDha madAvA. jejabhUkti yAne budelakhaMDanI rAjadhAnI | kahevAtuM vartamAna mAnDAda te ja. ( mekkI (mahensavanagara juo). agIyAramAM nDalanuM kAlemI, prakaraNa 1 luM, vibhAga saikAnA uttarArdhamAM kIrtivarmAnA rAjyamAM 7 mo; paNa Dabalyu. eca. sTephanuM pradhacaMndrodaya ahIM lakhAyuM hatuM. (hama- IrIzIyana samudranuM piriplasa, pAnuM keSa; rAmAyaNa, bAlakAMDa). ra01 jue che. bhAMDArakara paNa mAnada te Aho! Shrutgyanam
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ mANikapura 177 mAnasa mAnDAgara ema kahe che. ( dakSiNane pA0 288, ane putra 2, 1834, pa0, prAcIna ItihAsa, vibhAga 8). muMbAI 436) juo. ilAkAmAM ratnAgiri jIllAmAM Avele maMda{ . AsAmamAM kAmarUpanI AgeyamAM Avela nagarane killo te A, ema muMbaI | deza vizeSa. A deza tyAMnI hIrAnI khANone gejheTIyara (pu. 1, bhA0 1, pAra 541- laine suprasiddha che. ( yukitakalpatara, 546 ) mAM kahyuM che. ane kolAbA jIllAmAM pATha 96). AveluM mAMDala te A ema paNa kahyuM che. mAtaMga-Azrama. gaMdhahasti tUpa te ja. (muMbAI gejheTIyara, pu0 1, bhA0 2). ( mahAbhArata, vanaparva, a0 84). mAji. paMjAbanA rAvaLapIMDI jIllAmAM mAghami. rajaputAnAmAM citoDanI pAse AveluM rAvalapIMDIthI dakSiNe cauda mAIla upara | nAgari te. A sthaLa upara minAnDare humalo karyo AveluM mANikalyA che. A sthaLa bauddha hate. minAjharane zuMgavaMzanA puSyamitranA pautra tUpane mATe prakhyAta che. A sthaLe zrI ane agnimitranA putra vasumitre harAvyo hato. buddhadeve potAnA eka pUrvajanmamAM bhUkhe agnimitra vidizAne sube hato.(kAlidAsanuM maratAM sAta vAghanAM baccAMne khavaDAvavA mAlavikAgnimitra, aMka 5 me; visenTa potAnA zarIrane bhoga Apa hatA. smithano hiMdustAnane prAcIna ( AkI, sarve ripiTa, putra 14, ItihAsa, pA. 198). sibi te ja. pAtra 50; paMjAba gejheTIyara, valapIDI paNa mahAbhAratane mata ( sabhAparva a0 jIle, pA. 41 ). mANikalyane mANi- 32 ) mAdhamikA ane sibi judA pradezo kiyAla paNa kahe che. buddhanI vAta pheravIne che. jo ke temanA nAma ekaThAM lakhAyelAM che rasalunI daMtakathA banAvI dIdhI che. zilAlekha chatAM e be judA pradeza che. uparathI jaNAya che ke dUtamUrta yAne dehanA ! mAnava, pazcima tibeTamAM dUNa dezamAM kailAsa svArpaNavALo rastUpa ahIM AgaLa hate parvata upara AveluM mAnasa sarovara te ja. kujula-kara-kAphIsIsanA tAbAnA satrapa ( ja e setu baM0 putra 17, pATa kahenIAnA bApa maNigalanA nAma uparathI 166; rAmAyaNa, bAlakAMDa, sarga 24 ). A mANikapura nAma paDayuM che ema dUNanI bhASAmAM A sarovaranuM nAma emapana janarala kenIMgahAma dhAre che. I. sa. nA che. mUrakrAphaTa eziyATika rIsacajhanA pustaka pahelA saikAmAM kaniSka ahIMne mukhya 12 mAM 375 pAne A sarovaranuM tUpa baMdhAvyo hate. (ja0 eseva baM Abehuba suMdara varNana karyuM che. ja e 50 18, pA0 20 ). keTalAka A sUpa soi baM1838, 50 316 ane ja. I. sa. pUrve bIjA saikAmAM baMdhAvAyo hato eseva baM0 1848, 50 127 juo. ema mAne che. e takhtapurIthI cha mAIla mUrakrAphaTanA anumAna pramANe A sarovara dUra che ane tyAM junAM khaMDerA upara bAMdhelAM pUrva pazcima 15 mAIla lAMbu ane uttara Azare 80 ghare che. ( ja e se0 dakSiNa 11 mAIla paheluM che. A sarovaranI baM0 pu0 22, pAva pa0). mANikalyamAMthI ! pradakSiNA karatAM cAra, pAMca agara cha divasa maLelA I-sAsaniyana sikkAonI hakIkatane ) lAge che. A sarovarane kinAre ATha gukhAja mATe ( ja e seva baM0, 1837, | yAne rokIdArenA sthaLe bAMdhelAM che. pradakSiNa 23 Aho! Shrutgyanam
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnasa 178 mArkanDa karanArA yAtrALuo A sthaLAmAM jema jema | mAyApura. haradvAra, mAyApurI ane kaMkhala e rahetA jAya tema tema ochAvattA dahADAmAM traNane mAyApurI kahe che. (samakSadApurI pradakSiNa purI thAya che. ( ja e se0 zabda juo ). kaMkhala' haradvArathI baM0, 1848, pA. 16pa). A sarovaranI be mAIla upara AveluM che. purANomAM varNa dakSiNe guralA parvatamALA AvI che. jene vele prasiddha dakSayajJa A jagAe karyo hate. heDIna kahe che ke A parvatamALA parathI prathama ane dakSanI dIkarI satI potAnA dhaNa mahAdarzana thatAM ja tenI bhavya sRSTiracanA ane tenI devanuM pitAnA bApe kareluM apamAna ne utkRSTa suMdaratA joIne amArA netramAM khamAvAthI yajJakuMDamAM paDIne baLI muA hatAM. harSAzru bharAI AvyAM. pRthvI uparanA be ( kUrmapurANa, bhA01, a015). hAlanuM ghaNA suprasiddha parvata, uttare kailAsa ane mAyApura haradvAra ane kaMkhalanI vacce AveluM dakSiNe gulAmaMDara benI vacamAM laMbagoLa che. (masyapurANa, a0 rara). haradvAra AvI raheluM sarovara te jANe vizALa ratna agADI AvelA harakI pAyarI nAmanA ghATamAM heya nahi ema zobhe che. parvatamALAmAMnA AvelA brahmakuMDamAM hiMdustAnanA saghaLA A be parva tenAM satata himAcchAdita pradezamAMthI yAtrALuo snAna karavA Ave zikhara uMce gaganamAM jAya che. (jaina che. kaMkhalamAM dakSezvara mahAdevanA daherAnI heDinanuM TrAnsa himAlaya, putra ra, pATa pachavADe satI baLI muAM hatAM te yajJakuMDa 112). saMyukta prAntomAMthI A pavitra hAla paNa batAvavAmAM Ave che. mahAbhAratamAM saravare ane kailAsa javAnA traNa rastAo haridvArane gaMgAdvAra kaheluM che. (vanaparva, che. lipulekhaghATa, aMtadhurAghATa ane nIti a0 84). ghATa e A traNa rastAonAM nAma che. mAnapura. baMgALAnA hugalI jIllAmAM AveluM pahele jaNavele eTale lipulekhaghATa caDha hAlanuM pAMDu te. enuM bIjuM nAma pradyumna vAmAM sauthI vadhAre sugamatA bharele che. , nagara che. buddhanA kAkAne chokarA pAMDuzAkya (zerIMganuM pazcima tibeTa, pA0 149). buddhanA pitA zuddhodhananA mRtyu pachI kapilamAna. (2) gayAmAM AvelAM uttara mAnasa ane vastune rAjA thayo hato. eNe kapilavastudakSiNa mAnasa nAmanAM yAtrAsthaLa vizeSa. mAMthI nAsIne gaMgA utarIne bIjI bAjue ( caitanya bhAgavata, a0 12). merapura zahera vasAvyuM hatuM. ( uphAmanA mAnasarovara. mAnasa te ja. mahAvaMzamAM AThame adhyAya), merapura mAnca. zolApurathI AgneyamAM sATha mAIla e padyumna nagaranuM bIju nAma hAI mArapura upara nijAmanA rAjyamAM bhImA nadIne uparathI ja vikRta thayeluM che. vaLI pAMDune maLanArI nAnI nadIne kAMThe AveluM mAla kheDa mahAnAma evuM bIrUda apAyuM che. (avadAna kapalatA, a0 2; spensa hADanuM buddhite ja. pAchalA rASTrakUTa vaMzanA goviMda trIjAnA chokarA amoghavarSa yAne sarva eNe jhamanuM menyuala, pA. ra93). ja. e. I. sa. nA navamA saikAmAM pitAnI rAjadhAnI se. baM, 1910, 5, 611 juo. mAnyakSetramAM karI hatI. Ane manakira paNa mAru, samarakaMda te ja; zAkaDIpa zabda juo. kahetA. (bhAMDArakarane dakSiNane itihAsa, (relInasananA pAMca meTAM rAjya, putra vi0 11 ). 4, pa0 pa6). Aho! Shrutgyanam
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArkanDeya-tIrtha 178 mAlava mAra-tIrtha. sarayU ane gaMgAnA saMgama pAse AveluM hatuM. (viSNupurANa 4, 50 agADI mArkanDa RSie tapa karyuM hatuM te 13), e pradeza kurukSetranI pAse Avela sthaLa vizeSa (padmapurANa, svarga, a0 hate. (mahAbhArata, mizala parva, a. 16). paraMtu mahAbhAratamAM A sthaLa gomatI 7). mAravADamAM ajamerathI vAyavyamAM 36 ane gaMgAnA saMgama agADI AvyAnuM lakhyuM mAIla upara ane aravalInI vAyavyamAM che. tyAM agADI mArkanDa RSine Azrama AvelA marta, meta ane maita hatA. (mahAbhArata, vanaparva, a0 84). e ja junuM mArtikAvata zahera che. e pradezamAM paraMtu AkhyAyikA evI che ke madrAsanA ghaNuM devaLo che. (TevaniyaranI musApharI, tAjera jillAmAM dakSiNa mahAsAgaranI pAse ! balanI AvRtti, pu1, pA0 88). be tIrUkkAvara AgaLa mArkanya RSie tapa mukhya zahere mArtikAvata (hAlanuM mata) karIne mahAdevanI pAsethI amaratva meLavyuM ane zAlavapura (hAlanuM aghAra) nA hatuM. (bahatazivapurANa, uttarAkhaMDa, a0 sthaLa nirmANa karyA uparathI jaNAya 33, TI. e gopInAtharAvanI Inkone- che ke A mArtikAvata pradezamAM jodhapura, jaya grAphI, putra 2, bhA. 1, pA. 158). pura ane alavAranA ghaNA pradezono samAveza mArsa. kAzimaramAM IslAmAbAdathI IzAnamAM | thAya che. mRttikAvatI zabda juo. pAMca mAIla upara AveluM bavana (bhavana) | mA. mAravADa, marUsthaLa te ja. (padmapurANa, yAne mArtana kiMvA mAtana te ja. A sthaLa uttarakhaMDa, a0 68). viSNasUrya yAne sUryadevatAnI janmabhUmi che. mADhava. mAlavA te ja. (brahmAMDapurANa, pUrvadevaLanI vAyavye eka mAila upara mAna- khaMDa, a0 48). rAjA bhojanA samayamAM tIrtha nAmanA pavitra jharA AvelA che. A AnI rAjadhAnI dhArAnagaramAM hatI. enI jharAomAM vimalA ane kamalA nAmanA be prathamanI rAjadhAnI avaMti yAne ujjayinamAM jharA suprasiddha che. mArtanDanuM devaLa pAMDavoe hatI. (brahmapurANa, a0 43). sAtamA bAMdhyAnuM kahevAya che. paNa e devaLa I. sa. ane AThamA saikAnI pahelAM A dezane 37 mAM baMdhAyuM che evuM janarala kaniMga avaMti kahetA. (avaMti juo). muMjanA hAmanuM maMtavya che. rAjataraMgiNImAM Ane darabAramAM (i. sa 974 thI 1010 ) simaharassikA kahyuM che. devaLanA varNanane halAyudha thaI gayA che. vAMgabhaTTa nAmanA susAruM naMTananA hindustAnanI jenA prade- prasiddha vaidaka graMtho lakhanAra bhejanA dara zenA gejheTIyaramAM mAtana zabda juo. bAramAM hatA. (TenInuM prabaMdha ciMtAmaNi mattivavata. A nAmane eka deza temaja zahera pA0 198). bANabhaTTane sasaro mayura moTA hatuM. A pradezane zAstra paNa kahetA. bRhata 1 bhejanA darabAramAM hatA. (inDiyana enTIsaMhitA (a16) pramANe A pradeza | kavarI, pu. 1, pA0 113, 114). zA hiMdustAnanI vAyavyamAM Avela hato. zAlva | uparathI dezanuM A nAma paDayuM che e jANupura agara sabhinagara e pradezanI rAjya vAne (skaMdapurANu, mAhezvara, kedArakhaMDa, dhAnI hatI. hAla Ane avAra kahe che.' a. 17) jue. che. vilsananA mata pramANe bhajone A | mAru (2) mAla yAne mane deza vizeSa. pradeza mALavAmAM parNAzA yAne banAsa nadInI | alekajhAnDaranA ItihAsa kartAoe mAlo Aho! Shrutgyanam
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlyavAnagiri mArA yAne mahelone mAlisa nAme kahyA che. e | mArjina (2). maMdAkinI nadI te ja. pradezanI rAjadhAnI mulatAnamAM hatI. (mahA- | cinI (rU). pazcimamAM pralaMba ane pUrvamAM bhArata, sabhAparva, a8 326 mekakInDa apartAla e pradezonI vacamAM vahIne ayolanI hiMdustAna upara elekajhAnDaranI dhyAthI upalANe pacAseka mAila upara ghedhrA caDhAI pA0 352; kaniMgahAmane ArkiDa nadIne maLanArI nadI vizeSa. megasthinise sarve riperTa, putra 5, pA. 129; braha- Ane erinesesa kahI che. suprasiddha zakuMtalAnA saMhitA, a0 14). harSacaritanA 4thA pAlaka pitA kava RSino Azrama A nadIne prakaraNamAM kahele mAlavarAja te vakhate mula kinAre hato. (kAlidAsanuM zakuMtalA, aMka tananA malene rAjA heya. (epi0 InDi 3, 6), lArsana kahe che ke enuM hAlanuM 0 1 luM, pA0 70). maladeza juo. nAma cukI che ane e pazcima taraphathI mAtAjiri. tuMgabhadrAne kAMThe AvelI ana- AvIne sarayune maLe che. (inDiyana oTa guMDI DuMgarI te ja. hemakeza pramANe prasavaNa- rahyumakuMDa, 2, pATa para4; rAmAyaNa, giri te ja. paNa bhavabhUtinA mata pramANe prastra- ayodhyAkAMDa, saga 68). karvAzrama zabda vaNagiri ane mAlyavAnagiri be judI judI jue. DuMgarIo che. (uttararAmacarita, aMka 1 | mAhI. mALavAmAM AvelI mAhI nadI te ja. le che. prastravaNagiri zabda juo. enuM (mArkanDeyapurANa, a0 57). A nadInA hAlanuM nAma phaTika (sphaTika) zilA che. mukha agADI zaMkara bhagavAne eka guphAmAM zrIrAmacaMdra sugrIvanI joDa sakhya thayA pachI aMdhaka nAmanA eka daityane mArI nAkhyo hato. A sthaLe cAra mahinA sudhI rahyA hatA. (zivapurANa, khaM0 1, a0 38 ane (rAmAyaNa, araNyakAMDa, saga pa1 ). 43). pArgaTaranA mata pramANe mAlyavAna ane prasa- | TdI (2). gaMDaka nadIne maLanArI mArI nAmanI vaNu e be e parvatamALAmAM AvelA eka ja nadI vizeSa. (suttanipAta, 1 ane 2 parvatanAM nAma che. prastravaNa e parvatamALAnuM dhaniyasutta; kaneranuM mIlIbdapaTu, pAtra nAma ane mAlyavAna e zikhara vizeSanuM 114, sekreDa bukasa oNpha dhI IsTa, 35, nAma (rAmanA dezavaTAnI bhUgoLa; ja0 pA0 171). A nadI himAlayamAMthI nikara0 eseTa 1894, pa0256-57). LIne moTA gaMDakanA pradezamAM aDadhA mAIla mAsTrayAnagiri (2). nIla ane niSadha parvatanI sudhI vahIne gaMgAne maLe che. paNa vastutaH vacamAM Avela karakerama parvata te. (mahA- zANapura agADI ja gaMgAne maLe che. (baMgAbhArata, bhISmaparva, a0 6). LAne sTe. ekAunTa, pu11 (1877), mATI. videhanI pUrve ane magadhanI vAyavyamAM pA0 358; ja0 0 0 0 1907, gaMgA nadInI uttare Avela pradeza vizeSa. pATha 45). (mahAbhArata, sabhAparva, a0 29). madirA. DaoN. bhAMDArakaranA maMtavya pramANe mAhicama jillAne samAveza A pradezamAM thAya che smatI jenI rAjadhAnI hatI te narmadA upara, te khuluM che. AvelA pradezanuM nAma mAhika hatuM. (dakSiNane nADhinI. bhAgalapuranI pAse AveluM caMpAnagara | prAcIna itihAsa, khaMDa 3 je; padmapurANa te ja (hemakeza; matsyapurANa, a0 48). ] AdikhaMDa, a0 6; mahAbhArata, bhISma Aho! Shrutgyanam
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAhizmatI mitravana parva, a0 9). maisara te mAhizaka ema | nane prAcIna itihAsa, pA0 4pa ane grIthanuM kahevuM che. (grAphIthanuM rAmAyaNa, 54). maMDana mizra jeNe saMnyasta laIne kidhAmaMDa, a041). padmapurANanA svarga vizvarUpa AcArya nAma dhAraNa karyuM hatuM te ahIM ( Adi) khaMDamAM a0 3 jA mAM mAhika raheto hato. maMDana mizra rAjagiramAM jo e dakSiNano eka pradeza che ema kahyuM che. hato ane zaMkarAcAryanI joDe vAdamAM e tethI mAhizaka te ja mahimaMDaLa. mI, rAIsa A jagAe parAsata thayo hate. (mAdhavAdakSiNa maisaranA pradezane mahimaMDaLa tarIke cAryane zaMkaradigvijaya, a0 8 ). jaNAve che; (visananuM viSNupurANa, putra anardharAghava (aMka 7, pA115)mAM 2, pA0 178 uparanI TIpaNu juo). kahyuM che ke kalacurIonA samayamAM mAhizmatI paNa A kharuM nathI. Do. phalITane mahizamaMDaLa cedInI rAjadhAnI hatI. mahAgavida sattAMta ane mAhizmatI uparane (ja0 0 e. (dinikAya, 19 ane 36 ) pramANe 0 1910, pA0 440 upara chapAyelA) mAhissati yAne mAhizmatI avaMti (mAlavA) lekha juo. nI rAjadhAnI hatI. mArinarI. IrathI dakSiNamAM cAlIsa mAIla | mANita mAhizmatI zabda juo. dUra narmadAnA jamaNuM kinArA upara Avela | mA. mahI nadI ane narmadA nadInI vacce mahezvara yAne maheza te ja e purANamAM Avele pradeza. mAhe narmadAne kinAre kahelA hajAra hAthavALA kAyaeNvIyajunanA ! rahetA (vAyupurANa, khaM0 2 je, a0 rAjya anUpadeza yAne haihayanI rAjadhAnI 45). hatI. kAryavIryanane subrahmaNyanA ziSya ni4i. mitravana zabda juo. ane jamadagni yAne reNukAnA putra parazurAme mArI nAkhyo hate. ( ja0 e0 se baM, mitravara. mulatAna. zAkhapura te ja. kapila 1898, pa045; bhAgavatapurANa, ume saMhitAmAM erisAmAM AvelA kanArakane paNa khaMDa, a0 15). harivaMza (khaMDa 1, a0 mitravana kivA maitreyavana kahyuM che. (dA. 30) mAM kahyA pramANe A nagarI mahizmAne mitranuM erisAnAM prAcIna sthaLo, 50 ane padmapurANa (uttarakhaMDa, a0 7pa) 2, pA0 146; skaMdapurANa, prabhAsakhaMDa, mAM kahyA pramANe mahile vasAvI hatI. a0 1 le, pA0 100). ene culI mahezvara paNa kahetA hatA. mijhAna (2). Tela-ela-amaranA zilAlekhamAM (gareTanI kalAsIkala DIkSanerI). mI. jaNAveluM mitagni te mitravananuM vikRta rUpa pArgeTare narmadA upara AveluM mAMdhAtA e hoya ema jaNAya che. sUrya pUjAnA traNa mULa A ema kahyuM che te kharUM che (mArkanDeya sthaLamAMnuM e eka che; hAlanuM mesopoTemI A purANa, pA0 333 uparanI TIpaNuM). te ja. (bhaviSyapurANa, 1, 7ra ane ; OMkAranAtha zabda juo. bauddha leke e ene helane hiMdustAnamAM AyalekenA mAhissati kahI che. je pradezanI rAjadhAnI ! rAjyane itihAsa, pA0 41). Arya mAhiSmatI (mAhissati) hatI te pradeza | lakAe hiMdustAna ane bIjA pradezamAM bauddha samayamAM avatidakSiNApatha kahevAto. sthAnAntara karyuM tenI pUrve mULasthAnamAM teo (Do. rAmakRSNa bhAMDArakarane hindustA- sUrya (mitra) vagere kudaratane pUjatA. (ava Aho ! Shrutgyanam
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ mithilA 182 muktAveNI sthA ane vedanA varNane sarakhAve; stAnamAM madurAnuM devaLa moTAmAM moTuM ane bhaviSyapurANa, khaMDa 1,139, ane 83). suMdaramAM suMdara che. tyAM agADI senAnA mithisTI. tirahuTa te ja. dhvajataMbha che. ene arUNataMbha kivA bifthA (2). janakapura (videha zabda juo). | senAtAlagAcha (sonerItADavRkSa) kahe e videhanI rAjadhAnI hatuM. (bhAgavata, che. dakSiNa hiMdustAnamAM dareka devaLanI agADI dha , a0 13). bauddha graMthomAM ene AvA staMbha hoya che. A arUNataMbhe mithulu nAme varNavyuM che. (spensa hArDanuM maMdiramAM pUjA karavAne samaya nirNaya karavA buddhijhama, pA0 196). 14mA saikAnA sAruM yaMtranI garaja sAre che. jo ke madhyathI te 16 mA saikAnA madhya sudhI mithi- hAla mULa udde bhUlI javAya che ane A lAmAM brAhmaNa rAjavaMza rAjya karatA hatA. staMbhe devaLanA zaNagAra rUpa ja gaNAya che. e vaMzanA chaThThA rAjAnuM nAma zivasiMha hatuM. | mithujhu. mithilA te ja. vidyApati A rAjAnA darabAramAM hato. mizrAayodhyAmAM sItApura jIllAmAM AveluM (janTa enDa seTa baM0 1884, pA0 76 suprasiMddha tIrtha mizikha e ja. e dadhicI ane vidyApatinA kAne aMte kareluM ! RSine Azrama hato. (padmapurANa, svarga, lakhANuM). A rAjAe kavi vidyApatine (Adi), a0 12). paNa e kurUkSetra tIrtha I. sa. 1400 ane lakSmaNusena saMvatanA hoya ema jaNAya che. 293 mAM vAvratI upara AvelA jarAIla a baMgALAmAM hugalInI uttaramAM AvelI paragaNunuM vizApi nAmanuM gAma bakSisa ApyuM hatuM. enI rAjadhAnI gajarapuramAM hatI. triveNI te ja. alAhAbAdamAM AvelI bakhtiyAra khIlajIe vikramazilA vihArane yuktavaNIthI judI jaNavA sAruM ene muktAveNI nAza karyo tyArapachI A mithilAnI kahe che. (varAhapurANa a0 1para). yuktavidyApITha je brAhmaNonI vidyApITha hatI te veNImAM gaMgA, yamunA ane sarasvatI saMgama thaIne ekaThI vahe che. paNa muktaveNImAM A 14 mA saikAmAM astitva dharAvatI. navadIpanI vidyApIThanA udaya vaDe A vidyApIThanI kIrti traNa nadIo judI judI ane judI dizAmAM asta thaI. vahe che. (bRhatadharmapurANa, pUrva khaMDa, a0 6; ja0 e. seTa baM0 15 mInAkSI. jyAM agADI satInI AMkhe kapAIne ! 1847, pA0 393; DImanInuM trivepaDI hatI te sthaLa-zaktinI eka pITha-madurA | NInA devaLenuM varNana). pakSonI ane te ja. mInAkSI devInuM devaLa zaheramAM AveluM TolemIe triveNIne ullekha karyo che ke e che. (devI bhAgavata, 7, 80 38). sasaMgrAmane eka bhAga hate. (kavi kaMkaNanAyakavaMzanA pahelA rAjA vizvanAthe A devaLa caMDI, pA. 196). triveNI ghATa pAse I. sa. 1540 mAM baMdhAvyuM kahevAya che. AvelA saptarSinA devaLane saNagrAmanA vijetA (phasanane hiMdustAna ane pUrvanA jhapharakhAnanA makarabAmAM pheravI nAkhyuM che. sthApatyane itihAsa, pa0 364). mathurA (jave e sAva baM1910, pA. 59). zabda juo. A devIne manuSyane bhaga 12 mA sikAmAM thaI gaelA dhoI kavinA ApavAmAM AvatA. (jae0 se. baM pavanadUta (kaleka 33) kAvyamAM muktaveNIne 5 7, bhA. 1, pA0 379). dakSiNa hiMdu. e ullekha che. Aho! Shrutgyanam
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ muktinAtha 183 mUlaka zinAtha. tibeTamAM athavA vastutaH nepALanI guNavaMta. kAzmIranI dakSiNamAM AvelA parvatemane sarahada para himAlayanI saptagaMDakI parvata- eka parvata vizeSa ema manAma che. yajJamAM mALamAM gaMDakanA mULathI De chekAlIgaMDakI apAtI AhutiomAMnI eka Avazyaka vananAmanI nAnI nadIne kinAre AveluM nArAyaNanuM | spati sama A parvata upara bahu ja ugatI. suprasiddha devaLa che. A sthaLa nepALanA bIjA (3) mekaDonalDa ane Da0 kIthanuM vedika subAnA mathaka pAlapAthI paMdara yA sela dahA nAme ane vedamAM varNavelI vastuonI DAnI temaja bInIsaharathI cAra divasanI yAdI, pu0 2, pA0 169). majala upara AveluM che. ahIyAM agADIthI | mannihi. maujhirisa te ja. aDadhe mAIla dUra jatAM gaMDakane zAlagrAmI| vibhAja, vAghamatI nadIne kinAre jyAM dakSanuM kahe che. tyAMnA pAtramAM zAligrAma kahevAtA mAthuM kapAIne paDeluM kahevAya che te sthaLa pavitra goLa kALA patthara ghaNuM maLI Ave vizeSa. che. muktinAthanI pelI tarapha traNa dahADanI kuMkAratha. gayA agADInI brahmanI TekarInA je majala upara eka dAmodara kuMDa nAme kudaratI bhAga upara viSNupadanuM devaLa AveluM che te dharo Avela che. (hemIlTananuM gejheTIyara). sthaLa vizeSa ( garUDapurANa a7 86; gaMDaka nadI A dharAmAMthI nikaLatI manAya | agnipurANa a0 112, zleka 44). che. (neTananuM gejheTIyara). uttaramAM | kolAhala parvata zabda juo. tibeTanI himAcchAdita nadI je kuMDanI | | mu. cheTAnAgapurano rAMcI uttare AvelI che te mAraphate zAlagrAma le te ja. kuMDamAM taNAI Ave che. ( vAyupurANa, pUrva khaMDa, a0 4pa). | muvIver. maujhirisa zabda juo. chuM, kAzmIrane rAjA kAlayavanayAnegena 1lo (gAnava pahele, rAjyataraMgiNuM, , leka | murahyA. narmadA nadI te ja (trikAMDazeSa, a01). 48) jarAsiMdhunA maLatIyo hato. te kRSNanI e muraMDalA paNa kahevAya che. yuktithI mucakuMdane uMdhamAthI lAta mArIne | mu . (2) vakhate pUnA amADI vahetI bhImAne jagADatAM mucakuMdanA daSTipAtathI A jagAe | maLanArI mUrAmUThI nadI te ja. ( radhuvaMza, baLIne bhasma thayo hato. (viSNu purANa saga 4, zloka 55 ). khaMDa, 5 me, a0 13; varAhapurANa | . () kerala yAne malabAra e ja (hela a0 158; grAujhanuM mathurA, pA0 66). ane TonInuM kathAsaritsAgara, pra. 10). DhelapuranI pazcime traNa mAIla upara AvelA kula4. laMpAkA te ja. sarovaranI pAse A sthaLa AveluM che. pUrve | kurA muralA zabda juo. A sarovaranI jagAe eka parvata hato. da. asmaka te ja. bauddhonA maMtavya pramANe ciDhiM. buddhagayAmAM moTA devAlayanI dakSiNe mUlaka ane azmakae judAM judAM sthaLa hatAM. Avele buddhakuMDa te ja. paraMtu DaoN. Ara. (spensahADanuM buddhijhama, pAra346,viSNuela. mitra A kuMDathI AgneyamAM ghaNe che. dharmottara purANa bhA. 1 le, a0 9). AveluM sthaLa murima te A ema kahe che. mUlaka ane azmaka ( assaka ) godAvarI (buddhagayA, pa5 ane 115). nadIthI judA paDelA pradeza hatA. (paramaThakuMvaghAma. maujhirisa zabda juo. tikA, khaMDa 2, bhA. 2, pA 581). Aho! Shrutgyanam
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 bhUlatApI bhUSika mUtAvI. mUlatApI uparathI vikRta thayelA mUla- mahilaonA pradezanI-rAjadhAnI ahIM hatI. tAI nAmanA sthaLa AgaLathI nikaLavAne lIdhe (hiraNyapura zabda juo). padmapurANanA uttara tApI nadInuM paheluM nAma. (masyapurANa, khaMDanA 61 mA adhyAyamAM A sthaLane mailia0 22, zloka 33). snAna karyuM che. temaja hyunazAMge mI-Au-le sana-pAu-le kahyuM che. pro. visananA mata muTarathAnapura. mulatAna che. mahAbhAratamAM sabhAparva, a0 31 mAM ene mAlava kahyuM che. pramANe paMjAbamAM sUryapUjAne praveza IrAnanA te hastinApuranI pazcime AveluM che. harSa saspaniyanane lIdhe thayo che. (visananuM caritamAM ene mAlava ane rAmAyaNamAM madha eriyana enTika, pA. 357). 5 mA bhUmi kahyuM che. (uttarakAMDa, sarga 115). saikAnA sUryanA sikkAo uparathI A vAtane sikaMdaranA ItihAsa kartAoe mali puSTi maLe che. e sikkAomAM sUryanI AkRtine IrAnanA rAjAonA jevo pozAka lekenA pradezane nAme ene ulekha karyo paherAve che. temaja mUlatAnamAM sUryanI che. A sthaLe viSNu bhagavAne nRsiMha avatAra laIne prahalAdanA bApa hiraNyakazmipu pUjA karAvanAra dharmagurUo maga kahevAtA. asurane mAryo hato. junA killAmAM AveluM (muMbAI gejheTIyara, 50 1, bhAga 1, nRsiMhanuM devaLa adyApi prahalAdapurI kahevAya che. pA. 142). bhaviSyapurANa, ( brAhmakhaMDa, ( kaniMgahAmanI hiMdustAnanI prAcIna 5. 74)mAM kahyA pramANe A dharmagurUone zAkakIpamAMthI bolAvavAmAM AvyA hatA. padmabhUgoLa, pA0 230). mulatAnathI Azare 50 purANa, khaMDa 1 le, a13mAmAM zAstranA mAIla upara AvelA sulemAna parvatanA bhAga vizeSane prahalAdane parvata kahe che. e parvata raheThANa tarIke mUlasthAnane ullekha che. ( melisnAna zabda juo). junuM uparathI enA bApa hiraNyakazipunI AjJAthI prahalAdane pheMkI dIdho hato. temaja hiraNya mUlatAna rAvI nadInA baMne kinArAo upara kacchipunI AjJAthI pAse AvelA eka AveluM hatuM. taLAvamAM paNa pheMkI dIdho hato ema kahevAya. vi. kaniMgahAmanA maMtavya pramANe uttarasiMdha che. mulatAnanI dakSiNe cAra mAIla upara te. enI rAjadhAnI alaramAM hatI. TolemIe AvelA surajakuMDanI pAsenuM sUryanArAyaNanuM musikanusa nAme Ane ullekha karyo che. devaLa zrIkRSNanA dIkarA zAkhe baMdhAvyAnuM TolemIe bInagara kahyuM che te ja alera kahevAya che. zAbane thayela raktapItano roga ema kaniMgahAma paNa kahe che. paraMtu mahAA devanI kRpAthI maTayo hato, (bhaviSya- bhArata (bhISmaparva, adhyAya 8 ) mAM purANa, brahmakhaDa, a0 74, ane brahma mUSika dakSiNa hindustAnamAM AvyAnuM kahyuM purANa, bhA0 1 le, a0 140). mUla- che. vilsananA maMtavya pramANe (vinupurANa, sthAnapura eka suprasiddha yAtrA sthaLa che. pA0 474) muMbAI ilAkAmAM Avelo surajakuMDa dasa phITa UMDe heIne ene vyAsa kokanane pradeza te A. te pradezamAM ghaNuM 132 phITa che. rAjA cacanA samayamAM hyunazAMga cAMcIAo rahetA ane e pradezanA vatamulatAnamAM Avyo hato. ahIMyAM eNe sUrya nIone kanaka kahetA. ( vaLI padmapurANa bhagavAnanI senAnI mUti joI hatI. malla- svarga khaMDa, adhyAya 3 ). mekenjhI dezanI-sikaMdaranA itihAsa kartAoe kahelA menyuphrosTamAM malayAlamanA tulava, kerala, kuvA Aho! Shrutgyanam
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRga 185 mRgadAva ane mUSika ema cAra chalA gaNAvyA che (ja. e seva baM, 1838, pA. 183). kIlana ane kanyAkumArI bhUzIranI vacce AvelA malabAra kAMThAne amuka bhAga te mUSika ema DaoN. phalITanuM kahevuM che. (muMbAI gejheTIyara, putra 1, bhAga 2 , pAna, 28; . phalITanuM kenerIjha jIhalAonA rAjya vaMze pAtra ra76-584). sTre paNa musikanusa siMdhamAM AvyAnuM kahe che. (mekkIMDalanuM prAcIna sAhityamAM vAgaveluM prAcIna hindustAna). mUSika nAmano uttara siMdhamAM eka ane malabAra kAMThe eTale trAvaNakoramAM Avele bIjo ema be pradezo e heya( jaDe re, e se1846 mAM pahelA pAnAnI sAme DAusane Apele nakaze juo). vRA. turkastAnamAM marvanI AjubAjuno mulaka mayAna e ja; zAkadIpa zabda juo. ( rolInsananuM pAMca moTA rAjya, putra ka, pAka 25 ane 26 uparanI TIpaNa). marvanuM junuM nAma marga hatuM. marvanI nadI ma-Aba kahevAya che. avasthAmAM ene maurva kahyuM che ane ekImInIyama zilAlekhomAM maLuM nAme eno ullekha karAyo che. zRMgAva. banArasathI cha mAIla upara AveluM sAranAtha nAmanuM sthaLa che ja. buddhagayAmAM bauddha pada saMpAdana karyA pachI zrIbuddha A sthaLe pitAnuM prathama pravacana karyuM hatuM. (dhamma-caka-pavattanasutta, seva bura i0 putra 11 ). mRgadAva RSipaTTanamAM gyAnuM bhadrakalpa-avadAna ( dAda Are0 mitranuM nepALanuM saMskRta bAddha sAhityamAM)mAM kahyuM che. A sthaLe kauDINya, azvata, vAspa, mahAnAmAna ane bhadrika emanA prathama ziSyo thayA hatA. 11 mAM saikAmAM hiMdudharmanI punaHsthApanA vakhate ] ane banArasane kanojanA rAjyamAM bheLavI dIdhuM te vakhate sAranAthanA ddhadevaLo, vikAro ane stUpe zae bALI nAkhyA hatA. (sAraMganAtha zabda juo). I. sa. 1905 mAM zedha karatAM zrIbudde je jagyAe prathama dharmacakra pheravyuM hatuM ema hunazAMge kahyuM che te jagAe Avelo azokano sthaMbha mAlama paDayo hato. A sthaMbha ghaNo padAra heine haju paNa akIka je cakacakI dekhAya che. kanIMgahAmanA maMtavya pramANe (ezyanTa jyogrophI, pa0438) budhe dharmacakra prathama dhamakastUpa AgaLa pheravyuM hatuM. cokhaMDI minAro je hAla larIkAjapa kahevAya che tyAM AvyA pachI buddhane kauDIya azvachata ane upara kahelA bIjA traNa janane meLApa thayo hato. prathama te A lokenI buddha pratye mAna bharelI lAgaNI nahatI paraMtu buddha jyAre emanI samIpa AvyA tyAre teothI buddhane mAna ApI devAyuM. pitAnA bApa humAyu sAranAtha gayA hatA tenI yAdagIrImAM akabare eka sthaMbha ubho karyo hato. kaniSkanA vakhatamAM buddhanuM lAla retInA pattharanA chatra sahita lAla retInA pattharanuM putaLuM caMkrama AgaLathI maLyAnuM IsiMge kahyuM che te jagAe buddha pharatA. azokanA sthaMbhanI pAse dakSiNe kuvAnA jevuM polANavALuM dekhAtuM sthaLa adyApI sAmAnya loko buddhanA snAnagRha tarIke batAve che. vastutaH hyunazAMganA kahevA pramANe A sthaLa azokastUpa ja che ane najare AvatuM pilANa vidhiniSedha mAnanArA leke e pAyAmAMthI IMTo khodI laI javAthI thayuM che. A pAyo jamInathI thoDA phITa uMce Avelo che ane enI cAre bAjue eka pattharamAMthI kotarI kADhelAM cAra agara pAMca pagathIyAM AvelAM che. hyunazAMge kahele devaLano avazeSa bhAga jaDI AvelA khaMDerAmAM adyApI mAlama paDe che. enI cAre Aho ! Shrutgyanam
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgasthalI melejhigerisa bAjue khodANa karelI jagAnA dakSiNa keTalAMka sthaLo maLIne A pradeza banele hate. bhAgamAM akeke gaMbhAra mAlama paDyo che. zAlva ane mArtikAvata zabdo juo. janarala kanIMgahAmanA maMtavya pramANe vartamAna 4. amarakaMTaka parvata jemAMthI narmadA nadI caMdratAla, sAraMgatAla ane nyAtAla te ja nikaLe che te ja. AnA uparathI narmadAnuM hyunazAMge kahelAM traNa taLAvo che. (ArkiTa | nAma mekalakanyaka paDayuM che. (amarakeza). seve rIpeTa, pu0 1, pA0 107 ane A parvata vindhaparvatamALAmAM Avela che. 129). sAraMgatAlanA kAMThA upara sAranAtha | ; para sAranAtha je. TolemIe varNaveluM gaMgA nadInuM bIju mukha te. nAmanA mahAdevanuM nAnuM devaLa AveluM che. A vakhate A nAma majhA (khADI)nuM vikRta rUpa devaLa zikArIe paherelAM pILAM vAnA paNa heya. vartamAna samayamAM jene charamiyAnI mAnanI khAtara pitAnA chae daMtuzaLa kADhI khADI kahe che te ja A (naMdalAla De. no ApanAra hastinI yAdamAM baMdhAvelA stUpanI gaMgA nadInA prathamanAM vaheNe jue). jagAe ja baMdhAyeluM che. zunazAMge jaNAvyuM che ke nAtAlane kinAre jyAM buddha pitAnAM ena. pUrva baMgALAmAM vahetI meghanA nadI te. AsAma mUkIne samudra tarapha vahetAM dakSiNapatha vastra dhetA tyAM buddhanA jhabhbhAnAM nizAnovALo eka khaMDo patthara hato. varAhIpura gAminI brahmaputrA meghanA kahevAya che. nAmanA gAmanI pAsethI janarala kanIMgahAmane jeghavAna, pUrva baMgALAmAM vahetI meghanA nadI A patthara saMpAdana thayo hate. A khaMDeronA te ja. medhanada te ja. vizeSa varNanane sArU sara jona mArzalanuM medaurd. rajapustAnamAM AveluM mevADa te ja. sAranAthanuM bodANa nAmanuM pustaka juo. (epI InDIputra 2ju, pa0 409). 1907 ane 1908. medhAvo-tIrtha. budelakhaMDamAM kAlaMjara pAse AveluM mRthaTI. pazupatinAtha zabda juo. (varAha tIrtha vizeSa. purANa, a0 215; svayaMbhUpurANa, meru. sumerU-parvata zabda juo. (skaMdapurANa, a0 4). viSNu khaMDa, 3, a0 7). ttivatI. mALavAmAM paraNAsA (banAsa) paramAra. paMjAbamAM jalAlAbAdanI pAse nadInI pAse Avela bhojene pradeza vizeSa. Avela mArakeha nAmane DuMgara vizeSa. mahAna (vilsananuM viSNupurANa, bhA.0 4, 80 sikaMdara A DuMgara upara caDha hato (mekkI. 13; harSacarita, aMka 6 Tho). mArtikAvata DalanI mahAna siMkadaranI hindustAna (mAravADamAM AveluM matta) te ja. uparanI caDhAI nAmanuM pustaka pAtra janarala kanIMgahAme allAra tarIke oLakhA- 338). hindustAna uparanI caDhAI vakhate veluM zaubhanagara yAne zAvapura te mRttikA- mahAna sikaMdara te rastethI Avyo hato te vatI yAne mAtakAvanI rAjadhAnI hatuM. jANavAne (janTa enDa seTa baM, 1842, (mahAbhArata, vanaparva, a0 14 ane pAtra pepara upara eca. TI. prIsepanuM Arki, seve rIrTa, putra 20, pAtra hindustAnanA ghATa saMbaMdhI TIpaNuM ) 120 ). e sthaLa kurukSetranI pAse AveluM juo. hatuM. (mahAbhArata, mezalaparva, a. 7). meoirisa. (grIka lekae ApeluM nAma). jodhapura, jyapura, ane alhAranA rAjyanAM muMbaI ilAkAnA ratnAgiri jIllAmAM AvelA Aho! Shrutgyanam
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ mehanu 187 maulisnAna medha nAmanA beTamAM mAlavaNa kaLe te ja. mohana, uttara sarakArane dakSiNa taraphane bhAga je khADIvaDe A TApu sara jamInathI chuTo vizeSa. mahA nadI ane godAvarI nadInA mukhanI paDayo hato te hAla sukAI gaI che. (muMbaI ! vacce Avela sAgarataTa (mahAbhArata vanaIlAkAnA prAcIna sthaLonI sudhArelI pava, a0 rapara). yAdI, pu0 8, pA0 204). sara rAmakRSNa | naukSatti. (grIka lekee A peluM nAma). gopAla bhAMDArakara jayagaDha te ja A sthaLa muiirakA yAne murikoTA (kaMganeranA ema kahe che (dakSiNane prAcIna itihAsa sthaLanI sAme malabAra kinArA upara khaMDa 8). AveluM kizana kaTTa) teja (De. kelDavelanuM mahatu. hAlanI kuruma-kumUne maLanArI nadI dvAvaDI tulanAtmaka vyAkaraNa, pA0 94; vizeSa (mekaDenela ane kIthanuM vedIka De. banelanI dakSiNa hindustAnanI nAmo ane vastuonI yAdI pura 2, pelIogrAphI pA0 51 uparanI pA180; vedamaMDaLa 10, maMtra, 75) TIppaNa; meTTInDalanuM rAlemI, mahatna te ja. puTa 7, prakaraNa 1, inDiyana enTIkavarI. minArAjaf. zivAlikanI parvatamALA te ja. putra 13, vibhAga 8, pA0 228 ). kUrmapurANa, uparIbhAga, a0 36; maujhirisa yAne mujhirisa te muMbaI ilAmahAbhArata, vanaparva, a0 135). A kAnA ratnAgiri jIllAmAM AveluM masura e parvatamALA gaMgAthI biAsa sudhI prasarelI che. maMtavya kharUM jaNAtuM nathI. ghaNuM karIne minAra. (2) alamerA challAnI uttare gaMgA rAmAyaNanA kirkiMdhA kAMDanA sarga 4ra mAM nadInA pUrva taraphanA mULa AgaLanI TekarIone ane bRhatsaMhitAnA 14 mA adhyAyamAM kaheluM samUha vizeSa. (pAragITaranuM mArkaDeyapurANa, muracIpaTTana ane mahAbhArata, sabhAparva, a0 a0 57, pA. 288). 30 mAM kaheluM muMjagrAma je sahadeve jItyuM manAgiri (2). hiMdustAna ane sIlena 1 hatuM te A heya e vadhAre saMbhAvya che. vaccenA dariyAmAM madhyabhAge Avelo kalpita | mauli, mulaka ane asmaka te ja (brahmAMDapuparvata vizeSa. (rAmAyaNa, suMdarakAMDa raNa, a0 49 ). sarga7 me). mahinAna. mulatAna te ja. (padmapurANa, uttara nAiira (4). pazcima hiMdustAnamAM gujarAta khaMDa, a0 61). hyunazAMge ene meu-le mAM agara gujarAtanI saMnidhimAM Avela DuMgara sana-pu-le (mAlisnAnapura) ema kahyuM vizeSa (mahAbhArata, vanaparva, a0 89). che. hyunazAMga A sthaLe 641 mAM AvyA paisoDhiyA kRSNa ane godAvarI nadIonA hato. mUlasthAnapura te ja. e zabda juo. mukhanI vacce Avela samudrataTa te ja. padmapurANanA pahelA bhAganA 13 mA adhyA(piriplasamAM ene masaliyA nAme yamAM ene mUlasthAna kahyuM che. rAmAyaNanA ulalekha karAelA che). mahAzAla zabda juo. uttarakAMDanA 115 mAM sargamAM ene maladeza morAri. mAMgIra te ja. (mahAbhArata, sabhA- kahyo che. zrIrAmacaMdra lakSmaNanA dIkarA caMdraparva, a0 29. ) ketune A pradeza Apyo hato. mahAna sikaM. modanapura. saMyukta prAMtamAM mIrApura jIllAmAM che daranA ItihAsa kartAoe Ane malalekAno AveluM meharapura teja. dharmAraNya (3) juo. . pradeza kahyo che. maulisnAna e vakhate mAla Aho! Shrutgyanam
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ mauli vasthAna kivA mAtthAna uparathI vikRta thaine aneleA zabda hAya. 185 mohi. rAhatanA DuMgarA teja. maMgai. ene moMgalI kivA maMgalapura paNa kahe che. vi kahe che ke e udyAnanI rAjadhAnI haiAya. hAla jene magAra kiDavA maMgalAra kahe che te ja. te zvAta nadInA DAbA kinArA upara hatuM. ( ja0 e sAva ma'0 pu0 8, pA0 311 ). nigahAmanuM maMtavya evuM hatuM ke A vakhate maMgalaura paNa heAya. ( ja. ra0 e0 sA0 1896, pA0 656). maMjJitti. pAnAnRsi Mha zabda jue. ( visa nanu mekenjhInA saMgraha, pA0 139). maMgarupratha. magagiri teja ( daivI bhAgavata, khaMDa 8 me. a0 13). maMnivRtta. zAlivAhananI rAjadhAnI pratisthAna te A ema DA. barajesanuM kahevuM che. ( kharajesanu bhIDara ane ArgAbAdanAM prAcIna sthaLA, pA0 54). ene muMga paiThAna paNa kahe che. (pratisthAna zabda e) maMnupaTTaLa. manupATaNa te ja. manupATaLa. khaTama uthI aDhI mAIla upara AveluM nagara vizeSa. e nepAlanI rAjadhAnI hatuM ane e nagaranA sthApanAra maMjuzrInA nAma uparathI nagaranuM A nAma paDayuM che. (svayabhapurANa, a0 3, pA0 152; smithatA azAka, pA0 77 ). hAlanuM pATaNa yAne lalitapATaNa azeke pAte nepAla gayAnI yAdagIrImAM maMjIpATaNanI jagAeja vasAvyuM hatuM. ( smithanA hindustAnanA prAcIna itihAsa, pA0162 ). tepAla zabda jue khaTamaMDuthI pazcime eka mAIla upara AvelI nIcI ane gADha jhADIvALI ekalavAyI TekarI upara svayaMbhUnAthanuM mATuM devaLa AveluM che. e devaLa eka gALAdha ane tenA upara vibhAga pADelA zakunA sananu khAddhonuM dharma maMjIpaTTaNa te ja. maMdAragiri rUpamAM che. ( hAgaane sAhitya). manujA. vaMjulA te ja. maMDapura. mALavAmAM AveluM moMDhu teja (0 eTa sA0 0 pA0 67. uparanA lalitapuranA zilAlekha) musalamAna vijetAoe paMdaramA saikAmAM mALavA jItyA pachI temanI rAjadhAnI dhArathI A sthaLe ANI hatI. maMIi. garavAlamAM kedAranA parvatomAMthI nikaLatI kAliMgagA yAne pazcimakAli kivA maMdAgni nadI te ja. (matsyapurANu a0121; ezIA rIsa, pu0 11, pA0 58 ). A nadI alAkAnadArtha maLe che, maMddArzinI. (2) khudelakhaMDamAM AvelI paisunI ( paryAsvanI ) te maLanArI nAnI nadI te maMdAkinI ema kanIMgahAmanuM matathya che. A nadI citrakUTa parvatanI bAjue thaIne vahe che. (ArkI sarve rIpA, pustaka 21 mu. pA0 11; matsyapurANa, a 114). maMtttatttara bhAgalapura jIllAnA peTA vibhAga bAMkAmAM baMsIthI uttare betraNa mAila upara ane bhAgalapurathI dakSiNe trIsa mAIla upara AvelA DuMgara vizeSa. e 700 phUTa uMcI ane ekalavAyI DuMgarI che. e DuMgarInI uMcAInA madhya agADI DuMgarInI cetarapha khADA paDelA che. e khADA te de ane daityAe maLIne samudramaMthana karyuM ane A parvatane ravaiyA tara ke upayega karyA te vakhate vAsukI nAgate tetarUM banAvIne vIMTALelA tenA zarIrane lIdhe paDelA kApA che ema kahevAya che. A samudramaMthana vakhate devAe vAsukI nAgane pUMchaDA taraphathI ane daityoe mukha taraphathI pakaDayA hatA. A kApAmAM TAMkaNAM vAparyonAM Aho! Shrutgyanam
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMdAragiri 189 maMdAragiri nizAne adyApi dekhAya che ane tethI A (mArTInanuM pUrva hindustAna, putra 2; kApa hastakRta hoya ema sApha jaNAya che. zabihArI bAjhanuM InDiyana enTIA maMthana vakhate zraviSNu bhagavAne kUrma- kavarI, putra 1, pa0 46 uparane maMdAra vatAra dhAraNa karIne A parvatane bhAga pata saMbaMdhIne lekha juo ). parva. pitAnI pITha upara dharI rAkhyo hato (kUrma ! tanI taLeTIe eka suMdara taLAva AveluM che. purANa, khaMDa 1 le, a0 1; vAmana e taLAvane pApahAriNI kahe che. pioSa purANu, a0 90 ). A parvatanA zikhara mahinAnI amAsa upara dUradUrathI leke tyAM upara be bauddha devaLo AvelAM che jyAM hAla snAna karavA Ave che. te dahADe baMsIthI jaina leke pUjA kare che. A zikharanI madhusUdananI mUrtine parvatanI taLeTI uparanA pazcima bAjumAM nIcANa upara AvelI eka che eka devaLamAM lAvavAmAM Ave che. harSavardha. AgaLa paDatI karADa upara viSNunuM madhusUdana nanA maraNa pachI kanojanuM rAjya chinnabhinna nAmanuM mULa devaLa AveluM che (garUDapurANa, thaI javAthI Adityasena sAtamA saikAmAM magakhaM0 1, a0 81 ). A devaLa hAla dhane svataMtra rAjA thayo hato. tenI rANI khaMDeranA rUpamAM che. enI pazcima bAjue kAnAdevIe A taLAva khodAvyAnuM kahevAya eka aMdhakAravALI nIcANanI kaMdarAmAM nRsi che. (korpasa iskrIpzanama inDikerama, hinI mUrti che. A mUrti pattharamAMthI kAtarI putra 3, pa0 211). A uparathI jaNAya kADhelI che ane enI pAse eka kudaratI che ke aMga adyApi magadhane tAbe hate. kho AvelI che jemAM nitaryA kAca jevA A DuMgara madhusUdananA nAmane lIdhe cokhkhA jharAnA pANIne moTo jaththo che. pavitra manAya che chatAM mUrti baMsImAM rAkhavAmAM Ave che. baMsIne e jaththAne AkAzagaMgA kahe che. tyAM maMdAramahAmya bAlisa nAme kahyuM che. ahIMnuM viSNunA vAmana avatAranI ane madhukaiTabha datyanI kAtarI kADhelI meTI mUrtio AvelI devaLa sane 1920 mAM baMdhAveluM che. A che. (A mUrtionA varNanane sAruM parvatanI pavitratAne sAruM (varAhapurANu, ja e so baM0 50 20, pA0 ra7ra a0 143; yoginI taMtra, bhAva 2 jo, juo). A DuMgaranA pAya pradezamAM ane a0 4 ane nRsiMharANa, a0 65) enI pUrvanI bAjue devaLo ane bIjAM juo. maMdAgiMgAnI dakSiNe ane viMdhya makAnanAM ghaNuM khaMDero AvelAM che. e parvatamALAmAM AvyAnuM varAhapurANa, a. khaMDeromAM pattharanuM bAMdheluM eka junuM khaMDera 143 mAM kahyuM che. che. e khaMDerane nAthathAna kahe che. nAthathAna ! saMsAra (2) garavAlamAM AvelA sumerUnI pUrve bauddhavihAra heya ema sApha jaNAya che chatAM AvelA himAlayanA bhAga vizeSane maMdAragiri hAla e hiMduone kabaje che. DuMgarI upara kahe che. mahAbhArata, anuzAsana parva, a19, ghaNAM makAnanAM khaMDere che ane saraLatAthI ane vanaparva, a0 162 mAM himAlaya upara caDhavAne mATe pattharamAM cheka DuMgaranA zikhara Avele maMdAra te ja khare ema kahe che sudhI pagathIyAM karI kADhelAM che. colA rAjA (kUrmAcala zabda juo). keTalAMka purAane temAM khAsa chatasaMha rAjAnA vakha- NemAM nara ane nArAyaNanA devaLo jenA tanAM A khaMDere heya ema kahevAya che. ! upara AvelAM che te badrikAzrama maMdAra parvata Aho! Shrutgyanam
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazapura 190 yayAtinagara upara AveluM che ema kahyuM che. paNa mahAbhA- te sakhta karAITa sleTanI jAtane che ratanA vanaparvanA 162 ane 164 mo adhyA- (alIganuM erisA; ja, era sAha yamAM maMdAra parvata gaMdhamAdana parvatanA eka baM0 1838, pAra 53). gayAnAbhi bhAga upara pUrva tarapha ane badrikAzramanI zabda juo. uttare AvyAnuM kahyuM che. pArvatInI sAthe zavAda. orisAnA jAjapura yAne yajJapuramAM lagna karyA pachI zrImahAdeva maMdAra parvata upara AveluM varAhadevanuM suprasiddha devaLa te ja. rahetA hatA. (padmapurANa, a0 44 ). yamunA. jamanA nadI te ja. RgavedamAM temaja cannapura. orisAmAM vaitaraNI nadIne kAMThe AveluM aitareyabrAhmaNamAM yamunA nadIno ullekha che. jAjapura te ja (mahAbhArata, vanaparva, a0 (50 8, pA0 14, 6; guda dazamuM 114). chaThThA saikAmAM rAjA yayAtikezarIe | maMDaLa ane paMcAteramuM suta). A zahera vasAvyAnuM kahevAya che. jAjapura | yamunAmA. yamunotrI zabda juo (kUrmapu. nAma yayAtipura uparathI vikRta thaeluM TuMkuM raNu khaMDa 2 je. a0 37). nAma che. dazamA saikA sudhI A zahera kezarI, yamunotrI. himAlayamAM vAnarapuccha parvatamAM vaMzanA rAjAonI rAjadhAnI hatuM. dazamA jyAMthI yamunA nadI nikaLe che te sthaLa vizeSa. saikAmAM nRpakezarIe rAjadhAnI kaTakamAM pheravI rAmAyaNamAM Ane ulekha vAmana hatI. ahiyAM AveluM virajAdevInuM devaLa temaja kAliMdagirine nAme karyo che. (kIzazaktinI bAvana pIThamAMnI eka pITha gaNAya kiMdhAkAMDa, sarga 40). je jagyAe che. A jagyAe satInA zarIranA keTalAka yamunAnI adhikArI yamunA devInuM pUjana bhAga kapAI paDayo hato. vaitaraNuM nadIne karAya che te pavitra sthaLane ja A nAma apAkAMThe dazAzvamedhanA ghATa upara brahmAe daza yeluM che. yamunA nadI keTalAeka unA pANInA azvamedha karyA hatA tethI A sthaLanuM nAma jharAomAMthI nikaLe che. je jagyAe unuM yajJapura paDayuM che. bhuvanezvara yAne cakrakSetra, ane tAThuM pANI maLIne dharA jevuM banyuM che zaMkhakSetra yAne purI, padmakSetra yAne kenAraka tyAMja mAtra snAna karAya che. (kalaMdadeza zabda ane gadAkSetra yAne vAjapura e cAra ori. jIe). A jharAonuM pANuM eTaluM badhuM unuM sAmAM AvelAM suprasiddha yAtrA sthaLo che. che ke emAM cokhA nAkhIe te te raMdhAI jAya. gayAsura daitya upara pite meLavelA vijayanA laMkA bALyA pachI hanumAne pitAnuM saLagatuM smaraNa cihana tarIke viSNue gayAmAM pitAnA puchaDuM A vAnarapucha parvatanA uMcAmAM uMcA paganuM cihana-pitAnuM pagaluM pADayuM che; bhuva- cAra zikharAnI vacamAM AvelA taLAvamAM boLIne nezvaramAM pitAnuM cakra mUkayuM che; purImAM olavyuM hatuM. tyAra pachI A parvatanuM nAma pitAne zaMkha mUkyo che ane kenArakamAM vAnara paDayuM che. (krejharanA himAlaya pitAnuM padma yAne kamaLa mUkayuM che. gayAsuranuM parvata, a0 26). vRttAMta te mAtra baudha dharmane hindustAnamAMthI thAtina. DaoN. phaloTanA maMtavya pramANe kADhI mUkavAnA banAvanuM rUpaka mAtra che. jAja- yayAtanagara erasAmAM AvelA kaTakanuM junuM puramAM khasusa karIne kAlI, varAhiNI, ane nAma che (epI InDI. pu350323 indrANInI katarI kADhelI moTI mUrtio che. | -359; ja e so0 naM0 1905, pAtra je khaDakamAMthI A mUrtio karI kADhelI che 7; pavanadUta, bleka 26). Aho! Shrutgyanam
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ yayAtipura cAtipura kAnapurathI traNa mAila upara jAjamau nAmanA sthaLe yAti rAjAnA killAnA avazeSa-khaMDera batAvAya che te sthaLa vizeSa (zAkabhI zabda juo). paraMtu A jille caDela vazanA eka pUrvaja rAjA jit caMdravaMzIe baMdhAvyAnu kahevAya che. killAthI thAuM cheTe siddhinAtha mahAdevanu daherU Ave che. dazamA ane agIAramA saikAmAM kAnapura zahera tarIke prasiddha thayuM pahelAM 191 yavanapura calananagara. gujarAtamAM AveluM jUnAgaDha te ja. enA vanane sArUM (ja0 e sA0 50 1838, pA0 891 upara chapAele giranAranI musApharI nAmanA lekha) jIe. yavanapura zabda jue. jUnAgaDha nAma zA uparathI paDayuM tene mATe muMbAI gejheTIyara pu. 8, pA0 487 jI. cavanapura, banArasathI cAlIsa mAila dUra AvelA eka svataMtra musalamAnI rAjyanI rAjadhAnI jAnapura teja. (ja0 esema'01839nA pA0 696 upara chapAelA kathAtIyanA zilAlekhAne sAtamA blAka jIA. ). sulatAna ibrAhIme i. sa. 1418 mAM te sthaLe jUnA bauddha vihAranA patthara vigere vaDe baMdhAvelI prasiddha aTalA masjIdanA emAM ullekha che. sulatAna mahaMmadanI rANI khIkhIrAjIe i. sa. 1480mAM lAla daravAjA masjIda baMdhAvavA, i. sa. 1480nA arasAmAM sulatAna husene jummAmasjIda baMdhAvavAnA, ane 1360 mAM baMdhAvelA phIrAja killAnA avazeSAne akabaranA rAjya samayamAM jaunapuranA sukhA meAnAhurakhAne gAmatI nadI upara eka jUne pula marAmata karAvyAnA ullekha che. caudamA saikAmAM dilhInA sulatAna phIrAje jaunapura vasAvyAnuM kahevAya che, eNe peAtAnA sagA phakIrUddIna jajainanA nAma uparathI A zaheranuM jaunapura nAma ApyuM che. paMdaramA saikAmAM dilhInA zAhu sulatAna mahaMmadanA vajIra khAnajahAnane mahamadanA dIkarAnI "mara sagIra hatI te vakhate sulatAna sarakI yAne pUrA rAjA evuM birUda dhAraNa karIne bihArane kabajo lIdheA hateA. eNe peAtAnuM raheThANu AnapuramAM rAkhyuM hatuM. ( hemIlananu IsTa IMDiyA gejheTIyara). IbrAhIma sarakInA vakhatamAM jaunapura sAhityanuM kendra banyuM hatuM. zerazAhe jaunapuranI madresAomAM peAtAnI keLavaNI lIdhI hatI. A jagyA bahu agatyanI gaNuAtI ( adhma- rUnInA hindustAnanu DA0 sacAe karelu bhASAMtara, pustaka 1 luM, pA0 200 ). thayAtipura ( 2 ) ArisAmAM AveluM jAjapura te ja. yajJapura zabda jue. cavadava. jAvAnI kheTa te (brahmAMDapurANa, pU khaMDa, a0 51 ). A dvIpamAM I. sa. 603 mAM gujarAtanA eka rAjakumAre vasAhata karyAnuM kahevAya che. dezI bhATacAraNAnA kahevA pramANe gujarAtanA eka rAjA ajAzake A dvIpamAM vasAhata karavAnA prathama prayatna che sa0 75 mAM karyAM hatA. marakI agara khIjI evI Aphatane lIdhe e rAjAne ahiMthI pAchA AvatuM rahevuM paDayuM hatuM ( hrAvelanu hindustAnanuM citrakAma ane kataraNI kAma). alkharUnIe Ate jhakhaja-eTa jAvA yAne suvarNadvIpa kahyo che. ( adhmarUnInu hindustAna, pu01 3', pA0 210 ). cInA leAkeAnA kahevA pramANe jAvAne kaliMga paNa kahetA. ( takasunuM aiAddhadhanA lakhANA, upaghAta, pA0 47 uparanI TIppaNI). khArAkhadura ( arja buddha ) nAmanu maMdira pra sa0 750 thI 800 sudhImAM adhAvyuM che. A ba buddha eziyAmAM bauddha leAkeAnI kArIgarIne ghaNAja utkRSTa namune che. (havelanu citra te kUTa kAtaraNI kAma, pA0 113; ja0 e. sAva ma'0 1862, pA0 16 ). Aho! Shrutgyanam
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19ra yavanapura yaudheya cavanapura (2) mahAbhAratamAM sabhAparvanA 30 | ( rAmAyaNa, kirkiMdhAkAMDa, sarga 40 mA adhyAyamAM eka bIjA yavanapurano ullekha mahAbhArata, anusAsana, a0 68). ene che. e nagara IndraprasthanI dakSiNe AveluM kAliMdagiri paNa kahe che. ane te uparathI ja hAI sahadeve ene sara karyAnuM lakhyuM che. ! yamunAnuM nAma kAliMdI paDayuM che. vakhate A yavananagara ke jUnAgaDha paNa heya | gujaLo. muktavaNI zabda juo. paritavana gayAnA jillAmAM sutIrthanI pAse suofdhA. kurakSetranI pAse Avelo pradeza vizeSa. AvelA tapavananI uttare Azare be mAIla ( mahAbhArata, virATa, a0 1 le ). upara AveluM jeThIyAna te ja ( gayAnA A pradeza kurakSetranI dakSiNe ane yamunAne jillA saMbaMdhI gIyarasane lakhelI pazcima kinAre Avyo hoya ema jaNAya che. TIpaNu, pAtra 49). A sthaLa rAjagRhathI ( mahAbhArata, vanaparva a0 128). bAra mAIla upara AveluM che. ene jativana paNa kahe che. (kanIgahAmanuM Aka verAva8. Isa. 1412 mAM jUnA nagara sAvalanA elojIkala sarve rIporTa, putra 3 ju ( yasAvala ) sthAna upara gujarAtanA zAha pATa 140). ene vaLI laThThIvana paNa kahe ahamade amadAvAda zahera vasAvyuM hatuM. che. A sthaLe buddha ghaNuM camatkAra batAvyAnuM ( thornaTananuM gejheTIyara ). bhesAvala e kahevAya che. magadhane rAjA biMbisAra A AzAvala yAne AzApallI uparathI thayeluM sthaLe ja buddhane ziSya thayo hate. vita nAma che. ( bajesanuM kAThIAvADa biMbisAra soLa varasanI vaye rAjyArUDha ane kacchanA prAcIna sthaLe; muMbAI thayA hatA ane potAnI 29 varasanI uMmare gejheTIyara, putra 1 luM, bhA1 le, pAtra eNe bauddha dharma svikAryo hate. enuM mRtyu 170 ). pUrve amadAvAda karNAvatI kahevAtuM 65 varasanI uMmare thayuM hatuM. hatuM ( pharagyusanane hindustAna ane cAvavajari. maisuramAM sarIMgapaTTaNathI uttare 25 ! pUrvanA sthApatyano ItihAsa, pAva para7). mAila upara AveluM malakeTa yAne meluTa | yonidara. gayAnI brahmAni nAmanI TekarI upara te ja. A jagAe karanATanA jena rAjA AveluM eka pavitra sthaLa vizeSa. AnA vetAladeva ballAlarAye bAramA saikAmAM kRSNanuM te uparathI A TekarInuM nAma paDeluM che. cavalarAya nAmanuM devaLa baMdhAvyuM hatuM. vetA- ( padmapurANa, svarga khaMDa, a0 19 ). ladeva vastutaH maisaramAM AvelA kArasamudrane ! thonitIrtha. bhImAsthAna te ja. rAjA hatA. pAchaLathI enuM nAma viSNuvardhana | . vizvAsI lokeAnA bAibalamAM jene haDa, paDayuM hatuM. zrI rAmAnuje enI pAse vaiSNava ane soLamA saikAmAM musApharoe jene Ayudha dharma aMgIkAra karAvyo hato. tyArapachI nAme varNavyuM che te sthaLa vizeSa. A sthaLa eNe upara kaheluM kRSNa maMdira baMdhAvyuM hatuM siMdhu ane jelama nadInI vacce AveluM che. ( e. ke. dattanA hinduonA dhArmika (garuDapurA, a0 55; bRhatasaMhitA, paze, ane DeDa banelanuM dakSiNa a0 14; ane prIsepanuM hindustAnanA hindustAnanI junI lipio, pAtra prAcIna sthaLa, pu. 1 luM, 50 238). 28). dakSiNa-badrikAzrama te ja. kaniMgahAmanA mata pramANe yodhe bhAvalapuranI cAmu. vAnarapuccha parvatanA je bhAgamAM yamunA sImAnA jehiyabAra nAmanA pradezamAM satalaja nadInuM mULa AveluM che te bhAga vizeSa | nadInA banne kinArA upara rahetA. (AkIe. Aho! Shrutgyanam
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnadvIpa rasAtala sa0 rIpoTa, 50 14). alAhA- | jalsa. jakazaratIsa nadI te. avistAmAM ene ranDa bAdanA taMbha upara samudraguptanA zilAlekhamAM | nAme kahI che. ( mekaDonela ane kIthanuM yaudheyane ullekha che. ( ja e so vedika samayanAM nAme vagerenI sUcI, baM0 1833, pa0 973-979). pura 2, pA0 200; &da, maMDaLa 10, rI . rasIlena-laMkA te ja. maMtra, 75 ). ratnapura. madhyaprAntamAM bilAsapuranI uttare 15 | sAta8 kApIana samudranI uttara bAjune pradeza mAila upara AveluM ratanapura che. A ane turkastAna sahita pazcima tAtArano mulaka dakSiNa kezala yAne gauDavananI rAjadhAnI hatuM. te. huNa lekeno pradeza TelekahevA. A zabdanuM vakhate A mayuradhvaja ane tene putra saMskRta rUpa tala che. e AkhA pradezane temaja tAzradhvaja jemaNe azvamedhanA ghoDAne aMge enI aMdaranA khAsa vibhAgone sAmAnya zrIkRSNa ane arjunanI joDe yuddha karyuM hatuM rIte rasAtala kiMvA pAtAla kahetA. rasAtalanA temanI rAjadhAnI hoya. (jaimini bhArata, pradezanA judI judI jAtanA huNo ane zake a0 41 ). ratanapuramAM chattIsagaDhanA haihaya tyAM rahetA hatA temanA uparathI rasAtalanA rAjAoe pacAsa peDhI sudhI rAjya karyuM hatuM. te sAta vibhAgonA nAma paDayAM che. tyAM rahevakhate A zaheramAM temanI rAjyadhAnI hatI. nArA huNe ane zake turAnIana jAtanA nAvAnI. baMgALAmAM hugalI jillAmAM hatA. (1) eTalITIsa nAma uparathI atala (2) abaTelIsa uparathI vitala (3) AveluM khAnAkula-kRSNanagara jenA upara phathelITIsa uparathI nitala (4) tocArIsa AveluM che te kAnA nadI. A nagaramAM ghaMTezvara mahAdevanuM devaLa AveluM che. (mahA uparathI talAtala (kiMvA mahAbhArata ane purANamAM kahelA takSake, TeDanuM rAjaligezvara taMtra). sthAna, putra 1 luM. prakaraNa 6 ThuM, pA61 gharaghA. ayodhyA prAMtamAM AvelI rApti nadI uparanI TIpaNu juo).viSNupurANa(pu. te ja. ( mahAbhArata, Adiparva a0 2, a0 8) mAM talAtalane badale gabhastimata 172; Ara. ke. reyanuM mahAbhArata, pAtra nAma ApeluM che. ema jaNAya che ke je bhAgane ra06 uparanI TIpaNuM ). jakasaratIsa kahetA tenA upalA bhAgane khasusa agg. caMbala nadInI zAkhA gomatI nadI karIne viSNupurANamAM gabhakti nAma ApeluM upara AveluM rinataMbura yAne phintipura e. che. (5) hAI elITIsa uparathI mahAtala ja. kALIdAsa meghadUta, khaM, 1 le, leka (6) sIDarITIsa uparathI sutala athavA 47 mAM ullekha karelA raMtidevanuM raheThANa jakasaratInA upalA pradezamAM ane kasaahIM hatuM. raMtideve karelA gAyonA balidAnanA samAM rahetI su nAmanI jAte uparathI paNa varNanane mATe mahAbhArata, droNaparva, a0 A nAma paDayuM hoya. A su jAtane surakSi 67 juo. (gA) paNa kahetA. . pegu ane IrAvati nadInA mukha | ( prAcIna graMthakartAonuM bhAlika agADIne trikoNAkAra pradeza. ene aramaNa varNana ) mahAbhAratamAM ( udyogaparva, paNa kahetA. (pherIno brahmadezano itihAsa, a0 100-101 ) A jAtione supaNuM pA0 30 ). kiMvA garuDo kivA pakSIo evAM nAma 25 Aho ! Shrutgyanam
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ rasAtala rasAtala ApelAM che. A jartio TrAnsakApIana jillAmAM vasatI hatI. suparNonI keTalIka jAtIonA nAma su evA adaDhathI zarU thAya che (mahAbhArata, udyogaparva, ae 100). garuDe zaka jAtinA hatA. paNa teo jarathostana dharma pALatA hatA. (7) rasAtala e jakasaratAsa kivA rasanI khINuM te ja. A nAma rasa nadI uparathI paDayuM che. te nadInA kinArA upara zaka leka ane huNa loko rahetA hatA. e lekene nAga yAne sarpo paNa kahetA. nAga zabda huNa lekanA mULa jUnA nAma IMga-nuM uparathI paDayuM heya e dekhItuM che. keTalAeka lakhanArAonA mata pramANe A jAti sApa (nAga) ne pRthvInuM pratika mAnatI ( regejInanuM vedika IDiyA, pA0 308). mahAbhAratamAM kahelA pAtAlanA sApanA nAma nAgale kenI jatinAM nAma che. jemake zeSa-zeSane sogadIyanA zeSa kahyA che, vAsukI-usavIsa, takSake- tecarIsa, azvatara-esIsa, tItIri-tAtAra jene pachavADe tArtAra kahetA te. huNa lekenA nAma yAne temanI jAtionA judA judA nAmane sAruM ja. ba..e. sa. pu. 24.(1916-17) pA. 565-548 upara De. medIne huNa lokone prAcIna ItihAsa nAmano lekhe juo. keTalAeka zake huNa jAtinA paNa hatA. (DaoN. medIne huNane prAcIna itihAsa, pATha 563). jo ke sAmAnya rIte badhA pradezane pAtAla kahetA paNa khasusa karIne eNphAlITIsa yAne gheLA huNonA pradezane pAtAla kahetA ema jaNAya che. uttara tarapha rahenArA huNa loko taDakAne lIdhe zyAma varNanA hatA. emane paDache A pAtAlanA huNane gorA huNa kahevAmAM AvatA. (Do. modIne haNano prAcIna itihAsa, pAtra pa65). rasAtala ane pAtAlamAM dAna (daitya) rahetA. eo turAnIana jAtanA hatA. (DI. je. modIne prAcIna pATaliputra nAmano lekha,ja0 ba0 ba0 0 0. so0 putra 24, (1916-17) pAva pa9iparI upara juo). kAzmIana samudranuM prAcIna nAma maeNrekAzmIama yAne hIrakAnuma hatuM. e uparathI jaNAya che ke e nAma hiraNyakazipu (eka daitya), kAzyapane putra, e zabdanA be bhAga uparathI baneluM che, ane hIrakenIyA nAmanuM prAcIna zahera te kAzmIana samudranI AgneyamAM AvelA hAlanA astarabAdanI pAse hatuM te ja. prAcIna hiraNyapura nagara enI rAjadhAnI haze. (padmapurANa, sRSTi, a0 6). jo ke AkhyAyikA evI che ke A zahera hindustAnamAM hatuM. baline mahela sutalamAM hatuM eTale e kAzmIana samudrane pele pAra AvelA pradezamAM hatA. ( harivaMza, a0 262). A je jAte kahI tene mULa puruSa kazyapa hate. pAtAlane pradeza pRthvInI sapATInI nIce hatA ane pRthvInA paDanI nIcenA rastAomAM thaIne tyAM javAnuM ema kahevAya che. temaja A sAte pradeza eka bIjAnI upara AvelA che te maMtavya prAcIna kALamAM sacoTa jJAnanA abhAve ane kAMIka prAcIna bAbatanA aspaSTa smaraNane laIne thayuM haze. temaja nAga athavA sapa' leke pRthvInA pRSTanI nIcenA pradezamAM rahe che ane pRthvInA paDamAM paDelA kANAomAM thaIne tyAM javAya che e maMtavya paNa e ja kAraNane laIne haze. daitya, surabhio ane garuDe ItyAdi pakSIo nAga yAne sarponI joDe nA rahI zake evI dhAraNAthI A judA judA sAta leke hevAnuM maMtavya paNa e ja kAraNane lIdhe haze. (A bAbatanA vadhAre vivecana sArUM inDIana hisTerIkala kavATaralI pustaka paheluM ane bIjAmAM naMdalAlade. prabhutine lakhele barasAtala yAne pRthvInA pRSTanI nIcenA leka nAmane viSaya vAMce). Aho! Shrutgyanam
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ rakSu rAdha kSu. dArjIlIMga jIllAmAM tistA nadIne maLanArI zAntiparva, a04). A vakhate rAjaraMgita nAmanI nadI te ja. mahendrInuM prAcIna nAma paNa hoya. rahezvara. javALAmukhIthI naiI tyamAM Azare ! rAvapurI, jene kAzmIrIo puca yAne puhaTa 64 mAila upara AveluM bisa nadInA ! kahe che te dakSiNa kAzmIramAM AveluM rAjerI madhya vahanane kAMThe kAMThe muMDInA pahADI | nAmanuM nagara vizeSa mulakanA rAjyamAM AveluM suprasiddha yAtrA | jAnana. mahendradeve vasAveluM kaliMganI rAjasthaLa rIAlasara nAmanuM sarovara te ja. A dhAnInuM zahera. (paNa rAjapura zabda juo). sarovaramAM jagyA badalatI judI judI sAta N. gaMgA nadInI pazcime Avela baMgALAne DuMgarIo AvelI che. emAMnI bairIdevI pradeza vizeSa. (AnaMdamanuM ballAla nAmanI DuMgarI khasusa karIne bahu pavitra caritama, bhA. 2, 0 1 le). tamane gaNAya che. A jagyAe AvelA tibeTamAM lukano midanApura (mekenjhInA kalekazana, buddha dharmanA sthApanAra padmasaMbhavanI pUjA vilasanane upaddaghAta, prakaraNa 138-139) mAtra lAmAe nahi paNa brAhmaNa jeo ane hugalI ane bardavAna jillAone AmAM RSi lemaza kahevAya che teo kare che. samAveza thAya che. AnI uttara sImAmAM (ja0 0 0 naM0 1902, pAtra 39). murzidAbAda jIllAnA keTalAka bhAgane paNa padmasaMbhavanuM devaLa A sarovaranI bAju upara samAveza thato. sAtase anuyAyIone laI AveluM che ane cIna, jApAna ane tibeTa jaIne sIlona sara karanAra vijaya A prademAMthI ghaNuM jAtrALuo A sthaLe Ave che. zane rahevAsI ho (phimanuM rAjAvalI rAna. agnipurANunA dazamA adhyAyamAM kaheluM bhAva 1; rAjataraMgiNuM, pra8 2 ju; mahA magadhanuM jUnuM rAjadhAnInuM zahera rAjagira vaMza, a0 ane 47).siMhala zabda juo. te ja (girivajapura juo). ajAtazatrunA A pradezane bauddhoe lAla ane jenee lADa pitA biMbisAre mahAbhAratamAM ullekha karA- kahyo che. jenonA mata pramANe lADanA vajabhUmi yelA jUnA rAjagRha yAne girivajapurathI uttare ane subhabhUmi evA be bhAga hatA. 24 mA Azare eka mAila upara navuM rAjagRha tIrthakara vardhamAna yAne mahAvIra chatva prApta vasAvyuM hatuM (azvaghoSanuM buddhacarita, karyA pahelAM A be pradezomAM bAra karatAM sekeDa bukasa opha dhI IsTa, pustaka 49). vadhAre varSa vicaryA hatA. (bularane jaina (2). bharatanI mAtAnA pitA ane saMpradAya).pArasanAtha TekarIonI pAse AvelI kekAnA rAjA azvapatinI rAjadhAnI raju pAlikA nadIne kAMThe AvelA bhika paMjAbamAM biAsa nadIne uttara kinAre grAmamAM vardhamAnane janatva prApta thayuM hatuM AveluM rAjagiri te (rAmAyaNa, adhyA (mIsIsa siMkalera sTIvanasananuM hArTa oNpha jenijhama, pA038). prophesara jekAbI kASTha, sarga 70). dhAre che ke subhabhUmi e ghaNuM karIne sumAojAnana. gujarAtamAM AveluM amadAvAda te ja. jeo rAdha hoya ema eo mAne che (epIinDIpustaka 2 juM, pA...! temane-mulaka hati. (jekebInuM AcArAMga kara). karNAvatI zabda juo. sUtra, pura 1 luM, a08; sebu. I0 kaliMganI rAjadhAnI te ja, (mahAbhArata, putra rara, paricheda 3 jo, pA0 84). Aho! Shrutgyanam
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAdha 196 rAmagiri rAdhanuM jUnuM nAma zuM hatuM ane madhyakALamAM dakSiNa taraphane te dakSiNarAdha (uttararAdhamAM enuM nAma lATa yAne lAla hatuM. purANomAM murzidAbAda jalalAno samAveza thato). A pradezane suMha kahyo che. mAtra devIpurANanA mahAliMgezvara taMtramAM zivanA so nAmo ApyAM 38 mA adhyAyamAM ene ullekha rAdha nAme che temAM tArakezvara ane siddhinAtha e be karyo che. kAlIdAse raghuvaMzanA 4thA sarganA mahAdevanAM devaLo rAdhamAM AvyAnuM lakhyuM che. 35 mAM lekamAM suMThano ullekha karyo e uparathI jaNAya che ke pustaka lakhAyuM che. zilAlekhamAM gAMga nAme kahele pradeza tenI pUrva tArakezvaranuM suprasiddha devaLa astite ja vakhate rAdha hoya. (epIgrAphIyA, tvamAM hatuM. musalamAnI samayanI pUrvenA InDIkA, putra 2 juM, pA. 198; pu04, rAdhanA itihAsane sArU naMdalAla DenI hugalI pA-288). plInIe Ane gaMgrIDII kaliMgI jalAnA itihAsa saMbaMdhI TIkAo (ja. ane TaeNlemIe ane megAsthinase gaMgarIDAI e seva baM, 1910, pA0 599) nAme ulekha karyo che. jhulemInA kahevA juo. rASTra uparathI vikRta thaIne rAdha pramANe enI rAjadhAnI gAMgamAM hatI. hAlanuM zabda thayo che. gaMgArASTra uparathI gaMgArADa saptagrAma yAne sAtagAma te ja gAMgeya ema baneluM che. gaMgArADa eTale perIplasamAM kahela manAya che. gAMga, gAMge ane gaMgerIjI e gaMgAne ane megasthinIe kahelo gaMgerIDAI nAmo zI rIte paDyAM haze te saMbaMdhI vicAra pradeza. gaMgarADa te kauzikI upaniSadamAM ane karatAM IsvIsananA AraMbha kALamAM A pradeza kADhanA trIjA kRSNanA zilAlekhamAM kahelA dakSiNanA gAMga vaMzanA keAI rAjAe sara karyo gAMga nAmanuM ane loDa ane lAla e nAmo haze agara gaMgAne kinAre AveluM satagrAma ! paNa rADanAM vikRta rUpa banyAM che. jene gaMgA kahetA hatA te rAjadhAnI hevAthI ! rAma4i. baMgALAmAM rAjazAhI jIllAmAM AvelA vakhate tenA nAma uparathI paDayuM hoya. malDanI AgneyamAM arADha mAIla upara (miseranA gAMgavaMzanI hakIkta sArU AveluM gAma vizeSa. A sthaLe rUpasAgara palakADa zabda juo). gAMga zabda juo. ane sanAtanasAgara nAmanAM be sarovara DIoDarasanA kahevA pramANe gaMgerIDAIpradezanI AvelAM che. gauDanA rAjA husenazAhanA pUrvanI bAjue gaMgA nadI vahetI hatI. pra. maMtrI rUpa ane sanAtana nAmanA be bhAIo visananA kahevA pramANe gaMgA vaMzane pahele jeo pachALathI zrIcaitanyanA suprasiddha rAjA anaMtavarmA "kelAhala-gaMgArAdhIne anuyAyIo banyA hatA temaNe A sarovara rAjA" ema kahevAto (mekenjhIne saMgraha, khodAvyAnuM kahevAya che. ahIM agADI uddaghAta, 138). dazamA saikAmAM thaI gaelA rAjazekhare A pradezane suhane badale pitAnI yAtrAmAM zrIcetanya padhAryA hatA. rAdha nAme ullekha karyo che. (karSaramaMjarI, ! (citanya bhAgavata, aMtyakhaMDa, a04). aMka 1 ). agIAramA saikAmAM lakhAyelA A be bhAIoe vaiSNava dharma aMgikAra prabodha caMdrodaya nATakamAM ( aM0 2) dakSiNa karyAnI yAdagIrImAM A sthaLe dara varase jeTha rAdha e ullekha che. e uparathI jaNAya mAsamAM meLo bharAya che. che ke te samayanA pahelAM rAdhanA uttara ane sAmaDha-no. ayodhyAmAM gaDathI IzAnamAM 28 dakSiNa evA be vibhAga pADyA hatA. ajaya ! mAIla upara AveluM balarAmapura te ja. nadInI uttara pradeza te uttararAdha ane rAjari. madhyaprAtamAM nAgapuranI uttare 24 Aho! Shrutgyanam
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAmagrAma 197 rAmahRda mAIla upara AveluM rAmaga (rAmataka) zrIbuddhanA zarIranA eka bhAganAM avazeSa upara te ja. (vilsananuM meghadUta ke 1 lA ! baMdhAvelo rastUpa hato. A stUpa hAla nadInA uparanI TIkA). evI AkhyAyikA che ke vaheNane lIdhe dhovAI gayA che. (ArkI zabuka nAmano zudra rAmataka agADI se ripoTa, 50 18, pA4; putra rara, tapa karato hato jethI rAmacaMdra ene mArI pA0 2 ane 111; uphAmanuM mahAvaMza, nAkhyo hato. A uparathI rAmAyaNanA uttara- a0 31). cInAI yAtrALu phAhyAna ane kAMDanA 88 mA sarTamAM kahela zabalagiri nazAMga A jagAe AvyA hatA. te ja rAmagiri ema jaNAya che. ahiMyAM rAkhavAsapura. paMjAbamAM AveluM amRtasara te ja rAmacaMdranuM temaja nAgArjunanuM devaLa AveluM zikhaguru bAbA nAnakane ahIM agADI Avela che. kAlidAsa kavie pitAnA meghadUtamAM eka kudaratI dharo bahu pasaMda hato. e dharAne varNavela banAva rAmagiri upara thaye ema kAMThe zikhaguru rAmadAse eka mahulI bAMdhI kahyuM che. choTAnAgapuranA siragujA nAmanA hatI. rAmadAse pavitra gaNAtA A dharAnuM khaMDImAM rAjyamAM AveluM rAmagaDha te rAma bakSIsanAmuM meLavyuM hatuM. emaNe pachI sudhArI giri ema paNa kahevAya che. ahiMyAM AgADI ! sudhArIne A dharAnuM eka taLAva banAvyuM khaDakamAM kotarelI sItA vanagIra nAmanI guphA hatuM. ane e taLAvanuM nAma amRtasara evuM AvelI che. A guphA 45 phUTa lAMbI ane ! rAkhyuM hatuM. (paMjAba gejheTIyara-amRtasara). meM agADIthI cha phUTa uMcI hAI khaDakanA ! ene eka paNa kahetA. ghaNA uMcANavALA bhAgamAM AvelI che. emAM ! azokanA zilAlekho AvelA che. A sthaLe rAmadara. thANezvaranI dakSiNa bAjue AveluM eka hAthapheDa nAmanA DuMgarAmAM eka svAbhAvika pavitra taLAva yAne kuMDa vizeSa. e pUrva- baMgaDo Avela che. tyAM thaIne eka nhAnuM pazcima 3546 phUTa lAMbo ane uttara-dakSiNa vaheLIyuM jatuM hovAthI A baMgaDo banyo che. 1900 phUTa pahoLo che. AnI vacamAM eka A baMgaDe 108 phITanI uMcAIe haiI beTa Avela hovAthI Ane dvaipAyanasuMda paNa 450 phITa lAMbo che. ene vyAsa 16 thI kahetA. e dvIpamAM caMdrapa nAmano ku 55 phITa sudhI che. rAmAyaNamAM ane raghu hato. vedamAM Ane saryavaMta ane saryaNAvata nAme ullekha che. A kuMDanI vaMzamAM A baMgaDAne ullekha che. (Aka0 sarve ripeTa, putra 13, pa04; choTA izAnamAM AvelA eka nAnA kuMDane nAgapura prAntamAM AvelAM junAM sthaLe). hAla paNa sutasara kahe che. A nAma saryarAmagaDha te rAmagiri e kahevuM kharuM jaNAtuM Navata zabda uparathI vikRta thayeluM rUpa hoya. nathI. siragujAnA khaMDIo rAjyamAM Avela pUrve A be kuMDa ekaThA hatA. A kuMDanA rAmagaDha agADIne sItAvanagara baMgaDo te kinArA upara brahmAe tapa kareluM hovAthI rAmAyaNamAM kahela rIkSabIla che e nirvivAda ene brahmasara paNa kahetA. kSatriyono nAza che. (kikiMdhAkAMDa, sarga pa1-para). karyA pachI A kuMDanA pANIthI parazurAme viMdhyAcaLa nAmanuM bIjuM sthaLa paNa che. pitRtarpaNa karavAne lIdhe A kuMDane rAmasuMda viMdhyAcaLa (2) zabda jue. paNa kahe che. kurukSetranA yuddhamAM hathiyAra na rAmaka. ayodhyAmAM basti jIllAmAM AveluM pakaDavAnI pratijJA karyA chatAM zrIkRSNa bhISmane rAmapura derIA te ja. A jagAe mAravAne pitAnuM cakra A kuMDane kAThe hAthamAM Aho! Shrutgyanam
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAmaNIyaka 18 rudrapada lIdhuM hatuM tethI ene cakratIrtha paNa kahe che. lAMbuM ane 25 mAIla pahoLuM che. taLAvanI A kuMDane kAMThe kurue tapa kareluM hovAthI maLe eka DuMgarI che ane taLAvane kAMThe AjubAjunA kSetrane kurukSetra kahe che. ( gha- gyAnataMga maTha Avelo che. e maThamAM laMkAnA vatI zabda juo). A kuMDane kAMThe pururave rAjA rAvaNanI eka moTI mUrti che. kahevAya urvazI meLavI hatI ane A kuMDane kAMThe che ke rAvaNa roja A taLAvamAM snAna karIne indra dadhicI RSinAM hADakAMnA vajIvaDe kailAsa parvata upara AvelI hemakuMDa nAmanI vRtrAsurane mAryo hato. (mahAbhArata, vana- jagAe mahAdevanuM pUjana karate. satalaja nadI parva, a0 83, 100 ane 101; kanIMga- A taLAvamAMthI nikaLe che. (taLAvanA vaNa. hAmanI prAcIna bhUgaLa, pa0 331 nane sArUM naheDInanuM TrAnsa himAlaya ane 335). nAmanA granthane bhAga bIja, prakaraNa rAmaLI. maniyA-rAmanIya nAmanuM rUpa 47 juo). vizeSa. (mahAbhArata, Adiparva, a7 tilATa zabda jUo. 26; inDiyana hIsTorIkala kavArTalI | nikupATila. cUtIA nAgapura prAntamAM hajArIpustaka pahelA ane bIjAmAM naMdalAla bAga jIllAmAM giridikanI pAse AvelI Dene rasAtala nAmane lekha juo). barAkara nadI te. giridihathI ATha mAIla rAmatIrtha. muMbaI ilAkAnA dhAravADa jillAmAM- upara mahAdevanA pagalAMnA devaLanI aMdaranA hAMgalanI uttare traNa mAIla upara AveluM zilAlekhathI jaNAya che ke A nadI upara thaLa vizeSa (padmapurANa, svarga [Adi], paNa bIjI jagAe A devaLa AvyuM hatuM. a0 19; muMbAI IlAkAnAM prAcIna hAlanuM devaLa jUnuM devaLa paDI javAthI mULa khaMDero, putra 8, pA137). jagAethI pheravIne bAMdheluM che. mULa devaLa rAmezvaram setubaMdha teja. (rAmAyaNa, laMkA pArasanAthanI DuMgarIonI pAse AvelA kAMDa, sarga rapa ). rAmezvarano TApu hiMdu- jismIgrAmamAM haze. ( ka9pasUtra, se. stAnanI sara jamInathI muMbena nAmanI bu Irara. pA. ra63; mIsIsa nAnI khADIthI chUTo paDelo che. e beTamAM sIMkalera sTIvansananuM hArTa oNpha rAmezvaranuM prakhyAta devaLa AveluM che. e jinijhama, pA0 38). devaLa khuda rAmacaDhe baMdhAvyAnuM kahevAya che. ri. kurukSetramAM AveluM sthaLa vizeSa A devaLathI deDha mAIla upara AvelA rAmajharakAmAM rAmacaMdranAM pagalAM che. setu baMdhAtI | (padmapurANa, svargakhaMDa, a0 11 me). vakhate A jagAe besIne zrI rAmacaMdra dekha- DhoTi (2) narmadA nadInA mULa AgaLa tenA rekha rAkhatA ema kahevAya che. kAMThA upara AveluM sthaLa vizeSa (padmapurANa rAmezvara-saMgama. banAsa nadI caMbala nadIne maLe svarga, Adi, a0 6). che te saMgama vizeSa. hAthA. kolhApuranA rAjamAM AveluM sthaLa vakhaE. anavatapta yAne bauddha granthamAM jene vizeSa. (padmapurANa, uttara a0 62), anetara sarovara kahyuM che te ja A ema rudra. mahAlaya yAne eMmakAranAtha. A jagyAe dhAravAmAM Ave che. tibeTamAM ene laMgako mahAdeve ( 8 ) pitAnuM pagaluM pADeluM che. ane rAkhatAla kahe che. A taLAva 50 mAIla | (kUrmapurANa, bhAga-ra je, a0 36). Aho! Shrutgyanam
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ rurumuNDaparvata 199 rohita muvguta. yusamu5rvatateja (divyAvadAna. | parva, a0 14 ); sametazikhara juo. kolanI AvRtti, a0 26, 50 jenA 24 tIrthaMkaranA nAmane mATe zrAvastI 349, a0 ra7 ). zabda juo. jaina granthamAM bAravaI yAne teNutIrtha. paMjAbamAM nahananI uttare soLa | dvAravatInI pAse AvelI revAI DuMgarI maila upara AveluM sthaLa vizeSa. (padmapu- te ja A. (aMtagaDa-dazAonuM dAkatara rANa, svaga (Adi), a0 11). ! baneTanuM bhASAMtara, pAnuM 84). reNukA e parazurAmanAM mA hatAM. padmapurANamAM revatA. raivata te ja. (mahAbhArata, Adi uttara hiMdustAnamAM AvelAM nava pavitra tIrtho parva, a0 220). reNukA, sukara ( gaMga upara AveluM | . silonamAM AveluM AdamanuM zikhara; ene serena ), kAzI, kAlI ( gaMgA upara sumanakUTa paNa kahe che. ( morArinuM anaAveluM kAra ), Izvara, kAliMjara ane gharAghava nATaka, aMka 7, pa0 99; mahAkAla (ujana) vagerene ullekha che. rAjataraMgiNuM, 3, zloka 72; uphaphAnanuM senA. orisAmAM balasAranI pazcime cha maila. rAjAvalI ). upara AveluM sthaLa vizeSa. A jagAe | ji. aphaghAnistAna te. ene rohA ane lehA kAzIrorA gopInAthanuM devaLa AveluM che. ! paNa kahetA. zrIcaitanya ahIM AvyA hatA. roLi. nepALanA tirAImAM kapilavastu ane sevavansa. revaDa (caMpAvatI zabda juo) te. ! kAlinI sarahada upara AveluM rahina nAmanuM tevA. narmadA nadI te. (meghadUta, pUrva, kaleka ! vaLIyuM te (pI. sI. mukarajInuM nepALanI 20; padmapurANa, svarga, adhyAya 10 ). ! tirAInA prAcIna sthaLa, pA48 ). paraMtu keTalAeka purANomAM narmadA ane revA kolinA kelio ane kapilavastunA sAponI e judI judI nadIo hovAnuM lakhyuM che. vacce khetInA upayogane mATe rohiNI nadInuM ( vAmanapurANa, a0 13, zloka 25 pANI levAnA hakka saMbaMdhI cAlu takarArane ane 30; bhAgavata purANa, paMcama buddha niveDe karyo hato. (taka (kebrIja kaMdha, a0 19 ), AvRtti) 50 5, pAka 210-221 ). vApura. zivAlaya e ja. ghuzrIneza mahAdeva rohita. baMgALAmAM zAhAbAda jIllAmAM AveluM ravApuramAM hatA ( padmapurANa, uttarAkhaMDa, tyAMnA kilAne lIdhe suprasiddha rohata te. a0 62 ); eTale revApura te ja zivAlaya. A kille rAmAyaNa ane mArkaDeya purANamAM jesthAzrama. haradvArathI uttare thoDe cheTe Avela ullekhelA rAjA harizcaMdranA dIkarA ane kunjAmra che. ahIM raMbhyaRSine Azrama e dhyAnA rAmacaMdranA pUrvaja hitAve baMdhAvyAnuM kahevAya che. ( harivaMza, a0 revata. gujarAtamAM jUnAgaDhanI pAse Avela 13). ene rohitAzva paNa kahetA. ( ja0 gIranAra parvata che. A neminAthanuM janma- e seTa baM0 50 8, pA698). I. sthAna hovAthI jenA pAMca meTA tIrtha sa. 1597 mAM pote bihAra ane baMgALAnA mAMnuM eka manAya che. (ToDanuM rAjasthAna, subedAra nimAyA pachI mAnasaMge A killAnI putra 1 luM, 0 19; mahAbhArata, sabhA aMdaranA makAnonI marAmata ane punaroddhAra hate. Aho ! Shrutgyanam
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ rohitaka karyA hatA. rAtAnI DuMgarI viSyapatanI kAmeAranI parvatamALAnA eka phAMTA che. mAnasaMganA lekha ane rAtAnA rAjAonI vaMzAvaLIne mATe ( ja0e0 sA0 ma 1839, pA0 354-693 ) jIe. rauttatA. paMjAbamAM dilhIthI vAyavyamAM 42 mAila upara AveluM rAhaka te. pAMDavAnA digvijaya vakhate nakula pAMDave A sthaLa sara karyuM hatuM. ( mahAbhArata, sabhAparva, a0 32 ). hAlanA zaheranI uttare thADe IMTe jUnuM zahera AveluM che. ene kheAkrAkApTa kahe che. 200 iditAzva, rahita teja ( ja0 e0se a0 30 8, pA0 65 ). ronniATA. ghunAMge jene lo-ina-nI-lA nAme ullekhyuM che te sthaLa vizeSa. vivinasenTa mArTina ene rUAhinAlA ane janarala kranIMgahAma IsTa-inDIyA relvenA lakhIsarAI sTezanathI vAyavyamAM be mAila upara AveluM rAunA te A ema kahe che. janarala kanIMgahAma eve! paNa tarka kare che ke thunazAMge kayulane le-ina-nI-lA kahyuM hAya ( AkI 0 sa0 rIporTa, pu0 3 jI ). janarala kanIMgahAma dhAre che tema hinAlA mAtra kAlpanika nAma na hatuM. gaMgA nadIne kinAre rahuAnAlA nAmanuM eka gAma hAla astitvamAM che; vakhate A gAma cinAi yAtrALunA samayamAM paNa astitvamAM hAya. rahuAnAlA nAma udhADuM rezahitanAlA agara rAhinnAlA uparathI vikRta thayeluM jaNAya che. te nAmavALu rehuAnAlA mAMgiranA jillAmAM yureinathI pAMca mAIla vAyavyamAM AveluM che. yureIna AgaLa muddiSTanA ane khIjAM ghaNAM prAcIna khaDerA AvelAM che. yureinane prathama ujjana kahetA. AvAja khaDerA rehuAnAlA AgaLa paNa che. evI laMkA kiMvadatI che ke rehuAnAlA nAmanuM eka sthaLa jayanagaranA chellA rAjA indradyumnanA rAjamAM hatuM. janarala kanIMgahAma ane khucAnana dhAre che ke indradyumna magadha (bihAra) ne chelle pAla rAjA haiAya. AkhyAyikA uparathI lAge che ke rehuAnAlA eka samaye suprasiddha sthaLa hatuM. rAjA indradyumnane akhtiyAra khIlajInA eka saradAra mukhadumamaulAnAkhazne harAyeA hateA. reMhuAnAlAnI dakSiNe sAta mAila upara vidhyapava tAvaLInA eka phAMTA sidhAla DuMgara Ave che. kiMvadaMtI pramANe A jagyAe RSyazRMgane Azrama hatA. ahiM keTalAeka jharaNe! ane keTalAMka devaLA che. ( RSyazRMgAzrama zabda jIA). roya. sauvIranI rAjadhAnI te. [Aditya jAtaka (kembrija AvRtti), pu0 3, pA0 280; dIdhanikAyamAM gAviMdamutta, 19, pA0 36]. AgaLa ha haragaDha. baMgALAmAM rAjamahAlanI DuMgarIe upara lakaragaDhanA killA AveleA hateA. e killA jUnA hatA. mendvAjuddIna ane khIjA musalamAna itidvAsakartAee enA ullekha lakhanAra nAme karyAM che. ( mIvarIjanAM kalakattA rIvyumAMnAM,(1894) bucAnananAM lakhANA ). TIlA. nakulIsA zabda jue. haMvana. vina te ja. ( jAtakanI kembri janI AvRtti, pu0 4, pA0 199; mahAvagga, pu0 1, pA0 22). hrA. silAna te ja. saMTM (ra). silAnanA Agneya khuNAmAM AveluM laMkA agara laMkApaTTanama zahera e A nAmanA eka parvata che. rAmAyaNamAM enuM varNana trikUTa agara traNa zikharavALA pata e nAme karyuM che. ( sudrarakAMDa, sa` 1). Aho! Shrutgyanam
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ laMkA 201 lavapura ahIM rAvaNanuM raheThANa hatuM ApyAM che. (gIgarane mahAvaMza, a0 (laMkAkAMDa, sagara, 125). keTalAka mAne 7 ane 41). rAjAvalImAM paNa rAvaNanuM che ke laMkAmAM Avela hAlo meTa te ja yuddha silenanA TApumAM thayuM evI AkhyAA. bIjAo dhAre che ke e nAmanuM zahera yikA ApI che. (uphAmanI rAjAvalI, hatuM jenA upara pANI pharI vaLyuM che. bhAva 1). dAthAvaMzane lakhanAra dhammakitti (maTakumAra svAminuM dAthAvaMza, pAtra 12 mA sikAmAM thaI gayA. te vakhate sile97). keliMbathI 40 mAIla upara AvelI namAM parAkramabAha 1 le rAjya karato hato. nikuMbhilA nAmanI jagAe Indrajita yajJa dhamakiti sihala ane laMkA e eka ja beTanAM karI balidAna ApyuM hatuM (buddhisTa TekasaTa nAma che ema kahe che. prasiddha mApelee sosAITInuM janala, putra 3, bhA0 1; ! A beTane jilAna kiMvA silana (silena) pariziSTa). laMkA ane silona e eka ja kahyo che. mArkepale 13 mA saikAmAM silena beTa nathI ema dhAravAne ghaNAM sabaLa kAraNo gayo hato. (rAITa mArkopa). silana che. (1) rAmAyaNanA kizikaMdhAkAMDanA 41mAM nAmanI bIjI vyutpattio sAruM karnala yulane sargamAM kahyuM che ke mahendra parvatA- mArkepilano pravAsa, pu0 2 ju, pa0 254 vaLI samudrakAMThe AvelI che ane laMkAmAM uparanI TIpaNI juo. eTale laMkA beTamAM javAne mATe tAmraparaNI nadI utaravI paDe che. laMkA mahendra parvatA pa. pezAvaranI pAse kAbula nadInA uttara vaLInA dakSiNa bhAgamAM AvelA kArDamama kinAre AveluM laMdhana te ja, (hemakeza; parvatanI dakSiNe AvelI che. setubaMdha upa bAkaTrIyAnA ane IDasithiyana sikkAo rathI silena javA sAruM mahendra parvatane uparathI lesane upajAvI kADhele ja dakSiNa cheDe AvelI tAmraparNa nadI utaravI e setu baM0 1840, pA0 486 upara paDatI nathI mATe sIlena e prAcIna laMkA chapAyela itihAsa; brahmAMDapurANupUrva nathI; (2) suprasiddha khagoLavettA varAha khaMDa, a0 48). ene muraMdA paNa kahe mihire lakhyuM che ke ujajenI ane laMkA che ane e jalAlAbAdathI vAyavyamAM 20 eka ja rekhAMza upara Avela che paNa mAIla upara AveluM che. silona ujajainInA rekhAMzathI pUrvamAM dUra daMpatA. laMkA te ja. (mArkanDapurANa, a0 Avela che; (3) keTalAeka purANamAM laMkA | pa7). ane siMhala (jenA uparathI silena nAma paDayuM che te) e judA judA TApuo | ravanA. lUna yAne (lUNI ) nuna nadI te ja. che. (bahatsaMhi, a8 14 ane devI- A nadI paniyAra pAsethI nikaLIne mALapurANa, a0 42 ane 46). silenanA vAmAM caMdapuranarI pAse siMdane maLe che. ghaNuM prAcIna itihAsane graMtha, mahAvaMza (mAlatImAdhava, aM0 9; ArkiDa saha I. sa. nA pAMcamA saikAmAM lakhAyeluM che. ri0 50 2, pA308). emAM spaSTa lakhyuM che ke laMkAnA beTane Dhapura. ene lavakeTa yAne lavavA ane pAchapitAnI chata pachI, vijaye sihala kahyo che. | LathI lehAvara kahetA; rAmacaMdranA dIkarA lave ane laMkA yAne sihalanA rAjA tarIke vasAveluM lAhora te ja. (TeDanuM rAjasthAna, duthagAmani ane parAkramabAhunAM nAma pu01, pA0 224). purAtana zaheranAM khaMDera Aho! Shrutgyanam
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 vartamAna lAheratI pAse adyApi meAjIda che, zetru Mjaya parvata uparanA jaina zilAlekhamAM ene lAbhapura kahyuM che. ( epi0 inDikA, pu0 2, pA0 38 ane 14). chapaiMDA. kAzmIra ane IstAnanI sImAe vacce AvelA pradeza vizeSa (bRhatsaMhitA, a0 14, zlAka 22; inDiyana enTIkavarI, pu0 22, 1893, pA0 182-DA. lITanI bRhatsaMhitAmAM AvelAM sthaLenI yAdI ). lahaDA la rumaLAvato. lakSmaNAvatI nAmanuM vikRta rUpa lakhanauti che. mAldAnI pAse jenAM khaDera AvelAM che te gauDa (zahera)nuM khIjuM nAma lakhanauti hatuM. gauDa dezanI e rAjadhAnI hatuM (TAnInu merUtuMganI prakhaMciMtA maNi, pA0 181). e zahera gaMgA nadInA DAbA kinArA upara hatuM. i. sa. 730mAM e zahera baMgALAnI rAjadhAnI hatuM ema raeNnela hiMdustAnanA nakazAnA TippaNamAM pAne 55 mAM kahe che. paNa A sAla kharI jAtI nathI. ahlAlasenanI pachI gAdIe AvanAra tenA putra lakSmasene A zaherane devA ane khIjI jAhera imAratAthI suzobhita anAvI ane potAne nAme lakSmaNAvatI yAne lakhanauti nAma ApyuM hatuM. ( mArTInanuM isTa danDiyA, pu0 3, pA0 68 ). lakSma sena vijayasenA pautra ane sAmaMtasenanA dIkarA hemaMtasenaneA prapautra hatA. (devapArAne zilAlekha, epI inDiyA, purva 1, pA03). lakSNusena saMskRta vAGamayane jakharA AzrayadAtA hatA. suprasiddha geyakAvya gItagoviMdanA lakhanAra kendulInA jayadeva ( bhaviSyapurANa, pratisa, bhA. 4, a0 9), kalApa vyAkaraNanA TIkAkAra ane lakSmaNusenanA maMtrI umApatidhara, ( praznana ciMtAmaNi, pA0 181 ), lakSmaNusenanA lakSmaNAvato ane Aya saptasatInA lakhanAra geAva nAcAya, saraNa ane dheAI ( jene kavi kSamApati smRtidhara evuM bIrUda pAtAnA gItagovidamAM jayadeve ApyuM che te, pavanadUtanA kartA )-jema vikramAdityanA darabAranA navaratna kahevAtAM tenuM anukaraNa karIne- A pAMcane lakSmaNusenanA darakhAranA pAMca ratne kahevAmAM AvatA. (inDi. enTIkavarI, pu 14, pA0 183 uparanI TIppaNI). rAjAne dharmagurU ane kAzakAra halAyudha ane sAyukti karaNAmRtanA lakhanArA zrIdharadAsa paNa lakSmaNasenanA darabAramAM hatA. lakSmaNusene sane 1108 mAM peAtAne nAme kSamANu saMvat calAvyA hatA. ( DaoN. Ara. ela. mitranu buddhagayA, pA0 201 ); paraMtu kyularanA mata pramANe sana 1119 mAM A saMvatanI sthApanA karI hatI. (vajayasenanA devadhArAnA zilAlekha, eSi kanDi, pu0 1, pA0 307). huTaranA abhiprAya che ke gauDa nAma zaheranuM nahi paNa rAjyanuM hatuM. (huTaranuM maMgALAnuM rAjya sabaMdhI vRttAMta, 30 7, pA0 51; bhaviSya purANa, pratisa, bhA0 2 jo a0 1. sa. 1592 mAM gauDa rAjyanA nAza karIne musalamAne e rAjadhAnI rAjamahAlamAM pheravI hatI. (breDalInu hiMdustAnanA ucca pradezanI hakIkata, prakaraNa, 2 jI), maLAvatI (2). ayeAdhyA prAntamAM AveluM lakhanau te ja. aye dhyAnA rAjA rAmacaMdranA bhAi lakSmaNe A zahera vasAvyAnuM kahevAya che. ujjayinInA rAjA vikramAditye A zaherane punarAdvAra karyAM hatA. sane 1775 mAM asapha -ud-daulAe prathama A zaheramAM rAjadhAnI karI hatI. ( ( kAMDaranu vartamAna sokra", pu0 9, pA0 296). A pustakanA khIjA bhAgamAM lakhanau nAma jIe. (6 Aho! Shrutgyanam
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ lATa 203 lumbinivana rama DhAra mahI nadI ane nicANanI tApI nadInI ! sTAra (2). uphAmanA mahAvaMza pramANe baMgALAnA vacce Avele khAnadeza sahita dakSiNa guja-| rAdhanuM vikRta rUpa lADa che. (rAdha zabda juo) rAta pradeza vizeSa. (garUDapurANa, a0 | sA3. lATa (dakSiNa gujarAta) ane rAdhA paN; DAusanane hiMdu pirANika kaSa; | (baMgALano bhAga) te ja. 3. bhAMDArakarane dakSiNane itihAsa, DhAMgurI. lAMgulinI te ja. (mahAbhArata, vi0 9, pA0 42). A pradezane lemIe te lArike nAme ullekha karyo che. vAsyAyananA | DhAMjadino vijhinijhama ane kaliMgapaTTamanI vacamAM kAmasUtramAM paNa ene ullekha che. surata, AvelI lAMguliya nadI jenA upara yikAla bharUca ane kheDA jIllAo temaja vaDodarA AveluM che te ja. (pAgITaranuM mArkayarAjyanA keTalAka pradezane emAM samAveza purANa, a0 pa3, pa0 305). ene thAya che. (bajesanuM kAThI bAvADa ane nagalaMkI nadI paNa kahetA. (naTananuM kacchanA junA sthaLe ). karnala vUlanA gejheTIyara-gaMjama zabda juo.). maMta pramANe gujarAta ane uttara koMkaNunuM DhiAna. gu nadI paNa varatutaH phagganI nAma lADa hatuM. (akole, pu0 2, pAva ! pazvima zAkhA te ja. A nadI gayAne upara 302, TIpaNuM ). dhaulInA zilA- vAse keTalAeka mAIla upara mohanA nadIne lekhamAM ene lAThIko ane azakanA gIra- maLe che. e paNa A ja nAme oLakhAya nAranA zilAlekhamAM rAstikA kahyuM che. pro. che. nilAina zabda juo. myularanA mata pramANe mahI ane kIma strInivA. nepALanI tirAImAM bhagavAnapuranI nadIonI vacce Avela madhya gujarAtane | uttare be mAIla upara ane paDerIAnI pradeza te lATa jenuM mukhya zahera bharUca hatuM. uttare Azare eka mAIla upara AveluM isiMganA baddha dharmanA TakakusunAM rUmenaDeI te ja. kapilavastu zabda juo. lakhANa, pA0 21; abarUnInuM hiMdu buddhadharmanA anuyAyIo nIce jaNAvelAM ATha svAna, bhA0 1, pa0 205). vaDodarAmAM ca yAne pavitra yAtrA sthaLomAM jAya che. maLelA tAmrapatramAM loTa yAne lATezvaranA (1) kapilavastumAM jyAM buddha bhagavAnane rAjyane elApura kahyuM che. (loka, 2). janma thayo hato te lumbini bAga; (2) buddhaA tAmrapatramAM lAgezvaranI vaMzAvaLI ApI gayAmAM je jhADanI nIce emane buddhatva prApta che. (ja. e setu baM, pu08, 1839, thayuM hatuM te bedhivRkSa; (3) banArasanI pAse pa0 292). paraMtu lATa ane lATezvara e je sthaLamAM emaNe prathama pravacana karyuM hatuM eka ja rAjya hatAM e zaMkAspada che. viddha te sthaLa mRgadAva; (4) zrAvastimAM AveluM zAlabhaMjIkAmAM lATane lADa kahyo che. chellA jAtavana nAmanuM sthaLa jyAM buddhabhagavAne dezane pradeza ane lATa eka hoya ema camatkAra karyA hatA; (5) kAja jillAmAM jaNAya che. (ellA zabda juo ). lATa AveluM saMkAzya jemAM buddhabhagavAna trayatriza (gujarAta)nA nAgara brAhmaNoe nAgarI svargamAMthI utaryA hatA; (6) magajamAM lipi zedhI kADhI ema kahevAya che. paraMtu AveluM rAjagRha jyAM agADI emaNe pitAnA devanAgarI lipi brAhmI lipi uparathI thaI ziSyone upadezyA hatA; (7) jyAM agADI ema kahevAya che. pitAnA ziSya AnaMdane pitAnA AyuSya Aho! Shrutgyanam
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokApura saMbaMdhI vAta karI hatI te sthaLa-vaizAlI ane (8) kuzinagara jyAM zAlavRkSanI ku MjamAM muddhabhagavAnanuM mRtyu thayuM hatuM te sthaLa (mahApariniSNAnasutta, rR, pA0 pardhA ane 66; sekreDa bukasa Apha dhI isTa, pu0 11). hovAvu.. madhyaprAMtamAM AveluM caMda te ja. emAM mahAkALI ane temanA putra acalezvaranAM devaLeA nAvyAM hatAM. acalezvarane pahelAM jarapaTezvara kahetA. ( skaMdapurANa ). 204 DhoLAra. viSNugayA zabda jue. (padmapurANa, uttara, a0 62: kAsenanuM madhyaprAntA ane varADanA prAcIna sthaLenA avazeSo nAmanuM pustaka, pA0 77). hoghra-jJAnana. kayumAyunamAM AveluM lAdhamUna nAmanuM araNya vizeSa. ( rAmAyaNa, kikidhAkAMDa, saga, 43 ). kUrmAMcala zabda e. ahiMyAM gaRSinA Azrama hatA. homazAzrama. gayA jillAnA navadAha nAmanA peTAbhAgamAM raulIthI izAnamAM cAra mAIla upara AvelI lemazagIra nAmanI DuMgarI te. A jagyAe leAmasaRSi Azrama hateA. ( gayA jillA upara zrIananI noMdha, pA0 27). vaTezvaranAtha sarAvaramAMthI leAhitya yAne brahmaputra nada nikaLe che. (brahmAMDapurANa, a0 51). Dhoditya, brahmaputra nada te ja. ( mahAbhArata, bhISma, a0 9; raghuvaMza, sa` 4, bleka 81; medinI ). brahmanA dIkarA leAhityanA janmanI hakIkatane aMge kAlikA purANuM, a. 82 jue. A nadImAM nhAtI vakhate parazurAmanI pharasI peAtAnI mAnI hatyA karyAnA pApane lIdhe emanA hAthamAMthI paDI gai hatI. kAlidAsanA kahevA mujaba A naH prAgajyAtiSa athavA AsAmanA gauhattInI sImArUpa hatA. (ghuvaMza, sa 4, zloka 83 ). brahmaputranA mULanA varNanane sArU kvenaheDInanuM himAlayanI pAranA mulaka nAmanA graMthanA khIjA pustakanuM 43 muM prakaraNa jue. hodityasarovara. lAhaula yAne madhya tibeTamAM caMdrabhAgA yAne cinAba jemAMthI nikaLe che te sarevara. A sAvara nAnuM che ane ene hamaNAM caMdrabhAgA kahe che. va hoddA. aphagAnistAna te. (mahAbhArata, sabhA5, 0 26). i. sa. nA dasamA saikAmAM aphagAnistAnanA hiMdurAjAne musalamAnee harAvyA pachI aphagAnistAna eka musalamAnI riyAsata thai gayuM che. eja zabda jue. hoddArapaNa. himAlayamAM AveluM eka pavitra sthaLa vizeSa. ( varAhapurANa, a0 15). kyumAyunamAM caMpAvatanI uttare traNa mAIla upara lAhA nadI upara AveluM leADAdhATa vakhate A sthaLa haze. A sthaLa viSNune lIdhe pavitra manAya che. ( kUrmAcala zabda jI ). Dhohitasarovara. rAvaNuhRda sarAvara teja. A vaTaprapura. mahArAjA gAyakavADanI rAjadhAnI vaDAdarA te ja. kumArapALa khaMbhAtathI nAsIne A sthaLe AvyA hatA. ( bhagavAnalAla iMdranA gujarAtanA prAcIna itihAsa, pA0 183). vaTetta vaTezvaranAtha te ja, ( agnipurANa, TezvaranAtha. zilAsa gamate ja. TezvaranAthanuM a0 109 ). devaLa kahAlagAma (kelagAMga )nI uttare cAra mAila upara pArakATA nAmanI TekarI upara AveluM che. e TekarIne kazadI TekarI paNa kahe che. uttarapurANamAM vaTezvaranAthanA devaLa ane khaDakamAMthI e jagyAe khAdIne banAvelI guphAonuM varNana che. (phrenkalInanu pAlImeAtharA ), pAtharaghATa uparanI khaDakeAmAMthI khAdI kADhelI guphAo ane kha`DerA vikramazilA Aho! Shrutgyanam
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205 sagArAma nAmanA mauddhonA maDanA avazeSa che. ( vikramazilA vihAra zabda jIA). vaDavA. javALAmukhI te ja. ( mahAbhArata, vana5, 0 82 ). vaLajJI. dakSiNa kAkaNu yAne malabAra kinArA uparanA cerA yAne keralanI rAjadhAnI karura te ja. ( kAlDavelanu drAviDI bhASAnuM tulanAtmaka vyAkaraNa, AvRtti 3 7, pA0 96 ). vaDavA vastu. Akasasa nadI te ja. ( matsyapurANa, a0 101; sarakhAveA brahmAMDapurANa, a0 51 mAM cakSu, rA-drumamAM nadI jIe ). vukSa hAlano AkasasathI theADe cheTe AvelI asala Aphasasa nadI che. ( ja esA0 0 pu0 22, pA0 176 mAM ibnahAkalanuM khArAsAnanuM varNana vAMce). vaktezvara. baMgALAmAM vIrabhUma jIllAmAM AvelI vajranAtha nAmanI zaktipIThe te ja. vakranAtha bhairavanA nAma uparathI A pIThanuM nAma paDayuM che. tyAM sthApita devInuM nAma siMhazamadinI che. A jagAe sAta unA ane TADhA pANInA jharA che. (tatracuDAmaNI). trezvarI baMgALAmAM bavAna jillAmAM vahetI AkA nadI te ja. varlR alAhAbAdanI pazcimanA pradeza te ja. tyAM rAja udayananuM rAjya hatuM ane enI rAjadhAnI kauzAmbImAM hatI. ( kAzAmbI zabda jI ). rAmAyaNanA samayamAM gaMgA nadI A dezanI uttarasImA hatI ( rAmA ghaNu, bAlakAMDa, sa`, para). vatsyapaTTana. vatsyarAjA, paraMtapa ane udayananA vatsyadezanI rAjadhAnI kauzAmbI te ja. (kathAsaritsAgara ). kauzAmbI zabda jue. vana mathurAmaDaLa yAne vrajamaMDaLamAM AvelAM bhAra vana vizeSa. madhuvana, tAlavana, kumudaddana, vRMdAvana, khAderavana, kAmyakavana, jamunAnI vanavAsI pazcima tarapha AveluM bAhulAvana, mahAvana, vizvavana, leAhavana, bhAMDIravana, ate jamunAnI pUrva tarapha AveluM bhadravana e khAra vana che. (leAcanadAsanuM' caitanya maMDaLa, 3 jIM, pA0 192; brAujhanu mathurA, pA0 54 ). varAhapurANanA 153 mA adhyAyamAM tAmravanane khadale viSNusthAna, kumudavanane badale kuMDavana ane bahulAvanane khadale bakulavana evAM nAma ApyAM che. vana kahyAM che. vaTM ( 2 ) araNyAne paNa ( zabdakadruma ). vana ( 3 ) kAmyaka, aditi, vyAsa, phalakI, sUrya, madhu, ane sItA e kurukSetranAM sAta vana che. ( vAmana purANa, a0 34 ). vana ( 4 ) himAlaya uparanAM vana yAne araNyA jevAM ke naMdana, caitranAtha vagere (matsyapurANa, 0 120 jIA). vanavAsI bauddhasamayamAM uttara kAnaDAne vanavAsI kahetA. ( harivaMza, a0 94). DaoN. nyularanA matavya pramANe A pradeza ghATA ane tuMgabhadrA ane vardhAnI vacce AvelA hatA. (vikramAMka devacarita, upAdghAta, pA0 34 uparanI TIppaNI ). vanavAsI ( 2 ) uttara kAnaDAmAM AveluM krauMca pura te. uttara kAnaDAmAM tuMgabhadrA nadInI zAkhA varSane uttara kinAre TAlemIe kaheluM vauAsIi ( vanavAsI ) zahera te. ( mekTInDalanuM TolemI, pA0 176 ). A zahera adyApi hastImAM che. ( muMbaI IlAkAnA prAcIna sthaLeAnA khArAnI yAdIo, pu0 8, pA0 188 ). vanavAsI e i. sa. nA chaThThA saikA sudhI mayUravarmAe thApelA kadamba vaMzanI rAjadhAnI hatuM. chaThThA saikAmAM cAlukayAe e vaMzanA rAjaneA aMta ANyA hatA. I. sa. pUrve 245 mAM azA ahiMyAM aMgADI rakhkhIta nAmanA Aho! Shrutgyanam
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ vanAyu 206 bauddha dharma gurute meAkalyA hatA. jayaMtI ane vaijayaMtI te ja. skaMdapurANamAM vanavAsI mahAtmyamAM A vanavAsamAM madhu ane kaiTabha nAmanA e daityAnA vAsa hatA. A daityAne viSNue mArI nAkhyA hatA. ahInuM madhuzvara mahAdevanuM devaLa madhunA meTA bhAI e baMdhAvyuM hatuM. ( DAkuMnhAtA cAla ane vasAInA itihAsa ). vArANasI enA upara madhu ane kaiTabha nAmanA khe daityA vasatA hatA te vanavAsI nAmanuM zahera AveluM che. vanavAsI ane vedavatI zabda jue. vaLa paMjAbamAM AveluM dilhInI pAsenuM khula da zahera te ja. ( grAujha, ja. e sA a0 1883 ). A zahera arjunanA prapautra ane parikSitanA putra janamejaye vasAvyAnuM kahevAya che. kalakattA rInyu, 1883, pA0 342 upara bulaMda zaheranA grAujhanA lakhelA viSaya), janamejaye khulaMda zaherathI izAnamAM 21 mAIla upara AvelI ahura nAmanI jagAe sa`satra karyAM hatA. ( java e sApha 0 1883, pA0 274 ). eka jaina zilAlekha uparathI varaNanuM nAma utkhanagara hatuM ema jAya che. (DA. blulatu epi inDi0 pu0 16 pA0 275). vara ( 2 ) eenAsa te ja, ( inDiyana enTIkavarI, pu0 31, pA0 22 ). purANa, kha0 16 vanANu arabastAna te ( TI. ena. takavAca. patinuM zabdastemamahuAnidhi; rAmA yaNa, AdikAMDa, sa, 6. dhADAnI suprasiddha jAtane mATe A pradeza prakhyAta che. ( kaiTilyanuM arthazAstra, pu0 2, adhadhyakSa . paNa eDistunA zilAlekhAM ( ja0 0 e sA. pu0 15) abastAnanuM junuM nAma aya ApeluM che. regejhInanA siriyA nAmanA pustaka uparathI jaNAya che ke AiinayAnuM junuM nAma vana hatuM te pachI A Asiriyane A pradezane utu kahetA paNa AiinayA krAI paNa kALe gheADAne mATe prakhyAta na tuM vanAyu e arabastAna e mAtra kAlpanika che. ( grophIthanI rAmAyaNa, pu0 1, pA0 42 uparanI TIppaNI ). Araba ( araastAna )ne chaThThA saikAmAM thai gayelA varAhamihire ullekha karyAM che. ( bRhatsa hitA, pra014, zlAka, 17) padmapurANu ( sva, Adi, pra0 3 ) mAM vanAyunA rahevAsIe vanAyavA e hiMdustAnano vAyavya sImA uparanI eka nnata hatI evA ullekha che. vahA madhyaprAMtamAM AvelI varSAM nadI te ja. ( mAlavikAgnimitra, aka 5 me; agnipurANa, a0 109; mahAbhAratavanaparva a0 85; padmapurANa, Adi, a0 39 ). varalA ( 2 ) tuMgabhadrA nadInI zAkhA vizeSa. vaLA vAte ja. ( krU a0 31 ). varNA poMzA te ja. vArAjanI varaNA ane asi nadIenA saMgama upara AveluM banArasa te ja. A e nadIenA nAma uparathI zaheranuM nAma paDeluM che. ( vAmanapurANa, a03). prathama A zahera gaMgA ane gAmatinA saMgama upara hatuM (mahAbhArata, anuzAsana pa, pra0 30). e kAzonI rAjadhAnI hatuM ( rAmAyaNa, uttarakAMDa, a0 48 ). yuddhanA samayamAM kAzInuM rAjya kAzalanA rAjyane aMtaragata hatuM ( kAzI zabda jIA ). jemsa prInse panA mata pramANe banArasa pratisthAnanA rAjA pururavanA vaMzaja kAzIrAja yAne kAze vasAjyuM hatuM. ( pratisthAna zabda e ). kAzIrAjane pautra dhanavaMtarI nAme hateA. ane Aho! Shrutgyanam
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArANasI vArANasI dhanavaMtarIne pautra divodAsa hato. enA rAjyakALamAM kAzImAMthI zivapujA gauNa thaIne tyAM bauddhadharma pravaryo hato. jo ke thoDA ja vakhata pachI kAzImAM zaivadharmanI purnasthApanA thaI hatI. gauDanA rAjA mahIpAlanA vakhatamAM banArasa gauDa rAjyane eka bhAga banyuM hatuM. mahIpAla ane enA anuyAyIo sthirapAla ane vasaMtapAlanA rAjyakALamAM banArasamAM bauddhadharma dAkhala thayo hato. caMdradeve (1972 thI 1096) pAla rAjAonI pAsethI banArasa jhuMTavI laIne kanejinA rAjayamAM sAmela karyuM hatuM. bAramA saikAnA aMtanI lagabhaga mahamada ghorIe kanojanA jayacaMdane harAvIne banArasa jItI lIdhuM hatuM. (jemsa prInsa5nuM banArasa, upaghAta, pA0 8; vAyupurANa, uttarAkhaMDa, prakaraNa 30 ). sAtamA saikAmAM suprasiddha cIne jAtrALu hyunazAMga banArasamAM Avyo hato. eNe kAzI zaheranuM ane bAratiliMgamAMnA mahAdeva kAzImAM mukhya manAtA vizvaranuM A pramANe varNana karyuM che. "zaheramAM vIsa devaLe, kAra vALA patthara ane lAkaDAnA minArAo ane dharmasabhAsthAne hatAM. A sthaLomAM chAMyaDe ApanArAM ghaNAM vRkSa che ane enI AjubAju nirmaLa pANI vahe che. mahezvara devanI mUrti pItaLanI banAvelI che. ane te so phUTa karatAM saheja ochI uMcI che. ene dekhAva gaMbhIra ane dabadabA bharelo che. e mUrti kharekhAta jIvavAnI hoya evI dekhAya che. padmapurANanA uttarAkhaMDa, a0 67 mAM kAzInA vimezvara, biMdumAdhava, maNikarNikA ane jJAnavApIno ullekha che. vizvezvaranI hAlanI mUrti mAtra liMgaja che. ghunazAMge varNana karelI mUrti auraMgajheba bAdazAhe teDI | naMkhAvIne hAlanA devaLanI pAchaLa AvelI jJAnavApImAM naMkhAvI hatI. baMgALAnA pAla rAjAoe kAzImAM bauddhadharmanI punaHsthA panA karI hatI e nirvivAhita che. agIAramA saikAmAM kanAjanA rAjAoe kAzI pitAnA rAjyamAM bheLavyuM tyAM sudhI kAzImAM zivapUjA pharI udbhavI nahotI. kanAjanA rAjAo paurANika dharmamAM custa hatA. Adivizvezvara, veNImAdhava, ane vakraDa buddhadevabanI jagAe ja buddhadevaLonA kATamALamAMthI bAMdhavAmAM AvyAM hatAM. banArasamAM junAmAM junuM devaLa AdikezavanuM che. agIAramAM saikAmAM kRSNamithe lakhelA prabodhacaMdrodaya nATakanA cethA aMkamAM eno ullekha che. zivapurANa, khaMDa 1, 40 39 mAM mahAdeva tilabhADezvara ane dazAzvamedhezvarano ullekha che. hindustAnamAM AvelAM smazAnamAM maNi kaNikAno ghATa pavitra manAya che. pote vacana ApeluM devuM puruM karavAne ayodhyAne rAjA harizcaMdra caMDAlane tyAM gulAma tarIke A ghATa upara vecAyo hato. (kSemezvaranuM caMDakauzika; mArkanDeya purANa, a0 8 ). baMgALAnA pAla rAjAo ane kanojanA rATheDa rAjAonA samayano banArasane june killo varNa ane gaMgAnA saMgama upara AvelA rAjaghATathI uparavAsa hato. (bheLAnAtha caMdaranA eka hiMdu nA pravAsa, pu. 1 ). zaktine DAbo hAtha ahiMyAM kapAI paDavAthI banArasa zaktinI eka pITha gaNAya che. hAla A jagAnI devI annapUrNA gaNAya che. paNa taMtracUDAmaNImAM e devInuM nAma vizAlAkSI ApyuM che. banArasamAM junA kALamAM brAhmaNonI vidyApITha hatI. hindustAnamAM be suprasiddha vidyApIThamAMnI eka banArasamAM ane bIjI paMjAbamAM takSazilAmAM hatI. banArasamAM AvelI gRhavedha zALA temaja temAM vaparAtAM ojAro vagerenAM nAma ane citrone mATe hukaranA himAlayanA hevAlanA patro, (putra 1, pA0 67 juo). kazyapadha banArasamAM ja kahevAya che. paNuM yAtrALu phahyAna enA janmanA sthaLanuM Aho ! Shrutgyanam
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ vatradhanI 208 varAhakSetra nAma Tra-veI kahe che. janarala kaniMgahAma TU-veI che. vardhamAna e vaMgathI judA pradeza che e te raDavA yAne raMDavA ema kahe che.( leganuM ullekha che. (devIpurANa, a0 46 ). phahyAna, pra0 21; AkI sarve ripoTaS, | vardhamAna (3) vardhamAna ( vadhamAna ) ne Song ( 5 vAta te pu0 11 ). A raDavA yAne raMDavA zrAva pensa hArDInA buddhijhamanA pAna 480 upara stithI pazcime nava mAIla upara AveluM che. ullekha che ke e sthaLa daMtanI pAse AvyuM kazyapanuM mRtyu gurupadagiri upara thayuM hatuM (gupadagirizabda juo). paNa buddhoSanI varSanAna (4) mALavAmAM paNa vardhamAna nAmanuM akathA pramANe kAzyapa (ka2zapa) banArasamAM bIjuM zahera che e ullekha ja e janma ane mRgadAvamAM maraNa pAmyo hato. so, ba, 1883, pa0 67 uparanAM lalimRgadAva te hAlanuM sAranAtha (janTa eso0 tapuranA lakhANomAM che. baM0 1838, pA0 796). yuvAnajaya jAtakamAM vardhamAna (5) bIjuM eka vardhamAna kiMvA (jAtaka 4 thuM, pa0i 7pa) saraMdhana, sudarzana, vardhamAnapura kAThiyAvADamAM AveluM hatuM. hAlanuM brahmavardhana, puSpavatI, ane ramya e banArasanAM vaDhavANa te ja e sthaLa. vaDhavANamAM suprasiddha junAM nAme hatAM ema kahyuM che. jaina sAkSara merUtuMge prabaMdhaciMtAmaNi nAmane varganI vRtranI ane vetravatI (2) te ja. eka graMtha I. sa. 1423 mAM lakhyo hato. vardhamAna kathAsaritsAgara, a. 24, 25, uparathI merUtuMge mahApurUSacarita, saddharasavicAra jaNAya che ke vardhamAna vidyAcaLanI uttare vagere graMtha paNa lakhyA hatA. (Do. bhAualAhAbAda ane banArasanI vacce AveluM dAjInI merUtuMganI sthAvalI; TaeNnInuM hatuM. mArka-Deya purANa ane vetAlapaMcaviMza- prabaMdhaciMtAmaNinuM bhASAMtara, pA0 134 timAM A nAmano ullekha che. ane TonInI prastAvanA, pA0 7). varSamAna ( 2 ) ahIM agADI zAlapANi | vayeta nIlA, niSadha, veta, hemakuTa. himavAna nAmanA yakSe pote mArelA mANasanA hADa ane zaMgavAna e cha parvate varSaparvate kAMono moTo Dhagalo ekaTho karyo hato tenuM kahevAya che. ( varAhapurANa, a0 75 ). uparathI vardhamAnane asthikagrAma kahetA. jena | vana mathurA jIllAmAM chITa paragaNunI hada upara tIrthakara mahAvIre kevalI pada meLavyA pachI | bharatapuranI pAse AveluM hazaNa te ja. rAdhAne paheluM comAsuM vardhamAnamAM gALyuM hatuM. enI janmabhUmi rAvalamAMthI enAM mAbApa ( jekebInuM kalpasUtra, sebuIsTa, vRbhAnu ane kArtie ahiMyAM rAkhI hatI. pura 22, pA0 261 ). zAhajahAnapurathI nArAyaNanA avatAra kRSNa ane rAdhikAne 25 mAIla upara AvelA vanakherAmAMthI prema purANamAM savistAra varNavyo che. maLelA tAmrapatra uparathI jaNAya che ke varSa AstigrAma zabda juo. varzANanAma e vakhate mAnane vardhamAnakeTI ( mArkanDeya purANa, vRbhAnupura uparathI vikRta thaine banyuM hoya. a0 58 ) kahetA ane tyAM agADI I. varzANane varzANu paNa kahetA. vRzabhAnupura je sa. 638 mAM harSavardhanane paDAva thayo hato. TekarInA DhaLAva upara vasyuM hatuM tenuM nAma vardhamAnakeTI te dInajapura jillAmAM AveluM paNa varzAvyuM hatuM. hAlanuM vardhAnakATI te ja. eTale ke vardhamAna gharAkSetra kAzmIramAM jhelama nadInA jamaNA ane vardhAnekeTI e ekaja zaheranAM nAma | kinArA upara AveluM varAmUlA te ja, A Aho! Shrutgyanam
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAhakSetra 209 vasudhArAtIrtha jagAe viSNue varAha avatAra dhAraNa 177). I. sa. 465 thI 066 sudhI karyo hato. ahiMyAM AdivarAhanuM devaLa AveluM eTale bhaTTArkathI mAMDIne sAtamA zilAche. zukarakSetra zabda juo. ditya sudhI ahiMyAM vallabhI vaMzanuM rAjya vakSetra ( 2 ) pUrNimA paragaNAmAM triveNuthI hatuM. vallabhI vaMzanA rAjAonAM nAmane sArU nicANamAM kuzI nadI upara AvelA nAtha- che. bhAudAjInA sAhitya lakhANa, pA. 113; puramAMnuM A nAmanuM sthaLa vizeSa. manAka ja e so baM0 1838, pA. 966 zika zabda juo. (ja0 e0 0 naM0 ane kilahenanuM epigrAphikA inDikA, pu, putra 17, pA0 638 ). varAha bhagavAnanA 8, mAM uttara hindustAnanA zilAlekhenI sthaLa tarIke varAhapurANamAM jaNAveluM kekA- yAdInuM pariziSTa juo. bhakTi kAvyanA sukhamukha te ja. varAha viSNu bhagavAnanA daza siddha lakhanAra bhartuharI sAtamA saikAmAM avatAramAMne eka avatAra che. (varAha vallabhIvaMzanA zrIdharasena pahelAnA darabAramAM purANa, a0 140). kekAmukha zabda juo. ane kalpasUtranA lakhanAra bhadrabAhu dhruvasena bIjAnA darabAramAM hatA. (DaoN0 sTIvansananA arguta kAzmIramAM varAmUla pAse AvelI ka5sutranI prastAvanA). Anandapura eka DuMgarI vizeSa. ( seva buka ITa putra zabda juo. 7, pA256 uparanI TIpaNumAM viSNunI saMsthAo ). zigzrama. vaziSTha RSino Azrama Abu (abda) vArtha salIlarAjatIrtha te ja. ( mahA parvata upara hato. bhAta, vanaparva, a0 82 ). vaSiAkAjana (2). audha ane zahilakhaMDa relvene ayodhyAnA relve sTezananI uttare eka vaLA banArasamAM AvelI varaNuM nadI ja. mAIla upara Avela Azrama vizeSa. (mahAbhArata, bhISmaparva, a8 9). ghaNAzrama (3). AsAmamAM kAmarUpanI pAse vadhI gujarAtamAM kAThiyAvADamAM bhAvanagarathI saMdhyAcala parvata upara Avela Azrama vAyavyamAM 18 mAIla dUra khaMbhAtanA akhA. vizeSa. (kAlikApurANa, a0 pa1). tanA pazcima kinArA upara AveluM vaLA nAmanuM baMdara te. (dazakamAracarita, pa0 vaNAto. tibeTanI uttara sImAnI pAse hAlanA 6; ja0 ra0 e. se; putra 13, 1852 gaMgaTokanI AjubAju rahenArI tibeTa-barmana pA0 146; kaniMgahAmanI prAcIna vasatIsa yAne vezati nAmanI jAtano pradeza. bhugoLa, pA. 316). ahIMnA rahevAsIo (mahAbhArata, sabhAparva, pra. pI; mI. vaLAne vamilapura kahe che. e gujarAta agara Dabalyu. eca. skephinuM perIlasa, pA. sairASTranI rAjadhAnI banyuM hatuM. emAM jaina 279). hemacaMdranA abhidhAna uparathI mekalekenAM cerAsI devaLa hatAM ( ja0 re0 kinDala A sthaLa siMdhu ane jelamanI vacce e seva pA0 159). jema pUrva hiMdu ! AvyuM hatuM ema kahe che. hiMdustAna upara stAnamAM nAlaMdAmAM vidyApITha hatI tema thatA humalA, pA0 156, TIpaNI). sAtamA saikAmAM pazcima hiMdustAnamAM vaLAmAM hAlanA rAvalapiMDi jillAne A pradezamAM baiddha vidyApITha hatI. (takakusunI IsiMganA samAveza thAya che. buddhadharmanAM lakhANenI hakIkata, pAva ' thagSAtIrtha. badrInAthanI uttare cAra mAIla Aho! Shrutgyanam
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ caMga vaMga upara manAla nAmanA gAmanI pAse AveluM che alakAnaMdAnuM mULa. alakAnaMdA zabda juo. kavatAkSetra. viMduvAsinI te ja. (bahudharma purANa, 1, 6, 14). vastrApathaga. girinagara zabda juo. paM. baMgALA te ja. dA. phrAnsIsa buzAnaMda kahe che ke baMgALA nAma vaMga uparathI vikRta thayeluM che. gaMgA nadInA DeTAnA pUrva bhAgane ja A nAma ApeluM che. DeTAnA madhyane upavaMga ane pazcima bAjune aMga nAma ApeluM che. (bevarIjhanuM buzAnaMdanAM lakhANe-kalakattA rIvyu, 1894, pa0 2). Do. bhAudAjInA mata pramANe, brahmaputra ane padmA e benI vacce Avela pradeza vizeSa e vaMga. (3. bhAudAjInAM sAhityanAM lakhANe). mahAbhAratanA vakhatamAM A pradeza pu, zuMha ane tAmralitathI vibhakta hatA. 54 yAne uttara baMgALA, samataTa yAne pUrva baMgALA, karNasuvarNa yAne pazcima baMgALA, tAmralipta yAne dakSiNa baMgALA ane kAmarUpa yAne AsAma e baMgALAnA pAMca prAMte che. ( hyunazAMga). i. sa. nI pachI baMgALA prAMtanA judA judA cAra ji halAo hatA ema janarala kaniMgahAma kahe che. A bhAga ballAlasene pADyA ema kahevAya che. gaMgAnI uttare virendra ane vaMga ane gaMgAnI dakSiNe rAdha ane bagadI. paNa (ja. e se0 baM0 1873, pa0 21 juo) pahelA be brahmaputrathI ane bIjA be gaMgA nadInI jaliMgI nAmanI zAkhA vaDe vibhakta thayelA che. mahAnadI ane karAyAnI vacce varendra te puMDa, pUrva baMgALa te vaMga ane rAdha te bhAgIrathInI pazcime karNasuvarNa ane bagadI ane dakSiNa baMgALA sudhI Avelo pradeza, hyunazAMge A pradezane samataTa ane akabaranAmAmAM ene bhATI kahyo che. ( Akao | sara ripoTa, putra 15, pA0 145; vaLI gopAlabhaTTanuM bekalAlacaritama pUrva khaMDa, zloka 6, 7, juo). mI. pArgITarano abhiprAya che ke hAlanA murzidAbAda, nadiyA, jesara, rAjazAhInA keTalAka bhAga, pannA ane pharIdapura jillAovALA pradezane vaMga kahetA ("pUrva hindustAnanA prAcIna pradeza", ja0 e0 se baM 1897, pA0 85). devIvaraghaTaka pramANe AdisuranA samayamAM baMgALAnA rAdha, vaMga, varendra ane gauDa evA bhAgo hatA. kezavasenanA vakhatamAM vaMga e pAMvardhanamAM gaNute (ja. e setu baM0 1838, pAtra 45 mAM edilapurano zilAlekha juo). RdanA aitareya AraNyakamAM vaMganA nAmane pahelavahelo ullekha maLe che. sara ja bIvuDano mata che ke bardavAna ane nadiyAnA jihalAo mULe vaMgamAM gaNAtA. teramA saikAmAM vaMgane baMgALA kahetA (rAITane mAkepale). vizeSa hakIktane mATe A pustakanA bIjA bhAgamAM baMgALa zabda juo. Do. rAjendralAla mitra (InDAAryana, pura 2, a0 13 mAM) pAla ane sena rAjAonI yAdI Ape che. (epi0 inDikA, putra 1, pA0 305) | (devapArAnA zilAlekhomAM sena rAjAenI hakIkata che; epi0 inDIkA, 50 2, pA0 160, vAdalanA staMbhane zilAlekha; epi0 inDIkA, 50 2, pAtra 347; banArasamAM vidyAdeva zilAlekha; ja0 0 0 naM0 1838, pAtra 40, bAkaragaMjane kezavasenane edilapurano zilAlekha). lamaNusenanA tAmrapatra pramANe pannInA jIllAmAM lakSmaNasene sirAjagaMja vasAvyuM hatuM. sena rAjAo karnATathI AvelA kSatriyo hoya ema jaNAya che. baMgALAnA junA dhaMdhA ane vepAranI Aho! Shrutgyanam
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMjulA 211 vANiyagAma hakIkatane mATe ( mI. Dabalyu. eca. | purANu, a0 5: varAhapurANa, a0 ra1pa; skephanuM perIplesa; baniyaranA pravAse, rAITane nepALane itihAsa, pA0 90 ). pAtra 408; revaraniyaranA pravAse, bhAra ! vAvamatI. nepALanI vAghamatI nadI te ja. nepA3 je ane 198nA moDana rIvyumAM LamAM AvelAM caeNda moTAM tIrthasthaLAmAMthI oN0 ena. le. nA lakhelA viSaye vAMce). ATha sthaLo vAghamatIne judI judI nadIonI samagrAma ane karNasuvarNa zabda juo). joDe saMgama thayAne sthaLe AvelAM che. paryA, guDhAgodAvarInI zAkhA maMjerA nadI te ja, zAnta, zaMkara, rAja, ciMtAmaNI, pramadA, A baMne nadIo pazcimaghATa yAne sahyAda zatalakSaNa ane jayA e A tIrthonAM nAma parvatamAMthI nikaLe che. (masyapurANu, ae che. vAghamatInuM mULa ane e nikaLe che e 113). mahAbhAratamAM vaMjulAne maMjulA kahI be jagAo paNa be tIrtha lekhAya che. che. (bhISmaparva, a0 9). bhAgavatI te ja. dhaMdhAnA. gaMjAmamAM AvelI vaMzadhArA nadI | vAghAna mahAbhArata ( sabhAparva, a. 32) te ja. ene kAMThe kAliMgapaTTama AveluM che. mAM A pradeza uttara hiMdusthAnamAM AvyAnuM (pArgaTaranuM mArkaDapurANa, a0 57, kahyuM che. e pradeza pAMDavomAMnA nakule sara pA0 305; hiMdusthAnanA impiriyala karyo hato. bAddha samayamAM je pradezane veThagejheTiyaramAM gaMjAma ane vaMzadhArA ! dvIpa kahetA te ja A ema dhAravuM che. zabda juo). (veThIpa zabda juo). ja e se vaMta. vasya te ja. (jAtaka, pu. 6,pa0 120). baM0 1902, pA. 161 juo paNa A kharuM jaNAtuM nathI, mahAbhArata (bhISmaparva, vaMtajI. amarakaMTakanA ucca pradezamAM Avela a0 9 ane sabhAparva a7 130) eka pavitra kuMDa. narmadA nadInA mULa yAne mAM ane mArkaDeya purANanA adhyAya 57 mAM pahelA dhedhathI pUrvamAM Azare sADAcAra ane bIjAM purANomAM vATadhAna, bAhIka ane mAila dUra A sthaLa AveluM che. AbhIranI vacce ane indraprastha yAne dilhInI vaMdhyuM. ghaNuM te ja. (bhAgavatapurANa, skaMdha 5, pazcime AvyAnuM kahyuM che. te uparathI e a0 17). paMjAbamAM kaI pradeza hoya ema jaNAya vAghamatI. nepALamAM AvelI baiddhonI pavitra che. bhATanera e paNa vakhate vATadhAna hoya. nadI vizeSa. ene vAcamatI paNa kahe che. phIrAjapuranI dakSiNe satalajathI pUrvamAM kemake krakuchaMda buddha jyAre gaDa dezanA lekenI Avelo pradeza te vATadhAna ema paNa kahyuM che. sAthe nepALa gayA te vakhate pitAnA meMthI ( pAgITaranuM mArkanDeyapurANa, pA0 312 zabda karIne e nadI utpanna karI hatI. uparanI TIpaNI) maradArikA, maNisarohiNI, rAjamaMjarI, vANijJAna. vANiyagAma te ja. ratnAvalI, cAsamatI, prabhAvatI ane triveNI ghAniyAna. mujhapharapura (tihuMTa) jillAmAM e nadIonI joDe vAghamatIne saMgama thAya che AveluM vaizAlI yAne vezAda te; vastutaH che. te dareka sthaLa anukrame zAnta, zaMkara, vANiyagAma purAtana nagara vaizAlIne eka rAjamaMjarI, pramAdA, sulakSaNa, jayA ane bhAga ja hato. (De. hAnalenuM uvAsa gokarNa e nAmathI oLakhAya che. (svaya bhU- dasAo ). kuMDagAma zabda juo. Aho! Shrutgyanam
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAtApi - 212 vArANasI vAttApa. vAtApipura zabda juo. pAMDavone bALI nAkhavAnI goThavaNa karI hatI. vAtApira. muMbAI IlAkAmAM kalagI jillo | (phayuranuM menyu: enTI insTIzana jene hAla vijApura jillo kahe che temAM | ane mahAbhArata, Adiparva, a0 148). kRSNa nadInI zAkhA mAlaprA nadInI pAse duryodhananI pAse yudhiSThiranI taraphathI zrIkRSNa AveluM badAmi te. A sthaLa madrAsa ane sadharna mAgelAM pAMca gAmomAMnuM eka (mahAbhArata, marAThA relvenA hAlanA baMdAmi sTezanathI traNa udyogaparva, a0 82 ). mAIla dUra AveluM che. chaThThA saikAmAM thayelA | vA (vA). varUNa te ja. ( hemendranuM mahArASTranA rAjA pulakezI pahelAnI bAdhisAvadAnaka95latA, pA0 99 ). rAjadhAnI A sthaLe hatI. pulakezI pahelo cAlukaya vaMzanA sthApanAra jayasiMhano pautra vArANasI. varaNuM ane asi be nadIonA saMgama upara vaseluM banArasa te. banArasa hata. eNe azvamedha yajJa karyo hato. pahelA nAmaja A uparathI paDeluM che. (vAmana purANu, pulakezInA pautra pulakezI bIjAe kane janA a0 3). prathama A zahera gaMgA ane harSavardhana yAne bIjA zilAdityane harAvyo gomatI e benA saMgama upara AveluM hatuM. hate. badAmamAM brAhmaNoe khodAvelI traNa (mahAbhArata, anuzAsanaparva, a0 30). guphAo che jemAMnI ekamAM I. sa. 579 nI kAzI rAjyanI rAjadhAnI tyAM hatI. (rAmAyaNa, ane jenonuM eka guphAmaMdIra che jemAM i. uttarakAMDa, sarga, 48 ). buddhanA samayamAM sa. 650 nI sAla katarelI che. AmAMnI kAzI kezala rAjyane eka bhAga gaNAtI. eka guphAmAM piThIo ane hAthInI AkRti (kAzI zabda juo). jemsa prinsepanA AvelI che. e AkRtimAM AkhalAnI AkRti mata pramANe banArasa yAne kAzI e pratisthAnanA DhAMkI daIe te hAthInI ane hAthInI rAjA pururavanA eka vaMza ja kAzIrAja athavA AkRti DhAMkI daIe te AkhalAnI AkRti kAze vasAvyuM hatuM (pratisthAna zabda dekhAya evI tarataba karI che. (bajesanuM juo). kAzI rAjyane pautra dhanavaMtarI ane belagAma ane kaladagI jillAo, dhanavaMtarIno patra didAsa hate. didAsanA pA0 16 ). vAtApine pallava rAjA samayamAM kAzImAMthI zivapUjA jaIne baddha narasiMhava pahelAe nAza karyo hato ema dharma dAkhala thayA hatA. joke thoDA ja vakhata kahevAya che. ( epi, Ijipu0 3, pachI baiddhadharmanuM jora ghaTIne zaivadharma dAkhala pAtra ra77 ). vAtApipura nAma maNimatI thayo hato. I. sa. 1027 mAM banArasa gauDa nagarInA ilevalanA bhAI vAtApi uparathI dezane eka bhAga thayuM. te kALe tyAM mahIpALanuM paDayuM che e spaSTa che. dakSiNa jatAM agatya rAjya hatuM. mahIpALa ane tenA anuyAyIo RSie vAtApine mArI nAkhyo hate. sthirapALa ane vasaMtapALanA samayamAM ( mahAbhArata, vanaparva, a0 96 ). bauddhadharma pAcho jeramAM Avyo hato. pAla Indhalapura zabda juo. rAjAonI pAsethI caMdradeve banArasa laI laIne vAmanarathI . jUnAgaDhanI pAse AveluM vaMthaLI kane janA rAjyanI jaDe meLavI dIdhuM hatuM. te ja. caMdradevanuM rAja I.sa. 1072 thI 1096 sudhI cAraNAvata. miratathI vAyavyamAM 19 mAIla dUra hatuM. bAramA saikAnA aMtanI lagabhaga mahamada AveluM varNavA te ja. A sthaLe duryodhane ghorIe kanAjanA jayacaMdane harAvIne banArasa Aho! Shrutgyanam
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArANasI .. ane laI lIdhuM hatuM. ( jemsa prinsepanA sacitra anArasanI prastAvanA, pA0 8; vAyupurANa, uttarakheDa, a0 30 ). sAtamA saikAmAM prasiddha cInAi musAphara hyunazAMga anArasamAM AvyeA hateA. eNe banArasanA ane tyAMnA mukhya deva khAra yAtiliMgamAMnA eka mahAdeva vizvezvaranuM A pramANe varSoMna karyuM che. " zaheranA mukhya bhAgamAM devanA vIsa maMdire che. A madirAnA minArA sabhAma'DapeA patthara ane lAkaDAMnA hAI ne kAtaraNIvALA che. A jagA chAMyA ApatAM ghaTAdAra jhADAthI chavAI rahI che ane temanI AjubAju nimaLa pANInAM vaheNA AvI rahyAM che. khuda mAhezvaranI pItaLanI anAvelI mUrti seA phUTathI saheja nAnI che. emanA caherA zAMta, prabhAva bharelA ane kharekhAta jIvaMta hAya evA dekhAya che. " padmapurANanA uttarakha'DanA 67 mA adhyAyamAM vizvezvara, biMdumAdhava, maNikarNikA ane kAzInI jJAnavApI e nAmanA ullekha che. hAlanI vizvezvaranI mUrti je mAtra liMgarUpe che te auraMgajhebe hyunazAM varNavelI pItaLanI mUrti teADI nAkhIne duAlanA devaLanI pachavADe AvelI jJAnavApImAM nakhAvI tyAra pachInI che. aMgALAnA pAlarAjAoe kAomAM auddhadharma punaHpravartAvyA hatA ane kanAjanA rAjAe je pakkA sanAtanI hatA temaNe cheka agIAramA saikAmAM kAzImAM punaHva dharma pravartAvyeA e nivivAda che. banArasamAM AdikezavanuM devAlaya e jUnAmAM jUnuM che. 11 mA saikAmAM kRSNamidre lakhelA prakheAdha caMdrodaya nATakanA 4 thA aMkamAM enA ullekha che. tilabhAMDezvara mahAdeva ane dazAzvamedhezvaranAM nAma zivapurANa, khaMDa 1, a 39 mAM AvelAM che. maNikarNikA AkhA hiMdusthAnamAMnA smazAnamAM pavitramAM pavitra gaNAya che. peAte kabuleluM devuM ApavAne mATe ayeAdhyAne rAjA 213 vArANasI harizcaMdra caMDALane ghera gulAma thaine maNikaCikAnA smazAnamAM rahyo hatA. (kSemadharanu ca'DakeAzika, mArkanDeyapurANa, 0 8 ), baMgALAnA pAlarAjAe ane kaneAjanA rAThoDa rAjAnA samayamAM vaparAtA banArasanA junA killA varNo ane gaMgA nadInA saMgama AgaLa AvelA rAjaghATa upara Avyo hateA. ( leALAnAtha cadaranI eka hiMdunI musApharIo, pu0 1). banArasa agADI satIne DAme hAtha kapAI paDelA hAvAthI e eka pITha gaNAya che. hAla tyAM agADI annapUrNA devInuM ma Mdira AveluM che. paNa taMtracuDAmaNamAM e devInuM nAma vizAlAkSI evuM ApyuM che. jUnA kALamAM hiMdustAnamAM banArasa ane paMjAbamAM takSazilA evI e brAhmaNAnI vidyApIThA hatI. banArasamAM AvelI gRhavedhazALA ane temAM vaparAtA yaMtrA vagerenAM nAma ane citrAne sArU hukaranuM himAlayana jarnalanuM pustaka 1 luM pAnuM 67 jue. banArasa kazyapa yuddhanI janmabhUmi kahevAya che. paraMtu phAlyAnanA kahevA pramANe emanA janma Tu-veimAM thayA hatA. janarala kaMnaMgahAma yuvei e TaDavA yAne TaMDavA ema kahe che. (leganA phAhyAna, pra0 21; Aki sarve ripoTa, pu0 11 ). TaMDavA zrAvastithI pazcime nava mAila upara AveluM che. kazyapa gurupAda TekarI upara maraNa pAmyA hatA. (guruSAdagiri zabda jIA ). paNa budheASanI atyakathA pramANe kazyapa (kAya) banArasamAM janmIne mRgadAva yAte hAlanA sAranAthamAM maraNa pAmyA hatA. ( ja0 e. se|0 ma0 1838, pA0 996 ). yuvajayAtaka (jAtaka, 50 4, pA0 75 ) mAM suradhana, sudarzana, brahmavana, puSpavaMta ane ramya evAM anArsanAM jUnAM nAma hatAM ema kahyuM che. Aho! Shrutgyanam
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArANasI vArALatI-44. mahAnadI ane kannurInA saMgama upara nRpakesarIe I. sa. 989 mAM vasAveluM orisAnuM kaTaka te. nRpakesarIe sane 941thI 953 sudhI rAjya karyuM. hatuM. e pAtAnA darabAra navI rAjadhAnImAM lai gayA hatA. laukika AkhyAyikA pramANe enI rAjadhAtI caudavaramAM hatI. tyAMthI kaTakane killA badhAvIne rAjadhAnI tyAM laI gayA hatA. kaTakane vaDavAtI kahetA. AjubAjunI khAI sAthe A killAnAM khaDerA hajI paNa meAjuda che. vaDavAtI killAnA varNanane sArU lephTananTa chUTTonuM kaTakanI musApharInuM varNana juo. ( ja0e0 sA0 0 1838, pA0 203 ). kesarI rAjAenI rAjadhAnI pUrve bhUvanezvara ane jAjapuramAM hatI. ( heTaranu ArisA ane DAkaTara Ara. ela. mitranuM erisAnAM prA cIna sthaLe, pu0 2, pA0 164). zilAlekhAmAM kahelAM vinItapura ane yayAti nagarA te ja kaTaka ema phalInuM kahevuM bahu zaMkA bhareluM che, kannurItA majamuta upaka'The i. sa. 1906 mAM maTakesarIe baMdhAgyA che ema kahevAya che. zaheramAM sAkSIgeApAla nAmanI zrIkRSNanI suMdara mUrti AvelI che. (caitanyacaritAmRta, pu0 2, pA05). vAddida. kaikaya dezanI uttare AvelA triAsa ane satalaja nadIonI vaccenA pradeza vizeSa. ( rAmAyaNa, adhyAkAMDa, sarga 78 ). trikAMDazeSamAM kahyu` che ke vAhvika ane triga e eka ja pradezanAM nAma che. (trigata zabda jIA ). mahAbhArata, kapa, a. 44 mAM kahyuM che ke vAhikA rAvI ane ApagA nadIenI pazcime jhaMga jillAmAM rahetA hatA. ( vAhika zabda juo ). zAkala jenI rAjadhAnI hatu te madraleAkeA paNa vAhika kahevAtA. dilhInA leAhastaMbha uparanA lekhamAM 14 vAlhika siMdhunA vARsikAnA ullekha che. (ja0 e0 sA0 0 1838, pA0 630 ). vAhika zabda jI. vAhi (2). grIka lokeAe jene khAdnIyAnA kahyo che te turkastAnanA pradeza vizeSa. ( bRhatsaMhitA, a018 ane 40 e sA0 0 pA0 630). I. sa. pUrve 250 nA arasAmAM thIeDATasa yAne DIDeTasa khATrIyAnA sume hatA. teNe enTIekasa thIesanI sAme baLavA karIne peAte rAjyapada lIdhuM hatuM. yunAna ane khAkIyAnuM rAjya I. sa. pUrve 126 nA arasAmAM tArtAra jAtanA sUcIe uMdhuM vALyuM hatuM ( zAkaddIpa jIe . khAkaTroyAnI rAjadhAnI balkamAM hatI ane hAlanA kAbula, kheArAsAna ane jIkhArAne samAveza A rAjyamAM thatA. (jemsa prinsepanuM inDiyana enTIkavITIjha, pu0 1 ). khAkaTrIyAnA mahelA dabadabA bharelA haiAvAthI suprasiddha hatA. khAkaTrIyAnA kAvaja vaMzanA vitasa yAne gustApa rAjAnA samayamAM I. sa. pUrve chaThThA ane dasamA saikAnA vacagALAmAM jhere|sTara bAkadrIyAmAM thai gayA che. mI. kuntenA abhiprAya pramANejharazusTra ( resTara ) te jharata TavasTrI yAne TvasTrInI ArAdhanA karanAra uparathI vikRta thayelA zabda che. TavasTrI e devAtA sthApatyanA vizvakarmAM hatA. ( kuttenuM hindustAnamAM Arya saMskRti, pA0 55). brahmapurANa (a0 89, 132 ) mAM jaNAya che ke TavaTA ane vizvakarmAM e eka ja tema temanI dIkarI uSA ane sUryanI strI saMjJA e paNa eka ja. prAcIna khAkaTrIyAnI jagA tarIke hAla keTalAeka mATInA TekarAe batAvavAmAM Ave che. e jagAne ama-ulakhilada yAne zaherAnI mA temaja kukhetaula-islAma eTale islAmanA ghumaTa kahe che. Aho! Shrutgyanam
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAlmIki-Azrama 215 vAhika A jagAe suprasiddha AsanuM devaLa hatuM. | vAIrAI. gomatI nadI te ja, (hemakeSa ). bAkaTTIyana rAjAonA itihAsa ane yunAna vAriAIt (ra). muMbAI IlAkAnA ratnAgiri bAkaTrIyAnI varNamALA mATe (ja. e jIllAmAM AvelI nadI vizeSa. (muMbAI seva baMputra 9 (1840) pATa 449, gejheTIyara, putra 10, pA6-8; mahAbhA6ra7, 733 ane bAkIyAnA sikkAonI 2ta, vanaparva, a0 84). hakIkatane mATe ja e setu baM, | karavA. muMbAInI pAse AveluM vasAI te ja. pu0 10, 1842, pA0 130) jue. kanerInA zilAlekhamAM vazyAne ullekha che. vAdaviA-Azrama. rAmayaNanA kartA vAlamIki parazurAmakSetranA sAta vibhAgamAMthI varAlAtA RSine Azrama kAnapurathI cAra mAIlane (varAra) nAmanA vibhAgamAM A AveluM hatuM. cheTe AvelA bicuramAM hatA. rAmacaMdranAM skaMdhapurANamAM ullekha karAyeluM vimaLa kiMvA nirmaLatIrtha te ja A pradezamAM mukhya patni sItA pitAnA dezavaTA daramiyAna A A AzramamAM rahetAM hatAM ane ahiM ja yAtrAnuM sthaLa che. piTugIjha lokoe vimalezvara emane lava ane kuza e be joDavA chokarA mahAdevane nAza karyo hato. (DAkuhAne eno janma thayo hate. vAdamIki RSinA cila ane vasAIne ItihAsa). A pradezamAM zilAhAranuM rAjya hatuM ane tyArapachI mAnArthe AzramamAM baMdhAveluM devaLa gaMgA teramA saikAmAM A rAjya yAdavonA hAthamAM nadIne kinAre AveluM che. (rAmAyaNa, uttara gayuM. (ja0 ra0 0 0 50 2, kAMDa, saga pa8). sItA vAlmI ke AzramamAM pA0 380). dezavaTAne sArU jatAM lakSmaNanI sAthe kAnapuramAM satIghATe utaryA hatAM. biThuranA brahmAvarta | zAyarI | gharavA. vaNyA te ja. (masyapurANa, aTa ghATa upara gaMgAne kinAre pAse AvelA eka 113). devaLamAM dhAtuno bhAre ane meTo lIlAza vAhila. kejya dezanI uttare Avela Aisa ane raMgane bhAle rAkhavAmAM Avyo che. kahe che satalaja nadIonI vaccene pradeza vizeSa, ke azvamedhanA dhoDAnA baMdhana vakhate rAmanA vAhika dezanuM A bIjuM nAma che. (mahAputra lave potAnA pitA rAmacaMdrane Aja bhArata, sabhAparva, a8 27 juo, bhAlA vaDe ghAyala karyA hatA. A bhAlAnuM tyAM agADI vAlihakane mATe vAhaka phaNIyuM thoDAM varasa upara A Azrama AgaLa nAma vApareluM che). A pradeza arjune vahetI gaMgAnA pAtramAMthI maLyuM hatuM. jItyo hato. mahAbhArata ( kaNa parva a0 44) mAM kahyA pramANe vAhika satalaja vAsuzcaramuMbaInI pAse malabAra TekarI upara ane siMdhunI vaccenA pradezamAM temAMye khasusa parazurAme vAlakezvara mahAdeva nAmanA liMganI karIne rAvI ane ApA (ayuka nadI)nI rathApanA karI hatI. (kaMdhapurANa, sAhya pazcime rahetA hatA. ane emanI rAjadhAnI khaMDa, bhA0 2, a01; inDiyana enTI zAkamAM hatI. eo anArya jAtinA hatA kavarI, 50 3, 1894, pa0 248). ane vakhate bAkaTrIyAnI rAjadhAnI bakhamAMvAtrakArijI. budelakhaMDamAM jamanA nadIne maLa- thI AvyA hatA. pANinI ane pAtaMjalinA nArI vAgIna nadI te ja. [skaMdhapurANa, kahyA pramANe vAhika e paMjAbanuM bIjuM avaMtyakhaMDa, (revAkhaMDa, a0 4) ]. nAma che. (inDiyana enTIkavarI, Aho! Shrutgyanam
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikramapura zabda pu0 1, pA0 122 ). Takadeza jI.vADhuiM ane dvika e e bicyAsa nadInA AsurAnAM nAma che ane emanA nAma uparathI dezanuM nAma vADika paDayuM che. (mahAbhArata. kapa, a0 45 ane ArmI sa0 riporTa, pu0 5 ). vAhikA lUTaphATanA dhaMdhA karatA, vAhvika pradeza acaiAdhyA ane kaikayanI vacce AvelA hatA. (rAmAyaNa apeAdhyAkAMDa, a0 78 ). vizvamapura. allAlapurI te ja. puMDravananA rAja vaMgamAM A sthaLa AveluM hatuM. ( kezavasenanA edilapurane tAmrapatranA lekha; AnaMdabhaTTanuM malAlacaritam, uttarakhaMDa a01). viziA-vidyAra. dhaNA bauddha graMtheAmAM A suprasiddha maDanA ullekha maLI Ave che. janarala kani MgahAma sUcave che ke bihAranA paTaNA jillAnA varagAMva (prAcIna nAlaMdA) thI traNa mAIla upara ane rAjiMgaranI uttare cha mAIla upara AveluM zilAva vakhate vikramazilA haiAya. ( ArkI sa0 20 pu0 8 pA0 83), paMcAna nadI pUrve A sthaLanI pAsethI vahetI hatI. A sthaLe dhaNuM karIne A maThanA khaDerInA TekarAe AvelA che. A TekarAe upara kheDute raphate raphate peAtAnI khetI vadhAratA jAya che. bihAramAM gaMgA nadIne jamaNe kAMThe eka TekarInA zikhara upara dharma pALa nAmanA rAjAe AThamA saikAnA madhyamAM vikramazilA vidvAra sthApyAnuM bauddha graMthA uparathI jaSNuAya che. A maTha bauddha dharma zAstranA abhyAsane lIdhe suprasiddha hatA. tethI janarala kaniMgahAmanI sUcanA kharI jaNAtI nathI. temaja / . satIzaca Mdra vidyAbhUSaNanI bhAgalapuranA jillAmAM sulatAnagaMja agADI AvelI jahAMgIra TekarI upara A maDa hai|vAnI sUcanA pazu kharI jaNAtI 216 vikramazilA - vihAra nathI. kemake A TekarI upara kAI paNa bauddha khaMDera AveluM nathI. zilAva e khasUsa karIne hindudharmanuM sthaLa heAI AvA suprasiddha bauddha maThane mATe khahuja nAnuM che. paNa bihAranA prAMtamAM bhAgalapura pAse pUmAM 24 mAila ane kahalagAMva ( kAlagAMga )nI uttare 4 mAila upara AveluM pAtharaghATA te vikramazilA-vihAra hAya e kharUM lAge che. ( naMdalAla 3. tu ja e sA ma'0 pu0 10, 1914, pA0 342 upara bhAgalapuranA jallA viSe yAne prAcIna aMga viSe karelu lakhANa jue. ) cAra kavinI ce|rapa'cAzikAmAM ullekha kareluM zilA saoNMgama te ja A. (phrenkalInanu prAcIna pAlietharAnuM sthaLa ). zilAsa gama e dekhItuM vikramazilA sadhArAmanuM vikRta rUpa che. A jagAe ghaNAM aiddhi khaMDerA, khAdANA ane pattharamAMthI kArI kADhelI aiAddha samayanI guphAo AvelI che. tyAM mI. ane se kAlagAM ganI TekarI uparanA gRheAmAMthI ANelI buddha, maitreya ane avalokitezvaranI mUrtio paNa che. A mUrtie adyApi tyAM agADI che. nAlaMdanA maDhanI aMdaranI kAtaraNI sAthe sarakhAvAya evI A mUrtie suMdara rIte kAtarelI che. A maThe AThamA saikAmAM sthApelA hAvAthI enuM varNana ghunazAMge kareluM nathI. kemake hyunazAMga ca'pAmAM sAtamA saikAmAM AvyA hatA. jo ke eNe kheAdANA saMbaMdhI ullekha karyAM che paNa A kheAdANeA hiMduee karelAM e khulluM che. dhamapALa rAjAnA vakhatamAM zrImada jJAnapAda A maThanA mahaMta hatA. e marDane cha daravAjA hai|i hiMdustAnanA cha paDitA temanA rakSaka hatA. vAdavivAdamAM e paddhitAne harAvyA sivAya kAithI maThamAM javAtuM nahi. i. sa. 1203 mAM akhtiyAra khIlaja e vikramazilAneA nAza karyAM. (keranatu buddhijhamane laghugraMntha, pA0 133). Aho! Shrutgyanam
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijayanagara 217 vidaspesa vikramazilA vihArano bhaMga thayA pachI viTamApaTTana, alAhAbAdathI naiRtyamAM 11 mithilA ane nadiyAnI vidyApIThe asti- mAIla upara jamanA nadInA dakSiNa kinArA tvamAM AvI hatI. durvAzA-Azrama zabda upara AveluM bithA te ja. (Aki satra juo. (ja0 0 0 naM0 1909, ri0 putra 3 mAM janarala kaniMgahAme pA0 1 upara naMdalAla De. ne vikramazilA jenenA vIracaritranuM lIdheluM avataraNa). maTha saMbaMdhIne lekha juo). TekarInA paNa sara jona mArzalane viTA AgaLathI zikhara upara vaTezvaranAtha mahAdevanuM devaLa jaDelI mudrAo uparathI jaNAya che ke e AveluM che. A pradezamAM e devaLa suprasiddha sthaLanuM nAma viTabhayapaTTane nahi paNa vichi che. vakhate A devaLa paNa maThane bhaMga thayA ane vichigrAma hatuM. (jareTa enDa se0 pachI badhAyuM haze. 1911, pA0 127). rijhathanAra. madrAsa ilAkAmAM AveluM vijiyAna- vinA. vitatA te ja. prama te ja. caitanya pitAnI yAtrAmAM A sthaLe jitararA. grIka le e jene hiDAspisa kahI che AvyA hatA. (caitanya bhAgavata, aMta te jelama nadI te ja. (Rgvada, maMDaLa khaMDa, a0 3). 10; maMtra 75). buddhagraMthamAM ene viTaMsA vizag. A sthaLa lamaNusenanI rAjadhAnI nAme ullekha karyo che. (se bu0 isTamAM hoI gaMgA nadInA kinArA upara AvyAnuM mIlIMka rAjAnA prazno, pA0 74) kahevAtuM (pavanaphUta, laeNka 36). Ama hevAthI lakhanaiti kiMvA gADa e vijayapura vi. bhiSmaka rAjA jenI dIkarI rUkamiNa je kRSNane paraNI hatI tenA pradezanA madhya prAMta kahevAtuM. lakhanaiti paNa gaMgA kinAre ja sAthe nijhAmanA rAjayane varADa ane khAnadeza AvI hatI. (lakSmaNavatI ane geDa e zabdo kezanA bIjA khaMDamAM juo). sahitano pradeza vizeSa. kuDanapura ane bhojana vakhate balAlanA pitA baMgALAne sara kara kaTapura e pradezanAM zahere hatAM. kuMDInanagara nAra vijayasenanA nAma uparathI enuM nAma (vidarbhanaga2) je spaSTa rIte bIDaranAM nAma e A pradezanI rAjadhAnI hatI. bhojavijApura paDayuM heya (ballAlapurI zabda kaTapura yAne bhojapura bhepALanA rAjyamAM juo). baMgALAnA rAjazAhI vibhAgamAM mahada jillAmAM AvelA varendra kiMvA AvelA bhilasAthI AgneyamAM cha mAIla varindanA goDAgArinI pAse gaMgA nadI upara upara AveluM hatuM. purANamAM ullekha karAAveluM vijayanagara te vijApura ema nakkI pelA bhoje vidarbhamAM rahetA. prAcIna sama yamAM narmadAnI uttara bhilasA ane bhopAthayeluM che. pAla rAjyane uthalAvI nAkhyA pachI sena rAjAoe vijayanagaramAM potAnI LanA rAjyane vidarbhamAM samAveza thato. ( kaniMgahAmanA bhilasAnA stUpa, pAtra rAjadhAnI karI lamaNuvatImAM vasAhata karI ema manAya che. lakSmaNAvatIne pAchaLathI gauDa 363). bhejakapura ane kuMDInapara zabdo kahetA. (ja0 ra0 e0 so0 1914, juo. pA0 101). vidarbhanAra. kuMDInapura te ja. nirAvara. kRSNA nadI upara AveluM bejhavA. | vi -navI penagaMgA te ja. te ja. e pUrvanA cAlukyanI rAjadhAnI hatu. | vikSepa. paMjAbamAM AvelI jelama nadI te ja. 28 Aho! Shrutgyanam
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidhiyA 18 vivAda. bhApALathI IzAnamAM 26 mAIla upara vetravatI yAne bheTavA nadIne kAMThe mALavAmAM bhApALanA rAjyamAM AveluM bhilasA te ja. peAtAnA rAjyanI vaheMcaNI karatAM zrIrAmacaMdra bhagavAne zatrughnanA putra zatrutine bhAge vidizA ApyuM hatuM ( rAmAyaNa uttarakheDa, sa` 121 ). kALidAsanA medhadUtanA pU khaMDanA 25 mA zlokamAM kahelA dazArNanI rAjyadhAnI vidizAmAM hatI. devIpurANamAM ( a0 76) ane rAmAyaNamAM Ane vaidizAdeza kahyuM che. zRMgavaMzanA pahelA rAjA puSyamitra yAne puSpamitranA putra agnimitra je I. sa. pUrve 175 thI 125 sudhI rAja karatA hatA te peAtAnA khApanI taraphathI bhilazA yAne vidizAnA sukhe| hatA. (kAlidAsanuM mAlavikAgnimitra, aMka 5 meA ) paNa agnimitrane rAjA tarIke ane enA bApane enA senApati tarIke varNavyeA che. bilasAnA ratUpeAmAM judA judA pAMca jatha che. e badhA nicI ane retALa DuMgarI upara AvelA che. (1)bhilasAthI naiRtyamAM sADA pAMca mAila upara sAMcI stUpe| AvelA che; (2) sAMcIthI naiRtyamAM cha mAIla upara seAnArI stUpe che; (3) seAnArIthI traNa mAla upara satadhAra stUpA AvelA che; (4) bheAjapura stUpA bhilasAthI AgneyamAM cha mAila upara ane (5) bhilasAthI AgneyanI pUrve nava mAIla upara aMdher stUpe AvelA che. A badhA stUpe) I. sa. pUrve 250 thI I. sa. 78 daramiyAna baMdhAyelA che. (ni gahAmanA bhilasAnA stUpA, pA0 7). vitriyA (ra). vesa yAne vesAlI nAmanI nAnI nadI je vesanagara yAne bhilasA pAse beTavAne maLe che te vidizA nadI ema niNaeNya thayA che. ( vilsananuM viSNupurANa, pu 2, pA0 150 ). vidyAnagara viSedha. videha te ja. ( zatapatha brAhmaNa, 1, 4, 1, 14 ). viveda. zrI rAmacaMdranAM patnI sItAnA pitA rAjA janakanA deza tiphrUTa te ja. videha ane enI rAjadhAnI aMtenuM nAma mithilA hatuM. darabhaMgAnA jillAmAM AveluM janakapura e janaka rAjAnI rAjadhAnI hatuM. pAchaLathI videhanI rAjadhAnI banArasamAM thai hatI. (sara meAniyar viliyamsanu arvAcIna hiMdustAna, pA0 131 ). sItA mAdrIthI uttaramAM eka mAIla upara eka taLAva AveluM che. tyAM agADI jamIna kheDatAM janakane tarata janmelI sItA jaDI hatI. sItAmAhIthI naiRtyamAM 3 mAdala upara AveluM panaurA nAmanuM rathaLa sItAnA janmasthaLa tarIke suprasiddha che. janakapurathI cha mAila upara dhenukA nAmanuM sthaLa Ave che. (hAla A jagAe jaMgala phelAI gayuM che). rAmacaMdre zaMkara bhagavAnanA dhanuSyanA A jagAe bhaMga karyo hatA. sautAmAhI sthaLa upara sItAnuM lagna thayuM hatuM ema kahevAya che. videhanI pUrva kuzI yAne kauzika nadI, pazcime ga'Daka nadI, uttare himAlaya ane dakSiNe ga'gA AvelI che. yuddhanA samayamAM vaye A sthaLe rahetA hatA. vaizAli zabda jue. vidyAnagara. belArIthI vAyavyamAM 36 mAIla upara tuMgabhadrA nadIne kAMThe AveluM vijayanagara te ja. e sthaLa pUrve karNATaka yAne vijayanagaranA brAhmaNI rAjanI rAjadhAnI hatuM. e sthaLe enuM nAma hampI kahevAya che. yAdava vazanA sa-game i. sa. 1320 mAM enI sthApanA karI hatI. mekenjhInA lakhANene anusAra (ja. e sA0 0 1838, pA0 174 jIA ) kRSNarAyanA pitA narasiMharAye A sthaLanI sthApanA karI hatI. sagamathI trIjI ane ceAthI peDhIe ba Aho! Shrutgyanam
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyAnagara 219 vidyAcala ane harihara nAmanA rAjAo thayA hatA. | eka jAta che. (mekInDalanuM TolemI). yAdavavaMzanI vaMzAvaLI sArU (epi0 inDikA, sAtapuDAnI dhAra upara derathI Azare 100 putra 3, pa0 21, 22, 114 ane rara3) mAila dUra baravAnInA jillAmAM narmadA juo. A jagAe viThobAnuM suprasiddha nadIne kAMThe 73 phITa uMcI bAvanagaja nAmanI devaLa AveluM che. ( meDojha TelaranuM dhAravADa khaDakamAMthI kotarI kADhelI digaMbara mUrti che. ane mesoranuM sthApatya, pA0 6pa).. (ja0 0 sebaM0 putra 17, pATa ane tyAM virUpAkSa mahAdevanuM devaLa paNa che. 918). zrAvaNa-belgolA zabda juo. I. sa. 1565 mAM kRSNa nadIne kAMThe thayelA | dhidAtra vidyaparvatAvaLI te ja. mirajApura tAlIkeTanA yuddhathI vijayanagara balahina thaI tarapha AvelI A TekarIo upara viMdhugayuM hatuM. mAdhavAcAryanA bhAI ane vedanA vAsinI devInuM suprasiddha devaLa AveluM che. suprasiddha bhASyakAra sAyanAcArya bIjA saMgama (devIbhAgavata, 7, 30). A sthaLa rAjAnA pradhAna hatA. saMgama rAja bIjA te isTa inDiyA revenuM sTezana che. vidhuvAsinI vijayanagaranA bakarAnA bhAI kaMparAjanA devInA devaLathI thoDe dUra aSTabhujA putra thatA (epi0 inDikA, putra 3, pAtra yogamAyAnuM daheruM che. A daheruM zaktinI 23). bAvana pIThamAMnI eka pITha che. satInA DAbA vighAnA (2). mALavAmAM siMdhu ane pArA paganA aMguThe ahiMyAM pAI gayA hatA. nadInA saMgama upara AveluM vijayanagara te ja. (zivapurANa, khaMDa , bhA. 1, a0 (padmAvatI zabda juo). ra1). mathurAnA rAjA kaMsane ene mAranAra vidyAnagara (rU). godAvarI nadI upara AveluM jo che evI cetavaNI ApyA pachI rAjamahendro teja. (buddha TekasTa sAITInuM yogamAyA A parvataupara AvIne vidhuvAsinI jarnala, 50 5). A sthaLe caitanyane devInA devaLamAM rahyAM hatAM. kathAsaritsAgarane orisAnA rAjA pratAparUdranI hakumata taLe rAja anusAra A sthaLa pUrve temaja hAla paNa karanAra rAmanaMdarAye maLyA hatA. (citanya- suprasiddha yAtrA sthaLa manAya che. jUnA paMpAcaritAmRta, madhyama, a0 8). purI zaheranA gherAvAmAM viMdhyAcaLa gAma AvI nira. pUnAthI 71 mAIla upara AveluM ahamada jatuM (phayuranuM monyumenTala enTIkavInagara te ja. A zahera ahamada nijhAmazAhe TIjha opha iMDiyA). durgAdevIne zuMbha ane i. sa. 1494 mAM vasAvyuM hatuM. nizuMbha nAmanA be asura bhAIo vacce dhuvAsinI. saMyukta prAMtamAM mirajApura jillAmAM viMdhyAcaLa upara yuddha thayuM hatuM. (vAmana purANa, a0 papa). caMDapura zabda juo. AveluM suprasiddha yAtrA sthaLa. viMdhyAcaLa sAtamA saikAmAM viMdhuvAsinInI mAnyatA bahu zabda juo. (vAmana purANa, a0 45). phelAyelI hatI ane enuM devaLa hiMdustAnamAM vadha-ghara-ghara. jemAMthI tApI vagere nadIo ghaNuM ja pavitra yAtrA sthaLa gaNAtuM. (kathAnikaLe che te sAtapuDA parvata (varAhapurANa saritsAgara, ara para, 54). a0 85). A parvata narmadA ane tApI nadIonI vacce Avelo che. lemIe vidyAra4 (2). dakSiNa maiseranI DuMgarIo ane akIkanI khANavALo saraDeniza nAme ullekha ucca pradezane bIje viMdhyAcaLa kahetA ema karelo parvata te ja. saraDIana e akIkanI | pArgITaranuM kahevuM che. (rAmAyaNa, kikiM. Aho! Shrutgyanam
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyATavI 220 virATa dhAkAMDa, sarga, 48; ja0 0 0 0 [ viparA. Aisa nadI te ja. grIka lokoe 1894 pA0 261). Ane hipAsIsa kahI che. A nadInuM nAma fzAvI. vidyamALAnA pazcima cheDAnI dakSiNe paDavAnI hakIkata mahAbhAratamAM ApelI che. Avelo khAnadeza ane auraMgAbAdanA keTalAka (Adiparva, a0 179). vizvAmitre vasiSTha bhAgono pradeza vizeSa. nAzaka jillAne samA- RSinA chokarAone mArI nAkhyA badala veza AmAM thAya che. zokathI AtmaghAta karavAnA hetuthI pitAnA vinasana-tIrtha. patiyALAnA rAjyamAM sirasiMhanA hAthapage deraDAthI bAMdhIne vasiSTha RSi ji9lAmAM moTA retInA raNamAM thANezvarathI A nadImAM paDayA hatA. pitAne brahmahatyA pazcima tarapha valaNa laIne sarasvatI nadI lAgaze evA bhayathI A nadIe emanA alopa thAya che te sthaLa vizeSa. hAthapaganA baMdha toDI nAkhIne emane kAMThe vinAzakA-. orisAmAM bhUvanezvaranA relve kADhI nAkhyA hatA. baMdha-koza toDI nAkhyA sTezanathI uparanI bAjue DuMgarAnA zikhara tethI nadInuM nAma vipAsA paDayuM hatuM. monAupara dhanamaMDaLathI Azare traNa cAra mAIla lInI sAmI bAjue unA pANInA jharA upara AveluM sthaLa vizeSa. ane vasiSTha RSinuM gAma AveluM che. (ja. vinAyaka-tI. vinAyaka yAne gaNezanAM pavitra eTa seva baM0 50 17, pAka 209). sthaLe ATha che. (1) sadharna marAThA relvenA vimA krama. RSyazRMga Azrama te ja. jajurI nAmanA relve sTezanathI cha mAIla vijJAjha. orisAmAM vaitaraNIne kAMThe AvelA upara Avela meredhara.(2) muMbaIthI vahANane rAjapuranI AjubAju dasa mAIla sudhIne raste 46 mAIla upara AveluM ballAla. pradeza vizeSa (mahAbhArata, vanaparva, a0 ahIM agADI maraDa nAmanA vinAyakanuM devaLa 85; brahmapurANu, a0 4ra). A zAkta che. (3) jI. AI. pI. relvenA telIgAMva lokone pavitra pradeza hAI ene gadAkSetra paNa sTezanathI 50 mAIla upara AveluM. lenAdri kahe che. (kapilasaMhitA). te. (4) jI. AI. pI. relvenA dikazala sTezanathI dasa mAIla dUra bhImA nadInA virATa. jayapuranA rAjyane pradeza teja. dilhIthI tIra upara AveluMsiddhaTeka te. (5) ojharamAM dakSiNe 105 mAIla ane jayapurathI uttare AveluM vinezvara vinAyakanuM devaLa te. (6) 40 mAila upara virATa yAne vairATa nagara sthavara yAne theyura te. (7) raMjanazrAma AvyuM hatuM (kaniMgahAmane Aki sarve ane (8) mahADa te ja. chellAM traNa sthaLe riporTa, pu. 2, pA. 244). A nagara jI. AI. pI. relve upara AvelAM che. jayapura yAne matsyadezanI prAcIna rAjadhAnI aSTavinAyaka zabda juo. hatuM. matyadezanA rAjA virATanI e rAjadhAnI vijAtinI. gujarAtamAM AvelI banAsa nadI hAI pAMce pAMDavo e nagaramAM eka varasa te ja. A nadI upara DIsA AveluM che. sudhI gupta rahyA hatA. kAntanagara e virATanuM (brahata jotiSAva). uttaragraha ane midanApura e dakSiNagegaDa nitapura. orissAmAM AveluM kaTaka te ja. ane dinAkapura te virATa e kahevuM bhUla(epi0 inDikA, putra 3, pa0 323 thI ! bhareluM che. mahAbhAratamAM kahyAthI ulaTuM che. 359; ja0 e0 so0 naM0 1905, mahAbhAratamAM kahyuM che ke yudhiSThire pitAnA pAra'1). zatru duryodhananI hilacAla upara najara rakhAya Aho! Shrutgyanam
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizAkhA 221 vRtramI mATe hastinApuranI pAse AvelA eka | vijuthA, varADamAM mekharathI bahu dUra nahi tevuM saMsthAnamAM gupta rahevAnuM pasaMda karyuM hatuM . lenAra gAma te ja. A prasiddha dhArmika (mahAbhArata, virATaparva, a0 1, ane | sthaLa che. sabhAparva, a. 30). matyadeza zabda juo. | vidagg tAmralipti yAne tamaluka te ja. virATa agADI AvelI pAMDu DuMgarI upara eka | ( hemakeza ). vivara che jene bhImaguphA kahe che. A vivaramAM | vizvAmitrA. jene kAMThe vaDodarA AveluM che te azokane eka zilAlekha che. (korpasa gujarAtanI vizvAmitri nadI te ja. (mahA IcchIzanama inDikerama, pu0 1, pA. 22). | bhArata, bhImaparva, a0 9). riyANA. buddhakALamAM ayodhyAne vizAkhA kahetA. vizvAmitra-Azrama. bihAramAM zAhAbAda jillAmAM phAhiyAnanA kahyA pramANe vizAkhA zAcI AveluM bakasara te ja. e vizvAmitra RSine yAne zAketanI rAjadhAnI hatI. paraMtu ayo- Azrama hatA. tyAM agADI zrIrAmacaDhe tADakAne dhyAnA gauDa jillAmAM saraju ane ghegharAnA vadha karyo hato. bakasaramAM caritravana kahevAya saMgama agADI AveluM paza te vizAkhA ema che te jagAe munino Azrama hate. (rAmAyaNa DI. hAI kahe che. (ja. e so baM bAlakAMDa sagara, 26). ane bakasaranI pazcima putra 69, pA0 74). DaoN. bajesa hiMdustAnane taraphanI bAjue thora nadI pAse juna vivaronI aMdaranA devaLo nAmanA pustakamAM 44 siddhAzrama hato. e Azrama vAmanadevanI mA pAne lakhanau te vizAkhA ema kahe che. janmabhUmi tarIke jANIto che (siddhAzrama vizAlI-paTTana. madrAsa IlAkAmAM AveluM juo). gayAthI vAyavyamAM 25 mAIla upara vijAgApaTTama te ja. devakuMDa AgaLa paNa vizrAmitra RSino virATA. bihAra prAMtanA mujhApharapura jillAmAM Azrama kahevAya che. vedagarbhapurI te ja, AveluM vezAda te ja. buddhakALamAM Ane vaizAlI kurukSetramAM sthANutIrthanI sAmI bAjue kahetA hatA. (vizAlI zabda juo). sarasvatIne pazcima kinAre paNa vizvAmitrane Azrama hato ema kahevAya che. (mahAbhArata, rAmAyaNanA samayamAM A zahera gaMDaka upara nahi paNa gaMgA nadIne uttara kinAre AveluM hatuM zalyaparva, a0 43). jaizikI yAne vartana (Adi a0 45). I. sa. nA agi mAna kuzI nadIne kinAre paNa vizvAmitra yAramA saikAmAM semendranA vakhatamAM A zahera RSine Azrama kahevAya che. bAlagamatI upara AveluM hatuM ( ava0 thaor. kRSNa nadI te jA. lemIe ene ullekha ka950 a0 39). TInnA nAme karyo che. vijJAna (2). avaMtinI rAjadhAnI ujana vINA (ra). dhumAyunamAM AveluM alamerA te ja, ene navA paNa kahe che. te ja. (meghadUta, pUrva, leka 31; hemakeza; skaMdhapurANa, revAkhaMDa, a0 47). ! kRSatha4. hastinApurathI dakSiNa tarapha thaDeka che. AveluM sthaLa vizeSa (mahAbhArata, udyogavisAhA (). vaizAlImAM AveluM gaMDakane maLanAruM parva, a0 86). eka nAnuM vaheNa vizeSa. vRkSa ghaM. cItAbhUmi zabda juo. virAyA narmadA nadIno eka phATe vizeSa. vRkadanI gujarAtamAM sAbaramatI nadIne maLanArI (kUrmapurANa, a. 39). vAtraka nadI ja. (padmapurANa, uttarAkhaMDa, Aho! Shrutgyanam
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRddhakAzI 222 vegavatI a0 60; mArkanDeyapurANa, a0 57). ! AvyA che. paraMtu hAlanA vRMdAvanane paurANika vetravatI ane varganI te ja. vRMdAvana mAnavuM e zaMkAspada che. kAraNa ke vRddhAza. madrAsa ilAkAmAM paMdubelI-gopurama (1) hAlanuM vRMdAvana mathurAthI phakta cha mAIla nAmanuM vartamAna suprasiddha yAtrA sthaLa te ja. che jyAre akrane vegavAna ghoDA joDelA rathamAM caitanya ahI AvyA hatA. ahIM emaNe besIne vRMdAvanathI mathurAM jatAM sUryodayathI vAdamAM bauddha lekone harAvyA hatA. (zyAma sUryAsta sudhIno Akho divasa gayo hato. lAla desAInuM gorasuMdara) (viSNupurANa, khaMDa pa, a0 18, 1leka 12 ane 33 tathA a0 19, leka 9, caMdrAvA. mathurA jillAmAM AveluM biMdAvana bhAgavatapurANa, khaMDa 10, a0 39, te ja. ahiMyAM kRSNa gopIo prati prema zleka 30 ane a0 41, zloka 4). ane lIlA karI hatI. auraMgajhebanI caDhA (2) kRSNanA pAlaka pitA naMda mathurAnA rAjA InA bhayane lIdhe ahiyAMnI geviMchanI mULa kaMsanA mArAothI bacavA mathurAthI cha mAIla mUti jayapura ane madanamehananI mULa mUrti upara AvelA gokulathI khasI jamanAne sAme kalI laI javAmAM AvI hatI. ahIMnuM kinAre vRMdAvana AvI rahyA hatA. (viSNu bhavya suMdara zaMku AkAranuM ghaNI suMdara purANa, khaMDa 5, a0 6, bleka 23, kotaraNIvALuM goviMdajInuM jUnuM devaLa aka 25; bhAgavatapurANa, khaMDa 10, a0 11, baranA rAjyanA cotrIsamA varSamAM mAnasiMge ! zleka 10 thI 14). nadIne kudaratI baMdhAvyuM hatuM. (grAujhanuM mathurA ane bacAva choDIne jamanAne eja kinAre ane brahmavivata purANa a017 ane lagabhaga 6 mAilane aMtare AvelA hAlanA bhAgavata purANa, dazamaskaMdha, a0 12). vRMdAvanane pitAnA TuMka samayanA raheThANa mATe suprasiddha premakelInAM sthaLo nidhuvana ane pasaMda kare e saMbhavita nathI. (3) vRMdAvanamAM nikuMjavana ane rAsamaMDaLanuM sthaLa pulIna, eke parvata nathI jyAre jUnuM vRMdAvana pahADI vastraharaNaghATa, kAliyadaghATa A badhAM mulaka hato evAM varNane maLI Ave che. zrIkRSNanAM prema ane lIlAonAM sthaLa (bhAgavatapurANu, khaMDa 10, a0 11, vRMdAvanamAM AvelAM che. kAlidAsanA samayamAM kaleka 14). (4) paurANika vRMdAvana ane vRMdAvana khuba khyAti pAmyuM hoya ema lAge mathurA yamunAnA sAmasAme kinAre AvelAM che (raghuvaMza, sarge 6, kaleka 50). heya ema dekhAya che. viSNupurANa khaMDa, vikramAMkadevacaritanA kartA kavi bihaNa 5. a018, kaleka 33 ane bhAgavatavRMdAvanamAM gayA hatA. (28, 2 ane 87). " purANa, khaMDa 10, a0 39 zloka 34). haridAsanA AzramamAM temanAM smAraka avazeSa kRpamAnapura. varSoNa te ja. che. ahIMthI akabara tenA ziSya jANatA nathI. madurA jillA mAM AvelI nadI vegA yAne saMgItazAstrI tAnasenane pitAnA darabAramAM vigI te ja (zivapurANa, putra 2, laI gayA hatA. ghaNuM saikAo sudhI buddha | 16 padmapurANa, uttarAkhaMDa, a0 84; dharmanA jene laIne vRMdAvananI ghaNI pavitra | mekenjhIne saMgraha, pA0 142, 211). janAonA avazeSo bhusAI gayA hatA. paNa A nadInA kinArA upara madurA AvyuM che. zrI caitanyabhagavAnanA rUpa ane sanAtana nAmanA | vevato (2). kAMcIpura athavA kAMje varama vegavatI ziSyanI zodhakhoLane pratApe pAchA jANamAM | nadInA uttara kinAre AveluM che. Aho! Shrutgyanam
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ vegA 223 rejI veLA. vegavatI nadI te ja. (padmapurANa, sRSTi a. pa7). veNa te ja. tene veNIgaMgA paNa khaMDa, a0 11). kahe che. (bahatazivapurANa, uttara a0 20 ).. veLA. madhyaprAMtamAM AvelI veNagaMgA nadI te ja. (padmapurANa, AdikhaMDa, a0 3). vezvA vaivAri . madrAsanI vAyavyamAM Azare 7ra te ja, e godAvarI nI eka zAkhA che. mAIla dUra uttara ArkaTa jillAmAM tripati ( mahAbhArata, vanaparva, a0 85; padya athavA tirUpatinI pAse Avele tirUmalAI purANa, Adisvarga, a0 19). parvata. ahIM i. sa. nA bAramA saikAmAM zivane sthAne veMkaTasvAmi athavA bAlAjIveLAvadaka. dha athavA tailaMgaNanuM mukhya zahera vizvanAthane nAme zrI paMthanA vaiSNava rAmAnuje varaMgala te ja. (3) bhAudAjInAM sAhitya viSNune paMtha sthA. tripadI te ja. zrIraMgama smAraka lakhANe, pA0 107). zabda juo. padmapurANamAM uttarAkhaMDa adhyAya veLA kRSNa nadIne eka phAMTo (padmapurANa, 90mAM rAmAnuja ane veMkaTagirino ullekha uttara0 0 94). vezyA te ja. Ave che. veMkaTaAdine zezAdri paNa kahe che. veLA (2). kRSNA nadI te ja. (epi0 inDikA, putra 3, pa0 240; [LInA veNagaMgA nadI te ja. vevA zabda juo. skaMdhapurANa, viSNukhaMDa, a0 16, 35). (bRhatazivapurANa, uttara0 a0 20). veMkaTagirinA rAjAonI vaMzAvalIne mATe veNuvrAma. sugaMdhAvata te ja. ( ja0 0 0 naM0 1838, pA. 56) jue. jIvana-viThTha. rAjagRhanA vAyavya khuNAmAM ! - zailI kistanA jillAmAM kRSNa ane godAvarI vAMsanA vananI aMdara rAjA biMbisAre | vacce Ilara sarovaranI vAyavyamAM AveluM bAMdhele maTha. A maTha buddhane arpaNa karavAmAM dhanI rAjadhAnInuM zahera te ja. hAla tene Avyo hato. buddha thayA pachI teo rAjagRha vegI athavA piDugI kahe che. (suvelanuM AvyA tyAre ahIM rahyA hatA. mahAvagna dakSiNa hiMdanI vaMzAvaLInA lakhANo. (1, 22, 17) mAM kahyuM che ke veNuvana rAja pATha 99). I. sa. nA sAtamA saikAmAM gRhathI bahu pAse ke bahu dUra na hatuM ane te cAlukya vaMzanI eka zAkhA pulakezI bIjAnA rAjA seniya (zreNika) biMbisAranuM pramAdavana bhAI viSNuvardhane ahIM sthApI hatI. (AMdhra hatuM (girivajapura zabda juo). vaibhAra TekarInI taLeTIe zahera bahAra uttaranA zabda juo). enuM nAma vikramAMkadevacarita daravAjAthI thoDe aMtare te AveluM hatuM. 6, 26 mAM ApyuM che. A pustakanI prastA(semendranuM badhisAvadAna kalpalatA, vanAmAM DaoN. byularanI TIppaNI juo. pra0 39 ). rAjadhAnInA nAma uparathI deza paNa vaMgIdeza kahevAtuM. sara Dabalyu IlIyaTanA mata pramANe tha. veNu te ja veNagaMgA nadI vizeSa. kRSNa ane godAvarI nadIonI vaccenA vApazcimaghATamAMthI nIkaLatI kRSNa nadInI pradezane temAM samAveza thato. ( ja eka zAkhA veNu teja. ra0 0 0 50 4). hAla tene uttaraveva (). kRSNa. sarakAra kahe che. (De. vilasananuM hiMdanI revA (rU). vidyApAramAMthI nIkaLatI godAvarInI | jAte, putra 2, pA0 88). enI mULa eka zAkhA veNagaMgA. (mArkanDeyapurANa, sImAo pazcime pUrva ghATa, uttare godAvarI Aho! Shrutgyanam
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ vetravatI ane dakSiNe kRSNA nadI hatI. ( muMbAI gejheTiyara, 50 1, vi0 2, pA0 280). gavatI. bhApALa rAjyamAM AvelI jamanA nadIne maLanArI bheTavA nadI te ja. prAcIna vidizA athavA bhilasA enA kAMThA upara AveluM che. zvetravatI (ra). gujarAtamAM AvelI sAbaramatInI eka zAkhA vAtraka nadI te ja. ( padmapurANa, uttara0, 0 53). kheDA (prAcIna kheTaka) enA kAMThA upara AveluM che. ( ja0 e sA0 0 1838, pA0 908 ). vRtranI ane tranI te ja, dIpa. nepALanI dakSiNe ane gArakhapuranI pUrve AveluM hAlanuM methI te ja. paraMtu A cokkasa thayuM nathI. muddanA nirvANu pachI tenA dehanA avazeSanA AThamA bhAga vedhadIpanA brAhmaNAne maLyA hatA. (mahApari nibbAnasutta, 6 ). kuzInagara jue. lauriyA naMdanagaDhathI izAnamAM eka mAIla upara ane caMpAraNu jillAmAM methIAthI paMdara mAIla vAyavyamAM AvelA zaMkuAkAra mATInA meATA DhagalAo ane jamInamAM lAMbA khADAe te veSadIpanA brAhmaNAe mudda bhagavAnanA zarIranA avazeSa upara bAMdhelA rastUpanAM khaDerA hAya ema mAnavAne kAraNu che. AnAthI thADe aMtare azAkanA zAsanA vALA siMhamukhAkRtivALeA staMbha AvelA che. vedIpa zabdamAM dIpa e dhAmanuM vikRta rUpa hAya e spaSTa che ane dhApa e dAgama athavA dhAtugala athavA stUpa jenI aMdara muddanA avazeSa rAkhavAmAM Ave che tenuM vikRta rUpa che. ( mahAsthAnamAM sItAdhApa athavA sItAdhAtuga nu sItAdIpa banyuM che te sarakhAveA ). sevAmaMjurI. baMgALA IlAkAmAM zAhAbAda jillAmAM AveluM khakasara te ja. (brahmAMDapurANa, pU 224 vedAraNya khaMDa, a0 1 thI 5; skaMdhapurANa, suttasahitA, 4, yajJakhaMDa, 24 ). zaheranI madhyamAM AvelA gaurIzakaranA devaLane lageAlaga AveluM vyAghrasara nAmanA taLAva uparathI akasara zabda vikRta thayA DhAya ema dekhAya che. vizvAmitraAzrama, siddhAzrama, vyAghrasara ane vyAghrapura te ja. lepavaeNta. madrAsa ilAkAmAM AvelI tirukkalukurama nAmanI TekarI. ahIM pakSItI` nAmanI pavitra jagA AvelI che. pakSItIrtha zabda juo. (devIpurANa, a0 39; inDiyana enTIkavarI, pu0 10, pA0 198 ). levI~ khullArI ane maiseAramAM vahetI tuMgabhadrAne maLatI hagarI nadI te ( ska MdhapurANa, sahyAdrikhaMDa, inDi0 enTI pu0 30). paNa varAhapurANanA 85 me| adhyAya jue. kRSNA nadIne dakSiNu taraphathI maLatI varadA athavA vardo ane agnipurAmAM kahelI varadA te ja. ( pArgITaranuM mAntayapurANa, pA0 303). varadA zabda jue. levazruti ayAkhyAmAM TAnsa ane gAmatI nadI meAnI vacce AvelI nadI. ( jIe rAmAyaNa, aAdhyA, a0 49). jevavrutti (2) mALavAmAM AvelI vesulA nadI te. ghaNAM purANAmAM veti nadInuM nAma jovAmAM AvatuM nathI, paNa vedasmRti nadInA ja ullekha karavAmAM Avye che. eksmRtti vedazrutinadI te Aja. (jIe mahAbhArata, bhISma parva, a0 9). vevArattva kAlimara bhUzirathI uttaramAM pAMca mAila dUra tAMjoramAM AveluM eka aNya. ahIM agastya RSinA Azrama hatA. ( jIe devI bhAgavata, 76 38; gaMgulInA sAutha inDIana bronjhIsa, pA0 16). Aho! Shrutgyanam
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ vedisagiri 225 ghetaraNI viniri. gvAliyaranA rAjamAM je pALathI | Azare bAvIsa mAIla para AveluM jAtrAnuM izAna khuNAmAM 26 mAIla dUra AveluM sthaLa. (juo caitanyacaritAmRta). tinAbhilasA thI vidizA ane vesanagara te A ! velImAM tAmrapaNa nadInA kAMThe e AveluM che. ja. (juo olDanabargane dIpacaMza). ! tene zrIkaMTha paNa kahe che. haturabela, velA Ilura yAne nijhAmanA | vairAda, dakSiNa haidarAbAdanI dakSiNe AvelA rAjyamAM AveluM Ilara te A. ( juo | zrIzaila parvata ane baMgALanA akhAtanI inDiyana enTI- putra rara, pA. 193; vacamAM Avela eka pradeza. atre kailali bRhatasaMhitA 14, 14). yavana rAjya karatA hatA. A vaMzane sthAgheranAra. bhopALanA rAjyamAM sAMcInI pAse panAra vidhyAzakita hatA. (juo viSNu bhilasAthI Azare traNa mAIla dUra vizAlI purANa, khaMDa 4, 50 34; DaoN0 bhAu yA veza nadI ane beTavAnA saMgama para AveluM dAjInI brIpha sarve opha InDIyana kosanagara te A. mahAvaMzamAM tene cetiya, nolejI). vaLI visTavisTA zabda juo. cetiyanagara yA cegiri ( cetyagiri ) vaijJAti uttara kanArAmAM AvelI konI kahevAmAM AvyuM che. te dazArNanuM junuM rAja- rAjadhAnI vanavAsI krauMcapura te A ja. dhAnInuM zahera hatuM. kuMvara tarIke jyAre rAmAyaNamAM tene vaijayanta kahevAmAM AvyuM che. azoka ujajayinIno subo nimAyela (juo rAmAyaNa, ayodhyAkADa sa ). hatuM tyAre ujajayinI AvatAM A sthaLanA sara rA. go. bhADArakara tene vijayadurga tarIke ThAkoranI dIkarI devI sAthe teNe lagna karyuM hatuM. oLakhAve che. (juo dakSiNane prAcIna devIthI tene ujajayinIya ane mahinda nAmanA ItihAsa, pA. 33). joDa putro ane saMghamittA nAmanI dIkarI | tA . (1) orisAmAM AvelI vaitaraNI nadI. thayAM hatAM chellAM be jaNane laMkAmAM buddha- | mahAbhAratamAM te kaliMgamAM AvI che ema dharma dAkhala karavA sArU buddhagayAnA bodhi kahevAmAM AvyuM che. (juo vana parva a0 vRkSanI DALI ApIne pitA taraphathI mekalavAmAM 113). jApura A nadIne tIre AveluM che. AvyAM hatAM. azoka pATalIputranA rAjA tALI. (2) nAzikanI pAsethI nikaLatI ane caMdraguptane pautra hato. teNe I. sa. vasAInI uttare AvelI daturA nadI te pU 273 thI I. sa. pU. 232 sudhI A. parazurAme A pavitra nadIne pRthvI rAjya karyuM. vasanagaramAMthI eka rastaMbha jaDI upara utArI hatI. (jue padmapurANa, Avyo che te takSazIlAnA heliDarause ubho karyo hato tema tenA uparanA lakhANathI tuMgArI mahAbhya, matsyapurANa a0 jaNAya che. helioDorausa garUDadhvaja rUpe 113; DAkuhAnI hisTarI opha cAla viSNu bhagavAnane bhakata hato ane te I. sa. ane vasAI, pA0 117, 122). pU0 150 mAM rAjya karatA bekaTrIAnA rAjA vaitA. (3) kurukSetramAM AvelI eka nadI. enTIokiDAsanA samayamAM thaI gayo. ! (juo mahAbhArata, vanaparva, a0 83). retIyamri zabda juo. jetat. (4) kedAra ane badrinAtha vaccenA hada paMjAbamAM AvelI jelama nadI te ja. rastA para garavAlamAM AvelI eka nadI, vaijaM caitanya gayA hatA te tinAvelInI pUrve che tenA kAMThe gerezvara mahAdevanuM devAlaya AvyuM che Aho! Shrutgyanam
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidiza 226 vaizArI vaiviphA. juo vidizA. (brahmapurANa, a027). vaizutArtha kailAsa parvatane eka bhAga jenI vaiduryaparyata (1) omakAranAthanuM prasiddha devA- taLeTImAM mAnasa sarovara AveluM che te. laya jemAM AveluM che te mAnhAtA nAmanA mAnasarovaranI dakSiNe AvelI garlAnI parvata narmadAnA beTane purAtana kALamAM vaiduryaparvata hAra te A ja. ema kahevAya che ke sarayu kahetA. (juo skaMdapurANa, revAkhaMDa). nadI A parvatamAMthI nikaLe che. (brahmAMDavaiduryaparvata (2) yula (mArkopa) tene purANa, a0 51). eka mAnasarovara pazcimaghATanA uttaranA bhAga tarIke kailAsa parvatamAM AveluM che. (juo rAmA yaNa, bAlakAnDa, a0 24). vaidyuta parvata oLakhAve che. A parvata gujarAtamAM vaDodarAnI pAsethI vahetI vizvAmitra nadInA mukha e kailAsa parvatane eka bhAga che. pAse Avelo che. (jAe varAhamihiranI | vaiRSiNovara. mAnasa sarovara te A ja, (juo bRhatasaMhitA, a0 14, mahAbhArata harivaMza, a0 23). vanaparva, a0 89 ne 120). paMcanAra. kavi bhAsanA avimAraka nATakanI paisurthAta. (3) sAtapuDA parvata. A parvatamAM bhUmi. te kuntIbheja nAmanA rAjAnI rAjavaidurya athavA lasaNIAnI khANa hatI. dhAnI hatI. (A nATakane aMka 6) (mahAbhArata, vanaparva, a8 61 ne 121). harSacarita (jha0 )mAM tene raMtadevanI rAja dhAnI tarIke batAvyuM che. (juo kuntIvaijanAtha. (1) juo citAbhUmi. A eka bheja ane ratIpura). jAtrAnuM sthaLa che. (padmapurANa, uttara khaMDa, | vairATana. sAtamA saikAmAM hyuenazAMge joyelI a0 59). jUnA gevizananI rAjyanI rAjadhAnI. kumAuna vaidyanAtha (2) paMjAbamAM kAMjhA jillAmAM Avela che jillAmAM AveluM dhikulI te A ja. (jue kiragrAma zahera te A ja. (jue maryA phayuraranuM monyumenTala eTiviTIjha purANaa0 122). ane ikisansa, pA0 49). vaidyanAthanAM devAlayo nIcenAM sthaLoe AvelAM vairATI. gaMDakanA DAbA kinAre, hAjIpuranI uttare aDhAra mAIla dUra, mujhapharapura (tirahaTa) (1) baMgALAmAM sAnthala paragaNAmAM devagaDhamAM ! ji9lAmAM AveluM vezAda zahera. (juo (bRhata dharmapurANa, khaMDa 1 a. 14). , janarala kaniMgahAmanI enazanTa jIe citAbhUmi zabda juo.devanI sthApanA ane grAphI, pA0 443 ane rAmAyaNa AdivaijanAtha (vidyanAtha) nAma sArU mI. kArDa, a0 47). rAmAyaNa pramANe vizAlA beDalI barTanI sTarI opha ena inDi gaMgA nadIne uttarane tIre AvyuM ane kSemenTayana apalenDa, prakaraNa 11 muM juo. nA dhisatvAvadhAna kalpalatA (pra739). (2) gujarAtamAM AvelA DabhoI gAmamAM. nA AdhAre te ba9gumatI nadI para AvyuM. (juo epi0 inDikA, 501, pA021). peregana vesAra je cekhe vaizArAno apabhraMza (3) kAMgrA jillAnI pUrve paMjAbanI binuna jaNAI Ave che te hAjIpuranA piTA jillAmAM nadI para AvelA kaTakAMgrAnI (purANa kandukA Avela che. vaizAlI buddhanA samayamAM AbAda biMduka) pUrve 30 mAIla dUra AvelA kira- thayelA vRo (vAjIe) yA licchavIonA grAmamAM. (epi0 InDikA pu0 1, pA097). | dezanuM temaja rAjadhAnInuM nAma hatuM. mujhaphara Aho! Shrutgyanam
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ vazAlI vaizAlI ra7 pura jillAnA dakSiNa bhAgane purANo vaizAlI deza banela hato. vaizAlInA nAnA rAjyanI uttare vidaha ane dakSiNe magadha deza AvelA hatA. (juo pAgITaranuM enzanTa kanTrIjha Ina IsTa iMDiyA. ). lalitavistAra parathI ema mAluma paDe che ke vaizAlInA lekenuM tathA vAionuM prajAsattAka rAja hatuM. buddha kuTagArazAlA yA kuTAgAra gRha nAmanA mahAvana (moTu vana) maThamAM rahetA ha! A kuTAgArazAlA yA kuTAgAra gRhane rIsa DevIDasa, "trikeNaA chatravALo maMDapa' kahe che. (juo culava, pra0 5 khaM0 13 ane pra7 10, khaM0 1; sekeDa bukasa opha dhi IsTa, pu0 11). te vezAdanI uttare be mAIla dUra AvelA hAlanA baMkha nAmanA gAmaDAnI najIkanA maka Tahada uke vAnara taLAva para AveluM hatuM ane tenI najIka AnandanA ardha zarIra para caNAvela kuTAgAra (be mALavALo) nAmane minAro hato. zAdanI dakSiNe Azare eka mAIla dUra buddhane AzradArikA yA ambapAlI gaNikAe bheTa dhareluM AMbAvADiyuM hatuM. zAdathI vAyavya khuNA para Azare eka mAIla dUra cApAla AvyuM hatuM. ahi budhe AnaMdane IzAro karyo hato ke tenI IcchA hoya tyAM sudhI te A duniyAmAM jIvI zake paNa AnaMde tene jIvavAnuM kahyuM nahatuM. buddha ane mahAvIranA samayamAM vaizAlI videhanuM pATanagara hatuM ane te nIce pramANe traNa bhAgamAM vaheMcAyeluM hatuM. agnikeNuM para AveluM te vaizAlI athavA mULa zAlI, IzAna keNa para AveluM te kunDapura yA kuMDagAma je jenenA covIsamA yA chellA tIrthaMkara mahAvIranI janmabhUmi hatI ane zaherane pazcima bhAga je vANiyagAma kahevAtuM hatuM te (juo DaoN. hailenuM vAsadasAo, pATha ka uparanI TippaNuM; V AcArAIgasUtra ane kalpasUtra, sekeDa bukasa opha dhi IsTa, putra rara pA0 rara7; ). bIjI baiddha dharmAdhikArIenI sabhA I. sa. pUrve 443 mAM bAlukArAmamAM maLI hatI. paNa maeNkasa myularanI mAnyatA pramANe AnandanA ziSya revatanA adhyakSapaNA heThaLa magadhanA rAjA kAlAzokanA samayamAM I. sa. pUrve 377 mAM te maLI hatI. (juo Tarnarano mahAvaMza, ba0 4). gaMgAnA tIre Avela cAparAnI pUrva sAta mAIla dUra AveluM cirAnDa eja vaizAlI ema DaoN. heya mAne che. (juo cinDa, bhAga 2). beluvA (cirADanA IzAna khuNAmAM AveluM hAlanuM bevA) mAM buddhane sakhta mAMdagI AvI hatI. (juo mahAparinikhANa sutta, pra0 2)-sahastraputranI mAtA sArU baMdhAvelA caprA nagaranI pUrve Avela te pA (uphe tapa eTale minaro) te ja cApa la ema . hAyanI mAnyatA che. (jue mahAparinimbANa sutta, pra0 2). sevananI pazcime AveluM titariyA te Aja jaMgala jemAM lAgele davA titare olavI nAkhyo hato. satanailAnA nAmane buddhanA smAraka sArU mahale sAthe laDhavAne tatpara thayelA sAta (sasa) kumAra sAthe saMbaMdha che. je sthaLe droNe A sAta kumAra vacce buddhanA smArakanI vaheMcaNI karI hatI te ja A bhAtapakhara (bhakta puskara). malene deza sevananI pAse AvelI dala nadInI pUrve Avela hatA. hyunsAMganI zI-laI-na-ka-Ti nadI (suvarNAvatI) te Aja senDI nadI. Do. heyanI mAnyatA pramANe vezAda te ja magaramatsanuM nagara vasAgha (sukaramasya) (juo jarnala opha dha eziyATika sosAITI epha beMgAla, pustaka 69. AiDenTiphikezana opha kuzinArA, vizAlI enDa Aho ! Shrutgyanam
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ afete adhara pezisa ane cirAnDa In dhi DisTrikaTa oph sarana uparanA jala ek dhi eziyATika seAsAkiTa ek e gAla, pustaka 72 mAM chAele naMdalAla DaeN. te lekha ) vaizAlImAM hatA tyAre nIcenAM sthaLe e mudda rahyA hatA. uddena mandira, gautama mandira, saptabaka mandira, bahuputraka mandira, saranda mandira, ane cApAla mandira (jIe mahApariniSprAnasutta, 50 3; spensa hArDinuM menyuala ek buddhijhama, pA0 343 ) vaizAlImAM khudda rahyA hatA tevAM khIjA' caLAnAM nAma sArU jIe divyAvadAna (phAvelanI AvRitta, pra011 ane 12.) aittijja. vasyA te A ja. jIe brahmapurANa, a0 27 ) vaidyArthI, vegavatI te A ja. ( ju devI bhAgavata, 8, a011; prophesara vilsananu mekensI kalekazana, pA0 142, 21 ). vrajJa. bAlyAvasthAmAM naMdarAjAe kRSNane ucheryo hatA te jamanA nadInI sAmI tIre mathurAMnI najIka AveluM purANuM ge!kula yA maThThAvana nAmanuM gAmaDuM. ( A bhAgavatapurANa 10, a0 3 ). jyAM kRSNe bALakrIDA (mALaceSTA ane lIlA) karI hatI te vRMdAvana ane pAsenAM gAmaDAMone vraja kahetA. je prasUtivAsamAM mahAmAyA janmI hatI ane jyAM kRSNane enI jagyAe mukavAmAM AvyA hatA te kha'Da mahAvanamAM batAvavAmAM Ave chaeN. A khaMDa ane naMdanuM dhara e uMcA TekarA upara AvelAM che. noMdanA gharamAM eka moTA sthaMbhavALeA khaMDa che. temAM kRSNanuM pAraNuM, putanAnA prANa haryAM hatA te sthaLa tathA jyAM ziva khALa zrRzvaranuM darzIna karavA AvyA hatA te badhuM batAvavAmAM Ave che. naMdunA AvAsathI thADe dUra bALa kRSNe 218 vrajJamaMDa uthalAvI pADelA ukhaLa ane teADI pADekAM me arjuna jhADanuM sthaLa AvelAM che. mahAvana yA purANA geAkulanA jevuM gAkula yA navIna geAkuLa vallabhAcArye vasAvyuM ane temAM paNa mahAvanamAM batAvavAmAM Ave che te mazahura sthaLA che. ema mAnavAmAM Ave che ke je sthaLe naMda rANI yazAdAe mAyA uphe ceAnidrAne janma ApyA hatA ane jyAMthI vasudaiva khALa kRSNane mukI mAyAne upADI gayA hatA te ja sthaLe navA geAkuLamAM zyAmalAlanuM maMdIra AveluM che. aura'gajemanA vakhatamAM gAkuLa (navuM geAkuLa)mAM AvelA naMdanA mahelane masjIdamAM pheravI nAkhavAmAM AvyA hatA. gAmanI bahAra putanAMkhara che jyAM AgaLa kRSNe putanAne mArI hatI ema kahevAya che. grAusanA mata pramANe grIka lekAe jete kilasAbherasa kahyuM che te ja mahAvana. ane Adhunika vraja te purANA anUpadeza. ( jIe grAusanuM mathurAM ) rAdhikAnI janmabhUmi aSTigrAma hatuM. (jIe Adipa`, a0 12). vaLI geAkuLa ane maDaLa zabdo jue, vrajJamaMdajI ijamaDaLamAM ghaNAM gAmaDAM, gAmeA ane rAdhA ane kRSNanAM caritrA sAthe saMbaMdha dharAvatAM pavitra sthaLeA maLI 84 kAzanA pradezane samAveza thAya che. bhAdra mAsamAM jAtrALue mathurAthI paOTana zarU karI khasusa karIne khAra vana tathA 24 upavananeAthI bheTa le che. maheAli gAmaDAmAM madhu nAmanA daityane madhuvana duga che; tarsImAM tAlavana che jyAM baLarAme dhenuka rAkSasane harAvyA hatA. rAdhAkuMDamAM ariSTa AkhalAne mAryAM kRSNe peAtAnAM pApa dhAi nAkhyAM hatA te zyAmakuMDa ane rAdhAkuMDa nAmanA me pavitra kuDA che. gAva namAM mAnasa gaMgA nAmanA taLAvane kAMThe geAvana parvata Avela che tyAM harIdevanuM purANuM maMdira che. khAda Aho! Shrutgyanam
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ vrajamaMDaLa paithAmAM indre karelAM tAphAnamAMthI bacavAne vRjanA leAkeA kRSNe upADelA gAnanA AzA levA avyA hatA. ( jue gAvana zabda ) gathAlimAM rAdhA kRSNa sAthe lagnagranthithI joDAI hatI. kAmavanamAM kRSNe AdhAsura rAkSasane mAryAM hatA. varSANumAM rAdhikAne tenAM mApitA vRSabhAnu ane karate vraja zabda. ucherI hatI. rithAramAM rAdhikAnI nimakahalAla anucarI caMdrAvalInuM dhara hatuM. naMdagAmamAM naMda yoAdAnuM dhAma hatuM. pAnasarAvaramAM kRSNa yAghravrutta (2). keli te Aja. ( jue spensa hArDinuM menyuala ek buddhijhama, pAna 139 ). savAra sAMja temanAM DhArate pANI pAvAne lai ghyAnnapura (ra). vedagarbhapurI te Aja. ( jIe ska purANa, sUtasa`hitA, 4, yajJa khaDa 0 24 ). jatA. caraNu pahADamAM indre kRSNane namana karyuM hatuM. jamanA nadIne kinAre cIradhATa para kRSNe gepI vastraharaNa karyuM hatuM. vaka vanamAM kRSNe vakAsuranA vadha karyA hatA. bhAtrAnDamAM keTalIka brAhmaNa strIoe petAnA patinI nA kahevA chatAMe kRSNa ane tenA gADIAene khArAka (bhAta) ApyA hatA. bhAnDIravanamAM baLarAme prala'ba nAmanA rAkSasane mArI nAkhyA hateA. ravalamAM rAdhikAne janma thayA hatA ane tenAM mApatA vartANu gayAM te pahelAnAM bAlyavasthAnAM keTalAMka varSo teNe tyAM gALyAM hatAM. huthAra nAmanA gAmaDAthI dUra AvelA brahmADadhaTa para kRSNe yazAdAne mukhamAM brahmAMDanuM darzana karAvyuM hatuM. mahAvanamAM 229 vyAsAzrama kRSNe bAlyAvasthA gALI hatI ane putanA vadha karyAM hatA ane mathurAmAM kasane vadha karI vizrAntAre ArAma lIdheA hatA. ( jIA bhAgavatapurANa ane grAusanu' kanTrI epha vraja Ina ja la opha dhi eziyATika sosAyaTI epha engAla 1891) jIe yAprattara. zAhabAda jillAmAM AveluM akasara ( veDhaga purI zabda jue. ). vyAsAN. gaMgA nadInA sAmA kAMThA para banArasa urphe kAzInI sAme AveluM rAmanagara, vyAsa RSinuM ma dira, banAsanA mahArAjAnA mahelanI hadamAM AveluM che. ( jIe skaMda purANa, kAzIkhaMDa ). vyAsAzrama, himAlayamAM Avela garavAlamAM adra nAthanI najIkamAM AveluM manala nAmanuM gAmaDuM. mahAbhAratanA ane purANAnA mazahura kartA vyAsaRSine te Azrama hatA. Aho! Shrutgyanam
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aho! Shrutgyanam