Book Title: Bharat Sahkar Shikshan Author(s): Buddhisagar Publisher: Adhyatma Gyan Prasarak Mandal Catalog link: https://jainqq.org/explore/008548/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગર ગ્રન્થમાળા નો પર. भारत सहकार शिक्षण. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir પચાવ્ય. રચયિતા-ચેાગનિઃશાસ્ત્રવિશારદ જૈનાચાર્ય શ્રી બુદ્ધિસાગરસૂરિ પાટણના શેઠ ચુનિલાલ ખુબચદ્રભાઇ મહેતાએ પાતાનાં તમ પત્નિ મેનાબાઇના સ્મર્ણાર્થે કરેલી સહાયથી પ્રક્રટકર્તા अध्यात्मज्ञानप्रसारक मंडळ. હા. લલ્લુભાઈ કરમચંદ દલાલ. ચંપાગલી, સુભાઇ, વડાદરા–શિયાપુરામાં, શ્રી લુહાણુામિત્ર સ્ટીમ ×િ. પ્રેસમાં વિઠ્ઠલભાઈ આશારામ ઠક્કરે પ્રગટકર્તા માટે તા. ૧૦-૧૧-૧૯૧૮ ના રાજ છાપી પ્રસિદ્ધ કર્યું. વીર સ’. ૨૪૬૩. ( ૨૪૪૩ ) સુય –૧૦–૦ For Private And Personal Use Only વિ. ૧૯૭૫. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir છે શ્રી. ૫. જ્ઞા, માર મંદઝ મુંવા. છે સર્વે દર્શનેને પ્રીય અને પથ્ય થઈ પડે તેવાં પુરત કે શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગર સૂરિશ્વરની કલમથી લખાયેલા આ મંડળે પ્રગટ કર્યા છે અને સૌથી ઓછી કીંમતે તે વેચાણ કરે છે ગ્રન્થ પર થઈ ચુકયા છે. વીગત માટે ટાઈટલના પાછલા પેજ વાંચે. અને ગ્રન્થો મંગાવે. For Private And Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org સમર્થળ. —— શ્રીમત સરકાર મહારાજા સાહેબ શ્રી સયાજીરાવ ગાયકવાડ સેનાખાસ ખેલ શમશેર બહાદૂર, વડાદરા રાજ્ય. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir વિદ્યાસત્તા રાજ્યશક્તિ વિભૂષિત-સર્વદેશ પ્રસિદ્ધ, સાજનિકપ્રગતિમય પ્રવૃત્તિપ્રસારક શ્રીમાન વડાદરા રાજ્યના નરેશ શ્રી. સયાજીરાવ મહારાજને આ સહકાર શિક્ષણનુ પુસ્તક સમર્પણ કરવામાં આવે છે. વડોદરા રાજ્યના વિજાપુર તાલુકા છે તથા વડે.દરા રાજયની સરકારી શાળામાં વ્યાવહારિક શિક્ષણ પ્રથમ ખાલ્યાવસ્થામાં મેળવી છઠ્ઠા ધોરણ સુધી અભ્યાસ કરી પરીક્ષા પસાર કરી હતી તેથી તથા શ્રીમાના નૃપતિ તરીકેના અનેક ગુણેા જે સહકાર શિક્ષણ કાવ્યમાં તથા વિજાપુરવૃત્તાંતમાં વર્ણવ્યા છે તે ગુણાથી આકર્ષાઈને આ પુસ્તકના વડોદરા રાજ્યમાં સર્વત્ર પ્રચાર થાય એ હેતુથી તેઓશ્રીને સમર્પણ કરવામાં આવે છે. ॐ अर्ह शान्तिः લે. જૈનાચાર્ય બુદ્ધિસાગરસૂરિ સ’. ૧૯૭૪ આશ્વિન સુઢિ દ્વિતીયા. For Private And Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir નિવેદન. શ્રીમદ્ બુદ્ધિારસુરિ ગ્રન્થમાળાના બાવનમા મણકા તરીકે ભારત સહકાર શિક્ષણ નામનું પદ્યકાવ્ય બહાર પડે છે. તેની અંદર ગુણ શિક્ષણના સિત્તેર વિષયને સમાવેશ કરવામાં આવ્યા છે. સહકારના રૂપક તરીકે અનેક રૂપે મનુષ્યને બોધ આપવામાં આવ્યું છે. સર્વ ધર્મ મનુને સાર્વજનિક દષ્ટિએ લાભ મળે એ રીતે વિષને રસિક કરવામાં આવ્યા છે. વાચકેનું આ ગ્રન્થ માટે લખાયેલી પીઢીકા તરફ ખાસ ધ્યાન ખેંચતાં અને ટુંકમાં જણાવીએ છીએ કે, વાચકે જે સંપૂર્ણ પુસ્તક વાંચશે તે તેમને ગ્રન્થકર્તાના ઉદાર પ્રગતિમય આશયે સમજશે. આવા પુસ્તકે છપાવવાથી સર્વ જનેને એક સરખી રીતે લાભ મe છે. માટે બંધુઓએ અને બહેનોએ પુસ્તક છપાવવા ઉદાર હાથ લખાવ, પુસ્તકની સાથે પુસ્તક છપાવવામાં સહાય કરનારાઓનાં નામ સુવર્ણાક્ષરે સદા અમર રહેશે અને તેઓનું અન્ય ઉદાર ગ્રહ અનુકરણ કરશે. પાટણમાં ચોમાસું રહેલ વકતા પન્યાસ અજિતગર ગણિના ઉપદેશથી પાટણના શેઠ ચુનિલાલ ખુબચંદભાઈ મહેતાએ પોતાનાં મહૂમ સૌભાગ્યવતાં ધર્મપત્નિ મેલામાઇના સ્મર્ણાર્થે રૂ૧૭૫ પિણાબસે આપેલા છે. તેથી તેમને અ. સા. પ્ર. મંડળ તરફથી ધન્યવાદ આપવામાં આવે છે. મુંબઈ,ચ પાગલી વિરે સં. (૨૪૪૩). વિકમ સં. ૧૯૭૪ આ સુદિ ૧૫ અધ્યાત્મજ્ઞાન પ્રસારક મહેતા For Private And Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir “વશે.” સં. ૧૯૭૪ ની સાલમાં ગુજરાત વગેરે દેશમાં પ્લેગને ઉત્પાત થયે; તે પ્રસંગે વિજાપુરમાં પિશ, માઘ, ફાગણમાં વિજાપુર સ્ટેશનની પશ્ચિમ દિશાએ છાપરામાં તંબુમાં મુકામ થશે. તે પ્રસંગે સહકારના નીચે વાસ કરતાં સંકલ્પ પ્રગટતાં સહકાર શિક્ષણ કાવ્યની રચના કરવામાં આવી છે. ઇત્યાદિ કાવ્યમાં દર્શાવ્યું છે. તબુમાં વિજપુરના જેન સંધની ભક્તિથી આત્મ સમાધિમાં કોઈ જાતને પ્રત્યવાય ના નહે. વિજાપુર જેનધે સેવાભક્તિ કરવામાં બાકી રાખી નથી. ચૈત્ર સુદ સાતમના રોજ વિહાર કરી લેદ્રામાં પ્રવેશ કર્યો હતો. ચૈત્ર વદમાં મેસાણે પ્રવેશ કર્યો, તે પ્રસંગે -કડી પ્રાંતના સુબા સાહેબ શ્રી. સંપતરાવ ગાયકવાડ સાહેબનું અમારી પાસે દર્શનાર્થે આવાગમન થયું. તેમની સાથે ગુજરાત ગુરૂકુળ, સાધુ ગુરૂકુળની અવશ્યકતા વગેરે બાબતોની ચર્ચા ચાલી. તેમણે અમારી પાસે પડેલું ભારત સહકાર શિક્ષણ કાવ્ય વાંચ્યું અને તેની તારીફ કરી તથા છપાવવા માટે આગ્રહ કર્યો, તેથી ભારત સહકાર શિક્ષણને જલદી છપાવવામાં આવ્યું. ભારત સહકાર શિક્ષણ કાવ્યમાંથી સર્જને હંસ દૃષ્ટિ ધારણ કરી સાર ભાગ ગ્રહણ કરે. સર્વ મનુષ્યને એક સરખા વિચારો પસંદ આવતા નથી. જેને જે વિચારે પસંદ આવે તે ગ્રહણ કરે. મનુષ્ય નિષ્કામપણે કર્તવ્ય કર્મો કરવાની ફર્જ અદા કરે છે તે બસ છે, એવા ભાવે જે કંઈ કાવ્યરચના થઇ છે તે ફજે, આનંદ વિના વિશેષ કઈ નથી. જે જે સજજન મહાશય પુરૂષોએ સ્વકીય શુભ અભિપ્રાય દર્શાવ્યા. છે અને દર્શાવશે તેઓની ગુણરાગ દષ્ટિની વૃદ્ધિ થાઓ, અને તેમને ધમલાભાથી પ્રાપ્ત થાઓ. પુસ્તક છપાવવામાં જે જે મનુષ્યોએ સાક્ષાત તથા પરંપરાએ સહાય કરી છે, તેમને ધર્મ લાભ પૂર્વક ધન્યવાદ આપવામાં આવે છે. સં. ૧૮૭૪ આવિન શુકલ પક્ષ દિતીયાં લે. બુદ્ધિસાગરિ For Private And Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (૧) ભારત સહકાર શિક્ષણ કાવ્યનું અશુદ્ધિ શુદ્ધિપત્રકપંક્તિ અશુદ્ધિ આબે આંબે નવન વ નવ નવ શુદ્ધિ. સૂકા મંગલીક દયા મંગલીક મંગલિક ક્યા મંગલિક જતા સંપત્તિ સંપતિ રાષ્ટ રાષ્ટ્ર ઉડે ઉડે ધારે ધરે અષ્ટ સુષ્ટિ સુક્ષા વિધા સુરક્ષા વિધા શમ શમ કરા પ્રકેશે સૂજે પ્રકાશે કિંમત કિંમત શુદ્ધમારસ શુદ્ધાત્મરસ ગુમાવે ગુમાવે પરે મરે ભલ્યા હીને ભલા હીના જવા હસે જુજવા - હશે પરખાય રખાય For Private And Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir છે મીતે ૧૧૭ બહુવસે પ્રગતિતણું ૧૧૮ नाति ગુણભર્યો પ્રગતિતણાં વિભુ શેભત પ્રગતિષદ ૧૧૪ થોભતો પ્રગતિ પ્રદ તેહ ૧૨૭ For Private And Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org કાસમ. ભારત સહકાર શિક્ષણ કાવ્ય. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir પીઢિયા. ગુજરાત આદિ દેશામાં પ્રસિદ્ધ ચેાગનિષ્ઠ જૈનાચાય શ્રી બુદ્ધિસાગરસૂરિજીએ સવત્ ૧૯૭૬ ના માગશર, પોષ, મહા, ફાલગુન, ચૈત્ર માસમાં વિજાપુરમાં માસ કલ્પ કર્યાં, પાય માસમાં વિજાપુરમાં પ્લેગનુ' તેર વધ્યું, આખા ગુજરાતમાં પ્લેગ સત્ર વ્યાપ્યા. ન્હાંનાં ગામડાએ પણ પ્લેગથી દૂષિત થયાં. ગુરૂ મહારાજે વિજાપુરની પ્રજાને ગામની બહાર જવા સૂચના કરી. વિજાપુરના જેતાએ ગામની બહાર શુદ્દે હવામાં છાપરાં બાંધ્યાં. વિજાપુર સ્ટેશનથી પશ્ચિમ દિશાએ બે ત્રણ ખેતર દૂર કાજીમિમાંના ક્ષેત્રમાં તબુમાં ગુરૂમહારાજ રહ્યા, ગામના સર્વ લેાકેા પ્લેગમાંથી બચે એવા ઉપા યાના ઉપદેશ દેવા લાગ્યા. જૈન મહાજન વર્ગને ઉપદેશ આપી ગરીખ વગેરે સવ કાકાને પ્લેગની દવાઓ વગેરે મળે એવા બંદોબસ્ત કર્યાં. કાજુમિયાંના શૈક્ષડિયા ક્ષેત્રમાં આંબા નીચે જૈનાચાર્ય ગુરૂશ્રીને વાસ હતો. ગુરૂકુળની કેળવણીનું જૈન ખાળકાને જ્ઞાન આપવામાં આવતું હતું. જેનેાની શારીરિક શક્તિ વધે એવાં શિક્ષણા દર્શાવવામાં આવતાં હતાં, ગુરૂમહારાજે સસારીપણામાં તે આંબા નીચે બેસીને ભવિષ્યની ઉન્નતિના માર્ગ લેવાના નિર્ધાર કર્યાં હતા. તેમ જ અખા ઉપર આરેહણ વડે બાલ્યક્રીડા કરી હતી. આંબાની ઉચ્ચતા દેખીને ખાઘ્ધાવસ્થામાં ઉચ્ચ થવા સકલ્પ કર્યો હતેા, તેથી તેમણે તે આંબાનું ગુરૂ આંખે એવું નામ પાડયું છે. સહકારના દૃષ્ટાંતથી ભવ્યજનાને શિક્ષણ આપવા માટે તેમણે સહકાર શિક્ષકાવ્ય રચવા સ’કલ્પ કર્યાં અને સધની આગળ સ્વસકલ્પ જાહેર કર્યો. તે પ્રમાણે તેમણે ભારત સહકાર શિક્ષણ કાવ્ય રચ્યું. ભારત સહકાર શિક્ષણમાં નીચે પ્રમાણે શિક્ષણા આપવામાં આવેલાં છે. ૧ મંગલ ૨ ગુર્જર માની, સ્તુતિ વિશ્વપુર વષ્ણુન, ૩ આ*બીજ રૂપ ગોટલા, તેમાં આંખે. For Private And Personal Use Only છું, Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * * * * * * = ર . ૨૦ (૨) ૪ થાણામાં ગેટલી પર માટી. ૫ સગથી ઉત્પત્તિ. ૬ આંબાનું વાડોલિયું. તે ઉપરથી શિખામણ. ૭ ઘટાદિવડે આમ્ર પાણી સિંચન. ૮ પ્રકાશવડે વૃદ્ધિ. ૮ હવાવડે જીવનશક્તિની વૃદ્ધિ. ૧૦ ઉંડા મૂળની વૃદ્ધિ મજબૂતી સાથે આંબાની વૃદ્ધિ. ૧૧ પ્રાણપુષ્ટિ. ૧૨ આમ્રવૃક્ષનાં છે ડાળ ડાળીઓ પરથી પ્રહાનું શિક્ષણ ૧૩ લીલું રહી લીલું કરનાર. ૧૪. ઉચ્ચતા. ૧૫ કાઠિન્યતા તથા કોમલતા. ૧૬ સ્વાત્મરક્ષણ શક્તિ. ૧૭ સહનતા. ૧૮ મંજરી–ર. ૧૦ આશા-ઈચ્છાગ. ૨૦ મોરે કેરીઓનું ઉપજવું. તે પરથી શિક્ષણ, ૨૧ શત્રુ સામે ટક્કર ઝીલવી. ૨૨ કેરીમાં ગેટલીનું બાઝવું તે પરથી બોધ. ૨૩ વીર્યરૂપ બીજધારણ રક્ષા વિષે. ૨૪ આંબાની પાછળ ગોટલીથી સ્વસ્તિત્વ. ૨૫ આમ્રવૃક્ષ પર સાખ અને તે પરથી હાતું શિક્ષણ ૨૬ સગુણાથી પાક. ૨૭ આમ્રરસ ભોગથી જનોની પુષ્ટિ. ૨૮ ફળેથી નીચે નમવું. ૨૮ અમૃતફલને સદુપયોગ, ૩૦ કાચામાં કાઠિન્ય અને પાકામાં નરમાશ. ૩૧ આશ્રધર્મ અને તે પરથી પ્રહાતું શિક્ષણ ૩૨ ધર્મભેદ. ૩૩ સ્વાભાવિક ધર્મ ૩૪ અધ્યાત્મ બળ. ર ર : ૨ જ જ ર ર છે જે 8 જ ૪ $ $ $ $ $ $ $ $ For Private And Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org (૩) ૩૫ જીણુ પત્રાના ત્યાગ અને નવીનીઁનું ગ્રહણ, જીણું ત્યાગ, નવીન ગ્રહણ. ૩૬ અપકારપર ઉપકાર. ૩૭ દેશપરદેશમાં અમૃત લોને ઉપયોગ. ૩૮ આશ્રયદાતાર. ૪૪ રાજ્યના અધિકારીએ. ૪૫ ક્ષત્રિય વર્ગ. ૪૬ બ્રાહ્મણ વ. ૪૭ વૈશ્ય વર્ગ. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૩૯ અમૃતરસ. ૪૦ આમ્રપર્ણનાં મંગલ તારશે!. ૪૩ દેવાપર અને બાલકા ખાલિકાઓના શીર્ષ પર મંજરીનું શાભવું. ૫૮ ૪૨ આમ્ર વૃક્ષ પેઠે તે જન્મ્યા ભલા. ૪૩ રાજાઓ. ૪૮ શૂદ્ર વ. ૪૯ ધર્મગુરૂઓ. ૫૦ આંબા પેઠે સાધુ સન્યાસી, ફકીરા, જન્મ્યા ભલા ૫૧ સ્ત્રી વર્ગ. સાધ્વીધ પર વક્તા અને લેખકા. ૫૩ એક ઠેકાણે આંખાનુ રહેવુ, તે પરથી શિક્ષણુ, ૫૪ ન્હાના ગોટલારૂપ બીજમાંથી આંબાનુ મેાટું થવુ, ૫૫ બાલ્યાવસ્થામાં આમ્ર વૃક્ષ વાળ્યું હોય તેવુ' વળે છે અને કેળવ્યું હોય તેવુ થાય છે. ૫૬ આત્રમાં વિવિધતા-અનેકતા. ૫૭ વિવિધતા અનેકતાથી આમ્ર વૃક્ષાંગ જેમ પરસ્પર યુદ્ધ કરતાં નથી તેમ મનુષ્યએ પણ ધર્માંગામાં પરસ્પર વવું જોઇએ. ૫૮ કુમલાં પાનનું હસવું અને ખરતાં પાનની શિખામણ. ૫૯ આંખાને કાપનારા ૬૦ આંબા પર સાકરીયેા પ્રતિ આંબાની ઉક્તિ. આવવા. ૬૧ સબળા સપક્ષવાળા આંબાનુ ઉભા રહેવુ અને નિબંળ પક્ષનું પડવુ. For Private And Personal Use Only ૫૦ પ કરે ? ? ? ? ૧૫ ૬૦ ૬૨ ૬૩ ; ७३ ७४ ७७ ७७ qu ૮૧ 12 ૫ ૐ ૐ ૐ ૐ uz Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૧૦ ૦ ૧૦૧ ૧૦૪ ૧૦૫ ૧૦૬ ૧૦૭ કર શુદ્ધ હવા લેવાની અને અશુદ્ધ હવા કાઢીને જીવવાની આંબાની કળા શક્તિ. ૬૩ આંબાની પેઠે નવીન શક્તિ ગ્રહવી. ૬૪ આંબાની ત્રણ અવસ્થા પરથી શિક્ષણ, ૬૫ વૃદ્ધાવસ્થા–મૃત્યુ ૬૬ સંગતથી આરામ. ૬૭ આમ્રવૃક્ષની પાછળ સંતતિ. ૬૮ એકના નાશમાંથી અનેકની ઉત્પત્તિ. ૬૮ સજનનું સર્વ સારા ઉપયોગમાં આવે છે. ૭૦ અમર નામ-નામની. ૭૧ આમ્રરક્ષ જન્મભૂમિના રાજા પ્રજ વગેરેને આશીર્વાદ, ઉર આમ્રવૃક્ષ પ્રતિ સ્વાભાદ્યાર ૭૩ ભારતરૂપ સહકાર. ૭૪ આદર્શયોગી. ૭૫ નયદષ્ટિ-ગુણદદ. ૭૬ આમ્રવૃક્ષાદિની શાંતિ માટે પ્રભુ પ્રાર્થના. ૭૭ અંતિમ નિવેદન. . ૭૮ આશીર્વાદ ૧૧૦ ૧૧૩ ૧૧૪ ૧૨૦ ૧૨૧ ૧૨૨. ૧૨૨ ૧૨૫ १२७ ઉપર પ્રમાણે સહકાર શિક્ષણ કાવ્યમાં વિષયની અનુક્રમણિકા છે. દરેક વિષયને સારી રીતે સંક્ષેપથી ગુંથવામાં આવે છે. મંગલાચરણમાં અરિહંત અહંન પરમાત્મા સર્વજ્ઞ વીતરાગ દેવનાં અનેક નામો દર્શાવ્યાં છે. પશ્ચાત ગુર્જર ભૂમિની મહત્તા વર્ણવવામાં આવી છે. ભજન સંગ્રહ આઠમે ભાગ પત્ર ૨૮૭ ગ્રામમિ ગુર્નશ નામની કવિતામાં ગુજરાતમાં ઉત્પન્ન થતી વનસપતિઓનું વર્ણન કરી ગુજરાતની અને હર કુદ્રત લીલાનું ચિત્ર આલેખ્યું છે. પધસંગ્રહ આઠમાં પત્ર ૩૦૮ માં “ગુજરાત પ્યારે પ્રાણુ છે ” એ કવિતામાં ગુજરાતનું સારી રીતે વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે અને તે કવિતાના વાચનથી ગુજરાતીઓને સ્વદેશરાગાભિમાન પ્રગટયા વિના રહી શકે જ નહીં. સ્વજન્મભૂમિપ્રેમ, સ્વદેશરાગને જુસ્સો મનુષ્યમાં પ્રગટે અને તેથી મનુષ્ય વ્યાવહારિક પ્રગતિ કરી શકે એ પૂજ્યગુરૂને ઉદ્દેશ છે? તે એમણે કાવ્યદ્વારા વ્યક્ત કર્યો છે કે જેથી મનુષ્યો દેશસેવા, સમાજ સેવામાં પ્રવૃત્ત થાય. ગુજરાતનું વર્ણન કર્યા બાદ પ્રથમ આંબાના બીજરૂપ ગેટ For Private And Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (પ ) લાથી શિક્ષણ શરૂ કર્યું છે. ૩૨-૩૩ અને ચોત્રીશમાં કવામાં અધુરી ગાથાઓ છે તે પૂજ્યગુરૂના સૂચવ્યા પ્રમાણે નીચે પ્રમાણે વાંચવી. આંબા તણે જે ગેટલે આંબે સમાઈ ત્યાં રહ્યા, અવ્યક્ત માં જેમ વ્યક્ત છે બ્રહ્માંડ દૃષ્ટાંતે લહે; અવ્યક્તમાંથી વ્યક્તનું પ્રાકટય સહુમાંહિ દિસે, એ વેદ ને વેદાન્તની સ્યાદ્વાદ શ્રુતતા ઉલ્સસે. કાલાદિ સંગે લહી અવ્યક્ત વ્યક્તજ થાય છે, તેમ ગોટલે થાણાવિષે અંકૂરથી પ્રકટાય છે; અવ્યક્ત તિભાવ સત્પર્યાય રૂ૫ ગણાય છે, અદશ્ય સત્પર્યાય છે તે વ્યક્ત દસ કથાય છે. એ આગ્ર ગોટલીમાં સમાયુ વૃક્ષ જગ થાતું છતું, જલ વાયુ તાપ પ્રસંગથી થાતું હતું જે નહિ છતું; આત્મા વિષે સદસત રહ્યા સહુ ધર્મપર્યા છતા, તે પિંડમાં બ્રહ્માંડમાં વ્યષ્ટિ સમષ્ટિમાં તા. ૩૪ ૩૨,૩૩ અને ૩૪ મી ગાથામાં સત, અસત કે જેને અસ્તિ, નાસ્તિ, વ્યક્ત, અવ્યક્ત, દશ્ય, અસ્થિ, સતપર્યાય, સામર્થ્ય પર્યાય વગેરે અનેક રૂપકેથી પ્રબોધવામાં આવે છે, તેને સાપેક્ષ અધ્યાત્મિક દૃષ્ટિએ ગંભીર માર્મિક અર્થ સમજાવવામાં આવ્યું છે. તેમાં વેદાન્ત ભગવદ્ ગીતા જૈનાગમમાં દર્શાવેલ સદ–અસત, વ્યક્ત-અક્તને સમાવેશ કર્યો છે તેને જ્ઞાનિઓ જાણું શકે તેમ છે. “ થાણામાં ગેટલી “ પર માટી” એ વિષયમાં દરેક કાર્ય પ્રથમ ઉપજતી વેળા ગુપ્ત રાખવામાં આવે છે, તે તેથી કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે. દરેક કાર્ય વસ્તુ, ગર્ભકાલમાં ગુપ્ત રહે છે. રાજકીય ધાર્મિક આદિ સર્વ બાબતે ગુપ્તકરણ રહસ્યને બંધ થાય છે. તે સંબંધી જ્ઞાનીના મુખથી અર્થ અવળેધવાની જરૂર છે. સંગથી ઉત્પત્તિ ” એ વિષય સર્વ પર્યાર્થિક વસ્તુઓને લાગુ પડે છે. જેવા અગે તેવું કાર્ય, જેવા સંગે તે મનુષ્ય, કારણકાર્યના સાગનુંજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે તે આ વિશ્વમાં અનેક શુભ કાર્યો કરી શકાય છે. દેશ, કોમ, સમાજ, ધર્માદિને શુભ સંગાથી ઉદય થાય છે. કાર્ય For Private And Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir સિદ્ધિ સગાને પ્રાપ્ત કરવા જોઈએ. “ આંબાનું વાડોલિય” એમાં અનુપમ શિક્ષણ દર્શાવ્યું છે. એ વિષયને મર્મ સમજીને જેઓ પ્રવૃત્તિ કરે છે તેઓ વિશ્વમાં ઉન્નતિ ક્રમમાં સદા આગળ વધે છે. “ ઘટાદિ વડે પાણું સિંચન ” એ વિષયમાં પાણીની મહત્તા–ઉપયોગિતા અત્યંત દર્શાવી છે. પાણી વિના કેઈની જરા માત્ર કિંમત નથી. “જેણે ખેલું પાણી તેનું સહુ ધૂલિધાણ” ઈત્યાદિ બેધ આપવામાં આવ્યો છે. “ પ્રકાશ વડે વૃદ્ધિ ” એ વિષયમાં પ્રકાશની ઉપયોગિતા જણાવી છે. જ્ઞાનાદિ સર્વ જાતના પ્રકાશ વિના કેઈને ઉદય થતા નથી અજ્ઞાનાદિ અંધકારથી ભાર તાદિ દેશેને, સમાજોને વા ધમીઓને ઉદય થશે નથી, થવાને નથી અને થશે નહીં. માટે સર્વ જાતના પ્રકાશને પ્રાપ્ત કરવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ, “ હવા વડે જીવન શક્તિની વૃદ્ધિ ” એમાં હવાની ઉપયોગિતા જણાવી છે. દુનિયાની હવાની ઉપયોગિતા જાણવી જોઈએ. ઉંડા મૂળની વૃદ્ધિ સાથે આંબાની વૃદ્ધિ ” એમાં રાજ્ય, સમાજે, ધમે, પ્રત્યેક મનુષ્ય પોતાની ઉન્નતિનાં આંબાની પેઠે ઉંડાં મૂળ નાંખવાં જોઈએ. ઇત્યાદિ બોધ આપવામાં આવ્યા છે. : “પ્રાણપુષ્ટિ” એમાં પ્રાણની પુષ્ટિ કરવાની આંબાની પેઠે આવશ્યક્તા દર્શાવી છે. જે જે ઉન્નતિ પ્રગતિના પ્રાણ હોય તેનું રહસ્ય જાણવું જોઈએ. દેશ, રાજ્ય, સમાજ, ધર્મ આદિના પ્રાણે ક્યા કયા છે, અને તેની પુષ્ટિ કેવી રીતે કરવી જોઈએ તેની સર્વ કલાઓ જાણવી જોઈએ. તે જાણ્યા વિના મનુષ્ય મૃતક સમાન છે. “ આમ્રવૃક્ષાગે પરથી પ્રહાતું શિક્ષણ” એમાં દરેક મનુષ્ય સ્વાગેને વધારવાં જોઈએ. વ્યષ્ટિ સમષ્ટિની શાખા પ્રશાખાની વૃદ્ધિ કરવી જોઈએ. ઈત્યાદિ બોધ આપવામાં આવ્યા છે. - “લીલે રહી લીલું કરનાર ” આંબાની પેઠે મનુષ્યોએ સર્વ જીવ માત્રનું અને પિતાનું લીલું કરવું જોઈએ. લીલા કોણ છે અને સૂકા કેણુ છે તેનું સ્પષ્ટ વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. ઉચ્ચતા” એમાં આંબાની પેઠે ગુણો વડે, શક્તિ વડે સર્વ મનુ બેને ઉચ્ચ થવાનું સાનમાં સમજાવ્યું છે. કાઠિન્ય તથા કોમલતા ” એમાં આંબાની પેઠે અમુકાંગે કાઠા તથા. અમુકાંગે કોમળ થવાને બેધ આપવામાં આવ્યું છે. કેમલપણું રાધા For Private And Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (૭) સમાન છે અને કાઠિન્ય એ કૃષ્ણ સમાન છે. કોમલપણું માતા અને કાઠિન્ય પિતા છે. ઈત્યાદિ સમજાવીને મનુષ્યએ બે ગુણને ધારવા જોઇએ. ઇત્યાદિ બે આપ્યો છે. સ્વામે રક્ષણ શક્તિ ” આંબાની પેઠે પ્રત્યેક મનુષ્ય મેળવવી જોઈએ. દરેક મનુષ્ય વિદ્યાથી બ્રાહ્મણ, તથા શસ્ત્રાદિ બળથી, ક્ષત્રિય, તથા વ્યાપારાદિ કલાથી વૈશ્ય તથા સેવાથી શુદ્ધ બનવું જોઈએ. સહનતા ” એમાં દુઃખે, કષ્ટ, વિપત્તિ વગેરેને સહન કરી પ્રગતિ કરવી જ જોઇએ ઇત્યાદિને સારી રીતે કાવ્યમાં ચિતાર આપ્યું છે. મંજરી” એમાં આંબાની મંજરીની પિઠે પ્રત્યેક મનુષ્ય મંજરી લાવવી જોઈએ ઇત્યાદિ બોધ આપ્યો છે. આશા-અછાયોગ ” એમાં આશા-ઇચ્છા વેગનું બારીકાઈથી વર્ણન કર્યું છે. આશા ઇચ્છા તેજ મનુષ્યનાં ફળની મંજરીઓ છે. આશાઈચ્છા વિનાનું જીવન મરી જાય છે, ઇત્યાદિનું અનુભવપૂર્વક સ્પષ્ટ શિક્ષણ દર્શાવ્યું છે. “ મેંરે કેરીઓનું ઉપજવું વિપુસવું ” એમાં અપૂર્વ બેધ આપવામાં આવ્યું છે. કુદતના નિયમનું એમાં બારિકાઇથી વર્ણન આપ્યું છે. “ સામે ટક્કર ઝીલવી ” એ શીર્ષકના વિષયમાં શત્રઓ સાથે ટક્કર ઝીયા વિના કેઈ જીવતું નથી તથા વૃદ્ધિ પામતું નથી. જે ઉપજે છે, જન્મે છે તેને શત્રુ પણ તેની સાથે હોય છે. દેશ, રાજ્ય, સમાજ, કોમ, સિંધ, ગચ્છાદિને શત્રુઓ સાથે ટક્કર જીલ્યા વિના જીવી શકાતું નથી. ઇશ્વરવતાર પ્રભુને, સૂર્ય, ચંદ્રાદિ સર્વને શત્રુઓ સામે ટક્કર ઝીલવી જોઈએ. જેઓ ટક્કર ઝીલી શકતા નથી તેઓ માં સમાન છે. તેઓનું વિશ્વમાં અસ્તિત્વ રહેતું નથી. કેરીમાં ગોટલીનું બાઝવું તે પરથી બંધ ” એ શીર્ષકવાળા વિષયમાં તત્ત્વજ્ઞાન દષ્ટિએ બેધ આપવામાં આવ્યું છે. “વીર્યરૂપ બીજ ધારણ રક્ષા વિષે ” એમાં બ્રહ્મચર્ય ધારણ કરવા માટે અપૂર્વ જ્ઞાનને ઉલ્લેખ કર્યો છે. બ્રહ્મચર્યાશ્રમની ઉપયોગિતા કેટલી છે તે એ ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે. વીર્યરક્ષાથી અનેક જાતની શક્તિઓ પ્રગટે છે તથા વીર્યનું કેટલું મહત્વ છે, તે એમાં બહુ સારી રીતે વર્ણન કર્યું છે, For Private And Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org (<) - આંબાની પાછળ ગોટલીથી સ્વાસ્તિત્વ એમાં પેાતાની પાછળ પેાતાનું અસ્તિત્વ રહે એવા ઉપાય દર્શાવ્યા છે. કવ્વાલિ રાગમાં સ્વાસ્તિત્વ માટે અપૂર્વ કવન કરવામાં આવ્યું છે. ભારતમાં સ્વાસ્તિત્વ માટે પાશ્ચાત્ય દેશીય મનુષ્યા જેટલા પ્રતિમય વિચારે. હાલ પ્રગટયા નથી. તેવા પ્રસંગે સ્વાસ્તિત્વ ધ્રુવનામાંથી મનુષ્ય સ્વાસ્તિત્વ માટે શિક્ષણ ગ્રહે એવી આશા રહે છે. ઃઃPage #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( ૯ ) આવ્યું છે. તત્ત્વરૂપ સ્વાભાવિક ધર્મનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. પ્રવૃત્તિધર્મ, નિવૃત્તિધર્મ, કૈાકિકધર્મ, લોકાત્તરધર્મ, ગૃહસ્થધર્મ, સન્યાસધર્મ, આત્મધર્મ, અનાધમ, કાયધર્મ આધિમાં સંબધી સ્વાદ્ગારા પ્રકટ કરવામાં આવ્યા છે. આમ્રવૃક્ષના આધ્યાત્મિક બળના શિક્ષણ પરથી “ અધ્યાત્મ બળ પ્રગટાવવા સંબંધી અનુભવ કવનાથી મેધ કરવામાં આવ્યું છે. જૈન સધમાંથી અધ્યાત્મ બળ વિષ્ણુસ્યું. ત્યારથી જૈનાની પડતી થઈ એમ દૃષ્ટાંત પૂર્ણાંક એધ આપવામાં આવ્યું છે. વ્યાવહારિક સર્વ શક્તિવાળા મનુષ્યએ પરસ્પર એક બીજાની સાથે સપીને જીવવું અને તે માટે ઐકય ધારણ કરવું તેને અધ્યાત્મ બળ કહેવામાં આવે છે. પરસ્પરના આત્માનું એક ખળ કરીને જીવનના સર્વ ઉપાયાવર્ડ પ્રતિપક્ષીઓને ટકકર મારી સ્પર્ધા થકી જીવવું અને અધ્યાત્મબળ કહેવામાં આવે છે, જેતે અધ્યાત્મ બળ માટે કાળજી નથી તે મૃતક છે. યુરાપ, અમેરિકા, જાપાન વગેરેમાં અધ્યાત્મ બળ ખીલ્યું છે, તે દેશા કામેા જીવે છે. આર્યાવર્ત માં હવે અધ્યાત્મ બળ પ્રગટવા લાગ્યુ છે. તેના નાશ અન્યાયી ન થાય એવા અધ્યાત્મ મળના ઉપાયામાં સજ્જડ રહેવાની જરૂર છે. r Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .. જીણું ત્યાગ નવીન ગ્રહણ એ શાકવાળા કાવ્યેામાં સુધારા માટે અને હાનિકારક રીવાજોના ત્યાગ માટે આનુભિવક ઉપદેશ દેવામાં આવ્યે છૅ. '' .. અપકાર પર ઉપકાર એ કાવ્યમાં આંબાની પેઠે અપકાર પર ઉપકાર કરવાને સક્ષેધ આપ્યા છે. “ દેશ પરદેશમાં અમૃત ક્લેના ઉપયેગ ’ એમાં સુરસ ક્ળાને પરદેશમાં ઉપયાગ થાય છે તેના એધ આપ્યા છે. ઉપયેગીનું સવત્ર માન થાય છે. ઉપયેગીની મત્ર દેશ પરદેશમાં મહત્તા છે. ત્યિાદિનું સુરસકવન કર્યું છે. ވވ "" “ આશ્રયદાતાર ” આંખે આશ્રિતાને આશ્રય આપે છે તેની પેઠે મનુષ્યાએ આશ્રયદાતાર બનવું તે સબંધી હૃદયને વિઘુત્તી પેઠે અસર કરનાર ઉપદેશ આપવામાં આવ્યા અમૃતરસ એ કાવ્યમાં આપ્રલરસ છે તે અમૃતરસ તરીકે વર્ણવ્યેા છે. 66 k આમ્રપર્ણનાં મંગલ તારણા તારણો કયા કારણે રચવામાં આવે છે તેના હેતુએ ક્રમ યાગી છે. 2 For Private And Personal Use Only એ કાવ્યમાં આંખાનાં પીનાં મંગલ દર્શાવ્યા છે. સહકાર Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - ૫૬૮ ( ૧૦ ) - “દરેક સ્ત્રી પુરૂષે કમલેગી બનવું જોઈએ એવા સંકેત માટે આમ્રપર્ણોનાં તે રણે રચવામાં આવે છે. ઈત્યાદિ બોધ આપવામાં આવ્યું છે. દેવે પર અને બાલકે તથા બાલિકાઓના શીર્ષ પર મંજરીનું શોભવું” એ શીર્ષ કાવ્યમાં મંજરી પિતાની શોભા કવે છે તે મનન કરવા યોગ્ય છે, તે નીચે પ્રમાણે - જેનાં ફળે આ વિશ્વમાં મીઠાં સકલને લાગતાં, જેનાં ફળે આ વિશ્વમાં ભક્ષ્યાથકી ભૂખ ભાગતાં; તેનું જ પૂર્વે રૂપ હું શેણું ખરેખર મંજરી, મુજ દેખતાં આશા થતી જગલકને ફલની ભલી. ઇત્યાદિ “આમ્રવૃક્ષ પેઠે તે જગ્યા ભલા” એ કાવ્યમાં એ જમ્યા ભલાનું વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. કેવા રાજાઓ જમ્યા ભલા એ બાબતનું સારી રીતે વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. રાજ્યના અધિકારીઓ કેવા હોવા જોઈએ એ વિષયનું સમ્યક્ સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં આવ્યું છે. ક્ષત્રિયવર્ગના ગુણકર્મો કેવા હોવા જોઈએ? તેનું સમ્યક્ વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. બ્રાહ્મણવર્ગ કેવો હોવો જોઈએ તેનું સમ્યક્ વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. ગુણકર્મોથી વૈશ્યવર્ગ કે હોવો જોઈએ તેનું સભ્ય વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. શ્રદ્ધવર્ગ કે હવે જોઇએ? તેનું સમ્યક પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે. ધર્મગુરૂઓ કેવા હોવા જોઈએ તેનું અસામાન્ય જુસ્સાવાળું વર્ણન કર્યું છે. આંબા પેઠે સાધુઓ, સન્યાસીઓ,ફકીરે જમ્યા ભલા” એ શીર્ષક કાવ્યમાં સાધુએ સન્યાસીઓના ગુણોની દશાનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે તે ખાસ પ્રત્યેક મનુષ્ય વાંચવું જોઈએ એમ ભલામણ કરવામાં આવે છે “સ્ત્રી વર્ગ સાધ્વધર્મ ” એ શીર્ષક કાવ્યમાં સ્ત્રીવર્ગની તથા સાધ્વીવર્ગની પ્રગતિની દિશા સૂચવવામાં આવી છે. વક્તાઓ અને લેખકો ” એ શીર્ષક કાવ્યમાં કમલેગી વક્તાઓ અને લેખકેનું સ્વરૂપ દર્શાવ્યું છે. વકતાઓ અને લેખકે વિશ્વમાં શુભ ક્તિ પ્રકટાવવા પ્રયત્ન કરે છે, તેઓ શક્તિને ખીલવવા જાહેર ઉપદેશ કરવામાં આવે છે તે નીચે મુજબ. For Private And Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૧૧ ) શક્તિ પ્રભુને કાયદો શક્તિ મઝાને દેવતા, શકિત મઝાને ધર્મ છે તેને જ સભ્યો સેવતા; શકિત વિનાનાં રાજ્ય તેનાં નામ ઈતિહાસે રહ્યાં, સહુ શકિતના ઐકયથી મહારાજ્ય શોભાને લહ્યાં. ૭૧૫ ઈત્યાદિ અનેક સુવિચારોથી ભરપૂર ઉપદેશ આપવામાં આવ્યું છે. “એક ઠેકાણે આંબાનું રહેવું તે પરથી શિક્ષણ” એ કાવ્યમાં પ્રારબ્ધ કર્મની સુખદુઃખ ભોગવવામાં કારણુતા દર્શાવી છે તેમજ પિતાનામાં ગુણો હોય છે તે અર્થીઓ પાસે આવે છે. ગુણીના ગુણો સર્વત્ર ફેલાય છે માટે ગુણવાન બનવાની જરૂર છે. પિતાની શુભ શકિત પ્રકટાવે તેના પ્રત્યાર્થી પિતાની પાસે આવશેજ, ઇત્યાદિ બંધ આપ્યો છે. હાના ગોટલારૂપ બીજમાંથી આંબાનું મોટું થવું” એ શીર્ષક કવનમાં સર્વ પ્રથમ હાના હેય છે પશ્ચાત્ મોટા બને છે. મનુષ્ય ઈચ્છે તે બની શકે છે. શરીરરૂપ બ્રહ્માંડને કર્તા આભા-ઈશ્વર યાને બ્રહો છે. શરીરરૂપ બ્રહ્માડે અનંત છે. એક બીજમાં શરીરરૂપ અનંત બ્રહ્માંડે છે એમ રૂપકથી અવધાવ્યું છે. આત્માઓ ઉપાધિભેદે અનંત છે તેથી શરીર બ્રહ્માંડ અનંત કહેવાય છે. આત્મા ઉન્નતિ ક્રમે વિકાસને વિકાસ પરમાત્મા બને છે, તે અન્ય જાતની સર્વ મેટાઈઓ પ્રાપ્ત કરી શકે છે જ, ઈત્યાદિ બોધ આપવામાં આવ્યું છે. જ બાલ્યાવસ્થામાં આમ્રવૃક્ષ વાળ્યું હોય તેવું વળે છે ” એ ઉપરથી કેળવણીને સિદ્ધાંત પ્રરૂપવામાં આવ્યો છે. બાલ્યાવસ્થામાં જેવી કેળવણીની અસર થાય છે તેવી મોટી ઉમર થતાં કેળવણીની અસર થતી નથી. બાળક જેવાં કેળ, તેવાં તે થઈ જાય; કઠેરાઈ આવ્યા પછી, વાન વળે નહિ થાય; ૭૭૦ સદ્દગુણ પન્થ વાળવાં, પહેલાંથી નરનાર; કઠોરાઈ આવ્યા પછી, વાન વળે નહિ ભાય. મોટી ઉમર થાવતાં, વાળ તૂટી જાય; સંસ્કાર બદલાય નહિ, સમજે મનમાં ન્યાય. તન મન ધનની શક્તિથી, કેળવશે જનમાત્ર; પશુ પંખી પણ કેળ, બનશે ધર્મી ગાત્ર. 9૭૧ ૭૭૫ ૭૮ For Private And Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૮૮ (૧૨). ઈત્યાદિ કેળવણી સંબંધી પ્રગતિમય ક્વને લખવામાં આવ્યાં છે, કે જે વાંચવાથી મનુષ્યને કેળવણી તરફ અભિરૂચિ થયા વિના રહે નહીં. આમ્રમાં વિવિધતા અનેક્તા ” એ શીર્ષક વિષયમાં આંબાની વિવિધતા અને અનેકતાનું શિક્ષણ યુકત નિયમાનુસારે મનુષ્યમાં રવભાવતઃ છે. વસ્તુ માત્રમાં વિવિધતા અને અનેકતા છે. વસ્તુ માત્ર પર્યાયરૂપે છે તેથી તેમાં વિવિધતા અને અનેકતા હોય છે. આચારામાં, વિચારોમાં, ભાષાઓમાં, મનુષ્યમાં ઈત્યાદિ સર્વમાં વિવિધતા અનેકતા છે. ભિન્ન ભિન્ન જે છે મતે, વિવિધતા ત્યાં દેખ; ભિન્ન ભિન્ન દર્શન વિષે, વિવિધતાને પખ. અનેકતાને વિવિધતા, વિણસે રહે ન કાંઈ વિવિધતા સહુ દષ્ટિએ, નય સાપેક્ષે કથા. ૮૦૮ ઇશ્વર, ગુરૂ, ધર્મસંબંધી, સમાજ સંબંધી, રાજ્ય સંબંધી વિશ્વમાં સર્વ મનુષ્યના ભિન્નભિન્ન વિચારે છે. તેથી મત સહિષ્ણુતા ધારણ કરવાની જરૂર છે. ભિન્નતા અને વિવિધતાને અંત આવતાં જગતને અંત આવે એમાં શંકા નથી. ઈત્યાદિ બેધનાં કવને રસથી છલકાઈ જતાં અવલેકવામાં આવે છે. કુમળાં પાનનું હસવું અને ખરતાં પાનની શિખામણ” મનન કરવા લાગ્યા છે. પીપળ પાન ખરંત હસતી કુપળીયા, મુજ વીતી તુજ વીતો, ધીરી બાપલીયાં. એમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે ૯૬૭ સહુને વારે આવતે, મત્સ્ય ગલાલ ન્યાય; આનન્દ વા શી ? દિલ્મીરી, કરવી મનમાં થાય. ત્રય અવસ્થા સર્વની, કોઈ ન કરશો ગર્વ. પડતાંને હસશે નહીં, લો અવસ્થા સર્વ. આંબાને કાપનારાઓ વગેરે પ્રતિ આંબાની ઉક્તિ” એ વિષયમાં આંબાએ પિતાને કાપનારાઓ વગેરે પ્રતિ જે જે બેધવચને કહ્યાં છે તે ખરેખર વિચારણ્ય છે. આંબા પર સાકરીએ આવો ” એ વિષયના કવનમાં આત્મવીર્ય, For Private And Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir દેહવીર્ય. મને વીર્યની રક્ષા કરવા માટે અપૂર્વ બોધ કરેલો અવબોધાય છે. વર્યાદિમાં જે જે વિકારે થાય છે તેને સાકરીયા પિકે વર્ણવીને મનુષ્ય સાકરીયાથી બચે એવા ઉપાયો જણાવ્યા છે. જેમકે – બાલ લગ્નથી દેહ વીર્યમાં, અનેક દોષ ઝટ પ્રટાય; ફળ બેસે એવા જે હેતુ, બાલમૈથુને વિણસી જાય. ૮૮૮ સાકરીયે પ્રકટયાથી જેવી, આમ્રફળની આશા રખાય; તેવી સંતાનમાં જાણે, વંશ તંતુઓ વિણસી જાય. ૮૮૮ બહાચર્ય ગુરૂકુળને સ્થાપિ, ઉર્ધ્વ રેત બ્રહ્મચારી બેશ; પ્રકટ આબાદી માટે, જેથી નાસે સધળા કલેશ. ૨૦૦ ઇત્યાદિ ઉપયોગી અસરકારક કવનની રચના દેખવામાં આવે છે માટે સુજ્ઞ વાચકોએ તે વિષય અવશ્ય વાંચવું જોઈએ. સબળા સપક્ષવાળા આંબાનું ઉભું રહેવું અને નિબલ પક્ષનું પડવું” એ વિષયમાં સબળા પક્ષવાળાઓ વિશ્વમાં જીવી શકે છે અને નબળા પક્ષવાળા મરણ શરણ થાય છે. જે મનુષ્ય સબળા છે તે વિજય મેળવે છે. સર્વેદમાં આર્યોના યુદ્ધનું વર્ણન આવે છે. રૂશિયા માંગેલિયા તરફના તે ઋષિ, આયે સબળા હતા તેથી તેઓએ હિંદુસ્થાનના રાજાઓને સ્વારીઓ કરી જીતી લીધા અને પિતે ભારતના માલીક થયા-ભારતવાસી ક્ષત્રિઓ પર હુણ સિથિયન વગેરે ઉત્તર દેશની જાતિયો ચઢી આવી. તે બળવાન હતી તેથી તેણે ક્ષત્રિને હરાવી જીતી લીધા–પશ્ચાત રજપુતે ઉપર મુસલમાનેએ સ્વારીઓ કરી અને રાજપુતોને તાબેદાર બનાવ્યા. મુસલમાન નેને બ્રિટીશ પ્રજાએ જીતી લીધા. ધર્મોમાં પણ સબળ ધર્મ છે તે નિર્બલ ધમ પર વિજય મેળવે છે. માટે સર્વ પ્રકારની શકિતવાળા બનવું જોઈએ એ ઉપદેશ દેવામાં આવ્યો છે. જેમ કે, સબળા રહેવું સર્વ વાતમાં, ધર્મ મઝા એ છે સાચા આગળ પાછળ સબળા પક્ષી, કદિ ન આવે નહી આંચ. સબળા સબળા પક્ષવાળા, કરતા તે ન્યાયજ કહેવાય; શત્રુ મધ્યમાં સબળા જીવે, નબળાને સબળા ઍ જાય. શકિત એજ છે સત્ય કાયદે, નિર્બળતાજ અધર્મ વિચાર; શુષ્ક જ્ઞાનીઓ જડે લેકોને, પડે નહિ સમજણ કંઈ સાર. ૯૧૬ For Private And Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૧૪ ) શકિતમંતનાં રાજ્યાદિક છે, સબળા પક્ષે થાતી છત; નિર્બલ નિર્બલ પક્ષવાળા, સબળાથી પામે છે ભીત. ૪૧૭ સબળાને સૂજે છે સર્વે, સર્વ શકિત પામે ભાઈ; બુદ્ધિસાગર શકત જનની, જગમાં સર્વે કરે સગાઈ. ૦૨૨ વ્યાવહારિક, આધ્યાત્મિક શકિતયો એજ શકિત જીવન છે. વ્યાવહારિક ધાર્મિક જીવનશકિતની વૃદ્ધિ અને તેની રક્ષા એજ ધર્મ છે. એ ધર્મથી જેઓ વિમુખ થાય છે. તેઓ અશકત, ગુલામ, દાસ થાય છે, માટે શકિતને ઉપદેશ આપવામાં આવે છે. શુદ્ધ હવા લેવાની અને અશુદ્ધ હવા કાઢીને જીવવાની આંબાની કળાશક્તિ ” એ વિષયમાં જીવનશક્તિને ગ્રહવાને તથા મરણ વિચારોને દૂર કરવાને ઉપદેશ દેવામાં આવ્યું છે. જેમકે– જીવનના સુધારા જે જે, જીવન હેતુઓ તાજા જેહ; ગ્રહે તેહને બીજા ત્યાગે, સન્નતિ શિક્ષા ગુણગેહ, દરેટ દેહજીવન ને મને જીવનના, હેતુઓ ગ્રહવા જયકાર; દેશ કોમ ને રાજ્ય ઉદયના, જીવનના હેતુ ત્યે સાર. ૯૩૨ ધર્મ વિચારે ને આચાર, ગ્રહવા યુક્તિ પ્રયુકત્યા સવે; ઝેરી હવા સમ વ્યસને દુર્ગુણ, તથા ત્યાગ જૂઠો ગર્વ. ૩૩ શક્તિ વિનાના જેહરીવાજો, જૂના પણ કરવા ઝટ દૂર, શકિત સહિત જે નવા રીવાજો, રહે ન્નતિ બને હજૂર. ૩૪ આંબાની પેઠે નવીન શક્તિ પ્રહવી” એ વિષયમાં શક્તિ પ્રહણ માટે અપૂર્વ વિચારોને પ્રવાહ વહેતો અનુભવાય છે. બાલક અને બાલિકાઓને ઉપયુક્ત બાબતનું ખાસ શિક્ષણ આપવાની જરૂર છે. તેમાં સૂક્ત મૂવ છે. જેવાં કે ૯૫૬ બાયલા સુસ્ત નહીં રહે, બેલે બોર વેચાય; અતણું સ્પર્ધા વિશે, શક્તિવણુ ન છવાય. યુક્તિ કળાઓ કેળવી, આત્મબળ ધરે બેશ; જીવીએ ને જીવાડીએ, દેશ કેમ હમેશ. ૫૭ For Private And Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( ૧૫ ) સ્વાતંત્ર્યાદિ શક્તિયા, ધર્મ રૂપ ગણાય; તેના વિના જ અધર્મ છે, ગ્રહવા ધમ સદાય. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir સર્વ પ્રકારના જીવનની, તિયાના ઉપાય; બાહ્યાંતર તે ધર્મ છે, ધરજો તે ચિત્તમાંથ. ઇત્યાદિ. tr છે. “ સંગતથી આરામ છે તેનું સ્વરૂપ દર્શાવ્યું છે. 33 “ આંબાની ત્રણ અવસ્થા પરથી શિક્ષણુ એ વનામાં ત્રણ્ય અવસ્થાનું રસિક આનુભવિક વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. તેમાં યૌવનવયની અત્યંત ઉપચાગિતા જણાવી છે. યુવક વયનુ' રસીલું વર્ણન ખાસ વાંચવા જેવુ છે. વૃદ્ધાવસ્થા મૃત્યુ એમાં વૃદ્ધાવસ્થાનું કરૂણા રસમય વર્ણન અવલાકાય એ કવતામાં વૃદ્ધાવસ્થાની ઉપયેાગિતા કઇ દિશાએ 22 ... સદ્વિચાર। પ્રવૃત્તિયેા, પરંપરા વર્ષનાર; ખીજો પાછળ રાખીએ, ક્જ એજ નિજધાર. “ આમ્રવૃક્ષની પાછળ સતત * એ શીક કવનામાં સ્વાત્મ પાછળ સ્વસમાન મનુષ્યાને પ્રગટાવવાની શિક્ષા દર્શાવી છે. જેમકે—— પાછળ સતતિ હેતુઓ, વહે તેવા ઉપાય; ધારણ કરવા ઉધમે, કેંદ્રા એ ન્યાય. નિજ પાછળ નિજ ધર્મનાં, સંતતિ ખીજો જે; કાટિ ઉપાયે રક્ષવાં, શિક્ષા સદ્ગુણુ ગેહ. લેાકાનુગ્રહ કારણે, નિષ્કામી જે સત; તે પણુ એ વ્યવહારને, આદરતા ગુણુવંત. પય ૬૧ નિજની પાછળ થાય અનેક, ધારા એવા ટેક વિવેક; ધર્માં વિચારાયારે એમ, વંશ પર પર કારકક્ષેમ. For Private And Personal Use Only ૧૦૨૦ ૧૦૨૩ ૧૦૨૨ ઇત્યાદિ ખાધને આચારમાં મૂકનારાએ સત્ય ધર્મીએ છે, ઇત્યાદિ અવ મેષાય છે. ૧૦૨૪ “ એકના નાશમાંથી અનેકની ઉત્પત્તિ ” એકના નાશમાંથી અનેકની ઉત્પત્તિ પોતાની પાછળ થાય એવી શુભ પ્રવૃત્તિયેા સેવવા માટે સમ્યક્ત્વને લખવામાં આવ્યાં છે. જેવાંકે ૧૦૩૪ Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (૧૬). શુભમાં એક વિષેથી અનેક, પ્રગટે એ જાણુ વિવેક; સર્વ મનુષ્ય એવું ચહાય, ગુપ્ત રહસ્ય વિરલા પાય. ૧૩૬ પિતાની પાછળ ધમ્ય શક્તિમય સર્વ વિચાર અને પ્રવૃત્તિ વહે એવા એકમાંથી અનેક પ્રગટે એવી દૈવી શક્તિવાળા પ્રગટાવવા માટે ખાસ હાર્દિક કવન છે. સજજનનું સર્વે, સારા ઉપયોગમાં આવે છે ” એવિષયમાં સજજનવત આત્મભોગી થવાની આવશ્યક્તા દર્શાવી છે. તેમાંનાં પો મનન કરવા લાયક જેવાં છે. જેવાકે— આંબા જે આત્મભેગી ઘે, જગમાં જીવન કર પ્રચાર; સ્વાર્થે પરમાર્યો કરવા સહુ, છગ્યાને તુજને અધિકાર. ૧૦૪૬ સ્વાગે સર્વે ખપમાં આવે, એ થાજે પૂર્ણ ઉદાર; લમી સત્તા વિધાદિકને, શુભપયોગી થા નિર્ધાર. ૧૦૫૪ ધર્માથે વાપરજે સર્વે, પાછળ પણ એવો ઉપયોગ; કરજે માનવ શુદ્ધ ભાવથી, નિરાસક્તિએ કરે ભોગ. ૧૦૫૫ નિરાસક્તિથી બંધ નહીં છે, આસક્તિથી થાત બંધ; નિરાશક્તિ પ્રગટે છે જ્ઞાન, અજ્ઞાને માનવ છે અંધ. ૧૦૫૭ નિરાસક્તિપણે જે આત્મભાગી બને છે તે સર્વોત્કૃષ્ટ કમાગી છે. આ સક્તિ વિના સર્વ કર્તવ્ય કર્મો કરતાં બંધ થતું નથી, ઈત્યાદિનાં સરસ કવને વાંચવા જેવાં છે. ' અમર નામના ” જેઓ પરમાર્થી બને છે તે અમર નામ કરે છે એમ પોપ્યું છે. જેમકે – બની ભકત શરા કરી નામનાઓ, બની દાની ત્યાગી તજી કામનાઓ; ભલોમાં સદા ભાગ લેતા વિવેકે, કરે કામ સારાં સદા ટેક નેકે ૧૦૬૬ કરી સ્વાપણે જે મર્યા ભાગ્યવંતા, કરી નામના તેજ જીવ્યા હતા; બની કર્મભેગી કર્યા કામ સારાં, વિવેકી બની કાજ ત્યાગ્યાં નઠારાં. ૧૯૬૫ સ્વાર્પણ કરતાં રહેતાં નામ, બનતાં યોગી મન નિષ્કામ; જ માનવ જગમાં નામ, સ્વાધિકારે કરતાં કામ. ૧૯૭૧ For Private And Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૧૯૮૭ પરમાર્થ જીવન જેઓ ગાળે છે તેઓ પ્રભુ જીવનમય બની અમર નામનાઓ કરે છે. “ આમ્રવૃક્ષ ભૂમિના રાજા પ્રજાને આશીર્વાદ ” એ શીર્ષકકવામાં ગુરૂશ્રીએ રાજા પ્રજાને આશીર્વાદ આપ્યો છે તે વાચવા લાયક છે. શ્રીમંત સયાજીરાવ છે, નૃપતિ વિવેકી ગુણભર્યા, દેશાભિમાની રવિસમા, નિજ તેજથી જ અલંકર્યા વિધા પ્રચારક ભુભુજોમાં, સર્વથી જે અગ્રણ, સ્વાતંત્રને પ્રસરાવવા, જેની પ્રવૃત્તિ શુભ ગણવણે અઢારે નીતિથી, ચાલે જ રાજ્યપ્રતાપથી, ન્યાયાલયોમાં ન્યાયને, આપે સુનીતિ છાપથી; નિજ જન્મભૂમિ દેશના, રાજા વિષે છે ગુણ ઘણું, રાજા સયાજીરાવમાં, ગુણગણતણી ના કઈ મણ. ૧૦૦૮ વણે અઢારે પ્રગતિના, ૫થે વહે છે શક્તિથી, સર્વે મનુષ્યો શાંતિમાં, રહેતા પ્રભુની ભકિતથી; શ્રીમત્ સયાજીરાવ પર પ્રેમે ભરેલી છે પ્રજા, જેની કરૂણ દૃષ્ટિથી, અપરાધીની ટળતી સજા. ૧૦૦૮ સંવત ૧૮૬૪ ના ચૈત્ર સુદ ચોથના દિવસે જૈનાચાર્ય શ્રી બુદ્ધિસાગરસુરિ વડોદરામાં વિરાજતા હતા. તત્સમયે શ્રીમંત સયાજીરાવ ગાયકવાડ સરકારનું વ્યાખ્યાન માટે આમંત્રણ થવાથી આચાર્યશ્રીએ ગાયકવાડ સરકારના લક્ષ્મી વિલાસ રાજ્ય મહેલમાં હજારે સત્તાધિકારિયે, વિદ્વાનેની સમક્ષ “ આ મેગ્નેતિ ” એ વિષય પર પાણબે કલાક પર્યત વ્યાખ્યાન આપ્યું હતું. તે વ્યાખ્યાનને પાદરાના વકીલ ત્રીવનદાસ દલપતે ઇંગ્લીશ ભાષામાં પુસ્તકાકારે છપાવ્યું છે. ગાયકવાડી રાજ્યના સુબાએ, સરસુબાઓ, વહીવટદારે, મુન્સફ વર્ગ, ડેપ્યુટીઓ વગેરેને આચાર્ય શ્રી અને વિષયને બોધ આપે છે, અને અધાપિ પર્યત આચાર્યશ્રીને ગાયકવાડી રાજ્યમાં વિશેષતઃ વિહાર થયો છે, અને તેમણે ગાયકવાડી રાજ્યના તાલુકાઓમાં ગામડાઓમાં ધાર્મિક સામાજીક, નૈતિક અને કેળવણું વગેરે સંબંધી સેંકડો-હજારે વ્યાખ્યાને આપ્યાં છે. શ્રીમંત સયાજીરાવ ગાયકવાડના અનેક ગુણને સાક્ષાત તથા પરંપરાએ પરિચય થએલે હેવાથી તથા પિતાની જન્મભૂમિના રાજા હવાથી વિજાપુર વૃતાંત નામના પુસ્તકમાં પણ તેમણે શ્રીમંત સયાજીરાવના For Private And Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( ૮ ) ગુણાની, કાર્યાંની સ્તુતિ કરી છે. નિષ્કામ પ્રેમથી તેમની કરેલી સ્તુતિમાં પ્રેમ વગેરેના ઝળકાટ સમ્યક્ દેખાય છે. પૂજ્ય આચાર્ય ગુરૂમીને પ્રજાને નીચે પ્રમાણે આશીર્વાદ આપ્યા છે. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir અમ જન્મભૂમિ સાધુએ યાગી કીરા ત્યાગી, નિજ આત્મશુદ્ધિ ઝટ કરેા શાંતિ લડેા વૈરાગીઓ આલે યુવાને વૃદ્ધ સહુ શાંતિ મઝાની પામી, ચઢતી કળાથી સહુ જના પ્રમતિથિરે સ્થિર ઝામશા અમ જન્મભૂમિ દેશમાં પશુઓ ભલી શાંતિ હા, પંખી લહેા શાંતિ ઘણી વનરાજીમાં શાંતિ રહેા; શુભ જ્ઞાનીઓ પ્રકટ ઘણા સાધુ મહત્તા યાસી, શુભ દાની પ્રગટે ત્રણા શ્રી કહ્યું જેવા ભેગીઓ. કવિયા વડે શૅાભી રહેા અમ જન્મભૂમિ જયરી, વિદ્વાન પ્રકટા ક્ષત્રીઓ, વૈશ્ય પ્રજા સુખ કરી; નન્દન સમા શાભી રહેા અમ દેશ ધર્માં સમૃદ્ધિથી, શુભ શક્તિયે પ્રકટયા કરો, દૈવી જનાની વૃદ્ધિથી. X x x x અમ જન્મભૂમિ દેશ તુ' સહુ દેશ અમ જન્મ ભૂમિ માત !!! તુ x For Private And Personal Use Only x x શિરપર ગામજે, લીલા ભરી બહુ વાસને. ૧૧૦૬ x ૧૦૨ રાજા પ્રજાના ઐકય માટે તેમના નીચે પ્રમાણે ઉદ્ભારી છે. રાજા પ્રજાના ઐકયમાં પરમાત્મર્થાત ગજતી, રાજા પ્રજાના એયથી પ્રતિ પ્રભુતા સર્જતી; ૧૧૦૪ ૧૧૫ પૂજ્ય આચાર્યશ્રીએ જન્મભૂમિ ગુજરાત દેશ માટે હૃદયના જે ઉદ્ગારા કાઢયા છે. તે શુભાશીર્વાદ રસથી છલકાઇ જાય છે, જન્મ ભૂમિપ્રેમ, દેશપ્રેમ. જન્મભૂમિ દેશની પ્રગતિની અભિલાષા કેટલી બધી છે ? ભાવનાગાની સાથે તેમણે સ્વદેશના સર્વ લોકોની ઉન્નતિ માટે હારા વ્યાખ્યાન આપ્યાં છે. જૈન હિંદુ મુસલમાન વગેરે સવ લકાને તેમણે કેળવણીના માખાના વગેરેથી ચેતાવ્યા છે. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org "C Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૯ ) રાજા પ્રજામાં એય ડા નહિ ભિન્નભાવ રહ્યા દા. એવી પ્રભુને પ્રાર્થના સામ્રાજ્ય માટે સદા. ૧૧૦૧ ધર્માચાર્યોમાં ધાર્મિક ભાવનાની સાથે આવી રાજા પ્રજાના ઐકયની અને તેની સાથે સમાજ દેશ સધની સમષ્ટિ પ્રગતિ વડે સર્વ વિશ્વની પ્રતિ રવાની ભાવનાઓ પ્રગટે એ ખરેખર અભિનંદનીય છે. રાજા પ્રજાના ઐક્ય વિના શિખાના ખુરા હાલ થયા એ ક્રાણુ જાણુતું નથી. રાજા પ્રજાના ઐયથી બ્રિટીશ રાજ્યમાં પરમાત્મ શક્તિ ગાજે છે. સર્વત્ર સ` દેશામાં રાજા પ્રજાના ઐકય માટે ગુરૂશ્ત્રીએ પરમાત્માને પ્રાર્થના કરી છે. ધર્મ ગુરૂઆનું બ્ય છે કે રાજા પ્રજામાં ઐકય રહે એવા ઉપદેશ દેને અને તેની સાથે સર્વ શુભ ધર્મની રક્ષા કરવી. ગુરૂશ્રીએ આ કાવ્યમાં તે બાબતની સર્વ દિશામા જણાવી છે. આમ્રવૃક્ષ પ્રતિ સ્વાત્માાર ” એ વિષયમાં ગુરૂશ્રીએ પાતાનું હક્ય રેવુ" છે. તેનું વિવેચન કરતાં એક ગ્રંથ થઇ જાય તેમ છે. માટે અત્ર વત્સબંધી વિશેષ લખી શકાય તેમ નથી, તા પણ તેની દિશા દર્શાવવામાં આવે છે. ગુરૂશ્રીએ એ પ્રકારના સહકાર મેાધ્યા છે. ૧ મુખ્ય સજ્જત. ૨ માત્ર આ દ્રવ્ય સહકારી પોતાના આત્માની ઉન્નતિમાં જે જે હેતુ છે તે સર્વે જણાવ્યા છે. આત્માને ભાવ સહકાર કહ્યા છે. નાનાદિ ક્તિમય આત્મા બ્રહ્મસ્વરૂપ છે, તેને સહકારનુ રૂપક આપ્યુ છે. આત્માથી ભિન્ન ભિન્નપણે સહકાર છે. ક્ષ જ્ઞાની બ્રહ્મને સહકાર માને છે. બાહ્ય સહકાર જે રૂપ છે તે પણ વરૂપ છે. બહારૂપ છે. તેથી સહકારના અનેક અર્થા થાય એમાં કાંઈ આશ્ચય નથી. ગુરૂમીનું જન્મસ્થાન વિપુર છે. અમદાવાદની ભાગાળે કણબીઓના આવે છે તેમાં શિષ પિતા અને અબામાતાથી તેમના જન્મ થયા હતા. કૂર્મક્ષત્રિય જાતના તેના વંશો હતા. ગૃહસ્થ દશામાં તેમનું કુટુંબ સુખી હતુ. હાલ પશુ સુખી છે. તેમને સ`સારીપણામાં એ ભાઇ અને ને એના હતી. તેમના પિતા ખેતીના ધંધા કરતા હતા. ગુરૂશ્રીનુ સંસારીપણામાં અહેચરદાસ નામ પાડવામાં આવ્યું હતું, સાત આડે વર્ષની ઉમરે તેમને શ્રીમાલીવાડામાં ધનેશ્વર મહેતાની નિશાળમાં ભણુવા બેસાડયા હતા. આંક For Private And Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir શીખ્યા બાદ સરકારી ગુજરાતી શાળામાં દાખલ થયા હતા. તેમણે છઠ્ઠા ધરણું પર્યત અભ્યાસ કર્યો હતે. છઠ્ઠા ધોરણમાં બીજા નંબરે પાસ થયા હતા. દરેક રણમાં પહેલા અગર બીજા નંબરે પાસ થયા હતા. છઠ્ઠા ધોરણના વિદ્યાર્થીઓમાં તેઓ આગેવાન હતા. તેમના મિત્રોને ભણવા ગાણુવામાં સહાય કરતા હતા. ગુજરાતી ત્રીજા ધેરણમાં જ્યારે તેઓ અભ્યાસ કરતા હતા. ત્યારે તેઓએ જૈન વિદ્યાશાળામાં રવિદત્ત શાસ્ત્રી પાસે જૈન ધર્મ સૂત્રોને અભ્યાસ શરૂ કર્યો હતો. ધાર્મિક શ્રદ્ધા ભકિતના ગુણોથી આકર્ષાઈ ને દેશી-નથુભાઇ મછારે તેમને પિતાને ઘેર જમવા વગેરેની ગોઠવણ કરી. બાલ્યાવસ્થાથી તેમના મનમાં ઉન્નતિના વિચારો પ્રગટયા કરતા હતા. ખંત, ઉદ્યમ ચીવટથી તેઓ શાળામાં પાસ થયા, ત્યારબાદ રીખવદાસ અમૃ. લખ વકીલની દુકાને રહી કેટલેક તે દિશાને અનુભવ મેળવ્યો. ઈશ્વરલાલ દુર્લભરામ દેસાઈ પાસે તેમણે સંસ્કૃત પહેલી બુકને પૂર્ણ અભ્યાસ કર્યો. બાલ્યાવસ્થામાં તેઓ દરરોજ કસરત કરતા હતા, અને છઠ્ઠા ધોરણમાં કસરતમાં તેમણે ઈનામ મેળવ્યું હતું. પચ પ્રતિક્રમણ, નવ સ્મરણ, સિંદુર પ્રકરણ, જીવ વિચાર, નવ તત્ત્વાદિક શોભન સ્તુતિ વગેરેને છઠ્ઠી રણના અભ્યાસની સાથે અભ્યાસ કર્યો. તેઓ પ્રાતઃકાળમાં વહેલા ઉઠતા હતા. કાળજીથી અભ્યાસ કરતા હતા. કૃષિકર્મને લગતું શિક્ષણ મેળવ્યું હતું. પારેખની દુકાને બેસી સરાફીનામા વગેરેને અનુભવ મેળવ્યા હતા. તેમના પિતા જે ખાડીયું ખેતર વાવતા હતા તે પાસેના ખેતરમાં ગુરૂ આંબો હતે. તેમના બાળમિત્ર સાથે તેના પર ચઢીને-અનેક રમત રમતા હતા. છઠ્ઠી ધારણનો અભ્યાસ છોડયા બાદ ભવિષ્યમાં કઈ લાઇન-કઈ વૃત્તિ લેવી તે સબંધીના તેમના મનમાં અનેક વિચાર આવતા હતા. તેને નિવેડે તેમણે તે આંબા નીચે બેસી કર્યો હતો અને સંસ્કૃત ભાષામાં વિધાન થવા નિશ્ચય કરી, તેમણે દેશી નથુભાઈ મંછાચંદને પિતાને દઢ સંકલ્પ જણાવ્યા. દેશી નથુભાઇએ તેમને તેમના વિચારોમાં સહાય્ કરી. સં. ૧૯૫ર ની સાલમાં તેઓ આજેલ ગામમાં જતિશ્રી ગણપત સાગરજીના શિષ્ય બાપુલાલને ત્યાંના સંધના આગ્રહથી ભણાવવા ગયા. ત્યાં તેમણે યતિ–ગોરજીના અનેક મો વગેરેના પ્રત્યે જેયાતેમણે ધાર્મિક અભ્યાસ આગળ વધાર્યો. ત્યાં આવતા અનેક યતિ, સાધુઓને સમાગમ કરી વિનયથી અનેક વિધાએ આ નાઓ પ્રાપ્ત કરી. વિજાપુરના યતિશ્રી અમૃત વિજયજીએ તેમને કેટલાક અનુભવ આપ્યા. સં. ૧૮૫૪ ની સાલમાં મુનિરાજશ્રી કરવિજયજી અને ' ' . .! For Private And Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ર ) તેઓ મેસાણામાં રાજારામ શાસ્ત્રી પાસે ન્યાયને અભ્યાસ કરવા ગયા. ગુરૂમહારાજશ્રી રવિસાગરજીની સહાયથી તેમણે તર્કસંગ્રહાદિ ગ્રન્થને અભ્યાસ કર્યો. હેમલધુ પ્રક્રિયા, હેમલ વૃતિ વગેરેને અભ્યાસ કર્યો. ગુરથી રવિસાગરજી મહારાજને પ્રેમ સંપાદન કરી તેમણે તેમની પાસેથી અનેક અનુભવ પ્રાપ્ત કર્યા. તેમની વચન સિદ્ધિને આશીર્વાદ પ્રાપ્ત કર્યો. મેસાણામાં આવનાર અનેક સાધુઓનાં ચરિત્ર અવલેકમાં તથા તેમના વિચારોને અનુભવ્યા. પશ્ચાત સં. ૧૯૫૬ ની સાલમાં તેઓ પિતાના મિત્ર મોહનલાલ દેલતરામની તબિયત સુધારવા માટે પાલીતાણે ગયા, ત્યાં ચાર માસ લગભગ રહ્યા. તે પ્રસંગે તેમણે તીર્થ અને તીર્થયાત્રીઓ વગેરે સંબંધી અનેક અનુભવ મેળવ્યા. પક્ષ ત તેમણે સં. ૧૮૫૭ ના મૃગશીર્ષ ત્રીજના રોજ પાલનપુરમાં ગુરૂશ્રી સુખસાગરજીને વાંદવા ગયા. સં. ૧૯૫૬ માં પિતાનાં માતા અંબા અને પિતા શિવ મરણ પામ્યાં. ત્યારથી તેઓ વૈરાગી બન્યા હતા. પરણવાને તે તેમણે સં. ૧૮૫૪ ની સાલથી ત્યાગ કર્યો હતે પાલનપુરમાં શ્રીહીરવિજયસૂરિના ઉપાશ્રયમાં તેમણે દીક્ષા લેવા માગસર સુદિ પાંચમની રાત્રે દઢ નિશ્ચય કર્યો અને માગસર સુદિ છના રોજ મહામહૈત્સવ પૂર્વક ગુરૂશ્રી સુખસાગરજી પાસે ત્યાગની દીક્ષા લીધી. દીક્ષા લેવાની સાથે ચાણોદના જગન્નાથ શાસ્ત્રી પાસે મુકતાવળી તથા કાવ્યને અભ્યાસ શરૂ કર્યો. પહેલું ચોમાસું તેમણે સં. ૧૯૫૭ ની સાલમાં સુરત ક, સં. ૧૯૫૮ ની સાલનું પાદરામાં ચોમાસું કર્યું. સં. ૧૮૫૮ નું ભાણસામાં ચોમાસું કર્યું. સં. ૧૮૬૦ નું મેસાણામાં ચોમાસું કર્યું. ૧૯૬૧નું વિજાપુરમાં ચોમાસું કર્યું. સં. ૧૮૬૨ નું અમદાવાદમાં ચોમાસું કર્યું. સં. ૧૯૬૩ નું સાણંદમાં મારું કર્યું. સં. ૧૮૬૪ નું તેમણે ભાણસામાં માસું કર્યું. સં. ૧૮૬૫ નું ચોમાસું તેણે અમદાવાદમાં કર્યું સં. ૧૯૬૬ નું ચોમાસું સુરતમાં કર્યું. સં. ૧૮૬૭ નું ચોમાસું તેમણે મુંબઈ શહેરમાં કર્યું. સં. ૧૮૬૮ નું મારું તથા સં. ૧૮૬૦ ની સાલનું ચોમાસું અમદાવાદ શહેરમાં કર્યું. તે સાલમાં અષાડ વદિ બીજના રોજ મહાગુર શ્રી સુખસાગરજીએ કાલ કર્યો. સંવત. ઓગણસ સિનેમાં તેઓ થી પેથાપુર પધાર્યા. પેથાપુરના સંધના આસાક્ષી તેમજ અન્ય મોરા ગામના સંધના આગ્રહથી સં. ૧૮૭૧ ના ભારાસર સુદિ ૧૫ ના રોજ તેમને તેમના ગુરૂની પાટપુર આચાર્ય પદવીથી વિરાજમાન કર્યા. સે, ૧૯૭૦ નું ચોમાસું તેમણે માણસામાં કર્યું. સં. ૧૮૭૧ ની સાલનું માસું તેમણે પેથાપુરમાં કર્યું. સં. ૧૯૭ર ની સાલનું ચોમાસું તેમણે For Private And Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૧૨ ) વિજાપુરમાં કર્યું સ.૧૯૭૩ ની સાલનુ ચેમાસુ પેથાપુરમાં કર્યું સ ૧૯૭૧ ની સાલથી કયામ પુસ્તક લખવાના અતિ પરિશ્રમથી તેમને અર્ધું જ્વર લાગુ પડયા હતા. સ. ૧૯૭૩ ની સાલમાં તે દૂર થયા ત્યાદિ કારન Âથી તેમનાં ચેામાસાં આ સાલેાનાં આ ભૂમિનાં ભાગ્યે થયાં છે. દરેક ચામાસામાં તેમની સાથે સાધુ હતા. જે જે શહેરમાં ચામાસાં કર્યાં ત્યાં તેમણે ઉપદેશ આપી અનેક સુધારા કરાવ્યા છે, સુરતમાં સાધુ સંમે લનમાં તેમણે ભાગ લીધા હતા. મુખાઇના ચોમાસામાં મુંબઇના સધતુ અય તુટવાના પ્રસંગે તેમણે સમય સૂચકતાથી કામ લઇ જૈન સુખનુ ઐકય જાળવ્યું હતું. વિહારમાં અગર ચેામાસામાં બે ક્લાક ઉપદેશ, ત્રણ ચાર કલાક પુસ્તક વાચન, જાહેર ભાષણ, પુસ્તક લેખન, કર્મક્રિયા પ્રવ્રુત્તિ, ધ્યાન પ્રવૃત્તિ વગેરે આત્મ જીવનને પરમાર્થે ઉપયોગ કરવામાં ગુરૂજી અમ્રમત્તપણે વર્તે છે. તેમના ત્યાગી સાધુ શિષ્ય ધણા થાય છે, ગુચ્છના સાધ્વી ગામેગામ શ્રી ચેામસુ કરી ઉપદેશ આપે છે. આજ સુધીમાં તેમણે ચાસના આશરે ગ્રન્થા લખ્યા છે. માણસાના ઢાકાર, વરસાડાના ઠાકાર વગેરે ઢાંકારા, રાજાએ તેમના ઉપદેશ શ્રવણ કરી, તેમને સારૂં સન્માન આપી પૂજે છે. તેમના પ્રતિપક્ષી વચ્ચે તે નિર્ભયપણે ઉભા રહી કાર્ય કરે છે. તેમના વિચારો તથા તેમના આચારાના તથા આત્માના અનેક રાગી ભક્ત શ્રાવિકાઓ છે. ગુજરાત દેશમાં તે જૈન હિંદુ વગેરેમાં કામમાં ધણા પ્રસિદ્ધ છે. તે ભેદભાવ રાખ્યા વિના સર્વ જાતના મનુષ્યાને ખાત્મ સમાન ગણી ઉપદેશ આપે છે. બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, અતે ઢેડ ભ’ગી કામમાં પણ તેમના ભક્ત શિષ્યા ઘણા છે. જૈનધર્મી વિના અન્ય ધર્મી બ્રાહ્મણુ વગેરે લેાકા તેમને ગુરૂ જેવી બુદ્ધિથી માને પૂજે છે. વિજાપુરના તથા તેની આસપાસના સર્વ ગામેાના સર્વ જાતના લાકા પૂજ્ય આચાર્યશ્રીને મહાત્મા તરીકે પૂજે છે. પ્રસગાપાત્ત સબધ મેળવવા ઉપરની હકીકત જણાવી હવે પ્રસ્તુત વિષય સબંધી લખવામાં આવે છે. સંવત્ ૧૯૭૪ ના કારતક માસમાં તે પેથાપુરથી, વિજાપુર સધના આગ્રહથી વિહાર કરી વિનપુર આવ્યા. વિજાપુર અને તેની આસપાસના ગામામાં પ્લેગ ધણા ફેલાવાથી નિશ્પાયે સધની સાથે છાપરામાં તબુમાં ગુરૂ આંબા નીચે રહ્યા. તે પ્રસંગે પોતાની ગુરૂતામાં, આંબાની ગુરૂતાની સહાયતા હાવાથી ગુરૂએ આંબાનુ કાવ્ય કરી સ્વાત્માદ્ગારા પ્રકટાવ્યા છે. ગમનીગમમમિધ્યવર્તાવપિરીયલી એ પ્રમાણે ગુરૂબા પર શુદ્ધ પ્રેમ For Private And Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૧૧૧૧ (૨૩) ધારણ કરી તેમણે પિતાના ઉદ્દગાર પ્રકટ કર્યા છે. તે નીચે મુજબ છે. ગુરૂ સહકાર પ્રતિ ઉદ્દગાર શુભ બાલ્યવયમાં નિરખિ વિદ્યારે સહકારને, શોભા ભલી બહુ જાતની લાગેજ પ્યારી બાળને; ઉપયોગ મન માને કર્યો ત્યારે અવસ્થા મેથી, હે પણ અરે તવ ચિતમાં નિજ ફર્જ વસું બીજું નથી. ૧૧૧૦ કીડા કરી તવ પર બહુ મનમાનતી પૂર્વે અહે, શાંતિ લહે સહકાર તું ઉપકારમય જીવન વહે. ગુણ શિક્ષણ હાર સકળ જગમાં પ્રસરશે ઝળકતાં, માનવજને તેથી થશો ગુણગણવડે શુભ ચળકતાં. પુણ્ય બને તવ ઉન્નતિ અવતાર સારા તવ થશે, કૃતકર્મ નિર્જ રણું થશે મિથ્યાત્વ દુર્ગણતા જશે; પરમાર્થમય તવ જીદગી સહુને ઘણા ગુણ આપશો, તવ શિક્ષણ જગલોકમાં વાપરે બહુ વ્યાપશો. ૧૧૧૨ ત્રણ માસ તવ હેઠળ વસી સાચી સમાધિ દિલ વરી, શુભ યોગ શિક્ષણ શીખવ્યાં ગુરૂકુલ શોભા પદ વરી; વ્યાખ્યાન આપ્યા નવનવાં પૂજા ભણાવી સુખકરી, પ્લેગ પ્રસંગે લેકને સંતષિયા મન ભયહરી. ૧૧૧૩ અમ સાધુએ તવ છાંયમાં અભ્યાસ સાને કર્યો, શુભ ગ ગ્રન્થ વાંચીને ઉત્સાહ મનમાંહી ધર્યો; રાત્રે કર્યું તવ હેઠળે પરમાત્મ ચિંતન પ્રેમથી, નિમિત આશ્રય તું બન્યો ગુણસંસના શુભ નેમથી, ૧૧૧૪ ગુરૂઆંબા નીચે ગુરૂ મહારાજે પિસ, મધ, ફાગણ માસ સુધી વાસ કર્યો હતે. આંબા નીચે વ્યાખ્યાન આપતા હતા, અને સકળ સંઘ વ્યાખાન સુણીને ધર્મમાં તત્પર થત હતા. તેમના સાધુ શિષ્ય વૃદ્ધિસાગરજી, દેવેનસાગરજી, કીર્તિસાગરજી, જયસગરજી, ઋદ્ધિસાગરજી, તિલકસાગરજી, પન્યાસ અછતસાગરજી, મહેન્દ્રસાગરજી, હેમેન્દ્રસાગરજી વગેરે પ્રાણુખ્યામ, નેતિ, ધતિ, વૈલિ, બસ્તિકર્મ, વજોલી વગેરે વેગની ક્રિયાઓ કરતા હતા. રાત્રે ભજન ગવાતાં હતા. બપોર જેને ધર્મશાસ્ત્રાભ્યાસ, સામયિક, પ્રતિકમણું વગેરે ધર્મ For Private And Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (૨૪) પ્રવૃત્તિ કરતા હતા. કેટલાક જૈન ત્યાં અખાડા કરી કુસ્તી કરતા. કેટલાક જૈના વૃક્ષારોહણ કલા પોતાની મેળે શીખતા હતા, રાત્રે દશ વાગ્યા સુધી જેના ગુરૂ પાસે બેસી જ્ઞાનગોષ્ઠી કરતા હતા. આંબાની નીચે ધાર્મિક પ્રવૃનિયા એ પ્રમાણે થતી હતી. તેથી જૈતેમાં ગુરૂકુળની ઉપયેગિતાના ખ્યાલ સારી રીતે આબ્યા હતા. ગુરૂરાજે આંબાના ઉત્તરોત્તર અવતારની ઉન્નતિને આશીર્વાદ આપ્યા છે. સકાર વૃક્ષ નીચે યેાગધ્યાન જ્ઞાન સમાધિથી આત્મ સુખના ગુરૂએ અનુભવ કર્યા હતા. અને તેથી નિમિત્ત આશ્રયભૂત સહકાર પર શુદ્ધ પ્રેમ ભારણુ કરી ઉન્નતિ પ્રંચ્છી છે; તે સર્વથા પ્રશસનીય અને અનુકરણીય છે. જે જે અશે જે જે છડે પોતાના પર ઉપકાર થાય છે તે તે જીવાનો તેને અંશે ગુણાનુરાગે પ્રસંશા કરવી તે સોના સ્વભાવ छे. परगुणपरमाणु पर्वतीकृत्य नित्यं निजहृदि विकसन्तः संतिसन्तः વિજયન્તઃ એ સૂક્ત પ્રમાણે મહાત્માઓ મૂળમાંથી પણ ગુણુ શિક્ષણા ગ્રહી તેને સ્તવે છે. આત્મજ્ઞાન ગમે ત્યાંથી જતેને ગુણ શિક્ષા લેતાં કાવ્યા કરી શીખવે છે. જીઓ સહકારની નીચે પ્રમાણે સ્તુતિ કરવામાં આવી છે. વાહ વાહ આંબા ખળવડે વધતો રહે આશ્રય નહીં, કુદ્રત તા એ કાર્ય નિજ સંકિતથી વધવુ સહી; જીવા આવે છે વિશ્વમાં કાર્ટિકાએ આદરી, મડદાલ વે નહિ કદિ જાતા ઘણા જૂવા ભરી. સાત્વિક લાયક ભૂમિમાં ઉગે ન ખારી મહીવિષે, મીઠી મઝાની ભૂમિમાં અવતાર જ્યાં ત્યાં તત્ર દિસે; સાત્વિક લાયક જન્મભૂમિ દેશ વ્હાલા રોાભતા, સાબરમતીના કાંઠડા ગંગા સમા જગ આપતા. લીલાં રૂપાળાં પાંદડાં તવ હસ્ત છે દાનૈશ્વરી, મત્રતા જગલેાકને હાલી થઇ નીચા જરી, આવા અમારા આત્મ સમ સર્વે જીવે: રૂઢ્યું ગ્રહી, વાહવાહ તારી સભ્યતા વિતથીપણું કેવું અહે।. અમ ભૂમિનાં છે ભાગ્ય હારો જન્મ ઉપકારી થયા, દ્દાતાર કવિ વિદ્વાન શૂરા ભાગી દેશે અવતર્યાં; વાહ વાહ આંબા તાઘરી પ્રભુતા અને ગ'ભીરતા, ક્ષત્રી સમા છે શૂરતા દુઃખા પ્રસંગે ધારતા. For Private And Personal Use Only ૧૧૨ ૧૧૨૭ ૧૧૨૮ ૧૧૨૯ Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૫ ) કલિકાલમાં અમૃત ફલેને આપ દીઠ ખરે, કુકતતણ શુભ બાગમાં મંગળ મઝાનાં ગુણ ભર્યો; સરકાર રાજા શેઠિયા ઠાકર તવ રક્ષા કરે, આંબા ન કાપે કોઇ જગ એવી પ્રતિજ્ઞાઓ ધરે. ૧૧૭૦ એ પ્રમાણે આંબાની સ્તુતિ કર્યા બાદ આત્મારૂપ આમ્રવૃક્ષનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે, પશ્ચાત્ અધ્યાત્મ આમ્રનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. પશ્ચાત બાહ્યાંતર આશ્ર દર્શનનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. પશ્ચાત ભારત દેશને સહકારનું રૂપક આપી તેનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. ગુજરાત આદિ સર્વ દેશને ભારતદેશ-આર્યદેશ હિન્દુસ્થાનમાં સમાવેશ થાય છે. તે ભારતદેશની ઉન્નતિ માટે ગુરૂશ્રીના હૃદયમાં જે લાગણી છે અને તે માટે તે સત્યદેશ ભક્ત છે; તે તેમનાં નીચે આપેલા કવનથી વાચકોને સહેજે સમજાય તેમ છે. ભારત મહા સહકારના સેવક રસીલા જન બની. ભારતતણી પ્રગતિતણાં સહુ ગાયને પ્રેમે ભણી; સહકાર ભારત ભવ્યતા પ્રગતિ વિષે સ્વાર્પણ કરો, એ ધર્મ સાચે જાણે સહુ ભારતીએ મન ધો. ૧૧૩ સહુને ચહે સહુને મળે છે અરસપરમાં પ્રભુ, આપો પરસ્પર સહાયને એ રહેણીથી થાશો વિભુ; ભારત મહા સહકારનાં મીઠાં ફલેને ચાખશો, શક્તિ સકલ પ્રગટાવીને નિજ નામ જગમાં રાખશે ૧૧૪૧ આ દેહનાં જે પંચભૂતે તત્ત્વ હારા જાણવાં, હારાજ હારી ભકિતથી તુજમાંહિ તેહ સમાવવાં; હારાં હૃદયને દેહને વાચા વગેરે શકિતઓ, સ્વાર્પણ સકલ તુજને કરી જે જે જ પ્રગટી વ્યક્તિ. ૧૧૪૨ નવે નવ રસના જોરથી સહકાર ભારત જગ , સહુ દેશમાં શિરોમણિ અધ્યાત્મ ગુરૂપદને લા; બહુ બ્રહ્મજ્ઞાની ગીઓ તીર્થકરેથી શોભતે, સહકાર ભારત સાત્વિક શક્તિવડે જગ થોભતે. ૧૧૪૩ હસ્તે પરસ્પર મેળવી હદ પરસ્પર મેળવી, વિદ્યાદિ શકિત મેળવી અનુભવ પરસ્પર ભેળવી; For Private And Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (૨૬) કરી ઍજ્ય ભારતવાસીઓ સહકાર ભારત ઉઝવો, પ્રગતિ તણાં કાવ્ય કરી ક્યારે ન કેને દૂહો ૧૧૪૪ ભારત મહા સહકારને પ્રતિપક્ષીઓથી રક્ષા, છેદો નહીં ભેદ નહીં ક્યારે ન તેહ ઉપેક્ષ; અંગે ઉપાંગે ખીલવવા કટિ ઉપાયે કેળવે, સહુ જાતનાં બળ એકઠાં કરીને જ તેમાં ભેળવો. ૧૧૪૭ જેના તળે આશ્રય ગ્રહી જીવો વિલાસ બહુ કરી, ક્રીડા કરો બહુ જાતની જેના કહાવે છે વળી; દેહી બને ના તેહના સ્વાર્પણ તદર્થે સહુ કરો. નિજ ધર્મ એ જાણીને તેને ન જ્યારે પરિહરે, ૧૧૪૮ જેના રહીને આશ્રયે જીવન ગુજારે સુખ વિષે, તેનાં ન મૂળ ઉખેડશે એવું પ્રબોધે મહીવિષે; સહુ શુક ભેદો ભૂલીને એકકે કરી સ્વાર્પણ કરી, સહકાર મહાભારતતણું સેવા કરો ફજે ધરી. સહકાર ભારત સ્કંધને પાડે ન જુદા મત કરી, શુભ ય રસ વહેતે રહે સર્વાગ શકિત ભરી; અંગે ઉપાંગે એહવા ત્યાં શકિત સહુ ઉલસે, સહુ દેશ ધર્મ શિરોમણિ સહકાર ભારત જગ દિસે ૧૧૫૦ ભારત મહા સહકારને ઉચ્છેદ થાત જે થકી, તે ધર્મ વા ધર્મ નહીં સિદ્ધાંત એ જાણે વકી; સહકાર ભારત સર્વેના માટે અને તે સર્વને, અભિમાની એવા જે બન્યા નહિ દોષ તેને ગર્વ. ૧૧૫૧ સહકાર ભારત પ્રેમમાં સહુ ધર્મનાં રક્ષણ રહ્યાં, સહકાર ભારત પ્રેમ વણ મડદાસમાં માનવ કહ્યાં; ભારત મહા સહકારના પોષક બને નરનારીઓ, તમવણ સમજે અરે નિજ જન્મ મિથ્યા હારીયે. ૧૧૫૩ પિષે હૃદયના પ્રેમથી સહકાર ભારતને સદા, વિદ્યા ધનાદિ શક્તિથી શોભાવશે તેને મુદા; તમ સ્વાર્પણ ભાવ વર્ણ નહિ જીવતા નિજને ગણે, બ્રિટીશ મહા સામ્રાજ્યની ભક્તિતણું ગાને ભણે. ૧૧૫૪ For Private And Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૭ ). અંગે ઉપગે રોમરોમે શક્તિ નવલી વધતી, એ શકિતઓ સહુ લોકનાં પરમાર્થ કાર્યો સાધતી; ભારત સ્વરૂપી આમ્ર પર શુભ ધર્મ કેયલ ટહુકતી, આનન્દ ક્રીડા દાખવી આનન્દ મેઝે ઝૂકતી. ભારતરૂપ સહકારની રક્ષા-પ્રગતિ સંબંધી ઉપયુંકત કવનમાં કંઈ બાકી રાખવામાં આવ્યું નથી. કેન્સેસ વગેરેમાં મતભેદ પડે છે. પરંતુ તે ન પડવા જોઈએ. હિન્દુ, મુસલમાન, પ્રીતિ વગેરે સર્વ ભારતવાસી જનોએ હિન્દુસ્થાનના ભલામાં પોતાનું ભલું માનવું જોઈએ. ભારત દેશના દેહીઓ જે બને છે તે મહા પાપ છે. ભારત દેશના દેહીઓ ન બનવા માટે ખાસ શિખામણ આપી છે. એકંદર સાત્વિક ભારતદેશની ભૂમિ છે. ભારતદેશરૂપી સહકારનું અનેક રીતે પિષણ કરતાં તેના પર અમૃત ફલે પ્રગટશે ને તેના મધુરરસનું ભારતવાસીઓ આસ્વાદન કરશે. ભારત દેશમાં પ્રભાત પ્રગટયું છે. હવે પ્રગતિ સૂર્યોદય પ્રગટવાની તૈયારી છે. કોન્ફરન્સ, કેન્સેસ, હેમરૂલ લીગ વગેરે પ્રભાતનાં ચિન્હ છે. ભારતદેશીઓના ગુરૂ હાલ બ્રિટીશે છે. તેઓની પાસેથી ઘણું શિખવાનું છે, ભારતવાસી શિષ્ય છે અને તેઓ બ્રિટીશ ગુરૂઓની સેવા કરી તેમની સર્વ કલાઓ ગ્રહણ કરી, પુનઃ તેના જેવા બની ભારતની સ્વતંત્રતા પ્રગટાવશે, સુવર્ણની પેઠે ભારત વાસીઓને કષ, છેદ, તાડન તાપ વગેરે કસોટીઓમાંથી પસાર થવાના પ્રસંગો હજી ઘણું અનુભવવા પડશે. પશ્ચાત તેઓની શિષ્યપણુની શુદ્ધતા થશે અને ગુરૂપદને લાયક થઈ ભારતનું ગૌરવ વધારશે. જૈનાચાર્ય ગુરૂ શ્રી જેમ જૈનધર્મના પ્રવર્તક છે, તેમ ભારતના ભક્ત છે અને તે દેશ ધર્મ સંબંધી સ્વફરજ ઉપદેશથી અદા કરે છે. ગુરૂશ્રીએ ભારત સહકારને આદર્શ યોગી તરીકે સ્તવ્યો છે. જેમ સહકાર આદર્શ યાગી છે તેમ ભારતરૂપ સહકાર આદર્શ યોગી છે. યોગી કર્તવ્ય કર્મો કરે છે પણ તેમાં આસક્તિ ધારણ કરતા નથી તેમ સહકાર તથા ભારત સહકારની યોગી દશા જણાવી છે. ભારત સરકારમાં હિન્દુ, જૈન, મુસલમાન, પારસી, બ્રીસ્તિ આદિ સર્વ પ્રજાએ તથા તેના ધર્મોને સમાવેશ થાય છે, તેથી તેને આદર્શ યોગીનું રૂપક આપવામાં આવ્યું છે. ભારત. સહકાર શિક્ષણમાં અનેક ગુણોનું વર્ણન કર્યું છે, ગુરૂજીએ ગુણ દૃષ્ટિએ કાવ્ય બનાવ્યું છે, અને ગુણ દષ્ટિએ તેમાંથી ગુણ શિક્ષણ લેવાં જોઈએ એમ જણાવે છે. For Private And Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૧૧૬૦ (૨૮) આ વિશ્વમાં ગુણ દષ્ટિએ ગુણ શિક્ષણ લેવા વિષે, સ્તવના સકલની સંધટે પ્રભુતા ગુણેની જ્યાં દિસે; ગુણ ગ્રહણ કરવા કારણે ઉપયોગ સારે ધૂળને, ગુણ શિક્ષણે ઉપયોગ છે ઝેરી દુમના મૂળને. સહકાર શિક્ષણ કાવ્યને ઉપદેશ લાયક જન પ્રતિ, ગુણ રાગીઓના હેત છે સવળું ગ્રહે જેની મતિ; સહકાર શિક્ષણ કાવ્યને વાંચે સુણે ગુણદષ્ટિએ, સહુ જાતની પ્રગતિ કરી હાલે પ્રભુની સૃષ્ટિએ. ૧૧૬૫ સજ્જનને સહુ ગુણ દેખાય, દુર્જનને દેશે પખાય; માં ત્યાં સદ્ગણ દેખે ભવ્ય, કરવાં કર્મો સહુ કર્તવ્ય. ૧૧૮૭ આમ્રવૃક્ષને પ્રતિ ઉપાર, વાભે કાવ્ય કરીને સાર; પ્રતિ ઉપકારે કીધા વિના, જગમાં સજજન નહીં છે જના. ૧૨૧૭ ઉપર પ્રમાણે સહકાર શિક્ષણ કાવ્યને ગુણ દષ્ટિએ રહ્યું એમ જણુંવવામાં આવ્યું છે. કાવ્ય કરીને આમ્રવૃક્ષને પ્રતિ ઉપકાર વાળે એમ ગુરૂજી કવનમાં જણાવે છે. ગુરૂ મહારાજે “આમ્રવૃક્ષાદિની શાંતિ માટે પ્રભુ પ્રાર્થના કરી છે. પ્રભુ પ્રાર્થનામાં પરમાત્માની અનેક સાપેક્ષભાવે સ્તુતિ કરી છે. માયા–અર્થાત લક્ષ્મી, ભાવલક્ષ્મી શક્તિના પતિ તરીકે પરમાત્માને ભાયાપતિ વર્ણવ્યા છે. છેવટે પરમાત્માને સ્વકમોગનું સ્વાર્પણ કર્યું છે. ” “અંતિમ નિવેદન” માં આચાર્યશ્રીએ જ્ઞાનયોગ અને કર્મયોગ વડે મનુષ્ય પરમાત્મ પદને પ્રાપ્ત કરે છે તેને નિશ્ચય જણાવ્યો છે. જ્ઞાનપૂર્વક અનાસક્તિથી સર્વ કર્તવ્ય કર્મો કરવા માટે ખાસ ઉપદેશ આપવામાં આવ્યું છે. અંતિમ નિવેદનમાં ગુણશિક્ષણકર્તવ્ય કર્મોની પ્રવૃત્તિને બોધ આપવામાં આવ્યો છે. છેવટે “આશીર્વાદ ” એ શીર્ષક વિષયમાં જન્મભૂમિ દેશજનેને આશીર્વાદ આપ્યા છે. ઓગણીસે ચુતેર સં. ૧૮૭૪ ચૈત્ર સુદિ પાંચમે કાવ્ય સમાપ્ત કરવામાં આવ્યું છે, એમ છેવટે જણાવવામાં આવ્યું છે. ગુરૂ મહારાજે ચૈત્ર સુદિ સાતમે છાપરે-તંબુમાંથી લોદ્રા તરફ વિહાર કર્યો હતો. મહેસાણે ભાસ ક૫ ઉપરાંત રહી વિજાપૂરના જૈનસંઘની ઘણું વિનંતિથી સં. ૧૮૭૪ની સાલનું ચોમાસું વિજાપુરમાં તેમણે કર્યું છે. વિજાપૂરના જૈનસંઘને જ્ઞાનમંદિર (જ્ઞાનભંડાર ) કરવા તેમણે ઉપદેશ આપે છે. વિજાપુરમાં કેળવણી, સામાજિક પ્રગતિ, ધર્મ પ્રગતિ સંબંધી તેમણે હૃદયના For Private And Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ર ) જુસ્સાથી ઉપદેશ આપ્યો છે. કડી પ્રાંતના સુબાસાહેબ શ્રી. સંતરાવ ગાયકવાડને તથા વહીવટદાર મુન્સફ વગેરે સત્તાધિકારીઓને તેમણે જેઠ માસમાં રાજ્ય પ્રજાની ઉન્નતિ સંબંધી જાહેરમાં અસરકારક ઉપદેશ આપ્યા હતા. મે. સુબાસાહેબ શ્રી. સંતરાવ ગાયકવાડે ભારત સહકાર શિક્ષણ વાંચ્યું છે. ગુરૂશ્રીએ તેને ભાવાર્થ સમજાવ્યાથી તેમણે સર્વત્ર પુસ્તકના પ્રચારની આવશ્યકતા જણાવી હતી. ધર્માચાર્યોના હાથથી લખાયેલું આવું સાર્વજનિક પુસ્તક સર્વત્ર પ્રસરાવવાની જરૂર છે કે જેના વાચનથી ગુજરાતવાસીઓની ઉન્નતિ થાય. ગુજરાતી ભાષામાં લખેલું સાર્વજનિક, નૈતિક, દૈશિક, પ્રગતિમય વિચારોથી ભરપૂર પુસ્તક ખરેખર સર્વત્ર પ્રચાર પામે એવા ઉપાયો જે વિદ્વાનેસત્તાધિકારિયો લેશે તે તેઓની ઉન્નતિ થશે એ નિઃસંશય છે. કમગ, સાબરમતી ગુણ શિક્ષણ કાવ્ય અને ભારત સહકાર શિક્ષણકાવ્ય એ ત્રણ પુસ્તકો સાર્વજનિક સર્વજાતીય પ્રગતિ સહાય ભૂત છે, એમ વિદ્વાને વાંચીને એકી અવાજે બોલી ઉઠે છે. સાબરમતી ગુણ શિક્ષણ કાવ્યમાં દર્શાવેલાં ગુણ શિક્ષણથી સહકાર ગુણ શિક્ષણે જુદાં છે. પરંતુ સર્વ પ્રકારની ઉન્નતિમાં એક સરખાં બને ઉપયોગી છે. ભારત સહકાર કાવ્યને બોધાત્મક, શિક્ષણાત્મક શાંત રસમાં સમાવેશ થાય છે. આ કાવ્યમાં ઉપમા તથા શબ્દ લાલિત્ય કરતાં ભાવરસ પ્રધાનતા છે. અને તે એકંદર સાર્વજનિક ઉન્નતિ કરવામાં ઉપયોગી છે, તેથી તેને સાર્વજનિક દૃષ્ટિએ પ્રચાર થવાની જરૂર છે. ગુરૂ મહારાજ શ્રી પ્લેગના પ્રસંગમાં છાપરે રહ્યા હતા ત્યારે તે તરફ લોકેની શાંતિ સારી રહી હતી-હિંદુ અને મુસલમાન કેમ બનેને આચાર્ય મહારાજ તરફ એક સરખો પ્રેમ છે. ભારત સહકાર શિક્ષણમાં આચાર્ય શ્રીએ બને કેમ તરફ એક સરખી પ્રેમ દષ્ટિ દર્શાવી છે. વિજાપુરના ભંગી ઢેડે વગેરે પણ ગુરૂઆચાર્યશ્રીંની પાસે દશ નાર્થે આવી ઉપદેશ સંભળે છે. સર્વ કોમેનું શ્રેય કરવા માટે ગુરૂ મહારાજની એક સરખી શુભ લાગણી તથા પ્રવૃત્તિ થયા કરે છે. ગુણાનુરાગી જને સારી રીતે લાભ લે એમ ઈચ્છવામાં આવે છે. ૧ લે. શા. મોહનલાલ જેસીંગભાઈ..; ૨ શેઠ પોપટલાલ કચરાદાસ. | વિજાપર જૈન મિત્રમંડળ. વખારિયા નાથાલાલ મગનલાલ, મેમ્બરે. જ દેશાઈ ચુનીલાલ દુર્લભદાસ. સં. ૧૮૭૪-માદરવા વદિ ૧૦. For Private And Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir અભિપ્રાયા. ભારત સહકાર શિક્ષણ કાવ્ય. ભારત સહકાર શિક્ષણ કાવ્યના કર્તા જૈનાચાર્ય યાનિષ્ઠ શાસ્ત્રવિશાદ્ શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરજી સૂરિ ગુજરાત કાઠીયાવાડ વગેરે દેશામાં આખાલ પ્રસિદ્ધ છે. વડાદરા રાજ્યમાં વિજાપુર તેમની જન્મભૂમિ છે. તેથી વડાદરા રાજ્યમાં વિશેષ પ્રસિદ્ધ છે. તેમની પાસે એ ત્રણ વખત દર્શાનાર્થે જવાન પ્રસંગ પ્રાપ્ત થવાથી દેશેાન્નતિ, રાજ્યાન્નતિ, સમાજોન્નતિ, ધર્માંન્નતિ વગેરે સંબંધી પ્રશસ્ય અસરકારક ઉપદેશા સાંભળવામાં આવ્યા. ગુરૂકુળ, સાધુ પાઠશાળા સબંધી તેમણે ઉત્તમ વિચારા જણાવ્યા હતા. ગુજરાતમાં તેઓશ્રી શહેરા, ગામામાં કેળવણી, પ્રોન્નતિ તથા ધાર્મિક વિષયનાં સત્તર વર્ષથી વ્યાખ્યાના—ભાષણા આપે છે. જેનામાં તેએ પ્રગતિકારક સુધારક, પ્રતિષ્ઠિત મહાપુરુષ છે. સતત ધમ, હૃદયની લાગણી, ખંત, ઉત્સાહ અને બુદ્ધિબળથી તેમણે પચાણ ઉપરાંત પુસ્તકા લખ્યાં છે. કયેાગ, સાબરમતી ગુણુ શિક્ષણુ કાવ્ય અને હાલમાં લખાએલુ સહકાર શિક્ષણુ કાવ્ય સાર્વજનિક પુસ્તકા તરીકે પ્રસિદ્ધિને પામ્યાં છે. ભારત સહકાર શિક્ષણુ કાવ્યમાં રાજાના ધર્મનુ સારી રીતે વર્ણન કર્યું છે. દેશની ઉન્નતિમાં રાજાના મુખ્ય આધાર છે. પ્રજાના રાજા બનીને જે વ્યસની બને છે, તે પ્રજાની દેશની સમાજની હાનિ કરનાર છે, ઇત્યાદિ શિક્ષા આપવામાં તેમણે ન્યૂનતા રાખી નથી. જેમ કે~~ રાજા તો જે ધમ તેને જે સદા જગ અનુસરે, છત્રે પ્રજા હિત કારણે પ્રગતિ તણાં અંગે ધરે; ગુણુ કર્મથી રક્ષા કરે. આંબાપરે સદ્ગુણુ કરે, રાજા ભલા એ અવતર્યાં કાર્યાં પ્રજા હિતનાં કરે. ---- રાજ્યના અધિકારીએ સબંધી નીચે પ્રમાણે જણાવે છે: અધિકારીયા સદ્ગુણ ભર્યો લાંચા ન લેતા જે કદા, નિજ રાજ્યના નૈ દેશના પ્રેમી બન્યા જે સદા; પીડે પ્રજાને નહીં કદા ને પક્ષપાતા નહીં કરે, અધિકારી જગ અવતર્યાં શાભે સદા આંબાપરે. ક્ષત્રિ સબંધી નીચે પ્રમાણે જણાવે છે: For Private And Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( ૩૧ ) જે ક્ષત્રિયે। અન્યાય ના સાંખી રહે યુધ્ધે ચઢે, પ્રાણાતણી દરકાર ના દુષ્ટાતા સામા ચઢે; જે જન્મભૂમિ પ્રેમથી સ્વાર્પણુ કરે જે જે મળ્યું, પાછા હઠે ના યુદ્ધથી ને નીતિમય જીવન ભર્યુ. જે એક એકે એક છે તે દેશ દાઝે જે રહ્યા, તે ક્ષત્રિયા જગમાં ભલા છે અવતર્યાં ઉત્તમ કહ્યા. બ્રાહ્મણેા સબધી નીચે પ્રમાણે જણાવે છે:— Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ભાષા સકલ જાણે અને ભાષા શીખવતા સને, માહાય ના દ્રવ્યાદિમાં જૂઠા ધરેના ગર્વને; ગુણુ કમથી બ્રાહ્મણ બની પરમામાં રાચી રહે, જે બ્રહ્મ જાણે તે ખરા વધતાજ બ્રાહ્મણુ પદ લહે. વૈશ્ય વર્ષાં સબંધી નીચે પ્રમાણે જણાવે છે: હુન્નરકળા વ્યાપારથી આવિકા કરતા રહે, કૃષિ કમ ખેડુત જીંદગી વિશ્વાપયેાગી જે વહે; પશુઆતનું પાલન કરે પરમાર્થ જીવન આચરે, વૈશ્યા ભન્ના તે અવતર્યા સહકાર સદ્ગુહ્યુ તે ધરે. શૂદ્ર વર્ગ સબંધી નીચે પ્રમાણે જણાવે છે:~ સત્યાગ્રહ પ્રેમે રહે સેવા કરે સહુ વતી, પરભવ વિષે મોટા અને પૂજાય ધૂલી ચની; અપમાન થાતું શૂવું તે દેશની પડતી થતી, હક સર્વના જ્યાં સારીખા તે દેશની છે ઉન્નતિ. ધર્મગુરૂ સબંધી નીચે પ્રમાણે જણાવે છે: નાની પ્રમાણિક ચેાગી છે ધર્મગુરૂઓ જાગતા, તે દેશમાં તે કામમાં પ્રગતિ નગારાં વાગતાં; જે સત્યને મ્હારૂં સદા માની પ્રરૂપે સત્યને, તે ધમના ગુરૂએ ભલા ધન્ય ધન્ય તેના કૃત્યને જે જે વિશ્વમાં રાજા પ્રજાના ઉપયાગી ધર્યાં છે, જો છે, તેમ હૃદયની ભાવનાપૂર્વક વર્ણવી છે, ધમ ગુરૂઓની ફરજ છે કે દેશની ઉન્નતિ થાય, પ્રજાની ઉન્નતિ થાય અને દેશમાં અનેક સુધારા થાય અને પૂર્વકાલીન સદાચારાના નાશ ન થાય એવા ઉપદેશ આપે અને એવા કાવ્યાદિ ગ્રંથા For Private And Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (૩ર) બનાવીને દેશીઓનું-સ્વધર્મઓનું શ્રેયક્ષેમ સાધે. જૈનાચાર્ય શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગર સૂરિએ આ ભારત સહકાર શિક્ષણ કાવ્યમાં અનેક ધર્મોનું શિક્ષણ વર્ણન કર્યું છે. સરકારી શાળાઓમાં ઉછરતા બાળકોને તત્સંબંધી શિક્ષણ આપવામાં આવે તે ભાવી પ્રજાની તથા દેશની ઉન્નતિ થાય, જૈનધર્મના સાધુઓમાં હાલમાં કોઈએ આવું પ્રગતિની દિશાનું કાવ્ય કર્યું હોય તે શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગર સૂરિ પહેલા છે. હિંદુ બ્રાહ્મણ ધર્મ ગુરૂઓ પણ આવી દિશા તરફ પ્રયત્ન કરશે તે તેઓ ગુરૂ પદને શોભાવશે. ભા. સ. શિ. કાવ્યના એકેક વિષય સંબંધી ઉહાપોહ કરતાં વિસ્તાર થાય તેથી અને સંક્ષેપમાં જણાવવામાં આવે છે કે તેમણે રચેલા કાવ્યના વિચારો પ્રશંસનીય છે. તદુપરાંત તેવાં પ્રગતિનાં કાર્યો કરાવવામાં તેમના અધિકાર પ્રમાણે પ્રવૃત્તિ પણ કરે છે. સં. ૧૯૭૪ ના જેઠ માસમાં મહેસાણા મુકામે મહેસાણામાં હાઈસ્કુલ બંધાવવા સંબંધી ટીપ ભરાવવામાં તેમણે જૈન આગેવાનોને સારી રીતે પ્રેરણા કરી હતી. ભારતમાં આવા ધર્માચાર્યો વિશેષ પ્રમાણમાં પ્રગટ થવાની જરૂર છે. બેડગે સ્થાપવામાં, જ્ઞાનમંદિર સ્થાપવામાં, તેમની ઘણી કાળજી છે. પ્રાચીન અને અર્વાચીન શિક્ષણના વિવેકી છે. તેમના ભારત સહકાર શિક્ષણ કાવ્યમાં પાકા અનુભવે છે. દેશ, કોમ, રાજ્ય, સમાજ, ધર્મનું અસ્તિત્વ રાખવા અને તેની પ્રગતિ કરવા તેમના હૃદયમાં પ્રગતિને ઉત્સાહ અગ્નિની પેઠે ભભૂકે છે, ગમે તે ધર્મના આચાર્ય હોય પરંતુ આવી રીતે જેઓ પિતાની ફરજ અદા કરે છે તેઓ અમારા દેશના, રાજ્યના, ધર્મના એકસરખા પ્રગતિકારક આચાર્યો છે. કચન કામિનીના ત્યાગી પરમાર્થી મહાત્માઓએ સર્વ પ્રકારની પ્રગતિ થાય એવા ગ્રંથે કાવ્યો રચવામાં પ્રવૃત્તિ કરવી જોઈએ. ભારત સહકાર શિક્ષણ કાવ્યને દરેક ગુજરાતી બંધુઓએ એકવાર વાંચી જવું કે જેથી કર્તાને પ્રયત્ન સફલ થાય. ॐ शांति: ३ મુ, મહેસાણું ) શ્રીમાન સંઘતાર જયાવાડ માનr. તા. ૫ માહે અકટોમ્બર | સન ૧૮૧૮, કડી પ્રાંતના સુબા. For Private And Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir વડોદરા, તા. ર૯-૯-૧૮ પૂજ્ય આચાર્ય, મહારાજ શ્રી બુદ્ધિસાગરજી, વડાદરેથી લી. ગોવિંદભાઈ હાથીભાઈ દેસાઈના નમસ્કાર. વિરોષ લખવાનું કે આપના તરફથી પ્રસાદી તરીકે “ સરકાર શિક્ષણ” નામના કાવ્યનું પુસ્તક મળ્યું, તે વાંચી ઘણે આનંદ થયેલ છે. ભાષા સાદી, સરળ અને રસમય છે. આંબાના વૃક્ષની શરૂઆતથી છેવટ સુધીમાં કે ઉમદા બેધ લેવાને છે તે આપે ઘણી ખુબીથી વર્ણવ્યું છે. આ પુસ્તકના વાંચનથી જનસમાજને ઘણી લાભ થશે તેમ મને લાગે છે. તેની પ્રતો કઈ ધનવાનની સહાયતાથી જુજ કિસ્મતે અગર મફત વહેચાય તે ગરીબ લેકને સારા વાચનને લાભ મળશે. પ્રજેન્નતિ ઇચ્છનાર સર્વ કાઇને આ પુસ્તકના પ્રસારમાં મદદ કરવાથી મોટું પુન્ય થશે એમ મારું માનવું છે. આપની તબીયત સારી હશે. વિજાપુર મારું આવવું થશે ત્યારે દશનને લાભ લઈશ. હાલ એજ વિનંતિ. લી. ગાવિંદભાઈ હા દેસાઇ જોઇન્ટ સરસબાવડેદરા રાજ્ય “માત સર રિક્ષા” એ નામનું શ્રીયુત જૈનાચાર્ય શ્રી બુદ્ધિસાગરજીનું પુસ્તક જોઈને હું રાજી થયો છું. સ્થળે સ્થળે તેમાં ઉચ્ચ નીતિને ઉપદેશ સરળ દષ્ટાન્ત સહિત સરળ પધમાં રજુ કરવામાં આવ્યો છે. હાલના સમયમાં ગુજરાતીમાં લખાતાં અનેક પ્રેમનાં કે નિર્બળ ભાવનાનાં કાવ્યોના કરતાં પધમાં દર્શાવાયેલાં આવાં લખાણે વાંચવાં એ સાહિત્યની વાડીમાં જાણે હવા ખાવા ગયા હોઇએ એટલે આનંદ આપે છે. અલબત ઉક્ત પુસ્તક ઉપદેશાત્મક હોવાથી એમાં કાવ્યત્વની ઝમકને માટે અવકાશ નથી. છતાં પુસ્તક મારા અભિપ્રાય મુજબ આકર્ષક છે. “યવન ગયું તે સહુ ગયું બાકી રહ્યું ના જગ વિષે.” For Private And Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (૨૪) તીર્થંકર પ્રષિય થવું, થવું વિશ્વ સુલતાન; છે પિતાના આભમાં, સાધન સજે સુજાણ.” એવી અનુભવરસિક અને બલપિષક લીટીઓ કોને મેહક નહિ લાગે? લાગરોજ, એકંદર રીતે આ પુસ્તકના લેખકને બહાસ હું સ્તુત્ય ગણું છું. વડોદરા, અતિસુખકર કમળાશંકર ત્રિવેલી, ૧૬-૯-૧૯૧૮ પ્રોફેસર, વડોદરા કલેજે વડોદરા, ભાદ્રપદ પૂર્ણિમા, સંવત ૧૮૭૪ શ્રીયુત શુવિહાગર, આપના તરફથી પાંચેક વર્ષે નવું કાવ્ય ભેટ તરીકે આવ્યું તે સ્નેહચિન્હ ગાણી ઉપકારથી સ્વીકાર્યું છે. ભજનસંગ્રહ વાંચતાં જે આનંદ શાંતિ તથા બંધ થાય છે તેના કરતાં કંઈક જુદા પ્રકારને બેધ તથા આનંદ “ “ભાર સહકાર ” નું કાવ્ય વાંચીને મળે છે. પારકાની સેવામાં આપણું જીવન કેવી રીતે અર્પણ કરવું તે બહુ રસમય રીતે આપે આ કાવ્યમાં બતાવ્યું છે. ધર્મ સમજીને સદવર્તનશાળી થવાની છે જરૂર છે જ, પરંતુ તે ઉપરાંત દેશ સેવામાં અને સમાજ સેવામાં પણ ઉત્સાહ લેવાની કેટલી બધી જરૂર છે તે કાવ્ય સારી રીતે સમજાવે છે. કવિતા સરળ અને મનને અસર કરે તેમ છે. જે સંભાવથી આપે આ કાવ્ય લખ્યું છે તેજ સભાવથી લે છે તેનું અધ્યયન કરશે અને તેમાંથી ઉપલબ્ધ થત ધ વહોરમાં કામે લગાડશે તે જરૂર લાભ થયા વિના રહેશે નહીં.' આશા છે કે આપ કુશળ હશે, તેહ છે તે રાખશે. આપની સુખરૂપતાના સમાચારથી આનંદ થશે જ. હું સુખરૂ૫ છું. લી. હાંકિત, મનાથ કેદારનાથ દીક્ષિતના નમસ્કાર સ્વીકારશે. સેકન્ડરી ટીચર્સ ટ્રેનીંગ કોલેજના પ્રીન્સીપાલ-વડોદરા રાજ્ય, For Private And Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૩૫) t "3 શાસ્ત્રી વિશારદ જૈનાચાર્ય શ્રી બુદ્ધિસાગરસૂરિએ રચેલું: “ ભારત સહકાર શિક્ષણ કાવ્ય અથવા “ આમ્ર કાવ્ય ઉપલક વાંચીને મને ધૃણા આનંદ થયેા. ગાંઠીયા તાવના ઉપદ્રવને લીધે તેમને જે ખેતરમાં બે માસ નિવાસ કરવા પડયા હતા, ત્યાંના આંબાવાડિયા ઉપરથી આ કાવ્ય રચવાના તેમને વિચાર થયા. આંખાને ઉત્પ્રેક્ષીને તેમણે વિવિધ પ્રકારના ઉપદેશ કર્યાં છે. ભાષા સરળ ને શુદ્ધ છે. કાવ્ય અનેક છંદ અને શગમાં રચાયું છે. તેમની કાવ્ય શક્તિ પ્રશંસાને પાત્ર છે. તેમના ઘણા વિચાર ટ્વિસમીસદીને અનુસરતા હાઇ જાણે કાઇ સુધારક કવિની આ કૃતિ હાય એમ જણાઇ આવે છે. કાવ્ય ધણું મેટું હોવાથી, અને તેમાં ઘણી ઘણી ઉપયાગી શિક્ષા સમાયેલી હોવાથી, ધણા ઉતારા અત્રે આપી શકાય એમ નથી. ખીજરૂપ ગોટલા, સંયોગથી ઉત્પત્તિ, પાણીસિયન, પ્રકાશ તે હવાવડે વૃદ્ધિ, ઉડાં મૂળ, પ્રાણ પુષ્ટિ, સ્કંધ, ઢાળ ઢાળીયા, કાઠિન્ય ને કામળતા, આત્મરક્ષણુ શક્તિ, સહનતા, મંજરી માંર, કેરીનું ઉપજવું, પાકવું, સાખ થવી, વણુસવું, આમ્રરસ વગેરે ખાખતા લઇ તેમાંથી અનેક જાતના નૈતિક, ધાર્મિક, આર્થિક અને રાજ્યકીય ઉપદેશ પોતાની ભારે તર્ક શક્તિના બળે ખાળી કાઢયા છે. રાજા, રાજ્યના અધિકારી, ક્ષત્રિયા, બ્રાહ્મણા, વૈશ્યા, શકે, ધમગુરૂઓ, સાધુ, સ્ત્રી, વક્તા અને લેખકોના સબધમાં જે જે કહેવાયું છે તે આકર્ષક ને મનન કરવા ચેાગ્ય છે. ધમ સબંધે પોતે કહે છે કેઃ( હરિગીત ). “ જ્યાં દ્રૌપદી સીતા સખી, સતીયા પ્રગટતી ઘરે, તે દેશ સ્વર્ગાધિક કહ્યા, સ્વાતંત્ર્ય શક્તિ તે વરે; સાધ્વી સમૂહા ભાષણ આપી સુધારા શુભ કરે, કલ્યાણ કરવા સત્તુ નિજ ક્રૂજ પ્રેમે અનુસરે. જન્મી જગમાં તે ભલી તેને શિયળના ઝળહળે, ઉદ્ધાર કરતી દેશના તે ધમના જે બળે; સહુ જાતના શિક્ષણ મળે જે સાધ્વીએ જગમાં રે, ખાટા રિવાજો છેઃવા ભાષણ મઝાનાં જે કરે; કવ્ય કર્મો આચરે જે સ્વાધિકારે ધર્મથી, ખાટા સુધારા નામો વડેલ ચાય ન કર્મથી. ' છેવટ આશીર્વાદ આપતાં કવિ કહે છે કેઃ— 19 For Private And Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (પાઈ). નાત જાત ધર્માદિક ભેદ, તેને ટાળી સઘળે ખેદ, કાવ્ય ભણીને ગુણને રહે, ધર્મકથ્થા સહુ ચિત્તમાં વહે; સત્ય સુધારા સવે ભજે, દૃષ્ટિ સાંકડી જલદી તજે, સર્વ વાતમાં ચિત્ત ઉદાર, કરી પ્રવર્તે નર ને નાર. પિતે જૈનાચાર્ય છતાં આ કાવ્ય એવી રીતે રચ્યું છે કે તે સર્વ ધર્મવાળાએ વાંચીને તેને લાભ લઈ શકે. વડોદરા, ૧ હરગોવિંદ દ્વારકાદાસ કાંટાવાળા, તા. ૨૨-૮-૧૮ ઈ માજી વિધાધિકારી-વડોદરા રાજ્ય. ભારત સહકાર શિક્ષણ. આચાર્ય શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરજી મહારાજકૃત આ ગ્રંથ મેં ધ્યાનપૂર્વક વાંચે છે. જેમાં તેઓશ્રીના વિજાપુરના ચાતુર્માસ દરમિયાન પ્લેગના સબબે આંબા વનમાં સ્થિતા થતાં આમ્રવૃક્ષના ઉપરથી તેના ગુણવર્ણનને લગભગ સવાબાસો પદમાં ઉતારી તે ઉપરથી મનુષ્યને ખીલવવા અને બંધ મેળવવાને આદર્શ શિક્ષણીય બેધ પુરો પાડે છે. આચાર્યશ્રીની જેમ લેખન તિ પ્રઢ, બેધક અને કસાયેલી છે તેમ કાવ્યશક્તિ પણ બહુ વિશાળ છે. તેમ તેઓશ્રીએ રચેલાં હું જારે ભજન પદના બહાર આવેલા આઠ ભાગોથી જગજાહેર છે. પરંતુ તે કાવ્ય શકિતને બેધક દિશામાં એકાદ વસ્તુ ઉપરથી જગતવ્યાપી બનાવવી તે કાવ્યશક્તિ અને બુદ્ધિગમ્ય વિશાળતાને અવધિજ છે. આ પ્રમાણે તેઓશ્રીએ સાબરમતી નદી ઉપરથી બેધક કાવ્ય બનાવવા પછીને મારી દષ્ટિમાં આ બીજો પ્રસંગ છે અને તે સંપૂર્ણ અંશે સફળ અને ઉપયોગી નીવડ્યા છે. તેઓશ્રી વડે સમાજ સેવાના અનેક વ્યવસાય વચ્ચે હમેશાં નવું અને નવું સાહિત્ય-શોધન અને ગુંથન થતું રહે છે. તે જેમ પ્રજા ઉપરજ નહિ પણ જગત ઉપરજ મેટો ઉપકાર છે, અને તે લાભ યાવત મેળવવાને સર્વે ભાગ્યશાળી રહીએ તેમ ઈચ્છું છું, તેમના આજકાલ બહાર પડતા અનેક વિવિધ શાનદર્શન ગ્રાના For Private And Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir થાકડા જેવા પછી એટલું કહેવા વિના રહી શકતું નથી કે જે તેમના આ ગુંથનમાં સહાયક ગણને વેગ હતું તે તે કેટલી વિશાળ સેવા અને વાર સુકી જતે તે કલ્પના કરવી મુશ્કેલ છે. લી. સેવકદેવચંદ દામજી શેઠ, જેનપત્રના અધિપતિ, ભાવનગ... પરમપુજ્ય મહાત્મા શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસુરિ. એઓશ્રી સં. ૧૯૭૪ ના પિષ માસમાં વિજાપુર પધાર્યા. પ્લેગને સમય લેવાથી શેલડીઆ નામના ક્ષેત્રમાં આમ્રવૃક્ષ નીચે તેઓશ્રીનું સ્થાન થયું. આમ્રવૃક્ષનાં પંચાંગની ઉત્પત્તિ, ઉપગ અને ગુણના સંબંધમાં તેઓશ્રીએ કાવ્ય રચ્યું. તે કાવ્ય તેઓશ્રીના અનુગ્રહ વડે મને જોવા મળ્યું. અવલોકતાં આમ્રશ્નના સંબંધમાં સઠ વિષય ચલા છે તે દરેક વિષય પરથી જુદા જુદા પ્રકારના બોધ લેવાય તેમ છે. વિષયે જેમ કે ગ્રહસ્થાશ્રમ, પિંડબ્રહ્માંડની રચના, સમમાંથી ભૂલની ઉત્પત્તિ અને સ્થૂલને સૂક્ષ્મમાં ઉપસંહાર, અધ્યાત્મબળ, ધીરજ, દઢતા, ઉપકાર, આત્મીય ઓળખ, શરીરની ત્રણ અવસ્થાઓ, રાજા, પ્રજા, ચાર વર્ણના પરસ્પર ધર્મો, સમદષ્ટિ, પ્રવૃત્તિમાર્ગ, નિવૃતિમા, પરસ્પરમ, સપ,નિરભિમાનપણું, સ્ત્રીર્તવ્ય, પુરૂષકર્તવ્ય, રજ, વીર્યરક્ષણ, સંતાત્પત્તિ, બાળદિક્ષણ, અન્ય પ્રાણીઓ પ્રતે પિતાને ધર્મ, સોચ, નિગ્રહ, ક્ષમા, દમ, તપ, સ્વાધ્યાય, આદિશાસ્ત્રીય સ પૂર્ણાન, આમ્રવૃક્ષમાં દરેક ગુણોનું સ્થાપન કરી. આમ્રવૃક્ષના ગુણોનું દષ્ટાંત અને શાસ્ત્રીય સિદ્ધાંતમાં પ્રમાણ દ્વારા દરેક વિષય અનુભવવામાં આવે, તેવી રીતે સરળ ભાષામાં પબદ્ધ રચવામાં આવેલું છે, અને તે મુમુક્ષુ જનોને અસાધારણ ઉપદેશક તરીકે ગુરૂરૂપ થઇ પડે તેવું છે. માટે તે સર્વેને ઉપયોગી છે. સર્વે ભાઈઓએ તેને સાદર સત્કાર કરે એવી મારી ખાસ ભલામણ છે અને તેથી ભવિષ્યમાં કૃતિમાં શાનાંકર સુરી, વિલક્ષણ ફેરફાર થઈ, ધર્મ પ્રત્યે રાગ વધશે. . શાંતિઃ લી. આપને કૃપકા . વિ કાળીદાસ રણછોડ વિજાપુર-ભાદ્રપદ કબુપણ નવમી. For Private And Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (૩૮) શ્રી ભારત સહકાર શિક્ષણ કાવ્ય ઉપર અણિયામ, જન્મભૂમિ પ્રેમધરી મનહર કાવ્ય કરી, વિજાપુરવાસી સહુ લોકને ઉજાળ્યાં છે. સહકાર શિક્ષણથી ગુણગણ મથી મથી, પ્રગતિના પંથે નરનારીઓને વાળ્યાં છે. ભારતની ભવ્યતામાં પ્રગતિની નવ્યતાથી, શિક્ષણ મજાનાં આપી કર્તવ્યને પાળ્યાં છે. ઉપદેશ દેશદેશ શહેર ગામ આગે ભલે, દોલત કવિએ બુદ્ધિસાગરજી ભાવ્યા છે. હરિગીત ઈદ. સહકાર ભારત શિક્ષણ વાંચ્યાં વિવેકે ગુણ ભર્યા, વિન્નતિ કરવા ખરે ગુરૂના હૃદયથી અવતર્યા; શ્રી બુદ્ધિસાગર સૂરિએ પ્રગતિતણા હેતુ કહ્યા, સ, જાતની શુભ ઉન્નતિ કરવા જ ઉત્સાહ વહ્યા રાજા પ્રજાની ઉન્નતિ સહકાર શિક્ષણ કાવ્યથી, થાશે સકળ દેશે વિષે શંકા જરા તેમાં નથી સહકાર શિક્ષણ કાવ્ય રૂપી બાગની લીલા ભલી, ખાતાં હતા તેમાં હદયની ભાવના શુભ ઉછળી. ઉત્સાહ શક્તિ બહુ વધી અંગે વિષે છુતી વધી, શિક્ષણ સ્વરૂપ વલ્લીઓ દેખી મહેચ્છાઓ સધી સિ ભારતીઓ કાવ્યના આ બાગમાં પસી જુઓ, નવ નવલી શક્તિ સાંપડે નામદ થઇ શાને રૂ. માનસ સરોવર સમ અહે સહકાર શિક્ષણ કાવ્ય છે, ન આપે નવન સો સજ્જનને શ્રાવ્ય છે. 'સહકાર શિક્ષણ સરવરે પસી અનુભવ દિલ ધર્યો, વ સકળ નરનારી એમાં અનુભવ બહુ ભર્યો. ૪ For Private And Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (૩૮) શ્રીમત સયાજીરાવને આશીર્વાદ આપિયા, નિજ જન્મભૂમિ નૃપતિના ઉત્તમ ગુણોને છાપિયા; આચાર્યવત નિજ જન્મભૂમિ નરપતિને સંસ્તવું, કવિતણી એ ફર્જ શુભ એમાં ન કાંઇ છે નવું. ૫ ગુજરાતમાં નરનારીઓ કરૂણા થા ગુણમય દિસે, આનંદભૂમિ નિર્મળી સાત્વિક શક્તિ ઉલ્લસે; શ્રીમત સયાજીરાવ ગાયકવાડ પતિ જય કરે, લક્ષ્મિ મહત્તા શક્તિથી ચઢતી કળા ઈશ્વર કરે. ઉત્તમ ગુણોથી શોભતા નિજ દેશની ચઢતી કરે, અન્યાયી દુષ્ટ દડીને દુખ પ્રજાનાં સહુ હરે; સર્વ પ્રકારે ઉન્નતિ સર્વ પ્રજાની આચરે, શ્રીમત સયાજીરાવની ચઢતી કળા ઈશ્વર કરો. ૭ વિદ્યાવિદી ને સુધારક ભાષણ આપે સદા, જુઠી ખુશામદ ના ચહે જુહુ ન બેલે જે કદા; સાદાઈથી શોભે સદા ન્યાયે જ પૂર્ણ અલકર્યો, શ્રીમત સયાજીરાવની ચઢતી કળા ઈશ્વર કરો. ૮ યુરોપ આદિ દેશમાં ફરીને ઘણું અનુભવ કર્યા, ભારત તણી પ્રગતિ વિશે ઉદ્દગાર જેના ગુણ ભર્યા; નિજ રાજ્યના સહુ લોકની શુભ દાઝ નિજ દિલમાં ધરે, શ્રીમત સયાજીરાવની ચઢતી કળા ઇશ્વર કરે. જે ધર્મ ગુરૂઓને નમે ઉપદેશ સાચે અનુસરે; સાચુ રહે મિથ્યા તજે દુખી પ્રજાનાં દુઃખ હરે, બહુમત પ્રજાઓના ગ્રહી શુભ રાજ્ય શાસન આચરે, શ્રીમત સયાજીરાવની ચઢતી કળા ઈશ્વર કરે. ૧૦ જાતિ થકી બ્રહ્મભટ્ટ દેલતરામ કવિ વિદ્યાપુર, સાચા કવિઓ સદ્ગુણેની કીર્તિને પ્રેમ કરે; સહકાર શિક્ષણ કાવ્યને ફેલાવ નિજ રાજ્ય કરો, શ્રીમંત સયાજીરાવની ચઢતી કળા ઇશ્વર કરે. ૧૧ લી. દેલતરામ મંગળજી રાજકવિ વિજાપુરવાસી-શી રાજ્યોમાં પ્રસિદ્ધ For Private And Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir બનઃ ॐ ही श्रीअसिआउसानमः ॐ ही श्रीसुखसागरगुरुभ्योनमः भारत सहकार शिक्षण, ( મંગલ-દુહા ! છે. અહપરમ પ્રભુ, પરમેશ્વરે ગુણ ધામ; અનેક નામે જગજી, પ્રેમ કરું પ્રણામ. ભિન્ન ભિન્ન ભાષાવિષે, અનેક નામે એક; શુદ્ધ બ્રહ્મ જિનવર પ્રભુ, વ્યત્યા સ્વત્વ અનેક. ચિદાનન્દ સોડહં પ્રભુ, તત્ત્વમસિ જગનાથ; વ્યાપક દષ્ટયા સર્વમાં, તત્વમસિ મુજ આથ. ઉત્પત્તિ વ્યય દ્રવ્યમય, અલખ અકલ જગદેવ; આત્માથી નહિ ભિન્ન તું, હેવ જ્ઞાનમય સેવ. મનવાણી કાયાવડે, આપોઆપ તવાય; પકારકમય નું પ્રભુ, જય જિનદેવ સદાય. સર્વમયી વ્યાપક ગુરૂ, પરબ્રહ્મ અવતાર; પ્રેમે પ્રણમું પાદ બે, દિધાભાવ હરનાર, શુદ્ધ બ્રહ્મ સાકારને, નિરાકાર ગુરુદેવ, સર્વસ્વરૂપી તું મહા, સદા હેવ તુજ સેવસર્વે મંગલ તુજવિષે, મુજથી સદા અભિન; " જય ગુરૂ ગુણવંત તું, હું તુજ ચરણે લીન ગુરૂ બ્રહ્મ મુજ સર્વમય, પુરૂષોત્તમ ભગવાન સર્વ સમર્પણ તુજ સદા, એ મુજ સેવા તાન. ઓગણીશ ચુત્તર વિષે, પ્લેગ થયો ગુજરાત; વિદ્યાપુરમાં પિષમાં, પ્લેગ તણે ઉત્પાત. ૧ વિજાપુરમાં. For Private And Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૨ ). પ્લેગ હવા દૂર કરી, વિધાપૂરને સંધ; સ્ટેશનથી પશ્ચિમ દિશા, રહ્યા છાપરે ચંગ. રહ્યા સાધુઓ તંબુમાં, શેલડીયાની માંહી; શેલડીયામાં આમ્રવૃક્ષ, શીતલ જેની છાંય. તેની નીચે બેસીને, કીધું ચેતન ધ્યાન; આનંદ રસ તરબોળ થઈ, કીધું બ્રહ્મનું ગાન સકળ સંધની સાક્ષીએ, ગુરૂ આંબો એ નામ; પાડયું ગુરૂના સંગથી, ઉપકારી ગુણધામ. આમ્રકાવ્ય કરવા હૃદય, પ્રગટ અતિ ઉલ્લાસ; ગુરૂકૃપાએ તે ફળે, પ્રગટી શુભ અભિલાષ. આંબાની સંગત કરી, દેખા ગુણ જે બેશ; તેનું વર્ણન કાવ્યથી, કરીશ ભાવે લેશ. સરસ્વતીની સાથથી, કા મધુરાં થાય; નરનારી સ્વાદે ભલાં, ગુણવંતાં સહાય. ( પાઈ.) ગુર્જર દેશ સામે નહિ દેશ, જેને દીઠાં નાસે કલેશ; સ્વર્ગ સમી ભૂમિ રળીયાત, જન્મભૂમિ રૂડી ગુજરાત. નન્દનવન હેઠું' ઉતર્યું, અનેક જાતિ શોભા ભય; વનસ્પતિ ઉગે સહુ જાત, જય જય ભારતમાં ગુજરાત. અનેક વૃક્ષ શોભી રહ્યાં, ફળફુલ પત્રે શોભા લડ્યા; ક્ષેત્રે સુંદર ધાન્ય ભર્યા, દેખતાં જેણે મન હર્યા. સાબર મહી તાપી નર્મદા, નિમલનીરે શેભે સદા; સેઢી ખારી શત્રુી , ઈત્યાદિ નદી જ્યાં રહી. કૂવા વાપી તણે નહીં પાર, ગામેગામ સરવર સાર; નહેરે કાંસને લીલાં ક્ષેત્ર, દેખતાં કરતાં જન નેત્ર. ત્રણ્ય ઋતુના પાકો થાય, દુષ્કાળ પણ નહીં જણાય; દયા દાન ને મને વાસ, જૈન મંદિરો શેભે ખાસ. ૧ કાનમિયાના ક્ષેત્રનું નામ શેલડીયું પાડવામાં આવ્યું છે, ૧૮ ૨૩ For Private And Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (૩) સસલાં હરણાં નિર્ભય રમે, હિંસક મનમાં રહેમ જ ગમે; આનર્તાદિક જેનાં નામ, સરસ્વતી પાટણનું ધામ. ૨૪ વડોદરા સુરત શુભ શહેર, જ્યાં લક્ષ્મીની વ લહેર; અમદાવાદ નગર છે બેશ, ગરીબને પણ જ્યાં નહિ કલેશ. ૨૫ શહેરે ગામ જ્યાં છે ઘણાં, સોહામણું જેમાં ના મણ બ્રિટીશ ગાયકવાડી રાજ્ય, સંસ્થાનું બહુ સામ્રાજ્ય. ૨૬ ઉત્તરમાં આબુને પહાડ, પશ્ચિમ અરબી જલધિ ખાડ પૂર્વ સામળા ચાંપાનેર, દક્ષિણ કોકણ મુંબઈ શહેરગુર્જર અમદાવાદ પ્રદેશ, સાબરકાંઠે ઉત્તમ દેશ; તેમાં પણ વિદ્યાપૂર ભાગ, દેખતાં પ્રગટે મન રાગ. સ્વર્ગથકી નન્દનવન અહીં આવ્યું એવી શોભે મહી; આગ્રાદિક વન શોભે સાર, જેની શોભા અપરંપાર. તંબુ પાસે આંબા ઘણુ, કુદત શોભામાં નહિ મણા; ગુરૂ આંબો છે સહુમાં શ્રેષ્ઠ, તેની આગળ બીજા હેઠ. અતિ વર્ણન તેનું કરું, બ્રહ્માંડે પિંડ તે વરૂં. સર્વ શિક્ષણ આવી જાય, જેના વર્ણનમાં સમુદાય. આ બીજ રૂ૫ ગેટલે-તેમાં આંબે. હરિગીત, આંબા તણે જે ગેટલે, બે સમાઈ ત્યાં રહ્યા; અવ્યકતમાં જેમ વ્યક્ત છે, બ્રહ્માંડ દષ્ટાતે લા. કાલાદિ સંગે લહી, અવ્યક્ત વ્યકત જ થાય છે; તેમ ગેટલે થાણુ વિષે, અંકૂરથી પ્રગટાય છે. એ આગ્ર ગોટલીમાં સમાયું, વૃક્ષ જગ થાતું છતું; જલ વાયુ તાપ પ્રસંગથી, થાતું છતું જે નહિં હતું. થાણામાં ગેટલી પર માટી. થાણું કરીને ગોટલી ઘાલી જ મૃત્તિકાવિષે, ઢાંકી જ માટીમાં અહે તે વ્યકત કરવાના મિષે; For Private And Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ગર્ભે સદા ઢાંકયા રહે પ્રકટે ઉઘાડા થાય છે, ઉત્પત્તિ પૂર્વે ઢાંકવું સહુ કાર્ય ગુપ્ત રખાય છે. ઢાંકે મહત્તા બહુ વધે રક્ષણ મઝાનું થાય છે, કુદ્રત થકી ઢાંકણું ભલું ગર્ભાદિથી સમજાય છે; પ્રગતિતણું ઉત્પત્તિ સ્થાને ઢાંકીને કાર્યો કરે, પહેલાં ઉધાડાં ના કરે એવી શિખામણ દિલ ધરે. બહુ ગુપ્ત રાખે કાયને ઉત્પત્તિ પૂર્વે યુકિતથી, ઉત્પત્તિ ઠાણું ઢાંકવાં શિખવે મઝાનું કિતથી જલ વાયુના સંયોગથી ઉત્પત્તિ આંબાની થતી, સંગ વણ ઉત્પત્તિ નહિ એવી જ ધારે સન્મતિ. સગથી ઉત્પત્તિ. સગ સર્વે કાર્યમાં મળતાં જ કાર્યો થાય છે, પૃથિવ્યાદિ પાંચે ભૂતને સંગ જગ કહેવાય છે; સંગ મન માન્યા મળે તે કાર્ય સિદ્ધિ ઝટ થતી, સંગને જે મેળવે તેની જ જગ ઉંચી ગતિ. ચેતન અને જડ તત્ત્વના સાગથી જગ છે છતું, સગ પહેલા મેળો ઉત્પત્તિના એવું થતું; સંયોગવણ નરનારી પશુ પક્ષી જ આદિ કંઈ નથી, સગ સાચા મેળવે કુકતતણ નિયમે મથી. સંયોગ વણ જે એકલે તે બહુ થતા ક્યારે નહીં, પાછળ સદા અસ્તિત્વમાં સંયોગ સાચા છે સહી; કાર્યોતણી ઉત્પત્તિમાં સાગ સારા મેળવે, અનુભવ કરીને યુકિતથી સયોગ કાળે કેળવે. સગને નિજમય કરી આંબે પ્રગટતે જોરથી, શુભ કર્મને પ્રગટાવવાં કાલાદિ હેતુ શોરથી; સાચી શિખામણ આમ્રના સાગથી લેતા રહે, સન્ત મહન્ત દશ્યમાંથી સદગુણ લેતા અહે. For Private And Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૪૩ આંબાનું વાલિયું. તે ઉપરથી શિખામણ. રક્ષક કરે વડાલિયું વાવેલ આ રક્ષવા, ઉરે મહીષી આદિને દેતે નહીં તે ભક્ષવા; કાંટાતણું વાડોલિયાં લઘુ વૃક્ષની રક્ષા કરે, તેથી શિખામણ શુભ ઘટે નરનારીને જગમાં ખરે. વાડેલિયાં સમ જે બને તેથી જ રક્ષા નિજતણું, શુભ ક્ષત્રિય, વાડોલિયાં રાજ્યાદિના રક્ષણ મણું; કંટક સમાં શુભ અને જે ક્ષત્રિય તે ધારતા, રાજ્યાદિની રક્ષા કરે ભક્ષક જનેને વારતા. આગ્રાદિને વાલિયું નહીં કર બાવળને કદા, શુભ વૃક્ષ સંતતિ રક્ષવા વાડાલિયું જગ સર્વદા; વાલિયા વણ ઢોરથી અબે નહીં રક્ષાય છે, રક્ષક અને વાડાલિયા જેવા સદા વખણાય છે. જેને નહીં વાલિયું તેનું જ જીવન ભય ભર્યું, માટે કરે વાડાલિયું રક્ષણવિષે જે સુખ કરું; ગુરૂઓ બની વાડોલિયાં સહુ ધર્મની રક્ષા કરે, ધર્મો સકળ શુભ રક્ષતા જ્ઞાનાદિ શાસ્ત્રના બળે સમ્યકત્વ રક્ષક હેતુઓ વાલિયા સમ જાણવા, નિજ બાલ્યજીવનકાલમાં ઉપયોગમાં તે આણવા; વાડલિયાની સાથે જીવનવૃક્ષની વૃદ્ધિ થતી, ગુણક્ષરાજિત તે ધારો જ એ સન્મતિ. આ વિશ્વમાં વાડોલિયાં બહુ જાતનાં બહુ ગુણ વિષે, વાલિયા વણુ કે નહીં મોટે થયો જગમાં દિસે; માટે કરો વાડોલિયાં નર નારીઓ નિજ ગુણ તણું, નિજ શક્તિને રક્ષવા વાડોલિયાં રક્ષક ઘણાં. જે જાત કાંટાના સમી તેને નહીં વાલિયું, રક્ષક સ્વયં તે જાણવા કંટક સમું જ્યાં ખેળીયું; વાલિયાની ગ્યતા તાવત ધરે વાલિયું, પ્રારબ્ધ જીવન રક્ષવા પ્રારબ્ધથી જે હોરિયું. For Private And Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir વાડોલિયાં મજબૂત ના ત્યાં ઢોર પેસી જાય છે, પ્રાણ હરે છે વૃક્ષના જ્યાં ત્યાં જુ દેખાય છે; ભારત તણું સંતાનને વાડોલિયાંથી રક્ષવા, ભારત જનેનું કૃત્ય છે રાખે છે એવું લક્ષ્યમાં. માનવ જીવન આંબા સમું વાલિયે રક્ષણ કરે, ગુરૂગમ વિના ભેળા જ બનીને હરાયા કયાં ફરે; રણ રેખ સમ જે નર બને તેને ન શીખામણ ઘટે, નિજ સશુરૂ શ્રદ્ધા વિના કયારે ન નિજ જડતા મટે. ઘટાદિ વડે આને પાણી સિંચન. ઉષ્ણમાં ઘટ જલ ભરી આંબાતણું સિંચન કરે, આંબો વધે તેથી ઘણા પલ્લવ વડે તે કલકલે; પાણી જ પાતાં આમ્રની વૃદ્ધિ થતી એ ન્યાય છે, નરનારીને એથી ઘણું આ વિશ્વમાં સમજાય છે. સિંચન કરો નિજ જીવનને પાણી વડે પ્રેમે તમે, પાણી વિના જીવન નથી પ્રગતિ ન પાણી વણ કયમે; નિજ જીવન વૃદ્ધિ કારણે પાણી પીવા બલ આપતું, નાણી જુ પાણી પ્રથમ શક્તિ પ્રત્તિ છાપd. પાણી વડે સિંચન કરે સહુ લોકનાં જીવન સદા, જેવું જ પાણી તેહવા થાશે તમે જગ સર્વદા; પાણી વિના કોઈ પ્રાણીનું જીવન નથી જગ જીવતું, પાણી વિના જીવન બને છે. વિશ્વમાંહી રીવતું. અ વધે છે પાણીથી સકાય તે પાણી વિના, પાણી વિના તે ટળવળે પલમાં મરે છે જે મીના; પાણ પચે છે જેને તેનું જ જીવન જેર છે, પાણી થકી પૈડા અને મીતિક જીવન તેર છે. નિયમ પ્રમાણે પાણીને પાયા થકી અબે વધે, નિયમ પ્રમાણે પાણીને પીવા થકી જીવન સંધે; ૧ દુઃખથી કકળતું-દુખથી રીબાતા રાખવાણું ૨ પાણી વિના માછલાં મર છે. ૫૫ For Private And Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir જ્યાં નિયમ ના સચવાય ત્યાં પાણી ન બળ આપે કદા, કુકતતણ એ નિયમને ભૂલી ન ભવ્ય સર્વદા. આ વિશ્વના સહુ કાયદાના ફાયદા જાણે સહી, કુદત તણા શુભ નિયમને ઉલધશે કયારે નહીં; પાણી વધે છે પાણીથી પાણી ગયું તે સહુ ગયું, પાણું રહે છે પાણીથી પાણી રહ્યું તે સહુ રહ્યું. માટે જ પિષો પાણીથી જન ! બાલ્ય જીવન સર્વનાં, પણ પ્રાણી અન્યને બોલો ના વચનો ગર્વનાં; નિજ શક્તિની બાહેર પાણી નહિ પીવે વૃક્ષો કદા, ક્ષેતણું એ નિયમને અગીકરો માનવ સદા, નિજ આત્મ ઘટમાં પાણી ભરીને જ પા સર્વને, તેમાં જ શિક્ષા ધાર વહેશે નહીં ઘટ ગર્વને; અનુભવતણું કૂવા ઘણું પાણી ભર્યા જગ જાણવા, તેમાંથી ઘટમાં ભરે નિજ શક્તિ પાછું આણવા. સદ્ગણતણું વૃક્ષ ભલાં પાણીવડે સિંગે તમે, દાતાર થઈને સિંચતાં કાર્પશ્ય ધારો ના કામે; આંબા સમો આત્મા કહે પાવડે પિષે ખરે, પણ વિના ભારત બની નિજીવ જગને કરગરે. ભારતને સબળા બને પાણી વડે તેવું કરે, શુભ શક્તિ જે નવનવી તેને જ પ્રગટાવો ઝરો; મડદા સમા માણસ બન્યા પાણી વિનાના બાયલા, તે સમજતા નહિ બેધને કર્મો કરે નહીં ટાયેલા. સર્વે જનોનાં હદયને પાણી વડે સિંચન કરે, પાણી વિનાનાં માન !!! દાસત્વથી અને ભરે; નિજ દેશ સુધાદિતણી વૃદ્ધિ થતી પાણીવડે, શાતણ સહુ સારને સમજાવું છુરણાના બળે, સહુ ટાયેલાં દૂર કરી પાણીવડે પોષ જને, તેથી અહે કે તમે શક્તિતણ સ્વામી બને; સહે છેવના ઘટઘટતણું પાણી વડે જંગ પોષવું, તેથી જંગતની ઉન્નતિ કયારે બને નહિ શેષયું. For Private And Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir સહુ જાતનાં પાણી વડે પિછી હૃદય મોટા થવું, સહુ જાત પાણું દાનથી જીવન બને છે અભિનવું; વીર્યાદિની રક્ષા વડે પ્રાણી સકળ રક્ષાય છે, ભક્તિ ઉપાસન જ્ઞાન ગ જ સાર મને સમજાય છે. સહુ બાલ બાલિકા વિષે પણ નવું પ્રકટાવવું, સ્વાતંત્ર્ય સર્વ જાતનું ખેંચી પ્રકટ દર્શાવવું; સંધાદિની પ્રગતિવિષે પાછું નવું સિંચન કરી, સ્વાભાભિમાની સ્વાશ્રયી બનીને હૃદય શિક્ષા ધરે, ઘટવટ વિષે પાણી ભરી વિન્નતિ સિંચે ખરે, ગુરૂગમ ગ્રહી સહુમાં સદા ભૂલ ન શિખામણ અરે; સંકટ વિપત્તિ સમયમાં સહુને જ પાણી આપવું, શુભ શક્તિના વિષ્ણુ બની જિનમાં હૃદયને સ્થાપવું. પુરૂષાર્થને ઉત્સાહથી પાણતણુ સાગર બને, ભવિતવ્યતાના નાદથી દૂર રહે સમજુ જને; નિર્બલપણું પ્રકટાય ત્યાં પાણીતણું સિંચન નથી, સમજાવ્યું એ એક વાકયમાં શાસ્ત્ર સકલ વાંચી નથી. પાણતણું સિંચન થકી અબ વધી કલકલ કરે, ભાનતણા કિરણે વડે વૃદ્ધિ મઝાની છે ખરે; મળતા પ્રકાશ નવનવા ત્યાં આગ્રવૃદ્ધિ થાય છે, અનુભવ ગ્રહીને વેગી પ્રગતિ જ પથે પધાય છે. પ્રકાશવડે વૃદ્ધિ. ભાનું પ્રકાશ આમ્ર વૃદ્ધિ થાય છે સાચું કવું, જ્ઞાનપ્રકાશે વિશ્વ જીવોની જ વૃદ્ધિ છે તેવું; અવકાશ છે જ્યાં જ્ઞાનનાં કિરણે પડે છવિષે, ત્યાં સર્વ જાતિ ઉન્નતિ થાતી અહા નજરે દિસે. ૧ ભક્તિ, ઉપાસના, જ્ઞાન અને કર્મ એ ચાર વેગથી સર્વ જાતિની પ્રગતિ થાય છે. ૨ વ્યાપક. ૩ દેષ રહિત આત્મામાં. ૪ થવાનું હોય છે થાય છે, ઉલામની જરૂર નથી એવા વાદને નાદ, ૫ ગમન કરે છે. હું કહ્યું For Private And Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૯ ) જે તાપને પામે નહીં તે ઉન્નતિ ના નિજ કરે, તાપ જ પ્રહાવે પાણીને સન્ત અનુભવ એ ધરે; જે વૃક્ષ પર તાપ પડે નહિ વૃદ્ધિ તેની નહિ થતી, તાપે સહી પાણી ગ્રહે એવી જ સૉની ગતિ. ૭૦ હવાવડે જીવન શક્તિની વૃદ્ધિ. અવકાશ તાપ જ ને હવા આંબાતણ વૃદ્ધિ કરે, જે શુદ્ધ વાયુને ગ્રહે તે વૃદ્ધિને પામે ખરે; વાય વિના નહિ જીવન છે માટે હવાને ધારવી, ચેખ્ખી હવા જીવન કહ્યું આવી ન પાછી વાળવી. ખી હવા જેઓ ગ્રહે તે પ્રાણુની પુષ્ટિ કરે, સ્વાસ્તિત્વની રક્ષા કરે આયુ વધારે તે ખરે; ચોખ્ખી હવાની તુલના રસ્તે કરડે નહિ કરે, કેટીશ્વરે ચેકખી હવા પામ્યા વિના અતે મરે. શું રાજ્ય પામ્યાથી થયું ચેખી હવા જે ના મળી, ચોખ્ખી હવા વહુ દયની પ્રસન્નતા ના પળ ઘડી; ચોખ્ખી હવાની આગળ કાટિ દવા શા કામની, ચોખ્ખી હવા વણ શક્તિની વાત કરે તે નામની.. ખી હવાને પામવા વન બાગમાં સંતે રહે, ચોખ્ખી હવા સમ ધન નહીં સન્ત મહો એ કહે, ચોખ્ખી હવાની આગળે વારી જાઉં ધન આદિને, ચોખ્ખી હવાની આગળે વારી જ મહા ગાદિન. ચોખ્ખી હવાને પ્રાણીઓ લઈ આવે છે જાણવું, સાંજે સવારે સ્વચ્છ વાયુ ગ્રહણમાં મન આણવું; ચોખ્ખી હવા જે ના મળે નબળાઈ તો વધતી રહે, ચેખી હવા વણુ મરણ છે એવું સદા સખ્ત કહે ચોખ્ખી હવા વૃક્ષોની વૃદ્ધિથી રહે છે જાણશે, જ્યાં વૃક્ષવૃદ્ધિ, વૃષ્ટિ ત્યાં સાચું હદયમાં આણશે; ચેમ્મી હવા ક્ષેતણી રે હરે બહુ જાતના, ચેખી હવા આરોગ્ય છે લાભ કરે બહુ જાતના For Private And Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૧૦ ) આ હવાને મેળવા તે કેળવા નિજ કાયને, ચેાખ્ખી હવા સહુને મળે આપે પરસ્પર સાને; ચેોખ્ખી હવા જે ગ્રહે તે બળ વધારે છે ઘણું, દ્રષ્ટાંત આંબા વૃક્ષનુ નિજ જીવનમાં લેશા ભણું. ગદી અને ઝેરી હવા પ્લેગાદિનાં બીજો ખરે, ચાખ્ખા વિચારા થાય છે ચેાખ્ખી હવા તનમાં રે; શિક્ષણ મઝાનું મન ધરા તે આદરે આચારથી, તેથી થતી સહુ જાંતની પ્રગતિ ખરા વ્યવહારથી. ઉડાં મૂળની વૃદ્ધિ મજબુતી સાથે આંબાની વૃદ્ધિ આંખા વધે છે મૂળની વૃદ્ધિ તથા મજનૂતિથી, જ્યાં મૂળની મજબૂતિ ત્યાં સ્વાસ્તિત્વ વૃદ્ધિ નીતિથી; મૂળાતાં ઉંડાણુથી આંખે ન વા વાયે પડે, મૂળા અરે ઢીલાં રહે તા વાયુ જોરે લથડે, મૂળા નિહાળી આમ્રનાં નિજ મૂળની પુષ્ટિ કરી, જ્યાં મૂળ મજબૂત ના અરે ત્યાં મૃત્યુભય માથે ખરા; મૂળા ન ઉંડાં જેહનાં લાંબુ ન આયુ તેનુ, ઉંડાં ધરે છે મૂળ આયુ દી જીવન એહતું. નિજ જીવનનાં જે મૂળ તે ઉંડાં કરી લાંબાં કરા, ઢતા સુગ્રન્થિમય કરો સ્વાસ્તિત્વની વૃદ્ધિ કરી; મહા સંધને નિજ કામની ચિર’જીવિતા આચરા, પ્રગતિતણાં સહુ મૂળને ઉંડાં કરી ઉંડાં કરા. મૂળા નહીં મજબૂત તેવી કામ જીવતી ના રહી, રાષ્ટ્રા ઘણાં વિષ્ણુસી ગયાં ઇતિહાસમાં સાક્ષી સહી; મૂળા નહીં મજબૂત તેવા ધર્મ પણ ચાઢ્યા ગયા, મૂળા ઉધાડાં થાવતાં શુભ જીવનના સંશય થયા. મૂળાવિષે જે પાણી તે હા પહોંચતું સહુ અંગને, મૂળાવિષે પાણી ધરા રાખેા સદા નિજ રગને; જ્યાં મૂળમાં નિલપણું ત્યાં ટાંચમાં નિર્મૂલપણું, એ વાક્યને મનમાં ધરી ચિંતન કરે મનમાં ધણું. For Private And Personal Use Only ७७ ७८ ૮૧ ૮૨ ૮૩ Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir જે કોમમાં કે રાજ્યમાં મજબૂત મૂળો ના થતાં. તે કેમ કે તે રાજ્યની પડતી થતી જોતાં છતાં; સહુ શક્તિનાં મજબૂત ઉંડાં મૂળને ધારે સહી, સહુ ધર્મમાં એ ધર્મ છે મેટે પ્રથમ બધે વહી. નિજ ધર્મને ફેલાવવા કોટિ ઉપાયો આદરી, ઉંડા કરે નિજ મૂળને ઉત્સાહ સંપ જ દિલધરી; પહેલા વધારી મૂળને બાહિર વધો કુદ્રત બળે, એ કાયદો ભૂલે નહીં સર્વત્ર શક્તિ પરવડે. જ્યાં મૂળ મજબૂત હોય છે ત્યાં શકુનું ચાલે નહીં, પ્રતિપક્ષીના બહુ દાવથી હાલે નહીં નિર્ભય રહી; મજબૂત મૂળોને કરો કોટિ ઉપાય આદરી, સાત્વિક બુદ્ધિ મૂળની ઉંડાઈ ધારે કરી. ૮૭ પ્રાણુપુષ્ટિ. મૂળ અને પત્રાદિથી પ્રાણની પુષ્ટિ આદરે, સહુ અંગમાં પ્રાણાદિના સંચારથી છવન ધરે; ડાળાં અને પર્ણો વિષે બહુ રસવડે શોભે ખરે, નવન વરસે પ્રતિદિન વધે ચૈતન્ય પ્રાણે કલકલે. આહારથી છે પ્રાણુની પુષ્ટિ ખરે સહુ પ્રાણીમાં, જ્યાં પ્રાણુની પુષ્ટિ અહે ત્યાં બલ વધે છે વાણીમાં શ્રી આમ્ર પિઠે પ્રાણુની પુષ્ટિ વધે તે અનુસરે, કુદતણું જે કાયદા તેને હૃદયમાં સંસ્મરો. પરમાર્થને સ્વાર્થીદિ હેતે પ્રાણરસ પુષ્ટિ ધરે, જ્યાં વીર્યરસ વધતો રહે ત્યાં વૃદ્ધિ મેટાઈ સ્મરે; પ્રાણ વિના પ્રાણુ નથી પ્રાણ વિના જીવન નથી, પ્રાણ વડે જીવે સહુ જોશે સકલ શા મથી. ' નિજ જીવનના જે ગ્ય તે આહાર આદિ વાપરે, પ્રાણતણું બલપિષથી આયુષ્યની વૃદ્ધિ કરે; પ્રાણત ઉપગિતા સહ કાર્યમાં સંસારમાં, પ્રાણાદિ રસ પુષ્ટિ કરે આ વિશ્વના વ્યવહારમાં. યy * For Private And Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (૧૨) જે પ્રાણપુષ્ટિ આદરે સ્વાતંત્ર્ય આદિ કારણે, પ્રભુને ધરે નિજ ચિત્તમાં તેના જ જાઉં વારણે; પરમાર્થ માટે પ્રાણુ છે આમ્રાદિ પેઠે જેહના, અવતાર તેને સફલ છે જગવંદ્ય છે પદ તેહના. જ્યાં પ્રાણ છે ત્યાં જીવ છે જગ પ્રાણની લીલા ખરી, પ્રાણેજ ઘ પ્રાણ ગ્રહી પરમાર્થ માટે અવતરી; પરમાર્થ માટે જીવનમાં નિજ પ્રાણપુષ્ટિ હિતકરી, તીર્થકરે ઋષિયાતણું દ્રષ્ટાંતથી જાણે ખરી. પ્રાણતણી પુષ્ટિવડે શોભા મજાની લાગતી, દીપે મઝાનાં અંગને લાલી મઝાની જાગતી; સહુ અંગમાં બળપૂરથી ઉત્સાહ તેજી મન બને, સહ ઈન્દ્રિય મદમસ્ત થઈ અો પરે તે હણહણે, વન વધે ક્ષણ ક્ષણ વિષે પ્રાણ પ્રવાહે રગરગે, આછાં રસીલાં ગાત્ર તેથી તેજ પગે ઝગઝગે: પ્રાણે ઉછળતા જેરથી સાગરવિષે ભરતી યથા, બન્દા પડે પ્રાણ તદા છે ઓટ સાગરમાં તથા. પ્રણેતણી પુષ્ટિ કરે દંડાદિ પ્રાણાયામથી, દંડાદિ પ્રાણાયામ વર્ણ પ્રાણદિની પુષ્ટિ નથી; મડદાલ થઈ જે શવાસથી જીવ્યા ન તે જગ જાણવા, શરા અને પ્રાણાપણે જીવ્યા જ તે મન આણવા પ્રાણાદિની પુષ્ટિ કરે નિવાર્યતા દૂર કરે, સહુ પ્રાણની પુષ્ટિ કરો આદર્શ જીવન આચરે; આંબા પર પ્રતિદિન વધો કલકલ કરે પણુંવડે, કાયાદિ પ્રાણાયામથી જગમાંહિ છગ્યું પરવડે. આમ્રવૃક્ષનાં છે, ડાળાં અને ડાળીઓ પરથી ચહાત શિક્ષણ, ધ થયા મોટા જ પચે પળ ડાળી પરિવર્યા, ચઉદિશ પ્રસર્યા પુષ્ટિને ધારણ કરી ગુણગણ ભર્યા; ૧ દંડ પીલવા, પ્રાણાયામ કરવા. Us -- - For Private And Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir છે. ૧૦૦ (૧૩). યુવક અવસ્થા પામીને આકાશથી વાત કરે, આકર્ષતે જગ લોકને ફલ આપવા પ્રેમે બળે રક ઘણું પ્રકટે તદા શોભા મહત્તા બહુ વધે, ડાળાં વધે મનમાનતાં બહુ ડાળીનું સાધન સધે; સ્ક ઘણુ ધારણ કરી જગને શિખામણ આપતા, ભૂમિ ઘણું ઘેરી છવાઈ લોક મનમાં વ્યાપતો. વાલિયાથી બહુ વધી સ્વાશ્રય બળે વધતે જતા, ધારણું કરી સ્ક અને ડાબાંવડે બહુ શોભતા; કાઠિન્યતા ધારણ કરી ગંભીરતાથી ગાજતે, આશ્રયબળે પાણી ગ્રહે પરંતત્રતાને ત્યાજતે. વાહવાહ આંબા તાઘરી શોભા જ કંધેથી વધી, મકલાય તેથી તે ઘણે ડાળાંવડે ડેલે અતિ; લીલે બને પર્ણોવડે મંગલ તનમય શોભતા, કલ્પદ્ રૂડા નામથી સહુ વૃક્ષ શોભા થોભત. તેથી શિખામણ લેકને લેવી ઘટે ગુણરાગથી, શાખા પ્રશાખા ધારવી એકલપણાના ત્યાગથી; શાખા પ્રશાખા આદિથી નિજ વ્યક્તિની શોભા વધે, પ્રતિપક્ષીના આઘાતને સહેવાય શોભા સહુ સહે. શાખા પ્રશાખા નાશથી ઠઠા સમા શોભે ને,. માટે જ શાખા પ્રશાખા ધારીને સબળા બને; શાખા પ્રશાખાથી વધે ગંભીરતા નિજ દષ્ટિની, ગંભીરતા મોટાઈ ચિરંજીવતા જ સમષ્ટિની. શાખા પ્રશાખા બહુ હતી શ્રી જૈનધમતણી અહે, વ્યાપકપણું તેથી થયું શ્રી જૈનધર્મતણું લહે શાખા પ્રશાખા બહુ ટળી તેથી જ વ્યાપકતા ટળી, બે એક અગિયાર શાખા વૃદ્વિ શિક્ષા જગ મળી. શાખા વિનાને ધર્મ કોઈ જ વિશ્વમાં નહિ વ્યાપો, શાખા પ્રશાખા વણે અહે કેઈ ન કષ્ટ કાપતિ; તીર્થકરોએ ગણધરો સ્થાપી ઘણી શાખા કરી, તેથી રહ્યા છે જીવતા શ્રી જૈનધર્મ જ જયકરી. For Private And Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir શાખા પ્રશાખાથી વધે શોભા અહો બહુ જાતિની. બહુ ભિન્ન રૂચિ લોકની દૃષ્ટિ રહે બહુ ભાતની; સહુ જાતના અસ્તિત્વમાં શાખા પ્રશાખા થાય છે, શાખા પ્રશાખા જે ટળે તે વ્યક્તિ નાશ ગણાય છે. પ્રસરાવવું શુભ શક્તિઓથી સર્વને સહેજે ઘટે, એકલપણું નહિ ધારવું ફેલાવવું શિરને ટે; ફેલાય ના જે શક્તિથી તે ન ઉભો જગ રહે, તીર્થંકરે મહાગીઓ ઉપદેશથી એવું કહે. સ્વારિતવ શુભફલ ધારવા શાખા પ્રસારે જે નહીં, ઉમે ન તે જગમાં રહે શુભ મર્મને જાણે સહી; શાખા વધે નહિ બળ વિના પરોગને લીધા વિના, જ્યાં ત્યાં જ એહ જણાય છે જ્ઞાની કરે ને ત્યાં મના. ૧૦૭ જે રાષ્ટ્રની કે સંધની કે કોમની શાખા નહીં, જીવે ન જગમાં તે ઘણું બહુધા થયા વણ જગ સહી; શાખા પ્રશાખાઓ વધે બળ યુક્તિ કોટિ વાપરી, નરનારીને શિક્ષા ભલી બહુ પ્રાણ બલ અંતર્ ધરી. ૧૦૮ શાખા પ્રશાખામાં વહે ચેતન્ય જીવન રસ ઝરે, ડાળાં અને પર્ણવિષે પહેચે છવાડે તે ખરે; શાખા પ્રશાખા બળવડે સર્વાગ સુન્દરતા રહે, શાખા પ્રશાખા વૃદ્ધિથી સર્વાગ જીવન રસ વહે. ચૂક ચતુર નહિ કદિ શાખા પ્રશાખા દિને, શાખા પ્રશાખા હિથી પ્રસરા નિજ સમૃદ્ધિને; ભારત યુરપાદિકવિષે વૃદ્ધિ જ તેથી સર્વમાં, સમજ્યા વિના ભોળાજને પહેલા ન થાઓ ગર્વમાં. ૧૧૦ જે ધર્મમાં વા સંધમાં વા રાજ્યમાં સ્તંભે સમા, આદર્શ પુરૂષો હોય છે ત્યાં અન્યની ના કંઈ તમા; સ્તંભો વિના પ્રાસાદ નહીં ને ઘર નહીં અનુભવ કરે, સ્ત રહે કાયમ સદા એવા ઉપાયે અનુસરે. આચાર્ય આદિ ધર્મના સ્તંભ સદા જગ જગતી, પિષણ કરે તેનું સદા તે પર ધરી બg રાગતા; For Private And Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૧૧૨ (૧૫) બે પગ વિના ન ચલન છે ઉડાય પાંખે વણ નહીં, સહુ કાર્યમાં સહુ જાતના સ્તંભે વિના એવું સહી. શોભે જ ખંભારાવ આંબો યથા તેવા જને, શોભી રહે સક વડે શાખા પ્રશાખાયુત બને; ઉધમવડે સર્વે બને શાખા પ્રશાખાદિક અહે, . ચૈતન્ય રસના પૂરને પાછળ વહાવી જયે લહે.. સર્વે સજીવન રસતણું જે ઠાર તે ઝટ ખેલવાં, ધાદિને પ્રગટાવવા અધ્યામજીવન ઘાંળવા; સ્કંધાદિથી સહુ અંગની શોભા ધરે ગંભીરતા, છે સજીવન રસ બળે અન્તર્ ધરીને ધીરતા. લીલું રહી લીલું કરનાર, લીલાં મ્હારાં પાંદડાં, લીલે વર્ણ સુહાય; લીલું રહી લીલું કરે, કલ્પ વૃક્ષ સુખદાય. લીલું રહી લીલુ કરે, મીઠી શીતલ છાય; ધન્ય ધન્ય આંબા હને, ધરતે રૂડી કાય. લીલે છમ શોભે સદા, પરમાથીમાં શ્રેષ્ઠ સહુ વૃક્ષમાં તું વડે, અન્યો હારી હેઠ. લીલાઈ ધરી વિશ્વને, દેતે શુભેપદેશ; સહુ છ લીલાઈને, ધારે અંતર બેસ. પર દુઃખે દુખી બને, પરાર્થ ધરતા પ્રાણ; તેનાં તનુ લીલાં કહ્યાં, જીવનનાં લે હાણ. અન્ય છ નિરખી સુખી, સુખિયો મનમાં થાય; પરાર્થે સ્વાર્થો જે કરે, સુખિયો તે કહેવાય. આપે શીતલ છાંયડી, અન્ય જીવોને બેશ; લીલે તે કહેવાય છે, ટાળે પરના કલેશ તાપ સહે તાઢ જ સહે, સહતે શસ્ત્રો ઘાવ; તે પણ બહુ ગંભીર હૈ, ધરતે રૂડા ભાવ. જીવન રસ વહે ત્યાં લગી, લીલાઈ ધરનાર; આજ વૃક્ષ જગમાં જ્ય, સહુ મંગળ કરનાર For Private And Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૧૨૫ ૧૨૭ ૧૨૮ કર્યું ન લીલું જગમાં કેનું, ફેગટ તેના છે અવતાર, બાવળીયાથી પણ તે ભંડા, ધિક ધિક્ક તે નરને નારપરનાં સુખ દેખીને બળતા, ઈર્ષ્યાએ સૂકા થઈ જાય; છતી શક્તિએ હાય કરે ના, સૂકા તે જગમાં કહેવાય. ૧૨૬ વિતાદિકને સંચય કરતા, સ્વાર્થથકી હરતા ૫ર પ્રાણ; નિર્દયતા અંગો અંગે તે, સૂકા જન કહેવાતા જાણ. આંબાનું સહુ ખપમાં આવે, મંગલીક દર્શન કહેવાય; જેનું કાંઈ ન ખપમાં આવે, તે કયાં તેની તુલના પાય. દયા ન લાવે દુખી જનની, અન્યાયી જીવન ધરનાર; મંગલીક દર્શન ના હેનું, સૂકા તેવા નરને નાર. લેવાનું શીખ્યા જે લોકે, દાનતણું નહીં શિખ્યા પાઠ. લીલા નામે હે પણ સૂકા, જૂઠા તેના સધળા ઠાઠ. ૧૩૦ ઠડી આંખ ન મીઠું મુખડું, શીતળ જેની છે નહીં છાય, લીલા હાથ નહીં છે જેના, સૂકા તે જગમાં કહેવાય. ૧૩૧ ધન્ય ધન્ય આંબા તવ જાતિ, પરને માટે ધરતે સર્વ; આપને કઈ કહે ન કોને, મૈન ધરે નહિ ધરતે ગર્વ. ૧૩૨ લીલી હારી કાયા સહેજે, આકર્ષે છે નરને નાર; હારા સમ જે થયા ન લીલા, ધિક ધિક તેના અવતાર. ૧૩ ૧૨૮ ૧૩૪ ૧૩૫ તાપ પડે પણ અકળાતો નહીં, લીલાઈ બમણી ધરનાર; મોટા મનના માણસ મોટા, વિપત્તિમાં તજે ન પ્યાર. બાહ્ય તાપ પણું મનથી લીલા, જગમાંહિ સાચા દાતાર; લાખે થતા જન કે પકે, આંબા સમ જીવન ધરનાર, લેવું સહુને વહાલું લાગે, દેવું મીઠું મન દાતાર, ખાનદાનતા આંબા હારી, સાચી જગમાંહી જયકાર. પર્ણાદિક લીલાઈ ધારી, ઉચ્ચ થયો કાયાએ બેશ; કવિ કીર્તન કરતાં હારું, કરતે રહેતે દાન હમેશ ૧૩૬ ૧૩૭ For Private And Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (૧૭) ઉરચતા, ૧૩૮ ૧૩૮ ૧૪૦ ૧૪૧ ૧૪૨ ૧૪૩ ઉચ્ચ ગુણથી ઉચે થાત, કાયાથી બે નિર્ધાર; તવ ચે આકાશે પહોંચી, દાની ઉચે જગજયકાર. અન્ય મોથી સ્પર્ધા કરતો, તે પણ નમતે રહેતે છેક; ઉચ્ચ જાતિ સ્પર્ધામાંહિ, ધરે નમ્રતા ધરી વિવેક. જુઓ તાડ છે ઉંચું કેવું, નમે ન તેથી વિણસી જાય; ઉચ્ચ જ જગ ધરે નમ્રતા, અક્કડ ફાડ કદી ન થાય. આંબાની ઉચ્ચાઇ સહે, સેહે ઉંચુ જરા ન તાડ; નીચ જને ઉંચા થાવે પણ, તાડ પરે શેભે નહીં સાર. અક્કડ ઉચા તાડ પરે જે, કેફી ફળરસના ધરનાર; કેરી સમ તે કદી ન થાવે, નીચજને નહિ ઉચ્ચ થનાર. ઉચ્ચ જને સહેજે છે ઉંચા, ખાડા મૈયામાં રહેનાર; ભલે ટેકરે તાડ ઉગે પણ, માન ન પામે જગમાં સાર. આંબા સાથે સ્પર્ધા કરતું, તાડ અરે પામે અપમાન; સિંહ ચામડું રાસલ ઓઢે, ભૂકે રાસલ જગ પહિંસાન સદ્ગણું વણ જે માન ચાંદથી, ઊંચા થાવા કરતા કાજ; પણ અક્કડ થઈ હેઠા પડતા, અહંકૃતિના ધારી સાજ. રવિ શશી બે ગુણથી ઉચા, જગમાં કરતા સદા પ્રકાશ; તેની પેઠે ઉંચે આંબે, ગુણથી શોભે છે ઉલ્લાસ. સ્વતઃ સિદ્ધ સ્વભાવજ જેને, જન્મથકી જેને નિર્ધાર; બદલાતે તેને નહિ કયારે, આમ્રવૃક્ષ દષ્ટાંત વિચાર, જન્મથકી ઉચે થાવાને, આમ્રવૃક્ષને સ્વયંસ્વભાવ; પૂર્વ જન્મના સંસ્કારે છે, ઉચ્ચ નીચ કર્માદિક દાવ. પુણ્ય આંબાની ઉચ્ચાઈ, દૃષ્ટાંત સમજે નરનાર; પુણ્યાદિકથી ઉંચા થા, સ્વર્ગાદિક પ્રાપ્તિ સુખકાર. ઉચા થઈને બનો ન નીયા, માનવ ભવ પામીને લેક, દશ દષ્ટાંત દુર્લભ નરભવ, પામી કયાં હારે છે ફેક. ૧૪૫ ૧૪૬ ૧૪૭. ૧૪2 ૧૪૮ ૧૫૦ For Private And Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૧૫૨ ૧૫૩ (૧૮) એકદિ આ કહેવાતે, પંચેન્દ્રિ છે નરને નાર; આંબાથી અધિક ગુણ જેના, સફલા તે જગમાં નરનાર. ૧૫૧ હરિગીત આસક્તિ વણ ગુણ કર્મથી ઉચા થતા યોગી જને, સાત્વિક જ્ઞાની યાગીઓ સમજી જ ! સહેજે બને; સાત્વિક તરૂ સહકારથી પણ ભાન ઉંચા થશે, સાત્વિક જ્ઞાની યોગીઓ સ્વર્ગાદિ સ્થાનમાં જશે. આંબા તળે વાસ વસી સગુણ નિરીક્યા જ્ઞાનથી, પરમાર્થ આદિ સદ્ગણે ઉચે થયે નિજ તાનથી; ગુણકર્મથી ઉચ્ચાઈ હારી દેખી હર્ષ વચ્ચે ગણે, અનુભવ કહે મુજ હૃદયમાં લાગે જ તું સોહામણે. કાઠિન્ય તથા કમળતા. કાઠિન્ય ધરત કાષ્ટમાં કમલપણું પણે ધરે, જે જે સ્થળે જે જે ઘટે તેને જ સહેજે અનુસરે; કાઠિન્યપણ નિજ ધર્મ છે કેમલપણું નિજ ધર્મ છે, જ્યાં જે ઘટે તે ધારવું એ ધમી જનનું કર્મ છે. ૧૫૪ કાઠિન્યસ્થાને ધારવું કેમલપણું તે દોષ છે, કોમલપણાના સ્થાનમાં કાઠિન્ય દુર્ગણ પિષ છે; ગુણ કર્મથી જે જે ઘટે જે સ્થળવિષે તે આચરે, કુદ્રત થકી જે ધર્મ તેને મૂકી ભૂલ કયાં ફરો. કાઠિન્ય રક્ષણ કારણે ધરવું ઘટે સહુને સદા, કાઠિન્ય કિલ્લે જીવનને છોડે ન સંકટમાં કદા; કાઠિન્ય ક્ષત્રી સમ કહ્યું અન્યાંગ રક્ષા કારણે, સાત્વિક વૃક્ષ પણું ધરે કાઠિન્ય કુદત ગુણપણે. જેની ઘણી ઉપયોગિતા રક્ષા જ અન્ય બહુ કરે, કંટક ધરે ના તે કદિ બ્રહ્માદિવત જીવન ધરે; તેપણું ધરે કાઠિન્યને જે સ્થાનમાં જેવું ઘટે, કુત થકી જે પ્રકૃતિ તે ધર્મ કયારે ન મરે ૧૫૫ ૧૫૬ ૧૫૭ For Private And Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૧૫૮ ૧૫ ૧૬ ૦ (૧૯) જેને જ જેવું છે... જે કાઠિન્ય તેને તે મળે, તેમાં જ થાતાં વિકૃતિ તેનું જ જીવન ઝટ ટળે; કુદત તણો જે કાયદો તે ધર્મ વસ્તુ સ્વભાવથી, ટાળ્યો કદાપિ ના ટળે અનુભવ કરો શા મથી, આકર્ષણે ભાપણે કેમલપણું જ્યાં જે ઘટે, તેવું ધરે જગ માનવો રહીને સદા માનવ વટે; કોમલપણું છે સર્વમાં તેનેજ યુટ્યા કેળ, તેથીજ નવજીવન ધરે અનુભવ ખરે એ મેળવે. સાથે કમળતાવિષે નિજ જીવન રસ તેથી વહે, તેને તજે ના માન સનત મહત્વે ઈમ કહે; સર્વાગ જીવન તને પ્રગટાવતું કેમલપણું, ગંભીર અન્તર્ મર્મને નિજ હૃદયમાં ધારે ઘણું. કાઠિન્ય સગુણ ધૈર્ય છે સ્વાત્માવલંબન શરતા, કાઠિન્ય દુર્ગુણ શત્રુની નાશક પ્રવૃત્તિ ક્રૂરતા; કાઠિન્ય બળ અધ્યાત્મ છે પુરૂષાર્થમાં નિશ્ચલપણું, કાઠિન્ય ટેકી નેકી છે પર્યાય એના બહુ ભણું કાઠિન્ય આત્મા દેહનું ને સંધનું, સામ્રાજ્યનું, કાઠિન્ય સર્વ સમાજનું ને ધર્મરક્ષક રાજ્યનું; કાઠિન્ય નરનું રૂપ છે ઉપસર્ગ સહેવામાં ખરું, કમલપણું સ્ત્રી રૂપ છે સાથે રહે બે જયકરૂં. કાઠિન્યથી જ વિજય છે કેમલપણુથી ભવ્યતા, સહુ શક્તિની પ્રાપ્તિવિષે કેમલપણુથી નવ્યતા; બહુ પ્રેમ રસનાં ઝરણુમાં કોમલપણાની જ્યોત છે, કમલપણું જ્યાં પ્રકટ ત્યાં આત્મિક જીવાત છે. નર નારીમાં કોમલપણું કાઠિન્ય બેને વાસ છે, બેના વિના ચાલે નહીં એ ખરે વિશ્વાસ છે; કોમલપણું સમૃદ્ધિને કાઠિન્ય રક્ષક જાણુ. બેને બરાબર ખીલ અધ્યાત્મસ મન આણે. કેમલપણું રાધા અને કાઠિન્ય કૃષ્ણસમું કહ્યું, બને રહે છે એકમાં એ અનુભવીએ અનુભવ્યું ૧૬૨ For Private And Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (ર૦) . કોમલપણું છે પ્રકૃતિ કાઠિન્ય આત્મા સમ સદા, જદાં પડે ના બે કદિ છોડે ન બંનેને કદા. કાઠિન્યને દૂર કરી કેમલપણું જે ધારતા, તેવા જ નિજ રાજ્ય, વિદ્યા બલ, પ્રભુતા, હારતા; કાઠિન્યને કામલપણું હદ બહાર તે સારું નહીં, સાપેક્ષતા સમજ્યા વિના ખાશે જ ખરા જગમહીં, કમલપણું માતા સમું કાઠિન્ય બાપ સમું અહો, કોમલપણું શશી, ભાનુ સમ કાઠિન્યને અગે લહે; કોમલપણું કાઠિન્ય બેને ધારતો આબે સદા, ધારે તથા સહુ માનવો ઉલ્લાસને ખતે મુદા. ગાજે ગગનમાં તાનથી આ જ હેર લે ઘણી, નવ કુપલના કોમલપણે ભાજ છે સહામણું; સહકારની શોભા ઘણું નરનારીઓના મનવમી, માનવ જુવો પાસે વસી સોનું જુવે કસવટ કસી. બાહિર આન્તર દષ્ટિથી આ નિરીક્ષી ગુણ લહે, આ વિશ્વમાં સગુણ વિના ક્ષણપલક બેસી ના રહો; સહકારની શિક્ષા ભલી કાઠિન્ય કોમલતા તણી, ધારે જ જે ખંતથી તે શક્તિ પામે ઘણું. ૧૬૧૭ સ્વાત્મ રક્ષણ શક્તિ, ૧૭૦ સતવાર તુજને ધન્ય છે સહતે વિપત્તિ ઘણી, દુઃખ વિના નહિ ઉન્નતિ ને પકવતા નહિ શત ગુણ; જે સ્વાભશકિત ખીલવે તે સંકટ સામે લડે, આંબો શિખવત લેકને ચારિત્રના સગુણ વડે. અઝી ઉખેડી નાખવા આવી તને બાઝી પડે, કું હલાવે તારા ડાંળાં હલાવી બહુ લડે; વર્ષો ઝડીને વાયરે મૂળથી ઉખેડી નાખવા; બાકી ન રાખે યત્નમાં પ્રતિપક્ષીઓ બીજા નવા. નિજ આત્મ રક્ષણ શક્તિથી સહકાર તું ઉભો રહે, તુજ ક્ષત્રિવટને ધન્ય છે એવું જ તું જગને કહે. ૧૭૧ For Private And Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૧૭૨ ( ૨૧ ) આ વિશ્વમાં રક્ષણ વિના રહેવાય નહિ એકે ઘડી, માટે જ રક્ષક શક્તિને ખીલવો અરિ જનથી લડી ગુણ કર્મથી ક્ષત્રી સમા બનીને જીવાડો સર્વને, પ્રતિપક્ષીના સામા રહે મનમાં વહે ના ગર્વને; જીવતા જીવેને દુશ્મન છે જન્મ સાથે જગ ઘણું, પ્રતિપક્ષીના ઘા સહી રાખો ન હિંમતમાં મણુ. પ્રતિપક્ષીને જ્યાં વાયરા ત્યાં કાયરે જીવે નહીં, પ્રતિપક્ષીને જ્યાં વાયરા ત્યાં સૂરજન જીવે સહી. અધ્યાત્મ શક્તિ પ્રાપ્તિથી પ્રતિપક્ષીનું ચાલે નહીં, નિજ આત્મશક્તિ મેળવે સહકાર પેઠે ગુણ વહી. ૧૭૩ ૧૭૪ ૧૭૪ સહનતા, અધ્યાત્મ શક્તિ વડે ઉપસર્ગવૃન્દ સહાય છે, ઉપસર્ગવૃન્દ સાથકી ચારિત્ર નિર્મળ થાય છે; સહેતાં વિપત્તિ અહો પાકે જગ સુહાય છે, સહે વિપત્તિયો નહીં તે ગભ્રષ્ટ કહાય છે. . ૧૭૫ સહેવું શિખવત ત્યાગીને ઘરબારી ને પ્રગતિવિષે, દુઃખ સહ્યા વણું નતિ થાતી નહીં જગમાં દિસે; દુઃખ સહી આગળ ચઢયા વનરાજ આદિ ભૂપતિ; દુખ સહી જગમાં અમર બની છે અહે સીતા સતી. ૧૭૬ પ્રતિપક્ષીના સામા રહે દુખ સહી કટિ ગમે, તેવા જને સુખ સંપતિ પામે અહે અન્ત સમે; ઉત્સવ સમી આપતિયા સહેવા સ્વશકિત વાપરે, જગમાં બને તે ગિલે આસકિતવણુ સંપત વરે. ૧૭૭ જે નામને રૂપે વિષે મુંઝાય ના તેમાં રહ્યા, નિર્ભય બની નિજ જીવનમાં સ્વાર્પણ મઝાનું જે લહે; સાચી સહનતા તે ધરે નિજ જીવન મૃત્યુ કાલમાં, સાચા બને તે મેગીઓ નિજ જીવનના વ્યવહારમાં ૧૭૮ આસકિત વણુ સર્વાગના રક્ષણ ભણી બળ કેળ, શુભ રાષ્ટ ધર્મ સમાજની પ્રગતિ ભણી બળ મેળો; For Private And Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( રર) ૧૭૮ સાચી સહનતા કુદતી નહિ લક્ષ્યમાંહિ આવતી, અનુભવતણું સ્કરણા અહે સહેજે જ તે જણાવતી. શુભ શકિત લેવા અહે સાચી સહનતા ધારવી. રક્ષણ કરે ના તેહવી કૃત્રિમ સહનતા વારવી. પ્રતિપક્ષીઓ હારે જ જેથી તે સહનતા સત્ય છે, સમજુ અને એ આદરે સંસારમાં શુભ કૃત્ય છે. ૧૮૦ મંજરી માંર, ૧૮૧ ૧૮૨ ૧૮૩ ૧૮૪ ના માં ન ૧૮૫ પિષ માસમાં પ્લેગથી, આવ્યા આંબા પાસ; આંબે પ્રગટી મંજરી, કરતી જન ઉલ્લાસ. કેશર વર્ણ મેંરની, આવે અધિક સુવાસ; કુહુ કુ હુ કોકિલ કરે, અમૃતસમ ધરી આશ. ચારે બાજુ આમ્રનાં, વૃક્ષો શેભે બેશ; વસંત ઋતુ આવતાં, વિકસે વૃક્ષ હંમેશ શભા સહકારતણું, મુખથી કહી ન જાય; મધુક્ષે પુષિત થયાં, નંદન સમ શોભાય. વિધાપૂરની ભૂમિમાં, નન્દનવન અવતાર; થયો જને મન માનતા, દેખી વૃક્ષ અપાર. અનેક જાતિ વૃક્ષ પર, પુતણું સુગંધ; ભમર ભેગી આકર્ષતી, મેદ ભ્રમરી વૃન્દ. મંજરીઓ મેહેકે ઘણું પ્રગટી ડાળે ડાળ; સર્વ જાતિ પુષ્પવિષે, શેબે પૂર્ણ રસાળ. આશા મંજરી સમ કહી, મીઠા રસની ખાણું; ફળ પહેલાં આશા થતી, સમજે વિરલ સુજાણ ઇચ્છા, આશા, વાસના, દઢ સંકલ્પ” વિચાર; આશાના પર્યાય છે, આકર્ષે નરનાર, મંજરી સમ આશા ફળે, કહે મંજરી એમ; આશા પેગ ઉપાસના કરતાં પ્રગટે ક્ષેમ. ૧૮૭ ૧૮૮ ૧૮૯ For Private And Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૧૮૧ ૧ટર ૧૮૩ ૧૮૪ ૧૫ ઇચછા રસથી મંજરી, પ્રગટે મનમાં ખૂબ પછી બેસતી જાણવી, અમૃત ફળની લુંબ અમૃત ફળને પામવા, ઇચ્છાગ મહાન; સર્વ વેગનું મૂળ તે, ભાખે છે ભગવાન. આમ્ર મંજરી બોધતી, ધરે શુભાશા ગ; પ્રથમ શુભાશા વેગથી, અંતે છે ફલ ભેગ. આશા, ઈરછાયેગા. ગીતિ. ઇચ્છા પેગ પ્રકટ, સર્વ જીવોના જીવનતણું હેત; ઈચ્છા જીવન મેટું, નૈસર્ગિક પ્રાણુ સંકેતે. આશા જીવન મધુરૂં, નવ નવ રસથી રસીલું સોહતું; છે નિરાશા મૃત્યુ, અનુભવ બધે સદાય બેધતું. છાયોગ વિના કે, પુષ્પ ફળો નહિ ધરે કદી અંગે; માટે ભાવ્યા સમજી, રહો શુભાશાતણી સદા અંગે. ઈરછા બેગ પ્રવૃત્તિ, સર્વ જીવોમાં સદાય વસનારી; દશન જ્ઞાન ચરણમાં, વસે શુભાશાએ નરનારી. પ્રેમ રાગ ઈચ્છાને, લગની આદિ છે શુભ આશા આત્મોન્નતિ ફળ હેત, ધરે સદા ચિત્ત વિશ્વાસા. ચિત્ત ધરી શુભ આશા, કરે પ્રવૃત્તિ મંજરી રૂડી; અમૃત ફળ પ્રકટાશે, ધરે દુરાશા નહીં કૂડી. પ્રગટ કરે શુભ આશા, શુભ ફલદાયક હૃદયવિષે સર્વે; આશા સાગર ઉડે, તરાય નહિ તે કદા ગવેર શાંતિ સહકર સાહિબે એ રાગ, ધર્મ પ્રવૃત્તિ મંજરી, પીત કેશર જેવી, શુભફળને પ્રકટાવતી, મન આશા દેવી; ઈચ્છા યોગને આદરી, કરો ધર્મ પ્રવૃત્તિ, અમૃત ફળ અંતે લહે, એવી નીતિની રીતિ ૧૮૬ ૧૮૭ ૧૮૮ ૧૮ २०० * ૨૦૧ For Private And Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૨૦૨ ૨૦૩ ૨૦૪ ( ૪ ) સાત્વિક કર્મ કરે જના, શુભ આશ ધરીને, સર્વ વિષે વારીને શુદ્ધ પ્રેમ વરીને; શુભેચ્છા વણ પ્રવૃત્તિ, મેંર પ્રગટે ન કયારે, તમે રજોગુણ વાસના, જીવ ભારે મારે. આમ્ર તારની મંજરી, દેખી કર્મને સે, શુભેચ્છાકર્મયોગીઓ, બની બેધને લેવો; પશ્ચાત નિષ્કામગીઓ, અવે જ થશે રે, શિવલિ સ્વાદી નિર્મના, પ્રભુ ધામ જશે રે. પ્રવૃત્તિ મહા ધર્મ છે, નિષ્કામ થવાને, નિષ્કામી બનીને જને, શુદ્ધ સ્થાન જવાને; કર્મ યોગીઓ ગૃહી બની, કરે કાર્ય સ્વફજે, સ્વાત્માલંબન ગુણ લડે, રહે કોની ન ગજે. કર્મ કર્યા વણ જ્ઞાન તે, કદિ પકવ ન થાતું, પ્રવૃત્તિ સેવ્યા વિના, ફળ નહીં પ્રગટાતું; માટે પ્રવૃત્તિ આદરે, ત્યજે આલસ્ય ભૂંડી, શ્રદ્ધા ઉત્સાહ ખંતથી, હા મંજરી ડી. સર્વ કામના ત્યાગ તે, છે પૂર્ણ થવાથી, પ્રથમ એ નહીં સંપજે, બાલ્યભાવપણાથી, પાપચ્છાએ પરિહરી, પુણ્યરછાએ ધારે, સ્વાધિકાર સહુ કમ તે, ધર્મ કર્મ વિચારે. સ્વાધિકાર સહ કર્મમાં, પુણ્ય ધમ મના, સ્વાધિકાર કર્મો વિના, જીવ ધર્મ ને પાયા; સ્વાધિકાર ક ત્યજી, કોઈ હોય ન યોગી. માટે શુભેચ્છા મન ધરી, થાવ શુભ ફલ ભોગી. પૂર્ણ જ્ઞાન પ્રગટયા પછી, નિષ્કામ દક્ષાએ,. કર્મો કરે છે જ્ઞાનીઓ, અન્ય કે ન ઈરછાએ; છેલ્લી શા એ ગિની, પહેલી ક્યારે ન આવે, માટે પહેલી ન મૂકવી, ઈચ્છાગ સુદાવે. ઇચ્છા કેગના કાળમાં, ઈરછાયોગે સુકર્મો, કરવાં સ્વાધિકારે તે, સર્વ જાતિના ધર્મો, ૨૦૫ ૨ ૦૬ ૨૦૭ ૨૦૮ For Private And Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( ૫ ) યાવત્ રાગ ને દ્વેષ છે, તાવત્ પાગે, રહીને પ્રવૃત્તિ સેવવી, વ ાપણુ ભેગે. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir આમ્રતની મજરી, પૂર્ણ રસથી ભરેલી, દેખીને ભવ્ય માનવા, પામે પ્રેમની ડેલી; પ્રેમાત્સાહાદિ રસવડે, અવ કાર્ય પ્રવૃત્તિ, થાય એ કુદ્રતી નિયમ છે, પ્રેમ ત્યાં નહીં ભીતિ. રસ વણુ મંજરી હોય ન, રસ માંર સ્વરૂપે, રસ સહુ અંગપણું ધરે, રસ ધર્મ, પ્રત્યે; રસનાં સ્થૂળ જે રૂપ છે, રસ ઢળતાં ભરતાં, અનુભવી સમજે સાનમાં, માત્ર ધરતાં. રાગાદિકસ જાણુવા, સ` સૃષ્ટિના સ્વામી, હરિહર બ્રહ્મા તે અા, વીતરાગ નિષ્કામી; પ્રથમ સુરાગીપણું ધરી, રાગી યાગી બનીને, કાર્યો કરેા સ્વાધિકારથી, માહુ ભાવ હણીને. અરિષ્ટનેમિને તાઠ્યશ્રી, પાર્શ્વનાથ વખાણું, મહાવીર તીર્થંકર પ્રશ્ન, મહાસાગી જાણે; ઇચ્છા ચાગને આદ્યમાં, કહ્યા તેમએ જ્ઞાને, માટે શુભેચ્છા મૈગથી, કસ ક્રમ સુતાને કાળે કાળે પાકીને, સર્વ કામ ટળશે, ત્યારે નિષ્ઠાણા ભરી, પૂર્ણ ચેાગીને મળશે;” ભૂષા નહીં આ સૂક્તમ, રહે સસમ રાગે, શુભ પ્રવૃત્તિ આદા, જેથી નિવૃત્તિ જાગે. વૈશ્વિક લેાકાતર સહ, ધમ્મ પ્રવૃત્તિ ધારી, સેવા જે શુભ તે અહુ, સ્વાધિારે વિચારી, કરતાં ચાત્રિ સદ્ગુણ, અરી પ્રગટ થવાની, અનાના િમા, તે દુર જવાના. સવ જાતીય ઉન્નતિ, સ્વાધિકારે કરાને, સામાજીક સેવાવડે, દુઃખ સહુનાં હૈરાને; દેશન્નતિ સોન્નતિ, ધર્મેન્દ્રતિ સ્ત્રી, શક્તિ પ્રદાયક ધર્મ જે, પ્રીતિ તેનીજ ધરો For Private And Personal Use Only ૨૦૨ ૨૧૦ ૨૧૧ ૨૧૨ ૨૧૩ ૨૧૪ ૧૫ ૨૧૬ Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૨૧૭ ૨૧૮ ૨૧૮ આલસ્યાદિક દોષથી, નહીં પ્રવૃત્તિ થાશે, સકસિત દષ્ટિ ત્યજે, સસ ચિત્તમાં આવે; શાનીના સહુ આશયે; જ્ઞાની સમજે સ્વભાવે, અજ્ઞાનીના હાથમાં, કાંઈ સત્ય ન આવે. જ્ઞાની પ્રવૃત્તિ ધર્મને, સ્વાધિકારે ન ચૂકે, નિવૃત્તિનાં સાધને, તેને કયારે ન મૂકે; સર્વ જાતીય પ્રવૃત્તિઓ, જ્ઞાની કરતો સ્વભાવે, ભક્તિ ઉપાસન પ્રવૃત્તિ, ધર્મ કર્મ સુદાવે. જ્ઞાની પોગ્ય પ્રતિયો, કરતે શુભ દાવે, ઈચ્છા થાગ સ્વભાવના, રહેતા શુભભાવે; આમ્ર મંજરી દેખીને, શીખ ચિત્ત વિચારે, બુહિસાગર શીખથી, આવે ભવ પારે. મારે કેરીનું ઉપજવું, વિષ્ણુસવું, તે પરથી શિક્ષણ | હરિગીત. આ છવાયો મેંરથી કેશર સુવણું થઈ રહ્યો, બહ મંજરીના ભારથી, લહકી રહા શોભા વધા; એક મેરે બાજરી સમ કેરીઓ લાખ સહી, એક મેર કેરીઓ ઝીણું ગણત્રી તસ નહીં ૨૨૦ એ કરીએ બાઝી અહે છે તેટલી અબે રહે; સહકાળ ભાગી જાય આંબો ભાર ના કેમે સહે, હિમ વાય સાકરીયાથકી કેરી જ બાઝી વિણસતી, કુકતતણે એ કાયદ, ઉપજયું જ તેની નહિ છતી. સહકારને જે મર ને લેખું કલાલે જે થતું, તે પાછલા દિવસે વિષે રહતું છતું ના તે મ0;. આ વિશ્વમાં ઉપજયા સમી સહુ કેરીઓ મેટી બનેએવું બને નહિ વસ્તુતઃ એમ સજજને સાચું ભણે રરર દિનસકલ મને હર એ રાગ એક આંબા કેરી, ઉપજી તેટલી થાય, વસ ગેટલીઓના, પાછા આંબા થાય; ૨૨૧ For Private And Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( ૭ ) એમ પરપરા જો, થાય તદા નહિ માય; એક જ આંબાથી, નિમ્ન બધુ ભરાય છૂ પશુ કુદ્રત નિયમે, ઉપજ્યું રહે નહિ સ; માટે જગ માનવ, કરશન ક્યારે ગવ; ઉપન્ના વિષ્ણુસ્યામાં, ત નિયય સદાય, એ નિયતિ જાણું, હર્ષ શાક નહિ થાય. મનમાંહિ વિચારા, શુભાશુભ બહુ થાય; છુ રહે ન સર્વે, કાયમ તે ક્લાય; કુદ્રત સહુ તાલી, કરે યથાસ્થિત ન્યાય, કુદ્દતના નિયમા, સર્વ અગમ્ય જણાય. મારે જેમ કેરી, રહે ન ઉપજી સર્વ, તેમ સહુમાં એવું, કરી ન સુના ગવ; તાપણુ નિજ જે, કરવાં સૈાગ્ય જ કમ, એ કુદ્રત નિયમે, ધરા સદા નિજ ધમ પિત્તુ બ્રહ્માંડ, કાલ જ નિયતિ સ્વભાવ, કર્મો તે ઉદ્દય, કુદ્રત પાંચ સુદાવ; એ પાંચેથી, ઉત્પત્તિ વ્યય થાય, માટે એ પાંચે, કુદ્રતરૂપ ગણુાય. -વ્રતના આધીન, જીવાજીવ પદા, સુઝે નહીં ભવ્યા, સમજો તત્ત્વ યથાય; યુરાપી યુક્રે, કુત કૃત્ય ગણાય, કાનું નહીં ચાલે, વ્રત આગળ ભાય. જીવાની મુદ્દત, ધર્મરૂપ મેધાય, એ અચલ નિયમને, સમજે તે મુખ પાય; અભિમાન ધરે નહીં, અદા કરે નિજ ક્રૂર, સમભાવે જીવે, ધરે ન કાની ગજ. ન્હાની કરી, સરવા તેનું નામ, એ નામ યથા જ, સમજે છે ગુરુધામ; સરવા એમ કહેતા, મરવા ઉપજે સ જન્મેલા જીવી, કદિ ન કરશે! ગ For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૩૩ ૨૨૪ ૨૨૫ ૨૩ ૨૨૭ ૨૨. ર ૨૩૦ Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૨૧ ૨૩૨ ૨૩ (૨૮) આ હા હા થવી, લીલા મેર સહાય, વાયુ ઝટ આવી, ભેટ મંજરી ભાણ સુગધી પ્રહતે ત્યાંથી ચાલ્યો જાય, આકર્ષણ ગુણથી, સર્વ જીવોનું થાય. નિજમાં ગુણરાશિ, પ્રગટે છ માસ, આવીને બેસે, મેરે ભ્રમરી ખાસ બેલે નહિ મંજરી, આવો છો પાસ, તેપણ જે અથી, આવે છે વિશ્વાસ જેના જે અર્થ, પાસ તે તેની જાય, કુદતની નીતિ, કદિ નહીં ટળાય; થાતાં સાકરીયે, બબણુછ થાય, અથી દાનીને, સદા સંબધ સહાય. જે કેશરીયાં કરી, પ્રગટે મેર સુપેર, લાવી સહુ ફળને વ આનંદ લહેર; નહિ મૃત્યુ ગણત, કરી કેશરિયાં સાર, તે ફળ પ્રગટાવી, પામે જગ જયકાર.. કેરીના મરવા નહાપણું બહુમાન, પામે છે જગમાં, સમજે નહી નાદાન; જે મોટા થાવા, શાની થતા નરનાર હાના પણ તેઓ, પામે છે જયકાર, નાના પણ જેઓ, પરમાર્થી નરનાર, પરહેતે જીવે, ધન્ય ધન્ય અવતાર, સાલા તે જન્મ્યા, લgવયમાં નિર્ધાર. અમૃત ફલને તે, પામે છે સુખકાર - કેરીના ભરવા, પ્રતિનિ મેતા થાય, વાયુને તાપ પષતા તિજ કામ દૃઢ બિંટ કરીને, હુંબ બની લટકાય, વાંકીમાં પણ તે, દઢતાથી સહાય. ' ૨૩૪ ૨૭ For Private And Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir શરુ સામે ટકકર ઝીલવી. નિજ અરિ સાથે, ટક્કર ઝીલે જેહ, ભરવાની પેઠે, મેટા થાતા તેહ; ટકર ઝીલ્યા વણ, શત્રુ સાથે કે, છ નહીં પ્રાણી, જગમાં જશે જોઈ. અરિની સાથે, ગફલતથી રહે છે, તે પડતી પામે, મૃત્યુ કહે છે તે; જીવોના શત્રુ, ભક્ષક જન્મે સાથ, ટકકર ઝીલીને, ભજે ત્રિભુવન નાથ. કેરીમાં ગોટલીનું બાઝવું તે પરથી બેધ. કેરીમાં ગેટલી, બેટી થાતાં થાય, એ ગેટલી મેટી, પાકી થઈ સહાય; તેમાંથી આબે, પાછે જગ પ્રકટાય, એ વપરપર, વર્તે દ્રત થાય. માનવથી અનવ, પશુથી પશુઓ થાય, પંખીથી પંખી, ફલમાં બીજ સહાય; નિજમાં નિજનું શુભ, વસી બીજ નિમાય, કુદતની ઘટના, અકલ અગમ્ય ગણાય. આંબાથી ગોટલી, ગોલથી સહકાર, કકડીથી છેડ, પ્રગટે છે નિર્ધાર છેડાથી મુડી, જન્મ પરસ્પર ધાર, કર્તા બેમાં કે? કે ના પ્રથમ વિચાર એમ કાલ અનાદિ, બીજ પરપર થાય, ઉત્પત્તિ વ્યય બે, હે પરસ્પર ભાય; વિજ્ઞાન જાણ, કુકત પ્રભને ન્યાય, નિજમાં નિજ બીજો, સમજી રહે સદાય. જે પેટે થાતે, સાથે ધરતે બીજા અસ્તિત્વ જ તેથી, રાખે નિજનું નિજ; ૨૪૦ ૨૪૧ ૨૪૨ ૨૪ For Private And Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir દેખે સહુમાં એ, વંશ બીજ સંતાન, રક્ષે નિજ બીજે, વંશપરંપર માન ર૪ વીર્યરૂપ બીજ ધારણુરક્ષા વિષે. કરી નિજ મધ્યે, રહે ગેટલી સાર, તેમ માનવ રક્ષ, વીર્ય બીજ નિર્ધાર; આંબાની પેઠે, વશ પરંપર હેત, નિજ વીર્યસુરક્ષા, બ્રહ્મચર્ય સંકેત હરિગીત. ૨૪૫ ૨૪૫ જ્યાં વીર્ય રક્ષા નહિ થતી ત્યાં બ્રહ્મચર્યજ નામનું, રક્ષે ન તાળુ પેટીને તે તાળુ એ શા કામનું; જ્યાં વિર્ય છે સ્ત્રાવ ત્યાં તે બ્રહ્મચારી કે નહીં; માટે સુરક્ષા વીર્યને બાળક અવસ્થાથી સહી. . યુવક અવસ્થા આવતાં પ્રકટે જ વિર્ય સ્વભાવથી, રક્ષા કરે તેની સદા તેના વિના ફળ કે નથી; સ્વાદિમાં જે વયને પાતજ થયો તે હાનિ છે, જે વીર્યરક્ષકગુરૂકુળે ઉપગિતા જ પિછાની છે.. નિજ વીયે છે તે બ્રહ્મ એવું ચિત્તમાં જાણો સહી, નિજ વીર્ય સાથે જાણવી એ બહાની હત્યા ખરી; નિજ વીર્ય તે બ્રહ્મા અને મહાદેવે તે વિણ લહે, નિજ વર્ષમાં બ્રહ્માંડના અશે સકળ વ્યાપક અહે. નિજ વીર્ય રૂપી બ્રહ્મને જાણેજ તે બ્રાહ્મણ ખરા, નિજ વીર્યની રક્ષા કરે તે ક્ષત્રિયે જગ અનુસરો નિજ વીર્યના વ્યાપારથી વૈશ્ય બને માનવ અહે, શદ્ર કહા સેવાથી એવું જ સર્વે સદહે. નિજ વિર્યની રક્ષાવડે ધ્યાતા સમાધિને વર, જે વીર્યની રક્ષા કરે તે કર્મયોગી થઈ તરે નિજ વીર્ય રક્ષા જે કરે તે દેવ દેવીપદ વરે, નિવર્ય જન શું? જગ કરે મુડદાલ દુબે તે મરે. ૨૪૮ ૨૫૦ For Private And Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૨૫૩ ૨૫૪ (૩૧). પાઇ. પિડ વિષે વિષ્ણુ છે વીર્ય, રક્ષે તેને ભવ્ય સુધર્ય, વીય વિનાના કે ફોક, જગમાં પાડે છેટી પિક. ૨૫૧ વીર્ય બિંદુ જસ પડે ન હેઠ, સર્વ યોગીમાં તે છે શ્રેષ્ઠ, સર્વાગનું પિષક બેશ, ધરે ખંતથી વીર્ય હમેશ. ઉર્ધ્વ સુરતા જે નરનાર, તેને સફળે છે અવતાર; ભીષ્માદિક પઠે નરનાર, બ્રહ્મચર્ય ધરે નરનાર. અને સાખ પડે નિર્ધાર, પાકે ગોટલી જગ જયકાર, એ ગોટલીએ આબે થાય, જાણે કુદ્રતને એ ન્યાય. પાકી ગેટલી પેઠે ભવ્ય, વીર્ય સુરક્ષણ છે કર્તવ્ય; દેશાદિક રક્ષાને કાજ, ધરે સુરક્ષા લોક સમાજ ૨૫૫ પાકે પાકું કાચેકાચ, સમજે મનમાં સાચેસાચ;. કુદતને ઉલ્લ જેહ, વીર્યહીન થાત જન એહ. ૨૫૬ કુદતના જે સામે થાય, તે નર અને શમ ન પાય; કુદ્રત કોપે સર્વ વિનાશ, સભ્ય જ્ઞાન સમજે ખાસ. ૨૫૭ સૃષ્ટિવિરૂદ્ધ જે કર્મ ગણાય, તે સેવ્યાથી દુઃખ થાય; વીય સુરક્ષા જે અવગણે, મડદાથી તે હલકા બને. દેશ કમને ધર્મ વિનાશ, વીર્ય સુરક્ષા વણ તે ખાસ દેશ કામની પડતીતણું, કારણ વયે વિનાશ જ ભણું. જે જે રક્ષક ધર્મ ગણાય, વિર્ય સુરક્ષામાંહી સમાય; જેણે વીર્ય સુરક્ષા કરી, પામે સિદ્ધિય ગુણ ભરી, વ્યભિચારી કુકમ જેહ, દેશ કેમના ઘાતક તેહ; વંશપરંપર કરે વિનાશ, બને ન ધર્મ સાચા ખાસ ૨૬૧ વીય સુરક્ષા આગળ અહેરત્નાદિક હે સમ લહે; . વિર્ય છવનનું જીવન જાણું, વીર્ય વિના જીવન નહિ માન. ૨૬ર વીર્ય ગયું તે સર્વે ગયું, વિર્ય રહ્યું તે સર્વે રહું; વીર્ય વિના શુભ કર્મ ન થાય, બને નાગી કે જગમાંહ્ય ૨૬૩ રૂપ રંગથી નહીં લલચાય, કામતણ વશમાં નહિ થાય; કરી વીયનું રક્ષણ તેહ, દીર્ધાયુ પામે જન એડ ૨૬૪ ૨૫૮ ૨૫૮ ૨૬૦ For Private And Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir પકવ વિર્યથી શુભ સંતાન, તેથી દેશેાદય મન માન; સર્વ તેને એ છે સાર, ધરજે પ્રેમે નરને નાર ર૫ અને મુંઝી નરનાર, કરતા વીર્ય તણે સંહાર; પામે પડતી તેમ વિનાશ, જગમાં જગ્યાની નહિ આશ ૨ કામે જીવનને નહીં હણે, પશથી પણ હલકા ના બને; મંત્ર તંત્ર યંત્રાદિક સાર, વીર્ય સુરક્ષા છે નિર્ધાર. ૨૬૭ ૨૬૮ ૨૭e ૨૭૧ યોગ્ય નિયમને આદરી, વર્તે નરને નાર; કામે મુંઝાએ નહીં, વીર્ય મહત્તા ધારબ્રહ્મચર્યના આશ્રમે, થાપ નરને નાર; ધર્મ સંધ પ્રગતિ ભણી, ખચ વિત્ત અપાર. વંશ પરંપર ઉદયને, માટે સમજે એહ; શીખ પ્રમાણે વર્તશે, તેને સફળે દેહ. આંબાની પાછળ ગેટલીથી સ્વાસ્તિત્વ. આખા ગોટલી ધારીને, રક્ષે છે સ્વાસ્તિત્વ; તથા સદા સ્વાસ્તિત્વને, રક્ષ એ જ નીતિત્વ. ગેટલીએ માંહીં ધરે, લક્ષ કોટિ સહકાર; યથા તથા નિજ પાછળ, વંશ પરંપર ધાર. એક આગ્રની પાછળ, લાખે આંબા થાય; એવી રીતે ગોટલા, આ ધરતે ન્યાય સર્વ ગુણની પરંપરા, વંશ પરંપર તેમ; ગ પર પર સંતતિ, પાછળ મૂકે એમ. નિજ સરખા પાછળ થતાં, ધર્મ કોમ રક્ષાય; દેશ સંધ રક્ષાય તેમ, શુભસંસ્કાર પસાય. કવાલિ, રહે વાસ્તિત્વ પાછળથી, યથા તેવાં ધરે બીજે; નિયમ કુદતાતણે એવે, નહીં તેના ઉપર ખીએ. ૨૭ર ૨૭૩ ૨૭૪ ૨૭૫ ૨૭૬ For Private And Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૨૭૭ ૨૭૮ २७८ ૨૮૦ ૨૮૧ ૨૮૨ (૩૩) ગુણી રાજા પછી રાજા, ગુણું પાકે યથા તે; ઉપાયો તેહવા દેજે, તથા ધર્મવિષે એવો રહે પાછળ સ્વશક્તિ, પરંપર વૃદ્ધિના માટે; તથા વોં ઉપાયથી, ફરજ છે શીર્ષના સાટે. કરોડે સદવિચારની, પરંપરતા વહે પાછળ; ધરે તેવાં હૃદય બીજો, ઉદય કર રહી આગળ, સદા નિજ પાછળ પાકે, હજારો લક્ષ જન મેટા; તથા વર્તે સ્વફથી , રહે ના પાછળે ગોટા. પ્રમાદે સહુ થતા વારી, ગુણેને પૂર્ણ સારી; ગ્રહીને ત્યાગી વર્ગો સહુ, ધરે સ્વાસ્તિત્વ નરનારી. પરંપરસંતતિમાં, વહે નિજ શક્તિ ભાવે; સમાજમાં જ રાષ્ટ્રોમાં, ઉદયચક્રે વહે ભાવે. તથા કરવું ભલા ભાવે, કહ્યું એ ધર્મના દાવે; શિખામણ ચિત્તમાં લાવે, પરંપર શકિતને પાવે. ઘણું રાષ્ટ્રી પડી ભાગ્યાં, ઘણી જાતિ ટળી ભાગી; સદા સ્વાસ્તિત્વનાં બીજે, ધરી બનશે જ સોભાગી. રહે નિજ પાછળ મોટા, ગુણે ધારી અને સારા; તથા કુકત થકી ફજે, ઉપાયે આદર પ્યારા. અહે નિજ ધમાં સંતાને, રહે પાછળ ગુણવાળા; તથા સ્વાર્પણ કરીને સહુ, કરો નિજ Vઠ અજવાળાં. થએલા ને થતા દ–તણાં સહુ બીજ સંહારી; ગુણે ને કર્મ સંસ્કારી, બને સહુ દક્ષ નરનારી. સદા નિજ પાછળ મૂકે, ભલાં સંતાન ઉપકારી; કથેલી શીખ ના ચૂકે, અમારી શીખ મન ધારી ઘટયા જેને પ્રમાદોથી, બની પાછળ ઘણું હાનિ; બને સ્વાસ્તિત્વને રાગી, બનીને ધર્મ અભિમાની રીવાજે હાનિકર ત્યાગી, સદા પાછળ વહે એવાં; ધરે પ્રગતિતણું ચક્ર, ઉદય વચને ભલાં લેવાં. ૨૮૩ ૨૮૪ ૨૮૫ ૨૮૬ ૨૮૭ ૨૮૮ - ૨૮, ૨૯૦ For Private And Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૩૪ ) રહે અજ્ઞાની જે, કરે શુ ? પાછળે તે, અવિધાથી ન સમજાતું, ભલું ના પાછળે થાતું. થતા કુત્તા સામા, ધરે અજ્ઞાનના ભામા; ભલા સ્વાસ્તિત્વને ચૂકે, ખરૂ ના પાછળે મૂકે, દાહરા પ્રતિકૃતિ નિજ પાછળ, મૂકે નહીં જન મૂઢ; શુભેાન્નતિની પરંપરા, મૂકે નાની ગૂઢ અશાક રાજા સંપ્રતિ, કુમારપાલ ભૂપાળ; અખરતેજ શિવાજી સમ, થયા ન પાછળ જાણું. હેમચંદ્રની પાછળ, થયા ન ખીજા હેમ; નિજ સરખા પાછળ વિના, રહે ન શક્તિ તેમ. પાછળ નિજ સરખા જન, શક્તિમ`તા થાય; તેવાં વિધાપીઠને, સ્થાપેા સત્યાપાય. ચારે વર્ષોં ઉન્નતિ, પામે ત્યાગી તેમ; ગુરૂકુલાને સ્થાપવાં, કરા પ્રત્તિ એમ. ગુણમાંથી ઉન્નતિ, પાછળ સદા વહાય; ધન મન તન શક્તિવર્ડ, કરવા ક્રેડ ઉપાય. નિજ પાછળ મેાટા જને, સહુની પાછળ થાય; પરપરા તેવી વહે, કરા ધર્મ એ ભાય. સ્વાસ્તિવજ પાછળ વહે, સર્વ ઉપાયે ધર્મ; માની કરતા યાગી, કરજે સર્વે ક ભુજંગી. કથી શીખ સાચી સદા ચિત્ત ધારો; ખરા ધમ મૂકી થા જન્મ હારા, કળા સ્વાન્નતિ ખીજના એજ ખેાા; ત્યજી મૈં જાડાં ભલાં એંજ શેાધે. ખરા કર્મ યાગીતા એજ પન્થી, ફ્રેંચ્યા વાંચી જાણી ભલા ખૂબ ગ્રન્થે; For Private And Personal Use Only ૨૯૧ ૨૯૨ ૨૯૩ ૨૯૪ ૨૯૫ ૨૯૬ ૨૨૭ ૨૯૯ ૨૯૯ ૩૦૦ ૩૦૧ Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૦૦૨ ૩૦૩ (૩૫) સદા સર્વ ધર્મોન્નતિ થાય એવા, કહ્યા એ ઉપાયે ધરી પ્રેમ લેવા નકામા થતા ખર્ચ તે દૂર વારી, ધરે પાછળે સ્વાસ્તિતા પ્રેમ ધારી; સદા ધર્મ એથી વહ્યા વિશ્વ જાશે, કદી દુષ્ટ લકથકી ન ખળાશે. થતા રાગ ને હૈષ તે હેત સારા, થતા અન્ય માર્ગે જ તે તે નઠારા, વહે પાછળે ધમ લેકે મઝાના; ; કરે કર્મ એવાં સદા વિશ્વ શાણું. સદા ગેટલી પેઠ સૈ શક્તિ બીજે, ધરી સ્વાસ્તિતા હેત ચિત્તેજ રી; ધરે સગુણેનાં જ બીજે સ્વચિત્તિ, વહે પાછળે વંશ વૃક્ષે જ પ્રીતે. આમ્રવૃક્ષ પર સાખ અને તે પરથી ગ્રહોનું શિક્ષણ, ૩૦૩ ૩૦૪ ૩૦૫ ૨૦૬ દેહરા લોકોના સ્વાસ્તિત્વમાં, સત્ય ધમની વૃદ્ધિ; આર્યો નિજ પાછળ કરે, ધાર્મિક શક્તિ સમૃદ્ધિ. સહકાર સાઓ થતાં, પાકી કેરી ગણાય; કેરીઓના પાકમાં, સાક્ષી સાખની થાય. પરિપૂર્ણ પાક્યા પછી, થાય વૃક્ષ પર સાખ; તથા પાકીને સદ્ગણે, માનવ ! !! પદ નિજ રાખ, પરિપૂર્ણ રસ પામતાં, ભાનું કિરણ પ્રતાપ; પાકે આંબે કેરીઓ, સાક્ષી સાખની છાપ. સંકટ તાપને સહે, નહીં અધીરે થાય; સગુણ રસને જે ગ્રહે, પાકે વિશ્વ ગણાય. ખાટી કાચી કેરીઓ, પાકે મીઠી થાય; ગુણવણુ કાચા માનવો, ખાટા રસ સમ ભાય, ૩૦૭ ૩૧૦ For Private And Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૩૧૧ ૩૧૨ ૩૧૩ અનેક સગુણ જે ગ્રહે, અનુભવ સર્વ પાય; દુખે સહી મેટ બને, મીઠે તે જગ થાય. સાખ સમા નિજ સહગુણે, પાકી સાક્ષી થાય; સાખ સમા જે તે બને, બાકી ત્યાં ન રહાય, સગુણેથી પાકે. હરિગીત, પાકે સદા નિજ સગુણે કાચા રહે નહિ માનો, ગુણકર્મથી પાકા બની કાર્યો મઝાનાં ઊઝઃ પાયા વિનાના માન મીઠાશ આપે નહિ અરે, ચારિત્ર રસ વિઘાવડે, પાકે જ સમજે ખરે. ચારિત્ર્ય વણ પરિપકવતા આવે નહીં કે જન વિષે, કર્મો કર્યા વિણ તાપને પામ્યા વિના નહિ ઉલ્લાસે; દુખતણ બહુ વાયરા વાયા ન જેના મન વિષે, પામે ન વૃદ્ધિ તે કદા પાકે ન રસ અન્તર્ દિસે. વિદ્યા અને અનુભવવિષે કાચાણી કિંમત નથી, સહુ જાતિના અનુભવ કરી શિક્ષા મઝાની એ કથી; કાચા રહ્યા જે બુદ્ધિમાં ને બળવિષે વ્યાપારમાં, પરતંત્ર દાસો તે બને દુખ લહે સંસારમાં. શેખી વિષયના છલા હરકુમિયાં જેવા બને, તે દેશના નિજ ભૂમિના ભકતે નહીં જ્ઞાની ભણે; સહુ દોષ જીતી જિનપરે પાકા બને તે ધન્ય છે, એવા જ છે સાખ્યસમ મેગી ખરા કૃતપુણ્ય છે. જે તાપ વાયુ ના રહે તે જીવતા ના જગ રહે, ભાટે જ પાકે માનવ સો મહત્વે એ કહે; સહુ શક્તિથી પાકા બની આ જગતની આગળ, સા સમા જાહેરમાં આવે મહા જગ મળે, સાક્ષી સ્વયં નિજને બને સાપે જ પેઠે માન, કાં અન્યની સાક્ષી ચહે લુચ્ચાઈ દલ્મ ના લ; ૩૧૪ ૩૧૫ ૩૧૬ ૩૬૭ For Private And Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૩૭) ૩૧૮ ૩૧૦ ૩૨૦ ૩૨૧ સા સમા પરમાર્થમાં બનતા રહે કુકતથકી, પરમાર્થી જન રસ સ્વાદશે આનંદ પામે એ વકી. આમ્રરસ ભેગથી જનની પુષ્ટિ. દેહરા, આબે ખાય ન કેરીઓ, પાકે પરને હેત. નદી સ્વયં ના જલ પિયે, પરાર્થ તન સંકેત સતેનું પરહત સહુ, મેઘ સદા પરહેત; ઉપકારી પરમાર્થમાં, મળ્યું સકળ નિજ દેત. કવ્વાલિ, કરે પુષ્ટિ મનુષ્યની, નિવારે દેહના તાપ; કરે સહકાર શીતળતા, ત્યજાવે પાપીનાં પાપે. કરે ઉદર હૃદય ઠંડું, સમપ મિષ્ટ રસ સારે; પ્રતિ બદલો નહીં ઈચ્છ, થયો તેથી હૃદય પ્યારે. તપેલા તાપથી લેકે, મધુર શુભ સાખ્યને ચાખી; શમાને છે ક્ષુધા પાપી, મહત્તા આમ્ર !!! હે રાખી. યદા તું કેરીએ પાક, તદા પણે બહુ ધારી; ધરે મર્યાદા મેરિટાઈ, ગણાયે શ્રેષ્ઠ અવતારી. કળે મહા બની નિર્લજ જ, ભલી મર્યાદ નહિ રાખે; બને તે નહીં કયારે, મહા આમ્રરસ ચાખે. ધરે અમૃત ફળે સારું, સકળ જન ચિત્તમાં પાર; નમે નીચે ફલે આવે, નમનતા વિશ્વ દર્શાવે. ફળેથી નીચે નમવું. ફળ ઉંચા નમી નીચા. વિનય નહિ મૂકતા કયારે; નમી નીચા વહે સન્ત, સમૃદ્ધિ પામતા જ્યારે નમે ના તાડની પેઠે, અરે દુર્જન ફળે હે; શીખવે પાઠ વિનયીને, સકલક્ષવિષે સહે. ૩રર ૩૨૩ ૨૪ ર૫ ર૭ ૨૮ For Private And Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( ૩ ) ફળા જ્યારે ધણાં આવે, નમે નીચે તદા ભાવે; રહે અક્કડ અહ'કારી, જુ દૃષ્ટાંત નરનારી. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir પ્રકટ કરતા ફળા પાકમાં, જીવાના એ ભલા માટે; હેા ખાવા વા સર્વે, કરેા ઉપકાર શુભ વાટે. હરિગીત. ડાળાં અને સહુ ડાળીઓ પણ્ હલાવી જાવતા; આવે! જતા મુજ પાસમાં લેશેાજ ળરસ હાવતા. આવા પશુએ પ`ખીએ ઇચ્છા પ્રમાણે હ્યા તમે; પરમા માટે જીવન છે લ પાંદડાં હ્યા જે ગમે. આયુષ્ય પામ્યું વહી જશે ઉપકાર સાથે આવતા, પરમા માટે જીદંગી પરમાર્થી ચિત્તે ભાવતા; નીચા નમીને ડાળીથી પર્ણો હલાવી પ્રેમથી, માનજ ધરી ફળ આપવાં સન્તાતણી એ તેમથી. અભિમાન ના કયારે કરી નીચા નમા શાભા વધે, અક્કડપણાના ત્યાગથી કીર્તિ પ્રતિષ્ઠા સુખ વધે; વિદ્યા અને સત્તા તથા ધન આદિથી મોટાઇએ, ભૂલી ન કયારે ફૂલવુ' સુખ માનીએ છેટાઇએ. ઉંચા થયા નહીં શાભતા જે તાડવત્ અક્કડ રહે, ઉંચા થયે એ શૈાભતા સહકારવત્ નમતા વહે; વાહ વાહ !!! આંબા તાઘરી લશ્રુતાએ શેાના ધણી, તેથીજ પામ્યા કાયને, આ વિશ્વમાં સેાહામણી. અમૃત ફેલના સદુપયોગ. જાહેરા ઉપકારી જે અવતર્યો, મીઠાં ફૂલ ધરનાર; તે સર્વે માં શ્રેષ્ટ તું, અમૃત કુલ દાતાર. તવ લના ઉપયોગ સહુ, કરતા નરને નાર. જાયે પ્રભુ દરબારમાં, મૂળથી કુળ નિર્ધાર. For Private And Personal Use Only ૩૨૯ ૩૩. ૩૩૧ ૩૨ ૩૩૩ ૩૩૪ ૩૩૫ ૩૩૬ Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (૩૮) ૩૩૭ ૩૩૮ ૩૩૮ ૨૪૦ ૩૪૧ પિટ ડાળે બેસીને, અમૃત ફળ રસ સ્વાદ; કરતે આનંદી બને, કરે કોકિલા સાદ. ખીલીઓ ખોતરી, સાખ્યા ખાતે ખાય; જે જેની પાસે વસે, તે તેવું ફિલ પાય. ચંચલ વાનર જાતિ પણ ખાય કેરીઓ ખૂબ; અપકારીને આપતિ, સહેજે આંબા લંબ અમૃત ફળની ઉપમા, તવ ફળને દે સર્વ; તે પણ તું મકલાઈને, કરે ન કયારે ગર્વ. સદુપયેગી ફલ ધરે, ધન્ય ધન્ય અવતાર; આંબા પેઠે પ્રેમથી, બનશો નરને નાર. હરિગીત, ઉપયોગ માટે જે મળ્યું તે તે જેને આપવું, ઉપગમાં જીવન વડે સહુ વિશ્વમાંહી વ્યાપવું; વિદ્યા વપુ ધન મન સહુ પરમાર્થના ઉપગમાં, જે વાપરે તે ધન્ય છે મુઝે ન સ્વાર્થિક ભેગમાં. ઉપયોગ માટે આમ્રનું જીવન મઝાનું જાણવું, પરમાર્થના ઉપયોગમાં જીવન સદા નિજ આણવું; પરમાથેના ઉપયોગમાં જીવન ધનાકિ વાપરે, પરમાર્થના ઉપગ વણ કાં જીદગી જીવે ધરે. ઉપયોગ માટે છે જીવન પશુઓ અને પંખીતણાં, વૃક્ષો સકલ પરમાર્થનાં ઉપયોગમાં જ સોહામણાં; શ્રી વિક્રમે ઉપયોગમાં આયુષ્ય સતા વાપરી, બાકી ન રાખે માન !!! આ વિશ્વમાંડી અવતરી. કંજુસ મમ્મીચૂસ જે છે સ્વાર્થના કીડા જ, જીવતાં છતાં ના જીવતા સ્વાથી કદાપિ ના બને; એકેન્કિ આંબાથી અરે માનવ બની મુઝે નહી, પરમાર્થના ઉપયોગમાં લેવા મઝાની છે સાહી, તીર્થકર મુનિયો સકલ આ વિશ્વમાં પૂજાય છે, નિજ જીવનના ઉપગથી કેવડે જ તવાય છે ૩૪૨ ૨૪રી ૩૪૪ ૩૪૫ For Private And Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૪૦ ) સાથે ન કાંઇ આવશે પરમાનું જીવન ધરા, ઉપયેાગી જીવન હિત ભણી સાધુ સમાગમ ઝટ કરી. ઉપયાગમાં અમૃત કુલા જગમાં સદા આવે ખરે, તેથીજ ભાવી વર્ષમાં લહેકે જ બહુ કરી હે; જે જે મળ્યુ તેના કરા ઉપયોગ નિષ્કામી ખૂની, વેદ્ય અને સહુ આગમાને સાર એ શિક્ષા ભણી. કાચામાં કાહિત્ય અને પાકામાં નરમાશ દાહરણ. કઠીન કાચી કેરીઓ, પાકા રસવણુ જોય; પાકી થાતાં નમ્રતા, ઢિલાશતા અવલાય. નમ્ર થતાં છે મિષ્ટતા, કાચામાં ખાટાઇ; કુદ્રના એ નિયમની, સમજો મન માટાઇ. કાચુ' તે પાકુ' અને, અને ન પાકું કાચ; જ્યાં ત્યાં જગમાં જાણુવી, ત્ નીતિ સાચ. કાચા મનના માનવા, ધરે નહીં મીઠાશ; પક્કા રસવણુ ગાટલા, ક્ન્યાતણી નહિ આશ. કાચી ડેરી ગોટલી, ઉગી થાય ત વૃક્ષ; પકવ ગેટલે પવરસ, રહસ્ય સમજો દક્ષ. વિનય વિવેક ન નમ્રતા, અહંકાર અજ્ઞાન; શુદ્ધ પ્રેમ વણુ ચિત્તમાં, કઠીનતા ગુણુષાણુ. ક્ષેત્ર કાલ જાણે નહીં, કયાગ ગુણુ હીથુ; નિષ્કામી જે નહીં બન્યા, કઠીનતાએ દીન. પાકામાંહિ રસ વધે, કાચામાં નહિ હૈાય; પાકામાં રસ વૃદ્ધિથી, ઢીલાઇ ગુણુ જોય. નાનકમથી પકવતા, અનુભવ આવે થાય; આત્માનુભવ યાગથી, પકવ દશા સુખ પાય આતમજ્ઞાની પકવતા, ગ્રહી રસે ઉભરાય; અલખ દશામાં લીન થઇ, પરમ પ્રભુતા પાય. For Private And Personal Use Only ૩૪૬ ३४७ ૩૪૮ ૩૪૮ ૩૫૦ ૩૫૧ ૩૧૨ ૩૫૩ ૩૫૪ ૩૫૫ ૩૫૬ ૩૫૭ Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( ૪ ) કાચા મનના માનવે, નિર્દય જાા જાણુ; સ્વાર્થ પ્રીતિના પૂજકો, જડતા મન અભિમાન. નાસ્તિક ગુરૂના નિન્દા, લોપે ગુરૂના ખેલ; ઇÎળુ ને ચાડી, કરે ન ગુણના તાલ. અવિશ્વાસી વૈરિલા, કંજુસના શિરદાર; સુહૃદયના માનવા, કાચા નિર્ધાર. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ગુણ અવગુણુ જાણે નહીં, માને નહિ ઉપકાર; નગુરા નક્ટ માનવા, કાચા એ નિર્ધાર, ગુર્વાના માને નહીં, લોભ ધરે મન કાપ; બટાટાપ રાખે ઘણા, ચિત્ત ધરે સક્ષેાભ. દાન સુપાત્રે ના ચેિ, કરે કુસંગી સંગ; નીચનાની સ`ગથી, ધારે દુષ્ટુ રઞ. અલ્પબુદ્ધિના માનવા, ટુંક સૃષ્ટિ ધરનાર; જન્મભૂમિશુદ્નેહી, કાચા બનના ધાર કાચાપટસમજલ ગુણા, ધરે ન નિજમાં તેહ; કાચા મત વચકાયથી, લહે ન કીતિ ઐહ. માટે પાકા સહુ અના, ધરી શક્તિ ગુણુ ખેશ; મુહિસાગર ખાધથી, માનદ હાય હમેશ. કેરી પાર્ક રંગ કરે છે, રક્ત વહુંને પ્રાયઃ ધરે છે; રક્ત વર્ણના રસ તેહ ધારે, પરસ તે પૂર્વના વારે. ખાલે તે પૂર્વની કાયા, પરે પામ્યાની દેહ માયા; રસરૂપાકૃતિ ફેરફાર, એક સરખું' ન કા નિર્ધાર. ડેરી દેખી શિખામણુ લેવી, ભલી વાત જગતને કહેવી; પાકા વિશ્વ અનેા નરનાર, પરિપકવ દશા સુખકાર ગુણુ આવે અવસ્થા ફેર, રહે તેમાં નહીં અંધેર; જે સદ્ગુણુગણુથી પાકે, તે વિશ્વવિષે નહીં છાકે. પાયાની જ કિંમત પૂરી, રહે કાઈ ન વાત અધૂરી; પાયા જે નર અને નારી, તેની વિશ્વવિષે બલિહારી. h For Private And Personal Use Only ૩૫૮ ૩૫૮ ૩૦ ૩૬ ૧ ૩૬૨ ૩૬૩ ૩૬૪ ૩૬૫ ૩૬ ૩૬૭ ૩૬૮ se ३७० ૩૭૧ Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (૪૨) પાયા વણ ભાંડ ન સારાં, પાક્યા વણ અહે અન્ન ન પ્યારાં; પાકે બોડી થાતી જ મીઠી, ઋતુ વણ સહુ વાત બનીઠી. ૩૭૨ પકવ વયથી સંતતિ થાય, વણ પાકે અનર્થ પ્રહાય; પાકી રસવંતી સુખકાર, ગુણે પાક નર અને નાર. ૩૭૭ પાકે બેરડી મને આકર્ષે, પાકે મેધ મઝાને વર્ષે; વય પાકે અનુભવ આવે, સુખ દુઃખ અનુભવ થાવ. ૩૭૪ પાક્યા જનની કિંમત થાય, કરો સંગત તેની સદાય; પાકી કેરી શિખામણ આપે, શીખ સજજન મનમાં વ્યાપે, ૩૭૫ પાકા આગેવાને જ્યાં હવે, સર્વ જાતીય ઉન્નતિ જેવે; પક ગુરૂઓથકી ધર્મવૃદ્ધિ, પક્કા વ્યાપારીએથી જ ઋહિ. ૩૭૬ સર્વ જાતિ કેળવણી પામે, તે શક્તિ વડે જગ જામે; હેય કેળવણી જ્યાં ન પૂરી, હાય કરચાઈ ત્યાં અઘરી. ૩૭૭ સર્વ શક્તિ વડે થાઓ પકા, રા કેઈ ને વાત કરા; કાચા પાકાનો ભેદ વિચારે, ચિત્તે પઝાઈના ગુણ ધાર. ૩૭૮ દેશદય ધર્મોદય માટે, પડકા રહીને વહે શુભ વા; પાકી કેરીના રસમ મીઠા, બને માનવ જગમાંહિ છઠ. ૩૭૮ સર્વ વિદ્યા સાપેક્ષાએ જાણે, પક્ષપાત ન મનમાં આવે; બની કર્મભેગી કરે સેવા, સર્વ ને ઉન્નતિ દેવા. ૨૦ કેટિ થકી ન વંચાય, સર્વદુર્જનથી ન હરાય; કળિકાલના ધર્મ પ્રવર્તે, કરવા યોગ્ય કાર્યમાં વ. ૩૮૧ આમરસમાં અભાવ ન થાવે, તેવા સદગુણને જરા પારે; પાકી કેરીતણુ ગુણ લેવાકરે સદા ગુણ કહેવા. ૮૨ પાકી કેરીઓ શિક્ષણ આપે, તેને સજજન મનમાં થાપ; તે સન્નતિ પદ પાવે, ગુણરાગી હદય એમ આવે. ૧૮૩ ધર્મ આંબાને એ મકાને, રહે ગુણથી કદાપિ ન છાને; બુદ્ધિસાગર ધર્મને ધારે, સત્ય સફળ કરે અવતા. ૨૮૪ આંબે ધર્મ ધરીને ફળે છે, તેથી શિક્ષા સાચી મળે છે; ધમ ધરીને વહે નિજ કાયા, સારી ધર્મતનું એક માયા. ૧૮૫ ૧ મોટા. For Private And Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ન ચડાવે. ૩૦ (). આમ્રધર્મ અને તે પરથી ગ્રહોનું શિક્ષણ ધર્મના ભેદ જગમાં હજાર, તેને ગણતાં ન આવે પારે; ધર્મ લક્ષણ જૂવાં જાણે, લહી ગુરૂગમ ચિત્તમાં આણે. ૩૮૬ જેથી સન્નતિ સહુ થવે, ધર્મ લક્ષણ તે ચિત્ત ભાવે; સહ દુઃખથી જેહ ઉગારે, આભેન્નતિ જેહ વધારે. ૩૮૭ સર્વ ફર્જમાં શક્તિ સમપે, સર્વજાતીય શક્તિ જે અર્થે; તે ધર્મ ધરો નરનારી, મહાવીર પ્રભુ દિલ ધારી. ૩૮૮ જેથી નિર્બલતા બહુ આવે, તે ધર્મ ન ચિત્તે ભાવે; બળ અપે તે ધર્મ વખાણે, દેષ જીતે તે મનમાં આણે. ૩૮૦ દોષ છતાય ઉન્નતિ થાવે, વ્યાવહારિક ધર્મ તે ભાવે; મનઃશક્તિ સુમાર્ગ વહાવે, સત્ય ધર્મ તે ચિત્ત સુહાવે. સ્વાર્થ છે વ્યાવહારિક ધમ, સ્વાધિકાર કરે તે કર્મ; પરમાર્થ તે ધમ વખાણે. દયા સત્યાદિ મુખ્ય તે જાણે. ૩૮૧ દેશ સન્મતિ દેશકાલે, સ્વાધિકાર દયા ધર્મ પાળે; વર્ણ ધર્મ જે સ્વાધિકાર, નિષ્કામી બની વ્યવહારે. સામાજિક કાર્યો કરતે, આત્મોન્નતિ વેગે વહતે; જેનેન્નતિમાં જિનધમ, જીતે તેવાં કરે ધર્મકર્મ. ૩૪૩ ચાર વર્ષે સ્વધર્મ ન ચૂકે, સ્વાધિકારે કમ ન મૂકે; એવી ધરતી વ્યવસ્થા સ્વભાવે, ધર્મ, વિશ્વમાં વ્યાપક થાવ. ૩૭૪ ધર્મ નામે વિધમીએ ભારે, અન્યાયે મનુષ્યો સંહારે; યજ્ઞ નામે પશુઓને કાપે, ધર્મ ના તે એ ધર્મની છાપે. ધર્મ જ ન એમ ઝઘડે, કરીને કેમ મનને રગડે; સર્વ છાનું શ્રેય વધારે, તેહ ધર્મ ખરે દુઃખ ટાળે. જૈન દેજે તે જિનધમ, તેનાં સત્ય કહાં એ મમ જેને દેવ શહાભા જાણે, ઘટોઘટમાં સત્તા પરમાણે. છતે જિન ચિત્ત વિચારો, શુદ્ધતાએ અનુભવ ધારે; જેણે આત્મા સ્વચિત જાશે, તેણે શુ ધર્મ પ્રમાણ્ય. ૩૮૮ દષ્ટિ દષ્ટિએ અંશે ધર્મ, સમજ્યા વણ જ છે ભર્મ; એવી વય ધરે જિનવાણું, પામે શાશ્વત સુખ તે પ્રાણ. કટ૮ ૩ર ૩૮૫ રહ૭. For Private And Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir દેવ દેવનાં જુદાં નામે, ત્યાં ઝઘડે કર ન નકામે; સહુ ધર્મ દયામાં સમાય, સત્ય કાંટે ધર્મ તેલાય, દાન શીયલ તપ અને ભાવ, ચાર ભેદ ધ ગુણદાવ. દાન દેતાં જ દુર્ગતિ નાસે, પાપ વાસના આવે ન પાસે. દાન ધર્મ પ્રથમ સહુ ધર્મો, સમજ્યા વણ રહે જગ મેં; દાનના ભેદ લાખ હજારે, સર્વ સમજી યથા ઘારે. ૪૦૧ ૪૦૨ ધર્મદ, ४०७ સાધુ સતેની દાનથી સેવા કરવા નિત્ય રાખે તેવા અન્ન વસ્ત્રાદિ દાને દેવાં, સ્વર્ગ સિદ્વિતણાં સુખ લેવાં. ૪૦૩ જ્ઞાનદાન સમું નહીં કોઈ, ધર્મશાસ્ત્રાને જે જોઈ; શાનદાન કરો નરનારી, સર્વ સ્વાર્પણુતા દિલ ધારી. સર્વ તીર્થકરે દાન દેતા, પછી ચારિત્ર ભાવે લેતા; દાન દેવાથી ધર્મ વહે છે, તેથી વિશ્વમાં શાંતિ રહે છે. ૪૦૫ દાનસિદ્ધને શીયલ આવે, આવું પાછું તે કદિય ન જાવે; જ્યારે શિયલ સિદ્ધિ થા, ત્યારે તપની યોગ્યતા આવે. ૪૦૬ માટે પાળે શયલ સ્વાધિકાર, તરે શીયલવાત ને તારે; જેને શીયલ સિદ્ધિ સુહાવે, તે સહેજે તપ ગુણ પાવે. ઉત્તમોત્તમ શીયલને ધારે, તેથી આવે દુખને આરે; શીયલવંતના ગુણ ગણું મેટા, તેથી આવે કદિ નહીં તેટા. ૪૦૮ મન વાણી અને શુભ કાયા, સર્વગ વધે છે સવાયા; મન કાબુમાં રાખે જેહ, તપ બક્ષણ જાણો તેહ. ધર્મ કર્મમાં દુરબેને સહેત, તપ લક્ષણ તે જન લે; સર્વ શક્તિ વધારે જ જેહ, તપ સાચું કહે જન તે ૪૧૦ સ્વાધિકારે જે કર્મને કરવાં, તપ લક્ષણ તે મન ધરવાં; સર્વ જાતીય શુભ પ્રવૃત્તિ, તપલક્ષણની અનુત્તિ. ૪૧૧ બરી ઈયાને રાધ જે થાય, ત૫ લક્ષણ તે કહેવાય; સર્વ ફરજ અદા નિજ કરવી, તપ એ તપી શિવ વધુ વરવી. ૪૧૨ ૪૦ For Private And Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૪૧૫ ૪૧૭ ૪૧૮ સર્વ જીવોએ તપ શુભ તપવું, ચિત્ત પ્રભુનું નામ શુંભ જપવું, નિષ્કામ દશા તપ મોટું, કામ્ય ભાવથી તપ થાય છોડું. ૪૧૩ જ્ઞાની ગુરૂ ગમથી તપ છે, કે વિરલા જ તપ બ મન વાણીને કાય પ્રવૃત્તિ, સ્વાધિકારે તપઃ પદ વૃત્તિ. ૪૧૪ તપ તપશ સદા નરનારી, બની નિષ્કામ ફર્જ વિચારી; લૈકિક લેકેર ભેદે, તપ તપવો હૃદય વણ ખેદે તપ તપતાં ભાવ જ આવે, ભવભવના શણ જાવે; રજોગુણને તમોગુણ ટળ, શુભ સાત્વિક અનુભવ મળ. ૪૧૬ ભાવે ભાવના શુભ મન ભાવે, પાપ કર્મો સકલ દૂર જાવે; શુદ્ધ પ્રેમે ભાવ જ આવે, આધિ વ્યાધિ વગેરે હઠાવે. ચાર ભેદે એ ધર્મ વિચારે, ધરે દાનાદિકને આચારે; દ્રવ્ય ભાવથી ચાર પ્રકારે, ધરે ધર્મને શુદ્ધાચારે. સર્વ ધર્મને સાર એ સાચે, તેમાં ભાવ ધરી જન રા; સર્વ જીવોના શ્રેયમાં ધર્મ, કરે ધર્મતણાં શુભ કર્મ. સર્વ જીના હૃદયને ઠરે, સ્વાધિકારે ધર્મ ન હારે; બુદ્ધિસાગર ધર્મ સવા, ધર્મથી સત્ય આનન્દ પાસે. ૪૨૦ સ્વાભાવિક ધર્મ. ધર્મ સ્વાભાવિક કહેવાય, તેમાં ફેરફાર નહીં થાય; સાધન ધર્મ અનેક પ્રકારે, દ્રવ્ય ભાવથી સરો ધારે. ૪૨૧ નિવૃત્તિ પ્રવૃત્તિ બે ભેદે, વ્યવહાર નિશ્ચયથી વેદ, પ્રવૃત્તિ ધર્મ ધારે વેગી, નિષ્કામ દશા ગુણ ભેગી કરી પ્રવૃત્તિ, નિરવ અપાવે, ઉપકાર પ્રવૃત્તિઓ થા ધર્મ ક પ્રવૃત્તિને ધાર, મળ્યો માનવભવ નહિ હાર. ૪૨૩ આજીવિકાદિ લોકિક ધર્મો, સ્વાધિકારે કરે જન કર્મો પ્રભુ હદયે ધરી સહ કરતે, કર્મ યોગી પરપ૦ વરતા. ૨૪ વણ ધર્મ અને રાજ્ય ધર્મ, દેશ ધર્મ અને નીતિ ધર્મ, ગૃહી ધર્મ અને ત્યાગી ધર્મ, સ્વાધિકાર કરે તે ધર્મ. ૪૨૫ For Private And Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૪૩ ૦ (૪૬) જ્ઞાન ધર્મ તથા કિયા ધર્મ, બેથી પામે શિવ પદશ; વાધિકાર પ્રથમ તે વિચારે, પછી ધર્મ યથા યોગ્ય ધારા. ૪૨૫ પ્રભુમય થઈ જે સ્વાધિકારે, કરે કર્મ તે ધર્મને ધારે; નિરાસકત્યા લેપાય ન કોઈ, જે અનુભવે જ્ઞાનથી જોઈ. ૪૨૭ ધર્મ ભેદમાં મુંઝે ન ભવ્ય, સ્વાધિકારે કરે કર્તવ્ય; ધર્મ સાધન જે જે વ્યવસ્થા, ધરે જાણીને નિજ અવસ્થા. ૪૨૮ સર્વ દુબે હરે સુખ આપે, ધર્મ જગમાં સદા તેહ વ્યાપે; મેધ પિઠે બને ઉપકારી, ધર્મ તેહ ગ્રહે નરનારી. ૪૨૮ જેથી આનંદ અતિશય થાવે, રંક રાયનો મનમાં ભાવે; સ્વાધિકાર સર્વે આરાધે, ધર્મ તે જગતમાં વાધે પૂર્વે જૈન ધર્મ હતો એ, રહે પાછળથી નહિ તે; આગેવાને જ્યાં ધર્મના સારા, તેના નિર્મલ છે આચાર. ૪૩૧ ધર્મ રસ્યાથી તે નિજ રક્ષે, ધર્મ દૃષથી તે નિજ ભક્ષે કરે ધર્મને ઘાત ન કયારે, ધર્મ ઘાતથી તે નિજ મારે. ૪૩૨ ધર્મથી સહુ વિશ્વ વહે છે, ધર્મથી જગ શાંતિ રહે છે; ધર્મથી વહે ચંદ્રને ભાનુ, હેય ધર્મથી સમ મઝાનું. ૪૩૩ ધર્મવશ સહુ દેવે રહે છે, ધર્મને સહુ જીવ ચહે છે. સ્વાધિકાર ધર્મ ધરે પ્રાણે, સર્વ વિવ વ્યવસ્થા પ્રમાણે. ૪૩૪ બને ધર્મ માર્ગ વિશ્વાસી, ધર્મે સહુ સિહો દાસી; જેના ચિત્તમાં ઈશ્વર વાસો, તેહ ધમી બને જ ખાસો.૪૩૫ નહિ સ્વાત્માથકી ધર્મ ન્યારે, પ્રેમ વણ નહિ ધર્મ વિચાર; બને નિષ્કામી જે શુદ્ધ પ્રેમી, તેહ ધમી કો સત્ય નેમી. ૪૩૬ ધર્મ ભેદે લડે નહીં લોકે, જ્ઞાન વણ નહીં પાડે પકે; માતા પિતા ની સેવા, ધર્મ સાથે એ શિવપુર લેવા. ૪૭૭ Mી દીનની હાય ન લેવી, શુભ શિક્ષા ગુણજન દેવી; સહુ ધર્મો દયામાં સમાતા, સ્વાધિકાર ધર્મ થકી વાતા. ૨૮ સ્વાધિકારે વિચાર આચારે, તેમાં સ્વાધિકાર ધર્મ ધારે; સ્વાધિકારથી ધર્મના ભેદો, ભિન્ન ભિન્ન જીવમાં વેદ. ૪૨૪ સ્વાધિકારે ધર્મ જેહ જાણે, તેહ ધર્મ કર સુખ માણે, બુદ્ધિસાગર ધર્મો ધારો, લાગે ગુરૂગમથી મન ખારે, ૪૪૦ For Private And Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (૪૭) ફોધ કરવાથી ધર્મ ટળે છે, બુરું કરવાથી પાપ મળે છે; સર્વ જીવોના સારામાં સારૂં, એવી ઈચ્છાથી સુખ પ્રા. ૪૪૧ દુખી જનને કરો ઉદ્ધાર, તેથી આવે દુઃખને આરે; ક્ષામાં પ્રભુ દેવને વાસ, એ ધારે મને વિશ્વાસ ૪૪૨ સર્વ તી દયામાં સમાતાં, પ્રભુ પ્રેમમાં ભજને સમાતાં; પ્રભુ દિલમાં ધરી કરા કાજ, પ્રભુ વિશ્વાસથી સુખ સાજ, ૪૪૩ ધર્મ યંગ કદિ નહીં ધર, ધર્મ શક્તિ પ્રમાણે કરો; સત્ય વિષે છે ધર્મ સવા, પાતંત્ર્ય ન ધર્મ જણાય. ૪૪૪ પાપ કર્મોથી પાછા હઠવું, ધર્મ કર્મોથી મનને મઢવું; પ્રભુ, સદગુણમાંહી વસે છે, તે તે દષથી દૂર ખસે છે. ૪૪૫ ન્યાયપંથે પ્રભુને પમાય, ન્યાયરૂપ પ્રભુ પરખાય; નહીં અન્યાયમાં પ્રભુ ક્યારે, જ્યારે જાણે પ્રભુ મળે ત્યારે. ૪૪૬ આત્મા બ્રહમ પ્રભુ નામ ભેદ, અલ્લા હરિ હર જિનવર વે; નામ પ્રભુનાં લક્ષ કરોડે, નામ ભેદે ન ચિત્ત મરેડે. ૪૪૭ વીતરાગ પ્રભુ નિર્ધારી, દોષ રહિત પ્રભુ અવધારી; પૂર્ણ પ્રેમે પ્રભુ મન ધારી, સહુ કાર્ય કરો મન ધારી. ૪૪૮ મહાવીર પ્રભુજી પ્રકાશે, જેનધર્મ ગુણોએ વિલાસે; અન્ય ધર્મોને ષ ન કીજે, જે જે સત્ય તે સહુથકી લીજે, ૪૪૮ સત્ય ધર્મો સાપેક્ષ વિચાર, જ્ઞાની સમજીને મમતા ધારે. સંધ સામાજીક સહ કાજે, ધરે પ્રેમ તે મુક્તિમાં છાજે ૪૫૦ સ્વાધિકાર ધર્મ કરાય, નહીં તે વણ ચિત્ત સહાય; નિજ હદયમાં ધર્મ અનન્ત, સમજે પ્રભુ સાચા સન્ત. ૪૫૧ ભૂલે ભમતા ન બાહિર કયારે, સાન પામે પછી નહીં ધારે; ભાષામાં તે મ હણા, લેજે ધર્મ તે જાય તણ. કપર નામરૂપના મેહે જે મુઝે, તેને સાચે ધર્મ ન સૂજે, કલિકાલ પ્રમાણે ધમે, સ્વાધિકારે કરે સહુ ક. ૪પ૦ ત્યામ ધમ છે કાલાનુસાર, ગૃહી ધર્મ છે કાલ વિચારે; થાય તેટલું કરીએ ભાવે, દંભ કરતાં સમળું જાજે, ૪૫૪ For Private And Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (૪૮) ઘટાપે મન નહીં ધરીએ, આત્મ ચારિત્ર્ય તે મન વરીએ; બાહ્ય અંતર ભેદ ન રાખે, હેય તેવું ખરું શુભ ભાખે. ૪૫૫ ચોરી જારી કુધર્મ છે ત્યાગે, પ્રભુ પ્રાથી ગુણે સહુ માગે. નીતિધર્મ હદયમાંહિ ધરીએ, જે જે દુર્ગણ તે પરિહરિએ. ૪૫૬ ધમ કથતાં ન આવે પા, આ ગુરૂગમથી તસ આરે; જ્યાં ધર્મ ત્યાં ઈશ્વર પ્રગટે, મન ધર્મ ધરે દોષ વિઘટે. ૪૫૭ આત્માને જે ધર્મ વિચારે, તેને ભેદ ખેદ નહીં કરે; આત્મામાંહિ ધર્મો સમાતા, એમાંથી અનેક સુહાતા ૪૫૮ એવી ગૂઢ સિદ્ધાંતની વાત, સન્ત સાર તેને દિલ પાત; આમ્રધર્મને પ્રેમે નિહાળી, ધરે ધર્મ સદા નરનારી. ૪૫૦ નિજધર્મ સમજ ન સહેલો, પણ કુદતે સમજાય વહે; બુદ્ધિસાગર ધમ ધરોને, સર્વ જીવોનાં દુઃખ હરોને, ૪૬૦ અયયાત્મ મળી, દેહરા. અધ્યાત્મબળ વેગથી, શોભે છે સહકાર; સવગેએ જીવતે, સર્વ તરૂ શિરદાર. અરસપરસ અને સકળ, સંપી છ બેશ; સહાય પરસ્પર આપીને, ટાળે તનના કલેશ. ઉપહેજ પરસ્પર, સંપી વ એક; સર્વાગામો આ થે, વર્તે ધારી ટેક. બને એકડા ભેગા જ થાવે, એકાદશ ગાયું બળ સોહાવે; સર્વ અંગે ભળી એક હવે, તેના બળને પાર ન જવે. સર્વ અંગે મળે એક અગી, હેય તેહ બને ગુણ રંગ; અન્તર રસ સર્વને સરખે, મળે અધ્યાત્મબળ ત્યાં પર. એવા અખાત્મબળના પ્રકારે, આંબો સ્વાશ્રયી જીવન ધાર; પર ધર્મો અખાભ બને તે, સર્વ શક્તિ થકી ઉછળે છે. ૪૬૪ ૪૬૫ ૪૬૬ છે ઉપરવડે. For Private And Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૪ ) દેખી અધ્યાત્મબળ નરનારી, ખળ તેવું ધરા જયકારી; સપ્ત વીર્યાદિ ધાતુઓ મેળે, કાયા ઉભી રહે રંગ રેલે ૪૬૭ દેશ પ્રગતિ અધ્યાત્મબળે છે, રાષ્ટ્ર પ્રગતિ સર્વાંગ ખળે છે; થાય સામાજિક મૂળ ભારે, કાય અરિથી ન કચરાય કયારે. ૪૬૮ સર્વ અગા પરસ્પર મળતાં, પ્રતિપક્ષીતાં બળ ટળતાં; દેશ કામની પડતી જણાતી, ટળે અધ્યાત્મબળ કળ ભાતિ. ૪૬ ૯ ટળ્યું અધ્યાત્મખળ ખંતુ જ્યારે, જૈન સખ્યા ઘટી અહુ ત્યારે; રાજ રજપૂતનાં બુહુ વિષ્ણુસ્યાં, કુળ આર્થાતાં બહુ લપસ્યાં. ૪૭૦ જ્ઞાન વધુ આધ્યાત્મિકબળની, આશ રાખેા નહીં શુભ વળની; મહાજન સંધ શક્તિ હણુા, તેથી દુષ્ટ જાતિ હરખાઇ. ટેબ્લ્યુ' ગુર્જર રાજ્ય સવાયુ, સર્વ ભારત દુઃખથી છાયું; વધ્યુ પારતંત્ર્ય હીન શક્તિ, પડી જૂદી એકેક વ્યક્તિ. ૪૭૧ For Private And Personal Use Only ४७२ જૈન કામમાં ભેદો પઢિયા, ગભેદે જ જેના લડિયા; મન્યુ' વીય. તે કલેશે ખવાયુ, જૈન રાજ્ય અમૂલ્ય ગુમાવ્યું, ૪૭૩ જિહાં અકકલના છે વાંધા, ખાર સાંધે તુટે તેર સાંધા; આધ્યાત્મિક રાજ્યની શક્તિ, જૈનકામથકી અરે વિટી. ૪૭૪ જૈન સામ્રાજ્ય તેથી હડ્ડાયું, રહ્યું ખળ કંઇ છુંટુ છવાયું; માટે આધ્યાત્મિક ખળ ધારા, પડયાં નિબળ અંગ સુધારા ૪૭૫ દેશ રાજ્ય કામ બળ માટે, ધરા ઐકય હૃદય શિર માટે; કરી હાય પરસ્પર સારી, ભેગી શક્તિ કરેા નરનારી. ret દેશ કામના સ્વાર્થ છે સારા, રાજ્ય સધ સ્વાર્થી ધરા પ્યારા; ખળ એકઠુ કરીને રહેવું, ધર્મ માટે સકલ દુઃખ સહેવું, પડયા ભેદ તે સઘળા સાંધા, દ્વેષ સ્વાથે ન પાડા વાંધા; સર્વ સ્વાના હામ કરીને, વહેા અધ્યાત્મ બળ સવીતે સધ્ધ શક્તિ ધરા સહુ અગા, રાખા પૂર્વજના સહુ રંગ; એમ આંબાના ભાગ લેવા, પાછા અન્યજીવોને દેવા. આધ્યાત્મિક ખળને વધારા, સર્વ અંગેની શક્તિ સુધાર; કદિ આલસ્ય અંગ ન ધારા, એક્ સજ્જન મન અવધારા, ૪૮૦ 7 ४७७ ૪૭૮ ४७८ Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૫૦ ) જીર્ણ પત્રોના ત્યાગ અને નવીન પણીનું ગ્રહણુ જીર્ણ ત્યાગ-નવીન ગ્રહણુ. જીણું પીંના ત્યાગ કરે છે, નવ્ય પર્ણો પુનઃ તે ધરે છે; એમ આમ્ર વૃક્ષ પ્રવૃત્તિ, શક્તિ ગ્રહણે ધરે છે નીતિ. શાભાકારક પર્ણો ધરે છે, ત્યાજ્ય પતિ વેગે હરે છે; નવ્ય જીવને જીવે સહકાર, તેમ માનવ શીખ અવધાર શક્તિહીન જાનુ` પરિહરવુ, રોાભાદાયક નબ્યને ધરવું; દિન પ્રતિદિન નવ નવ શેાભા, ધારે તેના રહે છે માભા, શક્તિ શાભા નવી જે ન ધારે, તેહ ક્તિ જીવનને હારે; દેખી સહકાર ને છે। શિક્ષા, વહેા નવ્ય જીવનની દીક્ષા. શતિ હીન જીર્ણ પરિત્યાગા, નવા અગ ધરીને જ જાગે; નબ્ય અંગ ન આવે જેમાં, રહે શકિત ન શાભા તેમાં, માટે જીવન પ્રગતિ કરવા, શક્તિ અંગા સદા મન ધરવા; કરે। સત્ય સુધારા વધારા, નવ્ય શક્તિતા અવતારા, પૂર્ણ જ્ઞાન વિના જે સુધારા, કરતાં લાકા હાવે નઠારા; આદરએ અને પરહરએ, એવું જ્ઞાન વિના નહિ કરીએ. રાષ્ટ્ર શક્તિ નવાંગા ન ધાર્યા, તેથી આ કુલા બહુ હાર્યાં; થયા ક્ષત્રિયા બાયલા જેવા, નવ્ય શકિત ગ્રહણુ વણુ તેવા. નવી શક્તિ વિના જૈન લેાકા, પડયા પાછળ પાડે પોકા; નવી શક્તિ જેઓએ ધારી, થયા નિલ તે નરનારી. દિન પ્રતિદિન શક્તિ વધારેા, ત્યાજ્ય અગાને પૂછ્યું સહારા; ધરા કુદ્રની એહુ રીતિ, તેથી આવે કદાપિ ન ભીતિ. જેલ મુદ્દત પ્રતિકુલ ચાલે, તેહ શક્તિ સદા નિજ હારે; માટે નવ નવ અંગોને ધરવાં, એમ કુદ્રત અંગને વરવાં. જીણુ હીનને આંખે ત્યજે છે, નવા અગને આંખા સજે છે; ત્યાગ ગ્રાહ્ય આંબા પેઠે ધારા, રહી મૂઢ કાં જીવન દ્વારા. કામ ધર્મીમાં નવ નવ શિત, વધે એવી સુધારાની વ્યક્તિ; કરી જીવન જગમાંહિ રહીએ, સામાજિક બળથી ગહગહીએ. ૪૯૩ For Private And Personal Use Only ૪૮૧ ૪૮૨ ૪૮૩ ૪૮૪ ૪૫ ૪૮૬ ४८७ ૪૮૮ ૪૫ ૪૦ ૪૧ જર Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૪૫ (૫૧ છે બળદાયક માર્ગ સુધારો, સર્વ અંગની શકિત વધારે; શક્તિ હીન રહો નહીં કયારે, કોઈ આવશે નહીં નિજ હાર. ૪૮૪ નિજ બળ વણ કોઈ ન જીવે, વળે નહિ કંઈ પાડે રી; વિધા ક્ષાત્ર બલાદિક ધારી, ધરો દેશ દાઝ નરનારી. કમ સંઘ દાઝ ધરે મનમાં, નવ્ય શક્તિ વહા તનમાં; સર્વ વ્યાપાર શક્તિ સુધારે, પાછાં શોભાએ અંગ સુધારે. ૪૮૬ ધર્મ વર્ધક સર્વ ઉપાય, ધરે શક્તિદાયક દરમાયે; જીર્ણભેદ શક્તિહીન ત્યાગી, બને શક્તિત| જન રાંગી. ૪૮૭ ભાવભાવને પક્ષ ન વહે, પુરૂષાર્થતણે પંથ લે; પુરૂષાથે નવાં અંગ ધારે, સયાં સર્વે અંગ સુધારે ૪૮૮ આ આંતર ઉધમ ધારે, જુઓ વૃદ્ધિ લાહે જ્યારે ત્યારે; પુરૂષાથે નવાગે બને છે, દેખી આંબે જ્ઞાની ભણે છે. કથી શિક્ષા ઉદય હેત ધારે, તેથી આવે દુઃખને આરે; શોભા શક્તિ વધારો મઝાની, કથી શીખ હદય ધરે જ્ઞાની. ૫૦૦ ૪ અપકારપર ઉપકાર. ૫૦૧ બહુ કેરીઓની લંબથી શોભી રહ્યો દાનેશ્વરી, ડાળાંકરેથી અર્પતે અમૃતફળ જગ અવતરી; બહુ કેરીઓની લુંબથી નીચે નમ્યો જન દેખીને, રક્ષક વિનાને એક્લો ફલદાયી જાતે પેખીને. ડે લટે જોરથી ભજવાડ કરતા સો ગણે, તે પણ હૃદય આણે નહીં ઉપકારી તું સહામણે; બહુ પર્ણને ઘાણ જ વળે ને ડાળીઓ ભાગે ઘણી, અથ જનોના ઇષ્ટને આપે જ પ્રેમે ફલ ધણું. કોને નકારે ના કરે ઉપકાર કરવા અવતર્યો, ૌન બની અપકાર પર ઉપકાર ગુણગણથી ભર્યો; મેટા ન મોટાઈ વદે નિજની તથાપિ અવસરે, મેટાઈ દુનિયા જાણતી સ્વાર્પણ પ્રસંગે જગ ખરે. ૫૦૨ ૫૦૩ For Private And Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir '(પર) કાળા વદનના વાનરા ને વાનરીઓ દેડીને, ચડી જાય હારી ઊપરે ખાતા ફળે ઝટ તેડીને; કરતા હકાહુક કૂદીને ડાળાં હલાવે ડાળીઓ, તેથી ટપટપ કેરીઓ પડતી જ એ ભાળીએ. ૫૦૪ ડાળાં અને બહુ પાંદડા તોડે ને મનમાં શોચતા, મેરે પડે પૃથ્વી ઘણું વધુને નહીં સકાચતા, ખૂબ ખાઈને વળી મૂતરે વિષ્ટા કરે ચંચલ બની, મસ્તી કરે મન માનતી આશ્રય ગ્રહી તવ સુખ ભણી. ૫૦૫ અપકાર તેઓના સહી ઉપકાર સામે તું કરે, નિજ દેહ આદિ આપીને ઉપકાર કરતો જગ ખરે; જય કર્મયોગી કુમપતિ જય જય ભલે તું અવતર્યો, આદર્શ જીવન આચરી અવતાર હે સારો ધર્યો. પ૦૬ હારા જીવનને ધન્ય છે ઉપકારના એધે ભર્યો, નિષ્કામ ભેગી જન પરે તું પુણ્ય ભૂમેં અવતર્યો; મંગલ સ્વરૂપી પાંદડાં હારો બન્યાં ઉપકારથી, ગુણમય સકલ તવ અંગ છે, ઉગ્યા સકલ ગુણ ગણુમથી, પ૦૭ પરમાર્થ જીવનને ધરે સર્પાદિ આશ્રય આપતિ, સ્વાર્થી જનેના સ્વાર્થને પૂરી, વિપત્તિ કાપ; તે પણ અરે ગ જરા લેપાય નહીં જે રહે ગુણ ગણુભર્યો વર્ણાય ના રે કેટલું કવિ કહે. ૫૦૮ જે જે ઘટે ઉપગ હેને સર્વ છો આચરે, હારી દયા નહિ લાવતા રે સ્વાર્થીઓ શું ? ના કરે. તો પણ અરે અપકાર પર ઉપકારમય જીવન ધરે, તેથી અરે તું ધન્ય છે ઉપકારી શું ? ના આદરે. પ૦૦ દેશ પરદેશમાં અમૃત લેને ઉપગ. દેહા. ઉત્તમ ભૂમિ નીપ, ઉત્તમ કરતે કાજ; તવ આશ્રય જીવાતણું, રાખે અને લાજ, ૫૧૦ ૫૧૦ For Private And Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૫૧૧ ૫૧૨ ૫૧૩ ૫૧૪ ૫૧૫ ૫૧૬ (૫૩) અપુણીઓ જે દેશ છે, તેમાં તું નહીં થાય; પુણ્ય ભૂમિમાં ઉપજે, ધરી પુણ્યમય કાય અમૃત ફલને આપને, ખાવે હેતે સર્વ; વાહ વાહ લેકે ભણે, તે પણ કરે ન ગર્વ. અદા કરે નિજ ફર્જને, ફલ લાવી સહકાર; સર્વ દેશમાં ફલ જતાં, ઉપયોગે નિર્ધાર. મિષ્ટ ફલેને સો રહે, હે શે સહુ લઈ જાય; સ્વદેશ કરતાં મૂલ્ય તે, પરદેશે બહુ જાય. આમ્રફળે જાણે નહીં, નિજ કિંમતને સાર; કિંમત ભેગીજન કરે, સમજે ની નારમીઠી સારી વસ્તુને, ભાવ હોય સહુ દેશ; અમૃત ફલ શિક્ષા કહે, સમજ્યા વણ છે કલેશ. સન્ત તરૂ ફલ ને નદી, પરદેશે પૂજાય; જ્યાં જેને ભાવ જ નહીં, ત્યાં પગ પગ અથડાય. કરી ફલ સમ સન્ત જન, પૂણ્ય ભૂમિમાં થાય; પરદેશે ફરતા રહે, અધિક અધિક પૂજાય. વિદ્યાપૂરની કેરીઓ, પાટણ આદિ જાય; ત્યાં કિસ્મત તેની ઘણી, એ સજજનને ન્યાય ગુણીજનની કિંમત ઘણું, પરદેશે ઝટ હેય; તીર્થમાહાઓ પરદેશમાં, અધિકાંશ અવલોય. પાલીતાણાના જને, અન્ય તીર્થમાં જાય; દ્વારિકાના માન, કાયાદિક ભટકાય. કાશીને વાસી જને, દ્વારકામાં જાય પરદેશ મહિમા ઘણે, સમજે મન સ્થિર થાય. જ્યાં જેને ઉપચોગ છે, ત્યાં તેનું બહુ માન; કોયલનું આંબાવને, પ્યારું લાગે ગાન. સ્વદેશ પરદેશે સદા, વિદ્વાને પૂજાય; ભક્ત સત્તને યોગીઓ, જ્યાં ત્યાં બહુ વખણાય. ૫૧૭ ૫૧૮ ૫૧૮ પર ૧ પર પિ૨૩ ૫૨૪ For Private And Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir પર૫ (૫૪) માટે વિદ્યા ગ ગુણ, ધરીએ મનમાં બેશ; જ્ઞાનદશા સંસ્કારથી, નાસે સઘળા કલેશ, ઉપયોગી બનશે સદા, જગમાં નરને નાર; જીવોપયોગી જે બને, સફલે તસ અવતાર. જે સહુના ઉપયોગમાં આવે અનેક પ્રકાર; તેને સહુ ચાહે ઘણું, સમજે મન નરનાર, ૫૨૬ પર9 આશ્રય દાતાર આશ્રય આપ સર્વને, સન્ત સમે સહકાર; આશ્રય આપે પુણ્ય છે, ધન્ય ધન્ય દાતાર, પર૮ છપાયા છંદ, ૫૩૧ આશ્રય આપે પુણ્ય પમાય, કરેલ પાપ સહુ વિણાય; સર્વ ગુણોમાં આશ્રય દાન, શ્રેષ્ઠ કહ્યું સમજે ગુણ જાણુ, માળો બાંધી પંખી રહે, ફલાદિકે જીવનને વહે. આશ્રયવણ જગ વધે ન કોઇ, આશ્રયવણ કે ઉચ્ચ ન જોય; વાડ ગ્રહીને વેલે વધે, સાધનથી કારજ નિજ સધ; ચીલ વધે ઘહુ આશ્રય લહી, સમજુ જન મન સમજે સહી. પ૩૦ તન મન ધનથી આશ્રયદાન, કરવામાં રહેવું ગુલતાન; વૃક્ષોને આશ્રય જેમ મહી, આશ્રય દેવો ભી ગહગહી, હરાશ્રયે નાગ પૂજાય, દષ્ટાંતે બહુલા જગમાંa. રહેવા આશ્રય આપે જેહ, સાધુ સન્તને તે ગુણગેહ, વિસાદિક આશ્રય દાતાર, ધન્ય ધન્ય જગમાં નરનાર; જગડુશા ભીમાશા પરે, વસ્તુપાલ પેઠે સુખ વરે. મોટાને આશ્રય જે કરે, સુખ સંપત સહેજે તે વરે, આશ્રયદાતા સમ ઉપકાર, કેઈ નહીં બીજે નિર્ધાર; આંબા સમ જે આશ્રય દાન આપે તે પામે નિર્વાણ ૫૩ ૩ આશ્રય પામી છ ઠરે, શુભ આશીશ આપે શુભ પરે, મેટાના શરણે સુખ મળે, અહં રાગ દ્વેષાદિક ટળે, માટે આશ્રય આપે બેશ, ધમેં શાંતિ હેય હમેશ, પ૩૪ ૫૩૨ For Private And Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( પપ). આશ્રય વણ કે ઉચ્ચ ન થાય, આશ્રય પણ નહિ શકિત પ્રહાય, આશ્રયથી ઉંચા જન થતા, આશ્રય વણ નીચા થઈ જતા; આશ્રયની કિંમત છે ઘણી, આશ્રય આપે તે જન ધણી. ૫૩૫ સામે બદલો ઈ છે નહીં, આશ્રયદાતા સાચે સહી; નિષ્કામી આશ્રય દાતાર, ધન્ય ધન્ય જીવન અવતાર; આંબા પિઠે આશ્રય દાન, કરવામાં રહેશો મસ્તાન. ૫૩૬ સાધુને રહેવાનું સ્થાન, આપે તે પામે નિજ જ્ઞાન, આશ્રયદાને શીયલ મળે, તપ જપ સંયમ પાળ્યાં ફળે; દુઃખી દીનને આશ્રય દાન, આપે મળતા શ્રી ભગવાન. આશ્રય દાને સ્વાર્પણપણું, મન લાગે પ્યારું એ ભણું, આશ્રય આપ્યા વણ જગ કેઈ, શોભે નહીં જોયું એ જોઈ; આશ્રય આપીને નરનાર, ભકત સફલ કરે અવતાર. અરસપરસ આશ્રયતા અહે, છને છે સમજી રહે, આશ્રયદાને કંજુસ થાય, જીવ્યો તે નહિ વિશ્વ કહાય; ભાગે તેને આપો તેહ, મુક્તિ પામે નિઃસંદેહ. ૫૩૭ ૫૩૮ પટ હાય હાય જગમાં શું ? કરે, પામ્યાનો ઉપયોગ જ કરે, મળ્યું તેમાં સહુને ભાગ, જાણી જ્ઞાને કર ગુણ રાગ, આશ્રય આપે આંબા પરે, બુદ્ધિસાગર સંગલ વરે. ૫૪૦ અમૃતરસ. ૫૪૧ દેહા. અમૃતરસ છે સ્વર્ગમાં, પીતાં હર્ષ સદાય અમૃતરસ કેરીતણે, માનવ લોક સુહાય. નરનારી અમૃતરસે, પિપીને નિજકાય; અમૃત સુખને ભેગવે, વર્ણન કર્યું ન જાય. અમૃતરસ આરોગતાં, મન તન ઠંડક હેય; જ્ઞાનામૃત રસ પીવતાં, તાપ કદા નહીં જોય. For Private And Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( ૫૬ ) સવૈયા. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir સન્ત હૃદયમાં જ્ઞાનામૃત રસ, પ્રેમે પીવા નરનારી; આંબાના અમૃત રસથી પણુ, જ્ઞાનામૃતની બલિહારી. આત્મજ્ઞાન વૈરાગ્યે પ્રગટે, ધ્યાન પાકે નિર્ધારી; અમૃતરસની ચઢી ખુમારી, કદા ન ઉતરે સુખકારી. ગુરૂ ભકતાના ભાગ્યે આવે, નગુરા ભટકે બહુ ભારી; અલખ નિર’જન પરબ્રહ્મરસ, પીતાં ઘટમાં ઉજીયારી. મન પ્યાલામાં પ્રેમ મશાલા, તેમાં અમૃતરસકારી, મસ્ત ખનીને પીવા સન્તા, જન્મ જરા દુ:ખે! હારી. મનના તાપ સમાવે સધળા, ઠંડક કરતા મન ભારી; આત્માનુભવ રંગે રસિયા, પીવા જગમાં નરનારી. ૫૪૪ ૫૪૫ For Private And Personal Use Only ૫૪૬ ૫૪૭ ૫૪૮ પ્રભુ ભકિતમાં મસ્ત ખતીને, દ્વેષ ત્યજો નર ને નારી; સન્ત ચરણુ સેવાથી શિવલ, અમૃત રસ ભવ ભય હારી. ૫૪૯ સન્ત સાધુના હૃધ્ધે પેસે. અમૃત પામે। નિર્ધારી; સમતા અમૃત પાન કર્યાથી, સુખની ઘેન ચઢે ભારી. ૫૫૦ શુદ્ધપ્રેમને શુદ્ધ ભાવના, આત્મા અમૃત છે જાા; આત્મા સ્વ અને તે મેાક્ષ જ, સામ્યભાવ મનમાં આણા. ૫૫૧ નિષ્કામી યાગીના પટમાં, અમૃતરસ ગગા વહેતી; ઘટમાં પૈસી પીવે સન્તા, ભાવે તે સહુને કહેતી. નવરસમાંહી શાંત રસ જ છે, અમૃત રસ સાચા પીવા; જ્ઞાન પ્રવૃત્તિ પકવ થયાથી, અમૃતરસ પી સહુ જીવે. નિરાસકત મન વૈકુંઠે જન્નત, સ્વ સિદ્ધ જે જે સ્થાને; આત્માનુભવ અમૃતરસ ત્યાં, આત્મજ્ઞાનથી તે માના. સગુરાજન એમ સમજે જ્ઞાને, નગુરાજન ભૂલા ભટકે; શુદ્ધાત્મારસ પીતાં પ્રેમે, ભેદ ખેદ કઇ નહિ જ. ગુરૂકૃપા વણુ અમૃત રસને, પીવા નહીં કા અધિકારી; ઈશ્વર ગુરૂ કૃપા જન પામેા, લાગે જો લગની ભારી, જેના બડપર શી નહીં છે, એવા ભકતા તે પામે; બુદ્ધિસાગર અમૃત પાને, દરીયા આનદના ઠામે. પર ૫૫૩ ૫૫૪ ૫૫૫ ૧૫ ૫૫૭ Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૧૭ ) આમ્રપર્ણનાં મંગલ તરણે. હરિગીત. ૫૫૮ ૫૫૮ ૫૬૦, જય કર્મયોગી આમ્ર હારાં પલ્લવ મંગલ કહ્યાં, યોગી થવાના કારણે મંગલ પ્રસંગે એ લહ્યાં; તવ પર્ણનાં તારણ કરી ગૃહદાર અગ્રે બાંધતાં, યોગી થવાના સૂત્રને નરનારી ભાવે સાંધતાં. પરમાર્થ માટે અવતરી લીલાં રહી જીવ માત્રનું, લીલું કરે એ કારણે પૂજન થતું શુભ ગાત્રનું; પરમાર્થ વા વ્યવહારના મંગલ પ્રસંગે તરણે, બાંધે જ લીલા થવા, પરમાર્થ, દિલમાં એ ભણે. શુભ આશ્ર પલવ તરણે, બાંધી જને દિલ ઉચ્ચરે, આંબાતણ ગુણ આવશે, શિક્ષા હૃદયમાં ઉતરે; આંબાસમું નિજ ઘર બને નિર્દોષતા વ્યાપી રહે; તેરણ મિષે ઘરબારીઓ એવું ચહે મનમાં અહે શુભ હસ્તસમ છે પહેલો દાતારના હસ્તે ખરે, એવું બને અમધર સદા સમજી હૃદયમાં ઉચ્ચરે; દેવું જ શીખ્યા ૫૯લ શુભ આમ્ર ફલને પ્રેમથી એવું બને અમઘર સદા તોરણ રચે એ નેમથી. શુભ પર્ણની લીલાવડે આબે સદા શોભી રહે, મંગલ પ્રસંગે શોભજો એવું હૃદયમાં સે ચહે; શુભ લગ્નની ચોરી વિષે તોરણ રચે છે માન, કર્તવ્યકર્મો જે કરે તેનાજ ઉત્સવ ઉઝ. આંબાસમા જગ શેભજે પરમાર્થમય સેવાવડે, યાચક જનેને આપશે એવું જ નિજને સાંપડે; પાછા પડે કયારે નહીં સ્વાર્પણ કર્યામાં જીદગી, સફળી કરે નરનારીઓ પાછળ થશે ના તે સગી. એમ આમ્ર તરણુ શીખવે પરમાર્થ માટે જીવવું, પરમાર્થમાં મરવું ખરે સમભાવથી જીવન નવું; ૫૬૧ ૫૬૨ ૫૬૩ For Private And Personal Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૫૬૫ (૫૮) સહુ ધર્મને એ સાર જેના ચિત્તમાં વ્યાપે ખરે, એ આગ્ન તેરણ શીખને ધરી અચલ સુખને વરે. પ૬૪ જે મરણમાં ને જીવનમાં સમભાવ આનંદ રહે, તે જ્ઞાનયોગી ભક્ત શર જ જાણો શા કહે; જે જે બને જે કાલમાં સમભાવ ત્યાં તે ધાર, પરમાત્માસ્વાધીન દેહને કરીને જીવન નિજ ઠાર. પરમાત્મમય જીવન વિના ના અન્ય જીવન ઈચ્છતે, પરમાત્માની પ્રીતિ વિના ના અન્ય પ્રીતિ પ્રીછો, સ્વાયત્ત સર્વે સર્વનું ત્યાં ગર્વે મમતા નહિ કશી; એવા જનના ચિત્તમાં શિક્ષા જ તેરણની વશી. વાપર અને બાલકે તથા બાલિકાઓના શીર્ષપર મજરીનું ભવું. જે મૂર્તિ, દેવતણી ને દેવીઓની હિતકરી, તેના ઉપર ચઢીને અહે શોભે મઝાની મંજરી; એ મંજરી એવું કહે જેનાં ફળ મીઠાં થતાં, તેનાં જ સર્વે કારણે પૂજ્ય બની રહેતાં છતાં. શુભ રક્ત પીળા વર્ણની બહુ મંજરી શીર્ષે ધરી, બાલા યુવાવય પૂર્વની શોભે જ દેવી સુંદરી; સૌન્દર્ય જેનામાં રહ્યું તેને જ સર્વે આદર, એમ મંજરી સહુ લોકોને શિક્ષા મજાની ઉચ્ચરે. જેનાં ફળે આ વિશ્વમાં મીઠાં સકલને લાગતાં, જેનાં ફળે આ વિશ્વમાં ભક્ષ્યાથકી ભૂખ ભાગતાં; તેનું જ પૂર્વે ૩૫ હું શોભે ખરેખર મંજરી, મુજ દેખતાં આશા થતી જગ લોકને ફલની ભલી. પ૬૮ જે શ્રેષ્ઠ છે ઉપયોગી છે તે દેવના શીર્ષે ચઢે, ઉપયોગિતા વણ શીર્ષથી સૂકાઈ જતાં તે પડે; ઉપયોગ છે ત્યાં પ્રેમ છે સૈાદર્ય વણ ના કો ચહે, સેન્દિર્ય ન્હાના બાલવત તેથી હવે લેકે ગ્રહે, ૫૬૮ oヶh For Private And Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૫૭૧ પર પ૭૩ (૫૯) જે સર્વ માટે અવતરે તે બીજના શશીની પરે, પૂજાય છે એ સદા, દર્શન મધુરૂં સહુ કરે, મંગલ જણાવે મંજરી પ્રકટી પ્રથમ નરનારને, લાખ કરોડ હિત ધરૂં શુભ આમ્રફલ અવતારને. પ્રકટાઉ કેશર રંગથી જાણે જ કેશરિયાં કરી, પાછી હઠ ના કાઈથી નિજ જીવવું જાણું ભરી; લાખો હજારો બીજમય હું વિશ્વ સઘળું વ્યાપવા, અવતાર પામી, સર્વને સ્વાદુ ફલે શુભ આપવા. ભરવાતણું પરવા નથી પ્રગટી જ સર્વ જીવાડવા, માટે કહાઉ મંજરી આ વિશ્વને જ ઉદ્ધારવા શુભ મંજરી એવું કહી સાચી શિખામણ આપતી, ઉત્સાહ ને શુભ ખંતથી સજજનતણું દિલ વ્યાપતી. સમ્યકત્વ ગુણ સમ મંજરી શુભકર્મ સરખી જાણવી, શુભ ભાવના છે મંજરી આચારમાં તે આણવી; શ્રદ્ધા મઝાની મંજરી સહુ કાર્ય પહેલી ધારવી, શ્રદ્ધા ધરીને જ્ઞાનથી શિક્ષા હૃદય અવધારવી. શ્રદ્ધા વિના નહિ કુલ કદી આવે જ મનમાં માનવું, પ્રીતિ વિના શ્રદ્ધાં નથી ગુર્વાશ્રયે મન આણવું; મન સાત્વિકી શ્રદ્ધા ધરી પ્રભુમય નિજાત્મા આદરી, પ્રગટાવશે શુભ મંજરી જ્ઞાનાદિ ગુણ ગણુતા ભરી. આ વૃક્ષ પેઠે તે જમ્યા ભલા. જે આઝ પેરે વિશ્વમાં ઉપકાર કરવા અવતર્યા, . જમ્યા જ તે જગમાં ભલા કરૂણાદિ ગુણગણથી ભર્યા; મેંધી મઝાની જીંદગી અર્પણ કરે પર કાજમાં, સ્વાર્પણ કરે છે જે મળ્યું દુઃખી છની સાજમાં. પ્રતિદાન યાચે નહિ કહા બેલી બતાવે નહિ કર્યું, તેનું જ જીવન ધન્ય છે પરમાર્થી જીવન અનુસર્યું; આંબા પરે પરમાર્થીની કીર્તિ પ્રતિષ્ઠા જામતી, છ ભલે એ અવતર્યા જેની સદા છે સન્મતિ. ૫૭૪ ૫૭૫ પ૭૬ પ99 For Private And Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૬ ) રાજાઓ. પ૭૮ પાટ ૧૮૦ રાજ ભલા એ અવતર્યા દુઃખે પ્રજાનાં ચૂરતા, અન્યાયથી કર ના લિયે નીતિ પ્રજામાં પૂરતા; વ્યભિચાર આદિ દેષથી દૂર રહે સગુણ વરે, રાજા મઝાના એ ખરે સહુ શકિતને અને ધરે. નિજ દેશની દાઝ રહે અન્યાય કયારે ના કરે, અભિમાન ના મનમાં ધરે સહુ દેખતા નજરે ફરે; મદિરાદિ વ્યસનને ત્યજે પ્રભુને ખરા મનથી ભજે, સ્વાત્મા સમા સહુને ગણે દેશનતિ નિશદિન સજે. ક્ષાત્રાદિ અગે કેળવે મન મેળવે સહુ સાથમાં, અતિ શોખને વારે સદા રાખે જ અરિયો બાથમાં; વિધાનને પિષે સદા બહુ માન સંતોનું કરે, સહુ ક્ષત્રિયોને પિષત યુદ્ધાદિ શિક્ષણને વરે. પશુ પંખીનું રક્ષણ કરે હણવા ન ગાયે દે કદા, સહુ જાતિના શિક્ષણ વડે નિજ દેશ પિષે સર્વદા; ભૂખે ન દુઃખ્યું કે રહે એવી વ્યવસ્થા આદર, રાજ જને એવા સદા જય લક્ષ્મી સિદ્ધિને વરે. સત્સંગમાં ભાગી રહે ને દુષ્ટ જન દમત રહે, છવે પ્રજાના કારણે દુખ પડે તે સહુ સહે; નિજ કર્જ સવે સાચવે આલસ્ય ના કયારે ધરે, રાજોપયોગી કૃત્યમાં પરમાર્થ માટે સંચરે. રક્ષક બને શુભ પ્રેમથી મહાધ થાત નહિ કદા, ગુણરાગને ધરતે રહે રાજ્યાદિ નીતિથી સદા; ખાતાં નિહાળે જાતિથી નિજ રાજ્યમાં છાને ફરે, પિકળ સકલનાં સાંભળી અન્યાયને દૂર કરે. પરમાર્થના સહ કાર્યમાં સ્વાર્પણ કરે રાજા સહી, આંબા પરે શુભ અવતર્યા કીર્તિ પ્રતિષ્ઠા ગુણલહી; જગમાં ભલા એ અવતર્યા રાજા જ ગુણથી ભય, કચરે પ્રજાને પીડતા એવા જ બૂરા અવતર્યા. ૫૮૧ ૧૮૨ ૫૮૩ ૫૮૪ For Private And Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૧ ) રાજા ખરે એ ખાયલા જે કાતા પેઠે બન્યા, વ્યભિચારના કીડા બન્યા ઉપકાર કીધા સહુ હણ્યા; સંતાપતા નિજ રાજ્યના માનવ ગાને દ્વેષથી, કાચા સદા જે કાનના જીવન વહે છે લેશથી. શીદને અરે એ અવતર્યું નિજ રાજ્યની પડતી કરે, ન્યાયી જનાને પીડતા સાચુ ન જે કાને ધરે; ધાંરે અહે। જે ધેનમાં નિજ રાજ્યને નહિ કેળવે, જીસ્માટ અન્યાયે અરે લક્ષ્મી પ્રજાની મેળવે. પડતી કરે નિજ દેશની ને રાજ્યની ભૂલેા કરી, ક્ષાત્રાદિ શક્તિ વણુ અરે છબ્યા નહીં તે અવતરી; અભિમાન નહિ નિજ રાજ્યનુ કે દેશનુ` મનમાં જરા, રાજા અરે એ નામના શાને જગતમાં અવતર્યાં. સહુ વતે પાષે નહીં તે ધર્મથી દૂરે રહે, સ્વાથે સદા રાચી રહે ને પાપમય જીવન વહે; જે રાજ્યનાં અગા સકલ તેની વ્યવસ્થા નહિ કરે, રાજા અરે એ નામના જન્મ્યા જ નહિ જન્મ્યા રે. જે રાજ્ય રક્ષણ નહિ કરે તે રાજ્ય અગ સહરે, શાને અરે એ અવતર્યા નિજ જાતિના દ્વેષે મરે; ઇર્ષ્યાથકી મનમાં ખળે ઉપકારીની હિંસા કરે, રાજા અરે એ નામના જન્મ્યા જ નહિ જન્મ્યા રે. અધિકારી નહિ રાજા થવા સામર્થ્ય જેનામાં નહીં, અજ્ઞાન શા મને ઘણી ભીતિ અરે મનમાં રહી; અધિકારીઓનાં રમકડાં નાચે નચાવ્યાં જે ખરે, રાજા અરે એ નામના જન્મ્યા જ નહિ જન્મ્યા રે. વ્યાપારી વિદ્યાતણી જે ઉતિ કરતા નથી. લક્ષ્મી કઢાવે. શક્તિથી તે યુક્તિની ઝાળા મથી; જીવે પ્રજાના હિત વિના ફરિયાદ કાને ના ધરે, રાજા અરે એ નામના જન્મ્યા જ નહિ જન્મ્યા રે. જેની ગરીમા હરણુલાંને મારવામાં શક્તિ છે, જેની પપૈયા સમ અરે પ્રભુતા વિનાની ભક્તિ છે. For Private And Personal Use Only ૫૫ ૧૮૬ ૧૮૭ ૧૮ ૧૪ ૧૯૦ ૫૧ Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૨ ). જીવ્યાતણું નહિ માન ને પરમાર્થતા નહિ પરવડે, રાજા અરે એ નામના જમ્યા જ નહિ જમ્યા અરે. પર રાજા તણે જે ધર્મ તેને જે સદા જંગ અનુસરે, જીવે પ્રજાહિત કારણે પ્રગતિતણ અંગે ધરે; ગુણકર્મથી રક્ષા કરે આંબા પરે સગુણ ધરે, રાજા ભલા એ અવતર્યા કાર્યો પ્રજાહિતનાં કરે. ૫૩ રાજ્યના અધિકારીઓ, ૫૮૪ ૫૫ અધિકારીઓ સગુણ ભર્યા લાંચે ન લેતા જે કદા, નિજ રાજ્યના ને દેશના પ્રેમી બન્યા જે સર્વદા; પીડે પ્રજાને નહિ કદા ને પક્ષપાત નહિ કરે, અધિકારીઓ જગ અવતર્યા સારા સદા આંબા પર. જૂઠું જીવન નહિ ધારતા ને હારતા નહિ સગુણે, અન્યાય કરતા નહિ કદી અધિકારીઓ તે શુભ ગુણ; રાજ પ્રજાના જીવનમાં જેનું જ જીવન જાયે છે, શિક્ષણ ગ્રહી સહુ જાતનું કેળવાઈ જ વખણાય છે. દેશાનંતિ રાજ્યોન્નતિમાં જીંદગી જેની વહે, લલચાય ના લક્ષ્મીથકી ને દુઃખ પડતાં સહુ સહે; , જે જીવ જાતાં ફૂટફાટે ના કરે છેમેં રહે, અધિકારીઓ તે જાણવા સાચું જ રાજાને કહે. જે હાજી હા કરતા નહીં ને પક્ષપાત ના પડે, નિજ દેશા પ્રગતિ કારણે ધર્માથે યુદ્ધ ને લડે; જે રાજદ્રોહી દેશદ્રોહી ના બને પ્રાણ પડે, અધિકારીઓ એવા ભલા જમ્યા જ જંગમાં પરવડે. જે ખાય તેનું ખોદતા ન્યાયે કરતા તેથી, જમ્યા નહીં જગમાં ભલા જીવન ગુજારે કલેથી જે રાજયનાં અગે બનીને જીવતા તે કારણે તે જીવતા જગમાં ભલા તેને જ જાઉં વારણે પર રાજ્યની લચે વડે ફૂટે ને તે જીવ્યા ભલા; નિજ જન્મભૂમિ દેશની એજ જીવ્યાં પરંડયા; પટ૭ For Private And Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( ૩ ) બ્રિટીશ મહા સામ્રાજ્યની નીતિ હૃદયમાં ધારતા, પરમાર્થ માટે જીવતા નિજ ક્રૂ ને નહિ હારતા. અધિકારની કજો સકલ વહેતા રહી જીવન ધરે, અધિકારી એવા અહેા ત્યાં રાજ્ય પ્રતિ છે ખરે; જે રાજ્યના સ્તંભા બની રાજ્યાં સ્વાર્પણુ સહુ કરે, અધિકારી જ્યાં એહવા ત્યાં ઉન્નતિ છે સહુ ખરે. ક્ષત્રિયવગ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir અધિકારીએ આંબા પરે જીવન ગુજારે ધમાં, ધર્મતિ દેશતિ ખાકી રહે ના શમાં; અધિકારીના જે સદ્ગુણેા પ્રાણી પડે પણ ના ત્યજે, તે રાજ્યની આંખ પરે ચડતી ભલાઇ સપજે. ચોપાઇ યુદ્ધ કરીને જીવે જેડ, ક્ષત્રિયા જગમાં છે તેહ; મુસલમાન રજપુત સહુ વ, ધર્મ યુદ્ધને કરવા કાજ, ધર્મ યુદ્ધ કેળવણી સાજ; લેતા ક્ષત્રિયા કહેવાય, ગુણુ કર્યાંથી એ સમજાય. હરિગીત. " જે ક્ષત્રિયા અન્યાય ના, સાંખી રહે યુદ્ધે ચઢે, પ્રાણાતી દરકાર ના દુષ્ટાતા સામે લડે; જે ધર્માં યુદ્ધ વિના અરે હિંસા ન થવાની કરે, તે અવતર્યા આંખા પરે જગમાં ભલા જાણા ખરે. હિમ્મત નથી જેમાં જરા ને ભથકી જે ધરે, દારૂડિયા વ્યભિચારીને અજ્ઞાન શકાથી મરે; ફ્લેશે પરસ્પર દ્રોહી થૈ જે નાશ કરતા સા તે ક્ષત્રિયા શીદ અવતર્યાં આશ્રય કરે જે ગવના નિદા અને કુથલી, કરે ને ક્ષાત્ર શિક્ષણ નહિ ગ્રહે, ગપ્પાં તડાકા મારતા સ ́પી પરસ્પર ના રહે; For Private And Personal Use Only પથ ૬૦૦ ધ યુદ્ધથી પામે સ્વ. ૬૦૨ ૬૦૧ ૬૦૩ ૐૐ tou Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૪ ) અજ્ઞાનથી વ્હેમાને શક્તિ ગુમાવે સાંપડી, જે યુદ્ધ કર્મો સાંભળી જાતા હૃદયમાં તરફડી. ફૂલાઇ જાતા ફેક જે અભિમાન જૂઠ્ઠા આદરી, સાંપ્રત સમય નહિ આળખે જગમાં કરે શું અવતરી; ગુણુ કર્મ મૂકી દૂર જે અતિ વખાણે આપણી, તે ક્ષત્રિયે! છે નામના રક્ષે નહીં આવી અણી. જે જન્મભૂમિ પ્રેમથી સ્વાર્પણુ કરે જે જે મળ્યું, પાછા હઠે ના યુદ્ધથી ને નીતિમય જીવન ભર્યું; જે ટેક બેંકે એક છે તે દેશ દાઝે જે રહ્યા, તે ક્ષત્રિયા જગમાં ભલા તે અવતર્યાં ઉત્તમ કથા. દેશાતિ કામેાન્નતિ સધાન્નતિ વિશ્વાન્નતિ, સહુ જાતની જે ઉન્નતિ તેમાંજ ઉત્સાહી મતિ; પ્રગતિતા જે મંત્ર ત ંત્ર યંત્ર સર્વે આરે, તે ક્ષત્રિયા જન્મ્યા ભલા ધર્માંન્નતિ સાચી કરે. કાલાનુસારે શક્તિદા સર્વે ઉપાયે આચરે, નિજ ધર્મને જિન ધર્મથી તન્મયપણું જે ધરે; જે કાયિકાદિ શક્તિયૈ ઉપયાગ વૃદ્ધિ આદરે, આંબા પરે તે ક્ષત્રિયા બ્યા ભલુ સહુતુ કરે. ગુણુ કર્મથી જે ભ્રષ્ટ છે તે ક્ષત્રિયેા દાસેા સમા, જે આત્મભાગી નહિ રહ્યા તેની ન રાખેા કા તમા; જે શૂભેદો તે સકલ ત્યાગી ગુણાને સેવતા, તે ક્ષત્રિયા યુદ્ધે મરી ધમે અને છે દેવતા. જે દેશમાં નહિ ક્ષત્રિયેા યાદ્દા પ્રજાના રક્ષકા, સ્વાતંત્ર્ય લક્ષ્મી નહિ અહા ત્યાં પ્રગટતા ગુણુભક્ષકા; પાકે ગુલામે ત્યાં ધણા દારિદ્ર દુઃખી જત અને, પ્રાચુય વિદ્યાનું નહીં પરતંત્ર ખેલા જન ભગે. જ્યાં ક્ષત્રિયા સાચા નહીં ત્યાં શકિતવાદ નામના, સ્વાર્પણુ વિનાના ક્ષત્રિયેા જન્મ્યા અહે! શા કામના; સેવા કરે ના ક્ષાત્રની કમે રહી જે લોકની, તે ક્ષત્રિયાની લાકમાં કિંમત ખરેખર પાકની. For Private And Personal Use Only ૬૦ ૦૭ ze ૧૦ ખ ;૧૧ ર 1; Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 9 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૫ ) જે ધર્મહીના ક્ષત્રિયા આસકિતએ છે દુલા, હણુતા પશુઓ પખી અપરાધ વણ તે પાપિલા; વિદ્યા વિનાના ઢાર સમ નિજ દેશદ્રોહી જે ખને, તે દેશ ધર્મ સમાજને સહુ જીવનાં જીવન હણે. સાચા સિપાઇ બહાદુરી અન્યાય કરતા નહિ કદી, ચેાખા હૃદયને ધારતા વહેતી યથા ગંગા નદી; સાચા સિપાઇ રહ્યુ ચઢે પાછા પડે ના ધડ લડે, કુરબાન કરતા પ્રાણને ધર્મોને નીતિ બળે. નિજ દેશ પ્યારાં લાડકાં ભારે ન સસલાં હરણિયાં, નિજ માતૃભૂમિ રક્ષણે બનતા સદા જે મરણિયા; દાતાર કર્ણાદિક મરે પ્રભુ ભકત હૈ જગ સચરે, આંબા પરે તે ક્ષત્રિયે! વિશ્વાપયોગી છે ખરે. શૂરા સદા સમરાંગણે ભીરૂ અને ના કા સ્થળે, નિજ દેશ સત્તા લક્ષ્મી આદિ રક્ષતા ક્ષત્રીબળે; યુતિ પ્રયુક્તિ કળ અને કાલાનુસારે સહુ કરે, અર્જુન અશાકાદિકપુરે નિજ ક્રૂ માટે સ'ચરે. દુઃખા પડે સર્વે સહે પરવા ન રાખે પ્રાણની, નિજ દેશ ધર્મ સમાજની મમતા ધરે નિજ માનની; સહુ દેશની શસ્ત્રાદિ શુભ વિદ્યા ગ્રહે છે પ્રેમથી, નિજ દેશ ભૂમિ રક્ષવા એ ધમ સાચા તેમથી. સહુ દેશના ઇતિહાસને વાંચે વિવેક ગુણ ગ્રહે, બ્રિટીશ મહા સાંમ્રાજ્યની શક્તિવર્ડ દિલ ગહેગ; નિજ નામ કે વા રૂપથી સમરાંગણે સુઝે નહીં, સાચા સિપાહી ક્ષત્રિયેાના ધમ વણે એ સહી. નિજ ધર્મ ચૂકે ભ્રષ્ટતા પર ધર્મ સેવે પાપ છે, ગુણુ કમથી એ વર્ણના ધમે સદા સુખ છાપ છે; આંબા પરે શુભ ક્ષત્રિયે સીપાહીએ સ્વાર્પણુ કરે; પ્રભુ સન્ત સાધુ રક્ષણે યુદ્ધે મરી સુખને વરે, નિજ પાળેં નિજ સારીખાં સંતાન પાકે તે કરા, શુભ ક્ષાત્ર શિક્ષણ આપવા કેટિ ઉપાયે આદર; For Private And Personal Use Only ૧૪ ૬૫ 1; ૬૧૭ ૧૮ ૧૯ '૬૨૦ Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૬૨૨ ૬૨૩ બાકી ન રાખે ક્ષત્રિયો બ્રિટીશ રાજ્ય ઉછરી, ‘કૃત્ય કરે આંબા પરે જગમાં ખરેખર અવતરી, બ્રાહ્મણવર્ગ. જે બ્રાહ્મણ આંબા પરે વિધા વડે સ્વાર્પણ કરે, ઉપકાર કરતા સર્વ પર શુભ અવતર્યા જગમાં ખરે; દેશન્નતિ કોમેન્નતિ ધર્મોન્નતિ શિક્ષણવડે, પ્રગતિ કરે સહુ જાતની સાત્વિક જીવનતા ધરે. ભાષા સકલ જાણે અને ભાષા શીખવતા સર્વને, મોહાય ના દ્રવ્યાદિમાં જૂઠો ધરે ના ગર્વને; ગુણર્મથી બ્રાહ્મણ બની પરમાર્થમાં રાચી રહે, જે બ્રહ્મ જાણે તે ખરા વધતા જ બ્રાહ્મણ પદ લહે જે વિચારે બહુ વધે આચારમાં વૃદ્ધિ કરે, સાચું શીખવતા સર્વને તારે સલ પિતે તરે; ધર્માધતા દૂર કરી જે સત્ય પથે સંચરે, શ્રી જૈનધર્મ પસાયથી તે અવતર્યા જગમાં ખરે. ધર્મો શીખવતા સહુ અને જે સ્વાધિકાર સચરે, વ્યભિચાર આદિ દોષથી દૂર રહે ગુણગણ વરે; નિર્લેપ રહી કાર્યો કરે નિજ વર્ણ ધર્મ ન જે ત્યજે, તે બ્રાહ્મણે જન્મ્યા ભલા પ્રભુને જ પ્રેમે જે ભજે, જ હું કહે ના લાલચે જે સત્ય તે માને ખરૂં, અધિકારમાં નિર્મોહ તેની વર્ણના પ્રેમે કરું; ભાગે ન ઘર ઘર ભેખડી મિથ્યાત્વ વહેમો પરિહરે, તે બ્રાહાણે જગ્યા ભલા આંબા પરે શોભે ખરે. અન્યાય કરતા નહિ કદિ માધ્યચ્ય દષ્ટિ ધારતા. જે પક્ષપાત ન આચરે માનાદિષો વારતા;. આસક્તિ વણુ કર્મો કર્યાનું તપ તપે અતર્ વિષે, તે બ્રાહ્મણે જમ્યા ભલા ઔદાર્ય મત જેનું દિસે. જે દેશની દાઝે રહે ગાંધી અને તિલકપણે, ' બેસન્ટ પેરે આત્મભાગે ધ સેવા આચરે; ૬૨૫ ૬૨૭ For Private And Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૨૨૮ ૬ર૮ વક્તાતણ જે સગુણ તેને ખીલવતા પ્રેમથી, ગ્ર રચે શુભ દેશના કલ્યાણકારકનેમથી પરમાર્થને સ્વાર્થોથકી પણ શ્રેષ્ઠ માની આચરે, સન્માર્ગના ઉપદેશકે તે સામ્યભાવે સંચરે; સર્વે પ્રમાદો પરિહરે આદર્શમય જીવન ધરે, તે બ્રાહ્મણે જમ્યા ભલા ઉપકાર કરનારા ખરે જે જ્ઞાન વિદ્યા શકિતઓ તે સર્વને પામે ખરે, જ્ઞાનાદિ તત્ત્વાભ્યાસને કરતા જ અને જે ભરે; જે જ્ઞાન ભક્તિ સેવનાદિ વેગ સર્વે આદર, તે બ્રાહ્મણે જમ્યા ભલા ખોટા રીવાજો પરિહરે. નિન્દા અસૂયા કીટકે આસકિત દાસી જે બન્યા, જે નિંધ કર્મો આચરે તે બ્રાહ્મણે ન જગ સુયા; જે દેવ ગુરૂ ને ધર્મની સેવા કરે વ્રત સહુ ધરે, આંબા પરે ઉપગી તે સહુ બ્રાહ્મણે જગ જય કરે. ૬૩૦ ૬૦૧ વિશ્ય વર્ગ, હુન્નર કળા વ્યાપારથી આજીવિકા કરતા રહે, કૃષિકર્મ ખેડુત જીદગી વિપયોગી જે વહે; પશુઓ તણું પાલન કરે પરમાર્થ જીવન આચરે, વૈ ભલા તે અવતર્યા સહકાર સદ્ગણને ધરે વૈ વિનાના દેશમાં લક્ષ્મી વગેરે ના રહે, ગુણ કર્મથી વે બંને દેશોન્નતિ વેગે વહે; વૈ વિનાના બ્રાહ્મણે ને ક્ષત્રિય કશું ના કરે; વૈ વિના સહુ શક્તિની વૃદ્ધિ નથી અનુભવ ખરે. વૈતણી પતીથકી સામ્રાજ્ય ચાલે નહીં કદી, સહુ ધર્મ શોભે નહિ અરે વૈશ્યા વિનાના સર્વદા; હુન્નરકળા વ્યાપારથી જગે ઉન્નતિ છે સર્વની, પિષણ કરે તે વૈશ્ય છે જ્યાં વાત નહીં છે ગર્વની. કલિકાલમાં વૈ તણી ચડતીથકી સહુ જાતની; ચડતી ખરેખર જાણવી છાપ ખરી એ ભાતની; . ૬૩૩ ૬૩૪ For Private And Personal Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૬૮ ) હુન્નર કલા વ્યાપાર મૈં કૃષિક ચઢતી જ્યાં નહીં, ત્યાં ક્ષત્રિયે! કે બ્રાહ્મણેા છે નામના જાણું! સહી. જે દેશમાં સ્વાતંત્ર્ય ને વિધાભિવૃદ્ધિ છે ખરી, ગુણુક થી ત્યાં વૈશ્યની છે ઉન્નતિ જગ જયકરી; જ્યાં બ્રાહ્મણા ના ક્ષત્રિયેા રાજા ખરા ગુણ કર્મથી, વ્યાપાર આદિ ખીલતા સ્વાતત્ર્ય ત્યાં છે શથી. વ્યાપારીયા વ્યાપારથી પરદેશ લક્ષ્મી લાવતા, હુન્નરકળામાં માનવા રાજ્યાદિ સામે ફાવતા; કૃષિ કની બહુ ખીલવણી દુષ્કાલ કયારે ના રહે, વિધાવિવેકી ખેડુતા કૃષિકમ વિદ્યાને લહે. બહુ તંત્ર યંત્ર મંત્રથી ખેતી કરે છે માનવે, તે દેશની ચઢતી ખરી એપે સકળમાં તે નવા; પશુએ કપાતાં જ્યાં નહીં ઉપયેાગિતા પશુઆતણી, જે દેશમાં, તે દેશની છે ઉન્નતિ જગમાં ધણી. આચારમાં ઉત્તમ ધણા સારા વિચારા જે કરે, વ્યસના જ સર્વે રિહરે સહુ ધર્મિની ભક્તિ ધરે; કરૂણા કરે સહુ પ્રાણીની ને સાધુ સેવા આદરે, વેશ્યા ભલા તે અવતર્યાં જે ધકર્મ સમાચરે. આસક્તિ વણુ કમે કરે અન્તર્ વિષે પ્રભુને ભજે, સન્તાતણી સેવાવિષે જે પ્રેમથી સાધન સજે; સ'સારથી સરતા રહે ને ચિત્તમાં પ્રભુને ધરે, વૈશ્યા ભલા તે અવતર્યાં પરમા માટે સંચરે. કાલાનુસારે વૈશ્યનાં કર્યાં કરે પ્રગતિપથે, સહુ જાતનું શિક્ષણુ ગ્રહી સર્વેન્નિતિને જે મથે; સ્વાતંત્ર્ય આદિ શક્તિયેામાં ધર્મ ક્રમે પરિવરે, વેશ્યા ભલા તે અવતર્યાં જે સ્વાધિકારદા વરે. વ્યાપારીઓને ખેતા પીડાય ધંધા વણુ અરે તે દેશની પડતી થતી જ્યાં કર ઘણા શીષે પડે; શ્યાપાર આદિ સહાય ને અધિકારીઓ ના આરે, વ્યાપારીએ પાછા પડે તે અન્ય દેશ બહુ રળે. For Private And Personal Use Only ૩૫ ૩૬ ૬ ૩૭ ૬૩૮ ૨૬ ૩૯ ૬૪૦ ૬૧ ૪૨ Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૬૪૪ ૬૪૫ ભોજન પડે ના પેટમાં નિર્બળ બને અંગે અરે, વૈો નથી જગ જાણવા વ્યાપાર આદિ વણ ખરે; પડતી ખરેખર બહુ બની છે બાલ લગ્નાદિકથકી, . જ્યાં બાલલગ્ન થાય છે ત્યાં દેશની પડતી વકી. પિઠા રીવાજે હાનિકર અજ્ઞાનતમ વધતું રહ્યું, અભિમાન નહિ નિજ કોમનું માને ન જ્ઞાનીનું કહ્યું સંખ્યા ઘટી વૈશ્યોતણી ને બુદ્ધિ સત્તા બહુ ઘટી, આલસ વધી અવિવેકતા ને દુર્દશા ના કંઈ ભટી, દિન દિન પ્રતિદિન શક્તિઓ ઘટતી જતી વૈતરું, પેઠા સડા જડ ઘાલીને વ્યાપાર શક્તિ બહુ ટળી; ગુણ કર્મ ભૂલી જન ગયા હિંમત રહી નહિ એકતા, વહેમો વધ્યા ધર્મોતણું અંધા ન આંખે દેખતા. ગુણકર્મ વૈના ટક્યા પરતંત્રતા વધતી રહી, સહાય પરસ્પર ના રહી નિર્માલ્ય જન સમજે નહીં એવી દશા જ્યાં વૈશ્યની એ વૈશ્ય શીદને અવતર્યા, આંબા પર ગુણ ના ધર્યા દેષ ઘણું મનમાં ભર્યા. જાગે જગાડે વૈશ્યને ગુણ કર્મથી જે માન, એ કર્મયોગી જનતણો ઉતસવ મઝાને ઉઝવે; જ્યાં પટ ભૂખ્યું બહુ રહે ત્યાં જીવવાનું કયાં રહ્યું, બહુ દુઃખીયાનું દુઃખ ના જાવે હવે તે ક્ષણ સહ્યું. વૈો કરી સ્વાપણું જીવન જે સ્વાશ્રયી જાતે બને, ત્યારે ટકી રહે વિશ્વમાં એમ જ્ઞાનીઓ સાચું ભણે; આંબા પર જીવન ધરે ઉન્નત થવા વૈ સદા, શિક્ષા હૃદયમાં જે ધરે તે પામશે સુખ સંપદા, સ્પર્ધાતણ આ કાલમાં પાછા પડયા મુસિમા, જાણે જગતમાં માનવો રાખે ન પર આશા તમા; આંબાપરે ઉપયોગી જીવનને ધરી જગ સંચરે, આંબાપરે જમ્યાતણું શિક્ષણ મઝાનું અનુસરે. નિજ દેશ ધર્મ સમાજના રાગે જ રસિયા થઈ જને, પરમાર્થ મય જીવન ધરી આંબાપરે યેગી બને; For Private And Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra શૂદ્રવ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (00) ઉદ્ધાર નિજના નિથકી આ કાલમાં સહુ શક્તિયે, * શિક્ષા કથી નિજ ધ્રૂજ થી શુભ બુદ્ધિસાગર ભક્તિએ. સેવા કરે જન વર્ગની જે નાકરી કરતા રહે, શૂદ્રો કથા ગુણુકમથી તે ઉન્નનિ જ્ઞાને લહે; વિધા વિના નહિ ઉન્નતિ દેાતણી ક્યારે અરે, જ્યાં અવનતિ છે શૂદ્રની ત્યાં સની પડતી ખરે. વિદ્યા વિના લક્ષ્મી વિના શ્ત્રો ન કયારે સુખ લહે, શક્તિ વિના પરત'ત્રતા ત્યાં શુદ્ધતા સહુમાં રહે; બ્રિટીશ મહા સામ્રાજ્યમાં દ્રા હવે ચઢતા થયા, બ્રિટીશ નૈતિક ક્રમથી અધિકાર હક મળતા રહ્યા. હે રહ્યા સહુ જાતમાં ગુણુકમથી જગમાં ખરે, પાદેસમા સેવા બળે માતા સમા કરૂણા વરે; ા વિના ત્રણ વહુની સેવા ન કાઇ કરી શકે, સદ્ગુણુ વડે શો ચઢે કયારે ન માને જે છકે. લઘુતા વિનયતા ને ક્ષમા માત્ર સરલતા જ્યાં ઘણી, સ્વાર્પણુ કરે જે જીંદગી આલસ્ય દોષોને હડ્ડી; પાઠે પરે પૂજાય ને સ્પર્શાય પહેલા સહુ વડે, આંબાપરે દ્રા ભલા જન્મ્યા જગમાં પરવડે. નીચા ન યારે તે થતા માતા પરે પૂછ્યું મને, સેવા વિનાના માનવા નહિ ઐયના સૂત્ર ગણું; સેવા વિના નહિ સાધુતા વૈશ્યાદિ પછી કા લડે, શૂદ્રા પ્રથમ સર્વે અને પશ્ચાત મીજા ૫૬ વહે. નહિ સહેલ છે શૂદ્ર થવું. નિષ્કામ નિર્ભયતા વિના, સ્વાણુ કર્યાંથી જીંદગી મુક્તિ કહે છે મહાજિના; જે આત્મ ભાગી નહિ બન્યા તે સેવકા થા કામના, સદ્ગુણુ વિનાના સેવકા શક્તિ વિનાના નામના. જે નમ્રતાને આચરે સહુ જાતની વિદ્યા પહે, k સ્વાત્મા એ જે સમાં વહેતા રહે સદ્ગુણ રે; For Private And Personal Use Only ૫૦ ૫૧ ૫૨ ૬૫૩ ૬૫૪ ૫૫ ૬૫ Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ધર્મગુરૂઓ. ( ૧૧ ) અધિકારથી ક્રમે વિષે નહી નીચતા ચેમે જીવે સહુ કર્મમાં પ્રભુને જીવે તે પાપ દુનિયાનાં કે. સત્યાગ્રહે પ્રેમે રહે સેવા કરે સહુ વર્ષોની, પરભવવિષે મોટા ખને પૂજાય ચૂલી ચર્ણની; અપમાન થાતુ શુદ્રનુ તે દેશની પડતી થતી, હક સર્વના જ્યાં સારીખા તે દેશની છે ઉન્નતિ. આંખાસમા શૂદ્ર પ્રભુને હૃદયમાં જે રાખશેા, સન્તાતણી સેવા કરી આભવવિષે સુખ ચાખશે; જ્યાં શકિતયે પ્રગટે ખરે ત્યાં ઉચ્ચતા આવે અહેÈ, પરમા માટે જીંદગી ત્યાં સજન સરખા લહે. દેશેાન્નતિ સધાન્તત ધમેર્રુતિ દ્રાવડે, જો થાય સાચા શૂદ્ર તો આંબાપરે જગ ઝળ હળે; સહુ શૂદ્ર જનને જ્ઞાન વિદ્યા આદિથી બહુ કેળવેા, આંબાપરે શૂદ્રા અનેા આચાર સારા મેળવે.. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir જ્ઞાની પ્રમાણિક ચેાગી છે ધર્મગુરૂ જાગતા, તે દેશમાં તે કામમાં પ્રગતિ નગારાં વાગતાં; જે સત્ય તે મ્હારૂ સદા માની પ્રરૂપે સત્યને, તે ધર્મના ગુરૂએ ભલા ધન્ય ધન્ય તેના કૃત્યને આલસ્ય નહિ અંગે જરા જે સર્વસિદ્ધાંતા ભશે, સાચુ શિખવતા લોકને આડંબરાને અવગણે; આસક્તિ નહિ વિષયેાતણી પરમામય જીવન ધરે, જન્મ્યા ભલા તે જાણવા મિથ્યાત્મબુદ્ધિ પરિહરે. લોકાપંચાગી ધર્મનાં કર્યાં કરે ઉપયાગથી, પ્રભુ ભક્તિમાં જે મસ્ત છે પાછા કરે છે ભાગથી, મુંઝાય નહીં. જે માહથી લક્ષ્મી વગેરેમાં કદા, વ્યભિચાર આદિ દોષથી દૂરે રહે છે સદા. ભક્તાતણી રક્ષા કરે ને દેશ સેવા આચરે, રક્ષા કરે સહ જીવતી પ્રાણાદિત અણુ કરે; For Private And Personal Use Only ૬૫૭ ૫૮ ૬૫ '' ૧ ૩ Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૭૨ ) કરવા અવતર્યાં આંબા પરે, અપકારી પર ઉપકાર જે ક્ષુદ્ર ભેદ્દા પરિહરે પરમાત્મમય જીવન ધરે. જે કાલમાં જે જે ઈંટે તે ધર્મનાં મૃત્યા કરે, ભતાતિનાં કારણો સમજાવતા પ્રેમે ખરે; વિષા પ્રસારક હેતુઓ પ્રસરાવવા સર્વે કરે, ધર્માંન્નતિ સન્ધાતિના કૃત્યમાંહિ પરિવરે દિ શૈાખીલા ખનતા નહીં દિલમાં પ્રભુ ક્ષણ ક્ષણુ સ્મરે, સહુ ધર્મનાં જે તત્ત્વ તેને અભ્યસે ઉલટ ધરે; જે સ્વાધિકારે ધર્મમાં સર્વે પ્રમાદા પરિહરે, ખરા કષાયે પરિહરે પ્રામાણ્યમય જીવન ધરે. નાસ્તિકતા અટકાવતા ધમે સુધારા શુભ કરે, ધમે ચલાવે લોકને આચાર ઉત્તમ આચરે; વ્યવહારનાં પરમાર્થનાં બહુ ધમઁ કર્યું સમાચરે, જન્મ્યા ભલા તે ધર્મના ગુરૂ જગતમાં જય કરે. વિષયાન્ધ મૂઢા આલસુ ઉપદેશ દે ના ધર્મના, વૈરાગ્ય ભક્તિ જ્ઞાન નહિ તે યેાગ જેને કર્મના; વ્યસની. જુગારી લંપટી વહેલ શાને આપહી, તે ધમના ગુરૂ નહીં જન્મ્યા જ શાને જગમહીં. નહિ તપ તપે કે જપ જપે ખાવે પીવે બહુ આયર્ડ, ઉધે ઘણું એદી સમા તે સજ્જના સાથે લડું; જે સાંકડી દૃષ્ટિ કરે તે ધમ ઝઘડા આરે, તે દેશ કામ સમાજનું જે ધર્મનુ શુ ? શુભ કરે. જે દેશ કામ સમાજનું ને સધનું સારૂં કરે, અષ્ટાંગયેાગે જે રમી જે બ્રહ્મ જીવનને ધરે; સર્વે કલાઆ જાણતા જે મત્ર તા ધારતા, આંબાપરે જીવ્યા બ્રહ્યા તે પાપાષા વારતા. જે ધર્મની વ્યાખ્યા કરે લોકપયાગી સુખકરી, લોકપયોગી ધર્મોનાં કર્મો કરે જે અવતરી,. જે ધમ શક્તિ વધારતા ને ધર્મનું સ્થાપન કરે, પાખંડ ધર્મો છેદી તે ઉપદેશથી જમ ઉત્તરે, For Private And Personal Use Only ૬૪ Ev ' ૬૬૭ 've h ૬૭૦ 91 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . ૬૭ર ૬૭૩ १७४ ( ૭૩) રાજા વગેરે સર્વને જે ધમપથે વાળતા, જે ધર્મનાશક રાક્ષસે તેનેજ વેગે ખાળતા; ઉદ્ધાર કરતા ઉદ્યમે બાકી ન રાખે બેધમાં, પ્રગતિતણું સહેતુઓની જે રહે છે શોધમાં. જે સર્વ નયથી ધર્મને સાગર થકી મેટે કહે, સવે સમાતા ધર્મ જ્યાં સ્વાદાદતા પ્રેમે લહે; તીર્થકરને ધર્મ જે કાલાનુસારે સર્વને, ઉપયોગી તે જણાવતા મિથ્યા વહે ના ગર્વને. જ્યાં ધર્મગુરૂઓ એહવા રાજાદિના શાસક થતા, ત્યાં ધર્મના પન્થ વહે ને લેક ખાતા નહિ ખતા; ધમ બનાવે વિશ્વને જે ધર્મગુરૂઓ ધર્મ થી, જમ્યા ભલા ગુરૂએ ખરા વહેતા રહે શુભકર્મથી. કાર્યો કરે યુકિતથકી મકળાઓ કેળવી, ધાર્મિક મહા સામ્રાજ્યમાં શક્તિ વ્યવસ્થા મેળવી; ઔદાર્ય ધર્માચારમાં ને દેવ ગુરૂનાં લક્ષણે, સ્વાર્પણ કરી વહેતા રહે જે સર્વધર્મપ્રરક્ષણે. આચાર્ય એવા જ્યાં થતા ત્યાં પૂર્ણ શાંતિ સદા વહે, જે ધર્મસ્થાપક સદગુરૂ તેના વડે જીવ શિવ લહે; રાત્રી દિવસ ગુરૂઓ સદા જે ધર્મમાં રાચી રહે, તેના પ્રતાપે વિશ્વમાં સર્વે જને શાંતિ લહે. ભેદે છતાં સંપી રહે ઔદાર્યદષ્ટિ બળવડે, જે સર્વમાંહિ બ્રહ્મને દેખી ન લેશે જે લડે; જે દેશ ધર્મ સમાજમાંહી એકબળને ધારતા, તે ધર્મગુરૂએ જીવતા દેષ ઉપજતા વારતા જે આત્મભેગી નહિ બન્યા તે ધર્મગુરૂઓ નહિ કદા, જીત્યા વિના દુર્ગુણ અરે જેને ન હેવે સદા; આચાર્ય વાચક સાધુઓ ને ત્યાગીઓ શિક્ષા ગ્રહો, આંબા પર ઉપકારથી લોકો પગે ગહગહે. ગુરૂઓ જગતમાં સર્વથી છે શ્રેષ્ઠ અવતારી જને, વિધા સુશક્તિ યોગથી સાચા ગુરૂઓ જગ બને; ૬19૫ १७७ ૬૭૮ For Private And Personal Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir સાચા હૃદયના ભાવથી, શિક્ષા કથી પ્રગતિ ભણી, જાગે કરે શુભ કાર્યને, અલમસ્ત થ મં ગણી. ૬ 92 ૬૮૧ આંબા પેઠે સાધુઓ સન્યાસીએ ફકીરે, જમ્યા ભલા. અલમસ્ત વૈ પ્રભુ પ્રેમમાં રાખે સ્પૃહા ના રાજની, ભાય ના મુંઝાય ના પરવા રહી ના કાજની; યોગી બનીને મહાલતા આનંદથી ફરતા ફરે, આસક્તિ બૂરી ત્યાગીને ત્યાગીપણુના ગુણ વરે. મન વાણી ને કાયાથી પાપ કરે ના મેહથી, શયતાનના વશ નહિ રહે બૂર કરે ના કેહથી; જોગી બનીને અલખની ધૂને જગવતા સર્વને, નહિ હર્ષ કે વા દિગ્ગીરી મનમાં વહે નહિ ગર્વને મર્યાદ નહિ ગુણ કમની જાતિતણું સન્યાસીને, સહુ જાતનાં બંધન નહીં તેડી ઉપાધિરાશિને; જગ સામ્યવેગે સંચરી આસક્તિવણુ કર્મો કરે; અધ્યાત્મજ્ઞાને મસ્ત થે નિર્મોહતાએ જગ ફરે. નહીં નામની આસકિત ને રૂપાદિ આસકિત તથા, પરબ્રહ્મમાં તન્મય બને પૂર્વે મહર્ષિયે યથા; સાચું કથે સહુ આગળ, નહિ ભય ધરે નાથકી, ગાંભીર્ય ધારે મેની બે મોહે ન જાતા તે છકી એવા સુસાધુ ત્યાગીઓ સન્યાસીઓ જમ્યા ભલા, ઉપકાર કરવા દેહ છે આતર રહે છે નિમલા; પ્રભુમય જીવન નિજનું કરી સહુનું કરે ફકિરી ધરી, પરમાર્થ માટે જીદગી શુભ શકિત જેને ધરી. પ્રભુભકત જ્ઞાની ગીને પરવા નથી કોની જરા, શુદ્ધાત્મથી મસ્ત બન્યા જગમાં ભલા તે અવતર્યા; દુનિયાથી ન્યારા મતે છે સાધુઓના ત્યાગીના, સામા પરસ્પર છે સદા પજ ત્યાગી રાગીના. ૬૮૫ પ્રભુવણુ ગણે ના સાચું કો જગમાં ફકીર ત્યાગીઓ, ન્યારો ફકીરી પંથ છે ત્યાં શું સમજતા રાગીઓ; ૪૩ ૬૮૪ For Private And Personal Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૬૮૬ ५८७ (૭૫) આત્મા જણાવે પ્રેમથી પરબ્રહ્મમાં રંગાઈને, આત્મા જગતમાં પ્રાપ્ય છે અલમસ્ત બેલે ધ્યાઈને. નિશદિન સમાધિમાં રહે જગને સુધારે જ્ઞાનથી, ધમ્ય પ્રવૃત્તિ સેવતા સાચું પરીક્ષે જગમથી; સન્ત ફકીરો સાધુઓ દર્શાવતા ઇશ્વર ખરો; સસંગતિ તેની કરો સેવા કરી સુખડાં વરે. સ્વાર્થ જગતના લેક છે પરમાર્થી સન્ત છે ખરે, જે સાધુઓને નિંદતા તે પાપીઓ દુઃખે મરે; સહકારથી પણ છે ઘણું આકાશસમ મોટા વિભુ, સાધુ ફકીરેના દિલે વસતા કરૂણમય પ્રભુ. સેવા કરીને સાધુની સહકાર, સાધુ ગુણ લો, સંગત પ્રમાણે સગુણે પામી ઘણું શોભી રહ્યા સાધુ ફકીરે ત્યાગીઓને ભકિતથી સે જનો. ઉપકાર કરવા કારણે સ્વાર્પણ કરી તેવા બને. ધન ધન્ય સાધુ ત્યાગીઓ કલિકાલમાં જન્મ્યા ભલા, પ્રભુ વાસ તેઓમાં સદા પ્રભુમય ભલા તે અવતર્યા; સાધુ ફકીરે યોગીઓ સન્યાસીઓની સંગતિ, જગમાં મઝાની પ્રભુ સમી આપે હૃદયમાં સન્મતિ. શક્તિ વિનાના સાધુઓ આ વિશ્વમાં મડદાં અરે, જ્ઞાનાદિ ગુણું જેમાં નહીં તે ભૂતવત ફરતા ફરે; ગજેરી જેહ અફીણીઆ આચારહીન ત્યાગીઓ, એવાજ ત્યાગી લેકની સંગત કરો નહીં રાગીઓ. સભ્યત્વને સંયમ નહી સન્યાસ કીધે નહીં ખરે, મેલા હદયના સાધુઓ વિશ્વાસ ના એને કરે; પ્રામાણ્ય નહિ વર્તન ભલું શાસ્ત્ર ભણ્યાવણ જે કરે, આસક્તિયે નહિ ત્યાગી એવા ત્યાગીઓ જગ શું કરે. કજીયા અને કંકાસમાં જીવન વહે દુર્જનપરે, ઉપકાર કરતા નહિ કશે મિષ્ટાન્ન ખાવાને ફરે; આલસ્યમાં ગમગીન થે જે ડેળ કરતા નવનવે, એવા કુસાધુ ત્યાગીથી કેને ઉદય છે નહિ થવો. ર૦ ૬૯ર For Private And Personal Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૮૪ આત્મા પ્રભુ જાણે નહીં ભક્તિમિષે વ્યભિચારતા, કરતા રહે કાળાં ઘણું દોષ ન પ્રગટયા વારતા; દેશનતિ ધર્મોન્નતિ એવા જ કયાંથી કરે, ધર્માદિ કેળવણી વિના ત્યાગી બને જગ શું? વળે. આ કાળમાં પાંડિત્ય ને જ્ઞાનાદિના અનુભવ વિના, બહુ શાસ્ત્રની પ્તિ વિના ત્યાગી થવાની છે મના; ગીતાર્થનિશ્રા જે કરે તે ત્યાગીઓ સાચા બને, એ ત્યાગીએ મૈની કરે કલ્યાણ જગ સો ભણે. સંપી રહે ના ત્યાગીઓ સંન્યાસીઓ શુભ શું કરે? મહાવીરના જે સાધુઓ જ્ઞાન ક્રિયા સાધન વરે; અધ્યાત્મજ્ઞાને મસ્ત થે ઉપદેશ કોને કરે, સમભાવભાવી સાધુઓ જમ્યા ભલે શિવસુખ વરે. ૬૯૬ પ્રગતિ સુધારા સહુ કરે પુરૂષાર્થ ઉપગે વહે, શુભ શક્તિને પામીને જીવન પ્રભુમય જે લહે; ફરતા ફરે સહુ દેશમાં ઉપકાર કરવા કારણે, એ સાધુઓ જીવ્યા ભલા જાઉં હું તેને વારણે. ઉપદેશ દે લોકોતણું દુખે હરે નિજશક્તિએ, વ્યસને હઠાવે દેશથી રહેતા સદા પ્રભુ ભકિતએ; આચાર સારા શીખવે જગ લોકને કરૂણું ધરી, સાત્વિક સાધુ યોગીઓ ઉપકાર કરતા અવતરી. ચારિત્ર્ય નિર્મલ ધારતા બેલેજ તેવું પાળતા, મિથ્યાત્વ ષે વારતા સર્વજ્ઞ વાણું ધારતા; વ્યવહારથી વતે અને નિશ્ચય હૃદયમાં ધારતા, એ ત્યાગીઓ પ્રગટયા ભલા મહાદિ શત્રુ મારતા. આરાધતા ગુરૂદેવને પાળે દયા સહુ પ્રાણિની, અષ્ટાંગ યોગ સુસાધતા સંગત કરે શુભ જ્ઞાનિની; આચાર્યની આજ્ઞા ધરે ધર્માર્થ પ્રાણને ત્યજે, સ્વાર્પણ કરીને જીદગી પ્રભુમય બની પ્રભુને ભજે. For Private And Personal Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra શ્રી વર્ગ–સાવી ધૂમ. www.kobatirth.org ( ૭૭ ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir સ્ત્રી વર્ગની જ્યાં ઉન્નતિ ત્યાં ઉન્નતિ સહુ જાતની, સ્ત્રી વર્ગની પ્રગતિથકી પ્રગતિ થતી સહુ ભાતની; કાયિક વાચિક શક્તિ ને અધ્યાત્મબળથી શાભતી, તે દેશમાં લક્ષ્મી અને વિદ્યા સદા રહે આપતી. અધિકાર જે સ્ત્રી વર્ગના તેને ખાવે યુક્તિથી, ચેાસઠ કલાઓ કેળવે ચાલે જમાના નીતિથી; તે દેશનાં સંતાનથી સામ્રાજ્યની ચઢતી થતી, સહુ શક્તિયેા પ્રગટાવવા તે દેશમાં વહેતી મતિ. સ્ત્રી વર્ગ આંબાની પરે સ્વાર્પણુ સ્વભાવે જાગતા, તે દેશની સતીએથકી કંકાશ દરે ભાગતા; જ્યાં દ્વીપદી સીતા સમી સતીઓ પ્રગટતી ધરવરે, તે દેશ સ્વર્ગાધિક કહ્યા સ્વાતંત્ર્ય શકિત તે વરે. સાધ્વી સમૂહો ભાષણા આપી સુધારા શુભ કરે, કલ્યાણ કરવા સનું નિજ જ પ્રેમે અનુસરે; જન્મી જગમાં તે ભલી તેજે શીયળના ઝળહળે, ઉદ્ધાર કરતી દેશના ને ધર્મના જે ખુલે. સહુ જાતના શિક્ષણ મળે જે સાધ્વી જગમાં રે, ખાટા રીવાજો છેદવા ભાષણ મઝાનાં જે કરે; કબ કર્મી આચરે જે સ્વાધિકારે ધર્મથી, ખાટા સુધારા નામથી વઢેલ થાય ન કમથી. એવી સતીએ સાધ્વી શાભે ગુણાના ખળ વડે, ઘરઘર ખને જ્યાં સ્વર્ગસમ અવતાર લીધે પરવડે, શિક્ષા મઝાની એહવી રાખે હૃદયમાં સદા, તે દેશમાં તે કામમાં નહિ દુઃખ વ્યાપે રે હા વક્તાઓ અને લેખક. જે કર્મચાગી લેખકો ને ભાષકા પ્રગતિષયે, ઉત્તમ વિચારે સચરે ધર્મન્નિતિ કરવા મથે For Private And Personal Use Only ૭૧ ૭૨ ECH ૭*X ૦૧ ૭૧ Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૭ ) સાત્વિક મતિને ધારતા ઉદ્ધાર કરવા સચર્ચા, તે લેખકા ને ભાષકા જગમાં ભલા હા અવતર્યાં. દેશાનંતિ ધર્મોન્નતિ સધાન્નતિ કરતા રહે, યા જગાડે જ્ઞાનથી પરમાર્થમય વચને કહે; ખાટુ' ન ખાલે ક્રોધથી વા માનથી લાલચથકી, તે લેખકાથી ભાષકાથી ઉન્નતિની છે વી. ખેલ્યા પ્રમાણે વતા પ્રામાણ્ય મૂકે નહિ કદી, જૂઠું કદાપિ ના વદે નિર્મળ હૃદય ગંગા નદી; શૂરા અને પૂરા સદા અન્યાયપક્ષે ના રહે, દુઃખાતા પક્ષે રહે વિપત્તિયા કાટિ સહે, સાચુ પ્રરૂપે ભાષણે લેખેા લખે નિર્ભયપણું, સત્તાધિકારી ગરીઅને ન્યાયે સદા સરખા ગણે; ભૂલા જણાવી લેાકને ઉન્નત થવાને પ્રેરતા, સામ્રાજ્ય સર્વે જાતનાં તેમાં ધરે નિવૈરતા. સહુ શક્તિયા વધતી રહે એવા ઉપાય! દાખવે, કલેશા અશાંતિ યુદ્ધનાં વચના કદાપિ ના લવે; રાજા પ્રજા સહુ લોકમાં શાન્તિ પ્રસારે લેખકા, સહુ શક્તિયાના વીર્યને પ્રગટાવતા શુભભાષા. અધ્યાત્મ બળને ખીલવવા યુક્તિ કળાએ દાખવે, જે કર્મવીરા યાગીએ પ્રગટયા જ તેને ઉઝવે; સ્વાતંત્ર્ય સર્વે નતમાં સામ્રાજ્યમાં નિશદિન વધે, પરતંત્રતા દરે ટળે એવાં સદા સાધન સંધે. એવા સુભાષક લેખકા આંબાપરે જંગ છાજતા, જો અદા કરીને સહુ અધ્યાત્મ બળથી ગાજતા; જન્મ્યા ભલા તે અવનીમાં પરમાર્થ સાચું ધ્યેય છે, જન્મ્યા ભલા તે ગાયકો પરમાથ જેનુ જ્ઞેય છે. સપી પરસ્પર સહાયથી જીવે ભલા તે માનવા, તે ધર્મ યાગી પ્રગટતા તેનાં જ કાર્યો સસ્તવે; આ કાલમાં આંબાપરે શક્તિવર્ડ ક્યા રહા, સહુ જાતિ શક્તિ મેળવા શક્તિ વિના મૃત્યુ લહા. For Private And Personal Use Only ७०७ ૭૦૮ ૭૦૪ ૭૧૦ ૭૧૧ કાર ૭૧૩ ૭૧૪ Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 1 ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir શકિત, પ્રભુના કાયદા શક્તિ મઝાના દેવતા, શક્તિ મઝાના ધર્મ છે તેને જ સભ્યા સેવતા; શક્તિ વિનાનાં રાજ્ય તેનાં નામ ઇતિહાસે રહ્યાં, સહુ શક્તિયેાના ઐકયથી મહારાજ્ય શાલાને લઘુ, શક્તિ ભલામાં વાપરે! ઉપયાગ બૂરા ના કરી, આંબા પરે જન્મ્યા ભલા કરૂણા જીવાપર બહુ ધરા; સહુના ભલામાં છે ભલુ આંખાથકી શિક્ષણ લહેા, નિભેદ શિક્ષણુ સતે આપી સદા સમતા હેા. દુ:ખીતાં અશ્રુ હુવા આશ્રય સકલને આપશે, મીઠાં લાને ધારીને દુ:ખે. જીવાનાં કાપશે!; સહુના સકલ સરખા હકા લૂટા ન હક કાના કદા, શ્વરતણેા એ કાયો તે પાળશા જન સદા, તન મન અને દોલતવડે ઉપકાર કરશો પ્રેમથી, ઉપકાર કરીને માનથી વર્તો સદા શુભ તેમથી; સર્વે મુસાફર માનવે પ્રભુ પામવા જગ અવતર્યાં, સન્તાયકી ગુણને ગ્રહે ગુજીરામદૃષ્ટિ પરિવર્યો. એકેન્દ્રિ આંખે છે અને પચેન્દ્રિ માનવ છે તમે, આંબાથકી અધિકા અનેા પ્રભુ સતના ખાળક અમે; એવું હ્રદયમાં ધારીને ચારિત્ર્ય સાચું' ધારવું, આદર્શ થી અધિકા ખની કેમે ન જગમાં હારવુ.. દા, બહુ મતની ક્ષમા ધારા હૃદયમાં ઉલસી, ચારિત્ર્ય ધર્માં પાળરોા સેાના પરે મનને કસી; આંબા નિમિત્તે ઐ કથી શિક્ષા જ કેળવણી ખરી, આચારમાં એ સૂકા મુજ બાંધવા જગ અવતરી. એક ઠેકાણે અંબાનું રહેવું તે પરથી શિક્ષણ, ઢાહેરા જાય નહીં અન્યત્ર કંઇ, હરી રહ્યા એક ટામ; . તાપણુ જીવે ભક્ષણે, ટેક વડી ગુણ ધામ. For Private And Personal Use Only ૧૫ ૭૧ ૭૧૭ ૧૮ ૭૧૮ ૭૨૦ ૭૨૧ Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra : www.kobatirth.org ( ૨૦ ) કરે ન અજગર ચાકરી, કરે ન દોડા દેડ; સુખમાં ખાણું આવતું, કમ સમી નહીં એડ, દાણામાં જીવા વસે, હાય ન કાણુ એક; ક્રમે જીવા જીવતા, ધરે જ કર્મે ટેક. ચલનારાને ચાલતાં, સ્થાવરતે નિજ કામ; જીવન વહેતુ સર્વ, કર્મતાં એ કામ. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir આંખા ખીજે જાય નહીં, તા પશુ જીવે ખેશ; આવે અન્યા તે કને, ટાળે સ્વાકિ કલેશ. માલતી પુષ્પ આવતા, ભ્રમર કરી ઝંકાર; ગુણુ ત્યાં ગુણુના ગ્રાહકા, આવે છે નરનાર. દેશ દેશાંતર ક્યાં ભમા, ગુણ દેવાને કાજ; ગુડ્ડી નહીં ઢાંકયા રહે, ગુણુથી સળા સાજ. ચાપાક. જેના મનમાં જેની આશ, તેની પાસે આવે ખાસ; પર મનમાં એવા વિશ્વાસ, અર્થી જન આવે છે પાસ. કરતા આંખા નહિ પાકાર, આવે પાસે નર ને નાર; સ્વાર્થીએ તે આવે સહુ, ખપ તેની કિંમત શું કરું. અર્થી જન કિંમતને કરે, સામે આવી લેતા ખરે; બાવન ચંદન વૃક્ષેા પાસ, સાઁ ગધે આવે ખાસ. આવે લકી સરવર પાસ, જલ પીવે તે ટાળે ખાસ; સાગર તળિયે માતિ રહ્યાં, અર્ધાંએ પેસી ત્યાં લયાં ગુણને ધરા નર ને નાર, ગુણુના અ↑ જન નિર્ધાર; સુગધ પુષ્પા વનથી મહે, આવળ ફૂલે કા નહિ લડે. તીથે નાવે લોકા ખાસ, પશુ તીક્ષ્ણ આવે નહિ પાસ; ગધે મૃગ વનમાંહી કરે, ભૂલ્યા ભમતા સુખ ના વરે. સત્યગુણ્ણા નિજ પાસે હાય, અર્થી સ્ડામા જાવ ન કાય; ગુણ શકિત આપણુ કરે, વિશ્વાસી શિક્ષા મન ધરે. For Private And Personal Use Only ૭૨૨ ૭૨૩ ૭૨૪ ૭૨૫ ૩૨૬ ૭૨૭ ७२८ ૭૩૮ 98 ૭૩૧ ૭૩૨ ૭૨૩ ૧૩૪ Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 11 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (૮૧) સ્વયં ગુણાના બનવુ. ધામ, આંખા પેઠે ઠરવુ ઠામ; અંતે લેાકા આવે પાસ, ધર એવા મનમાં વિશ્વાસ. ચંચળ વેળા મનમાં કરે, આંબાનું શિક્ષણ નહિ વરે; દ્વાર હાયા પેઠે તેલ, લહે ન સાચી શાંતિ એહ. ધર્મી પોતે અનવુ' ખાસ, મનમાં પ્રભુ ધરી વિશ્વાસ; અર્થી ભતા આવે પાસ, ધર્મ પામતા સુખ ઉલ્લાસ. પ્રભુ ટૅકને હૃદયે ધરા, આંખા પેઠે ઠામે ઠરા; જંગલમાંહી મગલ થાય, ભાવ ધરા તેવું થઈ જાય. ટેક ધરા તેવુ થૈ કમ, આપે અતે તેને શ; કીડીને કણુ હાથી મણુ, ટેક કર્મથી સુખ દુઃખ ભ ન્હાના ગેટલા રૂપ બીજમાંથી આંબાનુ` માફ થવું. ઢાહેરા. ન્હાના આંબા ગાટલા, મૂઠીમાંહી સમાય; તેમાંથી આંખે થતા, ગગને હેરી ખાય. ડાળાથી કાલે ઘણુંા, મહાવૃક્ષ થૈ જાય; ડાળે લાખા ખીજની, લુંબ ધરે સુખદાય. ન્હાના ખીજોમાં વસે, વૃક્ષાના મહાસ્યું; પિડ વિષે શ્રહ્માંડ છે, સમજે નહિ મન અધ. ન્હાનાં ખીજો દેખીને, કા તિરસ્કાર; ન્હાનામાં મોટાં વસે, બ્રહ્માંડા નિર્ધાર. શરીરખતાંડા ઘણાં, હાય અનંત અપાર; અનત બ્રહ્માંડા રહ્યાં, ખીજ વિષે મનધાર પ્રગટેલાં સહુ ખીજથી, બ્રહ્માંડા જો થાય; અનંત જાતિનાં લેકમાં, મવરાવ્યાં નહિ માય. રહેા બ્રહ્માંડા ઘણાં, સખ્યાએ જ અનત; સૂક્ષ્મ બીજ છે તેહનાં, જાણે જ્ઞાની સંત. For Private And Personal Use Only ૭૩૫ ૭૩ ૭૩૭ ૫૩૮ ७३८ ૭૪૦ ૭૪૧ ૭૪૨ ૭૪૩ ૭૪ ૭૪૫ ૭૬ Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૨ ) ૭૪૭ ૧૭૨૮ ૪૦ ૧૭૫૦ 19૫૧ નહાનાથી મોટા થવું, શિક્ષણ ગ્રહવું ન્યાય; અન’ત મોટી શકિતનાં, બીજે છે નિજમાં. જ્ઞાનાદિ સહુ સગુણો, સત્તાએ છે જય; વ્યકત થતાં તે સદ્ગણે, થાય મહા અવલય, અનંત શકિતતણું, બીજે આત્મામાંહિ; પ્રગટ પ્રેમે જો, અન્તર્ન ઉત્સાહિ. આત્મા તે પરમાતમા, શકિત વ્યકિતથી થાય; ચઉદરાજ રચના સમી, માનવ દેહ સુહાય. મનુજાત્મામાં સહુ વસે, શકિત બીજ નિર્ધાર; વ્યક્ત કરી મોટા બને, જગમાં નર ને નાર. જ્ઞાન ધ્યાન સમાધિથી, આત્મગુણ પ્રકટાય; હાનાથી મોટા બને, જે મનમાં સમજાય. વીર પ્રભુએ ભાખિયું, આત્મા સિદ્ધ સમાન; સત્તાએ સહુ જીવ છે, વ્યકતપણે ભગવાન વ્યકત કરી નિજ શકિત, આંબા પિંઠ મહાન; બનશે નર ને નારી, રહેશે નહિ નાદાન. અભ્યાસે શકિત વધે, આત્માની નિર્ધાર; મન વાણી ને કાયને, કેળવશે જયકાર. આવરણ સર્વે ટળે, સદ્ગણ થાય પ્રકાશ; એવું મનમાં જાણીને, ધારે દઢ વિશ્વાસ અનન્ત શકિતમય અહો, આત્મા વિશ્વ પ્રકાશ સર્વ લેકને કંપવે, એવો અનુભવ ખાસ. ૭૫૨ ૭૫૩ ૭૫૪ ૧૭૫૫ ૭પ૬ ૭૫૭ પદછંદ. સુણો સર્વે લોક અમારી શીખ મઝાની, મીઠી અંતર વાતે રહે ના તમથી છાની; સર્વ થકી મોટાઈ તમારી દિલમાં ધારે, ખીલવશો મેટાઈ તદા જગ આવે આરે. For Private And Personal Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૮૩) સર્વ પ્રકારે શક્તિો , વધે તમારી યુક્તિથી; નહાનાથી મોટા થવા, વિશ્વાસી રહો ઉક્તિથી. ૭પટ જેવા ઈચ્છો બને જ તેવા શક્તિ જ વ્યાપે, ચિત્ત ધરું વિશ્વાસ સ્વયં નિજશક્તિ વ્યાપે; નેપોલિયન થયે પ્રતાપી શક્તિ વધારી, નિજમાં શક્તિ બીજ રહ્યાં છે જગ જયકારી. તીર્થકર ઋષિ થવું, થવું વિશ્વ સુલતાન; છે પિતાના આભમાં, સાધન સજે સુજાણ. ૭૫૦ કરે પ્રયત્નો કોટિ, જગમાં થાશે મોટા, ઈચ્છો તે તે મળે, નહીં છે કે ના તા; મેરૂથી પણ ત્રણ્ય હાથ છે ઉચ્ચ વધારે, માનવ મે વિશ્વ તરે ને તે પર તારે. માનવ ધારે તે કરે, તેની શક્તિ અનtત; આધ્યાત્મિક બળ પામીને, થાવે લોક મહંત. ૭૬૦ ૭૬૧ કરું હું ધાર્યા કાર્ય, હૃદયમાં નિશ્ચય રાખો, વિદો ન વચને દીન; મહત્તા વચને ભાખો. કરે શક્તિ અભ્યાસ, વધે છે શક્તિ વધારી, સ્વાર્પણ કરીને સર્વ, ઉદયમાં વધશે ભારી. આત્મા દેવ દેવીઓ, આત્મા સ્વર્ગ ને સિદ્ધિ; આત્મા શક્તિ વિકાસીએ, તેમાં સર્વે ઋદ્ધિ. ભણે ન ઢીલાં વેણ અનુઘમ કેરાં જાડાં, આમા વણ નહિ કંઈ, જગતમાં સાધન ખૂઠાં; આત્મા વણુ નહિ કોઈ, જગમાં જાણે મોટું, દિલમાંહિ છે દેવ, ભટકવું જ્યાં ત્યાં બેટું. જે જે શક્તિ વિશ્વમાં, આત્માની તે સર્વ; આત્મા નિજ દિલમાં વસે, એની શક્તિ સમગ્ર. ૭૬૨ For Private And Personal Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir આ મશક્તિએ દેવ, દેવીઓ રાજા રાણી, કવિ યોગી ઇન્દ્ર અને જાણે ઇન્દ્રાણું; અનંત જાતિની શક્તિ, આત્મમાં ભરી રહી છે, જ્ઞાની કરે પ્રકાશ, સાધન સાધ્ય સહી છે. ડરતા શાને અન્યથી, બને નહીં પરંતત્ર; શકત્યા માનવ સારીખ, સમાન સહુના મંત્ર. ૭૬૩ શક્તિને ખજાને સ્વયં, અન્ય કાં ભીખ માગે, પર આશા ધરી વ્યર્થ, અન્યને પાયે લાગે; ફેરવશે નિજ શક્તિ, જીવતા જગમાં રહેશે, મેટા થવા ઉપાય, ગુરૂગમ સાથે લેશો. દેશ કુટુંબ સમાજને, આત્માથી ઉદ્ધાર; સર્વ શક્તિ ભેગી કરે, જગમાં નરને નાર. ૧૭૬૪ શક્તિ બીજ વણું જન્મ, નહીં છે કોને કયારે, ખીલવશ કરી યત્ન, ધર્મ નિજ છે અધિકારે; જે માટે અભ્યાસ, કરો તે મળશે નક્કી નહિ કાલાદિ દોષ, બને નહિ આલસ સગી. કાળા ગેરા માન, ધરશે મનમાં શીખ; બનશે સ્વાશ્રયી શકિતથી, કદિ ન માગે ભીખ. ૭૬૫ સ્વાતએ રહે સર્વ, સ્વાપણે શક્તિ વધારી; થાશે મોટા સર્વ, નિશ્ચયે નર ને નારી, બુદ્ધિસાગર બેશ શિખામણ ભાવે આપે, આંબાનું દષ્ટાંત જ્ઞાનિના હૃદયે વ્યાપે. અનંત આનંદમય સ્વયં, સર્વ શક્તિનું ધામ; આત્મ સ્વય' વિચારીને, પરમ પ્રભુપદ પામ. For Private And Personal Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (૮૫) બાલ્યાવસ્થામાં આમ્રવૃક્ષ વાળ્યું હોય તેવું વળે છે અને કેળવ્યું હોય તેવું થાય છે. દેહરા ૭૬૭ ૭૬૮ ૭૬૮ ૭૭૪ કુમળે આંબે જેહ, વાળે તેવો થાય; કેળવણી જેવી કરે, તે તેહ સુહાય. વળે વળે છે ત્યાં લગી, યાવત છે કુમળાશ, અતિ સુકોમળતા ટળે, વળે ન વાળ્યો ખાસ આંબાથી શિક્ષણ ગ્રહે, નાનાં બાલક વૃન્દ; વાળ્યાં વળશે બાલ્યમાં, હોય પછીથી મન્દ, બાલક જેવાં કેળ, તેવાં તે થૈ જાય; કઠોરાઈ આવ્યા પછી, વાન વળે નહિ ભાય. સુવર્ણ યુક્યા કેળવે, ઘાટ અનેક ઘડાય; કેળવણું જેવી મળે, તેવા સહુ થે જાય. સદ્દગુણ પન્થ વાળવાં, પહેલાંથી નરનાર; કઠિન થયા પછીથી અરે, પડે નહીં સંસ્કાર કસરત આદિ ખેલમાં, બાલપણામાં અંગ વાળ્યાં વળતાં સહજમાં, થાય પછીથી તંગ. પશુ પક્ષીને કેળ, વનસ્પતિનાં અંગ; બાલ્યપણામાં વાળવાં, સદ્દગુણ આવે અને મોટી ઉમર થાતાં, વાળ તૂટી જાય; સંસ્કાર બદલાય નહિ, સમજે મનમાં ન્યાય. કેમળ શુભ માટીથકી, વળતાં ઘટના અંગે; કેળવણીથી કેળવે, જગમાં શોભે ચગ. પાકે અંગ વળે નહીં, સહુમાં સમજે એહ; પ્રગતિ શક્તિમયપ, વાળે મન વચ દેહ. તન મન ધનની શક્તિથી, કેળવશે જન માત્ર; પશુ પંખી પણ કેળવે, બનશે ધમાં ગાત્ર ૭૭૨ ૭૭૨ ৩৩, ૭૭૬ For Private And Personal Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૮૬) દેશ કેમ ને સંધમાં, શુભ કેળવણું સર્વ; આપ સર્વ પ્રયનથી, અગ્ય ટળશે ગર્વ. ઝૂલણા છંદ સર્વને કેળવી વાળો શુભપથે, સર્વથી એ ઉપકાર મોટે; હાનિકારક અને સર્વ રી તજે, કયારે આવે નહી તેથી તે. સર્વ. ૭૮૦ બાલ્યવયથી વળે બાળક ધર્મમાં, નીતિમાં શક્તિમાં તેમ કરવું; રાજ્યને કેળ સર્વ સત્તાવડે, શક્તિ વધવાવિષે કેમ ડરવું. સ. ૭૮૧ ઇક્તિમય નીતિમય શિક્ષણે કેળો, ગ્ય સ્વાતંત્ર્ય દેશે પ્રચાર શુદભેદો ટળે શિક્ષણ તેહવા, આપવા જ્ઞાનશક્તિ વધારે સર્વ. ૭૮ર દેશમાં કોમમાં સંઘમાં સુખ વધે, સર્વ સામાજિક શકિત વાધે; કેળવે ધર્મથી બાળકો લાડકી, જેહથી કાર્ય ધારેલ સાધે. સર્વ. ૭૮૩ ક્ષત્રિય કેળવે બ્રાહ્મણે કેળવે, ખેડૂતે કેળવે દેશ માટે, વૈશ્ય વેપારિયા કેળવે યુકિતથી, શકને કેળો શીરસાટે. સર્વ. ૭૮૪ કેળો સર્વ જાતિતણું બાળકે, સત્ય વિધાવડે પુષ્ટ થાવા, બાલ લને ત્યજો વીર્ય રક્ષા સજે, વૃદ્ધ લગ્ને ત્યજે સુખ પાવા. સર્વ૮૫ ધર્મના અન્ય ભેદ વિષે સત્ય છે, તેહ લેઈ અસત્યે શમાવે. ધર્મના નામનાં પાપ યુધ્ધ ત્ય, વહેમ ને જૂઠ ભેદો હઠાવે. સર્વ. ૭૮૬ જ્ઞાનપીઠે કરે ધર્મ પીઠે ધરે, વિશ્વને સત્યના પન્થ વાળો; સાંકડી દૃષ્ટિ, જાતિ ભેદો ત્ય, પાપ આચારના વેગ ખાળો. સવ. ૭૮૭ સ્વાભ સરખા ગણી સર્વ છે અરે, દુખીનાં અશ્રુ હુ સ્વધર્મે; વાર્ષિીર અદા સર્વ જે કરે, એક ટેકે રહે નિત્ય કર્મો. સર્વ ૭૮૮ દુ9ણે ટાળશો સત્યવિધા બળે, સર્વજાતીય વ્યસને હઠાવો; ટાળશે ભૂખ ભૂખ્યા જનેની અરે, એહ ઉપકારને લ્યને હા. સ.૭૮૮ રાગીઓના હણે રેગને ઔષધે, ઓષધાલય ઘણું વિશ્વ સ્થાપ; જે મળ્યું છે કમાવા થકી તેથી, કાંઈ દુઃખી જનેને જ આપે. સર્વ, ૭૮૦ આત્મ ભેગે કરે કાર્ય પરમાર્થનાં, સ્વાર્થનાં કાર્ય કરવાં વિવેકે; હદયમાં રાખીને દેવ અઈન પ્રભુ, વર્તશે હવણ પૂર્ણ ટકે. સર્વ. ૭૮૧ For Private And Personal Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૨૭ ) વિશ્વમાં સર્વ વેન્નતિ કાજમાં, ભાગ લેવા સદા સ્વાધિકારે; દુઃખ આવે હઠા ના જરા પાળે, લજવશેા જનનીને ન કદારે. સ, ૭ર પૂર્ણ પ્રામાણ્યને પાળશે પ્રેમથી, નીતિને પ્રાણ સમ પૂર્ણ પાળેા; ધર્માંમાં પૂર્ણ શ્રદ્ધા ધરા માનવા, સ્વાતિ હેતુઓ સહુ સુધારા. સ૭૯૩ સર્વ ધર્માંતણા સાર એ મન ધરા, આત્મશુદ્ધિ હૃદયમાં પ્રકાશે. આત્મસમ દેખવા સર્વ જીવા સદા, આપવા વિશ્વ દુઃખી દિલાસા. સ. ૭૮૪ સત્ય વિદ્યા અને જ્ઞાનથી લેાકને, કેળવેા બાલ્યકાળે સુધારે; સર્વ ધર્મોર્માંન્નતિએ જના કેળવેા, ભગવા ચઢા દુ:ખી વ્હારે. સ. ૭૮૫ વાળને સદ્ગુણી માર્ગમાં ભાળકા, એહ ઉદ્ધારના માર્ગ સારા; દેશને કેળવે! સર્વ જાતિ તથા, કલેશ મતથી નહીં સત્ય હારા. સ, ૭૯૬ મુઝશેા ના કદિ પુન્ય મતભેદમાં, સમાં સત્ય આત્મા વિચારા; આત્મવણ અન્ય દેખા નહીં ગુણીજના, સદ્ગુણે આપને આપ તારા. સ. ૭૮૭ ભેદ રાખેા નહીં કેળવ્યામાં કદા, કેળવી સત્યથે વિશ્વ વાળા; સત્ય શિક્ષા સદા ધ્યાનમાં રાખીતે, પડતીથી દેશ લેકે! ઉગારા, સર્વ ૭૪૮ ઉન્નતિ શકિતમય શિક્ષણે કેળવે, આત્ર દૃષ્ટાંત મનમાં ઉતારી; બુદ્ધિસગર સદાએ ૧ હવ્યે વડે, પ્રેમથી શીખને માની સારી. સ. ૭૯૮ આમ્રમાં વિવિધતા અનેકતા. દારા આમ્ર વૃક્ષ વ્યકિતે વિષે, વિવિધતા દેખાય; ડાળાં પાઁ સ્કંધના, વિવિધ છે પર્યાય. અનેક પર્યાય થતા, એક ખીજથી ધાર; વિવિધતા તે અનેકા, સાજશણુગાર એક અનેકાકારથી, વિલસે છે ભરપૂર; નવ નવ પર્યાયે ખરે, ત્રિસે છે શુભ નૂર વિવિધતા ન વિધતા, આંબામાં સામ્રાજ્ય દેખતાં આનન્દતા, દેખા આંખા રાજ્ય For Private And Personal Use Only 。。. ૮૦૧ ૮૦૨ ૮૦૩ Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org (૮૫ ) વિવિધતા જૅમાં નહીં, નભે ન તે જગમાંહિ; વિવિધ જ્ઞાનવષ્ણુ તુચ્છતા, સમજો સહુ મનમાંહિ. દેશ કામ તે રાજ્યમાં, વિવિધતા આચાર; વ્યકત વિચારે વિવિધતા, સવિષે તેમ ધાર. અનેક મતદૃષ્ટિ થકી, ધર્મ વિવિધતા જોય; ભેદામાંહિ વિવિધતા, વિષતા નહિ હોય. મસ્તક મસ્તક ફેર છે, ભિન્ન તિ નિર્ધાર; ધમ વિચારા જીજવા, કુદ્રની બલિહાર. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ભિન્ન ભિન્ન છે જે મતા, વિવિધતા ત્યાં દેખ; ભિન્ન ભિન્ન દનવિષે, વિવિધતાને પેખ. અનેકતા ને વિવિધતા, વિષ્ણુસે રહે ન કાંઇ; વિવિધતા સહુદૃષ્ટિએ, નય સાપેક્ષે કથા. અનેકતામાં જગ રહ્યું, અનેકતામાં સર્વ; વિવિધતાને અનેકતા, રહે ન સમ ગ અનેકતાર્થી સહુ જીવે, વિવિધમતે નિર્ધાર; વિવિધાચાર વિચારથી, જીવે છે નરનાર. વિવિધતા તે અનેકતા, ટળતાં આ*વિનાશ; વ્યવહારે છે અનેકતા, નિશ્રય એક વિલાસ. અનેકતાને એકતા, સાથે ખેતા વાસ; આત્મામાં અને વસે, તિ વ્યક્તિથી ખાસ. આત્મા જાણ્યા તેહને, સર્વ ભેદ સમજાય. વિરાધતા નહિ ભાસતી, મિથ્યામતિ અળપાય. પરસ્પરે વિરાધી પણુ, દેહાંગાવત ધમ; વિવિધતાએ અલ કર્યાં, તથા જાણવાં કર્મ. સર્વ પ્રકારે અનેકતા, પણુ નહીં તેથી વિરાધ; વિશધામાં વિવિધતા, કર સાપેક્ષે શાષ. વિદ્ધતા જે સર્વમાં, અનાને દેખાય; આત્મજ્ઞાન પ્રતાપથી, વિરૂદ્ધતા અળપાય, For Private And Personal Use Only ૫૦૪ ૮૦૫ 43953 469. :: ૮૦૮ ૮૧૦ ૮૧૧ ૧૨ ૮૧૩ ૨૧૪ ૮૧૫ ૧ ૮૧૭ Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૯ ) અનેક ભિન્નતા દેખીને, અજ્ઞાનીને બેદ; ધર્મને નહીં ખેદ છે, નય સાપેક્ષે વેદ, બુદ્ધિસાગર વિશ્વમાં, ભિન્ન ભિન્ન મત ધર્મ, સહુમાં સત્ય વિવિધતા, દેખી કર શુભ કર્મ. અનેકાંતવાદે અહે, સર્વ તત્વ સમજાય; બુદ્ધિસાગર બ્રહ્મમાં, સર્વ સમાઈ સહાય. ચોપાઈ ૮૨૧ ૮૨૨ ૮૨૩ (૨૪ ૮૨૫ અનેકતા વિવિધતા જાણે, પણ વિરોધ નહીં મન આણ; તત્ત્વાચારથકી સહુ ધર્મ, અનેક ભેદે છે ગુણ કર્મ. સર્વ ધર્મને સમજો સાર, કોના પર નહિ ઠેષ લગાર; સહુ ધર્મોમાં નહીં વિરાધ, ભાસે એ કરી બેધ. ખંડન મંડન વાદ વિવાદ, અજ્ઞાનીના મન નિર્ધાર; વિવિધતામાં સત્ય ઘણાં, ઊતરતાં ચઢતાં તે ભણ્યાં. વિદા કરે ને કેની કદા, સર્વધર્મમાં સાચું સદા; ખીર નીરને હંસ વિવેક, કરતે એવી ધારે ટેક. સાપેક્ષે છે સત્યાસત્ય, સાપેક્ષે છે કત્યાકૃત્ય; સાપેક્ષે છે ધર્માધર્મ, સાપેક્ષે છે કર્માકર્મ, સાપેક્ષે છે ખંડન તેમ, સાપેક્ષે મંડન છે એમ; સાપેક્ષે છે જ્ઞાનાજ્ઞાન, સાપેક્ષે છે માના માન. નયસાપેક્ષે વિવિધ જ્ઞાન, જ્ઞાની મનમાં નિશ્ચય જાણ; ઉપશમ પામે સર્વ વિરોધ, અનેકાન્ત દર્શનને બોધ. સમજે તેને શાંતિ વળે, નહીં સમજે તે ભટક્યા કરે; વિવિધતા પર્યાયે થાય, એવિષે જ અનેક સહાયએક વિષે જ અનેક સમાય, જાણે જ્ઞાની તેહ સુહાય; વિવિધતાના જ્ઞાને તેહ, પરમાનંદ કહે છે એહ. પરસ્પર વિરેધે જેહ, મુઝે ના તે જ્ઞાની એહ; વિરોધમાં દેખે જે સત્ય, કર્મયોગીનાં રૂડાં કૃત્ય, ૨૬ ८२७ ૮૨૮ ૮૨ For Private And Personal Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૮૩૨ ૮૩૪ ૮૩૫ આમ્રા નહિ જાત્યા ભિન્ન, સમાઈ જાતાં તેમાં લીન, અનેકતાને આત્મામાંહી, સમાવી અન્ય ન દેખે કઈ ૮૩૧ જે જે રૂપે અંગે થયાં, આંબાથી ના અળગાં ગયાં; આંબારૂપે સર્વ ગણાય, સર્વ ધર્મને એ છે ન્યાય. જે જે ધર્મે આત્મા ભજે, તે રૂપે તે નિજને સજે; જે જે ભવે આતમ ધ્યાય, તે ભાવને પિતે પાય. ૮૩૩ સત્તાભાવસ્વરૂપે એક, આત્મા પર્યાયે જ અનેક; વ્યત્યા વ્યકતેશ્વર નિજરૂપ, આત્મા જાણે રૂપારૂપ. આત્માથી ધર્મો નહિ ભિન્ન, આત્મામાં થાવ લયલીન; સદસદાદિ અનેક ધર્મ, આત્માના સમજે શિવ શામ. નહીં જીવથી જિનને ભેદ, જાણે તે પામે ના બે અનેક દે દેવી નામ, આત્મામાં તે જાણ તમામ. ૮૩૬ વિવિધ દર્શન આત્મારૂપ, વિવિધ ગુરૂઓ પણ તતૂપ; આત્મા એક અનેક સ્વરૂપ, પૂર્ણપણે જાણે નહિ ધૂપ. ૮૩૭ દર્શન પર સામા લડે, આત્માથી નહિ જૂદા પડે; અગમ્ય આત્મા જાણે જેહ, વિશ્વદેવ ગુરૂવરજી તેહ, ૮૩૮ તેના ચરણે કરીને વાસ, વિવિધતાને જાણે ખાસ વિવિધતાને પામે જેહ, સામ્યયોગી જગ થી તેહ. દેશોન્નતિ ધર્મોન્નતિકાર, પામે વેગે ભવને પાર; સર્વવિકલ્પદધિને તરે, પ્રભુરૂપ થઈ પ્રભુને વરે. જ્ઞાની ગુરૂગમથી જે ભણે, આત્મજ્ઞાનથી ઘેષે હણે; બુદ્ધિસાગર સમજે ભવ્ય, બની થેગી કરતે કર્તવ્ય. ૮૪૧ વિવિધતા અનેતાથી આમ્રવૃક્ષાગે જેમ પરસ્પર યુદ્ધ કરતાં નથી તેમ મનુષ્યએ પણ ધર્મોમાં પરસ્પર વર્તવું જોઈએ! હરિગીત, જેમ આમ્રનાં અગે સકળ સંપી પરસ્પર ચાલતા, વૈવિધ્યમાંહિ વિધવણ જીવન ધરીને મહાલતાં; ૮૩૨ For Private And Personal Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૧૧ ) વૈષમ્ય અગાએ રહ્યું તેમાં જ યુદ્ધ વિવાદ છે, વૈષમ્ય અગામાં વહે જે મૂળ રસ આખાદ છે. વૈષમ્ય સમ સાપેક્ષથી સમજે ન ખેદો કંઇ રહે, આંબા પરે આ વિશ્વમાં વર્તા મુનિવર સહુ કહે, વૈષમ્ય કુદ્રુત શક્તિ છે તે સામ્યતા દ્રણ, જે જે અને તે સવિષે મન માનજે તુ સુખપણું, દૃષ્ટિવિભેદે વિશ્વમાં સહુ ધમ પન્થે જીજીવા, સાચા અને જૂઠા તથા માનેજ જાતા તે નવા; સહુના વિચારે જીજીવા સહુ ખાખતામાં જાણવા, એ ક કુત લીલ છે એમાં ન પે માનવા. બહુ ધર્મ ભેઠે દેખીને ઝધડા વિવાદો ના કરી, ઝઘડા વિર્વાદ્ય બહુ કરેા સાપેક્ષવણુ ભૂલા ; સાક્ષાત્ અનુભવજ્ઞાન વણુ સાચું ન સૂઝે કાને, શાસ્ત્રા, વિરાધી જ્ઞાનવણુ ભૂલા ન ભમશે રાઇને. સહુ ધમાંથી સત્યને શેાધા ન ધેા બ્રેઈને, યુદ્ધેા કરી ના ધર્મમાં શાધેાજ સત્ય લાઇને; સહુ ધર્મીએ સપી રહે જાતુ ન પાતાનું ગણું, ૧ એ દેશની ને કામની છે ઉન્નતિ સન્તા ભશે. ૧ વૈવિધ્ય દેખી ધર્મીએ તું ખેદ ના મન લાવશેા, વૈવિષ્ય કુદ્રત ધમ છે સાચું હૃદયમાં ભાવશા; વૈવિધ્ય વણુ જીવાય નહીં સ્વાસ્તિત્વ સહુનું ના રહે, માટે મહન્તા ચેાગી વૈવિધ્ય કુદ્રતનું ચહે. ભૂલા ન ભમશામ કા વૈવિધ્યમાં સમતા વા, યુદ્ધેા કરો ના માનવા મનમાં વિરાધે ના તર;ર ચાલે! હળી મળી સની સાથે વિરાધા ના ગણી, નિજ આત્મશુદ્ધિ આકરા એ શીખને ક્ષણ ક્ષણુ ભણે.. For Private And Personal Use Only જર ૨૪૩ ૮૪૪ ૨૪૫ ex ८४७ ૮૪૮ ૧ માને-પેાતાનું મંતવ્ય અસત્ય હોય તે પણ મમતાથી તેને માને નહીં અર્થાત્ સ્વીકારે નહીં, ૨ દુઃખ અવનતિને તરી શકે। નહીં અર્થાત્ તેના પાર પામી શકે નહીં, દૂર કરી શકો નહીં. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૯૨ ) આગળ વહે અનુભવ બળે સર્વે વરાધે ઉપશમે, નિજ ઉચ્ચ જ્ઞાન થયા પછી નહિ ભેદ ભાવા મન ગમે; અધ્યાત્મજ્ઞાને સંશયે ટળતા જનાના જાવું; પ્રગતિષયે આત્મા વહે અધ્યાત્મમળ નિજ આણુવુ, પરમાત્મ પ્રીતિ ધારીને સમતા ધરા સહુ સાથમાં, સહુ પ્રગતિનાં સૂત્રા કરી અનુભવ મળે નિજ હાથમાં; સાચા અનુભવ આત્મજ્ઞાની સદ્ગુરૂ ગમ ધારો, અન્યાયના જે ધર્મ તેને સ્વાધિકારે વારજો. કર્તવ્યના અધિકારના જે ધમ નર ને નારીના, નિલે પભાવે સહુ ઘટે હલકા નહીં કા ભારી ના; અગા નિહાળી આત્રનાં રાજા પ્રજા જન ધર્મીએ, યાત્રા સકળ નિજ જીવનની કરવી ઘટે ગુણુ કર્મીએ. કુમલાં પાનનુ` હસવું અને ખરતાં પાનની શિખામણ. રાહુરા. ખરતાં પાકાં પાદડાં, દેખી કુમળાં પાન; હસતાં ખરતાં તે કહે, ત્યાં ક્યાં નૂરનાં તાન. વાયુ વાતાં ઝટ પા, થયું જ શાથી એહ; પ્રત્યુત્તરમાં પાંદડાં, પાકાં કહે છે તેલ. બાલ્યાવસ્થા ઝટ ગઈ, વીજળીસમ ચમકાર; યુવાઅવસ્થા સ્વપ્નવત્, જતાં ન લાગી વાર. વૃદ્ધાવસ્થા પાકી ગઇ, આયુષ્ય આવ્યે અંત; તેથી ખરતાં પાંદડાં, જાણે મનમાં સન્ત. ત્રણ્ય અવસ્થા સતી, કોઇ ન કરશેા ગવ; પડતાંને હસશા નહીં, લડે અવસ્થા સ - ઇન્દ્ર ચન્દ્ર નાગેન્દ્રને, કદી ન મૂકે કાલ; ત્યારે શે। અમ આશરે, તેના કરશો ખ્યાલ મેરૂને ડાલાવતા, સાગર પી જાનાર; એવા પણ ચાલ્યા ગયા, હા ત્યાં શા ભાર. For Private And Personal Use Only ૮૪૮ ૫૦ ૮૫૧ ૮૫૨ ૮૫૩ ૫૪ ૮૫૫ ૮૫ ૮૫૭ ૮૫૮ Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૮૫૮ ( ૩ ) હશે શું અમને ચલકતાં, અમસમ તમ થાનાર; ત્રણ્ય અવસ્થા સૂર્યની, થાય અહો નિર્ધાર. સત્તા ધન વિદ્યાદિન, કરો નહિ અહંકાર; મુંઝાઓ ના મેહથી, અજ્ઞાને નરનાર, યુવક થઈ શું ચકચકે, બકે ન બૂરા બોલ; વૃદ્ધાવસ્થા આવશે, કરજે તેને તેલ. શક્તિ કીતિ ના સ્થિર રહે, લમી ચંચલ જાણ; સદા ન કે સરખું રહે, જરા ન કર અભિમાન અંતે સહુનું મૃત્યું છે, જમ્યા તેનું જાણ; જન્મ મરણ છે દેહ પર, જરા ન કર અભિમાનકમેં જન્મને મૃત્યુ છે, કમે સુખ ને દુઃખ; કમે રાજા રંક છે, કમેં લાગે ભૂખ. કર્ષે છે સંસાર સહુ, કર્ભે સહુ અવતાર; અમે તમે સહુ કર્મથી, સમજે ચિત્ત મઝાર. કલકલ કરતાં રંગીલાં, દેખાઓ હાલ; પણ અમ સરખાં થઈ જશે, વેગે ઝડપે કાલ. સહુને વારે આવતે, મત્સ્ય લાગલ ન્યાય; આનન્દ વા શી દિગ્ગીરી કરવી મનમાં ભાય. સેન્ટ શોભી રહે, યુવાઅવસ્થા બેશ; વૃદ્ધાવસ્થા વિયવણુ, શેભે નહિ બહુ કલેશઇત્યાદિ ઉપદેશ દે, પડેલ પણે શાંત; થયાં નવાં સમજ્યાં ખરૂં, ટાળી મનની ભ્રાત રાજા ઠાકરે અને, વ્યાપારી વિધાન; મનમાં એવું જાણીને, કરે નહીં અભિમાન. ‘સર્વ જીને આત્મસમ, ગણી કરે ઉપકાર ગવું સત્ય ન ભૂલ, શિક્ષાને લહી સાર. મરતાંની શિક્ષા ગ્રહે, કરે સફલ અવતાર; બુદ્ધિસાગર ધર્મથી, પગ પગ મંગલ મલ. ૮૫ ૮૬૭ ૮૭૦ For Private And Personal Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૭૫ (૯૪) આંબાને કાપનારા, તેનાં માંર, કેરી વગેરે લેનારાઓ પ્રતિ આંબાની ઉક્તિ, આશાવરી. અમેને ગ્રહણ કરે નરનારી, પશુ પંખી નિર્ધારી-અમને ઉપયોગે આવુ જે રીતે, તે રીતે તે ભાવે; તમ ઉપગે જન્મ હમારે, તેમ તમારે સુહાવે. અમોનેટ ૮૭૩. કાપે કાટે પણે છે, ડાળ ડાળીઓ છે; ચૂં કેરી સાપે જો સહુ, શએ અગા ભેદ. અમેને૮૭૪ વંશપરંપર પરમાથે સહુ, જીવન જાય મઝાનું; સર્વોપયોગી જીવન છે અમ, તે વણ શું જીવવાનું. રક્ષણ ભક્ષણ નહીં જોવાનું, તેમાં નહીં રોવાનું; કર્યા કરે છે જે ફાવ્યું, નહીં કેને કહેવાનું. અને ૮૭૬ અમ પડે છે જીવન તમારું, કે નહીં ઉગરનારું; કુદ્રત ધર્મ પ્રવર્તન એવું, થાય કદિ નહિ ન્યારૂં. અને ૮૭૭ જન્મ મરણ ઘટમાળ ફરે છે, સહુ એમાં ફરનારા; સમભાવે કર્તવ્યું છે, મનપણે મરનારા. અને ૮૭૮ કરણી તેવી પાર ઉતર્યું, વાવ્યું તેવું લણશે; હણતાં અંગ અમારાં સ્વાર્થે, અને હણાઈ ભરશે- અમોને ૮૭ જીવે છે છ જ પરસ્પર, અંગ પરસ્પર ખાઈ; એક બીજાની મદતે જીવે, કુદ્રત રચના ન્યાયી અમને ૮૮૦ જેવું આપો તેવું લેશે, તેમાં નહીં અધિકાઈ; કુદ્રત પ્રભુની અલખ છે માયા, નાચ નચાવે ભાઈ. અમેને ૮૮૧ જેહ અમારી તેહ તમારી, ગતિ અવસ્થા થાતી; ચાલે નહિ ત્યાં કોનું ન કિચિત, હાથ રહે નહિ છાતી અને ૮૮૨ ઉપકારે વા અપકારે લ્યો, જે જેના અધિકારી; સમભાવે કર્તવ્ય લે તે, ગિની બલિહારી. અને ૮૮૩ કુદ્રતપ્રભુ છવાડે મારે, કર્મ ગતિ જગ ભારી; તેની વાવતિ સહુ છે, ટળે ન રેખા ટાળી. અમોને ૮૮૪ For Private And Personal Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (૯૫) જે જે કાલે જે થવાનું, થાશે તે નિર્ધારી; થયું થાય છે સાક્ષી તેમાં, યેગી બને જયકારી. અમેને૮૮૫ હર્ષ શોક નહિ જીવન મરણે, ભીતિ નહીં તલભારી; સાક્ષી હૈ નિલેષપણાએ, જોઈ રહે નરનારી. અમેને. ૮૮૬ પ્રભુશરણ પ્રભુમય જીવન મુજ, એજ દશા અવધારી; પ્રભુપથ પ્રભુપદ આત્મ ધર્મ એ, ચાહું ન અન્ય જરારી. અને ૮૮૭ મારૂં તે સહુ પ્રભુનું માનું, અહ ભમાવ નિવારી બુદ્ધિસાગર ધમિજીવન, પરમ બ્રહ્મપદ ધારી. અને ૮૮૮ આંબાપર સાકરીયે આવ. સવૈયા, આંબામાંહિ રસ ઉભરાતા, મેરમાં છલકાઈ જાય; હિમ આદિથી બચે નહીં તે, બહાર પડે સાકરીયે થાય. ૮૮૮ પણુંમાંહિ રસ ઉભરાતે, છલકાતાં રસ જે વહી જાય; તે સાકરિયે વિકારી રસ, એછી તેથી કેરી થાય. ૮૮૦ પણું મેરની શક્તિ ટળતી, મેરે લેખાં દેખ્યા માત્ર માનવમાં સાકરીયે રહેતાં, ક્ષય રોગાદિક ઢીલાં ગાત્ર. સાકરીયાથી નવીન પણું, આવે જૂનાં વિણશી જાય; રસ વિકારિક, પણે ચઢતાં, ફલની આશા અલ્પ પરખાય. જેને રસ જેમાં વહેતે તે, બીજે જે તે વહીજ જાય; સાકરીયે પ્રગટે ત્યારે ને, ફલબીજે વહેલાં વિણુશાય. ફલને નાશ કરે સાકરિ, નર નારીમાં તેમ જણાય; વિર્યપણમાં થતાં વિકારે, સંતાને પાછળ શું? થાય. સંતઋતુ હલનું કારણ, સાકરીયે તે કાલે થાય; ત્યારે ફલની આશા કમતી, નર નારીમાં તેમ જણાય. સાકરીયે આવે નહીં તેવા, કરો ઉપાયે વેગે સર્વ નહીં તે ઋતુ જશે નકામી, સમજી મનને ટાળે ગર્વ, ૮૯૪ ૮ર ૮૫ For Private And Personal Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 85 કાળ ખપ ” 22 ૮૮૮ હ૦૦ ૦૦૨ વ્યભિચાર હસ્તાદિક દેશે, દેહ વીર્યને હવે નાશ; વિકાર થાતાં તેમાં બહુધા, સંતા થાવે નહીં ખાસ. બાલલગ્નથી દેહ વયમાં, અનેક દે ઝટ પ્રકટાય; ફલ બેસે એવા જે હેતુ, બાલમથુને વિણસી જાય. સાકરીયે પ્રગટયાથી જેવી, આમ્રની આશા રખાય; તેવી સંતાનમાં જાણે વસતંતુઓ વિણશી જાય. સાકરીયાથી ઝેરી જંતુ, પ્રગટે તેવું વર્ષે જાણ; દેશ કેમ સંધાદિક પડતી, સમજી સાચું મનમાં આણ સાકરીયા સામે ઉપાય, તે કાલે સાચા લેવાય; સત્ય સુધારે સહુના હેતે, સાકરીયા નામે કહેવાય. રાજ્ય સંઘ કોમાદિક પ્રગતિ માટે શિક્ષા એ સુખકાર; પાછળ પડતી થાય ને એવી, શિક્ષા માને નર ને નાર. સાકરીયાના રોગે પીડિત, ઓછા વત્તા સહુ નર નાર; ઉપાયે હામાં જો સાચા, પાછળ શક્ત ફલે નિર્ધાર. બ્રહ્મચર્ય ગુરૂકુળને સ્થાપે, ઉર્ધ્વરેત બ્રહ્મચારી બેશ; પ્રગટાવો આબાદી માટે, જેથી નાસે સઘળા કલેશ. સર્વ કોમમાં સર્વ જ્ઞાતિમાં, આચારે કેળવણી એહ; બુદ્ધિસાગર સન્મતિમાં, સ્વાર્પણ કરીને પામો તેહ, સબળા-સપક્ષવાળા આંબાનું ઉભું રહેવું અને નિર્મલ પક્ષનું પડવું. સ્ક આદિ પક્ષ સહિત તે, સબળ ઉભે રહે નિર્ધાર, અન્ય વૃક્ષ ગણપક્ષ વિના તે, વાંઝીએ પડવું નિર્ધાર. સબળાઓ જગમાંહી જીવે, નબળાને થાતે સહાર; સાકરિયાથી યથા કેરીઓ, પડે વાયુથી થાય ન વાર. માટે વર્યાદિક રસ રક્ષી, સબળા જગ થાવું નિર્ધાર; સબળાપક્ષો સાથે રાખી, જીવંતાં ભય નહીં લગાર. સબળા રહેવું સર્વ વાતમાં, ધર્મ મઝા એ છે સાચ; આગળ પાછળ સબળાપક્ષી, કદિ ન આવે ઉન્હી આંચ. ૯૦૫ હ૦૬ હ૭ ૮૦૦ For Private And Personal Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૯૧૧ ૮૧૪ ૧૫ બ્રહ્મચર્ય પ્રાણાયામાદિક, કરવાથી સબળા નરનાર; તન મન શક્તિ ખીલવવાથી, જીવાતું જગમાં જ્યકારદેશ કોમને જ્ઞાતિ સંધની, પ્રગતિ બળથી છે નિર્ધાર; સબળા દેશે સબળી કોમે, ઉભી રહેતી પગપર ધાર. સઘળા સબળાપક્ષાવાળા, કરતા તે ન્યાય જ કહેવાય; શત્રુ મધ્યમાં સબળા આવે, નબળાને સબળા ઍ જાય. વિદ્યા શક્તિ વ્યાપારાદિક, સબળાની આવે છે પાસ; નબળાનું સબળા સે ખાતા, કુદ્રતની નીતે એ ખાસ. માટે વિદ્યાદિક સહુ શક્તિ, પામે વેગે નર ને નાર; સબળાઇમાં ન્યાય ખરેખર, એ તો પામે કદિ ન હાર. સબળાઈ સબળા પક્ષને, પામે સહુ યુક્તિ અનુસાર; ક્ષાત્રાદિક અધ્યાત્મિક બળથી, શક્ત અને ઉભા રહેનાર. શક્તિ એ જ છે સત્ય કાયદે, નિર્બલતા જ અધમ વિચાર; શુષ્કજ્ઞાનીઓ જલે ને, પડે નહિ સમજણ કંઈ સાર શક્તિમતનાં રાજ્યાદિક છે, સબળાપક્ષે થાતી જીત; નિર્બલ નિર્બલપક્ષવાળા, સબળાથી પામે છે ભીત. એવું જાણી જગમાં સર્વે, સબળા પક્ષો ધરજે બેશ; શક્તિ વિના જગ કોઈ ન આવે; નિર્બલ નિપક્ષેને કલેશ, સબળાંનાં વહાલાં બહુ થાતાં, નબળા પાસે રહે ન કોઇ; અનુભવમાં દષ્ટાંત ઝાઝાં, જગમાં જોયું સઘળું જોઈ. વિઘા શાનાદિક ગુણ ગણુથી સબળા પક્ષે કરવા સાર; દેશ કાલ સબળાઈ સમજી, નિર્બલતા કાળો નરનાર. આંબાની શીખામણ સાચી, જગમાં જગ્યા માટે ખાસ; સર્વ શાસ્ત્ર ને સર્વધર્મને, સાર કર્યો ધારો વિશ્વાસ, સબળાને સૂરે છે સર્વે, સર્વ શક્તિ પામે ભાઈ, બુદ્ધિસાગર શક્ત જનની, જગમાં સર્વે કરે સગઈ. ૮૧૬ ૦૧૭ ૧૮ (૧૮ કર૦ For Private And Personal Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૯૮) શુદ્ધ હવા લેવાની અને અશુદ્ધ હવા કાઢીને જીવવાની - આંબાની કળા શક્તિ. ૮૨૪ શુદ્ધ હવા લેવાની શક્તિ, ધારણ કરે છવન કાજ; શુદ્ધ હવાથી શરીર પિષી, ઝેરી હવાને કાઢે બાહ્ય. શુદ્ધ હવાથી જીવન પુષ્ટિ, ઝેરી હવાથી જીવન નાશ; જીવન વધેને મૃત્યુ ભાગે, ગ્રહ ઉપાયે એવા ખાસ. શુદ્ધ હવાથી જીવે છે, એને ભેદ લો તે બેશ; મૃત્યુકારક ઝેરી હવાને, બાહિર કાઢે ટાળે કલેશ. ૮૨૫ જીવન મૃત્યુ માટે જાણ્યા, તેથી ચેતન તું કહેવાય; ચારે સાઓને ધારે, સંજ્ઞાએ ચિહ્નાય. ૮૨૬ અકળ કળા શક્તિ તુજમાંહિ, સર્વ પ્રકારે જીવ્યા હેત; સમજાવે છે વિશ્વ જીવેને, ધારેને શિક્ષા સંકેત. જીવનના જે જે નિજ પ્રાણે, તેનાં પિષક તત્તવો જેહ; ગ્રહે ઝેરીને ઘરે કાઢે, સન્નતિનું કારણ એહ. ૮૨૮ જીવનના સુધારા જે જે, જીવન હેતુઓ તાજ જેહ; પ્રહ તેને બીજા ત્યાગે, સન્નતિ શિક્ષા ગુણ ગેહ. ૪૨૮ ઝેરી હવા સમ મૃતક વિચારે, નિર્બલતકારક છે જેહ; તેને ત્યાગે પૂત્સાહ, શુદ્ધ હવાથી પિષે દેહ. શુદ્ધ હવા સમ સત્ય વિચારે, આચારે પ્રગતિમય જેહ; ધારણ કરવા તેને પ્રેમ, જીવાતું જગમાં સુખગેહ. દેવજીવનને મને જીવનના, હેતુઓ ગ્રહવા જયકાર, દેશ કોમ ને રાજ્ય ઉદયના, જીવનના હેતુ જો સાર. ૩૨ ધર્મે વિચારે ને આચાર, ગ્રહવા યુકિતમયુકન્યા સર્વ; ઝેરી હવા સમ વ્યસને દુર્ગુણ, તથા ત્યાગ જૂઠે ગર્વ. ૩૩ શક્તિ વિનાના જેઠ રીવાજો, જૂના પણ કરવા ઝટ દૂર શક્તિ સહિત જે નવા રીવાજો, ગ્રહે નેતિ બની હજૂર; ૮૩૪ જીવન માટે આંબા પડે, ગ્રહણ ત્યાગ શીખ્યા નહિ મંત્ર; જડથી પણ તે બરાં મડદાં, સમ થાતાં તેમાં નહિ તંત્ર. ૮૩૫ ૩૧ For Private And Personal Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૯૩૭ હ૩૮ (૩e ( ૯૯) જીવનના જે મંત્ર તંત્રનો, યત્ર શકિત સમર્પક બેશ: તેઓને કાલાનુસારે, પ્રહવા શીખે પાઠ હમેશ. આત્મકળા શક્તિવણુ લેક, સર્વ જીવનને હારી જાય; નિજને ખાઈ અને છે, જાણે નહિ તે યુકિત ઉપાય. શકિત ગ્રહણથી આત્મ શકિતયે, છવાતું જગમાં નિર્ધાર; દેશ કોમ ને રાજ્ય જીવનના, ઉપાયોને ગ્રહવા સાર. આજીવિકા આદિ જીવનને, સર્વેના જે સત્ય ઉપાય; દેશ કાલ અનુસારે બળિયા, જીવાડે તે ગ્રહે સદાય. એજ ધર્મ છે જેને શુભ, ભારતવાસીઓને શ્રેષ્ઠ શ્રેષ્ઠ બને આચારે મૂકી, નહીં તે સહુથી થાશે હેઠ. વિઘાક્ષાત્ર બલાદિક મંત્ર, તંત્રો યંત્રો જીવન કાજ; દવ્યભાવથી ગ્રહણ કરીને, સ્વાતંત્ર્ય છો સુખ સાજ. નિર્બલ પરતંત્રાદિક હેતુ, તેને શકયા કરે વિનાશ; જ્ઞાન ગીઓ ગુપ્ત રહસ્ય, ગ્રહો હૃદય ધારી વિશ્વાસ રાજા મંત્રી બ્રાહ્મણ રજપૂત, મુસલમાન વ્યાપારી વર્ગ; સર્વ જાતિના લેકે ગ્રહશો, સન્નતિનું સાચું સ્વર્ગ. આંબાની પેઠે નવીન શક્તિ ગ્રહવી. ભૂલે મન ભમરા તું ક્યાં ભમે એ રાગ. ૪૦ ૪૪૨ નવ હ૪૪ નવ ૪૫ નવનવ શકિત જીવતી, દેશદય કરનાર. રાજ્ય કેમ સંધ ધર્મની, ઉન્નતિ ધરનાર, આદરજે ભવ્ય બધુઓ, વાર કરે ન લગાર; વિદ્યા ધન બળ હેતુઓ, ક્ષેત્ર કાલાનુસાર, પ્રાચીન અર્વાચીન તથા, શક્તિમય શુભ કર્મ કરવાં જ નિરાસકિતએ, એ છે સર્વને ધર્મ, દુષ્ટ કુધારા જે પડયા, નાત સંધ મઝાર; રાજ્યાદિકમાં જે પડયા, ટાળે તે નિર્ધાર નવ૦ ૮૪૬ નવ૦ ૪૭ For Private And Personal Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir નવ૦ ૪૮ नव०८४८ (૧૦૦): સત્ય ગ્રહી જૂઠ પરિહરે, કરી જ્ઞાન વિવેક. સર્વ વિશ્વ સમાજમાં, સત્ય જીવનની ટેક. બાળ લગ્ન વૃદ્ધ લગ્નના, ત્યજો દુષ્ટ રીવાજ, પરતંત્રાદિક હેતુઓ, ત્યજે દિલ ધરી દઝ. પડતીને જે હેતુઓ, સાંકડા જે વિચાર; ત્યાગી તેહને ધારજો, ચિત શુભ સંસ્કાર, નવ૦ ૮૫૦ કુટુંબ જાતિ સુધારીએ, સંધ દેશ જ તેમ; નવનવ જાતિની શક્તિનાં, વિદ્યાપીઠો જ એમ. નવ૦ ૯૫૧ ત્યાગી કેમ સુધારીએ, દેશ કાલાનુસાર; આચાર તેમ વિચારમાં, કરીને ફેરફાર નવ પર શકિત વિનાના જે થયા, હાલ જેહ આચાર; તેમ નકામા જે થયા, ત્યાગ તેહ વિચાર, નવ૦ ૯૫૩ શક્તિ વિનાના જે સુધર્યા, નામ માત્ર કહેવાય; ધર્મ વિચારે છે નહિ ભલા, ત્યાગે તે નિર્માલ્ય. નવા ૪૫૪ ચાલુ જમાને ઓળખી, દેશાદિક ધરી રાગ; વિવેક દષ્ટિ વિચારીને, કીજે ગ્રહણ ને ત્યાગ નવ૦ ૮૫૫ બાયલા સુસ્ત નહીં રહે, બેલે બેર વેચાય; અતણું સ્પર્ધા વિશે, શક્તિ વણ ન છવાય. યુક્તિ કળાઓ કેળવી, આત્મબળ ધરી બેશ; જીવીએ ને જીવાડીએ, દેશ કેમ હમેશ. નવ ૫૭ અજ્ઞાની તેહ આંધળા, દેખે નહીં સત્ય પન્થ; માટે માનવ માત્રને, સત્ય સમજાવે ગ્રન્થ, નવ૦ ૮૫૮ સ્વાતંત્ર્યાદિક શકિત, ધર્મરૂપ ગણાય; તેના વિના જ અધર્મ છે, ગ્રહો ધર્મ સહાય. પ્રવૃત્તિ પણ નિવૃત્તિ, કોઈ પામે ન સાચ; પ્રવૃત્તિમય નિવૃત્તિ, ધારા મનમાં એ વાચ. નવ ૮૬૦ સર્વ પ્રકારના જીવનની, શકિતના ઉપાય; બાહ્યાંતર તે ધર્મ છે, ધરજે ચિત્તમાંહ્ય. નવ૦ ૬૧ નવ૦ ૫૬ નવ દુપટ For Private And Personal Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૧૦૧ ) ધમ કલેશ નહિ કીજીએ, રાખેા ચિત્ત ઉદાર; બુદ્ધિસાગર શક્તિયા, સો સ પ્રકાર આંબાની ત્રણ અવસ્થા પરથી શિક્ષણ. અદાકાતા. બાલ્યાવસ્થા અતિ સુખમયી પ્રેમ શક્તિ ભરેલી, સા કાને છે લલિતરસથી લાડકી પ્રેમ હેલી; આંબા હારી કલકલમયી બાલ્યભાવે ભરેલી, શક્તિયા સૈા નયન સુખદા પૂર્ણ આશે ઠરેલી. બાલ્યાવસ્થા અતિશય સુખી સર્વેની હામઠામે, આંબા પેઠે જગત તલમાં પુણ્યથી પૂર્ણ જામે; બાલ્યાવસ્થા નવનવ ભલા શિક્ષણે પૂર્ણ વ્યાપે, ત્યારે ભાવી યુવક વયમાં શક્તિયેા સ આપે. ન્હાનામાંહી નવનવ રસે શક્તિયા સા કરે છે, ન્હાનાઓને ગ્રહણુ નહિ છે. સૂર્યને સાંપડે છે; બાલ્યાવસ્થા પ્રિય ગ્રુહ્યુમયા સની સર્વ કાલે; આના જે યુવકયમાં ચિત્તમાં દુઃખ આલે. મોટા આંખે કુલ મૂહુ ધરે દાન આપે ાનુ, શાભા ધારે પરિકરવડે દુઃખ મળે તાનું; સારા માટે સકલ ધરતા સર્વે અગા માનાં, તેવી રીતે સકલ ધરવાં કાર્યં કીજે ભલાનાં. હશ્થિીત યાવન અવસ્થા શક્તિથી માજે સકળ ભંગા વિષે, ચાવન અવસ્થા ધર્મનાં નૃત્યવિષે જવલતી સે; યાવન અવસ્થા લમયી તેને ન એળે હારવી, ડગડગ ભરી `હરતા રહેા બંદ અધતા સહારવી. સહુ અંગ વીર્યાદિકરસે લકી રહે ઢાર્યાં થતાં; મન વાણી કાયામાંદ્યથી કાર્યો નું ધાર્યાં રે થતાં; For Private And Personal Use Only નવ ર ૯૬૩ ૯૪ Ev ees Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૧૦૨ ) વન ગયું તે સહુ ગયું બાકી રહ્યું ના જગવિષે, કામ કરો !!! પરમાર્થનાં વન ન સ્થિરતામય દિસે. ૯૬૮ શુભ સ્વાર્થમાં, પરમાર્થનાં બીજે રહ્યાં યોવનવયે, સંસારી નર ને નારીઓ કરશે શું? પૈવનવય ગયે; યૌવન અવસ્થા ગિની, શુભ કાર્યમાં ધૌવન ભલું, પામી મનુષ્યો પુણ્યથી હાર ન મેહે એ ખરૂં. સહકારનું યવન અહે શોભે મઝાનું ચળકતું, - સહુ ઋતુમાં નવરૂપી છે તેમાં વસંતે મલપતું; વૈવનવયે શુભ મંજરી, આવે સુહા લખ ગુણે, બહુ આગ્ન લુંબો મટકી, થાતાં ન બાકી કે મુણે ૮૭૦ ૌવનવયે રાજા પરે, હાલી રહ્યા ડેલી રહો, મની બ મુનિની પરે, ગંભીર સાગરવત થયે; દાતાર તીર્થંકર પરે ચાગી પરે ગુણગણુ વહ્યા, આધાર વસુધાની પરે યૌવન વયે શેભા લા. ૯૭૧ ઉચે થયે છે સ્વર્ગમાં, જાવામિષે શુભ ભાવથી, આકાશથી વાત કરે અત્તરૂતણા શુભ દાવથી, મોટા ન મેટાઈ ચહે મોટાઈ સહેજે થાય છે, તવ પર ચઢીને પંખીઓ મેટાઈ હારી ગાય છે. કલ્લોલ કરતાં પંખીઓ નવ નવ સ્વરેથી ગાવતાં, શુભ ગાયને પિપટ કરે યાચક બનીને આવતા; એ પોપટોની આશાને પૂરેજ સાખ્યા આપીને, દાતાર આપે આશરે યાચક કવિ ગ્રહથાપીને. કરતાં કળાઓ મેરડાં તે આશ્રડાળે બોલતાં, આનંદની મસ્તી કરી મન મસ્ત ભાવે ખેલતાં; મેરે ટહકા પાડીને તવ ટચ બેસી મહાલતાં, રાત્રે સૂવે નિર્ભયપણે દિવસે ગમે ત્યાં ચાલતાં. શોભા વધારે તાઘરી તવ પર ચઢી મયુરે ખરે. આશ્રય મઝાને દેખીને સ્વાથે જ આવે તે અરે; માળા કરે છે પંખીડાં તુજને ગૃહ સમ માનીને, ખોલીઓ માળા કરે નિર્ભય જગે તવ જાણુને. ક૭૫ ર ૭૪ For Private And Personal Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૭૬ - ૧૭૮ (૧૦૩) ૌવનવયે એમ સર્વના આશ્રયપણુથી શેલતે, પ્રતિપક્ષીઓના જોરને અધ્યાત્મ બળથી થોભત; ડાળે કરી માળે ભલો રખવાળ આશ્રય તવ ગૃહ, ડાળાં નવા પ્રગટાવીને સ્વાશ્રયબળે ઉભો રહે. શક્તિ ઝરે વનવયે વહીને જ ઘાને પૂરત, ડાળાં બનાવી નવનવાં નવપણું રસથી ફૂલ; મદમસ્ત હૈ ને મેંરથી આકર્ષતો જન વર્ગને, કરતો વસંતરછવ ભલો ભૂલાવતે હા સ્વર્ગને. ૌવનવયે અંગે સકલ રસ વીર્ય યોગે ઝળકતાં સુવર્ણપેરે નેહથી ચળકાટ મારી ચળકતાં; નરનારીની શોભા વધે યૌવન અવસ્થા આવતાં, શોભા રહે ના તેહવી યોવન નદી પૂર જાવતાં. તવ પર ચઢે સર્પો અને ધૂકે નિશામાં બોલતા, વર્ષાઋતુમાં કૃષ્ણવર્ણ મેવ તુજ પર ડોલતા; ઉંચા રહી તુજ પર ભલા મેજ ચંદરવે કરે, વિદ્યુત પ્રકાશે દાનીની શોભા મિષે ઉત્સવ વરે. ઉપકાર શભા દેખીને મે જ ગડગડ ગર્જતા, વાજા વગાડી તવ પર મેજ સૃષ્ટિ સર્જતા; સન્માન મે તવ કરે જળ વૃષ્ટિથી સજજનપરે, વિધુત મશાલે ધારીને શોભાવડે ઉત્સવ કરે. સન્માન મુદતથી થતું ઉપકારી સજજન વર્ગનું, આ ભવવિષે સન્માન ને પ્રતિદાન અતે સ્વર્ગનું; તવ સાથ સમૈત્રી કરી તવ અંગ સ્પશે વાયરે, તુજને ઘણે શીતળ કરે દૂર રહે છે કાયરે. મૈત્રી કરીને સજજને સુખ દુઃખમાં સાથે રહે, ઉનો બનેલો વાયરે તવ સંગથી ઠડે વહે; આપે સુગંધી વાયુને તેથી જ વાયુ ચહે, જે સદગુણેને આપતા તે મિત્રપદ સહેજે લહે. શક્તિભર્યું વન ઘણું નિર્દોષ ગાળે તે ભલે, આયુષ્ય ધારે તે ઘણું પુણ્ય જ હે જગ ઘણે; ૮૮ ૦ ૮૮૧ ૨૮૨ For Private And Personal Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra વૃદ્ધાવસ્થા www.kobatirth.org ( ૧૦૪ ) સહકાર મૈાવન તાહ્યરૂ વૃદ્ધા અવસ્થા આવતાં, દિનદિન અરે ધટતું જતું શર્મિત પ્રતિક્ષણ ાત્રતાં. વૃદ્ધા અવસ્થા આવતાં રસપૂર મદ વહી રહે, ડાળાં થતાં આછાં ઘણાં શાભા ન પહેલાંની વહે; સ્કા પડતા વાયુથી છિન્ન ભિન્ન શાખા થૈ જતી, બહુ ક્ષીણતા કધા વિષે રહેતી ન પહેલાંની સ્થિતિ. વર્ષીદની ઝડી પડે ને મુંજ વાયે વાયરા, ઉખડી અરે મૂળથી જતા વા થાય હુંઠા ડાયરા; હાતા ન હાતા હૈ જતા ના જમ છતા જેવા હતા, વૃદ્ધા અવસ્થા પાળે મૃત્યુ લહે જગ થૈ છતા, કાર્યસ્થા મૃત્યુ. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ચાપાઇ. યુવા અવસ્થા એ કયાં ગઇ, વૃદ્ધાવસ્થા છાઇ રહી; શીખામણુ ધરજો નર નારી, પામ્યું અંતે સહુ જાનાર. યુવા અવસ્થા સરિતા પૂર, મેડ઼ે ના કબ્યા ભૂલ; જેવા વિજળીના ચમકાર, યુવક અવસ્થા તેવી ધાર. વૃદ્ધાવસ્થા પૂર્વ ભવ્ય, યાવતમાં કરજે કન્ય; શિથિલ ગાત્રા જ્યારે થાય, સર્વ શક્તિયા ઘટતી જાય. યુવક અવસ્થા સહુમાં સાર, પામી સફલ કરા અવતાર; વૃદ્ધાવસ્થા આવે અરે, થાય ન કાર્યો ધાર્યો ખરે. વૃદ્ધાવસ્થા શક્તિહીન, બળ બુદ્ધિ ઘટવાથી દીન; સ્વાર્થ સગાં સહુ અળગાં થાય, ધન્દ્રિયા શિથિલ થૈ જાય. આંખે પૂરૂ' ના દેખાય, કાને શબ્દો નહી સુષુાય; દાંત પડે તે નહીં ચવાય, સ્વાદ પરીક્ષા નહીં કરાય. પગ ઢીલા તે નિલ હાથ, દૂર થતા પેાતાના સાથ; પચે નહીં ખાધેલું અન્ન, ક્ષીણુ થતુ નબળું નિજ ભન. લાળ ચૂવે આંખા નીતરે, કહ્યું ન પુત્રાદિક જન કરે; પડે ન કાઇ ઠામે ચેન, ઘડી ઘડીમાં આવે લેન For Private And Personal Use Only ૫૮૩ ૯૮૪ ૯૮૫ ee ८८७ re ute સવ ૫૧ ઘર ૯૯૩ Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ટોપ (૧૦૫ ) સબળા પણ નબળા થૈ જાય, ઈ બીજા જનની સહાય; ચાલે શ્વાસોશ્વાસ ભરાય, રાગ બહુ અંગે ઉભરાય. ૮૯૪ ભરવાના ચાળા દેખાય, કર્યા કર્મની યાદી થાય; કરગરવું બીજાને પડે, દુઃખ પડતાં પિોકે રડે. કુપની છાયા કૂપ સમાય, ઇચ્છાઓ મનમાંહિ વિલાય; રાજા રકની સરખી ગતિ, વૃદ્ધાવસ્થા જાદી મતિ. પશ્ચાત્તાપે મન ઉભરાય, પૂર્વાવસ્થા યાદી થાય; વૃદ્ધાવસ્થા આવે અરે, ચાલે નહિ મન ધાયું” ખરે. ધર્મોનાં કાર્યો ના થાય, નિવૃત્તિ મનમાંહિ સુહાય; અરણ્યમાંહિ રૂચે વાસ, સમજે મનમાં સમજુ ખાસ ૯૯૮ મનવાણી કાયાનું જોર, નાસે તેના સબળા દર; ધર્મ કરે સમજીને એમ, પ્રભુ ભજનથી પામો ક્ષેમ, ૨૦૮ સંગતથી આરામ. વૃદ્ધાવસ્થા પામી ભવ્ય, કરજે સારાં જગ ત વ્ય; પ્રભુ ભકિતમાં રહે રંગાઇ, પશ્ચાત્તાપ કરી મન ભાઈ. ૧૦૦૦ વૃદ્ધાવસ્થામાં સન્યાસ, આસકિતને કરવો નાશ; શાન્તરસે મન નિમલ રાખ, આત્માનંદામૃતને ચાખ, ૧૦૦૧ પાને કર પશ્ચાત્તાપ, માસે પ્રભુને જાપ; દેવ ગુરૂ પ્રીત્યા આરાધ, પૂણેલ્લાસે ધર્મરાધ. ૧૦૦૨ ભદધિ તરવાને નાવ, વૃદ્ધાવસ્થા મનમાં ભાવ; સર્વ છાને પૂર્ણ ખમાવ, દયા હૃદયમાં સાચી લાવ. સર્વ પાપને હણવા કાજ, વૃદ્ધાવસ્થા નિમલ સાજ; મુક્તિપુરીમાં જાવા હેત, વૃદ્ધાવસ્થા છે સંકેત. વિષય કષાયી ફન્દો ત્યજો, પરમ પ્રભુને દિલમાં ભજ; " આત્મસમા સહુ છ ગણે, પ્રભુ વિના ના બીજું ભણે. ૧૦૦૫ પ્રભુ સકલને છે આધાર, પ્રભુ વિના નહિ કોની હાર; મનવાણી પ્રભુમય થઈ જાય, વૃદ્ધપણામાં એહ સહાય. ૧૦૦૬ 14 ૧૦૦૩ ૧૦૦૪ For Private And Personal Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir १००७ ( ૧૦૬) ધર્મો જય છે પ્રભુની પ્રાપ્તિ, અન્તમાં છે પ્રભુની વ્યાપ્તિ; નિર્મલ મન કરવું એ સાર, વૃદ્ધાવસ્થામાં નરનાર, ધર્મવિવાદે કલેશો ત્યજી, સમતાનાં સાધન સહુ સજી; પામી પરમ પ્રભુ ભગવાન, કરી પ્રભુનું અનુભવ જ્ઞાન. ૧૦૦૮ પ્રભુ હદયમાં શેધે મળે, નામ રૂપની બ્રાન્તિ ટળે; દયા દાન દમમાં પ્રભુ વાસ, પરમાર્થિક કર્મોમાં ખાસ. ૧૦૦૮ સત્ય ન્યાયમાં પ્રભુ છે વ્યકત, બ્રહ્મ જીવનમાં પ્રભુ છે શકત; પ્રભુ વિના નહીં ખાલી દીલ, શુદ્ધ હૃદયની કુરણ ઝીલ ૧૦૧૦ પ્રભુમય જીવન સર્વે ગાળ, વૃદ્ધાવસ્થા ગુણની ખા; વૃદ્ધાવસ્થા નિર્મલ ઘણી, પામી પા જિનવર ધણું. ૧૦૧૧ સર્વ વાસના દરે કરી, પામે પ્રેમે મુકિતપુરી; પ્રભુ શરણને કર સ્વીકાર, તેથી તરશો નર ને નાર. ૧૦૧૨ ખપમાં આવે સર્વે અંગ, મરણ પછી આંબાનાં રંગ; મર્યા પછી નહિ ખપમાં આય, માટે ધર્મ કરે સુખદાય. ૧૦૧૩ ઇંદ્ર સરીખા રાજા અરે, મર્યા પછી નહિ ખપમાં ખરે; જ્યાં સુધી છેલ્લે છે શ્વાસ, ત્યાં સુધી કર ધર્મને ખાજી, ૧૦૧૪ વહાણમાં શાતિરાજ, કરવાં તેવાં નિર્મલ કાજ; દાન શીયલ તપ ને શુભભાવ, લે માનવ તેવા શુભ લહાવ. ૧૦૧૫ વૃદ્ધપણામાં કર ઉપકાર, કદી ન માનવ ભવને હાર, નરભવ સર્વ ભવોમાં શ્રેષ્ઠ, વૃદ્ધપણુમાં કર નહિ હે. ૧૦૧૬ એક ઘડી નિષ્ફળ નહિ ગાળ, આત્મધ્યાનમાં મનને વાળ; રાગ દ્વેષ જ જિનરાગ, કરતાં છેવટ સાચો ત્યાગ. ૧૦૧૭ આંબા પાછળ આંબા થાય, નરભવ પાછળ તે થાય; તેવા ધર્મો પ્રેમે ધાર, બુદ્ધિસાગર શિક્ષા સાર. આમ્રવૃક્ષની પાછળ સંતતિ. દેહરા, આમ્રવૃક્ષની પાછળે, પરપરા પરિવાર, વધતે રહેતે બીજથી, જે શિક્ષા નરનાર, ૧૦૧૮ ૧૦૧૦ For Private And Personal Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૧૦૨૦ ૧૦૨૧ * ૧૦૨ ૧૦૨૩ ૧૦૨૪ ૧૦૨૫ (૧૦૭). સ વિચારે પ્રવૃત્તિ, પરંપરા વહનાર; બીજે પાછળ રાખીએ, ફર્જ એ જ નિજધારનિજ સરખાં નિજ પાછળે, પ્રગટ થવા નિર્ધાર; કુદતની રચના ભલી, સમજે નરને નાર. કુદ્રત અનુકુલ વતીને, પાછળ બળ કરનાર; સર્વ શક્તિનાં બીજ, મૂકે પાછળ સારપાછળ સંતતિ હેતુઓ, વહે તેવા ઉપાય; ધારણ કરવા ઉધમે, કુદ્રતનો એ ન્યાય. નિજ પાછળ નિજ ધર્મનાં, સંતતિ બીજે જેહ, કોટિ ઉપાયે રક્ષવા, શિક્ષા સગુણ ગે. ધર્મ વઘાથી પાછળે, થાય અધર્મ ન લેશ; પાછળ ધર્મ પરંપરા, વહેતી રહે હમેશ. લકાનુગ્રહ કારણે, નિષ્કામી જે સંત; તે પણ એ વ્યવહારને, આદરતા ગુણવંત. કાર્યો કરતાં ફાયદે, હેય ન નિજને લેશ; તે પણ ફરજ અદા કરે, વહેવા ધર્મ હમેશ. કર્તવ્ય કર્મો ભલાં, કરવાં નિજ અધિકાર; જાણું કર્મો કીજીએ, ફુલ આશાવશુ સારપાછળ સંતતિ બીજકે, વહેતાં રહે સદાય; એવા કર્મો કીજીએ, નિજપ્રતિરૂપક ન્યાય. પિતાની પાછળ વહે, ધર્મવિચારાચાર; એવી શક્તિ જગાવીએ, આમ્રપરે નિર્ધારએકના નાશમાંથી અનેકની ઉત્પત્તિ. દેહરા. ૧૦૨૬ ૧૦૨૭ ૧૦૨૮ ૧૦૨૦ ૧૦૩૦, આમ્ર વૃક્ષના નાશથી, અનેકને ઉત્પાત. નિજ બીજોથી થાય છે. સહુ દેખા સાક્ષાત. ૧૦૩૧ For Private And Personal Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૧૦૮ ) ચોપાઈ. ૧૦૩૩ એકની પાછળ થાય અનેક, કુદ્રતની મરજીની ટેક. એક અનેક સ્વરૂપે થાય, મૃત્યુ ઉદ્દભવરૂપ સુહાય. ૧૦૩૨ નિજની પાછળ થાય અનેક, ધારે એવો ટેક વિવેક; ધમ્ય વિચારાચારે એમ, વ્યક્તિ અનેક જ એવી નેમ. એક વિનાશ થાય અનેક, પાછળ ત્યાં નહિ શકોક; રાજ્યાદિક બાબતમાં એમ, વંશપરંપરકારક ક્ષેમ. ૧૦૩૪ વર્ણાદિક ધમમાં એમ, સર્વાશ્રમમાં જાણે તેમ. આત્મભેગીએ પાછળ થાય, એવા સજવા સર્વ ઉપાય. ૧૦૩૫ શુભમાં એક વિષેથી અનેક, પ્રકટે એ જાણુ વિવેક; સર્વ મનુષ્ય એવું સહાય, ગુપ્ત રહસ્યો વિરલા પાય. પાછળનું બળ એવું ધાર, ધમ્ય પ્રવૃત્તિ એજ વિચાર; અખા પરમખા ઝટ થાય, એવાં કાર્યો કર હિતલાય. પરંપરા પ્રગતિ સુખકાર, કર ધર્મ એ ફર્જ વિચાર; આંબાની શિખામણ એમ, સમજી ધરવી નિશ્ચલ નેમ. ૧૯૩૮ ૧૦૩૬ ૧૦૭ સજજનનું સર્વ, સારા ઉપયોગમાં આવે છે. ૧૦૩ દાહરા. કાષ્ઠ વગેરે અંગસહુ, ખપમાં આવે જાણ; સજજનનું સર્વે ભલું, નિશ્ચય મનમાં આવ્યું. પૂર્વે જે જેવા હતા, પાછળ તેવા તેહ; સજજન અંગ ન પાલટે, સમજે મનમાં એહ. પરમાથીની પાછળે, અંગ કરે પરમાર્થ; રાખ વગેરે પરહિત, આવે મુણ ભાવાર્થ. સવૈયા. ૧૦૪૦ ૧૦૪૧ સારાનું સહુ સારા માટે, પાછળ પણ જગમાંહિ જાણ; શેલડી રસથી સાકર આદિ, થાવે છે મનમાંહિ આણુ, ૧૦૪૨ For Private And Personal Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૧૦૯ ) વિષની પાછળ વિષનાં અગા, પાછળ પ્રગટે કુદ્દત તેમ; વ્રતની છે એવી લીલા, સર્વ વિષયમાં સમજો તેમ. લીમકાને ભાળે આવે, ગધવિષે જાણા કડવાશ; સારાનું સહુ સારા માટે, મનમાં રાખા એવી આશ. મૃતક અંગપણુ આંખાતું સહુ, ઉપયાગે આવે છે જાણ; માનવ હારૂં કાંઇ ન ખપમાં, મુવા પછીથી મનમાં આણુ. આંબા જેવા આત્મભાગી હૈ, જગમાં જીવન કર પ્રસાર; સ્વાર્થાં પરમાથે કરવા સહુ, જીજ્ગ્યાના તુજને અધિકાર દૃષ્ટિ સાંકડી દૂર કરીને, બહેાળા કરવા ધર્મ વિચાર; સાના શુભમાં જીવન છે નિજ, એજ હૃદયમાં કર નિર્ધાર. નાનાદિક શક્તિયા સામાં, સાના માટે પ્રગટી જાણુ; સહુમાં પ્રગટાવાને સત્તા, ધર્મ ખરા એ મનમાં આણુ, માનવ જીનની પાછળ શુભ, જીવનની પ્રગટે ઘટ જ્યાત; ધ્યાન ધારા ધારા એવી, ચિદાન દ પ્રગટે ઉદ્યાત. આમ્રવૃક્ષની શીતલ છાયા, તેમ જીવનની શીતળ છાય; પ્રથમ આત્મની કરવી પ્રેમે, ધમ્ય જીવનના એહુ ઉપાય. નિજ ઉપયાગી દેખી જીવા, નિજની પાસે આવે સ; છતી શક્તિયે માગ્યું આપા, કરવા ઘટે ન તેમાં ગવ આવે સાથે ખચ્યુ સર્વે, મર્યા પછી બીજા ખાનાર; માટે વાપર પામ્યુ સર્વે, ઉપયાગી કર નિજ અધિકાર. ધન્ય વિચારે ધમ્મ વિચારા, તેથી ભરવી સર્વે અંગ; આગળ પાછળ જીવન વહેવું, જેવી વહેતી નદી સુગગ સ્વાંગ સર્વે ખપમાં આવે, એવે થાજે પૂર્ણ ઉદાર; લક્ષ્મી સત્તા વિદ્યાદિકના, શુભેાપયાગી થા નિર્ધાર. ધર્માયે વાપરો સર્વે, પાછળ પણ એવા ઉપયેગ; કરજે માનવ શુદ્ધ ભાવથી, નિરાસક્તિએ કરવા ભાગ. સ્વાધિકારે ધર્મ ન ચૂકા, સ્વાત્મધથી થા નહિં ભ્રષ્ટ, દેશાદિક સેવા સહુ ધર્મો, તેથી થાજે કદિ ન ખસ્ટ. For Private And Personal Use Only ૧૦૪૩ ૧૦૪૪ ૧૦૪૫ ૧૦૪ ૧૦૪૭ ૧૦૪૮ ૧૦૪૯ ૧૦૫૦ ૧૦૫૧ ૧૦૫૨ ૧૦૫૩ ૧૦૫૪ ૧૦૫૫ ૧૦૫૬ Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૧૦૫૭ નિરાસક્તિથી બંધ નહીં છે, આસક્તિથી થાત બંધ; નિરાસક્તિ પ્રગટે છે જ્ઞાને, અજ્ઞાને માનવ છે અધ. આત્મજ્ઞાનથી સર્વે ધર્મો, નિજ પર ઉપગે વપરાય; બુદ્ધિસાગર ઉપયોગી થૈ, માનવ પૂર્ણનન્દી થાય. અમર નામ, નામના ૧૦૫૮ દોહરા, અમર નામ જગમાં થયું, આમ્ર વૃક્ષનું બેશ; કરે અમર નિજ નામના, ટાળી જગ જીવ કલેશ. ૧૦૫૮ ભુજગી. કરી નામના દેશ દાઝે ન જેણે, કરી નામના ધર્મ પ્રેમે ન જેણે; હહા હારિયો જન્મ તેણે નકામે, લહે ના અરે તે કદી સિહ ઠામે. ૧૦૬૦ ભળ્યું વિત્ત ના વાપણુ લક કાજે, રથા ને અરે જે જરા દેશ દાઝે, વૃથા જન્મ ખાયો નહીં ધર્મ ધાર્યો, કરી નામના ના વૃથા જન્મ હાર્યો. ૧૦૬૧ કરી નામના ધર્મ કૃત્ય કરીને, કરી નામના દેશ દુખે હરીને; કરી નામના સર્વને બોધ આપી, નિરાસક્તિ ભાવે પ્રભુ ચિત્ત થાપી. ૧૦૬૨ ભલે જન્મ તેને મર્યો નામ રાખી, કરી કૃત્ય પરમાર્થના આત્મ સાક્ષી ભલા સાધુ યોગીઓ ધર્મરાગી, ભલા સજજને દાની સ્વાર્થ ત્યાગી.૧૦૬૩ ભલી કહેણી જેવી સદા રહેણી રાખે, ભલામાં ભલી વાતને નિત્ય ભાખે; જીવ્યોતેજ જાણે મર્યો અન્ય જાણે, વિચારી ખરૂં ચિત્તમાં ભવ્ય આણે. ૧૦૬૪ કરી સ્વાર્પણે જે મર્યા ભાગ્યવંતા, કરી નામના તેજ જગ્યા મહતા; બની કર્મયોગી કર્યા કાજ સારાં, વિવેકી બની કજ ત્યાગ્યાં નઠારાં. ૧૯૬૫ બની ભક્ત શરા કરી નામનાઓ, બની દાની ત્યાગી કરી કામનાઓ; ભલામાં સદા ભાગ લેતા વિવેકે, કરે કામ સારાં સદા ટેકાનેકે ૧૦૬૬ રહ્યાં નામ તેનાં ચિર લેકમાંહી, કર્યા ના અરે પાપ જેણે ન કયાંહી; થયા ધર્મથી ભ્રષ્ટ ના દુઃખ પામે,ભલાં નામ હેના જગતમાં જ જામે. ૧૦૬૭ વિધર્મો ભજે ના સ્વધર્મો ત્યજે ના, કરે સ્વાધિકારે જ ક મઝાનાં; નહી આશા રાખે સ્વયે ફની, નહીં ટેવ રાખે સ્વીકાર્યું જળોની. ૧૦૬૮ For Private And Personal Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૧૧ ) અહે લેક એવા કરે કાર્યસિદ્ધિ, કરી નામનાઓ કરે શક્તિ વૃદ્ધિ રહે પાછળે નામ હેનાં ગવાતાં, પ્રતિષ્ઠા સુકીર્તિથકી તે સ્મરાતાં. ૧૦૬૮ પાઈ. ૧૦૭૦ ૧૦૭૧ ૧૦૭૨ ભક શરા ને દાતાર, અમર નામ હેનાં રહેનાર, નામરૂપથી નિરહંવૃત્તિ, ધારે વધતી ચેતન શક્તિ. સ્વાર્પણ કરતાં રહેતાં નામ, બનતાં યેગી મન નિષ્કામ; રાખે માનવ જગમાં નામ, સ્વાધિકાર કરતાં કામ. ડરો નહીં કોથી તલભાર, સ્વાતંત્ર્ય સહુને અધિકાર; પરતંત્રતા દૂર કરે, આત્મસમા સહુ છ ગણો. અપકારી ઉપર ઉપકાર, કરશે નિત્યે નરને નાર; લક્ષ્મી સત્તા વિધા ભેગ, સહુ માટે તેને ઉપયોગ. કરે એવું નિશ્ચય ધરે, દુખીનાં દુઃખો સહુ હરે; નાતજાતને ધરે ન ભેદ, ભિન્નધર્મ પર ધરે ન ખેદ. પ્રાતઃસ્મરણ થાઓ સંત, કરે દુઃખને અને અંત; આત્મશક્તિ છે સહુનું મૂળ. તેના થાજે સહુ અનુકુલ. ૧૦૭૩ ૧૦૭૪ ૧૦૭૫ સયા, ૧૦૭૬ ૧૦૭૭ જમ્યા જગમાં કોઈ ન જાણે, તે એ જમ્યાને ધિક્કાર; છયું જગમાં કોઈ ન જાણે, તે એ જગ્યાને ધિક્કાર. વન જગમાં કાઈ ન સંસે, તે એ યૌવનને ધિક્કાર; જ્ઞાની જગમાં કોઈ ન જાણે, તે એ જ્ઞાનીને ધિક્કાર. સત્તાવંતને કોઈ ન જાણે, તે એ સત્તાને ધિક્કાર; લક્ષ્મીવંતને કેઈ ન જાણે, તે એને જગમાં ધિક્કાર. રાજાને સશે નહિ દુનિયા, તે એ રાજાને ધિક્કાર; અન્યાયે રાજા જે વર્તે, તે ભૂડો તેને અવતાર. પરતંત્રતા સહુને બૂરી, તેને નાશક સજજન વર્ગ; સર્વ શકિત સહુના માટે, ખીલવતે તે પામે સ્વ ૧૦૭૮ ૧૦૭૮ ૧૦૮૦ For Private And Personal Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૧૧૨ ) ભૂડાં કામ કરીને જેણે, લજવી નિજ માતાની કુખ; જન્મભૂમિના દ્રોહી. જે જન, અંતે પામે નહિ તે સુખ. પ્રાણ સમયે સહુના સુખમાં, ભૂખ્યાઓની ભાગે ભૂખ; ચારી જારી વ્યસન નિવારક, પામે છે તે અંતે સુખ. માતૃભૂમિ ઉજ્જવલ કીધી, દીપાવ્યા જેણે નિન્દ્રદેશ; મૂળદીપાવ્યું ધમ દીપાવ્યા, શાભે તેનું નામ હંમેશ. જેને દુનિયા પાછળ સમરે, સાચે તેને છે અવતાર; અન્યાયી પાપી દુનને, જન્મ સક્ષ નહિ આ સ’સાર. વિદ્યાના શૂરા દાની, સતાથી શાભે છે દેશ; હક્ક સરીખા સ્વાતંત્રે ત્યાં, રહે ગુલામે નહિ ત્યાં કલેશ. ખીલવવા સહુ જાતિ ાતિ, જન્મ્યા જગમાં નર ને નાર: અરસપરસને સહાય કરે નહિ, ભૂટા તેના છે અવતાર. કરી નામના નર ને નારી, નિષ્કામે કરીતે ઉપકાર; આંખ મિચાયા પહેલાં જે તે, સારાં કામ કરેા નરનાર. ઇશ્વરનાં વે! સહુ બાળક, બ્યાના સહુને અધિકાર; પ્રાણુહરા ના કાના યારે, દયાધમ જગમાંહિ સાર. અસ્પૃહાનિને લાભ અહુ તે, ધર્માં કર્મ કરવા અધિકાર; પરમબ્રહ્મમાં મનડું રાખી, બાહ્યથકી વર્તી નરનાર. કૃત્રિમ આડંબરને ત્યાગા, અધર્માં રાગાદિને ત્યાગ; ધર્માં કાયા સ્વાધિકારે, ધારી અંતરમાંહિ જામ. ખરી કમાણી ખરી નામના, પુણ્ય કરી લ્યેા નર ને નાર; સાધુ સંતની સેવા સાચી, કરતાં સફળ થશે અવતાર. ન્યાયમા માં સર્વ શક્તિયા, ખર્ચો પ્રેમે નર ને નાર; પ્રભુભતિ–સહુ જીવની સેવા, ધર્મ એજ નિજના અધિકાર, કરા નામના સર્વ સ્વાપણું, આંબા પેઠે નર ને નાર; આંબા કરતાં અનંત ગુણાધિક, થાતાં સફળ થશે અવતાર. આગળ પગલાં ભરી જીવા સહુ, રાખા નહીં મૃત્યુ દરકાર; બુદ્ધિસાગર મંગલમાલા, પામેા ધમે જયજયકાર. For Private And Personal Use Only ૧૦૮૧ ૧૦૮૨ ૧૦:૩ ૧૦૨૪ ૧૦૮૫ ૧૦૮૬ ૧૦૮૩ nee ૧૦૮૯ ૧૦૯૦ ૧૦૯૧ ૧૦૯૨ ૧૦૯૩ ૧૦૯૪ Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૧૧૩) આમ્રવૃક્ષ જન્મ ભૂમિના રાજા પ્રજા વગેરેને આશીર્વાદ દેહરા. સર્વે દેશ શિરેમણિ, ગુજર દેશ મહાન ; તેમાં વિદ્યાપુર નગર, શેભે સ્વર્ગ સમાન. ગાયકવાડી રાજ્યમાં, ભૂમિ પૂર્ણ રસાલ; વિદ્યાપુરની ભૂમિમાં, આંબાવૃક્ષ વિશાલ. ૧૦૮૬ ૧ ૦૫ ૧૦૭ ૧૦૯૮ હરિગીત. શ્રીમંત સયાજીરાવ છે, નૃપતિ વિવેકી ગુણભર્યા; દેશાભિમાની રવિસમા, નિજ તેજથી જ અલંક્ય. વિધાપ્રચારક ભૂભુમાં, સર્વથી જે અગ્રણી, સ્વાતંત્ર્યને પ્રસરાવવા, જેની પ્રવૃત્તિ શુભ ઘણું. વણે અઢારે નીતિથી, ચાલે જ રાજ્ય પ્રતાપથી; ન્યાયાલયમાં ન્યાયને આપે સુનીતિ છાપથી. નિજ જન્મભૂમિ દેશના રાજવિષે છે ગુણ ઘણા; રાજા સયાજીરાવમાં ગુણ ગણુતણું ના કંઈ મણુ. વણે અઢારે પ્રગતિના પંથે વહે છે શકિતથી; મનુષ્ય શાંતિમાં રહેતા પ્રભુની ભકિતથી. શ્રીમંત સયાજીરાવપર પ્રેમે ભરેલી છે પ્રજા; જેની કરૂણા દૃષ્ટિથી અપરાધિની ટળતી સજા. સર્વ પ્રજાની ઉન્નતિ શુભ ધર્મથી થાશે સદા; આધિ ઉપાધિ વ્યાધિની નિવૃત્તિ હશો સર્વદા. શુભ શકિતના પૂરથી શુભ ભાગમાં વહેશે સહી; રાજા પ્રજાના ઐકયમાં સહુ જાતની પ્રગતિ રહી. રાજા પ્રજાના ઐકયમાં પરમાત્મ શક્તિ ગર્જતી; રાજા પ્રજાના એકયથી શકિત પ્રભુતા સજતી. રાજા પ્રજામાં ઐકય હે નહિ ભિન્નભાવ રહે કદા; એવી પ્રભુને પ્રાર્થના સામ્રાજ્ય માટે સદા. 15. ૧૦૮ ૧૦૦૦ ૧૧૧ For Private And Personal Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( ૧૧૪ ) રાજા પ્રજામાં શાંતિ હૈ! ! ! ! દોષો ટળે સહુ જાતના; આંબાપરે પરમાર્થીઓ પ્રગટી ખરા બહુ ભાતના. સહુ જાતની પ્રગતિ વડે રાજા પ્રજા જન શાભશા; નિર્મૂલ અને દોષી વિચારો આવતા સહુ થેાલશેા. અમ જન્મભૂમિ સાધુઓ યાગી કીરા ત્યાગીઓ; નિજ આત્મશુદ્ધિ ઝટ કરો શાંતિ લહે વૈરાગી. ખાના યુવાન વૃદ્ધ સહુ શાંતિ મઝાની પામશે; ચઢતી કળાથી સહુ જના પ્રગતિ શિરે સ્થિર ઝામશા અમ જન્મ ભૂમિ દેશમાં પશુ ભલી શાંતિ લહે; પુંખી લહે। શાંતિ ઘણી વનરાજીમાં શાંતિ રહે. શુભ જ્ઞાનીએ પ્રકટા ઘણા સાધુ મહત્તે યાગીઓ, શુભ દાની પ્રગટા ધણા શ્રી કહ્યું જેવા ભાગી. કવિયેા વડે રોાભી રહેા અમ જન્મ ભૂમિ જયકરી; વિદ્યાન પ્રકટા ક્ષત્રિયા વૈશ્ય પ્રજાએ સુખકરી, નન્દન સમા શાભી રહેા. અમ દેશ ધન્ય સમૃદ્ધિથી; શુભ શકિત પ્રકયા કરા દૈવી જતાની વૃદ્ધિથી. વિદ્યાલયે સહુ જાતનાં પ્રક્રટા જ જેના જયકરા; અમ જન્મ ભૂમિ દેશમાં પ્રગટા ન લેકે ભયકરા. અમ જન્મ ભૂમિ દેશ તું સહુ દેશ શિરપર ગાજરે; અમ જન્મ ભૂમિ માત !!! તું લીલાભરી બહુ વાધજે. ૧૧૦૬ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir આ વૃક્ષ પ્રતિ સ્વાત્માગાર, દોહરા દ્રવ્ય ભાવ સહકાર તું, નિજથી ભિન્નાભિન્ન; ઉપાદાન નિજ બ્રહ્મમય, આમ્રવૃક્ષ સુખપીન. ભિન્નાભિન્નપણે સ્તબ્યા, નિરખી ભિન્નાભિન્ન; જ્ઞાનીના આશ્ચય ા, સમજે નહિ મતિહીન. અનેક અ પ્રકટતા, એક શબ્દના જાણુ; સાપેક્ષે સવળાપણે, અથ પરસ્પર ભાન For Private And Personal Use Only ૧૧૨ ૧૧૦૩ ૧૧૦૪ ૧૧૦૫ ૧૧૦૬ ૧૧૦૮ ૧૧૦૯ Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૧૧૧૦ ૧૧૧૧ ૧૧૧૨ ( ૧૧૫ ) હરિગીત, શુભ બાલ્યવયમાં નિરખિયે, વિધાપુરે સહકારને, શોભા ભલી બહુ જાતની લાગે જ મારી બાળને; ઉપગ મન માન્યો ર્યો હારે અવસ્થા ભેદથી, હો પણ અરે તવચિત્તમાં નિજ ઉર્જવણું બીજું નથી. ક્રીડા કરી તવપર બહુ મન માનતી પૂર્વે અહે, શાંતિ લો સહકાર તું ઉપકારમય જીવન વહે; ગુણ શિક્ષણ હારાં સકળ જગમાં પ્રસરશે ઝળકતાં, માનવમને તેથી થશે ગુણગણવડે શુભ ચળકતાં. પુણ્ય બને તવ ઉન્નતિ અવતાર સારા તવ થશે, કૃતકર્મ નિર્જરણ થશો મિથ્યાત્વ દુગુણતા જશે; પરમાર્થમયતવ જીંદગી સહુને ધણુ ગુણ આપશો, તવ શિક્ષણ જગલકમાં વાયુપરે બહુ વ્યાપશે. ત્રણ માસ તવ હેઠળ વસી સાચી સમાધિ દિલવરી, શુભ યોગ શિક્ષણ શીખવ્યાં ગુરૂકુલ શોભા પદવરી; વ્યાખ્યાન આપ્યાં નવ નવાં પૂજા ભણાવી સુખ કરી, . પ્લેગ પ્રસંગે લોકને સંતોષીયા મન ભય હરી. અમ સાધુએ તવ છાંયમાં અભ્યાસ સત્રને કર્યો, શુભ યોગ પ્રત્યે વાચીને ઉત્સાહ મનમાંહી ધર્યો; રાત્રે કર્યું તવ હેઠળે પરમાત્મચિંતન પ્રેમથી, નિમિત્ત આશ્રય તું બન્યું ગુણસંશના શુભનેમથી. શુભ શિક્ષણે અંગે વિષે જે જે નિહાળ્યાં તે સહુ, વય ના કયેમે કરી એકેકમાં શિક્ષણ બહુ; બાળકતી ચેષ્ટા કરી તવ શિક્ષણના ગાનમાં, મસ્તાન ગુણ લેવાવિષે તે ગાય સહ નિજ તાનમાં. બાળક પ્રવેશી ગુણ ગ્રહે તે કાવ્ય શિક્ષણ હેત છે, શુભ બાળ જીવો હેત છે આ કાવ્યને સંકેત છે; શિક્ષણ અને શુભ રહેણું વણ બાળક કહ્યા બઢા ને, આચારમાં જ્યાં શિક્ષણ તે જ્ઞાની જગમાં ગણે . ૧૧૧૩ ૧૧૪ ૧૧૧૫ ૧૧૧૬ For Private And Personal Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૧૧ ) આ વિશ્વમાં શિક્ષણ મળે છે સર્વ વસ્તુ દેખતાં, અવગુણ મળે છે સર્વથી સહુ સાને ઉવેખતાં; આ વિશ્વમાં સહુ વસ્તુએ શિક્ષણ મઝાનું આપતી, માટે જ સર્વે શિક્ષકા, શિક્ષા હૃદયમાં વ્યાપતી. સહકાર ભારત શિક્ષણ અધિકારયેાગે શાભતા, શિક્ષણું મઝાનાં આપીને તું અન્ય શિક્ષક ચાલતા; તવ શિક્ષા આચારમાં લાકે યદા મુકે તા, સર્વ પ્રકારે ઉન્નતિ ભારતતણી છે સદા. અમ દેશ શુભ સહકાર હારા નવ નવી લીલા ભલી, શાભે મઝાના કૃત્યથી શુભ અન્ય વૃક્ષે પરવરી. સહકારવાળી ભૂમિમાં આનંદ સા બહુ ભર્યાં; તે દેખીને અધ્યાત્મથી મનડાં અને નયણાં ઠર્યાં. જે જ્ઞાની કુદ્રત તણી લીલા નિહાળે જ્ઞાનથી, તે દેખીને તવ રૂપને અનુભવ કરે છે તાનથી; હારા મનહર રૂપમાં અનુભવ ઘણા વ્યાપી રહ્યા, કહેવાય ના લાખા જીભે અંતર્ વિષે જે જે વહ્યા. દુઃખ સહી કાઢિ ગમે સ્વાંગેા સમપે લેાકને, શીતમાં ઠંડી સહે વતુ વૃષ્ટિસ્તાકને; કેંદ્રતુ પ્રભુ ઈચ્છા અનુકુલ જીંદગી નવ નવ વહે, ઇચ્છે ન ખીજા ક્રૂજે વણુ હારાં રહસ્યા કા લહે. કેંદ્રતુ પ્રભુ ઈચ્છા અનુકુલ જીવવુ. જીવ માત્રને, મુત્ પ્રભુ ધૃચ્છા અનુકુલ વહન કરવું ગાત્રને; કુદ્રત પ્રભુ ઇચ્છા વિષે ઇચ્છા જ સર્વાં સમાવીને, તું વર્તતા કર્મોવડે ખીજું ન મનમાં લાવીને હારા જીવનની જ્યેાતમાં કુદ્રત પ્રભુ વ્યાપી રહ્યા, જે અલખ અકલતા વિશ્વમાં ભેદો સકલ તેના વહ્યા; જ્યાતે મિલાવી જ્યાત હારૂ એય આમ સ્વભાવમાં, દેખે ન ખીજુ દેખવું જે શુદ્ધ બ્રહ્મ સ્વભાવમાં. પિડ અનુભવ જે કરે બ્રહ્માંડ તે સહુ જાણુતા, બ્રહ્માંડ સહુ હારાવિષે તે શેમભાવે આણુતા; For Private And Personal Use Only ૧૧૧૭ ૧૧૧૮ ૧૧૧૯ ૧૧૨૦ ૧૧૨૩ ૧૧૨૨ ૧૧૨૩ Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૧૧૭ ) તે સવ બ્રહ્માંડૅાતણું શુભ ઐકય અનુભવ સાધતા, હારા અનુભવ સહુ કરી તે આત્મભાવે વાધતા. મારગ કરીને પૃથ્વીમાં નિજ મૂળીયાં ઉડાં કરે, મકલાશ પામી ૬ાલતા શિક્ષા મઝાની આચરે; મારગ કરી ઉડાં કરા નિજ મૂળીયાં શક્તિવડે, નિજ શક્તિ જે નહીં વાપરે તેને ન જીયું પરવડે. વાહ વાહ આંબા ખળવડે વધતા રહે આશ્ચર્ય નહીં, કુતણે એ કાયદા નિજ શક્તિથી વધવુ સહી; શૂરા જીવે છે વિશ્વમાં કાઢિ કળાએ આદરી, મડદાલ જીવે નહિ કદિ જાતા ઘણા જૂવા મરી. સાત્વિક લાયક ભૂમિમાં ઉગે ન ખારી મહીવિષે, મીઠી મઝાની ભૂમિમાં અવતાર જ્યાં ત્યાં તવ દિસે; સાત્વિક લાયક જન્મ ભૂમિ દેશ વડાલા શૈાભતા, સાબરમતીના કાંઠેડા ગગાસમે જન્મ આપતા. લીલાં રૂપાળાં પાંદડા તવ હસ્ત છે દાનેશ્વરી, આમત્રતા જગ લાકને હાલી થઇ નીચા જરી; આવા અમારા આત્મસમ સર્વે જીવા ચુ. ગ્રહો, વાહવાહ તારી સભ્યતા વિનયપણું કેવુ... અહે. અમ ભૂમિનાં છે ભાગ્ય હારા જન્મ ઉપકારી થયા, દાતાર કવિ વિદ્વાન ા ભાગી દેશે અવતર્યાં; વાહ વાહ આંબા તાલુરી પ્રભુતા અને ગંભીરતા, ક્ષત્રી સમી છે શૂરતા દુ:ખા પ્રસ ંગે ધીરતા. કલિકાલમાં અમૃતકલાને આપતા દીા ખરા, કુંત્ તા શુભ ભાગમાં મંગલ મઝાનાં બહુ વસા; સરકાર રાજા શેઠિયા ઠાકાર રક્ષા ત કરી, આંબા ન કાપા ક્રાઇ જગ એવી પ્રતિજ્ઞા ઉપદેશ રક્ષા કારણે દેતા રહીશું જવિષે, વ્રુક્ષાતણી મનમાં યા ઉપદેશ વાણી ઉલ્લસે, કાનૂમિયાના આમ્ર છે જે ક્ષેત્ર શેલડિયા દિસે, તેના તળે આશ્રય કરી કાળ્યા કરે મન વિકસે કરી. For Private And Personal Use Only ૧૧૨૪ ૧૧૨૫ ૧૧૨૬ ૧૧૨૭ ૧૧૨૮ ૧૧૨૯ ૧૧૩૦ ૧૧૩૧ Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૧૧૩૨ ૧૧૩૩ ૧૧૩૪ (૧૧૮) તવ જાત સર્વે મીઠડી રૂડી રૂપાળી છે મહીં, તવ વર્ણને સહુ વર્ણને કીધાં હૃદય ભાવે સહી; થોડાં કવન કીધે ઘણું કવને કર્યા એમ માનજે, શુભ શિક્ષણે થોડાં કથે પૂરાં કહ્યાં ન આણજે. આભા સ્વરૂપી આમ્ર તું જ્ઞાનાદિ ધેઓ વડે, પરમાત્મ પરમાનંદ ફલ યોગે સુહાતે પરગડા; મેં આત્મરૂપે સંસ્તવ્યા નિશ્ચય થકી આત્મપ્રભુ, આભા જ પરમબ્રહ્મ છે જ્યાં ત્યાં અલખ વ્યાપક વિભુ. વ્યાપક અને તુ વ્યાપ્ય છે જ્ઞાનાદિ વ્યક્તિ જગ ધણી, જગદીશ શ્રી વીતરાગની છે જ્યોતિ પૂર્ણ સહામણું; આત્મા અનાદિ શક્તિમય સહકાર સાચે દિલવિષે, ધ્યાને રહે જે ધ્યાનીઓ તેને હૃદયમાં તું દિસે. અધ્યાત્મજ્ઞાને હૃદયમાં અધ્યાત્મ બે જાણો, અધ્યાત્મ પૂણે સમાધિથી આનંદ દિલમાં ભાણ; બહુ વ્યાપ્તિઓને લક્ષણે લક્ષાય ના પૂરે પ્રભુ, પરમાત્મા આંબા તત્વ તું આનંદમય ચેતન વિભુ. બાળ નિહાળે બાહ્યમાં અંતરું નિહાળે જ્ઞાનીઓ, નિમિત્ત બાહ્ય સુવ્યક્તિથી અંતરું નિહાળે ધ્યાનીએ; જે બાહ્યથી અંતર્ વિષે આબે નિહાળે નિજ વિભુ, તે પામતે પ્રેમે ખરે શક્તિ અનંતી ગુણ પ્રભુ. ભારત મહા સહકાર નું નવનવ સે શોભી રહ્યો, ભારત મહા સહકાર તું સનતિ વાહન વહે; સહકાર ભારત દેશની અદ્દભૂત લીલા નવનવી, કાવ્યો કરી પ્રગતિતણું તેની વિભૂતિ ઉઝવી. સ્વાતંત્ર્ય સર્વે જાતનું કુદત બળે તાજું રહે, સહુ જાતની પ્રગતિ વડે તવ આંગણું શોભા લહે; તવ આશ્રયે જે જીવતા કે હને જે ના ચહે, તે લેક મૂવા છે ભલા તવ હેત પ્રાણે ના વહે ભારત મહા સહકારના સેવક રસીલા જન બની, ભારત તણું પ્રગતિતણું સહુ ગાયને પ્રેમે ભણ; ૧૧૩૫ ૧૧૩૬ ૧૧૩૭ ૧૧૩૮ For Private And Personal Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૧૧૩૮ ૧૧૪ ૧૧૪૧ ૧૧૪૨ ( ૧૧૯) સહકાર ભારત ભવ્યતા પ્રગતિ વિષે સ્વાર્પણ કરી, એ ધર્મ સાચે જાણ સહુ ભારતીઓ મન ધરે, સહકાર ભારત મંત્ર ને જે તંત્ર યંત્રે છે ભલાં, . આરાધના તેની કરો સહુ એકયભાવે ઉજજવલા; જે ઐકય આધ્યાત્મિક ગતિ વ્યષ્ટિ સમષ્ટિ શક્તિતા, તન્મય બને તેમાં જ તેથી તમારી ઉચ્ચતા. સહુને ચહે સહુને મળો દે અરસ્પરમાં પ્રભુ, આપે પરસ્પર સહાયને એ રહેણુથી થાશે પ્રભુ, ભારત મહા સહકારનાં મીઠાં ફલને ચાખશો, શકિત સકલ પ્રગટાવીને નિજ નામ જગમાં રાખશો. આ દેહનાં જે પંચભૂત તત્ત્વ ન્હારાં જાણવાં, હાર જ હારી ભકિતથી તુજમાંહિ તેહ સમાવવાં; હારાં હૃદય ને દેહ ને વાચા વગેરે શકિત, સ્વાર્પણ સકલ તુજને કરી જે જે જ પ્રગટી વ્યકિત. નવનવ રસાના જોરથી સહકાર ભારત જગ જયો, સહુ દેશમાં શિરોમણિ અધ્યાત્મ ગુરૂપદને લા; બહુ બ્રહ્મજ્ઞાની યોગીએ તીર્થકરોથી થોભતો, સહકાર ભારત સાત્વિકી શકિતવડે જગ ભલે. જેને રહ્યા તવ છાંયમાં નિજ ધર્મ કર્મ અલંકર્યા, મહેમદેન હિંદુ પારસી પ્રીતિ સ્વશકયા પરિવર્યા; સહકાર ભારત પદક જે ભૃગેસમા નિજ ગુણ વર્યા, સહકાર ભારતવાસીઓ સત્યાદિ ગુણ ગણથી ભર્યા. હસ્તે પરસ્પર મેળવી હશે પરસ્પર મેળવી, વિવાદિ શકિત મેળવી અનુભવ પરસ્પર ભેળવી; કરી એક્સ ભારતવાસીઓ સહકાર ભારત ઉઝ, પ્રગતિ તણું કાર્યો કરી કયારે ન કેને દૂહો. સહકાર ભારત સર્વ દેશને સહાયી થઈ પડે, પરમાર્થ કહેણ રહેણથી ઉપકારી જગ થાશે વડે, સહકાર ભારત ધન્ય તવ અગા પ્રદેશો ગુણમયી, અધ્યાત્મ વિદ્યા યોગથી તવ ઉન્નતિ વેગે વહી. ૧૧૪૩ ૧૧૪૪ ૧૧૪૫ ૧૧૪૬ For Private And Personal Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ભારતરૂપ સહકાર. ( ૧૨૦ ) ભારત મહા સહકારને પ્રતિપક્ષીઓથી રક્ષવા, છેલ્લે નહીં ભેદો નહીં કયારે ન તેહ ઉપેક્ષવે; અંગા ઉપાંગ ખીલવવા કાટિ ઉપાયે કેળા, સહુ જાતનાં બળ એકઠાં કરીને જ તેમાં ભેળવે. જેના તળે આશ્રય ગ્રહી જીવે! વિલાસે બહુ કરી, ક્રીડા કરી બહુ જાતની જેના કહાવે છે વળી; દ્રાહી અનેા ના તેહના સ્વાર્પણુ તથે સહુ કરી, નિજ ધર્મ એવા જાણીને તેને ન કયારે પરિહરા. જેના રહીને આશ્રયે જીવન ગુજારા સુખવિષે, તેનાં ન મૂળ ઉખેડશા એવું પ્રમેધા મહીવિષે; સહુ ક્ષુદ્ર ભેદ ભૂલીને એકકા કરી સ્વાર્પણું કરી, સહકાર મહાભારતતણી સેવા કરે! જો ધરી. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir સહકાર ભારત સ્કંધને પાડે! ન જાદા મત કરી, શુભ ઐકયરસ વહેતા રહે સર્વાંગ શક્તિયા ભરી; અગાઉપાંગો એવાં ત્યાં શક્તિયે સહુ ઉલ્લસે, સહુ દેશધમ શર્માણ સહકાર ભારતતા દસે. ભારત મહા સહકારના ઉચ્છેદ થાતા જેથકી, તે ધર્મ વા ધર્મો નહીં સિદ્ધાંત એ જાણા વકી; સહકાર ભારત સના માટે અને તે સર્વના, અભિમાની એવા જે બન્યા નહિ દાષ તેને ગર્વેતા. બ્રિટીશ મહા સામ્રાજ્યથી સહકાર ભારત ક્ષેમ છે, બ્રિટીશ મહા સામ્રાજ્યપર તેથી પ્રભુની વ્હેમ છે; સહકાર ભારત સેવા સહુ જાતિના લોકો ખતા, સહકાર ભારત ઉન્નતિકારક ઉપાયે સહુ ભણેા. સહકાર ભારત પ્રેમમાં સહુ ધર્મનાં રક્ષણ રહ્યાં, સહકાર ભારત પ્રેમવણુ મડદાસમાં માનવ કહ્યાં; ભારત મહા સહકારના પોષક અને નર નારી, તૃપ્રેમવણુ સમજો અરે નિજ જન્મ મિથ્યા હારિયા, For Private And Personal Use Only ૧૬૪૭ ૧૧૪૮ ૧૧૪૯ ૧૧૫૦ ૧૧૫૧ ૧૧૫૨ ૧૧૫૩ Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ૧૧૫૪ ( ૧૨૧ ) પિ હદયના પ્રેમથી સહકાર ભારતને સદા, વિદ્યા ધનાદિ શક્તિથી શોભાવશે તેને મુદા; તમ સ્વાર્પણ ભાવવણ નહિ જીવતા નિજને ગણે, બ્રિટીશ મહા સામ્રાજ્યની ભક્તિતણું ગાને ભાણો. સહકાર ભારત સ્વાર્પણે મૃત્યુ ન મનમાં લાવવું, સહુને ગણી નિજ આત્મસમ પરમાર્થ જીવન ભાવવું; સહકાર શીતલ છાંયથી તાપ નિવારી ઉભવ્યા, સહકાર હારી વ્યક્તિએ ઉત્સવ ગુણેના ઉઝવ્યા. તવ સાત્વિક શક્તિ ભલી ઉપકાર કરતી સર્વને, સહુ દેશ ઉપકારી થતે તે પણ વહે ના ગર્વને; સહકાર ભારત સર્વતઃ શક્તિ ભર્યો છે સર્વદા, અધ્યાત્મ શક્તિ બીજકે ધારી રહે છે તું સદા. અંગે ઉપાંગે રેમ રમે શકિત નવલી વાધતી, એ શકિત સહુ લેકનાં પરમાર્થ કાર્યો સાધતી; ભારત સ્વરૂપી આશ્ર પર શુભ ધર્મ કેયલ ટહૂકતી, આનંદ ક્રીડા દાખવી આનન્દમોઝે સૂતી. ૧૧૫૫ ૧૧૫૬ ૧૧૫૭ આ ચારી, ૧૧૫૮ સહકાર કર્તવ્ય ભલાં આદર્શ જીવન ગુણ ભર્યો, અને ઉપાંગે નવનવારૂપે મઝાનાં અવતર્યા; આદગી જગજ ઉપકારીમાંહિ શિરોમણિ, અવતાર હારે ધન્ય છે પરમાર્થ જીવનતા ઘણી ઉષ્ણુર્તિમાં સહકારના અમૃત ફળે તાપે ટળે, ચિન્તા વિનાશક સુખ ભર્યું જીવન ખરું તુજથી મળે અધ્યાત્મ જ્ઞાને આત્મમાં વ્યવહારમાં બાહ્ય રહ્યા, નિજ વૃત્તિ ભેદે નવ નવા આકારથી એમ સસ્ત. આ વિશ્વમાં ગુણદષ્ટિએ ગુણ શિક્ષણ લેવાવિષે, સ્તવના સકલની સધટે પ્રભુતા ગુણોની જ્યાં દિસે; ગુણ ગ્રહણ કરવા કારણે ઉપયોગ સારે ઘળને, ગુણ શિક્ષણ ઉપગ છે ઝેરી દુમેના મૂળને ૧૫૮ ૧૦ For Private And Personal Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૧૧૬૧ ૧૧૬૨ ૧૧૬૩ (૧૨) નય દૃષ્ટિ-ગુણ દૃષ્ટિ ગુણરાગ દષ્ટિ એહવી ત્યાં સર્વમાં ગુણગણ દિસે, ગુણુ દષ્ટિએ આત્મિક ગુણ આવિરૂદશાએ ઉલસે; વિધિની નય દષ્ટિએ સાપેક્ષ ભાવે સત્ય છે, ઉપયોગિતા જે દૃષ્ટિની તેનું જ ત્યાંય મહત્વ છે. જેને જ જે ઉપગિની દ્રષ્ટિ અહો વ્યવહારમાં, તેને મહત્તા તેહની તેને વહે આચારમાં; ત્યાં દેષ નહીં સાપેક્ષ દૃષ્ટિ ધર્મ કર્મ સમાચર, કમેં વિચારે ભેદ પણ નહીં દોષ જગમાં વ્યવહરે. નય દષ્ટિ એવી ઘણી ઉપદેશ તેને જે કરે, સાપેક્ષ ભાવે તે અહે ગીતાર્થ પઢી અનુસરે, ગીતાર્થ ને સહુવાતને ઉપદેશ દેવા સંધ, વિવેક કારણ શિક્ષણ આપે જ શંકા સહુ મટે. શંકા કરે ના જ્ઞાનીના ઉપદેશમાં ગુણને રહે, અજ્ઞાની નહિ સમજે કહ્યું તે બ્રાન્તિમાં ભૂલે અહે; અજ્ઞાની પશુ સારીખ આશય ન જાણે જ્ઞાનિના, ગુરુ ગમ અને વિશ્વાસ વણ જાણે ન આશય વાણીના. ૧૪ સહકાર શિક્ષણ કાભ્યને ઉપદેશ લાયક જન પ્રતિ, ગુણ રાગીઓના હેત છે સવળું રહે જેની મતિ; સહકાર શિક્ષણ કાવ્યને વાચે સુણે ગુણદષ્ટિએ, સહુ જાતની પ્રગતિ કરી મહાલે પ્રભુની સૃષ્ટિએ. ૧૧૬૫ આમ્રવૃક્ષાદિની શાંતિ માટે પ્રભુ પ્રાર્થના. જય જય પ્રભુ સુખકર પરમ આનંદકર, જગ જમવંતા જિનરાજા, સર્વ શાંતિકર પરમપ્રભુ તું, સર્વ શક્તિમય ગુણતા. જય૦ ૧૧૬૬ બહુનામી પ્રભુ નિત્ય અનામી, અગમ અલખ મહિમા ભારી; For Private And Personal Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૧૦ ૧૧૬૭ ૧૦ ૧૧૬૮ જય૦ ૧૧૬૮ જય૦. ૧૧૭૦ (૧૩) સર્વ શકિત નિયંતા નિર્મલ; ભાયાપતિ મંગલકારી. પરમ.પ્રભુ પરમાતમ જગદીશ, અશરણુ શરણુ શુભ અવતારી; અલ્લા ખુદા રામ રહિમ વિભુ, વ્યાપક વ્યાપ્ય શુભ જયકારી. સાગરમાં સહુ નદીઓ પિઠે, સર્વ ધર્મ તુજમાં વહેં; અનંત નામ હારા ગુણ વાચક, મહાવીરમાં વર્તે શર્તે. હરિહર બ્રહ્મા પરમ બ્રહ્મ તું, સર્વ જ્યોતિને તું સ્વામી; સર્વ જીવોના રક્ષક જ્ઞાતા, ભેગી અભેગી નિષ્કામી. નામ રૂપમાં તિમય તું, ભાવતાં બ્રમણ્ ભાગે; તવ શકિતને સહુમાં ધ્યાવે, પૂજે શક્તિપણે જાગે. પુરૂષોત્તમ તું પુરૂષ પુરાણી, અરિહંત કેવલજ્ઞાની; તીર્થેશ્વર જ્યોતિર્મય જિનજી, રત્નત્રયી લક્ષ્મીદાની. સહુ જી સહકાર ગણીને, સહુનું રક્ષણ ઝટ કરજે, હૃદય પ્રાર્થના શુભ ઉદ્ગારે, જાણી દુઃબે સહુ હરજે રાજ પ્રજા સાધુ સંતમાં, પૂર્ણ શાંતિને ફેલવજે; પશુ પંખી માનવ જાતિમાં, આનન્દ હેલી રેલવજે. જય૦ ૧૧૭૧ જય૦ ૧૧૭૨ જય૦ ૧૧૭૩ જય ૧૧૭૪ For Private And Personal Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( ૧૨૪ ) સર્વ જીવે આત્મા સમ ગણવા, ખળ એવું દિલમાં ભરજે; સર્વ પાપની ક્ષમા કરીને, સર્વ જીવાને ઉદ્ધરજે. સાગર માત કરે કેમ બિન્દુ; જીવા તુજને શું ? જાણે; તા પશુ ચિતિ એમાં એક રસથી, સહજાનન્દ અનુભવ આણે. જ્ઞાનાનન્દી પરમ બ્રહ્મ તું, હું તુ' ભેદ નહીં ભાસે; તત્ત્વમસિ વાચાથી ન્યારી, સ્વયં સ્વયંને પરકાશે. સદસત્ જ્ઞાતાનેય સ્વરૂપી, નિરાકાર ને સાકારી; પૂર્ણ જ્ઞાન વણુ દોષ પ્રકટતા, મારી દે સહુ હિતકારી, ઉત્પત્તિ લય સહુ પર્યાયા, તુજમાં સ્થિરતા પદ ધારી; ગુણુ પાઁયા તે સહુ દ્રવ્યેા, તુજમાં સમાતાં એક તારી. એક અનેક સ્વરૂપી પરથી, વ્યક્તાવ્યુંકત કુશા હારી; આવિઃ તિરાભાવ અનંતા, સમય સમય વિલસે ભારી. નય ભંગાને સર્વ નિક્ષેપા, નિવિકલ્પથી છે ન્યારા; નિવિકલ્પ પરમાનદ પોતે, ભકતાના છે. આધારા. તર્ક વિતર્ક વાદ વિવાદે, કાઈ ન પામે તવ પારા; For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir જય૦ ૧૧૭૫ જય૦ ૧૧૭૬ જય૦ ૧૧૭૭ જય૦ ૧૧૭૮ જય૦ ૧૧૦૯ ૫૦ ૧૭૮૦ જય૦ ૧૧૮૧ Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir જય૦ ૧૧૨ જય૦ ૧૧૮૦ નિર્વિકલ્પ ભક્તિ રસ પ્રગટે, અનાર્ હવે ઉજિયારે. મનેત્તિ ગ્રહે ન તુજને, શક્તિ સદા અપરંપાર; સર્વ દશને દેખાડે કંઈ, મતિ જ્ઞાનાદિક આધારે. જગન્નાથ જગદીશ્વર સ્વામી, સિહબુદ્ધ અન્તર્યામી; હારી ગતિ તું જાણે પોતે, સેવક જાણે તુજ પામી તવ અનુકુળા મન ને કાયા પ્રવૃત્તિ-ભક્તિ થાશે; કમાગ એવે એ સ્વીકારે, બુદ્ધિસાગર સુખ પાશે. જય૦ ૧૧૮૪ જય ૧૧૮૫ ૧૧૮૬ ૧૧૮૭ આતિમ નિવેદન. ચોપાઈ ભાવે રચિયું શિક્ષણ કાવ્ય, ભવ્ય લોકને નિશદિન કાવ્ય; ભણે ગુણે તે મંગલ ભાલ, પામે ઋહિ પૂર્ણ વિશાલ. સજનને સહુ ગુણ દેખાય, દુજનને દોષ પેખાય; જ્યાં ત્યાં સગુણ દેખે ભવ્ય, કરવાં કર્મો સહુ કર્તવ્ય. જ્ઞાન ભક્તિ શ્રદ્ધા બળ વડે, છ ઉન્નત શિખરે ચહે; ઉદાર સત્યો ગ્રહવાં બેશ, કદાગ્રહ ના કરવા લેશ. ઉત્સર્ગ અપવાદ જ ધર્મ, સાપેક્ષાએ કરવાં કમ; આપત્કાલે આપદ્ ધર્મ, કર્મ કરતાં પ્રગતિ શમે. માટે જ્ઞાની અનુમતિ ગ્રહી, પ્રગતિ પળે જ વતી; પ્રગતિકારક ધર્મો સહુ, આદરણે ગુણ શિક્ષા કરું, નીતિ આદિક જે જે ધર્મ, તેનાં જે કાલે જે કર્મ અનાસક્તિથી કરીએ તેહ, કમાગીનાં લક્ષણ એહ. ૧૧૮૮ ૧૧૮૦ ૧૧૮૦ For Private And Personal Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૧૧૪૩ ૧૧૪ ૧૧૪૫ ૧૧૮૬ ૧૧૮૭ (૧૨) અનાસક્તિથી થાય ન બન્ધ, અનાસક્તિએ કોઇ ન અલ્પ, અનાસક્તિએ વેગ આરાધ, સ્વાધિકાર સર્વે સાધ. જ્ઞાન સહિત કર્મો જે કરે, અનાસક્તિએ શિવપદ વરે; સત્કર્મોને કરે ન ત્યાગ, જો હવે પ્રભુપદને સગ. તરતમ યોગે સારાં કર્મ, કરવાં માનવનો એ ધમ; ગુણ પ્રકટાવી મેગી બને, શિક્ષા દિલમાં ધારે જ. જ્ઞાન વિના નહીં યોગી કેઈ, જેશે જગમાં લેવું જોઈ; જ્ઞાન કર્મ બેથી છે મુક્તિ, સમજે જ્ઞાની એવી યુક્તિ. ઉપાસના સેવા શુભ ભક્તિ, કર્મગિની જેહ પ્રવૃત્તિ; અનાસક્ત જ્ઞાને છે સત્ય, કરશે સ્વાધિકારે કૃત્ય સર્વ શાસ્ત્રનો ભાખું સાર, સત્કર્મો કરશો નરનાર; છેડી તર્કો વાદવિવાદ, કર સત્કર્મો ત્યજી ઉન્માદ - સર્વ ધર્મમાં વર્તે સત્ય, સમજી કરશે સારાં કૃત્ય; અનેક નામે પ્રભુને ભજે, સત્યમ્ શિવપદને સજે. મુસલમાન હિંદુ ને જૈન, પારસી પ્રસ્તિ બદ્ધ અદીન; અનાસક્તિએ કરતા કર્મ, સામ્ય ભાવથી પામે શર્મ. જૈન ધર્મને એ ઉપદેશ, વીર પ્રભુને જગ સદા; વિર પ્રભુ શરણે સહુ તરે, નિર્મોહે શિવ પદને વરે. સ્વાધિકાર જેહ કરાય, સત્કર્મો તે કૃત્ય ગણાય; જ્ઞાનદષ્ટિએ ભેગી કરી, સત્કર્મો કરશો ગુણવરીકાવ્ય પ્રમાણે વર્તે જેહ, સન્નતિને પામે તેવ; એમાં નહિ સંદેહ લગાર, સમજે મનમાં નરને નાર, સર્વ ગને કર્યો સમાસ, ગુરૂગમથી સમજે મન ખાસ; સર્વ યોગને છે એ સાર, વર્તી પામે શિવ જયકાર, રાજા પ્રજા ધર્મ જાન હેત, કાવ્ય કર્યા છે સંકેત વાંચી સુણીને કરશે ધમ, પ્રગતિ પ્રદ લક્ષણ છે મમ, સેવા ધર્મ હૃદયમાં ધરી, ઉપદેશક શક્તિ ગુણધરી સ્વાધિકાર કા કર્યા, પ્રગતિકારક શિક્ષા ભય. ૧૧૮૮ ૧૧૮૦ ૧૨૦૦ | ૧૦૦૧ ૧૨૦૨ ૧૨૦૩ ૧૨૦૪ ૧૨૦૫ For Private And Personal Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૧૨૦ ૧૨૧૦ સાબરમતી ગુણ શિક્ષણ કાવ્ય, આમ્ર કાવ્ય તેવું છે. શ્રાવ્ય; કચ્યા પ્રમાણે વર્તે તેહ, મંગલમાલા પામે તેહ. ૧૨૬ દેષ ભૂલની કરશે માફ, સોશે મુજે મને સાફ ગુણ ગ્રાહક સજ્જન નરનાર, ગુણદષ્ટયા સંકલ અવતાર ૧૨૦૭ આશીર્વાદ. નાત જાત ધર્માદિક ભેદ, તેને ટાળી સઘળે ખેદ, કાવ્ય ભણીને ગુણને ગ્રહો, ધર્મ કચ્યા સહુ દિલમાં વહે. ૧૨૦૦ સત્ય સુધારા સર્વે ભજે, દષ્ટિ સાંકડી જલ્દી ત: સર્વ વાતમાં ચિત્ત ઉદાર, કરી પ્રવર્તે નર ને નાર. આમ્ર વૃક્ષ યાદી ગુણ ભણું, સહુની થાશે પ્રગતિ ઘણું. સેવા સહુની થાશે સદા, બુરૂ ન કોનું હશે કદા; સર્વ જીવોને પ્રભુની સહાય, હોશ ટળશો સહુ અન્યાય. સર્વે દે ટળશે દૂર, સહુમાં પ્રગટે પ્રેમ સબૂર. આધિ ઉપાધિ વ્યાધિ ટળ, સહુ જીવોને શાંતિ મળે. ૧૨૧૧ સત્યાનન્દી મેળા મળે, ઐકય ભાવમાં છ ભળે; સર્વ જાતિનાં દુઃખે ટળે, સહુની પ્રગતિ વેળા વળે. સગુણનું વોં સામ્રાજ્ય, અરસ્પરસને કરશો સાજ; અરસ્પર ઉપકારી બને, જ્ઞાની યોગી થા જને. ૧૨૧૩ સહુમાં દેખે બ્રહ્મ સ્વભાવ, ઉપકારક સહુ અને બનાવ; આશીર્વાદે દીધા ફળે, મનવાંછિત શુભ મેળામળે. ૧૨૧૪ જેવું લીધું તેવું દીધ, પરસ્પર ઉપકાર પ્રસિદ્ધ; ફર્જ થકી નહિ અધિકુ કીધ, અંતરું તેવું બાહિરૂ દીધ. ૧૨૧૫ ઓગણીશ ચુવેરની સાલ, ચૈત્ર સુદિ પચમી સુખકાર; પૂરૂં કાવ્ય કર્યું જયકાર, આંબા હેઠળ હિત કરનાર આમ્રવૃક્ષને પ્રતિ ઉપકાર, વા કાવ્ય કરીને સાર; પ્રતિ ઉપકાર કીધા વિના, જગમાં સજજન નહીં છે જના. ૧૨૧૭ પ્રતિ ઉપકા વાળે સહુ, આર્યોની શોભા છે બહુ; ભત ર દાની આચાર, ધર્મ કર્મને એ વ્યવહાર, ૧૨૧૨ ૧૨૧૬ ૧૨૧૮ For Private And Personal Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org IRC) દાહ આંબાવાડિયે પ્રેમથી, માસ રહી એ ભેશ; સહજાનન્દી અનુભબ્યા, નાડા સર્વે ક્લેશ, ચૈાગતાં અગા ભલાં, કીધાં તસ અસ; અનુભવ આવ્યા ચિત્તમાં, સડુનદધેલાસ. શશી ભાનુ ઉદિધ મહી, યાવત્ તાવત્ કાવ્ય: પ્રગતિકારક વિશ્વમાં, હાશા સતે શ્રાવ્ય. નૈમિસાગર ગુરૂવરા, રવિસાગર ગુરૂરાય; સુખસાગર દીક્ષા ગુરૂ, તપાગ, સુખદાય સાગરગચ્છે મુનિવરા, શાભે સન્તુ હંમેશ બુદ્ધિસાગર મુરિ શુભ, ભાખે છે. ઉપદેશ समाप्त. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only ૧૨૧૯ ૧૨૨૦ 1૨૨ R તપુર સ. અ ચૈત્ર સુદિ、 કર્દૂ શાન્તિઃ ૩ ૨૨૩ Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only