Book Title: Bhaktamar Stotra Ek Divya Drushti
Author(s): Divyaprabhashreeji
Publisher: Prakrit Bharti Academy
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010615/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - I IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII1111111111111THIRUIIIIIIiiiiill bhaktAmara stotra : eka divya dRSTi (maulika cintana pradhAna pravacana) IIII111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 - - Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - bhaktAmara stotra : eka divya dRSTi (mAlika cintana pradhAna pravacana) - pravacanakartI AcArya zrI Ananda RSijI ma0 kI AjJAnuyartinI sva0 mahAsatI ujjvala kumArI jI ma0 kI ziSyA sAdhvI DaoN0 divyaprabhAjI (ema0 e0, pI0 eca0 DI0) prakAzaka umarAvamala corar3iyA, jayapura prAkRta bhAratI akAdamI, jayapura Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atma-Ananda dIkSA-janma zatAbdI samAroha ke zubha upalakSya meM womwwwmwwwomammmmsssewom w vacanaH sAdhvI DaoN0 divyaprabhAjI pravacana-sthala : jayapura varSAvAsa san 1989 kAzana varSa : 1992 vi0 sa0 2049, prakAzaka : prAkRta bhAratI akAdamI eva umarAvamala corar3iyA adhyakSa : a0 bhA0 zve sthAnakavAsI jaina kAnphrensa (rAjasthAna saMbhAga) 13, takhte zAhI ror3a, javAharalAla neharU mArga, jayapura : phona . 561943 163704 prApti sthAna.- jaina pustaka mandira, bhAratI bhavana, caur3A rAstA, jayapura : mudraNa vyavasthA . premacanda jaina, prema ilaikTrika presa, 1/11, sAhitya kuMja, AgarA - 2 phoTo TAipa saiTiMga . divAkara TaiksaTogrAphiksa, aagraa| lAgata mAtra mUlya . 51.00 ru. ikyAvana rupyaa| Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - w Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa AcArya bhagavanta ke caraNo me jina zAsana ke zrutadhara / kalikAla ke prabhuvara | tumhAre caraNo me namaskAra kara lo isako tuma svIkAra / kyoMki tumhArA hI tumheM arpaNa hai tava AzISa kA savedana hai| pUjyavara ! socatI hU~ yaha mAnatuMga kA kIrtana hai yA tumhArA niketana hai| lagatA hai - tuma pratimUrti ho mAnatuga kI mere hRdaya AkAza taraga kI tumhArA kIrtana merA vatana hai tumhArA hI tumheM arpaNa hai| mere bhAvo ko svIkAra karo prabhu se merI manuhAra karo tumhArA AzISa nita-nUtana hai tumhArA hI tumheM, arpaNa hai| saca hI tuma mere jIvana ke varadAna ho isa kRti kI muskAna ho tumhArA Asana zAsana sanAtana hai tumhArA hI tumheM arpaNa hai| Atma- Ananda dIkSA - janma zatAbdI varSa ludhiyAnA (6) - sAdhvI divyA Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa bhakti paramparA meM AcArya mAnatugaracita bhaktAmara stotra kA eka viziSTatama sthAna hai| zatAbdiyoM se bhaktajanoM kA yaha kaNThAbharaNa rahA hai aura ve prAta kAla me smaraNIya stotroM me maMgala pATha karate A rahe hai| zvetAmbara evaM digambara paramparAo kI sImA se mukta yaha stotra sarvamAnya eva sammAnya hai / anta sAkSya pramANoM ke abhAva meM kavivara AcArya mAnatuMga va isa stotra kA samaya nizcita karanA saMbhava nahIM hai| zruti paramparA se kaI vidvAna inakA samaya pAlavI mahArAja bhoja kA samaya nirdhArita karate haiM, to kaI vihAna mahAkavi vANamaha ke samaya mahArAjA harSavardhana kA samaya mAnate hai tathA kaI vidvAna inakA samaya vikrama kI chaThI zatAbdI ke Asa-pAsa kA svIkRta karate haiN| udbhaTa vidvAna siddhArda gaNi (jinakA samaya dazavI zatAbdI nizcita hai) ne upadeza -mAlA TIkA "heyopAdeyA" meM bhaktAmara kA eka padya uddhRta kiyA hai, isame nizcita hai ki inakA mattA kAla navamI zatAbdI ke pazcAta kA to nahIM hai, isase pUrva kabhI bhI ho / paramparAgata dRSTi se stotra kI padya saMkhyAoM meM bhI antara hai| kucha vidvAna ar3atAlIsa padya mAnate haiM aura kucha cauvAlIma / aSTaprAtihA kI dRSTi se padma ar3atAlIsa hI hone caahie| stotra kI prasiddhi itanI rahI hai ki pramukha jJAna bhaMDAroM me kama se kama dasa se lekara pacAsa se bhI adhika hasta pratiyA~ prApta hotI hai| isakI svarNAkSarI eva sacitra pratiyA~ tathA kAvya-maMtra-yatra garbhita pratiyA bhI prApta hai| isakA vyApaka prasAra aura lekhako kA atyanta priya stotra se aneka manISiyoM ne isa para pracura mAtrA me saMskRta bhASA meM TIkAe~ aura jana bhASA meM vAlAvavodha likhe haiM jo nimna haiM 1 2 3 4 5 T bhaktAmara stotra TIkA " 22 27 "1 ?? "" "" "" "" 11 prakAzakIya "" " " 17 " guNaralasUri ( rasa 1426 ) kanakakuzala ( rasa 1632) amaraprabha-ri zAntisUri meghavijayopAdhyAya (18vI sadI) ralacandra Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 8. 9. 90. 11. 12 13 14. " ??? isa stotra kI camatkAra prasiddhi ko dhyAna me rakhakara kathA, caritra, mAhAtmya para bhI nimna lekhako kI kRtiyA~ prApta haiM - - 1 bhaktAmara stotra kathA bhaktAmara stotra TIkA 27 ?? 17 " 11 27 " " ?? ?? ?? "" "" ?? bhaktAmara stotra bAlAvabodha, merusundaropAdhyAya (16vIM sadI) bhaktAmara stotra bAlAvabodha, zubhavardhana gaNi lakSmIkIrti "" "" 2 bhaktAmara stotra caritra 3. bhaktAmara stotra pUjA 4 bhaktAmara stotra mAhAtmya 5. bhaktAmara stotra vratodyApana 6. 7 8 isa stotra ke anukaraNa para aneka diggaja kaviyo ne pracura parimANa me pAdapUrti stotra chAyA stavana bhI likhe haiM: jo nimna haiM. ?? ?? "" bhaktAmara stotra paMcAMga vidhi, samayasundaropAdhyAya (18vI sadI) indraratna gaNi candrakIrtisUri haritilaka gaNi kSemadeva # 1. nemi bhaktAmara stotra 2. RSabha bhaktAmara stotra 3 zAnti bhaktAmara stotra 4. pArzva bhaktAmara stotra 5. vIra bhaktAmara stotra 6 sarasvatI bhaktAmara stotra 7. bhaktAmara prANapriya kAvya 8 bhaktAmara pAda pUrti 9 bhaktAmara pAdapUrti stotra 10 11 bhaktAmara stotra chAyA stavana bhaktAmara stotra chAyA stavana brahmarAyamalla vizva- bhUSaNa zrIbhUSaNa zubhazIla jJAnabhUSaNa surendra kIrti somasena - - bhAvaprabhasUri samayasundaropAdhyAya lakSmIvimala vinayalAbha dharmavardhanopAdhyAya dharmasihasUri ratnasiha pa hIrAlAla mahA0 ma0 pa0 giradhara zarmA mAlliSeNa ratnamuni 1 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 danArasIdAsa, 40 marAja aura jAnadAna - MA: prApta hai| vartamAna samaya meM to isake hindI, gujarAtI, damA " eva gadhamaya anuvAda nikala cuka / ka gaTAmIna prastuta saskaraNa kA itihAsa isa stotra ke katipaya dainika pATI bharA jIra ArAmAnI ! avazya hai kintu isake gasya me anabhitarAmA jAnakArI prApta karane ke icchuka the aura gara mA marmajJa kI talAza meM the| vArtA ke daurAna zrImAnahisha a divyaprabhA jI ke gahana adhyayana kI jAtapAla ' vAlyakAla se hI bhaktAmara-pAThI, lArAdhina aura mAnaka A . anubhUti bhI inheM haiN| inake jIvana kA sadala mI yAyA ___ sayoga se varSa 1989 kA cArtumAsa avara - 30477* Agraha se sAyIcaryA ne ravivAra ko isa para prA . inake satraha (17) pravacana (e| pravacanoM ke AdhAra para '; isakA pustaka ke rUpa meM sampAdana kiyaa| ye pravacana vastuta divyAnabhAjI ma0 mA0 ... 1 2 1 citana meM gahagaI hai, anubhUti hai. aura bhakta padaya unki ! 25 mA paramparAgata arthoM para mbatatra citana prastuta karatApa kA prayala bhI kiyA hai| inakI pratipAdanalI me miiprmaadi| huA hai| pravacanoM ke sAtha hI jijJAsAparaka prazoM kA samAdhI diyA Moilo vistAra se diyA thaa| usakA prastutikaraNa TeparekaoNrDa kA AdhAra para bhI zAmita kumAra corar3iyA ne kiyA hai jo pariziSTa meM diyA gayA hai| __ isa amUlya upahAra ke lie hama cidupI mAyAglA paoN0 muktirabhAjI, gAyI io divyaprabhAjI, sAdhvI anupamAjI ke bhI atyanta AbhArI hai| isakA vyavasthita prArUpa taiyAra karane meM mahAmahopAdhyAya zrI vinaya sAgara jI kI sevAoM ko bhI dhiragRta nahI kiyA jA sktaa| zrI zAnti kumAra corar3iyA bhI sAdhuyAda ke pAtra haiN| prastuta pustaka prAkRta bhAratI ke puSpa-76 ke rUpa meM isa sayukta prakAzA ko prakAzita karate huye hameM hArdika prasannatA hai| Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka ko sakalita karane kI vizeSa preraNA eva Agraha zrI umarAvamalajI corar3iyA kA rahA, jisa kAraNa yaha sakalana prastuta ho sakA hai| pustaka ke sampAdana tathA mudraNa takanIka kI prastuti me zrI zrIcanda jI surANA eva zrI premacanda jI jaina, AgarA kA pUrNa yogadAna rahA hai| anta me hama AzA karate haiM ki bhaktAmara stotra-pAThI eva ArAdhako ke lie yaha pustaka atyanta upayogI siddha hogI aura gahana citana ke sAtha "bhaktAmara amara ho" kA mArga prazasta kregii| umarAvamala corar3iyA devendrarAja mehatA (adhyakSa) (saciva) ___ a bhA sthA jaina kAnphresa (rAjasthAna) prAkRta bhAratI akAdamI, jayapura , Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - -- - - - - / prAkathana - - MAM TITLJI jaina paramparA, bora eva dedAnna pa ni ..... : suprasiddha haiN| kintu yaha bhI bhakti ke myAga meM AyA 41 jada taka mAnava kA antaIdaya ravikoSa re apnAda ... " eva mAdhya ko kaise sparza kara manA na pApA ke .. .. 'zakrastava' (namotyuNa) Adi stora AnI hai." yAcanAmukta mAtra zraddhApradhAna stuniparaka cataditira.. ... mAnate haiM, tathApi usameM "Arogga bolilAma mA .2-1 1150 ".. mama disantu" ke kucha aza aise haiM, jinameM gakAra gatimA . . lage haiN| uttarakAlIna jaina sAhinya to makA aura niSkAra itanA virATa rUpa le letA hai ki usakA mAriyika vidyAdhara TET jaina stotra sAhitya me Acarya zrI bhadrabAhu myAgI mAga dina uvamAnA spaSTa hI roga, duHkha eva durgati Adi kI mukti kI bhAvarA ke lie kATITT! isI dhArA meM nAmollekhapUrvaka tIrthaMkaroM kI bhakti ke okalAna Age calakara AcArya siddhasena, AcArya samantabhadra eva AcArya gandra : bhakti-racanAe~ dArzanikatA ko sparza karatI huI agragara hotI hai.jo Aja HTTE Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gauravAnubhUti kI hetutA me sarvatobhAvena stutya haiN| jaina stotramAlA me stotro ke jo vividha rUpa upasthita haiM, uname bhaktAmara stotra kAphI mahattA prApta stotra hai| usake sabadha me aneka camatkAra pradhAna gAthAe~ jaina samAja me supracalita haiM, jo bhaktAmara stotra ke prati tarkAtIta zraddhA kA adbhuta rUpa lie hue haiN| yahI hetu hai, hajAro bhakta pratidina bhaktAmara stotra kA pATha karate haiN| aneka mahAnubhAva to aise haiM ki prAta kAla bhaktAmara stotra kA pATha kiye binA atyanta pipAsita eva bubhukSita sthiti me bhI mukha me jala kI eka bUda eva anna kA eka kaNa bhI nahI DAlate haiN| yaha bhaktAmara ke prati zraddhA kA hI supariNAma hai ki usake aneka saskaraNa aneka rUpo me prakAzita ho rahe haiN| pratyeka prakAzana kI mahattA eva guNavattA apanI eka viziSTatA rakhatI hai| ataH hama yahA zraddhAsnigdha bhakto dvArA sapAdita eva prakAzita una saskaraNo me acche-bure kI koI kalpanA nahI karate haiN| bhakta dvArA apane ArAdhya prabhu ke guNo ke sagAna ke rUpa me anuguMjita hue stotro ke prakAzanoM meM acche-bure ke vikalpa ho bhI kaise sakate haiN| prastuta se yahA DaoN sAdhvIratna zrI divyaprabhAjI dvArA paribhASita eva sampAdita bhaktAmara stotra ke sabadha me kucha paMktiyA~ upasthita kara rahA huuN| yaha saskaraNa apanI eka mahatI viziSTatA rakhatA hai| zrI divyaprabhAjI ne apanI pratibhA kA zlAghanIya upayoga karake bhaktAmara stotra ke zloko me antarnihita AdhyAtmika bhAvanA ko prasphuTita kiyA hai| zabda kA mahattva avazya hai kintu jaba taka zabda me nihita bhAvArtha eva paramArtha kI jyoti ko udbhAsita na kiyA jAe, taba taka bhaktahRdaya lokottara divya Aloka se Alokita nahI ho sakatA, jo ki AdhyAtmika zakti ke jAgaraNa ke hetu nitAnta Avazyaka hai| maiM netra-jyoti kI kSINatA ke kAraNa svaya paThana me azakta huuN| ata. prApta pustaka me se itastata' jo suna pAyA hU usa para se kaha sakatA hU~ ki zrI divyaprabhAjI vastuta divyaprabhA hai| bhaktAmara stotra ke paramArtha ko udghATita karane me unhoMne jo eka naI dizA kI ora prayANa kiyA hai, vaha antarhRdaya se zlAghanIya hai, samAdaraNIya hai| sabhava hai, abhidhAvAdI tarkazIla manISI sAdhvI zrI divyaprabhAjI kI kucha prakalpita dhAraNAo se sahamata na bhI ho tathApi itanA to kahanA hI hogA ki unakA yaha suprayAsa kathacit sAdhutAvAcya avazya hai| etadartha ve zatasahasraza sAdhuvAdAha haiN| AzA hI nahI vizvAsa hai stotrapriya bhaktajagata me bhaktAmara stotra kA yaha saskaraNa bhakta kI antazcetanA me antarnihita parAtpara paramacaitanya bhAva ko jAgRta karane meM apanA samucita yogadAna de skegaa| bhakta hRdaya kI zraddhA ko adhikAdhika uddIpta kara paayegaa| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maiM zrI divyaprabhAjI ke pati AgAMar anya aneka stotro ko bhI isI prakAra apane patibhA unakI racanA kA pravAha idhara-udhara kI japaru: nirantara gatizIla hotA rahe, yahI prabhucaraNo meri TO: . . ! ..... t ! -TIANE vIrAyatana rAjagRha, dihAra deva prabodhinI ekAdazI 1991 (421 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya 'bhaktAmara' zabda se Apa avazya paricita hoge lekina bhaktAmara ke rahasyo se Apa kitane paricita haiM isakA mujhe patA nahI aura na hI isakA patA hai ki isake pAribhASika artha se Apa kitane paricita haiN| kucha zabda do prakAra ke arthoM kI abhivyakti dete haiM- eka zAbdika artha, dUsarA pAribhASika arth| pAribhASika artha kA jJAna guru ke binA sahaja nahI hai / guru yA AcArya se jaba taka usakA jJAna nahI kiyA jAtA hai taba taka usakA rahasya anAvRta nahI hotA / do zabdo ke yoga se isa zabda kI racanA huI hai - bhkt+amr| isame bhakta aura amara zabda ke zAbdika aura rUr3higata artha to Apane kaI bAra sune yA par3he hoge / parantu, parama AdaraNIya sAdhvI DaoN0 divyaprabhAjI ne kisI vizeSa anugraha se ina zabdo ke pAribhASika eva pAramArthika artha prApta kiye haiN| bhakta yAne jIva- AtmA aura amara yAne ve jinakI kabhI mRtyu nahI hotI arthAt paramAtmA / bhaktAmara zabda kI isa vyAkhyA ko inhone stotra me yathAsthAna vyAkhyAyita kara hameM vAstavikatA se paricita karAyA hai| itihAsa ke anusAra samaya, sthAna aura sthiti ke kAraNa arthoM kI paribhASAye badalatI rahI haiN| aise hI kucha kAraNa the jo bhaktAmara stotra kI maulika artha vivecanA paristhiti ke prabhAva me parivartita hotI rhii| deza aura kAla ke prabhAva meM zabdArthoM ne karavaTa badalI aura hama jaina pAribhASika zabdAvali se kaI gunA dUra nikala gaye / jaise sAmAnyata' suraguru zabda kA vRhaspati artha jaina paraparA ko kaise mAnya ho sakatA hai ? devatAo ke prakAro me inakA kahA~ sthAna hai ? kalpAta zabda kA yugAnta yA kAlaparivartana artha jaina artha- paraparA ke mApadaMDa meM kaise sahI mAnA jAegA? aise kaI zabda haiM jo mAtra vaidika paraparA kI mAnyatAo kI puSTi kA pramANa prastuta karate haiM / sAdhvI DaoN0 divyaprabhAjI apane pravacanoM me ina zabdoM ke jaina paraparAgata maulika artha prastuta kara eka rUr3higata mAnyatA kA vAstavika nirAkaraNa prastuta karatI hai / vRtti yA vyAkhyA ke anusAra inakI puSTi na bhI ho, parantu Agama se ye artha achUte nahI haiN| isa prakAra ina pravacano se samAja ko purAtana ke sAtha nUtana dizA kA Aloka milane kI sabhAvanA hai| vartamAna samAja kI jaina paribhASA kI jijJAsA ko isase kAphI puSTi milatI hai| samAja kI jijJAsA ko dekhate hue aura zrImAn umarAvamala jI sA corar3iyA ke vizeSa Agraha se mujhe isake sampAdana kA kAryabhAra saupA gyaa| lshq' Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadyapi bhaktAmara jaise mahAna stotra para diye gaye pravacano kA sampAdana merI jaisI alpajJA sAdhvI ke liye vikaTa avazya thA, parantu parama guruvaryA sAdhvI rala DaoN0 maktiprabhAjI ma0 sA0 kI pAvana preraNA bhare AzIrvAda se yaha kArya sahaja ho gyaa| isa prakAra isa grantha kI janmabhUmi jayapura hai| _aise to isa stotra ke sAtha eka itihAsa hI jur3A huA hai| anabhivyakta aisI eka vAstavikatA se Aja Apako anubhUta karAne ko maiM apanA kartavya samajhatI huuN| Apa yaha to jAnate haiM ki sAdhvI darzanaprabhAjI aura sAdhvI DaoN0 divyaprabhAjI kI maiM anujA huuN| inake pragatimAna kadama mere jIvana ke preraNAsrota bane hue haiN| sAdhvI DaoN0 divyaprabhAjI bacapana se hI bhakta hRdayA ke sAtha vairAgyavAsita bhI rahI haiN| inake janma ke samaya meM pitAzrI cImanabhAI ko inake dIkSA lene kA bhI saMketa mila cukA thaa| ___ aba dekhiye, bhaktAmara stotra kA inake jIvana ke sAtha kaise sambandha huaa| bAlyakAla se hI stotra kI preraNA kaise milatI rhii| dAdAjI ke yaha kahane para ki jo bhI pahale bhaktAmara kaNThAgra karegA use cA~dI kI DibbI aura cA~dI kI mAlA dI jaaegii| taba pUre parivAra ke karIba 10-12 baccoM meM inhoMne sarvaprathama mAtra 5 dina meM hI stotra yAda kara liyA thaa| taba inakI Ayu 7 varSa karIba thii| jahA~ taka mujhe yAda hai, ye askhalita stotra pATha karatI thiiN| mere sasArI pitAjI hI inake bhaktAmara stotra ke prathama guru rahe haiN| 9 varSa kI umra meM inhoMne apane pitAjI se stotra ke sAmAnya artha sIkhe the| usa samaya se pratidina isake sambandha meM kaI jijJAsApUrNa praznoM ko pUchatI rahatI thI, jinakA Aja ve svaya bahuta acchA samAdhAna detI haiN| . isake bAda karIba I0 san 1969 meM Apako mahAna vibhUti AtmArthI pUjya gurudeva mohanaRSijI ma0 sA0, Agama ratnAkara pUjya vinayaRSijI ma0 sA0 aura parama guruvaryA anugrahapUrNA sAdhvI rala ujjvalakumArI jI ma0 sA0 ke sAnnidhya me cAturmAsa kA suavasara prApta huaa| isa avasara para AtmArthI pUjya gurudeva dvArA stotra kI sAdhanA ke abhyAsa kI aura parama guruvaryA dvArA isake vaijJAnika anusadhAna kI preraNA milii| ina praraNAoM meM apanA patha darzana karatI huI Apa apane adhyayana kSetra meM Age bddh'ii| I0 san 1975 meM Apane 'arihata' kA anusadhAna prArabha kiyaa| logo kI dRSTi meM jo mahAnibadha thA, vaha Apake jIvana kA sAdhanAmaya abhyutthAna rhaa| kaI bAra isa khoja meM jaba ApakA kAma aTakatA thA taba Apako ajJAta preraNA milatI rahatI thii| isase manobala aura zraddhAbala barAbara dRr3ha hote gye| I0 sana 1980 meM bAlakezvara meM "Arehata nI AlakhANa" viSaya para Apake bar3e mArmika 17 pravacana hue the| isI varSa "dArzanika aura pajJAnika pariveza me "cattAri saraNa pavvajjAmi" ke viSaya se mAgalika para bhI Apake kucha preraNAspada pravacana hote rhe| pAcorA cAturmAsa ke pUrva hama pArolA nAmaka eka gA~va meM yAvahA~ eka bAra Apako bhaktAmara stotra kA pATha karate samaya gAthA 36 kA bhAva-pUrvaka Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smaraNa ho gayA thaa| paramAtmA ke caraNa darzana se Apa me eka vizeSa anubhUti paidA huii| taba se Apake jIvana kI dizA prakaTa huii| anAsakta bhAva, samarasatA, Atmadarzana Adi guNa Apa me AvirbhUta hue| yaha saba dekhate hue parama guruvaryA pUjya muktiprabhAjI ma0 sA0 ne cAturmAsa kAla me Apako isI stotra para pravacana karane kA Adeza diyaa| Apane usa Adeza ko jIvana kI magala abhyarthanA samajhakara svIkAra kiyA, jo Aja eka pravacana mAlA kI mAlA ke rUpa me Apake jIvana kA upahAra banane jA rahI hai| stotrakAra ne stotra ko bhI mAlA kahA hai, yaha usa mAlA kI banI pravacana mAlA hai| lIjie gale se lagAiye, hRdaya meM utAriye aura bhAgyazAlI bniye| -sAdhvI anupamA Los Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhAzaMsA jaina dharma ke cAro sampradAyo dvArA mAnya 'bhaktAmara stotra' AcArya mAnatuga sUri kA eka advitIya eva camatkRta stotra hai| bhakti kA mahattva to bhakta-hRdaya hI samajha sakatA hai| apane iSTadeva ke samakSa hRdaya kholakara rakha dene vAle bhakta-kaviyo kI paraparA kI sUcI bahuta lambI hai| Azcarya kI bAta to yaha hai ki una bhakta-kaviyo ke hRdayastha bhAva jo stavana aura stotra rUpI jharane banakara baha nikale usame Aja bhI sAdhAraNa jana usI tanmayatA se bahane lagate haiN| AcArya mAnatuga sUri ke isa stotra se aneka bhakta-jIvAtmAo ke adhyAtmamArga prazasta hue haiN| isakA eka-eka zabda, vAkya aura zloka manastApa ko dUra karatA hai| isakA pratyeka padavinyAsa gUDha matra rahasyo se yukta hai| sabhI zloka bhinna-bhinna manoratho ko pUrNa karate haiN| jaina dharma me, vizeSataH mUrtipUjaka sampradAya me aneka stotra haiM, para zrI bhaktAmara stotra ke samakakSa kisI ko nahI rakhA jA sktaa| viduSI DaoN. sAdhvI zrImuktiprabhAjI kI preraNA se DA. sAdhvI zrI divyaprabhAjI ne unake jayapura cAturmAsa me isa mahAstotra ko apane pravacano ke dvArA isakI mahimA se jana-jana ko lAbhAnvita karane kA stutya prayAsa kiyA thaa| yaha aura bhI prasannatA kA viSaya hai ki aba ve pravacana granthastha hokara stotra mahimA meM aura abhivRddhi kreNge| pratyeka zloka kA sUkSma evaM sarala vivecana prazasanIya hai| nissadeha 'bhaktAmara stotra : eka divya dRSTi' se bhavyAtmAo ko divya dRSTi prApta hogii| vijaya indradinnasUri kA dharmalAbha (AcArya vijaya indradinna sUrijI mahArAja) 19-10-91 jayapura Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ READLINE maMgala-saMdeza jaina zAsana me sAdhviyo kI gauravazAlI paraparA rahI hai| bhagavAna mahAvIra ke samaya meM sAdhviyo kI sakhyA chattIsa hajAra thii| vartamAna me lagabhaga gyAraha hajAra sAdhviyA sAdhanA kara rahI haiN| bhautikatA-pradhAna yuga me itanI bar3I sakhyA me sAdhviyo dvArA kiyA jA rahA AdhyAtmika anuSThAna apane Apa me eka upalabdhi hai| sAdhanA ke tIna aga haiMdarzana, jJAna aura caaritr| ina tIno agoM kI puSTi hone se hI Atmopalabdhi kI dizA me gati sabhava hai| varSoM se merI AkAkSA thI ki jainazAsana me sAdhviyo kA kartRtva ujAgara ho| jJAna ke kSetra me unakI gati ho| jaina-sAhitya unake avadAna se garimA-maNDita ho| vigata do-tIna dazako me sAdhviyo ne isa kSetra meM prasthAna kiyA hai| unakI gati bhale hI manda ho, para yaha vikAsa kA zubha saMketa hai| DaoN sAdhvI divyaprabhAjI ne AcArya mAnatuga dvArA racita bhaktAmara stotra ko AdhAra banAkara vyAkhyAna die| bhaktAmara stotra jaina-paraparA me prasiddha to hai hI, isake prati pragAr3ha AsthA hai| zraddhA ke sAtha stotra kA pATha nizcita rUpa se zreyaskara hotA hai| sAdhvI dvArA isa sadarbha me die gae vyAkhyAna zraddhAlujano kI AsthA ko puSTa Alambana dege, aisA vizvAsa AcArya tulasI jaina vizva bhAratI, lADanU 341 306 (rAjasthAna) 15 akTUbara 1991 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakti aura zakti kA samanvita prabhAva bhaktAmara stotra ke pratyeka padya me arihanta AdinAtha ke prati AcArya mAnatuga kI asIma Atma zraddhA vyakta ho rahI hai| unakI amita Atmazakti se sphurita prabala bhAvanA dvArA ver3iyA~ tathA tAle TUTane kA adbhuta camatkAra jana mAnasa ko cakita kara rahA hai| ___ mahAsatI ujjvala kumArI jI kI ziSyA sAdhvI zrI divya prabhAjI dvArA kiye gae padyo ke vistRta vivecana me apUrva hArdika zraddhA bhakti eva divya Atma zakti pravAhita ho rahI hai| coraDiyA jI dvArA kiye gae prakAzana se bhaktAmara stotra ke paThana-pAThana kI pravRtti ko protsAhana milegA aura isase bhAvuka bhavyo kI bhavya bhAvanA bhI pravRddha hogii| a.pra. muni kanhaiyAlAla "kamala" Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AzIrvacana - kRti sadA AkRti kI prakRti hai| prakRti AkRti kI abhivyakti hai| abhivyakti anubhUti kI pratimUrti hai| pratimUrti saskRti banakara pravRttimaya hokara stuti bana jAtI hai| tava hRdaya se jo prakaTa hotA hai vaha stotra bana jAtA hai| bhaktAmara stotra eka aisA hI prakaTa stotra hai| bhaktipriyA sAdhvI divyA ne bhaktAmara stotra kI sAdhanA karake apanI mukta bhAvataragoM dvArA paramAtmA ke caraNo meM sahaja samarpaNa kiyA hai| yahI kAraNa hai ki use isame se paramArtha prApta huA hai| yaha paramArtha sRSTi kA varadAna bane isa hetu maiMne usake savedanazIla bhAvo ko pravacana kA rUpa dene kA Agraha rkhaa| mere isa Agraha ko Adeza mAnakara usane svIkAra kara liyaa| isa prakAra ye pravacana usake paramAtma-prema kI vaha anubhUta dhAraNA hai ki pravacana ko sunate samaya atardarzana aura paramAtmadarzana kA koI avasara avazya A jAtA hai| ___ saca kahU~ to ye pravacana hI nahI, jIvana darpaNa hai, isame apane Apa ko nihAra lo| ye to pAvana amRta hai, isakA madhura pAvana pAna kara lo| yaha hRdaya kI urmi kA jharanA hai| yadi pyAse ho to pAna kara lo yA phira cAhe snAna kara lo| ulajhane saba miTa jAegI eka amiTa kI yAda rhegii| namana arihanta ko karalo to nA koI phariyAda rhegii| AcArya mAnatuga kI yuga-yuga taka AvAja rhegii| divyA kI paramArtha bhAvanA sadA-sadA AbAda rhegii| -sAdhvI muktiprabhA Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - / viSaya - sUcI 1 bhaktAmara stotra kA paricaya 2. paramAtmA kA paricaya 3 AtmA kA paricaya 4. prabhu milana 5 vandhana 6 mukti-vodha 7. prArambha 8 bhAva-prabhAva 9 Azcarya 10 darzana 11 nirmANa 12 parivartana 13 prasannatA 14 svarUpa 112 127 15 vaibhava 16 pratIka 17 samarpaNa | pariziSTa 18 yAdo ke AIne me- (prazna uttara) 142 151 (22) Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - bhaktAmara stotra : eka divya dRSTi Page #23 -------------------------------------------------------------------------- Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (aham) // 1. bhaktAmara stotra kA paricaya | bhaktAmara stotra eka apUrva bhaktistotra hai| bhakti eka trimukhI prakriyA hai, jisake tIna kendravindu hai -1 bhakta 2 paramAtmA aura 3 bhkti| bhakta AtmA aura paramAtmA ke vIca sambandha jor3anevAlA prazasta bhAva bhakti hai| paramAtmA jaise bhAva "sva" me prakaTa karanA paramArtha bhakti hai| stotra me zabda ke dvArA savadha ko jor3A jAtA hai| sambandha ke dvArA "sva" ora "svIya" ko prakaTa kiyA jAtA hai| isa prakAra zabda-darzana ke dvArA sabadha-darzana aura savadha-darzana ke dvArA svarUpa-darzana kI zRkhalA (Process Theory) banatI hai| bhakti kA mArga sikhAyA nahI jAtA, utpanna hotA hai| bhakti se Ananda kI utpatti hotI he ora Ananda se karma kI nivRtti hotI hai| ata bhakti ke dvArA svatantra sattA se abheda hone para "sva-cetanA" kA vikAsa hotA hai| isa prakAra bhakti kI yaha eka sarala vyAkhyA hai ki "jo sahaja hai, parama hai, usakA anubhava karanA bhakti hai|" kriyA aura bhakti meM bahuta bar3A antara hai| kriyA phala se vAgha detI hai aura bhakti parama-svarUpa se milA detI hai| isa prakAra bhakti parama-milana kA mahAmantra hai| rAgadveSa se mukta kara vItarAgI banAnevAlA parama mantra hai| paramAtmA kI sarvocca bhAvanAo kI svIkRti kA mahAtatra hai aura "sva" ko "sva" meM vilIna karane vAlA yojanAmaya yatra hai| isa prakAra bhakti paramAtmA ke prati prema kA akhaNDa srota hai| lekina yahA korA bhAvanAtmaka prema (Senumental attachment) saphala nahI ho sakatA hai, yahA~ to cAhie vaijJAnika prema (Scienufic attachment) / __ aba hama dekhege-bhakti bhAvo se ota-prota apUrva bhaktAmara stotra kA mahatva, viziSTatA, sambandha, paribhASA aura sphltaa| aise dekhA jAe to "bhaktAmara stotra" zabda svaya hI paricaya kA eka mahatvapUrNa adhyAya hai| usakA paricaya karane kI apekSA usase paricita ho jAnA hI jIvana kA sAdhanAmaya prathama eva aMtima adhyAya hai| "bhaktAmara" yaha kitanA priya zabda hai| hamAre sAtha kaI vAra sAsArika rizto, savadho ke zabda-nAma jur3ate Aye haiM, para kabhI hamAre sAtha paramAtma zabda sayukta huA dekhA kyA? Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi "bhaktAmara" yaha eka aisA zabda hai jisame hama paramAtmA ke sAtha haiM yA aisA kaheM ki paramAtmA hamAre sAtha hai| bhakta yAne bhkt-aatmaa| "amara" zabda kA artha deva hotA hai aura dUsarA artha hotA hai mokSa, tIsarA artha hotA hai jo amara sthAna ko prApta kara cuke, ve prmaatmaa-siddh| kumAra thAvaccA kI jijJAsA "amara" zabda ko adhika spaSTa karatI hai| par3ausa me subaha janme bacce kA janma mahotsava sunakara thAvaccA kumAra apanI mAtA se prazna pUchatA hai kyA mere janma ke avasara para bhI isI prakAra mahotsava manAyA gayA thA? mAtA ke dvArA apane janmotsava para trikhaDAdhipati kRSNa ke Ane kI aura isase bhI bar3hakara sampUrNa dvArikA me janmotsava manAne kI bAte sunakara unhI vicAro me dina vyatIta karane vAlA thAvaccA DhalatI zAma me kucha aura hI dRzya dekha rahA hai aura vaha thA subaha janme usa bacce kI mRtyu kaa| isa dRzya ne kaI naye prazna ubhaare| maoN / krandana kyo? beTA | mRtyu ke kaarnn| maoN / mRtyu kyA hai? bettaa| sayoga kA viyoga me privrtn| maoN / lekina yaha kyo? vatsa / yaha to nisarga kA niyama hai, sanAtana satya hai| jisakA janma usakI mRtyu avazya hai| hajAro varSa pahale kI eka mAtA apane pyAre putra ko ina prazno kA uttara detI huI adhyAtma garbhita pUrA darzanazAstra par3hA rahI hai| thAvaccA ne kahA-lekina maaN| janmotsava to acchA lagatA hai| parantu yaha mRtyujanita rudana kitanA dukhamaya hai to kyA mai bhI marUgA aura yadi mai marA to kyA Apa saba aise hI rooge? mA isakA koI uttara na de paaii| utsuka thAvaccA kumAra paramAtmA neminAtha ke samavasaraNa me gaye vahA~ jAkara kahate haiM-'paramAtmA / kyA aisA koI upAya hai ki mRtyu na ho?' paramAtmA ne kahA-"hA hai, yadi janma na ho|" carama zarIrI ne puna puuchaa-"bhnte| yaha avasthA kaise sampAdita kI jAtI hai|" "vatsa! naye karmabandha ko roka kara aura purAne karma bandhana se mukta hokr|" "bhagavAn! yaha avasthA kaisI hotI hai?" devaanupriy| sarva karma-rahita "amara" avasthA hai yh| "amara" yAne vaha sthAna jahaoN jAne para matya nahI hotI athavA "amara" yAne vaha jA aba kabhI bhI maranevAlA nahI hai, kyoki maratA vaha hai jisakA janma hotA hai| jA Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmara stotra kA paricaya 3 deha-paryAya se hI sarvathA rahita he unakA to janma kyA aura mRtyu kyA? aise paramAtma bhAva ke sarvocca zikhara para pahu~ca kara jo kRtakRtya ho gaye, unake sAtha juDakara vaisA ho jAnA kitanA durUha hai| "bhaktAmara stotra" aisI parama sahajAvasthA taka pahuMcAne kA sampUrNa dAyitva apane Upara lekara saphala rahA hai| bhakta arthAt jIva-AtmA navatattvo me prathama tttv| "amara" yAne mokSa navatattvo me antima tttv| prathama tattva kI samApatti antima tattva me hai| AtmA sahaja muktAvasthA me paramAtmA ho jAtA hai yA paramAtmA kahalAtA hai| ata bhaktAmara yAne AtmA-paramAtmA kA milana, AtmA-paramAtmA kA darzana, AtmA-paramAtmA kA cintana aura anta me paramAtmadazA prApta karane kI sarvazreSTha saphala sAdhanA hai| yogIrAja Anadaghana prabhu ne "amara" zabda kI vyAkhyA karate hue kahA hai ava hama amara bhaye na mreNge| jA kAraNa mithyAta diyo taja, kyU~ kara deha dharege ava hama maryo anata vAra vina samajyo, ada sukha-dukha visreNge| "Anandaghana" prabhu nipaTa akSara do, nahI samare so mreNge| aba hama ina paktiyo me "amara" zabda kI vyAkhyA ora amara banane ke upAya batAye haiN| yaha stotra "bhaktAmara stotra" ke nAma se pahacAnA jAtA hai| isakA saphala kAraNa yahI hai ki isame paramAtmA ke anupama guNo kA aura vItarAgabhAva kA apUrva varNana prastuta hai| ina guNo ko aura vItarAgabhAva ko jo bhI bhakta utkRSTa bhAva se apane me prakaTa karatA hai vaha nizcita rUpa se ajara aura amara banatA hai| karmamukta hotA hai| bhakta ko amara banAne kA apAra sAmarthya isa stotra me hone se ise "bhaktAmara stotra" nAma se abhipreta kiyA gayA isa stotra ke racayitA mAnatugAcArya haiM, yaha stotra ke aMtima zloka se siddha hai| parantu, isake racanA-kAlAdi ke bAre me milane vAle abhiprAya anumAnajanya adhika hone se aspaSTa rahe haiN| itihAsa ke anusAra AcArya mAnatuga aneka hue haiN| ata isa stotra ke racayitA mAnatuga ke dAre me nirNaya lenA durUha hai| phira bhI adhika jAnakAriyo ke AdhAra para ghaTanAbhUmi dhArA-avantikA nagarI hai| 11vI sadI ke atakAla me bhArata para videzI AkramaNa A jAne se hamArI kaI mahatvapUrNa kRtiyA naSTa-bhraSTa ho gii| ata AcArya mAnatuga ke janma, dIkSA, jIvana yA dehavilaya ke bAre meM AdhArabhUta vizvasanIya jAnakArI aprApya rahI hai| Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi lokamukha se prasiddha kathA aisI hai ki eka bAra mAnatugAcArya dhArA-nagarI me pdhaare| usa samaya mantrI Adi unake darzana ko gaye the| rAjasabhA me unakI anupasthiti ne rAjA ko uttejita kara diyaa| unhone AcArya ko rAjasabhA me bulAne kA prayala kiyA parantu samAdhistha AcAryazrI ne isa prastAva kI upekSA kii| sevaka samAdhistha AcAryazrI ko usI avasthA me uThAkara rAjasabhA me lAte haiN| mauna kholane kA Agraha karate haiN| AcArya kI nizcalatA ko rAjA ne apanA apamAna mAnakara unheM lohe kI kIla vadha zRkhalAo me jakar3akara kaidakhAne me kaida kara diyaa| deha ke anitya aura AtmA ke nitya svarUpa tAna me sthita AcArya pUrA dina-rAta 12 bhAvanAo ke cintana me vyatIta karate haiN| AcArya paramAtmabhAva me lage bar3ha rahe the aura rAjA becainI me Age bar3ha rahA thaa| prabhAta kA vaha prathama prahara thaa| jaba AcArya zrI kI citana dhArA me utkRSTa zraddhA bhAva yukta bhaktibhAva utpanna huaa| vivAda kisI bhI viSaya kA rahA ho parantu sabhI sapradAyo kA sarvamAnya pratipAdana yahI hai ki vaha samaya dvandva kA thA aura AcAryazrI kI nizcalatA ko toDane kA vaha prayAsa thaa| parantu muni to muni hI the| unake mana me yaha sasAra to paramANuo kI rUpAntara kathA mAtra haiM, jinako dekhakara paramArtha kI yAda A jAya vahI to muni hai| sneha aura saujanya kI jIvanta pratimA hai| unake mana me na koI bheda hai, na koI kheda hai| pRthvI para rahate hue parama me vicarate haiN| avani me rahate hue avinAzI me ekatAra rahate haiN| yadyapi mahApuruSo ke jIvana kA mUlyAkana unake dehasAmarthya, dravya bhaNDAra yA rAjyasattA ke bahiraga sAdhano dvArA kabhI nahI AkA jaataa| unakI pahacAna to unake vipula Atma-samRddhi ke ataraga sAdhano se hI hotI hai| ___aise zrI mAnatugAcArya ne rAjA dvArA DalavAI lohe kI beDiyo ke bandhana me bandhana-bheda kI kalA siddha kI aura paramAtmA me ekarUpa hue| isa ekAgratA me abheda se nAda prakaTa huA, nAda se azrAvyadhvani udbhUta huI aura una viziSTa dhvani tarago se utpanna stotra se lohe kI ber3iyo ke bandhana ttuutte| eka-eka zloka kA sarjana hotA gayA aura eka-eka bar3I TUTatI gii| __ hame vicAra A sakate haiM ki AcArya ke zloka sarjana se lohe kI beDiyA~ kaise TUTa sakatI haiM ? kyA zabdo se lohe kI beDiyaoN kabhI TUTa sakatI haiM ? isa prazna kA sanasanAtA uttara Aja kA vijJAna detA hai ki hamArI AvAja 18 hajAra sAyakala para jAtI hai taba azrAvya ho jAtI hai| jaise azrAvya dhvani ko utpanna karAna vAle (Ultrasonicdnil) se saikaDa ke hajArave bhAga meM atighana mAnA jAne vAlA padArtha (hIrA) TUTa jAtA hai| yadi azrAvyadhvani se hIrA Ta sakatA hai to azrAvya zabda zakti sa lohe kI beDI kyoM nahI TUTa sakatI ? (Ultra Sound technology) kA yaha siddhAnta vijJAna ke kSetra me AzIrvAda rUpa bana gayA hai| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmara stotra kA paricaya 5 avyadhvani ke eka karor3a vIsa lAkha kapana dvArA khopar3I ko khole binA, khUna kI eka bU~da girAye binA, dimAga kA Operation hotA hai| pAnI aura sAbuna ke binA kapar3e dhoye jAte haiN| binA Refngerator ke dUdha aura phala tAje rakhe jAte haiM / Washington Times ke samAcAra ke anusAra amerikA kI Pensylvania University Hospital ke eka Professor Dr Johan Dely aura anya kucha tabIbio ne isa para anusadhAna zurU kiyA hai| unhone aisA siddha kiyA hai ki pAraparika churI kI apekSA Ultra Sonic churI se Operation sarala rahatA hai| yaha churI aura kucha nahI parantu isame dhvani kI sUkSmAtisUkSma laharo ko eka nizcita pravAha me taragita karate haiN| rogI ke yakRta me jisa sthala para kharAva gATha hotI hai usake Asa pAsa Ultra Sound ko calAne se acche kozo ko nukasAna pahu~cAye vinA zalya kriyA ho sakatI hai| sAmAnyata upayoga meM lI jAnevAlI churI kA sparza bhI yahA~ nahI hotA hai| DaoN jahona ke anusAra 25 hajAra DAlara kI kImata vAle yatra ke vikAsa se yakRta kI zalyakriyA nirvighna aura sarakSAtmaka ho gaI hai / dUsare vizvayuddha me bombara vimAna banAne vAle jarmana niSNAto ne dekhA ki kisI vizeSa kAraNa se vimAna ke talabhAga kA jaldI se nAza hotA hai / aneka khojo ke bAda patA calA ki bomba phekakara vimAna dUra calA jAtA hai, phira bhI visphoTa se AvAja kI zakti sapanna lahareM vimAna ke sAtha TakarAne se use nukasAna pahu~catA hai| rogI ko binA vehoza kie Lithotnpter bhI zaktisapanna dhvani saMketo dvArA patharI (Stone) tor3ane kA kAma karatI hai| rogI ko sIdhA sulAkara usake kamara ke nIce rakhI Highdrolic Tank me gurde (Kidney) para sIdhA prahAra hotA hai| isame rogI ko na to koI pIr3A hotI hai na kiraNotsarga kA koI bhaya rahatA hai| itanA hI nahI Stone tor3ane kI yaha sampUrNa prakriyA Lithotripter Monitonng Unity me Screen para dekha sakate haiN| ata vaijJAnika dRSTi se yaha mAna sakate haiM ki AcArya zrI ke aise apUrva sarjana se unake lohe kI ver3iyo ke vadhana TUTa gaye the| paramAtmA ke sAtha bhaktipUrNa ekalInatA meM unakA nijAtma svarUpa prakaTa huA thaa| phalata lohe kI ber3iyo ke sAtha paramArtha ko avaruddha karane vAlI unake karmoM kI zrRMkhalAye bhI TUTa rahI thiiN| aisA saba kucha mAna lene para bhI eka prazna hotA hai ki ina sabala kAraNoM se yaha stotra zreSTha avazya hai phira bhI isa zreSThatA ne hamame kyA parivartana kiyA ? lohe kI kyA, sUta ke dhAge kA bhI TUTane kI jahA zakyatA nahI he vahA~ darzana- mohanIya ko tor3akara paramArtha kI rahasyAtmaka abheda dharA para pahu~cane kI to AzA bhI kaise kI jAya ? sarjana kiyA muni ne, munA paramAtmA ne, lohe kI ber3iyA TUTI mAnatugAcArya kI, hame isa stotra se kyA lAbha? AcAryazrI ne isa stotra se hame kyA diyA ? ina prazno para jaba ma socatI hU~ taba nisarga kI ni sImatA me isa stotra kA nAmakaraNa mujhe eka cira sthAyI aura satulita samAdhAna prastuta karatA hai ki yahA~ kisI kI * Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 bhaktAmara stotra * eka divya dRSTi Monopoly nahI hai| saba kA samAnAdhikAra hai| "Pay the Price" mUlya cukAo, cIja tumhArI hI hai| "bhakta" aura "amara" ye do adbhuta zabda rakhakara AcAryazrI ne sampUrNa jaina darzana kA tAratamya prastuta kara diyA hai| Age "samyak praNamya" zabda rakhakara stavana aura namana kA sAmajasya prastuta kara stotra kI saphalatA kA upAya batAyA hai| prathama namaskAra kara phira stavana kruuNgaa| jahaoN namana hotA hai vahaoN stavana apane Apa hI ho jAtA hai| binA namana kA stavana adhUrA hai| hama stavana karate haiM parantu namana nahI karate haiN| namana dvArA paramAtmA ko die gae sammAna ke dAna se eka bahuta baDA pratidAna milatA hai| yaha pratidAna yAne zAzvata AtmA kA jJAna hotA hai| sva-svarUpa kA anAdikAla se rahA vismaraNa hI anata duHkha kA mUla hai, aura usakA smaraNa anata sukha kA bIja hai| ata namana kA phala akSaya hai| namana Atma-nivedana rUpa bhakti kA eka prakAra hai| namana dvArA bhakta kA paramAtmA ke sAtha tAtvika sabadha sthApita hotA hai| bhAva aura bhakti se DhalI huI palako vAlA jhukA huA mastaka namana hai aura sarva samarpaNa kA atima dAva stavana hai| isIlie Anadaghana mahAyogI kahate haiM-"kapaTa rahita thaI Atama arapaNA" / kapaTa chor3a do, ghamaDa chor3a do, dabha aura pAkhaDa bhI chor3a do| jaise ho vaise yathAvat paramAtmA ke sanmukha prastuta ho jAo, arpita ho jaao| unake caraNa pakar3a lo| unheM kaha do-tere sivA merA koI nahI hai| yaha hai-kapaTa rahita Atama arpnnaa| yahI hai saccA stvn| aise stavana se ber3iyA~ TUTatI haiM, anAdi kAla kA "sva" ko AvaraNa karane vAlA mithyAdarzana TUTatA hai, janama-janama ke pApa TUTate haiM aura vIrya prakaTa hotA hai| pragaTe hue vIrya se samasta viSaya-kaSAyo kA nAza hotA hai| vIryollAsa aura pariNAma kA abhiSeka karane kI amApa kSamatA bhaktAmara stotra me hai| aise satva sampanna pariNAma me sabake zreya kA svAbhAvika nAda sunAI detA hai| aisA azrAvyakoTi kA nAda samagra cittatatra kI kAryakSamatA me apUrvatA prakaTa karatA hai| ata jinhone sthalakAla ke bAhya svarUpa kI maryAdAo kA tyAga kara diyA, unheM puna sthala aura kAla ke loha pijara me parane kA nirarthaka prayAsa nahI karanA cAhie, kyoMki jA sasAra kI bhava-prapacamUlaka maryAdAo ko pAra kara gaye, ve sImAhIna bana gye| sImAeM jaba ni sIma tatvo me kho jAtI haiM, vahA~ hada kA visarjana hotA hai| jahaoN hada kA visarjana hotA ha vahA~ asIma kA sarjana hotA hai| jahaoN-jahaoN aura jaba-jaba aisA hogA, vahA~-vahA Ara taba-taba mAnatugAcArya kA janma hogA aura vahA~-vahA~ bhaktAmara stotra kA sarjana hogA Ara vahA~ lohe kI ber3iyA~ ttuutteNgii| isa prakAra bhaktAmara stotra bhakti ke pratyeka kSaNa me pratyeka bhakta ko sadA sarvadA svatatra mUlyAkana detA hai| cAhe vaha koI bhI sthala ho, cAhe vaha koI bhI kAla ho| yaha bAta nizcita hai ki bhaktAmara stotra kA paramArtha atyanta bhedapUrNa, sarvathA gupta aura avyakta hai| isake parama ko pragaTa karanA paramArtha hai| paramArtha milane para isake citana, Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmara stotra kA paricaya 7 manana aura dhyAna karane vAlo ko yaha stotra aSTa Rddhi, nava nidhi, aneka siddhi aura anta me anata avyAvAdha Atmika sukha ko dene vAlA hai| isakA gUDhArtha itanA ucca zikhara para pahuMcA huA hai ki yaha ajJAnI kI samajha me hI nahIM A sakatA hai| isa kAvya meM aneka matra haiN| isakA pratyeka caraNa, pada aura akSara camatkArI hai| __ vasatatilakA chada kA isame prayoga hai| chada yAne AlhAda, Anadajanaka ly| isake pratyeka zloka me cAra paMktiyA~ haiN| pratyeka paMkti meM pahalA, dUsarA, cauthA, AThavA, gyArahavA, terahavA aura caudahavA ye sAta akSara guru haiN| tIsarA, pA~cavaoN, chaThA, sAtavA, navavA, dazavA aura vArahavA ye sAta akSara laghu haiN| isa prakAra pratyeka paMkti meM kula 14 akSara haiM jo caudaha guNasthAnaka yA caudaha pUrva ke smRti-pratIka haiN| isa vyavasthA meM laghu akSara ke bAda sayuktAkSara, ho yA usake sAtha anusvAra yA visarga jur3e ho athavA vahA~ paMkti kI pUrNatA hotI ho vahA~ vaha laghu akSara bhI guru mAnA jAtA hai| stotra vaha he jisame stava aura stuti donoM ho| eka to paramAtmA ke guNo kA stavana karanA aura unakA stavana karate hue svayaM ke avaguNoM ko paramAtmA ke sAmane prakaTa kara paramAtmA ke guNoM ko AtmasAt karanA stuti hai| "uttarAdhyayana" ke 29veM adhyAya meM kahA hai - "thavadhuimagaleNa bhante / jIve ki jaNayai? thavathuimaMgaleNaM nANa-daMsaNa-carittadohilAbha jnnyi| nANa-dasaNa-caritta-vohilAbha sapanne ya NaM jIve antakiriya kappavimANovavattirga ArAhaNaM aaraahei| stavana aura stutirUpa magala se jJAna-darzana-cAritra rUpa bodhilAbha kI prApti hotI hai| jJAna-darzana-cAritra rUpa bodhilAbha se sapanna jIva sasAra kA ata kara nirvANa prApta karatA hai, yA kalpa vimAna me ArAdhanA karane vAlA hotA hai| isa stotra me zloka 1 aura 2 lakSya ko nizcaya se prApta karane kA dhyeya prakaTa kara jIvana kI mahAn sAdhanA kA rahasya prastuta karate haiN| tIsare zloka me paramAtmA ke sanmukha hone para sAdhaka ke lie anivArya sva-pahacAna kA dhyeya prastuta hai| 4 se 7 taka ke zloko me sAdhaka ko paramAtmA se apanA sambandha sthApita karane kI saphala kalA darzAyI hai| zloka 8 me sabaMdha sthApita hone ke bAda kI sAdhaka kI sthiti kA varNana hai| zloka 9 ko jinezvara kI ArAdhanA se samasta duritoM ko dUra karane ke sAmarthyavAlA datAyA hai| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmara stotra eka divya dRSTi zloka 10 se 37 taka me paramAtmA kA pratyakSIkaraNa arthAt paramAtmA sAmane hI ho, aisA paramabhAva prastuta hai| 8 zloka 38 se 47 taka me vividha bhaya, jo jIva kI Antarika kaSAyo ke pratIka haiM, unake nivAraNa ke upAya prastuta kiye haiN| zloka 48 me stotra karane kA phalitArtha atima dhyeya (mokSa) lakSmI kI prApti batAyA hai| Aja hama stotra se paricita hue haiN| stotra kA dhyeya paramAtmA kA paricaya denA aura hamArA apanA paricaya prakaTa karanA hai / ata hama ava paramAtmA kA paricaya karane kA prayatna kreNge| Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zloka 1-2 - O 2. paramAtmA kA paricaya Aja dUsare pravacana ke mAdhyama se hama paricaya ke dvitIya pariccheda ko anAvRta kreNge| ata Aja ke pravacana kA viSaya hai "paramAtmA kA pricy"| yadyapi paramAtmA kA paricaya hamArA apanA paricaya hai phira bhI yaha itanA gaharA hai, jisake vinA sArI sAdhanA adhUrI hai| kitane hI janma vIte hama aneka paricayo se juDate gaye, aneka paricayo se TUTate gaye, lekina hama kabhI nahI milA pAye, eka zAzvata nitya aura sthAyI paramAtma paricaya ko, kabhI nahIM juTA pAye paramAtma-savadha ko| ___ jo sampUrNa indriyAtIta haiM, sampUrNa dehAtIta haiM, samasta vAhya paryAyoM se jinakA sarvathA samvandha-viccheda ho cukA hai, unheM hamArI buddhi, zabda yA indriyo ke viSaya banAkara paricaya pAnA atyanta durUha hai isIlie AcArAga sUtra me kahA hai "savve sarA nniyttttti| takkA tattha Na vijjii| maI tatya Na gaahiyaa| oe appaiTThANasa kheynnnne| se Na dIhe, Na hasse, Na vaTTe, Na tase, Na cauraMse, Na primddle| Na kiNhe, na NIle, Na lohie, Na hAlide, Na sukkille| Na suTibhagadhe,Na durbhigndhe| Na tite, Na kaDue, Na kasAe, Na avile, Na mhure| Na kakkaDe,Na maue, Na gurue, Na lahue, Na sIe,Na uNhe, Na giddhe,Na lukkhe| Na kAu, Na rUhe, Na sNge| Na itthI, Na purise, Na aNNahA pariNe snnnne| uvamA Na vijje| asvI staa|" -AcA zu 1, a 5, udde 6, su 592-594 (parama-Atma-svarUpa kA varNana karane me) sada zabda lauTa Ate haiM, (jinako jAnane me koI tarka saphala) nahIM hotA hai| buddhi dvArA bhI agrAhya hai| (vaha atyanta) AbhA-(maya) hotA hai, vaha apratiSThAna (mokSa) maya hai, usakI (phevala) (jJAtA) (draSTA) avasthA hotI hai| (parama-AtmA) na var3A hai, na choTA hai, na gola hai, na trikoNa hai, na catuSkoNa hai, na parimaNDala hai| Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi na kAlA hai, na nIlA hai, na lAla hai, na pIlA hai aura na sapheda hai| (vaha) na sugandhamaya hai, na durgandhamaya hai| (vaha) na tIkhA hai, na kaDuvA hai, na kaSailA hai, na khaTTA hai, na mIThA hai| (vaha) na kaThora hai, na komala hai, na bhArI hai, na halakA hai, na ThaNDA hai, na garma hai, na / cikanA hai, na rUkhA hai| (vaha) na lezyAvAna hai, na utpanna honevAlA hai, usako kisI me Asakti nahIM hai| (vaha) na strI hai, na puruSa hai aura na isake atirikta (napusaka) hai| (vaha) jJAtA hai, saMjJA hai-(sarvata caitanyamaya hai|) (usake lie koI) tulanA nahI hai, (vaha) eka amUrtika sattA hai| ata paramAtmA ko pahacAnane ke lie, pAne ke lie hame apanI dehAtIta, indriyAtIta avasthA taka pahuMcanA hogaa| prArambha me kahA jA cukA hai ki stotra me "stavana" aura "stuti" dono hote haiN| "bhaktAmara stotra" isa vyAkhyA ko siddha karane meM bahuta adhika saphala rahA hai| prathama do zloko me paramAtmA kA paricaya hai| tIsare zloka me bhakta svaya kA paricaya detA hai| aura Age dono ke paricayo kI bheda-rekhA kA pUrNa virAma hai| abheda kI prayogazAlA me praveza hai| isa prakAra mokSa-mArga me pravRttamAna, parama vItarAga paramAtmA ke AzrayavAn aura hama sarva kI svarUpa prApti me parama preraNA rUpa mAnatugAcArya ke hRdaya me prabhAta ke prathama prahara me padhAre, parama svarUpa ko prApta, parama paritrAtA prmaatmaa| badhana kI vedanA vismRti me kho gii| smRtiloka me padhAre aadiishvrnaath| tAtvika sabadha kA prArabha huaa| Atmapradezo me nirmalatA A gii| anAhata nAda me stotra kA sarjana huaa| nAda azrAvyadhvani me udbhUta hotA gyaa| udbhUtatA bhASA me prakaTa huI bhaktAmara-praNatamauli-maNiprabhANAmudyotakaM dlit-paaptmo-vitaanm| samyak praNamya jinapAdayuga yugAdAvAlambana bhavajale patatA janAnAm // 1 // yasastutaH sklvaaddmytttvbodhaadudbhuut-buddhi-pttubhiHsurloknaathaiH| stotrairjagatritaya-cittaharairudAraiH, stoSye kilAhamapi ta prathama jinendram // 2 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA saricaya 33 parama tattva ke anusadhAna ne tane para hoMge bAte i samAdhAna isa zloka kA naranArya karatA hai prathama jinapAdayuga samyak praNanya, ahaM toye prathama samyak praNAma karake (phira bAda meM) ne bhI luti jina caraNo ne prathama nanaskAra karate haiN| ye carana yukta kaise haiM ? una paraphyumana ka svarUpa paricaya, varNana, viziSTatA, nahattva aura parimAna yahA~ prastuta hai 1 bhaktAmara praNatamAlimaNiprabhANAmudyotakam bhakta devo ke prakRSTa bhAva se nane hue nukuToM ke napiyoM kI kanti ke udyata (kAro) ko karane vAle, 2 dalitapApatamovitAnam pAparUpI tamas arthAt andhakAra ke vistAra ko, tanUha ko naSTa karane vAle, 3 bhavajale patatA janAnAm Alambanam sasAra rUpI sAgara ke arthAt jala ne paDe hue-girate hue nanuSyoM ke Alavana rUpa, AdhArabhUta / jina caraNoM meM namaskAra kara rahe haiM aura jinakI hama stuti karane jA rahe haiM, ve kauna haiM ? kaise haiM? sakalavAGmayatattvabodhAt udbhUtabuddhipaTubhi suralokanAtha jagattritayacittaharai udAre stotra yasastuta yugAdI s prathama jinendram kila ahaM api toppe samasta zAstroM ke tattvajJAna se utpanna huI buddhi se catura- aise devendro dvArA tIno jagat ke citta ko haraNa karane vAle aise - utkRSTa gabhIra arthavAle stotro - stavanoM ke dvArA jo samyak stavana ke pAtra haiM, yuga kI Adi me una prathama tIrthaMkara kI nizcaya se maiM bhI stuti karUMgA Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi ava hama eka-eka zabda kA kholakara use samajhane kA prayAsa kare1 bhakta-Atmika samyak pariNati bhakti kI jAnI hai| romI bhakti jimake hRdaya me ho vaha bhakta hai| isIlie kahate haiM "bhatibhara niTabhareNa hiaya" 2 amara-isa zabda ke yahA~ cAra artha hote haiM 1 jisako mRtyu na ho ve arthAt prmaatmaa| inakA mamyak smaraNa, Alavana grahaNa, praNamana Ara uga pada kI uplbdhi| 2 jo inake prati zraddhAbhAvo ko prakaTa kara svaya meM vItarAgabhAvo ko ubhAratA hai vaha svaya agara aise parama pada ko prApta hotA hai| 3 amara-ime yadi avasthA kA dyotaka mAne to yaha nirvANa yA mokSa tatva kA pratIka hai| 4 sAmAnya me yaha deva pada kA dyotaka hai| 3 praNatamoli-moli-mukuTa-jo mastaka para dhAraNa kiyA jAtA hai| praNata yAne prakarpa bhAva se jhukA huaa| sAdhaka kA mastaka jhukA huA hai| 4 maNiprabhA-yaha hamAre nAbhi me sthita maNipUra cakra kA pratIka hai| jise sAdhanA meM vaDA mahatvapUrNa mAnA gayA hai| 5 pAdayuga-pAda yAne caraNa ora yuga yAne juDA huaa| isa prakAra isame mastaka se lekara caraNa taka kI eka gupta mahAsAdhanA kA saketa hai| jisake mAdhyama se sAdhaka apanI UrjA ko prakaTa kara ananta karmoM kA kSaya kara sakatA hai| aura unake (karmoM ke) prabhAva se prakaTa lohe kI veDiyo ke bandhana bhI isa sAdhanA se sahaja TUTa sakate haiN| hamArI cetanA paira se lekara mastiSka taka savedanazIla hai| isI kAraNa DaoNkTara savedanA kA parIkSaNa paira me pIna (pim) lagAkara karate haiN| hama namaskAra kareMge to kahA~ karege ? mAthe para kyA? nahI | caraNo me caraNo me kyo karate haiM kabhI Apane socA hai kyA? aura jhukAyA kyA jAtA hai ? mastaka hamAre hAtha aura pairo me se vidyutakaNa (Electron) paidA hote haiN| sAdhanA ke samaya hama meM se UrjA paidA hotI hai lekina dono pairo ko jamIna se sIdhA sparza kara rakhate haiM to sArI UrjA dharatI meM -- pA jAtI hai| bijalI jaba giratI hai to jamIna me samA jAtI hai| isI prakAra yaha UrjA bhI * meM samA jAtI hai| kAyotsarga mudrA UrjA ko zarIra me samA dene kI vizeSa mudrA hai e isakA mahatva rahA hai| padmAsana me baiThakara vAhinA hAtha nIce dAhinA hAtha Upara rakhakara golAI me hatheliyo ko jamAne se UrjA aguliyo aura agUTho ke mAdhyama se Flow hotI hai| mastaka isa UrjA ko apane me Absorb karatA hai, sampAdita karatA hai| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAtmA kA paricaya 13 isIlie mahApuruSoM ke caraNo me jhukane se unakI dehaparyAya se nikalatI viziSTa UrjA ko namA karane vAlA apane mastaka se inheM dhAraNa karatA hai| AzIrvAda bhI hAtho se diyA jAtA hai kyoki UrjA vahA~ se nikalatI hai| yaha sArI AbhA AzIrvAda ke dvArA mastaka me pravAhita kI jAtI h| sira se paira taka vistRta zarIra me 600 arava kozikAe~ haiN| 7 hajAra 200 zigae~,70 hajAra mAila vistAra me vyApta haiN| sAta cakra hai| ATha granthiyA haiN| AcArAga sUtra ke zrutaskandhI adhyayana 1 ke uddezaka 2 me jIva kI savedanA ke 32 aga vatAye haiN| isakA krama bhI para se lekara sira taka diyA hai| jaise-1 paira,2 Takhane, 3 jaghA, 4 ghuTane, 5 urU, 6 kaTi, 7 nAbhi, 8 udara, 9 pArzva-pasAla, 10 pITha, 11 chAtI, 12 hRdaya, 13 mtana, 14 kandhe, 15 bhujA, 16 hAtha, 17 agulI, 18 kha. 19 grIvA (gardana), 20 TuDDI, 21 hoTha, 22 daoNta, 23 jIbha, 24 tAlu, 25 galA, 26 kapola, 27 kAna, 28 nAka, 29 oNsa, 30 bhoha, 31 lalATa, 32 shir| rakSAkavaca stotra jina pajara me sira se paira taka 24 mukhya savedanA-sthAno me 24 tIrthakarA kI pratiSTA kara UrjA ko taragita aura pravAhita karane kI mAdhanA darzAyI hai| yahI sAdhatA parikramA "mAlimaNiprabhANAm-pAdayuga" pada me nihita hai| paramArtha kI dUsarI dRSTi se dekhane para1 bhaktAmarapraNatAlimaNiprabhANAmudyotakam-yaha pada paramAtmA ke anata pUjAtizaya kA dyotaka hai| 2 dalitapApatamovitAnam-yaha pada apAyApagamAtizaya kI ora saMketa karatA hai| 3 bhavajale patatA janAnAm Alambanam-yaha pada jJAnAtizaya kA sUcaka hai| jIva to abhI karmoM se AvRta hone se ajJAnI he ata paramAtmA ke jJAna kA Alavana grahaNa karatA hai| 4 sakalavAGmaya tattvavodhAt-yaha pada dvAdazAgI kA pratIka hai| Ara dvAdazAgI paramAtmA ke tripadIrUpa vacanAtizaya se prakaTa hotI hai| isakA tIsarA paramArya ha-'praNata" zabda kA artha hai prakarSabhAva me nmskRt| tAtparya se yaha umaskAra mahAmantra se garbhita hai| 1 "yugAdA-prathama jinendram"-yaha pada zabdo se paramAtmA RSabhadeva kI 'arihata" payAya kA svarUpa prastuta karatA hai| ata 'praNata" zabda "namo arihatANa" natra se garbhita hai| 2 vartamAna ne ya paramAtmA siddha svarUpa hai" aura "amara" pada paramAtmA ke nipANa kalyANa ke dAda kI dhinivAlA hai ata "praNata" zabda "namo sikhApa" kA ghetaka hai| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi 3 ahaM stoSye-zabda me nihita "mai" stuti karane vAlA ke abhivAcaka AcArya zrI mAnatuga svaya usa kAla ke itihAsa prasiddha AcArya hai| vartamAna me hama unase abheda kara stotra caitanya jagAte haiM ata "praNata" zabda me "namo AyariyANa" nihita hai| 4-5 AcArya me upAdhyAya aura sAdhu ke sahaja guNa nihita hote haiM ata isI se "namo uvajjhAyANa" aura "namo loe savvasAhUNa" ye do matra nihita haiN| paramArtha se cauthA rahasya hai-isame nihita navatattvAtmaka vishlessnn| bhakta jIva hai prathama tttv| usakA pratipakSI tattva ajIva hai| jaba taka jIva amara yAne mokSa pada ko nahI prApta karatA hai taba taka karma-pudgala-ajIva se satata sabadhita rahatA hai| "samyak praNamya" zabda puNya kA dyotaka hai, kyoki puNya ke nava prakAro me sarvazreSTha sarvathA mahattvapUrNa namaskAra puNya hai| "dalita pApatamo vitAnam" pada pApatatva kA dyotaka jIvAjIva kI pArasparika krIDA-rati se jIva me ajIva kA Anava hotA hai| 'samyak praNamya jinapAdayuga"-pada jIva ke isa bhautika khela ko bada karane rUpa savara tattva kI ora igita karatA hai| samasta pApakarmoM ko "dalita" karanA apane Apa me "nirjarA tattva" haiN| jIva-ajIva kA paraspara sAyogika sabadha "badhatattva' hai| "amara" pada atima "mokSatattva" kA pratIka hai| pAcave rahasya me isame paramArtha se SaDdravya nihita haiN| 1 Alambana-yAne shaaraa| jo gati me sahAyatA pradAna kare vaha dharmAstikAya hai| paramAtmA ke caraNo kA Alambana hamAre mokSamArga kI gati me sahAyatA pradAna karatA hai| 2. "aham kila stoSye"-yahaoN kila zabda nizcaya kA sUcaka hai| adharmAstikAya sthiratA karane vAlA hai| ArAdhanA me naizcayika sthiratA lAne vAlA stotra hamArI AdhyAtmikatA kA adharmAstikAya hai| 3 AkAzAstikAya yAne (Space) dene vaalaa| arthAt vistaar| yaha vitAnam zabda se parilakSita hotA hai| 4 pApa Adi pudgala hone se pudgalAstikAya hai| 5 bhakta yAne jiiv| ajIva kabhI bhakti karatA nahI ata bhakta zabda jIvAstikAya 6 "yugAdau'' me prayukta "yuga" zabda vizeSa kAla kA sUcaka hai| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA kA paricaya 15 isa prakAra ye do zloka paramArtha se paDdravyAtmaka loka svarUpa hokara bhI lokAgra kA parama kAraNa svarUpa haiN| "stopye kilAhamapi ta prathama jinendra" kA paramArtha isa prakAra hai 'taM' yAne un| kisI tIsare puruSa ke lie isa "ta" kA prayoga huA hai| dhyAtA aura dhyAna meM dhyeya nizcita hone para bhI sAmane aspaSTa hai| "bhaktAmara stotra" me yahI eka aisA sthAna hai jahA~ paramAtmA parokSa ma rahakara sAdhaka kA dhyeya rahA hai| Age jAkara "ta" kA sthAna pratyakSa rUpa vividha savodhano se parilakSita ho jAtA hai| prathama zabda sAmAnyata se prathama AdIzvaranAtha kA dyotaka he aura vizeSa se yaha praNAma aura stuti meM praNAma ko prAthamikatA dene ke rUpa me bhI adhika artha sagata hotA hai| navakAra matra kI cUlikA me namaskAra ko "paDhama havai magalam" se prathama magala kahA hai| arthAt 'ta jinendra prathama samyak praNamya'-una jinendra ko prathama namaskAra kara vAda me "kila'"-nizcaya se "ahaM stoSye" stuti kruuNgaa| __ stotra hone se isameM stuti mukhya he phira bhI mukhya se prathama kA mahattva darzAnA isa zloka kA abhiprAya rahA hai| jaise vidyArthI kA parIkSA meM saphala honA mukhya he parantu isase prathaga par3hanA anivArya hai| bhojana mukhya hai parantu pradhama ATA, cUlhA anivArya hai| sAdhaka ke lie mokSa mukhya hai parantu mokSa prApti ke lie prathama karmakSaya Avazyaka hai| isa prakAra parama-milana ke lie stotra mukhya hai parantu prathama namaskAra anivArya hai| ___"jinendra" zabda se tIrthakara pada kA saMketa hai| vaise "jina" yA "tIrthakara" meM vizeSa antara rahI hai| zAna kI dRSTi se eka samAna haiN| antara sirpha tIrthakara ke vizeSa tIrthakara nAmaka kA hai| isa karma ke prabhAva se inake dvArA kaI jIva pUrNa jJAna kI prApti me saphala rahate haiN| ata yahA~ gino ke (aneka kevaliyo ke) svAmI jinendra aisA kahA gayA hai| "kila" yAne nizcaya se| sAdhanA meM nizcayAtmaka parivala kA atyanta mahatva hai| dRr3hatA se sAdhaka paristhitiyo se prabhAvita nahIM hotA hai| java sAdhaka kisI bhI sAdhanA kA prArabha sakalpa ke sAtha karatA hai to use saphalatA nizcita rUpa se mila sakatI hai| "maiM nizcaya se stuti karU~gA" aisA sakalpa karate ho AcAryazrI phe dhyAna ne paramAtmA padhArate haiN| bhakta kA mastaka jhukA huA hai, A~khe banda , antarmana me, samasta AtmacetanA me, samasta Atmapradezo me paramAtmA kA eka-rUpa dhyAna hai| paramAtmA ne bhakta ke mastaka para hAtha rayA aura kahA "vatsa I meM stuti karUnA-aisA nizcaya karane vAlA tU he kauna ? terA paricaya de|" bhakta paramAtmA ko kyA uttara degA, kate paricaya degA? yaha hama "bhaktAmara stotra" ke tIsare zloka ke mAdhyama se dekho|jo bhI bhakta hai ve sava paramAtmA ke isa prazna ko svaya ke mAdhyama se samajhane kA prayAsa krege| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zloka - 3 3. AtmA kA paricaya badalatI huI paristhitiyA~, sAsArika ghaTanAe~ itanI tIvratA se, itane vega se AtI-jAtI haiM ki bIca me riktatA kI koI sthiti hI nahI bana pAtI hai| ye paristhitiyA~ yA ghaTanAe~ kucha anukUla hotI haiM, kucha pratikUla hotI haiN| rAga-dveSa ke mAdhyama se hama iname ghula-mila jAte haiN| ise socane ke lie bala pradAna karane vAlA AdhyAtmika jagat isa pArthiva jagata se bilakula bhinna hai| hA, phira bhI kahI koI aisA rekhAtaTa hai jahA~ ye dono sparza-rekhAe~ eka dUsarI se milatI haiN| DaoNyalaoNga karatI haiN| jyAmiti rekhAgaNita me jisa taraha sparzarekhA hotI hai aisI sparzitA adhyAtma ke sAtha hamArI hotI hai| aise avasara ko jIvana me Chance kahA jAtA hai, maukA kahA jAtA hai| yadi usa avasara ko hama hAtha se khote haiM to bahuta bar3I upalabdhi ko apane jIvana se kho dete haiN| ghaTanAo ke mAdhyama se hama dekha rahe haiM ki eka aise kSetra me mAnatugAcArya kA praveza huA hai jisa kSetra me sirpha mAnatugAcArya kA hI nahI sampUrNa jaina dharma kA virodha cala rahA thaa| avantikAnareza ke eka mantrI ne mAnatugAcArya ko AmantraNa diyA thA ki Apa merI nagarI me padhAra kara kisI na kisI prakAra jaina dharma, jaina zAsana kA kucha na kucha prabhAva isa kSetra me paDe, aisA kucha kiijie| aura vinatI ko mAnya karate hue mAnatugAcArya avantikA nagarI me pdhaare| maine Apa se pahale hI kahA thA ki prabhAta ke prathama prahara me unakA padArpaNa huA thaa| Ate hI sata apane niyamAnusAra IryApathikI kriyA me lagate haiN| IryApathikI sAdhanA me tallIna AcAryazrI ko rAjA kisa kAraNa se badI banAte haiM, yaha jAnanA bar3A mahatvapUrNa hai| rAjA kA yaha mAnanA thA ki jaba merI sabhA ko mai sambodhita kare to sabhA ke sabhI mantrI mere sAmane hone caahiye| usa samaya eka mantrI ke vahA~ nahI rahane se pUchatAcha karane para patA calA ki koI jaina santa A rahe haiM, unakI agavAnI karane ke liye, unakA svAgata karane ke lie ve vahA~ gaye haiN| basa mAtra itanI hI ghaTanA se dUsare matriyo ne rAjA ke kAna bhare ki santa kA sammAna to rAjya kI ora se honA caahie| lagatA hai, mantrI kucha na kucha rAjanIti khela rahe haiN| isa prakAra ke samAcAra sunakara mahArAjA bhoja guru ko rAjasabhA meM / bulAte haiM para sata vahA~ padhArate nahI haiN| apane niyamAnusAra IryApathikI sAdhanA me lIna haiM aura unako usI nizcalatA me uThAkara kaidakhAne me bada kara diyA jAtA hai| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA kA paricaya 17 aura ghaTanAo kA ho jAnA hamAre liye koI viziSTa vAta nahIM hai| hAlAki bhAvAveza meM kabhI-kabhI lagatA hai ki sato ke Upara aise upasarga hamAre savedanazIla mAnasa ko udvelita avazya kara dete haiM, parantu ghaTanAo ko ghaTanAo ke sthAna para choDakara hame ise samajhanA hai| "bhaktAmara stotra" ko aba hama dviguNita rIti se dekheNge| pArthiva jagata kI dRSTi se ghaTanAeM kaima-kase vartula lAtI hai aura kaise mAnatugAcArya ghaTanAtIta hote jAte haiN| dUsare dhagatala para AdhyAtmika jagata meM jahA~ hama pahu~ca jAte haiM to paramAtmA se bheMTa karate-karate apane AdhyAtmika vikAsa kI ora AcAryazrI kaise Age bar3ha rahe haiN| dono cIjo ko hame eka gAtha dekhatA hai kyoMki hama dono jagata meM jInA cAhate haiN| pArthiva jagata hamAre sAmane ha aura AdhyAtmika jagata kI ora hama Age bar3hanA cAhate haiN| ina dono kA sAmajasya sthApita kiye binA hama AdhyAtmikatA ko apane jIvana se nahIM jor3a sakate haiN| kevala AdhyAtmikatA meM jI bhI hamAre liye kaThina hai kyoMki ghaTanAe~ satata hamAre sAtha ghaTita kotI jAtI hai| hama dekha rahe haiM ki prabhAta ke prathama prahara me dhyAnastha AcAryazrI ko lohe kI ver3iyo phI gRkhalAA me vAdhakara, avantikA ke bAhara eka a~dherI koTharI rUpa kArAgRha me rakhA jAtA hai| vahA~ do paharedAra haiN| AcAryazrI ne apanA dhyAna kholA nhiiN| lakSya me jarUra AyA ki eka upasarga se mai bAdhita ho rahA huuN| tatkSaNa hI unhone apane guru matra ke mAdhyama se paramAtmA ka sAtha ekarUpatA sthApita karane kA prayAsa kiyA aura unakA prayAsa saphala rhaa| yaha sthiti hamAre sAmane maujUda hai| AcAryazrI ne veDiyo ke vadhana ko vismRti me kho diyA aura svaya antadhyAna me lIna ho gye| unake smRti loka me padhAre AdIzvara naath| peDiyA ke bandhA TUTate gye| unake bhItara se eka nAda prakaTa huaa| vaha nAda itanA adbhuta dhA ki vaha azvAvya dhvati me taragita hokara prakaTa hotA gyaa| usakI prakaTatA "bhaktAmara stotra"phe mAdhyama se hamAre sAmane upalabdha hai| taM prathama jinendra praNamya kila aham api stoSye" arthAt "una paramAtmA ke caraNo praNAma karake maiM nizcaya hI stuti karU~gA"stuti ke pahale bhakta aisA dar3ha sakalpa karatA A paramAtmA ke caraNoM ke dhyAna meM lIna hotA hai| lInatA Ane para dInatA TUTatI hai, bheda miTatA hai| abheda se Atmapradezo meM nirmalatA AtI hai aura parama AnadadhAma paramAtmA dhyAnAloka me padhArate haiN| "ta" yAne "daha" jo dhA ava prakaTa ho gayA, sAmane A gyaa| bhakto caraNo me mastaka rkhaa| paramAtmA ne jhukate mastaka para hAtha rakhakara kahAdAsa ! ma stuti karU~gA" aisA kahane vAlA tU kauna hai ? terA paricaya de| mata jhujhtaayaa|jiivn kA yaha prathama avasara thA ki sarvajJa, sarvadarzI usase paricaya Tii rahe hai| usane kahA paranAlA Apase kyA paricaya dUM? sasAra ke kisI bhI prANI ko merA ADamdara bharA paricaya AsAnI se de sastA hU~ parantu paramAtmA Apa to mardata ho| sanara Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi kA koI bhI rahasya Apa se aprakaTa nahI hai| tIno kAlo kI, tIno loko kI sarva jIvo kI sabhI paryAyo ke jJAtA ho / Apase merA kyA chipA hai ? mere sabhI pApo ko Apa jAnate ho| Apako mai kyA apanA paricaya dU~ ? Aja koI pratiSThita vyakti yadi mujhe pUcha le ki tU kauna hai to mere pAsa bahuta sArA paricaya hai, mai seTha hU~, phaikTrI kA mAlika hU~, DaoNkTara hU~, vakIla hU~, bairisTara hU~, bahuta baDA vyApArI huuN| mere pAsa kaI taraha ke paricaya maujUda haiN| paramAtmA ye to Apa mAga rahe hai, Apa se kyA chipA huA hai merA ? isa janma kI hI nahI apitu janma-janma kI sArI karatUte Apa jAnate haiN| duniyA kA koI pApa nahI jo maine choDA ho / jagat kA koI vyakti nahI jisake sAtha maine sambandha nahI kiyA ho| aura, yaha saba kucha Apa jAnate haiN| kitanA puNya kiyA, kitanA pApa kiyA, kitanI nirjarA kI, kitanA dharma kiyA, kitanA karma kiyA, kitane sambandha sthApita kiye, kitane sambandha baoNdhe, kitane bigADe, kitane chor3e, kitane toDe, kitane khela khele / paramAtmA Apase kyA chipA hai ? batAiye nA / chor3a dIjie plIja, merA paricaya mata mAgiye / Apase kucha chipAnA bhI cAhatA nahI aura paricaya dU~gA to vaha mere lie lajjAjanaka hogaa| mai to ApakA paricaya pAkara mokSa pAnA cAhatA hU~ / yadyapi mere lie yaha bhI durUha ho rahA hai| paramAtmA ne kahA-vatsa / tU merA paricaya de sake yA nahI de sake, tU mujhase paricita ho sake yA nahI ho sake, aba mujhe koI cintA nahI / mere paricaya kI tU cintA mata kara, mai tere sAtha hU~, sadA sAtha rahU~gA, lekina mujhe citA hai ki tU apane Apako jAnatA hai yA nahI ? tU apanA paricaya mujhe de| aba mAnatugAcArya ko bhUla jAiye, aura Apa Age bar3hiye, Apa bhakta ho, Apako sampUrNa adhikAra hai| yaha mata sociye ki sArI kSamatA mAnatugAcArya me hI nihita hai| mai yaha socatI hU~ ki jitanI uname zakti thI, utanI hI zakti hama me nihita hai, lekina hama usa zakti ko ujAgara nahI kara pAye haiM / " bhaktAmara stotra" kA Alambana lekara apanI antazcetanA ko Aja hama jAgRta kreNge| jaba taka "ko'ham " kI Aga prakaTa nahI hogI, taba taka paramAtmA se tAttvika sambandha sabhava nahI hai / mai kauna hU~, mai kahA~ se AyA hU~ aura mai kaisI hU~, yaha socanA atyanta Avazyaka hai| anantajJAnI aura anantadarzI ko hama apanA paricaya dege / mAdhyama AcAryazrI kA leNge| AcAryazrI hama saba ko sAtha lekara calate haiN| ata AcArya zrI kA paricaya hama sabakA paricaya ho jaayegaa| bhakta kahatA hai - prabhu / bahuta dhyAna dekara suniye| yaha hai merA paricaya buddhyA vinA'pi vibudhArcita pAdapITha / stotuM samudyatamatirvigatatrapo'ham / bAlaM vihAya jalasasthitamindubimbamanyaH ka icchati jana. sahasA grahItum ? // 3 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA kA paricaya 19 vivudhArcitapAdapITha - vivudha kA eka artha deva hai parantu vizeSArtha hai viziSTa bahujana arcita pAdapITha yAne pUjita caraNAsana vuddhyA vinA api - vuddhi vihIna hone para bhI, vigatatrapa lajjA rahita stotu samudyatamati stuti karane ke lie tatpara huI hai vuddhi jisakI aisA jalasasthitam jala me acchI taraha se par3e hue induvimvam candra ke prativimba ko vAlaM vihAya vAlaka ko chor3akara anya ka jana dUsarA kauna manuSya sahasA acAnaka grahItum - pakar3ane ke lie icchati icchA karatA hai, cAhatA hai| ___ jo sAmane AtA hai vaha sambodhita hotA hai| bhakta Aja pahalI vAra paramAtmA se mila rahA hai| "vivudhArcitapAdapITha" jinakA pAda-pITha vivudho se arcita hai, pUjita hai| pAdapITha kA matalaba hotA h-crnnaasn| jisa para paira rakhakara paramAtmA sihAsana para ArUr3ha hote hai usako kahA jAtA hai paadpiitth| arcita kA matalaba hai puujit| caraNAsana pUjita isaliye hotA hai ki namana caraNo me hI kiyA jAtA hai| kyoMki caraNo se hI zubha Vibrauon taragita hote rahate haiN| isIlie paramAtmA ke caraNa sadaiva pUjanIya hote haiN| caraNa Asana para rakhe jAte haiM, ata caraNAsana bhI pUjita hotA hai| sarva jIvo se arcita aisA na kahakara vidudho se arcita aisA kyo kahA? sAmAnyata vibudha kA artha deva kiyA jAtA hai| parantu "bhaktAmara stotra ke vAstavika artha me vibudha kA artha deva nahIM hotA hai| vivudha kA aya hotA hai viziSTa dudhjn| ___ aba maiM Apase pUchatI hU~ vidudha Apa hai yA nahIM? Apa apane ko kyA mAnate haiM vivudha yA avudha ? mAna lIjie, Apa apane ko vivudha mAnate haiM aura Apa samavasaraNa meM pahu~ca jAte hai to kyA Apa paramAtmA ke caraNo kI pUjA nahIM kareMge? unako namana nahIM kareMge? agA hI kareMge? yadi karoge to vivudha kA artha sirpha deva kyoM lete haiM? kyA unako hI adhikAra hai paramAtmA ke pAdapITha ke arcana karane kA ? hameM koI adhikAra nahIM hai| hameM sampUrNa adhikAra hai-paramAtmA ke pAdapITha ke arcana, pUjana kA aura namana kaa| usakA pUjA kaisA hotA hai ? bhAvapUrdaka namaskAra paramAtmA kA pUjana hai| isa prakAra vidudha janoM se arpita hai pAdapITha jilaza aise kauna hai ? paramAtmA devaadhidev| "bhaktAmara stotra" kI auka patiyA ne loka sambodhara milege| pratyeka sambodhana eka viziSTa tattva kA amAnavAte haiN| mambodhanoM meM kucha na kucha rahasya hai, kucha na kucha paramArya hai| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 bhaktAmara stotra . eka divya dRSTi he vibudhArcita pAdapITha paramAtmA! lIjie, mai paricaya prastuta karatA huuN| paricaya mai dUMgA, lekina mai nirAza hokara Apa ke dvAra se lauTane vAlA nahI hU~ buddhyA vinA'pi vibudhaarcitpaadpiitth| stotu samudyatamatirvigatatrapo'ham // 1. buddhayA vinA-merA pahalA paricaya yaha hai ki mai binA buddhi kA hU~ kyoki mai na to Apako jAnatA hU~ aura na mai apane Apako jAnatA hU~ parantu mai itanA avazya jAnatA hU~ ki "jo jANAdi arahata dvvtt-gunntt-pjjttehi| so jANAdi appANa, moho khalu jAdi tassa ly|| jo arihata paramAtmA ko dravya-guNa-paryAya kI dRSTi se arthAt pUrNarUpa se jAnatA hai, vahI apane Atma-svarUpa ko (bhI) jAnatA hai (aura) usI ke rAga-dveSAdi mohanIya karmoM kA vAstava me nAza hotA hai| jIvana me kucha aise kSaNa Ate haiM jaba buddhi bigaDatI hai aura taba una kSaNo me vyakti baDe se baDA pApa bhI sahaja kara DAlatA hai| ___smRti kA jaba nAza hotA hai taba buddhi bigaDatI hai isIlie gItA me kahA hai"smRte zAt buddhinAza " smRti yAne smaraNa / smaraNa AtmA kaa| mai kauna hU~ usakA saccA bhAna, bhrAMti kA TUTanA, samyak se jur3anA hai| ___ mai DaoNkTara nahI, vakIla nahI, seTha nahI, beTA nahI, bApa nahI, maoN nahI, palI nahI, pati nahI, mai to sata, cita, Ananda aura sahaja svarUpa huuN| mai jJAnamaya, darzanamaya aura cAritramaya huuN| aphasosa, jagat ko jAnane vAlA svaya ko hI nahI jAnatA hai| duniyAbhara kI bAte karane vAle ko ghara me se nikAlA gayA hai| "jo jAnatA hai antar ko, usa antaryAmI ko bhUla gye| __ aphasosa gajaba ghara vAle hI, ghara ke svAmI ko bhUla gye|| vigatatrapa -prmaatmaa| mujha me buddhi to nahI hai parantu prbhu| mujhe lajjA-zarma bhI to nahI hai| nAlAyaka, bezarma yA nirlajja unako kahA jAtA hai jo apane para kiye jAne vAle upakAro kA vismaraNa kara de| prmaatmaa| pUrvAgraha, paisA, parivAra, prajJA, pratiSThA aura padavIprabadha rUpa isa pratibhAsita jagata ke sAtha sabadha sthApita kara maine Apake pavitra, zAzvata, dhruva aura nitya aise samyak Atmadharma kA vismaraNa kara diyaa| kAca ke pAtra kI taraha atyanta nAjuka, pratyeka pala me TUTane kI AzakA/bhaya vAle sAsArika prAvadhAno kI pratipAlanA me mai apane nijarUpa ko, Apake vItarAgadharma ko bhUla gayA aura phira bhI Aja lajjA kA tyAgakara tere sAmane AyA huuN| Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA kA paricaya 21 mAtA-pitA kA ikalautA putra kabhI virAsata meM milI pUrI nidhi ko lekara mAtA-pitA se alaga rahane lage aura phira kabhI kamabhAgya se yaha saba kucha kho baiThe tava mAtA-pitA ke sAmo Ave to pitA use dekhakara kyA kaheMge-"nAlAyaka! saba kucha lekara calA gayA aura Aja garaja hone para yahA~ puna A rahA hai, tujhe zarma nahIM AtI hai?" ima samaya mAtA ne putra kI dazA dekhI aura khaa-"vettaa| aao| maiM tumheM mApha karatI huuN| tujhameM buddhi nahIM, zarma nahIM, phira bhI veTA hamAre prati rahI tumhArI zraddhA hI mere lie kAphI hai| prabhu tU mA hai| satpaya jananI hai| vizvamaiyA hai| terI stuti jaise mahAn bhagIraya kArya meM aisI vAlizatA kaise kAma AegI? maiM jAnatA hU~ phira bhI mujhe isameM tere prati stuti ke lie ughata merI mati hI AkarSita karatI hai, isIlie kahatA hU~ ki sAre pUrvAgraha, pUrvasmaraNa aura pUrva-kathita premabhAvoM se mukta hokara "stotu samudyatamati " vAlA huuN| aisA hotA hU~ tava jagajjIvana / hRdyeshvr| terA virATa parama svarUpa kA eka choTA sA prativimda mere bhaktijala se bhare hRdaya meM samyak prakAra se sthita ho rahA hai| mere eka mAtra zakti kendra Apa ho prabhu jaise baccA mA~ kI goda meM baiThakara sahasA usake adbhuta vAtsalya ko prApta karane kA prayAsa karatA hai vaise hI prbhu| maiM bhI nirdoSa bhAva (vAlamAva) se tere nirdoSa vItarAga svarUpa ke darzana-sparzana aura prApti kA sAhasa karatA huuN| "vAle" zabda se maiM apane me rahI sahaja sulabha nirdoSa vRtti kA AvirbhAva karatA huuN| jala meM par3A candra vimba to sadA cacala rahatA hai parantu prbhu| Apa to sasthita haiN| Apake pratibimda se utpanna vidhuta cuvakIya Vibrauon zaktibhAvo se mujha meM pravala taraMge pravAhita ho rahI haiM, utpana ho rahI haiM Influx ho rahI hai| isase merI sArI mUlavRttiyA Instunts yathArthabhAva meM pariNata ho rahI haiN| yaha parivartana mujhe apane sahaja svabhAva kI aura prerita kara rahA hai| Apake prativimbita hone se mujhane eka aisA spadana uTha rahA hai jisane sAre mAnasika Avega--tagAva (Tension) samApta ho rahe haiN| isase sarjita-paryAvaraNa mere dazoM prANazaktiyoM se avaruddha zaktipravAha ko Adolita kara rahA hai| jhA AdolanoM ke abhiyoga se avatarita ApakI stuti se dane hue vizuddha vAyumaDala meM janmo ke baMdhe karmoM kI nirjarA ho rahI hai| isa Anya AlanirmalatA rUpa abhivyakti ke mAdhyama se prbhu| dAlasahaja zidIpabhApoM ke ditA kAna Apa isa mahAna pratidimba ko apane hRdaya na syAmita kara sAhAyo ki Apa samasta doSoM se rahita ho| sa loka kI dUsarI pakti ne kula 5 takAroM kA prayoga huA hai jo krama se , 151, tarA , 3 sanmayatA. sallInatA aura 5 tatsamatA -eka vizeSa sAdhanA Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 bhaktAmara stotra . eka divya dRSTi AcArAga sUtra zru 1. adhya 5, udde 6, sUtra 578 me paramAtmarUpa prakaTa karane kI pA~ca "takAra" kI mahatvapUrNa sAdhanA paddhati darzAyI hai1 taddiTThIe - sarvAgraho ko tyAga kara taraNa tAraNahAra kI dRSTi me ekarUpa ho jaanaa| 2 tammuttIe - parama svarUpa me tanmaya ho jaanaa| 3 tappurakkAre - paramAtmA ko sadA Age rakhakara calanA arthAt unake Adeza yA AjJA ke anusAra jiinaa| 4 tassaNNI - paramAtmA ke svarUpa ko apane mana me, apane citta me, apane smaraNa me niratara rkhnaa| 5 tannivesaNe - sadA sarvadA unake pAsa- unake caraNo me rhnaa| yuga-yuga taka ciratana rahe, "bhaktAmara stotra" dvArA stuti karane vAle pratyeka bhakta kA paricaya bana jAya aisA paricaya dekara aba mAnatugAcArya milana kI prathama rUparekhA dvArA aMtima kI ArAdhanA me lIna ho rahe haiN| hama bhI paramAtma-milana kI ora Age bar3hege aura cauthe zloka ke dvArA milana kA matra pddh'ege| Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zloka - 6 D 0 4. prabhu - milana 0 samasta AvaraNa ora antarAyA se parimukta moha Ara kSobha ke jItane vAle paramAtmA se avyAvAdha samAdhi-svarUpa kA sadhAna ho rahA hai| D viraha kI ve bhAvAtmaka ghar3iyA paricaya meM pallavita hokara milana ke racanAtmaka pravAha meM badala rahI hai-pravAhita ho rahI haiN| rAjA ko AcAryazrI kA milana huA he aura AcAryazrI kA paramAtmA kA milana ho rahA hai| milana-milana meM bhI antara hai| eka milana vivAda uThA rahA thA to eka milana janama-janama kA vivAda miTA rahA thaa| eka uTha uTha kara rUTa rahA thA, eka miTa-miTa kara amiTa vana rahA thaa| beDiyAM TUTa rahI thI, sirpha lohe kI hI nahIM, paramAtma bhAva me bAdhaka karmoM kI bhii| kevala 56 akSarA kI akSara mAlA meM bhakta apanA sampUrNa paricaya paramAtmA ke sAmane peza karatA hai| sthAna koI bhI hogA, kAla koI bhI hogA, vyakti koI bhI hogaa| lekina bhakta hRdaya kA vyaktitva " bhaktAmara stotra" ke tRtIya zloka se atirikta nahI ho sktaa| aisI eka cirantana paricaya mAlA ko paramAtmA ke caraNo me prastuta karate hue munizrI ko paristhiti kA bandhA nahI roka paayaa| idhara Apa jAnate haiM AcAyazrI ko ber3iyA ke badhana me DAlakara pulakita ho rahe rAjA ko jaba isa bAta kA patA calA ki AcAryazrI ke anta karaNa se saskRta me eka stotra prakaTa hI rahata hai Ara jaise-jaise eka-eka zloka kA uccAraNa hotA hai base-vaise AcAryazrI ke jagA para laTakatI huI kilebanda der3iyA~ TUTatI calI jA rahI hai| usane socA ki jina zabdoM ke mAdhyama se ye ber3iyA TUTatI calI jA rahI hai, kyA nahIM ina ilokA ko Alekhita kiyA jAya tAki ne bhI bhaviSya meM inakA upayoga kara skuuN| unhoMne nahiyA (lekhaka) ko dulaayaa| usane tAr3apatra para likhanA zurU kiyaa| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi vaktu guNAn guNasamudra zazAGkakAntAn kaste kSamaH suragurupratimo'pi buddhyaa| kalpAnta-kAla pavanoddhata nakra-cakra, ko vA tarItumalamambunidhiM bhujaabhyaam||4|| gunnsmudr| - (he guNo ke smudr|) he guNasAgara vuddhayA buddhi ke dvArA suraguru pratima bRhaspati ke samAna api kauna manuSya? Apake zazAGkakAntAn candramA ke samAna ujjvala-aise, guNAn guNo ko vaktu kahane ke lie-kahane me kSama samartha hai ? kalpAtakAla pavanoddhatanakracakram - pralayakAla kI vAyu ke dvArA pracaNDa hai magaramaccho kA samUha jisame aise ambunidhi - samudra ko bhujAbhyAm - bhujAo ke dvArA tarItum - tairane ke lie ka alam - kauna samartha hai ? arthAt koI nhii| AcAryazrI ko do viruddha samudra ke darzana ho rahe haiN| eka hai guNasamudra paramAtmA aura dUsarA he vikalpo se bharA smudr| eka hai kSIra samudra, dUsarA hai lavaNa smudr| kSIra samudra dIkhatA jarUra he para vaha dUra najara A rahA hai, ata kSIra-amRta kA pAna nahI kara rahA hai| vaha kSIra samudra kA pAna karanA cAhatA hai parantu lavaNa samudra me jahA~ vaha khar3A hai, bahuta lambA cADA hai, use sAdhaka ko svabhujA se hI pAra karanA hai| kitanA vikaTa hai yaha kArya / kitanA bhayAnaka he, kitanA vizAla hai yaha samudra ? , sudharmAsvAmI ne jadUsvAmI ko paramAtmA kI pahacAna karAte hue samudra kI upamA dI 'me patrayA akhasAgare vA mahodahI vA vi aNatapAre" -sUya a 6, gA 8 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhu-milana 25 ve (paramAtmA mahAvIra) prajJA ke akSaya sAgara haiM, mahAudadhi he-samudra ke samudra isame samA jAta hai, ve anatapAra haiM, aparapAra haiM, phira bhI anata ise pA jAte haiN| aise to anata milakara bhI ina eka ko nahIM pA sakate haiM phira bhI anatAnata inheM pAkara svaya anata ho gaye, aparapAra ho gye| jmbuu| yadi prajJA se tuma mahAvIra ko samajhane kA prayAsa karoge to mahAvIra ko nahIM samajha paaaage| cAhe jamvU svAmI ho, cAhe sudharmA svAmI ho, cAhe mAnatugAcArya ho, cAhe Aundaghana ho, cAhe ma hU~, cAhe Apa ho, lekina sabake sAmane yahI paristhiti AyegI ki paramAtmA ke guNa anata haiM, nahIM gAye jA sakate haiN| yogirAja anadaghana kahate haiM"gAya na jANU, rijhAya na jANU, nA jANU surabhedA" meM na to gA sakatA hU~, na vajA sakatA hU~, na khuda rIjha sakatA hU~, na tujhe rijhA sakatA huuN| aisI merI paristhiti me he gunnsmudr| "te zazAkakAntAn guNAn buddhyA, vaktu suraguru-pratimo'pi ka kSama / prazna kiyA he yahA~ para kaise samartha ho sakate haiM? kauna kimaliye? te zazAkakAntAn guNAn "te" kA matalava tava, "tava" kA matalaba tere| guNA ko unhoMne yahA~ "zazAkakAntAn" zabda se upamita kara diyA hai| tere guNa candramA asatila hai| socatI hU~ yahA~ "vuyA" va "zazAkakAntAn" zabda ke lie hama tIsare zloka aura caudhe zloka ko milAte cale jaaye| dono me "vaddhayA" zabda kA prayoga hai| tIsarA lopha "vuyA vinApi" zabda se zurU hotA he aura yahA~ dUsarI paMkti me "pratimo'pi budayA" zabda hai| duddhi se kisa prakAra guNa gAna karane meM samartha ho sakate haiM kyoki buddhi nhii| ata "buddhyA' zabda ko pahale samajhane kA prayAsa kreN| mai to vinA duddhi kA hU~ lakina bahuta se tere bhakta buddhizAlI haiN| he bhagavan / sRSTi me aneka terI bhakti karane ke adhikArI hai| jisake hRdaya me bhakti hai, ve tere bhakta hai| jo bhI bhakta he terI bhakti karane ke sampUrNa adhikArI haiN| ma bhale vinA buddhi kA hU~ lekina kyA koI buddhimAna terI bhakti kara makatA ha ? tere guNo ko gA sakatA hai ? to kahate haiM buddhi se, buddhi-sampanna yahA~ kona mAne - hai| muraguru yAne devo ke guru| hAlAki devo ke guru kA artha vRhaspati kiyA jAtA hai ghara nadayoM ke guru na kahI vRhaspati kI ginatI nahIM hai| guru kA artha svAmI hotA kAra devA phasdAnI kA matalada zakrendra, saudhrmendr| bAraha devaloka ke indra kI yahA~ sanI ,kyoki jada-java paramAtmA ko koI bhI jJAna hotA hai, dIkSA hotI hai, JER:, ti hotA hai, koI bhI kalyANaka hote haiM usa samaya zakendrAdi Ate haiM kAra mAjI stuti karane hai| tada mAnatupAcArya ke mAmane prazna AyA ne manuSya hokara sIkara masAno kyA indrAdi deva kara sakate haiM ? to kahA pratimo'pi vuyA" 31jI duti pAle roI bhii| vaktu" yAne phahana ke liye "ka kSama / " Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi arthAt samartha nahI hote haiN| "guNAn" kaise guNAn, to kahate haiM "zazAkakAntAn guNAn" "zazAka' zabda candra kA paryAyavAcI hai| tIsare zloka me indu bimbam candra paramAtmA kA pratIka thaa| cauthe zloka me upamAna svaya upamita ho rahA hai| ___ candra ko itanA mahatva mAnatugAcArya ne kyo diyA hai ? candra jaise nirml| yo dekhA jAya to guNa aura candramA dono milate hI nhii| candramA itanA nirmala nahIM hai jitane paramAtmA ke guNa nirmala haiN| phira bhI unhone candra zabda se guNo ko upamita kara liyA hai| isakA kyA kAraNa thA? Apa jAnate haiM ki candra kA mana ke sAtha bahuta nikaTa kA sambandha hai| kisI bhI jyotiSI ke pAsa apanA TevA lekara jAvo aura vaha yaha kahatA hai ki ApakA candra bahuta prabala hai to Apa samajhege ki ApakA mana zaktizAlI hai aura yaha kahe ki ApakA candra nirbala hai to isakA matalaba hai ki isa duniyA kI ghaTanAe kucha bhI hogI lekina Apa apane mana se parAjita hote jaayege| isake atirikta dUsarI jagaha "candra' zabda kA prayoga dekhege-siddho ke guNo ke lie, siddha zilA ke lie| siddho ke svarUpa kA varNana karate samaya "cadesu nimmalayarA", candra se bhI nirmala | isa prakAra "candra" zabda kA hamAre sAtha bahuta nikaTa kA sambandha hai| yogazAstra ke andara vizuddhi cakra me candra kA dhyAna karane kA vidhAna hai| kabhI teja garamI yA tIvra dhUpa me baiThakara vizuddhi cakra kA dhyAna karoge to Apa jaise Air-Condition me baiThe ho vaisI hI zItalatA mahasUsa kroge| aisI eka yoga vidhi hai jisakA koI bhI prayoga kara sakatA hai| aura isakI pratIti bhI kara sakatA hai ki jo pratibimbita hotA hai vahI mai hU~ aura koI nhii| ___he guNa samudra' mai terI paricaryA isaliye kara rahA hU~ ki tU jaisA hai vaisA kA vaisA mai bhI guNo kA svAmI huuN| mujha me ananta jJAna hai, ananta darzana hai, ananta vIrya hai lekina jaise bAdala se sUrya DhakA rahatA hai vaise mere samasta guNa AvRta haiN| mai tere adhIna isaliye ho rahA hU~ ki tU sarvathA karmo se mukta hai| terA smaraNa karake mujhe apane karma toDane haiM, isalie he prmaatmaa| tere guNo kA smaraNa kara mai apane guNo ko AvirbhUta karanA cAhatA huuN| eka bAta nizcita hai ki paramAtmA ke ananta guNo me se eka guNa kI bhI yAcanA kara Apa guNa prApta nahI kara pAyege, lekina unake guNo kA smaraNa karake hama me jo guNa AvRta haiM unako anAvRta kareMge, unako cIreMge, unako phADege, unako kholage aura bhItara se hama apane Apa ko paramAtma svarUpa me paayege| ina do paktiyo me bhakta mAnatugAcArya hame itanA Upara uThA lete haiM ki hame lagatA hai, hama bhI ananta guNa ke svAmI haiM, hama bhI / / se kucha kama nahIM haiN| prazna itanA hI hai ki unake guNa prakaTa ho cuke haiM, hamAre guNa aprakaTa haiN| aba agalI paktiyo me isa AvaraNa ke kAraNo ko samajhAte haiM klpaantkaalpvnoddhtnkrckr| ko vA tarItumalamambunidhi bhujaabhyaam|| Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhu-milana 27 dekhie, jaise svaya ke guNo ko prakaTa karane kA prayAsa kiyA jAtA hai, eka bahuta vaDA vyavadhAna A jAtA hai " kalpAnta kAla pavanoddhata nakra cakra / " kalpa kA anta yAne pralayakAla / pralaya kAla kA matalaba Are kA visarjana kaal| yaha sAmAnya artha hai lekina isakA viziSTa artha bhI hai| kaunasA kalpa aura konasA antakAla hai, jisa anta kAla me pavana uddhata hotA hai / nakra cakra kA matalava hotA hai magaramaccha, matsya vageraha jo ki usa samaya Upara aayeNge| eme vikaTa samaya me yadi samudra ko bhujAo ke dvArA koI tiranA cAhe to kyA tirA jA sakatA hai? pralayakAla kI to bAta kyA kareM, Aja bhI bhujAo ke bala para aise samudra ko pAra nahI kara sakate haiN| ava prazna he AcAryazrI ne yahA~ para "kalpAta " zabda kA prayoga kyo kiyA ? kona se kalpAta kAla kI unake dila me carcA thI ? kauna sA pavana hamAre sAdhanA kAla meM uddhata hotA hai? Ara kauna se magaramaccha Akara hamArI sAdhanA kA vidhvasa kara dete haiM ? aisI jo cIje haiM unako yadi Aja nAtha liyA jAya tabhI hama Age bar3ha pAyege anyathA hamArI yAtrA yahI para avaruddha ho jAyegI, ruka jaayegii| esA mata samajhanA ki jinezvara kI ArAdhanA yA unakA mArga hamane kabhI nahI paayaa| isa ananta janma kI yAtrA me kaI bAra aise kAla bIta gaye, unakI sevA bhakti pUjA karane kA kaI bAra maukA milA hogA, lekina hamArI yaha kamajorI rahI ki hamAre kalpa kA jaba-jaba anta kAla AtA gayA, usa uddhata pavana ke sAmane, una uddhata magaramacchA ke mAnA hama svayaM apanI bhujAo ke dala para terane ke liye kUda par3e the aura magaramacchoM ke tu me OM svAhA ho gaye the| munizrI ko Aja galatI mahasUsa ho rahI hai aura unhoMne kahAparamAtmA / kaI bAra terI ArAdhanA karake bhI na gira par3A huuN| terA jisane eka bAra bhI dhyAnapUrvaka mAna kara liyA, usakA puna sasAra paribhramaNa nahI ho sakatA, isa bAta kI sampUrNa pratIti hone ke bAvajUda bhI isa AtmA ne kaI bAra paribhramaNa kiyA hai| kauna sI galatI ho rahI hai? kauna sI kamajorI ha? jisa kamajorI kA isa janma ne "bhaktAnara "ke mAdhyama se hame khola denI hai| AcAryazrI ke mAdhyama se hameM ina samasyAoM kI sulajhAnA hai| kalpa zabda kA prayoga hamAre yahA~ kaI bAra hotA hai| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __28 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi eka mahatvapUrNa kalpa zabda se hama sambandhita haiM jo hama me rAta-dina uThatA rahatA hai| jise hama kalpanA bhI kahate haiN| isI se sakalpa-vikalpa zabda nikale haiN| ina vikalpo ke antakAla kI carcA AcAryazrI kA dhyeya rahA hai| kalpa ke anta para jo sthiti hai vaha nirvikalpa sthiti hai| aisI nirvikalpa sthiti ke lie jaba sAdhaka nikalatA hai taba use kauna avaruddha karatA hai ? to kahate haiM pavana uddhata hotA hai aura baDe-baDe bhayakara magaramaccha uThate haiN| pavana yAne mn| jaba mana uddhata hogA to samasta indriyA~ aura prANa uddhata hoge aura unake uddhata hone se adhyavasAya dUSita hote haiN| aura, jaba adhyavasAya dUSita hote haiM to sasAra ke sAre viSama Avega rUpa magaramaccha usako Akara ghera lete haiN| anekAneka vikRtiyo se mana udvelita ho jAtA hai| isa nirvikalpa (kalpAta) sthiti taka pahu~cane ke lie sAdhaka ko aneka prayAsa karane par3ate haiN| paramAtmA kA smaraNa yA zaraNa-grahaNa isa sAdhanA me parama sahayogI rahakara saphala karatA hai| "bhaktAmara stotra" kA yaha zloka isakI abhivyakti hai| prabhu / aise isa mahAsamudra ko mujhe bhujAo se pAra karanA hai| yaha kaise sabhava hai ? yahA~ "ka alam" zabda se prazna ko virAma dekara yaha AzA sUcita kara rahe haiM ki "prmaatmaa| mai avazya ise pAra karU~gA kyoki mujhe sAmane tujha svarUpa guNasamudra najara A rahA hai| tere isa jhalakate pratibimba ke sahAre mai ise avazya pAra kara luuNgaa| tere guNo kA smaraNa kara, zaraNa-grahaNa kara tere caraNo me namana kara tujha-mujha milana ke mantra ko antarmana me prasthApita karatA huA janma-janma ke bandhano se mukti pA luuNgaa|" Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zloka - 5 / / 5.bandhana L0sasAra me ghaTanAo kA, viSamatAo kA AnA atyanta sahaja eva svAbhAvika hai| vyakti ke jIvana meM kucha aisI viziSTa paristhitiyA AtI haiM jinheM vyakti cAhate hue bhI nahIM roka pAtA hai lekina ghaTanAo me bhI ghaTanAtIta hokara ghaTanAo se kisI prakAra se vicalita nahIM honA, sAdhanA hai| aisI uccakoTi kI mahAna sAdhanA kA jIvana meM prakaTa ho jAnA, yahI to sAdhanA kA rahasya hai| jisa rahasya ko AcAryazrI ne stotra dvArA sasAra ke sAmane prastuta kara diyA hai| ___ mAtra vAhya ghaTanAo se hI paricita nahI rahate hue unake bhItarI antasthalo kI ora pahu~cage, jahA~ paTanAo me rahate hue AcAryazrI ghaTanAtIta ho gye| deha me rahate hue dahAtIta ho gye| pArthiva me rahate hue apArthiva ke darzana kara liye| Aja "bhaktAmara snotra'' ko sirpha rahasya kA pratIka mAnakara camatkAro se bharapUra mAna liyA hai| yadyapi isama camatkAra hai, isa bAta meM koI zakA nahI hai| vyakti jo cAhatA hai ve sAre manovAchita isa ' stotra'' se pUrNa hote haiN| sasAra me ora koI nahI de sake, aisI anupama upalabdhi bhI "bhaktAmara stotra" ke arntagata nihita hai| jo camatkAro kA bhI camatkAra hai ora vaha yahI hai ki deha meM rahate hue bhI dehAtIta sthiti kA anubhava krnaa| badhana me rahate hue bhI nirvandha kI sthiti kA anubhava krnaa| vartamAna sthiti me dekha rahe haiM-karma kSetra me vyakti kA apanA gAmajAmya bahuta kaSTa bharA hotA jA rahA hai| aisI sthiti me jIvana ke ve rahasya jo hame aAdikAla se nahIM mila pA rahe haiM, unheM bhakti ke mAdhyama se kholane kA kAma Aja bhaktAmara stotra" kara rahA hai| jo paramAtmA ke amIma prema ke vadhana me vadha gayA, use ver3iyo ke badhana kaise bA~dha maka haipilA yadi dadhana meM baMdhe nahI to milana kaise saphala ho? paramAtmA ke prati hone 5 lI nahi kA (dhA mukti kA mahAmatra hai-siddhi kA parama sUtra hai, yogo se jur3Akara 1.3 kI ora le jAne vAlA yatra hai, caudaha rAjuloka ke sarva zubhabhAvo kI svIkRti kA dapha prati hone vAle isa sAdhanA-vandhana ne sAdhaka me pahale "ko aha" maiM kauna jasA ulAjI jijJAsA anusaMdhAna kA AdhAra danI / anusaghAna AtmA kA / tara so ahaM" rUpa sAkAra ho gayA aura AcAryazrI ke mukha se nikalA so'ha tathApi tava bhaktivazAnmunIza phatuM stava vigatazaktirapi pravRtta / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munIza / ___30 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi prItyA''tmavIryamavicArya mRgI mRgendram, nAbhyeti kiM nijazizo paripAlanArtham // 5 // = he munIzvara / (sAdhuo ke svAmI) = vaha aham = mai tathApi = phira bhI bhaktivazAn = bhakti ke kAraNa vigatazakti = zakti rahita api = (hote hue) bhI tava stava kartum = tumhArI stuti karane ke lie pravRtta = tatpara hU~, mRgI = hariNI prItyA = prIti se AtmavIryam = apane sAmarthya ko avicArya = binA vicAre nijazizo ___= apane bacce kI paripAlanArtham = rakSA karane ke lie kim = kyA? mRgendra na abhyeti = siha kA sAmanA nahI karatI? (arthAt avazya karatI hai) paramArtha -he muniish| Iza yAne svaamii| he muniyo ke svaamii| naath| kevala mere (mAnatuga ke) hI nahI parantu sabhI muniyo ke svAmI / jinhone bhI bAhya-Abhyatara dono granthiyo ko aura sAsArikatA ko chor3a diyA, una sarva ke svaamii| eka mAnatuga jaise hajAro hajAra mAnatuga tere zAsana para nyauchAvara ho gye| hajAro sAdhu-sAdhviyo kA tU hI eka naath| tere vinA sabhI anAtha hAya, jinake pAsa tU nahI, terI AjJA nahI, terI zItala chAyA nahIM vaha sata hokara bhI bhikhArI hai| mere svAmI! zAsana kA koI sata terI zItala chAyA se dUra na rhe| / so aham vaha mai| kitanA gUr3ha rahasya chipA huA hai isa "so aham" me / tIsare zloka me svaya kA paricaya dene vAlA kaha rahA hai ki vinA buddhi kA, vinA zarma kA, vinA vicAra kA aura vinA zakti kA "vaha mai"| "AcArAga sUtra" me nihita "so aham' zabda bhI vyApaka artha me prajJApita hai Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "savvAo disAo savyAo aNudisAo jo Agao aNusacarai so'hm|" -AcArAga zrutaskadha 1, adhyayana 1, uddezaka 1 1 jo saba dizAoM aura sava anudizAo se Akara anusacaraNa karatA hai, vaha mai 2 dUsarI vyAkhyA hotI hai- isa paribhramaNa yA buddhihIna avasthA ko jo miTAtA hai, ___ vaha bhI maiM huuN| jo paribhramaNa karatA hai, janma-mRtyu, sayoga-viyoga, sukha-duHkha kI anubhUti karatA hai, vaha maiM huuN| pragatimaya bhI maiM hU~, patanamaya bhI maiM hU~, jo badhano me badhA hai vaha bhI maiM hU~, jo yadhanA se sarvathA mukta ho sakatA he vaha bhI mai huuN| nizcaya dRSTi se abhI bhI anata jJAna-darzana svarUpa muktAtmA bhI mai huuN| turanta kA janmA eka siha zizu eka bAra eka caravAhe ke hAtha cddh'aa| usane use bhar3a bakariyoM ke samUha me chor3a diyaa| vaha siha kA baccA bakariyo ke sAtha be-be karanA mIrA gyaa|ghaas khAne lagA, choTe-moTe kudake mArane lagA, use kabhI isa bAta kA patA nahI calA ki vaha isa rIta-bhAta ke lie yogya nahI hai| __ eka dina isa samUha ke sAmane dahAr3atA huA siha aayaa| saba bakariyA~ bhAga gaI, lakina vaha siha zizu usa vanarAja ke sAmane animeSa dRSTi se dekhatA rhaa| dekhate hI usaka mana me kucha agamya prazna uThane lage--mai kauna hU~? mai bakarI nahI, mai be-be karane vAlA ho, ghAsa khAne vAlA nahIM, kudake mArane vAlA nhiiN| nA nA nA maiM-maiM usame se kucha nahIM huuN| to mai kauna hU~? - mai vahI huuN| vaha siha hI me huuN| vahI merA svarUpa hai| jora se dahAr3atA huA bar3I chalAga mAra kara vaha siha ke pAsa jAkara khar3A ho gayA aura kahane lagA "tU hI mai hU~ aura ata meM hI maiM huuN| yaha dhuna use laga gii| saccidAnada svarUpa aatmaa| antjnyaanii| antdrshii| anata cAritrI / mhaastimaa| sacamuca sih| bakariyoM ke samUha meM phasa gyaa| kSudra yAcanAoM meM dIna ho 65 karatA hai, viSaya-kapAya kI ghAsa khAtA hai, jIvana ke kSaNika sukhoM ke lie kudake nAhI paramAtmA kA jhalakatA huA prativimba use yaha samajhAtA hai ki isa pravRtti ke tU yogya tathApi tava bhaktivazAt" tayApi yAne phira bhii|jaisaa hU~ vaisA phira bhI "tava" terA 'ne prayukta vividha zabdo ke sayoga se "tava" zabda ke yahaoN tIna mahatvapUrNa Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi 1 so'ham tathApi tava buddhihIna, zarmahIna, vicArahIna aura zaktihIna vaisA mai, phira bhI terA huuN| samarpaNa ke carama zikhara para pahueNcA huA sAdhaka paramAtmA se apanI kapaTa rahita avasthA me sva-AlocanA karatA hai| rAgadveSa se sarvathA rahita sapUrNa vItarAgadazA me lIna paramAtmA ko aisA kahanA "mai terA hI hU~" (anya kisI kA ava ho nahI sakatA ) vicitra to lagatA hai parantu bhakti kI paramoccadazA meM yaha kSamya hai| ? tava bhaktivazAt - terI bhakti ke adhIna ho, tere viziSTa paramArtha bhAva se prabhAvita hokara meM bhakta terA, aura mujhase kI jAne vAlI bhakti bhI terI / yahA~ samarpaNa kI sarvoccatA kA antima abhiyAna nikharatA hai| 3 tava stava kartuM pravRtta - terI stuti karane ke lie tatpara hU~ / sannaddha huuN| vRtta yAne avasthA, dazA, prakRti / he paramAtmA / mai Aja prakarSa bhAva se, pramodabhAva se aura prasanna bhAva se apanI sAsArika avasthA kA visarjana kara tujha svarUpa me lIna hokara nijamvarUpa ko prakaTa kara rahA huuN| terI stuti karane ke lie citta prasanna avasthA vAlA me tujhe pAkara dhanya ho gyaa| mRgI prItyA AtmavIrya avicArya nijazizo paripAlanArthaM mRgendra ki na abhyeti / sAmAnya rUpa se isakA artha he hariNI prAti se apane vatsa kI rakSA karane ke lie apana sAmarthya kI vicAre binA kyA siMha kA sAmanA nahI karatI arthAt avazya karatI hai| udAharaNa aisA hai eka vana ke bhItara eka hariNI apane bacce ko lekara lAr3a-pyAra ke sAtha use pAla rahI thii| acAnaka eka vanarAja miha AtA hai, hariNI ke bacco ko pakar3ane kA prayAsa karatA hai| vaha hariNI se usake bacce kI chInA-jhapaTI karatA hai| hariNI apane ucca kI rakSA ke lie miha kA mukAbalA karatI hai| AcArya zrI kisako sunA rahe the ? mujhe nahI, Apako nahIM, rAjA ko nahIM, vidvAna ko nahI, nagara jano ko nahI, ve to stuti kara save eka mAtra paramAtmA ke prti| unhoMne paramAtmA se prazna pUchA - paramAtman / kyA jisa samaya usa hariNI ke baccoM ko jhapaTane ke liye prayAsa karatA hai, usa samaya purI usa banarA kA mukAbalA nahIM kareMgI ? isa prakAra AcAryazrI ne ina paktiyoM meM AtmA ke paramAtma svarUpa ko samajhAne ke sundara rUpaka yojanA prastuta kI hai jaise eka mRgI hariNI mAtA kA pratIka paramAtmA zizI mundra baccA - AtmA mira-viSaya-kapAya Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandhana 33 / paramAlA / anAdikAla se viSaya-kaSAya ke siha mujha para (AtmA para) AkramaNa kara rahe haiN| aisI avasthA me he vizvajananI tU kyA cupacApa dekhatI rahegI aura terA bhaktaAtmA kyA lAcAra, vivaza aura majabUra hokara ina viSaya-kaSAyo kA zikAra banatA rahagA? paribhramaNa karatA rahegA? arthAt aisA nahI ho sakatA hai| mA / tU tere zizu ko zIghra hI isa zikArI se bacAkara paribhramaNa se sarvathA mukta kr| tujha svarUpa me sthira kr| isa zloka meM prIti, zakti aura bhakti ina tIna zabdo kA artha baDA mahatva rakhatA hai| ananta zaktimAn bhakta vinA paramAtmA ke svaya ko zaktihIna mAnatA hai| zakti kA prayoga AtmA ke lie prayukta hai| bhakti kA prayoga paramAtmA ke lie prayukta hai ata "tada maktivazAt" terI bhakti ke prabhAva se aisA zabda prayukta hai| aura prIti zabda me mAtA-putra ke naha-samvandha dvArA dono ke lie isakA prayoga kiyA hai| yahA~ bhI isa zabda dvArA AtmA-paramAtmA ka sAdhanA-sambandha ko darzAyA gayA hai| vastuta AtmA kI maulika nAyaka karma rahita avasthA hI paramAtma svarUpa hai| AtmA jaba apane isa nirvikAra nirvikalpa svarUpa kA dhyAna kara vIryollAsa prakaTa karatI hai, taba sasAra ke viSaya-kaSAya me yaha mukAdalA kara sakatI hai| vadhanoM se mukta hotI hai| karmoM se rahita hotI hai| mautara yadi vArUda bharA hogA, vAhara kI halakI sI cinagArI bhI visphoTa kara sakatI hai| mInAra meM viSaya-kapAya jisake naSTa ho jAte haiM, use bAhara kA vikArI paryAvaraNa kaise vikRta kara sakatA hai? isa prakAra he prmaatmaa| tere prati rahA merA anurAga hI merI mukti kA abhiyAna hai| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zloka-6-7 6.mukti-bodha bandhana do prakAra ke hote haiM-dravya-badhana aura bhaav-bdhn| badhana Akhira badhana hI hai| badhana se mukti anivArya ho, aisA hama saba cAhate haiN| pUrva me hamane dekhA-bhakta bhagavAna ko, AtmA paramAtmA ko apanI bhakti ke badhana me bAdhane kA prayAsa kara rahA hai| dravyarUpa se AcAryazrI 48 ber3iyo ke badhana meM badhe hue the| jisame se 5 ber3iyo ke badhana TUTa cuke haiM, zeSa ver3iyoM ke badhana unake agopAga para laTaka rahe haiM, lekina abhI taka AcAryazrI ne kamI bhI paramAtmA ko isa bAta ke lie upAlabha nahI diyA ki-prbhu| tere bhakta ko ye ber3I ke badhana kyo? abhI taka nahIM aura zAyada kabhI bhI nhii| sabhI ber3I ke badhana TUTa bhI jAyege lekina AcAryazrI kabhI bhI paramAtmA se anunaya-vinaya nahI kareMge ki mujhe ber3I ke vadhana se mukta kara do| bhakti kI vivazatA jaba caramotkarSa para pahuMca jAtI hai, taba bAhya vadhana apane Apa TUTate cale jAte haiN| yaha socakara hame Azcarya ho sakatA hai ki siddha bhUmi meM virAjamAna paramAtmA kA kyA itanA prabhAva ho sakatA hai ki unake smaraNa se ber3I ke badhana TUTa jAyeM ? jo sadA svAtma me sthira hai, sva-Anada me lIna hai, usakA milana kyA, milana kA badhana kyA? Aja taka jIva ne kaI sambandha bAdhe, kabhI to kisI sambandha ne use aisI prasannatA pradAna nahI kI? AtmA-paramAtmA ke bIca me aisA kauna sA nAtA hai ? kaisA yaha sambandha hai ? kaunasA aisA prabala nimitta hai jo bhakta ke lie preraNAdAyI bana jAya aura milana se badhana tathA badhana se mukti dilA de| __ AcAryazrI ne paramAtmA se kahA ki ina ber3iyo se mujhe koI parezAnI nahIM hai| aise caghana to kaI vAra Aye aura Ate rahe, jur3ate rahe, TUTate rahe haiN| mujhe cintA hai sasAra ke vacana kI aura aba mujhe isase mukti kA mArga bhI mila gayA hai aura vaha mArga hai tumhAre pavano meM baca jAne kaa| jaba taka bhakti kA vadhana bhakta ke Upara nahIM AyegA, taba taka vaha dravya-vadhanoM se mukta nahIM ho pAtA hai| bhakti kA mArga atyanta Dehcate hai lekina yaha Short Cut bhI hai aura isI kAraNa sarvazreSTha hai, jise apanAkara AcAryazrI kadama-ba-kadama Age bar3ha rahe haiN| dhIre-dhIre paramAtmA ke vadhana me adhika vadhate hue ve isa jAta ko nizcaya sthiti para pahuMca rahe haiM jahA~ vacana bhI nirvandha kI pariNati bana jAte haiN| nibanda ke cayana meM yaha eka bahuta bar3I tAkata hai, vaha kabhI bhI hame vadhano se mukta kara / maranA hai| jadArya zrI mukti paya para Age bar3hane ke liye, sAre vacano ko tor3ane ke liye Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukti - bodha 35 eka viziSTa dayA praNAlI meM mayukta hote hue paramAtmA ke caraNo ne bhakti se vivaza ho ghumAnamA bhAdA namastaka jhukA huA hA anta karaNa meM paramAtmA kA AdAna aura nirimantraNa kI manana mAdhanA ka dvArA annazcatanA jinakI jAgRta ho rahI hai, samyaktva fal jAna-pradAna sama-rUpa se phaila cukA hai, yadhArtha-vodhi kI jinako pratIti ho cukI ma AcAryazrI ma eka abheda svara prakaTa hotA hai alpazruta zrutavatA parihAsadhAma, tvadbhaktireva mukharIkurute vlaanmaam| yatkokila kila madhA madhura viroti, taccAmacUtakalikA - nikarekahetuH // 6 // alpazrutam - alpajJAnI, (Ara) zutavatAma - dhrutadharo ke (Apa) paridAmadhAma -- parihAsa kA pAtrAprasannatA kA dhAma mAma durbhA eva balAda mugharI kumna phila gAMva - ApakI bhaktihI - dalapUrdaka - jabarana - liphara rahI hai, -- piyama - macamuca gapura info - dhurandhara meM Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi me socatI hU~ alpajJAnI aura ajJAniyo se to pUrA sasAra bharA hai| kyA parama zrutadhara ina savakI majAka kara sakate haiM ? aura yadi aisA sahI hai to phira karuNA kauna karegA? kozakAro ke anusAra "hAsa" zabda ke do artha haiM1 hasI - majAka, 2 prsnntaa| vizeSa me isa para "pari" upasarga lagA hai| "pari" zabda upasarga ke rUpa me dhAtu yA sajJAo se pUrva lagakara sarvata , cAro ora, idhara-udhara, irda-girda, bahuta, atyanta artha me prayukta hotA hai| ava isake prayoga dekhe pari + vAra-cAro tarapha se jahA~ vAra hote haiM, jaise-sukha-duHkha ke, pyAra-tiraskAra ke, acche-bure Adi se ghirA huaa| isI prakAraparigraha ___ - cAro tarapha se pakar3A huA, ghirA huA paribhramaNa - atyanta bhaTakanevAlA parikriyA - bAr3a lagAnA parikrama - pradakSiNA lagAnA paricaya - jAna - pahacAna majAka ke artha me "hAsa" zabda ke pUrva "upa' upasarga prasiddha thaa| dhIre-dhIre "parihAsa" zabda bhI isI artha meM vyApaka huA, varanA dono upasarga apane alaga-alaga rUpa me hI vyApaka haiM aura dono ke artha me antara bhI hai| jaise prihaar-uphaar| yahA parihAra yAne chor3anA-tilAjali denA hai aura upahAra yAne aahuti-bhettaadi| prikrm-upkrm| parikrama yAne cAro ora ghUmanA, pradakSiNA karanA aura upakrama Arabha-zurU krnaa| ina sabako dekhakara yahA~ "hAsa" zabda prasannatA vAcaka mAnakara pari upasarga lagane se "sarvata prasannatA ke pAtra" aisA artha adhika ucita lagatA hai| aura isa prakAra paramAtmA se abhipreta hokara paMktiyoM kA artha isa prakAra hotA hai (Apa parama vItarAga ho) alpajJAnI aura zrutadhara (ina sava) ke Apa sarvata prasannatA ke (ananya) pAtra ho, ata hai pramu sacamuca tumhArI bhakti mujhe haThAt mukharita karatI hai| mamA meM kahI bhI jAyege-koI kisI na kisI rUpa me dukhI hai, koI kisI na kisI meM takalIpha pA rahA hai| pAma svarUpa hI aisA hai, jisake cAroM tarapha kevala Ananda hI Anada hai, prasannatA hI prasannatA hai| Apa "logamsa" meM bolate ho-"titthayarA me pniiyntu| noyaMkara mujha para prasanna hoo| unakI prasannatA, unakA Ananda prasAda hama maprAna hI nIce dekho,Upara dekho, mukha para dekho, caraNa dekho, unakI vANI dekho, mAyAdevA, unake di devo, jo bhI dekhoge, jahA~ mI dekhoge vahI prasannatA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukti- vodha 37 pA Age| Ara yadi unakA smaraNa karake prasannatA nahI milatI hai to samajha lenA ki hamArI bhakti meM kahIM na kahI kamI hai| "citta prasanne re pUjana phala kahyu pUjA akhaMDita eha re" ukta stavana kA eka hI phalitArtha hai ki vyakti me kahIM na kahI citta kI prasannatA prasphuTita honI caahiye| paramAtmA prasannatA ke dhAma haiM aura hama unase prasanna honA cAhate haiM / prasanna kA smaraNa pharaMga to hame prasanatA milegii| dukhI kA sAtha kareMge to du kha milege| prasannadhAmakA sAtha kareMge to prasanatA apane Apa me prasphuTita ho jaayegii| yaha bAta nizcita hai ki paramAtmA kI prasannatA hamakA nahI milatI hai| hama me hI prasannatA hai| yaha prasannatA prasanna-dhAma ke pAsa pahuMca karake sampUrNa anAvRta ho sakatI hai| jaga kahate haiM-"mAm tvadbhaktireva balAt mukharIkurute " mujhe tumhArI bhakti hI "balAt" yAne javaradastI " mukharIkurute" yAne volane ke liye vivaza kara rahI hai| "mAm" yAne mujha / "mAm" kahane vAle sirpha mAnatugAcArya nahIM, sirpha divyaprabhA nahI, nAma karane vAle Apa saba ho sakate ho| yAda rakhie, isake zabdo ke nirmita artha me vadha nAjoge to bhaktAmara Apako Aja nahI, kabhI bhI nahI mila skegaa| lekina bhAvo se ekarUpatA sthApita karoge to bhaktAmara Apa me Aja bhI jIvata ho utthegaa| AcAryazrI ne 'mAmU" zabda ko rakhakara saba bhaktajano ko apane sAtha kara liyA hai| unhone yaha samajhAyA ki "mAm" yAne mujhe| "mujhe " se matalaba jo bhI "bhaktAmara " kA stavana karegA unako "tvad bhaktireva" tumhArI hI bhakti, aura kisI kI nahI / "balAt mukharIkuste" jabaradastI vAcAla karatI hai| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmara stotra eka divya dRSTi "mukharIkurute " cAhatA to haeNU mauna rahakara terI ArAdhanA karU~ parantu balAt merI vAcA prakaTa ho rahI hai| paramAtman ' mai na to bolatA hU~, na gAtA haeNU lekina mere se javaradastI bolA jA rahA hai| 38 pUrva meM hamane dekhA thA - bhakta vivaza ho rahA thA lekina vivazatA kI eka sImA hotI hai / vivazatA miTa jAtI hai lekina balAt asIma hotA hai| isa prakAra "balAt " zabda bhakti ko eka carama sImA taka le jAtA hai / 1 " balAt " zabda kA prayoga kara AcArya zrI yaha kahanA cAhate haiM ki aise to mauna rahakara hI tumheM manA sakatA hU~ parantu tumhAre prati rahI huI bhakti balAt hI mujhe mukharita kara rahI hai| 2 tU vItarAga hai, anupama hai, tU tujha me hI lIna hai, tU cAhane na cAhane ke sAre dvandvo se bhI mukta hai, phira bhI maiM balAt hI tujhe apane hRdaya me bAdha rahA huuN| o AcArya zrI eka bahuta sundara dRSTAta batAte haiMyatkokila kila madhI madhuraM virauti / taccArucUtakalikA - nikaraikahetu // jaise AmravRkSa ke Upara jaba majarI AtI hai taba majarI ke usa samUha ko dekhakara kokila pakSI kUjanA zurU kara detA hai aura vaha samaya madhau yAne vasanta Rtu kA hotA hai| kokila ko kauna kahane jAtA hai ki aba vasanta Rtu A gaI hai, lekina Amra-majarI ko dekhakara kokila samajhatA hai ki vasanta Rtu A gaI hai| o Ananda ke dhAma' ApakI pUrNa vItarAgatA se mai apanI nija svAbhAvikatA ko abhiprerita kara rahA huuN| sarvataH prasanna terI zAntamudrA ko hRdaya meM sthApita kara citta ko prasanna kara rahA hU~ / sasAra ke isa samyaktva upavana me mere jIvana kI dharma vasanta purabahAra khila rahI hai, mai kitanA bhAgyazAlI huuN| tuma to pacama kAla meM mere sAmane sAkSAt ho rahe ho aura bhaktibala se maiM pratyakSa stuti kara rahA huuN| pacama kAla me aisI paramArtha bhakti eva AtmAnubhava dharma kA yaha kaisA madhura mausama hai / Apake sadguNo kI, vItarAgabhAvo kI, Atmika prasannatA kI majariyA~ dekhakara merA Atma-kokila kUka uThatA hai, kuhukatA hai / merI kUpha hai mukti kI / paramAtman / isa kUka me kUka mila jAye, milana kA baghana ho jAya aura badhana kI mukti ho jAya / aba maiM tere badhana meM ba~dha gyaa| apane karmoM kI, apane pApo kI, apanI janma-paramparAoM kI mukti kA abhiprayoga mAgatA huuN| aise parArtha bhAva me lIna AcAryazrI ke bhItara se vANI prasphuTita hotI hai| tvatsaMstavena bhavasantatisannibaddha, pApaM kSaNAtkSayamupaiti zarIrabhAjAm / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukti - vodha 39 AkrAntalokamalinIlamazepamAzu, sUryAzubhinnamiva shaavrmndhkaarm||7|| tvatmAtavana - Apake stayana meM nagarapAjAma - dahadhArI jIvo kA-prANiyo kA bhavantatimapriyam - paramparAgata bhayabhavAntarAM se vaghA huA pApama - pApakarma sAjhAnnalAm - samAta loka meM phaile hue-sasAra bhara meM vyApta alinAlama - pramara ke samAna kAlA mUryA mitrama - mUrya kI kiraNoM se chinna-bhitra (luna) kiyA huA zAvarama - gativipayaka-rAtri meM hone vAle apAma - andhakAra ke - mamAna aropama - mada kA mada saNAta -- kSaNa bhara meM-zIghrAtizIghra sayama -- dizAzako -pahAjAnA h| Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 bhaktAmara stotra : eka divya dRSTi hotA hai, prmpraa| pApa kaise haiM to kahate haiM ki satati ruup| sasAra me strI-puruSa badhya ho sakate haiM lekina pApa kabhI badhya nahI ho sakate haiN| eka pApa dUsare pApa ko, dUsarA pApa tIsare pApa ko lAtA hI jAtA hai| pApa kI apanI eka viziSTa paramparA hai aura usa paramparA kA viccheda karanA hai| paramAtmA ke sivAya yaha kaise sabhava hai? vyakti jaba duHkhI hotA hai taba socatA hai, mujhe duHkha kyo AyA? eka bAta nizcita hai ki koI kisI ko duHkha nahI de sakatA hai| ___hamAre karma azubha ho tabhI hama duHkhI ho sakate haiN| duHkhI hote haiM karma se, lekina karma kauna detA hai ? kyA hame koI jabaradastI karma detA hai ? nahI n| to phira karma kahA se Ate haiM ? to kahate haiM-pApa se karma Ate haiN| hamArI galatI yaha hai ki hama duHkha haTAne kA prayAsa karate haiM lekina pApa haTAne kA prayala nahI karate haiN| hamArI pApa kI phaikTrI satata cAlU rahatI hai| pApa Ate haiM, karma lAte haiM, karma Ate haiM, duHkha lAte haiN| isaliye AcAryazrI ne paramAtmA se duHkha kA nAza nahI mAgA kintu pApa kA nAza maagaa| dekhie, kitanA sundara Ayojana batAyA unhone| aisA kabhI nahI kahA ki tere jaisA bhagavAna mere sAtha ho aura mujhe koI rAjA ber3iyoM me bAdha de? unhone aisA bhI nahI kahA ki tU Akara ke ina ber3iyo ko tor3a de| pApa to anAdikAla se haiN| inheM tor3ane ke liye kitane ghaTe cAhiye- 4 ghaTe, 8 ghaTe, 12 ghtte| hamAre pAsa vaise to koI zakti nahI hai ki anAdikAla ke pApo ko kSaNa bhara me tor3a sake, lekina kSaNa bhara meM anAdikAla ke pApo ko bAdha sakate haiM, yaha tAkata hama me avazya hai| isa sasAra ko kSaNa bhara me bAdha sakate haiM itanI tAkata to hama me hai, lekina anAdikAla se salagna sasAra ko kSaNa bhara me tor3ane kA bala hama me nahI hai| AcAryazrI kaha rahe haiM-anAdikAla ke pApo kA kSaNa bhara me nAza ho sakatA hai| hama AcAryazrI se prazna pUchege ki jo anAdikAla se pApa karate Aye haiM, unako kSaNa bhara me kaise tor3a sakate haiM? yaha kaise sabhava ho sakatA hai ? isa prazna kA uttara AcAryazrI ne Age kI paMktiyo me diyA hai AkrAntalokamalinIlamazeSamAzu sUryAzubhinnamiva shaarvrmndhkaarm|| eka bahuta sundara udAharaNa dvArA AcAryazrI yahA~ samAdhAna sampUrNa loka me vyApta bhavare jaisI amAvasyA kI kAlI haTAne ke liye kitane ghaTe cAhiye? 12, 15 ghaTe ke adhakAra ko sara me naSTa kara detI hai| usI prakAra anAdikAla ke pApa * kRpA rUpI kiraNa ke dvArA kSaNamAtra me naSTa ho sakate haiN| Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktibodha 41 prathama zlAka meM paramAtmA ke lie eka vizeSaNa kA prayoga kiyA gayA "udyotakam " - udyAta karanevAle, prakAza krnevaale| jo prakAza karatA hai, Aloka jagAtA hai vaha inkAra ko tor3atA hai, ata prathama zloka me kahA hai "dalitapApatamo vitAnam" pApa ke sara kA nAza krnevaale| Apa dhyAnapUrvaka dekhege to isa zloka me usa vizeSaNa kA pAtha yahA~ paaoge| aba yahA~ Aga"sUrya azu bhinna" zabda hai / azu kA matalaba hotA hai kirnn| sUryodaya OM pahala ujAlA zurU ho jAtA hai| usake bAda sUryodaya hotA hai| karIba-karIba hamAre yahA~ una ujAla kI 24 minaTa kI maryAdA mAnI gaI hai| ata kahate haiM-sUrya kI kiraNe nikalane ke mAtha hI adhakAra ko kSaNa bhara meM chinna-bhinna kara detI haiM, bheda kara detI haiM, tor3a detI haiM aura adhakAra ko prakAza meM parivartita kara detI haiN| imAlie kahA hai- " bhattIi jiNavarANa khiSpati puvvasaciyA kammA" paramAtmA ke * vana se daha aura AtmA me rahI huI abheda buddhi chinna-bhinna ho jAtI hai| ise hI bhedavijJAna karate haiN| yaha daha mere se sarvathA bhinna hai| ber3iyo ke baghana to deha para laTaka rahe haiN| na deha 11 hai, na meM deha kA huuN| deha meM utpanna koI bhI avasthA merI nahIM hai| isa bheda vijJAna se anAdikAla kA mithyAtva TUTatA hai, samyaktva prakaTa hotA hai| jaba para AtmA meM bheda buddhi prakaTa hotI hai, deha kA adhyAsa chUTatA hai taba AtmA kA darzana svarUpa prakaTa hotA hai| kahA hai chi "chUTe dehAdhyAsa to nahIM kartA tU karma, nahIM bhoktA tU tehano eja dharma no marma / eja dharmathI mokSa che tU che mokSa svarUpa,. anata darzana jJAna tU avyAbAdha svarUpa" // 'amaniddhi" meM kahA hai *Ta darda nu svapna paNa jAgRta thatA samAya, tana vibhAva anAdino jJAna ghatA dUra thAya / a ki dardoM kA svapna jagane para kSaNabhara me hI TUTa jAtA hai| usI prakAra jJAna hote hI * de kAla kI vibhAva paryAya, deha meM rahI huI Atmabuddhi kSaNabhara me hI dUra ho jAtI hai| zrI niApatisUrijI mahArAja ne "kikarpUramaya stotra" banAyA hai jisake antargata enIharaNa prastuta kiye haiM -- vizvavyApitamo hinasti taraNirdAlopi kalpAGkuro / zaridrayANi gajAvalI harizizu kASTAni vanhe kaNa || (zloka 6 ) kAraNa turata kA prati sUrya bhI kSaNabhara meM nAza kara sakatA hai| Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 7.prArambha prArambha kI zreSTa hotA hai jisameM pUrNAhuti nihita ho| jisa prArambha se saphalatApUrvaka ho sakatA hai, usa prArambha se hamAga koI sambandha nahI hotaa| jisa prakriyA ke ga mAnanA kA makana milatA ho usI kA hama apane jIvana meM prayoga karate haiM, jisa mAni gahane saphalatA dRSTigocara hotI ho usake lie hama prayala karate haiN| ATava zloka kA prArabha bhaktAmara stotra kA prArambha hai| AThave zloka kA prArabha bhakta maTAna ke milana kA prArabha hai| AThaveM zloka kA prArabha hamAre nija svarUpa kI pahacAna garama aura ATave lAka kA prArabha hamArI anAdi kAla kI jo khoja cala rahI hai ma pUrNa upalabdhi kA prArabha hai| isa prakAra yaha zloka dahuta mahatva kA zloka hai| 7 "pAsaka paramAlA ke sAya bheda rahA hai| me alaga hU~, parama svampa mujha se alaga hai| ", "da taka alagAva haiM tada taka hama jisa pUrNAhati kI AkAkSA karate haiM vaha paripUrNa " mama dama AkAkSA ke mAya anuraa| aura anurAga ke sAtha upalabdhi, ye hamArga maardhktaa| Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi 2. kalpAkuro dAridryANi - kalpavRkSa kA akura mAtra bhI dAridrya kA nAma kara sakatA hai| 3. gajAvalI harizizu siha kA baccA bhI gajapaMkti kA nAza ka sakatA hai| 4 kASThAni vanhe kaNa. agni kA kaNa bhI kASTha samUha kA nAza ka sakatA hai| 5 pIyUSasya lavo'pi roganivahe - amRta kI eka bUMda bhI roga samUha kA nAza ka sakatI hai| yadvattathA usI prakAra vibho te mUrti paramAtmA terA svarUpa trijagati kaSTAni - tIno jagata ke kaSToM kA hatu kSama - nAza karane meM samartha hai| yaha to vaidhAnika siddhAnta hai ki jahaoN tU A gayA, terA stavana A gayA, terI bhakti he gaI vahA~ anAdi kAla ke, janma-janma ke, bhava-satatirUpa sannibaddha pApa kSaNa me hI kSaya ke prApta hote haiN| he paramAtman / jisakA AtmA rUpI kokila kUjegA usa kUja me terI kRpA ke kUja mila jAyegI, milana kA badhana ho jAyegA, badhana me mukti kA mArga mila jaayegaa| isa mArga para hamAre kadama bar3hate jAyege aura mukti kA mArga prastuta hotA jaayegaa| agale ravivAra ko vAstavika stotra kI bhUmikA kA prArabha ho rahA hai| munizrI paramAtmA ke sAtha Adjust ho gaye, Agreement ho cukA hai, bhaktaparamAtmA se badha cukA hai, baMdhana se mukti kA mArga mila gayA hai| aba mukti mArga para prayANa ke prArabha ko hama AThave zloka ke dvArA hama me anusyUta kreNge| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ 42 bhaktAmara stotra . eka divya dRSTi 2 kalpAkuro dAridryANi - kalpavRkSa kA akura mAtra bhI dAridrya kA nA kara sakatA hai| 3. gajAvalI harizizu - siha kA baccA bhI gajapaMkti kA nAza ka sakatA hai| 4 kASThAni vanhe kaNa agni kA kaNa bhI kASTha samUha kA nAza ka sakatA hai| 5 pIyUSasya lavo'pi roganivahe - amRta kI eka bUMda bhI roga samUha kA nAza ka sakatI hai| yadvattathA usI prakAra vibho te mUrti paramAtmA terA svarUpa trijagati kaSTAni - tIno jagata ke kaSTo kA hartu kSama - nAza karane meM samartha hai| yaha to vaidhAnika siddhAnta hai ki jahA~ tU A gayA, terA stavana A gayA, terI bhakti gaI vahA~ anAdi kAla ke, janma-janma ke, bhava-satatirUpa sannibaddha pApa kSaNa me hI kSaya va prApta hote haiN| he prmaatmn| jisakA AtmA rUpI kokila kUjegA usa kUja me terI kRpA va kUja mila jAyegI, milana kA badhana ho jAyegA, badhana me mukti kA mArga mila jaayegaa| i mArga para hamAre kadama bar3hate jAyege aura mukti kA mArga prastuta hotA jaayegaa| agara ravivAra ko vAstavika stotra kI bhUmikA kA prArabha ho rahA hai| munizrI paramAtmA ke sAtha Adjust ho gaye, Agreement ho cukA hai, bhaktaparamAtmA se badha cukA hai, badhana se mukti kA mArga mila gayA hai| aba mukti mArga para prayA ke prArabha ko hama AThave zloka ke dvArA hama me anusyUta kreNge| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi satA - satpuruSo ke, sajjana puruSo ke ceta hariSyati - citta ko haraNa karegA nanu - nizcaya se udabindu - jala kI bUMda nalinIdaleSu - kamalinI ke patto para muktAphaladyutim - motI kI kAnti ko upaiti - prApta karatI hai| sarvazreSTha sambodhana "naath|" zabda ke dvArA yahaoN paramAtmA ke milana kA prArabha ho rahA hai| nAtha zabda rakhakara bhakta apanA sarvasva samarpita kara rahA hai| he nAtha! tere binA abhI taka mai anAtha thA, tujhe nAtha kahate hI merI anAthatA samApta ho gaI aura nAthatva prakaTa ho gayA, kyoMki nAtha hI nAtha banAtA hai, anAthatva miTAtA hai| prArabha me "iti matvA" zabda bhI atyanta mahatvapUrNa sambandha ko prastuta karatA hai| "iti" yAne "aisA" aura "matvA" yAne "maankr"|"aisaa mAnakara" kahate hI prazna uThatA hai "kaisA mAnakara?" isa prazna kA uttara Upara ke sAta zloko se hI abhivyakta hotA hai| AtmA-paramAtmA ke pUrva sambandha kA saMketa sudRr3ha kara yaha zabda samApatti kI yojanA ko anAvRta karatA hai| pUrva niyojita sAta zloko me merA aura ApakA mere dvArA mAnA huA sambandha isa prakAra hai| Apa mere liye 1 udyota karane vAle, 2 ghane adhakAra rUpa pApo ke vistAra kA nAza karanevAle, 3 sasAra rUpa samudra me girate hue prANiyo ke parama Alambana, 4 devendro dvArA sastuta, 5 jinakA caraNAsana vibudho dvArA arcita hai, 6 guNo ke sAgara haiM, aura 7 Apake stavana se anAdikAlIna paramparA kA sarjana karanevAle pApo kA kSaNa me hI nAza hotA hai| mai svaya ko ApakA 1 nizcaya se stuti karanevAlA (aisI pratijJAvAlA) 2 binA buddhi kA 3 binA lajjA kA 4 stuti karane ke lie samudyata mativAlA m Page #71 -------------------------------------------------------------------------- Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi motI kI zobhA ko prApta hotI hai vaise mere mukha se nikale ye zabda stavana kI zobhA ko prApta hote haiN| nanu yAne nizcaya se yaha tere "ceto hariSyati" citta kA haraNa karegA hii| kyoki tujhe hI sunAne ko, manAne ko yaha stavana kara rahA huuN| jahA~ bhAva hotA hai vahA~ prabhAva hotA hai| aisI viziSTa upalabdhi se vaMcita sAmAnya vyakti isa paristhiti se anabhijJa hone se isakA anubhava nahI kara pAtA hai aura isI bhrAntipUrNa mithyAdRSTi se vaha ise hI galata bhI mAna sakatA hai| aisI eka saphala mAnasadazA kI vilakSaNa abhivyajanA hama bhAva-prabhAva nAmaka pravacana me gAthA 9 ke dvArA prApta kreNge| Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ inka - 9 O O ort 8. bhAva-prabhAva O O dravya eka mahaja evaM svAbhAvika tattva hai| dravya kA AnA, dravya kA honA, dravya kA dravya kA dravya se sambandha bananA yaha bahuta svAbhAvika hotA calA jA rahA hai| kAla vyatIta cuke haiM lekina hama yaha dekha rahe haiM ki dravya ghaTanAo ko udvelita hai aura ghaTanAe~ hajAroM bhAvoM ko ubhAratI haiN| bhAvakarma hamArI apanI hI canarUpa hai| ye bhAva hameM svabhAva se vibhAva me parivartita karane kA prayatna isa samaya ghaTanAo ke nimitta se hI Atmadravya kI pahacAna kara nijabhAva aura mAya dvArA bhItara se ghaTanAtIta hone kI kalA hameM bhaktAmara stotra se upalabdha 2004 1 da dravya, bhakti bhAva hai aura stavana se TUTanA prabhAva hai / dravya se bhAva vaDA hai aura 2 prabhAva yahA hai| dravya kI koI kImata nahIM hotI / candanavAlA ke ur3ada ke vAkule nRtya thA, lekina candanA ke bhAva mUlyavAna the aura una bhAvo se bhI bar3hakara prabhAva thaa| isa prakAra dravya kI apekSA bhAvo kA aura bhAvo kI apekSA adhika hai| aura prabhAva ke isa mahattva ko AcAryazrI ne bahuta acchI taraha se samajhAte hue AstA tava stavanamasta- samasta-doSa, tvatsakathAspi jagatA duritAni hanti / dUre sahasrakiraNa kurute prabhaiva, padmAkareSu jalajAni vikAsabhAJji // 9 // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi duritAni -- pApo ko, aparAdho ko hanti - hanana karatI hai, naSTa karatI hai sahasrakiraNa - sUrya - dUra (hai phira bhI usakI) prabhA eva -- kAnti hI padmAkareSu - sarovaro me jalajAni - kamalo ko vikAsabhAji - vikasita, praphullita kurute - kara detI hai| dUra-dUra AkAza me rahA huA sUrya kiraNo ko sarvata phailAtA hai| uname se kucha kiraNa sarovara ke banda kamalo ko khola detI haiN| isa udAharaNa dvArA yahA~ paramAtmA ke prabhAva kI adbhutatA prakaTa kI gaI hai| he paramAtmA! tere bhakti prabhAva ke kAraNa yaha terA stotra zabda, artha, racanA aura bhAva Adi samasta sambandhita doSo se rahita ho rahA hai, samasta doSo kA asta ho rahA hai| bhASA-lAlitya, bhAva-pradhAnatA, tattva-durbodhatA Adi aneka kAraNo se terA stavana sugamya nahIM ho sakatA hai| phira kaiyo ko bhakti rasa ke AsvAdana kA bhI bodha nahI hotA hai| ina sabhI dRSTikoNoM se terA yaha nirdoSa stavana kitanA AsvAdya aura AhlAdajanaka ho rahA hai| isakA mahatvapUrNa kAraNa mere Upara terA abhUtapUrva prabhAva hai| ___ stavana kI ina sugamyatA se anabhijJa yadi terI anubhUta jidagI ke prasago kA cintana kare to bhI vaha sarva durito se mukta ho sakatA hai| kyoki, tattva ko pRSThabhUmi me rakhakara samatva dvArA pratyeka pratikUla paristhitiyo ko tune anukUla banAlI hai| isI vizeSatA se hI tU sRSTi kA mahAna tattva hai| __ sAmAnya vyakti tattva kI agamyatA ke kAraNa anukUla ko pratikUla banAtA hai| tUna pratikUlatAo ko anukUla banAkara cetanA kA vistAra aura vikAsa kiyaa| tU siddhaloka me mujhase sAta rAjuloka dUra hai| ajara, amara, azarIrI, ayogI, alezI, akaSAyI aura akarmI hai| tere guNo kI stuti karane vAlA mai isa mRtyuloka para janma-mRtyu kA mahAyAtrA ke cakkara kATa rahA hU~, phira bhI tere stati-gAna aura jIvanakathA-zravaNa kA yaha acintya prabhAva hai ki mere pApa-karma aura aniSTo kA nAza ho rahA hai| bhakta ke hRdaya kI bhaktibhAvapUrvaka kI urmiyaoN, spadana, tarage (Vibration) tere nirajana, nirlepa, caitanya, siddhAvasthA taka paha~cakara tere vItarAgatva kA sparzakara isa Atmakamala ko vikasita karatI haiN| isa prakAra tU dUra bhI hai parantu terI kRpA kiraNa mara Atma-kamala ko vikasita karatI hai| Page #75 -------------------------------------------------------------------------- Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi kamala bhaktAtmA pAnI kI bU~de zabda motI stavana - stotra yahA~ ber3I kA badhana A jAnA dravyasthiti hai / usa dravyasthiti meM ghaTanAo ke dvArA svaya ko vicalita na hone denA, svaya meM sthira rahanA tathA paramAtmabhAva me ekAgra rahanA bhAva hai| bhAva jaba paramAtmA se sambandha sthApita karate haiM taba paramAtmA ke prabhAva se beDiyo ke bandhana TUTate haiN| vartamAna yuga me hamArI sthiti aisI vicitra hai ki hama paramAtmA ke prabhAva ko cunautI dete haiM, parantu svaya ke bhAvo kA koI bharosA nahI hai| binA bhAvo kA prabhAva sabhava nahI hai| inhI prabhAvo ko mukhya lakSya banAkara hama bhaktAmara stotra kA mUlyAkana yA ArAdhana karate haiN| bhAvo kA abhAva prabhAva ke uddezyo ko pUrNa nahI kara pAtA hai| isI adhUrepana se kabhI adhIratA bar3hatI hai, kabhI TUTatI hai| aisA adbhuta stotra prApta hone para aisA kyo hotA hai ? isa Azcarya kA uttara zloka 10 ke dvArA samajhane kA prayatna kreNge| Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zloka-10 --- ghaTanAoM kA honA bahuta svAbhAvika hai kevala AcAryazrI para hI nahI, hama sabake Upara ghaTanAoM kA nahIM AnA sasAra kA eka Azcarya hai, ghaTanAoM kA A jAnA sasAra kI eka svAbhAvikatA hai| sasAra kA koI bhI prANI, koI vyakti, koI jIva aisA nahIM hogA jisake Upara ghaTanAoM ne kabhI prahAra na kiyA ho| __ghaTanAoM me ghaTanAtIta rahanA sasAriyoM ke liye Azcarya hai| isI kAraNa AcAryazrI kI ver3iyoM kA TUTa jAnA hamAre lie eka bahuta bar3A Azcarya ho gyaa| jo hamameM nahIM hotA aura kisI vizeSa me vaha ho jAnA, Azcarya hai| ___Azcarya ko vizeSa pariprekSya me dekhane para hameM adbhutatA prApta hotI hai, vaha yaha ki Azcarya AcAryazrI ko bhI dhA aura Azcarya tatsamaya upasthita janasamudAya ko bhI thaa| lekina donoM ke Azcarya meM bar3A Differencc dhA, antara thaa| logoM ko Azcarya thA vinA sAdhano ke anAyAsa ver3iyo ke baMdhana TUTane kA aura AcAryazrI ko Azcarya thA paramAtmA ke vItarAga darzana kaa| vItarAgI kA vItarAgatva rAgI ke lie eka bahuta bar3A Azcarya hotA hai| ___adhikAza bAla-jIva paramAtmA kI vAhya vibhUti se prabhAvita hote haiM aura isa vibhUti ko dekhakara isa prakAra socate haiM ki hama unako namaskAra kareMge to hameM bhI aisI vibhUti prApta hogii| isa vAhya vibhUti se paramAtmA kA mahattva samajhanA hamArI sabase bar3I bhrAnti hai| kyoMki. paramAtmA kI Antarika vibhUti unakA sabase bar3A vaibhava hai| sarvazreSTha vibhUti isa sasAra kI hamAre arihanta aura siddha ke pAsa hotI hai aura vaha hai unakA viitraagtv| hamArA yaha sabase bar3A saubhAgya hai ki sabase pahale vItarAgatA kA dAna, vItarAgatA kI samajha, vItarAgatA ke khyAla, vItarAgatA ke siddhAnta aura vItarAga bana jAne kA sanmArga hame paramAtmA ne prastuta kiyaa| gautama svAmI ne paramAtmA mahAvIra se eka dAra pUchA thA-he paramAtman / Apa paramAtmA dana gaye, hama sadako upadeza dete haiM, lekina hama bhI kabhI paramAtmA dana sakate haiM kyA? paramAtmA ne kahA-dananA aura honA ina donoM meM dar3A Difference hai| koI paramAtmA danatA nahIM hai,paramAtmA ho jAtA hai| tuma svaya paramAtmA ho| AtmA se paramAtmA ho jAnA, apane hI svabhAva meM A jAnA hai|gautm jisane AtmA kA isa dAhya vAtAvaraNa ke sAtha abheda kara rakhA hai use zarIra para hone vAlI kriyAoM kI bhAvAtmaka pratikriyA hotI hai| vaha sArI deha paryAya ko AtmAmpa mAnakara deha-svabhAva ko Atla pada meM Aropita karatA hai| paramAlA pada yAne ina bhAvAtmaka pratikriyAoM se rahita ho jAnA hai| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi hama paramAtmA kI ArAdhanA isalie karate haiM ki-hama satata rAga aura dveSa se bhare hue haiN| hamane kabhI unake jaisA vItarAgatva kA anubhava nahI kiyaa| vItarAga acche lagate haiM lekina vItarAgapanA kisI ko nahI bhAtA hai| paramAtmA ne kahA-rAga aura dveSa ko chor3e binA kisI kA mokSa nahI hogaa| isa vItarAga dharma kI aMtima zarta hai-rAga aura dveSa kA tyAga kro| ___ eka Azcarya hameM yaha bhI ho sakatA hai ki AcAryazrI ko beDI ke badhana kyo Aye? kitane puNyavAna hote haiM sata, kauna unako beDI me bA~dha sakatA hai ? AcArAga sUtra meM kahA hai-"esa vIre pasasie je baddhe paDimoyae" arthAt-vahI vIra prazaMsita hotA hai jo baddha ko mukta karatA hai| hara samaya vaha yahI socatA hai ki mai kisa mArga para cala kara badhanoM se mukta ho jAU~ aura anyo ko bandhano se mukta kruuN| jisane sarvathA satata badhano se mukta hone ke liye prayAsa kiye unako kyo ber3I ke badhano me bAdhe gaye? isa vizeSa Azcaryajanaka ghaTanA kA prabhAva zakrendra para paDatA hai aura zakrendra kA Asana calAyamAna hotA hai| ve AcAryazrI ke pAsa Ate haiN| namaskAra kI mudrA me unake paira pakar3a lete haiN| sparza kA anubhava kara AcAryazrI ne kahA-"kauna ho tuma?" unhe ne kahA-"maiM paramAtmA mahAvIra kA bhakta huuN| unake zAsana kA premI hU~, unake / sato kA dAsa zakrendra huuN|" "tuma kisalie yahA~ Aye ho? "mai jaina zAsana kA camatkAra batAne ke liye, ApakI ber3I ke badhana tor3ane ke liye aura Apake aramAno ko pUrNa karane ke liye|" ___ "kyA tuma mere aramAno ko pUrNa karoge aura zAsana kA camatkAra batAoge? zAsana to apane Apa me svaya camatkArika hai aura hara samaya rahegA, usakA camatkAra batAne vAle tuma kauna ho, zAsana svaya paramAtmA devAdhideva se prabhAvita hai|" "bhnte| maiM tumhArI beDI ke badhana toDanA cAhatA huuN|" "lekina ber3I ke badhana kyo Aye zakrendra ? isake kAraNa ko dekho nA koI kisI ko beDI ke badhana meM nahI bAdha sktaa| kahA bhI to hai "zu karavAthI pote sukhI, zu karavAthI pote duHkhii| pote zu kyAthI che Apa, teno mAgo zIghra javAba // " hama sukhI aura dukhI kyo hote haiM, isakA uttara kisI se mata mAgo, apane Apa me DhU~r3ha lo| yadi tuma yaha samajhate ho mujhe koI duHkha de rahA hai lekina kisI kI tAkata nahI ki Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Azcarya 53 Apako duHkha de ske| kisI kI tAkata nahIM ki Apako sukha de ske| sukha aura dukha ke sampUrNa uttaradAyI tuma svaya ho| svaya ke karma ke prabhAva se sukha aura duHkha kI anubhUtiyA~ jIvana meM prakaTa hotI haiM aura ina anubhUtiyoM ko samajhakara usake sAtha sAmaJjasya sthApita karanA jIvana kI kalA hai| dukha kA kAraNa dUsare ko mAnanA yaha hamArI sabase bar3I bhrAnti hai| koI bhI vyakti, paristhiti, vastu yA avasthA hamAre sukha-duHkha ke kAraNa nahI ho sakate haiN| anukUlatA kA anubhava sukha hai aura pratikUlatA kA anubhava duHkha hai, parantu yaha tava jaba hamArA anubhava bAhya paryAvaraNa taka Azrita ho| anubhava java nijasvarUpa kA bhoktA ho jAtA hai, sukha-duHkha kA dvandva TUTa jAtA hai, bhrAnti aura bhaya miTa jAtA hai| mAne jAne vAle sukha-duHkha ke kAraNa hama svaya hI hai, hamAre karma haiN| zakrendra, ber3I ke vadhana isalie Aye kyoMki mere sAtha karmoM ke vadhana nihita the| jahA~ karmoM ke vadhana haiM vahI ver3I ke vadhana haiM, jaise hI karmoM ke vadhana TUTate haiM vaise hI ver3I ke vadhana apane Apa TUTate jAte haiN| yadi Apa merI sevA hI karanA cAhate ho, kucha tor3anA hI cAhate ho to ber3I ke vadhana nahIM, mere karmoM ke badhana tor3a diijie| zaphrendra ne kahA-bhante / sasAra me aisA kaunasA vyakti hai jo kisI ke karma ke vadhana ko tor3a sakatA ho? kyA koI vyakti, kyA koI tattva aisA Apane dekhA hai ? kisI ke bhI karmoM ko koI bhI nahIM tor3a sktaa| svaya ke karmoM ke badhana svaya ko hI tor3ane par3ate haiN| bhante / maiM der3I ke vadhana ko tor3a sakatA hU~, karmoM ke badhanoM ko tor3ane meM samartha nahIM huuN| AcAryazrI ne kahA-zakrendra / tuma jahA~ se Aye vahIM lauTa jaao| mujhe tumhArI kisI bhI prakAra kI sevA-sahAyatA kI AvazyakatA nahIM hai| maiM unakA dhyAna kara rahA hU~, maiM unakI zaraNa me jA rahA hU~ jinakI zaraNa meM jAne se, jina kI bhakti karane se mere karmoM ke dadhana TUTa sakate haiN| unake dhyAna kI ekAgratA meM sarva prakAra kI ghaTanAe~ mujhameM samabhAva lAtI hai| jahA~ viSamatA hai, vahA~ karma hai| jaise hI viSamatA TUTegI, samatA AyegI, vahA~ para karma kA kSaya honA prArambha ho jaayegaa| karmakSaya kI bahuta bar3I kalA vItarAga paramAtmA ke prati samarpaNa aura samatA kI hai| jahA~ viSamatA hai, vahA karma hai| jahA~ samatA hai vahA~ karma kA kSaya hai| zakendra Azcaryacakita hokara svasthAna loTa pdd'e| ina AzcayoM ko aba hama krama se dekheMge1 pAlA Azcarya AcAryazrI para der3I ke dadhana aanaa| 2 dUsarA Azcarya der3I ke dadhana tor3ane kA prayAsa nahIM krnaa| 3 tIsarA Azcarya kisI daivIya camatkAra ko datAne ke liye stotra kA sarjana nahIM phrnaa| __4 coyA Azcarya bhAdanAo ko ubhArakara abhiyakta krnaa| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 bhaktAmara stotra - eka divya dRSTi 5. pA~cavaoN Azcarya paramAtmA ke sAtha tAttvika sambandha sthApita karanA aura unake prabhAva se ber3iyo ke badhano kA ttuuttnaa| karma pudgala dravya hai, AtmA cetana dravya hai| isa cetana dravya ke Upara pudgala dravya ne apanA adhikAra jamAyA hai, apanA prabhAva jamAyA hai, lekina jaise-jaise paramAtmA kA prabhAva AtA gayA karma kA prabhAva kSaya hotA gayA aura jaise karma kA prabhAva haTatA gayA paramAtmA kA prabhAva pUrita hone lagA, jise hama Azcarya mAnate haiN| AcAryazrI ke lie vaha koI Azcarya nahI hai| ise sahaja aura svAbhAvika mAnakara AcAryazrI ne paramAtmA ke sAtha tAttvika sabadha ke dvArA apane jIvana me kisa prakAra parivartana kiyA ? kisa prakAra AtmA apanI vartamAna sthiti me Age bar3ha kara pragati karatA hai| ise hama zloka ke mAdhyama se samajhege nAtyadbhuta bhuvana-bhUSaNa bhUtanAtha!, bhUtairguNairbhuvi bhavantamabhiSTuvanta / tulyA bhavanti bhavato nanu tena kiM vA, bhUtyAzrita ya iha nAtmasama karoti? // 10 // bhuvanabhUSaNa - he vizva ke shRgaar| bhUtanAtha - he jagannAtha-he prANiyo ke svAmin / bhUtaiH - vidyamAna guNaiH - guNo ke dvArA bhavantam - ApakI/Apako abhiSTuvanta. - stuti karanevAle/prIti karane vAle/bhakti karanevAle - pRthvI para bhavata - Apake - sadRza, samAna bhavanti - ho jAte haiM ati - adhika, bahuta adbhutam - Azcaryajanaka, vicitra, vilakSaNa - nahIM hai - athavA - nizcaya se - usa kyA muvi tulyA kim Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Azcarya 55 - jo (mAlika) - isa loka me Azritam - apane adhIna sevaka ko bhUtyA - vibhUti se, dhana-sampatti se, aizvarya se Atmamamam - apane samAna - nahIM karoti - karatA hai yahA para do sambodhana cihno dvArA paramAtmA ko sambodhita kiyA gayA hai| 1 bhuvanabhUSaNa aura 2 bhUtanAdha dono hI sambodhana viziSTa sambandha kA sAmajasya prastuta karate haiN| bhuvanabhUpaNa se matalada hai-he paramAtmA Apa isa loka ke bhUSaNa ho, alakAra ho| Apase yaha bhUvana sazobhita hotA hai| loka se sarvathA sambandha viccheda kara jo lokottara ho gaye. loka ke agrabhAga me siddhAvasthA ko prApta kara cuke unakA phira loka ke sAtha kyA sambandha ho sakatA hai ? aisA prazna hama sabako ho sakatA hai| bhaktAmara stotra isa prazna kA uttara dekara lokottara kA loka para rahA prabhAva darzAtA hai| zloka sAta ke dvArA yaha batAyA ki paramAtmA se loka Alokita hotA hai| zloka ATha aura nau ke dvArA batAyA paramAtmA se loka prabhAvita hotA hai aura yahA~ batA rahe haiM paramAtmA se loka suzobhita hotA hai| paramAtmA ke Aloka se hamArA pApAndhakAra haTatA hai| paramAtmA ke prabhAva se hamAre vItarAgabhAva kA abhAva haTatA hai aura paramAtmA-suzobhana se hamArI anAdikAlIna karmajanya azobhanIyatA haTatI hai| jada mithyAbhAva kA abhAva aura samabhAva kA AvirbhAva hotA hai tava hI bhakta paramAtmA ke Aloka, prabhAva aura suzobhana kA anubhava karatA hai| dUmarA samdodhana hai-he bhUtanAya bhUta kA matalada hai jiiv| jo apane Apa me sabhUta hai, jisakA kabhI nirmANa nahIM huA hai aura jo bhUta atIta se, anAdikAla se aura sadA rahane vAlA hai| AcArAga sUtra meM kaI jagaha jIva ke lie "bhUyANaM!" zabda kA prayoga haA hai| bhUtanAya yAne samasta jIvarAzi ke naay| jinake dinA sada anaay| - (ka) apAe 1, appa , uda6, su 122 (4) , swY 2 2. mu 444 (1) - ya 6 rahe . mu 683 684 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi bhuvi kA matalaba hotA hai pRthvii| hama rahate haiM pRthvI para aura paramAtmA hai siddhakSetra me| siddha koI sthAna nahI hai siddha sthiti hai| isa siddha sthiti ko upalabdha karanevAle jahA~ sthira ho gae vaha kSetra siddha kSetra hai, jo isa pRthvI se sAta rAjuloka dUra hai| hamArI zakti nahIM ki itane dUra rahe hue svarUpa ko hama bhItara lA ske| siddhazilA me rahe hue siddha bhagavanta ko hama pratidina "namo siddhANa" kahakara namaskAra karate haiN| kyA hamAre namaskAra una taka pahuMcate haiM ? "arihate saraNa pavajjAmi, siddhe saraNaM pavajjAmi" kahakara hama siddha kI zaraNa svIkAra karate haiN| kahA~ haiM ve siddha jinakI zaraNa ko hama svIkAra karate haiM ? yahA~ se jo sAta rAju dUra haiN| jo na kabhI hame pratyakSa hote haiN| jinase na to kabhI milana hotA hai| jinake sAtha na koI vArtAlApa hotA hai, na koI sagoSThI hotI hai, lekina phira bhI hama hamezA kahate cale jA rahe haiM ki siddha kI zaraNa mai svIkAra karatA huuN| bhUvi zabda rakhakara AcAryazrI AtmA kA aura paramAtmA kA bAhya Difference batA rahe hai, lekina Age calakara ye vAhya Difference kI choro ko tor3a rahe haiN| bheda-rekhAo ko tor3ane ke lie mahatvapUrNa zabda hai "bhavata tulyA bhvnti"| isame "bhavata tulyA bhavanti" kA matalaba hai Apake hI tulya-samAna (prabhutA ko) prApta karate haiN| isameM bahuta bar3I bAta kaha dii|aatmaa ke carama vikAsa kA abhiyAna isa paMkti me nihita hai| svarUpa ke milana yA darzana kI ora prayalazIla sAdhaka ko usI kI upalabdhi kI AnandamayI anubhUti eka bahuta baDI saphalatA hai| meM pahale hI kaha cukI hU~ ki mahAvIra ne kahA-yahA~ kisI kI Monopoly (ekAdhikAra) nahIM hai| yaha sthiti sarvAdhikAra kI sthiti hai| ise koI bhI upalabdha kara sakatA hai| Agama meM isa sthiti ke 20 kAraNa batAye haiN| ariht-siddh-pvynn-guru-ther-bhussue-tvssiisu| vacchalayAya tesi, abhikkha-NANovaoge y||1|| dasaNa-viNae Avassae ya sIlavvae niriyaare| khaNalava-tavacciyAe, veyAvacce samAhI y||2|| apuvvanANagahaNe, suyabhattI pavayaNe pmaavnnyaa| eehiM kAraNehiM, tityayaratta lahai jIvo // 3 // 1 ariht| 2 middha 3 prvcn-shunsaan| 8 guru-dharmadegaka aacaary| 5 myAdA aryata maTha darSa kI umravAlaM jAtiyAvira, mamavAyAgAdi ke zAtA zura-dara aura dIma varSa kI dIkSA yAle paryAyAvara, yaha tIna prakAra ke gyA maayu| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Azcarya 57 6 vahuzruta-dUsaroM kI apekSA adhika zruta ke jnyaataa/upaadhyaay| 7 tapasvI-utkRSTa tapa karane vAle muni| ina sAto ke prati vatsalatA dhAraNa karanA arthAt inakA yathocita satkAra-sammAna karanA, guNotkIrtana krnaa| 8 vAravAra jJAna-agAdi zrutoM kA upayoga krnaa| 9 darzana-samyaktva kI vishuddhtaa| 10 jJAnAdhika kA vinaya krnaa| 11 chaha Avazyaka karanA arthAt cAritrapada kA aaraadhn| 12 uttaraguNo aura mUlaguNo kA niraticAra pAlana krnaa| 13 kSaNalava arthAt kSaNa-eka lava pramANa kAla me bhI savega, bhAvanA eva dhyAna kA sevana krnaa| 14 tapa krnaa| 15 tyAga karanA arthAt dAnAdi dharma kA pAlana krnaa| 16 nayA-nayA sUtrArtha kA jJAna grahaNa krnaa| 17 samAdhi-guru Adi caturvidha sagha ko sAtA upjaanaa| 18 vaiyAvRtya krnaa| 19 zruta kI bhakti karanA aura 20 pravacana/zAsana kI prabhAvanA krnaa| isI ko tattvArtha sUtra me 16 kAraNo me nihita kara diyA gayA hai| "darzanavizuddhivinayasapannatA zIlavratepvanaticAro'bhIkSNa jJAnopayogasavegA zaktitastyAgatapasI saghasAdhusamAdhirvayAvRtyakaraNamarhadAcAryabahuzruta-pravacanabhaktirAvazyakAparihANimArgaprabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIryakRttvamyA" -tattvArthasUtra-a 6, sa 23 1 darzana vizuddhi kA artha hai dItarAga ke kahe hue tattvo para nirmala aura dRr3ha ruci| 2 sAnAdi mokSamArga aura usake sAdhanoM ke prati yogya rIti se dahumAna rakhanA dinayasapannatA hai| 3 ahisA, satyAdi mUlaguNa rUpa drata haiM aura ina drato ke pAlana meM upayogI aise jo abhitaha Adi dUsare niyama hai ve bhIla haiM, ina donoM ke pAlana meM kucha bhI pramAda na karanA yahI lagatAnaticAra hai| 4 tarapapiNpaka zAna me sadA jArita rahana-yaha akSaya jJAnopayoga hai| Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 thaa| 58 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi 5 sAsArika bhoga jo vAstava me sukha ke badale duHkha ke hI sAdhana banate haiM, unase Darate rahanA arthAt kabhI bhI lAlaca me na paDanA, abhIkSNa savega hai| thoDI bhI zakti ko binA chipAye AhAradAna, abhayadAna, jJAnadAna Adi dAno ko vivekapUrNa denA, yathAzakti tyAga hai| kucha bhI zakti chipAe binA vivekapUrvaka hara taraha kI sahanazIlatA kA abhyAsa karanA-yaha yathAzakti tapa hai| caturvidha sagha aura vizeSakara sAdhuo ko samAdhi pahuMcAnA arthAt vaisA karanA jisase ki ve svastha raheM-saghasAdhusamAdhikaraNa hai| 9 koI bhI guNI yadi kaThinAI me A paDe, usa samaya yogya rIti se usakI kaThinAI ko dUra karane kA prayatna hI vaiyAvRtyakaraNa hai| 10 arihata bhkti| 11 AcArya bhkti| 12 bhushrutbhkti| 13 pravacana bhkti| 14 sAmAyika Adi SaD Avazyako ke anuSThAna ko bhAva se na choDanA-AvazyakAparihANi hai| 15 abhimAna choDakara jJAnAdi mokSa mArga ko jIvana me utAranA tathA dUsaro ko usakA upadeza dekara prabhAva bar3hAnA-mokSamArga-prabhAvanA hai' 16 jaise bachaDe para gAya sneha rakhatI hai, vaise hI sAdharmiyo para niSkAma sneha rakhanA pravacanavAtsalya kahalAtA hai| __isa prakAra paramAtma svarUpa hama pA sakate haiM arthAt hama svaya paramAtmA ho sakate haiN| na kAraNo me se prathama aura dvitIya kAraNa ko bhaktAmara stotra me aura vizeSarUpa se isa loka me mahatva dete hue kahA hai-"bhUta guNai bhavantam abhiSTuvanta " / ina zabdo kI rAkhyA isa taraha se hotI hai| bhUta zabda kA artha hotA hai vidymaan| yaha guNa zabda kA zeSaNa hotA hai| bhavantam arthAt aapkii| abhiSTuvanta kA artha hai stuti krnevaalaa| jha me vidyamAna guNo se terI stuti karane vAlA tujha samAna ho jAtA hai| __bhUta zabda kA Agama dezIya prajJApita artha hai jiiv| jIva svaya ke guNo se tumhArA bhiSTuvAna bana jAtA hai| abhiSTuvAna zabda bahuta mahattvapUrNa hai| yahA~ STu dhAtu ko abhi" upasarga lagakara yaha zabda banA abhissttu| isame vAn pratyaya lagane para abhiSTuvAn bda banA, jisakA bahuvacana hotA hai-abhiSTuvanta / sadA tere samIpa rahakara terI stuti vAtsalya) karane vAlA tujha svarUpa ko prApta karale to isameM na ati adbhuta na koI bar3A Azcarya hai| kyoMki, AtmA kA vAstavika svarUpa paramAtma-svarUpa hai| yaha AtmA kI Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Azcarya 59 apanI mahaja sthiti hai| paramAtmA ke prati kI jAnevAlI stuti, bhakti yA vAtsalya AtmA ko parasvarUpa vaibhAvika sthiti se mukta kara nija-sahaja Anandamaya sthiti kA prathama vodha karAtI hai aura anta me AtmA tatsvarUpamaya ho jAtI hai| ___ ata yaha koI vizeSa Azcarya nhii| phira bhI yadi sAmAnya avodha ise Azcarya mAne bhI to isase bar3A sasAra kA koI Azcarya bhI nahI hai ki jinakI hama bhakti karate haiM, jinako hama namaskAra karate haiM vaha hama hI haiN| hama se vaha alaga nahI hai aura hama usase alaga nahIM haiN| isa zloka me bhakAra zabda kI abhivyajanA vaDI rocaka aura rahasyabharI hai| isame kula 11 "ma" kA prayoga huA hai| jo stotra ke vizeSa sambandha se sandarbhita hai| bhakAra kI rahasya bharI kar3I isa prakAra hai1 bhakta - bhaktAmara stotra kA prArambha, 2 bhagavAna - bhakta jisase sambandha vAdhatA hai, 3 bhakti - bhakta aura bhagavAna ko jor3anevAlI, 4 bhnte| - bhagavAna se jur3a jAne para bhakta dvArA bhagavAna ko kiyA jAnevAlA savodhana hai| jimakA artha sarva bhayo kA yA bhavo kA ata karanevAle bhgvaan| 5 bhAva-prabhAva - bhAva bhakta ke hoM to prabhAva bhagavAna kA ho sakatA hai| 6 bheda-vijJAna - eka aisA jJAna jisame deha aura AtmA kI bhinnatA kI anubhUti prakaTa hotI hai| bhaktAmara stotra meM ise siddha karane kI kSamatA hai| 7 bhASAcarima stotra kI sampUrNa sArthakatA hai| jisake bAda kucha kahane ko vAkI nahIM rhtaa| 8 bhAva carima - hamAre bhAvoM kA arghya mvIkAra karanevAle aise aaraadhy| jisake bAda hama apane bhAvoM kI ajali kA kahI abhiSeka nahIM karate haiM, yA aimA kaho jisake bAda dUsarA ArAdhya ada ho nahIM sakatA hai| 9 bhUtanAya -- isa zabda ke dvArA hama se atirikta anya jIva sRSTi ke mAgha bhI paramAtmA kA samdandha sthApita hotA hai| 10 bhadra - bhakti karane para bhakta kI prakRti bhadra yAne sarala hotI hai| bhadra yAne kuzala rahatA hai| 11 mullo-mujja - imamA artha hai daagdaar| aime paramAlA ka bhayAnarama milane ke lie prayuka zAstrIya :bd| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi ___AtmA-paramAtmA kI abheda sthiti kI upalabdhi kA krama Age ke zloko se sayojita hogaa| jo hamArA apanA nija svarUpa hai phira bhI hamase agamya hai| hama usase anabhijJa yA anajAna haiM, Aiye hama zloka 11 ke dvArA usa svarUpa ke "darzana" kreNge| anajAna ko jAnege aura anabhijJa ko paaege| Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zloka - 11 10. darzana a anubhUtidhArA kI akhaDa zreNI me praveza pAne para paramAnanda avasthA kA anubhava hotA hai| paramAtmA ke mAtha ke abheda vadhana ne deha ke vadhana kA bheda prakaTa kiyaa| sasAra ke sarva dadhano kI priyatA TUTa cukii| parama Ananda ke darzana hue| isa darzana meM prasannatA mUlaka sArI anubhUtiyA~ jo Aja taka anachuyI thI vaha eka rUpa ho gaI, prakaTa ho gii| ___ jajIro se jakar3I huI mampUrNa daihika avamyAoM se sarvathA para hokara paramAtmA ke dazI meM lIna AcAryazrI ko jo upalabdhi ho rahI thI use pAne ke lie hameM AcAryazrI ke sAtha mAnasika abheda karanA hogA aura usake dvArA hama hamAre bhItara rahe hue usa adbhuta paramAtra svarUpa ke darzana kreNge| isa darzana se AcAryazrI kI dhArA pravAha nirantaratA hame upa pravAha me dAyegI jahA~ AcAryazrI kI apUrva vAcA prakaTa huI dRSTvA bhavantamanimeSavilokanIya, nAnyatra topamupayAti janasya cakSu / pItvA paya zazikaraghutidugdhasindho , kSAra jala jalanidhe rasitu ka icchet ? // 11 // animeSavilokanIyam - dinA palaka jhukAe hue dekhane yogya aryAta ___TakaTakI lagAkara darzana karane yogya (aise) bhavantam - Apako dRSTyA - dekha karake janasva - manuSya kA pA anyatra - aura kahI para - santoSa ko, paritoSa ko - nahI upavAti - prApta karatA hai, pAtA hai dugdhasinyo - hIra sAgara ke zabhikaraputi - candramA nI kiraNa ke samAna kAtivAlI mutra para - jala,hara, dugha ke - netra topam Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSAram 62 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi pItvA - pIkara - kauna (puruSa) jalanidhe - (lavaNa) samudra ke - khAre jalam - pAnI ko rasitum - cakhane ke lie icchet - icchA karegA animeSavilokanIyam zabda bar3A Romantic (premAspada) hai| nimeSa arthAt A~kha kI plke| animeSa arthAt palaka jhapake binaa| vilokanIya arthAt darzanIya, dekhane yogy| yahA~ eka aise vyaktitva se hamArA sambandha sthApita kiyA jAtA hai jinako pahale zAyada kabhI nahI dekhaa| aura aba jaba kabhI dekha liyA to phira palaka jhapakI hI nahI jAtI hai| kitanA rahasya bharA hai| aise to bhAratIya saMskRti kI pratyeka prema gAthAe~ ina zabdoM ko bar3I bhAvukatA ke sAtha caritArtha karatI hai| prema kI saphala abhivyakti kI carama-sImA inhI zabdo me pradarzita hotI hai| dikhane vAlA aura dekhane vAlA dono ke pratyakSIkaraNa kI vAstavikatA ko yaha prakaTa karatA hai| samasta sAsArika prema sambandho se Upara uThe hue pratyeka bhakta kavi ne isa mahatva ko udghoSita kiyA hai| jaise eka jagaha kabIra kahate haiM "nainana kI karI koThari, putali palaga bichaay| palakana kI cika DAri ke, piya ko liyA rijhaay||" bhakti kI yaha carama sImA hamAre isa nija ekAnta sAdhanA me eka kolAhala utpanna karatI hai ki hama hI jinako animeSa palako se dekhate rahe, ve kyA karate haiM ? jo dikhate haiM ve dekhate haiM yA nahI? unake ananta-Atmadarzana me hama kahaoN chipe haiM ? darzanAvaraNIya karma me chipA hamArA nija svarUpa hama me ye prazna uThAtA hai ki1 hama unako dekhe yA ve hame dekhe? 2 hama unake darzana kareM yA unake ananta darzana me hama samAhita ho jAya, jisame hamArI ananta apUrva anubhUti prakaTa ho jAya? prastuta zloka bheda kA abheda karAtA hai| bheda me prazna hotA hai, abheda hone para yaha sArA bheda miTa jAtA hai| parama aura hama bhinna nahI abhinna haiN| paramAtmA se vibhakta haiM taba taka bhinna hai| bhakta ho jAne para abhinna haiN| bhakti kI prArabhikatA me (abheda se pUrva) donoM kA eka dUsare ko dekhanA bhI priya-darzana hai| eka bhakta ne darzana kI isa viziSTa zailI ko prastuta karate hue baDA rocaka udAharaNa prastuta kiyA hai| eka bAra kucha yAtrI kisI viziSTa mahApuruSa ke darzana hetu yAtrA kI yojanA banA rahe the| yAtriyo ke nAmo kA lekhana ho rahA thaa| eka andhA bhI apanA nAma Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana 63 likhAne aayaa| kucha tathAkadhita bhakto ne usakA majAka kiyA- "sUradAsa / tumheM dikhatA to nahIM hai, tuma kyo cala rahe ho?" prama ko sunakara usa andhe ne bar3A madhura aura dArzanika uttara prastuta kiyaa| usane kahA "mitra meM unheM dekhU yA na de para ve to mujhe dekheMge n|" mahApuruSa aura anya puruSa meM yahI to antara hai| anya puruSa hamAre dekhane para bhI dekhA-anadekhA karate haiN| parama puruSa yA mahApuruSa vahI hai, hama unheM dekhe yA na dekhe ve hameM avazya dekhate haiN| ve apanI ananta kRpAdRSTi se hame sIcate haiN| unakA hamArI ora dekhanA hI vAstavika darzana hai| maiM isI darzana ke lie tumhAre sAtha sayukta ho rahA huuN| gujarAta ke eka bhakta kavi ne darzana kI viziSTa parikalpanA prastuta kI haiM kieka bAra eka bhakta mahApuruSa me darzana dene kI prArthanA kara rahA thA "AkhanI mAme Akha to maadd'o| amRta nI rasadhAra jhare che, Avo-Avo pAse aavo| tamane joI Akha Thare che|" bhakta kI atyanta manuhAra svIkAra karate hue parama svarUpa vahA~ prakaTa hote haiN| darzana karane ke lie AyA huA bhakta unheM dekhakara A~kheM dada kara detA hai| Apa kaise darzana karate ho, A~kha banda kara yA kholakara? aksara darzana karate samaya hama apanI A~khoM ko banda kara lete hai| aisA kyo hotA hai ? AcAryazrI jinheM 'animeSa vilokanIya' kahate haiM unheM dekhakara hama A~kheM kyo banda kara lete haiM, kabhI nahIM socA kyA Apane? parama svarUpa ke isa prazna kA bhakta ke dvArA diyA uttara pratyeka bhakta kA uttara hai| usane bhano / terI ananta Atmika anubhUti ke darzana kara ina carmacakSuoM se terI ananA-vibhUti ko jhelakara meM ise ananta, Atma-pradezoM meM sampUrNata AtmasAt kara letA sadana meM ApakA rUpa aura ApakA yAtmalya ina do viziSTa zaktiyoM kA paricaya hotA hai| merI soradada hone kA matalada yaha nahIM ki meM ApakA rUpa-darUpa sela nahIM mkaa| parano parama svarUpa ApakA vAtsalya itanA adhika hai jise maiM apane meM samA nahIM skaa| ata sAja merI A~khe dara hoii| padi ne kahA hai ki'e sama ke tamagara riyAyu nahIM, STER tIna mayu nahI / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi tamane joyA pachIthI A dazA kAyama rahI, koI paNa vAtAvaraNamA mArU mana parovAyu nahI ||" yogirAja AnandaghanajI ne carma-nayana aura divyanayana (AtmacakSu) kA bheda prastuta kara darzana (mArga) kI mahimA batAyI hai carama nayana karI mAraga jovatA, bhUlyo sakala sasAra re, je nayaNe karI mAraga joie, nayana te divya vicAra re carma cakSuo se dekhanA, dekhanA hai aura divya nayano se dekhanA darzana hai| jisane paramAtmA ko nahI dekhA usane kucha nahI dekhA, jisane paramAtmA ke darzana kiye usane kucha dekhA aura, jisane paramAtmA ko A~kho me samAyA usane saba kucha dekhA / usake lie aba sasAra me kucha bhI darzanIya nahI hai / yahA~ sArI tulanAye miTa jAtI haiN| sArI upamAe~ bhI samApta ho jAtI haiN| vaha atulanIya, anupama aura apUrva AtmasAt ho jAtA hai| eka jagaha Anandaghana jI ne yaha bhI kahA hai "sAmAnye karI darisaNa dohilu nirNaya sakala vizeSa mada me gheryo re adho kema kare, ravi zazi rUpa vilekha " sAmAnya buddhi se Apake darzana kaise ho sakate haiM kyoMki koI vyakti adhA ho aura use madirA pilAkara sUrya candra kA varNana karane ke lie kahane para kyA ho sakatA hai ? isI prakAra jJAnAvaraNIya se AvRta vyakti yadi mohamadirA pI le aura use ApakA varNana karane kA kahA jAya to kyA ho sakatA hai ? sasAra me hama jaba kisI bhI sundara vyakti, vastu yA padArtha ko dekhate haiM taba usase pUrva dekhe hue vyakti, vastu yA padArtha se usakI tulanA karate haiN| isase yaha acchA yA burA hai, adhika yA kama hai| sAmAnyata tara aura tama ke vibhAga banate jAte haiM aura hamArI anAdikAlIna vAsanAye badalatI sthiti yA parivartita vividhatA meM apanatva sthApita karatI haiN| pariNAmata prema ke darzana ke pAtra aura padArtha paristhiti ke sAtha badalate jAte haiN| hama kabhI to sundaratA kapar3o me dekhate haiM to kabhI Make-up meM, kabhI kamaro ke Furnitures me to kabhI sundara bhojana me dekhate rahate haiM / parantu, hamane kabhI bhAvo kI sundaratA nahIM dekhii| jise dekhane ke bAda kucha darzanIya nahI rahatA hai / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana 65 AcAryazrI ina saba bhakta kaviyoM se bhI Upara uThakara, ina zabdoM kA prayoga kara hameM ananta nija syampa kI ora mandarbhita karate haiN| sampUrNa vizvAsa Guarantee ke sAtha ve hamArI mamamta cetanA ko apane parama priya paramAtmA ke nirmala prema se UrjAnvita karate haiN| palako meM AcAryazrI kA Azaya korI kriyAtmaka savedanAo kI atRpti nahIM paratu sampUrNa bhAyAtmaka sayojanA kA cira satoSa hai| ____ animapa nayanoM me dekhate rahanA, hamAre jIvana meM kaI bAra gujarA hotA hai lekina vaha atRpti aura asatopa kI amiTatA hai| yahA~ parama tRpti aura pUrNa satoSa kI satyAnvitatA aura, isIlie Age kahA hai "bhavantam dRSTvA janasya cakSu anyatra topa na upyaati|" anyatra meM kyA artha hai ? kaI dAra hama apane sAsArika vidhAno se isakA artha lagAte haiM, aba dUgarI jagA dekhane yogya nahIM haiN| dUsarA kyA hai ? parAyA kyA hai ? kisa Illusion (bhama) narame ghera rakhA hai jise aba hamase nahI dekhA jAtA hai| AcAryazrI ne isa paMkti meM gUr3ha gasya bhara diyA hai| ve karate haiM jinheM tU animeSa dekha rahA hai vaha dUsarA koI nahI tU svaya / parama jyotirmaya ananta pAnadarzana myarUpa hai| Ananda se bharapUra apratima hai| AcArAga mekA "je aNaNNadasI se aNaNNArAme je aNaNNArAme se annpnndNsii|" jisa Anya (AtmA) ke tU darzana kara rahA hai usI ananya (AtmA) meM tU ramaNa karatA (prasara rahatA hai) aura jisa ananya (AtmA) me tU prasanna rahatA hai usI ananya (AtmA) ke na darzana kara rahA hai| arthAt jise dekha rahA hai vaha ta myaya hai| sata tare atirikta jo bhI kucha hai vaha sarva anyatra hai, adilokanIya hai, adarzanIya se abhI taka nahIM dekha sakne ke kAraNa sasAra meM atRpnimaya aneka darzana karate rhe| jatipala prema patra parivartita hote rhe| ananta dAnadika isa dhokhe meM sadA parde ke pIche 3-7sadA rAmyamaya rhaa| damane dar3A ghokhA sasAra meM aura kyA ho sakatA hai ? hama ra apane se hI ene to jA rahe the| paramAlA lAja tumheM dekhakara ye sAre rahasya khula gye| jo avyakta yA vyakta ho mAgekA mahilA yA prakaTa ho gyaa| jo anupna yA satuSTa ho gyaa| saTa 17 jayA do anya se prema karegA? candramA kI zubhra kiraNoM kI ra samudra madhura jalapI purane ke pazcAta lavaNa samudra ke dvAre pAnI ' - . . . 145 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loka - 12,13,14 - - - nirmANa kAgagRha ke daravAje ke pAsa sabhA khacAkhaca bharI huI hai| sabhI ko kautUhala hai, sabhI ko Azcarya / parantu, vizvAsa yA mahAkavi ko| unakA mAnanA thA ki parama kI kRpA, bhakta kI asmitA kA saundarya hai| ammitA kA maundarya kisI vyakti kA saundarya nahIM hai| asmitA kI AvAja kisI vyakti kI AvAja nahIM haiN| asmitA kA jJAna kisI vyakti kA zAna nahIM hai| ammitA kA Ananda kimI vyakti kA Ananda nahIM hai| isa Ananda kI carama mImA bhti|| dakhAtA paramAtmA kA milana-myAna hai, mAnatugAcArya kI AtmA paramAtmA ke milana kA dina,AcAryazrI kA hRdaya paramAlA ke virAjane kA sihAsana hai, nirmita hotA huA stotra pagmAla-milana kA mNtr| daTatI deziyoM meM palakatI vijaya AcAryazrI ke sattva kI vijaya hai, AcArya ke paramAtmA kI vijaya aura AcArya ke paramAtmA ke zAmana eva dharma kI vijaya hai| paramAtmA ke zubha dAnoM meM AcAryazrI kA dhyAna paramAtmA kI pavitramayI dehadRSTi para gii| pujIta pavA eNyamaya paramANuo para gaI jo pudgalAtmaka to ye phira bhI parama audArika ra ra atyanna pavitra the| isa deha kA aisA adabhuta yaha nirmANa thA ki jo aditIya, apAra aura atulanIya thaa| isI deha meM ananta zAna, ananta darzana, anana mAnya svarUpa vItarAA parama AlA dirAja rahI thii| isa deha-nirmANa kA aimA kyA rahasya jo hama oka, jIpArikArIradhAriyo ko prApta na ho sakA? Apake ghetA-mAma meM bhI padi yA prazna ubharatA ho to caliye aTa AcAryazrI meM sAmya pArapATana pharAde cai zAntarAgamacibhi paramANubhisnva, nirmApitatribhuvaneka - lalAmabhUna tAvanta eva khalu te'ppaNava pRthivyA, patte samAnamapara nahi rUpamasti // 12 // tribhuvana lAla - hainana la ke januna lA ' 6 gArapipi pAmi-: pAIn Page #94 -------------------------------------------------------------------------- Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirmANa 69 jo mamatya meM me mati kA tyAga karatA hai vaha mamatva kA tyAga karatA hai| paramAtmA isa kapana kA saphala caritArya prastuta karate haiN| rAga kI ruciyoM meM jo zAnta ho jAtA hai yA aisA kA ki rAga kI ruci jinakI samApta ho jAtI hai, ve hI to paramAtmA haiN| __ AcAryazrI yA eka viziSTatA aura vilakSaNatA bhI prastuta karate haiN| ve mAtra rAga aura usakI ruci ko samApta karane kI dAta para hI nahIM rukate parantu ise sAdhanA meM lAkara prayoga se saphala kara dikhAte haiN| pratyeka AtmAoM kI deha kA nirmANa apane-apane karmoM ke anusAra hotA hai| isa prakAra pUrvajanma meM saMcita aura nisti karmoM ke anusAra jIva janma dhAraNa karatA hai| sAmAnya kevalI aura tIrthakaroM ke kevalajJAna meM yA vItarAgatya meM koI antara nahIM hotA ., parantu tIrthaMkara ke dhyayana, janma, dIkSA, zAna aura nirvANa ke pAca vizeSa avasara kalyANaka mAne jAte haiN| ye AtmAeM paramAtma bhava ke pUrva tIsare janma meM hI "savi jIva kara zAmanarasI" kI bhAvanA me jagata ke sakala jIvoM ke moza ho jAne kI bhAvanA aura pUrvakaSita 20 vizeSa kAraNoM kI ArAdhanA kara tIrthakara nAmakarma kA nikAcana karate haiM ima tIrthakara nAmakarma ke udaya me ye anupama deharAzi aura utkRSTa daivIya daMbhava ko prApta karate haiN| isa zloka kI sarvoparitA yaha hai ki cetana aura pudgala kA sAmajasya hI samAra meM jIyA hai| jIvana kA yaha rahasya anAdi ananta hai| parama vItarAga prabhu kA jIvana bhI isI prakAra paMtana-pudagala kA mela-jola hai phira bhI anya sarva sAmAnya prANiyoM se inameM jo vishisstttaa| use yA gApA spaSTa karatI hai| AtmA ke rAga bhAva yA virAga bhAva kA asara de- narmANa ke samaya meM deha para hotA hai| tatsambandhI pudgala-paramANuoM kA kAmika cayana tAI dItarAga paramAtmA ke rAA kI raci mardayA zAnta-gamApta huI rahatI hai ata unake hariNa me niyojita paramANu bhI vaise hI hote haiN| yahI kAraNa hai ki vItarAgatA AtmA sambandhI tatva hone para bhI daihika AbhA bhI ise prakaTa karane meM apanI nahIM rahatI hai| AcAryazrI isa adbhuta rahasya ko prakaTa kara Age kAne hai ki ve paramANu hI sRSTi meM sto jinase ApakA nirmANa ho gayA to paTa dUsarA aimA adabhuta na to nirmita hotA hai, notiratA hai| sa raNIta anugna maundarya phinanA Apako ise eka makta ho yo yo melA da sundarI parata nahI detA prati uttara mamatA kA niSTura sundaratA se mere laganAnI sundara tI mulAmI gundara rIpAdana gandA Page #96 -------------------------------------------------------------------------- Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirmANa 71 ka jyAtirmaya cakroM kA asara hamAre sUkSma mana para aura usakA asara jIvana para hotA hai| dAdhaSTi aura Atarika cetanA ke dIca bhI gaharA sambandha danA rahatA hai| Aja kA vimAna bhI zubha-azubha par3iyoM ke gaNita ko mAnatA hai| R C A Sound System ke AmamAna vibhAga ke anusAra zubha ghar3I me Negativc Isotops aura azubha ghar3I meM POIN Otop dadate IINegauncicotops mAnava ke mana meM Anada, ullAsa aura divyakti bharata / tayA PostIncolops mAnava mana ko nirAzAjanaka uttejanAoM se bhrt| zAnimAja anumAra hamAre mastiSka meM vibhinna prakAra kI vidyuta tara hotI haiankA, daTA. TeTA, gheTA Adi aadi| jaba hama meM alphA tagge dar3hatI hai tada hama Ananda me bhara jAne mAra mAre apamATa samApta ho jAte haiM, kaThinAI dUra ho jAtI haiM, jada deTA taraMge dadanI avamAda me bhara jAte haiM, hama meM uttejanAe ubharane lagatI haiN| hara prakAra mantinIya vidyuta-taraMgo ke dvArA AdamI kabhI mukha kA anubhava karatA .aura kabhI durA kA anubhava krtaa| prazna hotA kima Ananda ko upalabdha kama kareM ? almA taragoM kA utpAdana kase hamA ? mAro ke gamniSka ne nimtara ye alkA tarage pravAhita hotI rahatI haiM pariNAmata gya AnaTina rAne haiM aura unake pAma Ane vAle kA avasAda bhI Ananda meM parivartita jaataa| mApura papayA kA kara dete haiN| usa samaya dhyAna deha paryAya se mampUrNata ghaTa hai| mamatatA Ananda se bhara jAtI hai| usa samaya vANI : Ata, zyAma mAta, mana ra samRdA karanA zAta ho jAtA hai| vizrAma kI isa maghana sthiti meM mastiSka meM , 3 raMgoM kA saMcAmA rolA / ye tarageM mApaka ke Ananda vibhora kara detI haiN| ___ bhI vyani jada ma zikaTa daittnaa| tada use aba Ananda kA anubhava spada hai usa samaya? yue bhI nahIM, phira unanda kI anubhUti kame ht Prmaja jarAmAdhAna yA philima mArapade mamnika meM tarI umdA Amanama daiTodA, meM, detA mopita Pintment * aura AndI nuni karArI hai| Aja ke nika IIT mA jisa para hara ro, latA hai ki dezAnii ugana r ef STO Medic: Incote.cof Techno3... .. 3.: MITTAriyA jima ma niSa DI rar Tv _Ary ? sapAla ra hAta hailo dalna Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi bhUmikA kA vikAsa hotA jAtA hai, vaise-vaise sthUla aura sUkSma ke sambandho kA jJAna jAgRta hotA hai| isa jJAna se donoM kA samanvaya aura dono kA bheda spaSTa jhalakane lagatA hai lekina Conscience activity ke binA yaha sabhava nahI hai| isalie kahA hai Stand up, power will come, glory will come, punty will come and everything that is excellent will come when the sleeping soul is arisen to do conscience activity cetanA kA vikAsa sAdhanA kA abhiyAna hai| vItarAga kI apekSA vItarAgatva kahI adhika sundara hai paratu binA usa sAdhanA ke vItarAgatva ke darzana durlabha haiN| aba hama dekheM yaha vItarAgatva kitanA Dynamic hai| isI bala para vItarAga vizva ke AdhyAtmika utthAnacakra ko gatimAna rakhate haiN| kaTTara zatru ko bhI apanI gaddI kA AdhyAtmika uttarAdhikArI banAte haiN| patita ko preraNA dekara pAvana karate haiM, thake hue ko gati dete haiM, soye hue ko uThAte haiM, uThe hue ko calAte haiM, calate hue ko maMjila para pahuMcAte haiN| isa prakAra sundara, priya, najAkata, rAga kI ruciyo se rahita, atyanta pavitra paramANuoM se nirmApita nayanahAri paramAtmA kI dehaparyAya me viziSTa darzanIya parama AbhAvAn mukhAkRti ke darzana kara usa manohAritA ko darzAte hue kahate haiM vaktraM kva te sura - naroraga- netrahAri, niHshess-nirjit-jgtrityopmaanm| bimbaM kalaMka-malinaM kva nizAkarasya, yadvAsare bhavati pANDupalAzakalpam // 13 // suranaroraganetrahAri - deva, manuSya aura bhavanavAsI nAgakumAra jAti ke devendra (dharaNendra) Adi ke netro ko haraNa karanevAlA niHzeSanirjitajagatri- sampUrNa rUpa se tInoM lokoM ke upamAno ko tayopamAnam jItane vAlA arthAt upamA rhit| tumhArA vaktram mukha, Anana kva kahAM? (aura) kalaMkamalinam kAle kAle dhabboM se malina, nizAkarasya candramA kA bimba maNDala, bimba kva - kahA~, Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yata nirmANa 73 - jo (dimda) - dina meM jIrNa-zIrNa hue TesU (DhAka) ke patra ke samAna dAmo pANpanAzakalpam phIkA, bhavati - hotA hai| yaha gAyA paramAtmA kI anupama vilakSaNatA kA apUrva udAharaNa hai| vibhinna upamAnoM meM paramAtmA ko upamita kara AnaMdita hote hue AcAryazrI paramAtmA kA mukha darzana kara anya kaviyoM kI bhAMti ime candra se upamita karate hue acAnaka aTaka gye| dilokanIya paramAtmA kI kamanIya kAyA kI AkarSaka, manabhAvana manohAritA meM mugdha ho gye| mAmya, zItala, zaktipreraka aura AhalAdaka vadana kI AbhA se prabhAvita ho gye| upamA ke anumagana meM pAye gaye vyomapitArI sakalaka vidhu ke Akho ke sAmane Ate hI dina meM nimteja eva phIke pahue vivarNa dane hue palAma ke patravat dimda kI ora jAtA hai| aura, puna gadA sudhAvI, samuJcala, sardaya pItala, nirmala, sarvadA hitakArI, sottama prakAANa, dhagatavihArI, niSkalaka, ojasvI Atmavidhu ke mukhacandra ke darzana m ar upapA ke Upara upameya kA datAkara unheM zreSTha sinda kara rahe haiN| atulanIya kI tulanA kase ? anupama ko upamA kauna sI ? parama vItarAgI catanyadhana jiyo na to kapAya pI kAnimA aura na karmoM kA maaliny| aise samundara paramAtmA ke lie pada ke dAna kara pTi para usakA prabhAva dekhane hetu dRSTipAna karate haiM to dara / jAlora , deva-devendroM, pRSmI nAka ke nara-narendroM aura agholaMka ke bhAta sayo ko paramAlA ra guladAna se prasanna aura prabhAvita hAta pAA hai| ina madaka yo pradala AupaNa paramAmA / AcAryazrI nagada lie "nevAri" pada kA upayoga diyaa|jaa prema-bhakti paramotyarpatA kA samApaneta yAAraNa meM hotA / kyA AkhAkI sagAnI bharodhAle paramA? Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi __ ye sazritAstrijagadIzvara nAthameka, kastAna nivArayati sacarato ythessttm||14|| trijgdiishvr| - tIna loko ke svaamii| sapUrNamaNDalazazAGkakalAkalApazubhrA. - pUrNamAsI ke candra-maNDala kI kalAo ke sadRza samujjvala tava guNA - Apa ke guNa tribhuvanam - tIna loko kA lamayanti ullaghana karate haiM arthAt tribhuvana me vyApta haiN| - jo ekam eka arthAt advitIya nAtham tribhuvana ke svAmI ko sazritA Azraya karake rahane vAle yatheSTam svecchAnusAra arthAt apanI icchA ke anusAra sampUrNa loka me vicaraNa karane se tAn ka - kauna (puruSa) nivArayati nivAraNa kara sakatA hai arthAt roka sakatA hai ? koI bhI nhii| yaha kaisA Azcarya, 13ve zloka me jisako spaSTata asvIkAra kara rahe the usakA yahA saharSa svIkAra ho rahA hai ? sahaja ubharate hue isa Azcarya kI yathArthatA yaha hai ki AcAryazrI kI icchA paramAtmA ke mukha ko candra ke sAtha upamita karane kI nahIM hai, paraMtu mukhadarzana kI isa viziSTatA ko varNita karane meM akSama ho rahe haiN| binA upamA ke ise samajhAnA yA darzAnA durUha hai aura candramA ke atirikta dUsarA koI upamAna ThIka nahIM baiTha rahA hai ata zloka 13 me paramAtmA ke guNo ke lie sarvakalAoM se vikasita eva vilasita pUrNamAsI candra ko upamAna ke rUpa meM pasanda karate haiN| paramAtmA ke sarvaloka meM vyAptatva ke siddhAnta ko guNoM ke dvArA siddha karate haiN| anataguNa sampanna paramAtmA ke guNa yatheccha apratibadha rUpa se sapUrNa loka meM vyApta haiN| isa zloka meM paramAtmA kA sArvabhaumatva prakaTa karane ke sAtha-sAtha isameM sambandha preraNA bhI vyakta kI hai| yaha padya paramAtmA kI zaraNa ke sarvocca svIkAra kI saphala sacarata unako Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirmANa 75 abhivyakti hai| jagata ke sarva jIva svecchA se vyavahAra karanA cAhate haiM, paratu pratyeka jIva kI icchA pUrNa nahIM ho pAtI hai| kArya-kAraNa kI vizeSa zRkhalAoM meM Abaddha AtmAe sarvazaktisampanna hone para bhI karmoM se asamartha haiN| paratu, phira bhI paramAtmA kI zaraNa grahaNa karanevAlA apratibadha ho jAtA hai| use sRSTi ke karma-kaSAyAdi koI bhI viruddha tattva pratibaMdhita nahIM kara pAte haiN| ve yathAzIghra apane antima gantavya muktAvasthA ko upalabdha kara sakate haiN| ise AcAryazrI ne paramAtmA ke guNoM se siddha kara diyaa| paramAtmA ke guNo ne paramAtmA kI zaraNa grahaNa kI aura phira ve isa sRSTi me vicarane ke liye nikle| isa samaya unheM yatheccha vicaraNa karate hue kauna roka sakatA hai? ye eka nAtha sazrita-jinhone Apa eka kA hI Azraya liyA hai| tA yatheSTa sacarata -unako yatheccha vicaraNa karate hue| ka nivArayati-kauna roka sakatA hai ? yaha prazna kara unhoMne eka bahuta bar3A samAdhAna prastuta kiyA ki paramAtmA ke guNo ko koI nahIM roka sktaa| arthAt ve isa sRSTi meM vyApta haiN| yathAyogya bhaktAtmA ina guNo ko dhAraNa karatA hai| tabhI vaha sacce artha meM paramAtmA kI zaraNa grahaNa karane me saphala ho sakatA hai| darzana se ve hI saphala haiM jo parivartana pAte haiN| kahA, kauna sA aura kaisA parivartana Avazyaka hai aura yaha kaise ho sakatA hai ? use hama dhyAna ke mAdhyama se "parivartana" viSaya kA vizleSaNa kareMge, aura hamAre hRdaya kA bhI parivartana kreNge| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlo. 15:16 12.parivatena paristhitiyo kA parivartana sRSTi kA krama hai paratu hRdaya kA parivartana sRSTi kA sAmajasya hai| paristhitiyo kA parivartana prakRti kA nyAya hai| parantu hRdaya kA parivartana prakRti kA prakaTa honA hai, vibhAva se svabhAva me AnA hai| nyAya kA cAhA-anacAhA svIkAra hotA hai parantu prakaTa cAha-anacAha se Upara rahatA hai| visagatiyo se paripUrNa isa jIvana me krama kA vikAsa hotA rahatA hai| sAmajasya sagati yA visaMgati me samAnarUpa se rahatA hai| yahA hRdaya parivartana kA matalaba vRtti aura bhAvoM kA parivartana hai| varanA Ajakala DAkTara bhI Surgery dvArA HeartChange karate haiN| paratu yahA~ hamArI cetanA, bhAva aura vRttiyo kA parivartana hotA hai| isa parivartana se vAstava me hRdaya sajIva hotA hai, jIvata hotA hai, gativAna hotA hai| yaha paudgalika yA pArthiva hRdaya kI bAta nahIM hai| paratu Atmika bhAvo ke srAvo kA kathana hai| ____ bhakti vRtti parivartana kI zalya cikitsA hai| AcArya zrI bhaktAmara stotra dvArA bhakti kA patha pradAna kara rahe haiN| paramAtmA me ekarUpa hokara unake sahaja svAbhAvika nirvikAra svarUpa ke darzana pA rahe haiN| paramAtmA ke tejomaya svarUpa me lIna unake mukha se nikalA citra kimatra yadi te tridazAGganAbhirnItaM manAgapi mano na vikaarmaargm| kalpAnta-kAla-marutA calitAcalena, kiM mandarAdizikharaMcalitaM kdaacit||15|| (bhagavan) - (he prabho) yadi - agara - tumhArA - mana tridazAGganAbhi devAGganAo ke dvArA arthAt devaloka kI apsarAo dvArA manAk api kicita bhI, thor3A bhI mana Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parivartana 77 vikAramArgam - bure bhAva kI ora, vikAra mArga kI ora arthAt vaibhAvika pariNati kI ora na nItaM khIcakara nahIM lAyA gayA atra kim citram - to isameM Azcarya hI kyA hai kalpAntakAla pralayakAla/nirvikalpa avasthA calitAcalena parvatoM ko calAyamAna karanevAlA marutA - pavana/dUSita vAtAvaraNa kadAcit - kabhI bhI calitam - calAyamAna ho sakatA hai? (arthAt kabhI nahIM) he mhaaprbhu| kitanA adbhuta hai ApakA nirvikAra vItarAga svruup| akATya prabalatAvAlI vaiSayika abhivyaktiyA~ Apako vicalita nahIM kara pAtI haiM kyoMki Apa viSayAtIta haiN| ___ isa sRSTi meM aise do viruddha tattva haiM, jinakA kabhI sAmajasya nahIM ho paataa| yugo bIta gaye paratu ye lar3ate hI rahe haiM-eka rAgabhAva aura dUsarA viraagbhaav| rAgI virAgI ko vicalita karane ke prayatna karatA hai parantu jisane AtmA kI sahaja sthiti kA anubhava kara liyA use rAgI vicalita nahIM kara sakatA hai| hamAre mana meM eka prazna ho sakatA hai, aisA kyA hai jo ve vicalita nahIM ho sakate haiM? isakA kAraNa AcAryazrI ne isa zloka meM antima paMktiyoM dvArA prastuta kiyA hai| kalpAnta-kAla-marutA calitAcalena, kiM mandarAdizikharaM calitaM kadAcit ? prazna cinha ke sAtha uttara kI vilakSaNatA yahA jhalakatI hai| pada cAra me hamane kalpAta kAla ke uddhata pavana ke viSaya meM socA thA, vahAM kalpa kI vibhinna vyAkhyAe~ A cukI haiN| kalpa ke anta kAla me pavana uddhata hotA hai| yahA likhA hai calita hotA hai| uddhata jo bhI hogA, nizcala nahIM raha sakatA hai, vaha calita hotA hai aura isa calAyamAna sthiti me vaha jisakA bhI sparza karatA hai use bhI vicalita karatA hai| sRSTi meM aisA kaunasA tattva hai jo isa sthiti meM vicalita na ho| yahA~ asAmAnya pavana se meruparvata ke zikhara kA vicalita na hone kA kahA hai| jisakA saMketa hai ki vikalpoM ke dvArA mana ko vicalita karanevAle vikArI pudgala Apake nirvikAra svarUpa ko kaise kapAyamAna kara sakate haiM? vistAra se paramAtmA ko meruparvata kI upamA se vibhUSita kiyA hai|' 1 supagaDaMga sutaM, zrutaskagha 1, a 6, gAthA 10 se 14 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi Agama me Atma-pradezo ke aijana (kapana) ke bAre me kahA hai| bAhya vAtAvaraNa kA mAnava ke mana para prabhAva hotA hai taba dravyamana bhAvamana ko prabhAvita karatA hai| bhAvamana Atma-pradezo ko kapita karatA hai aura phira karma kA bandhana hotA hai| isa prakAra kaSAya aura yoga ke anubadha se hI karma bandhana hotA hai| vItarAgI paramAtmA para bAhya vAtAvaraNa kA prabhAva hI nahI hotA aura na hI unake Atmapradezo me kapana hotA hai, to phira vikArI bhAvo kA utpanna honA aura vicalita honA sabhava hI kaise ho sakatA hai ? aba dUsarA prazna hai, nirvikArI paramAtmA ke liye to isa bAta ko svIkAra kara leve, paratu isase hame kyA? hama to satata vikAro se prabhAvita hote rahate haiN| Aja vikArI vAtAvaraNa bar3hatA jA rahA hai| pratyeka vAtAvaraNa eka bamba-visphoTa kI bhAMti hame bhItara se chinna-bhinna kara rahA hai| prati samaya hama me eka nayI sRSTi kI saracanA ho rahI hai| hame aise vItarAga kA pUrNa zubhatva jAnakara bhI kyA lAbha ? yaha prazna sasAra ke samasta rAgiyo kA prazna hai aura isakA uttara hame bhaktAmara stotra se pAnA hai| sAtha me manovijJAna ke siddhAnto kA bhI nirIkSaNa karanA hogA, kyoMki pratyeka vikArI bhAvo ke kAraNa hamArI mAnasika abhivyaktiyoM nihita haiN| ___sAmAnyata hamAre bhItara do praNAliyA kAma kara rahI haiN| eka hai rAsAyanika praNAlI aura dUsarI hai vidyut-niyatraNa prnnaalii| ye dono praNAliyA AdamI ke AcAra aura vyavahAra kA niyantraNa karatI haiN| yadi rAsAyanika praNAlI ko samajha liyA jAe to jIvana kA krama badala sakatA hai| rAsAyanika praNAlI me anta srAvI granthiyA kAma karatI haiN| unake sAva rakta me milate haiM aura AdamI ke vyavahAra aura AcaraNa ko prabhAvita karate haiN| ina nAvo me dhyAna kI vidyut niyatraNa praNAlI se parivartana kiyA jA sakatA hai| usake kAma-krodhAdi vikAro kI utpatti ke sUkSma kAraNo ko hama nahI jAna sakate haiM, parantu isa sthUla zarIra me ina vikAro kI utpatti kA kAraNa to khoja sakate haiN| yaha nizcita hai ki kisI anta nAvI granthi kA aisA nAva raktagata huA hai jisase vikAra ubharate haiN| paramAtmA ke dhyAna ke dvArA anta srAvI granthiyo ke nAva badale jA sakate haiM aura jaba ve badalate haiM taba Avega samApta ho jAte haiN| rasAyana badalate haiM to kAma-krodhAdi vikAro vAlI Adate bhakti, savega Adi me badala jAtI haiN| anyathA Adata kA badalanA asabhava hai| __isI prakAra vidyut-niyatraNa kA parivartana hotA hai| hamAre snAyu sasthAna me paryAptamAtrA me vidyut hai| usI vidyut ke kAraNa hamArI sakriyatA banI rahatI hai| una vidyut ke prakapano ko badalane para Adate badala jAtI haiN| paramAtmA ke dhyAna kA sabase bar3A prabhAva hai ki isase hamArI vidyut praNAlI me bahuta baDA parivartana A sakatA hai| unake zAnta paramANuo kA dhyAna karane se hamAre vidyut tantra me ubharatI azuddha tarage zuddhatA me taragita ho jAtI haiN| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parivartana 79 isa bAta ko lekara eka manovaijJAnika ne prayoga kiyaa| usane billI ke mastiSka ko zAnta karane ke lie usake sira para eka ilekTroDa lagAyA aura cUhe ke mastiSka ko uttejita karane ke lie usake sira para bhI ilekTroDa lgaayaa| usase donoM ke mastiSkIya vidyut me parivartana ghaTita huA / phalasvarUpa billI cUhe ke sAmane zAnta khar3I ho gaI aura cUhA usa para jhapaTane lagA, AkramaNa karane lgaa| kitanI ulTI baat| isa prakAra AkramaNa ke kendra ko badalakara usame upazamana lAyA jA sakatA hai aura upazamana ke kendra ko badalakara usameM AkrAmakatA lAI jA sakatI hai| vItarAgI kA dhyAna karane se AkrAmakatA upazamana meM pariNamita hokara parivartita ho jAtI hai| isI prakAra zera aura kharagoza para bhI prayoga kiyA gayA / vRttiyo kI apekSA se zera kharagoza bana gayA aura kharagoza zera bana gyaa| zera para kharagoza AkramaNa karane lgaa| ye kalpita kahAniyA nahIM, prayukta prayoga haiN| inase yaha niSkarSa nikalatA hai ki AdamI ko badalA jA sakatA hai rAsAyanika parivartano ke dvArA aura vidyut prakapano ke parivartanoM ke dvaaraa| yaha asaMbhava nahI hai| paramAtmA ke dhyAna me parivartana kI mahAna zakti hai| isI kAraNa AcArya zrI isa tathya ko naisargika parivartana ke eka mahAna siddhAnta ko agale zloka meM prastuta kara rahe haiN| nAtha / tvam nirdhUmavarti apavarjitatailapUra calitAcalAnAm marutAm jAtu na gamya nirdhUmavartirapavarjitatailapUra, kRtsna jagattrayamida prakaTIkaroSi / gamyo na jAtu marutA calitAcalAnA, dIpo'parastvamasi nAtha | jagatprakAza // 16 // svAmin idaM kRtsna jagattrayam - - - Apa dhuvA aura vartikA (bAtI) se rahita labAlaba tela se rahita pahAr3oM ko DAvADola karanevAlI havAo se kadAcit kabhI bhI prabhAvita hone yogya nahIM ho, arthAt praveza pAne ke yogya nahIM ho isa samasta tIno lokoM ko Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi prakaTIkaroSi jagatprakAza - apara dIpa asi yahA para "dIpo'parastvamasi naath| jagatprakAza dvArA paramAtmA ko apUrva parama dIpaka ke rUpa me sabodhita kiyA hai| prathama tIna paMktiyo me sAmAnya dIpaka ke kucha duSprabhAvita kAraNo ko prastuta kara paramAtmA ko dIpaka se anupama prarUpita kiyA, paratu atima paMkti me vRtti parivartana karAnevAle isa mahAna tatva ko dIpaka se bar3hakara koI dUsarA upamAna na dekhakara apUrva dIpaka ke rUpa me prajJApita kiyaa| prakaTa kara rahe ho, Alokita kara rahe ho (d) vizvabhara ko prakAzita karane vAle (Apa) apUrva dIpaka - ho 11 Apa dIpaka ho parantu dIpaka se sambandhita kAraNo se rahita ho-ina kAraNo me bhI bar3A rahasya hai 4 1 nirdhUma - sAmAnya dIpaka prakAzita hotA hai para usame niratara dhuvA~ hotA hai| Apa apUrva dIpaka ho / Apa me koI dhu~vA nahI hai kyoki dhuvaoN kAlimA, dhudhalApana, vyAkulatA aura garamI kA pratIka hai| parama prabhu tU ghAti karma se sarvathA rahita hai| ye cAro karma dhuve kI bhAti haiN| 1 jJAnAvaraNIya karma -kAlimA kA pratIka hai, svaya jyotirmAna jJAna svarUpa AtmA isa karma ke prabhAva se adhakAramaya hai / Apa jJAnAvaraNIya karma se rahita ho ata sadA jyotirmaya ho / 2 darzanAvaraNIya karma- jo dhudhalApana kA pratIka hai kyoki jIva kI yathAsthiti rUpa vAstavika bodha meM bAdhaka kAraNa hai| Apa isa karmAvaraNa se sarvathA rahita ho ata anantadarzI ho / 3 mohanIya karma - isakA mukhya kAma jIva ko Akula vyAkula kara denA hai | ananta avyAbAdha Anada svarUpa AtmA isI karma se becaina hokara prabala bhrAti me anAdikAla vyatIta karatA hai| Apa vItarAgI ho ata mohanIya rajita rAgadveSAdi se sarvathA rahita ho / atarAya karma-AtmA isa karma ke kAraNa ullAsa rahita hokara ni sattva bana jAtA hai| ata: Apa anantavIrya sampanna ho / 2. vartikA (bAtI) se rahita - moha aura mithyAtvabhAva rUpa bAtI se bhI tU rahita hai| 3 apavarjitatailapUra -yAne labAlaba tela se rahita / taila cikanApana kA pratIka hai / goda aura taila dono cikane padArtha gine jAte haiM para goda kA cikanApana pAnI se sApha ho jAtA hai, taila kA nahI / isIlie sneha - rAgabhAva ko tela kI upamA dI gaI hai| paramAtmA tU parama vItarAgI hai / ata rAga rUpI taila se tU sarvathA rahita hai| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi dIpaka ke jyotirmaya bhAva-sparza se hamArA caitanya dIpaka bhI tatsvarUpa jyotirmAna ho sakatA hai| taba phira hama me aura paramAtmA me koI antara nahI ho sakatA hai| parivartana kA yaha kitanA mahAn siddhAnta hai| hama bhI sarvathA vikAra rahita, karma-kaSAya rahita ho sakate haiN| mAtra sAdhanA-bhakti dvArA unake mahAn bhAva-sparza kI AvazyakatA hai| parama me sabhI carama ko parama banAne kI mahAna siddhi/zakti hai| hama svaya paramAtma svarUpa haiM, hama me aura una me koI pharka nahI hai| sarvathA sasArI sarvadA karmoM se ghirA huA yaha jIvAtmA paramAtmA bana sakatA hai| kitanA adbhuta siddhAnta hai yh| sadA jJAnAvaraNIya se Avarita AvaraNa mukta ho sahaja kevalajJAna prakAza se anantajJAnamaya hotA hai| ananta darzana ko prakaTa karatA hai| sarvathA vyAkulatA rahita nija sahaja avyAbAdha Atmika svarUpa ko upalabdha kara letA hai| parivartana kA yaha siddhAnta jaina dArzanika dharAtala para atyanta mUlyavAna aura mahattvapUrNa siddhAnta hai| sAmAnyata vyakti svaya ko karmavadhana me badhA huA mAnakara atyanta lAcAra aura vivaza mAna rahA hai| phalata: vaha kacha nahI kara pAtA hai| jaba bhI koI da kha kI anubhUti ko vaha pAtA hai to use karmodaya mAnakara sAtvanA pAtA hai| karmodaya se jIva sukha-duHkha kI anubhUti avazya pAtA hai| parantu, karmoM ke udaya ke pUrva vyakti isake parivartana me svatatra hai| vaha use badala sakatA hai, samApta kara sakatA hai, yA pahale bhI udaya me lA sakatA hai| karma badhana se udaya ke bIca ke isa avasara ko karma-siddhAnta me abAdhAkAla yAni Extension Period kahate haiN| "jo kiyA hai vaha bhoganA hI pddegaa|" isa sAmAnya siddhAnta me karmazAstra eka bahuta bar3A apavAda siddhAnta bhI samajhAtA hai| karma-siddhAnta me ise udvartana, apavartana, udIraNA aura sakramaNa kahate haiN| hama Aja yahA jisa parivartana para soca rahe haiM vaha hame isa apavAda se bahuta kucha pradAna karatA hai| sakramaNakaraNa yaha parivartana kA pramukha siddhAnta hai| Agama me ise ina zabdo me kahA haicauvihe kamme paNNatte, ta jahA1. subhe nAmamege subhavivAge, 2 subhe nAmamege asubhavivAge, 3. aMsubhe nAmamege subhavivAge, 4. asubhe nAmamege asubhvivaage| -ThANa 4 / 603 isame dUsarA aura tIsarA-ye dono vikalpa mahattvapUrNa haiM aura sakramaNa ke siddhAnta ke prarUpaka haiN| eka hotA hai zubha, para usakA phala azubha hotA hai| dUsarA azubha hotA hai para usakA phala zubha hotA hai| ba~dhA huA hai puNya karma, para usakA phala pApa hotA hai| ba~dhA huA Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parivartana 83 hai pApa karma, para usakA phala puNya hotA hai| kitanI vicitra bAta hai| yaha sArA sakramaNa kA siddhAnta hai| sakramaNa kA siddhAnta puruSArtha kA siddhAnta hai| aisA puruSArtha hotA hai ki azubha zubha me aura zubha azubha me badala jAtA hai| sakramaNa se karma-paramANuo me parivartana kiyA jA sakatA hai| sakramaNa kA yaha siddhAnta karmavAda kI bahuta bar3I vaijJAnika dena hai| Aja ke vaijJAnika isa prayala me lage hue haiM ki "jIna" ko yadi badalA jA sake to pUrI pIr3hI kA parivartana ho sakatA hai| sakramaNa kA siddhAnta jIna ko badalane kA siddhAnta hai| Adhunika "jIva vijJAna" kI jo naI vaijJAnika dhAraNAe aura mAnyatAe~ A rahI haiM, ve isI sakramaNa siddhAnta kI pratipAdanAe haiN| isa zloka me 5 lakAra haiM jo kramaza lakSya, lagana, laya, lIna aura lAbha kA pratIka hai| paramAtma-bhakti kA prathama lakSya banatA hai, bAda meM bhakta kI paramAtmA me lagana lagatI hai, jahA lagana hotI hai vahA sAdhaka usa rUpa me laya hotA hai| layatA lInatA se hI pallavita hotI hai aura anta me-lInatA tatsvarUpa ho jAne kA ananya lAbha prApta karAtI hai| __ parivartana ke isa mahAna siddhAnta ko AcAryazrI ke dvArA isa gAthA me prApta kara hama apane me eka apUrva parivartana kara sake to bhaktAmara stotra hamAre liye bhI saphala stotra hai| sahaja parivartana kI dizA me pragatizIla sAdhaka kI loka para jo pratikriyA hotI hai use hama prasannatA ke rUpa me dekhate haiN| binA prasannatA ke anuSThAna nirarthaka hai| isakI sArthakatA aba hama parama-Atmika "prasannatA" nAmaka pravacana se sampAdita kreNge| Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasannatA 85 he vatsa AtmA anata Anada se sampanna hai, paripUrNa hai, usI meM tU apane mana ko lagA, citta ko ramA, usI me apane adhyavasAyo ko sajoye rkh| bhaktAmara stotra parama prasanna svarUpa paramAtmA se milana karAkara usa prasanna srota me bhakta ko anusyUta karatA hai| isI vilakSaNatA ne isa stotra kI garimA bar3hAyI hai| kAla ke parivartana me bhI isakI yaha viziSTatA Aja bhI yathAvat hai| Aja bhI bhaktAmara stotra kA pATha karane vAlA samasta dalito se mukta ho, prasanna hotA hai| koI ise stotra kA camatkAra mAnatA hai, koI ise paramAtmA kA prasAda mAnatA hai to koI ise karmakSaya dvArA kSAyika bhAvo kI upalabdhi mAnatA hai| paratu, eka bAta nizcita hai ki yaha stotra pratyeka kAla, pratyeka sthiti aura pratyeka vAtAvaraNa meM prasannatA pradAna karane kA guNa prakaTa karatA rahatA hai| yadi ise cunautI hI mAne para eka bAta avazya dhyAna rahe ki binA citta-zuddhi ke yaha prasannatA nahIM mila sktii| binA prasannatA ke kSobha nahIM miTa sktaa| pratyeka AkramaNoM se kSubdha hone vAlA prANI ciraprasannatA kA pAtra nahIM bana sakatA, kyoMki jisa hRdaya meM sthAyI prasannatA AtI hai vahAM khinnatA samApta ho jAtI hai| phalata prasanna vyakti ke pAsa jo bhI AtA hai, prasanna ho jAtA hai| ___ AcAryazrI bhaktAmara stotra dvArA hameM yahI sikhAte haiM-parama ke svarUpa ko apane bhItara prakaTa karo, udita kro| yaha udaya aisA udaya hai jisakA kabhI asta nahI hotA hai| sampUrNa Atma-vizvAsa ke sAtha isa prasanna svarUpa kI apane bhItara pratiSThA kro| anukUlatA kA bheda bhUla jaao| pratikUlatAe~ apane Apa anukUla hotI jaaeNgii| inhI bhAvoM ko unakI bhASA me aba dekhe nAsta kadAcidupayAsi na rAhugamya. spaSTIkaroSi-sahasA yugpjjgnti| nAmbhodharodara-niruddha-mahAprabhAvaH, sUryAtizAyimahimA'si munIndra / loke // 17 // muniindr| - he munIzvara (Apa) kadAcit - kabhI bhI astam - asta avasthA ko - nahIM upayAsi - prApta hote ho - na rAhugamya rAhu graha ke dvArA grasane yogya (rAhu navagraho me eka graha hai jo sUrya tathA candramA ke Upara sakramaNa kAla me apanI chAyA DAlatA hai| taba unakA grahaNa huA mAnA jAtA hai|) na Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asi 86 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi asi - ho - na ambhodharodara - bAdalo ke udara me jisakA mahAprabhAva niruddhamahAprabhAva avaruddha ho sakA hai (ata) loke - isa loka me sUryAtizAyi mahimA - sUrya se bhI adhika mahimA ko Apa dhAraNa karane vAle - ho| yahA para sUrya ke sAtha paramAtmA kI tulanA karane kA prayAsa kiyA gayA hai| yadyapi tulanA unakI hotI hai jo samAna ho| bhaktAmara stotra kI adbhuta zailI yahI hai ki isame pahale tulanA karane kA prayatna kara phira atulanIya batAkara puna unhI upamA ko pratIka banAkara paramAtmA ko vizleSita kiyA gayA hai| ise hama tIna taraha se dekhege1 sAmAnya yAne jAgatika suury| 2.paramAtmArUpa suury| 3 Atma suury| 1 sAmAnya sUrya-sUrya jo pratidina udita hokara sRSTi ke prANiyo ko navacetanA, sphUrti aura Avazyaka USmA pradAna karatA hai| mAnava sRSTi ne apane mAnasa-vikAsa me ise adhika mUlyavAna aura mahattvapUrNa mAnA hai| cUMki isake abhAva me mAnavIya UrjA kI tarago me parivartana AnA asabhava hai| udita hote hue sUrya kI kaI loga pUjA arcanA karate haiM, namaskAra karate haiN| isakI vividha taraha se paryupAsanA kara jagata ne isakI mahattA ko svIkAra kiyA hai| sarva pravRttiyo kA preraka bala yaha sUrya zuddha tejolezyAvAn hai| isI kAraNa ise roga, adhakAra aura gadagI rUpa aniSToM ko dUra karane vAlA mAnA hai| isa sRSTi ke prANiyo ko sUrya kI itanI adhika AvazyakatA hone para bhI isakA abhAva bhI hotA hai| yaha abhAva nityasRSTi me niyamita ho jAne se hama ise anubhava kA viSaya nahI banA sake haiM, paratu jaba eka bhAvasUrya kI hame upalabdhi hotI hai taba abhAva-sUrya ke abhAva kA hame udbodha hotA hai| isI viziSTa dhyAna praNAlI me lIna kavizrI ne jAgatika sUrya me cAra abhAva darzAye haiM Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasannatA 87 1 yaha asta hotA hai| 2 rAhu se grasita hotA hai| 3 bAdalo ke udara meM isakA mahAprabhAva avaruddha ho sakatA hai| 4 yaha dina me prakAza detA hai, rAta meM nhii| yaha khule sthAno ko pUrNa rUpa se Alokita karatA hai, AcchAdita sthAno ko nhii| aba isa sAmAnya sUrya kI paramAtmArUpa sUrya ke sAtha tulanA kara ina donoM sUryoM kA hamArI apanI cetanasRSTi para hone vAle prabhAva ko dekheNge| he vizvavibhu Apa sUrya se bhI adhika mahimA ko dhAraNa karane vAle ho kyoMki sUrya me pAye jAne vAle cAro abhAva Apa me sampUrNa bhAvarUpa haiN| 1 sUrya udaya bhI hotA hai asta bhI hotA hai paratu he prbhu| Apa kabhI asta nahI hote ho| kevalajJAna pUrNa hai| isa pUrNa jJAna kI prApti meM kabhI abhAva nahI AtA hai| kyoMki Apa zAzvata ho, nitya ho, dhruva ho| 2 rAhu graha se sUrya grasita hotA hai jise sasAra grahaNa kahatA hai| he prmaatmaa| sasAra ke kisI bhI jar3a paramANu se Apa grasita nahI hote ho| sarvathA dveSa se rahita hone se ApakA koI duzmana nahI hai| isalie Apake Atmateja ko avaruddha kare aisA koI rAhu isa sRSTi me nahI hai| 3 saghana bAdalo ke samUha me sUrya kA prakAza avaruddha ho jAtA hai| prmaatmaa| Apa aniruddha ho| sarvathA karma rahita ho| karmarUpI bAdalo kA aza mAtra bhI Apako aba roka nahI sakatA hai| ApakA parama caitanya sUrya nitya AvaraNa rahita hotA hai| 4 sarva dUSaNo se rahita hai prmaatmaa| jAgatika sUrya eka sAtha sRSTi ke kucha vibhAga ko Alokita karatA hai lekina Apa samasta lokAloka ko eka hI sAtha Alokita karate ho| ina viziSTatAo ke kAraNa Apako "Aiccesu ahiya payAsayarA" sUrya se bhI adhika prakAza karane vAlA mAnA hai| ina dono sUryoM ke svarUpa kA vizleSaNa karane para eka prazna hotA hai ki jagata kA sUrya kucha samaya, kSetra yA asta kI maryAdA me badhA huA bhI kucha samaya, kucha kSetra yA astitva kI sthiti me AvaraNa rahita avasthA me hamAre daihika aura mAnasika avataraNo meM parivartana aura parivardhana lAkara hame prasannatA pradAna karatA hai, paratu jina paramAtmarUpa sUrya kI mahimA kI hama carcA karate haiM ve hamame kyA parivartana kara sakate haiM ? hamArI mAnasika prasannatA ko kaise vardhamAna kara sakate haiM ? unake isa mahattva kA svIkAra bhI kara leM, paratu unakA hamAre sAtha kyA sambandha hai ? ise samajhe binA bhaktAmara stotra se hamArA koI sabadha sthApita nahIM hotA hai| Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi ___ hamArI AtmA svaya eka sUrya hai jo sadA astitvamaya hai| zAzvata, nitya aura dhruva hai| yoga ke anusAra zarIra me SaTcakra haiN| iname maNipUra cakra jo nAbhisthAna me rahatA hai ise sUryacakra bhI kahate haiN| mAnavIya prANa nAbhikendra se spaMdita hote haiN| samasta prANadhArA vizeSa UrjA se vyavasthita rahatI hai| "namo arihatANa" yA "ahaM" kI vizeSa dhvani se sAtha zvAsozvAsa ko vidhiyukta maNipUra yA sUryacakra me pUrita karane se hamArI ata tarago kA vizeSata bAhya prakAza tarago ke sAtha sabadha sthApita hotA hai| maNipUra cakra kA bhaktAmara ke sAtha ke sabadha ko hamane stotra kI prathama gAthA ke vivecana me bhI sayojita dekhA thaa| ____ mana ke saskAra maNipUra cakra se sayojita hote haiN| bAhya vAtAvaraNa kA prabhAva mana para paDatA hai, isase hamAre mana ke saskAro me parivartana AtA hai| sarvathA vikAro se rahita AtmA anAyAsa isa vikArI duniyA kA pravAsa karane nikalatA hai| isI ke dvArA hamame krodhAdi vikAra rUpa kaSAye prakaTa hotI haiN| sarvathA zabda, rUpa, svAdAdi meM satata ramanevAle ina bhAvo kA parivartana kaise sabhava ho sakatA hai ? isakA upAya sAdhanA me saskAra parivartana se batAyA hai| yaha sUrya candra se sambandhita hai| yadi hama sUrya yA maNipUra cakra me spaMdita prANa dhArA kI tarago kA sabadha kisI zAnta, vikAra rahita tarago se sayojita kara dete haiM to saskAro me parivartana A jAtA hai| aura, saskAro kA parivartana hamAre jIvana ke samasta kriyAsUtro kA parivartana hai| aisI zAta, vikAra rahita tarage mAtra paramAtmA vItarAga prabhu me hI nihita haiM, isI kAraNa sAdhanA me hama inheM parama ArAdhya deva mAnate haiN| matra aura dhyAna sAdhanA kI vizeSa vidhi se bAhya taragoM me pravAhita saskAra ataraga me parivartita kiye jA sakate haiN| yaha parivartana AtmavRtti kA parivartana hai| vRtti kA parivartana hI vAstavika parivartana hai| paramAtmA kI parama prasannatA kA vaha vizeSa pAtra bana jAtA hai| usakI ve vizeSa niSkriya kSamatAe~ sakriya ho jAtI hai| AtmA dravyarUpa se nitya hai, astitvamaya hai| phira bhI vibhinna paryAyo me vaha parivartita hotA rahatA hai, badalatA rahatA hai| yaha sadodita hI hai| isakA asta nahI hotaa| phira bhI ajJAna ke kAraNa bhrAmaka dhAraNA me daihika-janma-mRtyu Adi ko jIva svaya kI janma mRtyu mAnatA hai| isalie mahAyogI zrImad rAjacadrajI ne kahA hai "deha-jIva ekarUpa bhAse che ajJAna vaDe kriyAnI pravRtti paNa tethI tema thAya che, jIvanI utpatti ane roga, zoka, dukha, mRtyu, deha no svabhAva jIva-pada mA jaNAya che jar3a ne cetana banane . paramAtmA kA dhyAna hameM isa bhramapUrNa mithyAdarzana se mukta kara sahaja AtmadazA me sayojita karatA hai| Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasannatA 89 vikArarUpa rAhu se grasita ho jAne ke kAraNa isakA nirvikAra sahaja teja Avarita ho jAtA hai| nirvikAra parama tejarUpa paramAtmA - sUrya se sambandha sthApita karane para nirvikAra sthiti prakaTa ho jAtI hai| karmarUpa bAdalo ke AvaraNoM meM chipA yaha nija svarUpa aprakaTa rahatA hai / sarvathA karma rahita paramAtmA kA sambandha hone para karmoM ke kAraNarUpa anya sarva sambandha chUTa jAte haiM aura AtmA svaya kabhI karmarahita sthiti prApta kara paramAtma svarUpa prApta karatA hai| kSayopazama bhAvoM me kabhI sahaja rUpa se Alokita hotA hai, kabhI karmakaSAyo se avaruddha hotA hai| lekina paramAtmArUpa sUrya kA teja prApta kara zuddha nirajana Atma caitanya ko prakaTa karatA hai, prakAzita hotA hai| isa para se hama yaha soca sakate haiM ki jAgatika sUrya ke prakAza kI gati eka sekaNDa me eka lAkha chiyAsI hajAra mIla kI hai, to Atmaravi kI gati kitanI tIvra ho sakatI hai| dhyAna keM dvArA vaha zIghra hI anantavIrya sampanna vItarAga kA sAnnidhya prApta kara tatsvarUpa ko prApta kara sakatA hai| jaina kathA sAhitya me paramAtmA mahAvIra ke parama ziSya prathama gaNadhara zrI gautama svAmI kA Atmalabdhi ke dvArA sUrya kI kiraNe pakaDa kara aSTApada parvata para ArohaNa kA vizeSa prasaga AtA hai| kucha samaya pUrva kaI zrotA isa kathana me zakA karate the ki yaha kaise sambhava ho sakatA hai ? kyA sUrya kI kiraNe bhI pakar3I jA sakatI haiM ? amerikA ke kucha vaijJAnikoM ne jaba prathama bAra yaha ghaTanA sunI to socA / jaino ke isa kathana me avazya kucha tathya hai| unhone khoja zurU kI aura ise saphala karate hue prathama bAra marInara 4 ko magala graha kI ora chodd'aa| usake cAra Solar Panel ke Bulbous para sUrya kI kiraNe girate hI ve aNuzakti ke rUpa meM rUpAtarita hotI rhii| isa prakAra marInara 4 ne battIsa karor3a mAIla kA pravAsa mAtra sUrya kI kiraNeM pakar3a kara kiyA thaa| yaha marInara 40 na lohe se nirmita thaa| prazna hotA hai yadi 40 Tana lohe kA AkAza jahAja 32 karor3a mAIla kA pravAsa sUrya kI kiraNeM pakar3akara kara sakatA hai to ananta labdhi sampanna gautama svAmI kyo nahIM aSTApada parvata para ArohaNa kara sakate ? videzo me kucha aise bhI deza haiM jahA~ 6 mahine taka sUrya kA asta nahIM hotA hai aura isI prakAra 6 mahine udaya bhI nahI hotaa| aise deza me 6 mahine niratara dina hote haiM, 6 mahine niratara rAta hotI haiN| bar3e dina aura bar3I rAta ho vahA~ bhI asta to hai, parantu jisa AtmA ne paramAtmArUpa sUrya ko apane anta karaNa me prakaTa kara liyA unakA kabhI asta nahI hotA / sUrya kI taraha candra ko bhI upamA kA eka viziSTa sAdhana mAnakara AcArya zrI agalI paMkti meM inhIM vicAradhArAoM ko candra ke sAtha vardhamAna karate hue kahate haiMnityodaya dalita- moha-mahAndhakAra, gamya na rAhuvadanasya na vAridAnAm / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tava 90 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi vibhrAjate tava mukhAbjamanalpa-kAnti, vidyotayajjagadapUrva-zazAMka-bimbam // 18 // (bhagavan) -(he prmaatmaa|) -- ApakA mukhAbjam - mukha-kamala nityodayam - sadA udaya rahanevAlA-rAta-dina udaya rahanevAlA dalitamohamahAndhakAram - moharUpI mahAndhakAra ko nAza karanevAlA analpakAnti - adhika kAntivAna-atyanta dIptivAna na rAhuvadanasya gamyam - rAhu-graha ke mukha me praveza nahI karatA na vAridAnAm gamyam - bAdalo me chipa nahI sakatA hai jagat - sampUrNa vizva ko vidyotayat - vizeSa rUpa se prakAzita karatA huA apUrvazazAkabimbam - alaukika candramaNDala vibhrAjate - zobhA detA hai| yaha zloka gAthA 17 se bahuta kucha abhinna hai| vahA~ asta nahI hone kA kahA hai, yahA~ nitya udita rahane kA kahA hai| isI prakAra anya sArI tulanAe~ samajha lenI caahiye| candra zItalatA kA pratIka hai| sarvatra priya hai| sahasrAra cakra me siddhazilA kA dhyAna candra ke AkAra me kara siddha paramAtmA se ekarUpatA sAdhI jA sakatI hai| grISma kI mausama me aisA dhyAna karane se pUre badana me zItalatA kA anubhava hotA hai| _ vaise hI bhaktAmara stotra me candramA kA mahatva adhika hI rahA hai| candra mana kA pratIka hai| isI kAraNa mAnasika vikAro se pIr3ita mAnava samAja bhaktAmara stotra ke nitya pArAyaNa se AhvAda prApta karatA hai| ina dono gAthAo ke samAhAra rUpa gAthA 19vI haiN| kiM zarvarISu zazinA'hni vivasvatA vA? yuSmanmukhendu-daliteSu tamassu naath| niSpannazAlivanazAlini jIvaloke, kArya kiyjjldhrairjlbhaarnnaiH||19|| - he svaamin| tamassu yuSmanmukhendudalitepu - Apake mukha-rUpI candramA ke dvArA hara taraha ke pragAr3ha andhakAro ko nAza kiye jAne para nAthA Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarvarISu zazinA kim vA anhi vivasvatA kim niSpannazAlivanazAlini jIvaloke jalabhArana jaladharai kiyat kAryam prasannatA 91 - rAtri me - candramA se kyA prayojana? - athavA dina me-divasa me - sUrya se kyA prayojana? -- paripakva dhAna se vano ke suzobhita ho jAne para - bhUloka me-pRthvI me - pAnI ke bhAra se nIce kI ora jhuke hue - bAdalo ke dvArA - kitanA sA kAma nikalatA hai ? arthAt kucha bhI nhii| paramArtha kI dRSTi se prastuta gAthA bhaktAmara stotra kI eka apUrva gAthA hai| nimitta kAraNa kA atyanta mahatva prastuta karanevAle isa stotra me jhalakatA nizcayAtmaka svarUpa yaha isa gAthA kI viziSTatA hai| AtmA jaba taka paramAtmA kI bhakti bAhya rUpa se karatA hai vaha paramAtmA se sarvathA bhitra hai| bhakti kI carama sImA me yaha bhinnatA samApta hotI hai| aura bhinna abhinna bana jAtA hai| yahA dhAnya kI phasala paka jAne para pAnI kI nirarthakatA batAkara sAdhaka kI eka uccadazA kA Alokana karAyA hai| sAdhaka kahatA hai- he paramAtmA / tujhe sUrya kahU~ yA candra ? mai svaya bhI eka sUrya hU~ lekina vaha, jisakA sahajasvarUpa aprakaTa hai| isIliye vaha anudIya hai| eka bAra sAdhanA kI paripakvatA Ane para merA AtmasUrya yA Atmavidhu svaya prakAzamAna-udIyamAna ho jaaegaa| paripakvatA ke liye hI prabhu terA smaraNa kara maiM prakAzamAna hone kA prayAsa karatA huuN| jaba maiM svaya prakAzamAna ho jAU~gA, taba tujha me aura mujha me kyA pharaka rahegA? arthAta kucha nhii| ___ gautama svAmI ke bAre me aisA kathana hai ki eka bAra 1500 tApasa sanyAsiyo ko dIkSita kara ve paramAtmA mahAvIra ke pAsa A rahe the| mArga me nUtana dIkSitoM ko dharma, AtmA aura paramAtmA kA svarUpa samajhA rahe the| yaha saba sunate-sunate hI naye muniyo ko pUrNa kevalajJAna ho gayA thA, aura ve kevaliyo kI sabhA me jA baiThe the|gautmsvaamii chadamastha the, unhone kahA-Apako vahA nahIM baiThanA hai, taba paramAtmA mahAvIra ne khaa-gautm| ve vahIM sahI haiM, aba mujha me aura una me koI antara nahIM hai| __isa gAthA me sAdhaka paramAtmA se apanI chadmasthadazA kI savedanA prakaTa kara parama kI kRpA se zIghra pUrNa-jJAna kI zubhakAmanA karatA hai| "jIvaloke" zabda sAdhaka kI aisI hI dazA kA dyotaka hai aura aise me paramAtmA kI atyanta AvazyakatA kA saMketa hai| jIvana meM sAdhanA kI khetI ke paka jAne para prabhu terI Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi kyA AvazyakatA hai, para abhI to sirpha sAdhanA ke bIja boye haiN| tU nahI barasegA, terI kRpA nahI hogI to isa bhayAnaka duSkAla me ye bIja sar3a jAyege, jala jaaege| paramAtmA kI isa prApti kI AvazyakatA ko aura vikasita karate hue munizrI kahate haiM jJAnaM yathA tvayi vibhAti kRtAvakAza, naivaM tathA hariharAdiSu naaykessu| tejaH sphuranmaNiSu yAti yathA mahattvaM, naivaM tu kAcazakale kiraNAkule'pi // 20 // kRtAvakAzam - ananta paryAyAtmaka padArthoM ko prakAzita karane vAlA jJAnam - kevalajJAna yathA - jisa prakAra tvayi - Apa me vibhAti - zobhAyamAna hai tathA - vaisA (usa pramANa se) hariharAdiSu - hariharAdika arthAt brahmA, viSNu aura maheza Adi me nAyakeSu -- nAyako me, laukika devatAo me na evam - vaisA hai hI nahI, arthAt sarvathA hI nahI sphuranmaNiSu - jhilamilAtI maNiyo me (mahAna ratno me) teja - dIpti, kAnti, camaka-damaka yathA mahattva yAti jaisA mahatva prApta karate haiM kiraNAkule'api __ - razmi rAzi se vyApta hone para bhI kAca zakale - kaoNca ke Tukar3o me-kaoNca ke hisso me - to na evam - prApta hI nahI karatA kRtAvakAza zabda yahA baDA mahatvapUrNa zabda hai| kRta yAne kiyA hai| avakAza ke yahA do artha ghaTita hote haiM 1 prakAza aura 2 avasara (Chance) / he paramAtmA! avasara pradAna karanevAlA jaisA jJAna tujha me suzobhita hotA hai vaisA anya me nahI hotA hai, kyoMki tujha me prakaTa yaha jJAna dUsaro ke jJAna ko mukhya avataraNa bana jAtA hai| paramAtmA kA jJAna anya ke ajJAna ko haTAne kA avasara hai| Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manye tvayi prasannatA 93 jJAna ke sAtha zuddha samyag darzana bhI hotA hai| isakI upalabdhi ko nikhArate hue Age kahate haiM manye varaM hariharAdaya eva dRSTA, dRSTeSu yeSu hRdaya tvayi tossmeti| ki vIkSitena bhavatA bhuvi yena nAnya kazcinmano harati nAtha bhvaantre'pi||21|| naath| ___ - he bhgvn| - maiM mAnatA hU~ kihariharAdaya - viSNu aura mahAdeva Adi laukika deva dRSTA - hamAre dvArA dekhe gaye eva vara - yaha acchA hI huA yeSu dRSTeSu - jinake dekha lene para hRdaya - (merA) hRdaya - Apa meM toSam - santoSa ko eti - prApta hotA hai bhavatA vIkSitena - Apa ko dekha lene se kyA (hotA hai ?) yena jisase bhuvi bhUmaNDala meM (para) anya kazcit - anya koI (deva) bhavAntare api janma-janmAntara meM bhI mano - mana ko-citta ko-hRdaya ko - nahI harati - haraNa kara sakatA isa gAthA meM paramAtmA kI upalabdhi ko satoSa kA eka anokhA rUpa de diyA hai| isakI mahatvapUrNa paMkti hai dRSTeSu yeSu hadayaM tvayi toSameti tumheM dekha lene para hRdaya meM satoSa hotA hai| satopa sadA prasannatA lAtA hai| yogirAja / AnadaghanajI ne kahA kim Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi citta prasanne re pUjana phala kayu, pUjA akhaDita eha re| paramAtmA ke pUjana kA yadi koI phala hai to vaha hai citta kI prsnntaa| unakI pUjA kI jAya, smaraNa kiyA jAya, namana kiyA jaay| aura, yadi citta prasanna nahI hotA hai to pUjA niSphala hai| pUjA akhaDita kaise ho sakatI hai ? to kahate haiM ki vaha citta kI prasannatA se hotI hai| dravya-smaraNa niratara nahI hotA hai, para bhAva-smaraNa niratara hotA hai aura aisA niratara dhyAna niratara prasannatA lAtA hai| paramAtmA ke kRpA prasAda se prasanna aura pulakita vyakti vizvAsa ke kSaNo me sarva AkarSaNo se mukta hokara eka vizeSa svarUpa me salIna ho jAtA hai| prasannatA kI yaha paripUrNa saphalatA svarUpa kI upalabdhi hai| ise hama "svarUpa" nAmaka vivecana se prApta kreNge| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zloka 22 se 27 14.svarUpa DH - svarUpa svabhAva hai| jo svaya se kabhI vilupta nahI hotA hai vahI to svarUpa hai| jo niratara prajvalita rahatA hai, aura prakaTita hotA hai| sva ananta hai, ata sva ke rUpa bhI ananta haiN| akele ke lie, akele ke dvArA, akele kI upalabdhi me ananta ko samA denA svarUpa ko pA jAnA hai| ___svarUpa yAne apanI cetanA kA saakssaatkaar| samagra vibhAjano me chaTI-baTI UrjA nija-sahaja me jaba vApasa lauTatI hai taba svarUpa kA bodha hotA hai| isa bodha me vAdhaka svaya me svaya ko bhUla jAnA hai| svarUpa me lauTanA yAne apane Apako pAnA hai| svarUpa se anabhijJa rahanA yAne apane Apako khonA hai| sapano kA saudAgara banA huA vyakti kalpanA aura bhrAMti me simaTakara apanI samagra UrjA ko vibhAjita kara avabodha se rahita hotA hai| __ svarUpa ko pAnA hI astitva kI sabase bar3I upalabdhi hai| svarUpa me rama jAnA saccI samAdhi hai aura svarUpa ke Ananda me svaya ko dekhate rahanA samyak sambodhi hai| svarUpa kA Adara karane se svarUpa kI upalabdhi hotI hai| jo svarUpa ko upalabdha kara letA hai use apane astitva kA bodha ho jAtA hai| ___ svarUpa se yaha tathya jhalakatA hai ki mAnI huI sattAe kevala bhrama ke AdhAra para jIvita haiN| jaba taka prANI apanI prasannatA ke lie apane se bhinna kI khoja karatA hai taba taka vaha svaya se hI dhokhA karatA hai| svaya se hI acinhita rahatA hai| svarUpa kA anusadhAna paramAtmA banane kI prakriyA hai, parantu prazna hotA hai ki isa svarUpa ko, jo apanA hI nijarUpa hai kaise prakaTa kiyA jAya ? mahApuruSoM ne isakA samAdhAna diyA ki caitanya meM pratiSThita hone para hI svarUpa upalabdha ho sakatA hai| jaba taka vyakti caitanya se bAhara hotA hai vaha vAsanA se prabhAvita hotA hai| vAsanAmaya vAtAvaraNa me Andolita hotA hai aura vAsanA ke UrcIkaraNa se taragita hotA hai| pariNAmata usakI UrjAe viruddha dizA me pragati karatI haiN| aura use astitva bodha se rahita karatI haiN| ___ svarUpa kI anubhUti se rahita hokara vRtti ko sajote rahanA-yaha apane Apa se naitika aparAdha hai| sRSTi ne isa aparAdhI manovRtti kA ekamAtra daNDa svAnubhava se rahita honA batAyA hai| vRttiyo se vyAkula citta ko pavitra vAtAvaraNa bhI pAvanatA nahIM de sakatA Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi hai| mahApuruSo kA sAnnidhya aura unake svarUpa kA cintana sAdhanA kSetra me svarUpa jagAne kI sabase bar3I cunautI hai| svarUpa kI upalabdhi janma aura mRtyu se para hone kI prakriyA hai| phira bhI AcAryazrI ne parama puruSa ke janma ko mahattvapUrNa batAte hue yaha siddha karane kA prayatna kiyA hai ki vaha janma bhI mahAn hai jisame svaya ke svarUpa ko ujAgara kara anya aneka AtmAo ko svarUpa kA patha-darzana karAyA jaay| isI ko AcAryazrI isa pada dvArA samajhAte haiN| strINAM zatAni zatazo janayanti putrAn, nAnyA suta tvadupamaM jananI prsuutaa| sarvA dizo dadhati bhAni sahanarazmi, prAcyeva digjanayati sphurdNshujaalm||22|| strINAm zatAni - striyo ke zataka arthAt saikaDo striyA zataza - saikaDo putrAn -- putro ko janayanti - janma detI haiM (parantu) tvadupamam - Apake samAna sutam - putra ko anyA - dUsarI arthAt ApakI mAtA ke atirikta aura koI bhI jananI -- mAtA na prasUtA nahI jana sakI, nahI utpanna kara sakI sarvA - sabhI diza dizAe~ bhAni - nakSatro ko, tArAoM ko dadhati - dhAraNa karatI haiM (kintu) prAcI eva dig - pUrva dizA hI, kevala pUrva dizA hI sphuradazujAlam - prakAzamAna kiraNo ke samUha vAle sahasrarazmi - sUrya ko, janayati - janma detI hai| paramArtha se isa zloka meM cetanA ke anUThe bhavyatva ko udghATita kiyA gayA hai| dehasAmarthya ke dRSTikoNa se mokSamArga ke dAtA, mahAmagalakArI paramAtmA ko garbharUpa meM dhAraNa karanevAlI mAtA bhI sAmarthyavAn hotI hai| paramAtmArUpa advitIya putra ko avatIrNa Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarUpa 97 karane vAlI mAtA bhI asAmAnya hotI hai| isa bAta ko spaSTa karane ke lie yahA para paramAtmA kI tulanA sUrya se aura mAtA kI tulanA pUrva dizA se kara ise spaSTa karane kA prayAsa kiyA gayA hai| aba hama socege ki isa zloka ke sAtha hamArA aura paramAtmA kA kyA sabadha hai ? hama meM AcArya sahita bhakti karanevAle hama saba A jAte haiN| deha-sAmarthya aura bhakti sAmarthya kI yahA tulanA kI jA rahI hai| bhakti eka srota hai, pravAha hai, prakriyA hai, gati hai, gatyAtmakatA hai| bhakti svaya mAtRsvarUpA hai| bhakti ko vAtsalya kA hI rUpa mAnA hai| aisI bhakti java samasta romo meM rama jAtI hai, Atmapradezo me chA jAtI hai tava caitanyarUpA ho jAtI hai, aisI cetanA mAtA hai aura yaha mAtA apane me paramAtma svarUpa ko janma detI hai (prakaTa karatI hai)| ___ bhakti ke atirikta anya kauna sI bhAvasthiti hai jo paramAtmA ko prakaTa kara sake ? jaise anya dizAe anya nakSatro ko dhAraNa kara sakatI haiM para ravirAja ko prasava karane kA saubhAgya to sirpha prAcI ko hI milA hai vaise hI bhakti se hI bhagavAna prApta hote haiN| parama vAtsalya bhare hRdaya me hI paramAtmatattva prakaTa ho sakatA hai, atirikta bhAvasthiti me nhii| prastuta mahAbhAvo ko hRdaya me dhAraNa karanA AsAna nahI hai| gaharAI me utarane para hI isakA anubhava ho sakatA hai| ina bhAvo kA svIkAra kara lene para prazna hotA hai ki jo kabhI nahI socA vaha huA aura hamArI ananta cetanA me vaha parama prakaTa huA to isakA kyA prayojana yA pariNAma ho sakatA hai ? unako prApta karane se kyA lAbha hai ? jisake abhAva me hamane kyA khoyA thA jo bhAvamaya hone para pA liyA? __isake uttara me AcAryazrI svaya sAkSI banakara hamAre sAmane Ate haiN| hama prArambha se dekha rahe haiM ki sabhI ke mokSa kI kAmanA karanevAle AcAryazrI ke sAmane vividha paristhitiyo kA sarjana Atmika-parivartana me kisI bhI prakAra kI bAdhA utpanna nahI kara rahA hai| paristhitiyo kA AnA aura vyakti kI dRr3hatA me parivartana ho jAnA, yaha to sasAra kA niyama hai lekina muni, santa jaba sAdhanA ke kSetra me praveza karate haiM taba aisI sAsArikatA kA tyAga karake hI Age bar3hate haiN| bhaktAmara stotra isa taraha kI hame sampUrNa pratIti karAtA hai ki paristhiti kA, pratikUlatA kA vAtAvaraNa banA denA, yaha bahuta sahaja aura svAbhAvika hai| lekina bhaktAmara stotra apanI sarvopari adbhutatA prakaTa karatA hai vaha yaha ki paristhiti kI pratikUlatA vyakti kI Atmika anukUlatA meM kabhI bhI bAdhA utpanna nahIM kara sakI, dalki pratyeka pratikUla paristhiti ko vyakti apanI sAdhanA ke bala para anukUla banAtA calA jAtA hai| yahA para ver3iyo ke dadhanoM kA TUTane kA mahattva jitanA hama mAnate haiM usase bhI adhika mahatva hai AcAryazrI kI nirdvandvatA kA, AcAryazrI kI nizcalatA kA, AcAryazrI kI dRr3hatA kaa| unhone pratyeka pratikUlatA ko anukUla bnaayaa| isIlie yadi Apa anveSaNa Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 bhaktAmara stotra - eka divya dRSTi kareMge to pUre bhaktAmara stotra me eka zabda yA eka bhI padya aisA nahI milegA jisame unhone paramAtmA se aisI prArthanA kI ho ki he parama prabhu! tuma mere ArAdhya ho phira bhI mai beDiyo ke badhana me badhA huuN| pahale to badhanA hI nahI cAhiye aura yadi badha gayA to ve badhana eka sAtha TUTa jAne caahiye| mai eka-eka gAthA gAU aura badhana TUTate jAya~ . lekina aisA koI padya isame nahIM hai| balki aise bhAva hameM avazya milate haiM ki ve tathya prastuta karate haiN| abhI do dina se hamAre yahA karma sagoSThI cala rahI thii| kaI vidvAno ne vicAro aura siddhAnto kA sAmajasya kara karma kI theory para vicAra prastuta kiye| maiM kabhI socatI hU~ hama kisI eka mahApuruSa ke jIvana kI gaharAI meM utara jAyeM to hame karma sambandhI sAre prazno kA samAdhAna mila sakatA hai| AcAryazrI hame spaSTa samajhAte haiM ki ber3iyo ke badhana Aye kyo? kauna kisako beDiyo me bAdha sakatA hai? yahI rAjA isI muni ko kyo ber3I pahanAte haiM ? hamAre pAsa isakA eka hI uttara hai karma se| AcAryazrI kahate haiM- karma ke mAdhyama se ber3iyA AyI haiM, jisa kSaNa ye karma TUTeMge, ber3iyA bhI TUTa jaaeNgii| hai koI Azcarya isa bAta kA? badhana ke mAdhyama nimittarUpa rAjA hai, para aba tor3ane ke mAdhyamarUpa nimitta paramAtmA hai| isa prakAra AtmA aura paramAtmA ke sambandha kI, milana kI, cintana kI aura anta me paramAtmA bana jAne kI eka viziSTa praNAlI vartamAna yuga me kahI mila sakatI hai to vaha bhaktAmara stotra hai| jinake antarmAnasa me paramAtmA kA tAttvika milana ho cukA hai, hRdaya me nirmalatA A cukI hai aura jinakI AtmA vizuddhi ke kSetra me nirantara pragati karatI huI calI jA rahI hai| aise AcAryazrI ke anAhata nAda me paramAtmA kA svarUpa prastuta hotA hai-- tvAmAmananti munayaH parama pumAsamAdityavarNamamalaM tamasaH prstaat| tvAmeva samyagupalabhya jayanti mRtyu, nAnyaH zivaH zivapadasya munIndra | panthA : // 23 // muniindr| - he muniyoM ke nAtha! - muni loga tvAm - tumako 1.paramam pumAsam - parama puruSa, utkRSTa puruSa, lokottara puruSa 2. AdityavarNam - sUrya ke samAna daidIpyamAna 3 amalam - nirmala, karma-mala rahita 4. tamasa parastAt -- (ajJAnarUpa) andhakAra se pare 5.tvAm eva - tumako hI munaya Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyak upalabhya mRtyum jayanti svarUpa 99 - bhalIbhA~ti (pUrNa rUpa se) - prApta karake - mRtyu ko jItate haiM (kyoMki Apa svaya mRtyujaya ho) - mokSa pada kA, nirvANa pada kA, mukti padA zivapadasya kA panthA W anya - koI dUsarA ziva - prazasta kalyANakArI - mArga, rAstA athavA patha - nahI hai| (aura) tvAmavyaya - vibhumacintya - masakhyamAdya, brahmANa - mIzvara - mnnt-mnnggketum| yogIzvara vidita - yoga-maneka-meka, jJAnasvarUpamamala pravadanti santa // 24 // (bhagavan!) - (paramAtman) santa - santa puruSa tvAm - Apako avyayam - avyaya, akSaya, vyaya rahita 7 vibhum - vyApaka, utkRSTa aizvaryavAn 8 acintyam - acintya, adabhuta, kalpanAtIta asaMkhyam - asakhya, sakhyAtIta 10 Adyam - Adi-puruSa, Adi tIrthakara, paca parameSThI meM Adi arthAt arahata deva 11 brahmANam - brahmA, brahma arthAt AtmA, usameM hI ramaNa karane vAle, sakala karma rahita siddha parameSThI 12 Izvaram - Izvara arthAt kRtkRtya, samasta devoM ke svAmI 13 anantam - anta rahita, ananta guNa yukta, ananta catuSTaya sahita 9 0 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 900 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi 14. anagaketum 15 16 yogIzvaram viditayogam 17 18. ekam 19. jJAnasvarUpam 20. amalam pravadanti anekam 21 vibudhArcita buddhibodhAt tvam eva buddha 22. bhuvanatrayazakaratvAt 23. dhIra ! tvam zaMkara. (asi) zivamArga vidhe vidhAnAt buddhastvamevavibudhArcitabuddhibodhAt, tva zaMkaro'si bhuvanatraya - zakaratvAt / dhAtAsi dhIra / zivamArgavidhervidhAnAt, dhAtA asi - - yogIzvara, sayogI kevalI - 24. tvam eva vyaktam puruSottama asi - vyaktaM tvameva bhagavan / puruSottamo'si // 25 // 1 - eka, - jJAnasvarUpa, jJAnamaya, - nirmala, karma-mala rahita kahate haiM - -- kAmadeva ko nAza karane ke lie usase bar3hakara ketu samAna - gaNadharo, vibudhajano, vidvAno dvArA pUjita he paramAtmA / jJAna ke vikAsa se, jJAna ke prakAza se - yogavettA, yoga vizArada, yoga ko acchI taraha parakhane vAlA yA jAnane vAlA aneka, sahasra nAmadhArI advitIya - -- tuma hI zakara (ho), kalyANakArI ho / - he dhairya dhAraNa karanevAle prabho / - - mokSa mArga kI vidhi ke - - vidhAna karane se arthAt pratipAdana karane se -- kevalajJAnI tuma hI buddha ho / tIno loko ke (bhavyAtmAo ko ) sama zama karane se / vidhAtA ho / hI tuma - prakaTa rUpa se - puruSottama - ho / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarUpa 101 bhaktAmara stotra meM bhaktAmara zabda kahA siddha hotA isakI hama khoja kara rahe haiN| Aja parama svarUpa kA varNana karate hue tIna zlokoM ke mAdhyama se AcAryazrI hameM sampUrNa bhaktAmarastotra kI sArthakatA pradAna kara rahe haiN| tvA Amananti munaya -muni tumheM isa prakAra mAnate haiN| yahA se zloka kA prArambha ho rahA hai| Apa jAnate ho AThave zloka meM hamane matvA zabda kA prayoga kiyA thaa| hamAre sAmane do cIjeM haiM--jJAtvA aura matvA / jAnanA aura maannaa| ye donoM cIje mahattva kI haiN| yadi jJAtvA ko Apa apane jIvana me mahattva deMge aura matvA ko nahIM dege to bhI ApakI sAdhanA adhUrI hai aura yadi matvA ko Apa apane jIvana me mahattva dege aura jJAtvA ko nahIM deMge to bhI ApakI sAdhanA adhUrI hai| jaina darzana ne jJAtvA aura matvA donoM ko mahatva diyA hai| lekina jaba hama nizcayanaya ke AdhAra para parama svarUpa ke varNana ke liye Age bar3hate haiM to hama sirpha jJAtvA kI yAne jAnane kI praNAlI para hama Age bar3hate haiM aura yadi kisI bhI vastu/padArtha ko sirpha jAnane ke rUpa meM hI Age bar3hege, lekina mAnege nahIM to hamArA jAnanA adhUrA rhegaa| Amananti kA matalaba hotA hai Apako mAnate haiN| zloko ke mAdhyama se hamane paramAtmA ke svarUpa ko jAnane kA prayAsa kiyA thA lekina yahA~ AcAryazrI socate haiM jAnanA to jJAna kA svabhAva hai aura mAnanA darzana kA svabhAva hai| jJAna ke dvArA jisa vastu ko jAnA jAtA hai darzana ke dvArA usI vastu ko svIkAra kiyA jAtA hai| jAnane meM hama kahate haiM- paramAtmA / tU jJAnI hai mai jAnatA hU~, prmaatmaa| mai ajJAna se yukta hU~ yaha mai jAnatA huuN| paramAtmA / tU mahAna hai mai laghu huuN| paramAtmA tU karma se rahita hai, maiM karma se yukta hU~, yaha mai jAnatA huuN| isase kyA hogA, jAna liyA hmne| soco to sahI, hamane jAna liyA ki muni mAnatugajI jaise koI AcArya the, jinhoMne paramAtmA kA smaraNa kiyA thA, unakI der3iyo ke bandhana TUTa cuke the| para bhAI / hamAre to sUta ke dhAge bhI nahI TUTate haiN| hama kyoM gAte haiM bhaktAmara stotra ? paramAtmA kitane hI mahAna haiM, paramAtmA ko mAnane vAle muni kitane hI mahAna haiM lekina mujhe usase kyA? yaha maiMne jAna liyaa| isa zloka kI viziSTatA yahI hai ki yaha hameM jAnane se mAnane taka Age bar3hAtA hai| AcAryazrI ke sAtha abheda karane para hI hama ina padyoM ko samajha sakege aura svIkAra kara hamAre bhItara rahA paramAtmasvarUpa prakaTa kara paayeNge| ___kahate haiM, muni Apako mAnate haiN| prazna hai, muni yAne kauna ? kavizrI ko hama yahA muni mAnakara calate haiN| aba ve kauna se muni kI yahA bAta karate haiM, jisane paramAtmA ko jaise. mAnA hai vaise mujhe mAnanA hai ? tvA zabda ke dvArA-Amananti zabda ke sAtha hamArA sambandha sthApita ho gyaa| AcAryazrI ke sAtha abheda karane para hamAre sAtha tvA aayegaa| dUsare zloka kI tIsarI paMkti meM "taM jinendram" zabda kA prayoga huA hai| ta yAne un| unakA matalaba kyA ? kahane vAle ke sAmane jo nahIM hai una tRtIya puruSa kI dAta karatA hai| tyA kahate hI de sAmane haiN| tIsare zloka ke dAda hI yaha parivartana zurU ho gayA hai aura taba se ve Dirculv paramAtmA se hI dAta karate A rahe haiN| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi muni kise kahate haiM ? jisane sasAra kA tyAga kara diyA kyA ve saba muni vana gaye? muni yAne jinake mana me yaha sasAra sirpha paramANuo kI rUpAtara kathA mAtra hai aura kucha nhii| unako yadi sasAra kI vyAkhyA pUchI jAya to ve itanA hI kheNge| aise muni Apako jo mAnate hai vaha ApakA svarUpa hai| ___AcAryazrI kI mAnyatA ko aba hama zloka ke mAdhyama se dekhege aura hamAre svarUpa me prakaTa kreNge| tIna zloko ke mAdhyama se yahA paramAtmA ke 24 vizeSaNa prastuta kiye haiN| tIrthaMkara bhI 24 hote haiM aura dina ke ghaTe bhI 24 hote haiN| isa prakAra 24 ke sAtha hamArA vyAvahArika aura Atmika sabadha rahA hai| pratighaTe me eka-eka tIrthaMkara ko prastuta vizeSaNo se smaraNa karanA yaha bhI eka ArAdhanA kA krama hai| vizeSaNo kA sarkala banAle aura eka ke bAda dUsare tIrthaMkaro se ise sayukta karate jAe~ to bar3A Anada AyegA isa anuSThAna me| 1 paramam pumAsam-Apa parama pumAsa ho| parama kisako kahate haiM ? jinake liye carama aura kucha nahI rahatA hai| carama ke bAda prm| jo pahale parama thA, abhI parama hai aura jo parama rahane vAlA hai| parama vaha kahalAtA hai jo jise bhI mile use parama banA deve| 2 AdityavarNa-sUrya ke jaisI prbhaavaale| sUrya kA varNana kaI bAra A cukA hai| AcAryazrI ne sUrya aura candra ko mahattva dekara hamAre hRdaya aura buddhi ke sAtha isakA sambandha sthApita kiyA hai| sAtha hI sUrya kA maNipUra cakra se sAdhanA me bhI sambandha sthApita hotA hai| 3 amalam-nirmala ho| sarvathA karmamala se rahita ho| ApakA jo smaraNa karatA hai vaha bhI nirmala hotA jAtA hai| 4 tamasa parastAt-he paramAtmA Apa andhakAra se pare haiM, aura ApakA jo smaraNa karatA hai vaha bhI ajJAnarUpa andhakAra se para ho jAtA hai| yahA paramAtmA ko sirpha vizeSya ke rUpa me hI na dekhakara inake sAtha abheda karane se hamAre jIvana meM parivartana A sakatA hai| Power Contact me Ayege to Battery charge hogI, nahI to Batterydown | jisa bijalI kA Connection hI sahI nahI hai vahA sirpha Bulbs kA Decoration kucha nahI kara pAtA hai| 5 aba kahate haiM Apa mRtyujaya ho aura 'samyak upalabhya mRtyu jayanti'- tumako jo bhalIbhA~ti prApta karate haiM ve mRtyu ko jItate haiN| tujhe acchI taraha se prApta karake-yahA bhalIbhAMti-samyak yAne acchI taraha se kyo kahA? paramAtmA ko pAne kA isase acchA dUsarA tarIkA bhI kauna sA ho sakatA hai? paramAtmA ke prati kiye jAnevAle prema bhI do taraha ke haiM- 1 Sensitive aura dUsarA Scientific prathama prema mAtra anurAga bharA hotA hai jisame vyakti apanI paristhitiyo ke --- - - ------- Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarUpa 103 anusAra bhAvanAo kA nirmANa kara paramAtmA se apanA prema-sayojana sthApita karatA hai| isameM paristhiti ke haTa jAne para prema meM bhI abhAva AnA zurU ho jAtA hai| dUsare prema me premI paristhitiyoM se Upara uThA huA hotA hai| paristhiti se use koI matalaba nahIM, koI sarokAra nahIM hai| yahA sirpha paramAtmA ke prati bhaktiparaka pyAra hai| yaha pyAra svaya eka adhikAra bana jAtA hai jahA kisI bhI prakAra kI yAcanA yA vivazatA nahIM hotI hai| adhyAtma vijJAna se bharA prema svaya eka prayoga hai| ise kisI aura Guarantee kI AvazyakatA nahIM hotI hai| paramAtmA ke sAtha aise uttama prema meM unheM prApta karanA yAne samyak prApta karanA hai| kyA hotA hai inheM prApta karake ? yaha prazna sAdhanA mArga me praveza karane ke pUrva kA hai| jinakI prApti kI khoja kI jA rahI hai, anusadhAna cala rahA hai ve Akhira kauna haiM aura unheM prApta kara kyA ho sakatA hai ? isakA uttara bhaktAmara stotra hai, aura usakI sampUrNa sArthakatA prastuta zloka kI ye paMktiyA haiN| jo kahatI haiM ki paramAtmA ko prApta kara vaha hotA hai jo sasAra me anya kaiyo ko prApta kara kabhI nahIM hotA hai| hamane kaiyoM ko prApta kiye para unase vaha nahIM pAyA jo paramAtmA se prApta karane para pAyA hai| isI jhakhanA meM aneka upAya kiye para sAre nirarthaka rhe| mAgalika meM isIliye 'saraNa pavvajjAmi' zabda kA prayoga hotA hai| maiM zaraNa kA svIkAra karatA huuN| svIkAra taba hotA hai taba anya vikalpa nahI rahate haiN| ___aba kahate haiM unheM prApta karane se hotA kyA hai ? isake uttara meM kahA hai-"mRtyu jayanti" paramAtmA ko prApta karane se mRtyu para vijaya prApta hotI hai| mRtyu ko jItane ke liye kauna prayalazIla nahI hai ? mRtyu para vijaya pAne ke liye aneka niSphala upAya kiye jAte haiN| paramAtmA svaya mRtyujaya haiM unheM prApta karane vAlA svaya mRtyujaya ho jAtA hai| paramAtmA kI prApti svaya sajIvanI matra hai| mRtyu para vijaya janma kI vijaya hai| aura janma para vijaya sAre sasAra kI vijaya hai| prazna hotA hai inheM prApta kaise kiyA jAya? isakA uttara bhaktAmara stotra ke prathama zloka ke "samyak praNamya" zabda dvArA milatA hai| namana to hamane kaI vAra kiye para samyak nahIM kiye aura isI kAraNa paramAtmA bhI hameM samyak rUpa se prApta nahIM hue| jaise namaskAra vaisI uplbdhi| jada taka paramAtmA samyak rUpa se upalabdha nahIM hote haiM taba taka na to midhyAtva haTatA hai, na satya prakaTa hotA hai, na paramAtmA hI milate haiN| aura jaba yaha sada kucha na hogA to der3iyA~ kahA se TUTegI? praNAma karate haiM tada taka paramAtmA hama se alaga hai, usakI upalabdhi hone para hama hI paramAtmA haiN| paramAtmA ke prati kiye jAnevAle samyak prApti se "bhakta-amara" pada ko prApta karatA hai| puna yAda kareM "bhaktAmara' zabda ko| bhakta yAne AtmA amara yAne deva nahIM paratu vaha jisane mRtyu ko jIta liyA hai, jo mRtyu se Upara uThA huA hai| isI ko yogirAja AnadaghanajI kahate haiM Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi aba hama amara bhaye na mareMge jA kAraNa mithyAta diyo taja kyUkara deha dhreNge| aba hama marate kyo haiM ? isakA eka kAraNa batAte haiM aandghnjii| prazna hotA hai na ki vyakti maratA kyo hai ? hamAre pAsa isakA eka hI uttara hai ki maranA par3atA hai, nahI cAhate hue bhI maratA hai kyoMki janma liyA hai| prazna hai phira janma kyo lete haiM ? -AnadaghanajI isakA mahatvapUrNa kAraNa pradAna karate haiN| vaha kAraNa yadi samajha lege to mai samajhatI hU~ ki hama saba usa vyAkhyA/vyutpatti ko samajhakara hama bhI kabhI amara pada prApta kara lege| jisako amara honA hogA ve "aba hama amara bhaye na mareMge" kA avazya cintana kreNge| aba hama amara bhaye na mareMge maryo anata bAra bina samajhayo aba sukha duHkha visareMge Anadaghana prabhu nipaTa akSara do nahI samare so mareMge . aba hama svaya ko nahI samajhane ke kAraNa hI mRtyu hotI hai| paramAtmA ke svarUpa kA cintana karane se usa amara sthiti kI upalabdhi ho jAtI hai| amara yAne deva nahI-paramAtmA, bhakta yAne aatmaa| bhakta kisI deva para AdhArita nahI hai, vaha svatatra tattva hai| isIliye jo mRtyu se para ho cuke, rAgadveSa se rahita ho cuke una vItarAgI saccidAnada paramAtmA ke sAtha AtmA kA jo sabadha sthApita kara de usa stotra kA nAma hai bhaktAmara stotr| jo AtmA ko paramAtmA banA detA hai| pratyeka bhakta isa amara sthiti ko prApta kara sakatA hai| pratyeka AtmA paramAtmA ho sakatA hai| "tvAmeva samyagupalabhya" kahakara yahA sattva aura pariNati kA abhiSeka karate haiN| tumheM prApta karane vAlA amara pada ko prApta kara letA hai| A gaI yahA bhaktAmara zabda kI vyaakhyaa| yahA Akara yaha zabda siddha ho jAtA hai| "zivapadasya anya pathA na ziva" kahakara aura ise spaSTa kara rahe haiM ki amara banane kA, mRtyu para vijaya prApta karane kA, muktimArga kA samyak praNAma aura samyak upalabdhi se bar3hakara anya dUsarA koI mArga 'ziva' yAne sukhakara kalyANakara nahI hai| paramAtmA ko praNAma kiye binA unakI prApti nahI hai| aura unheM prApta kiye binA sAre tapa, japa yA anya sAre hI anuSThAnarUpa mArga adhUre haiN| __isa adhUrepana ko miTAne ke liye AcArya paramAtmA kA viziSTa svarUpa prastuta kara rahe haiN| isame sApekSa dRSTikoNo ko lekara vividha dharmoM me paramAtmA ke liye prayukta unake aneka vAcaka zabda abhidheya hote haiN| sabhI vAcya arthoM se paramAtmA kA svarUpa sahaja spaSTa hai| ise hI prayukta karate hue kahA hai Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarUpa 105 paramAtmA Apa avyaya ho| avyaya kA matalaba kyA hotA hai ? vyaya kA matalaba samajhege to avyaya samajha me aayegaa| vyaya kA matalaba hotA hai khaDana, vyaya kA matalava hotA hai vinAza, vyaya kA artha hotA hai Tukar3A, vyaya kA matalaba hotA hai nAza aura vyaya kA matalaba hotA hai anityatA, ashaashvttaa| ina sabase Apa pare ho isIlie Apa avyaya ho| Apa zAzvata ho, nitya ho, dhruva ho, akSaya ho, avinAzI ho, pUrNa AtmasvarUpa ko Apa upalabdha kara cuke ho| ApakI sarvopari vizeSatA hai ki Apa avyaya kI sthiti ko prApta kara cuke ho aura Apa avyaya kI sthiti ko prApta karA sakate ho| 7 Apa vibhu ho| vibhu kA artha kyA hotA hai ? vibhu yAne vyaapk| Apa apane anata jJAna aura darzana ke dvArA isa sRSTi loka me vyApta ho| isa vyApaka sRSTi me rahanevAlA koI bhI jIva Apake jJAna aura darzana kA ArAdhaka hogA usake andara bhI Apa jJAna aura darzana prakaTa karanevAle ho| isIliye Apa vyApaka ho| Apa jJAna-darzana se bhI vyApaka ho aura pratyeka bhakta AtmA ke jJAna darzana ko ujAgara karane ke kAraNa anta karaNa me vasane ke kAraNa Apa vibhu ho| Apa acintya ho| hama sabhI milakara paramAtmA kA cintana kareMge to bhI hama unakA cintana nahIM kara sakate haiM, aise ve acintya hai| Apa acintya to haiM, para hamArI AtmA bhI acintya, agamya hai ise Apa hama me prakaTa kara dete ho aisA hamArA ApakA sabadha hai| 9 Age kahA hai Apa asakhya haiN| sakhyAtIta haiN| Apake jisa kisI bhI gaNa ko jisa kisI bhI bhakta ne jIvana me utAra liyA hai usane ApakA svarUpa prApta kara liyaa| guNo ke dvArA aneka hRdayo me pratiSThita hone se Apa asakhya haiN| 10 Age kahate haiM Apa Adya ho| Adya kA matalaba kyA hotA hai prthm| yaha AdinAtha paramAtmA kI stuti to hai hii| unakA to mokSa ho cukaa| aba ye hamAre Adya kaise ho sakate haiM ? sasAra kA eka jIva java mokSa me jAtA hai taba eka jIva avyavahAra rAzi se nikalakara vyavahAra rAzi me AtA hai taba se he prmaatmaa| mere AtmavikAsa kI Adi ke prathama mArgadarzaka Apa ho| sAtha hI he prmaatmaa| merI bhakti, prIti aura ananya vAtsalya ke Apa hI eka mAtra svAmI ho| merI samasta ArAdhanA me, anuSThAna me prathama Apa ho| 11 usake dAda kahate haiM Apa brahmA ho| brahmA unako kahate haiM jisane isa sRSTi kA vidhAna banAyA ho| paramAtmA Apa mere mokSa mArga ke vidhAtA haiN| isIlie Apa mere brahmA ho| Apa Izvara ho| Izvara kisako kahate haiM jo aizvarya se yukta ho| he paramAtman / Apa anata Atmika aizcarya ke cidAnada vItarAga mvarUpa aizvarya ko prApta kara cuke ho aura anyo ko prApta karAne vAle ho| 12 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi 13 kahate haiM Apa anata ho| ApakA jJAna ananta hai| ApakA darzana ananta hai| Apake guNa ananta haiN| anata anata samRddhi ke Apa bhaDAra ho| anata ke hRdaya me pratiSThita hokara Apa anata svarUpa ho| 14 anagaketu bhI Apa ho| paramAtmA vikAra se rahita hai| aura hama vikAra se yukta haiN| hama kabhI prArthanA kI bhASA meM kahate haiM-paramAtmA tU mahAn hai, hama laghu haiN| tU vikAro se rahita hai, mai vikAra se yukta huuN| kyA matalaba hotA hai aisA kahane kA? bhaktAmara stotra kahatA hai paramAtmA tU vikAro se rahita hai aura "tvAmeva samyagupalabhya" tU jisako prApta ho jAtA hai vaha bhI vikAro se rahita ho sakatA hai| yadi koI sAdhaka cAhatA hai ki maiM apane svAbhAvika svarUpa ko ujAgara karU, vikAra mukta ho jAU~ to paramAtmA kA smaraNa kara vaha vikAra rahita ho sakatA hai| kala paraso karma sagoSThI me bhArgava sAhaba ne kahA thA ki hamAre jaise sasArI sAdhuo ko pUchate haiM kyA Apa me vikAra utpanna nahI hote hai ? una pUchanevAlo ko mai kahatA hU~ are bhAI vikAro kI sAdhuo me utpatti to hotI hai para abhivyakti nahIM hotii| utpatti hote hI mAra dete haiN| abhivyakti nahI hone dete haiN| mai unheM Aja kahUMgI ki "samyagupalabhya'-jisa kisI bhI sAdhu ko mere paramAtmA samyak prakAra se prApta ho cuke haiM uname vikAra utpanna nahI ho sakate haiN| jinakI utpatti hI nahI unakI abhivyakti yA unheM samApta karane kA prazna hI nahI utthtaa| sAsArika dRSTikoNa se isa bAta ko Apa nahI mAnege, lekina jisako anubhUti hai vaha hai aura hai| isakA koI nirAkaraNa zAyada Apake pAsa nahI ho sakatA hai| eka bAta nizcita hai ki jaba bandUka me bArUda yA golI na ho to use kitanI hI bAra ghumAyI jAya, bajAyI jAya para usase visphoTa nahIM ho sakatA hai| bAhara kA koI bhI padArtha vyakti me vikRti paidA nahI kara sktaa| vikAra hamArI svaya kI kamajorI se utpanna ho sakate haiN| nirvikAra paramAtmA jisako samyak upalabhya ho jAte haiM uname vikAra kabhI bhI praveza nahIM kara skte| 15 ava kahate haiN-yogiishvr| isake do artha hote haiM- jo yogiyo ke Izvara haiM aura jo yoga ke Izvara haiN| paramAtmA to ayogI kevalI guNasthAna ke bAda Age bar3he haiN| koI yoga to unake rahe nahI hai phira yogIzvara unheM yahA kyo kahA gayA hai? kahate haiM paramAtmA Apa to ayogI ho para jo yoga me rahate haiM unakI kyA sthiti hai ? to kahate haiM apane yogo kA jinhoMne gopana kiyA matalaba mana-vacana aura kAyA kI gupti ke jo dhAraka hai he prbhu| Apa unake Izvara ho| 16 tIna gupti ke dhAraka to sAdhu-sAdhvI hote haiM to kyA Apa unhI ke paramAtmA ho| inake atirikta jo bhakta haiM unakA paramAtmA ke sAtha kaise sabadha hogA? Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 svarUpa 107 isIliye Age kahate haiM - " vidita yogam" / vidita yoga kA kyA matalaba hotA hai ? jinhone tIno yogo kA gopana nahI kiyA hai prbhu| Apa unake yogo ko bhI vidita yAne jAnate ho, jAnanevAle ho / sasAra ke sabhI jIvo ke mana vacana aura kAyA ke Apa jJAtA ho, draSTA ho / mai yaha samajhatI hU~ ki paramAtmA ke ananta jJAna aura ananta darzana ko jisane svIkAra liyA hai, mAna liyA hai usake liye sasAra me aisA koI ekAnta sthAna nahI jahA vaha pApa kara sake / usakI dRSTi me hara samaya rahegA ki vItarAgI, ananta jJAnI, ananta darzI mere sarva yogo ko jise sasAra nahI dekhatA use jAnate aura dekhate haiM / 19 aba kahate haiM Apa aneka haiN| aneka kaise ? paramAtmA / anekAnta dharma kI prarUpaNA Apake binA kauna kara sakatA hai ? sasAra ke anatadharmI padArthoM ke aneka svarUpa ke Apa jJAtA aura draSTA ho| hama to sasAra ko eka hI Angle se dekhate haiM aura jisa Angle se dekhate haiM use usI Angle se itanA siddha karane kA prayAsa karate haiM ki hamAre jaisA vidvAna isa sasAra me koI nahI hai / lekina paramAtmA ke anekAnta darzana kI dRSTi se dekhege to samajhege ki paramAtmA ananta dharma ko eka padArtha me dekhate haiM ata eka hI padArtha aneka rUpI, aneka paryAya najara AtA hai / dUsarI taraha se aneka AtmAe paramAtmA svarUpa haiN| isa prakAra Apa aneka svarUpa haiN| 18 aneka kahane ke bAda ulaTA A gayA Apa eka ho / aba eka kaise ho sakate haiM ? AtmA kA upayoga svarUpa eka hai| yahA Akara hama aura paramAtmA eka haiM / ata bilakula abheda ho gyaa| mere aura tere me koI bheda nahI hai / mere aura tere kA bheda TUTa rahA hai, jaise dravyarUpa se AtmA kA svarUpa merA hai vaisA hI dravyarUpa se Atma svarUpa terA hai| mere aura tere AtmasvarUpa me koI antara nahIM hai / Apa jJAna svarUpa ho| jJAnAvaraNIyAdi sarva karmoM kA kSaya hone se Apake samasta Atmapradeza vizuddha jJAnasvarUpa haiN| 20 amalam yAne Apa nirmala ho / anta kara diyA hai, samApta kara diyA hai karma kA mala jisane aise Apa ho / 21 aba paramAtma svarUpa ko vyAkhyAyita karanevAlI tIsarI gAthA kA prAraMbha ho rahA hai / " buddhastvameva vibudhArcita buddhibodhAt " meM kahate haiM " vibudhArcita buddhibodhAt" / dekhiye aba eka maje kI bAta kahU aapko| Apa apanI kitAba ke panne kholeMge to arthoM ke mAdhyama se vibudhArcita zabda jo pahale bhI tIsare zloka me - " vibudhArcita pAdapITha' rUpa meM A cukA hai| yahA hai 'vibudhArcita buddhibodhAt / ' buddhayA vinA'pi kI vyAkhyA meM hamane dekhA thA buddhi kA matalaba Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi smRti / buddhi kA matalaba hamArA apanA smrnn| koI kitanA hI vidvAna ho lekina jise apane svarUpa kA bodha nahIM hai usake jJAna kI jaina darzana meM koI ValuenahIM hai| svaya kA bodha pAne ke lie hamAre tIrthaMkara manISI jaba taka kevalajJAna nahI hotA taba taka mauna rahate haiM aura hamAre jaise pATe para baiThakara bolate rahate haiN| to buddhibodhAt kA artha hotA hai svaya kA bodha ho jaanaa| aura, svaya kA bodha hone ke sAtha-sAtha aba sabadha kare vibudhArcita kaa| buddhibodhAt kA matalaba paramAtmA se hai parantu vibudhArcita kA matalaba kisase hai ? vibudhArcita ko isa pakti me pAkara hamAre vidvAna mahAnubhAva artha karate haiM-gaNadharo ke dvArA arcita, vidvAno ke dvArA arcit| mai kahatI hU tIsare zloka me Apako yaha artha dene me kyA Apatti thI? lekina vahA pAdapITha zabda par3A thA isaliye hamane deva artha kara liyaa| mai Apase pUchatI hU~ Apa jaba paramAtmA ke samavasaraNa me jAege aura jisa pAdapITha para paramAtmA kA paira rahegA kyA Apa usako namaskAra nahI kareMge? kyA deva hI kareMge, mAnava nahI? kyo hama vibudha kA artha aisA kareM? bodhilAbha kI prApti ke liye, samyaktva kI prApti ke liye jisa kisI ne bhI prayAsa kiyA aise viziSTa buddhivAle vibudha hote haiM aura unake dvArA Apa arcita ho, pUjita ho| Apa svaya jJAna ko upalabdha ho| isa prakAra hamAre Apake sambandha se Apa buddha ho| aba kahate haiM "tva zakaro'si bhuvanatraya zakaratvAt" tIno bhuvana kA zakara karane ke kAraNa Apa zakara ho| zakara zabda kA artha hai zam karane ke kAraNa Apa zakara ho| sama karate haiM arthAt samAna karate haiM isiiliye|sm kisame kareMge bhakto me hI kareMge na jo bhakti nahI karate unako sama nahI karate mai spaSTa kahatI huu| bhakta ko ve sama nahIM karate to hama unako mAnate hI kyo ? hama unako namaskAra karate hI rahe, karate hI rahe aura hamAre namaskAra kA yadi ve svIkAra nahIM karate to hama namaskAra kyo kareMge? hama bhaktAmara gAte hI rahe 'tvAmeva samyagupalabhya jayanti mRtyu' aura hama yaha kahate hI rahe kSaNAt kSayamupaiti terI prArthanA karane se kSaNabhara me ananta pApo kA kSaya ho jAtA hai aura phira bhI kSaNamAtra pApa bhI yadi sarakatA na ho to hama unakI stuti kyo kare? hama jisa Challenge se Age bar3hate haiM usakI hame yahA sampUrNa khAtrI milatI hai, GuaranteemilatI hai ki ve zakara hai| sama karate haiM isaliye zakara hote haiN| aba hama dekhege zam yAne jise ve karate haiM, vaha zam kyA hai ? zam kA artha hotA hai kalyANa, magala, sukha, zAnti, prasannatA, aannd| paramAtmA isake karanevAle hone se zakara hai| sama kA pahalA artha utpatti ke anusAra ve sama me kevalajJAna, kalyANa, magala, sukha, zAnti, prasannatA, Ananda kI utpatti karanevAle haiN| Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarUpa 109 zam kA dUsarA artha zamana karanA hai| zamana karanA, samApta karanA, bujhA denA hai| kahate haiM "zamana ho gayA rozanI kA yAne bujhA dI gaI rozanI yA rozaniyA~ bujha gyii|" paramAtmA kisakA zamana karate haiM to kahate haiM sasAra ke sAre amagala kaa| zakara ke bAre me kahA jAtA hai samudra kA jaba maghana huA thA usame se jahara aura amRta dono nikale the| ve jahara to sArA svaya pI gaye aura devo ko amRta vATA / jo bhI bhakta paramAtmA kA smaraNa karatA hai usake amagala kA nAza ho jAtA hai| 23 aba kahate haiM " zivamArga vidhe vidhAnAt dhAtA asi" he paramAtmA / zivamArga yAne mokSamArga kI vidhi/vidhAna batAne ke kAraNa Apa vidhAtA bhI ho / 24 aba kahate haiM " tvam eva vyakta puruSottama asi / Apa vyakta puruSottama ho / vyakta kA matalaba kyA? vyakta yAne prakaTa hone vaale| hama me Apa prakaTa hote ho, bAhara nahIM, hamAre bhItara / AtmA meM hI paramAtma pada rahA huA hai| use bhaktAmara stotra ke dvArA hama prakaTa karate jAege / ata he paramAtmA / ApakA paramAtma tattva prakaTa ho cukA hai aura Apa hama meM use prakaTa karate haiN| hame isa mahAna svarUpa ko mAtra sunakara hI ArAdhanA kI pUrNAhuti nahI hotI hai, isakI samyak upalabdhi karanI hai| isakA hame svIkAra karanA hai| svIkAra svIya hotA hai| svaya se sabaMdhita hotA hai| svIkAra kA sarvazreSTha upAya namaskAra hai / adhyAtma kI bhASA me namaskAra karanA zakti ko nimatraNa denA hai| jo jhukatA hai, vaha pAtA hai| namaskAra kartavya nahIM, bhAva hai| yadi Apako koI pUche ki Apa namaskAra maMtra kyo bolate ho? to Apa kyA uttara deMge? maiM jaina hU~, merA kartavya hai namaskAra maMtra bolane kaa| merA kartavya hai namaskRtya ko nanaskAra karane kA / karanA cAhiye isaliye karatA huuN| bolanA cAhiye isaliye bolatA huuN| isa prakAra karanA cAhiye, yA karanA par3atA hai isaliye kiyA jAnevAlA namaskAra vyartha hai| para, isakA sahI uttara hai- paranAlA namaskRtya hai, merA hI svarUpa hai, parama svarUpa hai| namaskAra karatA nahIM, unako dekhakara mujhase namaskAra ho jAte haiN| namaskAra mere samarpaNa kA pratIka hai| isIliye maMtra meM 'namAmi arahatANa' nahIM 'namo arahatANa' hai| bhAvoM ke sAtha va gIlI palakoM ke sAtha namA huA mastaka namana hai| aise hI namaskAra se beDiyA TUTatI haiM, aise hI nanamkAra se pApa chUTate haiM aura aise hI namaskAra se svattva prakaTa hotA hai| namaskAra samarpaNa kA antima adhyAya hai| aise hI bhAdoM ke sAtha Aja hama AcAryazrI ke sAtha sapane parana ArAdhya ko namaskAra kreNge| tubhyaM namastribhuvanArtiharAya nAtha ! tubhyaM nama. kSititalAmalabhUSaNAye! tubhyaM namastrijagataH paramezvarAya ! tubhyaM namo jina ! bhavodadhi-zoSaNAya // 26 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi nAtha / tribhuvanArtiharAya tubhyam nama kSititalAmalabhUSaNAya tubhyam nama trijagata paramezvarAya pRthvI tala ke nirmala ujjvala alakAra rUpa tumheM / tumako namaskAra ho tIna jagata ke parama pada me sthita arahata prabhu tumheM / tumako namaskAra ho jinezvara bhavarUpI samudra yA samudra jitane vizAla bhavo kA zoSaNa karane vAle tubhyam tumheM / tumako nama namaskAra ho / he nAtha! Apa tIno loko kI arti yAne pIDA, vyathA, vedanA, yAtanAo kA harayAne haraNa karane vAle ho| kitanA baDA cmtkaar| bhAvapUrvaka namaskAra se sarva dukho kA nAza | sirpha duHkha kA nAza hI nahI karate haiM Apa kSiti ke nirmala alakAra ho / hamArI zobhA ho, sukha aura Anada ke kAraNa ho / parama aizvarya svarUpa ho aura samudra jitane vizAla aneka bhavo kA zoSaNa kara sahaja siddha svarUpa kI prApti karane vAle ho / aise he paramAtmA' Apako puna - puna namaskAra ho / tubhyam nama jina bhavodadhizoSaNAya - - munIza / yadi nAma - - - 1 he nAtha! tIno loko kI pIr3A-vyathA-vedanA kaSTa ko haraNa karane vAle tumheM tumako namaskAra ho - bhAvapUrvaka ina namaskAra se paramAtmA ke guNa hamame prakaTa hote haiM aura doSo kA kSaya hotA hai / ata kahate haiM ko vismayo'tra yadi nAma guNairazeSaistvaM savito niravakAzatayA munIza / doSairupAtta- vividhAzraya jAta-garvaiH, svapnAntare'pi na kadAcidapIkSito'si // 27 // he munIzvara / hame aisA lagatA hai ki Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niravakAzatayA azeSa guNai vasati atra ko vismaya upAttavividhAzrayajAtagarvai - - - svarUpa saghanatA se, ThasAThasa, avakAza rahita samagra guNo se Apa Azrito - isame kyA Azcarya hai aneka sthAno para Azraya prApta karane se jinako garva (ghamaMDa) ho rahA hai aise ve doSai kadAcit api svapnAntare api na IkSita asi ( atra ko vismaya ) to isame kyA Azcarya hai paramAtmA ke ananta guNoM ko isa gAthA me 'niravakAzatayA' zabda se vyAkhyAyita kiye haiN| niratara rUpa sarvAMgavyApI guNoM ko paramAtmA kA Azraya sthAna batAkara parama kA parama svarUpa btaayaa| dUSaNoM ko becAre batAye jo svapna me bhI paramAtmA ke pAsa nahI A sakate haiN| UrdhvakaraNa Sublimation dvArA Atmika guNo kA vikAsa karane ke lie paramAtmA kI hama bhI zaraNa grahaNa karate haiN| doSo se avaguNoM se - 111 koI bhI samaya - kisI bhI samaya svapna aura pratisvapnAvasthAo me bhI nahI dekhe gaye ho pUrNa bhAvoM ke sAtha kiye gaye namaskAra aura zaraNa grahaNa se Atmika vaibhava ujAgara hotA hai| paramAtmA ke bAhya vaibhava kI hama apane antar me pratiSThA kara Atma-vaibhava kaise vardhamAna kareM, isake liye aba hama Age ke zloko ko "vaibhava" nAmaka pravacana se dekhege / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zloka-28-37 O O 15. vaibhava * O "vaibhava" zabda bar3A AkarSaka, mohaka aura naitika zabda hai| isake mUla me "vibhu" zabda nihita hai| adhikAza vibhu ko bhUlakara hama vaibhava ke jina AyAmo yA rUpo kI parikalpanA karate haiM ve mAtra vyAvahArika stara para nirbhara haiN| vAstava me vaibhava ko samajhane ke lie vibhu ko samajhanA Avazyaka hai / itanA aura adhika kahU to vaibhava pAne ke lie vibhu bananA jarUrI hai| vibhu banakara hI vaibhava pAyA jAtA hai| aisA vaibhava jIvana kI eka apratima upalabdhi hai| manuSya aneka sAdhano ko juTAtA hai aura una juTAye gaye sAdhano ke dvArA svaya ke adhikAro kI surakSA cAhatA hai| aisA vaibhava bAhara se to baDA AkarSaka aura manohara lagatA hai parantu yaha AkarSaNa sArvabhauma nahI ho sktaa| sImAo me ba~dhA vaibhava asIma se kaise milatA hai ? vaha AkarSaNo kI maryAdA me ba~dhA huA padArtho ke mAdhyama se sayojana sthApita karane kA prayAsa karatA hai| sAmAjika mUlyAkano kI sImA me badhA mAnava ina vaibhava ke mUlyo ko aura mahatvo ko mAna to letA hai, svIkAra bhI letA hai paraMtu sayojita karatA hai| jisakA sayojana nahI hotA, usakI yAcanA hotI hai / yAcanA kI paristhiti sadA vaibhava se viruddha rahI hai| vaibhava do haiM - Antarika aura bAhya / vikasita huA Antarika vaibhava bAhya vaibhava ko prakaTa karatA hai| sAmAnyata bAhya vaibhava nirmUlya hotA hai tathApi Antarika vaibhava usa bAhya vaibhava kA mUlyAkana bhI bar3hA detA hai| paramAtmA ke lie paramAtmapana svaya me eka vaibhava hai| paratu bhaktAmara stotra yaha siddha kara detA hai ki bhakta ke lie usakI bhakti bhI eka bahuta bar3A vaibhava hai jo paramAtmapane ke vaibhava se kucha kama nahI hai / bAhya mUlyAkano ke dvArA Antarika Atma-vaibhava kA mUlyAkana nahI kiyA jA sakatA hai| prArabha ke 27 padyo dvArA paramAtmA ke Antarika vaibhava kA vistAra se varNana A cukA hai| aba AnevAlI 10 gAthAo me paramAtmA ke bAhya vaibhava ko prastuta kiyA jA rahA hai| paramAtmA kA isa bAhya vaibhava se koI artha / sambandha nahI hai / yaha bAta bhI nizcita hai ki isa bAhya vaibhava se hI paramAtmA ko mahAna mAna lenA bhakti kA adhUrApana hai| ' prastuta padya meM vaktavya paramAtmA kA vaibhava prAtihArya ke nAma se prasiddha hai| jaina bhakti paraparA me ina prAtihAryoM ko tIrthaMkara paramAtmA ke vizeSa mahimA-bodhaka cinho ke rUpa me mAne gaye haiN| isa mahimA ko mahattva dekara kaI sthAno para inakA vizeSaNa ke rUpa meM bhI upayoga kiyA gayA hai jaise ' C Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaibhava 113 tijayapahutta payAsaya aThTha-mahApaDiherajuttANaM--- ina aSTamahAprAtihAryoM ko paramAtmA kI pramukha ArAdhanA kA pratIka mAnakara inheM viziSTa mahattva diyA gayA hai| ina ATha mahApratihAryoM ko kramaza ATha mahARddhi ke dAtA yA pratIka bhI mAnA hai| jaise 1 dhRti - dhairya, 2 mati- 3 kIrti - pratiSThA 4 kAMti - sarvatrapriyatA, 5 buddhi-cAturya sampanna 6 lakSmI -artha vaibhava,7 medhA -prajJA 8 vidyAsAdhana - jJAna smbndh| prAcIna jaina mAnyatA ke anusAra tIrthakaroM ko kevalajJAna utpanna hote hI indrapratihAra Akara azokavRkSa, cAmara, chatra Adi ATha prAtihAryoM kA nirmANa karate haiM jo niyamita rUpa se paramAtmA ke sAtha rahate haiN| pUrNajJAna sthiti se sampanna paramAtmA kA stutigAna karanevAle AcAryazrI bhI Aja ise pUrNAbhivyakti dekara bhaktAmara stotra ko sajA rahe haiN| gaharAI se inakA cintana karane para anubhava hotA hai ki AcAryazrI devanirmita prAtihAryoM ko lakSya meM rakhakara apane hRdaya me pratiSThita paramAtmA ko nayI cunautI de rahe haiN| maiM na to deva hU aura na to aise prAtihAryoM kA nirmANa karatA huuN| paratu merI to samasta cetanAe~ Apako sadA mauna nimatraNa detI rahI haiN| merI samasta Atmika abhivyaktiyAM apane bhAvo ke mAdhyama me ApakA AhvAna karatI rahI hai| bhakti kI carama sImA me bhAvoM kA sayojana pAkara ina deva-nirmita paudgalika prAtihAryoM ke sAtha pratispardhA me utara kara svIkRti ko cunautI de rahe haiM uccairazokataru-sazritamunmayUkha mAbhAti rUpamamala bhavato nitaantm| spaSTollasatkiraNamasta-tamo-vitAna, bimba raveriva payodhara paarshvvrti||28|| uccai - atyata U~ce azokatarusazritam - azoka vRkSa ke Azraya me virAjamAna unmayUkham Upara kI ora dedIpyamAna kiraNoM ko bikharAne vAlA aisA bhavata ApakA amalam-rUpam nirmala rUpa, ujjvala rUpa spaSTollasat kiraNam spaSTa rUpa se Upara kI ora camakatI-damakatI huI dIptimAna kiraNo vAlA astatamovitAnam naSTa kara diyA hai samasta andhakAra ke jAla ko jisane aise Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaibhava 115 AviSkAra kara bhaktAtmA atyanta ghanasamUha zyAmala karma samudAya ko AtmapradezoM se nirjarita karatA hai| phalata dhyAna ke isa bAhya Alabana dvArA nija svarUpa kA darzana hotA bhAvanAo ke vizAla azoka vRkSa kI racanA hote hI paramAtmA ko pratiSThita karane kA Asana dhyAna-paTala para AtA hai aura ise dekha AcAryazrI kahate haiM sihAsane maNimayUkhazikhAvicitre, vibhrAjate tava vapu. knkaavdaatm| bimba viyadvilasadazulatAvitAna, tuGgodayAdrizirasIva sahamarazme // 29 // maNimayUkhazikhAvicitre - maNiyoM kI kiraNo ke agrabhAga se vividha raga vAle sihAsane sihAsana para kanakAvadAtam svarNa jaisA sundara tava vapu tumhArA zarIra tuhrodayAdizirasi unnata udayAcala ke zikhara para viyadvilasadazulatAvitAnam - jisakI kiraNo kA vistAra AkAza me zobhAyamAna ho rahA hai (aise) sahasrarazme sUrya ke bimbam iva - bimba yAne maDala ke samAna vibhrAjate - suzobhita ho rahA hai sihAsana kA vAstavika artha hai utkRSTa vizuddha punnyaasn| vaise to paramAtmA apane nijasvarUpa me, parama svarUpa meM sadA pratiSThita rahate haiN| phira bhI yahAM eka vizeSa sihAsana para paramAtmA ke virAjane kA jo varNana hai yaha bhakta ke sAtha eka vizeSa bhAvAtmaka sambandha kI pratIka yojanA hai| bhakti kI sthiti meM pratyeka bhaktAtmA kA bhAvamaNDala paramAtmA ke virAjane kA eka utkRSTa Asana hai| aba hama paramArtha se ise dekhege-maNi yAne nAbhi aura mayUkha yAne kiraNeM, zikhA yAne agrabhAga vicitre yAne vividh| -paramArtha se ina zabdoM kI vyAkhyA se abhiprAya haimaNipUra cakra jo nAbhi me sthita hai vahA se bhAvo kI vividha vizeSa kiraNeM prasphuTita hokara Upara kI ora ArohaNa karatI haiN| ina kiraNoM kA agrabhAga hRdaya ko chUtA huA pUrI cetanA me phaila jAtA hai| aisA yaha bhakti bhAva kA sihAsana jo nAbhi me sthita hai usa para bhaktAtmA paramAtmA ko pratiSThita karatA hai| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi ___aba aura Age bar3he-kahate hai-he prmaatmaa| aise isa bhAvAsana para Apake virAjane se merA nAbhimaDala rUpa sihAsana atyanta suzobhita ho rahA hai| aba yahA~ se uThane vAlI vividha bhAvanAo vAlI kiraNo kI zikhA Apamaya hokara sapUrNa cetanA me vyApta ho rahI hai| prabhu! sampUrNa Atmapradeza pavitra ho rahe haiN| sihAsana para paramAtmA ke pratiSThita hote hI una para zubhra caeNvara dulAye jAte haiN| mAnasa cakSuo dvArA ina caeNvaro kA dhyAna Ate hI munizrI ke muha se nikalA kundAvadAta-calacAmara-cAru-zobha, vibhrAjate tava vapu kldhautkaantm| udyacchazAGka-zucinirjhara-vAridhAra muccaistaTa suragireriva shaatkaumbhm||30|| kundAvadAta-calacAmara-cAruzobham - kunda nAmaka puSpa ke samAna atyanta zubhra durate hue caeNvaro ke kAraNa suzobhita kaladhautakAntam - svarNa ke samAna kAntivAlA tava vapu - ApakA zarIra udyacchazAizucinijharavAridhAram - udIyamAna candramA ke samAna dhavala zubhra-zveta jalaprapAta kI dhArA jahA gira rahI hai aise suragire - sumeru parvata ke zAtakaumbham - svarNim uccastaTam - unnata taTo ke samAna vibhrAjate - zobhA detA hai| he prmaatmaa| ApakA svarNima deha durate hue camaro se usI bhaoNti zobhA de rahA hai jaise svarNamaya sumeru parvata para do nirmala jala ke jharane jhara rahe hai| prmaatmaa| ApakI AtmA me parama zAta Anada kA eka jharanA nirantara baha rahA hai| usa akhaDa srota me merI samasta bhAva razmiyA Atma vibhora ho rahI haiN| he parama svarUpa Aja atyanta bhAvapUrNa zubhra bhAvayukta namaskAra-rUpa ca~vara DhulA rahA huuN| tere caraNo meM jhukakara bhAvoM kI gaharAI me utaratA hU~ aura puna Upara uThakara apane ucca zuddha nijasvarUpa kA darzana karatA huuN| camara ke sAtha hI dedIpyamAna tIna chatro ke dvArA paramAtmA ke tIno jagata ke prati rahe paramezvaratva ko prakaTa kiyA jA rahA hai chatratrayaM tava vibhAti zazAGkakAntamuccaiH sthitaM sthgitbhaanukrprtaapm| Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaibhava 117 muktAphala-prakarajAla-vivRddhazobha, prakhyApayat trijagataH prmeshvrtvm||31|| zazAkAntam - candramA ke samAna ujjvala muktAphalaprakarajAlavivRddhazobham - maNi muktAoM ke samUha kI jhAlaro se bar3ha gaI hai zobhA jisakI aise tava uccai. sthitam - Apake Upara sthita sthagitabhAnukarapratApam - roka diyA hai sUrya kI kiraNoM kA Atapa jinhone aise chatratrayam (eka ke Upara eka kramaza ) tIna chatra trijagata - tInoM loko ke paramezvaratvam - paramezvarapane ko prakhyApayat - prakhyAta karate hue, prakaTa karate hue vibhAti - zobhAyamAna ho rahe haiN| he prmaatmaa| aMtarikSa me rahe nirAlabI tIna chatra ke darzana hote hI merA bhava-tApa samApta ho rahA hai| ApakI parama zAta mudrA ko ata'karaNa meM dhAraNa kara prabhu bhakti ke Aveza meM apane mana-vacana aura kAyA ke tIna chatra banAkara tInoM yogoM dvArA terA vizuddha ayoga darzana pA rahA huuN| jJAna-darzana-cAritra kI ratnatraya rUpa milI tere pAvana saugAta svarUpa chatratraya prabhu mere parama saubhAgya kA avasara hai| chatratraya me paramAtmA kI sthApanA hote hI svarUpa dhyAna kI ekAgratA me paramAtmA kI jayaghoSaNA kA eka dundubhinAda uThatA hai gmbhiirtaarrvpuurit-digvibhaagstrailokylok-shubhsnggm-bhuutidkssH| saddharmarAjajaya-ghoSaNa-ghoSaka san khe dundubhirdhvanati te yazasaH prvaadii||32|| gambhIratAraravapUritadigvibhAga - gambhIra-dhIrodAtta-madhura dhvani se gujAyamAna digmaNDala jisane aisA ... trailokyalokazubhasaMgamabhUtidakSa ~ tInoM lokoM ke prANiyoM ko satsamAgama (zubha-sammelana) kA vaibhava prApta karAne meM samartha, aisA saddharmarAjajayaghoSaNaghoSaka - saddharmarAja yAne tIrthakara devoM kA jaya jayakAra kI udghoSaNA karatA huA Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaibhava 119 gandhodabindu-zubhamandamarutprapAtA, divyA diva patati te vacasA tatirvA // 33 // gandhodabinduzubhamandamarutpapAtA - sugaMdhita jala kI bUMdo se yukta eva sukhada manda-manda pavana ke jhoko ke sAtha giranevAlI uddhA - UrdhvamukhI-Upara ko mukha hai jisakA aisI divyA - devalokotpanna, pAramArthikI mandArasundaranamerusupArijAta - madAra, sundara, nameru, pArijAta tathA santAnakAdikusumotkara vRSTi santAnaka Adi vRkSo ke phUlo kI varSA diva - AkAza se patati - giratI hai ~ athavA/mAno - Apake vacasAM - vacano kI tati - paMkti ho patati - phailatI hai he prmaatmaa| mAno Apake vacano kI sAkSAt paMkti rUpa divya phUlo kI nirantara varSA hotI hai| yaha varSA zItala-manda-sugadha samIra ke sAtha mahaka phailAtI hai| bhakta dvArA zraddhA ke phUla paramAtmA ke caraNo me car3hAne se usakI AtmA kA AvaraNa haTatA hai aura turanta hI Urdhvaloka kI vizeSa vRkSAvalI se sambandhita ve phUla Atmaloka ke vAstavika phUla banakara vAstavikatA prakaTa karate haiM, Atmika guNa bar3hAte haiN| jaise-uddhA zabda bhI bar3A mahattvapUrNa hai| isakA artha hai uurdhvmukhii| UrdhvamukhI yAne samavasaraNa me jo phUla barasate haiM unake DaThala nIce (adhomukhI) rahate haiN| atyata paramArtha se bharA yaha uddhA zabda bhavya jIvo kA pratIka hai| samavasaraNa me AnevAle bhaktAtmA phUlavat hai| jo bhI AtA hai UrdhvagAmI-sthiti ko pA jAtA hai| patita bhI pAvana hotA hai| isa prakAra pratyeka cetana AtmA ke vikAsa kA abhiyAna yaha "uddhA" zabda hai| he paramAtmA ina vizeSa puSyoM ko prApta karanevAlA sacamuca bhAgyazAlI hai| paramAtmA tU devAdhideva taru hai| tere vANI rUpa puSpo ke sAtha ina daivIya phUloM kI tulanA kara mujha meM pAramArthika phUlo kA prAdurbhAva ho jAtA hai| jaisedaivIya phUla vANI puSpa 1 sudara-manohara mAdhurya prasAda guNa yukta Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaibhava 121 prodyadivAkara-nirantara-bhUri-sakhyA dIptyA jayatyapi nizAmapi somsaumyaam||34|| prodyadivAkaranirantarabhUrisakhyA - prakRSTa rUpa se eka sAtha hI pAsa-pAsa udaya ___hone vAle aneka sUryoM ke samAna te vibho - he prbho| tumhAre zumbhaprabhAvalayabhUrivibhA - nitAnta zobhanIka prabhA-maNDala (bhA-kAnti, usakA maNDala-golAkAra-vaha bhAmaNDala) kI atizaya jagamagAtI huI jyoti lokatrayadyutimatAm - tIno loko ke sabhI dIptimAna padArthoM kI dyutim - dyuti ko akSipantI - parAjita/nirasta karatI huii| somasaumyA api - candramA sadRza saumya-zItala hone para bhI dIptyA - apanI kAnti se nizAm api - rAtri ko bhI jayati - jItatI hai| * aneka sUryoM ke samAna tejasvI, phira bhI uSNatA, pracaNDatA aura Atapa se sarvathA rahita aise bhAmaNDala kI prabhA kA nikhAra isame prastuta kiyA hai| bhAmaNDala ke lie yahA~ prabhAvalaya zabda kA prayoga kiyA hai| yaha bhAmaDala kisI dhAtu vizeSa se nirmita nahI hotA hai| yaha paudgalika taijas zarIra kA svarUpa hai| sUkSmatama taijas vargaNAo se yaha nirmita hotA hai| vastuta yaha vyakti kI samasta bhAvadhArA kI samAyojanA kA eka rUpa hai paratu ise vizeSa aura sAmAnya taura para do bhAgo me vibhAjita kiyA jAtA hai| OccultScienceke anusAra bhA-maNDala [Halo] yaha mahAna vyaktiyo ke sira ke pIche golAkAra meM pIle raMga ke cakra jaisA hotA hai| tIrthaMkaro kA prabhAvalaya unakI parama audArika anupama deha se nikalatI huI kaivalyarazmiyo kA vartulAkAra maDala hai| unakI divyaprabhA ke Age koTi koTi sUryoM kA prabhAva bhI hataprabha ho jAtA hai| sAmAnya vyaktiyo me yaha itanA tejasvI aura pIle raga me cakrAkAra rUpa nahI hotA hai| sAmAnya vyaktiyo ke pIche pAyI jAnevAlI bhAvadhArA ko AbhA-maDala [Aura) kahate haiN| yaha sabala aura nirbala do taraha kA hotA hai| jinakA caritra acchA ho, jinakA Atmabala adhika ho unakA Aura (AbhAmaDala) sabala aura jisakI naitika bhAvadhArA hIna ho usakA AbhAmaDala {Aura] nirbala hotA hai| yaha vyakti kI bhAvadhArA kA pratIka hai| Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi sAmAnya vyaktiyo kA AbhAmaDala parivartanazIla hotA hai| yaha bhAvadhArA nitya badalatI rahatI hai| vyakti kI bhAvadhArA me yaha parivartana AkarSaNa-vikarSaNa ke kAraNa hotA hai| bAhya tattvo ke prabhAva me vyakti apanI niyata bhAvadhArA me nahI rahatA hai| sRSTi ke tattva satata usakI bhAvadhArA para sakramaNa kara use vicalita karate rahate haiN| ___ asAmAnya aura nirmala bhAvadhArAvAle vyaktiyo para azuddha vAyumaDala kA sakramaNa nahI hotA hai| yaha apane Apa me itanA sazakta hotA hai ki yaha anya bhAvadhArA se prabhAvita nahI hotA, balki yaha adhika balavAna hokara svaya anyo ko apane se prabhAvita bhI karatA hai| sampUrNa vAyumaDala ko taragita kara rUpAtarita karatA hai| yahI kAraNa hai ki mahApuruSo kA sAnnidhya hame alphA tarago se prabhAvita kara prasannatA pradAna karatA hai| isame se nikalatI huI taijas-razmiyA alaukika aura zAnta hotI haiN| eka aisI bhI mAnyatA hai ki tIrthaMkaro ke bhAmaDala kI nirmala praticchAyA me bhavyAtmA apane pUrvajanma ke tIna bhava vartamAna kA eka aura AgAmI janma ke tIna bhava aise sAta bhavo ko dekha sakatA hai| nitya udita sRSTi ke sUrya kI kiraNe vizeSa kAca me sannihita kara lene para usa para Solar Ras (sUrya kiraNe) UrjA ke rUpa me taragita hokara Aja aneka kAryoM me pragatimaya vikAsa kA rUpa le rahI hai| tIrthakaro kA bhAmaDala caitanya UrjA se Adolita hotA hai| ata isake darzana se hamArI AvRta cetanAzakti kA zuddha matijJAna zrutajJAna ke rUpa me anAvRta hokara vizuddha jAtismRti jJAna ke rUpa me phalitArtha honA sahaja hai| bhAmaNDala ke cintana me lIna AcAryazrI ko acAnaka divyadhvani kI saghana garjanA sunAyI detI hai aura ve kahate haiM svargApavarga-gamamArga-vimArgaNeSTa sddhrm-tttv-kthnaik-pttustrilokyaa.| divyadhvani-rbhavati te vizadArthasarvabhASAsvabhAva-pariNAma-guNai prayojya // 35 // ___ - devaloka apavarga nirvANa loka ko gamamArga - jAne ke lie vimArgaNeSTa - batAne me abhISTa-sahAyaka trilokyA tIno loko ko saddharmatattvakathanaikapaTu - samyak dharma ke tattvo ke kathana karane menipuNa -- vistRta, spaSTa svarga vizad Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha vaibhava 123 - padArthoM (dravya guNa paryAya aura unake bhAva) ko batAne me sakSama tathA sarvabhASA - sabhI bhASAo ke svabhAva - guNa ko pariNAma - pariNata hone ke guNo se prayojya yukta - ApakI divyadhvani - alaukika vANI bhavati - hotI hai| anAdikAlIna vAsanA, mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya, azubhayoga, anadhyavasAya, sazayAdi kA sarvathA nAza karane meM samartha paramAtmA kI divyavANI bhavyajIvo ke bhavasamAhAra kA savala sAdhana hai| mAlakoSa rAga me dI jAnevAlI isa dezanA me sarva jIvasRSTi kI rakSA sandarbhita rahatI hai| isIliye praznavyAkaraNa sUtra meM kahA hai___ savvajagajIva-rakkhaNadayaTThayAe pAvayaNa bhagavayA sukahiya attahiya peccAviya AgamesibhaI suddha NeyAuya akuDila aNutaraM savvadukkhapAvANaviusamaNa yaha pravacana bhagavAna ne jagat ke samasta jIvo kI rakSA-dayA ke lie samIcIna rUpa me kahA hai| yaha pravacana AtmA ke lie hitakara hai, paraloka-AgAmI janmo me zuddha phala ke rUpa me pariNata hone se bhavya hai tathA bhaviSyat kAla me bhI kalyANakara hai-nirdoSa hai aura doSoM se mukta rakhanevAlA hai, nyAyayukta hai, akuTila hai, anuttara-sarvottama hai tathA samasta duHkho aura pApoM ko upazAnta karanevAlA hai| deva-deviyA, manuSya-strI-puruSa yA anya jo bhI jIva paramAtmA kI dezanA me Ate haiM una sarva kI apanI-apanI bhASA aura bhAvo me yaha tadrUpa pariNata hotI jAtI hai| yaha dezanA ardhamAgadhI me hone para bhI 18 laukika bhASA aura 700 laghu-bhASAo me AsAnI se sayojita ho jAtI hai| pahale to loga isa tathya meM Azakita hote the paratu Aja bhI yU ena o me koI bhASaNa hotA hai to vaha apane Apa pAca bhASAo me anuvAdita ho jAtA hai| 1 raziyana 2 agrejI 3 jarmana 4 cAiniza 5 phreca __ dezanA kI sarvopari vizeSatA yahI hai ki yaha sadA samasta tattvo aura tattvo ke arthoM se garbhita rahatI haiN| __ divyadhvani me spaMdita bhakta ke mAnasa cakSao me daivIya suvarNakamala kA avataraNa hotA Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padAni 124 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi unnidrahemanavapaGkaja-puJjakAnti paryullasannakha myuukh-shikhaabhiraamau| pAdau padAni tava yatra jinendra / dhattaH, padmAni tatra vibudhAH parikalpayanti // 36 // jinendra! - he jinendr| unidrahemanavapaGkajapujakAnti - tAje khile hue suvarNa kamala ke samUha ke samAna sundara kAnti ko dhAraNa karane vAle paryullasannakhamayUkhazikhAbhirAmau - saba ora taragita nakho kI kAntimAna kiraNo kI agrabhAgIya AbhA se manohara tava pAdau - Apake yugala caraNa jahA~ kadama dhatta rakhe jAte haiM tatra - vahA~ - deva-samudAya padmAni - kamalo ko parikalpayanti - racate jAte haiM, vikurvita karate jAte haiN| samavasaraNa kI dharmasabhA me deva samudAya-vikurvita khile hue nUtana svarNa-kamalo kI racanA karate haiN| ananta catuSTaya ke svAmI, cautIsa atizayo se yukta, aSTa mahApratihArya aura nava kevala labdhiyo ke dhanI arihata paramAtmA svarNa-kamalo para caraNa rakhakara padhArate haiN| vItarAgatA se vyApta sampUrNa vAtAvaraNa paramAtmA ke padhArane se paramAnandamaya ho jAtA hai| sahajAtmasvarUpa kI ataraga aura bAhya vibhUti tIno loko ke jIvo ke AkarSaNa kA ekamAtra AdhAra bana jAtI hai| bhAva vibhora yukta tarago se laharAte vizuddha vAyumaDala me Urdhva gurutvAkarSaNa ke spadana dharma sattA kI mahAghoSaNA phailA rahe haiN| pavitra paryAvaraNa Atmapradezo me kapana phelAkara samasta cetanA ko UrdhvamukhI banAtA hai| vivudhA zabda puna hamArA dhyAna deva se bhakto kI tarapha jor3a detA hai aura bhaktAtmA paramAtmA se kahatA hai kyA deva-vikurvita suvarNa-kamalo para pada-nyAsa kara samavasaraNa meM pacAroge? ye kamala to vizeSa samaya me vikurvita hote haiM paratu he prmaatmaa| merA hRdaya-kamala nitya navodita, sadA mudita, bhAvo se satata vikasita, bhakti se vilasita haiM aura sadA-sarvadA tere caraNo ne samarpita hai| prbhu| padhAro na isa hRdaya-kamala me| vikuvita kamala jar3a aura nega hRdaya-kamala catanyaguNa sapanna hai| vivudhA Page #146 -------------------------------------------------------------------------- Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAhata nAda zraddhA-bhakti 126 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi 32 dudubhi buddhi-cAturya-dakSatA puSpavRSTi lakSmI prabhAmaNDala medhA-prajJA divyadhvani suvarNakamala samasta Rddhi-siddhi vidyA samarpaNa-parivartana hRdaya me pratiSThA Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi aba Age ke 10 zloka karma se sambandhita hai| iname prathama 9 padya mukhya haiM , jiname karma ke do vibhAga bahuta hI spaSTata vyAkhyAyita kiye gaye haiN| karma do prakAra ke hai-ghAti aura aghaati| AtmaguNo kA jo ghAta karate haiM ve ghAtikarma haiN| ye AtmA ke guNo kA AvaraNa karate haiM, AtmA ke bala-vIrya ko rokate haiM, AtmA ko vihvala karate haiN| ina sAre kAraNo ko lekara ina karmoM ko ghAtikarma kahate haiN| ATha karmoM me ye ghAtikarma cAra haiM1 jJAnAvaraNIya 2 darzanAvaraNIya 3 mohanIya aura 4 atraay| ghAtikarma kSaya karane me saralatA rahatI hai| ata inho rokA jA sakatA hai, haTAyA yA kSaya kiyA jA sakatA hai| jaise jJAnAvaraNIya karma ke udaya se pATha yAda nahI hotA hai parantu ise do, cAra, ATha, solaha, battIsa, causaTha yA sau bAra raTane se jJAnAvaraNIya kA kSayopazama athavA kSaya hone se yAda ho jAtA hai| isI prakAra darzanAvaraNIya karma kA bhI hotA hai| prayatna se ise AMzika rUpa me rokakara pUrNata khapAyA jA sakatA hai| ___ yadyapi mohanIya karma atyanta balavAn hai parantu phira bhI vaha jaisI tIvratA se AtA hai vaisI tIvratA se haTa bhI sakatA hai| ita ise bholA bhI mAnA jA sakatA hai| __ atarAya karma kA kSaya yA kSayopazama hone se usase pravartana hotA hai, vIrya prakaTa hotA hai| vIrya ke do prakAra haiM 1 abhisaMdhi aura 2 anbhisdhi| abhisadhi yAne AtmA kI preraNA se vIrya kA pravartana aura anabhisadhi yAne kaSAya se vIrya kA prvrtn| __ jJAna kA kArya jAnanA hai, darzana kA kArya dekhanA hai aura vIrya kA kArya pravartamAna honA hai| jJAna darzana me bhUla nahI hotI hai parantu udayabhAva me rahe hue darzanamoha ke kAraNa bhUla hone se bhrAnti ke kAraNa saba galata pratIta hotA hai| isI kAraNa vIrya bhI viparIta rUpa pariNata hotA hai| yadi samyakrUpa me pariNamana ho to AtmA siddha paryAya ko pAtA hai| jaba taka yoga hai, AtmA apanI vIryazakti se niratara pariNamana karatA rahatA hai| isIliye jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya aura atarAya ye tIna prakRti upazamabhAva me nahI ho sakatI haiM,kSayopazamabhAva me hI hotI haiN| yadi ye prakRti upazamabhAva me hotI to AtmA jar3avat hA rhtii| iname antarAya ko kSAyikabhAva kI dRSTi se dekhane para anatavIryalabdhi utpanna hotA hai| (isame avAntara cAra labdhiyA aura mAnI jAtI haiM parantu ve saba isI vIryalabdhi ma zAmila haiM) vIrya ke prApta hone para AtmA una labdhiyo kA upayoga pudgala dravyarUpa Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratIka 129 pariNamita karane meM samartha hai phira bhI kRtakRtya aise parama puruSa meM sampUrNa vItarAga svabhAva hone para usakA upayoga asaMbhava hai| upadezAdi ke dAnarUpa unakI pravRtti pUrvabadha ke udayamAna pariNAmoM se yogAzrita hotI hai| padyoM ke do vibhAga haiM- prathama vibhAga meM kathita cAra zloka ina cAra ghAtikarma kA pratinidhitva karate haiM aura zeSa pAca padya aghAtikarma kA pratinidhitva karate haiN| ghAtikarma me pradhAna mohanIyakarma hai aura aghAtikarma meM pradhAna vedanIya karma hai| ina dono karmoM kA pratinidhitva kara yaha ghAti aghAti kA bheda spaSTa karatA hai| prathama vibhAga meM batAyA gayA hai ki paramAtmA kA nAma smaraNa karane se Ane vAle upasarga ruka jAte haiM aura zeSa pAca padyoM me kahA hai ki Ane vAle upasargoM se paramAtmA kA smaraNa pAra utAra detA hai| yahA~ jo antara hai vahI ghAti aghAti kA spaSTIkaraNa hai| ghAtikarma AtmA jaba cAhe taba tor3a sakatA hai, roka sakatA hai| ghAtikarma dehasparzI hI nahIM AtmasparzI bhI hote haiN| prathama cAra upasargoM meM bhaya batAyA jAegA jo AtmA ke bhAvoM kA sparza karatA hai| jaba ki zeSa zlokoM meM sagrAma, vADavAgni, roga, jajIra badhana ye zarIrasparzI haiN| ye vedanApradhAna haiN| aghAtikarma bhogane hI par3ate haiN| ye na to sarvathA roke jAte haiM aura na inakA sarvathA kSaya hotA hai| aghAtikarma meM vedanIya mukhya hai aura anya AyuSya, nAma aura gotra bhI isameM sammilita haiM / yahA~ aba ina karmoM kA svarUpa vibhinna pratIko ke mAdhyama se batAyA jaaegaa| aura ve zloka sarva karmoM ke pratIka bana, karmakSaya ke upAya prastuta kara mokSamArga kA netRtva kreNge| samasta ghAtikarma kA netRtva karate hue eka madonmatta hAthI ko kAma, mAna aura antarAyakarma kA pratIka batAte hue AcArya zrI kahate haiMzcyotanmadAvila-vilola - kapolamUla mattabhramad bhramara-nAda-vivRddha-kopam / airAvatAbhamibhamuddhata - mApatanta, dRSTvA bhaya bhavati no bhavadAzritAnAm // 38 // Apake zaraNAgata puruSoM ko bhavadAzritAnAm zcyotanmadAvilavilolakapolamUla mattabhramadbhramaranAdavivRddhakopam airAvatAbham uddhatam - jharate hue mada-jala se jisake gaNDasthala ( gaNDa pradeza) malIna ho rahe haiM aura jina para ma~DarAte hue cacala-matta bhauMre apane guana se jisakA krodha bar3hA rahe haiM aise airAvata hAthI ke samAna AkAra vAle uddaNDa, 'avaza Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi kramayugAcalasazritam - dono caraNarUpI parvata ke Azrita (bhakta) para na AkrAmati - AkramaNa nahI krtaa| moha karmarAja hai| sarva karmoM kA netRtva usake hAtho me hai| jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya jJAna-darzana para AvaraNa kA kAma karate haiN| atarAya karma kA kArya AvaraNa karanA nahIM hai| yaha AtmA ke guNo kA AvaraNa nahI karatA para yaha AtmA ke vIrya-bala ko rokatA hai| ye tIna AtmaghAtI prakRtiyA haiN| mohanIya bhI ghAtI prakRti hai| yaha na to AvaraNa lAtI hai, na kucha rokatI hai| isakA kArya hai vihvala karanA, vyAkula karanA, mUrchita krnaa| he paramAtmA / baddhakrama yAne chalAga mArane ke liye udyata aisA moha kA pratIka rUpa siha jo kAma aura mAna ke pratIka sama hAthI para apanA netRtva karatA hai| aisA yaha moha rUpa siha bhI Apake Azrita bhakta para AkramaNa nahI karatA hai| jaise siha chalAga mAratA hai vaise hI Apake anAzrita aise mujha para yaha moha-karma zAMti me chalAMga mArakara mujhe hataprabha karatA rahA hai| nizcaya dRSTi se Apake prati rahA huA rAga bhI vItarAga bhAva me tyajanIya hai, phira bhI he paramAtmA / tere prati rahA huA prazasta rAga mere lie parama sAdhana hai| rAga kezarI siha hai| vanarAja siha sadA bhaya kA pratIka rahA, parantu vahI siha jaba sarkasa kA siha banA liyA jAtA hai| taba vaha riga mAsTara ke izAre para kAryakSama rahakara atyadhika kamAI bhI karA detA hai| nAza karane vAlA siha kArya kuzalatA se artha sahayoga kA sAdhana bana jAtA hai| vaise hI he prabhu / rAga bhI siha hai| vaha sasAra me to bhayAnaka hai para adhyAtma kSetra me vahI siddhi sahayoga kA parama kAraNa bana jAtA hai| ___ isI prakAra kaSAyo me krodha ko siha kI upamA dI gaI hai| siha kI gaNanA saumya prANiyo me nahI hai| vaha krUra aura ghAtakI prANI mAnA jAtA hai| krodha ke udayabhAva me vyakti kI AkRti bhI prakRti ke anusAra uttejita, ugra aura krUra-sI ho jAtI hai| ___maiM anAdikAla se karma mohanIya se Abaddha haiN| prabhu / Aja tere caraNo kA Azraya grahaNa karane se aba vaha mujha para AkramaNa nahI kara sktaa| aisA socate hue AcAryazrI ko sasAra kI bhayAnaka mAyA ko parAjita karane kI icchA hotI hai, ve kahate haiM kalpAntakAla-pavanoddhata-vanhi-kalpaM, dAvAnalaM jvlitmujjvlmutsphulinggm| vizvaM jighatsumiva sammukhamApatantaM, tvannAmakIrtanajalaM shmytyshessm||40|| kalpAntakAlapavanoddhatavanhikalpam - pralayakAla kI mahAvAyu ke teja thaper3oM se uttejita huI Aga ke samAna Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratIka 133 jvalitam - jalatI huI ujjvalam - raktavarNI/lAlimA yukta utsphuliGgam - cAroM ora Upara ko uThatI huI cinagAriyoM vAlI azeSam vizvam - sAre sasAra ko jighatsum iva - nAza karane/khA jAne kI icchuka aisI sammukham - sAmane-samakSa meM Apatantam AtI huI dAvAnalam dAvAgni ko-jagalI Aga ko tvannAmakIrtanajalam - Apake nAma kA kIrtana (smaraNa) rUpI jala (azeSam) (sampUrNa rUpa se) zamayati - zAnta kara detA hai-bujhA detA hai| dAvAnala ke ati bIbhatsa rUpa ko pratIka banAkara yahA~ mAyA ko citrita kiyA gayA hai| samasta sasAra ko apanI lapeTa me lekara yaha sarvanAza kI ghotaka hai| mAyA samasta kaSAyo me sAtha rahatI hai| AtmA ke sahaja svAbhAvika rUpa ko yaha AvRta karatI hai| ___ yaha dAvAgni darzanAvaraNIya karma kA bhI pratIka hai| jaise darzanAvaraNIya karma yathAsthiti ko samajhane nahIM detA hai vaise hI dAvAgni apanI pracaDatA meM phailakara, vyApakatA me uddhata hokara vAstavikatA se vaMcita kara detI hai| isakI vikarAlatA, ghAtikarma kI unmattatA se ekarUpatA dikhAtI hai| phira bhI paramAtmA ke smaraNa rUpa jala se yaha dAvAgni rUpa mAyA niSphala ho jAtI hai| zAnta ho jAtI hai| Age kahate haiM raktekSaNa samada-kokila-kaNThanIla, krodhoddhata phnninmutphnnmaaptntm| AkrAmati kramayugena nirastazaGkastvannAma-nAgadamanI hRdi yasya pus.||41|| - jisa (ke) - manuSya ke - hRdaya meM LE Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 bhaktAmara stotra . eka divya dRSTi Apake nAma rUpI nAgadamanI ( hai vaha manuSya ) zakA rahita hotA huA lAla A~kho vAle unmatta koyala ke kaNTha ke samAna kAle krodha se uddha sAmane Ate hue Upara kI ora phana uThAye hue sarpa ko dono pairo se laoNgha jAtA hai| eka vizeSa sarpa se hama Atakita haiM, pIDita haiN| jaba taka vaha sarpa vaza me nahI hogA hara samaya usake dvArA Dasane kI bhaya / AzakA banI rahatI hai| sAdhanA ke liye kadama bar3hAte sAdhaka ko yaha kaisI vicitra cunautI hai ? yaha to mArga me phana uThAye baiThA hai| usakA ullaghana kaise sabhava ho sakatA hai ? tvannAmanAgadamanI nirastazaGka raktekSaNam samadakokilakaNThanIlam krodhoddhatam Apatantam utkaNam phaNinam kramayugena AkrAmati - - - - - - nAgadamanI hotI hai jo sarpa ko vaza me karatI hai, usakA damana karatI hai| yaha eka jaDI vizeSa hai| paramAtmA kA nAma eka aisI nAgadamanI hai jo jJAnAvaraNIya jaise vikarAla phaNidhara ko bhI vaza me kara letI hai| paramAtmA ke nAma-smaraNa se sAdhaka isa bhaya kA ullaghana kara apanA patha prazasta kara sakatA hai| sarpa krodha aura lobha kA bhI pratIka hai| sAmAnyata aisA mAnA jAtA hai ki jinakI dhanAdi me adhika mUrcchA hotI hai ve marakara sarpa hote haiN| pUrvakAla me kaI aise udAharaNa bhI milate haiM jiname dhanAdi ke sthAna para sarpa kuDalI mArakara baiThA rahatA hai aura use kisI ko bhI nahI chUne detA hai| isa prakAra yaha krodha kA bhI pratIka mAnA hai / spaSTata prastuta zloka me sarpa varNana me krodhI vyakti ko citrita kiyA huA bhI pA sakate haiN| caMDakauzika sarpa ke AkhyAna me ise pUrvajanma meM tApasa hone aura krodha meM mRtyu ho jAne para sarpa hone kI kathA bhI loka pracalita hai| sarpa cAhe krodha kA, cAhe lobha kA, cAhe jJAnAvaraNIya karma kA pratIka mAneM para yaha nizcita hai ki paramAtmA ke nAma smaraNa se hama ise ullagha sakate haiN| isa prakAra mohanIya karmapradhAna ghAtikarma kA varNana yahA~ samApta hotA hai| Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratIka 135 ghAtikoM ke sampUrNa nAza kI isa prakriyA ke bAda aba AcAryazrI kahate haiM ki aparAjeya karmarUpI zatru avazya hI durjeya hai parantu paramAtmA kA smaraNa ina para vijaya prApta karane kA sarvottama upAya hai| isakA samAhAra karate hue kahate haiM valgatturaGga-gajagarjita-bhImanAdamAjau bala balavatAmapi bhuuptiinaam| udyaddivAkaramayUkha-zikhApaviddha, tvatkIrtanAttama ivAzu bhidAmupaiti // 42 // Ajau - sagrAma me, yuddha sthala me tvatkIrtanAt - Apake kIrtana se (Apake guNo ke smaraNa se) valgatturaGgagajagarjitabhImanAdam - heSArava karate hue, uchalate hue ghoDo aura garjanA karate hue hAthiyo kI bhayakara AvAja ho rahI hai jisame aisI balavatAm parAkramI-zaktizAlI senAo se yukta aribhUpatInAm - zatru rAjAo kI - senA udyadivAkaramayUkhazikhApaviddham - udIyamAna divAkara kI kiraNo ke agrabhAga se bhede gaye tama iva andhakAra ke sadRza - zIghra hI bhidAm upaiti - vinAza ko prApta hotI hai| he paramAtmA / jaise sUryodaya hote hI ghane andhakAra kA zIghra hI nAza ho jAtA hai usI prakAra Apake smaraNa se, guNa kIrtana se, aparAjeya aise karmarUpI zatruo kA sarvathA nAza ho jAtA hai| yahA~ zatru karma kA pratIka hai| ghAtikarma roke jAte haiM, unakA kSaya hotA hai, parantu aghAti karma me aise koI upAya saMbhava nahIM haiN| inako anivArya rUpa se udaya me Ane para bhogane par3ate haiN| yahA~ para prastuta cAra zloka vedanIyAdi aghAti karma ke pratIka haiN| inameM aura uparokta zlokoM me yahI antara hai| Upara meM kahA gayA hai ki prabha ke nAma smaraNa se upasarga roke jA sakate haiM, prastuta paghAma batAyA hai ki upasarga ke samaya meM kacha samaya taka paramAtmA meM lIna rahane se ina upasargoM ko pAra kiye jA sakate haiN| jasa ghAtikarmoM kA pratinidhitva mohanIyakarma karatA hai vaise hI aghAti karmoM kA prAtAnAdhatva vedanIya karma karatA hai| isakI spaSTa jhalaka aba hama Age ke padhoM meM pAyeMge valam Azu Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi kuntAgrabhinna gajazoNita- vArivAha, vegAvatAra-taraNAturayodha - bhIme / yuddhe jayaM vijitadurjayajeyapakSAstvatpAdapaGkajavanAzrayiNo labhante // 43 // tvatpAdapaGkajavanAzrayiNa kuntAgrabhinnagajazoNitavArivAhavegAvatArataraNAturayodhabhIme - bhavata. smaraNAt yuddhe vijitadurjayajeyapakSAH jayam labhante isa zloka me vedanIyakarma me asAtAvedanIya ko atyata hI spaSTa rUpa se caritArtha karate hue isa para vijaya prApta karane me paramAtmA ke caraNa kamalo ke mAdhyama se zaraNa grahaNa kI viziSTatA batAyI hai / - - Apake caraNa rUpI kamalavana kA sahArA lene vAle barachI va bhAlo ke nukIle agrabhAga se bhedita, kSata-vikSata hAthiyo ke rakta rUpI jala pravAha me vega se tejI se utarakara Age bar3hane me utAvale aise yoddhAo se bhayakara yuddha me kaThinatA se jItA jA sake aise zatru pakSa ko jIta liyA hai jinhone aise isa zloka kI sarvopari viziSTatA yaha hai ki isame paramAtmA ke caraNo ko eka-do kamala ke upamAna se nahI apitu sampUrNa kamalavana kI upamA se upamita kiyA hai / jIvana sagrAma hai, yuddhabhUmi hai| yahAeN sAtatya rUpa se nirantara yuddha cala rahe haiN| rAga aura dveSa ke pratIka samAna yuddha se sambandhita ye dono zloka rAga dveSa ke mahAyuddha se bacane kA parama upAya vItarAga ke caraNo meM namaskAra aura zaraNa grahaNa rUpa batAte haiN| Age kahate haiM jaya ko prApta hote haiM / (vijaya prApta karate haiN|) - ambhonidhau kSubhitabhISaNa-nakra-cakrapAThInapITha-bhayadolvaNa- vADavAgnau / raGgattaraGga-zikharasthita-yAnapAtrAstrAsaM vihAya bhavataH smaraNAd vrajanti // 44 // Apake smaraNa karane se Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhIpaNa pITha mavad pro 169 sammoniyoM sanuda meM sumita kSobha ke pApta bhayAnaka aise naka nagara nache ghaDiyAlekA cakra samUha taya pAThona bhInakAya nachatiye viziSTa prakAra ke nalyo se bhayakara (tathA) ulvaNa - prakaTa vADavAgni - vaDavAnala se yukta ragattaragazikharasthitayAnapAtrA - uchalatI-laharAtI Upara nIce ko hotI huI laharo ke zikhara para DagamagA rahe, vicalita ho rahe haiM jahAja jinake aise puruSa trAsa - Akasmika bhaya ko vihAya - chor3akara drajanti -- Age baDhate cale jAte haiN| yaha zloka gotra karma kA pratIka hai| sasAra rUpI samudra me jIvana rUpI jahAja apane gantavya sthAna para jAne ke liye baDI tIvratA se gati ko sAdhakara pragati karatA hai parantu isa mahAyAtrA ke madhya meM gotra karma kI U~cI nIcI tarage uThakara kabhI mAna-apamAna yA AkarSaNa-ghRNA kI bhAvanAoM se utpanna viSaya vAsanA rUpa matsya se TakarAtA hai| isa TakarAva se kAraNa bhavajanya darbhAvanA kI vADavAgni utpanna hotI rahatI hai| eka vaijJAnika tathya hai ki pAnI me bhI Aga utpanna ho sakatI hai| bijalI do prakAra kI hotI haiM1 dhanAtmaka aura 2 Rnnaatmk| pAnI se bhare megha jaba Apasa meM TakarAte haiM to usame rahI dono tarago me sagharSa hone se bijalI paidA hotI hai| manuSya kA sira vidyut kA dhanAtmaka kendra hai aura paira RNAlaka kendra hai| sRSTi me uttarI dhruva me dhanAtmaka bijalI adhika hai aura dakSiNa me RNAtmaka bijalI adhika hai| pA kAraNa hai dakSiNa kI ora paira karake aura uttara kI ora sira rakhakara sone vyaktiyoM ko hRdaya tathA mastiSka kI bImAriyA~ adhika hotI haiN| bijalI kA niyama Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi yadi eka hI prakAra kI bijalI Amane sAmane AtI hai to eka dUsare se milatI nahI para alaga hokara haTanA cAhatI hai aura yadi paraspara virodha vAlI ho to daur3akara milanA cAhatI hai| yadi manuSya kA sira dakSiNa kI ora hai to sira kI dhanAtmaka vidyut tarage aura dakSiNI dhruva kI RNAtmaka vidyut tarage eka dUsare se samAyojana sthApita kara milatI haiN| paranta, yadi manuSya kA sira uttara me ho to sira kA dhanAtmaka grahaNa aura uttara dizA kI dhanAtmaka vijalI tarage haTa jAe~gI, pariNAmata vyakti rogo se grasta ho sakatA hai| __ yahI kAraNa hai ki hamAre yahA~ mRtyu ke samaya vyakti ko uttara kI ora sira kara bhUmi para leTAyA jAtA hai| aisA karane se prANa sugamatA se nikalate haiN| jaba bijalI kI gati para ho jAtI hai taba vaha bhUmi me zIghra utara jAtI hai| bhUmi bijalI ko tvarA se apanI ora khIca letI hai| rAga aura dveSa ina bijalI tarago kI taraha Amane sAmane Akara eka dUsare me sAmajasya sthApita kara lete haiN| isase hamAre vItarAga bhAva balAt visthApita ho jAte haiN| yaha TakarAva bhayakara hai isase durbhAvanAo kI vADavAgni utpanna hotI hai jo sarvanAza kA khatarA bana jAtI hai| AtmA rUpI yAtrI vItarAga kA smaraNa kara ise pAra kara sakatA hai| Age kahate haiM udbhUtabhISaNa-jalodara-bhArabhugnA , zocyA dazAmupagatAzcyutajIvitAzA / tvatpAda-paGkaja-rajo'mRtadigdhadehA mA bhavanti makaradhvajatulyarUpA // 45 // udbhUtabhISaNajalodarabhArabhugnA - utpanna hue bhayakara 'jalodara' ke bhAra se yA vajana se jhuke hue zocanIya (citAyukta) dazAm avasthA ko upagatA - prApta cyutajIvitAzA jinhone jIvana kI AzA chor3a dI ho zocyAm aise tvatpAdapaGkajarajo'mRtadigdhadehA - (aura) Apake pAda-padmo kI raja (dhUli) rUpI amRta se lipta kara liyA hai apane zarIra ko jinhoMne aise mA - manuSya makaradhvajatulyarUpA kAmadeva ke samAna sundara rUpa vAle bhavanti ho jAte haiN| Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi yadi eka hI prakAra kI bijalI Amane sAmane AtI hai to eka dUsare se milatI nahIM para alaga hokara haTanA cAhatI hai aura yadi paraspara virodha vAlI ho to daur3akara milanA cAhatI hai| yadi manuSya kA sira dakSiNa kI ora hai to sira kI dhanAtmaka vidyut tarage aura dakSiNI dhruva kI RNAtmaka vidyut tarage eka dUsare se samAyojana sthApita kara milatI haiN| parantu, yadi manuSya kA sira uttara me ho to sira kA dhanAtmaka grahaNa aura uttara dizA kI dhanAtmaka bijalI tarage haTa jAe~gI, pariNAmata vyakti rogo se grasta ho sakatA hai| yahI kAraNa hai ki hamAre yahA~ mRtyu ke samaya vyakti ko uttara kI ora sira kara bhUmi para leTAyA jAtA hai| aisA karane se prANa sugamatA se nikalate haiN| jaba bijalI kI gati para ho jAtI hai taba vaha bhUmi me zIghra utara jAtI hai| bhUmi bijalI ko tvarA se apanI ora khIca letI hai| rAga aura dveSa ina bijalI tarago kI taraha Amane sAmane Akara eka dUsare me sAmajasya sthApita kara lete haiN| isase hamAre vItarAga bhAva balAt visthApita ho jAte haiN| yaha TakarAva bhayakara hai isase durbhAvanAo kI vADavAgni utpanna hotI hai jo sarvanAza kA khatarA bana jAtI hai| AtmA rUpI yAtrI vItarAga kA smaraNa kara ise pAra kara sakatA hai| Age kahate haiM udbhUtabhISaNa-jalodara-bhArabhugnA , zocyA dazAmupagatAzcyutajIvitAzA / tvatpAda-paGkaja-rajo'mRtadigdhadehA mA bhavanti makaradhvajatulyarUpA // 45 // udbhUtabhISaNajalodarabhArabhugnA - utpanna hue bhayakara 'jalodara' ke bhAra se yA vajana se jhuke hue zocyAm zocanIya (citAyukta) dazAm avasthA ko upagatA prApta cyutajIvitAzA jinhone jIvana kI AzA chor3a dI ho aise tvatpAdapaGkajarajo'mRtadigdhadehA - (aura) Apake pAda-padmo kI raja (dhUli) rUpI amRta se lipta kara liyA hai apane zarIra ko jinhone aise mA manuSya makaradhvajatulyarUpA - kAmadeva ke samAna sundara rUpa vAle bhavanti - ho jAte haiN| Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratIka 139 jIvana kI AzA AyuSya karma hai| adhAti karmoM ne ise bhI sthAna diyA hai kyoki yaha bhI mokSa me bAdhaka hotA hai| yahA~ vedanIya kI pradhAnatA me jIvana mRtyu kA rahasya batAkara roga mukti kA upAya paranAlA ke caraNoM ko batAyA hai| pratyeka gaMgo kA mUlAdhAra peTa mAnA jAtA hai ata yahA~ isakI pradhAnatA / nirogitA yA kama rahitatA kI avasthA prApti kI saphalatA darzAyI hai| sAtha hI isameM jalAdara se atirikta do aura bhI avasthAeM citrita kI hai1 zocyA dazAmupagatA -yAne kisI bhI cinnA kI avasthA ko prApta Ara 2 cyutajIvitAzA - jisake jIne kI jAzA samApta ho cukI hai aisA bhI mAnava / pradhana jalodara se dahika roga se, dUsare ki roga se aura tIsare meM jIvana se sambandhita samasyA meM bhI paravAlA kA sAraNa eka vizeSa samAdhAna kI dizA pradAna karatA h| aba aMtima kama kI pradhAnatA kA parilanti karate hue kahA he ApAdakaNTa-muruzRGkhala-veSTitAnA, gADha bRhannigaDakoTinighRSTajA / tvannAmamantramaniza manujA smaranta sadya svaya vigatavandhabhayA bhavanti // 46 // ApAdakaNTam uruzRkhalaveSTitAgA gADham vRhannigaDakoTinighRSTajaghA manujA tvannAmamantram anizam smaranta sadha svayam vigatabandhabhayA bhavanti - - - - (perI) se lekara (gale) taka lambI caur3I bar3I-bar3I dRr3ha sAkalo se-jajIro se jakar3a diyA hai zarIra kA aga aga jinakA aise, khUna adhika majabUta rUpa se bar3I-bar3I ber3iyo tathA lauha zRGkhalAo ke agrabhAga se kinAro se ragar3a kara chila gaI haiM jaghAye jinakI aise manuSya Apake nAma rUpI mantra ko nirantara (satata - antarAla rahita - anavarata ) smaraNa karate hue (japate hue) tatkAla ati zIghra apane Apa - khuda-ba-khuda bandhana ke bhaya se sarvathAM rahita ho jAte haiN| Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa 140 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi prastuta padya nAmakarma kI pradhAnatA ke sAtha sarvakarma se juDA ho, aisA lagatA hai| nAmakarma vizAla hai isakI prakRtiyA~ aneka haiN| yahI hamArI dehajanya nirmANazailI kA kAraNa hai| ise Creative karma mAnA jAtA hai| ApakA smaraNa karane vAlA isa karma se sarvathA rahita ho jAtA hai| aba uparokta sarva karmoM kA sayojana sthApita karane vAlA padya hai mttdvipendr-mRgraaj-dvaanlaahisgraam-vaaridhi-mhodr-bndhnotthm| tasyAzu nAzamupayAti bhaya bhiyeva, yastAvaka stavamima mtimaandhiite||47|| - jo matimAn - buddhimAna (prajJAvAna puruSa) tAvakam Apake, imam stavam stotra ko, adhIte par3hatA hai, tasya usakA mattadvipendramRgarAjadavAnalAhi- - madonmatta hAthI, siha, dAvAgni, sarpa, sagrAmavAridhimahodarabandhanottham sagrAma, sAgara, jalodara tathA bandhana se utpanna huA bhayaM bhaya bhiyA bhayabhIta hokara -- mAno Azu - zIghra hI nAzam upayAti - vinAza ko prApta karatA hai AtmA isa stotra ke par3hane se aura Apake prati zraddhAvAna hone se sarvathA sasAra-bhaya se aura karma se mukta avasthA ko prApta karatA hai| dArzanika dRSTikoNa se yahA kula 9 upasargoM kA varNana hai|jo isa prakAra vibhakta kiye jA sakate haiM1 hAthI tiryaMca sambandhI 2 siha iva Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratIka 141 3 dAvAgni nesargika 4 sarpa tiyaca sambandhI 5 yuddha manuSya sambandhI 6 yuddha 7 vADavAgni nargika 8 jalodara karmakRta 9 vadhana kamakRta isa vibhAjana se yahA tiryacakRta tIta, TNakRta do, kAkRta do Ara nisargakRta do-kula no upasarga haiM jo anya aneka upasargoM kA pratinidhitva kara aNe me sahAyabhUta kara lete haiN| paramAtmA ke zaraNa grahaNa me hA upamargoM kA mahaja zamA ho jAtA hai| zaraNa-grahaNa samarpaNa-pradhAna hotA hai ata ava mamapaNa viSaya ke dvArA antima zloka ko AcAryazrI ke anugraha se anAvRta karane kA prayAsa krNg| Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zloka 48 | 17. samarpaNa T adhyAtma patha para samarpaNa sAdhanA kI nIva hai| samarpaNa hRdaya kI eka viziSTa dazA hai jo AtmA ko paramAtmA se, mumukSu ko tattvajJAna se, yogI ko yoga se, sayamI ko sayama se, bhakta ko bhagavAna se, tuccha ko mahAna se abhinna kara detI hai ata samarpaNa vAstavika sAdhanA kA eka mAtra ananya sAdhana hai| samarpaNa ke sambandha me socane para prazna hotA hai ki kisake prati samarpaNa kI yaha bAta hai? kyA sasAra ke prANiyo ne kabhI kisI ko samarpaNa nahI kiyA hai? yadi kiyA hai to usane kyA pAyA? aura isa samarpaNa ke bAda bhI kaunasA abhAva lagA jo AcAryazrI bhaktAmara stotra ke dvArA hama me isakA sadbhAva jagA rahe haiM ? ina sAre prazno kA samAdhAna pAne ke lie prathama hame yaha samajha lenA atyAvazyaka hai ki samarpaNa to pratyeka jIva aneka bAra karate rahe haiN| parantu yaha samarpaNa yogya tatvo ke prati nahI rahA, ata samarpaNa ke pAtra, samarpaNa ke tatva nitya parivartita hote rhe| ___yahA~ AcAryazrI parama tattva ke sAtha samarpaNa kI bAta kara rahe haiN| paramAtmA se samarpaNa karane kA artha hotA hai apane Apa ko samarpaNa honaa| AtmA kI sabase bar3I galtI mAtra eka hI hai ki usane apane ApakA vizvAsa khokara sasAra ke aneka vyakti aura padArthoM ko vaha samarpita hotA rhaa| ___ apane Apako khokara bahuta kucha prApta karanA, isase bar3I bhUla aura kaunasI ho sakatI hai? apane Apa para vizvAsa nahI karane se apane kartavya para bhI vizvAsa nahI rhtaa| kartavya kA vizvAta khone se jo bhI kiyA jAtA hai ve sAre kartavya ke nAma para calane vAle akartavya hI to rhege| isI kAraNa mahApuruSo kI dRSTi me ghaTanAe~ hame bahuta kucha sikhA detI haiM ki sasAra kI anukUlatA aura pratikUlatA para vizvAsa karanA bahuta baDI bhUla hai| isI bhUla ke kAraNa zuddha sahaja caitanya svarUpa AtmA isa anAdirUpa sasAra me paribhramaNa karatA hai| svaya kI nitya svatatra sattA kA bhAna hone para bhrama rahatA hai| bhrama ke TUTane para vyakti svaya se jur3a jAtA hai| kyoMki kisI kA TUTanA kisI se jur3a jAnA hotA hai, kisI kA na honA kisI kA honA ho jAtA hai| parama sattA ke prati samarpita hotA hai to vaha samarpaNa aise hI nahI hotA hai| isame iSTa ke sAtha tAdAtya sthApita karanA hotA hai| sRSTi me, ghaTanAo me jaisA hotA hai, use saharSa svIkAra kara prasanna rahane kA abhyAsa karanA hI parama sattA ke prati samarpita honA hai| Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa 143 bhaktAmara stotra kA antima zloka samarpaNa kA parama adhyAya hai| sAdhanA kA yaha AkhirI dAva hai| cetanA ke vikAsa kI antima pariNati hai| isa antima zloka ke prArabha ke pUrva, AcAryazrI ke sAdhanA kI prANataragoM se UrjAnvita aga para laTakatI 47 ver3I ke bandhana TUTa cuke haiN| aTUTa aisI AtmaniSThA saphalatA ke carama zikhara taka pahu~ca cukI hai| parama pavitra dehaparyAya ma se ti mRta atyata pAvana bhAva tarage sampUrNa vAyumaDala ko vizuddha banA rahI haiN| yahA~ para manISiyo ko isa Anadamaya vAtAvaraNa me nayA cintA, nayA bala aura nayI zakti milatI hai| unhone rAjA se kahA-mahArAja cunotI kA avasara ho Apa apanI ima kotUhalapriya janatA ko munizrI kI antima veDI kholo kA avasara dA yadi koI mahAnubhAva vinA zastra, vinA sparza, mAtra apanI sAdhanA ke bala para munidhI kI isa antima veDI ko kholanA cAhatA ho to Apa unhe Adeza pradAna kreN| ___rAjA ko bhI vidvAno kI yaha vAta pasanda aayii| isI AdhAra para kisI AcInheM sAdhaka kA patA clegaa| kisI se bhI yadi cunAtI varadAna vA jAya aisA mocakara unhAne udghoSaNA kii| sirpha kucha kSaNo kA avasara diyA gyaa| parantu janasabhA meM se koI bhI isa cunautI ko jhelane kA sAhasa nahIM juTA paayaa| lajjita bane hue rAjA ne vidvajjana se isakI asamarthatA prakaTa karate hue AcAryazrI ko hI ver3I kholane kA nivedana prastuta kiyaa| yahA~ karmoM ke nirmUlana ke mahAna upAyo ko AtmasAt karate hue AcAryazrI pUrNa prasannatA kI mudrA meM virAjamAna ha aura unake bhItara se prasphuTita hotA ha stotramraja tava jinendra / guNernivaddhA, bhaktyA mayA rucirvrnnvicitr-pusspaam| dhattejano ya iha kaNThagatAmajana, ta 'mAnatuGga'mavazA samupaiti lakSmI // 48 // jinendr| - he jinendra - isa vizva me ya jana - jo manuSya bhakti pUrvaka mayA - Apake prasAda, mAdhurya, oja Adi guNo se/dhAgo se bhaktyA - mere dvArA tuta Page #163 -------------------------------------------------------------------------- Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmI samarpaNa 145 nibaddhA banAyI huI DthI huI rucira varNa . manojJa akSaro vAle, sundara-sundara raga alakAro se yukta virage puSpo se yukta kaThagatA dhatte bhAvapUrvaka japatA hai kaTha me dhAraNa karatA hai athavA pahanatA hai mAnatugam AcArya mAnatuga kA U~ce sanmAna vAle nAma nirdeza vAcaka zabda bhakta ko mokSa lakSmI puNya-vebhava abhyudaya prastuta zloka me prayukta zabda vizeSa kA pUrva zloko ke sAtha var3A rahasyamaya sambandha he 1 jinendra zabda kA sambodhana prArabha me zloka 2,36 aura 37 me AyA hai| pahale me sambandha joDakara 36 me caraNa kamala ke varNana me aura 37 me paramAtmA ke vAhya vaibhava kI pUrNAhuti me prayukta hai| 2 mayA zabda zloka 2 ke aha se jur3A huA hai| prArabha kI bhUmikA me jo aha, aha (Ego) kA pratIka thA vaha zloka 8 me "mayA" bana gyaa| vahI "mayA" yahA~ atima gAthA me darzAyA hai ki meM nahI karatA hU~ parantu ApakI parama bhakti se yaha mere dvArA ho jAtA hai| bhakta kI oNkhe bada haiN| bhAvo me samarpaNa hai| mudrA prasanna hai| mastaka jhukA huA hai| paramAtmA ne kahA-vatsa / bola tujhe kyA cAhiye? bhakta ne kahA sarva jIvoM kA kalyANa ho, sarva jIva mokSa ko prApta hoM, sarva bhakta amara pada ko prApta kreN| AcAryazrI svaya ko upasarga rahita sthiti me anubhUta kara kAyotsarga pAlakara khar3e hote haiN| jayaninAdo se rAjadhAnI gUMja uThatI hai| sampUrNa vAyumaDala vizuddha bana jAtA hai| jaya ghoSaNAo ke nAda vizruta aura vyApaka hote haiN| paramAtmA AdinAtha kI jaya! munizrI mAnatugAcArya kI jaya! jina zAsana kI jaya! Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmara stotra eka divya dRSTi vizAla bhakta samudAya ke sAtha AcAryazrI svasthAna loTate haiN| yahAM rAjA lahiyo (pratilipikArI) se sArI tAr3apatriyA ikaTThI kara svasthAna loTate haiN| guptamaMtrI ke sAtha kakSa meM praveza kara daravAjA baMda karate haiN| maMtrI se ber3iyAM pahanakara phira sAmane stotra rakhakara bolate hai 186 bhaktAmara praNatamAli-maNiprabhANAmudyAtaka dalita- pApatamo-vitAnam / samyakpraNamya jinapAdayuga yugAdAvAlamvana bhavajale patatA janAnAm // ya sastuta sakalavAG mayatattvavodhAdudbhuta-buddhi-paTubhi suralokanAthe / stotrarjagattritayacitta- hararudAre, stoSye kilAhamapi ta prathama jinendram // pane pahale bhI kahA thA ki upAsanA ke tIna prakAra mAne jAte haiM 1 pratispardhA 2 punarAvRtti 3 bhakti Competition Repetition samarpaNa (Dedication) - Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa 147 eka bahU dUsarI bahU se kahatI hai-sAsa bar3I lar3atI thI para stotra pATha se vaza me ho gyii| ye sArA Repetition hai| isame hama stotra ke racayitA ko repeat karate haiN| stotra ke ArAdhaka ko Repeat karate haiN| aura kabhI Shp ho gaye to? to kaheMge bhaktAmara stotra sahI nahIM hai| ye sArI kalpanAye haiN| yahI hai na hamArA Mensuration yA certification ? ____Dedication me abhibhAvaka akelA hai| vaha bhakta hai kyoMki usake hRdaya me bhakti hai| vaha dUsaro ko nahIM dekhatA hai ki koI calA yA nahIM? koI pahuMcA yA nahIM? isa sambandha me use na to kautUhala hai aura na sazaya hai |vh pUre AtmavizvAsa ke sAtha Age bar3hatA haiparamAtmA mere haiM, unheM mujhe hI pAnA hai| mujha me hI prakaTa karanA hai| yaha merA apanA hI rUpa hai, svarUpa hai| yaha hai samarpaNa, bhkti| kisI maoN se yaha pUcho, tuma apane beTe ko itanA pyAra kyo karatI ho aura vaha yadi yaha kahe ki yaha to merA pharja hai to usakA mAtRtva adhUrA hai| para yadi vaha yaha kahe ki mere hRdaya me mAtRtva hai, mai pyAra karatI nahI mere se ho jAtA hai to vaha vAtsalya hai| yaha mA kA apane bacce ke prati Dedication hai| jahA~ bhakta kA Dedication hai vahA~ paramAtmA kA Radiation hai| jahA~ bhAva hai, vahA~ prabhAva hai| ___ hamArI sthiti aisI hai ki hama sadguru kI kRpA kA, paramAtmA ke anugraha kA aura stotra kA prabhAva to cAhate haiM parantu hama me samarpaNa ke koI bhAva nahIM rahate haiN| ___yahA~ rAjA bhI Repetition kara rahA thaa| muni kauna haiM ? unake paramAtmA kaise haiM ? stotra kyA hai yA stotra kA mUlyAkana kyA hai ? aisA kucha bhI nahI samajhane vAlA narapati stotra ko usI prakAra Repeat karatA hai| jaise Cassette Recorder me Cassette repeat hotI rahatI hai| isIliye kahA hai "stotrArtha stotra caitanya yo na jAnAti tattvata , zatalakSajapato'pi stotrasiddhiM na Rcchti|" stotra caitanya java taka na prakaTa ho vaha sirpha stotra hai| stotra ko, stotra ke caitanya ko jo tattva se nahI jAnatA hai use usakA karoDo kI sakhyA me jApa karane para bhI pUrNa phala nahI milatA hai| ___ bhASAvargaNA se adhika sUkSma zvAsozvAsa vargaNA hai parantu manovargaNA to zvAsozvAsa vargaNA se bhI adhika sUkSma hai aura manovargaNA se bhI adhika sUkSma karmavargaNAe haiN| unake kSayopazama se atarmukhI vRtti prakaTa hotI hai| samyagdarzana prakaTa hotA hai| usI nAma hai stotra caitny| tabhI aprakaTa prakaTa hotA hai| atIndriya kI anubhUti hotI Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi ___ tADapatro para TUTe-phUTe akSaro me likhe stotra ko lekara par3hate hue rAjA kI A~khe khulI haiM, mana me kautUhala hai| para koI beDI nahI ttuuttii| baDA raja huaa| sArI beDiyA kholakara uTha khar3A huaa| rAjasainika ko bhejakara manISI varga ko bulaayaa| unase kahA-tumhAre muni kI yaha monopoly nahI clegii| yahI zloka unhone gaayaa| to kIlabandha beDiyaoN TUTatI gayI aura mere to binA kIla kI ber3iyA~ bhI nahI ttuuttii| pratyutpannamati vipazcito ne kahA-mahArAja | munizrI kI beDI ke badhana TUTane me stotra ke sAtha unakI bhakti aura bhakti ke ArAdhya paramAtmA kA prabhAva thaa| raajn| ArAdhanA tIna taraha kI hotI hai 1 pratispardhAjanya 2 punarAvRttijanya aura 3 bhktijny| raajn| Apame punarAvRtti hai, bhakti nhii| punarAvRtti se kabhI sAdhanA nahI phalatI hai| isa vArtAlApa se rAjA ko apanI galatI mahasUsa huI aura ve samarpaNa ke liye taiyAra hue| zraddhA aura bhakti se namra bane rAjA ke sAtha vidvadvarga upAzraya pahuMcatA hai, parantu sayoga se upasargajanya sthAna se AhAra nahI lene kI dhAraNA se AcAryazrI vahA~ se vihAra kara padhAra gaye the| Agantuka bahuta khinna hote haiN| yaha kaisA merA aura nagaravAsiyo kA hiinbhaagy| munizrI ko kitanI umaga se lAyA thaa| yahA~ Akara bhI eka pAnI kI bUMda yA AhAra kaNa liye binA hI ve padhAra gye| ve nirAza hokara, hatAza hokara vahI para baiTha azru bahAte haiN| anta me rAjA ke Agraha se dono rathArUDha hokara jisa dizA me AcAryazrI vihAra kara padhAre the usa dizA me prasthAna karate haiN| kucha dUrI para pahuMca rahe AcAryazrI kI sevA me rAjA natamastaka hokara apane aparAdha kI kSamA mAgatA hai| pazcAttApa se azrusikta hokara AcAryazrI ke caraNo kA prakSAlana karatA hai| pUrNa samarpaNa ke bhAvo ke sAtha natamastaka rAjA ke mastaka para AcAryazrI ne hAtha rakha kara kahA tumhArA kalyANa ho| tumhArA sAdhanA patha prazasta ho| tuma zIghra ii bhakta hokara bhagavAna bana jaao| samarpita rAjA ne AcAryazrI se arthapUrNa bhaktAmara stotra ko sunA aura isI prakAra stotra kA rahasya jAnane kI abhyarthanA vyakta kii| AcAryazrI ne bhaktAmara stotra kA pUrNa rahasya samajhA kara unheM prathama navakAra matra kA dAna kara bAda me stotrArabha kraayaa| bhaktAmara-praNatamauli-maNiprabhANA* muddyotaka dlit-paaptmo-vitaanm| Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa 149 samyakpraNamya jinapAdayugaM yugAdAvAlambana bhavajale patatA janAnAm // ya sastuta sakalavAG-mayatattvavodhAdudbhUta-buddhi-paTubhi suralokanAthai / stotrairjagatritayacitta-harairudArai , stoSye kilAhamapi taM prathama jinendrm|| bolo parama svarUpa ko prAptaAdinAtha bhagavAna kI jaya hamAre paramArtha ke parama preraNA svarUpa sadgurudeva munizrI mAnatugAcArya kI jaya svaya prabhAvitajina zAsana kI jaya! OM zAMti zAMti zAMti--- Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 151 prazna 1-'bhaktAmara stotra aura Adhunika vijJAna' isa viSaya ke Apake pravacana se dhvani dvArA beDiyA~ TUTane ke vaijJAnika siddhAnta ko to sunA, parantu yaha dhvani vijJAna hamArI UrjA ko kaise taragita kara sakatA hai? yaha samajhanA cAhatA huuN| uttara-bhaktAmara stotra 2688 akSaro kA stotra hai| ye sAre akSara yaugika akSara haiN| yaugika akSara aNu aura paramANu se bhI bahuta adhika sUkSma hote haiN| aNu aura paramANu se bhI bar3hakara kArya yaugika akSaro se banane ke pramANo se hamArA vaibhava bharA atIta sAkSI hai| aise to zabda jaDa dravya hai, parantu una jar3a akSaro ko jaba mahAyogI apanI prANacetanA ke dvArA dhvani prakampano ko apanI viziSTa vidyutIya zakti tarago se ApUrita karate haiM, tava ve yaugika akSara matra yA stotra bana jAte haiN| aise matra aura stotra sRSTi ke rahasya, camatkAra yA anya aise hI kaI rUpo me samAyojita ho jAte haiN| sampUrNa sRSTi dhvani prakampanoM se bharI huI hai| ina kampano ko Frequency kahate haiN| vidyuta cumbakIya taraMga Electro-Magnetic Radiation yukta kampano se hI sRSTi kA vAtAvaraNa samAyojita rahatA hai| ye tarage do prakAra kI hotI haiM 1 anudairdhya aura 2 anuprsth| iname kevala anuprastha tarago kA dhruvaNa ho sakatA hai| dhvani ke kampano dvArA vidyuta dhArA me usI AvRtti tathA rUpa ke kapana utpanna karane ke yatra ko Microphone kahate haiN| ina vidyut kapano kI prabalatA ke upakaraNa ko pravardhaka kahate haiN| isa pravardhita dhArA ke dvArA puna dhvani utpAdana karane ke yatra ko Telephone kahate haiN| ina yatro ke dvArA kSINa dhvani bhI hajAro Male taka sanAI detI hai| dhvani ke isa sacaraNa me samaya bahuta hI kama lagatA hai, kyoMki yaha dhvani ke rUpa me gamana nahI karatI balki vidyutadhArA ke rUpa me aura reDiyo tarago ke rUpa ne prakAza ke vega se sthAnAtarita hotI haiN| aisI hI punarutpAdita dhvani kI prabalatA vAtaM yatra ko Loud speaker kahate haiN| ye dhvani do taraha kI hotI hai1 akSarAtmaka dhvani aura 2 anakSarAtmaka dhvani dUsarI taraha se-zrAvyadhvani aura azrAvya dhvni| jina dhvani tarago ko hamAre kAna pakar3a sakate haiM use hama zrAvya dhvani kahate haiM, aura jisa dhvani kI kampana yukta tarago ko hamAre kAna nahI pakar3a sakate haiM, vaha azrAvyadhvani hai| sAmAnyata hamAre kAna prati saikanDa me 16 se lekara 32,768 kapana yukta tarago ko pakar3a sakate haiM, isase adhika kampana (Frequency) aura lambI tarage azrAvya (Ultrasonic yA Supersonic) ho jAtI haiN| sAmAnyata hama ise isa prakAra samajha sakate haiM, jaise- mAna lIjiye ki hama kamare meM baiThe haiM, jahA~ reDiyo, TelIvijana yA mAika kI koI vyavasthA nahI hai Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi sthiti me hama kamare me baiThe vyaktiyo kI aura kamare ke AsapAsa se AnevAlI AvAjo ko suna sakate haiM, isase atirikta kI nahI / parantu hama yaha bhI samajhate haiM ki atirikta kAphI kucha dhvaniyA~ taragita ho rahI haiM parantu hama unheM nahI suna sakate haiN| yadi ina tarago ko pakar3A jAya to ve yahAeN para bhI sunI jA sakatI haiN| isakA pramANa yaha hai ki isa samaya koI zravaNadhvani yatra mAika, reDiyo, TrAMjisTara, TelIvijana Adi dvArA bhArata se hI nahI videzo se Broadcast hotI huI AvAja bhI hame sunAI dene lagatI hai| isa Technique me ye dhvani yatra una tarago ko pakar3akara hamAre kAna pakar3a sake vaisI tarago rUpAntarita kara dete haiM / vaijJAnika dRSTikoNa se dhvani taraMgo kA rasa therapy ko aba hame apane me rUpAtarita karane kA mArga khojanA hai| sAmAnyata ye dhvani taraMge do prakAra kI haiM 1 sAdhAraNa vArtAlApa rUpa aura 2 mAnasa tarage / inameM dono kI lambAI aura zakti (Length and Strength) me bahuta antara hai| jisakI lambAI kama hai usame zakti adhika hai| prathama sAmAnya vArtAlApa me hamArI dhvani tarage 10 phITa dUra taka jAtI haiN| isame vicAra tarageM Wave Length kama haiM parantu isakI Strength bahuta hai / pariNAmata vArtAlApa kI dhvani taraMgo ko A~dhI, tUphAna, varSA yA anya AvAjo se pratyAghAta yA coTa pahu~cane se ye bikhara bhI jAtI hai, parantu vicAra tarago para ina sabakA koI asara nahI hotaa| balki kabhI tIvratA me hajAro mIla dUra kI saphara ye binA kisI bAdhA ke pAra kara letI haiN| sAmAnya zabda akSara haiM para yogIpuruSa jaba ise apane cintana kI tarago me rUpAtarita karate haiM taba ye akSara matra yA stotra bana jAte haiN| bhakta sAdhaka bhaktipUrNa ekAgratA me jaba isa stotra kI akSara tarago ke mAdhyama se stotrakAra meM nihita cintana tarago ko svaya kI zakti tarago me samAyojita karatA hai taba stotra pariNAma prakaTa karatA hai / reDiyo me jo kArya Crystal yA Aerial karate haiM, AdhyAtmika prANazakti ke jagAne me vahI kArya stotra karate haiN| AkAzavANI Apane dekhI hogI, yahAeN para spaSTa dikhAI detA hai, ki zabda tarago ko pahale vidyut tarago me badalA jAtA hai| yaha graph M manasm isa prakAra vidyutIya rUpa me rUpAtarita hotA hai / phira reDiyo kA Aerial vidyuta tarago ko pakar3akara zabdoM meM badala detA hai aura hama taka AsAnI se pahueNcA detA hai / mahApuruSa mantra stotro me svaya kI zakti ko rUpAtarita karate haiM, hama stotra ke mAdhyama se ise pakar3akara ArAdhanA dvArA svaya kI zakti meM pariNata kara sakate haiN| pannavaNA sUtra me siddhAnta ke anusAra inhI vicAradhArA ko bahuta acche tarIke se samajhAyA gayA hai| jIva pahale bhASA dravya ko grahaNa karatA hai / tatpazcAt vaha usa bhASA ko bolatA hai arthAt gRhIta bhASAdravyo kA tyAga karatA hai / jIva kAyikayoga se (bhASA yogya pudgalo ko) grahaNa karatA hai tathA vAcikayoga se (unheM ) nikAlatA hai| Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 153 jIva jina dravyo ko bhASA ke rUpa me grahaNa karatA hai unheM sAntara (vIca me kucha samaya kA vyavadhAna DAlakara athavA ruka-rukakara) bhI grahaNa karatA hai aura nirantara (lagAtArabIca-bIca me vyavadhAna DAle binA) bhI grahaNa karatA hai| agara jIva bhASAdravyo kA sAntara grahaNa kare to jaghanya eka samaya kA aura utkRSTa asakhyAta samayo kA antara karake grahaNa karatA hai| yadi koI lagAtAra bolatA rahe to usakI apekSA se jaghanya eka samaya kA antara samajhanA caahie| jaise- koI vaktA prathama samaya me bhASA ke jina pudgalo ko grahaNa karatA hai, dUsare samaya me unako nikAlatA tathA dUsare samaya me gRhIta pudgalo ko tIsare samaya me nikAlatA hai| isa prakAra prathama samaya me sirpha grahaNa hotA hai, vIca ke samayo me grahaNa aura nisarga- dono hote haiM, antima samaya me sirpha nisarga hotA hai| jaise ni ni ni / ni ni ni / ni isame jo antara hai use hI kampana rUpa me hama anubhUta karate haiN| reDiyo Adi isI paddhati kI vijJAna AviSkRta eka yAtrika yojanA hai| prazna 2-manovaijJAnika dRSTikoNa se bhaktAmara stotra hama meM kaise parivartana lA sakatA uttara-manovaijJAnika dRSTikoNa se bhaktAmara ko maiM Healing Process therapy kI mAnyatA detI huuN| Healing therapy kA vijJAna eka aisI cikitsA detA hai ki jahA hamArA prANa-pravAha ruddha, avaruddha ho cukA ho vahA~ ke dvArA prANaUrjA Adolita kI jAtI hai| yaha prANaUrjA zabda, rUpa, rasa, gadha aura sparza, mana, vacana, kAyA, zvAsocchvAsa aura AyuSya ina dasa vibhAgoM meM vibhakta hai| citta zakti ke dvArA ye prANaUrjA ina dazo vibhAgoM me niratara racanAtmaka kArya karatI rahatI hai| stotra meM sahayojita varNamAlA eka svIkArAtmaka Positive eva racanAtmaka Constructive AdolanoM ko jagAne me bahuta adhika saphala hai| isI kAraNa yaha mAnasika yA zArIrika kisI bhI roga yA pratikriyA se mukti dilAtA hai| mahApuruSa svaya kI prANazakti ko sAdhanA ke bala para vyavasthita kara lete haiN| vahI vyavasthita prANaUrjA Andolita hokara vividha zaktiyo ke rUpa me pariNata hotI rahatI hai| vyakti kI pratyeka gati isI prANazakti AyAma ke dvArA vividha prayojano me paryavasita yA sImita kI jA sakatI haiN| snAyavika zakti pravAha (Nerve Current), gurutvAkarSaNa, cubakazakti, vicArazakti, vividha zArIrika kriyA zakti Adi prANaUrjAo kI vividha vikasita avasthAye haiN| ye AdhyAtmika aura Adhibhautika dono rUpoM meM prayukta hotI rahatI haiN| yahI kAraNa hai ki mahApuruSoM kI yogavidyAe~ vijJAna ke sadarbha meM pariNati pAtI rahatI haiM Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi vartamAna meM vyApta divyadRSTi vidyA (Clairvoyancc), mAnasika sakramaNa (Tclepathy), AtmavAda (Spintualism), vazIkaraNavidyA (Hypnousm) Adi sarva prANAyAma zakti kI hI abhivyaktiyA~ haiN| prayogakartA apanI sUkSmatama anAvRta prANazakti ko hI tIvratA ke sAtha upayoga me letA hai| apane prANo.ke viziSTa spadano ko vaha kisI AdhAra se samAyojita karatA hai| ye AdhAra mantra yA stotra adhika rahe haiN| akSara dhvaniyA~ banakara hamArI anAvRta UrjA ko prakaTa karane me parama sahayogI siddha hotI haiN| snAyu pravAha do prakAra ke hote haiN| eka jJAnAtmaka yA antarmukhI aura dUsare gatyAtmaka yA bhirmukhii| isame jJAnAtmaka snAyu pravAha kendra kI ora le jAtA hai aura mastiSka ko savAda pahuMcAtA hai| dUsarA gatyAtmaka snAyu pravAha kendra se dUra mastiSka ke ago me savAda pahuMcAtA hai / yadyapi ata me dono hI mastiSka me mila jAte haiN| vahA~ ye snAyu pravAha eka balva kI taraha aDAkAra padArtha me samApta ho jAte haiN| ise meDUlA (Medulla) kahate haiN| yaha rahatA hai mastiSka me parantu mastiSka se achUtA aura asalagna rahakara eka tarala padArtha ke rUpa me tairA karatA hai| isase sira para coTa lagane para bhI usakI zakti tarala padArtha me phaila jAne se balva ko AghAta nahI pahu~catA hai| ___aba hama bahirmukhI snAyu pravAha kI paristhiti kA nirIkSaNa kareMge jisakA prabhAva hama anya vidhAo ke mAdhyama se dekhate haiN| vidyutgati isakA mukhya kAraNa hai| vastuta vidyutagati samasta paramANuo kI anavarata eka dizA me gatizIla avasthA mAtra hai| kisI bhI sthAna me sthita samasta vAyu paramANu yadi eka hI ora avicchinna rUpa se pravartita kiye jAyeM to vaha sthAna mahAvidyut dhArAyantra Batteryvat ho jAtA hai| dono snAyu samUha para vidyut kA prayoga karane se una dono me dhanAtmaka aura RNAtmaka do viparIta zaktiyA~ udbhUta hotI haiN| isase yaha pramANita hotA hai ki hamArI apanI icchA zakti Atmazakti (Will power) vanakara snAyu pravAha meM pariNata hokara vidyut rUpa bana jAtI hai| Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 155 aba piccuTarI granthi se srAvita dUsare pravAha kA prabhAva bhI dekhe| mahApuruSa, jiname niratara sadbhAvanAye sapreSita (Flow) hotI rahatI haiM aura unakI piccuTarI granthi se A C T H nAmaka hArmonsa srAvita hotA hai| ye nAva anya meM udbhUta S T H nAmaka hArmonsa ko prabhAva rahita kara detA hai| pariNAmata mahApuruSo kI UrjA ko Absorbkarane se vyakti roga rahita bhI hotA hai aura dUSita bhAvanAo se bhI mukti pAtA hai| isI ko bhAratIya bhASA meM AzIrvAda, varadAna, kRpA yA anugraha kA rUpa mAnA jAtA hai| yaha sRSTi parivartana kA eka prAkRtika niyama bana jAtA hai| bhArata kI yaha dharohara sapUrNa vizva me eka ananyatA kA rUpa banI huI hai| bhaktAmara stotra me bhakti dvArA UrjAnvita sAdhaka kI piccUTarI granthi se ACTH nAmaka hArmonsa nikalanA zurU hotA hai, pariNAmata usakI prANaUrjA me alphA tarage Adolita ho jAtI haiM aura vaha samasta mAnasika pIr3Ao se mukta ho jAtA hai| svaya Anada se bhara jAtA hai aura usake pAsa jo bhI AtA hai, prasanna ho jAtA hai| mai samajhatI hU~ isase bar3I tAtkAlika upalabdhi aura kyA ho sakatI hai ? prazna 3-divyadRSTi vidyA (Clairvoyance), mAnasika sakramaNa (Telepathy), AtmavAda (Spiritualism) ke bAre meM vistAra se samajhanA cAhatA huuN| __uttara-divyadRSTi, mAnasika sakramaNa, AtmavAda ye saba citta kI nirmala prANadhArA se utthita prANavAyu kI uttarottara ucca se uccatara yA uccatama spadana praNAliyA~ haiN| prayogakartA manovRtti dvArA apanI cuvakIya mAnasika zakti ko tIvra gati se prayoga meM lAtA hai| yaha kaI bAra to anubhUtiparaka rahatA hai aura kaI bAra prayogakartA svaya hI apanI isa viziSTa zakti se anabhijJa rahatA hai| yogIpuruSoM me ye zaktiyA~ vyApaka rUpa se prayukta hotI rahI haiN| vartamAna yuga me jo prayoga prasiddha haiM ve ina vibhinna siddhAnto ke nAma se pracalita hote rahe haiN| 1 divyadRSTi (Clairvoyance)-prayogakartA apanI viziSTa sammohana zakti se sapanna hokara kisI bhI pAtra ko sammohita karane kI ceSTA karatA huA use nirdeza detA hai "tuma divyadRSTi ko prApta kara cuke ho, tuma pratyeka vastu kA sAkSAtkAra kara sakate ho, tumhArI caitanya zakti samasta brahmANDa meM vyApaka ho rahI hai ityAdi sammohaka vacanoM kA pAtra para asara hotA hai aura vaha prayogakartA ke nirdezana ke anusAra dRSTisApekSa ho jAtA hai| haidarAbAda kusuma iNDasTrIja vAle zrImAn ratilAla mehatA divyadRSTi kA apanA eka anubhUta prasaga batAte hue kahate the ki tibbata ke lAmA loga sAdhana vizeSa se mastiSka ke vizeSa aga ko uttejita kara dUsare ke prANamaya koSa Ethernc body ko dekhane kI divyadRSTi prApta karate haiN| unake anusAra isame vizeSa do jar3I-bUTiyo kA prayoga hotA / - eka to dAtedAra aujAra jaisI aura dUsarI zalAkA jaisii| isame prArabha meM pahalI Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi ko vizeSa matro se abhimaMtrita karake usakI ArI se lalATa kI haDDI ko kATakara usame cheda karate haiN| bAda me dUsarI zalAkA rUpa jar3I-bUTI abhimaMtrita kara cheda me DAlI jAtI hai| te samaya ise mastiSka ke vizeSa bhAga se TakarAkara DAlI jAtI hai jisase vaha uttejita ho jAya aura vaha vyakti divyadRSTi se sapanna ho jAya / 2. mAnasika sakramaNa - yaha bhArata kI mAnI huI vidyA hai| isame Apasa me dUra rahe do sabaMdhita vyakti binA kisI sAdhana prayoga ke eka dUsare ko sadeza (Message) dete-lete haiN| isa vyApaka sRSTi me hajAro mIla dUra ye sadeza binA kisI vyavadhAna ke apanI yAtrA saphala kara pahu~cate haiM aura puna vahaoN kA sadeza lekara vApasa lauTate haiN| sAmAnyata. kaI bAra vyakti apane viziSTa Avego ke kAraNa dUra taka apane bhAvo ko phailA sakatA hai / parantu use isa bAta kI prAmANikatA kA anubhava binA prayoga ke nahI hotA hai / udAharaNata vyakti bhojana to karatA hai, aura una padArthoM kA phala bhI pAtA hai, phira bhI samasta pAcana tantra se vaha anabhijJa rahatA hai| AhAra ko pacAne ke lie pAcanatantra se kAma lene para bhI vaha pAcanatantra se anabhijJa rahatA hai usI prakAra sAmAnya vyakti bhI mAnasika sakramaNa kI prakriyA se gujaratA avazya hai, para samajhatA nahI hai / anajAna me bhI kaI bAra vaha pyAra ke adhikAro me snehI mujhe isa samaya yAda kara rahA hai aisA anubhava karatA hai| isI prakAra binA kisI kAraNa prasanna yA udAsa bhI hotA hai| apanI AsapAsa kI avasthA yA paristhiti meM vaha prasannatA, Anada yA udAsInatA kA kAraNa DhU~r3hane kA prayAsa karatA hai| prayoga ke jAnane vAle yathocita rUpa me prayoga ke mAdhyama se sadeza dete-lete haiN| isame do prayogakartA dUra rahakara apane nizcita kiye hue samaya me mantra smaraNa, stotra smaraNa, tAlayukta prANAyAma Adi dvArA eka dUsare se sabadha sthApita kara sadeza dete-lete haiN| yaha tAlayukta prANAyAma hAtha kI kalAI me agUThe kI ora nabja dekhane vAlI nADI kI dhar3akana kI gati ke abhyAsa se siddha hotA hai| isameM sukhAsana meM baiThakara nADI kI gati ko 1 se 6 taka gaNanApUrvaka pUraka, 1 se 3 taka Abhyatara kubhaka, puna 1 se 6 taka recaka, phira 1 se 3 taka bAhyakubhaka kiyA jAtA hai | isame prati samaya dono me niyojita mantra smaraNa anivArya hai / mantra se utpanna dhvani prANavAyu se sabadha sthApita kara viziSTa rUpa se UrjAnvita hokara dUra taka jAtI hai aura vahAeN se pratidhvani ke rUpa me sadeza lekara vApasa lauTatI hai, ise binA tAra kA yantra (Wireless telegram) kahate haiN| isame prANavAyu Telephone hai aura nirdhArita mantrAkSara usake Number haiN| ise Transmigrals yA Transmission System bhI kahate haiM / isa prakAra mAnasika sakramaNa ke dvArA apanI vicAra tarage dUra-dUra bhejI jA sakatI haiN| vicAra tarago kI gati me Ithara (Ether) nAmaka eka vyApta tatva kI sahAyatA rahatI hai / yaha Ithara tatva tarago kI gati me sahAyatA pradAna karatA hai| sAmAnyata vicAro kI gati Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 157 kI apekSA vicAra tarago kI gati sAta gunA adhika hai| eka kSaNa me anumAnata ye pRthvI kI 40 bAra parikramA lagAtI haiN| isa kAraNa mAnasika sakramaNa me vyakti Apasa me vicAra saprekSaNa karane meM saphala rahatA hai| dono abhiyoktA apane manarUpI Acnal dvArA vidyuta zakti kI sahAyatA se athavA apanI yogajanya prANazakti se apanI vicAra narago ko vidyut taragoM meM parivartita kara dete haiN| ye vidyut tarage Space path (AkAza mArga) dvArA nirdhArita jagaha pahu~cakara puna usI kriyA dvArA vicAra tarago me parivartita hokara sAmane vAle ko sadeza dekara aura lekara puna vidyut tarago me rUpAtarita hokara lauTa AtI haiN| 3 AtmavAda (Spiritualism) isa prayoga me plAnaceTa kA upayoga kiyA jAtA hai| isa paddhati meM pAna ke AkAra ke lakaDI ke eka patale takhte para do tarapha dhAtu ke do pahiye lagAye jAte haiN| kinAre para pensila lagAI jAtI hai, ise plAnaceTa kahate haiN| ___ isa para agulI rakhane se agulI rakhane vAle vyakti ke Magnetic power yAne cubakIya zakti se vaha ghUmane lagatI hai| kabhI-kabhI sTIla kI kaTorI, choTI Tebala para yA prAyamasa (sTova) para bhI aguliyA~ rakhakara yaha prayoga kiyA jAtA hai| cubakIya anusadhAna ke anusAra prayogakartA ke citta kI ekAgratA eva cittazuddhi ke kAraNa prazno ke yogya uttara milate rahate haiN| prAcIna vicAradhArA ke anusAra prayogakartA dvArA mRta AtmAo kA isame AvhAna hotA hai aura prazno ke uttara bahudhA unake hI dvArA diye jAne kI vyApaka mAnyatA bhI vaha pracalita hai| isa vicAradhArA me mRta AtmA mRtyu ke samaya apane kisI dUrastha sabandhI se koI bAta nahIM kaha pAyA ho to vaha apanI prabala vicAra zakti dvArA aise kucha prayogo ke mAdhyama se apanA kAma kara sakate haiN| parantu, vastuta aisA nahI hai| Personal Magnetism dvArA usa plAnaceTa vidhut sAdhana para prayogakartA apanI vicAradhArA Avartita karatA hai aura ata me vahI Avartita vicAradhArAe, Ithara kI sahAyatA se uttara banakara lauTa AtI haiN| prazna 4-bhaktAmara stotra ke sambandha meM kaI matra, yaMtra, Rddhi Adi prasiddha haiM / unake bAre meM ApakA kyA abhiprAya hai? uttara-bhaktAmara stotra svaya eka matra hai, kyoMki yaha mana kA samasta pratikUla kivA vighaTana kI sthiti me trANa yAne rakSA karatA hai| mana kA jo rakSaNa kara sakatA hai, vahI to matra kahalAtA hai| vyakti apane jIvana ke sabhI prayatnoM meM pUrNa saphalatA kI icchA rakhatA hai| hamAre yala kA, prayala kA rakSaNa karatA hai vaha yatra kahalAtA hai| bhaktAmara stotra pratyeka pratikUla yA viparIta sthiti meM bhI eka saphala yojanA ke sAtha sAdhaka kA rakSaNa kara use anukUlatA kA Anada pradAna karatA hai, ata yadi Apa merA abhiprAya jAnanA cAhate haiM maiM kahU~gI ki isa stotra kA pratyeka pada apane Apa meM eka yojanAmaya yatra hai| Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi maMtra-yatra - Rddhi Adi sabakA kAma unake adhiSThAtA deva ko siddha kara unase apanI manokAmanA ko pUrNa karavAnA hai / bhaktAmara stotra me parama ArAdhya ko adhiSThAna ke rUpa me svIkAra kara samApatti kA sArthaka prayoga batAyA gayA hai / matra se garbhita isa stotra stuti se bhI adhika namaskAra ko mahatva dekara sAdhaka ko puNya ke mahApujA svAmI banAyA gayA hai| isa stotra kA eka-eka akSara hI mahAmatra hai| isake lie svataMtra rUpa se matra ko jor3a karake matra kA AkarSaNa banAye rakhane kA kAraNa mAtra tatkAlIna paristhiti kI vivazatA hI rahI hogI / jo eka mahAna matra hai yA phira aisA kaheM aneka matra zAstra jisame pratiSThita haiM aisA yaha stotra mahApuNya kA puja hai| isake akSara-akSara me mantratva dhvanita hotA hai / yaha anubhavasiddha hai ki sapUrNa bhAvo ke sAtha nAbhi se utthita svara yukta zabda mahApuruSo ke yoga se mahAmaMtra tatra kA svarUpa yA sAdhana bana jAtA hai / bhaktAmara stotra binA kisI bAdhA ke isa pramANopeta pUrti kA AdhAra hai| isake pratyeka akSara ke uccAraNa me matra ke Andolana utpanna karane kI kSamatA hai| isa Andolana se viziSTa vAtAvaraNa aura vizuddha vAyumaMDala kA nirmANa hotA hai| bhaktAmara stotra kI mUla saracanA ke sAtha anya kisI bhI paddhati kA samAveza nahI ho pAtA hai| na to stotrakAra ko kisI bhI devI-devatA ko AvhAna karanA paDA hai, aura na kisI padArtha vizeSa se yatra-tatra ke rUpa me logo ko AkarSita karane kA upAya apanAnA paDA hai| apane vizuddha citta tatra me paramAnadasvarUpa paramAtmA kA dhyAna kara samasta vikRtiyo se rahita ho jAnA, yahI isa stotra kA paramArtha hai, saphalatA kA rahasya hai / parantu samaya para itihAsa karavaTa badalatA hai / mAnavIya abhIpsAye abhivyakti kA rUpa lene ke liye anya kaI AkarSaNa ke AyAmo se jur3atI rahatI haiN| unakI pUrti ke liye stotra se atirikta Rddhi cAhiye, matra cAhiye, yatra cAhiye, tatra cAhiye, devI- devatA kA AvhAna cAhiye / taraha-taraha kI vRttiyo dvArA upalabdha vividha prakAra ke yatra Aja isa stotra kI mahAnatA kA kAraNa bana rahe haiN| yatra ke sambandha me SaTkhaDAgama ke caturtha khaDa me " veyaNamahAdhikAre kahi aNiyogaddAra" nAmaka adhikAra me 44 mahARddhiyA AtI haiM / yatro me inhI mahARddhiyo ko pramukhatA dekara yatra nirmANa kI eka prAcIna paddhati rahI hai / SaTkhaDAgama ke matra 44 haiM parantu inhI 44 para se 48 yatra banAye gaye haiM / SaTkhaDAgama digambara mAnyatAvAlA grantha hai aura inakI sakhyA vivaraNa me 48 padya mAnya haiM / ata sabhAvya mAnyatA ke anusAra yaha kisI digambara muni yA AcArya se praNIta hone cAhiye / ina RddhisUtro ke sAtha kucha bIja matra bhI joDa diye gaye haiN| isake atirikta haribhadrasUrijI ma sA kI ora se bhI eka alaga hI paddhati se 48 * tra upalabdha hote haiN| haribhadrasUrijI mahArAja kauna se haiM? isakA nirNaya durUha hai, parantu Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 159 yaha to nizcita hai ki ye zvetAmbara mAnyatA vAle haiN| yaha 48 yatra vidhi uparokta yatra vidhi se bahuta kucha alaga hai| dono hI yatra vidhi ke mAnane vAle apane-apane rUpa meM ise vAstavika mAnate haiN| eka tIsarA mata paramparAgata mAnyatA vAlA hai| isame yatra to nahIM hai parantu matra avazya haiN| inakI saMkhyA 19 haiN| iname prastuta matro me uparokta kathita 44 Rddhi matro kA eva atirikta kucha vidyAo kA samAveza kiyA gayA hai| parantu, stotra kI saphalatA usake padho me hI nihita hai| yatrapriya yuga me AkarSaNa banAye rakhane hetu ina pracalita mAnyatAo ko svIkRti dI gaI ho, aisA spaSTata pratIta hotA hai| stotra me UrjAnvita akSara vizuddha Vibration utpanna karate haiM aura ye Adolana hamArI manokAmanA ke anusAra phala denA prArabha karate haiN| sAdhanA karate samaya sAdhaka ke aga me se nikalate srAvo ko kisI vizeSa padArtha me kisI vizeSa paddhati se saMcita karake usase apane kArya ko siddha karane kI prAcIna praNAlI matra-yatra ke AkarSaNa kA kAraNa rahI hai| tAr3apatra, bhojapatra, suvarNapatra, tAmrapatra yA rajatapatro para yatra kA Alekhana kara isa zakti kA upayoga kiyA jAtA hai| vizeSa paristhitiyo me bhaktAmara stotra kI camatkArika vistRti ko vardhamAna karane hetu ina AcAryoM ne isa praNAlI kA pracAra kiyaa| isa sRSTi meM kucha dhAtue~, sUta, kukuma, dhAgA, kezara, kapUra Adi bhAvAnvita padArtha mAne jAte haiN| isa kAraNa inakA upayoga kara sAdhaka kI ekAgratA aura AkarSaNa ko bar3hAyA jA sakatA hai| __ ata me, yadi Apa mere nijI abhiprAyo ko hI samajhanA cAhate ho to mere lie yaha anubhavasiddha hai ki bhaktAmara stotra svayaMsiddha matra hai, yatra hai| parama zakti-puja hai| paramAtmA ke prati pUrNa samarpaNa ke bhAvo me ye saba kucha isI me nihita haiN| isake lie anya kisI vidhi-vidhAna-prayoga yA padArtha kI AvazyakatA nahIM hai| kevala bhAvapUrvaka stotra ke pArAyaNa se hI isame pUrNa saphalatA upalabdha hai| kisI bhI laukika manokAmanA ke lie isa stotra kA upayoga karanA isa sAdhanA sRSTi ke sAtha maiM anyAya samajhatI huuN| kisI prakAra kI pratikUlatA kA AnA yaha hamAre hI pApakarma kA kAraNa hai| bhAvapUrvaka namaskAra ke sAtha kiyA jAne vAlA stotra pATha ina pApa aura karmoM kI nirjarA karatA hai aura viziSTa puNya kA sapAdana bhii|jo sahaja milatA hai use mAgakara kyo liyA jAya? parama samarpaNa ke bhAvoM me dRr3ha mana sthiti ke sAmane paristhiti kA koI mUlya nahIM hotA hai| paristhiti meM parivartana yaha sasAra kA niyama hai aura mana sthiti kI dRr3hatA se paristhiti para vijaya, yaha sAdhanA kA niyama hai| ata namaskAra ke bhAvo ke sAtha niyamita stotra pATha jIvana kI saphalatA kA eka sArthaka prayoga hai| prazna 5-adhikAMza loga camatkAroM ke kAraNa bhaktAmara stotra ko mAnate haiN| isa bAre meM ApakA kyA abhiprAya hai? kyA vartamAna kAla meM Apako isa stotra ke camatkAra kA koI anubhava huA hai? Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 161 bambaI rahate the| usa samaya pahalI bAra unhone pravacana ke dvArA isa stotra kA mahatva sunaa| phalata unake mana me stotra ke prati zraddhA utpanna huii| tadbhUta jijJAsAo ke zamana ke lie ye prativarSa hamase saparka karate rhe| isa cAturmAsa kI pUrNAhuti para lAla bhavana me inhone zIlavrata eva niyamita bhaktAmara stotra pArAyaNa kA niyama liyaa| jayapura se ahamadAbAda lauTane ke tIna-cAra dina bAda acAnaka peTa me bhayakara darda huaa| bar3hatI huI isa vedanA ne do-tIna dina bAda aspatAla me bhayakara rUpa le liyaa| pariNAmata DaoNkTaro ne isakI kAphI gabhIratA btaaii| inakI dharmapalI zrImatI madhukAntAjI ghabarA giiN| isI samaya pravINa bhAI ne kahA ki tuma ghabarAo mata, parantu bhaktAmara stotra ke 46 ve padya kA pATha kara isakA abhimatrita jala mujhe pilaao| mujhe vizvAsa hai ki isase mujhe ArAma ho jaayegaa| apane paricaryA kAla me bhI Apa niyamita stotra pATha pArAyaNa karate rhe| isI dRr3hatA, ekAgratA eva paramAtmA ke prati rahI zraddhA ne DaoNkTaro kI ghabarAhaTa ke bIca me bhI svasthatA kA saphalatA pUrNa samAdhAna prastuta kiyaa| yaha to ahamadAvAda kI ghaTanA hai, parantu abhI-abhI cAturmAsa kAla me amarajaina me DaoN pArasa sUryA ke pAsa karIba 22 varSIya lar3akI kA eka kesa AyA thaa| isakI asvasthatA kA nidAna karate hue DaoN ne taraha-taraha ke ilAjo se upacAra kiyaa| khUna kI kaI botale car3hane ke bAda bhI jaba koI pariNAma nahI AyA taba svaya DaoN ne atima upacAra karate hue usake pitA se kahA ki aMtima ilAja aba ho rahA hai| aba to isa beTI ke prArabdha para hI nirbhara rahanA pdd'egaa| Apa eka kAma kiijie| pAsa me lAlabhavana me sAdhvI jI ma sA se samparka kreN| jo ilAja davA se nahI hotA hai vaha duA se ho sakatA hai| _____ DaoN sUryA jI ke isa ilAja ko ajamAne ke lie ve bhAIsAba lAlabhavana Aye aura pU darzanaprabhAjI ma sA se bAta karate hue unhone apanI citA vyakta kii| unakI abhivyakti ko sunakara pU darzanaprabhA jI ma sA ne unheM khar3e rahakara bhaktAmara stotra kA pATha kara abhimaMtrita jala lar3akI ko pilAne kA khaa| prayoga ke kucha hI ghaTo me putrI ko svastha huI jAnakara ve prasanna hue| DaoN pArasa ko bhI unhone isa vAstavikatA se anubhUti krvaaii| Aja bhI DaoN pArasa jI kahate haiM- jaba mujhe kisI ke bhI ilAja me adhika khatare kI sabhAvanA lage taba mai navakAra mantra kA smaraNa kara ilAja karatA hU~ to dardI svasthatA pAte haiM, maiM AzvAsana pAtA huuN| yaha merI apanI anubhUti hai| aura isase mai yaha mAnatA hU~ ki ArAdhanA se sAdhaka kI UrjA me parivartana sabhava hai| ____ AbU parvata para Sunset Point hai| prAta kAla yaha bahuta hI sUnA rahatA hai| anuyoga pravartaka pU zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja zAhapurA ke sevAbhAvI gajendra mehatA ke sAtha paribhramaNa karate hue sthaMDilabhUmi ke lie parvata kI eka upatyakA para pAre the| lauTane kI taiyArI me the usI pasta dahAr3atA huA eka zera lapalapAtI huI oNkho ke sAtha sAmane khar3A ho gyaa|sher ko sAmane dekhakara vAtAvaraNa bhayAkrAnta ho gyaa| rAjendra mehatA Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi mahArAja zrI ke nikaTa khar3A ho gyaa| usI vakta mahArAja zrI ne isa stotra ke 39ve pada kA pATha zurU kiyaa| kucha hI miniTo me vaha zera sarkasa ke zera kI taraha yatravat vApasa lauTa gyaa| eka bAra hama loga kekaDI se jaitAraNa jA rahe the| eka rAstA roDa-roDa se byAvara hote hue thA aura dUsarA rAstA kaccA thA jo bIca-bIca me jagalo aura kheto se hotA huA jaitAraNa pahu~catA thaa| vaha thor3A kama hone se hamane usa para calanA taya kiyaa| calate hue hama kharavA se golA phuNce| golA se AhAra-pAnI karake hame Age calanA thaa| AhAra-pAnI kI vyavasthA vahaoN kama hone se rAtri vizrAma vahA~ karane kA irAdA nahI thaa| golA se hamane prasthAna kiyA taba prArabha ke 3-4 ki mI taka to hame koI na koI milatA rhaa| bAda me pagaDaDI se hokara rAstA Age milegA aisA vahA ke logo ke kahane se hamane pagaDaDI para calanA zurU kiyaa| parantu, Age calakara pagaDaDI pUrNa ho gii| zAma hone me kucha hI samaya bAkI thaa| vApasa lauTa nahI sakate the| kheta aura kUe kI parisImAeM samApta ho cukI thii| aparicita aura anabhijJa hamane vahaoN vaTavRkSa ke nIce kucha samaya socane me hI gujaaraa| jaba koI rAstA najara nahIM AyA taba hamane bhaktAmara stotra kA pATha zurU kiyaa| isI vakta hamArI AvAja ko sunakara eka AdivAsI mahilA vahA~ AyI aura kahane lagI tuma zahara ke AdamI aise jagalo me kyo Aye? Age kahA~ jAnA cAhate ho? yahA~ to jagalI jAnavaro kA bahuta upadrava hai| usake yaha kahate hI kahate eka bhAlU sAmane Akara khar3A ho gyaa| vaha mahilA ghabarAkara kahane lagI, mai bhI apanA sAdhana choDakara AyI hU~ aba kyA hogA?' hamane usakI ghabarAhaTa ko dUra karate hue use cupa rahane kA saMketa diyA aura hamane namokAra mantra aura stotra pATha zurU kiyaa| bhAlU cupacApa lauTa gyaa| AdivAsI mahilA Azcarya aura kautUhala ke sAtha dekhatI raha gaI aura zahara taka hame rAstA batAtI huI calatI rhii| rAste meM hamane use jAnavaro ko nahI mArane ke bAre me smjhaayaa| prema se paramAtmA kA smaraNa kro| ye prANI bhI prema se vaza me hote haiN| abhaya dene se abhaya milatA hai| bAtacIta ke daurAna calate hue hama loga sumera nAma ke gA~va me phuNce| choTe se kasbe meM rAta gujAranA hamane ucita smjhaa| rAta me vaha AdivAsI mahilA kaI AdivAsI logo ke sAtha AyI aura hamArA apanI bhASA me TUTA-phUTA paricaya dene lgii| una sabako samajhAne para unhone jAnavaro ko nahI mArane kI pratijJA kii| I.san 1971 kI yaha ghaTanA hai| hama AkolA (mahArASTra) se idaura (madhyapradeza) kI ora vihAra karate hue jA rahe the| khaDAlA se Age karIba 40 ki mI para jagala AtA hai, vahA~ hamane pahAr3a kI eka coTI para bane hue makAna meM vizrAma liyaa| vahA~ ke logo ne hame isa bAta kI cetAvanI avazya dI thI ki pAsa ke tAlAba meM pAnI pIne ke lie Ane vAle zera isa rAste se gujarate haiM, isalie hama koI bhI isa coTI para kabhI nahI rahate haiN| yadi kisI khAsa mauke para rahane kI AvazyakatA hone para hama agni kA prabadha rakhate haiN| hamane use kahA ki aba samaya bhI nahIM hai ki hama sthAnAtara kareM, ata apane iSTa smaraNa se Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 bhaktAmara stotra eka divya dRSTi hue loga nIce utre| itane me kisI kA dhyAna gaDhDhe me hone vAlI halana-calana kI ora gyaa| baccA bhItara se bAhara nikalane kA khuda hI prayAsa kara rahA thaa| ata bAhara Upara kI ora isa prakAra kI hilacAla ho rahI thii| sabaMdhiyo ne baDI himmata se gaDDhe ko khodane kA sAhasa juTAyA aura vAstavikatA kA patA lgaayaa| bacce kA prArabdha samajho yA stotra kA camatkAra, para baccA gaDhe se bAhara nikala skaa| jo bilakula asabhava lagatA thA, vaha sahaja sabhava ho skaa| Aja bhI vaha baccA baDA hokara apane parivAra ke sAtha vidizA me rahatA hai| vaha kahatA hai, patA nahI mujhe kahaoN se itanA bala aura zakti mila rahI thI ki mai bAhara nikalane kA prayAsa kara rahA thaa| idhara nauvA bhaktAmara hote-hote hI baccA mila jAne kI khuza khabarI se vAtAvaraNa tanAvarahita ho gayA thaa| isI prakAra pAlI meM eka ajIba sA prasaga huaa| samAja ke adhyakSa zrImAn ghIsulAlajI muthA ke putra milApacada jI rahate haiN| prAta kAla ghara se dukAna jAte hue patA nahI kauna kisa prakAra kahA~ unako le gyaa| parivAra vAlo ko patA lagate hI khoja-bIna cAlU ho gii| tanAvapUrNa vAtAvaraNa me bhI milApacada jI kI bhAbhI zrImatI kamalAdevI bhAgI huI sthAnaka (raghunAtha smRti bhavana) me hamAre pAsa aayiiN| hamane unheM AzvAsana dekara namokAra mantra kI mAlA aura eka bhaktAmara, puna eka mAlA aura bhaktAmara isa prakAra jApa krama jArI rakhane ko khaa| jApa ke prabhAva se samajho cAhe bhAgya parantu milApacada jI vApasa lauTa aaye| ___ eka vicitra anubhava hame aura huA hai| eka bAra hama khapolI se vihAra kara coka kI ora jA rahe the| prAta kAla varSA ho jAne se vihAra dera se huaa| AhAra-pAnI lekara hama lagabhaga 11/30 baje khapolI se ravAnA hue| 3 ki mI pAra kara lene para dekhA to hamase dazeka kadama pIche eka ajIba sI mahilA cala rahI thii| jisakI labAI sAta-ATha phITa thii| AkRti bhI ajIba sI thii| jamIna ko nahI chUtI huI vaha teja calatI thI, lekina calate vakta usake dono hAtha sthira rahate the|hmne himmata kara jora se stotra pATha kA smaraNa kiyA aura karIba 12 ki mI kA vaha patha hamane jApa se sapanna kiyaa| coka pahuMcane se pUrva hI kucha dUrI para hamane dekhA to pIchA karatI huI vaha mahilA adRzya ho gaI thii| yaha prasaga itanA avismaraNIya hai ki yAda Ate hI lagatA hai jaise Aja abhI ghaTa rahA ho| bhaktAmara stotra ke dvArA arihata paramAtmA kI bhakti karane kA suavasara Aja ke yuga me upalabdha karanA yahI sabase bar3A camatkAra hai| mujhe isakI upalabdhi hI bar3e camatkArI Dhaga se huI hai| arihata paramAtmA para anusadhAna karate samaya eka bAra aisI rukAvaTa A gaI ki Age koI rAstA hI nahI sUjha rahA thaa| aneka prayAso ke bAda bhI jaba kAma na jama sakA taba nirAza hokara mai jApa karatI huI so gii| rAta ke karIba 3 baje svapna me hI padya 36 kA jApa mere se ho rahA thaa| vItarAga paramAtmA ke parama zaraNa svarUpa caraNo para apanA mastaka rakhakara namaskAra kI mudrA me samarpita ho rahI thI aura mujhe koI Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 165 ThANAga sUtra kI prati kholakara vaha pada vRttisahita par3hA rahA thA, vaha pada jisakI mai khoja kara rahI thii| usakI prasannatA me merI nIda khula gii| prAta kAla kI ArAdhanA kara turata hI mai avasara pAkara jaina sAhitya vikAsa maDala phuNcii| zrI pratApa bhAI mehatA ke sahayoga se bhaDAra jo pratidina daza baje khulatA hai use 7 baje hI khulavAyA gyaa| svapna me dekhI huI ve pAktiyA~ jhilamilAtI huI mere jIvana ko chU gii| mere jIvana kI pragati kA vikAsa vahI se prArabha huaa| jIvana kI sapUrNa saphalatA kA yaha zubhArabha thaa| yaha abhUtapUrva preraNA mere jIvana kA sayojana bana gii| Aja bhI yahI 36vA pada mere sapUrNa jIvana kA AdhAra hai| bhaktAmara stotra ke Upara pAyI huI sArayukta upalabdhiyo kA mUlAdhAra yaha pada hai| yaha pada mere jIvana kI nidhi hai, saMnidhi hai aura upalabdhi hai| kisI bhI bhautika vastuo kI upalabdhi ke liye ArAdhanA kara ArAdhya se maoNgane ke vicAro ke mai khilApha huuN| kyoMki, bAhya prasago kI apekSA bhI bhaktAmara stotra kI sarvopari viziSTatA tatkAla kaSAya upazamana karane kI hai| isase baDA camatkAra ora kyA ho sakatA hai ? binA mAge hI stotra pATha ke dvArA maine kaI bAra abhISTa saphalatA pAI hai| kaI bAra sApradAyika vAtAvaraNa ke kAraNa sagho me jaba ApasI TakarAva hote haiM taba dono pakSo ko zAnti aura samAdhi padAna kara mAnasika azAnti dUra karane me bhaktAmara stotra baDA saphala rahA hai| aise to kaI prasaga Aye haiM lekina eka navIna prasaga bhI suna liijie| ____ jodhapura mahAmadira me do virodhI pakSa hame mahAmadira ke Agamana kA nimatraNa de gye| svIkRti dekara hamane vahA~ pahucanA anivArya smjhaa| parantu, eka pakSa ko bAda meM asatoSa huA aura unhone hamAre vahA~ nahI pahu~cane ke aneka prayAsa kiye| sagha kI aikyatA ko banAne aura sApradAyika dUSaNo ko haTAne ke uddezya se hamane virodhI vAtAvaraNa me bhI sthAnaka me praveza kiyaa| hama sabane aura sagha ke kaI logo ne sagha kI zAnti hetu usa dina AyaMbila kiye| dopahara ko eka ghaTA zAnti jApa aura eka ghaTA bhaktAmara jApa krvaayaa| virodhI zAta to ho gaye lekina prazAta nahIM ho paaye| ata usI dina se pratidina jApa cAlU rkhe| dhIre-dhIre sAre virodha aura avarodha samApta ho gye| Aja bhI vahA~ pratidima stotra pATha cAlU hai| eka bAra eka sunasAna patha para sAmane se AtA huA eka Traka hamAre vhiA nAra ruka gyaa| Traka me se do-tIna pahalavAna jaise AdamI nIce utre| unI nunnA se bharI nigAheM, unakI bhAvanAo ko chipA nahI skiiN| hamane turata hI u daka mANa aura namaskAra mahAmantra ke jApa zurU kiye| Apako vyA tAekA hunako pahalavAna na to kucha bola pAye aura na kucha kara gada ha na una rAstA kATakara Age nikala gye| jisake akSara-akSara me rahasya bhare hue hai jitanI mahAnatAe~ anubhava meM lA utaI Page #182 -------------------------------------------------------------------------- _