Bhaj Re Mana Part 02

Author(s): Shrimad Rajchandra Sadhna Kendra Rajnagar Kukma Kutchh
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009145/1

Page #1

।। શ્રી સદ્ગુરૂચરણાર્પણમસ્તુ I
ભજ રે મના
(ભાગ - ૨)
:HSIRIS :
શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર સાધના કેન્દ્ર રાજનગર (કુકમા) જિ. કચ્છ
I-૧
ભજ રે મના

Page #2

પ્રથમ આવૃત્તિ : ઓક્ટોબર, ૨૦૧૧ ૧૫૦૦ નક્લ
પ્રકાશકીય નિવેદન
મૂલ્ય : રૂા.
: પ્રાપ્તિસ્થાન :
• શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર સાધના કેન્દ્ર રાજનગર (કુકમા) જિ. કચ્છ. ફોન : ૦૨૮૩૨-૩૨૪૮૦૪ Email: rajkukma@gmail.com
• Dev Dedhia
37 - E, Black Horse Pike Collings Lake NJ - 08094 (USA) Tel.: 609 567 2331
વિરલ સ્વરૂપનિષ્ઠ તત્વવેતા પરમકૃપાળુ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીએ ભક્તિ સંબંધિત પ્રરૂપેલ વચનો ભક્તિનો એક અલૌકિક અમૂલ્ય વારસો છે.
ભક્તિ સર્વોત્કૃષ્ટ માર્ગ છે. ભક્તિથી અહંકાર મટે, સ્વછંદ ટળે અને સીધા માર્ગે ચાલ્યું જવાય. અન્ય વિકલ્પો મટે, માટે ભક્તિમાર્ગ શ્રેષ્ઠ છે.”
ભક્તિ જ્ઞાનનો હેતુ છે. જ્ઞાન મોક્ષનો હેતુ છે. જીવમાત્ર જ્ઞાનસ્વભાવી છે. ભક્તિના બળે જ્ઞાન નિર્મળ થાય છે. નિર્મળ જ્ઞાન મોક્ષનો હેતુ થાય છે.”
સકામ ભક્તિથી જ્ઞાન થાય નહીં. નિષ્કામ ભક્તિથી જ્ઞાન થાય.” “ભક્તિ પ્રેમરૂપ વિના જ્ઞાન શૂન્ય જ છે.”
જ્ઞાની પાસે જ્ઞાન ઈચ્છવું તે કરતાં બોધસ્વરૂપ સમજી ભક્તિ ઈચ્છવી એ પરમળ છે.”
• મહેન્દ્રભાઈ લખમશી શાહ
ગુણોદયા કન્સ્ટ્રક્શન - ૨૧, શાંતિનિકેતન, ડો. બાબાસાહેબ આંબેડકર રોડ, માટુંગા (સેન્ટ્રલ રેલ્વે), મુંબઈ-૪૦૦૦૧૯. ફોન : ૦૨૨-૨૪૧૩૩૪૨૫
• Dilipbhai Shah
(Ex. President - Jaina Org.) 1902, Chestnut Street, Philadelphia pa - 19103 (USA) Tel.: 215 561 0581
• શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર આધ્યાત્મિક સાધના કેન્દ્ર કોબા , જિ. ગાંધીનગર - ૩૮૨૦૦૭. ફોન : ૦૭૯-૨૩૨૭૬૨૧૯/૪૮૩૪૮૪
• Sujit Nagda
55, Lords View St. Johos Wood Road London, NW 87 HQ Tel.: 0044-782 480 8904
અક્ષરાંકન : ડ્રીમ ડીઝાઈના અમીત બી. શાહ સાબરમતી, અમદાવાદ.
“ભગવત્ મુક્તિ આપવામાં કૃપણ નથી, પણ ભક્તિ આપવામાં કૃપણ છે.”
ઘણા ઘણા પ્રકારથી મનન કરતાં અમારો દ્રઢ નિશ્ચય છે કે ભક્તિ એ સર્વોપરી માર્ગ છે. અને તે સંપુરૂષના ચરણ સમીપે રહીને થાય તો ક્ષણવારમાં મોક્ષ કરી દે તેવો પદાર્થ છે.”
ખરેખર ભક્તિ એ પરમ હાર્દિક ભાવ છે અને આવા ભાવસહિતનું કોઈ પણ શુભ કાર્ય વિશિષ્ટ બની જાય છે. જેમ પ્રવાસમાં ભક્તિ ઉમેરાય તો એ યાત્રા બની જાય છે, સેવામાં ભક્તિ ઉમેરાય તો એ સદાચાર બની જાય છે, ભોજનમાં ભક્તિ ઉમેરાય તો એ પ્રસાદ બની જાય છે, ત્યાગમાં ભક્તિ ઉમેરાય તો એ આનંદ બની જાય છે, શબ્દોમાં ભક્તિ ઉમેરાય તો પ્રાર્થના બની જાય છે, તેમાં ભાવમાં ભક્તિ ઉમેરાય ત્યારે ભગવાન બની જવાય - એવું ભક્તિનું વ્યાપક સ્વરૂપ છે.
રોમ રોમમાં ‘રાજ' નામનો રણકાર છે એવા પરમોપકારી આત્મમગ્ના
મુદ્રક : કારીગરી લીનાબેન આર. મહેતા. ઘાટકોપર, મુંબઈ.
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #3

જ્ઞાનાનંદી પરમ પૂજ્ય સાહેબશ્રી ગાંગજીભાઈ મોતા (શ્રીજી પ્રભુ)ના શુભાશિષ પ્રાપ્ત કરી શ્રી હર્ષદભાઈ પંચાલે આ ‘ભજ રે મના' નામક ભક્તિપૂંજને પરમ કૃપાળુ સદ્ગુરૂદેવ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીના ચરણમાં અર્પણ કરેલ છે.
પોતાપણું પ્રગટાવી એની સુવાસને ભજન, ભક્તિ, ધૂન, સ્તુતિ અને પ્રાર્થના રૂપે શબ્દાંકિત કરનારા અનેક નામી-અનામી ભક્ત-કવિ, સંત આદિ મહાનુભાવોની કાવ્ય-કૃતિઓમાં પ્રગટ થયેલ ઉર્મીને, આપણા જેવા ભાવિકોના લાભાર્થે સંકલિત કરવાનો આ પ્રેમપરિશ્રમ કરનાર વિરક્ત સાધક શ્રી હર્ષદભાઈ પંચાલને ખૂબ ખૂબ ધન્યવાદ.
વિદ્યાવ્યાસંગી શ્રી હર્ષદભાઈએ અત્યંત મૌલિપણાથી અને તાત્વિક લક્ષ સહિત, ૧૫૦થી પણ વધુ શાસ્ત્રીય રાગોથી નિબદ્ધ ૨૨૨૨ ભાવવાહી ભક્તિપદ્ય રચનાઓનું સંપાદન, તેની વિભાગીય ગોઠવણ, રચનાકારોનો સચિત્ર ટૂંક પરિચય પ્રસ્તુત કર્યો છે. ૧૩૫૦ જેટલા પૃષ્ઠમાં ૩૪૫ ઉપરાંત પરમપ્રેમી-અધ્યાત્મરસિક રચનાકારોની પધ રચનાઓ આ બે વિભાગમાં સંગઠીત કરી, નિષ્કામ સેવા કરી છે. અધ્યાત્મરૂચિની પ્રેમપુષ્ટિ કરતી આ રચનાઓની તાજગીસભર પસંદગીમાં
સંકલનકારનો ઊંડો ભક્તિરસ અને રુચિ પ્રગટ થતાં જણાય છે.
પરમકૃપાળુ દેવ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીના વાસ્તવિક ચરણસ્પર્શનું સૌભાગ્ય પામેલ ધરા એટલે, પરમપૂજ્ય શ્રીજી પ્રભુની પરમ સ્ફુરણાથી નિર્મિત કચ્છનું કુકમા ગામની નજીક આવેલ રાજનગર (શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર સાધના કેન્દ્ર).“રજરજમાં અને કણ-કણમાં દિવ્ય સંપદનો ફેલાવતું, ઐતિહાસિક કૃતિ પામે એવું શ્વેતવર્ણી પિરામીડ આકારનું બેજોડ સ્વાધ્યાય મંદિર તેમજ દેવવિમાન સમા જિનમંદિરથી શોભિત ક્ષેત્ર”
આવી પવિત્ર ભૂમિમાં ભક્તિપદોના આ પુસ્તક પ્રકાશનના ઉપક્રમે આશ્રયભક્તિ સિંધુમાં સંસ્થા વતીથી આ છઠ્ઠું પ્રકાશન સમર્પિત કરતાં ટ્રસ્ટીગણ અતિ આનંદ અનુભવે છે.
આ ભક્તિસંગ્રહની સુંદર શબ્દસ્થિતી (ટાઇપસેટીંગ) કરી આપનાર ભાઈશ્રી
1-૪
ભજ રે મના
અમીત શાહ (ડ્રીમ ડીઝાઈન), સમગ્ર પ્રુફ રીડીંગ કરનાર શ્રી હર્ષદભાઈ પંચાલ તેમજ મુખપૃષ્ઠ સજાવટ અને મુદ્રણ-પ્રસિદ્ધિ કરી આપનાર કુ. લીનાબેન આર. મહેતા (કારીગરી )ના પ્રેમપરિશ્રમનું અનુમોદન કરતાં અતિ પ્રસન્નતા અનુભવીએ છીએ.
જય પ્રભુ ! જય જિનેન્દ્ર !
સંવત ૨૦૬૬, આસો વદ - ૧, ગુરૂવાર
તા. ૧૩-૧૦-૨૦૧૧
I-૫
વિનીત, ટ્રસ્ટીગણ
શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર સાધના કેન્દ્ર રાજનગર (કુકમા)
જિ. કચ્છ
ભજ રે મના

Page #4

ભજ રે મના...
અધ્યાત્મગગનમાં ઝળકી રહેલ અદ્ભૂત જ્ઞાનજ્યોતિ, જ્ઞાનભાસ્કર, જ્ઞાનમૂર્તિ પરમકૃપાળુદેવ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી પ્રભુએ સમર્પણભાવ - લઘુત્વભાવને જ ભક્તિ કહેલ છે અને ઓ ભાવોનો ક્રમશઃ વિકાસ એટલે નવધા ભક્તિ. “શ્રવણ, કીર્તન, ચિંતવન, વંદન, સેવન, ધ્યાન; લઘુતા, સમતા, એક્તા, નવધા ભક્તિ પ્રમાણ.
- બનારસીદાસજી આવી નવધા ભક્તિની ઉપાસના અને ગુણગાન સદ્ગુરૂ અનુગ્રહથી શીઘા ળે છે. તેનો મહિમા વધારનારા અનેક પદો આ ‘ભજ રે મના...' નામક પધસંગ્રહમાં નિબદ્ધ છે. તેનું સંક્લન એક ભક્તહૃદયી ચેતનાએ કર્યું છે અને તે ચેતના એટલે શ્રી હર્ષદભાઈ.
ભક્તિરંગથી રંગાયેલ હર્ષદભાઈ સ્વયં શાસ્ત્રીય સંગીતના અભ્યાસી છે. તાલ-સૂર-લયની સુસંગતિ સહિત સુમધુર કંઠે ગવાયેલ એમની નિર્દોષ ભાવવાહીં ભક્તિ નિજાનંદની સમીપતા કરાવે એવી છે. “સાખી' દ્વારા ઉત્કૃષ્ટ ભાવમય જગતમાં પ્રવેશ કરાવી ગંભીર ગૂઢ રહસ્યોનું સમન્વય કરતાં તેમની ભાવવિભોર પારદર્શી ભક્તિરસની લહેરોને સૌ મુમુક્ષુઓએ ઘણા વર્ષોથી માણી છે.
પ્રેમ અને ભક્તિ બીજાને માટે જેમ જેમ વપરાય, તેમ તેમ આપણામાં તે વિસ્તૃતપણે પ્રગટ થતાં રહે છે. આ ભક્તિરસના વિપુલ સંગ્રહનું બે ભાગમાં થતું પ્રકાશન સાહિત્યજગતમાં અમરત્વ પામે કે ન પામે પણ આત્માર્થ સાધવામાં પરમ નિમિત્તરૂપ બની શકશે એવો અંતરનાદ આનંદની અભિવૃદ્ધિ કરાવે છે.
પરમકૃપાળુદેવ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીએ કહ્યા મુજબ ભક્તિ સર્વોત્કૃષ્ટ માર્ગ છે એ વચનમાં શ્રદ્ધા રાખી સાધકવર્ગ નિષ્કામ ભક્તિથી ઉજ્જવળ પરિણામોમાં સંલગ્ન રહી જ્ઞાનાનંદ અનુભવે એ જ અંતરભિલાષા સહ આ નૂતન પ્રકાશનને શુભેચ્છા. સર્વ મુમુક્ષોઓને જય સદ્ગુરૂ વંદન !
- ગાંગજીભાઈ (શ્રીજી પ્રભુ)
અધિષ્ઠાતા : શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર સાધના કેન્દ્ર, કુકમાં ભજ રે મના
૧-૦
આર્શીવચન મોક્ષમાર્ગના સાધનોમાં ચિત્તની શુદ્ધિ તથા દેવ-ગુરુ-ધર્મ પ્રત્યેની સમજણપૂર્વકક્ની આત્યંતિક ભક્તિ કારણરૂપ બની રહે છે. આવી જ આશયથી શ્રી હર્ષદભાઈ, કે જેઓ બાળપણથી જ સંત-સમાગમ અને ભક્તિરસના રસિક હતા, ખૂબ પ્રેમ-પરિશ્રમ લઈ સ્વાર કલ્યાણ અર્થે ભક્તિ-રસનો આ સંપુટ તૈયાર કરેલ છે. આ કાર્ય કરતાં તેઓએ સ્વયં પ્રેરિત પુરુષાર્થ કર્યો છે, જે સ્પષ્ટપણે સમજી શકાય છે. કારણકે આ સંકલનની તૈયારી ઘણા વર્ષોથી તેમના હૃદયમાં આકાર લઈ રહી હતી, જે ‘ભજ રે મના...' નામથી સાકાર થઈ છે.
વર્ષોનું સંશોધન, અનેક પ્રાચીન ગ્રંથોનું સંશોધન અને અપૂર્વ પ્રેમ-પરિશ્રમ દ્વારા આ ભક્તિમાર્ગના પદોનું વિશાળ, સંપ્રદાયાતીત, બહુ આયામી અને ભક્તિમાર્ગના સંશોધકને પણ ઉપયોગી થાય એવું સુંદર સંક્લન છે.
હર્ષદભાઈ વિગત ઘણાં વર્ષોથી કોબામાં રહી સેવા-સાધના કરે છે અને પ્રસંગોપાત ભક્તિરસ મુમુક્ષુજનોને પીરસતા રહે છે. ધર્મના ઊંડા અભ્યાસની ઝંખનાએ, કોબાના મુમુક્ષઓની પ્રેરણાથી તેઓએ જયપુરમાં અભ્યાસ કરી શાસ્ત્રીની પદવી પણ પ્રાપ્ત કરેલ છે.
આ ભક્તિપદની અપૂર્વ અસાધારણ સંશોધનયુક્ત કૃતિ માટે શ્રી હર્ષદભાઈને અનેક્શ: ધન્યવાદ અને મોક્ષમાર્ગમાં વધુ અને વધુ પ્રગતિ સાધે એવી ભાવના. અને શુભાશિષ સહિત...
- હિતચિંતક છે.
અધિષ્ઠાતા – શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર આધ્યાત્મિક સાધના કેન્દ્ર, કોબા
.
ભજ રે મના

Page #5

ઉપાસનાનું અર્થ ઈશ્વરપ્રાપ્તિ માટેના સર્વોત્કૃષ્ટ માર્ગ એવા ભક્તિમાર્ગના સમગ્ર આકાશને વ્યાપી વળવાનો શ્રી હર્ષદભાઈ પંચાલે ‘ભજ રે મના' નામના આ બે ભાગના સંકલનનો પ્રેમપુરુષાર્થ કર્યો તે સમગ્ર ભારતીય સમાજ માટે ઉમદા કાર્ય થયું છે. એમણે પ્રથમ ભાગમાં ૧૧૦૧ અને દ્વિતીય ભાગમાં ૧૧૨૧ જેટલાં પદો સંગ્રહિતા કર્યા છે. વળી, પોતાને હસ્તગત એવી શાસ્ત્રીય સંગીત ક્લાનો યોગ્ય ઉપયોગ કરી આ પદોને અનેક રોગોમાં નિબદ્ધ કરી ભાવ સમૃદ્ધ કરવાનો સંનિષ્ઠ પ્રયત્ન કરેલ છે. જેમાં એમના હૃદયની ભક્તિનો રંગ પણ નીખરી આવ્યો છે.
છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી આ પ્રેમરસભર્યા ભક્તિપદોનું અમૃત આચમના કરાવનાર વિધાવિશારદ શ્રી હર્ષદભાઈના ભક્તહૃદય પાસેથી સાંપડેલો આ સંચય છે. તત્ત્વાભ્યાસની વિશેષ રૂચિને યોગ્ય દિશા આપવા તેઓએ જયપુરમાં પાંચ વર્ષ રહી, પદ્ધતિસર શાસ્ત્રાભ્યાસ કર્યો અને શાસ્ત્રી થયા. હવે, આત્મશ્રેયાર્થે ગુરૂનિશ્રામાં પ્રગતિરત છે.
અહીં સંગ્રહાયેલાં ભક્તિપદો મનની સ્થિરતાથી મોક્ષ પ્રાપ્તિના માર્ગ સુધી. લઈ જવા સક્ષમ છે, ભક્તિ સૌપ્રથમ સહજતાથી અહંકારનાશનું મહાકાર્ય કરે છે અને એ પછી દ્રષ્ટિ પરિવર્તન દ્વારા જીવન પરિવર્તન સાધે છે. જીવનનાં સ્થળ આનંદ-પ્રમોદમાં ડૂબેલી દ્રષ્ટિને ભક્તિઆરાધના ઉદ્ઘ માર્ગે વાળે છે અને સાધકનો દેહ, ચિત્ત અને આત્મા - એમ સમગ્ર અસ્તિત્વ શુભ ભાવ અને શુભ કાર્યમાં પરોવાય છે. એની સ્વાભાવિક આત્મદશા ધીરે ધીરે સ્વરૂપલીનતા પામતી જાય છે. દર્પણ સમક્ષ ઊભા રહેતાં જેમ વ્યક્તિને પોતાની મુખાકૃતિ દેખાય છે, એમ ભક્તિભાવમાં લીન બનીને ગાનારને એના મન:ચક્ષુ સમક્ષ સ્વયં ભગવાન દ્રષ્ટિગોચર થાય છે.
ભક્તિનું ગાન કરતાં જ ભક્તહૃદયને આપોઆપ કેટલીક પ્રાપ્તિ થતી હોય છે. એને આત્મઓળખ, આત્મસુધારણા, આત્મવિશ્લેષણથી માંડીને છેક આત્મસાક્ષાત્કાર સુધીનો પંથ પ્રાપ્ત થાય છે. પરમાત્માના ગુણોની ઓળખ એના
જીવનમાં આચારની સુગંધ અને ચારિત્ર્યની શુદ્ધતા આણે છે. જેમ શ્રીકૃષ્ણની વાંસળીના નાદે ગોપીઓ સઘળું ભૂલીને, એમાં ઘેલી થઈને ડૂબી જતી હતી, તે જ રીતે ભક્તિના રસપાન સમયે વ્યક્તિનો આત્મા મોહ-નિંદ્રામાંથી જાગૃત થઈને આસપાસનું સઘળું ભૂલી જઈને મસ્તીમાં ડોલવા લાગે છે અને પછી પ્રભુ પ્રત્યક્ષ હોય કે ન હોય, પણ એને જીવનની પ્રત્યેક ક્ષણે વાંસળીના ભક્તિસૂર સંભળાતા રહે છે, આવો અનુભવ સૌ અધ્યાત્મ-ભક્તિ રસિકોને થશે જ.
વિશેષ તો આ પ્રકાશન માટે કુકમા સ્થિત શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર આશ્રમના પ્રણેતા પૂજ્ય સાહેબશ્રી ગાંગજીભાઈ મોતા ( શ્રીજી પ્રભુ) અને કોબા સ્થિત શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર આધ્યાત્મિક સાધના કેન્દ્રના અધિષ્ઠાતા એવા પૂજ્યશ્રી આત્માનંદજી સાહેબના વિશેષ આશીર્વાદ સાંપડ્યા છે.
આ પધસંગ્રહમાં આવતાં પદોના રચયિતાઓનો એમણે વિશેષ પરિચય આપ્યો છે, તેમજ કેટલીક એવી રચનાઓ પણ સમાવિષ્ટ કરી છે, જે સામાન્ય રીતે સાધકને મેળવવી મુશ્કેલ બનતી હોય છે, શ્રી હર્ષદભાઈએ આ કાર્ય પાછળ લીધેલી અથાગ જહેમત એ પણ એમની પ્રભુ ઉપાસનાનું એક અર્થ છે.
- પદ્મશ્રી ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈ
ભજ રે મના
ભજરે મના

Page #6

પદ્મશ્રી ડો. કુમારપાળ દેસાઈનો સંક્ષિપ્ત પરિચય
છેલ્લાં ચાળીસ વર્ષથી પ્રેરક, મૂલ્યનિષ્ઠ અને આધ્યાત્મિક સાહિત્યસર્જન કરીને ડો. કુમારપાળ દેસાઈએ માત્ર રાજ્ય કે રાષ્ટ્રમાં જ નહીં, બલ્ક આંતરરાષ્ટ્રીય ક્ષેત્રે આગવી પ્રતિષ્ઠા સંપાદિત કરી છે. સાહિત્ય, શિક્ષણ, પત્રકારત્વ, સમાજસેવા અને સંસ્કૃતિવિચારક તરીકેનું એમનું વ્યક્તિત્વ ચોપાસ માનવીય ભાવનાઓ અને
આધ્યાત્મિક અભિપ્સાઓની સુવાસ ફ્લાવતું રહ્યું છે. સાહિત્યમાં ચરિત્ર , વિવેચન, સંશોધન, ચિંતન, અનુવાદ, પ્રૌઢ સાહિત્ય, નવલિકા, ધર્મદર્શન વગેરે વિશે એકસોથી વધુ ગ્રંથો લખનાર ડો. કુમારપાળ દેસાઈનાં પાંચ પુસ્તકોને કેન્દ્ર સરકારનાં અને ચાર પુસ્તકોને ગુજરાત સરકારના પારિતોષિકો પ્રાપ્ત થયાં છે. એમના અંગ્રેજીમાં લખાયેલાં દસ પુસ્તકોમાંથી ‘Glory of Jainism', 'Tirthankar Mahavira', Pinnacle of spirituality' મહત્ત્વનાં છે. ‘મહાયોગી આનંદઘન’ વિશે ચારસો હસ્તપ્રતોનું સંશોધન કરીને મહાનિબંધ લખી, પીએચ.ડી.ની પદવી મેળવનાર ડો. કુમારપાળ દેસાઈએ વિશે ત્રણ પુસ્તકો લખ્યાં છે. અત્યારે ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદના પ્રમુખ તરીકે તેઓ કાર્યરત છે. ગુજરાતી ભાષામાં તૈયાર થતાં સર્વપ્રથમ જનરલ એન્સાયક્લોપીડિયા ગુજરાતી વિશ્વકોશના એ ટ્રસ્ટી અને રાહબર છે,
| ગુજરાત યુનિવર્સિટીના ગુજરાતી વિભાગના અધ્યક્ષ, ભાષાસાહિત્ય ભવનના ડિરેક્ટર અને આર્ટસ ફેલ્ટીના ડીન તરીકે નિવૃત્ત થયેલા ડો. કુમારપાળ દેસાઈ ૩૮ વર્ષ સુધી અધ્યાપનકાર્ય કર્યું. એમના માર્ગદર્શન હેઠળ પંદર વિધાર્થીઓએ ડોક્ટરેટની પદવી મેળવી છે. ડો. કુમારપાળ દેસાઈ ગુજરાતી સાહિત્ય, પત્રકારત્વ અને જૈનદર્શન એમ જુદા જુદા ત્રણ વિષયોમાં પીએચ.ડી.ના માર્ગદર્શક તરીકે કાર્ય કરે છે. છેલ્લાં ચાળીસ વર્ષથી તેઓ પત્રકારત્વક્ષેત્રે પણ આગવું પ્રદાન કરી રહ્યા છે.
ભારતીય સંસ્કૃતિ અને જૈનદર્શન વિશેનાં એમનાં પ્રવચનોએ આંતરરાષ્ટ્રીય ક્ષેત્રે ગુજરાતને ગૌરવ અપાવ્યું છે. ઈંગ્લેન્ડ, અમેરિકા, પૂર્વ આફ્રિકા, કેનેડા,
સિંગાપુર, બેલ્જિયમ, હોગકોગ વગેરે દેશોમાં પર્યુષણ નિમિત્તે તેમનાં વ્યાખ્યાનોએ
વ્યાપક જિજ્ઞાસા જગાડી છે. ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ જૈનોલોજી નામની વિશ્વવ્યાપી સંસ્થાના તેઓ ભારત ખાતેના ટ્રસ્ટી અને કો-ઓર્ડિનેટર છે, સમાજ, ધર્મ અને રાષ્ટ્રને ઉપયોગી કામગીરી કરતા ડો. કુમારપાળ દેસાઈ શ્રી જયભિખ્ખું સાહિત્ય ટ્રસ્ટ દ્વારા સાહિત્યિક અને સંસ્કારલક્ષી પ્રવૃત્તિઓ કરી રહ્યા છે.
મુંબઈમાં ભારતના વડાપ્રધાન શ્રી અટલ બિહારી બાજપેયીના હસ્તે સમગ્ર વિશ્વના ૨૬ પ્રતિભાવાન જનોને એવોર્ડ મળ્યો હતો. તેમાંના એક ડો. કુમારપાળ દેસાઈને * જૈન રત્ન 'ના એવોર્ડથી સન્માનિત કર્યા છે. તેઓને હ્યુમન સોસાયટી ઓફ ઇન્ડિયા દ્વારા લાઈફ ટાઈમ એચિવમેન્ટ એવોર્ડ એનાયત કરવામાં આવ્યો છે. વિખ્યાત સાહિત્યકાર શ્રી જયભિખ્ખના સુપુત્ર ડો. કુમારપાળ દેસાઈએ એમની બહુમુખી પ્રતિભા દ્વારા અનેકવિધ ક્ષેત્રોમાં આગવી નામના અને ચાહના સંપાદિત કરી છે. પ્રજાસત્તાક પર્વના દિવસે ભારત સરકાર તરફથી ડો. કુમારપાળ દેસાઈને શિક્ષણ, સાહિત્ય અને સંસ્કૃતિને અનુલક્ષીને કરેલાં કાર્યો માટે ‘પદ્મશ્રી'નો ખિતાબ એનાયત કરવામાં આવ્યો છે. ઘણાં વર્ષો બાદ ભારત સરકારે શિક્ષણ અને સાહિત્યમાં કાર્ય કરતી ગુજરાતની પ્રતિભાને ‘પદ્મશ્રી 'થી પોંખી છે, આ રીતે અનેક ક્ષેત્રોમાં જ્વલંત પ્રગતિ સાધનાર અને સમાજને સાહિત્યસર્જન, પત્રકારત્વ તથા સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક કાર્યોથી આદર્શ પૂરો પાડનાર આ વ્યક્તિને હૃદયથી અભિનંદીએ ,
- મુકુંદ શાહ તંત્રી : નવચેતન
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #7

શુભેચ્છા સંદેશ
સ્નેહી શ્રી હર્ષદભાઈ,
સપ્રેમ નકાર,
શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર આશ્રમમાં સેવા-સાધનામાં સમર્પિત રહી, આપણા સાંસ્કૃતિક ભજન-વારસાને સંગ્રહ સ્વરૂપમાં ઉપલબ્ધ કરાવવાનો આપનો પાવન ઉમંગ પ્રશંસનીય છે.
ભારતીય સંત-કવિ-મહાત્માઓના અંતરે આનંદની પ્રસાદીરુપ આ ભજનો આટલી વિપુલ માત્રામાં સંકલિત કરીને તમે ભક્તિસરિતામાં પૂર લાવી દીધાં છે.
પુસ્તક પ્રકાશનના દિને શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર આશ્રમ દ્વારા પ્રગટ થનાર આ ‘મજ રે મના' ભક્તિ પદ સંગ્રહ માટે શુભેચ્છા પાઠવું છું.
મહાત્મા મંદિર બાબતે આપના સહકાર પ્રદાન નિવેદન માટે ધન્યવાદ.
હૈયાની વાત...
- ભક્તિ એ અંતરની એક પવિત્ર યાત્રા છે, ભીતરમાં સમાઈ જવાની એક કલા છે, અંતરનો. એક હાર્દિક ભાવ છે અને આવા ભાવસહિત શબ્દ અને સૂરનું જ્યારે અદ્વૈત રચાય છે, ત્યારે એક અજબ પ્રકારની ભાવ સૃષ્ટિ ઉત્પન્ન થાય છે. જે વ્યક્તિમાત્રની ચેતનામાં પ્રેમાનંદનો સંચાર કરી દે
છે અને એવો સંતોની કૃપાપ્રસાદીરૂપ આનંદ નાનપણથી જ મને મળતો રહ્યો છે. ગુઢ રહસ્યોથી ભરેલા એ ભજનોના ભેદક સૂર આજે પણ હૃદયને ઝંકૃત કરી દે છે, પ્રેમ અને ઉલ્લાસથી ભરી દે છે.
મિત્રો ! ‘ભજ રે મના' નામક આ દળદાર ભક્તિપદસંગ્રહના સંકલનમાં હું તો માત્ર નિમિત્ત જ છું. આ ઉન્નત કાર્યમાં ઘણાં સંતોના આશીર્વાદ અને સજ્જનોની પ્રેરણા મળેલી છે. અનેક ભજનિકોના સાન્નિધ્યમાં ભક્તિરસ માણ્યા પછી ઉમેરવા. જેવી ઘણી માહિતી આમાં એકત્રિત કરી છે અને એ જ આ નૂતન ભક્તિપદસંગ્રહની વિશેષતા અને હેતુ છે.
સામાન્યત: ‘બહુરત્ના વસુંધરા:'થી સુશોભિત ભારતની આ પવિત્ર ભૂમિ પર અનેક જ્ઞાની-ભક્ત-કવિઓનું અવતરણ થતું જ રહ્યું છે. તેમની અનવરત વહેતી અનુભવવાણીનો પ્રકાશ કરતી કાવ્ય-પદ્ય રચનાઓને સંગઠિત કરવામાં આવે તો કદાચિત્ સાગરની ઉપમા પણ ઓછી પડે – એમ સંક્લન દરમિયાન અન્વેષણ કરતા મને જણાયું છે. અહીં તો મારી અલ્પ શક્તિ-ભક્તિ પ્રમાણે તે હૃદયંગમ પદ્ય રચનાઓ પૈકીં કિંચિત્ માત્ર રચનાઓનું સંકલન કરી ગાગરમાં સાગર ભરવાની બાળચેષ્ટા કરી છે.
પરમાર્થ માર્ગમાં અંતરવિશુદ્ધિ અનિવાર્ય છે અને તે વિશુદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય તો જ અંતરસ્થિરતા પ્રાપ્ત થઈ શકે અને ક્રમશઃ પરાભક્તિ પરિણમે, માટે આવા પરમકલ્યાણને કેન્દ્રમાં રાખી, મધ્યસ્થભાવે આ ભક્તિપદોની પસંદગી કરી છે. જેમાં રચનાકાળ તેમજ ભાષાની દૃષ્ટિએ પણ ગુણવત્તા જાળવવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. વર્તમાન દેશકાળને ધ્યાનમાં રાખી આ સંકલન સર્વગ્રાહ્ય અને લાભદાયી થાય એવા પ્રયત્ન સહિત આનું વિભાજન દેવ-ગુરૂ-ધર્મની આશ્રયભક્તિ, પ્રેમભક્તિ, વૈરાગ્ય અને તત્ત્વખેરભક્તિ આદિ અનેક પ્રકારે કર્યું છે.
74 8318 |
(નરેન્દ્ર મોદી)
પ્રતિ શ્રી હર્ષદભાઈ લીલાચંદભાઈ પંચાલ, શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર નાધ્યાત્મિક સાધના કેન્દ્ર, કોબા સર્કલ પાસે, ગાંધીનગર ૩૮૨ 09
નરેન્દ્ર મોદી મુખ્યમંત્રી, ગુજરાત રાજય
ભજ રે મના
વ- ૧૩)
ભજ રે મના

Page #8

સંગીતપ્રેમી ભક્તિરસિકોને ઉપયોગી થાય તે માટે અનેક શાસ્ત્રીય રાગોથી. આ રચનાઓને બદ્ધ કરી, ભાવ સમૃદ્ધ કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. આ વિપુલ સંગ્રહમાંથી કોઈક એક ચોક્કસ પદને સરળતાથી શોધી શકાય તે માટે અલગ અલગ રીતે ત્રણ પ્રકારે, કક્કાવારી પ્રમાણે અનુક્રમણિકાનો સમાવેશ કર્યો છે, જેમાં રચનાકાર, પદરચનાઓ તેમજ ભાગ-રના સમગ્ર પદોની વિશેષ માહિતી સહિત યાદી આપી છે. દ્વિતીય ભાગ અતિરિક્ત પ્રથમ ભાગના પદોની પણ કક્કાવારી પ્રમાણે અનુક્રમણિકા આપેલ છે. પદોની ગોઠવણી પણ મુખ્યતઃ એવી રીતે કરી છે કે એક પદ માટે બીજુ પૃષ્ઠ ખોલવું ન પડે. જે પદમાં આવશ્યકતા જણાઈ તે પદની નીચે હાથની નિશાની દ્વારા વિશેષાર્થ પણ જણાવ્યો છે. બંને ભાગોમાં પૃષ્ઠ સંખ્યા વધુ હોવાથી રચનાકારોને શીઘ અને સરળતાથી શોધી શકાય તે માટે દરેક નવા લેખકની શરૂઆત ડાબા પૃષ્ઠથી જ કરી છે. સાથે પ્રત્યેક જમણા પૃષ્ઠની નીચે તે લેખકનું નામ અંક્તિ કરેલ છે. આ ભક્તિસંપુટમાં દરેક પૃષ્ઠની નીચે એક-એક દોહો લખેલ છે, એવા કબીરાદિ ઘણા સંતકવિઓના, વિવિધ પ્રકારનો બોધ કરાવતા લગભગ ૧૩૨૫ દોહાઓ તથા ૧૦૦ થી પણ વધુ સવૈયાઓ આદિની યથાસ્થાને ગોઠવણી કરી છે. ભાવવિભોર કરી શકે એવી અનેક ધૂનો અને સ્તુતિઓ પણ પુસ્તકના અંતમાં આવરી લીધેલ છે.
ભક્તિપદોનું ગુણગાન કરતા ભાવવેદનની સમવૃદ્ધિ અર્થે રચનાકારોનો સચિત્ર પરિચય અત્યંત આવશ્યક લાગવાથી વિગત ૫૦૦ વર્ષમાં ભારતના વિભિન્ન પ્રાંતમાં થયેલ ભક્ત-કવિ-સંતોની શક્ય એટલી માહિતી પ્રાપ્તને કરી, આ પ્રકાશનમાં સમાવિષ્ટ કરી મારા ભાવની પૂર્તિ કરી છે. રચનાકારોનાં આંશિક પરિચય માટે મુખ્યતઃ “વિશ્વકોષ” તેમજ “ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ' સંસ્થાઓના પ્રકાશનોનો આધાર લીધો છે. રચનાની પ્રામાણિક્તા અને રચનાકારોની માહિતી માટે અત્યંત સાવધાની રાખી છે, છતાં કાળદોષને લીધે અજાણતા ક્યાંય પણ , શબ્દો કે ભાવમાં મારી કોઈ ક્ષતિ રહી જવા પામી હોય તો તે બદલ હું ક્ષમાપ્રાર્થી
આભારી છું... મારા સર્વોચ્ચ ઉપકારી એવા પરમકૃપાળુ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી સદ્ગુરૂદેવના યોગબળથી અનુગ્રહિત, એક ઉમદા ભાવનાના ફળસ્વરૂપ સાકાર થયેલા ‘ભજ રે મના...' નામક આ યુગલ-ભક્તિપદસંગ્રહને ભક્તિભાવથી શ્રીગુરૂચરણમાં અર્પણ કરતાં અહોભાવ વ્યક્ત કરૂ છું. આ સમગ્ર કાર્ય ગુરૂકૃપાથી જ સંપન્ન થયું છે.
‘ભજ રે મના' નામક આ ભક્તિસંગ્રહ પુસ્તક રૂપે પ્રકાશિત થવામાં મારા અનેક કલ્યાણમિત્રો અને શુભેચ્છકોનો હું આભારી છું.
આ પુસ્તકમાં લેવામાં આવેલ કૃતિઓના જ્ઞાત-અજ્ઞાત રચયિતા એવા જ્ઞાની-ભક્ત-સંત-કવિ આદિ મહાનુભાવોનો, પરોક્ષ-અપરોક્ષપણે નતમસ્તકે વિનયપૂર્વક વંદન કરી, હું ભક્તિભાવથી આભાર માનું છું.
છેલ્લા ઘણાં વર્ષોથી કોબા સ્થિત શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર આધ્યાત્મિક સાધના કેન્દ્રના અધિષ્ઠાતા પરમ ઉપકારી પૂજ્યશ્રી આત્માનંદજી સાહેબની નિશ્રામાં સાધનાર્થે રહેવાનું સૌભાગ્ય રહ્યું છે. એમના પ્રેમાર્શીવાદથી આ પુસ્તકનું સમગ્ર કાર્ય કોબામાં રહીંને જ પૂર્ણ કરી શક્યો છું, તે બદલ સમગ્ર કોબા પરિવારનો હું બહણી છું અને હૃદયપૂર્વક આભાર વ્યક્ત કરૂ છું.
- કુકમા સ્થિત શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર સાધના કેન્દ્રના અધિષ્ઠાતા અને પરમ ધર્મસ્નેહી પૂજ્યશ્રી ગાંગજીભાઈ સાહેબના પ્રેમાનુરોધથી આ યુગલ ભક્તિપદસંગ્રહને પુસ્તક રૂપે પ્રકાશિત કરવાની પ્રેરણા અને પ્રોત્સાહન મળ્યું, તે બદલ અહોભાવપૂર્વક આભાર વ્યક્ત કરું છું તેમજ આ પુસ્તકના પ્રકાશન માટે ઉત્સાહપૂર્વક આર્થિક સહયોગ આપનાર સર્વ મુમુક્ષુબંધુઓનો હું ખૂબ ખૂબ આભાર વ્યક્ત કરૂ છું.
આ સમગ્ર ભક્તિસંગ્રહને કોમ્યુટરાઈઝ કરી સુંદર ગોઠવણી કરી આપનાર અમિતભાઈ શાહ (ડ્રમ ડીઝાઈન, અમદાવાદ)નો હૃદયપૂર્વક આભાર માનું છું.
જ્ઞાની સંત-કવિઓની અનુભવમુલક આ અંતરવાણી સર્વમાં ભક્તિભાવનું વિશેષ ઉત્થાન કરી પરમભાવમાં સ્થિર કરે એ જ અભ્યર્થના...
- સંકલનકાર સંતચરણરજ હર્ષદ પંચાલ “હર્ષ”
- હર્ષદ પંચાલ.
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #9

પૃષ્ઠ સંખ્યા
૬૮૬
ξεσ
૧૨૯૯
પં. અભયકુમાર જૈન........ ૬૧
અમર ...
૬૯૩
૬૯૪
૬૯૪
૬૫
૬૬
૬૯૮
૬૯૯
900
૩૦૧
૩૦૨
--------- 908
૩૦૯
૧૦
૧૧
૧૨
૧૪
૭૨૧
કર
૮૮૫
૩૨૩
૩૨૪
૩૨૫
૨૮
૩૨૮
અચલરામ
અત્તરશાહ.
અનિકેત
અમરદાસ અમરસંગ
અરજણ મહારાજ
અવિનાશ વ્યાસ આનંદઘન
આપ કવિ
એકનાથ
ઓધવરામ
અંબારામ ભગત ઈન્દુબેન ધાનક ઇન્દુલાલ ગાંધી ઉકાભગત
ઉદયરત્ન
ઉમાશંકર જોષી ઋષિરાજ
કડવો ભગત
કનુભાઈ ગાંધી .
કમલ
કરક કરમાબાઈ
કરસનદાસ માણેક
કલ્યાણદાસ
ક્લાપી
ભજ રે મના
-...
...........
--...
અનુક્રમણિકા
&&&
1-૧૬
કહાન
કાયમ
કાલિદાસભાઈ
કુંભનદાસ કૃપાલ્વાનંદજી
કૃષ્ણરાજ મહારાજ .......... કૃષ્ણલાલ શ્રીધરણી
કેવલ
કેશવ
ખબરદાર
ખાલસ
ખુશાલ
ગણપતરામ
ગણેશલાલ (ગનેશી)
ગદાધર ભટ્ટ
ગરીબદાસ
ગીરધર સાહેબ
ગુલાબનાથ .
ગેમલ
ગોરખનાથ
ગંગ કવિ
ગંગદાસ
ગંગારામ.
ગંગાસતી
પૃષ્ઠ સંખ્યા
૩૨૯
930
૭૩૧
૩૩૧
932
૩૩૨
****..... 933
૭૩૪
.૧૧૩૭
૩૩૫
939
૭૩૮
૭૩૮
૭૪૭
૪૮
STE
*** ૭૫૦
૩૫૧
૫૧
પર
ચરનદાસ
ચિત્તચંદ્ર
ચિદાનંદ
Ras
**********
૩૬૬
૬૮
949
૩૫૮
૬૯
999
993
૭૮૬
ચોથમલ
ચંદ્રસખી
ચંપા
છોટાલાલ
જયકૃષ્ણ
જયમલ
જ્યોતિ
જયંતિલાલ આચાર્ય .
જાદવ
જાહનવી
જિનરંગ
પાનંદ
તીર્થશિવોમ્
તુકારામ
દયાનંદ
દરિયા સાહેબ
દલપતરામ
દાદ કવિ.
ElE.....
દાસ
દાસ રતન
દાસીજીવણ દિવ્યાનંદ
----
દીન ભગત
દીપ .......
--------૭૯૪
964 ----------a... ૩૫
જીવણદાસ
જંબુવિજયજી મ.સા.......... ૭૯૬
ઝવેરચંદ મેઘાણી
ડુંગરપુરી ભગત
969 ૩૯૯
ડોસા ભગત
----------. ૮૦૦ ૮૦૩ ------------ ૮૦૪ ૮૧૯ ---------. ૮૨૦ ૮૨૨ -----------.... ૮૨૫
૮૩૦
૮૩૨
૮૩૪
૯૭૨
૮૩૬
C39
૩૮૭
s
૩૮
geo
૩૯૧
૨
૩૨
-------...૭૯૪
********
૩૯૩
239
******. ૩૯
T- ૧૭
દેવકૃષ્ણ
દેવચંદ્ર
દેવાનંદ
દેવો સાહેબ
ધનો ભગત ધર્મદાસ
નર્મદ કવિ
નરભેરામ
નરસિંહ મહેતા નરસિંહ શર્મા
નવલ
નાગરિદાસ
નામદેવ
નારણસિંગ
નારાયણ
નાથાલાલ દવે facendie....... અવધૂત નિત્યાનંદજી નિતાનંદ
નિર્ભયરામ
નિર્મલ ...... નિર્મલદાસ
નંદલાલ
નંદુ.
પથીક
८४०
૮૪૨
૮૪૩
--------- ૮૪૫
૮૪૯
૮૫૦
૮૫૧
પર
૮૫૬
૮૫૬
૮૫૭
૮૫૯
૮૫૮
૮૬૦
૮૬૧
૮૬૨
૮૬૩
CGO
પદ્મનંદિમુનિ .
પદ્મરેખા
પદ્મવિજયજી
પલટુ સાહેબ
પ્રતાપબાલાજી
*************
૮૬૪
૮૬૪
૮૬૬
૮૬૬
૮૬૭
૮૬૮
૮૬૮
૮૬૯
293
૮૬
.૧૦૪૪
....... C99
ભજ રે મના

Page #10

પ્રદીપજી
પ્રભાશંકર કવિ પ્રભુલાલ દ્વિવેદી પ્રહલાદ પારેખ
પાનબાઈ
પ્રિયકાંત મણીયાર.
પીંગળશી
પ્રીતમ
પુરૂષોતમ
જૈન
પુષ્પા
પ્રેમ
પ્રેમળદાસ પ્રેમસખી
પ્રેમા પ્રેમાનંદ
બનારસી (દેવીસિંહ)
બનારસીદાસ
બાલમુકુન્દ દવે
બિન
..૮૮૯
૮૮૭
CEO
૮૯૮ બરકત વીરાણી ‘બેફામ’ . ૯૦૧ બ્રહ્મચારીજી ....... ---------૦૨ બ્રહ્માનંદ (બીજા).. ------------ ૯૦૪ બાપુ - બાબા આનંદ
બુદ્ધિસાગરજી
ખુલાખીરામ
બેદિલ
(99
----------- ૮૭૮ ૮૭૯
------------ ૮૮૦
બોટાદકર બંકિમચંદ્ર ભગવત રસિક
८८०
-........ ૮૮૧
૧૨૮૩
૧૩૨૭
૮૨
------- ૮૮૪
૮૮૪
૮૮૬
૮૫
ભજ રે મના
ΕΟΣ
GOG
*** ૧૦
૯૧૦ ---૧૧
૯૧૨
*** ૧૨
૯૧૩
૯૧૪
૯૧૬
...................................
1.૧૮
ભગવાન
ભગો ચારણ
ભ્રજલાલ
ભવાનીદાસ
ભાઈજી (હનુમાનપ્રસાદ)
ભાણસાહેબ
ભાદુદાસ ભીમસાહેબ
૯૧૫
૯૧૬
૯૧૭
---સમયસમય ૯૧૭
૧૮ ---------ક. ૯૨૨
૯૨૩ *. ૯૨૪ ૯૪ ---------- ૯૨૫
૯૨૬
૯૨૬
૯૨૭
--------- ૯૮
૯૨૯
૯૩૧
૯૩૧
633
૯૩૨
*. ૯૩૪
ભૂધરદાસ
ભૈયા ભગવતીદાસ ભૈરવનાથ સાધુ.. ભંવર .......
મકરંદ દવે
મન
મહેન્દ્રનાથ
મનસુખલાલ જોબનપુત્રા મનસુખલાલ ઝવેરી.
મનહર મોદી
મનોહરદાસ
મનોહરવર્ણી..
(સહજાનંદવર્ણી)
માનસિંહ
માનિક
***
માલીબાઈ. મીનપિયાસી
મીનુ દેસાઈ .
મીરાં (ઈન્દીરાદેવી)
મલુકદાસ ......
εγξ
ડો. મહેન્દ્ર સાગર ........... ૯૪૮ મહેશ શાહ
૯૪૮
૯૪૫
*** ૯૫૦
૯૪૯
----- ૯૫૦
૯૫૨ --------. ૯૫૩
........
મીરાંબાઈ
મૂળદાસ મુક્તા
(નિત્યાનંદના શિષ્ય) મુક્તાનંદ સ્વામી મુકુંદરાય પારાશર્ય . મેઘ ધારવો
મોરાર સાહેબ
મોહન
૧૩૨૮
-------... ૫૪ ૯૫૩
મંગલૂરામ
મંજુલ .
૯૬૦
૯૬૩
૯૬૪
૯૬૫
૯૬૫
........... ૧ .......૯૬૭
રતન દાસ
૮૨૦
રતનો ભગત.
૯૭૩ se
બ્ર. રવિન્દ્રકુમાર જૈન ..... રવિન્દ્રનાથ ટાગોર .......... ૯૮૦ રવિ સાહેબ
૯૮૫
રસિક .......
૯૯૩
૯૯૪
૯૯૬ ૯૯૪ ---૯૯૭ ૯૯૭ ૧૦૦૦
રઘુનાથદાસ
રણછોડદાસ
ડૉ. રણજિત પટેલ
રત્નત્રય સ્વામી
૩૬૪
--------. ૯૫૮ ***૯૫૩
............ ૫૯
પં. રાજેન્દ્ર જૈન
ડો. રાજેન્દ્ર શાહ રાજેશ્વર ..................
રાઠો ભગત
રાની રૂપકુંવરજી
રામદાસ
રામનરેશ ત્રિપાઠી -------...900g
રામનારાયણ પાઠક ........૧૦૦૧ રામભક્ત ....................૧૦૦૨
**********
***********..
T-૧૯
રામલાલ
રામસખી .
રાવજીભાઈ દેસાઈ રૂપા બાવરી રેહાના તૈયબજી રંગીનદાસ
યશવંતી . યશોવિજયજી યારી સાહેબ
યરંગ
.૧૦૧૦ -------...૧૦૧૧
-------...૧૦૧૧ ------------- ૧૦૧૩
---------...૧૦૧૩
............ 234
.૧૦૧૪
---------...૧૦૧૪
.૧૦૨૩ ...૧૧૦૩
.૧૦૨૪
.૧૦૨૫
.૧૦૨૮
.૧૦૨૬
.૧૦૨૯
લખમાજી
છીક સેન
લાખો .
લાખો લોયણ
લાલ (બીજા)
લાલદાસ
લાલા (ગંગારામ) લીરલબાઈ ...... લીલમબાઈ મહાસતી .......9039 વ્યાસદાસજી --------......૧૦૩૧ વલ્લભાચાર્ય (શ્રીમદ્) .....૧૦૩૨ વિનય ..... ....૧૦૩૪
વિમલ
વિલાયત
વિશ્રામ . વિષ્ણુદાસ
વિસનજી નાગડા વિજ્ઞાનાનંદ.. ----------.......૧૦૪૦ વેણીભાઈ પુરોહિત વેરોસાહેબ
......
--------...૧૦૨૯ -------...9030 ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦-મ.૧૦3૦
.૧૦૩૫
..૧૦૩૬
.૧૦૩૬
9039
.૧૦૩૮
.૧૦૩૯ ----------૧૦૪૧
........
ભજ રે મના

Page #11

વૈરાગીબાબા
શ્યામ......... સાસર --------.૧૦૪૨ શ્યામલાલ પાર્ષદ
.૧૦૪૫
શ્યામસુંદર -----------...૧૦૪૫ શ્યામળ ભટ્ટ કવિ શકીલ........ 44-1966224...૧૨૭૮ શાંતિલાલ શાહ
.૧૦૪૬
૧૦૫૨
શિવકુમાર નાકર............
.૧૦૬૮
સંત શિવનારાયણજી ------.૧૧૫૨
----૧૦૭૨
શિવરામ
શિવશંકર
સમરથ
સરભંગી
સરસમાધુરી .
સહજાનંદ (ભદ્રમુનિ )
સાગર મહારાજ
સાજન
૧૦૪૧
સ્વયં જ્યોતિ
સ્વામી જગદીશતીર્થ. -----૰૧૦૭૭
સખીમણિ
...૧૦૭૮
સચ્ચિદાનંદ.
.૧૦૭૯
સચ્ચિદાનંદ બ્રહ્મ ...........૧૦૭૯
સત્યમિત્રાનંદજી
સત્યાનંદ
સમુદા
સબિતા
સુખસાગર
સુંદરજી
સુંદરદાસ
મ
ભજ રે મના
.૧૦૭૬
.૧૦૭૬
.૧૦૯૪
...૧૦૯૫
.૧૦૯૫
...૧૦૯૬
.૧૦૯૬
.૧૦૯૭
.૧૩૧૩
......૧૦૮
.૧૦૯૭
.૧૦૯૯
૧૧૦૪
..૧૧૦૩
.૧૦૯૮
..૧૧૦૦
૧-૨૦
સુમત પ્રકાશ જૈન
સુરેશ દલાલ સેવક.
સેવક (દ્વિતીય) સૌભાગ્ય .
સંતબાલજી
સંતરામ
હરિ ૐ
હરિપ્રિય
૧૧૧૨
હરિ ઋષિજી મહારાજ( શ્રી )૧૧૧૨ હરિદાસ
૧૧૧૩
હરિન્દ્ર દવે
હરિસિંહ
હરિહર ભટ્ટ હુકમચંદ ભારિલ્લ હૃદયયોગી
હંસ .
શ્રી મોટા (નડિયાદ) ------.૧૧૩૮ ત્રિકમ ..... .૧૧૩૮
જ્ઞાનવિમળ સૂરી .૧૧૩૯ પ્રકીર્ણ પદો
.૧૧૪૦ ............૧૩૨૮
પ્રકીર્ણ સતૈયા
-----.........૧૧૦૫
૧૧૦૪
.૧૧૦૬ ---------...૧૧૦૭
.૧૧૧૦ ..૧૧૦૮
૧૧૧૦
............૧૧૧૧
............૧૧૧૭
.૧૧૧૬
...................................
*****........૧૧૧૮
.૧૧૩૫
.૧૧૩૬
૧૧૩૭
શાંતિપાઠઃ
ૐ શં નો મિત્ર: શું વરુણઃ । શું નો ભવત્વર્યમા । શું ન ઇન્દ્રો બૃહસ્પતિ । શું નો વિષ્ણુ-રુરુક્રમઃ । નમો બ્રહ્મણે ! નમસ્તે વાયો । ત્વમેવ પ્રત્યક્ષ બ્રહ્માસિ | ત્વામેવ પ્રત્યક્ષ બ્રહ્મ વદિષ્યામિ તં વદિષ્યામિ । સત્યં વદિષ્યામિ । તન્મામવતુ । તક્તારમવતુ । અવતુ મામ્ · અવતુ વક્તારમ્ । ૐ શાન્તિઃ શાન્તિઃ શાન્તિઃ - તૈત્તિરીયોપનિષદ્
I
=
(રાગ : યમન કલ્યાણ)
ૐ તત્સત્ શ્રી નારાયણ તૂ, પુરુષોત્તમ ગુરુ તુ; સિદ્ધ બુદ્ધ તૂ, સ્કંદ વિનાયક, સવિતા પાવક તૂ.
બ્રહ્મ મજદ તૂ, યજ્ઞશક્તિ તૂ, ઈશુ પિતા પ્રભુ તૂ; રૂદ્ર વિષ્ણુ તૂ, રામકૃષ્ણ તૂ, રહીમ તાઓ . વાસુદેવ ગો વિશ્વરૂપ તૂ, ચિદાનંદ હરી તૂ; અદ્વૈતીય તૂ, અકાલ નિર્ભય આત્મલિંગ શિવ તૂ.
- વિનોબા ભાવે
શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર કૃપાળુ, અરહંત પ્રભુ તૂ; વૃષભદેવ મહાવીર જિનેશ્વર, સચ્ચિદાનંદઘન તૂ.
ગુરૂસેવા, જનબંદગી, હરિસુમરન, બૈરાગ યે ચારોં જબ આ મિલે, પૂરન સમજો ભાગ
૮૫
ભજ રે મના

Page #12

કોઈ કોઈ ઉલઝા તીર્થ બરત મેં, કોઈ ગીતા કે પાઠ; કોઈ કોઈ ઉલઝા નેમ ધરમ મેં કોઈ સરગાવે કાઠ. ચલો
અચલ રામ’ ગુરુ ભજન બનાયા જૂઠા જગ કા ઠાઠ; ચલના હો તો ચલો મુસાફ્ટિ, ખોલો દિલ કી ગૌઠ. ચલો.
૧૧૦૪ (રાગ : તિલંગ)
અચલરામ
૧૧૦૨ (રાગ : માંડ) અભુત રાસ દિખાયા મેરે સતગુરુ, અભુત રાસ દિખાયા રી. ધ્રુવ જાગ્રત વ્રજ સ્વપ્ર વૃન્દાવન, સુષુપ્તિ ગોકુલ થાયા રીં; ઇનમેં કૃષ્ણ લીલા કરે નિત હી, દેખે કોઈ મુનિ રાયા રી. સતગુરુo. વૃત્તિ ગોપી ઔર બુદ્ધિ રાધિકા, સાક્ષી કૃષ્ણ કન્હેયા રી; સ્વયં પ્રકાશ સંધિ મેં ખેલે, નટવર નાચ નર્ચયા રી. સતગુરુo બિન વાજંત્રિ પખાવજ બાજે, ટા તાલ મિલાયા રી; પગ બિન નિરત કરે બૃજ નારી, બિન મુખ બંસી બજાયા રી. સતગુરુo સોહં બંસી બજાઈ મોહન, સખિયોં કે મન લુભાયા રી; બ્રહ્માકાર બહીં એક ધારા, આપા દ્વૈત ભુલાયા રીં. સતગુરુo વિષયાનન્દ આનન્દ સબ ભૂલી, અજર અમર વર પાયા રીં; પ્રીતમ સંગ અંગ રંગ રાચી, અદ્વય પ્રેમ રિઝાયા રી. સતગુરુo ગોપિયાં સંગ અસંગ મુરારી, રમે અચરજ મોહિ આયા રી; નિર્વિકાર નિર્લેપ નિરંતર, સાક્ષી રૂપ નિમયિા રી. સતગુરુo ઐસી રાસલીલા હોય ઘટ મેં, સતગુરુ મોહિ બતાયા રીં; “ અચલરામ' લખ કૃષ્ણલીલા યહ, બહુરિ જન્મ નહિં પાયા રી. સતગુરુ
૧૧૦૩ (રાગ : આશાવરી) અબ કોઈ ચલો હમારે સાથ; ગાડી ભાડા કછુ ના લાગે સીધો કટા દેઉ પાસ. ધ્રુવ ધર્મ હમારા બાબુ કહિયે જ્ઞાન હમારા ગાર્ડ; અનહદ રેલ જગત કી માતા સતગુરુ મુલ્ક કી લાઠ. ચલો દસ અવતાર ઈશ્વરી માયા બળે ખ્યાલીસ ઘાટ; કોઈ બનજારા ઉતર ગયા હૈ લગન ના પાઈ હાટ. ચલો ભોગ કીએ તે વિષયકા, શાંતિ કબહુ ન હોય; ||
ક્યું પાવકમેં વૃત પડે, બઢતા જાવે સોય. || ભજ રે મના
GCS
ઐસે ગુરુ દુર્લભ જગમાંહીં, યથાર્થ જ્ઞાન સુનાનેવાલે; સજ્ઞાન સુનાનેવાલે, જગસે પાર લગાનેવાલે . ધ્રુવ ક્ષોત્રિય બ્રહ્મનિષ્ટ ગુરુસોઈ, રહતે નિ:સ્પૃહ ઔર નિર્ભય; જીનકે પક્ષપાત ના કોઈ, સત્યાસત્ય દિખાનેવાલે. ઐસેo સો હૈ સમદ્રષ્ટિ કૃપાલ, કર દે એક પલકમેં ન્યાલ; જિનકે વાક્ય બડે રસાલ, હૃદય કા તિમિર મીટાનેવાલે. ઐસેo સો હૈ જ્ઞાન મુક્તિ કા દાતા, રખતે એક ભક્તિકા નાતા; જો કોઇ શરણે ઉનકી આતા, ઉસકો પાર લગાનેવાલે. ઐસેo સો ગુરુ સુરનર મુનિ સિરતાજ, યોગિજનો મેં યોગીરાજ; અચલરામ’ સારે વોહી સબ કાજ, આવાગમન મીટાનેવાલે, ઐસેo
૧૧૦૫ (રાગ : સૂર મલ્હાર) ચલો સખી દર્શન કરિયે, સતગુરુ નિત જ્ઞાન સુનાવત હૈ. ધ્રુવ અજ્ઞાન નીંદ મેં સોયે જીવ કો, દે ઉપદેશ ભગાવત હૈં. ચલો મોહ માયા મેં ભૂલે હુ કો, મોક્ષ કા પંથ બતાવત હૈ. ચલો. કર્મ ઉપાસના જ્ઞાન યોગ વિધિ, ભિન્ન ભિન્ન સમજાવત હૈ. ચલો * અચલરામ' ગુરુ પરમ કૃપાલુ, નિત સબકા હિત ચાહત હૈ. ચલો
કષ્ટ સહન કરી જોગ કો, સાધન કીયો ન હોય; || કેવલ મનકુ વશ કીયો, લહે સિદ્ધિ સબ સોય. || GCO
ભજ રે મના

Page #13

૧૧૦૬ (રાગ : નટનારાયણ) તુમ દેખો રે સાધો આતમરામ હૈ ઘટ માંહી. ધ્રુવ બિન વિશ્વાસ કે બાહર ભટકે ચારોં ધામ ક્રિ આઈ; ચૈતન્યદેવ કો લીયા ડોલે વિરથી ગોતા ખાઈ. તુમe સબ તીરથ મેં જાકર ન્હાવે મન કા મૈલ ન જાઈ; બિન સત્સંગ ગુરુ કી કિરપા ભરમ મિટે નહિં ભાઈ. તુમ ચૌરાસી દુનિયાં તપ કર વૃથા બદન જલાઈ; આગ લગા ચાહે ઉલટે લટકો મિલે નહીં રઘુરાઈ. તુમ લાખ ઉપાય કરો બહુતેરે આયૂ સભી બિતાઈ; ‘અચલરામ’ પ્રભુ જ્ઞાન સે મિલતા એસે વેદ મેં ગાઈ. તુમ
૧૧૦૮ (રાગ : કાલિંગડા) મન રે, સદ્ગુરુ કર મેરા ભાઈ, ગુરુ બિન કોઈ સંગી નહીં તેરો, અંત સમય કે માંઈ. ધ્રુવ જબ મહાકટ પડેગો તેરે, કોઈ નહીં આડો આઈ; માત પિતા તિરિયા સુત બંધુ, સબહીં મુંઢાં છીપાઈ. મન ધન દૌલત અરુ મહેલે મારિયા, સબ ધરિયા રહ જાઈ; યમ કે દૂત પકડ લે જાવે, જુતા ખાતો જાઈ. મન રાજ તેજ કી ધરી હીમાયતી, દેવોરી ચાલે નાહી; ગુરુ કો દેખે દુર ખડા હો, ભાગ જાય યમરાઈ, મન સંશ્રુ મીલે તો બંધ છુડાવે, ફીર નિર્ભર કરે તાંઈ; અચલરામ’ તેજ સક્લ આશરા, ચરણ શરણ સુખદાઈ. મન
૧૧૦૭ (રાગ : ભૈરવી) તું સબકા સરદાર હૈ ક્રિ, ગુલામ કૈસે ? હો રહા; ભૂલ કર અપને કો પ્યારે, પેટ ખાતિર રો રહા. ધ્રુવ તું સબકા સિરતાજ હૈ, મહારાજ સબ સંસારકા; ચૈતન્ય રૂપ વિસરાય કે, ઈન્દ્રિયો કે વશ ક્યું ? હો રહા. ભૂલ૦
ફ્સ ગયા મોહજાલમેં અબ, નિકલના મુશ્કિલ હુઆ; કુટુંબકી ચિંતા મેં નિશદિન, જીંદગી ક્યું ? ખો રહા. ભૂલ૦ તૃષ્ણા ચુડેલ લગી તુઝે, ભટકા રહી ધન કે લિયે; દીનોંકા દીન બના દિયા, અબ પરાધીન તું હો રહા. ભૂલ દીન ગુલામી છોડ સબ, પહચાન લે નિજરૂપકો; અચલરામ’ તું બ્રહ્મ હૈ, ગáતમેં કૈસે ? સો રહા. ભૂલ૦
૧૧૦૯ (રાગ : હેમકલ્યાણ) મુઝકો ક્યા ટૂટે ? બન બનમેં, મેં તો ખેલ રહા હર તનમેં. ધ્રુવ વ્યોમ વાયુ તેજ જલ પૃથ્વી ઇન પૌંચો ભૂતનમેં; પિંડ બ્રહ્માણ્ડમેં વ્યાપ રહા હૈ ચૌદહ લોક ભુવનમેં. મેં તો સૂર્ય ચંદ્ર બિજલી તારોંમેં રહા પ્રકાશ મેં ઇનમેં; ચૌદહ ભુવનમેં કઈં ઉજાલા બના પ્રકાશ સબ જનમેં. મેં તો૦ સબમેં પૂર્ણ એક બરાબર, પહાડ, રાઈ તિલમેં; કમતી જાદા નહીં કિસીમેં, એક સાર હૈં સબમેં. મેં તો રોમ રોમ રગ રગમેં ઈશ્વર, ઇન્દ્રીય પ્રાણ તન મનમેં; * અચલરામ ' સતગુરુ કી કિરપા બિન નહિં આવે દેખનમેં, મેં તો
સિરમેં પળિયાં દેખ કે, વૃદ્ધ કહે મત કોય;
જ્યામેં વિધા જ્ઞાન હૈ, વૃદ્ધ જાનિયે સોય. || ભજ રે મના
૬૮૮)
ઊંચે કુલમેં નીચ નર, ઉપજી કરે બિગાર; ઉપજે અગ્નિ વાંસ મેં, કરે સકળ વન છાર.
SCE
ભજ રે મના

Page #14

૧૧૧૦ (રાગ : રાગેશ્વરી) મુરખ ગર્વ કરે ક્યા મનમેં ? તેરા નાશ હોય એક પલમેં. ધ્રુવ હસ્તિયોકો પકડ ગૈાતે, જયમ ગોલા ગોહ્નમેં; એક બાણમેં પાતાલ ફોડતે, રહા નહિ કોઈ ઉનમેં. મુરખ૦ હાથોં ઉપર પર્વત ઉઠાકર, ફીરાતે લક્ષ યોજનમેં; ઐસે પરાક્રમી સ્વાહા હો ગયે, મહાબલી વિરનમેં. મુરખo એક ચુલુમેં સમંદર પી ગયે, શ્રેષ્ઠ બડે મુનિજન મેં; સો મણ ખાતે, અલ્પાહારી, રહા ન જીનકે વતન મેં. મુરખo ઐસે હજારો હુએ પૃથ્વી પર, બચા નહિ કોઈ જિનમેં; અચલરામ’ તું કિસ ગિનતીમેં ? નાશ હોય એક ક્ષણમ્. મુરખ૦
અત્તરશાહ
૧૧૧૧ (રાગ : સોરઠ ચલતી) નામરૂપ ગુણ ગાઈ, અલખ મારી જંતરી તે ખૂબ બનાઈ રે હો જી. ધ્રુવ જલકી રે બુંદ જુગતસે જમાઈ ને, તા બીચ પવન ઠેરાઈ રે હો જી; હાડ ગુડા ઓર લોહી જ માંસા, તા પર ચમડી ચડાઈ. અલખo. સજન સુતારીએ ઘડી જંતરી, પાંચ તત્ત્વ સંગ લાઈ રે હો જી; નવ માસમાં પૂર્ણ કરી ભાઈ, નખ-શીખ રોમ ને રાઈ. અલખ૦ સાત સાયર ને નવસે નદીઓ, ત્રિવેણી ઘાટ પર લાઈ રે હો જી; શૂન્યમંડળમાં મારો સૌ બિરાજે, ઝળહળ જ્યોતું દશઈિ. અલખ૦ છત્રીસ વાજાં માંહીં રાસ રચ્યો હૈ, અનભે નોબત બજાઈ રે હો જી; બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહેશ્વર માંહી, જેણે અવિચળ પદવી પાઈ. અલખ૦ ગુરુ ભોળાનાથ મારા માથામુગટ, જેણે ઠામ ઠામ દર્શાઈ રે હો જી; સૂરજગર-શરણે ભણે ‘ અત્તરશાહ' પ્રેમ પ્રીતસે ગાઈ. અલખ૦
દશ દુર્ગુણ હે કામમેં, ક્રોધમહી હે આઠ;
પહિલા સુખ જેસા લગે, અંતે દુઃખકા ઠાઠ. ભજ રે મના
પં. અભયકુમાર જેના
૧૧૧૨ (રાગ : ભટિહાર) અશરીરી સિદ્ધ ભગવાન આદર્શ તુમ્હી મેરે; અવિરૂદ્ધ શુદ્ધ ચિઠ્ઠન ઉત્કર્ષ તુમ્હીં મેરે. ધ્રુવ સમ્યકત્વ સુદર્શન જ્ઞાન અગુરુલઘુ અવગાહન, સૂક્ષ્મત્વે વીર્ય ગુણખાન, નિબંધિત સુખવેદન; હે ગુણ અનંત કે ધામ, વંદન અગણિત મેરે. અશરીરી રાગાદિ રહિત નિર્મલ, જન્માદિ રહિત અવિલ , કુલ ગોત્ર રહિત નિઃકુલ , માયાદિ રહિત નિશ્ચલ; રહતે નિજ મેં નિશ્ચલ , નિષ્કર્ષ સાધ્ય મેરે. અશરીરીંo રાગાદિ રહિત ઉપયોગ, જ્ઞાયક પ્રતિભાસી હો,
સ્વાશ્રિત શાશ્વત-સુખ ભોગ, શુદ્ધાત્મ વિલાસી હો; હે સ્વયં સિદ્ધ ભગવાન, તુમ સાધ્ય બને મેરે. અશરીરી. ભવિજન તુમ સમ નિજરૂપ ધ્યાકર તુમ સમ હોતે, રચૈતન્ય પિંડ શિવભૂત, હોકર સબ દુ:ખ ખોતે; ચૈતન્યરાજ સુખખાન, દુ:ખ દૂર કરો મેરે. અશરીરી
૧૧૧૩ (રાગ : જંગલા) તૂ જાગ રે ચેતન પ્રાણી, કર આતમકી અગવાની; જો આતમકો લખતે હૈ, ઉનકી હૈ અમર કહાની. ધ્રુવ હે વીર પ્રભુજી હમ પર, અનુપમ ઉપકાર તુમ્હારા, તુમને દિખલાયા હમકો, શુદ્ધાતમ તેd હમારા; હમ ભૂલે નિજ વૈભવ કો, જડ વૈભવ અપના માના, અબ મોહ હુવા ક્ષય મેરા, સુનકર ઉપદેશ તુમ્હારા. તૂ જાગo હૈ જ્ઞાન માત્ર નિજ જ્ઞાયક, જિસમેં હૈ ૉય ઝલક્ત, ચહ ઝલક્ષ્મ ભી જ્ઞાયક હૈ, જિસમેં નહીં રોય મહકતે; મેં દર્શન જ્ઞાન સ્વરૂપી, મેરી ચૈતન્ય નિશાની, જો આતમકો લખતે હૈં, ઉનકી હૈ અમર કહાની. તૂ જાગ
ગીત નૃત્ય વાજિંત્ર પ્રિય, મૃગયા ઔર જુગાર; | દોષ દરસ હોય ઓર કે, દિવા શયન વ્યભિચાર, ૬૯૧)
ભજ રે મના
GEO

Page #15

અબ સમકિત સાવન આયા, ચિન્મય આનંદ બરસતા, ભીંગા હૈ કણ-કણ મેરા, હો ગઈ અખંડ સરસતા; સમતિ મધુ ચિંતવન મેં, ઝલકી હૈ મુક્તિ નિશાની, જો આતમકો લખતે હૈ, ઉનકી હૈ અમર કહાની. તૂ જાગ
યે શાશ્વત ભવ્ય જિનાલય હૈ શાન્તિ બરસતી ઇનમેં, માનો આયા સિદ્ધાલય, મેરી બસ્તી હો ઉસમેં; મૈં હું શિવપુરકા વાસી ભવ ભવકી ખતમ કહાની, જો આતમકો લખતે હૈ, ઉનકી હૈ અમર કહાની. તૂ જાગ ૧૧૧૪ (રાગ : પૂર્વકલ્યાન)
ધન્ય ધન્ય વીતરાગ વાણી, અમર તેરી જગ મેં કહાની; ચિદાનન્દ કી રાજધાની, અમર તેરી જગ મેં કહાની. ધ્રુવ ઉત્પાદ-વ્યય અરૂ ધ્રૌવ્ય સ્વરુપ, વસ્તુ બખાની સર્વજ્ઞ ભૂપ; સ્યાદ્વાદ તેરી નિશાની, અમર તેરી જગ મેં કહાની. અમર નિત્ય-અનિત્ય અરૂ એક-અનેક, વસ્તુ થંચિત્ ભેદ-અભેદ; અનેકાન્તરૂપા બખાની, અમર તેરી જગ મેં કહાની. અમર ભાવ શુભાશુભ બંધસ્વરૂપ, શુદ્ધ ચિદાનંદમય મુક્તિરૂપ; મારગ દિખાતી હૈ વાણી, અમર તેરી જગ મેં કહાની. અમર૦ ચિદાનંદ ચૈતન્ય આનંદ ધામ, જ્ઞાનસ્વભાવી નિજાતમ રામ; સ્વાશ્રય સે મુક્તિ બખાની, અમર તેરી જગ મેં કહાની. અમર૦ ૧૧૧૫ (રાગ : બિલાવલ)
નિરખો અંગ-અંગ જિનવરકે, જિનસે ઝલકે શાન્તિ અપાર, ધ્રુવ ચરણકમલ જિનવર કહે, ઘૂમા સબ સંસાર, પર ક્ષણભંગુર જગતમેં, નિજ આત્મ તત્વ હી સાર, યાર્ડે પદ્માસન વિરાજે જિનવર, ઝલકે શાન્તિ અપાર. નિરખો
ભજ રે મના
લોભ જાનીએ મનુજમેં, મહા ઔગુનકો મૂલ; ઉપજે તૃષ્ણા લોભ સે, કરે ધર્મ પ્રતિકૂળ.
૬૯૨
હસ્તયુગલ જિનવર કહે, પર કા કરતા હોય, ઐસી મિથ્યાબુદ્ધિ તેં હી ભ્રમણ ચતુર્ગતિ હોય, યાતેં નિજપદ વિરાજે જિનવર, ઝલકે શાન્તિ અપાર. નિરખો લોચન દ્વય જિનવર કહે, દેખા સબ સંસાર,
પર દુઃખમય ગતિ ચાર મેં, ધ્રુવ આત્મ તત્ત્વ હી સાર, યાર્ડે નાશા દૃષ્ટિ વિરાજેં જિનવર, ઝલકે શાન્તિ અપાર. નિરો અન્તર્મુખ મુદ્રા અહો, આત્મ તત્ત્વ દરશાય, જિનદર્શન કર નિજદર્શન પા, સદ્ગુરુ વચન સુહાય, યાતૈ અન્તર્દ્રષ્ટિ વિરાજે જિનવર, ઝલકે શાન્તિ અપાર, નિરખો
અમર
૧૧૧૬ (રાગ : દેશકાર)
તમે ભાવે ભજી લ્યો ભગવાન, જીવન થોડું રહ્યું, કંઈક આત્માનું કરવા કલ્યાણ, જીવન થોડું રહ્યું.
ધ્રુવ
એને દીધેલા કોલને ભૂલી ગયા, જૂઠી માયા ને મોહમાં શું ઘેલા થયા ? ચેતો ચેતો, શું ભૂલ્યા છો ભાન ? જીવન થોડું રહ્યું. તમે બાળપણ ને જુવાનીમાં અળધું ગયું, નહિ ભક્તિના મારગમાં ડગલું ભર્યું; હવે બાકી છે એમાં ઘો ધ્યાન, જીવન થોડું રહ્યું. તમે
પછી ઘડપણમાં ગોવિંદ ભજાશે નહિં, લોભ, વૈભવ ને ધનને તજાશે નહિં; બનો આજથી પ્રભુમાં મસ્તાન, જીવન થોડું રહ્યું. તમે૦
જરા ચેતીને ભક્તિનું ભાતું ભરો, કંઈક ડર તો પ્રભુજીનો દિલમાં ધરો; છીએ થોડા દિવસના મહેમાન, જીવન થોડું રહ્યું. તમે બધા આળસમાં દિન આમ વીતી જાશે, પછી ઓચિંતુ જમડાનું તેડું થાશે; નહિ ચાલે તમારૂં તોફાન, જીવન થોડું રહ્યું. તમે
એ જ કહેવું ‘ અમર’નું દિલમાં ધરો, ચિત્ત રાખી પ્રભુજીને ભાવે ભજો; ઝાલો ઝાલો ભક્તિનું સુકાન, જીવન થોડું રહ્યું. તમે
સર્પ ક્રૂર સબ જંતમેં, મંત્રનતેં વશ હોય; દુરીજન સબસે દુષ્ટ હૈં, વશ કરી શકે ન કોય.
૬૯૩
ભજ રે મના

Page #16

અમરદાસ
અમરદાસજીનો જન્મ વિ.સં. ૧૫૩૬ વૈશાખ શુક્લ ૧૪ ના રોજ અમૃતસરના પાસે બસરકા ગામમાં થયો હતો. પિતાનું નામ તેજમાન અને માતાનું નામ બખતકૌર હતું. તેમનો દેહવિલય ૯૫ વર્ષની ઊંમરે વિ.સં. ૧૬૩૧ ભાદ્ર પૂર્ણિમાના દિવસે થયો હતો.
૧૧૧૭ (રાગ : સારંગ)
જો કોઈ નામ અમીરસ પીતા.
ધ્રુવ
જનમ જનમકી તૃષા બુઝાવે, હરદમ રહે નચિંતા. જો કોઈ પ્રેમકે પ્યાલે ભરભર પીવે, જમસે બાજી જીતા. જો કોઈ નિશદિન પીએ, નહિ મુખ મોડે, સો અવધૂત અતીતા. જો કોઈ નામભજન બિન પાર ન પાવે, કહે ભાગવત ગીતા. જો કોઈ ‘અમરદાસ' જો પીએ નામરસ, સો સદ્ગુરુકા મીતા. જો કોઈ
ભજ રે મના
અમરસંગ
૧૧૧૮ (રાગ : માંડ)
રાજી કર કિરતાર, મનખો ના'વે વારંવાર હે જીવ ! ધ્રુવ નિશદિન સંતો રાજી રાજી, જ્યાં પ્રેમ અપરંપારજી; દોર ન ચૂકે નામનો ભાઈ (૨), ત્યાં મે'ર કરે મહારાજ. હે જીવ૦ અડસઠ તીરથ આંગણે, જ્યાં અલખનો આરાધજી; અલખના આરાધ વિના (૨), જીવ ન લહે નિર્વાણ. હે જીવ૦ આરાધ સુણી એવા સંતનો (૨), અલખ કરે પરકાશજી; ભક્તજનની ભક્તિ જોઈ (૨), પ્રભુ પધારે એને દ્વાર. હે જીવ અસલ ધરમને ઓળખે, કોઈ વીરલા નરને નારજી; દાસ ‘ અમરસંગ’ બોલિયા, એના પુણ્ય તણો નહિ પાર. હે જીવ૦
દુરીજન કબહુ ન સહી શકે, પરકો બડો પ્રતાપ; ઘુવડ ભાનુપ્રકાશમેં, દ્રગ મીંચન હૈ આપ.
૬૯૪
અરજણ મહારાજ
૧૧૧૯ (રાગ : માંડ)
એવા અગમ ઘર આવે, સંતો એવા અગમ ઘર આવે. ધ્રુવ જાપ અજપા જપે ઘટ ભીતર, ઉન્મુન ધ્યાન લગાવે; ત્રિકુટી મહેલમાં તાળી લાગે, તારમેં તાર મિલાવે. સંતો સૂરતા રાખીને સાંભળે, તો અનહદ નાદ સુનાવે; વિના ઘડીએ નોબત વાગે, ઝળહળ જ્યોત જગાવે. સંતો ‘ઓમ્-સોડહમ્' કી સીડી પક્ડકે, નૈનમાં જૈન મિલાવે; હરદમ સાહેબ નયણે નીરખે, નહીં આવે નહીં જાવે. સંતો નાથ નિરંજન ભેટે જ્યારે, સદ્ગુરુ સાન બતાવે; ગુરુ અમર ચરણે બોલ્યા દાસ ‘અરજણ’ આપમાં આપ સમાવે. સંતો
૧૧૨૦ (રાગ : આશાવરી)
ધ્રુવ
મેરી નજરે મોતી આયા, ભેદ બ્રહ્મકા પાયા રે. ‘સોડė-સોડė' કા જાપ અજંપા, ત્રિકુટી તકિયા ઠેરાયા; ચલી સૂરતા ક્રિયા સમાગમ, સુખમન સેજ બિછાયા રે. ભેદ અક્ષરાતીતથી ઊતર્યાં મોતી, શૂન્યમેં જઈ સમાયાં; વાકા રંગ અલૌકિક સુનબે, ગુરુગમસે સૂઝ પાયા રે. ભેદ મોતન મણિમેં, મણિ મોતનમેં, જ્યોતે જ્યોત મિલાયા; એસા અચરજ ! ખેલ અગમ કા ! દિલ ખોજત દરસાયા રે. ભેદ અરસપરસ અંતર નહિ આણી, પરખ નીરખ ગુણ ગાયા; દાસ ‘અરજણ' જીવણકે ચરણે, પરા-પારમેં પાયા રે. ભેદ
સુખસંપત્તિ પાયકે, દુરિજન નમે ન કોય; જયું એરંડે ફળ ભયા, હું હું ઊંચા જોય.
૫
ભજ રે મના

Page #17

જન્મ ધરીને પિંજરે, જીવ્યા હારોહાર,
જ્યાં રવિ મંડયો ડૂબવા, ત્યાં તૂટ્યો તંબૂરાનો તાર; અધૂરૂ ભજન સંગાથી, ઉમળકો ભાગે, બહુએ પણ પંખી વાણી ઊચરે, કે જાવું એક દહાડે, આ નથી નિજનું ખોળિયું, આ તો મકાન ભાડે; પોઢવાને કાજે પાગલ, આખી રાત જાગે. બહુએ
અવિનાશ વ્યાસ
૧૧૨૧ (રાગ : ભૈરવી) ધૂણી રે ધખાવી બેલી, અમે તારા નામની, અમે તારા નામની રે, પ્રભુ તારા નામની રે. ધ્રુવ ભૂલો રે પડ્યો રે હંસો, આંગણે ઊડીને આવ્યો, તનમનથી તરછોડાયો, મારગ મારગ અથડાયો; ગમ ના પડે રે એને , ઠાકુર તારા ગામની રે. ધૂણo કોને રે કાજે રે જીવડા ? ઝંખના તને રે જાગી, કોની રે વાયું રે જોતાં ? ભવની આ ભાવટ ભાગી; તરસ્યું રે જાગી જીવને, ભક્તિના જામની રે. ધૂણી એક રે તાતી તલવાર, ને બીજો તંબૂરનો તાર, એક જ વજ્જરમાંથી ઊપજ્યાં, તોયે મેળ મળે ના લગાર; કદી કદી આવતી રે આંધી. હોય કામની રે. ધૂણo.
૧૧૨૨ (રાગ : આશાવરી) પંખીડાને આ પિંજરું, જૂનું જૂનું લાગે; બહુએ સમજાવ્યું તોયે પંખી, નવું પિંજરું માંગે. ધ્રુવ ઊમટયો અજંપો એને, પંડના રે પ્રાણનો, અણધાર્યો કર્યો મનોરથ, દૂરના પ્રયાણનો; અણદીઠે દેશ જાવા, લગન એને લાગી, બહુએ માન માન ઓ પંખીડા, આ નથી રાજવીની રીત, આવું જ કરવું હતું તો, નહોતી કરવી પ્રીત; પાગલ ના બનીએ ભેરૂ, કોઈના રંગરાગે રે. બહુએ સોને મઢેલ બાજઠિયો ને , સોને મઢેલો ઝૂલો, હીરે જડેલો વીંઝણો મોતીનો, મોંઘો અણમૂલો; ઓછું શું આવ્યું સાથી ? કે સથવારો ત્યાગે, બહુએ પરનિંદામેં દુષ્ટ નર, કાઢત સારા કાલ;
હરિયા તરૂ તજી કાગ ન્યું, બેઠત સૂકે સાલ. | ભજ રે મના
૬૯૬)
૧૧૨૩ (રાગ : ચલતી) રાખનાં રમકડાં, મ્હારા રામે રમતાં રાખ્યાં રે; મૃત્યુલોકની માટી માથે માનવ કહીને ભાખ્યાં રે. ધ્રુવ બોલે ડોલે રોજ રમકડાં, નિત નિત રમત્યુ માંડે; આ મ્હારૂં, આ હારૂં, કહીંને એકબીજાને ભાંડે રે, રાખ૦ કાચી માટીની કાયા માથે માયા કેરા રંગ લગાયા; ઢીંગલા ઢીંગલી એ ઘર માંડ્યાં, ત્યાં તો વીંઝણલા વીંઝાયા રે, રાખો અંત અનંતનો તંત ન તૂટ્યો, ને રમત અધૂરી રહી; તનડા ને મનડાની વાતો, આવી તેવી ગઈ. રાખ૦
૧૧૨૪ (રાગ : ધોળ) મારે પાલવડે બંધાયો જશોદાનો જાયો, આખા રે મલકનો માણિગર મોહન, એક નાની શી ગાંઠે ગંઠાયો. ધ્રુવ એવો રે બાંધું કે છુટ્યો ન છૂટે, આંખ્યુંના આંસુ ભલે ખૂટ્યા ના ખૂટે, આજ ઠીક નાથ મારે હાથ આવ્યો. જશોદા
દુરીજનકી ઓર સર્પકી, રીતિ રહી સમાન; આહાર ન હોવે આપકો, પરકો લેવે પ્રાણ.
GEO
ભજ રે મના

Page #18

સ્તંભ વિના આખું આકાશ લટકાવ્યું,
મહીં ચંદ્ર સૂરજ તારાનું તોરણ ટીંગાડ્યું,
સૌને ટીંગાડનાર લટકંતો
લાલ,
મારા પાલવની કોરે ટીંગાયો. જશોદા
મારે કાંકરિયા ને મટુકી ફૂટે,
મારગ આવી મારા મહીડા નિત લૂંટે, મને લૂંટતા એ પોતે લૂંટાયો. જશોદા
૧૧૨૫ (રાગ : પૂર્વકલ્યાન)
મારા રામના
રખવાળાં ઓછાં હોય નહિં; એના ધોયેલાં ધાવણમાં ધાબાં હોય નહિં. ધ્રુવ એનું ઢોલ અગમથી વાગે, અગમ નિગમની વાણી ભાખે; એની આંખોના અણસારા ઓછા હોય નહિ. મારા કાયા જ્યારે કરવટ બદલે, પરખાયે એ પગલે પગલે; એની જ્યોતિના ઝબકારા, ઓછા હોય નહિ. મારા
ભજ રે મના
સુખ દુઃખમાં સૌનો સાથી, એની ટાળી ટળે ઉપાધિ; એની પાંપણના પલકારા, ઓછા હોય નહીં. મારા
આનંદઘન
૧૧૨૬(રાગ : બસંત બહાર)
જ્ઞાન વસંતની બહાર આવી, સખી !
- ધ્રુવ દિવસ વૈરાગ્ય થયો ઘણો મ્હોટો, અજ્ઞાન નિશા ઘટતી, સુરૂચિ વેલ ઘણી ફૂલી ફાલી સમતા, જ્ઞાતાની કેલિ વધતી;
ટાઢ જડતાની હવે હઠતી.
દુરીજન જબ બૂઢા જૈસા બૂઢા વાંદરા,
ભયા, રાખે ભક્તિભાવ; તજે ન ચપલ સ્વભાવ.
૬૯૮
કોકિલા મધુર ભાવ રૂપ રટતી, નરતન આંબાની ડાળી, પ્રેમ ભાવના ભરી ભરી ગોરસ, પ્રીતમની પાતી રૂપાળી; ‘આનંદઘન’ સ્વરૂપ નિહાળી.
કવિ આપ ૧૧૨૭ (રાગ : ભૈરવી)
માનવ નડે છે
માનવીને મોટો થયા પછી;
ચાવી મળે ગુન્હાની જ્ઞાની થયા પછી. ધ્રુવ માનવી જાણે કે મુજ વિના નહીં ચાલે આ સંસાર; વિચારી જો કે સૌ ગયા તોયે ચાલે છે આ સંસાર. માનવ માતા-પિતાની ગોદમાં મમતા હતી ઘણી; બદલી ગયો એ પરણીને યૌવન મળ્યા પછી. માનવ
પ્રગતિ જીવનની કરવા માટે ભણતર ભણી ગયો;
પડતી હવે તે નોતરી અનુભવ મળ્યા પછી. માનવ
ગાતો હતો તું ગીતડા કાયમ પ્રભુ તણાં;
ભૂલી ગયો એ ભાવના પૈસો મળ્યા પછી. માનવ૦
નમતો હતો તું સર્વને નિર્ધન પણાં મહીં; ઝઘડા કરે હવે બધે કૃપા મળ્યા પછી. માનવ હું પણ પ્રભુ બનીને પૂજાઉં છું ઘણે; ‘આપે' કહ્યું કે આપની સિદ્ધિ મળ્યા પછી. માનવ
દુરીજન સાધુ સંગમેં, ગાન તાન બહુ ગાય; કટુતા તજે ન તુંબડી, નિત્યે ગંગામેં ન્હાય.
GEE
ભજ રે મના

Page #19

સંત એકનાથ
(ઈ. સ. ૧૫૩૨ - ૧૫૯૯) સંત એકનાથનો જન્મ મહારાષ્ટ્રના તીર્થક્ષેત્ર પૈઠણ ખાતે શક સંવત ૧૪૫૫માં થયો હતો. તેમનું બીજું નામ “ એકા જનાર્દન’ હતું. જેમાં ‘ એકા' તેમનું તખલ્લુસ હતું. તેમના દ્વારા રચિત દરેક અભંગમાં અંતિમ લટીમાં ‘ એકા જનાર્દની ’ આવો ઉલ્લેખ હોય છે. તેમના પિતાનું નામ સૂર્યનારાયણ અને માતાનું નામ રુકિમણી હતું. તેમના વડદાદા પણ સંત હતા. જેમનું નામ ભાનુદાસ હતું. કર્ણાટકના દેવગિરિના જનાર્દન સ્વામી એનાથના ગુરૂ હતા. તેઓ દત્ત ભગવાનના સંનિષ્ઠ ઉપાસક હતા. નાનપણમાં માતા-પિતાની છત્રછાયા ગુમાવનાર એકનાથનો ઉછેર તેમના દાદા ચક્રપાણી દ્વારા થયો હતો. તે પણ વિદ્વાન અને ભગવતભક્ત હતા. જનાર્દનસ્વામીની નિશ્રામાં એક્સાથે વર્ષ સુધી સંક્ત, શાસ્ત્રપુરાણ તથા જ્ઞાનેશ્વરી જેવા અનેક અધ્યાત્મગ્રંથોનું અધ્યયન કર્યું હતું. અને તેમાં પારંગત થઈ પછી ગૃહસ્થાશ્રમમાં પદાર્પણ કર્યું હતું. તેમની પત્નીનું નામ ગિરિજા હતું. જે એક અત્યંત સાત્વિક અને સત્ત્વશીલ સ્ત્રી હતાં. એકનાથ અને ગિરિજા આ બે મહારાષ્ટ્રના પ્રથમ સંત દંપતી હતા. ગિરિજાના કૂખે એક પુત્ર થયો હતો. જેનું નામ હરિપંડિત હતું અને બે પુત્રીઓ થઈ હતી જેમનું નામ ગોદા અને ગંગા હતું. ગધેડાને ગંગાજળ પીવાની પ્રસિદ્ધ ઘટના તેમના જીવનમાં ઘટી હતી.
૧૧૨૯ (રાગ : પીલુ) ગુરુ કૃપાંજન પાયો મેરે ભાઈ, રામ બિના કછુ દિસત નાહીં. ધ્રુવ અંતર રામ હિ, બાહિર રામ હિ, જë દેખો તહં રામ હી રામ. ગુરુo જાગત રામ હિ, સોવત રામ હિ, સપનેમેં દેખીં રાજા રામ હિ. ગુરુo એકા જનાર્દની, ભાવ હી નીકા, જો દેખોં સો રામ સરીખા. ગુરુવ
૧૧૩૦ (રાગ : યમન) માહેર માઝે પંઢરી આહે, ભીવરીચે તીરે. ધ્રુવ બાપ આણી આઈ માઝી, વિઠ્ઠલ , રખુમાઈ (૨); પુંડરીક આહે ભાઉ કાય ત્યાંચી ખ્યાતી સાંગુ. માહેર બહણ માઝી ચંદ્રભાગા, કરી તમે પાપ ભંગા; એકા જનાર્દની શરણ, કરી માહેરાચી આઠવણ. માહેર
૧૧૨૮ (રાગ : ભૂપાલી) કેશવા માધવા તુજ્યા નામનું તરિ ગોડવા.
ધ્રુવ તુજ્યા સારખા તૂચ દેવા, તુલા કુણાચા નાહી હવા (૨);
વેળાવેળી સંટાતુની, તારીસી માનવા. કેશવા વેળા હોઉન ભક્તિ સાઠી, ગોપગક્યાંસહ યમુનાકાંઠી (૨);
નંદાધરાચ્યા ગાઈ હાકશી, ગોકુળી યાદવી. કેશવા વીર ધનુર્ધર પાર્થસાઠી, ચક્રસુદર્શન ઘેઉની હાતી (૨);
રથ હાકુનિયાં પાંડવાચ્યા, પળવિશી કરવા. કેશવા
ઓધવરામ
૧૧૩૧ (રાગ : દેશી ઢાળ) ધરજે ધરજે હરિનું ધ્યાન , ધીરજ મન આણી રે; મૃગજળ જેવો છે આ સંસાર, એવું નિશ્રય જાણી રે. ધ્રુવ
સ્વાર્થ સારુ કરે સે સ્નેહ, જગતની એ રીતી રે; વિશ્વનાથ વિષે ચિત્તધાર, પૂરણ કર પ્રીતી રે. ધરજે સમજી લેવું ચતુર સુજાણ , માયા ઠાઠ ખોટા રે; એને જાતાં ન લાગે વાર, પાણી પરપોટા રે. ધરજે આ છે ચંચળ ચપળા જેમ , આયું અસ્થિર તારી રે; અંતે જાવું એકાએક, હરિ લે સંભાળી રે. ધરજેo એવું સમજી ચેત અચેત, પ્રભુ સ્મરણ કરવું રે; એમ કહે છે ઓધવરામ', બીજું પરિહરવું રે. ધરજેo
ખાક લગાવે અંગ પર, સિર પર રાખે બાલ; | દુરીજનકો અરૂ સર્પકી, મીટે ન ટેઢી ચાલ. || ૭૦૧
ભજ રે મના
નાહતા ધોતા નિત્ય રહે, પૂજા પાઠ પ્રમાણ; દુરીજન તજે ન દુષ્ટતા, ક્યું ગંગા કો શ્વાન. ||
૦૦૦
ભજ રે મના

Page #20

જાત-વરણ અભિમાન નહિ, ને નહિ આવરણ નહિ આડ રે; અંબારામ’ કહે એવા અનુભવી રે, પ્રભુ વારંવાર ભેટાડ. મુખે
અંબારામ ભગત
૧૧૩૨ (રાગ : સોરઠ ચલતી) બૂડતાં કોણ બચાવે ? ગુરુજી બિન બૂડતાં કોણ બચાવે ? ધ્રુવ ભવસાગર તો મહાજળ ભરિયો, તાકો પાર ન પાવે; વિવિધ ભાત કી લહર ઊઠત હૈ, બહુ નર ગોથાં ખાવે. ગુરૂજી બડે બડે માંહી મચ્છ રહત હૈ, સો સબકુ ગલ જાવે; નામ-નાવકુ જે નર પકડે, સો નર તીરે આવે. ગુરૂજી પૂરણ પુણ્ય જો હોય પાછલાં, સદ્ગુરુ સંગત પાવે; તાકો કર ગ્રહી લે ગુરુદેવા, ભવજળભરમ મિટાવે. ગુરૂજી૦ જાકુ સદ્ગુરુ પૂરા મિલિયા, સંશયજાળ જલાવે; ભિન્ન ભિન્ન કર ભેદ સુનાવે, અગમ દેશ કે જાવે. ગુરૂજી૦ ક્ષર-અક્ષરકી ખોજ કરે, તો આનંદ-ધન મિલ જાવે; અંબારામ’ કહે સંતકા સંગી, સત સમરથકું ધાવે. ગુરૂજી૦
૧૧૩૪ (રાગ : નારાયણી) સાચા હરિ ગુરુ સંત ! મારે મંદિરે પધારો.
ધ્રુવ મંદિરે પધારો સેવક ચરણોમાં વાળો; અપરાધ ક્ષમા કરી ભવજલથી તારો. હરિ હરિનાં દર્શનની મને મોટી છે આશા; ઝાંખી કરવાને નિત્ય તલસે છે શ્વાસ ! હરિ દર્શનવિજોગે દિલ રહે છે ઉદાસી-નજરે ન આવે મને સ્વયંપ્રકાશી. હરિ ચકોર પક્ષી રે જેમ ચંદ્ર નિહાળે; એમ સેવક નિત્ય હૃદિયામાં ધારે. હરિ. કૃષ્ણઅવતારી દુવસિા ગુરુ સેવે; રામ વસિષ્ઠની ચરણરજ લેવે. હરિ વસુધાની રેતીની જો શંખા રે થાય; પ્રગટ હરિ-ગુરુના ગુણ કહ્યા નવ જાય. હરિ ગુરુ-ઉપમાની તોલે નથી કંઈ જડતું, જ્યાં જ્યાં નિહાળું તેથી ગુરુવચન ચડતું. હરિ૦ બેઉ કર જોડી દાસ અંબારામ' કહે છે; ગુરુકૃપાથી અવિચળ પદ રહે છે. હરિ
૧૧૩૩ (રાગ : દેશી ઢાળ) મુખે શાં રે કરું રે વખાણ ? ધન્ય-ધન્ય ગુરુદેવને ! ધ્રુવ અખિલ ભુવનથી ઊતર્યા ને, આવ્યા ભવની માંહ્ય રે; સેવકજનને તારવા રે વા'લે, આવી ઝાલી મારી બાંહ્ય, મુખે અગાધ ગતિ ગુરુદેવની, તે કોઈ ન પામે પાર રે, દાસ ઉપર દયા કરી રે, મારી સે ”જે મટાડી જંજાળ. મુખે મહાશૂન્ય મધ્યે મંડપ રચિયો, પોતે કર્યો પ્રકાશ રે; શોભા તેની શી વર્ણવું રે ? મુખે કહી ન શકે નિજ દાસ. મુખે પરિબ્રહ્મને પરખાવિયા રે, દશવ્યિા નિજ દિદાર રે; ગુરુ ભગવાન ! ભવમાં પ્રગટિયા રે, મન વચને મળ્યા કિરતાર. મુખે
૧૧૩૫ (રાગ : ગરબી) હું તો ગુરુને સામૈયે સામી જઈશ, મારા મનના મહેરામણ પધારિયા: ધ્રુવ મેં તો થાળ ભર્યો પુષ્પ-પ્રેમથી, કુમકુમ કેસર ચંદન બરાસ. મારા આપણે સર્વે હરિજન ભેગાં મળ્યાં, હું તો મનગમતાં મંગળ ગાઈશ. મારા હું તો વાજાં વગડાવું વિધવિધ ભાતનાં, અનહદ નાદ શબ્દના ઉલ્લાસ. મારા અખંડાનંદ આવ્યો છે મારે આંગણે, જ્ઞાનદીપક કરું પ્રકાશ. મારા ગુલાલ , અબીલ, ઉડાવું ઉત્સાહનો, વધાવું વિશ્વપતિ અવિનાશ. મારા શિરે તોરો ખોસું સ્વામીનાથને, નિશાન કે મહદ્ આકાશ. મારા ગુરુ ભગવાનજી આવ્યા ભવદુ:ખ ભાંગવા, વિનતિ કરે ‘ અંબારામ'. મારા
દેત જગાઈ જગતકો, હરે તિમિર અજ્ઞાન; સાર અસાર દેખાવહી, સજ્જન સૂરજ સમાન. હ૦૩)
ભજ રે મના
દુરીજન હોય કુસંગ તેં, કો પૂરવ કે પાપ; છોટમ સજ્જન હોય હૈ, અગણિત પુણ્ય પ્રતાપ. |
૦૦૨
ભજ રે મના

Page #21

ઈન્દુબેન ધાનક
૧૧૩૬ (રાગ : મેઘ)
જતી હતી હું વાટમાં, સદ્ગુરૂ મળીયા સાથમાં; શુદ્ધ ચારિત્ર જોઈ, હું તો થંભી ગઈ થંભી ગઈ. ધ્રુવ નીચી નજરે ચાલતાં, પહેલું મહાવ્રત પાળતાં; ઈર્યા સમિતિ જોઈ, હું તો થંભી ગઈ થંભી ગઈ. જતી અમૃત વચનો બોલતાં, શાંત રસમાં ઝૂલતાં; પ્રેમમૂર્તિ જોઈ, હું તો થંભી ગઈ થંભી ગઈ. જતી૦ પંચ મહાવ્રત પાળતાં, અંતરને અજવાળતાં; શુદ્ધ જીવન જોઈ, હું તો થંભી ગઈ થંભી ગઈ. જતી સંસારી સંગ છોડતાં, સ્વરૂપમાં મન જોડતાં; નિ:સંગ ભાવને જોઈ, હું તો થંભી ગઈ થંભી ગઈ. જતી દેહભાવને ભૂલતાં, આત્મભાવમાં ડોલતાં; એવા પ્રતાપી જોઈ, હું તો થંભી ગઈ થંભી ગઈ. જતી
શુદ્ધ ચારિત્ર પાળતાં, આત્મ ભાવના ભાવતાં; એવા મુનિશ્રીને જોઈ, હું તો થંભી ગઈ થંભી ગઈ. જતી પાંચ સમિતિ પાળતાં, ત્રણ ગુપ્તિને ધારતાં; શુદ્ધ સંયમને જોઈ, હું તો થંભી ગઈ થંભી ગઈ. જતી
અંતર સંયમ પાળતાં, મહાવીર પંથે ચાલતાં; રાજચંદ્ર પ્રભુજી જોઈ, હું તો જાગી ગઈ જાગી ગઈ. જતી૦ વંદના સ્વીકારજો, રાજચંદ્ર પ્રભુજી તારજો; તારક પ્રભુજીને જોઈ, હું તો શરણે ગઈ શરણે ગઈ. જતી
ભજ રે મના
બુદ્ધિવંત જન કરી શકે, જગજનકો ઉપદેશ; ધર્મ બ્રહ્મકી બાતમેં, શઠ જાને નહિ લેશ.
७०४
૧૧૩૭ (રાગ : બાગેશ્રી)
બહુ આશ ધરીને રાજ ! તમારે શરણે આવી છું; મુજ પાસ નથી કંઈ નાથ ! આંસુ લઈને આવી છું. ધ્રુવ
મેં શા અપરાધ જ કીધા ! મારા રાજે અબોલા લીધા; નથી વિરહ ખમાતો નાથ, તમારે શરણે આવી છું. મુજ
તમે છોડી ગયા ભરદરિયે, હવે ધીરજ ન રહેતી હૈયે; મન કરતું બહુ કલ્પાંત, તમારે શરણે આવી છું. મુજ૦ દર્શન વિણ સાંજ ઢળે છે, જીવ ધૂપ બનીને જલે છે;
હવે ના તલસાવો નાથ, તમારે શરણે આવી છું. મુજ
રડી રડીને આંખો થાકી, હજુ સજા છે કેટલી બાકી ? મારા માફ કરો અપરાધ, તમારે શરણ આવી છું. મુજ૦
હવે અળગા નથી રહેવાતું, દુઃખ વિરહનું નથી સહેવાતું; સ્વીકાર કરો હે નાથ ! તમારે શરણે આવી છું. મુજ
૧૧૩૮ (રાગ : મિશ્ર આશાવરી) મંદિરના શિખરે બોલે છે મોરલા, આવો સલૂણા રાજ; તારા વિરહે પીડિત છે આંખડી, બોલાવે સાદ દઈ આજ. ધ્રુવ
પિયુ વિના ઘટમાં ઝૂરે છે હંસલો, ઘડી નવ ઘરતો ધીર; પળ પળ વધતી હૈયાની વેદના, વસમી વિરહની પ્રીત. મંદિરના
કહેજો સંદેશ કોઈ રાજચંદ્રને એક, રાંકડી જુવે તમારી વાટ;
પંથે બિછાવી પ્રાણ, આશભરી ઊભી, હૈયે છવાયો ઉચાટ. મંદિરના૦
નેહ લગાડી મને ઘેલી કરીને હવે, રાજે વિસારી યાદ; પાસે બોલાવી રહે છે અજાણ્યાએ, નિર્મોહી દેવમાના લાલ. મંદિરના
સજ્જન સબ કો સુખ કરે, બસે કદાપિ દૂર; સૂરજ બસે અકાશમેં, તેજ કરે ભરપૂર.
૦૫
ભજ રે મના

Page #22

૧૧૩૯ (રાગ : ગુર્જરી તોડી)
વીતરાગી ! તારી માયા લાગી રે, તારી માયા લાગી. ધ્રુવ કોણ તમે છો? ક્યાંથી આવ્યા ? જાગો ! આતમ ઉદાસી, નથી તમારો આ દેશ તમે છો, અલખલોકના વાસી; સુષુપ્ત ચેતનને જાગૃત કરતી, તારી બંસરી વાગી રે. તારી૦ આતમ ભાવના ભાવતાં, જીવ લહે કેવળજ્ઞાન રે, સહજાત્મસ્વરૂપ પરમગુરૂ, એનું ધરું એક ધ્યાન રે; મંત્રનું અમૃત પીતાં પીતાં, મનની ભ્રાંતિ ભાંગી રે. તારી૦ હૈયું મારૂં તેં હરી લીધું, સાચી પ્રીત બતાવી, જીવન વિરહાશ્રુથી ભરી દે, સ્વામી ! કરૂણા લાવી; દર્શન જ્યોતિ જલાવે એવી, ભક્તિની ઝંખના જાગી રે. તારી0
દૃષ્ટિ ઠરે જ્યાં ત્યાં તને નિરખું, લયલીન થાઉં તુજમાં, બાહ્ય સૃષ્ટિને વીસરી જાઉં, સહેજે સમાઉં તુજમાં; રાજેશ્વર તારાં ચરણકમળની ઉમદા બની અનુરાગી રે. તારી
૧૧૪૦ (રાગ : માલકાષ)
સખીરી કરુણાધન આયો, મેરો પ્રાણદુલારો આયો. ધ્રુવ બરસે કૃપાંજલ તનમન ભીંજે, પિયુકે મિલનમેં આતમ રીઝે; હર્ષ વિભોર હુઈ હૈ ધરતી, આનંદ મંગલ છાયો. સખીરી મિલન સંદેશ સુનાએ બાદલ, દેખ રી ધૂલ ગયા દુઃખકા કાજલ ; ચમક ઉઠી ચેતનકી બિજલી, પ્રભુ મુખ ચંદ્ર સુહાયો. સખીરી
બની હૈ દિવાની રાજકી મીરાં, બસ ગયો ઘટમેં જ્ઞાન ગંભીરા; ધન્ય યે ધરતી શ્રી દેવલાલી, મેં શ્રી રાયચંદ્રકો પાયો. સખીરી
ભજ રે મના
સુધરે જીવ સંસાર કે, જો રહે સજ્જન પાસ; ચંદન તરૂકે સંગતે, સબ તરૂ લહે સુવાસ.
૭૦૬
૧૧૪૧ (રાગ : કાલિંગડા)
હે દીનવત્સલ રાજ ! મારો જીવ જલે તુજ કાજ. તારી અવિચલ ભક્તિ વિણ મુજ જીવન એળે જાય, ક્ષણ ક્ષણ ભયંકર મૃત્યુ શી વ્યાધિથી પ્રાણ પીડાય;
હે નાથ ! છું તુજ આશરે, પત રાખજે શિરતાજ, મારો જીવ જલે તુજ કાજ. હે૦
મને પ્રાણથી પ્યારી પ્રભુ તારા વિયોગ તણી વ્યથા, મને શાંત કરતી એક મારા રાજની વ્હાલી કથા; મને ઝંખના છે એક વેળા દે તું મુજને અવાજ, મારો જીવ જલે તુજ કાજ. હે
હું છું અહલ્યા, રામ તારી વાટડી જોઈ રહી, તારા સુક્રોમલ ચરણસ્પર્શની આશમાં જીવી રહી; મને તારજે, હે અલખના દરબારના અધિરાજ ! મારો જીવ જલે તુજ કાજ. હે
હે શાંતિના સુખધામને આનંદના ઉદધ્ધિ મહા, તુજ શાંત ગંભીર મુખકમલ, અમીથી ભર્યા નયનો અહા; જીવ્યા લગી જોયા કરૂં, હે રાજ! મારા રાજ ! ! ! મારો જીવ જલે તુજ કાજ, હે
ભયભીત છું સંસારથી, હે ભક્તવત્સલ રાજ ! મને લઈ જા તારા ધામમાં, હૈ વ્હાલસોયા રાજ ! તું પ્રગટ થા મુજ પ્રાણમાં, હે પતિતપાવન રાજ ! મારો આત્મદીપ જલાવી દે, જ્યોતિસ્વરૂપ હે રાજ ! તુજ સ્વરૂપમાં સમાવી દે, સહજાત્મરૂપી રાજ ! હે દીનવત્સલ રાજ ! મારો જીવ જલે તુજ કાજ.
સજ્જન દુરીજન સંગતે, સજ્જનતા નહિ જાય; રહે કોકિલા કાગમેં, સ્વર ન તાહી પલટાય. tooto
ભજ રે મના

Page #23

૧૧૪ર (રાગ : મહાર) હે નાથ ઝાઝી ના લગાડ હવે વાર, જીવ મારો ઝૂરે મળવા તુજને;
મારી અટકી છે નૈયા મઝધાર. ધ્રુવ દર્શનની ઝંખનામાં રોતી આ આંખડી, આશ ભરી જોઈ રહી વ્હાલા તારી વાટડી;
તને બોલાવે આંસુડાની ધાર. હેo એક એક આંસુમાં છે દર્શનની માંગણી, તુજને બોલાવી રહી હૈયાની લાગણી;
દુ:ખી દિલડાની વિનતી સ્વીકાર, હેo શરણે લીધી તો હવે અંતર રાખીશ ના, રાજ તારી રાંકડીને અળગી રાખીશ નો;
તારો નહિ રે વિસારૂં ઉપકાર. હેo
કરૂણાના મેઘ આવે કરૂણી વરસાવવી , દિલનાં મંદિરિયામાં દીવડો પ્રગટાવવી;
તારું મુખડું નિહાળું સુકુમાર હેતુ કર જોડી વીનવે છે રાયચંદાને માધવી, રાખજે કૃપાળુ તારાં સ્વરૂપે સમાવી;
રહું ભક્તિમાં તારી એક્તાર. હેતુ
ઈન્દુલાલ ગાંધી
(ઈ. સ. ૧૯૦૫ - ૧૯૮૬) ઈન્દુલાલ ગાંધીનો જન્મ તા.૮-૧૨-૧૯૦૫ ના રોજ થયો હતો. ‘આંધળીમાંનો કાગળ' કાવ્યના રચયિતા શ્રી ઇન્દુલાલ ગાંધીનું ઉપનામ * પિનાકપાણિ’ હતું. તેમનો દેહવિલય તા. ૧૦-૧-૧૯૮૬ના રોજ થયો હતો.
૧૧૪૩ (રાગ : ધોળ) અમૃત ભરેલું અંતર જેનું, સાગર જેવડું સત, પુનમચંદના પાનિયા આગળ ડોશી લખાવતી ખત; ગગો એનો મુંબઈ કામે , ગીગુભાઈ નાગજી નામે. (૧) લખ્યું કે માડી ! પાંચ વરસમાં પહોંચી નથી એક પાઈ, કાગળની એક ચબરખી પણ, તને મળી નથી ભાઈ ! સમાચાર સાંભળી તારા, રોવું મારે કેટલા દા'ડા ? (૨) ભાણાનો ભાણિયો લખે છે કે, ગગુ રોજ તને ભેળો થાય, દન આખો જાય દા'ડિયું ખેંચવાં, રાતે હોટલમાં ખાય; નિત નવા લૂગડાં પે'રે, પાણી જેમ પઇસા વેરે.(3) હોટલનું ઝાઝુ ખાઈશ મા, રાખજે ખરચી ખૂટનું માપ, દવાદારૂના દોકડા આપણે કાઢશું ક્યાંથી બાપ ? કાયા તારી રાખજે રૂડી, ગરીબની ઇ જ છે મૂડી. (૪) ખોરડું વેચ્યું ને ખેતર વેચ્યું, કૂબામાં કર્યો છે વાસ, જારનો રોટલો જડે નહિ, તે દિ પીઉં છું એલી છાશે; તારે પકવાનનું ભાણું, મારે નિત જારનું ખાણું. (૫) દેખતી તે દિ’ દળણાં પાણી કરતી ઠામઠામ, આંખ વિનાનાં આંધળાને હવે કોઈ ન આપે કામ; તારે ગામ વીજળી દીવા, મારે અહીં અંધારાં પીવાં. (૬) લિખિતંગ તારી આંધળી માના વાંચજે ઝાઝા જુહાર, એકે રહ્યું નથી અંગનું ઢાંકણું ખૂટી છે કોઠીએ જાર; હવે નથી જીવવી આરો, આવ્યો ભીખ માંગવા વારો. (૭)
એક સિંહ બનમેં બસે, સો જાહર સબ દેશ; | ઓર પશુ અગણિત બસે, કોય ન જાણે લેશ. ૭૦૦
ભજ રે મના
સંપત્તિ વા બિપત્તિમેં, બડા ન ચૂકે ચાલ; ઊગતા સૂરજ લાલ હૈ, અસ્ત ભયા પુની લાલ. ||
૦૦૮)
ભજ રે મના

Page #24

૧૧૪૪ (રાગ : ચલતી)
પ્રભુજીને પડદામાં રાખમાં રે રાખમાં,
પુજારી તારા આતમને ઓઝલમાં રાખમા. ધ્રુવ વાયુ વીંઝાશેને દીવડો બુઝાશે (૨) એની ભીતી વંટોળોની વાટમાં; આડે ઊભો તારો દેહ અડીખમ બાપુ, ભળી જાસે એ રાખમાં. પુજારી
ઉડી ઉડી પંખી આવ્યા હેમાળેથી (૨) થાક ભરેલો એની પાંખમાં;
સાત સમુંદર પાર કર્યા એનું, નથી રે ગુમાન એની આંખમાં. પુજારી લાખના રતન તારા છોને ચોરાય (૨) છોને હીરા લુંટાય તારા લાખના; હૈયાનો હીરો તારો લૂંટાયના કોઈથી, ખોટા હીરાને ખેંચી રાખમાં. પુજારી
ભજ રે મના
ઉકા ભગત
૧૧૪૫ (રાગ : શિવભૈરવ)
તન ભીતરકો રંગ લગાઈ લિયો, તો બહાર રંગસે કયા મતલબ ? એક વાસના પુષ્પ ચડાઈ લિયો, તો બહાર ફૂલસે કયા મતલબ ? ધ્રુવ સંતો કો અમલ હે રામકા, બાજે ડંકા હરનામકા; ચઢના હૈ બૈકુંઠ-ધામકા, તો ઓર અમલસે કયા મતલબ ? તન૦ મનમાલા તનમેં ફિરાઈ લઈ, મમતાી માલા બચાઈ દઈ;
સદ્ગુરુને સત્ ઉપદેશ કહી, તો લકડમાળાસે કયા મતલબ ? તન જીને આપ હિરદેકું દેખ લિયા, સત અમર નગર કી ખેપ કિયા; હરિ-અમૃતરસકું ખેંચ પીયા, તો કંકર-પથ્થરસે કયા મતલબ ? તન જો મસ્ત ફકીરી દિલસે ધરે, તો ગુરુશકું સિદ્ધ કરે; તબ જુલમી જમસે જાય લઢે, અરમાની ‘ ઉકાસે’ કયા મતલબ ? તન
;
સજ્જન સંપત્તિ પાય કે, દેવે ગર્વ બહાય; જ્યું આંબા કો ફળ ભયા, હું હું નમતા જાય.
૭૧૦
ઉદયરત્ન
૧૧૪૬ (રાગ : માંડ)
સુણો શાંતિ જિણંદ સોભાગી, હું તો થયો છું તુજ ગુણરાગી; તુમે નીરાગી ભગવંત, જોતાં કેમ મલશે તંત ? ધ્રુવ
હું તો ક્રોધ કષાયનો ભરિયો, તું તો ઉપશમ રસનો દરિયો; હું તો અજ્ઞાને આવરિયો, તું તો કેવલ કમલા વરિયો. સુણો૦ હું તો વિષયારસનો આશી, તેં તો વિષયા કીધી નિરાશી; હું તો કર્મને ભારે ભાર્યો, તે તો પ્રભુ ભાર ઉતાર્યો. સુણો૦
હું તો મોહ તણે વશ પડિયો, તું તો સઘળા મોહને નડિયો; હું તો ભવ સમુદ્રમાં ખેતો, તું તો શિવ મંદિર પહોતો. સુણો૦ મારે જન્મ મરણનો જોરો, તેં તો તોડયો તેહનો દોરો;
મારો પાસો ન મેલે રાગ, તમે પ્રભુજી થયા વીતરાગ, સુણો મુને માયાએ મૂક્યો પાશી, તું તો નિરબંધન અવિનાશી; હું તો સમકિતથી અધૂરો, તું તો સકલ પદારથે પૂરો. સુણો મારે છો તું હી પ્રભુ એક, ત્હારે મુજ સરીખા અનેક;
હું તો મનથી ન મૂકું માન, તું તો માનરહિત ભગવાન. સુણો૦ મારૂં કીધું તે શું થાય ? તું તો રંકને કરે રાય; એક કરો મુજ મહેરબાની, મ્હારો મુજરો લેજો માની. સુણો૦ એક વાર જો નજરે નીરખો, તો કરો મુજને તુમ સરીખો;
જો સેવક તુમ સરીખો થાશે, તો ગુણ તમારા ગાશે. સુણો૦ ભવોભવ તુજ ચરણની સેવા, હું તો માંગું છું દેવાધિદેવા; સામું જુઓને સેવક જાણી, એવી ‘ઉદયરત્ન'ની વાણી, સુણો૦
ક્ષમા દયા ઔર સત્યતા, ધીરજ ધર્મ વિવેક, સજ્જન કે ઉરમેં બસે, સદ્ગુણ ઔર અનેક.
૭૧૧
ભજ રે મના

Page #25

હું જો પાવલિયે ચંપાવા તારે આવડો થાઉં અધીર; તો તને તારૂં માન જરીક છોડતાં શેની પીડ ? મૂઠ્ઠી પહેલે પગલે દબાવજે મારા હૈયાના હીણા રાગ; બીજે દબાવજે દ્વેષ દાવાનળ, ત્રીજે તૃષ્ણાના ડાઘ. મૂઠ્ઠી અડધો ઉપાડી પગ તું થંભીશ કે તને વાગશે શૂળ; વાસના તો મારી ત્યાં તને જોઈ ઉખડશે એ સમૂળ, મૂઠ્ઠી બલિ થાવું મારે આજ બરાબર, આવ તું આણી વાટ; મૂઠી જેવડે મંદિર મારે હો મૂરતિ તારી વિરાટ. મૂઠ્ઠી
ઉમાશંકર જોશી
(ઈ. સ. ૧૯૧૧-૧૯૮૮) ઉમાશંકર જેઠાલાલ જોશીનો જન્મ સાબરકાંઠા જિલ્લાના ઇડર પાસેના બામણા ગામે તા. ૨૧-૭-૧૯૧૧ના રોજ થયો હતો. મૂર્ધન્ય કવિ, વાર્તાકાર, નવલકથાકાર, નિબંધકાર, પ્રવાસલેખક, વિવેચક, સંશોધક, અનુવાદક અને સંપાદક તરીકે પ્રખ્યાત છે. સમગ્ર કવિતા’ નામના કાવ્યસંગ્રહમાં તેમની તમામ કવિતા સમાવિષ્ટ થઈ છે પ્રકૃતિનું રમ્ય-રૌદ્ર સૌંદર્ય, માનવપ્રેમ, વિશ્વશાંતિ અને ધર્મસંસ્કૃતિ જેવા જીવનનાં ગહન-ગંભીર વિષયોનું દર્શન એમણે પોતાનાં કાવ્યોમાં રજૂ કર્યું છે. તેમને ૧૯૩૯ત્ના વર્ષનો રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રક એનાયત થયો હતો. ભાષા સાહિત્યના અધ્યાપકથી લઈને યુનિવર્સિટીના કુલપતિ, રાજ્યસભાના સભ્ય તથા સાહિત્ય અકાદમી, દિલ્હીંના અધ્યક્ષ તરીકેની એમણે સેવાઓ આપી હતી. તેમણે ‘ વિશ્વભારતી'નું કુલપતિપદ પણ શોભાવેલું. ‘ નિશીથ' કાવ્યસંગ્રહ માટે એમને ભારતીય જ્ઞાનપીઠ પુરસ્કાર મળ્યો હતો. તા. ૧૯-૧૨-૧૯૮૮ના દિને 99 વર્ષની વયે તેમનો દેહવિલય થયો હતો.
૧૧૪૭ (રાગ : ઝૂલણા) ભોમીયા વિના મારે ભમવાતા ડુંગરા, જંગલની કુંજ કુંજ જોવી હતી; જોવીતી કોતરો રે જોવીતી કંદરા, રોતાં ઝરણાની આંખ લોવી હતી. ધ્રુવ સુના સરવરીયાની સોનેરી પાખે, હંસોની હાર મારે ગણવી હતી; કાળે ઝૂલંત કોઈ કોક્લિાને માળે, અંતરની વેદના વણવી હતી. ભોમીયા) એકલા આકાશ તળે, ઉભીને એક્લો, પડઘા ઊર બોલના ઝીલવા ગયો; વેરાયા બોલ મારા ફ્લાયા આભમાં, એક્લો અટૂલો ઝાંખો પડ્યો. ભોમીયા આખો અવતાર મારે ભમવાતા ડુંગરા, જંગલની કુંજ કુંજ જોવી હતી; ભોમીયા ભૂલે એવી ભમવી એ કંદરા, અંતરની આંખડી લાવી હતી. ભોમીયા
૧૧૪૯ (રાગ : દેશી ઢાળ) સૂરજ ઢંઢે ને ઢંઢે ચાંદાની આંખડી, નવલખ તારાનાં ટોળાં ટળવળે રે જી; પૃથ્વી પગથારે ભમતા અવધૂત કોઈ, વિશ્વભર ભરવા નયણે રે હોજી. ધ્રુવ મહેરામણ ભૈરવ નાદે અલખ પુકારે, મુંગા ગિરિઓનાં મસ્તક ઊંચે ઝંખતાં રે જી; તલખે પંખી ને પ્રાણી, સરવર નદીઓનાં પાણી , રાતે ડુંગરિયા દવ ન જંપતા રે હોજી. સૂરજ તરણાંની છાયા હેઠે કાયા ઢંકાય તારી, આભનાં આભૂષણ તોયે ઓછાં પડે રે જી; બ્રહ્માંડ ભરીને પોઢયા, કીકીમાં માશો શેણે ? જોવા તોયે લોચનિયાં ઘેલાં રડે રે હોજી. સૂરજ ગગન ઘેરીને આજે દર્શન વરસો રે વ્હાલા, ઉર ઝૂરે રે મારો પ્રાણબપૈયો રે હોજી. સૂરજ
૧૧૪૮ (રાગ : પૂરિયા) મૂઠ્ઠી જેવડું મંદિર મારૂં ને મૂરતિ તારી વિરાટ; વામન બનીને આવવું હોય તો આવજે હૈયાને ઘાટ. ધ્રુવ સજ્જન કે ગુણ પરખીકે, રખીએ આપને પાસ;
છોટમ પારસમણિ સમાં, સરખા બારે માસ. ભજ રે મના
'હ૧૨)
માયા માયા સબ કહે, મર્મ ન જાને કોય; જેતી ઉપજે કલ્પના, માયા કહીએ સોય.
(૦૧૩)
ભજ રે મના

Page #26

અખાડામાં અભ્યાસ કર્યા વિણ, મલની સાથે મળે; દાવ પેચમાં દિલ દીધા વિણ, લાતમ લાતા લડે. અરે, ગાન કળાના ગુરૂ મળ્યા વિણ, તાલ ચુકે તાકડે; રાગ તણું ઘર છેટે રહેશે, ઉંટ જેમ રડે. અરે, વગર ભણે વાદીની વિદ્યા, રોપે પગ રાફ્ટ; મણિ ખોળતાં ફણી મળે તો, ઉછળીને આભડે. અરે, રૂષિરાજ ભણતાં રસનાર્ય, ચૌદે વિદ્યા ચઢે; ગુરૂ વિના ભણી સર્વ ગયો પણ, જાણ કુંચી નવ જડે. અરેo
ત્રષિરાજ
૧૧૫૦ (રાગ : ઝૂલણા છંદ) અનંત જન્મનું અજ્ઞાને વળગ્યું, દેખ્યા દુ:ખના દહાડા રે; સ્વએ સાચા સદ્ગુરૂ ન મળ્યા, વંઠલ મળીયા વાડા રે. રસ્તે જાતાં મળ્યું ચિંતામણિ, પુરણ જેમાં પાણી રે; ભિખારણ થઈ સ્વપ્રે ભોગી, રાજા કેરી રાણી રે. જાગી જુએ તો ઝુંપડી દીઠી, ઓઝલ ન મળે એકે રે; મનખા ટાણું મટી જશે તો, દુ:ખના દરિયા દેખે રે. અક્કરમીને અમૃત લોધ્યું, પીતાં આળસ આણી રે; ઢળી ગયું ને રૂવે ધ્રુસકે, કામ થયું ધૂળ ધાણી રે. દમડા માટે દેશ વિદેશ; ચિંતા લઈને ચાલે રે; ઉંટ હોઠની આશા જેવી, શિયાળવાને સાલે રે. સાધન કરતાં છયાસી વિત્યાં, સમજણ રહી ગઈ છે. રે; અંતર દૃષ્ટિ જરા ને આવી, ભગવત ક્યાંથી ભેટે રે ? રામ ચરણમાં રઢ નવ લાગી, ફાંફાં માર્યા ફોક રે; રૂષિરાજની શીખ રાખજે, સમાઈ જાશે શોક રે.
૧૧૫૨ (રાગ : પ્રભાતી) જીવે તેને જરૂર જડે નહિ, મરજીવા રસ માણેરે. ધ્રુવ અઢાર ભારમાં અમર બુટી, જોગી વિરલા જાણેરે; આંખે અંધો કંઠે કોયલી, ભૂખ્યો રહે ભરેભાણે રે. જીવે મરણધારીને મહાજળ જાય તે, અમૂલ્ય મોતીડાં આગેરે; એરણ હોય તો હીરો જણાશે, પરખાશે નહિ પહાણે રે, જીવેo દોર ઉપર નટ ખાંડે ખેલે, મોજ મળે તે ટાણેરે; તેલ ભરેલી ત્રાંસળી જાળવી, શહેર તપાૐ શાણેરે, જીવે મુવા વિના એ ળ નથી મળતું, વળે ન કોઈના વખાણ્યરે; રૂષિરાજ આનંદ ઉભરાશે, સત્ય વાત સમજાયે રે, જીવે
૧૧૫૧ (રાગ : ધોળ) અરે જીવ શું કરવા આથડે ? પ્રભુની ગમ ગુરૂ વિણ નહિ પડે. ધ્રુવ ખોજ કરી નહિ ખેવટીયાની, નવ બેઠો નાવડે; તુંબડું લઈને હાથે તરતાં, અરણવ કેમ આવડે. અરેo શિષ્ય થયો નહિ શિલાટનો તે, થોર વિના થાપડે; ઔષધ દે ઉસ્તાદ વિના તો, શરીર આખું સડે. અરે,
૧૧૫૩ (રાગ : મંદાકતા છંદ) ધીરજ ધરને, અરે અધીરા, ઈશ્વર દેશે અન્ન જોને; ખલકતણો છે પ્રભુને ખટકો, માને સાચું મન જોને. ધ્રુવ જમ્યા પહેલાં જગના નાથ, ઉપાય શોધ્યો શુદ્ધ જોને; હાડ-માંસના હૈયામળે, દેવે સરયું દૂધ જોને. ધીરજ
તેક દેખે રેનમેં, દિનમેં દેખે કોય; તક દિન અરૂ રેનમેં, દેખે દંગસે સોય. |
૯૧૦
પરછાયા પરભાતકા, લંબા બડા દિખાય; ર્યું રવિ આતા ગયા, ત્યું ત્યું ઘટતા જાય.
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #27

કોશેટામાં કીટ વસે છે, ઈશ્વર પૂરે આહાર જોને; કીડીને કણ હાથીને મણ, ચારપગાંને ચાર જોને. ધીરજ મસીદ કેરા કેલ (ચૂનો ) મિનારા, ઉપર ઊગ્યાં ઝાડ જોને; પથરા ઉપર પાણી સામે, પરમેશ્વરનો પા'ડ જોને. ધીરજ અજગર સૂતો અરણ્યમો, ડગલું નવ દે દોટ જોને; વિશ્વબરનું વિરદ વિચારે, ખાવાની શી ખોટ જોને? ધીરજ અનળ જનાવર રહે આકાશે, મદઝર ભરખે મોટા જોને; જગને માટે હરિએ જમાવ્યા , ગગને જળના ગોટા જોને. ધીરજ મરાલ કેરો ચારો મોતી, વખતે આપે વહેલો જોને; ‘ઋષિરાજ' કહે રામભરોંસો રાખી મગને મા'લો જોને. ધીરજ
૧૧૫૪ (રાગ : હંસ નારાયણી) નંદલાલા ! અમે તો તારા દાસડિયા, વ્રજવ્હાલા ! અમે તો તારા દાસડિયા.
હરિ હરિ, દાસડિયા પૂરો આશડિયા, નંદલાલા ! જે મુખે નામ નહિ પ્રભુ ! તારૂં, તે મુખ ઉપર પડે ખાસડિયાં. નંદલાલા રટણ કરતાં વીતે દિન-રજની, દિન દિન કરતાં મામડિયા. નંદલાલા, નામ ભુલાવે ભેળાં થઈ નુગરાં, તો અમને પડે ત્રાસડિયા, નંદલાલા પ્રેમને વશ થઈ બોલો પાતળિયા, પ્રેમને વશ રમો રાસડિયા, નંદલાલા નવધામાં લાગી પૂરણ લગની, આઠે પહોર અભ્યાસડિયા. નંદલાલા જનમોજનમ ‘બદષિરાજ'ના જીવન, વૈષ્ણવમાં દેજો વાસડિયા, નંદલાલા
હાટ ભરો ધન માટ ભરો મન, ઘાટ કરો ભલે વ્હોટા; પાઠ ઠાઠ સહુ ઘાટ આઠ પળ, પાણી તણા પરપોટા . નિક્ષેo ઝગ ઝગ ઝગ મેવાડી મોળિયા, ઝગ ઝગ દીપે ડગલા; લાકડાંની ચેહો લાગી, થયા ધૂળના ઢગલા. નિશૈo ડા'પણ ડાહ્યા કોમળ કાયા, ઉડ્યા પલકમાં એતો; કેડાવ્હોરે વાર નથી કાંઈ, ચોપ કરીને ચેતો. નિશ્ચ૦ કાશી વાસી અતિ ઉદાસી, જંગલવાસી જોગી; કોળ ઝપટમાં ચપટ થયા કઈ, ભાત ભાતના ભોગી, નિશૈo મીઠી વાણી પુરા પુરાણી, જાણી વાતો ઝાજી; કાળ કોળિયા કરી ગયો કુંણ, ક્તિાબ વાળા કાજી. નિશૈo સગાં સંબંધી રૂવે સ્વારથે, વિનતા રૂવે વરેલી; રૂષિરાજ રઘુનાથ વિના નથી, કોઈ બરાબર બેલી. નિશ્ચ૦
૧૧૫૬ (રાગ : હીંચ) માથે કોપી રહ્યો છે કાળ રે, ઊંઘ તને કેમ આવે? પાણી પહેલાં બાંધી લેને પાળ રે, ઊંઘ તને કેમ આવે? ધ્રુવ નથી એક ઘડી નિરધાર રે, ઊંઘ તને કેમ આવે? આ તો સ્વપ્ના જેવો સંસાર રે, ઊંઘ તને કેમ આવે? માથે અલ્યા ! એળે ખોયો અવતાર રે, ઊંઘ તને કેમ આવે? તારે માથે છે જમનો માર રે, ઊંઘ તને કેમ આવે? માથે તારા મનનું ધાર્યું થાશે ધૂળ રે, ઊંઘ તને કેમ આવે? ચાર તોલા છે મણમાં ભૂલ રે, ઊંઘ તને કેમ આવે? માથે જોતાં જોતાં આયુષ્ય ખૂટી જાય રે, ઊંઘ તને કેમ આવે? તારા ડહાપણમાં લાગી લ્હાય રે, ઊંઘ તને કેમ આવે? માથે કાંઠે આવેલું ડૂબશે જહાજ રે, ઊંઘ તને કેમ આવે? તારે કાજે કહે છે ‘ બદષિરાજ’ રે, ઊંઘ તને કેમ આવે? માથે
ક્ષમા ઔર સંતોષ એ, દુર્ગુણ જામેં હોય; | છોટમ આ સંસારમેં, સદા સુખી રહે સોય.
ભજ રે મના
૧૧૫૫ (રાગ : લાવણી) નિશે રહેવું નથી રે માથે, મોત ઝપાટો મારે. ધ્રુવ ફૂલ્યા ફૂલ્યા શું રે ો છો ? જુવો વિચાર જગમાં; વણસતાં કંઈ વાર ન લાગે, રોગ ભર્યો રગરગમાં. નિશૈo
સૂરજ આયા શીશ પર, છાયા ગઈ સમાય; ત્યે જીવ માને બ્રહ્મકો, માયા નહીં રહાય.
ભજ રે મના

Page #28

૧૧૫૭ (રાગ : બહાર) માયા માયા કરતો મૂરખ, ઠામ ઠરી નવ બેઠો રે; સંત સભામાં સ્નેહ ન રાખ્યો, પાપ સભામાં પેઠો રે. ધ્રુવ અલ્ય જીવનની આશા લાંબી, કૌતુક આતે કેવું રે; ફેંસી દેતાં ચડ્યું ફ્લેકું, આ જુગનું સુખ એવું રે. માયા તરૂવર ઉપર મધનું ટીપું, જીભડી જુદી થાશે રે; વરણાગીમાં વાંકો ચાલે , જમડા ઝાલી જાશે રે. માયા કલાલ કેરા ઘરનો ઉંદર, દારૂ પીને ડોલે રે; ઝડપ કરીને મનીએ ઝાલ્યો, ફાડી કાળજ લે રે. માયા ભાદરવાનો ભીંડો તેતો, વિલાઈ જાશે વ્હેલો રે; ધન જોબનના ધમધમાટમાં , ગર્વ કરે તે ઘેલોરે. માયા માથા ઉપર મોત ભમે છે, પડાક પકડી જાશેરે; મનનાં ધાર્યા મનમાં રહેશે, અવળા પડશે આણે રે. માયા
ક્યાંથી આવ્યો ક્યાં જાવોનો ? તપાસ કરને તેનો રે; શોધી કાઢને સદ્ગુરૂ જોશી, ઉકેલ પાડે એનો રે. માયા સોમણ તેલે સુઝ પડે નહિ, અણદીવે અંધારૂં રે; જ્ઞાન વિના બહુ ગોથાં ખાધાં , વળગ્યાં હું ને મારું રે. માયા શ્વાન પુંછડી સોયે વરસે, કાઢી તોયે વાંકી રે; ટીલું કરતાં ત્રેપન વિત્યાં , ભૂંડી વાણી ભાંખી રે. માયા કાશી જાત્રા કરી કાગડે, વિષ્ટા રહી ગઈ વ્હાલી રે; રૂષિરાજની શીખ ન માની, ખોયો મનખો ખાલી રે. માયા
રૂવે રાત દિવસ સહુ રાંક, ભુખે મન ભટકે રે; વડો પૂર્વ જનમનો વાંક, ખરેખર ખટકે રે. તાલેવંતને અંતરે ત્રાસ, ધાખના છે ધનની રે; રખે થઈ જાય નાણાનો નાશ, મહા વ્યાધિ મનની રે. સુવાસણને ધણીનો સંતાપ, હુકમ કરે હાળી રે; વિધવાનાં તો પૂરણ પાપ, ઉમર ઓશીયાળી રે. વણ પરણેલા મનમાં મુંઝાય, ફ્લેટ જેવાં ક્રીએ રે; પરણેલા મનમાં પસ્તાય, હવે શું કરીએ રે ? ભોગ લાગ્યા ને લીધો ભેખ, બોલે એવું બાવા રે; પડી રાખમાં રાબડ રેખ, એથી થયા આવા રે. ડાહ્યા દીલમાં દાડી દુભાય, ભોગે થયા ડાહ્યા રે; ઘડી જપ્યા નહિ ઘરમાંય, કુટી કુટી કાઢ્યા રે. મૂરખા મનમાંહિ મુંઝાય, પશુ જેવા પાક્યા રે; ખુણે જઈને નિશાસા ખાય, ઝુરી ઝુરી થાક્યા રે. જેને પ્રપંચ ઉપર પ્રીત, ઝુરે એતો ઝાઝું રે; રૂષિરાજની સમજે રીત, તેને સુખ તાજું રે.
૧૧૫૯ (રાગ : દુર્ગા) હરિગુણ ગાવામાં હોંશીલા, જગમાં હરિના રે જન , ખર શું ખાઈ જાણે ખીરને , મલકે ઉકરડે મન;
પામર પ્રભુ રસ તે શું પીએ ? ધ્રુવ કાગ મોતીને શું કરે, મોતી ભરખે મરાળ; પાડાને બીડાં શાં પાનનાં ? પાડો શોધે પરાળ, પામર અંધા આગળ શી આરશ ? સમજે છાણાં સમાન; બહેરા આગળ શું બોલવું, કેમ કરી ઉઘડશે કાન ? પામર
૧૧૫૮ (રાગ : ઝૂલણા છંદ) સદા સુખીયા જગતમાં સંત , દુરિજન દુખીયા રે; નાવે અકળામણનો અંત, મૂરખમાં મુખીયા રે. ધ્રુવ ક્રોધ ઔર તૃષ્ણા બહુ, એ દુર્ગુણ જો હોય; છોટમ આ સંસારમેં દુખીયા રહેવે સોય. ||
નિજ મત નીકો સબ કહે, ઔર કરે સંવાદ; || કાગ કહે નહિ કોકિલા, તેરો સુંદિર નાદ. | ૭૧૯
ભજ રે મના
ભજ રે મના
( ૭૧૮

Page #29

ગોવિંદ ગુણ તણી ઘંટીમાં, દોષ ભીતરના દળે; રૂષિરાજ રૂપિયો કૂત રૂઢી, પ્રેમ થકી જો પળે. જ્ઞાનમાંo
ભમરે ગેંગાને ભોળવી, બધો દેખાડ્યો બાગ; જોતાં વાડીનાં ઝાડવાં, ભાળ્યો વિષ્ટાનો ભાગ, પામર શ્વાન ન સમજે રે સંપમાં, અગણિત દેતાં ઉપદેશ; નજરે નાતીલા ચાળીને, દિલમાં દાખવશે દ્વેષ. પામર૦ અન્નનાં ભોજન શાં ઉંટને ? રીઝે ઝાંખરને જોઈ; ઇંતરડી વળગી અડાણમાં, પીશે પય છાંડી લોહી. પામર પુરૂષાતન ઇચ્છેરે પાર્વયો, એકે ન મળે ઇલાજ; કાળી કાંબલને કમજનો, રંગ ન લાગે રૂષિરાજ. પામર
કડવો ભગત ૧૧૬૧ (રાગ : દેશી ચલતી) અલ્યા ઊંઘણશી ! જોને જાગી;
આજ તારી ઝૂંપડીએ ઝાળ જો લાગી. ધ્રુવ ઉડી ચિંનગારી નિભાડામાંથી, ઘાસની ગંજીયે લાગી; પ્રચંડ ઝાળે લીધી ઝપટમાં, સળગી વાડી પરાગી. અલ્યા વધતા દવમાં વાયુ ભળ્યો ને જોરથી ભભૂકે જવાળા; પડખેવાળા નાઠા પડોશીઓ, ભેરૂ ગયા સ્થળ ભાગી. અલ્યા પ્રસરે પાવક, થડકે દિલડું, સમસમતી સોહાગી; સુખ ને દુ:ખની સાથી ગણાતી અર્ધાગના પણ ભાગી. અલ્યા ભડકે ઝૂંપડી માંડી ભરખવા , ઝાળમાં મોક્ષ ઝડપાણો ; ‘કડવો ભગત' કે ઊંધે અભાગિયો, કાળની નોબત વાગી. અલ્યા
૧૧૬૦ (રાગ બિહાગ) જ્ઞાનમાં ગુરૂ દયાથી ગળે, ભજનમાં તેની સુરતા ભળે. ધ્રુવ ગ્રામ કથાના ઘાટ ઉછે પણ, વિચારી પાછા વળે; પરધન ને પરનાર પેખતાં, ચિત્ત જરા નવ ચળે. જ્ઞાનમાંo હરતાં ફરતાં હરેક કામ, રામ નામ ધન રળે; કાયાનું ગુજરાન ટકે પણ, તનની મમતા ટળે, જ્ઞાનમાંo સંતતણી સુખદાઈ શિખામણ , સુરત ધરી સાંભળે; આતમરૂપ તણો નિત આનંદ, અંતરમાં ઉછળે. જ્ઞાનમાંo હરિજન થઈ હેતે હરિજનને , માન મુકીને મળે ; અંતરમાંથી ટળે અક્કડતા, લાવણ્યતાથી લળે. જ્ઞાનમાંo લીલાં સૂકાં સકળ લાકડાં, પાવકથી પરજળે; પ્રભુ પ્રતાપે પાપ કરમનાં, બીજ બધાં એમ બળે. જ્ઞાનમાં, ખેતીવાડી ખલક કરે પણ, ખબર પડે છે ખળે; ઉધમમાંથી ળ આવ્યાનું કારણ કર્મી જ કળે. જ્ઞાનમાંo
૧૧૬૨ (રાગ : માંડ) જગતમાં એ જન જાયે જીતી, જેની પ્રભુજી સંગાથે પ્રીતિ રે. લોભ, લાલચ કે ક્રોધ ન મનમાં, નિર્મળ જેની છે નીતિ; બુર ન ઈચ્છે કોઈ જનોનું (૨), સમષ્ટિની સ્થિતિ રે. ઈશ્વર સ્મરણ ભાવભજનમાં, સમાનતાની જેની રીતિ; સુખ કે દુ:ખ ન તેને સ્પર્શતા (૨), નવ હોય કાળની ભીતી રે. સંતના સંત એ સાધુ કહેવાયે, અવની પર આવ્યા અતિથી; ‘કડવો ભગત' કહે ધન્ય એ જનને (૨), જીંદગી ભક્તિમાં વીતી રે.
| મલ ભોગી કે મક્ષિકા, ચંદન પાસ ન જાય;
/ હું વિષયી તજી જ્ઞાનકો, ગીત જાર કે ગાય. || ભજ રે મના
શેરી મિત્રો સો મળે, તાળી મિત્ર અનેક; | જેમાં સુખદુ:ખ પામીયે, તે લાખોમાં એક.
૦૨૧
ભજ રે મના

Page #30

૧૧૬૩ (રાગ : સોરઠ)
તજી દે, તજી દે તું નેડો રે, કેડો એ છે કાળનો રે જી; લાગ્યો તને એવો હેવાનીનો હેડો રે, કેડો એ છે કાળનો. ધ્રુવ અડધી ઉંમર તેં વિતાવી ઊંઘમાં રે (૨); અડધીમાં આદર્યોં બખેડો રે, કેડો એ છે કાળનો. લાગ્યો માંડી ધમાલ તેં ધનને મેળવવા ? (૨); આશા-તૃષ્ણાનો નાવ્યો છેડો રે, કેડો એ છે કાળનો. લાગ્યો નિંદા ને ચેષ્ટામાં વિતાવી જિંદગી રે (૨); શિરે કર્યાં પાપનો થથંડો રે, કેડો એ તો કાળનો. લાગ્યો ઘડપણમાં રે થયાં ગાતર ઢીલાં રે (૨); ખળભળ્યો હાડનો ખપેડો રે, કેડો એ છે કાળનો. લાગ્યો થોડો સમય લઈ રામ ભજી લે ભાઈ ! રે (૨); આવે અવતારનો નિવેડો રે, કેડો એ છે કાળનો. લાગ્યો ‘કડવો ભગત' કહે જાગી જા જીવડા ! (૨); તારો થઈ જાય પાર બેડો રે, કેડો રે છૂટે કાળનો. લાગ્યો
કનુભાઈ ગાંધી
૧૧૬૪ (રાગ : બસંત ભૈરવી)
પ્રભુ લાગે તું પ્યારો પ્યારો, પ્રભુ માંગું હું તુજ પ્રેમ ફુવારો. ધ્રુવ तुभ प्रेम
તુજ પ્રેમ
એકલવાયો; આરોવારો. પ્રભુ નંદદુલારો;
નંદનવનમાં
પ્રભુ તું છે ગોપી-વૃંદમાં પ્રેમ રાસમાં પ્રભુ તું ખોવાયો. પ્રભુ અંતરયામી અંતર ખોલી પિવરાવો પ્રેમનો પ્યાલો; પ્રેમ લક્ષણા, ભક્તિરસમાં તું ન્યારો ન્યારો. પ્રભુ
ભજ રે મના
બિન હૂં લાગું બિન નહીં આવે
ઘડાય;
હીરા પડેલ પડે દીપે, દીપે ઘાટ ધૂપ જલે દીપક બળે, જીવન એમ જીવાય.
૦૨૨
ઉરના વનમાં પ્રીત બનીને બંસીનાદ બજાવો;
રૂંવે રૂંવે પ્રેમભરીને, પ્રેમ દીપ પ્રગટાવો. પ્રભુ
કરક
૧૧૬૫ (રાગ : આશાવરી)
પીએ કોઈ જ્ઞાન ગાંજેકી કલી, દેખે તબ પરમેશ્વરકી ગલી ? ધ્રુવ મહાવાક્યકી કલી ચાર જીને, હસ્તકમલ કર મલી; માયા-બીજ અસર નિકાલા, ભાગત્યાગ કર ભલી. પીએ૦ ગુરુ શબ્દકા ગાંજા સંતો, સોહંગ ચીલમ ઘર દલી; બ્રહ્માગ્નિકી આગ જલાઈ, કર્મ-વાસનાગલી, પીએ સોહં સૂકા રગડ મિલાવો, તબ ઊઠે ગલગલી; જીવન્મુક્ત પીએ જન જોગી, બ્રહ્માનંદ રસ રલી. પીએ૦ હરનિશ રહે ચકચૂર નિશાએઁ, આવાગમન જાય ટલી; ‘કરક' સદા મન મગન ફ઼િત હૈ, જૈસે કમલ પર અલી. પીએ ૧૧૬૬ (રાગ : હિંદોલ)
પીઓ કોઈ જ્ઞાન ઘૂંટકે ભંગ, લગે જબ જગતપતિસે રંગ. તનકર કૂંડી મન કર સોટા, શુદ્ધ બુદ્ધિ જલ ગંગ; ઓહંગ સોહંગકા રગડ લગાવે, પ્રેમ પ્રીત પ્રસંગ.
સાર
કાલી મિરચી મમતા પીસો, વિષય-વાસના સંગ; અસાર સાફીસે છાણો, આત્મતત્ત્વ અસંગ. ભરી કટોરા તત્ત્વમસિ' કા પીઓ સદ્ગુરુ કે સંગ; ચડે ખુમારી બ્રહ્મજ્ઞાનસે, શીતલ હોય સબ અંગ.
ચાર ભેદો ભેદ પાઈ કોઈ, પીવે કરે સત્સંગ; ‘કરક' લહેર એ ગુરુ દયાકી, ચડે ન દૂજો રંગ.
વિદ્યા વિનય વિવેક ગુણ, સુખ સંપત્તિ સ્નેહ; લેશ કલેશ જેમાં નહીં, સ્વર્ગ બરાબર તેહ.
||
૦૨૩
ભજ રે મના

Page #31

૧૧૬૭ (રાગ : ચલતી)
શિવ થતાં શી વાર છે? જીવ તને શિવ થતાં શી વાર છે ? ધ્રુવ હું મારું તજવું ને પ્રભુ પ્રભુ ભજવું, જઠો સકળ સંસાર છે. જીવ તને૦ વૈરાગ્ય રાખવો ને બ્રહ્મરસ ચાખવો, રહેવું પરાની પાર છે. જીવ તને૦ સાર અસાર વિચાર કરી લેવો, એમાં શું મોટો ભાર છે ? જીવ તને૦ સત્-ચિત્-આનંદ જોવો સરવમાં, જડ દુઃખ મિથ્યા માર છે. જીવ તને સહજ ઉપાય પણ રહેવું સીધા, માર્ગ ખાંડાની ધાર છે. જીવ તને૦ નિજ સ્વરૂપ માની નિર્ભય થવું, ત્યાંથી તે કોણ કાઢનાર છે ? જીવ તને૦ ‘કરક' રહેવું બેધડક થઈને, શિવ સહુનો સરદાર છે. જીવ તને૦
કરમાબાઈ
૧૧૬૮ (રાગ : ધોળ)
વહેલા વહેલા આવો મારા શામળા, ગરીબ ઘરનો લેવાને પ્રસાદ જો; ગામને પછવાડે મારું ઝૂંપડું, આંગણીયામાં તુલસીનો છોડ જો. ધ્રુવ આપેલી એંધાણીયે વહેલા આવજો, ભૂલે ચૂકે નવ જાશો બીજે ઘેર જો; ખાંડીને, ખૂંદીને રાંધ્યો ખીચડો, ખીચડામાં નાખ્યા તલના તેલ જો. વહેલા૦ મીઠો રે લાગે તો ફરીવાર માંગજો, જરાય ન શરમાતા મારા શ્યામ જો; જળ રે જમનાની ઝારી ભરી લાવીયા, આચમન કરોને દીનાનાથ જો. વહેલા૦
બીડલાં મંગાવ્યા નાગરવેલના, મુખવાસ કરોને મારા શ્યામ જો;
* કરમાબાઈ'ની વિનંતી હરી સાંભળો, દેજો દેજો સંત ચરણમાં વાસ જો. વહેલા
ભજ રે મના
ગૃહસ્થાશ્રમીને શીખવું, નીતિ ધર્મનું જ્ઞાન; વિદ્યા વિનય વિવેક ગુણ, શીખી થવું ગુણવાન.
૭૨૪
કરસનદાસ માણેક
કરસનદાસ માણેકનો જન્મ તા. ૨૮-૧૧-૧૯૦૧ના રોજ કરાંચીમાં થયો
હતો. તેમના પિતાનું નામ નરસિંહભાઈ હતું. તેમનું મૂળ વતન જામનગર જિલ્લામાં હડિયાણા ગામ છે. * હરિના લોચનિયા’ અને ‘માલિની’ તેમનાં જાણીતા કાવ્યો છે. તેમનું અવસાન તા. ૧૮-૧-૧૯૭૮ના રોજ વડોદરામાં થયું હતું. ૧૧૬૯ (રાગ : ભૈરવી)
જીવન અંજલિ થાજો, મારૂં જીવન અંજલિ થાજો. ધ્રુવ ભૂખ્યાં કાજે ભોજન બનજો, તરસ્યાનું જળ થાજો; દીન-દુખિયાનાં આંસુ હોતાં, અંતર કદી ન ધરાજો, મારૂ સત્ની કાંટાળી કેડી પર, પુષ્પ બની પથરાજો; ઝેર જગતનાં જીરવી જીરવી, અમૃત ઉરનાં પાજો. મારૂ૦ વણથાક્યાં ચરણો મારાં નિત, તારી સમીપે ધાજો; હૈયાના પ્રત્યેક સ્પંદને, તારૂં નામ રટાજો. મારૂ વમળોની વચ્ચે નૈયા મુજ, હાલકડોલક થાજો; શ્રદ્ધા કેરો દીપક મારો, ના કદીયે ઓલવાજો. મારૂ ૧૧૭૦ (રાગ : ચલતી)
ધીરે ધીરે પધારો નાથ.
ધ્રુવ
વાટ નિહાળીને નેણ ઝંખાયા, હૈયુ અધીરું થાય; ઝૂકી ઝૂકી મારી ડોક દુઃખે હવે જીવ મારો ઘોળાય. ધીરે પાંપણ પાથરી સેજ બિછાવું હું, પ્રાણપંખે ઢોળું વાય; નયન જલાવીને આરતી અવું, આંસુધારે ધોવું પાય. ધીરે લોહ પિંજરમાં ખાતો લથડિયાં, કેદી આતમ કીર; જુગ જુગના પ્યાસીની પ્યાસ બુઝાવો, પાઈ પ્રીતિના નીર, ધીરે ભોગ ન માંગુ, હું યોગ ન માંગું, મુક્તિનું મારે શું કામ ? આપ પધાર્યે લોહપિંજર મારૂં, થાશે મુક્તિનું ધામ ! ધીરે૦
નીતિથી ધન મેળવી, વિધિએ કરવું દાન; દાન વિનાનું ધન સફળ, માનો ધૂળ સમાન. ૦૨૫
ભજ રે મના

Page #32

૧૧૭૧ (રાગ : ભૈરવ)
મને એ જ સમજાતું નથી કે આવું શાને થાય છે ? ફૂલડાં ડૂબી જતાં ને પથ્થરો તરી જાય છે ! ધ્રુવ ટળવળે તરસ્યાં, ત્યહાં જે વાદળી વેરણ બને,
તે જ રણમાં ધૂમ મુશળધાર વરસી જાય છે ! મને ઘર-હીણાં ઘૂમે હઝારો ઠોકરાતાં ઠેર ઠેર; ને ગગનચુંબી મહેલો જનસૂનાં રહી જાય છે ! મને દેવડીએ દંડ પામે ચોર મૂઠી જારના; લાખ ખાંડી લૂંટનારા મહેફ્ટેિ મંડાય છે ! મને કામધેનુ ને મળે ના, એક સૂકું તણખલું; ને લીલાંછમ ખેતરો સૌ આખલા ચરી જાય છે ! મને
છે ગરીબોના કૂબામાં તેલ ટીપું ય દોહ્યલું;
ને શ્રીમંતોની કબર પર ઘીના દીવા થાય છે ! મને
૧૧૭૨ (રાગ : ધોળ)
રામ તણાં રખવાળાં અમને રામ તણા રખવાળાં. ધ્રુવ છોને ગગન ગ્રસીને ઊભા વાદળ કાજળકાળાં; પ્રલય તણા ઉદરેથી ઊગશે અંતે તો અજવાળાં. અમને
છો પગ નીચે પૃથ્વી પ્રજળે, જીવન બને છો જ્વાળા અગન તણા અંતરથી વહેશે, અમીઝરણાં ઉજમાળા. અમને
રુંવે રૂંવે જંજીર જડી છો, ડગલે ડગલે ભાલા અંતે તેજ-કિરણ-ઘણ તૂટશે, તિમિરતણાં સૌ તાળાં, અમને૦
ભજ રે મના
પ્રીતે પર ઉપકાર કર, પ્રભુજી થાય પ્રસન્ન; સર્વ જીવને સુખ થવા, ધર્મે ખરચો ધન.
૭૨૬
૧૧૭૩ (રાગ : શિવરંજની)
હરિ આવું તારે દ્વારે,
કૈ નવ સાથે, ખાલી હાથે, સંધલ અશ્રુધારે. ધ્રુવ શૂલની પેઠે આતમ-દલદલ, પ્રોવાયાં અંધકારે; વાટ-વિહોણાં જગ-વગડામાં, ઝાંખે ઉર-અજવાળે ! હરિ
કૈક યુગોથી અડવડતો હરિ, કામને કારાગારે; કદમ કદમ પર કંર્દમ ગળો, પ્રપંચ પારાવારે. હરિ અશરણ આવું હું શરણ તમારે, કૃપણ કૃપાનિધિ આ રે ! ભવરણ ભાળી ભયાકુલ આવું અનાથને અધિકારે. હરિ
૧૧૭૪ (રાગ : બિહાગ)
હરિવર ! તુ મારું હથિયાર,
તુ જ કવચ, હરિ શિરસ્ત્રાણ તું, ઢાલ તું તું તલવાર ? ધ્રુવ જલ-થલ-નભ છલછલ લહર્યો તું, તું ભીતર તું બહાર;
તું હરિ હુંમાં તું અરિ માં હરિ, કોનો કરું સંહાર ! હરિવર૦ ક્રોધથી રાતાં નયન કરી હું કરવા ઘણું પ્રહાર; અધવચ્ચે થંભુ દુશ્મનમાં દેખી તુજ દિદાર. હરિવ૦ સૌ છાવણીયે તારી છાયા, સૌ પક્ષોની પાર; સૌની હારે અશ્રુધાર તું, સૌની જીતે હાર ! હરિવર૦ હું એક જ શત્રુ હરિ મારો હું મુજ કારાગાર; મુજને મુજ કરથી છોડાવો, કરી મારો સંહાર, હરિવર૦
જબસે દિલદાર હુઆ સાંવલિયા પ્યારા, તબસે છુટા જગતસે સંબંધ હમારા; હરબાર હર જગહ એક કર યહી પુકારા, હૈ છિપા કિઘર લિવર ઘનશ્યામ હમારા.
વમન કરી પાછું ગળે, સૂકર શ્વાન શિયાળ; ત્યાગ કરી પાછું ગ્રહે, તે ત્યાગીને ગાળ.
૦૨૦
ભજ રે મના

Page #33

કલ્યાણદાસ
૧૧૭૫ (રાગ : ચલતી) કહેણીવાળા રે ! રહેણ વિના રદ મળશ; રહેણી વિના તમે રદ મળીને, અવળે મારગે ચઢશો. ધ્રુવ અતીત થઈને ભગવા પહેરી, ભભૂત ગોળા ધરશો; જંતરમંતર મોટા થઈને , દ્રવ્ય પરાયાં હરશો. કહેણી બહાનાંબંધી છાપાં તિલક, વાદ ઘણેરો કરશો; પરને શિખામણ દઈને, તમે પેટ તમારું ભરશો. કહેણીe. આતમતત્ત્વ એક ના ચિન્હો ફોગટ ફેરા ફરશો; કહે ‘લ્યાણ’ અમીરસ ઢોળીને, કયે ઠેકાણે ઠરશો ? કહેણી
જોઉં અહીં ત્યાં આવતી દરિયાવની મીઠી લહર; તેની ઉપર ચાલી રહી નાજુક સવારી આપની! તારા ઉપર તારા તણાં ઝૂમી રહ્યાં જે ઝૂમખાં ; તે યાદ આપે આંખને ગેબી કચેરી આપની ! (૨)
જ્યાં જ્યાં મિલાવે હાથ યારો ત્યાં મિલાવી હાથને; અહેશાનમાં દિલ ઝૂક્ત રહેમત ખડી ત્યાં આપની ! પ્યારું ત્યજીને પ્યાર કોઈ આદરે છેલ્લી સ; ધોવાઇ યાદી ત્યાં રડાવે છે જુદાઈ આપની ! (૩) રોઉં ન કાં એ રાહમાં બાકી રહીને એકલો ? આશકોના રાહની જે રાહદારી આપની! જૂનું-નવું જાણું અને રોઉં-હસું તે તે બધું; જાની-નવી ના કાંઇ તાજી એક યાદી આપની ? (૪) ભૂલી જવાતી છો બધી લાખો કિતાબો સામટી; જોયું ન જોયું છો બને, જો એક યાદી આપની! કિસ્મત કરાવે ભૂલ, તે ભૂલો કરી નાખું બધી; છે આખરે તો એકલી ને એ જ યાદી આપની ! (૫)
કલાપી ક્લાપીનું આખું નામ સૂરસિંહજી તખ્તસિંહજી ગોહેલ હતું. તેમનો જન્મ તા. ૨૬-૧-૧૮૭૪ ના રોજ સૌરાષ્ટ્રના લાઠી ગામે રાજવી કુટુંબમાં થયો હતો. તેમની પત્નીનું નામ રાજબા હતું. રાજકોટની રાજકુમાર કોલેજમાં અંગ્રેજીના પાંચ ધોરણ ભણ્યા હતાં. અંગત શિક્ષકોથી તેઓએ સંસ્કૃત , ઉર્દુ અને ફારસી સાહિત્યનો અભ્યાસ કર્યો હતો. તેમની સમગ્ર કાવ્યકૃતિઓ ‘ક્લાપીનો કેકારવ'માં નિબદ્ધ છે. ૨૬ વર્ષની વયે તા. ૯-૬-૧૯૦૦ ના રોજ લાઠી ગામમાં તેમનું ઝેર પાવાથી અવસાન થયું હતું.
૧૧૭૬ (રાગ : હરિગીત છંદ) જ્યાં જ્યાં નજર મારી ઠરે, યાદી ભરી ત્યાં આપની ! આંસુ મહીં એ આંખથી યાદી ઝરે છે આપની! માશૂકોના ગાલની લાલી મહીં લાલી અને જ્યાં જ્યાં ચમન-જ્યાં જ્યાં ગુલો, ત્યાં ત્યાં નિશાની આપની! (૧)
કહીન
૧૧૭૭ (રાગ : કાફી) હરિના દાસ કહાવે, ઉપમાં કોટિક આશ. ધ્રુવ નામ વહેંચે પ્રગટ હરિનું, ભક્તિ તણો આભાસ. હરિના લોભ, મોહ, માયા ના છૂટે, પ્રગટે પાપ પ્રકાશ, હરિના પૈસા આપી પુણ્ય ખરીદે, રીઝે શું અવિનાશ ? હરિના ભેદ અને ભિન્નત્વ ભર્યું તો, શાનો ભક્તિ વિલાસ ? હરિના ‘કહાન' તજી સહુ દંભ ઉપાધિ, રાખ અચળ વિશ્વાસ. હરિના
ભક્તિથી મુક્તિ મળે, ફળે, જોગ જપ ધ્યાન; ભક્તિ નહિ જે ભવનમાં, તે જેવું સમશાન. ૭૨૦
ભજ રે મના
ધન આપે વૈરાગીને, ગૃહી તે નરકે જાય; ખરચે ઈન્દ્રિયકારણે, માટે પાપી થાય.
ભજ રે મના

Page #34

૧૧૭૮ (રાગ : કાન્હડા) છે અમૃતમાં ઝેર, મિત્રો, છે અમૃતમાં ઝેર; અસંત સુખોને મિથ્યા રસમાં, શી અમૃતની પેર ? ધ્રુવ સ્નેહનું સુખ પણ થોડી પળનું, ઝૂરી મરે આખેર; સ્વાર્થ ત્યાગ નહિ કોઈ સ્થિતિમાં, ફ્રી વળો ચો. મિત્રો, રાજપાટ સાહેબી શોભા, છે બધે અંધેર; અમૃતનો આભાસ પરંતુ, તે જ હળાહળ ઝેર. મિત્રો વેરબુદ્ધિએ વાસ ર્યો ત્યાં, કાળો કળિયુગ કેર; ‘કહાન' હરિરસ પાન કરે છે, તેને લીલા લહેર. મિત્રો
૧૧૮૦ (રાગ : પ્રભાતી) અજ્ઞાત મોહની નિંદમાં સૂઈ મત રહો સદા, વ્યતિત બહુ કાળ એમ વ્યર્થ કીધો; નિજરૂપ નિરખવા નેત્ર ખોલ્યું નહીં, સુપનનાં સુખ તણો લ્હાવો લીધો. ધ્રુવ વસ્તુસ્થિતિ સમજનું વ્હાણું વાયું ભલું, શુદ્ધ સમક્તિનો ભાનુ ભાસે; નિજ પર રૂપનો ભેદ પ્રગટે જહાં, મોહ મિથ્યાત્વે અહંકાર નાસે. મોહની પ્રેમથી પરખીએ, નિરખીએ નાથને, અવર અધ્યાસને અલગ કીજે; ગ્રહણ કર જ્ઞાન ગુરૂ બોધના બીજનું, પરમ રસ પાનથી કાજ સીજે. મોહની સર્વ વ્યાપકપણે સાક્ષી તું સર્વદા, જ્ઞાન ગુણ લક્ષણે ભિન્ન ભાસે; શુદ્ધ ઉપયોગી તું ચિહ્ન ચેતન્ય ઘન, અચલ અવિનાશી ગુણ કેમ નાશે ! મોહની થાય પ્રતિભાસ એ ડ્રેયનો જ્ઞાનમાં, પણ નહિં જ્ઞાન તું જ ય ભાવે; જેમ જલપાત્ર રવિ દેખિયે નિરમળો, ભાસ દરમણ વિષે તેમ થાવ. મોહની લક્ષ રહે જ્યાં સુધી નિત્ય નિરમળપણે, કરમનો ડાઘ કહો કેમ લાગે? કોઈ સંત વીરલા સમજશે સાનમાં, સહજ સ્થિર સ્થિતિનું ભાગ્ય જાગે. મોહની
કાયમ
૧૧૭૯ (રાગ : શિવરંજની) ગુરુ બિનુ હોરી કૌન ખેલાવૈ ! કોઈ પંથ લગાવૈ. ધ્રુવ કરે કૌન નિર્મલ યા જીકો ! માયા મનતેં છુડાવૈ; ફીકો રંગ જગતકે ઉપર, પીકો રંગ ચઢાવૈ. ગુરુ લાલ-ગુલાલ લગાય હાથસ, ભરમ અબીર ઉડાવૈ; તીન લોકકી માયા ફૂક્કે, ઐસી ફાગ રમાવૈ. ગુરુ હરિ હેરતમેં ક્રિતિ બાવરી, નૈનનિમેં કબ આર્વે; હરિકો લખિ ‘કાયમરસિયાસો, કાહે ન ધૂમ મચાવૈ. ગુરુo
કુંભનદાસ
૧૧૮૧ (રાગ : ધનાશ્રી) નૈન ભરિ દેખ્યી નંદકુમાર; તા દિનનેં સબ ભૂલિ ગયી હી, બિસર્યો પન પરવાર. ધ્રુવ બિન દેખે હોં બિલ ભર્યો હોં, અંગ-અંગ સબ હારિ; તાતે સુધિ હૈ સાંવરિ મૂરતિકી, લોચન ભરિ ભરિ બારિ. નૈન, રૂપ-રાસ પૈમિત નહીં માનો, કૈસે મિલૈ લો કન્હાઈ ! ‘કુંભનદાસ’ પ્રભુ ગોબરધન ધર મિલિયે બહુરિ રી માઈ. નૈન
ભક્તિ ભૂલે બ્રહ્મની, કુકરમ કરે અપાર; સરજનહાર ન સાંભરે, તેને છે ધિક્કાર.
જાતાં તડકે ઝાંઝવા, જાણે જળ દેખાય; | મૂરખ મર્મ ન પારખે, પ્રીતે પીવા જાય. || 039
ભજ રે મના
ભજ રે મના
(૭૩૦)

Page #35

કૃપાલ્વાનંદજી
૧૧૮૨ (રાગ : પ્રભાતી) સાધક જન તો તેને કહીએ જે પ્રીત પ્રભુમાં પરોવે રે, સદગુરુદેવનું શરણું શોધીને ભવનું બંધન તોડે રે. ધ્રુવ વચન વિચારે શાસ્ત્ર-ગુરુનાં શબ્દોનો સાર નિતારે રે; સમજે નહિ ત્યાં પૂછે ગુરુને, પૂછીને પંડમાં પાળે રે. સાધ% ભોગમાં ભમતા મનને રોકી યોગના રંગ રમાડે રે; ઈન્દ્રિયોને અવકાશમાં રાખી પૂર્ણ પવિત્ર બનાવે રે. સાધw જગમાં હરિને, જગ હરિમાં જોતાં જીવન વિતાવે રે; પ્રેમનું અમૃત અખંડ પીતાં, ‘કૃપાલુ' પાર ઉતારે રે. સાધ0
કૃષ્ણરાજ મહારાજ
૧૧૮૩ (રાગ : કાલિંગડા) અનુભવીને એકલું, આનંદમાં રહેવું રે; ભજવા પરિબ્રહ્મ બીજું કાંઈ ન કહેવું રે. ધ્રુવ એક જ જાણી આત્મા, કોઈને દુ:ખ ન દેવું રે; સુખદુઃખ આવે સહેજમાં, તે તો સહીને રહેવું રે. અનુભવી ઊર્મિ ને બીજી ઈષણાથી, અળગું રહેવું રે; સમદૃષ્ટિ સમતાને ગ્રહી, આપ ખોવું રે. અનુભવી આદિ, અંત, મધ્ય, એકાદ્વૈત ભાસ્યું રે; આતમના ઉદય થકી, અજ્ઞાન નાટ્યું રે. અનુભવી વેદ જોયા, પુરાણ જોયાં, સર્વે તપાસી; રામના નામથી કોઈ ન મોટું, સંત ઉપાસી. અનુભવી સદ્ગુરુને સેવતાં, મારું મનડું મોહ્યું રે; ‘કૃષ્ણજી' કહે મહાપદમાં, એક ચિત્ત ખોયું રે. અનુભવી
વહેમીની વાટે જતાં, સારા શકુન ન કોય;
| પેસે ચિંતા પેટમાં, કાજ સરે નહિ હોય. || ભજ રે મના
કૃષ્ણલાલ શ્રીધરાણી કૃષ્ણલાલ શ્રીધરાણીનો જન્મ તા. ૧૬-૯-૧૯૧૧ અને અવસાન તા. ૯-૧૧૯૬૦ના રોજ થયું હતું.
૧૧૮૪ (રાગ : ધોળ) ઘંટના નાદે કાન ફ્ટ મારા, ધૂપથી શ્વાસ રૂંધાય, જ્યમાળા દૂર રાખે પૂજારી, અંગ મારૂં અભડાય; ન નૈવેદ્ય તારું આ ! પૂજારી પાછો જા ! ધ્રુવ મંદિરના આ ભવ્ય મહાલો, બંધન થાય મને, ઓ રે પુજારી ! તોડ દીવાલો, પાષાણ કેમ ગમે ? ન પ્રેમનું ચિન્હ આ ! પૂજારી પાછો જા ! ન નૈવેધo એરણ સાથે અફાળે હથોડા, ઘંટ તણો ઘડનાર, દિન કે રાત ન નીંદર લેતો, નૈવેધ તું ધરનાર ? ખરી તો એની પૂજા ! પૂજારી પાછો જા ! ન નૈવેધક દ્વાર આ સાંકડા કોણે પ્રવેશે ? બહાર ખડી જનતા, સ્વાર્થ તણું આ મંદિર બાંધ્યું, પ્રેમ નહિં પથરાં; ઓ તું છે ને જરા ! પૂજારી પાછો જા ! ન નૈવેધo માળી કહે ફૂલ મહેકતી વાડી, ફૂલને તું અડ કાં ? ફૂલ ધરે તું સહવી અને ટાઢ અને તડકા; એ તે પાપ કે પૂજા ? પૂજારી પાછો જા ! ન નૈવેધo ઓ રે પૂજારી ! આ મંદિર કાજે, મજૂર વહે પથરા, લોહીનું પાણી તો થાય એનું ને નામ ખાટે નવરા; અરે તું ના શરમા ? પૂજારી પાછો જા ! ન નૈવેધo ખેડૂતને અંગ માટી ભરાતી, અર્થે ભર્યો નખમાં, ધૂપ ધર્યો પરસેવો ઉતારી ઘંટ બજે ઘણમાં; પૂજારી સાચો આ ! પૂજારી પાછો જા ! ન નૈવેદ્ય
વહેમે થાયે વિસ્મૃતિ, શુદ્ધ રહે નહિ જ્ઞાન; નર વિચારથી ના જુએ, તે નિશ્ચય નાદાન.
633)
hપર
ભજ રે મના

Page #36

કેવલ
૧૧૮૫ (રાગ : પીલુ)
નેક કમાઈ કર કુછ પ્યારે, જો તેરા પરલોક સુધારે. ધ્રુવ ઈસ દુનિયાકા એસા લેખા, જૈસે રાતો સ્વપ્ના દેખા; જ્યો સપનેમેં દૌલત પાઈ, આંખ ખૂલી તો હાથ ન આઈ. નેક કુટુંબ કબિલા કામ ન આવે, સાથ તેરે એક ધર્મ હી જાવે; અબ તક ગાફિલ રહ્યા તું સોયા, વક્ત અમોલ અકારથ ખોયા. નેક ટેઢી ચાલ ચલા તું ભાઈ, પગ પગ ઉપર ઠોકર ખાઈ; ખૂબ શોચ લે અપને મનમેં, સમય ૐવાયા મૂરખપનમેં. નેક યદિ અબ ભી નહિ યત્ન કરેગા, તો પછતાના તુઝે પડેગા; કર સતસંગ ઔર વિધાધ્યયન, તબ તૂ પાવેગા સુખ ઔર ચેન. નેક
એક પ્રભુ બિન ઔર ન કોઈ, જિસકે સુમરે મુક્તિ હોઈ; ઉસિકા ‘કેવલ” પકડ સહારા, ક્યો ફ઼િતા હૈ મારા મારા ? નેક
૧૧૮૬ (રાગ : ભૈરવી)
પાલન કરતા દુ:ખકા હરતા, સકલ વિશ્વાધારા; દુર્ગુણ નાશક જ્ઞાન પ્રકાશક, મુક્તિ દેનેહારા. ધ્રુવ
દુષ્ટ જનોકો દંડકો દાતા, શિોંકા સુખદાઈ; ૠષિયો મુનિયો વિધાવાનો, ભક્ત જનોંકા પ્યારા. સકલ નસ ઔર નાડીકે બંધનમેં, કભી નહીં વહ આતા; હર્ષ શોક ઔર જન્મ મરણ સે, સદા રહે વહ વ્યારા. સકલ
સંકટ હરતા દયાકા સાગર, મહા બલી સુખદાયક; ચારો દિશામેં નીચે ઉપર, અંદર બાહર વ્યાપક. સકલ
ભજ રે મના
વહેમ ટળે ઈશ્વરને તે
સુવિચારથી, સાચો જેનો શોધ; ઓળખે, છોટમનો એ બોધ.
७३४
બુદ્ધિ ઉસકો થાહ ન પાવે, હૈ વહ અગમ અપારા; જ્ઞાન નેત્રસે દ્રષ્ટિગોચર ઉસકા હૈ ચમકારા, સકલ૦
નહીં કભી વહ ગર્ભમેં આવે, નહીં વહ કાયા ધારે;
જે ઉસકા અવતાર બતાવે, વહ બુદ્ધિકા મારા. સકલ સબકા સ્વામી અંતર્યામી, સદા એક રસ રહતા; ‘કેવલ' ઉસકી કૃપાહીસે, હોવે પાર ઉતારા. સકલ૦
ખબરદાર (અરદેશર)
(ઈ. સ. ૧૮૮૧ - ૧૯૫૩)
અરદેશર ખબરદારનો જન્મ તા.૬-૧૧-૧૮૮૧ના રોજ દમણમાં થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ ફરામજી અને માતાનું નામ શિરીનબાઈ હતું. તેમણે પ્રાથમિક શિક્ષણ દમણમાં લીધું હતું. પ્રવેશિકા, પ્રકાશિકા, તેમના જાણીતા પુસ્તકો છે. * જ્યાં જ્યાં વસે એક ગુજરાતી, ત્યાં ત્યાં સદાકાળ ગુજરાત' એ એમનું અત્યંત
પ્રસિદ્ધ કાવ્ય છે. ૩૨ વર્ષની વયે તા. ૩૦-૭-૧૯૫૩ના રોજ તેમનો દેહવિલય થયો હતો.
૧૧૮૭ (રાગ : દેશી ઢાળ)
એવા સતગુરુને ચરણે અમ શરણું સાંપડો, જેના શ્વાસે વહેતી પ્રભુની સતત સુગંધ; જેનાં લોચનમાં સરતાં તેજો બ્રહ્માંડનાં, જેણે માયાને બાંધ્યા કાયાના બંધ. ધ્રુવ
જેણે અંગે ચોળી ભસ્મ કરી સંસારની,
જેણે કંઠે ઘાલ્યો મૃત્યુ તણો મણિહાર; જેની પાઘડીએ રજ લાગી સાતે સ્વર્ગની, જેના પગલે પડતા મોક્ષ તણા ચિતાર. એવા
ન્યાય સહિત જો બોલવો, સોહી બડાકો બોલ; મૂરખકે મુખકો બચન, જ્યાંમેં નહીં કછુ તોલ. ૦૩૫
ભજ રે મના

Page #37

જેણે જીત્યા છે. કિલ્લા કાયાના કોટિધા, જેણે જીત્યા વાયુ બાંધ્યા મનના મહેલ ; જીતી ને જીતાડી જાણે જે પરમાત્માને , હીરો ઝળકાવે પથ્થરને પાડી પહેલ. એવા જેની ઉરગંગામાં અમૃત નિર્મળ નેહના, જેને મુખસાગર ગરજે પળપળ પ્રભુગાન; જેનો આતમા આતસ જેવો પાક ધગે સદા, જેનું જીવન રંક પરંતુ વિચાર મહાન. એવા ધારે ત્યારે દેવ ઉતારી દે જે સ્વર્ગથી, ધારે ત્યારે માનવ મર્ચે ચઢાવે સ્વર્ગ; એવા સદ્ગુરુનો અદ્ભુત પારસમણિ સ્પર્શ હો, ફૂટો અમ મતિમાં પ્રભુ જ્યોતિનાં ભર્ગ. એવા
થયા પ્રકાશ પ્રગટ તુજ ત્યારે, રહ્યું હૃદય મુજ સૂતું; ભમ્યો ભટકતો અંધારે હું, થયું થવાનું હૂતું. મારોહ કાળ વીત્યો ને ઉઘડી આંખો, ગઈ સપનાંની માયા; સૂકાં સરવર દેખી તીરપર, હંસ પછાડે કાયા. મારો ઝળતા સૂરજ લાગે ઝાંખા, જોઈ જોઈ આંખો ચોળું; ચંદ્ર અગન ઝરે ને તારા, લાગે ભૂતડાં ટોળું. મારો પાછળ ઊંચી આડ કરાડો, આગળ ઊંડી ખીણો; હરિવર ? મારો કર ધર, હું તો જુગ જુગનો બળ હીણો. મારો એક્લડો થળ થળ હું અથવું, પળ પળ અદલ દુભાતી; પકડું તારી પાંખડી હરિ ? ત્યાં, ગજ ગજ ફ્લે છાતી ? મારો
૧૧૮૮ (રાગ : ઝીંઝોટી) પ્રભુ શરણ વિણ કોણ ઉગારે ? હૈયું પળપળ હારે રે. ઘોર પવનમાં રજની ઘોરે, ચપળા ખૂબ ચમકારે રે; ગગને કડડ થાય કડાકા, હૈયું ધબકા મારે રે. પર્વત જેવા ઉછળે મોજાં, નાવ ગળે ચોધારે રે; દોરે સુકાની લાખ કળે પણ, ડુબે ના કિનારે રે, મહાસાગરનો મરજીવો પણ, ડરતો બંદર બારે રે; નાવિક વિણ કો માર્ગ બતાવે ? ખડકાં ઠારે ઠારે રે. ઓ પ્રભુજી ? તુંજ સુકાન અમારૂં, નાવિક તુંજ અમારે રે; ભવજલમાં અમ નાવ અદલ આ, પ્રભુ તારે આધારે રે.
ખાલસા
૧૧૯૦ (રાગ : ગઝલ) જિન્હોં ઘર ઝુમતે હાથી, હજારો લાખ થે સાથી; ઉન્ડ્રીંકો ખા ગઈ માટી, તું ખુશકર નીંદ ક્યોં સોયા ? નગારા કૂચકા બાજે, કિ ભેરૂ મૌતકા બાજૈ;
ન્ય સાવન મેઘલા ગાજે, તું ખુશકર નીંદ ક્યોં સોયા ? જિંન્હોં ઘર લાલ ઔ હીરે, સદા મુખ પાનકે બીડે; ઉન્ડ્રીંકો ખાય ગયે કીડે, તૂ ખુશકર નીંદ ક્યોં સોયા ? જિન્હોં ઘર પાલકી ઘોડે, જરી જખ તકે જોડે; વહી અબ મૌતને તોડે, તું ખુશકર નીંદ ક્યોં સોયા ? જિન્હોં સંગ નેહ થા તેરા, કિયા ઉન ખાકમેં ડેરા; ન ક્રિ કરને ગયે , તું ખુશકર નીંદ ક્યોં સોયા ?
૧૧૮૯ (રાગ : લાવણી) મારો કર ધરની ? ડગમગ પગ મુંજ ડોલે હરિવર ? બળ અંતર ભરની ? મારો કર ઘરની ? ધ્રુવ
ગૂઢ અરથ ગુરૂ બચનમેં , પુની સો પર ઉપકાર;
| પરપંચીકે બચનમેં, મદ મમતા અહંકાર, ભજરેમના
039
ગુણ ન લહે ગુણવંતકો, ગુણ કે જ્યહાં અજાન; કાગ સભામેં હંસકુ, કરે ન કોઈ સનમાન ૯૩૦
ભજ રે મના

Page #38

ધ્રુવ
૧૧૯૧ (રાગ : બિહાગ) નામ જાન ક્યો છોડ દિયા ?' ક્રોધ ન છોડા, ઝૂઠ ને છોડા, સત્યવચન ક્યો છોડ દિયા ? નામ જૂઠે જગમેં દિલ લલચા કર; અસલ વતન ક્યોં છોડ દિયા ? નામ કડીકો તો ખૂબ સમ્હાલા; લાલ રતન ક્યોં છોડ દિયા ? નામ જિહિ સુમિરન તે અતિ સુખ પાવે; તો સુમિરન ક્યોં છોડ દિયા ? નામ ‘ખાલસ’ ઈક ભગવાન ભરોસે; તન-મન-ધન ક્યોં ન છોડ દિયા ? નામ
ખુશાલા
૧૧૯૨ (રાગ : લલિત) દર્શન દેના પ્રાણ-પિયારે ! નંદલાલ મેરે નૈનોં કે તારે, ધ્રુવ દીનાનાથ દયાલ સકલ ગુણ, નવલકિશોર સુંદર મુખવારે. દર્શન મનમોહન મન રુક્ત ના રોક્યો, દર્શનકી ચિત્ત ચાહ હમારે. દર્શન રસિક-“ખુશાલ' મિલનકી આશા, નિશદિન સુમરન ધ્યાન લગારે. દર્શન
જપ તપ તીરથ જગ કરોને, દહાડી ખરચો દામ ; સદગુરુ વિના સમજણ ના'વે, ગાવે ‘ગણપત 'રામ. અલ્યા
૧૧૯૪ (રાગ : મંદાક્રાંતા છંદ) ઓ પ્રાણી ! આ દુનિયા કેરો નથી જડતો નિરધાર જોને; આવ્યા ક્યાંથી ? ક્યાં જવાનું ? સ્વારથિયે સંસાર જોને. ધ્રુવ જોગી, તપસી, ત્યાગી થાક્યા, કોઈ ન પામે પાર જોને; ખોળે ખોટું સર્વ પડે છે, વિમળ કરો વિચાર જોને, ઓ પ્રાણo કોઈ કર્મને કર્તા માને, કોઈ કહે ઈશ્વર આપે જોને, કોઈ કહે સૃષ્ટિ સેજ બને છે, જગકરતાને માપે જોને, ઓ પ્રાણી સો મણ સૂતર સેજ ગુંચાણું, આંટી કોઈ ઉકેલે જોને; ‘ગણપત’ ગુરુગમ જે જન જાણે, ખરી તે બાજી ખેલ જોને. ઓ પ્રાણી
૧૧૯૫ (રાગ : પ્રભાતી) કાંક મેં પાપ કિરતાર કીધાં હશે, આ કળિમાંહી તે જનમ આપ્યો; ભક્તનું માન નહીં જક્ત જુઠો થયો, કૂડને કપટ વિશેષ વ્યાપ્યો. ધ્રુવ ભૂખીને દુ:ખી નંદિત નરનારીઓ, સત્યની વાત કોઈને ન સૂઝે; કામ ને ક્રોધ મદ મોહમાં મન ફ્રે, મલિન મતિ મંદ પાખંડ પૂજે. કાં% ચોરીને જોરી સૌ જન ચાહતા , બોધ કરનારને બોધ આપે, જીવ વિમુખનું દુ:ખ દુનિયા વિષે, તુજ વિના કષ્ટ એ કોણ કાપે ? કાં% કળિતણા કોપમાં લોપ સૌ કો થયા, ભજન ભગવાનનું કેમ ભાવે, મરણ માથે ભમે ચરણ તો ના ગમે, અલ્પ આયુષ્ય અભિમાન આવે. કાં મૂકીને ધર્મ કુકર્મ કરતા , મર્મ જાણે નહી કૃષ્ણ કેરો; સંત અસંતની રીત સમજે નહીં, ફોગટ ફંદમાં ખાય ફેરો. કાં વેદના ભેદનો ખેદ ખાંતે કરી, લાજ મરજાદ નહીં લેશ લાવે; દાસ * ગણપત' તણી આશ પૂર આ સમે, નાથ સંસારમાં જનમ ના'વે. કાં%
વરણ સકલમેં વિપ્રવર, તામેં બડ વિદ્વાન; | તા તે અધિક હી જાનીયે, હો ધર્મકો જ્ઞાન. || 63)
ભજ રે મના
ગણપતરામ
૧૧૯૩ (રાગ : માંડ) અલ્યા મન ઓળખ આતમરામ, તુજને જડશે તારો ઠામ. ધ્રુવ ઘટમાં ગંગા, ઘટમાં જમના, ઘટમાં તારૂ ગામ; ઘટ મઠ મહદાકાશે મહાલે, સઘળે સુંદિરશ્યામ. અલ્યા, ઘટમાં ચાંદા, ઘટમાં સુરા, તારા તેજ તમામ; ગોવિંદને તું ઘટમાં ગોતે, રોમરોમમાં રામ. અલ્યા, પિંડ બ્રહ્માંડને પ્રત્યે પેખો, ઠાલો નથી કોઈ કામ; ઝાડ પહાડ જેતુને જળમાં, પ્રગટે પૂરણકામ. અલ્યા
પશુકે ગ્રાહક સબ મીલે, ગામ ગામ સબ દેશ;
ગજકો અરૂ પંડિતકો, ગ્રાહક કોય નરેશ. ભજ રે મના
૭૩૮)

Page #39

પિતા કહે પુત્રી પરણાવું, પામે નહિ કોઈ પાર રે; અણજાયા વર તો નહિ મળે, તારે ને મારે ઘરબાર, કૌતકo નહીં નર ને નહી નારી, નહીં વૃદ્ધ નહીં બાળ રે; એ દેશમાં એક દેવ નિરંજન, ‘ગણપત’ લે સંભાળ, કૌતક0
૧૧૯૬ (રાગ : લાવણી) કોઈ હોયે હરિના રે જન, ધરમ પાળો ધરણીમાં; સેવે સદગુરુદેવ સદાય, કસર નહિ કરણીમાં. ધ્રુવ મધ માટીને ચોરી ચાડી, સુરનિંદા પરનાર; પહેલાં છને પરહરો રે, દેવ ઉઘાડી દે દ્વાર. કોઈo શમદમ ઉપર તિતિક્ષા, શ્રદ્ધાને સમાધાન;
એવા ગુણ આવે ઉર વિષે રે, તો મોહન આપે માન, કોઈo નિત્ય નૈમિત્તિક દિન પ્રાક્રતી , આત્યંતિક કહેવાય; પાંચ પલેને વિચારીને રે, તમે રટજ શ્રી રઘુરાય. કોઈ કુળશીલ ધન, રૂપ ને જોબન , વિધા તપ ને રાજ;
એ મદ મટે માંહેથી રે, તો કરતા કરશે કાજ. કોઈo વિવેક વૈરાગ્ય ખટુ સંપત્તિ રે, મુમુક્ષતા કહેવાય; જીવનમુક્તિ જાણિયે રે, જેની તૃષ્ણા તૂટી જાય. કોઈo નિત્ય નૈમિત્તિક કામ્ય, પ્રાયશ્ચિત, નિષિદ્ધ જે કહેવાય; કર્મ સમરપે બ્રહ્મને રે, તો જીવ મટી શિવ થાય. કોઈo જાગ્રત સ્વપ્ન સુષુપ્તિ ત્યાગી, સોહંમાં હી સમાય; * ગણપત’ ગોવિંદરૂપ થયો રે, તેને પરમાનંદ સુખ થાય. કોઈo
૧૧૯૮ (રાગ : કાફી) ચેતે તો ચેતાવું તુને રે, મૂરખ મન ! ચેતે તો ચેતાવું તુને રે. - ધ્રુવ
સજી અલખત સારી, મિથ્યા કહે છે “ મારી, મારી’; નથી કાંઈ તારી ન્યારી રે, મૂરખ મન ! ચેતે તો છે આ સુપનાની બાજી, છત કોઈની નવ છાજી; પ્રભુ ભજી લેને પાજી રે, મૂરખ મન ! ચેતે તો જોતાં જોતાં સહુ જાશે, થનાર વસ્તુ તો થાશે; કશું ન કરી શકાશે રે, મૂરખ મન ! ચેતે તો ખંખેરીને હાથ ખાલી, આવ્યા એમ જશો ચાલી; કરી માથાકૂટ ઠાલી રે, મૂરખ મન ! ચેતે તો માખીઓએ મધ કીધું, ન ખાધું, ન દાન દીધું; લૂટનારે લૂંટી લીધું રે, મૂરખ મન ! ચેતે તો તન પડી જાશે તારૂં, મિથ્યા કહે છે મારું, મારૂં'; બળતામાંથી ખોળ બારૂં રે, મૂરખ મન ! ચેતે તો મરણ ભમે છે માથે, હાથે કર્યું આવે સાથે; નિમૅલું છે જગનાથે રે, મૂરખ મન ! ચેતે તો જ્ઞાનથી તો સુખ થાયે, જન્મનારાનું દુ:ખ જાયે; ‘ગણપત' ગુણ ગાયે રે, મૂરખ મન ! ચેતે તો
૧૧૭ (રાગ : ચલતી) કતકની કહું છું વાત; કવિજન ધરો, એક બેટિયે જનમ્યો બાપ તે સંદેહ ખરો. ધ્રુવ એક અચંબો એવો દેખ્યો, મડું કાળને ખાય રે; બિંદુમાંહી સિંધુ સમાયો, તમ સૂરજ લઈ જાય. કૌત પેલા પુરુષથી પુત્રી પ્રગટી, વેગે બોલી વાત રે; અણજાયા વરને મારે વરવું, નહિ માત ને તાત, કૌતક્ટ
અક્કલ ઉધારે ના મળે, હેત ન હાટ વેચાય; રૂપ ઉછીનું ના મળે, પ્રીત પરાણે ન થાય |
( હ૪૦)
આપ બળે એકલ ખૂણે, ધૂપ બધે પરંત; એવા જગમાં જનમિયાં, અગરબત્તી ને સંત || ૯૪૧
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #40

૧૧૯૯ (રાગ : માંડ) જૂના ધરમ લ્યો જાણી, મારા સંતો.
ધ્રુવ નદી કિનારે કોઈ નર ઊભો, તૃષા નહિ છિપાણી હે જી; કાં તો આળસુ અંગ એહનું, સરિતા ખરે સુકાણી. મારા કલ્પતરુ તળે કોઈ જન બેઠો, સુધા ખૂબ પીડાણી હે જી; નહિ કલ્પતરૂ, એ બાવળિયો, કે ભાગ્યરેખ ભેળાણી. મારા સદગુરુ સેવે શિષ્ય નવ સુધર્યો, વિમળ થઈ નહિ વાણી હે જી; કાં ગુરુજી છે જ્ઞાન વિનાના, કાં પામર એ પ્રાણી. મારા ભક્તિ કરતાં ભવદુ:ખ ભાગે, ધીરજ નવ ધરાણી હે જી; કાં સમજણ તો રહી છે. છેટે, નહિ નામ નિરવાણી. મારા ચિંતામણી મળીયો પણ તોયે, ચિંતા નવ ઓલાણી હે જી; નહિ ચિંતામણી નક્કી એ પથરો, વસ્તુ નવ ઓળખાણી. મારા મળ્યું ધન તોયે મોજ ન માણી , કઠું કરમની કહાણી હે જી; કાં તો ભાગ્ય બીજાનું ભળિયું, કાં તો ખોટી કમાણી. મારા અમૃત મળ્યું પણ અમર થયો નહિ, પીવાની જુક્તિ ન જાણી હે જી; કાં તો ઘટમાં ગયું નહિને કાં, પીવામાં આવ્યું પાણી. મારા ધર્મ, કર્મ, ન ભક્તિ જાણે, ભેદ વિના ધૂળધાણી હે જી; કહે “ગણપત’ સમજી લ્યો સંતો, પૂરણ પ્રીત પ્રમાણી. મારા
એમ શીખે તું પુરાણ અઢાર, જો તું મુખે વદે વેદ ચાર, જો તું ભણે, બીજાને ભણાવે, ચિત્તમાંહીથી જ્ઞાન ચલાવે; જો તું સત સ્વરથી ગાવે, તોયે ભક્તિની તોલે ના'વે. જો તુંo વાંચી વેદાંત વાદને માંડે, છળકપટ અંતરથી ન છાંડે, પદ્માસન વાળીને બેસે, બની ધ્યાની ગુફામાં પેસે; જો તું દસ વાર દિનમાં નહાવે , તોયે ભક્તિની તોલે ના'વે, જો તુંo જો તું જટા વધારે શિષ, જો તું ભસ્મ ધરે અહોનિશ , જો તું શબ્દ શંખનો સુણાવે, બની સિધ દુનિયાને ડરાવે; સ્તોત્ર મંત્રને ધૂપદીપ સાધે, તોયે ભક્તિની તોલે ના'વે. જો તુંo જો તું મૌન ધારી થયો મુનિ, જોઈ જગ્યા પકડે સૂની, લાવી લાકડાં ધૂણી ધખાવે, મીંચી નેત્રને માળા ફેરાવે; બંને ફરથી તાલ બજાવે, તોયે ભક્તિની તોલે ના 'વે. જો તુંo જો તું કાન ફડી મુદ્રા ડારે, મૂકી વસ્ત્ર લંગોટી મારે, જો તું તૂબડ તાર બજાવે, ભજન બોલીને જન ભરમાવે; જો તું વીર થઈ પૂજાવે, તોયે ભક્તિની તોલે ના 'વે. જો તુંo ઠીક બનાવે દેવળ ઠાઠ, જો તું બંધાવે સરોવર ઘાટ, આપે દાન થઈને દાવા, થાય સજ્જનને સુખ સાતા; જોતું વનમાં વાવ્ય ગોડાવે, તોયે ભક્તિની તોલે ના'વે. જો તુંo જો તું અડસઠ તીરથ નહાયે, તારા પંડનું પાપ ન જાયે, ઊભો રહી તપ માંડે ઝોલા, કરે કીમિયથી કંચન તોલા; બની જતીને જોગ જગાવે, તોયે ભક્તિની તોલે ના'વે. જો તુંo જો તું કંચન મહેલ લૂંટાવે, જો તું બાંધ્યાં બાણ છોડાવે, પ્રેમ સહિત ગુરુગમ પાવે, પાંચ પકડી એકે ઘેર લાવે; ભલી ભક્તિ ‘ગણપત 'ને ભાવે, ત્યારે દિલમાં હરિ દર્શાવ. જો તુંo
૧૨૦૦ (રાગ : લાવણી) જો તું સાધન સર્વ સોહાવે, તોયે ભક્તિની તોલે ના'વે. ધ્રુવ ગૌણભક્તિના નવ પરકાર, પરાભક્તિનો કોઈ પામે પાર, ગૌણભક્તિ પુરાણે પ્રમાણિ, પરાભક્તિને વેદે વખાણી; અન્ય સાધન ઉરમાં આવે, તોયે ભક્તિની તોલે ના'વે. જો તુંo
કાજલ તજે ન શ્યામતાં, મુક્તા તજે ન શ્વેત; દુર્જન તજે ન કુટિલતા, સજ્જન તજે ન હેત. ||
કાળજુ કાઢી ભોંય ધરૂં, લઈ કાગા ઉડી જા; માધવ બેઠા મેડીયે, એ ભાળે એમ ખા
(૭૪)
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #41

૧૨૦૧ (રાગ : કાફી) મેરે ગુરુને બતાઈ હૈ રીત, પ્રીત કૈસે તોડીએ ? ધ્રુવ એ રીત બતાઈ રામનામકી, તોડી ભરમકી ભીત; સંત સાખસે આઈ દઢતા, તબ અટક્યો મેરો ચિત્ત. ગુરૂને૦ ભિન્નભિન્નક મીટ ગઈ ભમણી, દરશ્યો પદ અદ્વૈત; ઊંચ-નીચમાં ભરપૂર ભાસે, પોતે નિરંતર નિત્ય. ગુરૂને નામ-રૂપ-ગુણ નહિ નામકું, નામ ગુણ અગણિત; સબ સાહેબમેં, સાહેબ સબમેં પોતે સરવાતીત. ગુરૂનેo દોનોં મિલકે જગ ભરમાયા, કાજી ઓર પંડિત ! બ્રહ્મવેત્તા ગુરુ અલગ લખાવે, ઉનકી લાવો પ્રતીત. ગુરૂને ગુરુ ગોવિંદ વિદેહીં વ્યાપક, સબસે રહ્યા અજિત! * ગણપત' દાસ નિરંતર ઇચ્છ, દીદાર દેહ સહિત. ગુરૂનેo
૧૨૦૩ (રાગ : દેશી) હૃદિયે હિંમત ધરો-મારા હરિજન, હૃદયે હિંમત ધરિયે હે જી. ધ્રુવ જોયું તે તો જરૂર જવાનું, વિઠ્ઠલ વરને વરિયે હે જી; શિર માટે સંગુરુ મળે તો, પાછી પૂંઠ નવ કરિયે. મારા
સ્મરણ કરીએ સોહંરામનું, વેદવચન ઊચરિયે હે જી ; ભક્તિભાવથી ભવદુ:ખ ભાગે, ભવસાગરને તરિયે. મારા કામ ક્રોધ ને મમતા માયા, એને નવ અનુસરિયે હે જી; જાપ અજપા જુગતીએ જપીએ , ધ્યાન ધણીનું ધરિયે. મારા અમૃત રસ અખંડ સ્વામીનો, ભેદ જાણીને ભરિયે હે જી ; સદા બ્રહ્મ ! ભરપૂર ભય છે, અનુભવને આદરિયે. મારા મનુષ્યજન્મ મળ્યો છે. મોંઘો , ફંદ માંહી નવ રિયે હે જી : નાભિકમળથી ચાલી રે સુરતા, શ્વાસોશ્વાસ સમરિયે. મારા સાચો સંતસમાગમ કરિયે, વાણી વિમળ ઉચરિયે હે જી; કહે ‘ગણપત’ સદ્ગુરુને સેવો, પંથ બીજા પરહરિયે. મારા
૧૨૦૨ (રાગ : મારૂ) રામનામ મુખ બોલ, ઓ મનવા તું રામનામ મુખ બોલ . ધ્રુવ લવતાં બીજો અપરાધ લાગે, તારો નહિ રહે તોલ , ઓ મનવા જઠરામાં જેણે તુજને જાળવ્યો, કરી આવ્યો ગર્ભમાં કોલ. ઓ મનવા ભાવ કરીને રામ ભજી લે, જીભે જવ ના છોલ્ય. ઓ મનવા અંત સમયે સાથે નવ આવે, માયા કાયા મહોલ. ઓ મનવા ‘ગણપત’ કહે હરિગુણ નવ ગાયા, કર્મે થઈ રે કથોલ. ઓ મનવા
૧૨૦૪ (રાગ : કટારી) સંત કોઈ સાચા રે, રીત જેની હોય રૂડી. વિમળ જેની વાણી રે, કરણી નહીં કોઈ કૂડી. ધ્રુવ શત્રુ-મિત્રને સરખા જાણે, રાખ-કુંદન એક રીત, પરનારીનો પરસ કરે નહિ, જગમાં તેની જીત; પરમ પદ એ પામે રે, ભાવે નહીં વાત ભૂંડી. સંતo વિવેક વૈરાગ્ય પર્ સંપત્તિ, મુમુક્ષુના કહેવાય, ચાર સાધન જેના ચિત્તમાં ચોટે, એ જન જ્ઞાની ગણાય; સદાનંદ શોભે રે, ગર્વ જેણે નાખ્યો ગૂડી, સંતo
કોયલ નવ દે કોઈને, હરે ન કોનું કાગ; મીઠા વચનથી સર્વનો લે કોયલ અનુરાગ.
ચાતક ચકવા ચતુર નર, પ્રતિદિન ફરે ઉદાસ; ખર ઘુવડ ને મૂરખ જન, સુખે સુએ નિજ વાસ.
ભજ રે મના
'
જ
ભજ રે મના

Page #42

તન ને મનથી ત્યાગ રાખે, હરિ મળ્યાનું હેત, આશા કો'ની ઉરમાં ન આણે, સુરતા કરી સંકેત; મુનિવર એ મોટા રે, ઈચ્છા નહિ ઉર ઊંડી. સંત કનકકાંતા સંપત્ત ન સેવે, દુનિયામાં એ દેવ, * ગણપત ’ કહે એને ગુરુ માની, સજ્જન કરજો સેવ; તારણતરણ તેવા રે, એને સમજણ ઊંડી. સંત
૧૨૦૫ (રાગ : ગરબી)
હું ને મારૂં બે જે મૂકે, એ ભક્ત છે રે લોલ; ચિત્ત પ્રભુથી ન ચૂકે, વિરક્ત છે રે લોલ. (૧) ધર્મધારણા ને ધ્યાની, એ ભક્ત છે રે લોલ; ગુણ સાગરને જ્ઞાની, વિરક્ત છે રે લોલ. (૨)
ભેદ વેદ કેરો ભાવે, એ ભક્ત છે રે લોલ;
લક્ષ બ્રહ્મ કેરો લાવે, વિરક્ત છે રે લોલ. (3)
ભજ રે મના
દયા દીન પર રાખે, એ ભક્ત છે રે લોલ;
રુદે રામજીને રાખે, વિરક્ત છે રે લોલ. (૪)
ગુણ ‘ગણપત’ ગાશે, એ ભક્ત છે રે લોલ;
જીવદશા જેની જાશે, વિરક્ત છે રે
.
લોલ. (૫)
૧૨૦૬ (રાગ : માંડ) ક્ષમા-ખડ્ગ કર ધારો મારા સંતો !
ધ્રુવ
સતસમશેર ને બાનુ બરછી, જ્ઞાનઘોડો શણગારો હે જી; લક્ષ-લગામને પ્રેમ-પલાણા, ચિત્તનો ચાબુક મારો. મારા
ધીરજની ઢાલ, ભજનનો ભાલો, સતનો બક્કર સારો હે જી; કાયાનગરમાં મન મેવાસી, વેગથી વિડારો. મારા
જોઈ વો'રિયે જાત, મરતાં લગ મેલે નહિ; પડી પટોળે ભાત, ફાટે પણ ફીટે નહિ. ७४७
કામ, ક્રોધ ને મોહ મમત એ, વેરી તમારા વારો હે જી;
જો જીત્યા તો જગ જશ પામો, હારો તો નરક સધારો. મારા વિચારમાં આયુષ્ય વહી જાશે જુગ, એનો શો ઉધારો હે જી; જુગ જેવી પળ એક જાય છે, ગુરુ-જ્ઞાન વિચારો. મારા
આ ભવમાંહી આતમ આવ્યો, એને તો ઉગારો હે જી; ‘ગણપત' કહે ગોવિંદ ભજો તો, આવે દુઃખનો આરો. મારા
ગનેશી ઉર્ફે ગણેશલાલ
૧૨૦૭ (રાગ : ગઝલ)
વૃથા ક્યોં જન્મ ખોતા હૈ ? અરે મતિમંદ નર તનકા; લગા રહ ધ્યાનમેં ઉસકે, જો સ્વામી હૈ સભી જનકા. ધ્રુવ યહીકે સંગ સાથી હૈ, યહી કે મિત્ર હૈં તેરે;
ન ભાઈ બંધુ સુત દારા, ન રિશવત ભી ચલે ધનકા. વૃથા યહી સંસારકી ગતિ હૈ, કોઈ આતા કોઈ જાતા;
જો કરતા હો સો કર લે તું, રહે ન પછતાય ફિ મનકા. વૃથા
યે વસુધાકે ભર્ય સ્વામી, હજારો રાજા મહારાજા; કહાં યાદવ કહાં પાંડવ, કહાં પરિવાર રાવનકા. વૃથા
યે બંધનસે નિકલનેકા, કરો કુછ યત્ન અય પ્યારે; કરી ઉપકાર તનમનસે, યહી કારજ મનુષપનકા. વૃથા
હટાવો ચિત્ત વિષયોંસે, અહિંસા ધર્મકો જાનો; પઢો વેદોકિ સતવિધા, નહીં તો હૈ પશુ વનકા. વૃથા ‘ગનેશી' સંધ્યોપાસનમેં, રહો તત્પર હમેશાં તુમ; ભરમમેં ઉમ્ર મતિ ખોવો, વ ગાવો ગુન નિરંજનકા. વૃથા
ધન જોબન ને ઠાકરી, તે ઉપર અવિવેક; એ ચારે ભેગાં થયાં, અનરથ કરે અનેક.
७४७
ભજ રે મના

Page #43

એક જુ મેરી અંખિયનમેં, નિસિધોસ રહ્યો કરિ ભીન; ગાઈ ચરાવન જાત સુવ્યો સખિ, સો ધ કનૈયા કીન ? સખી કાસ કહીં કૌન પતિયાવૈ ? કૌન કરે બક્વાદ ? કૈસે હૈં કહિ જાત “ ગદાધર' ? ગૂંગેકો ગુડ સ્વાદ. સખી.
૧૨૦૮ (રાગ : કાફી) હોલી ખેલહૂ સમુઝી કે રે ભાઈ, વૃથા ક્યો ધૂર ઉડાઈ ? ધ્રુવ પર સંતાપ તાપ અરૂં તામસ, દેહુ હોલિકા લગાઈ; ચાહિ જલાય ભસ્મ કર દીજે, શુદ્ધ ચિત્ત હો જાઈ;
કરો કછુ દેશ ભલાઈ. હોલી કામ ક્રોધ મદ લોભ મોહ જે, કરત સદા કુટિલાઈ, કારો મુખ કર ઈનહિ નિકાલો, એસો સ્વાંગ સુખદાઈ;
શોભા છિન છિન અધિકાઈ. હોલીe ધીર ક્ષમા સમતા આરાધન, અંગમ ઈશ શ્રુતિ ગાઈ , તાકે ધ્યાનમેં મતવાલે હૈ, તનકી શુદ્ધિ બિસરાઈ;
સધ ઐસી લૂદાઈ. હોલી જ્ઞાન ધ્યાન સન્માન સુજનકો , રંગ સુરંગ બનાઈ; પ્રેમ પ્રતીતિ, પ્રીતિ પિચકારી, મારી જિયા ફુલસાઈ;
ઘૂચ ચહું દિશમેં છાઈ. હોલી હૈ જગદીશ અનાદિ અનુપમ, નિરાધાર જગરાઈ, હોય કૃપા જબ તેરી ‘ ગનેશી', ભારત વિપત્તિ નસાઈ;
ફાગ તબ હોય સદાઈ. હોલી
ગરીબદાસ
૧૨૧૦ (રાગ : તિલંગ) મન કી આદત ને , કોઈ કોઈ પલટે હરિજન શૂર. ધ્રુવ ચોર લબારી ક્યા પલટૅગે માયા કે મજૂર ? મદિરા માસ ભખે મસ્તાને રહે નશે મેં ચૂર. કોઈ પૌંચો ઠગની નિશ દિન લૂટે તૃષ્ણા મેં ભરપૂર; બિન સમજે બહુતેરે લુટ ગયે જગ મેં મચા ત્િર. કોઈo પંચ વિષય મેં લટપટ હો રહે સદા મતિ કે ક્રૂર; ઉનકો સુખ સ્વપ્ન મેં નાહીં, વે ઈશ્વર સે દૂર. કોઈo ઉત્તમ કર્મ હરિ કી ભક્તિ સત્સંગ કરો જરૂર; જન્મ જન્મ કે પાપ કરેંગે, હોયેંગે માફ કસૂર. કોઈo જિનકો સતગુરુ પૂરે મિલ ગયે, લખા દિયે નિજ મૂલ; જિનકી સુરત શબ્દ મેં લાગી, તિન મુખ બરસે નૂર. કોઈo શ્રુતિ શબ્દ વેદ કી રીતિ, ગુરુ મિલે ભરપૂર; ‘દાસ ગરીબ” સમઝ કા મેલા, સતચિત આનન્દરૂપ. કોઈo
ગદાધર ભટ્ટ
૧૨૦૯ (રાગ : શ્રી) સખી, હીં શ્યામ રંગ રંગી; દેખિ બિકાઈ ગઈ વહ મૂરતિ, સૂરતિ માહિ પગી. ધ્રુવ સંગ હુતો અપનો સપનો સો, સોઈ રહી રસ ખોઈ; જાગેહુ આગે દૃષ્ટિ પરે સખિ, નેકુ ને ન્યારો હોઈ. સખી
નામ રહેતા ઠક્કરા, નાણાં નવ રહંત; કીર્તિ કેરાં કોટડાં, પાડયાં નવ પડંત..
૯૪૮)
નારી મંડણ નાવલો, ધરતી - મંડણ મેહ; પુરૂષા – મંડણ ધણ્ય સહી, એમાં નહિ સંદેહ. | ૯૪૯૦
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #44

ગીરધર સાહેબ
૧૨૧૧ (રાગ : દેશી ઢાળ) કન પ્રેમ જલ પાવે ગુરાંશા બિના, કીન પ્રેમ જલ પાવે ? કુપોરાં નીર કિસબિધ ખૂટે, ક્ષીર સાયર મેં સે આવે.
ગુલાબનાથ (વિસનગર)
૧૨૧૨ (રાગ : ધોળ) ગુરૂ મળ્યાને ગમ પડી, પરીક્ષા પ્રભુતાણી મને પડી; મારી સુરતા શબ્દમાં ભળી, પરીક્ષા પ્રભુતણી મને પડી. ધ્રુવ બોલાય છે પણ લખાય નહિ, એ વસ્તુ છે ખરી; ગુરૂએ પોતે અલખ ઓળખાવ્યો, તેમાં ગયો પોતે ભળી. પરીક્ષા તન, મન, ધન મેં અર્પણ કીધાં, ત્યારે ગુરૂગમ ચાવી જડી; જનમ મરણના સંશય ટળીયા , અગમની ગમ પડી. પરીક્ષા બાળકનાથ ગુરૂ પુરા મળીયા, મારી સુરતા ભજનમાં ભળી; ગાવે ગુલાબનાથ ગુરૂ પ્રતાપે, અમુલખ વસ્તુ જડી. પરીક્ષા
તલી મેં તેલ, અફીણ મેં ખુમારી, જ્ઞાન ગુરાં સંગ આવે; મહેંદી મેં લાલી , કાષ્ટ મેં અગ્નિ, ગુરુ બિન કોન પ્રગટાવે ?
ગુરાંશા કર્મો કી જાતિ દો પ્રકાર કી, શુભ અશુભ કહાવે; અશુભ માર્ગ ગુરુબિના કૌન કાટે ? શુભમાર્ગ કોન બતાવે?
ગુરાંશાવે હમારા ગુરુજી ભમર સમાના, કીટ પકડ ઘેર લાવે; દેવે ગુંજાર શબ્દ શ્રવણને, ભ્રમર હોઈ ઉડ જાવે.
ગુરાંશાવે હમારા ગુરુજી પુષ્પ સમાના, ભમર વાસના લેવે; લીપસ્યા ભમર કમલ કી માંહિ, કમળ છોડ નહીં જાવે.
ગુરાંશાહ કામધેનું કલ્પતરુ ચિંતામણી, ચારો ભેટ ચડાવે; શીશ ઉતાર ધરે ગુરુ આગે, મહિમા વર્ણ નહીં જાવે.
ગુરાંશા હમારા ગુરુજી બ્રહ્મ સમાના, સારો ભ્રમ મિટાવે; ગીરધર સાહેબ' પ્રેમ કા પ્યાલા, ગુરુ કૃપા કર પાવે.
ગુરાંશાવે
ગેમલ
૧૨૧૩ (રાગ : ખમાજ) એવી મહાપદ કેરી વાત, સંત કોઈ જાણે રે; જેને મળ્યા સદ્ગુરૂ રે સુજાણ, સોઈ પિછાને રે. ધ્રુવ દિન ઊગે ભૂલ્યો ભવન, પછી કેમ જડશે રે ! આડી રેન અંધારી રે રાત, ઘણાં રડવડશે રે. એવી એવાં તન મન ને વળી ધન, ગુરૂજીને ધરીએ રે; એવો અવર દુજ નહીં કોઈ, ફોગટ ફેરો ન ક્રીએ રે. એવી આવ્યો ભજન કરવાનો દાવ, ભજન કરી તરવું રે; માટે કરવો સંતનો સંગત, અસત્ય પરહરવું રે, એવી એવા સંત સ્વરૂપી જહાજ, તેમાં કોઈ બેસે રે; તે તો તરી ઊતરે ભવપાર, “ગેમલ’ એમ કહે છે રે. એવી
બળની વાતો બહુ કરે, કરે બુદ્ધિના ખેલ; આપદ કાળે જાણીયે, તલમાં કેટલું તેલ. ||
માગણ, છોરૂ, મહીપતિ, ચોથી ઘરની નાર; છત અછત સમજે નહિ, લાવ લાવ ને લાવ.
o૫૧૦
ભજ રે મના
(૭૫૦)
ભજ રે મના

Page #45

ગોરખનાથ
મહાયોગી સુપ્રસિદ્ધ મહાપુરૂષ ગોરખનાથના જીવન વૃત્તાંત બાબતે અનેક ધારણાઓ છે. તેઓ વિ.સં. ૧૦મી શતાબ્દીના અંતમાં હોય તેમ લાગે છે. તેઓ યોગી મત્સ્યેન્દ્રનાથના શિષ્ય હતા.
૧૨૧૪ (રાગ : લાવણી)
અધર મહેલમાં વસે ગણેશા, ઘર લે ઉનકા ધ્યાન; ભક્તિ મરજીવાનાં કામ. ધ્રુવ તારૂ ટળિયું નહિ અભિમાન, ફ્લીરી મહાપુરૂષનાં કામ. ભક્તિ ગંગા, જમુના, સરસ્વતી, તરવેણી નિજ ધામ; શૂર હોય સો સન્મુખ રે'વે, નહિ કાયરનાં કામ. ભક્તિ
કામ ક્રોધ તારો વસે કાયામાં, લજ્જા રાખે શ્રીરામ; દશ દરવાજા બંધ કર્યા, તોય ન પામિયો વિશ્રામ. ભક્તિ ઘેરી ઘેરી નદિયાં ચલે, ઊતરે વિરલા નર ઠામ;
મહ્યંદર પ્રતાપે ‘ ગોરખ' જતિ બોલ્યા, શૂર ચડ્યા નિર્વાણ. ભક્તિ
૧૨૧૫ (રાગ : મલ્હાર)
અબ મેં ક્યા કરૂ ? મેરે ભાઈ, મૃગલા ગયા ખેત સબ ખાઇ. ધ્રુવ કેસર કસ્તૂરી કા ગારા, ગંગા જમના પાણી;
રામ
લછન ભરભરકે લાવે, સિંચે સીતા માઇ. અબ પાંચ મૃગ પચીસ મૃગલી, રહેવે ઈસ વનમાંહી; યે વનમેં હૈ ખેત હમારા, સો હૈ ચરી ચરી જાઈ. અબ જાગું તબ તો ભાગી જાવે, સોવું તો ફિર આઈ; ભીતર પેઠે ઉજાડ કરે સબ, ઇનર્સે મચી લડાઈ. અબ
ધ્યાન-તીર સુમરના ભાલા, જ્ઞાનકમાન ચડાઈ; નૂરત સુરત દો સાથી આગે, ત્યાગકી વાટ કરાઈ. અબ
ભજ રે મના
મોતી ભાંગ્યું વીંધતાં, મન ભાંગ્યું કવેણ; ધોડો ભાંગ્યો ખેડતાં, નહિ સાંધો, નહિ રેણ.
૭૫૨
સદ્ગુરૂ સન્મુખ રક્ષક લીના, ઢાલ અભેદ બનાઈ; અબધૂત ‘ગોરખ' બોલ્યા વાણી, મૃગકું મારા હઠાઈ. અબ
૧૨૧૬ (રાગ : બૈરાગી ભૈરવ)
આતમ દેવ અલખ કરી જાનો,
ઈન સંગ ધ્યાન લગાવો રે, સાધુ ઈન સંગ ધ્યાન લગાવો. - ધ્રુવ અંધકાર મેં સબ જગ ભૂલા, તુમ ઈન સંગ મત જાઓ રે. સાધુ૦ (૨) પાંચ માર પચીસ હટાવો, સુરતા ધૂની જગાવો રે, સાધુ૦ (૨) નૂરત સુરત સે નામ રટો દિલ, પ્રેમકા રંગ લગાવો રે. સાધુ૦ (૨) તલભર તાળા રજભર કૂંચી, સદ્ગુરૂ ખોલ બતાયો રે. સાધુ૦ (૨) કામ ક્રોધક જાલા-અંતર, ૐ કા જાપ જપાયો રે. સાધુ૦ (૨) શીશ ઉતાર દિયા સદ્ગુરૂકું, અજર અમર પાયો રે. સાધુ૦ (૨) ‘ગોરખનાથ' કરે વિનતી, મહ્યંદર પાર લગાયો રે. સાધુ૦ (૨)
૧૨૧૭ (રાગ : હિંદોલ)
એરણ અજબ બનાયા-મેરે સદ્ગુરુને.
આગ મિલાકર એરણ થાપી, ઘડિયા તાર મિલાયા; નૂરત-સૂરતી નલી મિલાકે, ઊલટા પવન ચલાયા. એરણ હરદમ હથોડા સુરતા સાણસી, શિકલ અકલ મિલાયા; કુબુદ્ધિ કાટકે લકડા જલાયા, આતમકું ખૂબ તાયા. એરણ સત્યકા સાહેબને પ્રેમરસ પાયા, મેરી તલપ બુઝાયા; મમતા મારી મન વશ કિયા, આતમકું સુખ આયા. એરણ નાભિકમલસે નાવ ચલાયા, ત્રિકુટી ધ્યાન લગાયા; મત્સ્યદરપ્રતાપે ‘ગોરખ' બોલા, અમર થાણા થપાયા. એરણ
લેને આઈ આગ ઔર અંગ આગ દે ગઈ; એક નૈન બાન મેં કરોડ બાતા કહ ગઈ.
૦૫૩
ધ્રુવ
ભજ રે મના

Page #46

૧૨૧૮ (રાગ : દેશી) ગુરૂગમ વિના રે, આતમ ચિન્યા વિના રે; ભ્રમણાને ભાંગ્યા વિના રે, લખ ચોરાસી નહીં મટે હો જી. ધ્રુવ કાગડોળે કોયલ રે, રંગે રૂપે એક છે હો જી;
એ તો એના બોલ થકી ઓળખાય. આતમe હંસલો ને બગલો રે, રંગ રૂપે એક છે હો જી;
એ તો એના ચારા થકી ઓળખાય. આતમ0 નૂગરા ને સૂગરા રે, રંગ રૂપે એક છે હો જી;
એ તો નેણ – વેણ થકી ઓળખાય, આતમe પતિવ્રતાને ગુણકા રે, રંગે રૂપે એક છે હો જી;
એ તો એના નુર થકી ઓળખાય. આતમe મત્સ્યદરનો ચેલો રે અવધૂત ગોરખ ' બોલિયા હો જી;
અમને દેજો સંતોના ચરણોમાં વાસ, આતમ0
૧૨૨૦ (રાગ : દેશી ઢાળ) મનસા માલણી જી રે, ગોરખ જાગતા નર સેવ. જાગતા નર સેવ, તુજને મળે નૂરીજન દેવ. ધ્રુવ થડ બ્રહ્મા ને ડાળ વિષ્ણુ, કૂલ શંકર દેવ જી; તિનો દેવકું તો તોડ ડારે, અબ કરે કિનકી સેવ ? ગોરખ૦ પથ્થર પૂજે હર મિલે, તો મેં પૂજાં સારા પહાડ જી; જિસકી ભલી ચક્કી બની, પીસ ખાય સંસાર, ગોરખo ટાંકી દે દે મૂરતિ ઘડિયા, છાતી પર દે પાય જી ; એ રે મૂરતિ જો સતકી હોતી, તો ઘડને વાલેકું ખાય. ગોરખ એ પથ્થરકી મૂરતિકો, કોઈ દીયે જલમેં ડાલજી ; આપ ડૂબે, તે નિકું તારે ? કોન કરે સંભાળ ? ગોરખo સેવ સુંવાળી ને લાપસી, ભાઈ, ધરી દેવની પાસ જી ; જમનારો તો જમી ગયો, ને દેવને ન આવી વાસ. ગોરખo પૂજારીના ઓશિયાળા ઠાકોર બેઠા ઠામે ઠામ જી; બંદીવાન મંદિરના ઠાકોર, કે'વાના ભગવાન. ગોરખ૦ એક ભૂલ્યો, દૂજો ભૂલ્યો, ભૂલ્યો સબ સંસાર જી; એક ન ભૂલ્યો જોગી ‘ ગોરખો', ગુરુ-ભજન આધાર. ગોરખ૦
૧૨૧૯ (રાગ : ચલતી) ગુરૂર્ન જ્ઞાન શીખાયા જી, મુજકો દ્દીર બનાયા જી. ધ્રુવ બેટા શહેરમૈ જાના, ટુકડા રોટી લે આનો; વાસી તાજી મત લાના, ટૂકડે બિના ના આના. ગુરૂનેo બેટા જંગલમેં જાના, થોડી લડી લે આના; સૂકી લીલી મત લાના, ઔર લકડી બિના નહીં આના. ગુરૂનેo બેટા સંતોમેં જાના, થોડા જ્ઞાન કર આના; જૂને જ્ઞાનમેં મત જાના, નવે જ્ઞાનકો મત સુનના. ગુરૂને એહ ‘ગોરખ” ઘરકી બાની, કોઈ બીરલે નરને જાની. ખોજ કરી જો પરખ કરે તો, હિરદે બીચ સમાની. ગુરૂને૦
૧૨૨૧ (રાગ : દેશી ઢાળ) વાણી વાણી રે મારા સંગુરુની વાણી; જીવતાં પરણાવી બાવે મૂવાં ઘેર આણી જી. ધ્રુવ ખીલો. દૂઝે રે, પેલી. ભેંશો વલોવે; સસરો પારણિયે ને વહુજી હીંચોળે જી. વાણી.
વર્ષા સમ વારિ નહી, પ્રેમ સો નહી ત્યાગ; વેણ સમી ચિનગારી નહી, વિરહ સમી નહી આગ.
૭૫૪)
સાજણ તમારા સ્નેહમાં, સુકાણાં અમ શરીર; એક પાપી નૈણાં નો સૂક્યાં, એ તો ભરભર લાવ્યાં નીર.
૯૫૫)
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #47

ખેતર પાક્યું રે પેલા રખવાળને ખાધો; ઊડતા મરઘાએ પારધીને ગળિયો જી. વાણી નીચે હાંડી રે ઉપર ચૂલો ચડાવ્યો; જળકેરી માછલીએ બગલાને ગળિયો જી . વાણી, મેઘ વરસે રે, પેલી જમીન પરસે; નેવાંનાં નીર મોભારે ચડશે જી . વાણી બાવો બોલ્યો રે પેલા મત્યંદરનો “ ગોરખો'; મારી મમતા ને બન્યા અબઘતા જી . વાણી
ગંગારામ
૧૨૨૩ (રાગ : માંડ) હરિજન હિંમત રાખિયે, ભક્તિ તો ભાવ થકી કીજિયે; શિરને સાટે સદ્ગુરુ મળે, પાછી પીઠ નવ દીજિયે. ધ્રુવ આપને કસીને પરને પોષિયે, દુ:ખ સહી સુખડાં તો દીજિયે; રાજા મયૂરધ્વજ હરિશ્ચંદ્ર જેવા, જુગમાં અમ્મર કીજિયે. હરિજન ગજ, ગુણિકા, પશુ, પારધી તેણે શું સંસ્કૃત કીધાં રે ? વખતે નાથ નિવાજિયા, ધ્રુવને અચળ પદ કીધાં રે. હરિજન નામા, પીપા, રોહીદાસને સમર્યા સાદ જ દીધા રે; કોડે કામ નરસૈઈતણાં, ભલી ભાતેથી કીધાં રે. હરિજન ઘણ ને એરણ વચ્ચે ઘાવ સહે, મોંઘાં મૂલાં કહેવાયાં રે; સો હરિજન હીરા ખરા, લાખોમાં તો લેખાયા રે. હરિજન પરમાર્થે પિંડ ઓડિયાં, વળગી રહિયે વિશ્વાસે રે; ખરી પડે પણ ખસે નહીં, સગુરુ સદા એની પાસે રે. હરિજન જેને આશરો એના નામનો, હરિ કેમ મેલે હાથે રે ? ગંગાદાસ' સંદા સંગ રહે, સમર્થ રવિ ગુરુ સાથે રે. હરિજન
૧૨૨૨ (રાગ : ચલતી) હર ભજ હર ભજ હીરા પરખલે, સમજ પકડ નર મજબૂતી; તેરા સાહેબ હૈ તુજ માંહી, ઔર બાત હૈ સબ જૂઠી. ધ્રુવ અમર ઘટાસે સદ્ગુરૂ આયા, અમૃત બુદા અંગ ઊઠી; ત્રિવેણી કે રંગ મહોલ મેં, લે લાગી, તેરી હદ લૂંટી . સમજ સત્ શબદકી સેર બનાઈ લે, ઢાલ પકડ લે ધરપકી; કામ ક્રોધ કે માર હટા લે, જદ જાણું તારી રજપૂતી. સમજ પાંચું ચોર બસે કાયામેં, ઉનકી પકડ લે શિર ચોટી; પાંચને માર પચીસને બસ કર, જદ જાણું તારી બુદ્ધ મોટી. સમજો રણઝણ રણઝણ બાજાં બાજે, ઝલમલ ઝલમલ હૈ જ્યોતિ;
ઓંકાર કે રણુંકારમેં, હંસા ચુગ રહા નિજ મોતી. સમજ પકી ઘડી કો તોલ બનાઈ લે, ખોટ ન આવે એક રતિ; મર્સ્ટન્દ્ર' પ્રતાપે ગોરખ બોલ્યો, અલખ લખે તો ખરા જતિ. સમજ
જિસકી વિષમ વેદનામેં ભી હો સુખકા સંચાર, પ્રભો દો વહુ પીડામય પ્યાર; મનકા મનમોહન સે ઐસા બંધ જાયે કુછ તાર, જિસસે યહ મન ભી હો જાયે, મોહનકા અવતાર; સુધિકો સુધિ ન રહે, ઐસા હો વિસ્મૃતિકા વ્યાપાર, જીવનકી ગતિ મેં હો જાયે, જીવન ગતિ ભી ભાર; ઉર ઉમેગા દો, બિરહ સિન્ધકો ઇતના અગમ અપાર, જિસસે એક * બિન્દુ’ મેં પડ પહુંચ ન પાઉં પાર. સિંહણબાળ ભૂખે મરે, કદી તૃણ નવ ખાય; ટેકી જન આપત્તિમાં, નીચ માર્ગ નવ જાય. G૫
ભજ રે મના
સાતવેંતના સર્વજન, કિંમત- અક્કલ તુલ્ય; સરખા કાગળ હૂંડીના, આંક પ્રમાણે મૂલ્ય.
(૭પ૬)
ભજ રે મના

Page #48

ગંગાસતી
(ઈ. સ. ૧૮૪૩-૧૮૯૪)
પાલિતાણાથી આશરે ૩૫ કિ.મી.ના અંતરે રાજપરા ગામમાં શ્રી ભાઈજીભી સરવૈયા અને રૂપાળીબા નામે ધર્મપરાયણ દંપતીને ત્યાં ગંગાસતીનો જન્મ થયો હતો. નાનપણમાં ગંગાબા ઉર્ફે હીરાબાના નામે સૌ ઓળખતા. પાનબાઈનો જન્મ પણ આ જ ગામમાં થયો હતો. પાનબાઈ હમીરભાઈ ખવાસની દીકરી હતી. પાનબાઈ અને ગંગાબા ઉંમરે લગભગ સરખા હતાં. બંને ધર્મપરાયણ હોવાથી એકબીજા સાથે મનમેળ હતો. ગંગાબા પાનબાઈને ‘પાનકી’ નામથી બોલાવતા. ગંગાબાના લગ્ન ઈ. સ. ૧૮૬૪માં ભાવનગર જિલ્લાના સમઢિયાળા ગામમાં કહળસંગ સાથે થયા હતા. પાનબાઈ ગંગાબા સાથે વડારણ (ચાકરબાઈ) તરીકે આવેલા. ગંગાબાએ બે પુત્રીને જન્મ આપ્યો હતો. ઈ. સ. ૧૮૬૬માં હરિબાનો જન્મ અને ૧૮૬૮માં રાજબાનો જન્મ થયો હતો. કહળસંગ ભગતબાપુના નામથી ઓળખાતા હતા. તા. ૨૧-૧-૧૮૯૪માં ભગતબાપુએ સમાધિ પૂર્વક દેહ છોડ્યો. ત્યારબાદ ગંગાબા ગંગાસતીને નામે ઓળખાવા લાગ્યા. ગંગાસતીએ પાનબાઈને ભક્તિના પાઠ ભણાવવા શરૂ કર્યા અને રોજ એક ભજન રચતાં ગયાં અને તેનો ભાવાર્થ વાત્સલ્યથી સમજાવતાં બાવન પદો રચાયાં. તેના ફ્ળ સ્વરૂપે પાનબાઈને પૂર્ણતાનો અનુભવ થયો. તા. ૧૫-૩-૧૮૯૪ના રોજ ગંગાસતીએ સમાધિપૂર્વક દેહ ત્યાગ કર્યો. ગંગાસતીના દેહવિલય પછી ત્રણ દિવસ પછી ૧૮-૩-૧૮૯૪ના રોજ પાનબાઈએ સમાધિપૂર્વક દેહ છોડ્યો. એક સામાન્ય ગ્રામીણ મહિલારૂપે જન્મ પામ્યા છતાં એક અસામાન્ય ભક્તકવિયિત્રી અને ઉત્કૃષ્ટ પદે પહોંચેલ શ્રી ગંગાસતી આજે પણ લોકોના હૃદયમાં જીવંત છે.
૧૨૨૪ (રાગ : કલાવતી)
અભિયાસ જાગ્યા પછી બહુ ભમવું નહિ ને, ન રહેવું ભેદવાદીની સાથ રે; કાયમ રહેવું એકાંતમાં ને, માથે સદ્ગુરૂનો હાથ રે. ધ્રુવ ભાઈ રે ! તીરથ વ્રત પછી કરવાં નહિ ને, ન કરવાં સદ્ગુરૂનાં કર્મ રે; એવી રે ખટપટ છોડી દેવી ને, જ્યારે જણાય માંયલો મર્મ રે. અભિ
ભજ રે મના
આંખ દાઢ મોતી મતી, ગઢ તિય નૌકા તાલ; ભાઈ નૌ સાબુત ભલે, ફૂટે હોં બેહાલ.
૭૫૮
ભાઈ રે ! હરિમય જ્યારે જગત જાણ્યું ને, ત્યારે પરપંચથી રહેવું દૂર રે; મોહ સઘળો પછી છોડી દેવો ને, હરિ ભાળવા ભરપૂર રે. અભિ ભાઈ રે ! મેળો રે મંડપ કરવા નહિ ને, ઈ છે અધૂરિયાનાં કામ રે; ‘ગંગાસતી' એમ બોલિયાં રે, ભાળવા હોય પરિપૂરણ રામ રે. અભિ
૧૨૨૫ (રાગ : ચલતી)
અંતઃકરણથી પૂજાવાની આશા રાખે, એને કેમ લાગે હરિનો સંગ રે; શિષ્ય કરવા નહિ એવાને જેને, પૂરો ચડયો ના હોય રંગ રે. ધ્રુવ ભાઈ રે ! અંતર નથી જેનું ઊજળું ને, જેને મોટાપણું મનમાંય રે; તેને બોધ નવ દીજીએ ને, જેની વૃત્તિ હોય આંઈ ને ત્યાંય રે. અંતઃ૦ ભાઈ રે ! શઠ નવ સમજે સાનમાં ને, ભલે કોટિ કરે ઉપાય રે; સંકલ્પ વિકલ્પ જેને વધતા જાય ને, એવાની અંતે જેતી થાય રે. અંતઃ
ભાઈ રે ! એવાને ઉપદેશ કદી નવ દેજો ને, ઊલટી ઉપાધિ વધતી જાય રે; ‘ગંગા’ રે સતી એમ બોલિયાં રે, એવાનો કરવો નહિ ઈતબાર રે. અંતઃ
૧૨૨૬ (રાગ : કલાવતી)
કુપાત્ર આગળ વસ્તુ ન વાવીએ ને, સમજીને રહીએ ચૂપ રે; ભલેને આવીને દ્રવ્યનો ઢગલો કરે ને, ભલે હોય ભૂપ રે. ધ્રુવ
ભાઈ રે ! ભજની પુરૂષને બેપરવા રહેવું ને, રાખવી ના કોઈની પરવા રે; મોટાની આગળ નવ ઉચ્ચરવું ને, બાંધજો સુરતાને એકતાર રે. કુપાત્ર
ભાઈ રે ! ઉપદેશ દેવો તો પ્રથમ ભક્તિ દેખાડવી ને, ગાળી દેવો તેનો મોહ રે; દયા કરવી તેની ઉપર ને, દાખવો ઘણો કરીને સોહ રે. ભાઈ રે ! સંશય ટળે ને મનડું ગળે ને, રાખે નહિ કોઈ પર દ્વેષ રે; ‘ગંગા’ રે સતી એમ બોલિયાં રે, એવાને દેખાડવો હરિનો દેશ રે.
ભૂપ કૃપણ કલહન તિયા, ઔર કુટિલ પરધાન; યે તીનો ઈક ક્ષણિક મેં, નાશ કરે ધન પ્રાણ.
૫૯.
કુપાત્ર
કુપાત્ર
ભજ રે મના

Page #49

૧૨૨૭ (રાગ : ચલતી)
કળજુગમાં જતી સતી સંતાશે ને, કરશે એકાંતમાં વાસ રે; કૂડા ને કપટી ગુરુ ને ચેલો રે, પરસ્પર નહીં વિશ્વાસ રે. ધ્રુવ ગુણી ગુરૂ ને ચતુર ચેલો રે, બેયમાં હાલે તાણાતાણ રે; ગુરૂના અવગુણ ગોતવા માંડે રે, ગાદીના હાલે ઘમસાણ રે. કળ ચેલકો બીજા ચેલા પરમોદે રે, પોતે ગુરૂજી થઈ બેસે રે; ગુરૂની દીક્ષા લઈ શિક્ષા નો માને રે, જ્ઞાન કે ગમ નહિ લેશે રે. કળ૦ ચેલા ઘેલાં કરી બાંધશે કંઠિયું, બોધમાં કરે બવાદ રે; પેટને પોષવા ભીખીને ખાશે રે, પુરૂષાર્થમાં પ્રમાદ રે, કળ
ધનને હરવા છળ કરશે ને, નિત્ય નિત્ય નવા ગોતે લાગ રે; આસન થાપી કરશે ઉતારા રે, વિષયમાં એને અનુરાગ રે. કળ૦ વાદવિવાદ ને ધરમ કરમમાં રે, ચૂકે નહિ કરતાં એ હાણ રે; ‘ગંગાસતી' કહે એવાથી ચેતજો રે, કળજુગના જાણી પરમાણ રે. કળ
૧૨૨૮ (રાગ : ચલતી)
ગુપત રસ આ તો જાણી લેજો પાનબાઈ! જેથી જાણવું રહે નહીં કાંય;
ઓધ રે આનંદમાં કાયમ રહે ને, સેજે સેજે સંશય બધા મટી જાય.
ધ્રુવ
ભાઈ રે ! શૂરવીર થૈને સંગ્રામે ચડવું પાનબાઈ ! માયલું મન ફરી ઊભું ન થાય; કેવળ ભક્તિને તમે એમ પામો પાનબાઈ ! જેથી જન્મ મરણ સેજે મટી જાય.
ગુપત
પરપંચના તોડી નાખો પડલ પાનબાઈ ! તો તો પચરંગો પાર જણાય; જથારથ પદને જાણ્યા પછી પાનબાઈ ! ભાવ કભાવ મનમાં નહિ થાય. ગુપત
ભજ રે મના
રજની દીપક ચંદ્રમા, દિન કા દીપક ભાન; દીપક ધર્મ ત્રિલોક કા, સુત કુલ દીપક જાન.
७५०
ભાઈ રે ! મેદાનમાં હવે મામલો મચાવો પાનબાઈ ! ભજન કરો ભરપૂર; ‘ગંગા' રે સતી રે એમ બોલિયાં રે, વરસાવો
નિર્મળ
૧૨૨૯ (રાગ : કલાવતી)
નવધા ભક્તિમાં, નિર્મળ રહેવું રે, મને શીખવો વચનનો વિશ્વાસ રે; સદ્ગુરૂને પૂછીને પગલાં ભરવાં ને, થઈ રહેવું તેના દાસ રે. ધ્રુવ ભાઈ રે ! રંગરૂપમાં રમવું નહિ ને, કરવો ભજનનો અભ્યાસ રે; સદ્ગુરૂ સંગે નિર્મળ રેવું ને, તજી દેવી ફ્ળની આશ રે. નવધા૦ ભાઈ રે ! દાતા ભોક્તા હરિ એમ કે'વું, ને રાખવું નિર્મળ જ્ઞાન રે; સદ્ગુરૂ ચરણમાં શીશ નમાવવું, ને ધરવું ગુરૂજીનું ધ્યાન રે. નવધા ભાઈ રે ! અભ્યાસીને એવી રીતે રે'વું, ને જાણવો વચનનો મરમ રે; ‘ગંગાસતી એમ બોલિયાં ને છોડી દેવું અશુદ્ધ કરમ રે. નવધા૦
ર. ગુપત
૧૨૩૦ (રાગ : ચલતી)
પાકો પ્રેમ જ્યારે અંગમાં આવે ને રે, ત્યારે સાધના સર્વે શમી જાય; કરવું એને કાંઈ ન પડે ને રે, સહેજે સમાધિ થાય રે.ધ્રુવ ભાઈ રે ! કર્તાપણું સર્વે મટી ગયું ને રે, ત્યારે જગત જુઠ્ઠું જાણી કહેવાય; અંતઃકરણમાં ભક્તિ આવે નિર્મળ ને રે, ખરી દૃઢતા રે બંધાય રે.પાકો૦
ભાઈ રે ! આવા પ્રપંચ એને નડે નહિ ને રે, જેને મટી ગયો પૂર્ણ વિકાર રે; અંતરમાંથી જેણે મર્યાદા ત્યાગી ને રે, અટકે નહિ જગત વહેવાર રે.પાકો૦
ભાઈ રે ! શુદ્ધ વાનમાં સુરતા બંધાણી ને, મટી ગયો વાદવિવાદ રે; *ગંગાસતી' એમ બોલિયાં ને રે, એને આવે સુખનો સ્વાદ રે.પાકો
=
સ્વાર્થી તબ તક હી ભજે, જબ તક કારજ હોય; નદી પાર જબ હો ગયે, નાવ ન પૂછે કોય.
૭૬૧
ભજ રે મના

Page #50

૧૨૩૧ (રાગ : કલાવતી) પી લેવો હોય તો રસ પી લેજો પાનબાઈ ! પિયાલો આવ્યો છે તત્કાળ; વખત ગયા પછી પસ્તાવો થાશે પાનબાઈ ! અચાનક ખાશે તમને કાળ.
ધ્રુવ ભાઈ રે ! જાણવી હોય તો વસ્તુ જાણી લેજ, નીકર જમીનમાં વસ્તુ જાશે; નખશિખ ગુરૂજીએ હૃદયમાં ભરી તો આ, ઠાલવવાનું ઠેકાણું કે'વાશે.
( પી લેવો ભાઈ રે ! આપ રે મુવા વિના અંત નહિ આવે, ગુરૂગમ વિના ગોથાં મરને ખાવે; ખોળામાં બેસાડી તમને વસ્તુ આપું જેથી, આપાપણું ગળી તરત જાવે.
પી લેવો ભાઈ રે! વખત આવ્યો છે મારે ચેતવાનો પાનબાઈ ! માન મેલીને થાવ હોંશિયાર; ગંગાસતી’ એમ બોલિયાં રે, હવે તમે હેતનાં બાંધો. હથિયાર.
પી લેવો
૧૨૩૩ (રાગ : ફ્લાવતી) મનને સ્થિર કરી આવો રે મેદાનમાં ને, મિટાવું સરવે કલેશ રે; હરિનો દેશ તમને એવો દેખાડું ને, જ્યાં નહિ વર્ણ ને વેશ રે. ધ્રુવી સૂક્ષ્મ સૂવું ને સૂક્ષ્મ ચાલવું ને, સૂક્ષ્મ કરવો વે’વાર રે; શરીરની સ્થિરતામાં ચિત્ત જેનું કાયમ ને, વરતી ન ડોલે લગાર રે. મનને કુબુદ્ધિવાળાનો સંગ તજવો ને, રે'વું એકાંતે અસંગ રે; કૂંચી બતાવું એનો અભિયાસ કરવો ને, ચડાવવો નિત્ય નવો રંગ રે. મનને ચિત્ત વિષયમાંથી ખેંચવું ને, રે'વું સદાય ઈન્દ્રિયજીત રે; ગંગાસતી' એમ બોલિયાં રે, તેથી થાય નૈ વિપરીત ચિત્ત રે. મનને
૧૨૩૨ (રાગ : દેશી) ભક્તિ કરવી તેને રાંક થઈને રહેવું ને, મેલવું અંતરનું અભિમાન રે; સંદૃગુરૂ ચરણમાં શીશ નમાવી, કર જોડી લાગવું પાય. ધ્રુવ જાતિપણું છોડીને અજાતિ થાવું ને, કાઢવો વરણ વિકાર; જાતિભાંતિ નહીં હરિના દેશમાં ને, એવી રીતે રે'વું નિમનિ. ભક્તિo પારકા અવગુણ કોઈના જુએ નહિ ને, એને કહીએ હરિના દાસ રે; આશા ને તૃષ્ણા એક નહિ ઉરમાં, એનો દૃઢ કરવો વિશ્વાસ. ભક્તિ ભક્તિ કરો તો એવી રીતે કરજો, કે રાખજો વચનમાં વિશ્વાસ રે; ‘ગંગાસતી ' એમ બોલિયાં પાનબાઈ, એને કહીએ હરિના દાસ. ભક્તિo
૧૨૩૪ (રાગ : બહાર) મેરૂ તો ડગે પણ જેના મન નો ડગે, ભલે ભાંગી પડે બ્રહ્માંડ; વિપદ પડે પણ વણસે નહિ રે, ઈ તો હરિજનનાં પરમાણ રે. ધ્રુવ ચિત્તની વૃત્તિ જેની સદાય રે'વે નિર્મળ, કરે નહીં કોઈની આશ; દાન રે દેવેને રે'વે અજાચકનૈ , વચનમાં રાખે વિશ્વાસ. મેરૂ હરખને શોકની ના'વે જેને હેડકીને, આઠે પહોર આનંદ; નિત્ય રે'વે સત્ સંગમાંને, તોડે મોહ માયા કેરા ફંદ. મેરૂ૦ તન મન ધન જેણે ગુરુજીને અર્યા રે, ધન્ય નિજારી નરને નાર; એકાંતે બેસીને અલખ આરાધેને , પ્રભુજી પધારે એને દ્વાર. મેરૂo સંગતુ કરો તો તમે એવાની કરજોને, ભજનમાં રે'વે ભરપૂર; ‘ગંગાસતી’ તો એમજ બોલ્યાને , જેના નેણમાં વરસે સાચા નુર. મેરૂ૦
પઢને સે જડતા ભર્ગ, તપ સે પાપ નશાય; કલહ ન હોવે મૌન સે, જગને સે ભય જાય.
હદ૨)
નીચોં કી સંગતિ કિયે, નીચ બુદ્ધિ હો જાય; || દૂધ સર્પ કે પેટ મેં, તુર્ત મહા વિષ થાય.
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #51

૧૨૩૫ (રાગ : કલાવતી)
રમીએ તો રંગમાં રમીએ, મેલી દઈએ લોકની મરજાદ, હરિના દેશમાં ત્રિગુણ નવ મળે, નો હોય ત્યાં વાદવિવાદ. ધ્રુવ ભાઈ રે ! કરતાપણું કોરે મૂકો, ત્યારે આવશે પરપંચનો અંત; નવધા ભગતીમાં નિરમળા રે'વું, એમ કહે છે વેદ ને સંત. રમીએ૦ ભાઈ રે ! સાંગોપાંગ એક રસ સરખો પાનબાઈ! બદલાય ન બીજો રંગ;
સાચની સંગ કાયમ રમવું પાનબાઈ ! કરવી ભગતી અભંગ. રમીએ ભાઈ રે ! ત્રિગુણ સહિત મરને કરે નિત ક્રિયા, લાગશે નૈ કરતાનો ડાઘ; ‘ગંગા' રે સતી એમ બોલિયાં, તેને નડે નહિ કરમનો ભોગ. રમીએ
૧૨૩૬ (રાગ : કલાવતી)
વચન વિવેી જે નરનારી પાનબાઈ, તેને બ્રહ્માદિક લાગે પાય; જથારથ વચનની સાન જેણે જાણી, તેને કરવું હોય તેમ થાય. ધ્રુવ વચનમાં સમજે તેને મહાસુખ થાય રે, ઈ તો ગત ગંગાજી કહેવાય; એકમના થઈને આરાધ કરે તો તો, નકલંક પરસન થાય. વચન વચને થાપ ને વચને ઉથાપ પાનબાઈ ! વચને મંડાય જોને પાઠ;
વચનના પૂરા તે તો નહિ રે અધૂરા, વચનનો આવો જોને ઠાઠ, વચન વસ્તુ વચનમાં છે પરિપૂરણ પાનબાઈ ! વચન છે ભક્તિનું જોને અંગ; ‘ગંગા રે સતી’ એમ બોલિયાં રે, કરવો વચનવાળાનો સંગ. વચન
૧૨૩૭ (રાગ : દેશી ઢાળ)
પ્રેમ ભક્તિ જેને ઘટ આવે, તેહને રંગ હરિ રાચે રે; વ્રજ વનિતા કર તાળી બજાવે, નટવર થેઈ થેઈ નાચે રે. ધ્રુવ મોટા મુનિવર દેહ દીને, આત્મદર્શન ઈચ્છે રે; પિંડ બ્રહ્માંડથી પ્રીત તજે પણ, પ્રેમનો રાહ ન પ્રીછે રે. પ્રેમ૦
ભજ રે મના
કર્મ ઉદય સે જો મિલે, અન્ન પાન ધન માન; ઉસમેં હી સંતોષ કર, રહતે ચતુર સુજાન.
७८४
પ્રેમનો મારક શુકજી પ્રીછે, કાં પ્રીછે વ્રજનારી રે; મુનિ નારદ રહે મગ્ન પ્રેમવશ, કાં વૃષભાન કુમારી રે. પ્રેમ
પ્રેમની આગળ સાધન સર્વે, રવિ આગળ જેમ તારા રે;
‘મુક્તાનંદ’ કહે પ્રેમનો મારગ, પ્રીછે તે પ્રભુજીને પ્યારા રે. પ્રેમ
૧૨૩૮ (રાગ : ચલતી)
સત્ય વસ્તુમાં જેનું ચિત્ત ભળી ગયું ને, ઈ ચાર વાણી થકી પાર રે; સ્વમમાં પણ ચળે નહીં ને, એ તો નિર્ભય નર ને નાર રે.ધ્રુવ
ભાઈ રે ! ભેદવાણીપણાનો સંશય ટળી ગયો ને, મટી ગયો વર્ણ વિકાર રે;
તન મન ધન પોતાનું નથી માન્યું ને, સત્ ગુરૂ સાથે એકતાર રે.સત્ય
ભાઈ રે ! એવાને ઉપદેશ તરત લાગે ને, જેણે પાળ્યો સાંગોપાંગ અધિકાર રે;
આ અલૌકિક વસ્તુ એવાને કે'જોને, નહિ તો સમજીને રહેજો સમાઈ રે. સત્ય ભાઈ રે ! હરિ ગુરૂ સંતને એકરૂપ જાણજો ને, રહેજો સ્વરૂપમાં લીન રે; ‘ગંગાસતી' એમ બોલિયાં ને, તમે સમજુ છો મહાપ્રવીણ રે. સત્ય
૧૨૩૯ (રાગ : કલાવતી)
વીજળીને ચમકારે મોતી પરોવવું પાનબાઈ ! નહિતર અચાનક અંધારા થાશે; જોતજોતામાં દિવસ વહી ગયા પાનબાઈ ! એકવીસ હજાર છસોને કાળ ખાશે.ધ્રુવ ભાઈ રે ! જાણ્યા જેવી આ તો અજાણ છે પાનબાઈ ! આ તો અધૂરિયાને નો કે'વાય; આ ગુપત રસનો ખેલ છે અટપટો, આંટી મેલો તો પૂરણ સમજાય. વીજળી૦ ભાઈ રે ! નિર્મળ થઈને આવો મેદાનમાં પાનબાઈ ! જાણી લીઓ જીવની જાત; સજાતિ વિજાતીની જુગતી બતાવું ને, બીબે પાડી દઉં બીજી ભાત. વીજળી ભાઈ રે ! પિંડ બ્રહ્માંડથી પરે છે ગુરૂ પાનબાઈ ! તેનો દેખાડું હું તમને દેશ; ‘ગંગાસતી' રે એમ જ બોલિયાં રે, ત્યાં નહીં માયાનો જરીએ લેશ. વીજળી
જૈસા જગમેં ઔર સે, તુમ ચાહો વ્યવહાર; વૈસા હી ઉનસે તુમ્હે, કરના હોગા યાર.
o૫
ભજ રે મના

Page #52

૧૨૪૦ (રાગ : કલાવતી) શીલવંત સાધુને વારે વારે નમીએ , જેનાં બદલે નહીં વર્તમાન જો; ચિત્તની વૃત્તિ જેની સદાય નિરમળી, જેને મહારાજ થયા મે'રબાન રે. - ધ્રુવ ભાઈ રે ! શત્રુ ને મિત્ર રે એકે નહીં ઉરમાં, જેને પરમારથમાં પ્રીત રે; મન કર્મ વાણીએ વચનુંમાં ચાલે, રૂડી પાળે એવી રીત રે. શીલ ભાઈ રે ! આઠે પહોર મન મસ્ત થઈ રે'વે, જેને જાગી ગયો તુરીયાનો તાર રે; નામ ને રૂપ જેણ મિથ્યા કરી જાણ્યું ને, સદાય ભજનનો આહાર રે, શીલ૦ ભાઈ રે ! સંગર્યું કરો તો તમે એવાની રે કરજોને , ત્યારે ઊતરશો ભવપાર રે; ‘ગંગાસતી એમ બોલિયાં ને , જેને વચનુંની સાથે વે'વાર રે. શીલ૦
૧૨૪૧ (રાગ : સોરઠ ચલતી) સદ્ગુરુ શબ્દના થાવ અધિકારીને, મેલી ધો અંતરનું માન; આળસ મેલીને આવો મેદાનમાં , સમજો સગુરૂની સાન . ધ્રુવ અંતર ભીંજ્યા વિના ઉભરો નૈ આવેને, ન થાય સાચે સાચી વાત રે; આંટી છૂટે જ્યારે અંતર તણી ત્યારે, પ્રભુ દેખાશે આપોઆપ, સદ્ગુરુ) સત્સંગરસ એ તો અગમ અપાર છેને, તે તો પીવે કોઈ પીવનહાર; તનમનની શુદ્ધિ જ્યારે ભૂલશો ત્યારે, અરસપરસ મળશે એક્તાર. સગુરુ૦ ધડ રે ઉપર શીશ જેને નવ મળે ને, એવો ખેલ છે ખાંડા કેરી ધાર; એમ તમે તમારૂં શીશ ઉતારો તો, રમાડું તેમને બોવેનબહાર, સદ્ગુરુ હું અને મારું ઇતો મનનું છે કારણ, ઈ મન જ્યારે મરી જો ને જાય; ‘ગંગાસતી' એમ બોલિયા પાનબાઈ, પછી હતું એમ દરશાય . સદ્ગુરુo
૧૨૪૨ (રાગ : દેશી) સરળ ચિત્ત રાખી નિર્મળ રહેવું ને, આણવું નહીં અંતરમાં અભિમાન રે; પ્રાણી માત્રમાં સમદ્રષ્ટિ રાખવી ને, અભ્યાસે જીતવું અપમાન. ધ્રુવ ભાઈ રે ! રાજકર્મથી સદા દૂર રહેવું ને, કાયમ કરવો અભ્યાસ રે; પાંચ પ્રાણને એક ઘેર લાવવાને , રાખવો વચનનો વિશ્વાસ રે. સરળo ભાઈ !ડાબી ઈંગલા ને જમણી પિંગલાને, રાખવું સ્વરભેદમાં ધ્યાન રે; સૂર્યમાં ખાવું ને ચંદ્રમાં જળ પીવું ને, એમ કાયમ લેવું વ્રતમાન રે. સરળo ભાઈ રે ! નાડી શુદ્ધ થાય પછી અભ્યાસ જાગે ને, નક્કી જાણવું નિર્ધાર રે; ‘ગંગા રે સતી એમ બોલિયાં રે, આ ખેલ છે અગમ અપાર રે. સરળo
ગંગ કવિ
૧૨૪૩ (રાગ : સૂરમલ્હાર). ગુરુવર તુમ હો જૈસે નાવ.
- ધ્રુવ વા નૌકા મેં પૈસા લાગત, તુમકો ચાહિએ ભાવ; વા નૌકા જલ પરા ઉતારે, તુમ ભવ પાર લગાવ, ગુરુવાર જલ ઔર નૌકા સંગ રહત દોઉં, કૈસો બનત બનાવે !! જૈસો જગ ઔર જ્ઞાન તુમારો, સાચો હૈ દરસાવે, ગુરુવાર તુમ હી નૈયા, તુમ હી ખિવૈયા, સીધી રાહ દિખાવ; અતિ અગાધ ભવ જલ તરિવે કો, તુમ હી એક ઉપાવે, ગુરુવર૦ હૈં ઉસ પાર ખડે મુરલીધર, જિનકો હૈ કુછ ચાવ; ઉનકો અબ શ્રી ‘ ગંગ’ શરણ મેં, તુરંત હીં બસ લે જાવ. ગુરુવર૦
રણશિંગાં વાગે સૂતાં જાગે કાયર ભાગે કામ પડે, ધમધમ ધરતી ફીજો ક્રતી , વિનાશ કરતી તેગ વડે; જનનીના જાયા કવિએ ગાયા, લોકે વીરલા કોક જડે, મેદાને મરવા અવસર વરવી, મરદ કસુંબલ રંગ ચડે.
નરમ વચન કહિયે સદા, તકિયે વચન કઠોર; ખર્ચ કછુ હોવે નહી, યશ ફૈલે ચહું ઓર. 650
ભજ રે મના
ઢોર તુલ્ય વે નર નિપટ, વિદ્યા શિલ્ય વિહીન;
બિના પંછ બિન સીંગ કે, ક્ષમા વિનય સે હીન. | ભજ રે મના
'

Page #53

ગંગદાસ
૧૨૪૪ (રાગ : માંડ)
મન કરી લેને વિચાર, જીવન થોડા, તારા હરિકથાની માંહે, કાન છે બોડા; અંતે જાશો જમપુર માંહે, પડશે જોડા, તેથી રામનામ સંભાર. ધ્રુવ
ભજ રે મના
મોર મુકુટ ધર્યો શિર ઉપર, દર્પણ કર મોઝાર, વેઢ વીટિયું હાર ગળામાં, ખૂબ ધર્યો શણગાર; પગમાં તોડા. તારા
હસ્તી ઉપર કનક અંબાડી, ખમ્મા કહે છડીદાર; રથ મિયાના ઊંટ પાલખી, કહેતાં ન આવે પાર; ચડવા ઘોડા. તારા૦
લોભ ન મૂકે, કામ ન ચૂકે, ઘરધંધાની માંય, મૂરખ મનવા કછુ ન બૂઝે, તીર્થગમનની માંય; પાંવ છે ખોડા. તારા
ܗ
સંસારસાગર મહાજળ ભરિયો, રામનામ જહાજ, ‘ગંગાદાસ'કું સાન કીો હૈ, રામદાસ મહારાજ; ખરાની વેળા. તારા
૧૨૪૫ (રાગ : માંડ)
મળ્યો મનુષ્ય અવતાર, માંડ કરીને, તે મજ્યા નહિ ભગવાન, હેત કરીને; અંતે ખાશો જમના માર, પેટ ભરીને, તેથી રામનામ સંભાર ધ્રુવ
ગઈ પળ પાછી ફેર ન આવે, મૂરખ મૂઢ ગમાર, ભવસાગરની ભુલવણીમાં, વીતી ગયા યુગ ચાર; ફેરા ફરીને. તેથી
જઠરાગ્નિમાં જુગતે રાખ્યો, નવ માસ નિરધાર, સ્તુતિ કીધી અલબેલાની, બા'ર ધર્યો અવતાર; માયામાં મોહીને, તેથી
ભક્તિ સહિત નિજ દીજીયે, દાન ચાર પરકાર; વિદ્યા ઔષધિ અભય અર યથાયોગ્ય આહાર.
७७८
કલજુગ ફૂડો રંગે રૂડો, કહેતાં ન આવે પાર, જપ તપ તીરથ કછુ ન કરિયાં, એક નામ આધાર; શ્રી રામ કહીને. તેથી
ગુરૂગમ પાયો મનમેં સાચો, જુક્તિ કરી જદુરાય, ‘ગંગદાસ'કું ગુરૂગમ પાયો, રામદાસ મહારાજ; દયા કરીને. તેથી
ચરણદાસ
ચરણદાસનો જન્મ અલવરની બાજુમાં દેહર નામના ગામમાં ભાર્ગવ વંશજ શ્રી શોભનજીના કુળમાં વિ. સં. ૧૭૬૦ માં થયો હતો. તેમના ગુરૂ શ્રી સુખદેવજી હતા. ૭૯ વર્ષની ઊંમરે વિ.સં. ૧૮૩૯ માં તેમણે દેહ છોડ્યો.
૧૨૪૬ (રાગ : જંગલો)
અબ તો મનવા મેરા, બસો સુર સરિતાકે તીર. ધ્રુવ સાધુ રૂપ સુર સરિતા જાયેં, ઉત્તમ અનુભવ નીર; તામેં નિશદિન નાઓ મનવા, નિરમલ હોત શરીર. અબ જ્ઞાન વિરાગ સંતોષ ત્રિવિધ, શીતલ વહે સીર;
અંતર અવિધા બુઝાવે અગનિ, પાવત મુખકી સીર. અબ
હંસ મુમુક્ષુ સદા રહે, જાંહાં ખેવટ બડે ગંભીર; ભિન્ન અનાતમ કરકે પામી, પીવત આતમ ખીર. અબ
ઈન ગંગામેં કોઈક નાવે, ધરમ ધુરંધર ધીર; પામર પ્રાણી નિકટ ના આવે, અંધ અભાગી અધીર. અબ
મુરાર સદ્ગુરુ મેરમ મેરે, જ્યં પ્રગટે રઘુવીર; ‘ચરનદાસ' જન અપનો જાની, મેટત મનકી પીર. અબ
લક્ષ્મીકી ગતિ તીન હૈ, દાન ભોગ અર નાશ; દાન ભોગ જો નહિ કરે, હોવે શીઘ્ર વિનાશ.
ose
ભજ રે મના

Page #54

૧૨૪૭ (રાગ : યમન કલ્યાણ) અબ મેં સતગુરુ શરણે આયો; બિન રસના બિન અક્ષર વાણી એસો હી જાપ બતાયો. ધ્રુવ કામ ક્રોધ મદ પાપ જરાએ ઐવિધિ તાપ નશાયો; નાગિન પાઁચ મુઈ સંગ મમતા દૃષ્ટિ સૅ કાલ ડરાયો. અંબo ક્રિયા કરમ આચાર ભુલાનોં ના તીરથ મગ ધાયો; સમ સહજ વચન સુનિ ગુરુ કે ભર્મ ક બોઝ બંગાયો. અબo
જ્યાં જ્યાં જÉ ગરક હો વાગે વહ મો માહિ સમાયો; જગ જૂઠો ઝૂઠો તન મેરો યોં આપા નહિ પાયો. અબo વાક્ જપૈ જન્મ સોઈ જીતે સોહં શુદ્ધ બતાયો; * ચરણદાસ' શુકદેવ દયા સોં સાગર લહર સમાયો. અબ૦
૧૨૪૯ (રાગ : બિહાગ) સાધો નિંદક મિત્ર હમારા; નિંદકકો નિકટે હી રાખો, હોન ન દેઉં નિયારા. ધ્રુવ પાછે નિંદા કરિ અઘ ધૈવે, સુનિ મન મિટે બિકારા; જૈસે સોના તાપિ અગિનમેં, નિરમલ કરે સોનારા. સાધો ઘન અહરન કસિ હીરા નિબર્ટ, કીંમત લચ્છ હજારા; એસે જાંચત દુષ્ટ સંતકું, કરન જગત ઉજિયારા. સાધો જોગ-જગ્ય-જપ પાપ કટન હિતુ, કરે સક્લ સંસારા; બિન કરની મમ કરમ કઠિન સબ, મેંટે નિંદક પ્યારા. સાધો સુખી રહો નિંદક જગ માંહીં રોગ ન હો તને સારા; હમરી નિંદા કરનેવાલા, ઉતરે ભવનિધિ પારા. સાધો નિંદકકે ચરનકી અસ્તુતિ, ભાખીં બારંબારા; ‘ચરનદાસ’ કહૈં સુનિયો સાધો, નિંદક સાધક ભારા. સાધો
૧૨૪૮ (રાગ : હમીર) સમઝ રસ કોઈક પાવૈ હો; ગુરુ બિન તપન બુઝે નહીં, પ્યાસા નર જાવૈ હો, ધ્રુવ બહુત મનુષ ટૂંઢત ,િ અંધરે ગુરૂ સે હો; ઉનહું કો સૂઝે નહી, ઔરનકો દેવૈ હો, સમઝo અંધકો અંધરા મિલૈ નારીકો નારી હો; હાં ક્લ કૈસે હોયગા ? સમર્ઝ ન અનારી હો. સમઝo ગુરુ સિષ દોઉ એક સે અર્કે વ્યવહારા હો; ગયો ભરોસે બિર્ક વૈ, નરક મંઝારા હો. સમઝo સુકદેવ કહૈ “ ચરનદાસ’સું, ઈનકા મત કૂરા હો; જ્ઞાન મુક્તિ જબ પાઈયે, મિલે સતગુરુ પૂરા હો, સમઝo
ચિત્તચંદ્ર ચિત્તચંદ્રજી શ્રી નાનચંદજી મહારાજ (સંતશિષ્ય)ના શિષ્ય હતા.
૧૨૫૦ (રાગ : ગઝલ) કદી શંકા તણા તોરે ચઢાવી તું ભમાવે છે; કદી પ્રશ્નો જીવનભરના નિગૂઢ રીતે શમાવે છે. ધ્રુવ કદી નિર્બલ બનાવીને ગુલામી ખત કરાવે છે; કદી શૂર-સિંહની પેરે, અતુલિત બળ બતાવે છે. કદી કદી કંગાળની માફ્ટ કરુણ રૂદન કરાવે છે; કદી નિર્દોષ આનંદે ડૂબાડીને હસાવે છે. કદી
શીલ સહિત ગુરૂકુલ વિર્ષે, બીસ વર્ષ પર્યત; કરકે વિદ્યાભ્યાસ પુન, ગૃહવાસી હો સંત. ||
(o૭૦)
નહીં ભરોસે ઔર કે, છાંડૅ અપને કામ; અપને મરને બિન કભી, નહીં મિલે સુખધામ.
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #55

કદી કુટી બદામે પણ ક્લણજી થઈ ફ્લાવે છે; કદી આ વિશ્વના બાગે, મને માળી બનાવે છે. કદી કદી દિલદારના દિલમાં ભયંકર ભેદ પાડે છે; કદી સંધિ કરાવીને વિમુખતાને ાિડે છે. કદી કદી ગાઢા તિમિર વનમાં મૂકીને તું ડરાવે છે; કદી સંતો-મહાસંતો તણા ચરણે ઝુકાવે છે. દી. કદી તો બાદશાહી શોખને તું ઊભરાવે છે; કદી પામર બનાવીને મરણતોલે મરાવે છે. કદી કદી ‘ચિત્તચંદ્ર'ને શાન્તિ વિના શોકે ઝુરાવે છે; કદી જ્યોતિ-મહાજ્યોતિ તણા પૂરે ઝુલાવે છે. દીવ
૧૨૫૨ (રાગ : સારંગ) વંદન કરીએ, દિલના જોડી તાર, ગુરુજી વંદન કરીએ. ધરીએ ધરીએ , પ્રેમ પુષ્પના હાર, પ્રીતથી વંદન કરીએ . ધ્રુવ અમ જીવન રસ-રાગ ભરેલાં (૨), હર્ષ શોકના સ્વાંગ સજેલા (૨)
ક્યાં જઈ ઠરીએ ? અમ જીવન આધાર. ગુરુજી0 સ્વાર્થ સાધવામાં હૈયે શૂરા (૨), પરમારથમાં સાવ અધૂરા (૨)
સામું જોશો, અભય-શરણ-દાતાર. ગુરુજી અર્ધ દૃશ્ય અમ વ્યર્થ જીવન છે (૨), સામાજિક પણ ઓઘ જીવન છે (૨)
કિરણો ફેંકો, ધન્ય બને અવતાર. ગુરુજી અંધ-ક્રિયા જરીએ નથી ફ્લતી (૨), સમજ વિના ડગલું નથી ભરતી(૨)
ભાવે ભરજો જ્ઞાન-ક્રિયા ભંડાર. ગુરુજી ચિત્ત-શુદ્ધિનો નિશ્ચય કરીએ (૨), પુનિત પુરુષના પંથ વિચરીએ (૨)
એવું કરજો ‘જ્ઞાન-પંજ' અણગાર. ગુરુજી
૧૨૫૧ (રાગ : પટદીપ) કર લો, કર લો, સંત સમાગમ કર લો.
ધ્રુવ સંતપુરુષ સમભાવ સ્વરૂપી, ભવ-સંતાપ-શીતળ-જળરૂપી; પૂરણ પ્રેમ પરખ લો. સંત સમાગમ કર લો૦ શાસ્ત્ર સિદ્ધાંતનો સાર સુણાવે, માનવધર્મનો મર્મ જણાવે; અંતર દૃષ્ટિ વિચર લો. સંત સમાગમ કર લો આત્મનિરીક્ષણ કરતાં રહેવું, બાહ્ય જીવન ઘડતાં સહુ સહેવું; ઉર્ધ્વગતિ ડગ ભર લો. સંત સમાગમ કર લો૦ જ્ઞાન વિન ડ્યિા અંધા જેવી, સમજ વિણ ક્રિયા પંગુ જેવી; ભાવ મસાલો ભર લો. સંત સમાગમ ર લો૦ સંત-પુરુષ જીવન અપનાવો, ચિત્ત શાંતિ અનુપમ પ્રગટાવો; જ્ઞાન-ગંગા ઉર ધર લો. સંત સમાગમ કર લો૦
ચિદાનંદ
૧૨૫૩ (રાગ : બિલાવલ) અબ લાગી (૨) લાગી અબ, અબ લાગી અબ પ્રીત સહીરી. ધ્રુવ અંતર્ગતકી બાતે અલી સુન, મુખથી મોંપે ન જાત કહીરી; ચંદ ચકોરકી ઉપમા ઇણસમેં, સાચ હું તો હે જાત વહીરી. અબ૦ જલધરબ્દ સમુદ્ર સમાણી, ભિન્ન કરત કોઉ તાસ મહીરી; દ્વૈત ભાવકી ટેવ અનાદિ, જિનમેં તાકું આજ દહીરી, અબo વિરહવ્યથા વ્યાપત નહિ મોંપે, પ્રેમ ધરી પિયુ અંક ગ્રહીરી; ‘ચિદાનંદ’ ચૂકે કિમ ચાતુર, એસો અવસર સાર બહીરી. અબo
ક્ષણ કણ સે સંચય કરો, વિધા ધન જગ માંહિ; ક્ષણ ત્યાગે વિધા કહાં, કણ ત્યાગે ધન નહિ. ||
એક એક જલ બિંદુએ, ઘટ પૂરા ભર જાત; ક્રમ ક્રમ કે અભ્યાસ સે, શઠ પંડિત બન જાત,
ભજ રે મના
loto 3
ભજ રે મના

Page #56

૧૨૫૪ (રાગ : આશાવરી)
ઢગ ખાયા. અબધુ
અબધુ ખોલિ નયન અબ જોવો ! દ્રગમુદ્રિત ક્યા સોવો ? ધ્રુવ મોહ નિંદ સોવત તું ખોયા, સરવસ માલ અપાણા; પાંચ ચોર' અજહુ' તોય લુંટત, તાસ મરમ નહિ જાણા. અબધુ મળી ચાર ચંડાલ“ ચોકડી, મંત્રી નામ ધરાયા; પાઈ કે પીયાલા તોહે, સકલ મુલક શત્રુ રાય મહાબલ જોદ્ધા, નિજ નિજ ગુણઠાણામેં બાંધ મોરચે, ધેર્યા તુમ પુર પરમાદી તું હોય પિયારે, પરવશતા દુઃખ પાવે; ગયા રાજ પુરસારથસેંતી, ફિર પાછા ઘર આવે. અબધુ સાંભળી વચન વિવેકમિત્તકા, છિનમેં" નિજ બળ જોડ્યાં; * ચિદાનંદ' એસી રમત રમંતા, બ્રહ્મ બંકા ગઢ તોડ્યા. અબધુ
સેન
સજાવે,
આવે. અબધુ
ૐ (૧) આંખોમીંચીને, (૨) આત્માના ગુણોનો, (૩) ઈન્દ્રિયોરૂપી ચોર, (૪) હજી સુધી, (૫) કષાયરૂપ ચંડાલ, (૬) મોહરૂપ કેફ, (૭) આત્મપ્રદેશરૂપ મૂલક, (૮) મોહરાયના, (૯) સૈન્ય-લશ્કર, (૧૦) પુરુષાર્થથી, (૧૧) ક્ષણમાં, (૧૨) લશ્કર અર્થાત્ ક્ષેપક શ્રેણી, (૧૩) આત્મસ્વરૂપની ફરતો મોહરાજાનો ગઢ.
૧૨૫૫ (રાગ : આશાવરી)
અબધુ નિરપક્ષ વીરલા કોઈ, દેખ્યા જગ સહુ જોઈ. ધ્રુવ સમરસ ભાવ ભલા ચિત્ત જાકે, થાપ" ઉથાપ ન હોઈ; અવિનાશી કે ઘરકી બાતાં, જાનેગે નર સોઈ. અબધુ રાય રંકમેં ભેદ ન જાને, કનક ઉપલક સમ દેખે; નિંદા સ્તુતિ શ્રવણ સુણીને હર્ષ શોક નવિ લેખે. અબધુ ચંદ્ર સમાન સૌમ્યતા જાકી, સાયર જેમ ગંભીરા; અપ્રમત્ત" ભારંડપરે, નિત્ય, સુરગિરિસ શુચિધીરા". અબધુ
ભજ રે મના
મધુર વચન યુત દાન અર, બિના ગર્વકા જ્ઞાન; ક્ષમાવાન કે શૂરતા, તીનો દુર્લભ જાન.
७७४
પંકજ નામ ધરાય પંછ્યું, રહત કમળ જિમ ન્યારા; *ચિદાનંદ' ઈશ્યા જન ઉત્તમ, સો સાહિબકા" પ્યારા. અબધુ
(૧) વૈરાગી, (૨) નિઃસ્પૃહ, (૩) દુર્લભ, (૪) સમતારસ, (૫) મંડન, (૬) ખંડન, (૭) માટી, (૮) કાન, (૯) શાંતિ, (૧૦) સાગર, (૧૧) સાવઘ, (૧૨) ભારંડ પક્ષી, (૧૩) મેરૂ પર્વત સમાન, (૧૪) પવિત્ર નિશ્ચળ, (૧૫) કાદવથી, (૧૬) એવા, (૧૭) પરમાત્માના.
૧૨૫૬ (રાગ : બિહાગ)
અનુભવ ચીત મીલાય દે મોટું, શામ સુંદર વર મેરા રે. ધ્રુવ શીયલ ફાગ પીયા સંગ રમુંગી, ગુણ માનુંગી મૈં તેરા રે. મોકુ જ્ઞાન ગુલાબ પ્રેમ પીચકારી, સુચી સરધા રંગ ભેરા રે. મોકુ પંચ મીથ્યાત નિવાર ધરંગી મેં, સંવર વેશ ભલેરા રે. મોકુ ‘ચિંદાનંદ' ઐસી હોરી ખેલત, બહુ ન હોય ભવકા ફેરા રે, મોકુ ૧૨૫૭ (રાગ : મધુવંતી)
અલખ લખ્યા કિમ જાવે હો;
એસી કોઉ જુગતિ બતાવે, અલખ લખ્યા કિમ જાવે. ધ્રુવ
તનમનવચનાતીત ધ્યાન ધર, અજપા જાપ જપાવે; હોય અડોલ લોલતા' ત્યાગી, જ્ઞાન સરોવરે ન્હાવે. અલખત
શુદ્ધ સ્વરૂપમેં શક્તિ સંભારત, મમતા દૂર વહાવે";
નક ઉપલ મલ” ભિન્નતા કાજે, જોગાનળ સળગાવે. અલખવ
એક સમય સમ† શ્રેણિ રોપી, ‘ચિદાનંદ’ ઈમ ગાવે; અલખ રૂપ હોઈ અલખ સમાવે, અલખ ભેદ ઈમ પાવે. અલખ૦
(૧) અલખ એવા આત્માનું સ્વરૂપ, (૨) યુક્તિ, (૩) પુદ્ગલ પરની આસક્તિ, (૪) કાઢે છે - તજી દે છે, (૫) આત્મારૂપ સુવર્ણને, (૬) માટીના, (૭) મેલરૂપ કર્મસમુહને, (૮) યોગાનલ, (૯) સમશ્રેણિ,
ગન્ના તિલ ભૂ શુદ્ર નર, કાંતા હેમ સમેત; ચંદન દધિ તામ્બુલ યે, મર્દન સે ગુણ દેત.
olou
ભજ રે મના

Page #57

૧૨૫૮ (રાગ : આશાવરી) અવધુ ! પિયો અનુભવ રસ પ્યાલા, કહત પ્રેમ મતવાલા. ધ્રુવ અંતર સપ્ત ધાતુ રસ ભેદી, પરમ પ્રેમ ઉપજાવે; પૂરવ ભાવ અવસ્થા પલટી, અજબ રૂપ દરસાવે. અબધુo નખ શિખ રહત ખુમારી જાકી, સજલ સઘન ઘન જૈસી; જિન સે પ્યાલા પિયા તિનકું, ઔર કૈફ રતિ કૈસી. અબધુo અમૃત હોય હલાહલ જા, રોગ શોક નહીં વ્યાપે; રહત સદા ગરકાવ નસૅમેં, બંધન મમતા કાપે. અબધુ સત્ય સંતોષ હિયામેં ધારે, આતમ કાજ સુધારે; દીનભાવે હિરદે નહીં આણે , અપનો બિરુદ સંભારે. અબધુo ભાવ દશા રણથંભ રોપકે, અનહદ તૂર બજાવે; ‘ચિદાનંદ’ અતુલીત બલ રાજા, જીત અરિ ઘર આવે. અબધુત્વ
૧૨૬૦ (રાગ : સિંધકાફી) આપ સ્વભાવમેં રે, અવધૂ સદા મગનમેં રહના; જગત જીવ હૈ કમfધીના, અચરિજ કછુઆ ને લીના. ધ્રુવ તુમ નહીં કેરા, કોઈ નહીં તેરા, ક્યા કરે મેરા મેરા? તેરા હૈ સો તેરી પાસમેં, અવર સબે અનેરા. આપ૦ વધુ વિનાશી તૂ અવિનાશી, અબ હૈ ઈનકો વિલાસી; વધુ સંગ જબ દૂર નિકાસી, તબ તુમ શિવકા વાસી, આપ૦ રાગ ને રીસો દોય ખવીસ, યે તુમ દુ:ખકા દીસાં; જબ તુમ ઉનકો દૂર કરીસા , તબ તુમ જગકા ઈસા. આપ૦ પરકી આશ સદા નિરાશા, યે હૈ જગ જન પોસા; તે કાટનક કરો અભ્યાસા, લહો સદા સુખે વાસા. આપ૦ કબહીક કાજી કક્ઝહીંક પાજી, દ્ધહીન હુવા અપભ્રાજી ;
બ્દહીંજગમેં કીર્તિ ગાજી, સબ પુદ્ગલકી બાજી. આપ૦ શુદ્ધ ઉપયોગ ને સમતા ધારી, જ્ઞાન ધ્યાન મનોહારી; કર્મ કલંકકો દૂર નિવારી, જીવ વરે શિવનારી. આપ૦
ધ્રુવ
૧૨૫૯ (રાગ : બહાર આતમ પરમાતમ પદ પાવે, જો પરમાતમનું લય લાવે. ધ્રુવ સુણકે શબ્દ કીટ ભૃગીકો, નિજ તન-મનકી શુદ્ધિ બિસરાવે; દેખહુ પ્રગટ ધ્યાનકી મહિમા, સોહિ કીટ ભૂંગી હો જાવે. આતમ0 કસમ સંગ તિલ તેલ દેખ કુનિ, હોય સુગંધ ફ્લેલ કહાવે; સુક્તિ ગર્ભગત સ્વાતિ ઉદક હોય, મુક્તાફ્ટ અતિદામ ધરાવે, આતમ0 પુન પિચુમંદ પલાશાદિકમેં, ચંદનતા ક્યું સુગંધથી આવે; ગંગામેં જલ જાત ગટરકો, ગંગોદકકી મહિમા ભાવે. આમ પારસકો પરસંગ પાય કુનિ, લોહા કનક સ્વરૂપ લિખાવે; ધ્યાતા ધ્યાન ધરત ચિત્તમેં ઇમ, ધ્યેય રૂપમેં જાય સમાવે, આતમ ભજ સમતા મમતાકું તજ મન, શુદ્ધ સ્વરૂપથી પ્રેમ લગાવે; ‘ચિદાનંદ' ચિત્ત પ્રેમ મગન ભયા , દુવિધા ભાવ સંકલ મિટ જાવે, આતમ૦
શૂન્ય મરે અજંપા મરે, અનહદ હું મર જાય;
એક રામ સ્નેહી ના મરે, કહત કબીર સમજાય. ભજ રે મના
(66)
૧૨૬૧ (રાગ : કાફી - હોરી) એરી મુખ હોરી ગાવોરી, સહજ શ્યામ ઘર આય સભી. ભેદજ્ઞાનકી કુંજગલનમેં રંગ રચાવોરી, એરી રંગ રચાવોરી. સહજ શુદ્ધ શ્રદ્ધાન સુરંગ કુલકે, મંડપ છાવોરી, એરી ઘરમંડપ છાવોરી. સહજ વાસ ચંદન શુભભાવ અગરજા, અંગ લગાવોરી, એરી પિયા અંગ લગાવોરી. સહજ0 અનુભવે પ્રેમ પીયાલે પ્યારી, ભરભર પાવોરી, કંતકું ભરભર પાવોરી. સહજ * ચિદાનંદ' સમતા રસમેવા મિલ મિલ ખાવોરી, સબ મિલમિલ ખાવોરી, સહજ0.
બહોત ભલા નહી બોલના, બહોત ભલી નહીં ચૂપ; | બહોત ભલા નહીં બરસના, બહોત ભલી નહીં ધૂપ.
ભજ રે મના

Page #58

આધિ% વ્યાધિ વ્યથા* દુ:ખ ઈણ ભવ, નરકાદિક યુનિક આગે; ડગહુ ન ચલત સંગ વિણપોખ્યા*, મારગ હું મેં ત્યાગે. ઓ ઘટo મચ્છક - છોક ગહેલ% તજ વિરલા, ગુરુ કિરપા કોઈ જાગે; તન ધન નેહ નિવારી * ચિંદાનંદ', ચલિયે તાકે સાગે છે. ઓ ઘટo
ડિક (૧) શરીર,(૨) વિનાશ પામતાં, (૩) પાગલ-ગાંડોધેલો, (૪) સડવાનો,(૫) પડવાનો,
(૬) વિનાશ પામવાનો, (9) ધર્મ, (૮) જેનો, (૯) વિવેકી, (૧૦) નિરાગી બને, (૧૧) મનની ચિંતા, (૧૨) પીડા, (૧૩) સ્કૂ, ( ૧૪ ) ડગલું, (૧૫) પોષાય નહિ તો, (૬) માર્ગમાં જ તજી દે છે, મરણ પામે છે, (૧૩) મદનો તનતનાટ, (૧૮) ઘેલા, (૧૯) તેમની સશુરુની, (૨૦) સાથે.
૧૨૬૨ (રાગ : રામકી) ઊઠોને મોરા આતમરામ, જિનમુખ જોવા જઈએ રે; વિષય વાસના ત્યાગો ચેતન, સાચે મારગ લાગો રે. ધ્રુવ તપ જપ સંજમ દાનાદિક સહુ, ગિણતિ એક ન આવે રે; ઈન્દ્રિય સુખમેં જ્ય લગે એ મન, વક્ર તુરંગ જિમ ધાવે રે. ઊઠો, એક એક કે કારણ ચેતન, બહુત બહુત દુ:ખ પાવે રે; દેખે પ્રગટપણે જગદીશ્વર, ઈણ વિધ ભાવ લિખાવે રે. ઊઠો મન મથવશ માતંગ જગતમેં, પરવશતા દુ:ખ પાવે રે; રસના લુબ્ધ હોય ઝખ મૂરખ, જાલ પડયો પિછતાવે રે. ઊઠો, ધ્રાણ સુવાસે કાજ સુન ભમરા, સંપુટ માંહે બંધાવે રે; તે સરોજ સંપુટ સંયુત ફૂન, કરટીકે મુખ જાવે રે. ઊઠો, રૂપ મનોહર દેખ પતંગો , પંડત દીપમેં જાઈ રે; દેખો યાકુ દુ:કારનમેં, નયન ભયે હૈ સહાઈ રે. ઊઠો શ્રોબેંદ્રિય આસક્ત મિરગલા, છિનમેં શીશ ક્ટાવે રે; એક એક આસક્ત જીવ એમ, નાના વિઘ દુ:ખે પાવે રે. ઊઠો પંચ પ્રબલ વર્તે નિત્ય જાકું, તાકી ગતિ ક્યા કહીએ રે ? ‘ચિદાનંદ ' એ વચન સુણીને, નિજ સ્વભાવમેં રહીએ રે. ઊઠો,
૧૨૬૪ (રાગ : જોગિયા) કરલે ગુરુગમ" જ્ઞાન વિચારા; નામને અધ્યાત્તમ, ઠવણ દ્રવ્યથી , ભાવ અધ્યાતમ ન્યારા. ધ્રુવ એક બુંદજળથી એ પ્રગટ્યા, શ્રુત-સાગર” વિસ્તારા; ધન્ય જીનોને ઉલટ ઉદધિયું, એક બુંદમેં ડારા. કરલેo બીજરૂચિ ઘર મમતા પરિહર", લહી આગમ અનુસારા પરપખ‘થી લખે ઇણ વિધ, અપ્પા, એહિ૧૧ કંચુક જિમ ન્યારા. કરલે૦ ભાસ* પરત ભ્રમ નાસદુ તાસદુ, મિથ્યા જગત પસારા; * ચિદાનંદ' ચિત્ત હોત અચળ ઇમ, જિમ નભધુકા તારા. કરલેo
૧૨૬૩ (રાગ : દરબારી કાન્હડા) ઓ ઘટ" વિણસત* વાર ન લાગે; ચાકે સંગ કહા અબ મૂરખ, છિન છિન અધિકો પાગે. ધ્રુવ કાચા ઘડા કાચકી શીશી, લાગત ઠણકા ભાંગે; સડણ” પડણ" વિધ્વંસ ધરમ® જસ, તસથી નિપુણ નીરાગે૧૦, ઓ ઘટo
' (૧) ગુરુગમથી , (૨) નામે અધ્યાત્મના ચાર પ્રકાર ( નામે , સ્થાપના , દ્રવ્ય, ભાવ), (3) ત્રિપદીથી, (૪) શાસ્ત્ર-સાગર, (૫) આત્મસ્વરૂપમાં, (૬) થોડામાં ઘણું સમજે તેને બીજરૂચિ, (૭) ત્યાગ કરી, (૮) પુદ્ગલ ભાવથી-જડથી, (૯) આ રીતે, (૧૦) આત્માને, (૧૧) સાપ જેમ કાંસડીથી ન્યારો હોય તેમ , (૧૨) પ્રતીતિ થયે, (૧૩) પ્રસાર, (૧૪) નિશ્ચળ, (૧૫) આકાશમાં રહેલ,
ગ્યાની કા ભલા બોલના, મુરખ કી ભલી ચૂપ; માલી કો ભલા બરસના, ધોબી કો ભલી ધૂપ.
૦૦૮)
કવિવચન, કામિની નયન, શૂરવીર કો બાણ; | | છૂટયો પણ લાગ્યો નહીં, તો છૂટયો કૌન પ્રમાણ? ૭૦૯૦
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #59

૧૨૬૫ (રાગ : ઝીંઝોટી) ક્યા તેરા ? ક્યા મેરા ? પ્યારે સહુ પડાઈ રહેગા. ધ્રુવ પંછી આપ ક્રિત ચિહું દિશથી, તરૂવર રેન વસરા; સહુ આપણે આપણે મારગત, હોત ભોરકી વેરા. પ્યારે ઈંદ્રજાળ ગંધર્વ નગર સમ, ડેઢ દિનકા ઘેરા; સુપન પદારથ નયન ખુલ્યા જિમ, જરક ન બહુવિધ હેર્યા. પ્યારે રવિસુત કરત શીશ પર તેરે, નિશદિન છાના ફેરા; ચેત શકે તો ચેત ‘ચિદાનંદ' સમજ શબ્દ એ મેરા, પ્યારે
૧૨૬૭ (રાગ : ભૈરવી) જીલો અનુભવ જ્ઞાન, ઘટમેં પ્રગટ ભયો નહિ. ધ્રુવ તલો મન થિર હોત નહિ છિન , જ્યાં પીપરકો પાન; વેદ ભણ્યો પણ ભેદ ન જાણ્યો, પોથી થોથી જાણ. ઘટમેં રસ ભજનમેં રહત દ્રવ્ય નિત, નહિ તસ રસ પહિચાન; તિમ શ્રુત પાઠી પંડિતકું પણ, પ્રવચન કહત અજ્ઞાન. ઘટમેંટ સાર લલ્લા બિન ભાર કહ્યો શ્રુત, ખર દૃષ્ટાંત પ્રમાણ; ચિદાનંદ અધ્યાતમ શૈલી, સમજ પરત એક તાન, ઘટમેંo
૧૨૬૬ (રાગ : મધુવંતી) જબલગ આવે નહિ મન ઠામ; તબલગ કષ્ટ ક્રીયા સબિ નિષ્ફળ, ર્યો ગગને ચિત્રામ. ધ્રુવ કરની બીન તું કરેરે મોટાઈ, બ્રહ્મવતી તુજ નામ; આખર ફ્લ ન લહેંગો જ્યોં જગ, વ્યાપારી બિનું દામ, જબલગo મુંડ મુંડાવત સબહી ગડરિયા, હરિણ રોઝ બન ધામ; જટાધર વટ ભસ્મ લગાવત, રાસભ સહતું એ ગામ, જબલગo એતે પર નહિ યોગની રચના, જો નહિ મન વિશ્રામ; ચિત્ત અંતરપર છલવે કુંચિતવત, કહા જપત મુખ રામ, જબલગo બચન કાય ગોપે દ્રઢ ન ધરે, ચિત્ત તુરંગ લગામ; સામે તું ન લહે શિવસાધન , જિઉ કણ સુને ગામ. જબલગo પઢો જ્ઞાન ધરો સંજમ કિરિયા, ન ાિવો મન ઠામ; ચિદાનંદ ઘન સુજસ વિલાસી, પ્રગટે આતમરામ, જબલગo
૧૨૬૮ (રાગ : શુદ્ધસારંગ) પિયા નિજ મહેલ પધારો રે, કરી કરૂણા મહારાજ;
પિચ પર ઘર મત જાવો રે. ધ્રુવ તુમ બિન સુંદર સાહિબા રે, મો મન અતિદુ:ખ થાય; મનકી વ્યથા મનહીં મન જાનત, કેમ મુખથી કહેવાય ? પિયા બાળભાવ અબ વિસરી રે, ગ્રહો ઉચિત મરજાદ; આતમ સુખ અનુભવ કરો પ્યારે, ભાંગે આદિ અનાદ. પિયા સેવકકી લજ્જા સુધી રે, દાખી સાહેબ હાથ; તો શી કરો વિમાસણ પ્યારે, અમે ઘર આવત નાથ. પિયo મમ ચિત્ત ચાતક ઘન તુમે રે, ઈસ્યો ભાવ વિચાર; ચાચક ધની ઉભય મિલ્યા પ્યારે, શોભે ન ઢીલ લગાર. પિયા ‘ચિદાનંદ' પ્રભુ ચિત્ત ગમી રે, સુમતાકી અરદાસ; નિજ ઘરધરણી જાણકે પ્યારે, સાળકરી મન આસ. પિયા
તન ઊજળાં મન મેલાં, ઓલા બગલા કાફર ઢંગ; ઉનસે તો કાગા ભલા કે તન મન એક જ રંગ. /
૯૮૦
બિગરી બાત બને નહીં, લાખ કરો કિન કોય; રહીમન બિગરે દૂધ સે મથે ન માખણ હોય.
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #60

ધ્રુવ
ચારવાક નિજ મન:કલ્પના, શૂન્યવાદ કોઉ ઠાણે; હિનમેં ભયે અનેક ભેદ તે, આપણી આપણી તાણે. મારગo નય સરવંગ સાધના જામેં, તે સરવંગ કહાવે; ‘ચિદાનંદ’ એસા જીન મારગ, ખોજી હોય સો પાયે, મારગo
૧૨૬૯ (રાગ : માલકોંષ) બિરથા જનમ ગમાયો, મુરખ મન બિરથા. રંચક" સુખ રસ વશ ભઈ ચેતન, અપનો મૂલ નસાયો; મિથ્યાતમ ગલિયનકે બીચમેં, સાચ ભેદ નહિ પાયો. બિરથા કનક કામિની અર્ એહથી, નેહ નિરંતર લાયો; તાહુથી તું ક્રિત સુરાનો, કનક્બીજકો ખાયો. બિરયા જનમ જરા મરણાદિક દુ:ખમેં, કાલ અનંત ગમાયો; અરહટવૅટિકા જિમ હો યાકો, અજહુ અંત ન આયોબિરથી લખચોરાસી પેહર્યા ચોલના, નવ નવ રૂપ બનાયો; બિન સમકત સુધારસ ચાખ્યા, ગિણતી કન ગણાયો ? બિરથા અજપર્યત ન માનત મૂરખ, યહી અચરજ ચિત્ત આયો; * ચિદાનંદ' તે ધન્ય જગતમેં, ( જિણે) પ્રભુ હું પ્રેમ લગાયો. બિરથા
૧૨૭૧ (રાગ : બિહાગ) માને કહા અબ મેરા મધુકર માન.
ધ્રુવ નાભિ નંદ કે ચરણ સરોજમેં, કીજૈ અચલ બસેરારે; પરિમલ તાસ લહત તન સહેજે, ત્રિવિધ તાપ ઉતેરારે. માનવ ઉદિત નિરંતર જ્ઞાન ભાનુ જિહાં, હાં ન મિથ્યાત અંધેરારે; સંપુટ હોત ન વોહી સ્થળ કહા, સાંજ કહા સવેરારે ? માન નહિંતર પછતાવોગે આખર, બીત ગઈ જબ વેરારે; ચિદાનંદ પ્રભુ પદ કજ સેવત, બહુરિન હોય ભવ ારે. માનવ
૪િ (૧) અલ્ય, (૨) કિંમત, (૩) મદિરા પાણીની જેમ, (૪) ધતૂરાના બી, (૫) ફરતા
રેંટના ઘડા, (૬) વેશ નવી નવી શરીર રૂપ, (9) અમૃત.
૧૨૭૨ (રાગ : બૈરાગીભૈરવ) મુસાફ્ટિ 'જૈન રહી અબ થોરી.
ધ્રુવ જાગ જાગ તું નિંદ ત્યાગ દે, હોત વસ્તુક ચોરી, જૈન, મંજીલ દૂર ભર્યો ભવસાગર, માન ઉર મતિ મોરી, રૈન * ચિદાનંદ’ ચેતનમય મુરત, દેખ હૃદય દ્રગ જોરી. રૈન
૧૨૭૦ (રાગ : નટમલ્હાર) મારગ સાચા કોઉ ન બતાવે; જાકું જાય પૂછીએ તે તો અપની આપની ગાવે. ધ્રુવ મતવારા મતવાદ વાદધર, થાપત નિજ મત નિકા; સ્યાદ્વાદ અનુભવિ ને તાકા, કથન લગત મોહે ફીકા, મારગo મતવેદાંત બ્રહ્મપદ ધ્યાવત, નિશ્ચય પખ ઉરધારી; મીંમાસક તો કર્મ પtતે, ઉદય ભાવ અનુસારી. મારગ કહત બૌદ્ધ તે બુદ્ધ દેવ મમ , ક્ષણિક રૂપ દરસાવે; નૈયાયિક નયવાદ ગ્રહી તે, કરતા કોઉ ઠેરાવે. મારગ
૧૨૭૩ (રાગ : શંકરા) લઘુતા મેરે મન માની, લઈ ગુરૂગમ જ્ઞાન નિશાની. ધ્રુવ મદ અષ્ટ જિન્હોંને ધારે, તે દુર્ગતિ ગયે બિચારે; દેખો જગતમેં બાની, દુ:ખ લહત અધિક અભિમાની, લઘુતા
સોના લેને પિયુ ગયે, સૂના કર ગયે દેશ; | સોના મિલા, પિયુ ના મિલા, રૂપા બન ગયે કેશ. ૯૮૩)
ભજ રે મના
સાજન ગયે બિછડ કે, દઈ કલેજે દાગ; જૈસે ધૂણી અતીત કી, જબ ખોલો તબ આગ. /
ભજ રે મના

Page #61

નલિની ભ્રમ” મર્કટ મુઠી જિમ, ભ્રમવશ અતિ દુઃખ પાવે રે;
‘ચિદાનંદ’ ચેતન ગુરૂગમવિન, મૃગતૃષ્ણા ધરી ધાવે રે. વસ્તુ ડિ (૧) દાંત, (૨) તુટવાથી, (૩) ભમર
શશિ સૂરજ બડે કહાવે, તે રાહુકે બસ આવે; તારાગણ લઘુતા ધારી, સ્વભાનુ ભીતિ નિવારી. લઘુતા છોટી અતિ જોયણ ગંધી લહે, ખસ સ્વાદ સુગંધી; કરટી મોટાઈ ધારે, તે છાર શિર પર ડારે, લઘુતાo જબ બાળચંદ્ર હોઈ આવે, તબ સહુ જગ દેખણ ધાવે; પૂનમ દિન બડા કહાવે, તબ ક્ષીણ કલા હોઈ જાવે. લઘુતાo ગુરૂતાઈ મનમેં વેદે, નૃપ શ્રવણ નાસિકા છેદે; જગ માંહે લઘુ કહાવે, તે કારણ ચરણ પુજાવે. લઘુતા શિશુ રાજ ધામમેં જાવે, સખી હિલમિલ ગોદ ખિલાવે; હોય બડા જાણ નવિ પાવે, જાવે તો શીશ કટાવે. લઘુતા અંતર મદભાવ વહાવે, તબ ત્રિભુવનનાથ કહાવે; ઈમ * ચિદાનંદ ' એ ગાવે, રહણી વિરલા કોઉ પાવે. લઘુતા
૧૨૭૪ (રાગ : આશાવરી) વસ્તુગતે વસ્તુકો લક્ષણ, ગુરુગમ વિણ નવિ પાવે રે; ગુરુગમ વિન નવિ પાવે કોઉ, ભટક ભટક ભરમાવે રે. ધ્રુવ ભવન આરીસે શ્વાન કુડા, નિજ પ્રતિબિંબ નિહારે રે; ઈતર રૂપ મનમાંહે વિચારી, મહા જુદ્ધ વિસ્તારે રે. વસ્તુ નિર્મળ ફ્ટિક શિલા અંતર્ગત, કરિવર લખ પરછાંહી રે; દસન" તુરાય અધિક દુ:ખ પાવે, દ્વેષ ઘટત દિલમાંહિ રે. વસ્તુo સસલે જાય સિંહકુ પડ્યો દુજો દીયો દીખાઈ રે; નિરખ હરિ તે જાણ દુસરો, પડ્યો નૃપ તિહાં ખાઈ રે. વસ્તુo નિજ છાયા વેતાળ ભરમ કર, ડરત બાલ દિલમાંહી રે; રજુ સર્પ કરી કોઉ માનત, જલ સમજત નાંહિ રે. વસ્તુo
૧૨૭૫ (રાગ : દેશમલ્હાર) હો પ્રીતમજી ! પ્રીત કી રીત અનિત તજી ચિત્ત ધારીએ ; હો વાલમજી ! વચનતણો અતિ ઊંડો મરમ વિચારીએ. ધ્રુવ તુમ કુમતિકે ઘર જાવો છો , નિજ કુળમેં ખોટ લગાવો છો;
ધિક એઠ જગતની ખાવો છો. હો પ્રીતમજી૦ તમે ત્યાગ અમી વિષ પીયો છો, કુગતિનો મારગ લીયો છો;
એ તો કાજ અજુગતો કીયો છો. હો પ્રીતમજી એ તો મોહરાયકી ચેરી" છે, શિવસંપત્તિ એહથી છેટી છે;
એ તો સાકર તેગ લપેટી છે. હો પ્રીતમજી એક શંકા મેરે મને આવી છે, કિણવિધ એ તુમ ચિત્ત ભાવી છે ?
એ તો ડાકણ જગમેં ચાવી છે. હો પ્રીતમજી સહુ શુદ્ધિ તુમારી ખાઈ છે, કરી કામણ મતિ ભરમાઈ છે;
તુમે પુણ્યયોગે એ પાઈ છે, હો પ્રીતમજી૦ આંબકાજ મત બાવલ બોવો, અનુપમ ભવ વિરથા નવી ખોવો;
અબ ખોલ નયન પરગટ જોવો. હો પ્રીતમજી૦ ઈણવિધ સુમતા બહુ સમજાવે, ગુણ અવગુણ કરી બહુ દરસાવે;
સુણી * ચિદાનંદ ' નિજ ઘર આવે. હો પ્રીતમજી ડિક (૧) દાસી, (૨) તલવાર, (૩) પ્રસિદ્ધ.
સ્વાભિમાન ધન સે ધની, વહી મહા ધનવાન; સ્વાભિમાન બિન જગતમેં, ધન જીવન દુઃખદાન. ||
વીણા પુસ્તક વચન નર, હય નારી હથિયાર; યોગ્ય પુરૂષકો પ્રાપ્ત કર, હો જાતે હશિયાર.
૯૮૫)
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #62

૧૨૭૬ (રાગ : આશાવરી) જ્ઞાનકળા ઘટ* ભાસી જાકું, જ્ઞાનકળા ઘટ ભાસી; તન ધન નેહ નહી રહ્યો તાકું, છિનમેં ભયો ઉદાસી. ધ્રુવ હું અવિનાશી ભાવ જગતને, નિશ્ચ સક્લ વિનાશી; એહવી ધાર ધારણા ગુરુગમ , અનુભવ મારગ પાસી*, જ્ઞાનકળા * ૐ’ ‘મેરા' એ મોહજનિત જસ, એસી બુદ્ધિ પ્રકાશી; તે નિ:સંગ પગ મોહ સીસદે, નિશ્ચ શિવપુર જાસી, જ્ઞાનળા સુમતા ભઈ સુખી ઈમ સુનકે, મુમતા ભઈ ઉદાસી; ‘ચિદાનંદ' આનંદ લહ્યો ઈમ, તોર" કરમકી પાસી. જ્ઞાનકળા
લિ (૧) આત્મામાં, (૨) પામશે , (૩) માથા ઉપર, (૪) તોડી.
ચિત્રભાનુજી
૧૨૭૭ (રાગ : ભૈરવી) મૈત્રીભાવનું પવિત્ર ઝરણું મુજ હૈયામાં વહ્યા કરે; શુભ થાઓ આ સકલ વિશ્વનું એવી ભાવના નિત્ય રહે. ધ્રુવ ગુણથી ભરેલા ગુણીજન દેખી, હૈયું મારું નૃત્ય કરે; એ સંતોના ચરણકમલમાં, મુજ જીવનનું અર્થ રહે. મૈત્રી દીન, કૂર ને ધર્મ વિહોણા, દેખી દિલમાં દર્દ રહે; કરુણા ભીની આંખોમાંથી, અશ્રુનો શુભ સ્રોત વહે. મૈત્રી માર્ગ ભૂલેલા જીવન પથિકને, માર્ગ ચીંધવા ઊભો રહું; કરે ઉપેક્ષા એ મારગની, તોયે સમતા ચિત્ત ધરું. મૈત્રી ચિત્રભાનુની ધર્મભાવના, હૈયે સૌ માનવ લાવે; વેરઝેરના પાપ તજીને, મંગલ ગીતો એ ગાવે. મૈત્રી
ચોથમલ મધ્યપ્રદેશના ‘ નીમચ' નગરમાં વિ.સં. ૧૯૩૪ના કારતક સુદ ૧૩ ને રવિવારે માતા કેસરબાઈની કૂખે ચોથલનો જન્મ થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ ગંગારામજી હતું. ૧૬ વર્ષની ઊંમરે ચોથમલજીના લગ્ન થયા હતા. વિ.સં. ૧૯૫રના ાગણ સુદ પાંચમ ને રવિવારના દિવસે પૂ. કવિવર્ય હીરાલાલજી મહારાજના શિષ્ય બન્યા. લોકગીત, ભજન, ગજલ વગેરેની સાથે સાથે જીવનને પ્રેરણા આપનારા સાહિત્યની તથા ધાર્મિક સાહિત્યની પણ રચના કરી. તેમની ૩૦ પધરચનાઓમાં ૧૯ જીવનચરિત્ર અને ૧૧ ભજનસંગ્રહ છે. વિ. સં. ૨૦૦૭ના માગશર સુદ ૯ ને રવિવારે ૭૩ વર્ષની ઊંમરે તેમનો આત્મા દેહથી અલગ થયો.
૧૨૭૮ (રાગ : ચંદ્રકસ) લાખો પાપી તિર ગયે, સતસંગકે પરતાપ સે; ક્ષણમેં બેડા પાર હૈ, સતસંગકે પરતાપે સે. ધ્રુવ સતસંગકા દરિયા ભરા હૈ, કોઈ નહાલો ઈસમેં;
ક્ટ જાય તનકે પાપ સબ, સતસંગકે પરતાપ સે. ક્ષણમુંo લોહકા સોવન બને, પારસમણી કે સંગ સે; ક્ટિ ભમરી હોતી હૈ, સતસંગકે પરતાપસે, ક્ષણમૅo રાય પરદેશી હુવા, કર ખૂનમેં રહતે ભરે; ઉપદેશ સુન જ્ઞાની હુવા, સંતસંગર્ક પરતાપસે. ક્ષણમુંo સંયત્તિ બડા રાજા શિકારી, હરિણકો મારા તની; રાજ્ય તજ સાધુ યુવા , સતસંગકે પરતાપસે, ક્ષણમૅo ચિલાયતિ નામા ચોર થા, શ્રેણિક નામા ભૂપતિ; કાર્ય સિદ્ધ ઉનકા હુવા, સતસંગકે પરતાપસે. ક્ષણમેં સતસંગકી મહિમા બડી હૈ, દેશ દુનિયા બીચમેં; * ચોથમલ' કહે હો ભલા, સતસંગકે પરતાપસે. ક્ષણમુંo
|| દાદ hહ ઉધમ જુઆ, મધ તિયા આહાર;
મૈથુન નિદ્રા યુક્ત નવ, સેવત બડૅ અપાર. ભજ રે મના
રહિયે જિસકી શરણમેં,રખિયે ઉસસે બૈર; | જલમેં રહકર કો કરે, કહો મગર સે બૈર. | ૯૮૦
ભજ રે મના

Page #63

ચંદ્રસખી
૧૨૭૯ (રાગ : ઝીંઝોટી)
મેં તો કૈસે ભરલાઉં ગગરીયાં, દેખો મોરી નંદલાલે, બિગારી ચુનરીયાં. ધ્રુવ મેં જલ યમુના ભરન જાતરી, પ્યારેને ગેલ પકરીઆ. મેં શીરકત શીરકત નેહેરે આવત લાલ, કેસર રંગજ ભરીઆં. મેં ગ્વાલબાલ સબ સંગ લીએરે, ખેલ મચાવત ભરીઆં. મેં ચંદ્રસખી ભજો બાલકૃષ્ણ છબી, ચરનકમલ ચિત્ત ધરીયાં. મેં૦
૧૨૮૦ (રાગ : તોડી)
હરિજીસે કૌન દુહાવત ગયાં ?
કારે આપ કામરી કારી, આવત ચોર કનૈયા. ધ્રુવ કનક દુહની સોહત હાથમેં, દુહન બૈઠે અધ તૈયા. હરિજીસે ખન દુહન ખન ધાર ચલાવત, ચિતવન મેં મુસ કૈયા. હરિજીસે દોહન છોડી ગહે મેરો અંચલ, યેહી શીખાયો તેરી મૈયા. હરિજીસે ચંદ્ર સખી ભજુ બાલકૃષ્ણ છબી, ચરણ કમલ બલિ જૈયા. હરિજીસે
ચંપા
૧૨૮૧ (રાગ : ગઝલ)
પડી મઝધાર મેં નૈયા, ઉવારોગે તો ક્યા હોગા ? તરણ તારણ જગતપતિ હો, ઉદ્ધારોગે તો ક્યા હોગા ? ધ્રુવ ફૈસા મૈં કર્મ કે ફન્દે, પડા ભવસિંધુ મેં જાકે, ઝકોલે દુઃખ કે નિશદિન, નિહારોગે તો ક્યા હોગા? પડી
ભજ રે મના
બઢે ચિત્ત મહ પ્યાર હી, ચઢે ચિત્ત મંહ ચાવ; દૂર હુવૈ દુરભાવ સબ, જર્ગે સ્નેહ સદ્ભાવ.
૮૮
ચતુરગતિ ભંવર હૈ જિસમેં, ભ્રમણ કી લહર હૈં તિસમેં; પડા વિધિવસ જુ મેં ઉસમેં, નિકાલોગે તો ક્યા હોગા ? પડી યહ ભવ સાગર અથાહી હૈ, મેરી હૈ નાંવ અતિ ઝંઝરી; સુનો યહ અર્જ તુમ સ્વામી, સુધારોગે તો ક્યા હોગા ? પડી યહાઁ કોઈ નહીં મેરા, મેરે રખપાલ હો તુમહી; બહીં જાતી મેરી કિશ્તી, જુ થાંબોગે તો ક્યા હોગા ? પડી શરણ ‘ચંપા’ ને લીની હૈ, ભંવર મેં આ ગઈ નૈયા; મેરી વિનતી અપાવન કી, વિચારોગે તો ક્યા હોગા ? પડી
૧૨૮૨ (રાગ : નારાયણી)
પ્રભુ ! તુમ આતમ ધ્યેય કરો,
સબ જગ જાલ તનો વિકલ્પ તજ, નિજસુખ સહજ વરો. ધ્રુવ
હમ તુમ એદેશ કે વાસી, ઇતનો ભેદ પરો; ભેદજ્ઞાન બલ તુમ નિજ સાધો, હમ વિવેક વિસરો. પ્રભુ તુમ નિજ રાચ લગે ચેતન મેં, દેહ સે નેહ ટરો; હમ સમ્બન્ધ કિયો તન ધન સે, ભવ વન વિપતિ ભરો. પ્રભુ તુમરો આતમ સિદ્ધ ભયો પ્રભુ, હમ તન બન્ધ ધરો; યાતેં ભઈ અધોગતિ હમરી, ભવદુખ અગનિ જરો. પ્રભુ દેખ તિહારી શાન્ત છવિ કો, હમ યહ જાન પરો;
હમ સેવક તુમ સ્વામી હમારે, હમહિં સચેત કરો. પ્રભુ દર્શનમોહ હરી હમરી મતિ, તુમ લખ સહજ ટરો; ‘ચંપા' સરન લઈ અબ તુમરી, ભવદુખ વેગ હરો. પ્રભુ
કાયા ચિત્ત પ્રપંચ સે, વિવિધ વેદના હોય; નિર્વિકાર નિરખત રહે, બુદ્ધ વંદના સોય.
૭૮૯
ભજ રે મના

Page #64

છોટાલાલ
૧૨૮૩ (રાગ : બિહાગ) અબકી બેર ઉગારો નાથ મોય, અબકી બેર ઉગારો રે; એ સબ રિપુ મોહે બહુત સતાવે, તાતેં તુમહીં નિવારો રે. ધ્રુવ કબહુ મનોભવ સાયક મારે, મોહે ભમાવનહારો રે; કબહુક લોભ ઠગાવત આઈ, ક્રોધ જારે તન સારો રે. અબકી દૂરમતિ દુષ્ટ કુતરક ઉઠાવત , ઈરષા દેશ પસારો રે; આશા તૃષ્ણા બડી પારિણી , શુભ ગુણ ગ્રસત હમારો રે, અંબકી ઈષ્ટ ભવનમેં આવરણ દેવે, કૂડ કપટ છલ કારો રે; બહુ અવિવેક અનીતિમંદા, દેત મહા દુ:ખભારો રે, અબકી હરિ ગુરૂ સંત સ્વરૂપ એક હો, મોરી અરજ ઉર ધારો રે; જન ‘છોટાક’ લહો ઉગારી, જાણી ગુલામ તમારો રે. અબકo
૧૨૮૫ (રાગ : કાફી) વાવા રે અમીરી સંતનકી, સંતનકી હરિ ભગતનકી. ધ્રુવ માન અમાન નિરાદર આદર, પીડ મિટી બિહુતાપનકી. વાવાઇ લોભ મોહ કામાદિસે લડ, મારી ગરદન ક્રોધનકી. વાવાવ કેદ કિયે તિન પંચ પકડ કર, ફેરી દુહાઈ ચેતનકી. વાવાળ તષ સિંહાસન કીનો અધર પર, તાલી લગી સમાધિનકી. વાવાળ અનુભવ દેશમેં વસે નિરંતર, આતમરાજ અખંડનકી. વાવાળ વાલ મોરાર ચરણરજ ‘છોટા” બલિહારી એસે મહંતનકી. વાવા
૧૨૮૪ (રાગ : સોરઠ ચલતી) બોધ પિયાલા ગુરુકા પીનાં, તાકી છક નહીં છાની રે; નેનમેં નિરમલતા બસ રહીં, બેનનમેં શીતલતા નીરે. ધ્રુવ શ્રવણરંઘ તે ચલ્યો પ્રેમરસ, રૂદયકમલ હેરાની રે; વાં રસમે મન મગન ભયો જબ, તબહી કુબુદ્ધિ, નસાની રે. બોધo સૂક્ષમ બેદકા ભેદ ગુરુસે, જીને અનુભવ કર જાની રે; ભીતર બાહેર ભયો પ્રકાશા, ખુલ ગઈ આનંદ ખાની રે. બોધo નિજાનંદ કી ચડી ખુમારી, સુરત ભઈ મસ્તાની રે; નિજપિયુ આતમસે રંગ લાગ્યો, અખંડ રહે ગુલતાની રે. બોધ વાલ મુરાર કૃપા કર પાયો, અનુભવ અમી સુખદાની રે; જન “છોટા’ પર કરૂણા કરÉ, અભય કિયો દીન જાની રે. બોધo
જયકૃષ્ણ
૧૨૮૬ (રાગ : બહાર) ખેલો જન જ્ઞાનકી હોરી, જલે જન પાસકી દોરી. ધ્રુવ સત્ ચિત્ આનંદ રૂપ તિહારો, ગુરુ પિચકારી છોરી, સનમુખ હોકર લે અપને પર હૅત ગુલાલ ગોરી;
તજ્યો નામ રૂપકી જોરી. ખેલો અસ્તિ ભાતિ પ્રિય રૂપ બ્રહ્મકો, તાહીમેં ચિતક ઠોરી, વરણાશ્રમ અભિમાન જોં ગારી, તાહીક દૂર તજોરી;
કરી ગુરુ વાકય કી ચોરી, ખેલો દેશિક આતમગ્યાન દેતહૈ, ફગવા અહીં ગ્રહોરી , જાનહું પંડિત કાષ્ટ હરે સંબ, બ્રહ્મ હુતાશન દહોરી;
તેજો મદ આપ બહોરી. ખેલો વિષસમ જાણી વિષય છાંડકે, વિદ્ધત સંગ કરોરી, ઐસી હોરીસે જો જન ખેલત, તાહીક બંધ કયોરી;
કહત ‘ જયકૃષ્ણ’ બહોરી, ખેલો દયા ધર્મ શ્રદ્ધા વળી, તપ ને ભક્તિ - ઉદાર; || પંચે ગુણ સાત્વિક તણા, નિર્ગુણ આત્માચાર. ૯૯૧
ભજ રે મના
વસ્તુ સંગ્રહ સ્વાર્થતા, દાન ભોગ શૃંગાર;
પંચે ગુણ એ રાજસી, નિર્ગુણ આત્માચાર. ભજ રે મના
LEO

Page #65

જયમલ
તાલ પાલ” પર ડેરા કીનો, સારસ નીર નિહાર; સુખો નીર તાલ કો તજ ગયે, ઉડ ગયે પંખ પસાર. સમજ
જબ તક સ્વારથ સર્વે તભી તક, અપના સબ પરિવાર; નાતર બાત ન પૂછે કોઈ, સબ બિછડે સંગ છાર”. સમજ
સ્વારથ તજ નિજ ગહ પરમાર, કિયા જગત ઉપકાર; ‘જ્યોતિ’ એસે અમર દેવ કે, ગુણ ચિંર્ત હરબાર, સમજો
૧૨૮૭ જયમલ (રાગ : માંડ) મનવા ! કાળા મટિયા કેશ જી , કાળા મટિયા કેશ, તોય તારી મટી ન માંયલી મેશ. ધ્રુવ
મારૂં મારૂં' ગણીને મોહ્યો હરામમાં હંમેશ જી ; ‘તારાં' તુજને છેતરી જાશે, આખર દેશે ઠેસ. મનવા વેશ પલટયો , દેહ વણસ્યો, લાભ્યો નહિ લવલેશ જી; ત્રાંબિયાનાં તેર ખપવા, હાજર રહ્યો તું હંમેશ. મનવા કોઈ કલ્યાણકર કામ ન કીધું, ભજ્યા નહિ ભાવેશ જી; આઠે પહોર ઉપાધિ હોરી, ઊંઘ-આંહાર નિઃશેષ. મનવા ભાતુ ન બાંધ્યું ભવાટવીનું, રટતાં નિત્ય રમેશ જી; દિવસ આથમવા ગયો ત્યારે, વાટ રહી બહુ શેષ. મનવા ખેડયાં ખેતર, ખાતર પૂર્યા ના, સિંચ્યાં નહિ જળ લેશ જી; જયમલ’ ક્યાંથી ખળાં વિશે તું ધાનના ઢગલા લેશ ! મનવા)
૪િ (૧) ક્ષણભરમેં, (૨) તબ તક, (3) તાલાબ , (૪) મૅડ ( ધેરા), (૫) પડાવ ( નિવાસ),.
(૬) અન્યથો, (૭) છોડકર.
જાદવ
જ્યોતિ
૧૨૮૮ (રાગ : માલકૌંશ) સમજ મન સ્વારથ કા સંસાર. હરે વૃક્ષ પર પક્ષી બૈઠા, ગાવે રાગ મલ્હાર; સુખા વૃક્ષ ગયો ઉડ પક્ષી, તજકર દમધ પ્યાર. સમજો બૅલ વહી માલિક ઘર આવત તાવત* બાંધો દ્ધાર; વૃદ્ધ ભયો તબ નેહ ન કીન્હોં, દીનો તુરત બિસાર, સમજ પુત્ર કમાઉ સબ ઘર ચાહે, પાની પીવે વાર; ભયો નિખટૂ દુર દુર પર, હોવત બારંબાર. સમજો
૧૨૮૯ (રાગ : માંડ) એવી ઘેલી ઘેલી અમારી રે વાતો, ઘેલા કોઈ જાણશે. ધ્રુવ આંખ ઉઘાડ્યું અંધાપો, આંખ મીંચતાં સર્વ જણાય; ભણ્યાંથી ભૂલી જવાય બધું, ભૂલી જવા થકી જ ભણાય. એવી ઘર બાળો, ઘર ઊગરે, ઘર સંભાળે ઘર જાય; જેમ ભરો તેમ ખાલી બને, ખાલી કીધે ભંડારો ભરાય. એવી ભીખ માગે ત્યાંથી સીધુ ભાગે, ત્યાગે ત્યાં આગે છલકાય; માગ્યું મળે ના, વણમાગ્યે મેહ વરસે, નિશ્ચિત ઉભરાય. એવી જંગ દષ્ટિમાં તુચ્છ જે છે, પ્રભુ પાસે, તે મહાન લેખાય; પે'લો તે છેલ્લો ને છેલ્લો તે પેલો, ઊંધી ગણત્રી ગણાય. એવી એકમાં સર્વ સમાય કદાપિ, ન સર્વમાં એક સમાય; સર્વ મળે એક પ્રાપ્તિ થાયે, એક મળે બધું ખોવાય. એવી ઊંધી રીતિ, ઊંધી વાતો, ઊલટાં શાસ્ત્ર શીખાય; ‘જાદવ' જે જન ઊંધા જગતથી, તેને જ એ સમજાય. એવી
વિવાદ શોક કલહ વળી, બંધ કુવચન ઉચ્ચાર;
પંચે ગુણ એ તામસી, નિર્ગુણ આભાસાર. ભજ રે મના
૦૯૨૨
સંકલ્પ વિકલ્પ મૂરછા, જાગ્રત મનમથ હોય; || પાંચે ગુણ એ મનતણા, આત્માના નહિ કોય. || ૭૯)
ભજ રે મના

Page #66

જયંતીલાલ આચાર્ય
૧૨૯૦ (રાગ : ભૈરવી)
મંદિર તારું વિશ્વરૂપાળું, સુંદર સર્જનહારા રે; પળ પળ તારાં દર્શન થાયે, દેખે દેખણહારા રે. નહિ પૂજારી નહિ કોઈ દેવા, નહિ મંદિરને તાળાં રે; નીલ ગગનમાં મહિમા ગાતા, ચાંદો સૂરજ તારા રે. વર્ણન કરતાં શોભા તારી, થાક્યા કવિગણ ધીરા રે; મંદિરમાં તું ક્યાં છુપાયો ? શોધે બાળ અધીરાં રે.
ભજ રે મના
જાહનવી ૧૨૯૧ (રાગ : ચલતી)
પ્રિયતમ ! આવડા અબોલા ના લઈએ, પ્રીત બાંધી પરાયા ન કરીએ. ધ્રુવ રંગે તમારા રંગી ચુંદરિયાં, કીયે રે મુલક હવે જઈએ; અમે સંસારમાં કેમ રહીએ ? પ્રિયતમત જળમાં વસે જેમ જળની મછલિયાં, એમ તમારી સંગ રહીએ;
રે
પ્રભુ પ્રેમથી પાવન થઈએ, પ્રિયતમ ચરણ તમારા ચૂમ્યાં રે સજના, કોને શરણ હવે જઈએ ? વાલા સમજીને ઝાઝું શું કહીએ ? પ્રિયતમ૦ સાત સાત ચર્મના પરદે મઢેલી, કાયા છે જાદુની નગરી; અમે ભૂલાં પડી એમાં જઈએ, પ્રિયતમ
પરમ કૃપાળુ ! હે પરમેશ્વર ! ભક્ત વત્સલ ભગવાના; વાલા બિરદ પોતાનું મન ધરીએ. પ્રિયતમ પરદો રાખી તમે પ્રિયતમ બેઠા, વ્યાકુળ હું વ્રજનારી; અરજી ‘ જાહનવી”ની સુણી લઈએ. પ્રિયતમ
હે મનમોહન ! મનડાં હરીને, આમ છુપાઈ ના જઈએ. પ્રિયતમ૦
વિવેક શાંતિ વૈરાગ્યતા, ક્ષમા તથા સંતોષ; એ પાંચે ગુણ બુદ્ધિના, આત્મા સદા અદોષ.
૭૯૪
જિનરંગ
૧૨૯૨ (રાગ : શ્યામકલ્યાણ)
શાંતિ જિનેશ્વર સાચો સાહેબ, શાંતિકરણ અનુકૂલમેં હો જિનજી;
તું મેરે મનમેં, તું મેરે દિલમેં, ધ્યાન ધરૂં પલ પલમેં હો જિનજી. ધ્રુવ ભવમાં ભમતાં મેં દરિશન પાયો, આશ પૂરો એક પલમેં હો જિનજી. તું નિર્મલ જ્યોત વદન પર સોહે, નિકસ્યોજી ચંદ્ર બાદલમેં હો જિનજી. તું મેરો મન તુમ સંગશું લીન, મીન વસે જ્યું જલમેં હો જિનજી. તું ‘ જિનરંગ’ કહે પ્રભુ શાંતિ જિનેશ્વર, દીઠોજી દેવ સકળનેં હો જિનજી. તું
જીવણદાસ ૧૨૯૩ (રાગ : સોરઠ ચલતી)
અમારામાં અવગુણ છે, પણ ગુરુજીમાં ગુણ ઘણા રે જી; અમારા તે અવગુણ સામું નવ જોશો. ધ્રુવ
ગુરુજી મારા દીવો રે, ગુરુજી મારા દેવતા રે જી;
ગુરુજી મારા પારસમણિને રે તોલ. અમારા ગુરુજી મારા ગંગા રે, ગુરુજી મારા ગોમતી રે જી;
ગુરુજી મારા કાશી અને કેદાર. અમારા૦ ગુરુજી મારા તરાપા રે, ગુરુજી મારા તુંબડાં રે જી;
એ તુંબડીએ ઊતરવું ભવપાર, અમારા જાળીડાં મેલાવો રે, ગુરુગમ જ્ઞાનનાં રે જી;
એ જાળીડાં જરણા કેરો રે જાપ. અમારા
ગુરુને પ્રતાપે રે દાસ ‘જીવણ' બોલિયા રે જી;
રાખો રે રાખો, આપ ચરણમાં દાસ. અમારા
સ્મૃતિ, ચિંતા, નિવૃત્તિ, ચિંતવન નિંદ્રા હોય; પાંચે ગુણ એ ચિત્તના, નિર્ગુણ આત્મા સોય.
осч
ભજ રે મના

Page #67

૧૨૯૪ (રાગ : દેશી) હરિજન વિરલા જાણે વચન , કોઈ સંત જ વિરલા જાણે હે જી . ધ્રુવ મૂરખ નરને હીરલો લાધ્યો, ઓળખ્યો નહિ અણસારે હે જી; પરખ વિનાનો પડ્યો. પાદરમાં, પથરાને પરમાણે. વચન ક્ષધિયા નરે ક્ષુધા ન ભાંગી , ભોજન ભર્યા છે ભાણે હે જી; ઊગ્યાં છતાં પણ રહ્યું અંધારું, પોં’ચી ના શક્યો ટાણે. વચનો કહ્યો શબ્દ કાને નવ લાગ્યો, ઠર્યો નહિ ઠેકાણે હે જી; ભૂલવણીમાં ફે ભટકતો, કર્યા કરમ પરમાણે. વચન પરનારી શું પ્રીત કરીને, વિષયરસને માણે હે જી; ફરી ફરીને મરે-અવતરે, પડે ચોરાશી ખાણે. વચનો સીધો માર્ગ સદ્ગુરુ બતલાવે, નૂરત-સૂરત માણે હે જી; દાસ ‘જીવણ ? સંતો ભીમ કેરે ચરણે, તેની ખબર ખરે ટાણે. વચનો
ઝવેરચંદ મેઘાણી
(ઈ. સ. ૧૮૯૬ - ૧૯૪૭) ઝવેરચંદ કાળિદાસ મેઘાણીનો જન્મ સુરેન્દ્રનગર જિલ્લાના ચોટીલા ગામમાં તા. ૨૮-૮-૧૮૯૬ના રોજ થયો હતો. એમણે કવિતા, ટૂંકી વાર્તા, નવલકથા, નિબંધ, નાટક, ચરિત્ર , વિવેચન, સંશોધન, સંપાદન , પત્રકારત્વ, અનુવાદ વગેરે સાહિત્ય-સ્વરૂપોમાં પ્રદાન કર્યુ છે. ફૂલછાબ, સૌરાષ્ટ્ર તથા જન્મભૂમિ નામના પત્રો સાથે તેઓ સંકળાયેલા હતા. ‘સિંધુડો', “ યુગવન્દના’ તેમના જાણીતા કાવ્યસંગ્રહો છે. તેમની તમામ કવિતા “ સોનાનાવડી' કાવ્યગ્રંથમાં સંગ્રહીત થઈ છે. તેમની કવિતાઓમાં દેશપ્રેમ, વીરતા અને રાષ્ટ્રભક્તિનું આલેખન થયું છે. ગાંધીજીએ મેઘાણીને રાષ્ટ્રીય શાયર' કહીને નવાજેલા. ‘સોરઠ તારા વહેતા પાણી' તેમની પ્રતિષ્ઠિત નવલકથા છે. મેઘાણી તેમના લોકસાહિત્યમાં , સૌરાષ્ટ્રની ધિંગી તળપદી બોલીની, તાકાત અને તેજસ્વિતા પ્રગટાવી શક્યા છે, તે જોતા તેઓ લોકસાહિત્યના ક્ષેત્રે યુગપ્રવર્તક બની રહ્યા છે. ગુજરાત સાહિત્યસભા દ્વારા ૧૯૨૮ના વર્ષનો અર્પણ થતો રહેલો રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રક સૌ પ્રથમ મેઘાણીને પ્રાપ્ત થયો હતો. ઝવેરચંદ મેઘાણીનો દેહવિલય પ૧ વર્ષની ઉંમરે તા. ૯-૩-૧૯૪૭ના રોજ થયો હતો.
૧૨૯૬ (રાગ : ધોળ) આભમાં ઊગેલ ચાંદલોને જીજીબાઈને આવ્યાં બાળ, બાળુડાને માત હિંચોળે, ઘણણણ ડુંગરા બોલે ! શિવાજીને નીંદરું ના'વે, માતા જીજીબાઈ ઝુલાવે. ધ્રુવ પેટમાં પોઢીને સાંભળેલી બાળે રામ-લખમણની વાત; માતાજીને મુખ જે દી થી, ઉડી એની ઊંઘ તે દી થી. શિવાજી પોઢજો રે મારા બાળ ! પોઢી લેજો પેટ ભરીને આજ; કાલે કાળા જુદ્ધ ખેલાશે, સૂવાટાણું ક્યાંય ન રે'શે. શિવાજી ઘૂઘરા ધાવણી, પોપટ લાડી ફેરવી લેજો આજ; તે દી તો હાથ રે'વાની, રાતી બંબોળ ભવાની. શિવાજી
શ્રી જંબૂવિજયજી મહારાજ સાહેબ
૧૨૯૫ (રાગ : હિંદોલ) સદા ગુણ ગાઉં મેં તેરા, પ્રભુ મહાવીર જિનરાયા; કરૂ મેં ભક્તિ સે સેવા, ભજું વીતરાગ ! તુજ પાયો. ધ્રુવ ન દેખી ઐસી મુખમુદ્રા, જગતમેં ઢંઢ ફ્રિ આયી; પ્રભુ ! તુઝ મૂર્તિ દર્શનસે, અતિ આનંદ દિલ છાયા. સદા, જીગંદા ત્રિશલાનંદન ! મુઝે તું એક દીલ ભાયા; જવું મેં નામ નિત તેરા , નમું મેં નિત્ય તુઝ પાયા, સદા જગાકે આત્મ જ્યોતિકો, હટાદો મોહકી માયા; છુકાદો દુ:ખ હે સ્વામી ! અતિ મેં દુ:ખ સબ પાયા, સદા મિટાદો જન્મ-મરણોકી, અનાદિ ફેરી જિનરાયા; કરો ઉદ્ધાર ‘જંબુ” કા પ્રભુ ! તેરે શરણ આયી. સદા
અહંકાર મદ દર્પ વળી, ગર્વ તથા અભિમાન; પાંચે ગુણ અહંકારના, નિર્ગુણ આત્મા જ્ઞાન. ||
LES
પ્રભુ એટલું આપજો, કુટુંબ પોષણ થાય; ભૂખ્યા કોઈ સૂવે નહિ, સાધુ સંત સમાય.
OCD
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #68

આજ માતા ચોડે ચૂમિયું રે ! બાળા ઝીલજો બેવડ ગાલ; તે દી તારાં મોઢડાં માથે, ધુંવાધાર તોપ મંડાશે. શિવાજી આજ માતાજીની ગોદમાં રે, તું ને હૂંફ આવે આઠ પોર; તે દી કાળી મેઘલી રાતે, વાયુ ટાઢા મોતના વાશે. શિવાજી આજ માતા દેતી પાથરી રે કૂણાં ફૂલડાં કેરી સેજ; તે દી તારી વીર-પથારી, પાથરશે વીશ ભૂજાળી. શિવાજી૦ આજ માતાજીને ખોળલે રે, તારાં માથડાં ઝોલે જાય; તે દી તારે શિર ઓશીકાં, મેલાશે તીર બંધૂકાં. શિવાજી સૂઈ લેજે મારા કેસરી રે ! તારી હિંદવાણું જોવે વાટ; જાગી વે'લો આવ બાલુડા, માને હાથ ભેટ બંધાવી; જાગી વે'લો આવજે વીરા, ટીલું માના લોહીનું લેવા. શિવાજી
નવલી દુનિયા કેરાં સ્વપ્નોમાં કવિઓએ, ગાયો કસુંબીનો રંગ; મુક્તિને ક્યારે નિજ રક્ત રેડણહારે, પાયો કસુંબીનો રંગ. પીડિત આંસુડાંની ધારે હાહાકારે, રેલ્યો કસુંબીનો રંગ; શહીદોના ધગધગતા નિઃશ્વાસે નિ:શ્વાસે, સળગ્યો કસુંબીનો રંગ. ધરતીનાં ભૂખ્યાં કંગાલોને ગાલે, છલકયો કસુંબીનો રંગ; બિસ્મિલ બેટાઓની માતાને ભાલે, મલક્યો કસુંબીનો રંગ. ઘોળી ઘોળી પ્યાલા ભરિયાં રંગીલા હો, પીજો કસુંબીનો રંગ; દોરંગા દેખીને ડરિયા ટેકીલા હો ! લેજો કસુંબીનો રંગ.
૧૨૯૭ (રાગ : ભૈરવી) લાગ્યો કસુંબીનો રંગ, રાજ ! મને, લાગ્યો કસુંબીનો રંગ. – ધ્રુવ જનનીના હૈયામાં પોઢંતા પોઢંતાં, પીધો કસુંબીનો રંગ; ધોળાં ધાવણ કેરી ધારાએ ધારાએ, પામ્યો કસુંબીનો રંગ. બહેનીને કંઠે નીસરતા હાલરડામાં, ઘોળ્યો કસુંબીનો રંગ; ભીષણ રાત્રિ કેરા પહાડોની ત્રાડોએ, ચોળ્યો કસુંબીનો રંગ. દુનિયાનાં વીરોનાં લીલાં બલિદાનોમાં, ભભક્યો કસુંબીનો રંગ; સાગરની પારે સ્વાધીનતાની કબરોમાં, હેંક્યો કસુંબીનો રંગ. ભક્તોના તંબૂરથી ટપકેલો મસ્તીભર, ચાખ્યો કસુંબીનો રંગ; વહાલી દિલદારના પગની મેંદી પરથી, ચૂમ્યો કસુંબીનો રંગ.
ડુંગરપુરી ભગત શ્રી ડુંગરપુરી ભગત વિજાપુરના ભાટ હતા. તેઓ વિક્રમ સંવત ૧૮૯૫માં થઈ ગયો.
૧૨૯૮ (રાગ : આશાવરી મિશ્ર) કાચે ઘડે નીર ક્યું રહે, કર્યો રે'વે કાગદમાં પારા રે ? ધ્રુવ બગલા મોતીડાકોં કયા કરે ? મોતી હંસ કેરા ચારા રે; વાસણ જોઈ વસ્તુ હોરિયે, જેમાં આનંદ ઉપજે અપારા રે. કાચેo દીપક વિનાના મંદિર કૈસા, કૈસા બાટીકુ તાળાં રે ? ક્રિયા વિનાના જોગી કૈસા ? જૈસા સમંદર ખારા રે. કાચ૦ અંધા આરસીકું ક્યાં કરે ? કયાં કરે મૂરખ માલા રે ? કા તસબીકું કયા કરે ? તિનસે ન હોય ઉજાલા રે. કાચે પુત્ર વિના કૈસી માવડી ? કૈસા પાવૈયેક પાના રે ? દાસ ‘ડુંગરપુરી ' બોલિયા, સદ્ગુરુ સાચા માના રે. કાચેo
અતિથી ભોંઠો નવ પડે, આશ્રિત ના દુભાય; જે આવે મમ આંગણે, આશિષ દેતો જાય.
OCD
સ્વભાવ એવો આપજો, સૌ ઈચ્છે મમ હિત; શત્રુ ઈચ્છે મિત્રતા, પડોશી ઈચ્છે પ્રીત.
(૯૯)
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #69

વિશ્વનાથ ગુરુ દયા ભઈ તબ, ટલી કરમકી રેખા; ‘ડોસા’ કે દુ:ખ દૂર કિયે જબ, કૃપાદૃષ્ટિસે દેખા, પરમગુરુo
૧૨૯ (રાગ : દેશી ઢાળ) ચડી રે ફોજ ને દીયા નગારા, નિરભે' નોબત ગુરાની; નૂરત-સૂરત તો ચડી શિખર પર, બ્રહ્મ અગ્નિમાં હોમાણી . ધ્રુવ નાભિકમળસે ચાલી રે સુરતા, નિરાધારમેં ઠેરાણી; માનસરોવર મુક્તામોતી, જ્ઞાનસભામાં આવી ઘેરાણી. ચડીરેo છોડી દીયો જ્યારે ત્રણ ગુણને , ભૂલ-ભરમણા હું ભાગે; ચાર વેદ પર ચોસર ખેલે, અલખ પુરુષસે લવ લાગે. ચડીરેo તોડી દીયો જ્યારે કૂડ-કપટને, મારો માંયલા મેવાશી; બ્રહ્મજ્ઞાનકા હુવા ભડાકા, આસન બૈઠા અવિનાશી. ચડીરેo છેલ્લા મંડળમાં શોધી લેજો, અક્ષય મંડળમાં અનુમાની; કહે ‘ડુંગરપુરી’ ભાઈ સંતોને સેવો, જાહેર વાતો હૈ ઝીણી. ચડીરેo
૧૩૦૧ (રાગ : હિંદોલ) એકતાસે ખેલો હોરી, સમજ બિન ક્યું ભટકો રી ? ધ્રુવ સદ્ગુરુ મુખસે બેદ શ્રવન કરી દ્વતભાવ દે છોરી; સંતશરન રહી સમજ સાનમેં, ચૈતનસે ચિત્ત જોરી;
િનહિ જન્મ ધરો રી. એક્તાસેo પૂરન પ્રેમ કો રંગ બનાકે શબ્દકી પિચકી ભરો રી; શમ, દમ આદિ અબીર સમજ કે જ્ઞાન ગુલાલકી ઝોરી;
દ્વૈત સબ દૂર કરો રી ! એક્તાસે૦ જીવ-શિવ વાસ્તવ ભેદ નહિ, સો નિગમ કહાવે ઝકોરી; સાગરમેં ક્યું લહર ઊઠત હૈ, સો સાગરસે ન બિછોરી;
ખોજો તુમ દિલ અપનો રી ! એક્તાસે૦ શ્રવન , મનન, નિદિધ્યાસ કર કે, ભેદકો દૂર કરો રી ! વિશ્વનાથ ગુરુ સો હિ બતાવત, અર્થ યથાર્થ ગ્રહો રી;
‘ડોસા' ! યહીં રાહ ચલો રી. એક્તાસેo
ડોસા ભગત
૧૩૦૦ (રાગ : દેશકાર) અજબ ખેલ હમ દેખા પરમગુરુ, અજબ ખેલ હમ દેખા; પરાપાર હૈ આસન જીનકે, નહિ રૂપ રંગ રેખા. ધ્રુવ સગુરુ મોંપે કરુના કીની, તબ અંતરમેં નિરખા; ઈસ નેનાસૈ દેખ ને પાવે, જ્ઞાનચક્ષુસે દેખા. પરમગુરુo પ્રકાશ જીનકા સબકું પ્રકાશે, ચંદા સૂર સરીખો; સવતર સામાન્ય રૂપસે, વ્યાપક વસ્તુ દેખા, પરમગુરુ0 વેદ વચન ગુરુમુખસે સુનકે, લગી અનુભવ મેખા; ચૌદ લોક મેં એકહી વ્યાપક, દ્રઢ નિશ્ચય કરી દેખા. પરમગુરુo
૧૩૦૨ (રાગ : પંજાબી કાફી) કોનસે ખેલું મેં હોરી ? નિજાનંદ રૂપ મિલો રી. ધ્રુવ સદ્ગુરુ મુખસે બેદ શ્રવન કરી, દેહભાવ બીસરો રી; સબ ઘટમેં પ્રભુ ખેલ રહ્યા હૈ, સો સ્વામી આપ મીલો રી;
ભેદ સબ દૂર પરો રી. કૈનસેo સ્થૂલ જs, સૂક્ષ્મ સો હિ જડ હૈ, કારણ જડ હિ બન્યો રી; જડકું જડ કોઈ જાન સકે નહિ, ચેતન જાન રહ્યો રી;
સો માસે અભિન્ન ભય રી.કનસેo જોવા આપી આંખડી, સાંભળવાને કાન; જીભ બનાવી બોલવા, ભલું કર્યું ભગવાન. ૯૦૧
ભજ રે મના
વિચાર વાણી વર્તને, સૌનો સાચું પ્રેમ;
સગાં સ્નેહીને શત્રુનું ઈચ્છુ કુશળક્ષેમ. ભજ રે મના
૮૦)

Page #70

જાગ્રત, સ્વપ્ત, સુષુપ્તિ જડ હૈ, જાને નહીં ગતિ મોરી; તીનોં અવસ્થાઓં મેં જાનું, શુદ્ધ સ્વરૂપ લહ્યો રી; નૈતિ, નૈતિ, બેદ કો રી.કૌનસે શુદ્ધ સામાન્ય સ્વરૂપ હમારો, બુદ્ધિ વિશેષ તો રી; પ્રારબ્ધ તોલો વિશેષ પ્રકાશક, ફેર નહિ દેખ પરો રી; સમાન ગતિ હૈ મોરી,કીનસે
અજ અવિનાશી અખંડ જો વસ્તુ સચ્ચિદાનંદ કહ્યો રી; વિશ્વનાથ ગુરુ સો હિ બતાવત, ‘ડોસે’ મનમાં લહ્યો રી; જાતે ભવપાર કર્યો રી.કૌનસે
૧૩૦૩ ડોસા ભગત (રાગ : સોરઠ)
ગુરૂકી અજબ કલાભાઈ, મુમુક્ષુ સમજો મનમાંહિ. ધ્રુવ ચાર વેદ ષટ્ શાસ્ત્ર અઢારા, પુરાન કંઠ કર ગાવે; તદપિ સદ્ગુરૂ કૃપા બીના કબી, અનુભવ લેશ ન આવે. ગુરૂ૦ આપ મતિર્સે પ્રયત્ન અપનો, જ્યું જ્યે બહોત ચલાવે; ગર્વ ગર્દમેં હું હું પ્રાણી, બહુત ડુબતા જાવે. ગુરૂવ મંત્ર યંત્ર અરૂ તંત્ર જાદુ સબ, જૂઠા ઠાઠ કહાવે; બેદ મંત્ર ગુરૂ મુખર્સે સુનલે, સત્ય અર્થ સમજાવે. ગુરૂ૦ ગુરૂ શરણ રહી શ્રમણ મનન કરી, નિદિધ્યાસકું ધ્યાવે; બિના પ્રયાસે સો નર સહેજે, સચિ સુખ હો જાવે. ગુરૂ૦ કહે ડોસો ગુરૂ વિશ્વનાથસેં, જીવન મુક્તિ પાવે; સ્વરૂપમેં હો જાવે સમરસ, જન્મ મરણ દુ:ખ જાવે. ગુરૂ૦
ભજ રે મના
અમને અદકાં જ્ઞાન ગુણ, તેનો તું દાતાર; બોલે પાપી પ્રાણીયો, એ તારો ઉપકાર.
૮૦૨
૧૩૦૪ (રાગ : ભીમપલાસ)
સંત પુરુષનું શરણ ગ્રહીને પ્રેમે હરિરસ પીજે રે; શ્રવણ મનન નિદિધ્યાસ કરીને, લક્ષ યથારથ લીજે રે. ધ્રુવ વૈરાગ્યાદિક સાધન સંપન્ન, થઈ સત્સંગતિ કીજે રે; અનુબંધ ચારેને પક્ડી, ચિત્તને સ્થિર કરી દીજે રે, સંત દેહ ભાવને દૂર કરીને, હરિ ગુરુ ભેદ તજીજે રે; તન મન ધન વાણીથી તોષી, સદ્ગુરુ પ્રસન્ન કીજે રે. સંત કામી ક્રોધી, કપટી, લોભી, એથી દૂર રહી જે રે; દેહ વિષે અહંકાર મમત્ત્વ, કરે તે જનથી બી જે રે, સંત વેદ વચન સદ્ગુરુ મુખેથી જાણી સુધા ગ્રહીજે રે; હરતાં ફરતાં ઉધમ કરતાં, ચિંતન એજ કરીજે રે. સંત
એ લક્ષણ રાખે અધિકારી, ચરણે શીષ ધરીજે રે;
કહે ‘ડોસો’ ગુરુ વિશ્વનાથથી, ભવજળ સઘ તરીજે રે. સંત
તનુપાનંદજી
(મનન આશ્રમ, ભરૂચ)
૧૩૦૫ (રાગ : કેદાર)
શેનો નશો ? શાનો નશો ? એ પૂછશો કોઈ નહીં, ચકચૂર હું બ્રાહ્મીનશામાં, મને છેડશો કોઈ નહીં; નિંદા ભલે, ચર્ચા ભલે, ઉપહાસ હો ભલે સર્વદા, પણ બ્રહ્મધેન ઉતારવા, તસ્દી તમે લેશો નહીં. ધ્રુવ મદમસ્ત નિજાનંદમાં, તદ્રુપ હું મુજ આત્મમાં, અમરત ભરેલી મુજ મસ્તીમાં, વિષ ઘોળશો કોઈ નહીં; ધૈર્યો હતો અવિદ્યાએ, ઘોર્યાં કર્યું અજ્ઞાનમાં, ગુરુશબ્દોએ જગાડીઓ, હવે જાગવા કહેશો નહીં. શેનો
કાપ ક્લેશ કંકાશને, કાપ પાપ પરિતાપ; કાપ કુમતી કરૂણા કીજે, કાપ કષ્ટ સુખ આપ. ૮૦૩
ભજ રે મના

Page #71

ગાજી બજાવી વગાડીને, ગુરુ બ્રહ્માનંદ ગજાવીઓ , બ્રહ્મ હું બ્રહ્માંડ હું, હરદમ અનન્તર એ નશો; ન બ્રહ્મ વિણ અહીં છે કશું, ના દ્વત છે હું - તું તણું, એવો નિરંતર નિશદિન નશો, તોડી તમે શકશો નહીં. શેનો બદનામી મને અડે નહીં, નિંદાનો લેપ ચઢે નહીં, નિર્લેપ એવા અનામીને , તમે ચિતરી શકશો નહીં; દોષોથી દુષિત હું નહીં, કાળો કલંકોથી નહીં, નિર્દોષ નિષ્કલંક છું, હવે કાળી કલમ કરશો નહીં. શેનો૦ સૌ રૂપમાં ને નાશમાં, અરૂપ ને અવિનાશી હું, સૌ સંગ ને સૌ અન્તમાં, અનંત ને અસંગ હું; આંતર ખજાને ખાણ છું, અજાતની એ જાત હું, અરે પરમની એ પાર હું, જાણી તમે શકશો નહીં. શેનો
૧૩૦૭ (રાગ : ભૈરવી) ઇશ્ક હી હૈ દર્દ મેરા, હૈ દવા ભી ઇશ્ક હી; ઇશ્ક હીં મઝિલ મેરી હૈ, હૈ દુઆ ભી ઇશ્ક હી. ધ્રુવ ઇશ્ક કા બીમાર હૂં મેં, ક્યા પતા દુનિયા કો યહ ? ઇશ્ક હીં હિકમત કરે હૈ, રાસ્તા ઇક ઇશ્ક હી. ઈશ્ક0 યાર અન્દર હૈ હમારે, યાર અન્દર ગુમ હુઆ; યાર કો અન્દર હી ખોજે, હુનર યહ બસ ઇશ્ક હી. ઈશ્ક ઇશ્ક કી એસી અદા હૈ, આ કે ફ્રિ જાયે નહીં; આ કે ગર જાયે ચલા વહ, હૈ નહીં વહ ઇશ્ક હી. ઈશ્ક0 “તીર્થ એ શિવ ઓમ્” આશિક, ઇશ્ક મેં ભી ક્યા મજે? ચાર કી કુર્બત ભી હાસિલ , દૂર ભી ઔર ઇશ્ક ભી. ઈ%
તીર્થશીવોમ
૧૩૦૬ (રાગ : પરમેશ્વરી) અંતર ગગન ગુરુ પરકાશિત, માથે મેરે હાથ જો રાખા , હુઆ ત્રિલોક પ્રકાશિત. ધ્રુવ ધન્ય હુઆ, ગુરુ કિરપા કીની, અગમ અપાર મિલાયા; મન ભ્રમ તન સંગલા છિતરાયા, અત્તર હુઆ પ્રકાશિત. અંતર૦ ગુરુ દયાલા કિરપા કીની, લિયો લગાયે કંઠા; દૂર અંધારા હુઆ સભી હી, દેખત જહાં પ્રકાશિત. અંતર૦ ‘તીર્થ શિવોમ્” જહાજ પર અપને લિયે બૈઠાએ મોહે; છૂટત પાછે તમ-વિસ્તારા, જાવત હોત પ્રકાશિત. અંતર
૧૩૦૮ (રાગ : આશાવરી) ઉઠા ઉઠા ઘુંઘટ રી સજની, સજના તેરે સન્મુખ હૈ. ધ્રુવ કાહે લાગી સુખ સંચય મેં, સકલ દિખાવા હૈ સુખ કા; સુખ તો હરદમ પાસ તેરે હીં, રોમ રોમ પી સન્મુખ હૈ. ઉઠાવ અત્તર હિરદય, અત્તર ગગના, જહાં બસત પી સંગ તેરે; તૂ દેખત ન તૂ ઝાંકત ન, પિયા ગગન સન્મુખ હૈ. ઉઠા ‘તીર્થ શિવો’ વિયોગિન સજની, રોગ વિયોગકા ર ગહરા; આએ પરગટ તોહે મિલેંગે, પિયા જો હરદમ સન્મુખ હૈ. ઉઠાવ
૧૩૦૯ (રાગ : ગોરખ લ્યાન) કબ સે ખોજ રહી પી અપના ? અજહું મિલા નહીં તોહે; પીવ વિયોગ મેં સૂજે નયના, મન કા ચૈન નહીં તોહે. ધ્રુવ તિની સજની ખોજન નિકલી, ચિતા જલી મારગહિં, પ્રેમ નહીં થા પાકા ઉનકા, કાચા પ્રેમ ન પાયે ઓહે. કબ૦
ઝાઝા નબળા લોકથી, કદી ન કરીએ વેર; કીડી કાળા નાગનો, પ્રાણ જ લે આ પેર. |
તુલસી ઓ દિન યાદ કર, ઉપર પાંવ તર્લી શીશ; | મૃત્યુલોકમેં આયકે, બીસર ગયે જગદીશ.
૮૦૫
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #72

સાચા પ્રેમ જરૈ બિન અગ્નિ, બહે બિના પાની દરયાઓ; જબ લો પીવ દર્સ ન હોવે, રહત જલાવત પ્રેમ હૈ તોહે. બ ‘તીર્થ શિવોમ્’ ભુઈ પર રાખો, સીસ જો રહત સદા હી ઉંચા; તા પર નાચ કરો પી આગે, મિલત પિયા હૈ આય તોહે. બ
૧૩૧૦ (રાગ : પીલુ) વારખરી
કોઈ બતાવે દૂર પિયા હૈ, કોઈ કહે વહ નેરે; કાકી બાત નહીં મન ભાવે, નહીં દૂર નહીં નેરે. ધ્રુવ
જો મન ચીહને દૂર પ્રભુ કો, તા મન દૂર હી રહતા;
જો મન દેખત નેરે ઉસકો, તા કો હરદમ નેરે. કોઈ
જાના દૂર પિયા, મેં ભટકી, કભી ન આયા નેરે; જબ પી પાયા નેરે અપને, રહા સદા હી નેરે. કોઈ
‘તીર્થ શિવોમ્’ પ્રભુજી મોરે, છમા છમા મો કરના; સમજી દૂર અભાગિન તોહે, તુમ તો સદા હી નેરે. કોઈ
૧૩૧૧ (રાગ : યમન) કેરવા
ખિલા વસન્ત હૈ અન્દર તેરે, તૂ ઉદાસ કાહે બૈઠા ? અન્તર તો આનન્દ સમાયા, તૂ વિક્ષિપ્ત બના બૈઠા. ધ્રુવ કાહે બના તમાશા જગ મેં ? સુખ તો પાસ સદા તેરે; પર તૂ હી પહચાન ન પાતા, દુખિયા મન ક્યોં હો બૈઠા? ખિલા
ખિલને દે ફુલવાડી અન્તર, જલ તરંગ ભી અન્તર મેં; ઉબર ખાબર કાકર પાથર, કાહે હ્રદય લિયે બૈઠા ? ખિલા
તમ અધ્યારા, જગત વાસના, મન મલીન તેરા કરતા;
ઝટક વાસના, મન નિર્મલ હો, તબ હી સુખી હુઆ બૈઠા. ખિલા
ભજ રે મના
તુલસી દાતા રામ હૈ, જો મન રખ્ખું ધીર; પીછે નિપજે ગર્ભ મેં, આગે નિપજે ખીર.
COG
‘તીર્થ શિવોમ્’ હે પગલે મનવા, રહે સમેટે સુખ અન્તર; ફિર ભી પલ પલ ક્ષણ ક્ષણ કાહે ? તૂ અલમસ્ત બના બૈઠા. ખિલા
૧૩૧૨ (રાગ : હંસકંકણી) અજ્ઞાત
સત્ કેરે પંથ જાવા હું દીવડો રે પ્રગટાવું, અંતરમાં અભિલાષ ભરીને તારે દ્વારે આવું. ધ્રુવ
કાયા કેરું કોડિયું કીધું ને મનડા કેરી વાટ્યું,
શ્રદ્ધા કેરું તેલ રે પૂરી ઝગમગ જ્યોત જગાવું; ભૂલા ના પડીએ તુજ માર્ગ શોધતા, અધવચમાં અટવાવું. અંતરમાં
ઝંખના જેને હૈયે જાગી, રાગી થયો વીતરાગી,
મહેર કરો મુજ રંક પર એવી, ભવ ફેરા જાય ભાંગી; જીવન કેરી રાત અંધારી, સુઝ પડે ના ક્યાં જાવું ? અંતરમાં
૧૩૧૩ (રાગ : હીંદોલ)
ગુરુમિલ્યા, મન શીતલ હોયા, દૂર ભયા ભ્રમ સારા;
મેં જગ-વન મેં ભટક રહા થા, ક્રિતા મારા મારા. ધ્રુવ ગુરુકૃપા વર્ષા મન ઉપર, મહક ઉઠી હરિયાલી; પૂરા ભરા સરોવર મન કા, જગ-ક્લેશ કો જારા. ગુરૂ૦ મન ભરપૂર હુઆ આલોકિત, પ્રેમ હી પ્રેમ ભરા હૈ; સંસારી જગ મેં હી ડૂબા, દુખ પાવત બેચારા. ગુરૂવ ‘’તીર્થ શિવોમ્' મેરે ગુરુદેવા, મન-તન તેરે અર્પન; ༢ હીં
દીખે જગ સારે, તેરા આર ન પારા. ગુરૂવ
તુલસી રસના તો ભલી, રટયા ચહિયે રામ; નહિતો કાટ નિકાસિયે, મુખમેં ભલો ન ચામ.
૮૦૦
ભજ રે મના

Page #73

૧૩૧૪ (રાગ : હંસનારાયણી) ગુરુ ને એસી કૃપા કરી હૈ, શબ્દ કા હુઆ ધમાકા; ફૂટા ગગના દેખત દેખત, બિજલી બિના કડાકા. ધ્રુવ શત્રુદલ જો બૈઠા અન્દર, દહક ઉઠા શંકા મેં; અબ તો ભાગના વેલા આઈ, હરા ઉઠી પતાકા, ગુરૂ માર કાટ એસી મન અન્દર, શક્તિ-ગુરુ મચાઈ; તમ રજ ભાગા પાંવ સિર પર, એસા ગુરુ લડાકા. ગુરૂ કૌતુક એસા ગુરુવર કીના, દશા હૈ બદલી મન કી; દેખ દેખ કર અચરજ હોતા, કરતા જગત શ્લાઘા . ગુરૂ૦ ‘તીર્થ શિવોમ્' ધન્ય ગુરુદેવા, ધન્ય તુમારી કિરપા; મનવા મોરા બદલ દિયા હૈ, ગાઉં ગુણ મેં તાકા. ગુરૂ
૧૩૧૬ (રાગ : તિલક કામોદ) છોડ ગયે પીરા હિરદય મેં, સાજન જાતે જાતે મેરે; પીરા ખાય રહીં હિરદય કો, બુઝત અગન ન અત્તર મેરે. ધ્રુવ દશા ભયી હૈ એસી મોરી, મન ન લાગે, પીવ મિલે ન; કસક્ત રહત, બહાઉં અસુઅન , ક્યાં પ્રભુ કીના અત્તર મેરે? છોડo ઝૂલો ઝૂલેં, મન પરચાયે, સખિયાં મિલ મિલ મંગલ ગાયે; મોરા મનવા રહત પિયા હીં, યાદ બની હીં અત્તર મેરે. છોડo ‘તીર્થ શિવો” પિયા હે સજના, દીપક વિરહ હૃદય જલાયા; લેત નહીં કાય સુધ આયે, છટપત તડપત અન્તર મેરે. છોડo
૧૩૧૫ (રાગ : યમન) ચાહે જીવ જગત મેં ક્તિના, ભટક ભટક ભરમાયે વો; પ્રીતમ પ્યારા સન્મુખ હરદમ, અનુપમ રૂપ દિખાયે વો. જીવ ન જાને, જીવ ન સમજે, લીલા હૈ યહ પ્રભુ-વર કી; અંધ બના વહ જગ હી દેખે, આશા મેં ભરમાયે વો . ન જાને વહ ભેદ પ્રભુ કા, પહલે વો અન્દર દીખે; તબ દીખે વો બાહર જગ મેં, સભી નૂર બરસાયે વો. મન મન્દિર હીં તીરથ જન કા, મન હી ઉસકા મારગ હૈ; મન હી રાહ દિખાયે જગ કો, મન હી કર્મ કમાયે વો. ‘તીર્થ શિવો” હે મનવા મોરે, તૂ ક્યાં પડા જગત પાછે ? રૂપ સભારો મનવા અપના, કાહે કો દુખ પાયે વો.
૧૩૧૭ (રાગ : મિશ્ર ભૈરવી) વારબરી જગ કો તો ઉપદેશ કરે પર, અપના મન તો મલિન બનો હૈ; ભરી વાસના મન કે માંહી, મનવા જગ આસક્ત બનો હૈ. ધ્રુવ જૈસે આભૂષણ હો જૂઠા, ઉપર સોના, અન્દર તામ્બા; ઐસે મિથ્યા વક્તા માનો, મન મલીન ઉપદેશ ઘનો હૈ. જગo ઇધર ઉધર કા પાઠ-પઠન , લાગત જગ મેં બાત બનાવન; કરની કુછ, કથની કુછ દૂજી, એસો વહ મકકાર બનો ઈં. જગo એસા જીવ ન અંકુશ કોઈ, જો મિલ્યા સો ઉસે બિગારે; ડૂબે આપ ડુબો વે દૂજન, એસો તારનહાર બનો ઈં. જગo ‘તીર્થ શિવોમ્” પ્રભુજી મોરે, બચા રહું મિથ્યાચારી સે; સાચી શરણ, સાચ ઉપદેશા, મનવા તો હી સાચ સધો છે. જગo
હીરા મોતી નામ હરિનું પથ્થર બીજી વાતો; કહે પ્રીતમ મૃગજળ દેખીને, રખે પીવા તું માતો.
૮૦૮)
વાયા તેતો ધૂળ કમાયા, ડાહ્યા થઈ ડંડાયા; | કહે પ્રીતમ માયાને મુસળ, ખૂબ નરે ખંડાયા.
COG
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #74

૧૩૧૮ (રાગ : ઐજવંતી)
જબ ભયા મન મગન અન્દર, ફિર વહ ગાએ કયા ભલા ?
પા લિયા અન્દર જો પાના, ફિર વહ પાએ ક્યા ભલા ? ધ્રુવ
ઠહરતા જો મન નહીં થા, ઇક જગહ ઇક ઠૌર પર; અબ નહીં ચંચલ કહી ભી, ફિર ઠહરાએ ક્યા ભલા ? જબ૦ સેજ અન્દર મેં બિછી જો, પાઈ અન્તર મેં હી મેં; સાથ સોઈ સેજ પી કે, ઔર સોઉં ક્યા ભલા ? જબ ‘તીર્થ એ શિવ ઓમ્' સદ્ગુરુ હૈ, કૃપા મુઝ પર હુઈ; પાઈ કિરપા જબ ગુરુ કી, ઔર પાઉં ક્યા ભલા ? જબ૦
.
૧૩૧૯ (રાગ : જૈજૈવંતી) કેરવા
ડાલ એક પર પછી બૈઠા, ડાલ ડાલ સે ન્યારા, દેખત રહા તમાશા જગ કા, કરત ન કછુ બિચારા. ધ્રુવ
ન ખાય વહ કેવલ દેખે, ભૂખ ન પ્યાસ સતાયે; લેત આનન્દ જગત માયા કા, રહકર જગ સે ન્યારા. ડાલ૦
તા કી છાયા જીવ બના જો, રહા જગત ઉલજાયે; ઉંચલત, કૂદત, ભાગત ફિરતા, રહત ન જગ સે ન્યારા. ડાલ૦ છાયા તો હૈં કેવલ છાયા, દેખે ઔર દિખાયે;
ભાન્તિ ભાન્તિ કે સ્વાંગ બનાયે, ડૂબત બીચ મઝારા. ડાલ ‘તીર્થ શિવોમ્’ યહ ભેદ પ્રભુ કા, કોઈ વિરલા જાને; જો જાને ભવ પાર વહ ઉતરે, છૂટત ઝગડા સારા. ડાલ વ્રજકી બાલા રૂપ રસાલા બહુત બિહાલા બનવાલા, જાગી તન જ્વાલા વિપત વિશાલા દીન દયાળા નંદલાલા; આયે નહિ આલા કૃષ્ણ કૃપાળા બંસીવાલા બનવારી, કાન્હડ સુખકારી કૃષ્ણ મોરારી, ગયે બિસારી ગિરિધારી.
ભજ રે મના
ખંડાયા તે ખોળ્યા ન જડયા, આટો થઈને ઉડયા; કહે પ્રીતમ સંસાર સિંધુમાં, બહુવાર તે બૂડયા.
૮૧૦
૧૩૨૦ (રાગ : આહિર ભૈરવ)
તુમરી કિરપા બિન હૈ પ્રભુજી, નામ ન સિમરા જાયે; જિસ પર કિરપા તેરી હોયે, વો હી યહ સુખ પાયે. ધ્રુવ
જો પ્રાપત હો ગુરુ અનુગ્રહ, તો મન પ્રેમ સમાવે; તો હી મન ચરણોં મેં લાગે, તો હી સિમરન હોય. તુમરી
ગુણ ગાય સે મન પરકાશિત, સહજ ભાવ ઉપજાયે; અન્તર તમ હૈ નાશે તબ હી, નામ હી સહજ સમાયે, તુમરી તેરી કિરપા હોવે તબ હી, યહ સબ કુછ હો પાયે; નહીં તો મનવા ભટક્ત ભટક્ત, માયા માંહી સમાયે. તુમરી૦
હી સારે જગ કા કરતા, મૌજ તેરી હી હોતી; જૈસા ચાહે પૈસા જગ મેં, ઇક દમ હી ઘટ જાયે, તુમરીત ‘તીર્થ શિવોમ્ ' વિનય પ્રભુ આગે, નામ દાન મોહે દીજો; તેરા નામ હીં સિમરન હોયે, નામ હી મન મેં ભાયે. તુમરી
૧૩૨૧ (રાગ : પટદીપ)
પ્રભુજી ! પ્રેમ કી વર્ષી કીની, અન્તર બાહર ભીગ ઉઠી મૈં, પરમાનન્દિત કીની. ધ્રુવ વરસત વર્ષા હર છિન હર પલ, ભીંગત રહું નિરન્તર; નયનન રાહી હિરદય માહીં, શીતલતા ભર દીની. પ્રભુજી
અસમય સમય હો કુછ ભી કૈસા ? તુમ તો દેખત નાહી; રહત ભિગોએ જલ શીતલ સો, યહ કિરપા ક્યા કીની ? પ્રભુજી૦
‘તીર્થ શિવોમ્’ લલા બનવારી, તુમરો પ્રેમનિયારો; ગુણ અવગુણ ન દેખત જન કો, કરિ કિરપા કરિ દીની. પ્રભુજી
બૂડયા તેને કોણ બચાવે, આપે અવળા ચાલે; કહે પ્રીતમ પોતાને હાથે, ફાંસી ગળામાં ઘાલે.
૮૧૧
ભજ રે મના

Page #75

અત્તર-ભાવ પ્રભુ મિલને કા, હમ સે પૂછે કોઈ કૈસા ? જિસકે ભાવ વહી યહ જાને, દૂજા જગ-સુખ માનત જાયે. પહેંચ૦ “તીર્થ શિવો’ યહ કૈસી ઉલઝન ! પ્રભુ સામને પર ન દીખે; હરદમ બસો ખયાલોં અન્દર, બાર-બાર વહ યાદ હીં આયે. પહેંચો
૧૩૨૨ (રાગ : બસંત ભૈરવી) પિયો સેજ કા દર્શન પાયા, મનવા અપના ખૂબ છકાય; પીવ ડગરિયા દેખી ભાલી, જાત આનન્દ હૈ નહી સમાયા. ધ્રુવ સેજ પિયા કા અજબ આનન્દા, જિન પાયા જન સો હી જાના; મૈને લૂટા ખૂબ હૈ અનુભવ, મુખ સોં જાવંત નહીં બતાયા. મનવા શબ્દ હી મારગ સેજ પિયા કો, મિલત હૈ ગુરુ-કૃપા સો; જિન પાંઈ ગુરુ કી કિરપા યહ, િઉસને સુખ સેજ કા પાયા. મનવા તીર્થ શિવો” હે સદ્ગુરુદેવા, એક ભયી સાજન સે મિલકર; તૂ જો કૃપા કરત ન મોહે, આનન્દ અનુભવ કભી ન પાયા. મનવા
૧૩૨૩ (રાગ : નટ બિલાવલ) પીડા લાગી જા મન માહીં, જગે વિરહ હૈ ઉસી હૃદય મેં; જા હિરદય વિરહ પરકાશિત, તડપ મિલન ક ઉસી હૃદય મેં. ધ્રુવ જા હિરદય પીડા ન લાગી, વહ ક્યા જાને પ્રેમ અગન કો ? વહ તો ડૂબા વિષય માહીં, જગત સમાયા ઉસી હૃદય મેં, જગે૦ પ્રેમ કી પીડા દેન પ્રભુ કી, પીડ જગાએ દર્શ દિખાએ; પ્રેમ સે હિરદય ભર જાતા જબ, પ્રક્ટ પ્રભુ હો ઉસી હૃદય મેં. જગેo તીર્થ શિવો” પ્રભુ ભગવન્તા, જગત છુડાઓ પીર જગાઓ; પીડા મિલનકા સાધન તેરા , દિખ જાતે તુમ ઉસી હૃદય મેં. જગેo
૧૩૨૫ (રાગ : યમન) પ્રેમ કા દાતા, પ્રેમ કા રક્ષક, મેરા સગુરુ પ્યારા; દીનન ભક્તિ-ભાવ પ્રદાતા, મેરા સંગુરુ યારા. ધ્રુવ દૂર હટે ન ભક્તન મન સો, પલ ઇક, એક ઘડી ભી; અત્તર સન્મુખ બના હી રહતા, મેરા સગુરુ પ્યારા, દીનનક પ્રેમ કા સાગર સગુરુદેવા,બાંટત પ્રેમ અનોખા; જગત હટાના, પ્રેમ જગાતા, મેરા સદ્ગુરુ પ્યારા; દીનનો શરણ ગહે જો સંગુરુદેવા, ચરણ-શરણ વહ પાવે; કર ચેતને અન્તર પરકાશિત, મેરા સગુરુ પ્યારા. દીનનો ‘તીર્થ શિવો” પ્રભુ ગુરુદેવા, દાતા તુમ સા નાહીં; પ્રેમ કરાએ, રાગ મિટાએ , મેરા સગુરુ પ્યારા, દીનન
૧૩૨૪ (રાગ : આનંદ ભૈરવ) પ્રેમ કા ખેલ નિરાલા દેખા, પહેંચ ગયે પર જાન ન પાયે; સાજન તો સન્મુખ હી બૈઠા, ફ્રિ ભી હમ પહચાન ન પાકે. ધ્રુવ મન અપના સમજાય રહે હૈ, દિલ એપના બહલાય રહે હૈ; સાજન હમરી ઓર હીં આયે, પર હૈ અબ તક માન ન પામે. પહેંચવ સાજન તો મિલને કો તડપે, પર હમ ઇધર-ઉધર હી દેખું; ફ્રિ કહતે સાજન ન મિલતા, મન મેં હમ હૈ ઠાન યહ પાયે. પહુંચ૦
મહામાયા ના મોટા ફાંસા, તે તોડયા નવ તૂટે;
કહે પ્રીતમ હરિ દયા કરે તો, જગત જાળથી છુટે. ભજ રે મના
૧૩૨૬ (રાગ : છાયાનટ) પ્રેમ કા પાના, પ્રેમ કા કરના, કઠિન બહુત હૈ, કઠિન બહુત હૈ; સીસ દિએ બિન મિલત હૈ નાહીં, સીસ કા દેના, કઠિન બહુત હૈ. ધ્રુવ જગ કે સુખ-દુખ, આશા તૃષ્ણા, સબ હી અર્પણ પ્રભુ ચરણ મેં; જગ ભૈરાગ સરલ હૈ નાહીં, જગત હટાના કઠિન બહુત હૈ. પ્રેમ જબ લો હિરદય અગન જલે ન, પ્રેમ ઉભરતા અત્તર નાહીં; વિરહ બિન જલતી ન અગની, હૃદય જલાના કઠિન બહુત હૈ. પ્રેમ ‘તીર્થ શિવો” પ્રભુ ભગવત્તા, અગન-પ્રેમ , અત્તર જલ જાવે; કૃપા બિના ચહ હોત નહીં હૈ, કિરપા પાના કઠિન બહુત હૈ. પ્રેમ
કાળે કૂટયા જમડે લૂટયા, ચોરાસીમાં પડિયા; કહે પ્રીતમ અજ્ઞાની એવા, આપે તે આથડિયા.
૮૧)
ભજ રે મના

Page #76

૧૩૨૭ (રાગ : વૃંદાવની સારંગ)
ફ્રિ યહ અવસર મિલેગા નાહીં, નિર્મલ કર લે મન કો અપને; ન જાને કબ કા હૈ મૈલા, મેલ ઉતારે મન સો અપને. ધ્રુવ
ન જાને કબ હોએ જાના, છોડ યહ દેહા, છોડ યહ નગરી; રહે હાથ મલતે હી અપને, કર શિંગાર લે મન કો અપને. નિર્મલ સતગુરુ એસા ઘાટપિયારે, નિર્મલ જલ હૈ નામ કા સાબુન; મલમલ ધો ધો મેલ ઉતારે, સાફ તૂ કર લે મન કો અપને. નિર્મલ૦
જિતના પલટે જંગ કે પાસે, ઉતના કૈલ ચઢેગા મન પર; જિતના જાએ સતગુરુ ચરણી ! ઉતના ચરણી મન કો અપને. નિર્મલo
* તીર્થ શિવોમ્’ કહું સમજાએ, જીવન બીતા પલ પલ જાએ; અવસર કા તૂ લાભ ઉઠા લે, તૂ ચમકા લે મન કો અપને. નિર્મલ
૧૩૨૮ (રાગ : માંઢ) અજ્ઞાત
ધ્રુવ
હરિ ! મારે હૃદયે રહેજો, પ્રભુ મારી પાસે રહેજો; જો જો ન્યારા થાતા રે, મને તે દિનનો વિશ્વાસ છે. ધના ભગતે ખેતર ખેડ્યું રે, વેળું વાવી ઘેર આવ્યા; સંત જનોનાં પાત્ર પૂર્યાં, ઘઉંના ગાડાં ઘેર આવ્યા રે. મને જૂનાગઢના ચોકમાં, નાગરે હાંસી કીધી; નરસૈયાની હુંડી સ્વીકારી, દ્વારિકામાં દીધી રે. મને
મીરાંબાઈને મારવા, રાણેજીએ હઠ લીધી; ઝેરનાં પ્યાલા અમૃત કરીયા, ત્રિકમ ટાણે પધાર્યા રે. મને ભીલડીનાં એઠા બોર પ્રભુ, તમે હેત કરી આરોગ્યા; ત્રિભુવનના નાથ તમને, મીરાંબાઈ એ ગાયા રે, મને
ભજ રે મના
આથડતાને કોણ ઉગારે, કર્મ તણો કૂટારો; કહે પ્રીતમ સેવો સદ્દગુરૂને, એ તરવાનો આરો. ૮૧૪
૧૩૨૯ (રાગ : સોહની)
મતવારી મતવારી, ભઈ હું મેં મતવારી; સુધ-બુધ મન કી સારી બિસરી, ત્યાગી દુનિયા સારી. ધ્રુવ એસા નામ હૃદય મેં લાગા, છૂટત નહીં છૂટાએ; મન મેં, તન મેં પ્રેમ સમાયો, રહતી ચઢી ખુમારી. ભાઈ ગાય ગાય મન નિર્મલ હોયા, મમતા તૃષ્ણા ભાગી; રહત પિયા હી સન્મુખ હરદમ, ન મીઠા ન ખારી. ભાઈ હૃદય બંધા હૈ શ્રી ચરણોં મેં, લટક પ્રભુ મન લાગી; કૈસા હૈના ? કૈસા દેના ? છૂટી સભી બીમારી. ભાઈ દિયા સહારા હૈ પ્રભુ મોહે ઉતરન પાર નદી કે; ‘તીર્થ શિવોમ્’ ભઈ આનન્દા, રહત લગી હી તારી. ભાઈ
૧૩૩૦ (રાગ : ઝિંઝોટી)
મન બૈઠે જબ મન હી માહીં, હોત સુખી હૈ તબ હી મનવા; જબ લીઁ ચંચલ બના ભટકતા, હોત દુખી હૈ, તબ હી મનવા. ધ્રુવ જબ લ જલ પરવાહિત રહતા, ભંવર પડત હીં જલ માહીં; રુકા પ્રવાહ ગઈ ચંચલતા, થિરતા ધારણ કરતે હૈ મનવા. મન જીવ ન જાને સુખ થિરતા કા, નિશ્ચલતા કા, પ્રેમ લગન કા; ભોગન કો હી વહ સુખ માને, દુખી બના હી રહત હૈ મનવા. મન મન કે પાછે કબ તક ચાલો, કબ લ જગત વિષય મેં ભટકો; અબ તો છોડો જગત પિપાસા, હોય સુખી યહ તેરા મનવા. મન
‘ તીર્થ શિવોમ્’ સુનો વિષ ભોગી, અમૃત ચાખે આતમ પાવે; સુખ આનન્દ મનાવે મનવા, મિથ્યા જગ સે હટકર મનવા. મન
જ્ઞાન વિનાનો ઘેલો થૈને, નહિ કરવાનું કીધું; કહે પ્રીતમ અમૃત ઢોળીને, ઝેર હળાહળ પીધું.
૮૧૫
ભજ રે મના

Page #77

૧૩૩૧ (રાગ : શ્યામ કલ્યાણ), માયા નારી, નટની ભારી, ઠગ લેવે જગ હી કો; જોગી જતી કોઈ ન છોડે લેત ફ્લાએ સબકો. ધ્રુવ હાવ ભાવ સુન્દર હૈ ઉસકે, રૂપ મનોહર ધારે; મનવા પાછે લગ હૈ જાવત, ના કહ સકત ન ઉસકો. માયા કહીં ફક્સાએ મમતા માહીં, કહીં વિવેક દિખાએ; કહીં દિખાએ ભોગ જગત કે, તરસત હૈ મન ઉસકો. માયા જો ભી બચના ચાહે, ઉસસે કસતી ઉસે ઘનેરા; છૂટન દેત કિસે ભી નાહીં, જ્ઞાની થ્થાની સબ ક. માયા ‘તીર્થ શિવો” પ્રભુજી મોરે, અંધ બના માયા સો; ગોતે ખાઉં, ડૂબત જાઉં પર છોડું ન ઉસકો. માયા
૧૩૩૩ (રાગ : સારંગ) રક્ષાબંધન બાંધૂ તુમકો, મન કી ડોરી સે પ્રભુ મોરે; છૂટ ન જાવે, ટૂટ ન જાવે, બંધી સદા હી હે પ્રભુ મોરે. ધ્રુવ મન ન છોડે ચરણ કભી ભી, બંધા રહે ચરણોં હી સાથે; યશ અપયશ મેં રક્ષા કરના, ઘર મેં, વન મેં, હે પ્રભુ મોરે. રક્ષા નામ તેરા રસના મેં નિત હીં, સદા સર્વદા કર મેં સેવા; એક ભરોસા પડે રાખું, તેરી આસ પ્રભુજી મોરે. રક્ષા મેં ચંચલ બાલક અઘરાશિ, ક્યા મેં જાનૂ લીલા તેરી ? લીલા તુમ્હીં દિખાવન હારે, લાંબૂ માયા હે પ્રભુ મોરે. રક્ષા તીર્થ શિવો” પ્રભુ કરતારે, કષ્ટ હરણ દુખ ભંજક તુમ હો; બંધા રહે મન, બંધ રહ્યું , ચરણોં મેં હી હે પ્રભુ મોરે. રક્ષા
૧૩૩૨ (રાગ : જોગિયા) મેરે મન વિયોગ કી પીરા, હરે તૂ હી ગુરુદેવા; પ્રભુ વિરહ મેં જલતા હિરદય, શીતલ કરે તૂ હી ગુરુદેવા. ધ્રુવ આતમ હીરા ખોજન કારણ, હારા ભટક ભટક મેં; અજહૂં હાથ ન આયા કછુ ભી, મેલ મિલાએ તુ ગુરુદેવા. મેરેo. હીરા પાસ તેરે ગુરુદેવા, કૃપા કરે તો હીં મેં પાઉં; નહીં તો પટક-પટક મર જાઉં, હાથ કુછ ન હે ગુરુદેવા. મેરેo “તીર્થ શિવોમ” વિનય કર જોડે તુમ સર્વજ્ઞ અનન્તા;
કરો કૃપા તો પાઉં હીરા, શરણ તિહારી હે ગુરુદેવા. મેરેo 'જિસકે દિલ પર વો પ્રભુ નામ બસતા હૈ, ઉન મસ્તકા દેખો ઊલટા રસ્તા હૈ, વો દિનકો સોવે, સારી રાત ભર જાગે, શૂરોસે લડે, કાયરકો દેખકે ભાગે; નહીં મિલે તો માગે ભીખ મિલે તો ત્યાગે, ઐસે શાહોસે હરેક બાદશાહ માગે, અનમોલ હૈ સોદા , વો ભી ઉન્ને સસ્તા હૈ, ઉન મસ્તોકા દેખો , ઊલટા રસ્તા હૈ.
અમૃત તે ઉપદેશ ગુરૂનો, ઝેર અવિધા જાણો;
કહે પ્રીતમ પરમારથ મૂકી, સ્વારથને શીદ તાણો. ભજ રે મના
૮૧છે
૧૩૩૪ (રાગ મિશ્ર કાફી) સદગુરુ કૃપા અમોલક કીની, અપને ધામ દિયો મોહે વાસી; જહાં ગએ સે લૌટત નાહીં, આસા જગ કી નહીં નિરાસા. ધ્રુવ ધામ મેં વાસ કરને કારણ, ધ્યાની ધ્યાન લગાવેં; ગુરુકૃપા બિન મિલત હૈ નાહીં, વિરથા કરત હૈ આસા. અપનેo વેદ ઉચારે, કરે જાપ જપ, માથા રગડૅ દ્વારે; વાસા ધામ કઠિન હૈ મિલનો, હોવત જતન નિરાસા. અપને તિલક લગાવૈ, તીરથ નહાવૈ, પર ગુરુ ચરણ ન પડે; જબ લીં આશ્રય ગુરુ ન લેવેં, ક્યોં કર પાવે વાસા ? અપને ‘તીર્થ શિવો” ગુરુ જી મોરે, દાસ સદા મૈં તેરા; બાહ મેરી કો પડે રહિયો, કૃપા કા રહું પિયાસા. અપને
તુલસી ગરીબ ન છેડીએ, બુરી ગરીબ કી હાય; || મૂવે ઢોર કે ચામસે, લોહા ભસ્મ હો જાય.
૮૧૦
ભજ રે મના

Page #78

૧૩૩૫ (રાગ : ઝિંઝોટી) સદ્ગુરુ મેરે નામ-પ્રેમ પ્રગટાયા; રૈન દિવસ ન વિસરુ તાહે, હિરદય માહી સમાયા. ધ્રુવ નામ સુને ઔર નામ જપે સે મન વિશ્રામ હૈ પાતા; રામ નામ મેરે મન ભાવે, દૂજા નહીં વસાયા. સદ્ગુરુo અમૃત નામ પિયૂ હર લેવે, નામ હીં મન ત્રિપતાવી; રામ નામ કી ડોર પકડ કે, ભવસાગર નિપટાયા. સદગુરુ અત્તર જ્ઞાન નામ પરકાશિત, સદ્ગુરુ કિરપી કીની; રામ નામ જીવન આધારા, બંધન સભી છુડાયા. સદ્ગુરુo ‘તીર્થ શિવો’ કૃપા ગુરુદેવા, દાન નામ કા દીના; અત્તર બાહર હુઆ આલોક્તિ, વિપદામુક્ત કરાયા. સદગુરુo
તુકારામ
(ઈ. સ. ૧૬૦૮ - ૧૬૫૦) સંત તુકારામનો જન્મ ઈ. સ. ૧૬૦૮માં ઇન્દ્રાયણી નદીના કિનારે આવેલા દેહુ ગામમાં થયો હતો. દેહુ ગામ પૂના પાસે આવેલું છે. તુકારામ જનમે કણબી હતા. વંશપરંપરાગત તેમને કરિયાણાની એક દુકાન હતી, તેથી તેઓ તુકારામવાણી, હેવાતા. દેહૂ ગામ પર તે સમયે વિજાપુરની આદિલશાહીનું રાજ્ય હતું. તુકારામના. જીવનનાં ઉત્તરકાળમાં શિવાજી મહારાજે સ્વરાજ્યનો પાયો નાખ્યો. તુકારામ, રામદાસની જેમ શિવાજીના પ્રેરણાસ્ત્રોત ગણાતા હતા. ઈ. સ. ૧૮૬૯માં તુકારામની ૪૫૦૦ અભંગોની ગાથા પ્રકાશિત થઈ હતી. તુકારામની કાવ્ય રચના ‘ ઓવી’ છંદમાં રચાઈ છે. આ છંદ શાંતરસના આવિષ્કાર માટે અત્યંત બંધબેસતો છે. તુકારામના અભંગો મુખ્યત્વે ભક્તિ, નીતિ અને મુક્તિ વિશે છે. પંઢરપુરના ભગવાન વિલ તેમના આરાધ્ય દેવ હતા. તેમનો દેહવિલયે લગભગ ઈ.સ. ૧૬૫૦માં થયો હોય, તેમ માનવામાં આવે છે.
૧૩૩૬ (રાગ : ચંદ્રકસ) સાજન તેરે કારણ કે ને, ધાર લિયા વૈરાગી; ઇક તેરા દર્શન હી ચાહું, નહીં દૂજા મન રાગા. ધ્રુવ નયનાં રહતે જપત નિરન્તર, અંસુઅન માલા નામ તેરે કી; બહતી ધારા પ્રેમ કી અત્તર, કસક તેરા મન લાગા. સાજન નામ તેરે પર ભય વિરાગિન, નામ હી રહત સમાઈ ; નામ છોડ મનવા નહી ચંચલ, મનવા નામ હીં લાગા. સાજન વિરહ અગ્નિ જલત રહે મન, બુઝે ન કભી, કહીં ભી; વિરહ હી ધન-દૌલત મેરી, બના વિરહ અનુરાગા. સાજન “તીર્થ શિવો” પ્રભુ ભગવત્તા, લગા રહે મન ચરણી; ચરણ-કમલ હિરદય નિત ધારું, તુમ હી હૈ મન પાગી. સાજન
૧૩૩૭ (રાગ : નટભૈરવ) હર દેશમેં તું, હર વેશમેં તું, તેરે નામ અનેક, તું એક હી હૈ, તેરી રંગભૂમિ યહ વિશ્વભરી, હર ખેલમેં મેલમેં તું હી તો હૈં. ધ્રુવ સાગરસે ઉઠા બાદલ બનકર, બાદલસે ક્ટા જલ હો કરકે; કહીં નહેર બના, નદીયાં ગહેરી, તેરે ભિન્ન સ્વરૂપ તું એક હી હૈ. હર મીટ્ટીએ અણુ-પરમાણુ બના, યહ દિવ્ય જગતકો રૂપ લીયાં; કહીં પર્વત વૃક્ષ, વિશાલ બના, સૌંદર્ય તેરા તું એક હી હૈ. હર૦ યહ દ્રશ્ય દિખાયા હૈ જીસને, વહ હૈ ગુરુદેવકી પૂર્ણ કૃપા; ‘તુક્કયા' કહે ઔર તો ના કોઈ, બસ મેં ઔર તું સબ એક હી હૈ. હર૦
તુલસી વો ચતુરાઈ ખરી, રામ ચરન તદલીન; પર મન પર ધન હરનમેં, ગુનિકા પરમ પ્રવીન. |
(૧૮)
તુલસી અયોધ્યાપતિ ભજો, જુવો ન દુજી કોર; રામ વદન પરનું શશી, કર નિજ નેન ચકોર.
૮૧૦
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #79

૧૩૩૮ (રાગ : ભૂપાલી) ૐ કાર પ્રધાન રૂપ ગણેશાશ્વે, હે તિન્હી દેવાચે જન્મસ્થાન. ધ્રુવ ‘ અ'કાર તો બ્રહ્મા ‘ઉ'કાર તો વિષ્ણુ, ‘મ'કાર મહેશ જાણિયેલા. ૐo એસે તિન્હી દેવ જેથોની ઉત્પન્ન, તો હા ગજાનન માય બાપ. 3ૐo ‘તુકા’ હણે એ સી આહે વેદવાણી, પહાવી પુરાણી વ્યાસાન્ચીયા. ૦
આશા, તૃષ્ણા છોડ કલ્પના, અપના આનંદ ઉર પાઈ; નિજાનંદ મગન દિન રાતી, શુદ્ધ સ્વરૂપે સદા સુખદાઈ. જપ૦ રાગ અરૂ દ્વેષ તજ અંતર કો, કેવળ પ્રેમ રૂદે રંગ છાઈ; અરસપરસ પરિબ્રહ્મને પરખો, નિરખો નેણામાં નજર ઠેરાઈ. જપ૦ જડ ચેતન સબ દૃષ્ટિ પદારથ, બિનસમજે વામેં સુખ ન થાઈ; દાસ દયો બ્રહ્મભાવ ભરોસે, મગ્ન હુવા મન લેલાઈ રે જપ૦
રતનદાસ
૧૩૩૯ (રાગ : માંડ), બેલી એવા બેદલનો સંગ કેમ કરીયે ? બદલ મુખથી મીઠા બોલે, એની વાતોમાં બ્રહ્માંડ ડોલે. ધ્રુવ હંસલોને બગલો બેઉ બેઠા સરોવર પાળ રે; રંગ બેયનો એક છે પણ, તેના આહારે પરખાય, બેલી કાગડો ને કોયલ, બેઉ બેઠા આંબાકેરી ડાળ રે; રંગ બેયનો એક છે પણ, બોલી પર ઓળખાય. બેલી કાળા મુખની ચણોઠી, હેમની સંગે તોલાય રે; હે તોલ બેયનો એક છે, એના મૂલ્ય ન એક સમાન, બેલી ગુરુ પ્રતાપે બોલ્યા “રતનદાસ’, સુણો ચતુર સુજાણ રે; ખાવિંદને દરબાર જાતાં, આડા ચોરાશીના દ્વાર. બેલી
૧૩૪૧ (રાગ : ધોળ) સંતસમાગમે નિશદિન સતગુરુ સેવિયે, જેથી તારું જન્મમરણ મટી જાય છે; અજર અમર ઓળખાવે સતગુરુ આત્મા, સ્થિર મન ચરણે સેજે સેજે થાય જો.
ધ્રુવ સાધુસંગ માંહી જે નર આવિયા, પ્રેમ કરીને પૂજ્યા છે પરિબ્રહ્મ જો; ઘેહ અને વૈરાગ્ય, વ્યાપ્યો અતિ ઘણો, વિવેક વિચારે વાસનાનો કીધો ભંગ જો.
સંતo
હું - “મારું'! આવરણ તે અંગથી ટાળિયું, છૂટ્યો હું-તું કર્મ તણો જે ક્લેશ જો. પાપ ને વળી પુણ્ય મટી ગયાં માયરાં, પાયો હું તો નામ નિરંતર નેક જો.
સંતo નાથ નિરંજન નૈનાં માંહીં દેખિય, ઘટઘટ-પરાટ-અવઘટ-બોલે આપ જો; રૂપરંગ કશું એમાં તો દિસે નહિ, નિર્મળ નામી અનામી સઘળે વ્યાપ જો.
- સંતo વેદ, વેદાંતને શાસ્ત્રો શ્રવણે સાંભળી, અંતર માંહી ઊપચો બહુ આનંદ જો; હરખશોક મટ્યો રે મારા મન તણો, લગની લાગી સંગુરુ સંતોની સંગ જો.
સંતo શુદ્ધ સ્વરૂપ પરમાનંદ ગુરુજી મેટિયા, કોટિ જન્મમાં સુધર્યાં મારાં કાજ જો; ‘દયાનંદ’ ચિત્ત ચરણકમલમાં રાખિયે, સત્ ચિત્ત આનંદ આપોઆપ અમાપ જો.
સંતo
દયાનંદ દયાનંદજી આઠોદરા નાગર હતા. તેઓ સંવત ૧૮૩૩માં થઈ ગયા.
૧૩૪૦ (રાગ : પીલુ) જય મન રામ રામ રંગ લાઈ, આ અવસર તેરો જાત સવાઈ. ધ્રુવ સંત સમાગમ સમરણ કર લે, ધર લે ધ્યાન સદા મન માહીં; નિજપદ નામકા કર લે નીવેડા, સોહં શબ્દમાં સાન લગાઈ. જપ૦
તુલસી વાર ન કીજીયે, ભજી લીજે રઘુવીર; તન ભાયા સ જાત હૈ, શ્વાસરૂપી જે તીર.
૮૨૦)
તુલસી મીઠે બચનસે, સુખ ઉપજે ચહું ઓર; વશીકરન વે મંત્ર હે, પરહર બચન કઠોર.
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #80

શ્રી દરિયા સાહેબ (દરિયાવ)
| (વિ.સં. ૧૭૩૧ - ૧૮૩૭) દરિયા સાહેબનો જન્મ મારવાડના ‘જયતારણ’ નામના ગામે વિ.સં. 1933ની ભાદ્રપદ કૃષ્ણ આઠમે થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ મનસારામજી હતું. તેમના માતાનું નામ ગીગાબાઈ હતું. તેમના ગુરૂનું નામ શ્રી પ્રેમદાસજી મહારાજ હતું. ૮૨ વર્ષની ઊંમરે વિ. સં. ૧૮૧૫માં તેમનો દેહવિલય થયો હતો.
૧૩૪૨ (રાગ : દરબારી કાન્હડા) આદિ અનાદિ મેરા સાઈ (૨). દ્રષ્ટ ન મુષ્ટ હૈ, અગમ, અગોચર, યહ સબ માયા ઉનકી માઈ; જો બનમાલી સીચે મૂલ, સહર્જ પિવૈ ડાલ ફ્લ ફૂલ, આદિo જો નરપતિકો ગિરહ બુલાવૈ, સેના સક્લ સહજ હી આર્ય, જો કોઈ કર ભાનું પ્રકાર્સ, તેં નિસિ તારા સહજહિ નાર્સ, આદિo ગરૂડ-પંખ જો ઘરમેં લાવૈ, સર્પ જાતિ રહને નહિ પાવૈ, ‘દરિયા' સુમરી એકહિ રામ, એક રામ સારૈ સબ કામ. આદિo
૧૩૪૪ (રાગ : ભૂપાલી) નામ બિન ભાવ કરમ નહિ છૂટે; સાધુ સંગ ઔર રામ ભજન બિન, કાલ નિરંતર લૂટે. ધ્રુવ મલ સેતી. જો મલકો ધોવૈ, સો મલ કૈસે છૂટે ? પ્રેમકા સાબુન નામકા પાની, દોય મિલ તાંતા ટે. નામ ભેદ - અભેદ ભરમકા ભાંડા, ચૌડે પડ - પડ ફ્રે; ગુરૂમુખ-શબ્દ ગહૈ ઉર-અંતર સકલ ભરમસે છૂટે. નામ રામકા ધ્યાન તૂ ધર રે પ્રાની, અમરતકા મેહ બૂટે; જન ‘દરિયાવ ' અરપ દે આપા, જરા-મરન તબ ટે. નામ
ધ્રુવ
૧૩૪૫ (રાગ : આશાવરી) બાબુલ કૈસે બિસરા જાઈ ? જદિ મે પતિ સંગ રત ખેલૂંગી, આપા ધરમ સમાઈ. ધ્રુવ સતગુરુ મેરે કિરપા કીન્હી, ઉત્તમ બર પરનાઈ; અબ મેરે સાઈકો સરમ પડેગી, લેગા ચરન લગાઈ. બાબુલ હૈિ જાનરાય મેં બાલી ભોલી, નિર્મલ મેં મેલી; તૈ બસરાવૈ ” બોલ ન જાનૂ , ભેદ ન સકૂ સહેલી, બાબુલ૦ સૈ બ્રહ્મ-ભાવ મેં આતમ-ફન્યા, સમઝ ન જાનું બાની, ‘દરિયો’ કહે, પતિ પૂરા પાયા, યહ નિશ્ચય કરિ જાની, બાબુલ0
૧૩૪૩ (રાગ : બિહાગ) જાકે ઉર ઉપજી નહિ ભાઈ ! સો ક્યા જાનૈ પીર પરાઈ? ધ્રુવ વ્યાવર જાનૈ પીરકી સાર, બાંઝ નાર ક્યા લખે બિકાર? પતિવ્રતા પતિ કો વ્રત જાનૈ , વિભચારિન મિલ કહા બખાનૈ? સો. હીરા પારખ જૈહરિ પાવૈ, મૂરખ નિરખકે કહા બતાવૈ ? લાગા ઘાવ કરાë સોઈ, કોલુકહારકે દર્દ ન કોઈ. સો રામ નામ મેરા માન-અધાર, સોઈ રામ રસ-પવનહાર; જન ‘દરિયા' જાનૈગા સોઈ, પ્રેમકી ભાલ ક્લેજે પોઈ. સો.
૧૩૪૬ (રાગ : બાગેશ્રી) સાધો, અલખ નિરંજન સોઈ; ગુરુ પરતાપ રામ-રસ નિર્મલ, ઔર ન દૂજા કોઈ. ધ્રુવ સંક્લ જ્ઞાન પર જ્ઞાન દયાનિધિ, સક્લ જોત પર જોતી; જાકે ધ્યાન સહજ અઘ નાસે, સહજ મિટૈ જમ છોતી. સાધો
તુલસી તરૂ ફૂલે ફલે, સમય પામતા જેમ; પ્રગટે સરળ સ્વભાવથી, ગુણ-દોષ પણ તેમ.
ભજ રે મના
તુલસી રામ ન જાણીને, રામ જણાવે જેહ;
પ્રીછે રામને રામજન,અવર ન પ્રીછે એહ. || ભજ રે મના

Page #81

જા કી કથાકે સરવન તેં હી, સરવન જાગત હોઈ;
બ્રહ્મા, વિષ્ણુ-મહેશ અરૂ દુર્ગા, પાર ન પાર્ટી કોઈ. સાધો સુમિર-સુમિર જન હોઈ હૈ રાના, અતિ ઝીના સે ઝીના; અજર અમર અરણ્ય, અવિનાસી, મહાબીન પરબીના. સાઘો અનંત સંત જાકે આસ-પિઆસા, અગન મગન ચિર જીવૈ;
જન ‘દરિયા’ દાસનકે દાસા, મહાકૃપા - રસ પીવૈ. સાધો
૧૩૪૭ (રાગ : કાફી)
સાધો ! હરિ પદ કઠિન કહાની,
કાજી પંડિત મરમ ન જાનૈ, કોઈ કોઈ વિરલા જાની. ધ્રુવ અલહકો લહના અગહકો ગહના, અજરકો જરના, બિન મૌત મરના;
અધરકો ધરના, અલખકો લખના, નૈન બિન દેખના, બિનુ પાની ઘટ ભરના. કોઈ અમિલસૂં મિલના, પાંવ બિન ચલના, બિન અગિનકે દહના, તીરથ બિન ન્હાવના; પંથ બિન જાવના, વસ્તુ બિન પાવના, બિન ગેહકે રહના, બિના મુખ ગાવના કોઈ રૂપ ન રેખ બેદ નહિં સ્મૃતિ, નહિં જાતિ બરન કુલ-કાના; જન ‘દરિયા' ગુરૂગમð પાયા, નિરભય પદ નિરવાના. કોઈ
૧૩૪૮ (રાગ : નટ બિલાવલ)
હૈ કોઈ સંત રામ અનુરાગી, જાકી સુરત સાહબ સે લાગી. ધ્રુવ અરસ-પરસ પિવકે સંગ રાતી, હોય રહી પતિબરતા;
દુનિયાં ભાવ ક નાહિં સમâ, જ્યોં સમુદ્ર સમાની સરિતા, જાકીo મીન જાય કરિ સમુદ્ર સમાની, જહ દેખૈ તહં પાની; કાલ કીરકા જાલ ન પહુંચે, નિર્ભય ઠૌર લુભાની. જાકી
ભજ રે મના
તુલસી જીનકે મુખસે, ભૂલે નિર્સે રામ; પાઉંકે જાતિયાં, મેરે તનકે યામ.
ઉસકે
૮૨૪
બાવન ચંદન ભÖરા પહુંચા, જહ બૈઠે તહં ગંધા; ઉડના છોડકે થિર હૈ બૈઠા, નિસદિન કરત-અનંદા. જાકી
જન ‘દરિયા’ ઈક રામ ભજન કર ભરમ બાસના ખોઈ;
પારસ પરસિ ભયા લોહ કંચન, બહુરિ ન લોહા હોઈ. જાકી
કવિ દલપતરામ
(ઈ. સ. ૧૮૨૦ – ૧૮૯૮)
દલપતરામ ડાહ્યાભાઈ કવિનો જન્મ વતન વઢવાણમાં તા. ૨૮-૧-૧૮૨૦ ના રોજ થયો હતો. તેમણે અમદાવાદમાં આવીને વસવાટ કર્યો હતો. અર્વાચીન
ગુજરાતી કવિતાના સુધારાયુગના તેઓ મહત્ત્વના સર્જક છે. તેમની સમગ્ર કવિતા ‘દલપત ગ્રંથાવલિ’ના ત્રણ ભાગમાં સંગૃહીત થઈ છે. ગુજરાતના સંસ્કાર ઘડતરમાં એમની કવિતાનો ફાળો નોંધપાત્ર છે. ગુજરાતના હાસ્યકવિઓમાં તેમનું સ્થાન મહત્ત્વનું છે. ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાયટી (હાલની ગુજરાત વિધાસભા)ના તેઓ મંત્રી હતા. ‘ બુદ્ધિપ્રકાશ’ સામયિકના તેઓ સ્થાપનાકાળથી જ તંત્રી હતા. ૭૮ વર્ષની ઉંમરે તા. ૨૫-૩-૧૮૯૮ ના રોજ તેમનો દેહવિલય થયો હતો. ૧૩૪૯ (રાગ : મનોહર છંદ)
ઊંટ કહે, આ સભામાં, વાંકાં અંગવાળા ભૂંડા; ભૂતળમાં પક્ષીઓ ને પશુઓ અપાર છે. બગલાની ડોક વાંકી, પોપટની ચાંચ વાંકી;
કૂતરાની પૂંછડીનો વાંકો વિસ્તાર છે. વારણની સૂંઢ વાંકી, વાઘના છે નખ વાંકાં; ભેંસને તો શિર વાંકાં, શિંગડાંનો ભાર છે. સાંભળી શિયાળ બોલ્યું, દાખે દલપતરામ; ‘અન્યનું તો એક વાંકું, આપનાં અઢાર છે.'
તુલસી છોટે નર હિં સે, બને ન મોર્ટે કામ; નગારા નાં બને, સો ચુવાકે ચામ. ૮૨૫
મઢત
ભજ રે મના

Page #82

કશી યુક્તિ ચાલે નહિ જ્યાં કદાપિ, દિલે ધારી જોવું, ન રોવું તદાપિ; ભજે દેવ શાંતિ સજે એ જ સારો, ઘણાં કષ્ટ કાળે ઘણું ધૈર્ય ધારો.(૫) સુણો સ્નેહથી સર્વ મિત્રો અમારા, સદા શ્રી પ્રભુ શોક ટાળે તમારા; કૃપાનાથ શાંતિ કરો સર્વ કામે , દીધી એ જ આશિષ દલપતરામે'.(૬)
૧૩૫૦ - પિતાનો ગુણ (રાગ : ભુજંગપ્રયાત છંદ) છડો હું હતો છોકરો છેક છોટો, પિતા પાળી-પોપી મને કીધો મોટો; રૂડી રીતથી રાખતા રાજી રાજી , ભલા કેમ આભાર ભૂલું પિતાજી ? (૧) ચઢી છાતીએ જે ઘડી મૂછ તાણી , કરી અંતરે રીસ આપે ન આણી; કહ્યું મેં મુખે તે કર્યું હા જી હા જી, ભલા , કેમ આભાર ભૂલું પિતાજી ? (૨) મને સારી શિક્ષા શિખાવી સુધાર્યો, વળી આપી વિદ્યા વિવેકે વધાર્યો; ભલી વાતના ભેદ સીધા દીઘા જી, ભલા કેમ આભાર ભૂલું પિતાજી ? (૩) કદી કોટિ કોટિ સહી કષ્ટ કાયા, મને છાતીમાં લૈ કીધી છત્ર-છાયા; અતિ પ્રાણથી પ્યાર જે આણતા જી , ભલા કેમ આભાર ભૂલું પિતાજી ? (૪) વડા વાંકમાં આવું તો રાંક જાણી, દીધો દંડ હેતાં ધ્યા દિલ આણી; તજી સ્નેહ દેહે ન દીધી પીડા જી, ભલા કેમ આભાર ભૂલું પિતાજી ? (૫) મને નીરખતાં નેત્રમાં નીર લાવી, લઈ દાબતા છાતી સાથે લગાવી; મુખે બોલતાં બોલ મીઠા મીઠા જી , ભલા કેમ આભાર ભૂલું પિતાજી ? (૬) ભણે ભાવથી જોગણે છંદ સારા , પિતૃભક્તિ પામી ન થાશે નઠારા; રૂડું જ્ઞાન લૈ લાગશે શુભ કામે, રચ્યા છે રૂડા છંદ દલપતરામે. (૩)
૧૩૫૨ (રાગ : નટહંસ - સાખી) પોતાનું ઘર પરજળે , તે તો પીડા ટાળ; પરની તારે શી પડી ? તું તારું સંભાળ. (૧) વખત વહી જશે વાતમાં, કાલ ઝડપશે કાળ; ચતુર હોય તો ચેતીને, તું તારું સંભાળ. (૨) જળ લઈ જોઈએ તેટલું, ગરણું લઈને ગાળ; નદી તળાવ ગળાય નહીં, તું તારું સંભાળ. (3) તુજ ઘર પર પાણી પડે, પરઠવ ત્યાં પરનાળ; નભ સઘળું ઢંકાય નહીં, તું તારું સંભાળ. (૪) પગે પગરખાં પહેરીને, તાપ તપે તો ચાલ; મેદની બધી મઢાય નહીં, તું તારું સંભાળ. (૫) પેખી જો તુજ પગ વિશે, ઝાઝી લાગી ઝાળ; શું બીજાને શિર જુએ ? તું તારું સંભાળ. (૬) જળાય પાપ ન જગનું, તારું પાપ પ્રજાળ; બીજાને પછી બોધ કર, તું તારું સંભાળ. (૭) પ્રથમ પેખ ઘરને પછીજો આકાશ પાતાળ; પાર ન આવે પર તણો , તું તારું સંભાળ(૮) પેખી ચલગત પારકી, અમથો અંતર બાળ; કરશે તે ફળ પામશે, તું તારું સંભાળ. (૯) પાપ ન પેખીશ પારકું, નિજ ગુણદોષ નિહાળ; દુનિયામાં ‘દલપત’ કહે, તું તારું સંભાળ. (૧૦)
૧૩૫૧ (રાગ : ઉપજાતિ છંદ). પ્રભુને ગમે તે સમે સર્વ સહેવું, સદા રાજી રાજી રૂદેમાં રહેવું; કદી હેલથી હામ હૈયે ન હારો, ઘણાં કષ્ટ કાળે ઘણું ધૈર્ય ધારો. (૧) જતી હોય જો આબરૂ એક કાળે, થતી હોય કાયા કદી ભંગ ભાલે ! પ્રભુની પુરી એવી ઈચ્છા વિચારો, ઘણાં કષ્ટ કાળે ઘણું ધૈર્ય ધારો. (૨) સતી દ્રૌપદીને સભા મધ્ય આયાં, પતિ દેખતા પાપીએ વસ્ત્ર તાયાં; તથાપિ ન તેને તજ્યો પ્રાણપ્યારો, ઘણાં કષ્ટ કાળે ઘણું ધૈર્ય ધારો. (3) પીડા ભૂપ પામ્યો હરિશ્ચંદ્ર પૂરી, જીવ્યો કષ્ટ-કાળે કરીને મજૂરી, વડા હાથી હોદ્દે હતો બેસનારો, ઘણાં કષ્ટ કાળે ઘણું ધૈર્ય ધારો. (૪)
તુલસી ખોટે દરસક, રઘુપતિ રાખત માન;
| ર્યો મુરખ પુરોહતહી, દિયે દાન યજમાન. || ભજ રે મના
૯૮૨)
તુલસી મમતા રામસોં, સમતા સબ સંસાર; રામન રોષ ન દોષ દુઃખ, સદા હરહીં ભવ ભાર. | (૨)
ભજ રે મના

Page #83

૧૩૫૩ (રાગ : ધોળ) ભાઈઓ ! જેની ભારજા ભૂંડી રે, તેને પીડા અંતર ઊંડી. ધ્રુવ લાજ તજીને લડાઈ કરે નિત્ય, ભાળવા લોક ભરાય; સારા માણસના ઘરનું વગોણું, જોણું જગતને થાય. ભાઈઓo જેમ બિલાડી ઉંદરને જવે, એમ નાથ સામાં કરી નેણ; પગ થકી પ્રગટે માથા લગી, એવાં વાંકા કાઢે વેણ. ભાઈઓ ચાર ઘડી પિયુ ચૌટે ટળે, ત્યારે સુખ બન્નેને થાય; ઘડી એક આવી ઘેર બેસે ત્યારે, શેર લોહી સુકાય. ભાઈઓ પહોર ચડે દિન પોઢીને ઊઠે, ચોંપે લડાઈની ચાલ; જો લડનાર કોઈ ન જડે તો, પસ્તાળે પોતાનાં બાળ. ભાઈઓ સ્નેહે કરી કદી સ્વામી સંગાથે, બેસી ન બોલે વાત; ધુમાડાની પેઠે ધૂંધવાતી રહે, રોષભરી દિનરાત. ભાઈઓo પિયુ થકી તો ઘણી જ પોતામાં, સમજણ જાણે સદાય; દૈવ થાકે તો મનુષ્યના મુખની, શિખામણે શું થાય? ભાઈઓ પંડિત, શાસ્ત્ર ભણેલ પુરાણી, મોટી સભામાં મનાય; માન તજી મૂરખીના મોઢાના, તેજ ટુંકારા ખાય. ભાઈઓo જેને વીતી હોય તે નર જાણે, આપણે બીજા અહંકાર; ‘દલપત’ કહે, કોઈ ગરવ ન કરશો, ડહાપણનો લગાર. ભાઈઓo
રમું શેર-ભાગોળમાં મિત્ર સાથે, બને અંગ મેલું, ઊડે ધૂળ ત્યાં જે; દઈ કાળજી સ્વચ્છ જે રાખનારી, મને કેમ ભુલાય એ માત મારી ! (3) બધો દિન મારો વીતે ખેલવામાં, જતાં ઘેર મોડુ થતું એટલામાં; અધીરી બની ઉરમાં ચિંતનારી, મને કેમ ભુલાય એ માત મારી ! (૪) ધસીને મને ઘેર તેડી જવાને, મીઠા હાસ્યથી આવતી મારી સામે; દઈ લાડકું નામ બોલાવનારી , મને કેમ ભુલાય એ માટે મારી ! (૫) સુણી સાદ જેનો જતો તુર્ત દોડી, પ્રીતે ચૂમતી મુખ જે કેડ તેડી; લૂછી અંગ-મોં, વાળ લેતી સમારી, મને કેમ ભુલાય એ માત મારી! (૬) કરી વાળ રાતે, પિતા – માત સાથે, સૂતો સેજમાં ખેલના ખૂબ થાકે; સદા વ્હાલ પિયુષ વરસાવનારી, મને કેમ ભુલાય એ માત મારી ! (૭)
૧૩૫૫ – માનો ગુણ (રાગ : ભુજંગી છંદ) હતો હું સૂતો પારણે પુત્ર નાનો, રડું છેક તો રાખતું કોણ છાનો ? મને દુ:ખી દેખી દુ:ખી કોણ થાતું ? મહા હેતવાળી દયાળી જ મા તું. (૧) સૂકામાં સુવાડે ભીને પોઢી પોતે, પીડા પામું પંડે તજે સ્વાદ તો તે; મને સુખ માટે ટ્રુ કોણ ખાતું ? મહા હેતવાળી દયાળી જ મા તું. (૨) પડું કે ખડું તો ખમા આણી વાણી, પડે પાંપણે પ્રેમનાં પૂર પાણી; પછી કોણ પોતાતણું દૂધ પાતું ? મહા હેતવાળી દયાળી જ મા તું. (૩) મને કોણ કે'તું પ્રભુભક્તિ જુક્તિ, ટળે તાપ-પાપ મળે જેથી મુક્તિ; ચિત્તે રાખી ચિંતા રૂડું કોણ ચાતું, મહા હેતવાળી દયાળી જ મા તું. (૪) તથા આજ તારૂં હજુ હેત તેવું, જળે માછલીનું જડ્યું હેત તેવું; ગણિતે ગણ્યાથી નથી તે ગણાતું, મહા હેતવાળી દયાળી જ મા તું. (૫) અરે ! એ બધું શું ભલું જૈશ ભૂલી, લીધી ચાકરી આકરી જે અમૂલી; સદા દાસ થે વાળી આપીશ સાટું, મહા હેતવાળી દયાળી જ મા તું. (૬) શીખે સાંભળે એટલાં છંદ આઠે, પછી પ્રીતથી જો કરે નિત્ય પાઠે; રીઝી દેવ રાખે સુખી સર્વ ઠામે, રચ્યા છે રૂડા છંદ દલપતરામે. (૭)
તુલસી રેખા કર્મકી, મેટ સત નહીં રામ; | મેટે તો કછુ દેર નહીં, સમઝ કિયો હે કામ. ૯૨૦
ભજ રે મના
૧૩૫૪ (રાગ : ભુજંગી છંદ) દલપતરામ હતો જ્યાહરે બાળ અજ્ઞાન નાનો, રવંતો જદા, રાખતી માત છાનો; દઈ ખેલણાં રીઝવે હતકારી, મને કેમ ભુલાય એ માત મારી ! (૧) લડું હું કદી બાળમિત્રો થકી જ્યાં, ધરી હાથ સોટી પધારે પિતા ત્યાં; વદી વેણ વ્હાલાં ધીમા પાડનારી, મને કેમ ભુલાય એ માત મારી ! (૨)
તુલસી તબ મેં જાનિયો, હરિ હય ગરીબનિવાજ; મુકાફલ મોંઘે કિયે, સોંધે કિયે અનાજ.
ભજ રે મના

Page #84

૧૩૫૬ (રાગ : પ્રભાતી)
હાથ જોડીને ગણનાથને હું નમું, સાથે સિદ્ધિને બુદ્ધિ જેને. ધ્રુવ રિદ્ધિને વૃદ્ધિ બે દાસિયો દેખિયે, લાભને લક્ષ બે પુત્ર પ્યારા, સુરવરો મુનિવરો સર્વ સેવા કરે, સ્નેહથી ગાય ગુણ જાણી સારા. હાથ એક છે વદન સુખ સદન સોહામણો, ભાલમાં ચંદ્ર આભાસ ભાસે; ચાર ભુજવંત અત્યંત ચિત્ત ચાતુરી, નિરખતાં સર્વ સંતાપ નાસે. હાથ૦ વિઘ્ન હરનાર, કરનાર કરુણા ઘણી, સર્વ શુભ કામમાં નામ પહેલું; ઈંદ્ર બ્રહ્મા ને જોગીન્દ્ર જય ગાય છે, થાય છે તેથી સુખી સર્વ સહેલું. હાથ ભક્ષ મોદકતણો પક્ષ સુરનો ઘણો, જક્ષને એજ અધ્યક્ષ આપે; સર્પના હાર શણગાર છે સર્પના, ગર્વ કંદર્પના એ ઉથાપે. હાથ સુખ સંસારનું ચિત્ત જો ચાહિયે, મુસકવાહન આશ કરિયે; દીનતા લાવીને દાસ ‘દલપત' કહે, ધ્યાન ગણનાથનું નિત્ય ધરિયે. હાથવ
કવિ દાદ ૧૩૫૭ (રાગ : ભૈરવ)
કાળજા કેરો કટકો મારો, હાથથી છૂટી ગ્યો; મમતા રડે જેમ વેળુમાં, વીરડો ફૂટી ગ્યો. ધ્રુવ બતો નંઈ જેનો ધરતી ઉપર, પગ આજ થીજી ગ્યો; ડુંગર જેવો ઉંબરો લાગ્યો, માંડ રે ઓળંગ્યો. કાળજા બાંધતી નંઈ અંબોડલો ભલે હોય ઇ છૂટી ગ્યો;
રાહુ થઈ ઘૂંઘટડો મારા ચાંદને ગળી ગ્યો. કાળજા આંબલી પીપળી ડાળ બોલાવે, એક વાર સામું જો; ધૂબકા દેતી જે ધરામાં, થઈ આરો અણોહરો. કાળજા
ભજ રે મના
તુલસી જગમેં આયકે, કર લીજે દો કામ; દેવેકું ટુકડા ભલા, લેવેકોં હરિ નામ.
C30
ડગલે ડગલે મારગ એને, સો સો ગાઉનો થ્યો;
ધારથી હેઠી ઉતરી ધીરી, સૂરજ ડૂબી ગ્યો. કાળજા લૂંટાઈ ગ્યો મારો લાડ ખજાનો, ‘દાદ’ હું જોતો રહ્યો; જાન ગઈ જાણે જાન લઈ, એનો સૂનો માંડવડો. કાળજા
૧૩૫૮ (રાગ : સોરઠ હીંચ)
મારે ઠાકોરજી નથી થાવું. ઘડવૈયા...
ટોચોમાં ટાંચણું લઈ, ભાઈ ઘડવૈયા મારે ઠાકોરજી નથી થાવું;
ધડ ધીંગાણે જેનાં માથાં મસાણે, એના પાળિયા થઈને પૂજાવું. ઘડવૈયા૦ હોમ હવન કે જગન જાપથી મારે નથી પધરાવું; બેડે બાપના મોઢાં ન ભાળ્યાં એના કુમળા હાથે ખોડાવું. ઘડવૈયા પીળા પીતાંબર કે જરકશી જામા મારે વાઘામાં નથી વીંટળાવું; કાઢ્યાંતા રંગ જેણે ઝાઝા ધીંગાણે એવા સિંદૂરે ચોપડાઈ જાવું. ઘડવૈયા ગોમતીજી કે ઓલ્યા જમનાજીના આરે નીર ગંગામાં નથી નાવું; નમતી સાંજે કોઈ નમણી વિજોગણના ટીપા આંસુડાએ નાવું. ઘડવૈયા બીડ્યા મંદિરિયામાં બેસવું નથી મારે ખુલ્લા મેદાનમાં જાવું; શૂરા શહીદોની સંગાથમાં મારે, ખાંભીયું થઈને ખોડાવું. ઘડવૈયા પટી ગજતણા કૂડા કૂડા રાગથી, ફોગટ નથી રે ફૂલાવું; મુડદાં બોલે એવા સિંધૂડા રાગમાં શૂરો પૂરો સરજાવું. ઘડવૈયા મોહ ઉપજાવે એવી મૂરતિયુંમાં મારે ચિતારા નથી ચીતરાવું; રંગ કસુંબીના ઘૂંટ્યા રૂદામાં એને ‘દાદ’ ઝાઝું શું રંગાવું ! ઘડવૈયા
ધ્રુવ
ધમ ધમ અતિ ઘમક, ઠુમક પદ ઝાંઝર, ધમ ધમ ક્રમ સમ હોત ધરા, ભ્રમ ભ્રમવત વિષમ પરિશ્રમ વત, ભ્રમ ખમખમ દમ અહીં વિક્રમ ખરા; ગમગતી અતી અગમનિગમ ન લડતગમ નટવર રમઝમ ગમ મનમેં, ઘણરવ પર ઘરર ફરર પટઘુંઘટ ઘુંઘરું રંગભર સુંદરશ્યામ રમે.
તુલસી પંખિનકે પિયે, સરિતા ઘટે ન નીર; ધરમ કિયે ધન ના ઘટે, સહાય હોય રઘુવીર.
૮૩૧
ભજ રે મના

Page #85

દાદૂ
(ઈ. સ. ૧૬૦૧ - ૧૬૬૦) દાદુનો જન્મ લગભગ ઈ. સ. ૧૫૪૪માં થયો હોય તેમ વિદ્વાનોની માન્યતા છે. ઐતિહાસિક પ્રમાણો પ્રમાણે અમદાવાદના એક નાગર બ્રાહ્મણ જેમનું નામ લોધીરામ હતું. તેઓ રૂના વેપારી હતા. તેમને કોઈ મહાત્માના આર્શીવાદ પ્રમાણે નદીમાં એક કમળપત્રની ટોપલીમાં તરતું બાળક જોયું. અને તે નિ:સંતાન દંપતી બાળકને ઘરે લાવ્યા. તે હતા દાદૂ. દાદૂના મુખ્ય શિષ્યો એકસો બાવન હતા, તેમાં બાવન શિષ્યોએ દાદૂપંથને આગળ વધાર્યો. તેમાં દાદૂના શિષ્ય રઝબ અનુસાર દાદૂ જન્મે મુસલમાન હતા. ધંધો પીંજારાનો હતો. તેમનું નાનપણનું નામ દાઉદ હતું. અને તેમના પત્નીનું નામ હાવા હતું. દાદૂને સંતાનમાં બે દીકરા અને બે દીકરીઓ હતી. તેમનો જન્મ ઈ. સ. ૧૫૪૪માં થયો હતો. તેમનું અવસાન ઈ. સ. ૧૬૦૪માં જયપુરના નારાણા ગામમાં થયું હતું. દાદુનું હૃદય દયા અને ક્ષમાથી ભરપૂર હતું તેથી તેમના નામ પાછળ ‘દયાળ ' શબ્દ ઉમેરવામાં આવેલો. દાદૂના પંથ અનુસાર દાદૂ એમના ગુરૂ બ્રહ્માનંદને ૧૧ વર્ષની ઉંમરે પ્રથમ મળ્યા હતા. દાદૂનું સમગ્ર જીવન વિશેષ કરી કાશીમાં જ વ્યતીત થયું હતું. સુંદરદાસ પણ દાદૂના શિષ્ય હતા. દાદૂ દયાળના સુંદરદાસ નામે બે શિષ્ય હતા. એક મોટા અને એક નાના મોટા સુંદરદાસ નાગા જમાતના આદિ પ્રવર્તક થયા અને નાના સુંદરદાસ જ્ઞાન , યોગ, પાંડિત્ય અને કાવ્યમાં નિપુર્ણ હોવાથી ખૂબ પ્રસિદ્ધ થયા.
૧૩૬૦ (રાગ : રાગેશ્રી) અહો ! નર નીકા હૈ હરિનામ; દૂજા નહીં નાઉ બિન નીકા, કહિલે કેવલ રામ. ધ્રુવ નિરમલ સદા એક અવિનાસી, અજર અક્લ રસ એસા; પ્રઢ નહિ રાખિ મૂલ મન માહી, નિરખ દેખિ નિજ કૈસા ? અહો યહ રસ મીઠા મહા અમીરસ, અમર અનુપમ પીવૈ; રાતા રહૈ પ્રેમસૅ માતા, એસે જુગિ જુગિ જીર્ય. અહો દૂજા નહીં ઔર કો એસા, ગુર અંજન કરિ બુઝે; ‘દાદૂ' મોટે ભાગ હમારે, દાસ બને કી બૂઝે. અહો
૧૩૬૧ (રાગ : સારંગ) હિંદુ તુરક ન જાણો દોઈ; સાઈ સબકા સોઈ હૈ રે, ઔર ન દૂજા દેખૌ કોઈ. ધ્રુવ કીટ પતંગ સબૈ જોનિનમેં, જલ-થલ સંગિ સમાના સોઈ; પીર-પૈગમ્બર દેવ-દાનવ, મીર-મલિક મુનિ જનક઼ મોહિ. હિંદુo કરતા હૈ રે સોઈ ચીન્હીં, જિન 4 ક્રોધ કરે રે કોઈ; જૈસે આરસી મંજન કીજે, રામ-રહીમ દેહી તન ધોઈ. હિંદુo સાઈ કેરી સેવા કીજે, પાર્ટી ધન કાહે કોં ખોઈ; ‘દાદૂ’ રે જન હરિ ભજ લીજે, જનમ-જનમ જે સુરજને હોઈ. હિંદુo
૧૩૬૨ (રાગ : યમન મિશ્ર) ટૂમ્હી મેરે રસના, તૂમ્હી મેરે બૈના; તૂહી મેરે શ્રવના, તૂહીં મેરે નૈના. - ધ્રુવ તુમ્હી મેરે નખ શીખ, સક્લ શરીરા (૨), તુમ્હી મેરે જીયરે, ક્યું જલ નીરા (૨); તૂમ્હી મેરે મન હો, તૂમ્હી મેરે સાં સાં (૨), તૂહીં મન-મંદિર, રહત નિવાસા.
તૂમ્હી તુમ્હી મેરે આતમ, રાજ તુમ્હી હો (૨), તુમ્હી મેરે મનસા , તુમ્હી પરિવારા (૨); તૂમ બિન મેરો ઔર કોઈ નાહી (૨), તૂમ્હી મેરી જીવની ‘દાદુ’ માંહી.
તૂહી. | તુલસી છલ બલ છાંડકૅ, કીજે રામ સનેહ; | અંતર કહા ભરથારમોં, જીન દેખી સબ દેહ. 3
ભજ રે મના
૧૩૫૯ (રાગ : બસંત) અજહું ન નિક્સ પ્રાણ કઠોર ! દરસન બિના બહુત દિન બીતે, સુંદર પ્રીતમ મોર. ધ્રુવ ચારિ પહર ચારોં જુગ બીતે; સૈનિ ગવાઈ ભોર, અજહુંo અવધિ ગઈ અજહું નહિ આવે; kહું રહે ચિતચોર, અજહુંo
બહું નૈન નિરખિ નહિ દેખે, મારગ ચિતવત ચોર, અજહુંo ‘દાદૂ’ એસે આતુર બિરહિણી; જૈસે ચંદ ચકોર. અજહુંo
તુલસી એ સંસારમેં, પાંચ રતન હે સાર;
| સાધ મિલન અરૂ હરિભજન, દયા દાન ઉપકાર. | ભજ રે મના
૮૩૨૦

Page #86

ચરણથી કદી ચાલી ના ગયો, પ્રભુ સુપંથમાં દૂર તો રહ્યો; ચરણ પાપના પંથે તો ધર્યો, દિલ વિષે નહીં તે થકી ડર્યો. સફળo છળપ્રપંચને ધૂર્ત કામમાં, નવ મૂકી કદી, ઓછપ હામમાં; અધમ જાતનો પ્રાણી હું ખરો, પ્રભુ તુંથી રહ્યો સર્વદા પરો. સળ0 કર ગમે તને જે હરિ હવે, અહીં બળુ છું હું શોકને દવે; દુ:ખથી છૂટકો નાથજી કરો, અરજ ‘દાસની’ દિલમાં ધરો. સકળ૦
દાસ ૧૩૬૩ - પ્રાર્થના (રાગ : ભૂજગપ્રયાત છંદ) અહો દેવના દેવ હૈ વિશ્વસ્વામી ! કરું હું સ્તુતિ આપની શીશ નામી; દયાળુ પ્રભુ આપદાથી ઉગારો, દીનાનાથ, તું એક આધાર મારો. (૧) પ્રભુ આપ છો સર્વને પાળનારા, તમે છો સદા સંકટો ટાળનારા; કીધા છે કરોડો તમે ઉપકારો, દીનાનાથ, તું એક આધાર મારો. (૨) હું છું રાંક્લો રાંક અજ્ઞાન પ્રાણી, ન મારી કશી વાત તુંથી અજાણી; કરો હે દયાળુ ! ક્ષમા વાંક મારો, દીનાનાથ, તું એક આધાર મારો. (3) અમે બાળકો બોલીએ બે હાથ જોડી, અમારી મતિ હે પ્રભુ ! છેક થોડી; દયા લાવીને પ્રાર્થના દિલ ધારો, દીનાનાથ, તું એક આધાર મારો. (૪) નથી મેં કરી આપની કાંઈ ભક્તિ, નથી આપના ગુણ ગાવાની શક્તિ; દયી લાવીને દાસ દુ:ખ નિવારો, દીનાનાથ, તું એક આધાર મારો. (૫)
૧૩૬૪ (રાગ : લલિત છંદ) સકળ વિશ્વના નાથ શ્રી હરિ, મલિન વાસના ટાળ માહરી; અધિક બુદ્ધિ તું શુદ્ધ આપજે, પ્રભુકૃપા કરી કષ્ટ કાપજે. ધ્રુવ નવ કદી કરી ભક્તિભાવથી, નવ કથા સુણી નિજ કાનથી; ભજન ના કર્યું તેમ તાહરૂ, હરિ ભલું થશે કેમ માહરૂં ? સકળ૦ બહુ બહુ કૂડાં કર્મ મેં કીંધા, ધન ધૂતી કરી પારકાં લીધાં; ગરીબ રંકને દુ:ખ આપિયાં, તરૂ સુધર્મનાં તેહ કારિયાં. સકળ૦ અધિક લોભની લાલચે ફ્લી, ફ્લિરના ધરી ચિત્તમાં કશી; કથન કંઈ કૂડાં, મેં મુખે કર્યા, વચન નીતિનાં સર્વ વીસર્યા. સળ૦ કર વડે કદી ધર્મ નાં કર્યા, પણ અધર્મના કોથળા ભર્યા, જગતનાથ તું ના ડર્યો જરી, લૂણહરામી મેં તુજશું કરી. સકળ૦
રંગીનદાસ
૧૩૬૫ (રાગ : ધોળ) મુક્તિ કદી નહિ થાય, જ્ઞાન વિના મુક્તિ કદી નહિ થાય; કોટિ જન્મ વહી જાય, જ્ઞાન વિના મુક્તિ કદી નહિ થાય. ધ્રુવ મુક્તિ નથી કોઈ દેશ કે દોલત, ધન ખરચે ન પમાય; કર્મતણું ફળ જન્મ-મરણ છે, કર્મ છૂટેથી છુટાય. જ્ઞાન જપ, તપ, યજ્ઞ, સમાધિ, તીરથ, સૌ કર્મથી કર્મ બંધાય; કર્મ-ઉપાસક સર્ગ પમાડે, પુણ્ય ખવાયે પડાય, જ્ઞાન પાતક-નાશક તીર્થ વ્રતાદિક, નાશ પુણ્યનો થાય; પુણ્ય ભોગવતાં પાતક થાશે, રેંટ ઠલવાય-ભરાય. જ્ઞાન પુણ્ય-પાપથી રહિત થયા વિણ, જન્મ-મરણ નવ જાય; કર્મ-અકર્મ-વિકમ વિચારે, ગુણ કમ સમજાય, જ્ઞાન કોણ હું ? કર્મ કરતો કોણથી ? સમજ પડેથી છુટાય; આપે અક્ત, માને હું કત, અજ્ઞાને અકળાય. જ્ઞાન સદ્ગુરુચરણે શીશ નમાવે, તો સૌ અજ્ઞાન કપાય; નિજ સ્વપ્નનાં બંધન સઘળાં, જાગ્યા વિણ નવ જાય. જ્ઞાન તત્ત્વ-વિચારે ભવ-ભય છૂટે, ‘રંગીન’ અનુભવ ગાય; થાય ન મુક્તિ જ્ઞાન વિના કદી , કોટિક જન્મ અથડાય. જ્ઞાન
તુલસી તલબ ન છોડીયે, નિશ્ચલ લીજૈ નામ; | મનુષ્ય મજૂરી દેત હય, ક્યોહિં રખેગો રામ. || (૮૩૫)
ભજ રે મના
તુલસી જહાં વિવેક નહીં, તહાં ન કીજે વાસ;
| સેત મેત સબ એક મેં, કરીર કપૂર કપાસ. | ભજ રે મના
૮૩૪)

Page #87

દાસીજીવણ
કૃષ્ણભક્ત પ્રેમભક્તિમય સંતકવિ શ્રી દાસીજીવણનો જન્મ વિ.સં. ૧૮૦૬ માં દિવાળીના દિવસે સૌરાષ્ટ્રના ઘોઘાવદર ગામમાં મેઘવાળ જ્ઞાતિના એક ગરીબ કુટુંબમાં થયો હતો. તેમની માતાનું નામ શામબાઈ અને પિતાનું નામ જગા દાહ્ડા હતું. તેમને બાલ્યાવસ્થામાં જ નીલુમા નામની કન્યા સાથે પરણાવ્યા હતા. તેમને દેશળ નામે પુત્રસંતાન હતું. જેઓ દેશળ ભગતના નામે ખ્યાતિ પામ્યા હતા. રવિ ભાણ સંપ્રદાયની પરંપરામાં ભીમસાહેબ દાસીજીવણના ગુરૂ હતા. દાસીજીવણને બે શિષ્યો હતા, એક અરજણ ભગત અને બીજા પ્રેમ સાહેબ. સં. ૧૮૮૧ના ચૈત્ર સુદ-૨ ના રોજ દાસીજીવણે ૭૫ વર્ષની ઉંમરે ઘોઘાવદરમાં જ સમાધિ લીધી હતી. ૧૩૬૬ (રાગ : સોરઠ હીંચ)
સંસારમાં કોણ નાના ને કોણ મોટા ? એ જી, તમને પડશે જમના સોટા. ધ્રુવ આ રે કાયાને એવી રે જાણજો, પાણી તથા પરપોટા; જીવવું થોડેરું ને જંજાળ ઝાઝેરી, વેપાર કરવા છે ખોટા. સંસારમાં
સોનાની થાળીમાં રોજ જમતાં ને પીવાને કંચન લોટા; છત્રપતિ જેવા ચાલ્યા ગયા રે, જગમાં મળે નહિ જોટા. સંસારમાં૦
નયનોમાં નિંદર આવે ઘણેરી ને રોજ પલંગ પર સૂતા; ‘દાસી જીવણ’ પડે સંતો રે ચરણે, જાણજો જન્મયા છે ખોટા. સંસારમાં પિંગલ ૧૩૬૭ (રાગ : ચલતી)
ગોકુળ ઘડી નથી વિસરાતું;
અહીં દ્વારિકા નગરીમાં તો, અંતર બહુ અકળાતું. ધ્રુવ અહિયાં સુંદર મ્હેલો રે'વા, છે અગણીત કરનારા સેવા; ગાર્ય મટોડીથી લીંપેલી, ઝૂંપડીએ મન જાતું. ગોકુળ
રાંધે છે અહીં રૂકમણી રાણી, પીરસે છે પદ્મા પટરાણી;
જમવા ટાણે રોજ સાંભરે, ભરવાડ્યોનું ભાતું. ગોકુળ ‘ પિંગલ ’ હું માગું જ્યાં પાણી, પય આપે છે ત્યાં પટરાણી; પણ રાધાનું હેત હૃદયને, કાયમ કોરી ખાતું. ગોકુળ
ભજ રે મના
તુલસી યહી સંસારમેં, ભાંત ભાંત કે લોગ; સબસે હિલ મિલ ચાલિયે,નદી નાવ સંજોગ. 439
દિવ્યાનંદ
૧૩૬૮ (રાગ : ભૂપાલી)
રૂપ
રે. મેરા૦
મેરા સત ચિત આનંદ રૂપ કોઈ કોઈ જાને રે. ધ્રુવ સકલ પ્રપંચ કા મૈં હૂં સૃષ્ટા, મન વાણી કા મૈં હૂઁ દૃષ્ટા; મૈં હૂઁ સાક્ષી કોઈ કોઈ જાને પંચ કોષ સે મેં હૂઁ ન્યારા, મન બુદ્ધિ કા જાનનહારા; અનુભવ સિદ્ધ અનૂપ, કોઈ કોઈ જાને રે. મેરા૦ જન્મ મરણ મેરે ધર્મ નહીં હૈ, પાપ પુણ્ય મેરે કર્મ નહીં હૈ; નિર્લેપી અરૂપ. કોઈ કોઈ જાને રે. મેરા સૂર્ય ચંદ્ર મેં તેજ મેરા હૈ, અગ્નિ મેં પ્રકાશ મેરા હૈ; મૈં હૂં જ્યોતિ સ્વરૂપ કોઈ કોઈ જાને રે. મેરા તીન લોક કા મૈં હૂં સ્વામી, ઘટ ઘટ વ્યાપક અન્તર્યામી; ટેં માલા મેં સૂત કોઈ કોઈ જાને રે, મેરા ઉઠો જગો નિજ રુપ પિછાનો, જીવ બ્રહ્મ મેં ભેદ ન જાનો;
અજ
મેં હૈં બ્રહ્મ સ્વરૂપ કોઈ કોઈ જાને રે, મેરા ગઈ બેલા ફિફ્ટ નહીં આયેગી, માનવ દેહ ફિર નહીં મિલેગી; સ્વરૂપ કોઈ કોઈ જાને રે મેરા
મેં હૈં ‘દિવ્યાનંદ'
દીન ભગત ૧૩૬૯ (રાગ : દેશ)
ܗ
કાંઈ યે નથી, કોઈ યે નથી, જુઓ જગતમાં કાંઈ યે નથી; ઠાલા રે આવ્યા ને ઠાલા રે જાવું, શીદને મરો છો મથી મથી ?ધ્રુવ
દેવ ગયા ને દાનવ ગયા, વળી મહાત્મા ગયા છે મથી મથી; જોગી ગયા ને જંગમ ગયા, ગયા સંન્યાસી કથી કથી.જુઓ૦
તુલસી સીતારામ કોં, રીઝ ભજો કે ખીજ; ઉલટા સુલટા બોઈયે, ર્જ્ય ખેતરમેં બીજ.
236
ભજ રે મના

Page #88

બ્રહ્મા ગયા ને વિષ્ણુ ગયા, શિવજીને કોઈએ જોયો નથી; પર ગયા ને પેગંબર ગયા, કાજી-મુલ્લાં કોઈ રહ્યા નથી, જુઓ જગત બધું ચાલ્યું જવાનું, ગયા પછી કોઈ આવ્યું નથી; માતા ગયાં ને પિતા ગયા ભાઈ, કુટુંબ કોઈનું રહ્યું નથી, જુઓo જાકે જાઠો ખેલ ખલકનો, પાછું વળી કોઈ જોતું નથી; આંધળે આંધળા દોડ્યા રે જાય છે, મૂળની વાત કોઈ કે'તુ નથી, જુઓo આનો બનાવનારો શોધી ના કાઢયો, બ્રહ્મા આદિ ગયો કથી; ‘દીન’ ભગત કે' ગુરુકૃપાના અનુભવ વિના આરો નથી. જુઓo.
૧૩૭૦ (રાગ : ધોળ) નટવર વર ગિરધારી, ઘટોઘટ નટવર વર ગિરધારી;
એમાં શું જાણે સંસારી ? ધ્રુવ આ રે ઘટમાં નટવર ખેલે, મોજ કરે છે મુરારિ; પલપલમાં પ્રભુ આવે ને જાયે મોહન મંગળકારી. ઘટોઘટo નાભિકમળથી કરે ગર્જના, ત્રિકુટીમાં દે છે તાળી; મોહનજી એ વેણુ વગાડી, ત્યારે ઝબકીને જાગી રે. ઘટોઘટo જાગી ત્યારે ભાંગી ભ્રમણા , વૃત્તિ સ્વરૂપમાં લાગી; શૂન’ થઈ ત્યારે સેજે મળિયા, થઈ છે આનંદકારી. ઘટોઘટo ‘દીન ભગત’ તો કાંઈ ના જાણે, સદ્ગુરુની બલિહારી; ઘટઘટમાં પ્રભુ રાસ રમે છે, જોયું જગત જયકારી. ઘટોઘટo
પ્રભુ, તમને તમારા જાણે છે, એવી જન મહારસ માણે છે;
અંતરમાં સમજ્યા જેવો છો. પ્રભુ તમે વિના આંખથી દેખો છો, તમે વિના કાનથી સાંભળો છો;
અંતરની જાણો એવા છો. પ્રભુત્વ વણ હાથે છક્કડ મારો છો, પણ મનથી ફંદમાં પાડો છો;
તમે આપ સ્વરૂપે ખેલો છો. પ્રભુત્વ તમે કોઈને ઊંચા ચડાવો છો, વળી કોઈને હેઠા પાડો છો;
તમે ક્ત ને વળી ન્યારા છો. પ્રભુત્વ તમે પોતાના જનને ઓધારો છો , હરિજનને જેમ તમે નિભાવો છો;
વળી ‘દીન ભગત’ના આધાર છો. પ્રભુત્વ
દીપ
૧૩૭૨ (રાગ : ચલતી) સતગુરુ ઐસા રામ જેસા; અમૃત બુંદા જલ બરસાવે, ગરજે ઈન્દ્ર જૈસા.ધ્રુવ ઊંચનીચ ભાવ નહિં જ્યાંકે, સમ જાને રંક નરેષા; જીવાંકો ત્રિયતાપ હરત હૈ, તનીક લોભ નહિં લેશા. ગુરુ મોંટી" કી મરજાદ અદલ હૈ, ગુમ રહા ગજ જૈસા; જીવન મૂક્ત પરમ કૃપાળુ, રખે ન રાગ ઔર દ્વૈપા.સદગુરુo બ્રહ્મનિષ્ઠ ગુરુ બ્રહ્મ અખંડા, ધ્યાન ધરે શિવશેષા; વારી વૃત્તિ અચલ સદાઈ, સ્થિર હૈ મેરુ જૈસા.સદ્દગુરુ અંતર બાહિર પૂરણ ત્યાગી, ગહે ન દારા પૈસા; ભવ ભંજન ભગવાન સદાહિ, કાટે કરમ કલેશા. ગુરુ હંસ ઉબારણ જગમેં આયે, શુભ અવતાર ધરેશા; ‘દીપ' કહે ગુરુદેવ નમામિ, વારંવાર આદેશા.સદ્ગુરુo
૧૩૭૧ (રાગ : ભીમપલાસ) પ્રભુ કેવા છો - તમે કેવા છો ? કોઈ જાણી શકે નહીં એવા છો. ધ્રુવ તમે નિર્ગુણ છો, કે શિરગુણ છો? તમે સૃષ્ટિના અકત છો;
તમે સરવેના મહાદેવા છો. પ્રભુo
૪િ (૧) ધણી
તુલસી પૂર્વ કે પાપસૅ, હરિ ચરચા ન સહાય;
/ જેતેં તાપ કે જોરસેં, ભોજન કી રૂચિ જાય. | ભજ રે મના
(૮૩૮
તુલસી કહે યહિ જગતમેં, સબસે મિલિયો ધાય; || ક્યા જાનો કિસ બેશર્સે, રામચંદ્ર મિલ જાય. || ૯૩૦
ભજ રે મના

Page #89

દેવકૃષ્ણ
૧૩૭૩ (રાગ : લલિત છંદ) અખિલ લોક્નાં તત્ત્વને કહો, શમ દમાદિના સારને ગ્રહો; દુરગુણી તણો સંગ ના કરો, શુભ ગુણે કરી દુષ્ટતા હરો ધ્રુવ કુટિલ કામની શ્યામતા તજ, વિક્ટ વિશ્વમાં બ્રહ્મને ભજો; વિષમ વાતથી ચિત્ત વાળજો, નરમ ભાવમાં ધર્મ પાળજો .અખિલ૦ સદગુરુ તણા શબ્દો સાંભળો, શ્રવણથી સહુ જ્ઞાનમાં મળો; કપટ કૂડને દૂર નાખજો, પરમ શીલ સંતોષ રાખજો .અખિલ૦. સમજી ઉંઘથી સર્વ જાગજો, મત-અસત્યથી તરત ભાગજો; જટિલ જાલજો જ્ઞાન વેદનું, કઠણ કાપજો મૂળ ખેદનું .અખિલ૦ પરમ ધામના મર્મને ભજો, હૃદય સાફ આપનું કરી લેજો; સરવ બોધ આ સર્વ પ્રશ્નનો , વિશદ ધાર ‘દેવકૃષ્ણ’નો. અખિલ
૧૩૭૫ (રાગ : પીલુ) નરતન જન્મ ધરી કહા કીના; સવધાર સબહીંમ વ્યાપક, વે પદકું નહિ ચીના. ધ્રુવ રામ કૃષ્ણ શિવ શંભુ ઈનકા, નામ ન મુખતે લીના. નરતન શીલ સંતોષ દયા દિલ ધરકે, દીનકું દાન ન દીના. નરતન વિષયનકું ચિત ચાહિ વૃથા શઠ, તન મન કીન મલીના. નરતન, ‘દેવકૃષ્ણ' અબ ગુરુપદમેં ચિત્ત, અર્ધી રામરસ પીના. નરતન
૧૩૭૪ (રાગ : સારંગ) અબતો મનવા મેરા , હરિજનસેં કર પ્રીત પ્રીત પ્રીત; સંતસમાગમ નિશદિન કર લે, મન કર્મ વેચનશું નિત. ધ્રુવ ત્રિવિધ તાપમય યે ભવસાગર, એ તરનેકી રીત; કામ ક્રોધ મદ લોભ મોહ યુત, ચંચલ ચિતકું જીત. હરિજન વિવેક વિરાગ વિચાર ધાર દિલ, સમ દમ તપણી સચીત; નામ રૂપ સબ જૂઠ જગત હૈ, ગાવે શ્રુતિ નિત ગીત. હરિજન યા તન તેરો પલ ન રહેગો, જીમ વાસુકી ભીત; ‘દેવકૃષ્ણ' તું બ્રહ્મભજન કર, સંતબચન પ્રતિત. હરિજન
૧૩૭૬ (રાગ : કુકુમ બિલાવલ) સદ્ગુરુ સજ્ઞાન બતાયો, તાતેં હમ આનંદ પાયો. ધ્રુવ પંચ કોશ પરબ્રહ્મ સદોદિત, ત્રિગુણાતીત કહેવાયો, અગમ નિગમ નિજરૂપ સદાયે, પ્રકૃતિ પાર કહાયો; સોહી મોહે અનુભવ આયો-સજ્ઞાન બતાયો. સદ્ગુરુo મેં, હું બ્રહ્મ બ્રહ્મ સો મેં હું, આ વિધિ દ્વૈત વિસાર્યો, ઇશ જીવ ઉપાધિ છોડકે, તત્ત્વમસિ શ્રુતિ ગાયો; સોહી મોહે અનુભવ અયો હૈ યહીં દઢ ધાય. સદ્ગo જાગ્રત, સ્વમ, સુષુપ્તિ, તુરીયા , તા પર મેં હી બસાયો, વૈખરી મધ્ય પશ્ચંતી પરાકો, સાક્ષીમે સંભર ભરાયો; સોહં બ્રહ્મ સબ ઘટ છાય-સજ્ઞાન બતાયો. સગુરુ0 ધન્ય ગુરુદેવ શાસ્ત્ર સોહી ધન્ય હૈ જિન્હ અજ્ઞાન નસાયો, હરિગુરુ સંત અરિદુ:ખનાશક, પદ પંકજ રજ પાયો; ‘દેવકૃષ્ણ’ ધ્યાન લગાયો-સજ્ઞાન બતાયો. સદગુરુo
તુલસી કહે મેં પારખુ, પરખ્યા રામ રતન; જપ તપ તીરથ કાચમણિ, ત્યાં નહિ માન્યું મન. ||
૮૪૦
તુલસી તુલસી કો કહે, તુલસી બન કા ઘાસ; કૃપા ભઈ રઘુનાથ કી, હો ગયે તુલસીદાસ.
૯૪૧
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #90

તુમ પ્રભુ તુમ તારક વિભુજી, તુમ સમો અવર ન કોય; તુમ દરિસણ થકી હું તયજી, શુદ્ધ આલંબન હોય. વિમલ૦ પ્રભુ તણી વિમલતા ઓલખીજી , જે કરે થિર મન સેવ; દેવચંદ્ર પદ તે લહેજી, વિમલ આનંદ સ્વયમેવ. વિમલ૦
દેવચંદ્ર
૧૩૭ (રાગ : પ્રભાત) તાર હો તાર પ્રભુ, મુજ સેવક ભણી , જગતમાં એટલું સુજશ લીજે; દાસ અવગુણ ભર્યો, જાણી પોતા તણો, દયાનિધિ દીન પર દયા કીજે.ધ્રુવ રાગ-દ્વેષે ભર્યો, મોહ વૈરી નડયો, લોકની રીતિમાં ઘણુંયે રાતો; ક્રોધવશ ધમધમ્યો, શુદ્ધ ગુણ નવિ રમ્યો, ભમ્યો ભવ માંહી હું વિષયમાતો.તાર આદર્યું આચરણ, લોક ઉપચારથી, શાસ્ત્ર અભ્યાસ પણ કાંઈ ન કીધો; શુદ્ધ શ્રદ્ધાને વળી, આત્મવિલંબ વિનુ, તેહવો કાર્ય તિણે કો ન સીધો. તાર સ્વામી ગુણ ઓળખી, સ્વામીને જે ભજે, દરિશણ શુદ્ધતા તેહ પામે; જ્ઞાન ચારિત્ર તપ વીર્ય ઉલ્લાસથી, કર્મ ઝીપી વસે મુક્તિ ધામે.તાર જગત વત્સલ મહાવીર જિનવર સુણી , ચિત્ત પ્રભુ ચરણને શરણ વાસ્યો; તારજો બાપજી બિરૂદ નિજ રાખવા, દાસની સેવના રખે જોશો.તાર વિનતી માનજો શક્તિ એ આપજો , ભાવ સ્યાદ્વાદતા શુદ્ધ ભાસે; સાધી સાધક દશા, સિદ્ધતા અનુભવી, ‘દેવચંદ્ર’ વિમલ પ્રભુતા પ્રકાશે. તાર0
દેવાનંદ
૧૩૭૯ (રાગ : કાન્હડા) કર પ્રભુ સંઘાતે દૃઢ પ્રીતડીરે, મરી જાવું મેલીને ધન માલ ધ્રુવ અંતકાળે સગું નથી કોઈનુંરે, સંસ્કાર સંબંધી સરવે મલ્યા રે, એ છે જૂઠી માયા કેરી જાલ, અંતકાળે સગું નથી કોઈનું રે. મરી મારૂં મારૂં કરીને ધન મેળવ્યું રે, તેમાં તારૂં નથી તલભાર; સુખ સ્વપ્ના જેવું સંસારનું રે, તેને જાતાં ન લાગે વાર. મરી માટે સેવજે તું સાચા સંતનેરે, તારા ટળશે ત્રિવિધના તાપ; અતિ મોટા પુરુષને આશરે રે, બળે પૂર્વ જનમનાં પાપ. મરી એવું સમજીને ભજ ભગવાનનેરે, સુખકારી સદા રટ રામ; દેવાનંદનો વાલો દુ:ખ કાપશે રે, મન વંછીત પૂરણ કામ, મરી
૧૩૭૮ (રાગ : આશાવરી) વિમલ જિન વિમલતા તાહરીજી , અવર બીજે ન કહાય; લઘુ નદી જિમ તિમ સંઘીયેજી, સ્વયંભૂ રમણ ન તરાય . ધ્રુવ સયલ પુઢવી ગિરિ જલ તરૂજી, કોઈ તોલે એક હ; તેહપણ તુજ ગુણ ગણ ભણીજી, ભાખવા નહીં સમરથ. વિમલ૦ સર્વ પુદગલ નભ ધર્મનાજી , તેમ અધર્મ પ્રદેશ; તસ ગુણ ધર્મ પર્ક્સવ સહુજી, તુજ ગુણ એક તણો લેશ. વિમલ૦ તાહરા શુદ્ધ સ્વભાવનેજી, આદરે ધરી બહુ માન; તેહને તેહીજ નીપજેજી, એ કોઈ અદ્ભુત તાન, વિમલ૦
૧૩૮૦ (રાગ : કલાવતી) તારા મનમાં જાણે કે મરવું નથી રે, એવો નિશે કર્યો નિરધાર;
તેમાં ભૂલી ગયો ભગવાનને રે. ધ્રુવ ધન દોલત નારી ને ઘણા દીકરા રે, ખેતીવાડી ઘોડાને દરબાર. તેમાંo મેડી મંદિર ઝરૂખા ને માળિયા રે, સુખદાયક સોનેરી સેજ. તેમાં ગાદી તકીયા ને ગાલ મસુરિયાં રે, અતિ આક્ય કરે છે એજ. તેમાંo
એક ઘડી આધી ઘડી, આધી મેં પુની આધ; તુલસી સંગત સંત કી, કટે કોટી અપરાધ. ||
૯૪૨
દયા ધરમકો મૂલ હૈ, પાપ મૂલ અભિમાન; | તુલસી દયા ન છાંડીયે, જબ લગ ઘટ મેં પ્રાન.
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #91

આળસ ને અજ્ઞાન અતિશે, કામ બગાડ્યું તારું; ‘દેવાનંદ' કહે દેખ વિચારી, માન કહ્યું તું મારું રે. હૈયા
નીચું કાંધ કરીને નમતો નથી રે, એવું સાધુ સંગાથે અભિમાન, તેમાં મરમાળી મોહનજીની મૂરતિ રે, તેની સાથે ન લાગેલ તાન. તેમાં પાપ અનેક જનમનાં આવી મળ્યાં રે, તારી મતિ મલીન થઈ મંદ. તેમાં ‘દેવાનંદ’ના વહાલાને વિસરી ગયો રે, તારે ગળે પડ્યો જમદ્દ. તેમાંo
૧૩૮૧ (રાગ : ગરબી) તારા માથે નગારાં વાગે મોતનાં રે, નથી એક ઘડીનો નિરધાર, તોય જાણ્યા નહિ જગદીશને રે. ધ્રુવ મોટા મેલીને રાજ મરી ગયા રે, જોને જાતાં ન લાગી. વાર. તોય તારું જોબન ગયું જખ મારતું રે, માથે કાળા મટી ગયા કેશ. તોય અંતકાળે લેવાને જમ આવિયા રે, તેનો ભાળી ભયંકર વેશ. તોયo રોમે કોટિ વીંછીતણી વેદના રે, દુ:ખ પામ્યો તું દૈવના ચોર, તોય સગાં સ્વાર્થી મળ્યાં સહુ લૂંટવા રે, તેમાં જરીયે ન ચાલે જોર. તોય જીભ ટૂંકી પડી ને તૂટી નાડીઓ રે, થયું દેહ તજ્યાનું તત્કાળ. તોયo ‘દેવાનંદ' કહે ન જાણ્યા નાથને રે, મળ્યો માણસનો દેહ વિશાળ. તોય
દેવો સાહેબ (કચ્છ રમલાવાલી જગ્યા)
૧૩૮૩ (રાગ : ઝૂલણા) આજ આનંદ મહા મંગલ મેરે, સંત સમાગમ પાઈરી; પૂરવ કે મહા ભાગ કરીકે, હરિ કૃપા બની આખરી. ધ્રુવ હરિજન તાદ્રષ્ય રૂપ હરિકો, અંતર બીચ ન કોયેરી; વિચિ વારિ જ્ય હરિ જન હૈ, દેખને કે તન દોર્યરી. આજ મહા જ્ઞાની જે જીવનમુક્તા, પ્રગટ પરિબ્રહ્મ રૂપ; તાકે સંગ અભય પદ પાયો, અબ ન પર ભવકૂપરી. આજ સંતનીક મહાતમ કયા બરનોં? મહિમા અપરમ અપારરી; ધન ધન ‘દેવા’ સંગ હરિજનકો, કમ્બહુ ન હોવે હારરી. આજ
૧૩૮૨ (રાગ : રામગ્રી). હૈયાના ફૂટ્યા, હરિ સંગ હેત ન કીધું; લક્ષ ચોરાશી કેરૂં લગડું, માથે હોરી લીધું રે. ધ્રુવ પેટને અરથે પાપ કરતા, પાછું વાળી નવ જોયું; ચાર દિવસના જીવતર સારૂં, મન માયામાં મોહ્યું રે. હૈયા જન્મ મરણ દુ:ખ ગર્ભવાસના, તે નવ શકીઓ ટાળી; માતપિતા સુત જુવતી સંગે, વિસર્યા તે વનમાળી રે. હૈયા
હાં રામ તહાં કામ નહીં, કામ તહાં નહીં રામ;
તુલસી હોએ નહિં કદી, રવિ રજની એક ઠામ. ભજ રે મના
૧૩૮૪ (રાગ : સોહની) આતમ અનુભવ હોઈ જાક, આતમ અનુભવ હોઈ; પ્રગટ પહિચાને સ્વરૂપેહીં અપનો, આને ન સમજે કોઈ. ધ્રુવ
જ્યાં ખેચર હૈ નભકે માંહી, સો નભકી ગતિ જાને; દેહ દરશી જે જંતહીં ભૂચર, સો કેસે કરી માને , જાકo અછતો અંત આપ ભયો હૈ, નિજપદ તાહી ન સૂઝે; પરાપાર ચિદાનંદ ચૈતન્ય, જ્ઞાન વિના ક્યોં બૂઝે ? જાકo સત માનત સોહી નામ રૂપક, કછુએ મરમ ન પાય; એ તો સબહીં આવે જાવે, જ્યાં બાદલકી છાયા. જાકo સાધન હીં જે મન અરૂબુદ્ધિ કે, નિગમ રહે બલહારી; જન ‘દેવા’ સોહી ગુરુમુખ સમજે, રૂદય જ્ઞાન વિચારી. જાકo
એ ચતુરાઈ ચૂલે પડો, જમડા ખાઓ જ્ઞાન; | તુલસી પ્રેમ ન હામ પદ, સકલ સમૂલી હાણ.
૮૪૫
ભજ રે મના

Page #92

૧૩૮૫ (રાગ : મધુવંતી)
આપ હી તું આપ પ્રભુ, ઓર કો ક્યોં ધ્યાવે ? આપહી સો ઇશ ભૂલી, જંત કૈસે કહાવે ? ધ્રુવ તેરી તું સામર્થ દેખ, શ્રુતિ કયા ગાવે ? આદિ તેરો કોન રૂપ ? તું કિસીકોં પાવે ? આ૫૦ વિષયનીકે સંગ લાગી, અહંતા ક્યોં ઉઠાવે ? તું ઇસીમેં રાજી હોત, તેરે હી મન ભાવે. આ૫ મૃગ જ્યોં કસ્તૂરી ભૂલે, ઢૂંઢતાં દૂરાવે; ઐસી નહી ભૂલ તેરે, ક્યોં અંતર લખાવે ? આ૫૦ તેરો તું સ્વરૂપ જાન, ભૂલ કૈસી લ્યાવે ?
‘દેવા' કહે બ્રહ્મ તું હીં, દ્વૈત કૈસે રહાવે ? આપ
૧૩૮૬ (રાગ : સોરઠ ચલતી)
આપા દેખે સંભારી, જબતેં આપા દેખે સંભારી; કલ્પિત જંત અછતો ઇહ ભાસે, ભૂલ મિટૈ ઈહ ભારી. ધ્રુવ ભૂલ્યા ગજહીં ટક શિલાયું, જૈસે સિંઘહી કૂપા; શ્વાન કાચ કે સદન હી ભૂલ્યા, નહી જાન્યા નિજ રૂપા. જબતેં
.
શુક નલનીકા કપિ જ્યો મુષ્ટિ, બિચાર બિન દુઃખ પાવે; પુસ્તિ પાગ જોં મનિ કંઠ ભૂલે, સીર સુત દ્રષ્ટ ન આવે. જબતેં
દરપન છાયા જલહીં સંગતે, શબ્દ ગરજના જૈસે; માનત હૈ અજ્ઞાની અંધે, દ્વૈત ભર્મ સબ ઐસે. જબતેં મૃગતૃષ્ણા જલ સીપમેં રૂપો, જેવરી સ્વપન આયા; નીંદ લગી સુપના ઈહ સાચા, જાગે સકલ વિલાયા. જબતેં
ખોજત આપા મિટહી તાપા, દ્વૈત અજ્ઞાન નિવારે; ‘દેવા' સેવા કરી સંતનકી, તત્ત્વ હૃદયમેં ધારે. જબતેં
ભજ રે મના
જાણી રામ રામજ રટો, ભજો રામ તજી કામ; તુલસી રામ અજાણ નર, કયમ પામે પર ધામ. ૮૪૬
૧૩૮૭ (રાગ : દિપક)
એક હી સો બ્રહ્મ સત્ય, દૂસરા ન દીસે; આપહીં સો ‘આપ' હરિ, વ્યાપક નખ શીખે. ધ્રુવ
જાકે વિષે દ્વૈત નાહીં, ભર્મ તે આન ભાસે; રજ્જુમેં જો અહિં જૈસે, ભાનુ ગ્યાનહીં પ્રકાશે. એક શ્રુતકો વિચાર કરી, ભ્રાંતિ સબ ખોઈ; આદિ અંત આપ પ્રભુ, મધ્યમેં હરિ સોઈ. એક
અંધેરા અજ્ઞાન ગયા, જથારથ હી જાને; મોહકી નિદ્રા તેં જાગે, સ્વપનાં નહિ માને. એક અનુભવી ઇન અર્થકું, ધારત મનમાંહી; ‘દેવા' જન તાકું જાનો, અટકે કહુ નાહીં. એક
૧૩૮૮ (રાગ : જૈવંતી)
દુષ્ટનો સંગ રે દૂર પરહરિયે રે, પરશ ન કીજે એક લગાર; હેત નહી રે જેનું હરિજન વિષે રે, તેહને તજીયે તેણીવાર, ધ્રુવ મન ભ્રષ્ટ થાય રે, ખળના સંગ થકી રે, તેણે કરી હરી ભજન નવ થાય; અંતર આવી રે આવરણ અતિ પડે રે, જેણે કરી શુભ ગુણ બુદ્ધિ ઢંકાય. દુષ્ટ૦ અજ્ઞાનીનો સંગ રે મેસનો ઓરડો રે, યત્ન કરતાં લાગે દાગ; હરિના જનરે તેથી અળગા રહે રે, મન કર્મ વચને કરવું ત્યાગ, દુષ્ટ૦ નીચનો સંગ રે શ્વાન સમાન છે રે, રીઝે ખીઝે તો દુખદાઈ; પ્રસન્ન થાય તોરે મુખને સુંઘશે રે, દુઃખ પામે તો કરડી ખાય. દુષ્ટત એવા અપરાધીરે જે છે જગતમાં રે, કોઈએ ન કરવો તેનો સંગ; કહે “દેવો' ભાઈ રે સંગ હરિ જનનો રે, સદાય કરવું ભજન અભંગ. દુષ્ટ૦
નિરમલ એજ ઉપાસના, પરા ભક્તિની રીત; તુલસી એ પથ પદ ધરે,રહે રામ પદ પ્રીત.
८४७
ભજ રે મના

Page #93

૧૩૮૯ (રાગ : ચલતી) સગુરુ મિલિયા ભેદી, સંતો સગુરુ મિલિયા ભેદી; કરમ ભરમકે બંધન ભારી, સોહી દિયે સબ છેદી. ધ્રુવ દેઈ નિજ જ્ઞાન કિયા પરકાશા, મોહ તિમિર સબ ભાગે; જીવ લોહા કૈસે કરિ ઠહરેં, ગુરુ પારસકે આગે. સંતો સદ્ગુરુ શુદ્ધ સાધન બતાયો, આતમ તત્ત્વ વિચારા; પંચભૂત યહ નામ રૂપ જગ , આતમ સબર્સે ન્યારા. સંતો નીર ક્ષીર જ્યોં મિલતે પરસ્પર, ચિત્ત વિષય એક રૂપા; હંસ કલા કરી ન્યારે કિન્હ, રૂપહીં ભયા અનુપા. સંતો એક હીં બ્રહ્મ ભયા દશોંદિશ, બૈતિયા સહજ હી નાસી; ‘દેવા’ પિંડ બ્રહ્માંડમેં પરિબ્રહ્મ સલહીં ઘટકે બિલાસી, સંતો
ધનો ભગત ધના ભગતનો જન્મ વિ.સં. ૧૪૭૨ માં રાજસ્થાનના ટેક પ્રદેશમાં ધુઅના ગામમાં કૃષક ભટ જાતિમાં થયો માનવામાં આવે છે.
૧૩૯૧ (રાગ : ચલતી) રામબાણ વાગ્યાં હોય તે જાણે, પ્રભુનાં બાણ વાગ્યાં હોય તે જાણે;
ઓલ્યા મૂરખ મનમાં શું આણે ? ધ્રુવ ધ્રુવને લાગ્યાં, પ્રહલાદને લાગ્યાં, તે ઠરીને બેઠા રે ઠેકાણે; ગર્ભવાસમાં શુકદેવજીને લાગ્યાં , એ તો વેદ-વચન પ્રમાણે. રામ મોરધ્વજ રાજાનું મન હરિ લેવા, હરિ આવ્યા જે ટાણે; લઈ કરવત મસ્તક પર મેલ્યું, પત્ની-પુત્ર બેઉ તાણે. રામ મીરાંબાઈ ઉપર ક્રોધ કરીને, રાણોજી ખેગ જ તાણે; વિષના પ્યાલા ગિરધરલાલે આરોગ્યા, એ તો અમૃતને ઠેકાણે. રામ નરસિંહ મહેતાની હૂંડી સ્વીકારી, ખેપ ભરી ખરે ટાણે; આગળ સંત અનેક ઓધાર્યા, એવું ‘ધનો ભગત' ઉર આણે. રામ.
૧૩૯૦ (રાગ : ચંદ્રકોંસ) લગી મોરી પિયાસો લગનાં, ભયો મને પ્રેમસો મગનાં; જગત કયા કીજિયે રળર્ક, રહે પ્રિય આપમેં મિલકે. ધ્રુવ પિયાજી મેરે નેનનતે નેરે, મંગલ ભયો આજ ગ્રહ મેરે; ઉદધિ ઉર પ્રગટે સુખકો, દૂર ભયો તાપ સબ દુઃખકો. લગી પાવે કોઈ પાર નહીં તિનકો, દુર્લભ હૈ દરશ ભવમેં જીનકો; સોઈ પ્રભુ જીયેકે જીય હૈ, અંગ સંગ માનતેં પ્રિય હૈ. લગી મેરા છ મન પિયેસે માન્યા, ભયે સબ કાલકા ભાન્યા; કહે જો ‘દેવા’ મેરી યહી મતિ હૈ, પ્રભુ કે ચરનમેં રતિ હૈ. લગી
૧૩૯૨ (રાગ : સૂરમલ્હાર) હે કોઈ અલખ આરાધો, હે બોલે બાવનની બહાર; નિગમ નેતિ કહે છે, વાણીની પાર રે. ધ્રુવ અજના ટોળા માંહે જ્યમ સિંહ રે બંધાય;
રાજકુંવર તો રાંકામાં રોળાય રે. હે કોઈo પંચ રે ધાતુ હે જયમ પારસ પરસાય;
લોઢું મટીને એનું કંચન થાય રે. હે કોઈo. સરિતા ને સિંધુ હે જેમ સાગરમાં જાય;
લવણની પૂતળી ઉદકમાં ગળી જાય રે. હે કોઈo.
શોભિતા જલ કમલથી, સરવર ભલે અનેક; તુલસી મૂકે ન માનસર, હંસ તજી નીજ ટેક. ||
સમર રામ ભજ રામ પદ, નિરખ રામ સુણ રામ; તુલસી ચિતવન રામસે, નિશિદિન તુજ એ કામ.
૮૪૦
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #94

પાંચ, સાત, નવ, દશ હે ચોવીસને જાણ; પચીસમો મેલીને છવીસમાને ભાળ રે. હે કોઈ
જનાવર હે ઈંડાં મૂકીને જાય;
વણ રે સેવ્યાં સેવાઈ આપે આપ ઓળખાય રે. હે કોઈ ચટકેલ કીડો હે જ્યમ ભમરી રે થાય;
પૂરા મળે ત્યારે પ્રભુ ઓળખાય રે. હે કોઈ
અનલ
હરિ-ગુરુ-સંતની હે જેને કિરપાયું થાય;
દાસ ‘ધનો' કે' હીરે હીરો વીંધાય રે. હું કોઈ
ભજ રે મના
ધર્મદાસ
૧૩૯૩ (રાગ : બસંત)
ગુરુ મૂરતિ કી બલિહારી હૈ.
ધ્રુવ
ગુરુ મૂરતિ હિરદે ધર રાખો, છિન છિન રૂપ નિહારી હૈ. ગુરૂવ ગુરુ બિન નિશ દિન કછુ ના સુહાવે, ગુરુ મૂરતિ લાગે પ્યારી હૈ. ગુરૂ હરિ રૂઠે ગુરુ લેત મનાઈ, ગુરુ રૂઠે બડી ખ્વારી હૈ. ગુરૂ૦ મોહે ગુરુજીને અલખ લખાયો, ખુલ ગઈ ભરમ કિવાડી હૈ. ગુરૂ ચરણામૃત પ્રસાદ ગુરુન કો, તન મન ધન સબ વારી હૈ. ગુરૂવ ગુરુ બિન કૌન જો પાર લગાવે, ભવ સાગર અતિ ભારી હૈ. ગુરૂવ ‘ધર્મદાસ' પર કિરપા કીની, આવાગમન નિવારી હૈ. ગુરૂવ ૧૩૯૪ (રાગ : પહાડી)
મેં વારી જાઉ સતગુરુ કી મેરો કિયો હૈ ભરમ સબ દૂર. ધ્રુવ પ્યાલો પાયો નામ કો જી ઘોર સંજીવન મૂર; ચઢી ખુમારી નામ કી મેં હો ગઈ ચક્રના ચૂર મેરો૦
તન તપાવી પિંજર કરે, ધરે રજની દિન ધ્યાન; તુલસી મટે ન વાસના, વિના વિચારે જ્ઞાન.
૮૫૦
વિમલ પ્રકાશ આકાશ મેં લખ્યો બિના શશિ સૂર; મગન ભો મન ગગન મેં સુનકે અનહદ તૂર. મેરો ઘટ સમતા બઢી ઉર અત્તર ભરપૂર;
મમતા
રાગ દ્વેષ મન સે મિટા અબ મન ભયો મજૂર. મેરો શબ્દ સુનત યમદૂત કે મુખ પર લાગી ધૂર; આન મિલે ‘ધરમદાસ' કો સતગુરુ હાલ હજૂર. મેરો
કવિ નર્મદ
(ઈ.સ. ૧૮૩૩ – ૧૮૮૬)
‘કવિ નર્મદ' તરીકે પ્રસિદ્ધ નર્મદાશંકર દવેનો જન્મ તા. ૨૪-૮-૧૮૩૩ના
રોજ સૂરત મુકામે થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ લાલશંકર અને માતાનું નામ નવદુર્ગાગૌરી હતું. ૫ વર્ષની ઊંમરે મુંબઈમાં ભૂલેશ્વરની નાના મહેતાની નિશાળમાં ભણી, કોલેજનો અભ્યાસ અધૂરો મૂકી, શિક્ષક બન્યા. ત્યાંથી રાજીનામું આપી પછી નર્મદે પ્રેમ, પ્રકૃતિ, સ્વદેશભક્તિ, શૌર્ય સમાજ-સુધારો વગેરે વિષય નિરૂપતા અનેક કાવ્યો રચ્યાં. નર્મદ પૂરેપૂરા અર્વાચીનતાના રંગે રંગાયેલા હતા. તેમણે કવિતાઓને જુનાં ઢાંચામાંથી મુક્ત કરી, અદ્ભુત રંગીન, આત્મલક્ષી અને ઉર્મિસભર કરી. તેમણે પિંગળ વ્યાકરણ કોશ અને પુરાતત્ત્વના પાયા નાખ્યા, જાગ્રત પત્રકારત્વના પ્રહરી બન્યા. નર્મદની સમગ્ર કવિતા ‘નર્મકવિતા' ગ્રંથમાં તથા ગધેનાં લખાણો ‘નર્મગદ્ય’માં નિબદ્ધ છે. ‘ મારી હકીકત’ તેમની આત્મકથા
F
છે. ‘ નર્મકોશ' ગુજરાતી કોશ સાહિત્યનો પહેલો મહત્ત્વનો ગ્રંથ છે. આ ઉપરાંત *ડાંડિયો’ નામનું સમાજ સુધારાનું સામાયિક શરૂ કરી તેમણે પત્રકારત્વમાં નવો
જ ચીલો પાડ્યો હતો. નર્મદ એટલે સાહિત્યનો ઘડવૈયો અને સમાજજીવનનો લડવૈયો. તેમનો દેહવિલય તા. ૨૫-૨-૧૮૮૬ના રોજ થયો હતો.
૧૩૯૫ (રાગ : લાવણી) ડગલું ભર્યું કે ના હઠવું ના વેણ કાઢ્યું કે || લટવું ન સમજીને તો પગલું મૂકવું, મૂકીને ના બીવું;
જવાય જો નહિ આગળ તોયે, ફરી ન પાછું લેવું. ડગલું
હઠવું; લટવું. ધ્રુવ
સુખ દુઃખ કારણ મૂલ છે, વાણી ઉર વિચાર; તુલસી તે સમજાય સહૂ, સંત દયા થી સાર.
૮૫૧
ભજ રે મના

Page #95

સંકટ મોટું આવી પડેતો, મોઢું ન કરવું વીલું; કળે બળે ખૂબ લડવું પણ ના કરવું ફરવા ઊંચું. ડગલું
જ્યાં ઊભા ત્યાં ચોંટી રહીને, વચન લેવું સબળું; આભ પડો કે પૃથ્વી ફાર્ટા, તોય ન કરીએ નબળું. ડગલું તેહ કરીને આગળ વધશું, અથવા અહીંયા મરશું; પ્રણ લીધેલું તે પાળતું, રે જતું કરવું, સંગતુંગ તજી હામ ને ઠામ મૂકવા, ખૂણા જે કો ખોળે; ધિક્ કાયર ને અપજસરૂપી, ખાળકૂંડીમાં બોળે. ડગલું નાસી જાતાં હસે શત્રુઓ સાથી ફ્ટિ કહી કાઢે; બીકણ બાયલા નામર્દો એ નામ મળે ઉપાડે. ડગલું પોતાનો પસ્તાવો થાય, જખ મારી રે ભારે; મુઆ નહિ કાં કરી પરાક્રમ, રણે ઉઠાયું જ્યારે. ડગલું૦ શૂરવીર તે જસનો લોભી, હિંમત મદિરા પીએ; ઉમંગથી તે ઘસી વધે વા, ખૂબ ટકાવી રાખે. ડગલું
ભણી ગણી જન પુષ્ઠ વિચારે, પાયો નાખે મજબૂત, કો કાળે પણ જસ મોટો લે, નર્મદ કેરૂ સાબૂત. ડગલું
નરભેરામ
૧૩૯૬ (રાગ : છપ્પા - આર્યા)
છપ્પા - નથી નીપજતો પ્રેમ, વાડીમાં પાણી પાતાં, નથી નીપજતો પ્રેમ, તેલ ચોળ્યાથી તાતાં;
નથી મળતો કાંઈ પ્રેમ, ગાંધી-દોશીને હાર્ટ, નથી મળતો કાંઈ પ્રેમ, ખોળતાં વાટે ઘાટે.
આર્ય - નથી મળતો પ્રેમ તપાસતાં, ગુજરી ગામો ગામની, કહે નરભો પ્રેમ પૂરો મળે, જો કૃપા હોય શ્રીરામની.
ભજ રે મના
સુણ્યા શીખ્યાથી શું થશે, સમજ્યા થી ભલી રીત; તુલસી જ્યાં લગી નહીં થશે, સુખદ રામ પદ પ્રીત. ૮૫૨
છપ્પા - મળ્યો પ્રેમ વ્રજનાર મગન થઈ મનમાં ફૂલી. કહાન કહાન કહી ફરી, ભાન દેહીનું ભૂલી; પ્રેમી વિદુરની નાર, નાહતાં એમ જ ધાઈ, એ રે લક્ષણ પ્રેમનું જઈ ભેટી જદુરાઈ. આર્ય - તે ગર્ભને કાઢી નાખતી, છોતાં મુખે ધરાય છે; કહે નરભો પ્રેમનું પારખું, છબીલો છોતરા ખાય છે. છપ્પા - જ્યારે પ્રગટ્યો પ્રેમ પ્રેમને તે નર જાણે,
જેને પ્રગટ્યો પ્રેમ તેહને વેદ વખાણે; જ્યારે પ્રગટ્યો પ્રેમ, તુલસીના દળથી રાજી, જ્યારે પ્રગટ્યો પ્રેમ, ખાધી ખીચડીને ભાજી .
આર્ય-મનમાં જો પ્રેમ પ્રગટ થયો, એક રતિભર જેહને; કહે નરભેરામ ગુરુ થકી, નિત બલિહારી તેહને. છપ્પા - કરીને યજ્ઞ અનેક, વ્રત વિધિ બહુ પાળે,
વળી આપે ગૌદાન, હાડ હિમાળે ગાળે;
ગીત વેદનાં ગાય, તીર્થ પણ બહુ ફરી આવે, દહિ, દૂધ, ઘૃત, ખાંડ, વિપ્ર પોષે મન ભાવે.
આર્યા - સેવાં સુકૃત કીધાં ઘણા, શું આપું જીભે ગણી ? કહે નરભેરામ એ સર્વથી, જ્ઞાન-દાન શિરોમણિ. છપ્પા - ખારા જળનો જીવ, મીઠા જળમાંહી મરે છે, મિસરી મીઠી ઘણી, ગદ્ધાના પ્રાણ હરે છે; સિંહણ કેરૂ દૂધ, કનકને પાત્રે જામે, બીજી ધાતુ બહુ, માંહી વિરામ ન પામે.
આર્યા - છે એમ હરિરસ આકરો, પ્રેમીને દિલ જઈ ઠરે; કહે નરભેરામ ગુરુ થકી, દુરિજનને વિસ્મય કરે. છપ્પા - નથી મૃત્તિકામાં પ્રભુ નથી પિત્તળમાં પેઠો,
કનકની મૂર્તિ કરે, નથી ઈશ્વર મહીં બેઠો;
નથી ધોરોમાં પીર, નથી શ્રાવકને દેરે,
અસલ જુએ નહિ કોઈ સહુ નકલોને હેરે. આર્યા - છે રામનામ અક્ષર અસલ, બીજું નકલ કહેવાય છે; કહે નરભેરામ ગુરૂ થકી પ્રેમ પ્રગટ જ થાય છે. કોટી સાધન સાધતાં, અંતર મેલ ન જાય; તુલસી જ્યાં લગી ગુણ સહિત, કરમ નષ્ટ નવ થાય.
૮૫૩
ભજ રે મના

Page #96

છપ્પા - ભઠ્ઠ પડ્યો અવતાર, જેની પરનારે પ્રીતિ, | ભઠ્ઠ પડ્યો અવતાર, જેહની ચાલ અનીતિ;
ભઠ્ઠ પડ્યો અવતાર, હરિગુણ ગાતાં લાજે,
| ભઠ્ઠ પડ્યો અવતાર, કોઈનાં સુખ જોઈ દાઝે. આર્યા - વળી ભઠ્ઠ પડ્યો અવતાર, જે મોહ્યા મોટમ માનને;
કહે નરભેરામ રટ્યા નહિ, શીદ વણસાડ્યું ધાનને ?
૧૩૯૮ (રાગ : બિહાગ) લેને તેને લહાવ જીવને, જોતાં નહીં જડે; જોતાં નહીં જડે જીવને ખોળ્યાં નહીં જડે. ધ્રુવ કસ્તુરીને કેવડો લઈ, તેલમાં તળે; આવો રૂડો મનખો મેલી, ભૂતમાં ભળે. તેને મોતી સરખો દાણો લઈ, ઘંટીમાં દળે; બાવળીઆનું બીજ વાવે, આંબો નહી ળે, લેને૦ સંત બોલાવે બોલતો નથી, અભિમાનમાં ફ્રે; મારી ધક્કે આગળ કરશે, વેઠે ભાર ભરે, લેને૦ માયા તને મીઠી લાગે, ગોળસી ગળે; * નરભેરામ" ના સાથમાં તો કૂડ નહીં મળે. લેનેo
૧૩૯૭ (રાગ : ભીમપલાસ) નિશે કરો રામનું નામ, નથી કાંઈ જોગી થઈને જાવું; નથી ભૂખ ભગવો કાંઈ કરવો, કે ભેળું કરીને ખાવું. ધ્રુવ ગમે તો તમે ભગવાં કરો, કે ગમે તો ઊજળાં રાખો; રખે દુભાવો સામા જીવને, સુખ સામાનું તાક. નિશ્ચo એક ત્રાજવે સૌ સંસારી, બીજે જોગી લાવો; કિયા જોગીને રામજી મળિયા ? એવો એક બતાવો. નિશ્ચo મહેતા, મીરાં ને પ્રલાદ, સેનો નાયિક નાતિ; ધનો, પીપો, રોહીદાસ, ફૂલો, ગોરો કુંભારની જાતિ. નિશ્ચ બોડાણો જ્ઞાતિ રજપૂતની, ગંગાબાઈ છે નારી; દાસ થઈને જ રહ્યાં, તો ઘેર આવ્યા ગિરધારી, નિશ્ચo નથી રામ વિભૂતિ ચોળે, નથી ઊંધે શિર ઝોલ્ય; નથી નારી ત્યજી વન જાતાં, જ્યાં લગી આપ ન ખોળે. નિક્ષેo જંગલમાં મંગલ કરી જાણે, મંગલ જંગલ જેને; કડવું મીઠું, મીઠું કડવું, રામજી વશ છે તેને . નિશ્ચo પયે-ઓથે જેમ છૂત રહ્યું છે, તલ-ઓથે જેમ તેલ; કહે “નરભો’ રઘુવર છે સઘળે , એવો એનો ખેલ. નિક્ષેo
૧૩૯૯ (રાગ : હીંચ) સખી શું રે કહિયે વ્રજ નારને રે; મહીંડા સાટે વેચે છે મુરારને રે. ધ્રુવ ગોપી એમ મંદિરમાંથી નીસરી રે; રાખી મુરારિને મહીંનું નામ વીસરી રે. સખી. ગોપી ત્રણ ભુવન નથી સારતી રે; શેરિયે શેરિયે હાલે છે પોકારતી રે. સખી એની પૂછા કરાવો પ્રતિ પાળની રે; ચોટ લાગી છે નંદના ગોવાળની રે. સખી એને કારણ થયું છે કોઈક વાતમાં રે; બહુ નામી બિરાજે મહીના માટમાંરે. સખી. ‘નરભેરામ" ના સ્વામીના સાથમાં રે; મારી લાજ હરિ તમારા હાથમાં રે. સખી
પન ઘટ બેઠે પન ઘટે, પન ઘટ જાકો નામ;
તુલસી પનઘટ ન બેસીએ, જાં પનિહારીકો ઠામ. || ભજ રે મના
જ્ઞાન ગરીબી ગુરૂ ધરમ, નમ્ર વચન નિરદોષ; તુલસી કદી ન છોડીયે, શીલ સત્ય સંતોષ.
ભજ રે મના

Page #97

સંગત સંતોથી રાખશું, કરશું તત્ત્વ વિચાર; ગુરુગમ લઈનેરે ખોલશું, અનહદ ભેદ અંપાર. એવો ‘નરસિંહ’ સમ થઈ ચાલશે, જગથી ડરશું ન કાંય; ત્યારે ખચીત સહુકો પામશું, કલ્પ વૃક્ષની છાંય. એવો
નરસિંહ મહેતા
૧૪૦૦ (રાગ : રામકી) હું સદા દીન , તું દયાળ દામોદરા, હે દીનાનાથ જોને વિચારી; ચરણને શરણ આવ્યો કૃપાનાથ હું, તું લે સંભાળ ગોપાળ મારી ધ્રુવ દેવના દેવ સુણ ભક્તવત્સલ હરિ, વિશ્વપાલક એવું બિરદ તારે; એમ જાણું, ગમે તેમ કર ત્રિકમા, અવર સ્વામી ન કોઈ શિર મારે, હુંo જો મારાં કરમ સામું ભાળે ભૂધરા, પતિતપાવન તારું નામ જાશે; છોડતાં છૂટતો નથી હવે શ્યામ તું, છોડે તો નિશ્ચ ઉપહાસ થાશે. હુંo આવીને દ્રૌપદી ! સામે ઊભો રહ્યો, નામ પોકારીને લ્હાય માગે; તેમ તુજ નામનો નરસૈયો ' જપ કરે, રાખ શરણે તુજ ચરણ આગે. હુંo
નવલ
૧૪૦૨ (રાગ : ભૈરવ) મન વીતરાગ પદ વંદ રે; નૈન નિહારત હી હિરદા મેં, ઉપજત હૈ આનન્દ રે. ધ્રુવ પ્રભુ છો છાંડિ લગત વિષય મેં, કારિજ સબ ચંદ રે. મન જો અવિનાશી સુખ ચાહૈ તૌ, ઇનકે ગુનન સ્ય ફંદ રે. મન યે કામ રૂચિ તૈ રાખિ ઇન મેં, ત્યાગિ સક્લ દુખ-દ્ધદ રે. મનો ‘નવલ’ નવલ પુન્ય ઉપજત, ચાર્લે અઘ સબ હોય નિકંદ રે. મન
નરસિંહ શમ
૧૪૦૧ (રાગ : દેશી ઢાળ) એવો રે દિવસ ક્યારે આવશે ? થઈશું જગથી ઉદાસ; સગાં ને કુટુંબ કાંઈ નહીં ગમે, ગમશે તરૂ તળ વાસ. ધ્રુવ સ્નેહ સંબંધી છૂટશે, તૂટી જાશે વ્યવહાર; ધામા ધરા ધન માનમાં, લોભાશું નહિ લગાર. એવો વિષયોથી વૃત્તિ વિરામશે, જાણી મહા દુ:ખે મૂળ; મલય લેપન નહિ રચશે, રૂચશે ધુણીની ધૂળ. એવો૦ મમતા અહંતાને વાસના, છોડીશું ચિત્ત ચાહ; અંતર અરિને સંહારશું, હરશું તન મનની દાહ. એવો સઘળાંથી સમદ્રષ્ટિ રાખશું, રાખી નિજરૂપ ભાવ; મુક્ત થાશું જીવતાં થકા, લેશું આનંદ લ્હાવ. એવો
પચોથી વન ચિશે, જે ચિત્ત ચાલક એવો
૧૪૦૩ (રાગ : દેશ) હારો મન લાગો જી જિનજી સૌ.
ધ્રુવ અભુત રુપ અનૂપમ મૂરતિ, નિરખિ નિરખિ અનુરાગો જી. હારો સમતા ભાવ ભર્યે હૈ મેરે, ન ભાવ સબ ત્યાગો જી. મ્હારો સ્વ-પર વિવેક ભયો નહીં કબહૈં, સો પરગટ હોય જાગો જી. મ્હારો ગ્યાન પ્રભાકર ઉદિત ભયો અંબે, મોહ મહાતમ ભાગો જી. મ્હારો * નવલ’ નવલ આનંદ ભયે પ્રભુ, ચરન-કમલ અનુરાગોજી. મ્હારો
સ્વારથ સીતારામ હૈ, પરમારથ સિય રામ; તુલસી તેરો દૂસરે, દ્વાર કહા હે કામ. ||
સી કહો તે સુખ ઉપજે, તા કહતેં તમ નાશ; તુલસી સીતા જો કહત, રામ ન છાંડત પાસ.
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #98

કાયા પલટ કરી બહુ જીવે, રસનાસે રસ કછુ ન પીવે; નિશદિન પઢે વહ શાસ્ત્રપુરાણ, તોહિ ન હોય એક નામ સમાન, સુમર૦ પંચાગ્નિ સેવે તપ કરે, સિદ્ધ વચન સે વસ્તુ તરે; ગગનમંડલમેં લાવે ધ્યાન, તોહિ ન હોય એક નામ સમાન, સુમર૦ કાશીમેં જાય કરવત ખાવે, મરે તનું હિમાળે ગાળે; તુલા બેઠ દેવે જો દાન, તોહિ ન હોય એક નામ સમાન. સુમર૦ જા પર ગુરુજી કીરપા કરે, પ્રેમ ભક્તિ હિરદેમેં ધરે; કલિજગમેં હય યે પરમાણ, ‘નામદેવક' ઈતનો જ્ઞાન, સુમર૦
નામદેવ
(ઈ. સ. ૧૨૭૦ - ૧૩૫૦) નામદેવ ૨૬ ઓક્ટોબર ૧૨૭૦માં મહારાષ્ટ્રમાં જન્મ્યા હતા એમ તેમના અભંગ દ્વારા જાણવા મળે છે. તે રીતે નામદેવ નાનકથી લગભગ ૨૦૦ વર્ષ પહેલાં અને લ્મીરથી ૧૩૦ વર્ષ પહેલાં જન્મ્યા હતા. એમના પિતાનું નામ દામાશેઠ અને માતાનું નામ ગોસાઈ હતું. પૂર્વજોની માફ્ટ તેઓ પણ દરજી હતા. તેમનો જન્મ નરસી બામની ગામમાં થયો હતો. દામાશેઠ પંઢરપુરમાં આવેલી વિઠોબાની મૂર્તિના ઉપાસક હતા. નામદેવની પત્નીનું નામ રાજાઈ હતું. નામદેવ અત્યંત દયાળુ હતાં. બીજાને દુ:ખ ન થાય તેનો પૂરો ખ્યાલ રાખતા. ભક્ત ગોરા કુંભાર નામદેવને એક અપક્વ માટીનું પાત્ર હેતાં, તેથી તેમને બહુ માઠું લાગતું. પણ પાછળથી આ સ્થનનો મર્મ તેઓ સમજ્યા. નાગનાથના મંદિરમાં નામદેવને પોતાના ગુરૂના દર્શન થયા હતા. તે હતા વિનોબા ખેચર, જ્ઞાનદેવ અને નામદેવના માર્ગ અલગ અલગ હતા. પરંતુ તેઓ એકબીજાને આદર કરતા, નામદેવ ૨૫ વર્ષથી અધિક સમય દેશમાં પગપાળા યાત્રા કરી હતી. છેલ્લે પંજાબના ગુરુદાસપુર જીલ્લાના એક નિર્જન ભાગમાં આવ્યા. ધીરે ધીરે અહીં ગામ વસ્યું. ૧૮ વર્ષ સુધી અહીં જ સાધના કરી અને ઈસ્વીસન ૧૩૫૦માં દેહ છોડ્યો. નામદેવનાં ગીતો નાના છતાં લાલિત્યથી ભરપૂર છે. એમના પદોની રચના સરળ શબ્દોમાં અને ગૂઢાર્થથી ભરેલી છે. બીર, નાનક, મીરાં, તુકારામ, પલટુ, દરિયાસાહેબ વગેરે સંતોએ નામદેવનો આદર કર્યો છે. નામદેવ મહારાષ્ટ્રમાં ભક્તિમાર્ગના સૌથી પહેલા સાધક મનાય છે.
૧૪૦૪ (રાગ : આહીરભૈરવ) સુમર સુમર મન શ્રી ભગવાન (૨). પ્રથમ દેહી જો ઘર પર આવે, કોટિ યજ્ઞ કોઈ કરે કરાવે; કોટિ તીર્થમં કરે સ્નાન, તાહિ ન હોય એક નામ સમાન. સુમર૦ અનેક ધર્મ મનસે ઉપજાવે, તજે ભોજન કછુ બહું ન ખાવે; દશમે દ્વાર ચઢાવે બાણ, તોહિ ન હોય એક નામ સમાન. સુમર૦
નાગરિદાસ સંત નાગરીદાસજી એટલે મહારાજા સાંવતસિંહજી . મહાન ભક્ત કવિ શ્રી નાગરીદાસજીનો જન્મ કૃષ્ણગઢ (પછીથી વૃંદાવન) માં વિ.સં. ૧૫૬ પૌષ કૃષ્ણ૧ર ના દિવસે થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ મહારાજા રાજસિંહ હતું. તેમનો દેહવિલય ૬૫ વર્ષની ઉંમરે વિ.સં. ૧૮ર૧ ભાદ્રશુક્લા-૩ ના દિવસે થયો હતો.
૧૪૦૫ (રાગ : આશાવરી) ક્તિ દિન બિન વૃંદાવન ખોયે ? યહી વૃથા ગમે તે અબ લ, રાજસ રંગ સમયે. ધ્રુવ છાંડિ પુલિન ફ્લનિ કી સૈયા , સૂલ સરનિ સિર સોયે; ભીજે રસિક અનન્ય ન દરસે, બિમુખનિ કે મુખ જોયે, કિતેo હરિ બિહાર કી ઠરિ રહે નહિ, અતિ અભાગ્ય બલ બોયે; કલહ સરાય બસાય ભક્યારી, માયા રાંડ બિગોયે. ક્તિo ઈક રસ હાંકે સુખ તજિÁ હોં, કલ્દી હંસે કર્બી રોયે; કિચ ન અપનો કાજ, પરાયે ભાર સીસપર ઢોયે. ફિક્તo પાચ નહિ આનંદ લેસ , સબૈ દસ ટકટોયે; ‘નાગરિદાસ’ બર્સ કુંજનમેં, જબ સબ બિધિ સુખ ભોયે. કિતેo
યથા લાભ સંતોષ સુખ, રઘુવર ચરન સનેહ; તુલસી જ્યોં મતિ મૂઢસો, જસ કાનન તસ ગેહ. ૮૫૯)
ભજ રે મના
ધ્રુવ
પ્રીતિ રામ પદ નીતિ પંથ, ચલે રાગ રસ જીત; તુલસી સંતન કે મતે, યેહી ભગતકી રીત. ||
૮૫૮)
ભજ રે મના

Page #99

નારણસિંગ
૧૪૦૬ (રાગ : માલકોશ)
કાયા જીવને કહે છે રે, સુણોને મારા પ્રાણપતિ; મેલી મુજને કયાં જાશો રે, આ વગડામાં અથડાતી? ધ્રુવ જીવ તમારા લીધે રે, ચાલું છું હું મદમાતી; તમ વિના નહિ મારે રે, આ દેહીના સંઘાતી. કાયા જ્યારે તમે જાશો રે, ત્યારે તો મારી શી રે ગતિ ?
જ્યારે જવું જ હતું રે, ત્યારે પ્રીત કરવી ન્હોતી. કાયા
ઘણાં લાડ લડાવ્યાં રે, ભેગીં બેસી જમતી હતી; હવે કેમ તરછોડી રે ? આવી કેમ ફરી મતિ ? કાયા૦ કોઈક ગુરુજન મળિયા રે, અગમ અગાધ મતિ; કરશે બ્રહ્મસ્વરૂપે રે, એવું હું જાણતી ન્હોતી. કાયા
છો દેવ નિરંજન રે, મૂળે મંગળ મૂરતિ; તારો ભેદ ન જાગ્યો રે, એવી તારી અકળ ગતિ, કાયા
મારી કરણી ન જોશો રે, હું કર જોડી કરગરતી; મેલી માયાને ચૈતન્ય રે, ચાલ્યા અમરાવતી. કાયા૦
દાસ નારણસિંગ કહે છે રે, માયા પછી રહી રોતી;
ગુરુ ગોવિંદને ભજશે રે, થાશે તેની સત્ય ગતિ. કાયા
૧૪૦૭ (રાગ : માલકોશ)
જીવ કાયાને કહે છે રે, હું પંખી છું પરદેશી; અમે ક્યાં સુધી રહિયે રે ? નથી અહીંના રહેવાસી. ધ્રુવ
તારા મોહના દમાં રે, પડી અમને ફાંસી; તારી વાસનાને લીધે રે, * લક્ષ ચોરાસી. જીવત
ભજ રે મના
બાધક સબ સબકે ભર્ય, સાધક ભયે ન કોય; તુલસી રામ કૃપાલ તેં, ભલી હોય સો હોય.
८७०
ગુરુએ સમજ પાડી રે, જોયું સર્વ તપાસી; નિરખ્યો બ્રહ્મસ્વરૂપે રે, પોતાનું રૂપ પ્રકાશી. જીવ
મારો કેડો જ મેલો રે, શાને કરો ઉદાસી ? તમને તીરથ કરાવ્યાં રે, શ્રી ગંગા ને કાશી. જીવ
થયા રૂપ અરૂપી રે, માયા ત્યારે દૂર ખસી; મળ્યાં તેજમાં તેજ રે, હરિ જેને ગયા વસી. જીવત
દાસ ‘ નારણસિંગ' કહે છે રે, અચલ થયા અવિનાશી;
ગુરુ ગોવિંદ ભજશે રે, અમરાપુરના વાસી. જીવ૦
ભક્ત શ્રી નારાયણ સ્વામીજી
(વિ.સં. ૧૮૮૫ – ૧૯૫૭)
ભક્ત શ્રી નારાયણ સ્વામીજીનો જન્મ પંજાબના રાવલપિંડી જીલ્લામાં વિ.સં. ૧૮૮૫માં લગભગ થયો હતો. સારસ્વત બ્રાહ્મણ ગોત્ર હતું. શરીરાંત ફાગણ કૃષ્ણ - ૧૧ ના દિવસે વિ.સં. ૧૯૫૭માં શ્રી ગોવર્ધનના સામે કુસુમ સરોવર પર ઉદ્ધવમંદિરમાં ૭૨ વર્ષની ઊંમરે થયો.
૧૪૦૮ (રાગ : હમીર) જાહિ લગન લગી ઘનશ્યામકી (૨).
ધ્રુવ
ધરત કહું પગ, પરત હૈ તિહૂં, ભૂલ જાય સુધિ ધામકી, જાહિત છબિ નિહાર નહિ રહત સાર કહ્યુ, ધરિ પલ નિસદિન જામકી. જાહિત જિત મુંહ ઉઠે તિતૈ હી ધાવૈ, સુરતિ ન છાયા ધામકી. જાહિત અસ્તુતિ નિંદા કરી ભલૈ હી, મેંડ તજી કુલ ગામકી, જાહિત *નારાયન' બૌરી ભઈ ડોલૈ, રહી ન કાહૂ કામકી. જાહિત
છબી બની હે આજકી, ભલે બિરાજો નાથ; તુલસી મસ્તક તબ નમે, ધનુષ બાન લ્યો હાથ. ૮૧
ભજ રે મના

Page #100

૧૪૦૯ (રાગ : દરબારી) મોહન બસિ ગયો મેરે મનમેં, લોક-લાજ કુલ-કાનિ છૂટિ ગઈ, યાકી નેહ-લગનમેં. ધ્રુવ. જિત દેખો તિતહીં વહ દીર્ખ, ઘર-બાહરિ આંગનમેં; અંગ-અંગ પ્રતિ રોમ-રોમમેં, છાઈ રહ્યો તન-મનમેં. મોહન કુંડલ-ઝલક કપોલન સોહૈ, બાજુબંદ ભુજનમે; કંકન-કલિત લલિત બનમાલા, નૂપુર ધુનિ ચરનનમેં. મોહન ચપલ નૈન, ભ્રકુટી બર બાંકી, ઠાઢો સધન લતનમેં; ‘નારાયન * બિન મોલ બિકી હીં, ચાકી નૈક હસનમેં. મોહન
૧૪૧૦ (રાગ : સિંધ ભૈરવી) શ્યામ નામ રસ બરસે રે મનવા. સાવન ભાદો જૈસે હરિયાલી, તૈસે હરિયાલી તન મેં, જૈસે બસન્સ ક્લવા ખિલતે, તૈસી ક્લવારી મન મેં; નિરખ નિરખ પ્રભુ શ્યામ છવિ કો મનવા મોરા તરસે. શ્યામ શ્યામ નામ મેં મન એસે ભીંજા, નદિયા તટ હો જૈસે, શ્યામ બિના જીવન હૈ ઐસા , જલ બિન મીન હો જૈસે; દાસનારાયણ પ્રભુ ચરણ કો બાર બાર મન તરસે. શ્યામ
નીર વહે ગંગાના ઘેરા, તટ ઊભા શિર નામી; આયુષ્ય મંજરીની ગ્રહીં માલા, તુજ કાજે હે સ્વામી. જાગો ટપટપ મારા પુષ્પો ખરતાં, તાર ન તારો છુટે; વ્યર્થ સુગંધ જતી જીવનની, ધીરજ મારી ખુટે. જાગો મન-બુદ્ધિને પ્રાણના જાળાં, તત્ત્વ જીવનનું લૂટે; એને પાર કરીને ક્યારે નિજ જીવન તું ચુંટે. જાગો મુજ અંતરના અણુએ અણુમાં જાગો જીવન સ્વામી; તુજ જાગ્યે મુજ જીવન જાગે, દિવ્ય પ્રભા સહુ પામી, જાગો અનુભવનું અમૃત પીનારા, મુક્ત જીવનને રેલે; નિજાનંદ’ની ચિત્ત-સમાધિ, પાવન મસ્તી ખેલે, જાગો
નિત્યાનંદ
૧૪૧૨ (રાગ : યમન) આરતી કરું, સતગુરૂવર કી, સતગુરુ કી પ્યારે ગુરૂવર કી, આરતી કરું ગુરુવર કી. ધ્રુવ જય ગુરુદેવ અમલ અવિનાશી, જ્ઞાનરૂપ અત્તર કે વાસી; પગ-પગ પર દેતે પ્રકાશ, જૈસે કિરણે દિનકર કી, આરતી) જબસે શરણ તુમ્હારી આયે, અમૃત સે મીઠે ફ્લ પાયે; શરણે તુમ્હારી ક્યા હૈ છાયા ! લ્પવૃક્ષ તરુવર કી. આરતી અંધકાર સે હમેં નિકાલા , દિખલાયા, હૈ અમર ઉજાલા; અમર પ્રદીપ જલાકર, કર દી નિશા દૂર ઇસ તન કી. આરતી સંશય મિટા વિવેક કરાયા, ભવસાગર સે પાર લેંઘાયા; ધન્ય હુએ હમ પાકર ધારા, બ્રહ્મજ્ઞાન નિઝર કી. આરતી
ક્રો કૃપો સતગુરુ જગ-તારનું, સાથ દર્શક ભાત્તિ નિવારન; જય ગુરૂ ચરણ સરોજ, મિટા દી વ્યથા હમારે ઉરકી, આરતી * નિત્યાનંદ' હે સદગુરુ દાતા, શક્તિપાત કે દિવ્યપ્રદાતા; કરકે વાસ ગણેશપુરી, ભવ બાધા હર લી જન કી. આરતી
નાથાલાલ દવે નાથાલાલ દવેનો જન્મ ભાવનગર જિલ્લાના ભુવા ગામમાં તા. ૩-૬-૧૯૧૨માં થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ ભાણજી અને માતાનું નામ કસ્તૂરબા હતું. તેમનું અવસાન તા. ૨૫-૧૨-૧૯૩ એ થયું હતું. તેમનું ઉપનામ નિજાનંદ હતું.
૧૪૧૧ (રાગ : ભૈરવી) જાગો અંતર્યામી (મારા), જાગો અંતર્યામી, હે મનમંદિરના સ્વામી (મારા), જાગો અંતર્યામી. ધ્રુવ
કિન મુરલી ક્તિ ચંદ્રિકા, ક્તિ ગોપિયન કો સાથ;
તુલસી જનકે કારને, (શ્રી) કૃષ્ણ ભયે રઘુનાથ. | ભજ રે મના
(૮૨)
રામ રામ કહેતે રહો, ધરી રહો મન ધીર; | તુલસી કારજ સારહી, કૃપા સિંધુ રઘુવીર. || ૮૬
ભજ રે મના

Page #101

નિતાનન્દ
૧૪૧૩ (રાગ : પહાડી) ક્યોં સોયા ગદ્યુતકા મારા, જાગ રે નર જાગ રે. ધ્રુવ ચા જાગે કોઈ જોગી, ભોગી, યા જાગે કોઈ ચોર રે; યા જાગે કોઈ સંત પિયારા, લગી રામસ ડોર રે. ક્યોંo ઐસી જાગન જાગ પિયારે, જેસી ધ્રુવ પ્રહલાદ રે; ધ્રુવકો દીની અટલ પદવી, પ્રહલાદકો રાજ રે. ક્યોંo મન હૈ મુસાફિ, તનુકા સરા બિચ, તૂ કીતા અનુરાગ રે; રૅનિ બસેરા કર લે ડેરા, ઉઠ ચલના પરભાત રે. ક્યોં સાધુ-સંગત સતગુરકી સેવા, પાવે અચલ સુહાગ રે; ‘નિતાનંદ' ભજ રામ, ગુમાની ! જાગત પૂરન ભાગ રે. ક્યાં
૧૪૧૫ (રાગ : માલકૌંશ) મુઝકો કહાઁ તૂ દેખે પર મેં ? મેં તો તેરે પાસ મેં. ધ્રુવ ના કાબે મેં, ના મસ્જિદ મેં, ના મન્દિર મેં, ના ગિરજા મેં; નિશ્ચય જો કોઈ ટૂંઢે મુઝકો, તાય મિલું વિશ્વાસ મેં. મેં તો મુઝસે ક્યા પૂછે હૈ ગાર્દીિ ? સમજ કે દેખ અગર હૈ આક્લિ ; સોહં સોહં સોહં સોહં, બોલતા હૈં હર શ્વાસ મેં. મેં તો શ્રુતિ કા પ્રમાણ લે બુદ્ધિ સે જાન લે; મેં હી જીવ યા તન કે અન્દર, દેવ મેં હી કૈલાશ મેં, મેં તો સતગુરુ તોહિ સીખ દેત, ‘નિર્ભય’ ક્યોં નહિં માન લેત ! જૈસા હિત સ્વામી મેં રાખે, તૈસા હી રખ દાસ મેં. મેં તો
નિર્ભયરામ
૧૪૧૪ (રાગ : બિહાગ) મો સમ કૌન અધમ અજ્ઞાની ?
ધ્રુવ હમ હમસે બસ પ્રભુ નહિ હેરો, ભયો દેહ અભિમાની. મો સમ૦ સેવત વિષય જોગ વિષ લાગત, ઊલટી ફાંસ ફ્સાની. મો સમ૦ ધન ધન કરત ઉમર સબ બીતી, તૃષ્ણા નાહીં અધાની. મો સમ0 આપેક કછુ સૂધી નહિ રાખી, તક તક આસ બિરાની. મો સમ0 ‘નિર્ભયરામ ' યા પચરંગ ચાદર, દિન દિન હોત પુરાની. મો સમ૦
પહલા સુખ નિરોગી કાયા, દૂસરા સુખ ઘરમેં હો માયા, તીસરા સુખ કુલવંતી નારી, ચૌથા સુખ પુત્ર આજ્ઞાકારી; પંચમ સુખ પ્રમુખતા ઘર-બાહર, છઠવાં સુખ સમાજમેં આદર, ઈસસે અધિક ઔર ક્યા ભાઈ? તીન લોક ફી સંપત્તિ પાઈ.
૧૪૧૬ (રાગ : કાફી) સતગુરુ હો મદિરા કીન પિલાઈ ?
ધ્રુવ જબતે પી ઉતરી નહિં અજë, દિન દિન ચઢત સવાઈ; સબ સંકલ્પ વિકલ્પ ક્ષીન ભયે, નિર્વિકલ્પતા છાઈ. સતગુરુ નહીં કછુ વિધિ નિષેધ કછુ નાહીં, સમતા હિયે સમાઈ; દૃષ્ટા દર્શન દૃશ્ય ભરમ મેચ્યો, ભેદ બુદ્ધિ બિસરાઈ. સતગુરુo મન વાણી કી ગમ્ય કહાઁ હૈ, મહિમા કહીં ન જાઈ; ચિદાનંદધન ભાવ હમારો, ચહું દિશ દેત દિખાઈ. સતગુરુ સબ ધુનિ છોડ રામ ધુનિ ગહકર, જ્ઞાન સમાધિ લગાઈ; જીવ બ્રહ્મ ઈશ્વર એક હી હૈ, નિર્ભય રામ’ દુહાઈ. સતગુરુo.
પારસ મન અરૂ કામદુગ, કલ્પ તરૂકી વાડ; તુલસી હરિકે ભજન બિન, તાતે ભલો ઉઝાડ.
ગંગા યમુના સરસ્વતી, સાત સમુદ્ર ભરપૂર; તુલસી ચાતક કે મને, બિન સ્વાતિ સબ ધૂર.
૮૬૫)
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #102

નિર્મલ
૧૪૧૭ (રાગ : ભીમપલાસ)
સત્સંગકી ગંગા બહતી હૈ, ગુરુદેવ તુમ્હારે ચરણોમેં; ફ્લ મિલતા હૈ ઉસ તીરથકા, કલ્યાણ તુમ્હારે ચરણોમેં. ધ્રુવ મેં જનમ જનમ ભરમાયા હું, તબ ચરણ આપકી આયા હું; ઈન ભૂલે ભટકે જીવોંકા, કલ્યાણ તુમ્હારે ચરણોમેં. સત્સંગકી૦ દુઃખિયો કે દુઃખ મિટાતે હો, મૈં દિવ્ય દ્રષ્ટિ પરખાતે હો; સબ આવાગમન મિટાતે હો, હૈ મોક્ષ તુમ્હારે ચરણોમે. સત્સંગકી એકબાર જો દર્શન પાતા હૈ, બસ આપહીકા હો જાતા હૈ, ક્યા ગુપ્ત તુમ્હારી પ્રીતિ હૈ, હૈ ધન્ય તુમ્હારે ચરણોમેં. સત્સંગકી૦ જોંકા ભૂલા શરણ પડા, તબ આકે તુમ્હારે દ્વાર ખડા; કાર્ટો સો બંધન મેરા, હૈ ‘નિર્મલ' તુમ્હારે ચરણોમેં. સત્સંગકી
નિર્મલદાસ
૧૪૧૮ (રાગ : કટારી)
જ્ઞાની તો તેને
કહિયે રે, કે ગુરુસંગ મળી રહે; કે નિત જેની સુરતા રે, ખેંચી ગુરુચરણે રહે. ધ્રુવ જબસે શબ્દ દિયો ગુરુ સુમરણ, મીટ ગયે સકલ વિકાર, આઠ પ્રહરકી ચોસઠ ઘડિયાં, છૂટે નહિ લગાર; સતત જેની વૃત્તિ રે, કે નિશદિન લાગી રહે. જ્ઞાની
જે તન લાગી સોઈ તન જાણે, ગુરુ શબ્દકી બાત, રોમ રોમ રંગ હોઈ રહ્યો રે, રેěકારકી સાથ;
શબ્દમેં સૂરતી રે, કે મણિ જેમ નાગે મીલે. જ્ઞાની
ભજ રે મના
કાઠું કે ધન તુલસી એસે
ધામ હૈ, કહુ કે પરિવાર; દીનોં, સીતારામ
આધાર.
૮૬૬
પોથી પઢ પઢ પંડિત હારે, મીલા નહિ કુછ સાર, ચાર બેદ ઢૂંઢે નહીં પાવે, ખટ્ દરશનકે પાર; અપાર દેશ ન્યારો રે, કોઈ સંત વિરલા ગ્રહે. જ્ઞાની
આદ્ય અનાદિ નામ ગુરુકા, નીરખી લો નિરધાર, નિરાલંબ સબહિ સે ન્યારા, ગુરુપદ હે નિરબાન; ‘નિર્મલદાસ’ નિહાળો રે, જે ઘટ ઘટ માંહીં રહે. જ્ઞાની
નંદલાલ ૧૪૧૯ (રાગ : કાફી)
મીઠો મીઠો બોલ તોલ તોલ બોલ, તોલ-તોલ બોલ થારા બોલ અનમોલ.
મીનખ જમારો પાયો પુણ્ય રતન ધન, સંત મારગ પર રાક અડિંગ મન, મનડા રે નખરા મેં ક્યોં તું ભટકે, ક્યોં દુનિયા રો સુખ થારે મન ખટકે; રાગદ્વેષ રો વિષ મત ઘોલ, ભાવ પ્રેમ રો ઉઠે હિલર. મીઠો
દીની હૈ વિધાતા થાને ઇમરત વાણી, ક્યોં બોલે કડવો ક્યોં આખ્યાં તાણી, સોચ બાતાં ગહરી ધીરજ ધર કર, મનસૂં વચન સૂ કર્મ સૂ શુભ કર; અબ તો ભીતર રા પટ ખોલ, દેખ માય નાચે મન મોર. મીઠો
આખર રુપ તુ બ્રહ્મ ને જાણ રે, હરિ સંગત નિજ ને પહિચાન લે, શ્રદ્ધા તપસૂ સાધ વચન, શુભ કારજ દિન રાત મગન; પ્રભુ ચરણો મેં સૂપ કે ડોર, નિર્ભય હો જગતી મેં ડોલ.
મીઠો
કોઈ અધિકારી, ભુજમન ભારી, કોઈ અનાડી અહંકારી, કોઈ તપધારી ફૂલ આહારી, કોઈ વિહારી, વ્રતધારી; તૃષ્ણા નવ હારી, રહ્યો ભિખારી, અંત ખુવારી ઉડ જાના, ચિત્ત ચેત સિયાના, ફિર નહી આના, આખર જગમેં મર જાના.
સબ દેખે પરખે લખે, બહુત કહે કહિં હોય; તુલસી સીતારામ બિન, અપના નાંહી કોય. ૮૬
||
ભજ રે મના

Page #103

નંદુ
યોં ભરને કો તો દુનિયા મેં, પશુ ભી પેટ ભરતે હૈ, ઇન્સાનોં કા દિલ જો મનુજ પરમાર્થ કરતે હૈં; ‘પથિક’ જો બાંટકર ખાયે, ઉસે ઇન્સાન કહતે હૈં. જો
૧૪૨૦ (રાગ : ધોળ) અમે નિશાળિયા રે જીવન સંગ્રામના, હાંરે મારે રાજના ગુણલા ગાવાં, નિશાળિયા રે જીવન સંગ્રામના. ધ્રુવ ધર્મ નીતિના અમે મારગે ચાલવા, માથું મૂકીને અમે સ્નેહરસ માણવા; હાંરે દીન દુખિયાની સેવા કરવા, નિશાળિયા રે જીવન સંગ્રામના. અમે સત્સંગની શાળામાં સંયમનો નેમ છે, સત્યની સ્લેટ અને પ્રેમની પેન છે; હાંરે તમે દયાનો એકડો ઘૂંટો, નિશાળિયા રે જીવન સંગ્રામના. અમે વાણી વર્તન શુદ્ધ રાખો વ્યવહારમાં , નાના મોટાના ભેદ ટાળો સંસારમાં; હાંરે તમે ભક્તિનું ભાથું બાંધો, નિશાળિયા રે જીવન સંગ્રામના. અમે ‘ નંદુ’ જીવનને ઉજ્જવળ બનાવવા , ત્યાગ વૈરાગને મિત્ર બનાવવા; હાંરે તમે જીવતા મોક્ષસુખ પામો, નિશાળિયા રે જીવન સંગ્રામના. અમે
૧૪૨૨ (રાગ : કવ્વાલી) દુ:ખોસે અગર ચોટ ખાઈ ન હોતી, તુમ્હારી પ્રભો યાદ આઈ ન હોતી. ધ્રુવ જગાતે ન યદિ તુમ ગુરૂજ્ઞાન દ્વારા, કભી હમસે કોઈ ભલાઈ ન હોતી; કભી ભી હમે ચૈન મિલતી ન જગમેં, શરણ યદિ પરમ શાંતિદાયી ન હોતી.દુ:ખો. સદા બંદ રહતી યે આંખે હદયકી, જો અપની ખબર તુમસે પાણી ન હોતી; કૃપાસિંધુ તુમકો સમઝ હી ન પાતે, સમય પર જો લા બચાઈ ન હોતી.દુ:ખો કિસીકા કહી ભી નહી થા ઠિકાના, તુમ્હારે યહાં જો સુનાઈ ન હોતી; ‘પથિક' જૈસે પાપી ભી કૈસે સુધરતે ? તુમ્હને જો બિગડી બનાઈ ન હોતી. દુ:ખો.
પથીક
૧૪૨૧ (રાગ : બિદ્રાવની સારંગ) કિસીકે કામ જો આએ , ઉસે ઇન્સાન કહતે હૈં, કભી ધનવાન હો ક્તિના, કભી ઇન્સાન નિર્ધન હૈ; કમી સુખ હૈ કભી દુ:ખ હૈ, ઇસીકા નામ જીવન હૈં, જો મુક્તિ મેં ન ઘબરાએ, ઉસે ઇન્સાને કહતે હૈં. ધ્રુવ યે દુનિયા એક ઉલઝન હૈં, કહીં ધોખા કહીં ઠોર, કોઈ હંસ કે જીતા હૈં, કઈ જીતે હૈં રો રો કર; જો ગિરર ફ્રિ સંખ્તલ જાયે, ઉસે ઇન્સાન કહતે હૈં. જો અગર ગલતી રૂલાતી હૈં, તો રાહેં ભી દિખાતી હૈં, મનુજ ગલતી કા પુતલા હૈ, જો અકસર હો હી જાતી હૈં, જો કરતે ઠીક ગલતી કો, ઉસે ઇન્સાન કહતે હૈં. જો
રાધે રાધે રટત છે, આંક ટાંક અરૂ કેર; ||
| તુલસી યા બ્રજ ભૂમિમેં, કહા રામ સોં વેર. || ભજ રે મના
પદ્મનંદિમુનિ
(વિ. સં. ૧૧૦૦)
૧૪૨૩ (રાગ : દેશી ઢાળ) તારા દર્શનથી જિનરાજ રે, સર્યા સર્યા મારાં સહુ કાજ રે; ભમ્યો અંધ બની ભવે માંહી રે, કાળ અનંત , પામ્યો ને કાંઈ રે. ધ્રુવ તારા દર્શનથી જિનરાજ રે, મારાં નયન સફળ થયાં આજ રે; શીઘ શીતળ તન મન થાય રે, જાણે આજ અમૃત વરસાય રે. તારા તારા દર્શનથી જિનરાજ રે, ટળ્યાં મોહપડળ મુજ આજ રે; વાસ્તવિક વસ્તુનું સ્વરૂપ રે, હતું તેવું દીઠું મેં અનૂપ રે. તારા તારા દર્શનથી જિનરાજ રે, ઉર આનંદ આજ ન માય રે; હવે આત્મા ન ઈચ્છે કાંઈ રે, જાણે મુક્ત થયો આંહી રે. તારા
રામ નામ મનિ દીપ ધરો, જીહ દેહરી દ્વાર; તુલસી ભીતર બાહરે, જો ચાહત ઉજિયાર. || ૯૬૦
ભજ રે મના

Page #104

તારાં દર્શન તો ભગવંત રે, નિર્વિકાર ને ઉપશમવંત રે; તેથી ઉલ્લાસ જેને ન થાય રે, તેનાં જન્મ-મરણ નહિ જાય રે. તારા તારાં દર્શનથી જિનરાય રે, મોક્ષ દુર્લભ તોયે થાય રે; મનનો મિથ્યાત્વ મળ જ જાય રે, તો તો મોક્ષ સમીપ ભળાય રે. તારા તારાં દર્શનથી જિનરાય રે, નિશ્ચિત દૃષ્ટિથી જે કંઈ થાય રે; સ્વાનુભવમાં આવે, ન કહાય રે, વચનાતીત કેમ વદાય રે? તારા તારાં દર્શનથી જિનભૂપ રે, અહો ! કેવળજ્ઞાન સ્વરૂપ રે; હવે દર્શનશુદ્ધિ પામી રે, માનું પરનો નહિ હું સ્વામી રે. તારા તારાં દર્શનથી જિનરાય રે, નિસ્તેજ જેવાં આ જણાય રે; ચિંતામણિ સુરતરૂ કામધેનુ રે, તડકે આગીઆ-તેજ શાનું રે? તારા તારાં દર્શનથી જિનરાય રે, મનમાં પ્રેમરસ ઉભરાય રે; અંદરથી એ બાહરે આવે રે, આનંદ અશ્રુરૂપે સુહાવે રે, તારા તારાં દર્શનથી જિનરાય રે, મહાસુખ ઉરે ઉલસાય રે; જેમ ચંદ્ર પૂનમનો જોઈ રે, ઊછળે ઉદધિ ધૃતિ ખોઈ રે, તારા, તારાં દર્શનથી જિનરાય રે, ઉરમાં આનંદ નહિ માય રે; ઈન્દ્ર નેત્ર હજાર બનાવે રે, તોય આનંદ આવો ન આવે રે. તારા તારાં દર્શનથી જિનરાય રે, ‘પદ્મનંદિ'-દર્શન સ્તુતિ કાજ રે; ત્રિકાળ પ્રભુ, જે ભણશે રે, જન્મ-મરણ તે નિજ હણશે રે. તારા
અનન્ત સુખસંપન્ન, જ્ઞાનામૃત પયોધર પરમાલાદ-સંયુક્ત , નિરાકાર નિરામય... (૨) અનંત - વીર્ય સંપન્ન, દર્શન પરમાત્મનઃ ધ્યાનહીના ન પશ્યત્તિ, નિજદેહે વ્યવસ્થિત... (3) ઉત્તમાડડધ્યાત્મ ચિંતા ચ, મોહચિંતા ચ મધ્યમા. અધમાકામ-ચિંતા ચ, પર ચિંતાડધમાધમાં. (૪) નિર્વિકલ્પ સમુત્પન્ન, જ્ઞાન મેવ સુધારસ, વિવેકમંજલિં કૃત્વા, તં પિબજિા તપસ્વિનઃ (૫) સદાનંદમય જીવ, યો જાનાતિ સ પંડિતઃ, સ સેવતે નિજાત્માન, પરમાનંદકારણમ્. (૬) નલિન્યાં ચ યથા નીરં, ભિન્ન તિષ્ઠતિ સર્વદા, અયમાત્મા સ્વભાવેન, દેહે તિષ્ઠતિ સર્વદા. (9) દ્રવ્યકર્મ વિનિમુક્ત, ભાવકર્મ - વિવર્જિત, નોકર્મ રહિત વિધ્ધિ, નિશ્ચયેન ચિદાત્મનઃ. (૮) અનન્તબ્રાહ્મણો રૂપ, નિજદેહે વ્યવસ્થિત, જ્ઞાનહીના ન પશ્યક્તિ, જાવેંધા ઈવ ભાસ્કરમ્. (૯) તધ્યાન ક્રિયતે ભવ્યેઃ યેન કર્મ વિલીયતે; તક્ષણં દૃશ્યતે શુદ્ધ, ચિચમત્કારલક્ષણમ્. (૧૦)
| ઉપજાતિ છંદ એ ધર્મશીલા મુનય: પ્રધાનાસ્ત દુ:ખહીના નિયત ભવન્તિ; સંપ્રાપ્ય શીઘ્ર પરમાત્મતત્ત્વ, વ્રજન્તિ મોક્ષ ક્ષણ મેકમળે. (૧૧) આનંદરૂપ પરમાત્મતત્ત્વ, સમસ્ત-સંકલ્પ-વિકલ્પમુક્ત સ્વભાવલીના નિવસંતિ નિત્ય, જાનાતિ યોગી સ્વયમેવ તત્ત્વમ્. (૧૨) યે નિ:સ્પૃહા જ્યક્તસમસ્તરાગાઃ તવૈકનિષ્ઠા ગલિતાભિમાના; સંતોષ-પોપૈક-વિલીનવાંછા: તે રંજયન્તિ સ્વમનો ન લોક. (૧૩)
અન હોની પ્રભુ કર સકે, હોનહાર મિટ જાય; તુલસી ઈન સંસારમેં, પ્રભુ ભજન સુખ દાય. ૮૦૧)
ભજ રે મના
પદ્મનન્દપંચવિંશતિ ( આત્મસ્વરૂપ)
૧૪૨૪ (રાગ : અનુણપ છંદ) પરમાનંદ-સંપન્ન, શુદ્ધ-ચૈતન્ય-લક્ષણં ; નિર્વિકાર નિરાધાર, સર્વસંગ-વિવર્જિતમ્ (૧)
ચિત્રકોટકે ઘાટ પર, ભઈ સંતનકી ભીર;
તુલસીદાસ ચંદન ઘસે, તિલક કરે રઘુવીર. / ભજ રે મના
૮૦૦

Page #105

અનુષ્ટ્રપ લોકમાત્ર-પ્રમાણો હિ, નિશ્ચયે નહિ સંશય: વ્યવહારો દેહમાને, કચયન્તિ મુનિશ્વરા. (૧૪) ચક્ષણ દૃશ્યતે શુદ્ધ, તક્ષણંગતવિભ્રમઃ સ્વસ્થચિત્ત સ્થિરીભૂત, નિર્વિલ્પ સમાધિના. (૧૫) સ એવ પરમ બ્રહ્મ , સ એવ જિનપુંગવઃ સ એવ પરમ તત્ત્વ, સ એવ પરમ ગુરુ:. (૧૬) સ એવ પરમ જ્યોતિ, સ એવ પરમ તપ , સ એવ પરમ ધ્યાન, સ એવ પરમાત્મક. (૧૭) સ એવ સર્વ લ્યાણ, સ એવ સુખ ભોજન, સ એવ શુદ્ધ ચિકૂપ, સ એવ પરમ શિવમ્. (૧૮) સ એવ જ્ઞાન રૂપો હિ, સ એવાત્મા ન ચાપર:, સ એવ પરમાં શાન્તિઃ , સ એવ ભવતારક:. (૧૯) સ એવ પરમાનન્દ: સ એવ સુખદાયક:, સ એવ ધનચૈતન્ચ, સ એવ ગુણ સાગર. (૨૦) પરમાલાદસંપન્ન, રાગદ્વેષ - વિવર્જિતઃ, સોડહં તુ દેહમધ્યસ્થ ચો જાનાતિ સ પંડિતઃ. (૨૧) આકાર રહિત શુદ્ધ, સ્વસ્વરૂપે વ્યવસ્થિત, સિદ્ધમષ્ટ - ગુણોપેત, નિર્વિકાર નિરંજનમ્. (૨૨) તત્સમં તુ નિજાભ નું, યો જાનાતિ સ પંડિત, સહજાનંદ-ચૈતન્ય , પ્રકાશયતિ મહીંયસે. (૨૩) પાષાણેષુ યથા હેમ, દુષ્પમધ્યે યથા ધૃત: તિલમધ્યે યથા તૈલ , દેહમધ્યે તથા શિવ:. (૨૪) કાષ્ટમળે યથા વહ્નિઃ શક્તિ રૂપેણ તિષ્ઠતિઃ, અયમાત્મા શરીરેષુ, યો જાનાતિ સ પંડિતઃ, (૨૫)
પદ્મરેખાજી
૧૪૨૫ (રાગ : ભૈરવી) અમર શાસન સિતારોકો, હમારા હો વંદન કોટીં; સહે સમતા સે સબ કષ્ટો, હમારા હો નમન કોટી. ધ્રુવ લગાયા લિ કાનો મેં, ખડે થે વીર ધ્યાનોમેં;
ક્ષમામૂર્તિ શ્રી મહાવીર કો. હમારા જલાવી આગ મસ્તક પે, કિયાના ક્રોધ સોમીલપે;
ગજસુકુમાલ ચરણોમેં હમારા પીલાયા દેહ ઘાણી મે જલાયા દીપ આતમમે;
ખંધકસૂરિ શિષ્ય ચરણોમેં. હમારા ધન્ય મેનાર્ય બષિવરકો બચાયા ફ્રેંચ પંછી કો;
કૃપો મૂર્તિ મુનિ ચરણે. હમારા તરાજુ મેં તોલા તનકો ઉબારા થા કબૂતર કો;
દયાલુરાય મેઘરથ કો. હમારા કટે થે બાલ કજરાલે, લગે હાથ પાંવમેં તાલે;
મહાસતી ચંદના ચરણે. હમારા શ્રીજી ગુરુવર શરણ મિલા, હૃદય * પદ્મ’ અધિક ખિલા
જગત ઉપકારી ચરણો મેં. હમારા
૧૪૨૬ (રાગ : તિલકકામોદ) ધન્ય ધન્ય મહાવીર સ્વામી અમર તેરી જગમેં કહાની, શાસનપતિ શિવગામી, અમર તેરી જગમેં કહાની. ધ્રુવ કુંડલપુર કે રાજદુલ્હારે, મ ત્રિશલા કે નયનો કે તારે;
સેવત હૈ ઈન્દ્ર ઈન્દ્રાણી, અમર૦
બની બનાઈ બન રહી, અબ બનનેકી નાંય; તુલસી એસા જાનકે, મગન રહો બનમાંય.
(૮૦૨
માયાસે માયા મિલે, કરકેં લંબે હાથ; તુલસીદાસ ગરીબકી, કોય ન પૂછત બાત.
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #106

વિરક્ત આપ રહે રાગાદિ ભાવસે, અનુરક્ત આપ બને નિજ સ્વભાવમેં;
જન્મ સે આતમ જ્ઞાની. અમર શ્રમણ બન કિયા શ્રમ સાધના કા, આલોક જગાયા અપૂર્વ જ્ઞાનકા;
વંદન હો કેવલજ્ઞાની. અમર વિશ્વમેં વંદનીય તેરી વીતરાગતા, જગમેં હૈ પૂજનીય તેરી પવિત્રતા;
તુમ હો ત્રિભુવન સ્વામી, અમર૦ કણ કણ પાવન હૈ પાવાપુરી કા, મંગલ ધામ હૈ વીર નિવણ કા;
વંદન કરે શિરનામી. અમર જ્ઞાયક દેવમેં રહે ધ્યાન મેરા, હૃદયે ‘પદ્મ’ મેં તેરા બસેરા;
જીવન નૈયો કે સુકાની. અમર
રાજનગરના ગગનાંગણમાં, સૂરજ એક પ્રકાશી રહ્યું; મિથ્યાતમ અંધકાર હટાવી, દિવ્ય તેજ રેલાવી રહ્યું. રાજ રાજનગરના સંત સરોવરમાં, એક કમલ વિકાસી રહ્યું; નિર્લેપતા નિજમાં પ્રગટાવી, નિર્લેપભાવ શિખવાડી રહ્યું. રાજ રાજનગરની આભ અટારીએ, એક ચાંદરડું ચમકી રહ્યું; શીતળતામાં સ્નાન કરીને, સૌને શીતળતા આપી રહ્યું. રાજ રાજનગરના દિવ્યદેવની, દિવ્યસુંગધી જે લહેશે; જન્મ મરણના બંધનતોડી, શાશ્વત સુખડાને વરશે. રાજ રાજનગરના જાગૃતદેવની, ચરણરજ મુજ માથે ધરૂ; ચરણ કમલમાં ભ્રમર બનીને, આત્મ ગુંજારવ કરતો રુ. રાજ0
૧૪૨૭ (રાગ : ભૈરવી). રાજ પ્રભુ મોહે દેદો દરશનિયાં, દરશન બીન મેરી પ્યાસી હૈ અખિચૅ. ધ્રુવ રાગ ભી છૂટે મેરા, દ્વેષ ભી છૂટ જાયે, છૂટ જાયે મેરી કરમ ગઠરિયાં. રાજ માયા ભી ટલે મેરી, મમતા ભી ટલ જાયે, દૂર ટલે મેરી મોહ બદરિયા. રાજ જન્મ ભી મિટે, મેરા મરના ભી મિટ જાયે, મિટ જાયે મેરી ચારોં હી ગતિયાં. રાજ જ્ઞાન ભી ખિલે, મેરા દર્શન ખિલ જાયે, ખિલ જાયે મેરી ચારિત્ર કલિચ. રાજ ૐકાર પદમેં સ્થાન શાશ્વત મિલે, ખુલ જાયે હૃદય ‘પદ્મ’ પંખુડિય. રાજ
૧૪૨૯ (રાગ : ભૂપાલી) સજીવનમૂર્તિ મારા, નાથ શ્રી પરમગુરુ દિવ્યદેહધારી કૃપાનાથ પ્રભુ સંગુરુ. ધ્રુવ દેવાધિદેવ વીતરાગ શ્રી પરમગુરુ; પરમકૃપાળુ દીનાનાથ પ્રભુ સગુરુ. સજીવન ભારતનાં ભાગ્ય પ્રભુ, આપ શ્રી પધારીયા; દિવ્ય દયા ધારી, ભવ્ય કારજ જ સારીયા, સંજીવન રોમે રોમે સદ્ગુરુ, શ્વાસે શ્વાસે સદ્ગુરુ; પળે પળે જાપ જપું, કૃપાળુ સદ્ગુરૂ. સજીવન ધન્ય જીવન મારું આપમાં વૃત્તિ ઠરી; ધન્ય નયનો થયા, આપમાં દૃષ્ટિ કરી. સજીવન અહો ! અહો સદ્ગુરુ અહો ! અહો ! પરમગુરુ; અહો ! અહો ! અનુપ અભુત મુદ્રા ગુરૂ, સજીવન કોટી કોટી વંદન હો કોટી કોટી નમન; કોટી કોટી ‘પદ્મ' ગ્રહે સદ્ગુરુનું શરણે, સજીવન
અરબ ખરબકો ઘન મિલે, ઉદય અસ્ત કોં રાજ; તુલસી હરિકે ભજન બિન, સબહી નરક કો સાજ. ૮૦૫
ભજ રે મના
૧૪૨૮ (રાગ : હમીર) રાજનગરના રજકણમાં, રાજનું રાજ્ય તપી રહ્યું; રાજનગરના કણકણમાં, રાજ સામ્રાજ્ય દીપી રહ્યું. ધ્રુવ અહીં એક જાગૃત દેવ વસે છે, અંતર જ્યોત જલાવી રહ્યું; શરણાગતના દીપ જલાવી, ચેતનતા પ્રગટાવી રહ્યું. રાજ
જીવ જીવ કે આસરે, જીવ કરત હે રાજ; તુલસી રઘુવર આસરે, ક્યોં બિગરે ગો કાજ. ||
૮૦)
ભજ રે મના

Page #107

જિન ઉત્તમ પૂંઠ હવે પૂરો, કહે ‘પદ્મવિજય ' થાઉં શૂરો;
તો વાધે મુજ મન અતિ નૂરો. સુણો,
પ્રતાપબાલાજી
૧૪૩૦ (રાગ : દેશી ચલતી) હો રાજ અમને લાગ્યો ગુરુભક્તિનો રંગ.
ધ્રુવ ગુરુજીની મુદ્રા જોતા રે લાગ્યો, જ્ઞાયકની સાધનાનો રંગ; શાંતી સમાધિ સહજાત્મરૂપી, સમતાનો લાગ્યો રૂડો રંગ. હો શાંત સલોની સૂરત સોહામણી, નયનોથી વરસે પ્રેમ રંગ; વીતરાગતા વહે અંગઉપાંગમાં , આતમનો રૂડો લાગ્યો રંગ. હો. મોતી ટાંક્યા છે વચનામૃતમાં, જિતાવે કમથી જંગ; મોહ મહામલ યોધ્ધો હટાવી, લહરાવે સમ્યકત્ રંગ, હો અવધૂત યોગી કૃપાલુ રાજનો, ભક્તોને લાગ્યો છે રંગ; શ્રીજીના પાદ ‘પદ્મ' એવગાહવા પામીશું આત્મા અભંગ, હો
૧૪૩૨ (રાગ : ખમાજ) પ્રીતમ હમારો પ્યારો શ્યામ ગિરધારી હૈ. (૨) ધ્રુવ મોહન અનાથ-નાથ, સંતનકે ડોલે સાથ; વેદ ગુણ ગાવે ગાથ, ગોકુલ બિહારી હૈ. પ્રીતમ કમલ બિસાલ નૈન, નિપટ રસીલે બૈન; દીનનકો સુખ દૈન, ચાર ભુજા ધારી હૈ. પ્રીતમ કેશવ કૃપા નિધાન, વાહી સો હમારો ધ્યાન; તન મન વારૂં પ્રાન, જીવન મુરારી હૈ. પ્રીતમ સુમરૂ મેં સાંજ-ભોર, બાર-બાર હાથ જોર; કહત પ્રતાપ કૌર જામકી દુલારી હૈ. પ્રીતમ
પદ્મવિજયજી
૧૪૩૧ (રાગ : ચલતી) સુણો ચંદાજી ! સીમંધર પરમાતમ પાસે જાજો; મુજ વીનતડી, પ્રેમ ધરીને એણિ પેરે તુમ સંભળાવજો. ધ્રુવ જે ત્રણ ભુવનનો નાયક છે, જસ ચોસઠ ઈંદ્ર પાયક છે;
નાણ દરિશણ જેહને ક્ષાયક છે. સુણો જેની કંચનવરણી કાયા છે, જસ ધોરી લંછન પાયા છે;
પુંડરિગિણી નગરીનો રાયા છે. સુણો૦ બાર પર્ષદા માંહીં બિરાજે છે, જસ ચોત્રીસ અતિશય છાજે છે;
ગુણ પાંત્રીશ વાણીએ ગાજે છે. સુણો
ગુણ પામી છે તુમ સેવા કરવા રસિયો છું, પણ ભરતમાં દૂરે વસિયો છું;
મહામોહરાય કર ફસિયો છું. સુણો પણ સાહિબ ચિત્તમાં ધરિયો છે, તુમ આણાખડગ કર ગ્રહિયો છે;
તો કાંઈક મુજથી ડરિયો છે. સુણો ચતુરાઈ ચૂલે પરો, ધિક પરો આચાર;
તુલસી ભગવદ્ ભક્તિ વિણ, ચારો વર્ણ ચમાર. || ભજ રે મના
પ્રદીપજી
૧૪૩૩ (રાગ : તોડી), કોઈ લાખ કરે ચતુરાઈ, કરમકા લેખ મિટે ના રે ભાઈ; જરા સમજો ઇસકી સચ્ચાઈ રે, કરમકા લેખ મિટે ના રે ભાઈ. ધ્રુવ ઇસ દુનિયામેં ભાગ્યસે આગે, ચલે ના કિસીકા ઉપાય , કાગજ હો તો સબ કોઈ બાંચે, કરમ ન બાંચા જાય; એક દિન કિસ્મતકે કારણ બનમેં ચલે રઘુરાઈ. કરમ કાહે તું મનવા ધીરજ ખોતા, કાહે નૂ નાહક રોય, અપના સોચા કમી નહીં હોતા, ભાગ્ય કરે સો હોય; ચાહે હો રાજા ચાહે ભિખારી, ઠોકર સભીને યહાં ખાઈ. કરમ
હોઠ કંઠ હાલે નહીં, સેજું સુમરન હોય; | કહે તુલસી લા પલકકું, કલપ ન પહોંચે કોય. ||
ભજ રે મના
اما

Page #108

પ્રભાશંકર કવિ
૧૪૩૪ (રાગ : છપ્પા)
|| - નહિ પરનારી નેહ, દેહ તેની નહિ દુખે, નહિ પરનારી નેહ, સદા તે રહે છે સુખે. નહિ પરનારી નેહ, પ્રભુ છે તેની પાસે, નહિ પરનારી નેહ, ભાવ તેનો સત ભાસે,
આર્યો- નહિ પરનારીના નેહથી, કલંક કંઈ લાગે નહીં; કહે પ્રભાશંકર પ્રેમશું, તે સ્વર્ગમાં જાએ સહી. છપ્પા - નાવે નિદ્રા નામ, કામ એકે નવ સૂઝે,
નાવે નિદ્રા નામ, ભજન ભાવે નહિ બૂઝે,
નાવે નિદ્રા નામ, ચિત્તમાં ચિંતા ચાલે, નાવે નિદ્રા નામ, મગન મનમાં નહિ માલે,
આર્ય - વળી નાવે નિદ્રા નામને, અસુખમાં આઠે ઘડી;
કહે પ્રભાશંકર પ્રેમશું, પરનારી નેહે નડી. છપ્પા - પરનારીનો સંગ રંગમાં ભંગ પડાવે, પરનારીનો સંગ અંગને આળ ચડાવે, પરનારીનો સંગ ઢંગ ઢાંક્યો નવ રાખે, પરનારીનો સંગ ભંગ મુખમાંથી ભાખે;
આર્ય - વળી પરનારીના સંગનો, રંગ રાવણને જાગિયો, કહે ‘પ્રભાશંકર' પ્રેમશું, લંકાગઢ તો લાગિયો.
૧૪૩૫ (રાગ : મેવાડા)
મારૂં રે મન, પણ મારૂં કહ્યું નવ કરે.
દેહ આ મારો માને ન મારૂં, અવળા ઉપાય આચરે; દેવ આતમા દેહમાં છે, પણ ફોગટ બીજે ફરે. મારૂં ત્રણ તાપવાળી સગડી રે જલતી, તેની વરાળું નવ નીસરે; બોલાવે બેઠો અંતરમાંથી તો, જીભ ન સારૂં ઉચરે, મારૂં
ભજ રે મના
કૃષ્ણ કૃષ્ણ સબહીં કહે, અયોધ્યા કે સબ કોય; તુલસી બ્રજમેં આયૐ, ક્યા રામસેં બૈર હોય.
८७८
ધ્રુવ
ઉપદેશ આપે અવરને પણ, પોતે નવ આચરે; ખોટી છે માયા, કાયા છે ખોટી, છતાં મોહ નહિ વીસરે, મારૂં
કામ અંગ આવે ને લાજ લોપાવે, તેમાં અંધ થઈ અનુસરે; દુનિયામાં ડા'પણ ડોળે પોતે, પણ સંયમ મન ના ધરે. મારૂં શાંતિનો ઉપદેશ સૌ કોઈને આપે, પોતે ક્રોધ કરે; સુખ અવરનું જોતાં જલતો, એની આંખલડી ન ઠરે. મારૂં દેવદુર્લભ દેહ દીધો તોય, આવી ઉપાધિ કાં કરે; ‘પ્રભાશંકર' પ્રભુ મનને બચાવો, તો બેડો પાર ઊતરે, મારૂં
પ્રભુલાલ દ્વિવેદી
૧૪૩૬ (રાગ : બાગેશ્રી)
આટલું તો આપજે ભગવન ! મને છેલ્લી ઘડી;
. ધ્રુવ
ના રહે માયા તણાં બંધન મને છેલ્લી ઘડી.
આ જિંદગી મોંઘી મળી પણ જીવનમાં જાગ્યો નહીં; અંત સમય મને રહે, સાચી સમજ છેલ્લી ઘડી. આટલું
જ્યારે મરણશય્યા પરે, મીંચાય છેલ્લી આંખડી,
શુદ્ધ ભાવ પરિણામ હો, ત્યારે મને છેલ્લી ઘડી. આટલું હાથપગ નિર્બળ બને ને, શ્વાસ છેલ્લો સંચરે;
ઓ દયાળુ ! આપજે દર્શન મને છેલ્લી ઘડી. આટલું
હું જીવનભર સળગી રહ્યો, સંસારના સંતાપમાં, તું આપજે શાંતિભરી, નિદ્રા મને છેલ્લી ઘડી. આટલું અગણિત અધર્મો મેં કર્યાં, તન-મન-વચન યોગે કરી;
હે ક્ષમાસાગર ! ક્ષમા મને આપજે છેલ્લી ઘડી. આટલું અંત સમયે આવી મુજને, ના દર્મ ઘટ દુશ્મનો; જાગ્રતપણે મનમાં રહે, તારું સ્મરણ છેલ્લી ઘડી. આટલું
સબ સોનાકા નગર બન્યા, પારસમણિકી પોળ; તુલસી હરિકી ભક્તિ બિન, જમરા કરે ધમરોળ.
alpe
ભજ રે મના

Page #109

પ્રહલાદ પારેખ
પ્રહલાદ પારેખનો જન્મ ભાવનગરમાં તા. ૧૨-૧૦-૧૯૧૨ અને અવસાન
તા. ૨-૧-૧૯૬૨ના રોજ થયું હતું.
૧૪૩૭ (રાગ : પૂરવૈયા)
અદના તો આદમી છઈએ, હો ભાઈ, અમે અદના તો આદમી છઈએ;
ઝાઝૂ તો મૂંગા રહીએ, હો ભાઈ.ધ્રુવ મોટા તે આદમીની વાતુ બહુ સાંભળી રે, જુગના તે જુગ એમાં વીત્યા; થાય છે આજ એવું, નાની-શી વાત છે જે, હૈયે અમારે કહી દઈએ.અદના વસ્તરના વણનારા, ખેતરના ખેડનારા, ખાણના ખોદનારા છઈએ; હોડીના હાંકનારા, મારગના બાંધનારા, ગીતોના ગાનારા થઈએ, હેજી અમે રંગોની રચનાય દઈએ,અદના૦ છઈએ રચનારા અમે છઈએ ઘડનારા, તે સંહારની વાતું નહીં સહીએ; ધરતીના જાયાના કાયાને હૈયાને, મોંઘેરા મૂલનાં કહીએ,
હેજી એને કેમ કરીને અવગણીએ.અદના૦ ના રાજ કોઈ, જીવીએ ને જીવવા દઈએ; અમારો, નહીં મોતના હાથા થઈએ, હેજી એની વાતુને કાન નહીં દઈએ !અદના૦
જોઈએ ના તાજ અમને જોઈએ જીવતરનો સાથી છે, સર્જન
ભજ રે મના
પાનબાઈ (ગંગાસતીના શિષ્યા)
૧૪૩૮ (રાગ : ચલતી)
ઊલટ સમાવ્યા સૂલટમાં ને, સુરતા ગઈ શૂનમાંય રે; ભાળી સ્વામીની ભોમકા ને, હરિ જોયા અખંડ મીતમાંય રે. ધ્રુવ ભાઈ રે ! આવરણ ઉપાધિ મટી ગઈને, હવે થયો છે આનંદ રે; બ્રહ્મ ભાળ્યા એકતારમાં ને, ત્યારે તૂટયો પ્રપંચનો ફંદ રે. ઉલટ૦ ભાઈ રે ! અવિનાશી મેં અખંડ જોયા ને, જ્યાં નામ રૂપનો નાશ રે; સચ્ચિદાનંદ પૂરણ સદા સ્વામીને, તેને જોઈને થયો ઉલ્લાસ રે. ઉલટo
રામ નામકો આળસી, ભોજનકોં હુશિયાર; તુલસી એસેં નરનોં, બાર બાર ધિક્કાર.
||
૮૮૦
ભાઈ રે ! અવાચપદ અખંડ અનામી ને, તેને જોઈ થયો ઉલ્લાસ રે; ‘ગંગાસતી’ પ્રતાપે પાનબાઈ બોલિયાં ને, કીધો મૂળ અવિધાનો નાશ રે. ઉલટ
૧૪૩૯ (રાગ : કલાવતી)
સતી જ્યારે સ્વધામ ગયાં ત્યારે, થયો પાનબાઈને અફ્સોસ રે; વસ્તુને વિચારતાં આનંદ ઊપજ્યો, મટી ગયો મનનો સર્વ શોક રે. ધ્રુવ અંતર બદલ્યું નિર્મળ થઈને બેઠાં, સંકલ્પ સમાણો ચેતનમાંય રે; હાણ ને લાભની મટી ગઈ કલ્પના, બ્રહ્માનંદ ખીલી ગયો ચિત્તમાંહી રે. સતી જ્યાં રે જોવે ત્યાં હરિ હરિ ભાળ્યા, રસ તો પીધો અગમ અપાર રે; એક નવધા ભક્તિને સાધતાં, મળી ગયો તુરીયામાં તાર રે. સતી એટલામાં અજોભા આવિયા, તેને કરાવ્યો સત્સંગ રે; ગંગાસતી પ્રતાપે ‘પાનબાઈ' બોલિયાં રે, હવે કોણ ચડાવે પૂરણ રંગ રે. સતી
પ્રિયકાંત મણિયાર
તેમનો જન્મ વિરમગામમાં તા. ૨૪-૧-૯૨૭ના રોજ અને અવસાન તા. ૨૫-૬-૧૯૭૬ના રોજ થયો હતો. તેમનું મૂળ વતન અમરેલી હતું. ૧૪૪૦ (રાગ : લાવણી)
આ નભ ઝૂક્યું તે કાનજી ને, ચાંદની તે રાધા રે; આ સરવર જળ તે કાનજી ને, પોંયણી તે રાધા રે. ધ્રુવ
આ બાગ ખીલ્યો તે કાનજી ને, લહેરી જતી રે રાધા રે;
આ પર્વત શિખર તે કાનજી ને, કેડી ચડે તે રાધા રે. આ
આ ચાલ્યા ચરણ તે કાનજી ને, પગલી પડે તે રાધા રે; આ કેશ ગુંથ્યા તે કાનજી ને, સેંથી પૂરી તે રાધા રે. આ આ દીપ જલે તે કાનજી ને, આરતી તે રાધા રે;
આ લોચન મારા કાનજી ને, નજરૂં જૂએ તે રાધા રે. આ હરિ ભજ્યો હક બોલવો, દોનો બાત અવલ; તુલસી વાંકો રહત હે, આઠોં પહર અમલ.
૮૮૧
ભજ રે મના

Page #110

પુરુષોત્તમ
૧૪૪૧ (રાગ : ધોળ)
બુઢડા બેઠાં મંદિરીયે જઈ, ઘરમાં કોડીની કીંમત નહીં. ધ્રુવ દીકરા દીકરી પરણાવ્યા ને એની આપદ ઓછી થઈ; ભાવે ભગવાનનું ભજન કરીશું, ત્યાં ધારણા ધૂળ મળી ગઈ. બુઢડા૦ ગાંઠે હતું તે વાપરી નાખ્યું ને પાસે ન રાખ્યું કંઈ; ઘરના માણસ કહે છાના મરો, હવે ટકટક કરશો નહીં. બુઢડા
ચારે ભાઈએ વારા બાંધ્યા, માવતરને વેચ્યા જઈ;
કૂતરાની જેમ બટકું રોટલો નાખે, ગળે ન ઉતરે ભઈ. બુઢડા નવરા બેઠા ત્યારે ઘોડિયાની દોરી હાથમાં ઝાલી રહી; કુટુંબમાં કોઈ એને માને નહીં, એની આવરદા ઘટતી ગઈ. બુઢડાવ ડોસો ને ડોસી ચાલ્યા દેવળીયે, ચપટી ચોખા લઈ; દાનમાં દેવાનું મનડું થાતું, પણ ગાંઠે દોકડા નહીં. બુઢડા૦ હાથપગ થાક્યા, નજરો ગઈ, હવે હીંમત શરીરે નહીં; ઘરનાં માણસ કહે આશ્રમમાં મુકો, એમાં સ્વાર્થ નહીં હવે કંઈ. બુઢડા
જોઈએ તેટલા રૂપિયા લઈ લ્યો, તમે ઘરડાને સમાવો કંઈ; ઘરવાળી પાસે મારું કાંઈ નવ ચાલે, મારી જિંદગી એળે ગઈ. બુઢડા ઘરડા માવતર નાખે નિસાસા, હાથ કપાળે દઈ;
અંતર્યામીને અરજી કરે છે, જીવવું નથી હવે અહીં. બુઢડા ‘પુરસોત્તમ' કહે પ્રભુને ભજો, હવે હાથમાં માળા લઈ; વાલીડો વેલડી લઈને આવ્યો પહોંચ્યા વૈકુંઠ જઈ. બુઢડાo
૧૪૪૨ (રાગ : માંડ)
સંતને સંતપણાંરે, નથી મક્તમાં મળતાં, નથી મફ્તમાં મળતાં, એના મુલ્ય ચૂવવાં પડતાં. ધ્રુવ
ભજ રે મના
ઢોર ઘડતાં મનુષ ઘડ્યો, ભૂલ્યો સીંગને પુંછ; તુલસી હરિકી ભક્તિ બિન, ધિક ડાઢી ધિક મુછ.
૮૮૨
ભરી બજારે કોઈ વેંચાણા, કોઈ તેલ કઢામાં બળતાં (૨);
કાયા કાપીને કાંટે તોલે (૨) કોઈ હેમાળે જઈ ગળતા. સંતને૦ પ્યારા પુત્રનું મસ્તક ખાંડી, ભોગ સાધુને ધરતા (૨);
ઝેર પીધાં ને જેલ ભોગવી (૨) સાધુ સુળીએ ચઢતાં. સંતને૦ કરવત મેલી ને માથાં વેર્યા, કાળજા કાપી ધરતા (૨);
સત્ય વચનને વળગી રે'તા (૨) દીલડાં જરી નવ ડરતા. સંતને૦ પરદુઃખે એનો આતમ દુઃખીયો, રુદિયાં જેનાં રડતાં (૨);
માન મોટપ ને મમતા ત્યાગી (૨) જઈને બ્રહ્મમાં ભળતાં. સંતને૦ ગુરુ પ્રતાપે ગાય ‘પરસોતમ', ચોપડે નામ એનાં ચઢતાં(૨); એવા સંતોને સેવતા જીવડા (૨) ભવના બંધન ટળતાં. સંતને૦
૧૪૪૩ (રાગ : તિલંગ)
હરિરસ પીવેને સહુને પાય, સાચા સાધુ એમ ઓળખાય. ધ્રુવ સાગર જેવાં દિલડાં જેનાં, કદીયે નવ છલકાય; ઝેરના ઘુંટડાને જીરવી જાણે, અમૃત સહુને પાય. સાચા છીપમાંથી છૂટા પડીને મોતી, પારેખ પાસે જાય; વિધણું લઈ તેને વિંધી નાખે, પછી મુગટ માહે મઢાય. સાચા૦ પથરા સંગે હીરો પડ્યો એની, કિંમત નવ અંકાય;
ઝવેરી એને માથે ઝુલમ કરે, એતો ખમે ઘણના ઘાવ. સાચા સોના જેવા શુદ્ધ છતાંએ, અગ્નિ માહે ઓરાય; કસોટી ટાણે ઓછા ન ઉતરે, સો યે ટચના સદાય. સાચા
‘પુરૂષોતમ' કહે ગુરૂ પ્રતાપે, સંગ એનો સુખદાય; કર્મ સંજોગે સાંપડે તો, ભાગ્ય રેખ પલટાય. સાચા
અરબ ખરવ સે દ્રવ હય, ઉદય અસ્તમેં સાજ; તુલસી એક દિન મરન હય, આવે કોને કાજ. ૮૮૩
ભજ રે મના

Page #111

અંજન મંજન રાગ રંગ તજ, નહીં તન શૃંગાર સજાની; પૌષ્ટિક અસન વસન ભૂષન તજ, કામ કથા નહિં શ્રવને કરાની, ચેતન સર્વ પ્રકાર ત્યાગ મૈથુન કો, સો હી બ્રહ્મચર્ય શ્રદ્ધાની; ‘પ્રેમ' તાસુ કી મહિમા ઉત્તમ, વેદ પુરાણ બખાની જ્ઞાની. ચેતનવ
બ્ર. પુષ્પા જેના
૧૪૪૪ (રાગ : ભૈરવ મિશ્ર) તૂ જ્ઞાન કા સાગર હૈ, આનંદ કા સાગર હૈ, ઉસી આનંદ કે પ્યાસે હમ; નિત જ્ઞાન સુધા ચાખે , આનંદ સુધા ચાખેં, પ્રભુજી તેરી કૃપા સે હમ. ધ્રુવ વિષય ભોગ મેં તન્મય હોકર, ખોયા હૈ જીવન વૃથા, બાત પ્રભુ તેરી એક ન માની, અપની હી ધુન મેં રહા; જાના હૈ કિધર હમકો ? ઔર આયે હૈ કહાં સે હમ ? તૂo આતમ અનુભવ અમૃત તજકર, પિયા વિષય જલ-ક્ષાર, મોહ નીંદ મેં પાગલ હોકર, કિયા ન તત્ત્વ વિચાર; નૈયા હૈ મેરી મઝધાર ઈસીસે પ્રભુ કો બુલાતે હૈ હમ. તૂo. ભૂલ રહે હૈ રાહ વતન કી, ભટક રહે મઝધાર, ભીખ માંગતે દર-દર ભમતે, ઘર મેં ભરા હૈ ભંડાર; નિજધામ હમારા હૈ, જાયેં સ્વદેશ યહાં સે હમ, તૂo
કમલ ૧૪૪૬ (રાગ : બ્રિદ્રાબની સારંગ) ઓ સુખમારગના પંથેરૂ, તું શીદને ફેરા મારે;
તને આતમ કોણ બતાવે? ધ્રુવ ચારગતિમાં તાં તાં, ભાવો આસ્રવ બંધના કરતા, ધરમ મિથ્યા માનીને તાં, ઊંધે રસ્તે પ્રયાણ કરતા; આજ લગી મારગ ના મળીયો, તારા દુખડા કોણ મીટાવે ? તનેo ઝાંઝવાના હવે જળ નથી પીવા, સુખવારિ પર મોં માંડી દે, મૃગજળથી કદી પ્યાસ નવ બુઝે, અંતરથી વિમુખ કરી દે; મહામુલા માનવભવ મેળીયા, ગુરૂ રાજ એ પંથ બતાવે. તને અખંડ આતમ ધુને લગાડી, આત્મદ્રવ્યની માયા લગાડી, ધરમ મરમ ઊંડા ખોલ્યા ને, દેખાડી રૂડી સુખ સરવાણી ; ‘કમલ' કોટી વંદન ગુરૂજી, સત્ સંદેશ ફેલાવે,
તારા દુ:ખડા ગુરૂજી મીટાવે. તને
પ્રેમ
૧૪૪૫ (રાગ : સાવેરી) ચેતન રૂપ ચિન્હ ચિદ્રુપમ, બ્રહ્મ સ્વરૂપ પિછાનત જ્ઞાની. ધ્રુવ પુદ્ગલ રૂપ વિભાવ વિપર્યય, તાકી કરત સભી વિધિ હાની; સ્વોતમ શુદ્ધ સમામૃત ચાખત, ઇમ ભાષત મુનિ તેમ ધ્યાની. ચેતન નિજ સ્વરુપ મેં મગ્ન હુએ જબ , પરમાનંદ દશા પ્રગટાની; સો યથાર્થ બ્રહ્મચર્ય અવસ્થા, તાકો લહત વરત શિવરાની. ચેતન કાષ્ઠાદિક પાષાણ ધાતુ કી, ત્રિય મૂરતિ ચિત્રામ સુહાની; અથવા ચેતન કામિનિ કી નિજ, માતા બહિને સુતા સમ જાની, ચેતન
પ્રેમસખી મૂળનામ હંસરાજ બકશી હતું. સખીભાવના ઉપાસક હોવાથી તેમના ગુરૂ વિજયસખી નામક મહાત્માએ તેમનું નામ પ્રેમસખી રાખ્યું. તેમનો જન્મ વિ.સં. ૧૩૯૯ માં પન્ના નામે ગામમાં શ્રી ‘ વાસ્તવ કાયસ્થ’ જાતિમાં થયો માનવામાં આવે
નમો નમો પ્રભુરામશ્રી, પરમાત્મા પર ધામ; થાય સિદ્ધિ જે સમરતાં, તુલસી અને મનકામ. |
૮૮૪
અન્ન, વરી, સુત, નારી સુખ, પાપી ઘર પણ હોય; | સંત સમાગમ રામ ધન, તુલસી દુર્લભ સોય.
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #112

૧૪૪૭ (રાગ : જોગિયા) વિસર ન જાજો મેરે મીત, યહ વર માંગૂ મેં નીત. ધ્રુવ મેં મતિમંદ કછુ નહિ જાનૂ , જાનૂ તુમ સંગ હીત; બાહ્ય ગ્રહેકી લાજ હૈ તુમકો, તુમ સંગ મેરી જીત. વિસર૦ તુમ રીઝો એસો ગુણ નાહીં, અવગુણકી હું ભીંત; અવગુણ જાનિ બિસારોગે જીવન , હોઉંગી મેં બહુત જીત . વિસર૦ મેરે દૃઢ ભરોંસો જિયમેં, તજિહીં ન મોહન પ્રીત; જન અવગુણ પ્રભુ માનત નાહીં, યહ પૂરબકી રીત. વિસર૦ દીનબંધુ અતિ મૃદુલ સુભાઉ, ગાઉ નિશદિન ગીત; ‘પ્રેમસખી’ સમજું નાહિ ઊંડી, એક ભરોંસો ચિત્ત. વિસર
પ્રેમાનંદ
(ઈ. સ. ૧૭મી સદી) ‘કવિ શિરોમણિ'નું માન પામેલા પ્રેમાનંદ વડોદરાના વતની હતા. ગુજરાતી ભાષાના ઉત્તમ આખ્યાનકાર અને માણભટ્ટ તરીકે તેઓ પ્રસિદ્ધ છે. આંગળી પર પહેરેલી વીંટીઓ વડે તાંબાની માણ રણકાવીને, એના તાલ સાથે સુરીલા કંઠે અભિનય દ્વારા પ્રેમાનંદ લોકસમુદાયને આખ્યાનો સંભળાવી રસતરબોળ કરતા હતા. ઓખાહરણ, ચંદ્રહાસ આખ્યાન, સુદામાચરિત્ર, કુંવરબાઈનું મામેરું, નળાખ્યાન વગેરે રસવૈવિધ્યથી સભર આખ્યાનો આપીને પ્રેમાનંદે ગુજરાતઆખ્યાન-કવિતાને સમૃદ્ધ કરી છે.
૧૪૪૯ (રાગ : ભૈરવી) ઓરા આવોને સુંદર શ્યામ, નીરખું નેણાં ભરી; મારાં લોચનીયા માંહીં માવ, રાખું જતને કરી. ધ્રુવ મસ્તક મુકુટ જડાવનો, કાને કુંડલ મકરાકાર; વદન ઉપર મારા નાથજી વારૂં, કોટિક અત્રિકુમાર. ઓરાવે ભ્રકુટિના પ્રતાપને જાણે, મોટા મુનિવર ધીર; કાલ મયાદિક થરથર કંપે , સુર નર અસુર પ્રવીર, ઓરા ચપળ દ્રગત છબી ઉપરે, વારૂં ખંજન મધુકર મન; સિંધુસુતા વાંસે ફ જોવા, લોચન થઈને દીન. ઓરા ગુચ્છ ગુલાબી ખોસીયા બેઉ, કાન ઉપર વનમાળી; ‘પ્રેમાનંદ' થયો ઘેલડ તિમ, નામ શ્રવણમાં ભાળી, ઓરા)
પ્રેમળદાસા
૧૪૪૮ (રાગ : મારવા) હરિને ભજતાં હજી કોઈની લાજ, જતાં નથી જાણી રે; જેની સુરતા શામળિયા સાથ, વદે વેદવાણી રે. ધ્રુવ વહાલે ઉગાર્યો પ્રલાદ, હરણાકંસ માર્યો રે; વિભીષણને આપ્યું રાજ્ય, રાવણ સંહાર્યો રે, હરિનેo વહાલે નરસિંહ મહેતાને હાર, હાથોહાથ આપ્યો રે; ધ્રુવને આપ્યું અવિચળ રાજ, પોતાનો કરી થાયો રે. હરિને વહાલે મીરાં તે બાઈનાં ઝેર, હળાહળ પીધાં રે; પંચાળીનાં પૂર્યાં ચીર, પાંડવ કામ કીધાં રે. હરિનેo આવો હરિ ભજવાનો લહાવો, ભજન કોઈ કરશે રે; કર જોડી કહે ‘પ્રેમળદાસ’, ભક્તોનાં દુ:ખ હરશે રે. હરિનેo
૧૪૫૦ (રાગ : સોરઠ ચલતી) ગુરુજીએ ઝાલ્યો મારો હાથ , મારો હાથ, મારો હાથ રે;
તાર્યો ભવસાગરથી રે. ધ્રુવ નામ કી નાવ ને સંત કેવટિયા, વહાલા ! પળમાં ઉતાર્યો ભવપાર, ઉતર્યો સર-ર-ર-ર-ર-ર-ર-રે. ગુરૂજીએ
શૂર જેમ રણજીતીને, ફરી આવે નિજ ગેહ; તેવી લહો ગતિ સંતની, તુલસી રામ સનેહ. || ૮૮૦
ભજ રે મના
રામ કૃપાથી હોય સુખ, કૃપા વિના તે જાય;
તોપણ રઘુવર ભજનથી, તુલસી શઠ અવસાય. || ભજ રે મના

Page #113

નામ અનામીનું રૂપ છે, નામી આપ અનામ, અનામી નામ તો કેમ કહિયે ? ત્યાં તો સમજ્યાનું છે કામ; ઠરી બેઠા જે ઠામે રે, “પ્રેમાનંદ 'ને જગાડે. શબ્દ0
કે (૧) સમતા,
કર્મ કુટારો મારો જ્ઞાનથી ગળિયો, વહાલા ! ફળ રે પાક્યાં ને ખેર્યા ફૂલ, ખરિયાં ખર-ર-ર-ર-ર-ર-રે. ગુરૂજીએ અભય આનંદ થયો, જોઈ મન હરખ્યું, વહાલા ! સઘળાં સાધન થયાં દૂર, સરક્યાં સર-ર-ર-ર-ર-ર-રે. ગુરૂજીએ બ્રહ્મનિષ્ઠ ગુરુજી અમને સમરથ મળિયા, વહાલા ! મારી દીધાં વચનુંનાં બાણ, વાગ્યાં સર-ર-ર-ર-ર-ર-રે. ગુરૂજીએ જનમમરણનાં મારાં સંકટ ટળિયાં, વહાલા ! લખ રે ચોરાશી કીધી ખાખ, ઊડી -ર-ર-ર-ર-ર-રે. ગુરૂજીએ ગુરુને પ્રતાપે ભાઈ પ્રેમાનંદ' બોલ્યા, વહાલા ! ઊગ્યો છે જ્ઞાન કેરો ભાણ , થયું ઝર-ર-ર-ર-ર-ર-રે. ગુરૂજીએ
૧૪૫૧ (રાગ : કટારી) શબ્દ તે તો સાચી રે, જે અગમ ઘર દેખાડે; નામ લેવું એવું રે, જે આપોપું અળગું કાઢે. ધ્રુવ નામ વિનાની વસ્તુ નથી, શબ્દ વિના નથી નામ, શબ્દ અક્ષર વિના નથી, અક્ષર ઓમકાર એક ઠામ;
ઓમકાર અલખથી ઊઠે રે, વસ્તુ તો એમ દૃષ્ટિએ પડે. શબ્દ0 વસ્તુ ટાળી નામે-શમે', નામ શબ્દમાં ફોક, શબ્દ અક્ષરમાં ગળે , અક્ષર પ્રણવનો તોક"; શોક પછી શાનો રે ? અલખ આપ દેખાડે. શબ્દo નિર્ગુણ શબ્દ જેને કહિયે તે, પ્રગટ પ્રણવથી થાય, પ્રણવ પોતે ઊપજીને શમે છે, અલખ નિરંજન માંહીં; માયાની ઉપાધિ રે, સદગુરુ ભેદ દેખાડે. શબ્દ0
પ્રેમા ૧૪૫૨ (રાગ : જૈજૈવંતી) કાગળ લખું કૃપાળુ દેવ, વાંચી વિચારજો; જો યોગ્ય લાગે તો પ્રભુ, અમને તેડાવજો. ધ્રુવ સાધન ન કાંઈ જાણું, સેવા નથી થાતી, તુજ નામને ભૂલીને, માયામાં મૂંઝાતી; ભમતી આ ચિત્તવૃત્તિને, ચરણોમાં વાળજો. જો મનડું તો ખૂબ દોડે, તુજ પાસ આવવી, સંજોગ નથી દેતા, ઈચ્છાને ફાવવી; મરજી પડે તો નાથ આ, અરજી સ્વીકારજો. જો મુખમાં ન ધ્યાન આવે હૈયે, ધ્યાન ન ફાવે, વિષયોમાં રાચી રહી, સત્સંગ ન ભાવે; જેવી છે તેવી નાથ પણ, તમે નિભાવજો. જો પરમકૃપાળુ ! અમે તમારે ધામ આવશું, દર્શન કરીને હૈયે, ઉત્સવ મનાવશું, કંઈ જોઈતું કરતું હોય તો, વળતું લખાવજો. જો લખિતંગ ‘પ્રેમા' દાસીના, દંડવત્ પ્રણામ, પ્રેમ સ્વીકારી લેજો , આ વિનંતિ તમામ; કરૂણા કરી કૃપાળુદેવ, દર્શન દેખાડજો. જો
આવે છે જે જહાં થકી, જાય ત્યાંહિ તે સોય; ગુરૂદેવ વિણ કેમ કરી, તુલસી જાણે કોય. ||
૮૮૮)
રાવણ રાવણથી મુવો, દોષ રામ નવ હોય; હિત અનહિત આપજ થકી, તુલસી જો જન જોય.
૮૮૯
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #114

કહે “બનારસી ' અબ રાખો લાજ હમારી; કરુણાનિધિ કરુણા કરો, મેં શરણ તુમ્હારી. કર૦
૧૪૫૫ (રાગ : ભૈરવી) ઘર મિલે, જો અપના ઘર ખોવે હૈંજો ઘર રખે , વો ઘર ઘરમેં રોવે હૈ. ધ્રુવ જો રાજ તજે, વો મહારાજા હોતા હૈ; ઓર જાન તજે, વો કભી નહિ મરતા હૈ. ઘર સુખ ત્યાગે ફ્રિ વો ઓરકા દુઃખ હરતા હૈ; ધન તજે સો ફ્રિ દોલતસે ઘર ભરતા હૈ. ઘર જો પર દારા કો તજે, વો પાવે રાની; ઓર જાઠ બચન દે છોડ, સિદ્ધ હોય બાની. ઘર૦ જો દુષ્ટ બુદ્ધિકો ત્યજે, વો હોવે જ્ઞાની; મનસા ત્યાગે તો મિલે રિદ્ધિ મનમાની. ઘર જો સર્વ તજે, ઉસકો સબ કુછ હોતે હૈ; જો ઘર રાખે, વો ઘર ઘરમેં રોવે હૈ. ઘર જો પક્ષપાતકો ત્યજે, તો સબકો જીતે; ઓર કામ ત્યજે તો, હોય કામ મન ચિંતે. ઘર નહિ માગે તો ફ્લ પાવે, જો મન ભાવે; જો કુછ ઇચ્છા નહિ કરે, વો સબ કુછ પાવે. ઘર અબ ‘ બનારસી’ ઘર ખોકે બ્રહ્મ જોવે હૈ; જે ઘર રખે, વો ઘર ઘરમેં રોવે હૈ. ઘર
અવધૂત શ્રી નિત્યાનંદજી મહારાજ
૧૪૫૩ (રાગ : શિવરંજની) મૌસમ કૌન બડો ઘરબારી, જા ઘરમેં સપનેહુ દુ:ખ નાહીં, કેવલ સુખ અતિ ભારી. ધ્રુવ પિતા હમારા ધીરજ કહિયે, ક્ષમા મોર મહતારી; શાંતિ અર્ધ-અંગ સખી મોરી, બિસરે નાહિં બિસારી. મૌસમ સત્ય હમારા પરમ મિત્ર હૈ, બહિન દયા સમ વારી; સાધન-સંપન્ન અનુજ મોર મન, મયા કરી ત્રિપુરારી. મૌસમ શય્યા સક્ત ભૂમિ લેટનકો, બસન દિશા દશ ધારી; જ્ઞાનામૃત ભોજન રૂચિ રૂચિ કરૂં, શ્રી ગુરૂ કી બલિહારી. મૌસમ મમ સમ કુટુંબ હોય ખિલ જાકે, વો જોગી અરૂ નારી; વો યોગી નિર્ભય નિત્યાનંદ, ભયયુત દુનિયા-દારી. મૌસમ0
બનારસી (ઉર્ફે દેવીસિંહ)
૧૪૫૪ (રાગ : હંસનારાયણી) કર દયા દાસકે કષ્ટ હરો, ગિરિધારી ! કરુણાનિધિ કરુણા કરો મેં શરન તુમ્હારી. ધ્રુવ હો નિર્ભય પૂરણ-બ્રહ્મ આપ અવતારી; હરિ હર લો તનકી પીર, હુવા દુ:ખ ભારી. કર૦ રાઈ સે ગિરિ કર દેત, ગિરિસે રાઈ; તુમ જો ચાહે સો કરો, આપ યદુરાઈ. કર૦ હૈિ સત્ય સત્ય સાચી તેરી પ્રભુતાઈ; તર ગયે વહી જિસને તુમસે લવ-લાઈ, કર૦ દેવીસિંહ જિસને તમારી મહિમા ગાઈ; વહ ભવસાગર કે પાર ઊતર ગયે ભાઈ, કર૦ વેદ વદે આ વિશ્વમાં, રામથી અલગ ન આન;
તે આધારે જગ નિર ભર્યો, તુલસી પરમ પ્રમાણ. ભજ રે મના
૮૯૦)
૧૪૫૬ (રાગ : કેદાર) જિસકે દિલ પર વો પ્રભુ નામ બસતા હૈ, ઉન મસ્તોંકા, દેખો, ઊલટા રસ્તા હૈ. ધ્રુવ સર્દીમેં આશક, પીતે હૈ સરદાઈ; ગર્મીમેં શંખીયાં ખાય રહે ગઈ, બારિશમેં સૂખે ધૂપમેં હો હરિયાઈ; ઐસે મસ્તોસે, સભી બાત બનિયાઈ;
વો દાગકો સમજે, દિલ પર ગુલદસ્તા હૈ. ઉન મસ્તોંકા વો દિનકો સોવે, સારી રાત ભર જાગે; શૂરોસે લડે, કાયરકો દેખકે ભાગે, નહીં મિલે તો માગે ભીખ , મિલે તો ત્યાગે; ઐસે શાહોંસે હરેક બાદશાહ માંગે;
અનમોલ હૈ સોદા, વો ભી ઉને સસ્તા હૈ. ઉન મસ્તોંકા જબ પેટ ભરે તબ ખાનેકુ મંગવાતે; ઓર ભૂખ લગે તો કુછ ભોજન નહિ ખાતે, મૂરખ સે શીખે, પંડિતનું સમઝાતે; કહે “ બનારસી' હમ નઈ નઈ બાતે ગાતે;
ઈસ કદરસેં જો કોઈ અપના દિલ કરતા હૈ. ઉન મસ્તોંકા
કરણી તોતો કરમ છે, ભુતા જેહ નિદાન; | કરતા તો કરનાર છે, તુલસી સત્ય પ્રમાણ.
૮૯૧
ભજ રે મના

Page #115

૧૪૫૭ (રાગ : પ્રભાત ભૈરવ) જો કહતા હમ કરતે, વો દુ:ખ ભરતા હૈ; જો કરતા જગકે કાર, વહી કરતા હૈ.
જો કહતા હમને બેદ, પઢે હૈ ચારી; ઉસકો કહતે હરિ, ઉસકી મતિ હૈ મારી.
જો૦
કોઈ કહતા હમ ‘ક્ષત્રિ’ હૈ હમ બ્રહ્મચારી; સબ અહંકારમેં ફ્લે હુયે નરનારી.
જો .
બાંધે કરચ્ચે સૂતસે જિસકો, વો કૈદી ક્યાં કર છૂટે ? મદદ જો ઉસકી હો, તો આહનકી સંકલ પલમેં રે, બડે બડે રૂસ્તમક કાયર, મોરકે સરતાપો લૂંટે, પથ્થર પર રાઈ દે મારે તો ઓ પહોડ દમમેં ફૂટે. સબ કુછ વો કરતા હૈ, પર અપને જીમેં કુછ ધરે નહીં; ચટી પર હાથી ચઢ બૈઠે, તો વો ચીંટી મરે નહીં.(૨) ગલિયોં કે પથ્થર વો ચાહે, હીરે મોતી લાલ કરે; બના દે ઓ કોયલોંકી મોહર, દમમે માલામાલ કરે. ‘દેવીસિંહ' કહૈ, બનારસી કે ખ્યાલોઉં જો કોઈ ખ્યાલ કરે;
ક્ય તાકાત હૈ હાલકી, જે ફિર ઉસકા બાંકા બાલ કરે ? ઐસા સુખન સુનનેસે દિલ હર ચંદ કિસીકા ભરે નહીં, ચીંટી પર હાથી ચઢ બૈઠે, તો વો ચીંટી મરે નહીં.(3)
જો અહંબુદ્ધિકો ત્યજે કરે લાચારી; ઉસકો મિલતે ઇક પલ ભરમેં ગિરિધારી.
જેo જો દેત વસ્તુ મનમેં ગુમાન કરતે હૈ; વો સ્વર્ગ છોડ ફ્રિ નરક પાન કરતે હૈ.
જો અહંકાર ત્યજી હરિ-હરકા ધ્યાન ધરતા હૈ, ઉસકા સ્વામી આદરમાન કરતા હૈ.
જિસ જિસને મનસે અહંકાર જીતા હૈ, વો દો દિનકી દુનિયાસે હો બીતા હૈ.
ગુરુ દેવીસિંહ દિલ ફ્ટા હુઆ સીતા હૈ; જો કિયે કામ પ્રભુકે અર્પણ કરતા હૈ.
જેo કહે ‘ બનારસી' હરિભક્ત વો ન મરતા હૈ, જો કરતા જગકે કારણ વહીં કરતા હૈ.
જો
૧૪૫૮ (રાગ : ભૈરવી) ડાલે કોઈ દારૂમેં આતિશ, તો વો દારૂ જલે નહીં; હજાર મનકી ચક્કી હો, પર એક મૂંગકો દલે નહીં, પાની ઉપર તરે બતાસા, લાખ વર્ષ તક ગલે નહીં, ઉસકી કુદરતર્ક આગે કુછ જેર કિસીકા ચલે નહીં, સબ ઉસકે નજદીક હૈ ઔર, કોઈ બાતતો ઉનસે પલે નહીં; ચીંટી પર હાથી ચઢ બૈઠે, તો વો ચીંટી મરે નહીં. (૧)
૧૪૫૯ (રાગ : નટબિલાવલ) દમ પર દમ હર ભજ ભરોસો નહિ દમકા; એક દમમેં જાયેગા નીલ દમ આદમકા, હૈ જબ તક દમમેં દમ હરિ-હર ભજ તૂ: દમ આવે ના આવે ઇસકી આશ મત કર તૂ, એક ધ્યાન પ્રભુકા નામ હૃદયમેં ધર તૂ; નર ઇસી નામસે તર જા ભવસાગર તૂ. (૧) છલ-બલ કરતા થોડે જીવન ખાતર તું; વો હૈ કાલ-જલ્લાદ જરા તો ડર તૂ, જો આયા જગમેં અમર નહિ રહુનેકા; ઇધર મિલે વહી, જો હૈ તેરે લહેનેકા, હર વક્ત રહેગા, જમકા દંડ સહેનેકા; કર નેકી તો કોઈ બૂરા નહિ કહેનેકા. (૨)
સરસ નરસ નિજ કરમનું, ફળ ન ગણે જે કાળ; તથા જાનો જન મનવિષે, તુલસી ઊંધી વિશાળ. /
૮૯૨)
રામ રામ સહુકો કહે, ઠગ ઠાકોર અરૂ ચોર; | બિના પ્રેમ રીઝે નહીં, તુલસી નંદ કિશોર.
૯૯૩
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #116

વહાં અદલ બડા હૈ હિસાબ સબ દમ-દમકા; ઇસ જગમેં નાતા હૈ બોલતે દમકા, બોલે દેવીસિંહ ગુરુ હરકે ગુન ગાવેગા; વોહ પ્રાની જગબંધનતે છૂટ જાવેગા, સબ જૂઠા માયા, મોહ, કુટુંબ હૈ દમકા ! એક દમમેં જાયેગાં નીલ દમ આદમકા. (3)
કોઈ કહે હમ યતિ હૈ ઔર બના જગતમેં બૈરાગી; બિના ઈશ્ક કે કિસીકી ભી, લવ નહિ સદ્ગુરુસે લાગી
બનારસી 'ને ઈશ્કમેં અપની જીતે જી કાયા ત્યાગી; રહીં ન મતલબ દિલમેં કુછ ભી, દુબિધા ભી સુનકે ભાગી. રામકૃષ્ણ સખુન યહીં સમજો તુમ સબ પર બાલા હૈ. પર0
૧૪૬૦ (રાગ : બહાર) દુનિયામેં લાખોઈ પંથકો , હમને દેખા ભાલા હૈ; પર જો દેખા, તો કુછ આશકોંકા પંથ નિરાલા હૈ. ધ્રુવ કોઈ બદન પર ખાક મલે, ઔર સેલી કક્ની ડાલે હૈ; કોઈ રંગાવે વસ્ત્ર વિવિધ, ઔર અપના વેશ સંભાલે હૈ. કોઈ મૌન હોકર બૈઠે, નહીં કસીસે બોલચાલે હૈ; કોઈ ફ્લાયે કાનકો, પિયે વો મદકે પ્યાલે હૈ, કોઈને લંબા તિલક દિયા, ઔર પહને તુલસી માલા હૈ. પર, કોઈ રાત દિન ખડે રહે, ઔર કોઈને હાથ ઉઠાયે હૈ; કિસીકો દેખા તો વહ બૈઠે, ઔર ધ્યાન લગાયે હૈ, કીસીને અપને બદનકો દાગા, તનુ પર છાપે ખાયે હૈ; કિસીને અપને શિર પર લંબે લંબે બાલ બઢાયે હૈ. કિસીકે તનુ પર વસ્ત્ર નહીં, ઔર કોઈ ઓઢે મૃગછોલા હૈ. પર૦ કોઈ સેવડા બના, ઔર કોઈ કહે કિ હમ તો દંડી હૈ, કોઈ તપશ્ચર્યા કરતે હૈ, ઔર કોઈ બને વનખંડી હૈ કિસીકે મઠ પર ધ્વજા ઊડે, ઔર કહીં ક્તી ઝંડી હૈ; બિના ઈશ્કર્ક હવે જો ક્કર વો પાખંડી હૈ કિસીને મસ્જિદ બનવાઈ ઔર કોઈને રચા શિવાલા હૈ. પર,
૧૪૬૧ (રાગ : મારૂ બિહાગ). નહિ મિલે હરિ ધન ત્યાગે, ના મિલે રામજી જાન ત્યજે; નારાયણ તો મિલે ઉસીકો, જો દેહકા અભિમાન ત્યજે. ધ્રુવ સુત વિત દારા કુટુંબ ત્યાગે, યા અપની ઘરનાર ત્યજે; નહિ મિલે પ્રભુ ઉસકો કદાપિ, જગકા સબ વ્યવહાર ત્યજે. નારાયણ૦ કંદ મૂલ ફ્લ ખાય રહે, ઔર અન્નકા ભી આહાર ત્યજે; વસ્ત્ર ત્યાગકે નંગ્સ હો રહે, ઓર પરાઈ નાર ત્યજે. નારાયણ તેં ભી હરિ નહિ મિલે ઉસીકુ, ચાહે અપને પ્રાણ ત્યજે; રહે મૌન બોલે નહિ મુખસે, અપની સારી વાત ત્યજે. નારાયણ બાલપનેસે યોગ સાધે, ઔર તાત ત્યજે યા માત ત્યજે; શિખાસૂત્રકા ત્યાગ જ કર દે, ઔર ઉત્તમ અપની જાત ત્યજે. નારાયણ કભી જીવકો ના મારે, અરુ ઘાત ત્યજે અપઘાત ત્યજે; ઇતના ત્યજે તો ફક્યા હોવે ? જો દેહકા નહિ ગુમાન ત્યજે ? નારાયણ વનમેં નિશદિન વિચરે ઔર, ઈસ દુનિયાના જંજાલ ત્યજે; ‘બનારસી' કહે ઉસે મિલા નહિં, ચાહે સકલ જાન ત્યજે. નારાયણ
પલ'કા પર’સો બત કામીની રે, જ્ઞાન ધ્યાન સબ “પી” સંગ લાગ્યો, પલમેં લગ ગઈ પલકન મોરી, મીંચત હી પલમેં ‘પીયા' આયો; મેં જો ઉઠી પીયા આદર દેને, જાગ પડી પીયા હાથ ન આયો, ઔર સખી ‘પીયા' સો કર ખોયા , મેં અપના પીયા જાગ ગવાયો.
રામ ભરોસો રામ બલ, રામ નામ વિશ્વાસ; સુમરે નામ મંગળ કુશળ, માંગત તુલસીદાસ.
૮૯૪)
જ્યોં કામીકે ચિત્તમેં, ચઢી રહત નિત કામ; | એસે હો કબ્દ લાગી હો, તુલસી કે મન રામ.
૯૯૫
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #117

૧૪૬૨ (રાગ : મારવા) વનકાયામેં મનમૃગ ચારોં તરફ ચોકડી ભરતા હૈ, બિના પૈરસે દોડતા, બિન મુખ ચારા ચરતા હૈ. ધ્રુવ બિના નેત્રસે દેખે સબકો, બિના દાંત દાના ખાવૈ, બિના જિહવાસે બાત કરે, ઔર બિના કંઠ ગાના ગાવૈ; બિના સિંગસે લડે ઔર બડે બડે દલ હટાવે, બહુત સિંહ ડરતે ઈસસે યે કિસીસે ભી નહિ ડરતા હૈ. બિના બિન ઈન્દ્રિ’સે ભોગ કરતા, ઐસા યહ મદમાતા હૈ, નહિ ઈસકે કોઈ તાત માત , નહિ કુટુંબ-કબીલા નાતા હૈ; આપી પૈદા હોઈ તો આપી મેં આપ સમાતા હૈ, સબ રંગો સે ન્યારા હૈ, ઔર હર એક રૂપકો ધરતા હૈ. બિના બિના જીવકા માસ ખાય યે, કિસીકો ભી નહિ મારે હૈ, જિસકો મારે એક પલ ભરમેં, ઉસે સુધારે હૈ; બિના કાનસે સુનતા સંબકી, સાધુ-સંત બિચારે હૈ, તીનોં લોકમેં ક્રિત યહ મૃગ, ભવસાગરકો તિરતા હૈ. બિના બિના નાસિકા લેવૈ વાસના, હર એક ચીકી ખુશબોઈ, આપી આપ હૈ અકેલા, ઔર ન ઈસકે સંગ કોઈ ; ‘દેવીસિંહ’ યહ કહે કિ જિસને, બુદ્ધિ નિર્મળ કર ધોઈ, આપની આત્માકો જાનત હૈ, ઈસ મૃગ કો જાને સોઈ. બિના
બહુત લોક ખોદે પૃથ્વીકો, વૃક્ષ કાટતે હરે હરે, ઉનકો ભી ક્રિ યમ કોટેગા, કહે શબ્દ કે ખરે ખરે, હરિ હરિ બૂટી હૈ સમઝો, હરિ નામ હૈ સબસે પરે; ઉસ બૂટીકો જિસને પાયા, વો ભવસાગર સહજ તરે, રામ રસાયન પાઈ હમને, ઔર રસાયન સબ છૂટી.નારાયણ કોઈ કહે હમ સિંગરફ મારે, કાઢે હમ ગંધક કા તેલ; કોઈ દેખતે જડી બિરંગી, કોઈ ટૂંઢતે અમર બેલ , હમને સબકો દેખા યારો ! યે તો હૈ સબ જૂઠે ખેલ; અમર નામ હૈ દત્ત નિરંજન, ઉસકો અપને મનમેં ભેલ. મનકો મારકે બના દે કુસ્તા , જો ગુજરે વહ દિલ પર ઝેલ , તનકો શોધકે શુદ્ધ કરો તુમ, તજ જૂઠ ઔર તજ ઝમેલ . જો ન શખસ ફૂકે ધાતુકો, ઉનકે હૈયા કી ફૂટી.નારાયણ કોઈ મારતે અભરખે તાંબા, કોઈ ફૂંકતે હરતાલ; હમને અપને મનકો મારા, મિલે હમેં ગોવિંદ-ગોપાલ. કોઈ કહે હમ ચાંદી મારે, જિસે મિલે કુછ ધન ઔર માલ; ઈન કમ મેં જ ચિત્ત જોડા, ઉસકા હોતા હાલ-હવાલ. કોઈ કહે હમ સોના મારે, ઔર કરે પૈસોકા લાલ; ઠગ ઠગ જો લૂંટે દુનિયાકો, ઉસે એક દિન ઠગેગા કાલ. બહુત ઘંટતે ખરલમેં ધાતુ, સંતોને કાયા ફૂંકી.નારાયણ કોઈ મારતે હૈ ક્લાઈકો, જિસમે હોવે પુષ્ટ શરીર; ઘરકો ફ્રેંક કે તબાહ કિયા, વો અમીરસેં હો ગયે ક્કીર. સાધુકા નહીં ધર્મ હૈ જો , મારે ધાતુ કરકે તદબીર, કહે ‘દેવીસિંહ' હરિહરિ કહો, યહ જિલ્લા હોગી અકસીર, ખાક સરિખી જબાં રસાયન, ઈસમેં હૈ હર એક તાસીર; જબાંસે વહ મુર્દે જીલાદે, જબાંસે દે ડાલે જાગીર . ‘ બનારસી’ યે કહે હમારી, રામનામ કી હૈ ઘંટી .નારાયણ
૧૪૬૩ (રાગ : કાફી) હર એક ટૂંઢત હૈ જંગલમેં, દવા-રસાયન કી બૂટી; નારાયણ હૈ સંજીવન ભાઈ, વો બૂટી હમને લૂંટી . ધ્રુવ કોઈ ટૂંઢતે ઉસ બ્યુટી કો, જિસમેં પારા તુરત મરે; કોઈ ખોજતા અમૃત જડી, જો તન કાયા કે દુ:ખ હરે.
રામ બામ દિશિ જાનકી, લખત દાહિને ઓર; જ્ઞાન સકલ કલ્યાન મય, સુર તરૂ તુલસી નોર. |
૮૯
સત્ય બચન પ્રભુ દીનતા, પર સ્ત્રી માત સમાન; એતો કરે હરિ નાં મિલે, તુલસીદાસ જમાન.
CEL
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #118

૧૪૬૪ (રાગ : કાફી) ચિંતામન સ્વામી સાંચા સાહિબ મેરા, શોક હરૈ તિહુલોકો ઉઠિ લીજ તું નામ સવેરા. ધ્રુવ સૂર સમાન ઉદીત હૈ, જગ તેજ પ્રતાપ ઘનેરા; દેખત મૂરત ભાવસો, મિટ જાત મિથ્યાત અંધેરા. સાંચા દીનદયાલ નિવારિયે, દુ:ખ સંટ જોનિ વસેરા; મોહિ અભયપદ દીજિયે ફ્રિ હોય નહી ભવા. સાંચાઇ બિંબ વિરાજત આગેરે, થિર થાન થયો શુભ વેરા; ધ્યાન ધર વિનતી કરે, ‘ બનારસિ' બંદા તેરા, સાંચાઇ
બનારસીદાસ
(વિ. સં. ૧૬૪૩) બનારસીદાસનો જન્મ જૈનપુર ગામે સં. ૧૬૪૩માં માઘ શુકલ એકાદસિ રવિવારના દિવસે રોહિણી નક્ષત્રના તૃતીય ચરણમાં થયો હતો.તેમના પિતાનું નામ ખરગસેન હતું. તેમના માતાજી મેરઠના હતા . કવિનું બાળપણ ખૂબ સંઘર્ષમય રીતે વ્યતીત થયું હતું. તેમનું નાનપણનું નામ વિક્રમાજીત હતું. તેમની જાતિ શ્રીમાલ અને ગોત્ર બિહોલિયા હતું. તેમના પૂર્વજો બિહોલી ગામના રાજવંશી રાજપૂત હતા, અને તે પૂર્વજોએ ગુરૂના આદેશથી જૈન ધર્મ અંગિકાર કર્યો હતો. બનારસીદાસને એક નાની બહેન હતી. કવિએ ૮ વર્ષની ઉંમરે વિધાર્જન શરૂ કર્યું. અને એક જ વર્ષમાં અક્ષર અને અંકવિદ્યા પ્રાપ્ત કરી લીધી. ૯મા વર્ષે વ્યવસાય પ્રારંભ કર્યો. ૧૪ વર્ષની ઉંમરે પં. દેવદત્તજીના સમાગમથી અનેકાર્થ નામમાલા, જ્યોતિષ, અલંકાર, લઘુ કોક આદિ ૪૦૦ શ્લોકોનું અધ્યયન કર્યું. ત્યારબાદ જૌનપુરમાં જ ભાનુવંદ મુનિ પાસે ઉપાશ્રયમાં અનેક શાસ્ત્રો સ્તુતિઓ કંઠસ્થ કરી, સમયસાર, ગોમ્મસાર, આદિ ગ્રંથોનું અધ્યયન પણ કર્યું. કવિએ 3 વાર લગ્ન કર્યા પણ ત્રણે પત્નીનું મૃત્યુ થયું. તેમનાં ૭ પુત્ર અને બે પુત્રી પણ અલ્પાયુમાં જ મૃત્યુ પામ્યા. નવરસપદાવલી નામે શૃંગાર વિશે ૧૦૦૦ દોહા રચ્યા. પાછળથી તે જમનાજીમાં પધરાવી દીધા. સં. ૧૬૮૦માં અરથમલજી ઢોરેએ કુકકુંદાચાર્યકૃત સમયસારની રાજમલકૃત બાલબોધિની ટીકા આપી. તેના. અધ્યયનના પરિણામ સ્વરૂપ ‘સમયસાર નાટક'ની રચના થઈ. તેમની મુખ્ય રચનાઓ ‘ બનારસી વિલાસ'માં નિબદ્ધ છે. “અર્ધકથાનક'માં તેમનું જીવન વૃત્તાંત આલેખ્યું છે. તેમના દેહોત્સર્ગની માહિતી ઉપલબ્ધ નથી. તેઓ મહાકવિ તુલસીદાસના સમકાલીન હતા. અને બન્નેમાં પરસ્પર વાત્સલ્ય અને આદરભાવે હતો. જ્યારે એકબીજાને મળતા ત્યારે તેમની વાતચીત પધમય જ રહેતી. કવિશ્રી સત્યપ્રિય, સ્પષ્ટવાદી , સરલ સ્વભાવી, નિરાભિમાની પ્રતિભાવંત ઇમાનદાર અધ્યયનશીલ ભાવુક, ક્રાંતિકારી , આધ્યાત્મિક સંપુરૂષ હતા. બહુ લોકપ્રિય કવિ હતા.
૧૪૬૫ (રાગ : માલકૌંસ) જગત મેં સો દેવન કો દેવ; જાસુ ચરન પરર્સ ઇન્દ્રાદિક, હોય મુકતિ સ્વયમેવ ધ્રુવ જો ન બુધિત , ન તૃષિત, ન ભયાલ , ઇન્દી વિષય ન બેવ; જનમ ન હોય, જરા નહિં વ્યાપે, મિટી મરન કી ટેવ, જગતo જાર્કે નહિં વિષાદ, નહિં વિસ્મય, નહિં આઠોં અહમેવ; રાગ વિરોધ મોહ નહિં જાકે, નહિં નિદ્રા પરસેવ. જગતo નહિં તન રોગ, ને શ્રમ, નહિં ચિંતા, દોષ અઠારહ ભેવ; મિટે સહજ જાકે તા પ્રભુ કી, કરત ‘ બનારસિ' સેવ. જગતo
કીચસૌ કનક જા, નીચસૌ નરેસ પદ, મીચસી મિતાઈ ગરૂવાઈ જાÁ ગારસી, જહરસી જોગ-જાતિ, કહરસી કરામતિ, હહરસી હસ, પુદગલ-છબિ છારસી; જાલસૌ જગ-વિલાસ , ભાલસૌ ભુવને-વાસ, કાલ સૌ કુટુંબ કાજ, લોક્લાજ લારસી, સીસ સુજસ જાનૈ , બીડર્સે બખત માર્ન, ઐસી જાકી રીતિ તાહિ બંદત બનારસી.
રામ રામ રટવું રૂડું, જેથી હાનિ ન હોય;
બચપણથી તરી જાણતાં, તુલસી ન બૂડે કોય. | ભજ રે મના
રામ નામ અરાધવો, વૃથા કદી નવ જાય; લડકાઈકો પરહરો, તુલસી હોત સહાય.
CEO
ભજ રે મના

Page #119

ભોગવિલાસ છે જાળ સમાન, અરુ કાયાને જાણે રાખ; ઘરવાસ જેને ભાલા જેવો, કુટુંબ કાર્ય છે જાળ. ભાઈo લોકોમાંહી લાજ વધારવી, જેને મુખની લાળ; કીર્તિ ઈચ્છા મેલ જેવી, પુણ્ય છે વિષ્ટા સમાન. ભાઈo દેહ છતાં જેની દશા છે, વર્તે દેહાતીત; ‘બનારસી ' એવા જ્ઞાની ચરણે, રે વંદન અગણિત. ભાઈo
૧૪૬૬ (રાગ ૪ આશાવરી) વિરાજે રામાયણ ઘટ માંહિ; મરમી હોય મરમ સો જાનૈ, મૂરખ જાનૈ નાહી. ધ્રુવ આતમરામ જ્ઞાન ગુન લછમન, સીતા સુમતિ સમેત; શુભોપયોગ બાનર દલ મંડિત, વર વિવેક રન ખેત. વિરાજૈo ધ્યાન ધનુપટંકાર શોર સુધિ, ગઈ વિષયદિતિ ભાગ; લઈ ભસ્મ મિથ્યાતમ લંકા, ઊઠી ધારણા આગ. વિરાજૈo જરે અજ્ઞાન ભાવ રાક્ષસ કુલ, લરે નિકાંછિત સૂર; જુએ રાગ-દ્વેષ સેનાપતિ, સંસે ગઢ ચકચૂર, વિરાજૈ. વિલખિત કુંભકરણ ભવવિભ્રમ, પુલક્તિ મન દરયાવે; શક્તિ ઉદાર વીર મહિરાવણ , સેતુ બંધ સમભાવ, વિરાજેo મૂર્ણિત મન્દોદરી દુરાશા, સજગ ચરણ હનુમાન; ઘટી ચતુર્ગતિ પરિણતિ સેના, છૂટે છપક ગુણબાન , વિરાજૈo નિરખિ સકતિ ગુન ચક્ર સુદર્શન, ઉદય વિભીષણ દીન; ફિ કબબ્ધ મહીરાવણ કી, પ્રાણભાવ શીર હીન , વિરાજૈo ઈહ વિધિ સકલ સાધુ ઘટ અંતર, હોય સહજ સંગ્રામ; યહ વિવહાર દૃષ્ટિ રામાયણ, કેવલ નિશ્ચય રામ, વિરાજૈo
બરકત વીરાણી ‘બેફામ’
૧૪૬૮ (રાગ : ભૈરવી) એક્લા જ આવ્યા , મનવા એકલા જવાના; સાથી વિના, સંગી વિના, એક્લા જવાના. ધ્રુવ કાળજાની કેડીયે કાયા ના સાથ દે, કાળીકાળી રાતડીયે છાયા ના સાથ દે; પોતાના જ પંથે બેલી, પોતાના વિનાના, સાથી આપણે ય એક્લા, ને કિરતાર એકલો, એકલા જીવોને એનો આધાર એકલો; એકલા રહીને બેલી, અલખ જગાના. સાથી એકલા જ જન્મવું, ને જીવવું પણ એકલા, એક્લા જ ડૂબવું, ને તરવું પણ એકલા; એકલા રહીને અમે , અમર થવાના. સાથી આયખું વિતાવ્યું આખું સંસાર સંગે, બતાવ્યો પ્રભુએ સાચો મારગ અસંગે; હવે તો અમે ભવ તરી રે જવાનાસાથી
૧૪૬૭ (રાગ : માંઢ) જ્ઞાની એનું નામ જેનો, મોહ ગયો છે તમામ;
ભાઈ જ્ઞાની એનું નામ. ધ્રુવ કંચનને તો કાદવ જાણે, રાજવૈભવ અસાર; સ્નેહ મરણ સમાન છે જેને, મોટાઈ લીંપણગાર, ભાઈo ચમત્કાર છે ઝેર સરીખા, રિદ્ધિ અશાતા સમાન; જગમાંહી પૂજ્યતા પામવી, જાણે અનર્થની ખાણ. ભાઈo
મોર મુકુટ નીચે ધરો, કિટ મુકુટ ધરો શીશ; }
ધનુષ બાણ હસ્તક ધરો, તુલસી નામે શીશ. || ભજ રે મના
૯૦૦
રામ કહે સુખ ઉપજે, રામ કહે દુઃખ જાય; | મુક્તિ કે દાતા હૈ, નહિ કો અન ઉપાય.
૦૧૧
ભજ રે મના

Page #120

૧૪૭૦ (રાગ : પ્રજહાતી છંદ) દયાળુ દીનાનાથ અજ્ઞાનહારી, ખરા ચિત્તથી ધ્યાન માંહી વિહારી; ઘણા શિષ્યના આપ સંતાપહારી, ગુરૂ રાજચંદ્ર ગ્રહો બાંહ્ય મારી. (૧) કર્યો ક્રોધ તો ક્રોધને મારવાને, ધર્યો લોભ તો ધ્યાનને ધારવાને; મહા મોહહારી નિજાનંદધારી, ગુરૂ રાજચંદ્ર ગ્રહો બાંહ્ય મારી. (૨) સદા નિર્વિકારી મહા બ્રહ્મચારી, ન હોંચે સ્તુતિમાં મતિ કાંઈ મારી; નિરાધાર આ બાલ માટે વિચારી, ગુરૂ રાજચંદ્ર ગ્રહો બાંહ્ય મારી.(3) ક્ષમા, ધૈર્ય, ઔદાર્યના જનમસિંધુ ! સદાલોકથી દીનના આપ બંધુ; ન શક્તિ કશા કામ માંહી અમારી, ગુરૂ રાજચંદ્ર ગ્રહો બાંહ્ય મારી. (૪) ગુણી જ્ઞાનવંતા વિવેકી વિચારો, મને આશરો એક ભાવે તમારો; દયાળુ હવે પ્રાર્થના વ્યો અમારી, ગુરૂ રાજચંદ્ર ગ્રહો બાંહ્ય મારી.(૫)
બ્રહ્મચારીજી
૧૪૬૯ (રાગ : હરિગીત છંદ) જય જગતંત્રાતા , જગતભ્રાતા, જમહર જગદીશ્વરા, સુખ સર્વ કારણ, ધર્મધારણ, ધીર વીર મહેશ્વરા; અતિ કર્મનંદન, ચિત્તચંદન, ચરણકમળ ચિત્ત ધરું, સહજાત્મરૂપી સેવ્ય ગુરૂને વંદના વિધિએ કરૂં. ધ્રુવ આનંદસાગર-ચંદ્ર, નાગર-વૃંદ શ્રી સુખકંદ છો, ભવ ફંદહારક, છંદધારક, સર્વ સંર્ગુણ ચંદ્ર છો; સુખકાર છો, ભવપાર નહીં કંઈ સાર ચિત્તમાં હું ધરૂં. સહજા વિકરાળ આ કળિકાળ કેરી, ફાળથી ભય પામતો, ગુરૂચરણ કેરા શરણ આવ્યો, ચિત્તમાં વિશ્રામતો; ગુરૂ પૂરણપ્રેમી કર ઘરે શિવ, એમ આશા આચરૂં. સહજા કરી કોપ ચાર કપાય બાંધે, બંધ આશાપાશનો , અતિ માર મારે માર તેમાં, કામની અભિલાષનો; છો નિર્વકારી પાસ રાખો, ભક્તિ હું દિલમાં ધરૂં. સહજાઓ નિજ ધામ ચંચળ, વિત્ત ચંચળ, ચિત્ત ચંચળ સર્વથી, હિત મિત્ર ને સુકલત્ર ચંચળ, જાય શું મુખથી થી; સ્થિર એક સદ્ગુરૂ દેવ છો, એ ટેક અંતર આદરૂં. સહજા ભવ મંડપે કરી પ્રીત, માયાસેજ સુંદર પાથરી, ત્યાં નિત્ય સૂતો ગાઢ નિદ્રા, મોહની અતિ આચરી; જાગૃત કરી ગુરૂ રાજચંદ્ર, બોધદાન કર્યું શરૂ. સહજા જયકાર શ્રી ગુરૂદેવનો, જન જગત માંહી ગજાવજો, શુભ ભક્તના જે ધર્મ, તે અતિ પ્રેમ સાથ બજાવજો; ગુરૂ ધર્મધારક, કર્મધારક, ધ્યાનમાં નિત્યે ધરૂં. સહજાo
૧૪૭૧ (રાગ : ગીતિકા છંદ) શ્રી રાજચંદ્ર કૃપાળુ ભજ મન પતિતપાવનકર વર, સમક્તિ નિર્મળ, દઈ સુદર્શન ચક્ર અરિબળ ક્ષયકર; અજ્ઞાનઅંધિત દૃષ્ટિઅંજિત તત્તરંજિત મતિકર, સહજાત્મશ્રી પ્રગટાવી રમણીય મુક્તિ રમણી રતિધર, ધ્રુવ ભવભીતિ ભંજન , દુ:ખ નિકંદન, પાપમંજન શુચિક્ર, સહજાત્મમગ્ન, કર્મભગ્ન , મુક્તિલમ્ન, શિવકરે; અમૃતવચન, શાંતચિત્ત , ધ્યાનરક્ત, શમધર, ચૈતન્યવ્યક્ત, મોહત્યક્ત, સિદ્ધિસક્ત, સુખકર, શ્રી ભવવારિ તારી દુ:ખ નિવારી મુક્તિનારીદાયક, અભુત શક્તિ આત્મવ્યક્તિ ભવવિરક્તિ વિધાયકં; સર્વજ્ઞ-શાસન ભવવિનાશન શિવપ્રકાશન પથવર, ભવિહિત વિધાન , યુગપ્રધાન , બોધિદાન ધો વર, શ્રી
સજ્જ તવકો તત્ત્વ એ, સકલ સારકો સાર;
સો હરિ નામ રતન હૈ, જપે જોગ નિરધાર. ભજરેમના
૦૨
| દીર્ઘ રોગ સંસાર હૈ, મિટે ન આન ઉપાય; || || રામ નામકે લેતહીં, સહજ શાન્તિ હો જાય. || 603
ભજ રે મના

Page #121

જલકમલવત્ નિર્લેપ કમેં, આત્મધર્મે સ્થિતિધર, અશરીરી ભાવે, નિજસ્વભાવે, રમણ કરતા ગુરુવર; ભવ તરણતારણ દુ:ખ નિવારણ, શર્મકારણ જયકર, જયવંત હો ! ત્રણ કાળ , હે ! આત્મસ્થ યોગીંગણ વરં ! શ્રી બોધિ સમાધિ નિધાન અદ્ભુત વિશ્વશાંતિ સુખકર, તુજ ચરણ શરણે રમણ વારણ, મરણ વ્યાધિ ભયહરં; તન મન વચન આત્મા સમર્પણ, ચરણક્ય હો ભવહર, સહાત્મરામી, દુ:ખવિરામી, શાંતિધામી શિવકર, શ્રી
ભૂમિ સમુદ્ર ચંદ્ર સૂર્ય ગગન ગિરિ નદી; સબ અચરચર જહાંનકા તૂ હી આધાર હૈ. અમે સલ જગતકે બીચમેં બાહિર ભી હૈ ભરા; મિલે ન તેરા ઊંચ-નીચ અંત પાર હૈ. અમે તેરી સહાયતાએ સબ જીવ જી રહે; બ્રહ્માનંદ' તેરા નામ મોક્ષ ધામ દ્વારા હૈ. અચે
બ્રહ્માનંદ (બીજા)
૧૪૭૨ (રાગ : દરબારી) ૐ કા નામ જીવન મેં ગાતે ચલો, મન કો વિષય કે વિષ સે હટાતે ચલો. ધ્રુવ ૐ હી સબ જગતમેં સમાયા હુઆ, મૂલ ક પકડો સબ કુછ હી પાતે ચલો. મન સાદા જીવન વિચારોં કો ઉચે કરો, સદાચારી બનો ઔર બનાતે ચલો. મન ટૂટ જાએ ન માલા કહીં મેલ કી, પ્રેમ ગંગા પરસ્પર બહાતે ચલો. મન સજ્જોકે ચલો તુમ ચરણ ચિન્હ પર, શિક્ષા માનવ ધર્મ કી સિખાતે ચલો. મન ઇન્દ્રી રૂપી ઘોડોં કો કાબૂ કરો, ઇનમેં સંયમ કે કોડે લગાતે ચલો. મન ‘બ્રહ્માનંદ' ભૂલો ન ઇસ બાત કો, પ્રભુ કા નામ લો જબ યહ સે ચલો. મન
૧૪૭૪ (રાગ : મિશ્ર ભૈરવ) જય ગુરુદેવ દયાનિધિ, દીનન હિતકારી; જય જય મોહ વિનાશક, ભવ બંધન હારી. ધ્રુવ બ્રહ્મા વિષ્ણુ સદાશિવ , ગુરુ મૂરતિ ધારી; વેદ પુરાણ બખાનત, ગુરુ મહિમા ભારી. જય૦ જપ તપ તીરથ સંયમ, દાન વિવિધ દીન્હેં; ગુરુ બિન જ્ઞાન ન હોવે, કોટિ જતન કીન્હ. જય૦ માયા મોહ નદી જલ, જીવ બહૈ સારે; નામ જહાજ બિઠાકર, ગુરુ પલ મેં તારે. જય૦ કામ ક્રોધ મદ મત્સર, ચોર બડે ભારે; જ્ઞાન ખગ દે કર મેં, ગુરુ સબ સંહારેજયo નાના પંથ જગત મેં, નિજ નિજ ગુણ ગાવેં; સબકા સાર બતાકર ગુરુ મારગ લાવેં. જય૦ ગુરુ ચરણામૃત નિર્મલ, સબ પાતક હારી; વચન સુનત તેમ ના, સબ સંશય ટારી, જય૦ તન મન ધન સંબ અર્પણ, ગુરુ ચરનન કીજે; ‘બ્રહ્માનન્દ’ પરમપદ, મોક્ષ ગતિ લીજે, જયo
૧૪૭૩ (રાગ : દેશ). અમે ઈશ! તુઝે નમસ્કાર બાર બાર હૈ; સબ જગત બીચ એક તેરા રૂપ સાર હૈ. ધ્રુવ કૈસી રચી હૈ વિશ્વ કનસે સામાનસે ? કોઈ ને સકે જાન તેરા કારબાર હૈ, અયેo
જિન યહ દીની સંપદા, જિન યહ દીને ભોગ;
જિન યહ દીનો માનખો, સો પ્રભુ ધ્યાવત જોગ. ભજ રે મના
૯૦૪)
હરિકે નામ ઉચ્ચારતેં, નાસે વિજ્ઞ અનેક; | સો કબહુ નહિ છાંડિયે, રામ નામકી ટેક. || ૯૦૫૦
ભજ રે મના

Page #122

ગુરુસેવા સાચી રે, જે વડે જઈએ રાચી
બીજી તો સહુ ખોટી વાતો; રે, બચ્ચો તે તો માર ખાતો. ધ્રુવ સાધન-ભક્તિ સહુને સુવાડો, જગાડો ગુરુગમ એક, પહેલું ધ્યાન ધરો તમે ગુરુજીનું, ઘટમાં મૂકી બીજી સહુ ટેક; વિવેક રાખો એવો રે, અંધારાની ટળે રાતો. ગુરૂસેવા
બાપુ
૧૪૭૫ (રાગ : કટારી)
દેવ મૂકો તમે દેવી મૂકો ભાઈ, વળી અથડાવું ઠામોઠામ, કથા સાંભળી કાંઈ કામ ન આવે, નથી રાતો પીળો સુંદર શ્યામ; કામ થાય એકે રે, ભેટે ગુરુ જ્યારે માર્તો. ગુરૂસેવા૦ ગંગાજળ પીધે શુદ્ધિ ન થાયે, ન થાય રયે રામરામ, અનેક જનમ અળાવું પડે, પણ સિદ્ધ ન થાય કંઈ કામ; નામ જડે વહેલું રે, મૂકો જ્યારે જાત-ભાતો ! ગુરૂસેવા૦ યોગકાળમાં ઈશ્વર નથી બેઠો, નથી પેઠો સિદ્ધિ કેરી માંહ્ય, સિદ્ધિ મળેથી ઊલટો એ ભાગે, ગર્વ વઘે ઘણો ત્યાંય; ‘બાપુ' ભૂલે સરવે રે, વાહોલિયાં વ્યર્થ વાતો. ગુરૂસેવા૦
ભજ રે મના
૧૪૭૬ (રાગ : માંડ)
ચેતે તો ચેતાવું તુંને રે, પામર પ્રાણી. ધ્રુવ શાને કહે છે મારું મારું ? તેમાં નથી કાંઈ તારું; અંતકાળે રહેશે ન્યારું રે, પામર પ્રાણી. ચેતે માખીએ મધ ભેળું કીધું, ન ખાધું ન ખાવા દીધું, લૂંટનારે લૂંટી લીધું રે, પામર પ્રાણી, ચેતે ખોળામાંથી ઘન ખોયું, ધૂળથી કપાળ ધોયું; જોરપણું તારું જોયું રે, પામર પ્રાણી. ચેતે૦
ભૂત પ્રેત ભાગે સર્બે, પાવત ભયસો અપાર; તિત જમદૂત ના આવહીં, જાં હરિ કથા ઉચ્ચાર.
GOG
હજી તારા હાથમાં બાજી, કરી લે સાહેબને રાજી; હૂંડી તારી થાય તાજી રે, પામર પ્રાણી. ચેતે ખંખેરીને હાથ ખાલી, ઊઠીને જાવું છે ચાલી; મેલ માથાકૂટ ઠાલી રે, પામર પ્રાણી. ચેતે દેહમાંથી ગયા પછી, તેનો તું માલિક નથી; ‘બાપુ' દાસ કહે કથી રે, પામર પ્રાણી, ચેતે
૧૪૭૭ (રાગ : માંડ)
ભૂલું પડ્યું છે દહાડે-જગત બધું ભૂલું પડ્યું છે દહાડે; માયા પંડિતરૂપે ભુલાડે. ધ્રુવ
એક આંધળાની પૂંઠે દસ-વીસ દોડ્યા ને, જઈને પડ્યા છે મોટે ખાડે; અહમાં રે આંધળો સમજ્યો નહિ સાનમાં, જેમ પાણી બગાડ્યું પેલે પાડે. જગત હરિ સચરાચર સરવેમાં છે, કે જૂઠ્ઠું બોલે છે લબાડે; સ્વામી છે સઘળે ને દ્વૈતભાવ રાખે, આંધળીને સંત જગાડે. જગત
તાન ટપ્પા ને છંદ બહુ ગાય છે, જઈને બેઠો છે ઊંચા તાડે; પોતે પ્રપંચ ભરેલા પાખંડી, તે સામાને શાંતિ શું પાડે ? જગત૦
કહે ‘બાપુ' હરિનામ જ સત જાણજો, બીજાં અસત તે જુદું પાડે; વણસે તે નામી, નહિ વણસે તે સ્વામી, સાચી વાત જૂઠી કોણ પાડે ? જગત૦
ખાધું ઘણું મસ્તી ઘણીને, આંખ ઓડે વઈ ગઈ, અપમાન કીધાં કંઈકના ને દિવાની ડાહી થઈ; વર્ષ ત્રણવીસી વિત્યાને, વાયદો ભૂલી ગયો, પાર પસ્તાવે નહિ પણ, સમય જાવાનો થયો; બંધન બાંધ્યા માયાના પણ માયાનો તું ના રહ્યો. કલિમે એક વિશેષ હૈ, રૂદે સુમરે હરિ નામ; સોહી લહે નિજ તત્ત્વો, વિષ્ણુ કહ્યો જે ધામ.
306
ભજ રે મના

Page #123

ત્રણ લીટીમાં ત્રિભુવન સમાયું, બ્રહ્મવિધાનો ભોર, આહા-ઓહો કરી અફળાશો, એમાં નથી કાંઈ શોર; ખરી છે એ વિધા રે, ચિત્તમાં રૂડી સેવો, જ્ઞાની મહામહેનત અમે સમજ્યા છીએ, તે દેખાડ્યું પળમાંય, ન સમજાય તો પૂછો આવીને, આંતરો નથી કાંઈ આંય; ચોખ્ખું ચટ કહેવું રે, ‘બાપુ’ બ્રહ્મ એક દેવો'. જ્ઞાની
૧૪૭૮ (રાગ : ધોળ) માળાનો મર્મ નવ જાણ્યો, આંખો મીંચીને મણકા શીદ તાણો ? ધ્રુવ માળા ફેવ મન માંહી ઠેકાણો, રામ કહે કો સમજ ટાણો; દેહમાં દેવ તેને નહિ જાણો, જઈ કાષ્ઠ-પાષાણને માનો. માળાનો૦ છાપા તિલક ને માળા રાખે, કૂડ કપટ ને અસત્ય ઘણું ભાખે; હાથમાં માળા ને ક્રોધભર્યા કાળા, એ તો નિશ્ચ” ડૂળ્યાના છે ચાળા. માળાનો૦ માળા ફેરવી પુત્ર દ્રવ્ય માગે, જઈ શિવના દેવળમાં લાંધે; જગત સૂએ સદ્ગુરુ જાગે, સમજે તેને એ શબ્દ દિલે વાગે. માળાનો૦ સદ્ગુરુ મળ્યામાં મન મૂંઝાણું, છમેં એકવીસ હજાર દમ માણું; એ તો થાય છે રાત ને વહાણું, ઉન્મનિ ઘરમાં મળે ટાણું. માળાનો માળા જાણે જનક શુક જોગી, માળાના વ્યાસ અને શિવ ભોગી; બ્રહ્મમાં ભળ્યો ચોરાશીના રોગી, એ માળો તો ઘણી મોંધી. માળાનો ધીર ગુરુની માળાસંગે તાળી, ઉન્મનિ ઘરમાં વસ્યા વનમાળી; દાસ ‘બાપુ’ને માળા તે આલી, માળા પ્રેમે કરીને ઝાલી, માળાનો૦
બાબા આનંદ
૧૪૮૦ (રાગ : મલ્હાર) રંગાઈ જાને રંગમાં, તું રંગાઈ જાને રંગમાં; સીતારામ તણા સતસંગમાં, રાધેશ્યામ તણા તું રંગમાં. ધ્રુવ આજે ભજશું, કાલે ભજશું, ભજશું સીતારામ ક્યારે ? ભજશું રાધેશ્યામ ? શ્વાસ ખૂટશેનાડી તૂટશે, પ્રાણ નહીં રે તારા અંગમાં રંગાઈo જીવ જાણતો જાજુ જીવશું, મારું છે આ તમામ, પહેલા અમર કરી લો નામ, તેડું આવશે જેમનું જાણજે, જાવું પડશે સંગમાં રંગાઈo. સૌ જીવ કહેતા પછી જપીશું, મેળવી લો ને દામ, રહેવાના કરી લો ઠામ, પ્રભુ પડ્યા છે એમ ક્યાં રસ્તામાં ! સૌજને કે સાજનમાં. રંગાઈo ઘડપણ આવશે ત્યારે ભજશું !લઈશું રામનું નામ, પછી શું તીરથધામ, આતમ એક 'દિ ઊડી જાશે, શરીર રહેશે પલંગમાં રંગાઈo ભાત-ભાતના ભોજન જમતા, ભેળી કરીને ભામ, એમાં ક્યાંથી સાંભળે રામ? દાન પૂણ્યથી દૂર રહ્યો તું, ફોગટ ફ્રે છે ઘમંડમાં. રંગાઈo રંગ-રાગમાં ક્યારે ભજશે ? રહી જાશે-આમને આમ, માટે ઓળખને આતમરામ, * બાબા આનંદ' હરિ ૐ અખંડ છે, ભજતું શિવ-હરિ સંગમાં. રંગાઈo
૧૪૭૯ (રાગ : કટારી) જ્ઞાનીઓ બતાવું રે બંધ-મુક્તિ આત્મા કેવો ? આંખ મીંચી ઊઘાડો રે, દૃઢતા ધારો તો સેવો. ધ્રુવ સૂક્ષ્મ બુદ્ધિ હોય તો સમજાશે, નહિ તો કરશો ન માથાકૂટ, સહેલું સટ તો હવે બતાવું, પીઓ અમૃતનો છે ઘૂંટ; ખૂંટ મારી ખોલું રે, કહું બ્રહ્મ જેવો તેવો. જ્ઞાની ચૈતન્યમાં દૃશ્ય લ્પવું, જાણો બંધતણું એ મૂળ, ચૈતન્યમાંથી લ્પના છૂટવી, એ મુક્તિ જાણો સમૂળ; દૃશ્ય વગરનું ચૈતન્ય રે, આત્મરામ રૂપ મેવો. જ્ઞાની
કોટિ જન્મ ઈન જંતકે, પાપ રૂપી જે પહાર; ||
| સોઈ જરે એક પલકમેં, હરિ મુખ નામ ઉચ્ચાર. ભજ રે મના
૦૮૦
જ્યોં સાગરકે મધ્યમેં, સરિતા સકલ સમાય; ત્યોંહિ રામકે ભજનમેં, ઓર ભજન સબ આય.
૯૦૦
ભજ રે મના

Page #124

જેમ સાગરને ઝંખે સરિતા, એમ ઝંખું છું તુજને કનૈયા, મેં તો સોંપી દીધી તારા હાથે , હવે મારાં જીવનની આ નૈયા;
હું તો સ્વપ્નામાં ફ્રા ફ્રી. મારા મારી જીભે ના કોઈને કહેવાય, પ્રીત રાખું ઘણીએ છાની, તોયે જગમાં કરે લોકો વાતો, હું તો થઈ ગઈ છું તારી દીવાની;
* બિંદુ' વીનવે છે વારે ઘડી. મારા
બાલમુકુંદ દવે
(ઈ. સ. ૧૯૧૬ - ૧૯૯૩) બાલમુકુન્દ મણિશંકર દવેનો જન્મ તા. ૭-૩-૧૯૧૬ ના રોજ થયો હતો. તેમનું વતન અને જન્મસ્થાન વડોદરા જિલ્લામાં આવેલું મસ્તપુરા ગામ છે. વ્યવસાય અર્થે તેઓ જીવનપર્યત અમદાવાદ રહ્યા હતા. ‘પરિક્રમા' તથા ‘કુન્તલ' તેમના કાવ્યસંગ્રહો છે. તેમના કાવ્યમાં પ્રકૃતિ, પ્રણય અને પ્રભુભક્તિનું નિરૂપણ થયું છે. શિષ્ટ પ્રાસાદિક વાણી અને ભાવાનુભૂતિ એમની કવિતાને તાજગી આપે છે. તા. ૨૮-૨-૧૯૯૩ ના રોજ 99 વર્ષની ઊંમરે તેમનો દેહવિલય થયો હતો.
૧૪૮૧ (રાગ : ચલતી) જૂઠી ઝાકળની પીછોડી, મનવાજી મારા, શીદને જાણીને તમે ઓઢી; સોડ રે તાણીને મનવા, સૂવા જ્યાં જાશો ત્યાં તો, શ્વાસને સેજાંરે જાશે ઊડી.ધ્રુવ બળતા બપોર કેરાં, અરાંપરાં ઝાંઝવામાં, તરસ્યો હાંફે રે દોડી દોડી; મનના મરઘલાને પાછા રે વાળો વીરા , સાચા સરવરીએ ધોને જોડી.મનવા સાચા દેખાય તે તો કાચા મનવાજી મારા, જૂઠા રે જાગર્તિના મોતી; શમણાને ક્યારે મોરે, સાચાં મોતી સોગરાજી , ચૂની-ચૂની લેજો એને ગોતી. મનવાળ એવું રે ઓઢો મનવા, એવું રે પોઢો મનવા, સ્થિર રે દીવાની જેમ જ્યોતિ; ઉઘાડી આંખે વીરા, એવાં ઊંઘવા રે, કોઈ ના શકે રે સુરતા તોડી. મનવા
બુદ્ધિસાગરજી
૧૪૮૩ (રાગ : આશાવરી) ચેતન અનુભવ રંગ રમીજે, આગમદોહન અનુભવ અમૃત, યોગી અનુભવ રીજે. ધ્રુવ અનુભવ અમૃતવલિ સરખો, અનુભવ કેવલ ભાઈ; અનુભવ શાશ્વત સુખ સહોદર, ધ્યાન તનુજ સુખદાઈ. ચેતન અનુપમ અનુભવ વર્ણન કરવા, કો ન સમર્થ કહાવે; વચનાગોચર સહજ સ્વરૂપી, અનુભવ કોઈક પાવે. ચેતન અનુભવ નહિ તપ જપ કિરિયા, અનુભવ નાત ન જાતિ; નયનિક્ષેપાથી તે ન્યારો, કર્મ હણે ઘનઘાતિ. ચેતન વિરલા અનુભવરસ આસ્વાદે, આતમધ્યાને યોગી; આતમ અનુભવવિણ જે લોકો, શિવ સાધે તે ઢોંગી. ચેતન અનુભવયોગે આતમદર્શન, પામી લહત ખુમારી; આતમને તો સાચી લક્ષ્મી, અનુભવ મિત્તલું પ્યારી. ચેતન
બિંદુ
૧૪૮૨ (રાગ : હિંદોલ)
હું તો તન મનથી તમને વરી, મારા સામું જુવોને હરિ; નાથ ઝાઝું ના મુજને સતાવો, હું તો ઉભી છું આશાધરી. ધ્રુવ પ્રેમબંધનમાં બાંધી રાજ, મને એવી તે પરવશ કરી, ચોર ચિતડાનો પાકો બનીને, મારું હૈયું લીધું છે હરી;
દૂર રાખો ના દયા કરી. મારા તે પંડિત પારખુ, કેતે ચતુર સુજાણ;
પ્રીત નહીં હરિ નામસોં, સોહી મૃતક સમાન. || ભજ રે મના
- ૯૧૦
રામનામ જો ચિંતવે, તાતેં જમકો ન ત્રાસ; ભજિયે નિત ભગવંતકો, રૂધ્ય રાખી વિશ્વાસ.
૯૧૧
ભજ રે મના

Page #125

શરબતે - દીદાર પર મૌકૂફ હો જિસકી હયાત; ના સહા ! ઉસકો ભલા, બાતો સે ક્યા ? આરામ હો. જિંદગીઓ બ ઝૂમ મેં આના હી હૈ, તો બે નકાબ આ જાઈએ; ફૈઝે હી હોના હૈ, તો ફ્રિ આજ ફૈઝે આમ હો. જિંદગી આરઝૂ યહ હૈ કિ બ્રજ-રજ મેં મેરી મિટ્ટી મિલે; શ્યામ કહતે કહતે ‘બેદિલ' જિંદગી કી શામ હો. જિંદગી
બુલાખીરામાં
૧૪૮૪ (રાગ : શ્રીરંજની) સીતા સમાણી સતી કોણ શાણી ? પતિ પ્રતિજ્ઞાય સદા પ્રમાણી; કુરંગ હણવા મતિ ભ્રષ્ટ કીધી, વિનાશકાળે વિપરીત બુદ્ધિ. કેવા હતા કૌરવ કાળજ્ઞાની ! કુસંપમાં પાછી કરી ન પાની; કઈં મૂઆ દ્વેષ સહિત ક્રોધી, વિનાશકાળે વિપરીત બુદ્ધિ. નિપુણતા ન્યાય વિષે ધરાવી, નળે સુકીર્તિ જગતમાં જમાવી; ગુમાવી ગાદી ધૂતને વળુંધી, વિનાશકાળે વિપરીત બુદ્ધિ. યદુપુરી યાદવ યાદ આણો, સુરા વિષે જીવ ભલો ભરાણો; મૂઆ મૂકી સર્વ શરીર શુદ્ધિ, વિનાશકાળે વિપરીત બુદ્ધિ. રૂડો હતો રાવણ શાસ્ત્રવેત્તા, નવ ગ્રહો નિફ્ટમાં રહેતા; હરી સીતા કટ લહ્યું કુબુદ્ધિ, વિનાશકાળે વિપરિત બુદ્ધિ.
બેદિલ
૧૪૮૫ (રાગ : ગઝલ) જિંદગી કી સુબ્ધ હો, યા જિંદગી કી શામ હો; ઝીક્ર હો તેરાં ઝુબાં પર, લબ પે તેરા નામ હો. ધ્રુવ ચૈનકી બંશી બજે, યા ગર્દિશ અચ્યામ હો; કોઈ આલમ હો, મગર પીને કો તેરા નામ હો. જિંદગી તુમને અપને મુંહસે જબ દીવાના મુઝકો કહ દિયા; અબ નહી પવહ, અબ કુછભી મેરા અંજામ હો. જિંદગીe લુક્ત જબ હૈ, આપકી યાદોં કી શમ મેં જલ ઉઠે; જબ, જહાં, જિસ હાલમેં ભી જિંદગી કી શામ હો. જિંદગી
બોટાદકર દામોદર ખુશાલદાસ બોટાદકરનો જન્મ બોટાદ ગામમાં તા. ૨૭-૧૧-૧૮૭૦ અને અવસાન તા. ૯-૧૯૨૪ના રોજ થયું હતું.
૧૪૮૬ (રાગ : ગરબી) મીઠાં મધુને મીઠા મેહુલા તે લોલ, એથી મીઠી તે મોરી માત રે, જનનીની જોડ સખી ! નહીં જડે રે લોલ. ધ્રુવ પ્રભુના એ પ્રેમ તણી પૂતળી રે લોલ, જગથી જૂદેરી એની જાત રે. જનની અમીની ભરેલી એની આંખડી રે લોલ, વ્હાલનાં ભરેલાં એનાં વેણ રે. જનની હાથ ગૂંથેલ એના હીરના રે લોલ, હૈયું હેમંત કેરી હેલ રે. જનની દેવોને દૂધ એનાં દોહ્યલાં રે લોલ, શશીએ સિંચેલ એની સોડય રે. જનની જગનો આધાર એની આંગળી રે લોલ, કાળજામાં કૈંક ભર્યા કોડ રે, જનની ચિતડું ચડેલ એનું ચાકડે રે લોલ, પળના બાંધેલ એના પ્રાણ રે. જનની મૂંગી આશિષ ઉરે મલક્તી રે લોલ, લેતા ખૂટે ન એની લ્હાણ રે. જનની ધરણીમાતાયે હશે ધ્રુજતી રે લોલ, અચળા અચૂક એક માય રે, જનની ગંગાના નીર તો વધે ઘટે રે લોલ, સરખો એ પ્રેમનો પ્રવાહ રે. જનની વરસે ઘડીક વ્યોમવાદળી રે લોલ, માડીનો મેઘ બારે માસ રે. જનની ચળતી ચંદાની દીસે ચાંદની રે લોલ, એનો નહિ આથમે ઉજાસ રે. જનની
જિન ઓખી પરેં જીવકોં, તહાં ભજે ભગવંત; વહાં તહાં હરિ રાખહીં, જાની અપનો સંત. |
ભજ રે મના
નામ હિ ચંદ્ર ચકોર જન, રટહીં સુરત લગાય; સો જગ અંગ દાઝે નહીં, પરમ સુધારસ થાય.
૯૧૨)
ભજ રે મના

Page #126

૧૪૮૭ (રાગ : ગઝલ)
.
વસંતે પંચમાલાપે, રસીલી કોકિલા ક્રૂજે; કદી ‘કો’ શબ્દ એ કાને, ધરે કે ના ધરે તોયે. ધ્રુવ સુગંધી પુષ્પ પ્રકટાવી, મનોહર માલતી રાચે; ભ્રમર મકરંદના ભોગી, મળે કે ના મળે તોયે. વસંતે
સહીને આકરા અંશુ, કરે શીળી તરૂ છાયા; શ્રમિત પંથી તળે આવી, વસે કે ના વસે તોયે. વસંતે હૃદયનાં આંસુડા રેડી, ભીંજવશું વિશ્વને ભાવે; કઠિન હૈયા મૃદુલ એથી, બને કે ના બને તોયે. વસંતે
પ્રબળ પડદા બધા ચિરી, હૃદય ખુલ્લાં કરી દેશું; સુભાગી સત્ય જોનારા, જડે કે ના જડે તોય. વસંતે
‘અમે’ કર્તવ્યને પંથે, વિચરશું ધર્મ ધારીને; અમારા સ્નેહી એ ચીલે, ચડે કે ના ચડે તોયે. વસંતે
બંકિમચંદ્ર
૧૪૮૮ (રાગ : યમન કલ્યાણ)
વન્દે માતરમ્
સુજલાં સુફ્તાં મલયજ-શીતલાં, શસ્ય-શ્યામલાં માતરમ્ કા-જવા-પુ ક્ત-વર્મિનોલ, સુર્મિત-શોભિનીમ સુહાસિની સુમધુર-ભાષિણી સુખદાં વરદાં માતરમ્. વન્દે સપ્તકોટિ - કંઠ - કલકલ - નિનાદ - કરાલે દ્વિસપ્તકોટિભુજૈધૃત - ખર - કરવાલે
કે બોલે મા તુમિ અબલે ? અબલા કેન મા એત બલે ! બહુબલધારિણીં નમામિ તારિણીં રિપુદલ-વારિણીં માતરમ્. વન્દે
ભજ રે મના
ભવતો છૂટે હાય જે, સો મુખ જપે મુરાર; જનની કેરે ઉદરમેં, સો ન ધરે અવતાર.
૯૧૪
તોમારઇ પ્રતિમા ગડિ મન્દિરે મન્દિરે
તુમિ વિધા, તુમિ ધર્મ, તુમિ હૃદિ, તુમિ મર્મ, સ્વં હિ પ્રાણાઃ શરીરે, બાહુવે તુમિ મા શક્તિ, હૃદયે તુમિ મા ભક્તિ ? માતરમ્. વન્દે ત્વ હિં દુર્ગા દશપ્રહરણ-ધારિણી, કમલા કમલદલવિહારિણી, વાણિ વિદ્યાદાયિની, નમામિ ત્વામ્
નમામિ કમલાં અમલાં અતુલાં સુજલાં સુફ્તાં માતરમ્. વન્દે
શ્યામલાં સરલાં સુસ્મિતાં ભૂષિતાં ધરણીં ભરણીં માતરમ્. વન્દે
=
ભગવાન
૧૪૮૯ (રાગ : બાગેશ્રી)
સાધન સાધી શુદ્ધ થયો નહિ, તો સાધન શું કામ કરે રે ! ધ્રુવ જપ તપ વ્રત સેવાને પૂજા, કેવળ તેથી શું અર્થ સરે રે ! ઓળખાણ નથી અંતરમાંતો, નિશિદિન કોનું ધ્યાન ધરેરે? સાધન તીર્થ ર્યાં પણ તાપ શમ્યો નહીં, ચિત્તવૃત્તિ નવ સ્થિર રેરે; મમતા તેં મૂકી નહિ અળગી, ભૂમિમાં ભટકી શું મરેરે ! સાધન૦
એ સહુ સાધન સત્ય કહ્યાં છે, અસત્ય નહીં લવલેશ ખરેરે; પણ બહિરંગ તજીને અંતર, સાધનથી સુખમાં વિચરેરે. સાધન સાધન સાધ્યાં પણ ગુરૂગમ વિના, ભવભયથી નહિ ઉગરેરે; શ્રોત્રિય બ્રહ્મનિષ્ઠ સદ્ગુરુને, શરણ જવાથી સહજ તરેરે. સાધન ગુરુદ્વારા એ સાધનનું સુખ, વર્ણવતાં મતિ શું ઉચરેરે ! ગુરુ ‘ભગવાન' ચરણરજ સેવક, નિજપદમાંહિ વિરામ કરેરે. સાધન તારૂં જરને જોબન તારા ભર્યાં રે ભવન, તારી હાક તો ગગનમાં ગાજે રે ગાજે, પણ કાળનાં ઝપાટે, તારી એક નહિં ચાલે, એ તો આંખના પલકારે ધૂળ થાશે રે થાશે; જરા મનથી વિચાર, તારો સમય સુધાર, તારૂં સઘળું તે અહીં રહી જાશે રે જાશે, માન * બિંદુ'નું વચન કર પ્રભુનું ભજન, તારી બેડલી તો પાર થઈ જાશે રે જાશે.
માવા કે બહુ મત્ત હૈં, પંથનકો નહીં પાર; જહાં હરિ નામ ન બોલહીં, સોહેં સકલ અસાર.
૯૧૫
ભજ રે મના

Page #127

બજબાલ
ભગવત રસિક
(વિ. સં. ૧૭૧૫)
૧૪૯૦ (રાગ : માલકષ), ઈતને ગુન જામેં સો સંત; શ્રી ભાગવત મધ્ય જસ ગાવત, શ્રી મુખ કમલાકંત. ધ્રુવ હરિ ક ભજન સાધુકી સેવા, સર્વભૂત પર દાયા; હિંસા, લોભ, દંભ, છલ ત્યાગ, વિષસમ દેખે માયા. ઈતનેo સહનશીલ, આસય ઉદાર અતિ, ધીરજસહિત વિવેકી; સત્ય વચન સબસો સુખદાયક, ગહિ અનન્ય વ્રતે એકી. ઈતનેo ઈંદ્રજીત અભિમાન ન જાકે, કરે જગતક પાવન ; ભગવંતરસિક તાસુકી સંગતિ, તીનહું તાપ નસાવન. ઈતનેo
૧૪૯૨ (રાગ : દિપક) આરતિકા દિપ બનકર જલ રહા હું, રત્ન શ્વાસા, દિપ્ત આશા, અર્ચનામે મૂક ભાષા, દિપમેં, વૃત બિન્દુ બનકર, જલ રહા હું. ધ્રુવ ધ્યાન પૂજન , જ્ઞાન સાધન, ભક્તિ વંદન, કર્મ પાલન, વર્તિકામેં જ્યોતિ બનકર, પલ રહા હું. આરતિકા વિશ્વ અનુભવ કર ભ્રમિત કવિ, લે ચલા પ્રિય પ્રાણમૅ છબિ, પૂર્ણકર પૂજા તુમ્હારી, ઢલ રહા હું. આરતિકા
ભગો ચારણ
૧૪૯૧ (રાગ : માંડ) હે ઓધવજી રે, વ્હારા વહાલાને વઢીને કહેજો રે;
મનાવી લેજો રે. ધ્રુવ. મથુરાના રાજા થયા છો, ગોપીઓને ભૂલી ગયાં છો;
માનેતીને મ્હોલ ગયા છો રે. હેo એક વાર ગોકુળ આવો, માતાજીને મોઢે થાવો;
| ગાયોને સંભાળી જાઓ રે. હે૦ યમુનાને તીર જાતા, માખણ તમે લૂંટી ખાતા;
ભૂલ્યા કેમ જૂના નાના રે ! હેo કુબજા છે રંગે કાળી, કાળા તમે વનમાળી;
જોડી આવી ક્યાંય ન ભાળી રે ! હે તમે છો ભક્તોના તારણ, એવી હારી હૈયા ધારણ;
ગુણ ગાયે તારો ચારણ રે. હેo બ્રાહ્મણ ગોત્રિય બાલ જે, હત્યાદિક જે પાપ;
| તિનતેં પાવન હોત હૈ, રામ નામકે જાપ. | ભજ રે મના
૯૧
ભવાનીદાસ
૧૪૯૩ (રાગ : સોરઠ ચલતી) વારે વારે મનખો નહિ આવે રે, તમે ભજન સવાયાં કરજો; આવો રૂડો અવસર નહિ આવે રે, રે તમે ભજન સવાયાં કરજો. ધ્રુવ સંસાર-સાગર મોહજળ ભરિયો, તરી શકો તો કોઈ તરજો રે; જગજીવનનાં જાજ લઈને, ઓલે તે પાર ઉતરજો. અવસર દોનું દીવા તારી આગળ ઝળકે, તે નાભિકમળ બિચ ધરજો રે; હૃદયકમળમાં હેત કરીને, અમરવરને વરજો અવસર માણેક-ચોકમાં ભરણું ભરે, તો સમજી વિચારીને ભરજો રે; હીરા, માણેક, નીલમ, મોતી ઘણાં , પારખ થઈને પારખજો. અવસર સદ્ગુરુ મળે ને સંશય ટાળે, એવા સંતચરણે શિશ ધરજો રે; મેઘાપ્રતાપે ભણે ‘ભવાનીદાસ', અમરાપુરમાં ભળજો અવસર
કીટ પતંગ પાવે ગતિ, રામ નામ સુની કાન; | દેવા હરિ હરિ જે કહે, તરહીં સકલ જહાન.
૯િ૧૭)
ભજ રે મના

Page #128

ભાઈજી ઉર્ફે શ્રી હનુમાનપ્રસાદ પોદાર
૧૪૯૪ (રાગ : આશાવરી) બના દો વિમલબુદ્ધિ ભગવાન (૨). તર્કજાલ સારા હી હર લો, હરો સુમતિ અભિમાન; હરો મોહ, માયા, મમતા, મદ, મત્સર મિથ્યા માન. બનાવ
ક્લષ કામ-મતિ કુમતિ હરો, હે હરે ! હરો અજ્ઞાન; દંભ-દોષ-દુનીતિ હરણ કર, કરો સરલતા દાન. બનાવ ભોગ-યોગ અપવર્ગ-સ્વર્ગકી , હરો સ્પૃહા બલવાન ; ચાકર કરો ચારૂ ચરણોંકા, નિત હી નિજ જન જાન. બનાવ ભર દો હૃદય ભક્તિ-શ્રદ્ધાસે, કરો પ્રેમકા દાન; કમી ન કરો દૂર નિજ પદસે, મેટો ભયંકા ભાન. બનાવે
૧૪૯૬ (રાગ : બહાર) દેખ એક તૂ હીં, તૂ હી તૂ, સર્વવ્યાપક જગ તૂ હી તૂ. ધ્રુવ સત, ચિત, ઘન, આનંદ નિત, અજ, અવ્યક્ત અપાર, અલખ , અનાદિ, અનંત, અગોચર, પૂર્ણ વિશ્વ આધાર.
એક રસ અવ્યય તૂ હી તૂ. સર્વ સત્યરૂપસે જગત સબ, તેરા હી વિસ્તાર, જગ માયા કલ્પિત હૈ, સારા તવ સંકલ્પાધાર,
રચયિતા-રચના તૂ હી તૂ. સર્વ તુઝ બિન દુજી વસ્તુ નાહિં, કિંચિત ભી સંસાર, સૂત સૂત મણિયોંમેં ગૂંથા, જલ-તરંગવત સાર,
ભરા એક તૂ હી તૂ હી તૂ. સર્વ માતા-પિતા-ધાતા તૂ હી, વેદવેધ ઓંકાર, પાવન પરમ પિતામહ તૂ હી, સુહૃદ શરણદાતાર,
સૃજત, પાલત સંહારત તૂ. સર્વ ક્ષર, અક્ષર, ફૂટસ્થ તૂ, પ્રકૃત્તિ-પુરુષ તવ રૂપ, માયાતિત, વેદવર્ણિત, પુરુષોતમ અતુલ, અરૂપ,
રૂપમય સક્ત રૂપ હી તૂ. સર્વ મોહ સ્વપ્નકો ભંગ કર, નિજ રૂપહિ પહિચાન, નિત્ય સત્ય આનંદ બોધ ઘન, નિજમેં નિજકો જાન ,
સદા આનંદરૂપ એક તૂ. સર્વ
-
ધુવ
૧૪૯૫ (રાગ : આશાવરી) રે મેન હરિસુમિરન કર લીજે (૨). હરિકો નામ પ્રેમસો જપિયો, હરિ રસરસના પીજે; હરિગુણ ગાઈય સુનિય નિરંતર, હરિચરનન ચિત્ત દીજે. રે મન હરિભગતનકી સરન ગ્રહન કરી, હરિ સંગ પ્રીત કરી જે; હરિસમ હરિજન સમુજી મનહીં મન, તિનકો સેવન કી જે. રે મન હરિ ફેહિ વિધિસો હમસોં રીજૈ, સોહી પ્રશ્ન કરી જૈ; હરિજન હરિમારગ પહિચાનૈ, અનુમતિ દેહીં લો કીજે. રે મન હરિહિત ખાઈય, પહિરિય હરિ હિત, હરિ હિત કરમ કરીજે; હરિહિત હરિજન સબ જગ સેઈય, હરિહિત મરિયે જીજે. રે મન
૧૪૯૭ (રાગ : મલ્હાર) સક્લ જંગ હરિકો રૂપ નિહાર, હરિ બિનુ વિશ્વ કnહું કોઉ નાહીં, મિથ્યા ભમ સંસાર. ધ્રુવ અલખ-નિરંજન , સબ જગ વ્યાપક, સબ જગ કો આધાર; નહિં આધાર નાહિં કોઉ હરિ મહું, કેવલ હરિ-વિસ્તાર. સકલ૦
ચાકો ચિત્ત ચિંતન કિયે, હોઈ માંગલ રૂપ; || હા મંગલ હરિ નામ હૈ, સબ મંગલકો ભૂપ. ૯૧૦
ભજ રે મના
ભૂમિ ગઉ ગજ વસ જે, કાંચન કરહીં દાન; યેહિ સકલ મિલિ નાં તુલે, હરિકે નામ સમાન.
૯૧૦
ભજ રે મના

Page #129

અતિ સમીપ, અતિ દૂર, અનોખે જગમહં જગતેં પાર; પય-શ્રુત પાવક કાષ્ઠ, બીજમહં તરૂ ફ્લ પલ્લવ ડાર. સકલ૦ તિમિ હરિ વ્યાપક અખિલ વિશ્વમહં આનંદ પૂર્ણ અપાર; એહિ બિધિ એક બાર નિરખત હીં, ભવબારિધિ હો પોર. સંકલ0
પરખિ પ્રેમ હિય હરષિ રામ, ભિલનીકે ભવન પધારે; બારહિં બાર ખાત જૂઠે ફ્લ, રહે સરાહત હારે. હરિકો . બિદુર-ધરનિ સુધિ બિસરી તનકી, શ્યામ જબહિં પગુ ધારે; કદલી-ફ્લકે છિલકા ખાય, પ્રેમમગન મન ભારે. હરિકો રે મન ! એસે પરમ પ્રેમમય, હરિકો મત બિસરા રે; પ્રભુકે પદ સરોજ રસ ચાખન, તૂ મધુકર બનિ જા રે. હરિકો
૧૪૯૮ (રાગ : ભૈરવી). સંત મહા ગુનખાની જગતમાંહી, પરિહરિ સકલ કામના જગકી, રામ-ચરન રતિ માની. ધ્રુવ પરદુખ દુઃખી, સુખી પરસુખલૈં, દીન-બિપતિ નિજ જાની; હરિમય જાનિ સકલ જગ સેવક, ઉર અભિમાન ન આની. જગતo. મધુર સદા હિતકર, પ્રિય, સાંચે બચન ઉચારત બાની; વિગતકામ, મદ-મોહ-લોભ નહિં, સુખ-દુ:ખ સમ કર જાની. જગતo રામ-નામ પિયુષ પાન રત, માન, પરમ અમાની; પતિતનકો હરિલોક પઠાવન , જગ આવત અસ જ્ઞાની. જગતo
૧૫૦૦ (રાગ : સોહની) હે દયામય ! દીનબંધો ! દીનકો અપનાઈયે; ડૂબતા બેડા મેરા, મઝધાર પાર લંઘાઈયે. ધ્રુવ નાથ ! તુમ તો પતિતપાવન, મેં પતિત સબસે બડા; કીજીયે પાવન મુજે મેં શરણમેં હું આ પડા. હે. તુમ ગરીબ નિવાજ હો, ય જગત સારા કહ રહો; મેં ગરીબ અનાથ દુ:ખપ્રવાહમેં નિત બહુ રહા. હેo ઈસ ગરીબીસે છુડાકર કીજીયે મુઝકો સનાથ; તુમ સરીખે નાથ પા, ફિર ક્યોં હાઉં મેં અનાથ !! હેo હો તુષિત આકુલ અમિત પ્રભુ ! ચાહતા જો બુંદ નીર; તુમ તૃષાહારી અનોખે, ઉસે દેતે સુધા-ક્ષીર. હેo યહ તુમ્હારી અમિત મહિમા, સત્ય સારી હૈ પ્રભો; કિસલિયે મેં રહા બંચિત ફ્રિ અભી તક હે વિભો ! હેo અબ નહીં એસા ઉચિત પ્રભુ ! કૃપા મુઝ પર કીજીયે; પાપકા બંધન છુડા નિત-શાંતિ મુઝકો દીજીયે. હે૦
૧૪૯૯ (રાગ : સારંગ) હરિકો હરિ-જન અતિહિ પિયારે, હરિ, હરિ-જનર્ત ભેદ ન રાખે, અપને સમ કરિ ડારે. ધ્રુવ જાતિ-પાંતિ, ફ્લ-ધામ, ધરમ, ધન, નહિં કચ્છ બાત બિચારે; જેહિ મન હરિ-પદ-પ્રેમ-અહેતુક, તેહિ ઢિગ નેમ બિસારે. હરિકો વ્યાધ, નિષાધ , અજામિલ, ગનિકા, કે તે અધમ ઉધારે; કરિ-ખગ વાનર-ભાલ-નિશાચર, પ્રેમ-વિવશ સબ તારે. હરિકો
રામ રામ સબ રામ હૈ, રામહીં રામ અપાર; જન દેવા હર નિશ જાઁ, જીવન પ્રાણાધાર.
૯૨૦
પુષ્પ સેજપર પોઢતે, કરતે અમૃત અહાર; | હા જોધે યા ભૂમિપર, સો ભી મિલ ગએ છાર.
૯૨૧
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #130

અસંખ્ય તો અવતાર ધર્યા તે, ભવોભવ ભવ ભટકાણી; જરા મરણ તો જીત્યો નહીં પણ લોભ ન ગયો લુહાણા. મનતુંo પળી ફ્રી પણ વરતિ ન ી, બોલ નહી બદલાણા; છબી ફી પણ ચાલ ફ્રી નહી, ભ્રાંતિ ગઈ નહીં ‘ભાણા'. મનતુંo
ભાણ સાહેબ ભાણ સાહેબનો જન્મ સૌરાષ્ટ્રમાં કનખીલોડ ગામમાં વિ.સં. ૧૭૫૪ માઘ પૂર્ણિમાએ થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ લ્યાણ ભગત હતું અને માતાનું નામ અંબાબાઈ હતું.
૧૫૦૧ (રાગ : શુદ્ધ કલ્યાણ) કામનો, કામનો, કામનો રે, તું અહીંયા આવ્યો શા કામનો ? ધ્રુવ સંતસ્વરૂપી ગંગા ન નાહ્યો, સત્સંગ કિયો ન સિયારામનો રે. તુંo પાપ કરતાં પાછું વાળી ન જોયું, ઠરી બેઠો નહીં ઠામનો રે. તુંo આ રે કાયામાં શું મોહી પડયો છે ! કોથળો છે એ હાડ - ચામનો રે. તુંo ‘ભાણ” કહે તું ચેતી લે પ્રાણી ! પછી નહિ રહે ઘાટ-ગામનો રે. તું
ભાદુદાસ
૧૫૦૩ (રાગ : સોરઠ ચલતી) સત્ વચનસે સદ્ગરુ મળિયા, સોઈ પરમ પદ પાવે. ધ્રુવ નિજ નામની સમશેર લઈને, દમસે દોર લગાવે; ઊલટી કરકે ફેર સુલટાવે, તબ ઘર અપને જાવે. સંતો ત્રિકુટીમહેલમેં તકિયા બિરાજે, વા ઘર સુરતા જગાવે; ઝિલમિલ ઝિલમિલ જ્યોત ઝળકે, નિર્મળ નૂર દરસાવે. સંતો અવધટ ઘાટ ઊલટ ફ્રિી આવે, ધ્યાનમેં ધ્યાન લગાવે; નૂરને નીરખે સૂરતે પરખે, અનભે ' ઘર તબ જાવે. સંતો સદગુરુ મળે તો સાન બતાવે, આવાગમન મીટ જાવે; રામદાસ-ચરણે ભણે ‘ભાદુદાસ ” જ્યોતમેં જ્યોત મિલાવે. સંતો
૧૫૦૨ (રાગ : ચલતી) મનતું ! રામ ભજલે રાણા, ત્યારે ગુણ ગોવિંદના ગવાણા . ધ્રુવ ખોટી માયાની ખબર ન પડી, પછી કળ વિના રાણા; જુઠી માયાસે ઝગડો માંડ્યો, બળ કરી બંધાણી. મનતુંo કુડીયાં તારે કામ ન આવે , ભેળા ન આવે નાણા; હરામની માયા હાલી જાશે, રહેશે દામ દટાણાં . મનતુંo કુંણપ વિના નર કૂડા દિસે, ભીતર નહીં ભેદાણા; હરિ વિનાના હળવા હીંડે, નર ફ્રે નીમાણા. મનતુંo સો સો વરસ રહે સિંધુમાં, ભીતર નહી ભીંજાણા; જળનું તો કાંઈ જોર ન ચાલ્યું, પલળ્યા નહીં એ પાણી . મનતુંo સંચી માયા ભેળી કરીને, નીચે ભરીયા નાણા; મુવી પછી મણિધર થઈ બેઠા, તાપર રાફ રૂંધાણી. મનતુંo
જામા પહિરત જરકસી, રતન જવેરહીં લાલ;
મહા મનોહર સુરતી, અંત ખાએ સબ કાલ. ભજ રે મના
૨૨
૧૫૦૪ (રાગ : માંડ) વસ્તુ વીરલે વખાણી, સંતો ! વસ્તુ વીરલે વખાણી. ધ્રુવ કોટિ ભાણ મારે ભીતરપ્રદ્યા, આ તો અગમ ઘરની એંધાણી; આનંદ ઊપજ્યો, અલબેલા જોયા, ખરી થઈ ઓળખાણી. સંતો અજાતિ પદ મારા ગુરુએ બતાવ્યું, જ્યાં જાત ને ભાત સમાણી; આદિ ને અંત, મધ્ય એકે ન મળે, અલખ પુરુષની નિશાની, સંતો
જોગહીં સાધત જોગીઆ, જીવત વર્ષહી લાખ; સો ભી સ્થિર કછુ નાં રહ્યા, અંત હોઈ ગએ રાખ.
ભજ રે મના

Page #131

નાભિકમળથી આનંદ ઊલટ્યો, અચાનક લહેર ઊભરાણી; બ્રહ્મ-ગુફના ભેદ જ્યારે ભાંગ્યા, ત્યાં જઈ સુરતા ઠેરાણી. સંતો જેને સગુરુ પૂરા નથી ભેટ્યા, તેનું સર્વે થયું ધૂળધાણી; ઘડ ઉપર જેને મસ્તક ન મળે, તેણે આ વસ્તુ માણી. સંતો આ ઘટમાં હરિ સભર ભર્યો છે, માંહેલો મરમ લીધો જાણી; રામદાસ-ચરણે ભણે ‘ભાદુદાસ’, લહેરમાં લહેર સમાણી. સંતો
સકળ ભોમ પર અકળ શ્યામ હૈ, ગજ ગુણિકા ઉદ્ધારી; ગરજે ગગનમેં પ્રેમતત્ત્વ શું, પ્રેમ હેત કરી જારી. મેં ધ્યાન ધાર કરી સદ્ગુરુ શબ્દ હદ-બેહદ વિચારી; સુરતા કર લે ચૌદ લોકમેં, અરસપરસ ધૂન પ્યારી. મેંo સેજ શૂન્યમ્ ત્રિકુટી ધૂનમેં, અખંડ જ્યોતિ ઉજિયારી; ભીમ સાહેબ” ત્રિકમ કે ચરણે , બેર-બેર બલિહારી, મૈo.
ભૂધરદાસા
૧૫૦૫ (રાગ : બાગેશ્રી) સો ગુરુદેવ હમારા હૈ સાધો, જોગ અગનિમેં જો થિર રાખે, યહ ચિત ચંચલ પારા હૈ. ધ્રુવ કરન કુરંગ ખરે મદમાત, જપ તપ ખેત ઉજારા હૈ; સંજમ ડોર જોર વશ કીને, એસા જ્ઞાન વિચારા હૈ. સો જા લક્ષ્મી કો સબ જંગ ચાહૈ, દાહ હુઆ જગ સારા હૈ; સો પ્રભુ કે ચરનનકી ચેરી, દેખો અચરજ ભારા હૈ. સો૦ લોભ સરપકે કહર જહકી, લહર ગઈ દુખ ટારા હૈ; ભૂધર' ના રિખકા શિખ હુજે, તબ કછુ હોય સુધારા હૈ. સોળ
ભૈયા ભગવતીદાસ ભૈયા ભગવતીદાસ ગરાનિવાસી ક્ટારિયા ગોત્રીય ઓસ્વાલ જૈન હતા. તેમના દાદાનું નામ દશરથ સાહૂ અને પિતાનું નામ લાલજી હતું. ભગવતીદાસની કવિતાઓની રચનાઓ વખતે ઉલ્લેખ મળે છે કે, તે વખતે ઔરંગઝેબનું રાજ હતું. તેમની કવિતાઓમાં પોતાનો ઉલ્લેખ, ભૈયા, ભવિક અને દાસકિશોર ઉપનામોથી કર્યો છે. તેમનો સમય વિ. સં. ૧૮મી શતાબ્દીનો છે. ઓરંગઝેબનો સમય વિ. સં. ૧૭૧૫-૧૭૬૪ રહ્યો છે. તેમની રચનાઓનો સંગ્રહ “બ્રહ્મવિલાસ” નામથી પ્રકાશિત છે. જેમાં ૬9 રચનાઓ આલેખિત છે. તેમની પદ રચનાઓ સ્તવન, વસ્તુસ્થિતિ નિરૂપણ, આત્માલોચન વગેરે પર આધારિત છે.
૧૫૦૭ (રાગ : જોગિયા) છાંડિ દે અભિમાન જિયરે, છાંડિ દે. ધ્રુવ કાકો તૂ અરૂ કૌન તેરે ? સબ હી હૈ મહિમાન; દેખા રાજા રંક કોઉં, થિર નહીં ચહ થાન. છાંડિo જગત દેખત તેરિ ચલવો, તૂ ભી દેખત આન; ઘરી પલકી ખબર નાહીં, કહા હોય વિહાન. છાંડિo ત્યાગ ક્રોધ રૂ લોભ માયા, મોહ મદિરા પાન; રાગ-દોષહિં ટાર અંતર, દૂર કર અજ્ઞાન. છાંડિo ભયો સુરપુર દેવ બહૂ, કમ્બહૂ નરક નિદાન; ઇમ કર્મવશ બહુ નાચ નાચે, “ભૈયા' આપ પિછાન. છાંડિo
ભીમ સાહેબ
૧૫૦૬ (રાગ : નટબિહાગ) મેં તો અજબ નામપે વારી ! સુન કે સુખમન નારિ, મેં તો અજબ નામપે વારી. ધ્રુવ અજબ નામ હૈ સબસે મોટા, સોચ ખોજ સંસારી; પરાપારમેં અપરમ દેખ્યા, ઐસા આનંદકારી. મેં પ્રિય વ્રતમેં ભૂપ જે, ચક્વર્તી રાજન;
આવે મુઠી બાંધકે, જાવે પસારી પાન. || ભજ રે મના
અસંખ્ય સેના ચાલતી, જાકે આગે આય; || સોહિ દલ યા ભૂમિપરી, તે ગએ સમાય. | ૯૨૫)
ભજ રે મના
૯૪

Page #132

જબ રાત કો સોઉં , તેરે સપને દેખું, રહે ભેદ નહીં કોઈ, સબ અપને મેં દેખું; જબ નીદ સે જાગૂ મેં, તેરા નૂર નજર આયે. સેવા યે મધુબન હૈ તેરા, ઇસ બાગ કા માલી તૂ, કોઈ ક્લ ન મુરઝાએ, કરતા રખવાલી તૂફ હર ક્લ કે ચેહરે પે, તેરા નૂર નજર આયે. સેવાo હમ ભક્ત હૈ સબ તેરે, તૂ હરલે સબકે ગમ, મેં દાસી ભી હું તેરી, લેકિન તિનકે સે કમ ; ચરણોં કી રજ મેં ‘ભંવર', જીવન યે સૈવર જાયે. સેવા
સાધુ ભૈરવનાથ
૧૫૦૮ (રાગ : માઢ) ગણપત ગાઈ લે સદાય સુખ પાઈ લે, ગુરુ મળ્યા છે બ્રહ્મજ્ઞાની રે હો.જી.- ધ્રુવ વિઘન વિદારણ, કાજ સુધારણ, ક્રોડ તેત્રીસ આગેવાની મારા હરિજન,
પીઓને પ્રેમરસ જાણી રે હો જી. જલ કેરી પેદાશ ભઈ હૈ સબ, જલ કેરી જુગતિ રચાણી રે; સોહી સાહેબ કેમ છોડીએ બંદા ! તન મન ધન કુરબાની.
મારા હરિજન ભૂલ્યો ભમરો ભટકતો, બોલે ભરમ કેરી વાણી રે; સગુરુ મળે સાન સમજાવે, આતમની ઓળખાણી.
મારા હરિજન ગુરુજીએ હાથ ધર્યો શિર ઉપર, ઝલહલ જ્યોતું દરશાણી રે; મિયો અંધેરો , ભયો રે ઉજિયારો, હિરદે જ્યોત જણાણી .
મારા હરિજન આરે મારગડે કેતા નર સીધ્યો વીરા, સોનલે સુરતા બંધાણી રે; ઉપજ્યો વેરાગ, પરમ કેરી ભગતિ નો, હરિજન વીરલાએ માણી .
મારા હરિજન સાધુડાની વાણી મેં સદાય મુખ જાણી, બાવો બોલે વેણ પરમાણી રે; કહે રે ‘ભૈરવનાથ' ખુલ ગયાં તાળાં તો, અરસ પરસ ઓળખાણી.
મારા હરિજન
રિ (૧) સોનલે - જેને કહી કાળનો કાટ ન ચડે એવું શુદ્ધ આત્મતત્ત્વ.
મકરન્દ દવે
| (ઈ. સ. ૧૯૨૨ - ૨૦૦૬) મકરન્દ વજેશંકર દવેનો જન્મ તા. ૧૩-૧૧-૧૯૨૨ ના રોજ થયો હતો. તેઓ સૌરાષ્ટ્રમાં આવેલા ગોંડલના વતની હતા. વર્ષો સુધી મુંબઈ રહ્યા પછી વલસાડ પાસે નંદિગ્રામમાં વસ્યા. અને સાહિત્યની સાધના સાથે અધ્યાત્મયાત્રામાં ગતિ કરતા રહ્યા છે. તરણા, ગોરજ, સૂરજમુખી, સંજ્ઞા, સંગતિ વગેરે તેમના કાવ્યસંગ્રહો છે. ‘સત કેરી વાણી’ તેમણે સંપાદિત કરેલા ભજનોનો સંગ્રહ છે. ‘માટીનો મહેક્તો સાદ' તેમની નવલકથા છે. તેમને ૧૯૭૯ માં રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રક પ્રદાન થયો હતો, તેમનાં કાવ્યોમાં જીવનનો આધ્યાત્મિક અનુભવ , સાદી-સરળ ભાષામાં પણ ચોટદાર રીતે રજૂ થયો છે. ૮૪ વર્ષે ઈ.સ. ૨૦૦૬માં તેમનો દેહવિલય થયો હતો,
૧૫૧૦. (રાગ : માંડ) વજન કરે તે હારે મનવા ! ભજન કરે તે જીતે. ધ્રુવ તુલસીદલથી તોલ કરો તે, બને પવન-પરપોટો, અને હિમાલય મૂકો હેમનો, તો મેરૂથી મોટો; આ ભારે હળવા હરિવરને, મૂલવવા શી રીતે ? વજન
બેઠ વિમાને ચાલતે, જો કહિયે સુરરાજ; | સો ભી કાલ ન છાંડહીં, જ્ય તીતર પર બાજ. ૨૦
ભજ રે મના
ભંવર
૧૫૦૯ (રાગ : મારવા) સેવા મેં તેરે સતગુરુ, તન મન ધન લગ જાએ; જિસ ઓર નજર ડાલું, એક તુ હી નજર આએ. ધ્રુવ
| દુર્યોધનનેં ભૂપતિ, અહંકારી બલવાન;
એસે એસે ચલ ગએ, (તો) કોન બિચારા આન. ભજ રે મના

Page #133

એક ઘડી તને માંડ મળી છે, આ જીવતરને ઘાટે, સાચ-ખોટનાં ખાતાં પાડી, એમાં તું નહિ ખાટ; હેલીશ તું સાગર મોજે કે, પડ્યો રહીશ પછી તે ? વજન આવ, હવે તારા ગજ મૂકી, વજન મૂકીને વરવાં, નવલખ તારા નીચે બેઠો, ક્યાં ત્રાજવડે તરવા ? ચૌદ ભવનનો સ્વામી આવે, ચપટી ધૂળની પ્રીત. વજન
કોઈ ગેંગ ભભૂતિ લગાવે, કોઈ શિર પર જટા બઢાવે; કોઈ પંચાગ્નિ તપે, કોઈ રહતા દિન રાત ઉદાસી. મોહિo કોઈ તીરથ વન્દન જાવે, કોઈ ગંગા જમુના ન્હાવે; કોઈ ગઢ ગિરનાર દ્વારિકા, કોઈ મથુરા કોઈ કાશી. મોહિo કોઈ વેદ પુરાન ટોલે , મન્દિર મસ્જિદ ગિરજા ડોલે; ટૂંઢા સંકલ જહાને ન પાયા, જો ઘટ ઘટ કા વાસી. મોહિo * મકખન’ ક્ય તૂ ઇત ઉત ભટકે, નિજ આતમરસ ક્યોં નહિં ગટકે ? જન્મ-મરણ દુખ મિટે કટે, લખ ચૌરાસી કી ફેંસી. મોહિo
મખન
૧૫૧૧ (રાગ : આશાવરી) નાથ ! એસા દિન કુબ પાઉં, મેં એસા દિન કુબ પાઉ ? ધ્રુવ બાહ્યાભ્યતર ત્યાગિ પરિગ્રહ, નગ્ન સરૂપ બનાઉં; ભેંક્ષાશન ઇક બાર ખડા હો, પાણિ પાસ ખાઉં. નાથo
રાગ દ્વેષ છલ લોભ મોહ, કામાદિ વિકાર હટાઉ; પર પરિણતિ કો યાગિ નિરંતર, સ્વાભાવિક ચિત ચાઉં. નાથ શૂન્યાંગોર પહાર ગુફા , તટિની તટ ધ્યાન લગાઉ; શીત ઉષ્ણ વર્ષ કી બાધા, સે નહિં ચિત અકુલાઉ. નાથ૦ તૃણ મણિ કંચન કાંચ માલ અહિ, વિષ અમૃત સમધ્યાઉ; શબુ મિત્ર નિંદક વંદક કો, એકહિ દૃષ્ટિ લખાઉ. નાથ૦ ગુપ્તિ સમિતિ વ્રત દશ લક્ષણ, રત્નત્રય ભાવન ભાઉં; કર્મ નાશ કેવલ પ્રકાશ, માખન ' જબ શિવપુર જાઉ. નાથ૦
મચ્છન્દ્રનાથ
૧૫૧૩ (રાગ : લાવણી) કરચ્યા બે કરચા, નહીં ગુરુકા બચ્યા. ધ્રુવ દુનિયા તજ કર ખાક રમાઈ, જાકર બૈઠા બનમેં; ખેચરી મુદ્રા વજાસનમેં ધ્યાન ધરત હૈ મનમેં.
તબ હી કચ્ચો, નહી ગુપ્ત હોકર પ્રગટ હોયે, જાત મથુરાં કાશી; પ્રાણ નીકાલકે સિદ્ધ ભયા હૈ, સલોક્કા વાસી.
તબ હી કચ્યા, નહીંo તિરથ કરÉ ઉંમર જો ખોઈ, જોગ જગતમેં સારી; ધન કામમેં નજર ન લાઈ, જોગ કમાયા ભારી.
તબ હી કચ્યા. નહીંo કુંડલનીકું ખૂબ ચડાવે, બ્રહ્મરંધ્રÉ જાવે; ચલતા હૈ પાનીકે ઉપર, મુખ બોલે સો હોવે.
તબ હી કચ્યા. નહીંo બહુ મદમાતે માનસોં, રાતે તેજ અપાર; ચંપકલી કુલ વર્ણ જે, સોભી અંત અસાર. | ૯૨૦
ભજ રે મના
૧૫૧૨ (રાગ : કાફી) મોહિ સુન-સુન આવે હસી, પાની મેં મીન પિયાસી. ધ્રુવ જ્ય મૃગ દંડા િવિપિન મેં, ટૂંઢે ગબ્ધ વસે નિજતન મેં; ત્ય પરમાતમ આતમ મેં શઠ, પર મેં કરે તલાસી, મોહિo
કરણસેં દાની ચલ ગએ, કેમેં બલિયા શૂર; સો આદિ ધરનીપરે, હોઈ ગયેં ચકચુર.
૨૮)
ભજ રે મના

Page #134

કહે ‘છેન્દ્ર’ સુન હો ગોરખ, તીનો ઉપર જાના; કૃપા ભઈ જબ સદ્ગુરુજીકી, આપ આપકો ચિન્હા. વો હી સચ્યા. વહી
૧૫૧૪ (રાગ : ચલતી)
બચ્ચા મત કરના અભિમાન, એક દિન નિકલ જાયગા પ્રાન. ધ્રુવ રાવન કી તો સંપત દેખો, તિ લંકમેં રામચંદ્ર કા લગા પેટા, ગુસડ ગઈ દસ દુર્યોધન કા બલ ક્યા દેખો ! બારા હજાર હસ્તી; ભીમસેની લગી ગદા જબ, તનકી હો ગઈ મટ્ટી. બચ્ચા સાત બાલ કંસને મારકે, મસ્ત હુવા મથુરામેં; જબ બાલકૃષ્ણસે, મિલારાજ ધૂલનમેં. બચ્ચા કહત ‘મછંદર' સુનબે ગોરખ, બાર બાર નહીં આવે; નહીં સરન સાધુ કે સો નર, ફિર ફિર ગોથાં ખાવે. બચ્ચા
સપડ ગયા
ડુંડી; મુંડી. બચ્ચા
૧૫૧૫ (રાગ : બૈરાગી ભૈરવ)
બૈંગલા અજબ બના મહારાજ, જામે નારાયણ બોલે. ધ્રુવ
પાઁચ તત્ત્વ કી ઈંટ બનાઈ, તીન ગુણોં કા ગારા; છત્તીસોં કી છત બનાઈ, ચેતન હૈ ચેજારા. બંગલા૦
ઇસ બંગલે કે દસ દરવાજે, બીચ પવન કા ખંભા; આવત જાવત કછુ નહિં દીખે, યે ભી એક અચંભા. બંગલા ઇસ બંગલે મેં ચૌપટ માઁડી, ખેલે પાઁચ પચીસા; કોઈ તો બાજી હાર ચલ્યો હૈ, કોઈ ચલા જુગ જીતા. બંગલા
ભજ રે મના
ઇસ બંગલે મેં પાતર નાચે, મનુવા તાલ બજાવે; સુરત નિરત કા બાઁધ ઘરુ, રાગ છત્તીસોં ગાવે. બંગલા૦
રાવન સરખે ચલ ગયે, મંદર ખાલી કીન; લંકા જેસી સંપદા, પલમેં હો ગઈ છીન.
૯૩૦
કહે ‘મછર’ સુન જતી ગોરખ, જિન યહ બંગલા ગાયા;
ઇસ બંગલે કા ગાવનહારા બહુરિ જનમ નહિં પાયા. બંગલા૦
મનનુનામ જોબનપુત્રા
૧૫૧૬ (રાગ : શુદ્ધકલ્યાણ)
આત્માનું મંદિરિયું તન આ ! સુંદર સબલ વિમલ કરીએ; તનની મનની નિર્બળતા સૌ, પ્રબળ પ્રબોધે પરહરીએ. ધ્રુવ બલથી જપબલ, બલથી તપબલ, બલથી પમરે જીવન પરિમલ; બલથી જીવનસાગર તરવા, તાતાં તપ અવ આદરીએ. આત્માનું બલથી શુદ્ધિ, બલથી બુદ્ધિ, બલથી સૃષ્ટિ તણી સમૃદ્ધિ, બલથી સકલી સિદ્ધિ સજવા, બલસાગર શરણું ધરીએ. આત્માનું બલ મુજ સંધુ, બલ અભિનંદું, બલથી વિશ્વપતિને વંદુ; બલથી વિશ્વ સર્વે બંધુ બનીને સ્વર્ગ સરસ સજીએ. આત્માનું
મનસુખલાલ ઝવેરી
મનસુખલાલ ઝવેરીનો જન્મ તા. ૩-૧૦-૧૯૦૭ અને અવસાન તા. ૨૭-૮૧૯૮૧ના રોજ થયું હતું.
૧૫૧૭ (રાગ : શિવરંજની)
હરિ આવો આવો આવો, સૂના આ જીવનના વનમાં;
વસંત બનીને આવો, ફૂલડે ફૂલડે પ્રભુ પરમ પમરતો. પરિમલ બનીને આવો. ધ્રુવ
મેઘ બની ઘનશ્યામ પધારો, ઉરની પ્યાસ બુઝાવો; પ્રાણ પપિહા ટટળે તવ વિણ, એને કાં તરસાવો. હરિ વ્યાકુળ અંતર કેરી કવિતા, અંતસ્ત બની આવો; યુગ યુગથી પ્રભુ રાહ નિહાળું, હરિવર હવે આવો. હરિ
ચાર ઘરીમેં સબ ચલ ગયે, યાદવ જેમેં જોધ; તિન માન્યો નહીં કાલવશ, કૃષ્ણ મુખકો બોધ.
૯૩૧
ભજ રે મના

Page #135

ધ્રુવ
૧૫૧૮ (રાગ : બસંત) ગિરિધર ગોકુલ આવો રે, વૃંદાવન બંસીબટ સુના, સુનો યમુના આરો , ગોકુલની ગલી ગલી પુકારે, ક્યાં છે નંદદુલારો રે, ગિરિધર૦ પંખી તણા કલકંઠ ભરાયા, હરિણ તજે મુખ તરણા, ગોધન વ્રજના ભમે બાવરા, શોક સુકાયા ઝરણા. ગિરિધર૦ દિવસ રહે તમ કાજ તલખતો, રાત રહે મીટ માંડી, પ્રહર પ્રહર પ્રભુ નામ પુકારે, ગિરિવર ભયો ઉદાસી. ગિરિધર૦
૧૫૨૦ (રાગ : ભીમપલાસ) જેને કૃષ્ણ વચન વિશ્વાસ, તેને ન રહે યમનો ત્રાસ . ધ્રુવ વિશ્વેશ્વરનાં વચન વિચારે, વર્તે બારે માસ; વાક્ય વિરુદ્ધ ન બોલે મુખથી, કરે સંતમાં વાસ. જેને કામ ક્રોધ તૃષ્ણાદિક કેરો, કરે હૃદયથી નાશ; શીલ દયા સંતોષાદિક્ની, ખરી જમાવે રાશ. જેને નિરાધાર આધાર સર્વનો, તે હરિનો વિશ્વાસ; તેને ભજે જે ધ્યાયે નિત્ય, અન્ય ન રાખે આશ. જેનેo સાધન વંત થકી નિત્ય સાધે, એક રૂપ અવિનાશ; ભેદ રહિત નિજ રૂપ જણાયે, ચિદાકાશ સુખ રાશ. જેને કૃષ્ણ કૃપાથી નિશદિન તેને, બ્રહ્માનંદ વિલાસ; “મનોહર’ મુક્ત જગતમાં વિચરે, છૂટે માયા પાસ. જેને
મનોહરદાસ
૧૫૧૯ (રાગ : દેશી ઢાળ) જે કોઈ સદ્ગુરુ શરણે જાય, તેના સંશય દૂર પળાય. ધ્રુવ કામ-ક્રોધ-મદ-મોહ-મત્સર, આશ-તૃષ્ણા લય થાય; અતિશયિતાદિક દોષ વિષયના, ઉરમાં નવ દેખાય, તેના તેથી દૃઢ વૈરાગ્ય ઊપજે, સત્યાસત્ય જણાય; અમદમ-ઉપરતિ સહન-શક્તિથી , દૃઢ વિશ્વાસ બંધાય. તેના સમાધાન સ્વરૂપમાં જાણી, ઇચ્છા અતિશય થાય; વાક્ય વિચાર નિરંતર કરતાં, બ્રહ્મરૂપ દશયિ. તેના અજ્ઞપણે તત્કાળ આળસે, નિત્યાનંદ જમાય; માયિક ભેદ બુદ્ધિ મેલીને, નિજપદ માંહે સમાય. તેના સમરસ વ્યાપક સચ્ચિદાનંદ, રૂપ થઈ વિલસાય; મનોહર મરણતણો ભય લાગે, જીવન મુક્ત કહેવાય. તેના
મનહર મોદી
૧૫૨૧ (રાગ : પ્રભાત) તેજને તાગવા આભને માપવા, જાગને જાદવા જાગને જાદવા. ધ્રુવ એક પર એક બસ આવતા ને જાતાં, માર્ગ છે ચાલવા, જાગને જાદવા. તેજનેo આંખ તે આંખના દ્રશ્ય તે દ્રશ્યના, ભેદ એ પામવા, જાગને જાદવા. તેજને ઉંઘ આવે નહિ એમ ઊંધી જવું, એટલું જાગવા, જાગને જાદવા. તેજનેo આપણે આપણું હોય એથી વધુ, અન્યને આપવા, જાગને જાદવા, તેજને૦ હું નથી, હું નથી, એમ જાણ્યા પછી, આવવા ન જવા જાગને જાદવા. તેજને
કમલ હૈ હિ કોમલ અતિ, કાંચનસી છબી અંગ;
દેખી મદન મન લોભહીં, કીર્વે કાલ સો ભંગ. || ભજ રે મના
૯૩૨
પીતાંબર પટ પહિરતે, ચલતે હંસકી ચાલ; ચુહા લેત મંજારીજ્યોં, અંતે યોહિ હવાલ.
૯૩)
ભજ રે મના

Page #136

મનોહરવર્ણી (સહજાનંદ)
(વિ.સં. ૧૯૭૨ - ૨૦૩૪)
શ્રી સહજાનંદજી (મનોહરલાલજી) વર્ણી ઉચ્ચ કોટિના વિદ્વાન, ત્યાગી, અનુપમ અધ્યાત્મ ગ્રંથ - લેખક - કવિ અને વિશિષ્ટ વક્તા તરીકે સૌને માટે પ્રેરણારૂપ છે. તેમનો જન્મ વિ.સં. ૧૯૭૨ના કારતક સુદ ૧૦ના રોજ ઝાંસી જિલ્લા અંતર્ગત દમદમા ગામમાં માતુશ્રી તુલસીબાઈની કૂખે થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ ગુલાબરામજી હતું. વર્ણીજીનું નાનપણનું નામ મગનલાલ હતું. વિલક્ષણ સ્મરણશક્તિને લીધે અભ્યાસમાં હમેશાં પ્રથમ સ્થાને રહેતા. ખેલકૂદમાં પણ તત્પર
હતા. સંગીતનો સારો અભ્યાસ કર્યો હતો. હાર્મોનિયમ અને વાંસળી બન્ને શીખી
લીધા હતાં. સુંદર વૈરાગ્યબોધક અને મનોહર વાણીના પ્રતાપે તેમનું નામ ‘ મનોહર' પડ્યું. અનિચ્છા હોવા છતાં વડીલોના આગ્રહથી વિવાહ કર્યો પણ ૨૦ વર્ષની ઉંમરે તેમના પત્ની મૃત્યુ પામ્યા. ત્યારબાદ બીજા લગ્ન કર્યા, તે પણ ૬ વર્ષ પછી મૃત્યુ પામ્યા. વિ.સં. ૨૦૦૦માં સિદ્ધશ્રેત્ર શિખરજી મુકામે શ્રી વર્ણીજીએ, શ્રી ગણેશપ્રસાદજી (બડે વર્ણીજી) સમક્ષ આજીવન બ્રહ્મચર્ય અને શ્રાવકના વ્રત અંગીકાર કર્યા. ૧૭ વર્ષની ઊંમરે તેઓ શાસ્ત્રી થઈ ન્યાયતીર્થની પદવી પણ પ્રાપ્ત કરી હતી. ત્યારબાદ સંસ્કૃત વિધાલયમાં શિક્ષક તરીકે સેવા આપી હતી. ઈ.સ. ૧૯૫૧માં માત્ર ૧૫ દિવસમાં ૩૭૫ સંસ્કૃત શ્લોકમાં સહજાનંદ ગીતા લખી. તેના પ્રત્યેક શ્લોકના અંતમાં સહજ આનંદનું વર્ણન કર્યું છે. એટલે તેમનું નામ સહજાનંદ પ્રચલિત થયું. તેમના સમગ્ર પધ સંગ્રહ ‘મનોહર પધાવલી'માં નિબદ્ધ છે. નાનીમોટી તેમની ૫૬૫ કૃતિઓની રચનાઓ ઉપલબ્ધ થઈ છે. અચાનક મેરઠમાં તા. ૨૯-૩-૧૯૭૮ના રોજ ૬૨ વર્ષની ઊંમરે સામાયિકના કાળ દરમિયાન હૃદયરોગના હુમલાથી દેહવિલય થયો.
૧૫૨૨ (રાગ : આરતી)
ૐ જય જય અવિકારી, સ્વામી જય જય અવિકારી; હિતકારી, ભયહારી, શાશ્વત સ્વ વિહારી. ધ્રુવ
કામ ક્રોધ મદ લોભ ન માયા, સમરસ સુખધારી; ધ્યાન તુમ્હારા પાવન. સંકલ કલેશહારી. ૩૦
ભજ રે મના
જાકે આર્ગે રાગ રંગ, બજતે બિબિધ નિશાન; સોભી ઉડ ગયેં Üહ જ્યોં, પરી નહીં પહિચાન.
૯૩૪
પરમ
હે સ્વભાવમય જિન તુમી ચીના, ભવસંતતિ ટારી; તુવ ભૂલત ભવ ભટક્ત, સહત વિપત ભારી. ૩૦ પર સંબંધ બંધ દુઃખકારણ, કરત અહિત ભારી; બ્રહ્મકા દર્શન, ચહું ગતિ દુ:ખહારી. ૩૩૦ જ્ઞાનમૂર્તિ હે સત્ય સનાતન, મુનિ મન સંચારી; નિર્વિકલ્પ શિવ નાયક, શુચિ ગુણ ભંડારી. ૩૦ બસો બસો હૈ સહજ જ્ઞાનધન, સહજ શાંતિચારી; ટલે ટલે સંબ પાતક, પરબલ બલધારી. ૩૦
૧૫૨૩ (રાગ : પંજાબી કાફી)
અબકે ઐસી દિવાલી મનાઉં, કબહૂ ફેર ન દુખડા પાઉં. ધ્રુવ
જ્ઞાન રતન કે દીપ મેં તપ કા, તૈલ પવિત્ર ભરાઉં, અનુભવ જ્યોતિ જગા કે મિથ્યા, અંધકાર વિનશાઉં; જાસોં શિવ કી ઝૈલ નિહારૂં. બહૂં
નિજ અનુભૂતિ મહા નિજ ગુણ લાભ દોષ
લક્ષ્મીકા વાસ હૃદય કરવાઉ, ટોટેકા, લેખા ઠીક લગાઉં; જાસોં ફેર ન ટોટા પાઉં. કબહૂ
આન કુદેવ કુરીતિ છાંડ કે શ્રી મહાવીર ચિતારૂ, રાગ દ્વેષ કા મૈલ જલાકર, ઉજ્જવલ જ્યોતિ જગાઉં; અપની મુક્તિ તિયા હર્ષોઉં. કબહૂ
અષ્ટ કર્મકા ફોડ પટાકા, વિજયી જિન કહલાઉં, શુદ્ધ બુદ્ધ સુખ કંદ ‘મનોહર’ શીલ સ્વભાવ લખાઉં;
જાસોં શિવ ગૌરી બિલસાઉં. કબહૂ
કછુ ન ભરોસા કીજિયે, છિનભંગુર શરીર;
એસો જાની હરિ ભજેં, સોહી સંત સુધીર. ||
૯૩૫
ભજ રે મના

Page #137

૧૫૨૪ (રાગ : આહિર ભૈરવ)
અબ હમ કાહૂ વિધ ન મરેંગે,
ધ્રુવ
જાન લિયા કર્મોં કા છલ અબ, ઇનસે દૂર રહેંગે; સમક્તિ મેરા સાંચા સાથી, ઇસકા સાથે કરેંગે. અબ અસ્થિર અપાવન તનકે ખાતિર, નહિ નિજ ઘાત કરેંગે;
વસુ ગુણ ભૂષણ ભૂષિત ચિતકા, હી નિત ધ્યાન ધરેંગે, અબ થલ થલ બસત યહાં ત્યોં યહ તન, તજ અન દેહ બસઁગે; તો ભી હાન હમારી ક્યા ગર ? આત્મ રૂપ સુમરેંગે. અબ મોહ સૈન્ય કો શીલ શસ્ત્ર સે, નિશ્ચય સો જીતેંગે; આત્મ રૂપ કા મધુર ‘મનોહર' અનુભવ અમૃત પાયેંગે, અબ
૧૫૨૫ (રાગ : બનજારા)
આપ હિ ભૂલ ફિ અપન કો આપ હિ ભૂલ ફિ. ધ્રુવ જ્યાં મૃગ નાભિ ગંધ અજ્ઞાની, બન બન ધાય ફિરે; સિંહ કૂપ જલ નિજ છાયા લખિ, તટ તટ ક્રિત ગિરે. આપ૦ કપિ ઘટ મેં મોદક મુઠ્ઠી નહીં, ખોલન ચાહ કરે; પકરે કો ભ્રમ માન ભગ પર, કર કૈસે નિકરે ? આપ૦
તું તો બ્રહ્મ મગર આશા કો, પાશા બાંધ ફિ;
આશા તજ લખ રૂપ ‘મનોહર' શિવી રાહ ધરે. આપ૦
૧૫૨૬ (રાગ : ભૈરવી)
ઇતની નિગાહ રખના, જબ પ્રાણ તન સે નિકલે; સમભાવ સુધા પીના, જબ પ્રાણ તન સે નિકલે. ધ્રુવ
ભજ રે મના
જાઠી માયા જગતકી, સાચી ન એક લગાર; દેખન માતર જાનીએ, જેસે મૃગકો વાર.
૯૩૬
સુત માત તાત પરિજન, સંસાર કે મુસાફિર; ઇનમેં ન મોહ લાના, જબ પ્રાણ તન સે નિકલે. ઈતની ઘન સમ્પદા હૈ માયા, ચક્રી ભી યાસો હારે; ઇનકા સમાન તજના, જબ પ્રાણ તન સે નિકલે. ઈતની
વિષફ્લુ સમાન સુન્દર, દુખ પાક ભોગ જગ કે; ઇનસે ન પ્યાર કરના, જબ પ્રાણ તન સે નિકલે, ઈતની૦ ક્યા ભોગ ભોગ ડાલે ! ભોગોં સે ખુદ ભુગે હમ; ઇનકા ન ખ્યાલ કરના, જબ પ્રાણ તન સે નિકલે. ઈતની ચૈતન્ય ચિન્હ ચેતન, ચિન્તન સે ચેત જાના; ડરના ન જિન ‘મનોહર', જબ પ્રાણ તન સે નિકલે. ઈતની
૧૫૨૭ (રાગ : હંસધ્વની)
કિસ કે અર્થ બનેં મેં દીન ? આત્મ તત્ત્વ તજ અન્ય જગત કે, અર્થ સાર સે હીન. ધ્રુવ
પ્રગટ ભિન્ન જન બંધુ માન કર, હાય રહ્યો મેં લીન; બુદ્ધિ વિવેક સભી ખો બૈઠ્યો, પલ લોભી જિમ મીન, કિસ૦
ભોગે દુઃખ સુખ વિવિધ સુચિર પર, માનત અજહું નવીન; તૃપ્તિ ભોગ સે હો નહિ પાઈ, હુઈ ન આશા છીન, સિ
તાત માત સુત નાર સંપદા, ભોગ વિષય ક્ષણ ક્ષીણ, અશરણ અશુભ આપદામય મેં, રમ કર હોઉં ન શીન. સિ૦ અબ ચૈતન્ય સનાતન કુલ કો, ભજ કર હોઉં કુલીન; આત્મ જ્યોતિ નિધિ પાય ‘મનોહર’ હોઉં અહીંન અદીન, સિ૦
શરીર પાંચહીં ભૂતકો, ઈહ કાગદકો કોટ; કાલ ગલોલા આગલે, કછુ ન ઝાલેં ચોટ.
૯૩૦
ભજ રે મના

Page #138

૧૫૨૮ (રાગ : પીલુ) પ્યારી વિપદાઓં આઓ, રતિ નિદ્રામેં સોયે જન કો બારંબાર જગાવો. ધ્રુવ સંપત્તિ કો છલ જાન ન પાયો, યાને બહુત ફેલાયો; આશહિ આશહિ જ્ઞાન ગમાયો, આશહિ આશ ઠગાયો. પ્યારી કરૂણા તેરી પાકર પાંડવ, કર્મહિ મજા ચખાયો; ગજ કુમાર સે બહુતે જનકો, તૂને શિવ પહુંચાયો. પ્યારી આશ કરી સંપત્તિ કી અબ તક, ટુકડા નેક ન પાયો; આશા તેરી સુખદ “મનોહર' કે મન યહી સમાયો. પ્યારી
૧૫૩૦ (રાગ : દેવગાંધાર) ભૈયા જાનો ધર્મ કો મર્મ, નિજ વિભાવ કો ઉદય પર, ન પીડા તહં સાચો ધર્મ. ધ્રુવ ભેષ બનાયે કામ સરે કા, ભાવહિં ભાય કુકર્મ; કામ ક્રોધ મદ લોભ કષ્ટ જહાં, રંચ તહાં નહિં ધર્મ, ભૈયા મલ મલ નહાયે દેહ સજાયે, શુચિ હુઈ હૈ કા ચર્મ; ભોગ વિષય અભિલાષ ન હો તો, તન જિય દોનો પર્મ. ભૈયા વીતરાગ વિજ્ઞાન જ્ઞાન હિત, જો મિટ જાયે મર્મ; ચાર કપાય જ્વાલસે બચકર, પા જેહો શિવ શર્મ. મૈયા આકુલતા કી ખાન મોહ રતિ, દ્વેષ ન હો તહં ધર્મ; ધર્મ મર્મ બિન બોધ ‘મનોહર', છૂટે કભી ન કર્મ. ભૈયા
૧૫૩૧ (રાગ : આનંદભૈરવ) મન ધ્યાઈયે જિનપતિ જનરંજન , ભવભયભંજન ત્રિભુવનવંદન. ધ્રુવ શિવમગદાતા, શિવમગનાયક, શિવમયત્રાતા શિવસુખદાયક, મનો વિશ્વ બુદ્ધ જય સુમતિવિધાયક, વસુવિધિ હતી વિઘનવિનાશક. મન જનમ મરણ ગદ મદ નહીં વિસ્મય, આરંત ચિત્તા શોક જરા ભય. મન શાંત * મનોહર' મુદ્રા નિરૂપમ , ભમતમભંજન ચંદ્ર કલાસમ. મન સમરસવરષણ મેઘઘટાસમ, શાંતિપ્રવાવન શુચિસરિતા સમ. મન
૧૫૨૯ (રાગ : ગઝલ) ન જાના આપકો ભગવેન , હમારી ભૂલ થી ભારી; મગર તુમ જાનતે થે દાસ કો કરૂણા ને ક્યોં ધારી? ધ્રુવ જિન્હને આપકા શરણ લિયા, ભવ સિંધુ તિર ગયે; ન ચૂકો દુ:ખે બચાને સે, હમારી આજ છે બારી. ૧૦ મેં દોષી હું મગર તુમને , અધમ સે ભી અધમ તારે; ન ચાહૂ ઇન્દ્ર કી સંપત્તિ, મુઝે તો મુક્તિ મેં પ્યારી. ૧૦ ન મેરા મન જગત મેં હૈં, યહાં તો મતલબી દુનિયાં; તુમ્હ મન દે ચૂકા ચાહૈ, લાઓ સુધ લો યા મેરી. ૧૦ ન જાઉં પાસ ઔરો કે, તુમ્હી મેં મન બસા મેરા; મરૂ જીઉં રહું કુછ ભી, મુઝે તો આશ હૈ ભારી. ૧૦ તનિક ભી દર્શ દે જાવો, ન ગુન લખ * મનોહર' કે; તુમ્હારા ક્યા બિગડતા હૈ ? મુઝે સંપત્તિ મિલે ભારી. ૧૦
કાહૂ ઘર પુત્ર જાય , કાહૂકે વિયોગ આય, કાહૂ રાગ-રંગ કાહૂ, રોઆ રોઈ કરી હૈ, જહાં ભાન ઉગત ઉછાહ ગીત ગાન દેખે, સાંજ સમેં તાહી થાન હાય હાય પરી હૈં; ઐસી નગરીતિ કો ન દેખિ ભયભીત હોય, હા હા નર મૂઢ ! તેરી મતિ કીને હરી હૈ ? માનુષ જનમ પાય સોવત વિહાય જાય, ખોવત કરોરનકી એક એક ઘરી હૈ.
- ભૂધરદાસ તન અસ્થિર સો જાનીએ, એકો પલ થિર નાંહિ; | જ્યોહિં ચાલતા તડિતકી, ચમકત રહે ઘનમાંય. ૯૩૦
ભજ રે મના
મિચ્યા ઈનહી શરીરકો, અંતે હોર્વે નાશ;
કાલ અગ્નિકી જ્વાલમેં, ક્યોં કરી બચે કપાસ. || ભજ રે મના
8

Page #139

૧૫૩૨ (રાગ : માલકૌંસ)
મનભાવન શ્રી મુનિવર ધ્યાલો રે. ધ્રુવ સમતા શાંતિ સમાધિ ભજત હૈં, છોડ જગત જંજાલ;
સુર નર ઇન્દ્ર નરેન્દ્ર ઉરગપતિ, નાવત ચરણન ભાલ. મન
મનભાવન
કંચન કાંચ બરાબર માને, નિંદન બંધન ઘાત; મહલ મસાન સંપદા વિપદા, મેં નહિ હર્ષ વિષાદ. મન૦ શીત સમય સરિતા તટ ધ્યાવત, રંચ નહીં મન ખેદ; ઉષ્ણકાલ સંતપ્ત શિલા પર, ધ્યાવત સ્વપર વિભેદ. મન વરપત મૂસલધાર દમકિની, દમકત શીલ વ્યાલ; તબ ગુરૂદેવ વૃક્ષ તલ ધ્યાવત, આતમ દેવ વિશાલ. મન૦
જગ હિતકારી આત્મપુજારી, કાટત કર્મ કરાલ;
મન વચકાય સંભાલ ‘મનોહર’ તિન પદ નાવો ભાલ. મન૦
૧૫૩૩ (રાગ : પટદીપ)
મિટાના ચાહો તો જિનવર, હમારે દુઃખ મિટા દેના; તિરાના ચાહો તો જિનવર, ભોદધિ સે તિરા દેના. ધ્રુવ
ન હિમ્મત વ્રત તપ કરને કી, ન સમજૂ તત્ત્વ કી ચર્ચા; ફક્ત સમજૂ તુમ્હીં સાંચે તુમ્હારા જાપ જપ લેના, તિરાના૦
ન કોઈ પાર ભવ જલ કા, વ સાધન તિરને કે ઉંચે;
ન અપને બલ તિર સકતા હૂં, તિરાવો તો તિરા દેના, તિરાના૦ બિના વ્રત સંયમ ગુપ્તી કે, ન તિર સતા મૈંને માના; મગર વહ શક્તિ તુમ દેતે, તિરાવો તો તિરા દેના, તિરાના૦ રટૂંગાં નામ તેરા તો, ઉબારોર્ગે ન ફિર કબ તક; મુઝે વિશ્વાસ હૈ પૂરા, બચાવો તો બચા લેના, તિરાના
ભજ રે મના
યાહી શરીરકે આશરે, મત કોઈ કર અહંકાર; જ્યોં પાનીકા બુદબુદા, જાતેં કેતિ બાર.
૯૪૦
‘મનોહર’ કે દુઃખ કે હતા, તુમ્હી હો ત્રિભુવન કે સ્વામી;
હરા કર્મો ને મેરા ધન, દિલાવો તો દિલા દેના.તિરાના૦
૧૫૩૪ (રાગ : બસંતભૈરવી) મુસાફિર જાવોગે ક્રિક્સ ઠૌર ?
કોઈ કહે ઇસ ગાંવ જાયેંગે, કોઈ કહે ઉસ દેશ જાયેંગે;
મેં પૂછું વહ ઠૌર જહાં તુમ, દેહ ધરોનેં ઔર. મુસાફિ દેશ બતાઓ જહાં સે આયે ? કોઈ કહે ઈસ થલ સે આયે;
મેં પૂછું વહ ઠૌર જહાં સે, આયે તજ તન ઔર. મુસાિ અપને સંગ મેં ક્યા કુછ લાયે ? કોઈ કહે યે યે ઘન લાયે; જહ સે તુમ તન તજ કર આયે, લાયે હો કુછ જૌર. મુસાિ
ધ્રુવ
લે જાવોગે અબ ક્યા સંગ મેં ? અપની બાત કહે સબ રંગ મેં; જો યહ તન તજ પરભવ જેહો, લે ચલ હો કુછ ઔર. મુસાફિ ઇનકા મતલબ સોચ ‘મનોહર' તો સાંચે બન જાઉં મુસાફિર; મારગ મેં આરામ ભોગકર, પહુંચોંગે શિવ ઠૌર. મુસાિ
૧૫૩૫ (રાગ : દરબારી)
મેરા મન બેકરાર,
ધ્રુવ
પરિજન પર પ્રકટ દિખત, વિધિ ફ્લ નિત ચખત રહત; અપની અપની વિપતિ સહત, હોતા નહિ કોઈ લાર. મેરા૦ સુખ તિલ ભર સુનત રહત, પર્વત સમ વિપત દિખત; દિવસ ઉભય જિયત મરત, નિ સો મેં કરૂં રાર ? મેરા૦ ‘મનહર' ભજ શરણ ઘરમ, જિનવર સમ સુરસ સદન; અનંત અમલ વસુ ગુણ ધન, મુનિવર જગ તિમિર હરણ, યહીં ચાર સર્વ સાર. મેરા
કાલ સો તેરે શિર ખડા, મત કર જાને દૂર; આઈ અચાનક પરંગા, કર ડારેગા ચૂર.
૯૪૧
ભજ રે મના

Page #140

૧૫૩૬ (રાગ : ભીમપલાસ)
તારણ તરણ બ્રહ્મ પ્યારે; તેરી ભક્તિ મેં ક્ષણ જાયે સારે. ધ્રુવ જ્ઞાન સે જ્ઞાન મેં જ્ઞાન હી હો, કલ્પનાઓં કા એકદમ વિલય હો; ભ્રાંતિ કા નાશ હો શાંતિ કા વાસ હો, બ્રહ્મ પ્યારે. તેરી સર્વ ગતિયોં મેં રહ ગતિ સે ન્યારે, સર્વ ભાવોં મેં રહ ઉનસે પારે; સર્વ ગત આત્મ રત, રત ન નાંહીં વિરત, બ્રહ્મ પ્યારે. તેરી સિદ્ધિ જિનને ભી અબ તક હૈ પાઈ, તેરા આશ્રય હી ઉસમેં સહાઈ; મેરે સંકટ હરણ, જ્ઞાન દર્શન ચરણ, બ્રહ્મ પ્યારે. તેરી આપકા આપહી પ્રેય તું હૈ, સર્વ શ્રેયોં મેં નિત શ્રેય તૂ હૈ; સહજાનંદી પ્રભો, ગુપ્ત જ્ઞાયક વિભો, બ્રહ્મ
પ્યારે. તેરી
મેરે શાશ્વત શરણ, સત્ય
૧૫૩૭ (રાગ : ભૈરવી)
મેં જ્ઞાનાનન્દ સ્વભાવી .(૨)
ધ્રુવ
મેં હૈં અપને મેં સ્વયં પૂર્ણ, પર કી મુઝમેં કુછ ગન્ધ નહીં; મેં અરસ અરૂપી અસ્પર્શી, પર સે કુછ ભી સમ્બન્ધ નહીં. મેં મૈં રંગ-રાગસે ભિન્ન ભેદ સે, ભી મેં ભિન્ન નિરાલા હૂઁ; મૈં હૂઁ અખંડ ચૈતન્ય પિંડ, નિજ રસ મેં રમને વાલા હૂઁ. મેં૦
મેં હી મેરા કર્તા ધર્તા, મુઝમેં પર કા કુછ કામ નહીં;
મેં મુઝમેં રમને વાલા હૂઁ, પર મેં મેરા વિશ્રામ નહીં. મેં
ભજ રે મના
मैं
શુદ્ધ બુદ્ધ અવિરુદ્ધ એક, પર પરણતિ સે અપ્રભાવી હૂઁ; આત્માનુભૂતિ સે પ્રાપ્ત તત્વ, મેં સહજાનંદ સ્વભાવી હૂઁ. મેં
તિલકી તોલ બરાબરી, તેરા નહીં જગમાંહીં; માયા દેખી ફૂલે જિન, ઈહ તોકિ નકી નાહિ.
૯૪૨
૧૫૩૮ (રાગ : બહાર)
યે શાશ્વત સુખ કા પ્યાલા, કોઈ પિયેગા અનુભવવાલા. ધ્રુવ મૈં અખંડ ચિત્ પિંડ શુદ્ધ હૂં, ગુણ અનંત ઘન પિંડ બુદ્ધ હું, ધ્રુવકી ફેરો માલા. કોઈ મંગલમય હૈ મંગલકારી, સત્ ચિત્ આનંદ કા હૈ ધારી; ધ્રુવ કા હો ઉજિયાલા. કોઈ
ધ્રુવુ કા રસ તો જ્ઞાની પાવે, જન્મ-મરણ કે દુઃખ મિટાવે; ધ્રુવ કા ધામ નિરાલા. કોઈ ધ્રુવકી ઘૂનિ મુનિ રમાવે, ધ્રુવ કે આનંદ મેં રમ જાવે; ધ્રુવ કા સ્વાદ નિરાલા. કોઈ ધ્રુવી શરણા જો કોઈ આવે, મોહ શત્રુ કો માર ભગાવૈ; ધ્રુવ કા પંથ નિરાલા, કોઈ રસ મેં હમ રમ જાવે, અપૂર્વ અવસર કબ યહ આવે; ધ્રુવ કા જો મતવાલા. કોઈ
ધ્રુવ
૧૫૩૯ (રાગ : આશાવરી)
સદગુરુ બાર બાર સમજાવે, હૈ તું હિત ઉપદેશ ન ભાવે. ધ્રુવ રાગ આગકી જ્વાલાસે જલ, બના રહા અબ તક તૂં વ્યાકુલ,
રાગ તજો, ત્યાગ ભજો, નિત્યાનંદ સ્વરાજ્ય સજો; મન પરવશતા મિટ જાવે. સદ્ગુરૂ૦ ભવ બન મેં ભટકાવન હારે, નિર્વિકલ્પ વિજ્ઞાન સજો;
મન પરવશતા મિટ જાવે. સદ્ગુરૂ૦
જગ વૈભવ હૈ કપટ નજારે, લોભ તજો, તોષ ભજો,
રાગ લોભ દો દુર્ગુણ છૂટે, કામાદિક કી સંતતિ ટૂટે, આર્તિ તજો શાંતિ ભજો, માન ‘મનોહર’ શક્તિ સજો;
મન પરવશતા મિટ જાવે. સદ્ગુરૂ૦ જગત પરપંચે ઠ સબ, એસો નિશ્ચે કીન; અરસ પરસ મિલી સંતસોં, પ્રભુકોં ભજે પ્રવીન.
||
૯૪૩
ભજ રે મના

Page #141

૧૫૪૦ (રાગ : મારવા)
હોતા સ્વયં જગત પરિણામ, મેં જગકા કરતા ક્યા કોમ; દૂર હટો પરત પરિણામ, સહજાનંદ રહું અભિરામ, હૃo
ધ્રુવ
હરેંગે, વે નર કૈસે કર્મ હરેંગે !
ધ્રુવ દુ:ખ પડે સબ સુધ આવત હૈ, યે યે પુણ્ય કરેંગે, દુ:ખ ગયે ફ્રિ બિસર જાત સબ, માનો સુખહિં રહેંગે;
વે નર ક્યા ગંભીર બનેંગે ! હરેંગેo તપ વ્રત મેં દુ:ખ માન સંપદા, પરિજન મેં લિપટૅગે, ઇષ્ટ નષ્ટ હો જાયે તો રો રો , અંધે હોય મરેંગે;
વે નર કૈસે ધીર બનેંગે ! હરેંગેo પર કી સંપતિ દેખ મરે યા, આશહિ શ કરેંગે, ચાહે કોઈ મરે યા જીવે, મતલબ સિદ્ધ કરેગે;
વે નર ક્યા પર પીર હરેંગે ! હરેંગેo હોવે આશ વિનાશ “મનોહર' તો સંતોષ કરેંગે, નહિ તો જ્ય દુ:ખ ભોગત આયે, વૈસે દુ:ખે રહેંગે;
વે નર ક્યાં સુખ સીર ભરેંગે ! હરેંગેo
૧૫૪૨ (રાગ : સારંગ) જ્ઞાન નર કાહે નાહિ કરે ? જ્ઞાન બિના નહિ કોટિ મહા તપ આતમ શુદ્ધ કરે; જ્ઞાન બિના કિરિયા સબ જૂઠી, જ્ઞાન હિ ગુણ પ્રસરે, જ્ઞાન ચેતન તું જડ પુદ્ગલ હૈ, ઇનમેં મોહ કરે; દેહ વિનાશી તું અવિનાશી, પર નિજ મતિ પકરે. જ્ઞાન માયા કોપ લોભ મદ કારણ , પાવે ક્લેશ ખરે; ભોગે બાર બાર ભોગાદિક, ફિર ભી ચાહ કરે. જ્ઞાન પાયે દુ:ખ સો ભોગ લિયે અબ, ચિત્ત વિવેક ધરે; જાનો રૂપ વિભેદ ‘મનોહર' તાતે કાજ સરે. જ્ઞાન
ધ્રુવ
૧૫૪૧ (રાગ : ભીમપલાસ) હું સ્વતંત્ર નિશ્ચલ નિષ્કામ, જ્ઞાતા-દ્રષ્ટા આતમ રામ. ધ્રુવ મેં વહ હું જ હૈ ભગવાન, જે મેં હૈ વહ હૈ ભગવાન ; અન્તર યહી ઉપરી જાન, વે વિરાગ યહાઁ રાગ વિતાન . હૃo મમ સ્વરૂપ હૈ સિદ્ધ સમાન, અમિત શક્તિ સુખ જ્ઞાન નિધાન; કિન્તુ આશ વશ ખોયા જ્ઞાન, બના ભિખારી નિપટ અજાન. હૈં સુખ-દુખ દાતા કોઈ ન આન, મોહ-રાગ-રૂપ દુ:ખ કી ખાન; નિજ કો નિજ, પર કો પર જાન , િદુ:ખેકા નહીં લેશ નિદાન. હૈo જિન શિવ ઈશ્વર બ્રહ્મા રામ, વિષ્ણુ બુદ્ધ હરિ જિસકે નામ; રાગ ત્યાગ પહુંચું નિજધામ, આકુલતા કા ફિ ક્યાં કામ. ટૂંo
જો ઉગ્યા સો આથમે, જેમેં ચંદા સૂર;
જગત ચલ્યા સબ જાત હૈં, જ્ય પાનીકો પૂર. ભજ રે મના
માનસિંહ
૧૫૪૩ (રાગ : મલ્હાર) જગતગુરૂ કબ નિજ આતમ ધ્યાઉં ! નગ્ન દિગમ્બર મુદ્રા ધરિકે, કબ નિજ આતમ ધ્યાઉં; એસી લબ્ધિ હોય લ્બ મોÉ, જો નિજૉંછિત પાઉં. જગતo કબ ગૃહત્યાગ હોઉં બનવાસી, પરમ પુરુષ લ લા; રહેં અડોલ જોડ પદ્માસન, કર્મ કલંક ખિપાઉ. જગતo કેવલજ્ઞાન પ્રગટ કરિ અપનો, લોકાલોક લખાઉં; જન્મ-જરા-દુ:ખ દેત તિલાંજલિ , હો કબ સિદ્ધ કહાઉં. જગતo સુખ અનન્ત બિલસ્ તિહિ થાનક, કાલ અનન્ત ગમાઉં; માનસિંહ’ મહિમા નિજ પ્રગટે, બહૂરિ ન ભવ મેં આ3. જગતo
જો ઉગ્યા સો આથમેં, રૂદયે કરો વિચાર; છૂટે બાન કમાનĂ, તાકોં પરતે ન વાર. ||
ભજ રે મના
(
૪

Page #142

મલુકદાસ
(ઈ. સ. ૧૫૭૪ - ૧૬૮૨)
મલૂકપંથના સ્થાપક મલૂદાસનો જન્મ સં. ૧૬૩૧ના વૈશાખ મહિનાની વદ પાંચમે અલ્હાબાદ જીલ્લાના કડા ગામે કક્કડ ખત્રી જાતિમાં થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ સુંદરદાસ હતું. ઘરમાં મલૂદાસને સૌ ‘મલ્લુ' કહી બોલાવતાં. મલૂકદાસને આધ્યાત્મિક જીવનમાં પ્રવેશ કરાવનાર મહાપુરૂષ તો મુરારસ્વામી નામે હતા. સદાય પરોપકાર અને જનસેવામાં રત રહેતા મલૂકદાસ, નિર્ગુણ નિરાકાર બ્રહ્મના ઉપાસક, સાત્વિકતાની સાકાર મૂર્તિ હતા. ધર્મ-સંપ્રદાયના વાડાથી અને બાહ્યાચારના કાર વિરોધી હતા. વેદશાસ્ત્ર, કુરાન, જપ-તપ, મુક્ત માળા-તસ્બી, ટોપી-તિલક, ધૂપ-દીપ, અવતાર કે નબી, પીર પૈગમ્બર જેવા બાહ્ય ઉપકરણોથી પર હતા. તેમના મતે પ્રેમ જ સાધના છે, સર્વસ્વ છે અને સાર
છે. બહુશ્રુત એવા મલકદાસની ઘણી રચનાઓ અને સાખીઓ પ્રખ્યાત છે. તેમના પ્રતિનિધ પદ અને સાખીઓનો સંગ્રહ ‘મલૂકદાસજીની વાણી' નામે પ્રસિદ્ધ છે. તેમાં તેમનાં વ્યક્તિત્વ અને ભક્તિભાવનો પરિચય થાય છે. ૧૦૮ વર્ષની ઊંમરે સં. ૧૭૩૯ના વૈશાખ વદ ચૌદસને બુધવારે પોતાની દેહલીલા સંકેલી લીધી. ૧૫૪૪ (રાગ : આહીરભૈરવ)
તેરા હૈ દીદાર-દીવાના;
ઘડી ઘડી તુઝે દેખન ચાહું, સુન સાહેબ રહમાના, ધ્રુવ હુઆ અલમસ્ત ખબર નહિ તનકી, પીયા પ્રેમ-પિયાલા; ઠાઢ હોઉં તો ગિર-ગિર પરતા, તેરે રંગ મતવાલા. તેરા૦
ખડા રહૂં દરબાર તિહારે, જ્યાં ઘર કા બંદાજાદા; નેકી કી કુલાહ સિર દિયે, ગલે ખૈરહન સાજા. તેરા૦ ૌજી ઔર નિમાજ ન જાનું, ના જાનૂં ધરિ રોજા, બાંગ જિકર તબહી સે બિસરી, જબસે યહ દિલ ખોજા. તેરા
કહૈ ‘ મલૂક’ અબ કજા ન કરિહીં, દિલ હી સોં દિલ લાયા; મક્કા હજ્જ હિયે મેં દેખા, પૂરા મૂરસિદ પાયા. તેરા૦
ભજ રે મના
ઈન ભૂમિકે ઉપરે, સદા ન જીવે કોય; દેવા જે હરિહર ભજે, ચિરંજીવી સો હોય.
૯૪૬
૧૫૪૫ (રાગ : બિલાવલ)
રામ ભજ રામ ભજ, રામ ભજ ! તું બાવરે; જન્મ તેરો બિો જાય, જલે લોહા તાવ રે. ધ્રુવ કામનેકું કર દિયે, ચલનેકું પાંવ રે; બોલનેકું જિહુવા દિયે, રામકે ગુન ગાવ રે. રામ જિને તોકું તન દિયો, નામ તાકો ક્યું ન લિયો ? અવસર ન ચૂક તૂં મૈસો, પાયો ભલો દાવ રે. રામ સ્વપને મેં રાજ પાયો, પાયો સુખ ચૈન રે; જાગ્યો તો ભિખારી ભયો, જબ ખૂલ ગયે નૈન રે. રામ ઘોડા પાયે, હસ્તીપાયે, નોબત ના બજાવ રે, છત્રપતિ ચલે ગયે, વાંકી ખબર કીનું ન પાવ રે. રામ કહત ‘મલુકદાસ' છોડ, દે પરાઈ આશ રે; હરિ કે ભજન વિના, પરેો યમકે દ્વાર રે. રામ
૧૫૪૬ (રાગ : ચૌપાઈ ભૂપાલી)
હરિ સમાન દાતા કોઉ નાહીં, સદા બિરાજૈ સંતન માંહી. ધ્રુવ નામ વિસંભર બિસ્વ જિઆવૈ, સાંઝ બિહાન રિજિક પહુંચાયૈઃ;
કાર્ટૂ
દેઈ અનેકન મુખ પર એને, ઔગુન કરે સો ગુન કરિ મામૈં. હરિ ભાંતિ અજાર ન દેઈ, જાહી કો અપના કર લેઈ; ધરી ધરી દેતા દીદાર, જન અપને કા ખિદમતગાર. હરિત તીન લોક જાકે ઔસાફ, જાકા ગુનહ કરૈ સબ માફ, ગરૂવા ઠાકુર હૈ રઘુરાઈ, કહૈ ‘મલૂક' ક્યા કરૂ બડાઈ ? હરિ
બુરા બુરાઈ નાં તજે, ભલા તજે ન ભલાઈ; બુરા હારી જગ જાયગા, ભલા જીતી જગ જાય.
૯૪૦
ભજ રે મના

Page #143

ડો. મહેન્દ્ર સાગર
૧૫૪૭ (રાગ : દરબારી)
નરભવ જૈસે-તૈસે પાયા, આના જાના સમજ ન આયા, રહા અબોધ આજતક ભીતર બાહર કા મિથ્યા સંસાર; આઓ મિલકર કરે વિચાર. ધ્રુવ ભોગ ભોગ કર નહીં ધરાયા, સારા જીવન વ્યર્થ ગંવાયા; તન સે ગંગા ખૂબ નહાઈ, નહીં ધુલા હૈ મનોવિકાર, આવો પહિને કપડે નહીં ઉતારે, જિયે ઠસક સે, લિયે સહારે; નિશ્ચયકી તો બાત દૂર હૈ, રહે અધૂરે સબ વ્યવહાર. આવો૦ જો હૈ નહીં ઉસે અપનાયા, અપને કો પહિચાન ન પાયા; ચલને કી બિરિયા મેં આખિર, હો પાયે કૈસે ઉદ્ધાર ? આવો આતમ જ્ઞાન નહીં જગ પાયા, મિથ્યાતમ મેં જી બીહલાયા; જાન-બૂજ કર ગિરે ગમેં, ફિર કૈસે હો બેડા પાર ? આવો૦
મહેશ શાહ
૧૫૪૮ (રાગ : બહાર)
લાગી રે ભાઈ લાગી, ભજન કેરી માયા, ભક્તિના દોરામાં પ્રોવાતી જાય મારા, જીવતરનાં મોતીની કાયા. ધ્રુવ ભીતરનો રંગ ભીનો ભીનેરો નીતરે ને, ભવની ભોળાશ બધી ભીંજે,
હોડી તો તરવાનું બહાનું તણાઉં, તો યે ગમતું આ માંયલોય રીઝે; નામ કેરો સ્વાદ કંઈ લાગ્યો એવો કે, થયા ાિ સૌ ફોરમનાં ફાયા. લાગી માયા સંસાર તણી ઓસરતી જાય મને, અલગારી લગનીઓ લાગતી, મટુકીમાં કાંઈ નહીં, તો ય તે ઢોળાય એવાં, કૌતુકની કાંકરીઓ વાગતી; શીતલ થઈ જાય હવે રોમ રોમ કાય (મારી), પડી લાગે છે અનહદની છાયા. લાગી
ભજ રે મના
બુરા સો કબહુ ન કીજિયે, સબસે કરો મિત્રાઈ; રહી જાયગી જગતમેં, દોનો વાત સદાઈ.
૯૪૮
માલીબાઈ
૧૫૪૯ (રાગ : સોરઠ ચલતી)
ભાઈ, ગુરુનાં ચરણોને તમે સેવો, અને મનના સંશયોને મેલજો હે જી ! - ધ્રુવ ગુરુ મારો દીનનો દયાળ, તારી સમાવે જંજાળ, ચેતી લેને વીતી જાય છે કાળ જી; ફરી આવો રે અવસર તને નહિ મળે હે જી! ગુરૂનાં
મેલી દે જગતની સૌ લાજ, કરને ગુરને શિરતાજ, તારાં સરે સઘળાં કાજ જી; જેથી અમૂલખ હીરલો તને મળે હે જી ! ગુરૂનાં૦ મમતા મેલી દે મનતણી, વળને ગુરુના ઘર ભણી, મળશે તને પારસમણિ જી; જેથી દારિદ્રય ટળશે તારા દિલનું હે જી ! ગુરૂનાં
આવી પહોંચ્યો તારો અંત, શાને રહે છે નચિંત, શોધી લેને ઝવેરી કોઈ સંતજી; તે તો પારખું બતાવે તારા પિંડનું હે જી ! ગુરૂનાં ગુરુનાં વચન લીધાં ઝાલી, ત્યારે વાગી જ્ઞાનની ભાલી હું તો અભેપદમાં ‘ માલી ’જી; થઈ પૂરણ કિરપા ગુરુદેવની હે જી ! ગુરૂનાં
૧૫૫૦ (રાગ : સોરઠ ચલતી)
મારા સમર્યા પહેલાં વહેલા આવજો, મારી બેડલીને બૂડતી તારજો હે જી! ગુરુના ચરણનો પરતાપ, જપીએ અજપાના જાપ, ટળશે ત્રિવિધના તાપજી; ધન્ય બલિહારી ગુરુ જેણે સેવિયા હે જી ! મારી૦
ગુરુ મારા સુણીને પોકાર, મારી વહેલી કરજો વાર; મારા તરણ-તારણહાર જી ! આ ભવથી બેડલી મારી તારજો હે જી! મારી
ગુરુ મારા ગુણનું છે ધામ, મળ્યું મને અવિચળ ઠામ; મટી ગયું ચોરાશીનું નામ જી ! હવે ફેરો ટળ્યો ભવદનો હે જી! મારી૦ હવે હું તો નહિ રું ઠાલી, ગુરુજીએ લીધો હાથ ઝાલી; હું તો ઈશ્વરચરણે ‘માલી *જી, મારી સુરતા ઠરી રે નિજ ધામમાં હે જી! મારી
યહ અવસર સબ જાત હૈં, છિન છિન ઘટસો આય; હરિ ભજનકી બેર અબ, વિલંબ ન કીજે કાંય.
૯૪૯
ભજ રે મના

Page #144

માનિક
૧૫૫૧ (રાગ : આશાવરી) જગત મેં સુખિયા સરધાવાન; જગત વિભૂતિ ભૂતિ, સમ જાનત, ઠાનત ભેદ-વિજ્ઞાન ધ્રુવ ઇષ્ટ-અનિષ્ટ બુદ્ધિ તજ પર મેં, કરત સામ્ય રસ પાન; શાંતિ સુધા ઉછલત હૈ જિનકે, લોક શિખર અવિસાન. જગતo રંક દશા મેં ગિનત આપકો, જિનવર સિદ્ધ સમાન; કરમ ચમ્ કે દલન હેત કર, જિન આજ્ઞા કિરપાન. જગતo જિનવરજી કે હે લઘુ ભ્રાતા, જગ જ્ઞાતા નિજ જાન; કુમગ વિહાય લગે શિવપથ મેં, જિન આજ્ઞા પરમાન. જગતo બાહિજ ચિન્હ પ્રગટ કુછ નાહીં, પ્રશમાદિક પહિચાન; માનિક તિનકે ગુણ ગાવત હૈં, તે પીવત અમલાને. જગત
લખપતિઓના લાખ નફામાં , સાચું-ખોટું કળવું શું ? ટંક ટંકની રોટી માટે, રંક જનોને રળવું શું ? હરિ ભજે છે હોલા, પીડીતો નો પરભૂ તૂ ! પરભૂ તૂ ! કબૂતરો સમાનતાનો સમય થયો ત્યાં, ઉંચું શું ને નીચું શું ? ફૂલ્યો ફાલ્યો ફ્રી રહો કાં, ફણીધરો શો ફેં ફેં ફૂડ થોભી જાતાં થાથા થૈને, સમાજ કરશે ઘૂ ઘૂ ઘૂં. કબૂતરો પરમેશ્વર તો પહેલું પૂછશે, કોઈનું સુખ દુ:ખ પૂછ્યું તું ? દર્દભરી દુનિયામાં જઈને, કોઈનું આંસુ લૂછ્યું તું ? ગં ગં ફેં ફેં કરતા કહેશો, હૈં હૈં હૈ ? શું ? શું ? શું ? શું ? કબૂતરો
મીનપિયાસી કવિ દિનકરરાય કેશવલાલ વૈધનો જન્મ સુરેન્દ્રનગર જિલ્લાના ચૂડા ગામમાં થયો હતો. ‘મીનપિયાસી’ તેમનું ઉપનામ હતું.
૧૫૫૨ (રાગ : યમન) કબૂતરોનું ઘુ ઘુ ઘુ, કોયલ ક્રૂજે કૂ કૂ કૂ; ને ભમરા ગુંજે ગું ગું ગું, કબૂતરોનું ઘુ ઘુ ઘું. ધ્રુવ ચકલાં ઉંદર ચૂ ચૂં, છછુંદરોનું છૂં છું, કુંજરમાં શી. કક્કાવારી ? હું કુદરતને પૂછું છું; ઘુવડ સમા ઘુઘવાટા કરતો, માનવ ઘુરકે હું હું હું. કબૂતરો
૧૫૫૩ (રાગ : બાગેશ્રી) ભજ મન દુ:ખભંજન ભગવાન, એક અખંડ અમર અવિનાશી;
પ્રભુ એ પ્રેમનિધાન. ધ્રુવ અણગણ ગુણ સાગર રહે ગાઈ, વનવન પવન કવન રહે વાઈ; પળપળ ક્ષણક્ષણ એમ નિરંતર, કર એના ગુણગાન . ભજવે. તૃષ્ણા કેરા તરલ તરંગે, નાચી રહ્યો તું વિધવિધ રંગ; પલકે તુજ પરપોટો ફૂટે, નવ રહે નામ નિશાન . ભજવે આપ સુગંધ વિના ક્લ કેવું, છે પ્રભુ નામ વિના મન તેવું; ગુલસમ પ્રભુ પ્રભુ, પમર સમર તું, રજરજ મન ગુલતાન, તેમજ મીન રહે પાણીમાં પ્યાસી, એવી ફોન્ટ છોડ ઉદાસી; રસનાને અમીરસ દઈ એના, પામ અદલ રસદાન, ભજd તું હી નામ તારણ સબે કાજ કારણ, ધરો ઉનકા ધારણ નિવારણ કરેગા, ન થા દાંત જાકો દિયા દૂધ માંકો, ખબર હૈ સબર જો ઉસીકી ધરેગા; ઢંઢો અપના સીના મીટા દિલકા કીના, જીના પેટ દીના સો આપ ભરેગા, મુરાદ કહે જો મુકદ્દર કે અંદર ટીને ટાંક માર્યા સો ટાર્યા ટરે ના.
દેહકો નેહ ન કીજિયે, અંતે ન અપની હોય; || બડે બડે સિદ્ધ સાધકા, છોડ ચલે સબ કોય. ૯૫૧
ભજ રે મના
તે કહે જે હાબલી, સો ભી મિલ ગએ ખેહ;
તાતેં ચાહી તનક, મનિકો કરે સનેહ. || ભજ રે મના
૯૫૦

Page #145

મીરાં (ઈન્દીરા)
૧૫૫૫ (રાગ : મારવા) લગાયા થા દિલ ક્યૂ કહો શ્યામ હમસે ? લગાકે જો પ્રીતી નિભાના નહીં થા; બનાયા હિ થા ક્યું તમે નાથ બોલો ? બનાકે જો જીવન બસાના નહી થા.
ધ્રુવ મેં ભોલીથી બાલા, ચતુર તુમ ન્હાઈ, બજાકે મુરલિયા યહ, સુધ-બુધ ભૂલાઈ ! તજે સંગ સાથી તજી સબ લોકાઈ, ન દેખા ન ભાલા, મિલન તોહે આઈ; બને મેરી મૈયા કે ક્યું થે ખિલૈયા ? જો નૈયા કિનારે લગાના નહીં થા ?
લગાયo અનાથ કે પાલક રમૈયા કહાઓ, રખો લાજ મેરી હરી ના સતાઓ, બુલા લો હમેં શ્યામ, યા તુમ હિ આઓ, તૃષા યહ બુઝાઓ યાં જીવન મિટાઓ; પરાયા જો હોના થા અપના બનાકે, તો ‘મીરાં' કો અપના બનાયો હિ ક્યું થા?
લગાયા
મીનુ દેસાઈ
(ઈ. સ. ૧૯૧૯ - ૧૯૭૫) મીનુ દેસાઈનો જન્મ નવસારીમાં તા. ૧-૭-૧૯૧૯ના રોજ થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ બરજોરજી હતું. તેમણે ‘આંધળીમાના જવાબમાં પુત્રનો વળતો જવાબ’ કાવ્યની રચના કરી હતી. તેઓ મુંબઈ સમાચારના તંત્રી હતા. તેમનો દેહવિલય તા. ૨૫-૫-૧૯૭૫ના રોજ થયો હતો.
૧૫૫૪ (રાગ : ધોળ) દુ:ખથી જેનું મોટું સૂકાયેલું, ચહેરે કુંડાળાના પટ, ઝવેરચંદના ઝીણિયા આગળ, ગગો લખાવતો ખત; માડી એની અંધ બિચારી, દુ:ખે દા'ડા કાઢતી કારી. (૧) લખ્ય કે ઝીણા, માફી પહેલી માગી લઉં છું હું આજ,
જ્યારથી વિખૂટો પડ્યો હું તારાથી ગમે ના કામ કે કાજ; હવે લાગે જીવવું ખારૂં, નિત લાગે મોત જ પ્યારૂ. (૨) ભાણાના ભાણિયાની એક વાતડી માવડી છે સાવ સાચી, હોટલમાં જઈ ખાઉં બે આનામાં પ્લેટ અરધી કાચી; નવાં જો હું લૂગડાં પે'રું કરું પેટનું ક્યાંથી પૂરું ? (૩) દનિયું મારું પાંચ જ આનો, ચાર તો હોટલે જાય , એક નાની ચાહ-બીડી માડી ? બચત તે કેમ થાય ? કરૂ ક્યાંથી એકઠી મૂડી ? કાયા કેમ રાખવી રૂડી ? (૪) પાંચ આનાની મૂડીમાંથી હવે સંઘરીશ રોજના બે, મોકલી આપીશ માસને છેડે હું રકમ બચશે જે; જેથી કંઈક રાહત થાશે , કદી હાથ ન લાંબો થાશે. (૫) માસે માસે કંઈ મોક્લતો જઈશ તારાં પોષણ કાજ, પેટગુજારો થઈ જશે માડી ! કરતી ના કામકાજ; કાગળ ન ચૂકીશ માસે, લખાવીશ ઝીણિયા પાસે. (૬) લિખિતંગ તારાં ગીંગલાના માડી ! વાંચજે ઝાઝા પ્રણામ, દેખતી આંખે અંધ થઈ જેણે માડીનું લીધું ના નામ; દુ:ખી તું ના દિલમાં થાજે, ગોવિંદના ગીતડાં ગાજે. (૭)
બાલાપન ખેલત ગયા, જોબન નારી સંગ;
બુઢાપનમેં હરિ ભજે, તો ભી તાકો રંગ. || ભજ રે મના
૯૫૦
મેધ ધારવો
૧૫૫૬ (રાગ : લાવણી) ધાર મન ! તું ધાર આપણા ગુરુને સંભાર જી; લોભ લાલચ કારમી છે, કોટિ તે તું ટાર જી . ધ્રુવ એરણ પર તો હીરા જડિયા, એ પર પડિયા ઘાવ રે; ઘણા સંતને સેવતાં, કોઈ ઝવેરી પરખાય છે. આપણા શૂરા દેખી પૂરા મળિયા, દિયા નિજ પર ઘાવ રે; કાયર પાછા ભાગશે, ઘાયલ ઘૂમે દ્વાર છે. આપણા ચાંદો સૂરજ વચ્ચે રમિયા, જગતના આધાર રે; એક તો નિરાધાર દેખ્યા, સોહિ સરજનહાર જી. આપણાd ચંદનચોકે આપ બેઠા, લેવા ક્લની વાસ રે; ‘મેઘ ધારવો ' એમ બોલ્યા, તે ગુરુને વિશ્વાસ રેઆપણા
સબ જગ ચલતા દેખÉ, તુત હિ દેખ વિચાર; | આન જાલ હ પરિહરો, સુમરો સરજનહાર. ૯૫)
ભજ રે મના

Page #146

મૂળદાસ
(ઈ.સ. ૧૬૫૫ - ૧૭૭૯) સંત મહાત્મા મૂળદાસનો જન્મ સૌરાષ્ટ્રમાં ઊના નજીક અમોદરા ગામે વિ.સં. ૧૭૧૧ના કારતક સુદ-૧૧ના સોમવારે થયો હતો. લુહાર જ્ઞાતિના આ બાળકનું નાનપણનું નામ મૂળજી હતું. તેમની માતાનું નામ ગંગાબાઈ અને પિતાનું નામ કૃષ્ણજી હતું. ૧૬ વર્ષની ઉંમરે મૂળજીના લગ્ન વેલબાઈ નામની કન્યા સાથે થયા હતા. મૂળદાસે ગોંડલના સમર્થ સંત જીવણદાસજી લોહલંગરી ખાખી સાધુ પાસે દીક્ષા લીધી હતી. મૂળદાસના પત્નીએ પણ દીક્ષા લીધી હતી. અને લગભગ પ૭ વર્ષની ઉંમરે અમરેલી મુકામે આશ્રમ બાંધી શેષ જીવન વ્યતિત કર્યું હતું. છેવટે ૧૨૪ વર્ષનું દીર્ધાયુષ ભોગવી સંવત ૧૮૩૫ના ચૈત્ર સુદ - ૯ રામનવમીના દિવસે અમરેલીમાં જીવંત સમાધિ લીધી.
૧૫૫૮ (રાગ : બહાર ભજન બનત નહિ, મન તો સેલાની તેરા , મન તો સેલાની. ધ્રુવી અચ્છે અચ્છે ભોજન ચહીએ, ઓર ઠંડા પાની; પાન તો સુંગધી ચહીએ, સોનેરી પિકદાની. મન પુષ્પકી તો શૈય્યા ચહીએ, રૂપવંતી રાની; પુત તો સુપુત ચહીંએ , કુલકી નિશાની, મન હાથી ચહીએ, ઘોડા ચહીએ, તંબુ આસમાની; ગઢ તો અજિત ચહીએ, તોપ મુલતાની, મનો ધન ચાહીએ માલ ચાહીએ, હીંરા રત્ન ખાની; મૂળદાસ' કહે ઐસે દુનિયા, લોભે લલચાની. મન
૧૫૫૭ (રાગ : પ્રભાત) આદિ ઓમકાર તે અંતમાં એક છે, જૂજવા શબ્દને સર્વે સાધે; મન બુદ્ધે કરી બોધ બહુ ભાતના, વૈખરી વાણીનું જોર વધે. ધ્રુવ તે જ ઓસ્કાર ત્રિલોકમાં પરવય, સુર-અસુર ને પશુ-પ્રાણી; આદિ નારાયણ ને અંત બ્રહ્મા લગે, વિધિના ખેદ ને વદે વાણી. આદિo અકાર ઉકાર મકારમાં મેલતાં, શુદ્ધ ઓમકાર તે એક જાણો; ભક્ત ભગવાને તે વેદ શ્રુતિ વદે, એહમાં ભેદ તે શું રે આણો ? આદિo પરા પશ્ચંતી મધ્યમા વૈખરી, ચાર વાણીએ કરી સર્વ બોલે; આદિને અંત તે એક અદ્વૈત છે, શુદ્ધ જાણ્યા વિના ચિત્ત ડોલે. આદિo પિંડ બ્રહ્માંડમાં એક પરમાત્મા, શબ્દ ને પાર નિ:શબ્દ પોતે; ‘મૂળદાસ' મર્મ મૂળગો વિચારતાં, અન્ય બીજો નહિ એમ જોને, આદિo
૧૫૫૯ (રાગ : ઝૂલણા) મારા આતમનારે આધાર, અળગા ના જાજો રે; આવું સરૂપ મંદિરયૂ સાર, તેમાં તમે રેજો રે. ધ્રુવ વ્હાલા સેજ અનુપમ સાર, પલંગ પરવારી રે; હું તો પોઢે રે પિયાજીને પાસ, દુ:ખડાં વિસારી રે. મારા હું તો હીંચુ હિંડોળા ખાટ, સાંસ ઉસસે રે; હું ને લેરે લાગી અંગમાંયે, પિયાજીને પાસે રે. મારા એવી વ્હાલમ બ્રેહની રે વાત, કે આગળ કહીયે રે; એવી સખીરે મળે સુજાણ, સમજીને સુખ લઈયે રે. મારા મળ્યા ખેમ ભાણ રવિરામ, ત્રિકમને તારો રે; મૂળદાસ’ની પકડી બાંહ્ય, ભવસાગર ઉતારો રે. મારા
અવર ભરોસા છાંડકું, રાખો યહ પરતીત; દેવા હરિ જન સેવીએ, યહી સંતનકી રીત. ||
૯૫૪)
હરિ ભજન પરતાપજ, મુખસોં કહો ન જાય; | જાકે પૂરન ભાગ હૈ, તાકો મિલે સો આય.
૯૫૫)
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #147

અંત:કરણરે જેનાં નથી ઉજળાં રે, હાંરે ભાઈ તેથી પામિયો ત્રાસરે; વેદનાં વચન રે સંતો તમે સાંભળો રે, એમ મહાજન કહે મૂળદાસ રે. જીરે
૧૫૬૦ (રાગ : રામકી) લે તો લેજે નામ રામનું, કહે તો કૃષ્ણજી કહેજે; દહ તો દહજે તું કામને , રહે તો ગુરુ ચરણે રહેજે. ધ્રુવ મળ તો મળજે મહા સંતને, ટળ તો અવગુણથી ટળજે; ભળ તો ભળજે પરિબ્રહમમાં, ગળ તો જ્ઞાનમાં ગળજે. લેતો સમરણ કર તો સ્વરૂપનું, દમ તો ઇન્દ્રિયને દમજે; ઉધમ કર તો ભક્તિતણો, રમ તો નિરંતરમાં રમજે. લેતો. મેલ તો સંશયને મેલજે, ભૂલ તો દેહને ભૂલે; અણછતું એહ જાણજે, નહીં મળે મોઘે મૂલે. લેતો નિષ્ટા એ રાખો નિજ નામની, વળતી વાસના ન ડોલે; ‘મૂળદાસ’ અક્ષર મૂળગો, બાવનથી બા 'રો રહ્યો બોલે. લેતો
૧૫૬૨ (રાગ : પરજ) વૈરાગ્યના પદને વિઘન આડાં ઘણાં, કઠણ બાંધ કામના કો'ક છૂટે ! શ્નન્ને કામિની ચોકી આડી શ્યામની , રામની રમતને એ જ લૂંટે. ધ્રુવ પ્રકૃતિને વશ થયો, ભક્તિને ભૂલી ગયો, નારીએ નેણને બાણે માર્યો; જોગ લીધા પછી ભોગ ઈચ્છા કરે, હાથ આવેલ બાજી એમ હાર્યો. વૈરાગ્ય૦ કામનું મૂળ તે જાણવી કલ્પના, ક્રોધથી કરમની ગાંઠ બાંધે; શીલ સંતોષના શોબા* દીધા વિના, જમન-મરણનો રોગ વાધે. વૈરાગ્યo મૂળ વૈરાગ્યમાં મન જેનું મરે, વિષયના સ્વાદમાં નવ ડોલે; ‘મૂળદાસ' કહે જે સંત સમજ્યા ખરું, વેદના વાક્યમાં ચિત્ત જોડે. વૈરાગ્યo
ડિ (૧) કામ, ચપકો.
૧૫૬૧ (રાગ : દેશી ઢાળ) વચન વિચારી રે સંતો તમે ચાલો રે, હાંરે ભાઈએ મોટાનો ધરમ રે, વિષમાં અમૃતરે ભાવે ભેળતાંરે, હાંરે તેનું કોટિક બેસે કરમરે; જીરે સેવો શ્યામનેરે સેવો શ્યામને રે, નકલંકી નામને રે. ધ્રુવ ગોરસને મથે રે નવનિધ નીપજે રે, પાણી મથે ન પમાયે રે; લુણને ભલું રે જે નાભમાં રે, હાંરે તેતો જીવનથી રેજાર રે. જીરેo દળીને સાકરરે દૂધમાં ભેળિયેરે, હાંરે તેતો લેઈને પન્નગને પાયરે; વિપિયર સંગેરે વિષજ ઉપજેરે, હાંરે તો વિપ અમૃત નવ થાય રે. જીરે તેલ રે ભેળ્યું રે લઈ તુપમાંરે, હાંરે ભાઈ નહિ એ તુપ નહિ રે તેલ રે; તેલમાં ભેળ્યા રે કોરા કોદરા રે, હાંરે ભાઈ ખળવાદીનો ખેલરે, જીરે સોનું છે અંગેરે પોતે નિર્મળું રે, હાંરે જેની કોમળ દીસે કાંતરે; મૂલ ન ઘટયું રે ઘણા ઘણા ઘાટમાં રે, જેના ભીતર પેઠીરે ભાંતરે. જીરે અણુને કહ્યું રે પડ્યું જેની આંખમાં રે, હાંરે તેને જોયાનું સુખ જાયરે; અંજન વિધા રે આંજે જેની આંખમાં રે, હાંરે તેના નેત્ર નિર્મિળ થાય રે. જીરે
હરિભજન પરતાપસોં, પાવન હોત પતિત;
તાતેં છિન ન બિસારીયે, તરવેકી એ રીત. ભજ રે મના
૫છે.
મુક્તાનંદ (નિત્યાનંદના શિષ્ય, વજેશ્વરી)
૧૫૬૩ (રાગ : પહાડી) ગુરુદેવ હમારા પ્યારા, હૈ જીવન કો આધાર. ધ્રુવ શ્રી ગુરુદેવ કી અપાર શક્તિ, જીવન કો હૈ મિલતી ર્તિ; મિટે મલ સબ મન કે પાર, હૈ જીવન કો આધાર. ગુરૂદેવ ઉનકો અપના જીવન જાનો, તન મન ધન સબ ઉનકો માનો; વો હી લગાવે પાર, હૈ જીવન કો આધાર. ગુરૂદેવ ઉનકી ખાતિર પ્રાણ તજંગે, તન મન સતી ધ્યાન ધરેંગે; તર જાયેં ભવ સારા, હૈ જીવન કો આધાર. ગુરૂદેવ શ્રી ગુરુદેવ કી મહિમા ન્યારી, જડ બુદ્ધિ ચેતન કર ડારી; દૂર કિયા ઐધિયારા, હૈ જીવન કો આધાર. ગુરૂદેવ
હરિ ભજો મન હરખસોં, કીજે વિલંબ ન કાંય; | જોબનકે દિન જાત હૈ, જ્યોં તરૂવરકી છાંય. ||
ભજ રે મના

Page #148

નિત્યાનંદ શરણ જો જાવે, બોધ ઉજાલા સો હીં પાવે; મુક્ત હોત હૈ નિર્ધાર, હૈ જીવન કો આધાર. ગુરૂદેવ૦
‘મુક્તાનંદ’ કહે સબ આઓ, ગુરુ ચરણોં મેં શીષ ઝુકાઓ; ગુરુ હી સૈ નિસ્તારા, હૈ જીવન કો આધાર. ગુરૂદેવ૦
૧૫૬૪ (રાગ : ભૈરવી)
જ્યોત સે જ્યોત જગાઓ સદ્ગુરુ, જ્યોત સે જ્યોત જગાઓ; અન્તર તિમિર મિટાઓ સદ્ગુરુ, જ્યોત સે જ્યોત જગાઓ. ધ્રુવ
જગાઓ. સદ્ગુરૂવ
હે યોગેશ્વર હે જ્ઞાનેશ્વર, હે સર્વેશ્વર હે પરમેશ્વર. નિજ કૃપા બરસાઓ સદ્ગુરુ, જ્યોત સે જ્યોત હમ બાલક તેરે દ્વાર પે આયે, મંગલ દરશ દિખાઓ. સદ્ગુરૂવ શિશ ઝુકાર્ય કરે તેરી આરતી, પ્રેમ સુધા બરસાઓ. સદ્ગુરૂ૦ અન્તર મેં યુગ યુગ સે સોઈ, ચિત્ત શક્તિ કો જગાઓ. સદ્ગુરૂ૦ સૌંચી જ્યોત જગે હિરદય મેં, સોહમ્ નાદ જગાઓ. સદ્ગુરૂ૦ જીવન ‘મુક્તાનંદ' અવિનાશી, ચરનન શરન લગાઓ. સદ્ગુરૂ૦
ભજ રે મના
મુકુન્દરાય પારાશર્ય
૧૫૬૫ (રાગ : યમન)
હરિ ! મને કોકિલ બનાવી વનમાં મૂકિયો, વળી તમે વસન્ત બનીને વિલસ્યા પાસ; હવે હું મૂંગો કયમ રહું ? ધ્રુવ
હરિ ! મને ઝરણું બનાવી ગિરિથી દોડવ્યો, વળી તમે દરિયો થઈ દીધી દિલે આશ; હવે હું સૂતો કયમ રહું ? હરિ
હરિભજન અહર્નિશ કરો, ઈહ આનંદકો મૂલ; એક પલકમેં સબ મિટે, કોટિ જનમકી ભૂલ. ૯૫૮
||
હરિ ! મને સુવાસ બનાવી કળિયું ખીલવી, વળી તમે પવનો થઈ પ્રસર્યા ચોપાસ; હવે હું બાંધ્યો કયમ રહું ? હરિ દીપક પેટાવી દિવેલ પૂરિયાં, ફરતા ફેલાયા થઈ આકાશ;
હવે હું ઢાંક્યો કયમ રહું ? હરિ
હરિ ! મને વળી તમે
હરિ ! મને
હું પદ આપીને પુરુષાર્થી કર્યો, વળી તમે પરમ પદ થઈ દીધી પ્યાસ;
હવે હું જુદો કયમ રહું ? હરિ
મોરાર સાહેબ
મોરાર સાહેબનો જન્મ વિ.સં. ૧૯૦૨ માં થયો હતો. તેઓ મારવાડ થરાદ
નામક રાજ્યના રાજકુમાર હતા. તેમણે સૌરાષ્ટ્રના ખંભાલિયા ગામે સમાધિ લીધી હતી. તેમના ગુરૂ રવિસાહેબ હતા.
૧૫૬૬ (રાગ : સોરઠચલતી)
કહોને ઓધાજી અમે કેમ કરિયે ? મનડાં હેરાણાં પ્યારા મોરલિયે; વ્યાકુળ થઈને અમે વનમાં ફરિયે, હરિહરિ મુખથી ઓચરીએ. ધ્રુવ નથી રે'વાતું ચિત્ત ચોરી લીધાં, પ્રીત કરીને પરવશ કીધાં; એનેરે ચરણે અનેક સિંધાં, પ્રેમના પિયાલા પાઈને પીધા. કહોને
દરશન દીઓતો મારે દીવાળી, વ્હાલા લાગો છો અમને વનમાળી;
ત્રિભુવન સાથે મારી લાગી તાળી, નયણાં રહ્યાં છે માહરાં ન્યાળી. કહોને
વેદે નિષેધ કીધા રે નારી, ઓતમ કરી વ્હાલે ઓધારી;
વ્હેતે પુરથી વ્હાલે લીધાં વાળી, બહુરે નામિયે બિરદ સંભાળી. કહોને પ્રગટરૂપે હરિ પરમાણુ, જુગના જીવન મારે સાચું નાણું; દાસ ‘મોરાર’ને રવિ ગુરુનું બાનું, છુપાવ્યું નહિ કદી રહે છાનું. કહોને
જે જે હરિકો નિત ભજૈ, તિનકો સદા આનંદ; તિનકોં ભય વ્યાપે નહીં, કટે કાલકો ફંદ.
сче
ભજ રે મના

Page #149

૧૫૬૭ (રાગ : પર)
મારા સ્નેહી સતગુરુ શ્યામ, સનમુખ તમે રે'જો રે; એવો કલજુગ વહે રે ક્રૂર, તેમાંથી તારી લેજો રે. ધ્રુવ ગુરુજી બાના બ્રદની લાજ, રાખો તો રહેશે રે; એવા ભક્ત વત્સલ ભગવાન, વંદીને વેદ કે'છે રે. મારા ગુરુજી પ્રગટ કરું પોકાર, સમરથ સાંભળજો રે; તારી ભક્તિમાં પાડે ભંગ, દુર્ટોને તમે દળજો રે, મારા દોહેલાં દુરિજન દે છે દુઃખ, પ્રભુજી તેને પાડો રે; તમે નોધારાના આધાર, બુડતાની બાહ્ય ઝાલો રે. મારા
અમે કાલાં ઘેલાં કિરતાર, તોય છીએ તમારાં રે; તમે આદ અંત મધ્ય એક, હરિ છો અમારા રે. મારા૦
સ્વામી ‘મુરાર' કહે મહારાજ, પૂરવી પ્રીતે રે; તમે રહેજો મારા રૂદયામાંય, અખંડ અદ્વૈતે રે. મારા
મોહન
૧૫૬૮ (રાગ : પરમેશ્વરી)
તને પ્રભુ લાખ વખત તરછોડે, પણ તું હાથ ના મૂક્યું રે; હાથ ન મૂકજે, હાથ ન મૂક્તે, હાથ ન મૂકજે રે. ધ્રુવ નહિ મળે ફીને લાગ આવો, માનજે ‘મોહન' એમાં લ્હાવો;
થાય ગમે તે, લેજે સહી, પણ લાગ ન ચૂકજે રે. તને જો જે ચૂકુ ના કોઈ ભરમથી, સહેજે ખસું ના તારા ધરમથી; આડે આવે કોઈ રોકવા, એની સામે ના ભૂંજે રે. તને થોડે સુધી તારૂં જોશે પાણી, લાલસા-લોભ તને નાખશે તાણી; કીર્તિ-લક્ષ્મી લલચાવે, એને જોઈ ના મૂકજે રે. તને નાથ અમારો પૂરો ઝવેરી, ટકળ હોય તેને ખાજે વ્હેરી; સાચાં મોતી મારી ઘાણ તપાસે, તું ના લૂંટજે રે. તને
ભજ રે મના
કેતે પાપી તામસી, ચારિ ખાનકે જંત; સુનિ ભજન તિન શ્રવનાં, ઓહીં તરે અનંત.
૯૬૦
‘મોહન’ થોડા દુઃખને વ્હોરી, આવેલું હાથથી જાય ન છોડી; ગયો છૂટી જો હાથ તો, જઈ ઉકરડે ભૂંજે રે, તને
૧૫૬૯ (રાગ : રાગેશ્રી)
તમે લગની લગાડી પ્રભુ ! કેવી, (કે) શામળા ! છોડું છોડાય ના ! મારા અંતરમાં મોહિની તેં લગાવી, (કે) શામળા ! છોડું છોડાય ના ! આઠે પહોર તારાં સ્મરણોમાં જાય છે, નિત્ય નવું નવું એમાં દેખાય છે; મને છાંટી ભભૂતી તમે કેવી. (કે) શામળા ! છોડું
ઊંચા મને તારા સંસારે મહાલતો, આખો દિવસ તારૂં ગાડું ગબડાવતો; તારાં ભજનોની રાતો રંગીલી. (કે) શામળા ! છોડું
મારી કટારી, હવે શાને સંતાય છે? ધીરેથી માર, મારૂં હૈયું છેદાય છે; તારા મુખડામાં ઘેલી બનેલી. (કે) શામળા ! છોડું ઘાયલને મારવામાં શાને હરખાય છે, પીડાતી કાયા, તારો ‘મોહન’ મૂંઝાય છે; મુખ હસતું ને હૈયે રડેલી. (કે) શામળા ! છોડું
૧૫૭૦ (રાગ : મંદકાંતા છંદ, યમન મિશ્ર)
નિત્ય પ્રભાતે આંખ ઉઘડતાં, લેવું પ્રભુનું નામ ! બંધુ ! પ્રભાત-કર્મી પરવારીને, ઘરવું ઘણીનું ધ્યાન ! બંધુ ! હસતાં રમતાં આનંદ કરતાં, કરવું ઘરનું કામ ! બંધુ ! જે જે સ્થિતિમાં નાથે રાખ્યાં, એને દો સન્માન ! બંધુ ! આંગણે આવ્યો કોઈ અતિથિ, દેવું ઘટતું માન ! બંધુ ! કોઈની નિંદા, ચાડી - ચુગલી, જોજો ભૂલતાં ભાન ! બંધુ !
અનાથ
સૌ જીવોમાં એક પ્રભુ છે, સૌને દેજો માન ! બંધુ ! સેવા એ પ્રભુસેવા, જગમાં ઉત્તમ કામ ! બંધુ ! માતા - પિતા, વડીલો કે સ્વામી, આશિષ મુક્તિધામ ! બંધુ ! જે ઘર-ગામે વસીએ ‘મોહન', શાંતિનું એ ધામ ! બંધુ !
ભજન હરિકો કીજીએ, મનમેં ધરી આહ્લાદ; જરત અગ્નિતે રાખિયો, પ્રગટ ભક્ત પ્રહલાદ. ૯૬૧
11
ભજ રે મના

Page #150

૧૫૭૧ (રાગ : સોરઠ ચલતી) ચિત્ત ગયો ચોરી મારું મન ગયો હેરી રે; હે નંદનો લાડીલો મારૂ ચિત્ત ગયો ચોરી. ધ્રુવ શું કરીએ ઓઢી પેરી ? ગમે નહીં ગોકુળની શેરી, ભવન ભયંકર લાગે, કોટડી અંધેરીહેo મીઠા મેવા લાગે ખારા, નેણે નાવે નિંદ્રા વાલા; વાલીડા વિનાની હું તો, ફરું ઘેલી ઘેલી. હેo પ્રીતિ છે બાલાપણ કેરી, વ્હાલા કેમ થયો છો વેરી ! વ્રજના વિહારી નટખટ, થઈ બેઠા છો નમેરી, હે વાલમ આવો એક ી, જવા ન દઉ તમને બે રી; દાસ રે મોહનને રાખું, ઘટડામાં ઘેરીહે
હજુ કંઈ વહી ગયું ના, સમજી જા, તું ચેતી જજે, તારી સોબત બધી છોડી સીંધાને સંગે રહેજે; પ્રભુનો રંગ જેને હોય એનો રંગ ચડે, એવો તો લાગશે તને કે બીજું કંઈ ના ગમે. હરેo ખોટું કરવામાં તારી વૃત્તિ પાછી હટી જશે, પ્રભુ જે આપશે, તારું મન એમાં ઠસી જશે ; પછી હરિનામ ગાવાની તને જે મજા મળે, જગતની સંપત્તિ ને વૈભવોથી મન ન ચળે. હરેo તારી આ આંખ ઉપર પહેલાં તું જ કરી લે, તારી આ જીભને સમજાવી-પટાવી જીતી લે; તારા મનને મનાવી એનું સમાધાન કરી લે, તારે જે માર્ગે જાવું, માર્ગમાં તું રસ ભરી લે. હરેo પછી એ મન અને ઇન્દ્રિયો તારી પૂંઠે રહેશે, તું જે સોંપીશ એને કામ, એને હોંશે કરશે; ભયંકર કાળ તને જોઈ પછી કંપી જશે , બિચારી માયા એની જાળ પાછી ખેંચી લેશે. હo પછી હરિનામ ગાવાની તને જે મસ્તી થશે; તારે ભવ તરવા “મોહન” નાવે બધી સસ્તી થશે. હવે
૧૫૭૨ (રાગ : ધોળ) હરે રામ, રામ હરે, રામ હરે, રામ હરે; હરે રામ, રામ હરે, રામ હરે, રામ હરે. ધ્રુવ મળ્યો છે દેવને દુર્લભ સમો આ દેહ તને, ‘હું'પદનું કેફી પીણું પીધું, ચઢયું ઘેન તને; પછી તું ભાન ખોઈ ના કરવાનું કરવા બેઠો,
જ્યાંથી નીકળાય નહિ એવા દ્વારે જઈને પેઠો. હરેo તને મારગ બતાવનારા કહીં કહીને થાક્યા, છતાં તારા સૂતેલા દેવ હજુયે ન જાગ્યો; જરા જે પાછું વાળી , તારાં કર્યાં તને નડે, વખત વહી જાય પછી ઘણાં માથે હાથ ધરે. હરેo
મંગલૂરામ
૧૫૭૩ (રાગ : વસંતમુખારી) બાજીગર કી બજી બૉસુરી માયાપુર કે મેલે મેં, માયાપુર કે મેલે મેં યા બ્રહ્મપુરી કે મેલે મેં; બાજીગર કી બજી બૉસુરી માયાપુર કે મેલે મેં, વા નટવેર કી બંજી બૉસુરી માયાપુર કે મેલે મેં. ધ્રુવ.
હરિકે ભજન પ્રતાપસોં, જ્ઞાન પ્રગટે મનમાંહિ; તબહીં સકલમેં દેખિયે, હરિ બિન દૂજા નહિ.
૯૬૨
સંત અસંતમેં અંતરા, દેખન માંહિ સમાન; જબ બોલે તબ જાનિયે, તિનસ્તે પરે પ્રમાન.
૯૬૩)
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #151

બાજીગર ને ખેલ રચાયો, માટી કો કલબૂત બનાયો; વાકે ભીતર આપ સમાયો, એસો ગુણઅલબેલે મેં. બાજીગર
બિના પૈર પૃથ્વી પર ડોલે, બિન રસના કે વાણી બોલે; બિના હાથ ભૂમંડલ તોલે, ઇતનો જોર અકેલે મેં. બાજીગર૦ એક ડોર મેં સબે નચાવે, ઔર નહીં સમઝ મેં આવે; બાકો ભેદ કોઈ ના પાવે, ખેલે સંગ સહેલે મેં. બાજીગર તીન લોક ઝોલી મેં ધર કે, છિપ ગયો કહૌં તમાશો કરકે; ‘મંગલૂરામ’ અવિધા કર કે, પડ ગયો જીવ ઝમેલે મેં. બાજીગર૦
મંજુલ ૧૫૭૪ (રાગ : બાગેશ્રી)
જાગો સજ્જન વૃન્દ હમારે, મોહ નિશા કે સોવન હારે. ધ્રુવ જાગો જાગો હુઆ સવેરા, મોહ નિશા કા ઉઠ ગયા ડેરા; જ્ઞાન ભાનુ ને ક્રિયા ઉજેરા, આશા દુઃખદ અસ્ત ભયે તારે, જાગો યહ ઘર બાર જગત સબ સપના, સુત દારા કોઈ નહિં અપના; મેરી તેરી છોડ કલ્પના, માયા મોહ તજો અબ પ્યારે. જાગો
ધન દૌલત સુત જગત ઝમેલા, વિજલી કા સા હૈ યે ઉજેલા; સંગ મેં જાવે એક ન ઘેલા, ભૂલે કિસ પર હો તુમ પ્યારે. જાગોળ
જગ કર સન્ત શરણ મેં જાઓ, જાકર રામ નામ પ્રિય ગાઓ; પૂર્ણ શાન્તિ હૃદય મેં પાઓ, મિટ જાયે ભય સંકટ સારે. જાગો
જાનો તભી કિ અબ હમ જાગે, જબ મન વિષયોં સે ખુદ ભાગે; પૂર્ણ ચિત્ત રામ મેં લાગે, જિસકો પાકર સન્ત સુખારે. જાગો૦ સીતાપતિ રઘુપતિ રઘુરાઈ, માધવ શ્યામ કૃષ્ણ યદુરાઈ, મોહન શ્રી ગોવિન્દ સુખદાઈ, ‘મંજુલ' નામ જપો સુખકારી. જાગો૦
ભજ રે મના
સાકર જેસી ફિટકરી, એક રુપ એક રંગ; ફેર સ્વાદમેં જાનિયે, સમજી કીજેં સંગ.
૯૬૪
રઘુનાથદાસ ૧૫૭૫ (રાગ : ગરબી)
ઓધવજી સંદેશો કેજો શ્યામને, મારા સમજો મૂકી મનનો મેલજો; કાનુડો કપટી રે આવડો કેમ થયો ? છળ કરીને છેતરિયે નહીં છેલજો.ધ્રુવ અણતેડ્યાં જાતાં રે નંદને આંગણે, વણ કરાવ્યાં કરતાં ઘરનાં કામજો; મોહનનાં મુખનાંરે લેતી મીઠડાં, જશોદા મુજને કહેતી નિર્લજ નારજો.ઓધવ૦ માડીથી છાનાંરે મેવા લાવતાં, વાટકડીમાં દોહતા ગૌરી ગાયજો; દૂધને દહિયેરે હરિને સિંચતા, બાળપણામાં કીધો એલું સંગજો.ઓધવ૦ વેરીડાં કીધાં રે વ્રજનાં લોકને, વાલા કીધાં ગોપી ગિરિધર લાલજો;
રાજની રીતીએ મોહન મ્હાલતા, કેમ વિસાર્યું વિઠ્ઠલજીએ વ્હાલજો? ઓધવ
જમાડી જમતાં રે જીવન પ્રાણને, પવન કરીને પોઢાળતી પલંગજો;
એવાં રે સુખડાં સ્વપને વહી ગયાં, વેરી વિધાતાએ અવળા લખિયાં લેખજો.ઓધવ વાસીદું વાળતાં ધરતી માતનું, રખે રજ ઉડે રસિયાને અંગજો; આંખલડી આગળથી હરિ નવ મૂકતી, શા માટે હરિ તજ્યો અમારો સંગજો ? ઓધવ૦ દુઃખડાંની વાતો રે ક્યાં જઈ દાખવું ? કહિયે છીએ પણ કહ્યું ન માને કોયજો; કૂવાની છાંયડી તે કૂવામાં શમે, તશ્કરની મા કોઠીમાં પેસી રોય જો.ઓધવ અમારા અવગુણ રે હરિના ગુણ ઘણા, જોઈ નવ કરીયે વડાં સંઘાતે વેર જો; ‘રઘુનાથ'ના સ્વામીને કહેજો એટલું, મળવા આવો મનમાં રાખી મેહેર જો.ઓધવ
રણછોડદાસ
૧૫૭૬ (રાગ : દરબારી)
દિલમાં દીવો કરો રે દીવો કરો;
કૂડા કામ-ક્રોધને પરહરો, કે દિલમાં દીવો કરો રે. ધ્રુવ
દયા દિવેલ, પ્રેમ પરણાયું લાવો, માંહી સુરતાની દિવેટ બનાવો; પછી બ્રહ્મ-અગ્નિ ચેતાવો, કે દિલમાં દીવો કરો રે. દીવો૦
આંબા તેસા અરક ફલ, સ્વાદ ન તિનકો એક; અસંત સંત ન નિપજે, દેખો કરી વિવેક.
СЯЧ
ભજ રે મના

Page #152

સાચા દિલનો દીવો જ્યારે થાશે, ત્યારે અંધારું મટી જાશે; પછી બ્રહ્મ-લોક તો ઓળખાશે, કે દિલમાં દીવો કરો રે. દીવો દીવો અનર્થે પ્રગટે એવો, ટાળે અજ્ઞાન તિમિરને તેવો; એને નેણે તે નીરખીને લેવો, કે દિલમાં દીવો કરો રે. દીવો દાસ ‘રણછોડે' ઘર સંભાળ્યું, જડી કૂંચીને ઉઘાડ્યું છે તાળું; થયું ઘટ-ભીતર અજવાળું, કે દિલમાં દીવો કરો રે. દીવો
૧૫૭૭ (રાગ : ધોળ)
જ્ઞાનમૂર્તિ ગુરુદેવ ! અમારે મંદિરિયે આવો; શિવસ્વરૂપ ગુરુરાજ ! આજ અમ આંગણિયે આવો. ધ્રુવ કંચનથાળ નથી કરમાં, નથી મૌક્તિક, નાથ ! વધાવા;
પ્રાણ-પુષ્પ યદિ ક્યાંય ચડે, તો ચાહું ત્યાં જ ચડવા. જ્ઞાન ક્યાં કાશી ? ગંગા-યમુના ક્યાં ? કલિ-કલ્યાણી રેવા ? ઉર-ગંગાને ઘાટ કરાવી, સ્નાન-વ્હાવ ચાહું લેવા. જ્ઞાન રત્નખચિત સિંહાસન, પ્રભુ ! અમ પાસ નથી પધરાવા, રક્તણાં પ્રભુ હૃદય-સિંહાસન, હાજર છે શોભાવા. જ્ઞાન કરું આરતી ભગવન્ ! ભીતર જ્ઞાન-પ્રકાશ બઢાવા; કરો અનુગ્રહ સત્વર, નિજરૂપ નાથ ! ચાહું છું થાવા. જ્ઞાન કોણ અમે-ક્યાંથી અહીં ષડ્રસ ભોજન હોય ધરાવા ? એક તુલસીપત્ર માત્રમાં, માન્યું સર્વ પતાવા. જ્ઞાન પ્રતિપળ ક્ષણ ક્ષણ દર્શન-પૂજન-વંદન નિત્ય કરાવા; અલગ થશો ના, ધ્યાન ચહે, ‘ રણછોડ’ તમારું ધ્યાવા. જ્ઞાન
ભજ રે મના
વાંસ ન ચંદન હો સકે, ગાંઠ પરી મય જોર; ચંદન તરુકી ગંધતેં, ભયે ચંદન તરુ ઓર.
૯૬૬
રત્નત્રય સ્વામી ૧૫૭૮ (રાગ : બહાર)
અમને અંત સમય ઉપકારી વ્હેલા આવજો રે. ધ્રુવ શ્રીમદ્ સદ્ગુરૂ નામ તમારૂં, પ્રાણ જતાં પણ ન કરૂં ન્યારૂં, મનહર મંગળ મૂર્તિ મને બતાવજો રે, અમને વિકટ સમય સાચવજો વ્હાલા, કહું કોટિ કરી કાલાવાલા;
આવી દીનદયાળ દયા દરસાવજો રે. અમને વસમી અંત સમયની વેળા, વ્હારે ધાજો વ્હાલા વ્હેલા;
પ્રણતપાળનું પહેલાં પણ પરખાવજો રે. અમને૦ મરકટ જેવું મન અમારૂં, તત્ત્વતઃ તોડે તાન તમારૂં; અંતરનું અંધારૂં સધ સમાવજો રે, અમને દેજો દર્શન જનમનહારી, પરમકૃપાળુ બિરૂદ વિચારી; ‘રત્નત્રય' બલિહારી બાપ બચાવજો રે. અમને
૧૫૭૯ (રાગ : બિહાગ) અવલંબન હિતકારો પ્રભુજી તેરો (ર).
ધ્રુવ
પાવત નિજ ગુણ તુમ દર્શનસે, ધ્યાન સમાધિ અપારો. પ્રભુજી પ્રગટત પૂજ્ય દશા પૂજનસે, આત્મરમણ વિસ્તારો. પ્રભુજી ભાવત ભાવના તન્મય ભાવે, અઢ પુગ્ગલ નિસ્તારો. પ્રભુજી રોગ સોગ મિટત તુહ નામે, બૂટત કર્મ કટારો. પ્રભુજી શ્રી જિન‘રત્ન-ત્રયી' પ્રગટાવત, ભદ્ર થયા ભવ પારો. પ્રભુજી
દેવા યહિ મન જાનિયે, એસો કરી વિચાર; સાગર મીઠા સંત જ્યોં, અસંત મૃતકો વાર. ૯૬૭
ભજ રે મના

Page #153

૧૫૮૦ - મંગળાચરણ (રાગ : ગીતિકા છંદ) અહો શ્રી સત્પુરૂષકે વચનામૃતમ્ જગહિતકર, મુદ્રા એરૂ સત્સમાગમ સુતિ ચેતના જાગૃતકરમ્; ગિરતી વૃત્તિ સ્થિર રખે દર્શન માત્રસેં નિર્દોષ હૈ, અપૂર્વ સ્વભાવકે પ્રેરક, સંકલ સગુણ કોષ હૈ. (૧) સ્વસ્વરૂપકી પ્રતીતિ અપ્રમત્ત સંયમ ધારણમ્, પૂરણપણે વીતરાગ નિર્વિકલ્પતાકે કારણ; અંતે અયોગી સ્વભાવ જો તાર્ક પ્રગટ કરતાર હૈ, અનંત અવ્યાબાધ સ્વરૂપમેં સ્થિતિ કરાવનહાર હૈ. (૨) સહજાભ સહજાનંદ આનંદઘન નામ અપાર હૈ, સત્ દેવ ધર્મ સ્વરૂપ દર્શક સુગુરૂ પારાવાર હૈ; ગુરૂ ભક્તિસે કહો તીર્થપતિપદ શાસ્ત્રમ્ વિસ્તાર હૈ, ત્રિકાળ જયવંત વર્તા શ્રી ગુરૂરાજને નમસ્કાર હૈ. (3) એમ પ્રણમી શ્રી ગુરૂરાજકે પદ આપ-પરહિતકારણમ્, જયવંત શ્રી જિનરાજવાણી કરૂં તાસ ઉચ્ચારણ; ભવભીત ભવિક જે ભણે ભાવે સુણે સમજે સહે, શ્રી ‘રત્નત્રય ’ની ઐક્યતા લહીં સહી સો નિજ પદ લહે. (૪)
પ્રીતલડીના બાંધ્યાં પ્રભુજી આવ્યા, સુખડાં મારા સ્વરૂપ તણાં લાવ્યા;
મહાપ્રભુ મારા મનડામાં ભાવ્યા. (૫) કૃપાળુની કીકી કામણગારી, તેમાં સખી સુરતા સમાઈ મારી;
લીધું રે મેં તો નિજ પદ સંભારી. (૬) વ્હાલાજીનાં વ્હાલાં લાગે વેણાં , સ્વરૂપ જોઈ ઠરે મારાં નેણાં ;
ભાગ્યાં રે મારાં ભવભવનાં મણાં. (૩) યોગેશ્વરના યોગબળે આલી, વિજાતિ વૃત્તિ સર્વે વાળી;
સ્વજાતિની પ્રવહે પ્રણાલી. (૮). દીવલડા તો દિલમાં અજવાળ્યા, પરમગુરુ પોતામાં ભાળ્યા;
ગયો દિન દાસ તણાં વીવો. (૯) પ્રભુપદ પ્રીતિ પ્રતીતિ વાધી, આત્માર્થે આજ્ઞા આરાધી;
સમ્યક ‘રત્નત્રય ’ની એકતા સાધી. (૧૦)
૧૫૮૧ (રાગ : દેશી ઢાળ) ગુરુ ઘેર આવ્યા તે દિવાળી, રહું રે મારા નાથને નિત્ય નિહાળી. (૧) શ્રી સહજાત્મ સ્વરૂપ ધ્યાવું, શુદ્ધ ચૈતન્ય સ્વામીના ગુણ ગાઉં;
- શ્રીમદ્ સદ્ગુરુ પદ શિર નામું. (૨) સખી રે આજ આનંદની હેલી, વ્હાલાને વધાવું હું વહેલી હેલી;
ફ્સિ રે હું તો ઘરમાં ઘેલી ઘેલી. (૩) પ્રભુજીએ પ્રીત પૂરવની પાળી, હેતે ઘેર આવ્યા હાલી ચાલી;
લાગી રે મને ગુરુપદશું તાળી. (૪) કાંચન તેસી પીતલી, બહુત ફેર તા મૂલ;
એક બરન રંગ દેખકેં, કબહુ મ જાઈએ ભૂલ. ભજ રે મના
ESO
૧૫૮૨ (રાગ : દેશી ઢાળ) તારાં દર્શન માત્રથી દેવ, ભ્રમણા ભાંગી રે; મેં તો લોક લાજની કુટેવ, સરવે ત્યાગી રે. ધ્રુવ સહજાત્મનું નીરખી સ્વરૂપ, ઠરે છે નેણાં રે; રૂડાં લાગે છે રસકૂપ, વહાલા તારાં વેણાં રે. તારાંo મેં તો પ્રીતિ કરી પ્રભુ સાથ, બીજેથી તોડી રે; હવે શ્રી સદ્ગુરૂ સંગાથ, બની છે જોડી રે. તારાંo મેં તો પરિહર્યા પટ આઠ, નથી કાંઈ છાનો રે; મેં તો મેલ્યો સર્વ ઉચાટ, માનો કે ન માનો રે, તારાં મેં તો હૃદય રડાવી લોક, રાખ્યાં હતાં રાજી રે; હવે એમ ન બનશે ક્રેક, બદલી ગઈ બાજી રે, તારાં
બગલા ઉજલા હંસ જ્ય, ચલી સકે નહિ ચાલ; || હેતો મછલી, ખોજહીં, મોતી ચુંગે મરાલ. || ESE
ભજ રે મના

Page #154

તોડો દાસની આશનો પાસ, પૂરો આશા રે; મને તો તમારા સુખરાશ, છે દ્રઢ વિશ્વાસા રે. તારાંo જોઈ હૃદયનેત્ર વનક્ષેત્ર, પધારો પ્રીતે રે; તારા “રત્નત્રય ’ની સાથ, રહો રસ રીતે રે. તારાંo
૧૫૮૩ (રાગ : કામોદ). દર્શન ધો ગુરૂરાજ વિદેહીં, તુમ બિન દુ:ખ પાવત મુજ દેહી; શ્રી સહજાત્મસ્વરૂપ સોહાવે, શ્રી શુદ્ધ ચૈતન્ય સ્વામી ભાવે. ધ્રુવ શ્રીમદ્ સગુરૂ અગમ અપારા, કેહી કારણ કહો મોય બિસારા? ગૃહ જગજાલ ન પલક સોહાવે, ભોર ભયો મોંસે રહ્યો ન જાવે. દર્શન નેક ન રહી શકું નિરાધારા, હરદમ પંથ નિહારૂં તિહારા; અન્ન નહીં ભાવે, નીંદ ન આવે, બેર બેર મોય વિરહ સતાવે. દર્શન જૈસે મીન મરે બિન વારિ, તૈસે તુમ બિન દશા હમારી; જૈસે મણિ બિન ણિ વિકરાળા, તૈસે તુમ બિન હાલ હમારા. દર્શન જૈસે માત બિન બાલ બિચારા; તૈસે તુમ બિન હમ ઓસિયારા; ‘રત્નત્રયી 'મેં તુમ એક અપ્પા, મેટી ત્રિપુટી અબ તો ન તપ્યા. દર્શન
વ્યાપી રહ્યા છો સહુ સાથમાં, સદ્ગુરૂ રાજ; આવ્યા છો મારા હાથમાં, સદ્ગુરૂ રાજ. (૫) હવે ન છોડું છેડલો, સદ્ગુરૂ રાજ; મૂકું નહીં તારો કેડલો, સદગુરૂ રાજ. (૬) જાણ્યા તમોને જ્યારથી, સદ્ગુરૂ રાજ; હું ને મારૂં ગયું ત્યારથી, સદ્ગુરૂ રાજ. (૭) કહેવું તે સહુ વ્યવહાર છે, સદ્ગુરૂ રાજ; નિશ્ચય મૌન એક સાર છે, સગુરૂ રાજ. (૮) રત્નત્રય 'ના રાય છો, સશુરૂ રાજ; સમજે તેના સહાય છો, સદ્ગુરૂ રાજ. (૯)
૧૫૮૪ (રાગ : ધોળ) શ્રી સહજાત્મ સ્વરૂપ છો, સદ્ગુરૂ રાજ; કરૂણા રસના કૂપ છો, સંગુરૂ રાજ. (૧) શ્રી શુદ્ધ ચૈતન્ય સ્વામી છો, સંગુરૂ રાજ; સર્વ પ્રકારે નિષ્કામી છો, સદ્ગુરૂ રાજ. (૨) શ્રીમદ્ સંગુરૂ રાજ છો, સંગુરૂ રાજ; પંડિતજન શિરતાજ છો, સગુરૂ રાજ, (3) પ્રેમી જનોના પ્રાણ છો, સગુરૂ રાજ;
મારા અંતરના જાણ છો, સદ્ગુરૂ રાજ. (૪) સિંહ સમોવડનાં કરે, જંબુક તથાહિ શ્વાન;
રંગ દેખી નહિ ભૂલીયે, ગુન દેખે ગુનવાન. | ભજ રે મના
GLO
ડો. રણજિત પટેલ (અનામી)
૧૫૮૫ (રાગ : યમન) મારા એક એક પલકારે, પાંપણ ગીત તારું લલકારે;
હરિવર ! એક એક પલકારે. ધ્રુવ તું મારા શ્વાસોનો સ્વામી, જીવન હારેલાનો હામી, રગ રગનો તું અંતર્યામી, મારી જીવન-તરણી સરતી; તવ હેતલ હલકારે, હરિવર ! એક એક પલકારે. પાંપણo અનાદિની છે આપણી માયા, તું જો સત્વ, હું તારી છાયા, આવરણે મનજી, ભરમાયા, અસલ સ્વરૂપની ઓળખ થાતાં; પંદવું એક ધબકારે ! હરિવર ! એક એક પલકારે. પાંપણo ભવભવનો આ વિયોગ ભારી, દેહ દેહીની શી લાચારી ! અનુગ્રહ શું મુક્તિ મારી ? જ્ઞાન-કર્મ ને યોગ અધુરાં; જાગું તવ કલકારે ! હરિવર ! એક એક પલકારે. પાંપણ૦
પારસકે પરતાપસોં, ધાતુ કાંચન હોત; ત્યોં સાધુકે સંગત, સ્વસ્વરુપ ઉધોત.
૯૦૧૦
ભજ રે મના

Page #155

દાસ રતન
૧૫૮૬ (રાગ : પ્રભાત)
રંકને ભૂપ તે નામ છે જૂજવાં, ઉત્તમ મધ્યમ દ્વૈત ભાવે; વ્યાપક સંગ તે આત્મા એક છે, નામ ને રૂપનો પાર ના’વે. ધ્રુવ
ઓળખ આત્મા, ભૂલ્યો કાં ભાતમાં ? જાત ને ભાત તે રાત મોટી; અંધારું ઊલેચતાં અંત આવે નહિ, સમજ પહોંચ્યા વિના વાત ખોટી. રંકને
કૈવલ આત્મા જાણવા જોગ છે, કહેવા ગ્રહવાને જ ઘટવાસી; વાણીવિલાસ તે ખેલ માયા તણો, બોલણહાર તે અવિનાશી. રંકને સદ્ગુરુ લક્ષમાં પક્ષ કોઈએ નથી, પક્ષ તાણે તેને લક્ષ ના'વે, કૂપ સરોવર જળ સમુદ્રે નવ ભળે, સરિતા પૂર સિંધુમાં જાવે. રંકને મન તે કૂપ છે, પંથ સરોવર સહી, તેહનાં નીર તે ત્યાં જ વરસે; અનુભવ-આનંદ તે સરિતા-પૂર છે, બ્રહ્મસાગરમાં એ જ ભળશે. રંકને
જળ નથી ાજવાં, સર્વ એક રૂપ છે, અવિગત આત્મા એમ ભાળે; માન અપમાન તે દેહભાવે કરી, પરપંચમાં જ તે પિંડ ગાળે. રંકને
સારનો સાર તે બ્રહ્મસાગર ખરો, સત્ય અસત્ય તે દોય અસ્તુ, દાસ ‘રતન’ કહે, કાંઈ કહેવા નથી, સાર અસારની પાર વસ્તુ. રંકને
૧૫૮૭ (રાગ : પ્રભાત)
હું નથી, હું નથી, હું નથી, તું જ છે, હું વિના તુજને કોણ કહેશે ?
હું અને તું એ તો વાણીવિલાસ છે, પરિબ્રહ્મ હું તુંથી પાર રહેશે. ધ્રુવ
ભજ રે મના
ગુણકે ગ્રહણ સો કીજિયે, ત્યાગી સકલ વિકાર; જીનતે ઉપજે મુક્ત સુખ, સોહી ભલો વિચાર.
૯૦૨
હું થકી હું થયો, તું તને મેં કહ્યો, રૂપ ધારણ કર્યું છે તેં જ મારું; આદિમાં તું હતો, અંતમાં તું હશે, મધ્યમાં સ્વરૂપ તે છે જ તારું, હું હું હદમાં રહ્યો, તું હદપાર છે, હું અને તું એ તો આડ હદની; હદનું પદ ગયું, હતું તેમ થઈ રહ્યું, સદ્ગુરુ સાન નિર્વાણપદની. હું તું કહેતાં હું થયો, હું કહેતાં તું જ છે, મોટો કહું, જો આગે હોય નાનો; લઘુ જો હોય નહિ, દીર્ઘ કોને કહે ? વાજું ના હોય, તો રાગ શાનો ? હું રાગરૂપ તાહરું હું જ વાજું સહી, રાગ અદૃષ્ટ અને વાજું દૃષ્ટ; ગુપ્ત આગે હતા પ્રકટ વાજાં થકી, વાજાં વિના કેમ થાય નિશ્ચે' ? હું સૂર હૃદયે રહ્યો, વાજું ભૂલી ગયો, પ્રેમમગન થયો રસરૂપ; દાસ ‘રતન’ કહે, સ્વરૂપ જાણ્યા પછી, કોણ તે રંકને કોણ ભૂપ ? હું
રતનો ભગત
૧૫૮૮ (રાગ : ઝૂલણા)
અરથે નાવે એકે વાતાં, સુખ થાયે ગુરુચરણે જાતાં; કોરા કાગળ કેમ વંચાશે ? વિણ માંડ્યા ખાતાં રે. ધ્રુવ મોટપમાં તું મહા દુઃખ પામ્યો, માન ચડ્યું ગાતાં;
હું પદમાં તું સરવે હાર્યો, ન પામ્યો સુખ શાંતા રે. અરથે૦ મેલ અંતરમાં અતિ ઘણો, તે નવ ટળે નહાતા; વિના રસોઈ વડના ટેટા, દેખાય છે બહુ રાતારે. અરથે૦ ધન પિયારૂં વાવર્યુંને, કહેવાણો તું દાતા; અવિનિશ ઝગડો લાગો બેને, અવળું સમજાતાં રે, અરથે૦ શુદ્ધ વિચારે સરવે સૂઝે, જીવપણું તારું જાતાં; દાસ ‘રતનો' કહે પરગટ દીસે, હું પદ ખોવાતાં રે. અરથે૦
ગૌકે મુખ ન પરસિયે, કામ દુગ્ધ સોં ભાઇ; તરુકે ન કાંટે દેખિયે, જો દેખો તો છાંય.
૯૦૩
ભજ રે મના

Page #156

૧૫૮૯ (રાગ : ગરબી)
જો જાણો તો આતમા જાણજો રે, પ્રગટ વસે પિંડમાહે. ધ્રુવ જેમ સિંધુસરિતા નીર છેરે, એમ આતમા અવિગત એક; વસ્તુરૂપે સ્વતંત્ર આતમા રે, જેમ અગ્નિથી દીપ અનેક. જો જેમ રવિનું તેજ સઘળે સહીરે, એમ વિશ્વમાં વસ્તુ પ્રકાશ; જેમ દરપણમાં દીસે સહુરે, એમ અવનીમાં આકાશ. જો દેહ દેખીને ભૂલ્યો આતમારે, જેમ પોત ભૂલ્યો જોઈ ભાત; રવિ ઉગે ત્યારે અજવારડાં રે, અજ્ઞાની અંધાને રાત. જો
દેહ પ્રગટ્યું તે પરલે થશે રે, મિથ્યા પંચમાભૂતનો પિંડ; દાસ ‘ રતનો’ કહે વસ્તુ વિષેરે, કાંઈ નથી તે ખંડ વિખંડ. જો
૧૫૯૦ (રાગ : લાવણી)
જો જાણ્યું પોતાના રૂપનેરે, તો કેને કહિયે તું કોણ ? ધ્રુવ કોઈ ગાય શીખે કોઈ સાંભળે રે, કોઈ કરે વાણીના વિવેક; કોઈ આધાર તે એક એકનો રે, બ્રહ્મ નિરાધાર અટકે. જોવ જેમ મણકા દીસે ભાત ભાતનારે, સરવ દોરી તણે આધાર;
જેમ તુલસી ચંદન રુદ્રાક્ષ છેરે, મોતી પરવાળાં સૂત્ર મણિસાર, જો પારા દેખીને માળા ફેરવેરે, દુરમતિ દૂર નવ દેખ; એમ જગત મણકા જાણિયે રે, માંહે સળંગ આતમા એક. જો તેમાં સૂત્ર મણિને સાર છેરે, ગાંઠો છૂટે સળંગ એક હોય; દાસ ‘રતનો’ કહે આતમા બ્રહ્મ છેરે, સ્વરૂપ શુદ્ધિ વિચારે જોય. જો૦
ભજ રે મના
અપની કરણી દેખકે, પીઘે દેખો ઓર; તબ ખાલી ભાસે નહીં, હરિ વ્યાપક સબ ઠોર.
૯૭૪
૧૫૯૧ (રાગ : કટારી) નિશાચર નિરભય પદ તારું રે, મૂરખા ! અવડું શું અંધારું ? કોણ તુંને લૂંટી જાશે ? ને કોણ થાશે વારુ રે ? ધ્રુવ કાયા માયા સપનાં નિસયત, મૂરખ કે મારું; ખોટી આશા તારી રહેશે અધૂરી, કાં કર મોં કાળું રે ! નિશાચર ઊંટ વાંસ ઊંટ ચાલ્યા, હારૂ ને હારૂં; કેડામોરે સહુકો બૂડા, તૂટી લારૂ રે. નિશાચર૦ મને કરી થ્યો દાસ માયાનો, તે રૂપ નહિ તારું; કેસરી થઈને કેમ ગોતે છે, જંબુકનું જાળું રે. નિશાચર૦ પારસમણિ પોતાની ગાંઠે, માર્ગ અંધારું;
દાસ ‘રતનો' ખબર વિના પછે, જ્યાં ત્યાં ખેરે લાળુ રે. નિશાચર
.
ܗ
૧૫૯૨ (રાગ : પ્રભાત)
પતિવ્રતા નારને પ્રાણવલ્લભ પિયુ, પિયુજીને નાર તે પ્રાણપ્યારી; સંત સાહેબને એકતા એમ છે, સતગુરુ સાન લેજો વિચારી. ધ્રુવ
ઇન્દુ આકાશ રહે ચકોરનાં ચિત્તમાં, દૃષ્ટિ યુકે નહીં સુરત સાંધી; સંતના ચિત્તમાં એમ વિલસી રહ્યો, ભજન ભૂલે નહીં પ્રીત બાંધી. પતિવ્રતા મીન વારિ વિષે આનંદ અતિઘણો, બાહેર આવતાં પ્રાણ ત્યાગે; હરિજન હરિવિષે એમ રહ્યા સુખે, સુખ સંસારનાં તુચ્છ લાગે. પતિવ્રતા છીપ સમુદ્ર વિષે સુરત તે સ્વાતિની, ખારાંની આશ નહિ ઉર માને; એમ સંસારથી સંત તે વેગળા, નિરભય પદમાં નિવાસ જેને પતિવ્રતા
પ્રગટ પિયુ પરિબ્રહ્મ સનમુખ સદા, સંત શિરોમણ સુઘડ નારી; દાસ ‘ રતનો' કહે સંત નિરભય સદા, કરે વિલાસ તે દ્વૈત ટાળી. પતિવ્રતા
હરિ હરિ ભાવ સો કીજયે, સકલ હિ દોષ નિવાર; તિનહીં સંતર્કી, આવે નહીં અવતાર.
દેવા
૯૦૫
ભજ રે મના

Page #157

૧૫૯૩ (રાગ : કડખો) ભરમ ભાંગો નહીં મનતણો મૂરખા, તન તણો તાપ તે કેમ બૂઝે ? વિશ્વ સાચું ગણી વસ્તુ તે વિસરી, કામનાં બાણ તે કેમ રૂઝે? ધ્રુવ મૂળ વિચાર તો વાસ નહિ વેગળો, દિશ મૂડી તને દૂર જાતાં; જેમ ચાલે ત્યમ સરસ છેટું પડે, પાર આવે નહીં પંથ ધાતાં. ભરમ ભૂર ભૂલો પડ્યો તમવિશે આથડ્યો, વિણ પૂછે વાટમાં ખાય ગોથાં; કોય આવી મળે દેખી તેથી ટળે, સત્ય દાખેજ તે જાણ થોથાં, ભરમ માનનો મદ ચડ્યો રજનીમાં રડવડ્યો, આપદા અંગમાં વ્હાય લાગી; આયુષ્ય નિરગમ્યું એમ અજ્ઞાનમાં, ગુરુગમે કાંઈ નવ જોયું જાગી. ભરમ સતગુરુ સંત મળે તાપ તો ત્રણ ટળે, અંગ શીતળ રે સુખ શાતા; સમજતો ‘રતન’ તું સેવને સતગુરુ, પ્રગટી પ્રીછવે મોક્ષ દાતા. ભરમ
૧૫૯૫ (રાગ પ્રભાત) વાત શું વરણવું વાર તો વઈ ગઈ, ગુરુજીએ રસબસ રૂપ કીધું; તન મન ધન ચિત્ત ચરણે રાખતાં, કૃપા કરી અમેદાન દીધું. ધ્રુવ આદિ તો પ્રગટિયો પૂરવે જે હતો, વણ સમજે બહુ વાર જાણી; જળ જામ્યું હતું શીતને સંગતે , રવિ તપે ગળી થયું પાણી. વાતo સમ ને દાતાર દેવનો દેવ છે, મહીપતિ રંક તે એક તોલે; દારૂકની પૂતળી દોરીએ બહુ રમે, ઊંચને નીચ ઠેરાઈ બોલે. વાતo આનંદ મંગળ છે સંતના સંગમાં, સતગુરુ સાનમાં લક્ષ લાગી; અંત આવ્યો હવે તંતને જાણતાં, જન્મ મરણની ખોટ ભાંગી. વાતo દૂધ સાકરભળી અંતર ગ્યો ટળી, જેમ પિયુને મળી પ્રાણપ્યારી; નીરને ખીર તે હંસ ચારા કરે, દૂધ સાકર ભળી નોય ન્યારી. વાતo સ્નેહ સાચો સહી વૃત્તિ ડોલે નહી, અચળ ધામે રહી પિયાજી પાસે; દાસ ‘રતનો ' કહે દેહ દીસે ઘણા , આત્મદરશીને એક ભાસે. વાતo
૧૫૯૪ (રાગ : હંસધ્વની) રમત તો સંતોની સાચી રે, રહ્યા છે હરિ ચરણે રાંચી; અસંતને મન અવળુ ભાસે, બાળક બુદ્ધિ કાચી રે. ધ્રુવ ખાતે કરીને ખેલ મચાવ્યો, અંગ રહ્યો માચી; રસબસ રૂપ સ્વરૂપમાં ભળિયા, માયા નવ જાચીરે. રમતo આતમદરશી અવની ઉપર, વરતી આકાશી; સતગુરુ શબ્દ છૂટી ગઈ, તે મમતાની ફાંસી રે. રમત સંસારમાં તો સહુ નિહાળે, જળ કમળાવાસી; કમળને જળ લોપે નહીં, એમ રહ્યા ઉદાસી રે. રમતo સોહં શબ્દમાં સુરતિ બાંધી, પલ ન કરે પાછી; દાસ ‘રતનો' કે કદી ન ડોલે, નિરભે પદ વાસી, રમતo
૧૫૯૬ (રાગ : પ્રભાત) સારમાં સાર છે પ્રપંચ ત્યાં પાર છે, સત્ય સંગતે વિના કેમ લાધે ? દેહ સાથે ગણ્યો ગુણથી નવ ટળ્યો, દ્વિતીયામાં ભર્યા દ્વત સાધે. ધ્રુવ જાગ જગન કરે સકળ તીરથ , આપદા નવ ટળે દેહ દમતાં; સંત સેવ્યા વિના સુખ નવ સ્વમમાં, જેમ જંબુક વનમાંહી ભમતાં. સારમાંo પ્રગટ પ્રીછે નહીં, જુઠને ગ્રહી રહ્યો, મન વડે રાંક થઈ દેવ જાગે; ખબર પોતા વિના ખોટ ભાંગે નહીં, નીર આવે નહીં કુંભ કાચે. સારમાંo ધૃત રહ્યું મહી વિષે એમ વ્યાપક સહી, જગત જાણે નહીં દૂર દેખે; પાપ પુંઠે પડ્યું ધરમને ધોડતાં, સમજ વિણ વ્રત-તપ લાભ લેખે. સારમાંo જડપણું જો ટળે સતગુરુ સંત મળે, હરિ હસ્તામળ થાય દ્રષ્ટ; ‘રતન’ કે કાય છે કાષ્ટની પૂતળી, ચેતન દોરિયે ચાલે ચેપ્ટે. સારમાં
નામ વિના કો નવ તરે, ભવસાગરની માંય; || | વંદુ નિરંતર નામને, જ્યાં જ્યાં દેખું ત્યાંય. ૯૦૦
ભજ રે મના
પ્રથમ નમું ગુરૂ દેવને, જેણે આપ્યું જ્ઞાન; જ્ઞાને ગોવિંદ ઓળખ્યા, ટળ્યું દેહ અભિમાન.
લ૦૦
ભજ રે મના

Page #158

ચેતન સ્વયં હીં, સુખકા નિધાન હૈ, દુ:ખકા કારણ તુઝે, તેરા અજ્ઞાન હૈ; મેં તો પ્રભુ સુખમય હું', ઐસા કર ધ્યાન, મોક્ષ મંઝિલકો પાનેકા, હરદમ યતન હો, મુક્તરૂપ પ્રભુતાકી, પ્રતિક્ષણ લગન હો; શીધ્ર હી મિલેગા તુઝે, શાશ્વત શિવધામ, મોક્ષ
બ્ર. રવિન્દ્રકુમાર જેના (ખનિયાધાના, મધ્યપ્રદેશ)
૧૫૯૭ (રાગ : હેમકલ્યાન) દેખા જબ અપને અંતરકો, કુછ ઔર નહીં ભગવાન હૂં મેં; પચયિ હી દીન હીન પામર, અંદરસે વૈભવવાન હૂં મેં. ધ્રુવ ચૈતન્ય પ્રાણસે જીવિત નિત , ઈન્દ્રિય બલ શ્વાસોશ્વાસ નહીં; હૂં આયુરહિત શિવ અજર-અમર, સચ્ચિદાનંદ ગુણધામ હૂં મેં કુછo આધીન નહીં સંયોગો કે, પર્યાયાસે અપ્રભાવી હું મેં; સ્વાધીન અખંડ પ્રતાપી હૂં, નિજસે હીં પ્રભુતાવાન હૂં મેં. કુછo સામાન્ય વિશેષો સહિત વિશ્વ, પ્રત્યક્ષ ઝલક જાવે ક્ષણમેં; સર્વજ્ઞ સર્વદર્શી આદિક, સમ્યક નિધિયોંકી ખાન હૂં મેં. કુછ0 તૃપ્તિ આનંદમયી પ્રગટી, જબ દેખા અંતરનાથકો મેં; નહીં રહીં કામના અબ કોઈ , બસ નિર્વિકાર નિષ્કામ હું મેં. કુછo
ડિક (૧) બે દ્રવ્ય વચ્ચેનો ભાવ
૧૫૯૮ (રાગ : દેશ મહાર) જ્ઞાનમય હો ચેતન , તોહે જગસે કયા કામ ? મોક્ષ તેરી મંઝિલ હૈ, ધ્રુવ તેરા ધામ, ધ્રુવ પલ પલકી ભૂલ તુઝે, પલ પલ રૂલાએ , ભવ ભવમેં ભટકાકે, દુ:ખ હી દિલાએ; અબ ગુરૂકી વાણીકો, સુનો આતમરામ, મોક્ષ જગમેં ન તેરા કોઈ, નહીં હૈ સહારા, કર કે મમત્વ, દુ:ખ પાયા એપારા; િભી તૂ કરતા, ક્યોં ઉનમેં મુકામ ? મોક્ષ
૧૫૯૯ (રાગ : લલિતગૌરી) જ્ઞાનીકે સહારે હો, અનુભૂતિમેં આયે હો; મેરે જ્ઞાયક પ્રભુવર તુમ, બસ એક સહારે હો. ધ્રુવ જ્ઞાની જ્ઞાયકમેં હીં, જ્ઞાયક હોકર રહતે, ડોયૉસે પ્રભાવિત નહીં, નિત જ્ઞાન રૂ૫ રહતે; જ્ઞાયક જ્ઞાયક જ્ઞાયક, નિત જ્ઞાયક હી રહતે. જ્ઞાની શૈયોંસે જ્ઞાન નહીં, શેયોંમેં જ્ઞાન નહીં, હૈ ૉય શેયમેં હી, જ્ઞાયકમેં યે શેય નહીં; હૈ ભિન્ન ભિન્ન સત્તા, સંબંધ કદાપિ નહીં. જ્ઞાની જો જ્ઞાન જાનતા હૈ, વહ જ્ઞાનકી હી રચના, વહ જ્ઞાનસે નિર્મિત હૈ, સબ જ્ઞાન જ્ઞાન દિખતા; યહ જ્ઞાનકા શીશ મહલ , યહાં જ્ઞાની રહતે હૈં. જ્ઞાની મુઝ જ્ઞાનસિન્હમેં રે, બસ જ્ઞાન હી જ્ઞાન ભરા, મેરી જ્ઞાન તરંગોમેં, સામ્રાજ્ય સદા મેરા; આનંદ આનંદ આનંદ, આનંદ હી જીવન હૈ. જ્ઞાની
તત્ત્વ સાર ત્રિલોકમાં, ગુરૂ ગોવિંદ એક રૂપ;
આદિ અંત મધ્ય એક છે, હરિ ગુરૂ સંત સ્વરૂપ. | ભજ રે મના
૯૦૮)
છટયાનો ઉપાય કરે, તેમ તેમ જીવ બંધાય; આપ બળે છૂટે નહીં, છોડે ત્રિભુવન રાય.
ELE
ભજ રે મના

Page #159

રવિન્દ્રનાથ ટાગોર
(ઈ.સ. ૧૮૬૧ - ૧૯૪૧)
કોલકાતામાં જોરાસાંકો નામના સ્થળે ટાગોર કુટુંબનું મોટું હવેલી જેવું પારંપારિક ઘર હતું. રવિન્દ્રનાથનો જન્મ ત્યાં તા. ૭-૫-૧૮૬૧ના રોજ થયેલો. પશ્ચિમના જ્ઞાન, દૃષ્ટિ અને બાહોશીવાળા દાદા દ્વારકાનાથ અને બ્રહ્મોસમાજના સુધારક દૃષ્ટિવાળા આધ્યાત્મિક પિતા મહર્ષિ દેવેન્દ્રનાથનો વારસો એમનામાં હતો. તેમની માતાનું નામ શારદાદેવી હતું. ઘરમાં તત્ત્વજ્ઞાન, લેખન, સંગીત, ચિત્રકામ અને નાટક જેવી કળાઓનું સઘન વાતાવરણ હતું. વળી શિક્ષણ તેમને ફાવ્યું નહી. પણ ઘરે ભણાવતા શિક્ષકો અને કૌટુંબિક વાતાવરણમાંથી એમણે ભાષાઓ, સાહિત્ય અને અનેક વિષયોનું શિક્ષણ મેળવ્યું. રવિન્દ્રનાથે આઠ વર્ષની વયે પહેલી કવિતા રચી અને પછી જીવનભર લખતા જ રહ્યા. તેમણે પોતે કરેલા તેમના બંગાળી કાવ્યોના અંગ્રેજી અનુવાદ સંગ્રહ ‘ ગીતાંજલિ’ને ૧૯૧૩માં નોબેલ પારિતોષિક મળ્યું. તેમણે અઢી હજાર જેટલાં પોતાના ગીતો સ્વરબદ્ધ કર્યા છે. બે હજારથી વધુ ચિત્રો અને રેખાંકનો કર્યા છે. છેલ્લા સમયમાં તેમના જીવનમાં ઘણો સંઘર્ષ આવ્યો. એક પછી એક એમ બધા સ્વજનો મૃત્યુ પામ્યા અને
છેલ્લે પોતે ૮૦ વર્ષની ઊંમરે તા. ૭-૮-૧૯૪૧ ના રોજ વિદાય લીધી. આપણા રાષ્ટ્રગીત ‘ જન ગણ મન'ની રચના તેમણે કરી હતી.
ભજ રે મના
૧૬૦૦ (રાગ : ભૈરવી)
અંતર મમ વિકસિત કરો અંતરતર હે !
નિર્મલ કરો, ઉજ્જવલ કરો, સુંદર કરો હે. ધ્રુવ
જાગ્રત કરો, ઉધત કરો, નિર્ભય કરો હે; મંગલ કરો, નિરલસ કરો નિઃસંશય કરો હે. અંતર૦
યુક્ત કરો, હે સબાર સંગે, મુક્ત કરો હે બંધ; સંચાર કરો સલ કર્યું, શાંત તોમાર છંદ. અંતર૦
સંત ગુરૂનું વંદન કરૂં, માગું પ્રેમ પ્રસાદ; દયા કરીને દીજિયે, હરિરસ અમૃત સાર.
૯૮૦
ચરણ પદમે મમ ચિત્ત, નિષ્યંદિત કરો હે; નંદિત કરો, નંદિત કરો, નંદિત કરો હે. અંતર
૧૬૦૧ - પ્રાર્થના (રાગ : ગઝલ)
કરો રક્ષા વિપદમાંહી, ન એવી પ્રાર્થના મારી; વિપદથી ના ડરૂં કો'દી પ્રભુએ પ્રાર્થના મારી. ધ્રુવ ચહું દુઃખ તાપથી શાંતિ, ન એવી પ્રાર્થના મારી; સહુ દુઃખો શકું જીતી, પ્રભુ એ પ્રાર્થના મારી. કરો તું લે શીર ભાર ઉપાડી ન એવી પ્રાર્થના મારી; ઉપાડી હું શકું સહેજે, પ્રભુ એ પ્રાર્થના મારી. કરો
સહાયે કો ચઢી આવો, ન એવી પ્રાર્થના મારી;
ખૂટે ના આત્મબલ ઘેરી, પ્રભુ એ પ્રાર્થના મારી, કરો પ્રભુ તું પાર ઉતારે, ન એવી પ્રાર્થના મારી; તરી જવા ચહું શક્તિ, પ્રભુ એ પ્રાર્થના મારી. કરો૦ સુખી દિને સ્મરૂ ભાવે, દુઃખી અંધાર રાત્રીએ; ન શંકા તું વિષે આવે, પ્રભુ એ પ્રાર્થના મારી. કરો
૧૬૦૨ (રાગ : ભૂપમિશ્ર)
જનગણમન અધિનાયક જય હે ! ભારત ભાગ્યવિધાતા! પંજાબ સિંધ ગુજરાત મરાઠા દ્રાવિડ ઉત્કલ બંગ, વિન્ધ્ય હિમાચલ યમુના ગંગા ઉચ્છલ જલધિતરંગ, તવ શુભ નામે જાગે, તવ શુભ આશિષ માંગે, ગાહે તવ જયગાથા. જનગણ મંગલદાયક જય હે ! ભારત-ભાગ્યવિધાતા; જય હે ! જય હે ! જય હે ! જય જય જય જય હે ! (૧)
વાણી શકે નહીં વર્ણવી, સદગુરૂ કેરૂ સ્વરૂપ; બુદ્ધિ બળ પહોંચે નહીં, ઉપમા રહિત અનુપ. ૯૮૧
ભજ રે મના

Page #160

અહરહ તવ આહ્વાન પ્રચારિત, શુનિ તવ ઉદાર વાણી, હિન્દુ-બૌદ્ધ-શીખ-જૈન-પારસિક-મુસલમાન-ખ્રિસ્તાની, પૂરવ પશ્ચિમ આસે, તવ સિંહાસન પાસે.
પ્રેમહાર હય ગાથા. જનગણ ઐક્યવિધાયક જય હૈ, ભારત ભાગ્યવિધાતા; જય હે ! જય હે ! જય હે ! જય જય જય જય હે ! (૨) પતન-અભ્યુદય બંધુર પંથા યુગ યુગ ધાવિત યાત્રી; હે ચિરસારથિ ! તવ રથચક્રે મુખરિત પથ દિનરાત્રિ, દારૂણ વિપ્લવ માઝે, તવ શંખધ્વનિ બાજે; સંકટ-દુઃખ ત્રાતા.
જનગણ પથ પરિચાયક જય હે ! ભારત ભાગ્યવિધાતા; જય હે ! જય હે ! જય હે ! જય જય જય જય હે ! (૩) ઘોર તિમિરધન નિબિડ નિશીંથે પીડિત મૂર્છિત દેશે, જાગ્રત છિલ તવ અવિચલ મંગલ નતનયને અનિમેષે; દુઃસ્વપ્રે આતંકે, રક્ષા કરિલે અંકે, સ્નેહમયી તુમિ માતા. જનગણ દુઃખત્રાયક જય હૈ ! ભારત ભાગ્યવિધાતા; જય હે ! જય હે ! જય હે ! જય જય જય જય હે ! (૪)
રાત્રિ પ્રભાતિલ ઉદિલ રવિચ્છવિ પૂર્વઉદયગિરિ ભાલે; ગાહે વિહંગમ્ પુણ્ય સમીરણ નવજીવન રસ ઢાલે, તવ કરૂણારૂણ રાગે, નિદ્રિત ભારત જાગે; તવ ચરણે નત માથા. જય જય જય હે ! જય રાજેશ્વર, ભારત ભાગ્યવિધાતા. જય હે ! જય હે ! જય હે ! જય જય જય જય હે ! (૫)
ભજ રે મના
ગુરૂ મહિમા કૌ કહી શકે, શેષ પામે ન પાર; કહે પ્રીતમ કૈસે કહું, વાણી રહિત વિચાર.
૯૮૨
૧૬૦૩ (રાગ : મિશ્ર ખમાજ)
(‘પ્રસાદ'ના અંગ્રેજી પરથી ભાષાંતર ઝવેરચંદ મેઘાણી) ઝાકળના પાણીનું બિન્દુ, એકલવાયું બેઠું તું, એકલવાયું બેઠું'તું ને, સૂરજ સામે જોતું'તું;
સૂરજ સામે જોતું તું ને, ઝીણું ઝીણું રોતું તું. સૂરજમૈયા ! સૂરજ ભૈયા ! હું છું ઝીણું જલબિન્દુ; મુજ હૈયે તમને પધરાવું, શી રીતે ? હે જગબંધુ ! તમે દૂર વાદળમાં વસતા, સાત અશ્વને કરમાં કસતા, બ્રહ્માંડોની રજ રજ રસતા, ઘૂમો છો બંધુ ! તમ વો’ણું મુજ જીવન સઘળુ, અશ્રુમય હે જગબંધુ ! જલબિન્દુ રે જલબિન્દુ ! ઓ નાજુક ઝાકળ બિન્દુ, સૂરજ બોલે, સુણ બંધુ ! હું તો ત્રિલોકમાં ફરનારો;
કોટિ કિરણો પાથરનારો ગગને રમનારો.
તેમ છતાં હું તારો તારો, હે ઝાકળબિંદુ ! તોય મને તું વાલું વાલું, બાળાભોળા જલબિંદુ ! તુજ હૈયે હું પોઢી જાણું, હે ઝાકળબિંદુ ! તુજ સરીખો નાનકડો થૈને, તુજ અંતરમાં આસન જૈને. ઇન્દ્રધનુની રમતો રમવા, આપીશ કે બિન્દુ ! તુજ જીવનમાં પ્રકાશ વાવું, તુજ અશ્રુને હાસ્ય બનાવું, હે નાજુક બિન્દુ !
હસતે મુખડે સૂરજ-રાણા, જલબિન્દુમાં જઈ સમાણા રૂદનભર્યા જીવનનાં ગાણાં, ગાઈ રહ્યું ઝાકળબિંદુ !
જાત ન જોઈયે સંતની, સંત નિરંજન દેવ; કહે પ્રીતમ શુદ્ધ ભાવથી, કીર્ષે તાકી સેવ.
11
ભજ રે મના
૯૮૩

Page #161

૧૬૦૪ (રાગ : પલાસ)
(ભાષાંતર : મહાદેવ દેસાઈ) તારી જો હાક સુણી કોઈ ના આવે, તો એક્લો જાને રે, એકલો જાને , એકલો જાને, એકલો જાને રે. ધ્રુવ જો સૌનાં મોં સિવાય, ઓ અભાગી ! સૌનાં મોં સિવાય, જ્યારે સૌએ બેસે મેં ફેરવી , સૌએ ફી જાય; ત્યારે હૈયું ખોલી, અરે તું મોં મૂકી; તારા મનનું ગાણું,
એક્લો ગાને રે. તારી0 જો સૌએ પાછાં જાય, ઓ અભાગી, સૌએ પાછા જાય. જ્યારે રણવગડે નીસરવા ટાણે સૌ ખૂણે સંતાય; ત્યારે કાંટા રાને તારે લોહીની ગળતે ચરણે ભાઈ,
- એકલો ધાને રેતારી0 જ્યારે દીવો ના ધરે કોઈ, ઓ અભાગી, દીવો ના ધરે કોઈ, જ્યારે ઘનઘોર તૂફાની રાતે, બારવાસે તને જોઈ; ત્યારે આભની વીજે સળગી જઈ સૌનો દીવો થાને રે,
એક્લો જાને રે. તારી0
આજ લગી રહ્યો ગર્વમાં હું ને, માગી મદદ ન લગાર; આપ-બળે માર્ગ જોઈને ચાલવી, હામ ધરી મૂઢ બાળ ,
હવે માગું તુજ આધાર, પ્રેમળo ભભકભર્યા તેજથી હું લોભાયો, ને ભય છતાં ધર્યો ગર્વ; વીત્યાં વર્ષોને લોપ સ્મરણથી, અલન થયાં જે સર્વ,
મારે આજ થકી નવું પર્વ. પ્રેમળo તારા પ્રભાવે નિભાવ્યો મને પ્રભુ, આજ લગી પ્રેમભેર; નિશ્વે મને તે સ્થિર પગલેથી , ચલવી પહોંચાડશે ઘેર,
દાખવી પ્રેમળ જ્યોતિની સેર. પ્રેમળo કર્દમભૂમિ કઠણભરેલી ને ગિરિવર કેરી કરાડ; ધસમસતા જળ કેરા પ્રવાહો, સર્વ વટાવી કૃપાળ,
મને પહોંચાડશે નિજ દ્વાર. પ્રેમળo રજની જશે ને પ્રભાત ઊજળશે, ને સ્મિત કરશે પ્રેમાળ; દિવ્યગણોનાં વદન મનોહર, મારે હૃદય વસ્યાં ચિરકાળ,
જે મેં ખોયા હતાં ક્ષણ વાર. પ્રેમળ૦
રવિ સાહેબ
૧૬૦૫ (રાગ : પટદીપ)
(ભાષાંતર : નરસિંહરાવ દિવેટિયા) પ્રેમળ જ્યોતિ તારો દાખવી, મુજ જીવન પંથ ઉજાળ. ધ્રુવ દૂર પડ્યો નિજ ધામથી હું ને, ઘેરે ઘન અંધાર; માર્ગ સૂઝે નવ ઘોર રજનીમાં, નિજ શિશુને સંભાળ.
મારો જીવન પંથ ઉજાળ . પ્રેમળo ડગમગતો પગ રાખ તું સ્થિર મુજ, દૂર નજર છો ન જાય; દૂર માર્ગ જોવા લોભ લગીર ન, એક ડગલું બસ થાય ,
મારે એક ડગલું બસ થાય. પ્રેમળo
રવિસાહેબનો જન્મ ગુજરાતમાં આમાદે તાલુકામાં નણછા ગામમાં વિ.સં. ૧૯૭૩ માં થયો હતો. તેમના ગુરૂ ભાણસાહેબ હતા.
૧૬૦૬ (રાગ : સિંધકાફી). અખંડ બ્રહ્મકું ડાઘ ન લાગે, દેખો જ્ઞાન દિલમેં ભાઈ ! ધ્રુવ મહામણિકું મેલ ન લાગે, સકળ છોડ દે ચતુરાઈ; અગ્નિકો ઉધેઈ નવ લાગે, પડત માંહી સબ પરલાઈ. અખંડo સુધ તલવાર હુઈ ગજવેલી, મહાસુખ મિયાન બંધાઈ; ડાલ , મૂલ સબહી; કાપે, વામે પાપ રતિ નાંઈ. અખંડo
આકાશે ધુજી જમ્પ, જપે પાતાળે શેષ; મૃતલોકમાં સંતદાસ, સુરી નર મુનિ મહેશ. ૯૮૫)
ભજ રે મના
સુમરણ જોગા સંત છે, તર ગયે પતિત અનેક;
વધો ઘટો નહીં સંતરા, નામ એકકો એક. || ભજ રે મના
૯૮)

Page #162

અંબુ માંહી પાવક નહીં પ્રગટે, કંચનકું ન લાગે કાંઈ; ચંદન ઝાડ ભોરિંગ વીંટાયા, મિલત તાંહીં શીતળતાઈ. અખંડ
મહા મુનિવર નિજ ઘર પહોંચ્યા, સૂરતી શૂન્યમેં સમાઈ; કહે‘ રવિરામ’ કુસંગ ક્યા કરહી, જાકા દિલ બ્રહ્મ દરિયાઈ. અખંડ
૧૬૦૭ (રાગ : પ્રભાતિયું)
અહનિશ ભજનવિના લક્ષ તે નવ લહે, ભક્તિ દુર્લભ તે કેમ આવે ? ખેલ ખરો રમે, સહુ સભાને ગમે, મૂઠ છૂટે ત્યારે રમત ફાવે. ધ્રુવ જ્ઞાનમાં મન ગળે રોગ બીજા ટળે, ટેક ચૂકી નવ ટાંક ચાલે; ધ્યાન ધીરજ ધરે કલ્પના નવ કરે, સકળ સંસારમાં નાથ ભાળે. અહ શબ્દને શોધિયે બુદ્ધિને બોધિયે, મેલી વિરોધ વિકાર બીજા; પલકમાં ખલક જગત જાતી ગણે, નામના ઉપાસી તે નામે રીઝ્યા. અહ સમદ્રષ્ટિ કરે પ્રપંચને પર હરે, શબ્દ સાચા વરે સંત કેરા; અજરા જ્યારે જરે, અવિનાશીને ઓચરે, મેલવા ઘાટના સરવે ઘેરા. અહ
હું ને તું જ્યારે ટળે, શીશ દઈ ગુરુને મળે, દાસ થઈને રહે દીન ભાવે;
.
કહે ‘ રવિદાસ' નિજ નામ નિશ્ચય ગ્રહે, આધીન થઈને આપુ નાખે. અહ
૧૬૦૮ (રાગ : સોરઠ ચલતી)
આનંદ ઘડી રે હેતે ભજવા હરિ-હેતે ભજવા હરિ; અમને સંત સોહાગી મળિયા-આનંદ ઘડી. ધ્રુવ
પહેલો પિયાલો મારા સદ્ગુરુએ પાયો જી; જોતાં જોતાં તો અમને વસ્તુ જડી. અમને નાભિકમલસે સંતો ભયા ઊજિયાલાજી; ત્રિવેણી તખત
પર જ્યોતુ ખડી. અમને
સજ આ મનકે સાધકે, બોધ નામક જટ; ચોરાશી ઝગડા મટે, કામ રહે શિર કૂટ.
૯૮૬
ભજ રે મના
સત્ય
શબ્દ મારા ગુરુએ સુણાવ્યો જી; નૂરતે ને સૂરતે મેં તો નીરખ્યા હરિ. અમને૦ કહે ‘રવિ સાહેબ', સંતો, ભાણપ્રતાપે જી; ગુરુના ભજનમાં મારી સુરતા ચડી. અમને૦
૧૬૦૯ (રાગ : કટારી)
ઉન્મુખ ઘર પહોંચે રે, બોલવું પછે દૂર ગયું; દ્વૈતપણું ટળિયું રે, તેજમાં તેજ એક થયું. ધ્રુવ સો તે સફ્ળ વ્યાપક છે, તે છે તે છું હું, ૐ અવિનાશી સકળ ઘટવાસી, તેજ પંજર તે તું; કોણ કહે કોણ સાંભળે રે ? બોલે સુણે આપે સો હું. ઉન્મુખ જેમ વરસાદ વરસે છે ઘણો, પૃથ્વી ઉપર પસાર, તેમાંથી નદિયું અનંત ચાલે, ગણતાં ન આવે પાર; નીર તો સરવે એક જ રે, સાયરમાં જઈને ભળ્યું. ઉન્મુખ સાયરમાં સમાણું જઈ, નીરમાં નીર થયું એક, અચળ થયું પછે ભે' મટી, ત્યારે છળે નહિ છેક; એમ આત્મા પરમાત્મા રે, તે તો એકમેક થયું. ઉન્મુખ૦ સૂરજનાં કિરણ જેમ સૂરજમાં જઈ સમાય,
તેમ જીવ મટીને શિવ થયો, પછી કોણ આવે ને કોણ જાય ?
અખંડ બ્રહ્મ પોતે રે, તેજ પિંજર આપે ભર્યું. ઉન્મુખ
થાપન ન થાપના ઉથાપના ન દીસતું હૈ, રાગદ્વેષ દોઉં નહીં પાપ-પુણ્ય અંશ હૈ, જોગ ન જુગતિ જહાં ભગતિ ન ભાવના હૈ, આવના ન જાવના ન કરમી વંશ હૈ; નહીં હાર-જીત જહાં કોઉ વિપરીત નાહિ, શુભ ન અશુભ નહીં નિંદા પરસંસ હૈ, સ્વસંવેદ જ્ઞાનમેં ન આન કોઉ ભાસત હૈ, ઐસો બનિ રહ્યો એક ચિદાનંદ હંસ હૈ. - ચિદાનંદજી (કપુરચંદજી) કાયા કાળકોં પાસ હૈ, સાર નામ હૈ દૂર; બીલા હંસકો પાળહીં, હોય જ્ઞાન ભરપૂર.
૯૮૭
ભજ રે મના

Page #163

૧૬૧૦ (રાગ : ધોળ) કોઈ જાગંદા ! હારે કોઈ ચેતંદા ! સુપનકી બુદ્ધિ સંહારંદા. ધ્રુવ દો દિન જાગે ક્યા ભયાજી ! સ્વપ્ન નિંદ મદમાતી; જૈસા ચંદા બજકા પ્રગટ્યા, ફેર અંધારી રાતી. કોઈo ગાય વાયને કરે કિલ્લોલા, કલેજે ન પડ્યા છેદા; જૈસા પથ્થર પાણીમેં ભાઈ, ભીંતર કબુ ન ભીંજા. કોઈ નેણા પરથી અળગા ન થયા, પડળ વળેલા પાટા; ખબર કરી દિલ ખોજ્યા નહિ, તારા ઉઘડ્યા નહિ કપાટા. કોઈo મારગ વંકા કરીલે બંકા, નહિ કાયરકા કામા; અમર બુટ્ટી વિરલા અજમાવે, હરદમ હરિકા નામાં. કોઈo કહે ‘રવિરામ' ભાણ પ્રતાપે, હજી સમજ મન મેરા; અબકો ચૂક્યો જાય ચોરાશી, ન્હોત ફીગો ફેા. કોઈo
૧૬૧૨ (રાગ : આશાવરી) ગુરુગમ લહે સો જ્ઞાની , સંતો. અંતર પ્રેમ ઉજાગર અનભે, જાકી નિહચળ બાની. ધ્રુવ ચંચળ મારી નિહચળ બેઠા, નિરમળ હોય સમાધિ; શીલ સંતોષ રહે સમધારણ, વસ્તુ અગોચર લાધી, સંતો નાભિ બેઠ ગગન ગજાવે, આઠ પહોર આનંદા; ચલે પાધરે, પછીમ મારગ, મિલાવે સૂરજ-ચંદા. સંતો શશી સૂરમેં સૂર શશીમેં, અણસારે ઉલટાવે; નીરખે પલ પલ નૂર નિરંતર, અનહદ નાદ બજાવે. સંતો રહે અડોલા, બોલ અબોલા, જાણપણા જલ જાઈ; કહે ‘રવિરામ’ વિરલા સંસારી, ઉલટા કાળકું ખાઈ. સંતો
ધ્રુવ
૧૬૧૧ (રાગ : ઝીંઝોટી) કોઈ રેહંદા ઉન્મની મુદ્રા માંહી (૨). ખમિયા ખલકા સંતોષ ટોપી, બેફિકરાઈ ક્રા; સેલીસેન આડંબર અનભે', શીલ લંગોટ સધીરા. કોઈo કુંડા કરણી ધોકા ધીરજ, પતર પ્રેમદા પાશા, નેકુર કરવા ફુલ ક્રા, કરે હાલ કુલવાસા. કોઈo રહે ગરકામ ગુરુગમ જાગે, આઠ પહોર અલમસ્તા; તાળી લાગે તાર ન તૂટે, આનંદ હિ ઘર વસ્તા. કોઈ ઊલટી નારી ચલે ખુવારી , ઊલટી ચલ હી આશા; ઊલટા આદમકુ ઉલટાવે, દેખે તત્ત્વ તમાશા. કોઈo
હ હુઆ ઓ અદલ ક્રા; કલા ન જાણે કરતા; ‘રવિદાસ’ સત્ ભાણ પ્રતાપે, ના હમ જીવન મરના. કોઈo
૧૬૧૩ (રાગ : ચલતી) દલ દરિયામાં હંમેશ ન્હાતા, કાદવ કપડાં કર્યું ધોતા ? પ્રતિવ્રતા ઘર નાર પદમણી, ગુણકાર્સે મને ક્યાં હોતા ? ધ્રુવ શ્રાદ્ધ સરાવતાં કહિક જુગ વહિ ગયા, મુવી બાપકું ક્યો રોતા ? આયાકું આદર નહિ દેતા, મુવા પછી મુખ નહીં જોતા. દલ૦ ખાવે પીવેને મારે ખાસડે, માલ મૂરખા ક્યાં ખોતા ? ઊગે ત્યાં કબુ ન વાવત, કલર મેં બી ક્યાં બોતા ? દલ આંખ વૃક્ષકી છાંય તજી કે, આક વૃક્ષ પર ક્યો સોતા ? હંસ સભામાં કબુ ન બેસતા ! બગલા સાથ ખાવે ગોથા. દલ૦ કરી લે બંદગી સાચા સાહેબકી, અમર રેવે તેરા તોતા; હે ‘રવિરામ’ ગુરુ ભાણ પ્રતાપે, ફેર અવસર નહિ હોતા. દલ૦
એહીં ત્રિગુણ ભક્તિમાં, મન ભૂલો ધર્મદાસ; ઉનકો પણ નિરગુણ હૈ, જ્યાં જોગીકા વાસ. ||
૯૮૮)
નામ નિરંતર લીજિયે, મુકીયે માન ગુમાન; કહે પ્રીતમ દુગ્ધા મટે, પ્રગટે નિરમળ જ્ઞાન.
૯૮૭
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #164

૧૬૧૪ (રાગ : દેશી ઢાળ) દિલદરિયામાં અખંડ દીવો, દેખ્યા વિના મારું મન ડોલે; ભ્રાંતિના ભૂલ્યા, ભવોભવ ભૂલ્યા સદ્ગુરુ વિના તાળાં કોણ ખોલે ? ધ્રુવ ગગનગુફામાં, ગુપ્ત ને ગેબી, બા'ર બાવન ઉપર બોલે; નૂર તણ પર નામ નિરંજન, નૂરત-સૂરતે કોઈ સંત ખેલે. દિલ૦ આ રે કાયામાં રતન અમૂલખ, વસ્તુ ભરેલ માંહી વણતોલે; સોહં શબ્દસે કર લે ગુંજારા, સો સદ્ગુરુમહીં બોલે. દિલ પ્રીત હશે જેને પૂર્વજન્મની, સંવચને પડદા ખોલે; છેલ્લી સંધિના હશે તે ચેતશે, વચન મળ્યું જે અણમોલે. દિલ૦ પટા લખાવ્યા જેણે ધણી હજારમાં, ખરી મસ્તીના ખેલ ખેલે; કહે ‘રવિદાસ ' ગુરુ ભાણપ્રતાપે, અજર * પ્યાલા' ભર-ભર પીલે. દિલ
ગુંગે સાકર ગળી રે ગળામાં, સમજ સમજ મુસકાય, ‘રવિરામ ' રસ કહે કોણસું ! વસ્તુ વિણ જીવ્હાય; ઘટોઘટ બોલે રે, સ્વાંગ તો અનેક ઘરી. પ્યાલો
૧૬૧૬ (રાગ : આરાધ) મૂળ રે વિનાનું કાયા ઝાડવું રે જી; એને પડતાં ન લાગે વાર. ધ્રુવ એને પુણ્યને રૂપે રે ખાતર પૂરજો રે જી; એ જી એનાં મૂળિયાં પાતાળમાં જોને જાય. મૂળo એ જી એને સત્ય રૂપી જળ સિંચજો રે જી; એ જી એની કૂરત - સૂરત દોનું પણિયાર. મૂળ૦ એ જી શીલ ને સંતોષ એવા ફળ લાગશે રે જી; એ જી એ તો અમર ળ જેવાં હોય. મૂળo એમ કહે ‘રવિરામ' ગુરૂ ભાણ પરતાપે; એ જી પ્રભુને ભજીને ઊતરો તમે ભવપાર. મૂળo
૧૬૧૫ (રાગ : બસંત) પ્યાલો મેં પીધો રે ! લીધો મેં લગ્ન કરી; પરિબ્રહ્મ ભાળ્યા રે ! અદ્વૈત સભરે ભરી. ધ્રુવ. સતગુરુએ શ્રવણ રસ રેડિયો, ચોંટ્યો હૈયાની માંહિ , સાંધે સાંધે હારસ સંચય, ઉન મુનિ રહ્યો ઠેરાઈ; સુરતિ સહેજે શૂને થઈ, પાછી ન ઊતરે ફી. પ્યાલો૦ કથણી ને બકણી સર્વે છૂટી, કેનાં ગાતાં રહ્યા ગીત , બોલણહારો માંહિ ખોવાણો, આપે થયો અદ્વૈત; પારો ગળી પાણી રે, હતું તેમ રહ્યું ઠરી. પ્યાલો૦ લોભ લાલચ મમતા ને માયા, આવરણ થઈ ગયાં અસ્ત, નવ પંદર આભાસ અંતરથી શમ્યાં, મટી ગઈ પીંડ સમસ્ત; નજરે ન આવે રે, વિના એક દુજા હરિ. પ્યાલો૦
૧૬૧૭ (રાગ : કટારી) મેં નટુડી નામકી પ્યાસી, નીરખું મારા નાથકું. ધ્રુવ એક પલકમાં પાંચને પડું, સીધે મારગે સટકું, કાળ-ક્રોધકું ગરદન મારું, પ્રેમને બાણે પટકું. મેં નાચ નાચું મારા નાથની આગળ, જુગતે જામો ઝટકું, મધુવો પીને મસ્તાની રું, લેવા દો દિન લટકું. મેં દધિ બેચન મેં ચલી, ભર્યું શિર પર મહીનું મટકું; સામો મળ્યો કા'ન મોરલીવાળો, પાય લાગું મુગટકું. મેં મહીં-માખણ કાનુડાને સમર્યા, હવે નહિ હું અટકું. કહે ‘રવિદાસ', સંતો, ભાણપ્રતાપે, મેં ચોરાસી નહિ ભટકું. મેં
ગુણિકા બહુ ગુણહીંનથી, અવગુણકો ભંડાર; / કહે પ્રીતમ હરિ નામસેં, ઉતરી ગઈ ભવ પાર. ૯૯૧
ભજ રે મના
અધર્મી અજામીલ પાતકી, અતિ મતિ મંદ ગુમાન; કહે પ્રીતમ હરિ નામસેં, સહેજે પામ્યા જ્ઞાન.
૯૯૦)
ભજ રે મના

Page #165

૧૬૧૮ (રાગ : સોરઠ ચલતી)
રામ ! કોણે બનાવ્યો ચરખો ? એના ઘડનારાને નીરખો; જે પૂર્ણ રહ્યો તેને પરખો.
ધ્રુવ
આવે જાવે ને બોલાવે, જ્યાં જોઉં ત્યાં સરખો; દેવળ, દેવળ, કરે હોંકારા, પારખ થઈને પરખો. રામ૦ ધ્યાન કરું તો માંહે જ્યોત જલત હૈ, અંધાર મિટ્યો અંતરકો;
એ અજવાળે ગગના સૂઝયા, ભેદ જડ્યો ઉન ઘરકો. રામ પાંચ તત્ત્વકા બન્યા આ ચરખા, ખેલ રચ્યો હુન્નરકો; પવન-પૂતળી રમે પ્રેમસે, ભૂરતે-સૂરતે નીરખો. રામ કહે ‘રવિદાસા’ સદ્ગુરુ સાચા, મૈં ગુલામ ઉન ઘરકો; નામ, રૂપ, ગુન, પાંચ તત્ત્વસે, ખૂબ બનાયો ચરખો. રામ
૧૬૧૯ (રાગ : જૌનપુરી)
લોચનિયું સૂનું કાજલ વિના, તેમ હૃદય સૂનું હરિ નામ વિના; દીપક વિના જેમ મંદિર સૂનું, રજની સૂની જેમ ચંદ્ર વિના. ધ્રુવ દશરથ વિના અયોધ્યા સૂની, તેમ ભરત સૂનો શ્રીરામ વિના; સ્નેહ વિના જેમ સગપણ સૂના, પરિવાર સૂનો જેમ પુત્ર વિના. લોચનિયું
જળ વિના જેમ પોયણી સૂની, ભ્રમર સૂનો જેમ કમળ વિના; ભણે રવિદાસ, સુણો સારંગપાણી, નિનિયા હરિ નામ વિના. લોચનિયું
૧૬૨૦ (રાગ : હિંદોલ)
સદ્ગુરુ સાથે મારી પ્રીતડી, બીજાસે નહીં બોલું; જ્યાં મારા પિયુજી પરગટ વસે, ત્યાં રહી અંતર ખોલું. ધ્રુવ
ભજ રે મના
નામ બરાબર કછુ નહીં, તપ તીરથ વ્રત દાન; કહે પ્રીતમ સાધન સબહીં, નહિ હરિ નામ સમાન.
૯૯૨
જહાં રે વાદળ તહાં વિરમું કબહું નહીં ડોલું; તખત-ત્રિવેણી બેઠકે, સબ વિશ્વકું તોલું. સદ્ગુરુ ચિત્ત ચંદનનું લાકડું, શબ્દને વાંસલે છોલું; ઘડતાં ઘડતાં ભાંગી પડ્યું, મન જાણી લે અમોલું. સદ્ગુરુ
સંશય સર્વે સમાઈ ગયા, વિશ્વાસે મન વરોળ્યું; ‘રવિદાસ', બ્રહ્મ-અગાધમાં કરે ઝાકમઝોળું. સદ્ગુરુ
રસિક
૧૬૨૧ (રાગ : ભૈરવી)
ભૂલીશ હું જગતની માયા, ગુરૂજી નહીં ભુલું તમને; જગત આધાર દીનબંધુ(૨), ગુરૂજી નહીં ભુલું તમને. ધ્રુવ કદાપિ મ્હેલમાં સુતો, નગરકે શેરીએ રસ્તે; સુખી હોઉં, દુ:ખી હોઉં, ગુરૂજી નહીં ભુલું તમને. ભૂલીશ આ દુઃખોના ડુંગરો તૂટે, ભલે આખુ જગત રૂઠે; પરંતુ પ્રાણના ભોગે, ગુરૂજી નહીં ભુલું તમને. ભૂલીશ અરે ! બનું હું રંક કે રાજા, બનું હું શેઠ દુનિયાનો; અમીરી કે ગરીબીમાં, ગુરૂજી નહીં ભુલું તમને, ભૂલીશ જીવનના ધમ પછાડામાં, ભલે મૃત્યુ બિછાનામાં; મરણના શ્વાસ લેતા પણ, ગુરૂજી નહીં ભુલું તમને ભૂલીશ પૂર્યા મન મંદિરે સ્વામી, પછીથી ક્યાં જવાના છો ! દિવાનો દાસ ‘ રસિક’ કહે છે, ગુરૂજી નહીં ભુલું તમને. ભૂલીશ
ગુરૂ બિન જ્ઞાન નહિ, ગુરૂ બિન ધ્યાન નહિ, ગુરૂ બિન આતમ વિચાર ન લહતુ હૈ, ગુરૂ બિન પ્રેમ નહિ, ગુરૂ બિન નેમ નહિ, ગુરૂ બિન શીલહું સંતોષ ન ગહતુ હૈ; ગુરૂ બિન પ્યાસ નહિ, બુદ્ધિકો પ્રકાશ નહિ, ભ્રમહૂકો નાશ નહિ, સંશય રહતુ હૈ, ગુરૂ બિન બાટ નહિ, કૌડી બિન હાટ નહિં, સુંદર પ્રગટ લોક, વેદ યૂં કહતુ હૈ.
રામ નામ જોગી જપે, તપે નહીં ભવ તાપ; કહે પ્રીતમ મન જીતકેં, જપે અપ્પા જાપ.
૯૯૩
ભજ રે મના

Page #166

મન કી દુવિધા દૂર કરેં, જ્ઞાન ભક્તિ ભરપૂર કરે; વેદ કહે શુભ કરમન કરી, કર સેવા ગુરુ ચરનન કી સન્ત દયાળુ હોતે હૈં, મન કે મલ કો ધોતે હૈં, મોહ હટાવે વિષયન કી, કર સેવા ગુરુ ચરનન કી ભેદ ભરમ સબ મિટા દિયા, ઘટ મેં ઈશ્વર દિખા દિયા; ચાહ મિટી હરિ દર્શન કી, કર સેવા ગુરુ ચરનન કી ગુરુ ચરણોં મેં ઝુક જાવો, ‘રાજેશ્વર' નિત ગુણ ગાઓ; માથ ગહો રજ ચરણન કી, કર સેવા ગુરુ ચરનન કી
પં. રાજેન્દ્ર જેના
૧૬૨૨ (રાગ : આશાવરી) જબ એક રતન અનમોલ હૈ તો રત્નાકર કૈસા હોગા ? જિસકી ચર્ચા હી હૈ સુંદર, તો વો ક્તિના સુંદર હોગા ? કહતે અનુપમ રસખાન હૈ વો, મ્બ સ્વાદ ચખું વહ ક્ષણ હોગા ? ધ્રુવ જિસકે દિવાને હૈં જ્ઞાની હર ધુન મેં વહી સવાર રહે, બસ એક પક્ષ ઔર એક લક્ષ, હર શ્વાસ ઉસકે લિયે બહે; જિસકો પાકર સબકુછ પાયા, ઉસસે ભી બઢકર ક્યા હોગા ? જિસકo જો વાણી કે ભી પાર કહા, મન ભી થક થક કર રહ જાયે, ઇન્દ્રિય ગોચર તો દૂર અતીન્દ્રિય કે વિકલ્પ મેં ના આવે; અનુભવ ગોચર કુછ નામ નહીં, નિરનામ ભી કયા અદભૂત હોગા ? જિસકી કવિ ક્યા મુનિ ત્યાગી હુએ થક્તિ, ગણધર તક પાર નહીં પાયે, અનુભૂતિ મેં તો દર્શન હોતે, જો હોનહાર વો લખ પાયે; બસ એક લગન ભર હો સચ્ચી, તુજકો નિશ્ચિત દર્શન હોગા. જિસકી વ્રત પ્રતિમા લો ઉપવાસ કરો, યા જંગલ મેં ડેરા ડારો, યા કરો પાઠ પૂજા વંદન, ઇસ તનકો ખૂબ સૂખા ડારો; જ્ઞાયક તો આનંદ ખાન સહજ, જાનન મેં નિજ દર્શન હોગા. જિસકી
૧૬૨૪ (રાગ : દેવગાંધાર) ગિરવરધારી સે જો મન કો લગાગા, વહી સંસાર મેં મુક્તિ કો પાએગા. નટવર નાગર કલૈંયા બડા દાની હૈ, દિયા જો મનુષ, તન બડી મહેરબાની હૈ; કંચન સી કાયા કી કદર જો પાયેગા, વહી સંસાર મેં મુક્તિ કો પાએગા. પ્રેમકા દિવાના મસ્તાના મેરા શ્યામ હૈ, સારેહીં દુ:ખોકી દવા એક શ્યામ હૈ; કૃષ્ણ કૃષ્ણ કહેકે જો કૃષ્ણ બન જાએગા, વહી સંસાર મેં મુક્તિ કો પાએગા ઉસકે સહારે આશ દુનિયાકી છોડ દે, મનકો મજબૂત કર મમતાકો તોડ દે; મુરલી વાલે સે જો મન કો લગાએગા, વહી સંસાર મેં મુક્તિ કો પાએગા ઘૂંટી જો કપટ વાલી મન કી તુ ખોલે જા, રાધેશ્યામ રાધેશ્યામ મુખ સે તૂ બોલે જા; કૃષ્ણ મુરારીકે નિત ગુણ જો ગાએગા, વહી સંસાર મેં મુક્તિ કો પાએગા જબતક મન તેરા છોડે ન વિકાર હૈ, રાજેશ્વર' કો કેવલ એક બ્રહ્મના વિચાર હૈ; સતસંગ કરકે જો મને કો સમજાયેગા, વહી સંસાર મેં મુક્તિ કો પાએગા
રાજેશ્વર
૧૬૨૩ (રાગ : પીલુ) કર સેવા ગુરુ ચરનન કી, યુક્તિ યહીં ભવ તરનન કી. ધ્રુવ ગુરુ કી મહિમા હૈ ભારી, બેગ કરે ભવ જલ પારી; વિપદા હરેં આવાગમન કી, કર સેવા ગુરુ ચરનન કo
રામ નામ છે મહા અધિક, મહિમા અધિક અપાર; કહે પ્રીતમ વિરલા લ, જાક તત્ત્વ વિચાર.
૯૯૪)
નામ ઉચ્ચારે જગપતિ, સંકટ ભાંગ્યાં (બહુ) વાર; કહે પ્રીતમ એક પલકમાં, કાપ્યા સકલ વિકાર.
૯૯૫
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #167

ગુરુદેવ
સે
બેડા પાર લગાને
૧૬૨૫ (રાગ : શ્રી)
નિરાલા
કોઈ ઔર નહીં રે;
વાલા કોઈ ઔર નહીં રે. ધ્રુવ
માયા કે વો બન્ધન તોડે, પ્રભુ ચરણોં સે પ્રીતિ જોડે;
સારે દુ:ખ હટાને વાલા, કોઈ ઔર નહીં રે. ગુરુદેવ૦ ઉપનિષદોં કી કથા સુનાવે, મેરે દિલ કી વ્યથા મિટાવે; જન્મ મરણ મિટાને વાલા, કોઈ ઔર નહીં રે. ગુરુદેવ
વો તો આતમજ્ઞાન કરાવે, હૃદય કે અજ્ઞાન હટાવે;
મન કે ભરમ મિટાને વાલા, કોઈ ઔર નહીં રે. ગુરુદેવ જીવ ઈશ રૂપ સમજાવે, સત્ ચિત્ત આનન્દ રૂપ બનાવે; મુક્તિધામ દિલાને વાલા, કોઈ ઔર નહીં રે. ગુરુદેવ૦ એસે સદ્ગુરુ કે ગુણ ગાઓ, ‘ રાજેશ્વર’ તુમ શીશ નવાઓ; ભવ કે બન્દ છુડાને વાલા, કોઈ ઔર નહીં રે. ગુરુદેવ૦
ડો. રાજેન્દ્ર શાહ
રાજેન્દ્ર શાહનો જન્મ તા. ૨૮-૧-૧૯૧૩ થયો હતો.
૧૬૨૬ (રાગ : ધોળ)
ભજ રે મના
કાયાના કોટડે બંધાણો; અલખ મારો લાખેણા રંગમાં રંગાણો. - ધ્રુવ કોઈ રે જ્યાં નહોતું ત્યારે, નિજ તે આનંદ કાજે, ઝાઝાની ઝંખના કીધી;
ઘેરા અંધારેથી મૂંગી તે શૂન્યતાને, માયાને લોક ભરી લીધી. અલખ અનાદિ અંકાશકેરી અણદીઠ વ્હેરું માંયે, અંગડે અડાય એને, વચને લહાય એવો;
પરગટ હુવો રે ધૂળ-ગંધે. અલખ
રામ નામ ચિંતામણિ, કલ્પતરૂ કામધેન; કહે પ્રીતમ રટ પ્રેમસું, લાગ્યો રહે દિન રેન. GGG
નજરુંનો ખેલ એણે રચ્યો ને જોનારથી જ્યાં, અળગો સંતાણો અણ જાણ્યો;
જાણે રે ભેદુએ જોયો નિજમાં બીજામાં જેણે, પોતે પોતાનો સંગ માણ્યો. અલખ
રાઠો ભગત ૧૬૨૭ (રાગ : માંડ)
કોઈ સંત વિરલે જાણિયું, મારા હરિજન વિરલે જાણીયું, ભાઈ, એ વાતો છે ઝીંણીયું. ધ્રુવ
મોટા કુહાડા કાંઈ નવ કાપે, લોઢું કાપે છીણીયું; મોભ ખડગથી વે'ર્યા જાય ન, વે'રે કરવત તીણીયું. ભાઈ વેળુમાં તે ખાંડ વેરાણી, વીણી કાઢે કીડિયું; પાણીમાં તો દૂધ ભેળાણું, પામી જાશે હંસિયું. ભાઈ સુના ગામમાં હાથી ઝૂલે, લાભ તો લે પેલું વાણિયું; મોટપમાં લેવાયા જાયે, તોયે કાંકરિયું એણિયું. ભાઈ
ઝીણા થઈને સંતો ચાલે, ધન્ય કમાયું એણિયું; ગુરુ પ્રતાપે ભણે ‘રાઠો' અમરાપુરમાં રહેણીયું. ભાઈ
રાની રૂપકુંવરજી
૧૬૨૮ (રાગ : લલિત)
ધ્રુવ
દેખો રી છબિ નંદસુવનકી. (૨)
મોર મુકુટ મકરાકૃત કુંડલ, મુક્ત માલ ગર મનુ કિરનનકી, દેખો કર કંન કંચનકે શોભિત, ઉર ભૃગુલતા નાથ ત્રિભુવનકી. દેખો તન પહિરે કેસરિયા બાગો, અજબ લપેટન પીત બસનકી, દેખો ‘રૂપકુંવરિ' ધુનિ સુનિ નૂપુરકી, છબિ નિરખતિ શ્યામ પગનકી, દેખો
નામ નગારૂં ગડગડે, અનહદ આઠે પોહોર; કહે પ્રીતમ દિલ નાં ડગે, રહે ઠોર કો ઠોર. ૯૯૦
||
ભજ રે મના

Page #168

૧૬૨૯ (રાગ : પૂરિયા કલ્યાણ) નાથ મુહિં કીજે વ્રજકી મોર. નિશ દિન તેરો નૃત્ય કરીગી, વ્રજકી ખોરન ખોર. નાથo
શ્યામ ઘટા સમ ઘાત નિરખિકે કૂકોંગી ચહુ ઓર. નાથ૦ મોર મુકુટ માથેકે કાજે દૈહો પંખા ટોર. નાથ૦ વ્રજલાસિન સંગ રહસ કરૂગી, નચિહીં પંખ મરોર, નાથ૦ ‘રૂપકુંવરિ' રાની રસનાગત જય જય જુગલકિશોર. નાથo
૧૬૩૨ (રાગ : બસંત) શ્યામ છબિપર મેં વારી વારી (૨).
ધ્રુવ દેવન માહીં ઈન્દ્ર તુમહી, હી ઉગણ બીચ ચંદ્ર ઉજિયારી; સામવેદ વેદનમેં તુમહીં, હીં સુમેરૂ પર્વતન મઝારી, શ્યામ સરિતન ગંગા, વૃક્ષન પીપર, જલ આશયમેં સાગર પારી; દેવ-દષિનમેં નારદ-સ્વામી, કપિલ મુની સિદ્ધિન સુખકારી. શ્યામ, | ઉચ્ચશ્રવા હનમેં તુમહીં, ગજ એરાવત તુમહિ મુરારી; ગૌવન કામધેનુ સપનમેં બાસુકિ, બ્રજ આપ હથિયારી. શ્યામ, મૃગન મૃગેન્દ્ર, ગરૂડ પક્ષિનમેં, તુમહીં મીન સદા જલચારી; ‘રૂપકુંવરિ' પ્રભુ છબિકે ઉપર, તનમનધન સબ હૈ બલિહારી, શ્યામ
ધ્રુવ
૧૬૩૦ (રાગ : દેશ) પ્રભુજી ! યહ મન મૂઢ ન માને. કામ ક્રોધ મદ લોભ જેવરી, તાહિ બાંધિ કર તાને; સબ બિધિ નાથ યાહિ સમુઝાય, નેક ન રહત ટિકાને. પ્રભુજી, અધમ નિર્લજ્જ લાજ નહિ યાકો, જો ચાહે સોઈ ઢાને; સત્ય-અસત્ય ધર્મ અરૂ અધરમ, નેક ન યહ શઠ જાને. પ્રભુજી કરિ હારિ સબ યતન નાથ મેં, નેક ન યાહિ લજાને; દીન જાનિ-પ્રભુ ‘ રૂપકુંવરિ’ર્કે, સબ બિધિ નાથ નિભાને. પ્રભુજી
૧૬૩૩ (રાગ : તિલક કામોદ) હમારે પ્રભુ કબ મિલિ હૈ ઘનશ્યામ,
ધ્રુવ તુમ બિન વ્યાકુલ તિ ચહું દિશિ, મન ન લહૈ વિશ્રામ. હમારે દિન નહિં ચેન રૈન નહિ નિંદિયા, ક્લ ન પર બસુ યામ. હમારે જૈસે મિલે પ્રભુ વિપ્ર સુદામાહિ, દીન્હ કંચન ધામ. હમારે ‘રૂપકુંવરી' રાની સરનામત, પૂરન કીજે કામ. હમારેo
૧૬૩૧ (રાગ : હમીર) બસ ગયે નૈનન માંહિ બિહારી.
ધ્રુવ દેખી જબસે શ્યામલિ મૂરતિ, ટરત ન છબિ દ્રગ ટારી. બસ મોર મુકુટ મકરાકૃત કુંડલ, બામ અંગ શ્રી પ્યારી. બસ પ્રેમ ભક્તિ દીજૈ મુહિ સ્વામી, અપની ઓર નિહારી. બસ ‘રૂપકુંવરિ' રાનીદે સાધહુ, કારજ સકલ મુરારિ. બસ
જબ હમને દમ લગાયા તો, બહોત દુરકી સુઝી, દમ મારા મદારીને તો, લંગુર કી સુઝી, ભૂખેને દમ જો મારા તો, તંદુર કી સુઝી; મુલ્લાને દમ જો મારા તો, ઉસે દુર કી સુઝી, હર એક અપને ઇમ્પ્લમેં, મતવાલે હય ‘સત્તાર', દમ સચ્ચા ઉસને મારા, જીસે નૂરકી સૂઝી. સંતબાસી વૈકુંઠકે, ઉતરે અવનિ મોઝાર; કહે પ્રીતમ પાવન કિયો, પાપ રૂપ સંસાર.
નામ ઉપર એક સાહેબ, સદગુરૂ દેવો શાક્ષઃ; કહે પ્રીતમ ધર્મદાસને, જતન કરીને રાખ. ||
૯૯૮૦
ભજ રે મના
૯૯)
ભજ રે મના

Page #169

રામદાસ
૧૬૩૪ (રાગ : યમન)
રે
ના વિસારશો
ચરણ
રૂડા હૃદિયામાંના રામ; હૃદિયામાંના રામ વહાલા, મન-માયાના વિશ્રામ. ધ્રુવ હરતાં ને ફરતાં ધંધો કરતાં રાખવું હરિમાં ધ્યાન; આ મુખે હરિના ગુણ ગાતાં, શું બેસે છે દામ ? ના આપ્યા ચાલવાને, સાંભળવાને કાન; નયન આપ્યાં હરિ નીરખવાને, નીરખો સુંદર શ્યામ. ના વારે વારે કહ્યું સમજાવી, આપણમાં એક ભૂલ; મોંઘો આ મનુષાદેહ મળિયો, તક ના ખોશો અમૂલ, ના સગાં સહોદર સુખનાં બેલી, દુ:ખમાં ન આવે કામ; થનાર હોય તે થયા જ કરશે, હૈયે રાખો હામ. ના
‘રામદાસ’ કહે, રામને ભજતાં, ચિત્ત રાખો એક તાન; સદ્ગુરુ ચરણે શીશ સોંપતાં, ટળી જશે અભિમાન ! ના૦
ભજ રે મના
રામનરેશ ત્રિપાઠી
૧૬૩૫ (રાગ : પહાડી)
મેં ઢૂંઢતા તુઝે થા જબ કુંજ ઔર બન મેં; તૂ ખોજતા મુઝે થા તબ દીન કે વતનમેં. ધ્રુવ તૂ આહ બન કિસી કી મુજકો પુકારતા થા;
મેં થા તુઝે બુલાતા સંગીત મેં, ભજનમેં, મૈં
બાજે બજા બજા કે મેં થા તુઝે રિઝાતા; તબ તું લગા હુઆ થા પતિતોં કે સંગઠનમેં. મેં
ગાય શીખે ને સાંભળે, ધરે નિરંતર ધ્યાન; કહે પ્રીતમ નર નારમાં, નહીં કોઈ એહ સમાન.
૧૦૦૦
મૈં થા વિરક્ત તુઝસે જગકી અનિત્યતા પર; ઉત્થાન ભર રહા થા જબ તેં કિસી પતન મેં. મેં બેબસ ગિરે હુઓ કે તૂ બીચ મેં ખડા થા; મૈં સ્વર્ગ દેખતા થા ઝુકતા કહાં ચરન મેં. મેં તૂને દિએ અને અવસર ન મિલ સકા મેં; તું કર્મ મેં મગન થા, મેં વ્યસ્ત થા કથન મેં. મેં કઠિનાઈયો દુખોં કા ઇતિહાસ હી સુયશ હૈ; મુઝકો સમર્થ કર તું બસ દ્ર્ષ્ટ કે સહન મેં. મેં મેં ન હાર માનું, સુખ મેં તુઝે ન ભૂલું; ઐસા પ્રભાવ ભર દે મેરે અધીર મન મેં. મેં
દુઃખ
રામનારાયણ વિ. પાઠક ૧૬૩૬ (રાગ : આહીરભૈરવ)
હજીયે ન જાગે મારો આતમરામ, જાગોજી જાગોજી મારા આતમરામ. ધ્રુવ
સમુંદર ઘૂઘવે છે દૂર, વાયુ સૂસવે ગાંડોતુર ! સમજું ન ભરતી કે આતે, આવે છે તુફાન. હજીયે
સઢ સંધા ફ્કફ્તે, દોર ધિંગા કડકડે;
હાજર સૌ ટંડેલ એક આ સૂનાં છે સુકાન. હજીયે
વહાણ રાખું નાંગરેલું, વેપાર શી રીતે ખેડું ? સવાયા થાશે કે જાશે, મૂળ ગાય દામ ! હજીયે હવે તો થાય છે મોડું, વિનવું હું પાયે પડું,
મારે તો થાવા બેઠો છે ફેરો આ નકામ. હજીયે
રામ નામ શંકર જપે, સમરણ અખંડ સમાધ;
કહે પ્રીતમ મંગળ મહી, ના મળે એક ઉપાધ.
૧૦૦૧
ભજ રે મના

Page #170

મનડું ખોટું કામ કરે ત્યારે, હૈયેથી કોણ ટોકનારો ? અંતરની પ્રાર્થના કોણ સૂણે છે, આક્તને કોણ રોક્નારો ? ઓ ભાઈo હરનિશ એ તો સાથ રહે છે, શાને સમજ ન્યારો ? ‘રામભક્ત ’નો રામ રમૈયો, ઘટઘટમાં રમનારો. ઓ ભાઈo
રામભક્ત
૧૬૩૭ (રાગ : ખમાજ) અમે કથા સાંભળવા જઈએ , મને જ્ઞાન , પણ કંઈ ના લઈએ; અમે કોરા ને કોરા રહીએ, મળે જ્ઞાન, પણ કંઈ ના લઈએ. ધ્રુવ વહે વાણીનો ધોધ, વળી ખૂબ મળે બોધ; છતાં માયાના વહેણમાં વહીએ, મળે જ્ઞાન , પણ કંઈ ના લઈએ. અમેo કથા આવે જો ઘેર, તો ઊડી જાય બધી લ્હેર; અમે સુધરેલ શ્રોતા થઈએ, મળે જ્ઞાન, પણ કંઈ ના લઈએ. અમે સમય કાઢવાને કાજ, કોઈ શોધીએ મહારાજ; પછી ગાણું અમારૂં ગાઈએ, મળે જ્ઞાન, પણ કંઈ ના લઈએ. અમેo કરી તિલક વિશાળ, હાથ ધરી છે માળ; વળી બીજાને શીખ ખૂબ દઈએ, મળે જ્ઞાન , પણ કંઈ ના લઈએ. અમે આવે દુ:ખો અપાર, એનો કરીએ તિરસ્કાર; ‘રામભક્ત’ પુનિત કેમ થઈએ ! મળે જ્ઞાન, પણ કંઈ ના લઈએ. અમેo
૧૬૩૯ (રાગ : દેશી ઢાળ) ઓ નટવર નંદકુમાર તમે જમવા આવો ઝૂંપડીએ; ઓ ગાયોના ગોવાળ તમે જમવા આવો ઝુંપડીએ. પુષ્પોની માળાઓ લઈને વાટ તમારી જોઉં, પ્રેમ તણાં આંસુથી વ્હાલા, ચરણ તમારા ધોઉં (૨);
ઓ હૈયા કેરા હાર, તમે જમવા આવો ઝૂંપડીએ. દુર્યોધનના મેવા ત્યાગી વિદુર ભાજી ખાધી, મેં પણ મારા ગજા પ્રમાણે, થોડી રસોઈ રાંધી (૨); ઓ પૃથ્વીના પાલનહાર તમે જમવા આવો ઝૂંપડીએ . કરમાંબાઈનો ખીચડો ખાધો, શબરીબાઈનાં બોરાં, મારું ભોજન જમવા માટે, વેગે આવો ઓરા (૨); ઓ પૃથ્વીના સરજનહારા , તમે જમવા આવો ઝૂંપડીએ. શીરો પૂરી ને દાળભાત છે, શાક બનાવ્યાં તાજાં, જળ સાથે મુખવાસ મૂક્યા છે, ‘રામભક્ત’નો રાજા (૨); ઓ સેવકના સરદાર તમે જમવા આવો ઝૂંપડીએ.
૧૬૩૮ (રાગ : કાલિંગડા) ઓળખો અંદરવાળો, ઓ ભાઈ ! તમે, ઓળખો અંદરવાળો. ધ્રુવ માના ઉદરમાં નાના બાળકનો કોણ છે રક્ષણહારો ? રાત્રિએ આંખડી મીંચાઈ જાતી, સવારે કોણ ખોલનારો ? ઓ ભાઈo ખાતેથી ભાઈ ! તમે ખાધા કરો છો, કોણ છે પચાવનારો ? અન્ન ને પાણીને ભેગા કરીને, કોણ છે લોહી કરનારો ? ઓ ભાઈo દેહને જગમાં મેલી રઝળતો, કોણ છે ભાગી જનારો ? સળગાવનારો નથી એ સમજતો, મારો પણ આવશે વારો. ઓ ભાઈo
નંદ કે કુમાર ગૌવા ગોપીઓકે પાલ, સુખ સાગર અપાર, જ્ઞાન દીપકો જલાઈએ, રાગ-દ્વેષ ભાવ સબ નષ્ટ કરી નિર્મલ, જ્યોતિકો પ્રકાશ મેરે, અંતર પ્રકાશિયે;
એક શુદ્ધ ચૈતન્ય, આનંદકંદ જ્ઞાનાનંદ, ત્રિકાલ સ્વભાવ મેરે, ઉર મેં પ્રજાલિયે, ‘ હર્ષ' કી ભાવનાકા કીજીયે ભવન નાથ , દિવ્ય જ્ઞાન જ્યોતિ મેરે ઘટ મેં જલાઈયે.
રામ નામ રટણા રટે, જો કોઈ પ્રેમ સુજાણ; | કહે પ્રીતમ નામે તર્યા, પાણીમાં પાષાણ.
રામ નામ રટણ કરે, સનકાદિક શુક શેષ;
કહે પ્રીતમ સદગુરૂતણો રામ નામ ઉપદેશ. ભજ રે મના
૧૦૦
૧૦૦૩
ભજ રે મના

Page #171

૧૬૪૦ (રાગ : બ્રિદ્રાવની)
ઓ શ્યામ ! તને કહેવી છે અંતરની વાત,
એક વાર અરજી ધ્યાને ધરે તો, કાયમની થાયે નિરાંત. ધ્રુવ અંધારી રાતલડી વ્યાપી છે દિલમાં, વાત મારી વ્હાલમજી ! રાખીશ ના ઢીલમાં; મારે આંગણિયે આવીને મારા અંતરમાં કરજે પ્રભાત. ઓ આંગણિયે આવે તો આરતી ઉતારૂં, તારૂં સ્વરૂપ મારા હૈયામાં ધારૂં, સામે બેસીને તારા ગુણ ગાવામાં, વીતશે દિનને રાત. ઓ ‘રામભક્ત' શ્યામ ! મારી ભૂલો સુધારજે, તારી-મારી એકતાને, પંથે તું વાળજે; જીવનના ઘડતર કેરી, કરવી છે મારે પંચાત. ઓ
મારા
૧૬૪૧ (રાગ : માંડ)
કોઈ બતલાવો અમને ઉપાય, સત્સંગ ટકતો નથી; ઘેર જઈએ ત્યાં ભૂલી જવાય, સત્સંગ ટકતો નથી. જ્યારે સાંભળીયે, ત્યારે સારું લાગે, પછી સંસારનું સુખડું પ્યારું લાગે; જીવ મારા તારામાં અટવાય. સત્સંગ
મન માંકલડું સ્થિર થઈ રહેતું નથી, વળી સદ્કાર્યો કરવા દેતું નથી; એતો સ્વારથમાં ભટકે સદાય. સત્સંગ
ચરણ મંદિરીયે જાવામાં પાછા પડે, ખેલ જોવામાં આંખને ઉંઘ ના નડે;
જીભ ખાવાનું જોઈ લલચાય. સત્સંગ ‘રામભક્ત'ની સાથે ફાવતું નથી, પેટ પ્રેમની વાતો પચાવતું નથી; પુનિત થવાનો અવસર જાય. સત્સંગ૦
ભજ રે મના
રામ સુધારસ પીજિયે, જન્મ મરણ ભય જાય; કહે પ્રીતમ પ્રેમે રટે, હોય અહં પદ પાય.
૧૦૦૪
૧૬૪૨ (રાગ : ભૈરવી)
નટખટ નંદાજીનો લાલ, ખટપટિયો ને ખબરદાર; મારા હૈયામાં ધૂમ મચાવી રહ્યો. ધ્રુવ જમૂનાજીને ઘાટ, એ તો આવે એકલો, જશોદાજીનો લાલ, પેલો છોગાળો છેલડો; એની વેણુ કેરો નિનાદ, મારી ભુલાવે છે યાદ. મારા લાગ્યું મને પ્યારૂં, એની મુરલીનું ગાણું, મોહી એના મુખડે હું, દિલડું દેવાણું;
ગોઠે ઘરમાં ના લગાર, એવો બંધાણો છે તાર. મારા ‘રામભક્ત' શ્યામ સાથે પ્રીત બંધાણી, છાની મારી વાત સૌએ ઘીરે ધીરે જાણી; હવે છૂટે ના વહેવાર, એવા કીધા કૉલ કરાર, મારા
૧૬૪૩ (રાગ : ગઝલ)
પ્રભુના નામનો ધંધો કરો, મોટી કમાણી છે; જુવો આગળના ભક્તોની, તિજોરી ખૂબ ભરાણી છે. ધ્રુવ કમાયા ઝાઝું તુલસીદાસ, નામ શ્રીરામનું સેવી; ખજાનો ભરપૂર રામાયણ, રસોની વ્હાણ લૂંટાણી છે. જુવો કૃષ્ણ ગોપાલને નામે, મીરાંએ ખૂબ લૂંટાવ્યું છે; અને તેથી જ ઘરઘરમાં, એની ગાથા ગવાણી છે. જુવો પ્રભુને નામે નરસિંહે, જુઓ હૂંડી લખી દીધી; પ્રભુ શામળશા થઈ આવ્યા, રકમ ચૂકતી ભરાણી છે. જુવો૦ લુંટાવે 'રામભક્ત' પણ, ખજાનો રામભક્તિનો; લૂંટાવ્યો છે તેને પૂછો, હૃદય શાંતિ છવાણી છે. જુવો૦
પર્વતમાં
મેરૂ બડો, તીર્થ બડો કેદાર;
કહે પ્રીતમ સબ નામે તેં, રામ નામ શુભ સાર.
૧૦૦૫
ભજ રે મના

Page #172

૧૬૪૪ (રાગ : લાવણી) પ્રભુના ભજનમાં સદા નિંદ આવે, નથી ચાખ્યું કોઈ દિ, કહો કેમ ભાવે ? ધ્રુવ નથી જેના ઘરમાં અમીરસ સિંચાયા, થયા બાપ કરતાં ત્યાં બેટા સવાયા; ઘસડતા રહે ખોટા રસ્તે એ કાયા, સીધી વાત તેને કહો કેમ ફવે ? પ્રભુત્વ નથી કામ ધંધો રખડતા ફ્રે છે, કરે ખોટું દિલથી જરી ના ડરે છે; બની અંધ મમતાના મારે મરે છે, કહો કોણ પથરાને ભીતર ભીંજવે છે ? પ્રભુ અગર સંતના જો ઝપાટે તે આવે, તો સતપંથે વાળીને ડૂબતો બચાવે; પ્રભુ ભક્તિ તેના હૃદયમાં ઠસાવે, બની ‘રામભક્ત’ સદા ગુણ ગાવે. પ્રભુત્વ
બાળપણે રમતો રહીં, હું કરતો. લીલા લહેર; ચિંતાનો બોજો નહીં, હતી તમારી મહેર રે, શામળા યુવાનીમાં પગ મુકતા, વધી પડી જંજાળ; દમ મારો નીકળી જતો, હવે ખરવા માંડ્યા વાળ રે. શામળા માંડ માંડ પૂરું કરું ખર્ચા વધતા જાય; આ મોંઘવારી ભરખી જતી, હવે સુખમાં કેમ રહેવાય રે. શામળા આંખે ઝાંખપ ઉતરી, હવે ડગમગ ડગ દેવાય; આ વહુ દિકરા , ડોસો કહે, હવે મિલક્ત લેવા જાય રે. શામળા એક દિવસ મેં સાંભળ્યું કે છાની વાતો થાય; આ ડોસો જલ્દી જાય તો, પછી મસ્તીના લ્હાવો લેવાય રે. શામળા જેના માટે જિંદગી અર્પી દીધી નાથ; તે સૌ આંખો કાઢતાં, પકડે ન મારો હાથ રે, શામળા પુનિત પ્રભુજી ઘડપણે, કીધો. કાળો કેર; ‘રામભક્ત' તમ ચરણમાં રાખ રૂડી પેર રે, શામળા
૧૬૪૫ (રાગ : દેશગોંડ) પ્રભુનો પંથ વિકટ છે ભાઈ, મારગડે છે કાંટા; જરાય પોલું નહિ ચાલે ત્યાં, શિર તણાં છે સાટાં. ધ્રુવ ફાંકો રાખી જોજે કુલાતો, માયા કેરી પડશે લાતો; લોકો છોડી દેશે નાતો, ગુણ પ્રભુના ગાતાં. ભાઈo ડગમગતા વિચારો રહેશે, સ્વજન સૌએ ‘મૂરખો' કહેશે;
જ્યાં-ત્યાંથી જાકારો દેશે, કૃપા પ્રભુની થાતાં. ભાઈo મોજમજા સઘળી લૂંટાશે, જીવલડો દુ:ખમાં અટવાશે; અમૃત જેવાં ભોજન ભાઈ, તને લાગશે ખાટાં. ભાઈo સમજી સમજી પગલાં ભરજે, જનસેવાનાં કાર્યો કરજે; ‘રામભક્ત’ તો, અનુભવ કહે છે, આ રસ્તા છે રાંટા. ભાઈo
૧૬૪૭ (રાગ : ભૈરવી) મને નોટું આપો ને મહારાજ રે, શામળા ગિરધારી;
નોટું અમારી લાજ રે. ધ્રુવ ભક્તિનાં ભાથા મને, લાગે ભાલા જેમ; નોટું વિના આ જગતમાં, મારે જીવન જીવવું કેમ રે? શામળા ભાડાવાલાનો ત્રાસ છે, ને દાણાવાલાનું દુ:ખ; નોટું જ નહીં આપશો, તો ક્યાંથી ભાંગે મારી ભૂખરે ? શામળા નોટુંમાં નીતિ ભરી, અને ભર્યા બ્રહ્માંડનાં ભેદ; જેની પાસે નોટ છે, ભાઈ ભણ્યો છે ચારે વેદ રે. શામળા
૧૬૪૬ (રાગ : ભૈરવી) મને ઘડપણે ક્યાંથી આવ્યું ? કે શામળા ગિરધારી; મારા મનડે એ ના ભાવ્યું, કે શામળા ગિરધારી. ધ્રુવ
રામ નામ પારસમણિ, મન લોહ હોય હેમ;
/ કહે પ્રીતમ એક નામસેં, કરહું નિરંતર પ્રેમ. | ભજ રે મના
૧૦૦છે
હરિ હરિ હરદે ધરે, મટે મોહ અંધકાર; | પ્રીતમ રવિ પરમાત્મા, પ્રગટે હૃદય મોઝાર.
૧૦૦૭
ભજ રે મના

Page #173

નો દિકરો બાપ કહે, અને બૈરી કહે સ્વામિનાથ; પિતા પણ પ્રેમે બોલાવતાં, જો નોટું હોય મારે હાથ રે, શામળા સોનું તો લંકા ગયું, ને નથી ઠેકાણા ઠામ; નોટુંમાં તું રમી રહ્યો, મારો રાખણહારો રામ રે, શામળા નાનીમાં મન માને નહીં, મોટીનો નહીં સંજોગો; વારે ચડજ વિલા, નહીં તો લાગ્યો છે મારો ભોગરે. શામળા હેતાજીનો ચુકવ્યો, કાગળ કટકો એક; એવા એકથી ચાલે નહીં, દેજો ચાર મીંડાની અનેક રે, શામળા મારે માથે વેઠ છે, અને બોજો છે રે તમામ; તું ના મળે તો કાંઈ નહીં, મારે નોટું સાથે છે કામ રે, શામળા તું લીલા કરતો રહે, અને મારો અહીં જાય પ્રાણ; નવો નરસૈયો ભૂખે મરે, તું તો માખણ મીસરી ખાય રે, શામળા
૧૬૪૯ (રાગ : શિવરંજની) મારો શ્યામ રૂઠે તો કરવું શું ? સાંવરીયા ને મેળવવામાં, લોક નિંદાથી ડરવું શું ? ધ્રુવ મીરાં કહે મેં દિલડું દીધું, પ્રેમામૃતનું પ્યાલું પીધું; મોહન વરનો ત્યાગ કરીને , બીજા વરને વરવું શું ? મારોહ નરસિંહ હે મને ભૂધર ભાવ્યો, મૂલ્ય વિના મારો દેહ વેચાયો; ભક્તિ કેરૂ ભરણું છોડી, બીજું ભરણું ભરવું શું ? મારો ભક્ત બોડાણો દ્વારિકા જાએ, તુલસી ચઢાવી રાજી એ થાયે; પુનિત પગલે પગલાં માંડી, અધવચ પાછા ફરવું શું ? મારોહ નરતન કેરી નાવડી મારી, શ્યામ સુકાની દેશે તારી; ‘રામભક્ત' ભવસાગર છોડી, બીજા નીરમાં તરવું શું ? મારો
૧૬૪૮ (રાગ ભીમપલાસ) મને લાગ્યો તારો નાદ, ભલેને થઈ જાઉં હું બરબાદ;
- ભજન તારૂં નહીં છોડું. ધ્રુવ સંક્ટમાં હું સમજું છું, તું કરે કસોટી માર; મનને મારાં મજબૂત કરવાં, વ્હાલા કૃપા ઊતરે તારી. ભજનો ભજનની મસ્તીમાં સારા, જગનું દુ:ખ વિસરાય; આનંદના સાગરમાં, મારૂં હૈયું ઝોલા ખાય. ભજન લોક કહે છે તે ભક્તિમાં, સઘળું તારું ખોયું; મને મળ્યો છે સાચો ખજાનો, મેં ઘટમાં જાગી જોયું. ભજન આભ તૂટે કે ધરતી ફાટે, થવાનું હોય તે થાય; ‘રામભક્ત’ની જીભલડીએ, મારા રામ નહીં વિસરાય. ભજન
૧૬૫૦ (રાગ : બસંત મિશ્ર) હું તને ભજું છું રવિવારે, બાકી ક્યાં છે સમય પ્રભુ ! મારે ? પૈસો મારો પરમેશ્વર, પૂજે એને હું પલપલ ; તારી પૂજા કરું રવિવારે... બાકી ક્યાં છે, એમ તો હંમેશા મંદિરે આવું, આવું એવો પાછો સિધાવું; બે ઘડી બેસું છું, રવિવારે... બાકી ક્યાં છે ગામતરે જો જાવું પડે, યા મહેમાનો આવી ચડે; તારો વારો બીજા રવિવારે... બાકી ક્યાં છે ભક્તિ મારી રીઝવે તને, મળવા આવે તું જો મને; આવજે તું કોઈ રવિવારે... બાકી ક્યાં છે ઓચ્છવ રાખો રવિવારે, ઉછામણી રાખો તો રવિવારે; વરઘોડા રાખો રવિવારે... બાકી ક્યાં છેo ગુરુજી ! આવો રવિવારે, જાઓ તો પણ રવિવારે; તો આ મોટા ભગત ત્યાં પધારો... બાકી ક્યાં છે
રામ નામ મહિમા ઘણો, કટે કોટિ વિકાર; કહે પ્રીતમ નિજ નામકી, જગમગ જોત અપાર.
૧૦૦
નામતણી રચના સકળ, સપ્તદ્વીપ નવખંડ; | પ્રીતમ સારા નામકા, ગાજ રહ્યા બ્રહ્માંડ.
ભજ રે મના
૧૦૦૦
ભજ રે મના

Page #174

રામલાલા
૧૬૫૧ (રાગ : આહીરભૈરવ) છલ તજી પ્રીતિ કરત નહિ હરિસે, મિથ્યા માલા ફેરત કરશે. ધ્રુવ પૂજા પાઠ બહુત વિસ્તારે, ચંદન ચુપડે સિરસે; પૈસા પૈસા રટત નિરંતર, લોભ ન ત્યાગત ઉરસે. પ્રીતિo હઈ અધીન કરી વિનય બડાઈ, ધન ચાહત હૈ નરસે; ધનદ ઈશકો જાનત નાહીં, હોત ધનીજા ધરસે. પ્રીતિo સંતન સંગ સુમતિ નહિ પખ્ત, કંચનકો જી તરસે; ઉપર બીજ જમેં નહિં કબહૂ, ચાહો જૈસી બરસે. પ્રીતિo યથા લાભ સંતોષ ન કરકે, ક્રિત િકૂકરસે; ‘રામલાલ' જો વિમુખ રામપદ, સો નર ખલ સૂર સે. પ્રીતિ
રામસખી
૧૬૫૩ (રાગ : કાફી) સમજ વિચાર નર યુવતી, હરિકે ભજન બિના હોતે હૈ હોરી. ધ્રુવ ચિત્તરૂપી ચોકાં જ્ઞાનરૂપી ગલિયાં, સુરતિ શબ્દ કી ધુમ મચ્યોરી. સમજ મન મરદંગ ઝાંઝ ઝરણાં કી, પ્રેમ પ્રીતરૂપી કેસર ઘોરી. સમજ
સ્નેહકા વસ્ત્ર શીલ આભૂષણ, સુંદર નખ શિખ અંગ સજોરી. સમજ કુમતિ ગુલાલ ઉડાય કે ખેલો, સુમતિ સુબુદ્ધિકો ફગવો બેંચોરી. સમજ સખી ‘રામદાસ’ સોહી નર ખેલ્યા, જીન તન અભિમાન કી ગાગર ઢોરી. સમજ0
૧૬૫૨ (રાગ : સારંગ) હો હરિ તુમહીં પાર લગૈયા, ભવસિંધુ પરી મોરી નૈયાધ્રુવ નીર ગંભીર પોત અતિ અજીણ, પવન દેત ભુકનૈયા; ભંવર જારકે પડી ભંવરમેં, ધૂમ લેત ઘૂમરૈયા. હો હરિ કામ ક્રોધ જળ જંતુ વ્યાધિ, હૈ ઉત્પાત કરૈયા; ચિતવતે ચારોં ઔર ચક્તિ હુઈ, સૂઝત હિ તુ ન ભૈયા ? હો હરિ એકો અંગ ઉપાય ન સૂઝે, વિધા બલ ન રૂપૈયા; સબ પૌરૂષ વિચાર કે થાક્યો, મીલિત ન કોઈ રખવૈયા. હો હરિ દીનદયાલ દીન બિનતિ અંબ, તુમ બિન કોન સુનૈયા ? ‘રામલાલ’ આધીન અધમકી, પાર લગાય નૈયા. હો હરિ
રાવજીભાઈ દેસાઈ
૧૬૫૪ (રાગ : ગઝલ) અહો ! શી શાંતરસ ઝરતી ગુરૂવર જ્ઞાનની મૂર્તિ ! અજબ વાણી શી ગર્જન્સી ! દિયે ઉલ્લાસ સહ સ્કૂર્તિ ! ધ્રુવ સમાધિ સાધવા, સાધક, હવે જાગો, હવે જાગો; અનાદિ સ્વપ્નને ત્યાગી, હવે નિજ શ્રેયમાં લાગો. અહo અહો ! ઐશ્વર્ય આત્માનું ! અહો માહાભ્ય સ્વાત્માનું ! ભૂલી જડ દેહમાં રાચ્યા ! વિસાર્યું શ્રેય સ્વાત્માનું ! અહો અનાદિ સ્વપ્ન ધો ત્યાગી, હવે જાગૃત થઈ જાઓ; જગતની વિસ્મૃતિ કરીને, સ્વરૂપમાં મગ્ન થઈ જાઓ. અહો ઝલકતી જ્ઞાનની જ્યોતિ, કૃપાળુ જ્ઞાનની ભાળો; હૃદયમાં તેહ પ્રગટાવી, તિમિર ટાળો, તિમિર ટાળો. અહો રહો પરદ્રવ્ય પરભાવો, તણા સાક્ષી જ જોનારા; રમો આત્મિક ભાવોમાં, વિભાવોથી રહો ન્યારા. અહો
નામ લિયે નામા મિલે, એસો નામ બળવંત; કહે પ્રીતમ સ્મરણ નામકો, અભ્યાસી રો જસુ સંત. /
૧૦૧૦
એક નામે અધર તરે, નામ વિના નહીં કોય; | પ્રીતમ નામ ઉચ્ચારતાં, જીવ ટળી બ્રહ્મ હોય.
૧૦૧૧
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #175

૧૬૫૫ (રાગ : ગઝલ) મલકતું મુખ પ્રભુશ્રીનું, હવે હા ભાળશું ક્યારે ? ઝલકતી જ્યોત આત્માની, હવે નિહાળશું ક્યારે ? ધ્રુવ ઊછળતી બોધ ઉર્મિઓ ! હવે આસ્વાદ શું ક્યારે ? અનાદિ સ્વપ્નને ત્યાગી, સ્વરૂપે જાગશું ક્યારે ? મલકતુંo થયાં પ્રભુ દૂર નયનોથી, છતાં અંતરથી ક્યાં જાશો ? તમે આત્મા અમર બોધ્યો, અમરતા ક્યાં તજી જાશો ? મલકતુંo પ્રકાશ્યો જે ગુરૂરાજે, સનાતન માર્ગ મુક્તિનો; દીધો સન્માર્ગ તે અમને , અહો ! ઉપકાર પ્રભુશ્રીનો. મલકતુંo વચન તુજ સાર ત્રિભુવનમાં, વસે જો મુજ અંતરમાં; પછી ભય કે વ્યથા શાની ! વિપદ્ વ્યાધિ ભયંકરમાં. મલકતુંo મરણ પણ થાય જ્યાં પરનું, નથી હું નિશ્ચયે મરતો; પ્રભુ તુજ ચરણ આશ્રયની, અમરપદમાં ગતિ કરતો. મલકતુંo
રૂપા બાવરી
૧૬૫૭ (રાગ : કલાવતી) ઓ માઈરી... ઓ માઈ મને , ઐસો દાગ લગાય,
ઓ માઈ મને ઐસો દાગ લગાયો. ધ્રુવ પહેલે અપને અસુવન સે ધોયો, લેકિન મીટ ના પાયો; દુનિયા કે સબ રંગ ચઢાયો, લેકિન છુપ ના પાયો,
કોઈ ઉપાય ન આયો. ઓo લેકર પીર હૃદયમેં ભારી, તડપી માંહીં માંહી; દૌડકે આઈ શરણ તુમ્હારી, જીવન સે ના હારી,
| કિરપા કર અપનાઓ. ઓo પતિત ઉદ્ધારણ હાથ બઢાયો, કે ઉર અંગ લગાયો; શ્યામને આંચલ શ્યામ કર દીનો, દાગ ન રહેને પાયો,
શ્યામ હી શ્યામ છવાયો, બાવરી હૃદય સમાયો, શ્યામ હી શ્યામ છવાયો. ઓo
૧૬૫૬ (રાગ : લાવણી) સદ્ભાગ્યાદિ રે ગુણ આનંદપ્રદ, પુણ્ય વડે જે વસંત; ચૌવનકાંતિ રે પુણ્ય શોભતી, સ્ત્રી હૃદયે એ વસંત,
- સત્ શીલ સ્વામી રે સદ્ગુરુ સેવીએ. ધ્રુવ પુણ્ય પ્રતાપી રે તે પણ વંદતા, સ્ત્રી ત્યાગી મુનિભૂપ; અંતરદૃષ્ટિ રે દેહથી ભિન્ન જે, જ્યોતિ જુએ ચિકૂપ, સંo આ સંસારે રે નરભવ દોહિલો, દુ:ખરાશિ એ મલિન; અલ્પાયું ત્યાં રે મૃત્યુ અજાણતાં, વૃદ્ધ વયે મતિ ક્ષીણ. સo તો પણ તપ ત્યાં રે શિવપદ તેહથી, સુખ પ્રત્યક્ષ લહંત; સત્સૌખ્યાર્થી રે મને એમ ચિંતવી, નિર્મળ તપ સાધંત. સંo ત્યાગી તપસ્વી રે આત્મહિતાર્થી, જે દર્શનશુદ્ધિ ચહાય; મન લોચનના રે રોગ અનંગને, ટાળો સેવી સદાય. સ0
નિર્મળ નામ ઉચ્ચારતાં, ઉઘડે નેન અનંત;
| પ્રીતમ સર્વ પદ પરસતાં, હોય ધર્મ સુખ સંત. || ભજ રે મના
૧૦૧
રેહાના તૈયબજી
૧૬૫૮ (રાગ : પહાડી માંડ) ઉઠ જાગ મુસા િભોર ભઈ, અબ રૈન કહાં ? જો સોવત હૈ; જો સોવત હૈ સો ખૌવત હૈ, જો જાગત હૈ સો પાવત હૈ ધ્રુવ ઊઠ નીંદસે અંખિયાં ખોલ જરા, ઓ ગાક્લિ, રબસે ધ્યાન લગા; યહ પ્રીત કરનકી રીત નહીં, રબ જાગત હૈ તૂ સોવત હૈ. ઉઠo અય જાન , ભુગત કરની અપની , ઓ પાપી, પાપમ્ ચૈન કહાં ? જબ પાપકી ગઠરી સીમ ધરી, ક્રિ સીસ પકડ ક્યો રોવત હૈ ? ઉઠo જો કાલ કરે સૌ આજ કર લે, જો આજ કરે સો અબ કર લે; જબ ચિડિયન ખેતી ચુંગિ ગઈ, િપછતાયે ક્યા હોવત હૈ ? ઉઠo
નામ બરાબર કછુ નહીં, જોગ જ્ઞાન વ્રત દાન; કહે પ્રીતમ ભજ ભાવસું, તજી દેહ અભિમાન. ૧૦૧૩)
ભજ રે મના

Page #176

યશવંતી
૧૬૫૯ (રાગ : બિદ્રાબની)
અગર સતગુરુજી હમેં ન જગાતે, તો સતસંગ કી ગંગા મેં હમ કૈસ ન્હાતે ! ધ્રુવ ચંચલ ચિકનાઈ સે હમ હૈ કુંઢેલે, વિષયોં કી સ્યાહી સે હમ અતિ મૈલે; ઉપદેશ કા સાબુન હમેં ન લગાતે, તો શાન્તિ સફાઈ કો હમ કૈસે પાતે? અગર૦ જ્ઞાન કા અંજન નયનોં મેં પાકે, હૃદય કે પટ આપે ખુલ જાતે; મોક્ષ કી બારી હૈ હમકો બિઠાકે, સોહં સોહં જાપ જપાતે, અગર૦ ‘મીરાં'ને શરણ લઈ સતગુરુ કી, કોટિ જતન રાણા કર હારે; જહર કા પાન ક્રિયા જબ મીરાં, તબ હરિ અમૃત કર કર પિલાતે. અગર૦ સાગરકા જલ કૈસે ગાગર સમાવે, સતગુરુ ગુણ કૈસે યશવન્તી ગાવે, દુઈ કે પરદે કો દૂર હટાતે, તબ હમ સત્ય રૂપ મિલ જાતે. અગર૦
યશોવિજયજી ૧૬૬૦ (રાગ : બિહાગ)
અબ મેં સાચો સાહિબ પાયો,
યાકી સેવન કરત હું યાકું, મુજ મન પ્રેમ સુહાયો. ધ્રુવ ઠાકુર ઔર ન હોવે અપનો, જો દીજે ઘર માર્યો; સંપત્તિ અપની ખિનુ મેં દેવે, વે તો દિલમેં ધ્યાયો. અબ ઓરન કી જન કરત ચાકરી, દૂર દેશ થાય ઘાસે; અંતરયામી ધ્યાન દીસે, વે તો અપને પાસે. અબ ઓર કબહું કોઉ કારન કોપ્યો, બહુત ઉપાય ન તૂસે; ચિદાનંદ મેં મગન રહતું હે, વે તો કબહુ ન રૂસે. અબ
ઓરન કી ચિંતા ચિતિ ન મિટે, સબ દિન ધંધે જાવે;
ચિરતા ગુન પૂરન સુખ ખેલે, વે તો અપને ભાવે. અબ
ભજ રે મના
નામ સકળ સંસારમાં, વ્યાપક અંડ બ્રહ્માંડ; કહે પ્રીતમ સત નામ હે, ઓર સકળ પાખંડ.
૧૦૧૪
પરાધીન હે ભોગ ઓર કો, તાતેં હોત વિયોગી; સદાસિદ્ધ સમ શુદ્ધ વિલાસી, વે તો નિજ ગુન ભોગી. અબ ” જાનો ત્યૌ જગજન જાનો, મેં તો સેવક ઉનકો;
પક્ષપાત તો પર સૂં હોવે, રાગ ધરત હું ગુનો. અબ ભાવ એક હૈ સબ જ્ઞાની કો, મૂરખ ભેદ ન પાવે; અપનો સાહિબ જો પહિયાને, સો જસ લીલા પાવે. અબ
૧૬૬૧ (રાગ : હોરી)
અયસો દાવ મીલ્યોરી, લાલ ક્યું ન ખેલત હોરી ? ધ્રુવ માનવ જનમ અમોલ જગતમેં, સો બહુ પુણ્ય લહ્યોરી, અબ તો ધાર અધ્યાત્મ શૈલી, આયુ ઘટત થોરી થોરી; વૃથા નિત વિષય ઠગોરી. અયસો સમતા સુરંગ સુરૂચિ પીચકારી, જ્ઞાન ગુલાલ સોરી, ઝટપટ ધાય કુમતિ કુલતા ગ્રહી, હળી મળી શિથિલ કરોરી; સદા ઘટ ફ્ક્ત રચોરી. અયસો
સમ-દમ સાજ સુઘટ નર, પ્રભુ ગુણ ગાય નચોરી, ‘સુજસ' ગુલાલ સુગંધ પસારો, નિર્ગુણ ધ્યાન ધરોરી; કહા અલમસ્ત પરોરી. અયસો
પીઓ જબ સુધા તબ પીવેકો કહા હૈ ઔર, લિયો શિવ નામ તબ લેવેકો કહા રહ્યો, જાન્યો નિજરૂપ તબ, જા'નો કહા હૈ ઔર, ત્યાગો મન આશા તબ, ત્યાગીબો કહા રહ્યો; ભયે શિવભક્ત તબ હૈબેકો કહાં હૈ ઔર, આયો મન હાથ તબ આયબો કહ્યા રહ્યો, જાન ‘ શિવસિંહ' તુમ મનમેં બિચારી દેખો, પાયો જ્ઞાનધન તબ પાઈબો કહા રહ્યો.
નામ સુધારસ પીજિયે, જનમ મરણ ભય જાય; કહે પ્રીતમ સુખ સહેજમાં, અભય અમર પદ પાય.
૧૦૧૫
ભજ રે મના

Page #177

૧૬૬૨ (રાગ : જિલ્લાકાફી)
ગિરૂઆ રે ગુણ તુમ તણા, શ્રી વદ્ધમાન જિનરાયા રે; સુણતાં શ્રવણે અમી ઝરે, મારી નિર્મલ થાયે કાયા રે.ધ્રુવ તુમ ગુણગણ ગંગાજલે, હું ઝીલીતે નિર્મળ થાઉં રે; અવર ન ધંધો આદરૂં, નિશદિન તોરા ગુણ ગાઉં રે. ગિરૂઆ૦
ઝીલ્યા જે ગંગાજલે, તે છિલ્લર જલ નવિ પેસે રે;
જે માલતી ફૂલે મોહીઆ, તે બાવલ જઈ નવિ બેસે રે.ગિરૂઆ
એમ અમે તુમ ગુણ ગોઠશું, રંગે રાચ્યા ને વળી માચ્યા રે; તે કેમ પર સુર આદરૂં, જે પરનારી વશ રાચ્યા રે, ગિરૂઆ
તું ગતિ તું મતિ આશરો, તું આલંબન મુજ પ્યારો રે; વાચક ‘યશ' કહે માહરે, તું જીવ જીવન આધારો રે. ગિરૂઆ ૐ (૧) નહાઈને, (ર) હરિહરાદિ દેવ.
૧૬૬૩ (રાગ : તોડી)
ઘડી ઘડી સાંભરે સાંઈ સલૂના (૨).
ધ્રુવ
પદ્મપ્રભ જિન દિલસે ન વીસરે, માનું કિયો કછુ ગુનકો દૂના; દરિસન દેખત હી સુખ પાઉં, તો બિનું હોત હું ઉના દૂના. ઘડી પ્રભુ ગુન જ્ઞાન ધ્યાન વિધિ રચના, પાન સુપારી કાથા ચૂના; રાગ ભયો દિલમેં આયોગે, રહે છિપાયા ના છાના છૂના ઘડી પ્રભુગુણ ચિત્ત બાંધ્યો સબ સાખે, કુન પઈસે લેઈ ઘરકા ખૂના; રાગ જગ્યો પ્રભુશું મોહી પ્રગટ, કહો નયા કોઉ કહો જૂના. ઘડી લોકલાજર્સે જે ચિત્ત ચોરે, સો તો સહજ વિવેક હી સૂના; પ્રભુગુણ ધ્યાન વગર ભ્રમ ભૂલ્યા, કરે ક્રિયા સો "રાને રૂના. ઘડી મેં તો નેહ કિયો તોહિ સાથે, અબ 'નિવાહ તો તો થેઈ હૂના; ‘ જશ’ કહે તો વિનું ઔર ન સેવું, "અમિય ખાઈ કુન ચાખે લૂના. ઘડી ૐ (૧) જંગલમાં, (૨) રોપું, પોક મૂકવી, (૩) નિભાવ, (૪) અમૃત
ભજ રે મના
રામ રતન અમૂલ્ય હૈ, દિલ દરિયા કે માંહિ; પ્રીતમ મરજીવા લહે, દુજા પાયે નાંહિ.
૧૦૧
૧૬૬૪ (રાગ : ઝીઝોટી)
ચેતન ! અબ મોહીં દર્શન દીજે;
તુમ દર્શન શિવ સુખ પામીજે, તુમ દર્શન ભવ છીજે. ધ્રુવ
તુમ કારણ તપ સંયમ કિરિયા, કહો કહાંલો કીજે ? તુમ દર્શન બિનુ સબ યા જૂઠી, અંતર ચિત્ત ન ભીંજે. ચેતન ક્રિયા મૂઢમતિ કહે જન કોઈ, જ્ઞાન ઔર કો પ્યારો; મિલત ભાવ રસ દોઉ પ્રગટત, તું દોનો સે ન્યારો, ચેતન૦ સબ મેં હૈ ઔર સબમેં નાહીં, પૂરન રૂપ અકેલો; આપ સ્વભાવે રસભર રમતો, તુ ગુરુ અરુ તું ચેલો. ચેતન અકલ અલખ પ્રભુ ! તૂ સબ રૂપી, તું અપની ગતિ જાને; અગમ રૂપ આગમ અનુસારે, સેવક ‘સુજસ' બખાને, ચેતન
૧૬૬૫ (રાગ : બિહાગ)
ચેતન ! મમતા છાંડ પરીરી,
પર રમણી શું પ્રેમ ન કીજે, આદર સમતા આપ વરીરી. ધ્રુવ મમતા મોહ ચંડાલકી બેટી, સમતા સંજમ રૃપ કુમરીરી; મમતા મુખ દુર્ગંધ અસતી, સમતા સત્ય સુગંધ ભરીરી, ચેતન
મમતા સે લરતે દિન જાવે, સમતા નહિ કોઉ સાથે લરીરી;
મમતા હેતુ બહુત હે દુશ્મન, સમતાકો કોઉ નહિ અરિરી, ચેતન મમતાકી દુમતિસે આલી, ડાયણ જગત અનર્થ કરીરી; સમતાકી શુભમતિ હૈ આલી, પરઉપકાર ગુણસે ભરીરી, ચેતન મમતાપુત ભયે કુલખંપણ, શોક વિયોગ મહા મછરીરી; સમતાસુત હોયગા કેવલ, રહેગો દિવ્ય નિશાન છુરીરી, ચેતન૦ સમતા મગન હોયગો ચેતન, જો તું ધારીશ શીખ ખરીરી; * સુજસ' વિલાસ લહેગો તો તું, ચિદાનંદઘન પદવી વરીરી. ચેતન૦
નામ દીપ ઉદ્યોત હે, મન મંદિર કે મધ્ય; કહે પ્રીતમ રટ નામકો, પાવે જ્ઞાન પ્રસિદ્ધ.
૧૦૧૦
ભજ રે મના

Page #178

ભસ્મ લગાવત ઠાડો રહેવે, કહેંત હૈ હું ‘વરતી'; જંત્ર મંત્ર જડી બૂટી ભેષજ, લોભવશ મૂઢમતિ, જબ૦ બડે બડે બહુ પૂર્વ ધારી, જિનમેં શક્તિ હતી; સો ભી ઉપશમ છોડિ બિચારે, પાયે નરક ગતિ. જબ૦ કોઈ ગૃહસ્થ કોઉ હોવે વૈરાગી, જોગી ભમત જતી; અધ્યાતમ-ભાવે ઉદાસી-રહેંગો, પાવેગો તબહી મુગતિ. જબo શ્રી નયવિજય વિબુધ વર રાજે, ગાજૈ જગ કીરતિ; શ્રી જસવિજય ઉવઝઝાય પસાયે, હેમ પ્રભુ સુખ સંતતી. જબ૦
૧૬૬૬ (રાગ : દેશી ઢાળ) ચેતન જ્ઞાન અજવાળીએ , ટાળીએ મોહ સંતાપ રે; ચિત્ત ડમડોળતું વાળીએ , પાળીએ સહગુણ આપ રે. ધ્રુવ ઉપશમ અમૃતરસ પીજીએ, કીજીએ સાધુ ગુણ ગાન રે; અધમ વયણે નવિ ખીજીએ , દીજીએ સજ્જનને માન રે. ચેતન વિશ્વ ઉપકાર જે જિન કરે, સાર જિન નામ સંયોગ રે; તે ગુણ તાસ અનુમોદિયે, પુણ્ય અનુબંધ શુભ યોગ રે. ચેતન થોડેલો પણ ગુણ પરતણો, સાંભળી હર્ષ મન આણ રે; દોષ લવ પણ નિજ દેખતા, નિર્ગુણ નિજ આત્મા જાણ રે. ચેતન દેહ મન વચન પુદગલ થકી, કર્મથી ભિન્ન તુજ રૂપ રે; અક્ષય અંકલંક છે જીવનું, જ્ઞાન આનંદ સ્વરૂપ રે. ચેતન કર્મથી કલ્પના ઉપજે, પવનથી જેમ જલધિ વેલ રે; રૂપ પ્રગટે સહજ આપણું, દેખતાં દૃષ્ટિ સ્થિર મેલ રે. ચેતન દેખીએ માર્ગ શિવનગરનો, જે ઉદાસીન પરિણામ રે; તેહ અણછોડતાં ચાલીએ, પામીએ જિમ પરમ ધામ રે. ચેતન શ્રી નયવિજય’ ગુરૂ શિષ્યની શિખડી અમૃત વેલ રે; એહ જે ચતુર નર આદરે, તે લહે ‘સુજસ’ રંગ રેલ રે. ચેતન
૧૬૬૮ (રાગ : તોડી) જૈન કહો ક્યોં હોવે, પરમ ગુરુ ! જૈન કહો ક્યોં હોવે ? ગુરુ ઉપદેશ બિના જન મૂઢા, દર્શન જૈન વિગોવે. ધ્રુવ કહત કૃપાનિધિ સમ-જલ ઝીલ, કર્મ મયલ જો ધોવે; બહુલ પાંપ-મલે અંગ ન ધારે, શુદ્ધ રૂપ નિજ જોવે. પરમ સ્યાદ્વાદ પુરન જો જાને નયગર્ભિત જસ વાચા; ગુન પયય દ્રવ્ય જો બૂઝ, સોઈ જૈન હૈ સાચા. પરમ જૈન ભાવ-જ્ઞાને સબમાંહીં, શિવ સાધન સહિએ; નામ વેષભૂં કામ ન સીઝ, ભાવ ઉદાસે રહીએ. પરમ જ્ઞાન સકલ નય સાધન સાધો, ક્રિયા જ્ઞાન કી દાસી; ક્રિયા કરત ધરતુ હૈ મમતા, યાહી ગલ મેં ફાંસી. પરમ ક્રિયા વિના જ્ઞાન નાહી કબહું, ક્રિયા જ્ઞાન બિન નાહિ; ક્રિયા જ્ઞાન દોઉ મિલત રહેતુ હૈ, જ્યોં જલ-રસ જલમાંહી. પરમ૦ તત્ત્વ-બુદ્ધિ જિનકી પરિણતિ હૈ, સક્લ સૂબકી કૂંચી; જગ જસવાદ વદે ઉનહીકો, જૈન દશા ‘જસ' ઊંચી. પરમ
૧૬૬૭ (રાગ : સોહની) જબ લગ ઉપશમ નહિ રતિ, તબ લગે જોગ ઘરે ક્યા હોવે ? નામ ધરાવે ‘જતિ’. ધ્રુવ કપટ કરે તું બહુ વિધ ભાતેં, ક્રોધે જäય છતી; તાકો ફ્લ તું ક્યાં પાવેગો ? જ્ઞાન વિના નહિ બતી. જબo ભૂખ તરસ ઓર ધૂપ હતુ હૈ, કહે તું ‘બ્રહ્મવ્રતી'; કપટ કેલવે માયા મંડે, મનમાં ધરે વ્યક્તિ. જબo
અહા દઈ એસી ભઈ, અન ચાહત કે સંગ; દીપકકે મનમેં નહીં, જલ જલ મરે પતંગ. |
૧૦૧છે
હરદી ઝરદી નાં તજે, ખટુ રસ તજે ન આમ; ગુણીજન ગુણકોં નાં તજે, ગુણકોં તજે ગુલામ.
૧૦૧૭
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #179

પૂરન મને પૂરન સબ દીસે, નહિ દુવિધાનો લાગ; પાંવ ચલત પન હી જો પહિરે, તસ નવિ કંટક લાગ. મેરેo ભયો પ્રેમ લોકોત્તર ઝૂઠો, લોક બંધનકો તાગ;
હો કોઉ કછુ હમ કો ન રૂચે ? છૂટી એક વીતરાગ. મેરેo વાસત હૈ મુજ દિલÉ, જૈસે સુરતરૂ બાગ; ઔર વાસના લગે ન તાકો, ‘જસ’ કહે – વડભાગ, મેરેo
૧૬૬૯ (રાગ : માંઢ) દેખો ભાઈ મહા વિક્લ સંસારી, દુ:ખિત અનાદિ મોહકે કારણ, રાગદ્વેષ ઉરભારી. ધ્રુવ હિંસારંભ કરત સુખ સમજે, મૃષા બોલ ચતુરાઈ; પરધન હરન સમર્થ હાવે, પરિગ્રહ વધત બડાઈ. દેખો વચન રાખે કાયા દઢ રાખે, મિટે ન મન ચપલાઈ; થાતે હોતે ઔરકી ઓર, શુભ કરણી દુ:ખદાઈ. દેખો જોગાસન કરે પવન નિરોધે, આતમષ્ટિ ન જાગે; કથની કથત મહંત કહાવે, મમતા ભૂલ ન ત્યાગે. દેખોo આગમ વેદ સિદ્ધાંત પાઠ સુને , હિયે આઠ મદ આણે; જાતિ લાભ કુળ બલ તપ વિધા, પ્રભુતા રૂપ બખાણે. દેખો જડશું રાચે પરમપદ સાધે , આતમ શક્તિ ન સુજે; વિનય વિવેક વિચાર દ્રવ્યકો, ગુણે પયય ન બુજે. દેખો જસવાલે જસ સુની સંતોષે, તપવાલે તપ શોષે; ગુનવાલે પરગુણ; દોષે, મતવાલે મત પોષે, દેખો ગુરુ ઉપદેશ સહજ ઉદયાગત, મોહ વિકલતા છુટે; શ્રીનયવિજય ‘ સુજસ’ વિલાસી , અચલ અક્ષયનિધિ લૂટે. દેખો
ધ્રુવ
૧૬૭૧ (રાગ : કેદાર) મેં કીનો નહીં તુમ બિન ઔરશું રાગ (૨). દિન દિન વાન ચઢત ગુણ તેરો, ન્યુ કંચન પરભાગ;
રનમેં હે કપાયકી કાલિમા, સો ક્યું સેવા લાગ ? મેં રાજહંસ તું માન સરોવર, ઔર અશુચિ રૂચિ કાગ; વિષય “ભુજંગમ ગરૂડ તું કહિયે, ઔર વિષય વિષનાગ, મેં
ઔર દેવ જલ છીલર સરીખે , તું તો સમુદ્ર અથાગ; તું સુરતરૂ જગ વાંછિત પૂરને , ર તે સૂકે સાગ. મેં તું પુરૂષોત્તમ તું હી નિરંજન , તું શંકર વડભાગ; તું બ્રહ્મા તું બુદ્ધ મહાબલ , તું હી દેવ વીતરાગ. મેં સુવિધિનાથ તુજ ગુણ ફૂલનકો, મેરો દિલ હૈ બાગ;
‘જસ’ કહે ભમર રસિક હોઈ તામું, લીજે ભક્તિ પરાગ. મુંo ડિ (૧) સાપ
૧૬૭૦ (રાગ : ભૂપાલતોડી) મેરે પ્રભુશું, પ્રગટયો પૂરન રાગ; જિન ગુણ ચંદ્ર કિરનશું ઊમગ્યો, સહજ સમુદ્ર અથાગ. ધ્રુવ ધ્યાતા ધ્યેય ભયે દોઉ એકહુ, મિટયો ભેદકો ભાગ; ક્લ વિદારી છલે જબ સરિતા, તબ નહિ રહત તડાગ. મેરેo
સીલ તપ સંજમ વિરતિ દાને પૂજાદિક, અથવા અસંજમ કષાય વિપૈભોગ હૈ, કોઈ સુભરૂપ કોઈ અશુભ સ્વરૂપ મૂલ, વસ્તુકે વિચારત દુવિધ કમરોગ હૈ; ઐસી બંધ પદ્ધતિ બખાની વીતરાગ દેવ, આતમ ધરમમેં કરમ ત્યાગ-જોગ હૈં, ભવ-જલ-તેરૈયા, રાગ દ્વેષકો હરૈયા, મહા મોખકો કરૈયા એક શુદ્ધ ઉપયોગ હૈ.
- બનારસીદાસ ભ્રમરા દો દિન કઠિન હય, સુખ દુઃખ સહે શરીર; જ્યાં લગી મોરે તકી, તાં લગ બેઠ કરીર. ૧૦૨૧
ભજ રે મના
ચલનો ભલો ન કોસકો, દુહિતા ભલી ન એક; માંગવો ભલો ન બાપપું, જો પ્રભુ રાખે ટેક. |
૧૦૨૦
ભજ રે મના

Page #180

૧૬૭૨ (રાગ : માંડ) શ્રી શીતલજિન ભેટિયે, કરી ભક્ત ચોખ્ખું ચિત્ત હો; તેહથી કહો છાનું કિડ્યું ? જેહને સોંપ્યાં તન મન વિત્ત હો. ધ્રુવ દાયક નામે છે ઘણા , પણ તું ‘સાયર તે કૂપ હો; તે બહુ ખજવા તગતગે, તું *દિનકર તેજ સ્વરૂપ હો. શ્રી મોટો જાણ આદર્યો, દારિદ્ર ભાંજે જગતાત હો; તું કરૂણાવંત શિરોમણિ, હું કરૂણાપાત્ર વિખ્યાત હો. શ્રી અંતરજામી સવિ લહ, અમ મનની જે છે વાત હો; મા આગળ મોસાળના, શા વરણવવા “અવદાત હો. શ્રી જાણો તો તાણો કિડ્યુ? સેવા ફ્લ દીજે દેવ હો; વાચક ‘યશ' કહે ઢીલની, એ ન ગમે મુજ મન ટેવ હો. શ્રી
૧૬૭૪ (રાગ : માલકૌંશ) હમ મગન ભયે, પ્રભુ ધ્યાનમેં, ધ્યાનમેં પ્રભુ ધ્યાનમેં; વિસર ગઈ દુનિયા તન મનકી, અચિરા સુત ગુણજ્ઞાનમેં. ધ્રુવ હરિ હર બ્રહ્મ પુરંદર રિદ્ધિ, આવત નહીં કોઈ કામમેં; ચિદાનંદકી મોજ મચી હૈં, સમતા રસકે પાનમેં, હમ ગઈ દીનતા સબ હી હમારી, પ્રભુ તુજ સમક્તિ દાનમેં; પ્રભુ ગુણ અનુભવકે રસ આગે, આવત નહિં કોઉં માનમેં. હમ જિનહિ પાયા તિનહીં છિપાય, ન કહે કોઉ કે કાનમેં; તાલી લાગી જબ અનુભવકી, તબ જાને કોઉ સાનમેં. હંમ0 પ્રભુ ગુણ અનુભવ ચંદ્રહાસ ર્યો, સો તો ન રહે મ્યાનમેં; ‘વાચક’ જશ કરે મોહ મહા અરિ, નિતિ લિયો હૈ મેદાનમેં હમ
૪િ (૧) ધન, (૨) સાગર, (૩) આગિયા, (૪) સૂર્ય, (૫) વૃતાંત, હકીક્ત
૧૬૭૩ (રાગ : ચલતી) સેવો ભવિયાં વિમલ જિણેસર, દુલ્લહા સજ્જન - સંગાજી; એવા પ્રભુનું દરિશણ લેવું, તે આલસમાં ગંગાજી ધ્રુવ અવસર પામી આલસ કરશે, તે મૂરખમાં પહેલોજી; ભૂખ્યાને જેમ ઘેબર દેતાં, હાથ ન માંડે ઘેલોજી .સેવો ભવ અનંતમાં દર્શન દીધું, પ્રભુ એહવા દેખાડેજી; વિકટ ગ્રંથિ જે પોળ પોળિયો, કર્મ વિવર ઉઘાડેજી .સેવો તત્ત્વમીતિકર પાણી પાએ, વિમલાલોકે આંજીજી; લોયણ ગુરૂ પરમાન્ન દિએ તવે, ભ્રમ નાંખે સવિ ભાંજીજી સેવો ભ્રમ ભાંગ્યો તવ પ્રભુશું પ્રેમે , વાત કરું મન ખોલીજી; સરલ તણે જે હઈડે આવે, તેહ જણાવે બોલીજી સેવો શ્રી નયવિજય વિબુધ પય સેવક, વાચક ‘યશ' હે સાચુંજી; કોડિ કપટ જો કોઈ દિખાવે, તોહિ પ્રભુ વિણ નવિ રાચુંજી.સેવો
ભમરે બડે ચતુર હમ, બેઠે કાબુ ન કરીર;
જ્યોં જલ ગઈ તકી, ત્યોં જલ જાય શરીર. ભજ રે મના
ચારી સાહેબ યારી સાહેબનો જન્મ લગભગ વિ.સં. ૧૭૨૫ માં દિલ્હીમાં મુસલમાન જાતિમાં થયો હતો. તેમના ગુરૂ બીરૂ સાહેબ હતા. તેમનું દેહાવસાન વિ.સં. ૧૭૮૦માં થયું હોય તેમ માનવામાં આવે છે.
૧૬૭૫ (રાગ : આશાવરી) મન મેરો સદા ખેલૈ નટબાજી , ચરન કમલ ચિત રાજી . ધ્રુવ બિનુ કરતાલ પખાવજ બાજે, અગમ પંથ ચઢિ ગાજી; રૂપ બિહીન સીસ બિનુ ગાવૈ, બિનુ ચરનન ગતિ સાજી. મન બાંસ સુમેરૂ સુરતિÁ ડોરી, ચિત્ત ચેતન સંગ ચેલા; પાંચ પચીસ તમાસા દેખહિ, ઉલટી ગગન ચઢિ ખેલા. મનો ‘ચારી’ નટ એસી બિધિ ખેલૈ, અનહદ ઢોલ બજાવૈ અનંત ક્લા અવગતિ અનમૂરતિ, બાનક બનિ બનિ આવૈ, મન
જલમેં બસે કમોદની, ચંદા બસે આકાશ; | જો આનું કે મનમેં વસે, સો તિનુંકે પાસ.
ભજ રે મના

Page #181

૧૬૭૬ (રાગ : પીલુ) સતગુરુ હૈ સત પુરુષ અકેલા, પિંડ બ્રહ્માડ કે બાહર મેલા. ધ્રુવ દૂરસ્તે દૂર, ઉંચતે ઉંચા, બાટ ન ઘાટ ગલી નહિં કૂયા. સતગુરુવ આદિ ન અંત મધ્ય નહિં તીરા, અગમ અપાર અતિ ગહિર ગંભીરા. સતગુરુ કચ્છ દૃષ્ટિ તહં ધ્યાન લગાવૈ, પલમહં કીટ ભંગ હોઈ જાવૈ. સતગુરુo જૈસે ચકોર ચંદકે પાસા, દીસે ધરતી બર્સ અકાસા, સતગુરુવ કહે યારી' એણે મન લાવૈ, તબ ચાતક સ્વાતી જલ પાવૈ. સતગુરુ)
ખોજ કરો દલ ભીતર ઘટમાં, જમીં આસમાન જ એક ઘડે; પાંચ તત્ત્વકા બન્યા પૂતળા, મેરમ સદ્ગુરુ માંહી મળે. શૂન્ય બાળક હો બંદગી કરી લે, સંત-ચરણમાં સાન મીલે; અમર પુરુષકું યાદ કરી લે, જનમ-મરણના ભેદ ટળે. શૂન્ય ગુરુમુખ કોઈ ગોતી લેના, નર નૂગરાને નહિ જ જડે; દોઈ કર જોડી ‘લખમો' બોલ્યા, ખોજ કરો તો ખબર પડે. શૂન્ય
૧૬૭૭ (રાગ : માલકોશ) હમારે એક અલહ પ્રિય પ્યારા હૈ, ઘટ-ઘટ નૂર ઉસી પ્યારે કા, જાકા સકલ પસારા હૈ. ધ્રુવ ચૌદહ તબક જાકી રોશનાઈ, ઝિલમિલ જોત સિતારા હૈ. હમારે બેનમૂન બેચૂન અકેલા, હિંદુ તુરકસે ન્યારા હૈ. હમારે સોઈ દરબેસ દરસ નિજ પાયો, સોઈ મુસલિમ સારા હૈ. હમારે આર્ય ન જાય, મરે નહિં જીર્વે ‘યારી’ યાર હમારા હૈ. હમારે
લતીફ હુસૈન
૧૬૭૯ (રાગ : ચંદ્રકોશ) ઉધો ! મોહન મોહ ન જાવૈ , જબ જબ સુધિ આવતિ હૈ રહિ રહિ, તબ તબ હિય બિચલાવૈ. ધ્રુવ બિરહ વિથા બેધતિ હૈ ઉન બિન, પલ છિન ચેન ન આ4; કાહ કરી તિ જાઉં કન બિધિ, તનકી તપનિ બુઝાવૈ. ઉધો વ્યાકુલ ગ્વાલ-બાલ અતિ દીખત, વ્રજબનિતા ઘબરાવૈ ; ગાય-બચ્છ ડોલત અનાથ સમ, ઈત ઉત હાય રંભાવૈ. ઉધો કંસમાસ ભીષણ લખિ સિગરો, ધીરજ છુટો જાર્વે ; કૌન બચાવ કરેંગો અબ તો ? યહ દુખ અસહ લખાવૈ. ઉધો જબલ અવધિ કંસ ગૃહ પૂરી , કરિર્ક મોહન આવૈ; તબલ કૌન ઉપાય કરૈ હમ ! કોઉ નાહિ બતાવૈ. ઉધો.
લખમાજી
૧૬૭૮ (રાગ : સોરઠ ચલતી) શૂન્ય શિખર પર સદ્ગુરુ હૈ, અનભે' નોબત અધર જરે. ધ્રુવ નાભિકમળમેં નાથ નિરંજન, નૂરત-સૂરતે અસમાન ચડે; કેવળ નામકા કરો પિછાના, જરા કરમ તુઝે નહિ અડે. શૂન્ય તખત વેરા માન સરોવર, અગમ વસતા ઉવાં મલે; દશમે દ્વારકા દેખો તમાસા, જલ જલ જ્યોત અખંડ જલે. શૂન્ય
પહોંચેગી તબ કઢંગી, ઓર દેશકી રીત;
બોલી કયા બિચારીએ, બેડી સમુંદર બીચ. ભજ રે મના
૧૦૨છે.
મિથ્યાતમ નાશવે કો, જ્ઞાન કે પ્રકાશવે કો; આપા-પર ભાસવે કો, ભાનુ-સી બખાની હૈ. છહોં દ્રવ્ય જાનવે કો, બંધ વિધિ ભાનવે કો; સ્વ-પર પિછાનવે કો, પરમ પ્રમાની હૈ. અનુભવ બતાયવે કો, જીવ કે જતાયવે કો; કાહૂ ન સહાયવે કો, ભવ્ય ઉર આની હૈ. જહાઁ તહૌં તારવે કો, પાર કે ઉતારવે કો; સુખ વિસ્તારવે કો, યે હી જિનવાણી હૈ.
બોહોત ભઈ થોરી રહી, ઘટત ઘટત ઘટ જાય; ચિંતની ચિંતા ન ચોરીએ, મૂલ ગુમાવે કાંય.
૧૦૨૫
ભજ રે મના

Page #182

લાખા લોયણ
૧૬૮૦ (રાગ : સોરઠી આરાધ) જી રે લાખા ! બ્રહ્મમાં ભળવું હોય તો હેત વધારો જી હોજી;
અને મનના પ્રપંચને મેલો રે હાં ! ધ્રુવ જી રે લાખા ! નૂરત-સૂરતથી ફ્રી વ્યોને મેળા જી હો જી;
અને ફળની ઇચ્છાને ત્યાગો રે હાં ! બ્રહ્મ જી રે લાખા ! તરણા બરોબર આ જગતની માયા છે હો જી;
એને જાણજો મનથી જાડી રે હાં ! બ્રહ્મ જી રે લાખા ! કાળને ઝપાટે એ તો ઝડપાઈ જાશે જી હો જી;
ત્યારે જીવડો તે જાશે ઊડી રે હાં ! બ્રહ્મ જી રે લાખા ! જાગીને જોશો તો તમને ઈશ્વર મળશે જી હો જી;
ત્યારે તો મનની ભાંતિ ભાંગી પડશે રે હાં ! બ્રહ્મ જી રે લાખા ! સંકલ્પ-વિકલ્પની ગાંઠું બંધાણી જી હો જી ;
એ તો ગુરુવચનથી ગળશે રે હાં ! બ્રહ્મ જી રે લાખા ! હાર ન પામો તમે હિંમત રાખો જી હો જી;
અને ગુરુવચન રસ ચાખો રે હાં ! બ્રહ્મ0 જી રે લાખા ! શેલÍની ચેલી સતી લોયણ બોલ્યાં જી હો જી;
તમે વચન સમજીને સુખ માણો રે હાં ! બ્રહ્મ
જી રે રાણી ! ધ્યાતા-ધ્યાન-ધ્યેયની ત્રિપુટી જ્યાં ન મળે જી હો જી;
તે તો અંખડ ધ્યાની કહાવે રે હાં !શુદ્ધ જી રે રાણી ! જીવ-ઈશ્વરની જે ભ્રાંતિને ભાંગે જી હો જી ;
તેને લોક પરલોક નજરે ના 'વે રે હાં !શુદ્ધ જી રે રાણી ! અસલ યોગની જેણે જુક્તિને જાણી જી હો જી;
એને સાક્ષાત્કાર બની આવે રે હાં !શુદ્ધ૦ જી રે રાણી ! પરા, પશ્ચંતી , મધ્યમા ને વૈખરી વાણી જી હો જી ;
એ ચારેથી જુદો કહાવે રે હાં !શુદ્ધ જી રે રાણી ! સ્કૂલ , સૂક્ષ્મ કારણ-મહાકારણ સમાવે જી હો જી ;
એ આત્મા અભેદ નજરે આવે રે હાં !શુદ્ધ જી રે રાણી ! અખંડ સુખમાં અલમસ્ત ફરે છે જી હો જી;
ત્યાં દ્વતપણું અંતર નવ આવે રે હાં !શુદ્ધ જી રે રાણી ! શેલર્નીની ચેલી સતી લોયણ’ બોલ્યાં જી હો જી ;
એ તો વ્યાપમાં આપ સમાવે રે હાં !શુદ્ધ
૧૬૮૧ (રાગ: સોરઠી આરાધ) જી રે રાણી ! શુદ્ધ સ્વરૂપમાં જેનું લક્ષ લાગ્યું છે હો જી;
તેને કેવળ પદ દૃષ્ટિએ આવે રે હાં !ધ્રુવ જી રે રાણી ! તત્ પદ – પદ મેલી કરીને જી હો જી;
એ તો અસિ પદમાં સુરતા સમાવે રે હાં ! શુદ્ધ
૧૬૮૨ (રાગ : સોરઠી આરાધ) જી રે લાખા ! હરિ-ગુરૂ-સંતને તમે એકરૂપ જાણો જી હો જી;
એમાં જુદાપણું ઉરમાં નવ આણો રે હાં ! ધ્રુવ જી રે લાખા ! ગુરુમાં હરિ-હરિમાં ગુરુ એકમેક છે હો જી;
એક એક જાણી રસ માણે રે હાં ! હરિ, જી રે લાખા ! ગુરના વિષે દી અભાવ ના લાવો જી હો જી;
એ છે સમજણ મોટી રે હાં ! હરિ૦ જી રે લાખા ! જ્યાં લગી ગુરુમાં વરણભેદ ભાળો જી હો જી;
ત્યાં લગી વાતું છે ખોટી રે હાં ! હરિ
પ્રીત નિભાવન કઠિન હય, સબસેં નિભત નાહીં; ચડવો તુરીંગ મીનપે, ચલવો પાવક માંહિ.
૧૦૨છે.
| પ્રીત કરે સો બાવરા, પ્રીત કરે દુ:ખ હોય; } નગર ઢંઢેરો ફેરતી, પ્રીત ન કરિયો કોય. || ૧૦૨૦
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #183

જી રે લાખા ! ગુરુ ગોવિંદ કદી નથી જુદા જી હો જી; એવો ભરોસો ઉરમાં આવે રે હાં ! હરિ જી રે લાખા ! મૂળ રે વચનનાં એ છે અધિકારી જી હો જી; એને ખચિત ભજન દિલમાં ભાવે રે હાં ! હરિ જી રે લાખા ! ગુરુચરણના જે છે વિશ્વાસી જી હો જી; તે તો રહેણી-કહેણીના ખાસા રે હાં ! હરિ જી રે લાખા ! શેલર્સીની ચેલી સતી ‘લોયણ’ બોલ્યાં જી હો જી; บ એ તો કદી પડે નહિ પાછા રે હાં ! હરિ
લાખો
૧૬૮૩ (રાગ : સોરઠ ચલતી)
નાથ ! તું તો નિર્ધનિયાનું છે નાણું, એવી અખૂટ હીરાની ખાણું રે. ધ્રુવ કુંવરબાઈને જ્યારે આવી અઘરણી, ત્યારે નરસિંહ પાસે નો'તું નાણું; મામેરૂં લઈને પ્રભુજી પધાર્યા, ત્રિકમે સાચવ્યું ટાણું. નાથ૦ માનવીનો જ્યારે મેળો ભરાણો ત્યારે, કબીરનું નો'તું ઠેકાણું; પોઠિયા લઈને પ્રભુજી પધાર્યા, જગમાં એમ કહેવાયું. નાથ૦ મુક્તાફળ બહુ મોંઘાં મળે છે, સસ્તું મળે છે નાણું; મીરાં ઉપર માવે મ્હેર જ કીધી, ખાંતે ઝેર પીવાણું. નાથ૦ ઘરઘરમાં મારો વ્હાલો બિરાજે, ઠાલું નથી રે ઠેકાણું; હરિ-ગુરૂ વચને ‘લાખો' કહે છે, આખી ઉંમરમાં જણાણું. નાથ૦ કરૂં અંતરનો નાદ, મારો સાંભળજો સાદ મારી આશાનો તાર ના તૂટે રે તૂટે, મારા કૃપાળુરાજ મારે તારો આધાર, તારા હૈયાના હેત, ના ખૂટે રે ખૂટે; લાગી તારી લગન નહિ છોડું ભજન, તારો કેડો કદીના છૂટે રે છૂટે, મારૂં એક જ રટણ, કરો પ્રેમે ભજન, મારૂં રાંકનું રતન, ના લૂંટે રે લૂંટે.
ભજ રે મના
સોનાં બોયા નાં ઉગે, મોતી ફલે ન ડાર; રૂપ ઉધારાં નાં મિલે, (મેં) ઢુંઢું સારી જમાર.
૧૦૨૮૦
લાલ (બીજા) ૧૬૮૪ (રાગ : ભૈરવી) જબ તેરી ડોલી નિકાલી જાએગી, બિન મહુરત ઉઠાઈ જાએગી. ધ્રુવ એ મુસાફિર ક્યું પસરતા હૈ યહાં ? યે કિરાયેસે મિલા તુઝકો મકાન; કોટડી ખાલી કરાઈ જાએગી. જબ
ઈન હકીમોંસે યહ પૂછો બોલકર, કરતે થે દાવા કિતાબેં ખોલકર; યે દવા હરગિજ ન ચલાઈ જાએગી. જબ સિકંદર કા યહી પર રહ ગયા, મરતે દમ લૂટમાર ફિર યૂં કહ ગયા, વો ઘડી હરરોજ ન ટાલી જાએગી. જબ
દેખ ભૈયા લાલ પ્રભુકો તુમ ભજો, મોહ રૂપી નીંદસે અબ તો જગો, આત્મા પરમાત્મા હો જાએગી. જબ
લાલદાસ
૧૬૮૫ (રાગ : સોરઠ ચલતી)
રામ શબ્દની માળા જપો, તો પ્રાણી છૂટે જનમ જંજાળ, સદ્ગુરુ રામ શબ્દની માળા જી. ધ્રુવ
કરી લેને કૂંચી જ્ઞાન કેરી, તો ખૂલે વજ્રમય તાળાં જી; એ રે તાળાંને તમે દૂર કરો તો, ભાઈ, ઘટ ભીતર અજવાળાં. સદ્ગુરુ
આ ઘટ ભીતર, પરગટ ગંગા, તો કોણ કરે પથરા પાળા જી?
એ રે ગંગામાં તમે નહાવ અખંડા, મત નહાવ નદીઓ-નાળાં. સદ્ગુરુ
આ ઘટ ભીતર બુદ્ધિ સમંદર, તેમાં તે નવ નેજાળાં જી; એ રે સાયરમાં હીરા, ને માણેક ખોજે ખોજનહારા. સદ્ગુરુ હરિ સમરો તો પાતક પ્રજળે, સંતન કરી લ્યોને ચારા જી; ‘લાલદાસ’ સદ્ગુરુને વચને, નિર્ગુણ પંથનિયારા. સદ્ગુરુ
નેના મેરા લાલચુ, પલ પલ ચાહત તોય; તેં નવ આયે મૈં દુ:ખી, બડા અંદેશા મોય.
૧૦૨૯
ભજ રે મના

Page #184

લાલા (ઉર્ફે ગંગારામ) ૧૬૮૬ (રાગ : યમન કલ્યાણ)
શરણ પડા હું તેરી દયામય ! (૨)
જગત-સુખોમેં ફંસ કર સ્વામી, તુજસે લિયા ચિત્ત ફેરી. ધ્રુવ પાપ-તાપને દગ્ધ ક્રિયા મન, દુર્ગતિને લિયા ઘેરી; બહા-જાત હું ભવ-સાગરમેં, પકડ લિયો ભુજ મેરી. શરણ અનેક કુકર્મ ગિનોં મત મેરે, ક્ષમાદૃષ્ટિ દો ફેરી; શીતલ જ્ઞાન મધુર સુખ અપના, કરી પ્રકાશ ઈક બેરી. શરણ પાપ મલિન હૃદયમેં મેરે, જ્યોતિ પ્રકાશે તેરી; પ્રેમતરંગ ઊઠે મન અંતર, દીન વિનય સુનિ મેરી. શરણ
જનમનો સંગાથી
લીરલબાઈ
૧૬૮૭ (રાગ : સોરઠ)
જીવ તારું કોઈ નથી; સૌનો ન્યારો ન્યારો રાહ.
ધ્રુવ
એક રે માતાના દોનુ બેટડા, એનો ન્યારો ન્યારો રાહ; એક રે રાજ પાટ મહાલતો, બીજો કાષ્ટ વેચીને ખાય. જનમ એક રે વેલાના દોનુ તુંબડા, એનો ન્યારો ન્યારો રાહ; એક રે અડસઠ તીરથ કરે, બીજું વાદીડાને હાથ. જનમ૦
એક રે ગાયના દોનું વાછડાં, એનો ન્યારો ન્યારો રાહ; એક રે શંકરનો પોઠીયો, બીજો ઘાંચી ઘેરે બેલ. જનમ
ભજ રે મના
એક રે માટીના દોનુ ઘડુલિયા, એનો ન્યારો ન્યારો રાહ; એક રે જળ જમનાથી જળ ભર્યા, બીજો સમશાને જાય. જનમ
એક રે પથ્થરના દોનું ટુકડા, એનો ન્યારો ન્યારો રાહ; એક રે મંદિરમાં મૂર્તિ બને, બીજો ધોબી ઘાટ કુટાય. જનમ રાણા મીઠી સોરઠી, રન મીઠી તલવાર;
સેજા મીઠી
હાર.
કામની, ગલે ફૂલંદા ૧૦૩૦૦
લીલમબાઈ મહાસતી ૧૬૮૮ (રાગ : મિશ્રભૂપાલી)
ચેતન ચાલો રે હવે, સુખ નહીં પરમાં મળે;
આ તો સાગરના પાણી, તૃષા નહીં રે છિપાણી, તૃપ્તિ નહીં રે મળે. ધ્રુવ જડ ને ચૈતન્યની પ્રીતિ રે પુરાણી, અનંત જન્મારામાં કરી શું કમાણી? મતિ માયામાં મૂંઝાણી, આત્મશક્તિ રે લૂંટાણી; શાંતિ નહીં રે મળે. ચેતન ભવ રે સાગરમાં ડૂબવાને લાગ્યો, ડૂબતાને સંતે આવીને ઉગાર્યો; હતો સ્વરૂપથી અજાણ, તેની કરાવી પિછાણ; ભવથી મુક્તિ રે મળે. ચેતન ભવી આત્મા જાગે ને તાલાવેલી લાગે, પ્રભુ પંથે પગલા ભરતો રે આગે; ચાહે ‘લીલમ’ સતી, સ્વસ્વરૂપની રતિ; શાશ્વત સિદ્ધિને વરે.
ચેતન ચાલો રે હવે, શાશ્ર્વત સુખ અહીં રે મળે. ચેતન સંતશ્રી વ્યાસદાસજી
બ્રહ્મમંડલના પ્રસિદ્ધ ભક્તકવિ વ્યાસદાસજીનો જન્મ સં. ૧૫૬૭માં ઓરછાના સનાઢ્ય બ્રાહ્મણ કુટુંબમાં થયો હતો. તેમનું નાનપણનું નામ શ્રી હરિરામજી હતું. તેમના પિતાનું નામ સુખોમનિ શર્મા હતું. ૧૬૮૯ (રાગ : બહાર)
કહત સુનત બહુવૈ દિન બીતે, ભગતિ ન મનમેં આઈ; શ્યામકૃપા બિનુ, સાધુસંગ બિનુ કહિ કૌને રતિ પાઈ? ધ્રુવ અપને અપને મત-મદ ભૂલે, કરત આપની ભાઈ; કહ્યો હમારી બહુત કરત હૈ, બહુતનમેં પ્રભુતાઈ. કહત મેં સમજી સબ કાહુ ન સમજી, મેં સબહિન સમઝાઈ; ભોરે ભગત હુતે સબ તબક્કે, હમરે બહુ ચતુરાઈ. કહત
હમહી અતિ પરિપકવ ભયે, ઔરનિકૈ સબૈ કચાઈ;
કહનિ સુહેલી રહનિ દુહેલી, બાતનિ બહુત બડાઈ. કહત હરિ મંદિર માલા ધરિ, ગુરુ કરિ જીવન કે સુખદાઇ; દયા દીનતા દાસભાવ બિનુ, મિલૈ ન ‘વ્યાસ’ કન્હાઈ. કહત
સજ્જન બાત સનેહકી, પરમુખ કહી ન જાય; ગંગેકું સ્વપના ભયા, સમજ સમજ પછતાય.
૧૦૩૧
ભજ રે મના

Page #185

૧૬૯૦ (રાગ : સારંગ) જો સુખ હોત ભગત ઘર આયે, સો સુખ હોત નહીં બહુ સંપતિ, બાંઝહિ બેટા જાયે. ધ્રુવ જો સુખ હોત ભગત ચરનોદક, પીવત ગાત લગાયે; સો સુખ સપનેહૂ નહિ પૈયત, કોટિક તીરથ નહાયે. જો જો સુખ ભગતનકી મુખ દેખત, ઉપજત દુઃખ બિસરાયે; સો સુખ હોત ન કામિહિં બહું, કામિનિ ઉર લપટાયે. જો જો સુખ કબહું ન પૈયત પિતુ ઘર, સુતકી પૂત ખિલાયે; સો સુખ હોત ભગત બચનનિ સુનિ, નૈનનિ નીર બહાયે. જો જો સુખ હોત મિલત સાધુન સોં, છિન-છિન રંગ બઢાયે; સો સુખ હોત ન નેક ‘વ્યાસ’ક, લંક સુમરહુ પાયે. જો
ગુંજા મધુરા માલા મધુરા યમુના મધુરા વીચી મધુરા; સલિલ મધુરં કમલં મધુર મધુરાધિપતેરખિલં મધુરમ્. (૬) ગોપી મધુરા લીલા મધુરા યુક્ત મધુર ભુતં મધુરમ્; દૃષ્ટ મધુર શિષ્ટ મધુર મધુરાધિપતંરખિલં મધુરમ્. (9) ગોપા મધુરા ગાવો મધુરા ચષ્ટિમંધુરા સૃષ્ટિમંધુરા; દલિતં મધુરં ફલિતં મધુર મધુરાધિપતેરખિલં મધુરમ્. (૮)
શ્રીમદ્ વલ્લભાચાર્ય ૧૬૯૧ - શ્રી મધુરાષ્ટકમ્ (રાગ : ભૈરવી) અધરં મધુરં વદનં મધુરં નયનં મધુરમ હસિતં મધુરમ; હૃદયં મધુર ગમનું મધુર મધુરાધિપતેરખિલં મધુરમ્ (૧) વચનં મધુરં ચરિતં મધુરં વસતં મધુરં વલિતં મધુરમ્; ચલિતં મધુરં ભ્રમિતં મધુરં મધુરાધિપતેરખિલં મધુરમ્.(૨) વેણુર્મધુરો રેણુર્મધુરઃ પાણિર્મધુરઃ પાર્દી મધુરી; નૃત્ય મધુર સખ્ય મધુર મધુરાધિપતેરખિલં મધુરમ્.(3) ગીતં મધુરં પીતં મધુરં ભુક્ત મધુર સુતં મધુરમ્ ; રૂપ મધુરં તિલક મધુર મધુરાધિપતેરખિલં મધુરમ્.(૪) કરણં મધુરં તરણં મધુર હરણં મધુર સ્મરણં મધુરમ્; વમિતં મધુરં શમિત મધુર મધુરાધિપતેરખિલં મધુરમ્ (૫)
ક્યાં ચંદન ક્યાં, મલયગિરિ, ક્યાં સાહેર ક્યાં નીર;
જ્યોં જ્યોં પડે બિપતડી, ત્યાં ત્યોં સહે શરીર. ભજ રે મના
૧૦૩૨
૧૬૯૨ - સ્તુતિ (રાગ : કીરીટ છંદ) કરાર વિન્ટેન પદારવિન્દ મુખારવિન્દ વિનિવેશયન્તમ્ | વટસ્ય પત્રસ્ય પુટે શયાન બાલમુકુન્દ મનસા સ્મરામિ || શ્રી કૃષ્ણ ગોવિન્દ હરે મુરારે, હે નાથ નારાયણ વાસુદેવ | જિ પિબસ્વામૃતમેતદેવ ગોવિન્દ દામોદર માધવતિ | વિક્રેતુકામાખિલ ગોપકન્યા મુરારિપાદાર્પિત ચિત્તવૃત્તિઃ | દધ્યાદિક મોહવશાદવોચદ્ ગોવિન્દ દામોદર માધવેતિ /. ગૃહે ગૃહે ગોપ વધુ કદમ્બાઃ સર્વે મિલવા સમવાયડયોગમ્ | પુણ્યાનિ નામાનિ પઠન્તિ નિત્યં ગોવિંદ દામોદર માધવતિ | સુખશયાને નિલયે નિજેડપિનામાનિ વિષ્ણોં પ્રવદન્તિ મત્યાઃ | તે નિશ્ચિત તન્મયતાં વ્રજત્તિ ગોવિંદ દામોદર માધવેતિ //. જિહવે સદૈવં ભજ સુન્દરાણિ નામાનિ કૃષ્ણસ્ય મનોહરાણિ / સમસ્તભક્તાર્તિવિનાશનાનિ ગોવિન્દ દામોદર માધવતિ | સુખ વસાને ઇદમેવ સારં દુ:ખાવસાને ઇદમેવ યમ્ | દેહાવસાને ઈદમેવ જાણું ગોવિંદ દામોદર માધવતિ | શ્રીકૃષ્ણ રાધાવર ગોકુલેશ ગોપાલ ગોવર્ધન નાથ વિષ્ણો ! જી પિબસ્વામૃતમેતદેવ ગોવિંદ દામોદર માધવતિ |
પડી ગરજ મન ઓર હે, સરી ગરજ મન ઓર; ઉદયરાજ યહી જગતમેં, ચિત્ત ન રહત ઈક ઠોર.
ભજ રે મના

Page #186

–ામેવ યાચે મમ દેહિ જિ સમાગતે દંડધરે કૃતાન્ત | વક્તાવ્યમેવ મધુરં સુભલ્યા ગોવિંદ દામોદર માધવતિ | જિહવે રસશે મધુરપ્રિયા – સત્યં હિત ત્વાં પરમ વંદામિ ! આવર્ણયથા મધુરાક્ષરાણિ ગોવિંદ દામોદર માધવતિ
ઐસા લાંછન હૈ નયનો મેં, ક્યું પાવે ભવપારી ? વો હિ વિચાર કરો દિલ અપને , હોત કરમસેં ભારી. લાલ૦ ધર્મ વિના કોઈ શરણા નહિ હૈ, ઐસો નિશ્ચ ધારી; ‘વિનય’ કહે પ્રભુ ભજન કરો નિત્ય, વો હિ તારન હારી. લાલ૦
વિનય
૧૬૯૩ (રાગ : હમીર) જોગી ઐસા હોય ફિર; પરમ પુરૂષસે પ્રીત કરૂ, ઔર સે પ્રીત હરૂ. ધ્રુવ નિરવિષયકી મુદ્રા પહેરૂ, માલા ક્રિાઉં મેરા મનકી; જ્ઞાન ધ્યાનકી લાઠી પકડું, ભભૂત ચઢાવું પ્રભુ ગુનકી. જોગી શીલ સંતોષકી કંથા પહેરૂ, વિષય જલાવું ધૂણી; પાંચું ચોર પેરેં કરી પકડું, તો દિલમેં ન હોય ચોરી હુંણી. જોગી ખપર લેઉ મેં ખીજમત કેરી, શબ્દ શિંગી બજાઉ; ઘટ અંતર નિરંજન બેઠે, વાંસુ લય લગાવું. જોગી મેરે સુગુરૂને ઉપદેશ દિયા હૈ, નિરમલ જોગ બતાયો; ‘વિનય ' કહે ઉનકું ધ્યાવું, જિણે શુદ્ધ માર્ગ બતાયો. જોગી
વિમલા
૧૬૫ (રાગ : ગઝલ) અનુભવમાં હવે આવ્યું, તપાવીને બધું તાવ્યું, પિયૂષ એવું મુને પાયું, ન ભાવે તે હવે ભાવ્યું.ધ્રુવ સ્વત જેવી બધી બાજી, રહ્યો તો એ વિષે રાજી; ગુરુએ મંત્રથી માંજી, ઔષધિ આંખમાં આંજી . અનુભવમાંo પિતા માતા વળી દારા, પરમ જે લાગતા પ્યારા; ગણ્યા તા મેં સદા મારા, નિહાળ્યા આજ મેં ન્યારા , અનુભવમાંo કળાયું ના હતું જ્યારે, જણાયું ક્યાસથી જ્યારે; પિછાણ્યું તત્ત્વને ત્યારે, મટી મુશ્કેલીઓ મારે. અનુભવમાંo હવે સંસારને છોડી, તાર તૃષ્ણા તણા તોડી; જીવન જિનરાજમાં જોડી, મદન મદ માત્રને મોડી. અનુભવમાંo ખરા મારા લઉં ખોળી, અનુભવની ગળી ગોળી; ભલે દુનિયા બધી ભોળી, હૃદયને પાપમાં રોળી. અનુભવમાંo જગાડ્યાથી ગયો જાગી, તજી ઘરને થવું ત્યાગી; થયું મન રામનું રાગી, લગન એ પંથમાં લાગી, અનુભવમાંo નયન ખોલેલ છે નાથે, સર્વ મારું દીઠું સાથે; મહાવ્રતને ધરી માથે, હવે હિત સાધવું હાથે અનુભવમાંo કરમ એવું હવે કરવું, અચળ ઠામે જઈ ઠરવું; ફરી મારે નથી મરવું, વિમલ નિજ લક્ષ્મીને વરવું.અનુભવમાંo
સજ્જન સબ જુગ સરસ હૈ, જ્યાં લગ પર્યો ન કામ; હેમ હુતાસન પરખિયે, પિત્તલ નિકસત શામ. ૧૦૩૫
ભજ રે મના
૧૬૯૪ (રાગ : બરહંસ) લાલ !તેરે નયનોની ગતિ ન્યારી, વો હૈ ઉપશમ રસકી ક્યારી. ધ્રુવ કામ ક્રોધાદિક દોષ રહિત હૈં, નયન ભયે અવિકારી; નિદ્રા સુપન દશા નહિ યામેં, દર્શનાવરણી નિવારીલાલ ઔર નયન મેં કામ-ક્રોધ હૈ, બહુતભરી હૈ ખુમારી; પરધન દેખ હરનકી ઈચ્છા, યામેં હૈં હુશિયારી,લાલ૦
બોલ બચન બેઠન ન દે, ચલન ન દે કુલ લાજ;
પોલ બીચ પલંગ બીચ, ઉદય ભયો ઉદયરાજ. ભજ રે મના
૧૦૩છે

Page #187

૧૬૯૮ (રાગ : પીલુ) સાધો ! દેખ અધ્ધર ઝણકારા, જાકા ભેદ વેદસે ન્યારા. ધ્રુવ
વિલાયતા
૧૬૯૬ (રાગ : માંડ) ખરાખરીનો ખેલ , જેના ઘટડામાં ગૂંથેલ
શાણા, સમજો તો ઘણું હેલ. ધ્રુવ ભવસાગરની ભુલવણીમાં, ભટકી મરે ભરમેલ; મળવાના મારગ મનડાની માંહીં, છેટા નથી કાંઈ છેલ. શાણા આંખ્યું મીંચીને બેસે જ્યાં ત્યાં, અંતરજામીને ન ઓળખેલ; શૂરા પૂરા નર લેશે શોધી, હોય સતગુરુના સીધેલ. શાણાo સતગુરુ આગે સીસ નમાવે, ચેલા હોય ચેતેલ; વેદના ભણેલા વિધવિધ વાંચે, અખંડ ભેદ ન ભણેલ , શાણા કહે ‘વિલાયત’ કુલફમાંથી, કલમો પાક પટેલ; પ્રેમના પિયાલા પ્રેમથી, કાંઈ પિયુજીને હાથે પીધેલ. શાણા
સદ્ગુરુ મળિયા ને શબ્દ શુણાચા, તંત મળ્યા એકતારા; હરદમ ધ્યાન લગા હરિધ્યાને, ખૂલ ગયો અગમદ્વારા. સાધો શૂન્ય-શિખર પર ધ્યાન લગાયાં, સોહં શબ્દમેં પ્યારા; ઝળહળ જ્યોતિ નિશદિન ઝળકે, સાહેબકે દરબારા . સાધો નૂરતે-સૂરતે નીરખે જોગી, સોઈ સદ્ગુરુકા પ્યારા; ગુરુ-ગમ વિના ખોજ ન પાવે, નૂગરા હોત ખુવારા. સાંધો કહે ‘વિશ્રામ' નૈનસે નીરખ્યા, સગુરુ પ્રેમ હમારા; સેવક જાણી ચરણમાં રાખો, દર્શ દીયો દીદારા. સાધો
વિશ્રામ
૧૬૯૭ (રાગ : આશાવરી) પ્રેમ દીયા પરવાના, અબ મન મગન ભયો મસ્તાના. ધ્રુવ શીલ-શમસેર, બુદ્ધિના બખર, ધરખે ઢાલ ધરાના; ક્રિયા-ક્ટાર કમર પર બાંધી, ગગન ચડ્યા ગુલતાના. અબ૦ અધર તષ પર આસન કીના, નૂરત-સૂરત નિશાના; અનહદ ધૂન અખંડિત બાજે, ઝિલમિલ જ્યોત દરસાના. અબo અહોનિશ ખેલે આતમદર્શી, હોવે બ્રહ્મ સમાના; બાહિર-ભીતર સબ ઘટ વ્યાપક, અલખ પુરુષ ઓલખાના. અબo સન્મુખ સદ્ગુરુ હૈ સચરાચર, નયનકમલ નિરખાના; કહે ‘વિશ્રામ' પ્રેમકા બાલક, સંતચરન સુખધ્યાના. અબo
સજન દાગા પ્રેમકા, મતિ તોરો તુટ જાય;
તુટે પીછે સાંધિયે, ગાંઠ બીચ પર જાય. ભજ રે મના
૧૦૩છે
વિષ્ણુદાસ
૧૬૯૯ (રાગ : ગાવતી) કહાંસે આયે ? કહાં જાયગા ? ખોજ કરો આતમ ઘરકી; મિલે સદગુરુ શાન બતાવે, ખોલ દેવે અંતર ખડકી. ધ્રુવ તિલક છાપ ધરમાલા મુદ્રા, તીરથ વ્રત ભરે મટકી; ગાય બજાવે લોક રિઝાવે, ખબર નહીં અપને ઘટકી. ખોજ બાહિર બગ ધ્યાની હો બેઠે, અંતર સૂરત ચલી ઘટકી; ઉપર બંદા ભીતર ગંદા, મને મેલા મછલી ગટકી. ખોજ વિના સમજ સબ જીત તીત દોરે, ચિત્તન કી ન લહે ચટકી; ‘વિષ્ણુદાસ’ બેહદકે બાસી, આવરણે ન રહે અટકી. ખોજ
સિંચ્યો તબ તરવર ભયો, કાટયો તબ ભયો ઝાજ; તારે પણ બોળે નહીં, બ્રાહ્ન ગ્રહેકી લાજ.
૧૦૩)
ભજ રે મના

Page #188

છડ માયા ને કુડ કપટ હી, મનડે કે તું ગાર; ઠલો હૂને ત ઠેકી સગને, ઉકરી થીર્ને પાર. મન
ડિ (૧) ભારી , (૨) ચઢાણ.
ડો. વિસનજી નાગડા (કચ્છ)
૧૭૦૦ (રાગ : કચ્છી ચલતી) ધૂઈ ધૂઈ ધિલડે કે ચંધર ભનાઈયું; હલો ! પાંજે ઘરકે પાં મિંધર ભનાઈયું. ધ્રુવ બારા ભજી ભજી ફિતરો ભજબ ? પિંઢજે ઘર તંઈ પોય કીં પૂજબો ? દુનિયા માં પાંજી અંધર ભનાઈયું. હલો૦ ડારા ડરી ડરી દુનિયાં ભરજા, ભાલ ભની વ્યાં ઘેરા ધરજા; પિંઢજો ડરી ઍડા જંધર ભનાઈયું. હલો૦ હિકડા ભલેને બીંજા પૂઠા વૈ, લિલ જિત ધિલનું ધાર વીઠા વેં; ધિલેંકે સંધીને સંગર ભનાઈયું. હલો૦ મોહોબત ધિલમેં મુઠખનું રાઁધી, પોખીંધે ઉસૌ ઉઠખન થીંધી; ધરિયે વિચ પાં લિંધર ભનાઈયું. હલો૦
ઉં (૧) દળણાં , (૨) ધરજે મથે મિણિયાં વડ લકડો વે, સે. (3) પુષ્કળ , અમાપ,
(૪) બંદર
વેણીભાઈ પુરોહિત
(ઈ. સ. ૧૯૧૬ - ૧૯૮૦) વેણીભાઈ પુરોહિતનો જન્મ તા. ૧-૨-૧૯૧૬ના રોજ જામનગર જિલ્લાનાં જામખંભાળિયામાં થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ જમનાદાસ અને માતાનું નામ ગુલાબબહેન હતું. ‘ઝરમર’, ‘પરોઢિયાની પદમણી', અને ‘નયણાં' તેમનાં જાણીતા ગીતસંગ્રહો છે. વેણીભાઈનું ઉપનામ “સંત ખુરશીદાસ' હતું. તેમનો દેહવિલય તા. ૩૧-૧-૧૯૮૦ના રોજ થયો હતો.
૧૭૦૨ (રાગ : દિપક) ભર મન બ્રહ્મપ્રેમનો પ્યાલો રે, મને હરિરસ વ્હાલો રે. ધ્રુવ અંગુર ને આંબાના રસને મનથી મૂકી દીધો, સંત વાક્યનો લીલો લીમડો ઘૂંટી ઘૂંટી પીધો;
મારગ સુરગંગાનો લીધો. ભર૦ માયાના ધાવણ ધાવેલું મનડું મારું ઝેરી, હૈયાના કંગાલ મનોરથ દીધા આજ વધેરી;
- વાગી અણહદની ભેરી. ભર૦ કાળતણું કરજુગલ બિચારું રગડે છો તન માટી, જીવનની લાખેણી ખેલમાં બ્રહ્મભક્તિ મેં વાટી;
મારે ઊંચી આત્મ સપાટી. ભર૦ સંતન ! મેં સંજીવન પીધુ, ગયો કાળ-ઘા ઠાલ, * આખર'ની વૃંદાવને કુંજે ગુંજત મુરલીવાલો;
ઊર્ડ ચેતન રંગ-ગુલાલો. ભર૦ રગ રગ બ્રહ્મભાવના ફોરી, પીધી હરિ-રસ અમલ કટોરી. ભર૦
મોત થાય પણ મન વિષે, ભાવ્યા ભોગ ગમે; | જાણતાં જાયે જીવડો, (પણ) રામા રતિ રમેજ, ૧૦૩૭
ભજ રે મના
૧૭૦૧ (રાગ : બિહાગ) મન તૂ ! કુલા ખણે તો ભાર, ખણી ન સંગનેં તાર. ધ્રુવ હિન કાયાજો હિંઠડો ગડો ને, મથા વિજે તું માલ; “ગરો ગડો ને ઘાંચું સૅલ્યું, વડા વડા “ઓકાર. મન પંધ આંખો ને વાટ અજાણઈ, મથા રૂડી પઈ રાત; જતું sઈ sઈ જુઓંધો કીં ન, જુરને તૂ સે ધાર. મનો
મીઠાં ફળ આંબા તણાં, મીઠી સાકર સાર;
મીઠી સહુથી ગરજ છે, નકી ચિત્તમાં ધાર. || ભજ રે મના
૧૦૩છે

Page #189

૧૭૦૩ (રાગ : ધોળ)
હરિકીર્તનની હેલી લે મનવા ! હરિકીર્તનની હેલી. ધ્રુવ ધ્યાન ભજનની અરસપરસમાં જાગી તાલાવેલી; ધામધૂમ નર્તન-અર્ચનની સંતત ધન મચેલી. લે મનવા ! હરિકીર્તનની હેલી
ભજ રે મના
મારા જીવનના ઉપવનમાં વિધવિધ પુષ્પિત વેલી; મારે મન તો હરિ છે ચંપો, હરિનું નામ ચમેલી૦ લે મનવા ! હરિકીર્તનની હેલી૦ નયણાંમાંથી અગણિત ધારા નભમાં જઈ વરસેલી; કેવી અકલ અલૌકિક લીલા ! કોઈએ નથી ઉકેલી.
લે મનવા ! હરિકીર્તનની હેલી૦
વિજ્ઞાનાનંદ
૧૭૦૪ (રાગ : ભટિયાર)
હૈ તનમેં પર નજર ન આવે, ઐસા રામ હમારા હૈ. ધ્રુવ વ્યાપ રહા હૈ ચૌદહ ભુવનમેં, રહત સભી સે ન્યારા હૈ. સભી વિશ્વ કે બાહર ભીતર, રમ રહ્યો રામ હમારા હૈ. સોહં સોહં શ્વાસા બોલે, તાકો લેવો સહારા હૈ. અસ્તિભાંતિ પ્રિય આતમ લખલો, નામ રૂપ સંસારા હૈ. ‘વિજ્ઞાનાનંદ' ઉલટ કે દેખો, પા લિયા પ્રીતમ પ્યારા હૈ.
જગમાં ઝાઝું છે નહીં, સંસારીને સુખ; એક પછી એક આવતું, અનુક્રમે અતિ દુ:ખ.
૧૦૪૦
ઐસા
ઐસા
ઐસા
ઐસા
ઐસા
વેરોસાહેબ
૧૭૦૫ (રાગ : વિભાસ)
હમકો નિજ દરશન દીના, ગુરુ અબતો અપના કરી લીના; કરી કૃપા ગુરુ દેવ દયાનિધિ. ધ્રુવ દેખી પહાડ બડે પાપનકે, તબ તો મેરા મન બીના;
સકલ છુડાઈ દિયા એક છિનમેં, જનમ જનમ જો કર્મ કીના. હમકો જ્ઞાનમૃત ગુરુ દિયા દયા કરી, પ્રેમ પિયાલા ભર પીના; જાલમ જોખા જરા મરનકા, છિનમેં રોગ ભયા છીના. હમકો
નિરખ્યા વ્યાપક વસ્તુ નિરંતર, અખંડ આત્મબ્રહ્મ ચિના; मैं
અબ ન મરું મેં જીયા જુગોજુગ, જબ અપના અનુભવ કીના. હમકો ખુલિયા તાલા ભયા ઉજાલા, એક અમરપદ લય લીના; જન વેરા'રી જગ ફિર ન આવે, કોટિ જનમકે દુઃખ છીના. હમકો
વૈરાગીબાબા
૧૭૦૬ (રાગ : દેશી ઢાળ)
શામળીયાની સાથે રે સુરતા તો લે'ર્યો લે છે;
ત્રિવેણીના ઘાટે રે, અનુભવની વાતો કે છે. ધ્રુવ
નવી દૃષ્ટિ, નવી સૃષ્ટિ, ગુરુ વચને અમૃત વૃષ્ટિ, ત્રીજું લોચન ખોલ્યું રે, સુરતા તો લે'ર્યો લે છે. શામળિયા
પરા પરથી આવે વાણી, થોથાંપોથાં ભરે પાણી;
પ્રકાશ ઉભી વાટે રે, સુરતા તો લે'ર્યોં લે છે. શામળિયા
અજા મટી સિંહ થયો, પોતે પોતાને ગ્રહ્યો;
વાદળ સુર ના છુપાયો રે, સુરતા તો લે'ર્યો લે છે. શામળિયા
સઘળી સ્થિતિ સુખમાં જશે, એમ નહીં તું ધાર; દમયંતી દાસી બની, પામી દુ:ખ અપાર.
૧૦૪૧
ભજ રે મના

Page #190

અપાર દરીયે મોતી હોય છે, હંસ હોય તે ગોતી લે છે; ભૂખ દૂ:ખ જાયે ભાગી રે, સુરતા તો લે 'ય છે. શામળિયા વૈરાગી'ને ગુરુ મળ્યા સાચા , હવે તો ના પડે પાછા; ન્યારા રહીને ખેલે રે, સુરતા તો લે'ય લે છે. શામળિયા
ભટક્ત ભટક્ત અવધ ગઈ સંબ, વિદ્દ ભયે સબ શ્વાસ; અજહું શઠ તેવે લાજ ન આવત, આઠોય યામ ઉદાસ ઉદાસ. અબ૦ અબ કર તોષ સરોષ કહત મેં, સદ્ગુરુ ચરન ઉપાસ; દૈશિક મુખ આદેશ ગૃહીં દ્રઢ, કાટ કરમકો પાસ પાસ. અબ૦ નિગમાગમ નિજ ધામ દિખાવત, તામે કર તું નિવાસ; જહાં ભાસત નહિ ભાનુ સુધાકર, નહીં પાવક પરકાશ પ્રકાશ. અબo જા પદ તે પુનરાવૃત્તિ નાંહીં, અજર અમર આવાસ; ગીતા ગત ગોવિંદ બખાળ્યો, શામ સરવ રાસ રાસ. અબo
શ્યામ
૧૭૦૭ (રાગ : હિંદોલ) અબ તો મનવા મેરા તજ દુર્જનકો સંગ સંગ. ધ્રુવ દુર્જન સંગ દુરાશા ઉપજે, પરત ભજનમેં ભંગ; શુભ સાધન અંતિક નહીં આવત, જ્યાં વન જ્વલિત કુરંગ કુરંગ. અબ૦ બાહેર વંચક વેશ બનાવત, મનકે શૂકર રંગ; નહીં અંતર ગુન સાર સુગંધી, જીન લપર્ટે મન ભંગ ભંગ. અબ૦ જે પ્રતિદિન પરતાત સુનાવત, અધમગ અધિક ઉમંગ; સ્વારથ લાગી કરત છિન પ્યારી, કપટ ભરે સબ અંગ અંગ. અબ૦ કીજે સંગ સદા સંતનિકો, જ્યાં નિરમલ જલ ગંગ; ચૂકે ભાગ્ય કદાચિત દૂબત, પાવે પદવી ઉતંગ ઉતંગ, અબ૦ તજિયે સંગ દુઃખદ દુર્જન કો, જ્યાં દુઃખ દેત ભુજંગ; શામ સદા સજ્જન મુખે સુનિયે, પાવન ગાથ પ્રસંગ પ્રસંગ. અબ૦
૧૭૦૯ (રાગ : પરજ) આવ્યો આવ્યો રે અવસર તારે, આજ મળ્યો છે સાજ સારો રે; તેમાં કરજે તું તત્ત્વવિચાર, મેલીને હું મારો રે. ધ્રુવ હરિ નામતણું હળ જોડ, શાન્તિ સંત સેવારે; ભૂટાં કાઢ પૂરવનાં પાપ, ગુરુગમ બીજ લેવારે, આવ્યો તું તો આળસ મ કર લગાર, અષાડ ધોરી આવ્યો રે; તેમાં ખૂબ તું કરજે ખેડ, ઉત્તમ બીજ લાવ્યો રે, આવ્યો એવું શ્રવણ કરીને સાર, મનન મન કરવોરે; સંશય ભ્રાન્તિતણા ત્રણ ત્યાગ, વાધે મોલ નિરવોરે, આવ્યો તેનું ઘરજે નિરંતર ધ્યાન, જન્મ દુ:ખ નાશેરે; કામ ક્રોધ પંખી બહુ જોર, ઉડે વન પ્રયાસેરે. આવ્યો થાયે સાક્ષાત્કાર સ્વરૂપ, ખેડું લઈ ઘરે આવે રે; કહે શામ દરિદ્ર થાય દૂર, ી તે ભવ નાવે રે, આવ્યો
૧૭૦૮ (રાગ : જંગલો) અબ તો મનવા મેરા, નિજ ઘરમેં કર વાસ વાસ. ધ્રુવ બાહેર ભટક્ત હોત હેરાની, જનમ મરન ત્રાસ; જબ ઉલટી અંતરગત આર્વે, હોર્વે સેજ સમાસ સમાસ, અબo
નરનું ઘર નારી વિના, કદિ શોભે ન લગાર;
રામકૃષ્ણ રામા વિના, મંદિર મિથ્યા ધાર. ભજ રે મના
૧૦૪૨
વિણ મુડીના વણઝમાં, કદિયે નાવે ખોટ; સોય લઈ દરજી સીવે, તેમાં શી છે ત્રોટ.
૧૦૪૩
ભજ રે મના

Page #191

સંત પલટૂ સાહેબ અયોધ્યાના સંત પલટ્રનો જન્મ ફૈઝાબાદ જિલ્લાના નગપુર જલાલપુર ગામે વિ.સં. ૧૯મી સદીના પૂવધિમાં ધારવામાં આવે છે, તેઓ જાતે વાણિયા હતા અને ગોવિંદ સાહેબના શિષ્ય હતા. તેમનો દેહવિલય અયોધ્યામાં જ થયો માનવામાં આવે છે.
૧૭૧૦ (રાગ : ઠુમરી) નાવ મિલી કેવટ નહીં, કૈસે ઉતરે પાર ? ધ્રુવ કૈસે ઉતરે પાર પથિક, વિશ્વાસ ન આવૈ; લર્ગ નહીં વૈરાગ, પાર કૈસે કે પાવૈ. નાવ મન મેં ધરે ન જ્ઞાન , નહીં સતસંગતિ રહની; બાત કર નહિં કાન , પ્રીતિ બિન જૈસે કહની. નાવ મૂરખ તજ વિવેક, ચતુરઈ અપની આનૈ; છૂટિ ડગમગી નાહિં, સંતકો બચન ન માનૈ. નાવ પલટૂ સંતગૂરૂ શબ્દકા, તનિક ન કર બિચાર; નાવ મિલી કેવટ નહીં, કૈસે ઉતરે પાર ? નાવ
શ્યામલાલ પાર્ષદ
૧૭૧૨ (રાગ : દેશ) વિજયી વિશ્વ તિરંગા પ્યારા, ઝંડા ઊંચા રહે હમારા. ધ્રુવ સદા શક્તિ સરસાને વાલા, પ્રેમ સુધા બરસાને વાલા; વીરોં કો હર્ષાને વાલા, માતૃભૂમિ કા તનમન સારા. ઝંડા, ઇસ ઝંડે કે નીચે નિર્ભય, લેં સ્વરાજ્ય યહ અવિચલ નિશ્ચય; બોલો ભારત માતાકી જય ! સ્વતંત્રતા હી ધ્યેય હમારા. ઝંડા આઓ પ્યારે વીરાં આવો, દેશધર્મ પર બલિ બલિ જાઓ; એક સાથ સબ મિલકર ગાઓ, પ્યારા ભારત દેશ હમારા. ઝંso શાન ન ઈસકી જાને પાયે, ચાહે જાન ભલે હી જાય; વિશ્વ વિજય કરકે દિખલાયે, તબ હોવે પ્રણ પૂર્ણ હમારા. ઝંડાવે
૧૭૧૧ (રાગ : સોરઠી સામેરી) સદ્ગુરુ સંગેરે પરિબ્રહ્મ પામિયે રે, જન્મ મરણનો જોખમ જાય; કાય ક્લેશરે ભાંગે નહીં ભરમનારે, ભવ તેરવાનો એજ ઉપાય. ધ્રુવ ગુરુગમ વિના રે કોટિક યત્ન કરે, તેણે કાંય અવિધા ઓછી નવ થાય; તિમિરિ ન નાસેરે સુપડે ઉલેચતાં રે, દિનમણિ દરશે ત્યારે રજની વિલાય. સદ્ગ દીન દુખીતરે દેખી બહુ જંતનેરે, કરુણા કરી દ્રઢ આપે ધીર; પરમ પ્રસાદેરે પરાવર પ્રીછવેરે, કાલ કરમની ભાગે ભીર, સટ્ટ સુલભ સરિતારે મળે જેમ ગંગમાં રે, હેજ સ્વભાવ પયોનિધિ પાય; શામ સુભાગીરે સેવે ગુરુ દેવનેરે, જીવે ટળી સ્વયં શિવ તે થાય. સદ્ગ
શ્યામસુંદર
૧૭૧૩ (રાગ : પહાડી) ઇસ તનમેં રમા કરના, ઈસે મનમેં રમા કરના; વૈકુંઠ તો યહી હૈ ઇસમેં ભી બસા કરના. ધ્રુવ હમ બનકે મોર મોહન નાચ કરેગે બનબન ; તુમ શ્યામ ઘટા બનકર, દાસો પે દયા કરના, ઈસ હમ બનકે પ્રભુ પપીહા, પિવ-પિવ રટા કરેંગે; તુમ સ્વાતિ બુંદ બનકર, પ્યાસોં પે દયા કરના. ઈસ0 હમ તુમકો શ્યામ સુંદર, ઇસ જગમેં નિહારેંગે; તુમ દિવ્ય જ્યોતિ બનકર, નૈનો મેં બસા કરના. ઈસ
સત્ય મિત્ર સંકટ સમે, અરસ પરસ એક રંગ; કાચા ચુના પાનનો, ચાવે એક જ રંગ.
મનકા કહ્યા ને કીજિયે, મનહે પક્કા દૂત; લઈ બોરત દરિયાવ મેં, જાય હાથસેં છૂટ.
૧૦૪૫
ભજરેમના
ભજ રે મના
૧૦૪

Page #192

કવિ શામળભટ્ટ
(ઈ.સ. ૧૬૯૪ - ૧૭૬૯) અમદાવાદ
૧૭૧૪ (રાગ : છપ્પા)
(સદ્ગુણ – દુર્ગુણ વિશે)
છપ્પા- ઈંદ્રવારણાં હોય, કોય ખાતે નવ ખાય; આંવળકેરાં કુલ, તેથી શિવ નવ પૂજાય. ઝાંકળકેરાં નીર, તૃષા તેથી નવ ભાંગે; બગલા ઉજ્જવલ હોય, હંસને કામ ન લાગે.
આર્ય- દેખાય કરા મોતી સમા, આભ્રણ નવ ઓપે અશાં; કવિ ‘ શામળ ’ કહે સાંખી જુઓ ગુણ વિષ્ણુ રૂપ કહો કશાં. છપ્પા- કામ ક્રોધ ને લોભ, મોહ માયા નવ મંડે;
અહંકાર અભિમાન, છક્ક છળ ભેદ જ છંડે. પરધન ને પર નાર, તજે પરનિંદા પ્રીતે;
સત્ય સાથે સંબંધ, રજોગુણ રાખે રીતે. આર્ય- દે દાન માન સન્માન શુભ, પરમારથ પ્રીતે કરે; જો ગૃહસ્થમાં ગુણ એટલા તો ઈકોતેર ઉદ્ધરે.
ભજ રે મના
છપ્પા- લોભીને પ્રિય લોભ, જારને વહાલી જારી.
સુમને વહાલું દ્રવ્ય, પુરુષને વહાલી પ્યારી.
શુરને વહાલું શસ્ર, મુરખને મુર્ખ વખાણે. રાગીને પ્રિય રાગ, જોગી જોગીને જાણે.
આર્ય- ગુણ સાથે ગુણ જેના મળે, તો ત્યાં પૂરણ પ્રીત છે; કહે શામળભટ સઉ માનજો, એજ અનાદિ રીત છે.
છપ્પા- છાનું ન રહે પુન્ય, રહે નહિ છાની છત્યે;
છાનું ન રહે ખુન, છાની ન રહે ગુણ ગવ્યે. વિધા છાની ન રહે, રહે નહિ છાની પ્રીતી; છાનો ન રહે શૂર, રહે નહિ છાની રીતી. આર્ય- દાતા ઝુઝાર જ્ઞાની ગુણી, વ્યસન વાદ વિધા વિધી; વળિ દાન માન સનમાન શુભ, ન રહે સિદ્ધિ રિધી.
જહાં નહીં જાકા પારખા, ત્યાં નહીં તાકા કામ; ધોબી બિચારા ક્યા કરે, ‘રહી’ દિગંબર કે ગામ.
૧૦૪૬
છપ્પા- નાગો નવ લુંટાય, સુમે નવ દાન અપાય; સાચો નવ દંડાય, ક્ષમાધર કદી ન કપાય. વૈદ જુએ શું નાડ, નિરોગી જેની કાયા; ગુણકાથી ન ઠગાય, મેલી જેણે જગમાયા.
આર્યા- મૃત્યુ પણ મારી નવ શકે, આયુષ છતાં આપને જમથી પણ નર્ક નખાય નહિ, શામળ નર નિષ્પાપને.
(સ્ત્રીના વખાણ વિષે)
છપ્પા- રાખે કંથની રીઝ, કામ કરવા દિલ દાસી;
પિયુ ઘર કામ પ્રધાન, હોય મધુરી મુખહાંસી. કંદ્રપ વેળા કામ, ખરું દિલ રિઝવે ખાંતે; વેલી સેવામાંહી, ઘણી રૂપાથી ઘાટે.
આર્ય- પતિવ્રતપણું પાળે ઘણું, નર ઉપર દિલ નેહનું; કવિ શામળ કહે સૌધી મળે, તરૂણી નામજ તેહનું. છપ્પા- નારી દેખી નર લાખ, ભોળવણા કઈ ભટક્યા;
જોગી મુક્યા જોગ, કંઈક સંન્યાસી સટક્યા. સિદ્ધ તજી સિદ્ધાઈ, બ્રહ્મચારી કઈ ભમિયા; પંડિત તજી પુરાણ, રંગ રામાસું રમિયા.
આર્યા- વળિ વ્રત મુક્યાં કઈ વિરતિયે, વગોવ્યો વેષ વેરાગીયે; સૌ સ્ત્રી સુખમાંહી શમી ગયા, તરૂણી ન તજી ત્યાગિયે.
(માતા વિશે)
છપ્પા- ધન્ય તેહની માત, પુન્ય ઉપર જો પ્રીતી
ધન્ય તેહની માત, જેહ ઘર રૂડી રીતી ધન્ય તેહની માત, જેહ સદાવ્રત આપે; ધન્ય તેહની માત, પરાયાં કષ્ટ જ કાપે.
આર્યા- ધન્ય ધન્ય તો માતા તેહની, દરીદ્રતા કવિની દળે; કહે શામળ તે સાથી વડો, બાકી બીજા બહુ મળે.
વક્તા શ્રોતા મૂઢપે, ક્યા કહે વાણી વિલાસ; હાવ ભાવ ત્રિયા ક્યા કરે, અંધપતિ કે પાસ.
૧૦૪૦
ભજ રે મના

Page #193

છપ્પા- માતાની કુખ, કરી ચોરી કે ચાડી;
ધિક્ માતાની કુખ, અકલ ફ્લાવી આડી; ધિક્ માતાની કુખ, દુ:ખ દુનિયા ને દેતાં;
ધિક્ માતાની કુખે, જગતમાં અપજશ લેતા. આર્યા- શામળ કહે શિદને જનમિયા, ભુંડી વાત ભાવે ભણ્યા;
વનિતા ન રહીં શું વાંઝણી ! લપોડશંખ જેણે જમ્યા.
છપ્પા- વચન ન પાળ્યું જેહ, તેજ સુકૃત વ્રત હાર્યો;
વચન ન પાળ્યું જેહ, કમોતે તેને માર્યો, વચન ન પાળ્યું જેહ, કમોતે તેહ નર દૈવે દંડ્યો,
વચન ન પાળ્યું જેહ, તેહ શિર અગ્નિ મંડ્યો; આર્યા- જે વચન વ્યર્થ જેનું થયું, તો દૈવત તેનું ગયું;
કવિ શામળભટ સાચું કહે, વચન ગયું તો થઈ રહ્યું. છપ્પા- વચન પાળે તે રાય, બાકી તો રાંડીરાડો;
વચન પાળે તે શાહ, બાકી ગુણ હીણો ગાંડો વચન પાળે તે વિખ, ધર્મ સઉ ધાય તેણે;
વચન પાળ્યું તે વીર, જગત જશ લીધો જેણે. આર્યા- પાળે સદવાયક પ્રેમદા; પાંચે પુરણ પક્ષણી;
શામળ કહે વચન ન સાચવે, લલના એક કુલક્ષણી.
(જુવાનીના જોર વિષે) છપ્પા- જેને જુવાની જોર, પુન્યની વાત ન પ્રીછે;
જેને જુવાની ર, ઈશ અર્થ કંઈ નહિ ઈછે; જેને જુવાની જોર, પરસ્ત્રી ઉપર પ્રીતી;
જેને જવાની જોર, રૂડી નવ રાખે રીતી; આર્યા- છે જોર જુવાની જેહને, અંધ તે આડે આંક છે;
શામળ કહે ચુક્યો ચતુર નર, વણ બુદ્ધિનો શો વાંક છે ! છપ્પા- ધોળા થાશે કેશ, ડાડી કહેવાશે ડોશી;
વિપરીત થાશે વેસ, તનુ પાળીને પોશી. થર થર ધ્રુજશે થુળ , નમી જાશે બે નેણાં;
પડે દેહમાં વેહ, વદાશે વિપરીત વેણા. આર્યા- વળી લીંટ ચુશે બહુ નાકથી, બેય કાન બેરા થશે;
સેવો પ્રભુને શામળ કહે, જોબન જોર ઝટ વહી જશે.
(પેટ ભરવા વિષે) છપ્પા- પેટ કરાવે વેઠ, પેટ વાજાં વગડાવે;
પેટ ઉપડાવે ભાર, પેટ ગુણ સૌના ગાવે. પેટ ભમે પરદેશ, પેટથી પાપ ઠરે છે;
પેટ કરે છે જાર, પેટ તો સત્ય હરે છે. આય- વળી સંચ પ્રપંચ અધિક કરે, પેટ કાજ નરકે પડે;
શામળ કહે સાચુ માનજો, પેટ પાપ નરને નડે. છપ્પા- પેટ ચડાવે વાંસ, પેટથી મસ્તક નાચે;
પેટ કાજ ગુણ ગાય, ઊંચ નીચાને જાચે. પેટ કરે છળ કપટ, પેટ રણમાં રખડાવે;
પેટ કરે વિખવાદ, પેટ તો શીષ કટાવે. આર્યા- ચોરી ચાડીને ચાકરી, અધર્મ સૌ આ પેટના;
શામળ કહે સાચું માનજો, પ્રપંચ પાપી પેટના.
(વચન પાળવા વિષે) છપ્પા- એક વચનને કાજ, રંક રાવણ થઈ બેઠો;
એક વચનને કાજ, બળી પાતાળે પેઠો. એક વચનને કાજ, વેચી હરિશ્ચંદ્ર નારી ,
એક વચનને કાજ, પાંડવો હાર્યા પ્યારી. આય- વળી એક વચનને કારણે, પાંડવ પાંચે વનમાં ભમ્યા;
કહે શામળ વચન જ કારણે, સો કીચક સાથે શમ્યા.
આદમી પાસ આદમી આવત, નહીં આવત દીનકી પાસ; સો દીન ક્યોં ન પિછાનિયે, કહત હય જસુ દાસ.
૧૦૪૦
જ્ઞાનીસોં જ્ઞાની મિલે, મિલ નીચસોં નીચ; પાનીસે પાની મિલે, મિલે કીચમેં કીચ.
૧૦૪છે.
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #194

છપ્પા- પેટ કરાવે પાપ, પેટ પરદેશ કાઢે;
પેટ જ કરે પ્રપંચ, ચલાવે મારગ આડે. પેટ કરે પાખંડ, પેટ વણ વાંકે દંડે; પેટે સંકટ થાય, પેટ મહેનતમાં મંડે. આર્ય- સતિ નારીને ગુણકા કરે, શા અવગુણ કહું શેઠના; શામળ કહે છે સૌ જાણજો, પ્રપંચ પાપી પેટના.
(વિદ્યા વિષે)
છપ્પા- સદ્વિધાથી સુવર્ણ, શરણ સદ્વિધા સત્યે; સદ્વિધાથી સ્વર્ગ, વીખ ઊતારણ વિત્તે. સદ્વિધાથી સિદ્ધિ, ફે વચનો વર વાણી; સદ્વિધાથી રિદ્ધિ, જગતમાં સઘળે જાણી.
આર્ય- સદ્વિધાથી વશ સર્વ છે, સદ્વિધા ત્યાં શી મણા;
શામળ કહે સદ્વિધા વિના, ભટકે ગુણ હીણા ઘણા. છપ્પા- પંડિત આગળ મૂઢ, હંસ આગળ જ્યમ બગ્ગા; પંડિત આગળ મૂઢ, કોકિલા આગળ કગ્ગા. પંડિત આગળ મૂઢ, રાય આગળ જયમ સંકા; પંડિત આગળ મૂઢ, સિંધુ આગળ જયમ ટંકા. આર્ય- પંડિત પરાક્રમી પૂરા, પંડિત સઉ શિર મોર છે; શામળ કહે પંડિત આગળે, મૂઢ તો ચાકર ચોર છે.
(મોત વિશે)
છપ્પા- નાઠે ન મુકે ભૂખ, દુઃખ નાઠે નવ જાય,
નાઠે ન મુકે ભોગ, રોગ નાઠે પણ થાય; નાઠે ન મુકે તાવ, પાપ નાઠે નવ છુટે, નાઠે ન રહે લાજ, ચોર કે હામ લુટે. આર્ય- કદિ નાઠે મોત મુકે નહીં, પ્રસવ્યો ત્યાંથી પાસ છે; કવિ શામળભટ્ટ સાચું કહે, નામ સર્વનો નાશ છે.
ભજ રે મના
આશા તો સબકી ભલી, કાહુકી આશ મ ભંગ; પારધી પાછો ના વલે, મૃગા બાણ મ લંગ. ૧૦૫૦
છપ્પા- જે જાયું તે જાય, ફુલ ફુલયું તે ખરશે,
ભર્યુ તેહ ઠલવાય, ચઢ્યું તે તો ઉતરશે; લીલું તે સુકાય, નવું તે જુનું થાશે, આવરદા વશ સર્વ, કાળ સૌ કો ને ખાશે.
આર્ય- જો કિન્નર જક્ષને રાક્ષસો, દેવ ગાંધર્વ ને દાનવી; મધવાદિક પણ પોતે મરે, કોણ માત્રમાં માનવી.
(સ્ત્રીના દોષ વિષે)
છપ્પા- સ્ત્રીના પેટમાં વાત, છેક તો ન રહે છાની; કરે ઉજ્જળ બધુ ગામ, કરે જો મનની માની. સ્ત્રીને છાની વાત, કહે તે મુરખ માનો; સ્ત્રીને છાની વાત, કહે તે શાણો શાનો.
આર્ય- સ્ત્રી આગળ છાની વાત તે, જગ બધે જાહેર થશે; શામળ કહે સ્ત્રી વીફ્ટ્સ થકી, અનર્થ વધતો વાધશે.
છપ્પા- સ્ત્રીના પેટમાં વાત, રહે ન ભલી કે ભુંડી,
સ્ત્રીએ જાણી જો વાત, દેશમાં વાગે ડુંડી, સ્ત્રીને છાની વાત, કહે તો કાળજ ખુટ્યો, સ્ત્રી સાથે એકાંત કરે, તો રામ જ રૂઠ્યો.
આર્ય- પ્રેમદાએ બહુ નર પરભવ્યાં, મમતે કઈને મારિયાં, અનમી શુરા અહંકારી પણ, હોડ હઠીલા હારિયા. છપ્પા- નારીને વશ નાથ, મરદ જીવો તે મુઓ, નારીને વશ નાથ, હડકવા તેને હુઓ નારીને વશ નાથ, બુદ્ધિ તેની તો બાળો; નારીને વશ નાથ, કર્મમાં અક્ષર કાળો
આર્ય- નારીને વશ જે નાવલો, અધમ કામમાં એ અડ્યો; શામળ કહે એમાં શું વળયું ! પરાક્રમે નરકે પડ્યો.
ચિતારેં ચતુરાઈ ઘટે, ઘટે રૂપ ગુણ જ્ઞાન; વેદ સહિત વિદ્યા ઘટે, ચિંતા ચિતા સમાન. ૧૦૫૧
ભજ રે મના

Page #195

છપ્પા- નારી વશ જ નાવ, તેની બુદ્ધિનું બુડ્યું,
નારી વશ જે નાવ, તેહ ભંડામાં ભુંડું, નારી વશ જે નાવ, રાય પણ રાંક સરીખો;
નારી વશ જે નાવ, પુરુષ પણ પશુ પરીખો. આર્યા- નારીને વશ જે નાવલો, દુખિયો દીસે દેહનો;
શામળ કહે જીત્યો સુંદરી, સફળ જન્મ તો એહનો.
પૈસો આજે બન્યો પરમેશ્વર, માનવ એનો દાસ થયો, એનું પૂજન અર્ચન કરતાં, જીવનનો ઉલ્લાસ ગયો; અમે આંખ મીંચીને, ધસી રહ્યા કે દર્શનનો અવકાશ નથી. અમે રાત ને દિવસ ધનની ચિંતા, તનની ચિંતા કરી નહીં, નીતિ-અનીતિની વાત જ કેવી, પ્રભુની ભીતિ રહી નહીં; અમે લક્ષ્મીને એવી રીઝવી રહ્યા કે, પ્રભુ ભજવાની નવરાશ નથી. અમે શારદાપૂજન કરતા માંગીએ, શાલીભદ્રની રીતિ, શાલીભદ્રનો ત્યાગ ખપે ના, નહીં આતમની સિદ્ધિ; અમે ભજ લદારમ્ ગાઈ રહ્યા કે, પ્રભુ ગુણગ્રામ અવકાશ નથી. અમે
૧૭૧૫ (રાગ : હીંચ) અજ્ઞાત કાનુડે કામણ કીધા ઓ બાઈ મને, એવા તો કામણ કીધા; કે શેરીના વિસર્યા જમનાને તીરે અમે, દોડીને પહોંચ્યા સીધા. ધ્રુવ એકવાર જોયોને જોતા સમાણી જાગી, જનમો જનમ તણી પ્રીત, મુંગે અબોલ મારું અંતર આ આજ, એને જોઈને ગાઈ ઊઠ્ય ગીત; ‘અમે', પ્રીતિ-પૂરણ પાઠ પહેલા લીધાં... ઓ બાઈ.. એવા બીજો પુરુષ મારે હૈયે વસે ના, એક કાનજીનું લાગ્યું મને ઘેલું, સુનું (૨) મારું જીવતર આવીને, એણે એક્લાયે કીધું ભરેલું; કદીના લીધા લા'વ આજ લીધા... ઓ બાઈ ... એવા લવિંગ સોપારીને પાનનાં બીડા, અમને કાંઈ એક દીધા, શું રે કર્યું ને વાલો શું વળી કરશે ? એવું જાણીને અમે બધાં; હર્ષ આનંદના સ્વામીથી અમે, આંખે અમીરસ પીધા. એવા
૧૭૧૭ (રાગ : પૂરિયા) અમે રંગરાગના રાગી, અમે અંગઅંગ અનુરાગી;
પછી તારી કને શું માગીએ વીતરાગી. અમે નથી તૃષ્ણા ત્યાગી, અને નથી લગન કંઈ લાગી;
પછી તારી કને શું માગીએ વીતરાગી. ધ્રુવ સો હજાર કે લાખ કરોડો, મળે તોય નહીં શાંતિ, સોનુ-રૂપું હીરા હોય પણ, દિલમાં સદા અશાંતિ; નીંદરમાં પણ દ્રવ્ય દેખીને, ઝબકી જઈએ જાગી. પછી રાજપાટ ને ખાટ સુંવાળા, બધું હતું તુજ પાસે, લાડી વાડી ગાડી કેરા, વૈભવ ભર્યા વિલાસે; સાચું પૂછો તો અમે માંગીએ , તેં જે દીધું ત્યાગી. પછી મોક્ષનગરનો પંથ મૂકીને મોહનગરમાં વસીએ , અર્થ વગરનું જીવન અમારૂં, અર્થ વગરનું હસીએ; સ્વાર્થ ભરેલા સમણા કેરી, ભ્રમણા દેજે ભાંગી. પછી
શાંતિલાલ શાહ
(ઈ.સ. ૧૯૧૬-૧૯૮૭) શાંતિલાલ શાહ મૂળ ખંભાતના વતની હતા. પછીથી મુંબઈમાં સ્થાયી થયેલ.
૧૭૧૬ (રાગ : ચલતી) અમે ધનની પાછળ દોડી રહ્યા કે, પ્રભુ ભજવાની નવરાશ નથી; અમે દ્રવ્ય પૂજામાં તલ્લીન થયા કે, પ્રભુ પૂજવાની નવરાશ નથી. ધ્રુવ
ચિંતા બડી અભાગણી, ઘટમેં બેઠી ખાય;
| રતી રતી ભર સંચરે, તોલા ભરભર જાય. | ભજ રે મના
૧૦૫૨
એક શ્વાસમેં જાત હૈ, તીન લોક કા મોલ; કહના હતા તો કહ દિયા, અબ ક્યા બજાઉં ઢોલ.
૧૦૫
ભજ રે મના

Page #196

૧૭૧૮ (રાગ : જોગિયા) આ જગની માયા છોડી, ને વૈભવને તરછોડી , તનડાના સગપણ તોડી, મમતાથી મનડું મોડી; જોગી થઈને જાય મહાવીર, જોગી થઈને જાય. ધ્રુવ રાજપાટથી પરવારીને વાટ લીધી જંગલની, અંગે અંગે ભરી ભાવના, દુનિયાના મંગલની ; નારીને વિસારી એણે, તજવા સૌ સંસારી. જોગી વન વગડાના ઘોર ભયંકર એણે મારગ વીંધ્યા, હસતે મુખડે કષ્ટ સહીને , એણે વિખડા પીધા; અન્ન અને જળ ત્યાગી એ તો મુક્તિનો અનુરાગી, જોગી ચંદનબાળા ચંડકોશીયા સૌને લીઘા ઉગારી , જીવો ને જીવવા દ્યો, એવો મંત્ર રહ્યા લલકારી; સનું સંગીત ગાયું, એણે પ્રેમનું અમૃત પાયું. જોગી
૧૭૨૦ (રાગ : ભૈરવી) આવો આવો હે વીર સ્વામી ! મારા અંતરમાં (૨); પધારો પધારો મહાવીર સ્વામી ! મારા અંતરમાં. ધ્રુવ આત્મ ચંદન પર કર્મ શત્રુનું, નાથ ! અતિશય જોર (૨); દૂર કરવાને તે દુષ્ટોને , આપ પધારો મોર. આવો માન મોહ માયા મમતાનો, અમ અંતરમાં વાસ (૨); જબ તુમ આવો ત્રિશલાનંદન, પ્રગટે જ્ઞાન પ્રકાશ. આવો ભક્ત આપના શેઠ સુદર્શન , ચડ્યા શૂળીએ સાચ (૨); આપ કૃપાએ થયું સિંહાસન, બન્યા દેવના તાજ. આવો ચંદનબાળાને બારણે આવ્યા, અભિગ્રહ પૂરણ કાજ (૨); હરખિત ચંદનબાળા નિરખી, પાછા વળ્યા ભગવાન. આવો રડતી ચંદનબાળા બોલે, ક્ષમા કરો ભગવાન (૨); કૃપા કરો મુજ રંકની ઊપર, લ્યો બાકુળા આજ, આવો બારે વ્રતમાં એકે નહિ વ્રત, છતાં થશે ભગવાન (૨); શ્રેણિક ભક્તિ જાણી પ્રભુએ, કીધા આપ સમાન, આવો માયા આ સંસાર તણી, બહુ વતવે છે કેર (૨); શ્યામ જીવનમાં આપ પધારો, થાયે લીલા લહેર, આવો
૧૭૧૯ (રાગ : ભૈરવ) આવી ઊભો છું દ્વારે, પ્રભુ દર્શન દેશો ક્યારે ? અંતરની અભિલાષા, પ્રભુ પૂરી કરશો ક્યારે ? ધ્રુવ સળગી રહ્યો છું આજે, સંસાર કેરા તાપે; શીતળ તમારી છાયા, પ્રભુ મુજને ધરશો ક્યારે ? આવી ભક્તિ કરી ન ભાવે, શક્તિ વૃથા ગુમાવી; ફાવી ન કોઈ યુક્તિ, પ્રભુ સંક્ટ હરશો ક્યારે ? આવી દૃષ્ટિ ન દૂર પહોંચે, સૃષ્ટિ આ શૂન્ય ભાસે; અંધાર ઘેરા ઉરને, પ્રભુ ઉજ્જવળ કરશો ક્યારે ? આવી ભવોભવ ભમી ભમીને, આવું તમારે શરણે; સૂનાં સૂનાં જીવનમાં , પ્રભુ આવી મળશો ક્યારે ? આવી શ્વાસે શ્વાસે રામકો, વૃથા શ્વાસ મત ખોય;
ક્યા જાનોં ઈન શ્વાસકાં, આના હોય કે નોય. || ભજ રે મના
૧૦૫છે
૧૭૨૧ (રાગ : હંસધ્ધની) ક્યાં રે જવું તું અને ક્યાં રે જઈ ચડ્યા ! અમે ભવના મુસા ભૂલા રે પડ્યો. ધ્રુવ જાવા નીકળ્યાંતા અમે, ઉગમણી દિશાએ; આથમણે છેડે અંતે આવીને અડ્યા. અમે
માયા તો ઘરમેં રહી, મુખમેં રહા ગરાસ; લાનત હે ઉસ જીવક, દમકા કરે વિશ્વાસ.
૧૦પ
ભજ રે મના

Page #197

મનના મિનારા અમે બાંધ્યાંતા આભ ઊંચા; સોનાનાં શિખરો એનાં તૂટી રે પડ્યાં. અમે૦ હીરા-માણેકને અમે, પ્રભુ ગણી પૂજીયા; પથરા થઈને એ તો પંથે નડ્યા. અમે જગદીશને જોવા કાજે, દશે દિશા આથડ્યા; આખર જોયું તો એ તો, ઘરમાં જડ્યા. અમે
૧૭૨૨ (રાગ : મિશ્રભૈરવી)
જન્મથી હું જૈન છું, ધર્મથી નથી, કર્મથી હું કોણ છું ? એની ખબર નથી. ધ્રુવ ભાગ્યથી આ જન્મ મળ્યો, જૈન કેરા કુળમાં, એને હું ભૂલથી મેળવતો ધૂળમાં; જીવન રંગાયું છે વિષય-કષાયથી. કર્મ દેવ-ગુરૂ-ધર્મનો સુયોગ છે મળ્યો, સંત પંથ ગ્રંથ કેરો સાથ પણ મળ્યો; સહજમાં જે સાંભળું, તેની કદર નથી. કર્મ જાતથી હું જૈન છું, ગર્વથી કહ્યું, કિંતુ જૈનત્ત્વથી તો દૂર હું રહું;
જે જીતે તે જૈન છે, રાગ-દ્વેષથી. કર્મ મહાવીરના ધર્મમાં કિંમત છે ગુણની, કર્મથી કળાય જાત, બ્રાહ્મણ કે શુદ્રની; ધર્મ વિના કુળનું, મૂલ્ય કંઈ નથી. કર્મ
૧૭૨૩ (રાગ : હેમકલ્યાન)
જ્યાં લગી ગંગાને જમનાના વહેતા રહેશે પાણી; જગને પ્રેરણા પાતી રહેશે, વીર પ્રભુની વાણી. ધ્રુવ
મૈત્રી ભાવનું પવિત્ર ઝરણું વહેતું મંગલકારી, અનેકાંતની વિચારધારા, સર્વ સમન્વયકારી; પ્રેમ કરૂણાના રંગોમાં, વાણી છે રંગાણી. જગને
ભજ રે મના
હરિજનતો હાર્યા ભલા, જીતન દે સંસાર; હારે સો હરિ સરખા, જીતે જમી લાર. ૧૦૫
||
માનવતા વિનાશ કરતી, યુદ્ધની ભીષણજ્વાળા, અહિંસા કિરણોથી પ્રસરે, અંતરના અજવાળા;
વેરઝેરને બદલે મળતી, અમૃતની ઉજાણી, જગને
કોઈ ન ઊંચું કોઈ ન નીચું, સહુના સરખા આસન, મુક્તિનો અધિકાર સહુને, આપે વીરનું શાસન; સર્વોદયનું શિક્ષણ દેતી, વાણી જગ કલ્યાણી, જગને
૧૭૨૪ (રાગ : મલ્હાર)
તમ કને શું માંગવું ? એ ન અમે જાણીએ, તમે જેનો ત્યાગ કર્યો, એ જ અમે માંગીએ. ધ્રુવ
રાજપાટ વૈભવમાં સુખ નહી લાગ્યું, એને દુઃખ માનીને, તમે બધું ત્યાગ્યું; તમે દુઃખ માન્યું એમાં અમે સુખ માનીએ, કંચનને કામિની તમે દીધા ત્યાગી, મોહ-માયાને છોડી થયા વીતરાગી; વીતરાગી પાસે અમે લાડી-વાડી માગીએ. દેવાધિદેવ તમે મોક્ષ કેરા દાની, અમે માગનારાઓ કરીએ નાદાની; પારસની પાસે અમે, પથરાઓ માંગીએ. હે ! પ્રભુજી અમને એવું દાન આપજો, માગવાનું રહે નહીં એવું જ્ઞાન આપજો; માંગીએ તો એકલા જ મોક્ષ ને જ માંગીએ.
તમે જેનો ત્યાગ કર્યું એ જ અમે ત્યાગીએ; તમે જેનો ત્યાગ કર્યો એ ન હવે માંગીએ.
સમન પર ઘર જાય કે', દુ:ખ ન રોઈયે કોય; ભરમ ગુમાઈયે આપના, બાંટ ન શકે સોય. ૧૦૫૭
ભજ રે મના

Page #198

૧૭૨૫ (રાગ : મેઘ) તમે મન મૂકીને વરસ્યા, અમે જનમ જનમના તરસ્યા; તમે મૂશળધાર વરસ્યા, અમે ભવોભવના પ્યાસા. ધ્રુવ હજાર હાથે તમે દીધું પણ , ઝોળી અમારી ખાલી, જ્ઞાન-ખજાનો તમે લૂંટાવો, તોય અમે અજ્ઞાની; તમે અમૃતરૂપે વરસ્યા, અમે વિષય-કપાયમાં અટક્યા. તમે સ્નેહની ગંગા તમે વહાવી, આતમ નિર્મળ કરવા, પ્રેમની જ્યોતિ તમે જલાવી, જીવન ઉજ્જવળ કરવા; તમે સૂરજ થઈને ચમક્યો, અમે અંધારામાં ભટક્યા તમેo શબ્દ શબ્દ સત્ય પ્રરૂપે, એવી તમારી વાણી, એ વાણીની પાવનતાને , હવે અમે પિછાણી; તમે મહેરામણ થઈને ઉમટ્યા , અમે સાથે રહી ખેંચાયા.તમેo
૧૭૨૭ (રાગ : ભૈરવી) દીવડો ધરો રે પ્રભુ દીવડો ધરો, તનના મનના તિમિર હરો. ધ્રુવ માયા નગરનાં રંગરાગમાં કાયા આ રંગાણી , ભવસાગરમાં ભમતાં ભમતાં, પીધા ખારા પાણી ;
દુ:ખડા સર્વે દૂર કરો. દીવડો જાણી જોઈને મારગ વચ્ચે મેં તો વેર્યા કાંટા, અખંડ વહેતી પ્રેમ નદીના પડયા હજારો ફાંટા;
દેખાડો પ્રભુ-રાહ ખરો. દીવડો સ્વારથની આ દુનિયામાંહી, આશા એક તમારી, જીવનનાં સંગ્રામ જોજો , જાવું ના હું હારી;
હૈયે ભક્તિ ભાવ ધરો. દીવડો
૧૭૨૬ (રાગ : ધોળ) તારા ગીત ગાતા , આયખુ વહી જાય રે, ભક્તિના તાન મહી, શક્તિ ખરચાય રે;
તોયે આ કાળજું, કરૂ રહી જાય (૨). ધ્રુવ વાતવાતમાં વાયા વર્ષોના વ્હાણા , ગાજીગાજીને અમે ગાયા તારા ગાણા ;
ખેંચી ખેંચીને હવે તો કંઠ સુકાય. તોયે રૂમઝૂમ રૂમઝૂમ દેહને નચાવ્યો, સુતેલો આતમા તોયે ના જાગ્યો;
કાળની ઘડીમાં હવે રેતી સરી જાય. તોયે સાચો મારગ ના સમજાય સ્વામી, જીવનમાં ક્યાંય તો રહી ગઈ ખામી;
મુક્તિની વાત સુણી મનડું મલકાય. તોયે
૧૭૨૮ (રાગ : માલકૌંશ) નહિ રાગ નહિ દ્વેષ લગીરે, જેને સર્વ સમાન; એવા છે વીતરાગી જગમાં, જિનેશ્વર ભગવાન. ધ્રુવ રાજપાટને માતપિતાની, મૂકી દીધી છે માયા , આતમના રંગે રંગી છે, એણે નિજની કાયા; જનમ મરણની જાળ તોડવા, દીધું અનુપમ જ્ઞાન, નહિo વાણીમાંથી વ્હાલપ વરસે, પ્રાણીમાત્રમાં પ્રેમ, શબ્દ શબ્દ શાતા મળતી, શતળ ચાંદની જેમ; રોમે રોમે ગાજી રહેતું, વિશ્વ પ્રેમનું ગાન , નહિ સત્ય અહિંસાનો દીધો છે, દુનિયાને સંદેશ, મંગળમય મુક્તિનો જેણે આપ્યો છે આદેશ; સચરાચર સૃષ્ટિમાં સહુનું, ચાહે છે કલ્યાણ. નહિ
સજ્જન કે ઘર જાય કે, દુઃખ રોઈયે ધાય; કારી લગે તો બાંટ લે, નહીં તો મારગ દેત બતાય..
૧૦૫૦
જો સંપત અતિશે બટે, કોય ન આપે ચિત્ત; | તો એ કબુ ન વિસારીએ, હરિ અરિ અપનો મિત્ત.
૧૦૫૦
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #199

૧૭૨૯ (રાગ : પૂર્વકલ્યાણ)
નૈયા ઝુકાવી મેં તો જો જે ડૂબી જાય ના,
ઝાંખો ઝાંખો દીવો મારો, જો જે રે બુઝાય ના. ધ્રુવ
સ્વારથનું સંગીત ચારે કોર ગાજે, કોઈ નથી કોઈનું દુનિયામાં આજે; તનનો તંબુરો જો જે બેસૂરો થાય ના. ઝાંખો
પાપ અને પુણ્યના ભેદ રે ભૂલાતા, રાગ ને દ્વેષ આજે ઘટઘટ ઘુંટાતા; જો જે આ જીવતરમાં ઝેર પ્રસરાય ના. ઝાંખો શ્રદ્ધાના દીવડાને ઝલતો જ રાખજે, નિશદિન સ્નેહ કેરૂ, તેલ એમાં નાખજે; મનના મંદિરે જો જે અંધારૂં થાય ના. ઝાંખો
ભજ રે મના
૧૭૩૦ (રાગ : લલિતગીરી)
પ્રભુ તમે અરિહંત છો, મારે અરિ છે હજાર; પ્રભુ તમે તો જીતી ગયાને, મારે કર્મે હાર. ધ્રુવ આતમના કલ્યાણને કાજે, તમે દીધું બધું ત્યાગી, મારે લોભનો થોભ મળે ના, હું તો છું હજી રાગી; પ્રભુ તમે અણગાર થયાને, મારે મોટો સંસાર, પ્રભુ
સંકટને ઉપસર્ગીને તમે, સહેતા હસતાં હસતાં, દુઃખ પડે તો કાયર થઈને, વેઠું રડતાં રડતાં; પ્રભુ તમે પેલે પાર ગયાને, હું તો ડૂબૂ મઝધાર. પ્રભુ સિદ્ધિનું પદ પામવા તમે, સાચી સાધના કીધી, દુનિયાની રિદ્ધિ મેળવવા, મેં વિરાધના કીધી; ગોથા ખાઈ રહ્યો છું હું તો, ઉતાર જો ભવપાર. પ્રભુ
હરિ સુમરે પ્રાછિત ઘટે, મિત્ર સુમરે જાય પીર; અરિ સુમરે મેં તીન ગુન, બુદ્ધિ, પરાક્રમ, ધીર.
૧૦૬૦૦
૧૭૩૧ (રાગ : મધુવંતી)
પ્રભુ ! તારા નામની, માળા ફેરવીએ ત્યારે, મનનું છે ફેરા સંસારમાં. ધ્રુવ હાથમાં હોય તો, માળાનો મણકો જ્યારે, હૈયામાં સંભળાતો રૂપિયાનો રણકો ત્યારે; જરી વાર જંપીને, જપવા બેસીએ ત્યારે. મનડું ધીરજના રહેતી જરીએ, પ્રભુ તારા ધ્યાનમાં, સ્થિર ના થાતું ચિતડું, પ્રભુ તારા સ્થાનમાં;
ઘડી બે ઘડી રે તારા, સ્તવનો સાંભળીએ ત્યારે. મનડું સંતોની વાણી સુણતાં, મૈણામાં નીંદ આવે, ભગવત્ ભક્તિનું ભોજન, અમોને નહીં રે ભાવે; તારે મંદિરીએ આવી, પૂજન કરીએ ત્યારે. મનડું
એવું છે ચંચળ ચિતડું, પ્રભુજી અમારૂં,
દીવો છે હાથમાં ને, તોયે અંધારૂં;
મોટું મન રાખી વ્હાલા, એટલું આપજે કે, ફેરા રહે
ܗ
પાછા સંસારમાં, મનડું
૧૭૩૨ (રાગ : યમન કલ્યાન)
પ્રભુ, તારૂં ગીત મારે ગાવું છે, પ્રેમનું અમૃત પીવું છે. ધ્રુવ આવે જીવનમાં તડકા છાયા, માંગુ હે પ્રભુ તારી માયા; ભક્તિના રસમાં ન્હાવું છે. પ્રભુ
ભવસાગરમાં નાવ ઝુકાવી, ત્યાં તો ભયાનક આંધી ચડી આવી; સામે કિનારે મારે જાવું છે. પ્રભુ
વેતાં નીર રહે સાધુ તો રમતા
તું વીતરાગી હું અનુરાગી, તારા ભજનની રઢ મને લાગી; પ્રભુ, તારા જેવું મારે થાવું છે. પ્રભુ
નિર્મળાં, બાંધ્યાં ગંદાં હોય; ભલા, દાગ ન લાગે કોય. ૧૦૬૧
ભજ રે મના

Page #200

માનવના જન્મને દેવતાઓ ઝંખતા, સ્વર્ગના વિલાસો ઘણીવાર ડંખતા;
સુંદર આ દેહ મળ્યો, જિનવરનો સ્નેહ મળ્યો. આવો જન્મને ઉજાળવો છે, માનવીના હાથમાં, ધર્મનો પ્રકાશ છે માનવીની સાથમાં;
રૂડો અવતાર મળ્યો, જીવન આધાર મળ્યો. આવો
૧૭૩૩ (રાગ : સારંગ) પાપ ને પ્રાયશ્ચિત્તનો છે, કેવોય અજબ ચકરાવો, રોજ કરૂ છું પાપ ને હું રોજ ક પસ્તાવો; પાપ કરતાં પાછું ન જાઉં, જાણે અનેરો લ્હાવો. ધ્રુવ પરમેશ્વરનો ડર ના લાગે, ના ડર છે પરભવનો, જીવતર આખું એળે જાતું, ખ્યાલ નથી નરભવનો; રંગરાગની પાછળ આવે, છે વારો રડવાનો. પાપ૦ ધર્મને મેં તો જીવનમાંથી, જુદો પાડી દીધો, ધનપ્રાપ્તિમાં નડે ન એવો, સગવડિયો કરી દીધો; જીવું એવી રીતે જાણે, કદીય ના મરવાનો. પાપ૦ કાદવમાં ખરડીને કાયા, પાછો ધોવા બેસું, માયામાં ડૂબકી મારીને, પાછો રોવા બેસું; ખબર નથી કે એક દિવસ, ભવસાગર ડૂબવાનો. પાપ૦ નાટકીયા જેવું છે હે પ્રભુ ! આખું જીવન મારું, પોપટની માફ્ટ ઉચ્ચારૂં નામ પ્રભુ હું તારૂં; જન્મમરણનો ફેરો મારો, કેમ કરી ટળવાનો ? પાપ
૧૭૩૫ (રાગ : બૈરાગી ભૈરવ) રૂડા રાજમહેલને ત્યાગી, પેલો ચાલ્યો રે જાય વીતરાગી, એનો આતમ ઉક્યો જાગી, પેલો ચાલ્યો રે જાય વીતરાગી. નથી કોઈની સંગાથે, નીચે ધરતી આભ છે માથે,
એ તો નીકળ્યો છે ખાલી હાથે, એને લગની અનેરી લાગી, પેલો ચાલ્યો રે જાય વીતરાગી. એણે મૂકી જગતની માયા, એની જુવાન છે હજી કાયા,
એણે મુક્તિના ગીતો ગાયા, એણે ભવભવ ભ્રમણા ભાંગી, પેલો ચાલ્યો રે જાય વીતરાગી. એના પગલે થયા અજવાળા, એના વેણ મધુર મરમાળા,
એણે તારી છે ચંદનબાળા, સંસાર બન્યો બડભાગી, પેલો ચાલ્યો રે જાય વીતરાગી,
૧૭૩૪ (રાગ : ચલતી)
માનવનો જન્મ મળ્યો, મહાવીરનો ધર્મ મળ્યો, આવો સંયોગ, નહિ આવે ીવાર (૨); સંતોનો સંગ મળ્યો, ભક્તિનો રંગ મળ્યો,
આવો સંયોગ, નહિ આવે ફરીવાર (૨). ધ્રુવ માનવનો જન્મ છે મુક્તિનું બારણું, મહાવીરનો ધર્મ છે, મુક્તિનું પારણું;
પ્રેમનો પ્રકાશ મળ્યો, ઊરનો ઉજાસ મળ્યો. આવો
૧૭૩૬ (રાગ : ચંદ્રર્કીશ) વીર નિવણની વાત સુણીને, ગૌતમ કરે વિલાપ; વજઘાત થયો અંતરમાં, ને સળગ્યો સંતાપ, ધ્રુવ નાનકડા બાળકની માફ્ટ, ધ્રુસકે ધ્રુસકે રડતાં, ‘વીર’ ‘વીર' કહી વ્યાકુળ થઈને, ગૌતમ ડૂસકાં ભરતાં; કરૂણ રૂદનથી, વનવગડાનાં વૃક્ષો કંપી રહેતા, એક એક પોકારે જાણે, ડુંગર ડોલી ઊઠતા. વીર
બાંધ્યાં નીર રહે નિર્મળાં, જો કછુ ઘેરાં હોય; સાધુ તો સ્થિરતા ભલા, જો પરમારથ હોય. /
૧૦૬
શીલ રતન સબતેં બડા, સબ રતનકી ખાન; | ચૌદ લોકી સંપદા, રહી શીલમેં આન. || ૧૦૩
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #201

અંગે અંગ અગન પ્રગટાવે, પ્રભુ વિરહનો તાપ, પ્રભુ તમે જ કહ્યું તું જે દિ, થાશે મુજ નિવણ; તે જ દિને હે ગૌતમ તુજને , મળશે કેળળજ્ઞાન , અંતિમ ઘડીએ દૂર કર્યોને, ચાલ્યાં દઈને થાપ. વીર જ્યોત વિહોણા દિપક જેવું, થઈ ગયું જીવન મારૂ, વીર વિહોણા આ ગૌતમના, અંતરમાં અંધારું; પુણ્ય બધું પરવારી ગયું ને, પ્રગટ થયું રે પાપ. વીર રડી રડીને શાંત થયા પછી, ગૌતમ ચડ્યા વિચારે, પ્રભુ શરીરના રાગ થકી તો, રઝળું છું સંસારે; મોહ નિવારણ કરવા કાજે, વીરે કરૂણા કીધી, પ્રતિબોધ કરવાને બહાને, આંખ ઉઘાડી દીધી. વર૦ પશ્ચાતાપ થયો પળમાંને, સમજાયું નિજનું અજ્ઞાન; ત્યાં તો લખલખ તેજે પ્રગટ્યું, ગુરૂ ગૌતમને કેવળજ્ઞાન, વીરo
૧૭૩૮ (રાગ : ભૈરવ) શું રે ગાવું ને શું રે બજાવું ? જાણું ન તુજને કેમ રે રિઝાવું. ધ્રુવ તનનો તંબૂરનો તાર મળે ના, તુંહીં તુંહીંનો રણકાર કરે ના; કયો સાજ લાવું ને ? સૂર શું મિલાવું ? જાણું ના તુઝને કેમ રે રિઝાવું ? શુંo વળગી છે આતમને એવી ઉપાધિ, સાધી શકુના સૂરની સમાધિ; શું રે આલાપને શું રે વિલાપુ ? જાણું ના તુઝને કેમ રે રિઝાવું? શું મનનું મૃદંગ મારૂ બેતાલ બોલે, જીવનનું ગીત ચહ્યું ચકડોળે; મનમાં મુંઝાવું ને આંસુ વહાવું, જાણું ના તુઝને કેમ રે રિઝાવું? શુંo
૧૭૩૭ (રાગ : પૂરિયા ધનાશ્રી) શક્તિ નથી પણ ભક્તિ કરવા આવું છું ભગવાન; સ્નેહ ભરેલું સંગીત ગાવું, છેવું મીઠી તાન. ધ્રુવ રગ-રગમાં છે રાગ-દ્વેષ પણ ગાવું છું વૈરાગ્ય, શ્રદ્ધા છે કે એક દિવસ આ દૂર થશે અનુરાગ; આશા છે કે અંતરમાંથી ઉતરશે અભિમાન. શક્તિo તારે ચરણે આવી બેઠા, કંઈ જ્ઞાની અજ્ઞાની, દુઃખીયાને સુખીયા કીધાં તે, અંતર કરૂણા આણી; હું પણ તારે શરણે આવું, દે જે સમક્તિ દાન, શક્તિ સુનું મારૂ મન મંદિર આ, એક દિન ઉજ્જવળ થાશે, એકદિન તારા પ્રેમ ભરેલા, પાવન પગલાં થાશે; નિરંતર હું મસ્ત બનીને, ગાવું તારા ગાન, શક્તિ
નારોંણ ૧૭૩૯ (રાગ : ચંદ્રકૌશ) વારી જાઉં રે, બલિહારી જાઉં રે (૨); મારા સતગુરૂ ઑગણ આયા, મેં વારી જાઉં રે. ધ્રુવ સબ સખીયન મિલ હાલો , કેસરીયા તિલક લગાવો; મેં ઘણા હેત સો લેવાં કદાયૅ, વારી જાઉં રે. વારી સગુરૂ ઑગણ આયા, મેં ગંગા-ગોમતી ન્હાયાં; મારી નિર્મલ હો ગઈ કાયા, મેં વારી જાઉં રે, વારી સતસંગ બણ ગઈ ભારી, મેં મંગળા ગાઉ ચારી; મેરી ખૂલી હિદય તિલવાડી, મેં વારી જાઉં રે. વારી સગુરૂ દરશણ દીણા, લે ભાગ્ય, ઉદાસી કીના; મેરા ભરમ-કરમ સબ છીના, મેં વારી જાઉં રે. વારી દાસ નારોંણ’ ગુણ ગાયો, ચરણોમાં શિષ નમાયો; મારા સતગુરૂ પાર ઉતાર્યો, મેં વારી જાઉં રે. વારી
કાય તો શોધી નહીં, શોધ્યા ચારે ખૂટ;
કુબુદ્ધ બિલાડી કાઢતાં, ઘરમેં ગુસ ગયા ઊંટ. ભજ રે મના
૧૦૬
ચલા ચલી કે રાજમેં, ભલા ભલી કરલે; કર સાહેબકી બંદગી, ભૂખેલું કુછ દે.
COSU
ભજ રે મના

Page #202

મંગલકારી વીરની વાણી, અમૃતની રસધાર, ઝીલી શકે નહીં અંતર જેનું, એળે ગયો અવતાર; જાણી એણે મોક્ષ પ્રમાણી, એવી પ્રભુ વીરની વાણી . છાંટેo
૧૭૪૦ (રાગ : હેમલ્યાન) સિદ્ધ શીલા પર તમે બિરાજો, ને હું ધરતી ઉપર; મારી તમારી વચ્ચે લાખો, જોજન કેરૂ અંતર. ધ્રુવ ક્ષણે ક્ષણે તમે જાગૃત રહીને, અનુપમ સાધના કીધી, નીંદ્રાને પ્રમોદ મહીં મેં, ઘોર વિરાધના કીધી; પેલે પાર તમે પહોંચ્યાને , હું હજુ કાંઠા ઉપર. મારી હૈયે તમારે સત્ય અહિંસા, પ્રેમ, કરૂણા પ્રગટે, અસત્ય હિંસા વેરઝેરમાં, જીવન મારૂ સળગે; શાંતિ સમાધિ લીધી તમને, મારે ભડકા ભીતર. મારી ઊંચે ઊંચે તમે ચડ્યા હું, નીચે નીચે પડતો, મુક્તિ પદને પામ્યા તમે, હું લખચોરાશી ભમતો; કેમ કરી આ અંતર તૂટે ? એ જ વિચાર નિરંતર. મારી
૧૭૪૨ (રાગ : નટહંસ) સુખની છાયા કાંઈ નથી પણ, માયા નથી મૂકાતી; મૃગજળ જેવું સુખ છતાંએ , તૃષ્ણા નથી સૂકાતી. ધ્રુવ ખારો છે સંસાર છતાંએ, એને ગણું છું યારો, ભવ-ભવ સાગરમાં ભટકું પણ, ક્યાંયે જડે ના કિનારો; ભૂલ ભરેલી ભ્રમણાઓ છે, તોયે નથી ભૂલાતી. સુખની દ્વેષ ભર્યો છે. આ દિલડામાં, રાગમાં છું અનુરાગી, મારૂ-તારૂ કરી વેર વધાર, વિસારૂ વીતરાગ; રંગને રાગમાં ડૂબી રહું પણ, આગ નથી બૂઝાતી. સુખની પાપોના પડછાયા પડે ને, પુણ્યની પાળો તૂટે, જાણીને ઝકળાયો છું ત્યાં, બંધન ક્યાંથી છૂટે; સાજ બેસૂરા વાગી રહ્યા છે, લાજ રહી ઘુંટાતી. સુખની
૧૭૪૧ (રાગ : દેશી ઢાળ) સુખ છે થોડું ને દુ:ખ છે ઝાઝું એવો આ સંસાર, જીવતરમાં જ્યારે આગ લાગે ને, અંગે ઉઠે અંગાર; છાંટે ત્યારે શીતળ પાણી , એવી પ્રભુ વીરની વાણી. ધ્રુવ રાગ નથી એ ને દ્વેષ નથી કંઈ, પ્રેમનો પારાવાર નિશદિન કૂણા કાળજડેથી, વહેતી કરૂણાની ધાર; શાતા પામે સઘળાં પ્રાણી, એવી પ્રભુ વીરની વાણી. છાંટેo ચંડ કૌશિના ઝેર ઉતાર્યા, ઉગારી ચંદન બાળા, ગૌતમનો પણ ગર્વ ઉતાર્યો, વહેણ થઈ મમળા; જાણે સ્નેહની સરવાણી, એવી પ્રભુ વીરની વાણી. છાંટેo દીન દુ:ખીને સુખી થવાનો, મારગ એ બતલાવે, જાદુ ભરેલા વેણ કહીને, પાપીઓને પીગળાવે; પાષાણને કરતી પાણી, એવી પ્રભુ વીરની વાણી . છાંટે
મનકી હારે હાર હૈ, મનકી જીતેં જીત;
પરિબ્રહ્મકો પાઈયે, સો મનહીકી પરતીત. ભજ રે મના
૧૦૬
૧૭૪૩ (રાગ : ભીમપલાસ) હે કિરતાર મને આધાર તારો , જો જે ના તૂટી જાય; હે પ્રભુ ! તારા પ્રેમનો ખજાનો, જો જે ના ખૂટી જાય. ધ્રુવ તારો વિશ્વાસ મને આ અવનીમાં, આપે પ્રકાશ જ્યોત એ રજનીમાં; શ્રદ્ધાથી વાળી છે ગાંઠો મેં સ્નેહની, જો જે ના છૂટી જાય. હેo શક્તિ પ્રમાણે ભક્તિ કરું છું, આ જીવન તુજ ચરણે ધરું છું, પ્રેમનો પ્યાલો પીવા જાઉં ત્યાં , જો જે ના ફૂટી જાય. હેo ગાયા કરું છું ગીત તુજ પ્રીતના, સ્નેહથી ભરેલા સૂરો સંગીતના; લાખના હીરાને હાથમાંથી કોઈ, જો જે ના તૂટી જાય. હેo
ખેતર બગડે ખડસલે, સભા બગડી કૂડ; ભક્તિ બગડી લાલચે, જેમ કેસર પડી ધૂળ. ૧૦)
ભજ રે મના

Page #203

૧૭૪૪ (રાગ : યમન કલ્યાણ)
સૂર્ય ચંદ્ર આકાશ પવનને, વર્ષા જેમ બધાના છે, મહાવીર કેવળ જૈનોના નથી પણ આખી દુનિયાના છે. ધ્રુવ જન્મ ભલે એણે અહીં લીધો, પણ જ્યોતિ બધે ફેલાવી,
સૂર્ય ભલેને અહીં ઊગ્યો, પણ પ્રકાશ છે જગ વ્યાપી; પ્રાણી માત્રના પ્યારા એવા પૈગંબર માનવતાના છે. મહાવીર સત્ય, અહિંસા, પ્રેમ, કરૂણા, ભાવ છે મંગલકારી, અનેકાંતની વિચારધારા, સર્વ સમન્વય કારી; પતિતને પાવન કરનારા, પાણી જેમ ગંગાના છે. મહાવીર૦
વિરાટ એવા વિશ્વ પુરૂષને, વામન અમે કર્યો છે, વિરાટ એના વિશ્વધર્મને, વાડા મહીં પૂર્યો છે; જીવનના જ્યોર્તિધર એતો, જગના જ્ઞાન ખજાના છે. મહાવીર૦
શિવકુમાર નાકર
૧૭૪૫ (રાગ : આશાવરી)
અબકી બાર ઉગારો હરિવર, આયો શરણ તિહારી રે; જૈસો હું મૈં હું પ્રભુ તેરો, રાખો ચરણ મુરારી રે. ધ્રુવ ભવસાગરજલમેં ડૂબત હું, લીજો નાથ ગારી; પાંચ ગ્રહ મિલ પીડત મોહે, દેતે હૈ દુઃખ ભારી રે. અબકી મેં પતિત અવગુણ કો સાગર, કૃપા કરો હે નટવર નાગર; જ્યું પુકાર ગજરાજકી સુનલી, મેરી સુનો ગિરધારી રે. અબકી
ઓ અનાથ કે પાલક દાતા, ભૂલ ગયે ક્યા અપના નાતા! તુમ બિન મેરો કોઈ નહિ હૈં, મત દેર કરો બનવારી રે. અબકી
ભજ રે મના
સેજ મિલા સો દૂધ બરાબર, માંગ લિયા સો પાની; ખેંચ લિયા સો રક્ત બરાબર, ગોરખ બોલે વાણી.
||
૧૦૬૮૦
૧૭૪૬ (રાગ : હેમકલ્યાન)
જનમ જનમકા મૈલ રે મનવા, પલ મેં હી ધુલ જાવૈ, જો તું રામનામ ગુણ ગાવૈં. ધ્રુવ સાંસકી માલા ફેર લે નિશદિન, સુમિરન કર લે મન તું પલછીન, નામ સ્મરણ મૂર્જિત અંતરમેં, નવ વસંત લહેરાવે. જો સુરસરિ પાવન રામ ચરણમેં, કર સબ અરપન રામ ચરણમેં, દુષ્કર ભવ સિંધુસે રઘુવર, બેડા પાર લગાવે. જો તીન લોકકા સાર રામ હૈ, રામ સે બઢકર રામ નામ હૈ, જ્યોં ઘટ રામ નામ ધૂન ગુંજે, જમદૂત નિકટ ના આવૈ. જો૦
૧૭૪૭ (રાગ : લાવણી)
ભક્તિના રંગે મારું મનડું રંગોને ગુરુજી; શોષી લિયો માહ્યલો ભેંકાર રે,
સુરતા કેરા આ જોને તૂટેલા તંબૂરમાં; જોડી ધો અલખનો એક તાર રે. ધ્રુવ અખૂટ શ્રદ્ધાના હૈયે દીવડા પ્રગટાવોને, ટાળો આ માયાના અંધકાર રે; જાપ રે અજપા તમે અખંડ જપાવો ને, पियुना કરાવોને દિદાર રે. ભક્તિના કૃપાના કમાડ તમે કેમ રે ભીડો ઓ ગુરુજી, તમ વિણ બીજો નહિ આધાર રે; શીષ નમાવી આવ્યો. ચરણ શરણમાં, ઉતારો ભવસાગરથી પાર રે. ભક્તિના
ચાર પહોર ધંધો કરે, ચાર પહોર રહે સોય; રામ નામ ઘડી ના લિયો, મુક્તિ કહાંસે હોય. ૧૦૬૯
ભજ રે મના

Page #204

૧૭૪૮ (રાગ : બૈરાગી ભૈરવ) મન મારું વીર ભજનમાં ન લાગ્યું, હોજી રે ઈ તો મૃગજળ વાંસે ભાગ્યું. ધ્રુવ હંસલા કેરી મીઠી સોબત મેલી, ઇ તો બગલા હારે જઈ બેઠું મબલખ મોતીડાંનો ચારો મૂકીને, એણે માછલે તેને અભડાવ્યું. મન ગૂણીજન કેરો રૂડો સંગ તજીને, ઇ તો કુડલા હારે જઈ બેઠું; પથરાની લાલચમાં આવી એણે, અમૂલખ રતન ગુમાવ્યું. મન હાથે કરીને વખંડા ઘોળ્યા, ભક્તિ-સુધા નવ ચાખ્યું; તૂટવા લાગી જ્યારે રગેરગ હાડની, રોઈ રોઈ ખૂબ પસ્તાયું.મન
૧૭૫૦ (રાગ : ધનાશ્રી) મને પારસ મળ્યાં સુહાગી, એણે મારી ભવની નિંદરા ભાંગી, હે મેં તો જોયું રે નિંદરમાંથી જાગી, એવી ઝળહળ ઝળહળ જ્યોત્યું પ્રકાશી. ધ્રુવ ભીતરનો અંધાર ગયો ને, પ્રગટી અનંત ભોર, મનના આંબલિયાની ડાળે, મોર કરે ક્લશોર. એણે હેત તણા તંબુર પર ગુંજે, ઘેરા ઘેરા સૂર, આનંદના દરિયામાં મારી, સુરતા થઈ છે ચકચૂર. એણેo ઘેઘુર પ્યાલી ભરભર પીધી, છલક્યા નયણે નીર, છમછમ પલળ્યું આયખું મારૂં, સુર ગંગાને તીર. એણેo.
૧૭૪૯ (રાગ : મિશ્ર ખમાજ) મનવા રે નામ પ્રભુનું એક સાચું, આ કાયાનું તો કાચું. ધ્રુવ ચાર દિવસનું ચાંદરણું, આ રૂપ અને યુવાની, કંચન વરણી કાયા તારી, અંતે રાખ થવાની; મનવા રે હેતે પ્રભુના ગુણ ગા તું,
- આ કાયાનું તો કાચું. મનવાઓ સુખમાં સૌએ સંગે રહેશે, દુ:ખમાં છોડી જાશે, મારા મારા કરતો જેને, એ તો મારા” થાશે; મનવા રે શરણે પ્રભુનું એક સાચું,
આ કાયાનું તો કાચું. મનવા તોડી સઘળા માયા બંધન, હરિવર શરણે જાજે, નિશ દિન એના પ્રેમતણી પાવન ગંગામાં ન્હાજે; મનવા રે છોડ સકળ જંજાળ,
આ કાયાનું તો કાચું. મનવા
૧૭૫૧ (રાગ : ભૈરવી) હો વંદન હજારો, હજારો અમારા, હે જગનિયંતા ચરણમાં તમારા ધરા પણ તમારી, ગગન પણ તમારું, તમારે ઈશારે જગત ચાલનારું,
તમારું જ સર્જન, સુરજ ચાંદ તારા.
હો વંદન તમે નિર્વિકારી રહિત રંગરૂપ , નિરાકાર બ્રહ્મ ચિદાનંદ સ્વરૂપ, સનાતન જગત ભૂપ, શરણે તમારા , ઝુકાવીને મસ્તક ચરણમાં તમારા ,
હો વંદન મહા મૃત્યુમાંથી હે હરિવર બચાવો, તિમિર આવરણ અમ હૃદયના હટાવો, ભૂલી જઈ ગુન્હાઓ, કૃપામૃત વહાવો, સદા સત્ય પંથે અમોને ચલાવો,
પ્રભુ ડૂબતાને તમે તારનારા.
હો વંદન
જપ માલા છાપા તિલક, સરે ન એકો કામ; મન કાયે જાએ વૃથા, સાચે રાચે રામ. |
૧૦૦૦
જ્યોં કાઠકો ઘુન ખાત હે, હોય ન જાણે પીડ; યુ ચિંતા ચિત્તમેં ભયે, બુદ્ધિ બળ ઘટત શરીર.
ભજ રે મના
૧૦૧
ભજ રે મના

Page #205

ગુરુ સરવોપરિ છબહિરૂપ, ગુરુ મુખ ઉજવળ કાંતિ અનુપ; ગુરુ નિજરૂપ મિલાવત સોઈ, ગુરુ બિન ઓર કહો કહું કોઈ. ગુરુ ઉપમાજુ એપાર અનંત, ગુરુપદ ધ્યાવત હૈ સબ સંત; ગુરુ સતભાવ સદા મન સેવ, ગુરુકી કૃપાહિ મિલે નિજ ભવ. ગુરુ ચરણોદક કીજત પાન, ગુરુ ઉપદેશ પ્રસાદ સમાન; ગુરુ પદ પ્રીત કરી પરણામ, ગુરુ ભજી આતમ હોય વિશ્રામ.
શિવરામ
૧૭૫૨ (રાગ : મોતીયાદામ છંદ) ગુરુ પર બ્રહ્મ ચિદાનંદરૂપ, ગુરુનિજ કેવલ આપ અનુપ; ગુરુસત સારિખ આપ અલેખ, ગુરુ સુખ સાગર પૂરન પેખ. ગુરુ એક ચેતન રામ અખંડ, ગુરુ સબ વ્યાપક પિંડ બ્રહ્માંડ; ગુરુ નિજ આતમ દેવ મુરાર, ગુરુ નિરદ્ધદ્ધ સ્વયં કરનાર. ગુરુ સબ દેવની સેવ સુજાન, ગુરુ સતરૂપ વહી ભગવાન; ગુરુ પરમેશ્વર ઈશના ઈશ, ગુરુ પ્રતિપાલ સ્વયં જગદીશ. ગુરુ પ્રભુ દીન અનાથ કે નાથ, ગુરુ ભવ ડૂબત દેવત હાથ; ગુરુ યમત્રાસ , નિવારના હાર, ગુરુ નિત પાવન પતિત ઉધાર. ગુરુ મન રાખત હેત અપાર, ગુરુ પદ પાચક હૈ નિજ સાર; ગુરુ લક્ષ દેવત સોઈ અભંગ, ગુરુ સંત આત્મ લખાવત રંગ. ગુરુ પ્રતિ પાલક હૈ નિજ દાસ, ગુરુ અતિ રીઝી દીએ સુખરાસ; ગુરુ કહીં દેખત દોષ ન કોઈ, ગુરુ બ્રહ્મ રૂપ લખો શુદ્ધ સોઈ. ગુરુ શિષ્ય કી નિત લેવત સાર, ગુરુ ઉર એક પર ઉપકાર; ગુરુ નિઃકામ ન ચાહત આન, ગુરુ સોઈ વ્યારત શિષ્ય લ્યાન. ગુરુ ગુણે પાર લખાવત સોઈ, ગુરુ ભિન્નભાવ દિયા સબ ખોઈ; ગુરુ ઈક ચેતન રામ દ્રુઢાઈ, ગુરુ ભરપૂર મહારસ માંઈ. ગુરુ બિન જ્ઞાન ન હોય પ્રકાશ, ગુરુ બિન ભક્તિ ન પ્રેમ હુલ્લાસ; ગુરુ બિન યોગ ન ત્યાગ વૈરાગ, ગુરુ બિન હોત ન પૂરન ભાગ. ગુરુ બિન હોઈ ન નિર્મલ ચિત્ત, ગુરુ બિન લાગે ન પૂરન પ્રીત; ગુરુ બિન અંતર શુદ્ધ ન હોઈ, ગુરુ બિન પાવેત રામ ન કોઈ. ગુર બિન ઉજ્જવલ હોઈ ન કાંતિ, ગુરુ બિન જાઈ ન અંતર ભાંતિ; ગુરુ બિન હૈ દરબાર ધિકાર, ગુરુ બિન કોઈ ન પાવત પાર.
૧૭૫૩ (રાગ : આનંદભૈરવ) જાના નહીં નિજ આત્મા, જ્ઞાની હુએ તો ક્યાં હુએ ? ધ્યાયા નહીં શુદ્ધાત્મા, ધ્યાની હુએ તો ક્યા હુએ ? ધ્રુવ ગ્રન્થ સિદ્ધાન્ત પઢ લિયે, શાસ્ત્રી મહાન બન ગયે; આત્મા રહો બહિરાત્મા, પણ્ડિત હુએ તો ક્યા હુએ? જાના પંચ મહાવ્રત આદરે, ઘોર તપસ્યા. ભી કરી; મન કી કપાયે ના મરી, સાધુ હુએ તો ક્યા હુએ ? જાના માલા કે દાને હાથ મેં, મનુ ફ્રિ બાજાર મેં; મન કી નહીં માલા ફ્રેિ, જપિયા હુએ તો ક્યા હુએ ? જાના ગા કે બજા કે નાચ કે, પૂજા ભજન સદા કિયે; નિજ ધ્યેય કો સુમરા નહીં, પૂજક હુએ તો ક્યા હુએ ? જાના માન બઢાઈ કારણે, દામ હજારો ખરચતે; ભાઈ તો ભૂખોં મરે, દાની હુએ તો ક્યા હુએ ? જાના દૃષ્ટિ ન અત્તર ફેતે, ઔગુન પરાયે હેરતે; ‘શિવરામ’ એક હિ નામ કે, શાયર હુએ તો ક્યા હુએ ? જાના
સંસારી નિર્ધન દુઃખી, રાજા દુ:ખી દળ ભંજતે; વૃધકાળે વેશ્યા દુઃખી, જોગી દુ:ખી ધન સંચતે.
૧૦૭૨
સંત બડે પરમારથી, શીતળ ઉનકે અંગ; / તપત બુઝાવે ઓરકી, દેદે અપનો રંગ. || ૧૦૦)
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #206

૧૭૫૪ (રાગ : ભૂપ) દિનરાત મેરે સ્વામી, ભાવના યે ભાઉં; દેહાન્ત કે સમય મેં, તુમકો ને ભૂલ જાઉં, ધ્રુવ શત્રુ અગર કોઈ હો, સંતુષ્ટ ઉનકો કર દૂ સમતાકા ભાવ ધર કર, સબસે ક્ષમા કરાઉં. દિનરાતo ત્યાગું આહાર પાની, ઔષધ વિચાર અવસર; ટે નિયમ ન કોઈ, દ્રઢતા હૃદયસે લાઉં, દિનરાતo જાગે નહીં કપાયે, નહીં વેદના સતાવે; તુમસે હી લ લગી હો, દુર્ગાન કો ભગાઉ, દિનરાતo આતમ સ્વરૂપ અથવા આરાધના વિચારૂં; અરિહને સિદ્ધ સાધૂ રટના યહી લગાઉં, દિનરાતo ધર્માત્મા નિકટ હો, ચર્ચા ધરમ સુનાયે; વો સાવધાન રખેં, ગાર્લિ ન હોને પાઉં. દિનરાતo જીનેકી હો ન વાંછા, મરને કી હો ન ખ્વાહીશ; પરિવાર મિત્ર જન સે, મેં મોહ કો હટાઉં, દિનરાતo ભોગે જો ભોગ પહેલે ઉનકા ન હોવે સુમરન ; મેં રાજ્ય સંપદા યા પદ ઈન્દ્રકા ન ચાહું. દિનરાતo રત્નત્રયકા પાલન, હો અંતર્મે સમાધિ; ‘શિવરામ’ પ્રાર્થના યહ જીવન સક્લ બનાઉં. દિનરાતo
વહ ચક્રવર્તી પદ ભોગ કરૈ, પર ભોગમેં લીન નહી હોત; વહ જલમેં કમલકી ભાંતિ સદા, ઘરબાર બસાયે રહતે . જો કભી નર્ક વેદના સહતે હૈ, પર મગન રહેં નિજ આતમર્મ, વે સ્વર્ગ સંપદા પાકર ભી, રૂચિ ઉસસે હટાયે રહતે હૈ. જો નહીં કર્મ કે કર્તા બનતે હૈ, સ્વામિત્વ ન પર મેં ધરતે હૈ, નહીં દુ:ખમેં દુ:ખી ન સુખમેં સુખી, સમભાવ ધરાયે રહતે હૈ. જો વે સપ્ત ભય સે રહિત સદા, વે શ્રદ્ધા સે ન કભી ડિગતે હૈ, જિનવર નંદન વે કેલિ સદા, નિજ મેં હી કરતે રહતે . જો હૈ ધન્ય ધન્ય વે નિર્મોહી, જિન શાન્તિ દશા હૈ પ્રક્ટાઈ; ‘શિવરામ’ ચરણમેં ઉનકે સદા , હમ શીશ ઝુકાયે રહતે . જો
૧૭૫૬ (રાગ : ગઝલ) સમઝ કર દેખ લે ચેતન ! જગત બાદલ કી હૈ છાયા; કિ જૈસે ઓસ કો પાની, યા સુપને મેં મિલી માયા. ધ્રુવ કહાઁ હૈ રામ ઔ લક્ષમન , કહીં સીતા સતી રાવન; કહાં હૈ ભીમ ઔ અર્જુન , સંભી કો કાલ ને ખાયા. સમઝo જમાયે ઠાઠ યહાં ભારી, બનાયે બાગ મહલ વારી; યહ સંપતિ છોડ ગયે સારી , નહીં રહને કોઈ પાયા. સમઝo
ક્ય કરતા તૂ તેરી મેરી ? નહીં મેરી નહીં તેરી; હો પલકી પલ મેં સબ ઢેરી, તુઝે કિસને હૈ બહકાયા. સમઝo કિસી કા તું નહીં સાથી, ન તેરા કોઈ સંગાતી; ચું હી દુનિયાં ચલી જાતી, ન કોઈ કામ કુછ આયા. સમઝo મહાદુર્લભ હૈ યે નરભવ, રહા હૈ, મુક્ત મેં ક્યોં ખો; અરે ‘શિવરામ ' ના અબ સો, કિ અવસર તેરા બન આયા. સમઝo
૧૭૫૫ (રાગ : શુદ્ધકલ્યાન) દુનિયાં મેં રહે ચાહે દુર રહેં, જો ખુદ મેં સમાયે રહતે હૈ; સબ કામ જગતકા કિયા કરેં, નહિ પ્યાર કિસી સે કરતે હૈ. ધ્રુવ
રામ રૂપિયા રોક હૈ, ખરચ્યા ખૂટત નાહીં;
| લેતે દેતે નાં ઘટે, એસી ચીજ કોઈ નાહીં. ભજ રે મના
૧૦૦)
જનની જણ તો હરિભગત, કાં દાતા કાં શૂર; | નહિ તો રહેજે વાંઝણી, મત ગુમાવે નૂર,
૧૦૦૫
ભજ રે મના

Page #207

નામરૂપ નાશવંત, અવિનાશી આત્મતત્ત્વ, એવું અલક્ષ લક્ષ લેવું; આદિમાં એક મધ્ય મિથ્યા અનેક છે, અંતે તો એક-મેક જેવું.
જિજ્ઞાસુo
આવું તેવું કે આમ તેમ (એમ) કોણ કહે ! ‘ એ 'ને પ્રપંચ પાર રહેવું; એ 'તો વિશેષ્ય-સત્ય, ખોટાં વિશેષણો, અનુભવે ઓળખી જ લેવું.
જિજ્ઞાસુ
શિવશંકર
૧૭૫૭ (રાગ : શિવરંજની) પારસમણિ પ્રભુનામ તજીને, પાષાણે પટકાવું શું ? ભયહર ભક્તિદ્વાર ભૂલીને, ભીંતે જઈ ભટકાવું શું ? ધ્રુવ આપી ઈશ્વરે આંખ અનુપમ, અંધ બની અથડાવું શું ? રામ પરમ સુખધામ તજીને, કામ વિશે કચડાવું શું ? પારસો નિર્મલ જલ ગંગાનું મૂકી, ખારા જળમાં ન્હાવું શું ? તજી સુધા, સમ ખસ ભોજન, ખરાબ ખાણું ખાવું શું ? પારસ જાણી જગમાયા જૂઠી એ, જૂઠામાં જકડાવું શું ? દાસ હરિના ખાસ બનીને, ખટપટમાં ખંડાવું શું ? પારસ શુદ્ધ સનાતન સ્વધર્મ ત્યાગી, અધર્મ પંથે ધાવું શું ? વેશ, બેશ, નિજ દેશ તજીને , બીજામાં બંધાવું શું ? પારસ પરમ પુનિત ભારતમાં જન્મી, ભ્રષ્ટાચારે ભરાવું શું ? “ શિવશંકર' ભવસાગર તરવા, ભજ હરિવર, સમજાવું શું ? પારસ
બ્રહ્મગુરૂ વેદવાક્ય ‘તત્ત્વમસિ' તારનાર, કહે છે “હું” અનુભવે તેવું; સમજી લે સાનમાં ને ઓળખી લે આપથી, સહેજે સ્વયં સ્વરૂપ એવું.
જિજ્ઞાસુ
સ્વયં જ્યોતિ
૧૭૫૮ (રાગ : ધોળ) જિજ્ઞાસુ તારે જેમના તેમ થઈ રહેવું. મનના સંકલ્પ ચિત્તવૃત્તિ આભાસ તજી, બુદ્ધિમાં જ્ઞાન ભરી દેવું; મિથ્યામલાપ, વાદ, વાણી, વિલાસ તજી, મુખથી સોડહં તેં કહેવું.
જિજ્ઞાસુ કાયાના કામકાજ સોંપી સ્વધર્મને, ભક્તિમાં ભાવ ભર્યા રહેવું; માયાના હૃદ્ધ એ તો મિથ્યા ભુલામણી, સમતા પ્રારબ્ધ સુખે સહેવું.
જિજ્ઞાસુo
સ્વામી જગદીશતીર્થ - મુંડેરી
૧૭૫૯ (રાગ : ગઝલ) પ્રભુને સર્વ સોંપીને પ્રભુનું ધાર્યું થાવા દે; પ્રભુની આ બદનબંસી પ્રભુને તું બજાવા દે. ધ્રુવ પ્રભુના સૂરથી ન્યારો, કરે તું સૂર મમતાનો; પ્રભુના સૂરમાં તારો, હૃદયનો સૂર મિલાવી દે. પ્રભુને૦ પ્રભુ શિરસ્વામી છે મોટો, પછી શો છે તને તોટો ? પ્રભુના અંકમાં બેસી, પ્રભુનું ધાર્યું થાવા દે. પ્રભુને૦ પ્રભુના જગત બાજારે, બન્યો સેવક તું વ્યવહારે; પ્રભુના નામ પર ત્યારે, નફો નુકસાન થાવા દે. પ્રભુનેo ચરાચર દેહની બંસી, બજાવનહાર સાચો છે; નથી તે પારખ્યો પ્રેમ, કસોટીમાં તું કાચો . પ્રભુને૦ નચાવે ભ્રાંતિયો તુંને, થયો અભ્યાસનો કેદી; શરણ જગદીશમાં વૃત્તિ, પછી થાનાર થાવા દે. પ્રભુને
રામ નામ સમશેર પકડલે, કૃષ્ણ કટારા બાંધ લિયા; દયા ધરમકી ઢાલ બનાર્ક, જમકા દ્વારા જીત લિયા.
૧૦૭છે
રામ નામ નિજ મંત્ર હૈ, સતગુરૂ દિયો બતાય; ઔષધ ખાવે પચ રહે, વાકી વેદના મિટ જાય.
૧૦ચ્છ)
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #208

સખીમણિ
૧૭૬૦ (રાગ : ભીમપલાસ)
મને જડતો નથી મારો શ્યામ, શોધું શામળિયો, હું તો ભૂલી ફરૂં છું મારા નાથ, શોધું શામળિયો.
હું તો શોધું વ્હાલા ! તને વ્રજની વાટે, નથી મળતો એ તો મને વાટે-ઘાટે; હું તો શોધી વળી ગોકુળ ગામ, શોધું શામળિયો. મને
એને કાંધે છે કામળી કાળી કાળી, ધેલી થાતી રાધા એને ભાળી ભાળી;
મારૂં કાળજું કોરી કોરી ખાય, શોધું શામળિયો. મને
નંદબાવાની એણે ગાયો ચારી, મારૂં માખણ ખાવા આવે શેરી મારી;
હું તો ભૂલી ગઈ સુધ-બુધ-સાન, શોધું શામળિયો. મને * સખીમણિ’ના શ્યામસુંદર શામળા છો, વળી કોડીલા ને કોડામણા છો; રાજા રણછોડ છો સુખના ધામ, શોધું શામળિયો. મને
૧૭૬૧ (રાગ : બિહાગ)
મારે સામે કિનારે જાવું.
ભજ રે મના
ધ્રુવ
તમે રામ બનો તો, શબરી થઈને એઠાં બોર ખવડાવું; પ્રેમી જોગીડા ઝોલી લઈને જોગન હું બની જાવું. મારે તનનો હું તંબૂરો બનાવું, સ્નેહ ગલીએ ધૂન મચાવું; રોમ રોમ રણકાર ઉઠે ત્યાં, અલખ નિરંજન ગાવું. મારે જનમ બધો મેં એળે ખોયો, આ દુનિયામાં સાર ન જોયો; કૃષ્ણભરોસે ઝેર પીનારી, ‘મીરાં' હું બની જાવું. મારે
ધ્રુવ
રામ નામ નિજ મંત્ર હૈ, રટિયે પ્રેમ લગાય; જબ મંગળ ધીરજ ધરે, કોટિ વિઘન મિટ જાય.
૧૦૦૮
સચ્ચિદાનંદ
૧૭૬૨ (રાગ : સોરઠ)
પ્રેમરસ પીધો હોય તે જાણે, પેલા પઢત પંડિત શું માણે ! ધ્રુવ સાકરનો ગાંગડો પડયો જલ વિશે, ગળી ગળીને અંત આણે, સોં વર્ષ સુધી પથરો પાણીમાં, ગળે નહિ કોઈ ટાણે. પ્રેમ૦ વિષ્ઠાની માખી વિષ્ઠામાં રાજી, સાકર - સ્વાદને શું જાણે ! સાકર ઉપર લઈ બેસાડો છતાં, ઊડી જશે એ તો પરાણે. પ્રેમ૦ દેખાદેખીથી ભલે પ્રેમી ગણાવે, (પણ) પ્રેમને ના એ પિછાણે; કાગળ ઉપર લખ્યો જે અગ્નિ, બાળવાનું શું એ જાણે? પ્રેમ૦ વિધિ-વિધાનો, શાસ્ત્ર-સિદ્ધાંતો, પ્રેમીઓને નવ તાણે; દેહદશાનું ભાન ભૂલીને, ‘સચ્ચિદાનંદ' સુખ માણે. પ્રેમ૦
સચ્ચિદાનંદ બ્રહ્મ
૧૭૬૩ (રાગ : સારંગ)
જમકા અજબ તમાશાવે, તનકી કૈસી આશાવે ? ધ્રુવ સૂર્ય ચંદ્ર રેન દિન ફિાવે, પલ પલ કાટત જાવે; જીવન ચંદ્ર રોજમેં ખૂટત, પલભર કોઈ ન બચાવે. જમકા હરિ પાવનકો દેહ ગુમાવત, પશુ તનમેં દુઃખ ભારી; ચેત ચેત જની ભૂલહુ પ્યારે, બોલત બેદ પુકારી, જમકા બેગી શરન ગ્રહી સદ્ગુરુકો, ચિદ્ઘન પતિ ઉરધારી; ભજત નિરંતર શુદ્ધ કરહુ મન, કામાદિકકુ મારી. જમકા ધ્યાન મગ્ન અરુ લગ્ન લગાઈ, રહહુ પ્રેમરસ પાગી; સોનાં ફિનાં ડરનાં કૈસે ? નાથ રહો નિત જાગી. જમકા ભજત સચ્ચિદાનંદ બ્રહ્મહીં, સમરસ બહુ સુહાગી; જન્મ મરન ભય મિટહીં નિરંતર, સબ કહેગે બડભાગી. જમકા
સીતાપતિ રઘુનાથકોં, નેક નમાયો શીશ; લંકાપુરકો બેસણો, શામ કિયો બક્ષીસ.
૧૦૦૦
ભજ રે મના

Page #209

સહજાનંદ (ભદ્ર મુનિ)
(ઈ. સ. ૧૯૧૪ - ૧૯૭૧)
પરમ પૂજ્ય યોગીરાજ શ્રી સહજાનંદઘનજી મહારાજનો જન્મ ગુજરાતના કચ્છ જિલ્લાના ડૂમરા ગામે વિ. સં. ૧૯૭૦ ભાદરવા સુદ ૧૦ના દિવસે શ્રીમાન નાગજીભાઈ અને માતા શ્રીમતી નયનાદેવીની કૂખે વીશા ઓશવાળ જ્ઞાતિમાં
પરમાર ગોત્રમાં થયો હતો. વિ. સં. ૧૯૯૧માં ૨૧ વર્ષની ઉંમરે કચ્છના લાયજા ગામે શ્રી જિનરત્નસૂરિશ્વરજી મહારાજ (ખરતર ગચ્છ) પાસે દીક્ષા લીધી. ત્યારબાદ તેમનું નામ ભદ્રમુનિ રાખ્યું. તેમના વિધા ગુરૂ ઉપાધ્યાય શ્રી લબ્ધિમુનિજી હતા. ભદ્રમુનિ ૧૨ વર્ષ ગુરુની નિશ્રામાં રહ્યા. તેમનું સાધના ક્ષેત્ર મુખ્યત્વે ઇડર, ગઢસિવાણા, ચારભુજા, ખંડગિરિ, હિમાચલ, પાવાપુરી, બિકાનેર આદિ ક્ષેત્ર રહ્યું છે. છેલ્લે તેઓ હપીમાં રહ્યા. ત્યાં પોતાના વિશેષ ઉપકારી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીના નામે વિ. સં. ૨૦૧૭માં આશ્રમની સ્થાપના કરી. શેષ જીવન ત્યાં જ વ્યતિત કર્યું. તેઓ સાઘના કાળમાં ભ્રમણ કરતાં કરતાં ‘બોરડી’ ગામે વિ. સં. ૨૦૧૭માં આવ્યા અને ત્યાં તેમની અલૌકિક ભક્તિથી અને તેના પ્રભાવથી તેમને ત્યાંના સ્થાનિક સમાજે ‘ યુગપ્રધાન ’ પદ પ્રદાન કર્યું. પાવાપુરીમાં પૂ. શ્રી ગણેશપ્રસાદજીની પ્રેરણા પ્રભાવથી ક્ષુલ્લક વેષ પરિધાન કર્યો. તેથી તેમના દિક્ષાર્થી ગચ્છમાં ઉહાપોહ થયો. અને વિરોધના કારણે તેમણે ભદ્રમુનિ નામ પરિવર્તન કરી સહજાનંદઘન નામનો પ્રયોગ શરૂ કર્યો અને તે નામથી પ્રખ્યાત થયા. તેમના પદો ભક્તિ અને અધ્યાત્મથી સભર છે. ‘ શ્રી સહજાનંદ સુધા’ નામે તેમના પદોનો સંગ્રહ છે. છેલ્લે હંપીમાં આત્મજાગૃતિ પૂર્વક ૫૭ વર્ષની ઉંમરે વિ. સં. ૨૦૨૭ કારતક સુદી બીજની મધ્યરાત્રીએ ચિરવિદાય લીધી.
૧૭૬૪ (રાગ : આહીરભૈરવ)
અહો ! પરમ શાંત રસમય, શુદ્ધ ધર્મ વીતરાગી;
છે પૂર્ણ સત્ય નિયમા, કર માન્ય જીવ! જાગી. ધ્રુવ નિજ અનધિકારિતાથી, વણ સત્પુરૂષ કૃપાથી; સમજાય ના અગમ એ, પણ સુગમ ગમ પડયાથી. અહો
ભજ રે મના
મેં જાણ્યું હરિ દૂર હય, હરિ હય હૃદયા માંય; આડી ત્રાટી કપટકી, તાર્સે દીસત નાય.
૧૦૮૦૦
હિતકારી જગત ભરમાં, ઔષઘ ન એ સમું કો; ભવરોગ ટાળવાને, લે લે કહું ખરૂં હો. અહો
આ કલેશમય ભ્રમણથી, તું વિરમ ! વિરમ !! પ્યારે !! હે ચેત ! ચેત ! ચેતન !!! આ પરમ તત્ત્વ ધ્યા રે. અહો ચિન્તામણિ સમો આ, નર દેહ વિલ નહીં તો;
માથે ચડાવ આજ્ઞા, ગુરૂરાજની અહીં હો. અહીં સત્સંગ ગંગ ન્હાયી, કર ચિત્ત શુદ્ધિ ભાઈ ! જ્ઞાયક સ્વભાવ ધ્યાયી, લે ‘સહજાનંદ' સ્થાયી. અહીં (શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર - પત્રાંક ૫૦૫)
આરાધવા. ધ્રુવ
૧૭૬૫ (રાગ : ધોળ) અહીં જ્ઞાનાવતાર ગુરૂરાજના હો લાલ (૨), સૌ કેડ કી સજ્જ થાવ રે, આત્મસ્વરૂપ આ જડ સ્વરૂપ જંજાલમાં હો લાલ, કેમ અટકી રહ્યા છો સાવ રે ? આત્મ આ કાળે કાંટાળા માર્ગને હો લાલ, કર્યું સ્વચ્છ કૃપાળુ રાવ રે. આત્મ ચાલી ચિહ્નો કર્યાં સંકેતના હો લાલ, મહા ભાગ્યે મળ્યો એ દાવ રે. આત્મ છો બીજા ઉન્માર્ગે ચાલતા હો લાલ, અને માને સન્માર્ગ પ્રભાવ રે. આત્મ તેથી ડગીએ નહિ રાજમાર્ગથી હો લાલ, ચાલો ચાલો મહાનુભાવ રે. આત્મ છે મોક્ષ ને મોક્ષ ઉપાય છે હો લાલ, આ કાળે એ શ્રદ્ધા જમાવ રે. આત્મ એક નિષ્ઠાથી એ પથ ચાલતા હો લાલ, સધે ‘સહજાનંદ’ સ્વભાવ રે. આત્મ
અગન પલિતા રાજ દંડ, ચોર મુસ લે જાય; એતન દંડ દુનિયા સહે, ધર્મ દંડ સહ્યો ન જાય.
૧૦૮૧
ભજ રે મના

Page #210

૧૭૬૬ (રાગ : આશાવરી) અવસર આવ્યો હાથ અણમોલ.
ધ્રુવ ઝટપટ કરી લે આત્મ શુદ્ધિ તું, સદગુરૂ શરણું ખોલ. અવસર લોકલાજ તું શું કરે મૂરખ ! કાં કરે ટાળમટોળ, અવસર તર્ક વિતર્કને નિજ-જન જડ-ધન, દેહ ભાન સૌ છોડ. અવસર પરમકૃપાળુ શરણે થા તું, ભક્તિરસે તરબોળ. અવસર પરમગુરૂ સહજાત્મસ્વરૂપ તું, રટ રટ મંત્ર અમોલ. અવસર આત્મસિદ્ધિનો માર્ગ ખરો એ, ‘સહજાનંદ' રંગ રોળ. અવસર
ક્રોધ લોભ મદ માયા ચઉવિધ , હાસ્ય અરતિ રતિ છારી; દુર્ગછા ભયે શોક કામુકી, બંધ ક્રિક્યા એ તારી. તો અનુપચાર વ્યવહારે આઠે, કર્મ બાંધે બદણ ભારી; કર્તા અભિમાને ઘર નગરનો, તું ઉપચારી, તો તેથી દેહ ધરી ભવ ભટકે, લાખ ચોરાસી મદારી, જ્ઞાન ક્રિક્યા ક્ત શુદ્ધ નયથી, ‘સહજાનંદ’ વિચારી. તો
૧૭૬૭ (રાગ : નટહંસ) ઓ શિલ્પી ! આત્મકલા વિકસાવો, લેવા અસલી સુખનો લ્હાવો. ધ્રુવ દેહભાવ તજી આત્મસ્વભાવ સજી, સુખ ચેતનને જગાવો; બાહ્ય ચેતના અંતરંગ લાવી, આતમ ભાવના ભાવો. ઓo તન મન વચન વિકલ્પ કર્મમળ, એ જડ સંગ હટાવો; પ્રજ્ઞા છીણી વિવેક હથોડે, ચૈતન્ય મૂર્તિ ઘડાવો. ઓo આત્મપ્રદેશ પ્રભુ છબી ચીતર, ચિત્ત પ્રભુ છબીમાં જમાવો; પરમગુરૂ સંહાત્મસ્વરૂપે, પ્રભુ સમ નિજને ધ્યાવો, ઓ૦ પ્રભુપદ નિજપદ સમસત્તા સહી, ભેદ અભેદે શમાવો; ‘સહજાનંદઘન ' નિજધન સ્વામી, આત્મ સ્વરાજ્ય જ પાવો. ઓo
૧૭૬૯ (રાગ : માલકૌંસ) ક્યોં ચોરો પ્રભુકો દે કર મન , દે કર મન તુમ દે કર મન. ધ્રુવ લેકર સવણિકી પ્રતિજ્ઞા, પ્રતિપાલનકો કરો જતન; દત્ત વસ્તુકો અદત્ત ગ્રહણસે, લાગે શ્રેષ્ઠિ પદ લાંછન . ક્યોંo કર્મબંધ હોવત અહં-મમસે, મન દોષો ચહીં પરિભ્રમણ; પુનરપિ જનનું પુનરપિ મરણ, પુનરપિ જનની જેલ શયન, ક્યo સભી પરિગ્રહ મન અધીન હૈ, મન ચોરત હો સભી હરણ; ભોગે મૈથુન જૂઠ ને હિંસા, પંચ પાપમેં હોત પતન. ક્યo મન હી સંસાર અસાર અશુચિ, મનમુક્તિ યહીં સિદ્ધ વતન; ‘સહજાનંદ' પ્રભુ, પદ મન બલિકર, મુક્ત ભક્ત હો કરો ભજન , ક્યo.
૧૭૬૮ (રાગ : કાન્હડો) ક્ત જીવ સ્વતંત્ર આચારી, તો તું કેમ રહે છે ભિખારી ! ધ્રુવ ‘કરોતિ-જ્ઞપ્તિ ક્રિયા' ઉભય છે, બંધ અબંધ પ્રકારી; બંધ ક્રિયાથી અનરથ કરતો, ચેતનતા ધન હારી. તો
૧૭૭૦ (રાગ : બહાર) ચેતન ! નિરપક્ષ નિજ વર્તન , નિજ નજરે નિહાળીએ રે; નિરખી દૂષણ તક્ષણ, અવિરત યત્ન ટાળીએ રે. ધ્રુવ ચાલે કેમ પગ શૂળ વિંધાયો, શલ્ય મુક્ત અતિ વેગે ધાયો; દોષ મુક્તિ વિણ, મુક્તિપથે કેમ ચાલીએ રે. ચેતન જે જે દૂષણ પરમાં ભાસે, રહેલાં તે નિજ હૃદય આવાસે; દર્પણવત્ પ્રતિબિંબપણે, સૌ ભાળીએ રે. ચેતન
લોભ પાપકો મૂળ હૈ, નર્ક મૂળ અભિમાન; | જો તરનેક ચાહો તો, છોડ લોભ અભિમાન.
ભજ રે મના
નાચે કૂદે તોડે તાન, તેનું દુનિયા રાખે માન; ભજન કરે ભાવથી જાણ, તેને ન મળે પૂરૂં ધાન. /
૧૦૮૨
ભજ રે મના
૧૦૮

Page #211

મેશ ડાઘ નિજ ભાલ વસે જે, દર્પણ શુદ્ધ કર્યે ન ખસે તે; નિર્મળ જ્ઞાન જળે, નિજ દોષ પખાળીએ રે. ચેતન નિજ સુધારથી ઉદ્ધર્યું સૌ જગ, સુધર્યા વિણ ઉદ્ધારક તે બગ; પર | અર્હત્વ, સમૂળ પ્રજાળીએ રે, ચેતન૦ જો જો સંત વૃંદ સાધનતા, કર રે ! કેવળ નિજ શોધનતા; શુદ્ધ બુદ્ધ થઈ ‘સહજાનંદે’ મહાલીએ રે. ચેતન
૧૭૭૧ (રાગ : અભોગી કાન્હડા)
ચેતનજી ! તું તારૂં સંભાળ, મૂકી અન્ય જંજાળ. ધ્રુવ
તું છે કોણ? શું તારૂં જગતમાં? આપ સ્વરૂપ નિહાળ; દ્રવ્ય થકી તું આત્મપદારથ, નિત્ય અખંડ ત્રિકાળ. ચેતનજી વર્ણ ગંધ રસ સ્પર્શરહિત તું, અરૂપી અવિકાર; અસંયોગી અમલ અકૃત્રિમ, ધ્રુવ શાશ્વત એક સાર. ચેતનજી ષટ્ ગુણ હાનિ વૃદ્ધિ ચક્રાત્મક, પર્યય વર્તનાકાળ; લોકાકાશ પ્રમાણ પ્રદેશી, ક્ષેત્ર તણો રખવાળ. ચેતનજીવ
સ્વભાવે પ્રત્યેક પ્રદેશે, ગુણગણ અનંત અપાર; ગુણગણ પ્રતિ પર્યાય અનંતા, સ્વ-પર ઉભય પ્રકાર. ચેતનજી પ્રતિ પર્યાય ધર્મ અનંતા, અસ્તિ નાસ્તિ અધિકાર; એ જ્ઞાનાદિક સંપદ તારી, જડ ત્યાગી ઘર પ્યાર. ચેતનજી જ્ઞાતા દ્રષ્ટા સાક્ષી ભાવે, ઉપાદાન સુધાર; કર્તા ભોક્તા ‘સહજાનંદ'નો, અનુભવ પંથ સ્વીકાર. ચેતનજી
૧૭૭૨ (રાગ : બૈરાગી ભૈરવ) જિયા તૂ ચેત શકે તો ચેત, શિર પર કાલ ઝપાટા દેત. ધ્રુવ
ભજ રે મના
સાધુ ભૂખે ભાવકે, અન્નકે ભૂખે નાંહિ; જો સાધુ અન્નકે ભૂખે, વોહી સાધુ નાંહિ.
૧૦૮૪
દુર્યોધન દુ:શાસન બન્દે ! કીન્હો છલ ભર પેટ; દેખ ! દેખ ! અભિમાની કૌરવ, દલ બલ મટિયા મેટ. જિયા ગર્વી રાવણ સે લંપટ ભી, ગયે રસાતલ ખેટ;
માન્ધાતા સરિખે નૃસિંહ કેઈ, હારે મરઘટ લેટ. જિયા ડૂબ મરા સુભૂમ સા લોભી, નિધિ રિદ્ધિ સૈન્ય સમેત; શક્રી ચક્રી અર્ધ ચક્રી યહાં, સબકી હોત જેત. જિયા તાતે લોભ માન છલ ત્યાગી, કરી શુદ્ધ હિય ખેત; સુપાત્રતા સત્સંગ યોગસે, ‘સહજાનંદ’ પદ લેત. જિયા
૧૭૭૩ (રાગ : ઝુલણા છંદ)
ધન્ય ગુરૂરાજ ! બોધિસમાધિનિધિ ! ધન્ય તુજ મૂર્તિ ! શી ઉર ઉજાળે ! મુજ સમા પતિતને ભવથી ઉદ્ધારવા, જ્ઞાન તુજ જ્યોતિ ઉર તિમિર ટાળે. ધ્રુવ પ્રશમરસ નીતરતી સ્વરૂપમાં મગ્ન શી ! મૂર્તિ ગુરૂરાજની આજ ભાળી; ભવદાવાનલ જ્વલિત જીવને ઠારવા, શાંત શીતળ શશી-શી નિહાળી ! ધન્ય શાંત મુદ્રા પ્રભુ આપની નીરખતાં, આપ સમ મુજ સ્વરૂપ લક્ષ આવે; પ્રેમ પ્રતીતિ રૂચિ ભક્તિ સહજાત્મમાં, જાગતાં એજ પદ એક ભાવે. ધન્ય તુંહિ તુંહિ સ્મરણથી રટણથી મનનથી, સહજ સ્વરૂપે અહો ! લગન લાગે; આત્મમાહાત્મ્ય અદ્ભુત ઉરમાં વચ્ચે, દેહનો મોહ દૂર કયાંય ભાગે ! ધન્ય એક એ જોઉં, જાણું, અનુભવું મુદા, એક એ સ્વરૂપમાં મગ્ન થાઉં; એ વિના સર્વ પરભાવ દુઃખખાણને, પરિહરી આત્મ આનંદ ધ્યાઉં. ધન્ય શરણ તું, ત્રાણ તું, પરમ આધાર તું, તુજ દશા ઉર્વશી ઉર વસાવું; દિવ્ય આત્મિક સુખમાં રમણતા લહી, સહજ બોધિ સમાધિ જગાવું. ધન્ય આજ કૃત પુણ્ય ધન્ય દિવસ મારો થયો, આજ નરજન્મ મેં સફ્ળ ભાવ્યો; આત્મ આનંદ અમૃતરસ રેલતો, શાંત સહજાત્મ પ્રભુ દિલ વસાવ્યો. ધન્ય
કરણી કરે ભેડકી, ચલે હંસકી ચાલ; પુછડાં પકડે શિયાળકા, કિસ બિધિ ઉતરે પાર.
૧૦૮૫
ભજ રે મના

Page #212

૧૭૭૪ (રાગ : હમીર)
નામ સહજાનંદ
મેરા નામ
સહજાનંદ; અગમ દેશ અલખ નગર વાસી મેં નિદ્ધદ્ધ. ધ્રુવ સદ્ગુરૂ ગમ તાત મેરે, સ્વાનુભૂતિ માત; સ્યાદ્વાદ કુલ હૈ મેરા, સદ્વિવેક ભ્રાત. નામ સમ્યક્દર્શન દેવ મેરે, ગુરૂ હૈ સમ્યક્ત્તાન; આત્મસ્થિરતા ધર્મ મેરા, સાધન સ્વરૂપ ધ્યાન. નામ સમિતિ હી હૈ પ્રવૃત્તિ મેરી, ગુપ્તિ હી આરામ; શુદ્ધ ચેતના પ્રિયા સહ, રમત હૂં નિષ્કામ. નામ પરિચય યહી અલ્પ મેરા, તનકા તનસે પૂછ! તન પરિચય જડ હી હૈ સબ, ક્યોં મરોડે મૂંછ? નામ૦
૧૭૭૫ (રાગ : સોહની)
નિત પ્રભુ પૂજન રચાઊં મેં ઘટમેં (૨);
સદ્ગુરૂ શરણ સ્મરણ તન્મય હો, સ્વ-પર સત્તા ભિન્ન ભાઊં. ધ્રુવ પ્રાણ વાણી રસ મંત્ર આરાધત, સ્વરૂપલક્ષ જમાઊં,
સ્વ
સત્તા જ્ઞાયક દર્પણમેં, પ્રભુ મુદ્રા પધરાઊં, ઘટમેં૦ ષટ્ ચક્ર ક્રમ ભેદત પ્રભુકો, મેરૂદંડ શિર લાઊં, કમલ સહસ્રદલ કર્ણિકા સ્થિત, પાંડુશિલા પર ઠાઊં, ઘટમેં જ્ઞાન સુધાજલ સિંચત સિંચત, પ્રભુ સર્વાંગ નહલાઊં, જ્ઞાનદીપક નિજ ધ્યાન ધૂપસે, આઠોં કર્મ જલાઊં. ઘટમેં૦ હર્ષિત કમલ સુમન વૃત્તિ ચુન ચુન, પ્રભુપદ પગર ભરાઊં; દિવ્ય ગંધ પ્રભુ અક્ષત અંગે, લેપત રોમ નચાઊં, ઘટમેં૦ ‘સહજાનંદ' રસ તૃપ્ત નૈવેદ્યું, દ્વન્દ્વ દુઃખાદિ નસા; નિરાકાર સાકાર અભેદે, આત્મસિદ્ધિ ફ્લ પાઊ. ઘટમેં૦
ભજ રે મના
માલા બનાઈ કાષ્ટકી, બિચમેં ડાલ્યા સૂત્ર; માલા બિચારી ક્યા કરે, જપનેવાલા કપૂત.
૧૦૮૬૬
૧૭૭૬ (રાગ : ધોળ)
પ્રભુ તારા છે અનંત નામ, કયે નામે જવું જપમાળા; ઘટ-ઘટ આતમ રામ, કયે ઠામે શોધું પગપાળા. ધ્રુવ જિન-જિનેશ્વર દેવ તીર્થંકર, હરિહર બુદ્ધ ભગવાન, કયે બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહેશ ઈશ્વર, અલ્લા ખુદા ઈન્સાન. યે અલખ નિરંજન સિદ્ધ પરમ તત્ત્વ, સત્ ચિદાનંદ ઈશ; કયે પ્રભુ પરમાત્મા પરબ્રહ્મ શંકર, શિવ શંભુ જગદીશ. કર્ય અજ અવિનાશી અક્ષર તારક, દીનાનાથ દીનબંધુ; કયે એમ અનેક રૂપે તું એક છો, અવ્યાબાધ સુખસિંધુ. કયે૦ પરમગુરૂ સમ સત્તાધારી, સહજ આત્મ સ્વરૂપ; કર્ય સહજાત્મસ્વરૂપ પરમગુરૂ એ, નામ રટું નિજ સ્વરૂપ. ધ્યે મંદિર મસ્જિદ કે નહીં ગિરજાઘર, શક્તિ રૂપે ઘટમાંય; યે પરમકૃપાળુ રૂપે પ્રગટ તું, ‘સહજાનંદઘન' ત્યાંય. ક્ય
૧૭૭૭ (રાગ : માલશ્રી)
પ્રભુ મેરે ! તૂં સબ વાતે પૂરા,
પરકી આશ કહા કરે પ્રીતમ ! એ કિણ વાતે અધૂરા. ધ્રુવ પરવશ વસત લહત પરતક્ષ દુઃખ, સબહી બાસે સનૂર'; નિજ ઘર આપ સંભાર સંપદા, મત મન હોય ખનૂરા. પ્રભુ પરસંગ ત્યાગ લાગ નિજ રંગે, આનંદ વેલી અંકૂરા; નિજ અનુભવ રસ લાગે મીઠા, જ્યે ઘેવરમેં છૂરા. પ્રભુ અપને ખ્યાલ પલકમેં ખેલે, કરે શત્રુકા ચૂરા; ‘સહજાનંદ’ અચલ સુખ પાવે, ઘરે જગ જસ નૂરા. પ્રભુ
બ્રાહ્મણ ભયે તો ક્યા ભયે, ગલેમેં ડાલા સૂત્ર; આત્મજ્ઞાનકી ખબર નહિ, ભયે શમશાનકા ભૂત.
૧૦૮૦
ભજ રે મના

Page #213

૧૭૭૮ (રાગ : ધોળ)
પામશું પામશું પામશું રે ! અમે કેવળજ્ઞાન હવે પામશું. ધ્રુવ રાગ-દ્વેષ ભ્રમ પર જ્ઞેયોથી, ભિન્ન એકાકી પ્રમાણશું રે. અમે સદ્ગુરૂ રાજ કૃપાએ નિશ્ચળ, જ્ઞાયક ભાવે મ્હાલશું રે. અમે શક્તિપણે તો સ્પષ્ટ જાણ્યું એ, વ્યક્ત કરી સંભાળશું રે. અમે શ્રદ્ધાપણે કૈવલ્ય વર્તે છે, મુક્ત વિભાવ જંજાળશું રે. અમે વિચારધારા એની અખંડિત, બીજું તો અમને કામ શું રે. અમે૦ બધી ઈચ્છાઓ એમાં વિલીન થઈ, નિશ્ચય મુક્તિપુરી જાશું રે. અમે મુખ્યનયે તો છીએ જ કેવળી, ‘સહજાનંદ’ રસ લસલસું રે. અમે૰ ૧૭૭૯ (રાગ : હોરી)
પિયુસંગ ખેલૂ મેં હોલી, પ્રેમ ખજાના ખોલી. ધ્રુવ ગુપ્તિ ગઢ ચઢ બેંકનાલ મગ, ગયે હમ દશમ પ્રતોલી, અશોક વન અનુભૂતિ મહલમેં, જ્ઞાન ગુલાલ ભર ઝોલી; રંગ દી પિયુ મુંહ મૌલી. પિયુ ઘટ પંકજ કેસર ચુન ચુનકર, પાંડુ શિલા પર ઘોલી, મિલા સુધારસ ભર પિચકારી, પિયુ છિડકે હમ ચોલી;
હમ પિયુ પિંડ ડુબોલી. પિયુ
પિયુ ભી હમ સર્વાંગ ડુબોકર, પાપ કાલિમા ધોલી, બાજત અનહદ બાજે અદ્ભુત, નાચત પરિકર ટોલી;
દિવ્ય સંગીત ઠોલી. પિયુ
બ્રહ્માગ્નિ સર્વાંગ હીં ધધકત, કર્મ કંડેકી હોલી, ક્ષાયિક ભાવે ખાક ઉંડા ફિર, બૈઠ સ્વરૂપ ખટોલી;
ભજ રે મના
‘સહજાનંદ' રંગ રોલી, પિયુ
પરનારી ઝેરી છુરી, મતી લગાવો અંગ; દશ શીશ રાવણ કે ગયે પરનારીકે સંગ.
૧૦૮૮
૧૭૮૦ (રાગ : જોગિયા)
પંથીડા ! પ્રભુ ભજી લે દિન ચાર.
ધ્રુવ
તન ભજતાં તન જેલ ઠેલાયો, અશરણ આ સંસાર;
તન ધન કુટુંબ સજી તજી ભટકે, ચઉગતિ વારંવાર, પંથીડાવ ક્યાંથી આવ્યો ? ક્યા જાવું છે ? રહેશે કેટલી વાર ? કર્તવ્ય શું છે? કરી રહ્યો શું ? હજુ ન ચેતે ગમાર, પંથીડા આત્માર્પણ થઈ પ્રભુપદ ભજતાં, બે ઘડીએ ભવપાર; માટે થા તૈયાર ભજનમાં, ‘સહજાનંદ' પથ સાર. પંથીડા
૧૭૮૧ (રાગ : ભૈરવ) બાલપણે આપણ સાથી સૌ, રમ્યા આમલકી કેલી, લોભ ફણી મદ દૈત્યને પટકી, આપ વર્યા શિવ વેલી; હો પ્રભુજી ! મુજ રંકને ભવ ઠેલી. (૧) વાળવો'તો આ બાળ બીકણ પણ, મૈત્રી ધરમ અનુસારે,
એકલપેટા મોજ ઉડાવો, છાના જઈ ભવ બ્હારે;
હો પ્રભુજી ! તુમ વિણ મુજ કોણ તારે ? (૨) આપ સમાન કરે લક્ષાધિપ, માંડવગઢ સુસાધરમી, ક્ષાયિક નવ નિધિ નાથ તમારે, આપોને અંશ અકરમી; હો પ્રભુજી ! થાઉં સદ્દર્શન મર્મી. (૩) નિષ્કારણ કરૂણારસ સાગર, તારક બિરૂદ વડેરો, જેવો તેવો પણ સાથી તમારો, નહિ છોડું હવે કેડો; હો પ્રભુજી ! મુજને ઝટપટ તેો. (૪) વિરહ ખમાય ન વીર તમારો, નયન વહે જલ ધારા, આપ મળ્યાથી આપની સંગે, ઊજવું હર્ષ કુવારા;
હો પ્રભુજી ! ‘ સહજાનંદ’ અપારા. (૫) સજ્જનસે સજ્જન મિલે, ‘તો' હોવે દો દો બાત; ગદ્ધાર્સે ગદ્ધા મિલે, 'તો' ખાવે દો દો લાત.
11
૧૦૮૦
ભજ રે મના

Page #214

૧૭૮૨ (રાગ : આશાવરી) ભયો મેરો મનુઆ બેપરવાહ, અહં મમતાકી બેડી ફેડી, સજધજ આત્મ ઉત્સાહ. ધ્રુવ અંતર જા વિકલ્પ સંહારી, માર ભગાઈ ચાહ; કર્મ કર્મક્લ ચેતનતાકો, દીન્હો અગ્નિદાહ. ભયો. પારતંત્ર્ય પર-નિજકો મિટાયો, આપ સ્વતંત્ર સનાહ; નિજ કુલટકી રીતિ નિભાઈ, પત રાખી વાહ વાહ. ભયો
૧૭૮૪ (રાગ : કેદાર) રે મન ! માન તૂ મોરી બાત , ક્યોં ઈત ઉત બહી જાત. ધ્રુવ રહે ન પત સતિ પરઘર ભટકત, પરહદ નૃપ બંધાત; જs ભી કભી તુઝ ધર્મ ન સેવેં, તૂ જડતા અપનાત. રે૦ કાહકો ભક્ત ! વિભક્ત પ્રભુસોં, કાહે ન લાજ મરાત ! પ્રિયતમ બિન કહીં જાત ન સતિ મન, તૂ તો ભક્ત મનાત. રે૦ પંચ વિષય રસ સર્વે ઈન્દ્રિયાં, તુઝે તો લાતલ્લાત; કાહે તૂ ઈષ્ટાનિષ્ટ મનાવત, સુખ દુ:ખ ભ્રમ ભરમાત. રે૦ સુનિકે સગુરૂ સીખ સુહાવની , મનન કરો દિનરાત; ‘સહજાનંદ' પ્રભુ સ્થિર પદ ખેલો, હંસો સોહમ્ સમાત. રે૦
તીન લોકમેં આણ ફ્લાઈ, આપ શાહનકો શાહ; જ્ઞાન ચેતના સંગ મેં વિલર્સ, ‘સહજાનંદ’ અથાહ. ભયો
૧૭૮૩ (રાગ : પૂરિયા કલ્યાન) ભિન્ન છું સર્વથી સર્વ પ્રકારે, મ્હારો કોઈ ન સંગી સંસારે. ધ્રુવ કોઈ ન પ્રિય અપ્રિય શત્રુ મિત્ર, હર્ષ શોક શો હારે? માનાપમાન ને જન્મ-મૃત્યુ દ્વન્દ્ર, લાભ-અલાભ ન ક્યારે. ભિન્ન મ્યાન ખડગ જ્યમ દેહ સંબંધ મુજ, અબદ્ધ ધૃષ્ટ સહારે; નભ જ્યમ સહુ પરભાવ કુવાસના, મુજ સમ ઘરથી વ્હારે. ભિન્ન નિર્વિકલ્પ પ્રકૃષ્ટ શાંત દંગ, જ્ઞાન સુધારસ ધારે; જ્ઞાયક માત્ર સ્વ અનુભવ મિત હું, વિરમું સ્વાભાકારે ભિન્ન કેવળ શુદ્ધ ચૈતન્યઘન મૂર્તિ, એક અખંડ ત્રિકાળે; પરમોત્કૃષ્ટ અચિંત્ય ‘ સહજાનંદ', મુક્ત સુખ દુઃખ ભ્રમ જાળે. ભિન્ન
૧૭૮૫ (રાગ : સૂરમલ્હાર). શું જાણે વ્યાકરણી, અનુભવ શું જાણે વ્યાકરણી. ધ્રુવ કસ્તુરી નિજ ટીમાં પણ, લાભ ન પામે હરણી; અત્તરથી ભરપૂર ભરી પણ, ગંધ ન જાણે બરણી. અનુભવ મણીબંધ ધૃત પાન કરે પણ , ખાલીખમ ઘી ગરણી; લાખો મણ અન્ન મુખ ચાવે પણ, શક્તિ ન પામે દરણી. અનુભવ પીઠે ચંદન પણ શીતલતા, પામે નહિ ખર ઘરણી ; મણિ માણેક રત્નો ઉરમાં પણ, શોભ ન પામે ધરણી. અનુભવ ભાવધર્મ સ્પર્શન વિણ નિષ્ફળ, તપ જપ સંયમ કરણી; શબ્દ શાસ્ત્ર સહ ભાવંધમતા, ‘સહજાનંદ’ નિસરણી. એનુભવ
તત્ત્વકી પ્રતીતિસૌ લખ્ય હૈ નિજપરગુન , ગ જ્ઞાન ચરન ત્રિવિધ પરિનયી હૈ, ) વિસદ વિવેક આર્યો, આÖ વિસરામ પાચ , આહીમેં આપનોં સહારોં સોધિ લયી હૈ;
કહત બનારસી ગહત પુરૂષારથક, સહજ સુભાવસ વિભાવ મિટિ ગયો હૈં, | પન્નાકે પંકાયે જૈસે કંચન વિમલ હોત, તૈસે શુદ્ધ ચેતન પ્રકાશ રૂપ ભયો હૈં.
જો જામેં નિશિદિન વસે, સો તામેં પરવીન;
સરિતા ગજક લે ચલી, ઉલટા ચાલે મીન. ભજ રે મના
૧૦૯
જીતને તારે ગગનમેં, ઉતને શત્રુ હોય; કૃપા હોય શ્રી રામકી, બાલ ન ઉખાડે કોય.
૧૦૯૧
ભજ રે મના

Page #215

૧૭૮૬ (રાગ : આશાવરી) સદ્ગુરૂ ભંગ પિલાઈ. લાલી અખિયન છાઈ. ધ્રુવ આપ છકી દોય છકી મોરી નયનાં, તન મન તપત બુઝાઈ, વ્યાપી રોમ રોમ ખુમારી, અધર રહે મુસકાઈ;
પ્રેમ સુધારસ પાઈ. સગુરૂ વીણા ઘંટ સિતાર બાસુરી, નોબત ડફ તબલાઈ, થૈ થૈ થએ થપ ઘનનન વાજે, શંખ ખૂંદગ શહનાઈ;
અનહદ શોર મચાઈ. સદ્ગુરૂo કોટી ચંદા સૂર પ્રકાશે, બીજ ચમક ચમકાઈ, ખીલી અમલ કમલ પાંખરિયા, દિવ્ય સુગંધ ફ્લાઈ;
સુંઘત ભરા અધાઈ. સદ્ગુરૂ૦ ચિન્મય ‘સહજાનંદઘન ' મૂરતિ, આપ વિરાજત આઈ, સહસ્ત્ર દલૈ શય્યા પૈ પિયુજો, અઘણે અપનાઈ;
શ્રદ્ધા સુમતિ બધાઈ. સદ્ગુરૂ૦
૧૭૮૮ (રાગ : ખમાજ) સાચો સત્સંગ રંગ, હૃદ્ધ જંગ જીતે. ધ્રુવ કલ્પના તરંગ વ્યંગ, વાસના અનંગ ભંગ; તૃષ્ણા ગંગ છલ છલંગ, ઢંગ ભય રીતે, સાચો ક્રોધ અનલ માન ગરલ, મોહ તરલ મિથ્યા બરલ; ભયે ખરલ અમલ કમલ, આપ સરલ ચિત્ત. સાચો ત્રિવિધ તાપ પાપ કાપ, આપ આપ રૂપ વ્યાપ; ‘સહજાનંદઘન' અમાપ, છાપ સંત નીકે. સાચો
૧૭૮૯ (રાગ : તિલક કામોદ) હો પ્રભુજી ! મુજ ભૂલ માફ કરો, નહીં હું યોગી, નહીં હું ભોગી, તારો દાસ ખરો. ધ્રુવ નહીં હું રોગી, નહીં હું નિરોગી, મારી પીડ હરો. હો. તુજ ગુણ પાગી, સુરતા જાગી, નાથ હવે ઉદ્ધરો. હો. દર્શન દીજે, ઢીલ ન કીજે, દિલનું દર્દ હરો. હો. અમીરસ ક્યારી મુદ્રા તારી, નિશદિન નયન તરો. હો. આવો સ્વામી, મુજ ઉર માંહીં, ‘સહજાનંદ’ ભરો. હો
૧૭૮૭ (રાગ : માલન્કશ)
(શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર - પત્રક ૬૮૦) સહજાત્મસ્વરૂપ પરમગુરૂ (૨).
ધ્રુવ બીજો પ્રગટ શ્રી રામ મહાવીર, કળિકાળે એ લ્પતરૂ; અચિંત્ય ચિંતામણિ ચિમૂર્તિ, કામધેનુ ને કામચરૂ. સહજ ત્રિવિધ તાપ હરે ભ્રમ ભાંગે, સિંચી સુધારસ ભૂમિ મરૂ; નિષ્કારણ કરૂણારસ સાગર, વાટ ચઢાવે વાટ સરૂ. સહજ દુષમકાળના દુભગીઓ ! લ્યો લ્યો એનું શરણ ખરું; બોધપુરૂષ ગુરૂરાજ પ્રભુનું, ‘સહજાનંદઘન' સ્મરણ કરૂં. સહજ
ધ્રુવ
૧૭૯૦ (રાગ : પ્રભાતી) હું તો અમર બની સત્સંગ કરી. સ્વામી શ્રી ચૈતન્ય પ્રભુથી, લગ્ન કર્યું મેં વાત ખરી; શું ગુણગાન કરું એના હું, શક્તિ નહીં મુજ માંહીં કરી. હું તો
આશા તો રામ નામકી, દૂજી આશ નિરાશ; નદી કિનારે ઘર કરો, કદી ન મારે પ્યાસ. ||
મનકો કહ્યો ન કીજિયે, મન જ્યાં ત્યાં લે જાય; | પણ મનકો એસો મારિયે, “કે” ટૂક ટૂક હો જાય.
૧૦૯૩
ભજ રે મના
૧૦૯૨
ભજ રે મના

Page #216

જન્મ-મરણ રોગો નહિ જેને, ઇચ્છાદિક નહીં દોષ સરી;
તન ધન પરિજન શત્રુ મિત્રતા, નષ્ટ થયા કામાદિ અરિ. હું તો શિવસુખ દાયક નિજ ગુણ નાયક, અક્ષર અક્ષય ઋદ્ધિ ભરી; સચ્ચિદાનંદ સહજ સ્વરૂપી, ભવસાગર જળ તરણ તરી. હું તો સર્વ ભાવ શુદ્ધ જ્ઞાતા દ્રષ્ટા, જિન બ્રહ્મા શિવ રામ હરિ; સુખણી થઈ હું સાચ કહું છું, નાથ ચરણનું શરણ વરી. હું તો માટે સેવો નાથ નિરંજન, શુદ્ધ પ્રેમરસ હૃદય ધરી; ‘સહજાનંદ' લયલીન સુમતિએ, સરળ મધુરી વાત કરી. હું તો
સત્યમિત્રાનંદગિરિ (હરિદ્વાર)
૧૭૯૧ (રાગ : ભીમપલાસ)
અબ સોંપ દિયા ઈસ જીવન કો, ભગવાન તુમ્હારે ચરણો મેં; મેં હું શરણાગત પ્રભુ તેરા, રહો ધ્યાન તુમ્હારે ચરણો મેં. ધ્રુવ મેરા નિશ્ચય બસ એક વહી, મેં તુમ ચરણોકા પૂજારી બનું, અર્પણ કર દૂ દુનિયાભરકા, સબ પ્યાર તુમ્હારે ચરણો મેં. અબ મેં જગમેં રહું તો ઐસે રહું, જ્યું જલમેં કમલકા ફૂલ રહે; હૈ મન વચન કાયા અર્પણ, ભગવાન તુમ્હારે ચરણોમેં, અબ જહાં તક સંસારમેં ભ્રમણ કરું, તુજ ચરણોમેં જીવનકો ધરું; તુમ સ્વામી મેરે, મેં હું સેવક, ધરૂ ધ્યાન તુમ્હારે ચરણોમેં. અબ મૈં નિર્ભય તુમ્હારે ચરણોંમેં, આનંદ મંગલ હૈ જીવનમેં; રિદ્ધિસિદ્ધિ ઔર સંપત્તિ સબ, મિલ ગઈ હૈ પ્રભુ તુજ ચરણોમેં. અબ૦ મેરી ઈચ્છા બસ એક પ્રભુ, એક બાર તુઝે મિલ જાઉં મેં; ઈસ સેવકકી એક રગ રગકા, હો તાર તુમ્હારે હાર્થોમેં. અબ
ભજ રે મના
લક્ષ્મી કહે મેં નિત નવી, કેની ન પૂરી આશ; કિતને સિંહાસન ચડ ગયે, ક્તિને ગયે નિરાશ.
||
૧૦૯૪
સત્યાનંદ
૧૭૯૨ (રાગ : ગઝલ)
તેરા દરબાર દીખનેકો, અગર હમ ચલતે આતે હૈ; બસીથી આશ ઈસ દીલમેં, સફર સોહી કરાતે હૈ. ધ્રુવ સનમ કે પ્રેમ ખાતીર કો, ફ્ટીરી ધારકે નીકલે;
વો રચના દેખકે સારી, હમારા મન લુભાતે હૈ. તેરા સુધી ઘરબારકી ત્યાગી, બને હૈ મસ્ત આલમ કે; ખતમ કરકે સભી આશા, અરજ અપની સુનાતે હૈ. તેરા ભરા હું પાપ દોષન સે, બચાલે અબ મુજે સ્વામી; તાર સંસાર સાગર સે, એહી આશા લગાતે હૈ, તેરા
ન ભાવે ભોગ અબ સારા, બસા દીલદાર તું દીલમેં ; વો ‘ સત્યાનંદ’ નયનોસે મેરે, તેમ ક્યોં છીપાતે હૈ ! તેરાવ સમુદા ૧૭૯૩ (રાગ : ગઝલ)
અગર હરદમ તૂં હૈ હાજિર, જગતકી ફિર તમન્ના ક્યા ? ચક્ષુમેં ચાંદ સૂરજકા બસેરા, ફિર અંધેરા ક્યા ? ધ્રુવ કહીં ચરણો ચૂમે કોમલ, ગૂલોકી ગૂંથકર માલા; ફૂલોસેં ખુનકી ધારા, નહીં હંસના તો રોના ક્યા ? અગર બદન સન્માન કો મહેફિલ, બુલાકર આસમા મંજિલ; કહા અપમાન સે કાફિર, કમાના ક્યા ગુમાના ક્યા ? અગર
નહીં પથ્થર શિરાને કો, કભી મખમલ બિછાને કો; ઘડીભર લેટ લેના હૈ, મિલા યા ના મિલા તો ક્યા ? અગર મિલે મુખકો મધુર ભોજન, અગર મેવા સરસ વ્યંજન, જહાં નહીં એક તું જીવન, ખિલાના ક્યા પિલાના ક્યા ? અગર બગીચા બંગલા આલમ, ખજાના ખલ્કકા હાકમ;
રહો ધન ‘સન્મુદા’ કાયમ, દફ્ન ધનકી તમન્ના ક્યા ? અગર
સાહેબ કે દરબારમેં, સાચેકો શિરપાવ; જૂઠા તમાચા ખાયગા, ક્યા રંક ક્યા રાવ.
૧૦૯૫
ભજ રે મના

Page #217

સબિતા
૧૭૯૪ (રાગ : ધનાશ્રી)
મેરે મન બસ રહો શ્રી રઘુરાજ. ધ્રુવ
મેઘશ્યામ સુખધામ ધનુર્ધર, શૂરનકે શિરતાજ; બેન બાન ઔર વામા વ્રત હૈ, એક હિ જીન કો સાચ. મેરે૦ મુનિજન મંડલ મધ્ય વિરાજત, જ્યાં ગગને ગ્રહરાજ; સિદ્ધિ સંપત્તિ શુભ ચરન પરત હૈ, સહજ કરત સબ કાજ. મેરે પરમ પુનિત જાકો નગર અયોધ્યા, સરયૂ બહત સુખ સાજ; સુરકે કારન અસુર સંહારન, ધારન નિધિ પર પાજ. મેરે૦ અઘમ ઉદ્ધારન પાપ પ્રજારન, સદા ગરીબ નિવાજ; અલખ નિરંજન અજ ‘ સબિતા ’ પ્રભુ, ભવજલ તારન જહાજ. મેરે
સમરથ
૧૭૯૫ (રાગ : બહાર)
ભજ રે મના
કાયામેં મેરી ફિ ગઈ રામદુહાઈ.
ધ્રુવ
શ્વાસોચ્છ્વાસ બિચ સોહમ બોલે, સૂતો લિયો જગાઈ; વિરહ વૈરાગ્ય વિભૂતિ તવ પર, કાયાએઁ બંદે બંધાઈ. કાયામેં સોઉં તબ નિદ્રા નહીં આવે, જાગ્રત સોઉં સદાઈ; જાગ્રત સુપન, સુપન જાગ્રત, ઐસી રીત ચલાઈ. કાયામેં૦ શત્રુ-મિત્ર, મિત્ર ફિર શત્રુ, શત્રુ-મિત્ર સોહાઈ; રાજા રંક, રંક ફિર રાજા, અબ આતમસુખ પાઈ. કાયામેં
ધ્રુવ
પાંઉ બિન નૃત્ય કરત નિત્ય નારી, કર બિન તાલ બજાઈ; અનહદ ઢોલ બાજત બેહદ પર, ‘સમરથ’ સુનત સદાઈ. કાયામેં
શ્વાસાકી કર સમરણી, અજપાકો કર જાપ; પરમ તત્ત્વકો ધ્યાનધર, સોહં આપો આપ.
૧૦૯૬
સરભંગી ૧૭૯૬ (રાગ : સોરઠ ચલતી) ધન્ય ગુરુ દાતા ને ધન્ય ગુરુ દેવા, મારા સદ્ગુરુએ શબ્દ સુણાયો જી; ગુરુનો મહિમા પલે પલે વખાણું, તો પ્રાયશ્ચિત સઘળાં જાય જી. ધ્રુવ સૂતો જગાડી મુજને દેશ દેખાડ્યો, ને અલખ પુરુષ ઓળખાયો જી; બૂડતાં મારા ગુરુજીએ તાયેં, ને જમને હાથેથી છોડાયો જી. મારા ખાલ કઢાવું મારા શરીરતણી, ને ઉપર સોનેરી રંગ ચડાવું જી; જોડા સિવડાવી મારા ગુરુને પહેરાવું, તોયે ગણ-ઓશિંગણ કેમ થાવું જી ? મારા૦ ગૌદાન દેવે મરને ભોમી દેવે, ભર્યા કંચનના મહેલ લૂંટાવે જી; કાશી ક્ષેત્રમાં ક્રોડ કન્યાદાન દેવે, પણ ના'વે મારા ગુરુજીને તોલે જી. મારા સદ્ગુરુ મળિયા મારા ફેરા રે ટળિયા, ને લખે રે ચોરાશી છોડાઈ જી; ગુરના પ્રતાપે બાવા ‘સરભંગી' બોલ્યા, મુજને મુક્તિનો માર્ગ બતાયો જી. મારા
સાગર મહારાજ
૧૭૯૭ (રાગ : કેદાર)
જ્યમ જ્યમ દરદ આવ્યાં કરે, ખૂબ ખૂબ ખુશી ત્યમ માણવી; સમજી જવું કે દિલ્બરે કંઈ ભેટ આપી નવી નવી ! ધ્રુવ
સુખ કાજ શાને આથડે ? સુખ દુઃખ બધું છે મન વડે; મનથી ચડે, મનથી પડે, મનથી બન્યું છે માનવી. જ્યમ આશક થવું નથી મશ્કરી, દિલ્હારથી ખરી દિમ્બરી; આ ખલ્કને ખારી કરી, મર્દાનગી બતલાવવી. જ્યમ
શી પ્રીતિ ચીજ, અહો બડી ! ન ટકે બીજી જ્યાં વાતડી ! ખપ હોય તેણે અબઘડી સારી જહાંને પી જવી. જ્યમ ‘સાગર' જીતી લીધી ઝિન્દગી ! અવ્વલથી, હાં ! આખર લગી ! બસ હોય સચ્ચી દિલ્લગી તો મુફ્તમાં લ્યો લઈ જવી ! જ્યમ૦
સજ્જનસેં સજ્જન મિલે, જ્યોં ચંદનમેં કપૂર; દુરિજનકો દુરિજન મિલે, જ્યોં ભાંગમેં ધતૂર.
૧૦૯૦૩
ભજ રે મના

Page #218

યહુ રસ કાજ ભયે નૃપયોગી, છાંડે ભોગ વિલાસા રે; સેજ સિંહાસન બેઠે રહતે, ભસમ લગાઈ, ઉદાસા રે. કોઈo ગોરખનાથ ભરથરી રસિયો, સોઈ કબીર અભ્યાસારે; ગુરુ દાદુ પરસાદ કછુ ઇનકેપાયો સુંદર દાસારે. કોઈo
ધ્રુવ
૧૭૯૯ (રાગ : ઝીંઝોટી) હમારે ગુરુને દીની એક જડી. (૨) કહાં કહું કછુ કહત ન આવત, અમૃત રસકી ભરી; યાકો મરમ કોઈ સંતજન જાનત, લેકર શીર ધરી. હમારે મન ભુજંગ અરુ પંચ નાગિની, સુંઘત તુરત મરી; ડાકિની એખ ખાત સબ જગકો, સો ભી દેખી કરી. હમારેo નિશિ બાસર નહિ તાહીં બીસારત, પલ છીન આધી ઘરી; ‘સુંદરદાસ’ ભયો તન નિરબિખ, સબહી વ્યાધી કરી. હમારે
સુંદરદાસ
(વિ. સં. ૧૬૫૩ - ૧૭૪૬) સુંદરદાસજીનો જન્મ જયપુર રાજ્યમાં દૌસા નગરીમાં બૂસર ગોત્રના ખંડેલવાલ વૈશ્ય કુલમાં વિ. સં. ૧૬૫૩ના ચૈત્ર શુક્લ નવમીના દિવસે થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ “ ચોખા' અંડરનામ પરમાનંદ હતું. માતાનું નામ ‘સતી' હતું. જયપુર રાજ્યની પ્રથમ રાજધાની દીસા હતી. વૈશ્ય ખંડેલવાલમાં બે તડ છે (૧) વૈષ્ણવ, (૨) જૈન. સુંદરદાસજી ૩ વર્ષની ઉંમરે સંત દાદૂદયાળજી પાસે દીક્ષા લીધી. સુંદરદાસના પદ્ય સાહિત્યમાં ગુરુમહિમા ખૂબ ભક્તિભાવથી આલેખાયેલા છે. તેમની શારીરિક અને માનસિક સુંદરતાના કારણે દાદૂ તેમને ‘સુંદરદાસ’ નામે સંબોધન કરતા હતા. રજબજી સુંદરદાસના ગુરુભાઈ હતા. રજબજી ૩૬ વર્ષના હતા ત્યારે સુંદરદાસ ૮ વર્ષના હતા. ૧૧ વર્ષની ઉંમરે તેઓ રજબજી સાથે કાશી ભણવા ગયા હતા અને સાહિત્ય વ્યાકરણાદિ ષદર્શનનો અભ્યાસ કર્યો હતો, દાદૂની વાણીને સુંદરદાસે પધમય બનાવી અને તેથી તેમની પ્રસિદ્ધિ ખૂબ વધી. તેમના સમસ્ત સવૈયાદિ ‘સુન્દરવિલાસ' નામક ગ્રંથમાં નિબદ્ધ છે. જ્ઞાનસમુદ્ર' તેમનો પ્રમુખ ગ્રંથ છે. કવિ બનારસીદાસ, તુલસીદાસ, કેશવદાસજી વગેરે સુંદરદાસજીના સમકાલીન હતા. સુંદરદાસજીની નાની-મોટી ૪૨ ગ્રંથરચના છે. સુંદરદાસને ગુરુનો યોગ માત્ર ૧ વર્ષ રહ્યો હતો. સુંદરદાસના અનેક વિષયો સંબંધી ૨૧૩ પદ ૨૭ રાગરાગિણીઓ પર ઉપલબ્ધ છે. એવા બાળયોગી, બાળકવિ અને બાલ્યાવસ્થામાં જ વિરક્ત થયેલા સુંદરદાસ ૯૩ વર્ષનું દીર્ઘ આયુષ્ય ભોગવી સંવત ૧૪૬માં પરમપદગામી થયા. તેમની સમાધિ જયપૂરના સાંગાનેર ગામે છે.
૧૭૯૮ (રાગ : કેદાર) કોઈ પીવે રામરસ પ્યાસા રે; ગગનમંડળમેં અમૃત અવૈ, ઉન મુનીકે ઘર વાસારે. ધ્રુવ શીશ ઉતારી ધરે ધરતી પર, કરે ન તનકી આશારે; એસા મહીંગા અમી બિકાવે, ખટ રૂતુ બારહ માસારે. કોઈ મોલ કરે સો છકે દૂરૌં, તોલત છૂટે વાસારે; જો પીવે સો જુગ જુગ જીવે, બહુ ન હોય બિનાસારે. કોઈo
પૂરવકે લોક હાતે થે, ન્યાય ધર્મ હરિ નામ;
| અબકે લોક ચાહત હૈ, કામની ચુગલી દામ. || ભજ રે મના
૧૦૯૮૦
સાજન
૧૮૦૦ (રાગ : કચ્છી કાફી) મને મૂરખ કી એ ભરમાણે, નિજ રૂપ નથી તું જાણે. ધ્રુવ રીઆલ રૂપૈયા નોટું કરીએ, ગીની તીજોરી તે મેં ભરીએં;
હિતા હુતાથી બાણે, નિજ રૂપ નથી તું જાણે. મન નેકી બદી તું કીં એ નથી ન્યારિયે, કરી અનરથ પિંઢજા કમ સારીએ;
હક્ક કમ સુંઝાણે, નિજ રૂપ નથી તું જાણે. મન કૂડાં કરમ કરીએં તો ભારી, લગી દુનિયાસે યારી;
ક્રિને દેશ દુરાણે, નિજ રૂપ નથી તું જાણે. મન સાજન ચે સુણ મૂઢ અભાગી, ન્યાર મોહ નિદ્રામેં જાગી;
થાને તું નડે ઠેકાણે, નિજ રૂપ નથી તું જાણે. મને૦
પાવ પલકકી ખબર નહીં, કરે કાલકી બાત; જીવકે પર જમ ફરત હૈ, જ્યો તેતર પર બાજ.
૧૦૯
ભજ રે મના

Page #219

સુન્દરમ્
(ઈ. સ. ૧૯૦૮ - ૧૯૯૧) સુંદરમનું મૂળ નામ ત્રિભુવનદાસ પુરુષોત્તમદાસ લુહાર હતું. સુંદરમ્ એમનું ઉપનામ છે. તેમનો જન્મ ભરૂચ પાસેના મિયાંમાતર ગામમાં તા. ૨૨-૩-૧૯૦૮ના. રોજ થયો હતો. ભરૂચની રાષ્ટ્રીય શાળામાં અભ્યાસ કર્યા બાદ તેઓ વધુ અભ્યાસ અર્થે અમદાવાદની ગુજરાત વિદ્યાપીઠમાં જોડાયા હતા. ગાંધીયુગના તેઓ મૂર્ધન્ય સર્જક છે. તેમણે કવિતા ઉપરાંત ટૂંકીવાર્તા, નાટક, પ્રવાસ, વિવેચન, અનુવાદ વગેરે ક્ષેત્રોમાં નોંધપાત્ર યોગદાન કર્યું છે. સુંદરમ પાંડિચેરીમાં શ્રીં અરવિંદ આશ્રમમાં રહી પૂર્ણયોગની જીવનપર્યત સાધના કરતા રહ્યા હતા. શ્રી અરવિંદ આશ્રમમાંથી પ્રગટ થતા ‘દક્ષિણા' તથા “ બાલદક્ષિણા’ સામયિકોના તેઓ તંત્રી પણ હતા. તેમનું અવસાન તા. ૧૩-૧-૧૯૯૧ એ થયું હતું.
૧૮૦૧ (રાગ : મારૂ બિહાગ) કાહકો રતિયા બનાઈ ? નહીં આતે, નહીં જાતે મન એ, તુમ ઐસે ક્યો શ્યામ કનાઈ ! ધ્રુવ હમ જમના કે તીર ભરત જલ, હમરો ઘટ ન ભરાઈ; ઐસો ઘટ ક્યોં તુમને દિયો, જાકે તુમ બિન કો ને સગાઈ ? તુમ ચલત ચલત હમ વૃંદાવન કી, ગલી ગલી ભટકાઈ; સબ પાયો રસ પિયા પિલાયા, તુમરી સૂરત ન દિખાઈ. તુમ હમ ઐસે તો પાગલ હૈ પ્રભુ, તુમ જાનો સબ પગલાઈ; પાગલ કી ગત પાગલ સમઝ, હમેં સમઝો સુંદરાઈ ! તુમ
વણ દીવે અંધારે જોવા, આંખે તેજ ભરાવો, વણ જહાજે દરિયો તરવી (૨) બળ બાહુમાં આપો; અમને ઝળહળતાં શિખવાડો-ઝળહળતાં શિખવાડો. પ્રભુત્વ ઊગતાં અમ મનના ફ્લડાંને , રસથી સભર બનાવો, જીવનના રંગો ત્યાં ભરવા (૨) પીંછી તમારી હલાવો; અમને મઘમઘતાં શિખવાડો-મઘમઘતાં શિખવાડો. પ્રભુત્વ ઉરની સાંકલડી શેરીના, પંથ વિશાળ રચાવો, હૈયાના નાના ઝરણાને (૨) સાગર જેવું બનાવો; અમને ગરજંતાં શિખવાડો-ગરજંતાં શિખવાડો. પ્રભુ અમ જીવનની વાદળી નાની, આભ વિષે જ ઉડાવો, સ્નેહ-શક્તિ-બલિદાન-નીરથી (૨), ભરચક ધાર ઝરાવો; અમને સ્થળ સ્થળમાં વરસાવો-સ્થળ સ્થળમાં વરસાવો. પ્રભુ
૧૮૦૩ (રાગ : ખમાજ) પુષ્પ તણી પાંદડીએ બેસી કરતું કોણ ચિરંતન હાસ્ય ? પૃથ્વી પરથી ઉડે કોનો સુરભિત પુલકિત મુખરિત શ્વાસ ? ધ્રુવ કોણ બદલતું સંધ્યાકાશે પલપલ નવલાં સુંદર ચીર ? કોણ ઉછળતી મોક્લતું નિજ કુમળી ઉર્મિ સરવરતીર ? પુષ્પ અહો ! ગૂંથતું કોણ પૃથ્વીને સેંથે ઝાકળ મોતી માળ ? તરુએ તરુએ તી કોની આશા કેરી સાખ રસાળ ? પુષ્પ૦ કોનાં કંકણ બાજે એક્લ સરિતા કેરે સૂને ઘાટ ? પર્વતને શિખરે સ્થિર બેસી કોણ સનાતન જોતું વાટ ? પુષ્પ૦ ઓ સારસની જોડ વિશે ઉડે છે કોની ઝંખન જાળ ? અહો ફ્લેગ કોણ અધીરું વાદળ વાદળ માંડી ફાળ ? પુષ્પ અંતરની એરણ પર કોની પડે હથોડી ચેતનરૂપ ? કાળતણી ધરતીમાં ખોદી કોણ રહ્યું જીવનના કૂપ ? પુષ્પ૦
દુ:ખમેં સબ હરિકોં ભજે, સુખમેં ભજે ન કોય; | જો સુખમેં હરિકોં ભજે, તો દુઃખ કાયકોં હોય. ૧૧૦૧
ભજ રે મના
૧૮૦૨ (રાગ : ભૈરવી) જીવનજ્યોત જગાવો, પ્રભુ હે! જીવનજ્યોત જગાવો. ધ્રુવ ટચુકડી આ આંગળીઓમાં, ઝાઝું જોર જમાવો, આ નાનકડા પગને વેગે (૨) રમતાં જગત બતાવો; અમને સંચરતા શિખવાડો-સંચરતા શિખવાડો. પ્રભુત્વ
પાપીમેં ધન હોત હે, પાપીનેં ધન જાત; વરસ બારમેં તેરમેં, જડા મૂલસેં જાત. ||
ભજ રે મના
૧૧૦૦

Page #220

૧૮૦૪ (રાગ : ગાવતી) સતિયા જન રે હો. સતની શુળીએ વીંધાય, રૂડા રંગમાં રંગાય; એના ગુણ રે હો ગાયા, કેમ રે ગવાય ? ધ્રુવ સંકટ કાંટાની એની પથારી ને અપયશ કુલની માળા; માંહીં મમતાને હોમી હોમી પ્રગટાવે ત્યાગની જ્વાળા. સતિયા પ્રેમ દયાના પાયા ઉપર, એ સતનાં મંદિરિયાં ચણાવે; જ્ઞાનઘંટ ગજાવી પ્રભુને , પગલું દેવાને મનાવે. સતિયા વૈરાગ્યની વડવાળે બાંધે, એ કાયાનો કર્મ હિંડોળો; અંગો છોળે એ તો અંતર વલોવે ને પાપીને પાથરે ખોળો. સતિયા ચંદ્ર શો શીતળ, નીરખ સૂરજ શો ? પ્રેમ પ્રતાપનો ગોળો; એવા રે સતિયાને પગલે, પૃથ્વીમાં કરૂણાની ઉછળે છોળો. સતિયા
સુંદરજી
૧૮૦૬ (રાગ : લાવણી) શાને માટે શોચ કરે છે ? પ્રભુ કરશે તેમ જ થાશે; ધારેલ મનના મનસૂબા તે, સરવે ફોગટમાં જાશે. ધ્રુવ પ્રભુ ઈચ્છા વિણ કંઈ નવ બનતું, કર્તાહર્તા જગસ્વામી; મને જાણે કે મેં જ કર્યું, પણ કરનારો અંતર્યામી, પ્રભુo પાંચ ભાઈ જે પાંડવ કહીએ, જેના સારથી જગકર્તા; એવા નર તે મહાસુખ મૂકી દુનિયા, થઈ વનમાં ભમતા. પ્રભુત્વ હરિશચન્દ્ર મહારાજા બળિયો, રાજ રૂડી રીતે કરિયું; પણ પરમેશ્વર કોપ્યો ત્યારે, નીચ ઘેર રહી જળ ભરિયું. પ્રભુત્વ નળરાજા સતવાદી કહીએ, જેની દમયંતી રાણી; અરધે વચ્ચે વનમાં ભમ્યાં, નવ મળિયાં અન્ને ને પાણી. પ્રભુo જુઓ સતી સીતાજી મોટાં , જેનાં વિશ્વભત સ્વામ; તેનું રાવણ હરણ કરી ગયો ત્યારે, સતી બહુ દુ:ખ પામી, પ્રભુo એવા મોટાને દુ:ખ જ પડિયું, બીજાની તો શું કહીએ ? કહે “સુંદરજી' કરી વિનંતિ, રામ રાખે તેમ જ રહીએ . પ્રભુ
૧૮૦૫ (રાગ : ઝીંઝોટી) હું તો પૂછું કે મોરલાની પીંછીમાં રંગરંગવાળી, આ ટીલડીઓ કોણે જડી ? વળી પૂછું કે મીંદડીની માંજરી શી આંખમાં, ચકચકતી કીકીઓ કોણે મઢી ? હું તો પૂછું કે આંબલીની ટોચે જ્યાં હાથ ના પો ‘ચે, ત્યાં કૂંપણો કોણે કરી ? વળી પૂછું કે ગાવડીના પેટે આ દૂધ કેરી ધોળી, મીઠી ધાર કોણે ભરી ? હું તો પૂછું કે ચાંદાની થાળીમાં બકરીને ડોસીની ઝૂંપડી કોણે મઢી ? વળી પૂછું કે આભની હથેળીમાં સૂરજની ભમતી ભમરડી કોણે કરી ? હું તો પૂછું કે પોપચે મઢેલી આ દશ દિશ દેખતી આંખ મારી કોણે કરી ? વળી પૂછું કે નવલખ તારે મઢેલી આ આભલાંની ચૂંદડી કોણે કરી ?
યકરંગ
૧૮૦૭ (રાગ : ભૈરવી) સાંવલિયા મન ભાયા રે.
ધ્રુવ સોહિની સૂરત મોહિની મૂરત, હિરદૈ બીચ સમાયા રે. સાંવલિયા દેસમેં હૂંટા, વિદેશમેં ઢા, અંત કો અંત ન પાયા રે. સાંવલિયા કાહૂ મેં અહમદ, કાહૂમેં ઈસા, કાહૂ મેં રામ કહાયા રે, સાંવલિયા સોચ-વિચાર કહૈ યકરંગ પિયા, જિણ ખોજા તિન પાયા રે, સાંવલિયા
જો મતિ પીછે ઉપજે, સો મતિ આર્ગે હોય;
રામ કહે લખમન સુનો, કારજ બિણસે ન કોય. / ભજ રે મના
૧૧૦
આગ લગી બન ખંડમેં, જલ જલ પડે અંગાર; | જો નવ હોતે સંત તો, જલ મરતા સંસાર. || ૧૧૦૩
ભજ રે મના

Page #221

સુખસાગર
૧૮૦૮ (રાગ : આહીરભૈરવ) જગત મેં કોઈ નહીં રે મેરા; સબ સંશય કો ટાલ દેખ લો , આપ શુદ્ધ ડેરા. ધ્રુવ
ક્યોં શરીર મેં આપા લખકર, હોત કર્મ ચેરા ? વૃથા મોહ મેં ફેંકર, કરતા હૈ મેરા તેરા, જગo હૈ વ્યવહાર અસત્ય સ્વપ્નસમ, નશ્વર ઉલઝેરા; કર નિશ્ચય કા ધ્યાન કિ, જિસસે હોવે સુલઝરા. જગo જીવ જીવ સબ એક સારખે , શુદ્ધ જ્ઞાન ઢેરા; નહીં મિત્ર નહિં અરી જગત મેં, હૈ ખૂબહિં હેરા, જગo બૈઠ આપ મેં આપો ભજ લો, વહીં દેવ તેરા; ‘સુખસાગર' પાવેગા ક્ષણ મેં, હોત ન જગ ફેરા, જગo
સુરેશ દલાલ સુરેશ દલાલનો જન્મ તા. ૧૧-૧૦-૧૯૩૨ના રોજ મુંબઈમાં થયેલ છે.
૧૮૧૦ (રાગ : બિદ્રાવની સારંગ) રાધાનું નામ તમે વાંસળીના સૂરમહીં વ્હેતું ના મેલો, ઘનશ્યામ ! સાંજને સવાર નિત નિંદા કરે છે, ઘેલું ઘેલું રે ગોકુળિયું ગામ ! ધ્રુવ વણગૂંથ્યા કેશ અને અણઆંજી આંખડી કે ખાલી બેડાં કરે વાત; લોકો કરે છે શાને દિવસ ને રાત, એક મારા મોહનની પંચાત. વળી વળી નીરખે છે કુંજગલી પૂછે છે, કેમ અલી ! ક્યાં ગઇ'તી આમ ? રાધાનુંo કોણે મૂક્યું રે તારે અંબોડે ફૂલ ? એની પૂછી પૂછીને લિયે ગંધ, વહે અંતરની વાત એ તો આંખ્યુંની ભૂલ , જોકે હોઠોની પાંખડીઓ બંધ; મારે મોંએથી ચહે સાંભળવા સાહેલી માધવનું મધમીઠું નામ. રાધાનુંo
પં. સુમતપ્રકાશ જૈન (ખનિરાધાના, મધ્યપ્રદેશ)
૧૮૦૯ (રાગ : આશાવરી) ચલો રે ભાઈ અપને વતનમેં ચલે, અપને વતનમેં તન હી નહી હૈ, તન હી નહીં હૈ મન ભી નહી હૈ. ધ્રુવ રાગદ્વેષ કી દુવિધા નહીં હૈ, વિષય-કષાયકી આંધી નહીં હૈ,
સુખ સરોવર બહે. ચલો મોહાદિક ગંધ નહીં હૈ, મિથ્યાત્વ કી દુર્ગધ નહીં હૈ;
સંખ્યક રત્ન ઝરે, ચલો મુનિયોં કા મારગ ભાને લગા હૈ, રત્નત્રય રંગ આને લગા હૈ,
સિદ્ધોં કી ઓર ચલે. ચલો સિદ્ધિ શિલા હૈ ભૂમિ હમારી, મંગલમય પરણતિ અવિકારી;
આદિ અનંત સુખ લહૈ. ચલો
૧૮૧૧ (રાગ : મારવા) તવ મંદિરનો ઝળહળ દીવો, હું જ ઝરૂખો બારી; મને તમારા મોરપીંછથી શણગારો ગિરધારી. મને તમારી દીયો મોરલી, હોઠે જરી અડાડું, મીરાંનો આ શ્વાસ શ્યામની મુરલી મહીં લગાડું; હુંય તમારા મોરપીંછથી ગિરધારી ગિરધારી, મને તમારા મોરપીંછથી શણગારો ગિરધારી. ચુંદડી ચોખા અક્ષત મૂક્યાં, શ્યામ તમારે શરણે, આ મારા ઝાંઝરીયા ઝણકે, સાંવરિયા તવ ચરણે; હું રહું કદંબનું વૃક્ષ તમે તો જમુના જળની ઝારી, મને તમારા મોરપીંછથી શણગારો ગિરધારી.
અતિ ભલા નહીં બોલના, અતિ ભલા નહીં ચૂપ; અતિ ભલા નહીં બરસના, અતિ ભલા નહીં ધૂપ. |
૧૧૦
ધીરે ધીરે રાવતાં, ધીરે સબ કુછ હોય; માલી સીંચે સો ગનાં, રૂતુ બિન ફલ ન હોય. || ૧૧૦૫
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #222

સેવક
૧૮૧૨ (રાગ : મેઘમલ્હાર) શ્રી ગુરુ બરસત જ્ઞાન-ઝરી, પરમગુરુ બરસત જ્ઞાન-ઝરી; હરખિ હરખિ બહુ ગરજિ ગરજિ કૈ, મિથ્યા તપન હરી. ધ્રુવ સરધા-ભૂમિ સુહાવનિ લાગે, સંશય બેલ હરી; ભવિજનમન સરવર ભરિ ઉમડે, સમઝ પવન સિયરી. સતગુરુo સ્યાદ્વાદનયવિજુરી ચમક્ત, પરમત શિખરપરી; ચાતક મોર ભવિ આતમકો, હૃદય સુભક્તિ ભરી. સતગુરુo જ્ઞાનાદિક પરમાનંદ બઢયો હૈ, સુ સુમય નીંવ ધરી; ‘સેવક' પાવન પાવસ આયો, થિરતા શુદ્ધ કરી. સગુરુo
સેવક (દ્વિતીય)
૧૮૧૪ (રાગ : ભીમપલાસ) સત્સંગી બનો, સત્સંગી બનો, નિસંગી થવા સત્સંગી બનો. ધ્રુવ જીવ અનાદિ કર્મનો સંગી છે, ને વિષયા રસનો રંગી છે;
આત્માનંદે ઉમંગી બનો. સત્સંગી જીવ પુગલ ભાવનો પ્યાસી છે, સંસારી સુખનો આશી છે;
હવે વિરતિવિલાનાં વાસી બનો. સત્સંગી જીવ કંચન કીર્તિનો કામી છે, જડ ભાવે ચેતના જામી છે;
હવે શિવસદનના સ્વામી બનો. સત્સંગી જીવ સદગુરુ સંગે જાગે છે, મોહ ભાવની મૂછ ત્યાગે છે
હવે સેવક સતનાં રાગી બનો. સત્સંગી
૧૮૧૩ (રાગ : હિંદોલ) તુમ્હારે દર્શ બિન સ્વામી, મુઝે નહિ ચેન પડતી હૈ; છવિ વૈરાગ્ય તેરી સામને , આંખોકે ક્રિતી હૈ .ધ્રુવ ધ્રુવ નિરાભૂષણ વિગત દૂષણ, પરમ આસન મધુર ભાષણ; નજર નૈનો કી નાશા કી, અની પર સે ગુજરતી હૈ. તુમ્હારેo નહીં કમકા ડર મુજકો, કિ જબ લગ ધ્યાન ચરણન મેં; તેરે દર્શન સે સુનતે હૈ, કરમ રેખા બદલતી હૈ, તુમ્હારેo મિલે ગર સ્વર્ગકી સમ્પતિ, અચશ્મા કનસા ઈસમેં; તુહે જો નયન ભર દેખે, ગતિ દુરગતિકી ટલતી હૈતુમ્હારે હજારો મૂર્તિયો હમને, બહુત સી અન્ય મત દેખી; શાંત મૂરત તુમ્હારી-સી, નહીં નજરોં મેં ચઢતી હૈ, તુમ્હારેo જગત સિરતાજ હો જિનરાજ, ‘સેવક' કો દરશ દીજે; તુમ્હારા ક્યા બિગડતા હૈ ? મેરી બિગડી સુધરતી હૈ, તુમ્હારેo
૧૮૧૫ (રાગ : ધોળ) સાચા આ સંતને હો, લાખ લાખ વંદના; સદ્ગુરુ દેવને હો, લાખ લાખ વંદના. ધ્રુવ જગહિત દેહ ધરી આવ્યા આ લોકમાં, રાજનામની ધ્વજા ચઢાવી વિશ્વ ચોકમાં; ગુરુ ઓ ગુણવંતને હો, લાખ લાખ વંદના. સાચા જ્ઞાનના પ્રકાશના ઉજાસ કર્યા અંતરે , દીનબંધુ રીઝયા સેવક હિત કારણે; દેવ દયાવંતને હો, લાખ લાખ વંદના. સાચા મુખથી અનેક જેના ગુણો વર્ણાય ના, સ્તોત્ર પાઠ પૂજનથી પાર પમાય ના; આવા અનંતને હો, લાખ લાખ વંદના. સાચા
ઓછે નર કે પેટમેં, રહે ન મોટી બાત; પાવશેર કે પાત્રમેં, કેમેં શેર સમાય..
ભક્તિ એસી કીજિયે, જેસો ટંકણખાર; આપ જલે પર રિઝર્વ, ભાંગ્યાં સાંધે હાડ. || ૧૧૦)
ભજ રે મના
ભજ રે મના
૧૧૦

Page #223

કાપ્યા જીવ કોટીના ચોર્યાસી બંધનો, અભયતા આપી ભવ ભાંગ્યો યમદંડનો; બેલી ! આ બળવંતને હો, લાખ લાખ વંદના. સાચા સદ્ગુરુ દેવ હું તો આવ્યો છું બારણે,
સેવક જાય ગુરુ વારે વારે વારણે; મોંઘા આ મહંતને હો, લાખ લાખ વંદના. સાચા
સંતબાલજી
ગાંધીવાદી માન્યતા ધરાવનારા ગુજરાતના પ્રસિદ્ધ જૈન સાધુ શ્રી સંતબાલજી ૨૦મી સદીના એક વિશિષ્ટ લોકસંત થઈ ગયા. તેમનો જન્મ મોરબી તાલુકાના ટોળ ગામે વિ.સં. ૧૯૬૦ના શ્રાવણ સુદ પૂનમને દિવસે એક પ્રતિષ્ઠિત અને સંસ્કારી કુટુંબમાં થયો હતો. ટોળ ગામ ટંકારાથી ૪ કિ.મી. દૂર છે. તેમનું મૂળ નામ શિવલાલ હતું. તેમના પિતાનું નામ નાગજીભાઈ અને માતાનું નામ મોતીબહેન હતું. ૧૩ વર્ષની ઊંમરે કમાવા મુંબઈ આવ્યા. અને જૈન સાધુ શ્રી નાનચંદ્રજી
*
મહારાજના સંપર્કમાં આવ્યા. દીક્ષા લેવાના ભાવ થયા અને સં. ૧૯૮૫ના પોષ સુદ આઠમને દિવસે દીક્ષા સંપન્ન થઈ. આમ, શિવલાલમાંથી મુનિ સૌભાગ્યચંદ્ર બન્યા અને પાછળથી ' સંતબાલ' નામે પ્રસિદ્ધિ પામ્યા. દીક્ષા પછીના પાંચ વર્ષમાં તેઓ સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, અંગ્રેજી, હિંદી વગેરે ભાષાઓ અને ન્યાય, પ્રમાણ, તર્ક વગેરે શાસ્ત્રોમાં પારંગત થયા. પછી મહારાષ્ટ્રના થાણા જિલ્લામાં આવેલ ચિંચણ મુકામે “મહાવીરનગર આંતરરાષ્ટ્રીય કેન્દ્ર” ખડું કર્યું. તા. ૨૬-૩-૧૯૮૨ ને શુક્રવારના ગુડીપડવાના દિવસે ૭૮ વર્ષની ઉંમરે સ્વધામ સિધાવ્યા.
૧૮૧૬ (રાગ : બિલાવલ)
ધર્મ અમારો એક માત્ર એ, સર્વ ધર્મ સેવા કરવી; ધ્યેય અમારું છે વત્સલતા, વિશ્વમહીં એને ભરવી. ધ્રુવ નાત જાતના ભેદ અમોને, લેશ નથી કંઈ આભડતા; દેશ વેશના શિષ્ટાચારો, વિકાસ માટે નહીં નડતાં. ધર્મ
ભજ રે મના
મોહ નદી વિક્રાળ હૈ, કોય ન ઉતરે પાર; જો ઉતરતહિ પાર સો, રહે વૈકુંઠ મુજાર. ૧૧૦૮૦
બ્રહ્મચર્યની જ્યોત જગાવી, સત્ય પ્રભુને મંદિરિયે; જગસેવાને આંચ ન આવે, એ વ્યવસાયો આચરીએ. ધર્મ
સદગુણ સ્તુતિ કરીએ સૌની, નિંદાથી ન્યારા રહીએ; વ્યસનો ત્યજીએ, સદગુણ સજીએ, ટાપટીપ ખોટી ત્યજીએ. ધર્મ ખાવું, પીવું, હરવું, કરવું, સૂવું, જાગવું ને વવું; સર્વ ક્રિયાઓ કરતાં પહેલાં, પાપવિકારોથી ડરવું. ધર્મ છતાં થાય ગલત જો કંઈએ, ક્ષમા માગી હળવા થઈએ; સર્વ ક્ષેત્રમાં રહીએ તો પણ, આત્મભાન નવ વિસરીએ. ધર્મ
૧૮૧૭ (રાગ : હમીર)
પ્રાણી માત્રને રક્ષણ આપી, માન્યા પોતા સમ સહુને; પૂર્ણ અહિંસા આચરનારા, નમન તપસ્વી મહાવીરને. ધ્રુવ જન સેવાના પાઠ શિખવ્યા, મધ્યમ માર્ગ બતાવીને; સંન્યાસીનો ધર્મ ઉજાળ્યો, વંદન કરીએ બુદ્ધ તને. પ્રાણી એક પત્નીવ્રત પૂરણ પાળ્યું, ટેક વણી છે જીવતરમાં; ન્યાય-નીતિરૂપ રામ રહેજો, સદા અમારા અંતરમાં. પ્રાણી પ્રેમરૂપ પ્રભુપુત્ર ઈશુ જે, ક્ષમા સિંધુને વંદન હો; રહમ નેકીના પરમ ઉપાસક, હજરત મહમદ દિલે રહો, પ્રાણી સહિષ્ણુતા ને ઐક્ય ભાવના, નાનના હૈયે વસજો; સત્ય અહિંસા ગાંધીજીનાં, અમ જીવનમાં વિસ્તરજો. પ્રાણી જરથોસ્તીના ધર્મગુરુની, પવિત્રતા ઘટમાં જાગો; સર્વધર્મ સંસ્થાપક સ્મરણો, વિશ્વ શાંતિમાં ખપ લાગો. પ્રાણી
રામ નામકે કારણે, સબ ધન ડાલો ખોય; મુરખ જાને ગિર પર્યો, દિન દિન દૂણો હોય.
૧૧૦૯
ભજ રે મના

Page #224

સંતરામ
૧૮૧૮ (રાગ : બાગેશ્રી)
સાધો એસા સન્ત મોહિ ભાવે, જો સત્ ચિત નેહ લગાવે રે. ધ્રુવ પૂરણ અનુભવ જ્ઞાની જો દૃઢ વીતરાગી હોવે રે; પરહિત કરતા કાજ જરા અભિમાન ન ત્યારે રે. સાધો યોગ યુક્તિ નિજ અનુભવ સે, નિત જ્ઞાન દિરાવે રે; મલ વિક્ષેપ કે આવરણ હટા, માયા સે છુડાવે રે. સાધો
સોહં હંસા મંત્ર સુના, નિર્ભય મન લાવે રે;
બહિર વૃત્તિ કો ભેદ મિટા, નિજ સ્વરૂપ લખાવે રે. સાધો
સમદૃષ્ટિ સે દેખ દ્વૈત દિલ મેં ઘુટવાવે રે; બ્રહ્માનંદ કા પ્યાલા પી, ઔરન કો પિલાવે રે, સાધો
નિજ સ્વરૂપ મેં રમ રમ કે, અનુભવ બતલાવે રે; 의헌 સત્ય જગત મિથ્યા, નિશ્ચય કરવાવે રે, સાધો
સાક્ષી મેં ભરપૂર રહે, આનન્દ ઘન પાવે રે;
‘સન્તરામ' સદ્ભાગ્ય જગે, જબ સદગુરુ પાવે રે. સાધો
4
સૌભાગ્ય
૧૮૧૯ (રાગ : ભૂપાલી)
તુમ્હી હો જ્ઞાતા, દૃષ્ટા તુમ્હી હો, તુમ્હી જગોત્તમ, શરણ તુમ્હી હો. ધ્રુવ તુમ્હી હો ત્યાગી, તુમ્હી વૈરાગી, તુમ્હી હો ધર્મી, સર્વજ્ઞ સ્વામી; હો કર્મ જેતા, તીરથ પ્રણેતા, તુમ્હી જગોત્તમ, શરણ તુમ્હી હો. તુમ્હી તુમ્હી હો નિશ્કલ, નિષ્કામ ભગવન, નિર્દોષ તુમ હો, હે વિશ્વભૂષણ ; તુમ્હે ત્રિવિધ હૈ વન્દન હમારી, તુમ્હી જગોત્તમ, શરણ તુમ્હી હો. તુમ્હી તુમ્હી સકલ હો, તુમ્હી નિકલ હો, તુમ્હી હજારો હો નામ ધારી; કોઈ ન તુમસા હિતોપકારી, તુમ્હી જગોત્તમ, શરણ તુમ્હી હો. તુમ્હી
ભજ રે મના
સાધ મિલે સાહેબ મિલે, અંતર રહી ન રેખ; મનસા વાચા કરમણા, સાધુ સાહેબ એક.
૧૧૧૦
જો તિર સકે ના ભવ સિન્ધુ માંહી, ક્રિયા ક્ષણોં મેં હૈ પાર તુમને; બૈરી હૈ પાવન મુક્તિરમા કો, તુમ્હી જગોત્તમ, શરણ તુમ્હી હો. તુમ્હી જો જ્ઞાન નિર્મલ હૈ નાથ તુમમેં, વહી પ્રગટ હો વીરત્વ હમમેં; મિલે પરમપદ ‘ સૌભાગ્ય' હમો તુમ્હી જગોત્તમ, શરણ તુમ્હી હો. તુમ્હી
હરિ ૐ ૧૮૨૦ (રાગ : ગરબી)
કરી લે કમાણી હરિ નામની રે, આવો અવસર તને નહિ મળે માનવી. ધ્રુવ ભવ ભવની ભાવટ ભાગશે રે, થશે જીવનમાં કલ્યાણ તારું માનવી. કરી લેજ માયાના ખેલ જુઠા જાણજો રે, સાચું હરિનું નામ અલ્યા માનવી. કરી લે૦ દેહથી જીવ જ્યારે છૂટશે રે, માલ તારો લૂંટી ખાય બધા માનવી. કરી લેવ સાથે આવ્યા ન કોઈ આવશે રે, જેવો આવ્યો એવો જાય અલ્યા માનવી. કરી લે
નંદ શરણ લે શ્યામનું રે, બગડ્યા સુધરશે કામ તારાં માનવી. કરી લે૦
હરિ કહે છે ભાવથી રે, પાપ બધા થશે નાશ તારાં માનવી. કરી લે
૧૮૨૧ (રાગ : શ્યામકલ્યાન)
હરિ ધ્યાન હૃદયમાં ધરતો જા, સતકર્મનું ભાથું ભરતો જા; ધીરે ધીરે માયામાંથી છૂટતો જા, તું પ્યાર પ્રભુનો ભરતો જા. ધ્રુવ એ લક્ષચોરાશીનો ભાર હરે, વળી કાયાનું કલ્યાણ કરે; પરલોકે સુખનું સ્થાન મળે, એ જ્ઞાન કાંઈક તું લેતો જા. હરિ કોઈ આજ ગયા કોઈ કાલે જાશે, ને પલમાં જીવન પૂર્ણ થાશે; પાછળથી પસ્તાવો થાશે, અભિમાન હૃદયી હરતો જા. હરિ
આ વિશ્વ પતિની વાડી, ખીલ્યાં છે ફૂલડાં રસ ભીનાં; કોઈ આજ ખરે કોઈ કાલ, પણ તું સુગંધ તો લેતો જા. હરિ તને સુખમાં તો સૌ સાથી જડે, પણ દુ:ખમાં તો કોઈ ન આવી મળે, સુખ દુઃખના બેલી એક જ, શ્રી રણછોડ હૃદયથી રટતો જા. હરિ
ગુરૂ લોભી શિષ્ય લાલચી, દોનું ખેલે દાવ; દોનોં બૂડે બાપડે, ‘સો' એક પત્થર કી નાવ.
||
૧૧૧૧
ભજ રે મના

Page #225

અજ્ઞાન તમ હટા કે જ્ઞાન જ્યોતિ જગાદી, ઢ આત્મ ધ્યાન સે અખંડ દૃષ્ટિ લગાદી; ઉપદેશ સદાચાર સક્લ શાસ્ત્રસાર હૈ. શ્રી ચરણ૦ વિધી યુક્ત સિર ઝુકા કે કર રહે હૈં વન્દના, અબ હો રહી મંગલમયી સભાવ સ્પંદના; માધુર્ય સે મિટા રહી મન કા વિકાર હૈ. શ્રી ચરણo યહ હૈ મનોરથ નિત્ય રહે સંત ચરણમેં , અંતિમ સમય સમાધિ મરણ ચાર શરણમે; યહ સૂર્ય ચંદ્ર મોક્ષમાર્ગ મેં વિહાર હૈં. શ્રી ચરણo
હરિપ્રિય
૧૮૨૨ (રાગ : કોમલદેશી) થઈ ધ્યેયનિષ્ઠ જીવનમાં મારે, પ્રભુનું કામ કરવું છે ! મારે સસ્તી ભક્તિમાં ન રાચવું છે, જગે કંઈ યે મફ્ત નહીં યાચવું છે;
ત્યજી કિબિષ સળ જીવનનું, પ્રભુનું કામ કરવું છે ! મારે ભાવ તણી મૂડી સંભાળવી છે, જ્યોત શ્રદ્ધાની જીવન પ્રગટાવવી છે;
પ્રેમ દિલમાં ધરીને સદા સાચો, પ્રભુનું કામ કરવું છે ! મારે સાધન પ્રભુના હાથનું બનવું છે, બની ઈશના , જગત મહીં રમવું છે;
| ભરી સંગીત સાચું જીવનમાં, પ્રભુનું કામ કરવું છે ! મારે બુદ્ધિ વિશુદ્ધ સદા રાખવી છે, સ્નેહ ક્રી સૌરભ એમાં ભરવી છે;
કરી દુર્ગધ દૂર કામનાની, પ્રભુનું કામ કરવું છે ! મારે જીવનસંગ્રામ મહીં લડવું છે, નહિ દિલમાં નિરાશ કદી બનવું છે;
લડી વિનો સલથી જગતમાં, પ્રભુનું કામ કરવું છે ! નહિ નાદે પ્રતિષ્ઠાના ચડવું છે, નહિ કીર્તિની કામનામાં ફ્લવું છે;
પ્રભુખીતિ મેળવવી જીવનમાં, પ્રભુનું કામ કરવું છે ! મારે તેને જીવનમાં ટકાવવું છે, વહી રહેલા સમયને સંભાળવો છે;
કરી વાવણી યથોચિત કાળે , પ્રભુનું કામ કરવું છે ! ભાવ-ભક્તિ વધારી વૃદ્ધ બનવું છે, પ્રભુ ઈચ્છે તે જીવન મેળવવું છે;
પ્રભુચરણે સમર્પે આ જીવન, પ્રભુનું કામ કરવું છે !
હરિદાસ
૧૮૨૪ (રાગ : સોરઠ ચલતી) આટલો સંદેશો મારા સદ્ગુરુને કહેજો, સેવકના અંતરની દિલ ધરશો ? શાંતિ દાતાર છો, સચ્ચિદાનંદ સ્વામી ! મનના મનોરથ પૂરણ કરશો ? ધ્રુવ મનડું ભયંકર ત્રણે તાપે તપે છે, શાંતિ-ગંગામાં ક્યારે નહાશે? અમૃત પર બેસી ઘડીમાં વિપ પર જાય છે, સ્થિરતામાં વાસો ક્યારે થાશે? આટલો કોઈક સંસ્કારે શરણું મળિયું છે આપનું, કૃપા કરીને દોષ કાપો; અજ્ઞાની જીવ જરિયે જ્ઞાન ન જાણે, અખંડાનંદ આશિષ આપો.આટલો
ક્યારે વિરાગ થાશે નક્કી જે નિર્મળો, દયા કરીને ઉત્તર દેજો; જે જે પ્રકારે પ્રભુ પ્રસન્ન થાઓ છો, તે તે કહેવાનું સર્વે કહેજો.આટલો પાછા નવ પડીએ છેલ્લી ટ્રકે જઈ અડીએ, જબરી હિંમત એવી દેજો; કહે ‘હરિદાસ’ શ્રીહરિની કૃપાથી પરબ્રહ્મ સાથે ચિત્ત પ્રોજો.આટલો
શ્રી હરિરૂષીજી મહારાજ
૧૮૨૩ (રાગ : પીલુ) ગુરુદેવ તુમ્હ નમસ્કાર બાર બાર હૈ; શ્રી ચરણ શરણ સે હુઆ જીવન સુધાર હૈ. ધ્રુવ શામ નામ આધી રતી, કોટિક પાપ પહાડ; બલિહારી વા નામકી, પાપ પરે સબ છાર.
૧૧૧૨
નારી નાગન એસી ભઈ, દોનુ તરફસેં ખાય; જીવતે જીવકો ધન હરે, મુવે નરક લે જાય.
૧૧૧]
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #226

૧૮૨૫ (રાગ : ભૈરવ) જોબન કા મગરૂરી મત કરના, દિન ચારકા હૈ ચટકા; રૂપ દેખકે ક્યું મન રાચો ? રામ ભજન સે લ્યો લટકા. ધ્રુવ. ગયા સોઈ, આખર મરનેકા, રેનદિન તનમેં ખટકા; જાગેગા કોઈ વિરલા જોગી, નેન નીંદસે નહીં મટકા. દિન સાધુ-સંતકી સેવા કર લો, શબ્દ શાખ દિલમેં અટકા; નૂરત-સૂરકા દોર ને ચૂકો, ખરા ખેલ મ્યું હય નટકા. દિન સમજે વાકું સુખદ સહજ હૈ, અણસમજું; હૈ ભટકા; માર પડે તોય પાર ન પહોંચે, મન ધોરા તીર્થ અટકા. દિન આપકા આતમ તત્ત્વ વિચારો, સાહેબ સાથી સબ ઘટકા; પાર પાંચાઓ ‘હરિદાસ પલકમેં, મીટા ચોરાસી કા ભટકા. દિન
૧૮૨૭ (રાગ : રામકી) સાચા તે સંત તેને જાણીએ રે, જેમાં એવા ગુણ હોય; નિંદા સ્તુતિ તે કોઈની નવ કરે, સઘળું સમદ્રષ્ટ જોય. ધ્રુવ જેના તે દર્શન માત્રથી રે, ટળે પ્રપંચનું ધ્યાન; સ્મરણ કરાવે શ્રીકૃષ્ણનું, નસાડે રે અજ્ઞાન. સાચા ગુણલા તે ગાયે ગોવિંદના રે, પ્રફુલ્લિત મન થાય; નેત્રે પ્રવાહ વહે પ્રેમનો, હરખે હૃદય રુંધાય, સાચા પરદુ:ખ દેખી દાઝે ઘણું રે, નવ કરે કોઈનો દ્રોહ; ઇંદ્રિયજિત સાચા સદા, નવ પામે મન મોહ. સાચા સકલ ચરાચરને વિષે રે, વસ્યા દેખે ભગવાન ; શુભ ઇચ્છે સંસારનું, લેશ નહિ અભિમાન, સાચા નટવર ઝળકે નયનમાં રે, કાંતિ કરુણામય હોય; શાંત સ્વભાવે સંતોષ બહુ, દોષ કોઈ નો નવ હોય. સાચા) હરિજન વૈષ્ણવને વિષે રે, જેને અતિ ઘણું વહાલ; દઢ આશરો દીનતા ઘણી, બોલે વચન રસાળ. સાચા વિહ્વળતા વિઠ્ઠલેશ શું રે, હૃદયે શ્રીહરિનું ધ્યાન ; એવા તે શ્રીહરિના દાસના, ‘હરિદાસ’ ગુણ ગાય. સાચા
૧૮૨૬ (રાગ : પૂરિયા-ધનાશ્રી) મારે હૈયે તે આનંદ અપાર, મારા ગુરુજી પધારશે આંગણે. ધ્રુવ પ્રેમ-પુષ્પના હાર હૈયે ધરીશ, નયણાં ભરીને નીરખીશ નાથ. મારા ભાવે ભોજન બનાવીશ ભાતભાતનાં ખૂબ ખાંતે ખવડાવીશ મારે હાથ. મારા હું તો મસ્તક નમાવી ચરણે ધરીશ, પ્રેમે પૂજીશ ગુરુજીના પાય. મારા વા'લ કરી વા'લોજી મુજને પૂછશે, તારા અંતરના કેવા છે હાલ? મારા દુ:ખી રાખીશ નહિ તારા દિલમાં, સાચું કહેજે આવ્યો છે આ દાવ. મારાo હું તો મગ્ન થઈશ મારા મનમાં , લહેરો આનંદની ઊઠશે અપાર. મારા ભાન ભૂલું તો સખી સહુ વારજો, સાચી સમજણ આપજો સાર. મારા ‘હરિદાસ’ ઉપર દયા કરી વારે વારે લેજો સંભાળ. મારા
૧૮૨૮ (રાગ : ધોળ) હરિનું નામ રસાયણ સેવે, પણ જો પથ્ય પળાય નહીં; નામ-રટણનું ળ નવ પામે, ભવરોગ ટળાય નહીં. ધ્રુવ પહેલું અસત્ય ન વધવું. નિંદા પરની થાય નહિ, નિજ વખાણ કરવા નહીં સુણવાં, વ્યસને કશુંય કરાય નહિ. હરિ હરિજનને દુભાય ના જરીયે, હરિજન નિંદા થાય નહીં; ખલ આગળ હરિનામ તણા ગુણ, ભૂલ્ય પણ વણયિ નહીં. હરિ
નારી સબ નઠારી મત કહો, કોઈતો રતનકી ખાન; નારીસે નર ઉપના, ધ્રુવ પ્રદ્ધાદ સમાન.
૧૧૧છે
નિંદા હમારી જો કરે, મિત્ર હમારા સોય; સાબુ લેવે ગાંડકા, મેલ હમારા ધોય. || ૧૧૧૫
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #227

હરિહર માંહે ભેદ ગણીને, વિતર્કવાદ વદાય નહીં; વેદ-શાસ્ત્ર. આચાર્યવરોનાં વચનો ઉલ્લંઘાય નહીં. હરિ નામ તણા અતુલિત મહિમાને, વ્યર્થ વખાણ મનાય નહીં; છે હરિનામ, હવે ડર શો? એમ જાણી પાપ કરાય નહીં. હરિ નિજ વર્ણાશ્રમધર્મ સાચવી, દુર્જન ધર્મ સજાય નહીં; પરનારી માતા સમ લેખી, કદી કુદૃષ્ટિ કરાય નહીં. હરિ
તેમ પરધન પાષાણ ગણીને, મન અભિલાષ ધરાય નહીં; મન-વાણી-કાયાથી કોઈનું, કિંચિત્ કૂંડું થાય નહીં. હરિ હું હરિનો, હરિ છે મમ રક્ષક, એહ ભરોસો જાય નહીં; જે હરિ કરશે તે મમ હિતનું, એ નિશ્ચય બદલાય નહીં. હરિ ઈતર નામ સરખું સાધારણ, હરિનું નામ ગણાય નહીં; લૌકિક ધર્મો સાથ નામને, કદીયે સરખાવાય નહીં. હરિ
કર્યા કરૂં છું ભજન આટલું, જ્યાં-ત્યાં વાત વદાય નહીં; હું મોટો, મુજને સૌ પૂજે, એ અભિમાન ધરાય નહીં. હરિ
આ સૌ પથ્ય હૃદયમાં રાખે, કદીયે પણ ભુલાય નહીં; નામરસાયણ સુખથી સેવે, તો તે એળે જાય નહીં. હરિ અલ્પ સમયમાં સિદ્ધિ મેળવે, ત્યાં સંદેહ જરાય નહીં; શ્રી ‘હરિદાસ’ તણા સ્વામીને, મળતાં વાર જરાય નહીં. હરિ
હરિસિંહ
૧૮૨૯ (રાગ : ગઝલ)
અગર હમ ઈલ્મ સૂફીકો, બરાબર જાનતે હોતે; ભટકતે ઔર દુનિયામેં, ન રહતે વાંહ હમ રોતે. ધ્રુવ
ઝરો ઝેવર વ હશમતકા, હમેં ફિ ખ્યાલ ક્યોં હોતા ?
ન રોતે દિલ ગુન્હાઓમેં, હમે તો મારતે ગોતે. અગર૦
ભજ રે મના
પટી મિત્ર ન કીજિયે, અંતપેઠ બુદ્ધિ લેત;
આર્ગે રાહ બતાયકે,
પીછે ધોકા દેત.
૧૧૧
નશા બેખબ્રીકા ભારી હમેં વો કાં ‘અભી ઊતરા ?
નહિ તો જહાન મેં પલ પલ, બુરે ફ્લ ક્યોં હમે બોતે ? અગર૦ કિતાબે એક દર્દી પઢકે, બડે પંડિત બન બૈઠે; મગર વો રઝ્ર ના પાયા, જો પાતે ક્યોં હમે ખોતે ? અગર૦
જિક્ર કર ઓમ્ કી દિલમેં, જગા વો નાદકો દેતે; સુષમણા કરતે તાબે મેં, ‘હરિકી' ધૂનમેં સોતે, અગર૦
હરીન્દ્ર દવે
ભાવનગરના વતની હરીન્દ્ર દવેનો જન્મ કચ્છમાં આવેલા ખંભરા ગામમાં તા. ૧૯-૯-૧૯૩૦ના રોજ થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ જયંતિલાલ દવે હતું. વ્યવસાયે તેઓ પત્રકાર હતા. તેમનું અવસાન તા. ૨૩-૯-૧૯૯૫માં થયું હતું. ૧૮૩૦ (રાગ : શિવરંજની)
ફૂલ કહે ભમરાને, ભમરો વાત કહે ગુંજનમાં; માધવ ! ક્યાંય નથી મધુવનમાં.
કાલિન્દીના જલ પર ઝૂકી પૂછે કદંબડાળી, યાદ તને બેસી અહીં વેણું, વાતા'તા વનમાળી ! લહર વમળને કહે, વમળ એ વાત સ્મરે સ્પંદનમાં; માધવ ! ક્યાંય નથી મધુવનમાં.
કોઈ ન માગે દાણ કોઈની આણ ન વાટે ફ્રી,
હવે કોઈ લજ્જાથી હસતાં રાવ કદી ક્યાં કરતી !
નંદ કહે જસુમતીને, માતા લાલ ઝરે લોચનમાં; માધવ ! ક્યાંય નથી મધુવનમાં
શિર પર ગોરસમટુકી મારી વાટ ન કેમે ખૂટી, અબ લગ કંકર એક ન લાગ્યો ગયાં ભાગ્ય મુજ ફૂટી; કાજલ કહે આંખોને, આંખો વાત કહે અસુઅનમાં,
માધવ ! ક્યાંય નથી મધુવનમાં.
કબીર સોતે સોતે ક્યા કરે, ઉઠકે રામ સંભાર; એકદિન એસેં જાય ગો, લંબે પાંઉ પસાર.
૧૧૧૭
ભજ રે મના

Page #228

હરિહર ભટ્ટ
૧૮૩૧ (રાગ : આશાવરી) એક જ દે ચિનગારી, મહાનલ એક જ દે ચિનગારી. ધ્રુવ ચકમક ચકમક લોઢું ઘસતાં, ખરચી જિંદગી સારી; જામગરીમાં તણખો ન પડ્યો, ન ફળી મહેનત મારી, મહાનલ૦ ચાંદો સળગ્યો, સૂરજ સળગ્યો, સળગી આભ અટારી, ન સળગી એક સગડી મારી, વાત વિપતની ભારી, મહાનલ૦ ઠંડીમાં મુજ કાયા થથરે, ખૂટી ધીરજ મારી, વિશ્વાનલ ! હું અધિક ન માગું, માંગુ એક ચિનગારી, મહાનલ૦
૧૮૩૩ (રાગ : બહાર) ગુરૂપદ મહિમા જાની, જિસને સદ્ગુરૂ કિરપા પાઈ. ધ્રુવ ગુણ-ગ્રહણ પ્રમોદ રહ્યો અબ, અનુકંપા ઉર આઈ; મૈત્રી ભાવ જગ્યો સબ જગમેં, પ્રગટ કરૂણા પાઈ. ગુરૂ૦ આર્જવ, ક્ષમા, વિનય, સંતોષ અબ ઉરમેં આ ઠહરાઈ; માયા, ક્રોધ, માન, લોભ, સબ દૂરસે ભાગ દિખાઈ. ગુરૂ સંગુરૂ રૂપ બસ્સો હિરદયમેં, ગુરૂ ઉપદેશકો પાઈ; જપ, માલા, તપ, ત્યાગ ક્રિયા, સબ સમ્યક્રરૂપ સમજાઈ. ગુરૂ સત્ આનંદ સ્વરૂપ હૈ મેરો ગુરૂગમ સે ઉર લાઈ; સદગુરૂ ચરણમેં ‘હર્ષ’ ભયો જબ , સોહંમ ધૂન લગાઈ. ગુરૂ
હર્ષ
૧૮૩૨ (રાગ : ચલતી) અવસર દોહિલો ફેર નહી આવે, મત કર માન ગુમાન;
કરીલે તું ‘રામ’ ‘નામ'નું ધ્યાન. ધ્રુવ કાલ અનાદિથી તું રખડયો, ભવ ચોરાસીની માંય; મારગ સાચો હજી નહી પોખ્યો, ભટકીશ તું જગ ઝંઝાળ. કરીલે રાગ દ્વેષમાં છે અટવાયો, બાંધે છે કરમ અથાગ; નાશવંત આ જગ માયામાં, માને છે સુખ અપાર. કરીલે મળ્યો મનુષ્ય ભવ મોંઘેરો, શોધી લે તું સગુરૂ ઠામ; તન-મન સર્વે ચરણે ધરીને, કર તું સેવા નિષ્કામ. કરીલેo નિશદિન “હર્ષ” ઉમંગી બનીને , કર નિષ્ઠાથી ધ્યાન; નિર્મળતા હૃદયની થાશે ત્યારે, ભાળીશ તું આતમરામ, કરી લે
૧૮૩૪ (રાગ : આશાવરી) તૃષ્ણા ખાઈ બડી હૈ અંધેરી; દડત હૈ માયા કે પીછે, કરે મલિન મન તાહીં. ધ્રુવ પરધન દેખકે મન લલચાવે, લેવન જાત નઠારી; ઠરત ન દેખ જગતકો વિનાશી, સોચ કરે બહુ ભારી. તૃષ્ણા જ્ઞાની ધ્યાની સંત મહારથી, પટક દિયે પલ માંહી; યે તો હૈ દુ:ખ જનની ભાઈ, ભવ ભટકાવન હારી. તૃષ્ણા સત્ય, શૌચ ધન રખે જો કોઈ, માર સર્ક ન ઠગારી;
ક્યોં ન બિચારત ‘હર્ષ' તૂ ઉસકો ! ભજ અવિનાશ મુરારી. તૃષ્ણા નાભી કે કુમાર મેં તો કહુ કર જોડ મોહે, ભવ - ભયસે ઉબાર નિર્ભય કીજીએ, ક્રોધ માન માયા ઔર લોભસે છુડાય મોહે, વિનય, વિવેક પ્રેમ ભક્તિ દાન દીજીએ;
ઔર કી છડાકે આશ, સંતનકી રાખો પાસ, અરજ હૈ યહીં એક શરણમેં લીજીએ , ‘હરષ” કહે પુકાર, દેર ન કરો લગાર, વિનંતી સુનકે મેરી કૃપાસિંધુ રીઝીએ.
જુહાર જુહાર વણિક કહે, ન જાણે જાહાર કા ભેદ; ભેદ જાણે બિન રહત હે, આઠો પહોર બહુ ખેદ. ૧૧૧૭
ભજ રે મના
જ્ઞાનકા લક્ષણ ધ્યાન હે, ધ્યાનકા લક્ષણ ત્યાગ; ત્યાગના લક્ષણ શાન્તિ તપ, તો જાણો વિમળ વૈરાગ. |
૧૧૧૦
ભજ રે મના

Page #229

૧૮૩૫ (રાગ : ભૈરવી) નિશદિન નમુ ગુરૂવર ચરણ, ગુરૂવર ચરણ, ભવ-ભય હરન. ધ્રુવ સંક્ટ હરન, સંશય હરન , વિભ્રમ હરન, પાતક ઝરન;
કોમલ હૃદય કરૂણો કરન, નિશદિન મંગલ સદા જિનકે વચન, પાવન સદા જિનકે ચરણ;
તારણ તરણ જ્યોતિ પરમ, નિશદિન તપ ત્યાગ પ્રેરિત હૈ કથન , સત્ જ્ઞાનમેં મન કરે મગન;
મન ભાવે ભક્તિ અતિ ભરન, નિશદિન તુમરી કૃપાસે ભવઅંત હૈ, તુમ હી મેરે ભગવંત હૈ;
રગરગમેં ‘હર્ષ' હૈ પ્રીતિ પૂરન. નિશદિન
૧૮૩૭ (રાગ : બૈરાગી ભૈરવ) પ્રભુનામકો તૂ ભક્તિસે પુકાર, વિભાવી મન કાહકો કરે? ધ્રુવ કર્મોકા યે ખેલ હૈ પ્યારે, તેરે બાંધે હૈ વો આયે (ર)
સમતા ભાવસે તૂ કરલે સ્વીકાર. વિભાવી તન ,ધન , જોબન સ્થિર નહી હૈ, બાદલ-બીજલી ઔર નહી હૈ (ર)
નશ્વરતાકી તૂ કર લે પહેચાન, વિભાવી ઉલઝા તૂ વિષયોમેં રમ કર, ભટકા તું ભાંતિમેં ક્યું કર (ર),
જૂઠે ભ્રમમેં તૂ હો નહીં ખુવાર, વિભાવી સમરથ ગુરૂ ચરણમેં રહકર, કર આરાધન ઉનકી શરણમ્ (ર).
- ભક્તિ ભાવસે હૃદય મેં ઉનકો ધાર, વિભાવી અગમ ઈશારા મિલ જાયેગા, સહજ ક્વિારા મિલ જાયેગા (ર)
‘હર્ષ” અપને ગુરૂમેં કર તૂ વાસ. વિભાવી
૧૮૩૬ (રાગ : ગઝલ) પ્રભુ તું પ્રેમી ને પ્રિયતમ, જગત માને કે ના માને. ધ્રુવ મળ્યો અવસર મજાનો આ, ભજનના ભાવમાં રાંચું, ભરી ભીનાશ ભીંતરની, જીન્હા બોલે કે ના બોલે. પ્રભુ પ્રભુ નિશદિન નિહાળું છું, હૃદયના એ ઝરોખાથી; વસે અંતરમાં રૂપ તારૂં, નયન જોવે કે ના જોવે. પ્રભુo પ્રભુ ગુણગાન આ તારા, ખોલે રૂદિયા તણા તાળા;
ધ્વનિ 3ૐ કારના ગુજે, કાન સુણે કે નો સુણે, પ્રભુત્વ પ્રભુ તુજ પ્રશમ ભાવોની, શીતળ સુગંધતા આવે; મગન હું ધ્યાનમાં તારા, શ્વાસ ચાલે કે ના ચાલે. પ્રભુ રહો આત્મ પ્રદેશોમાં, વિયોગો કે સંયોગોમાં, ‘હરશ’થી સ્પર્શ છું ભીતર, ટાળુ જન્મો અનાદિના. પ્રભુ
૧૮૩૮ (રાગ : ચંદ્રકૌંશ) ભક્તિ કે ઊઠે હૈ તરંગ, મેં ગાઉ તેરે ગુણ; મેરે દિલમેં લગન, આયા દરસ કરન, પ્રભુ ચરણોંમેં,
મન હૈ મગન, ધ્રુવ બીચ ભંવર મેં નાવ હૈ મેરી, પાર કરો પ્રભુ કરો ન દેરી; મેં તો આયા તવ ચરનનમેં, મેરે મનમેં ઊઠી હૈ ઉમંગ,
ભક્તિ કે ઊઠે હૈ તરંગ, ભક્તિo રોમ રોમ પુલક્તિ હૈ મેરા , ભક્તિ કે નવદીપ સે જેલા; જ્ઞાનાનંદ કલિયો ખીલ જાયે, મેરે અંતરકી યહી હૈ લગન,
તેરે ચરણો મેં મન હૈ મગન, ભક્તિ મન મંદિર મેં આપ વિરાજ, અંતરમેં પ્રભુ જ્ઞાન જગાદો; ભવ-ભવકે સબ કર્મ છુડાદો, મેરી બિનતી યહી હૈ ભગવંત,
મેરે અંતરકી યહી તડપને, ભક્તિo મોમેં ગુણ કછુ હૈ નહીં, તુમ ગુણ ભરે હો ઝાજ; ગુણ અવગુન ન વિચારિયે, પ્રભુ બાંહ્ય ગ્રહેકી લાજ.
ભજ રે મના
જજામેં જગદીશ હય, હહામેં હરિ સાર; રસમેં રામ રામ રહ્યો, તાકા નામ જુહાર. |
૧૧ર)
ભજ રે મના

Page #230

જગકી માયા જગમેં રહેગી, મિથ્યા મમતા નિવાર; ફૂડ, કપટ સંસારકી ખાઈ, કર સંસંગ વિચાર. જીનવર૦ પરકી આશ સદા નિરાશા, નિજ શક્તિકો જગાવ; પરકો પર સમજલે ‘હર્ષ' તૂ, ગુરૂગમ કો ઉર લાવે. જીનવર૦
૧૮૩૯ (રાગ : લલિત) મુરલી બોલે શ્યામ શ્યામ હરિ, શ્યામ શ્યામ હરિ, રામ નામ હરિ, ધ્રુવ મુરલી રાધે શ્યામ ગોપાલા, મુરલી સદ્ગુરૂ સંત કૃપાલા; મુરલી શબ્દ હૈ ગ્રંથ નિરાલા, મુરલી નાદ પરબ્રહ્મ હૈ પ્યારા, મુરલી મુરલી રાગ-વિરાગ અજબ હૈ, મુરલી આશા-પાશ વિરહ હૈ; મુરલી બેન સબ મધુર મધુર હૈ, મુરલી બસ બ્રહ્મનાદ સુખદ હૈ. મુરલી મુરલી આતમ, હૈ પરમાતમ, મુરલી કેવલ જ્ઞાન પ્રકાશન; જ્ઞાન - ધ્યાન સબ મુરલી મુરલી હૈ, મુરલી હર્ષ' આનંદમયી હૈ. મુરલી
૧૮૪૨ (રાગ : ભૂપાલી) સકલ જગતમેં હિમગીરી સુંદર, ફ્ટીક શિલા પર રાજત જિનવર. ધ્રુવ મંગલ સુખદાયક જગ નાયક, સહજાનંદી અખંડ શિવ-સાગર. સકલ૦ સતચિત્ આનંદ અગમ અગોચર, અવિચલ અપરંપાર પ્રકાશક: સકલ૦ મગન ધ્યાન, નિત નિજાનંદમેં, હે શ્રુત, જ્ઞાયક અખિલ જગત કે. સંકલ૦
૧૮૪૦ (રાગ : દેશ) મેરે મન મંદિરમેં આવો, ગુરૂરાજ હો ગુરૂરાજ. કરૂણા સાગર, ભવ - ભય હારક (ર) કર દો જ્ઞાન પ્રકાશ (3). મેરેo આયે શરણ, ચરણમેં લે લો (ર) દિજો ભક્તિદાન ગુરૂરાજ (૩). મેરે ડૂબતી નૈયા ભવસાગરમેં (ર) તૂમ ખેવૈયા ઈસ સાગર કે,
બાહ્ય હમારી પકડલો રાજ (3) મેરેo
૧૮૪૧ (રાગ : વિભાસ) રે જીવ નિજ પરિણામ સુધાર, અવલોકી જગ સાર; અંતઃ નિરીક્ષણ, અંત:પરિક્ષણ, કરલે અંતઃ સુધાર.
જીનવર કો ઉર લાવે. ધ્રુવ પરવશ હોકર ક્રોધ કરે તું, વિસરી આપ સ્વભાવ; ક્ષમા ધર તું ! નિર્મલ હો તું ! નિજ આતમકો જગાવ. જીનવર૦ ગર્વ કરે તું ઈસ કાયા પર, કર કે માન - ગુમાન; જડ-પુદ્ગલકી ચે નટ બાજી, સમજ સમજ નાદાન, જીનવર૦
૧૮૪૩ (રાગ : ગઝલ) હતું જીવન કર્યું અર્પણ, તમારા એક ઈશારા પર; ઘડો કે ના ઘડો એ તો, બધું છોડ્યું તમારા પર. ધ્રુવ નથી સહેલા બદલવા આ, જીવનના રંગ બેરંગો; નથી ફિકર હવે છોડ્યું, બદલવું તમ સહારા પર. હતુંo મિલનની એ પળો પહેલાં, હતી પતઝડ જીવનમાં; હવે લાગ્યું બહાર આવી, તમારા ટહુકાર પર, હતુંo સમયના વહેણમાં અહીં તહીં, વહી જાતી જીવન નૌકા; મળી દિશા હવે હાંકી, તમારા કિનારા પર હતુંo થયાં ‘દર્શન ' મળ્યું જીવન, હજી સુધી મળ્યું નો'તું; વિતાવી'તી ક્ષણો લાંબી, વિરહના ઓવારા પર, હતુંo
સંત મિલનકોં જાઈયે, તજ માયા અભિમાન; જ્યોં જ્યોં પગ આર્ગે ધરે, કોટિક યજ્ઞ સમાન.
૧૧રશ્ય
સાખી શબ્દ બહુ સુસ્યા, મિટયા ન મનકા દાગ; સંગત થકી ન સુધર્યો, તાકા બડા અભાગ.
ભજ રે મના
૧૨૩)
ભજ રે મના

Page #231

૧૮૪૪ (રાગ : દરબારી) હે જગવંદન ! ત્રિશલાનંદન, મંગલમય તવ શરણે લે જો. ધ્રુવ દેજો ભક્તિ દેજો શક્તિ, નાથ ! નિરંજન દૃષ્ટિ દેજો; વિસરૂ નહીં પ્રભુ લગાર તમોને, નિર્વિકારી ! નયને રહેજો. હેo આતમાં કોઈનો દુભાય નહિ, એવી વાણી મુજ વર્તનમાં દેજો; કરૂ ઉપકાર બીજાની ઉપર, અપકારોનો ભાવ ન રહેજો. હેo જીવ માત્રમાં આપને ભાળ, એવી નિર્મળ દૃષ્ટિ દેજો; મૈત્રી જગતમાં સહુ જીવોમાં , ભેદભાવ નહિ રૂદિયે રહેજો. હે શ્રીમદ્ સદ્ગુરૂ શરણમાં ‘ હર્ષ’ને સાચી ભક્તિ વિનય સહ દેજો; કાપુ કરમના બંધન સઘળાં, એવી અડગ મુજ સ્થિરતા રહેજો. હેo
૧૮૪૬ (રાગ : ચલતી) અનહદ ગાજે ભારી ભજનના (૨), શ્રીમદ્ સદ્ગુરૂ દેવ સમરૂ (જેણે), પરમ પ્રીતી કરાવી, મારા સદ્ગરૂ. ધ્રુવ શાંત મુદ્રા, અમીરસ ઝરતી, ક્ષમા ખગના ધારી રે; નયનમાં જેને કરૂણા વહેતી, જગત જીવ ઉપકારી, મારા જડ ચેતનનો વૈત કરાવી, વીતરાગી રંગમાં રોળી રે; આતમ ચિલી કર્યા અજવાળા, અલખ પુરૂષ અવતારી. મારા ભક્તજનોના છો ઉપકારી, વૃત્તિને નિજમાં ઠારી રે; દીધા દાન અવિનાશી પદના, હર્ષ-શોક સંહારી. મારા પલે પલે ગુરૂદેવને સમરૂ, સમતા રસના ભોગી રે; આનંદ સાગર, ચંદ્ર નાગર, ધર્મની જ્યોત જગાવી, મારા
૧૮૪૫ (રાગ : સોરઠ ચલતી) હું તો આવ્યો તમારે દ્વારે, દુ:ખભંજન હે ભગવાન. ધ્રુવ અધમોધારણ, પતિતપાવન, કરૂણાના ભંડાર; તુમ ચરણાનુરાગી મુજને, દયો ભક્તિ ને જ્ઞાન. હુંo નિંદા સ્તુતિ શ્રવણ કીધી બહુ, થાક્યો સૂણી હવે ગાન; તપ શીલ સંયમ ભૂલી ગયો હું, જૂઠા જગતને કાજ. હુંo ભક્તિ કરી પણ ભાવ વિહોણી, દાંભિક ત્યાગ - વિરાગ; બહાર કર્યા અજવાળાં બહુ મેં, ભીતર ઘનો અંધકાર. હુંo જિનશાસન સરોવર છે નિર્મળ, સમક્તિ રૂડી પાળ; જ્ઞાનજળ નિર્મલ કરો મારૂ પ્રભુ, હૃદયે પધારો નાથ. હું
અન્ય પદો
૧૮૪૭ (રાગ : માલકૌંશ) આવો ! આવો ! પરમકૃપાળુ આવો ! આતમ દીપ જલાવો. ધ્રુવ રાગ-દ્વેષ ટળે અંતરથી, સમતા રસ રેલાવો; તિમિર ટાળી જ્યોત પ્રકાશો, નિર્મળતા પ્રસરાવો. આવો
અહંભાવને ઓંકાવી પ્રભુ, તૃણ તુલ્ય બનાવો; મિથ્યા બંધન દૂર હટાવી, વૈરાગ્યે ઝુલાવો. આવો નિત્ય નિરંતર નમું નિરંજન , એ ધૂન હૃદયે લગાવો; માણી શકું હું પરમાનંદને, એહ કૃપા વરસાવો. આવો૦ સ્વામી સાચું ભાન કરાવી, એ સત્ પંથે ચડાવો; અર્થ સમ! મુંજ' જીવનનું, જ્યોતમાં જ્યોત મિલાવો. આવો
સંગત બિચારી ક્યા કરે, દયા ભયા કઠોર;
| નવ નેજા પાણી ચડે, પત્થર ન ભીંજે કોર. || ભજ રે મના
૧૧૨
ભલા ભવ ન વિસરે, નગુણા ચડે ન ચિત્ત; કાલી ઊન કુમાણસો, (તેને) ન ચડે દૂજો રંગ.
ભજ રે મના

Page #232

૧૮૪૮ (રાગ : મદમત સારંગ) આવો સુંદિર શ્યામ, મેરે ઘટ (ર),
ધ્રુવ જો મેં હોતી કિરણ ભોરકી, રંગમહલમેં આતી; છિપ નહી પાતે મુજસે પ્રભુજી (ર) જ્યોત સે જ્યોત મિલાતી. મેરેo રાહકી માટી જો મેં હોતી, ચરનનનું 5 લગ જાતી; પવન ઝકોરા જો મેં હોતી, છૂ કર મન બહલાતી. મેરેo બાંસ મુરલિયા જો મેં હોતી, અધરોસે લગ જાતી; ઘટા ગગનકી જો મેં હોતી, છલ છલ જલ બરસાતી. મેરેo
ન્યું ભાવે હું રાખો સ્વામી, બિરહન ગીરધારી; પ્રીત ન તૂટે નામ ન છૂટે, બિનતી નાથ હમારી. મેરેo
જબસે જનમ લિયા હૈ, વિષયોને હમકો ઘેરા, છલ ઓર કપટને ડાલા, ઈસ ભોલે મનપે ડેરા; સબુદ્ધિકો અહંમને, હરદમ રખા દબાયે. ૦િ નિશ્ચય હી હમ પતિત હૈ, લોભી હૈ સ્વાર્થી હૈ, તેરા ધ્યાન જબ લગાયે, માયા ભૂલા રહી હૈ; સુખ ભોગનેકી હમસેં, કભી તૃપ્તિ હો ન પાકે. ૦િ જગમેં જહાં ભી દેખા, સબ એક હી ચલન હૈ, એક દૂસકે સુખમેં ખુદકો બડી જલન હૈ; કમોંકા લેખા જોખા કોઈ સમજ ન પાકે. ૦િ જબ કુછ ન કર સકે તો, તેરી શરણમેં આયે, અપરાધ માનતે હૈ, જેલેગે સબ સજાયે; બસે ‘દરશ ' તૂ દિખા દે, કુછ ઔર હમ ને ચાહે. ૦િ
૧૮૪૯ (રાગ : છાયાનટ) ઓ મોરે શ્યામ... લાગી લાગી તોસે લગન, ઐસી લાગી, જબસે લાગી તોસે નજરીયા (ર), ભૂલ ગઈ મેં અપની ડગરિયા (ર)
રાત રાત ભર ઓઢે રોઈ, પર્વત પર્વત નાચી. લાગી ઓ મોરે શ્યામ સલોને સાંવરીયા (ર) હો ગઈ મેં તો હાયે બાવરીયા(ર)
બન બન નગર નગરમેં મોહન તેરી કારજ જાગી. લાગી મહીં મંથન લે ચલીમેં બજરીયા (ર) નટખટ લાલને પટકી મટકીયા,
સુધબુધ ખો ગઈ દેખ સાવલિયા, શૂરતા ગગનમેં રાચી. લાગીe
૧૮૫૧ (રાગ : કીરવાણી) બસ જાઓ પ્રભુ, મેરી આંખોમેં; ક્રિ રૈન અગર હો જાએ તો ક્યા ? ધ્રુવ કુછ નુર તો દો અંતરકો મેરે; ક્રિ શામ અગર ઢલ જાએ તો ક્યા? બસ, તુમ દિપ પ્રભુ, મેં બાતી હું; જલજાવું તો ક્યા ? બુઝ જાવું તો ક્યા? બસ0 તુમ સાગર, મેં જલધારા હું; મિટજાવું તો ક્યા? મિલ જાવું તો ક્યા? બસ0 તુમ સ્વામી હો, મેં સેવક હું; અપનાવો તો ક્યા? ભવ તારો તો ક્યા? બસવ તુમ કરૂણામય જગતારણ હો; ‘હર્ષ’ નૈનનમેં, બસ જાવો તો ક્યા? બસ,
૧૮૫૦ (રાગ : લલિતગૌરી) ઈસ યોગ્ય હમ હાં હૈ, ગુરૂવર તુજે રિઝાયે; ફિર ભી મના રહે હૈ, શાયદ તૂ માન જાયે. ધ્રુવ માખી ચંદન પરહરે, દુર્ગધ હોય ત્યાં જાય;
મૂરખ ને ભક્તિ ન ભાવે, ઊંઘે કા ઉઠી જાય. || ભજ રે મના
નંદ કે દુલાર, માત યશોદાકે લાલ તેરે, અધરકી બાની, લાલ રંગ મેરે લાઈ હૈ, નયન ભયે હૈ લાલ, દરશભી હૈ ઉદાસ, વૃત્તિના ઠરત કહી, લાલીમેં રંગાઈ હૈ, લાલી ઉપશમ ઔર લાલ હૈ વૈરાગ્ય દોઉ, લાલી-લાલ મિલકે, લલનકો લગાઈ હૈ, લલન ભયો હૈ લાલ, ‘હરપ’ ભયો બેહાલ, લાલી-લાલ સબ, નિજ રંગમેં સમાઈ હૈ.
સબ નદી ગંગા વહે, સબ પત્થર શાલિગ્રામ; / સબ વનસ્પતિ હય તુલસી, જાકે ધ્રુયે રામ. ૧૧ર)
ભજ રે મના
૧૧૨

Page #233

૧૮૫ર (રાગ : મિશ્ર ખમાજ) જલતી આતમ જ્યોતના માનવ, પરખી લે તું અજવાળા; સતને મારગ હાલ્યો જા, તારા માથે રામના રખવાળા.ધ્રુવ કાચી માટીના ઘડતર જેવું, આ કાયાનું ચણતર; જલ - તરંગને બુંદબુંદ સરીખું, ક્ષણભર છે આ જીવતર. જલતી ચાંદનું રૂપ છે. પલભર માટે, પાછળ ધોર અંધારા; પંથ રવિનો તપતો છતાં પણ, છે એ પરમ તેજાળા.જલતo આશાને અભિલાષા મૂકીને, પ્રેમથી વર તું પ્યારા; હર્ષ મોહને શૂન્ચ કરીને , જો તું સહુમાં ન્યારા. જલતી મન મંદિરની શોભા અજબને, આતમ દિપની જ્યોતિ; નૈનન કેરાં દિવડાં તારાં, લેસે પ્રભુને ગોતી. જલતી
દુ:ખશોક હર, ભ્રમરોગહર, સંતોષકર, સાનંદ હો, અલંક હો, નિ:કલંક હો, નિ:શેષ હો, નિષ્ક્રપ હો; યદિ હૈ અમાવસ અજ્ઞજન , તો પૂર્ણમાસી આપ હો. જિનવર૦ હો શક્તિયોકે સંગ્રહાલય, જ્ઞાન કે ઘનપિંડ હો, ધરમાતમા પરમાતમાં, તુમ ધર્મ કે અવતાર હો; અરહંત જિન સદ્ધર્મમય, સત્ ધર્મ કે આધાર હો. જિનવર૦ સ્વાધીન હૈ પ્રત્યેક જન , સ્વાધીન હૈ પ્રત્યેક કન, પર દ્રવ્યસે હૈ પૃથ્થક પર, હર દ્રવ્ય અપને મેં મગન; તૂમને બતાયો જગતકો, સબ આતમાં પરમાતમાં. જિનવર0 મનોહર પ્રતિમા હૈ પ્રભુકી, ઉપમા કનસી લાઈએ ! મેરે મનમેં ઐસા પ્રેમ ઉછલે, ‘હર્ષ’ ઔર ક્યા પાઈએ ! ઈસ દાસકી આનંદ મહિમા, કહત કો’ મુખસો બને. જિનવર૦
૧૮૫૩ (રાગ : શિવરંજની) જાઓ શ્યામને શોધી લાવો (ર). વૃંદાવન સુમસાન બન્યું ને, થંભ્યા યમુના પાણી, પાણી (ર) ગોકુળની ગોવાલણ પૂછે, ક્યાં છે મહીનો દાણી ? જાઓo બંસીબટ યમુના તટ જાતાં, ગાગર નીર છલકાણાં , છલકાણાં (ર) કદંબા ડાળે કોયલ બોલી, શામળિયાને વારી. જાઓo ધેનુ ધીરજ ના , ધરતી વાટે, રાધા મનમાં મુંઝાણી, મુંઝાણી (ર) કુંજ બિહારી મન મંદિરમાં, શામળિયાથી હારી. જાઓo
૧૮૫૫ (રાગ : હીંદોલ) દે ડારો બંસી હમારી, રાધા પ્યારી. બાદલ બીન ક્યું મોર પપીહાં, ચન્દ્ર બીના ન્યુ રજની; બંસી બીન મોહે બંસીવાલા, કૌન કહે રી સજની ?
દે ડારો બંસી હમારી બંસી બિન મેં કૈસે પ્યારી, છુપ છુપ તુમ્હ બુલાઉં ? માન લો મોરી કહું કર જોરી, અબ મેં કભી ન સંતાઉં.
દે ડારો બંસી હમારી જાન ગઈ તેરી ચતુરાઈ, બંસી ન દુંગી કલ્ફાઈ; બંસી મિલે તો ફીર ન મીલોગ, જૂઠી બાત બનાઈ,
મોરારી ! ના દંગી બંસી તુમ્હારી ઈસ બંસી કી ધુન સુનાકર, નિશદિન મુઝે રૂલાઈ; ભટકત ફીરૂ ગલી કુંજનમેં, એસી કરી ચતુરાઈ,
મોરારી ! ના દંગી બંસી તુમ્હારી સ્વામી થાવું સહેજ છે, દુર્લભ થાવું દાસ; ચરી જાય વન ગાડુરી, ઊન તણી શી આશ. ૧૨૭
ભજ રે મના
૧૮૫૪ (રાગ : સિંધભૈરવી) જિનવર તેરે ચરણોમેં હમ તો આ ગયે;
અપને હૃદયકે કુંજ મેં, તુમ છા ગયે. ધ્રુવ પ્રીતિ જગતમાં ગુપ્ત હૈ, મુખમેં કહી ન જાય;
મેંદી કેરે પાનમેં, લાલી રહી છુપાય. ભજ રે મના
૧૧૨૦

Page #234

બંસી હે સુન રાધા પ્યારી, શ્યામકો મેં ક્યું ભાયી ? મધુર સુરકે પીછે મેરી, હુઈ પરીક્ષા ભારી. નિર્જન બનમેં જબમેં ખડીથી, સહી તપન &ત સારી; ક્રિ અપના સર કલમ કરાયા, દેહ અગનમેં તપાઈ. ઈતનો હી નહી અપને ભીતર, કાટકૂટ કરવાઈ; છેદ હુઈ જબ તનમેં ફીરભી, તૂટી ન સુદિ બિસરાઈ. સહે કષ્ટ જબ ઈતને મેંને, તબ શ્યામને અધર લગાઈ; બિના શ્યામ મેં જી નહીં પાઉં, સોંપ દે હાથ કન્હાઈ, દે ડારો હાથ મોરારી, અબ તુમ દે ડારો હાથ મોરારી. ફીર ન લાઉં, ફીર ન સતાઉં, અબ મૈં રાસ રચાઉ; બંસી લેકર વૃજકે ઘર ઘર, પ્રેમક જ્યોતી જલાઉં.
રાધા બંસીકી ધુન હૈ નિરાલી
૧૮૫૭ (રાગ : બાગેશ્રી) પ્રેમ ભરેલું હૈયું લઈને , તારે દ્વારે આવ્યો છું, જો તું મુજને તરછોડે તો, દુનિયામાં ક્યાં જાઉં હું ? ધ્રુવ જાણું ના હું પૂજા તારી, જાણું ના ભક્તિની રીત, કાલી ઘેલી વાણીમાં હું ગાતો પ્રભુજી તારાં ગીત; બાળ બનીને ખોળે તારા, રમવાને હું આવ્યો છું. પ્રેમ સંસારીના સુખડાં કેરી, વાત વિસારી મેલી છે. દીન દયાળા હે જગત્રાતા , એક હવે તું બેલી છે; કંઈક જનમના પાપો મારાં , ધોવાને હું આવ્યો છું. પ્રેમ પ્રભુજી તારા દર્શન કાજે, નયનો મારા તલસે છે, નાનકડી આ આંખલડીથી અશ્રુધારા વરસે છે; સેવક થઈને શરણે તારા, રહેવાને હું આવ્યો છું. પ્રેમ
૧૮૫૬ (રાગ : શુદ્ધ કલ્યાન) પ્રભુજી તુમ મેરા હાથ ન છોડો, હાથ ન છોડો, સાથ ના છોડો. ધ્રુવ તેરે બિના કછુ રાહ ના પાઉ, ચલતે ચલત મેં ઠોકર ખાઉ; સાથ સભીકા છૂટે ચાહે છૂટે, મુજસે મુખ ના મોડો. પ્રભુજી સુખ આવે તો ના ઈતરાઉ, દુ:ખ આવે તો ના ગભરાઉં; સુખમેં ન ભૂલું, દુઃખ મેં ન ભૂલું, મદ મટકી કો ફોડો. પ્રભુજી, મિથ્યા મોહ તપન સે દા'હુ, ભિી વિષયોમેં લલચાઉ ભવ-ભય પીડિત વ્યથિત ચિત મેરા, ભ્રમ મિથ્યા સબ તોડો. પ્રભુજી, ભક્તિમેં જબ ચિત્ત લગાઉ, ઉર આનંદ અદ્ભુત મેં પાઉં; ભાવ રહે નિત ઉજવલ ઐસે, અંતર ઘટ - પટ ખોલો. પ્રભુજી પ્રભુજી અબ કુછ ભી નહી ચાહુ, નિજ સ્વભાવમેં હી રામ જાઉં; જ્ઞાતા માત્ર રહૂ મેં સ્વામી, ‘આપ’ શરણમેં જોડો. પ્રભુજી,
૧૮૫૮ (રાગ : આનંદ ભૈરવ) ભક્તિરસની ભાવ-ભીની, આ અંતર યાત્રા કરી લો; ભક્તિરસના ભાવ-ભીના, આ ભરી ભરી પ્યાલા પીલ; પ્રેમભાવથી જિનદરશનના, અમૃતપાન કરી લો. ધ્રુવ કાલ અનાદિની ગ્રંથિને છેદી, ક્રોધ માન માયાને ભેદી; સમતા પાઠ ભણી લો, અરહંત નામ જપી લો. ભક્તિo ભવ સાગરના મોજા તોફાની, ભવ નૌકાના મળ્યા સુકાની; નૈયા પાર કરી લો, અરહંત નામ જપી લો. ભક્તિo. રાજ વૈભવ સુખ સંપતિ વિનાશી, તજી તેને જે થયા વીતરાગી; ઘટ ઘટ ધ્યાન ધરી લો, અરહંત નામ જપી લો. ભક્તિ આતમ ધર્મનું મૂળ જાણીને, ભક્તિને ભાવથી સિંચન કરીને; શિવ-સુખ લક્ષ્મી વરી લો, અરહંત નામ જપી લો. ભક્તિ
તેહ સુજાણ ગુરૂ રામ સમ, નહીં વિષમતા લેશ; | તેની કૃપા કટાક્ષથી, ટળે કઠિન સહુ કલેશ. ૧૧૩૧
ભજ રે મના
આમ તરૂ રૂપ સંત છે, ફૂલી ફલ પર કાજ;
પત્થર મારે તોય પણ, દેતે ફલ સુખ સાજ. ભજ રે મના
૧૧૩૦

Page #235

૧૮૫૯ (રાગ : ચમન કલ્યાણ) મિલું કૈસે તુમકો ગુરુરાજ ? મિલનકો વ્યાકુલ તન મન પ્રાણ(૨). ધ્રુવ તનકો દેખા મનમેં જાકા, સબકો લગન મગનમેં પાયા, નિર્મલ દર્યનમેં ભી દેખા, ઉનમેં ના તૂમ દિખે ન છાયા;
તેરા નામ ન હૈ કોઈ ધામ. મીલુંo ધ્યાની કહતે તુમ જ્યોતિર્મે, પંડિત કહેતે હૈં પોથીમેં, તપસી કહતે તપ-અગ્નિમેં, બૈરાગી કહે વન-ઉપવનમેં;
કહાં છૂપે બૈઠે અનજાન ? મીલું ભક્તિવશ મૂરતમેં ઢંઢે, લેકીન તુમ કુછ નહીં બોલતે , સંત કહે છૂપે હો મુજમેં ! તુમ અધરોકો નહીં ખોલતે;
તુમકો ટૂંઢ હુવા હેરાન, મીલુંo નિર્મલ હૃદય, પ્રેમ વિરહસ, તડપ ઊઠી અંતર આહોસે, સંતનકી જ્હીં અનુભવમેં લહીં, વસ્તુ પ્રમાણ કરી ભાવોસે;
અભુત તેરે ઠામ તમામ, મીલુંo
સુખમેં ના તુજે ભુલું, દુ:ખમેં ભી ના ઘબરાઉં, દિન-રાત તુજે ધ્યાઉં, તેરી ભક્તિ મેં રંગ જાઉં; સત્સંગકી ગંગા મેં, મુજે સ્નાન કરા દીજે. મેરા સૂરજમેં તુજે દેખું, ચંદામેં તુઝે દેખુ, તરૂવરમેં તુજે દેખુ, ઝરનોમેં તુજે દેખું; ચહું ઓર તેરી અસ્તિ, મુજે ભાન કરા દીજે. મેરા મેરા મન તેરા મંદિર હો, સાંસોમેં તેરા સુર હો, તેરા નામ જુબા પર હો, ચરણોમેં જુકા સર હો; મેરી જીવન નૈયા કો, પ્રભુ પાર લગા દીજે. મેરા
૧૮૬૦ (રાગ : પ્રભાત ભૈરવ) મેરા મન અજમેં રમ જાયે, તુજમેં હી લગન લગ જાયે; બસ ઈતની અરજ મેરી, ઈતનીસી અરજ મેરી. ધ્રુવ મેરા રાગ હટા દેના, મેરે દોષ મિટા દેના, મેરી પ્રીત જગા દેના, મેરા મોહ મિટા દેના; મુજે બસ અપના લીજે, ચરણોમેં જગહ દીજે. મેરા સંસાર નહીં અપના, પરિવાર નહીં અપના, યહ તનભી નહી અપના, સબ સપના હી સપના; મેરી બાંહ પકડ લીજે, સંતાપ મિટા દીજે. મેરા | ગુરૂ બોધ સમજે સુણે, ભોગવી લે નિજ ભોગ;
| ગુરૂ કથન સમ કૃતિ કરે, ભાગે ભવના રોગ. | ભજ રે મના
૧૧૩
૧૮૬૧ (રાગ : તોડી) સોનાને લાગે ક્યાંથી કાટ હો સંસારી મનવા;
સોનાને લાગે ક્યાંથી કાટ ધ્રુવ મેલ રે ચડે કદાચિત માયાવી મલકનો રે, પાર ક્યાંથી પામે આલમ અસલી ઝલકનો રે; તપના તાબથી ચળકાટ, હો સંસારી મેનેવો લોઢું આ કટાઈ જાય, તાંબુ આ લીલુડું થાય, ઝેરીલા વાયરામાં જાતે ખવાઈ જાય; સોનાને હોય ના ઉચાટ. હો સંસારી મનવા દુનિયાના દરિયાની આ ખારી હવામાં રાખો, અંગે પાવો અથવા કાદવ કીચડમાં નાખો; સોનું ના થાય સીસમપાટ. હો સંસારી મનવા સોનું ના સડતું કે'દી, હલકી ધાતુને પગલે , સોનાનું સંત ના બદલે, સોનાની પત ના બદલે; બદલે ભલેને એના ઘાટ. હો સંસારી મનવા રહું શરન તે રામને, જે દેની સુખ રૂપ; એ અનુગ્રહ ઉદયથી, નાસે ભ્રમ તમ કૂપ.
૧૧૩]
ભજ રે મના

Page #236

અપને આપ મેં મેં - મિલ જાઉ, અપને મેં હી રામ જાઉં, શુદ્ધસ્વરૂપી તુજ - સા બનકર, શિવરમણી વર જાઉં; ગુણ અનંતસે શોભિત પ્રભુજી, કી આપ સમાન. તુમ્હારે
૧૮૬૨ (રાગ : મારૂ બિહાગ) રસિયા આવોના (ર), તોરે દરશ બિના મોરી અખિયાં પ્યાસી. ધ્રુવ ચેન ન આવે માહે, નિંદિયા ન આવે, પ્યાસ મિલનકી તેરી બહોત સતાવે;
પ્રભુ તૂમ બિના મેરી બિતે ના રતિયી. રસિયાo નામ પુકારે તેરા સૂકી હૈ જીભડિયા, બાટ નિહારે તેરી, લાલ ભઈ અખિંયા;
પ્રભુ તુમરે બિના મોરે નૈના સુને, રસિયા મન નાહિ માનત, તન દુ:ખ પાવત, ‘હર્ષ' કે બિંદુ ગીરે જૈસે સાવન;
પ્રભુ તુંમરે બિન મોરા મન નહી લાગે, રસિયા
૧૮૬૪ (રાગ : માલકૌંશ) હે * જિનવર’ તુમ શરણમેં લે લો, જગતારક, તવ નામ નિરંજન , અવિનાશી તુમ હો ભયભંજન , ધ્રુવ ત્રિવિધ તાપસે તપ્ત હૈ અંતર, શીત અમૃત બન બરસો હમ પર. હે જગતપતિ તવ શરણમેં આયે, કૃપાસિંધુ અનુરાગસે ગાયે, હે૦ જગ તારકકા બિરૂદ ધરાવો, દાસકો ઈતના ક્યુ તલસાવો ? હેo ઈસ સેવક કી અરજ યહી હૈ, જ્યોત અગમકી હૃદય જગાવો. હે
૧૮૬૩ (રાગ : કલાવતી) શ્રી મહાવીર ભગવાન, તુમ્હારે ચરણોમેં પરણામ. ધ્રુવ ભવસાગરમેં નાવ હમારી, કબ સે ગોતા ખાયે, તુમહી સ્વામી હાથ બઢાકર, તારો તો તિર જાયે; હો ગઈ શામ ઈસ જીવનકી, દિન દિન ઘટતા જાય. તુમ્હારેo તૂમ ભવનાશી, મેં ભવવાસી, પરકો નિજ કર માના, કાયાકી માયામેં ભૂલા, તુજકો નહિ પહિચાના; આજ તુમ્હારે દ્વારે આયા, ભક્તવત્સલ ભગવાન, તુમ્હારેo અનુકંપા હો જાયે સ્વામી, આકુલતા મીટ જાયે, આશ્રિતકી યહ વિનતી પ્રભુજી , ચરણ – શરણ મિલ જાયે; જીવન સદ્ઘ હો જાયે મેરા , દીન બંધુ દીનાનાથ. તુમ્હારેo વીતરાગી સર્વજ્ઞ પ્રભુ તુમ, હિતકર બોધિ દાતા, તેરે દર્શન સે નિજ દર્શન, પાઉ યહ હૈ અભિલાષા; રત્નત્રય નિધિયાં મિલ જાયે, હે કરૂણા કે નિધાન, તુમ્હારેo
પં. હુકમચંદ ભારિલ જયપુર
૧૮૬૫ (રાગ : હરિગીત છંદ) જો મોહ માયા માન મત્સર, મદન મર્દન વીર હૈ, જો વિપુલ વિનોં બીચ મેં ભી, ધ્યાન ધારણ ધીર હૈ. જો તરણ-તારણ , ભવ-નિવારણ, ભવ-જલધિ કે તીર હૈં; વે વંદનીય જિનેશ, તીર્થંકર સ્વયં મહાવીર હૈં. જો રાગ-દ્વેષ વિકાર વર્જિત, લીન આતમ ધ્યાન મેં; જિનકે વિરાટ વિશાલ નિર્મલ , અચલ કેવલજ્ઞાન મેં. યુગપત વિશદ સક્લાર્ક ઝલકે, ધ્વનિત હોં વ્યાખ્યાન મેં; વે વર્ધમાન મહાન જિન, વિચરે હમારે ધ્યાન મેં. જિનકા પરમ પાવન ચરિત, જલનિધિ સમાન અપાર હૈ; જિનકે ગુણ કે કથન મેં, ગણધર ન પાર્વે પાર હૈ.
બ્બીરા કબીરા ક્યા કરો, ખોજો આપ શરીર;
પાંચ ઈન્દ્રીય બશ કરો, આપહીં દાસ કબીર. || ભજ રે મના
૧૧૩)
રામ નામકી ઔષધી, ખરી નીતસ ખાય; | અંગ પીડા વ્યાપે નહીં, મહા રોગ મટ જાય.
૧૧૩૫)
ભજ રે મના

Page #237

બસ વીતરાગ-વિજ્ઞાન હી, જિનકે કથન કા સાર હૈ; ઉન સર્વદર્શી સન્મતી કો, વન્દના શત બાર હૈ. જિનકે વિમલ ઉપદેશ મેં, સબકે ઉદય કી બાત હૈ; સમભાવ સમતાભાવ જિનકા, જગત મેં વિખ્યાત હૈ. જિસને બતાયા જગત કો, પ્રત્યેક કણ સ્વાધીન હૈ; કર્તા ન ધર્તા કોઈ હૈ, અણુ-અણુ સ્વયં મેં લીન હૈ. આતમ બને પરમાત્મા, હો શાન્તિ સારે દેશ મેં; હૈ દેશના સર્વોદયી, મહાવીર કે સન્દેશ મેં.
૧૮૬૬ (રાગ : શુદ્ધકલ્યાન)
મેં ‘હું' અપને મેં સ્વયં પૂર્ણ, પર કી મુઝમેં કુછ ગંધ નહીં; મેં અરસ-અરુપી અસ્પર્શી, પરસે કુછભી સંબધ નહીં. ધ્રુવ મેં રંગ-રાગસે ભિન્ન ભેદસે, ભી મેં ભિન્ન નિરાલા 'હું', મૈં ‘હું' અખંડ ચૈતન્યપિંડ, નિજ રસમેં રમને વાલા ‘હું'. મૈં હું મેં હી મેરા કર્તા - ધર્તા, મુઝ પર કા કુછ કામ નહીં; મેં મુઝમેં રહને વાલા ‘હું', પર મેં મેરા વિશ્રામ નહીં. મેં હું મેં શુદ્ધ, બુદ્ધ અવિરુદ્ધ એક, પર પરિણતિ સે અપ્રભાવી ‘હું’; આત્માનુંભૂતિસે પ્રાપ્ત તત્ત્વ મેં, જ્ઞાનાનંદ સ્વભાવી ‘હું'. મેં હું
ભજ રે મના
હૃદયયોગી
૧૮૬૭ (રાગ : આશામાંડ)
સૂનું છો થયું રે, દેવળ સુનું છો થયું; કેવળ પ્રભુને સ્મરીને દેવળ સુનું છો થયું. ધ્રુવ ભક્તિ રસ ભાવે જાગે, ભારે ભવ ભીતિ ભાગે;
અજબ પ્રકાશમાંહી, પંખીડું વહ્યું. કેવળ
રામ ઝરોખે બૈઠકેં, સબકા મુજરા લેત; જેસી જીનકી ચાકરી, તેસા તિનકોં દેત. ૧૧૩૬૬
માટીના મોહ જૂઠા, પાડે તે સૌને ભુંઠા; ધન્ય જીવન જો કંઈ, ચહ્યું ને સહ્યું. કેવળ નયનોનાં બંધ તૂટે, જૂઠડા સંબંધ છૂટે; અખંડાનંદ પામે, બાકી શું રહ્યું ! કેવળ૦ સુખ દુઃખ હર્ષ હાનિ, તૃષા ભૂખ ક્લેશ ગ્લાનિ; બધુંએ સમાન ભાળુ, જાયે ના કહ્યુ ! કેવળ૦ કટુ વિખ જામ જાતાં, સુધારસ પાન થાતાં; નિશો બહુ લાગે “હૃદય યોગી” આ થયું ! કેવળ
હંસ
૧૮૬૮ (રાગ : કવ્વાલી)
પ્યારે પ્રભુજી કા ધ્યાન લગા તો સહી; ગન્દી દેહ સે નેહ હટા તો સહી. - ધ્રુવ સો રહા કિસ નીંદ મેં જિસકા ન તુજકો જ્ઞાન હૈ ! આયા થા તૂ ક્રિસલિયે ક્યા કર રહા નાદાન હૈ ?
પ્યારે ભજન સે પ્રીતિ લગા તો સહીં. પ્યારે૦ ચાર દિન કી ચાંદની આખિર અંધેરી આયેગી, સંગ કુછ ચલતા નહીં દૌલત પડી રહ જાયેગી;
એસી મમતા સે નેહ હટા તો સહી. પ્યારે મતલબ કે સાથી હૈ સભી નહિં સંગ તેરે જાયેંગે, જબ મૌત તેરી આયેગી, જંગલ મેં ઘર કે આયેંગે, એસી દેહ સે નેહ હટા તો સહી. પ્યારે સંકલ્પ કો તૂ ત્યાગ દે મન કો લગા લે ધ્યાન મેં, આનન્દસ્વરૂપ હો જાએગા એસા મજા હૈ જ્ઞાન મેં;
પરમ પદ સે ચિત્ત લગા તો સહી. પ્યારે ‘હંસ' કા કહના યહી નિત પાપ સે ડરતે રહો, કરતે રહો શુભ કાજ કો, ઉપકાર ભી કરતે રહો;
એસી બાતોં સે ચિત્ત લગા તો સહીં. પ્યારે રામ રામ સહુકો કહે, દિલ સત કહે ન કોય; એક વાર દિલ સત કહે, કોટિ યજ્ઞ ફલ હોય.
||
૧૧૩૦
ભજ રે મના

Page #238

ઘેરી ઘેરી નોબત ગડગડે, ત્યાં ધીરપ રાખી કર ધ્યાન રે; સુરતા રાખીને સાંભળો રે, સોઈ વચન સુલતાન રે. દરસવ ક્ષમા ખગ ને ધીરપની ઢાલ કરી, સાચવજે નામ નિશાન રે; દાસ ‘ત્રિકમ' સંત ખીમને ચરણે, ગુરુગમની આ સાન રે. દરસ
શ્રી મોટા ૧૮૬૯ - અંજલિ ગીત (રાગ : મિશ્રભૂપાલ) હે નાથ જોડી હાથ પાયે પ્રેમથી સૌ લાગીએ, શરણું મળે સાચું તમારૂં, એ હૃદયથી માગીએ; જે જીવ આવ્યો આપ પાસે , શરણમાં અપનાવજે , પરમાત્મા એ આત્માને શાંતિ સાચી આપજો. વળી કર્મના યોગે કરી, જે કુળમાં એ અવતરે,
ત્યાં પૂર્ણ પ્રેમે ઓ પ્રભુજી, આપની ભક્તિ કરે; લખચોરાશી બંધનોને, લક્ષમાં લઈ કાપજો. સુ સંપત્તિ સુવિચારને સત્કર્મનો દઈ વારસો, જનમોજનમ સસંગથી કિરતાર પાર ઉતારજો; આ લોકને પરલોકમાં તવ પ્રેમ રગરગ વ્યાપજો. મળે મોક્ષ કે સુખ સ્વર્ગના આશા ઉરે એવી નથી, ધો દેહ દુર્લભ માનવીનો ભજન કરવી ભાવથી; સાચું બતાવી રૂપ શ્રી રણછોડ હૃદયે સ્થાપજો.
જ્ઞાનવિમળ સૂરી
૧૮૭૧ (રાગ : ભીમપલાસ) અરિહંત નમો ભગવંત નમો, પરમેશ્વર શ્રી જિનરાજ નમો; પ્રથમ જિનેશ્વર પ્રેમે પેખત, સીંધ્યાં સઘળાં કાજ નમો. ધ્રુવ પ્રભુ પારંગત પરમ મહોદય, અવિનાશી અંકલંક નમો; અજર અમર અદ્ભુત અતિશય નિધિ, પ્રવચન જલધિ મયંક નમો. અરિહંત તિહુયણ ભવિયણ જન મનવંછિય, પૂરણ દેવરસાલ નમો; લળી લળી પાય નમું હું ભાવે, કર જોડીને ત્રિકાળ નમો. અરિહંતo સિદ્ધ બુદ્ધ તું જગજન સજ્જન, નયનાનંદન દેવ નમો; સકલ સુરાસુર નરવર નાયક, સારે અહોનિશ સેવ નમો. અરિહંતo તું તીર્થકર સુખકર સાહિબ, તું નિષ્કારણ બંધુ નમો; શરણાગત ભવિને હિતવત્સલ, તુંહી કૃપારસ સિંધુ નમો. અરિહંતo કેવળજ્ઞાનાદર્શે દર્શિત, લોકાલોક સ્વભાવે નમ નાશિત સકલ કલંક ક્લષગણ, દુરિત ઉપદ્રવ ભાવ નમો. અરિહંતo જગચિંતામણિ જગગુરુ જગહિતકારક જગજનનાથ નમો; ઘોર અપાર મહોદધિ તારણ, તું શિવપુરનો સાથ નમો. અરિહંતo અશરણ શરણ નિરાગ નિરંજન, નિરુપાધિક જગદીશ નમો; બોધિ દિયો અનુપમ દાનેશ્વર, ‘જ્ઞાનવિમળ સૂરીશ’ નમો. અરિહંતo
ત્રિકમ સાહેબ | (ખીમ સાહેબના શિષ્ય)
૧૮૭૦ (રાગ : ચલતી) દેખ્યા ખાવિંદકા ખેલ રે ! દરસ બિના દેખ્યા ખાવિંદકા ખેલ! ધ્રુવ બાહેર દેખ્યા, ભીતર દેખ્યા, દેખ્યા અગમ અપાર રે; છાયાથી ન્યારા સદ્ગુરુ દેખ્યા, પલ પલ આવે પાસ રે. દરસ નાભિકમલસે આવે ને જાવે, પલ પલ કરે પ્રકાશ રે; રણુકાર ઝણકાર હોઈ રહ્યા હૈ, અનહદ નાદ અવાજ રે, દરસંo
સરોવર તરવર સંત જન, ચોથા વરસે મેહ; પરમારથકે કારણે, ચારોં ધરી હય દેહ. ||
૧૧૩છે
જીવન જોબન રાજ ધન, અવિચળ રહે ન કોય; જો દિન જાય સત સંગમેં, જીવનકા ફળ સોય.
૧૧૩૭
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #239

પ્રકીર્ણ પદો
૧૮૭૨ (રાગ : દરબારી કાન્હડો)
અપના સમજકે અપને, સબ કામ બના દેના; અબ તક તો નિભાયા હૈ, આગે ભી નિભા લેના. ધ્રુવ ભવસિંધુકી ભંવરમેં, નૈયા જો ડૂબ રહી હૈ; બસ ઈતની કૃપા કરના, ઉસ પાર લગા દેના. અબ દલબલકે સાથ માયા, જો આકે મુઝકો ઘેરે; તુમ દેખતે ન રહેના, ઝટ આકે બચા લેના. અબ સંભવ હૈ ઝંઝટોમેં, મેં તુઝકો ભૂલ જાઊં, મેરે નાથ કહીં તુમ ભી, મુઝકો ન ભૂલા દેના. અબ જો તૂ હૈ વહી મેં હૂં, ઔર મૈં હૂં વહી તુમ હો;
યહ બાત અગર સચ હૈ, સચ કરકે દિખા દેના. અબ
૧૮૭૩ (રાગ : મેઘ)
અબ આયો ઉરમેં આનંદ અપાર, કિ ગુરુ મિલે હમકો તારણહાર. ધ્રુવ
પરમ પુનીત હૈ ચરણન ઉનકી, મહીમા અગમ અપાર, ચરણામૃત કો શીશ લગાઉં, નિશદિન બારંબાર; હો ગુરુ ચરણન કરે ભવ પાર. િ ગુણ રત્નાકર ગુરુવર મેરે ગુણ મણિ અગમ અપાર, જનમ જનમ કે સંચિત મુઝમેં અવગુણ વિષય વિકાર; હો મિટ જાયેંગે વિષય વિકાર. કિ
શરણાગતો પાર લગાના યહી તુમ્હારો કામ, કરુણાધારી કૃપા કરો યહ વિનતી આઠો યામ; હો ગુરુ વચનન પાલું શિરધાર. િ
ભજ રે મના
કાલ કરે સો આજ કર, આજ કરે સો અબ; અવસર બીતે જાત હે, ફેર કરેગો બ.
૧૧૪૦
૧૮૭૪ (રાગ : મિશ્ર આશાવરી)
અમી ભરેલી નજર્યું રાખો, સદ્ગુરૂ શ્રી ભગવાન રે; દર્શન આપો, દુઃખડા કાપો, સદ્ગુરૂ શ્રી ભગવાન રે. (૧) ચરણકમળમાં શીશ નમાવું, વંદન કરૂં ગુરૂરાજ રે; દયા કરીને ભક્તિ દેજો, સદ્ગુરૂ શ્રી ભગવાન રે.(૨)
હું દુઃખીયારો તારે દ્વારે, આવી ઊભો ગુરૂરાજ રે; આશિષ દેજો ઉરમાં રહેજો, સદ્ગુરૂ શ્રી ભગવાન રે. (૩)
ચરણકમળમાં સદાય રાખો, સદ્ગુરૂ શ્રી ભગવાન રે;
મુજ બાળકને હૃદયે ધરજો, સદ્ગુરૂ શ્રી ભગવાન રે. (૪)
તારા ભરોસે જીવનનૈયા, હાંકી રહ્યો ગુરૂરાજ રે;
બની સુકાની પાર ઉતારો, સદ્ગુરૂ શ્રી ભગવાન રે. (૫)
૧૮૭૫ (રાગ : કેદાર)
બંદે હમ, ઐસે હો હમારે કરમ, બદીસે ટલે, તાકિ હસતે હુએ નિકલે હમ. ધ્રુવ
અય માલિક ! તેરે
નેકી પર ચલે ઔર
બડા કમજોર હૈ આદમી, અભી લાખો હૈ ઇસમે કમી (૨),
પર તું જો ખડા હૈ દયાલુ બડા, તેરી કિરપાસે ધરતી ધી; દિયા તુને હમેં જબ જનમ, તુ હી લે લેગા હમ સબકે ગમ. નેકી
યે અંધેરા ઘના છા રહા, તેરા ઇન્સાન ઘબરા રહા (૨), હો રહા બેખબર, કુછ ન આતા નજર, સુખકા સૂરજ છુપા જા રહા; હૈ તેરી રોશનીમેં જો દમ, વો અમાવસકો કર દે પૂનમ, નેકી
જબ જુલ્મોંકા હો સામના, તબ તુહી હમે થામના, વો બુરાઈ કરે, હમ ભલાઈ કરે, નહીં બદલેકી હો કામના; બઢ ઉઠે પ્યાર કા હર કદમ, ઔર મિટે બૈરકા યે ભરમ. નેકી
ભ્રુગમેં જીવન અલ્પ હે, જ્યું બીજલી ઘનમાંય; સમજી હોય સો સમજલે, પલ ચમકે પલ નાંય.
૧૧૪૧
ભજ રે મના

Page #240

કરશું ધરમ નિરાંતે કહે તું ગુમાનમાં, જે જાય છે ઘડી તે, ક્રીને નહિ મળે. અવતાર
૧૮૭૬ (રાગ : ભૈરવી). અમે મહેમાન દુનિયાના, તમે મહેમાન દુનિયાના, સહુ મહેમાન દુનિયાના છીએ મહેમાન દુનિયાના. ધ્રુવ ઘડી પહોર કે દિન ચાર, કે બહુ વર્ષ રહેવાના; છતાં ક્યારે જશું નક્કી ? નથી એ સાફ કહેવાના. અમે બરાબર બાજરી ખૂશે, ઉઠીને તુર્ત જાવાના; સંબંધી રોકશે તોયે, પછી નહીં પલ્ક રહેવાના. અમે ભલે વ્હાલાં ઊઠી જાવે, અમે નહીં લેશ રોવાના; અમે પણ એ જ મારગમાં , ખરે છીએ જ જાવાના. અમે સુખોના સ્વાદને ચાખી, નથી મગરૂર બનવાના; દુ:ખોના ડુંગરા દેખી, નથી કાંઈ હાર ખાવાના. અમે જમા કીધું જશું મેલી, ન સાથે પાઈ લેવાનો; નથી માલિક અંતે તો, અમે ફૂટી બદામીના. અમે અજાણ્યા પંથમાં જાતાં, અમે નહિ લેશ ડરવાના; પ્રભુની મહેરબાનીના, અમારી પાસ પરવાના. અમે
( ૧૮૭૮ (રાગ : ભૈરવી) અવિનાશી અરજી ઉર ધરો, કરૂણાસાગર કરૂણા કરજો; ભક્તોના દોષ ન દિલ ધરજો, કરૂણાસાગર કરૂણા કરજો. ધ્રુવ દરબારે આવ્યો આશધરી, નથી ખોટ તારે ભંડારે હરિ; સુખ સંપત્તિ ચાહું ના નાથ જરી , દે જે એવું કે ન આવું ફી.
આશુતોષ સંતોષ ઉર ધરજો, કરૂણાસાગર નથી નામ સ્મર્યા કદી યાદ કરી, નથી દર્શને આવ્યો ભાવ ધરી; નથી યોગ કીધા ન સમાધિ ધરી, તોયે તુજ નયણે ન રીસ જરી,
અંતરથી અળગો નવ કરશો. કરૂણાસાગર મિથ્યા સંસારે ન સાર જોયો, સપનાના સુખમાં હું મોહ્યો; મન મેલ કદીના મેં ધોયો, આવ્યો અવસર એળે ખોયો.
અણસમજણે અંધારા હરજો. કરૂણાસાગર અંતરયમી એજ્જ માંગુ, મોહ-માયા નિંદ્રાથી જાગું, તવ ચરણ કમળમાં અનુરાગુ, જપતાં તુજ નામ આ તન ત્યાગું,
દેવ ચરણ-કમળમાં જાવાધો. કરૂણાસાગર
૧૮૭૭ (રાગ : ભૂપાલ તોડી) અવતાર માનવીનો ફ્રીને નહિ મળે, અવસર તરી જવાનો, ક્રીને નહિ મળે. ધ્રુવ સૂરલોકમાંય ના મળે ભગવાન કોઈને, અહીંયા મળ્યાં પ્રભુ તે ક્રીને નહિ મળે. અવતાર લઈ જાય પ્રેમથી તને કલ્યાણ મારગે, સંગાથ આ ગુનો, ફ્રીને નહીં મળે, અવતાર જે ધર્મ આચરીને કરોડો તરી ગયા, આવો ધરમ અમૂલો, ક્રીને નહિ મળે. અવતાર જેસી નીત હરામમેં, વેસી હરીસોં હોય; ચલા જાય વૈકુંઠમેં, પલા ન પડે કોય.
૧૧૪૨
૧૮૭૯ (રાગ : દેવરંજની) અવિનાશી આત્મ મહલ, ચૈતન્ય પ્રકાશમયી; તહાં શાશ્વત વાસ રહે, ચૈતન્ય વિલાસમય. ધ્રુવ આનંદ આનંદ ઉછલે, સવગ પ્રદેશોમેં, અદ્ભુત વૃપ્તિ મિલતી, અપને હી અંતરમેં; અભુત આતમ વૈભવ, દીખે ચૈતન્યમયી. અવિનાશી
રામ ભજીલે પ્રાણિયા, પછી ભજાશે નાંહિ; | કાયા થાશે જાજરી, બેઠું રહેવાશે નાંહિ.. ૧૩
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #241

જબ ભેદજ્ઞાન જગતા, ધ્રુવ જ્ઞાયદૃષ્ટિ હો, પક્ષાતિક્રાંત સહજ, શુદ્ધાત” અનુભવ હો; અનુભૂતિમૅ આવે સહજ હૈ યે, અનુભૂતિમયી. અવિનાશી કાપાયિક ભાવ મિટે, વૈરાગ્ય સહજ પ્રગટે, ભવ ભવકે બંધનકી, આપદ ક્ષણમેં વિઘટે; જ્ઞાતા જ્ઞાતા હી રહેં, નિત પરમાનંદમયી. અવિનાશી નિગ્રંથ દશા હોવે, મંગલમય સંવેદન , પરિણતિ વિજ્ઞાનઘન , આરોહણ શ્રેણી ગમન; નિષ્કર્મ નિરામય હો, તિષ્ઠ ફ્રિ મુક્તિ મહીં. અવિનાશી
૧૮૮૦ (રાગ : યમન) આ જગતમાં સાચા સંતનો સંગ સદા તું કરતો જા; કળિકાળ છે કાળજડામાં રંગ પ્રભુનો ભરતો જા ! ધ્રુવ દુર્જનનો સંગ તું રાચ્યો, સજ્જન-સંગ કદી નવ માગ્યો; સંત તણી પ્રેમળ વાણીને , કાન હવે તું ધરતો જા ! આo સંતો મેઘ બનીને વરસે, તોયે મરે, શાનેં તું તરસે ? સંત તણી અમીરસ-ધારાનું પાન સદા તું કરતો જા ! આo સંતો પરઉપકારી જગમાં, પાપ મિટાવે એ પલભરમાં, સંતોની શીળી છાયામાં , પ્રેમ પ્રભુનો સ્મરતો જા ! આo તારા થઈ તુજને લઈ જાશે, ભવસાગર સહેજે તરી જાશે; સંત કરે કર સોંપી તારો, પ્રભુપંથે તું વળતો જા ! આ૦
૧૮૮૧ (રાગ : ભૈરવી) આ જગમાંહી જેણે મન જીત્યું તેણે જીત્યું સર્વે ગણાય; સ્વર્ગતણાં પણ અલભ્ય સુખડાં, તેને તુચ્છ જણાય. ધ્રુવ વિષય માંહી મદમસ્ત બની, માતંગ જુઓ સપડાય; મધુર નાદના સ્વાદ થકી, મૃગ પારધી હાથે હણાય. જેણે રૂપ પ્રકાશ દીપકનો દેખી, પતંગ બાળે કાય; રહે જળમાં પણ રસના સ્વાદે, મીન તણો જીવ જાય. જેણે કઠણ કાષ્ઠ છેદી નીસરે, પણ કમળ નહિ છેદાય; પરાગ ગંધે મસ્ત બની અલિ, áકળીમાં ગુંગળાય. જેણે
૧૮૮૨ (રાગ : હરિગીત છંદ) આ જીવનકેરા મેળા માંહી, કાંઈક તો ખુટી રહ્યું; ભર્યા ભર્યા આ બાગમાંથી, ફૂલ કોઈ ચૂંટી ગયું. ધ્રુવ ચાલ્યા ગયા ક્યાં છોડીને ? યાદો સતાવે આપની; આંખો રડે હૈયું રડે, જોઈને તસવીર આપની. આo સૂનાં પડ્યા ઘર આંગણાં, સૂનાં થયા અમ દિલડાં; પડઘા પડે છે કાનમાં, વાત્સલ્યનાં તમ બોલતાં. આo માળી હતા અમ બાગનાં ખીલવ્યો હતો પુરૂષાર્થથી; કરમાઈ જાશે ફૂલડાં, તમ વિરહના સંતાપથી. આo વડવા હતા વડવાઈનાં, છત્રછાયા અમ શિર પર હતી; કોને જઈ કહેશું હવે ? સુખ દુ:ખની કાંઈ વાતડી. આ૦ જનાર તો જાતા રહ્યા, સત્કર્મો એનાં સાંભરે; લાખો લૂંટાવો તોય એ જાનાર પાછા ના મળે. આo
લડું ગયું ફોરમ રહી, મહેકો સદા અમ જીવનમાં; વસજો સદા અમ હૃદયમાં, હોજો કોટિ કોટિ વંદના. આo
કહા કરિયે કહાં જઈયે, થોરે જીવન કાજ; | છાંડ છાંડ સબ જાત હે, દેહ, ગેહ, ધન, રાજ,
ભજ રે મના
દૂધ પિલાવત માતુજો મારત, તો શિશુકો દુ:ખ કૌન હરેગો ? હોય સુધાધર જો વરસે વિષ, લોક સબે ચુપ ચાપ સહેગો; રામ રટ્ય સુખ નાહિ મિલે તબ, કન અહોનિસ નામ લહેંગો ? હું તો અનાથ, અનાથ રહ્યો, તુમ કૈસે અનાથ કો નાથ હેગો ?
લખના પડના છોડ દે, દો બાતાં રખ લે;
કર સાહેબકી બંદગી, ભુખેક કછુ દે. || ભજ રે મના
૧૧
૧૧૪૫

Page #242

૧૮૮૩ (રાગ : આહિરભૈરવ)
આ ભવના સાગરમાં, સહારો એક જ મારો તું; મજધાર સી નૈયા, હવે તો એક કિનારો તું. ધ્રુવ મૃગજળને મેં સરોવર માન્યું, બૂઝી ન મનની પ્યાસ, અન્ય તણી ઉપાસના કીધી, ના પૂજ્યા વીતરાગ; આવ્યો તુજ ચરણોમાં, હવે તો તારણહારો તું. આ મુક્તિમાર્ગનો હું અભિલાષી, ના કોઈનો સંગાથ, આકુળ વ્યાકુળ મનડું મારૂં, વાંછે તારો સાથ; અંધકારભર્યા પંથે, પ્રવાસીનો સથવારો તું. આ તું નિર્મોહી સદ્ગુણ સાગર, હું અવગુણ ભંડાર, કર્મના બંધન દૂર કર્યાં તેં, હું રાચ્યો સંસાર; અંધારા મુજ દિલમાં, ચમકતો તેજ સિતારો તું. આ
ભજ રે મના
૧૮૮૪ (રાગ : બસંત ભૈરવી)
આઓ આઓ પ્રભુ અંતર અંગના સજાયા; તેરી રાહોંમેં કાંટોકો ચુન ચુન હટાયા. ધ્રુવ
નિર્મલ નીર સા પાવન તન-મન કિયા, મોહ માયાકા દામન મલ-મલ ઘોયા;
અશ્રુ ધારા કી સીંચન સે ઉપવન ખિલાયા. આઓ
કમી તન કો તપાયા, કભી મન કો સતાયા, તુઝકો પાને કા સાધન, સમઝ ન આયા; અબ તો ચરણોંમેં જીવનકા અર્ઘ ચઢાયા. આઓ
દેખા સદિયોં સે સ્વપ્ત વો ટુટને લગા, અબ ઇસ જીવન કા સૂરજ ભી ઢલને લગા; તેરે મિલનકે ગીતોકો વિરહા ને ગાયા. આઓ
તીન દિનકો જીવનો, જેમેં સ્વપન વિલાસ; તાપર બાગ લગાયકે, ફલ ચાખનકી આશ.
૧૧૪
અબ જો નૈનો ને તેરા દર્શન ન પાયા, માનો વિરથા પ્રભુ મૈંને નરતન ગવાયા; અપની-અરજી કી અરજોં મેં યે હી સુનાયા. આઓ
૧૮૮૫ (રાગ : પ્રભાતી)
આજ આનંદ મુજ અંગમાં પ્રગટીઓ, જગજીવન જીવણ મેં નયણે નિરખ્યા; આંખ શીતળ થઈ વિપત સઘળી ગઈ, પૂર્ણ પરિબ્રહ્મને આજ પરખ્યા. ધ્રુવ શ્યામ સુંદરતણું સ્વરુપ શું વર્ણવું ? કોટી સૂરજ તણી કાંતિ લાજે; હેમ હીરામણિ જ્યોતિ જ્યાં ઝળહળે, જેને અજવાળે ત્રિલોક ગાજે. આજ૦ શબ્દની ચમકથી ચિત્ત ચેતી ગયું, આપ સદ્ગુરુજીએ સાન આપી; હું પણું હારતાં સહજ પામ્યો હરિ, કર્મના બંધ નાખ્યા જ કાપી. આજ૦ કર્મને ભર્મનું સ્વપ્ન સંતાઈ ગયું, ઘોર નિદ્રા થકી જોયુ જાગી, તુરિયાતીતથી અરૂણ ઉદય થયો, અજ્ઞાન અંધારની ભ્રાંતિ ભાંગી.આજ
સાંખ્ય વેદાંતમાં કોણ શોધન કરે ? મૂર્તિવંતા મને માવ મળીયા;
હું હરિમાં હરિ માહરે અંતરે, સભર ભરિયા જેમ બ્રહ્મ દરિયા.આજ કોઈ તીરથ કરે કોઈ દેવળ કરે, કોઈ ખટ્ દર્શન જોગ સાધે; એજ ઈશ્વર મને અંગમાં પ્રગટિયા, સદ્ગુરુ શબ્દની ચોટ લાધે. આજ
૧૮૮૬ (રાગ : ગરબી)
આજ મારા સભામંડપમાં મોતીના મેહ વરસ્યા રે;
આજ મારા મનમંદિરમાં રત્નોના મેહ વૂક્યા રે. ધ્રુવ રાજપ્રભુ અવની અવતરિયા, તત્ત્વામૃત રસ વરસ્યા રે; આનંદોર્મિ અતિ અતિ ઉલ્લસે, જનમન હર્ષ ન માય રે. આજ મુક્તિપુરીના સુભગ પ્રવાસી, પ્રમુદિત અતિ અતિ થાય રે; પૂર્વભવો પ્રત્યક્ષ નિહાળ્યા, લઘુવયથી મહાજ્ઞાની રે. આજ
ભોજન મૈથુનકી કથા, કરત લુંગાઈ લોગ; તાકી બાત ન કરત હે, જીન દીને સબ ભોગ.
૧૧૪૦
ભજ રે મના

Page #243

ભવાબ્ધિથી ભવ્યો ઉદ્ધરવા, મહાસમર્થ સુકાની રે; આત્મ અનુભવ ઝળહળ જ્યોતિ, પ્રતિભા શી ઉલ્લચંતી રે. આજ ભવ્યોનાં અજ્ઞાન તિમિરને, હરવા અતિ ઝલકંતી રે; કૃપા કૃપાળુ અમ પર કરજો, ઉર અંધારું હરજો રે. આજo સર્વ જગતનું શ્રેય કરી પ્રભુ, વિશ્વ શાંતિ વિસ્તરો રે; સત્ય અહિંસા સમતા ક્ષાંતિ, તત્ત્વદૃષ્ટિ ઉર ઉલ્લસે રે, આજ સસુખ સશાંતિ સૌ પામી, નિર્ભય નિજપદ વિલસે રે. આજ
૧૮૮૮ (રાગ : યમન/દાદરા) આનંદ શ્રોત બહ રહા ઔર – ઉદાસ હૈ; અચરજ હૈ જલમેં રહકર ભી મછલી કો પ્યાસ હૈ. ધ્રુવ ઉઠ જ્ઞાન ચક્ષુ ખોલકે, તૂ દેખ તો જરા; જીસકી તૂજે તલાશ હૈ, વો તેરે પાસ હૈ. આનંદo ગન્નમેં જો મિઠાશ હૈ, સુવાસ હૈ;. બસ ઉસ તરહ હી આત્મમેં પરમાત્મ વાસ હૈ. આનંદo કુછ તો સમય નિકાલ આત્મશુદ્ધિ કે લિયે; નર જન્મના ઉદ્દેશ્ય ન કેવલ વિલાસ હૈ. આનંદo ભોગોની વાસનાઓ સે દૂષિત હૈ મન તેરા; પ્રભુકી સ્મૃતિ નહીં હૈ ઔર જગકી આશ છે. આનંદo
૧૮૮૭ (રાગ : કાફી) આનંદકી ઘડી આઈ આજ સખી, વિપદા સબ દૂર પલાઈ. ધ્રુવ કરકે કૃપા પ્રભુ દરશન દીની, વિકી પડી મિટાઈ, મોહ નિદ્રાસે જાગૃત કરકે, સત્યકી જ્ઞાન સુનાઈ;
તેને મન હર્ષ ન માઈ, આનંદકી નિત્યા નિત્ય કા ભેદ બતાકર મિથ્યા દૃષ્ટિ હરાઇ, સમ્યગજ્ઞાનકી દિવ્ય પ્રભા મેરે, અંતરમેં પ્રગટાઈ;
સાધ્ય સાધન દિખલાઈ. આનંદકી ત્યાગ વૈરાગ્ય સંચમ કે યોગ સે નિસ્પૃહભાવ જગાઈ, સર્વસંગ પરિત્યાગ કરા કર અલખ ધૂન મચાઈ;
અપ્રમત્ત કહલાઈ. આનંદકી અપૂર્વકરણ ગુણસ્થાનક સુખકર શ્રેણિ ક્ષપક મંડલાઈ, વેદ તીનોં કા છેદ કરા કર ક્ષીણ મોહિ બનવાઈ;
જીવન મુક્તિ દિલાઈ. આનંદકી ભક્તવત્સલ પ્રભુ કરૂણાસાગર, ચરણ શરણ સુખદાઈ, ધ્યાન પ્રભુ કા ધ્યાવત સો નર અજર અમર પદ પાઈ;
ઢંઢ સક્લ મિટવાઈ. આનંદકી વાલમીક તુલસી ભયે, ઓધે સૂર શરીર;
/ જનક વિદેહી નાનક ભયે, સુખદેવ ભયે કબીર. | ભજરેમના
૧૧૪૦
૧૮૮૯ (રાગ : યમન કલ્યાણ) આનન્દ હી આનન્દ બરસ રહે, બલિહારી ઐસે સતગુરુ કી. ધ્રુવ ધન ભાગ્ય હમારે આજ હુએ, શુભ દર્શન ઐસે સતગુરુ કે; પાવન કીની ભારત ભૂમિ, બલિહારી એસે સતગુરુ કી. આનંદo વ્યાખ્યાન ઘટા જિમિ ઈન્દ્ર છટા, બરસત વાણી અમૃત ધારા; ચહ મધુરી મધુરી પ્રેમ ધુની, બલિહારી ઐસે સતગુરુ કી. આનંદo યહ જ્ઞાન રૂપ જલ બરસા કે, ગુરુ ધર્મ બગીચા લગાય દિયા;
ક્લ રહિ હૈ કેસી ક્લવારી, બલિહારી ઐસે સતગુરુ કી. આનંદo કરુણા વ હંસ કા યહ કહના, મરુઘટ મેં હૈ મેરા રહના; ગુરુ ચરણોં ચિત કો દેના, બલિહારી ઐસે સતગુરુ કી. આનંદo
લાજત હય હરિ નામસેં, સોઇ બડો નિર્લજ; મારત વારહીં વાર જમ, તાકી લગી ન લજજ.
૧૧૪૭
ભજ રે મના

Page #244

૧૮૯૦ (રાગ : માંડ) આપ રીઝો એમ રાજી, હું તો આપ રીઝો એમ રાજી; આપ વચનમાં વહેતું જીવન, માંડું ભવની બાજી. ધ્રુવ પરમકૃપાળુ તમ હાથે દોરી કઠપૂતળી થઉં નાચી, અલટપલટ જે ચાહે કરજો, નહીં થાઉં ઉદાસી; આપ જ દેખું ! આંખોં મેં તો આપ નજરમાં આંજી . હુંo આપ ઈશારે મનને મરડું, આપ કહો તે સાચી , જે કંઈ હો તે મારા સ્વામી, આપ વચનમાં રાચી; નહીં ‘દાદ', ફરિયાદ નહીં ને, નહિ કોઈ મારા કાજી. હુંo
૧૮૯૨ (રાગ : લાવણી) આવ્યું આવ્યું અનુપમ નાવ, ભવજલ તરવાને; તૈયાર ભવિક જન થાવ , શિવસુખ વરવાને. ધ્રુવ મુક્તિપુરીના સર્વ પ્રવાસી, આનંદ ઉર ઉભરાય રે; ભવદરિયો બહુ દુ:ખેથી ભરિયો, તારક સદ્ગુરુ રાય, ભવજલ0 સત્ય સનાતન માર્ગ મોક્ષનો, કરવા જગ ઉદ્ધાર રે; તત્ત્વજ્ઞાની જખ્યા કળિકાળે , શાસનના શણંગાર, ભવજલ0 મુદ્રા શાંત સદા અવિકારી , સ્મરણ સહજ સુખધામ રે; વાણી મૃત સંજીવન કરતી, ભવિજન મન વિશ્રામ, ભવજલ૦ પરમકૃપાળુ દશા તમારી , પામરથી શું કળાય રે ! આત્માકાર અવસ્થા સ્વામી , મહાભાગ્યે પરખાય. ભવજલ૦ તુજ આજ્ઞા આરાધન કરતાં, લહીંશું નિજ પદ રાજ રે; રાજવચન જીવન મુક્તિપ્રદ, શુદ્ધિ સિદ્ધિ સુખસાજ, ભવજલ૦
૧૮૯૧ (રાગ : મારવા) આપનો મારા પ્રભુ ! મને છંદ ક્યારે લાગશે ? મને નાદ ક્યારે લાગશે ? આપનો ધ્રુવ દૃશ્યને જેમાં વિસારી, વિશ્વવૈભવ તુચ્છકારી; પ્રભુપદમાં લીન થનારી, મતિ ક્યારે જાગશે? મને આપ એક જ સર્વત્ર આપ જ, અન્ય વસ્તુ છે જ નહિ; એવું અનુભવી ક્લિષ્ટ મન , નિજ અહમ્ ક્યારે ત્યાગશે? મને સુખ તિલાંજલિ દેઈ તક્ષણ, નિજ જીવનને અર્પોને પણ; સર્વના બદલામાં ક્યારે, આપને એ માગશે? મને આપ વિણ ખાવું ન ભાવે , કાંઈ પણ કરવું ન ફાવે; વૃત્તિ એવી આપમાં ક્યારે, સુદઢ અનુરાગશે? મને મારા અંતર-મંદિરે કાંઈ, સ્મરઘંટ દિવ્ય સ્વરે; આપ મારા, આપ મારા, એવો ક્યારે વાગશે? મને આપ વિણ કશું સાંભરે ના, ના આપ વિણ બીજું સૂઝે; આપ પ્રભુથી નિતાંત મારો, ભેદ જ્યારે ભાંગશે? મનેo
તીરથમેં ફલ એક હય, સંત મિલે ફલ ચાર;
સષ્ણુરુ મિલે અનેક ફલ, કરતહિ કબીર બિચાર. ભજ રે મના
૧૧૫)
૧૮૯૩ (રાગ : ચલતી) આવ્યો દાદાને દરબાર કરો ભવોદધિ પાર; ખરો તું છે આધાર, મોહે તાર તાર તાર. ધ્રુવ આત્મ ગુણોનો ભંડાર, તારા મહિમાનો નહિં પાર; દેખ્યો સુંદર દેદાર, કરો પાર પાર પાર. આવ્યો તારી મૂર્તિ મનોહર, હરે મનનાં વિકાર; મારા હૈયાનો હાર, વંદું બાર બાર બાર, આવ્યો આવ્યો દેરાસર મોઝાર, કર્યા જિનવર જુહાર; પ્રભુચરણ આધાર, ખરો સાર સાર સાર. આવ્યો તુજ બાળને સુધાર, તારી લબ્ધિ છે અપાર; એની ખૂબીનો નહિં પાર, વિનંતી ધાર ધાર ધાર. આવ્યો રામકૃષ્ણ સમ કોન હય, ઉન ગુરુ સેવા કીન; તીન લોક તારન તરન, સો ગુરુ નિકટાધીન. ૧૧૫૧
ભજ રે મના

Page #245

૧૮૯૪ (રાગ : કાલિંગડા)
આવે, આવે ને ચાલી જાય સંબંધો (૨).
ઊગ્યું તે
જરૂર
ધ્રુવ આથમવાનું, ખીલ્યુ તે નક્કી કરમાવાનું; એમ જાણી તું કર વૈરાગ્ય, હે જીવ. સંબંધો
સંયોગો વિયોગ છે અવશ્ય, તારા સાથીઓનું મમત્વ કર નષ્ટ; એમ ધારી તું ન કર કર્મ અષ્ટ, હે જીવ. સંબંધો અનાદિ કાળનો હું છું શાશ્વત, સંયોગ છે ક્ષણ બે ક્ષણનો નાશવંત; એમ સમજી થઈ જા તું ઉદાસ, હે જીવ. સંબંધો સગા સંબંધી સ્નેહીને પ્રેમી, પરંતુ કીક એ જવાના વિખાઈ; જોને અંતર મુખ તારું શાશ્વત સ્વરૂપ, હો ચેતન. સંબંધો
મનુષ્ય જન્મ એક ક્ષણ છે બહુ કિંમતી, સર્વથી ઉદાસ થઈ કર સ્વરૂપ પ્રીતિ; સમજવા શાસ્ત્રોના ભર્યા છે ભંડાર, હે ધર્મી. સંબંધો
સંત શિવનારાયણજી
શિવનારાયણજીનો જન્મ વિ.સં.૧૭૭૩ કાર્તિક શુક્લ ૩ ના બુધવારે ગાજીપુર જિલ્લાના ચંદવાર ગામમાં થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ શ્રી બાધરાયજી અને માતાનું નામ શ્રી સુંદરીદેવી હતું. તેમના ગુરુનું નામ દુઃખહરણ દાસ (બલિયા જિલ્લાના) હતું.
૧૮૯૫ (રાગ : ભૈરવ)
અંજન આંજીએ નિજ સોઈ.
જેહિ અંજનસે તિમિર નાસે, દ્રષ્ટિ નિરમલ હોઈ; બેદ સોઈ જો પીર મિટાવે, બહુરિ પીર ન હોઈ. ધ્રુવ
ભજ રે મના
ઘેનુ સોઈ જો આપ સ્ત્રવૈ, દૂહિએ બિનુ નોઈ; અંબુ સોઈ જો પ્યાસ મેટે, બહુરિ પ્યાસ ન હોઈ. આવો
જાગો લોકો મત સુવો, નહીં કરો નીંદસેં પ્યાર; જેસો સુપનો રેનો, તેસો યહ સંસાર. ૧૧૫૨૨
સરસ સાબુન સુરતિ ઘોબિન, કૈલ ડારે ધોઈ; ગુરૂ સોઈ જો ભરમ ટારે, દ્વૈત ડારે ધોઈ. આવો આવાગમન કે સોચ મેટે, શબ્દ સરૂપી હોઈ; ‘શિવનારાયણ’ એક દરર્સ, એક્તાર જો હોઈ. આવો
૧૮૯૬ (રાગ : ધોળ)
આવો તે રંગ તમે શીદ લગાડયો, બીજો જડતો નથી કોઈ રંગ ગુરૂરાજ. ધ્રુવ રંગ એવો ઊડ્યો કે મારૂં હૈયું સંગ્યું; હૈયું રહેતું નથી હવે હાથ ગુરૂરાજ. આવો રંગ છાંટયો તો છાંટી હવે પૂરો કરો; નિત આપના થઈને રહેવાય ગુરૂરાજ. આવો આપ મળ્યા ને તાપ સર્વે ટળ્યાં; ભાંગી જનમોજનમની પીડ ગુરૂરાજ. આવો૦ આપનું મુખડું જોયું ને ભાન મેં રે ખોયું; હવે કેમ કરી દિવસો જાય ગુરૂરાજ? આવો૦ દાસ ભક્તો રંગાયા સૌ આપ રંગમાં; રાખો ચરણકમળની પાસ ગુરૂરાજ. આવો
(રાગ : ખમાજ)
તૂઠ્ઠીમેં જ્ઞાન કા દિપક જલા હૈ, તૂમ્હીસું ઘનઘોર અંધેરા મિટા હૈ; તુમ જો નહી ગુરૂજી કુછ ભી નહીં હૈ,
હમેં રાસ્તોકી જરૂરત નહી હૈ, હમેં તેરે ચરણોકે નિશાં મિલ ગયે હૈં.
તુમ્હી હો શિવ ઔર બ્રહ્મકા સંગમ, સબ કુછ તુમ્હારા સબ તુમકો અર્પણ; અબ તેરા મૈં હું, મુજમેં ભી તૂ હૈ. હમેં
છાયે જો દિલ પે, ગમ કા અંધેરા, તન્હાઈયોને જો મનો ઘેરા;
ખીલતા સવેરા લેકર તૂ રૂબરૂ હૈ. હમેં
કલીયોં મેં તૂ હૈ, ફૂલોં મેં તૂ હૈ, સાગરકી કલકલ, લહેરોમેં તૂ હૈ; કહી ભી મેં જાઉ, બસ તૂ હી તૂ હૈ. હમેં જન-જનકી સેવા, યહી મેરી પૂજા, તૂમ્હી તુમ્હ હો, કોઈ ન દૂજા; તૂમસે હૈ સબકુછ રોશન, કણકણમેં તૂ હૈ. હમેં
મન જાનત મેં કરત હોં, કરને વાલા કોય; આદર્યા અધવચ રહે, હરિ કરે સો હોય.
૧૧૫૩
ભજ રે મના

Page #246

૧૮૯૭ (રાગ : ભૈરવી) આશક હું દિલોજાશે, કાફીર તેરી સૂરતકા; મજહબસે નહિ મતલબ, બંદા હું મુહબ્બતકા. ધ્રુવ રાહતકા જમાના તો પલ ભરમેં ગુજરતા હૈ, કાર્ટોસે નહિ કટતા, જો દિન હૈ મુસીબતકા. આશw રૂસ્વાઈ ઔર ઝીલાત હૈ, હર તરહકી આક્ત હૈ; બસ ઇસકે સિવા કયા હૈ ? અંજામ મુહબ્બતકા. આશ0 અબ શેખજી" થોડી સી, પી લો તો મઝા આવે; ઉડા જાયેગા આંખોસે, પરદા હૈ જો ગáતકા. આશ0 ઐ સામારી મરતા હું, દિન રાત હસીનોં પર;
દિલ જિસકો સમઝતા હૈ, પુતલા એ શરારત કા, આશ0 િ (૧) શેખજી = ખુદાને શોધનાર, (૨) હસીનો = ખૂબસૂરત
૧૮૯ (રાગ : મિશ્ર મારવા) આંખડી મારી પ્રભુ હરખાય છે, જ્યાં તમારા મુખના દર્શન થાય છે. ધ્રુવ પગ અધીરા દોડતા દહેરાસરે, દ્વારે પહોંચે ત્યાં અજંપો થાય છે. આંખડી, દેવનું વિમાન જાણે ઉતર્યું, એવું મંદિર આપનું સોહાય છે. આંખડી, ચાંદની જેવી પ્રતિભા આપની, તેજ એવું ચોતરફ ફ્લાય છે. આંખડી મુખડું જાણે પૂનમનો ચંદ્રમા, ચિત્તમાં ઠંડક અનેરી થાય છે. આંખડી બસ તમારા રૂપને નીરખ્યા કરૂ, લાગણી એવી હૃદયમાં થાય છે. આંખડીઓ
૧૯૦૦ (રાગ : બૈરાગી ભૈરવ) એક ઘડી પ્રભુ ઉર એકાંતે, આવીને મુજને મળે,
સોનામાં સુગંધ ભળે. ધ્રુવ ખોયું હોય જીવનમાં , જે જે પાછું આવી મળે;
જ્યાં જ્યાં હાર થઈ જીવનમાં, ત્યાં ત્યાં જીત મળે. સોનામાંo ના કાંઈ લેવું, ના કાંઈ દેવું, ચિંતા એવી ટળે; ના હોય જનમ , ના હોય મૃત્યુ, ફેરા ભવના ટળે. સોનામાં કર્મ કીધા જે હોય ભલે મેં, સઘળા સાથે બળે; મન મોહનથી આ આતમનો, સાચો સંબંધ ભળે. સોનામાં
૧૮૯૮ (રાગ : બૈરાગી ભૈરવ) આશરા ઇસ જહાંકા મિલે ના મિલે, મુજકો તેરા સહારા સદા ચાહિયે; ચાંદ તારે ફ્લક પર દિખે ના દિખે, મુજકો તેરા નઝારા સદા ચાહિયે. ધ્રુવ યહાં ખુશીયાં હૈ કમ ઔર જ્યાદા હૈ ગમ, જહાં દેખો વહીં તો, ભરમ હી ભરમ; મેરી મહેફ્લિમેં શમ્મા જલે ના જલે, મેરે દિલમેં ઉજાલા તેરા ચાહિયે.
મુજકો૦ કહીં વૈરાગ હૈ, કહીં અનુરાગ હૈં, જહાં બદલતે હૈ માલી, વહીં બાગ હૈ; મેરી ચાહતકી દુનિયા, બસે ના બસે, મેરે દિલમેં બસેરા તેરા ચાહિયે.
મુજકો મેરી ધીમી હૈ ચાલ ઔર પથ હૈ વિશાલ, હર કદમ પર મુસિબત હૈ, અબ તો સમ્હાલ; પૈર મેરે થકે યે, ચલે ના ચલે, મુજકો તેરા ઇશારા સદા ચાહિયે.
મુજકોટ મુરદેકોં હરિ દેત હય, કપડા કાષ્ટ રુ આગ;
જીવન નર ચિંતા કરે, વાસો બડો અભાગ. ભજ રે મના
૧૧૫છે
૧૯૦૧ (રાગ : યમન કલ્યાન) એક જ અરમાન છે મને, કે મારું જીવન સુગંધી બને. ધ્રુવ ફૂલડું બન્યું કે ભલે ધૂપસળી થાઉં, આશા છે સામગ્રી પૂજાની થાઉં;
ભલે આ કાયા રાખ થઈ શકે. મારુંo તડકા છાયા કે વા વર્ષાના વાયા, તોયે કુસુમો કદી ના કરમાયા;
કે ઘાવ ખાતાં ખાતાં એ ખમે. મારુંo એક સંધે સબ સંધે, સબ સાંધે સબ જાય; રામ રામ યહ રટનાઁ, રામરુપ બન જાય. ૧૧પપ)
ભજ રે મના

Page #247

જગની ખારાશ બધી ઉરમાં સમાવે, તોયે સાગર મીઠી વર્ષા વરસાવે; કે સદા ભરતી ને ઓટમાં રમે. મારું વાતાવરણમાં સુગંધ ના સમાતી, જેમ જેમ સુખડ ઓરસિયે ઘસાતી; હે પ્રભુ કાર્યે ઘસાવું ગમે. મારું ગૌરવ મહાન છે, પ્રભુ કાર્ય કેરૂં, ના જગમાં કામ કોઈ એથી અદકેરૂ; પાર્થ તેથી પ્રભુને ગમે. મારું
૧૯૦૨ (રાગ : માલશ્રી)
એક તુમ્હીં આધાર, સતગુરુ એક તુમ્હીં આધાર. ધ્રુવ જબ તક મિલો ન તુમ જીવન મેં, શાન્તિ કહાઁ હો સકતી મન મેં; ખોજ ફિરા સંસાર, સતગુરુ ખોજ ફિરા સંસાર. એક ક્તિના ભી હો તૈરન હારા, જબ તક મિલે ન શરણ તુમ્હારા; હો ન સકે ઉસ પાર, સતગુરુ હો ન સકે ઉસ પાર. એક હે પ્રભુ તુમહી વિવિધ રૂપોં મેં, હમેં બચાલો ભવ ફૂંપો સે; ઐસા પરમ ઉદાર, સતગુરુ ઐસા પરમ ઉદાર. એ જબ દુઃખ પાતે ભટક ભટક કર, તબ આતે હૈ, ભૂલ ભટકકર; એક તુમ્હારે દ્વાર, સતગુરુ એક તુમ્હારે દ્વાર. એક હમ આર્ય હૈં શરણ તિહારી, અબ ઉદ્ધાર કરો દુઃખ હારી; સુનલે દાસ પુકાર, સતગુરુ સુન લે દાસ પુકાર. એક
૧૯૦૩ (રાગ : દેવરંજની)
એક તુમ્હીં આધાર હો જગમેં, અય મેરે ભગવાન;
કિ તુમસા ઔર નહીં બલવાન. ધ્રુવ
ભજ રે મના
મેરો ચિંત્યો હોત નાંઇ, કાય કરોં મેં ચિંત; હરકો ચિંત્યો હર કરે, તાપર રહો નિચિંત.
૧૧૫
આયા સમય બડા સુખકારી, આતમ બોધ કલા વિસ્તારી, મેં ચેતન તન વસ્તુ ન્યારી, સ્વયં ચરાચર ઝલકી સારી; નિજ અંતર મેં જ્યોતિ જ્ઞાનકી અક્ષય નિધિ મહાન કિ
દુનિયા મેં એક શરણ જિનંદા, પાપ-પુણ્ય કા બુરા યે ફંદા, મૈં શિવ ભૂપ રૂપ સુખ કંદા, જ્ઞાતા દૃષ્ટા તુમ સા બંન્દા; મુઝ કારજ કે કારણ તુમ હો, ઔર નહીં મતિમાન. કિ
સહજ સ્વભાવ ભાવ દરશાઉં, પર પરિણતિ સે ચિત્ત હટાઉં, પુનિ-પુનિ જગમેં જન્મ ન પાઉં, સિદ્ધ સમાન સ્વયં બન જાઉં, ચિદાનંદ ચૈતન્ય પ્રભુ કા હૈ, સૌભાગ્ય પ્રધાન. કિ
૧૯૦૪ (રાગ : જોગિયા)
એક પંખી આવીને ઊડી ગયું, એક વાત સરસ સમજાવી ગયું. ધ્રુવ
આ દુનિયા એક પંખીનો મેળો, કાયમ ક્યાં રહેવાનું છે ? ખાલી હાથે આવ્યા એવા, ખાલી હાથે જવાનું છે; જેને તેં તારૂં માન્યું તે તો, અહીંનું અહીં સહુ રહી ગયું. એક૦ જીવન પ્રભાતે જન્મ થયો ને સાંજ પડે ઊડી જાતું, સગા સંબંધી માયા મૂડી, સૌ મૂકી અલગ થાતું; એકલવાયું આતમપંખી, સાથે ના કંઈ લઈ ગયું. એક૦ પાંખોવાળા પંખી ઊંચે, ઊડી રહ્યા. આકાશે, ભાન ભૂલી ભટકે ભવરણમાં, માયા મૃગજળના આશે; જગતની આંખો જોતી રહી ને, પાંખ વિના એ ઊડી ગયું. એક ધર્મ પુણ્યની લક્ષ્મી ગાંઠે, સત્કર્મોનો સથવારો, ભવસાગર તરવાને માટે, અન્ય નથી કોઈ આરો; જતાં જતાં પંખી જીવનનો, સાચો મર્મ સમજાવી ગયું. એક
ચાતુરકો ચિંતા ઘણી, નહીં મૂરખકોં લાજ; સર અવસર જાને નહીં, પેટ ભરનેસેં કાજ.
૧૧૫૦
ભજ રે મના

Page #248

૧૯૦૫ (રાગ : આશાવરી)
એક રાધા એક મીરાં, દોનો ને શ્યામકો ચાહા, અંતર ક્યા ? દોનો કી ચાહમેં બોલો (૨); એક પ્રેમ દિવાની, એક દર્શ દિવાની (૨). ધ્રુવ રાધાને મધુવન મેં ઢૂંઢા, મીરાંને મન મેં પાયા, રાધા જિસે ખો બૈઠી વો ગોવિન્દ, મીરાં હાથ બિઠાયા; એક મુરલી, એક પાયલ, એક પગલી, એક ઘાયલ, અંતર કયા ? દોનોકી પ્રિત મેં બોલો (૨); એક સુરત લુભાની, એક મુરત લુભાની (૨). એક
મીરાં કે પ્રભુ ગિરિધર નાગર, રાઘાકે મનમોહન (૨), રાધા નિત શ્રુંગાર કરે ઔર મીરાં બન ગયી જોગન; એક રાની, એક દાસી, દોનો હરિ પ્રેમકી પ્યાસી, અંતર ક્યા ? દોનોી તૃપ્તિ મેં બોલો (૨); એક જીત ન માની, એક હાર ન માની (૨). એક
૧૯૦૬ (રાગ : પટમંજરી)
ઓ ચેતન નિજકી ઓર લખો, તુઝે શાશ્વત સુખ ભંડાર મિલે; પરકી ન તનિક ભી પ્રીતિ રહે, નિજમેં હી ઐસા સાર મિલે. ધ્રુવ પર તો ક્ષણભંગુર સંયોગી જડ, તૂ ચેતન શાશ્વત હૈ પ્રભુ; ચૈતન્યસૂર્ય પાકર પ્રકાશ, પરિણતિમેં અંત:કમલ ખિલે, પરકી વિભ્રમ વિકલ્પ દુઃખકા ન નામ, હૈ ચિન્મય વિભુ આનંદધામ; નિજકી અનુભૂતિ પરમ શીતલ, ક્ષણભરમેં ભવકી તપન બુઝે. પરકી પૂર્ણત્વ સ્વયં હી મેં દિખતા, ઈચ્છાએ કભી ઉત્પન્ન ન હો; બસ નિજ આશ્રયસે હી તુઝકો, આનંદમયી શિવરાજ્ય મિલે, પરકી
ભજ રે મના
લઘુતામેં પ્રભુતા બસે, પ્રભુતાએઁ પ્રભુ દૂર; કીડી મિસરી ચુન લે, હાથી ફટક્ત પુર.
૧૧૫૮
૧૯૦૭ (રાગ : બૈરાગી ભૈરવ)
ઓ ! જાગ રે ચેતન જાગ, તુજે ગુરુરાજ બુલાતે હૈં; તૂને કિસસે કરી હૈ પ્રીત, તુઝે ધ્રુવરાજ બુલાતે હૈં. ધ્રુવ
પર દ્રવ્યો મેં સુખ નહીં હૈ, તજ ઇનકી અભિલાષા, ધન શરીર પરિવાર અરૂ બાંધવ, સબ દુઃખ કી પરિભાષા; તેરી દૃષ્ટિ હી હૈ વિપરીત, ઝે ધ્રુવરાજ બુલાતે હૈં. તૂને સ્વર્ગ કભી તૂ, નર્ક કભી તૂ, દેવ તિર્યંચમેં ગયા થા, મગ્ન રહા બાહ્ય ક્રિયા-કાંડોર્મે, ધ્રુવ કા આશ્રય ન લિયા થા; કૈસે મિલતે ? તુજે તેરે મીત, તુજે ધ્રુવરાજ બુલાતે હૈં. તૂને અપને સ્વરૂપ કો ન ધ્યાયા કભી ભી, અપને સ્વરૂપમેં ન આયા,
પર કે ગાને ગાતા રહા હૂં, નિજ કા આનંદ કૈસે પાતા ? પ્રભુ પાને કી નહીં હૈ યે રીત, તુજે ધ્રુવરાજ બુલાતે હૈં. તૂને
૧૯૦૮ (રાગ : આહીર ભૈરવ)
ઓ પરમકૃપાળુ પરમેશ્વર, મને પ્રેમળ પંથ બતાવોને ધ્રુવ મારો જીવન પંથ છે ભૂલ ભર્યો, સ્વારથનો ઝંઝાવાત નડ્યો; એ સ્વાર્થ ભર્યા મુજ અંતરમાં, પ્રભુ ધર્મનું હિત વસાવોને, ઓ તમે સ્નેહતણા છો મહાસાગર, નિષ્કારણ બંધુ કરૂણાકર; એ સ્નેહ સુધાની સરવાણી, મુજ ઉર આંગણ પ્રગટાવોને, ઓ છો માતાપિતા બાંધવ સહુના, હિતકારી પ્રભુ જગજંતુના; ઓ સકલ વિશ્વના વાલેશ્વર, એ વ્હાલની વાટ બતાવોને ઓ સવિ જીવનો મિત્ર બનાવો મને, પ્રભુ ભાવધરી વિનવું તમને; એ વિશ્વપ્રેમના પાઠ પ્રભુ, મને ફરી ફરીને સમજાવોને, ઓ૦
દુરિજનકી કરુણા બુરી, ભલો સંતકો તાસ; જબ સૂરજ ગરમી કરે, તબ બરસનકી આશ.
૧૧૫૯
ભજ રે મના

Page #249

પ્રચંડ શક્તિ હતી છતાં પણ, પરમ શાંતતા ધારી, મનથી પણ નહિ ક્રોધ ચિત્તવ્યો, અજબ તિતિક્ષા તારી;
ઓ જયમંગળ કરનારા, તારા
૧૯૦૯ (રાગ : મધુકોંસ) ઓ... મેરે રોમ રોમમેં બસને વાલે રામ; જગત કે સ્વામી, ઓ અંતરયામી, મેં તૂજસે ક્યા માંગું (૨) ? ધ્રુવ આપકા બંધન તોડ ચૂકી હું, તૂજ પર સબકુછ છોડ ચૂકી હું ૨), નાથ મેરે મેં ક્યું કુછ સોચું ? તૂ જાને તેરા કામ; જગતકે સ્વામી હો અંતરયામી, મેં તુજસે ક્યા માગું ? મેરેo તેરે ચરનકી ધૂલ જો પાયે, વો કંકર હીંરા હો જાયે, ભાગ મેરે જો. મેંને પાયા, ઇન ચરણોમેં ધામ; જગત કે સ્વામી હો અંતરયામી, મેં તુજસે કયા માંગું ? મેરે ભેદ તેરા કોઈ કયા પહેચાને ? જો તુજસા હો વો તુજે જાને, તેરે કીયેક હમ કયા દેવે ? ભલે બ્રેકા નામ; જગતકે સ્વામી હો અંતરયામી, મેં તુજસે ક્યા માંગુ ? મેરેo
૧૯૧૧ (રાગ : બાગેશ્રી) ઓથ અમારે હૈ ગુરૂ ! એક જ આપની, આ અવનીમાં અવર નથી આધાર જો; સ્વાર્થરહિત શ્રેયસ્કર સ્વામી આપ છો, સઘળો બીજો સ્વાર્થ તણો સંસાર જો. ધ્રુવ મુજને ગુરૂજી આપ મળ્યા છો ભોમિયા, હવે મને ભય શાનો છે ? તલભાર જો; ચોર નહીં જ્યાં તેવે માર્ગે દોરજો, કરતા આવ્યા છો અગણિત ઉપકાર જોઓથ૦ મુજમાં ભક્તિ કરવાની શક્તિ નથી, વ્હાર કરો આ વાર સુણી ગુરૂદેવ જો; આશ્ચિતજનને પાળો છો પ્રભુ પ્રેમથી, ધન્ય ધન્ય હે ! પરમકૃપાળુદેવ જો. ઓથo
૧૯૧૦ (રાગ : લાવણી) ઓ સમતાના ધરનારા, તારા જીવન રહસ્યો ન્યારા; દુશ્મનને પણ પૂર્ણ પ્રેમથી ક્ષેમકુશળ પૂછનારા. ધ્રુવ સુખદુ:ખમાં તે સમતા રાખી, તું જ ખરો મહાવીર, ઉપસર્ગોના પહાડ તુટ્યા પણ, ડગ્યો નહિ જ લગીર;
ઓ વજ હૃદય ધરનારા. તારા ભાન ભૂલી ભરવાડે જ્યારે, ખીલા માર્યા કાને, રોક્યા નહીં હાથ લગારે, અડગ ઊભા નિજદ્યાને ;
ઓ હસતે મુખ રહેનારા. તારા ગોશાળાએ કરી ઘેલછા , તેજ લેગ્યા છોડી , સંહારકને ક્ષમા કરીને, દીધી શિખામણ થોડી;
- ઓ કરૂણાના કરનારા, તારા
૧૯૧૨ (રાગ : માલકોંs) અંતરયાત્રા કરાવો સતગુરુ, ભ્રાંતિ સકળને મિટાવો નિરંતર. ધ્રુવ આ સંસારનું સ્વરૂપ મેં જોયું (૨), આત્મ સ્વરૂપ બતલાવો. સદ્ધ આવરણો સૌ દૂર કરીને (૨), જ્યોતથી જ્યોત જલાવો. સદ્ધ અપૂર્ણતાના ભ્રમને ભગાડી (૨), પ્રેમ પિયુષ પીવડાવો. સદ્ધ શરણ તમારી આવ્યો બાલક (૨), બ્રહ્મસ્વરૂપમાં સ્થાપ. સદ્ય
રાગ વિના ગાયન વૃથા, વૃથા શક્તિવિણ રીસ; માનવી જન્મ વૃથા ઘણો, જો ન ભજ્યા જગદીશ.
૧૧૬૦
દીપ વૃથા દિવસ વિષે, વૃથા દૂધ વિણ ગાય; | તેમ કૃષ્ણભક્તિ વિના, વૃથા શોભતી કાય.
૧૧૧
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #250

૧૯૧૩ (રાગ : કલાવતી) ઐસા પ્યાર બહાદો પ્રભુજી ! ચરણોં મેં લગ જાઉ મેં (૨);
ઐસા પ્રેમ જગાદો પ્રભુજી ! ધ્રુવ જગમેં આ કર જગકો પ્રભુજી, અબ તક ના પહેચાન સકા (૨),
ક્ય આયા હું, કહાં હૈ જાના ? યે ભી ના મેં જાન સકા (૨); તૂ હૈ અગમ અગોચર પ્રભુજી (૨), કહો કૈસે લખ પાઉં મેં ? ઐસા કર કૃપા જગબંધુ પ્રભુજી ! મેં બાલક નાદાન હું (૨), નહીં આરાધન જપ તપ જાનું, મેં અવગુણકી ખાન હું (૨); દે ઐસા વરદાન પ્રભુજી (૨) સુમિરન “મેરા’ ગાઉં મેં. ઐસા મેં બાલક તું સ્વામી મેરા, નિશદિન તેરી આશ હૈ (૨),. તેરી કિરપા હી સે મિટે મેરી, ભીતર જો ભી પાશ હૈ (૨); શરણ લગાલો મુજકો પ્રભુજી ! તુઝ પર બલિ-બલિ જાઉં મેં. ઐસાવ
૧૯૧૫ (રાગ : બહાર) અંતરમાં આનંદ જાગે, અંતરમાં આનંદ; ગુંજે આજે રોમરોમમાં નવું ગીત, નવ છંદ. ધ્રુવ આજ વિલાઈ નેણ પરેથી જગની ઝાકઝમાળ; દૂર થઈ પાંપણ - પડદેથી ઈન્દ્રધનુષની જાળ. જાગેo આજે ના મુજ નૈન સૂર્ય કે શશી, તારલાવૃંદ; રંગલીલા નીરખું નવ તોયે જરી ન મુજને રંજ. જાગે બિડાયેલા નયણાંએ મેલ્યો, તેજ-તિમિરનો ભેદ; અજવાળે આનંદ ન માયો, અંધારે નવ ખેદ, જાગેo મનમંદિર કેરા દીપકનું, તેજ નહીં અવમંદ; ઝળહળ સઘળું થાય, અહો ! હું અંધારે નહિ અંધ ! જાગેo
૧૯૧૪ (રાગ : ભૈરવ) અંતરના એકતારે મારે, ગાવાં તારાં ગીત રે; ઉરમાં ઊઠે સૂરની સરગમ, સાંભળજો સંગીત રે. ધ્રુવ. શબ્દ સામું જોઈશ ના તું, ભાવ હૃદયનો જોજે, કંઠ સુરીલો ભલે હોય ના, તાલ જીવનનો જોજે; ગીતે ગીતે ગૂંથાયેલી, પારખજે તું પ્રીત રે. અંતરના સુખ દુ:ખના આરોહે અને અવરોહે હૈયું ધડકે, આલાપે વિલાપે અંતર, રાગ-દ્વેષથી ધડકે; શક્તિ નથી પણ શોધી રહ્યો છું, હું ભક્તિની રસરીત રે. અંતરના અણગમતાં ગીતો ગાઈને, રીંઝવું છું હું જગને , શ્રદ્ધાને વેચીને વ્હાલા, વીસરું છું હું તમને; જીવન જીવવાની આ જગની, રીત બધી વિપરીત રે. અંતરના
૧૯૧૬ (રાગ : સૂર મલ્હાર). ઇતની શક્તિ હમે દેના દાતા, મન કા વિશ્વાસ કમજોર હો ના; હમ ચલે નેક રસ્તે પે હમસે, ભૂલકર ભી કોઈ ભૂલ હો ના. ધ્રુવે. દૂર અજ્ઞાન કે હો અંધેરે, તૂ હમેં જ્ઞાન કી રોશની દે; હર બુરાઈ સે બચતે રહેં હમ, હમકો એસી ભલી જિંદગી હૈં. ઈતની બૈર હો ના કિસીકા કિસીસે ભાવના મનમેં બદલેકી હો ના; અપની કરૂણા કા જલ તૂ બહા કે, કર દે પાવન હરેક મન કા કોના. ઈતની હમ ન સોચે હમેં ક્યા મિલા હૈ ? હમ યે સોચે કિયા ક્યા હૈ અર્પણ ? ફૂલ ખુશિયાઁકે બાઁટે સભી કો, સબકા જીવન હી બન જાયે મધુબન. ઈતની
ધીરજવંત અડિંગ જીતેન્દ્રિય, નિર્મલ જ્ઞાન ગહ્યો દૃઢ આદૂ, શીલ સંતોષ ક્ષમા જિનકે ઘટ, લાગિ રહ્યો સુ અનહદ નાદૂ, ભેષ ન પક્ષ નિરંતર લક્ષ જુ ઔર કછુ નહિ વાદ વિવાદ્, યે સબ લચ્છન હૈ જિનમાંહિ, સું સુંદરકે ઉર હૈ ગુરૂ દાદૂ
રામ રામ કહતે રહો, જબલગ ઘટમેં પ્રાન; | કબહુ દીન દયાળકોં, ભુનક પરેગી કાન. || ૧૧૬૩
ભજ રે મના
જબ જાગે તબ રામ જપ, સોવત રામ સંભાર; ઉઠત બૈઠત આતમા, ચાલત રામ ચિતાર.
૧૧૬ચ્ચે
ભજ રે મના

Page #251

૧૯૧૭ (રાગ : શિવરંજની)
ઉઘડ્યા અંતરદ્વાર પ્રભુ મારા, ઊઘડ્યા અંતરદ્વાર; આપ કૃપાથી, પૂર્વ પૂણ્યથી, ઊઘડ્યા અંતરદ્વાર. ધ્રુવ મૂરખ મન તેં બહુ ભરમાવ્યો, રાખ્યો ઠામનો ઠામ; માયાના પડ દૂર હટ્યાને, અંતર થયો પ્રકાશ. મારા જનમો જનમની તૃષ્ણા છુટી, છૂટી સહુ જંજાળ; અંતરવીણાના મધુર સૂરોમાં, મુગ્ધ બન્યો મારો રામ. મારા મારા તારાના ભાવ ન જાગે, સર્વત્ર વિલર્સ રામ !
સુખદુઃખનાં હવે દ્વંદ્વ ન દીસે, એ સહુ લીલા પ્રભુની જાણ. મારા ગુરુકૃપાના કોમળ સ્પર્શે, પ્રગટ્યો આનંદ અપાર ! ગુરૂકૃપાનો પાર ન કોઈ, એ સોંપે હરિ કેરે હાથ. મારા
ભજ રે મના
૧૯૧૮ (રાગ : પ્રભાત)
ઉઠત પ્રભાત નામ જિનજીકો ધ્યાઈએ;
નાભીજી કે નંદ કે ચરણ ચિત્ત લાઈએ. ધ્રુવ
આનંદ કે કંદ જાકુ, પૂજત સુરીદ વૃંદ; ઐસો જિનરાજ છોડ, ઔર નહીં ધ્યાઈએ. ઉત જનમ અયોધ્યા ઠામ, માતા મરૂ દેવા નામ; લંછન વૃષભ જાકે, ચરન સોહાઈએ. ઉઠત ધનુષ્ય પાંચસે માન, દીપક કનક વાન; ચોરાશી પુરવ લાખ, આયુ સ્થિતિ પાઈએ. ઉઠત આદિનાથ આદિ દેવ, સુરનર કરે સેવ; દેવન કો દેવ પ્રભુ, શિવ સુખ ધ્યાઈએ. ઉઠત પ્રભુ કે પાદારવિંદ, પૂજત ‘રાજચંદ' સંત; મેટો ભવ દુ:ખ છંદ, સુખ-સંપદ બઢાઈએ. ઉઠત
રામ રામ જપ હૃદયમાં, આલસ મ કર અજાણ; જોતું ગુણ જાણે નહીં, “તો” પ્રીછો વેદ પુરાણ. ૧૧૬૪
૧૯૧૯ (રાગ : દેશી ચલતી) કરતાં જાળ કરોળિયો, ભોંય પડી ગભરાય; વણ તૂટેલે તાંતણે, ઉપર ચડવા જાય. મે'નત તેણે શરૂ કરી, ઉપર ચડવા માટ; પણ પાછો હેઠે પડ્યો, ફાવ્યો નહિ કો ઘાટ.
એ રીતે મંડી રહ્યો, ફરી ફરી બે-ત્રણ વાર; પણ તેમાં નહિ ફાવતાં, ફ્રી થયો તૈયાર. હિંમત રાખી હોંશથી, ભીડ્યો છઠ્ઠી વાર; ધીરજથી જાળે જઈ, પો'ચ્યોં તે નિર્ધાર.
ફરી ફરીને ખંતથી, યત્ન કર્યો નહિ હોત; ચગદાઈ પગ તળે, મરી જાત વણમોત.
એ રીતે જો માણસો, રાખી મનમાં ખંત; આળસ તજી મે'નત કરે, પામે લાભ અનંત.
૧૯૨૦ (રાગ : માંડ)
કરમની કેવી છે એ કહાણી, કે રાણી રંક ને ઘેર વેચાણી. ધ્રુવ શિર પર કૂંડન, હાથમાં સૂપડું, પ્રભુની રાહ જોવાણી; પાછા વળતા જોઈ પ્રભુને (૨), ચંદન આંખે પાણી. કરમ વિષધર ક્રોધી ચંડકૌશિકને, પ્રભુની વાણી સંભળાણી; પગમાં જેવો ડંખ માર્યો ત્યાં (૨), દૂધની ધારા રેલાણી. કરમ આઠ આઠ ભવની પ્રીતને જાણી, માળા લઈ ઊભી રાજુલ રાણી; તોરણમાં જ્યાં નેમ પધાર્યા (૨), પશુની ચિત્કાર સંભળાણી. કરમ
શાલીભદ્રનો ધીમો વૈરાગ્ય જાણી, ધન્નાએ મનમાં ઠાણી;
દેવાને શિક્ષા લીધી જ્યાં દીક્ષા (૨), સુભદ્રા મનમાં મુંજાણી. કરમ પ્રભુના પગનો ચૂલો કરીને, ઉપર ખીચડી રંધાવી; અંગ અંગ બળ્યા તો પણ મુખ પર (૨), શીતળતા પ્રસરાણી. કરમ
નામે પાતક છૂટશે, નામે નાશે રોગ; નામ સમાન ન કોય છે, તપ તીરથ વ્રત જોગ.
||
૧૧૫
ભજ રે મના

Page #252

પાપી બનકે મેં તેરે દર આઊં, પુનિત પાવન હકે લૌટ જાઊં , નિશદિન આશ યહીં હૈ, હર પલ સાંસ તેરી હૈ, જિનવર પ્યારા;
મેરા કબ હોગા ભવસે કિનારા. અવસર
૧૯૨૧ (રાગ : આશાવરી) કરમ ફ્લ ભગતહિ જાય ટર્ટે.
ધ્રુવ પાર્શ્વનાથ તીર્થંકર ઉપર કમઠ ઉપસર્ગ કરે, એક વર્ષ તક આદિ જિનેશ્વર બિન આહાર રહે; રામચંદ્ર ચૌદહ વર્ષો તક વન-વન જાય .િ કરમ કૃષ્ણ સરીખે જગત માન્ય જન, પરહિત જિયે-મરે, ફ્રિ ભી ભૂલચૂક સે જો જન, કરની યથા કરે; ઉસકે કારણ, પ્રાપ્ત કર્મક્લ ભુવતહિ જાય ઝરે. કરમ જનમ જૈલ મેં શરણ ગ્વાલધર બ્રજ મેં જાય છિપૈ , જિનકે રાજકાજ જીવનમેં, દૂધ કી નદી બહૈ; વે હીં ચક્રી અંત સમયમેં નીર બંદ તરસૈ. કરમ જરત કુંવર જિસકી રક્ષાહિત વન-વન જાય ,િ અત્ત સમયમેં વહીં મૌત કે કારણ આપ બને; ઐસી દશા દેખકર પ્રાણી , ક્યોં નહિં સ્વહિત કરે ? કરમ
૧૯૨૩ (રાગ : આહિર ભૈરવ) કરૂણાસાગર હે જિનવર મને એવું દે વરદાન, મને એવું દે વરદાન , મારી દ્રષ્ટિમાં સુખ ને દુ:ખ હો, બન્ને એક સમાન, પ્રભુજી મને દઈ દે એવું વરદાન. ધ્રુવ મારા મનને રોજ સતાવે, જૂઠી જગની માયા, દોલત વૈભવ ના હું માગું, માગું તારી છાયા, એટલું તારી પાસે માગું, ના આવે અભિમાન , પ્રભુજી મને દઈ દે એવું વરદાન. કરૂણાસાગર ડોલી રહી છે, ભવસાગરમાં મારી જીવન નૈયા, પાર લગાવજે નૈયા મારી, બનજે તું જ ખેવૈયા, નામ ન છૂટે, મુખથી તારૂં, જ્યાં લગી ઘટમાં પ્રાણ, પ્રભુજી મને દઈ દે એવું વરદાન, કરૂણાસાગર કાચી કાયા, જૂઠી માયા, જૂઠા જગના બંધન, મુક્તિ સુખને વરવા કાજે, કરીયે તુજને વંદન, તુજ ભક્તિના ગીત સદાયે , ગાયે તુજ આ બાળ, પ્રભુજી મને દઈ દે એવું વરદાન. કરૂણાસાગર૦
૧૯૨૨ (રાગ : માંડ) કરલે સ્વસે સગાઈ, લે લે પરસે જુદાઈ, ભવિજન પ્યારા;
અવસર આયેગા નહીં ફ્રિ દુબારા. ધ્રુવ આતમ પૂર્ણ આનંદસે ભરા હૈ, તેરે પાસ રતન પડા હૈ, સ્વાનુભવ તું કરલે , અમૃતપાન કરલે, ભવ્ય પ્યારા;
આનંદ સાગર હૈ સ્વરૂપ તુમ્હારા. અવસર આતમદેવકા રટણ સહીં જતન હૈ, માનવ જનમકા મિલના કઠીન હૈ, ઝટ સે મોતી પિરો લે, બિજલી પલ દો પલ જલે , ભક્ત પ્યારા;
અવસર આયેગા નહીં ફીર દુબારા, અવસર
૧૯૨૪ (રાગ : સિંધકાફી) કરૂ ઘડી ઘડી સત્સંગ તૂ ઐસા રંગ ચઢા દાતા; તુઝે દેખું સદા અંગ સંગ તૂ ઐસા રંગ ચઢા દાતા.ધ્રુવ સંતો કા સતસંગ સેવા તે સુમરિન જીવન કી બગિયા ખિલાએ, લેક્નિ સંજન મેરા પાપી યે મન, મુઝે દુનિયા કે લાલચ દિખાયે; મેરા મન ના કરે મુઝે તંગ, તુ ઐસા રંગ ચઢા દાતા.કરૂ૦
સંત કરે નહીં ચાકરી, અબધૂત કરે ન કામ; શાસ્ત્ર પુકારી કહત હે, સબકા દાતા રામ. |
રામ નામકી લુંટ હૈ, લુંટ સકે તો લૂંટ; / ફેર પીછે પસતાયગો, પ્રાન જાયગો છૂટ.
ભજ રે મના
૧૧છે
૧૧)
ભજ રે મના

Page #253

માયા કે ઓલે, જબ ધ્યાન ડોલે, ચરણોં મેં અપને લગાના, હમમેં ક્યા શક્તિ, કર પાએ ભક્તિ, યે પ્રીત તુમ ખુદ નિભાના; ભક્તિ કા સિખા મુઝે ઢંગ, તુ ઐસા રંગ ચઢા દાતા. કરૂ૦ જીવન હમારા સારે કા સારા, સતગુરુ કે ચરણોં મેં બીતે, પ્રીતમ કે દ્વારે મન પાપી હારે, સતગુરુ કા ઉપદેશ જીતે; તેરે ભક્તોં કી યે હૈ ઉમંગ, તૂ ઐસા રંગ ચઢા દાતા. કરૂ૦
૧૯૨૫ (રાગ : કવ્વાલી)
કહાઁ-કહાઁ તક ભટક યુકે હો ? કૌન-કૌન સે ગાઁવ મેં ? અબ તો આકર બૈઠો ‘ભાઈ’ રત્નત્રય કી નાવ મેં. ધ્રુવ નૌં કી સુધિ ભૂલ ગયે ક્યા? જહાઁ ન સુખ કા નામ થા, મારકાટ મેં ઉમર બિતાઈ, પલ ભર નહીં વિરામ થા, ભૂખ પ્યાસ ક્રી વિકટ વેદના સે ફિરતા બૌરાયા થા; ઇસી તરહ સે તડફ તડફ કર અપના પ્રાણ ગૈવાયા થા, ચલ કુમાર્ગ પર ડાલ રહે ફિર વહી બેડિયાઁ પાઁવ મેં. કહાં એક શ્વાંસ મેં અઠ-દસ વિરિયાઁ જન્મા મરા નિગોદ મેં, ભૂલ ગયે વો સારી ખબરે ઇસ આમોદ પ્રમોદ મેં, છેદન-ભેદન ભૂખ-પ્યાસ દુખ તિર્યંચગતિ મેં પાયે; અન્ત સમય સ્વર્ગોં મેં રોયે સુખ ન અભી ભોગ પાયે, જહાઁ મોક્ષ કા માર્ગ સુલભ હૈ અબ આયે ઉસ ઠાઁવ મેં. કહાં
મગર યહાઁ ભી ચલા રહે ફિ ઢર્રા વહી પુરાના હૈ, પર કો અપના માન રહે હો વહ નિજ કો વિસરાના હૈ, ધન દૌલત ઔર ઠાઠ બાટ સબ યહીં પડે રહ જાયેંગે, દો ક્ષણ મેં સબ છૂટ જાયેંગે, જબ જમરાજા આયેંગે, ફિર યે અવસર નહીં મિલેગા જો ચૂકે ઇસ દાંવ મેં. કહાં
ભજ રે મના
માલા તો કરમેં ફિરે, ફરે જીભ મુખ માંય; મનવો તો ચહું દિશિ ફરે, ઐસો સુમરન નાંય.
૧૧૬૮૦
૧૯૨૬ (રાગ : તિલકકામોદ)
કહાં જાકે ? છૂપા ચિત્તચોર, રાધા તેરી માલા જપે (૨); કહાં ઢૂંઢે ? ગયા કિસ ઔર ? રાધા તેરી માલા જપે (૨). ધાની ચૂનરીયામેં યમુના કિનારે, કબસે ખડી તેરા રસ્તા નિહારે (૨) ઓ તેરે સંગ બાંધી જીવન કી દોર (૨) રાધા તેરી... (૨) ... કહાં બેચેન હૈ મન કુછ બોલને કો (૨) બંસીકી તાનોપે તન ડોલનેકો (૨) ઓ જૈસે મધુબનમેં નાચે મોર (૨) રાધા તેરી.. (૨) કહાં મટકી ન ફોડી, રસ્તા ન રોકા, રાધાને ખાયા હૈ આજ ઘોખા (૨) ઓ તેરા મન હૈ બડા હી કઠોર (૨) રાધા તેરી... (૨) કહાં
રાધા કે સુંદર સપને સુહાને, જગ સારા જાને, તૂહી ન જાને (૨) ઓ મચા ગોકુલકી ગલિયોંમેં શોર (૨) રાધા તેરી.. (૨) ... કહાં
૧૯૨૭ (રાગ : મિશ્રીલ)
કહાના ! કહાના ! આન પડી મેં તેરે દ્વાર; મોહે ચાકર સમજ નિહાર...કહાના૦
તૂ જિસે ચાહે ઐસી નહીં મેં, હાઁ તેરી રાધા જૈસી નહીં મેં; ફિર ભી હું કૈસી ? કૈસી નહિ મેં ?... કૃષ્ણા,
મોહે દેખલે તો એક બાર..કહાના
બુંદ હી બુંદ મેં, પ્યાર કી ચૂન કર, પ્યાસી રહી પર લાઈ હું ગિરધર;
ટૂટ હી જાયે આસ કી ગાંગર... મોહના,
ઐસી કાંકરિયા નહીં માર... કહાના માટી કરો યા વરન બનાલો, તનકો મેરે ચરનોસે લગાલો; મૂરલી સમજ હાર્થોમેં ઉઠાલો... સોચો ના,
કછુ અબ હે કૃષ્ણ મુરાર...કહાના
સુમરન એસો કીજિયે, ખરે નિશાને ચોટ; સુમરન એસા કીજિયે, જિહવા હલે ન હોઠ. ૧૧૬૦
||
ભજ રે મના

Page #254

૧૯૨૮ (રાગ : શિવરંજની) કહો કૃપાળુદેવ ! કરશો કૃપા ક્યારે ? (3) ધ્રુવ પિયુ પિયુ પ્રાણ પુકારે, વાટડી જોઉં સાંજ સવારે,
- જીવન વીત્યું જાય; (૨) કોઈ કહો હારા રાજેશ્વરને, દરશન દઈ જાય (૨). કહો રોમે રોમે રાજ રમે છે, તેહિ તેહિ નામ ગમે છે,
બીજાં ના સોહાય; (૨) વીતરાગીના રાગની પીડા, સહે તેને સમજાય (૨). કહો. વહાલા તુજમાં સહેજે સમાઉં, દેહની દુનિયા ભૂલી જાઉં;
- તારું જ હો ચિંતન ; (૨) જ્યાં નિરખું ત્યાં તુજને નિરખું; ઉધડે દિવ્ય નયન (૨). કહો. રાજ પધારો હૃદય મંદિરે, પાવન પગલે ધીરે ધીરે,
પ્રીતે કરું દરશન ; (૨) આરાધનાની અંતિમ સીમા, જ્યોતિર્મયનું મિલન (૨). કહો,
૧૯૩૦ (રાગ : આશાવરી) કુંદનકે હમ ડલે હૈ, જબ ચહાય – ગલા લે; બાવર ન હો તો હમકો, લે આજ અજમા લે. ધ્રુવ જૈસે તેરી ખુશી હો, સબ નાચ તૂ નચા લે; રાજી હૈ હમ ઉસીમેં, જિસમેં તેરી રજા હૈ. કુંદનકે સબ છાનબિન કર લે, કર તોર દિલ જમા લે; યહાં ભી વાહવાહ હૈ, ઓર વહાં ભી વાહવાહ હૈ. કુંદન ચા દિલસે અબ ખુશ હોકર, હમકો પ્યાર પ્યારે! ચા તેગ ખીંચ જાલિમ, ટુડે ઉડા હમારે. કુંદનકે જિતા રખે તું હમકો, યા તનસે સિર ઉતારે; અબ તો ફકીર આશક, કહેતે હૈ, યું પુકારે, કુંદનકે૦ અબ દરપે અપને હમકો, રહેને દે મા ઉઠા દે; હમ ઇસ તરહ ભી ખુશ હૈ, રખ યા હવા બના દે. કુંદનકે આશક હૈ પર કલંદર ચહાય જહાં બિઠા દે; ચા અર્શ પર ચઢા દે, યા ખાકમેં મિલા દે. કુંદનકે
િઅર્શ-ગાદ યા તવ ; ખાકમેં મિલા દે-માટી ભેગો કરી દે.
૧૯૨૯ (રાગ : ભૈરવી) કાયા રે કંસે રોઈ ? તજી દીનો પ્રાન.
ધ્રુવ તજત પ્રાન કાયા કર્યું રોઈ ? નિકસ ચલે નિર્મોહી રામાં; મેં જાવું કાયા સંગ ચલેગી, ઉસ કારન કાયા મલમલ ધોઈ. કાયા બેઠ શિરાને માતા રોવે, બેઠ પંગાતે ગોરી રામા; ભૂજા પકડકર ભાઈયા રોવે, બિછુટ ગઈ સારી સ્વાંગ કી જોડી. કાયા ઘરમેં નાર અપછરા છોડી, દો પુતન કી જોડી રામા; છોડ દિયા સબ માલ ખજાના, સાથ રહીં નહીં એકબી કોડી, કાયા આઠ કાષ્ટ કી બની જંગજી બની કાણકી ઘોડી રામાં; નદી કિનારે જાય ઉતારી, ફ્રેંક દીની ફાગુન જૈસી હોલી. કાયા
સંત મિલનક જાઈયે, તજી માયા અભિમાન;
જ્યોં જ્યોં પગ આગે પડે, ત્યાં ત્યોં જગન સમાન. ભજ રે મના
૧૧૦૦
૧૯૩૧ (રાગ : ભીમપલાસ) ગુરુ ને એસો મારો તીર, મોસે ઉઠો ન બૈઠો જાય. ધ્રુવ અત્તર ધધકે Öઆ નહીં નિકસે, જર્જર ભયો શરીર. ગુરૂ૦ ગદ્ગદ્ કંઠ ખડી રોમાવલી, નૈનન ઢલકે નીર. ગુરૂ૦ જા દિન સે પ્રીતમ સુધ આઈ, ધર ન સકો ઉર ધીર. ગુરૂ૦ જ્ઞાનભક્તિ વૈરાગ્ય કી ડોલી, ત્રિવિધ બહે સમીર. ગુરૂ૦ આન પડી સતગુરુ કે ચરણા , વિગત ભઈ સબ પીર. ગુરૂ૦
સંત બડે પરમારથી, શીતળ ઉસકે અંગ; I તપત બુઝાવે ઓરકી, દે દે અપનો રંગ. ||
ભજ રે મના

Page #255

૧૯૩૨ (રાગ : શિવરંજની)
ગુરુ ઐસી વિનય દે દે, ગુણગાન કરું તેરા; ઈસ બાલક કે શિરપે, ગુરુ હાથ રહે તેરા. ધ્રુવ સેવા નિત તેરી કરું, તેરે દ્વાર પે આઉં મેં, ચરનોંકી ધૂલીકો, નિજ શીશ લગાઉં મેં; ચરનામૃત પાકર કે, નિત કર્મ કરું તેરા. ઈસ ભક્તિ ઔર શક્તિ દો, અજ્ઞાન કો દૂર કરો, અરજી મેં કર ગુરુવર, અભિમાન કો ચૂર કરો; નહીં દ્વેષ રહે મનમેં, રહે વાસ ગુરુ તેરા. ઈસ વિશ્વાસ હો યે મનમેં, તુમ સાથ હી હો મેરે, ફિર ધ્યાનમેં સોઉં મેં, સપનોં મેં રહો મેરે; ચરનોંસે લિપટ જાઉં, તુમ ખ્યાલ કરો મેરા. ઈસ
મેરે યશ કીર્તિકો, ગુરુ મુજસે દૂર રખો, ઈસ મન મંદિર મેં તુમ, ભક્તિ ભરપૂર ભરો; તેરી જ્યોત જગે મનમેં, નિત ધ્યાન ધરું તેરા. ઈસ
૧૯૩૩ (રાગ : દેશી ઢાળ)
ગુરુ મારા અંતરની આંખ ઉઘાડો (૨), શરણે આવ્યો સ્વામી સ્નેહના સાગર, જીવન પંથ ઉજાળો રે. ધ્રુવ
ગુરુવ
ચર્મ ચક્ષુ તોયે સદાયે અંધાપો, પ્રભુનો પંથ અજાણ્યો; પળેપળે અને ગદ્ગદ્ કંઠે, પ્રેમથી કરું હું પોકારો રે. આખી રે અવનીના તીર્થોમાં ભટક્યો, નદીએ નદીએ હું નાહ્યો; મંદિરે મંદિરે દીપ જલાવ્યા તોયે, લાગ્યો ના સામો કિનારો રે. ગુરુ જ્ઞાનના ગ્રંથોમેં સેવ્યા નિરંતર, યોગનો સંગમેં સાધ્યો; ભક્તિના ભાવમાં ભાન ભૂલ્યો તોય, મિટ્યાના મનના વિકારો રે. ગુરુ
ભજ રે મના
બાંધેસો બંધ્યા મિલે છૂટે કોન ઉપાય; સંગત કીજે નિરબંધકી, પલમે દેત છોડાય. ૧૧૭૨
મૂંગો શું બોલુંને મૂર્ખા શું માગું ? પાપી કહું છું કે તારો, કૃપાળુ કરૂણા ના દીધી મને તો, ગુરુકૃપાનો સહારો રે. ગુરુo
૧૯૩૪ (રાગ : જિલ્લા કાફી) ગુરૂ મેટ દિયો જન્મ-મરણા, સ્વામી આયા મેં તુમ ચરણાં, ધ્રુવ વચન ગુરૂકા સદા સોહાગી, શ્રવણ કીયે સબ ભ્રમણા ભાંગી; મોહનિશાસે ઝબકી જાગી, સ્વપ્ત માયા સબ ત્યાગી. ગુરૂ
પાક પકવ અબ ભયા પૂર્વકા, હેત ધરી સબ હરના; આજ કાલકા દીર્ઘ કાલકા, ખામી ખાખ જ કરના રે. ગુરૂ અવશ મન તાકો વશ કીના, એક આત્મબ્રહ્મ ચિન્હા;
મેં સાહિબ ગુરૂરંગ ભીનો, ચરણ શરણ જબ લિના. ગુરૂ૦
૧૯૩૫ (રાગ : ભીમપલાસ)
ગુરુજી ! લે ચલો પ 'લ્લી પાર (૨);
જહાં દરબાર. ધ્રુવ તમ મન ધન સબ તુમકો અર્પણ, યહ જીવન ભી તુમકો અર્પણ; મૈં તુમ્હારે ચરણોકી દાસી, તુમ મેરે પ્રાણ આધાર. ગુરૂજી૦ જગકી કુછ પરવાહ નહીં હૈ, કોઈ દુસરી ચાહ નહીં હૈ; ગુરુજી મૈં તો તુમ્હારી રાગીણી, તુમ મેરે મલ્હાર. ગુરૂજી૦ અપને આપ લુંટા બૈઠી હું, સબ કુછ આજ ગવા બૈઠી હું; બહુત ગઈ અબ હાર ચૂકી મેં, ના છોડો મઝધાર. ગુરૂજી
બિરાજે વીર જિનેશ્વર અલબેલા
આનંદઘન જહાં બરસ રહા હૈ, રોમ રોમ મેરા હર્ષ રહા હૈ;
મેરે ગુરુજી ! મેરે માજી ! કર દો બેડા પાર. ગુરૂજી
આસન મારે કયા ભયા, જબલગ મરી ન આસ; જ્યોં ઘાણીકે બેલક, ઘરમે કોસ પચાસ.
૧૧૭૩
ભજ રે મના

Page #256

માના કપૂત હૈ હમ, ક્યાં રૂષ્ટ રહ સકોગે ? મુસ્કાન પ્યાર અમૃત, ક્યા દે નહીં સકોગે (૨) ? દાતા તુમ્હારે દર કે, જાયે તો કિધર જાયે ? ગુરુવર૦
૧૯૩૬ (રાગ : બસંતભૈરવી) ગુરુદેવ તુમકો નમસ્તે નમસ્તે, તુમ્હારે ચરનમેં જો લગ જાયે રહને, વો પા જાયે મુક્તિ િહંસતે હંસતે. ધ્રુવ તુમ્હારે ચરન કે પરસ મેં જો આયે, વો મિથ્યા કો તજકે સમ્યક કો પાયે; તુમ્હીને તો ખોલે હૈં, આગમ કે દસ્ત, મિટાયા ભરમ આતમાં કહતે હતે. ગુરુ તુમ્હારે ચરણમેં મિલે જ્ઞાન વાની, તુમ્હારે ચરણમેં કટે જિંદગાની; કઈ જન્મસે ખોતી આઈ હું સુધિયાં, ભોગો કે પથ પર તરસતે તરસતે. ગુરુo ચિદાનંદ તુમ હો દયાનંદ તુમ હો, હમારે લિયે તો શ્રીકુંદ તુમ હો; ઉપદેશ દેકર નિકાલા હૈ હમકો, મોહ કીચ માયા મેં ફંસતે ફંસતે. ગુરુ નહીં પાર પાયા કિસીને તુમ્હારા , જો આયા શરણમેં વો પાયે સહારા; વિમલ સિધુ ગહરા હૈ છોટી નદિ સા, મિલા લો સ્વયંમેં અહિતે અહિસ્તે. ગુર
૧૯૩૮ (રાગ : કલાવતી) ગુરુવર તેરે ચરણોંકી, ગર ધૂલ જો મિલ જાએ ; ચરણોંકી રજ પાકર, તકદીર બદલ જાએ. ધ્રુવ મેરા મન બડા ચંચલ હૈ, ઉસે કૈસે મેં સમજાઉં ? ઉસે જીતના હી સમજાઉં, ઉતના હીં મચલ જાએ. ગુરુo મેરી નાવ ભંવરમેં હૈં, ઉસે પાર લગા દેના; તેરે એક ઇશારે સે, મેરી નાવ ઉબર જાએ. ગુરુo નજરોં સે ગિરાના ના, ચાહે જીતની સજા દેના; નજરોં સે જો ગિર જાએ, વહ કૈસે સંભલ પીએ ? ગુરુo મેરી એક તમન્ના હૈ, તુમ સામને હો મેરે; તુમ સામને હો મેરે, ઔર પ્રાણ નિલ જાએ . ગુરુo
૧૯૩૭ (રાગ : આશાવરી) ગુરુવર તુમ્હી બતા દો, કિસકી શરણમેં જાયે ? જિસકે ચરણ ગિરકર, અપની વ્યથા સુનાયે . ધ્રુવ અજ્ઞાન કે તિમિરને ચારો તરફ્સ ઘેરા (૨),
ક્યા રાત હૈ પ્રલયકી, હગ નહીં સવેરા ? (૨) પથ ઔર પ્રકાશ દોનો, દિખનેકી શક્તિ પાયે, ગુરુવર૦ જીવનકે દેવતાકા કરતે રહે નિરાદર (૨), કૈસે કરે સમર્પિત જીવનકી જીર્ણ ચાદર( ૨) ? યહ પાપકી ગઠરીયા , ક્યા ખોલકર દિખાયે ! ગુરુવર દુ:વૃત્તિઓને હમકો, ઘેરા કદમ કદમ પર (૨), કમી કામ ક્રોધ બનકર, ભી માયા લોભ બનકર (૨); ઈન દાનવોસે કૈસે ? અપના ગલો છુડાયે. ગુરુવર૦
૧૯૩૯ (રાગ : કામોદ) ઘાટ ઘાટ પર બહુત નહાયે, અંતર્ધટ કો જરા પખારે. ધ્રુવ તીરથ તીરથ જો કર દેખા, નહીં મિટા કરમોં કા લેખા; જીત ન પાયે ગર હોં અબ તક, અંતર્મન સે કભી ન હારે. ઘાટo બીત ગયાં જીવન અભાવ મેં, ધિરા રહા પર કે પ્રભાવ મેં; અનગિન દેખે રૂપ સલીને, નિજ સ્વરૂપ કો નહીં નિહારે. ઘાટo લખતા રહા દૂર સે લહરે, દડે બહુત જરા અબ ઠહરે; કહાં મિલેગા ? કન સહારા ? ધ્યાન પૂર્વક જરા વિચારે. ઘાટo
મનકો મંજન ભજન હે, તનકો મંજન નીર; ગૃહકો મંજન ઈસતરી, દુઃખ ભંજન રઘુવીર.
૧૧૭છે
મનકી હારે હાર હે, મનકી જીતે જીત; | પરિબ્રહ્મકો પાઈયે, મનહીકી પરતીત. || ૧૧@૫
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #257

પરમાતમ કા દૂર ગાંવ હૈ, પહુંચે કૈસે ? થકે પાંવ હૈ; દુર્ગમ પથ પર ચલના દુર્ભર, તપ સંયમ કી બહેં બયારે. ઘાટ ધર્મધ્યાન કે સંવલ ન્યારે, પૂત ભાવ સે ઈસકો ધારે; વ્યસન-વિકારોં સે મલે હૈ, સબ સુધરે ઔર સ્વયં સુધારે, ઘાટ૦
૧૯૪૦ (રાગ : ચલતી)
ઘેલી તો ફરૂ રે ઘરમાં ઘેલી તો ફ; મારા પિયુજી વિનાની ઘરમાં ઘેલી તો ફરૂ. ધ્રુવ વહાલા રે વિનાની અમને ઘડી જુગ જેવી રે, જીવન વિનાની હું તો જુરી રે મરું; મારા વ્હાલાજી વિનાની ઘરમાં ઘેલી તો ફરૂ. મારા પ્રેમના પાહુલીએ પાડી પરવશ કીધાં રે, વચને વિંધાણી દિલની કોને રે કહ્યું; મારા પિયુજી વિનાની ઘરમાં ઘેલી તો ફરે. મારા૦
ભજ રે મના
તન મન ધન તો મારૂં તમે હર્યું ત્રિકમા રે,
નાથ વિનાની નયણે નીર તો ભરૂ; મારા પિયુજી વિનાની ઘરમાં ઘેલી તો ફરૂ. મારા૦
મનથી બંધાણી મારા ચિત્તથી વિંધાણી રે,
પ્રિતમ આવે તો પ્રેમે પૂજાયું કરૂ; મારા પિયુજી વિનાની ઘરમાં ઘેલી તો ફરૂ. મારા
માટીના ઘાટ જેવો, કાયાનો ઘાટ છે, ઓચિંતો એક દિન ભાંગે રે ભાંગે,
જૂઠો આ ઠાઠ અને જૂઠો આ સાથ છે, જૂઠો સંસાર ભાઈ લાગે રે લાગે; માટે છોડી ભરમ કરો દયા ધરમ, તારો સૂતેલો આતમા જાગે રે જાગે, કર સેવાના કામ, રીઝે ‘ બિંદુનો' રામ, તારૂં જીવન તો લેખે, લાગે રે લાગે.
મરદો ઔષધ મર્ણકા, હે નહિ કિન કે હાથ; રાવણ હરણાકંસ સબ, ગયે કાલકે સાથ.
૧૧૭૬
૧૯૪૧ (રાગ : ઝીંઝોટી) કેશવ
ચાલ તું વિચારી ચિત્ત, ચાલ તું વિચારી; હોય જે હિતોપદેશ, અંતરે ઉતારી. ધ્રુવ પાપના પ્રપંચને સદૈવ તું નિવારી; ધર્મ કર્મ માંહી ધ્યાન, શુદ્ધિ ધારી ધારી. ચાલ૦ દેહ તો મટુકી એક, ટક ફૂટનારી; જીવનની દોરી તેમ, તટક તૂટનારી. ચાલવ સદાચાર તણી ચાલ, સાવ તું વિસારી; જોર માં ન વો’ર મૂર્ખ, ખંતથી ખૂવારી. ચાલ૦ છોડી દે છકેલ મોહ, વૃત્તિને નઠારી; નીતિ રીતિ સદૈવ, કરી પ્રીતી સારી. ચાલ૦ કામ ક્રોધ લોભ મોહ, લોહની કટારી; સર્વે પ્રાણીને સદૈવ, ઠાર મારનારી. ચાલ પુણ્યના પ્રતાપથી જ, સદ્ગતિ થનારી; પુણ્યના પ્રતાપથી જ, દુર્ગતિ જનારી. ચાલ સતકૃતિ સદાય કરી, કિર્તીને વધારી; જેમ આ તરી જવાય, ભવ સાગર ભારી. ચાલ૦
૧૯૪૨ (રાગ : દેવરંજની)
ચાહ જગી મુઝે દર્શનકી, વીર ચરણ સ્પર્શનકી. ધ્રુવ વીતરાગ છવિ પ્યારી હૈ, જગ જનકી મન હારી હૈ; મૂરતિ મેરે ભગવનકી, ચાહ જગી નિજ દર્શનકી. વીર૦
કુછ ભી નહીં શૃંગાર કિયે, હાથ નહીં હથિયાર લિયે; ફૌજ ભગાઈ કરમનકી, ચાહ જગી મુઝે દર્શનકી. વીર૦ હાથ હૈ હાથ ધરા ઐસે, કરના કુછ ન રહા હૈસે; નાશા" દૃષ્ટિ લખો ઈનકી, ચાહ જગી મુઝે દર્શનકી. વીર૦ સમતા પાઠ પઢાતે હો, નિજી યાદ દિલાતે હો; ધન્ય દશા પદ્માસનકી, ચાહ જગી મુઝે દર્શનકી. વીર૦
જો શિવ આનંદ ચાહો તુમ, પ્રભુ સા ધ્યાન લગાઓ તુમ; વિપદ કટે ભવબંધનકી, ચાહ જગી મુઝે દર્શનકી. વીર૦
દર (૧) નાસિકાઅગ્ર
તાડે નગારા કાલકા, સબ આલમકે શીશ; કાલ કબહી નહિ છોરહીં, જપ્યા વિના જગદીશ.
૧૧૭૦
ભજ રે મના

Page #258

૧૯૪૩ (રાગ : પૂર્વકલ્યાણ)
ચેતન ઇતના તનિક વિચારો;
મેં આતમ હૂઁ શુદ્ધ જ્ઞાન મય, યહ શરીર હૈ ન્યારો. ધ્રુવ
યહ સંસાર દુઃખો કા ડેરા, ક્યોં કરતા હૈ મેરા તેરા ?
પલભર કા હૈ યહાઁ બસેરા, કોઈ નહીં હમારો. ચેતન૦
બાંધ વિભાવ ભાવ કી પટ્ટી, કહતે હો તુમ મીઠી ખટ્ટી; શાન્ત કરો ભોગોં કી ભટ્ટી, તૃષ્ણા કો જલ ખારો. ચેતન છલ-બલ કે વિચાર હૈં ગન્દે, તોડો મોહ જાલ કે દે; ધ્યાકર તત્વજ્ઞાન કો બન્દે, કર્મ બન્ધ કો ટારો, ચેતન
છૂટા નહીં મોહ કા જાલા, રાગ-દ્વેષ કો તૂને પાલા; વ્યર્થ ફેરતા કોરી માલા, મન કા મૈલ ઉતારો. ચેતન૦
ક્યોં કરતા હૈ વ્યર્થ લડાઈ ? હિંસા જીવન કો દુખદાઇ; પાટો દ્વેષ દંભ કી ખાઈ, ધર્મ હૃદય મેં ધારો. ચેતન
૧૯૪૪ (રાગ : મિશ્રખમાજ)
ધ્રુવ
ચંદ ક્ષણ જીવન કે તેરે રહ ગયે, ઔર તો વિષયોં મેં સારે બહ ગયે. ચક્રવર્તી ભી ન બચ પાયે યહાં, મૃત્યુ કે ઉપરાંત જાયેગા કહાં ?
મૌત કી આંધી મેં તૃણ સમ ઉડ ગયે. ચંદ૦ જાને કબ જાના પડે તન છોડકર, ઇષ્ટ મિત્રો સે સદા મૂંહ મોડકર; જાનકર અનજાન ક્યોં તુમ બન ગયે ? ચંદ૦ ક્યા તૂ લેકર આયા થા, ક્યા જાયેગા ? તન ભી એક દિન ખાક મેં મિલ જાયેગા,
દેહ ભી હૈ જ્ઞેય, જ્ઞાની કહ ગયે . ચંદ૦
જ્ઞાન કા અંદર સમુંદર બહ રહા, ખોજ સુખ કીં મૂઢ બાહર કર રહા; ક્યોં ચિદાનંદ વ્યર્થ મેં દુઃખ સહ રહે ? ચંદ૦
ભજ રે મના
સંત બીજ પલટે ઊંચ નીંચ ઘર
નહીં, જો જગ જાય અનંત; અવતરે, તોય સંતકો સંત.
૧૧૭૮
૧૯૪૫ (રાગ : રાગેશ્રી)
છૂપ છૂપ મીરાં રોયે, દરદના જાને કોઈ (૨), એરી... ઓ.. મોસે મોરા શ્યામ રૂઠા; જય જય શ્યામ રાધે શ્યામ, રાધે શ્યામ, રાધે શ્યામ, લગે મેરા ભાગ મને પાપ ઢોયે. ફૂટ, હે અસુંઅન બીજ બોયે... છૂપ છૂપ
મૈ ના જાનૂ, તૂ હી જાને, જો ભી કરૂ મેં, મન ના માને, પીડા મનકી તૂ જો ન સમઝે (૨) ક્યા સમજૅગે લોગ બેગાને ? કાંટોકી સેજ સોહે... છૂપ છૂપ૦
વિષકા પ્યાલા, પીના પડા હૈ, મરકર ભી મોહે.. જીના પડા હૈ, નૈન મિલાયે ક્યા ગીરધર સે (૨) ગીર ગઈ જો અપની હી નજરસે; રો રો નૈના ખોયે... છૂપ છૂપ
૧૯૪૬ (રાગ : પ્રભાતિ)
જગત ભૂલામણીમાં ફસ્યો હું પ્રભુ ! ગૂંચ ઘેરી પડી કેમ છૂટે ? પંથ સૂઝે નહિ બુદ્ધિ હારી ગઈ, એક જ્યાં સાંધે ત્યાં તેર તૂટે. ધ્રુવ ભોગ ઐશ્વર્યના પ્રબળ વાયુ વડે, બુદ્ધિ-દીપક નહીં સ્થિર મારો; ચિત્ત-ચંચળ અને જીવ ગભરાય છે, જોઉં ના ધર્મનો ધ્રુવ તારો. જગત વિપદની વાદળી વરસતી જોરમાં, તે સમે તું વિના કોણ આવે ? દોષ દાવાનળેથી ઉગારી મને, તું વિના કોણ બથમાં બથાવે ? જગત એક તું આશરો, પ્રાણી સહુ માત્રનો, તાર તું પાર પેલે કિનારે; મૃત્યુ ભય નાશની છેલ્લી ઘડીએ પ્રભુ ! શરણ આવેલને મા વિસારે. જગત૦
દુઃખ કાળે અવિનાશ ! તું એકલો, આવનારો નહિ અન્ય કોઈ; આંખ ઊંડી ગઈ તેજ ઉડી ગયાં, શ્રમિત બનિયો વિભુ ! વાટ જોઈ. જગત
સંત સતાપન જાત હે, ધર્મ રાજ અરૂ વંશ; તીનો ટીલે નાં રહ્યાં, કૌરવ, રાવણ, કંસ.
૧૧૦૬
ભજ રે મના

Page #259

૧૯૪૭ (રાગ : બ્રિદ્રાવની સારંગ)
જગમેં સુંદર હૈ દો નામ, ચાહે કૃષ્ણ કહો યા રામ; બોલો રામ રામ રામ, બોલો શ્યામ શ્યામ શ્યામ. ધ્રુવ એક માખણ બ્રીજમેં ચુરાવે, એક બોર ભીલનીકે ખાવે; પ્રેમભાવસે ભરે અનોખે, દોનોકે હૈ કામ. ચાહે એક હૃદયમે પ્રેમ બઢાવે, એક તાપ સંતાપ મિટાવે; દોનો સુખકે સાગર હૈ, ઔર દોનો પૂરણ કામ. ચાહે એક કસ પાપી કો મારે, એક દુષ્ટ રાવણ સંહારે; દોનો દીન કે દુ:ખ હરત હૈ, દોનો બલકે ધામ. ચાહે
એક રાધિકા કે સંગ રાજે, એક જાનકી સંગ બિરાજે; ચાહે સીતારામ કહો ! યા બોલો રાધેશ્યામ. ચાહે
૧૯૪૮ (રાગ : સારંગ)
જન્મ મરણનાં દુઃખ તણો, કદી ન આવ્યો પાર; આ ભવ મુજ સાર્થક થયો, સદ્ગુરુ તારણ હાર. ધ્રુવ જે મૃત્યુથી જગ ડરે, તે મુજ મહોત્સવ થાય; આત્મજ્ઞાની ગુરુ ઉર ધર્યા, સત્ સમાધિ સુખદાય. જન્મ કાયા ‘હું’ ‘મારી’ ગણી, ભવ ભવ ભમ્યો અપાર; શુદ્ધ બુદ્ધ ચૈતન્ય હું, એ ભાવ્યે ભવપાર. જન્મ ત્રણ જગમાં સર્વોપરી, સાર રૂપ મુજ એક; નિજ સહજાત્મ સ્વરૂપ એ, ધ્યાવું ધરી વિવેક. જન્મ ધ્યાવું ભાવું અનુભવું, નિજપદ કરું વિરામ; સદ્ગુરુરાજ કૃપા થકી, વરું સિદ્ધિ અભિરામ, જન્મ
ભજ રે મના
રામ સરીખા શેઠિયા, ગુરૂ સરીખા બાપ; ભેખી ધરી ભૂખે મરે, પૂર્વ જન્મકે પાપ. ૧૧૮૦
૧૯૪૯ (રાગ : જોગિયા)
જનમ જનમનાં ફેરા, આ તો જનમ જનમના ફેરા, આજ અહીં તો કાલ ન જાણે, ક્યાં પડશે આ ડેરા ? ધ્રુવ
મોંઘો માનવ જન્મ મળ્યો ને, અવસર એવો ખોયો, પ્રભુ ભક્તિ વિસારી દઈને, માયાના રંગે મોહ્યો, ઘડપણમાં પ્રભુ વીર ભજીશું, ખ્યાલ એ મૃગજળ કેરાં. જનમ૦ સત્ય અહિંસા સ્નેહધર્મનો, દીધો સંદેશો વીરે, માર્ગ એ મહાવીર પ્રભુનો, ભુલાયો ધીરે ધીરે, તૃષ્ણા, માયા, મમતામાંહી, ફરતા ભવભવ ફેરા. જનમ૦
જૈન ધર્મનો પાવન દીવડો, પ્રગટાવ્યો જીવનમાં, મિલન ઝંખો સદાય વીરનું, ભક્તિ હો તન મનમાં, ભવોભવ ફેરા મીટાવી દઈને, મોક્ષતણા એ ડેરા. જનમ૦
૧૯૫૦ (રાગ : બ્રિદ્રાવની)
જનમ જે સંત ને આપે, જનેતા એ જ કહેવાયે; અગર સૂરા, અગર દાતા, ગુણો જેના સકળ ગાવે. ધ્રુવ
ન જનમે શૂર કે દાતા, ન જનમે સંત ઉપકારી; ન આમાંના, કોઈ જનમે, સમજવી વાંઝણી નારી. જનમ કરણ કુંતા તણો જાયો, હતો દાની બહુ મોટો; કસોટી થઈ બહુ ભારી, ખરેખર ધન્ય જણનારી. જનમ૦ પિતાની ટેક ને ખાતર, ન લાગી દેહ પણ પ્યારી;
.
ધન્ય એ બાળ ચેલૈયો, ધન્ય ચંગાવતી માઈ. જનમ નયનથી નીર ટપકે છે, પુત્રનો પ્રેમ નિહાળી; છતાં વૈરાગ્ય પણ દીધો, માત મેનાવતી રાણી. જનમ
ગુરૂ ગોવિંદ દોનું ખડે, સિર્ફ લાગોં પાય; બલિહારી ગુરૂ દેવકી, (જીન) ગોવિંદ દિયા બતાય. ૧૧૮૧
ભજ રે મના

Page #260

સન્નારી હોય તે સમજે, હૃદયની વાત ને મારી; જનેતા ને ઉદર જન્મ્યા શ્રીકૃષ્ણ ને રામ અવતારી. જનમ૦ જનેતા તો જ તું જણ જે, સપૂત નર સંત કે શાણા; ન જનમે ચતુર સમજૂ તો, ભલે પેટે પડે પાણા. જનમ
૧૯૫૧ (રાગ : સૂરમલ્હાર)
જપ લે હરિ કા નામ મનવા, ઉસકે નામસે બન જાયેગે, તેરે બિગડે કામ મનવા. ધ્રુવ સપનોં કો અપના સમજે તું, રેત કે મહેલ બનાયે, પરછાઈ કે પીછે ભાગે, હાથ ન કુછ ભી આયે (૨); નામ કે પેડ કી છાંવ તલે તું, કરલે કુછ વિશ્રામ મનવા. જ૫૦ નામ તો વો ધન હૈ જો, નિર્ધન કો ધનવાન બના દે, નામ હી નર કો નારાયણકી, ઇક પહચાન બના દે (૨); મતલબ ઇક હૈ રામ કહે તું, યા કહ દે ઘનશ્યામ મનવા. જ૫૦ સૂરજ ચાંદ સિતારે પલછીન, નદીયાં તાલ સમંદર, નામ કે બલસે હી ચલતે હૈં, યે ઘરતી યે અંબર (૨); નામ હી લે કે દિન ઉગતા હૈ, નામ સે ઢલતી શામ મનવા. જ૫૦
૧૯૫૨ (રાગ : કેદાર)
જો રે ભાઈ આતમરામ અનામ !
નિત્ય નિરંજન પાવન ચેતન નિર્બન્ધન નિષ્કામ. ધ્રુવ ક્રોધ, લોભ, મદ, મત્સર, માયા, મોહ બિના નિજ રામ;
સંયોગી ભાવોં સે ઈસકા, લેશ નહીં કુછ કામ. જો
સિદ્ધ સમાન સદા પદ નિર્મલ, શુદ્ધ બુદ્ધ અવિરામ; અજર અમર અવિકાલ અવિનાશી, અવિરલ અગમ અકામ. જપો૦
ભજ રે મના
રામ નામ તો રતન હે, જીવ જતન કરી રાખ; જબહિં પડેગી સંકટી, તબ રાખે રઘુનાથ. ૧૧૮૨
પરમાનંદ પવિત્ર પરમ પ્રભુ, પરમ જ્યોતિ શિવનામ; ચિદાનંદ ચૈતન્ય વિલાસી પૂર્ણ જ્ઞાન સુખ ધામ. જો પર ભાવોં સે સદા ભિન્ન હૈ, જપ લો આઠોં યામ; નિજ સ્વભાવ સાધન સે પાઓ, મુક્તિ પુરી કા ધામ. જપો૦
૧૯૫૩ (રાગ : ભૈરવી)
જબ અપની ઝૌંકી દેખ લિયા તબ દૂસરી ઝીંકી ક્યોં દેખેં ?
જબ અમર નિશાની હાસિલ હૈ તબ ફાની દુનિયા ક્યોં દેખેં ? ધ્રુવ ઇન્સાન ઔરોં કી આંખો મેં અપની હી સૂરત દિખતી હૈ; દીદાર શહંશાહીં કા હુઆ તસવીર ગુલામ કી ક્યોં દેખેં ? જબ૦ મતલબ કે તો સબ એક હી હૈ તો ભેદ કી દૃષ્ટિ ક્યોં દેખે ?
જબ પૂરણ સુખ સે ચૂર હુયે તબ નૂર બનાવટ ક્યોં દેખેં ? જબ૦
૧૯૫૪ (રાગ : જૈજૈવંતી)
જબ ચલે આત્મારામ, છોડ, ધન-ધામ, જગત સે ભાઈ; જગ મેં ના કોઈ સહાયી. - ધ્રુવ
તૂ ક્યોં કરતા તેરા મેરા ? નહીં દુનિયાં મેં કોઈ તેરા; જબ કાલ આય તબ સબસે હોય જુદાઈ, જગ મેં ન કોઈ સહાયી૦ તૂ મોહજાલ મેં ફંસા હુઆ, પાપોં કે રંગ મેં રંગા હુઆ; જિન્દગાની તૂને વૃથા યોં હી ગવાઈ, જગ મેં ન કોઈ સહાયી૦
સમ્યક્ત્વ સુધા કા પાન કરો, નિજ આતમ હી કા જ્ઞાન કરો; ન્યૂ ટલે જીવ સે લગી કર્મ કી કાઈ, જગ મેં ન કોઈ સહાયી૦ ચેતો ચેતો અબ બઢે ચલો, સતપથ સુમાર્ગ પર બઢે ચલો; મૈં બાજ રહી યમરાજા કી શહનાઈ, જગ મેં ન કોઈ સહાયી
ગુણવંતા ગંભીર નર, દયાવાન દાતાર; અંતકાળ તક નાં તજે, ધીર ધર્મ ઉપકાર.
૧૧૮૩૩
ભજ રે મના

Page #261

૧૯૫૫ (રાગ : બસંત) જબ છુપા છે, તો તેરે છૂપનેસે ક્યા કયા હો ગયા ? એક તરફ ભુતખાના બના, જાનીબકો કાબા હો ગયા. ધ્રુવ આશકોંમેં ઇશ્ક, માશુકોમેં બનકર હુસ્ન તૂ; ખુદ તમાશા હિ બના, ઓર ખુદ તમાશા હો ગયા. જબ૦ ખૂબ નીકલે રૂપ તેરે, રૂપમેં બહુરૂપિયા; કિસકો પયદા કરકે ઓર કિસ પર તૂ શયદા હો ગયા. જબ૦ તેરા પરદા ભી તો એક પરદા હૈ, ઐ પરદે નશીં ! આંખક પૂતલીમેં પીનહા હોર્ક પૂતલી હો ગયા. જબ૦ ભેદ તેરી બેનિયાઝીંકા, મીલા સલ્લે અલા; બન્દએ સાકી તેરી, રહેમતસે મઉલા હો ગયો. જબo
મેરે મન કા રૂપ દિખાયે મુઝે ગુરૂ ચરણોમા દર્પન, ગુરૂદેવ કિ છાયા હોતો, કટે પાપો કા સંબ બંધન ; ગુરૂદેવ કી મહિમા કો સમઝુ, ઔર દુનિયા કો સમજાવું.
સંપને૦. અરિહંત... (3) સંસાર કે તુફાનોં મેં ગુરુદેવ કા મીલા સહારા, જબ ડૂબા ભવસાગરમેં ગુરુદેવ ને મુજકો ઉબારા; તુમ ગાવો રામકી મહિમા, મેં ગુરુદેવ કો ધ્યાવું.
સંપને૦. અરિહંત... (3)
EP
બહુરૂપિયે-અનેકરૂપે; શયદા-(અહીં) “ સિકાર'; પીનહાં હોકે-પ્પાઈ જઈને; બેનિયાઝીંકા-અભેદતાનો.
(રાગ : હેમકલ્યાણ) જબ સે મિલે મોહે સતગુરુજી, પલટ ગઈ તકદીર મેરી. ધ્રુવ જબ સે ગુરજીને જ્ઞાન દિયા, ચરણોં મેં ઉનકે ધ્યાન ક્યિા; હો ગઈ ઉનસે પ્રીત મેરી, બદલ ગઈ તસવીર મેરી. જબo દુનિયા સે મુખડા મોડ લિયા, ગુરુ તમ સંગ નાતા જોડ લિયા; સચ કહતી હૈ તદબીર મેરી, પલટ ગઈ તકદીર મેરી, જબo ગુરુ તુમ મેરે મન કે મોતી હો, ઈન નયન કી અગમ જ્યોતિ હો;
જ્યોતિ મેં બસી તસવીર તેરી, પલટ ગઈ તકદીર મેરી. જબo ગુરુ તુમ સબ જગ કે પાલક હો, તુમ મેરે મન કે માલિક હો; દૂર હુઈ સંબ પીર મેરી, પલટ ગઈ તકદીર મેરી, જબ૦ ગુરુ દિલ મેં સચ્ચા નામ તેરા, હોઠોં પર હૈ પૈગામ તેરા;
ખોં બસ તસવીર તેરી, પલટ ગઈ તકદીર મેરી, જબo
૧૯૫૬ (રાગ : મારવા) જબ તક સાંસે ચલતી હૈ ગુરુવર કી મહિમા ગાઉં; સંપનેમેં ગુરૂ કો દેખું, જાગું તો દર્શન પાઉં.
અરિહંત... (3) જબ માયા મોહ મેં ઉલઝા મનને મુજકો ભટકાયા, ગુરૂદેવ ને હાથ પકડકર મુઝે સત્ય કા પંથ દિખાયાં ; ગુરૂ કે ચરણો કો તજકર, અબ ઔર કહાં મેં જાઉં.
સંપને૦. અરિહંત... (3)
સતગુરુ સત્ત દયા કરના, હે પ્રભુ મેરી તુમ સુધિ લેના; આશ લગી તેરે દરશન ફી, પલટ ગઈ તકદીર મેરી. જબo
ભૂત વાત ચિંતવે નહીં, નાહીં ભવિષ્ય વિચાર; વરતમાનમેં મગન રહે, જ્ઞાની સો નિરધાર.
સ્થિતિ સરવદા રહત હય, જ્ઞાનીકો ગંભીર; જાનત વાક્ય મરમકો, તત સમાન શૂરવીર.
૧૧૮૫
ભજ રે મના
૧૧૮
ભજ રે મના

Page #262

ભજ રે મના
૧૯૫૭ આરતી (રાગ : યમન)
જય જગદીશ હરે, સ્વામી જય જગદીશ હરે !
ભક્ત જનોં કે સંકટ, પલમેં દૂર કરે. ધ્રુવ જો ચાહે ળ પાવે, દુ:ખ મીટે મનકા; સુખ સંપત્તિ ઘર આવે, કષ્ટ મિટે તનકા. જય૦ માતપિતા તુમ મેરે, શરણ ગ્રહું કિસી; તુમ બિન ઔર ન દુજા, આશ કરું જિસકી. જય૦ તુમ પૂરણ પરમાત્મા, તુમ અંતર્યામી; પરબ્રહ્મ પરમેશ્વર તુમ સબકે સ્વામી. જય૦ દીન-બંધુ દુ:ખહર્તા તુમ રક્ષક મેરે; કરૂણા હસ્ત ઉઠાઓ, દ્વાર ખડા તેરે. જય૦ વિષય-વિકાર મિટાવો, પાપ હરો દેવા; શ્રદ્ધા-ભક્તિ બઢાવો, સંતનકી સેવા. જય૦
૧૯૫૮ (રાગ : ભૂપાલ)
જય દેવ જય દેવ જય મંગલ કર્તા, પ્રભુ (૨); સુખ શાંતિ શુભ ભરતા, દુઃખ સંકટ હરતા. ધ્રુવ કરૂણાસિંધુ કૃપાળુ ધ્યા દૃષ્ટે જોશો, પ્રભુ અલ્પમતિ બાળકના ક્ષમા કરો દોષો. જય૦
સચિત પરમાનંદ, ત્રિભુવનના સ્વામી; પ્રભુ પરદુઃખભંજન કહાવો છો અંતર્યામી. જય૦ ભક્તિભાવથી વંદન, કરુ નિશદિન તમને; પ્રભુ કૃપા કરી કરૂણાળુ, દો સંમતિ અમને. જય૦ જગદીશ્વર જગતાત, તાપ ત્રિવિધ હરજો; પ્રભુ આશા હે હરિ ૐ પરિપૂરણ કરજો. જય૦
શૂરવીરતાકો કરત, સાધુ સંત પુકાર; કટાક્ષ બાણોં સેં બચે, વનિતા કે મન માર.
૧૧૮૬૬
૧૯૫૯ (રાગ : દેશકાર)
જ્યોતિ ક્લેશ છલકે (૨)
હુયે ગુલાબી, લાલ સુનહરે, રંગ દલ બાદલકે. ધ્રુવ ઘર આંગન વન ઉપવન ઉપવન, કરતી જ્યોતિ અમૃતસે સિંચન; મંગલ ઘટ છલકે. જ્યોતિ
અંબર કુંકુમ કણ બરસાયે, ફૂલ પંખુરિયા પર મુસ્કાયે; બિન્દુ તુહિન જલ કે. જ્યોતિ
પાત પાત બિરવા હરિયાલા, ધરતી કા મુખ હુઆ ઉજિયાલા; સચ સપને કલ કે. જ્યોતિ ઉષાને આંચલ ફૈલાયા, કૈલી સુખ કી શીતલ છાયા; નીચે આંચલ કે, જ્યોતિ
જ્યોતિ યશોદા, ધરતી મૈયા, નીલ ગગન ગોપાલ કનૈયા; શ્યામલ છબિ ઝલકે, જ્યોતિ
૧૯૬૦ (રાગ : મેઘરંજની)
જરાં તો ઈતના બતા દો પ્રીતમ, લગી યે કૈસી લગા રહે હો ? મુઝીમેં રહકર મુજીસે અપની, યે ખોજ કૈસી કરા રહે હો ? ધ્રુવ હૃદયમેં તુમ હો, તુમ્હી હો પ્રીતમ, પ્રેમ ભી તુમ હો, તુમ્હી હો પ્રેમી; પુકારતા દિલ તુમ્હી કો ક્યોં ફિર ? જબ દિલમેં તુમ હી સમા રહે હો. જરાંo પ્રાણોમેં તુમ । હો, તુમ્હી હો ધડકન, સૃષ્ટિ ભી તુમ હો, તુમ્હી હો નૈનન; તુમ્હી કો પાકર, તુમ્હી કો ઢૂંઢું, જબ દિલમેં તુમ હી સમા રહે હો. જરાં ભાવ ભી તુમ હો, તુમ્હી હો રચના, સંગીત તુમ હો, તુમ્હી હો રસના; સ્તુતિ તુમ્હારી તુમ્હી પે ગાઉં, યે લીલા કૈસી દિખા રહે હો ? જરાં
મન મારનકી ઔષધી, સતગુરુ દેત બતાય; ઈચ્છિત પરમાનંદકોં, સો ગુરૂ શરણે જાય.
૧૧૮૦
ભજ રે મના

Page #263

૧૯૬૧ (રાગ : સાવેરી)
જાઊં કહાં તજ ચરણ તિહારી.
ધ્રુવ
મેં જગ પાપી ઔર નહીં હૈ, તુઝસા દાતા ઔર નહીં હૈ; મૈં પગ પગ પર ઠોકર ખાઊં, તૂ પગ પગ પર મુઝે ઉબારે, જાઉં તેરે મનમેં પ્રેમકા સાગર, મેરે શિર પર પાપકી ગાગર; મૈં હૂં જનમ જનમ દુઃખિયારા, તૂ પ્રભુ જનમ જનમ દુઃખ ટારે. જાઉંo અવગુણ મેરે ચિત્ત ન લાના, મેરી પૂજા મત ઠુકરાના; મૈં સેવક તૂ સ્વામી મેરા, મૈં ડૂબું તૂ લગા કિનારે, જાઉં તૂ જાગે મેં સો જાતા હૂં, જગત જાલમેં ખો જાતા હૂઁ; ચરણધૂલમેં પડે રહને દે, યહ નિર્દોષ બડભાગ્ય હમારે. જાઉં
૧૯૬૨ (રાગ : માંડ)
જાગ જાગ તું જાગ, મનવા પામ્યો કષ્ટ અપાર; ગુરુકૃપાએ આવ્યો અવસર, સમજ મૂઢ ગમાર. ધ્રુવ ઇર્ષા વેરી મહાદુ:ખકારી, બાળે તારા પ્રાણ; ભવાટવીમાં અટકી ભટકી, કષ્ટનો છે નહીં પાર. ગુરૂ૦ આ જગમાં તું એકલપંથી, કોણ તારો સંગાથ ? પ્રભુના ચરણે આર્તહૃદયથી, વ્યથા તારી જણાવ. ગુરૂવ આવો અવસર ફી નહીં આવે, સાઘ તારૂ કલ્યાણ; પ્રેમ-ભક્તિની નાવ બનાવી, કર તું ભવ-જલ પાર. ગુરૂ૦ દિવ્ય પ્રેમનો પ્રકાશ થાતાં, દૂર થાય અંધકાર; પ્રભુકૃપાએ પાવન થઈને, કર તારો ઉદ્ધાર. ગુરૂ૦
ભજ રે મના
જેસી મીઠી લગત હય, ગ્રામ કથાકી ખ્યાત; અયસી લાગે હરિ કથા, તો તરવો કેતિક બાત.
૧૧૮૮૦
૧૯૬૩ (રાગ : તોડી) જાગી જોને જીવલડા તું એકલો આવ્યો ને એકલો જાવું; શું લઈ આવ્યો લઈ જાવું શું ? ધ્રુવ
મારું મારું કહીને મરતો, ન્યાય નીતિમાં ડગ નવ ભરતો; પાપતણું કાં ભાથું ભરતો. એકલો મનસુબાના ચણે મિનારા, મૃગજળ સમ એ લાગે પ્યારા, ચાર દિનના એ ચમકારા. એકલો ફૂડકપટની બાજી ખેલી, દેશો દેશે ચણી હવેલી; અંત સમયે જાવું મેલી. એકલો ઊગ્યો તે તો અસ્ત થવાનો, જન્મ્યો તે તો જરૂર જવાનો; અમર થયું ના, કોઈ થવાનો. એકલો૦ ક્ષણિક સુખમાં શું હરખાવું ? એક દિન અહીંથી અળગા થાવું; પંખી પેઠે ઊડી જાવું. એકલો૦
શ્વાસ લખ્યા તે જગમાં લેવા, પૂરા થતાં ના મળશે રે'વા; દેવ દરબારે હિસાબ દેવા. એકલો
૧૯૬૪ (રાગ : ભૂપાલતોડી)
જાગો ! અબ તો નિંદસે જાગો,
સોતે સોતે ઉમર ગુજારી (૨) અબ તો નિંદ સે જાગો. ધ્રુવ સબમેં એક હી મૂલ સમાયા (૨) એક વહી ભરપૂર સમાયા (૨), ધ્યાનકા અનમોલ ખજાના (૨) હર કોઈ સંગ લેકર આયા;
મેં નહીં આયા હું સીખાને (૨) મૈં તુમ્હે આયા હું જગાને. જાગો ધ્યાનકો કલ પર મત ટારો (૨) હોશ ભરા જીવન અપનાવો, પગ પગ પર હોતી પરીક્ષા (૨) જાગને કો ધર્મ બનાલો;
મૈં તુમ્હે આયાહું બતાને (૨) મૈં તુમ્હે આયા હું જગાને. જાગો૦
સબકે ગુરૂ સબકે ધની, સબકે સરજન હાર; તાકો ક્યોં ન સંભારિયે, ભવ જળ તારણ હાર.
૧૧૮૦
ભજ રે મના

Page #264

ચાર દિનોકી હે જીંદગાની (૨) મન કરતા ફિર ભી મનમાની, આંખ હૈ ફિર ભી હૈ અંધા (૨) હર મનુજકી એહી હૈ કહાની; મૈં તુમ્હે આયા હું સમજાને (૨) મૈં તુમ્હે આયા હું જગાને. જાગો
૧૯૬૫ (રાગ : હિંદોલ)
નયન ખોલો નમણાં; સુતા રહેશો ક્યાં સુધી ? ધ્રુવ લાંબી લાંબી રાત ઊતરી, આથમણા ઓવારે (૨), રતુમડા કાંઈ કિરણ ફૂટયાં, ઊગમણી પગથારે; આવે છે અણમોલા ભાણ (૨), નયન ખોલો નમણાં (૨). સુતા૦
જાગો મારા પ્યારા પ્રાણ,
ખૂબ સંઘર્યું અંધારાને, ધોને હવે જાકારો (૨), આંગણ ઊભું અજવાળું એને અંતરથી આવકારો; જો જો ના રૂઠે મહેમાન (૨), નયન ખોલો નમણાં(૨). સુતા૦
ચેતનવંતા મીઠા સુરમાં, ચોઘડિયાં ચેતાવે (૨), આવી ઉષા જીવનમાં, ફરી આપે કે ના આવે; ચાલ્યાં જાશે આ વરદાન, નયન ખોલો નમણાં. સુતા૦
૧૯૬૬ (રાગ : માલકૌંશ)
જાગ્યો રે આતમા ! આશ જાગી, મુક્તિના અમૃતની પ્યાસ જાગી, અભિલાષ જાગી. ધ્રુવ જ્યારે આતમનો દીવડો જાગે, ત્યારે વૈભવ અળખામણા લાગે, લાગે ખારો સંસાર, લાગે પ્યારો અણગાર; એને સંયમના પંથની લગની લાગી. જાઓ જ્યારે આતમનો દીવડો જાગે, ત્યારે બંધન સંસારના ત્યાગે, ત્યાગે સખીઓનો પ્યાર, ત્યાગે સઘળો પરિવાર; એણે વસ્ત્રાલંકારોની પ્રીત ત્યાગી. જાઓ
ભજ રે મના
બહુત પુન્યકર મિલત હય, જ્ઞાનીકો સંગ આય; સબ ગ્રંથનકો તત્ત્વ સો, પલમેં દેત બતાય. ૧૧૯૦૦
જ્યારે આતમનો દીવડો જાગે, ત્યારે અંધારા દૂર દૂર ભાગે, ભાગે પાતકનો ભાર, ભાગે અવગુણની જાળ; એના મારગના કંટકો જાય ભાગી. જાઓ
જ્યારે આતમનો દીવડો જાગે, ત્યારે સદ્ગુરુનો આશરો માગે, માર્ગ કર્યાંનો નાશ, માર્ગ શિવપુરનો વાસ; એણે ભવભવના દુઃખમાંથી મુક્તિ માગી. જાઓ
૧૯૬૭ (રાગ : કાફી હોરી)
જાણનારનો રંગ બરસ રહ્યો રે,
મેં ભીગ ગયો આહા, મેં ભીંગ ગયો રે; આનંદ અમૃત બરસ રહ્યો રે. ધ્રુવ જ્ઞાનમયી જ્ઞાયક પરમાત્મ સ્વરૂપ, શક્તિ અનંતોમયી એકરૂપ; મેં તો શક્તિમયી દ્રવ્યમેં, પ્રસર ગયો રે. આનંદ૦ ભાવાન્તરોસે ન્યારા હૈ આત્મા, સ્વયં મુક્ત હૈ જ્ઞાયક પરમાત્મા; પારિણામિક શુદ્ધ, વિલસ રહ્યો રે. આનંદ૦ આનંદમયી મહાસાગર શુદ્ધાત્મા, સ્વયં તૃપ્ત હૈ તૃપ્ત આત્મા;
તૃપ્તિ સાગરમેં ઐસે, મગન ભયો રે. આનંદ૦
કર્યુંકા કર્તા ન ભોક્તા હૈ આત્મા, અત્યંત ન્યારા હૈ જ્ઞાયક યે આત્મા; મોહે શુદ્ધ ચિદાનંદ, જણાઈ રહ્યો રે. આનંદ૦
ચિત્ સ્વરૂપ તો ચિત્ સ્વરૂપ હૈ, આનંદ વચનાતીત રૂપ હૈ;
આહા સાક્ષાત અમૃત, બરસ રહ્યો રે. આનંદ૦ કર્તૃત્વ બુદ્ધિ વિનશ ગઈ હૈ રે, જ્ઞાતૃત્વ શક્તિ પ્રગટ ભઈ હૈ રે;
યે જ્ઞાતા કેવલજ્ઞાનકો, બુલાઈ રહ્યો રે. આનંદ૦
મિત્ર, પુત્ર, ધન, કામીની, જયસે પ્યારી તોય; તેસે પ્યારે હરિ લગે, યાર્ડે ભક્તિ ન કોય.
૧૧૯૧
ભજ રે મના

Page #265

૧૯૬૮ (રાગ : શ્રી) જિત દેખો તિત શ્યામ મઈ હૈ.
ધ્રુવ શ્યામકુંજબને , યમુનાગ્યામાં, શ્યામ ગગન ઘન ઘટા છઈ હૈ, સબ રંગનમેં શ્યામ ભલો હૈ, લોગ કહત યહ બાત નઈ હૈ; મદ-બીરાને લોગનકી હીં, શ્યામ પુતરિયા બદલ ગઈ હૈ. જિતo નીલકંઠકો કંઠ શ્યામ હૈ, મૃગમદ શ્યામ કામ વિજયી હૈ, નીલકંઠકો કંઠ શ્યામ હૈ, જલધિ-જગત સબ શ્યામ મઈ હૈં, શ્રુતિ કે અક્ષર શ્યામ દેખિયે , દીપ-શિખા પર શ્યામ જઈ હિં; નર દેવનકી મોહર શ્યામા, અલખ બ્રહ્મ છબી શ્યામ મઈ હૈ. જિતo
૧૯૭૦ (રાગ : માલશ્રી) જિનકે હૃદય સખ્યત્વ ના, કરણી કરિ તો ક્યા કરી ? ધ્રુવ પખંડ કો સ્વામી ભયો, બ્રહ્માન્ડ મેં નામી ભયો; દિયે દાન ચાર પ્રકાર કે, દીક્ષા ધરી તો ક્યા ધરી? જિનકે૦ તિલ તુષ પરીગ્રહ તજ દિયે, જિન વ્રત તપ સંયમ લિયે; પાલી દયા શકાય કી, રક્ષા કરી તો ક્યા કરી ? જિનકે આતમ રહા બહિરાભા, જાના ન અંતર આત્મા; આતમ અનાતમ ના લખા, ભિક્ષા કરી તો ક્યા કરી ? જિનકે કલપ કિયા ઉપદેશ કોં, છુડવા દિયે દુભેષ કોં; પહુંચા દિયે ભવિ મોક્ષ કોં, શિક્ષા કરી તો ક્યા કરી ? જિનકેo ગુરૂ મુનિ કરંડ વિષે કહૈ, દ્રગ સુખ શુભઉપદેશ લહૈં, બિન મૂલ તરુવર લ ફ્લ, ઇચ્છા કરી તો ક્યા કરી ? જિનકેન્દ્ર
૧૯૬૯ (રાગ : માલકૌંશ) જિંદગી હૈ ગીત પ્યારા, ગુરૂવર સે ગાના સીખ લે; રોતે રોતે ક્યા હૈ જીના ? મુસ્કુરાના સીખ લે. ધ્રુવ બીતી બાતોં કો ભુલા, ભાવી કી ઉજ્જવલ નીંવ રખ;
ક્યા હૈ સચ્ચા ક્યા હૈ જૂઠા ? ઉસકી કર લે તૂ પરખ. જિંદગી માન્યતા કા સુખ-દુ:ખે સારા, વ્યર્થ ઉસમેં મત ઉલઝ; ગુરૂજ્ઞાન મેં મસ્ત હો જા, જગ કો સપના તૂ સમજ. જિંદગી જગ કે લિયે તો રોતા આયા, પ્રભુ પ્રેમમેં રોના સીખ લે; અપને લિયે તો કિયા બહુત, અબ સેવા કરના સીખ લે. જિંદગી માના જાતા જિસસે સબકુછ, ઉસકો પ્યારે માન લે; જાનો જાતા જિસસે સબકુછ, ઉસકો બંદે જાન લે. જિંદગી
૧૯૭૧ (રાગ : ભૂપાલતોડી) જીતવા નીકળ્યો છું, પણ ક્ષણમાં હારી જાઉં છું; ત્યારે તારા મુખડા ઉપર, વારી વારી જાઉં છું. ધ્રુવ કૃપા જો તારી મળે નહિ, એવા નથી થાવું ધનવાન, કરુણ તારી હોય નહિ, એવા નથી થાવું ગુણવાન; કદી અપમાન કરે કોઈ માહરું, ત્યારે હારી જાઉં છું. ત્યારે પાપ કરતાં પાછું ન જોઉં, પુણ્ય થાકી જાઉં છું, તારક જાણી તારા ગીતો, નિશદિન પ્રેમે ગાઉં છું; હારજીતની હોડ પડે ત્યાં, ત્યારે હારી જાઉં છું. ત્યારેo પલપલ કરવટ લેતી દુનિયા, હું પલટાતો જાઉં છું, મોહમાયાને એક ઇશારે હું લપેટાતો જાઉં છું; રાગ દ્વેષ આવે અંતરમાં, ત્યારે હારી જાઉં છું. ત્યારે
ગુરૂ મહિમા ગાવત સદા, મન રાખી અતિ મોદ; | સો ભવ ફિર આપેં નહીં, બેઠે પ્રભુકી ગોદ. ૧૧૯૨
ભજ રે મના
જબ મિટેગી જગ બારતા, તામેં તન મન દેત;
પરમેશ્વરકી બાત કોં, દમડી શેર ન લેત. || ભજ રે મના
૧૧૯શે

Page #266

મહાભાગ્યે તુંજ માર્ગ મળ્યો પણ હું અજ્ઞાની મુંઝાઉં છું, જ્ઞાની ગુરુ ભગવંત મળ્યા, પણ હિંમત હારી જાઉં છું; ખુલ્લી આંખે દીપક લઈને, કૂવે પડવા જાઉં છું. ત્યારે
૧૯૭૨ (રાગ : પ્રભાત)
ધ્રુવ
જીભલડી રે તને હરિગુણ ગાતાં, આટલી આળસ ક્યાંથી રે? લવરી કરતાં નવરાઈ ન મળે, બોલી ઉઠે મુખમાંથી રે. પર નિંદા કરવાને પૂરી, શૂરી ખટ્રસ ખાવારે; ઝગડો કરવા ઝુઝે વહેલી, કાયર હરિગુણ ગાવારે. જીભલડી૦ અંતકાળે કોઈ કામ ન આવે, વહાલાં વેરીની ટોળી રે; સ્વજન ધારીને સરવસ્વ લેશે, રહેશો આંખો ચોળી રે. જીભલડી ઘર લાગ્યા પછી કૂપ ખોદાવે, આગ એ કેમ ઓલવાશે રે; ચોરો તો ધન હરી ગયા, પછી દીપકથી શું થાશે રે ? જીભલડી૦
માયા ઘેનમાં ઊંઘી રહે છે, જાગીને જો તું તપાસી રે; અંત સમે રોવાને
હરિગુણ ગાતાં દામ સહેજે પંથનો પાર ન
બેઠી, પડી કાળની ફાંસી રે. જીભલડી
ભજ રે મના
ન બેસે, એકે વાલ ન ખરશેરે; આવે, ભજન થકી ભવ તરશેરે. જીભલડી
૧૯૭૩ (રાગ : હમીર)
જીવ તું પ્રભુજો નાં સંભાર, તો જો વખત વિને તો સાર. ધ્રુવ જીવન જે ભગીચેમેં તોજા, સૂક્કી વિનેતા ઝાડ. જીવ૦ ગાફ્ક્ત થઈને વખત ન વના તું, તોજો સેજ્જ ઉલે તો ન્યાર. જીવ૦ હુન હુન કે તું પોથૈ વૈટ્ટો, હાણે અંતરમેં તું ન્યાર. જીવ
ગુરૂ મહિમા મુખ બોલતેં, પ્રશ્ન હોય સુખ દેવ; ગુરૂ સેર્વે સેર્વે સબહીં, સહાય કરે તતખેવ.
૧૧૯૪
મેનત તોજી ફોગટ વઈ, તોજા ખાલી હથ તું ન્યાર. જીવ ગુરુજા હથ તું ઝલિજહાણે ઉ તોકે કૈઈએ ભવપાર. જીવ૦
૧૯૭૪ (રાગ : આશાવરી)
જીવ તોકે કઈ રીતે સમજાણું ? કિન ગાલીએ સમજાણું ? ધ્રુવ તોજો જીયણ ન્યારે ગિન તું, ફોગટ આય સાણું; પગાપગ ઠોકર ખાઈએ તો પણ તોય નાંય સમજાણું ! જીવ૦ સુખલા ન્યાર તું લૂ વિઠ્ઠો, પણ પૂરો અઈંએ તું કમાણો? મુંજો મુંજો કંઈઘેં કઈંધેં, આખર કુરો ડિસાણું ? જીવ૦ આળસમેં તૂ ચૂકી વિનંતો, હથમેં આય જુકો ટાણું; ખબર નાંય હિન જગમેં તો જો કિતરો રિજક લખાણું. જીવ
૧૯૭૫ (રાગ : માંડ)
જીવ શાને રહે છે
ગુમાનમાં, તારે રહેવું ભાડાના મકાનમાં. માને મારું મકાન, કીધું રંગ રોગાન, જાણે કાયમ લીધું છે વેચાણમાં; તારે રહેવું ભાડાના મકાનમાં. રાખે એવો રૂબાપ, જાણે મોટો નવાબ, કાળ આવીને કહેશે તારા કાનમાં; તારે રહેવું ભાડાના મકાનમાં. જમડા લેશે ઝાલી, કરો પળમાં ખાલી, તારું ડહાપણ નહિં આવે કંઈ કામમાં, તારું રહેવું ભાડાના મકાનમાં. થાશે હુકમનામું, નહિ ચાલે વ્હાનું, સંતજ્ઞાની સમજાવે સાનમાં; તારે રહેવું ભાડાના મકાનમાં.
ગુરૂ મહિમા સબતેં અધિક, પાવન પરમ પુનીત; શ્રૃતિ સમૃતિ નિતહીં રટૅ, ગદગદ વહેં ગુરૂ ગીત.
૧૧૯૫
ભજ રે મના

Page #267

૧૯૭૬ (રાગ : બંગાલભૈરવ)
જુઓને આ કાયાના કોડિયાના ઘાટ, એ જી એનો ઘડનારો છે, જગન્નાથ. ધ્રુવ
એક તો કોડિયું પોતે પુરાણું, એમાં પડી ગઈ તિરાડ; તેલ ટપકતું રહ્યું પળેપળ, ક્યાં સુધી જલશે વાટ ? એ જી૦ સંસારની સફરે નીકળ્યા આતમરામ, પહોંચ્યા હરીને હાટ, રૂપ ને રંગ જોઈ, ખરીદ્યું કોડિયું, જોયું ના વળી ગયો કાટ. એ જીવ કોડિયાની કોડીની કિંમત નથી તોયે, લખપતી એમાં લોભાય, તૂટશે કોડિયું દિપક બૂઝાશે, લાગશે કાળની થપાટ. એ જીવ કોડિયાની કેદમાં કોણ પુરાયે, જાણે એનો જ પ્રભાવ, અનંત આત્માએ છોડ્યું આ કોડિયું, પહોંચ્યા એ મુક્તિને ઘાટ. એ જી૦
૧૯૭૭ (રાગ : ભીમપલાસ)
જેના મુખમાં રામનું નામ નથી, એનો મનુષ્ય તણો અવતાર નથી; જેને હરિ કીર્તનમાં પ્રેમ નથી, તેને શ્રી હરિ કેરી રહેમ નથી. ધ્રુવ
જેને સંત સેવામાં તાન નથી, તેને આ જગમાં હે માન નથી; જેની સેવામાં શાલીગ્રામ નથી, તે સમજ્યા ખરા પણ સાન નથી. જેના
જેને ખરાખોટાનું ભાન નથી, તેને વૈકુટમાં વિશ્રામ નથી; જેને રૂદિયામાં પ્રભુ રામ નથી, તેને સંસારમાં સુખધામ નથી. જેના૦ જેના ઘરમાં નીતિ ધર્મ નથી, તેના ઘટમાં કશું એ મર્મ નથી; જેના મુખમાં સીતારામ નથી, તેના અંતરમાં આરામ નથી. જેના૦
દુનિયા આની જાની ફાની જોર જુવાની તારી જાવાની, ના કર નાદાની પ્રીત પિછાણી કર પહેચાની માવાની; તારા મનની માની નથી થવાની, અક્ક્સ વિનાના અભિમાની, હાથી હોદ્દાની કર ના ગુમાની, કહી ગ્યા જ્ઞાની સંતજ્ઞાની.
ભજ રે મના
ગુરૂ મહિમા ઉઠી પ્રાત:કો, પઢે પ્રીત મન લાઈ; તીરથ તપ વ્રત નેમ ફળ, સો જન સુગમહીં પાઈ.
૧૧૯૬
૧૯૭૮ (રાગ : સિંધભૈરવી)
જો તૂ હૈ સો મૈં હું, જો મેં હું સો તૂ હૈ; ના કુછ આરઝુ હૈ, ના કુછ જુસ્તજું હૈ. ધ્રુવ બસા રામ મુઝ મે, મૈં અબ રામ મે હું; ના ઈક હૈ, ના દો હૈ, સદા તૂ હી તૂ હૈ. જો ઊઠા જબ કી માયા કા પરદા યે સારા; કિયા ગમ ખુશીને હી મુજસે કિનારા. જો
ઝુબા કો ન તાકત, ન મનો રસાઈ; મિલી મુજકો અપની હી ખુદ બાદશાહી. જો
૧૯૭૯ (રાગ : છાયા ખમાજ)
તન તો મંદિર હૈ, હૃદય હૈ બિંદાબન, બિંદાબન મેં હૈ બસે, રાધિકા કિશન, તન તો મંદિર હૈ. હરે કૃષ્ણ
પ્રેમ હીં તો પ્રેમ હી હૈ
પ્રેમ હી પ્રભુ કા નામ,
તીર્થ હૈ, પ્રેમ ધર્મ હૈ, અર્ચના, પ્રેમ કર્મ હૈ,
પ્રેમ હી ભજન, તન તો મંદિર હૈ.
કામના કો ત્યાગ, ભક્તિ રાહ પે તું ચલ, વાસના મેં ક્યું જલે ? આરતી સા જલ, આતમા મરે નહિ, તન કા હો નિધન, તન તો મંદિર હૈ.
જગ તો અંધકાર હૈ, ઇસસે તું નિકલ, જ્ઞાન કા પ્રકાશ કર, મોડ તું સંભલ, રાધાકૃષ્ણ કે ચરનમેં, નિત્ય કર નમન, તન તો મંદિર હૈ.
ગુરૂ મહિમા કેતા કહોં, જાકો નાવત અંતઃ અગમ અગાધ અનંત જહીં, પાર નહીં દરસંત.
૧૧૯૦
ભજ રે મના

Page #268

કોટિ કર સે વંદના હો, ગુરુગુણોં કી અર્ચના હો, ગુરુવચન ગુરુવાણી મુદ્રા કા રટન હી સાધના હો; આજ કર સર્વસ્વ અર્પણ માત્ર રજકણ માંગતે હૈ,
ગુરુચરણ મેં ગુરુચરણ મેં (૨), તન સમર્પણ
૧૯૮૦ (રાગ : આહિર ભૈરવ) તન કે તંબૂરેમેં દો (૨) સાંસોકે તાર બોલે; જય સિયારામ રામ, જય રાધેશ્યામ શ્યામ. ધ્રુવ અબ તો ઈસ મનકે મંદિરમેં, પ્રભુ કા હુઆ બસેરા, મગન હુઆ મન મેરા છૂટા , જનમ જનમકા ; મનકી મુરલિયામે (3) સુરકા શ્રીંગાર બોલે, જય સિયારામ રામ, જય રાધેશ્યામ શ્યામ. લગન લગી લીલાધારી સે, જાગી રે જગમગ જ્યોતિ, રામનામકા હીરા પાયા, શ્યામ નામકા મોતી; પ્યાસી દો ઐખિયોમેં (3) આંસુઓંકી ધાર બોલે, જય સિયારામ રામ, જય રાધેશ્યામ શ્યામ.
૧૯૮૨ (રાગ : ધોળ) તમે માયાની જાળમાં, જૂઠા સંસારમાં, રટી લ્યો મહાવીર નામને. ધ્રુવ પવન ઝેરી કલિયુગનો આ વાય છે, તોયે માનવ માયામાં મલકાય છે;
જરા અંતરના પડદા ખોલી સંસારમાં. રટી બાળપણ તો ગુમાવ્યું રમી રંગમાં, ગઈ યુવાની માયાના સંગમાં;
હવે ઘડપણમાં સહેજ સંભાળો સંસારમાં, રટીઓ કંઈક મોહ્યા છે રૂપગુણ ગાનમાં, કંઈક ભૂલ્યા છે ભાન અભિમાનમાં;
એ છે સ્વપ્ન સમાન સહુ સુખો સંસારમાં. રટી જેણે જાણ્યા છે જિન ભગવાનને, તે તો પામ્યા છે અવિચળ ધામને;
બાલ કરજોડી કહે છે, તેમને સંસારમાં રટo
સાખી
તન તંબૂરા તાર મન, અદભુત હૈ યે સાજ; હરિ કે કરસે બજ રહા હરિકી હૈ આવાજ.
૧૯૮૧ (રાગ : ભૈરવી) તન સમર્પણ મન સમર્પણ, ગુરુ ચરણ મેં, ગુરુ ચરણ મેં. (૨) ગુરુચરણ કી અર્ચના સે પતીત જન પાવન હૈ બનતે (૨), ગુરુચરણ કી પ્રેરણા સે ભવ્ય હૃદય સરોજ ખિલતે; પડ્રીપુ મદ મત્સરાદિ, એક ક્ષણ મેં વિલિન હોતે,
ગુરુચરણ મેં ગુરુચરણ મેં, તને સમર્પણ ગુરુ ચરણ મેં ધ્યાન બલ તપ વીર્ય સંયમ ર સમતા (૨), જ્ઞાનદર્શન આચરણ ઔર સત્ય ત્યાગ વૈરાગ્ય મિલતા; કર સમર્પણ ગુરુચરણ મેં રત્નત્રયનિધિ હમ વરેંગે,
ગુરુચરણ મેં ગુરુચરણ મેં (૨), તેને સમર્પણ
૧૯૮૩ (રાગ : દરબારી) તરૂનો બહુ આભાર, જગત પર તરૂનો બહુ આભાર. ધ્રુવ
ફ્લો આપે, ફ્લ બહુ આપે, ગાડેગાડાં બી પણ આપે; છાયાને વિસામો આપે, પંખીનો મોટો આધાર. જગતo કાપો તોય કોપ ન કરતું, સૂકાઈ જાતે બળતણ દેતું; ઈમારતોનું લાકડું દેતું, ઘરનો રાચ-સંભાર. જગતo કઠિયારાની એ પર રોજી , સુથારની છે મોટી પુંજી; પૃથ્વી માટે વાદળ ખેંચી , વરસાવે છે જળની ધાર, જગતo તરૂઓની શિખામણ એવી, સૌ જીવોની સેવા કરવી; તડકો વેઠી છાયા દેવી, કરવો પર - ઉપકાર. જગતo
ગુરૂ કૃપાનેં પાઈયેં, ચરનકમલકી સેવ;
શિવરામ મુખ બોલિયૅ, જય જય શ્રી ગુરૂદેવ. ભજ રે મના
૧૧૯૮૦
શબ્દ મારે માર ગયે, શબ્દ છોડા રાજ જિસને શબ્દ વિવેક કિયા, તાકા સરિયા કાજ
૧૧૯
ભજ રે મના

Page #269

૧૯૮૪ (રાગ : વસંતતિલકા છંદ) તારા ગુના પ્રભુ! અમે અધિકા કર્યા છે, ભૂલો તણા નિધિ ઘણા હૃદયે ભર્યા છે; સ્વાથબ્ધ થઈ હિત બહુ જનનાં હર્યા છે, જાણ્યા છતાં નયન ઝેર સદા ઝર્યા છે . તોડયા અહો ! નિયમ મેં બહુ વાર લઈને, મોડયાં હશે અવરના સુખ અંધ થઈને; ભાંગ્યાં ઘણાં વચન મેં વળી કોલ દઈને, સેવ્યા ન સમ્પરૂપને વિમુખ રહીને. એ સર્વ પાપ હર દેવ! દયા કરીને, ભૂલભરેલ ગુણહીંન શિશુ ગણીને ; યાચું દયા પરમદેવ ! પગે પડીને; માંગુ ક્ષમા ફ્રી ફ્રી હૃદયે રડીને.
થાકેલી નદીઓ કેરાં, નિર્ઝરતા નીરને, અંધકારે ઝબકારજે તું; આકરા ઉનાળાની વેળુના તાપને, શિયાળુ ગીતને ગવડાવજે તું. તેને પાંખોમાં પાંખ મૂકી ઉડતી વાદળીમાં, વીજળીને ચમકાવજે તું; આંખડી બંધ છતાં અજવાળુ શોધવા, લાકડી બનીને આવજે તું. તેને
૧૯૮૭ (રાગ : માલકૌંશ) તારી એક એક પળ જાય છે લાખની; તુ તો માળા રે જપી લે મારા શ્યામની, ધ્રુવ જૂઠા જગના જૂઠા ખેલો, મનમાં મારૂં - તારૂં મેલો;
તું તો છોડી દે ને ચિંતા આખા ગામની. તુંo સાથે શું લાવ્યા ? લઈ જાશો ? જેવા આવ્યા તેવા જાશો;
જીવન ધન્ય બનાવો ભક્તિભાવથી. તુંo રાજા રંગીલા રણછોડ, મારા ચિત્તડાના ચોર;
મેં તો મૂર્તિ જોઈ છે મારા શ્યામની રે. તુંo ભક્તિ ખાંડા કેરી ધાર, નહીં ઊંઘણશીનું કામ;
જેને લાગી રે લગન ભગવાનની. તુંo
૧૯૮૫ (રાગ : મિશ્ર ખમાજ) તારા દુ:ખને ખંખેરી નાખે, તારા સુખને વિખેરી નાખ , પાણીમાં કમલની થઈ ને પાંખ, જીવતરનું ગાડું હાંક, સંસારી રે; તારા રાજનો ભરોસો તું રાખ, તારા દુ:ખને ખંખેરી નાખ. માર્ટીના રમકડાં ઘડનારા એ એવા ઘડ્યા, ઓછું પડે એને કા સંતાપ, જીવતરનું ગાડું હાંક, સંસારી રે, તારું ધાર્યું કાંઈ ન થાતું, હરિ કરે સો હોય (૨), ચકલા ચકલી થઈ માળો બાંધે ને , પીંખી નાખે કોય; ટાળ્યા ટળે ના કોય દી લેખ લલાટે કોણ છે મહાન ? સંસારી રે. કેડી કાંટાની વાડ અટપટી, દૂર છે તારો મૂકામ, મન મૂકીને સોંપી દે તું, પ્રભુને હાથ લગામ; ભીતરનો ભરમ તારો, ઉપરવાળો એક જ જાણે, અમથી ના ભીની કર તું આંખ, જીવતરનું ગાડું.
૧૯૮૮ (રાગ : પૂરબા) તારી ખીચડીમાં ઘી થઈ જાઉં, દૂધમાં સાકર થાઉં, હો લાલ ! મારા. ખીચડી ઊભા વગડામાં, કે'તો હું લાલ ! તારા, પગનું પગરખું થાઉં, હો લાલ ! મારા. ઘૂઘરાતા વાળ પરે ફૂલડાંના બંધમાં, લહેરાતું મોરપિચ્છ થાઉં, હો લાલ ! તારી0 રૂડા વ્રજ-વનમાં માધવ તું કે'તો, લીલુડી વાંસળી થાઉં, હો લાલ ! મારા. કે'તો પંપાળ તું, જોયા કરું તને , મૂંગરી ગાવડી થાઉં, હો લાલ ! તારી0 વગડે હીંચકવા કે'તો હું લાલ ! તારા, વડલાની વડવાઈ થાઉં, હો લાલ ! મારા. વેણુ વાવાને કા'ન, યમુનાને કાંઠડે, ડાળી કદંબની થાઉં, હો લાલ ! તારી0 કે'તો માખણચોર, તારા એકાન્તમાં, માખણ ને મિસરી થાઉં, હો લાલ ! મારા. માને ખોળે ચડી ખાયે તો લાલ ! તારું, દહીં અને ઢેબરું થાઉં, હો લાલ ! તારીe.
એક શબ્દ ગુરુદેવકા, તાકા. અનંત વિચાર | થાકે મુનિજન પંડિતા, બેદ ન પાવે પાર ૧૨૦૧
ભજ રે મના
૧૯૮૬ (રાગ : યમની બિલાવલ) તારી આશાને છાંયે, જે કોઈ બેસે, તેને હરિ... સંભાળજે તું; કોઈ અબોલ કેરાં, અંતરની વાંસડીમાં લાખ અવાજે... વાગજે તું. ધ્રુવ
શબ્દ શબ્દ સબ કોઈ કહે, વહ તો શબ્દ વિદેહ
જિલ પર આવે નહીં, નિરખ-પરખ કર લેહ | ભજ રે મના
૧૨૦૦

Page #270

૧૯૮૯ (રાગ : ભૈરવી) તારી પાસે એવું શું ? દોડી ! દોડી ! આવું હું. ધ્રુવ મુજને એ ના સમજાતું, હૈયું શાને હરખાતું ? તારા દર્શન જ્યાં પામું, શાને મનડું મલકાતું ? તારા મુખ પર એવું શું ? દોડી ! દોડી ! આવું હું. તારી નીંદર મુજને આવે ના, ભોજન મુજને ભાવે ના, તુજને જો હું ના ભેટું, શાંતિ મુજને આવે ના; તારા દિલમાં એવું શું ? દોડી ! દોડી ! આવું હું. તારી
મારી સઘળી ચિંતાઓ, ઘેરા દુઃખની ઘટનાઓ, તારા વેણે વિસરાતી, વળગેલી સૌ વિપદાઓ;
તારા સ્વરમાં એવું શું ? દોડી ! દોડી ! આવું હું. તારી
૧૯૯૦ (રાગ : બાગેશ્રી)
તારે દ્વારે જે કોઈ આવે, ખાલી હાથે જાય ના; કરૂણા નિધાન, કરૂણા નિધાન (૨). ધ્રુવ આ દુનિયામાં કોઈ નથી રે, તુજ સરિખો દાતાર, અપરંપાર દયા છે તારી, તારા હાથ હજાર; તારી જ્યોતિ પામીને કોઈ, અંધારે અટવાય ના. કરૂણા
શરણે આવેલાનો સાચો, તું છે રક્ષણહાર, ડગમગતી જીવન નૈયાનો, તું છે તારણહાર; તારે પંથે જનારો કદીયે, ભવરણમાં ભટકાય ના. કરૂણા
ખૂટે નહિં કદાપી એવો, તારો પ્રેમ ખજાનો, મુક્તિનો મારગ બતાવે, એવો પંથ મજાનો; તારે શરણે જે કોઈ આવે, મધદરિયે અટવાય ના. કરૂણા
ભજ રે મના
ફિકર સબનકો ખા ગઈ, ફિકર સબનકા પીર ફિકરકી જો ફાકી કરે, ઉસકા નામ ‘ફકીર' ૧૨૦૨૨
૧૯૯૧ (રાગ : શ્રીરંજની)
તૂ પ્યાર કા સાગર હૈં, તેરી એક બૂંદ કે પ્યાસે હમ; લૌટા જો દિયા તુને, ચલે જાયેંગે જહાંસે હમ. ધ્રુવ ઘાયલ મન કા પાગલ પંછી, ઉડને કો બેકરાર,
પંખ હૈ કોમલ આંખ હૈ ધૂંધલી, જાના હૈ સાગર પાર; અબ તૂ હી ઇસે સમજા, રાહ ભૂલે થે કહાં સે હમ. તૂટ
ઇધર ઝૂમ કે ગાયે જીંદગી, ઉધર હૈ મૌત ખડી, કોઈ ક્યા જાને કહાં હૈ સીમા ? ઉલઝન આન પડી; કાનોં મેં જરા કહ દે, કી આયે કૌન દિશા સે હમ ?
૧૯૯૨ (રાગ : અભોગી કાન્હડા)
તૂ વોહ મયે ખૂબી હૈ ઐ જલ્વયે જાનાના; હર ગુલ તેરા હૈ બુલબુલ, હર શમા હૈ પરવાના. ધ્રુવ યે ચશ્મે હકીકત ભી, કયા દેખે સિવા તેરે; સિઝદેસે હમેં મતલબ, કાબા હો કે બુતખાના
યા રબ ઇની હાર્થોર્સ, પીતે રહે મતવાલે; અજમેરકા સાી હો, બગદાદ કા મયખાના, સાકીકે તસવ્વુરને દિલ સાફ ક્રિયા ઐસા; જબ સરકો ઝુકાતા હું, શીશા નજર આતા હૈ. મસ્તીમેં ભી સર અપના સાકીકે દમ પર હો; ઇતના તો કરમ કરના, અય નરગીસે મસ્કાના. તૂ
કિસ્મત હૈ તો ઉનકી હૈ, આંખે હૈ તો ઉનકી હૈ;
.
જિસને તુઝે દેખા હૈ, ઐ જલ્વયે જાનાના. તૂ
તું વોહ મય ખૂબી હૈ - તું તે ખૂબીવાળો દારૂ છે; જલ્વયે-તેજસ્વી; જાનાના-વહાલા; ચશ્મ-આંખ; હકીકત ભી- ખરી રીતે જોતાં, સિઝદેસે-નમસ્કાર કરવા સાથે; નરગીસએક ફૂલનું નામ, જે આંખોના જેવું હોય છે.
પેટ સમાતા અન્ન લે, તનહીં સમાતા ચીર અધિક હી સંગ્રહ ના કરે, ઉસકા નામ ‘ફકીર’
૧૨૦૩)
ભજ રે મના

Page #271

૧૯૯૩ (રાગ : કામોદ)
તૂને તો મુજે, જાલિમ દીવાના બના ડાલા; અપને રૂખે રોશનકા પરવાના બના ડાલા. ધ્રુવ અબ શીશાએ સાગરસે, કુછ કામ નહીં હમકો; સાર્કી, તેરી આંખોને મસ્તાના બના ડાલા. તૂને મસ્જિદમેં જો વાએજને કૌસરકા બયાં છેડા; રીન્દોને વહી અપના મયખાના બના ડાલા. તૂને જાહિદકો હુવા પયદા, પીનેકા નયા ચસકા; કૂજા જો વાકા થા, પયમાના બના ડાલા, તૂને
તસ્વીરે સનમ રખ દી, મીમબરકે કરીબ હમને;
કાર્બમેં ભી છોટા સા, બુતખાના બના ડાલા. તૂને નીલા હૈ શબે વાદા, અરમાન દિલી સારા; અબ હમને બડે ઘરકો, વિરાના બના ડાલા, તૂને
ભજ રે મના
ઐ સામરી ઇસ બુતકી, આંખમેં તો જાદુ હૈ; જબ ઉસને નજર ડાલી, દીવાના બના ડાલા. તૂને
" સનમ-વહાલો; રૂખ-ચહેરો, રૂખે રોશનકો-પ્રકાશિત ચહેરાનો, સાગર-દારૂ પીવાનો પ્યાલો (શીશા સાથે રહેતો દારૂનો પ્યાલો); કૌસરકો બયાં છેડા-પેલીદુનિયાનું બ્યાન ચલાવ્યું; રીંન્દો-મસ્તો, ખુદાઈ જ્ઞાનરૂપી દારૂ પીવાવાળા, જાહીદ- ધર્મપંથી; ચસકા-શોખ; વકા-હાથ ધોવાનો; પયમાના-પ્યાલો, મીમબર-અલાયદા પાક ઓરડાનો ઊંબર; કરીબ-પાસે; શબે-રાતનો
૧૯૯૪ (રાગ : હરિગીત છંદ)
તું તીર્થમાં જ્યાં ત્યાં વિચરતો, ધર્મ જાણીને ધસ્યો, વૈરાગ્યથી વસ્તી તજીને, વન વિષે જઈને વસ્યો; ભગવાં ધરીને ભટકતો રહી, પેટ ભીખીને ભર્યું, શી રીતે ઈશ્વર રીઝશે ? તે સારું કોઈનું શું કર્યું ? ધ્રુવ
ચાહ ગઈ ચિંતા ગઈ, મનવા બેપરવાહ જિનકો કછુ ન ચાહિયે, સો શાહનકા શાહ ૧૨૦૪
તેં નિત્ય સ્નાન ત્રિકાળ કીધું, ચાહી ગોમય ચોળીને, તેં પંચગવ્ય વિશેષ પ્રાશન, કીધું ઘોળી ઘોળીને; આહાર એક જ વાર કરવો, એવું વ્રત તે આચર્યું. ભગવાં
તે નવનવા નૈવેદ કરીને, તે પ્રસાદી તું જમ્યો, ઉપવાસ ને એકાસણાં કરી, દેહને બહુ તેં દમ્યો; બહુ વર્ષ મુખ મુનિ વ્રત લીધું, તે ઠીક તુજ મનમાં હર્યું. ભગવાં૦
તેં પ્રાર્થના પ્રભુની કરી, મુખ વિવિધ વચન ઉચ્ચારીને,
તે સ્તોત્ર પાઠ ઘણા કર્યા, નિત્ય નિત્ય નિયમો ધારીને; ગદ્ગદ્ કંઠે ગુણગાન કરતાં, આંખથી આંસુ ઝર્યું. ભગવાં ભગવાન લુખી ભક્તિથી, રીઝે નહી તલ માત્રને,
પણ ભક્તિ પર ઉપકાર સાથે, થાય પ્રભુ પ્રિય પાત્ર તે;
તે વગર વાદ વિવાદ કીધા, કામ તેથી શું સર્યું ? ભગવાં૦
૧૯૯૫ (રાગ : આહીરભૈરવ)
હી
તૂ હી ! સાગર હૈ, તૂ ! કિનારા, ઢૂંઢતા હૈ તું કીસકા સહારા ? ધ્રુવ મનમેં ઉલઝા કભી, તનમેં ઉલઝા, તું સદા અપને દામનમેં ઉલઝા(૨) સબસે જીતા ઔર અપને સે હારા. ઢૂંઢતા
વિષ નિભાલે કિ અમૃત નિભાલે, ડૂબ કે થાહ અપની લગાલે (૨) તૂ હૈ શિવ, તૂ હી શિવકા દુલારા. ઢૂંઢતા ઉસકા સાયા હૈ તૂં, ઉસકા દર્પણ, તેરે સીને મેં હૈ ઉસકી ધડકન (૨) તેરી આંખોમેં ઉસકા ઇશારા. ઢૂંઢતા
પાપ ક્યા ? પૂન્ય ક્યા ? યે ભૂલા દે, કર્મ કર કી ચિંતા મીટા દે(૨) યે પરીક્ષા ન હોગી દુબારા. ઢૂંઢતા
કબહુંક મંદિર માલીયા, કબહુક જંગલ બાસ સબહી ઠૌર સુહાવના જો હરિ હોવે પાસ
૧૨૦૫
ભજ રે મના

Page #272

ધ્રુવ
૧૯૯૬ (રાગ : મિશ્રભૈરવી) તૂ શ્યામ મેરા, સાચા નામ તેરા (૨). સંઘરા જગત હૈ, જૂઠા સાથી, બૂઝે દિપક બૂઝ જાયે બાતી; હર રંગ મેં તૂ હર સંગ મેં તૂ હૈ, ચાહે સાંજ હો, ચાહે સવેરા.
સાચા નામ તેરા... તૂo મેં તૂઝમેં ખોઈ રે, દૂજા ન કોઈ રે... જાગી યા સોઈ રે, તું એક અપના, જીવન સંપના; સઘરા જગત હૈ, જૂઠા સાથી, તૂટે દીપક બૂઝ જાયે બાતી, મને બિગાડા હર કામ અપના, તૂને સંવારા હર કામ મેરા.
સાચા નામ તેરા...તૂo દુ:ખ સુખકી ધારા... તૂ હૈં કિનારા... મનમોહન પ્યારા, સબકા ખવૈયા કૃષ્ણ કનૈયા; સધરા જગત હૈ જૂઠા સાથી, તૂટે દિપક બૂઝ જાયે બાતી , તોડ કે ચે મન મંદિર બનાવ્યુ, ઓ... મનકે મંદિરમેં હો ધામ તેરા.
સાચા નામ તેરા... તૂo.
૧૯૯૮ (રાગ : પટદીપ) તુમસે લાગી પ્રીત પ્રભુજી, તુમસે લાગી પ્રીત.
ધ્રુવ દર્શનકી અભિલાષા મનમેં, સદા રહું તેરે ચરનનમેં; બૈિઠ અકેલા તેરી યાદમેં, ગાતા હૂં મેં ગીત પ્રભુજી . તુમ દયાવાન જબ આપ કહાતે, ક્યોં નહીં મુઝ પર દયા દિખાતે; ભટક રહા હૂં તેરે મિલનકો, ગઈ ઉમરિયા બીત પ્રભુજી તુમ ઈસ દુનિયામેં કૌન હમારા, ઝૂઠા નાતા રિશ્તા સારા; ઈસ જીવનમેં એક તુમ્હી હો, મેરે સચ્ચે મીત પ્રભુજી તુમ મેરે મનમેં જ્યોતિ જગી હૈ, રાજ તુમ્હીસે લગન લગી હૈ; તેરા હી ગાતે હૈ હમ સબ, ઘર ઘરમેં સંગીત પ્રભુજી . તુમ
૧૯૯૭ (રાગ : જોગિયા) તુમ તો સબ કે હો રખવાલે , બહોત સુના હૈ નામ; મેં તબ જાનું જબ તૂમ મેરી, બિગડી બના દો શ્યામ (૨). ધ્રુવ બિનતી સુનલો મુજપે કરદો બસ ઇતના ઉપકાર, વાપસ દે દો જિસકા તુમને, છિના હૈ અધિકાર; મેરે વચનકી લાજ બચાલો (૨), અબ તો તુમ્હારા કોમ. તૂમ સબકા જીવન સદ્ઘ બનાતી, ઇસ ચરણોંકી ધૂલ, બનકે સુહાગન, રહી મેં અભાગન, મુઝસે હુઈ ક્યા ભૂલ? જગકે સ્વામી, અંતર્યામી (૨), તૂમકો લાખો પ્રણામ. તૂમ
૧૯૯૯ (રાગ : માલકૌંશ) તુમ્હી બતાવો ભગવન, કૈસે તુમ્હ મનાઉ ? હૈરાન હું મેં આખિર, કૈસે તુર્ટો રિઝાઉ ? ધ્રુવ જો કુછ હૈ પાસ મેરે, તુમને હીં તો દિયા હૈ (૨), જીએ કહ સકું " અપના, મેરે પાસ ઐસા ક્યા હૈ?
ક્યા ભેટ ફિ તુમ્હારે ? ચરણોપે મેં ચઢાવું. તુમ્હી સૂરજ કો દીપ દાતા, કૈસે ભલા દિખાવું ? (૨) તુમ જ્ઞાન કે હો દાતા, તુમ્હ ક્યા ભજન સુનાઉ ?
ક્યા તુમકો મેં બતાવું ? ક્યા તુમસે મેં છુપાવું ? તુમ્હી ભંવરોને ચખ લીયા હૈ, ક્લોકા રસ હે ભગવન, માલા મેં કૈસે ઈનકી ? તુમકો કરૂંગા અર્પન; દુબિધામેં ક્સ ગયા હું, ક્યા લાવું ? ક્યા ન લાવું? તુમ્હી
કબીર તું કાહે ડરે ? શિર પર હરિકા હાથ હાથી ચઢકર ડોલિયે કુકર ભોંકે લાખ ! |
૧૨૦
મુડદેકો ભી દેત હૈ કપડાં લત્તા આગ. જીવત નર ચિંતા કરે, વાકો બડો અભાગ ૧૨૦૦
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #273

૨૦૦૦ (રાગ : મિશ્ર તિલંગ) તુલસી મીરાં સુર કબીર, એક તુનીર મેં ચારો તીર; ઇન તીરોં કી ચોટ લગી, જબ રસન લાગે પ્રેમ કે નીર. ધ્રુવ તુલસીદાસ હૈ રામ પુજારી, મીરાંબાઈ કે ગિરધારી, સુરદાસ સુરજ સમ ચમકે, સાહબ ધ્યાસે બને કબીર; જાનત હૈ યહ દુનિયા સારી, એક તુનીર મેં ચારો તીર. ઈન તુલસી કી કવિતાકી ઝલક, સબ માયા મોહકો દાહ કરે, પ્રેમ સુધા બરસાવે મીરાં, પીર સારા જગત તરે; જાનત હૈ સબ દુનિયા સારી, એક તુનીર મેં ચારો તીર, ઈન સૂર ઊઠાવે પ્રેમ ચદરિયા, હિમ બદતુ સે નાહીં ડરે, કબીર જગાવે બદતુ વસંતકો અંત કાલ જબ દ્વાર ખડે; પડી જો પાપી જન પે ભીડ, ઈન ચારોં ને મિટાઈ પીર. ઈન
૨૦૦૨ (રાગ : ભૈરવી) તેરા રામજી કરેંગે બેડા પાર, ઉદાસી મન કાહે કો કરે. ધ્રુવ નૈયા તેરી રામ હવાલે , લહર-લહર હરિ આપ સંભાલે;
હરિ આપ હી ઉઠાર્યો, તેરા ભાર. ઉદાસી કાબુ મેં મઝધાર ઉસીકે, હાર્થોમેં પતવાર ઉસીકે;
તેરી હાર ભી, નહી હૈ તેરી હાર. ઉદાસી તું નિર્દોષ તુજે ક્યા ડર હૈ ? પગ પગ સાથી ઈશ્વર હૈ;
જરા ભાવના સે કીજીએ પુકાર, ઉદાસી સહજ કિનારા મિલ જાયેગા, પરમ સહારા મિલ જાયેગો;
ડોરી સૌપ કે તો દેખ ઈક બાર. ઉદાસી
૨૦૦૧ (રાગ : સિંઘભૈરવી) તેડું થયું કરતારનું જાવા વિના કેમ ચાલશે ? ઝાંખી થઈ જમદૂતની, માવ્યા વિના કેમ ચાલશે ? ધ્રુવ જાવું મઝલ મોટી થઈ, તૈયારી કંઈ કીધી નહિ, ભાથું ભર્યું ના સાથ કંઈ, ભાથા વિના કેમ ચાલશે? તેડુંo શણગાર ધારી અંગમાં, રમતો પ્રિયાશું રંગમાં; નારી ન આવે સંગમાં , નારી વિના કેમ ચાલશે ? તેo મિત્રો મહીં તું માલતો, ડ બની તો હતો; ના એક્લો ક્યાંયે જતો, સોબત વિના કેમ ચાલશે ? તેડુંo પરમાર્થને પ્રીતે કરો, ભક્તિ તણું ભાથું ભરો; કલ્યાણ આતમનું કરો, કીધા વિના કેમ ચાલશે ? તેડુંo
૨૦૦૩ (રાગ : હંસનારાયણી) તેરી પલ પલ બીતી જાય, મુખ સે જપ લે નમઃ શિવાય. ધ્રુવ શિવ શિવ નામ હદય સે બોલો, મન મંદિર કા પરદા ખોલો; તેરી આયુ નિફ્લ જાય, મુખ સે જપ લે નમઃ શિવાય. તેરી યે દુનિયા પંછી કા મેલા, માનવ ઉડ જાય અકેલા; સગે સંબન્ધી સબ રહ જાય, મુખ સે જપ લે નમઃ શિવાય. તેરી મુસાીિ જબ પૂરી હોગી, ચલને કી મજબૂરી હોગી; તેરો તન મન ધન છુટ જાય, મુખ સે જપ લે નમ: શિવાય. તેરી શિવ પૂજન મેં મસ્ત હુએ જા, ભક્તિ સુધારસ પાન કિયે જા; દર્શન દિવ્ય જ્યોત હો જાય, મુખ સે જપ લે નમઃ શિવાય. તેરી ૐ નમઃ શિવાય ૐ નમઃ શિવાય ૐ નમઃ શિવાય.
આશા તો એક રામકી, દુજી આશ નિરાશા નદી કિનારે ઘર કરે, કબહુ ન મારે પ્યાસ |
૧૨૦૦
અજગર કરે ન ચાકરી પંખી કરે ન કામ | દાસ કબીરા ય કહે સબકા દાતા રામ ૧૨૦૦
ભજ રે મના
ભજરે મના

Page #274

૨૦૦૪ (રાગ : ભૂપાલી)
તેરી શરણ મેં એ સતગુરુ, નહિં મુઝકો કુછ ક્કિર હૈ; કિરપા સે તેરે હોતી, આસાન હર ડગર હૈ. ધ્રુવ ગહરા હૈ જગત-સિન્ધુ, બડા દૂર હૈ કિનારા, સુખ દુ:ખ કી મૌજોં મેં, હૈ ઇક તેરા સહારા; તેરે હવાલે નૈયા, નહિ કોઈ મુઝકો ડર હૈ. કિરપા તુમ દે કે જ્ઞાન-દીપક, સચ્ચી હો રાહ દિખાતે, રસ્તે કી ઠોકરો સે, પ્રભુવર હો તુમ બચાતે; રહમત કી સેવર્કો પે, રહતી સદા નજર હૈ. કિરપા૦
તેરી પ્રીતકે સિવા ના આવે, કુછ ભી રાસ મુઝકો, દુનિયા કો છોડ બસ એક, તેરી હી આસ મુઝકો; તેરી બક્ષીશોં પે દાતા, મુઝકો બડા સ્ક્રુ હૈ. કિરપા
બડે ભાગ્ય સે મિલી હૈ, તેરી શરણ શાન્તિદાઈ, બિન માંગે અપની ઝોલી, હૈ ભરી હુઈ હી પાઈ; તેરી નજરેં-કરમ પાકે, હુઆ દાસ બેફિકર હૈ. કિરપા
૨૦૦૫ (રાગ : હંસકંકણી)
તેરે કૃષ્ણ ખડે ગન મેં, કૈસે સોય રહી બ્રજનાર (૨), ધ્રુવ જા મોહન પર ભઈ દિવાની, મેરી સુની ના મન કી માની; વહી આએ હૈં હમને જાની, ખડે પુકારે દ્વાર. કૈસે ૐ સોહમ્ ધૂમ મચાઈ, પડી ગજબ, નહિં દેત સુનાઈ; શ્યામ સુન્દર હૈ રામ દુહાઈ, કૈરત ભયો બેડા પાર, કૈસે
ચાલ અનોખી ચિતવન બૅંકી, રસ ભરે નયન મનોહર ઝૌંકી; જગમગ જ્યોતિ જગે દિન રાતી, ખિલ રહીં અજબ બહાર. કૈસે
ભજ રે મના
કબીર ગર્વ ન કિજીયે, રંક ન હસિયે કોય અજહું નાવ સાગર પડી, ના જાનુ ક્યા હોય ? ૧૨૧૦
સેજ બિછી હૈ શૂન્ય અટારી, ઉઠ શ્રૃંગાર કર નિર્ભય પ્યારી; પરમાનન્દ કી ખોલ કિવાડી, ક્યોં બૈઠી મન માર.કૈસે
૨૦૦૬ (રાગ : સાવેરી)
તેરે ચરણ કમલ મેં રામ, લિપટ જાઉ રજ બનકે. ધ્રુવ
નિત નિત તેરા દર્શન પાઉ, હર્ષ હર્ષ કર હરિ ગુન ગાઉ; મેરી નસ નસ બસ જાએ નામ, બરસ જાઓ ઘન બન કે, તેરે
પલ પલ તેરા સુમિરન હોવે, સબ કુછ તુઝકો અર્પણ હોવે;
મેં તો હો ગયા તેરા શ્યામ, બાઁસુરી કી ધુન સુન કે. તેરે અબ અહંકાર તજે મન મેરા, રામ હી રામ રટે મન મેરા; હરિ સબ દિન આઠોં યામ, રુકે ના મન કે મનકે. તેરે
મૈં નિર્દોષ દોષ કા ભાગી, મોહ છોડા ના મમતા ત્યાગી;
પ્રભુ આ ગયા તેરે ધામ, સુને હો તુમ પતિતન કે. તેરે
૨૦૦૭ (રાગ : કીરવાણી)
તેરે દર પે આયે હૈં આતે રહેંગે, હમેશા યહાઁ સર ઝુકાતે રહેંગે. ધ્રુવ
તેરે નામ કી માલા ફેરેંગે હર દમ, તેરા નામ જપતે જપાતે રહેંગે; તેરી યાદ મેં હમ બિતાયેંગે જીવન, સુબહ શામ તુઝકો બુલાતે રહેંગે. તેરે૦ તેરે ઇક ઇશારે પર હમ મર મિટેગે, તેરે નામ પર સર કટાતે રહેંગે;
તેરે નામ કા પ્યાલા પીયેંગે હરદમ, દુનિયાઁ મેં સબકો પિલાતે રહેંગે, તેરે તુમ્હારી હી ચર્ચા કરેંગે જહાઁ સે, તેરે દર પે ધુની રમાતે રહેંગે; તેરે દર સે અર્થી ઉઠેગી હમારી, મર કર ભી દર તેરે આતે રહેંગે. તેરે જબ તક ના હોગી દયા તેરી દાતા, તેરે દર પે ઔંસૂ બહાતે રહેંગે; તુમ્હે હક હૈ પ્યારે હમેં ભૂલ જાઓ, હમ ગીત તેરે હી ગાતે રહેંગે. તેરે૦
મન મારી મૈદા કરૂ, તનકી પાડું ખાલ જિન્હાકા ટુકડા કરૂ, હરિ બિન કાઢે સ્વાલ
૧૨૧૧
ભજ રે મના

Page #275

૨૦૦૮ (રાગ : ભૈરવી)
તેરે મનમેં રામ, તનમેં રામ, રોમ રોમમેં રામ રે; રામ સુમિર લે ધ્યાન લગા લે, છોડ જગતકે કામ રે, બોલો રામ, બોલો રામ, બોલો રામ રામ રામ. ધ્રુવ માયામેં तू ઉલઝા ઉલઝા, દર દર ધૂલ ઉડાયે, અબ કરતા ક્યું ? મન ભારી જબ, માયા સાથ છુડાયે; દિન તો બીતા દોડ ધૂપમેં, ઢલ જાયે ના શામ રે. બોલો તનકે ભીતર પાંચ લૂંટેરે, ડાલ રહે હૈં ડેરા,
કામ ક્રોધ મદ લોભ મોહને, તુઝકો ઐસા ઘેરા; ભૂલ ગયા તૂ રામ રટન, ભૂલા પૂજાકા કામ રે. બોલો૦ બચપન બીતા ખેલખેલમેં, મરી જવાની સોયા,
દેખ બુઢાપા સોચે અબ તૂ, ક્યા પાયા ? ક્યા ખોયા ? દેર નહીં હૈ અબ ભી બંદે, લે લે ઉસકા નામ રે. બોલો
૨૦૦૯ (રાગ : ભૈરવ)
ધ્રુવ
તેરે મંદિરકા હું દીપક જલ રહા, આગ જીવનમેં મેં ભર કર ચલ રહા. ક્યા તુ મેરે દરદસે અનજાન હૈ ? તેરી મેરી ક્યા નઈ પહેચાન હૈ ? જો બિના પાની બતાસા ગલ રહા, આગ જીવનમેં મેં ભરકર ચલ રહા. તેરે એક ઝલક મુઝકો બતા દે સાંવરે, મુજકો લે ચલ તું કદંબકી છાંવ રે; ઓહો છલિયા તું મુઝે ક્યું છલ રહા? આગ જીવનમેં મેં ભર કર ચલ રહા. તેરે૦ મેં તો કિસમત બાંસુરીકી વાંછના, એક ધૂન ઔર તરહ સે નાચના; આંખસે જમના કા પાની ઢલ રહા, આગ જીવનમેં મેં ભર કર ચલ રહા. તેરે
ભજ રે મના
જહાં કામ તહાં રામ નહિં, રામ નહીં તહાં કામ દોનો એકક્ત ક્યોં રહે, કામ રામ એક ઠામ ?
૧૨૧૨
૨૦૧૦ (રાગ : વસંતમુખારી)
તોડકે બંધન સારે જગકે, ચલ ગુરૂ શરણકી ઓર, મનવા ! ધ્રુવ યે જીવન હૈ રેન અંધેરી, યે કાયા હૈ રાખકી ઢેરી; તૂટે સાંસકી ડોર, મનવા
જો તુઝકો પ્રાણોંસે પ્યારા, તૂટંગા તનકા એકતારા; નહીં મિલેંગી બોલ. મનવા જીવન હૈ એક બહેતી ધારા, ઈસકા મિલતા નહીં કિનારા; ઈસકા ઔર ન છોર. મનવા
કહીં નહીં મિલતા ઉજિયારા, પગ પગ પર કૈલા અંધિયારા;
જગ હૈ બડા કઠોર, મનવા
૨૦૧૧ (રાગ : દરબારી કાન્હડા)
તોરા મન દર્પન કહલાયે !
ભલે બુરે સારે કમ્યૂકો, દેખે ઔર દિખાયે. ધ્રુવ
મનહીં દેવતા, મનહીં ઈશ્વર, મનસે બડા ન કોય, મન ઉજિયારા જબ જબ તે, જગ ઉજિયારા હોય; ઈસ ઉજલે દર્પન પર પ્રાણી, ઘૂલ ન જમને પાય. તોરા
સુખ કી કલિયા, દુ:ખકે કાંટે, મન સબકા આધાર, મનસે કોઈ બાત છુપે ન, મન કે નૈન હજાર; જગસે ચાહે ભાગ લે કોઈ, મનસે ભાગ ન પાય. તોરા૦
તન કી દૌલત ઢલતી છાયા, મનકા ધન અનમોલ, તન કે કારણ મનકે ધન કો, મત માટી મેં રોલ;
મનકી કદર ભુલાને વાલા, હીરા જનમ ગંવાયે. તોરા
હિરદા ભીતર આરસી, મુખ દેખા નહિં જાય મુખ તો તબ હી દેખિયે, મનકી દુબિધા જાય ૧૨૧૩
ભજ રે મના

Page #276

૨૦૧૨ (રાગ : કાલિંગડા) તોરે અંગ સે અંગ મિલાકે કન્હાઈ, મેં ભી તુમ સંગ હો ગઈ કાલી; મલમલ ધોવે પર નહીં છૂટે, ચદરિયા મોરી કૈસી છટે નિરાલી? ધ્રુવ તેરા તન કાલા ઔર મન ભી કાલા હૈ, નજર ભી તેરી કાલી; નૈનોસે જબ નૈન મિલે તો, બન ગઈ મેં મતવાલી. તોરેo તું જૈસા તોરી પ્રીત ભી વૈસી, એક સે એક નીરાલી; કરૂં લાખ જતન પર પ્રીત ન તૂટે, ઐસી ફંદ મેં ડાલી. તોરેo અબ જીત દેખું સબ કાલી હીં કાલી, કુલ તરૂવર ડાલી; ઔર બન ગઈ કાલી જો થી, ગોરી દેખ હંસે સબ આલી. તોરેo
૨૦૧૪ (રાગ : ગઝલ) દશા આ શી થઈ માર, અધમ સ્થાને કરી યારી;
ફ્લાય ફંદમાં ભારી, નીતિને મેં કરી ન્યારી. ધ્રુવ ખરાબીમાં બધું ખોઈ, મરાણો મુર્ખ હું મોહી; કર્યું શુભ કાર્ય ના કોઈ, હૃદય માંહે રહ્યો રોઈ. દશા અપૂર્વ સંપત્તિ પામી, વિષયમાં મેં બધી વામી; અક્લ મુજ ક્યાં ગઈ ઉડી ? કુટેવો ક્યાં ભળી ભુંડી ? દશા હજારો દોષ લઈ હાથે, ધરી આ મૂર્ખતા માથે; જિગરને ક્યાં જઈ ખોલું, ખરું કોની કને બોલું. દશા સુબુદ્ધિ દે પ્રભુ મારા, ઊગારી બાલને તારા; ક્ષમાં કરજે પ્રભુ પ્યારા , કરી મુજ દોષને ન્યારા. દશા
૨૦૧૩ (રાગ : કેદાર) દર્શન દો ઘનશ્યામ નાથ મેં તુમ પર વારી રે; સજલ નયન હો દેખ રહા હૈ રાહુ તિહારી રે. ધ્રુવ જનમ જનમ કી પ્યાસ બુઝા દો, વહી સલોના રૂપ દિખા દો; જિસે દેખ મતવાલી મીરાં, સુધ બુધ હારી રે. દર્શન સબ જગ કે આધાર તુમ્હીં હો, ભવ નિધિ ખેવનહાર તુમ્હી હો; પાર લગા દો મેરી નૈયા, ભવ ભય હારી રે. દર્શન અખિલ ભુવન કે તુમ હો સ્વામી, ઘટ ઘટ વાસી અન્તર્યામી; પાર ન પાવે કોઈ તુમ્હારા, મહિમા ન્યારી રે. દર્શન ભવ જવાલાકી તાપ મિટા દો, વહી સુરીલી તાન સુના દો; જિસકી ધુન સુન બ્રજકી વનિતા, કુલ કામ વિસારી રે. દર્શન મેં મુરખ હૂં નિપટ અનાડી, લાજ રખો મેરી ગિરધારી; દીન જાન અપના લો મુઝકો શરણ તુમ્હારી રે. દર્શન
૨૦૧૫ (રાગ : ગઝલ) દયા સિંધુ દયા સિંધુ, દયા કરજે દયા કરજે; મને આ જંજીરોમાંથી હવે જલદી છૂટો કરજે. ધ્રુવ નથી આ તાપ સહેવાતો, ભભૂકી કર્મની જ્વાળા; વષવી પ્રેમની ધારા, હૃદયની આગ બુજવજે. દયા બધી શક્તિ વીરામી છે, તું હી આશે ભ્રમણ કરતા; પ્રભુતાના ટોરાથી ભીતરની પ્યાસ છીપવજે. દયા ઘવાયા મોહની સાથે, નયનથી આંસુડા સારે; રૂજાવી ઘા કલેજાના મધુરી ભાવના ભરજે. દયા પુરાયો હંસ પિંજરમાં, ઊઠીને જ્યાં હવે જાશે ? ભલે સારો અગર બુરો, નિભાયે તેમ નિભવજે. દયા કરું પોકાર હું તારા, જપું છું રાતદિન પ્યારા; વિનંતી ધ્યાનમાં લઈને, દુ:ખી આ બાળ રીઝવજે. દયા
મન કપડાં મેલા ભયા, ઇનમેં બહુત બિમાર
યે મન કૈસે ધોઈએ, સંતો કરો બિચાર | ભજ રે મના
સગુરુ ધોબી, જ્ઞાન જલ, સાબુ સરજનહાર સુરત શિલા પર ધોઈએ, નિકસે જ્યોત અપાર
૧૨૧૫
૧૨૧)
ભજ રે મના

Page #277

૨૦૧૬ (રાગ : ભૈરવી) દયાલુ ગુરુ સે દયા માંગતે હૈ, અપને દુ:ખોની દવા માંગતે હૈં. ધ્રુવ નહીં હમસા કોઈ અધમ ઔર પાપી, ના સત્કર્મ હમને કિયે હૈં કદાપી; કિયે નાથ હમને હૈ અપરાધ ભારી , ઉનકી હૃદયસે ક્ષમા માંગતે હૈ. દયાલુરુ ગુરુ તેરી ભક્તિમેં મન યે મગન હો, નિજાતમ ચિંતનકી હરદમ લગન હો; મિલે સત્ સમાગમ કરે આત્મ ચિંતન, યે વરદાને ગુરુવર સદા માંગતે હૈ. દયાલુo
૨૦૧૭ (રાગ : જેતશ્રી) દીવામાં દિવેલ ખૂટયું, હવે નથી વાર, મૂરખ ! મનમાં વિચાર, તું જાણે હું જથ્થાવાળો, પુત્રોનો પરિવાર; માથા ઉપર મરણ ભમે, કોપી રહ્યો કાળ.
મૂરખ ! મનમાં વિચાર તું જાણે હું શૂરો થઈને બાંધુ છું તલવાર; ઓચિંતી આવી પડશે જમ કેરી ધાડ.
મૂરખ ! મનમાં વિચાર જુવાનીનું લટકું આવ્યું, દહાડા રહેશે ચાર; મનમાં મસ્તાનો , છોગાં મેલે ચાર.
- મૂરખ ! મનમાં વિચાર ઊંચા મંદિર - માળિયાંને ગોખનો નહિ પાર; દેહમાંથી પ્રાણ જશે, કાઢે ઘરની બા'ર.
મૂરખ ! મનમાં વિચાર લીલા વાંસની ઠાઠડીને શ્રીળ બાંધ્યા ચાર; દાભની દોરીએ બાંધ્યો, ઊંચન્નારા ચાર,
મૂરખ ! મનમાં વિચાર મસાણમાં ચેહ ખડકી, છાતી ઉપર ભાર; સોનાવરણી દેહ જ્યારે થઈ જાશે ખાખ.
મૂરખ ! મનમાં વિચાર
જમરાજા નાખશે તને નરક મોઝાર; સાચા ગુરૂ સેવ્યા વિના કોણ કાઢે બહાર ?
મૂરખ ! મનમાં વિચાર આવ્યો ક્યાંથી આત્મા ? તેનો કરી જો વિચાર; રામનામને સેવ્યા થકી ઊતરે ભવ-પાર,
મૂરખ ! મનમાં વિચાર ૨૦૧૮ - આરતી (રાગ : યમન) દીવો રે દીવો પ્રભુ મંગલિક દીવો, જ્ઞાન દીવો પ્રભુ તુજ ચિરંજીવો. ધ્રુવ નિશ્ચય દવે પ્રગટે દીવો, પ્રગટાવો ભવિ દિલમાં દીવો. દીવો પ્રગટ દીવો જ્ઞાની પરમાત્મા, તેને અર્પણ હો નિજ આત્મા. દીવો બહિરાતમતા તજી પ્રભુ શરણે, બનો અંતરાત્મા પ્રભુજીને સ્મરણે. દીવો પરમાતમતા નિશદિન ભાવે, આતમ અપર્ણતા તો થાવે. દીવો આત્મભાવના સતત અભ્યાસે, નિજ સહજાન્મસ્વરૂપ પ્રકાશે. દીવો આત્મદ્રષ્ટિ દીવો ઝળહળતો, પ્રગટ્યો ઉરમાં જન્મ સફળ તો. દીવો શ્રીમદ્ સર્ગુરૂ રાજકૃપાથી, સ્વરૂપસિદ્ધિ સાધે મોક્ષાર્થી. દીવો
૨૦૧૯ (રાગ : પ્રભાતી). દૃષ્ટિ ત્રાટક કરી ઈશને નિરખતાં, તેજ આનંદની છોળ ઊડે; હૃદય સંસ્કારી ને શુદ્ધ કોમળ બને, દુષ્ટ વિચારના માળ બૂડે. ધ્રુવ સળગતો અગ્નિ જેમ કાષ્ટને બાળતો, તેમ પ્રભુ દર્શને પાપ બળતાં; ચંદ્ર કિરણ સમી સૌમ્ય પ્રિય દૃષ્ટિથી, મોહ મદ દર્પ અંધાર ટળતાં. દૃષ્ટિ આત્મારામ તું આવ ઘટમંદિરે, બેસવા હૃદય બાજોઠ ઢાળું; પુનિત તારાં કુસુમ કોમળા ચરણને, નયનનાં અશ્રુથી હું પખાળુ. દૃષ્ટિo તમસમાં આથડી આંખ થાકી ગઈ, દિવ્ય જ્યોતિ તણાં દાન દેશ; સિંધુ તોફાન ઝોલે ચઢી નાવડી, ડૂબતાને પ્રભુ ! તારી લેશો. દૃષ્ટિ કાળ રાત્રિ તણા શ્યામ ઘન-વ્યોમમાં, તું જ પ્રભુ ચમક્તો એક તારો; ભીખ સહરા રણે શીતળ અમી ઝરણ તું, એક વિશ્રામ તું પ્રાણ પ્યારો. દૃષ્ટિo
ભક્તિ દ્વાર હૈ સાંકડા, રાઈ દસમા ભાયા મન જબ માવત હો રહા, ક્યોં કર સકે સમાય ? ૧૨૧)
ભજ રે મના
મન ઠહરા તબ જાનિયે, અનસૂઝ સબૈ સુઝાય | જ્યોં અંધિયારે ભવનમેં, દીપક બાર દિખાય.
| ભજ રે મના
૧૨૧

Page #278

૨૦૨૦ (રાગ : આશાગોડી) ધન્ય ધન્ય એ ઘડી જીવનની ધન્ય ધન્ય એ ઘડી. ધ્રુવ જે ઘડી માટે મીરાંબાઈને, ખુબ મુશીબત નડી; વિષને પણ અમૃત કરવાની, જ પ્રભુને પડી. જીવનની નરસિંહ મહેતા પ્રભુમય રહેતા, તોયે સાંકળો જડી; પુષ્પહાર લઈ પ્રભુ પધાર્યા, ભીડ ભક્તની હરી, જીવનની જે ઘડી હરિ ભજનમાં જાયે, મૂલ્ય ન એના અંકાયે; પૂર્ણ પ્રેમથી પ્રભુ વિયોગે, હૃદય ઉઠતું રડી. જીવનની સંકટમાં જે સત્ય ચૂકે ના , મૃત્યુ આવતા ટેક મૂકેના; દુ:ખમાં પણ જે દીનબંધુની, મહેર માનતા વડી. જીવનની ચંદનબાળા સેવામય રહેતા, તોય પગમાં બેડીઓ પડી; બાકુળા વહોરવા પ્રભુ પધાર્યા, મળી આનંદની ઘડી. જીવનની પ્રભુ પ્રેમમાં પાગલ થઈને, જે નાચે પ્રભુ સમીપ જઈને; તે ભક્તોની ભલી ચરણરજ, જ્યાં જ્યાં પગલીઓ પડી. જીવનની
૨૦૨૨ (રાગ : દુર્ગા) ધરતી બોલે ને ગગન સાંભળે.
ધ્રુવ હિમ રે સહું ને તાપે ટળવળું, ઝીલું તારી વર્ષાની ધાર; મેલું રે ઉપાડું આખા મલકનું, કણનું આપું કળશ ધાન. ધરતી કાળજું કરે છે મારું માનવી, ડો *ળે પાણી ને પેટાળ; ઢગલા લૂંટે છે ધનના ને ધાનના, એક્ના ચે છે અપરંપાર, ધરતી થોડા રે જમે ને ઝાઝા વલવલે, કોક ઓછું-અદકું ખાય , કોક કરે છે મણ મણ સંઘરો, કણ કણ વલખે છે વણઝાર. ધરતી અડ્ડા જામ રે ઓલ્યા લોંઠકા, નબળા ચક્કીમાં પિસાય; વાગે નગારાં જબરા લોકનાં, કોણ કોની વ્હારે ધાય ? ધરતી ‘ ઉપરવાળા’ને ભલા પૂછજે, આ છે કેવું રે કમઠાણ ? મારી રે માટીથી ઘડયા માનવી, એના આવાં કાં હાલહવાલ? ધરતી
૨૦૨૧ (રાગ : પૂર્વી) ધર્મ બિન કોઈ નહીં અપના; સુત સમ્પતિ ધન થિર નહિં જગ મેં, “સા જૈન સપના. ધ્રુવ આ કિયા સો પાયા ભાઈ, યાહી નિરના; અબ જો કરેગા સો પાવૈગા, તાä ધર્મ કરના. ધર્મ એસેં સબ સંસાર કહત હૈ, ધર્મ કિર્થે તિરના; પરપીડા બિસનાદિક સર્વે, નરક વિર્ષે પરના. ધર્મ નૃપ કે ઘર સારી સામગ્રી, તાર્ક જવર તપના; અરૂ દરિદ્રી મૈં હૂં જ્વર હૈ, પાપ ઉદય થપના. ધર્મ,
૨૦૨૩ (રાગ : પીલુ) ધિક્ ધિક્ જીવન સભ્યત્વ બિના; દાન શીલ વ્રત તપ શ્રત પૂજા, આતમહિત ન એક ગિના. ધ્રુવ જો બિન ત કામિની શોભા, અંબુજ બિન સરોવર સૂના; જૈસે બિના એકડે બિંદી, ત્યાં સમક્તિ બિન સર્વ ગુણા. આતમજૈસે ભૂપ બિના સબ સેના, નીર બિના મંદિર ચુનના; જૈસે ચંદ્ર બિન હોની રજની, ઈન્હેં આદિ જાનો નિપુણા . આતમ દેવ જિનેન્દ્ર સાધુ ગુરૂ કરૂણા, ધર્મરાજ વ્યવહાર ઘના; નિશ્ચય દેવ ધરમ ગુરૂ આતમ, ધ્યાવત ગ્રહી મન વચ કાયા. આમ
રાઈ બાંટા બીંસવાં, ફિર બીસનકા બીસ ઐસા મનુવા જો કરે, તાહી મિલે જગદીશ
૧૨૧૦
મન રાજા મન રંક હૈ, મન કાયર મન સૂર શૂન્ય શિખર પર મન રહે, મસ્તક આવે નૂર
૧૨૧૦
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #279

૨૦૨૪ (રાગ : ખમાજ)
ધરમ કરમના જોડયા બળદિયા,
ધીરજની
લગામ
હરિ ! મારૂં ગાડું ક્યાં
કાંઈ
ન
તાણું, લઈ જાય ? કાંઈ ન જાણું. ધ્રુવ ઉપર, ગાડું ચાલ્યું જાય,
સુખ ને દુઃખનાં પૈડાં કદી ઊગે આશાનો સૂરજ, કદી અંધારૂં થાય; મારી મુજને ખબર નથી કાંઈ, ક્યાં મારૂં ઠેકાણું ? કાંઈ પાંપણ પટારે સપના સંઘર્ય, મનની સાંકળ વાસી, ડગર ડગરિયાં આવે નગરિયાં, ના આવે મારૂં કાશી; ક્યારે ? વેરણ રાત વીતે ને, ક્યારે ? વાસે વ્હાણું. કાંઈ
ચકલા કેરો માળો ગૂંથાયો, વગડે લાગી લાય, વિયોગનાં આંસુ આંખોમાં, પંખી માળો છોડી જાય; પ્રભુજી આખર પંખીડાને, તારૂં એક ઠેકાણું. કાંઈ ક્યાંથી આવ્યો ? ક્યાં જાવાનો ? ક્યાં ? મારે રહેવાનું, અગમ નિગમના ખેલ અગોચર, મનમાં મૂંઝાવાનું; હરતું ફરતું શરીર તો છેક, પિંજરિયે પુરાણું. કાંઈ
૨૦૨૫ (રાગ : મિશ્રભૈરવી)
ન સમજો અભી મિત્ર, તિના અંધેરા, જભી જાગ જાઓ, તભી હૈ સવેરા.
ગઈ સો ગઈ, મત ગઈ કો બુલાઓ, નયા દિન હુઆ હૈ નયા ડગ બઢાઓ, ન સોચો ન લાઓ બદન પર મલિનતા, તુમ્હારે કરો મેં હૈ કલકી સફ્લતા; જલી જ્યોત બનકર ઢલેગા અંધેરા. જભી પાની, દુઃખોને લિખી હૈ સુખોકી કહાની, ફાંસા, નહીં જાનતા કબ પલટ જાયે પાસા; ચલો, જો મિલા મંજીલો કા બસેરા. જભી૦
પિયો મિત્ર શોલે સમજ કરકે નહીં પઢ સકા કોઈ કિસ્મત કા
ભજ રે મના
તૂ તૂં કરતા હૂઁ ભયા, મુજમેં રહી ન હૂં બારી ફેરી બલિ ગઈ, જીત દેખું તિત ટૂં ૧૨૨૦
વ્યથાએં મિલે તો ઉન્હેં તુમ દુલારો, પ્રગતિ વ પ્રેમ સે મિલતી પુકારો, દુ:ખોકી સદા ઉમ્ર છોટી રહી હૈ, સદા શ્રમ સુખો કો, હી બોતી રહી હૈ; સદા પતજરોને બહારો કો ટેરા. જમી
અનેક ગ્રંથ મંથન સે હીરા નીકાલા, તુમ જૌહરી બનકર કે કરા દો ઉજાલા, ગુરુવરકી કૃપાસે નયાદિન મિલા હૈ, જો નિધિયા બિખરતી હૈ પીયો ઓર પીલા દો; જરા ભૂલકી તો નરકમેં બસેરા. જમી૦
૨૦૨૬ (રાગ : ગુણકી)
ન હૈ કુછ તમન્ના ન કુછ જુસ્તજુ હૈ; કે વહેદતમેં સાકી, ન સાગર ન બુ હૈ. ધ્રુવ મીલી દિલકો આંખેં, જભી મારેતી; જિધર દેખતા હું, સનમ રૂબરૂ હૈ. ન હૈ ચમનમેં હિ સુના, એ ચર્ચા તુમ્હારા; લબે બર્ગે ગુલ પે, તેરી ગુફ્તગુ હૈ. ન હૈ ગુલિસ્તાઁમેં જા કર, હરએક ગુલકો દેખા; તો મેરી હિ રંગત, વ મેરી હિ બૂ હૈ, ન હૈ
ન
મેરા તેરા મીંટા, હુએ એક હિ હમ; રહી કુછ ન હસરત, ન કુછ આરઝુ હૈ. ન હૈ
તમન્ના-ઇચ્છા, જુસ્તજી-શોધ; વહેદતમેં-ઐક્યમાં, સાકી-ગુરુ; મારેફ્તીબ્રહ્મજ્ઞાનની; સનમ-વહાલો, ચમનમેં-બગીચામાં; ગુફ્તગુ-વાતચીત, લબ-હોઠ; બર્ગકળીઓ (ગુલાબની કળીઓના હોઠ પર); ગુલિસ્તાઁ-બાગ; બૂ-સુવાસ; હસરત-ન પૂરી થયેલી ઇચ્છા, તૃષા, આરઝુ-ખાહેશ, ઉત્કંઠા
બડે બડાઈ ના કરે, બડે ન બોલે બોલ ! હીરા મુખસે ના કહે, લાખ હમારા મોલ !
૧૨૨૧
ભજ રે મના

Page #280

૨૦૨૭ (રાગ : નંદ) નજર કે સામને રહના ગુરુવર અચ્છા લગતા હૈ; તુમ્હારે સામને રહના ગુરુવર અચ્છા લગતા હૈ. ધ્રુવ
અતિ પાવન અતિ નિર્મલ ગુરુવર તેરી વાણી હૈ, તેરી વાણી કે અમૃત સે હો જાતા ધન્ય પ્રાણી હૈ; તુમ્હારે વચનામૃત સુનના ગુરુવર અચ્છા લગતા હૈ.
નજર કે સામને રહના અતિ સુન્દર તેરી મુરત ગુરુવર સબકો ભાતી હૈ, નયન સે નીર બરસતા હૈ યાદ જબ તેરી આતી હૈ; તુમ્હારે ધ્યાન મેં રહના ગુરુવર અચ્છા લગતા હૈ.
નજર કે સામને રહના તેરે સત્સંગ મેં આકર હી સચ્ચી શાંતી મિલતી હૈ, તેરે સજ્ઞાન મેં ટિકકર હી સબકી ભ્રાંતિ મિટતી હૈ; તુમ્હારે સત્સંગ મેં આના ગુરુવર અચ્છા લગતા હૈ.
નજર કે સામને રહના તુમ્હારે ચરણોં કી ધુલી પાવન કરતી યે ધરતી હૈ, તુમ્હારે જ્ઞાન કી ધારા હી સબકે દુ:ખ કો હરતી હૈ; તુમ્હારે ચરણોં મેં રહના ગુરુવર અચ્છા લગતા હૈ.
નજર કે સામને રહના
ગયા ગોકુળ છોડીને મથુરા, રહ્યા અમારા કોડ અધુરા; નહીં દયા ધારી, કરીને નોધારી, ઓ મોરારી. તમે સહજ ચંદન કુબજાએ કીધું, તેને રૂપ અનુપમ દીધું; ગણી એને પ્યારી , અમે થઈ અકારી, ઓ. મોરારી. તમેo ઘાયલની ગત ઘાયલ જાણે, બીજુ કોઈ ન એને પીછાણે; અંગે અંગ પ્રસરી, વિરહની બીમારી, ઓ મોરારી. તમેo જ્યારે મેળાપ તમારો થાશે, ઘા આ ક્ટારીનો ત્યારે રૂઝાશે; એના દર્દ ભારી, હવે લ્યો ઊગારી, ઓ મોરારી. તમેo શ્યામસુંદર શ્વેલેરા આવો, કાંતો અમને મથુરા બોલાવો; રડીએ વારી વારી, ચરણે લ્યો સ્વીકારી, ઓ મોરારી. તમે
૨૦૨૯ (રાગ : વિભાસ) ના યે તેરા ના યે મેરા, મંદિર હૈ ભગવાન કા; પાની ઉસકા ભૂમિ ઉસકી, સબકુછ ઉસી મહાનકા. ધ્રુવ હમ સબ ખેલ ખિલોને જીસપે, ખેલ રહા કરતાર રે (૨), ઉસકી જ્યોતિ સબમેં દમકે સબ મેં ઉસકા યાર રે (૨); મન મંદિરમેં દર્શન કરલે, ઉન પ્રાણોકે પ્રાણકા, પાની તીરથ જાયે મંદિર જાયે, અનગીન દેવ મનાય રે (૨), દિન રૂપ મેં રામ સામને, દેખ કે નયન ાિયે રે (૨); મન કી આંખે ખુલ જાયે તો, ક્યા કરના હમે જ્ઞાનકા ? પાની કૌન હૈ ઊંચા કૅન હૈં નીચા ? સબ હૈ એક સમાન રે (૨), પ્રેમ કી જ્યોત જગા હિરદયમેં, સબ મેં પ્રભુ પહેચાન રે (૨); સરલ હિરદયકો ચરણમેં રાખે, હરિ ભોલે નાદાનકા. પાની
૨૦૨૮ (રાગ : માંડ), નયને અશ્રુ સારી, બોલી વૃજની નારી, ઓ મોરારી,
તમે કાળજે મારી ક્ટારી; એની એક-ધારી, પીડા થઈ છે ભારી, ઓ મોરારી,
તમે કાળજે મારી કટારી. ધ્રુવ
તિમિર ગયા રવિ દેખતે, કુબુદ્ધિ ગઈ ગુરુજ્ઞાન સુબુદ્ધિ ગઈ કછુ લોભસે, ભક્તિ ગઈ અભિમાન ||
૧૨૨ચ્ચે
ધરતી કો કાગજ કરૂ, કલમ કરૂ બનરાયા સાત સમુદ્ર સ્યાહી કરૂ, હરિગુન લિખ્યો ન જાય ૧૨૨૩)
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #281

૨૦૩૦ (રાગ : દેશી ઢાળ) મનોહરદાસ જેનો કાળ તે કિંકર થઈ રહ્યો, મૃગતૃષ્ણા જળ ઐલોક;
જીવ્યું ધન્ય તેહનું. ધ્રુવ દાસી આશા પિશાચી થઈ રહીં, કામ ક્રોધ તે કેદી લોક જીવ્યુંo દીસે ખાતાં પીતાં ને બોલતાં, નિત્યે છે નિરંજન નિરાકાર. જીવ્યું, જાણો સંત સલુણા તેહને, જેને હોય છેલ્લો અવતાર. જીવ્યુંo જગપાવનકર તે અવતર્યા, અન્ય માત ઉદરનો ભાર. જીવ્યુંo તેને ચૌદ લોકમાં વિચરતાં, અંતરાય કોઈયે નવ થાય. જીવ્યુંo રિદ્ધિ સિદ્ધિ તે દાસીઓ થઈ રહી, બ્રહ્માનંદ હૃદયે ન સમાય. જીવ્યુંo
૨૦૩૨ (રાગ : ભૈરવી) નિજ રૂપમાં હું, મસ્ત છું, પરવા મને નહીં કોઈની; હું સર્વ રીતે પૂર્ણ છું, આશા મને નહીં કોઈની. ધ્રુવ નિજ આતમાના રંગમાં, આજે હું રંગાઈ ગયો; અજ્ઞાનને ઓકી દઈ, હું બે મટી એક જ થયો. નિજ શૂરા હશે તે આવશે, પૂરા હશે તે પરખશે; શૂરા નહીં પૂરા નહીં, તેને જગત ભરખી જશે. નિજ કામ નહીં ક્રોધી નહીં, લોભી નહીં લંપટ નહીં; એના ઉપર રાજી રહું, જેના મહીં ખટપટ નહીં. નિજ જે કંઈ દીસે છે તે નહીં, માયા તણી મેદાનમાં; છોડી અસત્ સને મળ્યો, સમજી ગુરુની સાનમાં. નિજ સત્સંગથી સર્વસ્તુની, પ્રાપ્તિ કહી વેદો મહીં; શબ્દો વળી ગુરુદેવનાં, સાચા પડ્યાં આજે અહીં. નિજ સની જ સમશેરો ગ્રહી, ખેલો તમે સંસારમાં; માથા ઉડાવી દંભનાં, ડૂબો પ્રભુના પ્યારમાં. નિજ
૨૦૩૧ (રાગ : મલ્હાર) નામ હૈ તેરા તારણહારા , કબ તેરા દરશન હોગા ? જિનકી પ્રતિમા ઇતની સુંદર, વો ક્તિના સુંદર હોગા. ધ્રુવ સુરનર મુનિવર જિનકે આગે, નિશદિન શિશ ઝુકાતે હૈ, જો ગાતે હૈ પ્રભુ કી મહિમા, વો સબ કુછ પા જાતે હૈ અપને કષ્ટ મિટાને કો તેરે, ચરણોંમેં વંદન હોગા. જિનકી તુમને તારે લાખો પ્રાણી, યે સંતોકી વાણી હૈ, તેરી છબી પર મેરે ભગવન , યે દુનિયા દિવાની હૈ; રૂમઝૂમ તેરી પૂજા રચાયે, મંદિરમેં મંગલ હોગા. જિનકી તીન લોકક્કા સ્વામી તૂ હૈ, તું જગતકા દાતા હૈ, જનમ જનમસે યે મેરે ભગવંત, તેરા મેરા નાતા હૈ; ભવસે પાર ઉતરને કો મેરે, ગીતોંકા સરગમ હોગા. જિનકી)
૨૦૩૩ (રાગ : ચંદ્રકષ) નૈન હીનકો રાહ દિખા પ્રભુ ! પગ પગ ઠોકર ખાઊં મેં. ધ્રુવ તુમરી નગરિયાંકી કઠિન ડગરિયા , ચલતે ચલત ગિર જાઊં મેં. નૈન, ચહું ઓર મેરે ઘોર અંધેરા; ભૂલ ન જાઊં દ્વાર તેરા. નૈન, એકબાર પ્રભુ હાથ પકડ લો; મનકા દીપ જલાઊં છે. નૈન
આત્મા ઔર પરમાત્મા અલગ રહે બહુ કાલ સુંદર મેલા કર દિયા, સદગુરુ મિલા દલાલ
પોથી પઢ પઢ જગ મુવા, પંડિત ભયા ન કોય ઢાઈ અક્ષર પ્રેમ કે પઢે સો પંડિત હોય
ભજ રે મના
૧૨૨૫
ભજ રે મના

Page #282

તુજ ભક્તિની મસ્તીમાં હું, મસ્ત બનીને ગાઉં, તુજ ચરણોમાં શીશ ઝુકાવી, ભક્તિ જ્યોત જલાઉં; આ પામરને પ્રભુ તારાથી, પ્રીત રે બંધાણી. પથ્થરનેટ
૨૦૩૪ (રાગ : મિશ્ર ઝીંઝોટી) પરકમ્મા કરીને લાગું પાય રે, સદ્ગુરૂજી મારા; તમો મળ્યાથી મહા સુખ થાય રે, વિશ્વભર વો 'લા, ધ્રુવ ભટકી ભટકીને આવ્યો શરણે રે, સદગુરૂજી મારા; રાખો તમારે ચરણે રે, વિશ્વભર વા'લા. પરકમ્મા દીનબંધુ દીન પ્રતિપાળ રે, સદ્ગુરૂજી મારા; હું છું અજ્ઞાની નાનું બાળ રે, વિશ્વભર વા'લા. પરકમ્મા નજરો કરો તો લીલા નિરખું રે, સદ્ગુરૂજી મારા; હૃદયકમળમાં ઘણું હરખું રે, વિશ્વભર વા 'લા, પરકમ્મા માયાના બંધથી છોડાવો રે, સદ્ગુરૂજી મારા; ભક્તિના ભેદ બતાવો રે, વિશ્વભર વા'લા, પરકમ્મા ત્રિવિધ તાપ શમાવો રે, સદગુરૂજી મારા; ભવસાગર પાર ઉતારો રે, વિશ્વભર વા'લા. પરકમ્મા) તૃષ્ણાના પૂરમાં તણાયો રે, સદ્ગુરૂજી મારા; બૂડતાં બાંય મારી ગ્રહો રે, વિશ્વભર વા'લા. પરકમ્મા
૨૦૩૬ (રાગ : કેદાર) પરમ પુનિત તવ ચરણ કમલમાં, ઝૂકે મસ્તકે મારું, કરુણાસાગર કરુણા કરજો (૨) શરણ ચરણ હું રાચું.
પ્રભુ દૂર કરો એંધારું (૨). ધ્રુવ અર્જ પ્રીતથી નિશદીન કરૂં છું, સ્નેહ સુધા રસ ઉરમાં ભરૂં છું; ભક્તિ ભાવથી અંતર મારું, તુજ ચરણે ઓવારૂં. પ્રભુo રોમ રોમ ઉલસે છે મારા, ખુલી પડળ તિમિર અંધારા; કરૂણારસથી સભર તુજ મૂર્તિ, મુજ અંતરમાં નિહાળું. પ્રભુ
૨૦૩૫ (રાગ : લલિતગૌરી) પરમકૃપાળુ સ્વામી તારી, સાચી ભક્તિ જાણી, પથ્થરને પણ કરતી પાણી , એવી તારી વાણી. ધ્રુવી આ સંસારે સૌને ગમતું, એક જ નામ તમારું, તુજ ભક્તોને લાગે એ તો, પ્રાણથી અધિક પ્યારું; તુજ ભક્તિનાં ગીતો ગાતાં, કરતાં ભક્તિ લ્હાણી. પથ્થરનેo પાપી તારા ચરણે આવી , એ પાવન થઈ જાયે, કરૂણાસિંધુ ઓ રે કૃપાળુ, આ પામર તુજ ગુણ ગાયે; ઓ વીતરાગી ! આ કાયા તારી, ભક્તિમાં રંગાણી . પથ્થરને૦ રાઈ બાંટા બીસવાં, ફિર બીસનકા બીસ
ઐસા મનુવા જો કરે, તાહિ મિલે જગદીશ ભજ રે મના
૧ર૩૬
૨૦૩૭ (રાગ : યમન કલ્યાન) પરોઢિયે નિત ઊઠીને લેવું ઈશ્વર નામ, દાતણ કરી નાહ્યા પછી કરવા પાઠ તમામ; કહ્યું કરો મા બાપનું, દો મોટાને માન , ગુરૂને બાપ સમા ગણો, મળશે સારૂ જ્ઞાન. (૧) જૂઠું કદી ન બોલવું, તજવું આળસ અંગ, હળીમળીને ચાલવું, રાખો સારો સંગ; આસપાસ આકાશમાં, અંતરમાં આભાસ, ઘાસચાસની પાસ પણ, વિશ્વપતિનો વાસ. (૨) ભોંયમાં પેસી ભોંય રે, કરીએ છાની વાત, ઘડીએ મનમાં ઘાટ તે, જાણે જગનો તાત; ખાલી જગ્યા ખોળીએ, કણી મૂકવા કાજ, ક્યાંયે જગતક્ત વિના, ખાલી ના મળે ઠામ. (૩)
યહ તન વિષકી વેલડી, ગુરુ અમૃતકી ખાન શીશ દિયે જો ગુરુ મિલે તો ભી સસ્તા જાન
૨૨)
ભજ રે મના

Page #283

૨૦૩૮ (રાગ : નારાયણી) પલ ભર ભી નહીં આરામ, હે રામ;
મન જપતા હૈ તેરા નામ, હે રામ. ધ્રુવ નિંદ ન આયે રાત કો જાગું, રામ મિલે તો તન-મન ત્યાગું;
તૂજે ટૂંઠું મેં સુબહ-શામ. હે રામ મોહ માયા કે તોડ કે બન્ધન, વન વન ભટકે તેરી જોગન;
નહીં ઔર ઈસે કુછ કામ. હે રામ રામ નામ કી વષ બરસે, બેવસ મનુવા દઈ કો તરસે;
મન તડપત હૈ હર શામ. હે રામ આતે હૈં જો દિલ મેં રામ, આરામ તભી તો હોતા હૈ, દિલમેં નહીં જો તેરે રામ , આરામ કહાં સે હોતા હૈ ? હે રામ
રજકણ તારા એમ રખડશે, જેમ રખડતી રેત રે; પછી નર તન પામીશ ક્યાં ? – ચેત ચેત નર ચેત રે. હજી કાળા કેશ મટી ગયા ને, સર્વે બન્યા શ્વેત રે; જોબન જોર જતું રહ્યું હવે, ચેત ચેત નર ચેત રે, હજી માટે મનમાં સમજીને તું, વિચારીને કર વેંત રે;
ક્યાંથી આવ્યો ? ક્યાં જવું તારે ? ચેત ચેત નર ચેત રે. હજી શુભ શિખામણ સમજીને ભાઈ, પ્રભુ સાથે ક્ર હેત રે; અંતે અવિચળ એ જ છે સાચો, ચેત ચેત નર ચેત રે. હજી
૨૦૪૦ (રાગ : યમન) પળની તારી પ્રીત પપીહાં, ક્ષણનું તારું ગીત. ઉપવનના આ બુલબુલ સંગે (૨) ઉડ્યું તું ઉર તણાં ઉમંગે; ઉષા ખીલી ત્યાં સુંદર રંગે (૨) ત્યાં તું ઉડે અતીત. પળની સુખના સપના પલમાં પલકે (૨) બુલ બુલ રડતું સરીતા તટે; સ્વપ્ન મૂરતને ધીરેથી રટે (૨) શાશ્વત વિરહ પ્રતીત. પળની
૨૦૩૯ (રાગ : ભૂપાલી) પરલોકે સુખ પામવો તું કર સારો સંકેત રે; હજી બાજી છે હાથમાં તારા , ચેત ચેત નર ચેત રે. ધ્રુવ જોર કરીને જીતવું એતો , ખરેખરું રણ ખેત રે; દુશ્મન છે તુજ દેહમાં ભાઈ, ચેત ચેત નર ચેત રે. હજી ગાફીલ રહીશ ગમાર તું તો, ફોગટ થઈશ જેંત રે; હવે જરૂર હોશિયાર થઈ તું, ચેત ચેત નર ચેત રે. હજી તન ધન તે તારા નથી ને, નથી પ્રિયા પરણેત રે; પાછળ સહુ રહેશે પડ્યા માટે, ચેત ચેત નર ચેત રે. હજી પ્રાણ જશે જ્યાં પિંડથી ત્યારે, પિંડ ગણાશે ખેત રે; માટીમાં માટી થઈ જશે, ચેત ચેત નર ચેત રે. હજી રહ્યા ન રાણા રાજીઆ ને સુર નર મુનિ સમેત રે; તું તો તરણા તુલ્ય છે માટે, ચેત ચેત નર ચેત રે. હજી || પ્રેમ ન બાડી ઉપજે, પ્રેમ ન હાટ બિકાય
| રાજા પરજા જેહિ રૂચે, શીશ દેઈ લે જાય | ભજ રે મના
૧૨૨૮
૨૦૪૧ (રાગ : લલિત છંદ) પ્રણામિને કૃપાનાથને ભજું, દૂરિત વાસના સર્વે હું તજું; પ્રભુ બચાવશો પાપ કર્મથી, શરણ રાખશો હે દયાનિધિ. (૧) સકલ કાર્યમાં તુજ સહાયતા, અતિ અવશ્ય છે હે જગતપિતા; મુક્તિ આપશો શુદ્ધ ચિત્ત અતિ, શરણ રાખશો હે દયાનિધિ. (૨) અસત્ય માર્ગથી વૃત્તિ વાળશો, દિન પર દયા નાથ લાવશો; ભવપતિ કરો મુજ ઉન્નતિ, શરણ રાખશો હે દયાનિધિ. (3)
પ્રિયતમકો પતિયાં લિખું, જો કહું હોય વિદેસ તનમેં મનમેં નૈનમેં તાકો કહા સંદેશ
૧૨૨૦
ભજ રે મના

Page #284

૨૦૪૨ (રાગ : ગઝલ)
પ્રભુ જેવો ગણો તેવો તથાપિ બાળ તારો છું; તને મારા જેવા લાખો, પરંતુ એક મારે તું. ધ્રુવ નથી શક્તિ નિરખવાની, નથી શક્તિ પરખવાની; નથી તુજ ધ્યાનની લગની, તથાપિ બાળ તારો છું. પ્રભુ નથી જપ તપ મેં કીધાં, નથી કંઈ દાન પણ દીધાં; અધમ રસ્તા સદા લીધા, તથાપિ બાળ તારો છું. પ્રભુ દયા કર દુઃખ ભવ કાપી, ‘ અભય ’ ને શાંતિપદ આપી; પ્રભુ ! હું છું પૂરો પાપી, તથાપિ બાળ તારો છું. પ્રભુ
દયા કર હું મુંઝાઉં છું, સદા હૈયે રિબાઉં છું; પ્રભુ ! હું ધ્યાન ધ્વાઉં છું, તથાપિ બાળ તારો છું. પ્રભુ
૨૦૪૩ (રાગ : માંડ)
પ્રભુ તારા વિના, મુજ નયન ભીના, કોણ લૂછે ? મુજ અંતરને કોણ પૂછે? ધ્રુવ તારા વિરહના તાપમાં બળતો, પ્રભુ શાને કીધો છે અળગો ? વ્હાલા દર્શન ો, દૂરી દૂર કરો નેત્ર ઝંખે. મુજ મારૂં જીવન છે કેવળ પ્રમાદી, મુરત નિરખી બન્યો છું પ્રમોદી; અમૃત વાણી વરસો મારી સમીપ વસો, હૈયા ઉલસે. મુજ શાસન શિરોમણિ પ્રભુજી બળિયા, ભવજળ તરવાને સાચા ખેવટીયા; તારા વિરહ થયા, આંગણા સૂના થયા, મનડું ડંખે. મુજ તારી ખોટથી છાંઈ ઉદાસી, મોક્ષમાર્ગમાં અટક્યા પ્રવાસી; અબોલડાને તોડો, દિવ્યવાણી છોડો, કરૂણાધારી. મારી અરજ સૂનો ઉપકારી, મુજ
ભજ રે મના
કામી, ક્રોધી, લાલચી, ઈનતે ભક્તિ ન હોય ભક્તિ કરે કોઈ સૂરમા, જાતિ બરન કુલ ખોય
૧૨૩૦
૨૦૪૪ (રાગ : ધોળ)
પ્રભુ તારી માયા લાગી, દુઃખ મારા ગયા સૌ ભાગી; ભક્તિ કેરી ધૂન જાગી, લાગી તારી માયા લાગી. ધ્રુવ રોજ સવારે તારે મંદિરીયે, દોડી દોડી આવું;
તું જો પ્રભુજી સામું ના જુએ તો, કોની પાસે જાવું ? પ્રભુ મુખડાની લાગી માયા તારી, મુરતિ વસી મારા મનમાં; નામ અહર્નિશ જપું તારૂ એવું, બળ દેજે તનમનમાં. પ્રભુ
દુઃખ ભર્યા આ સંસારમાં પ્રભુ, શાતા પામું તારે દ્વારે; તારા વિના હવે કોણ પ્રભુજી, ભવજલ પાર ઉતારે, પ્રભુ રાગદ્વેષને મોહમાયા ત્યાગી, બન્યો તું તો વીતરાગી; તારી પાસે શું માગું પ્રભુ તારા, જીવનની રઢ લાગી. પ્રભુ
૨૦૪૫ (રાગ : યમન)
પ્રભુ તેં મને જે આપ્યું છે, એનો બદલો હું શું વાળું ? બસ તારી ભક્તિ કરી કરીને, મારા મનડાને વાળું. ધ્રુવ પ્રભુ નરક નિગોદથી તેં તાર્યો, મને અનંત દુઃખોથી ઉગાર્યો; તારા ઉપકાર અનંતા છે, એનો બદલો હું શું વાળું ? બસ માનવ ભવ પામ્યો તારી કૃપા, તુજ શાસન પામ્યો તારી કૃપા; જૈન ધર્મ તણી બલિહારી છે, એનો બદલો હું શેં વાળું ? બસ પ્રભુ મોક્ષનગરનો સથવારો, હું મોહનગરનો વસનારો; તું ભવોભવનો ઉપકારી છે, એનો બદલો હું શેં વાળું ? બસ એક મિલે દશ વીશકું ઇચ્છત, વીશ મિલે શત સહસ્ર ચહૈ હૈ, સહસ્ર મિલે લખ કોટી અરબલું, ભોમી સબે સભી રાજ હિ હૈ હે; સોપી મિલે સુરલોક વિધિ લગી, પૂરનતા મન મેં નહિ હૈ હૈ, એક સંતોષ બિના બ્રહ્માનંદ, તેરી ક્ષુધા કબહું નહિં નૈ હૈ.
માનુષ જનમ દુર્લભ હૈ હોઈ ન બારંબાર પાકા ફલ જા ગિરિ પરા, બહુરિ ન લાગે ડાર
૧૨૩૧
ભજ રે મના

Page #285

૨૦૪૬ (રાગ : ઘાની)
પ્રભુ ! તેરો નામ, જો ધ્યાયે ફ્લ પાયે, સુખ લાયે તેરો નામ. - ધ્રુવ તેરી દયા હો જાયે તો દાતા (૨),
જીવન ઘન મિલ જાયે, મિલ જાયે, મિલ જાયે; સુખ લાયે તેરો નામ૦
તું દાની, તું અંતરયામી (૨), તેરી કૃપા હો જાયે તો સ્વામી; હર બિગડી બન જાય, જીવન ધન, મિલ જાયે, મિલ જાયે, મિલ જાયે, સુખ લાયે તેરો નામ
બસ જાયે મોરા સુના અંગના (૨), ખીલ જાયે મુરજાયા કંગના; જીવનમેં રસ આવે, જીવન ધન, મિલ જાયે, મિલ જાયે, મિલ જાયે. સુખ લાયે તેરો નામ૦
૨૦૪૭ (રાગ : શિવરંજની)
પ્રભુ મારા અંતરને અજવાળો;
દિવો છતાં દેખાય નહિ તારી, જ્યોતિ તણો ઝબકારો. ધ્રુવ કુડ-કપટના કાજળથી એને, રંગ ચડ્યો બહુ કાળો; નયન છતાં દેખાય નહીં, તારા તેજ તણો ચમકારો રે. પ્રભુ પ્રેમ સખા તુજ બાળ ગણીને, નિશદિન દેજે સહારો; જે દિન ભાન ભુલાયે આતમનું, તે દિન કરજે ટકોરો રે. પ્રભુ પ્રેમના પુષ્પોથી આજે વધાવું, હું છું બાળ તમારો; શરણે તારે આવી ઊભો છું હું, પાછો નથી ફરનારો રે. પ્રભુ
ભજ રે મના
અષાઢ ઉચાર મેઘ મલારં બની બહારે જલધારં, દાદુર ડંકાર મયૂર પુકાર તડીયાતાર વિસ્તાર; નહિ સંભારું પ્યાર અપારં નંદકુમાર નિરખ્યારી, કહે રાધે પ્યારી મેં બલિહારી, ગોકુળ આવો ગિરધારી. કાજલ તજૈ ન શ્યામતા, મુક્તા તજૈ ન શ્વેત દુર્જન તજે ન કુટિલતા, સજ્જન તજે ન હેત ૧૨૩૨
૨૦૪૮ (રાગ : શિવરંજની)
પ્રભુ મુંજો ઘિલ અંઈ નિર્મળ ક્યો.
ધ્રુવ
જડતા મુંજે ધિલજી તોડ્યો, કોમળતા પ્રગટાયો; ઘડી ઘડી તોજી જાધ અચે, ને જીવ મંગલ થીઓ. પ્રભુ ભાવ અભાવ ન કે તેં રખાં, મું કે સાક્ષીભાવ અઈ દયો;
કામ ક્રોધ ને લોભ ભજાયો, દોષ મુંજા અંઈ બાર્યો. પ્રભુ
સુખ દુઃખમેં મુંકે સમતા ક્યોને, શાંતિ દિલમેં થાપ્યો; દિલમેં આંજી પ્રીત જગાઈ, મુંજો મન મંધિર ભનાયો. પ્રભુ
૨૦૪૯ (રાગ : બૈરાગી ભૈરવ)
પ્રભુ શાંત છવિ તેરી અંતરમેં હૈ સમાઈ; પ્રત્યક્ષ દેખ મૂરતિ, શાન્તિ હૃદયમેં છાઈ. ધ્રુવ
શુભ જ્ઞાન જ્યોતિ જાગી, આતમ સ્વરૂપ જાના, પ્રત્યક્ષ આજ દેખા, ચૈતન્યકા ખજાના; જો દૃષ્ટિ પરમેં ભ્રમતી, વહ લૌટ નિજમેં આઈ. પ્રભુ અક્ષય નિધિકો પાને, ચરણોમેં પ્રભુકે આયા, પર પ્રભુને મૂક રહકર, મુજકો ભી પ્રભુ બતાયા; અત્તરમેં પ્રભુતા મેરે, નિશ્ચય પ્રતીતિ આઈ. પ્રભુ મમ ભાવ-અભાવ શક્તિ, પામરતા મેંટ દેગી, અભાવ-ભાવ શક્તિ, પ્રભુતા વિકાસ દેગી; નિશ્ચિત હોય દૃષ્ટિ, નિજ દ્રવ્યમેં રમાઈ. પ્રભુ
સર્વોત્કૃષ્ટ નિજ પ્રભુ, તજકર કહીં ન જાઊં, જિન બહુત ધક્કે ખાયે, વિશ્રામ નિજમેં પાઊં, હો નમન કોટિશઃ પ્રભુ, શિવ સુખ ડગર બતાઈ. પ્રભુ
ગુરૂ કુમ્હાર શિષ્ય કુંભ હૈ, ગઢિ ગઢિ કાઢે ખોટ ભીતર હાથ સહાર દૈ, બાહર બાહેં ચોટ
||
૧૨૩૩
ભજ રે મના

Page #286

૨૦૫૦ (રાગ : છાયાખમાજ) પ્રભુ વીતરાગ મુદ્રા તેરી, નિધિ કહ રહી મુજકો મેરી હી; હે પરમ પિતા રૈલોક્ય નાથ, મેં ભક્તિ કરૂં ક્યાં ? તેરી હૈ. ધ્રુવ ના શબ્દોમેં શક્તિ ઈતની, જો વરણ શકે તુમ વૈભવકો; બસ મુદ્રા દેખ હરપ હોતા, આતમનિધિ જહાં ઉકેરી હૈ. પ્રભુ ઈસસે દ્રઢ નિશ્ચય હોતા હૈ, સુખ જ્ઞાન નહીં હૈ બાહરમેં; સબ છોડ સ્વયંમેં રમ જાઊં, અંતરમેં સુખકી ઢેરી હૈ. પ્રભુત્વ નહીં દાતા હર્તા કોઈ હૈ, સબ વસ્તુ પૂર્ણ હૈં નિજમેં હી; પૂર્ણત્વ ભાવક હો શ્રદ્ધા, ફ્રિ નહીં મુક્તિમૈં દેરી હૈ. પ્રભુo
રોજ નવા નિત ઢોંગ રચા, રોજ નવા નિત પાપ કમાવૈ, જૂઠે સુખકો ઇત ઉત ભટકે, આસમેં ઝૂઠી સમય ગંવાયેં;
અંત નહીં કુછ તેરા (૨). પ્રભુત્વ સપના હૈ જગ , ક્યોં સચ માને ? યે કેવલ એક સુંદર છલ હૈ, જિસમેં કાલ સમાયા બૈઠા, આજ યહીં વો યહીં ચે ક્લ હૈ;
પલકા રેનબસેરા (૨). પ્રભુત્વ ભોગ-વિલાસના દાસ બને ક્યાં, ચે તૃષ્ણા ઝૂઠી તૃષ્ણા હૈ, પ્રભુ સરસ્યા ઉલ્લાસ હૃદયકા, મોક્ષરૂપ જિસસે મિલતા હૈ,
જનમ દુ:ખોંકા ફેા (૨). પ્રભુત્વ
૨૦૫૧ (રાગ : હિંદોલ) પ્રભુ સુરત લગે મોહે પ્યારી, નગરી દેખાડ રે જિનવારી. ધ્રુવ જ્ઞાન બનકી કુંજ ગલન મેં, ખેલત સમતા પ્યારી. પ્રભુત્વ શાંત સુધારસ કુંડ લહીને , જીલત પ્રભુ મનોહારી. પ્રભુત્વ અખય અખંડ અભેદ બિરાજે, અનુભવ લહૈ સુવિચારી. પ્રભુત્વ ધર્મધ્યાનકી શેહેલી સાધી, શુકલ ધ્યાન મનધારી. પ્રભુત્વ લાખ પસ્તાલીશ જોજન માને, ચૌદ રાજ સે ન્યારી. પ્રભુત્વ નાથ નિરંજન નગરી સ્વામી, પ્રભુ મલિયો હિતકારી. પ્રભુત્વ રામ વિબુધ સુજાણ પ્રભુજી, આપો અનુભવ સારી. પ્રભુત્વ
૨૦૫૩ (રાગ : આશાવરી) પ્રભુજી મોહે ચરનમેં રખ લીજો. ગુરૂજી મોહે. ધ્રુવ ના માંગું મેં સોના ચાંદી, ઔર ન હીરે મોતી, જબ તક મનમેં ધડક્ત હૈ ઔર, તનમેં જીવન જ્યોતિ; ઔર કુછ ના માંગું મોહે, ચરનકમલ રખ દીજો. પ્રભુજી દ્વાર તુમ્હારા છોડ પ્રભુ મેં, ઔર ન દ્વારે જાઊં, તર જાયે જીવન મેરા જો, તુમ સા સ્વામી પાઊં; તુમ્હારી ચાકર બનકર જી લૂં, ઈતની દયા બસ કીજ. પ્રભુજી૦ ભોજન મેરા નામ તુમ્હારા, ઔર ભૂખ ન લાગે, દર્શન જલ પી લૂં મેં જબ જબ, ઔર પ્યાસ ના લાગે; પરમકૃપાળુ તુમ પર નિર્ભર, મેરો મરનો જીનો. પ્રભુજી૦ માનવ ચોલા લેકર તેરો, કર બૈઠી મેં ભૂલ, તેરે ચરનોંસે લગ જાતી, જો મેં હોતી ધૂલ; તુમ્હારી ચાકર બનકર જી લૂં, ઈતની દયા બસ કીજ. પ્રભુજી
૨૦૫૨ (રાગ : ભીમપલાસ) પ્રભુ હી જીવનકા હૈ સબેરા, લાખોં સૂરજ ચમકે ફ્રિ ભી;
પ્રભુ બિન રહત અંધેરા. (૨) ધ્રુવ
કબીરા બાદલ પ્રેમકા, હમ પરિ બરસ્યા આઈ
| અંતરિ ભીગી આતમો, હરિ ભઈ વનરાઈ || ભજ રે મના
૧૨૩છે
કબીરા મન નિરમલ ભયા, જૈસે ગંગા નીર || તાકૅ પાછે હરિ ફિરે, કહત કબીર કબીર
૧૨૩૫
ભજ રે મના

Page #287

૨૦૫૪ (રાગ : ભૈરવી)
પ્રભુજી અજવાળું દેખાડો, પ્રભુજી અંતરદ્વાર ઉઘાડો. ધ્રુવ કામ ક્રોધ મને ભાન ભુલાવે, માયા મમતા નાચ નચાવે; સત્ય માર્ગ ભૂલી ભટકું છું, રાત સૂઝે ના દહાડો. પ્રભુજી વિપદાના વાદળ ઘેરાતા મને, અશુભ ભણકારા થાતાં; ચારે કોર સંભળાતી મુજને, આ જ ભયંકર રાડો. પ્રભુજી મોક્ષનગરના તમે છો દાતા, તમે જગતનાં તારણહારા; એક ઉપકાર કરો હજી મુજ પર, નહિં ભૂલું ઉપકારો. પ્રભુજી
૨૦૫૫ (રાગ : ધોળ)
પ્રભુજી, મારા મનમંદિરમાં, વાસ તમારો રહ્યા કરે; મુજ જીવનના દ્વારે દ્વારે, ભક્તિ સુધારસ વહ્યા કરે. ધ્રુવ મનમંદિરમાં તુજ ચિંતનની, જ્યોત સદાયે જલ્યા કરે; રોમે રોમ ભક્તિ કેરાં, પૂર સદાયે ચઢ્યા કરે. પ્રભુજી પરમ દયાળુ પરમ કૃપાળુ, તુજ સાથે મુજ પ્રીત રહે; ‘પર'થી છૂટી પરમાતમમાં, ચિત્ત સદા કેન્દ્રિત રહે. પ્રભુજી તુજ મૂર્તિને નીરખી નીરખી, હૈયું મારૂં હર્ષ ધરે; મુજ અવગુણને અવલોકીને, નયને અશ્રુધાર ઝરે, પ્રભુજી જ્યોતિ સ્વરૂપી સહજાનંદી, ચિદ્દન પ્રભુને નમન કરૂ; નિત્ય નિરંતર પ્રભુના ચરણે, મુજ જીવનનો અર્ધ્ય ધરૂ. પ્રભુજી
૨૦૫૬ (રાગ : બ્રિદ્રાબની સારંગ)
પ્રભુને રહેવાનું મન થાય, એવું હૃદય બનાવું મારૂં, મંદિર કહેવાનું મન થાય, એવું હૃદય બનાવું મારૂં. ધ્રુવ જૈસી મુખ હૈં નીકક્ક્સ, તૈસી ચાલે ચાલ પરિમ નેડા રહે, પલ મેં કરે નિહાલ ?
૧૨૩૬
ભજ રે મના
હ્રદય ઝરૂખે અસ્મિતાના દિવડા હું પ્રગટાવું, આતમના અજવાળે અંતર અંધારા હટાવું; જગતને જોવાનું મન થાય. એવું હૈયે હૂંફ ધારી હરખાઉં, બનાવું, ભક્તિથી ભીંજાવું;
ગૌરવ ગીતોમાં ગવાય. એવું જીવન, રંગોળી સજાવું, ધરી રથ, જીવનનો ધપાવું; અંતર અર્જુન સમ મલકાય. એવું હૃદયના, મંદિરમાં પધરાવું, મઘમઘતું તવ ચરણે ધરાવું; મને તું મારામાં દેખાડ. એવું
થાક્યાને વિસામો મન માધવમાં લીન
શ્રદ્ધાના રંગોથી તવ વિશ્વાસે ધૈર્ય
મૂર્તિ તારી મુજ જીવન-પુષ્પ કરી
૨૦૫૭ (રાગ : ખમાજ)
પાના નહીં જીવન કો, બદલના હૈ સાધના;
યે સા જીવન મૌત હૈ, જલના હૈ સાધના. ધ્રુવ
મૂંડ મુડાના બહુત સરલ હૈ, મન મુંડન આસાન નહીં, ભભૂત રમાના તન પર, યદિ ભીતર કા જ્ઞાન નહીં; પર કી પીડા મેં મોમ સા, પિઘલના હૈ સાધના. પાના
વ્યર્થ
મંદિર મેં હમ બહુત ગયે પર, મન યહ મંદિર નહીં બના, વ્યર્થ દેવાલય મેં જાના યદિ, મન સમતા રસ નહીં સના; પલ-પલ સમતા મેં ઈસ તન કા, ઢલના હૈ સાધના. પાના
સચ્ચા પાઠ તભી હોગા જબ, જીવન મેં પારાયણ હો, શ્વાસ-શ્વાસ ધડકન-ધડકન મેં, જુડી હુઈ રામાયણ હો; તબ સત્પથ પર જન-જન મન કા, ચલના હૈ સાધના. પાના૦
ઐસા કોઈ ન મિલા, ઘટમેં અલખ લખાય બિન બતી બિન તેલકે, જલતી જોત દેખાય
૧૨૩૦
ભજ રે મના

Page #288

ઊંચે છે આભ ને નીચે છે ધરતી, મનથી માન્યો મેં સાચો તું સારથી; જૂઠો જામ્યો આ સઘળો સંસાર, જીવું હું તારા આધારથી. પાર્શ્વજી કાયાની હોડીનું કાચું છે લાકડું, મધદરિયે નાવ મારી ડૂબે ના , તાર તું; દોરી ભક્તિની ઝાલી કિરતાર, નીકળું હું ખોટા સંસારથી. પાર્શ્વજી તોફાની સાગરથી નૈયાને તારજે, છેલ્લી અમારી આ અરજી સ્વીકારજે; પ્રભુજી દર્શન દેજ તત્કાળ, ઝૂરૂં હું તારા વિયોગથી. પાર્શ્વજી૦
૨૦૫૮ (રાગ : હંસનારાયણ) પાર્શ્વ પ્રભો તવ દર્શનસે, મમ મિથ્યા દૃષ્ટિ પલાઈ; મેરા પાર્શ્વ પ્રભો અન્તરમેં, દેતા મુઝે દિખાઈ. ધ્રુવ તેરે જીવનકી સમતા, આદર્શ રહે નિત મેરી, તેરે સમ નિજમેં હી દૃઢતા, મેટે ભવ ભવ ફેરી; સંકટ ત્રાતા આનંદ દાતા, જ્ઞાયક દૃષ્ટિ સુપાઈ. મેરા બૈર ક્ષોભ વશ હોય કમઠ, ઉપસર્ગ કિયા ભયકારી, નહિં અન્તર તક પહુંચ સકા, પ્રભુ અત્તર ગૃપ્તિ ધારી; શેય માત્ર હી રહા કમઠ, કિંચિત્ ન શત્રુતા આઈ. મેરા આત્મસાધના દેખ કમઠ ભી, પ્રભુ ચરણોંમેં નત થા, આત્મબોધ પાકર વહ ભી તો, નિજમેં હુઆ વિનત થી; દૂર હુએ સબ ભાવ વિકારી, સમ્યફ નિધિ ઉપજાઈ. મેરા નિજમેં હી એકત્વ સત્ય શિવ, સુન્દર સંકટહારી, દિવ્ય તત્ત્વ દશતી પ્રભુવર, મુદ્રા દિવ્ય તુમ્હારી; દર્પણસે મુખ ત્યોં તુમસે, નિજ નિધિ મૈને લખ પાઈ. મેરા
૨૦૬૦ (રાગ : ગઝલ) પ્રલાપો પ્રેમીના દિલના, પ્રેમી જાણે પ્રભુ જાણે; હૃદયના એ અગમ ભાવો, હૃદય જાણે ઘણી જાણે. ધ્રુવ તું હી ! તું હી ! નાદ ઘાયલના, ઘવાયા હોય તે જાણે; રહી દૂર નિરખનારા, કદીયે એ મોજ ના માણે. પ્રલાપો, વિલાપો જાનકીજીનાં ન જાણે લોક લંકાના; પિછાણે પવનસૂત જેવા, ખરુ શ્રી રામજી જાણે. પ્રલાપો, મીરાંના પ્રેમ અશ્રુને, જરૂર રાણો નહિ જાણે; જણાશે પ્રેમઘેલાને, અવર શ્રી કૃષ્ણજી જાણે. પ્રલાપોહ ભક્તિ સુલસા તણો મનની, મહાવીર વિણ ન કો”જાણે; સમીપ વસનાર ના જાણે, પ્રભુ જાણે હૃદય જાણે. પ્રલાપો સતી ચંદનકુમારીને, મૂળા કે શેઠ શું જાણે ? વ્યથા પ્રભુના વિરહ કેરી, હૃદય જાણે પ્રભુ જાણે. પ્રલાપો દરદ દમયંતીના દિલનું, જગતના જીવ શું જાણે ? વ્યથા ઉમટે વિરહીઓને, તે વિરહી કે પ્રભુ જાણે. પ્રલાપો,
૨૦૫૯ (રાગ : ખમાજ) પાWજી સુકાની થઈને સંભાળ, મૈયા મધદરિયે ડોલતી; સાચો કિનારો મુજને બતાવ, તું છે જીવન સારથી. ધ્રુવ જીવનનૈયા ભવસાગરમાં ડોલતી, આક્તની આગના અંધારે ઝૂલતી; વાગે માયાનાં મોજાં અપાર, હોડી હલકારા મારતી. પાર્શ્વજી વૈભવના વાયરા દિશા ભુલાવતા, આશાના આભલા મનને ડોલાવતા; તોફાન જાખ્યું છે દરિયા મોઝાર, હાંકું હું તારા આધારથી. પાર્શ્વજીવ
જ્યાઁ નૈનનમેં પૂતલી, ત્યોં માલક ઘટ માંય, | ભોલે લોક ન જાનતે, બાહિર ટૂંઢ જાય || ભજ રે મના
૧૨૩છે
ઘટ બિન કહું ન દેખિયે, રામ રહા ભરપૂર | જિન જાના તિન પાસ હૈ, દૂર કહા ઉન દૂર
૧૨૩૭
ભજ રે મના

Page #289

પ્રેમ કહે મન પિયા મિલનકો, તન શીતલતા પાયે; મન કહે મુરખ બિરહા અગનસે, તનમન સબ જલ જાયે.
તું કભી ન લે પ્રિતમકા નામ. પ્રેમ
૨૦૬૧ (રાગ : દેવગાંધાર) પ્રાણ સે કરતે પૂજા, ઇસ દિલ મેં હૈ ન દુજા; ક્રિ સમજ ક્ય ન આયે ? મેરા દિલ બહલ ન પાયે. ધ્રુવ હો ન દૂર આપ હમસે, હમ હી મેં હો તુમ કસમ સે; િયાદ ક્યોં સતાયે ? તુજકો હૈ ક્યોં બુલાયે ? પ્રાણo માયા કા ખેલ સારા, સાંઈ હૈ ક્યોં બિસારા ? હરિ હર હી મેં સમા લે, ખુદ મેં ઉસે તૂ પા લે. પ્રાણo એક હી કી હૈ યે રચના, દૂજા ન કોઈ સમજના; એક ક્ના હોતા જાય, દૂજા ન મિટને પામે. પ્રાણોંo
૨૦૬૪ (રાગ : ભૈરવી) પ્રેમ જ્યોત પ્રગટાવ દયામય ! પ્રેમ જ્યોત પ્રગટાવ. ધ્રુવ વૈર તણો વડવાનલ સળગ્યો, માનવે કુલ છેદાય; પુણ્યોદકની અંજલી છાંટી, ઐક્ય-ઉષા સવ. દયાળ પ્રલય કાળની ઝાલર બાજે, બાજે ઘોર ગંભીર; મૃત્યુ કેરાં તાંડવ ગાજે, જીવન દીપ બચાવ. દયાળ માનવ નૈયા એકલ ડોલે; સાગર ઘુઘવે ઘોર; મંજુલ-ગાને પ્રેમલતાને, યુગ સંદેશ સુણાવે , દયાળ સ્નેહ સાથીએ હૈયા રંગી, પૂર્ણ ચિત્ર પ્રગટાવ; ભૂલ્યા જગને પંથ બતાવ, મંગળ યુગ વતવિ. દયાળ
૨૦૬૨ (રાગ : યમન) પિયા બીન કેસે ચેન ન આવત ? ડર લાગે મોરા મન ઘબરાવત . ધ્રુવ જબસે લાગે ઉન સંગ નૈના, રતિયાં કટત મેરી તારે ગિન ગિન, પિયા જમુના તીર પકડ મોરી બૈયા, છલિયા કરત રાર મારગ અન ગિન , પિયા બનમેં નાચે તક થન ચૈયા, ભૂલ ગઈ મેં તો અંપની ડગરિયા. પિયા બ્રજમેં બાજે મધુર મુરલીયા , સુધ બિસરત મેરી, તાન મીઠી સુન સુન. પિયા
૨૦૬૩ (રાગ : જિલ્હાકાફી) પ્રેમ ઔર મનકા હૈ સંગ્રામ.
ધ્રુવ પ્રેમ કહે ચલ પિયાકી નગરી, જહાં આનંદ અપાર; મને કહે મત ચલ પ્રેમ ડગરીયા, હૈ તલવાર કી ધાર.
તું પલભર પાવે ના આરામ. પ્રેમ એમ કહે ભવરા રસ ચાખે, કમલસે કરકે પ્રીત; મન કહે દીયા પતંગ જલાયે, યહ હૈ પ્રીતકી રીત.
યેહ દુ:ખસે ભરા હૈ પ્રેમકા ધામ, પ્રેમ બાહર ભીતર રામ હૈ, નૈનનકા અભિરામ
જિત દેખું તિત રામ હૈ, રામ બિના નહિં ઠામ ભજ રે મના
૧ર૪)
૨૦૬૫ (રાગ : ચલતી) પ્રેમ રંગમાં રંગાણી રે, મીરાં સરીખી રાજરાણી, મોહનના ભક્તિના ભાવમાં ભીંજાણી , પૂર્વ જનમની પ્રીતડી એણે, અંતરીયે રાખી એંધાણી. ધ્રુવ સુંદરવર શામળાનાં નેહ કેરા મોહમાં, નાચે... મીરા સાધુ વેશમાં, ઓરે રાણાજી, તારો દેશ હૅશીલો, જાવું છે દૂર દૂરનાં દેશમાં, એને જાવું છે દૂરદૂરના દેશમાં, જ્યાં વસતો મહિયારણનો દાણી. પ્રેમ દિયરીયે દુ:ખ દીધા તોયે ના લેશ લીધા, અમૃત માની વિષ જામ પીધા, મંજીરા કરતાલ તંબૂરો વગાડતા, રસનાએ કૃષ્ણ નામ લીધા , એની રસનાએ કૃષ્ણ નામ લીધા, એતો નટવરના નામની બંધાણી. પ્રેમ
મેં જાનૂ હરિ દૂર હૈ, હરિ હિરદોંકે માંહિ | આડી-ટેઢી કપટકી, તાસે દીસત નાહિ ૧૨૧
ભજ રે મના

Page #290

૨૦૬૬ (રાગ : યમન)
પ્રેમસે ભરકે દિલકી ઝોલી, સદ્ગુરૂ ચરણોમેં આ ખોલી. ધ્રુવ ભાવ ભી હૈ ઔર ચાહ બહુત હૈ (૨) પર મુંહસે મેં કુછ ના બોલી. પ્રેમસે૦ કહના નહીં કુછ, તેના નહીં કુછ (૨) બિન માંગે હી ભર દી ઝોલી, પ્રેમસે અંતર નામ ધ્યાન નિરંતર (૨) જ્ઞાન કી લગ ગઈ, દિલમેં ગોલી, પ્રેમસે નિશદિન રટન રહે પ્રભુ તેરો (૨) સતગુરૂ પ્યારે મેં મેરી હો લી. પ્રેમસેવ
૨૦૬૭ (રાગ : સારંગ)
બદલે કાળ દિશા, બદલે દિવસ નિશા, સંકટહારી પ્રભુ, એક અચલ ગતિ તારી. તારા ભક્તોનો તું રખવાળો, દોડી આવે સદા પગપાળો; તારી અજબ ગતિ, અટકે મારી મતિ, સંકટહારી પ્રભુ, એક અચલ ગતિ તારી(૧) તારા મહિમાનો પાર ન પામું, જોઈ જોઈ હૃદયમાં વિરામું; હું તો મંદમતિ, ચાહું તારી ગતિ, સંકટહારી પ્રભુ, એક અચલ ગતિ તારી (૨) તારો પ્રેમ કર્દી નવ ખૂટે, તારી દૃષ્ટિથી બંધન છૂટે; સૃષ્ટિ લાગે મજા, નવ ભાસે સજા, સંકટહારી પ્રભુ, એક અચલ ગતિ તારી(૩) તારા પ્રેમ-પ્રવાહમાં ન્હાવું, તારી પ્રીતનું ગાણું છે ગાવું; મુક્તિ માગું નહિ, ભક્તિ ત્યાગું નહિ, સંકટહારી પ્રભુ, એક અચલ ગતિ તારી (૪)
૨૦૬૮ (રાગ : બિદ્રાબની)
બનવારી રે ! જીર્નકા સહારા તેરા નામ હૈ, મુજે દુનિયાવાલોસે ક્યા કામ રે, ધ્રુવ જૂઠી દુનિયા, જૂઠે બંધન, જૂઠી હૈ યે માયા (૨), જૂઠા શ્વાસકા આના જાના, જૂઠી હૈ યે કાયા...ઓ; યહાં સાચા તેરા નામ રે... બનવારી
ભજ રે મના
હીરા હરિકા નામ હૈં, હિરદા અંદર દેખ બાહર ભીતર ભર રહા, ઐસા અગમ અલેખ ૧૨૪૨૨
રંગમેં તેરે રંગ ગઈ ગિરધર, છોડ દિયા જગ સારા (૨), બન ગઈ તેરે પ્રેમકી જોગન, લેકર મન એક તારા...ઓ; મુજે પ્યારા તેરા ધામ રે... બનવારી
દર્શન તેરા જીસ દિન પાઉં, હર ચિંતા મિટ જાયે (૨), જીવન મેરા ઇન ચરણોમેં, આશકી જ્યોત જલાયે...ઓ; મેરી બાહ પકડો શ્યામ રે... બનવારી
૨૦૬૯ (રાગ : મિયામલ્હાર)
બુર્તોમે ભી તેરા રબ, જલવા નજર આતા હૈ; બુતખાનેં કે પરદેમેં, કાબા નજર આતા હૈ. ધ્રુવ એક કતરાએ મય જબસે, સાકીને પિલાયા હૈ;
ઉસ રોજર્સ હર કતરા દરિયા નજર આતા હૈ, બુર્તોમે
ઐ ઇશ્ક કહીં લે ચલ, યે દૈરોહરમ મીટે;
ઇન દોનોં મકાનોમેં, ઝગડા નજર આતા હૈ. બુર્તોમે સાકી કે તસવ્વુરને, દિલ સાફ કિયા ઐસા; જબ સરકો ઝુકાતા હું, શીશા નજર આતા હૈ. બુર્તોમે૦ માશુકકે રૂતબેો, મેહશર મેં કોઈ દેખે; અલ્લા ભી મજનૂ કો, લયલા નજર આતા હૈ. બુર્તોમે૦ મજનૂને શહર છોડા સેહરા ભી છોડ દે; નઝારે કી હવસ હૈ, તો લયલા ભી છોડ દે. બુર્તોમે
બુતોમેં ભી-મૂર્તિમાં પણ; રબ-ધણી, ખુદા; કતરએ મય-દારૂનું ટીપું (જ્ઞાનરૂપી); સાકી-પાનાર (ગુરુ); તસવ્વુરને-ખ્યાલોએ, રૂતબેકો-મહાત્મા પુરુષનો ચહેરો; મેહશરમેં-ક્યામત, નઝારેકી - ખુદાઈ - નૂરની - ખુદાઈ સ્વરૂપની; હવસ-કામ
હદમેં રહે સૌ ‘માનવી', બેહદ રહે સો ‘સાધ' હદ-બેહદ દોનો તજે તાકા મતા અગાધ
૧૨૪૩
ભજ રે મના

Page #291

૨૦૭૦ (રાગ : જોગિયા) બાટ નિહારે ઘનશ્યામ નૈના નીર ભરે (૨);
આસ કરે દિન રૈન, નૈના નીર ભરે. ધ્રુવ જોગ ધ્યાનમેં ચિત્ નહીં લાગે, મનકી પીર હી પલ પલ જાગે;
રૈન જગે અભિરામ, નૈના નીર ભરે. બાટo બાંકે બિહારી કૃષ્ણ કન્હાઈ, કાë સખે સુદબુધ બિસરાઈ;
કબ આઓગે મેરે ધામ, નૈના નીર ભરે. બાટo પતિત પાવન (મોહે) શરણમેં લીજો, નાથ સખા હરિદર્શન દીજો;
લગન લગી તેરે નામ નૈના નીર ભરે. બાટo
અકળાયેલો આતમ કહે છે, મને મુક્તિ ભૂમિમાં ભમવા દો, ના રાગ રહે ના દ્વેષ રહે, એવી કક્ષામાં મને રમવા દો, મિત્રાચારી આ તનડાની, બે ચાર ઘડીનો ચમકારો. બંધન વરસો વીત્યાં વીતે દિવસો, આ બે શક્તિના ઘર્ષણમાં , મને શું મળશે વિષ કે અમૃત ! આ ભવસાગરના મંથનમાં ? ક્યારે પંખી આ પિંજરાનું, કરશે મુક્તિનો ટહુકારો ? બંધન
૨૦૭૧ (રાગ : પીલુ) બેલી, તોજી મધદરિયે આય નાંવ, ડૂબે તરે ઈ પ્રભુજે હથમેં. ધ્રુવ નાવ આય તોજી સાવ જાજરી, ને ભાર જીજો તું ન્યાર, બેલી નિંદા કૂથલી બેજી છડતું, તો જો અંતર ચાર. બેલી હિસાબ વેઠ્ઠો તું બેંજા કરીએ, હાણે તોજો ખાતો ન્યાર, બેલી
વ્યા ધરવાજા હુંઈ પ્યો ઠોકીએ, તોજા કમાડ ઉઘાડ. બેલી જમરાજ ડ્રેસ કરે તકાજો, હાણે હલે ન હેકડી ગાલ . બેલી
૨૦૭૩ (રાગ : માલકૌંશ) ભક્તિ કી ઝનકાર ઉર કે તારો મેં કરતાર ભર દો (૨). ધ્રુવ લૌટ જાયે સ્વાર્થ ટુતા, ક્લેશ દંભ નિરાશ હોકર; શૂન્ય મેરે મન ભવનમેં, દેવ ઇતના પ્યાર ભર દો. ભક્તિo બાત જો કહ દૂ હૃદય સે, વો ઉતર જાયે સભી કે; ઇસ નીરસ મેરી ગિરા મેં, વહ પ્રભાવ અપાર ભર દો. ભક્તિo કૃષ્ણકે થે સાંખ્ય સુદામા, પ્રેમીબન કે પાવ ધોયે; નયનમેં મેરે તરંગિત, અશ્રુ પારાવાર ભર દો. ભક્તિo પીડિતો કો ૬ સહારો, ઔર ગિરતોં કો ઉઠા લું; બાહુઓ મેં શક્તિ ઐસી, ઇશ સર્વાધાર ભર દો. ભક્તિo રંગ જૂઠે સબ જગત કે યહ પ્રકાશ વિચાર દેખા; શુદ્ર જીવન મેં સુઘડ નિજ, રંગ પરમાધાર ભર દો. ભક્તિo
૨૦૭૨ (રાગ : શુદ્ધ કલ્યાણ) બંધન બંધન ઝંખે મારું મન, પણ આતમ ઝંખે છુટકારો; મને દહેશત છે આ ઝગડામાં, થઈ જાય પૂરો ના જન્મારો. ધ્રુવ મધુરાં મીઠાં ને મન ગમતા પણ, બંધન અંતે બંધન છે, લઈ જાય જનમના ચકરાવે, એવું દુ:ખદાયી આલંબને છે, હું લાખ મનાવું મનડાને , પણ એક જ એનો ઊહુંકારો. બંધન
હદમેં બૈઠે કથત હૈં, બેહદકી ગમ નાહિ
બેહદકી ગમ હોય તબ, કથનેકો કછુ નાહિ | ભજ રે મના
૧ર૪
૨૦૭૪ (રાગ : ભુજંગી છંદ) ભય પાપના ભાર સંભાર, ભાઈ ! ડાં કર્મની ખૂબ કીધી કમાઈ; મળ્યો માલ મેલી જવું છે મરીને; હવે, જીવ ! હેતે ભજી લે હરિને (૨). (૧) ખરો સત્યનો તે ખજાનો ન ખોલ્યો, બહુ જુગતિથી જીભે જૂઠ બોલ્યો; અરે, તું ન ચાલ્યો, રૂડું આચરીને , હવે, જીવ ! હેતે ભજી લે હરિને (૨). (૨)
કબીર ચલકર જાય વહાં, પૂછ લિયા એક નામ ચલતા ચલતા તહાં ગયા, ગામ-નામ નહિં કામ
૧૨૪૫
ભજ રે મના

Page #292

દયા છોડીને કંઈકને કષ્ટ દીધાં, લુચ્ચાઈ કરી કેંકના દ્રવ્ય લીધાં; દિલે દૈવથી દોષ દેખી કરીને, હવે, જીવ ! હેતે ભજી લે હરિને (૨). (૩) કહે ભાઈ, કાયા ધરી શું કમાયો? ગયો લાભ ને ઊલટો તું લુંટાયો; ઠર્યો કીચમાં ઠેઠ સુધી ઠરીને, હવે, જીવ ! હેતે ભજી લે હરિને (૨). (૪) જનો કંઈક જોને ગયા તુજ જોતાં, સગાં ને સંબંધી રહ્યાં સર્વ રોતાં; ઘીખાવી દીધાં ધોમ ઝાળે ધરીને, હવે, જીવ ! હેતે ભજી લે હરિને (૨). (૫)
૨૦૭૫ (રાગ : પૂરિયા)
ભવ્ય-સુન ! મહાવીર-સંદેશ ! વિપુલા-ચલ પર દિયા પ્રમુખ જો, આત્મધર્મ ઉપદેશ. ધ્રુવ સબ-જીવોં અબ મુઝ-સમ દેખો, ધર શ્રદ્ધા નહિં ક્લેશ; વીતરાગ હી રુપ તુમ્હારા, સંશય તજ આદેશ. ભવ્ય મોહાશ્રિત હો રુપ નિરખ કર, કરતા નટ-વત મેષ, મુઝ-સમ દેખ ! દેખ ! નિર્મોહી, જ્ઞાયકતા અવિશેષ, ભવ્યત ચાર કાર્યો કે રહને સે, મલિન જ્ઞાન-પ્રદેશ; નિર્મલ-જ્ઞાન જાન ! અવલોકો, સ્વચ્છ-જ્ઞાન નિજ-દેશ. ભવ્ય દેવ, મનુષ, તિર્યંચ, નારકી, પુદ્ગલ-પિંડ વિશેષ; છેદ ! ચાર-ગતિ પંચમ-ગતિ પતિ, જાનો ! અપના-દેશ. ભવ્ય
દર્શન-જ્ઞાન ચેત ! ચેતન-પદ, યહાઁ ન પર પરવેશ; નિઃપ્રમાદ હો સ્થિર અબ રહના, નહીં કલ્પ લવલેશ. ભવ્ય શ્રુતજ્ઞાન નહિં શ્રુત કે આશ્રય, જ્ઞાનાશ્રિત નિરદેશ; જ્ઞાની ! જ્ઞાન સ્વરુપ કેવલી, નન્દ-વંધ પરમેશ. ભવ્ય
ભજ રે મના
મૈં” થા વહાં તક હરિ નહિં, અબ હરિ હૈં મૈં નાહિ સકલ અંધેરા મીંટ ગયા દીપક દેખા માંહિ
૧૨૪
૨૦૭૬ (રાગ : તિલંગ)
ભગવાન રાહ દિખા ભગવાન,
તેરે ચરણોંમેં અર્પણ હૂં, સુન લે કૃપા નિધાન. ધ્રુવ કબસે ભટક રહા હૂં સ્વામી, ગહરા હૈ અંધિયારા, યુઓં યુોંસે પ્યાસ તુમ્હારી, ફિરતા મારા મારા; અબ તો દર્શન દે દો ભગવન્, હે મમ જીવન પ્રાણ. સુન
તેરા સાયા જીસ પર હોવે, વો બંધનસે છૂટે, તેરા પ્યાર મુઝે મિલ જાયે, ચાહે દુનિયા રૂઠે; ના માંગું દુનિયાકી દૌલત, દે દો દયાકા દાન. સુન૦ મીઠા બંધન હૈ પ્રભુ તેરા, કોઈ ભી બંધ જાયે,
યે મનમંદિર તેરા ભગવન્, નિજ રંગમેં રંગ જાયે; ફિર નહીં ડર દુનિયાકા, ચાહે મિલે માન અપમાન, સુન
૨૦૭૭ (રાગ : મારવા)
ભગવન તેરા રૂપ જો દેખા, પાવન હો ગયે નૈન રે; સંવર ગયે હૈં તબસે મેરે, જીવનકે દિન રૈન રે. ધ્રુવ રૂપ તેરા યે જગમગ-જગમગ, મનમેં મેરે સમાયા, તેરે નામકા ઈન અઘરોં પર, અમૃતરસ લહરાયા; તેરા નામ લિયા તો મેરા, મધુર હુઆ હર બૈન રે. સંવર ભગવન તેરી ભક્તિમેં હી, દુઃખ સારા બિસરાયા, રંગમેં તેરે જબસે રંગા મન, કષ્ટ ન કોઈ આયા;
પાયા હૈ જો મૈંને તુઝસે, સબસે બડા વો ચૈન રે. સંવર૦ જીવનકી ઈસ કડી ધૂપમેં, તૂ હી શીતલ છાયા, તેરી શીતલ છાયામેં હી, સચ્ચા સુખ હૈ પાયા; જિસ દિન યાદ કરે ન મનવા, હો જાયે બૈચેન રે. સંવર૦
વિષયસે લગી પ્રીતડી, તબ હરિ અંતર નાહિ જબ હરિ અંતરમેં બસે, પ્રીતિ વિષયસે નાહિ
૧૨૪૭
ભજ રે મના

Page #293

બિંદુ ભી હમ સિંધુ ભી હમ, ભક્ત ભી ભગવાન ભી હમ; છિન્નકર સબ ગ્રંથિઓંકો, સુપ્ત માનસકો જગા દે. ભાવ ધર્મ હૈ સમતા હમારા, કર્મ સમતામય હમારા; સામ્ય યોગી બન હૃદયસે, સ્ત્રોત્ર સમતાકા બહાએ . ભાવ
૨૦૭૮ (રાગ : કાલિંગડા) ભવ તરી જા રે પંથી ! તો ફેરા બંધ થશે વાના. ધ્રુવ તું તો માને આ જગ તારું, સહુ તારા દુ:ખભાગી,
ક્યાં લગી સેવીશ જૂઠી આશા ? સુખના સૌ અનુરાગી; સંસારીનો પ્રેમ ઠગારો, ફોગટ માયા લાગી, મોત આવે ત્યારે તારે બદલે, કોઈ નથી મરવાના. ભવ માયા મમતા દુ:ખનું કારણ, એનો ત્યાગ કરી દે, સમદ્રષ્ટિ સમતા સંયમથી, તારું જીવન ભરી દે; પરને કાજે તારા સુખનો પ્રેમે ભોગ ધરી દે, મારગ ખુલ્લા મુક્તિ નગરના, તારે કાજે થવાના. ભવ સુખના દિવસો. સૈને પ્યારા, સ્વારથની બલિહારી , દુ:ખની વેળા ના કોઈ સાથી, જગની લીલા ન્યારી; રસના મીઠા અંતર ખારા, સંગત એની નઠારી, તારા બાંધ્યા કમ સઘળા, તારે ભોગવવાના. ભવ આતમને આ બંધન અકારું, એને શાને રિબાવે ? મુક્ત થવા એ પલ પલ તલસે, મારગ શાને ભુલાવે ? શિવતણી શું પ્રીત બંધાણી , શાને તું અટકાવે ? એને કોડ પૂરા કરવી દે, મુક્તિપુરે રમવાના. ભવ
૨૦૮૦ (રાગ : મુલતાની) મ્હારા સતગુરુ પકડી છે બૉહ, નહીં તો કાયા બહ જાતી, ધ્રુવ સતગુરુ તો એસા મિલ્યા જી, રંગરેજી કી હાટ; આપ રંગે રાં ને રંગ દે, રંગ દે કર્મલ રંગ, મ્હારાજી સતગુરુ તો એસા મિલ્યા જી, મેંહદી કો સો પાન; ભીતર સે લાલી છાઈ રે, ઉપર હરિયે બતાય. મ્હારાવ સતગુરુ તો એસા મિલ્યા જી, ધોબી કો સો ઘાટ; સુરત શિલા પર દિયો ફ્ટકારો, નિર્મલ કર દિયો ઘાટ, હારા ઉલઢાવે સતગુરુ ખેડા જી, પહલે ઢાવે મેં; આયો હિલોડો ગંગા માઈ કો, બહતીકી પકડી મ્હારી બૉહ. હારા,
૨૦૭૯ (રાગ : ભૈરવ) ભાવભીની વંદના, પ્રભુરાજકે ચરનોમેં ચઢાએ; શુદ્ધ જ્યોતિર્મય નિરામય, રૂપ અપને આપ પાએ. ધ્રુવ જ્ઞાનસે નિજકો નિહારે, દૃષ્ટિસે નિજકો નિખારે; આચરણકી ઉર વેરામે, લક્ષ તરુવર લહલહાએ. ભાવ સત્યમેં આખા અટલ હો, ચિત્ત સંશયસે ન ચલ હો; સિદ્ધકર આત્માના શાસન, વિજયકા સંગાન ગાએ. ભાવ
૨૦૮૧ (રાગ : જિલ્હાકાફી) મ્હારે આયા, આયા, આયા, સતગુરુજી પાવણા આયા. ધ્રુવ મેં બાર્સે આજ બધાઈ, હારે ઘર પર ગંગો આઈ; ઉંચો ચઢ માૐ હેલો, મેં કર લેઉ સબ જગ ભેલો. હારેo થે આઓ રે ભાઈ આઓ, થારો જીવન સદ્ઘ બનાઓ; મેં ઇત જાઉ ઉત જાઉં, જાકી કિસ વિધ ટહલ બજાઉ. વ્હારે થારા વચન બાણ ર્યું લાગે, હારા ભાગ પુરબલા જાગે; મ્હારા ગન જગમગ રાચે, મ્હારો હિરદય રગ રગ નાચે. હારે થે તો રસ વરસાવન આયા, સંગ હરિ ભગતા ને વ્યાયા; મ્હારી કંચન કર દી કાયી, સૂતાઁ ને આય જગાયા. હારે
દાસ કહાવન કઠિન હૈ, મેં દાસનકો દાસ અબ તો ઐસા હો રહું, કે પાંવ તલકી ઘાસ ! ૧૨૪૭
ભજ રે મના
રામ કબીરા એક હૈ, કહન સુનનકે દોય. દો કર જો કોઈ જાનસી, ગુરુ મિલા નહિં હોય ! //
૧૨૪૦
ભજ રે મના

Page #294

૨૦૦૨ (રાગ : ગઝલ) મચ્યું આ વિશ્વનું સંગીત, અને નાચે બધી દુનિયા; અમે આલમ તણા ઉસ્તાદ, વીણા મારી મિલાવી દે. ધ્રુવ મળ્યાં સંગીતના સૂરમાં, સૂરજ ગ્રહ ચંદ્ર ને તારા; બસૂરી એક મુજ વીણા, રહી એને મિલાવી દે. મચ્યું ચલાવી આંગળી અણઘડ, બધાયે તાર મેં તોડ્યા; તુટેલા તારને સાંધી, વીણા મારી મિલાવી દે. મચ્યુંo ભરતી ને ઓટ સાગરના, પ્રતિદિન તાલથી ગાજે; બસૂરી મુજ જીવન-વીણા, અમે માલિક ! મિલાવી દે. મચ્યુંo ક્રિયા ચેતન અને જડની , વિવિધ સૂર તાલબદ્ધ ભાસે; બસૂરી મુજ જીવન-વીણા, રહીં તેને મિલાવી દે. મચ્યુંo
૨૦૮૪ (રાગ : માલકૌંસ) મન તડપત હરિ દર્શન કો આજ, મોહે તુમ બિન બિગડે સંઘરે કાજ;
| બિનતિ કરત હું મેં રખિયો લાજ. ધ્રુવ તુમ્હરે દ્વારકા મેં હું જોગી, હમરી ઔર નજર કબ હોગી;
સુનો મેરે વ્યાકુલ મન કા બાજ, મન બિન ગુરુ જ્ઞાન કહાં સે પાઉ, દિજો દાન હરિ ગુન ગાઉં;
સબ ગુનીજન મેં તુમ્હરા રાજ. મનો મુરલી મનોહર આસન છોડો, ગોવર્ધન મેરી બાત ન તોડો; મોહે દરશન ભિક્ષા દે દો આજ, હરિ ૐ, હરિ ૐ, હરિ ૐ. મન મુરલી મનોહર ગિરિધર હરિ ઓમ, દુ:ખભંજન મેરા સાથ ન છોડો;
મોહન દર્શન ભિક્ષા દેજો આજ, મન
૨૦૮૩ (રાગ : નટભૈરવ) મત કર તું અભિમાન રે બંદે, જુઠી તેરી શાન રે. ધ્રુવ તેરે જૈસે લાખો આયે, લાખો ઈસ માટીને ખાય;
રહા ન નામ નિશાન ઓ બંદે. મતo જૂઠી માયા જૂઠી કાયા, ‘વો તેરા’ જો હરિ ગુણ ગાયા;
જપલે હરિકા નામ ઓ બંદે. મતo. માયાકા અંધકાર નિરાલા, બાહર ઉજાલા ભીતર કાલા;
ઈસકો તું પહેચાન ઓ બંદે. મતo તેરે પાસ હૈ હીરે મોતી, મેરે મનમંદિરમેં જ્યોતિ;
કૌન હુવા ધનવાન ? ઓ બંદે. મતo
૨૦૮૫ (રાગ : આશાવરી) મન તું સુણ હી મુંજી ગાલ, મન તું સુણ હી મુંજા હાલ. ધ્રુવ ફોગટ વ્યો જન્મારો મુંજો, હાણે સુણ તું મુંજી ગાલ; તોજે ભરોસે કેડો ભાટક્યો, ચ્યા હી મુંજા હાલ. મન સુખ સગવડ પુઆ ઘોડે ઘોડે, ઓછો ન થ્યો સંતાપ; બાયર તાં આઉં વદ્દો ડિસાણું, મિંજ નાય ગાલમેં માલ. મને૦ મનજા ઘોડા ઘણે ધોડાયા, પોગ્ગો ન મુંજે ગામ; મોલાતું, મેં ઘણે બંધું, મિડે ઘુસી પઇયું અજકાલ . મન તું જે ચે મેં તીં તીં કયો, પણ ચ્યો અઇયા બેહાલ; છડ છેડો મન મુંજા હાણે, તડેં મુંજો થીએ નિરવાણ. મનો
પાણી હી હૈ પાતલા, ધૂંવા હી હૈં ઝીણ
પવનાં બેગિ ઉતાવલા, સો હોંસી કબીરેં કીન્હ || ભજ રે મના
૧૨૫૦
તૂ તૂ કરતા તૂ ભયા, તું મનમાંહે સમાય. | તું માંહી મન મિલ રહા, અબ મન ફેર ન જાય ૧૨પ૧
ભજ રે મના

Page #295

૨૦૮૬ (રાગ :બંગાલભૈરવ) મન મેલા ઔર તનકો ધોએ, ક્લ કો ચાહે કાંટે બોયે. ધ્રુવ કરે દિખાવા ભક્તિકા તૂ, ઉજલી ઓઢે ચાદરિયા, ભીતર સે મન સાફ કિયા ના, બાહર માંજે ગાગરિયા; ગુરૂદેવ નિત દ્વારપે આયે, તું ભોલા રહે સોયે, મન કભી ન મનમંદિર મેં તૂને, પ્રેમ કી જ્યોતિ જલાઈ, સુખ પાને હિત દર દર ભટકે, જન્મ હુઆ દુ:ખદાઈ; અબ ભી નામ સુમિર લે ગુરૂકા, જન્મ વ્યર્થ ક્યોં ખોયે ? મન શ્વાસોના અણમોલ ખજાના, દિન દિન લુટાતા જાયે, મોતી લેને આયો જગમેં, સીપસે મન બહેલાવે; સાચા સુખે તો વોહી પાયે, નિજ આતમ ઘર આયે. મન
૨૦૮૮ (રાગ : મિશ્રભૈરવી) મનફે બહકાર્યમેં કોઈ ન આયે, યે કભી હસાયે તો કભી કરાયે, કભી રૂલાયે; યે વિષયસુખ કે કઈ રંગ દિખાયે, યે શ્વાસપેક્ષા સે નિર્વિષય હો જાયે. ધ્રુવ મનકો જગભોગ કી ચાહ હો ગઈથી , કભી ખુશી કભી ગમકી આદત પડ ગઈ થી; મનકે કહને સે બહુત દુ:ખ ઉઠાયે , વિચાર પ્રેક્ષા સે મનકા જગત ગુમ હો જાયે. મનકે મન પરમાત્મા કા ભી ધ્યાન ન કર પાયા, ધ્યાન કે સમય પુરાને દૃશ્યો કો દોહરાયા; યે સંકલા વિકલ્પો કી પૂજા કરતા આયા, શ્વાસ પ્રશ્વાસ કી ગતિ પર ધ્યાન કર પાયે. મનકે દેખનેવાલે કો દૂસરી ચીજ અલગ નજર આયે, વે દેખનેવાલા, મન સે ભિન્ન દૃષ્ટા કહલાયે; દૃશ્ચમન કે મિલન સે મનકી ઉદંડતા બઢ જાયે, દૃષ્ટાભાવ સે દેખતે હી મન આત્મા અલગ હો જાયે. મનકેo
૨૦૮૭ (રાગ : ગઝલ) મનકી તરંગ માર લે, બસ હો ગયા ભજન, આદત બુરી સુધાર લે , બસ હો ગયા ભજન. ધ્રુવ આયા હૈ તું કહાં સે, ઔર જાયેગા કહાં; ઈતના હી મન વિચાર લે, બસ હો ગયા ભજન, મનકી નેકી સભા કે સાથ, જિતની બને કરો; મત સિર હદી કા ભાર લે, બસ હો ગયી ભજન. મનકી દૃષ્ટિ સભા કે સાથ, જિતની બને કરો; સમતાકા આંજન આંજ લે, બસ હો ગયા ભજન, મનકી તુજકો બુરે બુરા કહે, તો સુનકે કર ક્ષમા; વાલી કે સ્વર સંભાર લે, બસ હો ગયા ભજન, મનકી
૨૦૮૯ (રાગ : કટારી) મનવા ! ચાલો પાછા રે, અહીં કશો સાર નહીં; જેવા આગળ આવ્યા રે, તેવું પાછા ફરવું સહી. ધ્રુવ ઉર-વૃત્તિઓ છૂટી મૂકી, એમાં ગયો ફ્લાઈ, દૃશ્ય મૂર્તિઓ સાચી માની, એમાં રહ્યો ભરાઈ; એ તો સઘળાં ફાંફાં રે, આ તો તારો દેશ નહીં. મનવા કોણ દેશથી આવ્યો આંહી? શું કરવાનું કામ ? નોકર તું છે, નથી શેઠિયો, ભૂલી ગયો ક્યમ રામ? મૂળને સંભારો રે, ચાલો નિજ દેશ મહીં. મનવા || જહાં તક એક ન જાનિયા, બહુ જાને ક્યા હોય ? || એક સબ કુછ હોતા હૈ, સબસે એક ન હોય ૧૨૫૩
ભજ રે મના
તૂ તૂ કરતા તૂ ભયા, મુઝમેં રહી ન “હું” || વારી જાઉં નામ પર, જિત દેખું તિત “તું” ||
૧૨પશે
ભજ રે મના

Page #296

જે જે પગલે આગળ આવ્યો તે તે પગલું શોધો, પાછા વા એ મારગડે અંતરને ઉદબોધો; કરને નિશ્ચય પાકો રે, પરદેશે વસવું સારું નહીં. મનવા અંતરની વૃત્તિઓ જે જે, વિષય વિશે લપટાઈ, તે સઘળીને પાછી ખેંચી, પ્રભુમાં સ્થિર કર, ભાઈ ! અંતરને ઉકેલો રે, એ વિણ બીજો માર્ગ નહિ . મનવા
૨૦૯૧ (રાગ : માલકૌંs) મને મહાવીરના ગુણ ગાવા દે (૨)
મને ભવસાગર તરી જાવા દે (૨) રંગ ભરેલી દુનિયા છોડી, ભક્તિ માર્ગે જાવા દે. મને પંથ વિકટ છે સુખ દુઃખ વાળો, મહાવીરનાં રખવાળાં છે. મને પાપ સમુદ્ર ઘૂઘવતા નીરમાં, મૈયા પાર ઉતરવા દે. મને મહાવીર નામે, મહાવીર ધ્યાને, મહાવીર શરણે રહેવા દે. મને જય જય મહાવીર! જય ગુણ ગંભીર, મહાવીર ધૂન મચાવા દે. મને
૨૦૯૦ (રાગ : તોડી) મનવા જે સુખની કરે તું આશા, તને નથી મળવાનું; દોડાદોડી ફોગટ કરવી તને શોભે ના. ધ્રુવ જે સુખ તું શોધે જગમાં, એ તો આભાસ છે (૨) સાચા સુખનો તો તારા, અંતરમાં વાસ છે (૨) ઓ જીવડા રે... સાચા સુખનો તો તારા... અંધારે ભટક્યા કરવું તને શોભે ના. ઓ મનવા દોલત જે લઈને આવ્યો, તું આ સંસારમાં (૨) ખરચી નાંખે છે શાને ? અવળા વ્યાપારમાં (૨)
ઓ જીવડા રે... ખરચી નાંખે છે શાને ? દેવામાં ડૂબતાં જાવું તને શોભે ના. ઓ મનવા ચિનગારી જેવી છે , નાનકડી વાસના (૨) આ ભવના સુખની પાછળ, ભવભવની યાતના (૨) ઓ જીવડા રે... આ ભવના સુખની. ચકરાવે ભમતા રહેવું તને શોભે ના. ઓ મનવો ઠોકર મારે છે કોઈ, સુખના ભંડાર ને (૨) જકડીને બેઠો છે તું, સસ્તા ભંડાર ને (૨)
ઓ મનડા રે... જડીને બેઠો છે તું... ચીંથરાને વળગ્યાં રહેવું તને શોભે ના, ઓ મનવા || એક સધે સબ કુછ સધા, સબ સાધે એક જાય |
| જો તું સીંચે મૂલકો, ફૂલે ફલે અધાય. | ભજ રે મના
૧૨૫છે
૨૦૯૨ (રાગ : ભૈરવી). મા તે મા બીજા બધા વગડાના વાં; સર્વ વસ્તુ મળે જગતમાં, એક મળે નહિ મા. ભીનેથી કોરે સુવડાવ્યા ખાધુ નહિં તે પેટ ભરી, સાંજે માંદે ખડે પગે રહીં, સેવા અમારી ખૂબ કરી; ખોળે બેસાડી ખેલાવ્યા, ને લાડ લડાવ્યા બહુ. મીઠા કરી પંપાળિયા અમે, હષશ્રુિથી આંખ ભરી, માની હૂંફ હરતા તા, વીસરાય નહિ મા એકઘડી; માડી તારા ગુણ ઘણા છે કણ અદા ક્યારે કરીશું ? ભક્તિમય તું જીવન જીવી, ભલાઈનો ભંડાર ભરી, અધિક પ્રેમ તારો હતો માડી, આ દુનિયાથી કૈક ન્યારી હતી; હાથ માથે કોણ વશે , હેત ભરીને વ્હાલ કરી.
સબ આયે ઇસ એકમેં, ડાર, પાત, ફલ, ફૂલ કબીર ! પીછે ક્યા રહા, ગ્રહી પકરા નિજ મૂલ ? ||
ભજ રે મના

Page #297

૨૦૫ (રાગ : યેમન)
૨૦૯૩ (રાગ : પૂરિયા કલ્યાન) મા શારદે વર દે હમેં, તેરે ચરણકા પ્યાર દે; ભવ બંધ કે તૂફાન સે, માતા તૂ મૂજકો તાર દે. ધ્રુવ હંસાસની, પદ્માસની, અય વીણાવાદની શારદે (૨); શુભ્રવસ્ત્ર ધારણી મા હમેં, વરદાન દે વરદાન દે. મા કાટ દે અજ્ઞાનકો, ઉરમેં તેરા પ્રકાશ હો (૨); ઔર હર હૃદયમેં, ધ્યાન તેરા માન દે સન્માન દે. માત્ર સરસ્વતી મા તેરે બાલક, વિનતી કરે કર જોરકે; દિજે હમેં સ્વર તાલ માતા, આજ અપને દ્વાર સે. માવ
માનવ કી પૂજા કૌન કરે ? માનવતા પૂજી જાતી હૈ (૨). ધ્રુવ
ઊંકી સંખ્યા અગણિત હૈ, પર અલિ કબ સબ પર જાતા હૈ? વહ તો ઉન પર મંડરાતા હૈ, જો પુષ્પ પરાગ લુટાતા હૈ; નીરસ કી પૂજા કૌન કરે ?, મધુમયતા પૂજી જાતી હૈ. માનવ જો ગહરાઈ મેં ગયા હી નહીં, ઉપર હી ઉપર ચલતા હૈ(૨), માનસ પરિવર્તન કિયા નહીં, કેવલ પૈસો પર ચલતા હૈ; સાધકક્કી પૂજા કૌન કરે ? સાધતા પૂજી જાતી હૈ. માનવ આકાર બહુત સુંદર પોયા, આચાર ન બિલકુલ પાયા હૈ, સંગીત કહેગા કન ઉસે ? જો બિના કંઠ કે ગાયા હૈ; શબ્દો કી પૂજા કૌન કરે ? સ્વર-લહરી પૂજી જાતી હૈ. માનવેo
૨૦૯૪ (રાગ : શ્રી) માનવ સ્વભાવ એવો , જાણે છતાં ન જાગે;
સ્વમું ગણે જીવનને, તો યે ને મોહ ત્યાગે. ધ્રુવ ધન, માલ, સુત , દારા, સહુ નષ્ટ છે થનારા; સમજે બધા છતાંયે, મનથી ન કોઈ ત્યાગે. માનવ કરે પ્રાર્થના પ્રભુને, શાંતિ સદાયે આપો; માયા ત્યજે નહી ને, મુક્તિ સદાયે માંગે. માનવ હોયે ગરીબી જ્યારે, પૈસાની ભૂખ લાગે; પૈસા મળ્યો. પછીથી, જુદા તરંગ જાગે. માનવ
દુ:ખથી બધાં ડરે છે, ડરતાં ને પાપ કરતાં; પાપો કર્યા પછીથી , માફી પ્રભુથી માર્ગ. માનવ શોધે છે સુખ જગમાં, ભટકે ભ્રમિત થઈને; પ્રીતિ પ્રભુના ચરણે, એની કદી ન લાગે. માનવ
૨૦૯૬ (રાગ : ભૂપાલી) કીસસે નજર મિલાવું ? તુમ્હ દેખને કે બાદ; આંખોમેં તાબેદિદ અબ, બાકી નહીં રહા,
કિસ કિસકો સર ઝૂકાવું. ધ્રુવ હૈ લુક્ત બસ ઈસીમેં, મઝા ઈસીમેં હૈ, અપના પતા ને પાઉં !! તુમ્હ દેખને કે બાદ, જિસસેo મેરા એક તું હી તૂ હૈ, દિલદાર પ્યારે કહાના; ઝોલી કહાં ફ્લાવું, તૂટ્યું દેખનેકે બાદ. ક્સિસે દિલબર યે પ્યાર તેરા, મહેલિમેં ખેંચ લાયા;
દિલકી કીસે સૂનાઉ ? તૂટ્યું દેખને કે બાદ. કિસસે પ્રેમ સહે છે અપાર, પ્રેમીજન એમ નવ છોડે, પ્રેમ પ્રભુનો પ્યાર, પ્રેમથી મુખ નવ મોડે, પ્રેમ અગન એક ખાસ, નાશ કેમ થાય જ એનો ? પ્રેમનો સઘળે વાસ, પ્રેમ પરખાવૈ મૈનો; કહે છે ‘સત્તાર' પ્રેમ કાયર નવ જાણે, પ્રેમ પુષ્પનો હાર, જ્ઞાની શૂરવીર વખાણે.
સગા હમારા રામજી, સોદર હૈ મુનિ રામ ઔર સગા સબ સ્વાર્થકા, કોઈ ન આવે કામ ૧૨પ)
ભજ રે મના
હમ વાસી વો દેશકે, જાત બરન કુલ નહિ
શબ્દ મિલાવા હો રહા, દેહ મિલાવા નાહિં || ભજ રે મના
૧૨૫છે

Page #298

૨૦૯૭ (રાગ : ભૂપકલ્યાન) મારા ઘટમાં બિરાજતા શ્રીનાથજી, શ્રી યમુનાજી શ્રી મહાપ્રભુજી; મારું મનડું છે ગોકુલ વનરાવન, મારા તનના આંગણીયામાં તુલસી વન.
મારા પ્રાણજીવન... મારા ઘટમાંo મારા આતમના આંગણે શ્રી મહાકૃષ્ણજી, મારી આંખે દિસે ગિરધારી રે ધારી; મારું તન મન ગયું છે જેને વારી રે વારી, મારા શ્યામ મુરારી. મારા મારા પ્રાણ થકી મને વૈષ્ણવ વ્હાલા, નિત્ય કરતાં શ્રીનાથજીને કાલા રે વાલા; મેં તો વલ્લભ પ્રભુજીના કીધાં છે દર્શન, મારું મોહી લીધું મન. મારા હું તો નિત્ય વિઠ્ઠલવરની સેવા રે કરું, હું તો આઠે સમાં કેરી ઝાંકી રે કરું; મેં તો ચિત્તડું શ્રીનાથજીને ચરણે ધર્યું, જીવન સળ કર્યું. મારા મેં તો ભક્તિ મારગ કેરો સંગ રે સાધ્યો, મને ભોળા ક્તિન કેરો રંગ રે લાગ્યો; મેં તો લાલાની લાલી કેરો રંગ રે માંગ્યો, હીરલો હાથ લાગ્યો. મારા આવો જીવનમાં લ્હાવો ફ્રી કદી ના મળે, વારે વારે માનવ દેહ ફ્રી ના મળે; મારો લખરે ચોર્યાસીનો ફેરો રે ટળે, મને મોહન મળે. મારા મારા અંત સમયની સુણો રે અરજી , દેજો ચરણોમાં શ્રીજી તારી દયા રે ઘણી; મને તેડા રે યમ કેરા કદી ના આવે, મારો નાથ તેડાવે. મારા
માન બીજું મારૂં મરણ થાતાં બધા, હથિયાર - લશ્કર લાવજો; પાછળ રહે મૃતદેહ, આગળ સર્વને દોડાવજો. આખા જગતને જીતનારૂં સૈન્ય પણ રડતું રહ્યું; વિકરાળ દળ ભૂપાળને , નહીં કાળથી છોડી શક્યું.
માન ત્રીજું મારા બધા વૈદો - હકીમોને અહીં બોલાવજો; મારો જનાજે એ જ વૈદોને ખભે ઉપડાવજો. દર્દીઓના દર્દને દફ્લાવનારૂં કોણ છે? દોરી તૂટી આયુષ્યની તો, સાંધનારૂં કોણ છે?
ક્રમાન ચોથું ખુલ્લી હથેળી રાખીને જીવો જગતમાં આવતા; ને ખાલી હાથે આ જગતથી જીવ સૅ ચાલ્યા જતા. ચૌવન દ્ગા , જીવન દ્ગા , જર ને જગત પણ છે ફ્લા; પરલોકમાં પરિણામ મળશે, પુણ્યનાં ને પાપનાં.
૨૦૯૮ (રાગ : હરિગીત છંદ)
ક્રમાન પહેલું મારા મરણ વખતે બધી મિલ્કત અહીં પથરાવજો; મારા જનાજા સાથ, કબ્રસ્તાનમાં પણ લાવજો. જે બાહુ-બળથી મેળવ્યું તે ભોગવી પણ ના શક્યો; અબજની મિત આપતાં પણ, આ સિકંદર ના બચ્યો.
૨૦૯૯ (રાગ : યમન) મારા રામ મંદિરમાં હોય થાળી ! મારા પ્રભુમંદિરમાં હોય થાળી, તમે જમોને મારા વનમાળી. ધ્રુવ લાડવા ને લાપસી ચણાની દાળ (૨), ઉપર પીરસાવું ઘેવરીયો પ્રસાદ. મારાંo ઊનાં ઊનાં ભોજન ટાઢાં થાય (૨), સાદ કરે છે જશોદા માય. મારાં જારી ભરાવું જળ જમુના નીર (૨), આચમન કરો તમે સુભદ્રાના વીર. મારાં. લવીંગ સોપારી ને બીડલાં પાન (૨), મુખવાસ કરીને મારા રણછોડરાય. મારાં ગલીએ ને શેરીએ પડાવું સાદ (૨), ના લીધો હોય તો લ્યોને પ્રસાદ. મારાં ચૌદે લોકમાં થાળી. થાય (૨), “પ્રભુ પ્રતાપે ભક્તો ગાય. મારાં
મનુષ્યજન્મ દુર્લભ અતી, મિલે ન બારંબાર તરવરસે ફૂલ ગિર પડા, ફેર ન લાગે ડાર
૧૨૫૦
કાહે સોવે નીંદભર, જાગી જપો. મુરાર || એક દિન ઐસા સોવના, લંબે પાઉં પસાર ! || ૧૨૫૯
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #299

૨૧૦૦ (રાગ : દેશી હીંચ) મારા હૈયાનો હાર બની આવજો રે, હું તો પાંપણના પુષ્પ વધાવું. ધ્રુવ તમે ત્રિશલામાતાના છો જાયા, ત્રણ લોકમાં આપ છવાયા;
મારા મનના મંદિરમાં પધારજો રે. હુંo ભવસાગર છે બહુ ભારી, ઝોલા ખાતી રે નાલડી મારી;
નૈયાના સુકાની બની આવજો રે. હુંo મને મોહરાજાએ હરાવ્યો, મને મારગ તારો ભુલાવ્યો;
જીવનના સારથી બની આવજો રે. હુંo મારા હૃદયે રહ્યા છો આપ, મારા મનમાં ચાલે તારો જાપ;
મારા મનના મેયૂર બની આવજો રે. હું
૨૧૦૨ (રાગ : શીવરંજની) મારું ખોવાણું રે સપનું (૨);
ક્યાંક જડે તો ? દઈ દેજો એ (૨) બીજાને ના ખપનું. ધ્રુવ પૂરવ કહે છે પશ્ચિમ તસ્કર, દક્ષિણ કહે છે ઉત્તર (૨), વગડો કહે છે ચોર આ વસતિ, પર્વત કહે છે સાગર; ધરતીને પૂછું તો દયે છે (૨), નામ ગગનમંડલનું. મારૂ૦ ખોળે મસ્તક લઈ બેઠી'તી, એ દિ' રજની કાળી (૨), જીવનની ઝંઝાળો સઘળી (૨), સુતી પાંપણ ઢાળી; નીંદરના પગવારે કોઈ, આવ્યું છાનું છપનું. મારૂ૦ વહારે ધાજો જડ ને ચેતન, મારી પ્રીત પીંછાણી (૨), અણુઓ અણું સાંભળજો મારાં (૨), શમણાની એંધાણી; તેજ તણા ભંડાર ભર્યા છે, નામ નહીં ઝાંખપનું. મારૂ૦
૨૧૦૧ (રાગ : કલાવતી) મારો એક્તારો લઈ આવું (૨), તારી ભક્તિના ગીત ગાઉં, હું તો ગાઉંને ગવરાવું મારો, એકતારો લઈ આવું. ધ્રુવ શબ્દો સામે જોઈશ માં, તું ભાવ હૃદયનો જોજે, કંઠ હોય ભલે ના મધુરો, તાલ જીવનનો જોજે, હું તારું નામ ગજાવું, તારી ભક્તિના ગીત ગાઉં, હું તો ગાઉને ગવરાવું મારો, એકતારો લઈ આવું. મારો દુનિયાની આ રંગભૂમિ પર, આવે છે તડકા ને છાયા, ઘડીકમાં પુણ્ય પ્રકાશે, ઘડીકમાં પાપ તણા પડછાયા, હું તારી માયા માંગું, તારી ભક્તિના ગીત ગાઉં, હું તો ગાઉને ગવરાવું મારો, એકતારો લઈ આવું. મારો તું હીતુંહી નાદ ગજાવે, આ અંતરનો એકતારો, સુખ દુ:ખના સંસાર માગે, પ્રભુ તારો એક સહારો, હું જીવતરને અજવાળું, તારી ભક્તિના ગીત ગાઉં, હું તો ગાઉને ગવરાવું મારો, એકતારો લઈ આવું. મારો
૨૧૦૩ (રાગ : ભીમપલાસ) મિલતા હૈ સચ્ચા સુખ કેવલ, ગુરુદેવ તુમ્હારે ચરણોં મેં. ધ્રુવ યહ પ્રેમ સદા ભરપૂર રહે, ગુરુદેવ તુમ્હારે ચરણોં મેં; વિનતી હૈ યે પલ પલ છિન છિન, રહે ધ્યાને તુમ્હારે ચરણો મેં. મિલતા રસના પૈ તુમ્હારા નામ રહે, ઔર ચાંદ સુબહ સે શામ રહે; હર રોજ મેરા યહ કામ રહે, રહે ધ્યાન તુમ્હારે ચરણો મેં. મિલતા ચાહે સંકટ ને ભી ઘેરા હો, ચાહે ચારોં ઓર અંધેરા હો; પર દિલ ના ડગમગ મેરા હો, રહે ધ્યાન તુમ્હારે ચરણોં મેં. મિલતા ચાહે અગ્નિ મેં મુઝે જલના હો, ચાહે કૌંટો પર ભી ચલના હો; ચાહે છોડ કે દેશ નિકલના હો, રહે ધ્યાન તુમ્હારે ચરણોં મેં. મિલતા ચાહે બૈરી સબ સંસાર બને, મેરા જીવન મુઝ પર ભાર બને; ચાહે મૌત ગલે કા હાર બને, રહે ધ્યાન તુમ્હારે ચરણોં . મિલતા
કાલ કરે સો આજ કર, આજ કરે સો અબ્બા || અવસર બીતો જાત હૈ, ફિર કરોગે કમ્બ ? ૧૨૧
ભજ રે મના
આજ કહે હરિ કાલ ભજું, કાલ કહે ફિર કાલ આજ કાલ કરતે રહે, અવસર જાતા ચાલ
૧૨૬
ભજ રે મના

Page #300

૨૧૦૪ (રાગ : ભૈરવી) મીરાં બની રે બાંવરિયા, આવો પધારો મેરે સાંવરિયાં,
અબ તો પધારો નટવર નાગરિયાં. ધ્રુવ ઘરવાળા લોક મને બાવરી બતાવે રે, સંગરી સહેલ્યો. હા પર આંગળી ઉઠાવે રે;
છેડે સારા અને નાગરિયાં. મીરાંo સારા સુખ પાયા મેંને કાન્હા થારે કારણે, સંસાર દુ:ખ છોડયા રે કાન્હા થારે કારણે;
છોડયા પિયરિયા પ્યારા સાસરિયા. મીરાંo મેં તો મર ગઈ લાજકી મારી, મેરે ગલિયનમેં ગિરધારી, મેં તો ઝૂમ ઝુમકે ગાઊં, મેં તો નાચું ઔર નચાઊં;
મેરે રોમ રોમમેં ગિરધારી. મીરાંo મેરે આંગણમેં ગિરધારી, મેરે નયનોંમેં ગિરધારી, મેરે સપનોં મેં ગિરધારી, મેરે સાંસોંમેં ગિરધારી;
મેરે રોમ રોમમેં ગિરધારી. મીરાંo
પ્રેમમાં હૃદય ભીંજાય, કોમળ હૃદય નિર્મળ થાય, પ્રભુની પ્રેરણા સમજાય, સંદેશા સના અમૃત પાય;
ઊજળું ભાવિ ઘડાશે, પ્રભુના સાથમાં, મીરાંની ગિરધર ગોપાળ લેવું નામ, રાત-દી શ્વાસનું કામ, જાગૃતિ સાચી એનું ધ્યાન, હિત છે ઠરવાનું ઠામ;
સંઘળું સૂઝશે સદાય - એની શાંતિમાં, મીરાંની અનાદિની સાચી રીત, ગિરધર ગોપાળ સાથે પ્રીત, મીરાંની એમાં છે જીત, કહું છું તમારું એમાં હિત,
આવીને સામે હસે છે ! એના પ્રેમમાં. મીરાંની પ્રેમની ઊંચી છે સગાઈ, એમાં નથી કાંઈ નવાઈ, માર્ગ સીધો આડું - ન ક્યાંય, સીધું સમાં પહોંચી જવાય,
ગિરધર ગોપાળ રહેશે, પ્રસન્નમાં. મીરાંની
૨૧૦૫ (રાગ : દેશી ઢાળ) મીરાંની સૌથી મોટી નાવ, પ્રભુના પ્રેમીઓ બેસી જાવ, હૃદયે એક જ પ્રભુનો ભાવ, તારવા સંસાર સાગર નાવે;
આવો ! પ્રેમથી પહોંચાડું, પ્રભુના ધામમાં. ધ્રુવ સઘળી વાસના બળી જાય, પ્રભુનાં પ્રગટ દર્શન થાય, મમતા ગર્વની રાખ થાય, ગિરધર ગોપાળની સહાય;
આવો ! આવો ! બોલાવું, સાચા એ સ્થાનમાં. મીરાંની
૨૧૦૬ (રાગ : સારંગ) મૂંગા વાચો પામતા, પંગુ ગિરિ ચઢી જાય ! ગુરુ કૃપા બળ ઓર છે, અંધ દેખતા થાય ! ધ્રુવ જંગલમાં મંગલ બને, પાપી બને પવિત્ર ! એ અચરજ નજરે તરે, મરણ બને છે મિત્ર ! મૂંગા અખંડ વિશ્વાસે વસું, સાચા શ્રી ગુરુરાજ ! રડવડતો કાયમ રાખશે ? બનું નહિ નારાજ. મૂંગા મુજ અવગુણ, ગુરુરાજ ગુણ, માનું અનંત અમાપ; બાળક કર પહોળા કરી, દે દરિયાનું માપ. મૂંગા સમર્થ શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર, હું શ્રદ્ધાળુ બાળ; અચૂક આશ્રય આપીને, પળ પળ લ્યો સંભાળ, મૂંગા
કાલ કહે મેં કલ કરું, આગે વિસમી કાલ દો કલકે બિચ કાલ હૈ, સકે તો આજ સંભાલ
૧૨ શ્વે
માયા માથે શિંગડા, લંબાં નવ નવ હાથ આગે મારે શિંગડા, પીછે મારે લાતા
ભજ રે મના
૧૨૩
ભજ રે મના

Page #301

૨૧૦૭ (રાગ : ધોળ)
મીઠી વાણી ઉચ્ચરિયે, જીવનમાં મીઠા બોલા થઈને; કડવા વેણ કદી કહીએ ના કોઈને, સૌના વહાલા થઈએ. ધ્રુવ મીઠી બોલી, બોલી ન જાણીએ તો, મૌન ધરીને રહીએ;
કડવું સત્ય પણ મીઠું લાગે જો, સમજાવીને કહીએ. જીવનમાં કારમો ઘા ભલે લાગ્યો હોય તોયે, રૂઝાતાં ભૂલી જઈએ; કડવા એક જ શબ્દના બાણે, મહાભારત ઊભું કરીએ. જીવનમાં૦ બાળક બોલે કાલુઘેલું લાગે સહુને પ્યારૂ; ફૂડકપટ માયા પ્રપંચ છોડી, સીધા સરળ બની રહીએ. જીવનમાં૦
૨૧૦૮ (રાગ : ભૂપ-કલ્યાન)
મનમેં બસા, નૈનોમેં બસા, મેરા રસિયા;
મેં તો ખોઈ ખોઈ નાચું રે ગાવું. ધ્રુવ
ભોલી અનજાન મેં વ્રજકી બાલા, નૈનોકી રાહ ઘુસાં દિલમેં ગ્વાલા, ખુલ ગયા મેરે જનમોંકા તાલા, ધુલ ગયા મૈલ જનમોકા કાલા; અબ તો મનમેં ફિ ઉસકી માલા, રોમ રોમ હરસાય, અંગ અંગ લલચાયે મેરા રસિયા. મેં મેરી ઘુંઘર બજે છન છનાતી, મેરી પાયલ બજે જન જનાતી, મેરી બિંદિયા લસે ચમ-ચમાતી, માંગ સિંદૂર સો રંગ લાતી; ફૂલ કાનો ખીલે ભાંતી ભાંતી, મેરા ચૂડા અમર, મેરા ઝૂડા અમર, મેરા રસિયા. મેં મેરા જગમેં સફ્ત હુઆ ફેરા, મૈં હુઉ ઉસકી, વો પ્રિતમ મેરા, મિટ ગયા મેરે મનકા અંધેરા, હુઆ અવિચલ મિલન આજ મેરા; અપને ભીંતર મૈને ઉસકો ઘેરા,
ઉડે અંબર ગુલાલ, ‘સખી’ લિયો સંભાલ, મેરા રસિયા મેં
ભજ રે મના
માયા તરૂવર ત્રિવિધકા શોક દુ:ખ સંતાપ શીતલતા સ્વપન નહીં, ફલ ફીકા તન તાપ
૧૨૬૪)
૨૧૦૯ (રાગ : ભૈરવી)
મુજે મેરી મસ્તી કહાં લેકે આઈ ? જહાં મેરે અપને સિવા કુછ નાહીં. ધ્રુવ પતા જબ લગા મેરી અસ્તિકા મુજકો; સિવા મેરે અપને કહી કુછ નાહીં. મુશ્કે સભી મે સભી મે, પડા મેં હી મેં હું; સિવા નૂર અપને કહી કુછ નાહીં. મુજે ભી; ના દુઃખ હૈ ના સુખ હૈ, ના શોક હૈ કુછ અજબ હૈ યે મસ્તી સિવા કુછ નાહીં. મુજે યે સાગર, યે હરે, યે ફેન, યે બુદબુદે; કલ્પિત હૈ, જલ મેં, સિવા કુછ નાહીં. મુજે અરે ! મૈં હું આનંદ, આનંદ હૈ મેરા; મસ્તી હી મસ્તી બસ ઔર કુછ નાહીં. મુજે ભ્રમ હૈ યે દ્વંદ હૈ, જો મુજકો હુઆ થા; હટાયા જો ઉસકો તો ખફા કુછ નાહીં. મુજે
યે પરદા હૈ દુઈ કા હટાકર જો દેખા; તો બસ એક મૈં હું, જુદા કુછ નાહીં. મુજે ૨૧૧૦ (રાગ : ભૈરવી)
મુઝે કભી કભી સપના યે આયે કી, શ્યામ મેરી ગલિયોમેં બાંસરી બજાયે. - ધ્રુવ ચડ ગયા હાથ મેરે જીસ દિન છલિયાં, દેખ ના છિન લૂંગી ઉસકી મુરલીયા (૨); લાખ અરજ કરે, નૈના નીર ભરે, ચાહૈ કૈસે બહાને વો બતાયે ! મુઝે પલકો કી ડોર મૈં પીરોઈ મૈંને કલિયાં, જાને મનાયે કહાં શ્યામ રંગ રલીયાં (૨); મેરે મોહનકા પતા લા દે કોઈ જરા, પ્યારકી માલા કહી સૂકના જાયે. મુઝે ઇત ઉત જાઉં મેં તો કહે નહીં પાઉં કુછ, તડપન દિલકી લગી કૈસે મેં સુનાઉં ? નિંદ ન આવે મોહે, ચૈન ન આયે કહ્યુ, નજર ન આવે મેરે સુંદિર શ્યામ. મુઝે
કામ
સંસારીસે પ્રીતડી સરે ન એકો દુબિધામેં દોનો ગયે, માયા મિલી ન રામ ૧૨૬૫
ܗ
ભજ રે મના

Page #302

૨૧૧૧ (રાગ : જંગલા)
મુઝે મિલા અનોખા પ્યાર, ગુરુ કે ચરણોં મેં; મુઝે મિલા અનોખા પ્યાર, બ્રજ કી ગલિયોં મેં. ધ્રુવ
કૈસે બતાઉ ક્યા ક્યા ગુજરી ? જબ નૈના હો ગઇ ચાર. બ્રજ કી જમુના તટ જલ ભરન ગઈ થી, મુઝે મિલ ગયા નન્દકુમાર, બ્રજ કી ચુપકે સે મેરે સામને આકે, મેરા ધૂંઘટ દિયા ઉતાર. બ્રજ કી મુઝે દેખ કે નૈના નચા કે, મોહે મારી પ્રેમ કટાર. બ્રજ કી જનમ જનમ સે ઢૂંઢ રહી થી, મુઝે મિલ ગયા નન્દ કા લાલ. બ્રજ કી ઉસ દિન મૈને ક્યા ક્યા પાયા, કોઈ ભી સમઝ નહિં પાયા;
મેરા બસા નયા સંસાર. બ્રજ કી
૨૧૧૨ (રાગ : દરબારી)
મુઝે લગી (૩) શ્યામ સંગ પ્રીત, કી દુનિયા ક્યા જાને ? ક્યા જાને ભઈ ક્યા જાને હો, ક્યા જાને ભઈ ક્યા જાને હો ? મુઝે મિલ ગયા (૨) મનકા મીત, કી દુનિયા ક્યા જાને ? ધ્રુવ છબી દેખી મેરે શ્યામકી જબસે, હુઈ બાવરી મૈં તો તબસે, બાંધી પ્રેમકી ડોર પ્રભુસે, નાતા તોડા મૈંને જગસે;
યે કૈસી પાગલ પ્રીત ? કી
ભૂલ ગઈ કહી આનાજાના, જગત લગે સારા બેગાના, ઓમ્ ઓકી ધૂન હી લગાના, શ્યામ નામ કે રંગમેં રંગાના;
મેં તો રંગી શ્યામ કે રંગ. કી
પ્રેમકી ભાષા હૈ યે નિરાલી, કોઈ ક્યાં સમજે બાત સુહાલી ? મેરે ઔર પ્રિયતમકી બાતે, ક્યાં સમજે કોઈ ક્યા જાને ?
અબ હો ગઈ પ્રભુજીસે પ્રીત. કી
ભજ રે મના
માયા માયા સબ
કહે, પણ ઓલખે ન કોય
જો મનસે ના ઊતરે, માયા કહિયે સોય
૧૨૬૬
૨૧૧૩ (રાગ : કવ્વાલી)
મુઝે રાસ આ ગયા હૈ, તેરે દર પે સર ઝુકાના;
સે
તુઝે મિલ ગયા પૂજારી, મુજે મિલ ગયા ઠિકાના. ધ્રુવ મુદ્દતસે આરઝુથી, મિલે ઐસા કોઈ રહબર; જીનકી કૃપા સે છૂટે, મેરા જગમેં આનાજાના. મુઝે કર મુજ પે ઐસી કૃપા, ઓ મેરે પૂજ્ય પ્રભુવર; કરતા રહુ મેં દર્શન, જબ તક હો આબોદાના. મુઝે મેરી જિંદગી કી નૈયા, મજધાર મેં ફસી હૈ; તેરે હવાલે કર દી ડૂબે યા પાર લાના. મુઝે તકદીર કા હૂ મારા, તેરે દર પે આ ગયા હું; ચરણોસે અબ પ્રભુજી, મુજકો ન અબ ઉઠાના. મુઝે
૨૧૧૪ (રાગ : મેધ)
મૈં પલ છિન, કલ નહિં પાઉં, મોહન અબ આન મિલો;
મેં પલ બિન, પલ ન રહાઉં, મોહન અબ આન મિલો. ધ્રુવ દિવસ ન ચૈન, નીંદ નહિં રતિયાઁ, કાસે કહૂઁ મેરે મન કી બતિયાઁ; મૈં પલ પલ તુમ્હેં બુલાઉં, મોહન અબ આન મિલો. મેં
તુમ બિન મેરે ઔર ન કોઈ, લોક લાજ તેરે હિત ખોઈ; મૈં કૈસે તુઝે રિઝાઉં ? મોહન અબ આન મિલો. મેં *સુવન માલા પ્રેમ સે પોઈ, યે પહિરે મેરે હૈં જોઈ;
મૈં થમ થમ નીર બહાઉં, મોહન અબ આન મિલો. મેં
હે મેરે પ્રિયતમ પ્રાણેશ્વર, હે મેરે જીવન હૃદયેશ્વર;
મૈં રોય રોય મર જાઉં, મોહન અબ આન મિલો. મેં જલ્દી આઓ મોહન પ્યારે, દેર ન લાઓ નન્દ દુલારે;
મેં તુબ બિન પ્રાણ ગવાઉં, મોહન અબ આન મિલો. મેં
માન દિયો મન હરખિયો, અપમાને તન છીન કહે કબીર તબ જાનિયે, માયામેં લૌલીન
૧૨૬૦
ભજ રે મના

Page #303

૧૧૫ (રાગ ; પટદીપ)
મેરા આપકી કૃપા સે સબ કામ હો રહા હૈ (૨); કરતે હૈં આપ ગુરુવર, મેરા નામ હો રહા હૈ (૨). ધ્રુવ પતવાર કે બિના હી મેરી નાવ ચલ રહી હૈ, હૈરાન હૈ જમાના મંજિલ ભી મિલ રહી હૈં; કરતા નહી મેં કુછ ભી સબ કામ હો રહા હૈ.
કરતે હૈં આપ૦ તુમ સાથ હો ો મેરે, કિસ ચીજ કી કમી ઈં ? કિસી ઔર ચીજ કી અબ, દરકાર હી નહીં હૈ; તેરે સાથ સે ગુલામ અબ (૨), ગુલફામ હો રહા હૈ.
કરતે હૈ આપ૦ મેં તો નહિ હું કાબિલ, તેરા પાર કૈસે પાઉં ? ટુટી હુઈ વાણી સે, ગુણગાન કૈસે ગાઉં ? તેરી પ્રેરણા સે હિ સબ (૨) યે કમાલ હો રહા હૈ.
કરતે હૈ આપ૦
૨૧૧૭ (રાગ : કાલિંગડા) મેરા સુના હૈ સંસાર, હરિ આ જાઓ એક બાર; હરિ આ જાઓ પ્રભુ આ જાઓ, વિનતી યહી બારમ્બાર. ધ્રુવ જબ યાદ તુમ્હારી આતી હૈ, તન મન કી સુધ બિસરાતી હૈ, કૈસે બતલાઉં તુહે પ્રભુવર ! વિરહા કી વ્યથા, વિરહા કી દશા;
બહતી નીત અસુવંન ધાર. મેરા સંસારકી માયા , મમતા મેં, અબ તક ઉલઝા , અબ તક ભટકા, તેરે વૈભવ કો ન સમઝ પાયા, સુખ સાગર તું, ભવ તારક તું;
મેરા બેડા લગા દો પાર, મેરાઓ સંસાર સે ઠોકર ખાયા હું, પ્રભુ દ્વાર રે તેરે આયા હું, તુમ સમઝ કે અપના દાસ પ્રભુ, દે દો ચરણોં મેં વાસ પ્રભુ;
કંગાલ હો જાયે નિહાલ. મેરા હોઠો પર નિત તેરા નામ રહે, અત્તર મેં નિત તેરા ભાન રહે, બસ આઠો યામ યે કામ રહે, ફ્રિ જગ સે મુઝે ક્યા કામ રહે ? બસ માગું યહીં વરદાન , દે દો પ્રભુ અપના જાન , મેરા સુના હૈ સંસાર, હરિ આ જાઓ એક બાર, મેરા
૨૧૧૬ (રાગ : બંગાલ ભૈરવ) મેરા કોઈ ન સહારા બિન તેરે, ગુરુદેવ સેંવરિયા મેરે. ધ્રુવ તુમ ભક્તને કે હિતકારી, \" આઈ શરણ તિહારી; મેરે કાટો જનમ કે ફેરે, ગુરુદેવ સંવરિયા મેરે, મૈરા મેરી ડોલે ભંવર બિચ નૈયા, પ્રભુ બન જાઓ આપ ખિવૈયા; મેરે તુમ હી હો સેંઝ સવેરે, ગુરુદેવ સેંવરિયા મેરે, મેરા તુમ યુગ યુગ અન્નયમિી, મોહે નીંદ સે આન જગાઈ; કિયે દિલ કે દૂર અધેરે, ગુરુદેવ સૌંવરિયા મેરે, મેરા મેં જીવ અધમ અભિમાની, મૈંને ગુરુ કી મહિમા ન જાની; કિયે જગ મેં પાપ ઘનેરે, ગુરુદેવ સૌંવરિયા મેરે. મેરા
માયા છાયા એક હૈ, જાને બિરલા કોય
| ભાગે તાકે પીછે પરે, સનમુખ આગે હોય || ભજ રે મના
૧૨૬૦
૨૧૧૮ (રાગ : દેશ) મેરી પરિણતિ મેં ભગવાન, પ્રક્ટ હો જાવે આતમજ્ઞાન. ધ્રુવ મમ સ્વરૂપ અત્યન્ત મનોહર, ધ્રુવ અખંડ આનન્દ સરોવર; નિશદિન રહે ઉસી કા ધ્યાન , પ્રકટ હો જાવે આતમજ્ઞાન, મેરી કર આરાધન નિજ સ્વભાવ કા, ભય મેટું દુ:ખમય વિભાવ કા; કર હૅ નિજ પર કા લ્યાણ, પ્રક્ટ હો જાવે આતમજ્ઞાન. મેરી જિસને નિજ આતમ આરાધા, દૂર હુઈ સબ ઉસકી બાધા; પ્રક્ટા ઉસકે મોક્ષ મહાન, પ્રકટ હો જાવે આતમજ્ઞાન. મેરી
પાન ઝરંતા યો કહે, સુન તરવર બનરાય અબકે બિછુરે કબ મિલે ? દૂર પડેંગે જાય ૧૨૭
ભજ રે મના

Page #304

પ્રભુવર તુમ અતિ હી ઉપકારી, દિખલાતે શિવપથ અવિકારી; કરતે અતઃ આપ ગુણગાન, પ્રક્ટ હો જાવે આતમજ્ઞાન, મેરી દ્રવ્યદૃષ્ટિસે હૈં તુમ સમાન, હૈ માત્ર પરિણતિ મોહવાન ; હોવે પરિણતિ આપ સમાન, પ્રગટ હો જાવે આતમજ્ઞાનમેરી
કુછ હતે કુછ સુનતે, ક્યું ચલે ગયે દિલકો મસલતે ? મેરી દુનિયા હુઇ સુનિ, બૂઝા આસ કા દિપક જલતે,
છાયા રે અંધેરા મેરી અખિયનમેં. મેરી તુમ આવો કે ન આવો, પિયા યાદ તુમ્હારી મેરે સંગ હૈ, તમે કૈસે યે બતાવું ? મેરી પ્રીતકા નિરાલા એક રંગ હૈ,
લાગા હો યે નેહા જૈસે બચપનમેં. મેરી
૨૧૧૯ (રાગ : ચલતી) મેરી પરિણતિ મેં આનન્દ અપાર, નાથ તેરે દર્શન સે. ધ્રુવ મૂરતિ પ્રભુ કલ્યાણ રૂપ હૈ, સ્વાનુભૂતિ કી નિમિત્ત ભૂત હૈ, ભેદ-વિજ્ઞાન હો સુખકાર નાથ તેરી વાણી સે. મેરી અનાદિકાલ કા મોહ નશાયા , નિજ સ્વભાવ પ્રત્યક્ષ લખાયા, પ્રભુ મોહ નશે દુ:ખકાર-શુદ્ધાતમ દર્શન સે. મેરી રાગાદિક અબ દુ:ખમય જાને , જ્ઞાનભાવે સુખમય પહિચાને, મેં તો આજ લખો. ભવ પાર, નાથ તેરે દર્શન સે. મેરી તિર્થંલોક તિર્થંકાલ કૅઝારા, નિજ શુદ્ધાતમ એક નિહારા, શિવ સ્વરૂપ શિવકાર, નાથ તેરે દર્શન સે, મેરી તોડ સક્લ જગ વંદ-ફંદ પ્રભુ, ભી નિજ મેં રમ જાઉ વિભુ, ભાવ યહી અવિકાર, નાથ તેરે દર્શન સે. મેરી
૨૧૨૧ (રાગ : ચલતી) મેરે ગુરુકી મહિમા અપાર, યે દુનિયા ક્યા જાને ?
ક્યા જાને ? કોઈ ક્યા જાને ? ક્યા જાને ? કોઈ ક્યા જાને ? મેરે ગુરુ હૈ તારનહાર, યે દુનિયા ક્યા જાને ? ધ્રુવ સદગુરુ સાહેબકી શાંત સુરતીયા, મને મંદિરમેં ઉનકી મુરતીયા, જબ સે ઉનસે લાગી નજરીયા, ગુરુને રંગ દી મેરી ચુનરીયા;
મેરા ધન્થ હુઆ અવતાર. યે દુનિયાંo મેં ચલી ગુરુદેવ રિઝાને , સબ કુછ ખોકે ઉનકો પાને, મેરે મન મંદિરમેં બિઠાને, મેરે હોંશ નહીં હૈ ઠિકાને ;
મેં સજી સોલા શૃંગાર, યે દુનિયાંo તુમકો પાના તુમ્હ મનાના, આપ સિવા અબ કિસે રિઝાના ? તુમકો હી મેંને અપના માના, જગ સારા મુજે લાગે બેગાના;
દાસ પર યે યિા ઉપકાર. યે દુનિયાંo
૨૧૨૦ (રાગ : ભૈરવી) મેરી બાત રહી મેરે મનમેં, કુછ કહ ન સકી ઉલજનમેં; મેરે સપને અધૂરે હુએ નહીં પૂરે, આહ લગી જીવનમેં. ધ્રુવ
ઓ રસિયા મન બસિયા, નશ નશમેં હો તુમ હી સમાયે, મેરે નૈના કહ દેના, મેરા દર્દ ન તુમ સુન પાયે,
જીયા મોરા પ્યાસા રહા સાવનમેં, મેરી
ભેષમેં ન જ્ઞાન નહીં, જ્ઞાન ગુરૂ વર્તનમેં, મંત્ર જંત્ર તંત્રમે ન જ્ઞાનકી કહાની હૈ, ગ્રંથમેં ન જ્ઞાન નહિ, જ્ઞાન કવિ ચાતુરીમેં, બાતનિમેં જ્ઞાન નહીં જ્ઞાન કહા બાની હૈ; તાતેં ભેષ, ગુરૂતા કવિત્ત, ગ્રંથ મંત્ર બાત, ઇનä અતીત જ્ઞાન ચેતના નિશાની હૈ, | જ્ઞાનહી મેં જ્ઞાન નહિ જ્ઞાન ઔર ઠર કહું, જાૐ ઘટ જ્ઞાન સોઈ જ્ઞાનકા નિદાની હૈ.
|| ફિર તરવર ભી યોં કહે, સૂનો પાત એક બાત
| સઇયાં ઐસા સરજિયા, એક આવત એક જાત | ભજ રે મના
૧૦૦
ચક્કી ફિરતી દેખ કે, દિયા કબીરા રોય || દો પડ બીચ આયકે, સાબિત ગયા ન કોય
૧૨૧
ભજ રે મના

Page #305

૨૧૨૨ (રાગ : પ્રભાત ભૈરવ) મેરે પ્રભુ તું મુજકો બતા, તેરે સિવા મેં ક્યાં કરું ? તેરી શરણ કો છોડ કર, જગકી શરણ કો ક્યાં કરું ? ધ્રુવ ચંદ્રમા બનકે આપહી, તારોમેં ઝગમગા રહે, તેરી ચમક કે સામને, દીપક જલા કે ક્યા કરું ? મેરે કલિયમેં બસ રહે હો તુમ, ફ્લોમેં હસ રહે હો તુમ, મેરે મનમેં હો બસે, મંદિરમેં જાકે ક્યાં કરું ? મેરે બનકે ભ્રમરમેં આપહી, ફ્લોમેં ગુનગુના રહે, સુંદર સંગીત કે સામને, કીર્તન સૂના કે ક્યા કરું ? મેરેo
૨૧૨૪ (રાગ : શુદ્ધકલ્યાણ) મેરે મનમંદિરમેં હે પ્રભુજી, મનમંદિરમેં હૈ ગુરુજી,
ઝગમગ જ્યોત જગાઓ (૨); અંધિયારેમેં ભટક રહા હું (૨) અબ તો રાહ દિખાવો,
ઝગમગ જયોત જલાઓ. ધ્રુવ દુઃખસે મેરી ભીગી પલકે, દર્દ કી મારી પલ પલ છલકે (૨); ખુશિયોકા સાગર ઇન આંખોમેં (૨) લહેર લહેર લહેરાવો. ઝગમગo દેખ રહી નિત અજબ તમાસા, પલ આશા અને નિરાશા (૨); ઐસી આંખ મિચોલીસે અબ (૨) મુજકો મત બહેલાવો. ઝગમગo ઐસા વર દો, ઐસા કર દો, પ્યારકા રસ હિરદયમેં ભરદો (૨); તન મનકા સબ દુ:ખ મિટ જાયે (૨) ઐસા ગીત સુનાવો. ઝગમગo
૨૧૨૩ (રાગ : દેશ) મેરે મનમંદિરમેં આન , પધારો મહાવીર ભગવાન. ધ્રુવ ભગવન તુમ આનંદ સરોવર, રૂપ તુમ્હારા મહા મનોહર; નિશદિન રહે તુમ્હારા ધ્યાન (3). મેરે મનમંદિરમેં સુર કિન્નર ગણધર ગુણ ગાતે, યોગી તેરા ધ્યાન લગાતે, ગાતે સબ તેરા યશ ગાન (૩). મેરે મનમંદિરમેo જો તેરી શરણાગત આયા, તુને ઉસકો પાર લગાયા, તુમ હો દયાનિધિ ભગવાન (3), મેરે મનમંદિરમુંo આયે હૈ હમ શરણ તિહારી, પૂજાકો સ્વીકાર હમારી, કીજૈ હમકો આપ સમાન. (૩). મેરે મનમંદિરમેં, રોમ રોમ પર તેજ તુમ્હારા , ભૂ-મંડલ તુમસે ઉજિયારા, રવિ શશિ તુમસે જ્યોર્તિમાન (૩). મેરે મનમંદિરમેં
૨૧૨૫ (રાગ : નટબિહાગ) મેરે સદ્ગુરુ દીનદયાલ, કાગ સે હંસ બનાતે હૈ, મેરે સદ્ગુરુ દીનદયાલ , કે સોયા મનુવા જગાતે હૈં. ધ્રુવ અજબ હૈ સંતો કા દરબાર, જહાં હૈ ભક્તિ કા ભંડાર; શબ્દ અનમોલ સુનાતે હૈ, કી મનકા ભરમ મિટાતે હૈં. મેરેo ગુરુજી સકા દેતે જ્ઞાન , જીવકા ઈશ સે લગતા ધ્યાન ; વો અમરત ખૂબ પિલાતે હૈં, કી મનકી પ્યાસ બુઝાતે હૈં. મેરેo તુમ કરલો ગુરુકા ધ્યાન, સહજ પરકાશ હો જાયે જ્ઞાન;
વો અપના જ્ઞાન લુટાતે હૈં, કિ ભવસે પાર લગાતે હૈં. મેરેo જલકો સનેહી મીન, બિછુરત તર્જ પ્રાન, મનિ બિનુ અહિ જૈસે જીવત ન લહિયે, સ્વાતિ બિંદુકો સનેહી, પ્રગટ જગતમાંહિ, એક સીપ દૂસરો, યુ ચાતકહુ કહિયે; રવિકો સનેહી પુનિ, કમલ સરોવરમેં, શશિકો સનેહી હૂ ચકોર જૈસે રહિયે, તૈયેહી સુંદર એક, પ્રભૂસું સનેહ ોર, ઔર કછુ દેખિ કાહૂ, વીર નહિ લહિયે.
આરે પારે જો રહા, ઝીના પીસે સોય ખૂટ પકડકે જો રહે, પીસ શકે ન કોય.
કાલ હમારે સંહ રહે, કૈસી જતનકી આસ ? | દિન દસ રામ સંભાર લે, જબ લગ પિંજર પાસા
ભજ રે મના
ભજ રે મના
૧૨૨

Page #306

૨૧૨૬ (રાગ : બનજારા)
મૈં કૌન જતન ચઢ જાઉં અટરિયા સતગુરુ કી, મેં કાહે પક્ડ ચઢ જાઉં અટરિયા સતગુરુ કી. સત કી નાવ ધર્મ કી બલ્લી, મેં જ્ઞાન પકડ ચઢ જાઉં;
ધ્રુવ
અટરિયા સતગુરુ કી. મેં ઉંચી-નીચી રાહ, ડગર રપટીલી, મેરો પગ નહિં ઠહરાય; અટરિયા સતગુરુ કી. મેં
ચઢત ચઢત જબ ચઢી રે અટરિયા, વહાઁ સતગુરુ મિલ ગયે આપ; અટરિયા સતગુરુ કી, મેં ચઢત ચઢત જબ મીલી રે અટરિયા, મેરા ઝિલમિલ ઝિલકે નૂર; અટરિયા સતગુરુ કી. મેં
૨૧૨૭ (રાગ : પૂરવૈયા)
મેં તો જરૂં સદા તેરા નામ, સદ્ગુરુ દયા કરો;
દયા કરો, હો કૃપા કરો. ધ્રુવ દ્વાર પે આયા ભક્ત તુમ્હારા, અપની દયાકે ખોલો દ્વારા; પુરણ હો સબ કામ, સદ્ગુરુ દયા કરો. મૈં
ભજન કીર્તન ગાઉ તેરા, નિશદિન પાઉ દર્શન તેરા;
કૃષ્ણ કૃષ્ણ મેરે રામ, સદ્ગુર દયા કરો. મેં જહાં જહાં દેખું સૂરત તેરી, મનમેં બસ ગઈ મૂરત તેરી; શરણ મેં લે લો મેરે રામ, સદ્ગુરુ દયા કરો. મેં સાધુ સંતકી સંગત દેના, અપને નામ કી રંગત દેના;
અપના બના લો મેરે રામ, સદ્ગુરુ દયા કરો. મેં મન મંદિર કી જ્યોત જગા દો, મુઝે અપના તુમ રૂપ દિખા દો; પહુંચા દો નિજ ધામ, સદ્ગુરુ દયા કરો. મેં મરતે મરતે જુગ મુવા, અવસર મુવા ન કોય દાસ કબીરા ચોં મુવા, બહુરિ ન મરના હોય ૧૨૦૪)
ભજ રે મના
૨૧૨૮ (રાગ : ચંદ્રૌંશ)
મેં ભટક રહા થા જંગલ મેં, મુઝે પથ દિખલાયા સતગુરુ ને; અંધેરી અમાવસ છાઈ થી, મુઝે ચૌદ દિખાયા સતગુરુ ને. ધ્રુવ મૈં તરસ રહા થા ખાને કો, જન્મોં કી ભૂખ મિટાને કો; બડી મહર હુઈ, જ્ઞાનામૃત કા, પ્યાલા પિલાયા સતગુરુ ને. મેં૦ ગહરી નિદ્રા મેં સોયા થા, મૈંને હોશ જોશ સબ ખોયા થા; મેરી ખુલી અચાનક આઁખ પ્રભુ, આકર કે જગાયા સતગુરુ ને. મેં સુખ કી સૌંસ ન લેતા થા, દુઃખ કે દરિયા મેં બહતા થા; મેરી ધન્ય ઘડી સુખ સાગર કી, લહરોં મેં ખિલાયા સતગુરુ ને. મેં
मैं
મેં અન્ધા થા મુઝે નયન દિયે, મૈં મૂંગા થા મુઝે બૈન દિયે, બહરા થા દેકર કાન મુઝે, ગુરુ મન્ત્ર સુનાયા સતગુરુ ને. મેં
૨૧૨૯ (રાગ :- વિભાસ)
મેં યે નિગ્રન્થ પ્રતિમા દેહૂઁ જબ ધ્યાન સે; બૈઠે પદ્માસન જિનવર, દેખો કિસ શાન સે. ધ્રુવ
રાગ ઔર દ્વેષકા નામ નહીં, બૈઠે અપને અત્તર મેં, દૃષ્ટિ કો અન્દર કરકે, પ્રભુ બૈઠે હૈં નિજ ઘર મેં; અન્જન સે પાપી ઉતરે, જિનકે ગુણગાન સે. બૈઠે કર્મકાલિમા નષ્ટ કરી ઔર અષ્ટકર્મ કો જીતા, વો ભી હો જાતે જિનવર સમ, જો આતમ રસ પીતા; આત્મ કે અનુભવી દીર્ષે સબકો નિષ્કામ સે. બૈઠે દેતી યે ઉપદેશ મૂર્તિ, અરે જગત કે જીવોં, ચૌરાસી સે થકાન લગી, તો આતમ રસ પીવો; હમ તો થક કર બૈઠે, હૈ સારે જહાન સે. બૈઠે હાથ હૈ હાથ ઘરે બૈઠે જો વહી વીતરાગી હૈ, તીન લોક કી સભી સમ્પદા, જિનવર ને ત્યાગી હૈ; અબ ભી ભગવાન હો તુમ, પહલે ભી ભગવાન થે. બૈઠે
મન મૂવા માયા મૂઈ, સંશય મુવા શરીર અવિનાશી તો ના મરે, તું ક્યો મરે કબીર ?
11
૧૨૦૫
ભજ રે મના

Page #307

૨૧૩૦ (રાગ : બ્રિદ્રાવની)
મેં વૈભવ પાયા રે, નિજ શુદ્ધાતમ સારમેં.
દર્શન જ્ઞાન અનંત લખાયા, વીર્ય અનન્ત સુ પાયા, સુખસાગર મેં એસા દેખા, ઔર ન છોર દિખાયા;
મન હર્ષાયા રે, નિજ શુદ્ધાતમ સારમેં. મેં૦ અરસ અરૂપી અસ્પર્શી, વિજ્ઞાનધનમ્ સુખકારા, ટંકોત્કીર્ણ પરમ ધ્રુવ શાશ્વત્, મૈં જ્ઞાયક અવિકારા; શ્રદ્ધા લાયા રે, નિજ શુદ્ધાતમ સારમેં. મેં તીન લોકકા વૈભવ મુઝકો, ફીકા આજ દિખાવે, અગુરૂલઘુ પ્રભુતા નિજ નિરખી, ઔર ન કછુ સુહાવે;
મોહ પલાયા રે, નિજ શુદ્ધાતમ સારમેં. મેં બન્ધ-મુક્તિકા નહીં વિકલ્પ, નિર્બન્ધ સ્વરૂપ ત્રિકાલા, નિજ સ્વરૂપ કે આશ્રયસે હી, સ્વયં કટે ભવ જાલા;
ધ્રુવદૃષ્ટિ લખાયા રે, નિજ શુદ્ધાતમ સારમેં, મેં જાગે નાથ પુરૂષાર્થ સુ અનુપમ, નિજમેં હી રમ જાઊં, આધિ વ્યાધિ ઉપાધિરહિત મૈં, પરમ સમાધિ પાઊં;
નિજરૂપ સુહાયા રે, નિજ શુદ્ધાતમ સારમેં, મેં
૨૧૩૧ (રાગ : કલાવતી)
મૈલી ચાદર ઓઢ કે કૈસે ? દ્વાર તુમ્હારે મેં આવું; હે પાવન પરમેશ્વર મેરે, મનહી મન શરમાવું. ધ્રુવ તુમને મુજકો જગમેં ભેજા નિર્મલ દેકર કાયા, આ કરકે સંસારમેં મૈને ઇસકો દાગ લગાયા; જન્મ જન્મ કી મૈલી ચાદર, કૈસે ? દાગ છુપાઉં. મૈલી નિર્મલ વાણી પાકર તુજસે, નામ ન તેરા ગાયા, આંખે મંદ કર હે પરમેશ્વર, કભી ન તુજકો ધ્યાયા; મનવીણાકી તારે ટુટી, અબ ક્યા ગીત સુનાઉં. મૈલી
ભજ રે મના
ધ્રુવ
દેહી નિરંતર દેહરા, તામે પરતછ દેવ રામ નામ સુમરન કરો, કહા પત્થરકી સેવ ?
૧૨૦૬૬
નેક કમાઈ કી ન કોઈ, જગસે પ્રીતી જોડી, જોડ કે નાતે ઇસ દુનિયા સે, તુમ સંગ પ્રીતિ તોડી; કરમ ગઠરીયા સરપે બાંધે, પગ ભી ચલ નહીં પાઉં. મૈલી ઈસ નશ્વર સંસારમેં મૈને, મહલ પે મહલ બનાયા, ઐસે ધનસે ભરે ખજાને, અન્ત મેં કામ ન આયા; જગી માયા જગમેં છુટી, અબ રો રો પછતાઉં. મૈલી૦ ઈન ઔરોં સે ચલકર તેરે મંદિર કી ન આયા, જહાં જહાં હો પુજા તેરી, કહીં ન સરકો ઝુકાયા;
હે હરિહર મેં હારકે આયા, અબ ક્યા ? હાર ચઢાઉં. મૈલી૦
૨૧૩૨ (રાગ : હિંદોલ)
મોરી લાગી લગન તોસે ગીરધારી; તોરી સાંવરી સૂરત પર બલિહારી.
ધ્રુવ
કૈસે મનકી વ્યથા સુનાઉં, કૈસે દિલ અપના દિખલાવું ? તન મન તૂં હૈ, જીવન તૂ હૈ, જીવન દે દો ગિરિધારી; ગિરિધારી મોરે રસિક બિહારી. મોરી
રંગ રસિયા આવો મધુવનમેં, પ્યાર ભરા બાકી ચિંતવનમેં, બંસી બજાદો, સાજ મિલાદો, જ્યોતિ જલાદો ગિરિધારી; ગિરિધારી મોરે બાંકે બિહારી. મોરી
મોર પંખકા મુકુટ નિરાલા, ગલ સોહે બૈજન્તી માલા, સંગમેં રાધા પ્રેમ અગાધા, ઝલક દિખાદો ગિરિધારી; ગિરિધારી મોરે, કુંજ બિહારી. મોરી
જબસે નામ લિયા હરિ તેરા, છોડ દિયા સબ તેરા મેરા, અખિયાં આતુર, મન પ્રેમાતુર દર્શન દે દે ગિરધારી; ગિરિધારી ગો-વર્ધનધારી. મોરી
સુદ્ધિ બિન સુમરન નહિ, ભાવ બિન ભજન ન હોય પારસ બિચ પરદા રહા, ક્યાં લોહ કંચન હોય ? ૧૨૦૦
ભજ રે મના

Page #308

૨૧૩૩ (રાગ : મિશ્ર ભૈરવી)
મોહે સતગુરુ શ્યામ મિલાય દિયો;
શ્યામ મિલાયો મોહે રામ મિલાયો, આતમરામ મિલાય દિયો. ધ્રુવ સુત નારી ગૃહ બંધ છુડાકર, અપની શરણ મેં લગાય દિયો. મોહે સ્વપ્ના સમ વિશ્વ દિખાકર, વિષયોં સે મન હટાય દિયો. મોહે ઉર અજ્ઞાન કપાટ ખોલકર, જ્ઞાન કા દીપ જલાય દિયો. મોહે તત્ત્વમસિ કા લક્ષ્ય લખાકર, પંચ ક્લેશ મિટાય દિયો. મોહે અસ્તિ ભાતિ પ્રિય સાર બતાકર, નામ રૂપ મિટાય દિયો. મોહે સચિત્ત આનન્દ રૂપ ગુરુવર, અપના આપ બતાય દિયો. મોહે
ભજ રે મના
૨૧૩૪ (રાગ : સારંગ)
મંગલમય મંગલકારી જિન, શાસન ધ્વજ લહેરાતા; અનેકાંતમય વસ્તુ વ્યવસ્થા, કા યહ બોધ કરાતા. સ્યાદ્વાદ શૈલીસે જગકા, સંશય તિમિર મિટાતા; ચૌ ગતિ દુ:ખ નશાતા, જન ગન મન હરસાતા, જીન શાસન સુખદાતા. સમ્યક્ દર્શન, જ્ઞાન ચારિતમય, મુક્તિ માર્ગ બતલાતા; જય હો, જય હો, જય હો, જય જય જય જય હો.
૨૧૩૫ (રાગ : કીરવાણી)
ના ફોગ બામકી જુફ્ત જુ, ના જીઆબરૂકી તલાશ હૈ; જો કીસીકી રાહમેં ખો ગઈ, મુઝે ઉસ નઝરકી તલાશ હૈ. ધ્રુવ પડે મુઝપે ઐસી કોઈ નજર, મેરે હોંશ ગુમ રહે ઉમ્રભર; મૈં નજર ન જીસસે મિલા સકું, મુઝે ઉસ નજરકી તલાશ હૈ. ના
સુમરન સિદ્ધિ યોં કરો, જ્યાં ગાગર પનિહાર હાલે ચાલે સુરતમેં, કહે કબીર બિચાર
૧૨૦૮૦
મેરી રાહતે હો ન મંઝીલે, કી મેં ખુશ નહીં હું કયામસે; જો કભી ખતમ ન હોં સકે, મુઝે ઉસ સરકી તલાશ હૈ. ના અય સકીલે ખૌદ ખુદા મગર, મેં ઝુકાકે કૈસે ઉઠાઉ સર; યહી દાસ્તાં યહીં સંગદર, મેરી ઉમ્રભરકી તલાશ હૈ. ના
૨૧૩૬ (રાગ : જોગિયા)
! તમારા વિના નાથ ક્યાંયે ગમે ના. ધ્રુવ છે, કૃપાળુ ! હવે ઝાઝુ તલસાવશો મા; વિરહ વેદના વ્યાપી, ક્યાંયે ગમે ના. મંદિરે
મંદિરે પધારો સ્વામી સલૂણા અંતરની વાતો આંસુ કહે
સ્મરણ જન્મ જૂનાં સ્મૃતિમાંહી આવે, નયન શોધતા તમને પ્રભુ આર્તભાવે; કે મુખ પરથી દૃષ્ટિ હટાવી હટે ના. મંદિરે હરખાતી પળ પળ પ્રભુ તમને જોઈ, હવે દિન વિરહમાં વીતે રોઈ રોઈ; વિજોગનું દુઃખ આવું કોઈને હશો ના. મંદિરે
તમે જઈ વસ્યા સ્વામી સ્વરૂપ મહેલમાં, રઝળતી રહી હું, આ સંસાર રણમાં; હવે નાથ અંતરથી અળગા થશો ના. મંદિરે
પ્રભુ મુજને તારો ! ઉગારો! ઉગારો ! મૂકી મસ્તકે હાથ, ઘોને સહારો, ક્ષમાવંતને ઝાઝુ કહેવું ઘટે ના. મંદિરે
અંતરની જ્યોતિ પ્રગટાવી જાઓ ! અર્મી આતમાના છલકાવી જાઓ; દિલાસાઓથી દિલનું દુઃખ જશે ના. મંદિરે
૨૧૩૭ (રાગ : બસંતબહાર)
યહ ધર્મ હૈ આતમજ્ઞાની કા, સીમંધર મહાવીર સ્વામી કા;
ઇસ ધર્મ કા ભૈય્યા ક્યા કહના ? યહ ધર્મ હૈ વીરોં કા ગહના. ધ્રુવ
યહાઁ સમયસાર કા ચિંતન હૈ, યહાઁ નિયમસાર કા મંથન હૈ;
યહાઁ રહતે હૈ જ્ઞાની મસ્તી મેં, મસ્તી હૈ સ્વ કી અસ્તિ મેં. યહ૦
માલા જો કરમેં ફીરે, જીભ ફિરે મુખમાંહિ મનુવા તો ચૌદસિ ફિરે, ઐસો સુમરન નાહિ
૧૨૭૯
ભજ રે મના

Page #309

અતિ મેં મસ્તી જ્ઞાની કી, યહ બાત હૈ ભેદવિજ્ઞાની કી; યહાઁ ઝરતે હૈં ઝરને આનંદ કે, આનંદ હી આનંદ આતમ મેં. યહ૦ યહાઁ બાહુબલી ને ધ્યાની હુએ, યહાઁ કુન્દકુન્દ સે જ્ઞાની હુએ; યહાઁ વીર પ્રભુ ને યે બોલા, હૈ જૈનધર્મ હીં અનમોલા. યહo
૨૧૩૮ (રાગ : ભીમપલાસ) યહ પ્રેમ સદા ભરપૂર રહે, ભગવાન તુમારે ચરણોમેં, યહ અરજ મેરી મંજૂર રહે, ભગવાન તુમ્હારે ચરણોંમે. ધ્રુવ જીવન કો મૈંને સૌંપ દિયા, હર દોર તુમારે હાથોમેં; ઉદ્ધાર પતન અબ મેરા હૈ, ભગવાન તુમારે હાથોમેં. યહo સંસાર અસાર હૈ સાર નહીં, બાકી ન રહે અબ ભૂખ કહી; મેં હું સંસાર કે બંધન મેં, સંસાર તુમારે હાથોમેં. ચહo આંખોમેં સદા યે ધ્યાન રહે, ઔર મન ચરણોં મેં લગા રહે; યહ અંત સમયની અરજી હૈ, ભગવાન તુમારે ચરણો મેં. યહo યહ બાર બાર મેં કહેતા હું, આગે પ્રભુ આપકી મરજી હૈ; યહ ભાવ સભી ભક્તનકે હૈં, ભગવાન તુમારે ચરણોમેં, યહo
૨૧૪૦ (રાગ : ચલતી) યે મીઠા પ્રેમના પ્યાલા, કોઈ પિયેગા કિસ્મતવાલા; એ સત્સંગવાલા પ્યાલા કોઈ પિયેગા કિસ્મતવાલા. ધ્રુવ પ્રેમ ગુરુ હૈ, પ્રેમ હૈ ચેલા, પ્રેમ ધર્મ હૈ, પ્રેમ હૈ મેલા; ગુરુ પ્રેમકી ફેરો માલા, કોઈ ફેગા કિસ્મતવાલા. યે મીઠા પ્રેમ બિના પ્રભુ નહી મિલતે, મનકે કષ્ટ કમી નહીં ટલતે; ગુરૂ પ્રેમ કરે ઉજીયારા, કોઈ કરેગા કિસ્મતવાલા. યે મીઠા પ્રેમકા ગહિના પ્રેમી પાવે, જન્મ મરણ કા દુ:ખ મિટાવે; ગુરુ માટે કર્મ જંજાળા, કોઈ કાઢેગા કિસ્મતવાલા. યે મીઠા પ્રેમ હી સબકે કષ્ટ મિટાવે, લાખોં સે દુરાચાર છુડાવે; ગુરુ પ્રેમમેં હો મતવાલા, કોઈ બનેગા કિસ્મતવાલા, યે મીઠા મુક્તિકા સુખ પ્રેમી પાવે, નરકોમેં હરગીઝ નહીં જાવે; ગુરુ પ્રેમકા ભોજન આલા, કોઈ ખાયેગા કિસ્મતવાલા. યે મીઠાઇ
૨૧૩૯ (રાગ : આશાવરી) યે તો પ્રેમ કી બાત હૈ ઉધો, બંદગી તેરે બસ કી નહીં હૈ, યહાં સિર દેકે હોતે હૈ સૌદે, આશિકી કોઈ સસ્તી નહીં હૈ. ધ્રુવ તેરે પ્રેમીઓને ધ્ધ વક્ત પૂછા, તેરે દ્વાર પે આને કો ભગવન; યહાં દમ-દમ પે હોતી હૈ પૂજા, સર ઝુકાને કી ફુરસદ નહીં . યે૦ જિસકે દિલમેં બસે શ્યામ પ્યારે, વો તો હોતે હૈ જગસે ન્યારે; જિનકી નજરોમેં પ્રીતમ બસે હૈ, વો નજર ફ્રિ તરસતી નહીં હૈ. યેo જો અસલ મેં હૈ મસ્તીમેં ડૂબે, ઉનકો પરવાહ નહિં હૈ કિસીકી; જો ઉતરતી ઔર ચઢતી હૈ મસ્તી, વો હકીક્ત મેં મસ્તી નહીં હૈ. યેo
સુમરન ઐસો કિજીયે, ખરે નિશાને ચોટ
સુમરન ઐસી કીજીયે, હલે નહીં જીભ હોઠ | ભજ રે મના
૧૨૮૦
૨૧૪૧ (રાગ : ભૈરવી) યે સમય બડા હરજાઈ, સમયસે કૌન બડા મેરે ભાઈ (૨) ? ધ્રુવ રાજા સેના લેકર ઘુમે , નગર નગર હો આયે (૨), જીત માટીકો જીતે મૂરખ, ઉસમેં હી ખો જાયે; ના કામ આયે ચતુરાઈ, સમયસે કન લડા મેરે ભાઈ (૨) ? યે૦ ઢલતા સૂરજ દિન લે જાયે, ચંદા રાત ચૂરાયે (૨), સાંસોકા અનમોલ ખજાના, પગ પગ લૂંટતા જાયે; લૂટેરા લૂટે હર અંગનાઈ, સમયસે કૌન બડા મેરે ભાઈ (૨) ? યેo તેજ હવાકે જોકમેં જીવન જ્યોત જગાયે (૨), ઝાડી ઝાડી બાલક ભટકે, તિતલી હાથ ન આયે; ઉડતી ધૂલ ફ્રિ ઘાનાઈ, સમયસે કૌન બડા મેરે ભાઈ (૨) ? યેo
સુમરન સુરતિ લગાય કે, મુખતે કછુ ન બોલ બાહર કે પટ દેખ કે, અંતરકે પટ ખોલા ૧૨૮૧
ભજ રે મના

Page #310

૨૧૪૨ (રાગ : ગઝલ)
રસી દો બુંદ ક્યા મીલી ? મન હો ગયા મગન, ભીંતરકી વો કલી ખીલી, મન હો ગયા ચમન. ધ્રુવ આંખોકી દો અંજુરીયા, તેરે હી રસસે ભીની, કાયા યે ચદરીયા એકત્વ રસકો પીની; અમૃત કલશ છલક રહા, દિલકી બૂઝી તપન. રસકી ઐસા ભી એક પલ થા, જલ મેં હી જલ રહે થે, છલને ચલે જહાં કો, ખુદ કો હી છલ પડે થે; જબ દીપ દિલકા જલ ઉઠા અમાવસ હુઈ પૂનમ. રસી જબ ચંદ્ર આસમાકા સૃષ્ટિ પે એકરસ હુઆ, બરસી થી રસ મધુરીયા, તન મન યે તરબતર હુઆ; અલ મસ્તી ઐસી છા ગઈ, ખુદહી હો ગયા ભજન. રસકી
૨૧૪૩ (રાગ : ભૈરવી)
રહું છું તેથી રોજ ઉદાસ,
ધ્રુવ
સમજણ આપી શક્તિ ન આપી, ત્યાગ વિનાની ભક્તિ આપી; આંખ છતાં અંધારે ભટકું, તોયે ન મળે પ્રકાશ. રહું રોજ કરું છું તુજને વંદન, તોયે ન છૂટે માયા બંધન; ક્યાં સુધી ભટકું આ ભવરણમાં, છીપે ન મનની પ્યાસ. રહું મન મારું પ્રભુ, કહ્યું ન માને, સ્થિર થઈ ના બેસે એક સ્થાને; ઉન્મત્ત થઈ અકળાવે મુજને, આપે કાયમ ત્રાસ. રહું જીવન નાવ ચઢ્યું ચકડોળે, વિષમ વાયુના વંટોળે; તરશે કે ડૂબશે ભવજળમાં, રહ્યો નથી વિશ્વાસ. રહું દયા કરોને હે દીનબંધુ, તરવો છે મારે ભવસિંધુ; રટતાં રટતાં નામ તમારું, છૂટે છેલ્લા શ્વાસ. રહું
ભજ રે મના
અંતર ‘હરિહરિ' હોત હૈં, મુખકી હાજત નાહિ સહજે ધુન લાગી રહે, સંતનકે ઘટ માંહિ ૧૨૮૨
૨૧૪૪ (રાગ : આહીરભૈરવ)
રામ રામ જપ લે પ્યારે, જીવન ચાર દિનોંકા મેલા; ઔર ન કોઈ સંગી સાથી, જાના તુઝકો એક અકેલા. ધ્રુવ
ઈસ જગમેં હૈ તૂ મહેમાન, અપને કર્મીકો પહેચાન, રામ નામ તૂ જપ લે બંધુ, ઊંચી કર લે અપની શાન; જીવન પાનીકા એક રેલા, જાના તુઝકો એક અકેલા. રામ
ના રહે ભક્તિસે અનજાન, સમય ગંવાયે ક્યું ? નાદાન, રામ તુઝે જો રાહ દિખાએ, ઉસ પર ચલનેકી તૂ ઠાન; દુઃખ તો સબને જગમેં ઝેલા, જાના તુઝકો એક અકેલા. રામ પ્રભુસે દો પલ કર લે પ્યાર, જીવનકા ઈતના હી સાર, જિસકે મનમેં પ્રભુકી શ્રદ્ધા, હોતા ઉસકા બેડા પાર; હરિ સુમિરનકી હૈ યે બેલા, જાના તુઝકો એક અકેલા. રામ
૨૧૪૫ (રાગ : જોગિયા)
રામ રંગ બરસ્યો રી, આજ મોરે આંગનમેં. ધ્રુવ જાગ ગયે સબ સોયે સપને, સભી પરાયે હો ગયે અપને;
લગે નામકી માલા જપને, રાજ કૃપાળુ દરશ્યો રી. રામ ધરતી નાચી અંબર નાચા, આજ દેવતા ખુલકર નાચા; મૈં નાચી મેરા પ્રીતમ નાચા, અંગ અંગ હરસ્યો રી. રામ
યુગ યુગકે થે નૈન પિયાસે, આજ પીયત સખી બિના પિલાએ; કહાં બિઠાણું મેરે રામ આયે, ઠોર કોઈ કરસ્યો રી. રામ૦
ઠહર ગઈ રાત રૂકા હૈ ચંદા, ઘરી ઔર સાધો મોજ મુકુંદા; તૂ નિર્દોષ અરે ક્યો મંદા, ઘડી એક બરસ્યો રી. રામ લાલી મેરે લાલકી, જિત દેખું તિત લાલ પ્રીતમ, મૈં ભી હો ગઈ લાલ પ્રીતમ, પ્રેમરસ બરસ્યો રી. રામ
ભક્તિદ્વાર હૈ સાંકડાં, રાઈ દસમા ભાય મન જબ મ્હાવત હો રહા, ક્યાં કર સકે સમાય ?
૧૨૮૩
ભજ રે મના

Page #311

બિના રંગાયે મેં તો ઘર નાહીં જાઉંગી; બીત હી જાયે ચાહે સારી ઉમરિયા. શ્યામ લાલ ના રંગાઉ મેં તો હરી ના રંગાઉં; અપને હી રંગમેં રંગ દે ચુનરિયા. શ્યામ મીરાં કહે પ્રભુ ગિરિધર નાગર; શ્યામ ચરણનમેં લાગી નજરિયા. શ્યામ
સાખી યા અનુરાગી ચિત્તકી, ગતિ સમુઝે નહીં કોય; જ્યો જ્યે બૂડે ‘આપ’ રંગ, ત્યાં ત્યાં ઉજ્જવલ હોય.
૨૧૪૬ (રાગ : પ્રભાત) બહષભ જિનરાજ મુજ આજ દિન અતિ ભલો, ગુણનીલો જેણે તું નયણ દીઠો; દુ:ખ ટળ્યાં સુખ મિલ્યાં સ્વામી !તું નિરખતાં, સુકૃત સંચય હુવો પાપ “નીઠો. બદષભo કલાશાખી ળ્યો કામઘટ મુજ મલ્યો, આંગણે અમિયનો મેહ વૂઠો; મુજ મહીરાણ મહીંભાણ તુજ દર્શને , ક્ષય ગયો કુમતિ અંધાર જૂઠો. બદષભ૦
વણ નર કનકમણિ છોડી તૃણ સંગ્રહે ? કવણ કુંજર તજી ૧૧કરહ લેવે ? કવણ બેસે તજી લ્પતરુ બાવળે ? તુજ તજી અવર સુર કોણ સેવે ? ઋષભ૦ એક મુજ ટેક સુવિવેક સાહેબ સદા, તુજ વિના દેવ "દુજો ન લઈહું; તુજ વચન-રાગ સુખ સાગરે ઝીલતો, કર્મભરથ ભ્રમ થકી હું ન બીહું. બ8ષભ૦ કોડી છે દાસ વિભુ ! તાહરે ભલભલા, માહરે દેવ તું એક પ્યારો ; પતિતપાવન સમો જગત ઉદ્ધારકર, મહિર કરી મોહિ ભવજલધિ તારો. બદષભo મુક્તિથી અધિક તુજ ભક્તિ મુજ મન વસી, જેહશું સબળ પ્રતિબંધ લાગ્યો; ચમકપાષાણN૬ જિમ લોહને ખેંચશે, મુક્તિને સહજ તુજ ભક્તિરાગો. બાષભ૦ ધન્ય તે કાય જેણિ" પાય તુજ પ્રણમીએ, તુજ મૈથુસ્સે જેહ ધન્ય ! ધન્ય ! જિહા; ધન્ય ! તે હૃદય જિણે તુજ સદા સમરીએ , ધન્ય ! તે રાત ને ધન્ય ! “દિહો, બદષભo
&િ (૧) નાઠાં, નાશ થયાં, (૨) પવૃક્ષ, (3) ઈછિત ફળ દેનાર દિવ્ય ઘડો,
(૪) અમૃતની વર્ષા થઈ, (૫) રાજા, (૬) સૂર્ય, (૭) નાશ પામ્યો , (૮) કયો, (૯) પારસમણિ, (૧૦) હાથી, (૧૧) ઊંટ, (૧૨) બીજો , (૧૩) ઈચ્છું, માનું , (૧૪) કર્મરૂપી ભર ઉનાળાની ગરમીથી , ( ૧૫ ) મહેર, કરુણા , કૃપા , ( ૧૬ ) મને , (૧૭) સંસારસમુદ્ર, (૧૮) સંબંધ, (૧૯) લોહચુંબક, (૨૦) લોઢાને , ( ૨૧) જેનાથી , (૨૨) સ્તવે, વખાણે, ( ૨૩) જીભ , (૨૪) દિવસ.
૨૧૪૮ (રાગ : ચલતી) રૂદિયું રૂવે ને હૈયું હીબકાં ભરે, મારૂં રૂદિયું રૂવે ને હૈયું હીબકાં ભરે. ધ્રુવ પાપનો જાગ્યો પોરો, હરિ નવ આવે ઓરો;
અણમીંચી આંખે, આંસુ-ધારા સરે, મારૂં ઘાંટો થયો છે ઘેરો, બાપુ ! બન્યો શું વ્હેરો ?
વિનતિ વ્હાલીડા કાને કેમ ના ધરે ? મારૂં છોરૂ કછોરૂ થાયે, માવતર નવ અકળાયે;
કીધા અપરાધો પળમાં માફ કરે. મારૂં શરણું શામળિયા ! લાધ્યું, ચરણોમાં ચિત્તને સાંધ્યું;
ચિંતા શી મારે ? નૌકા ડૂબે કે તરે, મારૂંo ઘેરાયો ગોવિંદ ! આજે, જો જે બિરદ ના લાજે;
હાર્યા હૈયામાં હિંમત હરિ ! તું ભરે. મારૂં તારે આધારે જીવું, પછી મારે શાનું વ્હીવું ?
ખેલ ખેલ્યા છે ખરાખરીના ખરે. મારૂં ઝાંખીને કાજે ઝૂરૂં, જીવન લાગ્યું છે. બૂરું;
હિમાળાં હૈયાં હિમ ક્યારે નિઝરે ? મારૂં
ધ્રુવ
૨૧૪૭ (રાગ : ભૈરવી મિશ્ર) રંગ દે ચુનરિયા (૨), શ્યામ પિયા મોરી રંગ દે. ઐસી રંગ દે કે રંગ નાહીં છૂટે; ધોબીયા ધોયે રે ચાહે સારી ઉમરિયા, શ્યામ,
રાઈ બાંટા બીસવાં, ફિર બીસનકા બીસ
ઐસા મનુવા જો કરે, તાહિ મિલે જગદીશ. ભજ રે મના
૧૨૮
માલા પહેરે કૌન ગુન, મનકી દુબિધા ન જાય મનમાલા કર રાખિયે, હરિ ચરનન ચિત લાય.
ભજ રે મના

Page #312

રંગી મોહન કે રંગ બૈઠ સંતન કે સંગ, પ્રીત સાંચી કી રીત બતાને લગ; દુ:ખ લાખો સહે, મુખ ગોવિંદ કહે. જીના મરના સમાન મનાને લગી, વો
૨૧૪૯ (રાગ : ઝૂલણાં) લગની તો સદ્ગુરૂશું લાગી, જે તન મન ધન આશા ત્યાગી. ધ્રુવ સાંભળ વાત કહું સાહેલી, કીધા રે મેં તો બળિયાજી બેલી,
માથું રે પહેલું પાશંગમાં મેલી. લગની સુગુરૂ વિના બીજો જો ધારૂં, તેથી તો જીવિત બગડે છે મારું;
જીતી બાજી હાથે શું હારૂં? લગની સદ્ગુરૂ વિના બીજા જો વરિયે, ગજે ચઢી ખચ્ચર કેમ ચઢિયે?
એવું જીવ્યાથી ભલું જો મરીએ. લગની ન ડરે એ તો લોક તણી લાજે, કે શિર ઉપર રાજેશ્વર ગાજે;
દેહ ધર્યો પરમારથ કાજે, લગની મર્યાદા મેં તો લોક તણી મેટી, હેરી રે મેં તો પ્રેમ તણી પેટી,
શ્રી લઘુરાજના સ્વામીને ભેટી. લગની
૨૧૫૧ (રાગ : દરબારી) વખત વને અણમોલ , તાંકડી તો જો કરી ગન તોલ. ધ્રુવ બે જા વજન તું કરીયે વેવલી, પંઢ તા ડોલમ્ ડોલ; ભરઈ ભાથર મેં હટ હટ નીંચે, હલાઈયે પોલમ પોલ, તાંકડી ઘડો રખે તું ધડે વગરજી , છાબડે છેતરીયે છોલ; કુડી કલા તું કરમ બંધીયેતી, અંતર મન તું ખોલ. તાંકડી કે મેં જોખ્યા હતા, કેર રે જોખાણું, કેર રે બંધાણું બોલ; પર કે છેડ પંઢ જાત જોખી ગન, ‘તેજ’ વજાય ને ચે ઢોલ. તાંકડી
૨૧૫૦ (રાગ : આશા મિશ્ર) લાગી કૈસી લગન ? મીરાં હોકે મગન, વો તો ગલિ ગલિ હરિ ગુન ગાને લગી; જો થી મહલો પલી, બનર્ક જોગન ચલી, આજ રાની દિવાની – કહાને લગી, ધ્રુવ જાકે લાગે હૈ તન વો હિ જાતે હૈ મન, પર કાહે પરાઈ સતાને લગી; જગ રૂઠે તો કયા ? સબ છૂટે તો ક્યા ? મીરાં ગોવિંદ-ગોપાલ-ધ્યાને લગી, વો રાહ રોકે નહીં, કોઈ ટોકે નહીં, આજ સરિતા હૈ સાગર સમાને લગી; ઝહર રાણા દિયો , માન અમૃત પિયા, પ્રેમ પ્રીતમકો વહ આજમાને લગી. વો
૨૧૫૨ (રાગ : ચલતી) પ્રવાસી તમે ભૂલ કરો છો ભારી, તપસી નથી આ તસ્કર પૂરો, સાધુવેષમાં શિકારી. ધ્રુવ છળકપટમાં તમે ન સમજ્યાં, એની અજબ હુશિયારી; લાગે અમને પકડી લેવા, વેગે રહ્યો વિચારી. પ્રવાસીઓ ઊજળું એટલું દૂધ ન સમજો, કપિલા સમજો નકારી; કરણી એની કહી બતાવે, વિપ્ર છે કે વેપારી, પ્રવાસીઓ પ્રથમ અમે પણ આપની જેમ જ, ભોળવાયાંતાં ભારી; કોડથી એમનું સ્વાગત કરવા, શરણું લીધું સ્વીકારી. પ્રવાસીઓ સહવાસેથી હવે સમજાયું, આ છે મચ્છ આહારી; ‘ પિંગલ' કે છે પાપીએ કીધી, ઉજડ નગરી અમારી. પ્રવાસીઓ
મૂંડ મુંડાવત જુગ ગયે, અબહુ ન મિલિયા રામ રામ બિચારા ક્યા કરે ? મન કે ઔર હિ કામા
માલા મુજસે લડ પડી, કાહે ફિરાવે મોહિ ? | જો દિલ ફેરે આપના, તા રામ મિલાઉં તોહિ
૧૨૮)
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #313

૨૧૫૩ (રાગ : ભીમપલાસ) વહ શક્તિ હમેં દો દયાનિધે, હમ મોક્ષમાર્ગ મેં લગ જાર્વે; કરિ શુદ્ધ રત્નત્રય ભેદ ત્યાગ , નિજ શુદ્ધાતમ મેં રમિ જાવેં. ધ્રુવ તજ ઇટાનિષ્ટ વિલ્પ સભી, સમતારસ નિજ મેં ભરિ લાવે; કરિ સામ્યભાવ સ્વાભાવિક પરિણતિ, પાયે ઉસી મેં રમિ જાવેં. હમ હૈ ગુણ અનન્તમય શુદ્ધ નિજાતમ, શક્તિ પ્રગટકર દિખલાર્વે; િકાલ અનન્તા રહેં ઉસી મેં, જ્ઞાતા દૃષ્ટા બન જાયેં. હમ ઝલકું લોકાલોક કાલત્રય, નિજપરિણતિ મેં મિલ જાર્વે; સ્વાધીન નિરાકુલ જ્ઞાનચંદ્રિકા, આસ્વાદી હમ બન જાયેં. હમ
૨૧૫૫ (રાગ : બાગેશ્રી) વિષ ભરીને વિષધર સૂતો, ચંડકોશિયો નામી; મહા ભયંકર એ મારગમાં વિચરે મહાવીર સ્વામી. ધ્રુવ જાશો માં પ્રભુ પંથ વિક્ટ છે, ઝેર ભર્યો એક નાગ નિટ છે; હાથ જોડીને વીનવે વીરને , લોક બધાં ભય પામી. મહા આવી ગંધ જ્યાં માનવ કેરી, ડંશ દીધો ત્યાં થઈને વેરી; હિંસા અને અહિંસા વચ્ચે, લડાઈ ભીષણ જામી. મહા દૂધ વહ્યું જ્યાં પ્રભુને ચરણે, ચંડકોશિયો આવ્યો શરણે; કંઈક સમજ તું, કંઈક સમજ તું, એમ કહે કરૂણા આણી. મહા વેરથી વેર શમે નહિ જગમાં, પ્રેમથી પ્રેમ વધે જીવનમાં; પ્રેમ ધર્મનો પરિચય પામી, નાગ રહ્યો શિરનામી. મહા
૨૧૫૪ (રાગ : તોડી). વિદ્યા પ્રાણ હરિનામ બિના, હરિનામ બિના, હરિનામ બિના; હૃદય દીપ હરિ જ્યોતિ બિના, ભુવન રૂપે રવિ ભાન્તિ બિના,
હૃદય રાગ હરિ ગીત બિના, ધ્રુવ ચંદ્ર નિશા બિના, ગંધ કુસુમ બિના, કુસુમ ભ્રમર બિના, ભમર ગીત બિના; ગીત રાગ બિના, રાગ ભજન બિના, ભજન વિક્લ હરિ નામ બિના.
હૃદય રાગ હરિ ગીત બિના ભુવન દીપ બિના, દીપ જ્યોત બિના, જ્યોત નયન બિના, નયન ભાવ બિના; ભાવ મર્મ બિના મર્મ પ્રેમ બિના, પ્રેમ વિફ્ટ હરિ નામ બિના.
હૃદય રાગ હરિ ગીત બિના જન્મ ભુવન બિના, ભુવન ભોગ બિના, ભોગ દેહ બિના, દેહ રૂપ બિના; રૂપ પ્રેમ બિના, પ્રેમ ભક્તિ બિના, ભક્તિ વિફ્ટ હરિ નામ બિના.
હૃદય રાગ હરિ ગીત બિના
૨૧૫૬ (રાગ : માલકૌંશ) વીર તારૂં સરનામું સાચું બતાવ , મારે લખવા છે કાગળો;
નામ અને ઠેકાણું પૂરું બતાવ, મારે લખવા છે કાગળો. ધ્રુવ સિદ્ધાર્થ કુમાર તારા બહુ બહુ નામ છે, જગનો આધાર તારા ઘણી ઘણા ગુણ છે ;
થોડા ગુણો મારામાં પ્રગટાવ. મારે તારા વિયોગે ઝૂરું છું દિન રાતડી (૨), એવી એવી લખવી છે અંતરની વાતડી;
પ્રેમ પત્ર વાંચી પ્રભુ દયા લાવ. મારે એવુ વિગતવાર લખવું છે મારે, જીવનમાં એકવાર મળશે તું ક્યારે ?
મહાવીર ઝાઝું નહિં તલસાવ. મારે સામે આવીને વહાલા મહાવીર તું, પત્ર વાંચીને પૂર દર્શન કોડ તું;
હદ થઈ હવે ન ઝાઝું સતાવ. મારેo
મન મેલા તન ઉજલા, બગલા કપટી અંગ. તાતે તો કઉવા ભલા, તન મન એક હિ રંગ ! |
૧૨૮૦
ગુરૂ ગુરૂ સબ કહા કરો, ગુરૂહિ ‘ગુરૂ' મેં ભાવ સો ગુરૂ કાહે કિજીયે, જો નાહિ બતાવે દાવ ? | ૧૨૮૭
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #314

૨૧૫૭ (રાગ : મારવા) વીર પ્રભુ કા હૈ કહના, રાગ મેં જીવ તૂ મત ફ્લના. ધ્રુવ જીવ અનાદિ સે લતા હૈ, દૃષ્ટિ પર મેં ધરતા હૈ, અબ ન યહ ગલતી કરના, રાગ મેં જીવે તુ મત ક્સના. વીર દેહ મંદિર મેં દેવ હૈ તૂ, નિજ પ્રભુ કો પહચાન લે; પ્રભુતા કા આદર કરના, રાગ મેં જીવ તૂ મત ફેંક્સના. વીર તૂ તો ગુનોં કા રત્નાકર, પૂર્ણાનંદ મહાપ્રભુ હૈ; નિજ મેં હી દૃષ્ટિ ધરના, રાગ મેં જીવ તૂ મત ક્સના. વીર ગુણ-પર્યાય કા ભેદ ન કર, શાશ્વત ધ્રુવ મેં દૃષ્ટિ ધર; મોક્ષપુરી મેં હી ચલના , રાગ મેં જીવ તુ મત ક્સના. વીર સ્વરુપ નગર કા વાસી હૈ, સિદ્ધોં કા પ્રત્યાશી હૈ; નિજ પ્રભુ કા સ્વાગત કરના, રાગ મેં જીવ તુ મત ક્સના. વીર
૨૧૫૯ (રાગ : ભૈરવ) વો કાલા એક બાંસુરી વાલા, સુધિ બિસરા ગયો મોરી રે; માખન ચોર હૈ, નંદ કિશોર વો, કરિ ગયો મન કી ચોરી રે. ધ્રુવ. પનઘટ પે મોરી બહિયાં મરોડી, મેં બોલી તો મોરી મટકી ફોડી; પૈયા પરુ કરુ વિનતીમેં પર, માને ના એકો વો મોરી રે. સુધિo છુપ ગયો ફ્રિ એક તાન સુનાકર, કહાં ગયો ? એક બાણ ચલા; ગોકુલ ટુંઢી ને મથુરા ટૂંટી, કોઈ નગરિયા ના છોડી રે. સુધિo
૨૧૫૮ (રાગ : બહાર) વીર પ્રભુ તુજ દર્શનથી, પાપ ગયાં મુજ આતમથી. ધ્રુવ પુણ્ય પરિણતિ જો જાગી, જગપતિ જિન તુજ રઢ લાગી;
દૂર ન કર પ્રભુ તનમનથી, વીર ગુણ સમૂહથી તું ભરિયો, હું છું અવગુણનો દરિયો;
| દોષ ટાળ મુજ આતમથી. વીર તું શું ? મુજને નહીં તારે, હું છું શું ? તુજને ભારે;
જશ લેને શિવ દઈ જગથી. વીર. ગૌતમ નીતિ ગુણ બોલે, દાની નહીં કોઈ તુજ તોલે;
કર પ્રસન્ન ઈ શિવવરથી. વીર
૨૧૬૦ (રાગ : કાફી) શ્યામ તુજે મિલને કા, સત્સંગ એક બહાના હૈ, મિલ જાયે સાવરીયાં, મેરા દિલતો દીવાના હૈ. ધ્રુવ કહાં કહાં ઢંઢે તુજે, કહાં કહાં પાઊ તુજે; ભક્તો કે હૃદયો મે, મેરે શ્યામકા ઠીકાના હૈ. મિલ૦ ગોકુલ મેં ટુંઢા તુજે, મથુરા મે પાયા હૈ; વૃંદાવન કી ગલીયો મે, મેરે શ્યામકા ઠીકાના હૈ. મિલ૦ તુહી મેરે માત-પિતા, તુ હી મેરે મીત સખા; દુનિયાવાલે ક્યા જાને ? મેરા નાતા પુરાના હૈ. મિલo મૈયા પુકાર રહીં, આ મેરે બનવારી; માખન ચુરા જાના, મેરા આંગન સુના હૈ. મિલ૦ કૌરવોને ખોયા તુજે, પાંડવોને પાયા હૈ;
અર્જુન કે રથ પર, મેરે શ્યામકા ઠીકાના હૈ. મિલ૦ ઝણણણણણ ઝણણ ખણણ પદ ઝાંઝર, ગોમ ધણણ ગણણણ ગયણે, તણણણ બજ તંત ઠણણ ટંકારવ, રણણણ સુર ઘણણણ રયણે; બહ કહ અતિ ત્રણણ ધ્રણણે બજ માંસા, ભ્રમણ ભ્રમરવત રમણ ભમે, ઘણ રવ પટ ર ઘરર પદ ઘૂઘર, રંગ ભર સુંદર સામ રમે જી...
દયા, ગરીબી, બંદગી, સમતા, શીલ, સ્વભાવ | એ તે લક્ષન સાધકે, કહે કબીર સદ્ભાવ ૧૨૧.
ભજ રે મના
બંધેસે બંધા મિલા, છૂટે કૌન ઉપાય ? સંગત કર નિબંધકી, પલમેં દેય છુડાય |
૧૨૯૦
ભજ રે મના

Page #315

૨૧૬૧ (રાગ : શ્યામકલ્યાણ) શત્ શત્ તુમકો પ્રણામ, સદગુરુ તુમકો પ્રણામ. ધ્રુવ હમ આયે હૈં શરણ તુમ્હારી, પ્રતિભા જાગ્રત કરો હમારી; હે કરૂણા કે ધામ, સદ્ગુરુ તુમકો પ્રણામ. શત્ શ૦ ઉર મેં જ્ઞાન કે દિપ જલા દો, મનમેં શ્રદ્ધા ભાવ જગા છે; સબ હો પૂરણ કામ, સદ્ગુરુ તુમકો પ્રણામ, શત્ શ૦ જનહિત હો શુભ કર્મ હમારા, હર માનવ હો હમકો પ્યારા; સેવા હો નિષ્કામ, સદ્ગુરુ તુમકો પ્રણામ. શત્ શo માયા તમ કો દૂર ભગા દો, અંતર જ્યોતિ અખંડ જલા દો; ઉર મેં આઠો જામ, સદગુરુ તુમકો પ્રણામ. શત્ શo
૧૬૩ (રાગ : સૂર મલ્હાર) શબરીએ બોર કદી ચાખ્યાંતા ક્યાં ? એણે જીભે તો રાખ્યાતા રામને હો; એક એક બોર પછી ચાખવાનું નામ લઈ, અંદરથી ચાખ્યાતા રામને ધ્રુવ બોર બોર ચૂંટતા કાંટાળી બોરડીના, કાંટા જરૂર એને વાગ્યા હશે ? લાલ લાલ લોહીનાં ટસીયાં ફૂટીને પછી, એક એક બોર એને લાગ્યાં હશે ? આંગળીથી બોર એણે ચૂંટટ્યાંતા ક્યાં ? લાલ ટેરવેથી પૂજ્યાતા રામને. એણેo રોજ રોજ રાહ જોતી આંખો બિછાવીને, કેટલીય વાટ એણે તાકી હશે ? રામનામ રાત દી, કરતાં રટણ ક્યાંક, આખરે તો જીભ એની થાકી હશે? હોઠેથી રામ એણે સમયાંતા ક્યાં ? ઠેઠ તાળવેથી ઝંખ્યાતા રામને. એણે
૨૧૬૨ (રાગ : સોરઠ ચલતી) શબરીને ઘેર રામ પધાર્યા, શું કરું મે 'માની ! સાત ભુવનના નાથ પધાર્યા, ઝૂંપડી મારી નાની ! ધ્રુવ એક ખૂણે ધૂળનો ઢગલો, બીજે ખૂણે વાની, પાનના તો પડિયા વાળિયા, પ્રેમનાંભરિયાં પાણી. શબરી ન્હાઈધોઈ બાજઠ બેસાડયા, તિલક કીધાં તાણી, ચરણ ધોઈ શરણ લીધાં, શરણમાં લપસાણી, શબરી ત્યાં તો ઓલા બોર સંભારિયા, કરંડિયો લીધો તાણી, જુગના જીવન જમવા બેઠા, મનમાં બહુ હરખાણી, શબરી ‘તુલસીદાસ 'ની વિનંતી રામ ઉર લેજો તાણી. દાસ ઉપર દયા કરી, ચરણ લીધાં તાણી. શબરી0
૨૧૬૪ (રાગ : ગઝલ) શમા જલતી સે પરવાને હટાયે નહીં જતે; યે દીપક પ્રેમ કે ઐસે બુઝાય નહીં જાતે. ધ્રુવ લગા લે જોર યે દુનિયા સતાયે વૃથા હી ઉનકો; ગિરે જો ગુરુ કે ચરણોં મેં ઉઠાયે નહીં જાતે, યે પ્રભુ કો પ્રાપ્ત કરને કી લગી જિસકે લગન ભાઈ સત્ય કે હૈ જો દીવાને વો બહકાર્ય નહીં જાતે. ચે૦
ક્ટ ગરદન યા દમ નિત્તે નહીં પરવાહ ઉન્હેં કોઈ પૈર અંબે આગે બઢ જાવે લૌટાયે નહીં જાતે. ચેટ પ્રભુ મસ્તી કે મસ્તાને પ્રભુ કે હૈ વો દીવાને; વો હૈંસ હૈંસ સી ચઢતે હૈ લૌટાયે નહીં જાતે. ચેo નશે મેં મસ્ત રહતે હૈ પ્રભુ કે હૈં જો દીવાને; વો આત્મ રસ સ્વયં પોતે હૈ પિલાયે નહીં જાતે. ચેo
આશ તજે માયા તજે, મોહ તજે અરૂ માન હર્ષ શોક નિંદા તજે, કહે કબીર સંત જાના
આપા તહાં અવગુન અનંત, કહે સંત સબ કોય || આપા તજ હરિકો ભજે, સંત કહાવે સોય.
ભજ રે મના
ભજરે મના

Page #316

૨૧૬૫ વીતરાગ સ્તોત્રમ (રાગ : શુદ્ધ કલ્યાન)
ન
શિવં શુદ્ધબુદ્ધ પર વિશ્વનાથં, ન દેવો ન બન્ધુન કર્તા ન કર્મ । ન અંગ ન સંગ ન સ્વેચ્છા ન કાયમ્, ચિદાનંદરૂપં નમો વીતરાગમ્ ॥ ન બંધો ન મોક્ષો ન રાગાદિદોષ, ન યોગં ન ભોગ ન વ્યાધિર્ન શોકમ્ ॥ ન કોર્પ ન માનું ન માયા ન લોભમ્, ચિદાનંદરૂપું નમો વીતરાગમ્ ॥ ન હસ્તી ન પાર્ટી ન ઘ્રાણં ન જિન્હા, ન ચક્ષુર્ન કર્ણ ન વર્ક્સ ન નિદ્રા । ન સ્વામી ન મૃર્ત્યાન દેવો ન મર્ત્ય:, ચિદાનંદરૂપં નમો વીતરાગમ્ ॥ ન જન્મ ન મૃત્યુ:ર્ન મોહો ન ચિન્તા, ન ક્ષુદ્રો ન ભીતોનકાશ્યું ન તન્દ્રા । ન સ્વેદ ન ખેદ ન વર્ણ ન મુદ્રા, ચિદાનંદરૂપું નમો વીતરાગમ્ ॥ ત્રિદંડે ત્રિખંડે હરે વિશ્વનાથું, હૃષીકેશ વિધ્વંસ્ત કર્માદિ જાલમ્ । ન પુણ્ય ન પાપં ન ચાક્ષાદિ ગાત્ર, ચિદાનંદરૂપું નમો વીતરાગમ્ ||
ન
ન બાલો, ન વૃદ્ધો, ન તુચ્છો, ન મુઢો, ન જાતિ ન ભેદ ન મૂર્તિર્ન સ્નેહ । ન કૃષ્ણ ન શુક્લમ્ ન મોહ ન તન્દ્રા, ચિદાનંદરૂપ નમો વીતરાગમ્ ॥
ન આદ્યું ન મધ્ય ન અન્ત ન મળ્યા, ન દ્રવ્ય ન ક્ષેત્રં ન કાર્લો ન ભાવઃ । ન શિષ્યો ગુરુર્નાપિ હીનં ન દીનમ્, ચિદાનંદરૂપું નમો વીતરાગમ્ ॥ ઇદમ્ જ્ઞાન રૂપ સ્વયં તત્વવેદી, ન પૂર્ણ ન શૂન્યં ન ચૈત્યસ્વરૂપી । ન ચાન્તોન્ ભિન્ન ન પરમાર્થ-મેકમ્, ચિદાનંદરૂપં નમો વીતરાગમ્ ॥ : શાર્દૂલવિક્રીડિત છંદ :
ભજ રે મના
આત્મારામ ગુણાકર ગુણનિધિમ્ ચૈતન્ય રત્નાકર । સર્વેભૂતગતાગતે સુખ દુ:ખે, જ્ઞાતે ત્વયા સર્વર્ગ ||
ત્રૈલોક્યાધિપતે ! સ્વયં સ્વમનસા ધ્યાયન્તિ યોગીશ્વરા ।
વન્દે તું હરિવંશ હર્ષ હૃદય શ્રીમાન્ હૃદયામ્બુધાતમ્ ॥
ચંદન જૈસા સંત હૈ, સર્પ જૈસા સંસાર અંગ હિ સે લપટા રહે, છોડે નહિ બિકાર
૧૨૯૪
૨૧૬૬ (રાગ : ભૈરવી)
શેરી શેરી ગલીયે ગલીયે શોધુ રે શામળીયા; સુના સુના લાગે મારા અંતરના આંગણીયા.... શેરી શેરી
તારા કાજે ઓ શામળીયા સુખ છોડ્યા સંસારના, મળવા કાજે તલસે હૈયા ઝૂરી રહી તારા નામમાં; કોને જઈને દુ:ખડા કહેવા સુંદીરવર શામળીયા... શેરી શેરી
રંગીલા શામળીયા તારો રંગ અમોને લાગ્યો રે, પ્રીત કરીને ક્યાં જઈ બેઠો ? ક્યાં જઈને સંતાયો રે ?
ના તલસાવ કૃષ્ણ કનૈયા વિતે છે ચોઘડીયાં.... શેરી શેરી૦ તારા વિના જીવન સુનું અટવાણી અંધકારમાં, સૂઝ નથી પડતી ક્યાં જાવું માયાની જંજાળમાં; ભક્તોનાં હૈયામાં આજે લાગી છે લગની આ.... શેરી શેરી
૨૧૬૭ (રાગ : સોરઠ ચલતી)
શોધી લે જીવનનો સાર, ઓ માનવી ! શોધી લે જીવનનો સાર. ધ્રુવ માનવીનો દેહ તને મોંઘો મળ્યો છે, કરજે વિવેકથી વિચાર; માયાના મોહમાં ઘેલો બનીને, ખેંચીશ મા પાપ તણો ભાર. ઓ માનવી દ્રષ્ટિ મળી છે તો સૃષ્ટિ નિહાળજે, ત્યાગીને મનના વિકાર; કુદરતના દર્શન તું કરજે કિરતારમાં, ઘટ ઘટમાં એનો ઘડનાર. ઓ માનવી
માયા હશે તો સાથે ના આવશે, માથે છે જમડાનો ભાર;
સગા-સંબંધી સૌ રડશે ને કૂટર્સ, પાછળથી કરશે પોકાર. ઓ માનવી
.
મુક્તિના દ્વાર સો માનવ દેહ છે, સાગર સમો છે સંસાર;
તરવું કે ડુબવું વાત તારા હાથની, સમજીને હોડી હંકાર. ઓ માનવી૦ ભક્તિ ભગવાનની કરજે હંમેશા, સમજીને ખાંડા કેરી ધાર; શ્રદ્ધાથી જીવન-નૌકા હંકારજે, લઈ જાશે સામે પાર. ઓ માનવી૦
જબ લગ નાતા જાતકા, તબ લગ ભગત ન હોય નાતા તોડે હરિભજે ‘ભક્ત' કહાવે સોય
૧૨૯૫
ભજ રે મના

Page #317

૨૧૬૮ (રાગ : ચલતી)
શ્રીજી તારા ચરણોમાં મને રાખજે, આવ્યો શરણે તારે તું મને તારજે.ધ્રુવ
વાર;
મનડું મારું બહુ મુંઝાય, પ્રભુ લાગે શાને તારી યાદમાં જાજુ ના તલસાવજે, આવ્યો શરણે તારે તું મને તારજે.શ્રીજી હું તો જનમ જનમનો ચોર, ક્યારે આવું તારી ઓર ? પાપી મન મારાને તુ ઉગારજે, આવ્યો શરણે તારે તું મને તારજે શ્રીજી શ્રીજી તારા અનેક નામ, તારા કળાય નહીં કામ; મારી નૈયાને પાર તું લગાવજે, આવ્યો શરણે તારે તું મને તારજે.શ્રીજી
ભક્તો આવે તારે દ્વાર, રણછોડ સૌની લે સંભાળ;
અરજી અનંતની આજ તું સ્વીકારજે, આવ્યો શરણે તારે તું મને તારજે.શ્રીજી
૨૧૬૯ (રાગ : નટબિહાગ)
શ્રીજી રે માયા લગાડી અમને સીદને ભૂલી જાય; તારા વિના તો શ્રીજી ક્યાંથી જીવાય? મનડું મુંઝાય તનડું શેકાય, તારા વિના તો શ્રીજી ક્યાંથી જીવાય? તારા વિરહે વ્હાલા મારી ગળવા લાગી કાયા, શાને અમને શામળીયા તેં ઝેર ટોરા પાયા; શ્રીજી રે .... રડતી આંખોના આંસુ જરીયે ના સુકાય, તો શ્રીજી ક્યાંથી
તારા
વિના
જીવાય
?
શ્રીજી તારા દિલમાં મારા માટે લેશ
વિનાનું જીવન જાણે સૂનું સૂનું લાગે, યા નવ જાગે; શ્રીજી રે.... માખણ ખાનારા આવો નિર્દય શાને થાય ? તારા વિના તો શ્રીજી ક્યાંથી જીવાય ? પોતાના થઈ પાટું મારે કોને જઈને કહીયે ? પ્રેમ અગનની જ્વાળા માંહી રોજે બળતાં રહિયે; શ્રીજી રે... ભક્તોનું જીવન તારે હાથે ના રોળાય, વિના તો શ્રીજી ક્યાંથી
તારા
?
જીવાય હાટ હાટ હીરા નહીં, કંચન કા ન પહાર સિંહન કા ટોલા નહીં, સંત બિરલ સંસાર ૧૨૯૬
ભજ રે મના
૨૧૭૦ (રાગ : બસંત ભૈરવી)
સ્વયં જ્ઞાન મૂર્તિ, સ્વયં જ્ઞાન ધારી, નમો સચ્ચિદાનંદ આનંદ ચારી.ધ્રુવ સ્વયં ચૈત્યરૂપ, ન અચેતન સ્વરૂપ, સ્વયં શુદ્ધ રૂપં અશુદ્ધ સ્વરૂપ; સ્વયં સ્વ સ્વરૂપ પરમ ધામધારી. નમો૦ સ્વયં બંધ રૂપ, અબંધ સ્વરૂપ, સ્વયં મુક્ત રૂપં અમુક્ત સ્વરૂપ; અદ્વૈત અશરણં સ્વયં નિર્વિકારી. નમો
સ્વયં દાન રૂપ, સ્વયં સ્વ પ્રકાશં, સ્વયં અક્ષયાનંત સર્વાંગ ભાસન્; સ્વયં સત્ય રૂપ, સ્વયં કાર્યભારી નમો૦ સ્વયં બ્રહ્મ રૂપ, ગુણાખિલ સ્વરૂપ સ્વયં ઈશ રૂપ સ્વયં સૃષ્ટિ રૂપ; અદેહ સ્વરૂપ સ્વયં દેહ ધારી.નમો
સ્વયં નિત્ય રૂ ં, અનિત્ય સ્વરૂપ, સ્વયં ભોક્ત કર્હુમ અમુર્ત સ્વરૂપ; સ્વયં મૂર્ત રૂપ, ન પુરુષ ન નારી. નમો
સ્વયં તત્ત્વરૂપ, સ્વયં સત્વરૂપ, સ્વયં ભવ સ્વરૂપ સ્વયં ભાવ રૂપ;
વ્યયોત્પાદ ધ્રૌવ્યં સ્વયં સંસ્કારી,નમો
સ્વયં કર્તૃ રૂપ, સ્વયં કર્મ રૂપ, કરણ સંપ્રદાન અપાદાન રૂપ; સ્વયં અધિકરણં રૂપ ધર્માધિકારી. નમો૦ સ્વયં એક રૂપે, અનેક સ્વરૂપ, સ્વયં સર્વંગત દેહ સ્થિત સ્વરૂપ; સ્વયં યોગ રૂપ, ત્રિકાલજ્ઞ ભારી.નો સ્વયં ભેદ રૂપે, અભેદ સ્વરૂપ, સ્વયં ભોગ મુક્ત અમુક્ત સ્વરૂપ; કારણ સ્વરૂપ સ્વયં કાર્ય સારી, નમો સ્વયં દેવ અર્હન, શ્રી વીતરાગી, સ્વયં દિવ્ય વાણી હૃદય ભવ્ય પાગી; સ્વયં સંત શ્રીસદગુરુ નિર્વિકારી. નમો
સ્વયં ધર્મ રૂપ, રતનત્રય સ્વરૂપ, ચિદાનંદ રૂપ, સહજ શુદ્ધ રૂપ; યજે સચ્ચિદાનંદ, સુપથકો સંભારી. નમો
સૂરાકા તો દલ સબ સમુદ્ર મોતી
નહીં, ચંદનકા બન નાહિ નહીં, યો હરિજન જગ માંહી ૧૨૯૦
||
ભજ રે મના

Page #318

૨૧૭૧ (રાગ : લાવણી)
શ્રીનાથજી રે... તારા વિના પ્રભુ મારે જીવન કેમ જીવાય ? તારો સહારો ને તારો આધાર. ધ્રુવ તારા પ્રતાપે આવ્યો જગમાં, માનવ દેહ દીધો, ડગલે પગલે તું સંભાળે, શરણે તારે લીધો; શ્રીનાથજી રે... લાખો છે ઉપકાર તારા કેમ કરી ભુલાય, તારો સહારો ને તારો આધાર. તારા પલ પલ સમરું નામ તારુ, લગની તારી લાગી, મૂર્તિ મનોહર નિરખી જ્યારે પ્રીત મનમાં જાગી; શ્રીનાથજી રે... વારેવારે દર્શન કરતાં મનડું ના ધરાય, તારો સહારો ને તારો આધાર. તારા જન્મો જનમની ઝંખના મારી, તારા દર્શન કાજે, શરણે આવ્યો નાથ હું તારે, એકદિન મારો થાજે; શ્રીનાથજી રે... અનંત યાચે કરજોડી, તારી યાદ ના ભુલાય,
તારો સહારો ને તારો આધાર. તારા
૨૧૭૨ (રાગ : ભૂપાલતોડી)
સઇયોંની મેં અપને પ્રીતમ કો મનાઉંગી.
ધ્રુવ
નૈન હૃદય કા કરંગી બિના, પ્રેમ કી કલિયા બિછાઉંગી; યે તન-મન કી ભેટ ધરૂંગી, હૌ મેં ખૂબ મિટાઉંગી. અપને૦ બિન પિયા દુ:ખ બહુત હોવત હૈ, બહો જૂની ભરમાઉંગી; ભેદ ખેદ કો દૂર છોડકર, આતમભાવ રિઝાઉંગી. અપને
જે કહા પિયા નહીં માને મેરા, આપે ગલ લગ જાઉંગી;
પિયા ગલ લાગી હુઈ બડભાગી, મેં આપ પિયા હો જાઉંગી, અપને
ભજ રે મના
પિયા ગલ લાગે સબ દુઃખ ભાગે, પિયા બિચ લય હો જાઉંગી; રામ પિયા મોરે પાસ બસત હૈં, મેં ‘ આપ’ પિયા હો જાઉંગી. અપને
ચાર ચિન્હ હરિભક્ત કે પ્રગટ દિખાઈ દેત દયા ધર્મ આધિનતા, પર દુ:ખો હર લેત
૧૨૯૮૦
૨૧૭૩ (રાગ : હંસધ્વની)
સ્વીકારો મેરે પરણામ (૨).
ધ્રુવ
મન વાણીમેં વો શક્તિ કહાં જો, મહિમા તુમરી ગાન કરે, અગમ અગોચર અવિકારી, નિર્વેદકો હર શક્તિસે પરે;
હમ ઔર તો કુછ ભી જાને ના, કેવલ ગાતે હૈં પાવન નામ. સ્વીકારો
આદિ મધ્ય ઔર અંત તુમ્હી, તુમ હી આતમ આધારે હો, ભકતોકે તુમ પ્રાણ પ્રભુ, ઈસ જીવનકે રખવાલે હો; તુમમેં જિએ જનમે તુમમેં ઔર, અંત કરે તુમમેં વિશ્રામ. સ્વીકારો
ચરણકમલકા ધ્યાન ધરૂં ઔર, પ્રાણ કરે સુમિરન તેરા, તુમ આશ્રય દીનાનાથ પ્રભુ, ભવબંધન કાટો પ્રભુ મેરા; શરણાગતસે શ્યામ હરિ, હે નાથ મુઝે તુમ લેના થામ. સ્વીકારો
૨૧૭૪ (રાગ : ભૂપાલી) અનિકેત
કોઈ જ્યોત જલે કે ઓલાયે, આ દુનિયાની દીપમાળમાં, ના નવીન શુંએ વધેઘટે, આ વધઘટની ઘટમાળમાં. ધ્રુવ વડલાને એની ખોટ નથી, કોઈ પર્ણ ખરે સુકાય અગર, ઝંખાય નહિ. આ ગગન કદી, તારક તૂટે બે ચાર અગર, જાણે ન કોઈ ક્યારે પડવાનું, કાળની એક પછડાટમાં. ના રત્નાકરને રડવું કેવું, એક જલબિંદુ કે ઝરણ વિના, આ વસુંધરા વીંઝણી રહે ના, એક અદીઠ રજકણ વિના, કઈ પળે ખબર શી ઉડવાનું, એક તેજ પવન સુસવાટમાં, ના૦ “અનિકેત' અજાણી રાહ તણાં, અહીંયા તો બધા છે વણઝારા, રોકાય ન કોઈ કોઈ માટે, મજબૂર હરેક છે જાનારા, જાણે ન કોઈ જીવ્યો કે માઁ કોઈ પથિક જીવનની વાટમાં. ના
કબીર સેવા દો ભલી, એક સંત એક રામ રામ હૈ દાતા મુક્તિકા, સંત જપાવે નામ ૧૨૯૦
ભજ રે મના

Page #319

૨૧૭૫ (રાગ : ખમાજ)
સતગુરુ તેરા આસરા ચાહતા હૂઁ, ગુનહગાર હૂઁ મેં ક્ષમા ચાહતા હૂઁ. ધ્રુવ ભવ સિંધુ મેં સ રહી હૈ મોરી તૈયા, કુકર્મોં કા તૂમૈં ન કોઈ ખિવૈયા; મેં અગર હો મહેર પાર લગ જાય નૈયા, કિ બન જાવો ખેવટ યહી ચાહતા હૂઁ. સત નહીં કોઈ સાથી ન દીખે કિનારા, બહા જા રહા હૂઁ મુસીબત કા મારા; અનાર્થો કે ગુરુવર તુમ્હીં હો સહારા, કૃપા કર દો સ્વામી કૃપા ચાહતા હૂઁ. સત બિના ગુરુ કૃપા, ન ગયા પાર કોઈ, કરે લાખ સાધન નહીં મુક્તિ હોઈ; ગુરુ બ્રહ્મા હૈં ઇસમેં સંશય ન કોઈ, ચરણરજકા વંદન તેરા ચાહતા હૂઁ. સત બડે હો કૃપાળુ કૃપા ધામ સ્વામી, નહીં મુઝસા કોઈ મહા નીચ કામી; પુકારૢ મેં કિસ નામ સે ઓ બેનામી, બિના નામહી કી યાચના ચાહતા હૂઁ. સત
૨૧૭૬ (રાગ : ચંદ્રકાંત)
સતગુરુ ને આન જગાઈ રી સખી, મેં તો ભરમ ભૂલ મેં સોઈ થી. ધ્રુવ જ્ઞાન કા સાબુન હમરે લગાકે, અન્તઃકરણ કે દાગ છુડા કે; મેં તો ખોટે કરમ સે બચાઈ રી સખી. મેં
રામ નામ કી છૂટી દેકર, પ્રેમ પ્રીત કે રસ મેં ભિગોકર;
મેં તો સત્યમાર્ગ પે લગાઈ રી સખી. મેં
શબ્દ બાણ સતગુરુ કે લાગે, ભાગ્ય પુરબકે હમરે જાગે; મેં તો પાઁચ પચીસ સે બચાઈ રી સખી. મેં ભરમ કરમ કે તાગે ટૂટે, સબ દુનિયા કે ઝગડે છૂટે; મેં તો મમતા નદી સે તરાઈ રી સખી. મેં આજ સખી સતસંગ મેં જાકે, ભાગ્ય પૂરબ કે મેરે જાગે; મૈં તો પ્રેમ પિયાલી પચાઈ રી સખી. મેં
ભજ રે મના
કહના મીઠી ખાંડ સી, કરના બિખકી લોય કહી ત્યોં રહની રહે, બિખકા અમૃત હોય ૧૩૦૦
૨૧૭૭ (રાગ : કવ્વાલી)
સદ્ગુરુ તુમ્હારે પ્યારને ક્યા ? ક્યા ? સીખા દિયા; સતગુરુ તુમ્હારે પ્યારને જીના સીખા દિયા. ધ્રુવ સદ્ગુરુ તુમ્હારે પ્યારને ક્યા ? મુજકો બના દિયા; સદ્ગુરુ તુમ્હારે પ્યારને ઈન્સાં બના દિયા. સદ્ગુ રહતે હૈ જલવે આપકે નજરોમેં હર ઘડી; મસ્તીકા જામ આપને ઐસા પીલા દિયા. સદ્ગુરુ૦ ભુલા હુઆ થા રાસ્તા, ભટકા હુઆ થા મૈ; કિસ્મતને મુજકો આપકે કાબિલ બના દિયા. સદ્ગુરુ જીસ દિનસે મુજકો આપને અપના બના લિયા; દોનો જહાંકો દાસને તબસે ભૂલા દિયા. સદ્ગુરુ જીસને કિસીકો આજ તક સજદા નહી કિયા;
વો સરભી મૈને આપકે દરપર ઝુકા દિયા. સદ્ગુરુ॰ સદ્ગુરુ તુમ્હારે પ્યારને કાબિલ બના દિયા; સદ્ગુરુ તુમ્હારે પ્યારને સાહિલ બના દિયા. સદ્ગુરુ
૨૧૭૮ (રાગ : ભૈરવી)
સલ હુઆ હૈ ઉન્હીકા જીવન, જો તેરે ચરણોં મેં આ ચૂકે હૈ; ઉન્હી કી પૂજા હુઈ હૈ પૂરણ, જો તેરે ચરણો મેં આ ચૂકે હૈ. ધ્રુવ
ન પાયા તુજકો અમીર બનકે, ન પાયા તુજકો ફ્કીર બનકે; ઉન્હી કો તેરા હુઆ હૈ દર્શન, જો તેરે ચરણોં મેં આ ચૂકે હૈ. સફ્લ૦ જહાં ભી જિસને તુમ્હે પુકારા, વહી પ્રગટ હો દિયા સહારા; કટે હૈ ઉનકે દુઃખો કે બંધન, જો તેરે ચરણોમેં આ ચૂકે હૈ સફ્લ૦ શરણ તુમ્હારી જો જન ભી આતે, કૃપા સે તેરી વે મુક્તિ પાતે; ભક્તિકી પુંજી ઉન્હોંને પાયી, જો તેરે ચરણોમેં આ ચૂકે હૈ. સફ્ટo
કથની બકની છોડ દે, રહનીસે ચિત લાય નિરખિ નીર પીયે બીના, કબહૂ પ્યાસ ન જાય
૧૩૦૧
ભજ રે મના

Page #320

૨૧૭૯ (રાગ : રાગેશ્રી) સદા રહો અલમસ્ત રામ કી ધુન મેં હો જા મતવાલા. ધ્રુવ મસ્ત હુઈ શબરી કો દેખો ચુન ગુન બેર ખિલા ડાલા; ઉનકા દુઃખ હરને કે કારણ, સર કો અમૃત બના ડાલા. સદા મસ્ત હુએ હનુમંત કો દેખો, ઉર મેં રામ દિખા ડાલા; ઉનકા દુ:ખ હરને કે કારણ , પ્રેમ કા પન્થ ચલા ડાલા . સદા મસ્ત હુએ ધ્રુવરાજ કો દેખો, વન મેં વિષ્ણુ દિખા ડાલા; ઉનકા દુ:ખ હરને કે કારણ, શંખ ચક્ર પ્રગટા ડાલા. સદા મસ્ત હુએ પ્રહલાદ કો દેખો, ખંભમેં રામ દિખા Sાલા; ઉનકા દુ:ખ હરને કે કારણ નરસિંહ રૂપ બના ડાલા. સદા મસ્ત હુઈ દ્રૌપદી કો દેખો, ચીર મેં શ્યામ રમા ડાલા; ઉનકા દુ:ખ હરને કે કારણ, વસ્ત્ર કા ઢેર લગા ડાલા. સદા, મસ્ત હુઈ વિદુરાની કો દેખો, કેલે કા છિલકા ખિલા ડાલા; ઉનકા દુ:ખ હરને કે કારણ, બહુ વિધિ સ્વાદ બતા ડાલા. સદા મસ્ત હુઈ મીરાં કો દેખો, વિષ કા પ્યાલા પી ડાલા; ઉનકા દુઃખ હરને કે કારણ, વિષકા ભી અમૃત કર ડાલા. સદા મસ્ત હુએ તુલસી કો દેખો , રામાયણ કો રચ ડાલા; ઉનકો દુ:ખ હરને કે કારણ, દ્રગમત ક્લમ ચલા ડાલા. સદાd
દર્દોની આ પીડા, રોવાથી મટશે નહિ, કલ્પાંત કરું તોયે , આ દુ:ખ તો ઘટશે નહિ; દુર્થાન નથી કરવું, એવું નિશ્ચય બળ દેજે. સમતાથી આ કાયા અટકી છે, નથી થાતાં તુજ દર્શન, ના જઈ શકું સુણવાને, ગુરુની વાણી પાવન; મંદિરિયે જવાનું, ફીને અંજળ દેજે. સમતાથી નથી થાતી ધર્મક્યિા, એનો રંજ ઘણો દિલમાં, દિલડું તો દોડે છે, પણ શક્તિ નથી તનમાં; મારા ભાવે પૂરા થાયે, એવો શુભ અવસર દેજે. સમતાથી છોને આ દર્દ વધે, હું મોત નહિ માંગું, વળી છેલ્લા શ્વાસ સુધી હું ધર્મ નહિ ત્યાગું; રહે ભાવ સમાધિનો, એવી અંતિમ પળ દેજે. સમતાથી
૨૧૮૦ (રાગ : યમન કલ્યાણ) સમતાથી દર્દ સહુ પ્રભુ ! એવું બળ દેજે; મારી ભક્તિ જો સાચી હોય, તો આટલું બળ દેજે. ધ્રુવ કોઈ ભવના બાંધેલા, મારા કર્મો જાગ્યાં છે, કાયાના દર્દ રૂપે, મને પીડવાં લાગ્યા છે; આ જ્ઞાન રહે તાજું, એવું સિંચન જળ દેજે. સમતાથી
એરણકી ચોરી કરે, કરે સુઇકો દાન
ઊંચા ચઢ કર દેખતે, કૈતક દૂર વિમાન | ભજ રે મના
૧૩૦ચ્ચે
૨૧૮૧ (રાગ : ભૈરવી) સરોવર કાંઠે શબરી બેઠી , રટે રામનું નામ; એક દિન આવશે સ્વામી મારા, અંતરના આરામ. ધ્રુવ વડલા નીચે ઝૂંપડી એની, માત-પિતા નહીં બાંધવ-વ્હેની; એકલી એક જ ધ્યાને બેઠી, ગાંડી કહે છે એને ગામ. એક0 ઋષિનાં વચનો હૈયે રાખી, દૂર દૂર ઘણી નજરૂ નાખી; ફળફૂલ લાવે ભોગ ધરાવે, કરતી એનું કામ. એક્ટ આજે વનમાં વેણું વાગે, વસંત સેના નીકળી લાગે; ઝગમગે એક આશા જ્યોતિ, સુકાયા હાડને ચામ. એક્ટ આજ પધાર્યા શબરીનાં સ્વામી, ધન્યતા ભીલડી આજે પામી; શ્રદ્ધાવેલી પાંગરી આજે, વૃત્તિ પામી છે વિરામ, એક્ટ સજળ નયને રૂપ નિહાળે, પ્રભુ મળ્યાંછે લાંબે ગાળે; ગદ્ગદ્ કંઠે રોમાંચ થયાને, શરીર થયું સુમસાન. એક0
|| તીરથ ચલા નહાનકો, મન મેલા ચિત ચોર | / એકો પાપ ન ઉતર્યા, લાયા મણ દશ ઔર ૧૩૦૩
ભજ રે મના

Page #321

શબરીને પ્રભુયે સ્વસ્થ જ કીધી, લક્ષ્મણે ભક્તિ જોઈ લીધી; જળપાન માંગી પ્રભુજી બોલ્યાં, ભોજનની છે હામ. એક્ટ છાબ ભરીને બોરાં લાવી, ચાખી ચાખીને આપતી આવી; ભાવધરી પ્રભુએ આરોગ્યાં, ને લીધો ઘડી વિશ્રામ. એક્ટ પંપાપુરની ભીલડી આ તો, જગમાં એની અમર વાતો; રામ સીધાવ્યાં રાવણ હણવા, શબરી ગઈ સ્વધામ. એક0
કામ ક્રોધની ગંધ ન આવે, શાંત મને સહુ સહેવું; લાલચ લોભ વિનાનું અંતર, હોય ન જેવું તેવું. સાધુo જો ઈચ્છો એવા અનુભવને , એ અનુપમ સુખ લેવું; તો જઈ પૂછો , જાઓ જનકને, એ ઓળખાવે એવું સાધુo
૨૧૮૨ (રાગ : કુંકુમ બિલાવલ) સાથ મેં મિલકે ભક્તિ મેં બહકે, સપના એક સંજયા હૈ; ઉસ સપને કો કરને પૂરા, દ્વાર તુમ્હારા પાના હૈ,
ગુરુદેવ... ગુરુદેવ... જગ કો તજ કે વિષયો સે બચકે, શ્રદ્ધા સરિતા મેં બહના હૈ; શ્રદ્ધા સરિતા મેં બહકર હમકો, શીશ તુમ્હીં કો ઝુકાના હૈ,
ગુરુદેવ... ગુરુદેવ... ચુન લિયા હૈ દ્વાર તુમ્હારા , અબ તો પથ પર ચલના હૈ; આગે એસે કદમ બઢાઉં, િસે મુઝે ન ફ્સિલના હૈ,
- ગુરુદેવ... ગુરુદેવ ... તેરે ગુલશન કી હમ કલિયાં, સૂમન બન ખિલ જાયે હમ; શાખા બનકર તેરી ગુરુવર, ધર્મ કી બગિયા ખિલાયે હમ.
ગુરુદેવ... ગુરુદેવ...
૨૧૮૪ (રાગ : સૂર મલ્હાર) સાહેબ તેરે ચરણોં મેં ઉલઝને સુલઝી; છૂટી ફિક્કર અબ આજ ઔર ક્લકી. ધ્રુવ ચહું ઓર સ્વારથ કી ઝંઝીરોમેં ઉલઝ; કડિયાં યે ટી મેં ઝંઝીરો સે છૂટી. સાહેબo પંથો ઔર મતો કી માયા મેં ઉલઝી; ભ્રમ મેં થી અટકી મેં, ભવમાંહિ ભટકી, સાહેબ સુખ ઔર દુ:ખ કે અંગારો મેં ઉલસી; સમતો કે સાગર મેં લાગી રે ડૂબકી. સાહેબ પલ પલ વિષયોં કી દાહ મેં ઝુલસી; સંત સરોવર સલીલ સે સુલઝી. સાહેબ
૨૧૮૩ (રાગ : બહાર, સાધુ પદ પામર શું સમજે ? જે સુખ સાગરના જેવું; પૂર્ણ-પ્રેમ પ્રિયતમની સંગે, રસબસ થઈને રહેવું. ધ્રુવ. ભજન ધૂનમાં મગ્ન રહે મન, રામ રામ મુખે કહેવું; આ જૂઠા જગની સંગાતે, નહિ કંઈ લેવું દેવું. સાધુ
ન્હાયો ધોયો ક્યા ભયો ? મનકો મૈલ ન જાય
| મીન સદા જલમેં રહે, ધોવે ગંધ ન જાય || ભજ રે મના
૧૩૦
૨૧૮૫ (રાગ : મારવા) સાંજ ભઈ ઘર આજા રે પીયા (૨), સાંજ ભઈ ઘર આજા; દિન તો ડૂબા ડૂબ ને જાયે (૨), આશકા સૂરજ આ..જા રે. ધ્રુવ દૂર મિલે વો અંબર ધરતી, રાત મિલી હૈ દિનસે, મેરે પી કહાં હૈ પૂછે, મિલના મુશ્કેિલ હમસે; સમજ ન પાવું, ક્યા બતલાવું ? (૨) તૂ હી યે બતલાના રે. સાંજ બન ગઈ તેરી આહટ મેરે, ઝૂમે મનકી ધડકન , આપ દિલોંકો નહીં લગતા હૈ, આયા મેરે સાજન ; આંખ કી પલકો મેં અસુઅન કે, જલતે દીપ બુઝાલા રે. સાંજ0
જબ તું આયો જગતમેં લોક હસે તૂ રોય ઐસી કરની મતિ કરો, કે પીછેસે હસે કોય || ૧૩૦૫)
ભજ રે મના

Page #322

૨૧૮૬ (રાગ : તિલંગ) સાંસોંકી ડોર બડી કમજોર; લગા લો મન અપના પ્રભુજીકી ઓર. ધ્રુવ સમય અનમોલ હૈ યૂ ન ગંવાના, દુનિયા હૈ પ્યારે મુસાફિખાના;
બંદે, પ્રભુ નામ કે મોતી બટોર, સાંસો પ્રભુ કો બિસારે તો દુ:ખ બઢતા જાયે, સુમિરે જો નામ હરિ દુ:ખ નહીં આયે;
બંદે તેરે જીવનકી વહીં એક ભોર, સાંસો કામ જો ન હો કિસીસે, વહીં કરે, જીવનકે દુ:ખ સારે વો પલમેં હરે;
ધિર આયે ચાહે દુ:ખકી ઘટા ઘનઘોર. સાંસો
૨૧૮૮ (રાગ : સૂરમલ્હાર) સાંસો કે તારમેં, તુમ પ્રભુ નામ કો પીરો લો; શુભ કર્મ કરકે પૂન્ય કા, જીવનમેં બીજ બો લો. ધ્રુવ જીવન કા એક એક પલ, અનમોલ હૈ ખજાના, ઇનમે સે એક પલ ભી, કભી લોટ કે ન આના; આનંદ રસ સે અપના, અંતઃકરણ ભીગો લો. સાંસો જ્ઞાની કી યહ નિશાની, બોલે વો મીઠી વાણી, મીઠે સે બોલમે હૈ, પ્રભુ કી ઝલક સુહાની; બોલો તો મીઠે બોલ હી , અમૃત હૃદયમે ઘોલો. સાંસો બીતી કા ગમ ભુલાકર, લો મિટ ગયા અંધેરા, ખુલતી જહાં પે આંખે, હોંગા વહીં સવેરા; તેરે દ્વારા પ્રભુ પધારે, અંતર કે નયન ખોલો. સાંસો
૨૧૮૭ (રાગ : મુલતાની) સીતારામ સીતારામ સીતારામ કહીએ; જેહિ બિધિ રાખે રામ, તેહિ વિધિ રહીએ. ધ્રુવ મુખમેં હો રામનામ રામ સેવા હાથમે, (૨) તું અકેલા નાહિ પ્યારે, રામ તેરે સાથમેં; વિધિકા વિધાન જાન, હાનિ લાભ સહીએ. જેહિo કિયા અભિમાન તો, માન નહિ પાયેગા, હોગા પ્યારે વોહિ જો, શ્રી રામજી ચાહેગા;
ફ્લ આશા ત્યાગ, શુભ કામ કરતે રહીએ, જેહિo જિંદગીકી દૌર સૌંપ હાથ દીનાનાથ કે, મહેલમેં રહો ચાહે ઝોંપડીમેં વાસ હૈં; ધન્યવાદ નિર્વિવાદ રામ રામ કહીંએ. જેહિo આશા એક રામજીએ, દૂજી આશા છોડ દે, નાતા એક રામજીને દૂજા નાતા તોડ દે; સાધુસંગ રામરંગ અંગ અંગ રંગીએ. જેહિo
૨૧૮૯ (રાગ : મિશ્ર ભૈરવી) સૂરજ કી ગર્મીસે જલતે હુએ તનકો, મિલ જાયે તરૂવરકી છાયા; ઐસા હીં સુખ મેરે મનકો મિલા હૈ મેં, જબસે શરણ તેરી આયા.
મેરે રામ ... ધ્રુવ ભટકા હુઆ મેરા મન થી કોઈ, મિલ ન રહા થા સહારા, લહેરોં સે લડતી હુઈ નાંવ કો જૈસે, મિલ ન રહા થા કિનારા; ઉસ લડખડાતી હુઈ નાવ કો જો, કિસીને કિનારા દિખાયા. ઐસાવ શીતલ બને આગ ચંદનકે જૈસી, પ્રભુવર કૃપા હો જો તેરી , ઉજીયારી પૂનમ સી હો જાય રાતે, જો થી અમાવસ અંધેરી; યુગ યુગસે પ્યાસી મરૂ ભૂમિને જૈસે, સાવનકા સંદેશ પાયા. ઐસાવ જિસ રાહકી મંઝિલ તેરા મિલન હો, ઉસ પર કદમ મેં બઢાઉં,
ફ્લોમેં કાંટોમે પતઝડ બહારોમેં, મેં ન કભી ડગમગાઉં; પાનીકે પ્યાસે કો તકદીરને જૈસે, જી ભરકે અમૃત પિલાયા. ઐસાવ
સબૈ રસાયણ મેં કિયા, હરિસા ઔર ન કોય
તિલ એક ઘટમેં સંચરે સબ તન કંચન હોય. ભજ રે મના
૧૩૦
પઢ ગુનકર ‘પાઠક' ભયે, સમજાયા સંસાર | આપન તો સમજે નહીં, વૃથા ગયા અવતાર
૧૩૦)
ભજ રે મના

Page #323

૨૧૯૦ (રાગ : વસંતમુખારી)
સુખ આતે હૈં, દુઃખ આતે હૈં,
ઈન આતે-જાતે સુખ-દુઃખમેં, હમ મસ્ત રહતે હૈં. ધ્રુવ ગાતે ગાતે ફકીરા કહ જાતા, કોઈ પૈદા હુઆ કોઈ મર જાતા; ઈસ જન્મ મરણ કે ખેલમેં, હમ મસ્ત રહતે હૈં. સુખ કભી માન મિલા, જી ભર ભરકે, અપમાન હુઆ જી ભર ભરકે; ઇસ માન અપમાન કે ખેલમેં, હમ મસ્ત રહતે હૈં.
સુખ
સુખ
ગુરુ જ્ઞાન પિટારા ખોલા હૈ, યે જગ સારા એક મેલા હૈ; ક્ષણ ક્ષણ બદલતે સુખ દુઃખમેં, હમ મસ્ત રહતે હૈં. યહી તો જીના, જીના હૈ, વિષ છોડકે, અમૃત પીતે હૈ; હમ અમૃત પીતે રહતે હૈં, ઔર મસ્ત રહતે હૈં. સુખ
૨૧૯૧ (રાગ : કામોદનટ)
સુખમાં કે દુઃખમાં પ્રેમ પ્રભુનો જોઈ, હસતા રમતા રહીએ, પ્રારબ્ધમાં જે આવી મળે તેને, સુખથી સહેતા જઈએ. ધ્રુવ સુખમાં પ્રભુનો પ્રેમ સાચો પારખીએ, ને દુઃખમાં જીવનને ઘડીએ. ને સુખમાં છકીને પ્રભુપ્રેમ ના વિસારીએ, દુઃખમાં ધીરજને ધરીએ! હસતા૦ પ્રેમમાં વિષમતા હોય સદાયે, એમાં દોષ પ્રભુને શો દઈએ ? સુખ દુઃખ સરખાં સમજી જીવનમાં, દૃષ્ટિ વિષમતા ન ધરીએ ! હસતા૦
સુખ
। માંહી સ્નેહ સદા એનો નિતરતો, દુઃખ માંહી ભાવ નીરખીએ; સુખમાં વધે છે ભોગ, દુઃખમાં વધે છે ભાવ, બેઉને પ્રસાદ ગણી લઈએ ! હસતા૦ સુખમાં દીસે છે છત, દુઃખમાં અછત, પણ દુઃખને બંધવ ગણી લઈએ; માંગ્યું મળે છે એ ઈશની પ્રેમાળતા, મળતાને માણી લઈએ !હસતા
પીરસે છે પ્રેમથી એ સાચી સમજથી, દૃષ્ટિનો દોષ પરહરીએ;
પીરસનારને પ્રેમથી નીરખતાં, પીરસેલું ભોગવતાં જઈએ !હસતા
ભજ રે મના
પઢત ગુનત રોગી ભયે, બઢ્યા બહુત અભિમાન ભીતર ભડકા જગતકા, ઘડી ન પડતી શાન
૧૩૦૮૦
૨૧૯૨ (રાગ : માલશ્રી)
સુમિરન કર લો જી હીરા જન્મ અનમોલ;
ચોલા રંગ લો જી, ઇસકા ન લાગે મોલ. ધ્રુવ
કૃપા કરકે હરિ ને તુજકો, માનસ જનમ દિલાયા, શ્વાસ શ્વાસ તૂ ચેતન હો પર, વૃથા જન્મ ગવાયાં;
કાહે ભટકો જી, ઘટ મેં હીરા મોલ. સુમિરન૦ ના કોઈ તેરા સંગી-સાથી, જગ હૈ ખેલ પરાયા, આજ હુઆ જો તેરા અપના, કલ હોગા બેગાના;
પ્રભુ કે હો જાઓ જી, અન્તર કે પટ ખોલ, સુમિરન૦ સતગુરુ દાતે કર દી કૃપા, પ્રેમ સે જ્ઞાન સુનાયા, ઘટ હી મેં તેરે પ્રભુ હૈ બૈઠા, અપને મેં હી બતાયા; ગુરૂ સે પ્રીત કર લો જી, કછુ ન લાગે મોલ. સુમિરન
૨૧૯૩ (રાગ : કાલિંગડા) સોનાના પીંજરમાં મારો પૂરાયો આતમરામ; પૂરાયો આતમરામ મારો, મૂંઝાયો આતમરામ રે. ધ્રુવ કાયા રૂપી પિંજર મારૂ માયા રૂપી તાર; મોહ બંધનમાં એવો બંધાયો, ક્યારે થશે છૂટકારો રે ? સોના લોભ લાલચમાં હું લપટાયો, જીભે ન મૂક્યો સ્વાદ; પ્રભુ તમારું નામ લેવામાં, કરી રહ્યો છું પ્રમાદ રે. સોના મનમાં સદાયે મંથન કરું છું, કેમ કરી છુટાય ? તારે શરણે આવે તેની જલ્દી મુક્તિ થાય રે. સોના
જપ તપ તીરથ સબ કરે, ઘડી ન છાંડે ધ્યાન કહે કબીર ભક્તિ બિના, કબૂ ન હોય કલ્યાન
૧૩૦૯
ભજ રે મના

Page #324

શુદ્ધ ભાવથી પરમેશ્વરના, શુભ ગુણને સંભારેરે; દયા કરી દુષ્ટ કરમો તેનાં, વિભુ વિશેષ વિચારેરે. સંક્ટo દુષ્ટ વાસના દૂર કરીને, જ્ઞાન વિવેક વધારેરે; કૃપાનિધિ જગદીશ્વર મુજને, ભવથી પાર ઉતારેરે. સંક્ટo
૧૯૪ (રાગ ૪ શ્યામકલ્યાણ) સોહમ્ બોલ શિવોડહમ્ બોલ તેરા ક્યા લગતા હૈ મોલ. ધ્રુવ
ક્યા કરતા જીવન કી આશા જૈસે જલ મેં પડા બતાશા, દુનિયા દેતી બુરી દિલાસા પલ મેં તોલા પર મેં માશા;
તોલ સકે તો તોલ, સોહમ્o જિસને આક્ર જન્મ લિયા હૈ, ઉસને એક દિન ક્ય ક્યિા હૈ, સિને સિકા સાથ દિયા હૈ ! યે જગ કા ઢંગ દેખ લિયા હૈ;
અબ તો અત્તરકે પટ ખોલ. સોહમૂ૦ જબ યમ સ ગલે મેં ડાલે, સુત પિત માત ન કોઈ ઉબારે, ઘર સે બાહર તુરંત નિકાલ, અગ્નિ પર તેરો તન જારે;
તા દિન ખુલે પ્રેમ કી પોલ. સોહમુo. જબ ઇસ જગ મેં આના જાના, સબકો પ્રેમ ધર્મ સિખલાના, હરિ ભક્તિ કા પાઠ પઢાના, હરદમ સતગુરુ કે ગુણ ગાની;
| બસ યે જીવન હૈ અનમોલ. સોહમ્o
૨૧૯૬ (રાગ : ભૂપાલી) સંકલ્પ હૈ હમારા ઇન્સાન હમ બનેંગે; ઇન્સાન બન ગયે તો ભગવાન ભી બનેંગે. ધ્રુવ હો જૈન બૌદ્ધ મુસ્લિમ હિંદુ હો યા ઇસાઈ; આપસ મેં ભાઈ ભાઈ સબકે ગલે મિલેંગે. સંલ્પ૦ હમ એક હી ગગન કે ચમકે હુએ સિતારે; લગતે હૈં કિતને પ્યારે હસતે રહે હમેંગે. સં૫૦ હમ એક હી ચમન કે હૈ ક્લ, પ્યારે પ્યારે; લગતે હૈં ક્તિને ન્યારે, ખીલતે રહે ખીલેંગે. સંકલ્પ૦ ગીતા પુરાણ આગમ, ગુરુ ગ્રંથ ઔર કુરાને ; ઇન્સાનિયત કી ગાથા, હમ પ્રેમ સે પઢેંગે. સંકલ્પ
૨૧૯૫ (રાગ : બિહાગ) સંક્ટ કૌન નિવારે, નાથ વિના સંકટ ર્કોન નિવારે રે ? ધ્રુવ કરમ ધરમમેં કાંઈ નથી કીધું, ચરણ પડ્યો હું તમારેરે; દીનાનાથ વિના પ્રભુ મુજને, દુ:ખથી કોણ ઉગારેટે? સંક્ટo દયા ક્ષમાના ગુણ પ્રભુ ધારે, એ વિશ્વાસ અમારેરે; ભક્ત જનોનાં દુઃખ કાપીને, સુખ દે આ સંસારરે. સંકટo તત્ત્વજ્ઞાની તત્ત્વવિચારી, વેદ જાણીને ચારેરે; અળ કળા છે પ્રભુની અંતે, એ મુખ વચન ઉચ્ચારેરે. સંકટ
૨૧૭ (રાગ : મધુવંતી) સુરકી ગતિ મેં ક્યા જાનું ? એક ભજન કરના જાનૂ ધ્રુવ અર્થ ભજન કા ભી અતિ ગહરા, ઉસકો ભી મેં ક્યા જાનૂ ? પ્રભુ પ્રભુ પ્રભુ કરના જાનૂ , નયના જલ ભરના જાનું. સૂરકી ગુણ ગાયે, પ્રભુ ન્યાય ન તોલે, ફ્રિ ક્યું તુમ ગુણ ગાતે હો? ૐ ભોલા મેં પ્રેમ દિવાના, ઈતની બાતેં ક્યા જાનું ? સૂરકી
કબીર ! પંડિતકી કથા, જૈસી ચોરકી નાવ સુનકર બૈઠે આંધલા, ભાવે ત્યોં ભરમાવ ||
૧૩૧૦
કામ, ક્રોધ, મદ લોભકી, જબ લગ મનમેં ખાન | તબ લગ પંડિત મૂર્ખ હી, કબીર એક સમાન
૧૩૧૧
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #325

૨૧૯૮ (રાગ : શુક્લ બિલાવલ) સંગ તણો રંગ લાગે જ્યારે શામળા ! ઊઘડે ત્યારે ઉરના સીધાં દ્વાર જો, અણુઅણુમાં પરમેશ્વરને પેખતો, સોહં સોહંના ઝણઝણતા તાર જો !ધ્રુવ ભેદભાવ ભૂલે જૂઠા વહેવારના, સમષ્ટિ, તે ગણતો સર્વ સમાન જો ! આત્મ - પરમાત્માનાં અંતર ઊઘળે, નિજાનંદની મસ્તીમાં મસ્તાન જો !સંગo હરિગુણ ગાતાં હૈયું હેલારે ચડે, રોમે રોમ રામનામ રણકાર જો ! આંખડીએ શ્રાવણ - ભાદરવો રેલતો, અનહદ નાદ તણા કર્થે ભણકાર જો ! સંગo ઝળહળ જ્યોતિ મનમંદિરિયામાં જલે, લગની લાગે ભૂલે દેહનું ભાન જો ! શ્વાસોશ્વાસે પ્રણવમંત્ર પોકારતો, સાચા સંતને ભેટે ભીનેવાન જો ! સંગo
૨૨૦૦ (રાગ : ભૂપાલી) સંયોગોં મેં જ્ઞાની કી, પરિણતિ નહિં કભી બદલતી હૈ; નિજ કા પર કા જ્ઞાન રહે, પર દૃષ્ટિ નિજ મેં રહતી હૈ. ધ્રુવ દિખતા પર-સંયોગ મેં, પર આત્મ ભાવના રહતી હૈ; હો સ્વર્ગ-નરક કે ક્ષેત્ર કભી, પર આતમષ્ટિ રહતી હૈ. સંયોગો રાગ-દ્વેષ મેં દિખે મગર, દૃષ્ટિ સમ્યક હીં રહતી હૈ; ભેદજ્ઞાન કી ધારા અવિચલ, નિજ પરણતિ મેં ચલતી હૈ. સંયોગો હોકર નગ્ન રૂપ નિજ ગ્રહલું, આત્મભાવના રહતી હૈ; ઇસી ભાવ કે બલ કે કારણ, સિદ્ધ દશા પદ લહતી હૈ. સંયોગો
૨૧૯૯ (રાગ : જંગલા) સંતોષી રાજા આવે , તબ કાયા નગર સુખ પાવે, ધ્રુવ જ્ઞાન કી તોપ મંગાવે, અરુ ધ્યાન કો ગોલા લાવે; ભરોં કા કોટ તુડાવે, તબ કાયા નગર સુખ પાવે, સંતોષી વૈરાગ્ય કી ટક સજાવે, દઢતા કી ઢાલ બનાવે; વિષયોં કી ફીજ હટાવે, તબ કાયા નગર સુખ પાવે. સંતોષી ધીરજ કા મહલ બનાવે, અમદમાદિ ક્લિા રચાવે; જબ આતમરામ લખાવે, તબ કાયા નગર સુખ પાવે. સંતોષી પૌંચ કો કૈદ કરાવે, દસ હી કો દાસ બનાવે; મન હી કી તુરંગ કસાવે, તબ કાયા નગર સુખ પાવે. સંતોષી નીતિ સે રાજ ચલાવે, દુષ્ટ કો માર હટાવે; ચહ રામ ગુરુ સમઝાવે, તબ કાયા નગર સુખ પાવે. સંતોષી
૨૨૦૧ (રાગ : શ્રીરંજની) જગતમેં ભક્તિ બડી સુખ દાની,
ધ્રુવ જો જન ભક્તિ કરે કેશવકી, સર્વોત્તમ સોઈ માની; આપા અપન કરે કૃષ્ણ કો, પ્રેમ પ્રીતિ મન માની. જગતમેં સુમરે સુરૂચિ સનેહ શ્યામ કો, સહિત કમ મન બાની; શ્રીહરિ છબિમેં છકો રહત નિત, સોઈ સચ્ચા હરિ ધ્યાની. જગતમેં સબ મેં દેખે ઈષ્ટ આપનો, નિજ અનન્ય પન જાની; નૈન નેહ જલ દ્રવત રહત નિત, સર્વ અંગ પુલકાની. જગતમેં હરિ મિલને હિત નિત ઉમળે ચિત, સુધ બુધ સબ બિસરાની; વિરહ વ્યથા મેં વ્યાકુલ નિશિદિન , જ્યોં મછલી બિન પાની. જગતમેં ઐસે ભક્તન કે વશ ભગવત, વેદન પ્રગટ બખાની; ‘સરસમાધુરી ” હરિ હૈંસ ભેંટૅ, મેંટૅ આવન જાની. જગતમેં
હરિગુન ગાયે હરખ સે, હિરદે કપટ ન જાય. આપન તો સમઝે નહિ, ઔરહિં જ્ઞાન સુનાયા
ઉ૧૨
લિખના પઢના ચાતુરી, યે સબ બાતેં સહેલ કામ દહન મન વશ કરન, ગગન ચઢન મુશ્કેલ
૧૩૧]
ભજરેમના
ભજ રે મના

Page #326

૨૨૦૨ (રાગ : રાગેશ્રી)
હમ અગર વીર વાણી û
શ્રદ્ધા કરે, જ્ઞાન કે દીપ જલતે ચલે જાયેંગે, ગર જલે જ્ઞાન કે દીપ હૃદયમેં તો, માર્ગ સંયમ કે ખુલતે ચલે જાયેંગે. - ધ્રુવ
।
હમને પાયા હૈ મુશ્કિલ સે યહ નર કા તન, દેવ તરસે જિસે ઐસા પાયા રતન; ગર ઇસે હમને વિષોં મેં હી ખો દિયા, ભૂલ પર અપની હમ ખુદ પછતાયેંગે. હમ૦ અબ મિલા હૈ યે જિનધર્મ જિનવરશરણ, ગુરુવર હૈ દિગમ્બર ઔર અમૃત વચન; મોહ મમતા સે થોડાભર હમ હě, માર્ગ કલ્યાણ કે ખુદ હી ખુલ જાયેંગે. હમ૦
જબ નહીં સરચી શ્રદ્ધા તો ક્યા અર્થ હૈ ? ઇસ બિના જ્ઞાન ઔર આચરણ વ્યર્થ હૈ;
હમ પુજારી બને વીતરાગીકે તો, કર્મ બંધન ભી કટતે ચલે જાયેંગે. હમ
૨૨૦૩ (રાગ : કાન્હડા)
હમ એક બને, હમ નેક બને, હમ જ્ઞાનકી જ્યોત જગાએ, હમ માનવતા ઔર પ્રેમ કરૂણા સત્યકી ધૂન લગાએ; હમ પ્રેમકી પરબ બહાએ. ધ્રુવ
સૂરજ-ચંદર નભકે તારે, હૈ દુનિયા કે સબ રખવાલે, ઉનકી તરહ હમ ચમક ચમક્ત, પંથ નિરાલા બનવાયે; હમ જ્ઞાનકી જ્યોત જગાએ. હમ પ્રેમકી રાષ્ટ્રભાવના કર્મ હમારા, માનવસર્જન ધર્મ હમારા, વિધા સંગે ધરતી ઉછંગે, અપની દુનિયા સજાએ;
હમ જ્ઞાનકી જ્યોત જગાએ. હમ પ્રેમકી
પરિવર્તન હૈ માંગ જગતકી, નવ-વિચાર હૈ જનની ઉનકી, નયી દિશાએ, નયી ઉમંગે, નયા જહાંકો બનાએ;
હમ જ્ઞાનકી જ્યોત જગાએ. હમ પ્રેમકી ગાંધી-મહાવીર-રામ-રહીમને, બુદ્ધ-ઈશુને બોયે સપને, ઈન સપનોંકો સચ કરને હમ આતમ દીપ જલાએ; હમ જ્ઞાનકી જ્યોત જગાએ. હમ પ્રેમકી જ્ઞાની જ્ઞાતા બહુ મિલે, પંડિત કવિ અનેક રામ રતા ઇન્દ્રિય જીતા, કોટિક માંહી એક
ભજ રે મના
૧૩૧૪)
૨૨૦૪ (રાગ : કેદાર)
હમકો મનકી શક્તિ દેના મન વિજય કરે; દૂસરોંકી જય સે પહલે ખુદકો જય કરે. ધ્રુવ ભેદભાવ અપને દિલસે સાફ કર સકે, દૂસરોંકી ભૂલ હો તો માફ કર સકે;
જૂઠ સે બચે રહે, સચકા દમ ભરે. દૂસરો૦ મુશ્કિલે પડે તો હમ પે ઇતના કર્મ કરે, સાથ દે તો ધર્મકા, ચલે તો ધર્મ પરે; ખુદ-પે હોંસલા રહે, બદી સે ના ડરે. દૂસરો ક્રોધભાવ અપને દિલસે સાફ કર સકે, માનભાવ અપને મનસે દૂર કર સકે; માયા સે બચે રહે, લોભ દૂર કરે. દૂસરો
રાગભાવ અપને મનસે કમ કર સકે, દ્વેષભાવ અપને દિલસે દૂર કર સકે; મોહ સે બચે રહે, ક્લેશ-કો દૂર કરે. દૂસરો
૨૨૦૫ (રાગ : માંડ)
હરિ તારી ઝાંખી ક્યાંથી થાય ?
ઝાંખી ક્યાંથી થાય ? “હું પદ” હૈયેથી ના વિસરાય. ધ્રુવ હિમ જળમાં, પ્રેમે પરોઢિયે, નદીએ નાવા જાય જી; નિર્મળ જળમાં નાહ્યા ઘણું પણ, મનના મેલ ના જાય. હરિત દીન દયાની વાત બહુ કરતો ને, તીરથ યાત્રાએ જાય જી; તીર્થ સ્વરૂપ માબાપોની આંખોએ, અહર્નિશ આંસુ જાય. હરિ ઉપર રૂડો, ભીતર બૂરો, બહાર ડોળ દેખાય જી; દીન દયાળું અંતરયામી, છેતર્યા છેતરાય. હરિ કાવાદાવા કપટ ત્યાગી, હરિ શરણમાં જાય જી; માતા - પિતા - ગુરૂ આશિષમાં, હરિ તારી ઝાંખી જરૂરથી થાય. હરિ મંડલ બૈઠકર, ચંદ્ર બડાઈ પાય ઉદય ભયા જબ સૂર્યકા, સબ તારા છુપ જાય.
ના
તારા
૧૩૧૫
ભજ રે મના

Page #327

હું દાન દઉં છું દોલતનું, એ દોલત ક્યાંથી લાવું છું ? લાચાર જનોને લુંટું છું, તોયે દાતા કહેવાઉ છું. પણo હું વેશ લઉં વૈરાગીનો, ને વંદન સહુના પામું છું; પચરંગી પીછાં ઓઢીને હું, સાચી જાત છુપાવું છું. પણo
૨૨૦૬ (રાગ : મેઘરંજની) હરિ નામકે હીરેમોતી, મેં બિખરાવા ગલી ગલી; લેલો રે કોઈ પ્રેમકા પ્યાલા, શોર મચાવાં ગલી ગલી. ધ્રુવ. જિસ જિસને યે હીર લૂંટે (૨), વો તો માલામાલ હુએ (૨), દુનિયા કે જો બને પૂજારી, આખિર વે કંગાલ હુએ; ધન-દોલત ઔર માયાવાલોં, મેં સમજાવા ગલી ગલી, હરિ દલત કે દિવાનો સુનલો (૨) એક દિન ઐસા આયેગા (૨), ધન-દૌલત ઔર માલખજાના, યહીં પડા રહ જાયેગા; સુંદર કાયો માટી હોગી, ચર્ચા હોગી ગલી ગલી. હરિ મિત્ર પ્યારે સગે સંબંધી (૨) એક દિન તૂઝે ભૂલાયેગે (૨), જિનકો અપના કહતા હૈ , વો હી આગ લગાયેંગે; ફૂલોકા યહ ચમન ખિલા હૈ, મૂરઝાયેગી કલી કલી. હરિ
સાખી લાલ લાલ સબ કહે સબકે પલ્લે લાલ, ગાંઠ ખોલ દેખે નહિ, તાર્ત હીં કંગાલ; આજ કહે હરિ કલ ભજૂ, કલ કહે ક્રિ કલ, આજ કાલર્ક કરત હીં, અવસર જાતી ચલ.
૨૨૦૮ (રાગ : મદમાંત – સારંગ) હું મૌન રહીને એક અનાહત, નાદ ગજાવી જાણું છું; ભરનિંદરામાં પણ સૂતેલો, સંસાર જગાવી જાણું છું. ધ્રુવ મુજ અંતર બાળી બાળીને, એક જ્યોત જલાવી જાણું છું; બરબાદ થતાં પણ બીજાને, આબાદ બનાવી જાણું છું. હુંo હું ફ્લ ખિલાવી જાણું છું, ફૂલબાગ લગાવી જાણું છું, ત્યાં કાળે કહ્યું કે ગર્વ ન કર, હું ભસ્મ બનાવી જાણું છું. હુંo કોઈ ધરમ નથી કોઈ કરમ નથી, કોઈ જ્ઞાન નથી , અજ્ઞાન નથી; તું બુદ્ધિ છોડી બેસ તો હું, સહુ ભેદ બતાવી જાણું છું. હું હું બોલો બોલી પાળું છું, તું બોલો બોલી બદલે છે; તું વાત બનાવી જાણે છે, હું વાત નિભાવી જાણું છું. હુંo તારી આંખોમાં જ્વાળા છે, મારી આંખોમાં અશ્રુ છે; તું આગ લગાવી જાણે છે , હું આગ બુઝાવી જાણું છું. હું ઓ પ્રેમ-રમતના રમનારા, તું પ્રેમ-રમતને શું સમજે ? તું આંખ લડાવી જાણે છે, હું પ્રાણ લડાવી જાણું છું. હુંo
૨૨૦૭ (રાગ : બનજારા) હું ડગલે ડગલે દંભ કરું, મને દુનિયા માને ધર્માત્મા; પણ શું ભર્યું ? મારા મનડામાં, એક વાર જુઓને પરમાત્મા. ધ્રુવ હું સ્વાંગધરૂ છું સેવન્નો, પણ સેવા કરતાં શરમાઉં છું; સનમાન મળે છે ફોગટમાં , લેવામાં ના હું અચકાઉં. પણo હું ઢોંગ કરૂ છું ધર્મીનો, પણ ધર્મ ન વસ્ત્રો મુજ હૈયામાં; બેહાલ તી ભલે દુનિયા, મારે સુવું સુખની શૈયામાં, પણ
જુએકી જીત બૂરી , મૂરખ કી પ્રીત બૂરી, બુરે સંગ બૈઠ જૈન ભાગે રે ભાગે, કાજલકી કોટરીમ્ કૈસા હી જતન કરો ? કાજલકો દાગ ભાઈ લાગે રે લાગે; કોઈ ક્તિના જતી હો કોઈ ક્તિના યતિ હો, કામિની કે સંગ કામ જાગે હીં જાગે, સુનો કહે ‘ગોપીરામ’ એક સાચો રામનામ, ઉસકો તો દ ગલે લાગે હી લાગે..
આભ તત્ત્વ જાને નહીં, કોટિ કચૈવ કીન જ્ઞાન તારન તિમિર ભગે નહીં, જબ લગ ઊગે ન ભાન ૧૩૧૦
ભજ રે મના
પોથી પઢપઢ જગ મુવા, પંડિત ભયા ન કોયા એકે અક્ષર પીવકા, પઢે સો પંડિત હોઈ ||
૧૩૧છે
ભજ રે મના

Page #328

૨૨૦૯ (રાગ : બૈરાગી ભૈરવ) હુએ નામવર બેનિશાં કૈસે કૈસે ? જમી ખા ગઈ નૌજવા કૈસે કૈસે?
આજ જવાની પર ઈતરાનેવાલે કલ પછતાયેગા; ચઢતા સૂરજ ધીરે ધીરે, ઢલતા હૈ, ઢલ જાયેગા. ધ્રુવ તૂ યહાં મુસા િહૈ, યે સરાયે ફાની હૈ, ચાર રોજકી મેહમા, તેરી જીંદગાની હૈ; ધન જમીન , જર-જવર, કુછ ન સાથ આયેગા, ખાલી હાથ આયા , ખાલી હાથ જાયેગા. જાનકર ભી અનજાના, બન રહા હૈ દિવાને, અપની ઉમ્ર ફાની પર, તન રહા હૈ મસ્તાને; કિસ કદર ? તૂ ખોયા હૈ, ઈસ જહાં કે મેલે મેં, તૂ ખુદાકો ભૂલા હૈ, કે ઈસ જમેલે મેં. આજ તક એ દેખા હૈ પાનેવાલા ખોતા હૈ, જિંદગીકો જો સમજા , જીંદગી પે રોતા હૈ; મિટનેવાલી દુનિયાકા એતબાર કરતા હૈ,
ક્યા? સમજ કે તૂ આખિર ઈસસે પ્યાર કરતા હૈ. અપની અપની ક્રિોમેં જો ભી હૈ વો ઉલજા હૈ, જીંદગી હકીક્ત મેં, ક્યા હૈ ? કૌન સમઝા હૈ ? આજ સમજલે -ક્લ યે મૌકા, હાથ ન તેરે આયેગા,
ઓ ગáતકી નીંદમેં, સોનેવાલે ધોખા ખાયેગા. ચઢતા વક્તને જમાનેકો યે શમા દિખા ડાલા, કૈસે ? કૈસે ? રૂસ્તમકો, ખાકમેં મિલા ડાલા; યાદ રખ સિકંદર કે હોંસલે તો આલી થે, જબ ગયા થા દુનિયાસે , દોનોં હાથ ખાલી થે. અબ ને વો હલાકુ હૈ, ઔર ન ઉસકે હાથી હૈ,
જંગજૂ ના પોરસ હૈ, ઔર ન ઉસકે સાથી હૈ;
ક્લ જ તનકે ચલતે થે, અપની શાન શૌક્ત પર, શમ્મા તક નહીં જલતી, આજ ઉનકી તુર્બત પર. અદના હો યા આલા હો, સબકો લૌટ જાના હૈ, મુસ્લીમો તવંગરકા, કબૂ હીં ઠિકાના હૈ; જૈસી કરની, વૈસી ભરની, આજ કિયા ફ્લ પાયેગા, સરકો ઉઠાકર ચલનેવાલે , એક દિન ઠોકર ખાયેગા. ચઢતા મૌત સબકો આની હૈ, કન ઈસસે છૂટા હૈ ? તૂ ક્ના નહીં હોગા, યે ખયાલ જૂઠા હૈ; સાંસે તૂટ તે હી સબ, રિતે તૂટ જાયેગે, બાપ, મા, બહેન, બીબી, બચ્ચે છૂટ જાયેગે. તેરે જિતને હૈ ભાઈ, વક્ત પે ચલન દેગે, છિનકર તેરી દૌલત, દો હી ગજ કહ્ન દેગે; જિનકો અપના કહેતા હૈ, કબ યે તેરે સાથી હૈ ? કબ્રે તેરી મંઝીલ ઔર યે બરાતી હૈ. લાકે કબ્રમેં તુઝકો, કુતfપાક ડાલેગે, અપને હાથસે તેરે, મુહર્ષે ખાખ ડાલેગે; તેરી સારી ઉક્તકો, ખાખમેં મિલા દંગ, તેરે ચાહનેવાલે, કલ તુજે ભૂલા દંગે. ઈસલિયે યે કહતા હું, ખૂબ સોચ લે દિલમેં,
ક્યૂ ફ્લાયે બૈઠા હૈ ? જાને અપની મુશ્કીલમેં; પર ગુના હો સે તોબા, અકબત સંસ્કુલ જાયે, તનકા ક્યા ભરોસા હૈ ? જાને કબ મિલ જાયે. મુઠ્ઠી બાંધકે આનેવાલે, હાથ પસારે જાયેગા; ધન-દૌલત જાગીર સે તૂને, ક્યા પાયા ? ક્યા પાયેગા? ચઢતા
સમજનકા ઘર ઔર હૈ, ઔરનકા ઘર ઔર સમજ્યા પીછે જાનિયે, “રામ બસે સબ ઠૌર' |
૧૩૧છે
મન મથુરા દિલ દ્વારિકા, કાયા કાશી જાના દસવાં દ્વારા દેહરાં, તામેં જોતિ પિછાના ૧૩૧
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #329

૨૨૧૦ (રાગ : નહિંસ) હું તારામાં, તું મારામાં, આ અણુઅણુનાં અણસારામાં,
તને પરખી ગયો પલકારામાં. ધ્રુવ આ સૂરજનાં અંગારામાં, શીતલ શશીનાં સથવારામાં, તારાઓના ઝબકારામાં, તને પરખી ગયો પલકારામાં. હુંo લખ ચોરાશી વણઝારામાં, આ તનમનનાં ધબકારામાં, આ ત્રિભુવનના ભણકારામાં, તને પરખી ગયો પલકારામાં હું સારામાં નઠારામાં, અજવાળામાં અંધારામાં , આ પાપ પુણ્યનાં ભારામાં, તને પરખી ગયો પલકારામાં. હુંo
૨૨૧૨ (રાગ : ભૈરવી) હે ચંદ્રમૌલી, હે ચંદ્રશેખર હે શંભો ત્રિલોચન, હે સંક્ટ વિમોચન, હે ત્રિપુરારી વંદન ; જય જય વિભારૂપ શંકર કૃપાલા હે પશુપતિ દયાલા.
હે ચંદ્રમૌલી બાલેન્દુભાલે ત્રિલોચનવિશાલા, ચિદાનંદદાતા હે જગદીશનાથા; ભસ્માંગલેપન ગલે રૂંડમાલા, નિરાકાર ઓંકાર શંકર દયાલા.
હે ચંદ્રમૌલી વિમલ નીલકંઠ સુખદ શૂલપાણિ, મૃગાદીશ ચાસમાંબર વેદવાણી ; હે આશુ પ્રભાવબ્ધ મહિમા તુમ્હારી, જય જય ઉમાનાથ જય જય તુમ્હારી.
હે ચંદ્રમૌલી
૨૨૧૩ (રાગ : યમન)
૨૨૧૧ (રાગ : નારાયણી) હે કરુણાના કરનારા, તારી કરુણાનો કોઈ પાર નથી; હે સંકટના હરનારા, તારી કરુણાનો કોઈ પાર નથી. ધ્રુવ મારાં પાપ ભર્યા છે એવાં, તારી ભૂલ્યો કરવી સેવા; મારી ભૂલોના ભૂલનારા, તારી કરુણાનો કોઈ પાર નથી. હે સંક્ટo હે પરમકૃપાળુ વ્હાલા !, મેં પીધા વિષના પ્યાલા; વિષને અમૃત કરનારા, તારી કરુણાનો કોઈ પાર નથી. હે સંક્ટo મને જડતો નથી કિનારો, મારો ક્યાંથી આવે આરો; મારા સાચા ખેવનહારા, તારી કરુણાનો કોઈ પાર નથી. હે સંકટ હું અંતરમાં થઈ રાજી, ખેલ્યો છું અવળી બાજી; અવળ સવળી કરનારા, તારી કરુણાનો કોઈ પાર નથી. હે સંકટo ભલે છોરું-કછોરું થાયે, તું માવતર કહેવાયે; મીઠી છાયાને દેનારા, તારી કરુણાનો કોઈ પાર નથી. હે સંક્ટo છે બાળનું જીવન ઉદાસી, તારે ચરણે લે અવિનાશી; મન-મંદિરમાં રમનારા , તારી કરુણાનો કોઈ પાર નથી. હે સંકટo
સબ ઘટ મેરા સાઈયાં, ખાલી ઘટ નહિ કોયા
બલિહારી ઘટકી સહી, જા ઘટ પરગટ હોય. ભજ રે મના
૧૩૨)
હે પ્રભુ આનંદદાતા જ્ઞાન હમક્ક દીજીએ; શીધ્ર સારે દુર્ગુણોકો દૂર હમસે કીજીએ. ધ્રુવ લીજીયે હમકો શરણ મેં, હમ સદાચારી બને; બ્રહ્મચારી ધર્મ રક્ષક વીર વ્રતધારી બને. હેo પ્રેમસે હમ ગુરુ જનોંકી નિત્ય હી સેવા કરે; સત્ય બોલે જૂઠ ત્યાગે, મેલ આપસમેં કરે. હેo નિંદા કિસીકી હમ કિસીસે ભૂલ કર ભી ના કરે; ધૈર્ય બુદ્ધિ મન લગાકર વીર ગુણ ગાયા કરે. હેo. ઐસા અનુગ્રહ ઔર કૃપા, હમરે હો પરમાત્મા; હો સભી નરનારી દિલસે, સબકે સબ ધરમાત્મા. હેo. હે પ્રભુ ! યહ પ્રાર્થના હૈ, આપ ઇસે મંજુર કરે; હો સુખી સંસાર સબ યહ ભાવ રગરગમેં ભરે. હેo
કબીર હદકા ગુર, મિલે, બેહદ કા ગુરુ નાહિ, બેહદ આપે ઉપજે, અનુભવકે ઘર માંહિ
ભજ રે મના

Page #330

અથવા મુજ સાથે જેનાં હૃદયો મળે, ત્યાં જઈ ઢોળું આ સાગરની ધારજો; ગ્રાહક હોતો એ અમીઝરણાં ઝીલજો, એ ભાવે નિવસે આત્મીય સહચારજો. હેતo
૨૨૧૪ (રાગ : ધનાશ્રી) હે પ્રભુવર ! તુમને દિવ્યધ્વની પ્રગટાયો.
ધ્રુવ ભવસાગર કે માંહી રૂલતે, તીર નહીં' મેં પાય; પુણ્ય-ઉદય સે આજ તિહારે,દર્શન કર સુખ આયો. હેo ઇસ પંચમ દુઃખ કાલમાહિં મેં, દિવ્યધ્વની નહિં પાયો; દિવ્યધ્વની કો સાર આપને, સમયસાર બતલાયો. હેo સમયસાર મેં સાર આપને, જ્ઞાયક રૂપ બતાયો; ઐસો જ્ઞાયક રૂપ આપમેં, દર્શન કર સુખ પાયો. હેo આત્મજ્ઞાન દીપક કો પ્રગટન, ભેદજ્ઞાન સમઝાયો; ભેદજ્ઞાન સે સિદ્ધ હુએ હૈં, ઐસો આપ બતાયો. હેo દિવ્યધ્વની કે જ્ઞાન માહિં મેં, બોધ જ્ઞાન હૈ પાયો; બોધ જ્ઞાન કે નાથમાહિં મેં, આતમ રૂપ સમાયો. હેo
૨૨૧૬ (રાગ : હિંદોલ) હો જાઓ ભવસાગર સે પાર, સતગુરુ ને નાવ લગાઈ. ધ્રુવ અબ કામ ક્રોધ કો છોડો, મોહ લોભ સે નાતા તોડો;
ખેહ રહે સતગુરુ પતવીર, સતગુરુo તૂ ધ્યાન ભજન જપ કર લે, આવાગમન સે બચ લે;
| માયા ભંવર કે પાર, સતગુરુo પાપોં સે લે લો કરવટ, જાના હૈ એક દિન મરઘટ;
છૂટ પડે સારા સંસાર, સતગુરુo ક્ય નામ કા ભેદ બતાયા, અદ્ભુત પ્રકાશ દિખલાયા;
સુન લો અનહદ કી ઝંકાર, સતગુરુo ઉપર કો સુરત ચઢા લો, ઔર શબ્દ સે તાર મિલાલો;
ખુલ જાયે તીનોં લોક કે દ્વાર. સતગુરુo સતગુરુ ને માર્ગ દિખાયા, મુક્તિ કા ભેદ બતલાયા;
ડોરી નામ લગાવે પાર. સતગુરુo
૨૨૧૫ (રાગ : બાગેશ્રી) હેતભર્યું હૈયું અમીરસથી ઊછળે , પણ નવ જાણું અર્પે કંઈ આશીષ જો; સહુ ઉર સરખી સુખદ વસંત છવાઈ રહી, પમરે પદ્મપરાગ મધુર ચહુ દિશ જો. ધ્રુવ સ્નેહસમાધિ રસનો અભુત યોગ આ, સચરાચર ચેતનવંતો સહચારજો; ભાસે વિશ્વ રમતું એ રસપૂરમાં, જડચેતનનો સુભગ બન્યો સહકારજો. હેતo એ અમીરસનો સહુને સરખો વારસો, એજ તત્ત્વ વિલસે સહુ ઘટના પારજો; સહુ સરખી જાતિ ને અધિક કે ન્યૂન કો, સહુમાં સરખો એ ચેતન સંચારજો. હેતo જે હું માં તે સહુમાં સહુનું હું વિષે, પ્રતિ આત્માના એવા દિવ્ય અભેદજો; એ અનુભવમાં ઊંડું સુખ સમજાય છે, સહજ થતો અંતરગ્રંથિનો છેદ જો. હેતo આ ઉર ઉછળતો રસ રેડું ક્યાં જઈ ? વિશ્વપાત્ર નાનકડું ત્યાં સમાચજો; વિશ્વ થકી મમ સ્વરૂપ અનંત ઉદાર છે, હું વિણ અવર ન સ્થળમાં એ સ્થિર થાય જો. હેતo
સુખિયા ટૂંઢત મેં ફિરું, સુખિયા મિલે ન કોય,
જાકે આગે દુ:ખ કહું, ઓ મહિલા ઊઠ રોય || ભજ રે મના
૧૩૨૨
૨૨૧૭ (રાગ : આશાવરી) જ્ઞાનકી જ્યોતિ જલાતે ચલો,
નિજ અંતરકી વીણા બજાતે ચલો. ધ્રુવ જીવન તો આના જાના, ઇસકા નહીં ઠિકાના, ક્લ ક્યા હોગા ? સમય ઘૂરી , એ તો કિસને જાના;
અપને મન કો, જગાતે ચલો, નિજ
બાસર (દિવસ) સુખ ના જૈન સુખ, ના સુખ ધૂપ ન છાંય | કૈ સુખ શરણે રામ કે, કૈ સુખ સંતો માંય | ૧૩૨૩
ભજ રે મના

Page #331

આનંદ ઔર શાંતિ મિલતી સત્સંગ મેં આને સે મુક્તિ કા દ્વાર હૈ ખુલા, સદ્ગુરુ કો પાને સે, ઓ મનવા રે(૨); સંગુરુ તો રોજ બુલાએ તૂ ક્યૂ આએ ના ? ઓહ રે... જ્ઞાન
જીવન અચ્છે સે જીને કા, નામ હૈ ઈશ્વર પૂજા, સત્ય અહિંસા પ્રેમ સે બઢકે, નહીં ધર્મ હૈ પૂજા;
ઇસકો સીખો, સિખાતે ચલો. નિજ ખુદ જીયો જીને દો સબકો, યહીં ધર્મ કા નારા, સામ્યભાવ ઔર વિશ્વ શાંતિકા, ફ્લાઓ ઉજિયારા;
ગીત ધર્મ કે હી ગાતે ચલો. નિજ કામ, ક્રોધ, મદ, રાગ, દ્વેષ કી જંજીરોં કો તોડો, યહી દેશના હૈ સંતો કી બુરી આદર્ટે છોડો;
અપના જીવન લ ખિલાતે ચલો. નિજ
૨૨૧૮ (રાગ : ગુર્જર તોડી) જ્ઞાન મિલે ગુરુ કે મુખ સે ગુરુ મિલે સત્સંગ સે; સત્સંગ મિલે પ્રેમ લગન સે કોઈ જાને ના. ધ્રુવ મન સે બુદ્ધિ પર હૈ, બુદ્ધિ સે આત્મા (૨), તેરી હર શ્વાસમેં, રમતા પરમાત્મા(૨). ઓ મનવા રે (૨); ઐસે મન મુક્તિ કે ક્યો ? બ્રહ્મા જાને ના, ઓહ રે... જ્ઞાન સાગર કે તટ પે ખડા હૈ, પાની. તું પાયે ના (૨), મુક્તિ કી રાહ ખડા હૈ, મંઝિલ તૂ પાયે ના. ઓ મનવા રે (૨); ઐસે અચરજ જીવન કો, ક્યું તું જાને ના ? ઓહ રે... જ્ઞાન તેરી હર ધડકન કહતી, શ્વાસોકી તું કિંમત કર (૨), જીવન પંજી કો ખાયે માયા કીં ખિદમત. ઓ મનવા રે (૨); બિના ગુરૂ ઇસકી કિસ્મત કોઈ જાને ના, ઓહ રે... જ્ઞાન અંજાને લોગો સે ક્યા ? તેરી યે પ્રીત હૈ (૨), તેરે હી દિલમેં બેઠા, તેરા વો મીત હૈ, ઓ મનવા રે (૨); મિથ્યા ઔર સચ કો પગલે, તૂ ક્યાં જાને ના ? ઓહ રે... જ્ઞાન
૨૨૧૯ (રાગ : લાવણી) મથુર બારાઈ જીવન તો ત્યારે થાયે ‘બેસ્ટ', જ્યારે સમય ન જાયે ‘વેસ્ટ’. ધ્રુવ સવારના આંખો ખોલીને બનવા પશુથી “શ્રેષ્ઠ'; ચિંતન-મનન કર્યા પછી, શરૂ કરો ‘ટુથપેસ્ટ'. જીવન
સ્નાનાદિથી પરવારીને , બનવાને ‘ ઓનેસ્ટ'; પ્રભુ પ્રાર્થના કરવા બેસો, એ જ ખરું “ઇન્વેસ્ટ’. જીવન કામ કાજ કરવામાં સાચો, મેળવવાને ‘ટેસ્ટ'; સ્મૃતિ રાખો. પરમાત્માની, સહુથી જે ‘નીયરેસ્ટ'. જીવન જીવન એવું જીવવા લાગો, જાણે જાગ્રત 'ગેસ્ટ'; ઘર માલિકને ગમતા થાઓ, મળશે સાચી ‘ગ્રેસ’. જીવન આતમતાની મસ્તી માટે, આગમ છે ‘હાઇએસ્ટ'; સિદ્ધાંતમાંનું ધ્યેય ધરો તો, ગજ ગજ ફ્લશે ‘ ચેસ્ટ'. જીવન વીતરાગ થઈ પ્રેરે મુનિઓ, સર કરવી. ‘એવરેસ્ટ'; સૌ તે માટે કમર કસજો, જરા ન લેતા ‘રેસ્ટ’. જીવન પ્રેરક થઈ મથે છે ગુરજી, પમાડવી એ “ બેસ્ટ'; જીવન સમર્પણ કરવા દોડો, પૂરણ કરવા ‘ક્વેસ્ટ'. જીવન
ઘમ ઘમ અતિ ઘમક ઠમક પદ ઘૂઘર, ધમધમ ક્રમ સમ હોત ધરા, ભ્રમ ભમવત વિષમ પરિશ્રમ વત ભ્રમ, ખમ ખમ દમ અહિ વિક્રમ ખરા; ગમ ગતિ અતિ અગમ નિગમ ન લહત ગમ, નટવત રમઝમ ગમ મનમેં, ઘણ રવ પટ રર ઘરર પદ ઘૂઘર, રંગભર સુંદર શ્યામ રમે રે જીય.
સુખમેં સુમિરન ના કરે, દુઃખમેં કરે સબ કોય | સુખમેં જો સુમરન કરે, તો દુઃખ કહાં તે હોય ?
ભજ રે મના
સબી રસાયનમેં હરિ, હરિ સા ઔર ન કોય.
તિલ એક ઘટમેં સંચરે, સબ તન કંચન હોય || ભજ રે મના
૧૩૨છે

Page #332

૨૨૨૧ (રાગ : બિહાગ) મૌન બિના સુખ નાહીં, જગતમેં મૌન બિના સુખ નહીં;
કરકે દેખો મેરે ભાઈ. ધ્રુવ બોલન જૈસા રોગ ન દેખા, ચૂપ સમ ઔષધ નાહીં; બોલનહાર કોઈ ન સુખિયા , જહાં તહાં બિપત બઢાઈ, જગતમેંo સત્ય કહ્યું તો દુનિયા ખીજે, ઝૂઠ કહ્યો નવ જાય; સરલ વચન સુનતે નહીં કોઈ, કુટિલ વચન કડવાઈ. જગતમેંo સહસ્ત્ર વચન સુલટે સબ, નીકસે રંચ ચૂકે મર જાય; મૈને તો અનુભવ કર દેખા, બોલનકી રુચિ નાહીં. જગતમેંo જો સમરથ હો વો સો બોલો, મેં તો અપની ગાઈ; જો ઈચ્છા હોઈ સંગ રહનેકી, તો તુમ બોલો નાહીં. જગતo ગુરુકૃપાસે કંજી મિલ ગઈ, રસનાકી રટ લાગી; મૌન બિના સુખ નાહી જગતમેં, ભજનકી લગની લાગી. જગતમેં
૨૨૨૦ (રાગ : ગઝલ) કવિ કાન્ત ગુજારે જે શિરે તારે, જગતનો નાથ તે સહેજે; ગણ્યું જે પ્યારું પ્યારાએ, અતિ પ્યારું ગણી લેજે. ધ્રુવ. દુનિયાની જૂઠી વાણી વિષે જો દુ:ખ વાસે છે; જરાયે અંતરે આનંદ, ના ઓછો થવા દેજે. ગુજારેo કચેરી માંહી કાજીનો, નથી હિસાબ કોડીનો; જગતકાજી થઈને તું, વહોરી ના પીડા લેજે. ગુજારે જગતના કાચના યંત્રે, ખરી વસ્તુ નહીં ભાસે; ને સારા કે નઠારાની, જરાયે સંગતે રહેજે. ગુજારેo રહેજે શાંતિ સંતોષે, સદાયે નિર્મળે ચિત્તે; દિલે, જે દુ:ખ કે આનંદ, કોઈ ને નહિ કહેજે. ગુજારે વસે છે ક્રોધ વૈરી ચિત્તમાં, તેને ત્યજી દેજે; ઘડી જાયે ભલાઈની, મહાલક્ષ્મી ગણી લેજે. ગુજારેo રહે ઉન્મત્ત સ્વાનંદે, ખરું એ સુખ મોટું છે; પીએ તો પ્રેમનો પ્યાલો, પ્રભુજીનો ભરી પીજે. ગુજારે
ફ્ટ વાણી સુણે જો તું, મીઠી વાણી સદા કહેજે; પરાઈ મૂર્ખતા કાજે, મુખે ના ઝેર તું લેજે. ગુજારે અરે ! પ્રારબ્ધ તો ઘેલું, રહે તે દૂર માગે તો; ન માગે દોડતું આવે, ન વિશ્વાસે કદી રહેજે. ગુજારેo રહી નિર્મોહી શાંતિથી, રહે એ સુખ મોટું છે; જગત બાજીગરીનાં તું, બધાં છલબલ જવા દેજે. ગુજારેo પ્રભુના નામનાં પુષ્પો પરોવી કાવ્યમાળા તું; પ્રભુની પ્યારી ગ્રીવામાં પહેરાવી પ્રીતે દેજે. ગુજારેo કવિ, રાજા થયો, શી છે ! પછી પીડા તને કાંઈ ? નિજાનંદે હંમેશાં “ બાલ’ ! મસ્તીમાં મઝા લેજે. ગુજારે
સુખમેં સુમરન ના કરે, દુ:ખમેં કરે જો યાદ
કહે કબીર તા દાસકી, કૌન સુને ફરિયાદ? ભજરે મના
૧૩૨છે
૨૨૨૨ (રાગ : મંદકાંતા છંદ) પ્રિતમ હરિની માયા મહા બળવંતી, કોણે જીતી નવ જાય જોને ! જોગીને તો જોતી હીંડે, ભોગીને તો ખાય જોને. ધ્રુવ કાયરને તો કૂટી રે નાખે, શૂરા પૂંઠળ ધાય જોને; જ્ઞાનીને તો ગોતીને મારે, અજ્ઞાની અથડાય જોને. હરિની પંડિતને પ્રપંચે મારે, કોણે કળી નવ જાય જોને ! હરીન્ને તો હાથે મારે, મહાઠગણી કહેવાય જોને. હરિની ચતુરને તો ચૂંટી નાખે, ચટક ચોંટી જાય જોને; તપસીને તો ટીપી નાખે, કરણીવાળા કુટાય જોને. હરિની અતિ પ્રબળ છે હરિની માયા, જોરે નવ જિવાય જોને. પ્રીતમ ’નો સ્વામી પરમ સ્નેહી, પ્રેમ તણે વશ થાય જોને. હરિની
| જબ જાગે તબ રામ જપ, સોવત રામ સંભાર / ઉઠત-બૈઠત આતમા ! ચાલતા રામ ચિતાર
૧૩ર)
ભજ રે મના

Page #333

સવૈયા
બનારસીદાસ
કૈં અપની પદ આપ સંભારત, કૈ ગુરૂકે મુખકી સુનિ બાની, ભેદવિજ્ઞાન જગ્યાઁ જિન્હિકૈ, પ્રગટી સુવિવેક કલા રસધાની; ભાવ અનંત ભયે પ્રતિબિંબિત, જીવન મોક્ષ દસા ઠહરાની, તે નર દર્પન જ્ય અવિકાર, રહે થિરરૂપ સદા સુખદાની.
કાજ વિના ન કરૈ જિય ઉધમ, લાજ વિના રન માંહિ ન જૂમૈ, ડીલ વિના ન સર્ધી પરમારથ, સીલ વિના સતસૌં ન અરૂઐ; નેમ વિના ન લહેં નિહä પદ, પ્રેમ બિના રસ રીતિ ન બૂઝે, ધ્યાન વિના ન થંભૈ મનકી ગતિ, ગ્યાન બિના શિવ પંથ ન સૂઝે.
કેઈ ઉદાસ રહે પ્રભુ કારન, કેઈ કહૈ ઉઠિ જાંહિ કહીકે, કેઈ પ્રનામ કરૈ ગઢિ મૂરતિ, કેઈ પહાર ચડૈ ચઢિ છીકે; કેઈ કહૈ અસમાનકે ઉપરિ, કેઈ કહે પ્રભુ હેઠિ જમીૐ, મેરો ધની નહિ દૂર દિસંતર, મોહીમેં હૈં મોહિ સૂઝત નીકે.
સ્વારથકે સાચે પરમારથકે સાથે ચિત્ત, સાચે સાચેં બૈન કહૈ સાચે જૈનમતી હૈં, કાહૂકે વિરુદ્ધિ નાહિ, પરજાય બુદ્ધિ નાહિ, આતમગવેપી ન ગૃહસ્થ હૈ ન જતી હૈ; રિદ્ધિ સિદ્ધિ વૃદ્ધિ દીસેં ઘટમેં પ્રગટ સદા, અંતરકી લÐિસૌં અજાચી લચ્છપતી હૈં, દાસ ભગવંતકે ઉદાસ રહૈં જગતસૌં, સુખિયા સદૈવ ઐસે જીવ સમકિતી હૈ.
ધરમ ન જાનત બખાનત ભરમરૂપ, ઠૌર ઠૌર ઠાનત લરાઈ પછપાતકી, ભૂલ્યો અભિમાનમેં ન પાવ ધરે ધરનીમેં, હિરદે મેં કરની વિચારે ઉતપાતકી; ફિ ડાંવાડોલસૌ કરમકે લોલિનિમેં, હૌં રહી અવસ્થા સુ બધેલેકૈસે પાતકી, જાકી છાતી તાતી કારી કુટિલ કુવાતી ભારી, ઐસો બ્રહ્મઘાતી હૈં મિથ્યાતી મહાપાતકી.
ભજ રે મના
સકામી સુમરન કરે, પાવે ઉત્તમ ધામ નિષ્કામી સુમરન કરે, પાવે અવિચલ રામ ૧૩૨૮૦
અનુભવકે રસકો રસાયન કહત જંગ, અનુભવ અભ્યાસ યહી તીરથકી ઠૌર હૈ, અનુભવકી જો રસા કહાવૈં સોઈ પોરસા સુ, અનુભવ અઘોરસાસૌ ઉરધકી દૌર હૈ; અનુભવકી કેલિ યહૈ કામધેનુ ચિત્રાવલિ, અનુભવો સ્વાદ પંચ અમૃતકો કૌર હૈ, અનુભવ કરમ તોરે પરમસૌ પ્રીતિ જોરે, અનુભૌ સમાન ન ઘરમ કોઉ ઔર હૈ.
કુલકી આચાર તાહિ મૂરખ ધરમ કહૈ, પંડિત ધરમ કð વસ્તુકે સુભાઉકી, ખેહક ખજાની તાહિ અજ્ઞાની અરથ કહૈ, જ્ઞાની કહૈ અરથ દરબ-દરસાઉ; દંપતિકી ભોગ તાહિ દુરબુદ્ધિ કામ કહૈ, સુધી કામ કહૈ અભિલાષ ચિત્ત ચાઉકી, ઇન્દ્રલોક થાનકી અજાન લોગ કહૈ મોખ, સુધી મોખ કહૈં એક બંધ કે અભાઉી.
સરલ સઠ કહૈ, વક્તાકો ધીઠ કહૈ, વિનય કરે તાસો કહે ધનકો અધીન હૈ, ક્ષમીકો નિર્બલ કહે, દમીકો અદત્તિ કહે, મધુર વચન બોલે તાસો કહૈ દીન હૈ; ધરમીકો દંભી, નિસ્પૃહીંકો ગુમાની કહે, તૃષ્ણા ઘટાવૈ, તાસો કહૈ ભાગહીન હૈ, જહાં સાધુગુણ દેખૈ, તિનકો લગાવૈ દોષ, ઐસો કછુ દુર્જનકો હિરદો મલીન હૈ.
રવિકે ઉદ્યોત અસ્ત હોત દિન દિન પ્રતિ, અંજુલિકે જીવન જ્યોં જીવન ઘટતું હૈ કાલકે ગ્રસત ક્ષિણ ક્ષિણ હોત ક્ષીણ તન, આરેકે ચલત માની કાઠ સૌ કટતું હૈ; એતે પરિ મૂરખ ન ખો‰ પરમારથી, સ્વારથકે હેતુ ભ્રમ ભારત ફરતું હૈ, લૌ ફિરે લોગનિર્સો પચ્યો પરે જોગનિૌ, વિપૈરસ ભોગનિસૌ નેકુ ન હટતું હૈ
સોભામેં શૃંગાર બર્સ, વીર પુરૂષારથમેં કોમલ હિયેમેં કરૂણા રસ બખાનિયે, આનંદમેં હાસ્ય ફંડ મુંડમેં વિરાજૈ રૌદ્ર, બિભત્સ તહાં જહાં ગિલાનિ મન આનિયે; ચિંતામેં ભયાનક, આશ્ચર્યમેં અદભુત, માયાકી અરૂચિ તામેં શાંત રસ માનિયે, એઈ નવ રસ ભવરૂપ એઈ ભાવરૂપ ઇનકો વિલેછિન સુદૃષ્ટિ જાગે જાનિયે.
ગુરુ ગોવિંદ દોનો ખડે, કિસકે લાગૂ પાય ? બલિહારી ગુરુ આપકી, ગોવિંદ દિયો બતાય
૧૩૨૦
ભજ રે મના

Page #334

અનુક્રમણિકા (ભાગ - ૨)
પદ નં.
હાંસીમેં વિષાદ બર્સ, વિધામેં વિવાદ બસે, કાયામેં મરન, ગુરૂ વર્તનમેં દીનતા, સુચિમેં ગિલાની બસે, પ્રાપતિમે હાનિ બસે, જેમેં હારિ સુંદર દસામે છબિ છીનતા; રોગ બસે ભોગમેં, સંગમેં વિયોગ બર્સ, ગુનમેં ગરબ બસે, સેવા માંહિ હીનતા, ઔર જગ રીતિ જેતી ગર્ભિત અસાતા સતી, સાતાકી સહેલી હૈં અક્સી ઉદાસીનતા.
પૃષ્ઠ નં.
૧૪૭૨ ૧૩૩૮ ૧૫૨૨
ૐ કા નામ જીવનમેં ગાતે ચલો % કાર પ્રધાન રૂપ ગણેશાન્ચે જય જય અવિકારી
બ્રહ્માનંદ (બીજા) ૯૦૪ તુકારામ ૮૨૦ મનોહર વર્ણી ૯૩૪
જૈસે રજસોધા રજ સોધિકે દરબ કાઢે, પાવક ક્નક કાઢે દાહત ઉપલકો, પંકકે ગરમમેં જ્યોં ડારિયે કતક ફ્લ, નીર કર ઉજ્જલ નિતારિ ડારે મલકો; દધિક મર્થયા મથિ કાઢે જૈસે માખનકો, રાજહંસ જેસે દૂધ પર્વ ત્યાગિ જલકો, તૈિસે જ્ઞાનવંત ભેદજ્ઞાનકી સંકતિ સાધિ, વેદે નિજ સંપત્તિ ઉછેદે પર-દલકો.
સમુદા
પાવૌં જલ હોય, વારિઘર્ત થલ હોય, શસ્ત્રૌં કમલ હોય, ગ્રામ હોય બનતૈ, કૂપર્ત વિવર હોય, પર્વતર્ત ઘર હોય, વાસવä દાસ હોય, હિતુ દુરજનર્ત; સિંહર્ત કુરંગ હોય, વ્યાલ ચાલ અંગ હોય, વિષર્ત પિયૂષ હોય માલા અહિશ્નર્ત, વિષમતે સમ હોય, સંક્ટ ન વ્યાપૈ કોય, એતે ગુન હોય સત્ય વાદીકે દરસર્સે.
દા
ગહેં જે સુજન રીત ગુણી સોં નિવાâ પ્રીત, સેવા સાર્ધ ગુરૂકી વિનૈસો કર જોકે, વિધાકો વિસન ધરે પરતિય સંગ હરૈ, દુર્જનકી સંગતિ સોં બૈઠે મુખ મોરકે; તર્જ લોકનિંધ્ય કાજ પૂજે દેવ જિનરાજ, કરે જે કરન થિર ઉમંગ બહોરમેં, તેઈ જીવ સુખી હોય તેઈ મોખ મુખી હોય , તેઈ હોહિં પરમ કરમ ફ્ર તોરકે.
૧૩૭૩ ૧૬૦૬ ૧૬૫૯ ૧૮૨૯ ૧૩. ૧300 ૧૩૫૯ ૧૪૩૩ ૧૧૦૨ ૧૨૧૪ ૧૮૪૬ ૧૨પ૬ ૧૬૯૫ ૧૧૮૩ ૧૧૫o ૧૮૩૨ ૧૮93 વ403 ૧૨૪૬ 1909 ૧૦૮ ૧૨૧૫ ૧૨૪s ૧૬૬૦
અખિલ લોકનાં તત્ત્વને કહો અખંડ બ્રહ્મકું ડાઘ ન લાગે અગર સતગુરુજી હમેં ન જગાતે અગર હમ ઇલ્મ સૂફીકો અગર હરદમ તૂ હૈ હાજિર અજબ ખેલ હમ દેખા પરમગુરૂ અજહું ન નિકર્સ પ્રાણ કઠોર અદના તો આદમી છઈએ અભુત રાસ દિખાયા મેરે અધર મહેલમાં વસે ગણેશા અનહદ ગાજે ભારી ભજનના અનુભવ ચીત મીલાય દે અનુભવમાં હવે આવ્યું તપાવીને અનુભવીને એકલું આનંદમાં અનંત જન્મનું અજ્ઞાન વળગ્યું અપના સમજકે અપને અબ આયો ઉરમેં આનંદ અપાર અબ કોઈ ચલો હમારે સાથ અબ તો મનવા મેરા બસો. અબ તો મનવા મેરા તજ અબ તો મનવા મેરા નિજ ઘરમેં અબ મેં ક્યા કરું મેરે ભાઈ અબ મેં સતગુરુ શરણે આયો અબ મેં સાચો સાહિબ પાયો.
- ૧)
દેવકૃષ્ણ ૮૪૦ રવિસાહેબ ૯૮૫ યશવંતી ૨૦૧૪ હરિસિંહ ૧૧૧૬
૧o૯૫ ડોસાભગત ૮૦૦
૮૩૨ પ્રહલાદ પારેખ cco અચલરામાં ૬૮૬ ગોરખનાથ ઉપર હર્ષ
૧૧૨૫ ચિદાનંદ
૩૩૫ વિમલ
૧૦૩૫ કૃષ્ણરાજ મહારાજ ૩૩૨ બષિરાજ g૧૪
૧૧૪૦
૧૧૪ અચલરામ ૬૮૬ ચરનદાસ
૩૬૯ ચોમ
૧૦૪૨ સ્થીમ
૧૦૪૨ ગોરખનાથી ચરનદાસ 990 યશોવિજયજી ૧૦૧૪
ભજ રે મના
પુરા સદ્ગુરુ સેવતાં, અંતર પ્રગટે આપ. મનસા વાચા કર્મણા મિટે જનમ કે તાપ ||
૧૩૩૦
ભજ રે મના

Page #335

૧૨૫૩
૧૭૯૧
૧૫૨૪
૧૭૪૫
૧૨૮૩
૧૫૨૩
૧૩૭૪
૧૨૫૪
૧૨૫૫
૧૨૨૪
૧૫૩૮
૧૪૨૫
૧૨૯૩
૧૮૭૪
૧૬૩૭
૧૩૧૬
૧૪૨૦
૧૮૭૬
૧૩૧૩
૧૧૪૩
૧૮૭૫
૧૬૬૧
૧૪૭૩
૧૫૮૮
૧૮૩૧
૧૧૫૧
૧૧૬૧
૧૧૯૩
૧૨૫૩
૧૨૫૮
અબ લાગી અબ પ્રીત સહીરી
અબ સોંપ દિયા ઇસ જીવન કો
993
ચિદાનંદ સત્યમિત્રાનંદગિરિ .... ૧૦૯૪ મનોહર વર્ણી
*********...
. ૯૩૬ શિવકુમાર નાકર ..... ૧૦૬૮
૩૯૦
......... 34
८४०
998
998
૩૫૮
રત્નત્રય
૯૬૬
પદ્મરેખાજી ...... C93 જીવણદાસ
૩૯૫
૧૧૪૧
રામભક્ત
૧૦૦૨
અમે ધનની પાછળ દોડી રહ્યા ........ શાંતિલાલ શાહ ........ ૧૦૫૨
અમે નિશાળિયા રે જીવન
નંદુ
૮૬૮
અમે મહેમાન દુનિયાના
૧૧૪૨
અમે રંગરાગના રાગી અમે
૧૦૫૩
અબ હમ કાહૂ વિધ ન મરેગે
અબકી બાર ઉગારો હરિવર ..... અબકી બેર ઉગારો નાથ મોય
અબકે ઐસી દિવાલી મનાઉ
અબતો મનવા મેરા .
અબધુ ખોલિ નયન અબ અબધુ નિરપક્ષ વિરલા કોઈ અભિયાસ જાગ્યા પછી ...... અમને અંત સમય ઉપકારી અમર શાસન સિતારોકો અમારામાં અવગુણ છે પણ. અમી ભરેલી નજર્યું રાખો
અમે કથા સાંભળવા જઈએ
અયે ઈશ ! તુઝે નમસ્કાર અરથે નાવે એકે વાતાં. અરિહંત નમો ભગવંત નમો
અલખ લખ્યા ક્રિમ જાવે હો
અવધુ પિયો અનુભવ રસ .
ભજ રે મના
.......
અમૃત ભરેલું અંતર જેનું સાગર .....
અય માલિક તેરે બંદે
અયસો દાવ મીલ્યોરી
અરે જીવ શું કરવા આથડે
અલ્યા ઊંઘણસી ! જાને
અલ્યા મન ઓળખ આતમરામ
..... છોટાલાલ
...........
....
1.૨
મનોહર વર્ણી
દેવકૃષ્ણ .
ચિદાનંદ
ચિદાનંદ
ગંગાસતી
યશોવિજયજી
બ્રહ્માનંદ (બીજા) રતનો ભગત
. જ્ઞાનવિમળસૂરી
ઋષિરાજ
કડવો
શાંતિલાલ શાહ ઇન્દુલાલ ગાંધી .....
ગણપતરામ
ચિદાનંદ
ચિદાનંદ
********50
૧૧૪૧
૧૦૧૫
૦૪
૯૭૩
૧૧૩૯
૩૧૪
૩૨૧
૩૩૮
994
99€
૧૮૩૩
૧૫૭૯
૧૭૬૬
૧૮૩૨
૧૮૩૮
૧૮૭૯
૧૧૧૨
૧૬૦૭
૧૩૬૩
૧૩૬૦
૧૭૬૪
૧૬૫૪
૧૫૮૦
૧૬૫
૧૮૮૦
૧૩૧૮
૧૮૮૧
૧૮૮૨
૧૪૪૦
૧૮૮૩
૧૮૮૪
૧૩૮૩
૧૮૮૫
૧૮૮૬
૧૪૩૬
૧૮૨૪
૧૫૧૬
૧૩૮૪
૧૨૧૬
અવતાર માનવીનો ફરીને નહિ
અવલંબન હિતકારો પ્રભુજી તેરો,
અવસર આવ્યો હાથ અણમોલ
અવસર દોહિલો ફેર નહીં
અવિનાથી અરજી ઉર ધરજો
અવિનાશી આત્મ મહલ
અશરીરી સિદ્ધ ભગવાન ................ અભયકુમાર
અહનિશ ભજન વિના લક્ષ તે
રવિસાહેબ
અહો દેવના દેવ હે વિશ્વસ્વામી અહો નર નીંકા હૈ હરિનામ અહો ! પરમ શાંત રસમયઅહો ! શી શાંત રસ ઝરતી
આ જગતમાં સાચા સંતનો
આ જગની માયા છોડીને
આ જગમાંહી જેણે મન જીત્યું
આ જીવન કેરા મેળા મહીં.
આ નભ ઝૂક્યું તે કાનજી ને આ ભવના સાગરમાં સહારો
.......
...........
અહોશ્રી સતપુરુષ કે વચનામૃતમ્ અહો જ્ઞાનાવતાર ગુરુરાજના હો
-
આ
રત્નત્રય
૧૧૪૨ ........... ૯૬૭ સહજાનંદ (ભદ્ર) ૧૦૮૨ . હર્ષ .
૧૧૧૮
૧૧૪૩
૧૧૪૩
૬૧
૯૮૬
૮૩૪
૮૩૩
૧૦૮૦
દાદૂ.. . સહજાનંદ (ભદ્ર ) રાવજીભાઈ દેસાઈ. ૧૦૧૧ રત્નત્રય ૯૬૮ સહજાનંદ (ભદ્ર) ...... ૧૦૮૧
........
હાડકા
1.3
*****
આઓ આઓ પ્રભુ અંતર અંગના આજ આનંદ મહા મંગલ મેરે
આજ આનંદ મુજ અંગમાં આજ મારા સભામંડપમાં
આટલું તો આપજે ભગવાન.............. પ્રભુલાલ દ્વિવેદી આટલો સંદેશો મારા સદ્ગુરુને હરિદાસ ..... આત્માનું મંદિરિયે તન ............... મનસુખરામ જો.. આતમ અનુભવ હોઈ જાઓં............ દેવો સાહેબ આતમ દેવ અલખ કરી જાનો
ગોરખનાથ
.......... દેવો સાહેબ.
......
શાંતિલાલ શાહ
(પ્રાર્થના સભા) પ્રિયકાંત મણિયાર
......
****
૧૧૪૪
૧૦૫૪
૧૧૪૫ ૧૧૪૫ ******ć? ૧૧૪૬ ૧૧૪૬
૪૫ ૧૧૪૩ ૧૧૪૭ ....... CZE ૧૧૧૩ ... ૯૩૧ ૪૫ ............ 943
ભજ રે મના
.....
....
......

Page #336

૧૧૬૩
વલ્વ૬ ૧૪૯૦ ૧૩09
......... ૯૧૬
ઇતની શક્તિ હમેં દેના દાતા ...... ઇતને ગુન જામેં સો સંત
ભગવતરસિક ઇશ્ક હી હૈ દઈ મેરા .......... તીર્થશિવો ઇસ તનમેં રમા કરના .. ............... શ્યામસુંદર, ઇસ યોગ્ય હમ કહાં હૈ ......... ઈદ્રવારણા હોય, કોય ખાંતે . ........... શામળ ભટ્ટ
* ૮૦૫ ૧૦૪૫
* * * * * .
૧૮૫૦ ૧૧૪
૧૧૨૬ ૧૦૪૬
* *મમમમ..
ઉ
૧૯૧૭ ૧૬૫૮ ૧૯૧૮ ૧૩૦૮ ૧૬૩૬ ૧૬૦૯ ૧૪૩૮
ઉઘડ્યા અંતરદ્વાર પ્રભુ મારા .
૧૧૬૪ ઉઠ જાગ મુસાફ્રિ ભોર ભઈ ......... રેહાના તૈયબજી ....... ૧૦૧૩ ઉઠત પ્રભાત નામ જિનજીકો ..
૧૧૬૪ ઉઠા ઉઠા ઘુંઘટ રી સજની ............. તીર્થશિવો... ............. ૮૦૫ ઉધો ! મોહન મોહ ન જાવૈ .............. લતીઠુસેન ............ ૧૦૨૫ ઉભુખ ઘર પહોંચે રે બોલવું .......... રવિસાહેબ ............. ઉલટ સમાવ્યા સૂલટમાં ને .......... પાનબાઈ ...
૮૮૦
૧૨૫૯ ૧3૪૨ ૧૫૫૭ ૧૮૮૭ ૧૬૦૮ ૧૮૮૮ ૧૮૮૯ ૧૮૯૦ ૧૨૬o ૧૩૮૫ ૧૫૨૫ ૧૮૯૧ ૧૩૮૬. ૧૨૯૬ ૧૪૧૨ ૧૪૯૨ ૧૮૯૨ ૧૩૦૯ ૧૮૯૩ ૧૭૧૯ ૧૮૯૪ ૧૮૪૭ ૧૩૨૦ ૧૮૯૬ ૧૮૪૮ ૧૮૯૭ ૧૮૯૮ ૧૮૯૯
આતમ પરમાતમ પદ પાવે ............. ચિદાનંદ ..... આદિ અનાદિ મેરા સાંઈ .. ........... દરિયાસાહેબ ૮૨૨ આદિ ઓમકાર તે અંતમાં એક ...... મૂળદાસ .................... ૯૫૬ આનંદ કી ઘડી આઈ આજ
૧૧૪૮ આનંદ ઘડી રે હેતે ભજવા હરિ ...... રવિસાહેબ ............ ૯૮૬ આનંદ શ્રોત બંહ રહા ઔર
૧૧૪૯ આનંદ હી આનંદ બરસ ........
૧૧૪૯ આપ રીજ એમ રાજી .
૧૧૫૦ આપ સ્વભાવમેં રે, અવધૂ સદા ....... ચિદાનંદ ................ 999 આપ હી તું આપ પ્રભુ ઔર ........... દેવો સાહેબ ..... ૮૪૬ આપ હિ ભૂલ ફ્રિ અપન કો ......... મનોહર વર્ણી ............ આપનો મારા પ્રભુ ! મને ......
... મમમમ મમમમ આપા દેખે સંભારી જબતેં ............. દેવો સાહેબ ............ આભમાં ઊગેલ ચાંદલોને . ......... ઝવેરચંદ મેઘાણી આરતી કરું સતગુરુવરકી .... આરતિ કા દિપ બનકર જલ ......... ભજલાલા આવ્યું આવ્યું અનુપમ નાવ ..
૧૩૫૧ આવ્યો આવ્યો રે અવસર તારે....... શ્યામ
૧૦૪૩ આવ્યો દાદાને દરબાર...
૧૧૫૧ આવી ઊભો છું દ્વારે પ્રભુ ............. શાંતિલાલ શાહ ........ ૧૦૫૪ આવે, આવે ને ચાલી જાય
.............. ૧૧૫૨ આવો, આવો પરમકૃપાળુ આવો .
.......... ૧૧૨૫ આવો આવો હે વીર સ્વામી ........... શાંતિલાલ શાહ........ ૧૦૫૫ આવો તે રંગ તમે શીંદ લગાડ્યો .. ......... ૧૧૫૩ આવો સુંદિર શ્યામ મેરે ઘટ .
............... ૧૧૨૬ આશક હું દિલોજાને કાફીર ..
.............. ૧૧૫૪ આશરા ઈસ જહાં કા મિલે ..
............ ૧૧૫૪ આંખડી મારી પ્રભુ હરખાય છે
૧૧૫૫
Lઈ
&
૮રપ
૧૩૪૯ ૧૨૬૨
•.......
૧૯૦૦ ૧૯૦૧ ૧૮૩૧ ૧૯૦૨ ૧૯03 ૧૯૦૪ ૧૦૫ ૧૩૮૩ ૧૩૦૧
ઊંટ કહે, આ સભામાં વાંકાં .......... દલપતરામ કવિ ......... ઊઠોને મોરા આતમરામ ................. ચિદાનંદ ................. ૩૭૮
એ એક ઘડી પ્રભુ ઉર એકાંતે ..
.................. ૧૧પપે એક જ અરમાન છે મને ....
૧૧પપે એક જ દે ચિનગારી ................... હરિહર ભટ્ટ ........... ૧૧૧૮ એક તુમ્હી આધાર સતગુરુ
૧૧૫૬ એક તુહીં આધાર હો જગમેં . એક પંખી આવીને ઉડી ગયું
........... ૧૧૫૩ એક રાધા એક મીરાં .....
૧૧૫૮ એક હી સો બ્રહ્મ સત્ય દૂસરા ........ દેવો સાહેબ
૮૪૩ એક્તાસે ખેલો હોરી
.. ડોસાભગત ....... એકલા જ આવ્યા મનવા .......... બરકત “ બેફામ’ .... એરણ અજબ બનાયા મેરે ............ ગોરખનાથ ............. એરી મુખ હોરી ગાવોરી ............... ચિદાનંદ
999
૧૧૫૬
GEET Sારે કામ ન
૧૪૬૮
ઇ
૧૧૩ ૧૨૬૧
૧૫૨૬
ઇતની નિગાહ રખના જબ ............ મનોહર વર્ણી ............ ૯૩૬
ભજ રે મના
ભજ રે મના

Page #337

૧૧૧૯
૧૧૮૭
૧૯૧૪ ૧૯૧૫ ૧૯૧૨ ૧૨૨૫
એવા અગમ ઘર આવે ................. અરજણ મહારાજ ..... ૬૯૫ એવા સતગુરુને ચરણે અમ ........... ખબરદાર ........ એવી ઘેલી ઘેલી અમારી રે વાતો ..... જાદવ ................. એવી મહાપદ કેરી વાત ....
............ એવો રે દિવસ ક્યારે આવશે ......... નરસિંહ શર્મા .........
અંતરના એક તારે મારે ગાવાં ..
૧૧૬૨ અંતરમાં આનંદ જાગે. અંતરયાત્રા કરાવો સદ્ગુરુ ...................
૧૧૬૧ અંતઃકરણની પૂજાવાની આશા ....... ગંગાસતી ...............
૧૧૬૩
૧૨૮૯ ૧૨૧૩ ૧૪૦૧
છે
,
ઓ
-
* * * * * * * * * * * * * * * *
૮૪3
૧૨૬૩ ૧૯૦૬ ૧૯૦૭ ૧૬૩૯ ૧૯૦૮ ૧૧૯૪ ૧૬૫૭ ૧૯૦૯ ૧૮૪૯ ૧૬૪૦ ૧૭૬૭ ૧૯૧૦ ૧૪૪૬ ૧૯૧૧ ૧૫૫ ૧૪૪૯ ૧૬૩૮
ઓ ઘટ વિણસત વાર ન લાગે ........ ચિદાનંદ ................. ૩૭૮ ઓ ચેતન નિજકી ઓર,
............... ૧૧૫૮ ઓ જાગ રે ચેતન જાગ તુજે... ઓ નટવર નંદકુમાર તમે ......... રામભક્ત ...... ઉoo3 ઓ પરમકૃપાળુ પરમેશ્વર ....
* * * * * * * . ૧ ૫૯ ઓ પ્રાણી ! આ દુનિયા કેરો ........... ગણપતરામ .............. ૭૩૯ ઓ માઈરી, ઐસો દાગ લગાયો ...... રૂપા બાવરી ............ ૧૦૧૩ ઓ મેરે રોમ રોમ મેં બસને
૧૧૬૦ ઓ મોરે શ્યામ ..... ઓ શ્યામ ! તને કહેવી છે ............ રામભક્ત
૧૦૦૪ ઓ શિપી ! આત્મકલા વિકસાવો.... સહજાનંદ ( ભદ્ર) ..... ૧૦૮૨ ઓ સમતાના ધરનારા
૧૧૬૦ ઓ સુખમારગના પંથેરૂ ................ કમલ ................. ઓથ અમારે હે ગુરુ
૧૧૬૧ ઓધવજી ! સંદેશો કેજો શ્યામને ..... રઘુનાથદાસ ............ ૯૬૫ ઓરા આવોને સુંદર શ્યામ ........... પ્રેમાનંદ . .. ૮૮૭ ઓળખો અંદરવાળો ઓ ભાઈ ........ રામભક્ત ............. ૧૦૦૨
. ૧૧૨૬
૧૫૧૩ ૧૩૬૮ ૧૨૫o ૧૩૦૯ ૧૫૫૨ ૧૪પ૪ ૧૩૯ ૧૬૨૩ ઉલ્થ૯ ૧૯૨૧ ૧૯૨૦ ૧૨૬૪ ૧૯૨૨ ૧૨પ૧ ૧૬૯૨ ૧૮૨૦ ૧૬૦૧ ૧૯૨૩ ૧૯૨૪ ૧૨૬પ ૧૩૨૧ ૧૩૬૯ ૧૪૧૩ ૧૬૮૯ ૧૯૨પ
કચ્ચા બે કચ્યા નહીં ગુરુકા .......... મરચ્છન્દ્રનાથ ............. ૯૨૯ કર્તા જીવ સ્વતંત્ર આચારી............. સહજાનંદ (ભદ્ર) ..... ૧૦૮૨ કદિ શંકા તણા તોરે ચઢાવી .......... ચિત્તચંદ્ર .................. ૩૭૧ મ્બ સે ખોજ રહી પી અપના ....... તીર્થશિવોમ .............. ૮૦૫ બૂતરોનું ઘુ ઘુ ઘુ .... ................. મીનપિયાસી .............. ૯૫૦ કર દયા દાસકે કષ્ટ હરો ............ બનારસી ( દેવીસિંહ)... ૮૯૦ કર પ્રભુ સંઘાતે દૃઢ પ્રીતડી રે ........ દેવાનંદ . કર સેવા ગુરુ ચરનનકી .............. રાજેશ્વર ............... કરતાં જાળ કરોળિયો ...
૧૧૬૫ કરમ દ્દ ભગતહિ જાય ટર
૧૧૬૬ કરમની કેવી છે એ કહાણી .
....... ૧૧૬૫ કરલે ગુરુગમ જ્ઞાન વિચારા .......... ચિદાનંદ કરલે સ્વસે સગાઈ, લે લે પર સે ........... ............... ૧૧૬૬ કરલો (3) સંત સમાગમ સાર ....... ચિત્તચંદ્ર
-- કે......... કરાર વિન્ટે પદાર વિન્દ ............... શ્રીમદ્ વલ્લભાચાર્ય... ૧૦૩૩ કરી લે કમાણી હરિ નામની રે....... હરિ છે. ............ ૧૧૧૧ કરો રક્ષા વિપદમાંહી ન એવી ........ રવિન્દ્રનાથ ટાગોર ..... ૯૮૧ કરૂણા સાગર હૈ જિનવર મને . કરુ ઘડી ઘડી સતસંગ તૂ............ ............... ૧૧૬૩ ક્યા તેરા કયા મેરા ! ................. ચિદાનંદ
- . .......
.. 900 ક્યાં રે જવું તું અને ક્યાં .............. શાંતિલાલ શાહ ....... ૧૦૫૫ ક્યાં ચોરો પ્રભુકો દે કર મન ......... સહજાનંદ (ભદ્ર) ...... ૧૦૮૩ ક્યોં સોયા ગલત કા મારા .......... નિતાનંદ .................. ૮૬૪ કહત સુનત બહુર્ત દિન બીતે ......... વ્યાસદાસજી ........... ૧૦૩૧ કહાં કહાં તક ભટક યુકે હો ....
*****. ૧૧૬૮
..... ૧૧૬૭
, ૧૧૬૨
૧૯૧૩ ૧૧૦૪
ઐસા પ્યાર બહાદો પ્રભુજી ...... ઐસે ગુરુ દુર્લભ જગમાંહી ............ અચલરામ ................ ૬૮૭
એ અંજન આંજીએ નિજ સોઈ ............ સંતશિવનારાયણજી ... ૧૧૫૨ અંતર ગગન ગુરુ પરકાશિત ......... તીર્થશિવો... ............ ૮૦૪ અંતર મમ વિકસિત કરો .............. રવિન્દ્રનાથ ટાગોર ..... ૯૮૦
૧૮૯૫ ૧૩૦૬ ૧૬૦૦
ભજ રે મના
1.
0
2
ભજ રે મના

Page #338

૧૯૨૬
૧૯૨૩
૧૬૯૯
૧૧૭૫
૧૯૨૮
૧૫૬૬
૧૨૨૭
૧૪૫૨
૧૨૯૮
૧૩૧૫
૧૫૦૧
૧૪૦૬
૧૯૨૯
કહાં જાકે છૂપા ચિત્તચોર
કહાના ! કહાના ! આન પડી મેં કહાંસે આયે કહાં જાયગા કહેણીવાળા રે ! રહેણી વિના કહો કૃપાળુ દેવ ! કરશો કૃપા કહોને ઓધાજી અમે કેમ કરિયે કળજુગમાં જતી સતી સંતાશેને કાગળ લખું કૃપાળુ દેવ કાચે ઘડે નીર ક્યું રહે ?. કાનુડે કામણ કીધા ઓ બાઈ . કામનો, કામનો કામનો રે તું. કાયા જીવને કહે છે રે
૧૬૨૬
૧૩૯૫
૧૮૦૧
૧૩૫૭
૧૩૬૯
૧૧૯૫
૧૪૦૫
૧૫૨૩
૨૦૯૬
૧૪૨૧
૧૯૩૦
૧૨૨૬
૧૧૨૮
૨૧૪
૧૬૧૦
૧૯૮
૧૬૪૧
ભજ રે મના
કાયા રે કૈસે રોઈ ? તજી દીનોં કાયાના કોટડે બંધાણો ......
કાયામેં મેરી ફિ ગઈ રામ દુહાઈ
કાહેકો રતિયા બનાઇ
કાળજા કેરો કટકો મારો
વિષ્ણુદાસ .
.........કલ્યાણદાસ
મોરાર સાહેબ ગંગાસતી ............. પ્રેમા
......
કાંઈ યે નથી, કોઈ યે નથી
કાંક મેં પાપ કિરતાર કીધાં
ક્તિ દિન બિન વૃંદાવન ખોયે ?
કિસ કે અર્થ બન્નેં મેં દીન સિસે નજર મિલાઉ .
..........
કિસી કે કામ જો આએ, ઉસે . કુંદન કે હમ ડલે હૈ, જબ ચહાય કુપાત્ર આગળ વસ્તુ ન વાવીએ
કેશવા માધવા તુજ્યા
કોઈ જ્યોત જલે કે ઓલાય
.........
કોઈ જાગંદા ! હાંરે કોઈ ચેતંદા
કોઈ પીવે રામરસ પ્યાસા રે.
કોઈ બતલાવો અમને ઉપાય
૧૧૬૯
૧૧૬૯
૧૦૩૭
........... I૨૮
૧૧૭૦
.......... EUE
૩૬૦
.......... ÚĞE
ડુંગરપુરી ભગત ......... ૩૯૯
શાંતિદાસ .. ++++++....... ૧૦૫૨
ભાણ સાહેબ ............. ૯૨૨ નારણસિંગ
............ ૮૬૦
૧૧૭૦
ડો. રાજેન્દ્ર શાહ ........ .૯૯૬
૧૦૯૬
૧૧૦૦
૮૩૦
C39
૩૩૯
.......... ૮૫૯
€39
૧૨૫૬
૮૬
૧૧૭૧
946
900
૧૨૯૯
-*-* ટ
૧૦૯૮
૧૦૦૪
સમરથ
સુંદરમ
દાદ કવિ
. દીનભગત
1.૮
ગણપતરામ નાગરિદાસ મનોહર વર્ણી
પથીક
ગંગાસતી એકનાથ
અનિકેત
રવિસાહેબ
સુંદરદાસ
રામભક્ત
....
૧૩૧૦
૧૬૧૧
૧૪૩૩
૧૬૨૭
૧૧૯૬
૧૩૦૨
૧૧૯૭
૧૨૧૧
૧૬૯૬
૧૩૧૧
૧૨૮૬
૧૫૦૮
૧૫૧૮
૧૬૨૪
૧૬૬૨
૨૨૨૦
૧૨૨૮
૧૯૩૧
૧૯૩૨
૧૧૨૯
૧૫૮૧
૧૩૫૨
૧૧૭૯
૧૨૧૨
૧૯૩૩
૧૩૯૩
૧૯૩૪
૧૩૧૩
કોઈ બતાવે દૂર પિયા હૈ કોઈ રેહદા ઉન્મુની મુદ્રા માંહી કોઈ લાખ કરે ચતુરાઈ.
કોઈ સંત વિરલે જાણીયું
કોઈ હોયે હરિના રે જન
.......
....
કોનસે ખેલું મેં હોરી ?. કૌતકની કહું છું વાત
ગણપતરામ
કૌન પ્રેમ જલ પાવે ગુરાંશ ............. ગીરધરસાહેબ .
ગુરુ ઐસી વિનય દે દે
ગુરુ કૃપાંજન પાયો મેરે,
ગુરુ ઘેર આવ્યા તે દિવાળી
તીર્થશિવોમ્
રવિસાહેબ
પ્રદીપજી રાઠો ભગત ગણપતરામ
..........................
ગુરૂ પર બ્રહ્મ ચિદાનંદરૂપ
ગુરુ બિનુ હોરી કૌન ખેલાવૈ ? ગુરૂ મળ્યાને ગમ પડી,
내
ખરાખરીનો ખેલ જેના ઘટડામાં . વિલાયત ખિલા વસન્ત હૈ અંદર તેરે........ તીર્થશિવોમ્ ખેલો જન જ્ઞાનકી હોરી, જલે જયકૃષ્ણ
ગ
ગણપત ગાઈ લે સદાય સુખ પાઈ......ભૈરવનાથ સાધુ ૯૨૬ ગિરધર ગોકુલ આવો રે મનસુખલાલ ઝવેરી ૯૩૨ રાજેશ્વર યશોવિજયજી કાન્ત કવિ
ગિરવરધારી સે જો મન કો ગિરુઆરે ગુણ તુમ તણા
СЕЧ
ગુજારે જે શિરે તારે જગતનો
ગુપત રસ આ તો
ગંગાસતી
ગુરને એસો મારો તીર
..........
ડોસાભગત................૮૦૧
એકનાથ
રત્નત્રય
શિવરામ
કાયમ
ગુલાબનાથ
ગુરુ મારા અંતરની આંખ ઉઘાડો
ગુરુ મૂરતિ કી બલિહારી
ગુરુ મેટ દિયો જન્મ-મરણા
ગુરુ મિલ્યા મન શીતલ હોયા .......... તીર્થશિવોમ્
I. ૯
ધર્મદાસ
τοξ
ECC
199
૯૯૭
૩૪૦
.........
........
७४०
sud
***********
૧૦૩૬ τοξ
૩૧
૧૦૧૬
૧૩૨૬
१६०
૧૧૧
૧૧૭૨
909
૯૬૮
૧૦૩૨
930
૩૫૧
૧૧૭૨ *** ૮૫૦ ૧૧૭૩ ***********... 209
ભજ રે મના

Page #339

$
છે.
છે
.
૧૩૦૩ ૧૨૧૮ ૧૬૧૨ ૧૯૩૫ ૧૪૫૦ ૧૯૩૬ ૧૮૨૩ ૧૬૨પ ૧૫૬૩ ૧૩૧૪ ૧૨૧૯ ૧૮૩૩ ૧૯૩૭ ૧૨૪૩ ૧૯૩૮ ૧૪૭૫ ૧૩૬૭
ગુરૂકી અજબ ક્લા ભાઈ, મુમુક્ષુ .... ડોસાભગત ................. ૮૦૨ ગુરુગમ વિના રે, આતમ .......... ગોરખનાથ ..
૫૪ ગુરુગમ લહે સો જ્ઞાની સંતો .......... રવિસાહેબ ............ ૯૮૯ ગુરૂજી લે ચલો પલ્લી પાર
........ . ૧૧૩૩ ગુરુજીએ ઝાલ્યો મારો હાથ ........... પ્રેમાનંદ .................... ૮૮૭ ગુરુદેવ તુમકો નમસ્તે નમસ્તે
૧૧૪ ગુરુદેવ તુચ્ચું નમસ્કાર બાર બાર ... હરિત્રપિજી મહારાજ ૧૧૧૨ ગુરુદેવ સે નિરાલા કોઈ ............... રાજેશ્વર ...........
૯૯૬ ગુરુદેવ હમારા પ્યારા હૈ .............. મુક્તાનંદ બીજા ........ ૯૫૭ ગુરુને એસી કૃપા કરી હૈ ... ......... તીર્થશિવો ...... ૮૦૮ ગુરુને જ્ઞાન શિખાયા છે............... ગોરખનાથ ............. ૫૪ ગુરુપદ મહિમા જાની જિસને .
૧૧૧૯ ગુરૂવર તુમ્હીં બતા હો, કિસકી .....
૧૧૩૪ ગુરુવર તુમ હો જેસે નાવ ............. ગંગ કવિ. ........... ૩૬૭ ગુરુવર તેરે ચરણોકી ગર ધૂલ .
૧૧૭૫ ગુરુસેવા સાચી રે બીજી .......
Goς ગોકુળ ઘડી નથી વિસરાતું .......... પિંગલ ..................... ૮૩૬
૧૩૧૫ ચાહે જીવ જગત મેં ક્તિના ............ તીર્થશિવો... ............ ૧૫૧ ચિત્ત ગયો ચોરી મારું મન ગયો ...... મોહન ૧૪૬૪ ચિંતામન સ્વામી સાંચા સાહિબ ....... બનારસીદાસ ........ ૧૪૮૩ ચેતન અનુભવ રંગ રમીએ............ બુદ્ધિસાગર .............. ૧૬૬૪ ચેતન ! અબ મોહિ દર્શન દીજે ...... યશોવિજયજી .......... ૧૦૧૭ ૧૬૮૮ ચેતન ચાલો રે હવે, સુખ લીલમબાઈ મહાસતી .. ૧૦૩૧ ૧૩eo ચેતન ! નિરપક્ષ નિજ વર્તન ........... સહજાનંદ (ભદ્ર) ...... ૧૦૮૩ ૧૬૬૫ ચેતન મમતા છાંડ પરીરી ............... યશોવિજયજી ........... ૧૦૧૩ ૧૬૬૬ ચેતન જ્ઞાન અજવાળીએ .............. યશોવિજયજી .......... ૧૦૧૮ ૧૩૭૧ ચેતનજી ! તું તારું સંભાળ , સહજાનંદ (ભદ્ર) ...... ૧૦૮૪ (૧૪૪પ ચેતનરૂપ ચિન્હ ચિટૂમ .......
.૮૮૪ ૧૯૪૩ ચેતના ઇતના તનિક વિચારો
૧૧૩૮ ૧૧૮ ચેતે તો ચેતાવું તુને રે, મૂરખ ......... ગણપતરામ .............. ૭૪૧ ૧૪૬ ચેતે તો ચેતાવું તુંને રે, પામર ......... બાપુ.. ..................... ૯૦૬ ૧૯૪૪ ચંદ ક્ષણ જીવન કે તેરે રહ ગયે ...
૧૧૭૮
'
' * * * * * * * અસા
+ + + + + ઇ ઇમામ મ
૧૬૬૩ ૧૪૫૫ ૧૯૩૯ ૧૯૪૦ ૧૧૮૪
ઘડી ઘડી સાંભરે સાંઈ સલૂના ......... યશોવિજયજી ......... ૧૦૧૬ ઘર મિલે, જો અપના ઘર ખોવે હૈ .... બનારસી (દેવીસિંહ) ... ૮૯૧ ઘાટ ઘાટ પર બહુત નહાયે
......... ૧૧૫ ઘેલી તો ૐ રે ઘરમાં ઘેલી ... ઘંટના નાદે કાન રે મારા ............ કૃષ્ણલાલ શ્રીધરાણી ... 933
૧૩૫૦ ૧૬૫૧ ૧૯૪૫ ૧૧૩૮ ૧૩૧૬ ૧૫og
છડો હું હતો છોકરો છેક છોટો ....... દલપતરામ કવિ ......... ૮૨૬ છલ તેજી પ્રીતિ કરત નહિ ............ રામલાલ ................. ૧૦૧૦ છુપ છુપ મીરાં રોયે .....
૧૧૯ છે અમૃતમાં ઝેર મિત્રો ................. કહાન .....................૩૩૦ છોડ ગયે પીરા હિરદયમેં .............. તીર્થશિવોમ ........... ૮૦૯ છાંડિ દે અભિમાન જિયરે ............. મૈયા ભગવતીદાસ ...... ૯૨૫
૧૨૯૯ ૨૨૦૯ ૧૮૦૯ ૧૧૦૫ ૧૯૪૧ ૧૯૪૨
ચડી રે ફોજ ને દીયા નગારા ......... ડુંગરપુરી ભગત ........ ૮૦૦ ચઢતા સૂરજ ધીરે ધીરે ..
................. ૧૩૧૮ ચલો રે ભાઈ અપને વતનમેં ચલે ..... સુમતપ્રકાશ જૈન ...... ૧૧૦૪ ચલો સખી દર્શન કરિયે ............... અચલરામ .. . . . . ...... ૬૮૩. ચાલ તું વિચારી ચિત્ત .................. કેશવ ................... ૧૧૭૦ ચાહ જગી મુજે દર્શનકી ...
. .... ૧૧૭
૧૩૧૭ ૧૯૪૬ ૧૪૬૫ ૧૮૦૮ ૧૫૪૩ ૧૧૬૨ ૨૨૦૧
જગ કો તો ઉપદેશ કરે પર ........... તીર્થશિવો................ ૮૦૯ જગત ભૂલામણીમાં સ્યો હું .
...... ૧૧જગત મેં સો દેવન ક દેવ ............. બનારસીદાસ , + + ... ૮૯૯ જગત મેં કોઈ નહીં રે મેરા ............ સુખસાગર ............ ૧૧૦૪ જગતગુરુ કબ નિજ આતમ .......... માનસિંહ ................. ૯૪૫ જગતમાં એ જન જાયે જીતી .......... કડવો. ................. ૩૨૧ જગતમેં ભક્તિ બડી સુખદાની ....... સરસમાધુરી ........... ૧૩૧૩
ભજ રે મના
1. ૧૦)
I- ૧૧
ભજ રે મના

Page #340

૧૫૫૧ ૧૯૪૩ ૧૧૩૬ ૧૬૦૨ ૧૯૪૮ ૧૩૨૨ ૧૩૪૬. ૧૯૪૯ ૧૯૫o ૧૬૮૭ ૧૯૫૧ ૧૯૫૨ ૧૯૫૩ ૧૬૨૨ ૧૯૫૪ ૧૯૫૫ ૧૯૫૬ ૧૬૮૪ ૧૨૬૬ ૧૬૬૩ ૧૩૧૮
૧૨૩ ૧૫૬૪ ૧૯૫૯ ૧૯૬૦ ૧૮૫૨ ૧૯૬૧ ૧૩૪૩ ૧૯૬૨ ૧૯૬૩ ૧૯૬૪ ૧૪૧૧ ૧૯૬૫
• ૮૨
૧૫૪
• ૯૬૪
જગતમેં સુખિયા સરધાવાન .......... માનિક .................... ૯૫૦ જગમેં સુંદર હૈ દો નામ
......... ૧૧૮૦ જતી હતી હું વાટમાં .................... ઇન્દુબેન ધાનક ......... ૩૦૪ જનગણમન અધિનાયક જય હૈ ...... રવિન્દ્રનાથ ટાગોર ..... ૯૮૧ જન્મ મરણના દુ:ખ તણો ........
૧૧દo. જન્મથી હું જૈન છું ધર્મથી નથી ....... શાંતિલાલ શાહ ........ ૧૦૫૬ જનમ જનમ કા મૈલ રે મનવા, ....... શિવકુમાર નાકર ..... ૧૦૬૯ જનમ જનમનાં ફેરા, આ તો જનમ .
૧૧૮૧ જનમ જે સંત ને આપે ..........
............ ૧૧૮૧ જનમનો સંગાથી, જીવ તારૂ કોઈ .... લીરલબાઈ ૧૦૩૦ જપ લે હરિ કા નામ મનવા !.....
૧૧૮૨ જપો રે ભાઈ આતમરામ અનામ .
૧૧૮૨ જબ અપની ઝાંકી દેખ લિયા તબ ............................ ૧૧૮૩ જબ એક રતન અનમોલ હૈ .......... પં. રાજેન્દ્ર જૈન ...... - ૯૯૪ જબ ચલે આત્મારામ છોડ...
૧૧૮૩ જબ છુપા તું તો તેરે છુપને સે
૧૧૮૪ જબ તક સાંસે ચલતી હૈ.....
૧૧૮૪ જબ તેરી ડોલી નિકાલી જાયેગી ..... લાલ (બીજો) .......... ૧૦૨૯ જબ લગ આવે નહિ મન ઠામ ........ ચિદાનંદ .................. ૭૮૦ જબ લગ ઉપશમ નહિ રતિ ........... યશોવિજયજી .......... ૧૦૧૮ જબ ભયા મન મગન અંદર .......... તીર્થશિવો... .............. ૮૧૦ જબ સે મિલે મોહે સતગુરુ જી ... .................. ૧૧૮૫. જમકા અજબ તમાશાર્વે, તનકી ...... સચ્ચિદાનંદ બ્રહ્મ ...... ૧૦૭૯ જય ગુરુદેવ દયાનિધિ દીનન ........ બ્રહ્માનંદ (બીજા) ....... ૯૦૫ જય જગતગાતા ........................ બ્રહ્મચારીજી ............... ૯૦૨ જય જગદીશ હરે, સ્વામી .
................. ૧૧૮૬ જય મન રામ રામ રંગ લાઈ.......... દયાનંદ જયદેવ (૨) જય મંગલકર્તા
................ ૧૧૮૬ જ્યમ જ્યમ દરદ આવ્યાં કરે......... સાગર મહારાજ ..... ૧૦૯૭. જ્યાં જ્યાં નજર મારી ઠરે ............ કલાપી . ...... ૩૨૮
જ્યાં લગી ગંગાને જમનાના ......... શાંતિલાલ શાહ ....... ૧૦૫૬ જ્યોત સે જ્યોત જગાઓ સદ્ગુરુ ... મુક્તાનંદ બીજા ........... ૯૫૮ જ્યોતિ ક્લશ છલકે.... જરા તો ઇતના બતા દો પ્રીતમ જલતી આતમ જ્યોતના માનવ ... જાઉ કહાં તજ ચરણ તિહારી .. જાકે ઉર ઉપજી નહિ ભાઈ ! .......... દરિયાસાહેબ ......... જાગ રંગ તું જાગ, મનવા પામ્યો.
૧૧૮૮ જાગી જોને જીવલડા તું એક્લો ... ................ ૧૧૮૯ જાગો અબ તો નિંદસે જાગો
૧૧૮૯ જાગો અંતર્યામી મારા .................... નિજાનંદ (નાથાલાલ દવે) ......... ૮૬૨ જાગો મારા પ્યારા પ્રાણ .
૧૧૯૦ જાગો સજ્જન વૃંદ હમારે ............ મંજુલ ................. જાગ્યો રે આતમા આશ જાગી
૧૧૯૦ જાણનારનો રંગ બરસ રહ્યો રે.............
૧૧૯૧ જાના નહિ નિજ આત્મા ................ શિવરામ જાવો શ્યામને શોધી લાવો ........ જાહિ લગન લગી ઘનશ્યામ કી ....... નારાયણ સ્વામી .......... . ૮૬૧ જિત દેખો તિત શ્યામ મઈ હૈ ....
૧૧૯૨ જિંદગી કી સુબહ હો, યા જિંદગી .... બેદિલ જિંદગી હૈ ગીત પ્યારા !......... જિનકે હૃદય સંખ્યત્વ ના .......
૧૧૯૩ જિનવર તેરે ચરણોમેં હમ .................... .................. ૧૧૨૮ જિન્હોં ઘર ઝૂમતે હાથી ................ ખાલસ ....................839 જિયા તૂ ચત શકે તો ચેત ............ સહજાનંદ (ભદ્ર)...... ૧૦૮૪ જિસકે દિલ પર વો પ્રભુ નામ ......... બનારસી (દેવીસિંહ) ... ૮૯૧ જિજ્ઞાસુ તારે જેમના તેમ .............. સ્વયંજ્યોતિ ........... ૧૦૭૬ જી રે લાખા ! બ્રહ્મમાં ભળવું હોય .... લાખા લોયણ ........... ૧૦૨૬ જી રે રાણી ! શુદ્ધ સ્વરૂપમાં જેનું..... લાખો લોયણ ........... ૧૦૨૬ જી રે લાખા ! હરિ ગુરુ - સંતને ..... લાખો લોયણ ........... ૧૦૨૭
૧૦૩૩
૧૧૨૮
૧૯૬૬ ૧૯૬૩ ૧૩૫૩ ૧૮૫૩ ૧૪૦૮ ૧૯૬૮ ૧૪૮૫ ૧૯૬૯ ૧૯૭૦ ૧૮૫૪ ૧૧eo ૧૭૭૨ ૧૪૫૬ ૧૫૮ ૧૬૮૦ ૧૬૮૧ ૧૬૮૨
૧૧૯૨
૧૩૬૩ ૧૪૩૪ ૧૪૬૯ ૧૯૫૩ ૧૩૪૦ ૧૯૫૮ ૧૭૯૭ ૧૧૩૬
ભજ રે મના
I- ૧૨)
I- ૧૩
ભજ રે મના

Page #341

૧૯૩૧
૧૯૭૨
૧૪૦૭
૧૯૭૩
૧૯૭૪
૧૯૭૫
૧૧૬૯
૧૮૦૨
૨૨૧૯
૧૧૫૨
૧૯૭૬
૧૪૮૧
૧૧૯૯
૧૫૧૯
૧૯૭૩
૧૫૨૦
૨૦૩૦
૧૬૬૮
૧૪૫૭
૧૧૧૭
જીતવા નીકળ્યો છું હું પણ ક્ષણમાં
જીભલડી રે તને હરિગુણ ગાતાં જીવ કાયાને કહે છે રે
જીવ તું પ્રભુજો નાં સંભાર
જીવ તોકે કઈ રીતે સમજાણું ? જીવ શાને ફરે છે ગુમાનમાં.
જીવન અંજલિ થાજો, મારું
જીવન જયોત જગાવો પ્રભુ હૈ
જીવન તો ત્યારે થાયે બેસ્ટ
.........
જો જાણ્યું પોતાના રૂપને રે
જો જાણો તો આતમાં જાણજો રે
૧૫૯૦
૧૫૮૯
૧૨૦૦
૧૯૩૮
૧૮૬૫
૧૬૯૦ જો સુખ હોત ભગત ઘર આયે . જોગી ઐસા હોય િ
૧૬૯૩
૧૮૨૫
૧૨૬૭
જો તું સાધન સર્વ સોહાવે
જો તું હૈ સો મેં હું ....
જો મોહ માયા માન મત્સર
જીવે તેને જરૂર જડે નહિ જુઓને આ કાયાના કોડિયાના
૧૧૯૬
. બાલમુકુંદ દવે ........... ૯૧૦
જૂઠી ઝાકળની પીછોડી, મનવાજી જૂના ધરમ લ્યો જાણી મારા ......... જે કોઈ સદ્ગુરુ શરણે જાય ............
ગણપતરામ ......... ૨ મનોહરદાસ .............. ૯૩૨ ૧૧૯૬
જેના મુખમાં રામનું નામ નથી
જેને કૃષ્ણ વચન વિશ્વાસ, તેને ન ... મનોહરદાસ .............. ૯૩૦
જેનો કાળ તે કિંકર થઈ રહ્યો......... મનોહરદાસ
......... ૧૨૨૪
જૈન કહો કર્યાં હોવે પરમ .............
જો કહતા હમ કરતે વો દુઃખ
જો કોઈ નામ અમીરસ પીતા .......... અમરદાસ
ભજ રે મના
નારણસિંગ.
ન ધ ય ધ ય ધ ય બ
૧. ૧૪
કરસનદાસ માણેક
-----૭૨૫
સુંદરમ ......
૧૧૦૦
મથુર બારાઈ........... ૧૩૨૫
ઋષિરાજ
994
aaaaaa a
યશોવિજયજી .......... ૧0૧૯
રતનો ભગત
રતનો ભગત
ગણપતરામ
જોબન કા મગરૂરી મત કરના ........ જૌલો અનુભવ જ્ઞાન ઘટમેં. ચિદાનંદ
૧૧૯૩
૧૧૯૪
. ૮૬૦
૧૧૯૪
૧૧૯૫
૧૧૯૫
બનારસી (દેવીસિંહ) ... ૮૯૨
• ૬૯૪
૩૪
૯૭૪
૩૪૨
૧૧૯૭
૧૧૩૫
૧૦૩૨
૧૦૩૪
૧૦૧૪
७८१
• હુકમચંદ ભારિલ્લ વ્યાસદાસજી . વિનય હરિદાસ
*********..
૧૬૦૩
૧૩૯૫
૧૩૧૯
૧૪૫૮
૧૧૬૩
૧૯૭૯
૧૯૮૦
૧૧૪૫
૧૯૮૧
૧૫૬૮
૧૩૨૪
૧૩૨૫
૧૯૮૨
૧૧૧૬
૧૫૬૯
૧૯૮૩
૧૮૧૧
૧૩૭૭
૧૭૨૬
૧૯૮૪
૧૫૮૨
૧૪૨૩
૧૮૫
૧૩૮૦
૧૩૮૧
૧૯૮૬
૧૯૮૭
ઝાકળના પાણીનું બિંદુ
S
ડગલું ભર્યું કે ના હઠવું ના હઠવું ડાલ એક પર પંછી બૈઠા ......
ડાલે કોઈ દારૂમેં આતિશ તો
ત
તજી દે, તજી દે તું નેડો રે
તન તો મંદિર હૈ હૃદયમેં
તન કે તંબૂરે મેં દો
તન ભીતરકો રંગ લગાઈ લિયો
તન સમર્પણ મન સમર્પણ
તને
પ્રભુ લાખ વખત તરછોડે તમ કને શું માંગવું ! એ તમે મન મૂકીને વરસ્યા
તમે માયાની જાળમાં
તારા દર્શનથી જિનરાજ રે
તારા દુઃખને ખંખેરી નાખ
તારા મનમાં જાણે જે મરવું નથી તારા માથે નગારાં વાગે મોતનાં
તારી આશાને છાંયે
તારી એક એક પળ જાય
રવિન્દ્રનાથ ટાગોર
T- ૧૫
. નર્મદ કવિ તીર્થશિવોમ્ ...... બનારસી (દેવીસિંહ ) ... ૮૯૨
૮૫૧ ૮૧૦
...... કડવો
તમે ભાવે ભજી લ્યો ભગવાન ......... અમર
તમે લગની લગાડી પ્રભુ ! કેવી
મોહન
તરુનો બહુ આભાર જગત તવ મંદિરનો ઝળહળ દીવો તાર હો તાર પ્રભુ, મુજ સેવક તારા ગીત ગાતા, આયખુ વહી. તારા ગુના પ્રભુ અમે અધિકા તારા દર્શન માત્રથી દૈવ
.૭૨૨
૧૧૯૭
૧૧૯૯
૩૧૦
૧૧૯૪
. મોહન ૯૬૦ શાંતિલાલ શાહ ........ ૧૦૫૭ શાંતિલાલ શાહ ........ ૧૦૫૮
૧૧૯૯
ઉકાભગત
**** ૯૮૩
૬૯૩
૯૬૧
૧૧૯
. સુરેશ દલાલ ........... ૧૧૦૫
દેવચંદ્ર ---- ૮૪૨ શાંતિલાલ શાહ ........ ૧૦૫૮
૧૨૦૦
રત્નત્રય
પદ્મનંદિ મુનિ
......εaloiε
દેવાનંદ
Εξε
εξε
૧૨૦૦
C83
૮૪
૧૨૦૦
૧૨૦૧
ભજ રે મના

Page #342

૧૯૮૮
૧૬૦૪
૧૯૮૯
૧૯૯૦
૧૧૧૩
૧૯૯૧
૧૧૦૭
૧૯૯૨
૧૪૪૪
૧૯૯૩
૧૩૬૨
૧૯૯૪
૧૯૯૬
૧૯૯૫
૧૯૯૭
૧૧૦૬
૧૯૯૮
૧૩૨૦
૧૮૧૩
૧૯૯૯
૧૮૧૯
૨૦૦૦
૨૦૦૧
૧૫૨૧
૧૩૯૨
૧૫૪૪
૨૦૦૨
૨૦૦૩
૨૦૦૪
૨૦૦૫
તારી ખીચડીમાં ઘી થઈ જાઉં
તારી જો હાંક સુણી કોઈ ના આવે ... રવિન્દ્રનાથ ટાગોર તારી પાસે એવું શું ..
તારે દ્વારે જે કોઈ આવે
તૂ જાગ રે ચેતન પ્રાણી
તૂ પ્યાર કા સાગર હૈ
તૂ સબકા સરદાર હૈ ફિ
તૂ વોહ મયે ખૂબી હૈ ઐ
તૂ જ્ઞાન કા સાગર હૈ, આનંદકા
તૂને તો મુદ્દે જાલિમ દિવાના તૂહી મેરે રસના.
તું તીર્થમાં જ્યાં ત્યાં વિચરતો
તુ શ્યામ મેરા, સાચા નામ
.
તુમ
તુમસે લાગી પ્રીત પ્રભુજી . તુમરી કિરપા બિન હૈ પ્રભુજી તુમ્હારે દર્શ બિન સ્વામી
તુમ્હી બતાવો ભગવન, કૈસે તુમ્હે.
તુમ્હી હો જ્ઞાતા દૃષ્ટા તુમ્હી હો તુલસી મીરાં સુર બીર
તેડું થયું કીરતારનું જાવા વિના
તેજને તાગવા આભને માપવા
તેરા દરબાર દીખનેકો .
તેરા મેં દીદાર દીવાના
તેરા રામજી કરેંગે બેડા પાર
તેરી પલ પલ બીતી જાય
તેરી શરણમેં એ સતગુરુ તેરે કૃષ્ણ ખડે આંગનમેં
તું હી સાગર હૈ, તું હી કિનારા.
તુમ
તો સબ કે હો રખવાલે
દેખો રે સાધો આતમરામ ઘટ.... અચલરામ.
ભજ રે મના
૧૨૦૧
૯૮૪
૧૨૦૨
૧૨૦૨
. પં. અભયકુમાર જૈન ... ૬૯૧
૧૨૦૩
.....
1.૧૬
.........
અચલરામ
........
પુષ્પા જૈન.
દાદૂ.
. તીર્થશિવોમ્
સેવક
સૌભાગ્ય
મનહર મોદી
સત્યાનંદ
મધુકદાસ
.....
૬૮૮
૧૨૦૩
૮૮૪
૧૨૦૪
૮૩૩
૧૨૦૪
૧૨૦૬
૧૨૦૫
૧૨૦૬
. ૬૮૮
૧૨૦૩
----------- ૮૧૧
૧૧૦૬
૧૨૦૭
૧૧૧૦
૧૨૦૮
૧૨૦૮
૯૩૩
૧૦૯૫
૯૪૬
૧૨૦૯
૧૨૦૯
૧૨૧૦
૧૨૧૦
૨૦૦૬
૨૦૦૩
૨૦૦૮
૨૦૦૯
૨૦૧૦
૨૦૧૧
૨૦૧૨
૧૮૩૪
૧૮૨૨
૧૪૫૯
૧૧૯૨
૨૦૧૩
૧૫૮૩
૨૦૧૪
૨૦૧૫
૨૦૧૬
૧૪૭૦
૧૬૧૩
૧૭૫૪
૧૬૧૪
૧૫૭૬
૧૩૨૭
૨૦૧૭
૨૦૧૮
૧૫૫૪
૧૪૨૨
૧૩૫૫
૧૪૬૦
તેરે ચરણ કમલ મેં રામ લિપટ
તેરે દર પે આયે હૈ આતે રહેગે
તેરે મનમેં રામ, તનમેં રામ
તેરે મંદિર કા હું દીપક જલ રહા
તોડકે બંધન સારે જગકે.
તોરા મન દર્પન કહેલાયે
તોરે અંગ સે અંગ મિલા કે
તૃષ્ણા ખાઈ બડી હૈ અંધેરી
થ
થઈ ધ્યેયનિષ્ઠ જીવનમાં મારે
£
દમ પર દમ હર ભજ, ભરોસો દર્શન દેના પ્રાણ પિયારે... દર્શન દો ઘનશ્યામ નાથ મેં
દર્શન ધો ગુરુરાજ વિદેહી દશા આ શી થઈ મારી !.
દયા સિંધુ દયા સિંધુ દયા કરજે, દયાલુ ગુરૂસે ઘ્યા માંગતે હૈ.
દયાળુ દીનાનાથ અજ્ઞાનહારી દલ દરિયામાં હંમેશ ન્હાતા દિનરાત મેરે સ્વામી દિલ દરિયામાં અખંડ દીવો
*****
દિલમાં દીવો કરો રે દીવો
દિવડો ધરો રે પ્રભુ
દીવામાં દિવેલ ખૂટ્યું
*******
દીવો રે દીવો પ્રભુ મંગલિક
કુંડલી જેનું મોટું સૂકાયેલું. દુઃખો સે અગર ચોટ ખાઈ ન
દુનિયામેં રહે ચાહે દૂર રહે દુનિયામેં લાખોઈ પંથકો હમને
T- ૧૭
હર્ષ.
હરિપ્રિય
રત્નત્રય
બનારસી (દેવીસિંહ ) ... ૮૯૩ ખુશાલ
s3
૧૨૧૪
૯૩૦
૧૨૧૫
૧૨૧૫
૧૨૧૬
૯૦૩
ECE
૧૦૭૪ -ed
બ્રહ્મચારીજી
રવિસાહેબ
શિવરામ રવિસાહેબ રણછોડદાસ શાંતિલાલ શાહ
મીનુ દેસાઈ
પથીક
૧૨૧૧
૧૨૧૧
૧૨૧૨
૧૨૧૨
૧૨૧૩
૧૨૧૩
૧૨૧૪
૧૧૧૯
********
૧૧૧૨
***********
......
૯૬૫ ૧૦૫૯
....
૧૨૧૬
૧૨૧૭
૯૫૨
૮૬૯
૧૦૭૪
શિવરામ બનારસી (દેવીસિંહ ) ... ૮૯૪ ભજ રે મના

Page #343

૧૬૪૨ ૧૩૭૦ ૧૩૯૬ ૧૩૫
૧૩૮૮ ૧૮૫૫ ૧૪૯૬ ૧૮૦ ૧૫૯૭ ૧૬૬૯ ૧૬૨૮ ૨૦૧૯
દુષ્ટનો સંગ રે દૂર પરહરિયે રે....... દેવો સાહેબ , દે ડારો બંસી હમારી, રાધા ......
મમમમમમમમમમમમમમમ. ૧૧૯ દેખ એક તૂ હી તૂ હી .................. ભાઈજી .................... ૯૧૯ દેખ્યા ખાવિંદકા ખેલ રે................ ત્રિકમ .. ............... ૧૧૩૮ દેખા જબ અપને અંતર કો............ બ્ર. રવિન્દ્રકુમાર જૈન ..૯૭૮ દેખો ભાઈ મહા વિક્લ સંસારી ....... યશોવિજયજી .......... ૧૦૨૦ દેખો રી છબી નંદસુવનકી .......... રાનીરૂપકુંવરજી ........ ૯૯૭ દૃષ્ટિ ત્રાટક કરી ઈશને નિરખતા .
. ૧૨૧૭
૧પ૪૭
૧૩૯૬ ૧૩93 ૨૦૨૦ ૧૪૨૬ ૧૧૧૪ ૧૮૧૬ ૨૦૨૧ ૧૧૩૧ ૨૦૨૨ ૨૦૨૪
૧૨૨૯ ૨૦૨૮ ૧૪૩૪ ૧૪૬૧ ૧૨૮ ૨૦૨૯ ૨૧૩૫ ૧૬૩૪ ૧૧૯૧ ૧3૪૪
નટખટ નંદાજીનો લાલ ................ રામભક્ત કકમમમમમમમમમ મમમ ૧૦૦૫ નટવર વર ગિરધારી
દીનભગત ............... નથી નિપજતો પ્રેમ.... ........... નરભેરામ .............. નરતન જન્મ ધરી કહા ................ દેવકૃષ્ણ ................. નરભવ જૈસે - તૈસે પાયા .............. ડો. મહેન્દ્રસાગર ........ નવધા ભક્તિમાં, નિર્મળ રહેવું ....... ગંગાસતી .. નયને અશ્રુ સારી બોલી વૃજની .................................. ૧૨૨૨ નહિ પરનારી નેહ , ..................... પ્રભાશંકર કવિ.......... ૮૩૮ નહિ મિલે હરિ ધન ત્યાગે ............ બનારસી ( દેવીસિંહ) ... ૮૯૫ નહિ રાગ નહિ દ્વેષ લગી રે ............ શાંતિલાલ શાહ .......... ૧૦૫૯ ના યે તેરા ના યે મેરા ....................... .............. ૧૨૨૩ ના રોગ બામકી જુત્સઝુ ............. શકીલા ................. ૧૨૩૮ ના વિસારશો રે રૂડા હૃદિયામાંના .... રામદાસ ................ ૧000 નામ જપન કયો છોડ દિયા ? ........ ખાલસ •••••••••••••••.. 930 નામ બિન ભાવ કરમ નહિ છૂટૈ ...... દરિયાસાહેબ ........... ૮૨૩ નામ સહજાનંદ મેરા ........................ સહજાનંદ (ભદ્ર) ...... ૧૦૮૬ નામ હૈ તેરા તારણહારા મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ * *
*************** . ૧૨૨૪ નામરૂપ ગુણ ગાઈ અલખ મારી ...... અત્તરશાહ .............. ૬૯૦ નાથ ! એસા દિન બે પાઉં.......... મખ્ખને . . . . .......... નાથ ! તું તો નિર્ધનિયાનું છે ......... લાખોજી . ૧૦૨૮ નાથ મુહિં કીજ વ્રજકી મોર ........... રાનીરૂપકુંવરજી ......... ૯૮ નાવ મિલી કેવટ નહીં'. .............. પલટુદાસ ................. ૧૦૪૪ નિજ રૂપમાં હું મસ્ત છું.
.......... ૧૨૫ નિત પ્રભુ પૂજન રચાઉં................. સહજાનંદ (ભદ્ર) ..... ૧૦૮૬ નિત્ય પ્રભાતે આંખ ઊઘડતાં .......... મોહન .. નિરખો અંગ - અંગ જિનવર કે ..... પં. અભયકુમાર જૈન ... ૬૯૨ નિશ્ચે રહેવું નથી રે, માથે ............. કપિરાજ ................... ૭૧૬ નિશ્ચ કરો રામનું નામ ................. નરભેરામ ................ ૮૫૪ નિશદિન નમુ ગુરુવર ચરણ .......... હર્ષ ...................... ૧૧૨૦ નિશાચર નિરભય પદ તારૂ રે........ રતનો ભગત ..
9998
ધન્ય ગુરુ દાતા ને ધન્ય ગુરુ......... સરભંગી ................ ૧૦૯૭ ધન્ય ગુરુરાજ, બોધિ સમાધિ ........ સહજાનંદ (ભદ્ર) ...... ૧૦૮૫ ધન્ય ધન્ય એ ઘડી જીવનની , ધન્ય ધન્ય મહાવીર સ્વામી ........... પારેખાજી ................ ૮૭૩ ધન્ય ધન્ય વીતરાગ વાણી ............ પં. અભયકુમાર જૈન ... ૬૯૨ ધર્મ અમારો એક માત્ર ................. સંતબાલજી ............. ૧૧૦૮ ધર્મ બિન કોઈ નહીં અપના ............ ............. ૧૨૧૮ ધરજે ધરજે હરિનું ધ્યાને ............. ઓધવરામ ............... ૩૦૧ ધરતી બોલે ને ગગને સાંભળે ...
.............. ૧ ૧૯ ધરમ કરમના જોડ્યા બળદિયા ............ મમમમમમમમ. ૧રર0 ધાર મન ! તું ધાર આપણા ............ મેઘ ધારવો ............... ૯૫૩ ધિક્ ધિક્ જીવન સમ્યક્રર્વ ......
........ ૧૨૧૯ ધીરજ ધરને અરે અધીરા ............ કપિરાજ ................. ૭૧૫ ધીરે ધીરે પધારો નાથ ................. કરસનદાસ માણેક .... ૩રપ ધૂઈ ધૂઈ ધિલડે કે ચંધર ............... વિસનજી નાગડા ..... ૧૦૩૮ ધૂણી રે ધખાવી બેલી .................. અવિનાશ વ્યાસ ......... ૬૯૬
૨૦૩૧
૧૧૧૧
૧પ૧૧
** ૯૨૮
૧૫૫૬
૨૦૨૩ ૧૧૫૩ ૧૧૩૦ ૧૩૦૦ ૧૧૨૧
૧૬૮૩ ૧૬૨૯ ૧૧૦ ૨૦૩૨ ૧૩૭૫ ૧૫૦ ૧૧૧૫ ૧૬૫૫ ૧૩૯૭ ૧૮૩૫ ૧૫૯૧
૧૫૨૯ ન જાના આપકો ભગવાન ............. મનોહર વર્ણી ............ ૯૩૮ ૨૦૨૫ ન સમજે અભી મિત્ર કિતના .....
મમમમમમમમમમમમ ૧૨૦ ૨૦૨૬ ન હૈ કુછ તમન્ના ન કુછ ...
. ૧૨ ૨૦૨૭ નજર કે સામને રહના ગુરૂવર ..........
૧રરર ભજ રે મના
1. ૧૮)
1. ૧૯)
ભજ રે મના

Page #344

*** કુંભનદાસ
૧૧૮૫ ૧૧૮૧ ૨૦૩૩ ૧ર૯ ૧૧૫૪
નેક કમાઈ કર કુછ પ્યારે............. કેવલ ......
મકા 93૪ નૈન ભરિ દેખ્યો નંદકુમાર ... નૈન હીનકો રાહ દિખા પ્રભુ ..
મમમમમમમમમમમમ ૧રપ નૈયા ઝુકાવી મેં તો જો જે ........... શાંતિલાલ શાહ ........ ૧૦૬૦ નંદલાલા ! અમે તો તારા .............. કપિરાજ................... ૭૧૬
માઇક
૧૨૮૧ પડી મઝધાર મેં નૈયા ઉબારોગે ....... ચંપા .. ૧૫૯૨ પતિવ્રતા નારને પ્રાણ વલ્લભ પિયુ ... રતનો ભગત ............ ૯૭પ ૧૫૨૮ પ્યારી વિપદાઓ આઓ ............... મનોહર વર્ણી ........... ૯૩૮ ૧૮૬૮ પ્યારે પ્રભુજી કા ધ્યાન લગા .......... હંસ ..................... ૧૧39 ૧૬૧૫ પ્યાલોમેં પીધો રે ! લીધો રે ........... રવિસાહેબ ............... ૯૯૦ ૨૦૩૪ પરકમ્મા કરીને લાગું પાય રે ...
•....... ૧૨૨૬ ૨૦૩પ પરમ કૃપાળુ સ્વામી તારી સાચી ... ............. ૧૨૨૬ ૨૦૩૬ પરમ પુનિત તવ ચરણ કમલમાં ..
મમમમતા ૧૨૨૭ ૧૪૨૪ પરમાનંદ સ્તોત્ર ......................... પદ્મનંદિ મુનિ ............ ૮૭૦ ૨૦૩૭ પરોઢિયે નિત ઊઠીને લેવું ..
....... ૧૨૨૩ ૨૦૩૯ પરલોકે સુખ પામવા તું કર
૧૨૨૮ ૨૦૩૮ પલ ભર ભી નહીં આરામ ...
+ + + + મ મ મ મ મ મ મ ૧૨૨૮ ૨૦૪૦ પળની તારી પ્રીત પપીતા
૧૨૨૯ ૨૦૪૧ પ્રણામિને કૃપાનાથને ભજું રિત ....
૧૨૨૯ ૧૩9૧ પ્રભુ કેવા છો - તમે કેવા છો ? ....... દીનભગત ................ ૮૩૮ ૧૮૩૬ પ્રભુ ! – પ્રેમી ને પ્રિયતમ ............. હર્ષ ...................... ૧૧૨૦ ૨૦૪ર પ્રભુ જેવો ગણો તેવો તથાપિ ..
૧૨૩૦ ૧૭૩૦ પ્રભુ તમે અરહિંત છો મારે ............ શાંતિલાલ શાહ ........ ૧૦૬૦ ૧૭૩૧ પ્રભુ ! તારા નામની માળા ............. શાંતિલાલ શાહ મમમમ૧૦૬૧ ૧૩૭૬ પ્રભુ તારા છે અનંત નામ ............. સહજાનંદ (ભદ્ર) ...... ૧૦૮૩ ૨૦૪૩ પ્રભુ તારા વિના મુજ નયન ...
- મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ ર30 ૨૦૪૪ પ્રભુ તારી માયા લાગી
મમમ મમમમ. ૧૨૩૧ ૧૭૩૨ પ્રભુ તારું ગીત મારે ગાવું છે .......... શાંતિલાલ શાહ ........ ૧૦૬૧ ૧૨૮૨ પ્રભુ ! તુમ આતમ ધ્યેય કરો ......... ચંપા .
... ૩૮૯
૨૦૪પ પ્રભુ તેં મને જે આપ્યું છે.
૧૨૩૧ ૨૦૪૬ પ્રભુ તેરો નામ, જો ધ્યાયે
૧૨૩૨ ૨૦૪૭ પ્રભુ મારા અંતરને અજવાળો ...
૧૨૩૨ ૨૦૪૮ પ્રભુ મુંજો ધિલ અંઈ નિર્મળ
મમમમમમ. ૧૨૩૩ ૧૩૩૩ પ્રભુ મેરે ! તેં સબ વાતે પૂરા .......... સહજાનંદ (ભદ્ર) ...... ૧૦૮૭ ૧૧૬૪ પ્રભુ લાગે તું પ્યારો પ્યારો ............... કનુભાઈ ગાંધી .......... ૩૨૨ ૨૦૫૦ પ્રભુ વીતરાગ મુદ્રા તેરી ...
*મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ ૧૨૩૪ ૧૧૮૮ પ્રભુ શરણ વિણ કોણ ઉગારે ? ...... ખબરદાર .............. • ૩૩૬ ૨૦૪૯ પ્રભુ શાંત છવિ તેરી અંતરમેં......
ઉ33 ૨૦૫૧ પ્રભુ સુરત લગે મોહે પ્યારી
૧૨૩૪ ૨૦૫૨ પ્રભુ હી જીવન કા હૈ સબેરા ...
૧૨૩૪ ૨૦૫૪ પ્રભુજી અજવાળું દેખાડો .
.....કમ મ મ મ મક
૧૨૩૬ ૧૮૫૬ પ્રભુજી તુમ મેરા હાથ ને ...
................................... ૧૧30 ૧૩૨૧ પ્રભુજી ! પ્રેમ કી વર્ષા કીની ........... તીર્થશિવો... ............. •. ૮૧૧ ૨૦૫૫ પ્રભુજી મારા મન મંદિરમાં .......
૧૨૩૬ ૨૦૫૩ પ્રભુજી મોહે ચરનમેં રખ લી ...
૧૨૩૫ ૧૬30 પ્રભુજી ! યહ મન મૂઢ ન માને ......... રાનીરૂપકુંવરજી ......... ૯૯૮ ૧૧૪૪ પ્રભુજીને પડદામાં રાખમાં .............. ઈન્દુલાલ ગાંધી .......... ૩૧૦ ૧૬૪૩ પ્રભુના નામનો ધંધો કરો ............. રામભક્ત .............. ૧૦૦૫ ૧૬૪૪ પ્રભુના ભજનમાં સદા નીંદ ............ રામભક્ત .............. ૧૮૩૭ પ્રભુનામકો તૂ ભક્તિ સે પુકાર ....... હર્ષ, ................ ૧૧૨૧ ૧૩૫૧ પ્રભુને ગમે તે સમે સર્વ ................ દલપતરામ કવિ ......... ૮૨૬ ૨૦૫૬ પ્રભુને રહેવાનું મન થાય ..
....... ૧૨૩૬ ૧૭૫૯ પ્રભુને સર્વ સોંપીને પ્રભુનું ધાર્યું....... સ્વામી જગદીશતીર્થ મુંડેરી . ૧૦૦૦ ૧૬૪પ પ્રભુનો પંથ વિક્ટ છે ભાઈ ............ રામભક્ત .............. ૧૦૦૬ ૨૦૬૦ પ્રલાપો પ્રેમીના દિલના પ્રેમી
... ૧૨૩૯ ૨૧૫૨ પ્રવાસી તમે ભૂલ કરો છો ભારી ...... પીંગળ મમમ મ મ મ મ મ મ મ મમમમમમમમ ૧૨૮૩ ૧૨૩૦ પાકો પ્રેમ જ્યારે અંગમાં ............... ગંગાસતી ..................... ૭૬૧ ૨૦૫૭ પાના નહીં જીવન કો બદલના હૈ... * કમ મમમમમમમમમમમમ. ૧૨39 ૧૭૩૩ પાપ ને પ્રાયશ્ચિતનો છે કેવોય ........ શાંતિલાલ શાહ ........ ૧૦૬૨
ભજ રે મના
1. ૨૦
ભજ રે મના

Page #345

૧૩૩૮
૧૭૫૭
૧૧૮૬
૨૦૧૮
૨૦૫૯
૧૮૧૩
૨૦૬૧
૧૨૯૧
૧૨૬૮
૨૦૬૨
૧૩૨૨
૧૭૭૯
૧૨૩૧
૧૧૬૫
૧૧૬૬
૧૩૨૩
૧૪૩૨
૧૮૦૩
૨૦૬૩
૧૩૨૬
૧૩૨૫
૨૦૬૪
૧૬૯૭
૧૨૩૭
૧૮૫૭
૨૦૬૫
૨૦૬૬
૧૩૨૪
પામશું પામશું પામશું રે ! અમે
પારસમણિ પ્રભુનામ તજીને
પાલન કરતા દુઃખ કાં હરતા પાર્શ્વ પ્રભો તવ દર્શન સે
............
પિયુસંગ ખેલું મેં હોલી
પી લેવો હોય તો રસ
પાર્શ્વ સુકાની થઈને સંભાળ
પ્રાણી માત્રને રક્ષણ આપી
પ્રાણો સે કરતે પૂજા .
પ્રિયતમ ! આવડા અબોલા ના ....... . જાહ્નવી ..
ચિદાનંદ
પિયા નિજ મહેલ પધારો રે
પિયા બિન કૈસે ીન ન આવત પિયા સેજ કા દર્શન પાયા
-----. ૧૮૮ .......... ૧૦૭૬
૩૩૪
૧૨૩૮
૧૨૩૮
........... સંતબાલજી ........... ૧૧૦૮
૧૨૪૦
૩૯૪
૩૮૧
૧૨૪૦
..... ૧૦૮૮
તીર્થશિવોમ્ .............. ૮૧૨ .......... સહજાનંદ (ભદ્ર ) ... ગંગાસતી ....... કરક
કરક
પીએ કોઈ જ્ઞાન ગાંજેકી કલી પીઓ કોઈ જ્ઞાન ઘૂંટકે ભંગ
પીડા લાગી જા મન માહીં જગે
પ્રીતમ હમારો પ્યારો શ્યામ
પુષ્પ તણી પાંદડીએ બેસી
પ્રેમ ઔર મનકા હૈ સંગ્રામ
પ્રેમ કા પાના, પ્રેમ કા કરના
પ્રેમ કા દાતા, પ્રેમ કા રક્ષક
પ્રેમ જ્યોત પ્રગટાવ દયામય
પ્રેમ દીયા પરવાના, અબ મન
પ્રેમ ભક્તિ જેને ઘટ આવે
પ્રેમ ભરેલું હૈયું લઈને
પ્રેમ રંગમાં રંગાણી રે
પ્રેમ સે ભરકે દિલકી ઝોલી
પ્રેમકા ખેલ નિરાલા દેખા
પ્રેમરસ પીધો હોય તે જાણે
પ્રેમળ જ્યોતિ તારો દાખવી.
૧૩૬૨
૧૬૦૫
ભજ રે મના
સહજાનંદ (ભદ્ર )
શિવશંકર કેવલ
1.-૨૨
૩૬૨
......... ૨૩
૩૨૩
તીર્થશિવોમ્
.......... ૮૧૨
પ્રતાપબાલાજી .......... II
સુંદરમ
૧૧૦૧
તીર્થશિવોમ્
તીર્થશિવોમ્
૧૨૪૦
C93
--------- ૧૩
૧૨૪૧
૧૦૩૬
૩૬૪
૧૧૩૧
૧૨૪૧
૧૨૪૨
તીર્થશિવોમ્
૮૧૨
સચ્ચિદાનંદ
-------- ૧૦૭૯
રવિન્દ્રનાથ ટાગોર ..... ૯૮૪
વિશ્રામ
મુક્તાનંદ
૧૩૫૨
૧૧૨૨
૧૮૦
૧૩૨૩
૧૮૩૦
૧૫૧૪
૨૦૬૬
૨૦૬૮
૧૪૯૪
૧૬૩૧
૧૮૫૧
૧૧૩૭
૧૫૭૩
2090
૧૩૪૫
૧૧
૧૨૬૯
૧૧૩૨
૧૪૪૧
૨૦૬૯
૧૩૩૯
૨૦૦૧
૧૨૮૪
૧૫૧૫
૨૦૧૨
૧૨૩૨
૨૦૭૩
પોતાનું ઘર પરજળે તે તો પંખીડાને આ પિંજરૂં, જૂનું જૂનું પંથીડા ! પ્રભુ ભજી લે દિન ............
ફિર યહ અવસર મિલેગા..............તીર્થશિવોમ્
ફૂલ કહે ભમરાને, ભમરો વાત.
બ
બચ્ચા મત કરના અભિમાન એક
બદલે કાળ દિશા બદલે
બિરથા જનમ ગમાયો મુરખ બૂડતાં કોણ બચાવે ? ગુરુજી બુઢડા બેઠાં મંદરિયે જઈ
બુતોમેં ભી તેરા રબ જલવા
બેલી, એવા બેદલનો સંગ કેમ
બનવારી રે ! જીને કા
બના દો વિમલ બુદ્ધિ ભગવાન ........ બસ ગયે નૈનન માંહિ બિહારી બસ જાઓ પ્રભુ.
*******
બહુ આશ ધરીને રાજ ! તમારે બાજીગર કી બજી બાંસુરી બાટ નિહારે ઘનશ્યામ નૈના બાબુલ કૈસે બિસરા જાઈ ?
બાલપણે આપણ સાથી સૌ .
દલપતરામ કવિ ૧૦૦૦૦૦૦૦૦ ૮૨૩ અવિનાશ વ્યાસ......
. સહજાનંદ (ભદ્ર) .
.....
બેલી, તોજી મધદરિયે આંય નાંવ
બોધ પિયાલા ગુરૂકા પીના
બંગલા અજબ બના મહારાજ બંધન બંધન ઝંખે મારું મન
T-૨૩
. મહેન્દ્રનાથ
હરિન્દ્ર દવે
......
ભાઈજી . રાનીરૂપકુંવરજી
ઇન્દુબેન ધાનક મંગલૂરામ
------------- ૮૧૪ ૧૧૧૩
રતનદાસ
દરિયાસાહેબ સહજાનંદ (ભદ્ર) . ચિદાનંદ
છોટાલાલ
મછેન્દ્રનાથ
ભ
ભક્તિ કરવી તેને રાંક થઈને ...... ગંગાસતી
ભક્તિ કી ઝનકાર ઉર કે.
અંબારામ ભગત
પ્રીતમ
૬૯૬ ૧૦૯
૯૩૦
૧૨૪૨
૧૨૪૨
૧૮
------- ૯૮
૧૧૨૩
૩૦૫
૯૬૩ ૧૨૪૪
૮૨૩
૧૦૮૯
૩૮૨
902
૮૮૨
૧૨૪૩
૮૨૦
૧૨૪૪
Sea *********** ૯૩૦ ૧૨૪૪
*******
*****
***********
.......
૩૬૨ ૧૨૪૫
ભજ રે મના

Page #346

...........
૨૦૮૪ ૧૭૦૧ ૨૦૮૫ ૧૫૩૧
૧૨૪૭
ઉ330
૧૫રૂર
૧૩૪૮
૧૮૩૮ ૧૮૫૮ ૧૩૪૭ ૨099 ૨09૬ ૧૫૫૩ ૧૫૫૮ ૨૦૭૪ ૧૩૮૨ ૧૩૦૨ ૧૫૯૩ ૨૦૩૫ ૨૦૧૮ ૧૫૪૯ ૧૩૫૩ ૨૦૦૯ ૧૩૮૩ ૧૬૨૧ ૧૪૭૭ ૧૫૩૦ ૧૧૪૩
૧૮oo ૨૧૦૮ ૧૬૭૫ ૨૦૮૬ ૧૧૦૮
UO)
૧૪૨
ભક્તિ કે ઊઠે હૈં તરંગ................ હર્ષ ...
.. ૧૨૧ ભક્તિ રસની ભાવ-ભીની આ........ હર્ષ ...
૧૧૩૧ ભક્તિના રંગે મારું મનડું રંગોને .... શિવકુમાર નાકર ..... ૧૦૬૯ ભગવન તેરા રૂપ જો દેખા .
૧૨૪૩ ભગવાન રાહ દિખા ભગવાન ......... ભિજ મને દુ:ખભંજન ભગવાન ........ મીનપિયાસી . ........... счя ભજન બનત નહિ મન તો ............ મૂળદાસ ................. ૯૫૫ ભર્યા પાપના ભાર સંભાર ...........
૧૨૪૫ ભયો મેરો મનુઆ બેપરવાહ .......... સહજાનંદ ( ભદ્ર) ...... ૧૦૯૦ ભર મન બ્રહ્મ પ્રેમનો પ્યાલો રે ....... વેણીભાઈ પુરોહિત .... ૧૦૩૯ ભરમ ભાંગો નહીં મનતણો મૂરખા ... રતનો ભગત ............ ૯૭૬ ભવ્ય સુન ! મહાવીર સંદેશ.
............. ૧૨૪૬ ભવ તરી જા રે પંથી ! તો ફેરા ............. ................. ૧૨૪૮ ભાઈ, ગુરનાં ચરણોને તમે ............ માલીબાઈ ............... ૯૪૯ ભાઈઓ જેની ભારજા ભૂંડી ........... દલપતરામ કવિ ......... ૮૨૮ ભાવભીની વંદના પ્રભુરાજ કે. ભિન્ન છું સર્વથી સર્વ પ્રકારે ............ સહજાનંદ (ભદ્ર)...... ૧૯૦ ભૂલીશ હું જગતની માયા .............. રસિક, .............. ભૂલું પડ્યું છે દહાડે-જગત ............ બાપુ ..................... ભૈયા જાનો ધર્મ કો મર્મ ...
................. મનોહર વર્ણો .......... ભોમિયા વિના મારે ભમવાતા ......... ઉમાશંકર જોષી .........
મ મ્હારા સંતગુરુ પકડી છે બાંહ
................ ૧૨૪૯ મ્હારે આયા (૩) સતગુરુજી
...૧૨૪૯ મ્હારો મન લાગોજી જિનજી સો ....... નવલ મચ્યું આ વિશ્વનું સંગીત ..
+ + + + + + 4 ૧રપp મત કર તું અભિમાન રે બંદે
૧૨૫૦ મતવારી મતવારી ભઈ હું.............. તીર્થશિવો... ........... મન કરી લેને વિચાર જીવન .......... ગંગદાસ
૬૮ મન કી આદતને કોઈ ................. ગરીબદાસ ........... ૭૪૯
૨૦૮૩ ૨૦૮૮ ૧૫૦૨
મન તડપત હરિ દર્શન કો આજ .....
૧રપ૬ મન તું કોલા ખણે તો ભાર ........... વિસનજી નાગડા....... ૧૦૩૮ મન તું સુણ હીં મુંજી ગાલ ....
૧૨૫૧ મન ધ્યાઈયે જિનપતિ જનરંજન ..... મનોહર વર્ણી મન બૈઠે જબ મન હીં માંહી ......... તીર્થશિવો... .............. ૮૧૫ મન ભાવન મનભાવન શ્રી મનોહર વર્ણી ....... ૯૪૦ મન મારું વીર ભજનમાં ન .......... શિવકુમાર નાકર ..... ૧090 મન મૂરખ કી એ ભરમાણે, ......... સાજના ............... ૧૦૯૯ મનમેં બસા નૈનોમેં બસો ......
૧૨૬૪ મન મેરો સદા ખેલૈ નટબાજી .......... યારીસાહેબ ૧૦૨૩ મન મેલા ઔર તનકો ધોયે ...
૧૨૫૨ મન રે સદ્ગુરુ કર મેરા ભાઈ ........ અચલરામ ........... મન વીતરાગ પદ વંદે રે ............... નવલા ............ મનકી તરંગ માર લે, બસ હો મનકે બહેકાયે મેં કોઈ ન આયે .............. મનતું રામ ભજીલે રાણા ............. ભાણ સાહેબ . મનને સ્થિર કરી આવો .............. ગંગાસતી . ....... મનવા ! કાળા મટિયા કેશજી . ...... જયમલા મનવા ! ચાલો પાછા રે, અહીં. ....... મનવા જે સુખની કરે તું આશા.
૧૨૫૪ મનવા રે નામ પ્રભુનું એક સાચું...... શિવકુમાર નાકર ..... ૧૦૦૦ મનસા માલણી જી રે ..... ગોરખનાથ . .... પપ મને એ જ સમજાતું નથી કે ........... કરસનદાસ માણેક .....૭૨૬ મને ઘડપણ ક્યાંથી આવ્યું રે ......... રામભક્ત .............. ૧૦૦૬ મને જડતો નથી મારો શ્યામ ......... સખીમણિ ............ ૧૦૭૮ મને નોટું આપોને મહારાજ રે......... રામભક્ત મને પારસ મળ્યાં સુહાગી, એણે ..... શિવકુમાર નાકર ..... ૧૦૭૧ મને મહાવીરના ગુણ ગાવા ........... મને લાગ્યો તારો નાદ ................. રામભક્ત .............. ૧૦૦૮ મલકતું મુખ પ્રભુશ્રીનું હવે ............ રાવજીભાઈ દેસાઈ..... ૧૦૧૨
. ૧૨૪૮
વર33
MY
કે
છે
ય
૧૨૮૭ ૨૦૮૯ ૨૦૯૦ ૧૩૪૯ ૧૨૨૦ ૧૧૧ ૧૬૪૬ ૧૩૬૦ ૧૬૪૩ ૧૫૦ ૨૦૯૧ ૧૬૪૮ ૧૬૫૫
૨૦૮૦ ૨૦૮૧ ૧૪3 ૨૦૮૨ ૨૦૮૩ ૧૩૨૯ ૧૨૪૪ ૧૨૧૦
* પણ
+ + + + +
1. ૧રપ,
*
* * * * * * * * * * * * * (૧૫
ભજ રે મના
1. ૨૪)
1. ૨૫ :
ભજ રે મના

Page #347

૧૨૪૫
૨૦૯૨
૨૦૯૩
૧૧૫૬
૧૨૧
૨૦૯૫
૧૧૨૭
૨૦૯૪
૧૩૩૪
૧૨૬૦
૧૫૫૯
૧૫૮૫
૨૦૯૩
૨૦૯૮
૨૦૯૯
૧૧૨૫
૧૫૬૭
૧૫૫૦
૨૦૦૦
૧૩૩૧
૧૧૫૭
૧૩૫૮
૧૧૨૪
૧૩૬૧
૧૮૨૬
૧૦૧
૧૧૮૯
૧૬૪૯
૨૦૦૨
૧૪૩૫
મળ્યો મનુષ્ય અવતાર માંડ મા તે મા બીજા વગડાના વા
મા શારદે ! વર દે હમે તેરે.
માથે કોપી રહ્યો છે કાળ રે
માન કહા અબ મેરા મધુકર માનવ કી પૂજા કૌન કરે ?
માનવ નડે છે માનવીને મોટો
માનવ સ્વભાવ એવો જાણે
માનવનો જન્મ મળ્યો
મારગ સાચા કોઉ ન બતાવે
મારા આતમના રે આધાર
મારા હૈયાના હાર બની આવજો.
માયા નારી નટની ભારી.
માયા માયા કરતો મૂરખ, ઠામ
મારે ઠાકોરજી નથી થાવું
મારે પાલવડે બંધાયો
મારે સામે કિનારે જાવું .
મારે હૈયે તે આનંદ અપાર
મારા એક એક પલકારે
મારા ઘટમાં બિરાજતાં શ્રીનાથજી .
મારા મરણ વખતે (સિકંદરના ક્રમાન)
મારા રામ મંદિરમાં હોય થાળી મારા રામના રખવાળા ઓછાં.
મારા સ્નેહી સદ્ગુરૂ શ્યામ
મારા સમર્યા પહેલા વહેલા
મારો એકતારો લઈ આવું
મારો કર ઘરની ? ડગમગ પગ
મારો શ્યામ રૂઠે તો કરવું શું ?
મારૂ ખોવાણું રે સપનું
મારુ રે મન, પણ મારું કહ્યું..
T-૨૬
ભજ રે મના
ગંગદાસ
. ઋષિરાજ ચિદાનંદ
આપ કવિ
શાંતિલાલ શાહ
ચિદાનંદ
તીર્થશિવોમ્ ...... ૠષિરાજ
.......
.........
મૂળદાસ
૫૫
ડો. રણજિતરામ પટેલ . ૯૭૧
૧૨૫૮
૧૨૫૮
૧૨૫૯
અવિનાશ વ્યાસ....... • ૬૯૮
મોરાર સાહેબ
. ૯૬૦
માલીબાઈ
..........., ૯૪૯
૬૮
૧૨૫૫
૧૨૫૬
99.9
૩૮૩
૧૨૫૭
૬૯૯
૧૨૫૬
૧૦૬૨
૩૮૨
દાદ કવિ અવિનાશ વ્યાસ સખીમણિ
હરિદાસ
ખબરદાર રામભક્ત
. પ્રભાશંકર કવિ.
************
૧૨૬૦
૮૧૬
૩૧૮
૮૩૧
૬૯૭
૧૦૮
૧૧૧૪
૧૨૬૦
938
૧૦૦૯
....
૧૨૬૧
.... ૮૩૮
૧૧૩૦
૧૪૮
૧૫૩૩
૨૧૦૩
૧૪૮૬
૨૧૦૩
૧૪૧૯
૨૧૪
૨૧૦૫
૧૮૫૯
૨૧૦૬
११४८
૧૬૧૬
૧૩૬૫
૧૧૩૩
૨૦૦૯
१४१५
૧૧૦૯
૨૧૧૦
૨૧૧૧
૨૦૧૩
૨૧૧૨
૧૧૧૦
૧૮૩૯
૧૫૩૪
૧૨૭૨
૧૬૧૭
૨૧૧૪
૨૧૧૫
૨૧૧૬
માહેર માઝે પંઢરી
માળાનો મર્મ નવ જાણ્યો,
મિટાના ચાહો તો જિનવર
મિલતા હૈ સચ્ચા સુખ કેવલ. મીઠાં મધુને મીઠાં મેહુલા તે મીઠી વાણી ઉચરિએ જીવનમાં .....
મીઠો મીઠો બોલ, તોલ તોલ બોલ ... નંદલાલ
મીરાં બની રે બાવરિયા
મીરાંની સૌથી મોટી નાવ પ્રભુના
મીલુ કૈસે તુમકો ગુરૂરાજ .
મૂંગા વાચા પામતા પંગુ ગિરિ મૂઠ્ઠી જેવડું મંદિર મારું ને
મૂળ રે વિનાનું કાયા જાળવું રે મુક્તિ કદિ નવ થાય
આંખો
........... બોટાદકર
ઉમાશંકર જોષી રવિસાહેબ
. રંગીનદાસ
મુખે શાં રે કરું રે વખાણ ?, ......... અંબારામ ભગત
મુજે મેરી મસ્તી કહાં લે કે
.......
એકનાથ
CY.... મનોહર વર્ણી.
મુઝકો કહાં તૂ દેખે પર મેં મુઝકો કયા ઢૂંઢે બન બનમેં. મુઝે કભી કભી સપના યે આયે.
મુઝે મિલા અનોખા પ્યાર ગુરુ મુઝે રાસ આ ગયા હૈ તેરે..
મુઝે લગી શ્યામ સંગ પ્રીત મુરખ ગર્વ કરે ક્યા મનમેં ?
મુરલી બોલે શ્યામ
મુસાફિર જાવો ક્રિસ ઠૌર મુસાફિર ! રૈન રહી અબ
મેં નટુડી નામકી પ્યાસી
મેં પલ છિન કલ નહિ પાઉં મેરા આપકી કૃપાસે સબ કામ
મેરા કોઈ ન સહારા બિન તેરે.
T- ૨૭
નિર્ભયરામ
અચલરામ.
અચલરામ
હર્ષ ....
મનોહર વર્ણી
ચિદાનંદ રવિસાહેબ
૩૦૧
GOC
૯૪૦
૧૨૬૧
૧૩
......
૧૨૬૪
૮૬૬
૧૨૬૨
૧૨૬૨
૧૧૩૨
૧૨૬૩ ........ 992
૯૯૧ 234
902
૧૨૬૫
૮૬૫
૬૮૯
૧૨૬૫
૧૨૬૬
૧૨૬૦
૧૨૬૬ ૬૯૦ ૧૧૨૨
૯૪૧
963
૧
૧૨૬૬
૧૨૬૮
૧૨૬૮
ભજ રે મના
*************

Page #348

૧૮૬૬ ૧૫૩૭ ૨૧૩૧ ૧૨99 ૨૧૩૨ ૧૪૦૯ ૧૧૮૦ ઉપર
છે
૨૧33.
મેં હું અપને મેં સ્વયં પૂર્ણ .............. હુકમચંદ ભારિલ્લ .... ૧૧૩૬ મેં જ્ઞાનાનંદ સ્વભાવી હું. ............ મનોહર વર્ણ ............ ૯૪૨ મેલી ચાદર ઓઢકે કૈસે ......
•.... ૧૨૩૬ મૈત્રીભાવનું પવિત્ર ઝરણું મુજ ......... ચિત્રભાનુજી ............. મોરી લાગી લગન તોસે ગીરધારી મોહન બસિ ગયો મેરે મનમેં , નારાયણ સ્વામી ...........૮૬૨ મોહની નિંદમાં સૂઈ મત રહો........... કાલિદાસભાઈ ........... ૭૩૧ મોહિ સુન સુન આવે હાંસી ..
........... મમ્મના ................. મોહે સતગુરુ શ્યામ મિલાય દિયો મૌ સમ કૌન અધમ અજ્ઞાની ? ....... નિર્ભયરામાં મૌ સમ કૌન બડો ઘરબારી ........... શ્રી નિત્યાનંદજી ......... ૮૯૦ મૌન બિના સુખ નાહીં
.............. ૧૩૨૩ મંગલમય મંગલકારી જિન ........................................ ૧૨૩૮ મંદિર તારું વિશ્વરૂપાળું.. ........... જયંતીલાલ આચાર્ય..... ૭૯૪ મંદિરના શિખરે બોલે છે મોરલા ..... ઇન્દુબેન ધાનક ......... ૭૦પ મંદિરે પધારો સ્વામી સલૂણા .....
....... ૧૨૭૯
છે
૧૮૬૦ ૧૫૩૫ ૧૩૬૮ ૨૦૧૭ ૧૧૨૦ ૨૧૧૯ ૨૧૧૮ ૨૧૨૦ ૧૨૩૪ ૨૧૨૧ ૧૨૦૧ ૨૧૨૨ ૧૬90 ૧૩૯૪ ૨૧૨૩ ૧૮૪૦ ૧૩૩૨ ૨૧૨૪ ૧૫૩૬ ૨૧૨૫. ૧૬૭૧ ૨૧૨૬ ૧૬૩૫ ૧૫૦૬ ૧૨૭૯ ૨૧૨૭ ૨૧૨૮ ૨૧૨૯ ૧૩૯૪ ૨૧૩૦
મેરા મન તુજમેં રમ જાયે .....
. ૧૧૩૨ મેરા મન બેકરાર.
.. મનોહર વર્ણી ............ ૯૪૧ મેરા સત્ ચિત આનંદ રૂપ ............. દિવ્યાનંદ ................ ૮૩૭ મેરા સુના હૈ સંસાર હરિ આ .
૧૨૬૯ મેરી નજરે મોતી આયા, ભેદ ......... અરજણ મહારાજ.......૬૯૫ મેરી પરિણતિ મેં આનંદ અપાર.
૧૨૭૦ મેરી પરિણતિ મેં ભગવાન ..
૧૨૬૯ મેરી બાત રહી મેરે મનમેં
૧૨૭૦ મેરુ તો ડગે પણ જેના ................. ગંગાસતી ................. ૭૬૩ મેરે ગુરુ કી મહિમા અપાર રે.
... ૧૨૩૧ મેરે ગુરુને બતાઈ હૈ રીત ............. ગણપતરામ .............. ૭૪૪ મેરે પ્રભુ તું મુજકો બતા ..
૧૨૩૨ મેરે પ્રભુશું, પ્રગટ્યો પૂરન રાગ ...... યશોવિજયજી ............ ૧૦૨૦ મેરે મન બસ રહો શ્રી રઘુરાજ ....... સબિતા મેરે મન મંદિરમેં આન પધારો ..
૧૨૩૨ મેરે મન મંદિરમેં આવો
૧૧૨૨ મેરે મન વિયોગ કી પીરા .............. તીર્થશિવો... .............. ૮૧૬ મેરે મનમંદિર મેં હે પ્રભુજી મેરે શાશ્વત શરણ, સત્ય તારણ ...... મનોહર વર્ણી ............ ૯૪૨ મેરે સદગુરુ દીનદયાલ કાગ સે
................... ૧૨૭૩ મેં કીનો નહીં તુમ બિન ................ યશોવિજયજી ......... ૧૦૨૧ મેં કીન જતન ચઢ જાઉ અટરિયા,
* *** ... ૧૨૩૪ મેં ટૂંઢતા તૂઝે થા જબ કુંજ............ રામનરેશ ત્રિપાઠી ... ૧૦૦૦ મેં તો અજબ નામ પે વારી !.......... ભીમસાહેબ .............. ૯૨૪ મેં તો કૈસે ભરલાઉ ગગરીયાં ? ...... ચંદ્રસખી. ................. ૭૮૮ મેં તો જવું સદા તેરા નામ .
...................... ૧૨૩૪ મેં ભટક રહા થા જંગલમેં . મેં યે નિગ્રંથ પ્રતિમા દેખું
...................... ૧૨૭પ મેં વારી જાઉં સતગુરુ કી મેરો ........ ધર્મદાસ ................... ૮૫૦ મેં વૈભવ પાયા રે નિજ ...
.......... ૧૨૩૬
૧૦૯૬
૧૪૧૪ ૧૪૫૩ ૨૨૨૧ ૨૧૩૪ ૧૨૯૦ ૧૧૩૮ ૨૧૩૬
ય
૨૧૩9 ૨૧૩૮ ૨૧૩૯ ૨૧૪૦ ૧૫૩૮ ૨૧૪૧
યહ ધર્મ હૈિ આતમજ્ઞાની કા......
૧૨૯ યહ પ્રેમ સદા ભરપૂર રહે ..
૧૨૮૦ યે તો પ્રેમકી બાત ઉર્દી ........
૧૨૮૦ મીઠા પ્રેમ કા પ્યાલા કોઈ.. યે શાશ્વત સુખકા પ્યાલા કોઈ ........ મનોહર વર્ણી ............ ૯૪૩ યે સમય બડા હરજાઈ, સમયસે
+ + + + + મમમમમમમમ ૧ર૮૬
૬૫૯૪ ૧૨૩૫ ૨૧૪૨ ૧૮૬૨ ૨૧૪૩ ૧૩૩૩
રમત તો સંતોની સાચી રે ............. રતનો ભગત ............ ૯૭૬ રમીએ તો રંગમાં રમીએ .............. ગંગાસતી ................. ૭૬૪ રસકી દો બુંદ જ્યાં મીલી ..
૧૨૮૨ રસિયા આવોના .................................................... ૧૧૩૪ રહું છું તેથી રોજ ઉદાસ
............... ૧૨૮૨ રક્ષાબંધન બાંધૂ તુમકો ................ તીર્થશિવો... ............ ૮૧૩
ભજ રે મના
1. ૨૮
1. ૨૯
ભજ રે મના

Page #349

કે
છે
*મક ક......
છે
૧૧૨૩ ૧૪૨૩ ૧૪૨૮ ૧૧૧૮ ૧૮૧૦ ૧૬૧૮ ૧૧૭૨ ૧૫૪પ
૧૫૪૮ ૧૬૯૪ ૧૫૬૦ ૧૩૯૮ ૧૬૧૯
લાગી રે ભાઈ લાગી, ભજન કેરી .... મહેશ શાહ .............. લાલ ! તેરે નયનોફી ગતિ ન્યારી .... વિનય .. લે તો લેજે નામ રામનું, કહે તો ...... મૂળદાસ ..... લેને તેને લહાવે જીવને, જોતાં ........ નરભેરામ લોચનિયું સુનું કાજળ વિના .......... રવિસાહેબ ...............
૮૫૫
૨૧૪૪
૨૧૪૫ ૧૬૮૫ ૧૨૦૨ ૧૩૯૬
રાખના રમકડાં .......
... અવિનાશ વ્યાસ ......... ૬૯૭ રાજ પ્રભુ મોહે દેદો દરશનિયાં ....... પપ્રરેખાજી . ............ ૮૩૪ રાજનગરના રજકણમાં, રાજનું...... પદ્મરેખાજી .............. ૮૩૪ રાજી કર કિરતાર મનખો ના'વે ..... અમરસંગ ........... ૬૯૪ રાધાનું નામ તમે વાંસળીના ........... સુરેશ દલાલ ........... ૧૧૦૫ રામ ! કોણે બનાવ્યો ચરખો ? ....... રવિસાહેબ ......... ૯૯૨ રામ તણા રખવાળાં અમને ............ કરસનદાસ માણેક ..... ૩૨૬ રામ ભજ રામ ભજ હે મને ............ મલુકદાસ ................ ૯૪9 રામ રામ જપલે પ્યારે, જીવન .......
............... ૧૨૮૩ રામ રંગ બરસ્યો રી, આજ
૧૨૮૩ રામ શબ્દની માળા જપો તો ........... લાલદાસ .............. ૧૦૨૯ રામનામ મુખ બોલ, ઓ મનવા ...... ગણપતરામ ૩૪૪ રામબાણ વાગ્યાં હોય તે .............. ધનાભગત ........... બહષભ જિનરાજ મુજ આજ દિન ..
૧૨૮૪ રૂડા રાજમહેલને ત્યાગી ............... શાંતિલાલ શાહ ........ ૧૦૬૩ રુદિયું રૂવે ને હૈયું હીબકાં
....... ૧૨૮૫ રે જીવ નિજ પરિણામ સુધાર ... રે મન ! માન તૂ મોરી બાત ........... સહજાનંદ (ભદ્ર)...... ૧૦૯૧ રે મન હરિ સુમિરન કર લીજે........ ભાઈજી (હનુમાનપ્રસાદ) ....૯૧૮ રંકને ભૂપ તે નામ છે જૂજવાં ......... રતનદાસ ............... ૯૭૨ રંગ દે ચુનરિયા, શ્યામ
................ ૧૨૮૪ રંગાઈ જાને રંગમાં તૂ.................. બાબા આનંદ ............ ૯૦૯
૮૯૬
* ૮૪૯
૧૪૬
૧૩૩૫ ૨૧૪૮ ૧૮૪૧ ૧૭૮૪ ૧૪૯૫ ૧૫૮૬ ૨૧૪૭ ૧૪૮૦
૧૫૬૧ ૧૨૩૬ ૧૫o ૧૪૬૨ ૧૫૦૪ ૧૨૩૪ ૧૪૮૩ ૨૧૫૩ ૧૧૬૮ ૧૨૨૧ ૧૫૯૫ ૧૩૩૯ ૧૪૯૩ ૧૨૮૫ વિશ્વર ૨૧૫૪ ૧૩૭૮ ૧૪૬૬ ૨૧૫૫ ૧૪૪૩ ૧૨૩૯ ૧૧૩૯ ૨૧૫૬
વખત વને અનમોલ ....
૧૨૮૩ વચન વિચારી રે સંતો તમે ............ મૂળદાસ .................. ૯૫૬ વચન વિવેકી જે નરનારી ............. ગંગાસતી..
૩૬૪ વજન કરે તે હારે મનવા .............. મકરંદ દવે . ૯૨૭ વનકાયામેં મનમૃગ ચારોં બનારસી (દેવીસિંહ)... વસ્તુ વીરલે વખાણી, સંતો ............ ભાદુદાસ.................. ૯૨૩ વસ્તુગતે વસ્તુકો લક્ષણ ............... ચિદાનંદ ...
૭૮૪ વસંત પંચમાલાપે રસીલી. .............. બોટાદકર .............. ૯૧૪ વહ શક્તિ હમેં દો દયાનિધે હમ .
૧૨૮૮ વહેલા વહેલા આવો મારા ............. કરમાબાઈ .............. વાણી વાણી રે મારા ................. . ગોરખનાથ . 9чч વાત શું વરણવું વાર તો વઈ ગઈ .... રતનો ભગત ............ ૯૭૭ વારી જાઉં રે, બલિહારી ............... નારોંણ ... વારે વારે મનખો નહિ આવે રે ....... ભવાનીદાસ .............. ૯૧૭ વાવા રે અમીરી સંતનકી ............. છોટાલાલા .............. ૯૧ વિજયી વિશ્વ તિરંગા પ્યારા ........... શ્યામલાલ પાર્ષદ ..... ૧૦૪૫ વિદ્ય પ્રાણ હરિનામ બિના ........
* * * * * * * * * * ૧૨૮૮ વિમલ જિન વિમલતા તાહરીજી ....... દેવચંદ્ર .................... ૮૪૨ વિરાજે રામાયણ ઘટ માંહિ ............ બનારસીદાસ . ......... ૯૦૦ વિષ ભરીને વિષધર સૂતો .....
૧૨૮૯ વિસર ન જાજો મેરે મિત ............... પ્રેમસખી ............... ૮૮૬ વીજળીને ચમકારે મોતી ............. ગંગાસતી ................. ૩૬૫ વીતરાગી ! તારી માયા લાગી. ........ ઇન્દુબેન ધાનક ......... ૩૦૬ વીર તારું સરનામું સાચું બતાવ ......
.... ૧૨૮૯
૨૧૪૯ ૧પપપ ૧૩૯૦ ૧૨૭૩ ૧૨૩૮ ૧૨૯૭ ૨૧૫૦
લગની તો સદ્ગુરુ શું લાગી .....
......... ૧૨૮૬ લગાયા થા દિલ ક્યૂ કહો ............. મીરાં (ઇન્દિરા) ......... ૯૫૩ લગી મોરી પિયાસો લગના ............ દેવો સાહેબ .............. ૮૪૮ લઘુતા મેરે મન માની લઈ ..
. ચિદાનંદ લાખો પાપી તિર ગયે ................... ચોથમલ .
ચોથમલ ................. ૩૮૭ લાગ્યો કસુંબીનો રંગ ................ . ઝવેરચંદ મેઘાણી ........ ૩૯૮ લાગી કૈસી લગન મીરાં હોકે ..
. ૧૨૮૬
ભજ રે મના
I. ૩૦)
- ૩૧ -
ભજ રે મના

Page #350

૨૧૬૭
૧૭૩૬ ૨૧૫૭ ૨૧૫૮ ૧૨૦૭ ૧૫૬૨ ૨૧૫૯ ૧૨૫૨ ૧૪૮૮
૯૫૭
૧૮૬૩ ૧૪૧ ૧૬૭ર ૧૫૮૪ ૨૧૬૮ ર૧૬૯ ૨૧૩૧ ૧૬૯૧ ૧૮૧૨
૧૬૩૨ ૨૧૬૦ ૧૪૧૦ 1939 ૨૧૬૧ ૧૪૫૧ ૨૧૬૨ ૨૧૬૩ ૨૧૬૪ ૧૬૮૬ ૧૮૦૬ ૧૩૦૬ ૧૨૯૨ ૧૧૬૭ ૨૧૬૫ ૧૨૪૦ ૧૩૮૫ ૧૩૩૮ ૧૬૩૮ ૧૩૦૫ ર૧૬૬
વીર નિવણની વાત સુણીને ........... શાંતિલાલ શાહ ........ ૧૦૬૩ વીર પ્રભુ કા હૈ કહના
+--- ૧૨૯૦ વીર પ્રભુ તુજ દર્શનથી ..
૧ર૦ વૃથા ક્યોં જનમ ખોતા હૈ, .............. ગણેશલાલ (ગનેશી) ... ૩૪૭ વૈરાગ્યના પદને વિઘન આડા ......... મૂળદાસ .............. વો કાલા એક બાંસુરી વાલા ..
૧૨૯૧ વંદન કરીએ દિલના જોડી તાર ...... ચિત્તચંદ્ર .............. વંદે માતરમ્ ... ....................... બંકિમચંદ્ર ............... ૯૧૪
શા શ્યામ છબિપર મેં વારી ................ રાનીરૂપકુંવરજી ......... ૯ શ્યામ તુજે મિલનેકા, સત્સંગ ......
• ..... ૧૨૯૧ શ્યામ નામ રસ બરસે રે મનવા ...... દાસ નારાયણ ........... ૮૬૨ શક્તિ નથી પણ ભક્તિ કરવા ....... શાંતિલાલ શાહ ........ ૧૦૬૪ શત્ શત્ તુમકો પ્રણામ સદ્ગુરૂ .. શબ્દ તે તો સાચા રે.................... પ્રેમાનંદ શબરી ઘેર રામ પધાર્યા. શબરીએ બોર કદી ચાખ્યાંતા ક્યાં ? ..
૧૨૯૩ શમા જલતી સે પરવાને હટાયે ......
. ૧૨૯૩ શરણ પડા હું તેરી દયામય ............ લાલા ( ગંગારામ) ..... ૧૦૩૦ શાને માટે શોચ કરે છે ? .............. સુંદરજી ............... . ૧૧૦૩ શામળીયાની સાથે રે, શૂરતા ......... વૈરાગીબાબા .......... ૧૦૪૧ શાંતિ જિનેશ્વર સાચો સાહેબ ......... જિનરંગ .................. ૩૯૫ શિવ થતાં શી વાર છે ? જીવ તને ... કરક શિવ શુદ્ધબુદ્ધ પર વિશ્વનાથ ... શીલવંત સાધુને વારે .. . ગંગાસતી ........... - ૩૬૬ શું જાણે વ્યાકરણી , અનુભવ ........ સહજાનંદ ( ભદ્ર) ..... ૧૦૯૧ શું રે ગાવું ને શું રે બજાવું ? ........ શાંતિલાલ શાહ ........ ૧૦૬૫ શૂન્ય શિખર પર સદગુરુ હૈ .......... લખમાજી .................. ૧૦૨૪ શેનો નશો ! શાનો નશો ? ........... તદ્રુપાનંદજી .............. ૮૦૩ શેરી શેરી ગલીયે ગલીયે શોધું રે....... + + મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ ૧૨૫
૨૧0 ૨૧93 ૧૪૯૭ ૧૮૪૨ ૧૩૬૪ ૧૩૯૯ ૧૨૦૯ ૧૧૪૦ ૧૪૨૯ ૧૩૧૨ ૧૫૦3 ૧૨૩૮ ૧૪૧૩ ૧૮૧૪
શોધી લે જીવનનો સાર ........
શ્રી શ્રી મહાવીર ભગવાન, તુમ્હારે ...
........... ૧3૪ શ્રી રાજચંદ્ર કૃપાલુ ભજ મન .. ક. બ્રહ્મચારીજી ............. 03 શ્રી શીતલજિન ભેટિયે ................. યશોવિજયજી .......... ૧૦૨૨ શ્રી સહજાત્મ સ્વરૂપ છો ................ રત્નત્રય .................. ૯૭૦ શ્રીજી ! તારા ચરણોમાં મને રાખજે ...................................................... ૧૨૯૬ શ્રીજી રે ! માયા લગાડી અમને સીદને .......................... ૧૨૯૬ શ્રીનાથજી રે ! તારા વિના પ્રભુ મારે . . . . . . . . . . . . .............. ૧૨૯૮ શ્રીમધુરાષ્ટકમ્ ( અધર મધરરું)..... શ્રીમદ્ વલ્લભાચાર્ય ... ૧૦૩૨ શ્રીસતગુરુ બરસત જ્ઞાન .............. સેવક ................... ૧૧૦૬
સા સ્વયં જ્ઞાને મૂર્તિ, સ્વયં જ્ઞાન ...
૧૨૯૭ સ્વીકારો મેરે પરણામ ........
................. ૧૨૯૯ સંકલ જગ હરિકો રૂપ નિહાર ........ ભાઈજી (હનુમાનપ્રસાદ) ..૯૧૯ સક્લ જગતમેં હિંમગીરી .............. હર્ષ .................... ૧૧૨૩ સંકળ વિશ્વના નાથ શ્રી હરિ ..... દાસ સખી શું રે કહીયે વ્રજ નારને રે ..... નરભેરામ .......... સખી, હીં શ્યામ રંગ રંગી ............. ગદાધર ભટ્ટ સખીરી કરુણાધન આયો ............. ઇન્દુબેન ધાનક .... સજીવનમૂર્તિ મારા નાથશ્રી ........ પદ્મરેખાજી ........... સત્ કેરે પંથ જવા હું સત્ વચનસે સદ્ગુરુ મળિયા ......... ભાદુદાસ, સત્ય વસ્તુમાં જેનું ચિત્ત ........... સત્સંગકી ગંગા બહતી હૈ ............. નિર્મલ ++++++++++++ સત્સંગી બનો સત્સંગી બનો .......... સેવક (દ્વિતીય)....... ૧૧૦૩ સતગુરુ તેરા આશરા ચાહતા હું ..
૧300 સતગુરુ હૈ સત પુરુષ અલ્લા........... મારીસાહેબ ............ ૧૦૨૪ સતગુરુ હો મદિરા કૌન ............... નિર્ભયરામ ............... ૮૬૫ સતગુરુને આન જગાઈ રી સખી ..
*મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ 300
9 to
%
6
@
#
જ
૧૬૭૬ ૧૪૧૬ ૨૧૬
ભજ રે મના
• ૩૨
ભજ રે મના

Page #351

૧૮૦૪
૧૪૩૯
૧૩૩૨
૧૩૩૪
૨૧૩૭
૧૫૩૯
૧૩૮૬
૧૩૮૯
9334
૧૨૪૧
૧૩૭૬
૧૬૨૦
૧૩૧૧
૧૬૫૬
૧૧૫૮
૨૧૩૯
૧૨૯૫
૨૧૩૮
૧૨૮૮
૧૬૫૩
૧૩૫૬
૧૨૪૮
૨૧૮૦
૧૨૪૨
૨૧૮૧
૧૩૮૭
૧૮૧૫
૧૮૨૩
૧૧૩૪
૧૩૮૮
સતિયા જન રે હો
સતી જ્યારે સ્વધામ ગયાં ત્યારે
સદ્ગુરૂ ઐસા રામ જૈસા !..............દીપ સદ્ગુરુ કૃપા અમોલક કીની . સદ્ગુરુ તુમ્હારે પ્યારને ક્યા ?, સદ્ગુરુ બાર બાર સમજાવે
૧૧૦૨
૧
C3G
-------... ૮૧૭
૧૩૦૧
.......... ૯૪૩
------ ૧૦૯૨ ------- ૪૮
૩૬૬
સદ્ગુરુ મેરે નામ - પ્રેમ પ્રગટાયા .... તીર્થશિવોમ્ ............. ૮૧૮ સદ્ગુરુ શબ્દના થાવ અધિકારીને . ગંગાસતી સદ્ગુરુ સજ્ઞાન બતાયો .... દેવકૃષ્ણ સદ્ગુરુ સાથે મારી પ્રીતડી
*********
૮૧૪
રવિસાહેબ
સદ્ગુરૂ સંગે રે પરિબ્રહ્મ પામિયે રે .. શ્યામ સદ્ભાગ્યાદિ રે ગુણ આનંદપ્રદ સદા સુખીયા જગતમાં સંત સદા રહો અલમસ્ત રામ કી
સદ્ગુરુ ભંગ પિલાઈ
સદ્ગુરૂ મિલિયા ભેદી, સંતો
સમજ વિચાર નર યુવતી
સમઝ કર દેખ લે ચેતન
સહજાત્મસ્વરૂપ પરમગુરુ સાચા આ સંતને હો
સાચા તે સંત તેને જાણીએ રે
સદાગુણ ગાઉં મેં તેરા,
સલ હુઆ હૈ ઉન્હી કા જીવન
સમજ મન સ્વારથ કા સંસાર ..........
સમઝ રસ કોઈક પાવૈ હો
સમતાથી દર્દ સહુ પ્રભુ - સરળ ચિત્ત રાખી નિર્મળ
સરોવર કાંઠે શબરી બેઠી રટે
સાચા હરિ ગુરુ સંત ! મારે
સાચો સત્સંગ રંગ દ્વંદ્વ .
ભજ રે મના
......
...........
સુંદરમ
પાનબાઈ.
.... તીર્થશિવોમ્
1- ૩૪
........... ૯૯૨ ૧૦૪૪ રાવજીભાઈ દેસાઈ ..... ૧૦૧૨ ....... ષિરાજ
૩૧
૧૩૦૨
જંબુવિજયજી મ.સા.
મનોહર વર્ણી સહજાનંદ (ભદ્ર) દેવો સાહેબ
જ્યોતિ
.......... રામસખી
શિવરામ
ચરનદાસ
૩૯૨
૧૦૧૧
૧૦૭૫
990
૧૩૦૨
૩૬૭
૧૩૦૩
સહજાનંદ (ભદ્ર ) ... ૧૦૯૨ સેવક (દ્વિતીય) ..... હરિદાસ
૧૧૦૭
૧૧૧૫
અંબારામ ભગત......... 903 સહજાનંદ (ભદ્ર) ...... ૧૦૯૩
ગંગાસતી
*****..
૩૯૬
૧૩૦૧
૧૩૩૬
૨૧૮૨
૧૧૮૨
૧૪૮૯
૨૧૮૩
૧૩૪૬
૧૮૧૮
૧૬૯૮
૧૨૪૯
૧૩૪૭
૧૫૯૬
૨૧૮૪
૨૧૮૫
૧૮૦૭
૨૧૮૬
૨૧૮૮
૧૭૪૦
૧૪૮૪
૨૧૮૩
૧૮૬૭
૧૩૪૪
૧૧૪૯
૧૮૯
૨૧૯૦
૧૩૪૧
૧૭૪૨
૧૯૧
૧૪૦૪
૨૧૯૨
૨૧૯૩
સાજન તેરે કારણ મેં ને
સાથ મેં મિલકે ભક્તિ મેં બહકે
સાધક જન તો તેને કહીએ
સાધન સાધી શુદ્ધ થયો નહિ સાધુ પદ પામર શું સમજે ? સાધો, અલખ નિરંજન સોઈ સાધો એસા સંત મોહિ ભાવે સાધો ! દેખ અદ્ધર ઝણકારો ......... સાધો નિંદક મિત્ર હમારા
સાધો ! હરિ પદ કઠિન કહાની સારમાં સાર છે પ્રપંચ ત્યાં પાર છે..
સાહેબ તેરે ચરણોમેં ઉલઝન.
સાંજ ભઈ ઘર આજા રે પીયા
********
--------- ભ{વાન
દરિયાસાહેબ સંતરામ વિશ્રામ
.......... ચેરનદાસ દરિયાસાહેબ રતનો ભગત
તીર્થશિવોમ્
કૃપાલ્વાનંદજી
સૂનું છો થયું રે દેવળ
સૂર્ય ચંદ્ર આકાશ પવનને
સૂરજ તૂટે ને ઢૂંઢે ચાંદાની આંખડી
સૂરજકી ગર્મીસે જલતે હુયે સુખ આતે હૈ દુઃખ આતે હૈ સુખ છે થોડું ને દુખ છે ઝાઝું . સુખની છાયા કાંઈ નથી પણ સુખમાં કે દુઃખમાં પ્રેમ પ્રભુનો સુમર સુમર મન શ્રી સુમિરન કર લો જી હીરા સુરકી ગતિ મેં કયા જાનું ?.
I-34
સાંવલિયા, મન ભાયા રે
સાંસો કી ડોર બડી કમજોર
સાંસ કે તાર તારમેં, પ્રભુ નામ
સિદ્ધ શીલા પર તમે બિરાજો
શાંતિલાલ શાહ
સીતા સમાણી સતી કોણ છે............... બુલાખીરામ
સીતારામ (૩) કહીયે જેહી વિધિ
...
સોજ
........
હૃદયયોગી શાંતિલાલ શાહ . ઉમાશંકર જોષી
૮૧૮
૧૩૦૪
૩૩૨
........... ૧૫ ૧૩૦૪
.......... ૮૨૩
૧૧૧૦
૧૦૩૭
999
૮૨૪
૯૩૩
૧૩૦૫
૧૩૦૫
૧૧૦૩
૧૩૦૬
૧૩૦૭
૧૦૬૬ ......... ૧૨ ૧૩૦૬
૧૧૩૬
૧૦૬૮
99.3
9309
૧૩૦૮
૧૦૬૬
૧૦૬૭
૧૩૦૮
૮૫૮ ૧૩૦૯ ૧૩૧૧
ભજ રે મના
શાંતિલાલ શાહ શાંતિલાલ શાહ
નામદેવ
...
........
........

Page #352

૧૬99 ૧૭૯૯ ૧૬33
9
૧૪૬૩ ૧૩39 ૧૨૨૨ ૧૫૩૨
M
............
મોહન .
P
ઉપે૪o
=
0
૧૪૩૧ ૧૧૪૬ ૧૫૦૯ ૧૬93 ૨૧૭૨ ૨૧૯૩ ૧૮૬૧ ૨૧૯૪ ૨૧૯૫ ૨૧૯૬ ૨૧૯૮ ૧૨૦૪ ૧૩૦૪ ૧૪૯૮ ૧૩૪૧ ૧૪૪૨ ૨૧૯૯ ૨૨૦૦ ૧૩૬૬ ૧૫૦૫
સુણો ચંદાજી ! સીમંધર પરમાતમ .... પદ્મવિજયજી ........... સુણો શાંતિ નિણંદ સોભાગી .......... ઉદયરત્ન સેવા મેં તેરે સતગુરુ, તન ............ ભંવર
૯૨૬ સેવો ભવિયા વિમલ જિસેસર ......... યશોવિજયજી . ૧૦૨૨ સૈર્યોની મેં અપને પ્રીતમ .........
૧૨૯૮ સોનાના પીંજરમાં મારો પૂરાયો ...........
૧૩૦૯ સોનાને ક્યાંથી લાગે કાટ.......
૧૧૩૩ સોહમ બોલ શિવોહંમ બોલ ..
૧૩૧0 સંક્ટ કૌન નિવારે ? નાથ વિના ...............
૧૩૧0 સંલ્પ હૈ હમારા ઇન્સાન .
૧૩૧૧ સંગ તણો રંગ લાગે ત્યારે .
૧૩૧૨ સંત કોઈ સાચા રે રીત ................ ગણપતરામ સંત પુરૂષનું શરણ ગ્રહીને ............. ડોસાભગત ........... સંત મહા ગુનખાની જગતમાંહી ...... ભાઈજી સંત સમાગમે નિશદિન સતગુરુ...... દયાનંદ .............. સંતને સંતપણા રે નથી ................ પુરુષોત્તમ. ............. સંતોષી રાજા આવે, તબ કાયા .............
૧૩૧૨ સંયોગો મેં જ્ઞાની કી પરિણતિ .........
૧૩૧૩ સંસારમાં કોણ નાના ને કોણ ......... દાસીજીવણ ............... ૮૩૬ સો ગુરૂદેવ હમારા હૈ સાધો ........... ભૂધર ..
૯૨૪
છે
ઈ
.........................
છે
હમારે એક અલહ પ્રિય પ્યારા ........ ચોરીસાહેબ ............ ૧૦૨૪ હમારે ગુરુને દીની એક જડી ......... સુંદરદાસ ........ ૧૦૯૯ હમારે પ્રભુ મ્બ મિલી હૈ.............. રાનીરૂપકુંવરજી ......... ૯૯૯ હમેં રાસ્તો કી જરૂરત નહીં હૈ
૧૧૫૩ હર એક ટૂંઢત હૈ જંગલમેં, દવા ...... બનારસી (દેવીસિંહ) ... ૮૯૬ હર દેશમેં તું હર વેશમેં તું....................... તુકારામ ................ હર ભજ હર ભજ હીરા ........... ગોરખનાથ .............. હરે રામ રામ હરે. .................. હરેંગે વે નર કૈસે કર્મ .............. મનોહર વર્ણી ............ હરિ આવું તારે દ્વારે
કરસનદાસ માણેક ..... ૩૨૩ હરિ ! આવો (૩) સૂના આ ........... મનસુખલાલ ઝવેરી ..... ૯૩૧ હરિ કીર્તનની હેલી રે મનવા ......... વેણીભાઈ પુરોહિત .... ૧૦૪૦ હરિ તારી ઝાંખી ક્યાંથી થાય ? ........
૧૩૧૫ હરિ ધ્યાન હૃદયમાં ધરતો જા ........ હરિ છે
૧૧૧૧ હરિ નામકે હીરે મોતી મેં બિખરાવા.
૧૩૧૬ હરિ! મને કોક્તિ બનાવી............. મુકુંદરાય પારાશર્ય હરિ ! મારે હૃદયે રહેજો ............... મીરાંબાઈ. હરિ સમાન દાતા કોઉ નાહીં .......... મલુકદાસ હરિકો હરિ-જન અતિહિ પિયારે..... ભાઈજી .......... હરિગુણ ગાવામાં હોંશીલા ............. બષિરાજ હરિજન વિરલા જાણે વચન ........... જીવણદાસ ............ હરિજન હિંમત રાખિયે ................. ગંગારામ હરિજીસે કન દુહાવત ગયા ? ....... ચંદ્રસખી. હરિના દાસ કહાવે ઉપમાં કોટિક .... કહાન ................. હરિની માયા મહા બળવંતી ........... પ્રીતમ ................... ૧૩૨૩ હરિનું નામ રસાયણ સેવે ........... હરિદાસ ................ ૧૧૧૫ હરિને ભજતાં હજી કોઈની ............ પ્રેમળદાસ ........................ ૮૮૬ હરિરસ પીવેને સહુને પાય ............ પુરુષોત્તમ ................. ૮૮૩ હરિવર! તું મારું હથિયાર ............ કરસનદાસ માણેક ..... ૩૨૩ હૃદિયે હિંમત ધરો મારા ............. ગણપતરામાં ........... ૩૪૫
...૯૫૮
છે
8
to
૧૧૭૩ ૧૫૧૩ 1993 ૨૨૦૫ ૧૮૨૧ ૨૨૦૬ ૧૫૬૫ ૧૩૨૮ ૧૫૪૬ ૧૪૯૯ ૧૧૫૯ ૧૨૯૪ ૧૨૨૩ ૧૨૮૦ ૧૧૭૭ ૨૨૨૨ ૧૮૨૮ ૧૪૪૮ ૧૪૪૩. ૧૧૭૪ ૧૨૦3
3
વિ
to
૧૬૩૬ ૧૮૪3 ૧૩૫૪ ૧૩પપ ૨૨૦૨ ૨૨૦૩ ૧૬૪ ૧૩૦૫ ૨૨૦૪
હજીયે ન જાગે મારો આતમરામ ...... રામનારાયણ પાઠક . ૧૦૦૧ હતું જીવન કર્યું અર્પણ .....
. ૧૧૨૩ હતો જયાહરે બાળ અજ્ઞાન નાનો ... દલપતરામ કવિ ......... ૮૨૮ હતો હું સૂતો પારણે પુત્ર નાનો ........ દલપતરામ કવિ ....... ૮૨૯ હમ અગર વીર વાણી ૫ શ્રદ્ધા ..
+ + + + 4 ક. ૧૩૧૪ હમ એક બને હમ નેક બને ...
૧૩૧૪ હમ મગન ભયે પ્રભુ ધ્યાનમેં.......... યશોવિજયજી .......... ૧૦૨૩ હમકો નિજ દરશન દીના ગુરૂ ........ વેરો સાહેબ ............ ૧૦૪૧ હમકો મનકી શક્તિ દેના મન ....
- ત ૬૩૬૫
ભજ રે મના
1. ૩૬)
1- રૂe)
ભજ રે મના

Page #353

૧૩૫૬
૧૩૬૧
૨૨૦
૧૬૫૦
૨૨૧૦
૧૭૯૦
૧૮૪૫
૧૧૩૫
૧૮૦૫
૧૪૮૨
૧૫૮૭
૧૨૦૫
૨૨૦૮
૧૫૪૧
૧૪૦૦
૧૪૯૧
૨૨૧૧
૧૭૪૩
૧૩૯૨
૨૨૧૨
૧૮૪૪
૧૮૬૪
૧૮૬૯
૧૧૪૨
૧૫૦૦
૧૧૪૧
૨૨૧૩
૨૨૧૪
૨૨૧૫
૧૩૪૮
હાથ જોડીને ગણનાથને હું નમું. હિંદુ તુરક ન જાણો દોઈ
હું ડગલે ડગલે દંભ કરું.
હું તને ભજું છું રવિવારે
હું તારામાં તું મારામાં
હું તો અમર બની સત્સંગ કરી .
હું તો આવ્યો તમારે દ્વારે .......
હું તો ગુરુને સામૈયે સામી જઈશ. .... હું તો પૂછું કે મોરલાની પીંછીમાં
સુંદરમ .
હું તો તન મનથી તમને વરી .......... બિન્દુ
હું નથી, હું નથી, હું નથી, તું જ છે . રતનદાસ
હું ને મારું બે જે મૂકે .
ગણપતરામ
હું મૌન રહીને એક અનાહત
હે કોઈ અલખ આરાધો
હે ચંદ્રમૌલી, હે ચંદ્રશેખર
દલપતરામ કવિ
ElE...
હે જગવંદન ત્રિશલાનંદન
હે જિનવર તુમ શરણમેં.
હે નાથ જોડી હાથ પાયે પ્રેમથી
630
૮૩૩
૧૩૧૬
........... ૧૦૦
સહજાનંદ (ભદ્ર) ... હર્ષ .
૧૩૨૦ ------ ૧૦૯૩ ૧૧૨૪
અંબારામ ભગત ........ 903
૧૧૦૨
૯૧૦
૯૭૨
૧૩૧૭
હું સ્વતંત્ર નિશ્ચલ નિષ્કામ
મનોહર વર્ણી
.......... ૯૪૪
હું સદા, દીન તું દયાળ દામોદરા ..... નરસિંહ મહેતા ...........
૮૫૬
હે ઓધવજી રે, મારાં વાલાને ......... ભગો ચારણ ............. ૯૧૬
હે કરુણાના કરનારા
૧૩૨૦
હે કિરતાર મને આધાર તારો
૧૦૬૭
---------. ૮૪૯
૧૩૨૧
૧૧૨૪
૧૧૩૫
૧૧૩૮
902
૨૧
909
૧૩૨૧
૧૩૨૨
૧૩૨૨
--------, ૨૪
ભજ રે મના
રામભક્ત
શાંતિલાલ શાહ ....સમ ધનોભગત
હર્ષ .
શ્રી મોટા
હે નાથ ઝાઝી ના લગાડ હવે
ઇન્દુબેન ધાનક
હે દયામય ! દીનબંધો ! દીનકો ....... ભાઈજી ....
હે દીન વત્સલ રાજ ! મારો
ઇન્દુબેન ધાનક
હૈ પ્રભુ આનંદદાતા જ્ઞાન
હૈ પ્રભુવર ! તુમને દિવ્યધ્વની
હેત ભર્યું હૈયું અમીરસથી ઉછળે
હૈ કોઈ સંત રામ અનુરાગી
1.૩૮
.......
...............
દરિયાસાહેબ
૧૭૦૪
૧૩૮૨
૨૨૧૬
૧૩૮૯
૧૨૩૫
૧૪૩૦
૧૫૧
૧૬૫૨
૧૨૦૮
૧૨૦૬
૨૨૧૩
૧૫૪૨
૨૨૧૮
૧૧૨૬
૧૨૭૬
૧૫૯૮
૧૧૬૦
૧૫૭૩
૧૪૬૭
૧૫૯૯
૧૪૧૮
૧૪૭૯
હૈ તન મેં પર નજર ન આવે
હૈયા ના ફૂટયા હરિ સંગ હેત હો જાઓ ભવસાગર સે પાર
હો પ્રભુજી ! મુજ ભૂલ માફ કરો હો પ્રીતમજી ! પ્રીત કી રીત
१०४० ........ CT ૧૩૨૩
૩૮૫
સહજાનંદ (ભદ્ર) ...... ૧૦૯૩ ચિદાનંદ. પદ્મરેખાજી. ........... CHE શિવકુમાર નાકર ૧૦૭૧
હો હરિ તુમહી પાર લગૈયા....... ......... રામલાલ +++++++-ka, ૧૦૧૦ હોલી ખેલહૂ સમુઝી કે રે ભાઈ ........ ગણેશલાલ (ગનેશી ) ... ૩૪૮
સ ક્ષમા-ખડ્ગ કર ધારો મારા સંતો .... ગણપતરામ
હો રાજ અમને લાગ્યો ગુરુ હો વંદન હજારો, હજારો અમારા ....
......
...........
ร
જ્ઞાન કી જ્યોતિ જલાતે ચલો
જ્ઞાન નર કાહે નાહિ કરે
જ્ઞાન મિલે ગુરુ કે મુખ સે જ્ઞાન વસંતની બહાર આવી જ્ઞાનકળા ઘટ ભાસી જાકું જ્ઞાનમય હો ચેતન, તોહે જ્ઞાનમાં ગુરૂ દયાથી ગળે જ્ઞાનમૂર્તિ ગુરુદેવ ! અમારે જ્ઞાની એનું નામ જેનો મોહ જ્ઞાની કે સહારે હો અનુભૂતિનેે
જ્ઞાની તો તેને કહિયે રે
જ્ઞાનીઓ બતાવું રે બંધ મુક્તિ
1-૩૯
વિજ્ઞાનાનંદ દેવાનંદ
મનોહર વર્ણી
૪૬
૧૩૨૩
૯૪૫
૧૩૨૪
૬૮
.....
૩૮૬
આનંદઘન ચિદાનંદ બ્ર. રવિન્દ્રકુમાર જૈન . ૯૭૮ ઋષિરાજ
..
૩૨૦
રણછોડદાસ બનારસીદાસ
૯૬૬ GOO
..
બ્ર. રવિન્દ્રકુમાર જૈન . ૯૭૯ નિર્મલ
૮૬૬ GOC
બાપુ -
ભજ રે મના

Page #354

અ
પૃષ્ઠ |
‘ભજ રે મના' અનુક્રમણિકા (ભાગ : ૧)
પૃષ્ઠ અકલ ક્લા ખેલત નર જ્ઞાની ......... ૪ | અબ મેં નાચ્યો બહુત ગોપાલ ....૬૨૨ અકળ કળા ગત ન્યારી ............૧૦૫ અબ મૈં અપને રામ .....................૪ અખિલ બ્રહ્માંડમાં એક તું ...... ૨૩૫ અબ મોહે અભુત આનંદ આયા .... ૪ અખિયાં હરિ દરસન કી ભૂખી ....૬૨૧ અબ મેરે સમકિત સાવન .........૪૩૧ અખિયાં હરિદર્શન કી પ્યાસી ......૬૨૧ અબ ખૂબ હંસો અબ ખૂબ હંસો ...પ૩૪ અખંડ વરને વરી સાહેલી ..........૪૬૮ અબ પાયા હૈ મુઝે સતગુરુ.........૩૬૨ અખંડ સાહેબ નામ .................... .૫૪ અબ તો જાગ મુસાફ્રિ ........... ૬૬૭ અગર હૈ મોક્ષકી બાંછા ........... ૩૬૧ અબ તો મન પરદેશી માન .........પપ૩ અગર હૈ જ્ઞાન કો પાના કામ મમ મમ -. અબ તો નિભાયાં બનેગા . ........૪૬૮ અગર હૈ શૌક મિલનેકા ......પ૦૬ | અબ ન મોહે હરિમિલન બિન ....પ૩૫ અગર જો દેહ હું નહિ તો ..........પ૬૭ અબ ન બની તો ફ્રિ .... * + +..૬૨૨ અચંબો ઇન લોગનકો આવે .......૬૨૨ અબ હમ અમર ભયે ન મરેંગે .... ૨૦૩ અજબ હૈ નાર ધુતારી માયા ......૫૫૫ અબ હમ આનંદ કો ઘર આયો .....૫૫ અજહુ સાવધાન કિન હોહિ ....... ૬૨૩ અમૃતરસના ચાખ્યા છે જેણે .......૩૩૫ અજીબ હૈ યહ દુનિયા બાજાર .....૪૦૩ અમીરસનાં પીપો ઢોળી, ........... પ૬૯ અનલહક્કની ખુમારીમાં, નથી ....પ૬૮ |અમારા ઘૂંઘટ ખોલી રે ક્યાં .......૪૬૯ અનહદ વાજાં વાગે ગગનમાં ......પ૬૮ અમારા ને તમારામાં બધામાં ....... પ૬૯ અનુભવ પ્રીતમ કૈસે મુનાસી ? . .. ..૨૬ અમારા દિલ તણી વાતો ........ ૧૨૦ અનુભવ તું હૈ હેતુ હમારો ..........૨૫ અમે તો આજ તમારા બે ...........૧૨૦ અનુભવ નાથકું કર્યું ન જગાવે ? ..૨૫ અમે નીસરણી બનીને ...............૯૭ અનુભવ હમ તો રાવરી દાસી ....... ૨૫ અમે મહાવીરના પુત્રો ...............૬૫૦ અનુભવ એવો રે અંતર જેને ...... ૩૦૩ અમે મહિયારા રે, ગોકુળ ........ ૨૩૫ અનુભવી આનંદમાં બ્રહ્મરસના ....પ૦૩ અરે મન ! ધીરજ કાહે ન ધરે ......૯૪ અનુભવી એકલા વસવું ............પ૬૦ અરે મન એ દો દિન કા મેલા ......૪૦૩ અપરંપાર પ્રભુ અવગુણ મોરા .....૧૬૪ અરે જિયા, જગ ધોખે કી ટાટી ...૧૨ અપને કો આપ ભૂલકે હૈરાન ..... ૩૬૨ અભિમાનનું ભૂત ભમાવે છે ....... ૩૩૪ અબ ચલો સંગ હમારે કાયા .........૨૬ | અભિલાષ વ્યર્થ જાશે ...........૩૩૫ અબ કૈસે છૂટે રામ રટ ............પ૩૦ અભિનંદન જિન દરિશણ ..........૨૬ અબ મૈં કોન ઉપાય કરું......... ૨૯૩ અલખ દેશમેં વાસ હમારા ..........૪૧૩ ભજ રે મના
- ૪૦
અલખ નામધૂન લાગી ગગનમેં ....૧૩૪ આજ તો હમારે ઘર ................૧૫૯ અલખ નિરંજન આતમ જ્યોતિ ... ૪૧૪ આજ મેરે ઘર ખુશિયા મનાઉ........પ૬ અલખનો પંથ છે ન્યારો મારા ..... પ૭૦ આજ શ્યામ મોહ લિયો .............૬૨૩ અલ્યા નામ પામ્યો પણ રામને ..... ૨૩૬ આજ શિવરી કે રામ ઘર આયે ...૧૬૫ અવધૂ અનુભવકલિકા નગી, .......૩૦ આજ સુહાગન નારી અવધૂ .......૩ર અવધૂ ક્યા સોવે તન મઠમેં ! .......૨૭ આજે દિવાળી મારા દેહમાં રે ...... પર અવધુ કયા માગું ગુણહીણા ? .......૨૮ |આજે સૌને જયશ્રીકૃષ્ણ ............ પકવ અવધૂ નટ નાગરકી બાજી ........... ૨૯ | આતમ અનુભવ કરના રે ભાઈ ... ૨૦૩ અવધૂ નામ હમારા રાખે તો ..........૨૯ આતમ અનુભવ આવૈ, જબ .......૪૨૩ અવધૂ રામ રામ જગ ગાવે ........... 30 આતમ જાન લિયો મૂલ હિ સે ...... ૫૩૫ અવધુ વૈરાગ બેટા જાયા, વાને .....૩૧ | આતમ દરશન વિરલા પાવે ........ ૬૫૦ અવધૂ સો જોગી ગુરુ મેરા, ..........૨૮ આતમતત્વ વિચારો મારા .......... પ93 અવધૂત ઐસા જ્ઞાન વિચારી .........૫૮ આત્મા શોધ્યા વિના રે ............. ૨૦૯ અવધૂત સો જોગી ગુરુ મેરા, ........પપ આત્માને બંધન રે પ્રબળ ..........૧૩૪ અવસર પાછો નહી મળે ............ ૧૬૧ આતમા પામવા કોઈ ઇચ્છા કરે ...... ૫ અવસર બેર બેર નહિ આવે ........૩૧ આભાપકમ – મનો બુદ્ધિ ........૬૦૩ અહો ! આજે જણાયું કે ............ પછo |આધ તું મધ્ય તું અંત્ય તું ......... ૨૩૬ અહો ! હરિ વહ દિન બેગિ ........ ૨૦૭ આનંદ મંગળ કરું આરતી ........ ૩૨૦ અવિધાનું મૂળ તે તન ત્રિયાતણું...... ૪ |આનંદ કયાં વેચાય ? ........ અયસે પાપી નર હોવેગે . ......... ૧૬૪ |આનંદકારી અખંડ વિહારી ........ અક્ષુબ્ધ મુજ અંબોધિ મેં યે ........ ૪૩પ આપને તારા અંતરનો ............. ૩૯૩ અજ્ઞાની જીવ, સંગ કરે પણ .......૩૨૦ આપા નહિ જાના તૂને ................૧૯૨
આવો સંતો ! અમારા દેશમાં રે ...પ9ર આ જિંદગીના ચોપડામાં ....... ૩૫૬ આશક મસ્ત ક્કીર હૂયા .................. ૩૬૩ આ તન રંગ પતંગ સરીખો ..... ૩૯૫ |
આશા ઔરનકી કયા કીજે ? ...3 આ નહીં, આ નહીં કરતાં કરતાં પ૭૧ આસક્તિ જબ તક લેશ હૈ, ....... ૪૩૬ આઇ શરણ તિહારી સંગુરુ ....... ૪૫૩ આંખલડી અલબેલા ! એવી ....... ૨૬૨ ઇચ્છે છે જે જોગી જન ............૫૧૨ આંખો આગળ રે રહોને ............ ૩ર૧ | ઇતના તો કરના સ્વામી જબ ...... ૩૬૩ આગે કહા કરસી મૈયા ............ ૪૧૭ ઇતની બિનતી સુણ મોરી .......... ૪૬૯ આગે સમજ પડેગી ભાઈ ............પ૬ ઈશ્વર કો જાન બંદે ................ ૩૬૪
આ
ભજ રે મના

Page #355

ઈશ્વર તેરી બંડાઈ મુજસે ...........૩૬૪|એવા રે અમે એવા રે.............. ૨૩૮ ઈશ્વર તું દીનબંધુ હમ .............૩૬૫ એવી પ્યાલી પીધી મેં તો મારા .....૬૦૬ ઇસ તન ધનકી કૌન ..................પ૬ એવો દિ દેખાડ વ્હાલા ..............પ૩૬
એવો સુંદર અવસર ક્યારે .........૨૨૫ ઉઘાડી દ્વાર અંતરનાં કર્યા.........પ૭૩ એવો હોય તો કોઈ બતાવો ........ ૩૧૨ ઉઠ રે ! ઉડાડ ઊંઘ તાહરી ........૬૫૧ એસી કબ કહિહીં ગોપાલ ........ ૪૩૪ ઉડી જાવો પંખી ! પાંખુવાળા જી ....૯૯ એસો કો ઉદાર જગમાંહી .......... ૧૬૬ ઉતારો પેલે પાર દયામય ...........૨૬૨ એસો હાલ લખાયો વ્હારે ............ ઉધો કરમન કી ગતિ ન્યારી ........૬૨૪ | ઉધો ! તુમ તો બડે વિરાગી ........૬૨૪ એ મેરે દિલે શયદા ..................૫૦૭ ઉધો તુઝે જ્ઞાન સાર સમજાવું ......૩૬૫ | ઐસી કરી ગુરુ દેવ દયા ........... ૩૬૮ ઉધો મુઝે સંત સદા અતિ પ્યારે....૩૬૬ | ઐસા ધ્યાન લગાવો ભવ્ય .........૪૧૭ ઉધો વો સાંવરી સૂરત હમારા દિલ ... ૩૬૬ ઐસી ભક્તિ ન હોઈ ...............પ૩૦ ઉધો વો સાંવરી સૂરત હમારે દિલ ..... ૩૬૭ ઐસી પ્રીત સિખાઓ મોહે ......... ૪પ૪ ઉધો વો સાંવરી સૂરત હમેં બ ...૩૬૭ ઐસી મતવારી દુનિયા ................પણ ઉર્દી ! હૈ બેપીર કન્હાઈ............૪૦૪ ઐસી મૂઢતા ચા મનકી .............૧૬૬
ઐસી હરિ કરત દાસ પર ..........૧૬9 ઊંચી મેડી છે મારા સંતની મેં...... ૨૩૭ ઐસા સ્વરૂપ વિચારો હંસા .........૪૧૫ ઊધો ! મેંને સબ કારે અજમાયે ...૬૨૫ ઐસા જ્ઞાન હમારા સાધો .. .......૩૬૮ ઊધો મોહિ ધ્વજ બિસરત નાહી ....૬૨૪ ઐસે જિનચરણે ચિત્ત ચાઉં રે ......૩૩ એ
ઐસે રામ દીન હિતકારી . ......૧૬ એક ઘડી દિન ઊગ્યા પે'લા ...૧૬૫ ઐસે વિમલ ભાવ જબ પાવૈ ........૪ર૩ એક તું એક તું એમ સૌ કો ..... ૨૩૭ ઐસે સંતનકી સેવા કર ........... ૬૨પ એક કિરતાર કલિતાર સૃષ્ટિ ......પ૩૬
ઓ. એક જ આશા હો નાથ .............૨૬૩ ઓ વ્રજનારી ! શા માટે તું .. .....૧૮૧ એકવાર એકવાર એકવાર ........પ૩૪ ઓધવજી કર્મનકી ગતિ ન્યારી ... 890 એ ગુરુ સેવીએ રે જેનું મૂલ .......... ૬ ઓરા આવોને સુંદર શ્યામ, .......૩૯૬ એ જી તારા આંગણિયા રે..........૯૮ |
એ એ મન શુદ્ધ ન થાય. .............૧૩૫ અંક પ્રભુજી મારે નથી થાવું ને ....૩૩૬ એ મેરે ઘનશ્યામ ! હૃદયકાશ ....૪૦૪ અંજન અયસો આંજીએ રે, ........૬૦૬ એનું નામ ક્રીર ........ . . . . . . . . .૯૮ અંતરની ભીંતો ભેદ રે ............૩૩૬ ભજ રે મના
• ૪૨)
અંતરયામીનું નથી અજાણ્યું .......૩૨૨ કાયારૂપી નગરી રે, કીધી છે.......૧૩૭
કાલ અચાનક હી લે જાયેગા ...... ૪૧૮ કઠણ ચોટ છે કાળની રે ........ ૨૧ કાહ કરુ તિ જાઉ પિયા બિન ...૪૫૬ કબ તક ના આઓગે હરિ તુમ ... ૪૫૪ કાહે કો સોચિત અતિ ભારી .......૨૦૪ કબ સુમરોગે રામ ! ........૫૯ કાહે રે ! બન ખોજન જાઈ !......૨૮૮ કબહું ક હ યહિ રહનિ રહીંગો ..૧૬૬ કાળનાં આવ્યાં કે 'ણ, ઢાળી ....... ૨૬૩ કનક કામિનીથી નથી કોણ .......૧૦૮ |કિંચિત્ કુસંગે રે બોધ બગડે...... ૧૩૮ કર સત્સંગ અભી સે પ્યારે ......પ૩૩ કિતની દેર હૈ ઔર ખિવૈયા .......૪૫૬ કર ગુજરાન - ગરીબી મેં ............૫૮ કિન્ન ગુન ભયો રે ઉદાસી ભમરા ...૩૫ કરમગતિ ટારી નાહીં ટરે .......... ૬૨૬ કિસ દેવતાને આજ મેરા દિલ .....૩૭૦
......... ૪90 કીડીબાઈની જાનમાં ............... કલ્પવૃક્ષ હેઠે બેઠાં રે. ...... ૩૩૭ કુછ લેના ન દેના મગન ... કયા ઇભ ઉન્હોંને શિખ લિયે ..... ૨૧૮ કુંજ કુંજ ટૂંઢે રી માધો ............. કયા ખોજે અજ્ઞાન ? અવધૂ .......પ૩૮ કુબુદ્ધિ સૂઝી કાં કૂડી ? ............ કયા ગુમાન કરના બે ? .............૫૯ કૃપા કી ન હોતી જો આદત ........ ૪૦૫ કયા તન માંજતા રે ? એક દિન ...૩૪ કૃપાળુ કૃપા દ્રષ્ટિ આપે કરીને .....૧૨૩ કયા પાનીમેં મલ મલ ન્હાવે ....... ૩૬૯ કે 'જો દુખડાંની વાતુ, ..............૧૦ ક્યાં મળશે કહો ક્યાં મળશે ...... ૬૫ર કેતે દિન હરિ સુમરન બિનુ .......૬૨૬ ક્યા સો રહા મુસા િ ? ........... ૩૬૯ કિહી બિધ તોહીં સમજાના ..........૨૮૮ કયા સોયે ? ઊઠ જાગ રે..........૩૩ કૈંક યુગ વિત્યા રે ભૂતળમાં .......૩૨૨ ક્યારે મુને મિલશ્કે, માહરો. ......૩૪
કૈસા જોગ કમાયા બે !...............૬૦ કહાં જાના નિરબાના સાધો ........પ૩૮ કૈસો ખેલ રચ્યો મેરે દાતા !.........૬૦ કહીં ઐસા ન હો જાયે ..............૪૫૫ કોઈ મન મેળાપી હોય તો મન ....૧૩૮ કહો મનડાં કેમ વારીએ ........... ૪૭૧ | કોઈ મેરે કામ ન આયો .........૬૨9 કહ્યા છે ગુરુ કરવા કેવા ...........૧૩૬ કોઈ હાલ મસ્ત કોઈ ખ્યાલ ........ ૨૨૦ કાગળ તણી હોડી વડે સાગર .....૬પર કોઈનો ભાર ન રાખે મુરારિ .......૨૩૮ કાગળ સદ્ગુરુ લખે, એના ........... ૬ કોડિયું નાનું ભલેને હું સદાયે .....૩૫૭ કાન ! કથામૃત પાન કરી લે ..... ૧૩૬ કોડીની કિંમત ભગત જ્યાં ........૩૩૮ કાનુડો માંગ્યો દે ને જશોદા ..... ૪૭૧ કોને કહું દિલડાની વાતું ...........૬૦૭ કાયા પૂછે છે જીવને પ્રેમથી રે...... પ૭૪ કો 'પત રાખે મોરી, શ્યામ ..........૬૨૬ કાયાનો ઘડનારો ઘટમાંય ............૯૯ કૌન કુટિલ ખલ કામી મો સમ ...૧૬૭
1-૪૩
ભજ રેમના

Page #356

કંચન વરણો નાહ રે, મોને
૬૫૪
ખ
.૩૬ ગુરુ મુક્ત થવાનો અપૂર્વ માર્ગ ગુરુ સમ દાતા નહિ મેરે ભાઈ .......૬૩ ખબર નહી આ જુગમેં પલકી ......૨૮૯ ગુરુ સમાન દાતા નહિ કોઈ ખલક સબ રેનકા સપના ............૬૫ ગોરે ગોરે મુખકો ગુમાન .
------- 208 -------... [૫૯
ગોવિંદો પ્રાણ અમારો રે.............૪૭૨
ખરું દર્શન નિજાત્માનું બીજાં ખીલેલાં એ ઠેકાણે કરમાણાં રે
......198 ---- ૧૦૦
ધ
ખેલ દુનિયામેં પૈસેકા .....
૬૧ ઘટ ખોજ્યા બિન પાર ન આવે
----૪૧૫
ખેલે પિયા ગેબ ગગનમેં હોરી .....૧૩૯ |ઘટડામાં ગોવિંદ પાયો મારા .........99 ઘટમાં આતમરામ જગાય ...........૫૫૪
ગ ગગનની મોજ માણીને
............ 9
ચ
-------- ૧૪૦ -------
............૫૭૬ ઘડપણ કોણે મોકલ્યું. ગજબ હાથે ગુજારીને પછી કાશી .૩૧૩ ઘડી એક નહિ, આવડે, તુજ ગરવ કિયો સોઈ નર હાર્યાં.. ..૬૧ ઘુંઘટકા પટ ખોલ રે ગરવા ગુરુ મળ્યા રે એવા ગલી તો ચારો બંદ હુઈ ....... ..૪૭૧ ચટપટ ચેત હેત કર હરિશું ગાઈ ગાઈ અબ કા કહિ ગાઉ .....૫૨૯ ચડાવી લે ચડાવી લે, પ્રભુના ગાગરના ભરન દેત તેરો .........૪૭૨ ચરખા ચલતા નાહિ ચરખા ........૪૩૨ ગાંડાની વણઝાર એનો ગણતા ....૧૨૫ ચરન કમલ અવિનાસી ભજ.......૪૭૩ ગુણી એવા સંત ગમે છે.. .૬૫૩ ચલના હૈ દૂર મુસાફિર કાહે ગુરુ કહત સીખ ઇમિ બાર-બાર ..૧૯૨ ચલ હંસા, હંસા ચલ હંસા ગુરુ કે ચરણ ચિત લાય મન ....... .૬૨ ચિત્ત તું શીદને ચિંતા ધરે. ગુરુકે સમાન નહીં, દૂસરા .૬૨ ચિત્ત સિમરન કરો ગુરુગમર્સ ખેલો હોરી. .............. ૧૪૦ ચિન્માત્ર તૂ ભરપૂર હૈ, નહિ ગુરુચરન પ્રીત મોરી લાગી રે ....૫૩૯ ચિન્નૂરતિ દૃગધારી કી મોહે ગુરૂજી દરસ બિન જિયરા તરસે ..૩૭૦ ચીંણગારી ચાંપી રે શ્યામ............ .....૧૦૧ ચેતન ! ઐસા જ્ઞાન વિચારો ગુરુજી મળ્યા છે જ્ઞાનવાળા રે..... ગુરુજીનાં સંગમાં ને રસિયાના .૫૭૬ ચેતન ! ચતુર ચોગાન ગુરુજીની મહેરમાં ને આનંદની....૫૭૭ ચેતન દેવકી સેવ કરો નર..........૩૭૧ ગુરુદેવ દયાળુ દયા કરજો .........૧૮૯ ચેતન શુદ્ધાતમકું ધ્યાવો ગુરુને જ્ઞાન બતાયા રે, મેરે મન ....૧૮ ચેતના હૈ તો ચેત લે ગુરુને મુજે જ્ઞાન કી ગેંદ લગાઈ ..૬૦૮ ચોરાઈ ગયું મન ઈશ્કમાં પછી ગુરુ બિન કૌન બતાવે બાટ
.૬૩
ભજ રે મના
....
1- ૪૪
૨૩૯ ...... 893 .૬૩
.૬૪
૬૪
-----------૧૮૨
.૪૪૩ ...૪૩૬
------. [૩
........
૬૫૪
.૩૬
૩૪
.૩૬
-----------...૯૦
.૩૧૪
જ્યાં લગી જીવની જાત જાણી
. ૪૪૬ ૨૨૬
.૬૨૭ જહાં જોઉં તહાં સત્તા, અનુપમ . ૧૯૩ જળહળ જયોતિ સ્વરુપ તું.
૬૦૮
જા કે શિર પર સર્જનહાર
...૫૧૫ -------.૧૪૧ .......9 ------- ૧૯૪ ---------
..Є9
.૪૩૭ જા ઘર કથા નહિ હરિ કીર્તન ............૩૨૩ જાઉ કહાં તજ શરન તિહારે.. ...૫૭૮ જાકી સુરતા શબ્દ ઘર આઈ જાગ મુસાફિર દેખ જરા વો તો ....૩૭૩ જાગ પિયારી, અબ કાહે કો જાગ જંજાળથી જીવન જય ...... .૬૫૬ જાગને જાદવા કૃષ્ણ ગોવાળિયા ...૨૪૦ જાગ્યને જોગીંડા દત્ત દિગંબરા જાગિયે રઘુનાથ કુંવર, પંછી જાગીને જોઉં તો જગત દીસે જાગો તમે જદુપતિ રાય .............૪
....૫૪૦ ...૧૬૮ .......૨૪૧
છ
છાંડ દે ગલેકી બૈયાં કાના છાંડિ દે યા બુદ્ધિ ભોરી છુમ છુમ બાજે ઘુઘરિયા છૂતા નહીં મેં દેહ ફિર ભી છે બ્રહ્માનંદ ભરપૂર . છોડી છોડી છોડી મેં તો જગની
જ
-
જગત - જંજાળને છોડી પ્રભુના જગતમાં એક જ જન્મ્યો રે જગતમેં જૂઠી દેખી પ્રીત. જગતમેં સ્વારથકા વ્યવહાર જગતરૂપી બગીચામાં સફર........૫૭૯ જગમેં જીવત હી કૌ નાતી. .૬૩૬ જડ ભાવે જડ પરિણમે ................૧૩
જડને ચૈતન્ય બંને દ્રવ્યના .........૫૧૪ જાગો પ્રીતમ પ્યારા લાલ તુમ
૬૨૯
જતન કર આપના પ્યારે
જાનત પ્રીતિ રીતિ રઘુરાઈ
399
૧૬૮
જન્મ તેરા બાતો હી બીત ગયો
.....૬૬
જાવું છે દૂર ઝાઝૂ રે
.૧૦૮ ......393
૪૫૭
જિંદગી સુધાર બંદે યહી તેરો. જિંદગીમાં કેટલું કમાણા રે .........૧૨૬
જનમ જનમ કી દાસી મીરાં જનમ સબ બાતનમેં બીત ગયો ...૬૨૮ જનમો જન્મ ચરણોની ભક્તિ ..... 33C જર્પિ માલા જિનવર નામકી ........૪૩૨ જબ મુરલીધરને મુરલીકો -------.૨૨૧ જય ગણેશ ગણનાથ દયાનિધિ ૩૭૨ જય જગદીશ્વરી માત સરસ્વતી ....399 જીઆ તોનું સમજ ન આઈ જય જય ગુરુ મહારાજ ગુરુ -------93જયદેવ જયદેવ જય જિનવર જીન ઈશ્કમેં શિર ના દિયા ૬૫૫ -------» [e જીને પિયા પ્રેમરસ પ્યાલા હૈ જ્યારે આતમદીપ હોલાય --.........૨૬૪ જીય જાને મેરી સફ્ત ઘરીરી જીવો રે કબીરા ભજન ધૂન ...... જ્યાં લગી જાતને ભાત ઝંઝાળ .... ૫૦૪ જૂનું તો થયું રે દેવળ
જિનરાજ ચરન મન મતિ વિસરે ..૪૩૩ જિનવાણી માતા દર્શની . . ૩૧૩ જિનવન મોરી ભગી સુનત ભૂલ ..908 જિસકો નહીં હૈ બોધ તો ...........૩૪ જી રે આજ આતમ ઓળખાવિયો
.૬૨૯
જ્યાં દેખે સો દુખિયા બાબા ..........૬૬
-------૧૪૧ ......... 39 ૬૮
જ્યાં લગી આતમાતત્ત્વ ચીંન્યો
૨૪૦
...............898
૧-૪૫
...૫૭૯ ------૰૧૦૧
-
૨૯૦ ૩૭૨
6....
ભજ રે મના

Page #357

.........39
જે કોઈ પ્રેમ અંશ અવતરે ..........૧૮૨ |જોને જોને સખી એનું રૂપ, .........૩૯૭ જે કોઈ હોય હરિના દાસ ..........૧૪૨ |જોવા દ્યો મને જોવા દ્યો ચંદ્ર ..........૩૮ જે ગમે જગદ્ગુરુ દેવ ..............૨૪૧ જોશીડા જોશ તો જુઓને ...........૪૭પ જે જન ઓધા મોહે ન બિસારે .....૬૩૦ | જે જોયું તે જાય જગતમાં ...........પ૪૦ |ઝગજે સારી રાત દિવલડા ......... ૨૬૫ જે દિન તુમ વિવેક બિન ખોયે ..... ૪૨૪ |ઝાંખી ક્યારે થાશે તમારી ? .......૨૬૬ જે શાંતના ગુણ ગાય એ ...........૧૦૯ |ઝીનીંઝીની બિની ચદરિયા ......... જેના ઘરમાં ભક્તિગાન ............૧૨૬ |ઝેર તો પીધાં છે જાણી .............. જેના દિલમાં દીનની દાઝ નથી ...૫૪૧ જેનાં ચિતડાં ચડેલા ચકડોળ રે ...૧૨ ટાળે મનની બધી ભાંતિ રે........ ૩૩૯ જેનું તન મન માન્યું ત્યાગે રે......૩૦૧ જેનું રે મન વન વંછતું અતિ .......૨૧૯
ઠગોરી ભગોરી લગોરી . જેને ઘેર હરિજન હરિજસ ગાય ... ૨૪૨ |
ઠામે ન ઠર્યા રે કોઈ દી .............૧૦૨ જેને હૈયે હરિનો વાસ ..............૩૩૯
ઠુમક ચલત રામચંદ્ર બાજત .......૧૬૯ જેને જ્ઞાન નિરામય બૂટી જડી .....પ૪૧
ડ જેમાં હોય વિવેક .................... ૧૪૨ જેવો રસ ભર્યો જે ઠામે રે ૩૦% ડુિબ ડુબ ડુબ મના જો આનંદ સંત ક્કીર કરે .........૬૦૯ જો અપનો મન હરિ સૌ રાચે ......૬૪૭
તજી તોફાન માયાના અસલના ...પ૮૦ જો આપકો દેખે ન ઉસકો ............૫૪૨
તજી દે અભિમાન, ધર તું ............ ૨૬૬ જો તુમ તોડો પિયા મેં નાહી ........૪૩૫
તજ દિયે પ્રાણ કાયા રે કૈસે .........૬૯ જો નર દુ:ખમેં દુ:ખ નહિ મારૈ .... ૨૯૦
તજો મન ! હરિ વિમુખનકો .......૬૨૮ જો ભજે હરિ કો સદા સોઈ ........39૪ |
તમે છો શોધમાં જેની ............ જો મેં હોતી શ્યામ સાંવરે ........૪૩૫
તમે જાવ એમ કહેશો તો જાશું ....૪૩૬ જો મોહિ રામ લાગતે મીઠે .........૨૮૩
તરણા ઓથે ડુંગર રે ................ ૨૧૦ જો મોક્ષ હૈ તું ચાહતા વિષ ...........૪૩૮
ત્યાગ ન ટકે રે વૈરાગ વિના ...... ૨૭ જો સુખ હોત ગોપાલહિ ગાયે .....૬૩૦
તારા ઘટમાં ગોવિંદ બોલે ..........૧૨૭ જો હમ ભલે - બુરે તૌ તેરે .........૬૩૧
તારા દાસના દાસની નિત્ય ........ જોઈ વિચારી હું વરી છું............૩૨૩
તારા તનમાં તપાસ ત્રિવેણી .......૩૨૪ જોગ સાધો તમે સારો મારા ........પ૮૦
તારા વિના ઘડી ન રહેવાય ........પ૮૧ ગ જુગતે હમ પાઈ સાધો ........39પ |
તારાં શાં શાં કરુ સન્માન .......... ૨૬૩
મમમમમ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ .
તારી આંખલડી અલબેલ, ......... ૩૯૭ તિરો કો હૈ રોજનહાર.................૭ તારું દાણ થાય તે લીજે ............ ૪૭૭ તિરો ગુણ ગાવત હું મેં .............. ૪૧૮ તારે દ્વારે ઊભો દીનાનાથ .........૨૬૮ તોડી દિવાલો મહેલની, બેઠા ......૫૪૩ તાહરી હેરની હૅર એક પલક... ૨૪૨ તોફાની જલસે, કયસે તરેગી ... ૫૫૫ તાહિં તે આયો સરન સબેરે .......૧૭૦ તોરા મોરા મનવા કૈસે એક .........૧ તિલક કરતાં ત્રેપન થયાં .............. ૮ |તોહિ સમઝાયો સૌ સૌ બાર .......૧૯૪ તીરથ કહાં જાના મેરે ............... ૫૪૨ |
થા તીરથ કૌન કરે ? ..... ............૬૯ થતાં દર્શન નિજાત્માનું ..............૫૮૧ તું તો તારું આપ વિસારી .........૧૪૩ |યાંક કથની હારૈ પ્યારી ..........૪૩૧ તું તો નિંદા ન કરીશ કોઈની ..... ૩૨૪
દા તું તો રામ રટણ કર રંગમાં .......૩૨૫ |
દમ જાય ચે હમારા કહીં ..........૫૫૬ તું તો મેરા સચ્ચા સ્વામી ધન્ય ....૬૩૨
દરસ બિનુ દુખણ લાગે નૈન .......૪૭૮ તું મારે ચાંદલિયે ચઢો રાજ ...૨૪૩ દરિસન કાનજીવન ! મોહે દીજે ...૩૮ તું હિ રામ ! (૨) બોલે મારો ........૭૦ દર્શન દો ઘનશ્યામ નાથ મોરી .....૬૩૧ તુમ દેખલો લોગો નાવમે ....** .90 |દાદ્યો રહેને ચોર દૈવના .......... ૩૮ તુમ નહી આયે પ્રભુ, મધુબન .....૪૫૮ દિનરાત નાથ ! રહું તમોને ........૬૫૩ તમ બિન મરાં ભઈ બાવરી ક...૪પ૮ દિલ હૈ લિયા હૈ મેરા વો ........... ૩૭૬ તુમ બિન મેરા કોઈ નહિ હૈ .. ૪પ૯ |દિલ દયા જરીએ ન ધારી , સો ...૧૧૦ તુમ બિન રહ્યો ન જાય .. ....... ૪૭૭ દિલના દરિયામાં મારી ડૂબકી .....૫૮૨ તુમ બિન સબ બિગરી મેરી .......૪૬૦
દિલમાં વિચારી જોજો રે ......... ૩૪૦ તુમ મેરી રાખો લાજ હરી
| દિલરૂબા દિલકી સુનાઉ ............ તુમ્હારી યાદ આતી હૈ ..... *** * ... ૐ૬૦ દીનાનાથ દયાળ નટવર ...**. તુ જિનવર સ્વામી મેરા .............. ૨૦૪ |દીનન દુ:ખ હરન દેવ ................... તુ તો સમઝ સમઝ રે ભાઈ ......... ૨૦૫ દે દે પ્રભુ દર્શન તો મુઝે ................. તૂ મેરા સખા તૂહી મેરા ............. ૨૯૧
દેખોજી ઇક પરમ ગુરુને કૈસા .....૧૯૫ – દયાલુ દીન હૌ તૂ દાનિ ...
દેહરૂપી ડેરામાં રે, .............. ..૩૧૩ તું શુદ્ધ હૈ તેરા કિસી સે, ......... ૪૩૯ |દો દિનકા જગમેં મેલા, સબ .
-.. ...399 તે દિન બિસરિ ગયે ઈહાં આયે ...૬૧૩ દો દિનકે મિજબાન બિગાડું .......૪૩૯ તેરી જાનપે ફીદા હું, ચાહે .......... ૫૦૮
દૂર દેશ સે આઈ હૈ જોગન ...........૪૬૧ તેરે દિદાર કે લિયે બંદા ....*** *- 39૫ દર કાં પ્રભુ ! દોડ તું .**......૬પ૭ તેરો કોઈ નહિ રોકણહાર .........૪૭૮
દુર દેશ સે આઈ બૈરાગને .........૪૬૧ (I+ 86
ભજ રેમના
૬૫૬
ભજ રે મના
(I-૪૬)

Page #358

દુનિયા બોલે એને બોલવા .........૪૩૮ નથી જ્યાં કોઈ મારું ત્યાં ..........પ૮૩ દુનિયા દીવાની રે બ્રહ્માંડ ..........૨૧૧ નથી જ્યાં હું અને મારું, તહાં .....પ૮૩ ધ
નથી શાંતિ ગ્રહી શકતા ..............૧૧૦ ધન ધન સાધર્સીજન મિલન કી ...૧૫ | નરહરિ ! ચંચલ હૈ મતિ મેરી ......પ૨૯ ધન ધન જીવ્યું તેનું રે ..............૩૦૪ નહિ અપમાનની પરવા, પછી શું ..૧૧૧ ધન્ય ધન્ય હૈ ઘડી આજકી ........૪૨૪ નહિ એસો જનમ બારંબાર ....... ૨૦પ ધન્ય ધન્ય એ સંત સુજાણને ... ૨૮ નહિ રે વિસારું હરિ અંતરમાંથી ..૪૮૧ ધન્ય રે દિવસ આ અહો.. ૫૧દ નહીં એસો જનમ વાર વાર ........૪૮૦ ધન્ય તું ધન્ય તું એમ કહે .. ........૨૪૪ નયનને નિર્મળા કરીને પ્રથમ ......૬૫૮ ધન્ય આજ ઘડી સંત પધાર્યા ...... ૩રપ ના કીનો તેં હરિકો સુમરન ........ ૬૩૩ ધર્મ જિર્નસર ગાઉ રંગશું, ........... ૩૮ ના જાનું આરતી .....................૪૮૧ ધર્મતત્વ ને પૂછયું મને .........પ૧૩ ના વિસારીએ રૂડા હૃદયમાંથી ...૧૧૨ ધ્યાન ધર ધ્યાન ધર નેત્રમાં ........૨૪૪ નાથ ! તુમ જાનત હો સબકી ......૪૮૨ ધ્યાન ધર હરિતણું અલામતિ ...... ૨૪૩ નાથ તેરી અકલિત માયા ............૧૯ ધરા પર ધર્મગુરુ એવા રે...........૧૪૪ નાથ ! મને નિર્બળ જાણી નિભાવો.૨૭૦ ધરી નામ અનામી અનેક .......... ૨૬૮ નાનું સરખું ગોકુળિયું, મારે ....... ૨૪૪ ધા નાખું છું ધરણીધર .............. ર૬૯ નામ ધણીકો સબસે નીકો ......... ૩૦પ ધાર તરવારની સોહલી , દોહલી ....૩૯ નામ લિયા હરિ કા જિસને .........૩૭૮ ધાહ સુણી ધાજો રે ..................૨૧૨ નામ સુધારસ સાર સરવમાં ........૩૦૪ ધિક્ ધિક્ તારો અવતાર રે........૨૯૯ નામ હરિ કા જપ લે બંદે .............૩૨
નારાયણ જિનકે હિરદેમેં ...........૩૩૯ ન ઇતરાઓ સનમ ઇતના ..........૬૦૯ | નારાયણનું નામ જ લેતા .......... ૨૪પ ન કર્યા વિવેક વિચાર તો ..... રદ નિગુણ પંથ નિરાલા સાધ ......... ન બજિયા વૈધ ક્યા દેખે ....૩૮ નિજસ્વરૂપે સંભાર રે મન .........૨૨૮ ન યૂ ઘનશ્યામ તુમકો દુઃખસે ..... ૪૦૫ |
નિર્ધનનું ધન રામ, અમારે ........૧૧૨ નજર જ્યાં જ્યાં કરો ત્યાં ત્યાં ....૫૮૨
નિર્ભય નોબત વાગે મારા ..........૫૮૪ નજર ન આવે આતમ જ્યોતિ .......૭૧
નિર્મળ નજરો નાથ ! નિરંતર .... ૨૭૦ નજર ભર દેખલે મુજકો ...........399
નિરધન કો ધન રામ હમારો ........૩૨ નટવર નાગર નંદા, ભજો રે ......૪૮૦
નિરાધાર કેમ મૂકી, શ્યામ મને .....૪૦ નથી રે અજાણ્યું નાથનું ............૧૪૪
નિરંજન ગુરુકા જ્ઞાન સુનો ........૩૮૦ નથી સાધુના દિલ સાફ જ્યાં ........૨૨૭
નિરંજન ધુન કો સુનતા હૈ.........૩૮૦ ભજ રેમના
નિરંજન માલા ઘટમેં ફ્રિ ...........૩૮૧ | પ્રભુ ! તારે બારણે આવ્યો .........૨૩૨ નિશદિન જોઉં તારી વાટડી ..........૪૧ | પ્રભુ ! બિન ના સર્વે ભાઈ ..........પ૦૦ નિશદિન બરસત નૈન હમારે ..... ૬૩૩ પ્રભુ ! એવી દયા કર તું............પ૬૧ નિશદિન શ્રી જિન મોહિ અધાર ..પ૬૩|પ્રભુ મોરી એસી બુધિ કીજે ........૧૯૬ નિસ્સાર યહ સંસાર દુ:ખ ભંડાર ..૪૪૦ પ્રભુ મેં કિહિ વિધિ યુતિ કરી ...... ૨૦૬ નિસાની કહા બતાવું રે, તેરો .......૪૧ પ્રભુ મેરી મૈયા કો પાર ઉતારો ....૩૮૨ નીરખને ગગનમાં કોણ ઘૂમી ...... ૨૪પ પ્રભુ મેરે પ્રીતમ પ્રાન પિયારે .......૨૯૧ નીરખીને નવયૌવના ................ ૫૧૮ પ્રભુ મેરે દિલમેં સદા યાદ .......... ૩૮૨ નૂરતસૂરત ચાલી શૂન્યમાં.
પ્રભુ ભક્તિકા ગુણ કહા, જો .......૩૩ નેતિ નેતિ કહ વેદ પુકારે
પ્રભુ પૈ ચહ વરદાન સુપાઉ .........૪૨૫ નૈના ભયે અનાથ હમારે . ૬૩૪ પ્રભુ પતિત પાવન મેં અપાવન .....૪૧૮ નૈના મતવાલે હૈ
૪૦૬ પ્રભુ તને પ્રસન્ન તે એમ થાયે .......૧૪પ નૈહરવા હમકા ન ભાવૈ ....... પ્રભુ તેરી મહિમા કિસ બિધ .......૩૮૧
પ્રભુ નાવ કિનારે લગાવ ...........૪૮૩ પગ મને ધોવા દો રઘુરાય .......... ૧૦૩ પ્રભુની આજ્ઞાની જેવી રે, ..........૩૪૧ પગ ઘુંઘરું બાંધ મીરાં . ........... ૪૮૩ પ્રભુનામ સુધારસ પી લે ........... ૧૨૧ પરનું ભંડ કરતાં પહેલાં પોતાન. ૧૨ પ્રભુનો મારગ સૌથી સહેલો ........૧૪૬ પરમકૃપાળુ દીન દયાળુ ........... ૩૪o |પ્રભુજી મેં અરજ કરું છું..........૪૮૪ પરમ પ્રેમ પર બ્રહ્મ ..................૧૬૦ | પ્રભુજી ! સંગતિ સરન તિહારી ... ૨૯૫ પરમ સુધારસ પાન કિયો .......... ૫૮૪ પ્રભો ! શું માગું હું ? ................૨૩૪ પરમ વિશુદ્ધતર એમની લાગી ... ૬૫૯ પ્રભો ! અંતર્યામી ! જીવન ......... ૨૩૨ પ્યારે દરસન દીજ્યો આય .........૪૮૩ પાની મેં મીન પિયાસી .. ............ પ્યારે ! ભજ લે રામ દિન રૈના .... ૫૪૪ | પામરકો સંગ ત્યાગ રે.............. પ્રગટ બિના ક્યાં સુખ પાવે .......૫૦૩ | પાયોજી મૈને રામ રતન ........... પ્રગટ મળે સુખ થાય ગિરધર .....૧૮૩માત ભયો સબ ભવિજન ...........૪૧૯ પ્રણમું પદ પંકજ પાર્શ્વના, જસ .......૪૨ પ્રાત: સમે સૂર ઉગ્યા પહેલા ....... ૨૪૬ પ્રથમ તો નામરૂપથી ટળવું માન ...૪૪૭ પિય બિન નિશદિન ઝુરૂ ..............૪૨ પ્રથમ પ્રભુજી સાથે પ્રીત .............૩૨૬ પિલા દે પ્રેમના પ્યાલા પ્રભુ દર્શન ..૩૮૨ પ્રથમ મણિ ઓંકાર ..... ......૧૬૦ | પ્રિયતમ પ્રભુ ! કરીએ વંદના ...... ૨૩૧ પ્રપંચને પારથી સમજીને ચાલવું ..... ૪૪૭પી લે પ્યાલા હો મતવાલા ............૭૪ પ્રભુ ! ખૂબ પારખાં લેજો............ ૨૭૧ | પીડા એક પેટની મોટી .............૧૨૨
ભજ રેમના
ન

Page #359

પીયા બિન સુદ્ધ બુદ્ધ ભૂલ હો ......૪૩ બનેલા સ્વાર્થના બંદા ન ............૧૨૨ પ્રીછો ભાઈ સંત સુજાણ ..................૩૦૫ બરસન લાગ્યો રંગ શબ્દ ............૭૫ પ્રીત કરી પારકે હાથ શું ભાળવે ..૨૪૬ બરસે બદરિયા સાવનકી . ..........૪૮૪ પ્રીતકી રીત નહી હો, પ્રિતમ .........૪૩ બસો મોરે નૈનનમેં નંદલાલ ........૪૮૫ પ્રીતમ મુજ મેં પાયાં, મેરા ..........૧૮૯ બસંતકી બઢતુ આઈ આલી .........૪૬૩ પ્રીતમની પ્રીત જાણે પ્રીતમના ......૩૪૧ બહુ પુણ્યકેરા પુંજથી ...............પ૧૮ પૂછું વિશ્વપતિ ! એક વાત .........૨૩૧ બળીને ખ્વાર થાવાના , બતાવે ... ૧૧૪ પૂજા કરને આઈ પુજારિન ..........૪૬૨ બ્રહ્મ ભરથારનો ભોગ ભાવ્યો .....૪૪૮ પૂરણ પ્રેમ લગા દિલમેં જબ ........૩૮૩ બ્રહ્મરસ તે પિયે રે જે કોઈ ............ ૯ પૂરા અંશ પ્રભુના હશે, જ્ઞાન ......૧૪૬ બ્રહ્મજ્ઞાની ગુરુ મળિયા રે........૫૮૬ પુલકંત નયન ચકોર પક્ષી .........૪૩૩ બાપજી ! પાપ મેં કવણ કીધાં ...... ૨૪૮ પ્રેમ નગરનાં પંખી ! સહુ ...........પ૮૫ |બાલા જોગી આયો મૈયા ..............૬૩૫ પ્રેમના પંથ જ વ્યારા, ઝંખે ..........૩૪૨ બાલા મેં બૈરાગણ હૂંગી ............૪૮૫ પ્રેમની જ્યોત શી જાગી લગની ....૫૮૫ બાંસુરી બજાઈ આજ રંગ સો .....૬૩૬ પ્રેમનો પંથ છે ત્થારો સરવ ........૩૨૬ બાહિર ટૂંઢન જા મત સજની ....... ૩૮૪ પ્રેમનું પાન કરાવો હરિવર .........પ૬૨ બાળપણું તે જીવ અજ્ઞાની ખબર .. ૩૯૮ પ્રેમરસ પા ને તું મોરના ............૨૪૭ બિગડે સો બનજાવે .................... ૬૧૦ પ્રેમીજન આવો રે, પ્રેમ .............૧૪૭ બિન ગોપાલ નહી કોઈ અપનો ...૬૩૬ પોપટ ! તન પિંજર નહિ તારું.....૧૧૩ બિના નયન પાવે નહી ............૨૧૯ પંખીનો મેળો, ભેળો રહે કેમ .....૧૧૩ બિનુ ગુપાલ બૈરિન ભઈ કુંજે.....૬૩૫ પંચરંગી બંગલો રે, શોભા .........૨૧૨ બિરથા જન્મ ગવાયા, ભજન ......૫૫૭ પંથનો પાર ન આવે ભજન ..........૩૦૬ બિસર ગઈ સબ બાત પરાઈ.......૨૯૨
બીજા સાધન બહુ કર્યા...............પ૨૦ ફકીરીમેં મજા જીસકો અમીરી .....૩૮૩ બીત ગયે દિન ભજન ................૭૫
બુદ્ધિને ભરમાવી નાખે રે .........૩૪૨ બડી અનોખી રીત પિયાકી ........૪૬૨
બેલીડા ઊઠો ઉતાવળા થઈ ........ બતાવું શું કહો બાવા ! .............૨૨૮
બંદગી વિણ જીવન જીવ્યો .... ૬૧૦ બધે ભટકી અહીં આવ્યો. .........૫૮૬
બંસી બજાકે મેરી નિંદિયા ..........૪૦૮ બન્દો અદ્ભુત ચંદ્રવીર જિન .....૧૯૬ બતાવાલા આજ
બંસીવાલા આજો મોરા દેશ ........૪૮૬ બન જા હરિ પ્યારા ... બન જા હરિદાસા ....................૧૮૪ ભક્તવત્સલ સદા, દેવના દેવ છો ૩૦૩
ભક્તિ કરતાં છૂટે મારા પ્રાણ ......૩૪૩ ભૂતળ ભક્તિ પદારથ મોટું ........ ૨૪૯ ભક્તિ મારગ સહુથી ભલો .........૧૪૭ભૂલ્યો મન ભમરા તૂ કયાં ...........૭૬ ભક્તિ બિનુ ઐલ બિરામૈ હૈહો ...૬૩૯ ભૂલથી સંતોનો સંગાથ .............૩૪૫ ભક્તિ વડે વશ થાય, રમાપતિ .... ૧૧૪ ભૂલો ભલે બીજું બધું ...............૩૪૫ ભક્તિ શૂરવીરની સાચી રે, .......૪૪૮ ભિખને ટેક વર્ણાશ્રમ પાળતાં .......પ૦૪ ભક્તિના પ્રકારો જગમાં નવ છે...૩૪૩ ભેદ ન જાને કોઈ સાહેબ .............99 ભક્તિમેં મસ્ત બના હું ........૬૧૧ ભેદમાં ખેદ અભેદ નિર્વાણ છે ......પ૪૬ ભજ મન રામ ચરન સુખદાઈ ......૧૭૧ |ભોળી રે ભરવાડણ હરિને ......... ૨૪૯ ભજન બિન ચોં હી જનમ ..........૪૨૦ ભજન બિના જીવન પશુ કે ........ ૬૧૧ મતિ ભોગન રાચૌજી , ભવ ........૪૨૦ ભજન શ્યામ સુંદર કા કરતે ...... ૪૦૮ મધુકર ઇતની કહિયહુ જાઇ .......૬૩૩ ભજનનો રંગ આવે છે માયા છે .. ૩૪૪ મત કર મોહ તુ હરિ.................૩૮ ભજનનો વેપાર હરિ ! તારા ....... ૨૪૮ મતજા, મજા, મજા જોગી .......૪૮૭ ભજનમેં હોત આનંદ આનંદ ........૭૫ મતવાલા તણી રીત મહા ............૨૦૪ ભજેથી શું થાય, જ્યાં લગી .. ••• . ૩૧૪ મન અમનસ્ક થયા વિણ જગમાં ..૩૧૧ ભજું મન રામચરણ દિનરાતી .....૧૭૨ મન કી બાત ન માનો સાધો .......૩૮૪ ભટકતાં ભવમાં રે ગયા . .......... ૧૮૫ મનકી મન હી માંહિ રહીં .......... ૨૯૨ ભણતર મોટું ભૂત તપસી .............૫૪પ મન તૂ શ્યામ સે કર હેત ........... ૬૩૩ ભણીને પ્રેમના પોથાં .. ......... ૨૨૯ |મન તું ગા પ્રભુના ગાન .......... ભભૂતી અંગ પર ચોળી, ભરાવી ..પ૮૭ મન તો વીંધાયું વહાલાજીની ........ ભરમે ભૂલ્યા તે નર ભટકે ........૧૪૮ | મન ! તોહે કિસ બિધ કર .... ભવસાગરમાં ચરણ અચળ ........ ૩૯૬ મન મસ્ત હુઆ તબ ક્યોં ............૩૯ ભલું તો થયું રે ભઈઓ ............. ૩૪૪ મન રે પરસિ હરિ કે................૪૮ ભર્યું જ્યાં ત્યાં પ્રભુ તારું .. ........ ૫૪૫ મન લાગો મેરો યાર ફ્લીરીમેં .......૩૮ ભાગ્ય બડે સતગુરુ મેં પાયો .......૩૮૪ મન મિહીન કર લીજીએ ...........૪૨૯ ભાગ બડે જા ઘર સંત ................ મનડું ક્યાં ફ્રે રે એનું .. ભાવ વિણ ભક્તિ નવ કામ આવે .પ૪૬ મનડું કિમહીં ન બાજે હો, ...........૪૪ ભિન્ન નથી ભગવાન તુજથી ........ ૬૫૯ મનની તૃષ્ણા કદી ન તૂટે હોજી ....૩૧૫ ભિન્ન ભિન્ન મત દેખીએ ..........પ૨૦ મનનો મરમ જો જાણે ચતુર ........૧૪૯ ભીતર જગને જલાવીને , ...........૮૮૭ મનસા નટનાગરસું જોરી હો .........૪૫ ભીતરની જ્યોત જાગી ત્યાં ........૫૮૮ મને બોલાવે છે દૂર દૂર ............. ૨૩૪
i-૫૧
ભજ રે મના
" * = અનુ ...........૩૪૭
ભ
ભજ રે મના
- ૫
)

Page #360

મને હરિ ગુણ ગાવાની ટેવ ........૨૫૦ |મારા જેવા તારે તો છે કરોડ .....પ૮૯ મમતા તું ન ગઈ મેરે મનસે ........૧૭૨ |મારાં દિલ દેવળના દેવ .............૧૨૯ મરણ એ ધર્મ કાયાનો ..............૫૮૮ મારાં નયણાંની આળસ રે, ........ ૨૩૬ મરવા ટાણે રે મેં થી કેમ ...........૧૮૫ મારા સ્વપનામાં સાક્ષાત્ ............ ૩૪૮ મ્હારે જનમ - મરણરા સાથી ......૪૮૬ મારા હાથ પડ્યા છે હેઠા .. .....૧૧૫ હાંર્કે ઘટ જિન ધુનિ અબ ..........૪૨૫ મારી છેલ્લી જીવનની સાંજ ......૨૩૭ મહામતવાળા શ્રી રામ જના ..........૧૦ મારી નાડ તમારે હાથે ..............૧૧૫ મહાવીર ! અમને પાર ઉતારો ....૬૬૦ મારી રે કટારી સંતો પ્રેમની ........પ૦૯ મહાવીર તણા ભક્ત એને ..........૬૬૦ |મારી લાજ તમારે હાથે , નાથ ......૧૧૬ મહાવરાષ્ટકમ્ .....................૪ર૬ મારી હૂંડી સ્વીકારો મહારાજ રે..૨૫o મહિમા હૈ અગમ જિનાગમકી ....૪૨૩ મારું મનડું મનમોહનમાં મને ......૧૩૦ મહેંકે ત્યારે જીવન ક્યારી .. ........૨૩૫ મારું રે મહિયર બાદલપરમાં .......૨૫૧ મ્હોંને ચાકર રાખોજી ગિરધારી ...૪૮૭ મારે આવ્યો અલૌકિક દાવ રે .....૩૯૯ મળ્યા ગુરુદેવ મુક્ત ઘર પાયા .....૪૪૯ મારો સાદ સાંભળજો શ્યામ ........ ૨૭૮ મળ્યાં છે સાધનો મોંઘા .............૬૬૧ |માહરે તો તાહરા નામનો ............. ૨૫૨ મળ્યો છે દેહ માનવનો .............૩૪૬ | મિથ્યા ન મરશો ભટકી ભાઈ ..... ૩૦૭ માઇરી મેં તો લિયો ગોવિંદો .........૪૮૫ મિલતા જા ગુરુજ્ઞાની થારી ........૪૮૯ માંગ્યું મળે છે ત્યારે સૌને ...........પ૯૦ મિલાદો શ્યામ સે ઉર્ધા ..............૩૮૫ માછીડા હોડી હલકાર, મારે .......૪૮૮ |મીઠી માઝમ કેરી રાતડી રે ....... ૩૪૯ માધવ ! મો સમાન જગ માંહીં .....૧૭૩ મુકી દે, મઢ ગમાર, મમતા .......૩૨૩ માધવ ! મોહ પાસ ક્યાં ટ્રેં........૧૭૩ મુજકો કહાં ટૂંઢે રે બંદૈ ............ માધવ લ્યો કોઈ માધવ લ્યો .......૪૮૮ મૂરખ મન ગુરુ વિના ગમ ........... ૬૧૨ માન અને મર્યાદા મૂકી , દોડે ......૩૪૦ મૂરખને બોધ ન લાગે રે ...........૧૦૪ માન લે યા સિખ મોરી .............. મૂરખો કાલની વાતું કરે ............૪૪૯ માનત નાહિં મન મોરા ...............૮૦ મૂલડો થોડો ભાઈ ! વ્યાજડો .........૪૫ માયામાં મુંઝાય રે................. ૬૬ર મૂળ મારગ સાંભળો જિનનો રે ....પ૨૨ મારગ મારો ચીંધતો રેજે ...........૨૩૬ મૂળ સંસારનું મૂઢ મન માંકડું.....૫૪ મારગ સાચા મિલ ગયા ............પર૧ |મુખ દેખનકું આઈ પ્યારે ................૬૩૮ મારા જીવન કેરી નાવ ..............૩૪૮ મુખડા ક્યા દેખો દરપનમેં ............૮૦ મારા જીવન તણી શુદ્ધ શેરીએ ....૬૬૧ |મુખડાની માયા લાગી રે ............૪૮૯ મારા જીવનનાં મોંઘા મહેમાન ......૧૨૮ મુજ અબળાને મોટી નિરાંત .......૪૦
મુજે હૈ કામ ઈશ્વર સે જગત .......૩૮૬ મોઘો મનુષ્ય દેહ ફરી ફરીને .......૪૫૦ મુનિ કહત વશિષ્ઠ વિચારી, ....૩૮૬ મોટા જનનો જો મેળાપ .............૩૫૦ મુંને લહે રે લાગી હરિના ..........૪૯૦ મોટાની મોટાઈ પોતે નાના .........૩૫૦ મુસા િજાગતે રહના નગરમેં ...૩૮૭મોતીતણી માળા ગળામાં ...........પ૨૧ મૃત્યુકાળે મોહન ! માગું. ......... ૨૭૮ મોરલી વેરણ થઈ રે કાનુડાની ....૬૧૨ મેરા પિયા મુઝે દિખલાદો રે ........૩૮૫ મોહન પ્રેમ બિના નહીં મિલતા ....૪૦૦ મેરે કબ હૈ વો દિનકો સુધરી .....૧૭ |મોહિં કબ એસા દિન આય હૈ .....૨૦૬ મેરે ઘટ ગ્યાન ભાનુ ભયો ભોર .....૪૫ મોહે લાગી લટક ગુરુ ..............૪૯૩ મેરે તો ગિરિધર ગોપાલ ........... ૪૦ મિંગલ મંદિર ખોલો ................૩૧૧ મેરે દિલમેં દિલકા પ્યારા .............૨૦
ય મેરે માટી કે મટકે તૂ રામ ............૮૧ યમનિયમ સંયમ આપ કિયો ....... મેરો મન અનત કહાં સુખ .........૬૩૮ યહ મન નેક ન કર્યો કરે .........૨૯૨ મેરો મન એસી ખેલત હોરી ........ ૧૭ યહ મોહ ઉદય દુ:ખ પાવૈ ......... ૪૨૮ મેરો મનુવા અતિ હરપાય ........... ૪૨૦ યહ વિનતી રઘુવીર ગુસાંઈ ...૧૭૮ મૈત્ય મન તાણ ગ્રહી વચન ........ ૫૦૫ યા જગ અંધામેં કેહિ ..............૮૩ મેલું કા થયું રે ? નિર્મળ .......... ૨૯ |યા જગ મીત ન દેખ્યો કોઈ ........૨૮૮ મેવાશીને માર માંહ્યલા. ..... ૫૯૦ યા નિત ચિંતવો ઉઠિ કૈ ભોર . . . . . ૪૨૧ મેં આયો જિન શરન તિહારી ...... ૧૯૮ યા પુદ્ગલ કા કયા વિસવાસા ! ....૪૬ મેં ગિરિધર કે ઘર જાઉ ............૪૮૨ યા બિધિ મનકો લગાવૈ, મનÁ .....૮૨ મેં ગિરધર રંગ રાતી ............... ૪૯૧ યા વિધિ ભક્તિ કૈસે હોય .........૪૯ મેં જાણ્યો નહીં પ્રભુકો, મિલણ .... ૪૯૨ યા વ્રજમેં કછુ દેખ્યો રી ટોના .....૪૯૩ મેં તો રમતા જોગી રામ . ......... ૩૮૭ |યોગી યા વિધ મન કો લગાવે .......૮૩ મેં તો સાંવરેકે રંગ રાચી .............૪૯૨ ચોં મન બૂહૂ તુમહિ ન લાગ્યો ...૧૩૦ મેં તો હરિગુણ ગાવત . .......૪૯૨ મેં તો ગુરુ અપને સે હોરી ......... ૩૮૮
.........૩૮૮ અપભ જિનેશ્વર પ્રીતમ માહરો ......૪૭ મેં નજરસે પી રહા હું .... ........... ૨૦ રહત નહિ જ્ઞાની કો ભવબંધ .....૫૩૧ મેં નિજ આતમ કબ ધ્યાઉંગા ? ... ૨૦૬ |રાવર મોહીં સંગ કર લીજે.....૧૫ મેં ને પાઇ ગઠરિયા રામ ધનકી .....૮૨
રઘુવીર તુમ કો મેરી લાજ .........૧૭૫ ૐ હરિ બિન ક્ય જીઉ રી માઈ ...૪૯૩]ઝળતી રાંડના રડવળે છોકરાં ... ૨પર મૈયા મોરી મેં નહિ માખન .......... ૬૩૮ |રઢ લાગી છે રસિયાના રૂપની ..... ૩૦૮ મો સમ પતિત ન ઔર ગુસાઈ .....૬૩૯ રસના રામ નામ ક્યોં નહીં ........૧૭૯
I- ૫૩)
ભજ રેમના
૧૯૬ મૂરની કા
ભજ રે મના
- પરુ

Page #361

રસિયા હોય તે રે રસની
.....3
..૧૫૦ રે મન - મસ્ત સદા દિલ રહના ...૫૪૮ રહના નહિ દેસ બિરાના ............૮૩ રે શિર સાટે નટવરને વરીએ રહોજી નૈનનમેં નંદલાલ ..... .૪૬૩ ન રહી અબ થોરી મુસાફિ રાખે પ્રીતિ સેવક પર સદાય .......૩૫૧ રોમે રોમે ચડે રામરસ રાજ રૂચત મોહે નાહીં રે
.....૫૫૭
૧૫૦
૧૭૪
લ
.૧૧૬
રામ કહો રહમાન કહો કોઈ
રાણો કાગળ મોકલે દેજો............૪૯૪ લખુડી ! લખ લખ કર માં. રાત રહે જ્યાહરે, પાછલી ખટ ....૨૫૩ લછમન ધીરે ચલો મેં હારી ......... ૧૭૪ રાત્રે રોજ વિચારો, આજ કમાયા .૬૬૨ લાગી મોહિ રામ ખુમારી હો લાગી લાગી લાગી મુજને લાંબી વાટને સાથી નહિ કોઈ... ૨૮૦ લૂછે નહિ કોઈ આંસુડાંની ધાર.... ૨૮૦ લે હરિ નામો નાવ જાકું લોચન ! તુ ભવમોચન પ્રભુને
------.૪૯૭ -------...પ૧
---------. 504 --...૧૫૧
........૪૬
રામ તેરી રચના અચરજ ભારી ...૩૮૮
-----------C
રામ ન જાને ઓર જાને સે રામ નામ રસ પીજૈ મનુઆ રામ નામ તબ જાન્યો સંતો રામ નામ સાકર કટકો.....જેમાં
---------- .૪૯૫
વ
રામ મિલણ કે કાજ સખી મેરે .....૪૯૫ વાન વાલાતણાંરે, એવા ..... .૧૦ વો રામ મિલણ રો ઘણો ચંદ્રવીર જિન .......૧૯૬ અદ્ભૂત ૪૬૮ વસમી વેળાએ વિઠ્ઠલ ! આવજો ...૨૮૧ રામ રમકડું જડિયું રે રાણાજી .....૪૯૫ રામ રસ પ્યાલા હૈ ભરપૂર વહાંકી બાત ન્યારી હૈ મેરે . --------.પ૪૮ ........... 24 રામ રામે તેમ રહીએ ઓધવજી ...૪૯૬ ! તમારી ભક્તિ .......૫૯૧ વ્હાલા પ્રભુ વ્હાલા ! મારી વિનતિને ઉરમાં ...૨૮૧ રામ રામે તેમ રેવું અરે મન ........૫૬૨ વ્હાલા ! મારા હૈયામાં રહેજે -------૩૫૧ રામ સભામાં અમે રમવાને વ્હાલા લાગો છો વિશ્વાધાર રે --...300 વ્હાલાને વીલો મેલતા, મારૂ ........૪૯૭ વહી પ્યારા હૈ જિસકા હુસ્ન હર ..૪૦૯ વાગ્યા શબ્દના બાણ રે ........... વાંચ વાંચ વિશ્વ-ગ્રંથ ................૫૪૯
.૨૫૩
..૮૪
રામ સુમર રામ તેરે કામ ...........૩૮૯ રામ સુમર, રામ સુમર રામ-રટન ધૂની લાગી ગગનમેં ....૩૦૮ રામરસ એસો હૈ મેરે ભાઈ, ..૮૬ રિસાની આપ મનાવો રે, પ્યારે..... રૂકમનિ મોહિ વ્રજ બિસરત. રૂડી ને રંગીલી રે, વ્હાલી .. રે જબ નાથ હૃદયમેં આવે.
.૪૬ વાતની વાતમાં આયુષ વઈ જાય ..૩૧૬ ........૬૪૦ |વારજે મન વાર તારા ............. .૪૯૬ વિચારી કહાં વિચારે રે
૩૧૬ .34
૧૨૩
રે મન કૃષ્ણ નામ કહિ લીજૈ રે મન ! ભજ ભજ દીનદયાલ
.૬૪૦ વિચારી ચાલ સખા તું .. ૬૪૦ વિના વિશ્વેશની પ્રીતિ નથી ------,, ૨૨...૨૦૭ વિશ્વભર થઈ ભરે સૌના પેટ ......૨૮૨
ભજ રે મના
1- ૫૪
૪૯૪
વિષ સમ વિષય સબ જાનકર, ....૪૪૦ શુભ શીતળતામય છાંય વીંનતી માહરી આજ પ્રભાતની ....૩૫૨ શેરી વળાવીને સજ્જ કરું વીરજીને ચરણે લાગું, વીરપણું વૃક્ષન સે મત લે મન
વૈરાગ વિણ એ વાણી વદે
.......
------...૨૫૫
......૪૮ શું કાચી કાયા કારણે, કરે *****... 230 ૬૪૧ શું પૂછો મુજને કે હું શું . .૬૧૩ .......... ૨૯૯ શું શોધે સજની ? અંતર ...........ઉપર ટળવું .... ૨૫૪ શંકર મહાદેવ દેવ સેવક .......... કોઈશું .... ૨૪૭ શંકરના સંગમાં હો, સાચાંને ---...૯૩
૧૬૧
૨૫૪
સ
....૩૫૨ ૧૯૮
.૧૮૬ સકળ સૃષ્ટિમાં કોઈનું સગું જો ૬૧૨ સકલ જ્ઞેય જ્ઞાયક તદપિ ......... સખિ ! મને વહાલો રે, સુંદર ---...30સખી ! રઘુનાથ રૂપ-નિહારૂ 9.99
શ
શ્રી અરિહંત છવિ લખિ હિરદે
.....૧૫૭ શ્રી રામચંદ્ર કૃપાલુ ભજમન ........૧૭૭ સગપણ એક હરિવરનું સાચું . ------T00
શ્યામ તવ મૂરતિ હાથ સમાની .૬૪૨ સજની ટાણું આવ્યું રે ભવજલ ....૪૦૦ શ્યામ મોહર સે મન કો .૪૦૯ સદ્ગુરુ મિલે મ્હારે સારે દુઃખ .......૮૮ શ્યામ મોહિ તુમ બિન કછુ ન ...... ..૬૪૧ સત્પુરૂષને ધ્યાવો સાધુભાઈ ......... 19 શ્યામ રંગ સમીપે ન જાવું ..........૧૮૭ સતસે નાહીં ચીજ પરાઈ .............૫૪૯ શ્યામને મુરલી મધુર બજાઈ .૬૪૨ સત્ય નહિ તે ધર્મ જ શાનો ? .....૧૫૨ શબ્દની પાર સદ્ગુરુજીનું રૂપ .....૪૫૦ સદ્ગુણના સિંધુ શોધ સંતને શબ્દાતીત નિગમ મુખ ગાવે .૧૧ સદ્ગુરુ વર સમજાવે કોઈ શરન રામજીકે આયો કુટુંબ .......૧૭૬ સદ્ગુરુ શબ્દને તોળો હરિજનો ... શરીર ! તું સ્થૂળ હું ચેતન ....... .૫૯૨ સદ્ગુરુ શરણ વિના અજ્ઞાન ... -----૰૧૧૮ શરીર વિના શોધન રે, પાર ....... ૨૧૩ સદ્ગુરુ સ્વામીને વીનવું . શરીર સૂરૂપં સદા રોગમુક્ત શાં શાં રૂપ વખાણું, સંતો શાંતિ કે સાગર અરુ
.......૬૬૩ .૬૬૪ ...463
-----------. (૯
રે
------૫૯૪
.૬૦૩ સદ્ગુરુ હો મહારાજ મો ૫...........૮૮ ..........૧૧ સદ્ગુરુનાં તે વચન વિચારતાં .....૩૨૭ ૫૨૪ સદ્ગુરુના શરણે જઈ સ્વરૂપ . ૨૫૫ સદ્ગુરુના સત્ સંગમાં તમે .૬૬૩ સદા પ્રભુ પ્રેમનો છે સંગી રે. .૫૯૨ સદા ભજો ગુરુદેવ, ગુરુવિના ........... ૧૧૭ સદા વિશ્વેશ વિશ્વાસે, અમારૂં . ...........૫૫૮ સફ્ત હૈ ધન્ય ધન્ય વા ઘડી
.૬૬૪
......
૧૫૩ ----. ૫૫૦ ----૰૧૧૮ -------૪૨૮ ભજ રે મના
- ૫૫
વૈષ્ણવજનને વિષયથી રે વૈષણવજનને વિરોધ ન
વૈષ્ણવજન તો તેને રે વૈષ્ણવ નથી થયો તું રે વો નર હમકો ભાવે સાધુ
...................................
૫૫
શાંતિ પમાડે તેને તો સંત
શાંતિ માટે સદ્ગુરુનું શરણું. શામળા તારી પાસે માંગુ. શામળિયા! સઢ તૂટ્યો રે. શાસ્ત્રો પુરાન કહેતે જો તું

Page #362

સબ કુછ જીવિત કો વ્યવહાર .....૨૯૩ સાર સંસારમાં ન જોયો .............૬૬૫ સબ ચલો ગુરુ કે દેશ ..............પપ૯ | સાંવરે મોકુ રંગમેં રોરી ...........૬૪૪ સબ તીરથ કર આઈ ...............૬૧૪ સાંવરે સે કહિયે મોરી ............ સબ દિન ગયે વિષયકે હેત ........૬૪૩ |સાંવરેકી દૃષ્ટિ માનો પ્રેમકી ....... ૪૯૮ સબ દિન હોત ન એક સમાન .....૬૪૩ |સિરીકૃષ્ણ કહે નિરધારા, .......... ૩૦ સબ પ્રાણિયોં કો આપ મેં, ...........૪૪૧ સીતાપતિ રામચંદ્ર રઘુપતિ .........૧૭૮ સબસે ઊંચી પ્રેમ સગાઈ ............૬૪૪ સુખ દુ:ખ મનમાં ન આણિયે ....... ૨૫૭ સમજણ સાધન સાચું સરવ થકી ..૧૫૪ સુણ વાંસલડી વેરણ થઈ લાગી ...૩૨૮ સમજ્યા વિનાનું રે સુખ નહિ........૧૨ સુણ વ્રજ નારી શા માટે તું ......... ૩૨૮ સમઝ કર દેખલે યારે..............૩૮૯ સુન નાથ અરજ અબ મેરી ........ ૩૯૦ સમઝ બુઝ દિલ ખોજ પિયા રે.......૯૫ સુનહૂ ગોપી હરિકો સંદેશ .........૬૪પ સમરને શ્રી હરિ મેલ મમતા પરી ..૨૫૬ સુની હો મેં હરિ આવન કી ........૪૯ સલિલ મન સંકટ રે, હરિ..........૨૧૪ સુને રી મૈને નિર્બલ કે બલરામ ...૬૪૬ સહજ સમાધિ લાગી મળિયાં .......પ૯૪ સુનેરી મૈને હરિ મુરલી કી તાન ...પપ૧ સાગર તારૂ કોઈ પીયે ન પાણી ....૩૦૧ સુમતિચરણકજ આતમ અરપણા ...૪૯ સાધો ! ખોટી ખટપટ છોડો ........પ૯૫ સુમરન કર લે મેરે મના ............ ૨૯૪ સાધો ! જો પકરી સો વકરી .......૧૩ સુમિરન બિન ગોતા ખાએગા ........૮૯ સાધો ભાઈ ! સમતા રંગ રમીએ ....૪૯ સોઈ રસના જો હરિગુન ગાવૈ .....૬૪૬ સાધો મનકા માન ત્યાગો ..........૨૯૩ સોચ તું પગલે સર તેરે ...............૯૦ સાધો ! સબ મેં એક હી બોલે .....પ૯૫ સોહં ના તાનમાં ને સોહંના ........પ૭ સાધો ! સહજ સમાધિ કરો .......પ૯૬ સોહં શબ્દ વિચારો સાધો સાધો ! સહજ સમાધિ લાગી ......પ૯૬| સૌથી સમરથ રાધાવરનો. સાધો સહજ સમાધ ભલી ............૮૯ સૌને જોઈએ એક જ ‘હાં' .........૩૫૩ સાધો ! હું તો સૌથી ન્યારો ........પ૯૭ સંત કૃપાથી છૂટે માયા .............. સાધુ, એહિ તન મિથ્યા માનો ..... ૨૯૪ સંગત એને શું કરે ....................૧૫ સાધુ મારા ભાઈ રે હાં પ્રેમને .........૧૨ સંત નિરંતર ચિંતત ઐસે ...........૪૨૯ સાધુ સંગતિ બિનું કૈસે પઇયે ? ....૪૮ સંત પરમ હિતકારી જગતમાંહી ...૪૦૧ સાધુકી સંગત પાઈ રે જાકી ..........૮૮ |સંત પારસ ચંદન બાવના .......... ૩૨૯ સાંભળ સૈયર સુરતા ધરીને ....... ૨૫૬ |સંત મળે સાચા રે, અગમની તે ... ૨૧૪ સાંભર્યો જમનાજીનો કિનારો રે ...૧૦૪ સંત શૂરવીર તે સદગુરૂજીના .......૪૫૧ સામેરી સોહાગી રે, સુખી .......... ૩૦૯ સંત સમાગમ જે જન કરશે ........ ૩૩૦
સંત સમાગમ કીજે, હો નિશદિન ૩૭૯ હરિ ગુન ગાના ગુરુ રૂપકા .......૬૧૬ સંતન કે સંગ લાગ રે ...........૯૨ હરિ ગુરુ સંતે કીધી મારી લ્હાય ...૧૬ સંતો બાત બડી મહાપદકી ...........૧૪ હરિ ચરણોમેં મનકો લગાયે .......૪૧૦ સંતો ભાઈ રે સમજણ કી એક ......૧૫ |હરિ જેવો તેવો હું દાસ તમારો ....૧૮૮ સંતો ભાઈ રે હાં સ્વયં પદ તે ........૧૩ હરિ તુમ ભક્તન કે પ્રતિપાલ ...... ૩૯૧ સંતો રે સચ્ચિદાનંદ સ્વામી પૂરણ ...૧૪ હરિ તેરે ચરણન કી હું મેં દાસી....૩૯૨ સંતો સો સતગુરુ મોહિ ભાવે ........૯૨ હરિ ભજતાં સહુ મોટપ પામે .......૫૦પ સંતોની સંગત રે મરણે ના .........૩૧૦ હરિ ભજે તો આવે સુખની ..........૩૩૦ સંશય શમિયા રે જ્ઞાન પામિયો ....૧૫૪ હરિ ! મારી બેડલી પાર ઉતારો ...૨૮૨ સંસાર કી સબ વસ્તુએં , બનતી ...૪૪૩ હરિ ! મારી હોડી હંકારો ......... ૨૮૩ સંસારવાહીં બેલ રામ , દિનરાત ...૪૪૨ | હરિ વસે હરિના જનમાં, તમે શું ..૩૩૧
હરિ શું કરું રે ? મારો ! માયા...૧૮૮ હજી છે હાથમાં બાજી , કરી લે ....૬૬૬ હરિ સે લાગ રહો મેરે ભાઈ .......૨૯૫ હઠ લઈ બેઠા છો હરિરાય .........૧૧૯ હરિ સૌ ઠાકુર ઔર ન જન .......૬૪૩ હતો જ્યાં ત્યાં જ હમણાં છું. ....... ૫૯૮ હરિ હરિ રટણ કર કઠણે ....... ૨૫૮ હૃદયમાં વસ્તુ છે અણમોલી ........૬૧૫ હરિ હરિજન અળગા કરી રખે ....૧૩ હૃદયમાં જો તપાસીને ૬૧૪ હરિ ! હું આવું છું તારે ધામ ....... ૨૮૪ હૃદયના દીવડે બળતી તમારા .....૫૬૩ હરિ ! હું દાસ તમારો , કરૂણાકર .૧૧૯
... ૨૦૦ હરિજન ભક્તિ ન છોડે સંતો ........૯૩ હમ ભગતન કે ભગત હમારે ...... ૬૪૬ હરિજન હોય તેણે હેત ઘણું ........૪પ૧ હમ સંતસંગતિ બહુત લગાઈ ...... ૧૨૯ હરિજન હરિને છે બહુ પ્યારા ..... ૩૫૩ હમ શરન ગહ્યો જિન ચરનકો .... ૪૨૧ હરિના ગુણલા ગાતી જા તું ........ ૩૫૪ હમને સુણી છે હરી અધમ .........૫૦૦ હરિના નામનો, સૌથી મોટો .......૫૫૧ હમસે રાર કરો ના મોરારી ....... ૬૧૫ હરિનામ સુધારસ પીજીએ પીતાં ...૩૧૦ હમારી વીર હરો ભવપીર .......... ૨૦૦ હરિનામ સુમર સુખધામ જગતમેં..૩૯૨ હમારે પ્રભુ અવગુણ ચિત્ત ન ....... ૬૩૪ હરિનો મારગ છે શૂરાનો ...........૩૩૧ હરદમસે હરિ ભજ લે બંદા, .......૧૫૫ હરિભક્તિ વિના જે જન જીવે ..... ૨૫૭ હરિ કે બીના કૌન ગરીબ કો ..... ૬૧૬ હરિરસ પીઓ અને પાઓ .........પ૯૮ હરિ કે નામ બિના દુ:ખ પાવે ...... ૨૯૪ હરિરસ પીવાને આવો મારા .......૫૯૮ હરિ કો દેખા દરસનમેં .............૨૧ હવે સંસાર સાથે શું ...............૨૩૦ હરિ કો નામ સદા સુખદાઈ ........ ૨૯૫ હળવે હળવે હળવે પ્રભુજી . ...... ૨૫૮
ભજ રે મના
1-૫
)
1-૫૭)
ભજ રે મના

Page #363
(6) હળવે હળવે હાલો મારા ............પ૯૯ હોરી ખેલત હૈ ગિરધારી ...........501 હળવો થયો છે હૈયાભાર ...........284 હિંસલો આવ્યો હરિ ! તારા ........6oo હાં રે આજની ઘડી તે ............. 259 હંસા ! ગઈતી ગુરુજીના દેશમાં ....601 હાં રે હરિ, વસે હરિના જનમાં ....પ૦૦ હિંસા ! નેણાં ઠરે ને નાભિ .........6oo હારે હૈયું હલેતું હામ. ....285 હિંસા ! હંસ મિલે સુખ ....... હિત કહ્યું સુણે ન કંઈ .............223 હાંરે વ્હાલા અરજી અમારી ......... ૩પ૬ હિન્દુ મુસલમીન દોનું ભાઈ ..........93 હીરાની પરીક્ષા રે, ઝવેરી ............ 215 જ્ઞાન અપાર ભલે થાય ........131 હું ગોવાલણ તારી રે કાનુડા ....... 259 જ્ઞાન કા શૂલ મારા ગુરુને .......94 હું દીન માનવ સાધનહીન .......... 354 જ્ઞાન ન ઉપજે ગુરુ વિના કોટી ....156 હું તારો તું મારો પ્રભુ કદી ........ 354 |જ્ઞાન વિના સાધન તે સર્વે ..........156 હું તો ઘટમાં ઘડું છું ઘાટ ...............285 જ્ઞાની એસી હોલી મચાઈ ...........201 હું બલિહારી એ વૈરાગ્યને ...........300 જ્ઞાની ગુરૂ મળિયા રે................૬૧૭ હું માં તું માંને સર્વમાં ................ 601 જ્ઞાની ધ્યાની ગયા તેના જુગમાં ... 213 હે જિન તેરે મેં શરણે આયા .......201 હે નાથ ! ગ્રહીં અમ હાથ ....... 666 હે પ્રભુ હે પ્રભુ ...............પર૫ હે મન તું હિ તું હિ બોલે રે ........216 હે રસના ! જશ ગાને હરિના .....155 હે રી મેં તો દરદ દિવાની ...........પ૦૬ હે હરિ ! કવન જતન ભ્રમ ભાગે 179 હેતે હરિ રસ પીજીએ , ઉર .........216 હેરી સખી ચલ કે ચલ તું...........૩૯૩ હૈ આંખ વો જો રામના દર્શન ......411 હૈ આશક ઔર માશૂક જહાં ....222 હૈ કોઈ ભૂલા મને સમજાવે .. હૈિ દયામય આપ હી સંસાર કે .....411 હૈયા સુના માનવીઓને ............355 હો સાધુ ક્કડ બન ફીરના .......પપ૮ હોડીવાલા હોડી હંકાર ..............130 હોત આસવા પરિસવા ..............23 આંશિક સંદર્ભ સૂચિપત્ર (1) પુનિત પ્રમામૃત : રચયિતા - સંત પુનિત (2) પરિચિત પદસંગ્રહ : પ્રકાશક - સસ્તુ સાહિત્યવર્ધક કાર્યાલય (3) સંસ્કારની સરવાણી ભાગ 1-2 : પ્રકાશક - પુનિત પ્રકાશન પ્રતિષ્ઠાન (4) શ્રી ગુરૂવંદના : પ્રકાશક - ગાયત્રી પરિવાર (5) ભજનસાર સિંધુ સંકલન - માંડણભાઈ રામજી પટેલ, શંકર ભજનાવલિ : પ્રકાશક - શ્રી જનસેવા પરિવાર, પાલડી (9) શ્રી બ્રહ્માનંદ ભજનમાલ : પ્રકાશક - ગર્ગ એન્ડ કંપની (8) સમય સાધના : પ્રકાશક - સસ્તુ પુસ્તક ભંડાર, નડિયાદ (9) બાળ પદાવલી : પ્રકાશક - વિવેકાનંદ કેન્દ્ર ગુજરાતી પ્રકાશન વિભાગ (10) જિનેન્દ્ર ભક્તિ ગંગા : પ્રકાશક - શ્રી દિ. જૈન તેરાપંથ મહાસંઘ, દિલ્હી (11) ભજન સંગ્રહ : પ્રકાશક - ગોવિન્દભવન કાર્યાલય, ગોરખપુર (12) ભજનસાગર ભાગ 1-2 : પ્રકાશક - સસ્તુ સાહિત્યવર્ધક કાયલિય, મુંબઈ (13) નિજાનંદ ભજનમાળા : પ્રકાશક - રાવ બહાદુર કે. જે. ગાંધી, જુનાગઢ (14) દુર્લભ ભજનસંગ્રહ : પ્રકાશક - ગોવિંદભાઈ રામજીભાઈ ધામેલિયા (15) શ્રી આનંદઘન પદ્ય રત્નાવલિ : પ્રકાશક - જગચંદ્ર સારાભાઈ નવાબા (16) મનોહર પધાવલી : પ્રકાશક - ખેમચંદ જૈન સરફ, મેરઠ (17) જૈન ભજન સૌરભ : પ્રકાશક-જૈન વિદ્યા સંસ્થાન , શ્રી મહાવીરજી , રાજસ્થાના (18) છોટમની વાણી : પ્રકાશક - સસ્તુ સાહિત્યવર્ધક કાર્યાલય (19) ભજનપદ પુસ્તિકા : પ્રકાશક - પૂ. દેવચંદ્રજી પ્રકાશ મંદિર, લીંબડી (20) અધ્યાત્મ તરંગ : પ્રકાશક - અખિલ ભારતીય જૈન યુવા ફેડરેશન , જબલપુર (21) જિનેન્દ્ર અર્ચના : પ્રકાશક - વિમલ જૈન ગ્રંથમાલા પ્રકાશન, દિલ્હીં. (22) સંતવાણી અંક : પ્રકાશક - કલ્યાણ ઘનશ્યામદાસ જાલાન, ગોરખપુર (23) ગુજરાતી સાહિત્ય કોશ, પ્રાચીન અને અર્વાચીન ખંડ - 1, 2, 3 અમદાવાદ (24) પ્રાચીન કવિઓ અને કૃતિઓ : પ્રકાશક - શ્રી સયાજી સાહિત્ય માળા. ભજ રે મના ભજ રે મના